________________
કર્મવાદ ૐ કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ ૬ કર્મવા
i apes ples ples alpes its f pesi pjes apes apes 5 pes apes ples 5 pts 5 pts alpes ples ats Fables
પૃષ્ટ ૭૬ ૭ પ્રબુદ્ધ જીવન ♦ કર્મવાદ વિશેષાંક ૨ ઑગસ્ટ ૨૦૧૪ વાદ પુર્વ કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ
જૈન ધર્મનો કર્મવાદ અને પુનર્જન્મ
Eૉ. મધુબહેન જી. બરવાળિયા
[ ડૉ. મધુબેન બરવાળિયા હિંદી સાહિત્યમાં એમ. એ., પીએચ. ડી. છે. મહિલા મંડળ આદિનું નેતૃત્વ કરે છે. અને જૈન સાહિત્ય સમારોહમાં સંશોધનપત્ર રજૂ કરે છે. ] કર્મવાદ અને પુનર્જન્મ પર દરેક દર્શન, વૈજ્ઞાનિકો, ફિલોસોફર, આધ્યાત્મિક ગુરુ, સંતો, વિચારકો દ્વારા પ્રાચીન સમયથી આજ દિન સુધી નવા નવા વિચારો, સંકેતો મળતા રહ્યા છે. પુનર્જન્મ જેની સાથે જોડાયેલો છે તેવા અસીમ તત્ત્વ આત્માને વિષે તર્ક વિતર્ક થયા જ કરે છે. એ અગોચર આત્માતત્ત્વ દરેક દર્શનમાં અનુભવાયું છે, દૃષ્ટિમાન થયું નથી. ગીતામાં આત્માની સાબિતી આપતા શ્લોક છે.
'विनाशमन्यवस्यास्य न कश्चित कर्तुं मर्हति ।"
અવિનાશીનો વિનાશ કરવા કોઈ શક્તિમાન નથી. ચેતના એ આત્માનું લક્ષણ છે. જડ પદાર્થથી અને જીવ ચેતન તત્ત્વથી ઓળખાય છે. ચૈતન્યમય આત્મા છે તેનો કદી નાશ થતો નથી.
"नेनं छिदन्ति शस्त्राणि, नैनं दहति पावकः
नचैनम् कलेन्दयन्त्यापः, न शोषयति मारुतः '
આત્માને કોઈ પણ શસ્ત્ર છેદી શકતાં નથી, અગ્નિ આત્માને બાળી શકતો નથી, પાણી ભીંજવી શકતું નથી, પવન તેને સુકવી. (શોષી) શકતો નથી.
શરીર જેને જૈનદર્શનની પરિભાષામાં પુદ્ગલનો પિંડ કહીએ છીએ એ નાશ પામે છે, પણ તેની સાથે હતું આત્મતત્ત્વ જેને અજ૨-અમ૨-અવિનાશી કહેવાય છે તેનો જ કર્માનુસાર પુનર્જન્મ થયા કરે છે. જ્યાં સુધી તે કર્મમુક્ત થતો નથી ત્યાં સુધી જન્મમરણ થયા જ કરે છે. ‘અનો નિત્ય: શાશ્વતોય પુરાણ: ।' અર્થાત્ મનુષ્યનો આ આત્મા જન્મરહિત, મૃત્યુરહિત શાશ્વત અને નિત્ય છે.'
હંમેશાં મેળ રાખે છે, તેથી સર્વ સ્થળે જન્મ અને મૃત્યુની વૃદ્ધિ હાસ હંમેશાં સમતોલ પ્રમાણમાં રહે છે. કહે છે સમગ્ર લોકમાં એક પણ જીવ વધતો નથી, એક પણ જીવ ઘટતો નથી. માત્ર પર્યાય બદલાય છે.
