Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ ||nmH siddhebhyH|| yogasAra pravacana (bhAga - do) pUjya gurudevazrI kAnajIsvAmI ke yogasAra para hue dhArAvAhika pravacana ___ jIva sadA akelA hai ukka upajjai marai ku vi duhu suhu bhaMjai ikku| NarayahaM jAi vi ikka jiu taha NivvANaha~ ikku||69|| janma-maraNa eka hi kare, sukha-duHkha vedata ek| naraka gamana bhI eka hI, mokSa jAya jIva ek|| anvayArtha - (ikka upajjai marai ku vi) jIva akelA hI janmatA hai va akelA hI maratA hai (ikku duhu suhu bhujaMi) akelA hI duHkha yA sukha bhogatA hai (ikka jiyaNarayahaM jAi vi)akelA hI jIva naraka meM hI jAtA hai ( taha ikkuNivvANaha~ )tathA akelA jIva hI nirvANa ko prApta hotA hai| vIra saMvata 2492, ASAr3ha kRSNa 2, somavAra, dinAGka 04-07-1966 gAthA 69 se 71 pravacana naM. 25 yogIndradeva digambara muni bharatakSetra meM bahuta saiMkar3oM varSa pUrva hue, unhoMne yaha
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 69 'yogasAra' banAyA hai| yogasAra, arthAt ... isa AtmA kA zuddha svabhAva, pavitra anAdi hai, usameM ekAkAra honA, vaha dharma kA sAra hai| kucha samajha meM AyA ? AtmA... dekho ! 69 meM yaha AtA hai - jIva sadA akelA hai / 2 ukka upajjai marai ku vi duhu suhu bhaMjai ikku / NarayahaM jAi vi ikka jiu taha NivvANaha~ ikku // 69 // svajana, T dekho ! kyA kahate haiM ? jIva akelA hI janmatA hai aura akelA hI maratA hai| akelA jIva maratA hai, deha chUTatI hai to svayaM ko akele ko hI maranA par3atA hai / koI parivAra sAtha nahIM A sakatA aura akelA janmatA hai| janma meM bhI koI sAtha nahIM pUrva ke koI kuTumbI, unake lie pApa kiye hoM to sAtha koI AtA hai ? naraka meM janma le, pazu meM janma le; svayaM akelA janmatA hai aura akelA maratA hai, koI sAtha meM nahIM hai| ikka jipa NarayahaM jAi - jaise bhAva kiye hoM, vaise apane bhAva lekara naraka meM jAtA hai / akelA naraka meM jAtA hai, koI kuTumba - parivAra sAtha nahIM aataa| maiMne tumhAre lie pApa kiye, hamAre sAtha to calo ! aura ikka NivvANahaM- tathA akelA jIva phira nirvANa pAtA hai| apanA zuddhasvarUpa, paramAnanda paramasvarUpa, usakI ekatvabuddhi / dRSTi ekAnta nirmala karake, apane svabhAva meM sthira hokara AtmA apane se svayaM se akelA mokSa meM jAtA hai| kaho, samajha meM AtA hai ? koI guru bhI sAtha meM nahIM Ate, kevalI bhI sAtha meM nahIM Ate, zAstra sAtha meM nahIM Ate, saMgha sAtha meM nahIM AtA; apanA svarUpa zuddha caitanya hai, usako puNya-pApa ke rAga se bhinna karake, nija svarUpa meM ekatva karake apanA AtmA hI apane ko nirvANa prApta karAtA hai, usameM kisI kI madada - sahAyatA nahIM hai / kaho, samajha meM AtA hai ? yahA~ ekatva bhAvanA kA vicAra kiyA gayA hai| isa zloka meM ekatva bhAvanA maiM akelA hU~ - (usakA vicAra kiyA hai|) isa jIva ko akele.. janmanA aura akele hI maranA par3atA hai| pratyeka janma meM mAtA-pitA, bhAI-bandhu ityAdi mitroM aura anya cetana-acetana padArthoM kA saMyoga hotA rahA aura chUTatA rahA hai / aneka janmoM meM kuTumba kA saMyoga huA aura saMyoga chUTa gayA, svayaM to akelA hI rahA, koI sAtha nahIM AyA - aisA jAnakara apane svarUpa kA antara sAdhana karanA - yaha kahate haiN| yogasAra
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) haina ? samajha meM AyA ? isa jIva ko akele hI sabako chor3akara dUsarI gati meM jAnA pdd'aa| eka pApa-puNya karma hI sAtha rhaa| jaisA puNya aura pApa kiyA, ve sAtha Aye, dUsarA to koI sAtha AtA nahIM / 3 karmoM kA bandha akelA hI bhogatA hai| samajha meM AyA ? zAstra meM - kathA meM - eka dRSTAnta hai ki choTe bhAI ke liye bar3e bhAI ne bahuta pApa kiye the / choTA bhAI rogI thA, bar3A bhAI use mA~sa, aNDe lAkara khilAtA, use patA nahIM ki yaha mA~sa hai, phira bar3A bhAI marakara naraka meM gayA aura choTA bhAI jama, paramAdhAmI huaa| donoM sage bhAI, jisake liye pApa kiye the vaha marakara paramAdhAmI huA, pApa karanevAlA nArakI huaa| (paramAdhAmI use) mAratA hai| are...! bhAI ! parantu maiMne tere liye kiyA thA na ! mere liye (karane kA) kauna kahatA thA ? tumhAre liye maiMne pApa kiye the aura tere liye kupathya / aNDA lAkara diye the, mA~sa, lAkara diyA, machalI kA mA~sa diyA, yaha haluA hai - aisA kahakara maiMne diyA thaa| (to paramadhAmI kahatA hai) mujhe to patA nahIM, tUne aisA kyoM kiyA ? maiM to paramAdhAmI huA hU~, isalie maiM to maaruuNgaa| samajha meM AyA ? yaha puNya aura pApa jaise zubhAzubha (bhAva) kiyA hai (ve) akele ko bhoganA par3ate haiM / parivAra ke liye kare to kahate haiM naraka Ayu kA bandha par3atA hai to yaha jIva akele hI naraka meM jAkara duHkha sahanA par3atA hai| koI kuTumbIjana usake sAtha nahIM A sktaa| A sakatA hai koI? aura apane sAtha koI mitra-strI, putra ko nahIM le jA sktaa| bhAI! calo, tuma mere atyanta najadIkI mitra the, sAtha to Ao, sAtha to Ao ! hama to pacAsa-sATha-sATha varSa sAtha rahe, strI- patnI sATha-sattara varSa sAtha rahe, lo ! calo maiM jAtA hU~, tuma bhI sAtha aao| hara eka jIva kI sattA nirAlI hai / kisI kI sattA kisI ke sAtha (milI huI) nahIM hai| jisane jaise bhAva kiye vaisA vaha (bhogatA) hai| karmoM kA bandha nirAlA hai bhAvoM kA palaTanA nirAlA hai... samasta jIvoM kA karmabandhana nirAlA aura bhAvoM kA ( palaTanA ) bhI nirAlA aura sAtA aura asAtA bhoganA nirAlA hai / ThIka hai, ratanacandajI ! sabakA nirAlA ? patnI pacAsa-sATha-sattara varSa sAtha rahe to bhI (nirAlA) ? mumukSu : saba sAtha hokara bhogeMge ?
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA-69 uttara : saba sAtha hokara bhogeMge yA nahIM? ai...I... dhUla meM bhI nahIM bhogate, saba apane rAga ko bhogate haiM, bhinna-bhinna rAga karake bhogate haiM, paisA kahA~ bhogate haiM ? paisA koI khA jAtA hai ? AhA...! dekho| __cAra bhAI hoM to eka hI sthiti meM nahIM raha skte| cAra bhAIyoM kA dRSTAnta diyA hai| hai ? isameM? cAra bhAI hoM to eka hI sthiti meM nahIM raha skte| eka dhanavAna hokara sAMsArika sukha bhogatA hai| dekho, sAMsArika sukha bhogatA hai arthAt duHkha (bhogatA hai)| eka nirdhana hokara kaSTapUrvaka jIvana nirvAha karatA hai, eka vidvAn hokara deza prasiddha ho jAtA hai... vidvAn hove to deza meM pratiSThA hotI hai| usameM kyA? eka mUrkha rahakara sabase nirAdara pAtA hai| cAra bhAI ke cAra (prkaar)| zreNika, abhayakumAra, eka sAtha jImate the| bahuta prIti thI, zreNika rAjA ko abhayakumAra ke prati bahuta prIti thI aura vaha to dIvAnapane kA kAma karatA thA aura bahuta buddhimAna / abhayakumAra kI buddhi ho aisA baniye likhate haiM yA nahIM? bahiyoM meM likhate haiN| mumukSu : grAhaka ko samhAlanA AtA hai ? uttara : samhAlanA kyA AtA hai ? vaha buddhivAlA thA to yaha kahe hamako buddhi do| kisakI buddhi ? tumheM aise mila jAtI hogI? kahate haiM, usa abhayakumAra ke prati kitanI prIti thii| abhayakumAra svarga meM gayA, zreNika rAjA naraka meM gyaa| samajha meM AyA? eka sAtha bhojana karate the| eka naraka meM gayA-eka svarga meM gayA, koI mokSa meM gyaa| samajha meM AyA? dUsare rAjakumAra sAtha meM the, ve mokSa meM gye| jaisI apanI paryAya karate haiM, vaisA usakA phala milatA hai| eka sAtha bhojana karanevAle... zAstrapATha bheda aisA hai| eka sAtha bhojana karanevAle bhI zAstrapATha meM bheda, eka naraka meM jAte haiM aura eka mokSa meM jAte haiM - aisA dekh| mAMgIrAmajI ! kyA kahate haiM ? dekho! kahate haiM, tU apane pariNAma sudhAra aura apanA AtmA zuddha Ananadakanda hai - aisI dRSTi karake AtmA kA dhyAna anubhava kara, yahI mokSa kA upAya hai; dUsarA koI upAya nahIM hai| samajha meM AyA? jaba roga AtA hai, taba isa jIva ko usakI vedanA svayaM hI sahanI par3atI hai|
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) pAsa meM baiThanevAlA bhI isa vedanA ko nahIM bhoga sakatA hai| pAsa meM baiThe ho na? hAtha phere, haath| roga kA thor3A bhAga vaha le yA nahIM? kauna le? samajha meM AyA? saMsAra ke kAryoM meM bhI isa jIva ko akelA hI vartanA par3atA hai| saMsAra meM bhI akelA hI vartatA hai na? saba hI saMsArI jIva apane-apane svArtha ke sAthI haiN| svArtha na sadhane para strI-putra, mitra, cAkara saba prIti tyAga dete haiN| svArtha na ho to chor3a dete haiN| nahIM, usameM kucha hai nhiiN| kamAte the, taba taka ThIka hai, aba kamAte nhiiN| ThIka hai yA nahIM? mAMgIrAmajI! mumukSuH .. uttara : saba hove to sabako aisA hI hai| tumako eka ko 'mahAsukha' ko chor3e to kyA ho gayA? use bhI andara meM to aisA hI hotA hai| kaho, samajha meM AyA... AhA...hA...! dUsaroM ke asatya moha meM par3akara pApakArya nahIM karanA caahie...| naukA meM pathikoM ke samAna sarva saMyogoM ko chUTanevAlA asthira mAnanA caahie| eka naukA meM saba baiThe hoM, saba pathika apane-apane ghara cale jAte haiM, apane gA~va meM cale jAte haiN| sAtha baiThe hoM ve saba eka gA~va meM jAte haiM, aisA hai ? eka naukA meM baiThe hoM to eka vyakti eka gA~va meM jAtA hai, dUsarA dUsare gA~va meM jAtA hai, tIsarA tIsare meM; aise hI eka ghara meM paccIsa vyakti Aye eka jAtA hai naraka meM, eka jAtA hai svarga meM, eka jAtA hai mokSa meN| jaisA apanA AtmA kA puruSArtha kare vaisA usakA phala milatA hai| kisI kA sAtha -sahAyaka nahIM hai| samajha meM AyA? isalie rAga-dveSa-moha na karake samabhAva meM rahanA caahie| aisA kahate haiN| bhagavAna AtmA jJAtA-dRSTA hai, usameM dayA-dAna Adi vikalpa bhakti-yAtrA kA (bhAva) Ave ve saba puNyabhAva haiM, ve dharmabhAva nahIM haiN| hiMsA, jhUTha, corI, viSaya-bhoga-vAsanA, vaha pApa hai| dayA, dAna, bhakti, vrata, tapa, pUjA, yAtrA puNya hai| donoM rAga se apanA AtmA bhinna hai - aisA jAnakara apanI AtmA kI zraddhA, dhyAna karanA, vahI apanI zuddhi kI vRddhi kA kAraNa hai| vahI mokSa kA kAraNa hai| kaho, samajha meM AyA? yadi ratnatrayadharma kA samyak prakAra se ArAdhanA kare to Apa hI akelA
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA-69 nirvANa pA sakatA hai| saMsAra ke samasta parivArI naraka meM jAyeM, cAra gati meM jAye, bhale jAo, AtmA - apanA zuddhasvarUpa caitanyamUrti hai| samajha meM AyA? apanA AtmA zuddha caitanya Anandakanda hai - aisI usakI ruci / dRSTi karake, AtmA kA jJAna karake AtmA meM hI lIna honA. vahI ratnatraya eka hI mokSa kA kAraNa hai| vaha ratnatraya svayaM se hotA hai: kisI dUsare se nahIM hotaa| apane AtmA ke Azraya se hotA hai, usameM kisI kI sahAyatA nahIM hai; bhagavAna - deva-guru-zAstra bhI usameM madada nahIM krte| samajha meM AyA? ___ eka vyakti bhagavAna ke mandira meM mAlA japatA thaa| 'sanosarA' vAle amaracandabhAI thena? amaracandabhAI the, umarAlA rahate the na? amaracandabhAI visAzrImAlI, ve vahA~ mandira meM mAlA japate the, vahA~ mara gye| isalie aisA ki o...ho... ! mandira meM mare / mandira meM (mare) to kyA huA? mAlA japate hoM to zubhabhAva hai, usase puNya hai| samajha meM AyA? vaha dharma-varma hai nhiiN| loga kahate haiM o...ho...! bahuta bhAgyazAlI haiM ! Upara se murdA utaaraa| vahA~ bhagavAna ke mukhya mandira meM mara gaye the| mAlA japate the, vahIM deha chUTa gyii| yaha 'sanosarA' ke the na? amaracandabhAI the, visAzrImAlI, mandiramArgI / vahA~ rahate aura makAna yahA~ thaa| hamAre umarAlA meM makAna banAyA. yahA~ Ate the| unheM lekara 'sanosarA' gaye the. Upara se murdA utArA to loga kahate haiM, o...ho... ! siddhagiri meM rkhe| siddhagiri meM (mare parantu) naraka meM jAye, usameM kyA hai ? siddhagiri meM mare aura naraka meM jaaye| dhIrUbhAI! aura sAdhAraNa zubhabhAva hove to puNya bA~dhe, usameM kahIM kalyANa ho jAye, janma-maraNa kA anta Ave - (aisA nahIM hai|) bhagavAna ke samakSa baiThA ho to bhI jaisA rAga kare vaisA bandha par3atA hai| samajha meM AyA? puNya-pApa ke bhAva se merI cIja bhinna hai| merI cIja hI bhinna hai - aise apane AtmA kI zraddhA-jJAna kare to use ratnatraya pragaTa hone para usakI mukti hotI hai, dUsare kisI upAya se mukti nahIM hai| pratyeka jIva kA dravya-kSetra-kAla-bhAva dUsare jIva se nirAlA hai| ThIka hai? kyA kahA? pratyeka jIva-pratyeka jIva, usakA dravya bhinna, kSetra bhinna, kAla bhinna aura bhAva bhinna hai| pratyeka jIva parama zuddha hai| lo, utArA hai sahI, kahIM dUsarA utArA hogA, ThIka hai| usameM utArA hai, sattara meM utArA hai - dravya-kSetra-kAla-bhAva utArA hai| pratyeka jIva
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) kA paramadharma zuddha hai / pratyeka jIva parama zuddha hai, na use ATha karmoM kA saMyoga hai, na zarIra kA saMyoga hai, na vibhAvabhAvoM kA saMyoga hai| puNya pApa ke dayA-dAna ke bhAva ye bhI saMyogI cIja hai; AtmA kI nhiiN| ve saba vibhAva parabhAva haiN| aise apane akele svabhAva karake vicAranA aura maiM siddha ke samAna zaddha-niraJjana aura nirvikAra huuN| isa prakAra apane ko akelA jAnakara apane svabhAva meM magna rahanA caahie| zraddhA -jJAna karake sthira rahanA, vahI mokSa kA mArga hai; dUsarA koI dharmamArga nahIM hai| anta meM bhI kahA hai, dekho! 'vRhad sAmAyika' pATha hai na? bar3I sAmAyika kA pATha hai| tU mUDha banakara yaha mithyA kalpanA kiyA karatA hai ki maiM gorA hU~, rUpavAna hU~, majabUta zarIra hU~, patalA hU~, kaThora hU~, deva hU~, manuSya hU~, pazu hU~, nArakI hU~, napuMsaka hU~, puruSa hU~, strI huuN| tU apane AtmA ko nahIM jAnatA hai ki yaha eka akelA jJAnasvabhAvI,... (hai) bhagavAna jJAnasvarUpa, jJAnasvabhAva, caitanyamUrti nirmalAnanda sarva duHkharahita avinAzI dravya hai| nAza na ho aisA padArtha hai, aise padArtha kI antaradRSTi karake ratnatraya pragaTa karanA, vaha svayaM kA svatantra kAraNa hai| usameM kisI kI sahAyatA nahIM hai| nirmohI ho AtmA kA dhyAna kara ekkulau jai jAisihi to parabhAva cehi| appA jhAyahi NANamau lahu siva-sukkha lahehi // 70 // yadi jIva tU hai ekalA, to taja saba prbhaav| dhyAvo AtmA jJAnamaya, zIghra mokSa sukha paay|| anvayArtha - (jai ekkulau jAisihi) yadi tU akelA hI jAyegA (to parabhAva caehi ) to rAga, dveSa, mohAdi parabhAvoM ko tyAga de (NANamau appA jhAyahi ) jJAnamaya AtmA kA dhyAna kara (lahu siva-sukkha lahehi) to zIghra hI mokSa kA sukha paaegaa|
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA-70 70, nirmohI hokara AtmA kA dhyAna kr| ekkulau jai jAisihi to parabhAva cehi| appA jhAyahi NANamau lahu siva-sukkha lahehi // 70 // yadi tU akelA hI jAyegA... he AtmA ! tU akelA deha, parivAra sabako chor3akara jAyegA to rAga-dveSa-mohAdi parabhAvoM ko tyAga de| bhagavAna! para meM rAga-dveSa, puNya -pApa ke bhAva aura para meM moha chor3akara apanA zuddha svabhAva... yogasAra hai na! apanA zuddha pavitra svabhAva kA andara dhyAna kr| usameM lau lagA de to parabhAva chUTa jaayeNge| jJAnamaya AtmA kA dhyAna kr| bhagavAna AtmA jJAyaka..., jJAyaka..., jJAyaka..., jAnanevAlA..., jAnanevAlA..., jAnanevAlA..., jAnanevAlA... yaha jAnanevAlA caitanya vaha maiM huuN| isake atirikta koI rAgAdi, (vaha maiM nahIM hU~) / jahA~-jahA~ jJAna, vahA~-vahA~ maiM; jahA~-jahA~ jJAna nahIM, vahA~-vahA~ maiM nhiiN| rAgAdi, dayA-dAna-bhakti-vrata, yAtrA kA vikalpa utpanna hotA hai, vaha AtmA nahIM hai, vaha to rAga hai| jahA~-jahA~ jJAna, vahA~-vahA~ aatmaa| jahA~-jahA~ jJAna nahIM to rAga meM yaha jJAna nahIM hai; (isalie vaha maiM nahIM hU~) samajha meM AyA? yaha puNyapariNAma hai, vaha jJAna nahIM hai| jahA~ jJAna nahIM hai, vahA~ AtmA nahIM hai| samajha meM AyA? adbhuta sUkSma, bhAI! AtmA... aatmaa| bhAI! AtmA to caitanya jyota hai na ! caitanyajyota hai| jahA~-jahA~ caitanya hai, vahA~vahA~ AtmA hai; aura jahA~-jahA~ rAgAdi utpanna hote haiM, vahA~ caitanya nahIM hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? aisA apanA caitanyamaya svarUpa.rAgAdi acetana se atyanta bhinna hai - aisA jAnakara apane svarUpa kI ekAgratA karanA, usakA nAma yogasAra hai| kaho, samajha meM AyA? to tU zIghra hI mokSa kA sukha prApta kregaa| lo, AcArya kahate haiM ki he ziSya! yadi tujhako yaha nizcaya ho gayA hai ki tU eka dina maregA, taba tujhe paraloka meM akelA hI jAnA par3egA; koI bhI cetana yA acetana padArtha tere sAtha nahIM jaayeNge| jinase tU rAga karatA hai, ve saba yahA~ hI chUTa jAyeMge,... jinase tU rAga karatA hai ki yaha mere pitA, merI mAtA, merI strI, merA parivAra, merA putra, merA makAna, munIma (ve saba) jinake prati tU rAga karatA hai, ve saba chUTa jaayeNge| samajha meM AyA? taba terA
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) unase rAga karanA vRthA hai| jinake prati tU rAga karatA hai, ve vastue~ to chUTa jAyeMgI, tere sAtha to AyeMgI nahIM, isalie terA rAga vRthA hai| tere sAtha to ve parapadArtha Ate nahIM haiN| aise kSaNabhaMgura padArthoM se rAga karanA, zoka va duHkha kA kAraNa hai| ThIka likhA hai| isalie tU aba aisA kAma kara ki jisase tujhe sthiratA prApta ho... dhyAna, dhyAna kahA na? aisA kara ki jisameM AtmA apanI jJAnabhUmikA meM A jaaye| samajha meM AyA? aisA kAma karo ki caitanya bhagavAna AtmA apanI jJAnabhUmi meM A jaaegaa| rAga -vikalpa Adi bhUmi AtmA kI nahIM hai| samajha meM AyA? avinAzI mokSa kA anupama sukha prApta ho... ityAdi bahuta likhA hai| mRtyu Ane se pahale hI tU aisA prayatna kara le, vaha tere liye yogya hai| tujhe yogya hai ki deha chUTane se pahale yatna kara ! deha chUTegI usa samaya yatna nahIM hogaa| ghara jalegA taba kue~ meM se pAnI nikAlU~gA, nahIM nikalegA; ghara jala jaayegaa| deha chUTane kA avasara AyA, aba dharma kro| kyA dharma kare? mumukSu : marane se pahale basIyatanAmA kara lenA? uttara : marane se pahale AtmA kA yatna krnaa| basIyatanAmA kyA kare? mara jAye bIla meM bIla jAnA hai ise? marane se pahale AtmA kA yatna karanA - aisA kahate haiN| samajha meM AyA? mAnava zarIra se hI zivapada mila sakatA hai| deva, nArakI, pazu ke zarIra meM rahakara kabhI bhI zivapada prApta nahIM ho sktaa| yaha avasara ga~vAnA yogya nahIM hai| vaha upAya yahI hai ki jo-jo dravya, kSetra, kAla, bhAva apane nahIM haiM, unheM para samajhakara una sabase rAga haTA le| kyA kahate haiM ? dekho! apane se paradravya bhinna, parakSetra bhinna, paradazA bhinna, parabhAva bhinna hai, to jo apane se paradravya, kSetra, kAla, bhAva hai; aisA samajhakara sabase rAga uThA le| ina deva-zAstra-guru kI ora se bhI rAga uThA le - aisA kahate haiN| AhA...hA...! hai? pAnI meM 'guNavanta' akelA marA hogA, taba phUlacandabhAI ko pukAra kiyA hogA? ki phUlacandabhAI nahIM milate, are... ! yahA~ koI bApU nahIM mile, akele jAnA? AhA...hA...! akele andara meM ghusa kara akelA dhyAna kare to koI vighna kare aisA hai? hai ? merA jJAna, merA jJAna, merA jJAna... lo! 'seThiyA' kahate haiM na? seThiyA nahIM? merA jJAna, merA jJAna / yaha jJAnasvarUpa AtmA jAnanevAlA hai, vaha jAnanahAra svarUpa
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA-70 bhUmikA merI hai| jitane rAgAdi utpanna hote haiM, vaha merI bhUmikA nahIM hai| mere sthiratA kI vaha jagaha nahIM hai| AhA...hA...! bAhara to sthiratA karane kA nahIM hai, andara meM bhI dayA, dAna, vrata, bhakti ke tapa ke bhAva Ate haiM, usameM Thaharane kI bhUmikA nahIM hai; vaha to usameM se nikalane kI bhUmi hai| apanA zuddhasvarUpa jJAnabhagavAna, jisameM mahAna parama zAnti aura Ananda bharA hai| aise prabhu AtmA meM ruci-dRSTi karake use sthiratA kI bhUmi jAnakara usameM sthiratA karanA, vaha svayaM se akele se hotI hai (usameM) kisI kI sahAyatA-madada nahIM hai| oho... ! (saba ora se) rAga uThA le| kevala apane hI jJAnasvarUpI AtmA ke dravya-kSetra-kAla-bhAva ko apanA jAnakara usameM hI parama rucivAna ho jaa| aba isakA khulAsA kareMge, hA~! usakA hI premI ho jA, usameM hI magna rahane kA, usake hI dhyAna kA abhyAsa kara, AtmA kA rasa pIne kA udyama kara.. bAda meM khulAsA kreNge| merA AtmA akhaNDa abheda eka dravya hai| dekho, yaha drvy| maiM abheda akhaNDa padArtha AtmA hU~, vaha merA dravya / vastu / dravya arthAt paisA? ai...i...! asaMkhyAta pradezI kSetra hai... asaMkhya pradeza, vaha merA kSetra hai; bAhara ke makAna, makAna kA kSetra (merA nahIM hai)| rANapura' kA kSetra, 'indaura' kA kSetra, 'lADanU' kA kSetra...! ratanalAlajI ! yaha kSetra kisakA hai? vaha to para kA hai, apanA kSetra asaMkhya pradeza hai| asaMkhya pradeza apanA kSetra hai| apanA akhaNDa dravya vaha apanA dravya hai| aura samaya pariNamana kAla hai| apanI eka samaya kI pariNamana dazA vaha apanA kAla hai| divasa, pahara, rAtri, vaha koI apanA kAla nahIM hai| samajha meM AyA? dravya kI apanI vartamAna pariNati - avasthA, eka samaya kI dazA, vaha apanA kAla hai; dUsarA apanA kAla nahIM hai| jJAna, darzana, sukha, vIryAdi zuddhabhAva haiM... dravya, kSetra, kAla, bhAva liye| mujhameM jJAna-darzana AnandAdi trikAlabhAva haiN| vaha zuddhabhAva merA bhAva hai| zuddhabhAva merA bhAva hai, vartamAna avasthA merA kAla hai; asaMkhya pradeza merA kSetra hai, akhaNDa dravya mai vastu hU~, samajha meM AyA? yahI merA sarvasva hai| lo, karma-saMyoga se honevAle rAga, dveSa, moha, bhAva saGkalpa-vikalpa-vibhAva matijJAnAdi cAra jJAna Adi saba
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) para haiN| karma ke saMyoga se dayA, dAna, vrata, bhakti, pUjA, kAma, krodha (bhAva hoM), ve saba bhAva mere AtmA se bhinna hai - aise zraddhA, jJAna krnaa| saGkalpa-vikalpa aura vibhAva matijJAnAdi cAra,... lo! isa ora haiM na? bhAI ! kucha samajha meM AyA? matijJAna, zrutajJAna, avadhi, manaHparyaya bhI eka samaya kI paryAya vizeSa hai| sAmAnya svabhAva trikAla se vaha bhinna hai| jina-jina bhAvoM meM pudgala kA nimitta hai, ve saba bhAva mere nija svabhAvikabhAva nahIM haiM... lo! jisa bhAva meM karma kA nimitta hai, vaha merA svabhAvabhAva nahIM hai, saba para hai| AhA...! rAga-dveSa to para; puNya-pApa, dayA-dAna kA bhAva para, parantu nimitta kI apekSA rakhakara kSayopazama jJAnAdika haiM, ve bhI para haiN| maiM trikAla jJAna -cidAnandasvarUpa hU~ - aisI dRSTi karanA, aisI zraddhA karanA aura usakA jJAna karanA, vahI apanA svabhAva hai| samajha meM AyA? maiM to ekAkAra parama zuddha svasaMvedanagocara eka avinAzI dravya huuN| bhagavAna AtmA svasaMvedana - apane jJAna se jJAna meM jAnane meM AtA hai| jJAna apane jJAna se jJAna jAnane meM AtA hai - aisA svasaMvedana-sva se pratyakSa jJAna se pratyakSa honevAlA maiM AtmA hU~, usakA nAma aatmaa| rAgAdi para hai unake sAtha merA sambandha nahIM hai| o...ho...! samajha meM AyA? samayasAra kA dRSTAnta diyA hai| samyagdarzana-jJAna-cAritra ekatArUpa hI eka nizcita mokSamArga hai... eka hI mokSamArga hai| vyavahAra-vyavahAra mokSamArga nahIM haiN| bhagavAna AtmA pUrNa caitanyabhAva zuddha usakA antara samyagdarzana, usakA nirvikalpa jJAna, usakI vItarAgI paryAya (ho) vaha eka hI mokSamArga hai| do mokSamArga nahIM haiM / jo koI anya dravyoM kA sparza na karake eka isa hI AtmAmayI bhAva meM ThaharatA hai, usI ko nirantara dhyAtA hai| usako cetatA hai, usI meM nirantara vihAra karatA hai... vaha zIghra mokSa ko prApta karatA hai| puNya ko pApa jAne vahI jJAnI hai jo pAu vi so pAu muNi savvu i ko vi munnei| jo puNNu vi pAu vi bhaNai so buha ko vi hveii||71||
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA-71 pApa tattva ko pApa to, jAne jaga saba koii| puNya tattva bhI pApa hai, kaheM anubhavI budha koii|| anvayArtha - (jo pAu vi so pAu muni) jo pApa hai usako pApa jAnakara (savvu iko vi muNei) saba koI use pApa hI mAnate haiM (jo puNNu vi pAu bhaNai ) jo koI puNya ko bhI pApa kahatA hai ( so buha ko vi havei ) vaha buddhimAna koI viralA hI hai| aba, 71 (gAthA) bar3A vivAda hai| puNya ko pApa jAne vahI jJAnI hai| upodghAta yaha bA~dhA hai| zarIra, vANI, mana to para hai; hiMsA, jhUTha, corI, viSaya-bhoga, vAsanA, kamAnA, vaha bhAva pApa hai parantu andara meM dayA, dAna, vrata, bhakti, tapa, pUjA, yAtrA kA bhAva hotA hai, vaha puNya (bhAva hai), vaha puNya bhI pApa hai| hai yA nahIM andara? hai ? mumukSu H khullama khullA hai? uttara : khullama khullA hai ? zloka hai na? isakA gujarAtI kyA hai ? hai ? pAparUpa ko pApa to jAne jaga saba koii| puNya tattva bhI pApa hai kahe anubhavI budha koii|| vastu ho aisI kaheMge na! kaho, samajha meM AyA? jo pApa hai, use to pApa jAnakara saba koI use pApa hI jAnate haiN| hiMsA kA bhAva, jhUTha kA bhAva, corI kA bhAva, bhoga kA bhAva, kamAne kA bhAva, krodha, mAna, mAyA, lobha, bhAva ko to saba koI pApa kahate haiM parantu 'puNNu vi pAu vi bhaNai' - ve buddhimAna koI virale haiN| koI puNya ko bhI pApa kahate haiM... AhA...hA...! samajha meM AyA? yaha dayA, dAna, bhakti zubhabhAva hai| bhagavAna zubhabhAva ko chor3akara kevalI hue haiM; zubhabhAva ko sAtha rakhakara nahIM hue haiN| zubhabhAva bhI nizcaya se apane zuddha pavitra dharma kI dRSTi kI apekSA se, vaha puNyabhAva bhI pApa hI hai| AhA...hA... ! cillAte haiM, vartamAna meM to abhI puNya kA bhI ThikAnA nahIM hotA, vaha dharma / naginabhAI! jAo eka yAtrA karI, 99veM yAtrA karI, vaha dharma / dhUla meM bhI dharma nahIM hai| 99veM kyA? sUkha jAye
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 13 nahIM vahA~ ananta bAra, vaha zubhabhAva hai, hA~ zubhabhAva hai| AtmA ke svabhAva se patita hotA hai, isalie pApa hai| 'buha'zabda par3hA hai na? dekho ! budha - buh| jJAnI use pApa kahate haiM - mUla pATha meM to aisA kahate haiN| ajJAnI, pApa ko pApa to saba koI kahate haiM parantu jJAnI puNya ko bhI pApa kahate haiM kyoMki usase AtmA kA kalyANa nahIM hotaa| AhA...hA...! yaha to 'yogIndradeva' digambara muni 800 varSa pahale bharatakSetra meM hue haiM / yaha abhI kA kathana nahIM hai, pahale kA pATha hai| mumukSu : yAtrA karane nahIM jAnA? uttara : jAne, nahIM jAne kI (bAta nahIM hai), vaha zubhabhAva ho, parantu vaha zubha puNya bandhana hai, use puNya ginanA aura nizcaya se use pApa ginanA / vyavahAra se puNya, nizcaya se pApa / lo! AhA...hA... ! bahuta kdd'k| ve kahate haiM - bhagavAna ke darzana kare to mokSa ho jaayegaa| he prabhu! zivapada hamako denaa| denA, denA re mahArAja! zivapada hamako denaa| vahA~ bhagavAna ke pAsa terA zivapada hogA? mumukSu : vaha bhagavAna ke pAsa nahIM hogA to kahA~ hogA? uttara : isa bhagavAna ke pAsa hai, nija bhagavAna ke pAsa apanA zivapada hai, antara meM zivapada par3A hai| bAhara se AnevAlI cIja kahA~ hai? bhagavAna kahA~ dete haiM ? aura bhagavAna kI bhakti se kyA milatA hai ? puNya hotA hai, zubhabhAva hotA hai| pApa se bacane ke lie zubhabhAva hotA hai| nizcaya se apanA svarUpa amRta hai| bhagavAna amRtasvarUpa hai| puNya meM AnA, vaha bhI apane svarUpa se patita hotA hai, isa apekSA se jJAnI puNya ko pApa kahate haiN| ajJAnI ko mIThA lagatA hai, isalie usakI bhASA meM mIThA kahate haiN| mIThA kisakA? puNya kA phala jahara hai| puNya kA bhAva svayaM jahara hai aura usake phala saMyoga mile aura dhUla mile - strI, putra, paisA mile, usameM kyA phala hai? vaha to paravastu hai| para meM kahA~ AtmA AyA? usakA lakSya karake bhoga lenA, vaha to rAga hai, vaha to azubharAga hai| vaha azubharAga to pApa hai hI, jahara hai hii| AhA...hA...! parantu puNya bhAva bhI jahara hai, pApa hai - aisA jJAnI kahate haiN| AhA...hA...! kitane hI to muni
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 gAthA - 71 ko khoTA Thaharate haiN| kahate haiM nahIM, aisA nahIM hotA; nahIM baiThe use ur3A de - nahIM, yaha nahIM / yaha kyA kahate haiM, dekho ? jo viu vi bhaNai so buha ko vi haveI / ve jJAnI koI-koI hote haiN| puNya ko bhI pApa kahate haiM, ve jJAnI koI hote haiM / ajJAnI to pApa ko pApa kahatA hI hai, jJAnI bhI pApa ko pApa kahate haiM, parantu jJAnI puNya ko bhI pApa kahate haiM / AhA... hA... ! apane zuddha svarUpa ko chor3akara jitane ye zubha-azubha vikalpa uThate haiM, paramArtha se - pavitratA kI apekSA se - ve apavitrabhAva haiM; nizcaya kI apekSA se apane amRta Ananda ko lUTanevAlA vaha zubhabhAva hai / AhA... hA... ! madada karanevAlA nhiiN| AhA... hA.... ! ajJAnI kahate haiM ki vaha zubhabhAva hai to usase kSAyika samakita hotA hai / zubhabhAva se kSAyika samakita hotA hai, zubhabhAva se aisA hotA hai / are... bhagavAna ! yahA~ to kahate haiM zubhayoga to apanA amRta-caitanya prabhu, amRta kA sAgara par3A hai, usameM se bAhara nikalanA, vaha zubharAga - apane amRta se viruddhabhAva hai; (isalie) jJAnI use pApa kahate haiN| par3ate haiM, par3ate haiM, nijasvarUpa meM se bAhara nikalate haiN| AhA...hA... ! mumukSu: pahalA kyA karanA ? uttara : pahale isa svarUpa kI dRSTi krnaa| pahale puNya aura pApa ke rAga kI ruci chor3akara apanA zuddha bhagavAna AtmA pavitra hai usakI dRSTi karanA, vaha pahale meM pahalA samyagdarzana pragaTa karanA / jJAnacandajI ! kyA karanA pahale ? AhA... hA... ! bheda karanA / samayasAra meM nahIM AyA thA ? pahale kyA karanA ? AyA thA na ? saba the na ? ' vaMzIdharajI' (the, taba kahA to ) khalabalAhaTa ho gyaa| hAya... hAya... ! yaha kyA kahate haiM ? dekho! yaha kyA kahate haiM ? isameM kyA likhA hai ? dekho! AtmA aura bandha ko prathama to unake nizcaya - svalakSaNa ke jJAna se sarvathA chedanA / 'prathama' zabda par3A hai| pahale meM pahalA bhagavAna 'kundakundAcAryadeva' santa kevalI kahate haiM / bhagavAna AtmA jJAnasvarUpI hai aura bandha meM rAga-puNya, dayA, dAna saba bandhabhAva hai| prathama to AtmA aura bandha, unake niyata - nizcaya svalakSaNa... rAga kA bandha svalakSaNa hai, bhagavAna AtmA jJAnalakSaNa se virAjamAna bhinna hai, unheM sarvathA chedanA - aisA zabda yahA~ par3A hai| saMskRta TIkA hai| thor3A sabhI rAga kA aMza mujhe madada karegA - aisA nahIM hai| samajha meM AyA ?
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) mumukSu : sunane kA kisa prakAra ? uttara : yaha kre| (bAkI) saba to ananta bAra sunA hai| usameM kyA kiyA usane ? dekho! pahale amRtacandra AcAryadeva ne 'jIvo baMdho ya tahA chijjati salakkhaNehiM NiyaehiM usameM se nikAlA hai| bandha ko chedanA, usa bandha ko chednaa| puNya-pApa ke pariNAma, ve bandharUpa svarUpa haiN| bhagavAna AtmA jJAna-AnandasvarUpa hai| do ko pahale bhinna karanA, ye pahale meM pahalA AtmArthI kA kartavya hai| samajha meM AyA? isako chUTanA hai yA nahIM? chUTanA hai yA nahIM? yA ba~dhanA hai ? ba~dhanA hai to anAdi se ba~dhatA hai| aba chUTanA ho to pahale kyA karanA cAhie? puNya-pApabhAva aura AtmA bhinna hai| - aisI pahale dRSTi krnaa| mumukSu : pApabhAva to pApa hai parantu puNya kisa prakAra pApa hai| uttara : vaha puNya arthAta pavitra aatmaa| puNya pApa ke vikalpa, donoM pApa hai; bandha hai; dukha ke kAraNa hai; donoM jaharIle bhAva hai| bhagavAna AtmA amRta svarUpa hai| donoM kA sarvathA bheda karanA - aisA pATha par3hA hai| dekho! phira kahate haiM - rAgAdi jisakA lakSaNa hai, usa samasta bandha ko chodd'naa| dekho! rAga kisakA lakSaNa hai ? svabhAva rAga kA lakSaNa hai yA AtmA kA lakSaNa hai ? prathama meM prathama kundakundAcArya mahArAja kahate haiN| tAvata, prthm| samajha meM AyA? 295 gaathaa| pahale meM pahale tujhe AtmA kA kartavya karanA ho athavA mokSa kA / chUTane kA upAya karanA ho to puNya-pApa ke bhAva-vikalpa bandha kA lakSaNa hai, bhagavAna AtmA jJAna lakSaNa se bhinna virAjatA hai| do kA sarvathA bheda, cheda karanA, vahI usakA prathama kartavya hai| puNya -pApa ke bhAva se bhagavAna AtmA kA bhedajJAna karanA, bhedajJAna karanA, vahI usakA prathama AcaraNa hai, vahI pahalA kartavya hai| vaha kartavya ananta kAla meM jIvoM ne nahIM kiyA hai, bAkI saba ananta bAra kiyA hai| jaina muni digambara hokara nauveM graiveyaka ananta bAra gyaa| usameM kyA huA? zubhabhAva kI kriyA kI, zuklalezyA huI to svarga meM gyaa| mumukSu : zuklalezyA meM to vahA~ sukha bhogA n| uttara : sukha kahA~ ? dhUla meM sukha thA? ikatIsa sAgara dukha bhogakara aayaa| sukha kaba (thA), sukha to AtmA meM hai| AhA...hA... ! sukha to AtmA meM hai| usa puNyabhAva se
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA-71 svarga milA to puNyabhAva du:kha hai aura (usake phala meM) svarga milA vaha bhI dukha hai| dhUla meM kahA~ sukha thA? o...ho...ho... AtmA meM sukha hai, yaha bAta abhI sunate haiN| eka vyakti kahatA thaa| AtmA meM sukha hai, AtmA meM sukha hai yaha kahA~ sunA thA? AtmA meM sukha hai| tumane kahA thA na? kala sAyaM kisI ne kahA thaa| usane kahA thaa| ThIka! bhAI ne kahA thA, saccI bAta hai| usane zAma ko kahA thA ki AtmA meM sukha hai yaha sunA hI pahalI bAra hai| una puNya-pApa ke bhAva meM bhI sukha nahIM hai, unake bandhana meM bhI sukha nahIM hai, unake phala meM bhI sukha nahIM hai| bhagavAna kevalajJAnI paramAtmA trilokanAtha tIrthaGkaradeva kI vANI meM hukama AyA hai ki he AtmA ! Ananda tere svarUpa meM hai| puNya-pApa ke bhAva meM Ananda nahIM hai, puNya-pApa se bandhana par3atA hai, unameM Ananda nahIM hai| yaha tIrthaGkaraprakRti kA bandha par3e, usameM Ananda nahIM hai, jisa bhAva se tIrthaGkaraprakRti ba~dhatI hai, usa bhAva meM Ananda nahIM hai aura prakRti kA phala samavasaraNa mile, usameM Ananda nahIM hai| aisA kahate haiN| AhA..AhA... adbhuta kAma, bhAI! ai... mAMgIrAmajI! becAre kitane hI sAdhu to aise dhUja uThate haiM, hA~! are.........! aisA mArga! mArga to aisA hai| mAna yA mata mAna mArga dUsarA nahIM hotaa| AhA..hA...hA... / ___ vAstava meM AtmA aura dvidhA karane kA prayojana hai ki bandha ke tyAga se zuddha AtmA kA grahaNa karanA... prathama zabda liyA hai, usa dina vahA~ bhaTake the| kisa sAla? (saMvata 2002 sAla) dUsare saal| 20 varSa hue mAgha mahIne meM sAr3he bIsa varSa hue| AhA...hA...hA... / vyAkhyAna meM gAthA ThIka yaha 295 vIM aaii| usameM AyA... prathama kyA karanA? dharmadRSTi karanevAle ko prathama kyA karanA? prathama puNya-pApa kA rAga bandhasvarUpa se bhagavAna AtmA bhinna hai - aisA prathama para se sarvathA bhedajJAna krnaa| sarvathA para se (bhedajJAna karanA) / sarvathA (kahA hai), kathaJcita rAga kI madada aura kathaJcita (jJAna kI madada) - aisA nahIM hai| zazIbhAI ! sarvathA jaina zAsana meM hotA hai ? sarvathA hotA hai? kathaJcit hotA hai| yahA~ to (kahate haiM) sarvathA chednaa| cillAte haiM, anekAnta.... anekAnta hai| sarvathA chedanA, eka aMza lakSya meM rakhanA nahIM usakA nAma anekAnta hai| vimalacandajI! lo, aba yuvakoM ko baiTha jAtA hai na! unheM nahIM baiThatA bar3e, ulTe par3ha-par3hakara par3he haiN|
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) mumukSu : viparIta par3he na kintu| uttara : ve bhI par3he haiM, nahIM par3he? AhA...hA...hA...! are bhAI! pahale tere nirNaya kA bhI ThikAnA nahIM hai to terA mArga kahA~ se nikalegA? AtmA kA mArga to rAgarahita hai. usameM se nikalegA yA rAga meM se nikalegA? AhA..hA...! ___ sampUrNa vItarAga mArga-sarvajJa paramezvara kA mArga, tIrthaGkara kA mArga (yaha hai ki) puNya-pApa donoM rAga bandha kA kAraNa hai| bhagavAna abandhasvarUpI caitanya lakSaNa hai| donoM ko antara meM bhinna karanA, sarvathA bhinna karanA... dayA rakhe binaa| are re! anAdi se maiMne puNya kiyA hai| mere pAsa hai to thor3A rakhU - (aisA abhiprAya nahIM rakhate hue)| paramAtmaprakAza meM kahA hai ki are...! anAdi kA bandhu, karma aura rAga sAtha meM Aye, bandhu ko nirdaya hokara mAra ddaalaa| sAtha meM Ae haiM na? hamezA sAtha rahate the| anAdi se puNya-pApa ke bhAva sAtha rahate the aura jar3akarma bhI sAtha rahate the| nirdayI hokara bandhu kA cheda kara ddaalaa| paramAtmaprakAza meM yogIndradeva (kahate haiN)| ye bhI yogIndradeva haiN| yogIndradeva kahate haiM, muni-santa-dharmAtmA aise haiM ki apane bandhu ko hI mArate haiM, bandhu ko hI ur3Ate haiM / bandharUpa bandhabhAva-bandhurUpa anAdi se sAtha meM hai, use ur3AyA, chodd'aa| merA bhAva nahIM hai| merA caitanya bhagavAna AtmA zuddha Anandakanda hai| isa prakAra bandhabhAva ko chedakara apane svabhAva kI dRSTi karake apane AtmA ko grahaNa karake AtmA kA anubhava karanA hI dharmI kA prathama kartavya hai| jahA~ taka sthiratA na ho, vahA~ taka bIca meM zubhabhAva hote haiN| bhakti, pUjA, dayA, dAna, yAtrA kA bhAva hotA hai parantu vaha bhAva, bandha kA kAraNa hai| mokSa kA kAraNa aura dharma kA kiJcit kAraNa nahIM hai| samajha meM AyA? kahate haiM, jagata ke samasta prANI sAMsArika duHkhoM se Darate haiM... dekho ! buddha kahA na? buddhimAna ko hI virale haiN| puNya ko pApa kahanevAle buddhimAna haiM, unheM buddhimAna kahate haiM / puNya ko puNya kahe, vaha to sAdhAraNa janatA bhI kahatI hai| AhA...hA...! parantu buddha-buddhimAna, jJAnavanta, bhagavAna kI AjJA svIkAra karanevAle puNya ko bhI pApa kahakara chor3anA cAhate haiN| jagata ke samasta prANI sAMsArika duHkhoM se Darate haiM tathA indriya
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 71 sukha cAhate haiM / sAmAnya rIti se yaha bAta prasiddha hai ki pApa se duHkha hotA hai aura puNya se sukha hotA hai| yaha sAdhAraNa loga isa carcA meM par3ate haiM / 18 jaba dharma kI carcA hotI hai, taba yahI vicAra kiyA jAtA hai ki pApakarma mata karo puNyakarma karo / puNya se utkRSTa karma ba~dhate haiN| dekho ! puNya se U~ce karma ba~dhate haiM / dhana, kuTumba, putra, patnI, rAjya aura aneka viSaya bhogoM kI sAmagrI kA lAbha eka puNya se hI hotA hai / indra pada, ahamindra pada, cakravartI pada aura nArAyaNa aura pratinArAyaNa, kAmadeva yA tIrthaGkara kA pada Adi mahAna-mahAna pada puNya se hI milate haiN| saMsAra meM carcA hove taba yaha hotI hai / kahate haiM, yaha puNya karo, puNya karane se aisI padavI milegI, aisI padavI milegii| yahA~ AcArya kahate haiM ki jo saMsAra ke bhogoM ke lobha se puNya ko grahaNa yogya mAnatA hai, vaha mithyAdRSTi ajJAnI hai / vaha puNyabhAva grahaNa karane yogya hai, puNyabhAva Adara karane yogya hai, puNyabhAva ThIka hai, bhoga kI icchA karanevAle prANI mithyAdRSTi ajJAnI haiM / kaho, ratanalAlajI ! 1 yA nahIM ? zloka me hai, dekho ! mumukSu : puNya aura pApa ko eka tathya kara DAlA / uttara : puNya aura pApa eka ho gaye, Asrava / samyagdRSTi jJAnI pApa kI taraha puNya ko bhI bandhana jAnatA hai ... AhA... hA...! zraddhA kA ThikAnA nahIM, jJAna kA ThikAnA nahIM, use dharma kahA~ se hogA ? AhA... hA...! kaho, samajha meM AyA ? ve puNya ko bhI pApa kahate haiM / puNya ko bhI bandhana jAnate haiM aura puNya ko bhI pApa kahate haiM / dharmI to puNya ko bhI bandhana jAnate haiM to bandhana ke kAraNa se use pApa kahate haiN| jisase saMsAra meM rahanA par3e, jise bhogoM meM phaMsanA par3e, vaha svAdhInatA ghAtaka puNya bhI pApa hI hai / svAdhInatA kA ghAtaka puNya bhI pApa hai| puNya svAdhInatA kA ghAtaka hai / AhA... hA...! yahA~ to abhI puNya kI miThAsa (vedate haiM) ki paisA mile aura phira deva hoU~gA aura phira dhUla hoU~gA / hai ? are...re... ! are bhagavAna ! vaha bhI AtmA hai na! ulTA par3e to bhI vaha hai na ! tIrthaGkara kA samajhAyA na samajhe aura ananta parISaha par3e to bhI samakitI DagamagAe nhiiN| isameM donoM tAkata haiM / AhA...hA...!
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) vajra ke, agni ke, Upara se prahAra par3e to bhI dharmI apane svarUpa se nahIM DigatA / maiM caitanyamUrti hU~, dUsarI vastu maiM nahIM hU~ / deva Akara mAra-phAr3a karake Tukar3e kara DAleM (aura kaheM) puNya meM dharma hai - aisA mAna; puNya dharma kA kAraNa hai - aisA mAna; nahIM to mAra DAlU~gA / kauna mAre ? kise mAre ? kyA hai ? hama to puNya-pApa se rahita apane svabhAva kI dRSTi meM dharma mAnate haiM, dUsare meM dharma nahIM maante| samajha meM AyA ? 19 jJAnI ko eka AtmA kA Ananda hI priya hai / puNya priya nahIM hai| dharmI jIva ko puNyabhAva priya nahIM hai| AhA... hA... / usakA pUrNa lAbha aura ananta kAla taka nirantara lAbha tabhI hotA hai..... kisakA ? AtmA kA, Ananda kA / AtmA kA Ananda priya hai| usa Ananda kA pUrNa nirantara lAbha kaba milatA hai ? jaba yaha jIva saMsAra se mukta hokara siddha paramAtmA ho jAe, puNya se pApa se rahita ho jAe isase jJAnI jIva puNya-pApa doSoM ko bandhana kI apekSA se samAna jAnatA hai| puNya-pApa doSoM ko, aisA / puNya-pApa doSoM ko, zubha aura azubhabhAva donoM doSoM ko... doSa kahA hai na pratIkramaNa ke adhikAra meM liyA hai| donoM zubha-azubhabhAva doSa haiN| puNya-pApa doSoM ko bandhana kI apekSA samAna jAnatA hai / AhA... hA...! donoM ke bandha kA kAraNa kaSAya kA malinatA hai / donoM ke bandha kA kAraNa (kaSAya kI malinatA hai) / puNya se bhI bandhana hotA hai aura pApa se bhI bandhana hotA hai| bAhara kA veza palaTatA hai parantu AtmA nahIM palaTatI / puNya bandhatA hai to svarga milatA hai vahA~ to veza palaTA usameM AtmA kahA~ palaTatA ? samajha meM AyA ? zubhabhAva se puNya ba~dhA puNya bandha se svarga milA, dhUla kI seThAI milI vaha to bAhara kA veSa palaTA andara kyA pltttaa| samajha meM AyA / mandakaSAya se puNya va tIvrakaSAya se pApa ba~dhatA hai / kaSAya AtmA ke cAritra guNa ke ghAtaka haiN| donoM kA svabhAva pudgala hai / sAtA vedanIya, zubha Ayu, zubha nAma, ucca gotra, puNya karma va asAtA vedanIya, azubha Ayu, azubha nAma, nIca gotra tathA cAra ghAtIya karma pApakarma hai| donoM kI karmavargaNAe~ AtmA ke cetana svabhAva se bhinna hai /
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 gAthA-71 puNya kA anubhava sukharUpa hai, pApa kA anubhava duHkharUpa hai| ye donoM hI anubhava AtmA ke svAbhAvika anubhava se viruddha haiN| sukha...sukha / kaisA milA puNya kA phala mIThA kahate haiM donoM hI anubhava AtmA ke svAbhAvika anubhava se viruddha haiN| bhagavAna atindriya Ananda, apanA atindriya zuddha sukha, apanA atindriya zuddha sukha ke anubhava se puNya pApa ke bhAva atyanta vibhAva viruddha bhAva hai| viruddha bhAva hai usameM eka ThIka hai aura dUsarA aThIka hai / aisA nahIM aataa| adbhuta bAta, bhAI ! kala AyA thA na? viralA sune tatva ko, isa bAta ko koI viralA sunatA hai| sunanevAlA kahe nahIM, nahIM aisA nahIM hotA, aisA nahIM hotaa| kucha puNya caahiye| puNya se yaha hotA hai aisA sunanevAle becAre jhuNDa ke jhuNDa haiN| puNya aura pApa donoM bandhanarUpa, duHkharUpa, AtmA ke anubhava se viruddha, svabhAva se vibhAvarUpa bhinna haiN| jJAnI unheM lAbhadAyaka nahIM mAnate haiN| AhA...hA...! ___ donoM anubhava kaSAya kI kaluSitA kA svAda hai| donoM kA svAda (kaluSita hai) zuddhAtmA meM ramaNatA kA ghAtaka hai| donoM hI anubhava kaSAya kA kaluSitA kA svAda hai| puNyabhAva kA svAda kaSAya kA, pApabhAva kA svAda kaSAya kaa| kaSAya samajhe? vikAra / donoM meM vikAra kA svAda hai| mumukSu : vikAra kama jyAdA hotA hai| uttara : kama jyAdA, jAti eka hai na? donoM duHkha kI jAti haiN| puNya aura pApa donoM hI nae bandha ke kAraNa haiN| donoM meM tanmaya hone se karma kA bandha hotA hai| ThIka likhA hai| puNya aura pApa donoM bhAva meM tanmaya hone se bandha hotA hai| yaha bandha mokSamArga meM virodhI hai| yaha puNya pariNAma mokSamArga kA virodhI hai| puNya-pApa AtmA ke dharma ke luTere haiN| zazIbhAI ! vItarAgamArga kI bAta pAmara (jIva) nahIM jhela skte| AhA...hA...! aisA jAnakara jJAnI jIva pApa kI taraha puNya ko bhI acchA yA grahaNa yogya nahIM mAnate ve zubha aura azubha donoM bhAvoM se virakta rahate haiM, karma kA kSaya karanevAlA aura AtmA ko Anandita denevAlA aise eka zuddhopayoga ko bhI mAnya kahate haiN|aahaa...haa...! vizeSa kaheMge... (zrotA - pramANa vacana gurudev|)
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIra saMvata 2492, ASAr3ha kRSNa 3, gAthA 71 se 74 maMgalavAra, dinAGka 05-07-1966 pravacana naM. 26 yaha yogasAra zAstra calatA hai| ikahattara vA~ zloka hai| kyA kahate haiM ? puNya ko bhI pApa jAne, vahI jJAnI hai| pApa ko to pApa saba kahate haiN| AtmA meM jo azubhabhAva - hiMsA, jhUTha, corI, viSayabhoga, vAsanA ke pApa ko to pApa saba kahate haiM parantu dharmI jIva apane zuddhasvarUpa kI dRSTi hone se merA AtmA zuddha jJAnAnandasvarUpa hai - aise zraddhA meM jJAna meM liyA hai, isa kAraNa se dharmI jIva to dayA, dAna, vrata, bhakti, tapa kA jo zubhabhAva hotA hai, use bhI pApa mAnate haiN| samajha meM AyA? usa puNyabhAva ko bhI dharmI pApa mAnate haiM, kyoMki puNya hai, vaha bandha kA kAraNa hai| jaise pApabhAva bandha kA kAraNa hai, vaise hI puNyabhAva bhI bandha kAhI kAraNa hai; donoM jahara haiM, donoM AkulatA hai| AhA...hA...! dekho! dharmI zubha aura azubha donoM bhAvoM se virakta rahatA hai... dharmI jIva use kahate haiM ki AtmA Ananda aura jJAnasvarUpa se bhagavAna bhaNDAra AtmA bharA hai, usakI zraddhA aura dRSTi hone se AtmA ke svabhAva se viparIta jitane zubha yA azubhabhAva haiM; azubhabhAva jaise bandha kA kAraNa hai, vaise hI zubha(bhAva) bandha kA hI kAraNa hai| samajha meM AyA? ekAnta hai| e... devAnupriyA! ekAnta hotA hai, kahate haiN| dekho! karmoM kA kSaya karanevAlA aura AtmA ko Ananda denevAlA... karmakSayakAraka AtmAnandadAyaka eka zuddhopayoga ko hI mAnya karatA hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? AtmA pavitra Ananda zuddha cidAnandamUrti hai| jaisA siddhasvabhAva, paramAtmA kA jaisA siddhasvabhAva hai, vaisA AtmA kA svabhAva andara pUrNa zuddha hai| usakI dRSTi karake dharmAtmA eka rAgarahita, puNya-pApa ke bhAvarahita apane zuddhasvarUpa ke zuddha AcaraNa ko hI hitakara mAnate haiM / samajha meM AyA?
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 gAthA-71 vaha karmakSayakAraka aura AtmA AnandadAyaka hai| puNya-pApa ke bhAva bandhakAraka hai to bhagavAna AtmA ke zuddhasvarUpa kA upayoga - zuddhopayoga, vaha karma kA kSayakAraka hai| puNya-pApa kA bhAva bandhakAraka hai to apane AtmA ke zuddhasvabhAva kA zuddhopayogarUpI AcaraNa - vyApAra karma-kSayakAraka hai|shubh aura azubhabhAva duHkhadAyaka hai, duHkhadAyaka hai to AtmA Ananda aura zuddha bhAvasvarUpa, usakA zuddhopayoga, vaha AnandadAyaka hai| upayoga AnandadAyaka hai, samajha meM AyA? upayoga AnandadAyaka hai| apane AtmA meM puNya-pApa se rahita zuddhopayoga karanA (vaha AnandadAyaka hai) kyoMki puNya-pApa kA bhAva bandhakAraka hai to AtmA kA svabhAva, usakI zraddhA-jJAna kA zuddhopayoga, vaha karmakSayakAraka hai|shubhaashubhbhaav du:khadAyaka hai to AtmA zuddha AnandasvarUpa, usakA andara zuddha vyApAra, zuddha upayoga AnandadAyaka hai| samajha meM AyA? kaho, samajha meM AyA yA nahIM isameM? mumukSu : do nAma par3e haiM to donoM ke phala alaga haiM na? uttara : donoM ke phala alaga kahe na ! eka kA pApa aura eka kA puNya, parantu donoM hI bandhana haiM, donoM hI duHkharUpa haiM; eka manda AkulatA aura eka tIvra AkulatA (svarUpa hai) itanA antara hai parantu donoM duHkharUpa haiN| tatpazcAt thor3A spaSTIkaraNa kiyA hai| samyagdRSTi avirati hone para bhI... dharmI jIva, jise apane zuddha caitanyamUrti kI ruci, dRSTi aura pariNamana hai / maiM zuddha Ananda hU~, usakI dRSTi hai, usakI dRSTi puNya-pApa para nahIM hai| to kahate haiM ki gRhastha meM dharma, artha, kAma, puruSArtha sAdhana meM anurakta hone para bhI saba hI zubha-azubha kAryoM ko cAritramohanIya udaya ke AdhIna hokara karatA hai... arthAt hone haiM, aisA, parantu isa sarva kAma ko apanA Atmika hitarUpa nahIM mAnatA... dharmI jIva ko zubha-azubhabhAva Ate haiM, hote haiM parantu usameM apanA hita nahIM maante| samajha meM AyA? vaha to yahI mAnatA hai ki nirantara Atmika bAga meM ramaNa karU~... dharmI kI dRSTi to zuddhAtmA para dRSTi hai| AtmA AnandasvarUpa siddhasamAna hai, usakI dRSTi huI - aisA dharmI, apane AtmA ke Ananda meM ramaNa karU~ - aisI usakI bhAvanA hotI hai| puNya -pApa bhAva hote haiM, parantu unameM rahU~, TikU - aisI bhAvanA nahIM hotii| maiM vItarAgatA kA
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ 23 yogasAra pravacana (bhAga-2) hI sevana karU~... kyA kahate haiM ? dekho ! AtmA to trikAla vItarAgasvarUpa hI hai, usameM ekAgra hokara maiM vItarAgabhAva kI sevA karU~, puNya-pApa kI sevA na kruuN| puNya-pApa hote haiM (parantu ve) sevA karane yogya, rakhane yogya, hita karane ke yogya nahIM hai| siddha bhagavantoM se hI prema kruuN| dekho, bhASA! apane siddhasvarUpa meM hI prema kruuN| apanA siddha samAna (pada) hai| 'siddha samAna sadA pada merau' AtmA kA siddhasvarUpa, zuddha dravyasvabhAva, trikAla zuddha hai| usameM prema karU~ aura puNya-pApa meM prema nahIM karU~ - aisI dRSTi hotI hai| (AtmA kA puruSArtha alpa hone se) kaSAya kA udaya sahana nahIM kara sktaa| kyA kahate haiM ? kaSAya kA udaya AtA hai to apane puruSArtha kI mandatA se zubhAzubhabhAva hote haiM, zubha-azubhabhAva hote haiM parantu vaha AtmavIrya kI kamI se hote haiN| gRhasthayogya sabhI kArya karatA hai parantu usameM Asakta yA magna nahIM hotaa| pUjA -pATha paropakAra dAnAdi kArya karake vaha puNya kA bandha aura sAMsArika indriyasukha ko nahIM cAhatA hai|..ajnyaanii to paNya karake indriyoM kA sakha cAhatA hai| paNya kA phala mile, svarga mile yaha paisA dhUla mile| dharmI kI dRSTi apane zuddha AnandasvarUpa para hai; puNya hone para bhI puNya kA bandha aura puNya ke phala kI cAhanA nahIM hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? vaha to karmarahita dazA kA hI utsAhI aura udyamI rahatA hai| yadyapi zubhabhAvoM kA phala puNya kA bandha hai|shubhbhaav hote haiM - dayA, dAna, bhakti, vrata, pUjA, yAtrA Adi ke zubhabhAva kA phala puNya-bandha hai| tathApi jJAnI use bhI pApa ke samAna bandha hI jAnatA hai| lo! apanA zuddhasvarUpa... jisase bandhana meM A jAye - aise bhAva ko hitarUpa kasa mAne, bhagavAna AtmA zuddha AnandasvarUpa meM bhaNDAra bhare haiN| usakI zaddhatA ekAkAra pragaTa karake use hitarUpa maane| puNya-pApa ke bhAva ko hitarUpa kyoM mAne? du:khadAyaka ko, bandha ke kAraNa ko hitakara kyoM mAne? samajha meM AyA? dharmI nirvANa ke pathika haiM.. oho...! jJAnI, AtmA ke zuddhasvarUpa ke dRSTivanta, rucivanta to mukti ke pathika hai, bandha ke-saMsAra ke pathika nahIM hai| saMsAra kA pantha lenevAle nahIM haiN| apane zuddhasvarUpa kI dRSTi ke kAraNa ve to mokSa ke pathika haiM, svarUpa
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 gAthA-71 meM ekAgra hokara bandha se chUTane ke pathika haiM, bandhana karane ke pathika nahIM haiN| samajha meM AyA? mAtra nizcayaratnatraya svabhAvamaya dharma ko athavA svAnubhava ko hI upAdeya grahaNa yogya mAnate haiN| lo! puNya ko bhI pApa samAna hI jAnakara ve chor3anA cAhate haiN| zubhabhAva AtA hai parantu jaise pApa chor3ane yogya hai, vaise dharmI puNya ko bhI chor3ane yogya mAnate haiM / jagat ko bahuta kaThina par3atA hai| dharma karanA parantu dharma kaise ho? usakA bhI patA nahIM hai| mumukSu : tIsarA thA hI kahA~, do hI varga the? uttara : do hI varga the pApa aura dharma; puNya; tIsarA thA hI kaba? puNya vaha dharma; pApa vaha adharma, basa! samayasAra kA dRSTAnta diyA hai| mokSArthI ko sarva hI karma tyAganA caahie| jise AtmA kA pavitradharma pragaTa karanA hai aura jise pUrNAnanda mokSa kI bhAvanA hai, use to sarva puNya-pApabhAva chor3ane yogya hai| sarva hI karma kA tyAga Avazyaka hai, taba vahA~ puNya-pApa kI kyA kathA hai ? aise jJAnI meM samyagdarzana Adi apane svabhAvasahita aura karmarahita bhAva meM tanmayarUpa zAntarasa se pUrNa mokSa kA kAraNa - aisA AtmajJAna svayaM virAjatA hai| dharmI kI dRSTi meM to AtmA kA jJAna hai| AtmA kA jJAna, svarUpa kA jJAna (hai)| rAga, puNya-pApa, vaha kahIM AtmA kA jJAna nahIM hai / ikahattara meM (yaha kahA hai)| jJAnI puNya ko bhI pApa mAnate haiN| kaho, samajha meM AyA? yahA~ to abhI puNya kA bhI ThikAnA na ho aura mAne... o...ho...! bahuta dharma kiyA! puNya karma sone kI ber3I hai jaha lohammiya NiyaDa buha taha suNNammiya jaanni| je suha asuha pariccayahi te vi havaMti hu nnaanni||72|| loha ber3I bandhana kare, yahI svarNa kA dhrm| jAni zubhAzubha dUra kara, yaha jJAnI kA mrm||
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) anvayArtha - ( buha ) he paNDita ! ( lohammiya NiyaDa taha suNNammiya jANi ) jaise lohe kI ber3I hai vaise hI suvarNa kI ber3I hai aisA samajha (je suha asuha pariccayahi ) zubha-azubha donoM prakAra ke bhAvoM kA tyAga karate haiM (te vi hu NANi havaMti ) ve hI nizcaya se jJAnI haiM / 25 aba, puNya karma sone kI ber3I hai / 72, puNyabhAva sone kI ber3I hai| svarNa hai.... svarNa / pApa lohe kI ber3I hai, puNya sone kI ber3I hai; donoM ber3I hai| sone kI ber3I meM to andara pha~se rahate haiM, lohe kI ber3I to kaida meM ho to vahA~ taka rahatI hai| yaha to hamezA utsAha se aisI kI aisI rakhate haiN| gahane aura paira meM ba~dhI ber3I hai yA kyA ? hai ? utsAha se pahanate haiM, utsAha se dikhAte haiM, dekho ! pA~ca hajAra kA hAra hai, sone kA hAra hai, kaNThI hai, kar3e meM yahA~ sone kA mu~ha hai, siMha ke mu~ha meM hIre TA~ge haiM, hIre lagAye haiM, yaha to ber3I pahanakara prasanna hotA hai| lohe kI ber3I pahane to yaha nahIM, yaha nahIM / yaha to kahate haiM, puNya sone kI ber3I hai, vaha nahIM maantaa| ber3I meM - puNya ke bandhana meM A jAtA hai| AtmA to bhagavAna puNya-pApa rahita hai, isakI use khabara nahIM hai / jaha lohammiya NiDa buha taha suNNammiya jANi / je suha asuha pariccayahi te vi havaMti hu NANi // 72 // he paNDita!'buha' AcArya mahArAja yogIndudeva vanavAsI digambara santa haiM / vanavAsI digambara santa kahate haiM, he paNDita jIva ! he jIva paNDita ! aisA kahakara bulAyA hai / paNDita to use kahate haiM ki..... samajha meM AyA ... ! jaise lohe kI ber3I hai, vaisI hI sone kI ber3I hai, aisA... samajha, to tU paNDita hai, vivekI hai, taba tU jIva hai| samajha meM AyA / pApa kA bhAva lohe kI ber3I hai, puNya kA bhAva sone kI ber3I hai; donoM kA bandhana hai, ve jIva -svarUpa nahIM haiM / jIva-svarUpa ko mAnanevAle dharmI ko kahate haiM ki, he dharmI ! he paNDita ! he jIvasvarUpI AtmA! tujhe to puNyabhAva aura pApabhAva donoM bandhana meM samAna haiN| samajha meM AyA ? zubha-azubha donoM prakAra ke bhAvoM kA tyAga karate haiM.... pahale aisA kahA
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA-72 ki aisA smjh| samajha meM letA hai ki puNya aura pApa donoM bandha ke kAraNa haiM, merA AtmAsvabhAva hI zuddha Ananda kA kAraNa, mukti kA kAraNa hai| phira chor3a de... zubhAzubhabhAva chor3a aura zuddhabhAva meM A jaa| bhagavAna AtmA pUrNa zuddha AtmA se to bharapUra hai, usameM A jA; zubhabhAva ko choDa de| 'pariccayahi' kahA na? 'te vi havaMti ha NANi' use jJAnI kahA jAtA hai| kaho, dRSTi meM donoM ko chor3e to jJAnI kahalAtA hai| puNya ThIka hai aura pApa aThIka hai - aisA jaba taka mAnatA hai, vahA~ taka vaha mithyAdRSTi hai| samajha meM AyA? adbhuta bAta, puNya bAta bahuta kdd'k| eka to paisA aura pratiSThA aura zarIra ThIka (hove to) aisA mIThA lagatA hai...! z2ahara mIThA lagatA hai| strI, putra aura paisA, parivAra... o...ho...! mahala-makAna, mkaan| duniyA meM ThATha to puNya kA hai na? duniyA meM ThATha to puNya kA hI hotA hai na? dhUla meM duniyA meM... dharmI kA ThATha to andara AtmA kI zraddhA -jJAna aura cAritra karanA, vaha dharmI kA ThATha hai| AhA...hA... ! samajha meM AyA? sarvajJa paramezvara trilokanAtha tIrthaGkaradeva aisA pharamAte haiM ki bhagavAna ! terI cIja meM to Ananda aura zuddhatA par3I hai na! usakI zraddhA-jJAna aura cAritra - ramaNatA karanA, vahI terA ThATha hai. saba to ThAThaDI hai| ThATha kI ho gayI tthaatthddii| samajha meM aayaa| ThAThaDI mastiSka meM AyI to 'guNavanta' yAda aayaa| kaho, samajha meM AyA isameM? kahate haiM ki zubha-azubhabhAva kA tyAga... AhA...hA...! zarIra to jar3a, karma jar3a, vaha to jJeya hai - jJAna kA viSaya hai| puNya-pApa ke bhAva ve bhI vAstava meM apanI caitanyajAti se bhinna acetana hai| puNya-pApa ke bhAva meM caitanya ke teja-nUra kA unameM abhAva hai| samajha meM AyA? bhagavAna paramezvara-tIrthaGkara pharamAte haiM, are... ! dharmI! yadi tujhe AtmA kA svabhAva prIti aura rucikara huA hai to puNya-pApa ko dRSTi meM se chor3a de| puNya hitakara hai aura pApa ahitakara hai - aisA chor3a de| AhA...hA...! samajha meM AyA? puNya aura pApa karma donoM hI bandhana haiM, puNya ko sone kI tathA pApa ko lohe kI ber3I kaha sakate haiN| donoM hI karma saMsAravAsa meM rokanevAle haiN| samajha meM AyA? jaba donoM ber3iyoM kA vighaTana hotA hai...'tor3anA hotA hai' - aisA caahie| taba hI yaha jIva svAdhIna mokSasukha ko pAtA hai| puNya aura pApa kA donoM kA vighaTana
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) arthAt eka hI hokara TUTa jAye, akelA bhagavAna AtmA zuddha rahe, taba svAdhIna hokara AtmA kI mukti hotI hai| isIlie jJAnI ko puNya-pApa donoM hI prakAra ke bandhanoM ko heya samajhanA ucita hai| puNya aura pApa donoM bhAva ko jJAnI heya samajhe / usameM eka upAdeya aura eka heya - aisA nahIM hai / 27 mandakaSAya ke bhAvoM ko zubhopayoga... mandakaSAya hotI hai, dayA, dAna, bhakti, vrata, pUjA, yAtrA, vAcana, zravaNa meM zubhabhAva hotA hai, vaha mandakaSAya hai| hiMsA, jhUTha Adi tIvra kaSAya ke bhAvoM ko azubhopayoga kahate haiM / donoM se bandha hotA hai, cAra ghAtikarma athavA bandha donoM upayoga se hotA hai| donoM upayoga se hotA hai / kyA kahate haiM ? jaise hiMsA, jhUTha, corI, krodha, mAna (Adi) azubha upayoga se ghAtikarma - jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, mohanIya, antarAya ba~dhate haiN| aise hI zubha upayoga se bhI jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, antarAya mohanIya ba~dhate haiN| samajha meM AyA ? jaise pApapariNAma se jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, mohanIya, antarAya ba~dhate haiM; vaise hI puNyapariNAma se bhI cAra ghAti (karma) ba~dhate haiM / AhA...hA...! zubhabhAva se jJAnAvaraNIya ba~dhatA hai, zubhabhAva se darzanAvaraNIya ba~dhatA hai, zubhabhAva se mohanIya ba~dhatA hai| samajha meM AyA ? cAritramohanIya ba~dhatA hai yA nahIM ? aura antarAya bhI (ba~dhatA hai) jaise azubhabhAva se ghAti (karma) kA bandha hai, vaise zubhabhAva se bhI ghAti (karma) kA bandha hai hI; aghAti meM thor3A antara par3atA hai, vaha to bheSa meM antara pdd'aa| azubha se aghAti meM pApa ba~dhatA hai aura zubha se aghAti meM puNya ba~dhatA hai| vaha aghAti, arthAt saMyoga meM antara pdd'aa| isake svabhAva meM koI antara nahIM hai| oho...ho... ! logoM ko bAhara kI miThAsa (mahimA itanI hai) / vastutaH to jaba taka atIndriya sukha kI miThAsa nahIM lage taba taka indriya-viSaya ke sukha kI miThAsa use nahIM chor3atI aura usa indriyasukha kI miThAsa meM zubhapariNAma kI miThAsa rahatI hai| samajha meM AyA ? zubha pariNAma kI miThAsa, usakA phala bandha, usakA phala saMyoga aura usakA phala indriya ke viSaya / atIndriya Ananda kI ruci samyagdarzana meM ho to use indriya ke viSayoM meM sukha buddhi ur3a jAtI hai / indriya-viSaya ke sukha kA kAraNa aise puNyabhAva meM se bhI ruci ur3a jAtI hai| samajha meM AyA ? AhA... hA... ! phira thor3I lambI bAta kI hai, bandha kI bAta / --
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 gAthA - 72 -- puNya ke phala se prApta viSayabhogoM ke bhItara pha~sa jAne se viSayI manuSya, narakAdi nigoda meM calA jAtA hai| lo, yaha puNya kA phala ! paramAtmaprakAza meM kahA hai - puNya se vaibhava, vaibhava se abhimAna, abhimAna se naraka... samajhe ! yogIndradeva AcArya ne kahA hai ki puNya se vaibhava ( milatA hai)| yaha puNya bA~dhe to usase vaibhava-dhUla milatI hai; yaha dhUla... dhUla... ! paisA aura pratiSThA, makAna aura gahane aura ThATha-bATa, hAthI, baila aura ghor3A... moTara to phira aba ho gayI hai / hai ? hAthI, ghor3A, baila... o...ho... ! puNya ke phala meM yaha milate haiM, phira abhimAna ( karatA hai ki ) mere hai, tumhAre nhiiN| dhUla kI cIja mere hai, tumhAre nhiiN| abhimAna se naraka milatA hai| jAo, nIce utaro / samajha meM AyA ? deva gati meM bhavanavAsI vyantara, jyotiSI aura dUsare svarga taka ke deva marakara ekendriya, pRthvI, jala, vanaspatikAya meM janma le lete haiN| dekho ! AhA...hA... ! puNya ke phala meM indra kA, deva kA pada mile aura deva marakara ekendriya meM jAye / tRSNA meM puNya kI icchA hai, puNya kA phala bhogane kI bhAvanA hai - aisA mithyAdRSTi aisA kahate haiM / vaha bhavanapati, vyantara, jyotiSa yA amuka vaimAnikadeva ... / samajha meM AyA ? ekendriya pRthvI, jala aura vanaspati meM utpanna hotA hai| do-do sAgara kI sthiti hoM, asaMkhya araba varSa kI sthiti chor3akara pRthvI meM jAtA hai| puNya kI abhilASA aura usake phala kI abhilASA meM mithyAdRSTi marakara ekendriya meM jAtA hai| dUsare devaloka kA deva, indra nahIM / samajha meM AyA ? pAnI meM jAtA hai, vanaspati utpanna hotA hai / bArahaveM svarga taka ke deva paJcendriya pazu taka meM janma le sakate haiN| puNya ke phala kI icchA aura indriyasukha kI icchAvAlA mithyAdRSTi bhale hI puNya ke phala meM bArahaveM svarga meM calA jAye, vahA~ bhI indriya ke viSaya meM lolupatA hai / AtmA ke atIndriya Ananda kI dRSTi nahIM hai to vaha bhI marakara pazu meM jAtA hai| bArahaveM svarga kA deva pazu meM utpanna hotA hai| samajha meM AyA ? bArahaveM arthAt vaha AThavA~ devaloka jo zvetAmbara kA ( kahanA) hai, vaha yahA~ bArahavA~ kahalAtA hai| samajha meM AyA ? nauveM graiveyaka taka ke deva manuSyarUpa se janmate haiM / ve deva manuSya meM Ate haiM, kahate haiM /
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) viSayabhogoM kI AkulatA vaha tRSNArUpI roga hai / use tRSNA roga huA, puNya kI abhilASA se puNya ba~dha gyaa| puNya arthAt zubhabhAva huA, ba~dha gayA (aura) svarga meM nauveM graiveyaka taka calA gyaa| vahA~ se marakara manuSya hokara tRSNA kA roga huA kyoMki puNya kI icchA huI AtmA ke Ananda kI dRSTi nahIM thii| nauveM graiveyakavAle liye haiN| mithyAdRSTi hai na ? inakI bAta karate haiM, hA~ ! mithyAdRSTi ko tRSNA roga lAgU par3A hai| 'AtmabhrAnti sama roga nahIM' vaha bhrAnti, AtmA ko bhUlakara indriya ke sukha meM aura puNya meM prIti (honA), vahI bar3I bhUla aura bhrAnti hai| nauveM graiveyaka meM zubhabhAva se gayA, vahA~ se nikalakara manuSya huA to vaha mithyAdRSTi hai / indriyasukha kI ruci hai to tRSNA kA roga cAlU hai| tRSNA kA roga lAgU huA hai / AtmA kI bhAvanA to hai nahIM, puNya kI- pApa kI bhAvanA hai| tRSNA bar3A roga lAgU par3A hai| yaha bar3e cakravartI Adi tRSNA meM rogI haiM- aisA kahate haiN| paisevAle tRSNA ke rogI haiM, cAroM ora bhaTakA karate haiM, yaha... paisA, yaha... paisA, yaha... paisA / indriyasukha ke phala bhogane kI icchA meM tRSNA kA roga lAgU par3A hai| bhaTakate rahate haiM / jaise garIba manuSya bhaTakatA hai, aise yaha bhikhArI hokara lAo... lAo... lAo... lAo... ( karatA hai) / philma meM se paisA lAo, dUsarA kyA ? nATaka meM se lAo, makAna meM se lAo, bhAr3e meM se laao| bhAr3A samajhate ho ? bhAr3A ko kyA kahate haiM ? kirAyA, usameM se lAo / tRSNA kA roga lagA hai| bhagavAna AtmA Ananda kA ghara hai, usakI to dRSTi hai nahIM, to use puNyapariNAma kI ruci hai; tRSNA kA roga lAgU huA hai, kSaya lAgU huA hai, kSayaroga / AtmA kI zAnti ko kSayaroga lAgU huA hai| 29 roga se pIr3ita prANI ghabarAkara viSayabhogoM meM tRSNA ke zamana ke liye tA hai / bhoga karake kSaNika tRpti usa samaya pAkara phira aura adhika tRSNA ko bar3hA letA hai, duHkhoM ke sAdhanoM meM jo AkulatA hai, vaisI hI AkulatA tRSNArUpI roga ke bar3hane meM hotI hai| donoM ko samAna lagAyA hai| ThIka likhA hai| kahate haiM ki jaise, duHkhoM ke sAdhana meM AkulatA hotI hai, hathiyAra sAmane Ave, roga sAmane Ave aura duHkhI hotA hai, aisA (vaisI hI ) AkulatA tRSNArUpI roga kI vRddhi meM hotI hai| isa tRSNArUpI roga meM AkulatA bar3he, vaha bar3A roga hai - aisA kahate haiN| kyA kahA ? duHkha kA
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 gAthA-72 sAdhana jaise siMha, bAgha, hathiyAra, roga Ave aura AkulatA hotI hai; usI prakAra AkulatA tRSNArUpI roga ke bar3hane meM hotI hai| tRSNArUpI roga bar3A usameM AkulatA bar3hatI hai, vaha AkulatA bdd'ii| samajha meM AyA? isa jIva ne bAra-bAra devagati tathA manuSyagati meM pA~ca indriyoM ke viSayabhoga bhoge haiM... ananta bAra svarga ke bhoga bhoge, naraka kA duHkha sahana kiyA, manuSya ke rAjapATha meM bhI ananta bAra janmA aura bhoga, bhoge (parantu) tRpti nahIM huii| tRSNA kI dAha zamana na ho skii| kyoMki AtmA ke Ananda kI ruci ke binA vaha tRSNA kI dAha zamana nahIM hotii| jJAnIjana viSaya sukha ko heya samajhate haiN|... dharmI jIva pA~ca indriya ke viSaya sukha ko heya - jJeyarUpa heya samajhate haiM, chor3aneyogya samajhate haiN| aura viSayasukha ke kAraNarUpa puNyakarma ko heya jAnate haiN| aisA kahanA hai na vApasa ! samajha meM AyA? usa viSayasukha ko dharmI jIva heya jAnate haiM, taba viSayasukha ke kAraNabhUta aise puNyakarma ko heya jAnate haiN| isIlie puNyabandha ke kAraNarUpa zubhopayoga ko bhI heya samajhate haiN| tIna bola liye haiN| dharmI use kahate haiM ki pA~ca indriya ke viSayasukha ko chor3ane yogya jaane| pA~ca indriya ke viSayoM ko heya jAneM to unake kAraNarUpa bandha ko bhI heya jAneM; bandha ko heya jAneM, samajha meM AyA? to puNyabandha kA kAraNa aise zubhopayoga ko bhI heya jaaneN| tInoM hI heya ho gye| jise viSayatRSNA indriyasukha meM prIti hai, use pApa meM prIti hai, usake phala meM prIti hai, to usakI prIti karmabandhana meM hai aura jise indriya-viSayasukha kA prema hai, usakA bandha puNya ho to bhI ThIka mAnatA hai aura puNyabhAva ko bhI ThIka mAnatA hai| indriya viSayasukha ko heya mAnatA hai, use puNyabandha bhI heya hai aura usakA kAraNa zubhabhAva bhI heya hai| kyA kahA? chaha bola hue| indriyaviSaya ko sukharUpa mAnatA hai, use indriyaviSaya ke kAraNa jo bandha hai, use sukharUpa mAnatA hai, usake kAraNarUpa bhAva ko bhI sukharUpa mAnatA hai| indriyaviSaya ko sukharUpa nahIM mAnatA, heya mAnatA hai to indriyaviSaya sukha kA kAraNa jo bandha, use bhI heya mAnatA hai aura bandha ke kAraNarUpa zubhabhAva ko bhI heya mAnatA hai| AhA...hA...! samajha meM
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) AyA? bAhya padArtha aura bAhya phala, vaha jisakI buddhi meM adhika dikhatA hai, adhika dikhatA hai to use phala kI prIti AyI to bandhana ke kAraNa ko bhI apane AtmA ke svabhAva se adhika mAnA aura bandha ke kAraNa zubhabhAva ko bhI apane svabhAva se bhI adhika maanaa| AtmA ko hIna maanaa| samajha meM AyA kucha? kyA kahA? bhagavAna AtmA zuddha AnandasvarUpa hai, aisI jise ruci nahIM hai, use indriya ke phala viSaya meM ruci hai, prema hai, to usakA bandha par3A, puNyabandha par3A, usakA bhI prema hai aura usakA kAraNa, zubhabhAva meM bhI prema hai aura AtmA ke prati use aprema hai| jise AtmA ke prati prema hai, use indriya viSaya ke prati heyabuddhi hai| to usake bandha meM bhI heyabuddhi hai aura bandha ke kAraNa meM bhI heyabuddhi hai| samajha meM AyA? (jJAnI) mAtra zuddhopayoga kI bhAvanA karatA hai, jisase tiryaJca meM bhI atIndriyasukha hotA hai| dekho, kyA kahate haiM ! are...! pazu meM bhI AtmazraddhA, AtmajJAna aura zuddhopayoga hotA hai to use bhI Ananda AtA hai| pazu ko khAne ke liye eka Tukar3A nahIM mile, anAja kA kaNa nahIM mile... samajha meM AyA? aura cAra-cAra pahara rAtri meM AhAra kA tyAga / rAtri meM koI pAnI nahIM miltaa| cir3iyA kA choTA baccA ho, subaha se zAma taka pAnI kI bUMda nahIM, anAja kA kaNa nahIM aura sthAna parivartana nahIM (aise) tIna (nhiiN)| sthAna bhI vahI, vahA~ Asana lagA diyA, cakalA kahate haiM na? cakalA... cir3iyA hai, mora hai, pakSI hai| dekho, eka sthAna meM bAraha ghaNTe-teraha ghaNTe (rahate haiN)| rAta bar3I ho to caudaha-caudaha ghaNTe (rahate haiN)| AhAra kI kaNa nahIM, pAnI kI bUMda nahIM, samajha meM AyA? parantu kahate haiM ki usa sthAna meM bhI, yadi AtmA zuddha cidAnanda kI ruci aura anubhava hai to use zuddhopayoga kA Ananda hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? aisI sthiti meM bhI... AhA...hA...! pazu hai na? meMr3haka hotA hai, vaha bhI samyagdarzana prApta karatA hai| AtmA hai yA nahIM? bhagavAna ke samavasaraNa meM pazu Adi saba jAte haiM, choTA meMr3haka bhI jAtA hai, bar3ebar3e magaramaccha bhI jAte haiM aura bar3e-bar3e siMha-bAgha, nAga bhI jAte haiN| bar3A jaharIlA nAga ho, vaha rAta meM to bhojana ke lie ghUmatA hai parantu yaha nahIM phiratA, phira rAtri bhojana nahIM
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 gAthA-72 krtaa| samajha meM AyA? jise AtmA kA bhAna huA aura samyagdarzana Adi hue aura kisI nAga ko paJcama guNasthAna hotA hai| AtmA kI zraddhA-jJAna uparAnta zAnti bar3ha jAtI hai vaha nAga cAra pahara to bilakula nahIM letA, bAhara nahIM jAtA, usameM bhI use nirdoSa AhAra mile ekendriyAdi (vaha letA hai) aura andara zaddhopayoga meM Ananda mAnatA hai| oho...ho...! samajha meM AyA! ___ yaha cakravartI Adi aura araboMpati seThiyA Adi ko apane zuddhasvarUpa kA bhAna nahIM, zraddhA aura jJAna kI ruci nahIM, ve puNya-pApa meM prema aura ruci karate haiM to akelI AkulatA ko vedate haiN| araboMpati seTha AkulatA ko (vedatA hai)| mer3hI meM... mer3hI kahate haiM ? kamare meM baiThe-baiThe jhUlA jhUleM, sone kI sA~kala hai, akelI AkulatA (bhogate haiM) kyoMki AtmA akhaNDAnanda kI ruci to hai nahIM; puNya-pApa kI ruci meM akelI AkulatA kA vedana karate haiN| usa mahala meM virAjakara AkulatA vedate haiN| ve pakSI vRkSa kI DAla para do paira se (laTake / baiThe hue) pUrI rAta antara meM zuddha prabhu AtmA jJAnAnanda caitanya prabhu kI anubhava dRSTi huI hai aura puNya-pApa ke bhAva ko vikAra, duHkharUpa dekhakara chor3ane yogya mAnate haiM / svabhAva hI Adara karane yogya mAnakara zuddha vyApAra andara karate haiM to vaha pazu bhI Ananda ko bhogate haiM / AhA...hA...! samajha meM AyA? naraka meM bhI samakitI ko Ananda hai| bAhira nAraka kRta duHkha bhoge' yaha AtA hai na? andara sukha kI gaTAgaTI... nArakI ko gaTAgaTI... / pIr3A... pIr3A... pIr3A... bAhara saMyoga (aise) oho...ho... ! janmeM taba se solaha roga pIr3A... pIr3A... pIr3A... bAhara kii| antara meM AtmA kI zuddha zraddhA, bhAna anubhava kiyA hai to kahate haiM ki usa Ananda meM gaTAgaTI karate haiN| usa AtmA ke zuddhopayoga kI dRSTi ke kAraNa atIndriya Ananda naraka meM (bhI) lete haiM aura ajJAnI aise mahala meM baiThA ho lage ki sukhI hai (parantu) akelI AkulatA meM duHkhI hai| samajha meM AyA? karmoM kA kSaya hotA hai aura mokSamArga prApta hotA hai| lo, use - tiryaJca ko zuddhopayoga meM karmoM kA kSaya hotA jAtA hai, hA~! mokSamArga prApta karatA hai, mokSamArga barAbara zuddha hotA jAtA hai| zuddhopayoga meM sthiratA kI zakti na hone se jJAnI jIva zubhopayoga
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 33 meM vartatA hai parantu puNya kI icchA nahIM rkhtaa|lo, samajha meM aayaa| oho...ho... ! kahA~ pazu jJAnI aura kahA~ mithyAdRSTi seTha aura mithyAdRSTi deva! mumukSu : mithyAdRSTi dravyaliGgI... uttara : dravyaliGgI sAdhu / samajha meM AyA? jise AtmA ke AnandasvabhAva kI ruci nahIM hai aura puNyabhAva kI prIti-ruci hai, vaha nauveM graiveyaka meM hone para bhI AkulatA kA vedana karatA hai| AkulatA... AkulatA... AkulatA... / nIce sAtaveM naraka meM nArakI par3A hai, nauveM graiveyaka aura sAtavA~ nrk| nArakI par3A hai, koI bar3A rAjA-mahArAjA marakara gayA to bhAna ho gayA ki oho...ho...! santoM ne hameM kahA thA ki svabhAva kA sAdhana karane meM tU svatantra hai, bAhara ke kisI sAdhana kI AvazyakatA nahIM hai| terA dharma karane meM paise kA vyaya, zarIra kA nAza, kisI balavAna puruSa kI madada kI koI AvazyakatA nahIM hai| (taba) nahIM maanaa| (aba) maiM yahA~ naraka meM AyA aisI vedanA kA khyAla chor3akara zAntasvarUpa AtmA ke sanmukha hokara sAtaveM naraka meM nArakI samakitI Ananda letA hai aura nauMve graiveyaka meM mithyAdRSTi jIva duHkha bhogatA hai| usakA kAraNa-hetu svabhAva kI dRSTi, anubhava huA, zuddha cidAnandamUrti hU~, basa! usa anubhava meM Ananda hai aura ajJAnI ko puNya kI prIti par3I hai, vaha bhale hI svarga meM jAye to bhI akelI AkulatA kA vedana karatA hai| pravacanasAra kI bAta kI hai| puNya hai avazya aisaa| parantu usa puNya ke kAraNa se du:khI hai| devAdi tRSNA ke kAraNa se duHkhI hote haiN| puNya kA phala hai, puNya kA astitva hai, usakA phala bhI hai parantu tRSNA meM duHkhI hai| bhAvanirgrantha hI mokSamArgI hai jaiyA maNu Niggathu jiya taiyA tuhu~ nniggthu| jaiyA tuhu~ ggiMthaM jiya to labbhai sivpNthu||73|| yadi tujha mana nirgrantha hai, to tU hai nirgrnth| jaba pAve nirgranthatA, taba pAve shivpnth||
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 gAthA - 73 anvayArtha - (jiya jajhyA maNu ggiMthu ) he jIva ! jaba terA mana nirgrantha (jaiyA tuha~ NiggaMthu ) taba tU saccA nirgrantha hai (jiya jaiyA tuhu~ NiggaMthu ) he jIva ! jaba tU nirgrantha hai ( to sivapaMthu labbhai ) jo tUne mokSamArga pA liyaa| 73, bhAvanirgrantha hI mokSamArgI hai / bhAvanirgrantha hI mokSamArgI hai / jayA maNu Niggathu jiya taiyA tuhu~ Niggathu | jaiyA tuhu~ ggiMthaM jiya to labbhai sivapaMthu // 73 // he AtmA ! yadi terA mana nirgrantha hai ... usa mana meM rAga kI ekatA TUTa kara granthibheda kiyA hai, AtmA zuddha Ananda kI dRSTi kI hai (to) terA mana nirgrantha hai| bAhara meM bhale hI kaise bhI par3A ho, kahate haiN| samajha meM AyA ? pahale samyagdarzana meM, hA~ ! munidazA meM to bAhara se bhI chUTa jAtA hai / yahA~ nirgrantha pada kA vizeSa vajana diyA hai| he AtmA ! terA mana nirgrantha hai (arthAt ) antara meM se rAga- puNya-pApa kI ekatA chUTakara terI zuddha caitanya kI sampadA ke sAtha ekatA huI aura vizeSa ekatA huI, bhAva se nirgrantha hai, taba tU saccA nirgrantha hai, saccA nirgrantha hai| bAhara se nagna huA, vastra chor3akara nagna huA vaha koI saccA nirgrantha nahIM hai| samajha meM AyA ? he jIva ! yadi tU nirgrantha hai, yadi terA antarasvabhAva pavitra bhagavAna AtmA meM prIti laga gayI hai aura tujhe puNya-pApa kI prIti rAga kI gA~Tha kI prIti chUTa gayI hai, aisA jo nirgrantha hai to tUne mokSamArga prApta kara liyA hai| usane mokSamArga prApta kara liyA hai 1 'sivapaMthu labbhaI' mokSa kA paMtha tujhe prApta ho gayA / bAhara ke sAtha sambandha nahIM hai / bhagavAna AtmA pUrNa zivasvarUpa prabhu aura rAgAdi duHkharUpa, una donoM kA viveka karake bhedajJAna kara liyA aura vizeSa AtmA meM sthiratA jama gaI to tU nirgrantha hai / bhAva nirgrantha hai to bhale bAhara meM nirgrantha dravyaliGga AtA hI hai parantu bhAva nirgrantha hai to tUne zivapantha prApta kara liyA hai| samajha meM AyA ? bAhara meM akelA nirgrantha hokara bhAva nirgrantha na ho to AtmA ko kabhI lAbha nahIM hotA, yahA~ yaha batAte haiM /
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 35 nirgrantha pada hI sAdhu pada hai| saMyama kA sAdhana sAdhu hI kara sakatA hai kyoMki vahI Arambha parigraha ko tyAgakara ahiMsAdi pA~ca mahAvratoM kA yathArtha pAlana kara sakatA hai| ThIka (likhA hai)| mUla to yahA~ mana meM nirgrantha hai, vaha tyAgI hai| aisA vAstava meM kahanA hai / vaha samyagdRSTi bhI mana kA rAga kA tyAgI hai| samakita apekSA se vaha bhI nirgrantha hai, samajha meM AyA? dharmI jIva anubhava meM apane vItarAga svabhAva kI ruci rakhatA hai, usakI rAga ke prati prIti hai hI nahIM, vaha nirgrantha huaa| bhagavAna AtmA rAga rahita svabhAva, usakI jise anubhava meM prIti, anubhava meM pariNati jama gayI (to vaha) bhAva nirgrantha hai| samajha meM AyA? jahA~ taka vastra kA grahaNa hai taba taka parigraha kA pUrNa tyAga nahIM hai| vizeSa siddha karate haiM / antaraGga meM mana ko grantharahita karanA caahie| lo, antaraGga meM mana ko grantharahita karanA caahie| dayA, dAna kA vikalpa jo utpanna hotA hai, vaha bhI rAga kI gA~Tha hai| vaha grantha hai, bhagavAna nirgrantha AtmA hai| AtA hai na 'NigaMtho' 'niyamasAra meM' 'zuddhabhAva adhikAra meM nahIM AtA? 'NidaMDo NibaMdo NimmAmo' vaha AtmA kI bAta kI hai, AtmA nirgrantha hai / trikAla nirgrantha hI hai| puNya-pApa ke vikalpa se rahita nirgrantha bhagavAna AtmA hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? aisA apanA paramAtmasvarUpa... a... ho...! jisakI mahimA meM apanI alpa paryAya ke vikAsa kI bhI mahimA nahIM rahatI to usameM puNya pariNAma aura pApa pariNAma kI mahimA kahA~ A sakatI hai, samajha meM AyA? ___jJAna meM, apanA pUrNa pavitra paramAtmA kA svayaM kA nija zuddha svabhAva jahA~ jJAna meM jama gayA (to vaha) nirgrantha AtmA hai| vastu nirgrantha hai to usakI dRSTi karanevAlA bhI, bhAva se nirgrantha hai / AhA...hA...! samajha meM AyA? bAhara meM nagnAdi ho parantu antara meM nirgrantha bhAva na ho to eka bhI bhava ghaTane kA lAbha nahIM hai| lo, samajha meM AyA? AhA...hA...! antaraGga parigraha kA tyAga honA caahie| usake nAma diye haiM, ThIka hai| kahate haiM mana meM se sarva mamatA kA, rAga-dveSa kA maila nikAla denA caahie| parama vItarAga samadarzI sarva prANImAtra para karuNAbhAva, parama santoSI, Atmarasa ke pipAsu aura viSayarasa meM virakta honA hI bhAva nirgrantha pada hai| samajha meM AyA? phira kahate haiM,
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 73 anAja ke Upara kA moTA chilakA nikAle binA andara kA patalA chilakA dUra nahIM ho sktaa| koI Upara kA chilakA hI nikAle aura andara kA na nikAle to use zuddha cAvala nahIM milate... cAvala hote haiM na? cAvala, usameM chilakA hotA hai| chilakA nikAlane para hI lAlimA hotI hai na ? lAlimA / lAlimA ko kyA kahate haiM ? lAlimA / tumhArI bhASA meM kyA kahate haiM ? lalAI, cAvala ke Upara kI lalAI / lalAI ko na chor3e aura chilake ko chor3e use cAvala kA lAbha nahIM hotaa| aise bAhara se vastra - pAtra Adi chor3a de, parivAra chor3a de parantu andara meM rAga kI ekatAbuddhi nahIM chor3e to lalAI to chuTatI nahIM / AhA...hA...! 36 bAhara meM nirgrantha hue binA antaraGga meM nirgrantha nahIM huA jA sktaa| bAhara se nirgrantha ho jAye parantu andara se nirgrantha na ho, andara meM rAga rahita svarUpa kI anubhava dRSTi na ho, vItarAgasvabhAva kA andara sAvadhAnIpUrvaka Adara na kiyA ho to samadarzI nahIM hotaa| AtmAnandarasika nahIM hotA, saccA nirgrantha nhiiN| bAhara se nirgrantha ho gayA, nagna ho gayA, parantu andara se nirgrantha na ho, puNya pariNAma se bhinna par3akara bhagavAna AtmA kA anubhava na kiyA ho, vItarAgI na ho, vizeSa sthiratA Adi na ho, samadarzI na ho, puNya - pApa donoM eka hai aura svabhAva bhinna hai / AtmAnanda rasika na ho aura puNya kA rasika ho, vaha saccA nirgrantha nahIM hai| bhAva nirgrantha hI vAstava meM mokSa kA mArga hai, kevala vyavahAra - cAritra mokSamArga nahIM hai| paJca mahAvrata aura aTThAIsa mUlaguNa aura nagnapanA vaha kevala vyavahAra kriyAkANDa hai, mokSamArga hai hI nahIM / AhA... hA...! ve vahA~ ThaharAte haiM, gajaba kiyA hai ! loga aise jhelanevAle, digambara jaina dharma, sanAtana satya pravAha AtA hai, usameM aise niSedha karanevAle koI nikale... aisA sanAtana vItarAgamArga santoM ne sarala kara diyA hai, spaSTa kara diyA hai| bhagavAna terI cIja to puNya-pApa ke vikalpa se rahita hai na! terA nirgranthasvarUpa hai ! usake anubhava ke binA tujhe sthiratA kahA~ se hogI aura sthiratA ke binA cAritra nahIM hotA / bAhara kA lAkha kriyAkANDa kara, bAhara paJca mahAvrata pAla (parantu ) muni hai hI nhiiN| samajha meM AyA? ratnatraya, antaraGga svAnubhavaramaNarUpa nizcayacAritra hai, yahI
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga - 2) 37 yathArtha zivapaMtha hai, usa para hI calakara jJAnI mokSa nagara meM pahu~ca jAte haiM / phira to unakI bAta kI hai| deha meM bhagavAna hotA hai jaM vaDamajjhaha~ bIu phuDu bIyaha~ vaDu vi hu jANu / taM dehau~ deu vi muNadi jo tailoya pahANu // 74 // jyoM bIja meM hai bar3a pragaTa, bar3a meM bIja lakhAta / tyoM hI deha meM deva vaha, jo triloka kA nAtha // anvayArtha - (jaM vaDamajjhaha~ bIu phuDu) jaise baragada (bar3a) ke vRkSa meM usakA bIja spaSTapane vyApaka hai (bIyayaM baDu vi jANa) vaise baragada (bar3a) ke vRkSa ko bhI jAnoM (taM dehau vi muNahi ) taise isa zarIra meM usa deva ko bhI anubhava karo (jo tailoya-pahANu ) jo tIna loka meM pradhAna hai| aba, 74 / isa deha meM bhagavAna virAjamAna haiM, aisA nizcita karanA cAhie / terA bhagavAna tujhase dUra nahIM hai / AhA... hA...! tU pUrNa bhagavAna hai / dRSTAnta dete haiM / kala AyA thA na ! jaM vaDamajjhaha~ bIu phuDu bIyaha~ vaDu vi hu jANu / taM dehau~ deu vimudi jo tailoya pahANu // 74 // jaise, baragada ke vRkSa meM usakA bIja spaSTarUpa se vyApaka hai, vaise baragada ke bIja meM baragada kA vRkSa bhI vyApaka jAno / bIja meM bar3a aura bar3a meM bIja / samajha meM AyA? bar3a meM bIja spaSTarUpa se par3A hai aura bIja meM bhI bar3a spaSTarUpa se par3A hai| 'taM dehaha~ deu vi muNahi' isa zarIrarUpI bar3a meM terA yaha bhagavAna AtmA andara virAjatA hai / deha nahIM, vANI nahIM, karma nahIM yaha puNya pApa ke vikalpa, rAga vaha bhI nahIM, unase rahita terI cIja bhagavAna deha-devAlaya meM; jaise, bIja meM bar3a hai, bIja meM jaise bar3a hai, aise yaha AtmA
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 gAthA-74 svayaM paramAtmasvarUpa hai| kaise baiThe? maiM paramAtmA? maiM bhagavAna? bhAI! tU bhI bhagavAna, vastu se bhagavAna nahIM ho to paryAya meM bhagavAna kahA~ se hogA? vastupane bhagavAna na ho to avasthA meM bhagavAnapanA kahA~ se AyegA? bAhara se AtA hai ? AhA...hA...! kyA hai zloka? jyoM bIja meM hai bar3a pragaTa, bar3a meM bIja lkhaat| tyoM hI deha meM deva vaha, jo triloka kA naath|| tIna loka meM bhI yaha AtmA deva jaisA pradhAna koI AtmA dUsarA nahIM hai, aisA kahate haiM, dUsare paramezvara bhI isa deva ke paramAtmA nahIM haiM / AhA...hA...! samajha meM AyA? tIna loka meM terA AtmAdeva vaha pradhAna hai, aisA kahate haiN| bhagavAna arahanta aura bhagavAnadeva tere lie nahIM haiM / AhA...hA...! jyoM bIja meM hai bar3a pragaTa, bar3a meM bIja lkhaat| tyoM hI deha meM deva vaha, jo triloka kA nAtha // zarIra meM deva kA anubhava kro| zarIra meM deva kA anubhava karo, bhagavAna AtmAdeva tU hii| o...ho...! samajha meM AyA? vastu hai na? AtmA padArtha hai na? padArtha hai na AtmA? padArtha hai to pUrNa jJAnadarzana Ananda se pUrNa bharA hai| jaise paramAtmA paryAya meM pUrNa hai, yaha vastu se pUrNa hai| pUrNa paramAtmA svayaM apane ko jaba taka nahIM mAnatA taba taka usakI dRSTi samyak nahIM hotii| samajha meM AyA? zarIravAlA to nahIM mAnanA, karmavAlA nahIM mAnanA, rAgavAlA nahIM mAnanA, alpa avasthAvAlA nahIM maannaa| AhA...hA...! alpa avasthA samajhate ho? pragaTa paryAya jitanI alpa hai, vaha kahIM vastu nahIM, vastu nahIM, vastu eka samaya meM vastu bahorajo re, doziNA ne hATe' aisA AtA hai na? vaha vivAha meM AtA hai, vaha vastu andara par3I hai| e... phUlacandajI! AtA hai yA nahIM? samajha meM AyA? vivAha meM gAte haiN| yaha vivAha sajAyA hai, kahate haiN| bhAI! tU bar3A vara hai, hA~! saba samaya meM use vara banAte haiM yA nahIM? parantu vaha thor3I dera / yahA~ to trikAla triloka pradhAna tIna loka meM terA AtmAdeva, usake sivAya tere liye koI deva nahIM hai| AhA...hA...! yaha usa dRSTi meM svIkAra... samajha meM AyA? bharose bhagavAna car3ha gayA, aisA bhagavAna pUrNAnanda prabhu vaha maiM svayaM hI deva, merA deva, maiM tIna loka
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) meM pradhAna mere liye maiM hI hU~, mere liye koI dUsarA tIna loka meM pradhAna nahIM hai| o... ho... ! dekho kitanA rakhA hai ! samajha meM AyA ? jo tIna loka meM pradhAna hai| 39 apanA AtmA apane zarIra meM vyApaka hai / yahA~ para vyApaka hai na ? bIja meM jaise bar3a vyApaka hai na? bIja meM bar3a hai aisA pasara kara rahatA hai, aise bhagavAna AtmA ananta jJAnadarzanAdi se vyApaka hai| pUrNa jJAna, pUrNa darzana, pUrNa Ananda, pUrNa svacchatA, pUrNa prabhutA Adi aneka zaktiyoM kA piNDa bhagavAna eka samaya meM pUrNa paramAtmA hI vyApaka hai| samajha meM AyA? zarIra pramANa hai / zarIra pramANa AkAra meM zarIra meM hai| zarIra pramANa ke AkAra bhI, zarIra pramANa zarIra se bhinna, apane AkAra se hai / jaise, baragada meM... baragada meM... aisI bhASA lI hai, hA~! baragada, aisA kahate haiM na? bar3a ko aisA kahate haiM na? bar3a meM bIja aura bIja meM bar3a vyApaka hai| bIja meM bar3a vyApaka hai aura bar3a meM bIja vyApaka hai| aise pUre bar3a meM hI eka hI bIja vyApaka hai kyoMki mUla bIja jo hai, vaha sarvatra vyApta hai na ? bar3a kA vRkSa hai na ? mUla bIja hai na ? eka mUla bIja vyApaka hai, sampUrNa TheTha pattoM meM, TheTha usake phala meM vaha sarvatra vyApa gayA hai| bhagavAna AtmA apane AtmA meM deva-bhagavAna virAjatA hai aura bhagavAna meM svayaM AtmA virAjatA hai, svayaM kA svayaM bhagavAna, svayaM kA svayaM bIja, aura svayaM kA svayaM bhagavAna / AhA... hA...! ananta mokSa kevalajJAna Adi kA bIja to Atma dravya hai| samajha meM AyA ? usameM vaha mokSa aura ananta kevalajJAna kI paryAya sarvatra vyApaka usameM par3I hai / AhA... hA...! samajha AyA ? jo mokSadazA kI ananta dazAyeM (pragaTa hotI haiM) / ve sabhI AtmA meM vyApakarUpa se par3I haiN| isalie tU terA deva hai| AtmA svayaM tIna loka meM mukhya padArtha paramAtmAdeva hai, jJAnI ko aisA vicAranA cAhie ki mujhe ArAdhanA karane yogya merA AtmA hI hai / lo, mujhe ArAdhanA karane yogya, sevA karane yogya, dhyAna karane yogya, merA AtmA hai| samajhe ? yahI vicAra karo ki jaisA AkAra mere isa zarIra kA hai, vaisA hI AkAra mere Atma bhagavAna kA hai| AkAra AtmA kA hai| maiM to zarIra se bhinna AkAra se hU~ mere AkAra ananta AnandAdi par3A hai / paramAtmasvarUpI maiM nirvikalpa Ananda hU~ isa prakAra dharmI ko apane svarUpa kA ArAdhana karane yogya hai aura apane ko prabhu mAnanA, vahI samyagdarzana aura samyagjJAna hai| ( zrotA: pramANa vacana gurudeva)
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIra saMvata 2492, ASAr3ha kRSNa 4, gAthA 74 se 75 maMgalavAra, dinAGka 06-07-1966 pravacana naM. 27 ___ yogasAra arthAt kyA? yoga arthAt jur3Ana aisA (artha) hotA hai| kisameM? yaha AtmA andara saccidAnanda zuddhasvarUpa dhruvasvarUpa hai| yaha deha vANI vaha to miTTI jar3a hai, usase pRthak bhI andara puNya-pApa ke jo zubha-azubhabhAva hote haiM, vikalpa (hote haiM) vaha vikAra hai, usase vaha pRthak tattva hai, usa AtmA meM... / yahA~ para bar3a kA dRSTAnta diyA hai| jaise, bIja meM bar3a hai aise isa AtmasvabhAva meM paramAtmasvarUpa pUrNa par3A hai| samajha meM AyA? jaise, pIpala ke dAne meM... pIpala-pIpala hotI hai na? vaha pIpala, choTI pIpala; usa eka pIpala meM causaTha paharI caraparAhaTa andara bharI hai| AkAra meM choTI, raMga meM kAlI, tathApi usake andara svabhAva meM causaTha paharI caraparAhaTa bharI hai| mumukSu : dastA se AtI hai? uttara : dastA se Ave to patthara nahIM ghisa DAle vaha ghise taba cauMsaTha paharI pragaTa hotI hai yA nahIM? kahA~ se AyI? patthara ghisane se Ave to koyale aura kaMkar3a ghisanA caahie| ThIka hai yA nahIM isameM nyAya, laoNjika se? usa pIpala meM causaTha paharI caraparAhaTa bharI hai| causaTha paharI, vaha to aba solaha paise kA rupayA huA na? abhI taka to causaTha paise kA rupayA thA na? causaTha paisA arthAt pUrNa rupayA, sampUrNa akhnndd| aise pIpala meM eka-eka dAne meM causaTha paharI arthAt solaha Ane arthAt pUrNa caraparAhaTa bharI hai| jo par3I hai, usakI - prApta kI prApti hai; hai usameM se AtI hai| na ho usameM se nahIM A sktii| isI prakAra isa deha ke rajakaNoM se bhinna bhagavAna AtmA usameM causaTha paharI arthAt pUrNa jJAna aura Ananda usameM par3A hai| pIpala kA bharosA kise AtA hai kyoMki vaidya Adi ne
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) bahuta bAra ghisakara dekhA hotA hai| aise usa pIpala kA utanA dAnA, kada meM choTA, raMga meM kAlA, alpa caraparAhaTa bAhya vyaktarUpa se alpa dikhAI detI hai, parantu antara ke svabhAva meM usakA satva jo zaktirUpa hai, vaha to pUrI causaTha paharI caraparAhaTa se bharapUra aura jisameM harA raMga pUrNa bharA hai| bAhara meM bhale hI kAlI ( dikhAI de ) parantu andara usakA svabhAva kAlA nahIM hai, usameM harA raMga bharA hai| 1 41 aise bhagavAna AtmA isa deha meM rahanevAlA tattva bhale hI zarIra pramANa ho, vahI yahA~ kahate haiM, tathApi usake antara satva meM, antarazakti meM jaise - bIja meM pUrA bar3a hai, pIpala ke dAne meM jaise causaTha paharI caraparAhaTa aura harA raMga pUrA hai, usI prakAra yaha bhagavAna AtmA isake antarazakti ke satva meM, dhruvapane meM, sattva meM dhruvapane meM pUrNa Ananda aura pUrNa jJAna, pUrNa vyApaka par3A hai| use kabhI usakA bharosA AyA nahIM / jagat kI vastu kI mahattA aura mahimA use dikhAI detI hai| samajha meM AyA ? yaha zakkara hotI hai na ? kyA kahalAtI hai vaha ? sekrina / chaha sau gunI ( miThAsa ) kahate haiM na koI ? chaha sau gunI miThAsa, use mAne ki yaha zakkara ke rajakaNoM meM usameM amuka prakAra ke rasa kI ugratA hotI hai, ugratA hove to chaha sau gunI usameM hotI hai| una rajakaNoM meM rasa kI aisI jAti kI tAkata par3I hai to chaha sau gunI (miThAsa) usameM AtI hai| DalI itanI ho aura thor3I miThAsa ho vaha thor3I ho aura bahuta miThAsa ho vaha miThAsa kI dazA kI - avasthA kI zakti to usake rajakaNa meM thI usameM se pragaTa huI hai / aise hI yaha bhagavAna AtmA, maiM kauna hU~ aura kaisA hU~ ? aisI use khabara nahIM hai / use to yaha zarIra aura vANI aura rAga aura puNya aura pApa, zubha -azubhabhAva hove utanA / vaha nahIM aisA jAnane kI jo kalA alpajJa vartamAna dazA dikhatI hai / alpa vaha para ko jAnatI hai na ? usa alpajJAna kA vikAsa hai, utanA vaha nhiiN| jaise bIja meM pUrA bar3a samAhita hai, bIja meM bar3a hai, na hove to AyA kahA~ se ? pragaTa kahA~ se huA ? kaMkaNa meM pAnI DAle, kaMkaNa boye aura pAnI DAle, bar3a UgatA hove to| usa cIja meM bar3a hone kI tAkata hai, bhAI ! ThIka hai yA nahIM isameM? laoNjika se to bAta hai, isameM nyAya se jarA ise jAnanA pdd'egaa| kaMkaNa boye nahIM, pAnI DAle nahIM, dUdha DAle nahIM aura usameM niMbolI boye, kyA bar3a hogA ? usa bar3a ke bIja meM hI bar3a ke hone kI tAkata hai /
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 gAthA-74 aise bhagavAna AtmA deha meM rahA huA tattva, usakI vartamAna pragaTa avasthA alpa hai| puNya-pApa kA vikalpa karate haiM, vaha vikAra hai, duHkharUpa hai| bhagavAna antara usakA svabhAva nityAnandasvarUpa AtmA, usake svabhAva meM to sthAyI Ananda, atIndriya Ananda aura atIndriya jJAna kI pUrNatA se bharapUra vaha bhagavAna AtmA pUrNa hai| vaha pUrNa hai, usameM se prApta kI prApti hotI hai| hai, kue~ meM hove to bartana meM aaye| na ho to kahA~ se, dhUla meM se AyegA? samajha meM AyA? aise bhagavAna AtmA... kahA na? yahA~ taka AyA hai dekho? vaisA hI AkAra mere AtmabhagavAna kA hai| pahalA pairAgrApha huA hai| bhAvArtha zuru se lete haiN| dekho ! apanI AtmA apane zarIra meM vyApaka hai| bhagavAna AtmA zarIra pramANa parantu bhinna tattva hai ve jar3a ke AkAra, ve to jar3a haiN| prabhu! usameM jaise pAnI kA kalaza hotA hai, vaha kAzI ghATa kA (hotA hai) usa kalAza kA AkAra bhinna hai aura andara jala - pAnI bharA hai, usakA AkAra bhale hI kalaze jaisA usa pAnI kA AkAra hai; parantu vaha pAnI kA AkAra kalaza se bhinna AkAra hai| samajha meM AyA? aise hI yaha zarIra kalazaghATa kA zarIra hai na? dekho na yh| yaha (zarIra) kAzI ghATa kA kalaza hai, usameM bhagavAna AtmA cidAnanda virAjamAna hai| vaha bhI usakA AkAra, usakI AkRti bhI zarIra pramANa bhinna hai| zarIra pramANa (hone) para bhI bhinna hai aura usake svabhAva meM ananta jJAna, ananta darzana (vidyamAna hai)| jisakA svabhAva jAnanA, usa jAnane ke svabhAva kI zakti kI maryAdA, mApa kaise hove? vaha svabhAva behada jJAna, behada darzana, amApa zAnti, amApa Ananda, (zAnti arthAt cAritra) amApa atIndriya Ananda kA rasakaNa (andara) Atmadravya meM par3A hai| samajha meM AyA? ___ aise AtmA ko zarIra pramANa hone para bhI yaha AtmA svayaM tIna loka meM mukhya padArtha paramAtmAdeva hai| svayaM hI paramAtmAdeva hai / paramAtmA hue ve apane svarUpa se hue| samajha meM AyA? vaha bhI svatantra; jaise lAkhoM karor3oM gunI pIpala hone para bhI, pratyeka pIpala meM pUrI-pUrI tAkata hai aura pUrI-pUrI pragaTa hotI hai| vaise hI aneka AtmAe~ haiM tathApi eka-eka AtmA meM paripUrNa... bar3a meM jaise bIja yA bIja meM bar3a hai, (vaise hI) bhagavAna AtmA paripUrNa zakti Ananda Adi se bharapUra tattva hai| samajha meM AyA?
