________________
મે ૨૦૧૪
પ્રબુદ્ધ જીવન
દુર્ગુણોથી બચવાની જ વાતો કરે છે. આ થાય ત્યારે જ ‘ભલાઈ અને છે, ધર્મ-ધ્યાન કરે છે તેની પાછળ કાંઈક આવો જ ભાવ રહેતો હશે. સદાચાર'નો જીવનમાં પ્રવેશ થાય.
એટલે જ દામ્પત્ય જીવન એ તીર્થ સમાન બની રહે છે. સમર્પણકદાચ વિષયાંતર થશે પણ એક વાત નોધવાનું મન થાય છે. તંત્રી ભાવનાના અભાવનો વિચાર જ અંતે સમર્પણ તરફ દોરી જતો હોય લેખમાં શ્રી ધનવંતભાઈએ ‘દામ્પત્ય તીર્થો-લગ્ન સંસ્થામાં લગ્ન- એવું લાગે છે? તો સમર્પણ ભાવને જાગૃત કરીએ. સુખી થઈએ અને સંસ્થાને તીર્થ સમાન ગણી છે. કહે છે કે પતિ-પત્નીનો સંબંધ સાત અન્યોને સુખી કરીએ એવી ભાવના પ્રાપ્ત થાય એજ પ્રાર્થના !! ભવનો હોય છે. લગ્ન જીવન દરમ્યાન કાંઈક અને કાંઈક અને ક્યારેક હું એ કહી જ ચૂક્યો છું કે શાસ્ત્રો કે ધર્મશાસ્ત્રોનો મને અભ્યાસ તો અતિ મનદુઃખના પ્રસંગો થતા રહે છે. અજાણ કારણોસર મન નથી એટલે અજાણતા, અજ્ઞાનવશ કે બીજા કોઈ કારણે કાંઈ પણ ખુલી નથી શકતા. વિયોગના સમયે મૌનમાં જ અંતર ખૂલે છે અને ધર્મ વિરૂદ્ધ લખાયું હોય તો અંતરથી ક્ષમા માંગું છું અને સુજ્ઞ વાચકોને
જ્યારે કાંઈ જ ઉપાય હાથમાં નથી રહેતો ત્યારે મનોભાવ જાગે છે કે વિનંતી કરું છું કે એ બાબત મારું ધ્યાન દોરશે તો હું આભારી માનીશ. ‘આવતા ભવે મળીએ તો હું એને સુખ-સંતોષ આપવા બધું જ કરી
1 કોકુલાલ મહેતા, મુંબઈ છૂટીશ.’ ઉભય પાત્રો જ્યારે એકાકી બને છે ત્યારે જ દાન-પુણ્ય કરે
૦૨૨-૨૮૯૮૮૮૭૮
ઘડી - સમયની સખી.
1 ડૉ. ગુલાબ દેઢિયા
ગામથી બાઈનો ફોન આવ્યો, પૂર્વાપર સંદર્ભ વગર જ વાત શરૂ બચપણમાં ઘડીનું ખાસું આકર્ષણ હતું. યાદ છે ત્યાં લગી ઘડીને કરતાં પૂછ્યું, ‘તું કહેતો હોય તો ખરીદી લઈએ.’
હાથ અડાડી શક્યો નથી. કાચનું ઉપકરણ છે, તૂટી જશે. બાળકનો શો શું?’ સમજી ન શક્યો, શું ખરીદવાની વાત છે જેને માટે ફોન ભરોસો? ઘડીને બહુ સાચવતા. સામાયિકની બે ઘડીમાં રાગદ્વેષથી કર્યો છે.
અલિપ્ત રહેવાનું હોય. આ ઘટિકાયંત્રને તો સામાયિક થઈ ગયા પછી “ઘડી. હજાર રૂપિયા કહે છે. ભાવ તો વધુ છે. તેં અગાઉ તરત જ એના ખાસ બનાવેલા લાંબા ડબ્બામાં હળવેથી મૂકી દેતા. કહેલું એટલે ફોન કર્યો છે. જૂની વસ્તુઓ ખરીદનાર પાસે ક્યાંયથી સાચવણી માટે સારી કડકાઈ હતી. કોઈના હાથે ઘડી ભાંગે તો બે ઘડી આવી છે. બાકી હવે તો ઘડી કોણ રાખે છે? કોણ વાપરે છે? ઘડી ઉપવાસ પ્રાયશ્ચિત રૂપે કરવા પડે. મૂળ તો કાળજીનો ભાવ. ઉપકરણ તો હવે જોવાય નથી મળતી.' બાઈએ હવે વાતની રીતસરની માંડણી તરફ આદરનો ભાવ. વસ્તુ વેડફાય નહિ, રફેદફે ન થાય, બગાડાય કરી.
