________________
કર્મવાદ કર્મવાદ " કર્મવાદ ક્વ કર્મવા, પૃષ્ટ ૯૮ • પ્રબુદ્ધ જીવન . કર્મવાદ વિશેષાંક - ઑગસ્ટ ૨૦૧૪
યાદ કૂ કર્મવાદ 5 કર્મવાદ
કર્મવાદ
કર્મવાદ કર્મવાદ 4 કર્મવાદ 4 કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ ન કર્મવાદ | કર્મવાદ કર્મવાદ 4 કર્મવાદ 4 કર્મવાદ 4 કર્મવાદ 4 કર્મવાદ 4 કર્મવાદ કર્મવાદ " કર્મવાદ | કર્મવાદ | કર્મવાદ કર્મવાદ 4 કર્મવાદ કર્મવાદ |
3 ઝરાને વહેતો રાખે છે. મન અને શરીરના સ્વાથ્ય માટે આ ઝરાનું વિશિષ્ટ આધ્યાત્મિક સ્વરૂપ છે. તેમનું પ્રયોજન જ ચિત્તશુદ્ધિ અને ૪
વહેવું બહુ ઉપયોગી છે. કર્મ દ્વારા વ્યક્તિની શકિતના પ્રવાહો મુક્ત આધ્યાત્મિક વિકાસ છે. તેથી સાધનકર્મોની વિશિષ્ટ મહત્તાનો સ્વીકાર ? ૐ થાય છે. તેથી કર્મ દ્વારા શક્તિના પ્રવાહોની રચના, પદ્ધતિ અને કરવો જોઈએ. એટલું જ નહિ, સાધનકર્મોના અનુષ્ઠાનથી અન્ય છે 8 ગતિ તંદુરસ્ત રહે છે અને બને છે.
કર્મોનું અનુષ્ઠાન સાધનભાવે કરવાની કળા હાથ લાગે છે અને તેમ ? (૮) કર્મ દ્વારા અકર્મણ્યતા, પ્રમાદ, જડતા, દીર્ઘસૂત્રીપણું આદિ કરવાની સાધકની યોગ્યતા સાધનકર્મોના અનુષ્ઠાનથી કેળવાય છે. તમોગુણની અવસ્થાઓનું ભેદન કરી શકાય છે. તમોગુણ દૃષ્ટાંતઃ વિષ્ણુસહસ્ત્રનામનો પાઠ, દરદીની સેવા અને ખેડૂતનું અધ્યાત્મપથમાં બાધારૂપ છે. કર્મ દ્વારા તમોગુણનું ભેદન થતાં ખેતીકાર્ય–આ ત્રણ કર્મો છે. પ્રથમ કર્મ સાક્ષાત્ સાધનકર્મ છે. બીજું વ્યક્તિની અધ્યાત્મયાત્રા સુકર બને છે.
કર્મ સેવાકર્મ છે. ત્રીજું કર્મ સ્વધર્મરૂપકર્મ છે. દ્વિતીય અને તૃતીય ૫. કર્મ દ્વારા આધ્યાત્મિક વિકાસ
કર્મ નિષ્કામભાવે અને ભગવત્પ્રીત્યર્થ કરી શકાય તેવી શક્યતા છે ? ક (૧) કર્મ સમર્પણનું માધ્યમ બની શકે છે. અધ્યાત્મપથ પર અને તેમ થાય તો તેઓ બંને સાધનકર્મો બની જાય તેવી સંભાવના ?
ભગવત્ સમર્પણનું મૂલ્ય આંકીએ તેટલું ઓછું છે, પણ સમર્પણનું છે, પરંતુ કર્મ તો સાક્ષાત્ સાધનકર્મ છે. સ્વરૂપતઃ જ સાધનકર્મ છે. * પણ કોઈક માધ્યમ હોઈ શકે છે. કર્મ સમર્પણનું માધ્યમ બનીને તેથી આધ્યાત્મિક દૃષ્ટિથી તેનું વિશિષ્ટ પ્રદાન અને મહત્ત્વ છે. એટલું ? ૩ સાધનાનું સ્વરૂપ ધારણ કરે એવી તેમાં ક્ષમતા છે.
જ નહિ પણ દ્વિતીય અને તૃતીય કર્મ આધ્યાત્મિક સ્વરૂપ ધારણ કરે છે ક (૨) પ્રકૃતિગત રીતે વ્યક્તિ સ્વકેન્દ્રી હોય છે. સ્વકેન્દ્રીપણું એ તે માટે પ્રથમ કર્મ સહાયક બની શકે છે. એટલે સાધકે સાક્ષાત્ .
બહારથી અંદર લેવાનું મનોવલણ છે. સ્વકેન્દ્રીપણામાં આપવાની સાધનકર્મોના અનુષ્ઠાનની કદી ઉપેક્ષા કરવી નહિ. સાક્ષાત્ ક નહિ લેવાની મનોવૃત્તિ હોય છે. કર્મ એ અંદરથી બહાર જવાની સાધનકર્મો એ આધ્યાત્મિક જીવનનો આધાર છે અને એ જ શું ઘટના છે. તેથી કર્મયોગના અનુષ્ઠાનથી સ્વકેન્દ્રીપણું તૂટે છે. આ સાધનકર્મની આધ્યાત્મિક વિશિષ્ટતા છે. રીતે કર્મ વ્યક્તિને સ્વકેન્દ્રીપણામાંથી મુક્ત થવા માટે સહાય કરે છે. અધ્યાત્મપથનાં ત્રણ સોપાન છે, ત્રણ તબક્કા છે.
