________________
જૂન ૨૦૧૪
પ્રબુદ્ધ જીવન
ભાવ-પ્રતિભાવ
‘મતમતાંતરનો પપ્પાડો’
[‘મત-મતાંતરનો અખાડો" વિશે અમને ઘણાં જ પ્રતિભાવો મળ્યાં છે, જે અમે એપ્રિલ અને મેના અંકમાં પ્રકાશિત કર્યાં છે.
આ પ્રતિભાવોમાં આક્રોશ છે, અમને ઠપકો મળ્યો છે અને આવો લેખ છાપવા માટે પ્રશંસા પણ મળી છે. એક વ્યક્તિ તરીકે અમારા હૃદયને આ બન્ને ભાવનો અવશ્ય સ્પર્શ થયો છે, પરંતુ તંત્રી તરીકે અમે નિષ્પક્ષ છીએ.
અનેકાંતવાદ એ જૈન ધર્મની જગતને અમૂલ્ય ભેટ છે. અમે તો એક વાચકની મૂંઝવણો અહીં પ્રસ્તુત કરી. જેનો ઉત્તર આક્રોશથી નહિ પ્રેમ અને તર્કબદ્ધ રીતે અપાય તો ન્યાયી ગણાય.
અમારો ભાવ સ્વસ્થ બૌદ્ધિક ચર્ચાનો હતો. છતાં કોઈ આત્માનું મન દુભાયું કીય તો અમે અંતરથી કોટિ કોટિ મા માંગીએ છીએ. આ ચર્ચા હવે અહીં પૂરી થાય છે. મિચ્છામિ દુક્કડં. mતંત્રી ]
(૧)
જૈન શાસન વાદ-વિવાદનું નહિ સંવાદનું સરનામું છે ધર્મનો પાયો તત્ત્વજ્ઞાન ઉપર આધારિત છે. સીધા-સાદા-સરળ અને ભલા બનવા માટે તત્ત્વજ્ઞાન ખૂબ જરૂરી છે. સદાચારી જીવન જીવવું કે ભલાઈથી એકબીજા સાથે વર્તવું એવું શીખવાડે છે કોણ? જ્ઞાન જ ને ? જ્ઞાન જ ન હોય તો આજનો માનવી અંધારે અથડાતો હોત !
તત્ત્વજ્ઞાન જુદા જુદા પ્રકારનું છે. દરેક જ્ઞાન કંઈ આપણા મગજમાં ગૂંચવાડો ઊભો ન કરે. કેટલુંક જ્ઞાન એવું છે કે જે ગૂંચવાડો હોય તો દૂર કરે. શું કરવું ને શું ન કરવું ? શું સાચું ને શું ખોટું ? એની બધી જ સમજણ આપે.
તકલીફ ત્યારે થાય છે કે જ્ઞાન બાબતે સજ્જનોની સુષુપ્તા-વસ્થાના કા૨ણે દુર્જનો હાવી થઈ જાય છે. આમ પણ, દુર્જનોની સક્રિયતા કરતાં સજ્જનોની નિષ્ક્રિયતા વધુ નુકશાન નોતરે છે. શ્રી શાંતિલાલ સંધવીએ લખેલ લેખ ‘નાંખી દેવા’ જેવો જ હોવા છતાં નિષ્ક્રિયતા અથવા માન એ સંમતિ ન ગણાઈ જાય ! તેથી જવાબ લખું છું.
ભગવાન મહાવીરે જૈનમનની સ્થાપના કરી. એ વાત ખ-પુષ્પ જેવી સાવ વાહિયાત છે. હકીકત એ છે કે જૈનમત અનાદિ અનંત છે, જે છે હતો, છે અને રહેશે...તેના કોઈ સ્થાપક નથી. તેનો આદિ નથી તેથી તેનો અંત પણ નથી. સીધી સડકને આદિ ને અંત હોય, પણ સર્કલને ન આદિ ન અંત! નમત એટલે બધા જ રસ્તેથી અહીં આવો. ન આત્મસાધના કરી. જે આપણું નથી તેમાં માથું ન મારો, નિજાનંદી
બની આગળ ધપો.