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 43 AtmAdeva ko dekheM to isa zarIra se dikhatA hai parantu use zarIra se nahIM dekhanA cAhie, kahate haiN| samajha meM AyA? athavA saMyogI karma ke kAraNa bhI usameM vikAra yA koI vizuddhi aisI dazA ke bheda dikheM una bhedoM ko na dekhakara akelA caitanyadravya svabhAva, vastu svabhAva dekheM to abheda akhaNDa Anandakanda hai| usa para dRSTi dene se AtmA ko zAnti hotI hai, samyagdarzana hotA hai aura svatantra sukha kI antara meM jo zakti par3I hai, usameM antara ekAkAra hone para antara ke Ananda kI jhalaka, usakI zraddhA ke jJAna meM antara meM Dhalane para hotI hai| jaise pIpala ko ghoMTane para jaise pA~ca-dasa paharI, paccIsa paharI hotI hai, anta meM cauMsaTha paharI hotI hai, anta meM tresaTha hai na? tresaTha kA vyaya, tresaTha kA abhAva hokara cauMsaTha huI hai| usa tresaTha meM se causaTha nahIM AyI hai| thor3e meM se adhika nahIM AyI hai| tresaTha gayI aura causaTha huI vaha causaTha, andara meM se, zakti meM se AyI hai| samajha meM AyA? aise bhagavAna AtmA, antara meM yaha jo alpajJAna bAhara meM pragaTa dikhAI detA hai, rAga dikhatA hai, vaha rAga isakI vastu nahIM hai, vikRtabhAva hai| alpajJAna dikhatA hai utanA vyaya nahIM hai| kyoMki antara meM ekAkAra hone para jJAna kI zakti kI vyaktatA pragaTatA vizeSatA dikhatI hai, to vaha vizeSa jJAna kI dazA dikhatI hai, vaha pUrva kI dazA gayI usameM se nahIM AtI; vaha vizeSa zakti meM se andara zakti par3I hai usameM ekAkAra hone para jJAna kI kalA kI ugratA jo pragaTa dazA meM hotI hai, usa kalA kA dhAma vaha caitanya dravya aura dhruva svabhAva hai| usakI khAna meM se vaha kalA pragaTa hotI hai| samajha meM AyA? yaha AtmA kaisA hai? isane kabhI ananta kAla meM jAnA nahIM hai| samajha meM AyA? 'narasiMha mehatA' kahate haiM na? 'jyA lagI Atmatattva jAnyoM nahIM, tyAM lagI sAdhanA sarva jhuutthii'| bhAI! sunA hai na? hai? 'jaba taka Atmatattva jAnA nahIM, taba taka sAdhanA kisakI? zuM karayo tIrthane tapa karavA thkii?'| tere saba vrata aura niyama zUnya hai, aisA kahate haiN| samajha meM AyA? yAtrA, bhakti, pUjA, aura bhagavAna ke samakSa ghaNTA bajAnA... parantu yaha AtmA kyA hai ? aise tattva ke sAmarthya ke anubhava aura pratIti ke binA yaha saba nirarthaka cAra gati meM bhaTakane ke liye hai| samajha meM AyA? isalie yahA~ kahate haiM, bhagavAna AtmA... dravyadRSTi se jIva ke sAtha karmoM kA
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 gAthA-74 saMyoga nahIM dikhatA hai| isa ora hai bhAI! vastu dRSTi se dekheM, jaise usa pIpala ko usakI zakti ke satva se dekheM to vaha kAlI aura alpa caraparAhaTa usameM nahIM hai, usameM to pUrNa caraparAhaTa se bharapUra aura pUrNa hare raMga se bharapUra vaha tattva hai| aise hI bhagavAna AtmA ko vastu se dekheM, usake padArtha ke satva se dekheM to use karma ke saMga se (huA) vikAra vaha usameM hai hI nhiiN| aise hI karma ke ghaTane se, puruSArtha se kahIM karma ghaTate haiM aura vizuddhi thor3I bar3hatI hai aise bhaGga bhI jisa antara vastu meM nahIM haiM, jaise pIpala meM do paharI, pA~ca paharI, dasa paharI pragaTa hotI hai parantu ve saba bhaGga antara meM aise nahIM haiM / antara meM to pUrNa, pUrNa, pUrNa, pUrNa par3A huA hai / zazIbhAI! mumukSu : dRSTAnta meM to bAta baiTha jAtI hai? uttara : vaha dRSTAnta (kisalie dete haiM)? dRSTAnta ke liye dRSTAnta hai? yA siddhAnta ke liye dRSTAnta hai? siddhAnta ke liye dRSTAnta hai yA dRSTAnta ke liye dRSTAnta hai ? dRSTAnta meM se amuka siddhAnta nikAlane ke liye dRSTAnta hai| samajha meM AyA? kahate haiM, yadi bhagavAna AtmA ko vastu dRSTi se dekheM, yathArtha dRSTi se antaradRSTi karane se antara pUrNa jJAna Ananda se dekheM, to use karma kA saMyoga aura usake nimitta se svayaM puruSArtha se ulaTA vikAra, puNya-pApa kare aura alpajJapanA, yaha saba usameM pUrNa dRSTi se dekheM to nahIM hai| samajha meM AyA? isa dRSTi se karma sApekSa ho jAte haiN| karmoM kI apekSA na lenevAle dravyArthikanaya meM isa kSAyikabhAva kA bhI vicAra nahIM A sktaa| jarA sUkSma bAta hai| Atmavastu, usakI pUrNa zakti kA satva dekhane se usakI pragaTa avasthA jo rAga kA abhAva hokara, karma kA abhAva karake, puruSArtha dvArA jo dazA pragaTa hotI hai; vaha dazA bhI kSaNika avasthA kI pUrNatA hai, kSaNika avasthA kI pUrNatA hai, sampUrNa pUrNatA nahIM hai| samajha meM AyA? kabhI isane apanI jAti kyA hai ? use dekhA nahIM, bAkI par3ha-par3ha kara par3he saba jagata ke vyartha aura zAstra par3he parantu zAstra meM se kyA nikAlanA hai, isakA patA nahIM hai| yaha bhagavAna AtmA eka sekeNDa ke asaMkhya bhAga meM pUrNa Ananda aura pUrNa jJAna aura pUrNa zAnti ke, pUrNa svacchatA ke, pUrNa prabhutA ke sAmarthya se - svabhAva se bharapUra vaha
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) padArtha hai| usa dRSTi se dekheM to use jo nayI dazA pragaTa hotI hai, usakI bhI jisake trikAla dravya kI dRSTi meM apekSA nahIM rhtii| kaho, isameM samajha meM AtA hai yA nahIM? mAMgIrAmajI! vaha to anAdi se ananta kAla taka sarva vastu ko apane mUla svabhAva meM dikhAnevAlA dravyArthikanaya hai| dravya-vastu ko dekhane kI dRSTi se anAdi-ananta sat... sat... sat... sat... sat... sat... hai... hai... hai... hai... hai... hai... (jisakI) Adi nahIM, anta nahIM, utpanna nahIM, nAza nhiiN| aisA jo AtmapadArtha dhruva sat, hai... hai... hai... aisA usakA jJAna-Ananda hai... hai... hai... pUrNa... pUrNa... pUrNa... pUrNa... hai| AhA...hA... ! vimalacandajI! isane kabhI AtmA kyA hai ? kaisA, kyoM hai ? (vaha nahIM dekhaa)| vaha aisA kahatA hai ki apane ko kucha pavitratA pragaTa karanI hai| aisA kahate haiM na? usakA artha yaha huA ki usakI vartamAna dazA meM pavitratA nahIM hai yadi vartamAnadazA-hAlata meM pavitratA hove to pavitratA pragaTa karanI hai, yaha nahIM rhtaa| taba isakA artha yaha huA ki usakI dazA meM-hAlata meM vartamAna meM to apavitratA hai| aba mujhe pavitratA karanI hai - aisA kahanevAlA pavitratA lAyegA kahA~ se? jo apavitratA hai, usameM se pavitratA AyegI? apavitratA jAye, usameM se pavitratA AyegI? apavitratA kI dazA jAye aura pavitratA andara meM par3I hai usameM se AyegI, bhAva meM se bhAva AtA hai| ___ mujhe apavitratA miTAnA hai aura pavitratA cAhie; usakA siddhAnta yaha huA ki usakI dazA meM apavitratA hai, vaha naSTa ho sakatI hai aura usake sthAna meM pavitratA lAyI jA sakatI hai parantu vaha pavitratA kahA~ se AyegI? apavitratA kI dazA gayI, usameM se AyegI? gayI usameM se vaha to abhAva ho gyaa| andara meM jo bhAva hai, trikAlabhAva pavitrasvarUpa hai, usameM ekAkAra karane para usakI apavitratA miTakara pavitratA pragaTa hotI hai| yahA~ to kahate haiM ki pavitratA pragaTa ho vaha bhI eka hAlata aura dazA hai| bhAI! AhA...hA... ! jahA~ vastu ko antara ekarUpa cidAnanda pUrNa zakti kA sattva jahA~ jaisA hai; use to vikAravAlA nahIM, zarIravAlA nahIM, yaha alpavikAsa huA vaha nahIM aura pUrNa vikAsa kI dazA to usameM se nayI pragaTa huI utanA bhI nahIM, vaha to trikAla jJAyakamUrti hai, trikAlapUrNa
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA-74 Ananda aura zAntarasa kA kanda hai| samajha meM AyA? use dekhane para dRSTi meM eka hI vastu dikhatI hai, pUrNa... pUrNa... pUrNa... pUrNa... basa! isa dRSTi se dekhane para AtmA ko samyagdarzana aura zAnti kI dazA pragaTa hotI hai, dUsarA koI upAya nahIM hai| samajha meM AyA? isa dRSTi se dekhane para AtmA ke sAtha karma kA sambandha na kabhI thA, na hai, na hogaa| karma hai parantu vastudRSTi se dekhA jAye to karma kA sambandha AtmA ko hai hI nhiiN| bhagavAna pUrNAnanda prabhu hai parantu usa dRSTi kA jora kahA~ se lAnA? karma kA sambandha hone para bhI nhiiN| AhA...hA...! puNya-pApa ke jaise bhAva karatA hai - dayA, dAna, vrata, bhakti, pUjA vaha zubhabhAva hai puNya hai, usase puNya bandhana hotA hai, karma rajakaNa (baMdhate haiN)| hiMsA, jhUTha, corI, viSayabhoga, vAsanA vaha pApabhAva hai, usase pApabandhana (hotA hai)| parantu vaha karma rajakaNa hai, vaha rajakaNa hai, vaha kahIM AtmA kI mUla cIja nahIM hai tathA jisa kAraNa se karma ba~dhA, aisA bhAva vaha bhI kRtrima vikAra hai, usake lakSya se nahIM dekhakara vastu kI dRSTi se dekho to use karma kA sambandha bhI nahIM hai| karma (kA sambandha) thA bhI nahIM, sambandha tIna kAla meM nahIM haiN| yaha to nahIM parantu vikAra kI vRtti jo utpanna hotI hai, vaha bhI vastu kI dRSTi se dekhane para usameM nahIM hai| itanI dRSTi ke jora se jaba AtmA kA svIkAra ho, usa dRSTi ke jora se yaha AtmA paripUrNa akhaNDAnanda ekarUpa hai - aisA dRSTi ke jora se svIkAra hotA hai, vikAra aura karma kA sambandha mujhe hai hI nahIM aisI dRSTi hone para use antara meM samyagdarzana, jJAna aura zAnti kA aMza, zAnti kA kaNa antara meM se pragaTa hotA hai| kauna kahatA hai (bAhara meM sukha hai)? dhUla meM bhI sukha nahIM hai, sukha to yahA~ hai / mara gayA bAhara meM, sukha (khojakara) / vaha AtmA meM hotA hai, yA AtmA kA sukha para meM hotA hai? dhUla meM sukha hotA hai ? isa zarIra meM, mAMsa meM, haDDiyoM meM, paise meM, dAla, bhAta, mausamI, makkhana, rezama ke gadde, dhUla meM sukha hogA? isakA sukha vahA~ hogA? ise khabara nahIM hai| AtmA meM isakA atIndriya Ananda se bharapUra vaha tattva hai, saccidAnandasvarUpa - sat zAzvat, cida - jJAna aura Ananda, atIndriya Ananda kA rasakanda paripUrNa prabhu AtmA hai| samajha meM AyA? isa dRSTi se dekhane para karma ke sambandha ke aura karma ke sambandha se
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 47 honevAlI dazAyeM, usakI dRSTi ke viSaya meM ve nahIM AtI hai - aisI dRSTi pragaTa karane kA nAma samyagdarzana hai| AhA...hA...! kaisA sukha hogA ina paisoM meM ? hai ? to kisalie tumhAre (beTe) vahA~ jAte? vahA~ hairAna hotA hai| kaho, (vahA~ jAkara) hairAna hotA hai| lar3ake ko amerikA meM dasa hajAra kA vetana milatA hai na! hairAna hone gayA hai. vahA~ hairAna hone| vaha svayaM kahatA hai, hA~, vaha svayaM / usameM dhUla meM sukha nahIM hai| vaha becArA Ave taba kahatA hai, usameM kucha nhiiN| karane kA to yaha hai aisA kahatA hai| mahIne kA dasa hajAra vetana ho yA bIsa hajAra ho, (usameM) AtmA ko kyA? hairAna, AkulatA hai| AkulatA... AkulatA... AkulatA... yaha AyA na, A gyaa| vikalpa hA~! vikalpa, vikalpa kI holI hai, vaha cIja to yahA~ sparza bhI nahIM krtii| yahA~ sparza karatI hai? par3a jAtI hai yahA~? AtmA to arUpI bhagavAna hai, use rUpI sparza karatA hai? ve to rUpI paramANu jar3a, varNa, gandha, rasa, sparzavAle haiN| vikalpa uThAve, vikalpa! yaha mujhe milA maiMne haTAyA - aise vikalpa kI vAsanA uThAve vaha du:khadAyaka vikalpa hai| jise sukha aura zAnti arthAt svatantratA cAhie, use isa kalpanA se pAra caitanya bhagavAna pUrNAnanda hai, usakI dRSTi karanA caahie| usa dRSTi meM svatantratA pragaTa hokara zAnti pragaTa hotI hai, isake atirikta koI sukha kA rAstA nahIM hai| samajha meM AyA? tIna kAla meM eka svarUpa meM zuddha sphaTika maNi ke samAna dikhanevAlA yaha AtmA hai| jaise, sphaTika maNi, zuddha sphaTika maNi, zuddha-zveta hai; use vartamAna meM kAle, lAla, phUla ke nimitta se andara jo kAlA, lAla, raMga dikhatA hai| vaha kahIM sphaTika kA mUla svarUpa nahIM hai| aise sphaTika kI mUla cIja se dekho to kAle, lAla phUla meM jo kAlA lAla dAga dikhatA hai, vaha usakA svarUpa nahIM hai| aise hI yaha bhagavAna to caitanyasvarUpa sphaTika hai / vaha patthara to jar3a sphaTika hai / caitanya sphaTika, jJAnAnanda sphaTika mUrti prabhu nirmalAnanda hai; isa dRSTi se dekho to usameM puNya-pApa ke vikAra kA dAga bhI usake svarUpa meM nahIM hai| AtmA kI aisI dRSTi karane kA nAma dharmadRSTi hai aura yaha dharmadRSTi ke binA tIna kAla meM kisI ko dharma nahIM hotaa| samajha meM AyA? bahuta kaThina par3atA hai aisA kitane hI kahate haiM / hai?
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 gAthA-74 dharma binA kahA~ sukhI thA? dhUla meM / sukha kahA~ se AyA? yaha bAta to pahale kI hai ki dharma ke binA sukha nahIM hai| dharma / sukha vaha AtmA meM hai| Anandakanda prabhu saccidAnanda sat zAzvat jJAtA aura Ananda kA bhaNDAra paripUrNa hai, pIpala ke dAne kI zakti ke dRSTAnta se usameM antaradRSTi dene para sukha hove aisA hai| varanA dhUla meM kahIM sukha nahIM hai| seThiyA aura rAjA, bhikhArI, bhikhArI saba du:khI hai| karor3apati, araboMpati jar3a ke pati haiM, caitanya ke pati nhiiN| malUkacandabhAI ? jar3a kA pati? kalpanA se mAnatA hai, (dhUla meM kahIM sukha nahIM hai|) usake pAsa yahA~ (jar3a) cIja kaba AtI hai? AhA...hA...! bhagavAna satsvarUpa kAyama asalI vastu, jisakI mIMgI akelA Ananda va jJAna aura zuddhatA kI paripUrNatA hai, kahate haiM ki aisI dRSTi se dekhane para use yaha nArakI aura manuSya, deva aura rAga aura dveSa, isa dRSTi se dekhane para usameM nahIM hai aura vaha dRSTi karanA vahI AtmA ko hitakara hai| samajha meM AyA? paryAya kI dRSTi se... avasthA dRSTi se dekheM to dikhatA hai| vartamAnadazA meM rAga hai parantu vaha dRSTi to jAnane yogya hai| vaha kahIM AdaraNIya nahIM hai| Adara karane yogya to andara trikAla (svarUpa hai)| vikalpa hone para bhI mere svarUpa meM nahIM hai aisI pUrNAnanda kI dRSTi kA Azraya karanA, vaha sukhI hone mArga hai| kaho, samajha meM AyA? vAstava meM para kA grahaNa aura svaguNa ke tyAga se rahita hai| antima (lAina) hai| bhagavAna AtmA, rAga kA bhI jise svabhAva meM grahaNa nahIM hai aura apane zuddha dhruva guNa ko kabhI chor3A nahIM hai| zuddha dhruva guNa jo zakti, pIpala ne cauMsaTha paharI caraparAhaTa aura harA raMga kabhI chor3A nahIM hai aura usa zakti ne kabhI kAlA raMga grahaNa kiyA nahIM hai aura jo bAhara kI kar3akarAyI hotI hai na pIpala ke Upara? use andara ke svabhAva meM usane grahaNa nahIM kiyA hai| aise hI bhagavAna AtmA, usake jJAna Ananda svabhAva meM, ekAkAra meM usane puNya-pApa ke vikAra aura alpajJatA andara meM grahaNa nahIM kI hai aura apanA dhruva zAzvat svabhAva hai, vaha kabhI usane chor3A nahIM hai| samajha meM AyA? yaha kisa prakAra kA dharma hai?
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 2 ) vaha to mandira banAnA, pUjA karanA, bhakti karanA, calo 'zatruJjaya jA AveM, vahA~ jA AveM to dharma ho gyaa|' dhUla meM bhI dharma nahIM hai| tere 'zatruJjaya' jA aura lAkha bAra Upara car3ha aura nIce utara ( to bhI dharma nahIM hai ) / samajha meM AyA ? zubharAga ho, pApa se bacane ke liye zubharAga hai| dharma nahIM, dharma nahIM, dharma nhiiN| samajha meM AyA ? yaha saba bahuta bAta kI hai| 49 jaba sarva ko eka samAna zuddha dekhA gayA taba na koI mitra hai na koI zatru apane ko aura sarva ko samAna dekhane para rAga-dveSa kA patA hI nahIM lagatA / bhagavAna AtmA apane zuddha dhruva svabhAva ko dekhane se, jisameM rAga-dveSa bhI nahIM hai aisA dekhane se, jisameM svatantratA pragaTa hotI hai to usa prakAra dUsarI AtmAe~ bhI zuddha dhruva satva se bharapUra hai, aisA dekhane para unake prati rAga-dveSa karane kA avasara nahIM rhtaa| bhAI ! samajha meM AyA? vaha AtmA bhI pUrNAnanda aura saccidAnanda dhruva zAzvat zakti meM paripUrNa hai / jaise apanI dRSTi se apanA svarUpa dekhane para svayaM ko zAnti aura vikArarahita bhAsatA hai, isa dRSTi se dUsare samasta AtmAoM ko dekho to ve AtmAe~ bhI pUrNAnanda se bharapUra hai / unake rAga-dveSa Adi na dekhe to yaha vyakti merA virodhI hai aura yaha vyakti merA mitra hai| yaha bAta nahIM rahatI hai / AhA... hA...! sarvatra samabhAva aura zAntarasa bahatA hai| bhagavAna AtmA, akele zubha-azubha vikalpa rAga kaSAyabhAva se rahita hai - aisA zraddhA - jJAna karane para apane ko zAnti A hai aura dUsare AtmAoM ko bhI isa prakAra dekhane se unake prati anAdara yA kaluSitatA nahIM hotii| unake svabhAva para samabhAva, samabhAva (rahatA hai)| bhagavAna hai, ve bhI bhagavAna haiM / jisa dina apane ko samhAleMge usa dina bhagavAna ho jaayeNge| samajha meM AyA ? dUsarA koI bhagavAna hone nahIM AyegA, paramArtha zakti unameM bhI par3I hai| I nirgrantha mumukSu ko ucita hai ki isa taraha samabhAva meM ramaNa karake sAmAyika cAritra kA pAlana kare / sAmAyika cAritra / sAmAyika arthAt antara samatA pragaTa karanA / pUrNa... pUrNa... pUrNa... pUrNa... pUrNa... oho... ! jisakA svabhAva pUrNa svabhAva, usa para dRSTi jAne para pUrNa kA svIkAra karane para antaradRSTi meM samatAbhAva pragaTa hotA hai|
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 gAthA-75 vaha samatAbhAva pragaTa hotA hai, use samyagdarzana aura dharma kahate haiN| dharma koI aisI cIja nahIM hai ki aisA kareM aura aisI pUjA kareM aura bhakti kiyA aura vrata kiyA aura yaha pAlana kiyA aura upavAsa kiyA... holI kare! upavAsa kA vikalpa to zubharAga hai| samajha meM AyA? yaha bAta duniyA se alaga prakAra kI hai| svAnubhava meM lIna hokara sarva nayoM ke vicAra se rahita AtmAnanda meM masta ho jaave| (phira) 'samAdhizataka' kA dRSTAnta diyA hai| Apa hI jina hai yaha anubhava mokSa kA upAya hai jo jiNa so hau~ so ji hau ehuu bhAu nnibhNtu| mokkhaha~ kAraNa joiyA aNNu Na taMtu Na mNtu||75|| jo jina hai so maiM hi hU~, kara anubhava nirdhaant| he yogI! ziva hetu taja, mantra-tantra vibhraant|| anvayArtha - (jo jiNa so hauM) jo jinendra paramAtmA hai vaha maiM hU~ (so ji hauM) vahI maiM hU~ ( ehau NibhaMtu bhAu) aisI hI zaGkArahita bhAvanA kara (joiyA ) he yogI! ( mokkhahaM kAraNa aNNu taMtu Na maMtu Na) mokSa kA upAya yahI hai aura koI tantra yA koI mantra nahIM hai| aba 75, 75 gAthA hai na? svayaM hI jina hai... svayaM paramArthasvarUpa hai| yaha anubhava mokSa kA upAya hai| dekho, jo jiNa so hau~ so ji hau ehuu bhAu nnibhNtu| mokkhaha~ kAraNa joiyA aNNu Na taMtu Na mNtu||75|| 75 gAthA! jo jinendra paramAtmA hai vaha maiM hU~... jo pUrNAnanda vItarAgadazA prApta huI, jinheM AtmA kI zakti kI pUrNa vikAsa paramadazA prApta huI, vaisA paramAtmA vaha maiM huuN|
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 2 ) kyoMki maiM svayaM hI paramAtmA hone yogya hU~ / eka pIpala kI causaTha paharI (caraparAhaTa) pragaTa ho gayI aura eka pIpala causaTha paharI (caraparAhaTa kI) tAkata rakhatI hai| vaha to jar3a hai isalie use patA nahIM hai| isI taraha eka ko pUrNadazA pragaTa ho gayI aura yaha pUrNa dazA pragaTa hone kI tAkata rakhatA hai / maiM usake samAna hU~ / 51 jaise vItarAga paramezvara, jinhoMne AtmA meM se rAga-dveSa naSTa kiyA, alpajJapanA naSTa kiyA, sarvajJa aura vItarAgadazA jinakI pragaTa huI; vaisA hI maiM AtmA hU~, unakI jAti meM aura merI jAti meM koI antara nahIM hai| samajha meM AyA ? nIce gehU~ kI dRSTAnta deNge| jaise hajAra gehU~ ke dAne samAna AkAra aura guNoMvAle hoM ve saba samAna haiM to hI sabhI dAne alaga-alaga haiN| gehU~ ke hajAra dAne haiM na? pratyeka dAne kA AkAra samAna, ATA samAna, bhAva samAna, tathApi vastu alaga hai / isI prakAra pratyeka AtmA kA bhAva-svabhAva samAna tathApi vastu alaga hai, vastu eka nahIM hai| samajha meM AyA ? jo bhagavAna paramAtmAdazA ko prApta hue, usa dazA kA dhAraka zaktivAna vaha meM svayaM hI jinendra huuN| AhAhA ! vaha maiM hU~... aura jarA sI dUsarI bhASA hai| vaha hI maiM hU~.... aise do haiN| vahI maiM hU~ aisA, vahI maiM hU~ jora diyA hai| vahI maiM hU~, aisA adhika jora diyA hai / jinheM pUrNadazA pragaTa huI, AtmA hokara antarazakti kI vyaktatA kI, jaise tila meM se tela nikAlakara - jaise ghar3e meM zuddha par3A hai, vaisA hI tela tila meM par3A hai| isI prakAra jinhoMne andara paramazakti thI use anubhavadRSTi ekAkAra hokara pragaTa kI hai, vaisA hI maiM hU~, aisA antara meM dRSTi se AtmA kA svIkAra karanA, vaha sukha ko prApta karane kA sarala, sIdhA mArga hai / 1 zazIbhAI! yaha hAtha Ave nahIM, sunane mile nahIM aura yaha aura vaha karo, pacAsa -pacAsa, sATha-sATha varSa cale gaye kitane hI ko to sattara ( pUre hue)| yaha kyA hai use sunane nahIM miltaa| yaha karo aura yaha chor3o aura yaha lo aura yaha do, sevA karo aura karuNA karo, dhUla karo aura yaha karo... kauna karatA thA ? dhUla ! para kI sevA kauna kare ? zarIra meM roga Ave to miTA nahIM sktaa| strI ko roga Ave to chur3Ane kA bahuta bhAva hai, DAkTara bahuta hoziyAra ho, svayaM ko roga hove to chUTa nahIM sakatA, vaha to jar3a kI avasthA
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 gAthA-75 hai, tU jar3a ko kara sakatA hai ? priya strI maratI ho, svayaM kI cAlIsa varSa kI umra (hove) aura usakI paitIsa varSa kI (hove) / hAya... hAya...! aba kyA karanA? dUsarI (patnI) hogI nahIM, yaha javAna lar3ake vivAha nahIM karane deMge, jilAne kA bahuta bhAva ho, mara jAtI hai| terA bhAva vahA~ kyA kAragata hogA? usakI dazA, usake zarIra kI jisa prakAra se honI hai, use tU kyA kara sakegA? samajha meM AyA? parantu isako abhimAna (aisA ki) dUsare kA kara deM, aisA kara deM, vaisA kara deN| abhI to bahuta hotA hai na? sudhAra kara deN| dhUla bhI nahIM kara pAte, suna na! yahA~ to kahate haiM ki jo vItarAga paramezvara pUrNAnanda ke nAtha, jinheM pragaTa dazA huI vaha maiM hU~, vaha maiM - aisA hI, utanA hI, utanA hI maiM vastupane hU~ - aisA dRSTi meM svIkAra Aye binA pUrNa tattva kA saccA svIkAra nahIM ho sktaa| vahI maiM hU~... jora (diyA) hai| vahI maiM huuN| vahI, vahI huuN| vahI hU~ aisI zakti jise pragaTa huI aisA maiM huuN| samajha meM AyA? pIpala kA pratyeka dAnA samAna hai| zakti se, sattva se, svabhAva se pUrNa andara meM samAna hai| isI taraha pratyeka AtmA zakti se, svabhAva se samAna hai| dazA meM antara hai to dazA kA antara TAlakara antara ke avalambana dvArA pUrNa dazA pragaTa kI, vahI maiM hU~ - maiM aisA hone yogya huuN| isakA artha hI hai ki vaha maiM huuN| ToDaramala' ne kahA na? zakti se hone yogya hU~, parantu yahA~ to kahate hai ki maiM vaha hU~, vaha hU~, yahA~ abhI huuN| __ zuddha, zuddha paramAnanda kI mUrti, jaise barpha kI zilA zItala hotI hai, barpha kI zItala zilA ho usa barpha ke kisI kone khA~care, madhya meM kabhI garmI nahIM hotii| isI taraha bhagavAna avikArI caitanya kA piNDa hai, usameM kahIM kaSAya rAga-dveSa nahIM hai - aisI vItarAgI zAntarasa kI zilA AtmA hai| bhagavAna jAne kaisA hogA? samajha meM AyA? zAnta... zAnta... zAnta... puNya-pApa ke zubha-azubha ke vikalpa vaha azAnti hai, du:kha hai| usake mUla svarUpa meM ve nahIM haiM, zAnta... zAnti kI barpha kI zilA jaise par3I ho, vaise hI bhagavAna deha se bhinna arUpI cidghana, ananta zAnti ke rasa ke kanda se vyApaka prabhu sampUrNa bhagavAna AtmA hai| AhA...hA... ! samajha meM AyA? 'ehuu NibhaMtu bhAu' aisI hI zaGkArahita bhAvanA kro| usakA artha hai / 'ehuu
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga - 2) NibhaMtu bhAu' aisI bhAvanA nirbhrAnta kara, bhrAnti na kara / are...! pUrNa paramezvara jinezvara hue unase maiM alaga prakAra kA hoU~gA ? jAti alaga, vastu to vaha kI vaha hai terI dazA meM tUne pragaTa nahIM kI, unhoMne pragaTa kI hai to zakti se to sabhI tattva (AtmA) samAna hI hai| aisA maiM vaha AtmA paramezvara hU~ aura paramezvara vahI maiM hU~ / AhA... hA... ! yaha - vaha kisa dRSTi ke jora se svIkAra kare ? yaha jJAna... yaha jAnanA... jAnanA... jAnanA... jAnanA... jAnanA... jAnanA... yaha jAnanA... jAnanA... jAnane kI zakti kI behadatA, acintyatA, amApatA, vaha maiM / usa jJAna ke sAtha rahanevAlA Ananda bhI sAtha hai / vaha atIndriya Ananda - behada Ananda-pUrNa Ananda vaha maiM huuN| aisI vastu kI dRSTi kA svIkAra hone se usakI paryAya meM arthAt dazA meM satya kA svIkAra hone para satya dazA pragaTa hotI hai, use dharma kahA jAtA hai| AhA...hA... ! adbhuta vyAkhyA bhAI dharma kI ! use ahiMsA kahA jAtA hai arthAt jo AtmA kA pUrNa jJAna Ananda Adi svabhAva hai aisA asvIkAra aura rAga-dveSa kA jitanA svIkAra, usakA nAma apane pUrNa svabhAva kA anAdara vaha usakI hiMsA hai| samajha meM AyA ? are... ! hiMsA, ahiMsA kI yaha phira kaisI vyAkhyA ? 53 svayaM caitanya pUrNAnanda prabhu, jisakI pIpala meM (zakti meM ) causaTha paharI caraparAhaTa aura harApana bharA hai, isase inakAra kare to vaha usakA khUna karatA hai| asti kI nAsti karatA hai| isI taraha bhagavAna AtmA meM pUrNa zAnta, Anandakanda jJAnAnanda pUrNa dhruva hai, usakA niSedha kare, usakI nAsti kare... nAsti kare kA artha ki usakI hiMsA karatA hai para kI hiMsA kauna kara sakatA thA ? dhUla / vaha to usakI dazA hone kI ho taba hotI hai| para kI dayA bhI kauna pAlana kara sakatA thA ? bhAva kare, bhAva kare isalie vahA~ para kI dayA pala jAtI hai ? taba to koI maregA kisa liye ? DAkTara kisalie marane degA ? DAkTara svayaM kisalie maregA ? zazIbhAI! tumhAre ve DAkTara the yA nahIM ? vaidya, sara... sara... sara... kyA kahalAte haiM ve ? sarjana / kisI kA Aparezana karate the, yahA~ Aye the, tIna-cAra bAra A gaye haiN| sarjana, 4 'bhAvanagara' kisI kA (Aparezana) karate the, vahA~ ( kahane lage) 'mujhe kucha hotA hai ' ur3a gaye ! svayaM gye|'bhaavngr' meM aspatAla meM svayaM mara gaye / sunA hai na ? bhAI ! yahA~ Aye
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 gAthA - 75 the, do-cAra bAra Aye the| eka bAra dAr3a ke liye Aye the, eka bAra 'jiMtharI' meM kucha thA taba Aye the| lo, svayaM dUsare kA Aparezana karane gaye the / (vahA~ kahane lage) 'mujhe kucha hotA hai' vahA~ samApta ho gaye / vaha to deha kI sthiti kauna rakhe ? jo avadhi usa saMyoga kI hai, utanI vahA~ rahane kI, indra-narendra koI pheraphAra karane meM samartha nahIM hai| bhagavAna AtmA pUrNAnanda kA nAtha, jisakA saMga hI kisI ko nahIM aise asaMga tattva kI dRSTi kara, usameM sukhI hone kI rAha hai, aisA kahate haiN| samajha meM AyA ? yaha tU kara sakatA hai| samajha meM AyA ? - he yogI! kyA kahate haiM ? aisI hI zaMkArahita bhAvanA karo 'ehuu NibhaMtu bhAu' yaha to akele siddhAnta par3he haiM na ! bar3e siddhAnta haiN| jaise 'cAra paise meM sera to maNa kA DhAI', - aisA sUtra hai / phira sUtra kA khulAsA cAhe jitanA karo, 'sAr3he sAta Ane- sAr3he ATha Ane' isI taraha yaha to akele siddhAnta, tattva hai| 'jo jiNa so hau~ so jihau~ ehau bhAu NibhaMtu' / bhrAnti chor3akara nirbhrAntarUpa se aisI bhAvanA kara / AhAhA ! yaha usa bhAvanA meM kitanA jora hai ! usakI puruSArtha kI ugratA kitanI hai ! koI kahe ki usameM kyA ? parantu usameM puruSArtha kI ugratA hai / alpajJa aura rAga-dveSa hone para bhI maiM pUrNAnanda hU~, akhaNDa abheda hU~ - aisI dRSTi meM puruSArtha meM aisA svIkAra ( AyA) usa puruSArtha kI ugratA kitanI ! usa zraddhA meM jora kitanA aura usake jJAna meM jora kitanA ki maiM aisA paripUrNa hU~ !! usa zraddhA, jJAna aura zAnti tInoM meM jora hai| samajha meM AyA ? mumukSu : jora karane kA upAya kyA ? uttara : vaha kyA kahalAtA hai ? usameM andara meM jora karanA, vaha jora lAne kA upAya aMgulI DAlanA hai vahA~ ? vaha jora, aisA hU~, vaha jora kauna lAve ? maiM alpajJa hU~, rAgI hU~, aisA hU~ aisI jo mAnyatA, usa mAnyatA meM yaha maiM paripUrNa hU~ isa mAnyatA kA jora kauna lAve? kaho, samajha meM AyA ? AhAhA ! duniyA meM bhI kahate haiM jananevAlI meM jora na ho to suyANI (prasutI karAnevAlA) kyA kare ? suyANI / vaise hI isameM paripUrNa ko pratIta karane kA jora na to kauna karA de ? kaho, samajha meM AyA ? ise ananta kAla gayA, caurAsI ke avatAra meM isake chilake ur3a gaye, Adi rahita kAla / Adi hai ? anAdi kA AtmA -
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) hai| nayA hotA hai ? (to) kahA~ rahA? kahA~ rahA? hove vaha jAtA nahIM aura nahIM ho vaha hotA nhiiN| hove, vaha jAtA hai ? hove usakA rUpAntara hotA hai| rUpAntara hotA hai; rahakara rUpAntara hotA hai parantu jAkara abhAva hotA hai, aisA kabhI nahIM ho sakatA aura na ho vaha nayI cIja hotI hai (aisA nahIM hotA) / gadhe ke sIMga jagat meM nahIM haiN| kabhI hue aisA hogA nhiiN| bhagavAna AtmA anAdi kA hai| samajha meM AyA? isameM AnandAdi guNa kI zakti anAdi kI par3I hai| pratIti meM nahIM hai, bharosA nahIM aataa| are ! maiM aisA? kahate haiM ki nirdhAnta hokara dhAraNA kr| bhrAnti chor3a de| AhAhA! are... ! maiM paripUrNa prabhu hU~ na ! mere svabhAva meM to paripUrNatA (bharI hai)| jise vastu kahate haiM aura vastu kA basA huA andara svabhAva yadi kaheM, vastu hai na? padArtha hai na? usameM basI huI zaktiyA~ haiM / vastu arthAt usameM basI huI zaktiyA~, to bhagavAna AtmA vastu meM basI huI rahI huI zaktiyA~ arthAt jJAna Ananda guNoM ke zakti ke svabhAva meM aparimitatA hotI hai, usameM mitatA-maryAdA kaise hogI? aisA jisakA aparimita jJAna AnandAdi pUrNa svabhAva hai, vahI maiM hU~, maiM bhagavAna huuN| jina vaha jinavara aura jinavara vaha jina! jinavara ko sampradAya kA zabda nahIM hai, guNavAcaka hai| rAga aura vikAra kA abhAva hokara usake sthAna meM antara meM jo vItarAgatA, nirdoSatA par3I hai, use pragaTa karake arAgI dazA kI paripUrNatA honA use AtmA kI vItarAgadazA kahate haiN| vaha AtmA kA guNavAcaka nAma hai, sampradAyavAcaka nhiiN| samajha meM AyA? he yogI! sambodhana kiyA hai, hA~! tU kucha karanA to cAhatA hai yA nahIM? kahate haiN| aisA jor3anA (hotA) hai na? rAga-dveSa, puNya-vikalpa yaha... yaha... yaha... yaha... usameM to terA jur3Ana hai, vaha bhI eka ajJAna kA yoga hai| para ke prati yoga-sambandha kiyA hai| aisA kara na aba! sukhI honA ho to aisA jur3Ana kara na! bhagavAna pUrNAnanda kA nAtha prabhu virAjatA hai, usameM jur3Ana (kr)| yoga... yoga arthAt yUja - judd'naa| jur3anA zraddhA-jJAna se svIkAra lAnA, vaha AtmA ke svabhAva meM jur3Ana ko yoga kahate haiN| usa yoga ko yogI kahate haiN| isa yoga kA sAra-dharma kahA jAtA hai| anya 'yogI' aise-vaise baiTha jAyeM aise yogI nhiiN| samajha meM AyA?
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA-75 bhagavAna AtmA ke pUrNa svabhAva meM jisane apanI dRSTi aura jJAna kI vartamAna kalA usameM jor3I, use yogI kahate haiM; usa yogI kA vaha vyApAra use yoga kahate haiM, usa yoga ko dharma kahate haiM / yaha kisa prakAra kI bAta ! zazIbhAI! yaha kahA~ kI (bAta) hogI? laoNjika se-nyAya se baiThe aisI bAta hai parantu kabhI pRSTha kholA nahIM na? kabhI pRSTha dekhA nahIM na? ki kahA~ hai merA mArga? merA pitA usameM kyA rakha gayA hai ? samajha meM AyA? ananta kAla meM aise ke aise AtmA ke bhAna binA bhaTakA hai| sAdhu huA, tyAgI huA, sUkha kara mara gayA parantu apanI jAti kI paripUrNatA kI dRSTi ke svIkAra binA janma-maraNa kA anta kisI dina nahIM aataa| (bhale hI) mara jAye nhiiN| bAbA hokara, yogI hokara / strI-putra kahA~ andara meM A gaye the, ve to becAre bAhara khar3e haiN| vaha maiMne chor3A, usakA ise abhimAna hai| bhagavAna AtmA eka samaya meM, sekeNDa ke choTe se choTe kAla meM prabha hai. aisA daSTi meM svIkAra na Ave taba taka paripUrNa kI satyatA kA svIkAra nahIM taba taka asatya kA svIkAra hai. vaha mithyAdaSTi hai| asatya kaho yA mithyA kaho. satya kaho yA samyaka kho| samajha meM AyA? AhAhA...! | mokSa kA upAya yahI hai aura koI mantra yA koI tantra nhiiN| koI mantra japane se hotA hogA? oma... oma... oma... oma... oma... aba oma... oma... lAkha bAra kara, karor3a bAra kara, vaha bhI vikalpa hai| ai... zazIbhAI! vaha to rAga hai, vaha kahA~ AtmA kA dharma thA? tantra, mantra hogA yA nahIM? mAMgaliyA-bAMdhaliyA bA~dha de aura amuka ho jAye; DorA bA~dha de, jA terA mokSa ho jAyegA! aisA kucha hogA yA nahIM? dhUla meM bhI kahIM nahIM hai, suna na ! phUlacandabhAI! 'jo jiNa so hau~ so ji hau~ ehau bhAu NibhaMtu mokkhaha~ kAraNa joiyA' pUrNAnanda kI dazArUpI mokSa... mokSa kA yaha artha hai| pUrNAnanda kI prApti usakA nAma mokss| aise mokSa ke kAraNarUpa, he yogI ! 'aNNu Na taMtu Na maMtu' bhagavAna pUrNAnanda prabhu, usakI antaradRSTi aura jJAna meM svIkAra karake ekAkAra honA, vahI AtmA ko pUrNa zuddhatArUpI Ananda aura pUrNa Ananda kI dazA kI pragaTatArUpI mokSa hai| usakA kAraNa yaha eka hI hai dUsarA koI vikalpa aura dayA, dAna, bhakti, pUjA-phUjA, jAtrA-phAtrA, vaha koI mokSa kA kAraNa nahIM hai| kaho, samajha meM AtA hai ? hai ?
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) mumukSu : yaha nahIM sUjhatA usakA kAraNa kyA? uttara : sUjhatA hai, nahIM sUjhatA aisA kaise? sthira nahIM ho sake to vahA~ taka use zubhabhAva hote haiN| dayA, dAna, bhakti, pUjA kA bhAva hotA hai parantu vaha bhAva hotA hai vaha andara kI sthiratA kA kAraNa nahIM hai aura andara kI zAnti kA kAraNa nahIM hai| samajha meM AyA? ___ mokSa kA upAya yahI hai ki apane AtmA ko nizcayanaya se jaisA hai vaisA smjhe|lo, jaisA bhagavAna trikAlI hai, vaisA usake jJAna meM le, zraddhA meM le, andara sthiratA kare, vahI AtmA ko pUrNa zuddhirUpI mokSadazA usakA yaha eka hI upAya hai| jaisA hai vaisA... jaisA pUrNa hai aisaa| vastu jJAna se, Ananda se, zAnti se, svacchatA se, prabhutA se, paramezvaratA se, kartA, karma, karaNa, sampradAna - ye sabhI zaktiyA~ andara AtmA meM pUrNa par3I hai| zuddharUpa se paripUrNa prabhu meM par3I hai| samajha meM AyA? aise svabhAva ko jaisA hai vaisA smjhe| ___ mUla svabhAva se yaha AtmA svayaM jinendra paramAtmA hai| karmarahita AtmA ko jinendra kahate haiN| apanA AtmA nizcaya se dravyakarma... jar3akarma, puNya-pApa ke bhAvakarma aura nokarma... zarIravANI se rahita hai| vyavahAranaya se athavA paryAyadRSTi se.... azuddha dikhatA hai| zuddha hone kI zakti rakhatA hai| tathApi avasthA-vartamAna hAlata se dekheM to vikAra dikhatA hai| vastu se dekheM to paramAtmA hone kI zakti kAyama rakhatA hai| kAraNa samayasAra khaa| AtmA aura paramAtmA samAna hai| AtmA aura paramAtmA saba prakAra se samAna hai| bhagavAna pUrNAnanda kI prApti huI aura yaha AtmA samAna hai, kevala sattA kI apekSA se bhinnatA hai| unakI sattA-honApanA bhinna hai, isakA sattApanA bhinna hai| dravya, kSetra, kAla aura bhAva jo eka AtmA ke haiM, ve hI dUsare AtmA ke haiN| bhagavAna AtmA jaisI apanI vastu, apanI caur3AI, apanI dazA aura apane bhAva usa rUpa svayaM hai; usI prakAra sabhI AtmAe~ haiN| sarva AtmAoM kA catuSTaya samAna hai, sadRzya hai parantu eka nahIM - eka samAna hai| saba eka nahIM, eka samAna hai| AhA...hA...! (gehU~ ke) dAne kA dRSTAnta diyA thA na?
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA-75 (apanI AtmA ko) paramAtmArUpa dekhanA aura anubhava karanA vahI vItarAgabhAva kI prApti kA upAya hai| nizcaya se apane AtmA ko pUrNasvarUpa se dekhanA, zraddhA karanA aura sthiratA vahI anubhava karanA, vahI pUrNAnanda kI prApti kA upAya hai| jitane pramANa meM antara meM rAga rahita zraddhAjJAna aura zAnti pragaTa hotI hai utane pramANa meM dharma hai| isake atirikta jitane rAgAdika raheM, utanA adharma hai| pUrNa... pUrNa prabhu usakI ekAgratA hokara jitanI rAgarahita dazA pragaTa hotI hai utanA dharma; vikalpa bAkI rahe utanA dharma se viruddhabhAva hai, samajha meM AyA? vAstava meM jo koI arahanta va siddha paramAtmA ko ThIka-ThIka pahacAnatA hai... yaha pravacanasAra kA dRSTAnta dete haiM / vAstava meM koI arahanta siddha paramAtmA jo hue unheM jo unake dravya-guNa ko, dravya arthAt vastu, guNa arthAt usakI zakti avasthA arthAt pragaTa dshaa| vastu, vastu kI zaktiyA~ arthAt guNa-svabhAva aura usakI vartamAna hAlata pragaTa dazA; usa pUrNAnanda paramAtmA ko ina tIna se jo jAnatA hai, aisA maiM AtmA hU~, aisA use jAnane kA prayatna hotA hai, taba use samyak-satyadarzana, AtmA pragaTa hotA hai| samajha meM AyA? yahI karma khAsa karane yogya mAnA hai| dekhA, aba kArya liyaa| yahI svAnubhava kI kalA hai| yahI svAnubhava kI kalA hai| AtmA meM ekAkAra dRSTi karanA, zuddhasvarUpa kA anubhava karanA, yahI kalA, yahI tantra hai, yahI mantra hai aura koI mantra-tantra nahIM hai| jisase AtmA mukti prApta kara ske| yahA~ ekAnta meM kitane hI Ate haiM, mahArAja! aisA koI mantra do ki jisase mokSa hove| aisA koI mantra-phantra nahIM hai, suna ! mahArAja kucha jApa karate hoMge (isalie maiM bhI kruuN)| jApa-vApa nahIM, isa bhagavAna ko pahacAnanA vaha jApa hai; usakI kImata Ane para use rAga-dveSa aura paisA aura para ke indriya-viSaya ke sukha ke bhoga kI kImata ur3a jAtI hai| atIndriya Ananda ke sukha kI kImata dRSTi meM Ane para indriya ke viSaya ke sukha aura usake kAraNa puNya aura usake phala bAhya (saMyoga), sabakI kImata ekadama ur3a jAtI hai| samajha meM AyA? bhagavAna AtmA atIndriya AnandamUrti saccidAnanda prabhu, usakI antara meM kImata
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) kI kImata karane para, kImatI kI kImata karane para, aisI kImatI cIja kI kImata dRSTi meM karane para use indriya-viSaya meM sukhabuddhi chUTa jAtI hai| mujhameM Ananda hai, indriya ke viSaya meM dhUla hai (aisI) sukhabuddhi ur3a jAtI hai| samajha meM AyA? aura indriya-viSaya ke kAraNarUpa puNyabhAva ho, usameM bhI sukhabuddhi ur3a jAtI hai| usa puNya se bandhana hotA hai, usa puNya se bhI sukhabuddhi ur3a jAtI hai| AhA...hA... ! usakI vidhi ise pakar3a meM nahIM aatii| pahale to sunane hI nahIM milatI to becArA kahA~ jAye? jisa pantha meM calA, aisA kA aisA calA jAtA hai / jindagI pUrI hokara marakara jAye, jahA~ se AyA ho, vahA~ kA vahA~ (jAtA hai), caurAsI kI ghAnI meM (jAtA hai)| caurAsI kI bar3I khAI par3I hai| AhA... hA...! vaha mara gayA, nahIM? navanItabhAI kA ldd'kaa| kAzmIra' (gayA thA) navanItabhAI gRhastha manuSya, sATha-sattara lAkha, karor3apati hoNge| DhAI karor3a ke to unheM kArakhAnA hai| unake do putra haiM, usameM eka lar3akA ghor3e para baiThakara aisA kahIM jA rahA thA, usameM rAstA choTA hogA, usameM ghor3A bhAgA, lar3akA usa para baiThA thA, vaha bhI lpttaa| nIce khAI... aisI khAI... ho gayA... chor3akara calA gyaa...| lar3akA aura ghor3A donoM nIce (gye)|khaaii vaha aisI khAI ki kisI bhI vyakti ko jAne kA koI rAstA na mileM. koI jA hI nahIM sktaa| ho gayA... aise girate... girate... gayA ho gayA samApta! calo chor3akara ! vaha ghor3A aura lar3akA donoM nIce gye| yaha navanItabhAI apane pramukha haiM na ! yahA~ makAna banAte haiM na? samajha meM AyA? yaha caurAsI kI khAI hai, kahate haiN| yadi yahA~ se laTakA... AhA...hA...! vaha avasara kaisA hogA? gRhastha vyakti, usakA lar3akA ghor3e para baiThakara jAye - aisA jarA-sA paira lttkaa| cAroM ora khAI... khAI... khAI... gaharI khAI babUla (kI jhAr3I) ke andara kaise bAgha, varU hogA? kitanA gaharA hogA? kahA~ jAkara pha~sa gayA hogA? aura vahA~ jAkara deha chUTa gayA hogA, ho gayA jAo! ghor3A aura manuSya / vaha khAI hai, bApU! aise hI isa manuSya deha meM AtmA ko pahacAnane kA kAla avasara hai| anyatra yaha avasara nahIM hai| yadi yaha avasara calA gayA to khAI meM jAyegA, caurAsI meM patA lage aisA nhiiN| upAya eka hI hai| samajha meM AyA? anekAnta ke jJAna se vibhUSita rahe kI paryAya kI apekSA se maiM karmasahita huuN|
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 gAthA - 75 avasthA se karma sahita hU~ / azuddhatA hai (vaha) mere trikAla meM hai nahIM, aisI dRSTi rakhakara apane AtmA meM ekAkAra hotA hai / kaho, samajha meM AyA ? yaha pacahattara gAthA huI / arahanta kA dRSTAnta diyA hai| jo koI arahanta bhagavAna ko dravya-guNa- paryAya dvArA yathArtha jAnatA hai... paramezvara jo ari arthAt rAga, dveSa, ajJAna, zatru, unheM jisane naSTa kiyA aise paramAtmA arahanta, aise arahanta ke dravya arthAt vastu, guNa aura paryAya - avasthA aisI nirmala, unake guNa paripUrNa nirmala, unakA dhAraka dravya nirmala, isa prakAra jo paramAtmA ke dravya-guNa-paryAya ko jAnatA hai, vaha AtmA ko jAnatA hai / aura use samyak ( prakAra se ) moha kA nAza hue binA nahIM rahatA / samyak prakAra se moha kA nAza hokara, samyak anubhava hue binA nahIM rhtaa| yaha pratIti kA jora lAnA kahA~ se ? karanA kahA~ se ? bhasma-vasma khAne se pragaTa hotA hai yA nahIM ? lo, yaha bhasma aisA kahate haiM na ! tAMbe kI bhasma, dhUla kI bhasma / dhUla bhI nahIM, suna na ! yaha to andara ke bala kI kalA kI bAta hai| jo kalA andara se jAge, taba svayaM mAne aisA hai| isalie arahanta kA dRSTAnta diyA hai / 76 gAthA meM guNa kI saMkhyA kI bAta kreNge| do, tIna aura cAra dRSTAnta deNge| ( zrotA : pramANa vacana gurudeva !) dharma ke stambha : AcAryadeva aho ! mahAna santa-munivaroM ne jaGgala meM rahakara AtmasvabhAva kA amRta bahAyA hai / AcAryadeva dharma ke stambha haiM, jinhoMne pavitra dharma ko TikAe rakhA hai, gajaba kA kAma kiyA hai| sAdhakadazA meM svarUpa kI zAnti kA vedana karate hue pariSahoM ko jItakara parama sat ko jIvanta rakhA hai / AcAryadeva ke kathana meM kevalajJAna kI jhaGkAra AtI hai / mahAna zAstroM kI racanA karake bahuta jIvoM para amApa upakAra kiyA hai| racanA to dekho ! pada -pada meM kitanA gambhIra rahasya bharA hai ! yaha to sat kI prasiddhi hai, isakI samajha meM to muktiramA ke varaNa karane kA zrIphala hai arthAt samajhanevAle ko mokSa hI hai / (- dRSTi nA nidhAna, bola 121 )
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ AtmA ke guNoM kI bhAvanA kare be te cau paMca vi Navaha~ sattaha~ daha pNcaahN| cauguNa sahiyau so muNai eyaha~ lakkhaNa jaahN||76|| dvi-tri-cAra-aru pA~ca chaha sAta pA~ca aura caar| nava guNa yukta paramAtmA, kara tU yaha nirAdhAra // anvayArtha - (so) usa apane AtmA ko (ve te cau paMca viNavaha~ sattaha~ chaha paMcAha~ cauguNa) do, tIna, cAra, pA~ca, nava, sAta, cha:, pA~ca aura cAra guNa sahita jAne (jAha~ eyaha~ lakkhaNa) usa paramAtmA ke yA AtmA ke ye hI lakSaNa haiN| vIra saMvata 2492, ASAr3ha kRSNa 5, gAthA 76 se 77 guruvAra, dinAGka 07-07-1966 pravacana naM. 28 Agama kA sAra A gyaa| Agama kA yaha sAra hai, yaha yogasAra / jise AtmA kA hita karanA ho, use kahA~ jur3Ana karanA aura kahA~ se haTanA? mudde kI bAta hai| jise AtmA kA hita arthAt samyagdarzana-jJAna-cAritra - aisA dharma pragaTa karanA ho, use AtmA kA svabhAva paripUrNa hai, usa para use dRSTi denA aura rAgAdi, nimitta Adi bheda Adi se dRSTi haTAnA - aisA yahA~ yogasAra' meM kahA jAtA hai| aba, yahA~ kahate haiM AtmA ke guNoM kI zuddha bhAvanA kre| yadyapi vastu eka samaya meM pUrNa ananta guNa kI piNDa ekarUpa hai, vahI Azraya karane yogya hai parantu usameM nahIM raha sake, taba una guNoM ke vicAra karanA - aisA kahate haiN| samajha meM AyA? be te cau paMca vi Navaha~ sattaha~ daha pNcaahN| cauguNa sahiyau so muNai eyaha~ lakkhaNa jaahN||76||
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA-76 usa AtmA ko... usa apane AtmA ko do, tIna, cAra, pA~ca nau, sAta, chaha, pA~ca, aura cAra guNasahita jaaneN| yahA~ to vyavahAra se vicAra kare to usakA vicAra kare - aisA kahate haiN| samajha meM AyA? bIca meM bhakti kA, pUjA kA, dAna kA vyavahAra Ave, vaha alaga bAta hai parantu ise vyavahAra karanA to najadIka kA yaha vyavahAra hai| nizcaya se to eka svarUpa bhagavAna AtmA ananta guNa kA ekarUpa svarUpa hai, usameM ekAkAra, usakA lakSya karake ekAkAra honA, vaha vastu kA svarUpa aura nizcaya vaha hai parantu usameM nahIM raha sake to usameM jAne se pahale, sthiratA se pahale aise guNa ke bheda kA vicAra kare, yaha kahate haiN| najadIka meM najadIka guNa ke vicAra karanA, vaha usakA vyavahAra hai- aisA yahA~ kahate haiN| bhAI! dasarA jo bhakti. vratAdi kA vyavahAra ho yA bAhara kA amuka ho| samajha meM AyA? AtmA ke dhyAna ke liye AtmA ke svarUpa kI bhAvanA karanA yogya hai| bhagavAna AtmA, jisameM ananta vItarAgatA. ananta Ananda - aise gaNoM kA ekarUpa aisA AtmA, use jJAyakabhAva se bhAnA, ekasvarUpa se bhAnA vaha mukhya lakSaNa hai, mukhya kartavya to yaha hai| samajha meM AyA? usameM nahIM raha sake, taba nizcaya se yaha AtmA eka sat padArtha hai, jJAyaka akhaNDa prakAzarUpa hai, kevala anubhava yogya hai... to vaha eka akhaNDa vastu hai, samajha meM AyA? dharma kartavya karanevAle ko eka jJAyakabhAvasvabhAva kA anubhava karanA, vaha usakA kartavya hai parantu vyavahAranaya se yaha aneka prakAra vicArA jA sakatA hai... ThIka likhA hai| samajha meM AyA? AtmA kA kalyANa karanA ho to AtmA kaisA hai? - aisA pahale use jAnanA cAhie aura jAnakara AtmA ke rUpa meM ekAgra honA caahie| jisameM se zAnti-dharma-hitadazA pragaTa hotI hai - aisA AtmA pahale barAbara ananta guNoM kA ekarUpa svarUpa jAnakara usameM hI lakSya karane yogya hai parantu usameM lakSya karake sthira nahIM ho sake to vyavahAranaya se use vicAra AtA hai, bheda kA vicAra AtA hai| kyA? do prakAra se vicAra kare to yaha guNa-paryAyavAna hai| eka prakAra se to jJAyakabhAva hai, yaha to eka vastu / samajha meM AyA? bahuta saMkSipta hai| yaha to 'yogasAra' hai
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) na! eka prakAra se jJAyaka cidAnanda pUrNAnanda prabhu kA hI anubhava karanA, yaha to vastusthiti hai| usameM na raha sake to do guNa kA vicAra karanA, yaha vikalpa / bheda hai / AhA...hA...! samajha meM AyA? yaha 'yogasAra' kA vyavahAra bhI alaga prakAra kA hai| vastu-jJAyaka cidAnandasvarUpa bhagavAna pUrNAnanda kA nAtha ekarUpa vastu hai| usakA hI dhyAna, usakA lakSya, usakI zraddhA, usameM sthiratA hI mokSArthI kA kartavya hai parantu usameM nahIM raha sake, taba vyavahAranaya se vaha guNa aura paryAyavAlA hai - aise vicAra Ate haiM / vaha vastu jo jJAyakabhAva, pUrNa ekarUpa vastu, usameM lakSya lekara sthira nahIM ho sake, taba vaha AtmA guNa-paryAyavAlA hai - aise vikalpa, vicAra Ate haiN| samajha meM AyA? usake vicAra Ate haiM (ki) yaha guNa-paryAyavAlA hai| dUsare AtmAoM aura dUsarI bAta kI bAta yahA~ nahIM hai| deva-guru-zAstra aise hote haiM, yaha saba vyavahArazraddhA sthUla meM jAtI hai| samajha meM AyA? mumukSu : yaha dekhane meM nahIM AyA? uttara : yaha, vaha dekhane meM Ave usI kI bAta hai| dekhanevAlA svayaM ko dekhakara vicAra karatA hai| dekhanevAlA kauna hai ? jar3a hai ? dekhanevAlA bhagavAna AtmA apane mUla svarUpa ko - ekarUpa ko dekhatA huA sthira ho, yaha to usakA mUla kartavya hai, yaha to usakA mUla AcaraNa hai aura yaha AcaraNa mokSa kA kAraNa hai| AhA...hA...! usameM sthira nahIM ho sake, puruSArtha kI kamajorI ke kAraNa, kamajorI ke kAraNa vikalpa utpanna ho, ekarUpa nizcaya meM sthira nahIM raha sake to gaNa kA vicAra (kre)| yaha AtmA ananta jJAna, ananta darzana, ananta Ananda, ananta vIrya, ananta svacchatA aise guNoM kA (dhAraka hai), parantu yaha AtmA ke guNa aura unakI avasthA, yaha guNa-paryAyavAlA hai - aise vicAra Ate haiM, vaha bhI vyavahAra hai, vikalpa hai, bhedarUpa vicAra hai / lo, samajha meM AyA? apane bhItara aneka guNa va paryAyoM ko rakhatA hai... bhagavAna AtmA yaha vastu, vastu hai| antara meM svayaM bhagavAna ananta guNa aura ananta avasthA rakhatA hai| vastu kA usakA usI ke bheda se vicAra karanA - aisA kahate haiM / AhA...hA...! samajha meM AyA? bhagavAna AtmA jise dharma karanA hai, jisameM dharma karanA hai - aisA bhagavAna pUrNa svarUpa,
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 gAthA - 76 usakA lakSya karake sthira honA, usameM nahIM raha sake to yaha AtmA ananta guNavAlA hai aura ananta guNa hai to unakI paryAya bhI ananta guNavAlI hai, paryAya bhI ananta hai - aise use eka ko do prakAra se vicAra karanA / AhA... hA... ! samajha meM AyA? yaha bhI vyavahAra aayaa| samajha meM AyA ? ekar3e eka aura bigar3e do / do vicAra Aye, vaha vikalpa AyA (to) bigAr3a khar3A huA / yaha sthira na ho sake to aise vicAra meM rahanA itanI bAta vahA~ lI hai / AhA....hA... ! yahA~ to mUla bAta hai na! yaha bheda par3A, vaha vAstava meM yogasAra nahIM hai / usakA vyavahAra (hai)| yogasAra to akhaNDa jJAyakamUrti prabhu meM antara meM Dhalakara ekAkAra honA vahI usakI vastu hai, phira yogasAra kI dazA, yogarUpa se jur3ane meM kAma na kare to usI usI ke yaha guNa aura yaha paryAya kA mAhAtmya karatA huA antarmukha samAne kA prayatna kare / samajha meM AyA? yaha akelI makkhana kI bAta hai / dUsare kahate haiM, isameM nizcaya meM vyavahAra kI bAta hI nahIM karate parantu yaha vyavahAra kA bAta kyA kare ? suna na, dUsarA vyavahAra bIca meM Ave, bhale hI usa samaya Ave parantu yaha vyavahAra, isake samIpa kA vyavahAra to yaha hai, samajha meM AyA ? AhA...hA...! athavA yaha jJAna-darzanasvarUpa hai... bhagavAna AtmA vastu, usake ananta guNa, usakI paryAya yaha bheda par3A, yaha vyavahAra huA athavA bhagavAna AtmA darzana -jJAnasvarUpa hai / vaha paramAtmA svayaM eka svarUpa meM darzana - jJAnasvarUpa hai - aise do guNoM se vicAranA, vaha bhI eka vyavahAranaya kA vikalpa hai| samajha meM AyA ? aisA adbhuta dharma hai, bhAI, vItarAga kA! logoM ko aisA lagatA hai ki yaha nizcayavAle... muni ko kahate haiM, yaha kyA lagA rakhA hai tumane ? vyavahAra DAlA to aisA vyavahAra DAlA ? vaha vyavahAra isameM kyoM nahIM rakhA ? yaha bAta to pahale ho gayI, jisa kisI ko svarUpa kI dRSTi aura sthiratA huI, use antara paJca mahAvrata kA vikalpa nimitta hotA hai, aura phira svarUpa kA sAdhana ugrarUpa se andara karatA hai - yaha bAta pahale kaha gaye haiN| samajha meM AyA ? yahA~ to antara meM bhagavAna AtmA kA hI gholana karane meM vyavahAra khar3A hotA hai, usakI bAta karate haiM /
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 65 yogasAra pravacana (bhAga-2) yaha eka hI kAla meM apane ko vaha sarva padArthoM ko dekhane-jAnanevAlA hai| bhagavAna AtmA eka hI kAla meM sabako jAnanevAlA aura dekhanevAlA hai| kisI ko apanA mAnanevAlA yA kisI ko apane meM milAnevAlA yaha usake svabhAva meM nahIM hai - aisA kahate haiN| usake svabhAva meM jAnanA-dekhanA hai - aisA kahate haiN| aisA bheda kA vicAra krnaa| usakA svabhAva jAnanA-dekhanA hai| ananta lokAlokAdi padArtha hoM, usameM kahIM jAnanedekhane ke atirikta usakA svabhAva, yaha merA (aura) maiM usakA - aisA usake svarUpa meM nahIM hai| samajha meM AyA? oho...! Atmavastu jAnanahAra aura dekhanahAra - aisA svabhAva dhAraka AtmA hai| vaha kisI para ko apanA mAnanevAlA - aise svabhAva kA dhAraka nahIM hai| vaise hI maiM para kA hU~ - aisA koI svabhAva dhAraka nahIM hai parantu maiM mujhe aura para ko jAnane-dekhane ke svabhAva kA dhAraka hU~, rakhanevAlA hU~ - aisA bheda, use vyavahAra kahate haiN| AhA...hA...! mAMgIlAlajI ! adbhuta bAta ! yaha una vItarAga kA vyavahAra! dUsare saba cillAte haiM, 'are... are...!' bhagavAna ! suna na, bhAI! nizcaya kI dRSTi aura anubhava hone para (bhI) sthira nahIM raha sake, taba bIca meM vyavahAra-bandha ke kAraNa ke bhAva AveM, ve bhI bandha ke kAraNa ke bhAva haiM / unakA utsAha kyA? jisakA kheda ho, usakA utsAha kyA? kyA kahA? vyavahAra bIca meM AtA hai, kheda hai ki bIca meM AtA hai| aisA kahA hai na? vaha hetu hai| o...ho...! bhagavAna AtmA merA dhruvasvabhAva jisameM ekarUpapanA trikAla (rahA hai), usake antara meM - dhruva meM ekAkAra (honA), usI meM ruci, usakA jJAna aura usakI ramaNatA (karanA), vahI vastu hai, vahI kartavya hai; vaha mokSa ke liye kAraNarUpa bhAva hai parantu kahate haiM ki bhAI! usameM sthira nahIM raha sake. kamajorI- paruSArtha kI bahata kamajorI hai. isalie use vyavahAra Ave to aisA vicAra krnaa| yaha to jAnane-dekhanevAlA, jAnane-dekhanevAle bhAva / guNa kA dhAraka AtmA hai - aisA vicAra-vikalpa AtA hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? samasta lokAloka - rAga se lekara deva-guru-zAstra, strI, kuTumba-parivAra yA chaha dravya saba - maiM apane meM rahakara jAnatA-dekhatA huuN| maiM apane meM rahakara jAnU-dekhU - aise svabhAva kA dhAraka, vaha maiM AtmA huuN| use aise vicAra ko bhI vyavahAra kahA jAtA hai|
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66 gAthA-76 AhA...hA... ! e... nihAlabhAI ! use abhI puNya-bandha kA kAraNa kahate haiM / adbhuta bAta, bhAI ! samajha meM AyA? bhAI! paramezvara kA pantha to koI alaukika hai| svayaM paramezvara hai / parama-Izvara, jisameM Izvara kI akelI mahAnatA, Izvara kA puJja bhagavAna par3A hai| AtmA arthAt eka Izvara nahIM, samajha meM AyA? vaha jJAnaguNa se Izvara, darzanaguNa se Izvara, cAritraguNa se Izvara ananta guNa se Izvara, ananta guNa kA Izvara - aisA vaha vicAra kare, kahate haiN| vaha vikalpa aura bheda hai| AhA...hA...! kaho, ratibhAI ! yaha par3hAI kaisI hogI? tumheM to yaha kA yahI sIkhanA, hara roja isI kA pahAr3A aura yaha kA yahI phaadd'aa| himmatabhAI! yaha kA yahI na! pratidina nayA kyA hogA? hai ? pustakeM nayI chapAye, kahate haiN| do-do varSa meM badalatI hogI, nahIM? nahIM bhI badalatI, yaha to nahIM badalatI aisI bAta / eka hI prakAra kA dhandhA aura eka hI prakAra kI pustaka! bhagavAna AtmA ananta guNa rAzi prabhu meM antara meM ekAkAra dRSTi, ruci aura sthiratA (honA), aisI akhaNDa vastu kI dRSTi jJAna aura ramaNatA... basa! yaha kA yahI mokSa kA mArga hai parantu isameM nahIM raha sake taba vaha dRSTi jJAna aura ramaNatA hone para bhI aisA bheda uThatA hai| amuka to dRSTi jJAna aura ekAkAra hone para bhI use aise vicAra Ate haiM ki oho... ! isakA eka-eka guNa Izvara aura usakI paryAya bhI IzvaravAna - aise ananta guNa kI IzvaravAna paryAya aura guNa, usakA vaha dhAraka, usakA vaha dhAraka - aisA vyavahAranaya kA vikalpa use AtA hai| kaho samajha meM AyA? are... ! paramezvara kA mArga...! paramezvara AtmA svayaM aura paramezvara trilokanAtha ne batAyA huA pantha, vaha alaukika hI hogA na, bhAI! laukika ke sAtha kahIM usakA mela khAye aisA nahIM hai. daniyA ke sAtha paramezvara ke pantha ko kahIM mela nahIM hai| aisA duniyA se to atar3o (bhinna hai) atar3A ko kyA kahate haiM ? bhinna, atar3o arthAt dUsare ke sAtha mela nahIM khAye aisA / atar3o hamArI kAThiyAvAr3I bhASA hai| atar3o arthAt kisI ke sAtha mela nahIM khAye, kisI ke sAtha mile nhiiN| isameM kucha bolA jAye - aisA nahIM hai| premacandabhAI ko kahatA huuN| tIna prakAra se vicAra kre| utpAda, vyaya aura dhruv| AhA...hA... ! bhagavAna AtmA....
