________________
માર્ચ, ૨૦૧૪
જતું
છે. વકીલે સમજાવ્યું: આખરે તારો મોટો ભાઈ જ છે, તો તું ક૨. ૧૫,૦૦૦ તને ઓછાં આવ્યા એમાં તુ રસ્તા પર નથી આવી જવાનો. ૧૫,૦૦૦ મોટા ભાઈને વધારે ગાવ્યા ગયા એમાં એ બંગલો નથી બનાવી લેવાનો. નાનો ભાઈ સમજવા તૈયાર ન હતો. કોઈ પણ રીતે મારે મારા રૂપિયા જોઈએ એવી એની જીદ હતી. સમજદાર વકીલે કહ્યું: આ કેસ લડવાની ફી શું આપીશ ? તમે કહેશો તેટલા. વકીલે ૩૦,૦૦૦ રૂા. ફી પેટે કહ્યા. એમાંથી ૧૫,૦૦૦ રૂા. પહેલાં માંગ્યા. પેલાએ આપ્યા. વકીલે મોટાભાઈ વતી આ જ રૂપિયા નાના ભાઈને અપાવી કેસ વિડ્રો કરાવ્યો. પોતાની ફીના બાકીના ૧૫,૦૦૦ રૂપિયા લઈ બંને વચ્ચે સમાધાન કરાવી દીધું,
૫. આગળ જતાં ત્રણે ભાઈ જુદા થયા. મા કોની સાથે રહે એ પ્રશ્ન આવ્યો. ત્યારે ચાર ચાર મહિનાના વારા પાડવાનું નક્કી થયું.
પ્રબુદ્ધ જીવન
ભગવદ્ ગીતા ઉપર અનેક વિદ્વાન મહાપુરુષોએ ભાષ્ય લખ્યાં છે. જેમ કે, ગીતા રહસ્ય, ગીતામંથન, ગીતા માધુરી, ગીતા અમૃત વગેરે. એકમાત્ર મહાત્મા ગાંધીએ વિશિષ્ટ નામ આપ્યું છે-‘અનાસક્તિ યોગ’, તેનો ઇતિહાસ જારાવા જેવો છે.
'અનાસક્તિ યોગ'નો જન્મ
Dશાંતિલાલ ગઢિયા
ગાંધીજ જેલમાં હતા ત્યારે વિચારતા હતા કે આશ્રમવાસીઓ ગીતાનો મર્મ સરળતાથી સમજે એ રીતે અઢારે અધ્યાયનો સાર લખવો. જેલમાંથી પત્રોના માધ્યમથી તેમણે પ્રત્યેક અધ્યાયનું વિવરણ લખી મોકલ્યું, જેનું ગ્રંથનામ બન્યું ‘ગીતાબોધ’. પછી કેટલાક રસન્ન જોએ કાકા કાલેલકર મારફત ગાંધીજીને વિનંતી પહોંચાડી કે સમગ્ર ગીતાનું સારરૂપ નવનીત ટૂંકમાં તૈયાર કરી આપો તો કેવું! ગાંધીજીને સમય નહોતો. વળી એમનું જીવન જ ગીતાનું મૂર્ત રૂપ લઈ રહ્યું હતું. કાકાસાહેબ ફરી ફરી એમને અનુરોધ કરતા. આખરે થોડો સમય કાઢીને ગાંધીજીએ દ૨૨ોજ એકેક શ્લોકનો અનુવાદ કરવાનું શરૂ કર્યું, પછી શ્લોકની સંખ્યા વધારતા ગયા અને ૧૯૨૯ની ૨૪મી જૂને આ કામ પૂરું થયું.
ગાંધીજીના કહેવાથી કાકા કાલેલકર તથા અન્ય બે-ચાર આશ્રમવાસીઓએ અનુવાદ જોયો. એમના તરફથી કેટલાક સૂચનો આવ્યાં. ગાંધીજીએ તેમનો સ્વીકાર કર્યો. પછી નામ કયું રાખવું એ પ્રશ્ન આવ્યો. કાકા કાલેલકર નવજીવન પ્રેસમાં હતા. તેમણે ગાંધીજી ૫૨ ચિઠ્ઠી લખી. ગાંધીજીએ જવાબમાં એક નામ સૂચવ્યું, પણ કાકાસાહેબને ન રુચ્ચું, ફરી માંગણી કરતાં ગાંધીજીએ વિચારપૂર્વક ‘અનાસક્તિ યોગ' નામ રાખવાની ઈચ્છા પ્રગટ કરી, જે પૂર્ણતયા સુસંગત હતું. ગીતાનો આ અનુવાદ ૧૨ મી માર્ચ, ૧૯૩૦ના રોજ વિધિવત્ પ્રગટ થયો. પ્રસિદ્ધ દાંડીકૂચ (મીઠાનો સત્યાગ્રહ)નો આરંભ આ જ દિવશે થયો હતો.
