________________
પ્રબુદ્ધ જીવન
માર્ચ, ૨૦૧૪
અમારી મૈત્રીને માન આપી અમારી જ લાઈનમાં છેલ્લી સીટમાં એ ગુજરાતમાં ગુંજતું કર્યું હતું. બેસી ગયા. પણ કાર્યક્રમ હાણતી વખતે મને અપરાધભાવ વળગી
પ્રેમ લગ્નની વિધવાને ગયો, એટલે ગીતોના તાલે તાલે હું હેજ ઊંચો થઈ છેલ્લી સીટમાં
પુનર્લગ્ન સમું પાપ નથી જોઈ લઉં, અને શ્રીમતીને પણ ગીત પ્યાણતાં જોઈ મારો અપરાધ
દેહ લગ્નની વિધવાને ભાવ હળવો કરી લઉં. પરંતુ કહેવાય છે ને કે અતિ સ્નેહ વિવેક ભ્રષ્ટાઃ
પ્રેમ લગ્ન સમી મુક્તિ નથી. એમ મારી આ ભાવભંગીનો અભ્યાસ અમારી બાજુમાં બિરાજેલા મિત્ર કવિ ન્હાનાલાલે પોતાના વિશાળ સાહિત્ય પટ ઉપર લગ્નની દંપતી સુશીલાબેન અને કનુભાઈ સૂચક પોતાની આંખોમાં મસ્તી ભરીને મિમાંસા કરી છે, જે અહીં લખવાનો અવકાશ નથી. કારાણીસાહેબે કરી રહ્યા હતા એનાથી હું અજાણ હતો. કાર્યક્રમના વિરામ વખતે કવિ ન્હાનાલાલની કવિતાની મને જે આંગળી પકડાવી હતી તે મને આવીને સુશીલાબેન મને કહે, અમે સીટ એક એક કરીને આગળ કરી પીએચ.ડી. સુધી લઈ ગઈ અને કવિ ન્હાનાલાલની કવિતામાં માનવ લીધી છે એટલે હવે સ્મિતાબેન તમારી બાજુમાં બેસી શકશે અને ઉચાટ જીવન દર્શન' શીર્ષકથી મહાનિબંધ-થિસિસ લખવાનો મને અવસર વગર તમે બન્ને સાથે ગીતો મ્હાણી શકશો.
મળ્યો. સ્વાભાવિક છે, શરમના શેરડાને ઉમર સાથે શું બાધ?
કારાણીસાહેબનું દામ્પત્ય જીવન પણ એટલું જ શુદ્ધ અને સમૃદ્ધ. સુશીલાબેન અને કનુભાઈ સૂચકનું દામ્પત્ય આંખ ઠારે એવું. એમના પત્ની સોનલબા સાથે બન્ને સાંજે ફરવા જાય. સોનલબાની કનુભાઈ પોતે સાહિત્યકાર, કવિ અને સાહિત્યના પ્રોત્સાહક. પ્રત્યેક વિદાય થઈ ત્યારે ઋષિ જેવા કારાણીસાહેબને અમે ચીસ પાડીને રડતા ગુરુવારે સાંતાક્રુઝ સાહિત્ય સંસદમાં આપણે એમને મળી શકીએ, અને જોયા છે. સ્વસ્થ થયા પછી પત્નીને ‘સોનલ બાવની' જેવું દીર્ઘ કાવ્ય સુશીલાબેન સંસ્કૃતની પંડિતા, એમણે જૈન આચાર્ય રામચંદ્રસૂરિના લખીને શબ્દાંજલિ આપી. સંસ્કૃત નાટકોનો વિષય લઈને પીએચ.ડી. ડિગ્રી પ્રાપ્ત કરી ડૉક્ટરેટ ગાંધીજી અને કસ્તુરબાનું દામ્પત્ય કેવું વિરલ હતું! પૂ. બાપુ પૂ. થયાં છે. કોઈ પણ સાહિત્યિક કાર્યક્રમમાં આ બૌદ્ધિક યુગલ સાથે જ બાને જગદંબા કહેતા, બા, સંબોધતા. લગ્ન અને દામ્પત્ય જીવનની હોય અને જેવી આપણી નજર મળે કે તરત જ આપણી પાસે નિખાલસતા આ સંબંધોમાં કેવી હિમાલય જેવી ઊંચાઈ!! જ્યારે પૂ. કસ્તુરબાની સાથે સ્મિતનો પ્રોત્સાહક ઢગલો ધરી દે.
