________________
સાહિત્યમાં પીએચ ડી માટે મહાનિબંધ લખ્યો. દામ્પત્યમાં આ ઉર્ધ્વગમન !
પ્રબુદ્ધ જીવન
તમો-તમો મહાદેવી ! ૐૐ નમો કુલયોગિની!
આત્મ મિત્ર કુમારપાળ દેસાઈ કેટલું બધું લખે છે! જાણે એક સર્જન ફેક્ટરી અને પ્રવૃત્તિ પણ કેટલી બધી ? 'વિશ્વકોષ', 'જૈનોલોજી', ‘જૈન કથા’ વગેરે વગેરે ઘણું જ, પણ પ્રતિમાર્બન વગર શક્ય બને ? આ યુગલ બધે સાથે જ સાથે. એક વખત એક કાર્યક્રમ પૂરો થયો અને એમની નજર શોધને માંડવે બેસી ગઈ. હાંફળા ફાંફળા થઈ મને પૂછી બેઠા, ‘પ્રતિમાને જોઈ? ક્યાં છે ?' ત્યારે એમના મુખ ઉપરની વ્યથા જોવાની મને મજા પડી ગઈ હતી.
માર્ચ, ૨૦૧૪ ભુલું ? બન્નેની જ્ઞાન જિજ્ઞાસા આથ પમાડે એવી
ભગિની તુલ્ય અમારા નિલમબેન અને બિપિનભાઈનું દામ્પત્ય તો આધ્યાત્મિક અને કૌટુંબિક સપ્તપદી, સપ્તસૂર અને સપ્તભંગી જેવું. અંતે તો સંમત સંમત અને ઐક્ય ઐક્ય જ. બિપિનભાઈ અમારી સાથે એકલા પ્રવાસમાં હોય ત્યારે જે વ્યવસ્થાથી નાસ્તાની ડબીઓ ઉઘાડે એમાં નિલમબેનની સૌંદર્યદૃષ્ટિના દર્શન થઈ આવે, ભીતરનું ગુંજન સંભળાય.
આવું જ અમારા વિદ્વાન મિત્ર ડૉ. નરેશ વૈદ અને ઉમાબેનનું. નરેશભાઈની અસ્ખલિત જ્ઞાનવાણી વહેતી હોય અને સર્વ શ્રોતાઓની વચ્ચે ઉમાબેન પણ ભાવથી એ વાણીનું શ્રવણ કરતા હોય. ઉમાબેન ઠાકોરજીની સેવામાં લીન અને નરેશભાઈ જ્ઞાન સમાધિમાં સ્વસ્થ નરેશભાઈ સાથે એક વખત મારે ફોન ઉપર વાત થતી હતી, ત્યારે કાંઈ કામ માટે ઉમાબેને એમને સંબોધ્યા, તો નરેશભાઈ હસતાં હસતાં મને કહે, ‘એક મિનિટ, અંદરથી ટહૂકો આવ્યો છે. સહેજ સાંભળી લઉં.' આ ટહૂકો શબ્દ મને બહુ ગમી ગયો. આ એક શબ્દમાં જ આ દંપતીના બધાં સૂરોના સમન્વયની પ્રતીતિ થઈ ગઈ.
કચ્છી દંપતી વસનભાઈ ગાયા અને એમના પત્ની તારાબેનને હંમેશા સાથે જ જોયા છે. સદાય હસતા ને હસતા. એમણે લગ્નની પચાસમી જયંતી ભવ્ય રીતે ઉજવી. એવું જ યુગલ પત્રમાળાના સર્જક જાદવજી વોરા અને જયાબેનનું. જ્ઞાનગોષ્ટિ કરવા બન્ને સાથે જ મારે ત્યાં પધારે અને જયાબેન ઉત્સાહ અને ઉત્સુકતાથી પોતાનું મન પરોવે
અમારી પર્યુષણ વ્યાખ્યાનમાળામાં એક યુગલ વર્ષોથી નિયમિત આવે. વ્યાખ્યાન પૂરું થયા પછી બૌદ્ધિક ચર્ચા કરે, અમેરિકા હોય તો ત્યાં બેસીને સાંભળે અને અમને પ્રતિભાવ આપે. એ યુગલ ભારતીબેન અને ભરતભાઈ પરીખ સાથે પગલાં ભરે, સાથે જ જ્ઞાન પિયાલા પીએ.
યુનિવર્સિટી હોસ્ટેલ મિત્ર શિરીષ કામદાર અને સ્મિતાબેનનું દામ્પત્ય તો આધ્યાત્મિક ને વિલ જ, શિરીષભાઈ ભૌતિક આંકડાશાસ્ત્રી અને સ્મિતાબેન વિપશ્યના સાધનામાં વરસોથી સાધિકા હું જ્યારે મારા ઘરે એમને આમંત્રે ત્યારે સ્મિતાબેન શિરીષભાઈને ડ્રાઇવ કરીને લાવે, ત્યારે હું કહું કે આ તો રુકમિણ સારથિ બનીને કૃષ્ણને લઈ આવ્યા.
