________________
મે ૨૦૧૪
ભાષા શીખતા નથી.' ડાહી સાસરે જાય નહીં ને ગાંડીને શિખામણ આપે.'
-સંઘ માત્ર ભાષાઓ શીખે તો જ મદદ કરે ? અરે...! સાધુ કોઈપણ વિષયનો અભ્યાસ કરે, કોઈપા તકલીફમાં હોય ત્યારે જૈન સંઘ તેના પડખે જ હોય છે. શાંતિલાલ સંઘવીને સાધુ ભાષા શીખે તો જ સંઘ મદદ કરે એવી ખાતરી છે. જ્યારે દરેક સાધુઓને સંઘ ગમે તે પળોમાં મદદ કરે એનો અનુભવ છે. અનુભવ મહત્ત્વનો કે ખાતરી?
અમને ભણાવવા માટે છેલ્લા ૧૦ વર્ષથી ૨ પંડિતજી (મૈથિલી)
અમારી સાથે જ છે. દર વર્ષે નવસારીનો એક જ સંઘ પગાર આપે છે.
આજીવન રાખો તો પણ પગાર આપવા તૈયાર છે. આ એક ગ્રુપની વાત થઈ. આવા તો સેંકડો ગ્રુપો પંડિતો પાસે મળે છે.
• જ્ઞાન માટે સાધુઓએ આ અમારું અને આ બીજાનું એવું કર્યું હોત તો સાધુઓ ક્યારેય મૈથિલી-બિહારી કે કાશીના વિદ્વાનો, પંડિતો કે પ્રોફેસરો પાસે ભણ્યા જ ન હોત. અમદાવાદના કેટલાય વિદ્વાનોની આજીવિકા જૈન સાધુઓના કારણે ચાલે છે.
બે-ત્રણ પેજ લખતા આવડી જાય એનાથી જ્ઞાની નથી બની શકાતું. આપણે કેવી રીતે લખવું એના માટે કોઈક વિદ્વાન લેખકનો જ્ઞાનીનો સહારો લેવો જોઈએ. બધું જ મને આવડે છે એવા ફોગટ અભિમાનમાં ન રહેવાય. શાંતિલાલ સંઘવીના જ શબ્દો ફરી રિપીટ કરું છું: 'આપકો પણ જ્ઞાનવૃદ્ધો પાસે નમ્રપણે જવું જોઈએ. બધું જ્ઞાન ભગવાને આપણને જ આપી દીધું છે અને જગતમાં બીજા તો જ્ઞાનવિહિન છે એવું માનવું પણ ઘોર અહંકાર ગણાય.’
હું કરું, હું કરું એ જ અજ્ઞાનતા શકટનો ભાર જિમ ાન તાણે.
પ્રબુદ્ધ જીવન
I મુનિ રાજદર્શન વિજય ઝર્વરી જૈન ઉપાશ્રય, મિત્ર મંડળ સોસાયટી, ઉસ્માનપુરા ચાર રસ્તા, આશ્રમ રોડ, અમદાવાદ (૫)
શ્રી શાંતિલાલ સંઘવીને 'મતમતાંતરના અખાડા' સંદર્ભે વિચાયું. તેમને, ‘કચ્છ-ગુર્જરી'માં યે ખૂબ ખૂબ વાંચ્યા-વિચાર્યા છે. તેઓશ્રી એક જાગૃત જૈન સજ્જન હોવાથી, જૈન-ધર્મ-કર્મમાં, પરિવર્તન ઈચ્છતા રહ્યા છે. આપણા જૈન સાધુ-સાધ્વીઓ, નાની નાની, ઝીણી-ઝીણી બાબતોમાં ગૂંચવાયેલાં રહેતાં હોવાથી, મૂળભૂત બાબત વિસરાઈ જતી હોવાની બાબત, સૌના ધ્યાનમાં હોય છે જ. તેમાં, સમય પ્રમાણે પરિવર્તન લાવવું રહ્યું. સ્થાપિત હિતોની સંકુચિતતાને કારણે, આપણો જૈન ધર્મ સ્થગિત થઈ ગયો છે, એ એક હકીકત છે.
મહર્ષિ વ્યાસે લખ્યું છેઃ
શ્લોકાર્પેન પ્રવક્ષ્યામિ, ચર્તુક્ત ગ્રંથ કોટી ભી પરોપકારાય પુણ્યાય,પાપાય પર પીડનમ્ II
૨૭
પર પીડામાં પાપ અને પરોપકારમાં પુષ્પ જેવી સીધી-સાદી વાતને આપી સીએ, 'ગ્રંથ ગરબડ કરી વાત ન કરી ખરી', દ્વારા ગૂંચવીચૂંથી નાંખી છે. અને ‘પ્રપંચ સૌ પેટ ભરવા તાં'માં રોકાઈ ગયા છે તેથી પૈકી પરોપકાર' આપણી દ્રષ્ટિ મર્યાદાની બહાર ફેંકાઈ ગયો, તેની જાણ પણ ન રહી!
