________________
પ્રબુદ્ધ જીવન
|
માર્ચ, ૨૦૧૪
સબસે બડા વાદ સ્યાદવાદ
'H પૂ. પંન્યાસશ્રી મહાબોધીવિજયજી મ.
આજકાલ ઘણાં અધૂરા વિદ્વાનો એમ કહેતા હોય છે, સ્યાદ્વાદ નહિ. સર મુંઝાઈ ગયા. જવાબ ન મળતા છોકરાએ મમ્મીને વાત કરી. એટલે શંકાવાદ, સ્યાદ્વાદ એટલે સંશયવાદ. સ્યાદ્વાદમાં ક્યાંક ચોક્કસ માએ સરસ જવાબ આપ્યો: બેટા! ૨+૨=૪ થાય એ વાત તો બરાબર નિર્ણય નથી હોતો...વગેરે. હકીકતમાં વાત ઉલ્ટી છે. સ્યાદ્વાદ એ છે. ત્રણ એટલા માટે ન થાય. આપણે કોઈની પાસેથી ચાર લાખ સંશયવાદ નથી. પણ સમાધાનવાદ છે. ઈટ ઈઝ નોટ પ્રોબ્લેમ ફાઈન્ડર લીધા હોય, સમય પૂરો થયે એને ત્રણ લાખ દેવાઈ ન જાય અને બટ પ્રોબ્લેમ શૂટર. ઈટ ઈઝ ઓલ્સો સોલ્યુશન ફાઈન્ડર. સમસ્યાઓને કોઈની પાસેથી ચાર લાખ લેવાના હોય ત્યારે ભૂલમાં પાંચ લાખ દૂર કરી સમાધાન કરાવી આપે એવો એક વાદ આ જગતમાં કોઈ હોય લેવાઈ ન જાય એ માટે ૨+૨=૪ કહેવાય. આ સ્યાદ્વાદી માતાએ તો તે માત્ર સ્યાદ્વાદ જ છે. જે કેવલી ભગવંતોએ પ્રરૂપેલો છે. બાળકને આપેલા સંસ્કાર કહેવાય.
સ્યાદ્વાદીના મતે ક્યારેય એક પ્રશ્નનો એક જ જવાબ નથી હોતો. ૨. એજ બાળક મોટું થયું. એના લગ્ન થયા. લગ્નના પ્રથમ દિવસે દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળ આદિ બદલાય તેમ તેના જવાબો બદલાયા કરે. જે પત્નીએ કહ્યું: આપણા વચ્ચે સંઘર્ષ ન થાય માટે આપણે એક કામ એમ કહેતા હોય કે ૫૦ વર્ષ પૂર્વે મેં જે જવાબ આપેલો એ જ જવાબ કરીએ... આપણે એક બીજાને ડાયરી આપીએ. એ ડાયરીમાં આપણે મારો ૫૦ વર્ષ પછી પણ રહેશે. તો તે એકાંતવાદી કહેવાય. અને એકબીજાની ભૂલ લખવાની. પહેલી એનિવર્સરી આવે ત્યારે અદલબદલ શાસ્ત્રો કહે છે જ્યાં એકાંતવાદ છે, ત્યાં મિથ્યાત્વ છે. જ્યાં અનેકાન્તવાદ કરી પોતપોતાની ભૂલ સુધારી લેવી. પતિએ વાત સ્વીકારી લીધી. એક છે, સ્યાદ્વાદ છે ત્યાં સખ્યત્વ છે.
વર્ષ ફટાફટ પૂરું થઈ ગયું. એનિવર્સરીના દિવસે રાત્રે બંને ભેગા થયા. એક સાવ નજીવા દૃષ્ટાંતથી આ વાતને સમજીએ. ગયા વર્ષે તમારા બેયની ડાયરી અરસપરસ અપાઈ ગઈ. પતિ વાંચતો ગયો ખડખડાટ જન્મદિવસે તમને કોઈએ પૂછ્યું તમારી ઉંમર કેટલી? તમે કહ્યું: ૩૫ હસતો ગયો. કારણ કે પાને પાને પત્નીએ લખેલું તું મને મદદ નથી વર્ષ. હવે એક વર્ષ પછી તમને તમારા જન્મદિવસે ફરી પૂછશે કે ઉંમર કરતો, તું મારું કામ વધારી દે છે, તારામાં આ કુટેવ છે... વગેરે. કેટલી? તો ત્યારે જવાબ હશે ૩૬ વર્ષ. જો તમે તમારા જવાબમાં જ્યારે એ જ સમયે પત્ની બેઠી બેઠી ધ્રુસકે ધ્રુસકે રડતી હતી. કારણ કે ફરવા ન માંગતા હો તો દર વર્ષે તમે તમારું વય એક જ બતાવશો. પતિએ લખેલી આખી ડાયરી કોરી હતી. એમાં છેલ્લે માત્ર એક જ પણ કાળ બદલાતા જેમ વય બદલાય છે, તેમ જગતના સર્વે પદાર્થો બાબત લખેલી. ડીયર હું તને એટલો બધો ચાહું છું કે મને તારામાં દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળ-ભાવ સાપેક્ષ જ છે. ત્યાં એકાન્ત આ આમ જ હતું કોઈ ભૂલ દેખાતી નથી. અથવા આ આમ ન જ હતું... તેમ ન કહેવાય.
