________________
૨૪
પ્રબુદ્ધ જીવન
જૂલાઈ ૨૦૧૪
ઉમેરવામાં આવે તો હિંસાના અનંતાઅનંત પ્રકારો થઈ શકે છે. પામી રહેલી યુવા પેઢી અત્યારે જ્યાં માઈક, એરકંડીશન તથા તેવી
જૈનધર્મ એકેન્દ્રિયથી પંચેન્દ્રિય જીવને તેમના ચડતાં ક્રમ પ્રમાણે બીજી સુવિધા ઉપલબ્ધ થાય છે તે તરફ વળતાં રોકી શકાશે નહિ. વેદનાની તીવ્રતા અનુભવે છે તેમ જણાવે છે. એટલે કે મનુષ્ય કે પંચેન્દ્રિય આપણાં જ જાણીતા મહાનુભાવ, વિદ્વાન પદ્મશ્રી ડૉ. કુમારપાળભાઈ તિર્યંચ જીવને પહોંચાડેલ વેદનાના કર્મની તીવ્રતા ઘણી વધુ છે ત્યારે દેસાઈએ સંવત્સરી ક્ષમાપનાના પ્રવચન સમયે ધર્મને વૈચારિકતાથી, વનસ્પતિ, વાયુકાય કે એકેન્દ્રિય જીવની હિંસા સરખામણીની દૃષ્ટિએ વાસ્તવિકતાથી, તાર્કીકતાથી મૂળભૂત રીતે વિચારવો. જો આમ નહીં મંદ છે. વળી માઈક દ્વારા અપાતા વ્યાખ્યાનથી થતી હિંસા ભાવરહિતની થાય તો આપણા ધર્મની ઘડિયાળના કાંટા સ્થગિત થઈ જશે કે પાછળ દ્રવ્યહિંસા સમાન ન ગણી શકાય? તઉપરાંત માઈકનો ઉપયોગ કરાતાં રહેશે. થતી હિંસા માટે પ્રાયશ્ચિત લઈને થતી કર્મની તીવ્રતા શું મંદ ન થઈ જૈનધર્મ આર્યભૂમિના સીમાડાઓને પેલે પાર-દેશ પરદેશ શકે ?
જૈનધર્મમાં જેમને શ્રદ્ધા-આસ્થા છે, તેઓ તેમનો માર્ગ શોધી લે માઈક કે મુદ્રણકામ
છે. અત્રે એ સુવિદિત છે કે આજે વિશ્વના વિકસિત દેશોમાં ભણતર ધર્મકથા અને ધર્મોપદેશની પ્રભાવના વ્યાખ્યાન ઉપરાંત અને ત્યારબાદ જીવનનિર્વાહ માટે વસવાટ કરતા લાખ્ખો જેનો સમાચારપત્ર કે આધ્યાત્મિક પુસ્તકો કે પત્રિકાઓમાં આદરણીય પૂજ્ય અમેરિકા, યુરોપ, આરબ, સિંગાપુર, હોંગકોંગ જેવા દેશોમાં પણ સાધુસંતોના લેખો દ્વારા થતી હોય છે. નિસંદેહ આ સર્વેના છાપકામમાં માબાપ અને પૂર્વજોના ધર્મ સંસ્કારોને લીધે ભવ્ય જૈન દેરાસરો ઊભા મુદ્રણ કે કમ્યુટરના ઉપયોગથી વાયુકાયના જીવોની જે હિંસા થાય છે કરવા પ્રેરાયા છે. આ દેશોમાં જૈનોની ઓળખાણ જૈન તરીકે જ થાય તે કર્યું, કરાવ્યું અને કરતાંને અનુમોદનાના કર્મ માઈકના ઉપયોગથી છે, નહિ કે શ્વેતાંબર, દિગંબર, દેરાવાસી, સ્થાનકવાસી વિ. આમાં થતી હિંસાથી કઈ રીતે જુદી છે? વીજળી ઉપરાંત મુદ્રણયંત્ર, કાગળ, સંપ્રદાયની સમજણ ક્યાંથી હોય? દરેક સ્થળે દેરાસર છે, જુદા ઉપાશ્રય શાહી વિ.નો ઉપયોગ થાય છે. શું આનાથી માઈકથી થતી હિંસા કરતા ક્યાંય નથી. કમ્યુટરના યુગમાં જેનોનો ઇતિહાસ, જૈનધર્મનની સૂક્ષ્મમાં અનેકગણી નથી?
