________________
કર્મવાદ # કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ ક્ર કર્મવાર આંગસ્ટ ૨૦૧૪ • પ્રબુદ્ધ જીવન • કર્મવાદ વિશેષાંક , પૃષ્ટ પ૭
વાદ ૬ કર્મવાદ 5 કર્મવાદ કર્મવાદ 5
હું કાંટારૂપ કાયા, મિનિટના કાંટારૂપ વચન અને સેકન્ડના કાંટારૂપ મોક્ષ પણ ગમે છે. અહીં દૃષ્ટિ હોય છે પણ નીર અને ક્ષીર વચ્ચેનો તે
મન ચાલે તો છે પણ જિંદગીના, માનવભવના બધા સમય ખોટા વિવેક કરવા જેટલી તે સ્પષ્ટ હોતી નથી. { પૂરવાર થાય છે. જ્યાં સુધી મોહનો પાવર ચાલુ હોય ત્યાં સુધી ત્રીજા ગુણસ્થાનકની અપેક્ષા ચોથા ગુણસ્થાનકમાં જીવને સુસ્પષ્ટ જૈ
ચાર ગતિના પાંખિયાવાળો સંસારનો પંખો ચાલુ જ રહે છે. થઈ જાય છે કે સાચું શું અને ખોટું શું? અહીં સુધીના ગુણસ્થાનકોમાં ૩ મિથ્યાત્વ દશામાં એક પણ વાસ્તવિક ગુણ પ્રગટેલો ન હોવા દર્શન મોહનીય કર્મ સાથેનો સંઘર્ષ હતો. પણ આનાથી આગળના સૈ ક છતાં તેને પ્રથમ ગુણસ્થાનક કહ્યું કારણ કે જીવની અશુદ્ધ ગુણસ્થાનકોમાં ચારિત્ર મોહનીય કર્મ સાથેનો સંઘર્ષ છે. હું માન્યતાવાળી સૌથી નીચલી કક્ષા બતાવવાની અપેક્ષાએ અને જીવનો આત્મ વિકાસના ક્રમમાં આગળ વધતો જીવ દર્શનસપ્તક કર્મનો ક્ર ક વિકાસ જ્યાંથી શરૂ થાય છે તે શરૂઆત દર્શાવવા મિથ્યાત્વની ક્ષય, ઉપશમ કે ક્ષયોપશમ કરે અને અપ્રત્યાખ્યાનાવરણીય કષાય તે 8િ ભૂમિકાને ગુણસ્થાનક કહ્યું. ૭૦ ક્રોડાક્રોડી સાગરોપમ સુધીના કર્મ ચતુષ્ક કર્મનો ક્ષયોપશમ કરે અર્થાત્ તે એક નાનું પણ વ્રતક બાંધનાર જીવ અંતો ક્રોડાક્રોડી સાગરોપમ કર્મબંધ સુધી આવે પછી જ પચ્ચકખાણ ધારણ કરે ત્યારે પાંચમા દેશવિરતિ ગુણસ્થાનકે આવે હું સમકિત પામી શકે છે એ જીવનો વિકાસ આ ગુણસ્થાનકે થાય છે. તેવા જીવની દૃષ્ટિ સ્પષ્ટ થઈ, માર્ગ દેખાયો પણ પૂરેપૂરું ચલાય ફ્ર
અવિરતિ સમ્યગ્દષ્ટિ ગુણસ્થાનકે જીવ અનંતાનુબંધી ચતુષ્ક નહીં. તેનું કારણ ચારિત્ર મોહનીય કર્મ છે. જેમ અફીણને ઝેર માનતી ૬ (ક્રોધ, માન, માયા, લોભ) અને દર્શન મોહનીયની ૩ પ્રકૃતિ વ્યસની વ્યક્તિ અફીણનું સેવન કરે છે તેમ આ ગુણસ્થાનકે વર્તતો E (મિથ્યાત્વ મોહનીય, મિશ્ર મોહનીય, સમકિત મોહનીય) એમ દર્શન શ્રાવક પણ આરંભ અને પરિગ્રહને ખોટા માનતો હોવા છતાં આત્મકાર્ય ક 8 સપ્તકનો ક્ષય, ઉપશમ કે ક્ષયોપશમ કરે છે. છતાં કોઈ પણ પ્રકારના સાધતો મર્યાદાની અંદર પ્રવૃત્તિ કરે છે. અપ્રત્યાખ્યાનાવરણીય કષાય 8
વ્રત-નિયમાદિ ધારણ કરી શકતો નથી. કારણ કે હજુ ચારિત્ર મોહનીય ચતુષ્કના ક્ષયોપશમના કારણે દેશ-અંશથી વિરતિને સ્વીકારે છે અને સાધુ ક શું કર્મના ગાઢ આવરણ છે. તે જીવ પાપને પાપરૂપે જાણે છે, સ્વીકારે છે, બનવાના મનોરથ સેવે છે. કે માને છે પણ તે પાપકર્મનું આચરણ રોકી શકતો નથી.
