________________
સપ્ટેમ્બર, ૨૦૧૪
પ્રબુદ્ધ જીવન
|
૨૭
આ પાંચ લક્ષણો હોય તે સદગુરુ.
મનભેદ.. અને પછી પોતાના સમુદાયનો નોખો વર્ગ... સ્વભાવિક મહાત્મા ગાંધીના ગુરુ વિષેના મંતવ્યો
પ્રશ્ન થાય છે કે આ એક મતાગ્રહ કદાગ્રહ નથી? શું આવા વિદ્વાન ગુરુ ઈ. સ. ૧૯૧૫ થી ૧૯૩૫ દરમ્યાનના મહાત્મા ગાંધીના પ્રવચનો, તેમના ગુરુ પ્રત્યે સમર્પણની ભાવના ત્યજી શકે ? શું એમના ગુરુ પત્રો, લેખોના આધારિત ‘જીવનમાં ગુરુનું મહત્ત્વ અને મહાત્મા ગાંધી” પ્રત્યે અવિનય નહિ કહેવાય? શું એમણે નિજ પક્ષ ત્યાગવાનો નહોતો? ઉપરડૉ. યોગેન્દ્ર યાદવ, ગાંધીવાદી સ્કોલર, ગાંધી રિસર્ચ ફાઉન્ડેશન સામાન્ય સાધકને સમજણ મળેલ છે કે “સાચું તે મારુ’ એ સિદ્ધાંત જલગાંવ, મહારાષ્ટ્રના લેખ (available on Internet also)ના જ્ઞાનીનો અને “મારું તે સાચું' એ સિદ્ધાંત અજ્ઞાનીનો. જ્ઞાની એક જ મહાત્માના ગુરુ વિષે નીચે મુજબના મંતવ્યોના અંશો છે. વિષયને, વસ્તુને, પ્રસંગને અનેક રીતે મુલવી શકે. અનેક પાસાઓથી
ગુરુ વિના જ્ઞાન ના હોય તેવા સુવર્ણ વિચાર સાથે હું સંપૂર્ણ તેનું માપ કાઢી શકે છે. જૈન ધર્મ સ્યાદ્વાદનો સિદ્ધાંત આપ્યો. આમ સહમત છું. હું ગુરુને શોધું છું. હું એ બાબત સ્વીકારું છું કે ગુરુ હોવા પણ હોય અને તેમ પણ હોય. બંને વાત પોતપોતાની અપેક્ષાએ સત્ય જોઈએ.’ આગળ ઉપર મહાત્મા કહે છે કે “પરંતુ આવા ગુરુ મળવા હોય શકે છે. ઘણાં મુશ્કેલ હોય છે અને ગુરુની ગેરહાજરીમાં કોઈને પણ ગુરુ ગુરુ હોવા, પ્રત્યક્ષ હોવા, શિષ્ય આજ્ઞાંકિત, સમર્પિત હોવાનું ઠેરાવી તરીકે સ્વીકારવા અયોગ્ય છે. આજના સમયમાં કોઈને ગુરૂ તરીકે ઠેરાવીને સમજાવાના પ્રયાસો જ્યારે સાધકની બુદ્ધિ વિશેષ જ્ઞાની સાથે સ્વીકારવા અથવા કોઈના ગુરુ બનવું એ ઘણું જોખમકારક છે. અપૂર્ણ સહમત ન હોય ત્યારે સાધક પોતે અવિનયી નથી અને મારા ગુરુ કહે આદર્શવાળા માનવીને ગુરુ બનાવતાં આપણે ઘણી ભૂલો કરી બેસીએ તે સત્ય સ્વીકારવા મજબૂર બનાવે છે. કારણ કે જ્ઞાની સાધકની સ્યાદ્વાદ છીએ. અસમર્થ તરવૈયો તમને તરાવરાવી બીજે છેડે કઈ રીતે પહોંચાડી એટલે કે અનેકાંતવાદનો સહારો લેવાની લાયકાત ઉપર પ્રશ્નાર્થ ઊભો શકે? પણ, જ્યાં સુધી યોગ્ય ગુરુ નહિ મળે ત્યાં સુધી હું મારા પોતાના થાય. આના સંદર્ભમાં વિદ્વાન તંત્રી શ્રી ડૉ. ધનવંત શાહના પ્રશ્નો ગુરુ તરીકે ચાલુ રહીશ. ચોક્કસ આ માર્ગ ઘણો મુશ્કેલી ભરેલો માર્ગ “આપણાં કરતાં વિશેષ જ્ઞાનીની બધી જ વાતો આપણી બુદ્ધિ ન સ્વીકારે છે પણ આ પાપી જગતમાં આ જ સાચું લાગી રહ્યું છે.' મહાત્મા તો ય માનવાની? અને “પુસ્તકો આપણને ઘણું બધું આપે, પણ કાંઈ આગળ ઉપર કહે છે કે “જે માણસ ગુરુની શોધમાં સતર્ક રહે છે તે આ અપેક્ષા તો ન રાખે’ ઘણું બધું કહી જાય છે. એમના આ શબ્દો એ ન પ્રક્રિયા દ્વારા પોતાની ગુણવત્તા મેળવતો અને વધારતો રહે છે. તેથી તો અહં, ન તો પામર જીવની લાચારી પણ સવિનય દરેક સાધકના હું વિચલિત નથી થયો. ઈશ્વરની કૃપા હોય તેને જ ગુરુ મળે છે, તેથી મનમાં ઉદ્ભવતી શંકાને રજૂ કરી છે અને સમાધાન શોધવાનો પ્રયત્ન જે સમયે અને જે જગ્યાએ મારી લાયકાત આવશે ત્યારે મને ગુરુ કર્યો છે. મળશે.”
