________________
કર્મવાદ 4 કર્મવાદ " કર્મવાદ ક કર્મવાર આંગસ્ટ ૨૦૧૪ પ્રબદ્ધ જીવન કર્મવાદ વિશેષાંક ૯ પૃષ્ટ ૯૩
વાદ 4 કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ કર્મવાદ ,
કર્મવાદ
કર્મવાદ અને મોક્ષ
1 ચંદ્રહાસ ત્રિવેદી,
આવતા
કર્મવાદ કર્મવાદ કર્મવાદ 4 કર્મવાદ કર્મવાદ " કર્મવાદ દિ કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ કર્મવાદ F કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ ક કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ F કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ F કર્મવાદ ક્રા
[ લેખક અર્થકારણ અને રાજકારણમાં એમ. એ. થયેલા છે, અધ્યાપક, આકાશવાણી પર ઉદ્ઘોષક, વિવિધ સાહિત્યના સર્જક અને ‘ગુજરાત સમાચાર” માં “અગમ-નિગમ' સ્તંભ અને “ધર્મલોક'માં ‘વિમર્શ' સ્તંભના લેખક છે. સંસ્કૃત, ગુજરાતી
અને અંગ્રેજી સાહિત્યનું પરિશિલન કરનાર અને વિવિધ ધર્મોના પ્રખર ઊંડા અભ્યાસી છે. ] .
ભારતીય ધર્મધારાઓમાં મોક્ષની વાત કરવામાં આવે છે અને માન્ય નથી. જો મોક્ષ કંઈ જ ન હોય તો પછી મેળવવા જેવું શું રહ્યું? કે # તેને ચરમ લક્ષ્ય માનવામાં આવે છે. વિવિધ ધર્મોએ મોક્ષ અંગે જે હવે જો મોક્ષની પ્રાપ્તિ કરવી હોય તો કર્મના બંધનમાંથી છૂટવું હું
વિચાર કર્યો છે તેમાં થોડીક ભિન્નતા દેખાય છે પણ એક વાતનું જોઈએ. જો આપણને કોઈએ બાંધ્યા હોય તો તે કર્મે. કર્મનું બંધન ક છું તો સામ્ય છે કે મોક્ષ એ કૃતકૃત્ય અવસ્થા છે. તે પ્રાપ્ત થયા પછી તૂટતાં જ હંસલો મુક્ત થઈને માનસરોવરને કાંઠે બેસી ક્ષીરનું- ૬
જીવે બીજું કંઈ પ્રાપ્ત કરવાનું રહેતું નથી. મોક્ષના વિચારને સમજવા અમૃતનું પાન કરવાનો. છે માટે કેટલાક વિચારકોએ તેને ભૌગોલિક સ્થળ તરીકે સ્થાપ્યો જ્યાં માટે જ કોઈ વિચાર, ભાવ કે ક્રિયા કર્મના વિષચક્રને તોડે તે ૐ જીવને માત્ર સુખાનુભવ જ રહે. મોક્ષ ભૌગોલિક સ્થાન છે કે નહીં સાધના છે. કર્મવાદનો અભ્યાસ આપણને કર્મના કોઠાઓનું જ્ઞાન 8 * એની ચર્ચામાં આપણે ન પડીએ તો પણ આપણે એક વાત તો આપે છે કે જેને સહારે આપણે સાતેય કોઠા જીતી બહાર આવી જઈ મેં સ્વીકારવી પડશે કે મોક્ષ મુક્ત થવાની વાત કરે છે. મોક્ષ શબ્દનો શકીએ. આપણે કર્મબંધ વિષે જાણ્ય, કર્મના ભોગવટાનો વિચાર ન ક અર્થ જ મુક્તિનો દ્યોતક છે. જ્યાં બંધન છે ત્યાં સુખાનુભવ કેવો? કર્યો, નિમિત્તોની પ્રબળતા સમજ્યા, કર્મનો વિપાકોદય અને શું ડું મુક્ત શેમાંથી થવાનું? મુક્ત કોણે થવાનું? મોક્ષની અભિલાષા, પ્રદેશોદય ચર્ચા ગયા એ બધાનો સાર એટલો જ છે કે કર્મ બાંધો તૈ ક મોક્ષનું લક્ષ્ય એ વાતનો નિર્દેશ કરે છે કે આપણે ક્યાંક બંધાયેલા થોડાં, પણ તોડો ઘણાં. સાધનાનો અર્થ એટલો જ છે કે ઉદયમાં છે { છીએ અને તેમાંથી આપણે મુક્ત થવાનું છે.
