________________
મે ૨૦૧૪
પ્રબુદ્ધ જીવન
ભજન-ધનઃ ૮
વિસરાતી વાણી - અનહદની ઓળખાણી
ઇડૉ. નિરંજન રાજ્યગુરુ
પાલી કીડીબાઈની જાનમાં
કીડી બિચારી કીડલી રે, કીડીના લગનિયાં લેવાય; પંખી પારેવડાંને નોતર્યા, કીડીએ દીધાં સનમાન... હાલો રે કીડીબાઈની જાનમાં...
કીડીનાં લગન! એલા લગન એલા લગન તો માણાંના થાય... કોક કોક શોખીન રાજા-બાદશા કુતરાના ય લગન કરે પણ કીડીના તે કાંઈ લગન હોય ? છે ને દાંત કાઢવા જેવી વાત ? પણ આ વેણ તો
પરમાત્મા હાર્યે જીવાત્માના લગનની-સુરતાબાઈના વિવાહની વાતના ઘણાં ભજનો લખ્યાં છે. કીડીના લગન એટલે સાધકનું પરમ તત્ત્વ સાથેનું જોડાણ. આવી કીડીના પરિબ્રહ્મ હાર્યે વિવાહ થાતા હોય તયે
છે સંતના... સંત ર્ભોજાભગતના...ને સંતના વેણ...સંતની વાણી કાંઈકોને નોતરાં દીધા ? ' કીડી બિચારી કીડનીરે કીડીના લગનિયાં લેવાય,
પંખી પારેવડાંને નોતર્યાં, કીડીએ દીધાં સનમાન, હાલો રે કીડીબાઈની જાનમાં.
કીડીના લગનમાં પંખી-પારેવડાંને નોતરાં દીધાં, પંખી એટલે
આત્મજ્ઞાની સંતો. વિહંગમ પુરુષ, સદ્ગુરુની કૃપાએ જેને જ્ઞાનરૂપી પાંખું ફૂટી હોય એવા આકાશીવૃત્તિવાળા વિહંગમ સંતો-ભક્તોમુનિવરોને તેડાં મોકલ્યાં આ કીડીના વિવાહ ટાણે જેમ પંખીડાં આકાશમાં ઊંચે ચડીને પછી સ્થિર થઈ જાય, એની પાંખું ફેલાવી દયે અને સ્થિર કરી દયે પછી એને ઉડવા સારૂ મહેનત નો કરવી પડે. ને નિર્લેપભાવે આકાશમાં ઉડતા રહીને ધરતીને જોયા કરે. એ ગતિમાં હોય છતાં સ્થિર હોય. કોઈ પણ જાતના કર્મ વિના સહજ ભાવે આકાશમાં વિહાર કરતા હોય એમ સિદ્ધ પુરુષો, આત્મજ્ઞાની સંતો સંસારની માયાથી પર થઈને ઉદાસીનવૃત્તિથી સઘળી લીલા જોયા કરતા હોય. એનામાંથી કર્મનો અહંકાર ઓગળી ગ્યો હોય. ને ભાઈ ! આ કર્મના અહંકારના તરણાંની વાર્ત જ આ સૃષ્ટિનો સર્જનહાર ડુંગરો ઢંકાઈ જાય છે ને ? ધીરા ભગતે નથી ગાયું ? એવો તરણા ઓથે ડુંગર રે, ડુંગર કોઈ દેખે નહીં... હુંપદનું તરણું એવડું તો મોટું થઈ ગ્યું કે ડુંગર જેવને અલખ ધણી એમાં ઢંકાઈ ગ્યો...
બે ઘડી દાંત કાઢીને ભૂલી જાવા જેવી નો હોય...એમાં ઊંડો અરથ ભર્યો હોય. જેણે આખા જગતને વૈરાગના, સતધરમના ભગતિના, નેક, ટેક ને સેવાના ઉપદેશ દીધા હોય, સત શબદના ચાબખા માર્યા હોય એવા સંત કાંઈ નાખી દીધા જેવી વાત નો કરે.
કીડી બિચારી કીડલી રે, કીડીના લગનિયાં લેવાય; પંખી પારેવડાને નોતર્યા, કીડીએ દીધાં સનમાન... હાલો રે કીડીબાઈની જાનમાં... ભોજાભગતે આ ભજનમાં જીવાત્માને કીડીને નામે ઓળખાવ્યો છે. કીડી એટલે આ સૃષ્ટિનો નાનામાં નાનો દેખાતો જીવ. પાછો આ જીવ છે બીચારો-દયાપાત્ર. અને કોઈનો આધાર નથી. સંસારની માયાજાળમાં અટવાતો જીવ જ્યાં લગી સદ્ગુરુને શરણે નો જાય ત્યાં લગી ઈ બીચારો હોય, એને કોઈનો આશરો કે આધાર નો હોય. પણ એના લગન એના વિવાહ આ સૃષ્ટિના સરજનહારની હાર્યે થઈ જાય નો? ઈ બીચારી મટી જાય. ચૌદ
બ્રહ્માંડના પણીની હાર્યે જો ચાર ફેરા ફરી જાય તો ઈ જીવના
આવાગમનના ફેરા ટળી જાય. જ્યાં લગી સંસારની મારું-તારું એવી ભ્રમણામાં જીવ અટવાણો હોય ત્યાં લગી ઈ દયાપાત્ર હોય. બિચારો હોય. પણ સદ્ગુરુની કૃપા થઈ જાય; ને અલખ ધણીની ઓળખાણ થઈ જાય ને ! તો પછી ઈ બીચારો જીવ બીચારો મટીને શિવરૂપબ્રહ્મરૂપ થઈ જાય. આપણાં સંતોએ પરિબ્રહ્મા
૧૭
ભોજલરામ (ઈ. સ. ૧૭૮૫-૧૮૫૦) જ્ઞાની-ઉપદેશક સંતકવિ, ગિરનારી સાધુ રામતવનના શિષ્ય, દેવકીગાલોળ (તા. જેતપુર, જિ. રાજકોટ) ગામે લેઉવા કાબી જ્ઞાતિમાં જન્મ. પિતાઃ કરસનદાસ, માતાઃ ગંગાબાઈ, અવટંકે: સાવલિયા પોતાના બે ભાઈઓ કરમણ અને જસા સાથે અમરેલી પાસેના ચક્કરગઢ ગામે ખેતી કરવા ગયા અને ફતેહપુર ગામ વસાવ્યું. અમરેલીના ગાયકવાડી સૂબા વિઠ્ઠલરાવને ઉપદેશ આપવા ‘ચાબખા પ્રકારના ભજનોની રચના કરેલી. શિષ્યો: ૧. જલારામ (વીરપુર), ૨. વાલમરામ (ગારિયાધાર), ૩. વારામ (ફતેપુર). શિષ્ય જલારામને ત્યાં વીરપુર ગામે સમાધિ લીધી. રચનાઃ 'ચેલૈયા
આખ્યાન', વાર તિથિ, મહિના સરવડાં, ‘ભક્તમાળ’ કાફી, હોરી,
કક્કો ભાવનાક્ષરી અને ચાબખા. સમાધિ ફતેપુર (અમરેલી),
‘પંખી પારેવડાંને નોતર્યા
કીડીએ દીધાં સનમાન...હાલો રે કીડીબાઈની જાનમાં...
જીવાત્માના પરમાત્મા હાર્યે
લગન થાતાં હોય એમાં