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 67 pahale guNa-paryAya ko jAnakara nirNaya aura dRSTi kI ho aura jisane dRSTi nahIM kI use bhI aise vicAra pahale Ate haiM aura dRSTi karake anubhava kiyA ho, use bhI sthiratA nahIM ho, taba aise vicAra Ate haiM, use vyavahAra kahate haiM / yaha AtmA dhruvarUpa se zAzvat hai, nayI avasthA se utpanna hotA hai. parAnI avasthA vyaya-abhAva hotA hai - aisA usakA utpAdavyaya-dhruvasvarUpa, usa eka svarUpa meM tIna bheda se vicArane kA nAma vyavahAra hai| samajha meM AyA? yaha vyavahAra AtA hai, bIca meM Aye binA rahatA nahIM parantu hai, usakA utsAha karane yogya nahIM hai, usakA anusaraNa karane yogya nahIM hai| AtA avazya hai, AhA...hA...! adbhuta bAta, bhAI! kahA hai na vahA~ ? vyavahAra-darzana, jJAna-cAritra ko dhAraka vaha AtmA hai, parantu vaha vyavahAra anusaraNa karane yogya nahIM hai, hA~! kahanevAle aura sunanevAle donoM ko, basa aisA kahate haiN| 'samayasAra' AThavIM gAthA meM hai na! 'jaha Na vi sakkamaNajjo aNajabhAsaM viNA du gaaheduuN|' AhAhA...! yaha bhagavAna AtmA ko tIna rUpa se kahanA, gAnA isakA nAma anArya bhASA hai| use isa prakAra samajhAye binA dUsarA koI upAya nahIM hai| use ekarUpa prabhu kA jJAna nahIM hai, isalie bhagavAna AtmA zraddhA-jJAna-cAritra ko pahu~ce, prApta ho, vaha AtmA - aisA kahe binA vaha samajhatA nahIM hai, tathApi vaha kahanA usa kahanevAle ko usa samaya bhale hI vikalpa hai parantu vaha anusaraNa karane yogya nahIM hai| sunanevAlA bhale hI isa prakAra sune - yaha bhagavAna AtmA utpAda-vyaya-dhruva athavA darzana-jJAna-cAritravAlA hai -aisA bhale hI vicAre parantu usameM rahane yogya, anusaraNa karane yogya nahIM hai| vahA~ se haTakara jJAyakabhAva meM ekAkAra hone yogya hai / AhA...hA...! samajha meM AyA? utpAda-vyaya aura dhruva / samaya-samaya paryAyoM ke palaTane se utpatti - vinAza karate hue bhI apane svabhAva se avinAzI hai... bhagavAna AtmA eka sekeNDa ke asaMkhya bhAga meM pariNamita hote hue bhI, utpatti aura vyaya aisA palaTA khAne para bhI vastu kA palaTA nahIM hai - aise avinAzI ko dharanevAlA vaha tattva hai| paryAya se palaTe aura vastu se apalaTe - sadRzya rahe - aisI vaha vastu hai| AhA...hA... ! isameM kyA karanA? yaha AtA
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68 gAthA - 76 hai, vaha vyavahAra hai / AhA... hA... ! bhagavAna kI bhakti aura pUjA kA vyavahAra to bahuta sthUla, bAhara raha gyaa| samajha meM AyA ? athavA vaha samyagdarzana, samyagjJAna, samyakcAritrarUpa hai| aisA vicAra karanA, kahate haiM / utpAda, vyaya, dhrauvya usakI asti ke tIna prakAra aura yA yaha samyagdarzana, jJAna, cAritra ina guNoMvAlA aisA hai, usakA vicAra karanA / bhagavAna AtmA samyagdarzana kA dhAraka usakA guNa trikAla hai| paryAya samyagdarzanarUpa pariNamati hai / samyagjJAna trikAla hai, paryAya se samyakrUpa pariNamatA hai| cAritrarUpa trikAla hai, paryAyarUpa se ( cAritra) pariNamatA hai / aise ina guNa aura paryAyavAlA AtmA hai - aise tIna bheda se eka kA vicAra karanA, isakA nAma bhagavAna vyavahAra kahate haiM ki jo vyavahAra heya hai / AhA....hA... ! bApU ! tere ghara meM gaye binA terA chuTakArA nahIM hai / aise bheda-vicArane ko vaha ghara se bAhara nikalatA hai - aisA kahate haiN| samajha meM AyA ? cAra prakAra vicAra kare to yaha samyagdarzana, samyagjJAna, samyakcAritra aura samyaktapa... icchA nirodha / cAra ArAdhanA ke svarUpa kA vicAra kre| bhagavAna AtmA aise vastu se jJAyakarUpa hone para bhI jaba vicAra bheda meM AtA hai, taba aisA vicAranA ki yaha samyagdarzanamaya vastu, samyagjJAna, samyagcAritra aura paramAnanda kI ugradazArUpI tapa, paramAnanda kI ugradazArUpI tapa (- aise) cAra guNavAlA yaha bhagavAna hai parantu maiM yaha hU~ - aisI hU~ ke andara bAta hai / AhA... hA... ! samajha meM AyA ? athavA yaha ananta darzana, ananta jJAna, ananta sukha aura ananta vIrya ina cAra ananta catuSTayasvarUpa hai| bhagavAna AtmA apanI Rddhi meM... apanI sampatti meM ... potAnI (apanI) yaha hamArI kAThiyAvAr3I bhASA hai| potAnI kA artha apanI, aisA saba hindI samajha lenA / kyoM, rAjamalajI ! potAmAM... potAmAM... arthAt kyA hogA ? yaha kAThiyAvAr3I bhASA hai (isalie) jarA kaThina lgegii| potAmAM arthAt kyA ? potAmAM kyA hogA ? potAmAM arthAt apane meM, aisA / potAmAM arthAt apane meM, apane meM ananta jJAna, ananta darzana, ananta Ananda, ananta bala (- aise) ananta catuSTaya kI dhAraka vastu svayaM hI hai| eka ko cAra rUpa se dhAraka vicAra karanA, vaha vyavahAra aura bheda hai / AhA... hA... ! yaha vyavahAra
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) bhale hI Ave (parantu usakA) utsAha karane yogya nahIM hai| aisA Aye binA rahatA nhiiN| sarvajJapada pUrNa ekadama nahIM hotA, use samaya lagatA hai| sarvajJadazA pragaTa karane ko asaMkhya samaya lagate haiM to kahate haiM, aise vicAra hote haiM aisA vyavahAra hotA hai| (isa prakAra) cAra svarUpa hai| athavA yaha sukha-sattA caitanya bodha cAra bhAva prANoM kA dhArI hai| cAra bhAvaprANa liye haiM / sukha-Ananda, astirUpa rahA huA Ananda aura astirUpa caitanya aura bodha - jJAna ina cAra bhAvaprANoM kA dhArI huuN| maiM yaha AtmabhagavAna rAga-dveSa aura zarIra va vANI, karma kA dhAraka, yaha to usameM gandha meM nahIM hai| usake vyavahAra meM to dhAraka usakA vaha vyavahAra bhI nahIM hai| AhA...hA...! bhagavAna yaha caitanyabodha Ananda aura sattA aise prANa kA dhAraka hai| vaha eka aise prANa kA dhAraka hai, use bhI vyavahAra aura vikalpa kahate haiN| samajha meM AyA? o...ho...! athavA yaha AtmA apane dravya-kSetra-kAla bhAva kA svAmI hai|... cAra lenA hai na! bhagavAna AtmA...! cAra-cAra kI bAta calatI hai| svayaM prabhu, apanA dravya arthAt guNaparyAya kA piNDa; kSetra arthAt usakI avagAhanA-caur3AI; kAla arthAt avasthA; aura bhAva arthAt zakti - ina cAra kA yaha svAmI hai| apane dravya-kSetra-kAla-bhAva ke atirikta dUsare kisI vastu ke dravya-kSetra-kAla-bhAva kA svAmI yaha nahIM hai, mAlika nahIM hai| samajha meM AyA? zAntarasa kA dhAraka prabha, zAnta... zAnta... akelA upazamarasa, usakA dhAraka hai - aisA vicAranA yaha bhI bheda hai| samajha meM AyA? bhagavAna to svarUpa se akhaNDa ekarUpa hai, usakI ruci, jJAna aura sthiratA - yaha sAkSAt mokSa kA mArga hai parantu isameM jaba nahIM raha sake, taba aise vikalpa hote haiN| aise bheda hote haiM ki maiM apane dravya-kSetra-kAla-bhAva kA svAmI hU~; zarIra kA, rAga kA (svAmI nahIM) huuN| merI nirmala paryAya kA svAmI, hA~! rAga kA svAmI nahIM, zarIra kA, vANI kA, karma kA, strI, putra, kuTumba, deza, rASTra, dhUla, yaha rAjA, nRpati... narapati aisA kahate haiM na... nara-manuSya kA pati-vati, dharmI nahIM maantaa| maiM koI nara kA pati nahIM hU~, maiM to apane dravya-kSetra-kAla-bhAva kA pati huuN| AhA...hA...!
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 76 merI svAmitva kI cIja-vastu, usakI caur3AI, usakI avasthA, usakI zaktiyA~, unakA maiM mAlika hU~; isa prakAra cAra bheda se vicAra karanA, yaha bhI vyavahAra aura vikalpa hai| AhA...hA...! samajha meM AyA ? 70 pA~ca prakAra se vicAra kareM to ananta darzana, ananta jJAna, kSAyika samyaktva, kSAyika cAritra aura ananta vIrya... lo, isa prakAra liyA hai| aisA svarUpa hai| bhagavAna AtmA ananta darzanasvarUpa, ananta jJAnasvarUpa, kSAyika samakitasvarUpa kSAyika cAritrarUpa do aise liye aura ananta vIryasvarUpa / athavA usameM aupazamika, kSAyopazamika, kSAyika, audayika aura pAriNAmika ina pA~ca bhAvarUpa meM pariNamana kI zakti hai... yaha dUsare pA~ca liye, dUsare pA~ca liye / ve bhI pA~ca liye aura vaha bhI pA~ca liye / athavA bhagavAna AtmA upazamasvarUpa se hone kI zakti hai, upazamasamakita aura upazamacAritra hone kI zaktivAlA hai / kSayopazamadarzana, jJAna aura Ananda ke honevAlI zaktivAlA hai / kSAyikasamakitadarzana aura cAritra ke hone kI zaktivAlA hai / audayikausameM yogyatA, paryAya meM rAga hone kI usakI paryAya meM yogyatA hai| samajha meM AyA ? karma ke kAraNa nahIM, parapadArtha ke kAraNa nahIM / kala thor3A lekha AyA hai| karma ke kAraNa vikAra nahIM hotA - aisA 'sonagar3ha' kahatA hai|'songddh'vaale' aisA kahate haiM / 'sonagar3havAle !' kala hI AyA thaa| kyA hai ? 'jainadarzana' meN| ikkIsa bola kA uttara dete haiN| prabhu ! tU kahatA hai, vaha to saba kahate the / 'saMvat' 2006 kI sAla meM 'rAmavijaya' bhI kahatA thA ki ATha karma ke kAraNa bhaTakatA hai, aisA bhagavAna kahate haiM / tuma kahate ho ki nahIM, apane aparAdha se bhaTakatA hai| lo ! usa dina 2006 kI sAla meM 'pAlItAnA' meM vivAda uThA thA, solaha varSa pahale / samajha meM AyA? 'dAmodara seTha' bhI kahatA thA 'karma ke kAraNa vikAra hotA hai, adhika to tuma unapacAsa pratizata karma kA rakho aura ikyAvana pratizata puruSArtha kA rakho - aisA kahate the| yadyapi donoM kA AdhA-AdhA rakhanA cAhie parantu tumhAre bahuta jora denA ho to aise ikyAvana rkho|' kahA nahIM, harAma hai| eka bhI pratizata usakA kama nahIM aura isakA bhI kama nhiiN| sau ke sau pratizata karma ke karma meM aura vikAra ke vikAra meM hai|
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) dekho, yahA~ zakti dhAraNa karatA hai| aisA kahA na? audayikazakti dhAraNa karane kI zakti hai, paryAya meM aisA hone kI usameM eka yogyatA hai, trikAla guNa nahIM parantu usa paryAya kI aisI zakti hai, yaha vicAra krnaa| aisA vicAra nahIM karanA ki karma ke kAraNa mujhe vikAra hotA hai aura amuka ke kAraNa aisA hotA hai| samajha meM AyA? prazna - pramANa jJAna karane ke liye karma lenA (- aisA kahanA hai)| uttara - isameM hI pramANa hai| trikAla sAmAnya aura vizeSa paryAya, isakA jJAna, vaha pramANa hai| usa jJAna meM paravastu ke prakAza kA guNa sva-para prakAza meM A jAtA hai| kaho, samajha meM AyA isameM? yahA~ to apane astitva ke andara ho, usakI bAta hai; dUsare ke astitva kA bhAga usake ghara rhaa| AhA...hA...! samajha meM AyA? kahate haiM, aura pAriNAmikabhAva... yaha trikAla bhaav| ve cAra paryAya haiN| - upazama, kSayopazama, kSAyika vaha nirmala paryAya hai, udaya vaha vikArI (paryAya) hai (aura) pAriNAmika vaha trikAlI bhAvasvarUpa hai| aise pA~ca bhAvasvarUpa se vicAra krnaa| eka ko pA~ca (bhedasvarUpa se) vicAra karanA, vaha bhI vyavahAra hai| oho...! kaho, samajha meM AyA? eka samaya meM kitane bhAva hote haiM ? prazna huA thA na? kisI ke sAtha prazna huA thaa| pA~ca (bhAva) usase kahate haiM ki tumane nizcita Atmadharma par3hA lagatA hai (to vaha kahatA hai) hA~, bhAI! Atmadharma par3hate haiN| haribhAI ne ve nahIM DAle the? bola nahIM Aye the? eka bAra DAle the na? kisI ne kahA hogA ki pA~ca bhAva... / tumhAre meM na ho| vaha Atmadharma meM se liyA hogaa| yaha to hotA hai parantu unhoMne vaisA chA~Takara rakhI huI bAta usameM hotI hI nhiiN| unane par3hA usakI bAta hai na? unane par3hA usameM se pA~ca bola khe| aisA kahanevAle ne Atmadharma par3hA, usameM se pA~ca bola kahe na? tuma kyA samajhe? pA~ca bhAva eka samaya meM kahe taba usameM prazna kiyA ki tuma kahA~ se bole? Atmadharma binA hotA nhiiN| taba kahA hA~, maiMne Atmadharma meM par3hA hai| tuma samajhe nahIM abhI? unhoMne puuchaa| usane aisA javAba diyA hA~, Atmadharma par3hate haiN| eka samaya meM pA~ca bhAva hote haiM / upazamazreNI mA~r3e kSAyika samakita ho, upazamabhAva
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 gAthA-76 ho, kSayopazamabhAva ho, udayabhAva aura pAriNAmikabhAva, pA~coM hI bhAva eka samaya meM hote haiN| mAMgIrAmajI! yaha thor3I sUkSma bAta hai| yaha bAteM to sampradAya meM pahale se karate the| (saMvata) 1970-71-72, usameM koI nayI bAta nahIM hai| eka samaya meM pA~ca bhAva hote haiM. yaha to pahalI kakSA meM bhI thaa| samajha meM AyA? AtA hai. una logoM meM AtA hai paranta ve kucha alaga nahIM karate, samuccaya par3a jAte haiN| bahuta soM kA vAcana to kitane hI ko sabhA meM vyAkhyAna dene kI vidhi kaise sIkhanA, yaha bahuta aMzoM meM hotA hai| yaha kalA AyI to dIkSA lenA saphala nahIM to kyA dIkSA leM? koI ginatA nahIM, baiThe hoNge| mu~ha ke Age U~ce baiThanA yaha sphl| dhUla bhI saphala nahIM hai, suna na aba, dUsare ko samajhAnA yaha saba to vikalpa hai| bAhara nikale usakA phala kyA? bAhara nikale hoM to logoM meM aisA hotA hai ki AhA...hA...! mahArAja tyAgI hue parantu prasiddhi prApta kii| hA~, hamAre gA~va ko prasiddhi milii| jisa gA~va ke hoM, usa gA~va ke loga aisA kahate haiM / yaha mArga hogA? prasiddhi to AtmA meM andara prApta karanA hai, vaha prasiddhi hai, aatmprsiddhi| pA~ca bhAvavAlA AtmA... hai ? eka samaya meM bhI pA~ca bhAva hote haiM, hA~! kahA na? ye pA~coM bhAva AtmA meM hI hote haiN| karmoM meM aura pudgala meM to eka pAriNAmikabhAva aura adhika to karma meM udaya aura paarinnaamik| AtmA meM hI pA~ca bhAva hote haiM / usakA vicAra ise krnaa| AtmA arahanta, siddha, AcArya, upAdhyAya, sAdhu - ina pA~ca parameSThI pada kA dhAraka hai... pA~ca parameSThI ke pada kI paryAya kA dhAraka bhagavAna AtmA hai / maiM hI svayaM arahanta kI paryAya kA dharanevAlA merA tattva hai| vaha zakti mujha meM par3I hai| siddha kI paryAya ko dharane kI merI zakti par3I hai| AcArya arthAt nirmala guNa kI paryAya ko AcArya kahate haiM, kisI vikalpa aura bAhara ke kriyAkANDa ko nhiiN| AcArya ke pA~ca - jJAna, darzana, cAritra, tapa, vIrya, tapAcAra nirvikalpa jo AcAra, usakI paryAya kA piNDa to maiM AtmA huuN| aise hI upAdhyAya kI nirmala paryAya aura sAdhu kI nirmala paryAya kA dhAraka maiM AtmA huu| isa prakAra ise AtmA meM pA~ca pada kA dhArakarUpa se vicAra karanA, vaha vyavahAra hai| vaha bhI vyavahAra hai| kaho, samajha meM AyA? o...ho...! ThIka likhAvaTa kI hai| hA~!
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 73 yaha AtmA naraka, pazu, deva, manuSya, siddha gati ina pA~ca gatiyoM meM jAne kI zakti rakhatA hai| aisA vicAra karanA / gati kI yogyatA bhI mere kAraNa hai, mokSagati kI yogyatA bhI mere kAraNa hai| isa prakAra andara meM apanI sattA kA ina pA~ca prakAra se vicAra karanA, yaha eka svarUpa meM pA~ca prakAra kA vicAra vaha vyavahAra hai| chaha prakAra se vicAra... ananta jJAna, ananta darzana, ananta vIrya, ananta sukha, kSAyika samyaktva, kSAyika (cAritrasvarUpa hai...) athavA guNasvarUpa hai, aise guNasvarUpa hai, aise guNasvarUpa hai / athavA pUraba, pazcima, dakSiNa, uttara, Upara-nIce... chaha dizA kI bAta karate haiN| chaha yaha lenA, chaha yaha lenA aura yA chaha dizAe~ lenA - aisA kahate haiN| ina chaha dizAoM meM jAne kI zakti kA dhAraka hai| Urdhva, adho, pUraba, pazcima, uttara aura dakSiNa ina chaha meM (jAne kI) apanI zakti rakhatA hai: karma ke kAraNa nhiiN| kaho, samajha meM AyA? naraka meM jAne kI yogyatA bhI apanI paryAya meM svayaM ke kAraNa hai| pazu meM jAne kI, nigoda meM jAne kI paryAya kI yogyatA svayaM ke kAraNa se hai| apane astitva meM sattA kI yogyatA se hai| para to nimittamAtra vastu hai| samajhe? chaha guNasvarUpa athavA chaha dizA meM jAne kI yogytaavaalaa| athavA AtmA chaha guNavAlA hai| ve astitva Adi liye na! sAmAnyaguNa Ate haiM na? 'jaina siddhAnta pravezikA' meM chaha (guNa Ate haiN)| astitva, vastutva, dravyatva, prameyatva, agurulaghutva, pradezatva, ina chaha samyak guNoM kA dhArI hai, ina chaha sacce guNoM kA dhArI hai| samajha meM AyA? sAta prakAra kA vicAra kare to ananta jJAna, ananta darzana, ananta sukha, ananta jJAnacetanA, ananta vIrya... dekho, pahale jJAna to DAlA hai|.... kSAyika samyaktva aura kSAyika cAritra ina sAta guNasvarUpa hai|... athavA sAta bhaMgasvarUpa hai - aisA vicAra krnaa| saptabhaMgI lI hai| syAt sva se asti, syAt para se nAsti, syAt asti-nAsti, syAt avaktavya, syAt asti avaktavya, syAt nAsti avaktavya syAt asti nAsti avktvy| sAta bhaMga se - bheda se AtmA kA vicAra karanA, vaha bhI eka jJAna kI vikalpa kI dazA hai| jJAna meM usa prakAra kI (dazA) hai| isa prakAra vicAranA bhI dharatA hai, usameM hai| ye sAtoM sapta bhaMgI AtmA meM hai, aisA vicAra krnaa| para ke kAraNa ve nahIM haiM, samajha
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 gAthA-76 meM AyA? apanI asti, apane se hai aura apanA para se nahIM honApanA bhI apane se hai - aisA bhagavAna AtmA ko vicAra karanA... / athavA isa jIva ke kAraNa jIva-ajIva, Asrava, bandha, saMvara, nirjarA aura mokSa ye sAta tattvoM kI vyavasthA hotI hai|.... lo, usakI dazA meM sAta tattva hote haiM na? aisA vicaarnaa| AtmA, sAta naya se vicAranA / sAta naya se (vicAranA) ThIka hai| naigama, saMgraha, vyavahAra, RjusUtra, zabda, samabhirUDha aisI thor3I sUkSma bAta hai| nava prakAra se vicAra kareM to AtmA nava kevala labdhirUpa hai| usameM mAtra ATha nahIM AyA, ATha hai nhiiN| do, tIna, cAra, pA~ca, chaha, nau, sAta, aise bola liye haiN| samajha meM AyA? nau prakAra se vicAra kare to kevalI bhagavAna ko navalabdhi hotI hai, usa rUpa se meM huuN| abhI aisA maiM hU~, aisA, hA~! ananta jJAna, ananta darzana, isa labdhi kI paryAya kI prApti ko yogya maiM hI svayaM AtmA huuN| samajha meM AyA? svayaM prApti ke yogya hai na? dUsarA kauna de de? aisA hai| samajha meM AyA? nau prakAra - ananta jJAna, ananta darzana, ananta dAna, ananta lAbha, ananta bhoga, ananta upabhoga... eka bAra bhoganA, bArambAra bhoganA, ananta vIrya, kSAyika samyaktva, kSAyika cAritrarUpa... lo yaha nau hue| navalabdhi kA dhAraka maiM huuN| yaha saba A~kar3e yAda raheM aise nahIM haiM parantu unameM se bhAva to yAda rahatA hai na? mumukSu : A~kar3e kA kyA kAma hai? uttara : A~kar3e kA kisalie kare? bAta ThIka kahate haiM / A~kar3e kA kAma hai yA bhAva kA kAma hai ? __ athavA yaha AtmA puNya-pApasahita sAta tattva aise nau padArthoM meM sthita hotA hai|lo! hai na? puNya-pApa, Asrava, saMvara, nirjarA aura mokSa kI paryAya meM TikanevAlA AtmA hai yA nahIM? AhA...hA...! ThIka-ThIka vicAra kiyA hai| yaha bahuta AtA hai| paJcAstikAya' meM AtA hai na? ekarUpa se, dorUpa se, tInarUpa se, cArarUpa se AtA hai| usameM bhI AtA hai, una logoM meM bhI AtA hai| devAdhigama' meM saba bhaMga zvetAmbara meM Ate haiN| jIva kI apekSA se nau padArtha kA vicAra hai| isa prakAra AtmA ko aneka
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) guNa tathA svabhAvavAlA vicAranA, jisase vastu kA vicAra samabhAva se hotA hai / rAga, dveSa aura sAMsArika vikalpa jIte jA sakate haiM / usameM dUsare kA vicAra nahIM hai isalie usameM rAga kI tIvratA nahIM AtI / guNoM kI bhAvanA karate-karate hI svAnubhava kI zakti AtI hai... ina guNoM kA bahumAna karate-karate ... bhale hI vikalpa hai, usameM se haTakara andara meM ekAkAra ho, use antara kA anubhava kahA jAtA hai| vikalparahita bhAva meM AnA vaha hI svAnubhava hai / lo ! bhedarahita, vicArarahita hokara andara meM avalambana karanA, vikalparahita anubhava hai / anyabheda hai vaha to vikalpa hai| 4 I 'samayasAra' kA dRSTAnta diyA hai| dekho, zakti kA varNana hai sahI na, ThIka rakhA hai saiMtAlIsa shktiyaaN| yaha AtmA aneka prakAra kI zaktiyoM kA samudAya hai| eka - eka naya se eka-eka guNa kI paryAya athavA zakti kA vicAra karane se AtmA kA khaNDarUpa vicAra hotA hai / dekho, eka-eka guNa kA vicAra karane se eka-eka guNarUpa meM vikalpa utpanna hotA hai / isalie khaNDarUpa vicAra chor3akara maiM aisA anubhava karatA hU~ ki yaha akhaNDa hai to bhI aneka bhedavAlA hai, eka hai... andara bhale hI bheda hai, bheda hai tathApi dRSTi meM bheda nahIM hai| eka hai parama zAnta hai nizcaya hai, caitanyamayI jyotisvarUpa hai| lo, eka gAthA meM pacAsa minaTa gye| A~kar3e adhika na? ekadama chor3a de aise nahIM the / mumukSu : pA~ca nahIM liyA ? uttara : pA~ca kahA na ! do-tIna bAra khaa| cAhe jahA~ se lo, pA~ca do bAra AtA hai| pA~ca bhAvavAlA lo, pA~ca guNavAlA lo, do bAta meM se cAhe jo lo| yahA~ bhI do bAra AyA hai| eka bAra paJca aura phira paJca usameM cAhe jo pA~ca bola lo, jJAna-darzana- cAritravIrya... aba, 77... ! 75 do ko chor3akara do guNa vicAre chaMDivi be guNa sahiu jo appANi vasei / mai~ bhaNai lahu NivvANu lahei // 77 // sAmi
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 gAthA-77 do tajakara do guNa gahe, rahe Atma-rasa liin| zIghra lahe nirvANa pada, yaha kahate prbhu-jin|| anvayArtha - (jo be chaMDivi) jo do ko arthAt rAga-dveSa ko chor3akara (be guNa sahiu appANi vasei) jJAna, darzana do guNadhArI AtmA meM tiSThatA hai (lahu NivvANu lahei) vaha zIghra hI nirvANa pAtA hai| (emai~ jiNu sAmiu bhaNai) aisA jinendra bhagavAna kahate haiN| do ko chor3akara do guNa vicaare| lo, grahaNa-tyAga kA vikalpa bheda, yaha bhI vyavahAra se eka vikalpa hai| be chaMDivi be guNa sahiu jo appANi vsei| jiNu sAmiu emai~ bhaNai lahu NivvANu lhei||77|| jinavarasvAmI aisA kahate haiM / jinendra bhagavAna triloka ke nAtha jinendra prabhu aisA kahate haiM ki jo do ko arthAt rAga-dveSa ko chor3akara... lo, ThIka! AtmA vItarAgasvarUpa meM se bheda par3akara rAga-dveSa ko chor3akara jJAna-darzana do guNadhArI AtmA meM tiSThatA hai... AtmA meM sthita honA, parantu jJAna aura darzana kA dhAraka - aise AtmA meM sthira honaa| mUla to AtmA meM sthita honA hai| jJAna-darzana kA dhAraka aisA kahA hai| jJAna-darzana kA vicAra karake, yahA~ prazna nahIM hai| yaha to jJAna-darzana kA dhAraka bhagavAna AtmA ekarUpa hai, usameM 'appANi vaseiM' usa AtmA meM base / bheda meM basanA, vaha abhI AtmA meM basanA nahIM hai| samajha meM AyA? usameM samuccaya nAma liye the| 'jAha~ eyaha~ lakkhaNa' usake lakSaNa jaannaa| aba yaha kahate haiM ki ina saba vicAroM ko rokakara yaha AtmA-darzanarUpa kA dhAraka hai, aise AtmA meM bsnaa| kaho, samajha meM AyA? do ke lakSaNavAlA, aisA nhiiN| do kA rUpa vaha eka AtmA - aise AtmA meM bsnaa| lo, AtmA meM bsnaa| o...ho...! apane zuddhasvarUpa bhagavAna meM ruci-jJAna aura sthiratA karane kA nAma basanA kahA jAtA hai - aisA kare to 'jiNu sAmiu ema bhaNaI lahu
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) NivvANu lahei' to vaha zIghra hI nirvANa ko pAtA hai... alpa kAla meM usa jIva kI mukta hogI - aisA jinendrasvAmI ( kahate haiM) / jiNu sAAmiu kahA hai na ? isalie jinendra liyaa| svAmI - jinasvAmI aisA kahate haiM / jinasvAmI arthAt jinendra / jina ke svAmI arthAt jinendra AhA... hA... ! ' jiNu sAmiu emaI bhAi' jina ke indra aise jinendra prabhu yaha kahate haiM, jinendra prabhu aisA kahate haiM / bhagavAna AtmA meM, vaha jAnanedekhanevAlA do dhAraka eka tattva hai, aise AtmA meM base to alpa kAla meM mukti hotI hai - aisA jinendradeva kahate haiM / yaha kriyA kaisI ? samajha meM AyA ? 77 bandha kA mUla kAraNa rAga-dveSa hai, unakA tyAga karanA / rAga-dveSa kA khnndd| bhagavAna vItarAgasvarUpa hai, usameM khaNDa honA, yaha ThIka-aThIka, yaha rAga-dveSa hai| ThIka-aThIkapanA usake svabhAva meM nahIM hai| koI anukUla cIja ThIka aura pratikUla aThIka - yaha vastu meM hI nahIM hai / isameM, (AtmA meM) nahIM hai aura usameM bhI nahIM hai (arthAt) jJAta hone yogya cIja meM bhI koI ThIka aura aThIka (aise) do bhAga hI nahIM haiM aura AtmA meM aisA bhaMga nahIM hai, vaha to vItarAgasvarUpa hai| yaha ThIka aura aThIkaaise vikalpa utpanna hoM, ve vastu meM nahIM hai| samajha meM AyA ? AhA...hA... ! niroga zarIra hove to dharma hotA hai, lo! yaha kahate haiM aisA svarUpa meM hai hI nahIM / suna na ! aba vaha to parajJeya hai, vaha to jAnane yogya jJeya hai / usameM aisA hove to aisA ho, vahA~ ho to yahA~ ho aisA yahA~ kahA~ thA ? AhA... hA.... ! khAne-pIne ke sAdhana ho, suvidhAyeM hoM, strI-putra acche hoM, sevA - vebA kare, to kucha vaiyAvRttya meM sevA Tahala meM antara pdd'e| par3atA hogA yA nahIM ? strI acchI ho, putra ho, saba ise cAhate hoM, ThaNDe samaya AnA cAhie garma samaya AnA cAhie, sabere meM AnA cAhie, zAma ko (AnA caahie)| yaha saba ghara ke loga jAneM- aisI saba suvidhA, vyavasthA samAna ho to ise sphUrti rahatI hai yA nahIM ? mumukSu: zarIra ke sAtha AtmA kA kyA sambandha hai ? uttara : yahI kahate haiM ki bAhara meM ThIka-aThIka aisA kisI cIja meM nahIM hai, isalie rAga-dveSa chor3a de| tere svabhAva meM nahIM hai| ThIka-aThIka mAnanA - aisA terA svarUpa
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 gAthA-77 nahIM hai| tU to jAnane-dekhanevAlA (hai aura) yaha ekarUpa se jJAta hotA hai| samasta vastue~ jJAta hotI hai, ve ekarUpa se (jJAta hotI hai)| yaha ThIka-aThIka aise do bhAga haiM hI nhiiN| AhA...hA...! aura tere meM bhI do bhAga nahIM haiN| tU ekarUpa se hI sabako jAna, basa! yaha terA svarUpa hai| aise jAnane-dekhane ke bhAva meM rAga-dveSa ko chodd'kr| samajha meM AyA? yaha tyAga karane kA krama hai| pahale mithyAtva aura anantAnubandhI kaSAya sambandhI rAga-dveSa kA tyAga krnaa|mithyaadRsstti jIva para padArtha ko AtmA mAnane kI bhUla karatA hai| mithyAdRSTi jIva andara meM para-padArtha meM AtmA mAnane kI bhUla karatA hai| AtmA arthAt mujhe lAbha hogA, usase nukasAna hogA - aisA mAnanevAlA para ko apanA mAnatA hai| AhA...hA...! AtmA, bhagavAna AtmA ke atirikta koI bhI padArtha mujhe yaha ThIka hai, aisA vIrya kA utsAha, utsAhita vIrya (hotA hai), vaha anantAnubandhI kA krodha, mAna, mAyA, lobha hai| samajha meM AyA? mAyA aura lobha ye rAga ke ghara ke haiM aura krodha aura mAna do dveSa ke ghara ke haiN| koI bhI vIrya ullasita (hove ki) yaha ThIka hai, use anantAnubandhI mAyA, lobha kahate haiM / yaha ThIka nahIM hai, use anantAnubandhI kA krodha-mAna (kahate haiM) usameM para kI ekatvabuddhi hotI hai| samajha meM AyA? mithyAdRSTi para meM ahaGkAra aura mamakArabhAva karatA hai| yaha maiM aura yaha mere| indriyajanita parAdhIna sukha ko saccA sukha mAnatA hai| ajJAnI, indriyoM meM utpanna huA sukha (use saccA mAnatA hai)| mausammI khAI-piyA, aise gadde mahaMge rezama ke, rasa-pUrI khAye hoM aura phira rezama ke gadde para soyA ho, sira para paMkhA calatA ho, to or3hane kI jarUrata nahIM, makkhI chUtI nahIM, AhA...hA...! kitanI suvidhA ! kahate haiM ki isameM mithyAdRSTi sukhabuddhi mAnatA hai| AhA...hA...! aisI vyavasthA... kelA aura pUr3I sIdhe utara jAte hoM, cabAnA bhI nahIM par3e aura U~ce daItharA ho khAye aura phira malamala or3ha kara so jAye, nAgaravela kA pAna cabAtA ho, seTha sukha se sotA ho, mUr3ha hai - aisA kahate haiN| usameM sukhabuddhi mAne vaha mithyAdRSTi, parapadArtha ko anukUla mAne binA nahIM rhtaa| parAdhIna sukha ko sukha mAnatA hai|
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 79 isa mithyAtvabhAva ke kAraNa jina viSayoM ke sevana se indriyasukha kI kalpanA karatA hai, usa padArtha meM rAgabhAva karatA hai aura jisase viSayabhoga meM hAni hotI hai tathA jo viSaya nahIM rucate, unake prati dveSa karatA hai| yaha liyA hai, mokSamArgaprakAzaka meM liyA hai na yaha ! jo ise rucatA hai, ise madada karanevAlA hotA hai, usake prati rAga karatA hai, nahIM rucatA ise madada karanevAlA nahIM hotA, usake prati dveSa karatA hai| isa prakAra rAga-dveSa ke cAra prakAra haiN| phira anantAnubandhI Adi ke bheda kiye haiN| pahale anantAnubandhI ke tIvra rAga-dveSa chor3anA aura svarUpa kI ekAgratA krnaa| (zrotA : pramANa vacana gurudev|) eka bAra... yaha bAta to suna! / aho! AtmA kA jJAnasvabhAva ki jisameM bhava nahIM hai, usakA jisane nirNaya kiyA, vaha kramabaddhaparyAya kA jJAtA huA, use bhedajJAna huA, usane vAstava meM kevalI ko maanaa| prabhu! aisA hI vastusvarUpa hai aura aisA hI terA jJAnasvabhAva hai| eka bAra Agraha chor3akara, terI pAtratA aura sajjanatA lAkara yaha bAta to suna ! (pUjya gurudevazrI kAnajIsvAmI, Atmadharma, gujarAtI, agasta 2008)
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIra saMvata 2492, ASAr3ha kRSNa 6, gAthA 77 se 80 zukravAra, dinAGka 08-07-1966 pravacana naM. 29 yogasAra kI 77 gAthA ! kyA kahate haiM ? dekho ! chaMDivi be guNa sahiu jo appANi vasei / jaNu sAmi emai~ bhAi lahu NivvANu lahei // 77 // jo koI AtmA apane meM se rAga-dveSa ( chor3atA hai)| pahale to anantAnubandhI ke rAga-dveSa chor3akara apane AtmA kA samyagdarzana, jJAna, guNa grahaNa karake apane meM ekAgra hotA hai, 'appANi vasei' vaha alpa kAla meM mukti ko prApta karatA hai I mithyAtva aura anantAnubandhI ke rAga-dveSa ke miTAne ke liye samyagdarzana kA lAbha jarUrI hai| dUsarA pairAgrApha / kaho, samajha meM AyA ? AcArya mahArAja, digambara AcArya yogIndudeva aisA kahate haiM, do doSa ko chor3akara do guNa grahaNa karanA / do doSa rAga aura dveSa ko chor3akara, do guNa - apanI AtmA ke darzana aura jJAna, unheM grahaNa karanA / mumukSu : rAga-dveSa to dazaveM ( guNasthAna meM) chUTate haiM ? - uttara : rAga-dveSa kahA~ dazaveM meM chUTate haiN| yahA~ to cauthe guNasthAna se rAga-dveSa ko upayoga kI bhUmikA meM lAte hI nhiiN| samajha meM AyA ? samyagdRSTi apane AtmA ke jJAna upayoga meM rAga-dveSa ke pariNAma ko ekatvarUpa se nahIM lAte, taba use samyagdarzana - jJAna kahA jAtA hai / rAga hotA hai, parantu rAga aura dveSa ko roga jAnate haiN| dharmI jIva samyagdRSTi, rAga aura dveSa ko roga jAnate haiM aura apanA AtmasvabhAva, zuddhasvarUpa kI dRSTi aura jJAna karane ko lAbhadAyaka mAnate haiM / kaho samajha meM AyA ? isa samyaktva ke pAne kA upAya apane AtmA ke yathArtha svabhAva kA jJAna hai ... samyagdarzana pahalI cIja hai| ananta kAla meM apanA zuddha paramAtmA akelA Anandakanda
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) atIndriya AnandasvarUpa kI antaradRSTi ananta kAla meM nahIM kI hai| ataH kahate haiM, pahale vaha krnaa| atIndriya Ananda, sukha mujhameM hai aura mujhameM puNya-pApa ke kaSAyabhAva merI cIja meM nahIM hai - aisA samyak prApta karane kA upAya apane AtmA ke yathArtha svabhAva kA jJAna hai| yaha AtmA jJAnadarzanasvabhAva kA dhArI hai... bhagavAna AtmA jAnane-dekhane athavA zraddhAsvarUpa trikAla hai| samajha meM AyA? jAnanasvabhAva jJAna trikAla hai, zraddhAsvabhAva hI trikAla hai - aise AtmA meM dRSTi lagAkara (samyaktva prApta karanA) / sUrya ke samAna sva-para prakAzaka hai... aisA jaannaa| maiM apane ko jAnanevAlA hU~ aura rAga zarIra ko apanI asti meM rahakara jAnanevAlA hU~, samajha meM AyA? aisA antara nirNaya kare aura anubhava kare ki maiM AtmA jJAna-darzana kA dhAraka, jJAna-darzana kA dhArI huuN| yahA~ do kI bAta hai, isalie do lete haiN| jJAna-jAnanA aura zraddhA athavA darzana upayoga, usakA dhAraka AtmA apane meM rahakara dUsare ko aura sva ko jAnanevAlA hai| samajha meM AyA? aisA sUrya ke samAna bhagavAna AtmA sva-para prakAzaka sarvajJa hai sarvadarzI hai... AtmA sarvajJa hai, abhI; aura sarvadarzI hai| jJAna svabhAva hai to jJAna sampUrNa AtmA meM hai| darzana svabhAva hai, vaha darzana sampUrNa AtmA meM hai aura pUrNa vItarAga hai... AtmA rAgarahita hai to pUrNa vItarAga hai - aise AtmA kI antaradRSTi aura jJAna karanA, usakA nAma samyagdarzana aura jJAna hai| zuruAta meM, pahalI bhUmikA meM yaha pragaTa krnaa| pUrNa Anandamaya hai... bhagavAna AtmA kA AnandasvarUpa hai, atIndriya AnandasvarUpa hai| siddha meM jaisA atIndriya Ananda hai, vaisA merA svabhAva meM atIndriya Ananda hai / maiM usa atIndriya Ananda kA bhojana lenevAlA huuN| kaho, samajha meM AyA? haiM ? mumukSu : khAve aura phira dAna de? uttara : kauna kare? dhUla kare saba / khAye kise? kare kise? AhAhA...! apanI bhUmikA meM - apanI sattA meM rAga-dveSa kare yA harSa zoka bhoge| apanI svAbhAvika dRSTi karane se atIndriya Ananda bhoge| dUsarA kyA kare? apanA AtmA atIndriya Anandamaya hai| use karanevAlA aura bhoganevAlA hotA hai aatmaa| o...ho...! are...! sonI dAgine
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA-77 (gahane) banAye? dAgine ko kyA kahate haiM ? jevr| jevara banAye? sonI ko kucha de to vaha bhoge / kyA bhoge? paise ko - dhUla ko bhoge? dhUla meM bhI nahIM bhogtaa| mUr3ha mAnatA hai| apanI maujUdagI meM, apanI sattA kI bhUmikA meM karanA aura bhoganA hai| para kI sattA kI bhUmikA meM karanA-bhoganA AtmA ko nahIM hai| mumukSu : 'kundakundAcArya' kahate haiM, bhogatA hai aura tanmaya nahIM hotA? uttara : isakA artha kyA huA? bhogatA hai aura tanmaya nahIM hotA - isakA artha yaha huA ki para meM ekameka nahIM hotA aura para ko bhogatA hai - aisA jJAna karAne ke liye nimitta kahA jAtA hai| o...ho...! adbhuta parantu paNDitoM ne bhI par3ha-par3hakara bhArI... kala aisA AyA hai| sonI hotA hai na? sonI - svarNakAra, vaha jevara banAtA hai parantu ekameka nahIM hotA, jevararUpa nahIM hotA parantu kisI pararUpa se kisa prakAra hogA? aura pararUpa hue binA para kA kartA kisa prakAra hogA? aura pararUpa hue binA para kA bhogatA bhI kisa prakAra hogA? aura pararUpa to kabhI hotA nhiiN| AhA...hA...! likhA hai parantu usakA artha samajhanA cAhie na ! likhA kyA hai ? ghI kI zIzI likhA ho, ghI kI varaNDI nahIM kahate? ghI kI vrnnddii| ghI kI varaNDI hai? ghI kA bartana hotA hai ? bartana to pItala, miTTI kA hotA hai; ghI to usameM rahatA hai| vaha rahatA hai - aisA kahanA vaha bhI vyavahAra hai| ghI, ghI meM rahatA hai, bartana, bartana meM rahatA hai| ghI kA bartana hotA hai ? bolane meM AtA hai| bolane meM AyA to kyA huA? 'kundakundAcAryadeva' kahate haiM, kumhAra ghar3A banAtA hai - aisA hama to nahIM dekhte| hama to dekhate haiM ki miTTI ghaTa ko banAtI hai - aisA 'kundakundAcAryadeva' kahate haiN| mumukSu : ve to upAdAna se kahate haiM ? uttara : parantu upAdAna kA artha kyA? padArtha apane se apane pariNAma karatA hai; para kA pariNAma kabhI nahIM krtaa| AhA... hA....! yahA~ kahate haiM, bhagavAna AtmA pUrNa Anandamaya hai... samyagdarzana, jJAna meM apane Ananda ko bhoganevAlA AtmA hai| ajJAnamaya rAga-dveSa ko bhoganevAlA hai; para ko to bhoganevAlA hai nhiiN| yaha zarIra miTTI-jar3a hai| yaha raMga, gandha, rasa, sparza, miTTI-dhUla hai| dAla-bhAta, sabjI, namakIna, mircI, marI, AtmA bhoga sakatA hai? AtmA caraparA ho jAtA hai?
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 83 mumukSu : bAjAra meM se lAkara khAkara baTakA bharatA hai? uttara : kauna baTakA kare? AhA...hA...! bhAI! ve to jagat ke padArtha apanI vartamAna avasthA se pariNamita ho rahe haiM, pUrva kI avasthA se badala rahe haiN| usameM tere karane bhogane kA kyA AyA? svayaM paramAtmasvarUpa... bhagavAna AtmA (hai)| svayaM nijasvarUpa se to parama svarUpa hI, paramAtmA hI hai| ATha karma, rAgAdibhAva karma, zarIra Adi (nokarma) se bhinna hai, atIndriya sukha hI saccA sukha hai - aisI pratIti lAkara bAra-bAra apane jJAna-darzana svabhAvadhArI AtmA kI bhAvanA karate rahane se mithyAtva anantAnubandhI kaSAya kA upazama-kSayopazama yA kSaya ho jaayegaa| aisA kahate haiN| samajhe? bhagavAna AtmA atIndriya Ananda sampanna svarUpa paripUrNa hai - aisI bArambAra ekAgratA karane se darzanamoha Adi kA kSayopazama, kSaya ho jAtA hai| taba yaha jIva samyagdarzana-guNa kA prakAza kara skegaa|muuddh'taa calI jAyegI, samyakjJAna ho jAyegA, basa! darzana aura jJAna do le liye| taba ise nirvANa pada para pahu~cane kI yogyatA ho jaayegii|ve do liye haiN| sahI na? darzana aura jJAna / cAritra bAkI rhaa| samajha meM AyA? isalie yaha zabda prayoga kiyA hai? ThIka kiyA hai| nirvANa. samyagdarzana aura samyakjJAna - apane zuddhasvarUpa paramAnanda kA jJAna aura paramAnanda kI dRSTi huI to samyagdarzana, jJAnI huA to mokSa prApta karane ke yogya ho gyaa| alpa kAla meM usakA mokSa hogaa| vaha samyagdarzana jJAna ke binA lAkha-karor3a kriyAkANDa kare - dayA, dAna, vrata, bhakti ke pariNAma (kare parantu) unase kabhI samyagdarzana-jJAna athavA mokSa kA adhikArI nahIM hogaa| kaho samajha meM AyA? taba bAraha kaSAya bAkI raheMgI, cAra anantAnubandhI gaye; solaha meM se bAraha bAkI rahe, nokaSAya bhI hai| cAritra kI kamI hai| cauthe guNasthAna meM ikkIsa prakAra ke cAritra-mohanIya ke udaya se rAga-dveSa ho jAtA hai| usako vaha roga jAnatA hai| kaho samajha meM AyA? mana-vacana-kAya kI kriyA ko apanA kartavya nahIM jAnatA hai... AhA...hA...! jar3a kI kriyA, zarIra, vANI, miTTI kI jo paryAya / kriyA hotI hai, use dharmI apanA kartavya
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84 gAthA - 78 nahIM jAnate, nahIM mAnate, vaha to usakA jAnanevAle rahate haiM, usakA nAma samyagdarzana aura samyagjJAna hai| kucha samajha meM AyA ? isa prakAra rAga-dveSa kA tyAga karake jJAnadarzana-guNavAle AtmA ko prApta karo / antima sArAMza (kiyA) / antima lAIna hai| isa prakAra rAga-dveSa kA tyAga karake, jJAna-darzana guNavAle AtmA ko prApta kara / pATha meM aisA hai na ki do doSa ko chor3e aura do (guNa ko ) grahaNa kare / 'samayasAra' kA dRSTAnta diyA hai| mahAna jJAna ke lakSaNa dhArI zuddha nizcayanaya ke dvArA...... nizcaya arthAt satya dRSTi dvArA jo sadA hI apane AtmA ke eka svabhAva kA anubhava karate haiM... dharmI jIva ko rAga ho, vikalpa ho, usase rahita merI cIja eka svabhAvI, eka svabhAvI pUrNa Ananda, eka svabhAvI hai - aisI dRSTi karake AtmA kA anubhava karate haiM / ve rAgAdibhAvoM se chUTakara bandharahita zuddha AtmA ko dekha lete haiM / rAgabhAvoM se chUTakara... vidhuraM... vidhuraM hai na ? vidhuraM, bandhavidhuraM vaha bandha se vidhura ho jAtA hai| yaha 77 (gAthA pUrI ) huI / tIna ko chor3akara tIna guNa vicAre tihiM rahiu tihiM guNa sahiu jo appANi vasei / so sAya suha bhAyaNu vi jiNavarUema bhaNei // 78 // traya tajakara traya guNa gahe, nija meM kare nivAsa / zAzvata sukha ke pAtra ve, jinavara kare prakAza // anvayArtha - ( tihiM rahayau ) tIna rAga-dveSa - moha se rahita hokara (tihiM guNa sahiu appANi jo vasei ) tIna guNa samyagdarzana - jJAna - cAritra sahita AtmA meM jo nivAsa hai ( so sAsaya- suha - bhAyaNu vi) so avinAzI sukha kA bhAjana hotA hai (jiNavaru ema bhaNei ) jinendra aisA kahate haiM / aba, 78, tIna ko chor3akara tIna guNa vicAre /
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) tihiM rahiyau tihiM guNa sahiu jo appANi vase / so sAya suha bhAyaNu vi jiNavarUema bhaNei // 78 // 85 rAga-dveSa-moha se rahita hokara... pahale do liye the raag-dvess| yaha moha (kahakara tIna kahe) / moha (arthAt) mithyAtva / rAga-dveSa aura mithyAtva tIna ko chor3akara, tIna guNa - samyagdarzana - jJAna - cAritra sahita AtmA meM jo nivAsa karatA hai... jo koI mithyAtvabhAva chor3akara apanI AtmA meM samyagdarzanasahita nivAsa karatA hai, rAga-dveSa chor3akara svarUpa kI sthiratA meM nivAsa karatA hai, AtmA meM sthirarUpa nivAsa karatA hai, vaha avinAzI sukha kA bhAjana hotA hai| vaha pAtra ho gyaa| aba kevalajJAna prApta karane kA pAtra ho gyaa| samajha meM AyA ? yahA~ to satya - nizcaya kI bAta hai na! yaha vyavahAra ko to yAda karanA nahIM hai, vaha to bIca meM vikalpa AtA hai, vaha to bandha kA kAraNa hai| - jise AtmA kI paramAnandadazArUpI mukti kI cAhanA hai, jise AtmA kI ananta AnandarUpI mukti kI cAhanA hai, use rAga-dveSa-moha kA lakSya chor3akara apane bhagavAna AtmA kA darzana - jJAna - cAritra pragaTa karanA / AhA... hA... ! anAdi se svayaM kI A~kha banda hai aura anAdi se para ko dekhatA hai / para ko dekhane kI A~kha banda karake apane ko dekhanA - - aisA kahate haiN| samajha meM AyA ? bhagavAna AtmA zuddha caitanya - Anandakanda prabhu, use anAdi se apane jJAnacakSu banda karake, kabhI dekhA nhiiN| rAga-dveSa, puNya-pApa, zarIra, vANI, mana, bhoga - aisA dekhA, vaha to ajJAna hai| eka bAra apane jJAna netra ko kholakara, jJAna netra ko kholakara apane caitanya Anandakanda svarUpa ko dekhakara pratIti karanA, usakA jJAna karanA aura usameM lIna honA, isakA nAma samyagdarzana - jJAna - cAritra hai, vaha mukti kA pAtra hai| bhAjana kahA hai na ? bhAjana / zAzvat sukha kA bhAjana hai / alpakAla meM use zAzvat sukha kI prApti hogI / mumukSu : lagAve taba A~kha khule na ? uttara : lagAve kauna ? Atma svayaM lagAve / apane jJAnanetrarUpa cakSu AtmA svayaM khole, dUsarA kauna khole ? kyA kare ? guru apanI paryAya kare, dUsare kA kyA kare ? mumukSu :
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA-78 uttara : kauna dhAratA hai? yaha to nimittarUpa se upadeza ho, taba hotA hai|aahaa...haa...! 'kara vicAra to pAma' - AtA hai yA nahIM? zrImad meM AtA hai na? bhAI! kara vicAra, eka hI zabda unhoMne rakhA hai| zuddha-buddha caitanyaghana svayaM jyoti sukhdhaam| bIjU kahiye keTalU kara vicAra to paam|| kara to tU paa| hama kahate haiM to pA - aisA hai isameM? mumukSu : itanA to kahA na ki kara vicAra to pAma? uttara : parantu kahA kisane? sunA kisane? samajhA kauna? ho gayA? samajhA yaha aura samajhAyA isane? yaha iSTopadeza meM nahIM AyA? yaha A gayA hai ? guru kise kahate haiM ki jo svayaM cakSu kholatA hai aura jo apane ko samajhAtA hai, vaha svayaM; svayaM apanA guru hai|aahaa...haa... ! samajha meM AyA? iSTopadeza meM AyA hai yA nahIM? ki guru kise kahanA? jo AtmA apane hita ko cAhatA hai, hita ko batAtA hai, aura hita ke phala ke liye apane meM prArthanA karatA hai, use guru kahate haiN| sunA hai yA nahIM? yaha A gayA hai| hita ko cAhe, hita ko samajhAye-samajhe aura hita meM vartana kre| lo, ThIka hai ? yaha guru kA lakSaNa diyA hai| 'iSTopadeza' 'puujypaadsvaamii'| 'kundakundAcArya' ke ziSyoM meM 'umAsvAmI' ne 'tattvArthasUtra' banAyA hai, usakI jinhoMne TIkA banAyI - 'sarvArthasiddhi TIkA', mokSazAstra kii| ve pUjyapAdasvAmI kahate haiM / vyavahAra zAstra kI TIkA bnaayii| ve iSTopadeza meM kahate haiM - apane ko upadeza de, mokSa kI icchA kare aura mokSa ke bhAva ko samajhAve tathA usameM vartana kare, vaha guru hai| mumukSu : yaha to nizcaya guru kahe? uttara : taba usa vyavahAra ko vyavahAra kahA jAtA hai| yaha vastu ho to dUsare ko vyavahAra kahate haiN| kahA hai na ! dUsarA kahA parantu kaba? yaha hove taba na? nizcaya hove taba aisA kahA jAtA hai ki isa guru se hameM prApta huA - aisA bolA jAtA hai| 'gommaTasAra' meM muni bhI aisA kahate haiM - hamAre guru se hama bhavasAgara tira gye| ve svayaM tire usakA utsAha batAte haiM, samajha meM AyA? hoMza ko kyA kahate haiM ? utsAha, utsAha / 'gommaTasAra'
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 87 meM nemicandra siddhAnta cakravartI' meM (AtA hai|) ullAsa... apanA ullAsa... o...ho...! prabhu! Apake pratApa se hama bhavasAgara tira gaye haiM, aba hamAre bhava nahIM hoNge| AhA...hA...! mumukSuH uttara : yaha to nimitta se aise hI kathana Ate haiN| bhASA, aisI vyabhicArI bhASA hai| yaha gommaTasAra meM aisA AtA hai, anta meM yaha zabda hai / hai yA nahIM? lAo na, bhAI! pATha to lAo. samaya para Ave to zobhe nahIM to kyA zobhe? kyoM? eI. / nihaalbhaaii| loga aisA kahate haiM ki samaya para Ave to maNDapa zobhegA - aisA kahate haiM na? vivAha meM maNDapa karate haiM na? bahina-lar3akiyA~ likhatI haiM samaya para AnA, bhAneja ko sabako lekara (AnA), maNDapa kI zobhA bddh'egii| yaha saba saMsAra kI bAteM aisI haiN| maNDapa, maNDapa DAlate haiM na? maNDapa, nimantraNa patrikA meM aisA likhate haiN| maNDapa kahate haiM ? yahA~ kAThiyAvAr3a meM mANDavo' kahate haiM / (gommaTasAra meM) 436 gAthA hai| lo, jo cAhie vaha pRSTha AyA, aNDaralAIna kiyA hai| dekho,.... vIrendra nandI nAmaka AcArya kA ziSya aisA maiM, nemicandasiddhAnta cakravartI, gommaTasAra kA kartA / vIra nandI' nAmaka AcArya kA maiM ziSya granthakartA nemicandra huuN| zAstra zikSAdAyaka guru caraNoM ke prasAda se, zAstra zikSAdAyaka guru caraNoM ke prasAda se ananta saMsAra samudra ke pAra ko prApta huaa| una zrutaguru abhayanandI AcArya ko namaskAra karatA huuN| dekho, unheM nizcaya bhI ho gayA hai ki alpa kAla meM merA saMsAra naSTa hogaa| saMsAra hai nahIM - yaha paJcama kAla ke muni kahate haiN| 436 gAthA hai| samajhe? anaMta saMsAra jalahI utIno ananta saMsAra ke samudra ko pAra pA gayA huuN| svayaM kI sAkSI hai na? tatpazcAt kahate haiM, he prabhu! Apake caraNa-kamala kI sevA se maiM yaha prApta huA hU~ - aisI vinaya kI bhASA hai| usameM bhagavAna ke paira seye the? paira dabAye the? unhoMne kahA vaisA bhAva apane meM pragaTa kara, maiM saMsAra se pAra huA huuN| prabhu! ApakI mujha para kRpA hai| bhASA to aisA bole na! vinayavanta prANI kaise bolegA? samajha meM AyA o...ho... ! phira daza karaNa kA vyAkhyA lI hai / daza karaNa Ate haiM na? svayaM kA AhlAda prasiddha karate haiN| samajha meM AyA? 'kundundAcAryadeva' ne bhI kahA hai| aho...! sarvajJa bhagavAna se lekara hamAre guru
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88 gAthA-78 paryanta mahA AtmA meM lIna, vijJAnaghana meM lIna the| vijJAnaghana meM lIna aise hamAre bhagavAna aura phira hamAre guru ne hameM kRpA karake upadeza diyaa| zuddha AtmA kA upadeza diyaa| lo! saMkSipta zabda-zuddhAtmA kA upadeza ! bhagavAna ! tU zuddhAtmA hai, paramAnanda hai, basa! usameM vicAra karake sthira ho, samajha meM AyA? jinhoMne apane puruSArtha se pragaTa kiyA, use guru kI kRpA huI - aisA kahA jAtA hai| kaho samajha meM AyA? (yahA~ para) kahate haiM ki tIna guNa samyagdarzana-jJAna-cAritra sahita AtmA meM jo nivAsa karatA hai... dekho jo AtmA meM nivAsa karatA hai (-aisA kahA hai) puNya-pApa ke jo vyavahAra-vikalpa haiM, unakA nivAsa chor3akara, AhA...hA...! bhagavAna AtmA hI muktasvarUpa hai| muktasvarUpa hI hai| rAga se-bandhana se rahita abandhasvabhAvI bhagavAna AtmA hai, usameM samyagdarzana-jJAna-cAritra kI paryAya, usake Azraya se pragaTa karake AtmA meM basanA, AtmA meM bsnaa| samyagdarzana-jJAna se AtmA meM basanA, AhA...hA... ! samajha meM AyA? bhagavAna AtmA paramAnanda kI mUrti paramAtmA apanA nija svarUpa ke antara meM svasanmukha kI zraddhA, svasanmukha kA jJAna, svasanmukha meM lInatA ina tInoM se AtmA meM basakara mukti kA pAtra ho jaa| AhA...hA...! _ 'appANi jo vasei' zAzvat sukha kA bhAjana hotA hai| jiNavaru ema bhaNei hai na? jinavara vItarAga paramezvara, trilokanAtha tIrthaGkaradeva samavasaraNa kI sabhA meM bhagavAna aisA kahate the, paramAtmA aisA pharamAte the| bAkI to vANI AtI thii| bole kahA~ ? samyagdRSTi jIva ko yaha nizcaya hotA hai ki AThoM hI karma kA bandha AtmA ke svabhAva se bhinna hai| AThoM hI karmoM kA bandha mujhase bhinna hai| dRSTi meM AtmA karma se bhinna hI hai| usakI zaGkA, use svayaM ko hI rahatI hai, usa zaGkA ko tor3anevAlA to vaha hai| maiM ATha karma se rahita bhagavAna AtmA huuN| ATha karma sahita to vyavahAra kA lakSya hai, utanA / svabhAva ke lakSya meM ATha karma se rahita hU~, vartamAna, hA~! vartamAna / AhA...hA...! kitanI dRSTi ke jora se yaha svIkRti AtI hai ! vaha jora kisameM par3A hai ? AtmA meM itanA jora par3A hai| pUrNa bala par3A hai, AtmA meM pUrNa bala par3A hai| pUrNa... pUrNa... pUrNa... aise pUrNa bala kA svAmI AtmA, usakI pratIti, jJAna meM aisA AnA ki maiM ATha karma se rahita huuN|
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 89 yogasAra pravacana (bhAga-2) yaha vaha kyA hai ? maiM vikAra, puNya-pApa ke vikAra se maiM rahita hU~, maiM zarIra-vANI, nokarma se bhI pRthak huuN| kisa puruSArtha gati meM yaha bAta jJAna meM AtI hai ? AhA...hA...! samajha meM AyA? alpajJa, alpadarzI, rAgAdi aura nimitta kA sambandha hone para bhI ur3A de! dRSTi usakA svIkAra nahIM krtii| maiM ATha karma se rahita pUrNAnanda huuN| karma zarIra se rahita hU~, vANI se rahita hU~, vikAra se rahita huuN| samajha meM AyA? - aise AtmA kA antara svabhAva, apanA svabhAva para se bhinna jaannaa| (phira) ATha karma kI bAta lI hai| jaise vivekI jIva malina pAnI meM nirmalI DAlakara... nirmalI samajhe? auSadhi AtI hai na? miTTI ko pAnI se alaga karake nirmala pAnI ko pItA hai, vaise hI jJAnI jIva bhedavijJAna ke bala se... apane zuddha dhruvasvarUpa tarapha lakSya karake puNya-pApa ke rAga se haTakara, rAga aura svabhAva kI ekatA ko tor3akara, para se bhinna bhedajJAna ke bala se... dekho ! bala se... maiM zuddha caitanya padArtha bhagavAna AtmA atIndriya Ananda hU~ - isa prakAra rAga aura vikalpa se bhedajJAna ke bala se... samajha meM AyA? rAga-dveSa-moha ko AtmA se bhinna karake vItarAga vijJAnamaya AtmA kA anubhava karatA hai| usa puruSArtha kI gati kitanI hai? AhA...hA...! kauna karatA hai? samajha meM AyA? jisa dRSTi meM vartamAna avasthA alpajJa, rAgavAlI hone para bhI aura usameM karma kA nimitta hone para bhI, vaha dRSTi antara meM alpajJa, rAga aura karma ke sambandha se rahita maiM hU~ - aisA bhedajJAna karake apane svarUpa meM vItarAgapane kA anubhava karatI hai| samajha meM AyA? vaha alpa kAla meM mokSa ko prApta karatA hai| jarA lambI bAta kI hai| vyavahAranaya se dekhane para saMsArI jIvoM meM bheda dikhatA hai| vyavahAra se bheda dikhatA hai| bahuta dRSTAnta diye haiM, mitra, zatru dikhatA hai| svabhAva kI dRSTi ho to koI zatru -mitra nahIM hai| vyavahAra se yaha mitra aura zatru (hai aisA kahA jAtA hai) / mAtA aura pitA vyavahAra se dikhate haiM / AtmA ke mAtA-pitA kaise? AtmA ko kisI ne utpanna kiyA hai to vAstavika mAtA-pitA hai ? nizcaya se bhagavAna mAtA-pitA rahita, zatru-mitra kI dRSTi rahita hai| vyavahAra se dikhatA hai parantu usa dRSTi ko badalakara nizcaya se dekhane kI dRSTi karanA / putra-putrI vyavahAra se (kahe jAte haiN)| svAmI, sevaka / svAmI aura sevaka vyavahAra
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ 90 gAthA - 78 se hai / dhyAtA-dhyeya vyavahAra se / sundara, asundara ... yaha sundara, asundara bheda vyavahAra hai / AtmA ke svabhAva kI dRSTi meM yaha bheda nahIM hai / AhA... hA.... ! vyavahAra se aisA hone para bhI nizcayadRSTi se dekhane se svabhAvadhArI bhagavAna para kA jAnane-dekhanevAlA hI hai, bheda karanevAlA nahIM / rogI, nirogI ... vyavahAra kahatA hai yaha rogI, nirogI hai| do-do bhaMga (liye haiM) / dhanika-nirdhana, vidvAn - mUrkha, balavAna-nirbala, kulIna - akulIna, sAdhu - gRhastha, yaha bhI vyavahAra ke bheda haiN| svabhAva kI dRSTi meM bheda nahIM hai, samajha meM AyA? aisI dRSTi se dekhanA vaha nizcaya samyagdRSTi hai| rAjA prajA, devanArakI, pazu mAnava, sthAvaratrasa, sUkSma vAdara, paryApta aparyApta, pratyeka sAdhAraNa, pApI - puNyAtmA, lobhI - saMtoSa, mAyAvI - sarala, mAnI - vinayavAlA yaha saba vyavahAra hai / krodhI kapaTavAlA, strI-puruSa, bAlaka aura vRddha, anAtha - sanAtha, , siddha aura saMsArI, grahaNa karane yogya aura tyAgane yogya kA bheda milatA hai / vyavahAra meM se dekho to grahaNa karane yogya aura tyAgane yogya dikhatA hai| samajha meM AyA ? vahA~ viSaya bhoga kA lolupI aura kaSAya kA dhAraka jIva iSTa ke prati rAga aura aniSTa ke prati dveSa karatA hai| bAhara ke vyavahAra meM dikhatA yaha sArA jagata rAga, dveSa moha utpanna karane kA nimitta bana jAtA hai / isaliye jJAnI ko rAga, dveSa moha bhAvoM kI malinatA nahIM ho isaliye nizcaya meM se jagata ko dekhanA caahie| sabhI dravya hai, paripUrNa padArtha bhagavAna AtmA hai Aha.... Aha... ! zatru mitra aisA bheda nahIM hai, mUrkha vidvAna kA bheda nahIM hai, mAtA-pitA kA ( bheda) nahIM hai| dhyAtA dhyeya kA nahIM hai / Aha... ! eka vastu abheda cidAnandasvarUpa hai - aisI dRSTi kA abhyAsa karanA / samajha meM AyA / samyagdarzana jJAna cAritra tInoM AtmA ke guNa haiM / AtmA svabhAva se yathArtha pratIti kA dhAraka hai| ye tIna guNa liye na ? tIna / bhagavAna AtmA vAstavika rUpa se yathArtha pratIti kA dhAraka hI hai| usakA svabhAva yathArtha zraddhA-pratIti dhAraka AtmA hai / usameM se yathArtha pratIti nikAlane kI hai / hai usameM se nikAlanA hai, usameM kyA hai ? - aisA kahate haiN| samajha meM AyA / bhagavAna AtmA yathArtha pratIti kA dhAraka hai| sva ko sva aura para ko para yathArtha mAnane vAlA hai... aisA hI hai / sva ko
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 2 ) sva aura para ko para aisA zraddhAna karane kA usakA vaisA trikAla svabhAva hai| vastu aisA hai na! yaha darzana kI bAta kii| lokAloka ke sarva dravya-guNa-paryAyoM ko eka sAtha jAnane vAlA hai / sarva loka aura alo chaha dravya unake guNa aura paryAyoM ko eka sAtha jAnanevAlA hai - aisA usakA svabhAva hai / cAritra guNa se vaha parama vItarAga hai| samajha meM AyA ? ratnAtrayasvarUpa yaha AtmA abhedadRSTi se ekarUpa hai| aisaa| ve tIna bheda kahe parantu ratnAtraya - darzanajJAna - cAritra ratanAtraya svarUpa yaha AtmA abheda dRSTi se ekarUpa hai| darzana - jJAna aura cAritra kA bheda bhI dRSTi kA viSaya- abheda meM nahIM hai / - 91 zuddha sphaTika ke samAna nirmala hai| bhagavAna AtmA zuddha sphaTika kI taraha andara nirmalAnanda prabhu hai| parama jJAna, parama zAnta aura paramAnandamaya hai / isa prakAra bArambAra apane AtmA kA dhyAna karanA; phira pariNAmoM kI sthiratA hone para svayaM AtmA anubhava pragaTa hogaa| yahI mokSa kA mArga hai / usa zuddha svarUpa kI bArambAra aisI bhAvanA karane se anubhava hogA, usakA nAma hI mokSa kA mArga hai| dUsarA koI mArga nahIM hai| mokSamArga ke liye inheM ThIka baiThA hai / nimitta meM jarA gar3abar3a AtI hai / kaho, samajha meM aayaa| 'samayasAra' meM yaha dRSTAnta diyA hai| maiM apane dvArA hI apane AtmA ke zuddha rasa pUrNa cetanya prabhu kA anubhava karatA huuN| kalaza hai| maiM apane dvArA hI... mere Atmika zuddha rasa se, Atmika zuddha rasa se pUrNa caitanya prabhu maiM hU~, usakA anubhava karatA huuN| maiM kevala zuddha jJAna kA bhaNDAra hU~, mujhe moha karma ke sAtha bilakula koI sambandha nahIM hai| jo zloka bolate haiM vahI hai na ?' moha karma mamanAhiM, nAhiM bhrama kUpa hai, zuddha cetanA sindhu hamAro rUpa hai / kahe vicakSaNa puruSa sadA meM eka huuN|' dharmI apane AtmA kA aisA vicAra karatA hai| 'kahe vicakSaNa puruSa sadA maiM eka hU~, apane rasauM bhayo anAdi Teka hU~ / ' anAdi se merA svarUpa aisA hai|' moha karma mama nAhiM, nAhiM bhrama kUpa hai; zuddha cetanA sindhu hamAro rUpa hai / ' Aha...! banArasIdAsa ne isa kalaza se hindI banAyA hai, hindI banAyA hai / samajha meM aayaa|'shuddh cetanA sindhu hamAro rUpa hai|' vaha bhrama kUpa hai, puNya pApa ke vikalpa
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ 92 gAthA-79 ko apanA mAnanA hai bhrama kUpa hai| mithyArtha kA kuA~ hai / bhagavAna zuddha caitanya kA samudra hai| zuddha cetanA kA sindhu...sindhu...sindhu| aisI antara meM apane AtmA kI dRSTi karane kA nAma samyagdarzana aura samyagjJAna kahA jAtA hai| yaha 78 (gAthA pUrI huii|) cAra ko chor3akara cAra guNa vicAre cau kasAya saNNA rahiu cau guNa sahiyau vuttu| so appA muNi jIva tuhu~ jima paru hohi pvittu||79|| kaSAya saMjJA cAra taja, jo gahate guNa caar| he jIva! nija rUpa jAna tU, hoya punIta apaar|| anvayArtha - (cau kasAya ) cAra krodhAdi kaSAya (saNNA) cAra saMjJA-AhAra, bhaya, maithuna tathA parigraha ( rahiu) rahita (cau guNa sahiyau appA vuttu) va darzana jJAna sukha tathA vIrya, cAra guNasahita AtmA kahA gayA hai (jIva tuhaM so muNi) he jIva! tU usakA aisA manana kara (jima paru pavitta hohi) jisase tU parama pavitra ho jaave| 79 / cAra ko chor3akara cAra guNa vicaare| cau kasAya saNNA rahiu cau guNa sahiyau vuttu| so appA muNi jIva tuhu~ jima paru hohi pvittu||79|| cAra krodhAdi kaSAya, cAra saMjJA - AhAra, bhaya, maithuna, parigraha... cAra saMjJA / krodha, mAna, mAyA, lobha - cAra kaSAya, aura AhAra kI saMjJA, bhaya kI saMjJA, viSaya kI saMjJA aura parigraha kI saMjJA se rahita hokara darzana, jJAna, sukha, vIrya ina cAra guNoM se sahita AtmA kahA gayA hai| lo! samajha meM AyA? cAritra liyA hai na? cAritra meM se do nikAle - sukha aura vIrya / cAra banAye, caar| bhagavAna AtmA - darzana, jJAna, sukha, vIrya cAra guNasahita AtmA hai| unase sahita
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga - 2) hI hai| AtmA meM darzana trikAla hai, jJAna trikAla hai, sukha trikAla hai, bala trikAla hai| usakA Azraya karake cAra paryAyeM pragaTa karake, he jIva! tU aisA manana kara jisase tU parama pavitra ho jAye.... jima paru pavittu, paru pavittu / apane AtmA ko bhUlakara isameM saba kiyA hai|'apne ko Apa bhUlakara hairAna ho gyaa|'' apane ko Apa bhUlakara hairAna ho gyaa|' bhagavAna AtmA kaisA hai? - usakI paravAha hI nahIM hai, basa ! aisA karo, aisA karo / 1 - 93 dayA pAlo, bhakti karo, vrata karo... parantu tU kauna hai ? pahale yaha to phcaan| yaha to ThIka, manda rAga, puNya hai| samajha meM AyA ? kahate haiM ki apanA bhagavAna AtmA, usakI cAra guNa se ArAdhanA karanA aura cAra kaSAya aura saMjJA ko chor3anA / nizcayanaya se jagat ko dekhanA kA adhika abhyAsa kare / vastu svarUpa ko vicAra karake kisI aparAdhI para krodha na karake... una cAra kaSAyoM kA niSedha karanA hai na! ... usako sudhArane kA prayatna kre| yaha to tthiik| sudhArane kA prayatna kauna kare ? jaise rogI para dayA rakhanI cAhie, vaise aparAdhI manuSya para dayA rakhanI caahie| jaise rogI prANI hove to dayA AtI hai na! are... ! yaha prANI...! kalakattA meM hotA hai na ? hAtha kATa deM, yahA~ se paira kATa deM, lar3akoM ko - baccoM ko le jAkara kATa deN| phira gAr3I meM ... gAr3I hotI hai na ? lakar3I kI / usameM DAla deM, khIcate haiM, phira anya ko dayA AtI hai.... ara...ra..ra...! paccIsa-pacAsa rupaye ikaTThe hoM, eka dina meM sau-sau Der3ha sau (ikaTThe hote haiN)| usameM phira mAlika ho, vaha bA~Ta letA hai| jamAdAra aura pulisa aura... aisI kAryavAhI calatI hai| kisI kA bAlaka le lete haiM / hamane eka bAra bhAvanagara meM dekhA thA / itanA zarIra, logoM ko itanI dayA AtI ki ara...ra..ra... ! are... ! cAra Ane do, ATha Ane do, kelA khilAo, rupayA do| isa prakAra aparAdhI para dayA karanA / jaise, rogI para dayA AtI hai, vaise aparAdhI (jIva) rogI, mahArogI hai ; bhAvarogI hai| samajha meM AyA ? yaha to cAra kaSAya kA tyAga batAte haiM na? bhAvarogI para krodha nahIM karanA / hai ? mumukSu : aparAdha spaSTa dikhatA ho to ? uttara : usameM tujhe kyA hai ? vaha aparAdhI hai, tujhe kyA ? are ... ! vaha aparAdha karatA hai, use usakA kaThora phala bhoganA par3egA, aisI dayA karanA / marate ko mAranA ? loga nahIM
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94 gAthA-79 kahate? maratA hove use mAranA? hama to mara gaye haiM, hamako mArate ho? eka vyakti kahatA thaa| usake sAta lar3akiyA~, sAta lar3akiyA~ ! aura eka-eka kA vivAha kara diyaa| lar3akI samajhate ho? ldd'kii| aura usameM do-do, pA~ca hajAra kA khrc| garIba vyakti hajAra -hajAra, do hajAra kharca karanA par3ate haiN| bhAI ! hama to mara gaye haiM aura tuma hamako mAro mt| e... malUkacandabhAI! tumhAre jaise ko kyA ho? yaha to garIba vyakti kI bAta hai| usane lar3akI kA vivAha kiyA, usameM eka lAkha rupaye kharca kiye, eka lAkha! samajhe? mAravAr3A meM bahuta kharca karate haiM, hA~! tumhAre jaise gRhastha hoM to mAravAr3a meM lAkha-lAkha (kharca karate haiN)| usako lAkha, usako laakh| kanyAvAle ko lAkha... / baccharAjajI bahuta kahate the| tumhAre baccharAjajI aisA kahate haiM, tumhAre eka lAkha koI adhika nahIM haiM, hA~! kaho, samajha meM AtA hai ? | yahA~ to kahanA hai vahA~ itanA kharca karake apanI AbAdI banAte haiM ki hama AbAda haiN| yaha to roga hai, aparAdha hai| samajha meM AyA? aise aparAdhI para to dayA khAnA cAhie - aisA kahate haiN| AhA...hA...! aisA nahIM dekhanA kI, AhA...hA... ! yaha to car3ha gayA aura bar3A ho gyaa| kyA bar3A ho gayA? bar3A roga huA hai| mAna kA roga lagA hai| mAna kA roga lagA hai aura itanA nahIM kareMge to hamArI nAka nahIM rhegii| itra hotA hai na? kyA kahalAtA hai? itradAnI ghara meM bahuta lAte haiN| jaba bArAta nikalatI hai na? cA~dI kI itradAnI (rakhate haiN)| nahIM to kaheM yaha kyA tumhArI bArAta? tumane hamArA kyA Adara kiyA? aise dhUladhAnI mAna meM becArA mara jAtA hai, samajhe na? sAdhAraNa mAravAr3I becArA kahatA thA, hamAre eka lar3akI kA vivAha karanA ho to bIsa-bIsa hajAra kA kharca, ghara meM pacAsa-sATha hajAra kI pU~jI ho... karanA kyA? varanA le nahIM, ve mara gaye mAna meM, saba rogI haiM / nihAlabhAI ! usameM sampanna ghara ho, ghara meM samajhane jaisA ho, aura vaha dasa-dasa hajAra maraNabhoja meM kharca karane par3ate haiM, sAdhAraNa ghara ko, hA~! apane U~ce ghara kI bAta nahIM hai, becAre ko sAdhAraNavAle ko kyA hotA hai? ve saba mAnI, unake prati krodha (kaSAya) nahIM karanA, dayA khaanaa| samajha meM AtA hai? AhA...hA...! kSaNabhaMgura gRhalakSmI, vidyA, tapa Adi kA mAna kadApi nahIM karanA caahie| pahale krodha kI vyAkhyA thI, aba mAna kI hai| samajha meM AyA? gRhasthAzrama, lakSmI, vidyA,
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga - 2) tapa kA mAna nahIM karanA caahie| ve to kSaNabhaMgura cIjeM haiM, unakA mAna kyA karanA ? jaise, phala ke bhAra se vRkSa nIce-nIce jhukate jAte haiM... jaise phala ke bhAra se vRkSa jhukate haiM; vaise hI jJAnI ko sampatti, vidyA, tapa aura bala prApta hone para vizeSa komala aura vinayavAna honA caahie| Ama bahuta pakate hoM to Ama jhukatA hai| Ama ! bahuta Ama hote haiM na? pacAsa mn| eka-eka Ama para sau-sau mana, sau-sau mana, hA~ ! bar3A Amra hove to do-do sau mana hote haiN| eka sAtha do sau mana Ama, Amra vRkSa nama jAtA hai -jhuka jAtA hai / dasa-dasa ke gucche hote haiM / 95 mumukSu : DAliyA~ bhAra nahIM jhela sakatI itanA ? uttara : hA~, itane Ama hote haiM, hote haiM, yahA~ hote haiN| sonagar3ha meM kitane hote haiM ! eka kahatA thA pacAsa maNa pakeMge, eka Amra vRkSa para pacAsa maNa ! yahA~ sonagar3ha sAdhAraNa meM... jisameM pAnI bahuta ho, bar3A Amra vRkSa ho to do-do sau maNa (hote haiM) usameM bIsa-bIsa rupaye ke maNa hote haiM, aise do sau maNa / cAra hajAra rupaye (hote haiN)| usameM dhUla bhI kucha nahIM hai / yahA~ to kahate haiM, tujhameM tapa aura vinaya Adi guNa hove to tujhe komalatA rakhanI caahie| isake liye yaha dRSTAnta hai| vizeSa komala (hotA hai / ) dUsare ko Thagane kA bhAva mana meM se nikAlakara... mAyA kI bAta karate haiM) / mAyAcAra kA AcaraNa nahIM karanA / krodha, mAna, mAyA, lobha kA tyAga kahate haiM na ? sIdhA, satya vyavahAra rakhanA caahie| lobha mana ko malina karatA hai, santoSa se lobha ko jItanA caahie| lo ! AhAra, bhaya, maithuna, aura parigraha yaha cAra saMjJA ... lo, inheM jItanA caahie| cAra saMjJA ko chor3anA caahie| AtmA ko uttama kSamA, uttama mArdava, uttama Arjava, uttama zauca ina cAra guNoM sahita aura jJAna, darzana, sukha, vIrya ina cAra ananta catuSTaya sahita dhyAnA caahie| cAra guNa yaha aura ananta catuSTaya ko dhyAnA caahie| pavitra hone kA upAya pavitra kA dhyAna karanA hai| lo ! tujhe nirdoSa honA ho to nirdoSa bhagavAna AtmA kA dhyAna karanA caahie| tujhe pavitra honA ho to pavitra to bhagavAna AtmA pUrNAnanda se pavitra hai, usakA dhyAna karanA caahie| samajha meM AyA ?
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 79 maiM kaSAyarahita aura cAra saMjJArahita zuddhAtmA hU~ aura sampUrNa vizva kI AtmAe~ zuddha haiN| isa prakAra kI bhAvanA karane se svAnubhava kI prApti hotI hai| svAnubhava ko hI dharmadhyAna aura zukladhyAna kahate haiM / lo ! yaha to svAnubhava ko hI dharmadhyAna aura zukladhyAna kahate haiM / dUsare kahate haiM - zubhayoga ko dharmadhyAna kahate haiM aura zuddhopayoga ko zukladhyAna kahate haiN| ve to AThaveM se zuddhopayoga kahate haiM, sAtaveM taka zubhabhAva hai, ve aisA kahate haiM / svAnubhava - AtmA pUrNAnanda kI dRSTi karake anubhava karanA / alpa nirdoSatA (pragaTa ho), usakA nAma dharmadhyAna hai / vizeSa nirdoSatA honA usakA nAma zukladhyAna hai| bAkI hai to donoM anubhava / pavitra AtmA kA anusaraNa karake honA, vaha anubhava hai / usa anubhava kI ugratA, vaha zukladhyAna; usakI madhyamatA, vaha dharmadhyAna hai| zuruAta to pahale samaya ho gayI, jaba se samyagdarzana huA taba se| samajha meM AyA ? 96 AtmAnuzAsana meM kahA hai, gambhIra aura nirmala mana ke sarobara meM jaba taka cAroM tarapha kaSAyarUpI magaramacchoM kA vAsa hai... gambhIra aura nirmala manarUpI sarobara meM jaba taka krodha, mAna, mAyArUpI magaramaccha kA vAsa hai, taba taka guNa samUha zaMkArahita hokara vahA~ sthira nahIM raha sktaa| samajha meM AyA ? jahA~ magaramaccha hote haiM, vahA~ dUsare jIva nahIM raha sakate, khA jAte haiN| aise hI krodha, mAna, mAyA, lobha magaramaccha jahA~ haiM, vahA~ guNoM kA samUha zaMkArahita nahIM raha sktaa| ThIka upamA dI hai| isalie tU samatAbhAva, indriyadamana aura vinaya dvArA una kaSAyoM ko jItane kA yatna kr| tIna gAthAe~ huI / aba, assIvIM hai, vaha A~kar3e kI antima hai, A~kar3e kI antima hai| pA~ca ke jor3oM se rahita va daza guNa sahita AtmA ko dhyAve be-paMcaha~ rahiyau muNahi be - paMcaha~ saMjuttu / be-paMcaha~ jo guNasahiu so NirUvuttu // 80 // dasa virahita dasa ke sahita, dasa guNa se saMyukta / nizcaya se jIva jAna yaha, kahate zrI jinabhUpa //
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 97 anvayArtha - ( be-paMcaha~ rahiyau ) do prakAra ke pA~coM se rahita hokara arthAt pA~ca indriyoM ko rokakara va pA~ca avratoM ko tyAgakara (ve paMcahaM saMjuttu muNahi ) do prakAra ke pA~ca arthAt pA~ca indriyamanarUpa saMyama va pA~ca mahAvrata sahita lekara AtmA kA manana kro| (jo be-paMcaha~ guNasahiu so appA NirUvuttu ) jo daza-guNa- uttama kSamAdi sahita hai va anantajJAnAdi daza guNa sahita haiM, usake nizcaya se AtmA kahA jAtA hai| pA~ca ke jor3oM se rahita va daza guNa sahita AtmA ko dhyAve / be-paMcaha~ rahiyau muNahi be - paMcaha~ saMjuttu / be-paMcaha~ jo guNasahiu so NirUvuttu // 80 // do prakAra se pA~ca se rahita hokara arthAt pA~ca indriyoM ko roka kara aura pA~ca avratoM kA tyAga kara... lo, aba do pA~ca liye haiM / pA~ca indriyoM ko rokakara, atIndriya AtmA kA ekAgra dhyAna karanA / pA~ca avrata, samajhe ! hiMsA Adi pA~ca avrata / hiMsA, jhUTha, corI, viSayabhoga, vAsanA kA tyAga karake... / do prakAra se pA~ca arthAt pA~ca indriyadamanarUpa saMyama... usake sAmane lete haiN| pA~ca indriyoM ko rokakara pA~ca indriya ke damanarUpa saMyama meM rahanA aura pA~ca avratoM kA tyAga karake pA~ca mahAvrata sahita hokara AtmA kA manana kro| samajha meM AyA ? jo dasa guNa uttama kSamAdi sahita haiM... jo dasa guNa uttama kSamAdi sahita haiM aura ananta jJAnAdi dasa guNa sahita haiM... do bAta lI hai| uttama kSamAdi dasa guNa... uttama kSamAdi dasa guNa Ate haiM na? aura yA ananta jJAnAdi dasa guNa sahita aisaa| use nizcaya se AtmA kahA jAtA hai| anantaguNa sahita bhagavAna AtmA ko AtmA kahate haiM / indriyoM kA damana karake, pA~ca avrata kA tyAga karake, svarUpa meM dasa guNa sahita yA indriya damana ke bhAvasahita avrata kA tyAga karake vyavahAra se vrata kA vikalpa AtA hai; nizcaya se vrata ko apane meM sthira honA vaha nizcayavrata hai| yaha niyamasAra meM A gayA hai| paJca mahAvrata..... paJca mahAvrata nizcaya prAyazcitta hai / nizcaya prAyazcitta; apanI vItarAga paryAya ko mahAvrata kahate haiM, vikalpa ko mahAvrata vyavahAra se kahA jAtA hai| samajha meM AyA ? aise ananta guNa sahita jAna /
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA-80 __ AtmA kA manana nizcinta hokara karanA caahie| nizcinta hokara karanA cAhie - aisA / pA~ca indriyoM ke viSaya meM ulajhA huA upayoga AtmA kA manana nahIM kara sktaa| pA~ca indriyoM ke viSayoM meM ulajhA huA mana, usa ora kI sAvadhAnIvAlA mana antara atIndriya Ananda kA dhyAna nahIM kara sktaa| bhagavAna atIndriya Ananda indriya se rahita aise AtmA kA dhyAna, pA~ca indriya ke viSaya meM ullasita huA mana antara meM ekAkAra nahIM ho sktaa| samajha meM AyA? isalie pA~ca indriyoM ko saMyama meM rakhanA caahie| indriya vijayI honA cAhie aura jagat ke Arambha se chUTane ke lie hiMsA, asatya, corI aura abrahmaparigraha... yaha pA~ca kahe na? avratI bhAvoM se virakta hokara ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya aura parigraha tyAga ina pA~ca mahAvratoM kA pAlana karanA caahie| sAdhupada meM dravya aura bhAva donoMrUpa se nirgrantha hokara... muni ko to antara meM bhI rAgarahita nirgrantha dazA hai| bAhara meM nagna dazA, digambara dazA, antara meM nirgrantha, tIna kaSAya ke abhAvasahita Ananda kI dazA (vartatI hai)| aise hokara ekAkI bhAva se zuddha nizcaya dvArA apane zuddhAtmA kA manana krnaa| lo, muniyoM ko bhI zuddhAtmA kA manana karanA, yahI munipanA hai, unheM muni kahate haiN| bhagavAna pUrNAnanda svarUpa meM antara ekAkAra hokara manana arthAt ekAgra honA use muni kahate haiM aura zrAvaka gRhastha bhI apane zuddhasvarUpa meM ekAgra hokara jitanI nirmalatA pragaTa kI hai, use samakitI aura zrAvaka kahate haiN| aise AtmA kA dhyAna karanA caahie| (zrotA : pramANa vacana gurudeva!) zrI
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIra saMvata 2492, ASAr3ha kRSNa 7, gAthA 80 se 82 zanivAra, dinAGka 09-07-1966 pravacana naM. 30 dekho! kahA hai na isameM ? 'paMcaha saMjuttu' yaha... phira antima hai 'be - paMcahaM guNasahiu' nIce hai| bhedadRSTi se AtmA kA maraNa karate hue use daza lakSaNa dharmarUpa vicAra karanA caahie| (dUsare pairAgrApha kI pahalI) lAina hai na ? 'be-paMcahaM guNasahiu' daza prakAra ke muni ke dharma hai na ? samiti Adi, una daza prakAra ke dharma se vicAra karanA vaha vyavahAranaya hai, bhedadRSTi hai| nizcaya se to maiM mAtra jJAyakasvabhAva hU~ / usakA dhyAna karanA, vahI nizcaya hai / vyavahAra se bhedadRSTi se AtmA kA manana karate hue, use daza lakSaNa dharmarUpa vicAranA cAhie / yaha AtmA krodha vikAra ke abhAva se pRthvI ke samAna uttama kSamA guNa kA dhAraka hai| koI pRthvI khode, koI Tukar3e kare to pRthvI kucha bolatI hai ? usakI upamA dI hai, hA~! zAstra meM AtA hai| pRthvI ke samAna uttama kSamA guNa kA dhAraka hai| pRthvI ko koI khudAve, kATe, tor3e, chor3e, Tukar3e kare to pRthvI kahIM sAmane krodha karatI hai ? gahare gaDDhe (kare) viSTA DAle, gaDDA karake andara viSTA DAle to pRthvI kahatI hai ki aisA nahIM karo ? aise hI krodha vikAra ke abhAva se kSamA guNadhArI bhagavAna AtmA aisI kSamA rakhatA hai| kSamA karatA hai / jJAtA-dRSTA rahakara kSamA ( karatA hai), hA~ ! mAna ke abhAva se uttama mArdava guNa kA dhAraka hai| AtmA mArdava - komala guNakA piNDa hI AtmA hai| mArdava-nirmAnasvarUpa hai - aisI dRSTi karake nirmAnatA pragaTa karanA / mAyA ke abhAva se uttama Arjava guNa kA dhAraka hai| sarala, srl| yaha kisaliye lenA hai ? tyAga meM le jAnA hai islie| yaha tyAga, tyAga karate haiM na abhI ? dazaveM
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 gAthA - 80 tyAga dhrm| mAyA ke abhAva se uttama Arjava guNadhArI - srl| asatya jJAna ke abhAva se uttama satya dharma kA dhAraka hai / vahA~ satyasvarUpa kA dhAraka hI AtmA hai| lobha ke abhAva se uttama zauca guNa dhAraka pavitra hai / AtmA andara santoSasvarUpa hI bhagavA AtmA hai| usakI dRSTi karake sthira honA, vahI AtmA ke kalyANa kA mArga hai / asaMyama ke abhAva se svarUpa meM ramaNatArUpa uttama saMyamaguNadhArI hai| lo, uttama sNymgunndhaarii| daza prakAra ke dharma kI vyAkhyA calatI hai / sarva icchAoM kA abhAva hone se AtmA kA eka zuddha vItarAgabhAva se tapanA... dekho, sarva icchAoM kA abhAva hone se AtmA kA eka zuddha vItarAgabhAva se tapanA vaha uttama tapa guNa hai| bAhara ke tapa to vyavahAra hai| apanI vItarAgadazA meM ekAkAra hokara zuddhatA se tapanA, zuddhatA kA pratapana karanA, usakA nAma uttama (tapa) guNa hai| yaha AtmA parama tapasvI hai / isa apekSA se to AtmA parama tapasvI trikAla hai / usakA dhyAna karanA, use parama tapasvI kahate haiM / yahA~ anya loga tyAga kI bAta karate haiM na? yaha AtmA apanI zuddha pariNati..... nirmldshaa| rAgarahita zuddha pUrNa svabhAva meM ekAgra hokara zuddha paryAya dvArA AtmAnanda svayaM ko hI detA hai... lo, apanI zuddhapariNati ko apanI dazA meM svayaM rakhatA hai, vaha hI uttama tyAgadharma hai| lo, yaha tyAgadharma kI vyAkhyA / anya loga kahate haiM na tyAga ? samajha meM AyA ? daza prakAra ke tyAgadharma meM aisA kahate haiM yaha tyAga / pustaka chor3anA, kisI ko jJAna denA - aisA denA, vaha tyAgadharma hai, vaha saba to vyavahAra kI bAteM hai, vaha to vikalpa utpanna hotA hai na? yaha pustaka deM, ise jJAna hove to ThIka, aisA (vikalpa) nizcaya .... nizcaya -tyAgadharma kI vyAkhyA yaha hai ki apane zuddhasvarUpa pUrNAnanda prabhu meM ekAkAra hokara zuddha dazA ko pragaTa karanA, isameM azuddhatA kA tyAga (hotA hai), use tyAgadharma kahA jAtA hai| AhAhA...! samajha meM AyA ? isa AtmA ke uttama AkiJcanya guNa hai / kyA (kahate haiM ) ? isa AtmA meM anya paramAtmAoM kA, pudgaladravya kA dharma, adharma, kAla, AkAza kA abhAva hai, yaha AkiJcanya guNa hai| mere svarUpa meM koI hai hI nhiiN| rAga nahIM, zarIra nahIM, karma nahIM, paradravya nahIM - aisI antara AtmA meM bhAvanA karanA, usakA nAma AkiJcanya - bhAva
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 101 AkiJcanya dharma kahA jAtA hai| AtmA aparigrahavAna hai, trikAla aparigrahavAna hai| usa aparigrahavAna kA dhyAna karanA, aparigraha kI pariNati pragaTa karanA, usakA nAma AkiJcanya dharma kahA jAtA hai| parama asaMga hai| yaha AkiJcanya kI vyAkhyA kii| yaha AtmA uttama brahmacaryaguNa kA dhAraka hai| nirantara brahmabhAva meM magna rahatA hai| yaha to uttama brahmasvarUpa to anAdi ananta hai, usameM lIna honA, vaha uttama brahmacarya hai| kaho, samajha meM AyA? kAyA se brahmacarya (pAlana kare, vaha) to vyavahAra hai| AtmA brahmAnanda bhagavAna pUrNAnandasvarUpa, brahmAnandasvarUpa AtmA hI hai| usameM ekAkAra (hokara) Ananda meM rahane kA nAma brahmacarya kahA jAtA hai| isa prakAra daza lakSaNa dharma kA vicAra karanA athavA apane AtmA ko daza guNasahita vicAra krnaa| dUsare daza lakSaNa kahe haiN| kyA? yaha AtmA ananta jJAna, ananta darzana, kSAyika samyaktva, kSAyika cAritra, ananta dAna, ananta lAbha, ananta bhoga, ananta upabhoga, ananta vIrya, ananta sukha - ina dasa vizeSa guNoM kA dhAraka paramAtmasvarUpa hai, yaha sarvajJa aura sarvadarzI hone para bhI AtmajJa aura AtmadarzI hai| yaha pahalA guNa - ananta jJAna kI vyAkhyA kI, bhAI! AtmA ananta jJAnasvarUpa hai - aisA bheda se vicAra karanA, hA~! yaha to saba bheda se vicArate haiM; vastu to akhaNDa hai| abheda meM to akelA jJAyaka caitanyasvarUpa para dRSTi karake dhyAna meM lIna ho jAnA, vahI abhedadRSTi, vahI dhyAna aura vahI mokSa kA mArga hai| aisA vicAranA ki sarvajJa aura sarvadarzI hone para bhI... AtmA sarvajJa hai, sarvadarzI hai, tathApi AtmajJa aura AtmadarzI hai| sarva ko jAnane-dekhanevAlA hai, tathApi AtmajJa aura AtmadarzI hai| samajha meM AyA? kahate haiM na? sarvajJa ko vyavahAra huA na? vyavahAra huA na? aisA kahate haiM / vyavahAra to para kI apekSA se (kahate haiM) parantu sarvajJapanA aura sarvadarzIpanA apanA svabhAva hI AtmajJa aura AtmadarzI, sarvajJa aura sarvadarzIpanA hai| samajha meM AyA? jJa - vahI AtmajJa hai, AtmajJa vahI sarvajJa hai| aisA nahIM hai ki sarvajJa arthAt para ko jAnanA vyavahAra hai, (isalie) vyavahAra jhUThA hai - aisA nhiiN| AtmA sarvajJa, sarvadarzI svabhAvadhArI bhagavAna AtmA hai - aisA antara meM manana karanA, vaha bhI bheda hai, puNya
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 gAthA - 80 kA vikalpa hai / antarasvarUpa ekAkAra kI dRSTi karake anubhava karanA, vaha nizcayadharma hai| samajha meM AyA ? vaha jJeya kI apekSA se sarvajJa, sarvadarzI kahalAtA hai / dekho, jJeya kI apekSA se kahalAtA hai, bAkI apane jJAna kI apekSA se to AtmajJa aura AtmadarzI hai| zuddha samyagdarzana kA dhAraka hokara nirantara AtmapratIti vartatA hai| lo ! zuddha samyagdarzana kA dhAraka, trikAla, hA~! usakI dRSTi karake nirantara AtmapratIti meM vartatA hai| bhagavAna AtmA nizcaya meM, antara svabhAva meM to nirantara pratIti meM vartamAna hI AtmA hai, trikAla / aisI dRSTi kI, taba trikAla pratIti meM vartamAna hai - aisA bhAna huA / zraddhA meM liyA ki yaha AtmA pUrNAnanda hai to jaba pratIti meM pUrNa AtmA AyA to vaha AtmA trikAla pratItamAna hI vartamAna hai, trikAla apanI pratIti karane sahita hI AtmA hai - aisA pratIti meM AyA / samajha meM AyA ? sarva kaSAyabhAvoM ke abhAva se parama vItarAga yathAkhyAtacAritra se vibhUSita / bhagavAna AtmA sarva puNya-pApa ke vikalpa, kaSAya se rahita vItarAgacAritra hai / jaba apanI paryAya meM bhI vItarAgatA pragaTa kI to AtmA trikAla vItarAgacAritra sampanna thA - aisA anubhava meM aayaa| samajha meM AyA ? Apake Ananda ko Apako detA hai, ananta dAna karanevAlA hai| para ko dAna kauna de ? vaha to jar3a kI kriyA hai, vaha to honevAlI hove to hotI hai| dAna kA vikalpa, zubhabhAva AtA hai, vaha puNya hai| Apake Ananda ko Apako detA hai... maiM AnandamUrti hU~, atIndriya Ananda hU~ - aisA antara meM ekAkAra hokara apanI paryAya meM-avasthA meM Ananda kA dAna denA, vaha apane meM dAna diyA - aisA kahA jAtA hai / o...ho... ! samajha meM AyA ? Apake Ananda ko Apako detA hai... Apake Ananda ko Apako detA hai... AhA... hA.... ! ThIka likhA hai / AhAra- pAnI denA vaha to jar3a kI kriyA hai, vaha kahA~ AtmA kara sakatA hai ? usameM zubhabhAva hove, vaha puNya hai| mumukSu : denA yA nahIM denA ? uttara : kauna de ? dene meM jo bhAva AtA hai, vaha zubhabhAva hai, zubhabhAva hai| mumukSu : paisA hove to bhI dUsare ko bhUkhA rakhanA ?
