________________
કર્મવાદ | કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ ક્ર કર્મવાર
ગસ્ટ ૨૦૧૪ • પ્રબુદ્ધ જીવન ૦ કર્મવાદ વિશેષાંક , પૃષ્ટ ૯૫
વાદ ક્વ કર્મવાદ કર્મવાદ કર્મવાદ 9
ચેતનાના ગુણોનો પ્રભાવ વધી
કર્મના દલિકોને – પરમાણુઓને જે જાય છે. જડ પાસે પુરુષાર્થની | મોક્ષ વિચાર ભારતીય દર્શનની વિરલ વિશેષતા છે.
નિર્જરતા જવાના- ખેરવતા ૬ શક્તિ નથી, જે ચેતન પાસે છે. [૧, ન્યાય દર્શનમાં મોક્ષનું સ્વરૂપ : ‘તત્યનાવિમોક્ષોપવમાં ' અર્થાત | જ
જવાના અને તેમનું શમન પણ જો ચેતના જાગી ઊઠે અને બધા દુ:ખોનો આત્યંતિક છેદ થઈ જવો તે મોક્ષ.
કરતા જવાનું. આ છે ? શું પુરુષાર્થ આદરે તો આજે નહીં ૨. વૈશેષિક દર્શનમાં મોક્ષનું સ્વરૂપ : ‘તમારે સંયો માવોપ્રાદુમાવશ્ય ક્ષાયોપથમિક ભાવ. જ્યારે ૬ છે તો કાલે, આ ભવે નહીં તો મોક્ષ: ' અર્થાત્ શરીરધારક મન, કર્મ, બુદ્ધિ વગેરેનો અભાવ થવાથી, ઔદાયિક ભાવમાં એટલે કર્મના * છે આવતે ભવે જડ કર્મોને ફગાવી વર્તમાન શરીરના સંયોગોનો અભાવ થઈ જાય છે એટલે નવું શરીર |
ઉદયથી પ્રવર્તનાર ભાવમાં તો કૈ ૐ દઈને પોતાના શુદ્ધ- બુદ્ધ |ઉત્પન્ન થતું નથી, તે મોક્ષ છે.
કર્મને આધીન થવાનું. એમાં તો ૬ આ સ્વરૂપને પ્રાપ્ત કરી અનંત ૩. સાંખ્ય દર્શનમાં મોક્ષનું સ્વરૂપ : ‘પ્રકૃતિપુરુષાર્ચસ્વરયાતૌ પ્રત્યુપરમે,
જીવ ઊંઘતો જ ઝડપાઈ જાય છે. ૐ સુખમાં સ્થિત થઈ શકે છે.
કર્મ જે માગે તે બધું સામે ધરી છે પુરુષસ્થસ્વરુપેળવ્યવસ્થાને મોક્ષ: ' અર્થાત્ વિવેક ખ્યાતિ થવા પર પુરુષને આ પુરુષાર્થ જગાવવા માટે
દેવાનું. પછી ગમે તેટલા રડો કે શું અને પુરુષાર્થ ક્યાં કરવાનો છે, | એ જ્ઞાન થઈ જાય છે કે પુરુષ નહિ કે પ્રકૃતિ કે તેનો વિકાર (છે)
કકળો તેની કર્મસત્તાને કંઈ પડી ન 5 કેવી રીતે થઈ શકે તે જાણવા તેનું આ વિવેક જ્ઞાન જ વસ્તુતઃ તેનો મોક્ષ છે.
નથી. આમ, ક્ષાયિકભાવ અને માટે તો કર્મની વ્યવસ્થા-સિદ્ધાંત |૪. યોગ દીનમાં માલનું સ્વરૂપ : 'પુરુષાર્થપૂન્યાના !
