________________
માર્ચ, ૨૦૧૪
સાક્ષરવર્ય રામનારાયણ પાઠક, બન્ને વચ્ચે પિતા-પુત્રીથી ય વિશેષ ઉંમરનો તફાવત, પરંતુ એમનું દામ્પત્ય ભવ્ય. થોડાંક જ વરસોનો સાથ, પા હીરાબેનના ઉત્તરાર્ધ જીવનની એ યાદો સંજીવની બની ગઈ. અમારા પરિવાર માટે એ માતાસ્થાને. હું જ્યારે એમને ત્યાં જઉં ત્યારે એમના સદ્ગત પિત પાઠક સાહેબને ઉદ્દેશીને લખેલી કવિતા ‘પરલોકે પત્ર' એટવા ભાવથી સંભળાવે ત્યારે આપણી વિચારતા થઈ જઈએ કે આ દંપતીએ દામ્પત્યની થોડી પણ કેવી ભવ્ય ક્ષણો મ્હાણી હશે ! ઉંમરનો કોઈ ભેદ એમને ન નડ્યો.
પ્રબુદ્ધ જીવન
સંતુષ્ટ દામ્પત્ય હોય ત્યાં જ બહોળો અને સંપીલો પરિવાર સર્જાય
અમારા વકીલ મિત્ર એમ. કે. શાહ જૈન ઓછા, માતાજીના ભક્ત વિશેષ. એમના પત્ની મીનાક્ષીબેન પૂરા જૈન શ્રાવિકા અને તપ-ધ્યાનભક્તિમાં મગ્ન. આજે લગભગ ૪૫થી વધુ વર્ષના દામ્પત્યે એમ. કે. શાહ પૂરા જૈન અને ધર્મ જિજ્ઞાસુ બની ગયા છે. મેં એમનો વ્યવસાયિક સંઘર્ષ જોયો છે અને પત્નીની હૂંફે એમનો એ હિમાલય જેવો સંઘર્ષ
ઓગળી જતા પણ જોયો છે. દામ્પત્યનો આ ચમત્કાર છે.
લગભગ ચાલીસેક વર્ષ પછી મિત્ર ડૉ. માણેક સંગોઈ અને ઝવેરબેન મળ્યા. બન્ને ભીતરથી છલોછલ વાંચન રસિયા. રમૂજની છોળો ઉછાળ ઝવેરભૈન કોમ્પ્યુટર ઉપર બેસી જાય. નિવૃત્ત થયા પછી આ દંપતી બસ ઉડાઉડ જ કરે છે. પૈડા અને પાંખે લગભગ ૫૪ દેશોની મુસાફરી કરી છે. કોઈપણ વિષયની ચર્ચા કરવા સક્ષમ. એમના દામ્પત્યમાં કેવું અજબ સખ્યપણું !! અન્યને પ્રવેશવાની જગ્યા જ ક્યાં ? અપને આપમેં મસ્ત !
પાલિતાણાના શ્રી વસંતભાઈ શેઠે ‘પ્રબુદ્ધ જીવન'ના મારા લેખ ‘તાંસળીવાળા બાબા’થી શાળામિત્ર કુંદનબેનનો મને મેળાપ કરાવી આપ્યો. વસંતભાઈ અને કુંદનબેનનું હૂંફાળું દામ્પત્ય જોઈને મન પ્રસન્ન થઈ ગયું. પુત્રીઓને સાસરે વળાવી કૌટુંબિક જવાબદારીથી મુક્ત વસંતભાઈ વાંચનમાં વ્યસ્ત અને મસ્ત. કુંદનબેન વ્યવહાર અને સમાજસેવામાં રત અને સાહિત્ય-પત્રમાં પ્રવૃત્ત. આ દંપતીએ ભિન્નતામાં અભિન્ન બની દામ્પત્યનો વસંતોત્સવ ઉજવ્યો.