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 103 uttara : kauna rakhe? rakhe kauna aura de kauna? samajha meM AyA? eka rajakaNa bhI usake kAraNa se hilatA-calatA hai to vaha rajakaNa AtmA calAve-de, yaha tIna kAla meM AtmA meM nahIM hai| eka rajakaNa, paramANu bhI yahA~ AtA hai, jAtA hai, vaha usake kAraNa hotA hai| AtmA eka rajakaNa ko bhI nahIM de sakatA, le sakatA hai - (aisA arthAt lenA-denA) AtmA meM hai hI nhiiN| rAjamalajI! eka rajakaNa ko bhI nahIM kara sakatA to paramezvara kahA~ se huA? rajakaNa kA kucha nahIM karatA aura paramAtmA huA? ananta bala (dhAraka huA)? mumukSu : sAdhAraNa manuSya bahuta karatA hai aura bhagavAna kucha nahIM karate? uttara : kauna karatA hai? sAdhAraNa (manuSya) dhUla bhI nahIM krtaa| ajJAnI rAga karatA hai| rAga aura dveSa karatA hai| duniyA kA vyApAra-dhandhA tIna kAla meM kabhI vaha nahIM krtaa| aisA hogA? malUkacandabhAI ! dukAna kI pair3hI para baiThakara dhandhA kare vaha to saba pudgala kI kriyA hai| kaho, samajha meM AyA? 'anubhavaprakAza' meM bahuta likhA hai| usameM - 'AtmAvalokana' meM bhI likhA hai| samajha meM AyA? hai na? mumukSu : usameM to likhA hai, pudgala ke haiM ? uttara : hA~, vaha pudgala kI bAta hai| vaha saba pudgala kA khela hai, use AtmA kahA~ kare? samajha meM AyA? 'anubhavaprakAza' meM pIche hai| khAnA, pInA, haranA, phiranA saba jar3a kI kriyA hai| anubhavaprakAza, dIpacandajI', 'dIpacandajI' sAdharmI ho gaye haiM, do sau varSa pahale digambara meM (hue haiN)| bahuta sarasa! pahale to digambara ke gRhastha bhI aise the, paNDita bhI bahuta AtmArthI the| anubhavaprakAza yahA~ hai, lo! yahA~ hai (pRsstth-65)| daza prakAra kA parigraha - kSetra, bAga, nagara, kuMA, bAbar3I, tAlAba, nadI, Adi... jitane pudgala kahate haiN| ve saba para haiM, unheM AtmA kucha nahIM kara sktaa| mAtA-pitA, kalatra, putra-putrI, vadhu-bandhu, svajana Adi... sarpa, siMha, vyAghra, gaja, mahiSA Adi saba duSTa, akSara, anakSara, zabdAdi, gAnA-bajAnA, snAna, bhoga, saMyoga, viyoga kI saba kriyA, parigraha kA milApa, vaha bar3A, parigraha kA nAza vaha daridra ityAdi samasta kriyA... yaha saba jar3a kI kriyA hai| calanA-baiThanA, hilanA, bolanA, kaMpanA, ityAdi samasta kriyA; lar3anA, bA~ha bharanA, car3hanA
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 gAthA - 80 -utaranA, kUdanA, par3hanA, khelanA, gAnA, bajAnA ityAdi samasta kriyAe~ - yaha sarva pudgala kA khela jAna / mumukSu : khAnA nahIM AyA ? uttara : AyA na ! kyA nahIM AyA ? khAnA nahIM AyA ? yaha AyA dekho ! nara, nAraka, tiryaJca, deva, unakA vaibhava, bhoga-karaNa, viSayarUpa indriyoM kI kriyA Adi sarva pudgala kA nATaka hai| lo, pudgala kA khela hai| yaha hile cale, vANI nikale, vyApAra-dhandhA yaha to jar3a kI kriyA hai| AtmA use kare ? dIpacandajI ne banAyA hai| samajha meM AyA ? ...Adi samasta pudgala kA akhAr3A hai / yaha sarva indriyAdi, kriyA Adi pudgala nATaka hai / dravyakarma, nokarma Adi sarva pudgala kA akhAr3A hai / usameM tU cidAnanda raJjita hokara apanA jAnatA hai / apane darzana - jJAna - cAritrAdi ananta guNa ke akhAr3e meM pariNati pAtra nAcate haiM, svarUparasa upajAte haiM / jitane guNa haiM, utane ko vedate haiM, sarva bhAva ( -svarUpa ) sattA... yaha phira dUsarA liyA hai| yaha saba pudgala ke khela haiM / yaha pakAnA - khAnA, yaha cUlhA honA, agni jalanA, pAnI chananA, yaha saba jar3a kI kriyA, pudgala kA nATaka hai| mumukSu: kiye binA roTiyA~ hotI haiM ? uttara : dhUla bhI nahIM krtaa| kauna kare ? usameM use rAga-dveSa hotA hai, basa ! kucha karatA nhiiN| kauna kare ? (pRSTha-35) isa prakAra deha jar3a hai| usake bhoga ko tU apane rUpa mAnakara jhUTha hI jar3a kI kriyA ko kisalie apanI mAnatA hai ? lo ! jaise kisI ko sarpa kATe (aura) kisI dUsare ko jahara car3he to acaraja mAnate haiN| (vaise hI ) jar3a khAye, pahane, snAna, tela mardana Adi kriyA kare ( vahA~ ) tU kahatA hai ki maiMne khAyA, maiMne bhogA... maiMne khAyA, maiMne piyA, maiMne bhoga kiyA, vaha to jar3a kI kriyA hai / AhAhA... ! ye mAne, ve mAne nhiiN| yaha bImAra, bImAra hai, bImAra mithyAtva se bImAra rogI ho gayA hai, rogI / dekho na ! yaha eka dIpacandajI jaise gRhasthAzrama meM (rahate the), jinhoMne 4 'anubhavaprakAza' banAyA, 'AtmAvalokana' banAyA, 'cidavilAsa' bnaayaa| mahAsAdharmI, samyagjJAnI sAdharmI ho gaye haiM /
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 105 yogasAra pravacana (bhAga-2) mumukSu : use koI sambandha nahIM hai? uttara : hai na! vaha khela AtmA kA nahIM hai aura apane meM rAga hotA hai, vaha bhI merA svarUpa nahIM hai| maiM cidAnandasvarUpa hU~ - aisI dRSTi karane kA nAma samyagdarzana hai| mumukSu : khAnA-pInA yA nahIM? uttara : kauna khAye, pIve? kahA na yaha? yaha kyA AyA? yaha jar3a khAye, pahane aura snAna, tela mardana (kare), yaha to gujarAtI hai, gujarAtI kiyA hai na? hindI meM hai| apane hindI meM hai yA nahIM? yaha to hindI kA anuvAda hai| mumukSu : khAnA yA nahIM khAnA? uttara : vahI kahA yh| maiMne khAyA, maiMne bhoga kiyA, maiM para kA svAmI thA, para svAmI hotA hai| para svAmIpana aisA nahIM mAnatA aura tU mUr3ha yaha kyA mAnatA hai ? (aisA) kahate haiN| lakSmI para kii| koI aisA bhI nahIM mAnatA ki yaha mANikacauka' meM javAharAta hai, vahA~ koI nikale vaha mAnatA hogA ki yaha merI lakSmI hai? yaha aisA hai| hai ? 'mANikacauka' meM javAharAta kI dukAna hove aura loga nikaleM to aisA mAna leM, yaha mere javAharAta haiM ? aise hI yaha mUr3ha jahA~ nikalA vahA~ (apanA mAna liyA), pAgala kaheM, vaise yaha jahA~ nikale vahA~ lakSmI dikhAI dI, strI, putra, parivAra (mere), yaha to paravastu hai, terI kahA~ hai? muuddh'| mumukSuH ................ uttara : ve kaheM parantu bhASA hI kahA~ unakI hai| pudgala kahe, lar3akA kahA~ kahatA hai? vaha to pudgala kI bhASA hai| nihAlabhAI! yaha adbhuta nATaka ! yaha to zAstra meM saba bAta hai| pahale ke digambara gRhastha hue - banArasIdAsa, ToDaramalajI, bhAgacandajI, dyAnatarAya, daulatarAma, dIpacandajI, bar3e samyagjJAnI unakI sabhI bAteM satya haiN| ina do sau varSoM meM bahuta gar3abar3a ho gayI hai| abhI to bahuta gar3abar3a ho gayI hai, bahuta gdd'bdd'| yaha bAta nahIM maante| mithyA hai - aisA kahate haiN| maiMne khAyA, maiMne bhogA (aisA) para kA svAmI huaa| para kA svAmI bhI aisA to nahIM mAnatA jaise ki rAjA, naukara kA svAmI hai (tathApi) usake gharAne se
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 gAthA-80 (pAThAntara - naukara ke bhojana se tRpta hone se rAjA yaha nahIM kahatA ki maiM tRpta huA huuN)|phir tU dekha, terI aisI cAla tujhe hI duHkhadAyaka hai| aisA viparIta mAnatA hai, tujhe duHkha hotA hai, dekha! samajha meM AyA? 'anubhavaprakAza' 'cidvilAsa''AtmAvalokana' bahuta sarasa ! zAstra pramANa antara dRSTi se bahuta sarasa likhA hai parantu abhI to par3hane kI nivRtti nahIM aura dUsare par3he to zAstra kI Upara dRSTi se kisa naya kA kathana hai, usakA patA nhiiN| (abhI ajJAnI aisA kahate haiM), sonI AbhUSaNa banA sakatA hai aura AbhUSaNa kA phala khA sakatA hai| dhUla bhI nahIM khA sakatA, suna na ! do jagaha (bAta) hai| hamane to pahale hindI par3hA hai na! hindI bhI vyAkhyAna meM par3hA hai aura gujarAtI bhI par3hA hai| mumukSu : hindI para vyAkhyAna ho gaye haiM? uttara : hA~, hA~! dekho, kyA (kahate haiM) apanA Ananda apane ko detA hai|... kaho, samajha meM AyA? 'anubhavaprakAza' meM 39 pRSTha aura 65 pRSTha hai| Apake Ananda ko Apako detA hai... bhagavAna AtmA, apane meM atIndriya Ananda hai andara svabhAva hai| usakI antara ekAgratA karake atIndriya Ananda pragaTa kiyA, vaha svayaM apane ko liyaa| dUsarA kauna de aura kauna letA hai ? kaho, samajha meM AyA? isakA nAma dAna hai| ananta dAna karanevAlA hai| nirantara svaAtmAnanda kA lAbha karanA, vaha hI ananta lAbha hai| nirantara svaAtmA kA Ananda (vaha lAbha hai) yaha paise mile to lAbha huA, sATha varSa meM putra huA to... o...ho... ! (karatA hai)| dhUla bhI nahIM, suna na ! apane svarUpa meM atIndriya Ananda hai| vikAra se haTakara nirvikAra Ananda meM lIna hokara atIndriya Ananda kA lAbha avasthA-dazA meM hove usakA nAma ananta lAbha kahA jAtA hai| lo, malUkacandabhAI! yaha paise kA lAbha, lAbha nahIM hai - aisA kahate haiM / satya bAta hai ? mumukSu : yaha to anubhavasiddha bAta hai? uttara : kyA anubhavasiddha hai ? lar3ake kucha dete nahIM, aisA? kauna kise de? do lar3ake bar3e, tIna karor3a rupayevAle, lo! yahA~ itane choTe baMgale meM-makAna meM rahanA, lo! kholA hai, vahA~ 65 pRSTha nikalA, yaha nikalA dekho! pahale jo par3hA vaha /
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 107 yogasAra pravacana (bhAga-2) so kahate haiM - daza prakAra kA parigraha - kSetra, bAga, nagara, kUpa, bAvar3I, tAlAba, nadI Adi saba pudgala; mAtA-pitA, kalatra, putra-putrI, vadhU-bandhu, svajana Adi sarva ( kuTumbIjana); sarpa, siMha, vyAghra, gaja, mahiSa Adi saba duSTa; akSara, anakSara zabdAdi, gAnA-bajAnA, snAna, bhoga, saMyoga-viyoga kI saba kriyA, parigraha kA milApa so bar3A, parigraha kA nAza to daridrAdi saba kriyA; calanA-baiThanA, hilanA-bolanA, kaMpanA Adi kriyA, lar3anA-bhir3anA, car3hanAutaranA, kUdanA-nAcanA, khelanA, gAnA-bajAnA Adi jitanI kriyAyeM saba pudgala kA khela jaano| bhAI! yaha tumhArI hindI meM hai| takhtamalajI! yaha tumhArI hindI meM liyaa| AhAhA... ! pudgala kA khela / kriyA hai, to yaha mAnatA hai ki mujhase huii| mUr3ha hai, terI dRSTi meM hI antara hai| AhA...hA...! nara, nAraka, tiryaJca, deva, unakA vaibhava, bhogakaraNa, viSayarUpa indriyoM kI kriyA Adi sarva pudgala kA nATaka hai| dravyakarma, nokarma Adi sarva pudgala kA akhAr3A hai, usameM tU cidAnanda raMjita hokara apanA jAnatA hai| para meM apanApana mAnakara tU isa prakAra duHkha prApta kara rahA hai ki jaise murde ko vastrAbhUSaNa pahanAkara mAne ki 'maiMne pahane haiN'|tuu jIvanta hone para bhI unako jhUTha hI apanA mAna rahA hai| maiMne pahanA, yaha to jar3a kI kriyA hai| samajhe na? isa prakAra zarIra jar3a hai; usake bhogoM ko tU apane mAnakara vyartha hI kisalie jar3a kI kriyA ko apanI mAna rahA hai? deha kI kriyA hotI hai to kahatA hai ki maiMne bhoga liyaa| vaha to jar3a kI kriyA hai, tUne kahA~ bhoga liyA hai? kitanA spaSTa kiyA hai ! bhoga sake, jar3a ko bhoga sake - aisA kahIM AyA hai ? mumukSu : kundakundAcArya kahate haiM ? uttara : kyA kundakundAcArya kahate haiM ? tumheM patA nahIM hai| mumukSu : tanmaya nahIM hotA? uttara : tanmaya nahIM hotA isakA artha kyA huA? usarUpa hue binA usakA bhoga kahA~ se AyA? usarUpa hue binA usakA kartA kahA~ se huA?
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 gAthA-80 vyartha hI kisalie jar3a kI kriyA ko apanI mAna rahA hai ? jaise sAMpa kATe kisI ko aura viSa kisI dUsare ko car3he to acaraja mAnate haiN| (vaise hI) jar3a khAye, pIye, snAna, tela mardanAdi kriyA kare, (vahA~) tU kahe ki 'maiMne khAyA, maiMne bhoga liyA'(isa prakAra) para kA svAmI huaa|so parakA svAmI bhI aisA to nahIM maantaa| jaise rAjA dAsoM kA svAmI hai| (tathApi ) unake tRpta hone se (pAThAntara - naukara ke bhojana se tRpta hone se ) rAjA aisA nahIM kahatA ki 'maiM tRpta huA huuN|' aura tU dekha, terI aisI cAla tujhe hI duHkhadAyI hai| AhA...hA... ! kaho yaha zarIra, vANI, mana to jar3a hai| unakA calanA, hilanA kriyA to jar3a kA khela hai, terA hai ? mumukSu : dAna to denA yA nahIM? uttara : kauna dAna de sakatA hai ? dAna kA bhAva apane meM hotA hai| rAga kI mandatA, puNya (hotA hai)| lakSmI jAnA, AnA to apane adhikAra kI bAta hai? bhAva hotA hai ki itanI lakSmI dAna meM kharca karU~, vaha bhAva zubhabhAva hai, vaha puNya hai parantu puNyabhAva huA to lakSmI jAtI hai - aisA bhI nahIM hai aura lakSmI jAnA hai to zubhabhAva huA hai - aisA bhI nahIM hai aura zubhabhAva huA to dharma huA hai - aisA bhI nahIM hai| adbhuta bAta, bhAI ! samajha meM AyA? 'anubhavaprakAza' hai, bhAI! dekhA hai kabhI? dIpacandajI kA hai| dIpacandajI sAdharmI, kAsalIvAla' hai bahuta sarasa! aura sAdI bhaassaa| hindI-pracalita bhASA meM likhA hai| vyAkhyAna ho gayA hai| mumukSu : do dina na khAye vahA~ jIva kamajora par3a jAtA hai? uttara : jIva kamajora par3atA hai yA zarIra? do dina khAne ko na mile to jIva kamajora ho jAtA hai - aisA kahate haiM, seTha! do dina na khAye to zarIra kamajora yA AtmA? kauna kamajora par3atA hai ? mahAmuni to chaha-chaha mahIne ke upavAsa karate haiM aura aisI tapasyA kI labdhi hotI hai ki zarIra aisA kA aisA rahatA hai| chaha-chaha mahIne ke upavAsa kareM aura zarIra aisA kA aisA, sundara... sundara... sundara... usameM kyA hai ? samajha meM AyA? __yahA~ para to kahate haiM, nirantara svAtmAnanda kA lAbha karanA, vahI ananta lAbha hai| yaha rAga honA vaha terA lAbha nahIM hai, puNyabhAva huA vaha bhI terA lAbha nahIM hai| para kI
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga - 2) lakSmI milI, strI milI, kuTumba milA, usameM tujhe kyA lAbha huA ? dhUla meN| AhA...hA...! svAtmAnanda kA hI nirantara bhoga hai / dekho, AtmA AnandasvarUpa kI dRSTi karake Ananda kA anubhava karanA, usakA nAma bhoga hai| jar3a kA bhoga, zarIra kA bhoga, vaha apanA hai ? apane AtmA kA hI bArambAra upabhoga hai| dekho ! bArambAra Ananda kA anubhava karanA vaha upabhoga hai| paravastu ko kauna bhogatA hai ? eka bAra bhogane meM Ave, vaha bhoga aura bArambAra bhogane meM Ave, vaha upabhoga - aisA kahate haiM na? paravastu ko kauna (bhoge ) ? vaha to vikalpa kI bAta karate haiM / - 109 guNoM ke bhItara pariNamana karate hue kabhI bhI kheda nahIM pAtA, vahI ananta vIrya hai| ananta vIrya AtmA meM hai| apanI zakti kA ekAkAra pariNamana karane se jisakA bala kama nahIM hotA parantu bala kI vRddhi hotI hai / kaho, samajha meM AyA? yaha phira tapasyA kI bAteM haiM, ve kucha nahIM / kAyakleza kI bAta hai / nizcaya aura vyavahAra prAyazcita kahA hai / ThIka hai / abhedanaya se eka akhaNDa AtmA kA dhyAna karanA... abhedanaya se eka akhaNDa AtmA kA dhyAna karanA... to svAnubhava kI prApti hogii| yaha lAbha huA / Atmadarzana hai va yahI sukha-zAnti pradAyaka bhAva hai, vahI AtmasamAdhi hai, nizcayaratnatraya kI ekatA hai / mumukSu jIva ko nizcinta hokara paramaprema se apane AtmA kI hI ArAdhanA karanI caahie| yaha 'vRhad sAmAyika' meM kahA hai| aba 81 (gAthA) aba A~kar3e gaye, pahale A~kar3e the na ? do, cAra (aise ) / AtmaramaNa meM tapa-tyAgAdi saba kucha haiM appA daMsaNu NANu muNi appA caraNu viyANi / appa saMjama sIla tau appA paccakkhANi // 81 // AtmA darzana jJAna hai, AtmA cAritra jAna / AtmA saMyamazIla tapa, AtmA pratyAkhyAna // anvayArtha - ( appA daMsaNu NANu muNi) AtmA ko hI samyagdarzana aura
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 81 samyagjJAna jAno ( appA caraNu visANi) AtmA ko samyak cAritra samajho (appA saMja sIla tau ) AtmA hI saMyama hai, zIla hai, tapa hai ( appA paccakkhANi ) AtmA hI pratyAkhyAna yA tyAga hai / 110 AtmaramaNa meM tapa-tyAgAdi saba kucha haiN| appA daMsaNu NANu muNi appA caraNu viyANi / appa saMjama sIla tau appA paccakkhANi // 81 // yaha zloka to apane samayasAra meM, niyamasAra meM AtA hai| AtmA ko hI samyagdarzana aura samyagjJAna jAno... samyagdarzana koI deva-guru-zAstra kI zraddhA Adi vikalpa, vaha samyagdarzana nahIM hai / AhAhA ! AtmA ko samyagdarzana (jaano)| bhagavAna AtmA pUrNa ananta zuddhabhAva se bharA huA AtmA, usameM antarmukha hokara dRSTi nirvikalpa pratIti karanA vaha AtmA hI samyagdarzana hai| AtmA hI samyagjJAna hai| zAstra kA jJAnAdi vyavahAra samyagjJAna hai| yaha nizcaya (samyagjJAna), AtmA kA jJAna / AtmA jJAnasvarUpa cidAnandasvarUpa hai, usakA antara meM jJAna karanA, usakA nAma samyagjJAna hai aura vaha samyagjJAna AtmA hai| AtmA ko samyak cAritra samajho... AtmA meM nirvikalpa cArA caranA, 'nirvikalpa upayoga meM nahIM karma kA cArA' - aisA AtA hai| 'yazovijaya' / samajhe ? bhagavAna AtmA puNya-pApa ke rAga se haTakara apane pUrNa zuddhasvarUpa meM ekAkAra hokara nirmalatA, vItarAgatA kI paryAya pragaTa karanA, vaha cAritra (aura) vaha AtmA hai / kaho, samajha meM AyA ? I mumbaI meM se nikalanA halAhala hotA hogA na ? parantu usa nagarI meM se nikalakara jAnA hai kahA~ ? usakI ise khabara hai ? Atmasthiti deha kI yahA~ pUrI ho jAye, kaba hogI isakI use khabara hai ? sthiti to pUrI ho jAnevAlI hai| ekadama andara se nikalegA, usakI cintA kara na! nagarI meM vahA~ kahA~ par3A hai ? bhagavAna AtmA deha chor3akara calA jaayegaa| kahA~ jAyegA ? bhagavAna AtmA zuddhasvarUpa paramAnanda hU~ - aisI pratIti karake svarUpa meM 1
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 111 lIna honA, usakA nAma saccA cAritra hai, vaha AtmA hai| vaha cAritra hai, nagnapanA cAritra nahIM hai; aTThAIsa mUlaguNa kA vikalpa hai, vaha cAritra nahIM hai| aTThAIsa mUlaguNa pAlanA, vaha cAritra nahIM hai, vaha to rAga hai / vyavahAracAritra kahate haiM, kaba? yadi nizcayacAritra hove to; apanA zuddha svarUpa cAritramaya hai, zAnta vItarAgasvarUpa hai, usameM dRSTi lagAkara sthira honA, vaha cAritra AtmA hI hai kyoMki AtmA ke sAtha vaha nirmala paryAya abheda huI, mahAvrata kA rAgAdi utpanna hotA hai, vaha to bheda huaa| rAga bheda par3atA hai, vaha saccA cAritra nahIM hai| AtmA hI saMyama hai... lo, samajha meM AyA kucha? isakI vyAkhyA bAda meM kareMge, hA~! AtmA zIla hai... aura AtmA tapa hai... AtmA tapa hai aura AtmA hI pratyAkhyAna athavA tyAga hai| lo! eka hI pratyAkhyAna, tyAga hai| yaha apane yahA~ vistAra se A gayA hai| ___ AtmA ke svabhAva meM ramaNatA hone para sabhI mokSa ke sAdhana nizcayanaya se prApta ho jAte haiN| (bhAvArtha kI) pahalI lAina / bhagavAna AtmA pUrNAnandasvarUpa zuddha dhruva zAzvat vastu meM ramaNatA hone para apane zuddha svabhAva meM lInatA, ramaNatA hote hI sabhI mokSa ke sAdhana nizcayanaya se... yathArtharUpa se prApta ho jAte haiN| isake sivAya mokSa kA sAdhana anya kisI se nahIM hotaa| vyavahAranaya se deva-zAstra-guru aura jIvAdi sAta tattvoM kA zraddhAna samyagdarzana hai| vikalpa, shubhraag| vyavahAranaya se, hA~! deva-zAstra-guru kA zraddhAna, sAta tattvoM kA (zraddhAna) / nizcaya se usa AtmA kA hI nija guNa hai| jahA~ zraddhA aura ruci sahita AtmA meM sthiratA kI jAtI hai... dekhA? sthiratA kI jAtI hai - aisA liyA hai, vahA~ hI bhAva nikSeparUpa yathArtha pariNamanazIla samyagdarzana hai| hai na, itanI sthiratA nahIM? samajha meM AyA? ThIka likhA hai| deva-guru-zAstra kI zraddhA, sAta tattva kI bhedavAlI zraddhA to zubharAgarUpa hai| AtmA apanA nirmalAnanda prabhu zuddha svabhAva se hai| usakI zraddhA, ruci kA honA aura usameM pariNamana nizcaya bhAvanikSepa se nirmalAnanda kA pariNamana honA, usakA nAma bhagavAna samyagdarzana kahate haiM / vaha samyagdarzana hI AtmA hai / AtmA se vaha nirmalaparyAya bhinna nahIM hai| deva-zAstra-guru kI zraddhA kA rAga, vaha to nirmalaparyAya se bhinna vikalpa hai, rAga hai|
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 gAthA-81 vyavahAra meM AgamajJAna vaha samyagjJAna hai|.. vyavahAra se zAstra kA jnyaan| nizcaya se jJAna meM apanI AtmA kA zuddha svabhAva kA jhalakanA, vahI samyagjJAna hai| nizcaya - yathArtha meM apane jJAna meM apane AtmA kA zuddhasvabhAva jhalakanA, (vaha samyagjJAna hai)| zuddhasvabhAva kA bhAna andara jJAna meM honA, usakA nAma samyagjJAna hai| vyavahAra meM sAdhu yA zrAvaka ke mahAvrata athavA aNuvratarUpa AcaraNa, vaha vyavahAracAritra hai| vyavahAracAritra, hA~! nizcaya se vItarAga bhAva hI samyakcAritra hai| nizcaya apane zuddhasvarUpa meM ramaNatA karanA - aise nirvikalpa Ananda kA anubhava honA, vaha cAritra saccA hai| sAtha meM paJca mahAvrata ke vikalpAdi hoM, vaha vyavahAracAritra, upacAracAritra hai| vyavahAra meM pA~ca indriya aura mana kA nirodha, vaha indriya saMyama aura pRthvIkAyAdi chaha prakAra se prANiyoM kI rakSA va prANI saMyama hai| vaha vyavahAra hai, vikalpa hai| nizcaya se apane hI zuddhasvabhAva meM apane ko saMyamarUpa rakhanA, bAhara kahIM bhI rAga-dveSa na karanA, vaha AtmA kA dharma, saMyama hai| yahA~ to AtmA, AtmA bAta kI hai na! vyavahAra se mana-vacana-kAya, kRta-kArita-anumodita ina nau prakAra se kAma vikAra ko miTAkara zIla pAlanA, vaha brahmacarya hai| vaha bhI vyavahAra brahmacarya, vikalpa hai na! mana se, vANI se, kAyA se brahmacarya pAle, vaha vikalpa, zubharAga hai| nizcaya se brahmasvarUpa AtmA meM hI calanA vaha nizcaya brahmacarya hai| nizcaya brahmacarya to apanA brahmAnanda bhagavAna... brahma arthAt Ananda, usameM caranA, lIna honA, usakA nAma brahmacarya hai| atIndriya AnandasvarUpa meM lIna honA, vaha brahmacarya hai| sabhI arthoM meM antara... vyavahAra aura nizcaya ke sabhI arthoM meM bahuta antara par3a gayA hai| loga to (aisA kahate haiM) vyavahAra vahI sAdhana hai, vahI sAdhana hai| makkhanalAlajI! vaha sAdhana - zrAvaka, muni ke vratAdika sAdhana haiM, unase mukti kA mArga hai, use to sonagar3ha kahatA hai ki puNyabandha kA kAraNa hai| sonagar3ha kahatA hai yA bhagavAna kahate haiN| bhagavAna kahate haiM, paramezvara trilokanAtha viitraagdev| ve kyA kahate haiM? dekho na yaha! yogIndradeva mani (kahate haiM) kitane varSa hue? hajAra-bAraha sau varSa pahale (hue haiM) samajha meM AyA?
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) yogIndudeva mahAna nagna-digambara muni vanavAsI sAdhu kahate haiM ki paJcama kAla meM bhI cAritra to darzana-jJAna use kahate haiM, apane zuddha bhagavAna AtmA kI pratIti anubhava aura sthiratA hove, use darzana-jJAna - cAritra kahate haiM / vyavahAra to jAnaneyogya hai, vastu nahIM / yahA~ kyA kahate haiM ? 'appA daMsaNu NANu muNi, appA caraNu biyANi / ' AtmA, AtmA aura AtmA pukAra karate haiN| patA nahIM hai unheM ki paJcama kAla meM aise jIva pakeMge ? mArga to yaha hai| samajha meM AyA ? paramAtmaprakAza meM kaisA likhA hai ! Age kaheMge! maiM apane..... pahale kahA hai ki bhavyajIvoM ko sambodhana ke liye kahatA hU~, phira (kaheMge) merI bhAvanA ke liye maiMne banAyA hai| maiMne apanI bhAvanA ke liye banAyA hai, anta meM kheNge| ThIka! svayaM kahate haiM mujhe to yaha gholana calatA hai, vaha maiMne banAyA hai| samajha meM AyA ? 113 vyavahAra se bAraha prakAra kA tapa... pAlana karanA / vaha zubhavikalpa hai, bAhya vyavahAratapa / nizcaya se AtmA ke zuddhasvarUpa meM tapanA... kaho, kucha samajha meM AyA ? eka AtmA... AtmA... parantu AtmA ke atirikta dUsarA kyA hogA ? anAtmA meM dharma hota hai ? puNya-pApa ke pariNAma to anAtmA haiM; deha kI kriyA, vANI kI kriyA to jar3a hai, ajIva hai, kyA usameM dharma hotA hai ? bhagavAna AtmA... samajha meM AyA ? dhruva... dhruva ... dhruva ... dhruva... dhruva ... 'nirakhe dhruva kA taaraa|' bhagavAna zAzvat zuddha caitanya dhruva meM lIna honA, vahI AtmA kA tapa kahalAtA hai / vaha tapa hai, bAkI saba vyavahAra tapa kahalAtA hai athavA laMghana kahalAtA hai / Atmika bhAva meM prakAza pAne ke liye yaha tapa sahAyaka hai / yaha icchA, zuddhasvarUpa meM ramanA, hA~! tapasvI ko yogI ko ucita hai ki indriya damana va mana -vacana-kAya kI zuddhi ke liye upavAsa karatA rhe| yaha to vyavahAra kI bAta hai / mAtrA se kama bhojana lenA, jisase dhyAna svAdhyAya meM pramAda na ho / (phira) bAraha prakAra ke tapa kI vyAkhyA kI hai| samajha meM AyA ? vyavahAra kI ( bAta kI hai) / yaha bhI artha kiyA hai| bAraha prakAra ke tapa kI vyAkhyA kI hai| antaraGga meM vibhAvoM se, bAhara meM zarIrAdi paravastuoM se vizeSa mamatA tyAga, vaha brahmacarya tapa hai / antaraGga vikAra, vibhAva ke vikalpa se, bAhara meM zarIrAdi
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 gAthA-81 paravastuoM se vizeSa mamatA kA tyAga karanA, vaha brahmacarya tapa hai| tapa ke bheda haiM na, tapa ke? dharmadhyAna kA ekAnta meM abhyAsa karanA, vaha dhyAna tapa hai| ina bAraha prakAra ke tapoM meM vartate hue apane AtmA ko tapanA so hI nizcaya tapa hai| lo, yaha anazanAdi saba isameM thor3A-thor3A le liyA hai| samajha meM AyA? ___apane AtmA ko sarva paradravyoM se va parabhAvoM se bhinna anubhava karanA so nizcaya pratyAkhyAna hai| abhiprAya yaha hai ki jaba yaha upayoga apane hI AtmA ke zuddhasvarUpa meM ramaNa karake svAnubhava meM rahatA hai, taba hI vAstava meM ratnatrayasvarUpa mokSamArga hai| tapa hI yadyapi saMyama hai, zIla hai, tapa hai, pratyAkhyAna hai, ataeva Atmastha rahanA yogya hai| yaha pratyeka kA vyavahAra, nizcaya utArA hai| dRSTAnta diyA hai, dekho, samayasAra kA AdhAra (diyA hai)| kundakundAcAryadeva bhI aisA kahate haiM - AdA khumajjha NANe, AdA me daMsaNe caritte y| AdA paccakkhANe AdA me saMvare joge||277|| kundakundAcAryadeva kahate haiM nizcaya se mere jJAna meM... AtmA hai| vikalpa meM AtmA hai - aisA nahIM / jJAna, jJAna - samyagjJAna meM merA AtmA hI samIpa hai| mere samyagjJAna meM AtmA hI samIpa hai| mere darzana meM AtmA hI samIpa hai| cAritra meM AtmA hI samIpa hai aura jaba maiM ratnatraya meM ramaNa karatA hU~, taba AtmA hI ke pAsa pahu~catA huuN| samajha meM AyA? tyAgabhAva meM rahanA bhI AtmA meM tiSThanA hai| tyAgabhAva meM rahanA bhI AtmA meM tiSThanA hai| pratyAkhyAna kiyA na, pratyAkhyAna? AsravabhAva ke nirodharUpa saMvarabhAva meM athavA ekAgra yogAbhyAsa meM bhI AtmA hI sanmukha rahatA hai| lo, yaha AdA me saMvare joge apane vyAkhyA A gayI hai| parabhAvoM kA tyAga hI saMnyAsa hai jo parayANai appa parU cayai nnibhNtu| so saNNAsu maNehi tuhu~ kevalaNANiM uttu||82||
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) jo jAne nija Atma ko, para tyAge nirdhaant| yahI satya saMnyAsa hai, bhASe zrI jina naath|| anvayArtha - (jo apparu parayANai) jo AtmA va para ko pahacAna letA hai (so NibhaMtu paru ) vaha binA kisI bhrAnti ke para ko tyAga detA hai (tuhu~ so saNNAsu muNehi) tU use hI saMnyAsa yA tyAga jAna (kevalaNANi utta) aisA kevalajJAnI ne kahA hai| 82, parabhAvoM kA tyAga hI saMnyAsa hai| aba saMnyAsa AyA, saMnyAsa! jo parayANai appa parU cayai nnibhNtu| so saNNAsu maNehi tuhu~ kevalaNANiM uttu||82|| jo AtmA (sva aura) para ko pahacAna letA hai... appa paru apane Ananda zuddhasvarUpa ko jAnatA hai, para - puNya-pApa ke vikalpa ve para aura zarIrAdi para donoM ko jo pahacAna letA hai, vaha kucha bhI bhrAnti binA para ko chor3a detA hai| paru cayai hai na? apane zuddha svabhAva kA jJAna karake aura rAgAdi para bhinna hai - aisA jJAna karake, rAgAdi ko chor3akara svarUpa meM rahatA hai, sthira rahatA hai, use yahA~ saMnyAsI kahA gayA hai, tyAgI kahA gayA hai| saMnyAsI AyA, saMnyAsI, jaina kA sNnyaasii| mumukSu : jaina meM hI saMnyAsI hotA hai, anyatra kahA~ hotA hai ? samAdhAna : anyatra kahA~ hotA hai ? dUsare meM khoTA saMnyAsI hai| jaina sivAya, jaina paramezvara sivAya koI saccA saMnyAsI tIna kAla meM nahIM hotaa| yahA~ kahate haiM, na nhiiN| vastra saMnyAsa nahIM, rAga bhI nahIM; rAga kA tyAga (vaha saMnyAsa hai) yaha rAga hai, yaha vItarAgasvarUpa hai, AtmA vItarAgasvarUpa hai, yaha rAga hai - aisA donoM kA jJAna karake yahA~ AtmA meM sthira honA aura rAga ko chor3anA, usakA nAma saMnyAsa hai| lo, yaha saMnyAsI! aisA AdhA kapar3A pahanakara nikalate the na pahale? yaha mandiravAsI sAdhu pahanate haiM aisA, AdhA pahanate the| pahale aisA veSa banAyA thA, saMvat 1999 meN|
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 gAthA - 82 use hI saMnyAsa athavA tyAga jaan| dekho, samajha meM AyA ? aisA kevalajJAnI ne kahA hai / dekho, kevala - NANI uttu hai na! kevala - NANI uttu sarvajJa paramezvara aisA kahate haiM ki apanA AtmA vItarAgasvarUpa AtmA hai aura dayA, dAnAdi vikalpa rAga haiM do kA jJAna karake rAga ko chor3akara svarUpa meM sthira honA, usakA nAma tyAga, saMnyAsa kevalajJAnI kahate haiM / antaraGga meM parabhAvoM ke mamatva ke tyAga ko saMnyAsa kahate haiM / saMnyAsa kI vyAkhyA / - mumukSu : saMnyAsa Azrama.... uttara : yaha Azrama hai, bAhara kA Azrama kaba thA ? gRhasthAzrama, brahmacaryAzrama, vAnaprastha Azrama, aura sNnyaas| aise cAra Azrama haiM na ? ve saba khoTe haiN| yaha bhagavAna kahate haiM, vaha Azrama saccA hai / antaraGga meM parabhAvoM kA... puNya-pApa ke vikalpa jo parabhAva haiM, unake mamatva kA tyAga, usakA nAma bhagavAna saMnyAsa kahate haiM / bAhara kA tyAga nhiiN| bAhya padArtha to kahA~ andara meM ghusa gayA hai| zubha aura azubharAga, puNya-pApa ke bhAva donoM rAga kA tyAga, use bhagavAna saMnyAsa kahate haiM / bAhya parigraha kA tyAga antaraGga tyAgabhAva kA nimitta ( sAdhana hai ) / nimitta hai / nimitta sAdhana, vyavahAra kahA jAtA hai / - isa saMnyAsa kA prArambha samyagdRSTi avirati ko ho jAtA hai / yaha AyA / bandha adhikAra meM kahA 'yA nahIM ? jayasenAcAryadeva kahate haiM, antaraGga seto cauthe guNasthAnavAlA abandha pariNAmI hai| abandha hai, aisA kahA hai - likhA hai / apanA nijazuddhAtmA ananta-ananta eka-eka guNa kI tAkata aura aise ananta guNa tAkata sampanna prabhu, usakA antara meM anubhava - nirvikalpa anubhava meM pratIti honA, (vaha samyagdarzana hai) / rAga kA to usameM - dRSTi meM tyAga hI hai| jisa bhAva se tIrthaGkara (nAmakarma) ba~dhatA hai, usa bhAva kA bhI dRSTi meM to tyAga hai| samyagdRSTi ko to cauthe guNasthAna se rAga kA to tyAga hai, svabhAva kA grahaNa hai / AhA... hA...! apanA svabhAva eka samaya meM rAga se bhinna pUrNAnanda prabhu hai / yaha rAga kA udayabhAva jo saMsAra hai, usakA tyAga aura apane zuddhasvabhAva kA grahaNa, usameM lInatA (honA), use
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 2 ) 117 bhagavAna saMnyAsa kahate haiM / vaha cauthe guNasthAna se avirati samyagdRSTi ko saMnyAsa kA prArambha ho jAtA hai| samajha meM AyA ? aura jisake ghara meM chayAnaveM hajAra strI, chiyAnaveM hajAra strI, chiyAnaveM karor3a sainika aura hIre ke siMhAsana, bar3e - bar3e gahane, mukuTa - eka - eka mukuTa ke araboM rupaye ! andara meM ina sabakA svAmI nahIM hai| pudgala kA svAmI nahIM hai, zarIra kA svAmI nahIM hai, vANI kA svAmI nahIM hai, rAga kA svAmI nahIM hai; antara meM zubha-azubharAga hotA hai, usakA bhI svAmI nahIM hai, vaha saMnyAsI hai - aisA dRSTi apekSA se hai / dRSTi kI apekSA se; sthiratA kI apekSA se muni saMnyAsI hai| avrata ke pariNAma kA tyAga karake andara meM sthira hue, usa sthiratA kI apekSA se / samajha meM AyA ? usa saMnyAsa kA prArambha samyagdRSTi avirati ko ho jAtA hai / samyagdRSTi bhalIbhA~ti jAnatA hai ki merA svAmIpanA... dekho ! AyA, dekho... mere AtmA para hI hai| samyagdRSTi jIva cauthe guNasthAna meM ho, avratIbhAva bhI ho, tathApi aisA mAnatA hai ki merA svAmIpanA mere eka AtmA se hai| svasvAmI sambandha (aisA ) apanA AtmA meM hai / svasvAmI sambandha / sva (arthAt ) apanI zuddhatA, usakA maiM svAmI / caitanya sahajAtmasvarUpa kA maiM svAmI / dayA, dAna, vrata kA vikalpa uThatA hai, usakA bhI maiM svAmI nahIM huuN| samajha meM AyA ? zubhAzubha pariNAma kA svAmitva, vaha mithyAdarzana hai| hai ? zubhAzubha pariNAma bandha kA hI kAraNa hai / samyagdRSTi kA ho yA mithyAdRSTi kA ho, zubhAzubha pariNAma bandha kA hI kAraNa hai| unakA svAmIpanA mithyAdarzana hai / samyagdRSTi unakA svAmI nahIM hai, usameM AyA na ? mere AtmA kA abhedarUpa dravyatva merA dravya hai / dravya, kSetra, kAla, bhAva kahate haiN| merA AtmA eka svarUpa se dravya-vastu hai, vaha merA dravya hai / lakSmI vakSmI vaha merA dravya nahIM hai| mere AtmA kA asaMkhyAta pradeza kSetra merA kSetra hai / yaha zarIra kA kSetra aura bAhara ke makAna kA kSetra, rAga kA kSetra merA nahIM hai| mere AtmA ke guNoM kA samaya-samaya kA pariNamana vaha merA kAla hai... tumhAre abhI kAla bahuta acchA hai, hA~ ! putra, paisA vaha merA kAla nahIM hai| mere AtmaguNa kI vartamAna pariNati - paryAya, vaha merA kAla hai| samajha meM AyA ? mere AtmA ke zuddha guNa merA bhAva hai / dravya, kSetra, kAla, bhAva liye haiM / AtmA
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 gAthA-82 meM trikAla zuddhabhAva, ananta zuddhabhAva hai, vaha merA bhAva hai| vartamAna nirmaladazA hai, vaha merA kAla hai| merA asaMkhya pradezI kSetra, abheda dravyasvarUpa maiM dravya-padArtha huuN| AhA...hA...! maiM siddha samAna zuddha niraMjana nirvikAra hU~, maiM pUrNa jJAna-darzanavAna hU~... aisA samyagdRSTi apane meM mAnatA hai| maiM apUrNa jJAnavAlA hU~ - aisA nahIM to phira rAgavAlA hU~ aura paisAvAlA hU~, yaha to samyagdRSTi mAnatA hI nhiiN| dharmI samyagdRSTi apane ko pUrNa jJAna-darzanavAna, pUrNa AtmavIrya kA dhanI mAnatA hai, siddha samAna nirvikAra zuddha mAnatA hai| vaha apUrNa paryAya, rAgAdi, usakA bandha, usakA bAhya saMyoga, usakA svAmI jJAnI nahIM hotaa| isa apekSA se use para kA saMnyAsa hai| samajha meM AyA? parama Anandamaya amRta kA agAdha sAgara huuN| AhA...hA... ! bar3A samudra hotA hai na? dariyA, samudra / agAdha... agAdha... agAdha... nIce motI par3e hote haiM parantu kahA~ (mileM)? agAdha... aise bhagavAna AtmA arUpI Ananda sAgara agAdha, Ananda sAgara agAdha, agAdha, agAdha, agAdha... acintya, akRtrima merA svabhAva agAdha hai| usa amRta kA agAdha sAgara huuN| maiM parama kRtakRtya huuN|lo, dRSTi kI apekSA se samakitI parama kRtakRtya hU~ aura jIvanmukta huuN| AhA...hA...! cauthA guNasthAna, yaha samyagdarzana kI bAta calatI hai| isa apekSA se use para kA tyAga-saMnyAsa dRSTi kI apekSA se kahA jAtA hai| use saccA saMnyAsI kahate haiN| vizeSa kaheMge... (zrotA : pramANa vacana gurudeva) Natara CAWLWIT Homema
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIra saMvata 2492, ASAr3ha kRSNa 7, gAthA 82 se 83 ravivAra, dinAGka 10-07-1966 pravacana naM. 31 parabhAvoM kA tyAga hI saMnyAsa hai| tyAga, tyAga / AtmA meM parabhAvoM kA tyAga, usakA nAma saMnyAsa kaho yA tyAga kaho yA unakA svabhAva meM abhAva hai (aisA kaho ) / sarva vikAra, puNya-pApa kA AtmA meM abhAva hai| aise AtmA meM dRSTi hone se AtmA meM vikAra kA tyAga huaa| koI kahatA hai na ki cauthe guNasthAna meM (vikAra kA) tyAga nahIM hai, samyagdarzana meM tyAga nahIM hai| (yahA~ para) tyAga AyA, dekho ! jo parayANai appa paru, so paru cayai NibhaMtu jo koI AtmA apane AtmA kA svarUpa zuddha Ananda hai, para kA svarUpa, vikAra aura para ajIva Adi hai - aisA donoM kA bhedajJAna jAnatA hai, vaha para ko dRSTi meM se chor3atA hai / dRSTi meM se chor3atA hai - parayANai / vaha Adara nahIM karatA / dharmI jIva, apanA zuddhasvarUpa Ananda hai, usakA Adara karatA hai aura vikAra tathA saMyoga kA Adara nahIM krtaa| Adara nahIM karatA isakA artha, isakA saMnyAsa huA, dRSTi meM usakA tyAga huaa| samajha meM AyA ? yahA~ yaha AyA, dekho! dharmI jIva vicAratA hai / merA koI sambandha na anya AtmAoM ke sAtha hai, na pudgala ke kisI paramANu yA skandha ke sAtha hai / AtmA hai AtmA, vaha to zuddha arUpI Anandaghana AtmA hai - aise AtmA kI dRSTi karanevAlA (vicAra karatA hai ki ) merA para ke sAtha koI sambandha nahIM hai / anya AtmAoM ke sAtha koI sambandha nahIM hai, na pudgala ke eka rajakaNa yA skandha / piNDa ke sAtha bhI merA koI sambandha nahIM hai / isa samyagdarzana ke kAla meM (vicAratA hai) hai to tInoM kAla (abhAva) / AtmA meM vikAra aura para kA trikAla abhAva hai parantu dRSTi meM AyA, taba vartamAna para kA tyAga dRSTi meM ho gyaa| kaho, samajha meM AyA ? ThIka hai ? kisI kI cIja lAte haiM, bAhara
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 gAthA - 82 se lAte haiM na ? apane putra kA vivAha hove to lAte haiM, ghara meM rakhate haiM; kyA use apanI pU~jI meM ginate haiM ? ghara meM putra kA koI vivAha Adi kA prasaGga ho aura (koI cIja ) lAve, pA~ca hajAra-dasa hajAra kA gahanA le Ave to use apanI pU~jI meM ginate haiM ? mumukSu : vaha mA~gakara lAye haiM ? uttara : yaha (bhI) mA~gakara, ma~ganI kA hai; AtmA meM hai nahIM / AhA... hA... ! gahanA mA~gakara ma~ganI kA (lAye haiM), Agantuka hai vikAra - apanI paryAya meM puNya aura pApa ke bhAva hote haiM, ve Agantuka haiM, mehamAna hai, sthAyI cIja nahIM hai / AhA... hA... ! samajha meM AyA ? mA~gIlAlajI ! yaha tyAgI... / AhA... hA...! mumukSu : kisake (tyAgI) ? uttara : rAga ke| apanA zuddha caitanyasvarUpa, merA pUrNAnandasvabhAva hai - aisI dharmI kI dRSTi huI hai| dharmI kI dRSTi aisI hotI hai ki maiM to zuddha jJAyaka aura Ananda hU~ / mujha meM isa rAga aura paramANu kA koI sambandha nahIM hai aura dUsare AtmA ke sAtha bhI mujhe sambandha nahIM hai| samajha meM AyA ? na dharma, adharma, AkAza aura kAladravya ke sAtha hai| na to mujhameM ATha karma haiM na zarIrAdi hai... abhI, hA~ ! na rAgAdi bhAva hai na mujhameM indriya ke viSayoM kI abhilASA hai / dekho ! indriya ke sukha kI abhilASA, sukhabuddhi se hove to mithyAdRSTi hai / indriyA~ - pA~ca indriyoM ke viSayoM meM sukhabuddhi kI abhilASA mithyAdRSTi ko hotI hai| jJAnI ko kiJcit rAga AtA hai parantu usameM sukhabuddhi nahIM, abhilASA nahIM, ki sukha hai aura usa sukha ko maiM bhogU~, dharmI ko aisA bhAva (sukhabuddhi nahIM hai) / indriya ke viSayasukha meM sukhabuddhi kA tyAga hai| samajha meM AyA ? lo ! yaha tyAga huA yA nahIM ? dekho ! na mujhameM indriyoM ke viSayoM kI abhilASA hai na maiM indriya sukha ko sukha jAnatA huuN| samyagdarzana kise kahate haiM ? apane meM Ananda hai, AtmA meM Ananda hai, vahI merI cIja hai| samajha meM AyA ? yaha Age (gAthA - 85 meM) AyegA / 'jahA~ cetana vahA~ ananta guNa kevalI bole em|' phira AyegA kevalI bhagavAna sarvajJa paramezvara aisA kahate haiM ki jahA~ caitanya, caitanya caitanya, jJAyaka jJAyaka bhAva se AtmA hai, vahA~ sabhI ananta guNa haiM /
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga - 2) 121 rAga meM, zarIra meM, karma meM, para meM apanA koI guNa aura apanI dazA para meM nahIM hai| samajha meM AyA ? maiM indriyasukha ko sukha jAnatA hU~ / AhA... hA...! cakravartI rAjA ho, chiyAnaveM hajAra strI hoM... samajha meM AyA ? parantu para meM sukhabuddhi nahIM hai| unameM sukha hai - aisI buddhi nahIM hai, taba samyagdarzana hai| unameM sukha hai (aisA mAne to ) unameM sukha nahIM hai aura sukha buddhi mAnatA hai vaha to mithyAdRSTi hai / AhA... hA... ! kaho, ballabhadAsabhAI ! dikhatA hai, viSaya meM-bhoga meM dikhatA hai parantu antara meM samyagdRSTi jIva kI dRSTi meM AtmA meM atIndriya sukha mujhameM hI hai ( - aisA hai) usa dRSTi meM puruSArtha kI kitanI jAgRti hai ! mujha AtmA meM Ananda hai, indriyasukha ko maiM sukha mAnatA hI nahIM, vaha to duHkha hai, jahara hai, upasarga hai / AhA... hA... ! samajha meM AyA ? maiM atIndriyajJAna aura atIndriyasukha ko saccA jJAna aura sukha jAnatA hU~ / dekho! samyagdRSTi jIva apane AtmA kA atIndriyajJAna hai, usa atIndriya jJAna ko jJAna jAnatA hai| zAstrajJAna, laukika jJAna ko samyagdRSTi dharmI jJAna nahIM jAnatA / samajha meM AyA ? aura na sukha jAnatA hU~ / samajha meM AyA ? atIndriyasukha ko hI saccA jJAna aura sukha jAnatA huuN| AtmA meM mana se pAra, rAga se atIta-bhinna bhagavAna AtmA meM atIndriya Ananda hai| samyagdRSTi dharmI ' mujhameM Ananda hai - aisA mAnatA hai / ' AhA... hA... ! (yaha) bhedajJAna hai| indriyasukha ko sukha nahIM jAnatA, atIndriyasukha ko sukha ( jAnatA hai ) / indriyajJAna to jJAna nahIM (jAnatA ), atIndriyajJAna ko jJAna ( jAnatA hai ) / paravastu se pRthak, mere jJAnasvabhAva se maiM apRthak / abheda hU~ / samajha meM AyA ? isIlie merA dhana mere pAsa hai / lo ! yaha lakSmI ke pIche daur3ate haiM na ? dharmI apanA dhana apane meM dekhatA hai, usake pAsa daur3atA hai| daur3atA hai, kahate hai na ? samajha meM AyA ? gRhasthAzrama meM ho, puruSa ho, strI ho, yA ATha varSa kI samyagdRSTi bAlikA ho parantu apane AtmA meM Ananda hai, use lene ke liye andara daur3ate haiM / kadAcit vivAha bhI ho jAye, bar3I hove to vivAha bhI kare, (parantu jAnatI hai ki ) nahIM, usameM Ananda nahIM hai / Ananda lene ke lie maiM vivAha nahIM karatI; mujhameM aisA rAga hai, vaha dUra nahIM hotA; merI kamajorI se vaha
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 gAthA - 82 duHkha AtA hai - aise duHkha se usameM jur3Ana hotA hai| samajha meM AyA ? merA dhana mere pAsa hai| dekho, malUkacandabhAI ! usa lakSmI kI AvazyakatA nahIM rahI / mere AtmA meM ananta jJAna aura ananta Ananda par3A hai| (aisI) merI lakSmI mere pAsa hai / samyagdRSTi itanA choTA mer3haka ho yA hajAra yojana kA maccha ho.... svayaMbhUramaNa samudra meM samyagdRSTi hote haiM, hA~ ! ve mAnate haiM ki merI lakSmI mere pAsa hai / AhA... hA... ! merA dhana, puNya-pApa kA bhAva hotA hai, usameM bhI merA dhana nahIM hai aura bAhara meM puNya-pApa kA phala saMyoga prApta ho, usameM bhI maiM nahIM hU~; merI lakSmI usameM hai hI nahIM / o...ho... ! samajha meM AyA ? isa prakAra samyagdRSTi tyAgI... dekho ! isa prakAra samyagdRSTi gRhasthAzrama meM hone para bhI tyAgI, zraddhA aura jJAna pariNati kI apekSA se parama saMnyAsI hai... zraddhA, jJAna kI pariNati kI apekSA se... dekho ! paryAya / apanA zuddhasvabhAva, maiM AtmA hU~ - aisI zraddhA aura maiM jJAna hU~ - aisI paryAya meM pariNati, aisI avasthA ke kAraNa se AtmA meM para kA parama tyAgI hai / AhA...hA... ! use (ajJAnI ko) cubhatA hai ki nahIM... nahIM / are! suna to sahI, prabhu! jahA~ bhrAnti gayI aura anantAnubandhI kA abhAva huA, vahA~ para kA svAmIpanA gyaa| apanA sahajAtmasvarUpa kA svAmI rahA to dRSTi meM para kA tyAgI huA / hai ? sahajAtmasvarUpa caitanyasvAmI / maiM to sahajAtmasvarUpa caitanyasvAmI hU~ / rAgAdi merI cIja hai, vaha sva aura maiM usakA svAmI (-aisA ) nahIM hai / samyagdarzana meM rAgAdi kA itanA tyAga dRSTi meM aura jJAna kI pariNati meM A jAtA hai / AhA... hA...! samajha meM AyA ? bAhara kA tyAga karake bAhara se sAdhu ho jAye parantu antara meM apanI zuddha zraddhA, apanI paramAnanda kI mUrti kI zraddhA nahIM hai rAga kI dayA dAna kI kriyA ko apanI mAnatA hai| kahate haiM ki vaha to mUr3ha hai| rAga kA Adara karatA hai to rAga kA AMzika bhI tyAga nahIM hai| samajha meM AyA ? rAga - dayA, dAna, vrata, bhakti kA vikalpa utpanna hotA hai, vaha kaSAya kA mandapariNAma apane svarUpa se bAhara hai| usa bAhya ko apanA mAnatA hai aura usase lAbha mAnatA hai, use AMzika bhI rAga kA tyAga nahIM to bAhya padArtha kA asadbhUta vyavahAranaya se tyAga kahane meM Ave vaisA bhI tyAga vahA~ nahIM hai| samajha meM AyA ?
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 123 ___ jaise koI pravINa puruSa... pravINa puruss| apane andara honevAle rogoM ko pahacAnakara... apane zarIra meM andara rogAdi hoM aura khyAla meM A jAye ki andara meM roga hai| yahA~ dukhatA hai yA aisA hotA hai - aisA nahIM kahate? rogoM ko pahacAnakara... kitane hI (rogoM ko) DaoNkTara khoja nahIM kara sake parantu rogI to jAnatA hai yA nahIM ki mujhe roga hai, andara meM duHkha hai| maiM bhI kucha pakar3a nahIM sakatA parantu andara duHkha hotA hai, andara meM gahare... gahare... gahare... duHkha hotA hai| aise rogoM ko pahacAnakara aura unase apanA ahita hotA jAnakara una rogoM ke prati sampUrNa udAsIna ho jAtA hai... rogoM se udAsIna ho jAtA hai yA roga kA Adara karatA hai ? hai ? isI prakAra samyagdRSTi jIva viziSTa karmoM ke saMyoga se honevAle rAgAdibhAva aura zarIrAdi rogoM ko roga aura AtmA ke lie hAnikAraka jAnakara... dekho! mithyAdRSTi rAga se lAbha mAnate haiM aura zarIrAdi bAhya sAdhana ko apane meM sAdhana mAnate haiN| samyagdRSTi, apane meM rAga hotA hai, use du:kha / roga jAnatA hai aura roga ke tyAga kA upAya karatA hai| roga rakhane kA upAya nahIM krtaa| rahane do, roga rahane do aisA karatA hai ? mumukSu : zarIra ke lie kyA mAnatA hai ? uttara : zarIra ke lie jar3a, apane se bhinna lakar3I hai - aisA mAnatA hai| pahale A gayA hai ki merA koI sambandha nahIM hai / na pudgala ke kisI paramANu yA skandha ke sAtha (sambandha ) hai| lakar3I, lkdd'ii| jaise lakar3I hai, vaise zarIra hai| mere AtmA kI cIja meM usakA koI sparza nahIM hai| AhA...hA... ! ajJAnI ko zarIra meM jarA (kucha hove to aisA mAnatA hai ki) are... ! mujhe huA, mujhameM huaa| mujhe huA aura mujhameM huA (aisA mAnatA hai)| tujhameM kahA~ hotA hai ? vaha to jar3a meM hai| samajha meM AyA? yaha to parabhAvoM kA tyAga hI saMnyAsa... hai, yaha (bAta) calatA hai na? parabhAvoM kA tyAga hI saMnyAsa... hai| pahale yaha spaSTa kiyaa| jaise ajJAnI roga ko roga jAnakara roga kA tyAga karane kA upAya karatA hai, vaise hI dharmI niroga AtmA... 'Arogya vohi lAbhaM' aisA AtA hai, 'logassa' meM AtA hai - 'Arogya vohi lAbhaM' merA ArogyapanA bodhilAbha hai| maiM zuddha caitanya rAgarahita
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 gAthA-82 zarIrarahita huuN| aisI apanI svarUpa kI ruci - dRSTi hove, usakA nAma 'Arogya vohi lAbhaM' hai| nirogatA-bodhi kA lAbha honA, usakA nAma ArogyatA kA lAbha hai aura rAga merA, zarIra merA hai, usase mujhe lAbha hotA hai (-aisA jo mAnatA hai use) bar3I bhrAnti kA, sannipAta kA roga lAgU par3A hai| mumukSu : tyAga kA mAhAtmya hai? uttara : tyAga kA to mAhAtmya kahate haiN| yaha kyA kahate haiM? yaha bAta to karate haiN| kyA kahA? andara meM roga hove to ajJAnI roga ko jAnatA hai yA nahIM? roga ko chor3ane kA upAya karatA hai yA nahIM? aise andara meM roga hai, vaha merA hai aura maiM usakA huuN| isa prakAra andara meM roga hai vaha merA hai aura maiM usakA hU~ - aise roga ko chor3ane kA upAya kare yA use rakhane kA upAya kare? chor3ane kaa| rAga ko chor3ane kA ilAja kare, rakhane kA ilAja nahIM kare, samajha meM AyA? usake prati pUrNa vairAgI ho jAtA hai... lo! AhA...hA...! zarIra meM roga ke Dhera hoM to prasanna hotA hai? zarIra meM solaha roga, lo! solaha rog| samajha meM AyA? nArakI ko solaha roga eka sAtha (hote haiN)| samyagdarzana hai to jAnatA hai ki mujhe roga hI nahIM haiM, isa zarIra meM hai mujhameM nhiiN| ajJAnI jAnatA hai ki roga mujhe huA, mujhameM huaa| ajJAnI hove to bhI roga rakhane kA upAya karatA hai ? samajha meM AyA? aise hI dharmI meM puNya-pApa kA bhAva hotA hai, vaha roga hai, phusI hai, phusii| AhA...hA...! samajha meM AyA? use (puNya ko) to aisA gale pakar3A hai, puNya kA bhAva, hA~! gale pakar3A hai| puNya kahA~ thA tere? suna na! oho...ho...! pavitratA, bhagavAna AtmA akelA pavitratA kA piNDa prabhu, usakI dRSTi kA (jise) abhAva hai, use puNya-pApa kA Adara karane kA bhAva hai, jJAnI ko nhiiN| samajha meM AyA? rAgAdibhAva aura zarIrAdi rogoM ko roga aura AtmA ke lie hAnikAraka jAnakara unake prati pUrNa vairAgI ho jAtA hai| unakI sAja samhAla karU~ to mujhe ThIka (hogA), aisA nahIM maantaa| vikalpa AtA hai parantu vaha vikalpa bhI nirarthaka hai| mere zarIra kI vyavasthA usa vikalpa se hotI hai - aisA nahIM hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? aba
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 125 roga miTAne kA udyama karanA hI rogI ke lie bAkI rahatA hai| jise roga jAnA usakA nivAraNa karane kI bhAvanA (bAkI) rhii| isalie pravINa rogI bahuta bhAvapUrvaka pravINa vaidya dvArA batalAI gayI.. dekho! donoM lie haiM - eka to pravINa rogI, use patA hai ki yaha roga hai| bhAnarahita mUr3ha hove use patA bhI nahIM hotA ki yaha roga hai yA nahIM? pravINa rogI aura bahuta bhAvapUrvaka pravINa vaidya dvArA... jJAnI dvArA batalAI gayI auSadhi... jo yaha terI cIja meM rAgAdi-puNyAdi hote haiM, vaha tujhe roga hai| samajha meM AyA? auSadhi kA sevana karake dhIre-dhIre nirogI ho jAtA hai| usI prakAra samyagdRSTi jIva cAritramohanIya ke vikAroM ko dUra karane ke lie... cAritramoha ke nimitta se rAga kA roga hotA hai| rAga kA roga, zubharAga kA roga, azubharAga kA rog| AhA...hA...! dharmI kI dRSTi kahA~ hai aura kahA~ se uTha gayI hai ! (vaha batAte haiN)| vikAra se dRSTi uTha gayI hai| mere caitanya meM vikAra hai hI nhiiN| vikAra ko roga jAnakara use chor3ane kA, miTAne kA upAya karatA hai yA rakhane kA (karatA hai)? yaha (ajJAnI) to kahatA hai zubharAga rakho, zubharAga se dharma hogaa| yahA~ to kahate haiM, zubharAga AtA hai (to use) roga ke samAna jAnakara dharmI use chor3ane kA upAya karatA hai| kaho, yaha to sAdI bAta hai| samajha meM AtA hai yA nahIM? bhAI ! sarala bAta hai| zarIra meM roga hove to roga rakhane kI icchA hai ? davA kI botaleM bhara ke rakho, davA bhara ke rakho, bhAI ! bahuta davA rakho, apane ko roga rakhanA hai aura roga Upara kI davA bhI rkho| are...! cala... cala...! bhAIsAhaba! roga Aja hI miTa jAe to davA-phavA kauna kare? vaha to roga jAnatA hai| isI prakAra dharmI, dharma use kahate haiM ki apanI AtmA meM dharmI ne atIndriya Ananda mAnA hai aura rAga-puNya, dayA-dAna-vrata kA bhAva AtA hai, use dharmI roga jAnatA hai| AhA...hA...! are...! bhagavAna... aura rAga ko miTAne kA upAya karatA hai tathA miTAne kA upAya bhI (yaha hai ki) apane svarUpa meM ekAgratA karanA, vaha miTAne kA upAya hai| samajha meM AyA? dUsarA koI upAya nahIM hai|
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 gAthA-82 mumukSu : isakA nAma tyAga, bAhara kA... uttara : phira sthiratA hotI hai to krama-krama se rAga ghaTa jAtA hai, utanA nimitta kA saMyoga chUTa jAtA hai, basa! yaha tyAga huaa| bAhara kA tyAga kyA? bAhara kI vastu kyA (andara) ghusa gayI hai to tyAga karanA hai ? rAga-dveSa kA vikAra apanI paryAya meM hai, use apanA mAnatA hai, use chor3a de| apanA (svarUpa) Anandakanda zuddha caitanya hai, usakI dRSTi kara to dRSTi aura jJAna kI pariNati meM rAga kA tyAga ho jaaegaa| pazcAt jitanI svarUpa meM sthiratA hogI, utanA rAga / asthiratA miTa jAyegI, utanA saMyoga nimitta se terA lakSya chUTa jaaegaa| jahA~ karanA hai vahA~ kara na, jahA~ nahIM karanA vahA~ karane jAtA hai| chor3o bAhara kI cIja / anya kahate haiM, bAhara kI cIja chUTe to rAga chUTatA hai - aisA kahate haiM / lo! mumukSu : zAstra meM AtA hai| uttara : AtA hai, usakA artha kyA? para kA lakSya chor3a de, dUsarA kyA hai ? yahA~ AtmA meM lakSya kr| bhagavAna AtmA atIndriya Ananda kA sAgara par3A hai| caitanyamUrti, atIndriya Ananda nikAla, ananta... ananta... ananta... ananta... ananta... nikAlegA to bhI vahA~ kamI nahIM hogii| AhA...hA... ! itane atIndriya Ananda kI khAna AtmA hai| jaise yaha jJAna, jJAnamaya hai| yaha AtmA jaise jJAna, jJAnamaya hai, vaise vaha atIndriya Anandamaya hai| puNya-pApa rAgamaya AtmA hai hI nhiiN| AhA...hA...! samajha meM AyA? pravINabhAI ! dekho, yahA~ pravINa rogI aura pravINa (vaidya) donoM lie haiN| donoM (pravINa hone) caahie| usa rogI ko bhAna honA cAhie ki kauna-sA roga hai? kucha kA kucha batAve to vaha sAre roga kahA~ pakar3a sakegA? bahuta jA~ca karAve ki hameM yahA~ du:khatA hai| yaha bena nahIM? jagajIvanabhAI kI putrI ne bahutoM ko batAyA parantu koI pakar3a nahIM sakA aura andara roga hai, mujhe bahuta duHkha hotA hai... kahA~ gaye jagajIvanabhAI? unakI putrI parasoM kairosIna chir3aka kara jlii| kisI ne parakhA nahIM ki roga kyA hai?... lagA dii| jaise lagAI aise phaTa...phaTa bhagavAna... bhagavAna... / dUsarI koI bAta nhiiN| arahanta... arahanta... arahanta... Namo arahantANaM... jalI, jalakara yahA~ zarIra sulagatA hai, bhabakA... bhabakA isa prakAra ke bhAva aaye| ho gayA... phira vicAra bdle| yaha to pariNAmoM kI vicitratA hai| roga nahIM
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 127 pakar3a sake, lo! mumbaI batAyA, dUsarI jagaha batAyA, anumAna karate haiM, yaha saba DaoNkTara anumAna karate haiN| prayoga karate haiM, karate-karate eka do kA khyAla meM (Ave to) dUsaroM ko bhI lagA dete haiM, tumhAre bhI aisA lagatA hai| mumukSu : khUna kI jA~ca karate haiN| uttara : khUna kI jA~ca kare to bhI kitanA antara par3egA? yaha kahate haiM, khUna kI jA~ca karate haiN| yaha jA~ca na, yaha kahate haiM / tere AtmA meM terA khUna-kitanI tAkata hai| tujhameM ananta bala hai, samajha meM AyA? AhA...hA...! pezAba kI jA~ca karate haiM, pezAba kI kyA jA~ca karate haiM? pezAba rAga hai| samajha meM AyA? jA~ce ki rAga vikAra duHkharUpa hai, cAhe to zubha ho yA cAhe to azubha ho; donoM rAga roga hai| aise samyagdRSTi ko apanI nAr3I pakar3akara nirogatA kaise karanA, isakA use patA par3atA hai| samajha meM AyA? / vikAra dUra karane ke lie pUrNarUpa se kaTibaddha ho jAtA hai, usane zrIguru parama vaidya se yaha bhI jAnA hai ki bhAvakarma kA roga miTAne ke lie sattA meM rahe hue karmoM kA nAza karane ke lie... aise donoM lie - puNya-pApa kA bhAva aura jdd'krm| navIna roga ke kAraNa se bacane ke lie zuddhAtmAnubhava hI eka parama auSadha hai| 'zrImad' ne kahA hai na? 'AtmabhrAnti sama roga nahIM, AtmabhrAnti sama roga nahIM sadguru vaidya sujAna; guru AjJA sama pathya nahIM, auSadha vicAra dhyAna' - vicAra aura dhyAna auSadha hai| AtmabhrAnti sama roga nahIM, sadguru vaidya sujAna; guru AjJA sama pathya nahIM, auSadha vicAra dhyaan| bhagavAna AtmA pUrNAnanda atIndriya Ananda aura atIndriya jJAna kA rasakanda prabha, usameM rAgAdi vikalpa mere haiM - aisI bhrAnti-mithyAbhrAnti jaisA jagat meM dUsarA koI bar3A roga nahIM hai, bar3A roga hai| guru usake vaidya-sujAna vaidya hai| bhAI ! yaha terA roga hai| kahA na? rAga terA roga hai| tU lAbhadAyaka mAnatA hai, vaha terI khoTI buddhi hai| hamAre prati bhI tU rAga karatA hai, vaha rAga roga hai - aisA kahate haiM / oho...ho... ! samajha meM AyA? bhAvakarma kA roga miTAne ke lie aura sattA meM rahe hue karma... arthAt nimittarUpa... navIna roga ke kAraNa se bacane ke lie zuddhAtmAnubhava hI eka parama auSadha hai|
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 anubhava cintAmaNi ratana, anubhava hai rasakUpa / anubhava mAraga mokSa kA, anubhava mokSasvarUpa // gAthA - 82 bhagavAna AtmA atIndriya zAntarasa ke caitanya ratnAkara para dRSTi karake andara AtmA kA anubhava karanA, vaha hI eka roga miTAne kA upAya hai| samajha meM AyA ? koI kriyAkANDa karanA, vaha roga (miTAne kA upAya nahIM hai)| kriyAkANDa kA rAga hai, vaha svayaM hI roga hai / AhA... hA... ! samajha meM AyA ? zuddhAtmAnubhava hI eka..... dekhA ? zuddha haina ? vikAra to azuddha hai| yaha samyagdRSTi samaya nikAla kara svAnubhava karatA rahatA hai / dekho ! dharmI jIva cAhe jitane vyApAra dhandhe meM par3A ho, usameM se samaya nikAlakara apanI AtmA ko sparza kara letA hai / AhA... hA...! samajha meM AyA ? samaya nikAlakara apane AtmA meM andara najara karake anubhava kara letA hai / AhA... hA...! mumukSu : Aja kala to samaya nikAlane kA samaya hI nahIM milatA / uttara : sadA samaya hI hai| kyA samaya le ? sadA samaya hI hai| samaya nikAle nahIM to usameM kyA karanA ? AtmA nivRtta hI hai, rAga se aura para se sadA nivRtta hI hai aura nivRtta hai, use pravRttivAlA mAnanA vahI dRSTi meM bhrama hai / AhA... hA...! kaho, kucha samajha meM AyA ? kaSAya ke anubhAga ko sUkhAte rahate haiM... vaha to sUkha jAtA hai, ThIka / sthiratA karate-karate itanA Ananda A jAtA hai ki Atmarasa meM mAno ki unmatta ho jAe, taba bAhya sakala tyAga karake saMnyAsI athavA nirgrantha ho jAtA hai| lo ! antara Ananda meM dharmI jIva gRhasthadazA meM ho to bhI rAga, vikalpa, bAhya saMyoga Adi kA svAmIpanA nahIM hai, isa apekSA se unakA tyAgI hI hai parantu abhI asthiratA kA rAga hai to use roga jAnatA hai; ataH samaya nikAlakara rAga se rahita apanA svarUpa zuddha caitanya hai, usakA antara meM sparza karake vedana kara detA hai / AtmA kA sparza karake anubhava kara letA hai / itanI saMvara aura nirjarA, zuddhi kI vRddhi hotI hai| samajha meM AyA ? jitanI zuddhi kAyama hai, utanA saMvara-nirjarA to hai hI parantu antara kA anubhava kare to vizeSa zuddhi hotI hai aura vizeSa Ananda Ate-Ate bAhya kI Azakti meM kucha nahIM rucatA, dhandhe - pAnI meM kahIM vRttiko
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 129 nahIM rucatA (isalie) antara kA Ananda lene ke lie bAhara kA tyAgI ho jAtA hai| andara kA vizeSa Ananda lene ke lie bAhara kA tyAgI ho jAtA hai| kahIM nahIM rucatA, kahIM nahIM ructaa| rucatA nahIM arthAt zraddhA kI bAta nahIM, asthiratA meM (nahIM rucatA), kahIM caina nahIM pdd'taa| vyApAra meM, dhandhe meM, putra meM, strI sabake bIca baiThA ho parantu kahIM caina nahIM pdd'taa| taba use aisA hotA hai ki maiM to AtmA kA vizeSa anubhava karane ke lie sabase alaga ho jAtA hU~ - isakA nAma munipanA kahA jAtA hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? hai na? Atmatattva kA svAda liyA kare aura bAhara jAne kA koI prapaJca ruce nahIM... bAhara jAne kA arthAt bAhara vyApAra-dhandhe meM / Atmarasa meM mAno ki unmatta ho jAe taba sakala bAhya tyAga karake saMnyAsI athavA nirgrantha... digambara muni| AhA...hA... ! jahA~ baiThe vahA~ vana, jahA~ jAe vahA~ jnggl| AhA...hA... ! tuma kaise ho.... aura yaha saba vikalpa chUTa gye| samajha meM AyA? apane AtmA kA anubhava karane meM prayatna ugra ho gayA, vahA~ vaha bAhara kA tyAga sahaja ho jAtA hai| (ajJAnI ko) antara kA anubhava aura dRSTi kA bhAna nahIM hai aura bAhara kA tyAga karatA hai, vaha tyAga hI nahIM hai| samajha meM AyA? kahIM nahIM ructaa| samajha meM AyA? har3akiyA (pAgala) kuttA kATA ho na? har3akiyA samajhe? kyA kahate haiM ? pAgala kuttaa| pAgala kuttA kATe phira kahIM nahIM ructaa| nahIM pAnI, nahIM havA, nahIM bhojn| havA nahIM rucatI, hA~! eka brAhmaNa kI lar3akI thI, use sauMpa gaye the, phira antima bAraha varSa taka jalAMtaka rog| kAkA! majhe kahIM (caina nahIM pddtaa)| phira antima aDatAlIsa ghaNTe pAnI nahIM, AhAra nahIM, pavana nahIM, kucha nahIM ructaa| andara meM har3aka lagA, najadIka nahIM Ane de| eka bAI ko to maiMne dekhA hai, vRddha thI, vRddha (vaha kahe), mujhe darzana karanA hai, dUra khar3I rahI (phira kahe) mujhe andara se har3aka Ave to aisA kATa khAne kA mana ho jAtA hai 'raannpur'| vaha lar3akI to becArI choTI thI, ar3atAlIsa ghaNTe na ruce pavana, na ruce paanii| pAnI najara meM nahIM par3anA cAhie, pAnI par3e to pIr3A (hotI hai)| pAnI najara par3e aura pIr3A ho| pAgala hotA hai na, pAgala kuttA, aise kahIM rucI nahIM jmtii|
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 82 isI prakAra dharmI ko samyagdarzana - jJAna aura cAritra kI aisI lagana lagI hotI hai ki kahIM nahIM rucatA, kahIM mana nahIM tthhrtaa| samajha meM AyA ? vyApAra, dhandhA, bolanA, calanA, pratiSThA, kIrti kahIM mana nahIM tthhrtaa| apane Ananda kI ruci meM tallIna hone ke kAraNa bAhara kA tyAga karake vizeSa anubhava karatA hai, usakA nAma nirgranthadazA kahA jAtA hai| AhA... hA...! samajha meM AyA ? 130 vaha lar3akI becArI kahatI thI, kAkA! mujhe kahIM (caina nahIM par3atA ) / paMkhA calAe (to bhI nahIM rucatA) andara pIr3A... pIr3A... pIr3A... pIr3A... / eka gAya ko hamane dekhA thA, yahA~ eka gAya thii|'hiiraabhaaii' ke makAna meM se (dekhI thI), bar3I gAya, har3akane lgii| do dina aise cakkara lagAye, do dina taka pAnI nahIM, AhAra nahIM, ruce nahIM; zarIra bar3A laTTha, vaha anta meM nIce girI tar3aphI... tar3aphI... tar3aphI... kauve mA~sa khAyeM phaphole cAra-chaha ghaNTe aise rahI, tar3aphI... tar3aphI.... tar3aphI... / vahA~ eka sipAhI nikalA kahA dekho, kucha hai yA nahIM ? kyA hai yaha ? koI karma, koI pApa, usakA phala aisA kucha hai yA nahIM ? usameM AtmA hai, dekho na ! andara AtmA hai, vaha abhI isa zarIra kI sthiti se tar3aphatA hai / gAya kA zarIra bar3A laTTha jaisA, usameM pAgala ho gyaa| pachAr3e, paira pachAr3e, pUMcha pachAr3e, paira pachAr3e, andara rahA na jaae| ar3atAlIsa ghaNTe (ke bAda mara gayI ) / isI prakAra dharmI ko bAhara kahIM caina nahIM par3atA / apane AtmA ke atIndriya Ananda kI prIti aura ruci ho gayI, taba se rAga kA tyAga hai, parantu rAga ko roga jAnakara tyAga karane kA abhilASI hai, chor3ane kA abhilASI / AhA... hA...! atIndriya amRta kA svAda, atIndriya amRta kA ugra svAda lene kI abhilASA kyoM na hogI ? kahate haiM ki saba chUTa jAtA hai| zraddhA aura jJAna kI apekSA se to avRtta samyaktva ke cauthe guNasthAna meM hI vaha saMnyAsI ho gayA hai... lo ! samajha meM AyA ? aba chaThaveM sAtaveM guNasthAna meM rahakara cAritra kI apekSA se bhI saMnyAsI ho gayA hai... lo ! do prakAra ke saMnyAsI kahe / samajha meM AyA ? AhA... hA... ! mere AtmA ke atirikta mujhe koI padArtha nahIM rucatA / samakitI ko zubhabhAva bhI nahIM rucatA, AhA... hA... ! zubhabhAva ruce to mithyAdRSTi mUr3ha hai /
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 131 (vaha) apane atIndriya Ananda kA anAdara karatA hai| samajha meM AyA? dharmI aisI cIja hai, usakA phala bhI mahA amRta phala hai| amara phala! amara phala 'piMgalA' ko nahIM thA? vaha to khoTA amara phala thaa| AtA hai na! 'piMgalA' ko? kisI ne rAjA ko diyA, rAjA ne 'piMgalA' ko diyA, 'piMgalA' ne azvapAla ko diyA, azvapAla ne kisI bAI ko (diyA), usa bAI ke pAsa se vApasa rAjA ke pAsa aayaa| (rAjA ko lagA), are...! yaha phala kahA~ se (AyA)? are... ! yaha phala (tere pAsa) kahA~ se (AyA)? bAI kahane lagI. annadAtA! eka azvapAla hai vaha mere pAsa AtA hai. usane majhe diyA hai| azvapAla ke pAsa kahA~ se AyA? bulAo azvapAla ko! kahA~ se (AyA) yaha phala ? (azvapAla kahatA hai) mahArAja ! yaha 'piMgalA' rAnI ke pAsa se AyA hai| are...! piMgalA! yaha kyA? 'dekhA nahIM kucha sAra jagata meM, dekhA nahIM kucha sAra, pyArI merI piMgalA nArI, dekhA nahIM kucha sAra...'chor3akara calA gyaa| AhA...hA...! vAnave lAkha mAlava kA adhipati cala nikalA, yaha saMsAra! gupta rIti se merA yaha phala vaizyA ko kisI ne diyA hogA, to lagA ki annadAtA ko do| vaizyA, azvapAla ke sAtha calatI hogI, azvapAla ko piMgalA ne diyA, aise calate-calate (claa)|aahaa...haa... ! aise samyagdRSTi ko antara meM se pUrI bAta ur3a jAtI hai| samajha meM AyA? samyagdRSTi ko antara meM hI vairAgya hai| jJAna, vairAgya zakti AtI hai na? bhAI ! 'nirjarA adhikAra' maiM nahIM AtA? jJAna, vairAgya cauthe guNasthAna se hai| anya loga kahate haiM nahIM, vaha to sAtaveM meM hotA hai| suna na, bhagavAna ! are... ! tujhe tere mAhAtmya kA patA nahIM hai prabhu! AhA...hA...! atIndriya anAkula Ananda, vaha bhI paripUrNa Ananda, vaha bhI ananta... ananta... Ananda paryAya meM pragaTa ho to bhI kama na ho, aisA Ananda! aisA samudra anya kahA~ hai ? aisA bhagavAna AtmA atIndriya... atIndriya Ananda ke rasa kA samudra jahA~ dRSTi meM AyA, (vahA~) rAga kA tyAga ho gyaa| rAga kA roga hai| are... ! merA amRta luTatA hai, mere amRta kA svAda luTatA hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? isa apekSA se samyagdRSTi amRta ke Ananda ke svAda kI abhilASA meM rAga kI bhAvanA chUTa jAtI hai - isa apekSA se tyAgI hai| zraddhA aura samyagjJAna kI avasthA kI apekSA se (tyAgI hai)|
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 gAthA-82 __ muni, nirgranthadazA meM rahakara dina-rAta svAnubhava kA abhyAsa karate haiM... yaha antara meM rAga kA bhI abhAva ho gyaa| muni hue... muni kise kahate haiM...! AhA...hA...! jo andara meM ugra atIndriya Ananda lene ke lie zIghratA karate haiN| AhA...hA...! choTe bAlaka ko tarabUja kI miThAsa hotI hai na? tarabUja... tarabUja... / kyA kahate haiM ? khrbuujaa| aisA Adhe mana, Adhe mana kA ekadama lAla, churI mArakara nikalate haiM na! choTA bAlaka hotA hai, usase kahate haiM le yaha, de bhAI ko| vaha dene kA nahIM samajhatA, vaha use sIdhA khAne lagatA hai| samajha meM AyA? hamAre Ate haiM na? choTe lar3ake AhAra dene meM Ate haiM na ! unase kahe ki pApar3a de, to vaha pApar3a lekara khAne lagatA hai| usakI mA~ kahe ki de, to vaha sIdhA pApar3a (khAne lagatA hai)| aise koI kahe, yaha bhAI ko de, tujhe bAda meM deMge, hA~! de bar3e bhAI ko de| 'bar3e bhAI ko de' vaha nahIM sunatA, ekadama lAla dekhakara sIdhA cUsane lagatA hai| AhA...hA...! isI prakAra bhagavAna AtmA atIndriya Ananda kA (bimba hai)| ekadama lAla tarabUja kI miThAsa ho, jar3a kI miThAsa hai, yaha to caitanya kI miThAsa hai| ekAgratA kI churI (calAkara), jitanI ekAgratA kare utanA Ananda jharatA hai| samajha meM AyA? aisA paramAtmA mere pAsa hai / maiM hI AtmA hU~, paramAtmA huuN| AhA...hA...! nirgranthadazA meM rahakara dina-rAta svAnubhava kA abhyAsa karate haiN| lo, nirgrantha dazA meM yaha abhyAsa hai| lenA, denA, pustaka banAnA, amuka-amuka karanA, vaha unakA abhyAsa nahIM hai / suna na ! itanoM ko samajhAyA aura itanoM ko deza meM batAyA aura itane rAjAoM ko samajhAyA aura itanI pustakeM banAyIM... are... ! yaha terA karttavya hai ? suna to sahI ! prabhudAsabhAI! yahA~ to bhagavAna AtmA, apane nija svarUpa kI sampatti kI dRSTi kA anubhava huA to rAga hone para bhI usakA svAmIpanA nahIM hai, itanA tyAga hai aura svarUpa meM sthiratA karane ko nirgrantha pada meM A jAe to bAhya meM digambara (dazA aura) andara meM tIna kaSAya ke abhAvapUrvaka kA Ananda hai| svAnubhava ke Ananda kI ugratA kA vedana karane ke lie hI muni hote haiM / AhA...hA... ! duniyA ko samajhAne ke lie, bodha dene ke lie, upadeza dene ke lie muni nahIM hote| kaho, jJAnacandajI ! kyA kahate haiM ? dekho, svAnubhava kA dina-rAta anubhava karane ke lie muni hote haiM / AhA...hA...!
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) apanA bhagavAna AtmA... aisA abhyAsa.... prabhu AtmA... AtmA... aatmaa...| amRta kA mahAsAgara, usameM jitanI ekAgratA ho, utanA Ananda kA jharanA ( jharatA hai) / jaise parvata meM se pAnI jharatA hai, vaise Ananda jharatA hai, vaha vizeSa Ananda jhare, usake anubhava ke lie munipanA lete haiN| o...ho.... ! kucha bolane yA lene ke lie yA par3hane ke lie yA sunane ke lie (munipanA lete haiM) yaha kAraNa hai hI nahIM aisA kahate haiM / AhA... hA.... ! samajha meM AyA ? 133 jo tadbhava mokSagAmI hote haiM to kSAyika zreNI car3hakara (zIghra hI cAraghAtiyA karmoM kA kSaya karake kevalajJAnI ho jAte haiM... ) samajha meM AyA ? (phira) samayasAra kA dRSTAnta diyA hai| sanyasta zabda par3A hai na ? mokSa kI cAha rakhanevAle mahAtmA ko sarva kriyAkANDa aura mana-vacana-kAyA kI kriyA kA mamatva tyAga denA yogya hai / mamatva tyAga denaa| mana-vacana-kAyA kI jar3a kI kriyA kA mamatva chor3a de| dayA dAna ke vikalpa kI mamatA chor3a de, vaha mere nahIM / jahA~ AtmA ke nijasvabhAva ke atirikta sarva kA tyAga hotA hai, vahA~ puNya aura pApa ke tyAga kI kyA bAta ? una donoM kA tyAga hai hI... aho ! jahA~ antara meM dRSTi meM bhI puNya-pApa kA tyAga ho gayA, phira cAritra pada meM puNya-pApa kI asthiratA tyAga ho gyaa| antara meM jitanI vItarAgatA pragaTa ho, utanA dharma hai / nirgrantha pada vItarAgatA kI bahuta vRddhi hotI hai / una donoM kA tyAga hai hI... dekho, dharmAtmA muni santa ko (aura) samyagdRSTi ko bhI samyagdarzana meM puNya-pApabhAva kA dRSTi aura jJAna kI apekSA se tyAga hai, muni ko asthiratA kI apekSA se tyAga hai / asthiratA kA bhI tyAga ho gayA hai aura AtmA meM lInatA ho gayI, usakA nAma saMnyAsa hai| samyagdarzana - jJAna - cAritrAdi svabhAva meM rahanA vaha hI mokSa kA mArga hai / lo, apane zuddhasvabhAva meM rahanA vaha mokSamArga hai / jo isa mArga meM rahatA hai, usake pAsa karmarahita bhAva se prApta aura Atmikarasa se pUrNa aisA kevalajJAna svayaM daur3atA AtA hai| lo, jJAnaM svayaM dhAvati bhagavAna AtmA apane atIndriya Ananda kA svAda lene
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 83 kA ugra prayatna karatA hai to alpa kAla meM kevalajJAna daur3atA AtA hai / kevalajJAna ko bulAte haiM ki lAo kevalajJAna, lAo ! anubhava kI ugratA kevalajJAna ko bulAtI hai| kevalajJAna alpa kAla meM A jAtA hai / AhA... hA... ! samajha meM AyA ? tInoM bola A gaye - samyagdarzana, phira munipanA, phira kevalajJAna / samajha meM AyA ? 134 ratnatraya dharma hI uttama tIrtha hai rayaNattaya - saMjutta jiu uttimu titthu pavittu / mokkhaha~ kAraNa joiyA aNNu Na taMtu Na maMtu // 83 // ratnatraya yuta jIva hI, uttama tIrtha pavitra / he yogI! ziva hetu hita, tantra-mantra nahiM mitra // anvayArtha - ( joiyA) he yogI! ( rayaNattaya-saMjutta jiu uttimu titthu ) ratnatraya sahita jIva uttama va pavitra tIrtha hai (mokkhahaM kAraNa ) yahI mokSa kA upAya hai ( aNNu taMtu Na maMtu Na) aura koI tantra yA mantra nahIM hai| 83, ratnatraya dharma hI uttama tIrtha hai| lo, yaha uttama tIrtha ! sammedazikhara aura zatruJjaya aura giranAra, vaha to zubhabhAva ho, azubha se bacane ko vaha zubhabhAva AtA hai, taba unheM nimitta se tIrtha kahA jAtA hai| uttama tIrtha to apane bhagavAna AtmA kA samyagdarzana - jJAna - cAritra hai| rayaNattaya - saMjutta jiu uttimu titthu pavittu / mokkhaha~ kAraNa joiyA aNNu Na taMtu Na maMtu // 83 // o...ho... ! yogIndradeva ! chaThI zatAbdI meM hue haiN| maiMne kala dekhA thA, teraha sau varSa pahale ho gaye haiN| yogIndradeva digambara santa-muni - vanavAsI nirgranthapada meM rahanevAle, mahAdigambara, eka vastra kA dhAgA nahIM, pAtra kA Tukar3A nhiiN| eka jala kA kamaNDala aura eka mora picchI, koI pustaka jJAna kA upakaraNa ho to ho, na ho to na ho / basa ! aise muni
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga - 2) 135 lagabhaga teraha sau varSa pahale (ho gaye haiM) / ve kahate haiM, dekho ! samajha meM AyA ? jaise siMha jaGgala meM dahAr3a mAratA Ave, dahAr3a mAratA Ave to sAre hiraNa phaTa... phaTa... phaTa... bhagate haiN| isI prakAra isI prakAra dahAr3a mArate hue kahate haiM ki uttama tIrtha prabhu AtmA hai| bAhara ke saba tIrtha vyavahAra aura puNyabandha ke kAraNa haiM / yahA~ to (ajJAnI kahatA hai 'eka bAra vande jo koI naraka pazugati na hoI', yaha AtA hai na ? bhAI ! yaha 'sammedazikhara' (ke lie kahate haiM), to kyA hai sammedazikhara ? eka bAra kyA, lAkha karor3a bAra vahA~ jA na! vaha to zubhabhAva hai, puNyabhAva hai, bandhabhAva hai / kaho, samajha meM AyA ? bhagavAna AtmA... samajha meM AyA ? - karma bandha se chuTane kA upAya athavA bhavasAgara se pAra hone kA upAya ratnatraya dharma hai| isake atirikta dUsarA koI upAya nahIM hai / vahI tIrtha hai, uttama tIrtha vaha hai / pavitra tIrtha hai, pavitra tIrtha / nizcayaratnatraya sAkSAt mokSamArga hai... apanA zuddha svarUpa, usakI zraddhA - jJAna aura ramaNatA nirvikalpa Anandasahita (honA), vaha nizcaya sAkSAt mokSamArga hai| vahI upAdAnakAraNa hai| svayaM kA kAraNa hai / vyavahAraratnatraya upAdAna ke prakAza ke lie bAhya nimitta hai / vyavahAraratnatraya bAhya nimitta hai / bAhya nimitta hai / bAhya nimitta hai aisA kahA hai| 'prakAza ke lie' hamane nikAla diyaa| phira bahuta lambI bAta hai / upAdAna apane zuddhasvabhAva se pragaTa hotA hai - aisA batAnA hai / vyavahAraratnatraya to eka nimitta mAtra hai / miTTI svayaM ghaTarUpa ho jAtI hai, kumhAra kA cAka ityAdi nimitta hai| kAryarUpa svayaM upAdAnakAraNa ho jAtA hai| samajha meM AyA ? AtmA apanI zuddhi athavA unnati meM svayaM hI upAdAnakAraNa hai / upAdAna do prakAra kA hai azuddha upAdAna (aura zuddha upAdAna) / yaha zuddha upAdAna kI bAta calatI hai| azuddha upAdAna kA artha yaha ki AtmA apanI paryAya meM rAga-dveSa-vikAra karatA hai, vaha azuddha upAdAna hai aura vikAra nahIM, AtmA akelA zuddha paramAnanda hai, vaha zuddha upAdAna hai| zuddha upAdAna do prakAra haiM - dhruva upAdAna, eka kSaNika upAdAna / dhruva upAdAna zuddha trikAla hai aura usameM samyagdarzana- jJAna - cAritra pragaTa karanA, vaha kSaNika zuddha upAdAna hai| vaha (eka) samaya kA hai| samajha meM AyA ?