મહેન્દ્રભાઈ કેટકેટલી સામાજિક પ્રવૃત્તિ કરે, એ આશાબેનના સક્રિય સાથ વગર અશક્ય. એટલું જ નહિ મહેન્દ્રભાઈના સેવાયજ્ઞને પતિને અંજલિ સ્વરૂપે એમણે ધબકતો રાખ્યો છે. એ દામ્પત્ય પ્રેમની સાર્થકતા છે.
આ દીર્ઘ લેખનું કેન્દ્રસ્થાન તો છે અમારા કુસુમબેન. દામ્પત્ય વિશે "ખવાની ક્યારેક એમણે મને પ્રેરણા આપી હતી. અને આ વાંચવા આ જગતમાં એઓ અત્યારે નથી. શબ્દો સૂકાઈ જાય છે, પણ ભાવ તો ક્યારેય સૂકાતા નથી. ગુલાબભાઈ અને કુસુમબેનનું સામાજિક, કૌટુંબિક, આધ્યાત્મિક અને બૌદ્ધિક સંસારમાં જ્વલ્લે જ જોવા મળે એવું યુગલ, કોઈપણ કાર્યક્રમમાં બન્ને સાથે જ હોય. ભાવ, શોખ, અને ઈચ્છાઓમાં પૂર્ણ ઐક્ય. શ્રી અને સરસ્વતીનું ક્યારેય પ્રદર્શન નહિ. આ યુગલનું સૌજન્ય અને રીતભાવ પ્રે૨ક. રેસીપ્રોકેટ કરવામાં અજોડ. કુસુમબેન સાથે જ્ઞાનની ચર્ચા ક૨વાનો મને અનેરો લ્હાવો મળ્યો છે, સાથોસાથ ઉષ્માભર્યું આતિથ્ય પણ. જન્મોજન્મ કોઈપણ સ્વરૂપે મળે એવી ઈચ્છા થાય એવા એ જ્યેષ્ઠ ભગિની તુલ્ય. ગુલાબભાઈને મેં ખડખડાટ હસતા હસાવતા જોયા છે અને કુસુમબેનના ગયા પછી નાના બાળકની જેમ રડતા જોયા છે એ મારા માટે અતિ વેદનાજનક પ્રસંગ હતો. કવિ ન્હાનાલાલે પોતાના અમર કાવ્ય 'કુલયોગિની'માં જે કાવ્ય શબ્દો કહ્યા છે એ હું કુસુમબેનને અર્પણ કરું છું.
અમારા યુવક સંઘમાં તો દામ્પત્યનો વૈભવ અનેરો, ચંદ્રકાંતભાઈ અને નિર્બળાબેનનું શ્રાવક-શ્રાવિકા તપ, નીતિનભાઈનો સેવા કા યજ્ઞ અને દીપ્તિબેનનો જ્ઞાન કવિતાનો અધ્યાત્મ રંગ, નીરૂબેન અને સુર્બોધભાઈને સાથે કામ કરતા અને બૌદ્ધિક ચર્ચા કરતા જોવાનો લ્હાવો મળ્યો છે. અમારા હસમુખભાઈ અને કહ્યુબેન વ્યાખ્યાનમાળા કે કથા શ્રવણ કે સેવાના કાર્યમાં સાથે સાથે જ હોય, બન્ને એવું સ્મિત કરે કે થોડું સ્મિત ચોરી લેવાનું મન થાય.
ડૉ. રશ્મિભાઈ ઝવેરીની જ્ઞાન સાધનામાં પત્ની અંજનાબેનનો સિંહફાળો. રશ્મિભાઈ કોઈ જ્ઞાન જવાબદારી સ્વીકારવાની સ્વાસ્થ્યને કારણે ના પાડે તો અંજનાબેન રશ્મિભાઈને મનાવી લે.
અને કૉલેજ મિત્ર અનિલા તથા હસમુખભાઈના દામ્પત્યને કેમ દામ્પત્યની વાત કહી દઉં.
દેવી! સતિ! પરમ પાવનકારી ભાર્યા! કલ્યાણિની! ગૃહિણી! ઓ પ્રભુ પ્રેમી આર્યા
મારા કુલમાં, બીજું, જ્યાં હી જ્યાં, ઓ તપસ્વિની! નો-નમાં મહાદેવી! ૐ નમો કુલોગિની!
હું સમજું છું. લેખ દીર્ઘ થતો જાય છે પણ હજી એક શાંત મંગલ
