________________
૨૪
પ્રબુદ્ધ જીવન
મે ૨૦૧૪
લેતો હોય તો પછી શું આત્મા પોતાનું આત્મહિત શેમાં છે તે પારખી હોય છે. નહિ શકે ?
છઠ્ઠા આરાના દુષમ-દુષમ કાળમાં જીવસૃષ્ટિ તો રહેનાર જ છે. હા! પંડિત-વિદ્વાન-શાસ્ત્રજ્ઞાનીને મોક્ષ ન મળે પણ આત્મજ્ઞાની- એનો કોઈ નાશ થનાર નથી. આત્માની સંખ્યા અનંત છે. મનુષ્યની સમ્યજ્ઞાનીનો તો મોક્ષ થાય જ! એ સાચું છે છે કે મોક્ષની ઈચ્છા એ સંખ્યા મર્યાદિત ૨૯ આંકડાથી ગણી શકાતી સંખ્યાતી છે. દેવોની પણ રાગ હોવાથી મોક્ષ ન થાય. ભવે-મોક્ષે સમસ્થિતિ-સમભાવ આવે ત્યારે અને નારકોની સંખ્યા અગણિત એવી અસંખ્યાતી છે. તેથી અધિકી સ્વભાવ પર્યાયમાં પ્રગટે તે જ મોક્ષ છે. એ તો પ્રાપ્તની પ્રાપ્તિ છે. અસંખ્યાતી એટલે કે અકલ્પનીય અનંતી સંખ્યા તિર્યચીની છે. દટાયેલ ચરુ મળી આવવા બરોબર છે. ખોવાયેલું મળી આવે છે. “વારે વારે તત્ત્વબોધ' છે કારણ કે તે તત્ત્વબોધને પામનાર - ક્રિયાકાંડ તો શરીરાદિ પુદ્ગલો વડે પુગલના માધ્યમથી પુગલમાં સમ્યજ્ઞાની તો “જોયે શેયે જ્ઞાનને જુએ છે. પ્રત્યેક પરિસ્થિતિમાં, થતી પૌગલિક જડ ક્રિયા છે. એનાથી તો મોક્ષ ન જ થાય. પરંતુ એ પ્રત્યેક વસ્તુમાં, પ્રત્યેક પળમાં, પ્રત્યેક ભાવમાં અર્થાત્ હરેક શેયમાં ક્રિયાકાંડના માધ્યમે જો ભાવની વિશુદ્ધિ થાય, દુર્ભાવમાંથી સદ્ભાવના તે શેયને જાણનારા નિજજ્ઞાનને સ્વ આત્માને જ જાણે છે. તેને તત્ત્વનો રસ્તે સ્વભાવમાં અવાય તે મોક્ષ છે. લક્ષ્યના સ્મરણપૂર્વકની આશયશુદ્ધિ લોપ નથી હોતો. એને તો તત્ત્વનો સાચો બોધ હોય છે તેવો બોધી હોય તો ક્રિયાકાંડ તારક છે. એટલે જ તો શાસ્ત્ર ‘જ્ઞાનક્રિયાભ્યામ્ સમ્યજ્ઞાની હોવાથી એ જાણનારાને જ જાણે છે. એને તો સ્વ જાણીતા મોક્ષ'નું ટંકશાળી સૂત્ર આપ્યું છે. E 3,
* જો એક બાળક પણ સેંકડો સ્ત્રીઓમાંથી પોતાની મન પર જણાઈ જતું હોય છે. જૈન દર્શનની ભગવતભક્તિ એ | | સાચી માતાને ઓળખી લેતો હોય તો પછી શું આત્મા
| ભલાઈ તો જડ પર વિનાશી એવા કૃતજ્ઞતાભક્તિ' છે. જેણે ભગવાન .. s પોતાનું અભિહિત શેમાં છે તે પારખી નહિ શકે? ઝ |
. પુદ્ગલના માધ્યમથી થતી પૌગલિક બનવાનો માર્ગ બતાવ્યો તે
આ ક્રિયા છે. પરવડે પરમાં પર માટે થતી મગ્નદયાણ (માર્ગદાતા) પ્રતિના આદર, બહુમાન, સન્માન, સત્કાર, તે ક્રિયા છે. એ પરાધીન, મર્યાદિત અને ક્રમિક હોય છે. ભાવ સ્વ અહોભાવ રૂપ માર્ગે ચડાવનારાના ઉપકારથી ઉપકૃત થયાના ભક્તિભાવ (પોતા) દ્વારા થતાં હોય છે. તેથી તે સ્વાધીન. વ્યાપક અને અક્રમિક છે. અન્યત્ર તો “કૃપાભક્તિ' છે. જૈન યાચક નથી પણ નિત પરમાત્મ હોય છે. ભલું કોનું કરીશું અને કેટલું કરીશું? સવિ જીવ કરું શાસનરસી, સ્વરૂપ ઉદ્ઘાટક છે. જૈનોના જ માત્ર ભગવાન એવું કહે છે કે ભક્ત તું સહુનું ભલું થાઓ ! સહુ કોઈનો મોક્ષ થાઓ ! એ ભાવ ભાવવામાં સ્વયં ભગવાન છે અને નિજ ભગવાનને પ્રગટ કરી ભક્ત મટી ભગવાન કેટલી બધી સ્વાધીનતા-વ્યાપકતા-અક્રમિકતા છે! થઈ શકે છે. હાલ તું ભવમાં ભૂલો પડેલો ભગવાન છે. દૂધમાં રહેલું પર્યુષણ એ ઋષિમુનિઓ દ્વારા આત્મહિત સાધવા માટેની “ધી” છે. સમ્યગ્દષ્ટિ, ગુણારોહણ કરી રહેલા ગુરુઓ માર્ગને પામેલા ગોઠવવામાં આવેલી પર્વવ્યવસ્થા છે. એ શાશ્વત નથી. બારે માસ અને માર્ગે ચઢેલા, ભગવાન બનવા જઈ રહેલા ભગવાન છે. એ છાશમાં આત્મહિત સાધનારા સાધકને માટે તો બારે માસ પર્યુષણ અર્થાત્ થતું વલોણું કે તવાતું માખણ છે. જેનું આલંબન લેવાય છે અને ભક્તિ આત્મોપાસના જ છે. જે નથી કરી શકતા તેના માટે પર્યુષણની વિશેષ કરાય છે, તે પ્રગટ ભગવાન “ઘી’ સ્વરૂપ છે. “ઘી'નો સ્વાદ તો જે ચાખે વ્યવસ્થા છે. એ તો નિત્યોપાસનાને વિશિષ્ટતા બક્ષતી-ઓપ ચડાવતી તેને જ આવે. અન્યથા ઘીનો સ્વાદ અકથ્ય અવર્ણનીય છે.
નૈમિત્તિક ઉપાસના છે. જૈનદર્શન ૨૪ તીર્થકર ભગવંતો તથા મહાવિદેહક્ષેત્રે વિદ્યમાન શ્રી આ જે ચર્ચાસ્પદ કડવી વાતો લખવામાં આવી છે તે શું કોઈ તમારો સીમંધરસ્વામી આદિ ૨૦ વર્તમાન તીર્થકર ભગવંતો જે અષ્ટ વિરોધ કરવા આવ્યા? શું તમારી સામે મોરચો માંડ્યો? તમારો તેવો પ્રાતિહાર્યોથી શોભિત, ૩૪ અતિશયોથી મહામહિમાવંત, ૩૫ ગુણ જ વિકાસક્રમ છે કે આવા પ્રશ્નો ઉઠે અને તેનો ઉકેલ શોધવા પ્રયત્નશીલ અલંકૃત વાણીના ઐશ્વર્યથી ઐશ્વર્યવાન હોવાથી ઈશ્વર માને છે તેથી થઈને સત્યને પામો. તમારી આ પારમાર્થિક સત્યની જ શોધ છે ને? નિરીશ્વરવાદી નથી. હા! જૈનદર્શન અન્યોની જેમ એના ઈશ્વરને તે નારાયણ દેસાઈનું પ્રવચન કે કથા ગોઠવાય તેમાં આત્મહિતની વીતરાગ હોઈ કર્તા-ધર્તા-હર્તા રૂપ નથી માનતું. જૈનોના ઈશ્વર, વાત આવતી હોય તો આત્મસાધકો જરૂર સાધનામાંથી સમય કાઢીને સંસારસ્વરૂપ જેવું છે તેવું જ યથાતથ બતાડનારા છે પણ સંસારને હાજરી પૂરાવે. બાકી સાધુ-સાધ્વી કોઈની બુરાઈ કરતા નથી તે અર્થમાં બનાવનારા, ચલાવનારા, બગાડનારા, નાશ કરનારા ઈશ્વર નથી. નર શું ભલાઈ નથી? એ ભૂલવા જેવું નથી કે તેઓ સાધુ સંન્યાસી છે પણ નરેન્દ્રો, દેવ દેવેન્દ્રો એમની વિશ્વકલ્યાણની ભાવનાના પુણ્યપ્રભાવથી સામાજિક કાર્યકરો નથી. અભયદાન શું છે? ખેંચાઈ (આકર્ષાઈ) આવે છે અને સ્વાત્મકલ્યાણ સાધે છે. વર્તમાનમાં શ્રુતજ્ઞાનોપાસક જ્ઞાનકોષોદ્વારક ભાષાવિ સ્વ. મુનિ જંબુવિજયજી રાષ્ટ્રપ્રમુખો, નેતાગણો, લોકનાયકો, અભિનેતાઓ પ્રતિ આકર્ષાઈને ૧૮ ભાષાના જાણકાર હતા અને વિદેશીઓ ગામડા ખુંદતા એમની આવી ટોળે વળેલા લોકોને જોતાં આપણને આશ્ચર્ય થતું નથી. એ જેમ પાસે જૈનદર્શનનો અભ્યાસ કરવા સામે ચાલીને આવતા હતા; તે તેમની પુણ્યાઈ છે તેમ અરહન્ત ભગવંતોની પણ સર્વોત્કૃષ્ટ પુણ્યાઈ આપની જાણ બહાર નહિ હોય. ‘ભૂવલય' નામક ગ્રંથ ૧૮ ભાષામાં