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 gAthA - 83 svayaM jJAna cetanAmaya hai, parama nirAkula hai| bhagavAna AtmA svayaM jJAnacetanAmaya hai| jJAna... jJAna... jJAna... jJAna... jJAna... arthAt jJAnasvabhAva / jJAnasvabhAva vaha AtmasvabhAva / caitanyamaya, usakA vedana vaha caitanyamaya vedana hai / apanA zuddha cetanamaya vedana hai / puNya -pApa rAgAdi kA vedana vaha to AkulatA kA vedana hai| bhagavAna AtmA jJAnasvarUpa kA vedana vaha jJAnacetanA hai / parama nirAkula hai| vahI paramAtmAdeva hai... vahI paramAtmAdeva hai aisA dRr3ha zraddhAna, vaha nizcayasamyagdarzana hai| usakI prApti kA upAya antaraGga nimitta anantAnubandhI kaSAya aura mithyAtva kA upazama hai.... bAhara kA nimitta batAte haiM / bAhya upAya deva-guru-zAstra kA zraddhAna aura jIvAdi sAta tattvoM kA pakkA zraddhAna... vaha nimitta hai| tathA sva-para kA bheda - vijJAnapUrvaka kA vicAra hai, mana-vacana-kAyA kI sarva kriyA nimitta hai| antaraGga aura bahiraGga nimitta milane se nizcaya samyagdarzana AtmA kI hI bhUmikA meM se utpanna hotA hai| vaha nizcaya AtmA kA samyagdarzana AtmA kI bhUmikA meM AtmA ke Azraya se utpanna hotA hai, vaha rAga kI bhUmikA meM utpanna nahIM hotA / bhagavAna AtmA svayaM paramezvara apanI bhUmikA meM nizcayasamyagdarzana andara se pragaTa karatA hai| para kI sattA meM kyA hai ? apanI sattA meM (svayaM) pragaTa karatA hai| samajha meM AyA ? AtmA hI upAdAna kAraNa hai| AtmA kA AtmArUpa yathArtha jJAna nizcaya samyagjJAna hai| Agama dvArA tattvoM kA va dravyoM kA manana nimitta hai| AtmA ke abhyAsa se va guru ke upadeza ke nimitta se bhItara upAdAna AtmA se jJAna kA prakAza hotA hai / antaraGga vibhinna jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya va antarAya karma kA kSayopazama hai| nimitta se bAta (kI) hai| ThIka ! AtmA ke bhItara AtmA dvArA hI para ke avalambana se rahita bhramaNa karanA, vaha nizcayasamyakcAritra hai / lo, yaha cAritra ! AtmA meM AtmA ke bhItara AtmA dvArA... nirvikalpa dvArA, para ke avalambanarahita... vyavahAra ke avalambana rahita svarUpa meM ramaNatA karanA, vaha nizcayasamyak cAritra hai / vaha darzana - jJAna - cAritra uttama tIrtha hai| usameM snAna karane se malinatA kA nAza hotA hai / AhA... hA.... ! samajha meM AyA ? AtmAnubhava hI tIrtha hai... vaha AtmAnubhava tIrtha hai / AhA... hA...!
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 137 mumukSu : anubhava aura vaha tIrtha ! uttara : vaha AtmAnubhava huA na ! anubhava hI samyagdarzana - jJAna - cAritra hai, vaha tIrtha hai - aisA kahate haiM / mumukSu : jIva tIrtha hai na! uttara : vaha jIva tIrtha bAda meM, abhI to mUla tIrtha yaha hai, vaha tIrtha to anAdi hai, vaha tIrtha to anAdi hai / yaha samyagdarzana - jJAna - cAritra pragaTa kare taba usa anAdi tIrtha kI zraddhA huii| samajha meM AyA ? samyagdarzana - jJAna - cAritra uttama tIrtha hai - aise tIrtha kA piNDa prabhu dravya, vaha to trikAla tIrtha hai parantu usake samyagdarzana - jJAna - cAritra pragaTa kie, vaha uttama tIrtha hai| usameM snAna karane se malinatA kA nAza hotA hai| usa tIrtha kI yAtrA karane se bandha kA nAza hotA hai / kaho, samajha meM AyA ? bAhara ke tIrtha meM to zubhabhAva kA bandha hotA hai / cAhe to sammedazikhara kI yAtrA ho aura cAhe to giranAra kI ho; zubhabhAva hai, puNya ba~dhatA hai, puNya ba~dhegA; saMvara- nirjarA nahIM ( hoMge ) / I mumukSu : zAzvat tIrtha hai| uttara : cAhe jo ho, AtmA zAzvat tIrtha hai| jahAja hai, vaha samyagdarzana-jJAna aura samyakcAritra tIna Atmika dharmoM se racita hai| lo, yaha tIna dharma se racita tIrtha hai| isa jahAja para jo AtmA Apa car3hakara usa jahAja ko apane hI AtmArUpI samudra para calAtA hai, vaha Apa hI mokSadvIpa ko pahu~ca jAtA hai, vaha dvIpa bhI Apa hI hai / apanA pUrNa bhAva kArya hai, apUrNa bhAva kAraNa hai| isa taraha jo koI nizcita hokara AtmA kA satat anubhava karatA hai, vahI paramAnanda kA svAda pAtA huA va karmoM kA saMvara va unakI nirjarA karatA huA unnati karatA jAtA hai, yahI kartavya hai / ( zrotA : pramANa vacana gurudeva !)
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ ratnatraya kA svarUpa daMsaNu jaM picchiyai buha appA vimala mhtu| puNu puNu appA bhAviyae so cAritta pavittu // 84 // darzana so nija dekhanA, jJAna jo vimala mhaan| puni-puni Atama bhAvanA, so cAritra prmaann|| anvayArtha - (appA vima mahaMtu ) yaha AtmA mala rahita zuddha va mahAna paramAtmA hai (jaM picchiyai buha daMsaNu) aisA jo zraddhAna karanA so samyagdarzana hai va aisA jAnanA so jJAna hai (puNu puNu appA bhAviyae so cAritta pavitra) bArabAra isa AtmA kI bhAvanA karanI so pavitra yA nizcaya zuddha cAritra hai| vIra saMvata 2492, ASAr3ha kaSNa 9, gAthA 84 se 85 maMgalavAra, dinAGka 12-07-1966 pravacana naM. 32 yaha yogasAra calatA hai, isakI 84 vIM gaathaa| daMsaNu jaM picchiyai buha appA vimala mhtu| puNu puNu appA bhAviyae so cAritta pavittu // 84 // bhagavAna yogIndradeva, jaGgalavAsI digambara AcArya the caudaha sau varSa pahale (hue)| inhoMne yaha eka paramAtmaprakAza aura eka yaha amRtAzIti Adi banAye haiN| apane yahA~ do prasiddhi meM haiM / yaha yogasAra hai| yogasAra kA artha - apanA zuddhasvarUpa, ekarUpa pavitra hai| isameM ekAkAra hokara. yoga arthAta jaDAna karake sAra arthAta nirvikalpadaSTi, jJAna aura ramaNatA karane kA nAma yogasAra - mokSamArga kahate haiN| yahA~ to saba sAra hI hai| samayasAra, pravacanasAra, niyamasAra, gommaTasAra, yogasAra - santoM ne saba sAra-sAra hI
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) banAyA hai / digambara santoM ne to tattva kA sAra dohana karake sAra-sAra nikAlA hai| yogasAra - bhagavAna AtmA paripUrNa vastu svarUpa akhaNDa ekarUpa hai, usameM yaha yoga hai, vaha paryAya hai| yogasAra vaha paryAya hai parantu yogasAra paryAya kA viSaya dravya hai / samajha meM AyA ? yogasAra, vaha paryAya hai parantu vastu ekarUpa trikAla jJAyakasvabhAvabhAva paramasvarUpa, jisameM koI utpAda - vyaya nahIM hai / dhruva zAzvat sat dhruvavastu meM ekAkAra, usakA lakSya karake, dhyeya banAkara, usameM zraddhA-jJAna aura sthiratA karanA, usakA nAma yahA~ para bhagavAna, yogasAra kahate haiM / vyavahAra yogasAra nikAla DAlate haiM / jo vikalpa - vyavahAra bIca meM hai, vaha sAra nahIM hai - aisA kahate haiN| samajha meM AyA ? vaha kahate haiM, dekho ! 139 - yaha AtmA vimala mahaMtu, malarahita zuddha aura mahAna... appA mahaMtu-mahAna paramAtmA hai| eka saikeNDa ke asaMkhya bhAga vaha to ananta paramAtmA kA peTa andara meM / jo sarvajJa yA siddha paramAtmA hote haiM - aisI-aisI paramAtmadazA to jisake garbha meM dhruva meM ananta par3I hai - aisA vaha AtmA-paramAtmA dhruvarUpa zAzvat, usakA zraddhAna krnaa| picchiyai zabda liyA hai| picchiyai arthAt dekhanA; dekhanA arthAt zraddhAna karanA / vaha zraddhA aise ke aisI nahIM, kalpanA nhiiN| vaha zraddhA svasanmukha hokara, parasanmukhatA ke bheda ke vikalpa se nirAlI hokara apane zuddha antarmukha svabhAva meM dekhanA arthAt usa svabhAva kI pratIti karanA, usakA nAma samyagdarzana kahA jAtA hai| yaha picchiyai zabda se liyA hai| zraddhAna karanA, vaha samyagdarzana hai / aisA jAnanA, vaha jJAna hai... aisA jAnanA ki bhagavAna AtmA paripUrNa svarUpa ko jJeya karake, vaha vastu akhaNDa ekarUpa hai, use jJeya karake usakA jJAna karanA, usakA nAma mokSa ke mArga kA dUsarA avayava - jJAna kahA jAtA hai| samajha meM AyA ? bhagavAna Atma parama pAriNAmikasvabhAvabhAvasvarUpa trikAla ... trikAla... trikAla ... asaMkhya pradeza kA piNDa kintu vaha asaMkhya bheda bhI nahIM, ekarUpa hai| usameM asaMkhya pradeza, hai, usameM ananta guNa parantu guNabheda nahIM, ekarUpa, dRSTi hue binA ekAkAra nahIM hotaa| ekAkAra hue binA eka rUpa dRSTi nahIM aatii| samajha meM AyA ? kahate haiM ki bhagavAna appA vimala mahaMtu mahaMtu (arthAt) vaha to mahAna AtmA
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 gAthA-84 hai| mahAna aatmaa| usake eka-eka guNa ananta paryAya pragaTa karane lAyaka hai| eka-eka guNa se bhI ananta zaktivAna hai| ananta zaktivAna hai| aise ananta guNa, unakA ekarUpa mahaMtu mahAtmA bhagavAna kI antarmukha zraddhA krnaa| vaha jaisA hai, vaisaa| bhagavAna sarvajJa kahate haiM vaisaa| anya sarva loga AtmA kahate haiM ki AtmA aisA AtmA aisA. aisA nhiiN| sarvajJa ne kahA vaisA (aatmaa)| bAda kI gAthA meM aayegaa| 85 (gAthA) 'jahA~ AtmA vahA~ sakala guNa, ananta guNa, kevalI bole aim'| jahA~ AtmA vahA~ sakala guNa kevalI bole aim| nirmala anubhava ApakA pragaTa karo so prema / yaha 85 meM aaegaa| isalie yahA~ pahale yaha liyA hai| sarvajJa paramezvara trilokanAtha vItarAga paramezvara ne jo eka-eka AtmA dekhA to bhagavAna ne AtmA kaisA dekhA? asaMkhya pradezI, ananta guNa kA piNDa aura trikAla ekarUpa svabhAva dekhaa| aisA jo AtmA, usameM puNya-pApabhAva nahIM Ate, zarIra-vANI nahIM Ate aura usakI paryAya ke bheda bhI usameM nahIM aate| usameM yaha guNa hai aura yaha guNI hai aisA bheda bhI nahIM aataa| aise mahanta AtmA kA antarmukha darzana karanA, usakA nAma bhagavAna paramezvara, trilokanAtha, samyagdarzana hai - aisA pharamAte haiN| usakA jJAna... zAstra kA jJAna Adi nahIM... usa jJAnasvarUpI bhagavAna kA jJAna, jJAyakabhagavAna eka svarUpI prabha, eka svarUpI jJAyaka kA jJAna, usakA nAma jJAna hai| zAstra kA jJAna vaha jJAna nahIM hai, samajha meM AyA? vaha barhisattAvalambI jJAna hai| svasattAvalamba hokara apane zuddhasvarUpa meM ekAkAra honA, jo jJAna svarUpa trikAla hai, usameM se jJAna kI paryAya kA pragaTa honA, vaha apanA jJAna hai| use jJAna kahate haiM / AhA...hA...! puNa puNu appA bhAviyae yaha cAritra kI vyAkhyA calatI hai| cAritra (arthAt) kyA? bArambAra isa AtmA kI bhAvanA karanA, vaha pavitra athavA nizcaya zuddha cAritra hai| bhagavAna AtmA zuddha pUrNAnanda atIndriya Ananda kA kanda ekarUpa kI dRSTi huI hai, jJAna huA hai, (aba) bArambAra usameM lIna honA, AtmA meM lIna honA, hA~! vikalpa, zarIra kI kriyA usameM hai hI nhiiN| o...ho...! dekho na, jIvita zarIra kI kriyA se dharma hotA hai - aisA kahate haiM na? aisA prazna uThA hai jayapura meM (jayapura-khAniyAM tattvacarcA meM) AhA...hA...!
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 141 bhagavAna yahA~ kahate haiM, prabhu ! vaha zarIra kI kriyA to jar3a kI hai, andara dayA dAna kA vikalpa uThatA hai, vaha puNyAsrava hai, pApa kI, hiMsA jhUTha kI to bAta hI kyA karanA ? aura usakI eka samaya kI pragaTa paryAya hai, usakA Azraya karanA vaha bhI cIja nahIM hai; usakA Azraya karanA to vikalpa hai| usakA jJAna aura paryAya kA jJAna karanA vaha bhI jJAna nahIM hai| eka samaya meM caitanyaprabhu, usakA jJAna karake bArambAra usameM lIna honA - AtmA meM lIna honA, use pavitra nizcayacAritra kahA jAtA hai| dekho ! do zabda par3e haiN| zuddhoham.... zuddhoham / zuddha kyA kare ? vaha to vikalpa AyA / ekarUpa (svarUpa kA) pahale jJAna meM lakSya karake phira ekarUpa meM ekAkAra dRSTi karanA, jisameM bheda kA lakSya nahIM rahe aura nirvikalpa pratIti utpanna ho, aise dravya kA Azraya karanA, usakA nAma samyagdarzana, jJAna hai aura usI AtmA meM... jaisA akhaNDa abheda zraddhA-jJAna meM liyA hai, usI AtmA meM sthiratA, sthiratA, jama jAnA, lIna honA, caranA... caranA... caranA arthAt cArA caranA, Ananda kA cArA caranA, Ananda kA anubhava karanA, atIndriya Ananda kA anubhava karanA, usakA nAma bhagavAna, cAritra kahate haiM / do zabda prayoga kiye haiM / pavitra... samajha meM AyA ? aura usakA artha cAritra arthAt nizcaya lenA / samajhe ? puNa puNu appA bhAviyae, so cAritta pavittu vaha nizcayacAritra cAritra, vahI pavitra hai aura vahI mokSa kA kAraNa hai / aisA hai, bhAI ! vyavahAracAritra, vyavahArajJAna aura vyavahAra zraddhA, vaha to parAvalambI vikalpa hai, vaha kahIM mokSamArga meM nahIM hai| mokSamArga do nahIM haiM, mokSamArga kA kathana do hai, mArga do nahIM haiN| abhI bar3I viparItatA calatI hai| nahIM, mArga do hai| bhagavAna ! mArga do nahIM haiM, mArga eka hI hai parantu kathanazailI meM do prakAra nimitta dekhakara Ae haiM parantu nimitta hai, vaha mArga hai hI nahIM / yaha eka hI mArga hai / yaha 'yogasAra' hai / 84 gAthA hai| samajha meM AyA ? saccA -- bhagavAna AtmA vastu hai yA nahIM ? ekarUpa akhaNDa abheda cIja hai yA nahIM ? paryAya meM pariNamana hai, usakA abhI lakSya (nahIM hai) / paryAya hai, hA~ / paryAya usakA svabhAva hai, svabhAva hai, aisA nahIM hai| vaha paryAya svabhAva hI abhI leMge parantu usa paryAya kA Azraya nahIM karanA hai / paryAya kA Azraya karane se vikalpa utpanna hote haiM kyoMki paryAya to eka aMza I
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 84 hai, sthira nahIM / sthira nahIM, usa para lakSya karane se to asthira vikalpa utpanna hotA hai / yaha vastubimba sthira ... sthira ... sthira... dhruva anAdi ananta hai; jisameM anAdi-ananta aisA kAla bheda bhI nahIM hai, ekarUpatA (hai)| usameM bArambAra ramaNa karanA, lInatA karanA, ramanA, Ananda kA anubhava (karanA), bArambAra atIndriya Ananda kA anubhava karanA, usakA nAma pavitra cAritra hai| (use) mokSa kA mArga kahate haiM / adbhuta bAta, bhAI ! aTThAIsa mUlaguNa aura paJca mahAvrata to kahIM raha gaye, vaha to vikalpa hai bhagavAna ! bhAI ! yahA~ to mArga to svasvabhAva meM se AtA hai yA paralakSyI rAga meM se AtA hai ? bhagavAna antara paripUrNa par3A hai na, prabhu ! ise vizvAsa nahIM hai / ananta... ananta... caitanyaratnAkara... o...ho... ! samajha meM AyA ? 142 eka AkAza kA astitvaguNa lo to sampUrNa vyApaka hai / yahA~ astitvaguNa lo to bhI itane meM vyApaka hai, pUrNa hai| aisA nahIM hai ki itane kSetra meM jJAnaguNa hai to thor3A hai, astitva thor3A aura AkAza anantagune kSetra meM vyApaka hai to bar3A hai - aisA nahIM hai / kSetra se bar3A, usakI mahattA nahIM hai; usake bhAva kI mahattA hai| bhagavAna AtmA asaMkhya pradeza ke dhAma meM jo ananta guNa haiM, eka-eka guNa kI mahAna ananta... ananta... sAmarthya hai, mahAnatA hai| aise ekarUpa sAmarthya (svarUpa) dravya meM lIna honA, vaha cAritra hai / vAstava meM vaha cAritra mokSa kA mArga hai / cAritra kA kAraNa darzana, jJAna hai| darzana - jJAna ke binA (cAritra nahIM), parantu vAstava meM mokSa kA mArga to cAritra cArittaM khalu dhammo ( hai ) / samajha meM AyA ? parantu yaha cAritra / mumukSu : ekAgra arthAt bArambAra sthira honA / uttara : bArambAra kA artha usI usI meM ekAgra honA aisaa| bArambAra vikalpa meM A jAe na ? asthiratA (ho) amuka sthiratA to kAyama hotI hai parantu antara meM jamane kI (bAta hai)| ekAkAra nirvikalpa zuddhopayoga meM se haTa jAe, phira nirvikalpa upayoga meM AnA, aisaa| amuka cAritra kI sthiratA to kAyama hotI hai| samajha meM AyA ? yahA~ puNu puNu kahA, usakA artha yaha ki nirvikalpa upayoga meM bArambAra AnA, bArambAra aanaa| paJca mahAvrata Adi ke vikalpa A jAte haiM parantu bArambAra vahA~ jama jAne kA nAma pavitra
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 143 cAritra hai| lo, itanA to isa zloka kA zabdArtha huaa| phira bhAI ne 'zItalaprasAdajI' ne jarA (bhAvArtha likhA hai)| apane AtmA kA yathArtha svarUpa jAnakara usakA zraddhAna karanA caahie| thor3I sAdhAraNa bAta kI hai| yaha Atmadravya pariNamanazIla hai... yaha AtmA dravya hai, vastu hai aura vartamAna pariNamana hai, pariNamana arthAt palaTatA svabhAva hai; palaTanA usakA svabhAva hai| guNoM kA samUha hai... bhagavAna AtmA ananta guNoM kA piNDa hai| AtA hai yA nahIM? aiI...! kahA~ (AtA hai)? 'jaina siddhAnta pravezikA' / dravya kise kahanA? yaha to pahalI vyAkhyA hai| guNoM ke samUha ko| guNoM ke samUha ko dravya kahate haiN| jaina siddhAnta pravezikA... hai? dravya kise kahate haiM ? guNoM ke samUha ko dravya kahate haiM - aisA jaina siddhAnta pravezikA meM AtA hai| vahI yahA~ kahA hai| dekho! guNoM kA samUha vaha dravya hai| dravya to eka hai, guNa kA samUha kahA hai na? samUha, guNabheda hai, vaha alaga bAta, eka-eka guNa kI dRSTi karane se to khaNDa-khaNDa hotA hai| guNoM kA samUha vastu hai, ekarUpa vastu hai| guNoM meM svabhAva pariNamana honA, vaha dravya kA dharma hai| una guNoM meM, paryAya meM -avasthA meM svabhAva pariNamana honA, vaha dravya kA dharma hai, paryAya kA, hA~! pariNamanazakti se hI guNoM kI samaya-samaya paryAyeM hotI haiN| badalane ke kAraNa se vaha paryAyadharma AtmA kA svabhAva hai| apanA paryAyadharma hai, palaTanA dharma hai, kSaNika paryAya meM plttnaa| to kahate haiM samaya-samaya paryAya hotI hai| vyavahAra se yaha AtmA karmasahita malina dikhatA hai| vyavahAra se saMyoga dikhatA hai| svabhAvanaya se nahIM, vaha nizcaya hai| karmoM ke saMyoga se caudaha guNasthAna aura caudaha mArgaNArUpa AtmA kI jo avasthAe~ hotI haiM, ve AtmA kA nijazuddha svabhAva nahIM hai| vaha bheda hai, Azraya karane yogya nahIM hai| bhUtArtha ekarUpa svabhAva hai| guNasthAna abhUtArtha hai / abhUtArtha kA artha 'nahIM hai' aisA nahIM hai| Azraya karane yogya nahIM hai| kSaNika avasthA hai, isa apekSA se use abhUtArtha nizcaya kI apekSA se kahA hai| jaba zuddhanizcaya se jAnA jAe to yaha AtmA yathArtha meM jaisA mUla dravya hai vaisA jAnane meM AtA hai| bheda nahIM, caudaha guNasthAna Adi vyavahAranaya kA viSaya hai
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 gAthA - 84 avazya, hA~! hai sahI, yaha viSaya chor3a de to tIrtha kA nAza ho jaae| cauthA, pA~cavA~, chaThA paryAya bheda bhI na rahe / vyavahAra kA viSaya hI na ho, yaha mithyA bAta hai / vyavahAranaya kA viSaya hai (parantu ) Azraya karane yogya nahIM hai| mumukSu : donoM rkho| uttara : do kisa prakAra rakheM ? Azraya karane yogya ek| dUsarI cIja jAnane yogya kA astitva jaannaa| caudaha guNasthAna, mArgaNAsthAna saba hai| nahIM hai, aisA nahIM hai / vaha to Azraya karane yogya nahIM hai, isa apekSA se vyavahAra kahakara abhUtArtha kahA hai / vyavahAra kahakara gauNa karake (abhUtArtha) kahA hai, use gauNa karake ( kahA hai), usakA abhAva karake nahIM / (kyoMki) paryAya usakI hai| paryAya ko gauNa karake, vyavahAra kahakara artha itanA lenaa| paryAya ko gauNa karake vyavahAra kahakara, gauNa karake vyavahAra kahakara abhUtArtha kahA hai| bhagavAna AtmA eka samaya meM pUrNa-pUrNa mukhya karake, nizcaya kahakara, use bhUtArtha kahA hai| samajha meM AyA ? abhAva karake ( kahe to ) paryAya hai hI nahIM - aisA huA / paryAya kA lakSya chor3anA hai, isalie use gauNa karanA parantu hai hI nahIM aisA hai ? paryAya hai hI nahIM ? pariNamana hai hI nahIM ? guNasthAna hai hI nahIM ? (yadi aisA hove to) vastu kA nAza ho jAyegA / samyagdarzana - jJAna aura cAritra vaha yaha mokSamArga aura yaha saba paryAya haiM, cauthA, pA~cavA~, chaThA, sAtavA~, terahavA~ (guNasthAna) yaha saba kyA hai ? yaha to saba paryAya hai / paryAya nahIM ? hai, parantu usameM apanA prayojana siddha nahIM hotA / prayojana siddha karane ke lie paryAya ke bheda ko gauNa karake; abhAva karake nahIM (kintu ) gauNa karake vyavahAra kahA hai aura vyavahAra kahakara abhUtArtha kahA hai| bhagavAna AtmA kA prayojana siddha karane ke lie ekarUpa nizcaya mukhya nahIM; mukhya trikAla mukhya vastu ko nizcaya kahakara, abheda karake use bhUtArtha kahA hai / vastu yathArtha, yathArtha, yathArtha.... AhA...! samajha meM AyA ? aisI vastu sarvajJa ke sivAya tIna kAla meM dUsare kisI sthAna meM nahIM hai| vedAnta bhale bar3I-bar3I bAta kare ki AtmA aisA hai, AtmA aisA hai; saba mithyA bAta hai, saba viparIta bAta hai| samajha meM AyA ? yahA~ nizcaya kI bAta karate haiM, isalie vedAnta ke sAtha mila jAtA hai - aisA nahIM hai / - --
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 145 bhagavAna AtmA abhedadRSTi meM mukhya karake usakA Azraya karanA hai, prayojana siddha karanA hai| paryAya ke Azraya se prayojana siddha nahIM hotaa| apane kArya meM zAnti pragaTa karanA hai| samyagdarzana-jJAna-cAritra tInoM zAnti hai| tInoM dharma hai, zAnti hai, tInoM Ananda hai| to Ananda kA prayojana siddha karane ke lie apanA svabhAva trikAla jo mukhya hai, use nizcaya kahakara bhUtArtha - eka vahI hai, vahI hai - aisA kahA, parantu paryAya hai hI nahIM - aisA nahIM hai| samajha meM AyA? yaha AtmA sat padArtha hai, vaha kabhI janmA nahIM, kabhI naSTa honevAlA nahIM svataH siddha hai| kisI ne use utpanna nahIM kiyA... jo hove use kauna utpanna kare? hai... hai... hai... Adi - antarahita sat bhagavAna AtmA sat... sat hai| sat kaho yA hai kho| hai... hai... hai... to usakA svabhAva bhI trikAla hai, svabhAva trikAla hai, pariNamana eka samaya kI paryAya hai| yaha loka anAdikAla se hai, chaha dravyoM ke samUhoM ko loka kahate haiN| tthiik| yaha to bAta kI hai| AtmA, AtmArUpa se sarva samAna hai to bhI pratyeka AtmA kI sattA dUsare AtmA kI sattA se pRthak hai| ananta AtmA... nigoda ke eka zarIra meM ananta (AtmA haiN)| o...ho... ! itanI kImata to de, kahate haiM / eka nigoda kA itanA Tukar3A, baTATA ko kyA kahate haiM ? AlU, harI kAI, eka itanA Tukar3A lo, usa Tukar3e meM asaMkhya zarIra, eka zarIra meM abhI taka jitane siddha hue unase ananta guNe jIva, saMkhyA se ananta haiM - isa apekSA se samAna haiM; sattA sabakI alaga-alaga hai| AhA...hA... ! yaha vastu bApU! yaha vastu hai, bhAI! eka to tere jJAna kI eka samaya kI paryAya meM itane hI chaha dravyoM kA itanA astitva svIkAra kare, itanI to isake jJAnaguNa kI eka samaya kI paralakSyI paryAya kI sAmarthya hai| samajha meM AyA? yaha bhagavAna AtmA kA lakSya karake jo jJAnaparyAya pragaTa huI, usameM to ananta... ananta guNa kA piNDa prabhu jAnane kI, svIkAra karane kI eka samaya kI paryAya meM tAkata hai| samajha meM AyA? yaha kahate haiM / dekho, pratyeka AtmA kI sattA dUsare AtmA kI sattA se nirAlI hai| apane AtmA ko ekAkI dekho... zraddhA kA viSaya hai na! bhagavAna AtmA
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 gAthA-84 ekAkI akelA hai, para ke sAtha koI sambandha nahIM hai| usameM na ATha karma kA bandha hai... aisA ekAkI dekhanA hai na! akelA to phira AegA parantu inhoMne yahA~ artha kiyA hai, varanA akelA aaegaa| 86 (gAthA meN)| 86 meM to spaSTa 'akelA' zabda hI aaegaa| 86vIM gAthA meM (kaheMge) ekkalau iMdiya rahiyau isalie yahA~ se akelA lenA hai na! 86 meM pahalA zabda yaha hai| bhagavAna AtmA ko aisA dekhanA ki jisameM ATha karmoM kA sambandha nahIM hai| na isameM rAgAdi vikArI bhAva hai, na koI sthUla audArika va vaikriyaka zarIra hai| yaha AtmA zuddha sphaTikamaNi ke samAna parama nirmala hai| jJAna, darzana, sukha, vIrya Adi guNoM kA sAgara hai| yaha AtmA na kisI kA upAdAnakAraNa hai, na kisI kA nimittakAraNa hai| bhagavAna AtmA kisI kA kAraNa nahIM hai aura kisI kA kArya nahIM hai - aisA usakA anAdi-ananta guNa hai| AtmA meM akAryakAraNa nAma kA guNa anAdi-ananta hai| aisA eka guNa hai to saba guNa aise haiM aura pUrA dravya aisA hai| samajha meM AyA? adhyAtma kI andara kI bAteM jarA grAhya hone ko puruSArtha bahuta cAhie, taba khyAla meM AtA hai| AhA...hA...! hai? vastu, vastu kisI kI nimitta kahA~ hogI? vastu ke svabhAva meM akAryakAraNa nAma kI zakti anAdi-ananta par3I hai| jaise, bhagavAna AtmA meM jJAnaguNa hai, AnandaguNa hai, astitvaguNa hai, aise akArya-kAraNa nAma kA trikAla usameM rahA huA guNa anAdi ananta hai| vaha dravya vastu, guNa vastu aura usakI paryAya, hA~! kisI kA kArya nahIM aura vaha paryAya kisI kA kAraNa nahIM / AhA...hA...! kyoM? ki akArya-kAraNa nAma kA guNa hai - aisI jaba dravyadRSTi huI to dravya meM ananta guNa hai to akAryakAraNa guNa kA bhI pariNamana huaa| kyA kahA, samajha meM AyA? saiMtAlIsa zakti jo prakAzita hogI vaha bahuta acchI niklegii| Atmaprasiddhi meM chape haiM parantu abhI saiMtAlIsa zaktiyoM ke vyAkhyAna hue haiM, ve bahuta acche hue haiN| dhIre-dhIre bAhara aayeNge| saiMtAlIsa zaktiyA~ nayI chpegii| AtmA meM akArya-kAraNa nAma kA guNa hai, aise guNa kA dhAraka dravya hai, aise akhaNDa abheda dravya kI dRSTi huI to jitane ananta guNa haiM, una sabhI guNoM kA pariNamana unakI paryAya meM aayaa| dravya akAryakAraNa hai, guNa akAryakAraNa hai, paryAya bhI akAryakAraNa hai| AhA...hA...! samajha meM AyA?
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 147 yaha to bhagavAna kA ghara hai, use jAnane ke lie puruSArtha kI ugratA caahie| AhA...hA... ! yaha dharma koI sAdhAraNa cIja nahIM hai, jisake phalasvarUpa sAdi ananta siddha pada Ananda pragaTa hotA hai| AhA...hA...! jisake phala meM sAdi ananta... bhUtakAla kI paryAyoM se bhaviSya kI sAdi-ananta anantaganI paryAyeM haiN| saMsAra kI paryAya kI saMkhyA se siddha kI paryAya kI saMkhyA anantagunI hai| anantagunI... ananta... anantagunI hai| AhA...hA... ! aise AtmA kA atIndriya AnandarUpa jisakA phala, usa dharma kI kyA mahattA! aura vaha dharma jisake Azraya se pragaTa ho usa dravya kA kyA kahanA!! samajha meM AyA? kahate haiM, kisI kA upAdAna nahIM aura kisI kA nimitta nhiiN| vaha bhagavAna jJAyaka to piNDa hai na! apane AtmA meM, dravya meM aisI zakti hai| jaba usa zakti kI pratIti, jJAna huA to sarva guNoM kI paryAyoM kA pariNamana huA to akAryakAraNa nAmaka guNa akelA dravya -guNa meM nahIM rahA; paryAya meM bhI akAryakAraNa (pariNamana aayaa)| dravya-guNa-paryAya tInoM meM vyApta ho gyaa| nirmalAnanda bhagavAna kI jo paryAya hai, usakI jo dRSTi huI taba vaha paryAya kisI kA kArya nahIM aura kisI kA kAraNa nahIM / samajha meM AyA? samajhane meM ise (aisA lagatA hai ki) yaha kyA hai ? mUla to ise andara meM svatantratA kI bAta rucatI nahIM hai, anAdi se parAdhIna paMgu... paMgu... paMgu... (jaisA ho gayA hai)| bhagavAna paMgu samajhate ho? A~kheM aisI hoM, hAtha-paira aise hoM, zaktirahita aise paMgu par3e hoN| yaha to bhagavAna AtmA siMha, usakA eka-eka (guNa) o...ho...! samajha meM AyA? vaha siMha kI lar3AI kI bAta AyI thI, do bAgha the, bar3e bAgha! eka bAgha para dUsarA bAgha car3ha gayA parantu bAgha ne mArA nahIM, itanA to pazuoM meM bhI khyAla hai| Upara car3ha baiThe phira vaha nikalane kA thA, taba aise gardana kara lI, nIce kara lI, ho gayA, jAo, vaha kahe hArA, aura yaha kahe jiitaa| choTAbhAI ne kahA - yaha kala samAcAra patra meM AyA hai| 'jainadarzana' meM, 'jaina sandeza' kala AyA hai na! usameM hai| hai ? mumukSu : hAra svIkAra ho gyii| uttara : hAra svIkAra ho gyii| pahale to bahuta lar3e, bahuta ldd'e| eka bAghina thI, baiThI thI, dekhatI rahI, basa! jaise sAkSI ho aise dekhtii| eka kI bAghina thii| do aise lar3e
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 gAthA-84 -jhagar3e, lahuluhAna ! lohI kahate hai na? phira car3ha gayA, vaha vijetA thA na? usake Upara baiThA, mu~ha aisA... aisA kare parantu kATe nahIM... / dUsarA calA gyaa| kala 'jaina sandeza' meM AyA hai| pazu meM bhI itanA (svIkAra AtA hai ki) vaha hAra mAnatA hai| AtmA jaba apanA vijetA huA to saba hAra gye| rAga, paryAyabheda saba hAra gye| bhagavAna AtmA... maiM akAryakAraNa svabhAvavanta hU~, maiM kisI ke kAraNa se utpanna paryAya hU~ aisA nahIM, paryAya, hA~! aura merI paryAya kisI ke kArya meM kAraNa hove - aisA maiM hU~ hI nhiiN| o...ho...! AtmA ke vijetA kA yaha lakSaNa hai| saMsAradazA meM AtmA... kaSAya ke udaya se zubhAzubha upayogavAlA hotA hai| yaha yoga aura upayoga hI laukika kAryoM meM nimitta hai| kumhAra ghar3A banAtA hai vahA~ miTTI ghar3e kA upAdAna kAraNa hai, kumhAra ke mana-vacana-kAyA kA yoga aura azuddha upayoga nimittakAraNa hai| yaha to tthiik| zuddha AtmA meM na yogoM kA kArya hai, na koI zubha yA azubha upayoga hai| bhagavAna AtmA, apanI jahA~ dRSTi-jJAna aura ramaNatA apane meM kare to vahA~ na yoga hai, na icchA hai / samajha meM AyA? __AtmA svabhAva se akartA aura abhoktA hai| bhagavAna AtmA to rAga kA bhI kartA-bhoktA svarUpa meM nahIM hai / para kA kartA to kahA~ hai ? (logoM meM) gajaba bAta calatI hai| koI pUchanevAlA hI nahIM hotA, are...re...! prabhu! kare kise? bhagavAna AtmA, rAga ko kare? kyA rAga usakI zakti meM par3A hai ? usake svabhAva kI khAna meM rAga par3A hai ? rAga kA kartA hotA hai to usakA artha huA ki pUrA dravya vikArI hai (parantu) aisA hai nhiiN| bhagavAna AtmA zuddha anAkula Anandakanda hai, vaha to rAga kA bhI kartA aura rAga kA bhoktA vastu meM hai hI nhiiN| AhA...hA...! samajha meM AyA? to para kA kartA aura bhoktA to (kahA~ se hogA)? AhA...hA...! para kI dayA pAlane kA zubhabhAva ho parantu vaha zubhabhAva svabhAva meM nahIM hai aura usa zubhabhAva se usameM kArya nahIM hotaa| usa zubhabhAva se para meM dayA kA kArya nahIM hotA aura zubhabhAva se apanI nirmala paryAya kA kAraNa zubhabhAva ho aura kArya ho - aisA bhI nahIM hai| samajha meM AyA? AhA...hA...! sarvajJa nahIM, vastu kA svarUpa aisA hai| sarvajJa ne kucha kiyA hai ? banAyA hai ? jaisA hai, vaisA sarvajJa ne jAnA; jAnA vaisA vANI meM AyA; AyA vaisA hai| AhA...hA...!
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 149 kahate haiM, bhagavAna! tU to AtmA hai na prabhu! to AtmA meM to mahAna... mahAna... mahAna... pavitratA par3I hai na prabhu! usa pavitratA kA dhAma bhagavAna hai / usa pavitratArUpa se pariNamita, vaha pariNamana huA, vaha bhI usakA vyavahAra huaa| AhA...hA...! hai ? vaha pariNamana usakA vyavahAra hai aura dhruva usakA nizcaya hai| kahate haiM ki bhagavAna AtmA svabhAva se to akartA-abhoktA hai| rajakaNa kA, para kI dayA kA (bhAva), para ko bacAne kA-mArane kA kartA bhagavAna AtmA nahIM hotaa| bhAI ! aisA nahIM hotA bhAI! yaha bhagavAna ko kalaMka car3hatA hai, usameM jo svabhAva nahIM hai, use aisA kahanA, prabhu! use kalaMka lagatA hai, bhAI! tujhe kalaMka lagatA hai, bApU! usa kalaMka kA phala, bhAI ! nukasAnakArI hai parantu aba yaha bAta kaise ho? yaha koI kisI kI dI jA sake aisI nahIM hai| bhagavAna AtmA jJAyaka kA piNDa prabhu, jisameM akartA-abhoktA nAma kA guNa hai parantu rAga kA kartA aura para kA kartA - aisA koI guNa nahIM hai, to paryAya bhI nahIM hai| yaha to bhagavAna ke deza kI bAta hai| samajha meM AyA? paradeza meM se nikalanA ho aura svadeza meM AnA ho, usakI bAta hai| bhagavAna AtmA mahAna jisakI zakti, kahate haiM ki zakti hai parantu usa zakti meM koI eka zakti aisI nahIM hai ki rAga kI racanA kare, vyavahAraratnatraya kA vikalpa, zubha upayoga kI racanA kare - aisA koI guNa nahIM hai| zubha upayoga ko race aisA koI guNa nahIM hai to para kI paryAya ko rakhe yA miTAye, utpAda kare yA vyaya kare, jilAnA arthAt utpanna aura maraNa arthAt vyaya, bhagavAna! vaha AtmA meM nahIM hai| bhAI ! usake dravya-guNa-paryAya meM tInoM meM nahIM hai| samajha meM AyA? aise AtmA ko jAne, taba AtmA jAnA kahA jAtA hai| AtmA aisA hai aura usase viparIta jAne to AtmA ko jAnA hI nhiiN| samajha meM AyA? ___ vaha na to parabhAvoM kA kartA hai, na parabhAvoM kA bhoktA hai| sarvavizuddhi meM AyA hai na? bhAI ! yaha liyA hai| AtmA svabhAva se apanI zuddhapariNati kA kartA hai... yaha bhI vyavahAra huaa| AtmA meM apanI paryAya, AtmA kartA aura paryAya karma, yaha bhI upacAra / vyavahAra huaa| sahaja zuddha sukha kA bhoktA hai... bhagavAna AtmA paramAnanda se
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 gAthA-84 bharapUra hai / atIndriya Ananda kA bhAva caitanya meM ThasAThasa bharA hai, arUpI ke lie bar3e kSetra kI AvazyakatA nahIM hai| vaha to isameM mahA sAmarthya hai| AhA...hA...! atIndriya Ananda kA rasa-kaza... sampUrNa asaMkhya pradezoM meM sarAbora... sarAbora hai| jaise atIndriya Ananda kA bhoktA hai| AhA...hA...! yaha bhI vyavahAranaya se bheda DAlakara kahate haiN| mumukSu : tthsaatths...| uttara : ThasAThasa arthAt usameM dUsare kisI ke praveza hone kA avakAza nahIM hai| arUpI bhI dala hai yA nahIM? kyA? jaise barpha kI zilA hai| barpha kI zilA meM bhI avakAza hai, thor3A khAlI bhAga hai| bhagavAna AtmA ke asaMkhya pradeza meM koI khAlI bhAga hai hI nhiiN| akhaNDa piNDa aura ananta guNa kA rasakanda hai| usameM AkAza ke eka pradeza meM bIca meM avakAza hai aisA hai hI nahIM / AhA...hA...! barpha kI zilA, smjhe| tumheM aisA lagatA hai ki barpha aisA ThasAThasa hai| andara meM AkAza ke asaMkhya pradeza, bahuta sUkSma (pradeza) khAlI raha jAte haiN| aisI bAta hai| kyoMki ananta skandha haiN| ananta paramANuoM kA eka dravya kahA~ hai? skandha ke andara avakAza raha jAtA hai| bhagavAna AtmA meM eka-eka guNa meM koI eka pradeza kA avakAza / khAlI nahIM hai| pUrA abheda ekAkAra (dravya) par3A hai parantu vaha AtmA kyA cIja hai ? use isane samajha meM liyA hI nhiiN| AtmA kA kyA mAhAtmya hai ! vaha to paramAtmA kA garbha hai, usameM se paramAtmA kA prasava hotA hai| AhA...hA...! paramAtmA kI prasUti kA ghara AtmA hai| mumukSu : kitane? uttara : annt| AtmA ananta paramAtmA kA prasava karatA hai| eka samaya kA paramAtmA, dUsare samaya kA paramAtmA... paramAtmA paryAya hai yA nahIM? siddha paryAya hai yA nahIM? siddha eka samaya kI paramAtmA kI paryAya hai| dUsare samaya dUsarA paramAtmA, tIsare samaya tIsarA... bhale hI vahI hai, parantu hai dUsarI paryAya; aise sAdi ananta paramAtmA (hove unheM) AtmA ne apane garbha meM rakhe haiM, peTa meM rakhe haiN| AhA...hA...! mumukSu : peTa kholakara nikAle to nikale n| uttara : ekAkAra hove to nikale binA rahegI nhiiN| hai? AhA...hA...! vastu to aisI
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 2 ) 151 hai| isa ghar3I kyA Aja hI, aisA kahate haiN| 'amRtacandrAcArya'' pravacanasAra' meM anta meM do gAthAoM meM kahate haiN| Aja / bhAI ! batAyA thA, nahIM ? pravacanasAra meM anta meM hai| Aja hI karo, Aja hI kro| TAima kI kyA bAta hai, dekho ! anta meM hai, anta meN| dekho ! (zloka 21) eka sampUrNa zAzvat sva tattva ko prApta karake Aja hI avyAkulapane nAco / adya hai na ? valgatvadya kahate haiM ki vAstava meM pudgala hI svayaM zabdarUpa se pariNamate haiM, AtmA unheM nahIM pariNamA sakatA... bhASA ko AtmA tIna kAla meM nahIM kara sakatA / isalie aisA nahIM jAno ki yaha TIkA maiMne kI hai / amRtacandrAcAryadeva kahate haiM / mumukSu : vaha to abhimAna nahIM hai, isalie kahate haiM / uttara : abhimAna nahIM; kara hI nahIM sakatA aisA kahate haiM | kara to sakatA hai parantu abhimAna nahIM karanA - aisA loga kahate haiM, hA~ ! bhagavAna ! aisA nahIM hai| bhAI ! kara nahIM sakatA kyoMki paramANu kI paryAya svatantra hai / ananta paramANuoM meM eka-eka meM ananta guNa kI paryAya kA utpAda usa samaya meM hotA hai / AtmA kyA kare ? - svayaM jJeyarUpa prameyarUpa pariNamate haiM, zabda unheM jJeya banA kara samajhA nahIM skte| isalie AtmA sahita vizva vaha vyAkhye ( samajhAne yogya) hai, vANI kI racanA vaha vyAkhyA hai aura amRtacandra sUrI vyAkhyAtA ( vyAkhyA karanevAle samajhAnevAle) haiN| aise moha se mata nAco / AhA... hA... ! he jIvoM ! aisA mata mAno, maiMne vyAkhyA kI, zabda kiye - aisA mata mAno / prabhu ! yaha to bhASA meM sva-para vArtA kahane kI tAkata hai aura AtmA meM sva-para ko jAnane kI tAkata hai| bhagavAna AtmA meM sva-para ko jAnane kI tAkata hai, vANI meM AtmA yA nimitta kI apekSA binA sva-para ko kahane kI tAkata hai| nimitta kI apekSA hove to sva-para ko kahane kI tAkata kahA~ rahI ? samajha meM AyA ? bhAI ! kevalajJAna nimitta hai na, isalie bhASA meM tAkata AyI ( - aisA ) bilkula nahIM hai / AhA... hA...! samajha meM AyA ? mumukSu : yaha to sUcita karatA hai kevalajJAna / uttara : vaha to kevalajJAna sUcita karatA hai parantu kevalajJAna hai, isalie bhASA meM, divyadhvani meM sva- para vArtA kahane kI pUrNa tAkata aisA bilakula nahIM hai / AhA... hA...!
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 gAthA-84 syAdvAda vidyA ke bala se vizuddhajJAna kI kalA se yaha eka sampUrNa zAzvat sva tattva ko prApta karake Aja hI (janoM) avyAkularUpa se naaco|( paramAnanda pariNAma se prinnmo)| prabhu! Aja hI, Aja hI zabda hai| dUsare meM (zloka 22 meM) bhI aisA liyA hai| Aja hI prabalarUpa se ugrarUpa se anubhava karo... usa caitanya ko hI caitanya Aja hI prabalarUpa se ugrarUpa se anubhava karo... vahA~ Aja hai| anubhavatu taduccaiMzciccidevAdya yasmAd antima zloka meM hai| Aja, dUsarA samaya kyA? AhA...hA...! vAyadA karatA hai, vaha karjadAra vAyadA karate haiM na! pacAsa hajAra kA karjA hove to kista karate haiM na? kista arthAt kyA? eka mahIne pA~ca sau bharU~gA, dUsare mahIne pA~ca sau bhruuNgaa| haphtA ! nahIM, yaha vAyadA hai| sAhUkAra aisA karegA? (vaha to yaha kahegA) le, le jA... aise bhagavAna AtmA aise pUrNAnanda se bharapUra abheda prabhu, vaha kisI kA kartA-hartA nahIM hai - aisA abhI svIkAra le, vAyadA nhiiN| vAyadA kaisA? bhagavAna (AtmA) ke svarUpa meM vAyadA hai ? samajha meM AyA? (yahA~ kahate haiM ki) yaha AtmA parama nirAkula aura samabhAvadhArI parama pavitra, nizcala rahanevAlA hai| vaha paramapadArtha paramAtmA hai| maiM aisA hI hU~, aisA nizcaya anubhavapUrvaka honA, vahI samyagdarzana guNa kA pragaTa honA hai| kalpanA se nahIM, bAhara se nahIM, zAstra kI dhAraNA se nahIM, zAstra ke jJAna se nahIM... AhA...hA...! antara bhagavAna AtmA, aise pUrNa svarUpa kA antara anubhava karake samyagdarzana guNa kA pragaTanA hai| vaha mithyAtva karma aura anantAnubandhI kaSAya ke upazama binA nahIM hotaa| vaha samyagdarzana mithyAtvakarma aura anantAnubandhI kA upazama (hove taba hotA hai) yaha jaba samyagdarzana hotA hai, taba vahA~ upazama hotA hI hai / na ho aisA nahIM hotaa| zAstroM ko ThIka-ThIka jAnane para bhI jahA~ taba svAnubhava na ho vahA~ taka jJAna samyagjJAna nahIM kahalAtA hai| zAstra ke jJAna ko barAbara samajhatA ho parantu vaha bhI para jJAna hai| abhI to zAstra ke jJAna kA ThikAnA nhiiN| are... bhagavAna ! kaThinatA se thor3A samaya milA, ananta kAla meM yaha samaya bahuta thor3A samaya hai, hA~! manuSyapane kA samaya bahuta thor3A hai, bhAI! mahA kaThinatA se samaya milA isameM phira aise kA aise ruka jAyegA
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 153 to tere kalyANa kA kAla calA jaaegaa| chor3a de, hama aisA karate haiM aura abhI taka mAnA, mAnA chor3a na ! satya ko le na ! usameM kyA hai| kahate haiM, zAstroM ko ThIka-ThIka jAnane para bhI jahA~ taba svAnubhava... 'anubhava ratna cintAmaNi anubhava hai rasakUpa anubhava mAraga mokSa kA anubhava mokSasvarUpa' basa ! anubhava eka hI mokSa kA mArga hai / ratnatraya usameM (hotA hai) / anubhava - bhagavAna jaisA hai, use anusaraNa kara dazA meM honA, vedana meM AnA - aise zraddhA - jJAna - cAritra ko anubhao / samyagdarzana ke prakAza hote hI jJAna samyagjJAna ho jAtA hai / mumukSu ko ucita hai ki AtmA ke zraddhAna va jJAna meM bAra-bAra ramaNa kre| yaha cAritra | bAra-bAra bhAvanA bhAve / bhAvanA meM calanA so cAritra hai / bhAvanA meM rahanA, vaha cAritra hai / jahA~ AtmA Apase Apa meM sthira ho jAtA hai, vahA~ ratnatraya kI ekatA hotI hai| vahI mokSamArga hai / ratnatraya dharma nija AtmA kA svabhAva hI hai| lo ! puruSArthasiddhyupAya meM kahA hai apane AtmA kA nizcaya, vaha samyagdarzana hai| darzanamAtmavinizciti bhagavAna amRtacandrAcAryadeva, puruSArthasiddhayupAya meM pharamAte haiN| mahA amRtacandrAcAryadeva... AhA... hA...! abhI nau sau varSa pahale bharatakSetra meM the, aise calate the, bhikSA / AhAra ke lie jAte the, AhA... hA... ! ve to siddha... siddha ! vikalpa bAhara, zarIra bAhara, abhI to nau sau varSa pahale... bhagavAna amRtacandrAcAryadeva akele amRta kA gholana karanevAle ! kahate haiM AtmA kA nizcaya samyagdarzana, apanI AtmA kA jJAna samyagjJAna hai, apane AtmA meM sthiratA samyakcAritra hai, ina tInoM se karma bandha nahIM hotaa| samajha meM AyA ? AtmAnubhava meM saba guNa haiM jahiM appA tahiM sayala-guNa kevali ema bhAMti / tihi kAraNae~ joi phuDu appA vimalu muNaMti // 85 // jahA~ cetana tahA~ sakala guNa, yaha sarvajJa vadanta / isa kAraNa saba yogijana ! zuddha Atama jAnanta //
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 gAthA - 85 anvayArtha - ( jahiM appA tahiM sayala - guNa) jahA~ AtmA hai vahA~ usake sarva guNa haiN| (kevala ema bhAMti ) kevalI bhagavAna aisA kahate haiM (tihi kAraNAe~ joi phuDu vimalu appA muNaMti ) isa kAraNa yogIgaNa nizcaya se nirmala AtmA kA anubhava karate haiM / 85, AtmAnubhava meM saba guNa haiM / jahiM appA tahiM sayala - - guNa kevala ema bhAMti / tihi kAraNae~ joi phuDu appA vimalu muNaMti // 85 // AhA...hA... ! AcArya ko kevalI kI sAkSI denI par3I, bApU ! jo sarvajJa hai na ! jo kevalajJAnI prabhu hai na! unheM eka sekeNDa ke asaMkhya bhAga meM tIna kAla - tIna loka kI paryAya meM paripUrNatA jAnane para usameM saba jJAta ho gyaa| pAnI meM dekhane para, pAnI meM najara par3ane para, pAnI meM, Upara jo tAre hote haiM, ve pAnI meM dekhane para dikha jAte haiN| aise hI bhagavAna AtmA kI nirmala paryAya dekhane se tIna kAla - tIna loka usameM jJAta ho jAte haiN| pAnI svaccha hotA hai na! svaccha pAnI... aisI najara par3e (pAnI meM ) vahA~ (dikhatA hai) / ise aise najara (tAroM kI tarapha) nahIM karanI pdd'tii| vahA~ nakSatra, tAre saba pAnI kI svacchatA meM jJAta ho jAte haiN| aise bhagavAna AtmA apane avalambana se pragaTa huI, jJAnaguNa kI paripUrNa kevalajJAna paryAya, usameM dekhane se tIna kAla - tIna loka usameM A jAtA hai, jJAta ho jAtA hai| mumukSu : pAnI meM tAre sAtha haiM na ? uttara : tAre kahA~ the ? tAre to vahA~ haiM / tAre sambandhI jo jala kI svacchatA hai, vaha vahA~ hai / tAre vahA~ haiM ? aise hI AtmA kI svacchatA kI paryAya meM kyA lokAloka hai ? lokAloka sambandhI kA apanA jJAna vahA~ hai, vaha jJAna vahA~ jJAta ho jAtA hai, vaha jJAna hai / AhA...hA... ! vahA~ kyA nIma yahA~ A jAtA hai ? hamAre seTha ThIka haiM, dhIre se lar3akI DAlate haiM, pAnI meM tAre sAtha haiM na? pAnI meM hai yA nahIM ? tAre vahA~ hoMge, tAre to vahA~ haiM / pAnI kI
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) svacchatA kA yaha saba rUpa hai, pAnI kI svacchatA kA yaha saba pUrA rUpa hai| aise bhagavAna AtmA kaivalyadazA kI paryAya jahA~ pragaTa huI, use dekhane se lokAloka sambandhI kA jJAna, vaha apanA jJAna vahA~ hai, usa jJAna ko dekhatA hai / AhA... hA... ! samajha meM AyA ? aisA AtmA, bApU ! jisakI eka samaya kI paryAya, lokAloka ke samakSa dekhe binA yahA~ dekhane se jJAta ho jAe, aisI-aisI ananta paryAyoM kA eka guNa, aise-aise ananta guNa kApiNDa eka dravya, usakI kyA bAta karanA ! jise dharma karanA hai, vaha karanevAlA kaisA ? - usakI ise khabara nahIM hotI / karanevAlA AtmA, parantu vaha kaisA aura kahA~, kisa prakAra ? yaha apane ko kucha patA nahIM hai / aba patA nahIM hai to karegA kyA vaha ? samajha meM AyA ? isakA gujarAtI hai na ? isameM DAlA hai na hamane jahA~ AtmA tahA~ sakala guNa, kevalI bole aima / pragaTa anubhava Apano nirmala kare so prema // 155 caitanyaprabhu! cetana sampadA re tere dhAma meM / he cetanaprabhu ! cetana sampadA re tere dhAma meM / yaha lokAloka kI sampadA yahA~ hai| vahA~ kahA~ lokAloka usake ghara rahA / vaha kahIM jJAna kI paryAya meM AyA hai ? aura jJAna kI paryAya meM lokAloka yahA~ AyA hai| vaha to jJAna kI paryAya kA sva-para prakAzaka sAmarthya meM svayaM dekhate hue vaha jJAta ho jAtA hai / use jAnatA hai, kahanA vyavahAra hai / AtmajJAnamaya sarvajJatA hai / AhA...hA... ! are ! aisA AtmA ! use mahimA se dRSTi meM nahIM liyA aura ise mahimA rAga kI puNya kI, nimitta kI aura isa dhUla kI, vyavahAraratnatraya ke vikalpa kI mahimA (rahI), use yaha eka kSaNa meM upAdhi kA mela, usakI mahimA ( rhii)| bhagavAna itanA mahAna mahimAvanta, ise rucA nahIM, abhI nahIM rucatA usakA pariNamana kaba hogA ? kahate haiM na? ekAnta ho jAtA hai / are.... bhagavAna! suna na bhAI ! jAne de na! andara meM jAne de na! isakA nAma ekAnta hai| paNDitajI ! hai na ? AhA... hA...! bhagavAna tere ghara kI bAta hai bhAI ! usake apane ghara kI bAta hai bApU ! yaha kisI kI bAta nahIM hai| samajha meM AyA ? ise pakar3anA hai aura ise jAnanA hai aura ise grahaNa karanA hai / koI karA de - aisA nahIM hai| tIna loka ke nAtha tIrthaGkara bhI kyA kareMge ? ananta
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 gAthA-85 tIrthaGkara hue, mUsaladhAra (upadeza) calatA thA, dharma dhurandhara dhorI.... mahAvidehakSetra meM aneka tIrthaGkara vicaraNa karate haiM to kyA vahA~ saba samakitI haiM? vahA~ bhI mithyAdRSTi ke Dhera par3e haiN| yahA~ to abhI sAtaveM naraka jAnevAle bhI nahIM haiN| vahA~ to abhI sAtaveM naraka jAnevAle haiN| jaise kevala (jJAna) prApta karake (mokSa) jAnevAle haiM. (usI prakAra) sAtavIM naraka meM jAnevAle bhI haiN| bhAI! yaha to unakI svatantratA batAte haiN| yahA~ sAtaveM naraka meM jAnevAle nahIM haiM, vaise hI cAra jJAna yA kevalajJAna hove - aisI zakti bhI nahIM hai| jahA~ AtmA hai, vaha usake sarva guNa haiN| yahA~ kyA kahate haiM ? bhAI! jitane guNa haiM, ve tere AtmA meM hI haiM; kahIM bAhara DhU~r3hane jAnA par3e aisA nahIM hai| jitane-jitane prazaMsA karane yogya acchAI bhalAI, pavitratA jitanA kucha kahA jAtA hai, saba guNa bhagavAna tere AtmA meM haiM, bhAI! ve nahIM saMyoga meM, nahIM karma meM, nahIM dayA-dAna ke vikalpa meM, nahIM eka samaya kI paryAya meM, saba guNa A jAte haiM / trikAla, trikaal...|| kevalI bhagavAna aisA kahate haiN| lo, yogIndradeva ko aisA kahanA pdd'aa| bhagavAna paramAtmA, jinheM ananta cakSu haiM na, bhAI! ve to paramAtmA kevalajJAnI haiM, jinheM ananta cakSu haiN| ve ananta cakSu asaMkhya pradezoM meM khila gaye haiN| ve bhagavAna aisA kahate haiM - jahA~-jahA~ AtmA, vahA~-vahA~ ananta pavitra guNa; jahA~-jahA~ ananta pavitra guNa, vaha aatmaa| kaho samajha meM AyA? yogIndradeva ko bhagavAna ko rakhanA pdd'aa| aise ananta guNa, bhAI! tU aisA kahatA hai ki yaha AtmA hai yA nahIM? to phira jitane acche... acche... acche... guNa kahe jAte haiM, jitanI svacchatA nirmalatA, pavitratA kI ugratA jo kacha kahI jAtI hai. vaha saba tere AtmA meM base haiN| prabha! zraddhA-jJAna, zAnti. Ananda, svacchatA, paramezvaratA, kartA, karma, karaNa, sampradAna, apAdAna, adhikaraNa, bhAvaabhAva, abhAvabhAva, bhAvabhAva, abhAvaabhAva - aise ananta guNa / jahA~ AtmA vahA~ ananta guNa vyApakarUpa se ThasAThasa bhare haiN| isa kAraNa yogI nizcaya se nirmala AtmA kA anubhava karate haiN| lo, isa kAraNa se bhagavAna AtmA pUrNa pavitratA kA piNDa prabhu, usI kA anubhava santa karate haiN|
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 157 samajha meM AyA? anubhava karate haiM, dekhA? nizcaya se nirmala AtmA kA anubhava karate haiN| vimalu, vimalu appA muNaMti vimaluM nirmala kA hI anubhava karate haiN| muNaMti kA artha anubhava karate haiM, hA~! akelA jAnanA, jAnanA aisA nhiiN| jAnane kA artha hI anubhava karanA, use jAnanA kahA jAtA hai| bhagavAna AtmA pUrNa zuddhasvarUpa, usake sanmukha hokara, para se vimukha hokara anubhava karate haiM, kyoMki usameM ananta guNa haiN| eka ko anubhava karane para ananta guNa kA anubhava usameM A jAtA hai - aisA kahate haiN| eka bhagavAna AtmA ko antardRSTi meM anubhava karane se bhagavAna meM rahanevAle sabhI guNa anubhava meM A jAte haiM / AhA...hA...! dekho, abhI yaha bar3A vivAda calatA hai| abhI cauthe guNasthAna meM svarUpAcaraNa nahIM hotA... are...! bhagavAna ! cAritra ke guNa kA aMza na Ave to vaha dravya pariNamita kahA~ se huA? Ananda kA aMza na Ave to usa ananta Ananda ko dharanevAlA dravya vaha dRSTi meM -pratIti meM AyA kahA~ se? AhA...hA...! samyagdarzana koI aisI cIja hai ki sarva guNa ke aMza ko pragaTa karake pariNamatA hai| samajha meM AyA? 'sarva guNAMza vaha samakita' hai na apane yahA~? bar3e akSaroM meM likhA hai 'sarva guNAMza vaha smkit'| sarva guNa meM jitane ananta guNa bhagavAna AtmA meM bhagavAna ne dekhe, unameM samyagdarzana meM samasta guNoM kA eka aMza vyaktarUpa se, pragaTarUpa se-pragaTarUpa se anubhava meM AtA hai| samajha meM AyA? AhA...hA...! zaktirUpa se to hai parantu usameM kyA? isalie kahA na, anubhavatA hai| anubhava to paryAya meM hai na? dravya kA anubhava nahIM hotA, dravya-guNa kA anubhava nahIM hotA; dravya-guNa kA jJAna hotA hai... anubhava paryAya meM hotA hai, paryAya kA hotA hai| paryAya meM - avasthA meM dravya kyA hai - aisA lakSya karake paryAya ko anubhavate haiN| use AtmA ko anubhavate haiM aisA kahane meM AtA hai| zuddhAtmA kA jahA~ zraddhAna hai, jJAna hai va usI kA dhyAna hai arthAt jahA~ zuddhAtmA kA anubhava hai, upayoga paJcendriya va mana ke viSayoM se haTakara eka nirmala AtmA hI kI tarapha tanmaya hai, vahI yathArtha mokSamArga hai| jaba AtmA kA grahaNa ho gayA, taba AtmA ke sarva guNoM kA grahaNa ho gyaa| ThIka hai ? kyoMki dravya
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 gAthA-85 ke sarva guNa usake bhItara hI rahate haiN| bhagavAna paripUrNa dravya kI jahA~ anubhava-dRSTi huI to dravya meM ananta guNa rahate haiM to ananta guNa bhI usameM A gye| mizrI ko grahaNa karane se mizrI ke sarva guNa grahaNa meM A jAte haiN| ThIka hai ? mizrI kI DalI hAtha le to mizrI meM jitane guNa haiM, ve saba A jAte haiN| __ Ama kA grahaNa karane se, dUsarA dRSTAnta diyA hai, bhAI! Ama... Ama kA grahaNa karane se Ama kA sparza guNa Adi kA grahaNa ho jAtA hai| isI prakAra AtmA ko grahaNa karane se AtmA ke samasta guNoM kA grahaNa ho jAtA hai| koI guNa bAkI nahIM rhtaa| vizeSa kheNge| (zrotA : pramANa vacana gurudeva!) . gaNadhara bhI jinheM vandana karate haiM ajJAnI kahatA hai ki cAritra meM kitanA sahana karanA par3atA hai ? bahuta parISaha sahana karane par3ate haiM, jaise - garma pAnI pInA, naGge paira calanA, rAtri meM AhAra nahIM karanA, dekhakara calanA ityAdi; isa prakAra bhagavAna kA mArga to talavAra kI dhAra jaisA arthAt duHkharUpa hai, dUdha ke dA~ta se lohe ke cane cabAne jaisA hai| bApU! tujhe patA nahIM hai, tujhe satpuruSoM ke cAritra ke svarUpa kI khabara nahIM hai, kyoMki tUne to cAritra ko duHkharUpa mAnA hai| jabaki cAritra to sukharUpa dazA hai| jahA~ andara meM svarUpa kI samyak dRSTi huI, AnandamUrti Ananda kA dhAma merI vastu hai - aisA jahA~ anubhava huA, vahA~ usameM Anandamaya ramaNatA hotI hai arthAt Anandasahita sukhAkArasthiratA hotI hai, vaha cAritra hai aura vaha to santoM kI dazA hI hai| (-pravacana-ratna cintAmaNi, 3/56)
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIra saMvata 2492, ASAr3ha kRSNa 10, gAthA 85 se 86 budhavAra, dinAGka 13-07-1966 pravacana naM. 33 yaha yogasAra zAstra hai| yogIndradeva digambara muni ho gaye, unhoMne yaha yogasAra svayaM ke sambodhana ke lie banAyA hai - aisA anta meM likhA hai| pahale aisA kahA hai ki jo bhava bhramaNa se bhayabhIta hai, jise trAsa lagA hai, usake lie maiM banAtA huuN| phira likhA ki maiMne apanI bhAvanA ke lie, sambodhana ke lie banAyA hai| anta meM vaha gAthA hai| yogasAra kA artha, dekho! yaha 85 (gAthA meM) khaa| jahA~ cetana vahA~ sakala guNa' yaha pATha hai| jahA~ cetana tahA~ sakala guNa, kevalI bole aim| pragaTa anubhava Apano, nirmala kare so prem|| AtmA ananta guNa sampanna eka vastu hai, usakI antardRSTi anubhava karane se eka AtmA ke grahaNa meM usameM ananta guNoM kA grahaNa ho jAtA hai| samajha meM AyA? eka bhagavAna AtmA eka sekeNDa ke asaMkhya bhAga meM ananta guNarUpa ekarUpa, ananta guNarUpa ekarUpa (vastu hai)| kitane ananta guNa? AkAza ke pradeza haiM, unase anantagune guNa haiM / AhA...hA...! chaha mahIne aura ATha samaya meM chaha sau ATha jIva mukti -paramAtmadazA ko pravAha meM prApta hote haiN| chaha mahIne aura ATha samaya meM chaha sau ATha jIva mukti (prApta karate haiN)| abhI taka meM jitane mukta hue unase anantagune jIva nigoda ke eka zarIra meM haiN| aise-aise jIva siddha se anantagune haiM, jIva se pudgala kI saMkhyA anantagunI hai, pudgala se tIna kAla ke samayoM kI saMkhyA anantagunI hai, unase AkAza ke pradeza kI saMkhyA anantagunI hai / AhA...hA...! yaha bhagavAna kahate haiM ki, ananta guNa hai| doSa to koI guNa kA alpa doSa hai| samajha meM AyA? ananta guNa meM doSa nahIM hai| kisI guNa kI kisI paryAya meM alpa doSa hai / guNa
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 gAthA - 85 to ananta-ananta hai| ve ananta - ananta guNa asaMkhya pradeza meM vyApaka hai / AkAza pradeza amApa hai, usakA koI mApa hai ? AkAza kA kahIM anta AyA ? bAda meM... bAda meM... bAda meM... bAda meM... bAda meM... ( kyA ) ? nAstika ko bhI tarka se kahanA par3egA ki AkAza hai, usameM cale jAo to usakA anta kahA~ ? anta hove to bAda meM kyA ? aisA AkAza ke kSetra kA, pradeza kA bhI acintya svabhAva hai, ananta svabhAva hai, amApa kSetra hai| aise AkAza ke amApa ananta pradeza se eka bhagavAna AtmA ke ananta guNa haiM / oho...ho... ! una ananta guNoM kA ekarUpa bhagavAna AtmA hai| use andara meM se vizvAsa AnA cAhie na! aise kA aise kalpanA se, kSayopazama se dhAraNA kara le vaha bAta nahIM hai| samajha meM AyA ? antara meM usa bhagavAna AtmA meM itane anantAnanta... anantAnanta guNa vyApaka haiM / bhagavAna AtmA aise eka rUpa kA anubhava karane se, usa para dRSTi dene se, usako jJeya banAne se, cAritra meM usako Azraya banAne se, cAritra meM use Azraya banAne se ananta guNa kI paryAya (eka) samaya meM pragaTa hotI hai| samajha meM AyA ? vahI kahate haiM, dekho! eka AtmA kA grahaNa ho gayA, vahA~ AtmA ke sarva guNoM kA grahaNa ho gayA... kala vahA~ AyA thA, bhAI ! dUsarA pairAgrApha kA artha kiyA thA / AhA...hA... ! jahA~ vikalpa ko avakAza nahIM... ve anantAnanta guNa jo svabhAvasvarUpa, AkAza kA svabhAva... svabhAva... svabhAva, vahA~ tarka aura vikalpa kyA kAma kareMge ? jisa jJAna meM amApa AkAza kI pratIti huI ki amApa ... amApa ... amApa - aise AkAza kI saMkhyA se anantagune amApa ... amApa ... koI mApa nahIM / oho...ho... ! aisA bhAva samudAya eka AtmA, guNa samudAya AtmA... bhAva samudAya kaho yA guNa samudAya kaho, usakI antara ruci karake apane meM vaha vastu poSANa meM (Ave) / poSANa ko kyA kahate haiM hindI meM? poSANa, poSANa samajha meM AyA ? vyApArI ko yaha mAla poSAtA hai na ? poSAtA hai / yaha andara meM poSANa honA cAhie... vyApArI pA~ca rupaye mana lAye, usake chaha rupaye paidA hoM to mAla legA na ? poSAtA hogA to mAla legA yA binA poSAye mAla legA ? pA~ca rupaye maNa le aura sAr3he cAra meM bike (vaha legA ) ?
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 161 isI prakAra AtmA meM itane ananta guNa haiM, unakA poSANa honA caahie| lakSya meM poSANa (honA cAhie ki ) eka svarUpa bhagavAna meM ananta svarUpa se gunn| kahate haiM, bhagavAna eka AtmA ko antarmukha dRSTi karane se, pakar3ane se ananta guNa kI paryAya pragaTa honA usameM A jAtA hai| zraddhAguNa pragaTa hotA hai, jJAnaguNa pragaTa hotA hai, cAritraguNa pragaTa hotA hai, AnandaguNa pragaTa hotA hai, zAntiguNa pragaTa hotA hai, svacchatA, prabhutA Adi ananta guNa kI paryAya kA anubhava (pragaTa hotA hai)| sarva guNAMza samakita kI paryAya meM sarva guNAMza A jAte haiN| AhA...hA...! jitane dravya meM guNa haiM, utanI usakI pratIti karane se, nirvikalpa anubhava karane se utane hI guNa ke aMza paryAya meM pragaTa ho jAte haiN| samajha meM AyA? apane AtmA kA anubhava karane se itanA lAbha hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? eka-eka guNa ko grahaNa karane se AtmA kA eka-eka aMza... khaNDa-khaNDa ho jAtA hai / sampUrNa AtmA grahaNa nahIM hotA, vaha to bheda ho jAtA hai, (isalie) vikalpa utpanna hotA hai| guNa bhI ananta haiM, una eka-eka guNa ko grahaNa karane se (AtmA kA anubhava nahIM hotaa)| eka-eka guNa (ginoM to) tIna kAla se anantagune guNa haiN| tIna kAla ke samaya se ananta guNa haiM, kitanoM ko pakar3anA? AhA...hA...! eka samaya meM eka, eka samaya meM eka, are...! asaMkhya caubIsI meM eka samaya, eka guNa to bhI pAra nahIM Ave itane tIna kAla se anantagune guNa haiN| AhA...hA...! bhAva! jisakI zakti kA satva, usakI saMkhyA kA amApapanA bhagavAna ne (dekhA hai)| jahA~ cetana vahA~ ananta guNa, kevalI bole aima; pragaTa... phuDu, zabda par3A hai na? phuDu pragaTa anubhava ApakA... pragaTa zraddhA-jJAna se tU anubhava kara / nirmala prema se anubhava kara, puNya-pApa kA prema chor3a de| para kA prema chor3akara bhagavAna AtmA kA prema lgaao| nirmala karo so prema... ananta guNa haiM, aisA terI paryAya meM pragaTa meM aura pratIti meM A jaaegaa| aMzarUpa se pragaTa meM aura pratItarUpa se sampUrNa ananta (A jaaegaa)| AhA...hA...! __ AtmA mahAna prabhu hai, yaha bAta andara meM nahIM baitthii| mahimA yaha puNya kI, vikalpa kI, dayA, dAna aura dhUla kI (rhii)| vIrya kI ullasitatA, ullasitatA (arthAt)
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 gAthA - 85 utsAha vaha rAga meM yA saMyoga meM yA anukUlatA meM (cAlU rahI) / usa utsAha ke Age cidAnandabhagavAna ananta guNa ke piNDa kA anAdara ho jAtA hai, asAtanA hotI hai, usakA patA nahIM hai| samajha meM AyA ? bhagavAna AtmA eka samaya meM AtmA ko pakar3ane se, jJeya karane se ananta guNa jJAna meM jJeya ho gaye, pratIti meM ananta guNa kI pratIti ho gayI, sthiratA meM ananta guNa meM ananta guNarUpa ekarUpa AtmA meM bhI sthiratA ho gayI, vIrya bhI ananta guNarUpa eka dravya kI racanA karane ke kArya meM vIrya bhI aisA kArya karatA / AhA... hA...! samajha meM AyA ? eka-eka guNa ko grahaNa karane se nahIM hotA parantu akhaNDa-abheda eka AtmA ko grahaNa karane se andara vyApta rahe hue samasta guNoM kA grahaNa ho jaaegaa| isalie dharmI jIva nizcala hokara eka bhagavAna AtmA... bAhya se upayoga ko sabase sameTa kara andara caitanya meM lagAtA hai| (yaha koI ) bhASA nahIM hai, vastu hai / bhASA se pAra par3e - aisA nahIM hai / bhagavAna AtmA... AhA... hA... ! anantAnanta... anantAnanta guNarUpa eka prabhu hai / maiM paramezvara sAkSAt prabhu maiM hI hU~ - aisI mahimA Akara andara meM ghusa jAe to kahate haiM ki bhagavAna AtmA meM sarva guNa vyApa rahe haiM, isalie usakA dhyAna karane se mukhya tIna guNa pragaTa ho jAte haiN| ananta to hote haiM / samyagdarzana, samyagjJAna, samyak cAritra apane nija ekarUpa meM tInoM aMza A jAte haiN| koI kahe ki dhyAna karane se usameM darzana aura jJAna (do hI) Aye, cAritra nahIM AyA / mokSamArga kI apekSA se ( aisA nahIM hai... ) aise to ananta guNa pragaTa haiM, bhagavAna AtmA apanA pUrNa svarUpa prabhu, usameM dRSTi lagAne se dRSTi, jJAna aura sthiratA tInoM aMza usa samaya pragaTa hue| ananta guNa pragaTa hue, yahA~ se to mokSamArga liyA hai na! vahI samyak tapa hai / dekho, samajha meM AyA? vaha samyak tapa hai| bhagavAna AtmA ananta guNa kA ekarUpa (svarUpa hai), aisI antardRSTi karane se icchA utpanna nahIM huI aura atIndriya Ananda kI pratapanA, atIndriya Ananda kA tapanA, vizeSa zobhita honA... jaise svarNa geru se opatA hai / zobhatA hai, geru... geru... geru ko kyA kahate haiM ? svarNa... geru / aise bhagavAna AtmA apanI ugra dRSTi se jahA~ AtmA ko pakar3A, vahA~ icchA kA abhAva huA
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 163 aura atIndriya Ananda se pratapana aisI dazA pragaTa huI, usakA nAma tapa hai / jahA~ AtmA vahA~ ananta guNa pragaTa (ho jAte haiM) / samajha meM AyA ? AhA...hA...! bhagavAna AtmA eka svarUpa se prabhu antarmukha dRSTi kA Azraya bhagavAna ko banAyA taba rAga-dveSa kA abhAva hone para nizcaya ahiMsAvrata bhI ho gayA / ahiMsaka pariNAma hue| apanA bhagavAna AtmA pUrNAnanda ko pakar3a kara dRSTi meM liyA to ahiMsaka pariNAma / rAgarahita pariNAma utpanna hue| rAgarahita pariNAma utpanna hue, vahI ahiMsA, satyavrata hai / ahiMsA, satyavrata hai| ahiMsA kA saccA vrata hai / dayA ke pariNAma, vaha ahiMsA kA satyavrata nahIM hai / AhA...hA... ! ahiMsA kA satya (vrata), aura ahiMsA kA jhUThA (vrata) / bhagavAna terI cIja aisI hai, bhAI! AtmA eka samaya meM pUrNa zuddha dhruva ko antara meM sanmukha hokara dRSTi karane se darzana - jJAna - cAritra hue aura rAga kI utpatti nahIM huI / andara meM ekAkAra hone se utanA saccA ahiMsAvrata huaa| samajha meM AyA ? para tarapha kA lakSya (karake) jo ahiMsA kA zubhabhAva (hotA hai), vaha ahiMsA satyavrata nahIM hai, vaha jhUThA vrata hai| jhUThe kA artha vaha zubhabhAva hai upacAra vyavahAra hai| vyavahAra upacAra hai, nizcaya se jhUTha hai, satyavrata bhagavAna AtmA... ! are ...! logoM ko yaha kaThina par3atA hai, hA~ ! yaha para kI dayA kA bhAva... bhAI ! vaha to rAga hai na bhagavAna ! usa rAga meM svarUpa kI hiMsA hotI hai| duniyA ke sAtha mela na khAye to koI dikkata nahIM hai / bAta to aisI hai / bhagavAna AtmA aise paralakSya meM jAtA hai to vikalpa utpanna hotA hai, bhAI ! vikalpa utpanna hotA hai to utanI nirvikalpa svarUpa kI hiMsyate... hiMsyate ... hiMsyate - hiMsA ho gyii| (logoM ko) yaha bAta nahIM rucatI, kucha-kucha kareM to usameM kucha hai, kucha hai parantu rAga nahIM karanA aura svabhAva kI ekAgratA karanA, usameM sukha hai / AhA... hA... ! yaha dayA dharma ahiMsaka pariNAma honA, vaha dayA dharma kA mUla hai| usane to bAhara kI bAta kahanA I tulasIdAsa ne! yaha kahA vahA~ thA ? saba sunA hai na, sATha varSa se sunate haiM, 'dayA, dharma kA mUla hai pApa mUla abhimAna, tulasI dayA na chor3iye, jaba taka ghaTa meM prANa / ' yaha to hama dukAna para baiThate the, taba bahuta bAbA nikalate the, bahuta sunA / yaha bhagavAna sarvajJa paramezvara ne kahA vaha AtmA, usakI antara meM dRSTi karane se
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 gAthA-85 ekAkAra hokara anubhava hotA hai, vahI saccI dayA hai, apanI dayA hai| samajha meM AyA? bAta aisI hai, bhAI! mumukSu : dayA to kisI kI palatI hai na? uttara : dayA apanI pAle, kisI kI pAla nahIM sktaa| (para kI dayA pAle vaha) bAta hI mithyA hai| paradravya kI avasthA AtmA tIna kAla meM nahIM kara sktaa| kyA paradravya vartamAna paryAya se rahita khAlI hai ? 'paryAya vihUma dravyaM' paryAyarahita dravya hai ki usakI paryAya dUsarA kara de? kala yaha AyA thaa| 'pajjam vihUNaM dravyaM, dravyaM vihUNaM pajjam' mahAsiddhAnta, mhaasiddhaant| koI bhI padArtha kisI bhI samaya paryAyarahita nahIM hotaa| bhagavAna ! aba tujhe kyA karanA hai ? tujhe dUsarI paryAya karanA hai? vaha dravya paryAyarahita hai ? aura tU bhI terI paryAya binA kA dravya hai ? ki terA kArya kiye binA rahe ? AhA...hA...! yaha to bahuta spaSTa to AyA hai, bhAI! itanI adhika bAta bahuta A gayI hai| zAstroM ke artha, spaSTIkaraNa to bahuta (ho gaye haiN)| cAra lAkha sATha hajAra to bAhara A gayI hai| cAlIsa hajAra to isa varSa chapanA hai| ve kahate haiM, aiI...! ekAnta hai... ekAnta hai| udayapura' meM terahapantha meM par3hate the na? unheM kahe ekAnta hai jaao| banda karo, bIsa panthiyoM ne to banda kara diyA hai| are... bhagavAna ! bhAI!! ekAnta hai, sonagar3ha kA sAhitya ekAnta hai| terA panthI akele meM kahate haiM - aisA khullA nahIM kahate haiN| are... prabhu! tUne sunA nahIM hai| prabhu ! terA pantha, terA pantha - bhagavAna kA pantha kyA hai ? oho...ho...! use bAta aisI lagatI hai ki rAga se AtmA meM kucha lAbha hotA hai aura nimitta se kArya meM kucha pheraphAra hotA hai to nimitta kI nimittatA rahatI hai aura rAga-zubharAga se AtmA meM kucha lAbha hotA hai to zubharAga kI zubharAgatA rahatI hai| bhagavAna ! aisA nahIM hai, hA~! AhA...hA...! mumukSu : azubha meM se bacatA hai| uttara : azubha se bace vaha vAstava meM to svarUpa kI dRSTi ke kAraNa se bacatA hai| varanA to jahA~ dRSTi rAga ke Upara hai, vahA~ bacA kahA~ se? mithyAtvabhAva to hai| rAga kI ruci hai, vahA~ mithyAtvabhAva to hai to azubha to mithyAtva hai, bacA kahA~ se? AhA...hA...! bhAI mArga aisA hai, hA~! yaha koI kalpanA kI bAta nahIM hai, vastu hI aisI hai, usameM karanA kyA?
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 165 bhagavAna ne kyA kiyA hai ? bhagavAna ne banAyA hai ? kahA hai isalie banAyA hai ? unhoMne to jAnA vaisA kahA, vaisI vastu hI hai, anAdi kI vastu hai, usameM tujhe kyA (karanA hai)? usameM gar3abar3a kare to nahIM clegaa| AhA...hA...! kahate haiM bhagavAna AtmA ina rAga-dveSa ke abhAva se apane svarUpa meM ekAkAra huaa| jahA~ cetana, vahA~ ananta guNa' usameM yaha jarA sI paryAya lete haiM / guNa to ananta haiM, parantu apane svarUpa kI ekAgratA karane se vahA~ ahiMsA (hotI hai)| eka-eka guNa kI, ahiMsA guNa kI paryAya bhI pragaTa hotI hai| vaha sva kA Azraya karane se, sva kA Azraya karane se ahiMsA kI paryAya bhI pragaTa hotI hai| usameM koI (guNa) bAkI nahIM rhtaa| sarva asat parapadArthoM ke tyAga se aura sat nijapadArtha ke yathArtha grahaNa se AtmA meM hI nizcaya satyavrata hai| bhagavAna satsvarUpa paramAtmA, satyasvarUpa, satsAheba kA antara paramAtmA kA dRSTi meM anubhava kiyA to usameM parama satyavrata bhI A gyaa| parama satyavrata, vyavahAra satyavrata kA vikalpa vaha to (rAga hai)|aahaa...haa... ! parama satya kA svIkAra, parama satya kA svIkAra, parama pUrNAnanda kA svIkAra aura usakI pariNati huI to usa pariNati kI paryAya meM parama satya mahAvrata bhAva bhI pragaTa ho gayA. nizcaya satyamahAvrata A gyaa| AhA...hA...! samajha meM AyA? yaha saba hindI (loga Aye haiM) to hindI meM (vyAkhyAna) karate haiN| dopahara meM gujarAtI meM karate haiM, usameM thor3A sA hindI AtA hai na isalie hindI rakhA hai| dopahara meM gujraatii| yahA~ to hindI hai, isakA hindI artha karanA aura phira gujarAtI krnaa| yaha karane se kahA aisA lgaao| AhA...hA...! bhASA nikalane kI ho vaisI nikalatI hai| samajha meM AyA? pudgala Adi guNa-paryAya, rAga kI corI nahIM krte| bhagavAna AtmA apane ananta guNarUpa se virAjamAna prabhu, usakI anubhava meM dRSTi karake jahA~ anubhava huA to rAga kI paryAya ko apane meM nahIM liyA to mahA acauryavrata pragaTa huaa| AhA...hA...! eka rAga kA kaNa bhI apane meM nahIM liyA aura trikAla Anandakanda bhagavAna kI nirmala acauryadazA pragaTa huii| para ko pakar3e binA apanI pakar3a kI aura para kI pakar3a chor3a dii| AhA...hA...! samajha meM AyA?