આવેલાં કર્મોને નિષ્ફળ બનાવો, નવાં કર્મોને આવવા ન દો, બાંધેલાં 8 આમ, કર્મવાદ મોક્ષ સાથે ગાઢ રીતે સંલગ્ન છે. જીવ કર્મથી કર્મોને ખંખેરી નાખો, ઝાટકી નાખો. ગમે તેમ કરી કર્મને કાઢો. શું બંધાયેલો છે. જ્યાં સુધી કર્મ છે ત્યાં સુધી બંધન છે અને બંધન છે છેવટે ભોગવીને પણ કર્મને કાઢો. છે ત્યાં દુઃખ છે, વેદના છે, પરાધીનતા છે. કર્મનું એવું ચક્કર ચાલ્યા તેથી ઘણીવાર આરાધકો સામે ચાલીને નિમિત્તો આપીને કર્મોને શું જ કરે છે કે તે ક્યાંય અટકતું નથી. પૂર્વકર્મ ભોગવાતાં જાય અને ખેંચી લાવી ભોગવવાનું પસંદ કરે છે. કર્મનું દેવું ચૂકવ્યા વિના કોઈ િનવાં બંધાતાં જાય. આમ, કર્મનો સ્ટોક ક્યારેય ખાલી થતો નથી. તેના સામ્રાજ્યની સરહદ ઓળંગી શકે તેમ નથી. તેથી જ્યારે
કર્મ માત્ર બંધન છે, કારણ કે તેમાં પરાધીનતા છે છતાંય આપણને મનુષ્યભવ મળ્યો છે, ધર્મની અનુકૂળતા છે, દેવ-ગુરુની નિશ્રા સુલભ . ૐ પુણ્યકર્મ ગમે છે કારણ કે તેમાં સુખાભાસ થાય છે. તત્ત્વજ્ઞોએ તો છે ત્યારે કર્મનો હિસાબ ચોખ્ખો કરી નાખો. પણ અહીં એક વાતે 9 ૪ પુણ્યકર્મને પણ બંધન ગયું છે અને તેનાથી પણ મુક્ત થવાની સાવધ રહેવાનું છે કે સામેથી કર્મને ખેંચી લાવી ભોગવવાની પ્રક્રિયા ૐ વાત કરી છે. સુખાનુભવ મુક્તિમાં છે. સુખાભાસમાં નહીં. આ ધર્મશૂરાઓએ કરવા જેવી છે, સામાન્ય જીવોએ નહિ, કારણ કે 5 વાતને ધીરજથી સમજવાની છે. પુણ્યકર્મનો એમાં નિષેધ નથી કારણ વગર તાકાતે આ પ્રયોગ કરનાર ઊલટાનો કુટાઈ જાય. છું કે પુણ્યકર્મને સહારે મનુષ્ય પાપકર્મોને હઠાવે છે. પણ પુણ્યકર્મ જો કર્મ ભોગવીને કાઢવાનાં હોય તો તો કરોડો વર્ષો તો શું હૈ * અંતે તો છોડી દેવા જેવું છે. કારણ કે તે પણ બંધન તો છે જ. જેમ કરોડો જન્મો જોઈએ. વળી કર્મના ભોગવટા વખતે નવાં કર્મ બંધાતા છે $ ઉપર ચડનાર માણસ દોરડાનો સહારો લે પણ નિસરણી ચડી ગયા જાય તેનું શું? તેથી સાધના એનું નામ કે જે કરોડો વર્ષ ચાલે પછી દોરડું છોડી દે છે, તેને પકડી રાખતો નથી તેમ છેવટે પુણ્યકર્મ એટલાં કર્મનો સ્ટોક બે-ત્રણ જન્મમાં ખતમ કરી નાખે અને મુક્ત વન પણ છોડી દેવાનું છે. આ બહુ સૂક્ષ્મ વાત છે. રેશમની દોરીથી થઈ જાય. આ બાળકને બાંધો કે લોખંડની સાંકળથી બાંધો પણ બંધન એ બંધન આમ જોઈએ તો કાળ ઉપર આપણો બહુ કાબૂ નથી પણ છુ એમાં કોઈ શંકા નથી. પુણ્યને પણ છોડવાની વાત સાધનાના છેલ્લા સાધનામાં કાળ બહુ જાગતી ચીજ છે. સાધનામાં તો કર્મની સ્થિતિને- ક છે પગથિયે છે નહીં કે પહેલે પગથિયે. ઘણીવાર મોટા મોટા ચિંતકોએ મુદતને ઉત્તરોત્તર તોડીને ટૂંકી કરવાની છે. કર્મની સ્થિતિ જેટલી છે પણ આ બાબતે ઉતાવળે અભિપ્રાય આપ્યા છે જેથી તે અંગે ઘણી તૂટે એટલી પ્રગતિ, એટલી ગુણપ્રાપ્તિ વધારે. સાધનામાં જ્યારે . ગેરસમજ પ્રવર્તે છે.
પ્રવેગની- એક્સીલરેશનની સ્થિતિ સર્જાય છે તેને ક્ષપકશ્રેણી છે આમ, મોક્ષ જીવ માત્રનું ચરમ લક્ષ્ય હોવું જોઈએ કારણ કે કહેવામાં આવે છે તે કાળનો ઘાત કરીને જ મંડાય છે. તે સમયે છે તેમાં અનંત સુખાનુભવ છે. મોક્ષની નિષેધાત્મક કલ્પના આપણને કરોડો વર્ષે કે જન્મે જેનો ભોગવટો થઈ શકે તેવા કર્મોની # કર્મવાદ કર્મવાદ કર્મવાદ * કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ કર્મવાદ 4 કર્મવાદ કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ ક કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ ન કર્મવાદ કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ 4 કર્મવાદ
કર્મવાદ | કર્મવાદ | કર્મવાદ | કર્મવાદ | કર્મવાદ | કર્મવાદ | કર્મવાદ " કર્મવાદ 4 કર્મવાદ | કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ | કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ | કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ 4 કર્મવાદ 4 કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ | કર્મવાદ કર્મવાદ |
