________________
કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ ન કર્મવાદ " કર્મવા. પૃષ્ટ ૬૪ • પ્રબુદ્ધ જીવન . કર્મવાદ વિશેષાંક - ઑગસ્ટ ૨૦૧૪ સાદ ક કર્મવાદ કર્મવાદ 4 કર્મવાદ ,
જતિક્ષ્મણ જ્ઞાન અને કર્મવાદ
| ડૉ. રશ્મિબેન ભેદા
કર્મવાદ | કર્મવાદ 4 કર્મવાદ 4 કર્મવાદ " કર્મવાદ " કર્મવાદ ન કર્મવાદ 4 કર્મવાદ 4 કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ કર્મવાદ
[ શ્રાવિકા ગૃહિણી ડૉ. રશ્મિ ભેદા જૈન તત્ત્વજ્ઞાનના અભ્યાસી છે. ‘અમૃત યોગનું પ્રાપ્તિ મોક્ષની' એ વિષય પર શોધ પ્રબંધ લખી તેમણે મુંબઈ યુનવર્સિટમાંથી પીએચ. ડી.ની પદવી પ્રાપ્ત કરી છે. આ શોધ પ્રબંધ પુસ્તક આકારે પ્રગટ થયો છે અને
ટૂંક સમયમાં તેની બે આવૃત્તિ પણ થઈ છે. ], ‘કોણ છું? ક્યાંથી થયો? શું સ્વરૂપ છે મારું ખરું? જીવના ભવોભવના ભ્રમણ દરમ્યાન તેણે જે જે સાંભળ્યું હોય, કોના સંબંધે વળગણા છે? રાખું કે એ પરિહરું ? વાંચ્યું હોય, જાણ્યું હોય, અનુભવ્યું હોય તે સર્વ મતિજ્ઞાનમાં આવે એના વિચાર વિવેકપૂર્વક શાંત ભાવે જો કરે, છે. આ બધામાંથી જે વિષયોની ઊંડી છાપ, ઊંડા સંસ્કાર આત્મામાં તો જાતિસ્મૃતિજ્ઞાનથી તે પૂર્વભવને અનુ ભવે.' પડ્યા હોય તે સર્વ સંસ્કાર મતિજ્ઞાનના ‘ધારણા' ભેદમાં આવે છે. તે
જાતિસ્મૃતિ જ્ઞાન એટલે જીવનો પૂર્વ પર્યાય કે પર્યાયોનું જ્ઞાન. દરેક જીવ પોતાનું વર્તન પૂર્વના સંસ્કાર અને અન્ય જીવો સાથેના ૨ કું પૂર્વભવ અથવા ભવાના પ્રસંગો આદિની સ્મૃતિ થવી તેને જાતિસ્મરણ સંબંધના આધારિત કરે છે. કેટલીક વખત આ પૂર્વના સંસ્કાર એટલા ?
જ્ઞાન કહે છે. જૈન દર્શનમાં જ્ઞાનના પાંચ ભેદ બતાવ્યા છે. મતિજ્ઞાન, ગાઢ બને છે તે સ્મૃતિ પટ પર અંકાઈ જાય છે, અથવા તો કોરાઈ ? ૬ શ્રુતજ્ઞાન, અવધિજ્ઞાન, મન:પર્યવજ્ઞાન, કેવળજ્ઞાન. પ્રથમ ભેદ જાય છે અને વર્તમાન પ્રસંગ કે વર્તનાની કડી ભૂતકાળના કોઈ આ મતિજ્ઞાનાવરણીય કર્મમાં નિર્મળતા આવવાથી આ જ્ઞાન પ્રગટ થાય ભવમાં મળી આવે છે. એની સ્મૃતિ થવી તે જાતિસ્મરણ જ્ઞાન છે. તે છું છે. નિર્મળતાનું ન્યુનાધિકપણું અહંતા, મમતા અને પમાં જેનાથી પાછલા ભવ જાણી શકાય છે. આ જ્ઞાન જ્યાં સુધી પાછલા હૈ 2. સુખબુદ્ધિના ત્યાગ પર અવલંબિત છે. મતિજ્ઞાનના મુખ્ય ચાર ભેદો ભવમાં અસંજ્ઞીપણું ન આવ્યું હોય ત્યાં સુધી આગળ ચાલી શકે છે. તે છું છે. એમાં ધારણા નામના ભેદમાં આ જ્ઞાન સમાય છે. મતિજ્ઞાનના આ જ્ઞાન મનુષ્ય, દેવ, નારક અને સંજ્ઞી તિર્યંચ એમ ચાર ગતિના જં મુખ્ય ચાર ભેદો નીચે પ્રમાણે છે.