લગભગ ચાલીસેક વર્ષ પહેલાં એક સવારે આ સંસ્થાના એ સમયના મંત્રી શ્રી ગણપતભાઈ ઝવેરીનું કહેણ આવ્યું. પ્રસંગ હતો એમના દામ્પત્યના પચાસ વરસની ઉજવણીનો, મારે દામ્પત્ય ઉપર ફોલ્ડર તૈયાર કરી આપવાનું હતું. કર્યું. એમને અને બધાને ગમ્યું. લગભગ બીરલા ક્રીડા કેન્દ્રનાહોલમાં મોટો જલસો ગોઠવાયો. એમનો બહોળો પરિવાર, એક નાના નેસડા જેવો. પરદેશથી એમના સાયન્ટિસ્ટ પુત્ર આ પ્રસંગે ખાસ આવ્યા અને બોલ્યા કે, ગણપતભાઈ અને માતાનું વ્યક્તિત્વ બ્લોટીંગ પેપર જેવું, જે કોઈ બોલે એ બધું પોતામાં સમાવી લે,' દામ્પત્યજીવનની પુત્રે કરેલી આ ઉચ્ચતમ કદર. ગણપતભાઈ સંગીતના શોખીન અને જાણતલ, મ્હાણવા જેવા મહેફીલના ઇસમ હતા. એમના ઘરે
૫
દિવાને ખાસ બનાવેલું ત્યાં કાવ્ય સંગીતની ગોષ્ટિ યોજાય. સંતુષ્ટ . દામ્પત્ય હોય ત્યાં જ બહોળો અને સંપીલો પરિવાર સર્જાય અને મનગમતા ટહૂકા સંભળાય,
અમારા પૂ. રમણભાઈ અને તારાબેનનું દામ્પત્ય પણ પ્રેરક અને હર્યુંભર્યું. પાછલી ઉંમરે તારાબેનને પગની તકલીફ થયેલી. એક વખત કચ્છમાં લાયજામાં સાહિત્ય સમારોહ યોજાયો હતો. અમે બધાં જમવા બેઠા અને જમ્યા પછી સૌ પોતપોતાની થાળી મૂકવા જાય. અમારા આગ્રહ છતાં રમણભાઈ તારાબેનની થાળી અમને ઉપાડવા ન દે અને પોતે જ તારાબેનની થાળી લઈને યોગ્ય સ્થળે મૂકી આવે. એ દરમિયાન તારાબેન રમણભાઈ માટે દવા કાઢી રાખે અને રમણભાઈ થાળી મૂકીને પાછા આવે એટલે કહે, ‘શાહ, આ તમારી દવા પહેલાં લઈ લો, પછી કામમાં ભૂલી જશો.' તારાબેન રમણભાઈને ‘શાહ' શબ્દથી સંબોધતા. કેવું રમણિય દ્રશ્ય ! પહેલાંના સંબોધનો કેવા હતા, પતિપત્ની એક બીજાને નામથી ન બોલાવે. કારણકે ‘નામ એનો નાશ એ સિદ્ધાંતે નામ ન બોલાય એટલે ‘ટપુના પપ્પા, કે ટપુની મમ્મી’ જેવું સંબોધન થતું. હવે તો પતિ-પત્ની વચ્ચે 'તું’કારો આવી ગયો છે, અને હાઈ સોસાયટીમાં ‘જાનુ’ શબ્દ પ્રચલિત છે જ. જોકે આ ‘તુકારા’ને હું આવકારું છું. એમાં વારે વારે ‘પતિપણું’ ડોકાયા ન કરે, મિત્રભાવ છલકે, યુગ્નપરિધમાં પ્રેમબિન્દુ જ મહત્ત્વનું છે.
દવાની વાત આવી તો આવી બાદશાહી માટે હું પણ નસીબદાર છું એમ કહી દઉં. મને કઈ દવા આપવામાં આવે છે એની મને હજી ખબર નથી. સ્મિતાને હું કહું કે, ‘નામ તો લખી આપ, ક્યારેક તું બહાર હોય ત્યારે મને દવા લેવાની ખબર પડે, ' તો કહે, ‘તમે ભૂલથી બીજી દવા લઈ ત્યો. તમને ભાન ન પડે, અને હું બહાર હોઉં તો પુત્રવધૂ આપે જ છે ને.’
દામ્પત્ય તીર્થો વિષે લખવા બેઠો છું ને જેમ પટારો ખોલીએ અને ખજાનો મળી જાય એવી મારી અત્યારે પરિસ્થિતિ છે. કોને કોને યાદ કરું ? પણ એ સમૃદ્ધ દામ્પત્યોને મારે શબ્દાંજલિ આપવી જ છે એટલે લેખની દીર્ઘતાની પરવા કરતો નથી. તમે પણ ધીરજથી પડખું ફેરવીને વાંચો.
અમારા પુષ્પાબેન પરીખ અને ચંદ્રકાંતભાઈનું વાંચન યુગ્સ. બન્ને બહુ વાંચે, સાથે સાથે વાંચે, ક્યાંય એકલા ન જાય. આજે ચંદ્રકાંતભાઈ નથી, પણ ઘરમાં ગોઠવેલા પુસ્તકોના પાને પાને પુષ્પાબેન ચંદ્રકાંતભાઈને વાંચે છે અને એકલતાને ઓગાળે છે.
મિત્ર ગુણવંતભાઈ બરવાળિયા અને ડૉ. મધુબેન. લગ્ન પછી પરિવારની સૌથી મોટી પુત્રવધૂ હોવાથી બહોળા કુટુંબની અનેકાનેક લગ્નપધિમાં પ્રેમબિન્દુ જ મહત્ત્વનું છે ત્ર જવાબદારી પૂરી કરતા કરતા મધુબેને ગુણવંતભાઈની હૂંફથી હિંદી
