________________
કર્મવાદ કર્મવાદ " કર્મવાદ ક્વ કર્મવા, પૃષ્ટ ૬૦ • પ્રબુદ્ધ જીવન . કર્મવાદ વિશેષાંક - ઑગસ્ટ ૨૦૧૪
યાદ કૂ કર્મવાદ 5 કર્મવાદ
કર્મવાદ
ચોસઠપ્રછારી પૂજામાં ઝર્મનું આલેખન
1 ડૉ. અભયભાઈ દોશી
[ વિદ્વાન લેખક મુંબઈ યુનિવર્સિટીના ગુજરાતી વિભાગના સહયોગી અધ્યાપક, પીએચ.ડી.ની ઉપાધિ માટેના માર્ગદર્શક, જૈનધર્મ વિષયક પુસ્તકોના કર્તા, શોધનિબંધ ‘ચોવીશી સ્વરૂપ અને સાહિત્ય'ના લેખક તેમજ પ્રભાવક વક્તા છે. ] મધ્યકાળના અંતિમ કાળખંડમાં થયેલા પંડિત વીરવિજયજીએ આલેખી છે. અનેક પૂજાઓ, રાસાઓ, સ્તવન, ચૈત્યવંદન આદિ કૃતિઓ રચી કવિએ આ વાતને મનોહર ધ્રુવપંક્તિ દ્વારા અભિવ્યક્ત કરી છે. છે. આ સર્વમાં તેમની લયમધુર પૂજાઓ ભવ્યજીવોને માટે વિશેષ સમવસરણે શ્રુતજ્ઞાન પ્રકાશે, પૂજે સુરવર ફૂલની રાશે
આકર્ષણનો વિષય બની રહી છે. વિક્રમની ઓગણીસમી સદીના ૬ પૂર્વાર્ધમાં બ્રાહ્મણ કુટુંબમાં તેમનો જન્મ થયો હતો. જૈન મુનિ ચોથી પૂજામાં ધૂપ દ્વારા અવધિજ્ઞાન પાંચમીમાં દીપક દ્વારા
શુભવિજયજીના સંપર્ક વૈરાગ્યવંત બની દીક્ષા ધારણ કરી હતી. મન:પર્યવજ્ઞાનને પ્રાપ્ત કરવાની વાત આલેખી છે. છે તેમણે રચેલી અનેક પૂજાઓમાં ચોસઠપ્રકારી પૂજાનું સ્થાન છઠ્ઠી પૂજામાં અક્ષતપદ પ્રાપ્તિ માટે અક્ષતપૂજાને આલેખી છે. અહીં હૈ
વિશિષ્ટ છે. વાસ્તવમાં ચોસઠપ્રકારી પૂજા એક પૂજા નથી, પરંતુ પરમાત્માને થતાં કેવલજ્ઞાનનું ચિત્તહારી વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે. છે આઠ પૂજાઓનો સમૂહ છે. આ ચોસઠપ્રકારી પૂજા કર્મસુદનતપના ત્રિશલનંદન નિહાળીએ, બાર વરસ એક ધ્યાન. જૈ ઉજમણામાં મુખ્યરૂપે ભણાવવાની હોય છે. જે પૂજા આઠ દિવસ નિંદ સ્વપ્ન જાગર દશા, તે સવિ દૂર હોય.
સુધી ચાલે છે. આ કર્મસુદનતપ અષ્ટકર્મના વિચ્છેદ કરવાના આશય દેખે ઉજાગર દશા, ઉજ્જવલ પાયા દોય. સાથે કરવામાં આવતું હોય છે. એમાં એક એક કર્મને આશ્રીને ૧ લહી ગુણઠાણું તેરમું, ધુર સમયે સાકાર.
ઉપવાસ, ૧એકાસણું, ૧ એકસીક્વ, ૧ એકલઠાણું, ૧ એકદન્તી, ભાવ જિનેશ્વર વંદીએ, નાઠા દોષ અઢાર. હું ૧ નીવી, ૧ આયંબિલ, ૧ અષ્ટકવલનો તપ કરવામાં આવતો પુનઃ સાતમી અને આઠમી પૂજામાં જ્ઞાનગુણનો મહિમા ગાવામાં ક હોય છે. આમ આઠ કર્મ માટે કુલ ૬૪ દિવસના તપની પૂર્ણાહુતિ કવિ જ્ઞાનમહિમાને બળદના દૃષ્ટાંતથી રજૂ કરે છે; રૂ થયે ઉદ્યાનરૂપે આ પૂજા કરવાનું વિધાન છે. આ પૂજાઓની તેલી બળદ પરે કષ્ટ કરે, જીઉવિણ શ્રુતલહેર; 5 સુગેયતા તેમજ મંત્રાત્મકતાને લીધે અંતરાય તેમ જ વેદનીય કર્મની નિશદિન નયન મીંચાણે, ફરતો ઘરનો ઘેર. પૂજા વિશેષરૂપે સ્વતંત્ર ભણાવવાનું ચલણ રહ્યું છે.
