________________
માર્ચ, ૨૦૧૪
લેખો એ સમયના ઉચ્ચ પોલીસ-અધિકા૨ીને ખૂબ પસંદ પડ્યા હતા. જયભિખ્ખુએ ૨૩મી ડિસેમ્બર, ૧૯૬૯ ને મંગળવારે ‘ઈંટ અને ઈમારત’ કૉલમ મોકલ્યું. ૨૪મી ડિસેમ્બર, ૧૯૬૯ને બુધવારના દિવસે એમનું અવસાન થયું. ૨૫મી ડિસેમ્બર, ૧૯૬૯ના ગુરુવારે એમનું કૉલમ એમની અવસાનનોંધ સાથે પ્રગટ થયું! એ સમયે 'ગુજરાત સમાચારે' એના તંત્રીલેખમાં જયભિખ્ખુને અંજલિ આપતાં લખ્યું,
પ્રબુદ્ધ જીવન
“લક્ષ્મીને બદલે સરસ્વતીને ખોળે માથું મૂકવાનું આકરું નર્મદ-મત પચીસમે વર્ષે લઈ ૪૦ વર્ષનું સાહિત્યતપ કરનારા શ્રી જયભિખ્ખુએ અચાનક વિદાય લીધી ! અને પોઢ્યા તેય કલમને જ બોલે પોંઢા, છેવો લેખ લખ્યો ને ગાલ નીકળ્યા. તારો અસ્તાચળે પોઢે તે પહેલાં જ ખરી ગયો. રસ અને માનવતા એમના ઉપાસ્ય દેવ હતા. ટૂંકાં વાક્યો, સોટ શૈલી, હલું હલાવતી કયા-જયભિખ્ખુ સામાન્ય વાચકના લાડીલા હતા. ધર્મની ગુફામાં સંતાયેલાં ગૂઢ સત્યોને અને અધ્યાત્મજીવનનાં અનોખાં રહસ્યોને શ્રી બાલાભાઈ આબાલવૃદ્ધ સૌના હૃદય સુધી ખેંચી લાવ્યા. અસંખ્ય અદના લોક એમની ખોટ અનુભવશે ને એમને નિત્ય વરતાતી એ ઊણપ એ જ સ્વર્ગીયને અપાતી દિલભર અંજલિઓ હશે. ૫૨માત્માને પ્રાસાદે પોતાનું રસ-ઊછળતું હૃદય લઈને જઈ પહોંચેલા બાવાભાઈ પરમ શાંતિ પાર્ટ એ જ પ્રાર્થના.’
(‘ગુજરાત સમાચાર'નો અગ્નલેખ) અને ‘ગુજરાત સમાચાર'ની 'ઈંટ અને ઈમારત' કૉલમમાં આવતી ‘પ્રસંગકથા'નું શીર્ષક બદલીને એ અખબારે ‘કથાનો પ્રસંગ' એમ લખીને આ પ્રમાણે બૉક્સમાં નોંધ પ્રગટ કરીઃ
“મધ્યરાત્રિનો વખત હતો. ઓરડામાં અંધારું હતું, લોકોના સેવક ભક્ત આબુબન નિરાંતે સૂતા હતા. એવામાં ઓરડામાં પ્રકાશ ફેલાવા લાગ્યો. સંત આબુબનની આંખો ખૂલી ગઈ. જોયું તો એક દેવદૂત પોતાના સોનેરી પુસ્તકમાં કંઈક લખી રહ્યો હતો.
સંતે પૂછ્યું, ‘આપ આમાં શું લખી રહ્યા છો ?' ‘જેઓ પ્રભુને સાચા દિલથી ચાહે છે, એમના નામ હું લખી રહ્યો છું.' દેવદૂતે જવાબ આપ્યો.
સંતે કહ્યું, ‘મારું નામ એમાં લખ્યું છે ખરું ?’ દેવદૂતે કહ્યું, 'જી ના, '
સંતે કહ્યું, “તો આપ એટલું નોંધી શ્રી કે આબુબન
બધા માનવીઓને દિલથી પ્યાર અને નિમત કરે છે.
દેવદૂત રવાના થયો. બીજે દિવસે દેવદૂતે આવીને પોતાનું
33
પુસ્તક સંત આબુબનની સામે મૂક્યું. સંતે જોયું કે એમાં એમનું નામ સૌથી મોખરે હતું. કેમ કે એ સાચા જનસેવક
હતા.
આ પવિત્ર કથા યાદ કરવાનો પ્રસંગ એ છે કે શ્રી જયભિખ્ખુભાઈ પોતાના નિર્મળ સાહિત્ય અને સેવાપ્રેમ દ્વારા જનકલ્યાણના સહભાગી બનીને પ્રભુના પ્યારા બની ગયા.’ એક અખબાર દ્વારા ગુજરાત અને ગુજરાતી ભાષાની કેવી સેવા થઈ શકે અને પ્રજા ઘડતરનું કેવું કાર્ય થઈ શકે એનું દૃષ્ટાંત અપાર લોકચાહના ધરાવતું 'ઈંટ અને ઈમારત' કૉલમ બની રહ્યું.
જયભિખ્ખુએ પત્રકારત્વનું લેખન શરૂ કર્યું, ત્યારે અખબારના કૉલમલેખકને સાહિત્યજગતમાં બીજી કક્ષાનો સર્જક માનવામાં આવતો હતો. અખબારમાં લખતો કૉલમલેખકો પ્રત્યે કેટલાક સાહિત્યકારો ઉપેક્ષાભર્યું વલણ ધરાવતા હતા. આવે સમયે જયભિખ્ખુએ રાષ્ટ્રીય
શાયર ઝવેરચંદ મેઘાણીની જેમ પત્રકારત્વક્ષેત્રે પ્રવેશ કર્યો અને એમની રંગદર્શી શૈલીથી પત્રકારત્વ દ્વારા વ્યક્તિઘડતર અને માનવમૂલ્યોની હિફાજત કરવાનું કામ કર્યું. સાહિત્યકાર અને પત્રકાર વચ્ચેની જે જુદાઈ પ્રવર્તતી હતી એ ઓછી કરી; એટલું જ નહીં, પણ બંનેનું આદાનપ્રદાન એકબીજાને માટે લાભદાયી છે એમ સિદ્ધ કરી આપ્યું. આનું પરિણામ એ આવ્યું કે જયભિખ્ખુના સાહિત્યસર્જનનો અડધો હિસ્સો એ પત્રકારત્વની નીપજ છે. જોકે જ્યારે અખબાર કે સાપ્તાહિકનું લખાણ ગ્રંથ રૂપે પ્રકાશિત કરતા, ત્યારે આખેઆખું તપાસી જતા, એમાં જરૂરી સુધારા-વધારા કરતા અને પછી અને પુસ્તકને યોગ્ય શીર્ષક આપતા હતા. જયભિખ્ખુના પત્રકારત્વ પાસેથી પ્રેરણા પામીને જયભિખ્ખુની જેવી શૈલીએ રસપ્રદ અખબારી કૉલમ લખનાર પ્રિ. શ્રી નટુભાઈ ઠક્કરે જયભિખ્ખુ વિશે મહાનિબંધ લખીને પીએચ.ડી.ની પદવી મેળવી. એમાં એમણે જયભિખ્ખુના જીવન-કવનનો તલસ્પર્શી અભ્યાસ ર્યો. તેઓ પત્રકાર જયભિખ્ખુ વિશે 'જયભિખ્ખુ વ્યક્તિત્વ અને વાડ્મય'માં નોંધે છેઃ
“કલમને ખોળે જીવતા અને શબ્દનો વેપલો કરતા સર્જકને અનેકોના હૈયામાં આવું સ્થાન મળે એ જ તો એની મોટામાં મોટી સિદ્ધિ કોઈ પણ જાતનો નોકરીધંધો સ્વીકાર્યા વગર માત્ર ‘કલમી જીવ' તરીકે જયભિખ્ખુ આટલા લાંબા ગાળા સુધી મોટા જથ્થામાં સાહિત્ય આપીને પોતાના યોગક્ષેમનું નિર્વહન કરતા રહ્યા એનાથી મોટી સિદ્ધિ સર્જકને બીજી કઈ જોઈએ ?''
(ક્રમશ:)
(૧૩ી, ચંદ્રનગર સોસાયટી, જયભિખ્ખુ માર્ગ, પાલડી, અમદાવાદ-૩૮૦ ૦૦૩)
ફોન: ૦૭૯ ૨૬૬૦૨૬૭૫. મોબાઈલ : ૦૯૮૨૪૦ ૧૯૯૨ ૫.
