________________
કર્મવાદ 5 કર્મવાદ કર્મવાદ ક કર્મવા
પૃષ્ટ ૩૪ , પ્રબદ્ધ જીવન, કર્મવાદ વિશેષાંક, ઑગસ્ટ ૨૦૧૪
ઘાદ ક કર્મવાદ ક કર્મવાદ 4 કર્મવાદ ક્ર
છે. કર્મવાદ 4 કર્મવાદ 4 કર્મવાદ | કર્મવાદ | કર્મવાદ | કર્મવાદ 4 કર્મવાદ કર્મવાદ | કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ | કર્મવાદ - કર્મવાદ - કર્મવાદ 4 કર્મવાદ 4 કર્મવાદ - કર્મવાદ 4 કર્મવાદ | કર્મવાદ 4 કર્મવાદ કર્મવાદ 4
૩ છે તેવું જ વિશિષ્ટ સ્થાન ઉપાંગસૂત્રોમાં શ્રી પન્નવણાનું છે. ભેદ-પ્રભેદ, બંધ, બંધના પ્રકાર, બંધ હેતુ વગેરેનું વર્ણન પ્રાપ્ત કં પન્નવણાજીના કેટલાક પદોનો હવાલો શ્રી ભગવતી સૂત્રમાં થાય છે. 3 આપવામાં આવ્યો છે પણ પન્નવણા સૂત્રમાં કોઈપણ સૂત્રનો હવાલો આમ આગમ સાહિત્યમાં કર્મવાદ વિશે સપ્રસંગે વિસ્તૃત વિચારણા 5 આપવામાં આવ્યો નથી તેમાં જે જે વિષયોનું નિરૂપણ કરવામાં આવ્યું થઈ છે. છે તેમાં તે વિષયોનું સંપૂર્ણ કથન છે.
ગમેતર સાહિત્યમાં કર્મવાદ ક પન્નવણીમાં કર્મવાદ
પૂર્વાત્મક કર્મશાસ્ત્ર - આ ભાગ સૌથી પ્રથમ અને મોટો છે. આ આ સૂત્રનું ૨૩મું પદ કર્મપ્રકૃતિનું છે તેના બે ઉદ્દેશા છે. કારણ કે પૂર્વ વિચ્છેદન ગયા ત્યાં સુધી તેનું અસ્તિત્વ હતું. ભગવાન 2 ઉદ્દેશક - ૧- આમાં પાંચ દ્વારોના માધ્યમથી ૨૪ દંડકવર્તી જીવો મહાવીર પછી લગભગ ૯૦૦ અથવા ૧૦૦૦ વર્ષ સુધી ક્રમશઃ * દ્વારા કર્મસિદ્ધાંતની ચર્ચા કરી છે.
હ્રાસ થતા થતા એક પૂર્વની વિદ્યા વર્તમાન રહી હતી. દંડક=જ્યાં જીવ ઉત્પન્ન થઈને કર્મના દંડ ભોગવે તેને દંડક કહે ચૌદ પૂર્વમાંથી આઠમું કર્મપ્રવાદપૂર્વ આખું કર્મવિષયક હતું. * છું છે. તે તે પ્રકારના જીવોના સમૂહને ઓળખવાની સંજ્ઞાને દંડક કહે જેમાં ૧૨૮ હાથી પ્રમાણ શાહીથી લખી શકાય એટલું અધ.ધ..ધ
છે. દંડક ૨૪ છે. નારકી, ૧૦ ભવનપતિ, પૃથ્વી, પાણી, અગ્નિ, જ્ઞાન હતું જે આજે વિચ્છેદ (નષ્ટ) ગયેલું મનાય છે. તેના સિવાય પર વાયુ, વનસ્પતિ, બેઈન્દ્રિય, તેઈન્દ્રિય, ચોરેન્દ્રિય, તિર્યંચ પંચેદ્રિય, બીજા નંબરના અગ્રાયણીય પૂર્વમાં એક વિષય કર્મપ્રાભૂત હતો ? હૈ મનુષ્ય, વાણવ્યંતર, જ્યોતિષી અને વૈમાનિક.
