________________
જૂન ૨૦૧૪
પ્રબુદ્ધ જીવન
૨
૫
ગજલક્ષ્મી-મહાલક્ષ્મી | | પ્રવર્તકઃ મુનિશ્રી મૃગેન્દ્ર વિજયજી મ.
!
મહાલક્ષ્મીને Goddess of Wealth કહેવાય છે. તેનું સાર્થક વિનાનુરી JI:” (આલાપક-૧૪) એટલે કે આ પુણ્ય પ્રકૃતિ જ લક્ષ્મીની અને વિશિષ્ટ નામ ગજલક્ષ્મી પણ છે. જૈન સાહિત્યમાં શ્રીદેવી તરીકે જનની છે. તેનો વિસ્તાર-પરિવાર પણ ઘણો મોટો છે. જેમાં બધી જ પણ ઉલ્લેખ મળે છે. જ્યારે વૈદિક વાલ્મયમાં લક્ષ્મીનારાયણ રૂપે ઐહિક સંપત્તિનો સમાવેશ થાય છે. આલાપક ૧૦માં જણાવ્યા મુજબ વિષ્ણુની પત્ની છે.
ભૌતિક-લૌકિક તમામ સંપત્તિઓ જેવી કે ઉત્તમ કુળ, ધર્મપત્ની, સુપુત્ર, महालक्ष्मी च विद्महे, विष्णुपत्नींच धीमहि ।
મિત્ર, ધન, ધાન્ય, દીર્ધાયુ, યૌવન, સૌંદર્ય, આરોગ્ય, કીર્તિ, વગેરે तन्नो लक्ष्मी: प्रचोदयात् ।।
સામે પગલે આવે છે.
| (શ્રી સૂક્ત. શ્લોક-૨૩) (૧) હવે પ્રસ્તુત છે–શ્રીદેવી, ગજલક્ષ્મી મહાલક્ષ્મી અંગેના વિશિષ્ટ ગૌમાતામાં જેમ કામધેનુ, હાથીમાં ઐરાવણ, વૃક્ષમાં કલ્પવૃક્ષ, ઉદાહરણોઃરત્નમાં ચિંતામણિ, મણિમાં કૌસ્તુભમણિ અથવા કોહિનૂર, શંખમાં તતો પુણો પુછUવંદ્વયTI, ૩થ્વી થાપ-ટુ-સંવિર્ય પત્થર્વ પાંચજન્ય જેમ તેની વિશિષ્ટતા દર્શાવે છે તેમ લક્ષ્મી સ્વરૂપે ગજલક્ષ્મી સુપટ્ટિયUTોવુ મેસરિસોવમવન મળ્યુત્રાપારણ્યમંસન-૩ન્નયશ્રેષ્ઠ છે.
तणुतंबनिद्वनहं कमलपलासकुमालकरचरणकोमलवरंगुलिं कुरुविंदावत्तઅષ્ટધા લક્ષ્મી માનવામાં આવી છે. તે મુજબ ધનલક્ષ્મી, ધાન્યલક્ષ્મી, વટ્ટાણુપુષ્યબંધ નિગૂઢનાનું યવરવ સરિસીવરોરું નીવરશૌર્યલક્ષ્મી, સંતાનલક્ષ્મી, સૌભાગ્યલક્ષ્મી, વિજયલક્ષ્મી, રાજ્યલક્ષ્મી રામેનીનુવંતવિચ્છિન્નસોમ્બિવā નવૅનમમરનનયપથર૩નુંઅને જ્ઞાન-વિદ્યાલક્ષ્મી. ઉપર મુજબ લક્ષ્મીના વિવિધ રૂપો છે. ગુહસ્થો યમસસંદિયાળુ માનડદસુમાલમડચરસ્મનિષ્ણરોમરાઠું નાખી-મંડdમાટે તે ગૃહલક્ષ્મી છે. વ્યાપારીઓ માટે વાણિજ્યલક્ષ્મી છે. ક્ષત્રિયો વિસાત-સ્વર-પતથન કરતમાઠ્ય-પથ-તિવનિયમરૂં નાળામfTમાટે વિજયલક્ષ્મી છે. ભૂમિપુત્રો-ખેડૂતો માટે ધાન્યલક્ષ્મી છે અને વિદ્વાનો T4T-યT-વિમત-મહાતવાનીદરા-પૂસ-વિડુિં-ચંપોવાં દારવિરાયતંમાટે જ્ઞાનલક્ષ્મી (વિદ્યાલક્ષ્મી) છે. આ હેતુથી જ દીપાવલિ, નવરાત્રિ, ૩
कुंदमाल-परिणद्ध-जलजलिंत-थणजुयल-विमल-कलसं आइय-पत्तियદશેરા, લાભ (જ્ઞાન) પંચમી જેવા તહેવારો–પર્વો અસ્તિત્વમાં છે અને
विभूसिएण य सुभगजालुज्जलेणं मुत्ताकलावएणं उरत्थदीणारमालियविरइएणं તેના પ્રભાવ દર્શાવતાં કનકધારા, વસુધારાવિદ્યા, લક્ષ્મીધારા, ઈષ્ટ
कंठमणिसुत्तएण य कुंडलजुयलुल्लसंत-अंसोवसत्त-सोभंत-सप्पभेणं
सोभागुणसमुदएणं आणणकुडुबिएणं कमलविसालरमणिज्जलो यणं સિદ્વિતંત્ર, શ્રી સૂક્ત જેવા સ્તોત્રો પણ છે.