નહિ એથી ત્રેવડ. ધર્મ કાળજામાંથી આવે અને કાળજી પણ કાળજામાંથી હું વિચારમાં પડી ગયો. કચ્છમાં ગયો હતો ત્યારે કોઈ વાતમાં જ આવે ને! દરેક વસ્તુ-ઉપકરણના નિર્માણમાં જરાક સૂક્ષ્મ હિંસા તો ઘડીનો સંદર્ભ આવતાં એ દુર્લભ વસ્તુ ખરીદવાની વાત કરી હતી. થતી જ હોય એ ફરી ન કરવી પડે એ ભાવ પણ કાળજી પાછળ હશે.
વડીલોને સામાયિક કરતી વખતે ઘડિયાળને બદલે સામે ઘડી રાખીને પુસ્તકો સાચવવા પાછળ પણ આવો જ ભાવ આદરભાવ હશે ને! બેઠેલા બચપણમાં જોયા હતા. વર્ષો પહેલાં ઘડિયાળનું ચલણ ઓછું ઘડી એવું યંત્ર કે એક વખત નિર્માણ થાય પછી ન ચાવી, પાવર હતું.
જોઈએ, ન કોઈ ખર્ચ, ન બટન, ન રિપેરીંગ વર્ક, ઘડી એ તો સમયની ઘટિકાયંત્ર જેવું જાજરમાન નામ ધરાવતી એ ઘડી બાળકને મન તો સખી એટલે સમય જેવી જ સહજ, શિસ્તબદ્ધ, સામાયિક જેવી અલિપ્ત. રમકડું લાગે. બધી રેતી કાચના ઉપરના પાત્રમાંથી સરતી સરતી નીચેના રેતી અલિપ્ત હોય ત્યારે તો બરોબર ખરી શકે. ન ભેજ, ન કદમાં પાત્રમાં બરાબર ચોવીસ મિનિટમાં આવી જાય એ સમયગાળાને એક ઝીણી-જાડી. મને તો એ રેતી માટે કૌતુક છે. કેવી એક સરખી રેતી ઘડી કહે. ફરી ઘડીને પલટાવીને મૂકે એટલે ફરી રેતી ખરે. ત્યારે બીજી પસંદ કરતા હશે? કાચનું એ માપસરનું છિદ્ર. ચોવીસ મિનિટમાં જ ઘડી થાય. સામાયિક માટે બે ઘડીનો સમય નિયત કરેલો છે. ખરી રહે એવી નિયમબદ્ધ, ન અવાજ ન ટકટક. સામાયિક કરનારની
મનને શાતા પહોંચાડતું, સમતાના પાઠ ભણાવતું જાતને પોતાની એકાગ્રતા અને ખરતી રેતીની એકાગ્રતા કેવા એકરૂપ થતાં હશે ! તરફ પાછી વાળતું સામાયિક. અંદર-બહારના બધા રવ સમી જાય સાંજે અંધારું ઉતરે હળવે હળવે...રેતી ખરે હળવે હળવે...છેલ્લે ઘડીને તેવું નીરવ સામાયિક. બસ સામાયિકને સહાયક થતી આ ઘડી પણ પાસે લઈને જોવી પડે. પ્રભાતે અંધારું ઘટતું જાય હળવે હળવે...પ્રકાશની નીરવ. ચૂપચાપ રેતી ખર્યા કરે. ધારીને જોતાં લાગે કે સમય ખરી રહ્યો ટશર અને ઘડીને જોતાં ખબર પડે કે બે ઘડીનો સમય થયો.
અર્ધી સદી પહેલાં ગામડાંના લોકોને સમયના ચોક્કસ માપ કલાક