જેમાં કર્મતત્ત્વનો વિચાર કરવામાં આવ્યો હતો. પૂર્વો તો વિચ્છેદ ૪ 5 ઉદ્દેશક -૨ - આઠ કર્મની મૂળ અને ઉત્તઅકૃતિઓના ભેદ-પ્રભેદનું ગયા પણ એના આંશિક વિભાગો એમાંથી ઉદ્ભૂત થયેલા માની શું ૬ વર્ણન, એકેન્દ્રિયથી લઈ સંજ્ઞી-અસંજ્ઞી-પંચેન્દ્રિય સુધીના જીવોમાં શકાય એવા અનેક ગ્રંથો શ્વેતાંબર અને દિગંબર બંને મતમાં આજે જ આઠ કર્મોના બંધની કાલમર્યાદા તથા આઠ કર્મોની જઘન્ય (ઓછામાં પણ જોવા મળે છે. એમાંના કેટલાકનો અહીં આંશિક પરિચય પ્રસ્તુત
ઓછી - સૌથી અલ્પ) અને ઉત્કૃષ્ટ (સૌથી વધુ) સ્થિતિને બાંધનારા છે. * જીવોનું વિસ્તૃત વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે. અબાધાકાળ-નિષેક કાળ
શ્વેતાંબર મતમાં પ્રસિદ્ધ ગ્રંથો 8 આદિનું વર્ણન છે.
(૧) કમ્મપયડ- કર્મપ્રકૃતિ - આ ગ્રંથના કર્તા પૂજ્ય આચાર્યશ્રી # પન્નવણાના ૨૪ થી ૨૭ પદમાં અનુક્રમે કર્મબંધ, ક્રમબંધવેદન, શિવશર્મસૂરિજી છે. જેઓ પ્રાય: ૧૦ પૂર્વધારી હતા. વિક્રમની કે ૬ કર્મવેદબંધ, અને કર્મવેદ-વેદક પદ-એમ ચાર પદમાં કર્મના બંધ શરૂઆતની સદીમાં થયા એમ મનાય છે. આ ગ્રંથ પ્રાકૃત ભાષામાં છે અને વેદન તથા વેદના અને બંધનો પરસ્પર સંબંધ પ્રદર્શિત કર્યો છે. પદ્યરૂપે ૪૭૫ શ્લોક પ્રમાણ છે. જેમાં વર્ગણાનું સ્વરૂપ, પ્રકૃતિબંધ, 5
આમ શ્રી પન્નવણાજીમાં કર્મ સંબંધી સુવિસ્તૃત વર્ણન મળે છે. પ્રદેશબંધ, સ્થિતિબંધ, અનુભાગબંધ, ધ્રુવબંધી-અધ્રુવબંધી આદિનું હૈ ૐ જ્ઞાતાધર્મકથાંગ
વિસ્તારથી વર્ણન છે. આ ગ્રંથ પર ૭૦૦૦ શ્લોક પ્રમાણ અજ્ઞાત- ૬ આ છ અંગસૂત્ર – આના મૂળસૂત્રમાં ૫૫,૫૬,૦૦૦ પદોમાં કર્તક ચૂર્ણ છે. ૮૦૦૦ શ્લોક પ્રમાણ સંસ્કૃત ભાષામાં ગદ્યરૂપે . ૐ સાડાત્રણ કરોડ ધર્મકથા હતી. હાલ ૫૫૦૦ ગાથા છે. જ્ઞાતા એટલે પૂજ્ય મલયગિરીજીકૃત ટીકા છે. તેમ જ ૧૩,૦૦૦ શ્લોક પ્રમાણ
ઉદાહરણ પ્રધાન – એટલે જે અંગસૂત્રમાં ઉદાહરણ પ્રધાન ધર્મ-કથાઓ પૂ. ઉપા. યશોવિજયજી મ.કૃત સંસ્કૃત ટીકા છે તથા પં. શ્રી ચંદુલાલ રે છે તે જ્ઞાતાધર્મકથાગ. તત્ત્વજ્ઞાન કથામાં પીરસીને જ્ઞાનને રસાળ નાનચંદજી કૃત ગુજરાતી ટીકાનુવાદ પણ છે. આ બધાએ કર્મસ્વરૂપને ક બનાવનાર સૂત્ર છે. એના છઠ્ઠા અધ્યયનમાં તુંબડાના દૃષ્ટાંતથી આઠ સમજાવવા માટે ઊંડું ચિંતન કરીને ગહન વિષયને સરળ બનાવવાનો શું ૩ કર્મ બાંધવાનું અને છોડવાનું બતાવ્યું છે. અષ્ટકર્મબંધક ભારેકર્મી પ્રયત્ન કર્યો છે. ક થઈ નરકગામી બને અને સાધના દ્વારા કર્મદોષ પલાળીને છુટા કરી (૨) પંચસંગ્રહ – આ ગ્રંથના કર્તા શ્રી ચંદ્રષિ મહત્તરાચાર્ય છે. કું દે તો કર્મબંધથી મુક્ત થઈને લોકગ્રે જઈને સિદ્ધ થઈ જાય.