તેલીનો બળદ રાતદિવસ ફરે, કષ્ટ સહન કરેપણ એ ઘરમાં ને - કવિએ આ પૂજામાં આ આઠે કર્મોની સ્થિતિ, તેનો ઉદય, બંધ ઘરમાં જ હોય એમ જીવો સમ્યક્ શ્રુતજ્ઞાનની લહેર વિના સંસાર શું આદિનું કર્મગ્રંથમાં વર્ણિત તત્ત્વજ્ઞાનને રસિક રીતે વર્ણવવાનો ઉપક્રમ સાગરનો પાર પામી શકતા નથી. એમના તપ, જપ, ક્રિયા આદિ 8
કર્યો છે. વળી, કવિની દૃઢ શ્રદ્ધા છે કે, આ જગતની સો સત્તા કરતાં નિષ્ફળ રહે છે. કર્મસત્તા શક્તિશાળી છે, પરંતુ આ કર્મસત્તા કરતાં પણ ધર્મસત્તા કવિ જ્ઞાનાવરણીય કર્મ બાદ બીજે દિવસે કરવાની દર્શનાવરણીય વિશેષ શક્તિશાળી છે. કર્મના મર્મને ભેદવા માટે ધર્મથી વિશેષ કર્મ સુદનાર્થ પૂજા આલેખે છે. કવિ દર્શનાવરણીય કર્મના બંધના દ્ર
સામર્થ્ય આ જગતમાં કોઈ પણ પદાર્થનું નથી. આથી આ ધર્મસત્તાના મુખ્ય કારણ રૂપે જિનાગમ અને જિનમૂર્તિના દર્શનમાં વિજ્ઞકાર્યને ૐ ભંડાર સમા પ્રભુની ભક્તિ માટેના વિવિધ દ્રવ્યોથી કર્મના નાશનું ગણાવે છે. કવિ ચક્ષુ વડે પ્રભુદર્શનનો ઉલ્લાસ દર્શાવતાં કહે છે; પ્ર આ આલેખન કવિએ ભાવપૂર્ણ શૈલીમાં કર્યું છે. કવિએ આઠેય કર્મ તુજ મૂરતિ મોહનગારી, રસિયા, તુજ મૂરતિ મોહનગારી. ૐ માટે આઠ-આઠ ઢાળ અષ્ટપ્રકારી પૂજાને સંદર્ભે ફાળવી છે. દ્રવ્ય ગુણ પરજાય ને મુદ્રા, ચઉગુણ પડિમા પ્યારી.
પ્રથમ જ્ઞાનાવરણીય કર્મ પૂજાનો પ્રારંભ કવિ પોતાના પરમ તારી મૂર્તિ મોહનગારી છે. આ મૂર્તિ નિમિત્ત તીર્થંકર પ્રભુના ૐ આરાધ્યદેવ શંખેશ્વર પાર્શ્વનાથ, સરસ્વતી દેવી તથા ગુરુ દ્રવ્ય, ગુણ પર્યાય અને મુદ્રા સાથે અનુસંધાન રચાય છે, માટે આ જ 5 શુભવિજયજીને પ્રણામ કરી આચારદિનકર ગ્રંથ અનુસાર કર્મસુદન ચાર ગુણવાળી પ્રતિમા મનોહારી છે. આ પૂજામાં ચાર પ્રકારના તપની વિધિ દર્શાવી છે.
| દર્શન આચરણ તેમજ પાંચ પ્રકારની નિદ્રા અંગેના શાસ્ત્રની વિવિધ જૈ જ્ઞાનાવરણીયકર્મસુદન પૂજાની પ્રથમ પૂજામાં પરમાત્માને જળ- દૃષ્ટાંતોની રસિક શૈલીમાં રજૂઆત કરી છે, અભિષેક દ્વારા અજ્ઞાન દૂર કરવાનો માર્ગ દર્શાવ્યો છે. બીજી પૂજામાં દ્વાદશાંગી ગણિરૂપ પેટી રે, મુનિવયણે નિદ્રા લપેટી રે. ક જ્ઞાનાવરણીય કર્મની વિવિધ પ્રવૃતિઓની વિશેષતા ચર્ચા છે. ત્રીજી પૂરવધર પણ શ્રુતમેટી રે, રહ્યા નિગોદમાં દુ:ખ વેંઢી રે.
પૂજામાં પુષ્પ દ્વારા શ્રુતજ્ઞાનાવરણીય કર્મને દૂર કરવાની વાત કર્મસુદન તપના ઉદ્યાપનમાં ત્રીજે દિવસે વેદનીયકર્મ નિવારણ કર્મવાદ " કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ " કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ ક્રૂ કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ 5 કર્મવાદ 5 કર્મવાદ કર્મવાદ 5 કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ
કર્મવાદ 4 કર્મવાદ 4 કર્મવાદ 4 કર્મવાદ | કર્મવાદ 4 કર્મવાદ | કર્મવાદ ન કર્મવાદ 5 કર્મવાદ 4 કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ 4 કર્મવાદ ન કર્મવાદ 4 કર્મવાદ ન કર્મવાદ કર્મવાદ 4 કર્મવાદ ર્ક કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ કર્મવાદ |
કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ | કર્મવાદ 5 કર્મવાદ | કર્મવાદ | કર્મવાદ | કર્મવાદ | કર્મવાદ 5 કર્મવાદ 5 કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ | કર્મવાદ 5 કર્મવાદ | કર્મવાદ | કર્મવાદ કર્મવાદ 5 કર્મવાદ કર્મવાદ 5