૩૧
વાત આ છે, જૈનમતની સ્થાપના તીર્થંકરોએ નથી કરી એનો મતલબ દાર્શનિક ગ્રંથો પણ પ્રભુએ પોતાની મતિથી નથી બનાવ્યા. પણ જે હકીકત છે અને વાસ્તવિક વિશ્વ છે તે આગળ ધર્યું છે, જણાવ્યું છે. તેથી દેવલોક ૧૨ છે તો ૧૨ જ કહેશે ને ! નરક સાત છે તો સાત જ બતાવે ને ! અંતહીપ છપ્પન છે તો છપ્પન જ કહે ને ! લોકોદરજજુના પ્રમાણનો છે તો એટલો જ કહે ને !
બાકી દર્શનશાસ્ત્ર દેવલોક કે નરક પૂરતું સીમિત નથી. ઘણું
વિશાળ છે. આ બધું માનવામાં, સ્વીકારવામાં મૂળ શ્રદ્ધા જરૂરી છે. અને પ્રભુ વીરે કહ્યું છેઃ શ્રદ્ધા
‘સદ્ધા પરમ દુલ્લહા:'
કમનસીબીની વાત છે કે રોજિંદી જિંદગીમાં ઘણાં બધા ઉપર વિશ્વાસ રાખનાર આપો એકમાત્ર સર્વોપરી ભગવાન ઉપર વિશ્વાસ નથી રાખી શકતા. માત્ર આંખ સામે દેખાતી વસ્તુનો સ્વીકાર કરનારા લોકો પોતાના બાપ-દાદાનો સ્વીકાર ક્યારેય નહીં કરી શકે !!
જગતમાં દેવ-દેવી જેવી વસ્તુ છે કે નહીં! છે તો આવતા કેમ નથી ? મદદ કેમ નથી કરતા ? આવી બધી વાતો અવિશ્વાસુ જનમાનસમાં ઘર કરી ગઈ છે.
ભગવાને કહ્યું છે :
જેમ મનુષ્ય છે ને તેમનું સ્વરૂપ છે, તેમ દેવ-દેવીઓ છે ને તેમનું પણ સ્વરૂપ છે. નારકીઓ છે અને તેમનું ય સ્વરૂપ છે, અને કોણ કહે છે દેવો મદદ નથી કરતા. તેઓ આજે પણ શ્રદ્ધાવાન મનુષ્યોને મદદ કરે જ છે. અદશ્ય રૂપે.
ગંદકીથી છલકાતા આપણને આજનું ગંદું વાતાવરણ ગમતું નથી. અરે ગંદકીના સ્થળે મોંઢા ઉપર રૂમાલ રાખીને ચાલનારા ને પછી શુંથૂં કરનારા મનુષ્યોને 'દેવો કેમ દેખાતા નથી'ની ફરિયાદો કરવી તે કેટલી વ્યાજબી? બાકી, શ્રદ્ધાનો વિષય હોય તો પુરાવાની જરૂર નથી. નવી દુકાન કે ગાડીમાં લીંબુ-મરચું લગાવનાર આ દુનિયામાં પણ શ્રદ્ધામાં જીવે છે. કિન્તુ અંધશ્રદ્ધા કરતાં મંદશ્રદ્ધાવાળાથી આ જગતને હંમેશાં વધુ નુકશાન થવાનું, અને છતાંય કોઈ સામાન્ય માાસને દેવલોક બાર હોય કે બાવીસ, નરકે સાત હોય કે સત્તર, શો ફરક પડે !
કે
હું કહીશ : તમારે ચાર બાળકો છે, પણ સામાન્ય માણસને તમારું ચાર હોય કે ચાલીસ તેને શો ફરક પડે ? ક તો તેના માતા-પિતાને પડે છે, અન્ય કોઈને પડતો નથી. જે પરલોકને માને છે તેને દેવોક કેટલા છે ? ને નરક કેટલી છે કે તેની
સાથે સંપૂર્ણ નિસ્બત છે ને પક્ષપાત પણ છે. કારણ કે, આત્માએ મોક્ષ
જગતનો એકપણ ધર્મ એવો નથી કે જેમાં પ્રેમ નથી.
