________________
મે ૨૦૧૪
પ્રબુદ્ધ જીવન
| ૧૧
પ્રકૃતિને ઉચિત કર્મ કર્યું.
ધર્મવચનોનાં માર્મિક આલેખન બાદ એમણે કરેલા ચતુર્વિધ સંઘની कमठे धरणेन्द्रे च स्वोचित्तं कर्म कुर्वति ।
સ્થાપનાની વાત કરવામાં આવી. સિત્તેર વર્ષ સુધી ભગવાન પાર્શ્વનાથ प्रभुस्तुल्य मनोवृत्ति: पार्श्वनाथ श्रियेऽस्तुवः ।।
વિહાર કર્યો અને જે સમયે તાપસ પરંપરાનું પ્રાબલ્ય હતું, ત્યારે એમણે પ્રભુને ધરણેન્દ્રની ભક્તિથી કંઈ રાજી થવાનું ન હતું અને કમઠના વિવેકયુક્ત તપની પ્રેરણા આપી અને એમના જ્ઞાનવૈરાગ્યપૂર્ણ ઉપદેશથી ઉપસર્ગથી નારાજ થવાનું ન હતું. એમની આ અનુકંપાએ મેઘમાળીની તપનું સાચું સ્વરૂપ પ્રગટ થયું. મનોદશા પલટી નાખી હતી.
વૈદિક ઋષિઓ પર પણ પાર્શ્વનાથના ઉપદેશની પ્રતિછાયા જોવા આ સમયે ચૈત્ર માસની કૃષ્ણ ચતુર્થીએ અઠ્ઠમ તપ ધારી પ્રભુએ મળે છે. એ સમયના પ્રસિદ્ધ ઋષિ પિપ્પલાદ પર અને એ સમયના એક બાકીના ચારઘનઘાતી કર્મનો ક્ષય કરી અનંત ચતુષ્ટય પ્રાપ્ત કરી સ્વતંત્ર સંપ્રદાય મુંડક સંપ્રદાય પર પાર્શ્વનાથનો પ્રભાવ દેખાય છે. લોકાલોકપ્રકાશક કેવળજ્ઞાન પ્રગટ કર્યું હતું. ચોત્રીસ અતિશયયુક્ત ઉપનિષદકાલીન મહાન વૈદિક ઋષિ નચિકેતા પર પણ પાર્શ્વનાથના દિવ્ય ધ્વનિની ધારા અખંડપણે વહ્યા કરતી હતી. પશુ, પક્ષી, માનવ, વિચારોનો પ્રભાવ છે. દેવ સર્વ પોતપોતાની ભાષામાં એ વાણી સમજી જતાં અને ભવસાગરને ઈ. સ. પૂર્વે ૫૮૦માં થયેલા ગ્રીસના દાર્શનિક પાયથાગોરસ, તરી જવાના પુરુષાર્થમાં લાગી જતાં.
જીવાત્માના પુનર્જન્મ અને કર્મસિદ્ધાંતમાં વિશ્વાસ કરતા હતા. કેટલીક પ્રભુ પાર્શ્વનાથે જગતને ઉપદેશ આપ્યો કે, આ જગતમાં દરેક વનસ્પતિઓને ધાર્મિક દૃષ્ટિએ અભક્ષ્ય માનતા હતા. સ્મૃતિ દ્વારા પદાર્થ વસ્તુ પોતપોતાના સ્વભાવે રહે છે, ટકે છે, લય પામે છે, અને પૂર્વજન્મના વૃત્તાંતને કહી શકાય અને આત્માની તુલનામાં દેહ હેય ઉત્પન્ન થાય છે. કોઈ વસ્તુને કોઈ બનાવી શકતું નથી, રક્ષી શકતું નથી અને નશ્વર છે એમ કહેતા હતા. શાકાહારી હતા અને શ્વેતવસ્ત્રી હતા. કે નાશ કરી શકતું નથી. જો કોઈ માનવ કે દેવને એવું કરવાની શક્તિ અનેક ગ્રંથોમાં વૈદિક ઋષિઓ અને બૌદ્ધભિખુઓ પર પડેલા હોય તો દરેક માનવ ઈચ્છા કરે
Sા પાર્શ્વનાથના પ્રભાવની અસર * ઈ. સ. પૂર્વે પ૮૦માં થયેલા ગ્રીસના દાર્શનિક પાયથાગોરસ, ” કે મારે સુંદર બંગલો હોય, પુત્ર
જો વા મળે છે. વળી હોય વગેરે; પણ એમ બનતું જીવાત્માના પુનર્જન્મ અને કર્મસિદ્ધાંતમાં વિશ્વાસ કરતા હતા. પ્ર.
સાથ : શ્રી પાર્શ્વનાથના સમયમાં એવા નથી. એમ બને તો પૃથ્વી પરની ધરતી ઓછી પડે, કે કોઈ નિ:સંતાન કેટલાય રાજ્યો હતા, જ્યાં પાર્શ્વનાથને ઈષ્ટદેવ માનવામાં આવતા રહે જ નહીં.