૯૬૩ શ્લોક પ્રમાણ આ ગ્રંથ છે. આ ગ્રંથકર્તા પાર્થર્ષિના શિષ્ય ૪ શ્રી ઉત્તરાધ્યયત સૂત્ર
હોય એમ લાગે છે. આ ગ્રંથ પર ૯૦૦૦ શ્લોક પ્રમાણ સ્વોપજ્ઞ કે જૈન આગમગ્રંથમાં “મૂળ સૂત્ર' તરીકે પ્રસિદ્ધ, સરળ, કથાત્મક, અને ૧૮,૮૫૦ શ્લોક પ્રમાણ પૂજ્ય મલયગિરિજી કૃત સંસ્કૃત રોચક સંવાદ અને રસાળ રચના શૈલીને કારણે “શ્રી ઉત્તરાધ્યયન ટીકાઓ છે. આ પંચસંગ્રહના બે ભાગ છે. પ્રથમ ભાગમાં પાંચ સૂત્ર' એક મહત્ત્વપૂર્ણ આગમ મનાય છે. મુનિની જીવનચર્યાના દ્વારો છે–૧. યોગોપયોગ વિષય માર્ગણા ૨.બંધક ૩. બંધ ૪. પ્રારંભમાં મૂળભૂત સહાયક બને છે તથા આગમોના અધ્યયનોની બંધહેતુ અને ૫. બંધવિધિ-આ પાંચ દ્વારોનો સંગ્રહ હોવાથી
શરૂઆત એના પઠનથી થાય છે માટે તેને મૂળસૂત્ર કહેવાય છે. પંચસંગ્રહ કહેવાય છે. બીજા ભાગમાં કર્મ પ્રકૃતિના અનુસારે આઠ ૐ ભગવાન મહાવીરના કર્મવાદના મહત્ત્વના વિષયનું-૩૩મા અધ્યયન કરણોનું વર્ણન છે. આ ગ્રંથની ટીકાનો ગુજરાતી અનુવાદ પં. શ્રી ; * કમ્મપયડી-કર્મપ્રકૃતિમાં વિસ્તારથી વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે. કર્મના હીરાલાલ દેવચંદજીએ કરેલો છે તથા પં. શ્રી પુખરાજજી (
કર્મવાદ # કર્મવાદ # કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ | કર્મવાદ ર્ક કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ 5 કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ | કર્મવાદ | કર્મવાદ # કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ | કર્મવાદ ર્ક કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ | કર્મવાદ કર્મવાદ |
કર્મવાદ 4 કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ ન કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ " કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ ન કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ 5 કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ
