________________
પ્રબુદ્ધ જીવન
જૂલાઈ ૨૦૧૪
અધ્યાપનનું કામ કરીશ? તો જ તારો ગાઈડ બનું.”
ભાવથી... લગભગ ૧૯૬૫-૬૬ની સાલ. એમ.એ. કર્યા પછી પીએચ.ડી. ‘જીવનમાં ઓછામાં ઓછાં પાંચેક પુસ્તકો પ્રગટ થવા જોઈએ.” કરવાની ઈચ્છા થઈ. ત્યારે મીઠીબાઈ કૉલેજ દ્વારા પીએચ.ડી. થવાય. “સાહેબ, આ તો વચન ન આપી શકું. મા શારદા અને આપના આચાર્ય પૂ. અમૃતલાલ યાજ્ઞિક, અને એ જ કૉલેજમાં પીએચ.ડી.ના આશીર્વાદ હશે તો એ દિશામાં પુરુષાર્થ જરૂર કરીશ.” ગાઈડ તરીકે પૂ. રામભાઈ બક્ષી. પૂ. યાજ્ઞિક સાહેબે મને મોકલ્યો પૂ. ‘તથાસ્તુ'. રામભાઈ પાસે. શાન્તાક્રુઝ, ટાગોર રોડ, ડૉ. ભાર્ગવના નર્સિંગ હોમની પૂજ્યશ્રીના આ આશીર્વાદ પણ ફળ્યા. ખરેખર હું ખૂબ જ સદ્ભાગી પાછળ, એક દાદરો ચડી, તરત જ જમણા હાથે નાના હૉલમાં, પુસ્તકો કે મને જીવનમાં ઋષિજન જેવા આ બે સાહિત્ય-સંસ્કાર અને વિદ્યા વચ્ચે, સફેદ ગાદી ઉપર ઋષિ જેવા બિરાજમાન પૂ. રામભાઈ. ગુરુ મળ્યા. બન્ને માત્ર જ્ઞાન સમૃદ્ધ જ નહિ પણ સગુણથી પણ સમૃદ્ધ. તામ્રમિશ્રિત ગૌરવ વર્ણ અને હસતો હસાવતો ચહેરો. સામેની ઢળતી એમના ચરણો પાસે બેસો એટલે હિમાલય અને માનસરોવરના ખુરશી ઉપર બેસવા જઈએ, ત્યાં તો ઉષ્માભર્યા હાથે પોતાની બાજુમાં આંદોલનની અનુભૂતિ થાય! બેસવાનું સૂચન કરે અને અનંત મંગળ વાત્સલ્ય ધારા વહેતી હોય પ્રારંભનો અમારો આ સંવાદ, સંકલ્પ અને શ્રદ્ધા. એવો અનુભવ થતો જ રહે. અત્તરના પૂમડાંની જેમ.
અને મારા સુખના વિદ્યા દિવસો શરૂ થયા. કોઈ મુલાકાતી આવ્યા છે એવી ખબર ઋષિ પત્ની પૂ. કંચનબેનને પ્રત્યેક અઠવાડિયે દર બુધવારે એમને ત્યાં જવાનું, બપોરે બે થી પડી જાય અને તરત જ શરબતનો ગ્લાસ લઈને આવે, પ્રેમથી ખબર પાંચ. પહેલાં અઠવાડિયે જે ચર્ચા થઈ હોય એ પ્રકરણ લખીને જવાનું. પૂછે. આ ક્રમ જ્યારે જ્યારે કોઈ પણ મુલાકાતી આવે ત્યારે સતત પ્રારંભમાં એ પ્રકરણની ચર્ચા થાય, પછી ચર્ચા આગળ ચાલે. જે પ્રકરણ ચાલતો જ રહે. પૂ. રામભાઈ પાસે બે કલાક બેસો ત્યાં તો પાંચ સાત લખી ગયા હોઈએ એ એમને આપી દેવાનું, વચ્ચે વચ્ચે એ પ્રકરણની મુલાકાતીઓ આવતા જ હોય. પૂ. કંચનબેન શરબત આપવાથી ન પણ ચર્ચા થાય, એ પ્રકરણ અમને પાછું આપે, એમાં સૂચનો લખ્યા થાકે, અને પૂ. રામભાઈ જ્ઞાનનો ગુલાલ વેરતા ન થાકે.