છઠ્ઠા સર્વવિરતિ ગુણસ્થાનકે જીવ દર્શન સપ્તક કર્મનો ક્ષય, ઉપશમ ક જે જીવને ઉપશમ સમકિતની પ્રાપ્તિ થઈ ગઈ હોય અર્થાત્ કે ક્ષયોપશમ કરે તથા અપ્રત્યાખ્યાનાવરણીય અને પ્રત્યાખ્યાન કષાય ૬ છે અનંતાનુબંધી ચતુષ્ક અને દર્શનમોહનીય ક્રર્મની ત્રણ પ્રકૃતિનો ચતુષ્કનો ક્ષયોપશમ કરે છે. પ્રત્યાખ્યાન કષાય ચતુષ્કના * હું ઉપશમ કર્યો હોય તે જીવને કોઈ નિમિત્ત મળતાં અનંતાનુબંધી ક્ષયોપશમના કારણે પાપ વ્યાપારથી વિધિપૂર્વક સર્વથા નિવૃત્તિ લઈ, હૈ છે. કષાયનો ઉદય થાય તો તે સમકિતથી પતન પામે પરંતુ હજુ સંયત (સાધુ) બની પાંચ મહાવ્રત, ૧૦ યતિધર્મ, અષ્ટ પ્રવચનમાતાનું ક હું મિથ્યાત્વના પરિણામને પ્રાપ્ત થયો નથી તે બીજા સાસ્વાદન પાલન કરે છે. તેમ છતાં યોગ ચપળ, કષાય ચપળ, વચન ચપળ ૐ ગુણસ્થાનકે આવે છે. જેમ ખીરનું ભોજન કર્યા પછી વમન (ઊલટી) અને દૃષ્ટિમાં ચપળતાનો અંશ રહેવાથી પ્રમાદપણાના કારણે આ ક્ર
થઈ ગયું ત્યારે માત્ર ખીરનો સ્વાદ રહ્યો તે સમાન સાસ્વાદન સમકિત ગુણસ્થાનકને પ્રમત્ત સંયત ગુણસ્થાનક કહે છે. ૐ છે. જેમ ઘંટાનો નાદ, પહેલો જોરથી થયો, પછી રણકો રહી ગયો. છઠ્ઠા અને સાતમા ગુણસ્થાનકની ક્ષય, ઉપશમ અને ક્ષયોપશમની છે છે જોરથી અવાજ થયો તે સમાન ઉપશમ સમકિત ગયું, રણકો રહી પ્રકૃતિ સરખી છે પણ સાતમા અપ્રમત્ત સંયત ગુણસ્થાનકના સાધકે ૨ ૐ ગયો તે સમાન સાસ્વાદન સમક્તિ રહ્યું. આ ગુણસ્થાનક ઉપશમ પાંચ પ્રમાદ (મદ્ય, વિષય, કષાય, નિદ્રા અને વિકથા) પૂર્ણપણે છું જ સમકિતથી પાછા ફરતા જીવને આવે છે. પ્રથમ ગુણસ્થાનકથી ચડતા ખંખેરી નાંખ્યા હોય છે. ધ્યાન અને અનુષ્ઠાનમાં અપ્રમત્તપણે ઉદ્યત છે ૐ પ્રાપ્ત ન થાય કારણ કે અનાદિકાળનો મિથ્યાત્વી જીવ પ્રથમ વાર રહેતા શુભલેશ્યામાં જ રહે છે. આ ગુણસ્થાનકનો કાળ, કેવળ , કે સમકિત પ્રાપ્ત કરે ત્યારે પહેલે ગુણસ્થાનકથી ચોથે ગુણસ્થાનકે અંતર્મુહૂર્તનો છે પણ બહુ Critical - નાજુક છે. જો એ બે ઘડી જાય. બીજા ગુણસ્થાનકેથી જીવ અવશ્ય પહેલે ગુણસ્થાનકે જાય. સચવાઈ ગઈ તો મોક્ષ હાથવેંતમાં અને જો એ બે ઘડી વેડફાઈ ગઈ તો