(૩) કર્મના માધ્યમથી વ્યક્તિ ચેતનાનાં ઉચ્ચત્તર સ્તરો સાથે ૧. કર્મકાંડ -બહિરંગ સાધના યજ્ઞ, પૂજા, પાઠ, જપ, અનુસંધાન કરી શકે છે. કર્મનો ધક્કો ચેતનાના ઉચ્ચત્તર સ્તરોમાંથી
પ્રાણાયામ વગેરે ૩ આવે છે, તેથી કર્મનું જોડાણ ચેતનાના ઉચ્ચતર સ્તરો કે સત્ત્વો ૨. ઉપાસનાકાંડ -અંતરંગ સાધના ચિંતન, માનસજપ, સાથ હોય છે. જાગૃત સાધક ઉપયુક્ત અભિગમ રાખે તો કર્મના
ધ્યાન વગેરે માધ્યમથી ચેતનાના ઉચ્ચત્તર સ્તરોના સંપર્કમાં આવી શકે છે. ૩. જ્ઞાનકાંડ -સાક્ષાત્કારની અવસ્થા.
(૪) કર્મના માધ્યમથી વ્યક્તિ દ્વારા ઉચ્ચતર ચેતનાનાં પરિબળોની એ સમજવું આવશ્યક છે કે આ સોપાન શ્રેણી વિશેષતઃ સાધન3 અભિવ્યક્તિ થાય એવી સંભાવના છે. દૃશ્યમાન જગત અસ્તિત્વની કર્મોને ખ્યાલમાં રાખીને બતાવવામાં આવે છે. તેથી સેવાકર્મ કે
ઈતિશ્રી નથી. દૃશ્યમાન જગત કરતાં અદૃશ્ય જગત ઘણું મોટું છે. સ્વધર્મકર્મ સાથે સાધનકર્મનું અનુષ્ઠાન અવશ્ય કરવું જોઈએ. માત્ર હું આ અદૃશ્ય જગતમાંનું ઘણું આ દૃશ્યમાન જગતમાં અભિવ્યક્ત કર્મો કરવાથી કર્મયોગ બની જાય છે એવું નથી. કર્મ અને કર્મયોગ # ૪ થવા આતુર હોય છે. કર્મ આ અભિવ્યક્તિનું સાધન બની શકે છે. બંને એક નથી. ગમે તેવા મહાન સત્કર્મો પણ સાધનકર્મ ન બને તે હું એટલું જ નહિ પણ વ્યક્તિની પોતાની ચેતનાની અભિવ્યક્તિ માટે તેમ બની શકે છે. સેવા કે સ્વધર્મને નામે સાધકે સાધનામાંથી કદી ? # પણ કર્મ માધ્યમ બની શકે તેવી કર્મમાં ક્ષમતા છે. અભિવ્યક્તિ એ વિમુખ ન થવું. અન્યથા કર્મનો વેગ માયાનો વેગ બની શકે છે. તે
જીવનની ઉચ્ચત્ત૨ પ્રેરણા છે. આ પ્રેરણાની પરિતૃપ્તિ ગહના કર્મણો ગતિઃ | જીવનવિકાસમાં સહાયક છે અને કર્મ તેનું માધ્યમ છે. ૭. નિષ્કામ કર્મ : ૬. સાધનકર્મની આધ્યાત્મિક વિશિષ્ટતા
સામાન્યતઃ એમ મનાય છે કે કર્મનો જન્મ કામનામાંથી થાય છે ? જો ઉપયુક્ત મનોવલણપૂર્વક કરવામાં આવે તો બધાં કર્મો એટલે કે નિષ્કામ કર્મ શક્ય નથી. આ વિધાન પ્રાકૃત દૃષ્ટિથી થયેલું ચિત્તશુદ્ધિ અને આધ્યાત્મિક
વિધાન છે. આધ્યાત્મિક દૃષ્ટિથી 3 વિકાસમાં સહાયક બની શકે – કર્મોમાંથી કર્મયોગનિષ્પન્ન થાય એ માટે એ બહુ આવશ્યક “| વિચારીએ તો દર્શન જુદું છે. એ
છે, પરંતુ આ બંને હેતુની સિદ્ધિ | છે કે સાધક જપ, ધ્યાન, પૂજા આદિ સાધનોનું અનુષ્ઠાન વાત સાચી છે કે કર્મ અકારણ હું તે માટે સાધનકર્મોનું વિશિષ્ટ | પણ કરે. કેમ કે આવાં સાધનો દ્વારા સાધકના ચિત્તને હોતું નથી. પણ એ કારણ છું પ્રદાન છે. સાધનકર્મો નું || સાધનudણ ભૂમિકા ઊભી થવામાં સહાયતા મળે છે. આ કામનામય જ હોય એવું નથી. જે
કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ | કર્મવાદ 5 કર્મવાદ | કર્મવાદ | કર્મવાદ | કર્મવાદ | કર્મવાદ 5 કર્મવાદ 5 કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ | કર્મવાદ 5 કર્મવાદ | કર્મવાદ | કર્મવાદ કર્મવાદ 5 કર્મવાદ કર્મવાદ 5
*છે.
કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ 4 કર્મવાદ કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ 5 કર્મવાદ 5 કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ પૂર્વ કર્મવાદ 5 કર્મવાદ 5 કર્મવાદ પૂર્વ કર્મવાદ