હોય, એટલે બીજે અઠવાડિયે જઈએ ત્યારે, સુધારેલું અને ચર્ચા કરેલું ઉપરની પહેલી શરત એઓશ્રીએ મારી પાસે મૂકી. અધ્યાપકનું ઉમદા બે પ્રકરણો લઈ જવાના. ઉપરાંત તેઓશ્રીએ સૂચવેલા પુસ્તક-ગ્રંથોનું કાર્ય કરવાની મારી ઈચ્છા તો ખરી, પણ કુટુંબીજનો સંમતિ નહિ આપે તો વાંચન કરવાનું જ. સતત પુરુષાર્થ કરાવે. ચિંતન, મનન અને એની પણ મને ખબર. હું જરાપણ મૂંઝાયો નહિ. તરત જ સૂઝયો એ દર્શન તરફ દોરતા અને દોડાવતા જ જાય. જવાબ આપી દીધો,
મારા ખ્યાલ મુજબ એ વખતે એમની પાસે લગભગ ત્રણ ‘અધ્યાપનનું કાર્ય જરૂર કરીશ, પણ કોઈ કૉલેજમાં પાર્ટ ટાઈમ પીએચ.ડી.ના વિદ્યાર્થી હતા. એક બહેન, નામ યાદ નથી, બાલાશંકર મળે તો જ.'
કંથારિયા ઉપર લખે, અને બીજાં આપણા સિતાંશુ યશચંદ્ર. અમારે ‘ભલે, સંકલ્પ કર, શ્રદ્ધા રાખ, એ પ્રમાણે ઈચ્છા ફળશે જ.” ત્રણે વિદ્યાર્થીઓએ દર અઠવાડિયે જવાનું છે. ક્યારેક અમે ત્રણે ભેગા પીએચ.ડી.ની પદવી મળી ત્યારે પૂજ્યશ્રીના આશીર્વાદ લેવા ગયો. થઈ જઈએ. અને ગોષ્ટિ જામે. સિતાંશુ ઉપર એઓશ્રીને વિશેષ ભાવ, ત્યારે આશીર્વાદ આપતાં ઋષિજને કહ્યું, “યુનિવર્સિટીની આ અંતિમ એટલે હું ટિખળ કરું, ‘તમારી જ્ઞાતિનો છે એટલે તમે સિતાંશુના વખાણ પદવી છે પણ જ્ઞાનનો અંત નથી, હવેથી જ્ઞાનની શોધનો પ્રારંભ થાય કરતા થાકતા નથી.” એટલે એઓ બાળકની જેમ ખડખડાટ હસી પડે, છે એમ સમજવું, જીવનભર આ જ સમજતા રહેવું. પછી જો જે, જીવવાની પણ અમારી ગેરહાજરીમાં અમારા ય વખાણ કરે જ. એ હિસાબ અમે મઝા આવશે.'
ત્રણે એકબીજાને મળી જઈએ ત્યારે ખબર પડે. અને ગુરુજન સમક્ષ કરેલો સંકલ્પ અને શ્રદ્ધા ફળ્યા. પીએચ.ડી.ની બે કલાકના અમારા અભ્યાસ દરમિયાન અનેક મહાનુભાવો પદવી પ્રાપ્ત થયા પછી, જ્યાં જ્યાં પાર્ટ ટાઈમની જગ્યા ખાલી હોય એઓશ્રીની મુલાકાતે આવે, એ બધાં સાથે અમારો પરિચય કરાવે, ત્યાં મને મોકલે. ક્યાં ક્યાં જગ્યા ખાલી છે એ ખેવના પણ એઓશ્રી એ રીતે પણ અમારામાં સમજ અને જ્ઞાનવદ્ધિ થતી રહે. રાખે. પરિણામે પ્રારંભમાં મહારાષ્ટ્ર કૉલેજ અને બુરહાની કૉલેજ અને પૂ. રામભાઈ સાંતાક્રુઝની પોદાર હાઈસ્કૂલના આચાર્ય હતા. પછી દશેક વર્ષ સિન્હામ કૉલેજમાં પાર્ટ ટાઈમ અધ્યાપનનું કાર્ય કરવાનું એક વખત પોદાર સ્કૂલના પ્રિન્સિપાલ સાહેબ એક મોટી ફાઈલ સદ્ભાગ્ય પ્રાપ્ત થયું.
લઈને આવ્યા. કહે કે, “શેઠ સાહેબે ફ્રી શીપ માટેની કેટલાંક આ શરતનું વચન આપ્યું, અને તરત જ બીજી શરત, આશીર્વાદ વિદ્યાર્થીઓની આ અરજી મોકલી છે. લાયકાત પ્રમાણે જે જે યોગ્ય
• ૧ વર્ષનું લવાજમ રૂા. ૨૦૦/-(U.S. $ 20) • ૩ વર્ષનું લવાજમ રૂા. ૫૦૦/-(U.S. $ 50) • ૫ વર્ષનું લવાજમ રૂા. ૯૦૦/-(U.S. $ 80)
• ૧૦ વર્ષનું લવાજમ રૂા. ૧૮૦૦/-(U.S. $180)