અનાદિનો મિથ્યાત્વી જીવ ૧લે ગુણસ્થાનકેથી બીજે ગુણસ્થાનકે પાછાં ગબડી જવાય. ૐ જતો નથી તેમ ૧લે ગુણસ્થાનકેથી ત્રીજે ગુણસ્થાનકે પણ જતો સાતમા ગુણસ્થાનક સુધી દૃષ્ટિ કરતાં પ્રતીત થાય છે કે દર્શન * નથી. ત્રીજા ગુણસ્થાનકે મિશ્ર મોહનીય કર્મના ઉદયના કારણે મોહનીય કર્મ અને ચારિત્ર મોહનીય કર્મ-એ બંનેને પરાસ્ત કર્યા ? 3 પૂરેપૂરી સમ્યકત્વની શુદ્ધિ પણ નથી કે પૂરેપૂરી મિથ્યાત્વની અશુદ્ધિ વગર આગળ વધી જ ન શકાય. મોહનીય કર્મ જ સૌથી વધારે પ્રબળ ક પણ નથી. જેમ દહીંમાં સાકર ભેળવીને શ્રીખંડ બનાવતા તેમાં એકલા છે. બીજાં બધાં જ કર્મો તો તેની છાયામાં જ પાંગર્યા હોય છે. એક શું ડું દહીંનો સ્વાદ પણ નથી અને એકલી સાકરનો સ્વાદ પણ નથી. તેમ વાર મોહનીય કર્મનું તોતિંગ વૃક્ષ પડ્યું કે પછી બીજાં કર્મો તો જે * તેને જિનવચન પ્રત્યે રુચિ કે અરુચિનો ભાવ હોતો નથી. તેને આપોઆપ સૂકાઈ જવાનાં કે તેના ભારથી જ કચડાઈ જવાનાં. શું 3 ગુણ પણ ગમે છે અને દોષ પણ ગમે છે. સંસાર પણ ગમે છે અને મોહનીય કર્મનો જેમ જેમ પરાજય થતો જાય તેમ તેમ અન્ય કર્મો કર્મવાદ 4 કર્મવાદ કર્મવાદ કર્મવાદ પૂર્વ કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ 4 કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ ક્વ કર્મવાદ 5 કર્મવાદ | કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ 4 કર્મવાદ 5 કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ
* કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ ન કર્મવાદ કર્મવાદ F કર્મવાદ " કર્મવાદ 5 કર્મવાદ * કર્મવાદ 4 કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ - કર્મવાદ 4 કર્મવાદ કર્મવાદ " કર્મવાદ ન કર્મવાદ | કર્મવાદ | કર્મવાદ | કર્મવાદ 4 કર્મવાદ :
કર્મવાદ | કર્મવાદ | કર્મવાદ | કર્મવાદ | કર્મવાદ | કર્મવાદ | કર્મવાદ " કર્મવાદ 4 કર્મવાદ | કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ | કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ " કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ 4 કર્મવાદ 4 કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ | કર્મવાદ કર્મવાદ ક જ
