________________ કર્મવાદ કર્મવાદ " કર્મવાદ ક્વ કર્મવા પૃષ્ટ 50 * પ્રબુદ્ધ જીવન . કર્મવાદ વિશેષાંક ઑગસ્ટ 2014 યાદ કૂ કર્મવાદ 5 કર્મવાદ કર્મવાદ 4 કું કર્મનું નામ જ્ઞાનાવરણીય કર્મ છે. જેમ વાદળાંઓ સૂર્યને ઢાંકે તેમ હોવા છતાં બંનેની ઈચ્છા પૂર્ણ ન થવા દે, તેને અંતરાય કર્મ કહે જે કે જ્ઞાનાવરણીય કર્મ આત્માના જ્ઞાન ગુણને ઢાંકે છે. છે. જેવી રીતે રાજા દ્વારા ભંડારીને કોઈને દાન દેવાનો આદેશ છે 3i (2) દર્શનાવરણીય–જેના દ્વારા પદાર્થોનું સ્વરૂપ સામાન્ય રીતે આપવામાં આવે, તો પણ ભંડારી પોતાની પ્રકૃતિ અનુસાર ઉક્ત જૈ છે જોવામાં આવે અર્થાત્ પદાર્થનો સામાન્ય બોધ થાય, તે દર્શન વ્યક્તિને દાન દેવામાં અંતરાયરૂપ બને છે. તેવી રીતે અંતરાય કર્મ કર 8 ગુણ છે. આત્માના દર્શનોપયોગ ગુણને ઢાંકનાર કર્મનું નામ આત્માને દાનાદિ કરવામાં વિદ્ગકારક બને છે. દર્શનાવરણીય કર્મ છે. જેવી રીતે દ્વારપાળ રાજાના દર્શન કરવા ન કર્મોના ઉદય સમયે પ્રકૃતિ બંધ - આત્માના ગુણને આવૃત કરે દે તેવી રીતે દર્શનાવરણીય કર્મ આત્માને પદાર્થોના દર્શન ન થવા છે. સ્થિતિ બંધ - કર્મ પ્રકૃતિ અનુસાર નિયત કાળ સુધી ફળ આપે દે. સંક્ષેપમાં આત્માનો દર્શનગુણ પોતાના વિષય પ્રમાણે પદાર્થોનું છે. અનુભાગ બંધ - કર્મ પ્રકૃતિ અનુસાર તીવ્ર અથવા મંદરૂપે ફળ 2 સામાન્ય રીતે દર્શન કરાવે છે. તત્સંબંધી અન્ય વિવિધ વિશેષતાઓનો આપે છે. અર્થાત્ અનુભાગ બંધ પ્રમાણે જીવ સુખ અને દુ:ખનો ૐ બોધ જ્ઞાનગુણથી થાય છે. આ રીતે આત્મામાં સદા સહવર્તી આ અનુભવ કરે છે. પ્રદેશબંધ - આત્મ પ્રદેશોમાં કર્મ પુદ્ગલોનો છે બંને ગુણો મળીને પદાર્થોનો સમ્યબોધ કરાવે છે. તે બંને મુખ્ય ગુણોને અનુભવ કરાવે છે. ૐ આવર્તીત કરનાર બે કર્મોને આઠ કર્મોમાં અગ્રસ્થાન આપ્યું છે. આઠ કર્મોની ઉત્તર પ્રકૃતિ : જ્ઞાનાવરણીય કર્મના પાંચ પ્રકાર છું (3) વેદનીય કર્મ–આત્માને ઈન્દ્રિયજન્ય સુખ અને દુ:ખનો છે. શ્રુતજ્ઞાનાવરણીય, અભિનિબૌધિક (મતિ), જ્ઞાનાવરણીય, . અનુભવ કરાવે, તેનું નામ વેદનીય કર્મ છે. જેવી રીતે મધ લગાડેલી અવધિજ્ઞાનાવરણીય, મન:પર્યવજ્ઞાનાવરણીય અને કેવળજ્ઞાના5 તલવાર ચાટવા જતાં જીભ કપાઈ જાય છે, સાથે મધનો સ્વાદ પણ વરણીય. શાસ્ત્રો વાંચવા અને