ગાંધીજીએ નિખાલસતાથી કહ્યું હતું કે અનુવાદ પરિશુદ્ધ ન હોય.
મોટા બે ભાઈ આ વ્યવસ્થામાં સંમત થઈ ગયા. ત્યારે સંસ્કારી, સમજુ, સંતુષ્ટ, સમાધાનપ્રેમી દીકરાની સમર્પણભાવના ઉછળી આવી. એણે કહ્યુંઃ આ ઉંમરે બાના વારા નથી પાડવા. જિંદગી સુધી હું બાની તીર્થની જેમ સેવા કરીશ. મને લાભ આપો. બા એ જિંદગી આપી છે, તો બાની જિંદગી સુધી સેવા કરવાનો લાભ મને આપો.
૧૯
આ પાંચેય પ્રસંગોના મૂળમાં જઈએ તો એક વાત દીવા જેવી સ્પષ્ટ થાય છે કે તમામ સદ્ગુણોના મૂળમાં સ્યાદ્વાદની વિચારધારા પ્રવર્તી રહી છે જે જીવને સંઘર્ષથી બચાવી લ્યે છે. આવો, આપણે પણ આપણા જીવનમાં જીવનની તમામ પ્રવૃત્તિઓમાં સ્યાદ્વાદની શૈલીને વણી લઈએ. જેથી રાગ-દ્વેષથી થતા કર્મબંધથી બચી જઈએ. અંતે સર્વ કર્મનો ક્ષય કરી મુક્તિપદને પ્રાપ્ત કરીએ.
સૌજન્ય : ઓસવાલ યુથ
એનું પુનઃ અવલોકન થવું જોઈએ. કારણવશાત્ પોતે એ કામ કરી શકે તેમ નહોતા. કિશોરલાલ મશરૂવાળાએ થોડા સુધારા કર્યાં. પછી પણ ગાંધીજીને એ જોઈ જવાનો સમય નહોતો. એમણે નવજીવનવાળા જીવરાજા દ્વારા (૧૯૪૮) કાકા સાહેબને સંદેશો મોકલ્યો કે આ કામ એમણે કરી આપવું. કાકાસાહેબે ગાંધીજીના આદેશને પોતાનું સદ્ભાગ્ય માન્યું. સંપાદનને આખરી ઓપ આપતા પહેલાં કાકાસાહેબે આવશ્યક સાહિત્યનો સહારો લીધો, જેમાં મહાદેવ દેસાઈએ કરેલો “અનાસક્તિ યોગ'નો અંગ્રેજી અનુવાદ, કિશોરલાલ મશરૂવાળાના સુધારા અને વિનોબા ભાવેની ‘ગીતાઈ' મુખ્ય ગાવી શકાય. ઉપરાંત ભૂતકાળમાં ગીતાના એકેક શ્લોકની ચર્ચા ગાંધીજીએ કરી હતી, તેનું સ્મરણ પણ કાકાસાહેબને મદદરૂપ થયું. વળી શંકરાચાર્ય, લોકમાન્ય તિલક તેમજ અરવિંદ ઘોષના ગ્રંથોનો સંદર્ભ પણ લીધો. આમ જુદા જુદા વળાંકમાંથી પસાર થઈ એક દિવ્ય કૃતિએ જન્મ લીધો.
ગીતાના સમગ્ર ચિંતનનું મધ્યબિંદુ છે નિષ્કામ કર્મ અથવા કર્મફળ વિષે અનાસક્તિ. આથી ગાંધીજીને ‘અનાસક્તિ યોગ' અભિધાન ઉચિત વાગ્યું, ગાંધીજીના નિમ્નાંકિત શબ્દો (૧૯૨૯) આપણે સૌ હૃદયસ્થ કરીએઃ
ગીતાને હું જેમ સમજ્યો છું, તેવી રીતે તેનું આચરણ કરવાનો મારો અને મારી સાથે રહેલા કેટલાક સાથીઓનો સતત પ્રયત્ન છે. ગીતા અમારે સારુ આધ્યાત્મિક નિદાનગ્રંથ છે...આ અનુવાદની પાછળ ખાડત્રીસ વર્ષના આચારના પ્રયત્નનો દાવો છે. આ કારણે હું એમ ઈચ્છું ખરો કે પ્રત્યેક ગુજરાતી ભાઈબહેન, જેમને ધર્મને આચારમાં મૂકવાની ઈચ્છા છે તેઓ, એ વાંચે, વિચારે ને તેમાંથી શક્તિ મેળવે.
એ-૬, ગુરુપ્પા, હરણી રોડ, વડોદરા-૩૯૦ ૦૦૬. ફોન : ૦૨૬૫-૨૪૮૧૬૮૦.
