________________
એપ્રિલ ૨૦૧૪
પ્રબુદ્ધ જીવન
૩૩
કૉલકાતાની એંગ્લો ગુજરાતી શાળામાં જયભિખ્ખની ૩૦૦ જેટલી ટ્રસ્ટ રચ્યું પણ હવે આ ષષ્ટિપૂર્તિ સમારોહની ઉજવણીનું શું કરવું? સાહિત્યકૃતિઓનું પ્રદર્શન યોજાયું. ઉત્તર ગુજરાતના વીસનગરના એકલા, જાહેર સમારંભોથી દૂર રહેનારા, મસ્તીમાં જીવનારા આ વિદ્યાર્થીઓએ શ્રી જતીન્દ્રભાઈ આચાર્યની દોરવણી હેઠળ જયભિખ્ખની સર્જકને માટે મોટી પરેશાની ઊભી થઈ. આખરે જયભિખ્ખએ ૩૦૦ જેટલી કૃતિઓનાં મુખપૃષ્ઠનાં ચિત્રો અને તેની નીચે એ કૃતિઓ આયોજકોને કહ્યું, વિશેની નોંધ તૈયાર કરાવી હતી. જયભિખ્ખના લખાણમાં આવતા “આ પ્રસંગે મારી નહીં, પણ જ્ઞાનની પ્રભાવના થાય તેમ ઈચ્છું સુવિચારો અને સુવાક્યો તારવીને એનાં જુદાં જુદાં ભીંતચિત્રો તૈયાર છું.” જયભિખ્ખએ ષષ્ટિપૂર્તિ સમિતિના પ્રમુખ શ્રી મણિલાલ કર્યા હતાં. એટલું જ, નહીં પણ એ કૃતિઓમાં મળતા નવા શબ્દપ્રયોગોની વનમાળીદાસને લખ્યું, પણ સૂચિ આપી હતી. કલા અને સાહિત્યના સુભગ સંગમ સમું આ “હું તો બહુ સામાન્ય પ્રકૃતિનો માણસ છું. મારામાં જે કંઈ છે તે પ્રદર્શન કૉલકાતામાં યોજવામાં આવ્યું. વળી એમાં જે કોઈ કૃતિ વિશે સરસ્વતીની કૃપા છે. જ્યાં સારપ દેખાય, સત્ય નજરે પડે, શુચિતા ભીંતચિત્ર હોય, એ કૃતિ એની નીચે મૂકવામાં આવી, આથી પ્રદર્શન અને સેવાભાવ જોવા મળે, ત્યાં સરસ્વતીનો ઉપયોગ કરવો એ વ્રત જોવા આવનારને એ કૃતિ જોવાનો અને મન થાય તો વાંચવાનો બેવડો રાખ્યું છે.' લાભ પ્રાપ્ત થતો.
“મારે મન મારો લેખનનો વ્યવસાય એ અત્તરની દલાલી જેવો છે. આ પ્રદર્શને ગુજરાતથી દૂર રહેનારા કૉલકાતાવાસી ગુજરાતીઓને અત્તર ન મળે, પણ સુગંધી તો જરૂર મળે.' જયભિખ્ખના વિપુલ સાહિત્યસર્જનનો પ્રત્યક્ષ ખ્યાલ આપ્યો. આ પ્રદર્શન જીવનમાં કેવી મસ્તીથી સરસ્વતીની સાધના કરી છે અને એમની કૉલકાતાના અગ્રણી લેખક ડૉ. મૂળજીભાઈ પી. શાહના હસ્તે ખુલ્લું કૃપાનો કેવો અપૂર્વ આનંદ પામ્યા છે, એ દર્શાવતાં જયભિખુએ મૂકવામાં આવ્યું, ત્યારે એ નિહાળતી વખતે શ્રી મૂળજીભાઈ શાહની ૧૯૬૮ની ૨૧મી માર્ચ મણિલાલભાઈ શેઠને લખ્યું. નજર જયભિખ્ખની ‘દહીંની વાટકી’ નામની પુસ્તિકા પર પડી. તેઓ “એ વખતે લેખકને કમાણી કરવી હોય તો શ્રીમંતો અને એમાંથી ચાર-પાંચ વાર્તાઓ ઊભા ઊભા “એકી શ્વાસે' વાંચી ગયા. સાધુ ઓ નાં ખોટાં ગુણગાન કરવાં એવી પ્રથા હતી. મેં આ પ્રદર્શનના પ્રારંભ ષષ્ટિપૂર્તિ સમારોહ સમિતિના પ્રમુખ અને ચમરબંધીઓને પણ ના સુણાવી દીધી છે. કલમમાં તેજ રહે, તે કૉલકાતાના અગ્રણી મહાનુભાવ શ્રી મણિલાલ વનમાળીદાસ શેઠ માટે દયા કે દાન કંઈ પણ સ્વીકાર્યું નથી. ને આજે ખૂબ મોજમાં ઉપસ્થિત હતા તેમજ એ સમયે શ્રી નરેન્દ્રભાઈ બી. શેઠે જીવનમાંગલ્યના છું. ખૂબ કીર્તિ મળી ને જરૂર પડ્યે જોઈતું દ્રવ્ય આવી મળ્યું છે. એક પુરસ્કર્તા એવા સારસ્વતપુત્ર જયભિખ્ખના અભિવાદન માટે ઉત્સુક સભામાં મેં કહ્યું હતું કે કોઈનો પણ આભાર માનું તો માતા કૉલકાતાના ગુજરાતીઓની ભાવના વ્યક્ત કરી હતી.
