________________
પ્રબુદ્ધ જીવન
જૂન ૨૦૧૪
માટે કરવાની સાધનાના પ્રાથમિક ,
Tી પશુ ઉપર પણ પ્રેમ અને દયા * અગમપ્રજ્ઞ મુનિપ્રવર જંબુવિજયજી મહારાજ એક નેપાળી | . તબકકામાં ભાવવાની બાર
રાખનાર જૈનોથી વધુ ઉત્તમ , ગુરખા પાસે મોડી રાત સુધી નેપાળી ભાષા શીખવા બેસતા. 5 ભાવનામાં લોકસ્વરૂપ ભાવના
કી જીવદયા ક્યાંથી મળી શકશે? પણ છે. જેના દ્વારા સંસારનું સ્વરૂપ ચિંતવીને આત્મકલ્યાણના પથ આખું વિશ્વ જ્યારે હિંસાના તાંડવમાં સપડાયું છે, ત્યારે કરોડો ખર્ચીને ઉપર પગરણ માંડી શકાય છે. બાકી, જેને ભોગ-વિલાસ-મોજ-મજામાં પાંજરાપોળ ચલાવનારા અને પશુઓને અભયદાન આપનારા જેન જ જ રમવાનું હોય ને પશુની જેમ જીવન જીવીને વેડફી નાંખવાનું હોય છે. આવા જૈનોમાં–જૈન સાધુઓમાં પ્રેમ નથી એ માનવું કદાચ મૂર્ખતાથી એમના માટે કંઈ જ જરૂર નથી. એમને તો વાંચન કે લેખનની પણ શું ઓછું નથી. જરૂર? એનું એ જ વાક્ય રીપીટ કરું છું. ‘દુઃખ લાગે તો ક્ષમા કરજો.’ જૈનશાસન માત્ર તત્ત્વજ્ઞાનથી ભરેલું નથી. તત્ત્વજ્ઞાન એ બૌદ્ધિકો માટે પણ આ બધું માત્ર નવરા માણસો માટે છે. ભલા માણસને તો “પંચાત' છે. આ વાતને માટે તો પરોપકાર જેવા અઢળક પદાર્થો છે જ. તત્ત્વજ્ઞાન માટે ફુરસદ જ નથી હોતી.
ઉપરની કક્ષા છે. એ સમજવા માટે પહેલા પગથિયાથી શરૂ કરવી પડે. કુદકો પ્રેમ એકબીજાને હાથ મિલાવવાથી કે ગળે લગાવવાથી થતો નથી. મારીને ઉપર ચઢનારો ઊંધે માથે પછડાઈ શકે છે. જેને માત્ર શારીરિક આનંદ મેળવવો હોય તેને આવા સ્પર્શજન્ય પ્રેમ- સોમવાર પછી મંગળવાર જ કેમ? રાગની જરૂર પડે છે ને આવા લોકોને અન્યના દુઃખની ચિંતા હોતી એક હજાર મીટર બરાબર એક કિલોમીટર જ કેમ? નથી.
માતાના ઉદરમાંથી આવનારને બાળક જ કેમ કહેવાય? લાગણી, કરુણા, અહોભાવ આ અનુભવની વસ્તુ છે; તે શીંગ બિમાર પડો છો ત્યારે ડૉક્ટરને જ કેમ બોલાવો છો? વકીલને ચણાની જેમ ઘર ઘર વેચવા ન જવાય. કોઈ એક જ વ્યક્તિને ચાહ્યા કેમ નહીં? લેખ લખનાર શાંતિલાલ જ કેમ? કાંતિલાલ કેમ નહીં? કરવું, એના રાગના અંધાપામાં ડૂબી મરવું એ પ્રેમ છે. પરંતુ, વ્યક્તિને એ વળી સંઘવી જ કેમ? મહેતા કેમ નહીં? નહીં, જીવમાત્રને ચાહવું એ કરુણા છે.
આવા બધા સવાલો મૂર્ખતાભર્યા લાગે તે સહજ છે. કારણ કે, આ પતિને પત્ની પ્રત્યે હોય એ પ્રેમ કહેવાય.
બધી વાતોના કોઈ જવાબ ન હોઈ શકે ને તાર્કિક કારણો પણ નહીં. દીકરાને મા પ્રત્યે હોય તે પ્રેમ કહેવાય.
છતાંય, પર્યુષણ શિયાળા કે ઉનાળામાં નહીં, પણ ચોમાસામાં જ કેમ ? દીકરીને બાપ પ્રત્યે હોય તે પ્રેમ કહેવાય.