સિદ્ધાંત ૪િ. યોગ દર્શનમાં મોક્ષનું સ્વરૂપ : ‘પુરુષાર્થન્યાનાં ગુણનાં પ્રતિપ્રસવ: | ક્ષાયો પશમિક ભાવ * સમજવાનો છે. કર્મના વિવન્ય સ્વરુપ પ્રતિષ્ઠા વાવિતિશસ્તવિકતા' અર્થાત્ પુરુષાર્થ શુન્ય ગુણોનું આરાધનાના ઘરના છે. હું સિદ્ધાંતોનું રહસ્ય સમજીને, પુનઃ ઉત્પન્ન ન થવું, સાંસારિક સુખ દુ:ખોનો આત્યંતિક છેદ એટલે ઓપશમિક ભાવમાં આરાધના ફૂ છે તેનો ભેદ જાણીને, તેનો ઘાત કે પોતાના સ્વરુપમાં પ્રતિષ્ઠાન થવું તે મોક્ષ છે.
ખરી પણ તે પ્રશ્નનું નિરાકરણ શું કરીને ચૈતન્ય સ્વભાવમાં આવી |પ મીમાંસા દર્શનમાં મોક્ષનું સ્વરૂપ : નિત્યનિતિશયક્ષત્તિપિસ્થાિતિ ? ન લાવે , ફક્ત તાત્કાલિક 2 છે. જવાનું છે. નવાં કર્મોને ન અર્થાત નિરતિશય સુખોની અભિવ્યક્તિ જ મોક્ષ છે.
સમાધાન કરાવે પણ પ્રશ્ન તો 5 ૬ બાંધવાં, બાંધેલા કર્મો તોડવાં ૬. બૌદ્ધ દર્શનમાં મોક્ષનું સ્વરૂપ : ‘થિિનવૃત્ત નિર્મનસનો મરોચ: '|
ઊભેલો જ રહે; જ્યારે ? ૐ તથા ઉદયમાં આવેલાં કર્મોને ||
દાયિક ભાવ તો ક નિષ્ફળ કરવાં એ જ મોક્ષમાર્ગનો અર્થાત્ જ્ઞાનનો ધર્મી આત્મા જ્યારે નિવૃત્ત થઈ જાય છે ત્યારે નિર્મળ
શરણાગતિનો ભાવ છે. ૐ પુરુષાર્થ છે. અહીં ભાગ્યને જ્ઞાનનો ઉદય થાય તે જ મોક્ષ છે.
આમ, કર્મસિદ્ધાંતનો 5 આધીન નથી રહેવાનું પ્રચંડ ૭. જૈન દર્શનમાં મોક્ષનું સ્વરૂપ : ‘ત્નકર્મક્ષયો મોક્ષ: ' અર્થાત્ અભ્યાસ. કર્મ વ્યવસ્થાની ? - પરષાર્થ કરવાનો છે. આ પ્રક્રિયા સંપૂર્ણ કર્મોનું આત્યંતિક તેમ જ નિરન્વય વિનાશ જ મોક્ષ છે. | સમજણ આ ભવ અને પરભવ ક ત્રણ રીતે થાય છે. એક તો કર્મ |૮. ચાર્વાક દર્શન (આધુનિક સમાજનું જીવનગત દર્શન)માં મોક્ષનું બંનેને સુધારી લેવાનો તેમ જ શું હું સમતાથી ભોગવી લેવાં, ઉદયમાં સ્વરૂપ : “પરંતત્રયં વન્યૂ: સ્વાતંત્ર્ય મોક્ષ: ' અર્થાત્ જ્યાં જ્યાં સ્વતંત્રતા |
ભવભ્રમણમાંથી બહાર નીકળી * ન આવ્યાં હોય તેને પણ ખેચી છે ત્યાં સુખ છે અને તે જ મોક્ષ છે.