कमलपज्जलंतकरगहियमुक्कतोयं लीलावायकयक्खएणं सुविसय-कसिणઆપણી સંપત્તિ-લક્ષ્મી આસુરી ન બની જાય તે માટે સત્કાર્યોમાં
घण-सह-लंबंत-केसहत्थं। पउमद्दह-कमलविसालरमणिज्जलोयणं ધનનો વિનિયોગ કરીને તેને શુભલક્ષ્મી બનાવવાની છે. તેથી લક્ષ્મીને
कमलपज्जलंतकरगहियमुक्कतोयं लीलावायकयपक्खएणं सुविसय-कसिणપુણ્યાનુસારિણી કહી છે.
घण-सण्ह-लंबंत-केसहत्थं ।। पउमद्दह-कमलवासिणिं सिरिं भगवई पिच्छइ જૈન ગ્રંથોમાં પ્રસિદ્ધ શાલિભદ્રનું દૃષ્ટાંત એક સુંદર ઉદાહરણ છે.
हिमवंतसेलसिहरे दिसागेइंदोरु पीवरकराभिसिच्चमाणिं ।। ३७ ।। શાલિભદ્ર તેના ગત જન્મમાં સુપાત્રદાનના પુણ્યથી લક્ષ્મીને શુભલક્ષ્મી
37. Then she, the moon-faced one, saw the Godબનાવી. સમ્રાટ સંપ્રતિએ પણ જિનપ્રાસાદો અને પ્રતિમાઓનું નિર્માણ
dess Sri on a sublime Himalayan peak. The Goddess કરીને પુણ્યની ઉજજવળ પરંપરાનું સર્જન કર્યું.
sat gracefully on a lotus in the middle of a big lotus lake; દાનવીર દેદાશાની ધર્મપત્ની વિમલશ્રીનું નામ પણ જૈન ઇતિહાસમાં
the space-dwelling elephants (diśā-gajendra) were સુવર્ણાક્ષરે લખાયું છે. તેના દાનની સુવાસ તેના મૃત્યુ પછી પણ અકબંધ
annointing her with their long, well-rounded trunks. She રહી. કહેવાય છે કે જ્યારે પણ યાચકોને દાન મળતું ત્યારે તેઓ
was seated in the highest reaches of the Himalayas વિમલશ્રી સુપ્રભાતમ્'નો અચૂક ઉદ્ઘોષ કરતા. બીજા પણ દૃષ્ટોતો with noble grace. Her feet had the sheen of a golden
turtle and the turtle's firm and well-rounded form. The શ્રી એટલે લક્ષ્મીનો મૂળ સ્ત્રોત તો પરમાત્માની પ્રીતિ-ભક્તિ જ છે. fingers of her feet and hands were delicate and soft like કવિ નરસિંહ મહેતાએ શ્રીકૃષ્ણને (શામળાજી)ને લખેલી હુંડીનું રહસ્ય lotus petals. She had exquisite copper-coloured nails, પણ એમાં જ છે.
well-embedded in the firm flesh of her fingers. Her thighs ‘વર્ધમાન શક્રસ્તવમાં ઉલ્લેખ મુજબ “સર્વ સંપાં મૂતં ગાયતે were round and well-tapered; they were adorned; with