સૂક્ષ્મ સમજણ, તીર્થકરો, આગમો, સૂત્રો વિ. માહિતી ગુગલ સર્ચ ઉપર જણાવેલ પાસાઓનું મૂલ્યાંકન કરતી વખતે એ ધ્યાનમાં રહે દ્વારા પળભરમાં મળી જાય છે. સામાયિક અને પ્રતિક્રમણ ઉચ્ચારો અને કે માઈકની વિનંતિ કરનાર શ્રાવકો એ વર્ગમાંના છે કે આજ સુધી જેને ક્રિયાની સમજણ સાથે ઉપલબ્ધ થાય છે. આ બધું જૈનધર્મમાંની પાયાની એરકંડીશન હોલમાં ગાદીવાળી ખુરશી તથા બીજી સુવિધાના સમજણ અને શ્રદ્ધાનું પ્રતિબિંબ પાડે છે. એકબાજુ ભારતદેશમાં વિદ્વાન પ્રલોભનોએ વિચલિત કર્યા નથી. શ્રાવકોને માત્ર સાધુ-સાધ્વીજીઓની સાધુ-સંતો જૈનના જુદા જુદા ફિરકાઓને એક છત્ર હેઠળ લાવવા અથાગ સંતવાણી સંપૂર્ણ સમજાય તેવી રીતે સંભળાય તેવી યાચના હોય છે. પ્રયાસ બાદ સફળ થયા નથી ત્યારે વિદેશોમાં કોઈપણ જાતની કડાકુટ
એકંદરે સેંકડો શ્રાવકોને ધર્મકથા અને વ્યાખ્યાનની થતી પ્રભાવનાથી વગર સ્વાભાવિક રીતે એક છત્ર હેઠળ છે તેમ અનુભવેલ છે. કર્મ નિર્જરાના લાભ આપી જૈનધર્મનો અને શાસનનો જયજયકાર અંતમાં ‘પ્રબુદ્ધ જીવન'ના એપ્રિલ માસના ‘પાઠશાળા'ના સૌજન્યના ફેલાવવા માટે, અભાવથી અને પ્રાયશ્ચિત લઈને માઈકના ઉપયોગથી ‘આચમન'માં આવી જ કાંઈક રજૂઆત છે કે શિયાળની ભાષા તે પ્રભુ થતાં મંદ કર્મ શા માટે અક્ષમ્ય, અયોગ્ય અને અસ્વીકાર્ય ગણવા? મહાવીરની અનેકાંત શબ્દકોશની ભાષા છે. આમાં આગ્રહના દર્શન ન સમય સાથે કદમ અને સમય સાથે પરિવર્તન
થાય; માત્ર સત્યના જ દર્શન થાય. આ એકાંત નહીં પણ અનેકાંત સમય, જગ્યા અને સંજોગોને કારણે આજે લઘુનીતી-વડીનીતી કહેવાય છે. તેને ખુલ્લા મનથી સ્વીકારીએ તો સૌથી પહેલો લાભ બાબતે લચકતા અપનાવાઈ છે. હવે મહાસંઘે તથા સંપ્રદાયોએ સાથે આપણને થાય અને તે સંક્લેશ મુક્તિનો લાભ. તેથી આપણા બદ્ધ બેસીને પ્રથમ નક્કી કરવાનું છે કે-શું ખરેખર પર્યુષણ દરમ્યાન શ્રાવકોને વિચાર-કોચલામાંથી નીકળીએ. આપણે સીમામાં બદ્ધ ન હોય એવા સાધુ-સાધ્વીજીની વાણીનો લાભ મળવામાં મુશ્કેલી પડે છે? શું વ્યાપક સત્યને સ્વીકારીએ.
* * * વ્યાખ્યાનો બે વખત સવારના આપવા શક્ય છે? ન હોય તો શ્રાવકો, ૧૧-૧૨, સંદીપ, લક્ષ્મીનારાયણ લેન, માટુંગા (સે.રે.), ખાસ કરીને યુવા પેઢી-કે જે અંગ્રેજી માધ્યમમાં શિક્ષણ પામેલ છે–તેમને મુંબઈ-૪૦૦ ૦૧૯. ફોન : ૨૪૦૧૦૯૮૨, ૨૪૦૨૨૫૯૧. કેવી રીતે ટકાવી રાખવા? નહિ તો અંગ્રેજીમાં શિક્ષણ પામેલી અથવા મોબાઈલ : ૯૮૧૯૩૭૨૯૦૮.
આપણાં જ જાણીતા મહાનુભાવ, વિદ્વાન પદ્મશ્રી ડૉ. કુમારપાળભાઈ દેસાઈએ સંવત્સરીક્ષમાપનાના પ્રવચન સમયે કહ્યું હતું કે, ધર્મને વૈચારિકતાથી, વાસ્તવિકતાથી, તાર્કીકતાથી મૂળભૂત રીતે વિચારવો. જો આમ નહીં થાય તો આપણા ધર્મની ઘડિયાળના કાંટા સ્થગિત થઈ જશે કે પાછળ રહેશે.