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 gAthA-85 jahA~ cetana tahA~ ananta guNa, kevalI bole em| pragaTa anubhava Apano, nirmala karo so prem|| cetana prabhu caitanya sampadA re tere dhAma meM... prabhu! tere dhAma meM ananta sampadA virAjamAna hai| baikuNThapanA tere dhAma meM virAjamAna hai| AhA...hA...! ve baikuNTha vahA~ DhU~Dhane jAte haiN| 'mathurA' meM hai aura anya kahe yahA~ hai athavA yahA~ hai / yaha kahatA hai muktizilA meM hai| yahA~ hai| samajha meM AyA? AhA...hA... ! santoSa rakhane se AtmA meM hI nizcaya acauryavrata hai| bhagavAna AtmA, parapadArtha meM ekAkAra nahIM hokara parama brahmasvarUpa AtmA meM vihAra karane lgaa| svabhAva kI dRSTi karane se ekAkAra huA, vaha brahmavata huaa| brahmAnanda bhagavAna meM ekAkAra huA, vaha brahmavrata huaa| paryAya meM brahmavrata A gyaa| nizcaya brahmavrata, haaN| sarva vikAra aura mUrchA kA tyAga... bhagavAna AtmA meM zuddha dRSTi huI, ananta guNa ke piNDa ko pakar3a liyA to sarva vibhAva aura para kI mUrchA miTa gayI, vahI aparigrahavrata kI pariNati hai| AtmA meM nivRttarUpa pariNamana huA, asaMgabhAva meM ramaNa karane se parigraha tyAga vrata bhI huaa| usameM kyA nahIM AtA? samajha meM AyA? jaba AtmA, AtmA meM satyabhAva se sthira huA to nizcaya sAmAyika bhI A gyii| lo, sAmAyika (aayii)| kala sAmAyika AyI thI na tat sAmAyika hoI kevalI bhAkhe aima' bhAI! tere kSetra meM kahA~ guNa kI hInatA hai ? tere kSetra meM kahA~ guNa kI kamI hai ki apane kSetra ke sivAya dUsare kSetra meM tujhe DhUMDhanA hai| samajha meM AyA? bhagavAna asaMkhya pradezI prabhu, parama pAriNAmika svabhAvabhAva kA dravyasvabhAva piNDa hai| udaya Adi hai, ve eka samaya ke haiM, bhale ve asaMkhyapradeza meM vyApaka haiM / udaya-upazama -kSayopazama kSAyika, ye asaMkhya pradeza meM vyApaka haiM parantu unakI sthiti eka samaya kI hai aura bhagavAna trikAla ananta guNa ke piNDarUpa pariNamana svabhAva, vaha hai asaMkhya pradeza meM parantu usakI sthiti trikAla hai| samajha meM AyA? aisA bhagavAna trikAla asaMkhyapradeza meM parama pAriNAmika ananta guNa kA saMgraha rakhatA hai| saMgraha... saMgraha... yaha bhagavAna (AtmA) saMgrahAlaya hai| ananta guNa kA saMgrahAlaya! AhA...hA...! yaha bAhara ke dAne,
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 167 cAya aura zakkara saMgraha karate haiM, use saMgraha kahate haiM? saMgraha karate haiM / yaha to ananta guNa kA saMgrahAlaya, kitane anantAnanta kevalI bhI eka-eka samaya meM asaMkhya guNa kI bAta kareM, eka samaya meM to unakI karor3a pUrva kI sthiti ATha varSa meM itane nahIM kaha skte| svabhAva hai na! vastu aura svabhAva... vastu svabhAvavAna / svabhAva, vastusvabhAva rahita hotI hai? svbhaav| aisA anantaguNa kA piNDa prabhu, usameM ekAkAra hone se, kahate haiM ki satyabhAva kA Adara huaa| satyarUpa svabhAva bhagavAna AtmA kI ekAgratA huI, yaha satya kA Adara huA, vaha sAmAyika hai| jaba vItarAgatA huI, AtmA kI dRSTi karake anubhava kiyA, jahA~ AtmA vahA~ ananta guNa... taba bhUtakAla ke ba~dhe hue karmoM ke prati vItarAgatA hotI hai aura ve karma svayaM nirjarA ko prApta hote jAte haiM, isalie vahIM nizcayapratikramaNa hai| nizcayapratikramaNa huaa| bhagavAna AtmA apanA ananta guNarUpa eka dravyasvarUpa kA anubhava karane se usakI paryAya meM bhUtakAla ke rAgAdi kA nAza ho gyaa| nivRttarUpa pariNamana huA, vahI nizcayapratikramaNa hai| samajha meM AyA? bhaviSya meM honevAle vibhAvoM kA bhI tyAga huA... usakA nAma nizcayapratyAkhyAna hai| apane yaha saba A gayA hai| pahalI gAthA, niyamasAra, nahIM? kauna-sI gAthA? samAdhi pahale kI na? prAyazcitta? prAyazcitta kI pahalI gaathaa| vrata, niyama saba (liyA hai) mUla pATha - pA~ca mahAvrata, gupti aura samiti saba AtmA kI paryAya meM samA jAte haiN| nirmala, hA~! yaha A gayA hai| mUla pATha meM hai| nizcaya... nizcaya... samajha meM AyA? bhagavAna AtmA meM antarasvarUpa kA Azraya kiyA (vahA~) usakI dazA meM kyA kamI raha gayI? aisA kahate haiN| sabhI guNa, jitanA tuma kahate ho una saba gaNa kI paryAya kA pariNamana pragaTa ho gyaa| samajha meM AyA? ekAgrabhAva meM lIna hai... bhagavAna AtmA apane guNoM meM athavA guNI meM ekAgra hai| vahI (guNa kI)nizcaya sthiti hai| isakA nAma stuti huii| samayasAra 31 gAthA meM kahA hai na? kundakundAcAryadeva ko pUchA - prabhu! kevalI kI stuti kise kahate haiM ? bhagavAna ! kevalajJAnI kI stuti Apa kise kahate haiM ? to uttara dete haiN| hama to pUchate haiM ki
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 gAthA-85 kevalajJAnI kI stuti kise kahate haiM ? to kahate haiM ki terA ananta guNarUpa eka dravya atIndriya svarUpa kA anubhava kara, yaha kevalajJAna kI stuti hai| javAba yaha diyA hai| maiM to kevalI paramAtmA bhagavAna kevalI kI stuti pUchatA huuN| paNDitajI! aisA usameM AyA na? kevalajJAna kI stuti pUchatA hU~, prabhu! kevalajJAna kI stuti to hama use kahate haiM, jo iMdiye jiNittA NANasahAvAdhiyaM muNadi aadN| AhA...hA...! bhAI ! terA AtmA rAga aura vikalpa se pAra adhika / bhinna cidAnanda ekarUpa svabhAva hai - aisI dRSTi kA anubhava karanA, use hI hama kevalajJAnI kI stuti kahate haiN| parantu maiM pUchatA hU~ ki bhagavAna kI stuti kise kahate haiM ? aura Apa aisA kahate ho? suna to sahI ! AhA...hA... ! ve kahate haiM, jaba vyavahAra kI bAta calatI hai taba nizcaya kI bAta karate haiM / ve, taloda... taloda meM pahale Ate the| bhagavAna suna na bhAI! bhagavAna kundakundAcAryadeva ko pUchA ki mahArAja! Apa kevalajJAnI kI stuti kise kahate ho? (to kahate haiM ki) hama kevalajJAnI kI stuti ko use kahate haiM ki apanA jJAnAnandasvabhAva rAga se adhika arthAt bhinna, vikalpa se bhinna, nimitta se bhinna aura karma se bhI bhinna tathA apane ananta guNa se abhinna dravya, aisA anubhava karanevAlA kevalI kI stuti karatA hai - aisA hama nahIM, sarvajJa aisA kahate haiM / AhA...hA...! yaha sarvajJa kahate haiN| kauna kahate haiM ? kevalI bole aim'| bhagavAna aisA kahate haiM ki hamArI stuti kA artha kyA? ki tere ananta guNa meM ekAkAra honA, vahI kevalI kI stuti hai| samajha meM AyA? stuti huI na? (aba) ArAdhanA... bhagavAna AtmA vikalpa se haTakara, bhagavAna pUrNAnanda kI ora kI ArAdhanA huI, sevana huA, svabhAva sanmukha kI lInatA huI to kahate haiM ki vahI apanA vinaya karatA hai, vahI nizcaya vandanA, guru kI vandanA hai| takhtamalajI! yaha bAta adbhuta, bhAI! bhagavAna ! terI to sarvasthiti tujhameM hI samA jAtI hai| paramezvara aisA kahate haiN| paramezvara aisA kahate haiM ki hama yaha kahate haiM / AhA...hA...! jinako eka samaya meM tIna kAla-tIna loka svayaM kI paryAya meM jJAta ho gaye haiM, paryAya meM jJAta ho gaye, hA~! eka guNa kI eka paryAya eka samaya meM tIna kAla-tIna loka kA jJAna eka samaya meM A gyaa| una
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 169 bhagavAna kI vANI meM aisA AyA ki terI vastu bhagavAna akhaNDa abheda kI dRSTi kara, anubhava kara / yahI guru kI vandanA hai, yaha guru kI vandanA hai / AhA... hA...! bhagavAna kahate haiM ki yaha guru kI vandanA hai| yaha bAhara se guru kI vandanA karate haiM, vaha to vikalpa hai, vyavahAra hai, parAdhInatA hai / yaha hotA hai, vaha alaga bAta hai parantu vaha vastusthiti nahIM... hotA hai, vyavahAra bIca meM AtA hai| jaba taka nizcaya meM pUrNatA prApta na hove, taba bIca meM vyavahAra Aye binA nahIM rahatA / rAga AtA hai, bhakti, stuti, vandana, pUjA ( kA bhAva AtA hai) parantu usakI maryAdA puNya-bandha kI hai| usase Age le jAo to vastusthiti meM vaha samAhita nahIM ho sktaa| samajha meM AyA ? lo, yaha vandanA huI, ThIka ! apane meM sthiratA kara le, vahI nizcaya kAyotsarga hai| yaha kAyotsarga huaa| yaha apane Age A gayA hai, niyamasAra meM A gayA, kAyotsarga / sAta gAthA hai / kAyotsarga yoga kaa| yaha yogasAra hai to isameM bhagavAna ne yoga liyA hai| AtmA pUrNAnanda prabhu abheda vastu meM jur3A karanA / yoga ... yoga... yoga... jur3Ana (karanA) basa! usakA nAma kAyotsarga hai| kAyotsarga... AtmA... ekAnta ho jAtA hai, aisA kahate haiM / hamAre vyavahAra kA to koI mUlya nahIM rahatA... vyavahAra se kucha lAbha hotA hai, yaha kucha nahIM kahate ) / bhagavAna ! vyavahAra hai to nizcaya hai - aisA nahIM hai / mumukSuH karma to kama ba~dhate haiM na ? uttara : bilakula kama nhiiN| vaha to svabhAva kA Azraya huA, utanA bandhana ghaTa gayA hai| mumukSu : vyavahAra hai to nizcaya hai ? uttara : vyavahAra hai to nizcaya hai - aisA nahIM hai / rAga kI mandatA hai to aga pariNamana hai, aisA hai? aisA nahIM hai, parantu vyavahAra bIca meM Aye binA nahIM rahatA / AhA...hA... ! pUrNa Azraya jaba taka na ho, bhagavAna AtmA kA pUrNa Azraya jaba taka na ho, taba taka vahA~ parAzraya meM bhagavAna kahate haiM vaisA vyavahAra Aye binA nahIM rahatA parantu usakI maryAdA jAnatA hai| usa kAla meM jAnA huA prayojanavAna hai - aisA amRtacandrAcArya mahArAja (samayasAra meM) bArahavIM gAthA meM kahate haiM / paNDitajI ! bArahavIM gAthA hai na ? suddho
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 gAthA-85 suddhAdeso NAdavvo prmbhaavdrisiihiN| vahA~ yadAtve aisA saMskRta meM pATha hai / yadAtve usa kAla meM jAnA huA prayojanavAna hai| jaba taka sarvajJa na ho, taba taka (jAnA huA prayojanavAna hai)| mumukSu : kiyA huA prayojanavAn nahIM? uttara : kiyA huA nhiiN| kare kyA? jAnA huA prayojanavAna hai| terahaveM varSa meM indaura meM bhI kahA thA, vyAkhyAna huA thA, taba baMzIdharajI' the na? solApura ke, ve Aye the, hama vahA~ utare the na, kyA kahalAtA hai vaha ? nasiyAjI... nasiyAjI... / pahale vahA~ utare the, vahA~ Aye the| pahale to Akara kahA maiM abhinandana detA huuN| (maiMne kahA) kyA hai? aise sAdhAraNa garIba jaise lagate haiN| paNDitajI Aye haiM - aisA patA nahIM (Akara) pairoM meM gira gaye (aura kahA) abhinandana detA huuN| kahA kyA hai ? tuma kauna ho? baMzIdharajI ! kahA~ ke ! are... paNDitajI ! Apane kahA vyavahAra jAnA huA prayojanavAna hai, aisI bAta abhI taka to hamane sunI nhiiN| vyavahAra hai yadAtve usa kAla meM... usa kAla meM arthAt usameM vizeSatA hai| jitanA svabhAva kA Azraya karake zuddhatA pragaTa huI, vaha to nizcaya hai aura jitanA abhI rAga bAkI rahA, utanI zuddhatA kI alpatA aura rAga kA jJAna karanA usa kAla meM, phira zuddhatA kI vRddhi huI aura rAga ghaTA to usa kAla meM utanA jJAna karanA, vaha prayojanavAna hai| utanI-utanI jaise jaise zuddhi bar3hatI jAe aura rAga ghaTatA jAe, usa prakAra kA jJAna vahA~ karanA, vaha prayojanavAna hai| usa-usa kAla meM vaisA jJAna karanA, vaha prayojanavAna hai| samajha meM AyA? bhAI ! vastu kI sthiti aisI hai| vyavahAra hai to nizcaya hai - aisA nahIM hai, donoM meM antara hai| donoM kI dizA meM antara hai| donoM ke phala meM antara hai aura donoM ke bhAva meM antara hai, bhAI ! kyA ho? yaha kahA~ koI vastu badalI jA sake aisI hai ? ki bhAI! nahIM... nahIM... yaha sabako ThIka lage to aisA kho| bhAI! tujhe ThIka hI isameM par3e aisA hai, haiM ? AhA...hA...! AtmA zuddha prabhu AtmA hai / tujhe kahIM ThIka na lage to vahA~ ThIka lage aisA andara meM hai| ___ bahina ne (bahinazrI ne) eka bAra kahA thA, kahIM na ruce to AtmA meM ruce aisA hai, samajha meM AyA? AhA...hA...! patA hai ? bAta to yahI hai, zabdoM meM phera hai| AtmA,
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 171 bhagavAna AtmA, tujhe kahIM ThIka na lage to jA andara ! samajha meM AyA ? tere hA~kane se koI sAtha na Ave to tU akelA jAnA, tujhe kisI kA kyA kAma hai ? ki are... ! hama aisI bAta karate haiM aura yaha (mAnate nahIM) aba tujhe kAma kyA hai ? hA~kala, vANI jar3a hai, vikalpa hai vaha bandha kA kAraNa hai koI samajhe na samajhe vaha koI tere Azrita nahIM hai| kaho, samajha meM AyA ? 'akelA jAnA re' AtA hai na kahIM ? nahIM ? kyA AtA hai ? 'meghANI', 'nahIM', mUla to 'ravindranAtha Taigora' kA hai| vaha to unakI zailI se bAta hai, apanI dUsarI zailI hai, hA~ ! 'terI pukAra sunakara koI na Ave to akelA jAnA re...' yaha zloka abhI AyegA, yaha aayegaa| ekkalau yaha chiyAsI (gAthA meM bhI ) AyegA / chiyAsI gAthA kA pahalA zabda hai / yaha piccAsI (gAthA) apane calatI hai na ? chiyAsI meM hai / paNDitajI ! chiyAsI hai na ? yaha gAthA ekkalau yaha chiyAsI gAthA hai / apane piccAsI calatI hai| ekkalau iMdiya rahiyau akelA iMdiya rahiyau bhagavAna ! yogasAra to alaukika bAta / digambara santoM kI kyA bAta ! o... ho... ! inake to eka-eka zloka meM caudaha pUrva kA sAra hai / santa, jinakI antaradazA chaThaveM - sAtaveM ... AhA...hA...! kSaNa meM antarmuhUrta meM, yaha antarmuhUrta arthAt pauna sekeNDa kahalAtA hai / asaMkhya samaya ko bhI antarmuhUrta kahate haiM, choTe ko / parantu vaha pauna sekeNDa rahA / parantu antarmuhUrta kahalAtA hai, asaMkhya samaya hai| pauna sekeNDa meM bhI asaMkhya hai, hA~ ! aura isase AdhA kAla sAtaveM kA / kSaNa meM atIndriya Ananda, kSaNa meM yaha (vikalpa) ; kSaNa meM yaha (Ananda) / eka dina meM hajAroM bAra chaThA - sAtavA~ yaha bhI koI bAta ! pratikSaNa sAkSAt paramAtmA kA sparza karate haiM, vaha to phira manda puruSArtha hai, isIlie zIghra vikalpa uThatA hai / chaThaveM kA pramAda vikalpa vaha bandha kA kAraNa hai / itama... itama... aisA jAtA hai| aise jAe vahA~ sAtavA~, aisI dazA muni kii| unhoMne yaha zloka banAye haiM, lo ! banAye haiM arthAt unakA nimitta hai| samajha meM AyA ? vahI nizcaya kAyotsarga hai... kaho, ThIka! yaha tIna gupti bhI yaha hai, bhagavAna AtmA! apane nija svarUpa meM andara meM sAvadhAna... sAvadhAna... sAvadhAna... hokara, dRSTi
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 85 jJAna aura cAritra - tInoM andara meM ekAkAra hue to tIna gupti ho gyii| vahA~ tIna gupti ho gayI, mana-vacana-kAyA, sabakA avalambana nahIM rahA / isameM hI tInoM gupti ho gayI / o...ho... ! pA~ca indriyoM kA nirodha svayaM ho gyaa| lo! pA~ca indriyoM kA lakSya nahIM rahA / atIndriya para svayaM ekAkAra ho gyaa| usakA nAma saMyama hai| samajha meM AyA ? usakA nAma uttama kSamA hai, ityAdi dUsare dharma le lenA / 172 samasta hI zuddhaguNoM ko nivAsa AtmA meM hai| jisane AtmA kA ArAdhana kiyA, usane sarva Atmika guNoM ko ArAdhana kara liyA / AtmA ke dhyAna se hI AtmA ke guNa vikasita hote haiN| vikasita arthAt paryAya meM pragaTa hote haiN| samajha meM AyA? zrutajJAna kI pUrNatA hotI hai| apane svarUpa meM ekAkAra hone se zrutajJAna kI pUrNatA hotI hai| par3hane-likhane se koI pUrNa jJAna hotA hai ? avadhijJAna aura mana:paryayajJAna kI riddhi pragaTa hotI hai... yaha riddhi hai, vaha sAdhana nahIM hai / avadhi, mana:paryaya (jJAna) kahIM mokSa kA sAdhana nahIM hai parantu bIca meM riddhi (pragaTa hotI) hai| AhA... hA... ! mati - zrutajJAna to sAdhana hai, svarUpa meM ekAgratA hokara kevalajJAna lete / yaha to bIca meM eka riddhi AtI hai / avadhijJAna aura mana:paryayajJAna kI riddhi pragaTa hotI hai, kevalajJAna kA lAbha hotA hai... lo ! nirvANa kA parama upAya eka AtmA kA dhyAna hai... lo ! tattvAnuzAsana meM kahA hai - jo vItarAgI AtmA, AtmA meM AtmA ke dvArA AtmA ko dekhatA hai aura jAnatA hai, vaha svayaM samyagdarzana - jJAna - cAritrarUpa hotA hai| dRgavagamacaraNarUpasya aisA hai na ? tIsarA pada / AhA... hA...! 'tattvAnuzAsana... ' samajha meM AyA ? svayaM samyagdarzana Adi (rUpa hotA hai) isalie nizcaya mokSamArgasvarUpa hai - aisA jinendra bhagavAna kahate haiN| jinoktiH aisA hai / dekho, o..ho... ! digambara santa bhI jahA~-tahA~ bhagavAna ko mukha ke Age rakhate haiM, hA~ ! paramAtmA aisA kahate haiM, bhAI ! hama kahate haiM, vaha paramAtmA kahate haiM / sarvajJa trilokanAtha (kahate haiM) inakAra mata karanA, hA~! inakAra mata karanA / haiM? bahuta dayA, karuNA ( karake kahate haiM) bhAI ! mArga to aisA hai prabhu ! kevalI aisA kahate haiN| dekho, isameM bhI kevalI AyA / usameM (chiyAsI gAthA meM)
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 173 jinoktiH aayaa| usameM kevalI kahate haiM aisA AyA (chiyAsI meM) jinoktiH kahate haiN| jo iMdiye jiNittA NANasahAvAdhiyaM muNadi aadN| usameM muni kahate haiM - aisA AyA thaa| eka AtmA kA hI manana kara ekkalau indriy-rhiyu-mnn-vy-kaay-ti-suddhi| appA appu muNehi tuhuM lahu pAvahi siv-siddhi||86|| ekAkI indriya rahita, kari yoga traya shuddh| nija Atma ko jAnakara, zIghra laho shivsukh|| anvayArtha - (ekkalau) ekAkI nirgrantha hokara (indiya rahiyau) pA~coM indriyoM se virakta hokara (maNa-vaya-kAya-ti-suddhi) mana-vacana-kAya kI zuddhi se (tuhu~ appA appu muNehi) tU AtmA ke dvArA AtmA kA manana kara (siva-siddhi lahu pAvahi) mokSa kI siddhi zIghra hI kara skegaa| 86 ! eka AtmA kA hI manana kr| yogasAra hai n| ekkalau indriy-rhiyu-mnn-vy-kaay-ti-suddhi| appA appu muNehi tuhuM lahu pAvahi siv-siddhi||86|| lahu aura phuDu aise bahuta zabda Ate haiM / alpa kAla meM terI mukti hogI, bhagavAna ! ekAkI... ekkalau kA bhAI ne jarA aisA artha kiyA hai, nirgrantha hokara aisaa| yahA~ to guNasthAna ke bheda bhI vyavahAra meM jAte haiN| apanA akelA svarUpa cidAnanda abheda, basa! usameM tU ekAkAra ho jaa| indriyoM se virakta hokara... pA~ca indriyoM se virakta hokara, mana-vacana-kAyA kI zuddhi se tU AtmA dvArA AtmA kA manana kr|oho...ho... ! AtmA sampUrNa pUrNa
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 gAthA-86 prabhu, usakA pUrNa svabhAva, usa svabhAva kA hI eka kA gholana kara, gholana kara, usa svabhAva kA hI gholana kr| samajha meM AyA? kisI vikalpa ko sparza na kr| yaha svabhAva pUrNa svarUpa vyApaka asaMkhya pradezI, ananta, isameM hI, isameM hI gholana kr| __ AtmA dvArA AtmA kA manana kara... manana kA artha vikalpa kI bAta nahIM hai, hA~! manana arthAt vikalpa, cintA bilakula nhiiN| antara meM aisA kA aisA ekAkAra svarUpa meM pUrNa ekAkAra (ho)| mokSa kI siddhi zIghra hI kara sakegA... tujhe mukti kI siddhi ho jAyegI, usakA phala mukti hai| samajha meM AyA? AtmA kA manana nizcinta hokara karanA caahie| gRhasthapane meM itanI cintA kA tyAga nahIM ho sktaa| itanI bAta vizeSa karate haiN| gRhastha kA vyavahAra dharma... vyavahAra dharma SaTkarma, dayA, dAna Adi kA vikalpa, paisA kamAnA... (yaha) artha puruSArtha; kAmabhoga karanA... yaha kAma puruSArtha; ina tInoM kAryoM ke lie mana-vacana-kAyA ko caJcala aura rAga-dveSa se parNa Akalita rakhanA paDatA hai... dharma, kAma, artha, mokSa phira, yahA~ to abhI tIna ke vikalpa haiM na? artha (arthAt) paisA kamAne kA azubharAga, kAma azubha(rAga) aura dharma zubha parantu hai to zubhavikalpa kI jaal| koI aisA kahatA hai ki use bhI dharma kahA hai aura use tuma puNya kahate ho? phira kitane hI aisA kahate haiN| parantu bhAI ! use 'samayasAra' meM puNya kahA hai| prabhu! vyavahAra dharma kaho yA puNya kho| nizcaya dharma nahIM, vyavahAradharma / vyavahAra dharma arthAt dharma nahIM, dharma nahIM; nahIM use kahanA, usakA nAma vyavahAra hai| aba use bhASA meM takalIpha AtI hai, ve paNDita Aye the na, nahIM? tarka tIrtha, jmnaalaaljii| unheM adharma kahA to kahane lage nahIM... nahIM... nahIM... parantu tumheM zabda meM kyA takalIpha AtI hai ? bhagavAna AtmA ! mumukSu : sunanA rucatA nahIM hai? uttara : are... ! parantu kisalie nahIM rucatA? prabhu ! terI zAnti tujhe nahIM ruce aura rAga ruce? to tU kahA~ jAegA? samajha meM AyA? jahA~ taka rAga kA poSaNa aura ruci hai, vahA~ taka vIrya andara meM jAne kA kArya nahIM kara sktaa| samajha meM AyA? jaisA usakA svarUpa svatantra zuddha hai, vaisI antaradRSTi karane meM yadi rAga kI ruci raha gayI aura usase kucha lAbha
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 175 hai, kiJcit lAbha hai, kucha lAbha hai (aisA raha jAegA) to dRSTi vahA~ se haTegI nahIM - aisI vastu hai| ho, vyavahAra ho, usase kauna inakAra karatA hai ? parantu yadi usakI ruci raha gayI to antaraGga meM (nahIM jAyA jA skegaa)| vIrya kA kAma hI yaha hai ki svarUpa kI racanA karanA / vIrya kA kAma rAga kI racanA karanA aisA hai hI nhiiN| saitAlIsa zaktiyA~ haiM, paNDitajI ! saiMtAlIsa zaktiyA~ AtI haiM na? usameM aisA liyA hai, vIryaguNa kise kahate haiM ? bhagavAna amRtacandrAcAryadeva kahate haiM - vIrya, svarUpa kI racanA kare, use hama vIrya kahate haiN| bhagavAna AtmA apane ananta guNa kI nirmala racanA paryAya meM kare, usakA nAma vIrya hai| rAga racanA (hotI hai) vaha vIrya apanA vIrya hai hI nhiiN| hai to apanA puruSArtha, hA~ ! parantu vaha kRtrima hai, doSa hai, isalie ginane meM nahIM AyA hai| zAstra meM aisA liyA hai ! bhagavAna ! saiMtAlIsa zakti kA varNana alaukika varNana hai| vIryaguNa kA kArya kyA? svarUpa kI rcnaa| to kyA rAga apanA svarUpa hai? vyavahAra racanA, vaha vIrya kA kArya hai? samyak vIrya apanA hai, usakA kArya hai ? AtmA ke vIrya kA vaha kAma hai? samajha meM AyA? aisI bAta bAhara prasiddha ho taba kahate haiM, ghara kA artha karate haiM / aisA kahate haiM bhAI ! aisA nahIM hai, bhAI! yaha to andara likhA hai, usake bhAvoM ko gUDharUpa hai, use kholate haiM, khole haiM, dUsarA kucha nahIM hai| ghara kI eka bAta nahIM hai| AhA...hA...! parantu ise andara U~cA na ho, isalie samajha meM nahIM AtA, isalie dUsarA artha karatA hai| kyA kareM? svatantra jIva hai| bhAI! ananta kAla se isane aisA hI kiyA hai| tIrthaGkara ke jIva ne aisA kiyA hai| kyoM paNDitajI! tIrthaGkara ke AtmA ne pahale aisA kiyA thA na? pahale ajJAna meM aisA kiyA thaa| nauveM veyaka gayA usane aisA hI kiyA thaa| samajha meM AyA? (yahA~) kahate haiM, gRhastha kA vyavahAra dharma... dekho, yaha vyavahAra dharma kaisA hai ? ki mana-vacana-kAyA ko caJcala aura rAga-dveSa se pUrNa Akulita rakhanA par3atA hai... vyavahAra dharma meM AkulatA hai, vikalpa hai, bhAI! aura pA~ca indriyoM ke bhogoM meM pha~sanA par3atA hai... para kI tarapha lakSya jAtA hai na?
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 gAthA-86 jaba sarva cintAe~ miTatI haiM, taba hI mana sthira hokara saGkalpa-vikalparahita hokara apane AtmA ke zuddhasvabhAva kA manana kara sakatA hai| thor3I bhI zalya rahegI ki yaha aisA, yaha aisA (hai), vaha zalya mithyAtvazalya hai to andara meM nahIM jA skegaa| paravastu meM utsAhita vIrya kAma kare, rAga meM, puNya meM, saMyoga meM to vaha vIrya vahA~ ruka gayA, vaha antara meM kAma nahIM kregaa| samajha meM AyA ? pahale vIrya meM se yaha nikAla denA cAhie ki rAga aura paravastu mujhe bilakula sahAyatA nahIM krte| merI sahAyaka merI cIja hai| sadA sahAyakapanA usameM par3A hai, tIna kAla-tIna loka meM karaNa / sAdhanaguNa usameM rahA huA hai| mumukSu : samyagdRSTi ko zubhabhAva to hotA hai ? uttara : samyagdRSTi ko zubhabhAva hotA hai vaha ekAnta bandha kA kAraNa hai / ekAnta Asrava hai| kaho ! siddha ko AyA na ? pravacanasAra AyA, siddha ko ekAnta zuddhatA hai... nahIM AyA ? mumukSu : mithyAdRSTi ko to bandha kA kAraNa hai parantu samyagdRSTi ko to ve kAma ke haiM ? uttara : mithyAdRSTi... samyagdRSTi ko kAma ke bilakula nhiiN| nimittarUpa rAga hai, dUsarA kucha nahIM / jJAnadhArA meM vaha vighnadhArA hai| bhAI ! vaha vighnadhArA hai, bhAI ! karma ke lakSya se utpanna hotA hai, vaha to karmadhArA hai, vaha svabhAvadhArA nahIM hai| samakitI ko ho yA muni ko ho koI lAbha nahIM / usakA jJAna karane kA lAbha hai, pramANa jJAna karane kA / yaha nizcaya kA jJAna huA (sAtha meM) rAga kA vyavahAra kA jJAna (huaa)| pramANajJAna huA, itanA / bA to yaha hai, dUsarA kyA hai ? dUsarA lAnA kahA~ se ? jaisA satya svarUpa ho, usa prakAra AyegA yA dUsarA AyegA ? tIna kAla-tIna loka meM satya pantha eka hI prakAra kA hai / mumukSu : samyagdRSTi ko kiJcit lAbha to avazya hai na ? uttara : bilakula lAbha nahIM hai, jitanA svAzraya hai utanA lAbha hai / ' eka hoya tIna kAla meM paramAratha kA pantha' / sarvajJa paramezvara trilokanAtha bharata, airAvata yA mahAvideha ho, pantha to eka hI hai|
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 177 mumukSu : kisI prakAra DhIlA rakhe aisA nahIM? uttara : to isa lohe ko karo, thor3A na nipaTatA ho to thor3A DhIlA karo parantu satya meM DhIlA kisa prakAra rakhA jaae| lahaMtu arthAt samajhe? polA... polA... DhIlA kro| AhA...hA...! bhagavAna tujhameM DhIle kI bAta hI nahIM hai / AhA...hA...! tU akele vIrya kA piNDa hai| yadi vIryaguNa se dekhe to akelA vIrya kA piNDa hai| jJAna se dekhe to akele jJAna kA piNDa hai| Ananda se dekhe to akelA Ananda kA piNDa hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? aisA guNapuJja aatmaa| guNapuJja AtmA hai| kahA hai na, siddhAnta pravezikA meM! dravya kise kahate haiM ? guNoM ke samUha ko (dravya kahate haiN)| samUha kaho yA puJja kaho / guNa kA puJja, ananta guNa kA ddher| hai ? jatthA kahate haiM ? hindI meM Dhera... Dhera... / aura guNa kise kahate haiM ? lo, isameM hai, rAtri meM kahA thaa| guNa kise kahate haiM ? dravya ke sampUrNa bhAga meM aura sarva avasthAoM meM rahe, use guNa kahate haiM / eka hI siddhAnta le liyaa| usakI kisI bhI dazA meM vaha guNa kAma karatA hai| guNa pratyeka dazA meM hai| usa dazA meM para hai to dazA hai? samajha meM AyA? aisA sIdhA-sAdA siddhAnta hai / guNa sarva bhAga meM aura sarva avasthAoM meM (rahatA hai)| guNa-bhAva to apanA hai aura dravya kA bhAva hai, dravya meM bhAva hai, kSetra vaha sarva bhAga meM A gayA; sarva avasthAoM meM kAla A gyaa| dravya-kSetra-kAla-bhAva cAroM A gye| AhA...hA...! zAstrakAra kI kathana paddhati alaukika! digambara santoM kI paddhati hI koI alaukika hai ! eka-eka zabda meM pUrA siddhAnta usameM bhara diyA hai| samajha meM AyA? zvetAmbara zAstra dekho to kahIM yaha bAta nahIM hai, aisI bAta nahIM hai| isa bAta kA svarUpa hI badala DAlA hai, svarUpa badala DAlA hai| haiM? yaha to sarvajJa ne dekhA, sarvajJa ne kahA, aisA hai| aisA anubhava meM AtA hai, aisA hI AtA hai| aisI cIja hai| AhA...hA...! yaha A gayA hai na? 'pragaTa anubhava ApakA' pahale picyAsI meM kaha gaye haiM, prabhu! tU anubhava kara to tujhe aisA hI lgegaa| hama kahate haiM, vaisA hI tujhe jJAta hogaa| jaba sarva cintAe~ miTeM taba hI mana sthira hokara saGkalpa-vikalpa rahita hokara apane AtmA ke zuddhasvarUpa kA manana kara sakatA hai| nirgranthapane meM adhika aisA hotA hai| pahale granthIbheda hai, vaha ThIka hai, parantu granthIbheda ke atirikta dUsarI granthI rahatI hai, use chor3akara nirgrantha (hotA hai)| pahale to granthIbheda huA, isa apekSA se dRSTi se
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 gAthA-86 nirgrantha huaa| rAga kI ekatA kI gA~Tha TUTa gyii| rAga kI ekatA kI gA~Tha TUTa gayI, pRthak ho gayA aura svabhAva kI paryAya svabhAva meM ekatva ho gayI to dRSTi meM to nirgrantha hI ho gayA parantu cAritra meM nirgrantha kaba hotA hai ? usa asthiratA ko chor3akara jaba sthira ho jAtA hai. (taba) cAritra meM nirgrantha hotA hai| samajha meM AyA? yaha nirgrantha to AtmA kA svarUpa hai| 'niyamasAra' meM 'zuddhabhAva adhikAra' meM AyA hai, bhAI! 'zuddhabhAva adhikAra' - nirgrantha to AtmA kA svarUpa hI hai|nniggNtho NidaMDoNidvaMdo tInoM kAla, hA~! niyamasAra zuddhabhAva adhikAra kI gAthA hai| NiggaMtho NidaMDo NidvaMdo daNDarahita, dvandvarahita, deharahita usakA nirgranthasvarUpa hI hai, AtmA kA svarUpa hI nirgrantha hai| nirgrantha arthAt rAgarahita, vikalparahita / karmarahita to hai hii| (kyoMki) vaha to paradravya hai| vikalparahita hai, yaha dRSTi kauna svIkAre? sahitapane hone para bhI, rahita mAnanA... AhA...hA...! vyavahAra se karmasahita, rAgasahita / rAgarahita (hai vaha) dRSTi kA jora hai| samajha meM AyA? nahIM, maiM to rAga aura zarIra, karma se rahita huuN| are! parantu abhI nahIM... are...! abhI (aisA huuN)| nizcayadRSTi meM samaya-samaya meM aisA hI trikAla hai / vyavahAra vaha jJAna karane kI cIja hai ki rAga hai| kahA na, jAnA huA prayojanavAna hai / jAnA huA prayojanavAna hai, Adara kiyA huA prayojanavAna hai - aisA nhiiN| vastusthiti aisI hai| varanA kisI prakAra vastu siddha nahIM hotii| nizcaya-vyavahAra eka bhI siddha nahIM hotaa| samajha meM AyA? ho gayA (samaya)! U~cA-AtmadhyAna nirgrantha va nirvikAra hue binA nahIM ho sktaa|jhaaN taka kAma-vikAra kI vAsanA na miTe, strI-puruSa kA bheda na miTe, lajjA kA bhAva dila se na haTe, vahA~ taka isa U~ce pada ko grahaNa na kare... aisA kahate haiM / ekadama munipanA (Ane ke lie) aisI zakti caahie| aise ekadama nagna ho jAe, zIghratA se vrata le le, nibha nahIM sake, phira kucha gar3abar3a kiye binA rahe nhiiN| apanI zakti ko (dekhakara grahaNa kare) zaktitapa tyAga hai| AtA hai na, paNDitajI! yaha vahA~ viveka hai| maryAdA meM apanA kitanA puruSArtha sahaja kAma karatA hai, utanA tyAga karake apanA kAma krnaa| vizeSa munipanA na ho sake to gRhasthAzrama meM apanI zakti anusAra dhyAna karake apanA kAma karanA - aisA yahA~ kahate haiN| (zrotA : pramANa vacana gurudeva!)
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIra saMvata 2492, ASAr3ha kRSNa 11, gAthA 86 se 87 guruvAra, dinAGka 14-07-1966 pravacana naM.34 20 'yogIndradeva' muni digambara AcArya hue haiN| chaThavIM zatAbdI - 1300-1400 varSa pahale hue, unhoMne yogasAra bnaayaa| yogIndradeva 86vIM gAthA meM kahate haiM, eka AtmA kA manana kro| dekho! ekkalau indriy-rhiyu-mnn-vy-kaay-ti-suddhi| appA appu muNehi tuhuM lahu pAvahi siv-siddhi||86|| yaha zabda par3A hai| he bhAI! tU akele AtmA ko dekha! indriya se rahita, karma, zarIra ke sambandha se rahita... / bhagavAna AtmA meM paramArthadRSTi se zarIra, karma aura vikAra ke sambandharahita AtmA akelA hai| aisA indriya se rahita maNa vaya kAya ti suddhi aura mana -vacana-kAyA se bhI haTakara apanI zuddhi apane svabhAva ke sanmukha karake, apanA dhyAna karanA, usakA nAma mokSa kA mArga yogasAra hai / muni ko to utkRSTa hotA hai / yaha kala A gayA hai, ki lajjA kA bhAva hRdaya meM se na miTe, taba taka isa U~ce pada kA grahaNa nahIM krnaa| aisA AyA thaa| zrAvaka pada meM rahakara ekadeza AtmadhyAna kA sAdhana krnaa| apane ko isa zabda para thor3A lenA hai| gRhasthAzrama meM bhI zrAvaka hai to ekadeza AtmadhyAna kA sAdhana kara sakatA hai| samajha meM AyA? niyamasAra meM samAdhi adhikAra' ke bAda bhakti adhikAra' aayegaa| yaha to kundakundAcAryadeva ke pahale zloka meM mUla pATha hai| zrAvaka ho yA muni ho, nizcayazuddharatnatraya kI bhakti donoM karate haiM - aisA pATha bhakti adhikAra meM mUla gAthA meM hai| zrAvaka ho yA muni ho, zuddharatnatraya kI bhakti - aisA pATha hai| TIkA meM mUla pATha meM itanA hai ki darzana-jJAna-cAritra ratnatraya kI bhakti karate haiN| yaha nizcayaratnatraya kI bAta hai|
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 gAthA-86 mumukSuH ........ uttara : apane svarUpa kI ekAgratA vaha bhakti hai, bhagavAna kI bhakti, vaha zubharAga hai, vyavahArabhakti hai| yahA~ to dUsarA kahanA hai ki zrAvaka ko bhI apane zuddhanizcayaratnatraya kA dhyAna hotA hai aura pragaTa dazA hotI hai| koI kahe ki muni ko hI sAtaveM guNasthAna meM zuddharatnatraya hotA hai, abhI sAtaveM meM bhI nahIM lete| yahA~ to kahate haiM ki zrAvaka ko bhI, samajha meM AyA? dekho, isameM hai| 134 gAthA hai na! bhakti adhikAra - sammattaNANacaraNe jo bhatti kuNai sAvago smnno|saavgo samaNo - aisA pATha hai / sammattaNANacaraNe jo bhatti kuNai sAvago smnno| tassa du NivvudibhattI.... nivRtti bhkti| hodi tti jiNehi pnnnnttN||134||bhgvaan paramezvara vItarAgadeva trilokanAtha aisA kahate haiM, zrAvaka aura muni donoM ko nizcayazuddharatnatraya apanA bhagavAna AtmA zuddha nirmala-nirvikalpa dRSTi se apanI pratIti karanA aura svasaMvedana - apanA jJAnasvarUpa bhagavAna, usakA jJAna se svasaMvedana karake jJAna karanA aura apane svarUpa meM zuddha upayogarUpa athavA zuddhapariNatirUpa AcaraNa karanA, usakA nAma nizcayaratnatraya kahate haiM / AhA...hA...! yahA~ zrAvaka ko kahate haiM / dekho! TIkA meM bhI aisA liyA hai| nija paramatattva ke samyakzraddhAna-avabodha-AcaraNasvarUpa zuddharatnatraya pariNAmoM kA jo bhajana, vaha bhakti hai... zrAvaka bhI kara sakatA hai aura muni bhI; zrAvaka aura parama tapodhana donoM ratnatraya kI bhakti karate haiN| jinavaroM ne aisA kahA hai| thor3I sUkSma bAta hai| yahA~ se nizcayaratnatraya kI bAta hai, use zuddharatnatraya kahate haiN| vyavahAraratnatraya ko azuddharatnatraya kaho, bAhyaratnatraya kaho, upacaritaratnatraya kho| parama apekSA se use asatyArtha bhI kho| vyavahAra asatyArtha... asatyArtha kA artha use gauNa karake, hai nahIM - aisA nahIM, vyavahAra hai avazya parantu use gauNa karake, vyavahAra kahakara abhUtArtha kaha diyA hai| bhagavAna AtmA eka samaya meM pUrNAnanda prabhu hai| usakI antara meM anubhava dRSTi karanA, anubhava karake dRSTi honA aura svarUpa meM sthiratA honA - aisI nizcayazuddharatnatraya
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) kI bhakti ekadeza meM zrAvaka ko bhI hotI hai| samajha meM AyA ? zrAvaka arthAt mahApaJcama guNasthAnadazA / jise sarvArthasiddhi ke cauthe guNasthAnavAle se jisakI zAnti bar3ha gayI hai / AhA...hA... ! bhale strI, kuTumba meM par3A ho, rAjya meM par3A ho, viSayabhoga kI vAsanA bhI ho parantu usakI vAsanA meM maryAdA hai / apanA AnandasvarUpa bhagavAna AtmA, atIndriya nirvikalpa Anandamaya prabhu AtmA ke antara meM svasanmukha hokara nizcayazuddhasamyagdarzana pragaTa huA hai| koI kahatA hai ki zuddha nizcaya samakita cauthe pA~caveM meM nahIM hotA... bhAI ! tujhe samajha nahIM hai, vyavahAra to upacAra hai / nizcaya svaAzrita utpanna ho, use zuddharatnatraya kahate haiM / AhA... hA... ! kyA kare ? saba badala gayA, saba badala gyaa| vyavahAraratnatraya cauthe se sAtaveM taka vyavahAraratnatraya / eka vyakti phira bArahaveM taka kahatA hai, bhAI ! 181 yahA~ to bhagavAna... vastu kA svarUpa... AtmA paramAnanda kI mUrti, paramAtmasvarUpa kI antara nizcaya - sva Azraya dRSTi honA, sva Azraya dRSTi huI, usakA nAma nizcaya / parAzraya dRSTi bhagavAna kI zraddhA Adi karanA, vaha parAzrita dRSTi vyavahAra hai| apane zuddha svarUpa kA jJAna, jJAna kA jJAna karanA, sva-saMvedana (karanA), vaha nizcaya / zAstra Adi kA jJAna karanA, vaha parAzrita vyavahAra hai / apane svarUpa meM zuddhasvarUpa kI dRSTi jJAnapUrvaka sva meM lIna honA, vaha cAritra hai, nizcayacAritra hai | zrAvaka ko bhI nizcayacAritra kA aMza hotA hai / kaho, samajha meM AyA ? jJAnacandajI ! koI aisA kahatA hai - zrAvaka ko paJcama guNasthAna meM zuddha upayoga nahIM hai, zuddha nizcayaratnatraya nahIM hai| nizcayaratnatraya AThaveM aura dasaveM ... phira koI eka to terahaveM meM kahatA hai| eka 'zaranArAma hai' vaha to phira terahaveM meM nizcaya (hotA hai aura) bArahaveM taka vyavahAra ( hotA hai - aisA kahatA hai ) / mumukSu : koI phira pandrahaveM meM kahe ? uttara : pandrahavA~ hai hI nahIM to kyA kahegA ? pandraha guNasthAna hI nahIM hai / yahA~ to apane ko zuddharatnatraya kI bhakti ekadeza zrAvaka ko bhI hotI hai (- aisA kahanA hai) bhale hI strI, kuTumba, parivAra, rAjapATha meM par3A ho... samajha meM AyA ? par3A nahIM... apanA AtmA zuddha bhagavAna AtmA paramAtmA nirvikalpa svabhAva se sampanna prabhu
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 gAthA-86 anAdi-ananta - aisI antara meM nizcayadRSTi svabhAva ke Azraya se huI, vaha to AtmA meM hI par3A hai| samajha meM AyA? zrAvaka bhI apane jJAna meM rahatA hai, sthiratA meM rahatA hai| vyavahAraratnatraya se bhI mukta hai| adbhuta bAta, bhAI ! samajha meM AyA? bhagavAna... isalie zrAvakapada meM rahakara ekadeza AtmajJAna kA sAdhana karanA... samajha meM AyA? na ho sake - aisA nahIM hai, bhAI! cauthe guNasthAna meM bhI jahA~ AtmA muktasvarUpa kA bhAna hotA hai aura nirvikalpa pratIti hotI hai to paJcama guNasthAna meM to zrAvaka ko to zAnti dUsarI kaSAya ke abhAva se zAnti... zAnti... bar3ha gayI hai| samajha meM AyA? aisI zAnti jo svabhAva ke Azraya se (utpanna) huI, use yahA~ deza ratnatraya, zuddha ratnatraya kahate haiM / AhA...hA...! samajha meM AyA? nirvANa kA sAkSAt upAya nirgranthapada hI hai| oho...ho...! alaukika bAta ! antara meM tIna kaSAya kA abhAva, nirgrantha bhAva, dravyaliGga bhI nirgrantha, bAhya meM bhI nagnadazA; bAhya aura abhyantara donoM nirgranthadazA... vaha nirgranthadazA hI sAkSAt mokSa kA kAraNa hai, upAya hai| kaho, samajha meM AyA? parantu kahate haiM ki yadi aisI cIja na ho sake (to vahA~ taka eka deza AtmadhyAna kA sAdhana krnaa)| samajha meM AyA? jaba taka indriyoM ke viSayoM kI lAlasA na chUTe... samyagdarzana hone para bhI, indriyoM ke viSayoM meM sukhabuddhi na hone para bhI... samajha meM AyA? bhASA nahIM, isake bhAva samajha lenaa| yahA~ to kahate haiM, apane svabhAva meM Ananda hai - aisI samyagdRSTi ko ruci huI hone para bhI indriya ke sukha meM sukha nahIM - aisI mAnyatA hone para bhI Asakti rahatI hai| Asakti, vaha cAritra kA doSa hai aura indriyoM meM sukha hai yaha mithyAtva kA doSa hai| AhA...hA... ! samajha meM AyA? apane svarUpa meM atIndriya Ananda hai, rAga meM aura para meM tIna kAla meM sukha nahIM hai - aisI atIndriya Ananda kI sukhabuddhi honA, usakA nAma samyagdarzana aura samyagjJAna hai| sukhabuddhi nahIM parantu Asakti, lAlasA na chUTe - aisA isameM liyA hai na! jo zabda ho usa prakAra se (kahate haiM) lAlasA, jarA Asakti, vRtti nahIM chuutttii| paJcama guNasthAna meM sukhabuddhi nahIM hone para bhI, sukhabuddhi to tIna kAla meM nahIM hai| samyagdRSTi ko tIna kAla-tIna loka meM koI sarvArthasiddhi ke deva meM bhI sukhabuddhi nahIM
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 183 yogasAra pravacana (bhAga-2) hai| oho...ho... ! jahA~ sukha hai, vahA~ sukhabuddhi hogI yA jahA~ sukha nahIM hai, vahA~ sukhabuddhi hogI? apanA Ananda to apane meM hai| apanA Ananda kyA puNya-pApa ke bhAva meM hai ? zarIra meM hai, indriya meM hai? dharmI ko pahalI najara meM apanA Ananda apane meM hai, puNya-pApa meM Ananda nahIM hai - (aisI dRSTi ho gayI hai)| vyavahAraratnatraya kA zubha upayogarUpa rAga hotA hai, usameM Ananda nahIM hai aura usake phala meM Ananda nahIM hai - aisI dRSTi huI hone para bhI, lAlasA na chUTe... jarA Asakti andara se na chUTe, vahA~ taka ghara meM strI sahita rahakara bhI yathAzakti AtmA kA manana karanA... samajha meM AyA? aisA nahIM hai ki apanI zakti to hai nahIM aura saba chor3akara baiTha jAye aura andara meM dazA to hai nahIM, phira haTha ho jAye, parISaha sahana karane kI jo tAkata andara honI cAhie vaha to huI nahIM, phira haTha ho jAye, bhAra...bhAra... bhAra...bojhA...bojhA... (lage) kahate haiM. strIsahita rahakara...aisA...samajha meM AyA? AhA...hA...! eka bAra to 'kundakundAcAryadeva ne' 'mUlAcAra' meM aisA bhI kahA hai ki he jIva! tere svarUpa kI dRSTi meM samyagdarzana huA aura tujhe samyagdarzana meM doSa na lage, isake lie jisakI mithyAzraddhA hai aura mithyAzraddhA kI bAta karatA hai - aise sAdhu kA saMga nahIM krnaa| paNDitajI! aisA mUlAcAra meM zloka hai| (usakA saMga) nahIM karanA, usakI apekSA to vivAha kara lenA - aisA pATha hai| vivAha kara lenA, strii| strI karane kA kahate haiM ? yaha to (aisA kahate haiM ki) strI kA doSa hai, vaha cAritra kA doSa hai parantu yadi tU mithyAzraddhAvanta ke saMga meM jAegA aura terI mithyAzraddhA ho gayI to (samyagdarzana se) bhraSTa ho jAegA - aisA mUlAcAra meM zloka hai| mUla gAthA hai, kitanI hai vaha ? saba kahA~ yAda hotA hai ? bhAva khyAla meM hotA hai... aisI kahIM buddhi nahIM hai ki isa jagaha yaha gAthA hai, isa jagaha yaha zloka hai| bhAva kA khyAla hai, bhaav| samajha meM AyA? AhA...hA...! are... parantu santa aisA kahate haiM ? bhAI! vivAha karane kA kahate haiM? aisA nahIM hai, aisA nahIM hai| pATha to aisA hai, lAo na pATha, dekho, pATha aisA hai, vivAha karanA, vivAha karane kA kahate haiM ?
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 gAthA-86 mumukSu : likhA hai n| uttara : likhA (bhale ho), usakA artha samajhanA caahie| yaha to kahate haiM... spaSTIkaraNa karAte haiN| paNDitajI ! yaha aisA ki likhA to aisA hai, vivAha krnaa| muni ko nava koTi se tyAga hai| viSaya kA nava koTi se (tyAga hai)| mana, vacana, kAya, kRta-kArita anumodana se tyAga hai| kare nahIM, karAye nahIM aura kartA kA anumodana kare nhiiN| mithyAtva kA pApa miTAne ko vaha bAta kI hai| usameM AyA hai 492 pRSTha para, yaha rahA, chiyAnaveMvA~ zloka hai, adhikAra kA nAma nahIM, nAma kucha nahIM... (dazavA~ adhikAra hai)| varaM gaNapavesAdo vivAhassa pvesnnN| vivAhe rAgauppatti gaNo dosaannaagro||96|| AcArya aisA kahate haiM, bhAI! mithyAzraddhA kA doSa bar3A hai, mahApApa hI yaha hai, cAritradoSa kA pApa alpa hai| logoM ko mithyAzraddhA ke pApa aura samyagdarzana kA dharma ina donoM kI kImata nahIM hai| isalie kahate haiM ki bhAI ! yati! anta samaya meM yadi guNa meM praveza kareMge to ziSyAdikoM meM moha utpanna hogA tathA munikula meM moha utpanna hone ke lie kAraNabhUta aise pAvasthAdika pA~ca muniyoM se samparka hogaa| unake samparka kI apekSA se vivAha meM praveza karanA arthAt gRha meM praveza karanA adhika acchA hai kyoMki vivAha meM strI Adika parigrahoM kA grahaNa hotA hai aura usase rAgotpatti hotI hai| parantu gaNa to... aisA hotA hai, nahIM aisA hotA hai, vyavahAra karate -karate nizcaya hotA hai - aisI viparItatA karA deMge ki tujhe mahA mithyAzraddhA (hokara tU) darzana bhraSTa ho jaaegaa| darzanabhraSTa nahIM sijhaMti cAritta bhaTTA sijhaMti... kyoMki khyAla meM hai| usameM to zraddhA meM hI patA nahIM hai, kyA rAga? kyA para cIja hai ? maiM kauna hU~? to kahate haiM ki usameM praveza kr| vaha praveza karAne ke lie nahIM kahate parantu jisakI zraddhA viparIta hai - aise sAdhu kA gaNasamUha, usake saMsarga se bhAI! tujhe mithyAzraddhA ho jAegI, vaha to kuyukti se samajhAyegA, terI saccI zraddhA bhraSTa ho jaaegii| isakI apekSA to strI ke saMga meM tujhe cAritra kA doSa lagegA, zraddhA kA doSa nahIM lgegaa| samajha meM AyA? yaha batAte haiM / strI meM praveza karo, pATha to aisA hai| vivAhassa
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 185 pavesaNaM' muni nau koTi se tyAgI hai parantu kaisA artha karanA? - vaha samajhanA cAhie yA nahIM? (aisA kahate haiM) yaha yahA~ likhA hai, vyavahAra meM praveza karane kA kahate haiM / bhAI ! usakA Azaya kyA hai, vaha samajhanA cAhie na ! santa muni haiM, AhA...hA... ! nava-nava koTi se jinheM viSaya kA tyAga hai| brahma meM raGga lagA hai, Anandakanda meM raGga laga gayA hai, samajha meM AyA? koI viSaya kare, karAye, anumodana kare (- aisA nahIM hotaa|) unake vikalpa meM mana, vacana, kAyA meM kRta, kArita anumodana meM karanA nahIM hotaa| AhA...hA...! parantu ve kahate haiM, bhagavAna ! kharAba saMga meM par3akara yadi tujhe mithyAzraddhA ho jAegI, aisI kuyukti, kutarka se baiThA deMge to terI zraddhA viparIta ho jAegI; isa doSa kI tulanA meM strI ke saMga meM to rAga kA / cAritra kA doSa hai| yaha yahA~ kahate haiM lAlasA, strI (chor3a) na sake to gRhasthAzrama meM raho (aura) yathAzakti AtmA kA manana karanA... raho arthAt koI rAga karane kA kahate haiM ? rahane kA nahIM kahate parantu kamajorI hai, kamajorI hai, para meM sukhabuddhi nahIM, tathApi andara Asakti kA bhAva dikhatA hai to Asakti ke pariNAma chUTate nahIM, bhAva dekhate haiM na? vahA~ taka gRhasthAzrama meM rahakara apane svarUpa kA sAdhana, dhyAna kro| zraddhA-jJAna aura sthiratA kA, nizcayaratnatraya kA dhyAna kro| samajha meM AyA? dekho ! strIsahita rahakara hI yathAzakti... yaha to rahakara kahA aura vahA~ (mUlAcAra meM) vivAha meM praveza karanA eka hI khaa| jaba viSayoM kI lAlasA na rahe... pariNAma meM aisA lage ki aba viSayoM kI prIti chUTa gayI hai... ruci to chUTa gayI parantu prIti, Asakti chUTa gayI hai - aisI Asakti nahIM hai ki strI ko chor3a diyA, isalie Asakti chUTa gyii| antara meM usa rAga meM jarA andara miThAsa, Asakti AtI hai| Asakti hai, hA~! ruci nahIM, hai to duHkha; hai to upasarga parantu vaha A jAtA hai| vaha lAlasA jaba taka na chUTe, taba taka gRhasthAzrama meM rahakara hI apanA jJAna-dhyAna, zraddhA kro| mana meM se viSaya-vikAra nikala jAye... dekho ! mana meM se (kahA hai)| bAhara se to kyA, strI ananta bAra chor3I, usameM kyA AyA? antara meM Ananda kI dRSTi aura Ananda ke mauja meM vaha Asakti chUTa jAe to munipanA le lo aura munipanA hI sAkSAt mokSa kA
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 gAthA-86 kAraNa hai| cAritra hI sAkSAt sukha kA kAraNa hai / Atmikasukha kA prema bar3ha jAye aura abhyAsa bhI aisA ho jAe ki Atmika rasa ke svAda binA dUsare saba viSayarasa ke svAda phIke lage... kahIM Asakti bhI na ho| jina athavA jitendriya hokara AtmA kA manana kara sakatA hai| lo, samajha meM AyA? phira bahuta liyA hai| AtmAnuzAsana meM kahA hai : AtmajJAnI muni ko bArambAra samyagjJAna ko antara meM phailAkara rakhanA yogya hai| dekho! muhuH prasAryA sjjnyaanN| muhuH muhuH| arthAt baarmbaar| muhuH prasAryA sajjJAnaM pazyan bhAvAn ythaasthitaan| prItyaprItI nirAkRtya dhyaayeddhyaatmvinmuniH|| 177 // yaha zloka hai, samajha meM AyA? yaha AtmAnuzAsana kA hai| rAmasenAcArya kA hai ? kaisA? AtmAnuzAsana ko guNabhadrAcAryadeva kA hai| AtmajJAnI muni ko yogya hai ki bArabAra samyagjJAna ko bhItara phailAkara rakhe... dekho kahate haiM bhagavAna AtmA aisA caitanyajyoti hai na, usakI antaradRSTi karake, antara meM jJAna ke vikAsa kA artha sthiratA, Ananda, zAnti arthAt cAritra Adi kA vikAsa ho, usa prakAra se jJAna ko phailAve; rAga ko ghaTAye aura jJAna ko phailaaye| jJAna zabda se AtmA, usakI samasta zaktiyoM kA vistAra kare aura rAga ko ghttaaye| samajha meM AyA? mokSa kA to aisA mArga hai| nirAlamba mArga hai| AhA...hA...! jisameM vyavahAra kA Alambana bhI nizcaya meM nahIM, aisA bhagavAna AtmA apane zuddhasvarUpa meM jJAna ko phailAo... AtmA kA vikAsa kro| jaise kalI hai. vaha kalI khilatI hai to vikAsa hotA hai| vaise bhagavAna parama pAriNAmika svabhAva se zaktirUpa se par3A hai, usameM ekAgra hokara paryAya meM vikAsa karo, kamala kI taraha vikAsa karo - yaha kahate haiM / samajha meM AyA? jJAna ko antara meM phailAkara rakhanA, jJAna kI ekAgratA meM zraddhA bhI huI, cAritra huA, Ananda bhI huA, sthiratA-zAnti bhI huI, svacchatA bhI huii| rAga ko ghttaao| padArthoM ko jaisA hai vaisA dekhanA... jaisA vastu kA svarUpa hai, aisA dekhane se rAga-dveSa na karake samatAbhAva se AtmA kA dhyAna krnaa| bhagavAna AtmA paramAnanda kalI hai, vaha kalI
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 187 kI mUrti hai, usakA dhyAna kro| vaha dhyAna hI mokSa kA mArga hai| samajha meM AyA? 'duvihaM pi mokkhaheuM jhANe pAuNadi' yaha AtA hai na? paNDitajI! dravyasaMgraha... dravyasaMgraha 47 gaathaa| 'duvihaM pi mokkhaheuM jhANe pAuNadi jaM muNI nniymaa|' antara / antaradhyAnasvarUpa.... dekho! 'davihaM pimokkhaheuM' nizcaya aura vyavahAra donoM'jhANe pAuNadi jaM muNI NiyamA' dravyasaMgraha / bhagavAna AtmA apane pUrNa AnandasvarUpa kI dRSTi dhyAna meM aura andara jJAnarUpI dhyAna meM aura lInatA bhI andara dhyAna meM utpanna hotI hai| sAtha hI vikalpa bAkI rahatA hai, use vyavahAra kahA jAtA hai| (mokSamArga) dhyAna meM utpanna hotA hai, bAhara se vikalpa se nizcaya utpanna nahIM hotaa| andara bhagavAna AtmA... mokSamArga kI utpatti dhyAna meM se utpanna hotI hai| samajha meM AyA? oho...ho...! AcAryoM ne to cAroM ora..., koI bhI zAstra lo, aisI hI bAta kI hai| spaSTa vItarAgamArga mokSamArga hai - aisA DhiDhorA pITA hai, DhiMDhorA pITA hai| bhAI! rAgamArga, yaha mArga AtmA kA nahIM, prabhu! AtmA vItarAgasvarUpa hai na ! usakI zraddhA, jJAna aura nirvikalpa anubhava karo, vahI mokSa kA mArga hai| yaha chiyAsI (gAthA pUrI) huii| aba, 87 / sahaja svarUpa meM ramaNa kara jai baddhau mukkau muNahi to baMdhiyahi nnibhNtu| sahaja-sarUvai jai ramahi to pAvahi siva sntu||87|| bandha-mokSa ke pakSa se, nizcaya tU bandha jaay| rame sahaja nija rUpa meM, to ziva sukha ko paay|| anvayArtha - (jai baddhau mukkau muNahi) yadi tU bandha mokSa kI kalpanA karegA (to NibhaMtu baMdhiyahi ) to niHsandeha tU ba~dhegA (jai sahaja-svarUpa ramahi) yadi tU sahaja svarUpa meM ramaNa karegA (to santu siva pAvahi) to zAntasvarUpa mokSa ko paavegaa| sahajasvarUpa meM ramaNatA kara! bandhamokSa kA vikalpa chor3a de| AhA...hA...!
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 gAthA-87 jai baddhau mukkau muNahi to baMdhiyahi NibhaMtu / sahaja-sarUvai jai ramahi to pAvahi siva santu // 87 // AhA...hA...! bhagavAna AtmA ! yadi tU bandha-mokSa kI kalpanA karegA to tU niHsandeha ba~dhegA... paryAyadRSTi huI na, paryAyadRSTi / rAga kA bandha hai, vaha rAga chUTegA to mukti hogI - aise do prakAra ke vicAra, vikalpa kA kAraNa haiM, vikalpa hai| samajha meM AyA ? bhagavAna sahajAtmasvarUpa pUrNa zuddha ekarUpa sahajAtmasvarUpa pUrNa svarUpa ekarUpa kA andara dhyAna kr| yaha mukti kA upAya hai| 'baddhau mukkau muNahi' yadi bandha aura mokSa, do, paryAyadRSTi se dekhane jAegA to nizcaya se bNdhegaa|'nnibhNtu' bhrAnti binA tujhe bandha hogaa| AhA... hA...! (koI kahe) bandha hai nahIM ? suna to sahI, prabhu ! yahA~ to vyavahAranaya kA viSaya bandha-mokSa, use chur3Ate haiM / usakA Azraya karane se vikalpa hotA hai| yaha 'yogasAra ' hai / yogasvarUpa ekAkAra meM lIna honA, usameM bheda karake bandha aura mokSa kA vicAra na karanA, usakA nAma yogasAra / svarUpa kI ekatA ke bhAva ko kahate haiN| yadi tU bandha-mokSa kI kalpanA karegA... AcArya bhI kar3aka haiM na ! dekho, 'NibhaMtu baMdhayai' nisandeha ba~dhegA / bhagavAna AtmA eka svarUpa ke atirikta do prakAra kA vicAra hogA to nizcaya se vikalpa hogA aura vikalpa hogA to bandha hogaa| bhale vaha vikalpa zubha hai kyoMki bandha aura mokSa kA vicAra, vaha koI azubha nahIM hai parantu hai to zubha, tathApi hai bandha kA kAraNa / AhA... hA... ! samajha meM AyA ? 'jai sahaja-saruvaI ramahi' yadi tU bhagavAna sahajAtmasvarUpa meM ramaNatA karegA..... ekarUpa prabhu... paryAyadRSTi ko chor3akara, vyavahAranaya ke viSaya ko chor3akara, yadi akele bhagavAna pUrNAnanda prabhu meM ramaNa karegA to zAnta mokSa ko prApta karegA / zAnti... zAnti... zAnti... pUrNa zAnti... nirvANa ... pUrNa zAnti ko prApta karegA / (usa vikalpa meM) bandha hogaa| do bAteM kI haiM / dekho, eka zloka meM kyA kahA ? bandha aura mokSa - aisI paryAyadRSTi kA vicAra karegA to niHsandeha bNdhegaa| ekasvarUpa sahajAnanda prabhu, ekarUpa paramAtmA apane svarUpa
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 189 meM ramegA to mokSa ho jaaegaa| bandha aura mokSa kI yaha vyAkhyA kii| bandha hai, paryAya meM rukatA hai, vaha bhAvabandha hai, karma kA bandha hotA hai, vaha dUsarI bAta; aura rAga se chUTakara vItarAga paryAya parNa ho to mokSa bhI hai paranta usa paryAya kA paryAya meM mokSa aura paryAya meM bandha hai| aMza meM mukti aura aMza meM bandha - aisA lakSya karane se to nirdhAnta / niHsandeha bNdhegaa| dekho, isameM kisa prANI ko mArA? kise bacAyA? kisane mArA? ki ba~dhegA? bhagavAna usakA hetu hai na! terA svarUpa akhaNDa jJAyakamUrti prabhu hai, usakI ramaNatA kara to tujhe saMvara -nirjarA hogI aura mukti hogii| zAnta... zAnta... zAnta... kaSAya pariNamana pUrNa hogA aura mukti hogii| yaha bhAvabandha aura mokSa do paryAya kA lakSya karegA to nizcaya se vAstava meM rAga hokara bNdhegaa| samajha meM AyA? paryAyadRSTi-vyavahAranaya kA Azraya karane se bandha hotA hai, basa! yaha siddha karanA hai| apanA prayojana paryAya ke lakSya se siddha nahIM hotA kyoMki jo nirmalaparyAya pragaTa hotI hai, usa paryAya meM se paryAya nahIM hotii| samajha meM AyA? eka nyAya to 'niyamasAra' meM pacAsavIM gAthA meM aisA bhI kaha diyA hai ki apanI paryAya kSAyika samakita kI ho to bhI paradravya hai / kSAyika samakita bhI paradravya hai| upazama, udaya (Adi) cAra bhAva paradravya hai - aisA pacAsavIM (gAthA meM) kahA hai| kyoM? isalie ki jaise paradravya meM se apanI nayI nirmala paryAya utpanna nahIM hotI, isI prakAra usa paryAya meM se nayI paryAya to utpanna nahIM hotI, isa apekSA se cAroM bhAvoM ko (paradravya kahA hai) / jo paryAya ke cAra bhAva haiM - rAga, upazama, kSayopazama, kSAyika, cAroM ko hI paradravya kaha diyA hai kyoMki cAroM bhAvoM meM se nayI paryAya utpanna nahIM hotii| nayI paryAya kI khAna to bhagavAna AtmA dhruva... dhruva... nityAnanda prabhu hai, use svadravya khaa| unheM (cAra bhAvoM ko) paradravya kahA hai| isa apekSA se paradravya, hA~! hai to usakI paryAya / AhA...hA...! paradravya, parabhAva iti hayaM - aisA pacAsavIM gAthA meM tIna bola liye haiN| samajha meM AyA? vAstavika tattva kA khyAla na ho aura use kalyANa ho jAe, kaise ho? kalyANa kI khAna to AtmA hai, usakI ekarUpa dRSTi hue binA kalyANa kA bIja kahA~ se ugegA? samyagdarzana, jJAna, mokSa kA bIja kahA~ se utpanna hogA?
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190 gAthA-87 yahA~ to AcArya (kahate haiM) nirvANa kA upAya eka zuddhAtmAnubhava hai, jahA~ mana ke sarva vikalpa... aura vicAra banda ho jAte haiM, kAya sthira hotI hai, vacana nahIM rahatA / yaha to ThIka, isakA kucha nahIM / svAnubhava kA prakAza hotA hai, use nirvikalpa samAdhi kahate haiM / samyagdarzana, jJAna meM aura cAritra ke aMza meM bhI nirvikalpa samAdhi hotI hai / nirvikalpa - rAgarahita zAnti, zraddhA-jJAna aura zAnti (hove), vaha nirvikalpa samAdhi hai, vahI mokSa kA mArga hai| adbhuta kaThina bAta hai| aisA kyoM kahA ? bhAI ! udayati naya nikSepa ( samayasAra kalaza 09) nahIM kahA ? naya nikSepa aura pramANa bhI ur3A de, kAraNa ki bheda para terA lakSya jAegA to vikalpa hogaa| bhagavAna AtmA meM jo paripUrNatA par3I hai, jisameM ananta guNa kI ekarUpatA hai, usa para dRSTi de, usameM ramaNatA karato tujhe nirvANa hogA hii| jaise, pahale meM kahA ki niHsandeha ba~dhegA ... aise (yahA~ kahate haiM) ni:sandeha terI mukti hogI... zaGkArahita / gulA~Ta khAyI na! gulA~Ta khAyA.... samajha meM AyA? yaha vyavahAraratnatraya mukti kA upAya nahIM hai aisA kahate haiM / mumukSu: madada karatA hai| uttara : madada-phadada kyA kare ? AhA... hA... ! nimitta, nimittarUpa se hai| nimittarUpa kA artha - yahA~ kArya hotA hai to nimittarUpa se sahakArI vikalpa hai, use upacAra se mokSamArga kahA / hai nahIM; hai to vaha bandha kA mArga / mumukSu : vikalpa hove to kiJcit lAbha hotA hai / uttara : jarA bhI lAbha nahIM hai| mumukSu : azubha se bacatA hai / uttara : svabhAva kI dRSTi se azubha se bacatA hai| yadi usase bace to mithyAdRSTi bhI zubha meM azubha se bacA kahA jaae| (mithyAdRSTi ) bacA hI nahIM... / bhagavAna AtmA ! atIndriya Ananda kA ekarUpa prabhu, usakI dRSTi karane se hI aura usameM lIna hone se hI mokSa kA mArga pragaTa hotA hai, dUsarA koI mokSamArga nahIM hai / kyA ho ? mumukSuH zAnta nirvANa......
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 191 uttara : zAnta nirvANa (arthAt) akaSAya, kaSAya saba miTa gayI / kaSAya kI saba agni zAnta ho gayI, akelA akaSAya zAnta samudra phaTa par3A, vaha zAnta mokSa hai| yaha kaSAya vaha saMsAra aura zAnta vaha mokSa / nirvANakSetra kA kucha AtA hai na ? chedatA hai, aisI bhASA kahIM AtI hai / siddha... siddha...... zabda AtA hai, saba kahA~ yAda rahatA hai ? zItalIbhUta ho jAtA hai, aisaa| akaSAya pariNamana zItalIbhUta zAntadazA, vaha mokSa .... sakaSAyabhAva, vaha saMsAra / samajha meM AyA ? nirvANa ... nirvANa kI kucha vyAkhyA kI hai| nirvANa kI kahIM vyAkhyA kI hai / 'sarvArthasiddhi' meM yA anyatra kahIM kI hai| nirvANa kA artha kiyA hai| aisA zAnta kara diyA, aisA kucha AtA hai / mastiSka meM hai, zAnta ho gayA... hima... hima... ThaNDA hima... jaise par3e aura dagda kara de, pauSa mahine meM ThaNDI hima vana ko jalA detI hai| yaha ThaNDI avikAra paryAya jahA~ pragaTa huI, ( usameM) saMsAra jalA DAlA... zAnta... zAnta... zAnta.... hai ? mumukSu : siddhibhUdA meM AtA hai ? uttara : siddhibhUdA meM AtA hai, siddhibhUdA meM aisA AtA hai| siddhibhUdA meM AtA hai khyAla meM hai| samajha meM AyA ? AhA... hA... ! ' upazama rasa barase re prabhu tere nayana meM... ' AtA haina ? kara kamala meM kRpAmRta, AtA hai na ? hai ? aisA bhakta aneka prakAra se khe| yahA~ to upazama kI bAta kahanI hai / upazama arthAt akaSAyabhAva / akaSAyabhAva kI pUrNatA, vaha vItarAga / AtmA vaha akaSAyasvarUpa hai, aisA akaSAyabhAva paryAya meM pragaTa honA, vaha zAntabhAva hai| samajha meM AyA ? vahI AtmasvabhAva hai... AtmA meM rAgarahita... bhASA meM sarala hai, hA~ ! puruSArtha meM ugratA hai| bhASA meM koI bhAva A nahIM jAte... kahate haiM ki AtmasvabhAvabhAva meM ekAgra hone se rAgarahita nirvikalpa dRSTi, jJAna aura sthiratA hove, vaha nirvikalpa samAdhi hai, vaha mokSamArga hai, vahI AtmasvabhAva hai / rAgabhAva, AtmasvabhAva nahIM; vyavahAraratnatraya, AtmasvabhAva nahIM hai / AhA... hA...! vyavahAraratnatraya, anAtmabhAva hai; Asrava hai na! isalie anAtmabhAva hai| (vahI) AtmasvabhAva hai / yahIM yathArtha meM mokSamArga hai... bhagavAna AtmA apane
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 gAthA-87 pUrNa jJAyakasvarUpa kI ora kI nirvikalpa dRSTi karake andara sthira honA, vahI mokSa kA mArga hai, yahI samyagdarzana, samyagjJAna, samyakcAritra kI ekatA hai| zrAvaka ko bhI aisA aMza hai, hA~! 'puruSArthasiddhiyupAya' meM kahA hai, jitanA muni kA mArga hai, usakA eka aMza zrAvaka ko bhI hai| saba le lenA, samiti, gupti Adi, hA~! thor3A aMza, aisA pATha hai| 'amRtacandrAcAryadeva'! rAga-dveSarahita vItarAgabhAva hai... AtmA ke svabhAva ke Azraya se dRSTi-jJAna lInatA honA hI vItarAgabhAva hai| vahI parama samatA hai, vahI eka advaitabhAva hai| bhAva, hA~! paryAya; dravya to advaita hai hii|advait ekarUpa svabhAva kI ekatA meM advaitabhAva - vikalparahita, bhedabhAvarahita abhedadazA utpanna hotI hai, vahI advaitabhAva hai| vahI saMvara aura nirjarA tattva hai, isalie jJAnI ko vyavahAranaya ke vicAra ko to bilkula chor3a denA caahie| AhA...hA...! pahale bandha-mokSa kI bAta kI thI na, vaha vyavahAranaya kA vicAra hai| yaha bandha hai, isa rAga meM AtmA ruka gayA hai, rAga se rahita hogA - aisI mukti kI paryAya ke vicAra meM to niHsandeha zubharAga hogA, aura zubharAga se tujhe bandha bhI hogaa| kaho, yaha bandha-mokSa kA vicAra rAga hai| mumukSu : vicAra to jAnanA caahie| uttara : nahIM, vicAra kA artha yahA~ rAga lenA, bheda par3A na ! jJAna kA vicAra vahA~ aTaka gayA, ruka gayA... vicAra ko vikalpa kahate haiM / 'rAjamallajI' ne aisA liyA hai| apane bhI liyA hai| rAjamallajI ne yaha liyA hai, vicAra taka bandha kA kAraNa hai| vicAra arthAt ? yaha to jJAna kI paryAya hai| liyA hai, rAga AtA hai na? bheda par3atA hai, use rAga kahA hai| rAjamallajI ne liyA hai, apana ne bhI liyA hai| apane samayasAra meM liyA hai, patA hai| bhAI ne DAlA hai, vicAra taka bandha kA kAraNa hai| yaha bhASA zAstra kI hai, rAjamallajI kI hai| vicAra kA artha vikalpa meM rukatA hai vaha, bheda karatA hai| jJAna nahIM, jJAna kA to jAnane kA svabhAva hai parantu vaha jJAna ruka jAtA hai, use yahA~ vicAra ke artha meM (kahA hai)| vyavahAranaya se hI yaha dekhA jAtA hai ki AtmA meM karmoM kA bandha hai, AtmA ke sAtha zarIra hai, AtmA meM krodha-mAna-mAyA-lobhabhAva hai... hama cauthe, pA~caveM,
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 193 chaThaveM yA sAtaveM guNasthAna meM haiN| yaha to saba vyavahAra kA viSaya hai, chor3a dene kA artha lakSya chor3a denaa| vastu nahIM kahIM ? lakSya chor3a denA, usakA Azraya chor3a denA / vastu kahA~ calI jAegI ? hama manuSyagati meM haiM, hama sainI paJcendriya haiM... puruSa haiM, yaha saba bheda hai| hama bhavya haiM, hama samyagdRSTi haiM, hama saMjJI haiM... isa prakAra guNasthAna tathA mArgaNA sthAnoM kA vicAra athavA karmoM ke AsravabhAvoM kA vicAra athavA cAra prakAra ke bandha kA vicAra athavA saMvara, nirjarA ke kAraNa kA vicAra, yaha sarva vyavahAranaya dvArA vicAra karanA caJcalatAjanaka hai / caJcala liyaa| zubhopayogamaya hai, isalie bandha kA kAraNa hai| dekho, yahA~ liyaa| yaha zubhopayogamaya hai, azubha nhiiN| 'dhavala' meM dUsarA nahIM hai... paNDitajI ne 'dhavala' nahIM par3hA ? apane vimalacandajI ne bahuta par3hA hai| vimalacandajI, nahIM ? paNDitajI ! vimalacandajI nahIM ? unhoMne bahuta par3hA hai, unakA abhyAsa bahuta hai / 'dhavala', 'jayadhavala', 'mahAdhavala', kA bahuta abhyAsa hai| pRSTha - pRSTha kA kaha de, bahuta abhyAsa / unhoMne do hI abhyAsa kiyA, eka iMjIniyara kA, ( use) chor3akara yaha kiyaa| dUsarA koI nATaka - phATaka, philma-vilma (kucha nahIM) / yuvA avasthA, abhI vivAha karake AyA thA, pA~ca dina raha gyaa| abhI vivAha huA / sAr3he cAra sau - pA~ca sau kA vetana hai / vivAha karake AyA thA, abhI pA~ca dina raha gayA, usakA abhyAsa bahuta hai / 'dhavala', 'jayadhavala', 'mahAdhavala', kA bahuta abhyAsa, bahuta abhyAsa, yAdadAzta bhI bahuta hai / mumukSu : vizeSa prakAra..... uttara : vizeSa prakAra nahIM, dRSTi (badale) binA, vizeSa prakAra hotA hI nahIM / yaha to pahale-pahale AyA taba kahatA thA, mahArAja! Apa jo kahate ho, vaha yathArtha hai / dhavala meM nimitta pradhAnatA se kathana hai, kyoMki zAstra meM aisA likhe, lo ! 'samayasAra' meM tIsarI gAthA meM (aisA likhate haiM) eka dravya dUsare dravya ko kabhI bhI sparza nahIM karatA / eka dravya apane ananta guNoM kA cumbana karatA hai parantu anya dravya kA cumbana / sparza nahIM karatA / paNDitajI! tIsarI gAthA meM / eyattaNicchayagado samao savvattha suMdaro loge / vahA~ TIkA meM (AtA hai) dhavala meM aisA liyA hai ki AtmA, AtmA ko sparzatA hai, AtmA
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194 gAthA-87 paramANu ko sparzatA hai, AtmA dharmAstikAya ko sparzatA hai - aisA pUrA eka sparza dvAra liyA hai parantu usakA artha kyA? nizcaya hai vaha jhUThA hai ? yaha to vyavahAra se (kahA hai) sparza kA artha saMyoga hai to sparza kahA hai| sparza kyA? samajha meM AyA? kathana kI paddhati hai| ___ mumukSu : eka ko mAnanA aura eka ko nahIM maannaa| uttara : nizcaya ko satya mAnanA aura vyavahAra ko upacAra se kathana maannaa| tIsarI gAthA meM 'amRtacandrAcAryadeva' ne aisA kahA - eka padArtha apane ananta dharmoM ko, guNoM ko cumbana karatA hai, AliMgana karatA hai, sparza karatA hai parantu eka dravya dUsare dravya ke guNa-paryAyoM ko kabhI cumbana AliMgana nahIM krtaa| samajha meM AyA? vahA~ aisA kahate haiM aura (dhavala meM) aisA kahate haiM ki paramANu, AtmA ko sparza karatA hai; AtmA, dharmAstikAya kA sparza karatA hai| are! parantu AtmA dharmAstikAya ko sparza karatA hai - isakA artha kyA? usa samaya ke saMyoga ko vahA~ sparza kahA hai, varanA sparza hai nhiiN| vahA~ dhavala meM kathana kI aisI paddhati hai, pUrA eka sparza dvAra hai| yaha kyA hai ? samajha meM AyA? yahA~ kahate haiM bhagavAna AtmA... vyavahAranaya kA vicAra caJcala zubha upayoga bandha kA kAraNa hai| yaha saMsAradazA tyAga karane yogya hai aura mokSadazA grahaNa karane yogya hai, yaha bhI rAga-dveSa kA vikalpa hai| mokSa acchA hai, yaha rAga kA aMza hai; saMsAra kharAba hai, yaha dveSa kA aMza hai| satya kA sthApana, aisA hai, yaha bhI jarA rAga kA vikalpa hai aura aisA nahIM, aisA jarA dveSa kA aMza hai| samajha meM AyA? paNDita jayacandajI ne kartA-karma adhikAra meM likhA hai, aisA hI hai na, akelA jJAtAsvabhAva meM aisA hai| sarvajJa kahate haiM, vaha to icchA binA vANI nikalatI hai, unheM to icchA nahIM hai parantu yahA~ nIce kI bhUmikA meM (aisA kahe ki) aisA hai, aisA nahIM hai... andara cAritramoha kA aMza utpanna hotA hai| upAdeya nahIM hai, vaha bhI upAdeya nahIM hai| samajha meM AyA? yahA~ to kahate haiM... kSaNika hai, du:khadAyI hai, anitya hai, azAnta hai| anitya hai na? vaha trikAlI nahIM... anitya to apanI zuddhaparyAya bhI anitya hai parantu vaha duHkhadAyI nahIM hai; yaha du:khadAyaka hai, isa apekSA se antara hai / kSaNika to kevalajJAna bhI kSaNika hai, eka samaya kI paryAya kevalajJAna dUsare samaya vaha nahIM rahatI; vaha nahIM, vaisI hI (dUsarI) hotI hai
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 195 parantu vaha duHkhadAyaka nahIM hai / vikalpa hai, vaha duHkhadAyaka hai, itanA antara hai / isalie ahitakara hai, chor3ane yogya hai| samajha meM AyA ? (niyamasAra) pacAsavIM gAthA meM kSAyika samakita ko heya kahA, parabhAva kahA, paradravya kahA - * usakA artha usakA Azraya karane se vikalpa utpanna hotA hai, vaha vikalpa duHkharUpa hai| paryAya duHkharUpa nahIM, kSAyika samakita duHkharUpa nahIM; vaha to AnandarUpa hai| samajha meM AyA ? aise kSaNika hai, vaha duHkharUpa hai - aisA bhI nahIM (kyoMki) kSaNika to kevalajJAna bhI kSaNika hai, siddha kI paryAya bhI kSaNika hai, samasta paryAyeM kSaNika hai| siddha kI eka samaya kI paryAya siddha rahatI hai, dUsare samaya dUsarI hotI hai, paryAya gulA~Ta khAtI hai| dhruvarUpa se kAyama rahatA hai| eka samaya kI paryAya ananta jJAna - darzana catuSTaya pragaTa hue ve eka samaya rahate haiM, dUsare samaya dUsare, tIsare samaya tIsare, eka samaya meM do paryAyeM nahIM rahatIM / (yahA~ kahate haiM) yaha vikalpa kA aMza jo hotA hai ki yaha ThIka, usameM yaha rAga kA bhAga AtA hai, isa kAraNa vaha jJAtA - dRSTA meM dakhala utpanna karanevAlA hai| samajha meM AyA? bhagavAna kA mArga, AtmA kA mArga aisA hai| A~kha kI palaka meM to thor3I raja samAhita ho parantu isameM to nahIM samA sakatI, aisA prabhu kA mArga hai, bhAI ! mumukSu : yaha siddhabhagavAna hai arahantabhagavAna hai.... -- uttara : yaha jAnanA dUsarI bAta hai parantu isameM bheda karake lakSya vahA~ gayA to vikalpa utpanna hotA hai / mumukSu: sarvajJa kA jJAna to jAnatA hai| uttara : (sarvajJa) saba jAnate haiM parantu unheM icchA nahIM hai, rAga nahIM hai; rAga nahIM na ! yaha rAgI hai, isalie rAga utpanna hotA hai| bheda kA jJAna karanA, isa bheda kA jJAna karanA, vaha rAga kA kAraNa nahIM hai parantu rAgI hai, isalie bheda kA jJAna karatA hai, to rAgI hai to rAga utpanna hotA hai| bheda kA jJAna karanA, vaha rAga kA kAraNa hove to sarvajJa saba dekhate (-jAnate) haiM, (unheM rAga utpanna honA cAhie) aisA nahIM hai| yahA~ rAgI prANI hai, rAga ke aMza meM par3A hai; isa kAraNa bheda kA lakSya karatA hai to rAga Aye binA nahIM rahatA /
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196 gAthA-87 isameM (samayasAra meM) bhI liyA hai, sAtavIM gAthA meM liyA hai| paNDita jayacandajI ne bahuta acchA liyA hai, saba vyAkhyAna ho gaye haiN| sAtavIM gAthA... vavahAreNuvadissadi' hai na! usameM liyA hai| (bhAvArtha) yahA~ koI kahe ki paryAya bhI dravya kA hI bheda hai, avastu to nahIM; to use vyavahAra kaise kahA jA sakatA hai ? darzana-jJAna-cAritra to apanI paryAya hai, use vyavahAra kaise kahA jAe? samajha meM AyA? vyavahAra to use kaheM. samajha meM AyA? dekho! usakA samAdhAna / vyavahAra use kahate haiM ki apane meM na ho - aise para ko vyavahAra kahate haiM / yaha to tuma apanI paryAya ko vyavahAra kahate ho to vyavahAra kA artha aisA hotA hai ki avastu hotA hai| apanI cIja nahIM, vaha avastu hai to paryAya ko tuma avastu kaise kahate ho? arthAt tuma vyavahAra kaise kahate ho? vyavahAra kahate hI tumane avastu kahI... (aisA) ziSya ne prazna kiyA... tumane vyavahAra kyoM kahA? taba to avastu ho jAtI hai| to kahate haiM suna ! yaha sahI bAta hai, terI bAta sahI hai, aisA kahakara kahate haiN| yaha ThIka hai kintu yahA~ dravyadRSTi se abheda ko pradhAna karake upadeza diyA hai| ___ abhedadRSTi meM bheda ko gauNa kahane se hI abheda bhalIbhA~ti mAlUma ho sakatA hai| usameM bheda hai, abheda meM andara guNa nahIM? parantu guNabheda karane se vikalpa utpanna hotA hai| bheda ko gauNa karake use vyavahAra kahA hai| dekhA ! bheda ko gauNa karake vyavahAra kahA hai| yahA~ aisA abhiprAya hai ki bhedadRSTi meM bhI nirvikalpa dazA nahIM hotI aura sarAgI ko vikalpa hote rahate haiM... yaha eka mahAsiddhAnta hai| isalie jahA~ taka rAgAdi dUra nahIM ho jAte, vahA~ taka bheda ko gauNa karake abhedarUpa nirvikalpa anubhava karAyA gayA hai| vItarAga hone ke bAda bhedAbhedarUpa vastu kA jJAtA ho jAtA hai... phira bheda jAne, tIna kAla-tIna loka jaane| bhagavAna eka-eka paryAya sabako jAnate haiM, yaha rAga kA bheda jAnanA, vaha rAga kA kAraNa nahIM parantu rAgI prANI hai aura bheda para lakSya jAtA hai to vikalpa utpanna hue binA nahIM rahatA, yaha hetu hai| isa kAraNa yahA~ khaa| bhagavAna to eka-eka paryAya ke ananta avibhAga praticcheda ko eka-eka ko pRthak-pRthak jAnate haiM / eka dravya ke ananta guNa, eka guNa kI ananta paryAya, eka paryAya ke ananta avibhAga praticcheda; jJAna meM to bhagavAna sarva vizeSa jAnate haiN|
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 197 vizeSa jAnanA, vaha kahIM rAga kA kAraNa nahIM hai parantu nIce upayoga rAgavAlA hai aura rAgI prANI hai to bheda kA lakSya karane se rAgI ko rAga utpanna hotA hai aisI bAta hai / AhA... hA...! samajha meM AyA ? mumukSu : anumodana hai vaha ? uttara : anumodana nahIM, vaha vikalpa hai| vaha rAgI hai na ? to vahA~ ekarUpatA nahIM rahI, anekatA kA lakSya huA to vikalpa hI utpanna hotA hai| jarA samajhanA, aneka rUpa jAnanA, vaha rAga kA kAraNa hai, parantu rAgI ekarUpa ko jAne, taba nirvikalpa hotA hai aura rAgI hai, isalie aneka para lakSya jAe taba use vikalpa utpanna hotA hai, vaha rAga kA - moha kA kAraNa hai| samajha meM AyA ? yahA~ kahate haiM - vItarAgadazA prApta karane ke lie vyavahAranaya ke samasta vicAroM ko banda karake kevala nizcayanaya dvArA apane ko aura jagata ko dekhanA caahie| apane svarUpa ko bhI nizcaya se dekhanA, usakA svarUpa abheda trikAlasvarUpa hai, vaisA dRSTi meM lenaa| (phira) vizeSa bAta kI hai| jahA~ taka vicAra hai, vahA~ taka mana kA vikalpa hai| vaha isa prakAra ke, hA~! jaba vicAra karane para mana sthira ho jAe taba sahajasvarUpa meM ramaNatA ho jAtI hai, svAnubhava ho jAtA hai, isase hI bahuta karmoM kI nirjarA hotI hai, isakI prApti ko mokSamArga jAno, jaba-jaba svAnubhava taba-taba mokSamArga / mokSamArga trikAla kAyama to hai parantu svAnubhava upayoga huA taba mokSamArga huA / svAnubhava ke atirikta mana ke vicAra ko aura zAstra paThana ko yA kAyA ke AcaraNa ko, mahAvrata- aNuvrata ke pAlana ko mokSamArga kahanA yathArtha nahIM hai, vyavahAramAtra hai / kathanamAtra hai| bhAI ! kyA kare ? svatantra jIva hai, use bhI ananta tIrthaGkara Ave to bhI na badale - aisA hai aura jaba sulaTA par3e, taba ananta parISaha Ave to bhI nahIM Dige - aisA hai / ina donoM meM AtmA aDiga hai, usakA itanA vIrya hai| 'anubhavaprakAza' meM liyA hai na ? bhagavAna ! terI zuddhatA to bar3I hai parantu terI azuddhatA bhI bar3I hai| dIpacandajI liyA hai| terI azuddhatA bhI bar3I, ananta tIrthaGkara Ave, jJAnI Ave aura samajhAve to bhI tU azuddhatA chor3a de - aisA nahIM hai| tU chor3e usa dina chuuttegii| samajha meM AyA ? samyagdRSTi
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 gAthA-87 jJAnI apane meM itane dRr3ha haiM ki talavAra par3e, vajra prahAra ho, sArI duniyA meM pheraphAra ho jAe to bhI apanI dRSTi se aura apanI sthiratA se ve Digate nahIM haiN| sulaTe meM bhI aisA hai aura ulaTe meM bhI aisA hai| tAkata to isakI hai yA nahIM? ___ aNuvrata ke pAlana ko mokSamArga kahanA vyavahAra hai| jaise sone kI myAna meM talavAra hove, use sone kI talavAra kahate haiM usI prkaar| talavAra to lohe kI hai| dRSTAnta ThIka diyA hai| samayasAra kA hai, dRSTAnta saba zAstroM ke hI dete haiM, dRSTAnta to zAstra ke hI denA cAhie na? bhale nAma na de parantu zAstra kA kathana honA cAhie, ghara kI kalpanA (nahIM caahie)| svAnubhava chUTa jAe, taba sAdhaka ko nizcaya meM athavA dravyArthikanaya dvArA zuddha tattvoM kA vicAra karanA caahie| aisA kahate haiN| bahuta lambI bAta hai| upayoga na jame to vyavahAranaya kA bhI vicAra karanA... zAstra par3he, upadeza de| bhAvanA yahI rakhanA ki maiM zIghra hI svAnubhava meM pahu~ca jaauuN| mumukSu : rAga hai, utanA to bandha hai na? uttara : yathArtharUpa se jitanA rAga hai, utanA bandha hotA hai n| cauthe, pA~caveM meM anubhava huA parantu abhI abuddhipUrvaka rAga hai, abuddhipUrvaka rAga hai| anubhava se nahIM parantu jitanA rAga hai, utanA bandha to use bhI hai| chaThaveM guNasthAna meM thor3A bandha to hai na! hai ? mumukSu : rAga sAtha nahIM hotA hai? uttara : sAtha meM hI nahIM, vastudRSTi aisI hai, sthira hai parantu pUrNa sthira nahIM, pUrNa sthira hove to kevalajJAna ho jaae| mumukSuH uttara : hotA hai tathApi kevalajJAna jaisI sthiratA nahIM hai| jaba hotA hai, taba bhI yathAkhyAtacAritra jaisI sthiratA nahIM hai, hai hI nhiiN| cauthe, pA~caveM, chaThaveM meM yathAkhyAtacAritra jaisI sthiratA hotI hI nhiiN| jitanI sthiratA nahIM hai, utanA andara abuddhipUrva kA rAga hue binA (nahIM rhtaa)|
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 199 mumukSuH ........ uttara : yaha dUsarI bAta hai| andara meM rAga nahIM rahatA.. rAga bAkI hai, rAga bAkI hai| rAga bAkI na ho to vItarAga ho jAe, kevalajJAna (ho jAe) / eka kSaNa meM anubhava huA, kSaNa meM anubhava huA to vahA~ paryAya meM vItarAga ho gayA? vItarAga huA ho to phira rAga AyA kahA~ se? phira vApasa rAga AyA... vaha rAga andara hai| anubhava karane meM buddhipUrvaka kA rAga nahIM hai... abuddhipUrvaka kA rAga usI samaya hai parantu dRSTi ke jora meM aisA bhI kahA jAtA hai ki anubhavI ko nirjarA hI hai, bandha hai hI nhiiN| yaha to dRSTi kI pradhAnatA kI mukhyatA se (kahA gayA hai) parantu use andara rAga bAkI hai, utanA bandha to dazaveM (guNasthAna) taka hai| samajha meM AyA? gauNa meM jo (rAga) hai, usakA jJAna to use honA caahie| sthiratA ho jAe, ekadama anubhava meM pUrNa sthiratA (ho jAe) siddha jitanA Ananda pragaTa ho jAe to samApta ho gyaa| siddha jitanA nahIM, siddha jaisA aMza hai; siddha jitanA nhiiN| isalie yahA~ kahate haiM, apane svarUpa meM raha sake, zubhabhAva hove parantu vicAra to apane meM rkhnaa| antara anubhava kaise ho? antara meM kaise jAU~ ? aisI bhAvanA rakhanA hI mokSa kA upAya hai| (zrotA : pramANa vacana gurudeva!) munimArga kI zAzvata AcaraNa saMhitA ahA! koI bhI sAdhu athavA kSullaka apane lie banAyA huA AhAra le to vaha jainadarzana ke vyavahAra se atyanta viruddha hai| bApU ! mArga yaha hai| yaha koI vyaktigata bAta nahIM hai| yaha to vItarAgamArga hai, isa mArga se viparIta mAnanevAle adhika hoM, isalie mArga dUsarA hai - aisA nahIM hai| athavA pAlana nahIM kiyA jA sake, isalie mArga dUsarA ho jAe - aisA bhI nahIM hai| jisakA vyavahAra saccA hai, usakA nizcaya jhUThA bhI ho sakatA hai aura saccA bhI ho sakatA hai, parantu bhAI ! jisakA vyavahAra hI jhUThA hai, usakA nizcaya to jhUThA hI hai| (- pravacana-ratna cintAmaNi, 3/121)
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyagdRSTi sugati pAtA hai sammAiTThI jIvaDaha~ duggaigamaNu Na hoi| jai jAi vi to dosu Navi puvakkiu khvnnei||88|| samyagdRSTi jIva kA, durgati gamana na hoy| yadyapi jAya to doSa nahiM, pUrva karma kSaya hoy|| anvayArtha - (sammAiTThI jIvaDaha~duggaigamaNuNa hoi) samyagdRSTi jIva kA gamana khoTI gatiyoM meM nahIM hotA hai (jai jAi vi to dosuNavi) yadi kadAcit khoTI gati meM jAe to bhI hAni nahIM hotI ( puvakkiukhavaNei) yaha pUrvakRta karma kA kSaya karatA hai| vIra saMvata 2492, ASAr3ha kRSNa 12, gAthA 88 se 89 zukravAra, dinAGka 15-07-1966 pravacana naM. 35 yaha yogasAra zAstra hai, yogIndudeva muni| 88 gAthA - sammAiTThI jIvaDaha~ duggaigamaNu Na hoi| jai jAi vi to dosu Navi puvakkiu khvnnei||88|| (samyagdRSTi khoTI gati meM) jAe to doSa nahIM, pUrva kA khiratA hai - aisA kahate haiN| samyagdRSTi jIva kA khoTI gatiyoM meM gamana nahIM hotA... kyoMki apanA AtmA zuddha akhaNDa nirmala, nirvikalpa, dRSTi kA Adara hai| dRSTi meM apane pUrNa svabhAva kA Adara hai; sampUrNa saMsAra kI andara dRSTi meM upekSA hai| samajha meM AyA? samyagdRSTi 'duggaIgamaNuNa hoi' usake durgatigamana nahIM hotA, kyoMki apanA svabhAva jJAyaka caitanyasvabhAva sanmukha kA upAdeyapanA hai aura sampUrNa saMsAra, vikalpa se lekara sabakI use grahaNa buddhi nahIM hai... grahaNa buddhi nahIM hai aura apane zuddha svabhAva kI grahaNa buddhi hai| isa kAraNa se
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 201 kadAcit khoTI gati meM jAe to hAni nahIM hai| vaha to pUrva kRtakarma kA kSaya karatA hai| pUrva kA bA~dhA huA karma hai, usakA use nAza ho jAtA hai| samajha meM AyA? AtmA ke zuddhasvarUpa kI gAr3ha ruci, vaha atIndriya sukha se parama prema rakhanevAlA bhavya jIva ko samyagdRSTi kahate haiN| pahale Ananda se lete haiM, AtmA atIndriya Ananda kA sAgara, amRtasvarUpa hai, Ananda mujhameM hI hai| atIndriya Ananda kI gAr3ha ruci aura parama prema jise antara AtmA meM ho gayA, usake puNya-pApa, unakA bandhana aura unakA phala, usakA prema ruci antara se ur3a gayI hai| samajha meM AyA? nAza ho gayI, ruci nahIM hai| gAr3ha ruci aura atIndriya sukha kA parama prema rakhanevAlA... apane AtmA meM hI atIndriya Ananda aura zAntarasa par3A hai| merI zAnti aura Ananda tIna kAla-tIna loka meM kahIM mere atIrikta, zubhabhAva meM bhI merA Ananda nahIM to Adara kisakA rahA? samajha meM AyA? parama gAr3ha ruci... apane nirmAlAnanda ananta guNa kA prema, usameM Ananda kA prema hai to samasta guNa kA prema A gyaa| vaha mokSanagara kA pathika bana jAtA hai| vaha to chUTane kI dazA kA pathika hai; bandhana kI dazA kA pathika nahIM hai, kyoMki AtmA hI muktasvarUpa hai| rAga, zarIra, karma se muktasvarUpa hai| aise muktasvarUpa kI antara ruci, dRSTi pariNati ho gayI to use mokSa ke pantha ke ora kI hI usakI paryAya meM gati hai| AtmA mokSasvarUpa hai| mumukSu : kauna se guNasthAna kI bAta hai ? uttara : cauthe guNasthAna kI bAta karate haiN| mumukSu : loga to sAtaveM meM kahate haiM ? uttara : duniyA cAhe jo khe| paNDitajI ! yahA~ to bhagavAna yaha kahate haiM aura aisA hai| dravya kyA cIja hai ? Atmadravya kyA hai ? Atmadravya arthAt ananta Ananda, ananta jJAna Adi zuddhasvarUpa kA piNDa vaha AtmA, vaha to muktasvarUpa hI hai| AtmA rAga, zarIra, karma se ba~dhA huA hai ? vastu, vastu ba~dhI huI hai ? yadi vastu ba~dhe to vastu kA abhAva ho jaae|
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 gAthA-88 paryAya meM, eka samaya kI dazA meM rAga hai to jahA~ paryAyabuddhi gayI aura vastu dRSTi huI to vastu to mukta hai| vastu meM bandha hai ? padArtha meM bandha hai ? padArtha ke bandha kI vyAkhyA kyA ? padArtha bandhana meM hai, isakA artha ki padArtha hai hI nahIM / (parantu ) aisA hai hI nahIM / samajha meM AyA ? padArtha zuddha dhruva caitanya zAzvat ananta Ananda kA sAgara hai, usakI paryAya meM eka samaya kA rAga hai, rAga meM karma kA nimitta bhI hai, vaha to paryAyabuddhi, aMzabuddhi meM dikhatA hai parantu jahA~ samyagdRSTi arthAt dravyadRSTi kA bhAna huA, vastu akhaNDa jJamUrti kI dRSTi huI to dravya to mukta hai| samajha meM AyA ? mukta arthAt paryAya meM bhI muktikA - chUTane ke pantha ke mArga meM vaha hai / samyagdRSTi ba~dhane ke mArga meM hai hI nahIM / AhA...hA...! samajha meM AyA ? bhagavAna AtmA, yaha rAga aura karma kA sambandha vastu meM kahA~ hai ? samyagdRSTi kI dRSTi to dravya para hai / dravya arthAt vastu, to vastu to pUrNa mukta hI hai| pUrNa mukta kI jahA~ dRSTi huI, vahA~ rAga aura karma ke nimitta ke bandha kI paryAya kA jJAna rahA, Adara nahIM rahA / samajha meM AyA ? yaha bhagavAna AtmA apane pUrNAnanda aura jJAyakasvabhAva kI prIti, gAr3ha ruci huI to svarUpa mukta hai to paryAya meM bhI mukta kI dazA sanmukha, mukti ke pantha meM calA / yaha mukti meM jAtA hai, aba mukti meM hI paryAya jAtI hai| mukti kI ora jAtI hai, bandhakI ora nhiiN| jarA samajha meM AyA ? jarA samajha meM AyA - aisA kahate haiM / atIndriya sukha kA parama prema rakhanevAlA... mokSanagara kA pathika (bana jAtA hai)| nagara arthAt pUrNAnanda kI prApti; muktadazA kI ora usakI gati hai; bandhabhAva kI ora gati nhiiN| samajha meM AyA ? AtmA kA svIkAra honA cAhie na ? rAga aura karma nimittarUpa hone para bhI, rAga avasthA meM hone para bhI, vastu kI dRSTi karanA aura vastu meM dRSTi lagAkara samyak pariNamana karanA, vaha to dRSTi kA jora hai na ? rAga aura karma hone para bhI, mujha meM nahIM hai| samajha meM AyA ? aisI apanI caitanya jJAyakabhAva kI, atIndriya Ananda kI parama gAr3ha ruci jama gayI / bandha hai, rAga hai, vaha jAnane yogya hai / jAnane kA prayojana hai, basa ! isa tarapha dRSTi gayI to vaha andara chUTane ke mArga kA pathika hai|
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 203 samyagdRSTi chUTane ke mArga kA pathika hai / AhA... hA... ! yaha svIkAra kauna kare ? samajha meM AyA? yaha kisI ko pUchane nahIM jAnA par3atA ki he bhagavAna! mere kitane bhava haiM ? parantu merI cIja meM bhava hI nahIM haiN| kala nahIM AyA ? bhagavAna AtmA ko bhava kA paricaya nahIM hai, kalaza meM AyA na ? ThIka hai / vastu padArtha, caitanya jyota ananta guNa kA sAra, rasakasa - cIja ko bhava kA bhAva yA bhava kA paricaya bilakula nahIM hai| yaha to paryAya ke aMza meM rAga kA, bhava kA paricaya hai / paryAyabuddhi, aMzabuddhi chUTa gayI, svabhAvabuddhi huI - aise svabhAva meM bhava kA paricaya, bhagavAna AtmA meM aura AtmA ko hai hI nahIM / samyagdRSTi ko bhI bhava kI zaMkA nahIM hai - aisA kahate haiN| maiM ni:zaMka mukta honevAlA hI hU~, alpa kAla meM hI merI mukti hai, maiM alpa kAla meM kevalajJAna prApta kruuNgaa| mujhe dUsarI bAta hai hI nahIM / samajha meM AyA ? yaha ni:sandehapanA, ni:zaMkapane kA anubhava to apanI dRSTi kA viSaya huA / yaha kahIM bAhara kI cIja hai ? samajha meM AyA ? kahate haiM, bhagavAna AtmA.... apanA sampUrNa dharma, dharma, sampUrNa dharmI ko dharma meM dhAra liyaa| dRSTi meM sampUrNa AtmA ko dhAra liyA / sampUrNa pUrNAnanda prabhu dRSTi meM A gyaa| usameM bhava hai hI nahIM, aura bhava ke abhAva tarapha kI paryAya meM gati ho gayI / niHsandeha ho gayA, eka do bhava mere puruSArtha kI kamI hai to hoMge, to vaha rAga ke kAraNa se hai, mere jJAna kA jJeya hai / merI svAmitva kI cIja nahIM, vaha merI cIja hI nahIM / sahajAtmasvarUpa pUrNAnanda hI merI cIja aura maiM usakA svAmI hU~ / samajha meM AyA ? AhA...hA... ! samyagdarzana kI mahattA kyA ? phira thor3A leMge, ratnakaraNDa zrAvakAcAra meM se do gAthAe~ leNge| vastu... eka samaya kI paryAya meM doSa hai, eka samaya kI dazA meM doSa hai, varanA sampUrNa AtmA nirdoSa kA piNDa hai / ata: jaba ruci, eka samaya ke doSa ke sambandha kI ruci chUTa gayI, mere svabhAva meM yaha eka samaya kA bandha hai hI nahIM, svabhAva meM hai hI nahIM / AhA... hA... ! yaha-vaha kisakI dRSTi kAma AyegI vahA~ ? bhagavAna ke vacana vahA~ kAma AyeMge? apane Apa bhagavAna AtmA niHsandeha hokara apanA zuddhasvabhAva kA dRSTi meM pariNamana huA to
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 gAthA-88 kahate haiM ki mokSa kA hI pathika hai| gira jAegA to? gira jAne kA prazna kahA~ hai ? vastu kabhI giratI hai ? to vastu kI dRSTi girane kI kabhI bAta hI andara meM nahIM hai| samajha meM AyA? aura girane kI zaMkA hai, vahA~ dravya kI dRSTi nahIM rhtii| vaha to rAga meM A gayA, rAga kI ekatvabuddhi meM A gyaa| samajha meM AyA? mumukSu : dUsare jIvoM kI tulanA meM dRSTi kA jora koI alaga prakAra hotA hai| uttara : vastu hI yaha hai| samyagdarzana, sarva meM... yaha kyA kahA? paNDitajI! 'karNadhAra' kahA hai na? karNa zabda hai| kaNThastha nahIM... mokSamArga meM karNadhAra hai| khevaTiyA hai, nAvika; sabameM nAvika - nAva calAnevAlA hai| karNadhAra liyA hai| smntbhdraacaarydev| sabakA nAvika hai| caitanya kI pUrI nAva, svabhAvasanmukha kI dhArA calatI hai, (usameM) samyagdarzana hai, vaha nAvika hai, khevaTiyA hai| khevaTiyA samajhe ? pAra karane ke lie... o...ho...! ratnakaraNDazrAvakAcAra meM bahuta kathana kiyA hai| usake jaisA uttama koI padArtha nahIM hai... samyagdarzana ke binA jJAna nahIM, usake binA cAritra nahIM, usake binA kucha hai hI nahIM aura samyagdarzana huA, vahA~ sarvasva ho gyaa| samajhe? vaha mokSanagara kA pathika bana jAtA hai, saMsAra kI tarapha pITha rakhatA hai... lo, isakA artha kyA? ki vikalpa Adi kI upekSA hI rakhatA hai, AhA...hA...! nirvikalpa svabhAva kI apekSA rakhatA hai aura vikalpa kI upekSA karatA hai, basa! yaha vastusvarUpa hai| isake khyAla meM AnA cAhie na? antaradRSTi meM AnA cAhie na? aise kA aise bole to kahIM patA nahIM khAtA / samajha meM AyA? bhagavAna AtmA caitanyapadArtha, jJAyakabhAva pUrNa amRta kI, Ananda kI gAr3ha ruci, gAr3ha ruci| samajha meM AyA? jaise makkhI hai, vaha phiTakarI kA svAda letI hai, phiTakarI hotI hai na? phiTakarI kA svAda le to khArA lagatA hai, mizrI kI itanI DalI ho, itanI (hove usakI) miThAsa meM aisI laga jAtI hai, aisI laga jAtI hai ki bAlaka khAte-khAte usakA hAtha lagAye, usakI paMkha mizrI para cipaka gayI hotI hai, (bAlaka kA hAtha lage) to bhI nahIM haTatI... miThAsa laga gayI hai| phiTakarI kI itanI bar3I DalI ho aura mizrI kI choTI DalI ho parantu aisI (miThAsa) lagI hai| samajha meM
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 205 AyA? aise hI AtmA atIndriya Ananda kI DalI hai| makkhI jaise caturindriya prANI ko bhI miThAsa lage, vahA~ se ruci nahIM haTatI to AtmA atIndriya Ananda kI bar3I DalI hai| 'cAkhe rasa pUraNa kare, chUTe surijana, surijana Tori' samajha meM AyA? yaha AnandaghanajI kahate haiM / 'cAkhe rakha kyoM kari chUTe?' bhagavAna AtmA atIndriya Ananda ke darzana hue, pratIti huI, svAda AyA, vaha 'cAkhe rakha kyoM kari chUTe?' 'surijana, surijana Tori' devatA kI TolI Aye aura kahe, aisA nahIM... (to yaha kahatA hai ki) cala, cala! hamako jo anubhava huA hai, vaha cIja anyatra kahIM hai hI nhiiN| samajha meM AyA? 'sohAgana lAgi anubhava prIta' sohAgana... sohAgana kahate haiM na yaha? pativratA strI ko sohAgana (suhAgana) pati ho na pati ! use saubhAgyavatI kahate haiN| aise 'sohAgana lAgi anubhava prIta' bhagavAna AtmA, yaha suhAgana prIta lgii| mastaka para svAmI-AtmA dekhaa| samajha meM AyA? yaha AnandaghanajI ne likhA hai| kucha samajha meM AyA? saMsAra kI tarapha pITha rakhatA hai, usake bhItara ATha lakSaNa yA cihna pragaTa ho jAte haiM... yaha jarA likhate haiN| saMvega hotA hai| dharma kA prema, dharma kA veg| (1) saMvega - jJAnI kA svabhAva kI tarapha kA vega hai| (2) nirvega - svabhAva kI tarapha se udAsa hai| saMvega asti hai, (nirveda) vairAgya hai| samajha meM AyA? svabhAva zuddha AtmA kI ora kA vega, gati, vIrya, ruci anuyAyI vIrya, ruci anuyAyI vIrya, zuddhasvabhAva kI ruci huI to vIrya, ruci ke anusAra hI vIrya gati karatA hai| isakA nAma saMvega kahate haiM / vairAgya-saMsAra zarIra, bhoga, sampUrNa saMsAra se vairAgya, (AtmA meM) saMvega, yahA~ (nirveda) saMsAra kI cAroM gatiyoM meM AkalatA hai| yaha zarIra kArAgaha hai. indriyoM ke bhoga ataptikAraka aura nAzavanta haiN| aisA vairAgya hai| vairAgya, hA~! dveSa nahIM (ki) yaha viSaya aise haiM, yaha zarIra aisA hai; ve to jJeya haiN| usa ora kA prema hai, vaha chUTa gayA hai aura svabhAva kI ora kA prema ho gayA hai| (3) nindA - svayaM ko jarA rAga AtA hai to antara meM kheda (hotA hai ki) yaha kyA? are...! yaha kyA? dekho! samakitI ko bhoga bhI hote haiM parantu usameM
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 gAthA-88 nindA (karatA) hai| are! hamArI cIja meM hama ekAkAra honA cAhate haiN| usameM yaha kyA? nindA karatA hai| (4) gA - guru ke samakSa gA karatA hai| samajha meM AyA? apanI kamajorI kI nindA karatA rahatA hai| dekho! svAmI kArtikeyAnuprekSA meM liyA hai, AtmA kA bhAna huA, samyagdarzana huA, anantAnubandhI kA abhAva huA to paryAya meM apane ko tuccha dekhatA hai| are... ! hamArI paryAya bahuta alpa hai| kahA~ bhagavAna kevalajJAnI kI dazA, kahA~ santoM kI cAritra kI ramaNatA kI ugra-ugra svasaMvedana kI dazA.... samajha meM AyA? yaha pA~cavIM (gAthA meM) liyA hai na? pracura svasaMvedana... / (samayasAra meM) kundakundAcAryadeva kahate haiM, hama para to hamAre guru kI kRpA huI hai| hameM guru ne upadeza diyA, bhagavAna tU zuddhAtmA hai na ! lo, sampUrNa bAraha aMga isameM A gye| hamAre guru ne hameM, sarvajJa se lekara hamAre guruparyanta, aparaguru... yaha pA~cavIM gAthA meM AtA hai| ve sarvajJa jo ki vijJAnaghana hai aura hamAre guru bhI vijJAnaghana haiM / alpa thor3e hI haiM - aisA nahIM hai| zabda vijJAnaghana liyA hai - aisA saMskRta meM pATha hai / vijJAnaghana meM magna hai na? aisA liyA hai| antaramagna, antaranimagna - aisA pATha hai| apara guru bhagavAna se lekara hamAre guru vijJAnaghana meM antaranimagna haiM, vahA~ itanI vyAkhyA kii| unhoMne hama para kRpA kI, hameM upadeza diyaa| hamArI pAtratA thI - aisA nahIM liyaa| aisA pATha hai| kyA (upadeza) diyA? bhagavAna! tU zuddha AtmA hai na! AhA...hA... ! aisA upadeza diyA aura hameM pracura svasaMvedana pragaTa huaa| muni hai na! samyagdRSTi meM svasaMvedana hai, pracura nhiiN| muni hai, cAritradazA hai, pracura svasaMvedana... pracura svsNvedn| o...ho...ho... ! hamAre anubhava se, hamAre vaibhava se hama kahate haiM - aisA kahate haiN| samajha meM AyA? (yahA~) kahate haiM ki thor3A bhI doSa hove to kamI dikhatI hai| are...! hamArI paryAya pUrNa kevalajJAna atIndriya Ananda kI pUrNa dazA honI cAhie, (usameM) yaha kyA? samajha meM AyA? aisI nindA (karatA hai)| utsAha nahIM hotA ki rAga ho to ho, bhale ho - aisA nhiiN| samajha meM AyA? paramAtmA zuddha caitanya kI ora kA jhukAva hai, to rAga kI ora kI nindA-garyA hotI hai - aisA usakA lakSaNa hai| samajha meM AyA?
