________________
३०
પ્રબુદ્ધ જીવન
જયભિખ્ખુ જીવનધારા : ૫૮
ઘડૉ. કુમારપાળ દેસાઈ
[ સર્જક જયભિખ્ખુના સાહિત્ય અને પત્રકારત્વમાં માનવીય વેદનાનું પ્રાગટ્ય અને માનવતાની ભાવના કેન્દ્રસ્થાને હતી. એમણે સાહિત્યક્ષેત્રે વિવિધ સર્જનો દ્વારા માનવપ્રેમ, રાષ્ટ્રભક્તિ, નારીગરિમા, ધર્મ અને જાતિની એકતા જેવાં મૂલ્યો ઉર્જાગર કર્યાં, એ જ રીતે પત્રકારત્વમાં વર્તમાન સમયમાં ચોપાસ દૃષ્ટિગોચર થતાં મૂલ્યોના હ્રાસ અંગે પોતાની મર્મસ્પર્શી અને પ્રવાહી શૈલીથી આક્રોશ પ્રગટ કર્યો અને એ રીતે દર ગુરુવારે પ્રગટ થતી એમની સાહિત્યિક છાંટ ધરાવર્તી ‘ગુજરાત સમાચાર’ની 'ઈંટ અને ઈમારત' કૉલ લોકચાહના અને પ્રતિષ્ઠા ઊભી કરી. પત્રકારત્વની રોજિંદી દુનિયાના એમને થયેલા અનુભવોનો આલેખ મેળવીએ આ આાવનમાં પ્રકરણમાં...
રસ-ઊછળતું હૃદય!
જયભિખ્ખુના પરિચયમાં આવનારને એમના પ્રેમાળ અને પરગજુ વ્યક્તિત્વનો સ્પર્શ થયા વિના રહેતો નહીં. સામાન્ય કારીગરથી માંડીને ધૂમકેતુ કે કનુ દેસાઈ જેવા સર્જકો પ્રત્યે એમનો પ્રેમ એકધારો વરસ્યા કે કરતો હતો. શારદા મુદ્રશાલયના ડાયરામાં અને એમના નિવાસસ્થાને યોજાતા ભોજનસમારંભમાં એમનો આ સ્નેહતંતુ વિશેષ ટ્ટપર્શે બંધાતો રહેતો. એ પછી પરિચિત વ્યક્તિના દુઃખના પ્રસંગોએ કે મુશ્કેલીના સમયે જયભિખ્ખુ ખડે પગે ઊભા રહેતા. કોઈ અણધારી આફતમાં ફસાયું હોય તો એ આફતને પોતાને માથે ઓઢીને જાનના જોખમે પણ કામ કરતા. આનું પરિણામ એ આવ્યું કે એમના જીવનમાં એમણે જેમની સાથે કામ કર્યું, તે સહુ કોઈ એમના મિત્ર બન્યા; પરંતુ જેઓ એમને પુરસ્કાર આપતા હતા તેવા તંત્રીઓ પણ એમના પ્રત્યે માલિક તરીકે વર્તવાને બદલે એમના અંગત કુટુંબીજનો બનીને રહ્યા. પછી એ 'રવિવાર'ના ઉષાકાંત જ. પંડવા હોય, 'જયહિંદ'ના બાબુભાઈ શાહ હોય કે પછી ‘ગુજરાત સમાચાર’ અખબારના તંત્રી શાંતિલાલ શાહ હોય.
માર્ચ, ૨૦૧૪
જયભિખ્ખુના વ્યક્તિત્વનો જાદુ એવો હતો કે સામી વ્યક્તિ સાથે આપનાર કે લેનાર, અમીર કે ગરીબ, ઉચ્ચ કે સામાન્ય એવા ભેદ લોપાઈ જતા અને માત્ર મૈત્રીનો તંતુ વધુ ને વધુ ગાઢ બનતો જતો હતો. જેમ મિત્રોને સલાહ આપતા તેમ તંત્રીઓને પણ સલાહ આપતા અને જયભિખ્ખુના સૂચનને એમના પ્રેમાળ વ્યક્તિત્વને કારણે સહુ હોંશભેર સ્વીકારતા. ‘ગુજરાત સમાચાર'માં ‘ઈંટ અને ઈમારત' કૉલમ લખવાનું શરૂ કર્યું, ત્યારે એના માલિક અને તંત્રી શ્રી શાંતિભાઈ શાહ સાથે સમય જતો ગયો તેમ વધુ ને વધુ ગાઢ મૈત્રી સધાતી ગઈ.
જયભિખ્ખુ અઠવાડિથ એક વાર પોતાના મિત્ર નાનુભાઈ શાસ્ત્રીના સ્કૂટર ૫૨ બેસીને ‘ગુજરાત સમાચાર'ના કાર્યાલયમાં જતા. શાંતિભાઈ ‘આવો, આવો, બાલાભાઈ' એમ કહીને પ્રેમાળ સ્વાગત કરતા અને પછી પોતાના ખંડમાં લઈ જતા. ધીરે ધીરે ચિનુભાઈ પટવા, વાસુદેવ મહેતા, જયવદન પટેલ, શ્રી કીકુ દેસાઈ જેવા મહાનુભાવો આમાં સામેલ થતા. દુનિયાભરની વાતો ચાલતી. શ્રી શાંતિલાલ શાહ જાડી
સેવ અને બીજો નાસ્તો મંગાવતા. બધા નાસ્તો કરતા અને ત્યારબાદ અખબારી આલમની ખાટીમીઠી વાતો થતી. એમાં પણ જયભિખ્ખુને જાણ થાય કે કોઈ યુવાન પત્રકાર કે નર્યાદિત લેખક ‘ગુજરાત સમાચાર'માં પ્રવેશ્યો છે તો એને ખાસ મળવા બોલાવે અને લેખન માટે ઉત્સાહ આપે.
શાંતિભાઈના શ્વાસમાં ‘ગુજરાત સમાચાર’ હતું અને એને ગુજરાતનું મોખરાનું અખબાર બનાવવા માટે એમણે રાતિદવસ પુરુષાર્થ કર્યો. નવા વિષયોનું ખેડાણ કરવાની એમની પાસે આગવી સૂઝ હતી તો બીજી બાજુ સાહિત્યસર્જકોની કૉલમ દ્વારા સંસ્કારિતાનું સંવર્ધન કરવાની એમની ખેવના રહેતી. વહેલી સવારથી મોડી રાત સુધી લગભગ અખબારની કચેરીમાં જ હોય. પોતે જાતે ઊઠીને તંત્રીવિભાગ, જાહેરખબર-વિભાગ કે ખબરપત્રીઓના વિભાગ તરફ જતા અને એમની સાથે વાત કરતા. એમણે જોયું કે અખબારના પૂર્ણ વિકાસ માટે તંત્રીની ચોવીસે કલાક હાજરી જરૂરી છે, તેથી રતનપોળ, હાથીખાનાના મકાનમાંથી નીકળીને ‘ગુજરાત સમાચાર'ના ઉપરના માળે રહેવા આવ્યા. સામાન્ય કારીગર અડધી રાત્રે પણ જરૂર પડતાં શેઠને ઉઠાડી શક્યો. લોકસંપર્કની અને મેનેજમેન્ટની એમની આગવી પદ્ધતિ હતી અને એ દ્વારા પ્રજાની વેદના-સંવેદનાનું પ્રાગટ્ય કરીને તથા જુદાં જુદાં કૉલો, પૂર્તિઓ અને સાપ્તાહિકો પ્રગટ કરીને અખબારી સંસ્થાનો વિકાસ સાધતા રહ્યા.
જયભિખ્ખુ અને અન્ય લોકોને મળે ત્યારે શાંતિભાઈ પહેલો પ્રશ્ન પૂછતા, ‘કેમ, શું ચાલે છે?” અને પછી એમનો બીજો પ્રશ્ન હોય, ‘છાપું કેવું લાગે છે?' આ બે પ્રશ્નો દ્વારા એ આસપાસની આલમ પાસેથી પોતાના અખબાર અંગેના પ્રતિભાવ મેળવી લેતા હતા, ક્યાંય કોઈને મળવા ગયા હોય ત્યારે પણ ‘અખબાર કેવું લાગે છે?’ એમ સહજ રીતે પૂછતા અને પછી એના અભિપ્રાય અંગે વિચાર કરીને પોતાના અખબારમાં જરૂરી ફેરફાર કરતા. અમુક વિષયમાં જાડાવાની વાચકો જિજ્ઞાસા ધરાવે છે એવી જાણકારી મળતાં તેઓ એ અંગે પુખ્ત વિચા૨ કરીને એ નવો વિભાગ અખબારમાં શરૂ કરતા હતા.