સરસ્વતીનો માનું, જેણે મને રાજા જેવું માન ને શ્રીમંત જેવું સુખ શ્રી જયભિખ્ખું ષષ્ટિપૂર્તિ સમારોહને આવકારવા માટે કોલકાતાના આપ્યું છે.' પ્રસિદ્ધ સાપ્તાહિક “નવરોઝ” ૨૧ એપ્રિલ, ૧૯૬૮ના રોજ એમની - ૧૯૬૮ની ૨૧મી એપ્રિલે કૉલકાતાના વિશાળ રવીન્દ્રસદનમાં સાહિત્યસેવાને અભિનંદતી વિશેષ પૂર્તિ પ્રગટ કરી. એમાં ગુજરાતના જયભિખ્ખું ષષ્ટિપૂર્તિ સમારોહનું આયોજન કરવામાં આવ્યું. આ મુખ્યપ્રધાન હિતેન્દ્ર દેસાઈ, શિક્ષણ અને નગરપાલિકા મંત્રી ગોરધનદાસ આયોજન સમારોહમાં આયોજકોએ કૉલકાતાના બે સર્જકોને ચોખાવાલા, વિધાનસભાના અધ્યક્ષ રાઘવજીભાઈ લેઉવા, માહિતી નિયંત્રિત કર્યા. એક હતા બંગાળના એકસોથી વધુ નવલકથાઓ અને નિયામક મણિલાલ શાહ, “ફૂલછાબ'ના તંત્રી હિંમતલાલ પારેખ અને નવલિકા સંગ્રહોના લેખક અને “સાહિબ, બીબી ઔર ગુલામ' મુંબઈ સમાચાર'ના તંત્રી શ્રી મીનુ બ. દેસાઈનો સંદેશો મેળવીને (૧૯૫૩) જેવી લોકપ્રિય ફિલ્મના કથાલેખક શ્રી બિમલ મિત્રા અને પ્રકાશિત કર્યો હતો. ગુલાબદાસ બ્રોકર અને ડોલરરાય માંકડના બીજા હતા ગુજરાતના વિખ્યાત લેખક અને કૉલકાતાના ગુજરાતી સંદેશાઓ પણ આવ્યા હતા.
સાહિત્ય મંડળની વિવિધલક્ષી પ્રવૃત્તિઓના પ્રાણ સમા શ્રી શિવકુમાર આ સમયે જયભિખ્ખું વિચિત્ર મૂંઝવણ અનુભવી રહ્યા હતા. પાંચમી જોશી. સ્વાગત સમારોહ શ્રી સવાઈલાલ કેશવલાલ જે.પી.ના જુલાઈ, ૧૯૬૭ના દિવસે જયભિખ્ખએ પ૯ વર્ષ પૂર્ણ કરીને સાઈઠમાં પ્રમુખસ્થાને યોજાયો. અતિથિવિશેષ તરીકે યુનાઈટેડ કોમર્શિયલ વર્ષમાં પ્રવેશ કર્યો, એ પ્રસંગે તેમની સાહિત્યિક અને બીજી સેવાઓને લિમિટેડ બેંકના ચેરમેન શ્રી રમણલાલ બી. શાહ ઉપસ્થિત હતા. પ્રારંભે લક્ષમાં લઈને તેમના મિત્રો, પ્રશંસકો અને વાચકો તરફથી ષષ્ટિપૂર્તિ ષષ્ટિપૂર્તિ અભિવાદન સમારોહ યોજાયો. એ પછી મધ્યાંતર બાદ સમારોહ ઊજવવાનો નિર્ણય કરવામાં આવ્યો. વળી એ સમયે એક કોલકાતામાં વસતા એવા જગવિખ્યાત જાદુગર કે. લાલના જાદુસારી એવી રકમની થેલી તેમને અંગત ઉપયોગ માટે અર્પણ કરવાનું પ્રયોગો થયા અને ત્યારબાદ કૉલકાતાના શ્રી ગુજરાત મિત્ર મંડળ વિચારવામાં આવ્યું હતું. જયભિખ્ખએ અંગત રીતે કોઈ રકમ લેવાની તરફથી સંગીત, નૃત્ય, ગરબા અને લોકસાહિત્યનો કાર્યક્રમ યોજવામાં અનિચ્છા દર્શાવતાં સાહિત્યિક પ્રવૃત્તિ કરતું એક સાર્વજનિક ધર્માદા આવ્યો. આ કાર્યક્રમ સમયે રવીન્દ્રભવન ઊભરાઈ ઊઠ્યો. શિવકુમાર