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 207 (5) upazama - AtmAnubhava ke pratApa se usameM sahaja zAntabhAva jAgRta rahatA hai| upazama kI vyAkhyA kI hai| akaSAyapariNati sadA jAgRta rahatI hai, sadA akaSAyabhAva sAkSI kI jAgRti hai| (6) bhakti - samyagdRSTi jIva ko jinendradeva, nirgranthaguru aura jinavANI kI gAr3ha bhakti hotI hai|shubhbhaav hai na? shubhbhaav| stuti, vandanA, pUjA aura svAdhyAya karatA rahatA hai, unheM mokSa kA sahakArI jAnatA hai| mokSa meM ye nimittarUpa bhAva haiM / yaha zubhabhAva nimittarUpa sahakArI hai, merA svabhAva, sAdhana hai| (7) vAtsalya - sAdharmI bhAI aura bahinoM ke prati... prema hai| dhArmika prema rakhatA hai... dhArmika ke sAtha kI bAta hai na! usameM kyA hai ? hai ? sAdharmI kI vizeSa dazA dekhakara use dveSa nahIM aataa| (use aisA lagatA hai ki) o...ho...! mujhe bhI ugratA meM jAnA hai, unheM ugratA ho gyii| dhanya avatAra, bhAI ! aisA nahIM hai ki hamArA ziSya kyoM bar3ha gayA? use to cAra jJAna ho gaye aura antarmuhUrta meM kevalajJAna kI taiyArI ho gyii| bahuta acchA, alaukika bAta hai ! hameM jo cAhie, vaha use prApta hotA hai, bahuta acchA (-aisA) prema rakhatA hai| sAdharmI ke prati use (prema AtA hai)| (apane se) adhika dekhakara dveSa nahIM aataa| logoM meM to apane se adhika paisA dekhe to dveSa AtA hai| apane pAsa pA~ca lAkha, aura isake pAsa dasa lAkha (ho gye)| mUlakacandabhAI! unake putra ke pAsa eka karor3a, do karor3a haiM na! to bhI dUsare ke prati dveSa AtA hai ki hamAre pAsa do karor3a aura unake pAsa pA~ca karor3a! - aisA dveSa AtA hai| yahA~ to sAdharmI kI vizeSa guNa kI dazA dekhakara prema AtA hai| o...ho...! dhanya avatAra!! samajha meM AyA? aisA prema hai| usameM nahIM AyA?'na dharmo dhArmirke binA' ratnakaraNDazrAvakAcAra.... dharma kahIM dharmI ke binA nahIM hotA, dharmI jIva ke binA dharma nahIM hotA to jise dharmI ke prati prema nahIM hai, use dharma ke prati prema nahIM hai / ratnakaraNDazrAvakAcAra... AcAryoM ne to vastu ke svarUpa kA mahAkathana aisI paddhati se kiyA hai| vAtsalya hai| (8) anukampA - prANImAtra ke prati dayA hai| kisI ke sAtha anyAya kA vyavahAra nahIM krtaa| aisA liyA hai| phira liyA hai (ki) samyagdRSTi ko 41 prakRtiyoM
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 gAthA-88 kA bandha nahIM hai| vaha to devagati yA manuSyagati meM hI janma letA hai| yadi tiryaJca yA manuSya samyaktvI huA to svarga kA deva hotA hai| yadi nArakI va deva samyaktvI huA to uttama manuSya hotA hai| samyaktva lAbha hone ke pahale yadi manuSya yA tiryaJca na naraka Ayu va tiryaJca Ayu yA manuSya Ayu bA~dha lI ho to samyaktvasahita pahale naraka, va bhogabhUmi meM tiryaJca va manuSya janmatA hai| vahA~ bhI samabhAva se duHkha-sukha bhoga letA hai| samyaktvI sadA sukhI rahatA hai| bAhara nArakIkRta duHkha bhogata, antarasukha meM gaTAgaTI... lo, yaha loga kahate haiM, samakita arthAt zraddhA... aisA nahIM, bhagavAna ! dekho! bAhara nArakIkRta duHkha bhogata, antarasukha meM gaTAgaTI... andara Ananda ke prema kI adhikatA meM use Ananda hai| jitanA kaSAyabhAva hai, utanA duHkha hai| isakI gauNatA karake svayaM kI adhikatA svabhAva kI ora karatA hai| samajha meM AyA? (samyagdRSTi) manuSya, naraka meM jAye to bhI sukhI hai aura mithyAdRSTi nauveM graiveyaka meM jAye to bhI duHkhI hai| vaha yahA~ kahate haiN| kahA hai na? 'sammAiTThI-jIvaDaI, duggaI-gamaNu Na hoi' aura kadAcit jAye to kyA hai ? yaha to... jAtA hai... prati samaya jar3akarma kI nirjarA hotI hai aura rAga kI azuddhatA kI bhI nirjarA hotI hai| 'nirjarA adhikAra' meM AyA hai na? bhAva-azuddhi kI bhI nirjarA hotI hai aura dravyakarma kI bhI nirjarA hotI hai| pahalI gAthA meM dravyakarma kI nirjarA kahI, dUsarI gAthA meM bhAvakarma kI (nirjarA) kahI, prati kSaNa azuddhatA khiratI hai aura dravyakarma ke rajakaNa bhI khirate haiN| svabhAva tarapha kI adhikadazA hai na? to kahate haiN....| ratnakaraNDazrAvakAcAra meM kahA hai... dRSTAnta diyA hai| samyagdarzana se zuddha jIva vratarahita hone para bhI... lo! bhagavAna AtmA, jise antara samyagdarzana sUrya pragaTa huA, samyagdarzana ravi pragaTa huA... (vaha) vratarahita hone para bhI aise pApa nahIM bA~dhatA jinase vaha nArakI ho... aisA pApa hai nhiiN| tiryaMca ho, napuMsaka ho, strI ho, nIcakula meM janma le... are...! aMgahIna ho... aisA karma nahIM baaNdhtaa| apane pUrNa paramAtmasvabhAva
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 209 kA dRSTi meM bhAna huA phira bAhara meM aMgahIna mile - aisA puNya kisalie bA~dhegA? samajha meM AyA? alpa AyuvAlA... ho aisA nahIM hai aura daridrI nahIM hotaa| samyagdarzana se pavitra jIva oja... oja... oja... ojasvI parAkramI dikhatA hai| hamAla (majadUra) jaisA nahIM dikhtaa| apane puruSArtha kA parAkrama andara se, hA~! bAhara ke parAkrama kI bAta nahIM hai / teja... pratApa, antara pratApa (hotA hai)| prabhutva zakti khilI hai na? prabhutva zakti kA artha AcArya amRtacandradeva ne aisA (kiyA hai ki) svatantratA se zobhita akhaNDa pratApa, jisakA pratApa koI khaNDita na kara sake (aisI) prabhutvazakti AtmA kI hai| aise zaktivAna kA bhAna huA to apanA pratApa se dUsare kA pratApa usameM lAgU nahIM pdd'taa| kaho, samajha meM AyA? vidyA... dekho ! samyagdRSTi acchI vidyA meM utpanna hotA hai, oja lekara gayA hai na ! vIrya... puruSArtha... purussaarth-bl| yaza... samyagdRSTi puNya bA~dhe, usameM yaza hI hotA hai| kyA vaha pApI hai? samajha meM AyA? zreNika (rAjA) samyagdRSTi tIrthaMkara nAmakarma bA~dhakara gaye haiN| bAhara nikaleMge (phira) tIrthaMkara (hoMge) / oho...ho... ! mAtA ke garbha meM Ane se pahale chaha mahIne pUrva deva aayeNge| aho ! mAtA! he ratnakUkhadhAriNI! ratna ko kUkha meM dharanevAlI mAtA-jananI, Apake garbha meM bhagavAna Aye haiN| bar3A vyakti Ave, taba pahale saphAI karane nahIM jAte? koI manuSya AnevAlA ho to do ghaNTe-cAra ghaNTe pahale jamIna sApha karate haiM, pAnI kA golA karate haiM, karate haiM yA nahIM yahA~ ? rAjA Ate hoM to saphAI karate haiN| makAna-bakAna sApha karate haiN| aise koI AyegA? tIna loka kA nAtha bhale naraka meM se Ate haiN| AhA...hA...! mAtA ! tumhArA garbha sApha karane aayeNge| kauna Ate haiM ? trilokanAtha bhagavAna! itanA paNya! samyagdarzanasahita kyA nIca gati. halkI gati meM jAyegA aura halkI gati-naraka meM gaye to bhI karma kI nirjarA ke kAraNa gaye haiM - aisA yahA~ kahate haiN| samajha meM AyA? vRddhi... vRddhi... vRddhi... / use zuddhi kI vRddhi hI hotI hai, bAhya ke puNya kI bhI vRddhi hotI hai| aura vijaya prApta karanevAlA... hai| svayaM kI vijaya hai, hama kabhI giranevAle nahIM haiM, hamArI vijaya hai, hamArI vijaya hai, hamArI dhvajA Upara hai|
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 gAthA-89 'NANasahAvAdhiyaM muNadi AdaM' rAjA kI dhvajA Upara hotI hai na? isI prakAra hamArI jaya hai, vijaya hai| rAga kI, karma kI parAjaya hai / mUr3ha (aisA kahate haiM) aise karma Ate haiM, mujhe mAra DAlate haiM / mUrkha... ! karma meM tU zakti mAnatA hai aura tujhameM zakti nahIM hai? samajha meM AyA? vaha to paradravya hai, usameM zakti (mAnatA hai) are...! bhagavAna! aisA karma hai.... maiM aisA puruSArtha karU~ ki kSaNa meM kevalajJAna prApta karU~ - aisA kyoM nahIM letA? samajha meM AyA? mere AtmA meM eka kSaNa meM aisA ugrarUpa se jhuka jAU~ ki sarvajJapada (pragaTa ho jAye) sarvajJapada par3A hai, prApta kI prApti hai| use aisI zaMkA nahIM hotI ki mujhe karma AyegA aura amuka AyegA - aisI zaMkA dharmI ko nahIM hotI, vRddhi hI hotI hai| vijaya prApta (karanevAlA hai)| mahAkulavAna... samyagdRSTi mahAkulavAna meM utpanna hotA hai / halke kula meM (nahIM aataa)| mahAdhanavAna... bAda kI bAta hai, samyagdarzana prApta karane ke bAda mahAdhanavAna (hotA hai)| manuSyoM meM mukhya hotA hai| yahA~ AtmA ko mukhya kiyA to bAhara meM bhI sabameM mukhya kyoM nahIM hogA? aisA puNyAnubandhI puNya ba~dha jAtA hai| kaho, samajha meM AyA? samyagdRSTi kA zreSTha kartavya appa-sarUvaha~ jo ramai chaMDivi sahu vvhaaruu| so sammAiTThI havai lahu pAvai bhvpaaruu||89|| rameM jo AtmasvarUpa meM, tajakara saba vyvhaar| samyagdRSTi jIva vaha, zIghra hoya bhvpaar|| anvayArtha - (jo sahu vavahArU chaMDivi) jo sarva vyavahAra ko chor3akara (appa sarUvaha~ ramai) apane AtmA ke svarUpa meM ramaNa karatA hai (so sammAiTThI havai) vahI samyagdRSTi hai (lahu pAvai bhAvapArU) vaha zIghra hI saMsAra se pAra ho jAtA hai| 89 / samyagdRSTi kA zreSTha krtvy| vastu aisI hI hai| hIre ko kahIM thailI meM
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 211 rakhate haiM ? yaha borI... borI hotI hai na? cAvala kI borI... usameM hIrA rakhate haiM ? vAradAna meM hIrA rakhate haiM? hIrA to bar3I makhamala kI DibbI meM rakhate haiN| isI taraha samyagdRSTi jIva uttama mAtA-pitA ho vahA~ jAtA hai| DibbI aisI hotI hai, yaha sahaja puNya kA svabhAva hai| samajha meM AyA? lAlaca dene kI bAta nahIM hai, usakA puNya bhI lokottara puNya hai| samyagdarzana ke bAda janma liyA... samajha meM AyA? zrImad eka patra meM likhate haiM, yaha deha yadi pahale nahIM milA ho to aba bAda meM yaha deha mujhe nahIM milegA, yaha deha nahIM milegA, dUsarA aisA nayA deha milegA ki pUrva meM ananta kAla meM nahIM milA hogA! samyaktva kI bhUmikA meM jo vikalpa AyA aura puNya ba~dhA - aisA ananta kAla meM nahIM ba~dhA thaa| samajha meM AyA? vaha jAti alaga hai, zarIra ke rajakaNoM kI jAti hI alaga ho jAtI hai| jaise bhagavAna ko parama audArika ho jAtA hai| samyagdRSTi jJAnI jAye, vahA~ ananta kAla meM aisA samyakbhAva meM, bhUmikA meM usane aisA puNya kabhI nahIM bA~dhA thaa| usa bhUmikA meM aisA puNya bA~dhatA hai ki usake phalarUpa aisA zarIra milatA hai ki niroga, sundara, Adi saba (hotA hai)| yaha vastu svarUpa hai| samajha meM AyA? puNya-pApa kI sthiti ghaTatI hai| pApa kA rasa ghaTatA hai, puNya kA rasa bar3hatA hai| kyA (kahA)? samyagdRSTi ko puNya kA rasa bar3hatA hai| pApa kI sthiti ghaTatI hai, puNya kI sthiti bhale ghaTe, rasa (anubhAga) nahIM ghaTatA; anubhAga to bar3hatA jAtA hai| jaise jJAna bar3hatA jAye, vaise usakA rasa bar3ha jAtA hai| pUrA ho jAye to chUTa jAtA hai| samajha meM AyA? yaha zAstra kA kathana hai, yaha vastu kA svarUpa hai - aisA batAte haiN| appa-sarUvaha~ jo ramai chaMDivi sahu vvhaaruu| so sammAiTThI havai lahu pAvai bhvpaaruu||89|| lo, adbhuta... bhAI ! jo sarva vyavahAra ko chor3akara... sarva vyavahAra kA artha - bhagavAna kI zraddhA, rAgAdi kI vikalpa yaha bhI vyavahAra hai| vyavahAraratnatraya kA vikalpa, vaha vyavahAra hai| sarva vyavahAra ko chor3akara... AhA...hA...! mumukSu : vyavahAra se to mukta hai na? uttara : mukta hI hai, samyaktva meM svabhAva kI ekatAbuddhi huI to rAga se mukta hai| rAga
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 gAthA-89 hai avazya (parantu) svabhAva meM nahIM hai, dRSTi meM nahIM hai, dRSTi ke viSaya meM nahIM hai; vaha (vyavahAra) to para viSaya ho gyaa| vyavahAra hai avazya parantu jaise paradravya hai, vaise jJAnI ko vyavahAra, paradravyarUpa hai| samajha meM AyA? AhA...hA...! sarva vyavahAra ko chor3akara apane AtmA ke svarUpa meM ramaNatA karatA hai| bhagavAna AtmA... ! samajha meM AyA? apane zuddha prabhu kI ora kA antara jhukAva hai, jahA~ anantAnanta guNa kA piNDa prabhu... anantAnanta guNa ! o...ho...! jo tIna kAla ke samaya kI apekSA anantAnanta guNa par3e haiM, aisA prabhu tIna kAla ko grAsa kara gyaa| oho...ho...! samajha meM AyA? aisA anantAnanta guNa kA piNDa AtmA, usake anubhava se... samajha meM AyA? vaha samyagdRSTi (usameM) ramaNa karatA hai aura aba zIghra hI saMsAra se pAra ho jAtA hai| udaya ko pAra kara detA hai, apanI pUrNa prApta karake udaya kA abhAva kara DAlatA hai| samajha meM AyA? jise nirvANa hI eka grahaNa yogya pada dikhatA hai... pUrNa zuddha jo dhyeya meM hai, vahI grahaNa karane yogya dikhatA hai| cAroM gatiyoM kI sarva karmajanita dazAoM ko tyAgane yogya samajhatA hai| jo ananta jJAna, darzana, sukha, vIrya kI prApti ko parama lAbha samajhatA hai| apanI zuddhi kI vRddhi ko hI parama lAbha samajhatA hai / AhA...hA...! bAhara meM cakravartI kA pada milA to lAbha huA - aisA samakitI nahIM maantaa| apane ananta jJAna, darzana, Ananda par3e haiM, usameM se zuddhi kI vRddhi ho, vahI merA lAbha hai, vahI merA lAbha hai| lAbha savAyA, tumhAre likhate haiM na? baniye likhate haiM, lAbha svaayaa| vaha lAbha kisakA? dhUla kA-paisA kA? haiM ! malUkacandabhAI ! kyA hai? yahA~ to lAbha savAyA, lAbha duganA, lAbha tigunA, lAbha ananta gunA... AhA...hA...! bhagavAna ke ghara kahA~ kamI hai ? to ananta guNA prApta na kare? pUrNAnanda prabhu hai, AhA...hA...! jahA~ apane svarUpa kI niHzaMka dRSTi ho gayI (to vaha) mokSa ke mArga meM claa| alpa kAla meM mokSa (jaayegaa)| saMsAra-phaMsAra hai hI nhiiN| bhagavAna ko pUchanA nahIM par3atA ki mahArAja! hamAre kitane bhava haiM ? are...! cala... cala ! tujhe zaMkA hai to bhagavAna jAnate haiM ki zaMkA hai| tU ni:zaMka hai to bhagavAna jAnate haiM ki tU ni:zaMka hai| bhagavAna tujhe kara dete haiM?
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 213 samajha meM AyA? 'jo jo dekhI vItarAga ne so so hosI vIrA, anahonI kabahU~ na hosI kAhe hota adhIrA...' terI dRSTi svabhAva para par3akara yadi zuddhi kI vRddhi huI (to) bhagavAna aisA dekhate haiM, bhagavAna aisA dekhate haiN| samajha meM AyA? parama lAbha samajhatA hai| __ maiM sarva siddha samAna zuddha huuN| maiM sarva zuddha, sarva zuddha kA artha thor3A zuddha - aisA nahIM / maiM vastu hU~, vaha to sarva zuddha hai aura dRSTi kA viSaya dravya hai| isa dRSTi ne sarva zuddha ko hI svIkAra kiyA hai, samajha meM AyA? siddhsm| 'siddhasamAna sadA pada mero' yaha banArasIdAsa meM AtA hai yA nahIM? cetanarUpa anUpa amUrata siddhasamAna sadA pada mero - basa! itanI baat| phira moha mahAtma. yaha to anAdi kI bAta hai| vyavahAradRSTi meM karma kA saMyoga hai, vaha tyAgane yogya hai - aisA samajhatA hai, jo saMsAravAsa meM kSaNamAtra bhI rahanA nahIM cAhatA... AhA...hA...! samajha meM AyA? aisA roga Ave... kyA kahate haiM ? yaha paira meM ho jAtA hai na? ulTI aura dasta, kaoNlerA! AhA...hA...! yaha cAhatA hai ki roga rahe / haiM ? malUkacandabhAI ko patA hai, do lar3akoM ko chor3akara... tuma the? yaha to dUsare do lar3ake nahIM tumhAre? mADala meM se do yuvA bhAI... bahuta lAga the / kolerA ho gayA, mA~-bApa sAtha meM, jaMgala meM pA~ca sau-chaha sau kitane loga sAtha the? phira inheM kolerA ho gyaa| lar3ake cala nahIM sakate sAtha meM mAla nahIM, makAna nahIM, vAhana nahIM, donoM ko jaMgala meM chor3a diyaa| jaMgala meM chor3akara inake mA~-bApa cale gaye, bhAI! hama kyA kareM? hama raheMge to hama mareMge, yahA~ koI sAdhana nahIM... Asa-pAsa paccIsa-pacAsa gA~va meM koI gA~va nahIM, yaha to sAtha meM kAphilA hai, jahA~ jAoge (vahA~ AU~gA) cAvala aura dAla sAtha meM rakhate, thor3A khAkara pUrA kre| ye do yuvA loga, hai ! AhA...hA... ! yaha mA~-bApa unheM dekhate hue jaMgala meM cale gye| kolerA... huA thaa| uThAye kauna? calAye kauna? de kauna? rakhe kauna? AhA...hA... ! isa jaMgala meM do yuvA akele, usameM kramaza: mare hoMge, murdA aura yaha akelA... AhA...hA...! kyA ho? jagata kI dazA nirAdhAra azaraNa hai| zaraNa to andara meM AtmA hai| mumukSuH... samAdhAna : hA~, parantu hai na ! yaha maiMne dekhA hai| hama jaba chappaniyA kA plega thA na?
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 gAthA-89 plega thA, yaha to (saMvata) 1957 ke sAla, dIkSA ke bAda nahIM, yaha to saMsAra meM (the taba kI bAta hai) 1956-1957 ke sAla meM plega thA, bar3A plega / garmI meM hameM patA hai, hama to choTe laDake. bAlaka.DhelA-daravAjA ho (vahA~) sAta-ATha mare hoM. paDe hoM aura yaha chappaniyA meM dekho na! mare nahIM! chappaniyA meM daSkAla (thaa)| plega nahIM.daSkAla paDA thA. du:kAla par3A thA, taba daravAje ke bAhara eka aisA, eka aisA, eka mara gayA ho, eka jIvita ho, marane kI taiyArI ho, aisA najaroM se dekhA hai| 1956 meM dasa varSa kI umra thI aura 1946 meM jnm| abhI najara meM jhUlatA hai, hA~! eka rotA thA, eka maratA thA, mara gayA thA, rAtri meM-jaMgala meM...yaha saba to najaroM se dekhA hai| do bhAIyoM ko rakhA hogaa| Age pIche mare hoMge na? chappaniyA ke duSkAla kI bAta hai, lo! peTa khAlI... mara gye| gehU~ kI gUMgarI dete, darabAra kI tarapha se, gehU~... gehU~... / aise muTThI bharakara dete the| khAye, phira pAnI pIve aura mara jaate| bahuta adhika khAte... saba dekhA thaa| hA~! dasa varSa kI umra meM dekhA thaa| AhA...hA...! koI zaraNa hai ? bhAI! par3A ho, maratA ho to (kahe), bhAI...! vaha bhI marane par3A ho, karanA kyA? kare kauna? AhA...hA... ! samyaktvI kSaNamAtra bhI saMsAra meM rahanA nahIM caahtaa| samajha meM AyA? hai yA nahIM andara? jo jAnatA hai ki nirvANa kA upAya mAtra eka apanI zuddha AtmA ke zuddha svabhAva meM lInatA hai| cAritra kI pratIti ho gayI hai, apane svarUpa meM lInatA karanA, vaha cAritra hai aura usa cAritra ke binA kabhI mukti kA dUsarA koI upAya hai hI nhiiN| samajha meM AyA? usakA nizcitarUpa se abhyAsa taba hI hotA hai, jaba samasta vyavahAra kA tyAga kiyA jAe... dekho ! samasta vyavahAra munipane meM jo paMca mahAvratAdi kA vikalpa hai, usa vyavahAra ko bhI chor3akara andara meM dhyAna kare, taba cAritra aura ramaNatA hotI hai| ___ mumukSu : yahA~ to vyApAra-dhandhA liyA hai| uttara : yaha saba vyavahAra, inhoMne bhale liyA ho / yaha vastu hai, yahA~ to sarva vyavahAra kI bAta hai| yahA~ to sarva vyavahAra, vyavahAra zabda se rAga... jitanA abhedasvarUpa meM se bheda -rAga hotA hai, usa sabako vyavahAra kahate haiN| cAhe to azubha ho, cAhe zubha ho are... ! guNa -guNI ke bheda kA vikalpa bhI vyavahAra hai, yahA~ to sarva vyavahAra, aisA pATha hai| AcArya ke
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 215 hRdaya meM akele svabhAvasanmukha hokara lInatA karanA, vahI jisakI dRSTi hai| samajha meM AyA? aisA samyagdRSTi apane svabhAvasanmukhatA meM vyavahAra ko chor3akara dhyAna karatA hai, anubhava karatA hai aura usameM rahanA use hI ThIka mAnatA hai| bAhara nikalanA to du:kha... da:kha... roga... roga... roga... jAnatA hai| samajha meM AyA? AcArya kA hRdaya yaha hai| 'chaMDivi sahu vavahAru' apane nija svarUpa kI dRSTi karanevAlA, apane svarUpa meM rahane ke lie vyavahAra ke vikalpa chor3a detA hai / samajha meM AyA? tIrthaMkara ke samAna yathAkhyAtarUpa nagna digambara pada dhAraNa kiyA jAve, jahA~ bAlaka ke samAna sarala va zAntabhAva meM rahakara, nirjana sthAnoM meM AtmA kA anubhava kiyA jaave| sAdhupada meM utanA hI vyavahAra raha jAtA hai... dekho! jisase bhikSAvRtti dvArA zarIra kA pAlana ho va jaba upayoga AtmIka bhAva meM na rame taba zuddhAtmA ke smaraNa karAnevAle zAstroM ke manana meM va dharmacarcA meM stuti vandanA pAThAdi par3hane meM upayoga ko rakhA jaave| yaha zubha hai, parantu isa zubha ko bhI chor3akara zuddha meM jAtA hai| vyavahAra dharmadhyAna va dharma kI prabhAvanA karanA itanA vyavahAra rahatA hai| AhAra, vihAra va vyavahAra dharma ko karate hue sAdhu isa vyavahAra se bhI udAsa rahate haiM,... usameM utsAha nahIM, hoza samajhe na? utsAha nahIM, rAga hai na, raag| ullasita vIrya, svabhAvasanmukha hai, ullasita vIrya, svabhAvasanmukha hai jo manda rAgAdi haiM, unameM usakA vIrya ullasita nahIM, udAsa hai| usa ora kA Adara nahIM, bahuta acchA kiyA, bahuta acchA huA, bahuta acchA huA, aisA nhiiN| AtmA ke puruSArtha kI kamajorI se unameM vartate haiM, jaise-jaise AtmajJAna kI zakti bar3hatI jAtI hai, vaise-vaise yaha vyavahAra bhI chUTatA jAtA hai to bhI sAdhupada meM itanI adhika AtmaramaNatA kA abhyAsa ho jAtA hai ki eka antarmuhUrta se adhika samaya AtmA kA anubhava binA nahIM rahate haiN| samAdhitantra meM AtA hai na! pUjyapAdasvAmI... attpr| vikalpa meM tatparatA nahIM, kamajorI se AtA hai, tatparatA nhiiN| bhagavAna AtmA zuddhasvabhAva sanmukha meM usakI tallInatA, bArambAra bhAvanA rahatI hai| samajha meM AyA?
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 gAthA-89 phira lete haiN| vyavahAra dharma aura kriyA kA pAlana chaThaveM guNasthAna meM hotA hai, AhAra-vihAra, nidrA... dekho! ye kArya chaThaveM guNasthAna meM hote haiN| pramAdabhAva hai taba (hote haiM), yaha to pramAdabhAva hai| hai? mumukSu : yaha to kundakundAcAryadeva ne pAlana kiye the| uttara : pAlana kahA~ kiye the, Aye the; hote haiM, pAlate haiM usakI bAta karate haiN| kundakundAcAryadeva ne bhI paMca mahAvrata pAlana kiye the, tuma kahate ho ki paMca mahAvrata Asrava hai| bhagavAna! Asrava hai to Aye binA nahIM rahatA, yaha dUsarI bAta hai parantu usakA Adara hai? andara meM vaha use cAritra mAnate haiM ? paMca mahAvrata to Asrava meM Ate haiN| tattvArthasUtra meM paMca mahAvrata, aNuvrata ko Asrava meM liyA hai| mumukSu : 'dhavala' ke AdhAra se saMvara hai| uttara : dhavala ke AdhAra se saMvara kiyA hI nhiiN| dhavala dUsarA kahatA hai ? yaha jayadhavala meM AyA hai na? paNDitajI ! yaha zuddha aura zubha ke binA nirjarA nahIM hotI - aisA pATha hai parantu vaha to nimitta kA kathana hai| zuddha se nirjarA hai, vahA~ zubha nimitta ko nirjarA meM gina liyA hai| jaise, nimitta ke kathana meM do mokSamArga hai, parantu vAstavika mokSamArga eka hI hai| isI taraha nirjarA meM do gina lie haiM, (varanA) nirjarA eka hI hai| kathana meM do prakAra cale haiM / AhA...hA... ! samajha meM AyA? aba yaha paNDita-vaNDita ikaTThe hokara... yaha vaMzIdharajI baDe paNDita haiM, sabako ikaTThe karake kucha karo, tuma bar3e paNDita ho, tumhArI bahuta prasiddhi hai / 75 paNDitoM ko inhoMne par3hAyA hai| are... ! bhagavAna ! aisA samaya milA, usameM kyA jhagar3A krnaa| satya hai usakA svIkAra karo, bhAI! jhagar3A chor3a do| yaha becArA kahatA hai, hA~! sAgaravAle munnAlAla... do miniTa kA kAma hai, yaha kyA jhagar3A uThAyA hai ? eka bAra paNDitajI ko kahA thA, samAcAra patra meM AyA thA, hA~! nizcaya, vyavahAra, upAdAna, nimitta aura kramabaddha pA~ca bola haiM, do miniTa kA kAma hai| itane-itane paise, hajAroM paise, jayapura kI bar3I carcA usakA pustaka chpegaa| dasa hajAra se jyAdA to paisA cAhie, vaha to ve nahIM deMge, yaha deMge puunmcndjii| are...! bhagavAna yaha cIja hai ? itanI carcA huI to bAhara Ane meM kyA Apatti
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 217 hai? loga par3heM na, usameM kyA hai ? paNDitoM ke bIca itanI carcA huI, usameM madhyastharUpa se ve the| apane bar3e paNDita... carcA bAhara Ave to kyA bAdhA hai? ve inakAra karate haiM, nhiiN| yaha loga chApate haiM, 152 pRSTha Aye haiM, kitane haiM ? 152 pRSTha Aye haiN| mumukSu : saba calA hai| uttara : saba calA hai| saba calA hai, kyA? isake lie to bAta karate haiM, yahA~ A gayA hai, 152 pRSTha chapakara A gaye haiN| abhI phUlacandajI kAma meM haiM, lalitapura meM makAna banAte haiM, rUka gaye haiM, hama to intajAra karate haiM ki kyoM Aye nahIM? 152 pRSTha A gaye, bAhara meM prakAzita ho, usameM kyA hai ? donoM kI dalIloM ko suneMge, usameM bAdhA kyA hai ? aura bar3e paNDita to madhyasthatA meM the, bAhara Ane do, kyA hai... hai kyA? carcA bAhara nahIM chapAo (aisA kahate haiN)| usameM hAni-vRddhi kI kyA bAta hai? cIja kyA hai vaha samajheMge, vicAra kreNge| ina muni ko chaThe guNasthAna meM vyavahAra kAryoM meM antarmuhUrta se adhika samaya lage to bIca-bIca meM sAtavA~ guNasthAna kSaNa bhara ke lie AtmAnubhavarUpa ho jAtA hai|aahaa...haa... ! muni kI dazA to pauna saikeNDa kI nidrA chaThaveM guNasthAna meM A jAtI hai| jarA AhAra kA vikalpa (Ave utanA) ekadama vikalpa chUTakara sAtaveM meM (A jAte haiN)| o...ho... ! yaha cAritra kI ramaNatA ! santapanA, munipanA, paramezvarapada meM mila gaye haiN| paMca parameSThI! kahate haiM ki unake dhyAna kI lagana laga gayI hai| AhA...hA...! AhAra meM AnA, vikalpa AtA hai to kheda hotA hai| are... ! hamArA anAhArI amRta bhojana (aura yaha kyA?) mumukSu : muni to zuddha upayoga meM rahane kI hI pratijJA karate haiN| uttara : pratijJA hI zuddha upayoga kI hai| jayadhavala meM aisA AyA hai ki maiMne to zuddha upayoga kI pratijJA kI hai, yaha AhAra kA vikalpa AyA to maiMne pratijJA tor3I hai - aisA pATha hai| isalie mRtyu ke samaya maiM phira se zuddhopayoga grahaNa karatA hU~, pratyAkhyAna karatA hU~ - aisA AtA hai| vikalpa uThatA hai - rAga hai, AtA hai parantu maiMne to zuddha upayoga kI pratijJA kI hai| mujhe to zuddha upayoga meM rahanA hai, aisA pATha hai, hA~! jayadhavala meM hai| pratyAkhyAna... maiMne pratyAkhyAna to (pratijJA to) zuddhopayoga meM rahane kA liyA thaa| yaha kyA?
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 89 218 mere pratyAkhyAna kA bhaMga huA / AhAra, pAnI, bolanA, aisA vikalpa AyA, yaha to bhaMga huA, phira se pratyAkhyAna letA hU~ / oho...ho... ! aisI dazA ! svabhAva ke Azraya se lIna hone kA upAya / mArga hai| bIca meM rAga AtA hai, ho, vyavahAra hai, bandha ke kAraNa se haTanA (aura) svarUpAnubhava meM rahanA, yahI mArga hai / kaho, samajha meM AyA ? samyagdRSTi ke gRhatyAga va sAdhu pada kA grahaNa taba hI hotA hai, jaba usake bhItara pratyAkhyAnAvaraNa kaSAya ke udaya na hone para ... yaha to kucha nahIM / puruSArtha vRddhigata hotA hai| sahaja vairAgya jaga jAtA hai| vaha dRr3hatApUrvaka binA pariNAmoM kI uccatA prApta hue kisI U~cI kriyA ko dhAraNa nahIM karatA hai| samyagdRSTi tattvajJAnapUrvaka - bhAnapUrvaka dravya-kSetra - kAla-bhAvapUrvaka pratijJA letA hai| logoM ke sAtha Aveza meM Akara tattvajJAnI pratijJA nahIM letA hai| AyA thA na ? bhAI ! mokSamArgaprakAzaka meM / mokSamArgaprakAzaka meM AyA hai, yathAzakti / loga le lete haiM isalie maiM le lU~ (aisA nhiiN)| mere puruSArtha kI jAgRti, sahaja puruSArtha kitanA kAma karatA hai ? basa! itanA dekhatA hai| usameM koI bhaMga nahIM par3atA, utsAha meM zithilatA nahIM A jAye, utsAha meM zithilatA na Ave ki bahuta bojhA ho gayA, yaha to bojha ho gayA, asthiratA ho gayI, kheda ho gyaa| samajha meM AyA ? dharmI jIva to apane pariNAmoM kI uccatA prApta hue binA kisI U~cI kriyA ko dhAraNa nahIM karatA / jaba taka sahaja vairAgya na Ave va pariNAmoM ke anusAra zrAvaka pada ke bhItara rahakara yathAsambhava darzana-pratimA se lekara uddiSTatyAga gyArahavIM pratimA taka ke cAritra ko pAlakara AtmAnubhava ke lie adhika adhika samaya nikalatA hai| pahalI pratimA, dUsarI pratimA... zAnti kI vRddhi hai| jaise-jaise andara zAnti kI vRddhi hotI hai, vaise-vaise anubhava meM Age bar3hane kA puruSArtha karatA hai| samajha meM AyA ? phira bahuta bAta kI hai / devasenAcArya tattvasAra meM kahate haiM, lo ! lahai Na bhavvo mokkhaM jAvai paradavva bAvaDo citto / uggatavaMpi kuNaMto suddhe bhAve lahuM lahai // 35 //
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 219 jaba taka citta paradravya ke vyavahAra meM rahatA hai... AhA...hA... ! mokSapAhur3a meM bhagavAna kundakundAcAryadeva kahate haiM - paradavvAdo duggaI, sadavvAdo hu suggaI (gAthA 16) jitanA paradravya kI ora lakSya jAtA hai, vaha saba durgati hai / AhA... hA... ! vaha vyavahAra hai / sadavvAdo hu suggaI apanA svadravya zuddha kI ora ruci * gamana honA, vaha sugati hai, usakA nAma sugati hai / paradavvAdo duggaI aisA pATha mokSapAhur3a meM bhagavAna kundakundAcAryadeva (kahate haiM) do pakSa haiM - svabhAva kI ora sAvadhAna honA, vaha mokSamArga hai; para kI ora rAga honA, vaha durgati hai| durgati arthAt apanI gati, dUsarI ora calI hai| AhA... hA...! jaba taka citta paradravya ke vyavahAra meM rahatA hai va saMlagna hai, taba taka bhavya jIva kaThina-kaThina tapa karatA huA bhI mokSa ko nahIM pAtA hai... paradravya kI ora ke jhukAva meM vikalpa rahatA hai aura antara nirvikalpa anubhava nahIM hai, taba taka use mokSa nahIM hotA parantu zuddha AtmIka bhAvoM kA lAbha hone para..... * zubhavikalpa kI kriyA cAhe jitanI ho, usase saMvara- nirjarA nahIM hotii| isalie use chor3akara apane zuddhabhAvoM se AtmA kA lAbha hone para, paramAnanda prabhu AtmA kA zraddhA - jJAna meM lAbha hone para sthiratA karane kA prayatna karatA hai, vaha hone para zIghra hI mokSa ko pA letA hai| aisA AtmA alpa kAla meM mokSa ko prApta hotA hai| saMsAra - vaMsAra use nahIM rhtaa| yaha 89 ( gAthA) pUrI huii| ( zrotA: pramANa vacana gurudeva !) www Qing
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIra saMvata 2492, ASAr3ha kRSNa 13, gAthA 89 se 90 zanivAra, dinAGka 16-07-1966 pravacana naM.36 'yogasAra', yogIndradeva ke 79 zloka meM antima kI gAthA hai| devasenAcArya tattvasAra meM kahate haiN| adhikAra kyA calatA hai ? dekho! samyagdRSTi jIva, paravyavahAra ko chor3akara apane zuddhasvabhAva kA Azraya lekara usameM lIna hotA hai, vahI eka mokSa kA mArga hai| isa gAthA ke sAra meM yaha likhA hai| samajha meM AyA? appa-sarUvaha~ jo ramai chaMDivi sahu vvhaaruu| so sammAiTThI havai lahu pAvai bhvpaaruu||89|| isake AdhAra meM yaha gAthA dI hai, dekho! lahai Na bhavvo mokkhaM jAvai paradavva bAvaDo citto| uggatavaMpi kuNaMto suddhe bhAve lahuM lhi|| 35 // eka zabda meM kitanA bharA hai, dekho! jaba taka citta paradravya ke vyavahAra meM rahatA hai... bhagavAna AtmA apanA svadravya zuddha caitanyamUrti kA Azraya chor3akara jaba taka paradravya kA Azraya karatA hai, taba taka use mukti nahIM hotI hai| samajha meM AyA? samyagdarzana meM bhI pahale svadravya kA Azraya hotA hai, bAda meM bhI jitanA paradravya ke Azraya se rAga rahe, taba taka usakI mukti nahIM hotI hai| mumukSu : rAga se saMvara-nirjarA hote haiN| uttara : rAga se saMvara-nirjarA, vaha paNDita kahatA hai, vaha paNDita (saMvata) 2013 ke sAla meM kahatA thaa| vyavahAra bandha kA kAraNa hai, lAo siddha kara duuN| kauna mAne? mumukSuH ............
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 221 uttara : yaha saba kucha ThikAnA nahIM hotaa| paNDitajI ! vahA~ 2013 kI sAla meM vahA~ kahA thA, bAda meM sunA thaa| hama Aye vahA~ carcA meM kahate the, vyavahAraratnatraya bandha kA kAraNa hai, lAo, carcA karo parantu koI karatA nahIM, kisI ko sunanA nahIM / vyavahAra parAzraya hai aura nizcaya svAzraya hai, yaha to sIdhI bAta hai, isa gAthA kA yahA~ AdhAra lekara kahate haiN| jaba taka AtmA ko pahalI zuruAta se svadravya caitanya kA Azraya na ho, taba taka use samyagdarzana nahIM hotaa| paradravya ke Azraya se - sAkSAt tIrthaMkara ho, sarvajJa ho, savamasaraNa ho, sammedazikhara ho, yA gaNadhara-AcArya Adi ho, una paradravya ke Azraya se samyagdarzana tIna kAla meM nahIM hotaa| mumukSu : divyadhvani se nahIM hotA to phira.... uttara : kyA kare? bhagavAna ! vaha divyadhvani to paradravya hai, AhA...hA...! mumukSu : are... sAhiba! uttara hindustAna meM ho jaaye| uttara : hA~! yaha paNDita uttara hindustAna kA nahIM? AhA...hA...! bhagavAna ! nyAya se to suno, bhAI! ki yaha Atmadravya hai, vaha eka sekeNDa asaMkhya bhAga meM zuddhadravya, guNa paryAya kA piNDa hai... to vaha dravya-guNa-paryAya zuddha hai| puNya-pApa kA vikalpa to Asrava hai; zarIra, karma Adi ajIva hai; deva-guru-zAstra, sammedazikhara yA sarvajJa sAkSAt samavasaraNa, vaha paradravya hai| paradravya ke Azraya se kabhI dharma kI zuruAta nahIM hotii| kaho, samajha meM AyA? kyoMki jo svadravya hai, usameM ananta-ananta zaddhatA paDI hai to svadravya kA Azraya liye binA pahale samyagdarzana kI zuruAta nahIM hotii| samajha meM AyA? yahA~ to pUrI bAta karate haiM ki jaba taka paradravya kA Azraya rahatA hai - rAgAdi, vyavahArAdi, vikalpAdi (raheMge), taba taka use mukti nahIM hogii| samajha meM AyA? dekho! jaba taka citta paradravya ke vyavahAra meM rahatA hai (saMlagna hai), taba taka bhavya jIva kaThina-kaThina tapa karatA huA bhI.... uggatavaMpi kuNaMto - aisA devasenAcArya kA pATha hai| mokSa prApta nahIM karatA hai, para kI ora ke lakSya se kaThina tapa kyA, bAraha-bAraha mahIne ke upavAsa kare, indriyadamana paralakSya se kare, usameM kyA huA, vaha to puNyabandha
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 gAthA - 89 kA kAraNa hai| bhagavAna AtmA eka sekeNDa ke asaMkhya bhAga meM pUrNa zuddha caitanyaghana Anandakanda svatattva hai, usa svatattva ke Azraya se ananta kAla meM samyagdarzana, samyagjJAna kI utpatti jise huI, use usase huI hai| samajha meM AyA ? aura bAda meM bhI jitanA vyavahAra rahA use parAzraya jAnakara, sva-Azraya karake chor3atA hai, to use kevalajJAna athavA zuklA se mukti hotI hai / svAzrayonizcaya parAzrayovyavahAra - sIdhI bAta hai| isameM to kucha itane zAstra par3he to samajha meM Aye - aisI koI bAta nahIM hai| samajha meM AyA ? yahA~ devasenAcArya tattvasAra meM kahate haiM ki kaThina - kaThina 'uggatavaMpi kuNaMto' parantu 'paradavva bAvaDo' lakSya para ke Upara hai, rAga para hai, nimitta para hai, saMyoga para hai, deva - guru para hai, taba taka use samyagdarzana bhI nahIM hotA / AhA... hA... ! samajha meM AyA ? pahale zraddhA meM aisA nirNaya na ki maiM to svadravya ke Azraya se hI samyagdarzana, jJAna, cAritra kI prApti karatA hU~; para ke Azraya se mujhe bilkula nahIM hotA, kyoMki samyagdarzana, jJAna, cAritra, Ananda ina sabhI paryAyoM kA piNDa to dravya hai| vaha paryAya kahIM rAga meM nahIM rahatI, usa paryAya kI zakti rAga meM (nahIM rahatI) / vyavahAra ke rAga meM to paryAya kI zakti rahatI hai ? nimitta meM rahatI hai ? yaha paryAya - nirmala mokSamArga kI paryAya, isa paryAya kI zakti dravyaguNa hai| samajha meM AyA ? yaha zakti rAga meM hai ? vyavahAra vikalpa meM hai ? saMhanana meM hai ? deha meM hai ? yaha zakti para deha meM hai ? samajha meM AyA ? sIdhI bAta aura sarala bAta hai parantu itanI adhika gar3abar3a kara DAlI hai| zAstra kI svAdhyAya, aisA kartA aura aisA vAda aura vivAda... bhAI ! yahA~ to kahate haiM ki 'lahai Na bhavvo' bhavya jIva hone para bhI, ugra tapa karane para bhI, paradravya ke vyavahAra ko na chor3e... samajha meM AyA ? bandha adhikAra meM bhI amRtacandrAcAryadeva ne kahA hai (kalaza 173) 'adhyavasAnamevamakhilaM tyAjyaM yaduktaM jinai' bhagavAna aisA kahate haiM ki maiM paradravya ko jilAtA hU~, mAratA hU~, sukhI-duHkhI karatA hU~, paradravya kI pIr3A, ekatvabuddhi, yaha to mithyAtva hai| isa mithyAtva kA, paradravya kA Azraya jaba bhagavAna ne chur3AyA to AcArya kahate haiM ki hama isameM se nikAlate haiM ki jitanA paradravya ke Azrita vyavahAra hai, use bhagavAna AcArya chur3Ate haiM / paNDitajI ! isa zloka meM AyA na, tumheM to kaNThastha hai 'adhyavasAnamevamakhilaM '
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) sarvatrAdhyavasAnamevamakhilaM tyAjyaM yaduktaM jinaistanmanyevyavahAra eva nikhilo'pyanyAzrayastyAjitaH / samyaGnizcayamekameva tadamI niSkampamAkramya kiM zuddhajJAnaghane mahimni na nije bandhanti santo dhRtim / 223 ( samayasAra kalaza 173) mahAsiddhAnta hai / kaho, pATanIjI ! isameM vAda-vivAda kA sthAna kahA~ hai ? bhAI ! bhagavAna AtmA sarvajJa paramezvara ne aisA kahA ki paradravya ko jilAnA - mAranA, sukhI - duHkhI karanA, talavAra hAtha meM lenA, zarIra kI kriyA - yaha saba AtmA nahIM kara sakatA aura maiM kara sakatA hU~ - aisA mAnanA, adhyavasAna arthAt do dravyoM kI ekatAbuddhi kA mithyAtva hai| ataH bhagavAna ne jaba do dravyoM kI ekatAbuddhi kA pRthak dravya karAne ko mithyAtva chur3AyA, paradravya kA adhyavasAna chur3AyA to AcArya kahate haiM ki yaha to ekatAbuddhi chur3AyI hai parantu hama to isameM se nikAlate haiM ki paradravya ke Azrita jitane bhAva-vyavahAra haiM, una sabako bhagavAna chur3Ate haiM / AhA... hA... ! nizcayanayAzrita... dekho ! aisI bAta nikAlate haiM.... yaha vyavahAra jo hai, vaha mithyAdRSTi kA vyavahAra hai / are... bhAI ! anyaAzrayatvAta jo vyavahAra anya ke Azraya se utpanna hotA hai, vaha samyagdRSTi ko bhI tyAjya hai, mithyAdRSTi ko to vyavahAra kI bAta hI kahA~ hai ? samajha meM AyA ? yahA~ to kahate haiM, sarvajJa paramezvara ne jaba apane AtmA ke atirikta paradravya ke kartApane kA abhimAna-mithyAtva chur3AyA to hama to aisA jAnate haiM ki paradravya ke Azrita jo apane meM vyavahAra huA.... vaha to paradravya kA kArya chur3AyA, kArya kara nahIM sakatA isalie... parantu usameM se hama to aisA nikAlate haiM ki paradravya ke Azraya se jo hotA hai, usa vyavahAra ko bhI bhagavAna ne chur3AyA hai / AhA... hA... !' anyaAzrayatvAta' yaha bAta yahA~ kahate haiM / bhAI! AtmA vastu hai, mahAna caitanya jyota hai, usake Azraya se samyagdarzana hotA hai, usake Azraya se samyagjJAna hotA hai, usake Azraya se ugra puruSArtha se samyak cAritra hotA hai, usake Azraya se zukladhyAna hotA hai, usake Azraya se kevalajJAna hotA hai / samajha meM AyA ?
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 gAthA - 89 mumukSu : Apane to bAta khola ddaalii| uttara : gupta rakhane ke lie hogI ? yaha gupta bAta AcAryoM ne to DhiMDhorA pITa kara kahI hai / amRtacandrAcAryadeva ne to khullama-khullA kara diyA hai, aura kundakundAcAryadeva ne to pahale khulA kara ddaalaa| 'vyavahAroparisiddhI' - kyoMki vyavahAra parAzraya hai, nizcaya sva Azraya hai| nizcaya nayAzritamunivaro prApti kare nirvANa kI yahA~ hai| samajha meM AyA ? are... ! yaha bAta - mumukSu : loga vyavahAra ko mAnate haiM ? uttara : loga cAhe jo ho to kyA hai ? vyavahAra parAzraya hai, vaha bandha kA kAraNa hai, yaha siddhAnta nizcita hai - tIna kAla - tIna loka meM... samajha meM AyA ? sarvajJa kI pair3hI meM yaha calatA hai, dUsarI pair3hI meM nahIM cltaa| aisA vyApAra bhagavAna ke ghara kA hai| AhA... hA...! yahA~ devasenAcArya kahate haiM jaba taka citta paradravya... ke prati lakSya jAtA hai, vikalpa, sarvajJa paramAtmA hai, yaha deva hai, yaha guru hai ( - aisA lakSya jAtA hai), taba taka use bandha kA kAraNa hai, usake Azraya se mukti nahIM hogii| taba taka sva Azraya nahIM hotA / taba pATha kaisA liyA hai ? dekho bhAI ! 'suddhe bhAve lahuM lahai' itanA paatth| arthAt yaha kyA ( kahA ) ? paradravya ke Azraya se jo bhAva hotA hai, vaha azuddha hai; paradravya ke prati lakSya jAtA hai, cAhe jitanA dayA dAna - bhakti, vrata-tapAdi, usake azuddhabhAva haiM, phira zubha ho to zuddha hai| svadravya ke Azraya se 'suddhe bhAve lahuM lahai' - aisA zabda rakhA hai| zuddhabhAva apanA AtmA zuddha caitanyadravya hai, usake Azraya se zuddhabhAva utpanna hotA hai, usa zuddhabhAva se apanA nirvANa arthAt mukti hotI hai| pahale hI zuddhabhAva se samyagdarzana, zuddhabhAva se samyagjJAna apane Azraya se samyagdarzana, apane Azraya se jJAna, yaha bhAva - samyagdarzana zuddhabhAva hai| zuddhabhAva trikAla ke Azraya se utpanna huI paryAya, vaha zuddhabhAva hai| zuddhabhAva trikAla ke Azraya se samyakjJAna utpanna huA, vaha zuddhabhAva hai| zuddhabhAva trikAla ke Azraya se sthiratA-cAritra huA, vaha zuddhabhAva hai; usa zuddhabhAva se mukti hotI hai| samajha
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) meM AyA ? AhA... hA... ! isameM carcA aura vAda-vivAda to avasara bhI kahA~ hai ? hai ? kahate haiM, paNDitajI kA par3hAyA huA ziSya kahatA hai, do miniTa kI bAta hai / sunA hai ? yaha sAgaravAle nahIM ? munnAlAlajI, ve likhate haiM ki yaha upAdAna, nimitta, nizcaya, vyavahAra aura kramabaddha kI do miniTa kI bAta hai / itanI sirapaccI kyA karate ho ? upAdAna se hotA hai, svayaM se; nimitta hai; nizcaya hotA hai to vyavahAra hai, basa ! sIdhI bAta hai aura dravya kI vyavasthita paryAya hai, vaha kramabaddha... do miniTa kI bAta meM itanI kyA carcA ? pATanI ne bar3A lambA kiyA jayapura meM, kitane hajAra kharca kareMge ? dasa-dasa hajAra aisA kahate haiN| usameM likhA hai, tumhArA nAma nahIM likhaa| yaha loga itane saba paise kharca kara sakate haiM aura itanA karate haiN| do miniTa kA kAma hai / zAnti se do paNDita mila jAyeM to yaha bar3e paNDita haiM, unake sAtha baiThAnA caahie| yaha kahe ki hameM kucha karanA nahIM hai parantu kyA kare kauna mAne ? 225 bhAI ! aisA avasara milA / jainadarzana kA mUla tattva hai, usase viparIta hove to zAsana kI paddhati badala jaaegii| sarvajJa paramAtmA trilokanAtha sarvajJa ne jo pantha kahA, usakI paddhati na rahe to pUrI anyamatI jaisI paddhati ho jaaegii| rAga se lAbha hai, para se lAbha hai, yaha to anyamata kI paddhati hai, jainadarzana kI yaha hai hI nhiiN| bhAI ! jainadarzana kI paddhati sarvajJa kI paramparA 'anAdi se calI hai, vaisI AnI caahie| vizeSa sthiratA bhale andara na ho parantu dRSTi to apane svarUpa ke Azraya se lAbha hai, yaha bAta tIna kAla meM dUsarI nahIM honI caahie| samajha meM AyA ? jJAnacandajI ! AhA...hA...! dekho, pATha aisA hai, 'suddhe bhAve lahuM lahai' yaha 'suddhe bhAve' vartamAna paryAya kI bAta hai, hA~ ! trikAla kI nahIM / trikAla to zuddha hai hI parantu trikAla kA Azraya karanA, vaha zuddhabhAva hai, aura parakA Azraya karanA, vaha azuddhabhAva hai / isa prakAra devasenAcArya ne saMkSipta zabda le liye haiN| samajha meM AyA ? zuddha AtmikabhAvoM kA lAbha hone para .... dekho ! vaha zIghra hI mokSa ko pA letA hai / AhA... hA...! samajha meM AyA ? mumukSu : para kA Azraya to pahale kare na ? uttara : para kA Azraya pahale kare / pazcima meM jAye taba pUrva ko cale, aisA hogA ?
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 gAthA-89 ugamaNo (pUrva) samajhate ho? pahale pazcima meM thor3A cale phira pUrva meM cale, isakA artha kyA? devAnupriyA! ye seTha hai, dalAla aura hai bhI seTha, hA~! isake parivAra meM seTha kahalAte haiM, seThiyA, seTha, setth| kaho, samajha meM AyA? yahA~ to zreSTha-sva Azraya karanA, vaha zreSTha hai| AhA...hA...! yaha to seTha arthAt prabhu! mahAna zreSTha svadravyasvabhAva, usake Azraya se hI zreSTha samyagdarzana, jJAna kI prApti hotI hai; ata: dharmAtmA kA citta jaba taka paradravya para rahA, are... ! kSAyika samyaktva huA, sva Azraya se cAritra bhI huA parantu jaba taka para ke Azraya se rAga rahatA hai, taba taka usakA abhAva kiye binA, sva Azraya kiye binA mukti nahIM hotI hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? kahate haiM na, parAdhIna sapane sukha nAhIM... aisA nahIM kahate? bhASA to karate haiM, parAdhIna sapane sukha nAhI... isakA artha kyA hai ? bhagavAna AtmA apanA Azraya chor3akara sAkSAt sarvajJa paramezvara kA Azraya kare to bhI azuddhabhAva / vikalpa uThatA hai; usase mukti nahIM hotI, bandha hai| parAzrayabhAva, vyavahAra, bandha hai; svaAzraya utpanna huA, vaha abandhabhAva hai, eka hI baat| tIna kAla-tIna loka meM siddhAnta siddha (huA hai) vaha badalegA nhiiN| samajha meM AyA? yaha zloka AdhAra meM diyA thaa| 89 zloka kA AdhAra thaa| aba 90 (gAthA) samyaktvI hI paNDita va pradhAna hai jo sammatta-pahANa buhu so tiloy-phaannu| kevaNa-NANa vi lahu lahai saasy-sukkh-nnihaannu||90|| jo samyaktva pradhAna budha, vahI triloka prdhaan| pAve kevalajJAna jhaTa, zAzvata saukhya nidhaan|| anvayArtha - (jo sammatta-pahANa) jo samyagdarzana kA svAmI hai (buhu) vaha paNDita hai (so tailoya pahANu) vahI tIna loka meM pradhAna hai (sAsaya sukkha
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 227 NihANu kevala NANa va lahu lahai ) so avinAzI sukha ke nidhAna kevalajJAna ko zIghra pA letA hai| samyaktvI hI paNDita va pradhAna hai| pradhAna hai na ? pradhAna; pradhAna kA artha mukhya kiyA / bahu kA artha paNDita kiyA hai| jo sammatta - pahANa buhu so tiloy-phaannu| kevaNa-NANa vi lahu lahai sAsaya- sukkha - NihANu // 90 // o...ho... ! digambara santoM ne kAma kiyA hai na! bahuta saMkSipta zabdoM meM pUrA sAra ... saar| yogasAra hai na! apane svaAzraya se jo paryAya pragaTa huI, usakA nAma yoga kahate haiN| vaha yoga kA sAra hai / para ke Azraya se jo rAga hotA hai, vaha yogasAra nahIM hai| samajha meM AyA ? jo samyagdarzana kA svAmI hai... buhu vaha paNDita hai / AhA... hA... ! vahI paNDita hai| bhagavAna AtmA... AtmA samajhe vaha paNDita, dUsarA paNDita kauna hai ? gyAraha aMga nau pUrva bhI ananta bAra par3ha gayA, vaha paNDita nahIM huA, phira nAza ho gyaa| gyAraha aMga nau pUrva par3hA, AtmA kA Azraya nahIM liyA, samyagdarzana nahIM huA (to) gyAraha aMga pUrva naSTa huA, nigoda meM calA gyaa| nigoda meM akSara ke anantaveM bhAga (jJAna) raha gayA, itanA kSayopazama, parantu vaha kSayopazama sva kA kahA~ thA ? parAzraya thA, vaha bhI kalyANa kA kAraNa nahIM hai| gyAraha aMga aura nau pUrva kA kSayopazama bhI kalyANa kA kAraNa nahIM hai| samajha meM AyA? kyoMki parAzraya hai / bhagavAna AtmA jJAnamUrti meM ekAgra hokara usameM se jJAna kA kaNa nikAlanA / jJAna kA kaNa! lo, phira kaNa yAda AyA / hai na 'paramArthavacanikA' meM? svarUpa kI kaNikA jAgI - aisA pATha hai / svarUpa kI kaNikA jAgI / dRSTi aura jJAna se svarUpa kI cAritra ke aMza (kI) kaNikA jAgI, (vaha) mokSamArga hai, varanA mokSamArga nahIM hai| paramArthavacanikA, banArasIdAsa... banArasIdAsa mahApaNDita ! yathArtha tattva (kahA hai) / vartamAna paNDitoM para
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 gAthA-90 bahumAna nahIM, hama to saba paNDitoM ko jAnate haiM, ve to eka hI paNDita haiM hama to saba zAstroM ko jAnate haiM, hama to sabase bar3e, zAstra se bar3A kyA hai ? nau pUrva par3hA usameM bar3A kyA AyA? yahA~ kahate haiM samyagdarzana kA svAmI hai... dekho! 'pahANu' kA artha kiyA hai| pradhAna kahA na? pradhAna ! samyaksvarUpa bhagavAna AtmA pUrNa tattva zuddha tattva meM antarmukha hokara jisane sva Azraya samyagdarzana pragaTa kiyA, vahI jagata meM pradhAna athavA svAmI athavA buhu, vahI paNDita hai| usane saba jAnA - aisA kahate haiN| usane saba jaanaa| 'eka jAne saba hota hai, sabase eka na hoya' / AhA...hA... ! use kevalajJAna aayegaa| kevalajJAna kI paryAya jJAnaguNa meM par3I hai, jJAnaguNa meM ananta paryAya par3I hai kevalajJAna kI, ananta paryAya / sAdi-ananta paryAya jitanI hai, ve saba jJAna meM par3I hai| aise jJAyaka kI dRSTi huI to kevalajJAna lAyegA, lAyegA aura laayegaa| eka do bhava meM kevalajJAna lekara chUTegA, usakA kevalajJAna badalegA nahIM - aisI cIja hai| usakI sAkSI to AtmA de yA koI de? samajha meM AyA? AhA...hA...! kahate haiM, bhagavAna AtmA jise samyagdarzana pradhAna hai, jisakI dRSTi meM AtmA pradhAnarUpa se pratIti meM, jJAna meM vartatA hai, vahI jagata meM svAmI, saccA pradhAna puruSa kahA jAtA hai| pradhAna liyA na? sammatta-pahANa buhu so tiloy-phaannu|vhii tIna loka meM pradhAna hai| ratnakaraNDazrAvakAcAra meM bahuta liyA hai| samyaktva to karNadhAra hai, karNa meM AdhAra hai| isa samyaktva ke binA jJAna-cAritra, vrata, saba vyartha hai, patthara jaise haiN| ratna kI, caitanyaratna kI dRSTi apane nirvikalpa svarUpa kA bhAna na huA, taba taka use jJAna nahIM kahA jaataa| tIna loka meM pradhAna hai.... tIna loka meM pradhAna ! o...ho...! leza na saMyama' AtA hai na? chahaDhAlA meM nahIM AtA? 'pai suranAtha jaMjai haiM ' samyagdarzana leza na saMyama, phira bhI suranAtha jaMjai haiM / ghara meM hai hI nahIM, svabhAva meM hI hai| isa bhagavAna AtmA para dRSTi par3e, usameM hI rahA hai| rAga AtA hai, usameM rahA hai ? usameM apanI ruci hai ? vahA~ hai ? bhagavAna AtmA jJAnasvarUpI cidAnanda dRSTi meM anubhava meM AyA to kahate haiM ki
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) tIna loka meM samyagdRSTi pradhAna hai aura sAsaya-sukkha - NihANu kevaNa - NANa vi lahu lhi| avinAzI sukha kA nidhAna... avinAzI sukha kA nidhAna kevalajJAna, hA~ ! paryAya kI bAta hai| avinAzI sukha kI paryAya kA nidhAna kevalajJAna, usa kevalajJAna ko zIghra hI prApta kara letA hai / kevalajJAna ko to bulAtA hai / samyakjJAna, matijJAna, kevalajJAna ko bulAtA hai| samajha meM AyA ? gaNadhara ko bhI sarvajJa kA putra kahA hai / sarvajJa kA putra ! Izu kahate haiM ki Izvara kA putra / yaha to kahate haiM, gaNadhara, sarvajJa kA putra hai / AhA... hA... ! aise yahA~ samyagdRSTi laghunandana hai / hai yA nahIM ? ' te jagamA~hi jinezvara ke laghunandana, jagamA~hi jinezvara ke laghunandana' AtA hai na ? ' bhedavijJAna jagyo jinha ke ghaTa, zItala citta bhayA jina candana, kaili kare zivamAraga mAhi, jagamA~hi jinezvara ke laghunandana' AhA...hA... ! vahA~ gaNadhara ko sarvajJa kA putra kahA hai| yahA~ to samyaktvI ko kevalajJAna kA putra kahA hai, laghunandana / sAdhu bar3e nandana haiM, samyaktvI laghunandana haiN| apanA sarvasva sampUrNa caitanya prabhu meM dRSTi karake, usake Azraya se jahA~ prabhutva pragaTa huA to vaha kevalajJAna kA laghunandana hI hai / AhA... hA... ! jaba taka aisI antara meM mahimA na Ave aura apane kSayopazama jJAna kI... samajha meM AyA ? yA kisI rAga kI mandatA kI adhikatA dRSTi meM rahe aura samyagdRSTi ko, ki jo apane svarUpa kI dRSTi hai, usakI adhikatA, apane se bhinna adhika hai - aisA bahumAna na Ave, taba taka use svadravya kA AzrayabhAva pragaTa nahIM hotA / AhA... hA... ! samajha meM AyA ? 229 - yogasAra ! samyagdarzana sarva guNoM meM pradhAna hai| aba thor3A vistAra kreNge| samasta guNoM meM mukhya mUla to yaha hai / 'daMsaNa mUlo dhammo ' * bhagavAna kundakundAcAryadeva kA vAkya hai| yahA~ cAra vAkya likhe haiN| 'daMsaNa mUlo dhammo', 'dravyadRSTi hI samyagdRSTi', ' darzanazuddhi se Atmasiddhi', yahA~ 'pUrNatA ke lakSya se zuruAta, vahI vAstavika zuruAta hai'| cAra cAkale hai| cAra, samajha meM AyA ? daMsaNa mUlo dhammo ... dharma bhale hI cAritra parantu usakA mUla to darzana hai| mUlaM nAsti kutoH zAkhA - jahA~ mUla hI nahIM vahA~ vRkSa kaisA, jJAna kaisA, tapa kaisA, nirjarA kaisI ? samajha meM AyA ? kahate haiM, samyagdarzana sarva guNoM meM pradhAna hai| isake hote hue jJAna samyagjJAna
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 gAthA - 90 va cAritra samyakcAritra ho jAtA hai / jaise, 1 ke aMkasahita bindI saphala hotI hai..... eka aMka ho eka to bindI saphala hai| nau ko bar3hA detI hai, to usa aMka kI pradhAnatA hai, bindI kI pradhAnatA nahIM / asaMkhyAta ananta bindiyA~ hoM to ( parantu ) eka ke binA saMkhyA kisa prakAra karanA ? bindI ( aMka ke) binA saphala nahIM to niSphala hai| nahIM to niSphala hotI hai, vaise samyaktasahita jJAna va cAritra mokSa kI tarapha le jAnevAle haiN| kyoMki apane dravyasvabhAva kI dRSTi svasanmukha, sva Azraya se huI, vahI darzana svasanmukha meM le jAne kA kAraNa hai, vahI dRSTi svasanmukha meM le jAne kA kAraNa hai, kyoMki svasanmukha meM le jAne para, le jAne se kevalajJAna ho jAegA, samajha meM AyA ? samyagdarzana meM vyavahAra se, vikalpa se bhI vaha to mukta hai / vyavahAra hai avazya, hotA hai parantu samyagdarzana kA dhyeya svarUpa meM hai, dRSTi dravya para hai, paryAya kA pariNamana dravya para ho gayA hai, vaha rAga se to mukta hai| vaha samyagdRSTi krama-krama se mokSa kI ora le jAnevAlI hai arthAt abandha pariNAma kI ugratA tarapha le jAnevAlA samyagdarzana hai / bandha pariNAma kI tarapha se chUTatA hai, abandha pariNAma kI tarapha le jAnevAlA hai / AhA... hA... ! kyoMki abandha svabhAvI dravya, abandha svabhAvI aisA dRSTi meM AyA to abandha svabhAvI pariNAma bhI usake sanmukha calA jAtA hai| abandha svabhAvI pariNAma kaho yA mokSa kA mArga kho| mokSamArga kaho yA abandha pariNAma kaho ( ekArtha hai ) / jaba samyagdarzana, abandha svabhAvI dravya ke Azraya se utpanna huA to vaha krama-krama se abandha pariNAma kI tarapha hI jhukatA hai, kevalajJAna taka le jAtA hai| samajha meM AyA ? yadi samyaktva na ho to kevala puNya bA~dhakara saMsAra ke bhramaNa ke hI kAraNa hai| sva kA Azraya nahIM huA aura para ke Azraya se dayA, dAna, vrata, pUjA, bhakti karatA hai to puNya hai, saMsAra kA kAraNa hai / bandha kA kAraNa kaho yA para kA Azraya bhaTakane kA kAraNa hai| jaise mUla ke binA vRkSa nahIM hai ... mUla ke binA vRkSa hotA hai ? nIMva ke binA ghara nahIM hai, vaise hI samyaktva ke bIja binA dharmarUpI vRkSa nahIM hotA... kaho samajha meM
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga - 2) 231 AyA? jise aneka zAstroM kA jJAna ho parantu samyaktva na ho to vaha jJAnI paNDita nahIM hai / oho...ho... ! eka meMDhaka, AtmA kA Azraya karake - yaha Ananda hai... nau tattvoM ke zabda kA khyAla nahIM (parantu ) yaha atIndriya AnandasvarUpa hai, yaha inase viruddha jo rAgAdi haiM, ve Ananda kI jAti nahIM haiM, duHkha hai| basa ! isameM saba A gayA, Ananda kA pUrNa svarUpa vaha jIva hai, usase viruddha vaha ajIva hai / Ananda kI ora kI ruci, prIti kA pariNamana honA, vaha saMvara- nirjarA hai| usase rAga (viparIta hai), vaha Azrava-bandha kA jJAna huaa| samajha meM AyA ? zabdoM kI koI AvazyakatA nahIM hai, vahA~ bhAva kI AvazyakatA hai| bhagavAna AtmA atIndriya Ananda kA sparza huA to sArA - navatattva kA jJAna ho gyaa| samajha meM AyA ? atIndriya Ananda ruci, bhAsa huA, vedana huA to pUrA AtmA atIndriya Anandamaya hai, vaha jIva huaa| vaha paryAya pragaTa huI, vaha saMvara nirjarA hue inase viruddha jitane yaha puNya-pApa ke vikalpa AkulatA hai, vaha Ananda kI jAti nahIM, usakA jJAna ho gayA aura isa dravya se viruddha dUsare dravya haiM, yaha AnandamUrti pUrNa hai, isase viruddha haiM, ve saba ajIva haiM / mumukSu : aisI vidyA kahA~ se yAda rakhanA ? uttara : yaha AyI na, dekho na ! yaha kahate haiM na, kyA kahate haiM ? vidyA kyA vahA~ kahIM raTanA hai ? zabda raTanA hai ? antarmukha kI dRSTi huI, vahA~ sarvasva huaa| yaha pATha to calatA hai / pATanIjI ! AhA... hA... ! samajha meM AyA ? samyaktva na ho to vaha jJAnI paNDita nahIM hai, samyaktva ho to hI vaha jJAnI hai| usakA zAstra jJAna saphala hai| dvAdazAMga vANI kA sAra yahI hai ki apane A ko paradravyoM se, parabhAvoM se bhinna.... paradravya aura paradravya ke lakSya se utpanna hue bhAva, unase bhinna zuddha dravya jAnA jAe.... akelA prabhu zuddha svarUpI jAne, samajha meM AyA ? vahA~ yaha kahA na ? chaThavIM gAthA meM yaha kahA, paradravya se bhinna ' upAsyamAnaH ' aisA zuddha kahA jAtA hai| yaha 'samayasAra' kI chaThavIM gAthA 'Na vi hodi appamatto Na pamatto' paradravya se bhinna, upAsyamAnaH kyoMki paradravya se lakSya chor3akara yahA~ upAsyamAna to zuddhatA pragaTa huii| zuddhatA pragaTa huI to yaha pUrA ( AtmA ) zuddha hai, usake lie zuddha
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 gAthA-90 hai| zuddha paryAya pragaTa na ho to vaha zuddha dravya AyA kahA~ se? vahA~ aisA kahate haiN| 'upAsyamAnaH' use kahate haiN| samajha meM AyA? apanA AtmA zuddha hai| 'Na vi hodi appamatto Na pamatto jANago du jo bhaavo| evaM bhaNaMti suddha' - yaha zuddha hai - aisA kise huA? jisako paradravya kA lakSya, Azraya chor3akara apanI ora kA upAsyamAna huA to paryAya ne dravya kI sevA kI to paryAya meM zuddhatA pragaTa huI, usa zuddhatA se jAnA ki yaha zuddha hai, zuddha to trikAla dravya zuddha hai| samajha meM AyA? taba trikAla dravya zuddha hai| paryAya ke vedana binA yaha zuddha hai, yaha AyA kahA~ se? vahA~ aisA kahate haiN| samajha meM AyA? bhagavAna AtmA jJAyaka zuddha parantu isa zuddhatA ke bhAna binA paradravya se haTakara nijadravya kA Azraya liyA to Azraya kI paryAya meM zuddhatA AyI aura zuddhatA dvArA (jAnA ki) yaha dravya zuddha hai| trikAla dravya zuddha hai, yaha trikAla dravya zuddha hI hai| samajha meM AyA? isa dvAdazAMga kI vANI kA sAra yaha hai ki parabhAvoM se bhinna zuddhadravya jAnA jAye... varanA to vastu, dravya to zuddha hI hai parantu zuddha hai - aisA bhAsa Aye binA zuddha kisane mAnA? samajha meM AyA? vaha trikAla zuddha hai parantu trikAla zuddha hai, vaha kahIM vANI kA viSaya hai ? kyA dhAraNA kA viSaya hai ? vaha zuddha hai; paradravya kA lakSya vyavahAra kA (lakSya) arthAt parAzraya chor3akara svadravya kA Azraya liyA to samyagdarzana jJAna kI zuddhatA huI usake dvArA (jAnA ki) yaha pUrA zuddha hai, use zuddha hai, use dravya zuddha hai| samajha meM AyA? paradravya ke Azraya se azuddhatA kA sevana hai aura yaha dravya zuddha hai - aisA kahA~ se AyA? samajha meM AyA? __ mumukSu : sarvajJa bhagavAna jAnate haiM ki dravya zuddha hai| uttara : sarvajJa bhagavAna jAne, usameM ise kyA AyA? bhagavAna to jAnate haiM, prabhu tuma jANaga rIti, sahU jaga dekhatA ho lAla.... prabhu tuma jANaga rIti, sahU jaga dekhatA ho lAla... nijasattA e zuddha sahUne pekhatA ho lAla...' he nAtha! ApakI jAnane kI vidhi meM pratyeka AtmA sattA se zuddha hai - aisA Apa dekhate ho| kyoMki puNya-pApa hai, vaha kahIM AtmA nahIM hai| karma, zarIra ajIva hai; puNya-pApa, Asrava hai| bhagavAna dekhate haiM - prabhu tuma jANaga rIti
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 233 sahU jaga dekhatA, nijasattA e zuddha sone pekhatA... sampUrNa dravya ko AtmA ko bhagavAna zuddha hI dekhate haiM, parantu ve dekhate haiN| tere dekhane (jAnane) meM Aye binA tujhe zuddha kahA~ se AyA? aisA kahate haiM / AhA...hA...! hai ? mumukSu : ....... uttara : nahIM, sabako dekhate haiM parantu AtmA ko zuddha dekhate haiM - aisA kahate haiN| bhagavAna, AtmA ko zuddha dekhate haiN| ve to dekhate haiM, parantu ve to para haiM, yaha AtmA nhiiN| samajha meM AyA? kevalajJAnI AtmA ko kaisA dekhate haiM ? samasta AtmAoM ko... AtmA ko dekhate haiM to AtmA kyA hai? AtmA zuddha hai| rAga ko dekhate haiM to Asravatattva ko dekhate haiN| karma, zarIra ko dekhate haiM to ajIvatattva ko dekhate haiN| AtmA kyA? tumhAre meM aisA AtmA dekhA hai, bhagavAna samasta AtmAoM ko zuddha hI dekhate haiN| rAga ko dekhate haiM, vaha AtmA nahIM hai - aisA dekhate haiN| use to anAtmArUpa se bhagavAna dekhate haiM / AhA...hA...! samajha meM AyA? ___ eka samaya kI paryAya dekhate haiM, rAgAdi kI eka-eka samaya kI paryAya (dekhate haiM), jar3a kI paryAya eka-eka samaya kI (dekhate haiN)| tIna kAla-tIna loka ke avibhAga praticcheda eka-eka bhinna-bhinnarUpa se dekhate haiM parantu AtmA dekhate haiM, isakA artha kyA? AtmA kise kahate haiM? kyA puNya-pApa ko AtmA kahanA? sAta tattva meM yaha tattva to bhinna hai| sAta tattva hai yA nahIM? to zarIra, vANI, karma, ajIvatattva meM Aye? puNya-pApa tattva, Asravatattva meM aaye| to AtmA kyA hai ? __ Atmatattva meM Asravatattva kA abhAva hai, Asravatattva meM AtmA kA abhAva hai, ajIva meM Asrava kA abhAva hai, isameM to bahuta bar3I bAta hai| karma ke udaya se Asrava hotA hai - aisA kaho to karma kA udaya ajIva paryAya hai| ajIva paryAya hai to Asravatattva (aura ajIva tattva) do eka ho jAte haiN| ajIva, ajIvarUpa se bhagavAna dekhate haiM aura Asrava ko AsravarUpa se dekhate haiN| isa kAraNa se Asrava aura Asrava ke kAraNa se ajIva hai - aisA nahIM hai aura Asrava hai to AtmA hai tathA AtmA hai to Asrava hai - aisA nahIM hai| samajha meM AyA? yaha to sarvajJa paramezvara vItarAgamArga arthAt cAroM ora se vastu ko dekho to satya
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 90 hI khar3A hotA hai; eka hI prakAra khar3A hotA hai| cAroM ora se dekho, hA~ ! vastu satya hai to usameM dUsarA kyA nikle| samajha meM AyA ? samajha meM AtA hai yA nahIM ? subhASacandrajI ! AhA... hA...! 234 'prabhu tuma jANaga rIti... ' parantu yaha to ve jAnate haiM, vahI kahate haiM na? ki bhagavAna ne jaanaa| bhagavAna ne jAnA usameM tujhe kyA ? bhagavAna to tIna kAla-tIna loka ko sAmAnya aura vizeSa eka-eka samaya meM ananta avibhAga praticcheda bhinna-bhinna bhagavAna jAnate haiM, divyajJAna kise kahate haiM ? o...ho...ho... ! jisakI jJAna paryAya akelI nirAvaraNa, nirmalAnanda ho gayI.... lokAloka kyA ? usase ananta gunA ho to jAnane kI tAkata hai| svabhAva kI maryAdA kyA ? jJAna kI eka samaya kI paryAya svabhAva hai / svabhAva meM mApa nahIM, svabhAva meM hada nahIM / amApa... amApa... amApa... isase anantagunA lokAloka ho to eka samaya meM jAnane kI sahaja sAmarthya hai| samajha meM AyA ? paramAtmaprakAza meM dRSTAnta AyA thA na ? belar3I kA dRSTAnta AyA hai| bela kahate haiM ? latA / jahA~ taka bA~sa hai, vahA~ taka bela calatI hai, phira nahIM calatI to usakI tAkata nahIM hai - aisA nahIM hai, bA~sa hai, vahA~ taka calI phira aisI kI aisI Upara car3hatI hai| isI prakAra bhagavAna jJAna meM lokAloka kA maNDapa itanA dikhatA hai, isalie zakti itanI hai aisA nahIM hai| bhagavAna ! usa svabhAva kI maryAdA nahIM hai / AhA... hA... ! svabhAva kise kahate haiM ? paramANuoM kA svabhAva kise kahate haiM ? oho...ho... ! eka samaya meM paramANu eka pradeza se dUsare pradeza meM gati karatA hai, dUsare samaya meM caudaha brahmANDa gati karatA hai kAraNa kyA ? kAraNa kyA ? dravya-guNa kAraNa hai ? ve to trikAla par3e haiM / kAla kAraNa hai ? kAla karaNA likhA hai, paMcAstikAya meM likhA hai - kAla karaNA... pudgala aura jIva ko pudgala karanA... yaha ho| lAo siddhAnta ! eka rajakaNa paramANu paoNinTa eka samaya meM itanA jAtA hai| dUsare samaya caudaha brahmANDa calA jAe kAraNa kauna ? kAraNa kyA, vaha paryAya kA svataH svabhAva hai / dravya-guNa ke kAraNa nahIM / dravya-guNa to trikAla par3e haiN| pahale bhI eka samaya calA taba dravya-guNa par3e haiM, kAla to nimitta hai| kAla karA detA hai use ? kyA hai ? bhagavAna ! svabhAva kI cIja hI aisI hai / - -
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 235 paMcAstikAya meM kahA hai - dharmAstikAya, adharmAstikAya lokaparyanta hai / phira AkAza hai, lokasvabhAva - aisA AyA hai| loka kA svabhAva sunanevAle ko bhagavAna ne aisA kahA hai| loka kA svabhAva, AtA hai yA nahIM ? loka svabhAva AtA hai| AcAryoM ne to bahuta DAlA hai, bahuta spaSTa kiyA hai, o.... ho...! kAraNa kyA! lAo, batAo / eka paramANu dUsare samaya meM caudaha brahmANDa jAtA hai, pahale nIce ho ekadama tala meM, hA~! sAtaveM naraka meM aura vahA~ se eka pradeza aisA U~cA Ave, basa ! itanA / eka pradeza se dUsare pradeza meM, dUsare samaya meM vahA~ se TheTha siddha (zilA taka jAtA hai) / kAraNa kauna ? kAraNa nikAlo ? koI kAraNa batAo ? nyAya se to vicAra karanA par3egA yA nahIM ? mumukSu : usa samaya kA kAla balavAna / uttara : kAla kyA balavAna ? ai.... paNDitajI ! bhagavAna ! yaha svabhAva acintyatA hai prabhu ! jar3a kI eka samaya kI acintyatA aisI, to AtmA ke eka samaya ke jJAna kI paryAya kI acintatA kI kyA bAta karanA ? mumukSu : aisA mAne to nimitta kA jora calA jAtA hai| uttara : bhAI ! nimitta hai, kauna inakAra karatA hai ? parantu nimitta, nimitta ke ghara meM hai| kyA yahA~ ghusa gayA hai ? aura usake kAraNa yaha paryAya hai ? nimitta pahale nahIM thA ? phira nimitta meM kyA huA? eka samaya meM caudaha brahmANDa calA to kAraNa kyA ? lAo, batAo ? nimitta kaho to nimitta kauna ? nimitta to sadA eka samAna par3A hai| bhagavAna ! aisA nahIM hotaa| usa svabhAva kI mahimA AnI caahie| o...ho... ! jise jJAna nahIM, aura dUsare samaya meM eka samaya meM caudaha brahmANDa calA jaae| samajhe ? gati kI ugratA kA apanA svabhAva hai| yaha to kevalajJAna kI eka samaya kI paryAya kise nahIM jAne ? AhA... hA... ! eka samaya kI, hA~! paramANu eka samaya meM aisA calA jAtA hai| yaha to tIna kAla - tIna loka anantagunA ho to bhI jAne) / hA~! ve kala kahate the| dekho ! eka samaya ke itane bhAga par3a gaye, aisA ratanacandajI , caudaha brahmANDa kA calA na ? paNDitajI ! to eka samaya meM itane bhAga pdd'e| are...! ne kahA,
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 gAthA - 90 bhagavAna bhAga nahIM / are bhAI ! yaha to usakA eka samaya kI gati kI ugratA kA svabhAva hai, samaya kA kyA bhAga par3e ? samaya kA bhAga par3atA hai ? samajha meM AyA ? yahA~ kahate haiM, bhagavAna AtmA paradravyoM se aura parabhAvoM se bhinna zuddha dravya jAne aura zaMkArahita vizvAsa meM lAve, vahI nizcayasamyagdarzana hai / yaha koI bAhara kI cIja hai ? usakA AtmA svIkAra karanA cAhie na ! mAno, parantu kisa prakAra mAnanA ? gadhe ke sIMga mAno, parantu vaha hai hI nahIM kisa prakAra mAne ? jo cIja hai, usakA Azra karake yathArtha niHzaMka huA o...ho...! yaha bhagavAna AtmA ananta kevalajJAna kA peTa par3A hai, usakI paryAya tIna kAla-tIna loka ko jAnatI hai, usase bhI anantagunA jAne aisI aisI anantagunI paryAya eka jJAnaguNa meM par3I hai - aise svadravya kI dRSTi huI to kahate haiM ki usakA nAma nizcaya samyagdarzana hai, vaha cauthe se hotA hai| abhI kahate haiM ki cauthe, pA~caveM, chaThaveM meM vyavahAra samyagdarzana hotA hai, bAkI nahIM / are! bhagavAna cauthe se hai, prabhu ! tU kyA karatA hai ? mumukSu : ATha karma jora karate haiN| uttara : jora-bora usake ghara rhaa| karma kA jora usake ghara, isake ghara meM jora ghusa jAtA hai ? samajha meM AyA ? tIna loka kI sampatti samyagdarzana ke lAbha ke sAmane kucha hisAba meM nahIM hai| tIna loka kI sampatti kyA, dhUla hai| samajhe? eka samaya meM jAnane yogya hai, Adara karane yogya kahA~ ? tIna loka kI sampatti hai? eka nIca cANDAla puruSa yadi samyagdarzanasahita ho vaha pUjanIya deva hai... paNDitajI ! ratnakaraNDa zrAvakAcAra meM AyA hai na ? bhasma se Dha~kI huI agni... bhasma se Dha~kI huI agni hai, agni hai| jvAjalyamAna agni I AhA...hA...! cANDAla deva hai / samyagdarzana kI kyA mahimA hai, ise loga nahIM smjhte| dravya kI to bAta hI kyA karanA ! o...ho... ! aisI samyagdarzana kI paryAya jisameM ananta par3I hai| samyagdarzana paryAya pragaTa huI to ananta... ananta... ananta... sadA rahatI hai yA nahIM ? sAdi ananta; bhale vaha paryAya nahIM parantu sAdi ananta paryAya hai, ve sabhI andara zraddhA meM par3I haiN| dravya kI to bAta kyA karanA ! kahate haiM ki samyagdarzana kI mahimA... vaha
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga - 2) 237 pUjanIya deva, cANDAla puruSa bhI... oho....! alpa kAla meM vaha cAritra dhAraNa karegA, cANDAla bhI mukti prApta karegA / parantu eka nauveM graiveyaka kA ahamindra samyagdarzana ke binA pUjya nahIM hai| nauveM graiveyaka calA jAe itanI kriyA pAlana kare, camar3I utArakara namaka chir3aka de (to bhI) krodha na kre| dUsare deva loka kI indrANI Ave to bhI vicalita na ho| usameM kyA huA ? sadravya kI dRSTi hue binA nauveM graiveyaka kA deva bhI pUjya nahIM hai| nauveM graiveyaka, 31 sAgara, ahamindra saba smaan| ahaM... ahaM... ahaM... indra saba samAna, parantu ve pUjya nahIM / AhA...hA... ! bhAI ! bhagavAna AtmA kI mahimA hai / AtmA kI mahimA kI jahA~ dRSTi huI, usakI kyA mahimA kahanA ! eka gRhastha samyagdarzanasahita hove to vaha aise muni se uttama hai... yaha to AyA na? gRhasthoH basa! yaha, mithyAdarzanasahita vyavahAra cAritra kA pAlana karatA hai| samyagdarzanasahita naraka kA vAsa bhI uttama hai, samyagdarzanarahita svarga kA vAsa bhI bhalA nahIM hai / AhA... hA... ! pahalA samyagdarzana arthAt dravya-mokSa, dravya kA mokSa, mokSa ho gyaa| samajhe ? amRtacandrAcAryadeva ke kalaza meM muktaeva AtA hai| suna to sahI ! parantu bhAvamokSa kI paryAya thor3I bAkI hai| samyagdarzana kA itanA mAhAtmya isalie kahA gayA hai ki usakI prApti hone para anAdi kAla kA andhakAra miTa jAtA hai aura prakAza ho jAtA hai / saba Agama bheda su ura vasai.... samasta Agama meM kyA kahA ? vaha usake jJAna meM A jAtA hai / use bAhara DhU~r3hanA nahIM pdd'taa| samasta Agama kA rahasya - caudaha pUrva meM bAraha aMga meM kyA kahanA hai ? kaise hai ? yaha samyagdarzana meM A jAtA hai| jo saMsAra priya lagatA thA, vaha aba tyAgane yogya bhAsita hotA hai / andhakAra gayA, prakAza huA; saMsAra AdaraNIya thA, vaha aba chor3ane yogya ho gyaa| pUrA saMsAra, pUrA saMsAra jisa bhAva se tIrthaMkara gotra bA~dhe, vaha bhAva bhI heya hai / sAMsArika indriyasukha grahaNa karane yogya bhAsita hotA thA, vaha tyAganeyogya bhAsita hotA hai / AhA... hA... ! anAdi mithyAtva meM indriya ke sukha meM ruci thI, vaha sa
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 90 heya ho gyaa| apanA atIndriya Ananda sukha apane meM hai aisI ruci meM sampUrNa AtmA kA Adara ho gayA, tIna loka ke indriyasukha kA dRSTi meM tyAga ho gyaa| samajha meM AyA ? jisa atIndriya svAdhInasukha kA patA nahIM thA, usakA patA laga jAtA hai aura usakA svAda bhI Ane lagatA hai / sarvaguNAMza vaha samyaktva / ananta guNa kA piNDa vaha dravya aura dravya kI ruci se jahA~ antara pariNamana huA to sarva guNoM kA aMza vyaktirUpa se pragaTa na ho to sarvaguNAMza, sarva guNa ke dhAraka dravya kI dRSTi huI kahA~ se ? samajha meM AyA? samyagdarzana kI paryAya pragaTa huI, Ananda paryAya pragaTa huI, svarUpAcaraNa kI pragaTa huI, svacchatA kI pragaTa huI, prabhutA kI pragaTa huI, aura svarUpa ke kartA-karma-karaNa kA aMza bhI pragaTa huaa| samasta guNoM kA aMza pragaTa huA / 238 - samyagdRSTi ko saccA jJAna hotA hai ki merA Atmadravya paramazuddha jJAtAdRSTA paramAtmasvarUpa hai, merI sampatti mere hI avinAzI jJAna, darzana, sukha, vIryAdi guNa haiN| (ajJAnI jIva) isa dhUla ko sampatti mAnate haiM, yaha mila aura mAlika dhUla aura phUla, mUr3ha hai| mAlika kisakA ? paracIja kA mAlika kahA~ se huA ? sahajAtmasvarUpa, sahajAtmasvarUpa caitanyasvabhAvI... sahajAtmasvarUpa caitanyasvabhAvI / mumukSu : mila mAlika mUr3ha hogA ? uttara : mAne vaha mUr3ha hI hai aura kyA hai ? mUr3ha ko sIMga ugate haiM ? paravastu kA svAmI tU kahA~ se huA ? eka cIja ke do svAmI ? usakI paryAya aura dravya-guNa kA vaha svAmI aura tU bhI svAmI, eka cIja ke do svAmI kahA~ se Aye ? mumukSu : mila mAlika bar3e kahalAte haiM ? uttara : dhUla bhI nhiiN| bar3A kise kahanA ? yahA~ to samyagdarzana- caitanya kA svAmI huA, vaha bar3A huaa| e... malUkacandabhAI ! tumhAre do karor3a aura tIna karor3a kA kucha nahIM / mumukSu : hamAre lie ginatI hai, Apake lie nahIM / uttara : dhUla meM bhI vahA~ ginatI nahIM hai, saba duHkha kA vistAra hai| merA ahaMbhAva aba mere AtmA meM hai aura mamakArabhAva mere hI guNoM meM hai... maiM
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 239 AtmA aura guNa mere... aisA / yaha guNa mere, dUsarA kucha merA nahIM hai| pahale meM karmajanita apanI avasthAoM ko merA mAnatA thA ki maiM nArakI hU~, tiryaMca hU~, manuSya hU~, deva hU~, sundara hU~,... ye saba mAnyatA calI gyii| rogI hU~, nirogI hU~, krodhI hU~,... sundara huuN| yaha sundara to jar3a kI dazA hai, tU sundara kahA~ se AyA? maiM vaktA hU~, vaktA jar3a kI paryAya hai, vaktA kahA~ se huA? samajha meM AyA? sabakA abhimAna calA gyaa| maiM vaktA hU~, do ghaNTe ThIka se bola sakatA hU~, hA~! bhagavAna tere pAsa vANI hai ? tere pAsa vikalpa bhI nahIM to vANI kahA~ se AyI? vaktA tU hai ? mUr3ha hai| aisI dRSTi samApta ho gyii| maiM to vaktA bhI nahIM hU~ aura mauna bhI nahIM hU~, vaha to jar3a kI cIja hai| samajha meM AyA? nirogI, krodhI, mAnI, mAyAvI, lobhI, strI, puruSa, napuMsaka, deha kI (sthiti hai), maiM kahA~ huuN| bhagavAna ! duHkhI, sukhI, puNya kA kartA, pApa kA kartA,... lo! saba calA gyaa| eka caitanya ravi-sUrya ugA, caitanya ravi sUrya samyagdarzana huA, vahA~ saba andhakAra calA gyaa| jarA rAga hai, zubhabhAva, tIrthaMkara gotra bA~dhe usakA to kartA hotA hai na? samyagdRSTi ko hI aisA rAga AtA hai parantu vaha rAga kA kartA nahIM hai, A jAtA hai, ba~dha jAtA hai| paropakArI hU~ - ajJAnI aisA mAnatA hai| maiM paropakArI huuN| kauna paropakArI hai ? tU kyA dUsare kA kucha kara sakatA hai ? dAnI hU~, tapasvI hU~, tapasyA karatA hai, zarIra meM bahuta tapasyA kI, vidvAna hU~, lo! itanA jJAna hai ki hajAroM zAstra hameM pAnI ke pUra kI taraha yAda hai| pAnI kA pUra calatA hai na, aise... aise...? usameM kyA huA? bhagavAna ! vaha to bAhara kI sampatti hai| vidvAna hU~ - yaha dRSTi to mUr3ha hai / AhA...hA... ! mUrkha hU~ aura vidvAna hU~, donoM paryAya kA dharma hai; AtmA ko kyA hai ? vratI hU~... lo! eka samaya kI paryAya vratI huI, use apanI mAnatA hai| zrAvaka hU~, muni hU~... yaha bhI vartamAna paryAya kA abhimAna hai| rAjA hU~, pradhAna hU~, isI prakAra paravastuoM ko apanI mAnakara mamatA karatA thA ki merA dhana hai, kheta hai, makAna hai, gA~va hai, rAjya hai, mere vastra haiM, AbhUSaNa haiM... ityAdi bahuta bAta lI hai| aise ahaMkAra-mamakAra meM andha hokara rAta-dina karmajanita saMyogoM meM hI krIr3A kiyA karatA thaa| samajha meM AyA? iSTa kA grahaNa aura aniSTa ke tyAga meM udyamI thA....