જીવોને થઈ શકે છે. ) અવગ્રહ-ઇંદ્રિય સાથે વિષયનો સંબંધ થતાં “કંઈક છે' એવો આ જાતિસ્મરણ જ્ઞાન કોઈ વિરલા જીવોને જ થઈ શકે છે. પૂર્વભવનું, અવ્યક્ત બોધ થાય છે. આ અવ્યક્ત બોધને અવગ્રહ કહેવાય પૂર્વભવના જ્ઞાનનું સ્મરણ દરેકને થતું નથી. પૂર્વભવમાં ગમે એટલું
જ્ઞાન સંપાદન કર્યું હોય તે છતાં એ ભવ પૂરો થઈ બીજા ભવમાં É (૨) ઇહા-કંઈક છે' એવો બોધ થયા બાદ તે શું છે' એવી જિજ્ઞાસા તેની વિસ્મૃતિ થાય છે. પૂર્વભવની આ વિસ્મૃતિ થવાનું કારણ જ્ઞાન છુ થાય છે. તેનો નિર્ણય કરવા માટે થતી વિચારણા તે ઇહા છે. ઉપર કર્મનું ગાઢ આવરણ આવી જાય છે. જે નિમ્ન કારણોથી છે. 8 છે. (૩) અપાય-વિચારણા થયા બાદ “આ અમુક વસ્તુ છે” એવો જે (૧) પૂર્વદેહ છોડતા જીવનો ઉપયોગ દેહ અને બાહ્ય પદાર્થોમાં 5 નિર્ણય તે અપાય.
આસક્ત રહે અને એ સ્થિતિમાં જ દેહ ત્યાગ કરે અને નવો રૅ (૪) ધારશા-નિર્ણય થયા બાદ તેનો ઉપયોગ ટકી રહે તે ધારણા. દેહ પામી એમાં જ આસક્ત રહે.
ધારણાના અવિશ્રુતિ, વાસના અને સ્મૃતિ એમ ત્રણ ભેદો છે. (૨) ગર્ભાવાસનું વેદન આસક્તિપૂર્વક થવું. અવિસ્મૃતિ-નિર્ણય થયા બાદ તે વસ્તુનો ઉપયોગ ટકી રહે તે (૩) દેહ તે હું એ ભાવનું નિરંતર સ્મરણ. અવિશ્રુતિ ધારણા.
એટલે જેટલા અંશે દેહાસક્તિપણું તીવ્ર હોય તેટલું જ્ઞાન પરનું કું ૐ વાસના- અવિસ્મૃતિ ધારણાથી આત્મામાં તે વિષયના સંસ્કાર આવરણ ગાઢ હોય છે, એનાથી ઉછું જેટલા અંશે દેહાસક્તિ મંદ 5 પડે છે. આ સંસ્કાર એ જ વાસના ધારણા.
હોય તેટલું જ્ઞાનાવરણ ઓછું હોય છે. આત્મામાં પડેલા જ્ઞાનના સંસ્કારો નિમિત્ત મળતા એટલે પર્વભવની સ્મૃતિ નીચેના કારણ હોય તો આવી શકે જાગૃત બને છે. તેથી આપણે પૂર્વાનુભૂત વસ્તુને કે છે- પૂર્વદેહ છોડતા એટલે મરણ સમયે જીવનો ઉપયોગ દેહમાં 6 પ્રસંગને યાદ કરી શકીએ છીએ. એનું કારણ ધારણાનો તીવ્રપણે ન હોય, દેહાસક્તિની પ્રબળતા મંદ થઈ હોય તેમ જ નવો 5 બીજો ભેદ વાસના ધારણા છે. જેનાથી આત્મામાં એ દેહ ધારણ કરી ગર્ભવાસમાં રહેતા તથા જન્મ થતા દેહાસક્તિ જે ૬ વિષયના સંસ્કાર પડે છે. જેના સંસ્કાર આત્મામાં ન અંશે મંદ હોય ત્યારે એ પ્રમાણમાં જાતિસ્મૃતિ જ્ઞાન પ્રગટવાની શક્યતા 5 પડ્યા હોય તેનું કદી સ્મરણ થતું નથી. જાતિસ્મૃતિ કે હોય. આ જ્ઞાન જો સાત વર્ષની ઉંમરના પહેલા થયું હોય તો તેની ઉં
જાતિસ્મરણ પણ આ સ્મૃતિ ધારણાનો જ ભેદ છે. કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ 5 કર્મવાદ 5 કર્મવાદ ક કર્મવાદ ન કર્મવાદ કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ કર્મવાદ કર્મવાદ કર્મવાદ 4 કર્મવાદ 4 કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ
કર્મવાદ 4 કર્મવાદ 4 કર્મવાદ | કર્મવાદ " કર્મવાદ પૂ કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ 9 કર્મવાદ | કર્મવાદ | કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ | કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ ક્વ કર્મવાદ ન કર્મવાદ ર્ક કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ 5 કર્મવાદ કર્મવાદ 5
કર્મવાદ 4 કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ " કર્મવાદ " કર્મવાદ " કર્મવાદ 4 કર્મવાદ 4 કર્મવાદ