સ્યાવાદી માતા તરફથી મળેલા સંસ્કારના પ્રભાવે દીકરામાં આવેલ દા. ત. આત્મદ્રવ્યની અપેક્ષાએ વાત કરીએ તો આત્મા નિત્ય પણ આ સમજ હતી. છે, અનિત્ય પણ છે. એને એકાંતે નિત્ય કે અનિત્ય ન કહેવાય. શરીરની ૩. આગળ જતા આ છોકરાનો બાપ બિમાર પડ્યો. તેઓ કુલ અપેક્ષાએ આત્મા અનિત્ય છે. માનવમાંથી દેવભવમાં જતો આત્મા ત્રણ ભાઈ હતા. પોતે નાનો હતો. બાપે ત્રણે દીકરાને બોલાવી પોતાની માનવભવની અપેક્ષાએ મૃત્યુ પામ્યો. કારણ કે એનું માનવનું શરીર પાસેના એક કરોડ રૂપિયા ત્રણેયને સરખા ભાગે વેંચી લેવા જણાવ્યું. છૂટી ગયું. માનવ શરીરધારી આત્મા મરી ગયો. અને દેવ શરીર તરીકે જેવી બાપે વાત કરી, નાનો દીકરો ઊભો થઈ ગયો. પિતાજી! આ ઉત્પન્ન થયો. પણ માનવમાંથી દેવમાં જતો આત્મા તો એકનો એક જ સોદો મને મંજૂર નથી. બાપ વિચારમાં પડી ગયો. મોટા બંને ભાઈને છે. શરીર બદલાય છે, આત્મા નથી બદલાતો. એ અપેક્ષાએ આત્મા પણ આ સંસ્કારી, સમજદાર ભાઈના જવાબથી આશ્ચર્ય થયું. બાપે નિત્ય છે.
કીધું: તો બેટા! તું બોલ! કઈ રીતે હું ભાગ પાડું. ત્યારે દીકરાએ હાથ આમ આ સંસારના દરેક પદાર્થમાં સ્યાદ્વાદ ઘટાડી શકાય છે. જોડીને કહ્યું, પિતાજી મારા બે ભાઈ મોટા છે, એમનો પરિવાર પણ એટલે કે સ્યાદ્વાદથી દરેક પદાર્થમાં દરેક ધર્મો ઘટાડી શકાય છે. મોટો છે. મારો પરિવાર નાનો છે. માટે અમારા ત્રણની ઉંમર મુજબ અલ્ટીમેટલી, સ્યાદ્વાદથી દરેક સંઘર્ષોને દૂર કરી શકાય છે. દરેક સ્થાને અમને વહેંચી આપો. મોટા ભાઈને ૩૫ લાખ, વચલા ભાઈને ૩૪ સમાધાન કરાવી શકાય છે. અરે, સમાધાન જ શા માટે બીજા અનેક લાખ આપો. મને ૩૧ લાખ આપશો તો ચાલશે. બાપ અને મોટા બે સદ્ગુણો સ્યાદ્વાદીને સહજ બની જાય છે.
ભાઈ આ સમજુ દીકરાનો સંતોષ જોઈને દિગ થઈ ગયા. બાપ ખૂબ જ એક કાલ્પનિક દષ્ટાંતથી સ્યાદ્વાદથી પ્રાપ્ત થતા સગુણોને પ્રસન્નતાપૂર્વક મૃત્યુ પામ્યો. સમજીએ.
૪. સંતુષ્ટ આ દીકરો વ્યવસાયે વકીલ હતો. એક વખત એની પાસે ૧. નાનું બાળક સ્કૂલમાં ગયું. સરે શીખવાડ્યું. ૨+૨=૪ થાય. બે સગા ભાઈનો કેસ આવ્યો. નાના ભાઈની ફરિયાદ હતી... મોટા છોકરાએ પૂછ્યું: સર ૨+૨=ચાર જ શા માટે ? ત્રણ યા પાંચ કેમ ભાઈએ મારા ૧૫,૦૦૦ રૂપિયા દબાવી દીધા છે. મારે પાછા જોઈએ