સાંભળવાથી જે અર્થજ્ઞાન થાય તેને શું શું આપે છે, તેવી રીતે વેદનીય કર્મ દ્વારા આત્માને શારીરિક-માનસિક શ્રુતજ્ઞાન કહે છે. અથવા મતિજ્ઞાન થયા પછી જેમાં શબ્દ અને અર્થની જૈ સુખ અને દુઃખનો અનુભવ થાય છે. પર્યાવલોચના થાય તે શ્રુતજ્ઞાન છે. શ્રુતજ્ઞાનને આવરણ કરનાર છે (4) મોહનીય કર્મ-જે કર્મના પ્રભાવથી આત્મા મૂઢ બની જાય કર્મ શ્રુતજ્ઞાનાવરણીય કર્મ કહેવાય છે. આભિનિબો ધિક 8 ક છે, જેને મોહનીય કર્મ કહે છે. જેવી રીતે મદિરાના નશામાં માણસ જ્ઞાનાવરણીય-ઈન્દ્રિય અને મન દ્વારા સન્મુખ આવેલા પદાર્થોનું જે તે વુિં કર્તવ્યાકર્તવ્યનું ભાન ભૂલી જાય છે, તેવી રીતે કષાય કે વેદ જેવા જ્ઞાન થાય, તેને આભિનિબોધિક (મતિજ્ઞાન) કહે છે. મતિજ્ઞાનને # 4 મોહનીય કર્મના પ્રભાવથી આત્માને હેય-ઉપાદેયનું ભાન રહેતું આવરણ કરનાર કર્મને મતિજ્ઞાનાવરણીય કર્મ કહે છે. છું નથી. અવધિજ્ઞાનાવરણીય-ઈન્દ્રિયો અને મનની સહાયતા વિના સાક્ષાત્ (5) આયુષ્ય કર્મ-જે કર્મના ઉદયથી જીવ એક ગતિમાં અથવા આત્માથી અમુક અવધિ કે મર્યાદામાં રહેલા રૂપી પદાર્થોનું જ્ઞાન * છે એક ભવમાં પોતાની નિયત સમય મર્યાદા સુધી રોકાઈ રહે, તેને થાય, તેને અવધિજ્ઞાન કહે છે. તેને આવરણ કરનાર કર્મ અવધિ- કું કિ આયુષ્ય કર્મ કહે છે. જેવી રીતે જેલમાં રહેલા માણસના પગમાં જ્ઞાનાવરણીય કર્મ કહેવાય છે. મનપર્યવજ્ઞાનાવરણીય-ઈન્દ્રિય અને ક્ર છે બેડીનું બંધન, તેને નિયત સમય પહેલાં જેલની બહાર જવા દેતું મનની સહાયતા વિના સાક્ષાત્ આત્માથી અઢી દ્વિપ ક્ષેત્રમાં રહેલા ૐ નથી, તેવી રીતે આયુષ્યકર્મ જીવને નિયત સમય પહેલાં બીજી ગતિમાં સંજ્ઞી જીવોના મનોગત વિચારોને જાણી લેવા, તે મન:પર્યવજ્ઞાન જવા દેતું નથી. છે. તેને આવરણ કરનાર કર્મ મન:પર્યવ જ્ઞાનવરણીય કર્મ કહેવાય ૐ (6) નામ કર્મ–જે કર્મના ઉદયથી જીવના શરીર, અંગોપાંગ છે. કેવળ જ્ઞાનાવરણીય-વિશ્વના ભૂત, ભવિષ્ય અને વર્તમાન કાલીન છે આદિની રચના થાય, તેને નામ કર્મ કહે છે. જેવી રીતે ચિત્રકાર સમસ્ત પદાર્થોને એક સમયમાં જાણે, તેને કેવળજ્ઞાન કહે છે. તે અનેક પ્રકારના નાના-મોટા ચિત્રો બનાવે છે, તેવી રીતે નામ જ્ઞાનને આવરણ કરનાર કર્મ કેવળજ્ઞાનાવરણીય કર્મ કહેવાય છે. * કર્મના પ્રભાવે જીવ શરીર, અંગોપાંગ આદિની વિવિધ પ્રકારની દર્શનાવરણીય કર્મની ઉત્તર પ્રવૃતિઓ જેમાં નિદ્રા, નિદ્રા નિદ્રા, શું { આકૃતિ વગેરેની રચના કરે છે. પ્રચલા, પ્રચલા પ્રચલા અને ત્યાનગૃદ્ધિ. ઉદયરૂપે દર્શન ગુણનો (7) ગોત્ર કર્મ-જે કર્મના ઉદયથી જીવાત્મા ઊંચ-નીચ સંજ્ઞાથી વિઘાત કરે છે અને શેષ ચાર ભેદ ચક્ષુદર્શનાવરણીય, કું સંબોધિત થાય છે, તે ગોત્ર કર્મ છે. જેવી રીતે કુંભાર માટીને ઘીના અચક્ષુદર્શનાવરણીય, અવધિદર્શનાવરણીય અને કેવળદર્શનાવરણીય સૈ ઘડા, મદિરાના ઘડા વગેરે ઊંચ-નીચ રૂપમાં પરિણત કરે છે; તેવી આવરણ રૂપે દર્શન ગુણનો વિઘાત કરે છે. આ રીતે દર્શનાવરણીય $ રીતે ગોત્ર કર્મ જીવને જાતિ, કુળ આદિની ઉચ્ચ-નિગ્ન અવસ્થાઓને કર્મની 5+4=9 પ્રકૃતિ છે. જે કર્મના ઉદયથી જીવ સુખપૂર્વક સૂવે છે તે પ્રાપ્ત કરાવે છે. અને સુખપૂર્વક જાગી જાય તે નિદ્રા છે. જે કર્મના ઉદયથી જીવને (8) અંતરાય કર્મ–જે કર્મ દાન-ભોગ આદિમાં અંતરાય-વિન મુશ્કેલીથી ઊંઘ આવે અને મુશ્કેલીથી જાગે તે નિદ્રા નિદ્રા છે. જે છે ઉપસ્થિત કરે છે, દેનારની દેવાની અને લેનારની લેવાની ઇચ્છા કર્મના ઉદયથી જીવને બેઠા-બેઠા કે ઊભા-ઊભા પણ ઊંઘ આવી પૃ કર્મવાદ | કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ 4 કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ ન કર્મવાદ | કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ 4 કર્મવાદ 4 કર્મવાદ 4 કર્મવાદ 4 કર્મવાદ 4 કર્મવાદ કર્મવાદ " કર્મવાદ | કર્મવાદ | કર્મવાદ કર્મવાદ 4 કર્મવાદ કર્મવાદ | કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ 4 કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ | કર્મવાદ 4 કર્મવાદ કર્મવાદ 4 કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ 5 કર્મવાદ ક કર્મવાદ 4 કર્મવાદ ર્ક કર્મવાદ 6 કર્મવાદ | કર્મવાદ 4 કર્મવાદ 4 કર્મવાદ 4 કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ કર્મવાદ 5 કર્મવાદ " કર્મવાદ કર્મવાદ " કર્મવાદ " કર્મવાદ 6 કર્મવાદ કર્મવાદ 6 કર્મવાદ 6 કર્મવાદ 6 કર્મવાદ 6 કર્મવાદ કર્મવાદ 5 કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ " કર્મવાદ 6 કર્મવાદ 6 કર્મવાદ