આજે ધર્મ કરોડો રૂપિયાનો ધંધો બની ગયો છે. આજે ધર્મએક તરફ આત્મસિદ્ધિમાંની પાંચ લક્ષણો યુક્ત સદગુરુની સંસ્થાઓમાં જે દ્વેષ-ભાવ વધ્યા છે, તે બીજે નથી. કોર્ટ સુધી પહોંચે આવશ્યકતા અને બીજી તરફ મહાત્મા ગાંધીએ પાપી જગતમાં સાચા તેટલું ગંદુ રાજકારણ ખેલાઈ રહ્યું છે. તેના કારણે કેટલાં વૈમનસ્ય ગુરુ મળવાની નહિવત વાસ્તવિકતા સાધકને મુંઝવણમાં મુકી દે તેવી ઊભાં થાય છે? આજના બ્રાન્ડ માર્કેટિંગના યુગમાં ચતુરાઈપૂર્વક અને છે. વર્તમાનમાં પાંચમો આરો અને વિષમકાળ છે. ઇતિહાસ ઉપર ચાલાકી સાથેના તર્કવિતર્કના સહારે આપેલા વ્યાખ્યાનો, પ્રવચનો નજર કરીએ તો આપણાં જ જૈન ધર્મમાં પ્રથમ દિગંબર-શ્વેતાંબર સાથે પ્રસિદ્ધિ અને કીર્તિ મેળવવાના નુસ્મા અપનાવાય છે. ત્યારબાદ વીસપંથી, તેરાપંથી, તારણપંથી અને મૂર્તિપૂજક દેરાવાસી, અત્રે એ નોંધવું રહ્યું કે ૧૦૦ થી વધારે વર્ષો પૂર્વે થયેલ સ્થાનકવાસી અને ત્યારબાદ સોનગઢ પંથ, શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર પંથ. આત્મસિદ્ધિની રચના અને લગભગ તે જ સમય દરમ્યાનના ગાંધીના તીર્થકર, છ દ્રવ્યો, નવ તત્ત્વો, ચૌદ ગુણસ્થાનો, આત્મા સ્વતંત્ર છે “જીવનમાં ગુરુનું મહત્વ' વિષેના વિચારો દર્શાવે છે કે પ્રમાણમાં સારો અને દરેક આત્મા પરમાત્મા થઈ શકે છે આવી બધી મૂળભૂત પાયાની કાળ હોવા છતાં તે સમયે પણ સદગુરુ મળવા મુશ્કેલ હતું. જો મહાત્માને બાબતોમાં કોઈપણ પંથ કે સંપ્રદાયમાં ભેદ નથી. તો પછી ફરક શેનો ત્યારે જગત પાપી લાગતું હતું તો વર્તમાન સમયમાં પ્રવર્તતી ચારિત્ર છે અને શા કારણે છે? ફરક છે તો તે આચાર-વિચાર, ક્રિયા- શિથિલતામાં ગુરુ સાવ અશક્ય નહિ તો અત્યંત મુશ્કેલ છે. જો કોઈ કાંડ...પંથ-સંપ્રદાયના ઉદ્ભવ
આવા સદગુરુ હોય તો પણ તે પાછળ કોઈ એક અથવા વધારે * એક તરફ આત્મસિદ્ધિમાંની પાંચ લક્ષણો યુક્ત ** સમાજથી ઘણે દૂર રહે. વિશેષ જ્ઞાની ગુરુઓના પોતાના | સદગુરુની આવશ્યકતા અને બીજી તરફ મહાત્મા ગાંધીએ | માનવીના માનવી સાથેના ગુરુભિન્ન અર્થઘટન, અભિપ્રાય, પાપી જગતમાં સાચા ગુરુ મળવાની નહિવત વાસ્તવિકતા શિષ્યના સંબંધમાં, આચાર-વિચાર, આચાર-વિચાર, વિધિ-વિધાનને સાધકને મુંઝવણમાં મુકી દે તેવી છે.
કથની-કરણી, હાવભાવ પ્રત્યક્ષ કારણે પ્રથમ મતભેદ અને પછી
અનુભવાતું હોવાથી જાણતા