સંવત્સરી ચોથની જ કેમ? એના તાર્કિક-આધ્યાત્મિક અને ધાર્મિક પરંતુ કોઈપણ પ્રકારના સ્વાર્થ વિનાનો જે નિષ્કારણ વાત્સલ્યભાવ સમાધાનો મળી શકે છે. અહિંયાં કોઈ કારણ વગરની ક્રિયા નથી કે હોય તે કરુણા કહેવાય.
કોઈ ક્રિયામાં ઠોકમઠોક નથી. લેખકે સંવત્સરી અંગેનું સાહિત્ય વાંચ્યા પ્રેમ વ્યક્તિગત છે, જ્યારે કરુણા સમષ્ટિગત છે. ભગવાનને પછી જો ટિપ્પણી કરી હોત, તો તે શોભત! જીવમાત્ર પ્રત્યે પ્રેમ હતો. એ પ્રેમનું જ બીજું સ્વરૂપ એટલે કરુણા. આજે પણ સદાચારી, વિવેકી, સજ્જન પંડિતો પાસે સાધુ
જેને પ્રેમ ને કરુણામાં પ્રેમ શબ્દ ઊંચેરો લાગતો હોય તેને “આપણા સાધ્વીજીઓ ભણે છે. એટલું જ નહિ, ત્યારે પંડિતજી ઊંચા આસને આગમ ગ્રંથો' કહેવાનો અધિકાર જ નથી. કારણ “અમારા આગમ અને સાધુ-સાધ્વીઓ નીચે આસને તેમની સામે બેઠા હોય છે. જૈન ગ્રંથમાં પ્રેમ શબ્દ છે જ.”
સાધુઓ જેવી નમ્રતા બીજામાં મળવી દુર્લભ છે. નજીકના ભૂતકાળના પ્રેમને લાગણી પણ કહેવાય, હાવભાવ પણ કહેવાય,
જ જૈનોના ચારેય ફિરકાના સૌથી વડીલ તપાગચ્છાધિપતિ આ. ભ. સહૃદયતા પણ કહેવાય, વાત્સલ્ય પણ કહેવાય,
શ્રી વિજય રામસૂરીશ્વરજી મહારાજ સાહેબ (ડહેલાવાળા) (પાંસઠ) અને કરુણા પણ કહેવાય.
વર્ષની ઉંમરે દિગંબર શાસ્ત્રોનો અભ્યાસ કરવા માટે એક શ્રદ્ધાળુ પાસે પ્રેમના પર્યાયવાચી શબ્દો હોય તો શું એને પ્રેમ ન કહેવાય? મા કલાકો સુધી બેસતા હતા. જો અહંકાર હોત તો આવું કશું જ ન હોત! ને ‘મા’ કહો, ‘અમ્મા’ કહો, “માતા' કહો, “બા' કહો કે “મમ્મી' આગમપ્રજ્ઞ મુનિપ્રવર જંબુવિજયજી મહારાજ એક નેપાળી ગુરખા કહો, મા સિવાયના અન્ય શબ્દોથી માને બોલાવવામાં માનું સ્વરૂપ શું પાસે મોડી રાત સુધી નેપાળી ભાષા શીખવા બેસતા. કેટલા દૃષ્ટાંતો બદલાઈ જાય? શું એના વાત્સલ્યમાં ફેર પડી જાય?
આપું? આ. ભ. શ્રી યશોવિજયસૂરિ મહારાજ હિંમતભાઈ બેડાવાળાની જગતનો એકપણ ધર્મ એવો નથી કે જેમાં પ્રેમ નથી. બે-પાંચ આરાધના જોડી રહી પડતા, “પ્રભુ આવી સાધના મને ક્યારે મળશે?' ચોપડીઓ માંડ ભણી હોય ને આગમની વાતો કરવા બેસીએ એ ઘોર – પણ આ બધી હકીકતોનો કૂપમંડુકોને ક્યાંથી ખ્યાલ હોય? વિડંબના છે.
| મુનિપ્રવર શ્રી જંબુવિજયજી મહારાજ ૧૮ (અઢાર) ભાષાના જમવા બેસીએ તો કદાચ “શેનું શાક છે' એમ પૂછી શકાય. પણ, જાણકાર હતા. આજે પણ આઠથી દસ ભાષાઓનું જ્ઞાન ધરાવતા શાકમાં “મીઠું છે કે નહિ એમ ન પૂછાય, કારણ ભોજનમાં તો મીઠું એક-બે નહીં, પણ થોકબંધ મહાત્માઓ છે. એટલું જ નહીં, તે-તે હોવાનું જ, તેમ ધર્મમાં પ્રેમ તો હોવાનો જ.
ભાષામાં અધિકારપૂર્વક પ્રવચન કરી શકે છે.