અંતિમ ક્ષણો હતી, અને પછી પૂ.બા પાસે ગાંધીજી બેઠા છે એ સમયની આવું દામ્પત્ય અમારા દામ્પત્યના સંવેદનોને ન ઓળખે તો જ આ મહાપુરુષની વેદનાને ક્યો ચિત્રકાર કઈ રેખાથી દોરી શકવાનો નવાઈ.
સોનગઢ આશ્રમમાં કારાણીસાહેબ અમને કવિ ન્હાનાલાલનું પીએ.ડી.નો અભ્યાસ કરતી વખતે મારા ગાઈડ પૂ. રામપ્રસાદ બક્ષી સાહિત્ય વંચાવે, અને કહે વિશ્વ શાંતિનું બીજ પ્રસન્ન દામ્પત્યમાં છે. પાસે પ્રત્યેક બુધવારે જવાનું થાય ત્યારે અભ્યાસ-ચિંતન કરતાં કરતાં
કવિ ન્હાનાલાલ અને પત્ની માણેકબાનું દામ્પત્ય સમૃદ્ધ, નરસિંહ આ પંડિતવર્ય સાક્ષર નાગર દંપતી રમૂજની છોળો ઉછાળે અને મને જે મહેતા અને માણેકબા જેવું. બન્નેની પત્નીનું નામ માણેકબા. એ વહાલ કરે ત્યારે થાય કે આ કેવું સરસ્વતીના નીર જેવું દામ્પત્ય !! સત્વશીલ દામ્પત્ય હતું એટલે જ તો નરસિંહ પાસેથી આપણને તત્ત્વભરી જાણે આપણે મંડનમિશ્રની ગૃહસ્થી પાસે બિરાજમાન હોઈએ એવી કવિતા મળી. એવું જ કવિ ન્હાનાલાલની કવિતાનું. કવિ ન્હાનાલાલે પ્રતીતિ થાય. દામ્પત્ય અને કુલયોગિનીને મોકળા મને ગાઈ છે, ગૃહિણીને “સંસ્કૃતિનું કોલેજકાળ દરમિયાન મિત્ર અરુણાના નાના-નાનીનું દામ્પત્ય પુષ્પ' કહી છે. લગ્નની પવિત્રતાને પોંખી છે અને લગ્નને એક અનેરી માતુશ્રી ડૉ. પુષ્પાબેન પંડ્યા દ્વારા વાંચવા મળ્યું. ડૉ. એમ. જે. દવે, ઊંચાઈએ સ્પર્શાવી છે આ પંક્તિઓમાં
બિલાસપુરની કૉલેજના આચાર્ય, ટાગોરના કાવ્યો ઉપ૨ LAPoese લગ્ન પ્રાણ વિકાસનું વ્રત છે
શીર્ષકથી ફ્રેન્ચ ભાષામાં થિસિસ લખી, નાટકો લખ્યા તો એમના પત્ની સ્વર્ગપંથનું પગથિયું છે
કનુબેને ટાગોરની ગીતાજંલીનો ગુજરાતીમાં અનુવાદ કર્યો. કનુબેનનો માનવ બાળનો ધમ્મ માર્ગ છે
નાની ઉમરે સ્વર્ગવાસ થયા પછી પતિ દવે સાહેબે વિરહ પત્રો લખેલા પરણવું તે તો પ્રભુતામાં પગલાં માંડવા.
તે અદ્ભુત. એ સાંભળતી વખતે મારા મનમાં પ્રેમ અને દામ્પત્ય અને સ્નેહ લગ્નને આવકારી આ
ત જીવનનો આદર્શ કંડારાયો. કવિએ એક સમયે નીચેના સૂત્રને વિશ્વ શાંતિનું બીજ પ્રસન્ન દામ્પત્યમાં છે
- વિદુષી હીરાબેન પાઠક અને પ્રસિદ્ધ
• ૧ વર્ષનું લવાજમ રૂા. ૨૦૦/-(U.S. $20)
૦ ૩ વર્ષનું લવાજમ રૂા. ૫૦૦/-(U.S. $ 50) • ૫ વર્ષનું લવાજમ રૂા. ૯૦૦/-(U.S. $ 80) - ૧૦ વર્ષનું લવાજમ રૂા. ૧૮૦૦/-(U.S. $180)
