________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ક્લેશોનું મૂળકારણ તો છે જ, પરંતુ અસ્મિતા ક્લશમાં બુદ્ધિના ધર્મોને આત્મામાં આરોપિત કરવાના કારણે-હું મૂઢ છું, હું ઘોર છું અથવા હું શાન્ત છું, આ પ્રકારે બુદ્ધિના ધર્મોને પુરુપનો ધર્મ માનવા લાગે છે. અવિદ્યા આ ક્લશમાં કારણ હોય છે, અને અસ્મિતા એનું કાર્ય છે. એ જ એમનામાં પરસ્પર ભેદ છે. | ૬ | હવે - રાગ-કલેશનું સ્વરૂપ –
સુવાનિયો રા: છા સૂત્રાર્થ - (સુરવાનુશથી) સુખો (ભોગવ્યા) પછી રહી જનારા સંસ્કાર, સુખપ્રદ વસ્તુમાં લગાવરૂ૫ ભાવ (રાગ) ક્લશ છે. મહર્ષિ કૃત વ્યાખ્યા - “ત્રીજો (સુવાનું.) રાગ અર્થાત્ જે જે સુખ સંસારમાં સાક્ષાત્ ભાંગવવામાં આવે છે, તેમના સંસ્કારની સ્મૃતિથી જે તૃણાના લોભ સાગરમાં વહેવું છે, તેનું નામ રાગ છે. જયારે એવું જ્ઞાન મનુષ્યને થાય છે કે બધા સંયોગ-વિયોગ, સંયોગ વિયોગાન્ત છે, અર્થાત્ વિયોગના અંતમાં સંયોગ અને સંયોગના અંતમાં વિયોગ તથા વૃદ્ધિના અંતમાં ક્ષય અને ક્ષયના અંતમાં વૃદ્ધિ થાય છે, ત્યારે એની નિવૃત્તિ થઈ જાય છે.”
(ઋ. ભૂ. મુક્તિવિપય) ભાખ-અનુવાદ – જેણે સંસારમાં પહેલાં જે સુખોનો અનુભવ કરી લીધો છે, એવા પુરુપની, તે સુખ અથવા સુખનાં સાધનોમાં સુખને અનુરૂપ સ્મૃતિપૂર્વક જે : = લાલસા, તૃMIT=ઈચ્છા અને નામ લાલચ પેદા થાય છે, તે રાગ નામનો ક્લેશ છે. ભાવાર્થ - પુરુષ સંસારમાં જે ભોગોને ભોગવે છે, તેમનામાં ઇન્દ્રિયોને અનુકૂળ સુખ આપનારા ભોગોને ભોગવ્યા પછી તેમના સંસ્કારોની યાદ (સ્મૃતિ) વારંવાર થતી રહે છે, અને એવી ઈચ્છા બની રહે છે કે હું તે ભોગોને ફરીથી ભોગવું. આ પ્રકારે તે લૌકિક સુખ આપનારી વસ્તુને જોઈને અથવા સાંભળીને તેના પ્રત્યે જે તૃષ્ણા=ઉત્કટ ઈચ્છા ઉત્પન્ન થાય છે તે જ રાગ નામનો ક્લેશ છે. ૭ હવે - દુઃખ ક્લેશનું સ્વરૂપ –
કુકરવાનુથી શ્રેષ: ૮ સૂત્રાર્થ- (કુકરવાનુશથી દુઃખના અનુભવ પછીથી દુઃખદ અર્થાદુઃખ આપનારાં સાધનો પ્રત્યે જે ધૃણા ભાવ અથવા પભાવ રૂપ સંસ્કાર થાય છે તે પ:) હેપ ક્લેશ છે. મહર્ષિ કૃત – વ્યાખ્યા - (ટુરવાનુ...) ચોથો ક્રેપ ક્લેશ કહેવાય છે. અર્થાત્ જે અર્થ (વિપય)નો પહેલો અનુભવ કર્યો હોય, તેના પર અને તેનાં સાધનો પર સદા ક્રોધ બુદ્ધિ થવી. તેની નિવૃત્તિ પણ રાગની નિવૃત્તિથી જ થાય છે” (% ભૂ. મુક્તિવિષય) ભાખ-અનુવાદ-દુઃખનો અનુભવ કરનાર મનુષ્યના દુઃખને અનુરૂપ સ્મૃતિપૂર્વક દુઃખ અથવા દુઃખના સાધનોમાં જે પ્રતિપ: = પ્રતિકાર કરવાના ભાવ, કન્ય: = વિરોધ કરવાનો અથવા પ્રતિહિંસા કરવાનો પ્રબળ આવેશ, બિપાંસ = મારવાની ઈચ્છા અને ૧૩૨
યોગદર્શન
For Private and Personal Use Only