હતા. અનેક રાજાઓએ પણ પાર્શ્વનાથ ભગવાન પાસે દીક્ષા લીધી. દરેક વસ્તુનો ગુણધર્મ એ છે કે તે કદી મૂળમાંથી નષ્ટ થતો નથી. “કલ્પસૂત્ર' અને “સમવાયાંગ'માં પ્રભુ પાર્શ્વનાથના આઠ ગણધરો વસ્તુની અવસ્થા સમયે-સમયે પળ-પળે પરિવર્તન પામે છે. જેમ કે બતાવવામાં આવ્યા છે. જ્યારે “આવશ્યક નિર્યુક્તિ' જેવા ગ્રંથોમાં ખુરશી, ટેબલ, મકાન આદિ સમયે સમયે જૂના થતાં જાય છે. જ્યારે દસ ગણધરોની વાત મળે છે. જો કે સંખ્યાબેદના વિષયમાં ઉપાધ્યાય તે નાશ પામે છે ત્યારે પરમાણુરૂપે રાખ કે રજકણોરૂપે શેષ રહે છે. શ્રી વિનયવિજયજી લખે છે કે બે ગણધર અલ્પાયુવાળા હતા તેથી અવસ્થા બદલાય છે. જેમ સોનાની લગડીમાંથી કંકણ બન્યું અને વળી માત્ર આઠ જ ગણધરનો નિર્દેશ મળે છે. કંકણને ગાળીને વીંટી બનાવી તો સોનાની અવસ્થા બદલાઈ. કંકણ પ્રભુ પાર્શ્વનાથ કેવળજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ પછી જ્યારે પ્રથમ સમવસરણ મટી વીંટી બની, પણ સોનારૂપ અસ્તિત્વ ટકી રહ્યું. મૂળ વસ્તુનો નાશ રચાયું, ત્યારે ભગવાનની ત્યાગ અને વૈરાગ્યપૂર્ણ વાણીનું શ્રવણ કરીને ન થવો તે તેનું ધ્રુવત્વ છે. સોનાની લગડીનો વ્યય છે, કંકણનું ઉત્પન્ન હજારો નર-નારીઓએ દીક્ષા ગ્રહણ કરી. ચતુર્યામ ધર્મ પ્રસરી રહ્યો થવું છે.
હતો. આર્ય શુભદત્ત આદિ વિદ્વાનોએ પ્રભુ પાસેથી ત્રિપદીનું જ્ઞાન આ પ્રમાણે દરેક પદાર્થની જેમ દેહથી માંડીને મનોગત વિચારોનો પ્રાપ્ત કરીને ચૌદ પૂર્વની રચના કરી અને તેઓ ગણનાયક-ગણધરશુદ્ધાત્માના જ્ઞાનાદિમાં ધ્રુવ, ઉત્પાદ અને વ્યયનો એક ક્રમ ચાલ્યા કરે કહેવાયા. છે. આ વાત જો સમજાઈ જાય તો માનવનો ‘હું કરું’, ‘મેં કર્યું’ એ એ પછી એમના દરેક ગણધરની ગૃહસ્થ સ્થિતિનું વૈશિષ્ટય પ્રગટ મિથ્યા ગર્વ છૂટી જાય. જીવ જ્ઞાન સિવાય કંઈ કરી શકતો નથી. કેવળ કરી એમનામાં પ્રગટેલા વૈરાગ્યનું આલેખન કર્યું હતું. ત્યારબાદ નિર્વાણ મિથ્યાભાવ કરીને સંસારના બંધનમાં બંધાઈને દુ:ખ અને સંતાપને સમયે પ્રભુ પાર્શ્વનાથ શ્રી સમેતશિખર તીર્થ પર ગયા. એ પછી ડૉ. નિમંત્રે છે અને દેહાદિને વળગી જે અનિત્ય છે તેને સદા સાચવી કુમારપાળ દેસાઈએ શ્રી સમેતશિખર તીર્થની વિશેષતા પ્રગટ કરતાં રાખવાનો પ્રયત્ન કરે છે. જે દેહને ચક્રવર્તી કે મહામુનિઓ પણ રાખી કહ્યું કે એ ભૂમિ છે, જ્યાં વીસ વીસ તીર્થકરોએ નિર્વાણપદને પ્રાપ્ત શક્યા નથી, તે દેહમાં રહીને મહાત્માઓએ આત્મપદની અપૂર્વ સિદ્ધિ કર્યું છે. પોતાનો નિર્વાણ સમય નજીક આવેલો જોઈને પ્રભુ પાર્શ્વનાથ પ્રાપ્ત કરી લીધી છે. એ જ માર્ગ ઉત્તમ છે.
બીજા ૩૩ મુનિવરો સાથે અનશન ગ્રહણ કર્યું. કારણ (૧) આ ભૂમિ પાર્થકથાના ત્રીજા દિવસે પ્રભુ પાર્શ્વનાથની અનુપમ વાણી અને પ્રભુને વિશેષ પ્રિય હતી. ત્રીસ વર્ષની યુવાનવયે દીક્ષા અંગિકાર કર્યા