છે
જૈનદર્શન કર્મવાદને વધુ મહત્ત્વ આપે છે. કર્મ પ્રમાણે આત્માની ગતિ બદલાતી જાય છે. આત્મા દેહથી ભિન્ન એક સ્વતંત્ર વસ્તુ અને ‘તે નિત્ય' છે. આવો આત્મા કર્મનો કર્તા' પણ છે. કર્મની રજકણો સમગ્ર લોકમાં ઠાંસીઠાંસીને ભરી છે જેને આત્મા પોતાના મન, વચન, કાયાના ઉપયોગ દ્વારા સતત ગ્રહણ કરતો રહે છે. રાગાદિ ભાવોના ચુંબકીય તત્ત્વ દ્વારા કર્મરૂપી રજકણો આત્માને સનત ચોંટતા રહે છે. આ રજકો કર્મના પરિપાક રૂપે આત્મા ભોગવ્યા જ કરે છે. પુનર્જન્મ થયા જ કરે છે. જ્યાં સુધી તે કર્મરહિત થઈ સિદ્ધગતિ પ્રાપ્ત ન કરે. ફલિત એ થાય છે કે આત્મ કર્મને (રજકણોને) પોતાના પર ચોંટાડવાની ક્રિયા કરતો હોવાથી વિભાવમાં રહેવાથી) તે કર્મનો કર્તા છે અને જ્યારે એ રજકો એના ફળ આપે ત્યારે આત્મા ભોગવે પણ છે માટે એ કર્મનો ભોકતા પણ છે.
કર્મવાદની જંજીરમાંથી મુક્ત થવાના જૈનદર્શનમાં ઉપાય પણ સચોટ બતાવ્યા છે. જેમ આત્મા કર્મનો કર્તા છે, ભોકતા છે, તો કર્મબંધનથી મુક્તિ થવાના અને મોક્ષપ્રાપ્તિના ઉપાય પણ છે. કર્મથી મુક્ત થવાનો માર્ગ જિનેશ્વર ભગવંતોએ પ્રરૂપેલો છે. એ છે સમ્યક્દર્શન, સમ્યજ્ઞાન, સમ્યકચારિત્ર, આ ત્રણ અગ્નિની ભઠ્ઠી સમાન છે, જેમાં આત્મા સુવર્ણ કર્મ૨જથી છૂટો થઈ એકદમ શુદ્ધ બની જાય છે અને એ આત્માનો મોક્ષ સહજ થઈ જાય છે. આચાર્ય ઉમાસ્વાતિના ગ્રંથ તત્ત્વાર્થસૂત્રના પહેલા અધ્યયનમાં જ એમણે મોક્ષનો માર્ગ પ્રશસ્ત કરતાં કહ્યું છે
'सम्यग्दर्शन ज्ञान चारित्राणि मोक्ष मार्गः '
સમ્યગ્દર્શન, સમ્યગજ્ઞાન, અને સમ્યચારિત્ર એ આત્માનો મોક્ષ માર્ગ છે, એટલે મોક્ષનો ઉપાય છે અને અંતે આત્મા અખંડ અવ્યાબાધ સુખને પ્રાપ્ત કરે
છે. આમ જૈનદર્શનમાં આત્મા
અને કર્મવાદ અંગે આ છ પદ બતાવ્યાં છે.
શ્રીમદ
કર્મવાદ – કર્મવાદ કર્મવાદ કર્મવાદ !
જૈતદર્શન કર્મવાદને વધુ મહત્ત્વ આપે છે. કર્મ પ્રમાણે આત્માતી ગતિ બદલાતી જાય છે. આત્મા દેહથી ભિન્ન એક સ્વતંત્ર વસ્તુ છે. અને “તે નિત્ય છે. આવો આ કર્મનો કર્તા' પણ છે.
કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ
આત્મતત્ત્વ એ દરેક શરીરથી ભિન્ન અને અમર છે. તે સિદ્ધાન્ત વૈદિક પરંપરામાં પણ વિશેષ વ્યાપક થયો છે. પુનર્જન્મ વિશે હિન્દુ તત્ત્વવેત્તાઓ કહે છે: આત્મા હૃતિક દૃષ્ટિએ જુદા જુદા દેહમાંથી પસાર થતો હોય છે અને આધ્યાત્મિક દૃષ્ટિથી કહીએ તો જુદી જુદી * માનસિક ભૂમિકાઓમાંથી તે પસાર થતો હોય છે. વસ્તુતઃ નવો જન્મ લેતાં પ્રાણીઓ અને જીર્ણ થઈને મૃત્યુને વશ થતાં પ્રાણીઓને જોતાં પુનર્જન્મ જેવું ભાસિત થાય છે. જૈન સિદ્ધાન્તની દૃષ્ટિએ જન્મનું પ્રમાણ મૃત્યુના પ્રકાશની સાથે કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ મૈં કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ કર્મવાદઃ કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ
કર્મવાદ મૈં કર્મવાદ કર્મવાદ કર્મવાદ કર્મવાદ