સ્નેહીશ્રી શાંતિલાલ સંઘવીના વિચારો ક્રાંતિકારી અને વાસ્તવદર્શી રહ્યાં છે. તેઓ ‘સુધારો', નર્મદની ઢષ્ટિએ ઈચ્છી રહ્યાં છે. ધર્મમાં જામેલાં બાવા જાળાને, અરવિંદ કેજરીવાલની અદાથી ઝાડૂ હાથમાં લઈને સાથે કરવા ઈચ્છી રહ્યાં છે, તે આવકાર્ય છે. પૂજા-પાઠ, ધ્યાન-મનનું આ બધું જ પરમતત્ત્વને પામવાના સાધન રૂપે દેખાવું જોઈએ, તેને બદલે વિતંડાવાદો, મતમતાંતરો અને અહમની ટકરામણથી શી રીતે પોષાય ? અમારો બ્રાહ્મણ વર્ગ પણ ક્રિયાકાંડ, કર્મ-કાંડમાં એટલો બધો ફસાઈ ગયેલો કે તેને ઉગારવા માટે જ જૈન અને બૌદ્ધ ધર્મો ઊમટી આવ્યા. – હરજીવનદાસ થાનકી, પોરબંદર (૬)
પ્રેમ-સમર્પણ
શ્રીશાંતિભાઈ સંઘવીના 'મતમાંતરના અખાડા'માં સફર કરવાની, દ્વંદ્વની કુસ્તી જોવા-જાણવા મળી. આ વિશ્વમાં બધે જ દ્વંદ્વ-યુદ્ધ ચાલે છે. સુખ-દુઃખ, શ્રદ્ધા-શંકા, શાંતિ-અશાંતિ, પ્રેમ-ધ્ધા, વૈભવ-ત્યાગ, રાગ-દ્વેષ, યોગ-વિયોગ, પાપ-પુણ્ય જેમાં સ્ત્રી-પુરુષ, રાજા-પ્રજા, દેવ-દાનવ, ઈશ્વર-અનિયર વગેરેને પણ ઊમેરી શકાય. આ તંતુના આધારે તો આ વિશ્વનું મંડાણ અને અસ્તિત્વ છે. અને છતાં બન્ને સંકળાયેલા છે. દેખીતી રીતે અલગ છતાં જોડાણ પણ છે. હરેક વ્યક્તિનું પોતાનું સ્વતંત્ર વ્યક્તિત્વ પણ છે અને સમાજથી લઈને વિશ્વ સાથે પણ સંબંધ ધરાવે છે. સમાન વિચારધારામાં પણ વધુ વિગતમાં ઊતરો તો વૈવિધ્ય જોવા મળશે. અને આ બધું આપણને માનવ જીવનમાં જોવા મળે છે. આપણાં જીવનમાં હેલું પ્રાતત્ત્વ વિશ્વ-વિસ્તૃત છે. એવું નથી લાગતું ?
અન્ય જીવ-સૃષ્ટિથી વિશિષ્ટ એવું ખાસ મહત્ત્વનું વરદાન માનવીને મળ્યું છે તે એ કે એની પાસે વિચારવાની સમજવાની શક્તિ અને એ મુજબ જીવનનું ઘડતર કરવાની શક્યતા સમાયેલી છે. માનવીને વાચા પણ મળી છે અને ભાષા પણ વિકસાવી છે જેથી વિચારોની આપ-લે પણ થઈ શકે છે. આપણું જીવનમાં પ્રવેશવું એ આપણાં હાથમાં નથી, મૃત્યુ પણ આપણાં હાથમાં નથી, જીવનમાં જે કાંઈ એકઠું કર્યું એ બધું પણ અહિં છોડીને જવાનું છે એ પણ આપણે જાણીએ છીએ. તો આપણે સ્વતંત્ર ક્યાં છીએ એવો પ્રશ્ન થવો સ્વાભાવિક છે. જવાબ એ હોઈ શકે કે આપણે કુદરતના-પ્રકૃતિના બાળ છીએ અને અંતે તો કુદરતમાં ભળી જવાનું છે.
ખુદ માનવ જીવન પણ વિભાજિત છે, ખંડિત છે, બે ભાગમાં