જઈને અનંત સુખમાં જવાનો છે ડુિં લાવીને નિર્જરવાં – ખંખેરી ,, ૯. વેદાંત (રામાનુજ મુજબ) દર્શનમાં મોક્ષનું સ્વરૂપ : ઈશ્વરની
માર્ગ બતાવે છે. તેનું પ્રાથમિક નાખવાં આ છે ક્ષાયિક ભાવ
લક્ષ્ય છે – કર્મથી બચો, અને તે આજ્ઞાઓનું પૂર્ણ રીતે પાલન કરવું, પોતાની ઈચ્છાઓને ઈશ્વરને શું જેમાં કર્મોનો ક્ષય થાય છે. બીજો
કર્મ બાંધો તો સારાં – શુભ કર્મો 8 * ભાવ છે પથમિક ભાવ. જેમાં સમર્પિત કરી દેવી; એ જ માનવની પૂર્ણ સ્વતંત્રતા અને તેની મોક્ષ
જ બાંધો અને અંતિમ લક્ષ્ય છે 5 શું કર્મોનું શમન કરી દેવાનું. તેને ગતિ છે.
કર્મનું ઉપાર્જન બંધ કરો અને કું * ટાઢાં પાડી દેવાનાં. આ અવસ્થા ૧૦. વેદાંત (શંકરાચાર્ય મુજબ) દર્શનમાં મોક્ષનું સ્વરૂપ : શંકરાચાર્ય
બાંધેલાં કર્મોને ખંખેરી નાખી - 5 આ લેણદારને સમજાવી- મદત મુજબ જીવ અને બ્રહ્મ એક જ છે. (નીવો હવ નાપ૨:) એટલા માટે | નિર્જરી. સ્વરૂપમાં આવી જાવ . કૅ પાડી પાછો કાઢવા જેવી છે. ‘બ્રહ્મવિદ્ બ્રહૌવ અવતા' અર્થાત્ સાધકનો અહંભાવનો વિલય થઈ અને સ્વભાવમાં રમણ કરો. જ આજે તો લેણદાર પાછો વળ્યો જાય અને તે માયાથી મુક્ત થઈ બ્રહ્મમાં પૂર્ણ થઈ જાય છે તે મોક્ષ છે.
પણ આગળ ઉપર દેવું તો ઊભું |૧૦. ગીતા અનુસાર મોક્ષનું સ્વરૂપ : જ્ઞાનાગ્નિમાં નાખેલાં તમામ | સુહાસ', * જ છે. ત્રીજો માર્ગ, વચલો માર્ગ
માગ પ્રકારના શુભ-અશુભ, ક્રિયમાણ, પ્રારબ્ધ તથા તમામ સંચિત કર્મો | કું છે જેમાં કર્મના રસને તોડતાં
- તાડતા બળીને ખાક થઈ જાય છે અને જીવ મોક્ષ પ્રાપ્ત કરે છે. એટલે કે 5 જવાનો, કર્મની સ્થિતિનો –
૩૮૦ ૦૦૭. જન્મ-મરણના બંધનમાંથી મુક્ત થાય છે.
ફોન : ૦૭૯-૨૬૬૨૦૬ ૧૦ ૩ મુદ્દતનો ઘાત કરતા જવાનો અને કર્મવાદ ન કર્મવાદ 4 કર્મવાદ 4 કર્મવાદ ક કર્મવાદ ક કર્મવાદ ન કર્મવાદ " કર્મવાદ ક્વ કર્મવાદ ક્વ કર્મવાદ ક કર્મવાદ ક કર્મવાદ ન કર્મવાદ કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ
કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ 4 કર્મવાદ 5 કર્મવાદ 4 કર્મવાદ ક કર્મવાદ 4 કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ 4 કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ 4 કર્મવાદ 5 કર્મવાદ કર્મવાદ ક કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ * કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ કર્મવાદ ક્ર
કર્મવાદ | કર્મવાદ | કર્મવાદ | કર્મવાદ | કર્મવાદ | કર્મવાદ | કર્મવાદ " કર્મવાદ 4 કર્મવાદ | કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ | કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ | કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ 4 કર્મવાદ 4 કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ | કર્મવાદ કર્મવાદ ના