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 gAthA-90 kaho, anukUla hove to ThIka, pratikUla hove to aThIka - aisI dRSTi mithyAtva meM thii| samyagdarzana meM to anukUla ThIka aura pratikUla aThIka - aisA kucha hai hI nhiiN| kitanA tyAga ho gayA - aisA kahate haiM / samyagdRSTi sampUrNa saMsAra kA saMyasta hai| A gayA na apane - vAstavika saMyasta vaha hai| rAga vyavahAra bhI AdaraNIya nahIM, para AdaraNIya nahIM, yaha sabakA tyAga ho gyaa| (isalie) saMyasta yaha hai| adbhuta bAta, bhAI ! jisakA Adara nahIM thA, usakA Adara haA. jisakA Adara thA. usakA jJAna ho gayA. jJeya hai. basa! galATakhA gayI, dRSTi gulATa khA gyii| usakA mAhAtmya kauna kare? samajha meM AyA? ajJAna kA nAza hote hI samyagdRSTi ko parabhAvoM meM ahaMkAra aura para padArthoM meM mamakAra bilkula dUra ho jAtA hai| lo ! jaba taka vaha ghara meM rahatA hai, taba taka karma ke udaya ko udaya mAnakara gRhastha ke yogya saba laukika kriyA ko AtmA ke kartavya se bhinna jAnatA hai... yaha rAgAdi, zarIrAdi kriyA merI nahIM hai| usameM lipta nahIM ho jAtA, andara meM vairAgI rahatA hai| kaho, samajha meM AyA? sadA bhedavijJAna dvArA apane zuddha AtmA ko bhinna dhyAtA hai... dhIre-dhIre nirmala hokara, sAdhu hokara kevalajJAna ko prApta karatA hai| samyaktva ke samAna koI mitra nahIM hai, vahI saccA mitra hai, jo saMsAra ke duHkha se chur3Akara nirvANa meM pahu~cA detA hai| lo, AtmAnuzAsana kA uddharaNa diyA hai| zAntabhAva jJAna-cAritra tapa kA mUlya kaMkara-pASANa ke samAna hai... samyagdarzana ke binA zAntabhAva, jJAna ho... bodhavRttatapasAM pASANasyeva gauravaM puMsaH AhA...hA...! AcArya ne kyA bAta kI hai ! kaMkara-patthara samAna samyagdarzana ke binA tuccha hai, yadi samyaktvasahita ho to unakA mUlya mahAna ratna samAna ho jAtA hai| samyakjJAna Adi yathArtha ho gye| kImata samyagdarzana kI hai, samajha meM AyA? vaha mukhya hai, vaha paNDita hai, vaha sarvasva hai, vaha svabhAvasanmukha kI gati karane meM samyagdarzana mukhya hai / para se vimukha aura sva se sanmukha... yaha samyagdarzana mukhya hai| samyagdarzana jaisI koI cIja jagata meM mahimAvAlI nahIM hai| kevalajJAna, cAritra kI bAta kyA karanA parantu yaha to pahalI cIja meM samyagdarzana kI itanI mahimA kI hai| vizeSa kaheMge..... (zrotA - pramANa vacana gurudeva!)
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ AtmA meM sthiratA saMvara va nirjarA kA kAraNa hai ajarU amarU guNa-gaNa-Nilau jahiM appA thirU tthaai| so kammehiM Na baMdhiyau saMciya-puvva vilaai||91|| ajarAmara bahuguNa nidhi, nija meM sthita hoy| karmabandha nava nahiM kare, pUrva baddha kSaya hoy|| anvayArtha -(jahiM ajarU amarU guNa-gaNa-Nilau appA thirU ThAi) jahA~ ajara-amara guNoM kA nidhAna AtmA sthira ho jAtA hai ( so kammehiM Na baMdhiyau) vahA~ vaha AtmA navIna karmoM se nahIM ba~dhatA hai (puvva saMciu vilAi) pUrva meM saJcita karmoM kA kSaya karatA hai| vIra saMvata 2492, ASAr3ha kRSNa 14, gAthA 91 se 92 ravivAra, dinAGka 17-07-1966 pravacana naM. 37 yogasAra calatA hai, usakI 91 vIM gaathaa| AtmA meM sthiratA saMvara va nirjarA kA kAraNa hai - yaha usakA zIrSaka hai| ajarU amarU guNa-gaNa-Nilau jahiM appA thirU tthaai| so kammehiM Na baMdhiyau saMciya-puvva vilaai||91|| dekho! kyA kahate haiM ? jahA~ ajara-amara guNoM kA nidhAna... aisA zabda prayoga kiyA hai! yaha AtmA ajara-amara hai| ajara-amara... use kabhI jIrNatA - vRddhAvasthA lAgU nahIM par3atI hai| zAzvat dhruva sat tattva akRtrima - nahIM kiyA huA - zAzvat svabhAva kI mUrti - aisA AtmapiNDa, vaha ajara hai, use koI jIrNatA lAgU nahIM par3atI, usake guNa ko bhI jIrNatA lAgU nahIM pdd'tii| vaha to guNI aura guNa saba eka hI cIja hai na! samajha meM AyA?
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 91 bhagavAna AtmA ajara arthAt usameM jIrNatA nahIM aura usameM maraNa arthAt abhAva nhiiN| vaha guNa kA piNDa prabhu, mahAsattA caitanya satsvarUpa anAdi - ananta, ajanma aura amaraNa... use janma bhI nahIM aura maraNa bhI nahIM - aisA zAzvat tattva hai| aisA guNoM kA nidhAna AtmA sthira ho jAtA hai / jaba aise AtmA meM sthira ( ho jAtA hai), anAdi se puNya-pApa ke vikalpa aura rAga meM sthira hone se bandhana hai| rAga-dveSa, puNya-pApa ke bhAva meM sthira hone se bandhana hai aura AtmA, rAga-dveSa vikalparahita AtmA hai, usameM sthira hone se, pahale zraddhA meM pUrNAnanda kI pratIti anubhava meM karake, phira sthira hone se saMvara- nirjarA hote haiM / saMvara - nirjarA kI kriyA-karma kA rukanA aura karma kA khiranA, usakI kriyA apane zuddha svarUpa meM sthira honA, vaha eka hI kriyA hai / kaho, samajha meM AyA ? sthira ho jAnA / 242 vahA~ vaha AtmA navIna karmoM se nahIM ba~dhatA hai.... kyoMki apanA svarUpa samyagdarzana meM zuddha caitanya kI dRSTi kI to zuddha caitanya kI sthira hone se navIna karma bilkula nahIM ba~dhate haiM aura pUrva ke saMcita karmoM kA kSaya karatA hai / arthAt purAne karma kSaya ho jAte haiN| kartA hai - aisA kahA jAtA hai / puvva saMciya vilAi / pUrva ke saMcaya kA nAza ho jAtA hai| pUrva ke saMcaya kA nAza ho jAtA hai / utpAda-vyaya- dhruva tInoM le liye| kyA kahA ? bhagavAna AtmA dhruva ajara-amara hai, usameM sthira honA vaha, utpAda - paryAya nirmala aura pUrva kI azuddha avasthA hai, usakA nAza hotA hai| yahA~ karma kI apekSA lI hai, azuddha avasthA kA vyaya hotA hai, zuddha avasthA kI utpatti hotI hai, aura jisameM sthira hai vaha to dhruva kAyama hai| samajha meM AyA ? yaha dhArmika kriyA ! jainadharma kI yaha kriyA / dhruva svabhAva caitanyabimba, mahAsattA meM ruci, pariNati karake sthira honA hI saMvara, nirjarA kI jainamArga kI dhArmika kriyA hai| maMgaladAsabhAI ! hai ? mumukSu : eka meM A gayA hai, zAstra meM to saba / uttara : dekho na ! zAstra kA saba kathana isake lie hai| zAstra meM lAkha bAta ho, bAta to samajhane ke lie saba kI hai yA nahIM.... vastu yaha /
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 243 caitanya bhagavAna ne ananta guNa zAzvat par3e haiN| zAzvat aura vastu zAzvat hai| zakti - svabhAva-guNa zAzvat / usameM sthira, pahale dRSTi karake, dRSTi usameM lagAnA, usameM ruci huI aura svarUpAcaraNa bhI huA, phira vizeSa sthira honA cAritra hai| usase saMvara aura nirjarA utpanna hotI hai aura Asrava tathA bandha kA vyaya hotA hai| dhrava meM lakSya aura ruci karane se tathA sthira hone se saMvara-nirjarA kI paryAya kA utpanna honA aura azuddha Asrava-bandha kA nAza honA (hotA hai)| ajIvatattva to aisA hai ki yahA~ Asrava kA nAza hotA hai to karma kI paryAya bhI svayaM ke kAraNa palaTa jAtI hai| kaho, samajha meM AyA? yaha AtmA nizcaya se janma, jarA, maraNarahita avinAzI hai... AtmA janmatA hai? AtmA janmegA? kauna janmatA hai ? isa zarIra ke saMyoga ko loga janma kahate haiN| zarIra ke saMyoga ko janma kahate haiN| yaha zarIra, zarIra... AtmA meM janma kahA~ hai? AtmA janmeM arthAt nayA utpanna hotA hai? AtmA mare arthAt nAza hotA hai ? jarA, maraNa, janma se rahita bhagavAna AtmA avinAzI sAmAnya aura vizeSa guNoM kA samUha hai| lo! AtmA meM astitva, vastutva Adi sAmAnyaguNa anAdi se haiM / sAmAnya kA artha, jo guNa dUsare dravya meM bhI hai (aura) svayaM meM bhI hai, unheM sAmAnya kahate haiM aura apane meM hai tathA dUsaroM meM nahIM - aise vizeSa guNa AtmA meM hai| jJAna, darzana, Ananda, cAritra... kaho samajha meM AyA? ina vizeSa-guNoM kA samUha hai aura yaha vizeSaguNa tathA sAmAnyaguNa jo trikAla hai, unameM ekAgra hone se sAmAnya meM se vizeSa paryAya hotI hai, vizeSa paryAya hotI hai, vaha saMvara-nirjarA hai| samajha meM AyA? mithyAzraddhA meM sAmAnya kA vizeSa meM ajJAna aura rAga-dveSarUpa pariNamana thA, bhagavAna AtmA sAmAnya aura vizeSaguNa kA piNDa hone para bhI, jaba taka rAga, puNya aura nimitta para ruci thI to mithyAtva aura rAga-dveSa kI utpatti hotI thii| jaba bhagavAna AtmA sAmAnya-vizeSaguNa kA piNDa hai, to usa guNa kI dRSTi guNI para gayI to guNa kA vistAra vizeSapane, nirmalaparyAyapane pragaTa huaa| vaha nirmalapane pragaTa huI, usakA nAma saMvara aura nirjarA kahA jAtA hai| kaho, samajha meM AyA?
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 gAthA-91 apane do, tIna dina pahale yaha adhikAra A gayA hai| AtmA meM AnandaguNa hai, Ananda... Ananda.... vizeSa guNa hai, hA~ ! dUsaroM meM nahIM, hai / prazna to kiyA thA, lar3akoM ne pUchA thA, AdamI ko pUchA thA, AtmA meM AnandaguNa hai, usa AnandaguNa kI vyAkhyA kyA? gaNa kI vyAkhyA to yaha hai ki gaNa, dravya ke samparNa bhAga meM aura samparNa avasthAoM meM rahatA hai| dravya use kahate haiM ki guNa ke samUha ko dravya kahate haiN| guNa use kahate haiM ki dravya ke sarva bhAga meM arthAt kSetra aura sarva avasthAoM meM arthAt dazA / AyA thA yA nahIM? hemanta ! kaba? usa dina dUsare lar3ake bhI nahIM hote| samajha meM AyA? apanA AtmA vizeSa guNa-Ananda, vizeSa guNa-cAritra to guNa kI vyAkhyA kyA? guNa to apane dravya meM sarva bhAga meM, sarva bhAga kA artha sarva kSetra meM... dravya to hai, to sarva kSetra aayaa| vaha guNa sarva kSetra meM hai, guNa to bhAva hai aura sarva avasthAoM meM yaha paryAya huii| dravya-kSetra-kAla-bhAva cAroM A gye| yaha AnandaguNa hai, vaha apanI paryAya meM pratyeka avasthA meM Ananda hai paranta jaba taka use puNya-pApa kI ruci kI zraddhA hai, taba taka AnandaguNa kI avasthA to hai, vaha AnandaguNa kI avasthA du:kharUpa hai| candubhAI ! kyA kahA, samajha meM AyA? AtmA meM AnandaguNa to hai| trikAla atIndriya Ananda kA rasa piNDa AtmA hai| usa atIndriya AnandaguNa kI vyAkhyA kyA? guNa sarva avasthAoM meM rahatA hai, guNa sarva avasthAoM meM rahe aura sarva kSetra meM rhe| sarva avasthAoM meM rahe usakA artha kyA huA? AnandaguNa kisI bhI paryAya kI hAlata meM na ho - aisA nahIM (hotaa)| taba (koI) kahe, saMsArI ajJAnI prANI ko abhI to Ananda nahIM hai, to kahate haiM - rAga kI ekatAbuddhi karatA hai to usa Ananda kI avasthA vahA~ du:kharUpa hai / hai, Ananda kI avsthaa| samajha meM AyA? zazibhAI! kisI guNa kI avasthA na ho, hAlata na ho - aisA tIna kAla meM nahIM hotA hai| bhagavAna AtmA AnandaguNa sampanna prabhu kI hAlata mithyA rAga-dveSa kI ruci meM hai to AnandaguNa kI hAlata, hAlata to hai (parantu) duHkharUpa hai| (yaha kahate hai) AnandaguNa kahanA aura phira hAlata duHkharUpa kahanA...! AnandaguNa kI avasthA AnandarUpa hai ? vaha
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 245 guNa kisI bhI avasthA ke binA nahIM rahatA, to usakA artha kyA huA? candubhAI ! vaha AnandaguNa, guNa kA dhAraka bhagavAna AtmA kI ruci hone se, usakI pratIti, bharosA hone se usa AnandaguNa kI avasthA AnandarUpa pariNamita hotI hai| mukhyarUpa se Ananda kI avasthA AnandarUpa pariNamita hotI hai| gauNarUpa se thoDA da:kha hai paranta vaha bAta gauNa hai| samajha meM AyA? hai ? rAga-dveSa ke pariNAma (hote haiM) vaha vahA~ cAritradoSa hai aura usase viruddha (pariNamana) huA, Ananda se viruddha (pariNamana huA) vaha duHkha-AkulatA hai| samajha meM AyA? 'jaina siddhAnta pravezikA' ina lar3akoM ko AtI hai yA nahIM? bhaI, yaha choTe lar3ake haiM yA nahIM? guNa kise kahanA? AtA hai na? bhAI ! guNa usake dravya arthAt vastu ke pratyeka bhAga meM arthAt usakI pratyeka kSetra kI sthiti avagAhanA meM guNa vyApta hotA hai, rahatA hai aura vaha guNa usakI pratyeka hAlata meM upasthita hotA hai| avasthA binA vaha guNa nahIM ho sktaa| yaha to jaina siddhAnta pravezikA meM lar3akoM ko sikhAve aisI bAta hai| kyA (kahA)? rAjamalajI ! samajha meM AyA? yaha AnandaguNa.... bhagavAna AtmA vizeSaguNa aura sAmAnyaguNa kA samudAya hai - aisA AtmA kA antarmukha hokara vizvAsa, ruci, bharosA, zraddhA kA pariNamana huA to AtmA meM jitane guNa haiM, una samasta guNoM kA aMzarUpa vyaktapane pariNamana samyagdarzana ke sAtha hotA hai, kyoMki samyagdarzana sampUrNa pUre dravya kI pratIti karatA hai| pUrNa dravya ko... to dravya pUrNa guNoM kA piNDa hai, samasta guNoM kA piNDa hai, sampUrNa dravya kI pratIti karane se sampUrNa dravya ke jitane guNa haiM, itane samyakzraddhA meM se jahA~ paryAya pragaTa huI to ananta guNa kI bhI AMzika pragaTa dazA hotI hai| AhA...hA...! aisI sIdhI-sAdI bAta meM bhI gar3abar3a karate haiM, lo! samajha meM AyA? yahA~ yaha svayaM kaheMge, hA~! aisI sAdI bAta hai, bhagavAna ! sIdhI bAta hai| AtmA prasiddha hai, pragaTa hai| vastu hai vaha pragaTa hai yA nahIM? yA apragaTa-DhaMka gayI hai? dravya DhaMka gayA hai ? samajha meM AyA? pragaTa tattva hai, pragaTa tattva hai| pragaTa arthAt hai| hai vaha sattAvAlA tattva hai| sat vaha sattAvAlA, astitvavAlA, satrUpa, satvarUpa hai to
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 91 usake guNa, sat ke guNa zAzvat haiM / jaise, sat zAzvat hai, isI prakAra guNa bhI zAzvat hai / usakI pratyeka avasthA meM guNa nahIM rahe to kahA~ jAe~ ? cimanabhAI ! AhA... hA...! 246 yahA~ to pahale prazna dimAga meM uThA thA / ajara, amara guNoM kA nidhAna... aisA AyA thA na? maiMne kahA, yaha eka bAta ThIka hai / hai to AtmA, saMskRtavAle ko pUchanA cAhie na ? paNDita ko puuchaa| samajha meM AyA ? yaha bhagavAna AtmA to ajara-amara hai to isake guNa bhI ajara-amara haiM aura guNa ajara-amara hai to AtmA bhI ajara-amara hai / AhA...hA...! bAta yaha hai ki isane vizvAsa kI dhAra car3hAI nahIM hai / 'sarANe' samajhate ho? yaha churI sApha nahIM karate ? dhAra lagAte haiM / isI prakAra bhagavAna AtmA svayaM kI zraddhA ke bharose kI dhAra meM car3hAyA nahIM / AtmA ko bharose kI dhAra meM car3hAve to eka saikaNDa ke asaMkhya bhAga meM jitane sAmAnya, vizeSa guNa kA piNDa hai, utane samasta guNoM kA eka aMza pariNamana vyakta pragaTa ho jAtA hai / AhA... hA... ! kaho, samajha meM AyA kucha ? karmoM se aura zarIra se bhinna..... bhagavAna AtmA..... karma to jar3a ajIvatattva hai / zarIra bhI ajIvatattva hai, bhinna hai / jaba apane AtmA ko dekhA jAtA hai..... bhinna hai - aisA dekhA jAtA hai| samajha meM AyA? yaha to kala kahA thA na ? bhagavAna ne AtmA ko kaisA dekhA hai ? malina paryAya dikhe to malina paryAya to Asravatattva kI hai / vAstava meM vaha Atmatattva hai hI nahIM, vaha Asravatattva hai / AhA... hA... ! AtmA bhagavAna hai / sarvajJadeva trilokanAtha paramezvara ne aisA AtmA dekhA jAnA hai| oho... ! vaha to pUrNAnanda prabhu hai / rAgAdi, Asravatattva meM jAte haiM; karma, zarIra ajIvatattva meM jAte haiM - aisA sAmAnya - vizeSaguNa kA piNDa prabhu... kahate haiM ki zarIra aura karmoM se bhinna dekhane meM Ave to vaha zuddha hI dikhatA hai| mumukSu : kaba ? uttara : aisA hai / abhI, kaba kyA ? navaraMgabhAI ! parantu zuddha hai, yaha to siddha kiyA / jise AtmA kahate haiM, jJAyakabhAva kahate haiM, usameM Asrava kahA~ AyA ? paryAyatattva jo Asrava hai, vaha to jJAyakabhAva tattva se bhinna hai / haiM ? AhA... hA... ! zarIra, karma to ajIvatattva
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 247 atyanta bhinna hai, vaha to atyanta bhinna hai| yaha Asrava to eka samaya meM anitya tAdAtmyarUpa dikhatA hai parantu nitya tAdAtmya svabhAva kI apekSA se vaha paryAya bhI saMyogIbhAva-paradravya hI hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? nitya tAdAtmyasvabhAva, jJAna-Ananda Adi tAdAtmyasvabhAva se dekhane se to, jo anitya eka samaya kI (paryAya) tAdAtmya hai, vaha nitya trikAlasvabhAva ko dekhane se vaha bhAva bhI saMyoga meM jAtA hai| navaraMgabhAI! yaha kartA -karma meM AyA hai| pahalI 69-70 gAthA meM (AyA hai)| 69-70 meM use saMyogIbhAva kahA ha / saskRta TAkA, amRtacandrAcAryadeva (ne kahA hai)| kyoMki vastusvabhAva nahIM hai| samajha meM AyA? jaisA hai, vaisA dekhane se dRSTi zuddha ko dekhatI hai| AhA...hA...! bAta bhI..... yaha AtmA kaisA hai ? isakA ise patA nahIM hai| isakI cIja kI khabara binA ise dharma karanA hai| lo ! kyA karanA? dharma kA piNDa to yaha hai| dharma zabda se svabhAva / svabhAva kA piNDa dharmI hai| aba svabhAvapiNDa dharmI hai, usakI dRSTi aura usakA jJAna kiye binA dharma karanA hai| kahA~ se karanA? samajha meM AyA? bhagavAna AtmA ananta guNa sampanna prabhu, isa zarIra, karma aura saMyogI vikArI bhAva se bhinna hai| abhI hai, hai use aisA dekhane se zuddha dikhatA hai| AhA...hA...! yaha to rAga, vikalpa aura nimitta kA astitva anAdi se dekhatA hai / yaha... yaha... yaha... aMzabuddhi meM buddhi vistRta kare to isakI buddhi rAga aura saMyoga meM jAtI hai, unakA svIkAra hai| yaha bhagavAna AtmA.... samajha meM AyA? eka sekeNDa ke asaMkhya bhAga meM pUrNAnanda prabhu hai| use zuddha hai - aisA dikhatA hai| jaise miTTI sahita pAnI ko jaba pAnI ke svabhAva kI apekSA se dekhA jAe to pAnI zuddha hI dikhatA hai| pAnI malina hai ? malina tattva to miTTI ke kAraNa miTTI kA bhAga hai| samajha meM AyA? pAnI kA bhAga nahIM hai| mumukSu : miTTI mailI hai? uttara : miTTI hI mailI hai, pAnI kahA~ mailA hai? yaha mailA pariNAma hai, vaha miTTI kA hai; pAnI kA nhiiN| isI prakAra bhedavijJAna kI zakti se apanI AtmA ko karmoM se bhinna aura karmodayajanita bhAvoM se bhinna..... lo, yaha Asrava aayaa| zubha aura azubhabhAva
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 91 hone para bhI unase dRSTi haTAkara apane svabhAva kI ora dekhe to AtmA ko karma ke nimitta se utpanna hue bhAva ve bhinna haiM; bhinna hI haiN| samajha meM AyA ? 248 ina rAgAdi ko dekhane se use eka dikhate haiM / yaha to paryAyabuddhi, aMzabuddhi, vyavahArabuddhi, mithyAbuddhi huii| yaha vikalpa aura yaha karma, yaha zarIra, yaha vartamAnamAtra kI samajha meM AyA ? bhagavAna AtmA isa rAga, nimitta, karmajanya upAdhibhAva hai to usakA aparAdha, vaha aparAdha trikAlasvabhAva se viruddha hai| viruddha hai to vAstava meM usakA svabhAva nahIM hai, heya hai / ataH jaba use heya kahA to upAdeya kyA rahA? samajha meM AyA ? zuddha dravyasvabhAva jJAyakabhAva upAdeya rhaa| nyAya se, sAdhAraNa sthiti se dekhe to yaha rahA / karma, zarIra yaha to jJeya paradravya meM gaye; vikAra duHkharUpa hai / hai isakI avasthA parantu vaha duHkharUpa hai; isa kAraNa heya hai| jaba vaha heya arthAt lakSya karane yogya nahIM hai, Azraya karane yogya nahIM hai to rahA AtmA / samajha meM AyA ? bhagavAna AtmA atIndriya Ananda ke svAda kA piNDa hai / vaha (rAga) heya huA, usake duHkha kI avasthA hone para bhI vaha Asravatattva meM jAtI hai / AhA....hA... ! usase bhinna dekhane se arthAt vastu kA svabhAva dekhane se, pAnI kA svabhAva dekhane se pAnI zuddha hai / hai ? AhA... hA... ! bar3I bAta kare parantu mUla (bAta kA patA na le...... samajha meM AyA ? kahate haiM, pAnI svabhAva kI apekSA se to nirmala hai| bhedavijJAna kI zakti se apane AtmA ko karmoM se bhinna aura karmodayajanita bhAvoM se bhinna sahaja jJAna darzana sukha vIrya kA sAgara niraMjana paramAtmAdeva hI dekhanA caahie| svayaM ko dekhanA cAhie, to apanA svarUpa to jJAna-darzana-Ananda- vIrya kA piNDa hai| samajha meM AyA ? dekhatA to hai, dekhane kI najara to hai, parantu dekhane kI najara rAga, vikAra ko dekhatI hai| eka kSaNika vikRta avasthA jo svabhAva se viparIta hai, use dekhatI hai| usI dRSTi meM usase bhinna merI cIja hai - aisA dekhane se bhagavAna zuddha hI dikhatA hai| samajha meM AyA ? samyagdRSTi ko aisA hI zraddhAna hotA hai| lo ! samyagdRSTi ko aisA hI zraddhAna hotA hai| samajha meM AyA ? hai ? kyA kahate haiM ?
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 2 ) 249 mumukSu : sunate-sunate adhika samajha meM AtA hai ? uttara : isalie sunane se, aisA? isalie vajana sunane para detA hai, bhAI ! hamAre paNDitajI ko pUchanA par3e na, kyA kahate haiM yaha ? AhA... hA...! bhagavAna kahA~ anajAnA hai ? vaha kahA~ jJAnasvabhAvarahita hai ? ki use dUsare ke dvArA jAnA jaae| AhA...hA... ! caitanya kA piNDa prabhu, citpiNDa / citpiNDa AyA hai na ? use darzana ke artha meM liyA hai / piNDa hai, isalie paNDita jayacandajI ne piNDa arthAt darzana ke artha meM liyA hai| sAmAnya hai na ? aura prakAza ke artha meM jJAna liyA hai| cAra bola liye haiN| suprabhAta.... suprbhaat| ananta jJAna, ananta darzana, ananta vIrya, ananta sukha - aisA liyA hai| eka kalaza meM citpiNDa liyA hai| samajha meM AyA ? bhagavAna AtmA..... apanA svarUpa samyagdRSTi zuddha dekhatA hai| azuddha dekhe, vaha apanA svarUpa hai ? vaha apane svarUpa meM nahIM hai - aisA jJAna karatA hai / usakA artha A gayA hai, bhAI ! vyavahAra jAnA huA prayojanavAna hai| zAstra meM isa zailI meM bAta kI hai / apanA svabhAva zuddha hai, pavitra hai, rAga se bhinna hai - aisA svarUpa hai| aisA dekho, bAkI rAga raha gayA, parantu vaha rAga bhinna raha gyaa| apane svarUpa meM nahIM AyA, parajJeya meM gayA to vyavahAra jAnA huA (prayojanavAna hai) / nizcaya huA to rAga hai, vaha jAnA huA prayojanavAna hai, basa ! itanI bAta hai / hai, itanA jJAna karane yogya hai| samajha meM AyA ? yaha to samyagdarzana se lekara pahale se bAta hai| pahale se na ho to rAga se bhinna svarUpa hai, vikalpa se bhinna svarUpa hai - aise svarUpa kA bhAna huA to vikalpa apane svarUpa meM nahIM hai - aisA (bhAna) huA / parantu hai to avazya / samajha meM AyA ? svarUpa zuddha paramAtmA nijAnanda prabhu kI dRSTi meM vastu zuddha hai, paryAya meM bhI vaha vikAra nahIM AtA, eka nahIM T hotA / paryAya meM bhI, dravya meM bhI / dravya meM to rAga kA ekatva nahIM hotA, kyoMki usameM nahIM hai parantu dRSTi meM bhI rAga kA ekatva nahIM hotaa| bhAI ! kyoMki dRSTi zuddha nirmala paryAya saMvara nirjarArUpa hai, usa saMvara-nirjarArUpa paryAya meM Asrava paryAya kabhI nahIM hotii| AhA...hA... ! samajha meM AyA ? isa zraddhAna aura jJAna ke bala se samyagdRSTi jIva apane AtmA meM sthira hone
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 gAthA-91 kA puruSArtha karatA hai| lo! isa zraddhA ke bala se, maiM zuddha hU~-pUrNa hU~ - aisA pratIti meM jJAna meM - bhAsa meM AyA hai to puruSArtha karake sthira hone kA prayatna karatA hai| basa! yaha sthira huA, vaha mokSa kA mArga aura saMvara-nirjarA hai, bAkI saba bAteM haiN| itane upavAsa kiye isalie nirjarA ho gayI... ballabhadAsabhAI! varSItapa kiyA (isalie) nirjarA ho gayI... usakA itanA kAla gayA, sana na aba! nirjarA kahA~ se AyI? e... navaraMgabhAI ! bhagavAna AtmA apane Asrava aura karma se bhinna, apane svarUpa se jaisA tattva hai, vaisA dekhane se rAgAdi rahe, ve pRthak - bhinna raha gye| ataH jJAnI ko dravya meM bandha nahIM, dravya bandhasvarUpa nahIM; abandhasvarUpa kI dRSTi huI to dRSTi meM bhI bandha nahIM hai| dRSTivAna ko bandha hai hI nhiiN| dRSTivAna ko bandha hai hI nahIM - aisA kahate haiN| bandha, bandhabhAga meM gayA; abandhadravya ke abandha pariNAma meM vaha bandhabhAva nahIM AyA, nahIM aataa| samajha meM AyA? jaba-jaba svAnubhava athavA AtmA meM sthiratA prApta karatA hai, taba-taba pUrva meM bA~dhe hue karmoM kI bahuta nirjarA hotI hai| dRSTi kA anubhava, bhAna hone para bhI svarUpa meM nirvikalpapane anubhava hove to bahuta nirjarA hotI hai| samajha meM AyA? yaha loga kahate haiM na, bhAI! zAstra kI svAdhyAya karane se nirjarA hotI hai| are...! bhagavAna! suna to sahI! paradravya ke lakSya meM nirjarA kahA~ se AyI? AhA...hA...! amRtacandrAcAryadeva ne bhI kahA, AyA na? para pariNati.... paNDitajI ! hamArI vizuddhi hoo, yaha TIkA karane se vizuddhi hoo aisA pATha hai, lo! usakA artha samajhanA cAhie na! nirjarA to apane svarUpa kI sthiratA meM hI hotI hai parantu TIkA ke kAla meM merA vikalpa to hai parantu usase bhinna merA gholana hai, usa gholana se merI nirjarA hotI hai| mumukSu - AtmA kI samIpatA hogI? uttara - AtmA kI samIpatA aura AtmA meM rahane se hotI hai; rAga meM rahane se hotI hai? are...! bhagavAna ! donoM mArga hI bhinna hai| eka AsravamArga, eka saMvaramArga yA nirjraamaarg| nirjarAmArga to apane sva ke Azraya meM nirjarAmArga zuru hotA hai| samajha meM AyA? kahate haiM, guNasthAnoM kI rIti pramANa bandha niyamita prakRtiyoM kA hotA hai... thor3A bandha, vaha bandha bandhabhAga meM rhaa| lambA vistAra kiyA hai, tthiik| kucha nhiiN| nIce
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 251 tIsarA pairAgrApha.... AtmA meM sthiratA hone kA kAma... isa ora, AtmA meM sthiratA hone kA kAma cauthe guNasthAna se zuru ho jAtA hai... pIche likhA hai - vahA~ svarUpAcaraNacAritra hai| paNDitajI ! aisA hai, prabhu! suna to sahI! AtmA zuddha hai, jahA~ aisI dRSTi huI to usameM AMzika sthiratA bhI huI; ata: mithyAtva gayA, anantAnubandhI gyii| mithyAtva jAne se samyaktva huA; anantAnubandhI (gayI to) svarUpa meM aMzarUpa sthiratA (huI) phira jo zabda kahanA ho, vo kaheM, lo! svarUpAcaraNa nahIM, svarUpAcaraNa nahIM, cillAhaTa macAte haiN| are... ! bhagavAna ! suna to sahI, bhAI! hai ? uddaNDa lar3akA zora macAtA hai - aisA kahate haiN| uddaNDa lar3akA hotA hai na? tUphAnI... yaha tarabUja hotA hai na? tarabUja, kyA kahate haiM ? usakA pitA tarabUja lAye na? tarabUja, kyA kahate haiM ? laal| phira koI lambI phA~ka ho, koI nIce caur3I ho, nIce caur3I ho to itanI choTI ho, lambI ho to aisI ho, usake pitA ko pahale se hI patA hotA hai ki yaha UdhamI hai; (isalie kahatA hai) pahale hI pasanda kara le| dekha, yaha dasa (phA~ka) par3I haiM, yaha tIna lar3akiyA~ haiM aura pA~ca lar3ake haiM aura yaha terI mA~ aura yaha terA bApa / isa prakAra dasa phA~ka haiM, dekha! phira tU kahegA, are... bApU! unako caur3I hai parantu unheM caur3I nIce hai parantu Upara lambI nahIM hai tere nIce choTI hai parantu lambI hai, donoM samAna haiN| UdhamI to aise Udhama kiyA hI karatA hai| isI prakAra dharma ke nAma para kama, adhika, viparIta karake Udhama kiyA hI karate haiN| bApU! yaha to bhagavAna sarvajJa paramezvara kA mArga, bhAI ! unakI dukAna ke munIma bhI alaga prakAra ke hote haiN| samajha meM AyA? telI jaisoM ko mahIne meM dasa rupaye kA vetana de (use) araboMpati kI dukAna meM munImarUpa se baiThAve to vaha kyA karegA? ghAnI sUjhegI, saba paisA pila degaa| bApU! sarvajJa paramezvara prabhu AtmA hai, bhAI! tIna kAla-tIna loka ke jAnanevAle paramAtmA, dharma kA mUla sarvajJa paramezvara hai, jinheM eka samaya meM ananta guNa, ananta paryAyeM tIna kAla hastakamala kI taraha dekhA - aise paramezvara ke mArga meM bahuta javAbadArI se kAma lenA caahie| samajha meM AyA? yahA~ kahate haiM ki bhAI! yaha svarUpAcaraNacAritra cauthe (guNasthAna se) hotA hai|
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ 252 gAthA-91 bhAI! tujhase nA nahIM ho sktii| jaba tU rAga meM ekatva thA, aura rAga se pRthak huA... ekatva-vibhakta, paNDitajI ! AyA na? paNDitajI ne parasoM kahA thA na?'taM eyattavihattaM dAehaM appaNo savihaveNa' yaha (samayasAra kI) pA~cavIM gAthA meM khaa| taM eyattavihattaM' vaha kabhI sunA nhiiN| para se pRthak, bhagavAna rAga se pRthak huA aura svabhAva se ekatva huA to rAga se pRthak huA usameM koI sthiratA hogI yA nahIM? samajha meM AyA? nyAya se, vastu se, sthiti se samajhanA par3atA hai na! aisA kA aisA artha kare (cale nhiiN)| yaha to vItarAgamArga hai| samajha meM AyA? bhagavAna AtmA apanA zuddhasvarUpa jaba dRSTi meM nahIM thA aura rAga va puNya va vikalpa dRSTi meM thA, taba to usakI zraddhA bhI mithyA thI, kyoMki rAga ko hI, aMza ko hI AtmA mAnatA thaa| athavA rAga ke pIche vartamAna kSayopazamajJAna, darzana, vIrya kA aMza hai, usa vikAra, aMza ko AtmA mAnatA thaa| aMza ko AtmA mAnatA thA yA rAga ko AtmA mAnatA thA parantu trikAla jJAyakabhAva ko AtmA nahIM mAnatA thaa| bhAI ! trikAla jJAyakabhAva ananta guNa se bharapUra hai, usakI jahA~ antardRSTi huI to aMza ko mAnatA thA, taba to rAgAdi kA lakSya hotA thaa| jahA~ aMzI kI dRSTi huI to usameM samyagdarzana, samyagjJAna, samyakAnanda kA aMza aura svarUpAcaraNa kA - sthiratA kA aMza sAtha meM hotA hai. hotA aura hotA hI hai| terI lAkha carcA karanA ! samajha meM AyA? kyA kare? unako becAroM ko halkA rakhanA par3A hai, hA~! 'gA~dhI' ko maiMne kahA khoja karatA hU~, zAstra kA AdhAra (dekhatA huuN)| jisameM donoM ko Apatti na aave| zAstra AdhAra milatA nahIM, parantu bhagavAna suna to sahI, nyAya se suna, prabhu kA nyAyamArga hai| ___ yahA~ kahate haiM, dekho! cauthe guNasthAna se AtmA kI sthiratA zuru hotI hai, phira sthiratA na ho sake to rAga se pRthak huA kisa prakAra? sAta tattva meM Asravatattva aura ajIva, donoM se bhinna hokara jJAyakatattva kI pratIti kI to pratIti huI kahA~ se? tattvArtha zraddhAnaM samyagdarzanaM - isameM Asravatattva AyA, puNya-pApa (isameM A gaye), ajIvatattva AyA to unakI zraddhA kaba hotI hai? isa AtmA meM vaha Asrava aura ajIva nahIM hai - aisI pratIti karane se svarUpa kI sthiratA huii| jJAyaka kI zraddhA hone se saMvara, nirjarA kI paryAya
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) utpanna huI, taba vaha Asrava bAkI raha gayA, vaha bandha kA kAraNa hai - aisA vyavahAra se jAnatA hai| samajha meM AyA ? 253 vahA~ svarUpAcaraNacAritra hai, jo anantAnubandhI kaSAya kA udaya na hone se pragaTa ho jAtA hai... jJAnacandajI ! bhAI ! ananta guNa meM se cAritraguNa kA aMza na AyA ho to anantAnubandhI jAne para kyA huA ? kyoMki anantAnubandhI cAritramoha kI prakRti hai, bhAI ! bhale hI vaha cAhe jisa zAstra meM se nikAle ki vaha to darzanamoha kI prakRti meM jAtI hai; viparIta-abhiniveza meM AtI hai - aisA gommaTasAra ke dRSTAnta dete haiM parantu bhAI ! yaha to mithyAtva kI bAta banAkara karane kA kahA hai parantu cAritramoha kI prakRti ko paccIsa hai, darzanamoha kI tIna hai, to samyak anubhava meM mithyAtva aura anantAnubandhI gaye to vaha kaSAya kI prakRti hai / kaSAya jAne se kyA huA ? akaSAya aMza huA yA nahIM? akaSAya aMza huA usakA nAma svarUpAcaraNacAritra hai / samajha meM AyA? isameM vAda-vivAda kA samaya bhI kahA~ hai ? yaha to vastusthiti hI aisI hai| ananta kAla meM kaThinAI se aisA avasara milA... AhA... hA... ! nigoda meM se nikalakara kitane paMcendriya, usameM manuSya, usameM vItarAga kI vANI kA sunanA, usameM yaha yathArtha bAta kAna meM par3anA aura usakI ruci honA, yaha to mahAdurlabha, durlabha aura durlabha hai| samajha meM AyA ? pA~caveM dezasaMyama ( guNasthAna meM) apratyAkhyAna kaSAya kA udaya nahIM hotA isa kAraNa svarUpAcaraNa meM adhika sthiratA hotI hai... lo ! cauthe meM bhagavAna AtmA pUrNa zuddha kI pratIti huI, usake sAtha AMzika sthiratA bhI huI aura Age bar3hakara jaba paMcama guNasthAna AyA, vaha guNasthAna antaradazA kI bAta hai / vahA~ dUsarI apratyAkhyAnAvaraNIya...... samajha meM AyA ? yahA~ svarUpa meM sthiratA kI vRddhi huI ( to usa ora) apratyAkhyAnAvaraNIya kA nAza huA to vahA~ sthiratA bar3ha gayI / yahA~ (cauthe guNasthAna meM ) thor3I sthiratA thI yA sIdhI pA~caveM se AyI ? samajha meM AyA ? sthiratA kA aMza, svasaMvedana kA aMza, svarUpAcaraNa kaNikA kA aMza... kaNikA lI hai na ? kaNikA lI hai| 'paramArthavacanikA' (meM likhA hai ki) kaNikA jAgI, hai na ? antardRSTi ke pramANa meM samyagdRSTi mokSamArga sAdhatA hai|
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 gAthA-91 samyakmArga sAdhanA vaha vyavahAra hai| samyagjJAna aura svarUpAcaraNa kI kaNikA jAgI, vaha mokSamArga sccaa| banArasIdAsa, paramArtha vacanikA... / anta meM kaheMge yaha yathA sumati pramANa... samajha meM AyA? kevalI vacanAnusAra hai| yathAyogya sumati pramANa... jo jIva yaha sunegA, samajhegA, zraddhA karegA, use bhAgyAnusAra kalyANa hogaa| samajha meM AyA? ajJAnI hogA, vaha isa sthiti ko sunegA avazya, samajhegA nhiiN| banArasIdAsa ne to bahuta likhA hai| tInoM kAla aise jIva hote haiN| jahA~ use svayaM ko andara meM bharosA aura usa prakAra kA khyAla na Ave to use khaTakA karatA hai ki aisA nahIM hotA, aisA hotA hai parantu use dhIre se, zAnti se dekhe to patA par3e na? yahA~ kahA, dekho! kyA kahA? samyagjJAna svasaMvedana aura svarUpAcaraNa kI kaNikA, tInoM ho gye| samyagdRSTi huI, svasaMvedana jJAna huA, cauthe meM svarUpAcaraNa kI kaNikA kahI hai| pA~caveM meM bar3ha gayI, chaThe meM bar3I, sAtaveM meM sthiratA bar3ha gyii| candubhAI ! dekho na! bhASA kaisI hai ! svarUpAcaraNa kI kaNikA jagI, kaNikA jagI, sthiratA kA aMza cauthe meM (jagA hai) - aisA likhA hai, hA~! samajha meM AyA? samyagdRSTi jIva antardRSTi dvArA mokSapada ko sAdhatA hai, bAhya bhAva ko bAhya nimittAdhIna mAnatA hai| rAgAdika hote haiM, jAnatA hai ki nimittarUpa hai mokssmaarg| samajha meM AyA? aura mokSamArga sAdhanA, vyavahAra zuddhadravya kriyArUpa vaha nishcy| bhagavAna akriya zuddhabimba ko yahA~ nizcaya kahA hai aura samyagdarzana, jJAna, cAritra kI kriyA jo paryAya hotI hai, use bhedarUpa paryAya hai, isalie vyavahAra kahA hai| dazA lenI hai na? dhruvabimba prabhu par3A hai, use nizcaya kahA, akriya hai, usameM kriyA nahIM hai, pariNamana nahIM hai, utpAda-vyaya nahIM hai aura usake Azraya se jo samyagdarzana-jJAna-cAritra kI paryAya huI, vaha mokSamArga sAdhA, vaha to vyavahAra huaa| paryAya hai na, isa apekSA se vyavahAra, hA~! vaha rAga vyavahAra (kahate haiM usakA) abhI kAma nahIM hai| samajha meM AyA? kyoMki mokSamArga kI paryAya ke Azraya se mokSa nahIM hotA; mokSa to dravya ke Azraya se hotA hai| mokSamArga kI paryAya kA vyaya, mokSa kA utpAda, vaha bhAva meM se hotA hai| usa paryAya kA vyaya, abhAva meM se bhAva hotA hai? samajha meM AyA? jJAnacandajI ! yaha to sIdhI bAta hai, bhagavAna! isameM kahIM koI Age-pIche
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 2 ) kare, vaha vastu nahIM cltii| dekho! yaha kaNikA (likhA hai), hA~ ! prmaarthvcnikaa...| samyagdRSTi kA vicAra suno, usameM hai / 255 pA~caveM guNasthAna meM .... pA~cavA~ guNasthAna, sarvArthasiddhi ke deva se bhI bar3ha gayA hai / sarvArthasiddhi ke deva ko kisI ko caudaha pUrva kA jJAna (hotA hai)| yahA~ se aisA lekara gayA hai na! use kucha nahIM hotA, thor3A (hotA hai) / vibhAva heya aura svabhAva AdaraNIya - aisA andara bhAna anubhava ke vedana meM ho gyaa| Age bar3hakara sthira huA to sarvArthasiddhi ke deva se bhI zAnti bar3ha gayI / AhA... hA... ! hai ? jise pakar3A, usameM vizeSa sthira huA, use aba kyA bAkI rahA ? pA~cavA~ guNasthAna.... AhA... hA...! zrAvakadazA..., kahate haiM ki jahA~ zAnti kI sthiratA bar3ha gayI hai aura yaha pratimAe~ jo haiM, ve bhI vAstava meM to vikalpa hai, vaha nahIM; andara sthiratA ke aMza zAnti ke bar3hate haiM, use vAstavika nizcaya pratimA kahate haiM / kaho, samajha meM AyA ? nirmalatA bhI hotI hai... svarUpAcaraNa meM adhika sthiratA hotI hai aura nirmalatA bhI hotI hai, pA~caveM guNasthAna meM gyAraha zreNiyA~ haiM / samajhe na ? gyAraha pratimA / car3hate car3hate Age bar3hatA hai, lambI bAta hai / pramatta guNasthAna pratyAkhyAna kaSAya kA udaya nahIM rahatA... muni... muni... / svarUpAcaraNa meM vizeSapane sthiratA hotI hai| apramatta meM saMjvalana kaSAya kA manda udaya hai, taba adhika nizcalatA hotI hai| (aise) karate-karate bArahaveM guNasthAna meM (pahu~cate haiM) / vItarAgatA bArahaveM meM, vItarAgatA terahaveM meM antarmuhUrta meM kevala (jJAna) / iSTopadeza meM kahA hai - mokSa ke premiyoM kA kartavya hai ki AtmA sambandhI hI prazna pUche... hai ? mokSa ke premiyoM kA.... apane vyAkhyAna cala gaye haiM / saba vyAkhyAna utara gaye haiM / iSTopadeza (saba) vyAkhyAna rikArDa ho gaye haiM / mumukSu - isa samaya Apane rAjakoTa meM yahI zabda kahe the ki AtmA kI hI bAta pUchanA / uttara AtmA... AtmA.... AtmA... karaNAnuyoga saba hoo, aba chor3anA, kitanI to hameM hI nahIM AtI / karaNAnuyoga meM isa guNasthAna meM kitanI prakRtiyA~ ba~dhatI haiM -
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 gAthA-92 kitanI sattA meM hotI hai, yaha yAda bhI na ho, usake sAtha kyA sambandha hai ? bhagavAna AtmA pUrA hai, usakA pUcha na, usakA kaha na, usakA uttara mA~ga na? bhAI! AtA hai na usameM, nahIM? bahuta bola, gyAraha bola Ate haiN| yogasAra meM gyAraha bola Ate haiN| yogasAra meM A gayA hai, apane saba utara gayA hai| bahuta samaya se bahuta bAteM AtI haiM / Atmadharma meM to bahuta prakAra A gaye haiM parantu.... Atmadharma ko ve kahate haiM, e.... ekAnta hai| bhagavAna ! use dRSTi meM nahIM samAtA na, isalie aisA lagatA hai| bhAI! use dhIre se dekhanA caahie| aisA kA aisA pakSa se aura Agraha se nahIM dekhA jaataa| samajha meM AyA? nyAya se dekhanA cAhie na? mokSa ke premiyoM kA kartavya hai ki ve AtmA sambandhI hI prazna pUche, usakA hI prema kareM.... samajhe? hameM kitane hI guptarUpa se pUchate haiM mahArAja! hameM dhyAna kisa prakAra karanA? ve jAnate haiM ki mahArAja dhyAna karate haiM parantu aisA koI dhyAna nahIM ki oma... oma... kiyA kreN| yaha AtmA vastu hai, usakI dRSTi karake sthira honA, vaha dhyAna hai| abhI AtmA ke bhAna binA dhyAna kisakA? samajha meM AyA? usakA prazna kara, use dekha, use anubhava kara / vaha Atmajyoti ajJAnarahita hai... bhagavAna meM ajJAna kI gandha nahIM hai| vaha to caitanya kA nUra, pUra, sUrya hai / caitanya ke nUra kA pUra hai| teja, nUra arthAt tej| caitanya ke teja kA pUra hai, usameM andhakAra kaisA? sUrya meM andhakAra hotA hai ? yaha jar3a rajakaNa haiM, yaha to bahuta rajakaNoM kI paryAya kI vaibhAvikadazA hai| yaha to ekadravya akhaNDa, ekadravya akhaNDa hai| vaha (sUrya) to bahuta rajakaNa kA piNDa hai| ekadravya akhaNDa kA tattva, akele caitanya kA pUra hai, usakA prazna kr|vh ajJAnarahita paramajJAnamaya hai aura sabase (bhagavAna ) mahAna hai| kaho samajha meM AyA? AtmarasI jIva karmoM se nahIM ba~dhatA jaha salileNa Na lippiyai kamalaNi patta kayA vi| taha kammehiM Na lippiyau jai rai appa shaavi||92|| paMkaja raha jala madhya meM, jala se lipta na hoy| rahata lIna nija rUpa meM, karma lipta nahiM soy||
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 257 anvayArtha - (jai kamalaNi-patta kayA vi salileNa Na lippiyai) jaise kamalinI kA pattA kabhI bhI pAnI se lipta nahIM hotA (tai jai appa sahAvi rai kammehiM Na lippiyai) vaise hI yadi AtmIka svabhAva meM rata ho to jIva karmoM se lipta nahIM hotA hai| 92 AtmarasI jIva karmoM se nahIM ba~dhatA - yaha to yogasAra hai na? yogasAra kA hI spaSTIkaraNa bahuta kiyA hai| jaha salileNa Na lippiyai kamalaNi patta kayA vi| taha kammehiM Na lippiyau jai rai appa shaavi||92|| zarta yh| jise AtmA meM rati lagI hai, AtmA kI lagana lagI hai.... rati hai na? bhAI ! nirjarA adhikAra meM 206 gAthA meM hai na? usameM prIti kara, usameM rati kara, usameM santoSa kara, usameM sthira hoo| pAlItAnA meM yaha gAthA calI thI, ahamadAbAda meM bhI vaha calI thii| vaha bhar3ake... bhar3ake... bhar3ake... yaha to AtmA... AtmA karate haiM parantu suna, bhagavAna! tujhe AtmA ke atirikta kyA karanA hai? yaha kriyA karo, bhagavAna kI yAtrA, pUjA, siddhagiri, siddhagiri ke darzana karo.... aba yaha to zubhabhAva hai, bApU! tU lAkha siddhagiri ke Upara jA na! yaha siddhagiri pUrI andara par3I hai, ananta siddhoM kI paryAya jo eka samaya meM siddha ko pragaTa ho... aisI ananta paryAyeM rakhakara bhagavAna andara par3A hai, usa siddhagiri para car3ha.... ballabhadAsabhAI ! to terI yAtrA saphala hogii| yaha zatrujaya hai| zatru kA jaya karanevAlA bhagavAna AtmA, vaha zatrujaya hai| yaha bhakti kA bhAva azubha se bacane ke lie hotA hai - aisA vyavahAra se kahA jAtA hai| varanA usa kAla meM Ane yogya bhAva hotA hai, isalie zubhabhAva AtA hai; ho parantu tU use aisA mAna le ki isase dhIre-dhIre kalyANa ho jAyegA (to aisA nahIM hai)| svadravya ke Azraya ke binA kalyANa kA aMza kabhI bhI nahIM jagatA hai| dekho, dRSTAnta diyA, hA~! jaise kamala kA patra kabhI bhI pAnI se lipta nahIM hotA.... yaha apane A gayA hai| (samayasAra) caudahavIM gaathaa| usI prakAra yadi jIva
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258 gAthA-92 apane svabhAva meM rata hotA hai.... dekho, aisA bhagavAna AtmA jJAna kA sUrya, jJAna kA sUrya, usameM rata hotA hai, vaha usakA svabhAva kahalAtA hai| jJAnasvarUpI bhagavAna meM lIna hove to jIva karmoM se lipta nahIM hotaa| lipta kahA~ se hogA? jahA~ andara vastu meM lIna huA to karma se bandha kahA~ se hogA? samajha meM AyA? nirjarA hotI hai| AtmA meM lIna bhavyajIva mokSamArgI hai, vaha ratnatraya kI ekatA dhAraNa karatA hai|apnaa AtmA, usakI ruci, usakA svasaMvedana jJAna aura usakA svarUpAcaraNa... isa prakAra tInoM kI ekatA rakhatA hai| vItarAga samabhAva se lIna hotA hai / vItarAgabhAva meM athavA samabhAva meM lIna hotA hai| rAga-dveSa vihIna hotA hai; isalie karmoM se nahIM ba~dhatA hai| bandhanAzaka vItarAgabhAva hai| bandha kA nAza karanevAlA to AtmA vItarAgasvarUpa aura usameM se utpanna huA vItarAgabhAva hai| samyagdarzana bhI vItarAgabhAva hai, bhAI! anya loga kahate haiM sarAgasamyaktva hai| sarAgasamyaktva to use rAga se kahA hai| samyaktva sarAga - pharAga hai hI nhiiN| vItarAga smygdrshn| taba ve kahate haiM, vItarAga samyagdarzana AThaveM meM hotA hai, cauthe meM sarAga samyagdarzana hotA hai| mumukSu - amuka aisA kahate haiM, chaThaveM meM hotA hai| uttara - parantu vaha to chaThaveM meM kahate haiM / sAtaveM meM vItarAga hai, gauNarUpa se cauthe kA liyA hai, vahA~ TIkA meM liyA hai| kahate haiM, bandhanAzaka vItarAgabhAva; bandhakAraka rAga-dveSa-moha / donoM bandha Ate haiM na? moha mithyAtvabhAva ko kahate haiM, vaha to tthiik| ikatAlIsa prakRtiyoM kA bandha nahIM karatA, lo! samyagdRSTi apane zuddhasvarUpa kI dRSTi meM AMzika sthira huA, use ikatAlIsa prakRti kA bandha to sahaja nahIM hai| yuddha meM khar3A ho to bhI ikatAlIsa prakRti kA bandha nahIM hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? aura ajJAnI aisI dayA pAlane kI picchI lekara, mora picchI lekara (calatA ho) dRSTi kartAbuddhi kI hai, yaha kriyA maiM karatA hU~, rAga AyA vaha merA dharma hai - aisI mithyAbuddhi meM mithyAtva kA cikanA ananta saMsAra par3atA hai| samajha meM AyA? phira bahuta bAta kI hai| antima zloka samayasAra kalaza kA (liyA hai) jJAnI ko rAga-dveSa-moha nahIM
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 259 hote haiM.... isa dharmI ko rAga-dveSa hote hI nahIM... hote hI nahIM... dharma kI dRSTi meM nahIM, dRSTi kA viSaya AtmA meM nahIM to dharmI ko rAga-dveSa-moha hote hI nhiiN| isalie jJAnI ko bandha nahIM hotaa| yaha Asrava adhikAra kA (kalaza) hai| rAgo doso moho ya AsavA Natthi sammadiTThirasa (gAthA 177) yaha Asrava kI gAthA hai na? usake pahale kA upodghAta kA kalaza hai| samajha meM AyA? bhagavAna AtmA kA jJAna huA ki zuddha AtmA hai, bandharahita svarUpa hai, abandhasvarUpI bhagavAna hai| dRSTi abandhasvarUpa kI huI (to usake) dRSTivanta ko rAga-dveSa-moha nahIM hote haiM, use bandha nahIM hai| AtmaramaNatA se vItarAgabhAva bar3hatA hai.... aura svabhAva meM ramaNatA ke kAraNa vItarAgabhAva bar3ha jAtA hai, thor3A rAga bAkI hai, vaha bhI ghaTa jAtA hai / kaho, samajha meM AyA? bandha rukatA hai| bhagavAna AtmA svarUpa kI dRSTi huI, abandhasvarUpI AtmA, abandhasvabhAva... kaho yA mukta kaho - aisI dRSTi huI to abandha pariNAma hue, abandha pariNAma meM bandha nahIM hotA; bandha kA nAza hotA hai| zrotA - (pramANa vacana gurudeva) U~cA nAma rakhakara nIcA kArya karanA yogya nahIM yadi muni apane lie banAyA huA AhAra lete haiM to unakI navakoTi zuddha nahIM hai, unakA AhAra hI zuddha nahIM hai - aisI bAta hai| bApU! mArga to aisA hai| are ! U~cA nAma dharAkara nIcI dazA ke kArya karanA to jagata meM mahApApa hai| isake badale to hamArI U~cI dazA nahIM hai, bApU! hama to avirata samyagdRSTi haiM' - aisA mAnanA athavA kahanA, jisase pratijJA bhaGga kA pApa nahIM lage, lekina yadi bar3A nAma dharAkara pratijJA tor3a de to mahApApa hai| jaise ki upavAsa kA nAma dharAkara eka kaNa bhI khAve to mahApApa hai, vaha mahApApI hai aura 'mujhe upavAsa nahIM hai, lekina maiM sirpha eka bAra khAtA hU~, isa prakAra ekAsana kare to akelA zubharAga hai| (-pravacana-ratna cintAmaNi, 3/121)
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ samasukha bhogI nirvANa kA pAtra hai jo samasukkha NilINu bahu puNa puNa appu muNei / kammakkhau kari so vi phuDu lahu NivvANu lhei||93|| zama sukha meM lavalIna jo, karate nija abhyAsa / karake nizcaya karma kSaya, lahe zIghra zivavAsa // anvayArtha - ( jo buhu samasukkha NilINu puNa puNa appu muNei ) jo jJAnI samatA sukha meM lIna hokara bAra-bAra AtmA kA anubhava karatA hai ( so vi phuDDu kammakkhau kari, lahu NivvANu lahei ) vahI pragaTapane karmoM kA kSaya karake zIghra hI nirvANa ko pAtA hai| vIra saMvata 2492 zrAvaNa zukla 1, gAthA 93 maMgalavAra, dinAGka 19-07-1966 pravacana naM. 38 yaha yogasAra nAmaka zAstra hai, usakI yaha 93 vIM gAthA hai / 93 samasukha bhogI nirvANa kA pAtra hai| nirvANa kA pAtra kauna hai ? ( vaha kahate haiM ) = jo samasukkha NilINu buhu puNa puNa appu muNei / kammakkhau kari so vi phuDu lahu NivvANu lahei // 93 // mUla gAthA hai, usakA artha jarA sUkSma hai| kyA kahate ? jo koI 'buhu', arthAt jJAnI / jJAnI-dharmI use kahate haiM ki yaha AtmA AnandasvarUpa hai, jJAnAnanda caitanyasvarUpa zuddha hai, usakA jise zarIra, karmarahita aura puNya-pApa ke bhAva - vikAra se rahita, apane AtmA ke zuddhasvarUpa kA bhAna aura anubhava hotA hai, use dharmI aura jJAnI kahate haiN| samajha AyA? use dharma kI zuruAta karanevAlA kahate haiM /
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 261 pahalA zabda 'buhu' prayoga kiyA hai| budha - yaha AtmA, yaha deha, vANI, mana to miTTI jar3a hai, dhUla hai; yaha AtmA nhiiN| andara ATha karma ke rajakaNa sUkSma dhUla hai, vaha bhI AtmA nahIM, vaha miTTI hai; AtmA meM hiMsA, jhUTha, corI kamAne Adi ke bhAva (hote haiM ve) pApa haiM aura dayA. dAna, bhakti. vrata Adi pariNAma hote haiM. vaha paNya hai| ina paNya aura pApa ke bhAva se rahita apanA svarUpa zuddha jJAnAnanda atIndriya Ananda kA kanda yaha AtmA hai| usakA antara meM rAgarahita ruci karake svabhAva kI antardRSTi honA aura AtmA jJAnAnanda hai - aisA anubhava honA, use dharmI aura jJAnI kahate haiN| sUkSma bAta hai| kitane hI logoM ne to kabhI sanI bhI nahIM hogii| yaha bhagavAna AtmA - aisA kahate haiM. kaisA? hai? yaha AtmA aisA hai| yaha to saba Aye haiM na? sune kisa prakAra? samajheM taba na kaThina... kaThina...? 'sama sukkha' aisA zabda par3A hai| dharmI sama sukha meM lIna hokara... bhagavAna AtmA antara atIndriya jaisA siddha kA Ananda hai, jaisA siddha paramAtmA meM Ananda hai, vaisA isa AtmA meM antarasvarUpa meM Ananda hai / yaha puNya-pApa ke, rAga-dveSa ke bhAva, AkulatA aura duHkha hai| unase rahita AtmA meM Ananda honA, use sukha kahate haiN| samajha meM AyA? kaho, ratibhAI! isa paise meM sukha hai, zarIra meM sukha hai, kamAne meM sukha hai - aisI jo kalpanA / mAnyatA, vaha mithyAtva hai aura usameM sukha hai, isa viparIta mAnyatAsahita kA rAga-dveSabhAva hai, vaha du:kha hai| mumukSuH ....... uttara : dhUla meM bhI nhiiN| kauna sukhI hai? saba samajhane jaise haiM, saba duHkhI haiM, bhagavAna AtmA meM.... sarvajJa paramezvara kevalajJAnI (aisA kahate haiM ki) bhAI! terA AtmA anAdi se AtmA ke AnandasvarUpa kI dRSTi ke binA akele zubha aura azubha ke vikAra ke bhAva ko karake 'mujhe sukha hai' - aisA mUr3ha mithyAdRSTi anAdi se mAnatA hai aura yadi dharma karanA ho to dharma use kahate haiM ki yaha zarIra, vANI, mana to jar3a hai, ye to mujhameM nahIM haiM parantu zubha aura azubha, puNya aura pApa yaha vikAra, kRtrima upAdhi, maila, vaha merI cIja meM nahIM hai| merI cIja meM to atIndriya Ananda (bharA hai)| atIndriya amRtasvarUpa, sukhasvarUpa.... AtmA atIndriya sukha kA sAgara hai| AhA...hA...!
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 gAthA - 93 mumukSu : kitanA sAgara hai ? uttara : yaha sAgara to sAdhAraNa hai, vaha to ananta sAgara hai| jisameM ananta... ananta... zAnti par3I hai| jo siddha bhagavAna ko ananta Ananda pragaTa hotA hai, vaha kahA~ se AtA hai ? bAhara se AtA hai ? antara meM use patA nahIM ki AtmA kyA cIja hai ? aura AtmA meM kyA hai tathA AtmA kyA cIja hai aura usameM kyA hai ? patA nahIM / mUr3ha ananta kAla meM tyAgI huA, bhogI huA, rogI huA, nirogI huA, rAjA huA aura raMka huA ... ananta... ananta bAra ! parantu yaha AtmA kyA hai aura usameM kyA hai ? AtmA kyA hai aura usameM kyA hai ? AtmA caitanyasvarUpa hai aura usameM atIndriya zAnti tathA Ananda hai - aisI antara meM samyagdRSTi honA, ananta kAla yaha bhAva usane pragaTa nahIM kiyA / yaha antara meM atIndriya zAnta vastu (maiM hU~) / atIndriya Ananda kI mUrti merA svarUpa hai, trikAla paramezvara ne aisA kahA hai I paramezvara ne aisA dekhA hai, paramezvara vItarAgadeva ne aisA pharamAna kiyA hai ki bhAI ! hameM jo samasukha - vItarAgI ananta Ananda jo hameM pragaTa huA hai, vaha atIndriya sama vItarAgI Ananda terI vastu meM par3A hai| pATanI ! vaha bhI kahA~ DhU~r3hanA ? yahA~ to cAroM ora dhUla meM aura paise meM aura zarIra athavA to andara ke pApabhAva hiMsA, jhUTha, corI, viSaya-bhoga, vAsanA meM sukha hai, mUr3ha ko aisI mAnyatA anAdi kA bhrama hai - aisA karake Age cale to adhika to rAga kI mandatA- dayA, dAna, bhakti, vrata, tapa ke zubhabhAva meM AtA hai| vaha bhI rAga kI mandatA ke zubhabhAva meM anAdi se sukha hai - aisA mUr3ha mAna rahA hai| samajha meM AyA ? ratibhAI ! kyA hogA ? hai ? bhagavAna sarvajJa paramezvara 'kevalI paNNatto dhammo zaraNaM'..... . una kevalI paramAtmA ne AtmA meM atIndriya.... AtmA dharmI aura usameM atIndriya Ananda, usakA dharma arthAt svabhAva hai / usakI, isane ananta kAla meM puNya-pApa kI ruci chor3akara aura AtmA atIndriya Ananda hai - aisI isane dRSTi aura ruci eka sekeNDa bhI ananta kAla meM nahIM kI hai| samajha meM AyA ? isalie kahate haiM jo jJAnI..... pahalA zabda yaha liyaa| 'buhu' zabda par3A hai na ? buhu,
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 263 buhu arthAt jnyaanii| jisane bhagavAna AtmA meM gRhasthAzrama meM ho, chaha khaNDa ke rAjya meM par3A dikhe, bharata cakravartI Adi... parantu yaha antara meM mere svarUpa meM atIndriya Ananda hai - aisA samyagdRSTi ko antara meM svAda A jAtA hai| samajha meM AyA? yaha atIndriya Ananda mujhameM hai - aisA antara samyagdarzana hone para, samakita hone para, dharma kI pahalI dazA hone para AtmA atIndriya sAgara hai. atIndriya Ananda kA malasvarUpa hai - aisA use svAda samyagdarzana meM, dharma kI dRSTi meM, prathama zreNI meM Ananda hai - aisA vedana aura anubhava ho jAtA hai, use jJAnI aura dharmI kahA jAtA hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? isameM pATha kyA hai ? dekho, 'sukkha NilINu' zabda kyA hai ? 'buhu sama sukkha NilINa' pahalA zabda hai| kaho. manasakhabhAI! isakA nAma bhI manasakha hai| hai usameM - 93 meM zabda? zabda hai - aisA kahatA huuN| maiM manasukha kA kahA~ kahU~? kaho, samajha meM AyA? mana meM sukha hai, yaha mAnyatA bhI mithyAdRSTi mUr3ha kI hai - aisA kahate haiN| mumukSu : mana arthAt jJAna - aisA artha hotA hai| uttara : yahA~ yaha nahIM lenaa| mana arthAt vikalpa, jo zubha-azubhapariNAma meM sukha hai, vaha mithyAdRSTi use mAnatA hai| jaina sarvajJa kI paramAtmA kI dRSTi se viruddha mAnyatAvAlA yaha mAnatA hai| bhagavAna sarvajJa paramezvara trilokanAtha tIrthaGkaradeva.... leTa kyoM huA? kalyANajIbhAI ! idhara Ao njdiik| abhI hindI calatA hai, parantu hamAre jagajIvanabhAI kahate haiM, Aja gujarAtI karanA, hamAre mehamAna Aye haiM / kyA kahA? ki jo koI jJAnI, aisA zabda par3A hai| sama, sama zabda meM 'zama' caahie| yaha artha meM bhUla hai| jJAnI sama sukha meM lIna hokara bArambAra AtmA kA anubhava karatA hai itane zabdoM kA artha calatA hai| sama sukha - bhagavAna paramezvara ne sarvajJadeva trilokanAtha tIrthaGkaradeva ne kevalajJAna meM isa AtmA meM atIndriya Ananda bhagavAna ne dekhA hai| hai atIndriya Ananda kA ulaTArUpa, anAdi kAla se zubha aura azubha vikAra karake, puNya aura pApa ke bhAva karake vaha du:kha kA vedana aura anubhava karatA hai| isa du:kha ke vedana kA nAma mithyAdRSTipanA aura ajJAnapanA hai| mumukSu : puNya kA phala duHkha?
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 gAthA-93 uttara : yaha puNya phala nahIM, puNya svayaM duHkha hai / 93 gAthA hai| jo sama sukkha NilINu' zabda hai| 'sama sukkha NilINu' arthAt samasukha meM lIna.... lIna hai| dharmI use kahate haiM, gRhasthAzrama meM rahane para bhI samyagdRSTi use kahate haiM ki AtmA atIndriya Ananda kI mUrti hai, use puNya aura pApa ke zubha-azubhabhAva kI ruci chor3akara, atIndriya Ananda kA svAda antara meM dRSTi meM-zraddhA meM, jJAna meM letA hai, use dharmI aura samyagdRSTi kahA jAtA hai| kalyANajIbhAI ! yaha sUkSma hai, sUkSma bAta hai, hA~! kalyANa kA mArga bahuta sUkSma hai| AhA...hA...! kevalI paNNatto dhammo zaraNaM' pahAr3A to subaha-zAma bolatA hai| __bhagavAna sarvajJa paramezvara ne tIrthaGkaradeva trilokanAtha ne sau indra kI upasthiti meM / hAjirI meM samavasaraNa kI sabhA meM mahAvidehakSetra meM virAjamAna tIrthaGkara sImandharaprabhu Adi vartamAna hai, aura aise ananta tIrthaGkara isa bharatakSetra meM pUrva meM ho gaye haiN| ve abhI yahA~ nahIM haiM, ve siddhAlaya meM / jo mahAvIra bhagavAna Adi hue, yahA~ the taba taka arahanta pada meM the, tatpazcAt abhI to aba siddhapada zarIrarahita ho gaye haiN| mahAvidehakSetra meM bhagavAna virAjamAna haiM, ve to abhI arahanta pada meM haiN| zarIra hai, vANI hai, upadeza hai| mahAvidehakSetra meM sImandhara paramAtmA tIrthaGkaradeva maujUda mahAvidehakSetra meM virAjamAna haiN| una saba tIrthaGkaroM ne kevalajJAna meM aisA jAnakara kahA ki bhAI! tUne ananta kAla paribhramaNa meM bitAyA, usakA kAraNa ki bhagavAna AtmA ke atIndriya Ananda jaisA siddha bhagavAna ko Ananda - atIndriya Ananda hai, indriyarahita, rAgarahita... aisA Ananda tujhameM hai parantu tujhe usa Ananda kI ruci nahIM huI hai| terI ruci puNya aura pApa ke bhAva, zubha aura azubha... unameM terI ruci par3I hai, vaha duHkha kI ruci hai| nirdhanatA du:kha nahIM hai aura sadhanatA sukha nahIM hai, vaha dhUla to bAhara kI cIja hai / yaha mUr3ha usameM kalpanA karatA hai ki maiM nirdhana ! aisI dInatA kI kalpanA use duHkharUpa hai| sadhanatA sukha nahIM hai, vaise hI du:kha nahIM hai parantu maiM sadhana hU~ - aisI mamatA kA bhAva duHkharUpa hai| samajha meM AyA? bhagavAna AtmA saccidAnanda siddhasvarUpa hai, vaha to... siddha paramAtmA hue, ve kahA~ se hue? vaha nirdoSa dazA lAye kahA~ se? bAhara se AtI hai ? kalyANajIbhAI! pIpala kA dRSTAnta diyA thaa| usa dina eka bAra diyA thaa| mumbaI, use yAda hai| usa dina bole the,
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 265 choTI pIpala kA (dRSTAnta diyA thA ) / vaha itanI choTI pIpala hotI hai na ? usameM cauMsaTha paharI caraparAhaTa bharI huI hai andara aura andara harA raMga par3A huA hai, vaha ghoMTane se hotA hai, vaha kahIM patthara se nahIM hotaa| patthara se hotA ho to koyale aura kaMkar3a ghisanA cAhie, rasikabhAI! yaha laoNjika se bAta hai yA nahIM ? yaha vakIla hai yA nahIM thor3A ? yaha to laukika kA vakIla hai, yaha to bhagavAna kA lokottara vakIla hai / kahate hai ki bhAI ! usa pIpala kA dAnA itanA, kAlA, andara harA, jarA caraparA dikhe, andara cauMsaTha paharI hai| cauMsaTha arthAt rupayA, rupayA.... caraparAhaTa par3I hai, use ghoMTate ghoMTate andara meM se AtI hai, prApta kI prApti hai, ho usameM se AtI hai, kue~ meM se bartana meM (pAnI) AtA hai, isI prakAra isa pIpala meM cauMsaTha paharI arthAt rupayA - rupayA caraparAhaTa (bharI hai) / yaha tumhArI hindI meM caraparAhaTa kahate haiM, hamAre yahA~ kAThiyAvAr3a meM use tIkhAza kahate haiM / vaha tIkhAza cauMsaTha paharI par3I hai, harA raMga par3A hai to par3A hai, vaha prApta hotA hai / vaise hI AtmA ke dAne meM antara meM atIndriya Ananda aura atIndriya sarvajJapada par3A hai| vaha kauna jAne kahA~ hogA ? usa pIpala kI bAta baiThatI hai ki bAta saccI hai I yahA~ bhagavAna kahate haiM, AtmA meM antara vastu meM vartamAna meM puNya-pApa ke vikalpa jo rAga utpanna hotA hai, vaha to duHkha hai, AkulatA hai, bandha kA kAraNa hai, vaha AkulatA janma-maraNa ke paribhramaNa kA kAraNa hai, usa puNya-pApa ke bhAva .... vikalparahita atIndriya bhagavAna AtmA hai, usakA antara meM jJAnI ko anubhava hone para yaha AtmA pUrA atIndriya pUrNa svarUpa se bharA huA hai / pIpala cauMsaTha paharI caraparAhaTa se bharI hai, vaise AtmA atIndriya Ananda se bharA hai - aisA samyagdarzana hone para jJAnI ko AtmA ke Ananda kA, AtmA meM Ananda hai - aisA bharosA AtA hai / vaha puNya-pApa meM Ananda nahIM mAnatA, strI - parivAra meM Ananda nahIM mAnatA, rAjapATa meM nahIM maantaa| samyagdRSTi jIva kahIM sukha nahIM maantaa| samajha meM AyA ? isameM samajha meM AtA hai ? kAmadAra! kyA hai kauna jAne ? yaha kisa prakAra kI bAta hogI ? AhA... hA... ! bhagavAna ! terI cIja hai na andara ! AtmA arUpI bhI dala hai, tattva hai, arUpI tattva
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 gAthA-93 hai| raMga, gandha, sparza, rasarahita, zarIrapramANa arUpI caitanya Anandakanda kA dala hai, piNDa hai| mohanabhAI kA lar3akA hai, mohanalAla kAlIdAsa jasANI.... samajha meM AyA? jaise, eka zItala barpha kI sAr3he tIna hAtha kI zilA ho to usameM cAroM ora zItalatA... zItalatA... zItalatA... bharI hai| usake kone meM, usake madhya meM, usake AsapAsa meM saba dala zItala hI hai| vaise hI AtmA, deha vyApaka bhinna Ananda kI zilA hai| kauna jAne kyA hogA yaha ? samajha meM AyA? isa zilA kI taraha.... barpha kI bar3I zilA hotI hai na? pATa... tumhArI mumbaI meM to bar3I hotI hai, kalyANajIbhAI! bar3I-bar3I gAr3iyA~ hama dekhate haiM na, itanI -itanI zilAyeM phiratI hotI haiN| yaha bhagavAna AtmA kitanI zilA hai, isakA ise patA nahIM hotaa| deha ke paramANuoM ke andara pRthak aura puNya-pApa ke vikalpa jo rAga utpanna hotA hai, vikAra se pRthak yaha AtmA caitanya Ananda kI bar3I zilA hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? jaba taka isa AtmA kA antara jJAna aura anubhava na ho, taba taka use dharma kI gandha tIna kAla meM nahIM ho sktii| samajha meM AyA? kahate haiM, vaha dharmI jIva, jo anAdi se ajJAna meM apane Ananda ke atirikta puNya-pApa ke bhAva meM sukhabuddhi se jisa duHkha kA vedana karatA thA, vaha ajJAnadazA thI, vaha mithyAdRSTi thA; vaha tattva ke lie mUr3ha thaa| usase bhinna hokara bhagavAna AtmA atIndriya anAkula zAntarasa kA prabhu piNDa-dala hai - aisI antara meM samyagdRSTi hone para vaha sama sukha meM lIna hai| AhA...hA...! hai kalyANajIbhAI! zabda to dekho, vahA~ tumhArI bahiyoM meM to kitane phirA ddaale| pahalA zabda hai na! bhAI! pahalA hai na! bhAI ! sama sukkhaNilINu' zabda hai / yaha to tumhAre dAmAda ke lie kahate haiN| sama sukkha NilINu, NilINu' lIna, 'sama sukkha NilINu' eka zabda meM itanA par3A hai| ___ jo koI dharmI 'buhu', 'buhu' arthAt jJAnI, jo 'sama sukkha NilINu puNa puNa appu muNei' - yaha zabda par3A hai| yaha to mahA siddhAnta mantra hai| bhagavAna AtmA meM puNya -pApa kI AkulatA ke bhAva se bhinna par3A huA prabhu, aise Atmatattva meM atIndriya zAnta Anandarasa jisameM bharA hai, usakI jise antaradRSTi hokara AtmA ke Ananda kA jJAna hokara AtmA ke Ananda kA svAda AyA hai, use jJAnI aura samyagdRSTi aura dharmI kahate
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 267 haiN| kaho, samajha meM AyA? ina puNya-pApa ke bhAva meM sukha mAneM, paise meM sukha mAneM, strI meM sukha mAneM, rAga meM sukha mAneM, bhagavAna kahate haiM ki vaha mUDha mithyAdRSTi hai| hai ? mumukSu - vaha duHkhI hai| uttara - du:khI hai - aisA kahate haiN| kAntibhAI ? kyA hogA yaha ? puNya-pApa meM par3A huA du:khI hai| usake phala kI bAta nahIM, phala to bAhara dhUla hai| paisA-vaisA bAhara kI dhUla meM gaye, usameM yahA~ kahA~ A jAte haiM ? isake pAsa to zubha aura azubha vikAra hotA hai| vaha zubha aura azubhabhAva hai, vaha duHkharUpa hai, vaha duHkhI jIva hai| unase rahita AtmA kA samyagdarzana hone para 'sama sukkha NilINu' samyagdRSTi jIva - dharma kI zuruAtavAlA jIva, AtmA meM atIndriya Ananda kA svAda AyA - aisA (jIva).... sama sukkha / sama (zabda) kyoM rakhA hai ? ki puNya-pApa ke bhAva vaha viSama haiN| zubha-azubhabhAva hote haiM, ve viSama haiM, viSama haiM, kaSAya hai| unase 'sama sukkha NilINu' ve puNya-pApa ke bhAva viSama haiM, AkulatA hai| unase rahita bhagavAna AtmA atIndriya Ananda / sama sukha se bharapUra tattva hai, usakI dRSTi karane se sama sukha kI dRSTi hone para dharmI sama sukha meM lIna hai| atIndriya Ananda meM jisakI prIti, ruci aura anubhava hai... AhA...hA...! adbhuta bAta, bhAI! samajha meM AyA? pustaka hai yA nahIM? bhAI, kAmadAra ! bahiyoM meM nAmA likhate ho taba eka-dUsare meM ko milAte ho yA nahIM? kyA kahalAtA hai ? 'jo samasukkha NilINu buhu|' 'buhu' zabda hai na? bhAI! yaha 'buhu' arthAt jJAnI hotA hai| jJAnI vohi nahIM AtA? vohi dayANaM / vohi arthAt jJAnI, 'samasukkha NilINu buhu' - itanA artha huaa| 'puNa puNa appu muNei puNa puNa' arthAt badala-badalakara isa AtmA ke atIndriya Ananda kI ruci aura dRSTi jo huI hai, vaha bArambAra atIndriya Ananda kA anubhava karatA hai, use saMvara aura nirjarA hote haiN| AhA...hA... ! samajha meM AyA? so vi puNa puNa' anubhava karatA hai| 'puNa puNa' arthAt baarmbaar| makkhI ko phiTakarI ke svAda meM phIkApana lagatA hai aura use zakkara ke svAda meM miThAsa lagatI hai| makkhI jaisA jAnavara bhI zakkara ko chor3akara ur3atA nahIM hai| isI prakAra bhagavAna AtmA puNya-pApa ke bhAva phiTakarI jaise khAre aura duHkharUpa haiM, unake svAda meM
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 gAthA-93 phIkApana lagane se dharmI ko AtmA kI DalI, zakkara kI DalI meM svAda bhAsita hone se usameM lIna hotA hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? merA Ananda mujhameM - antarmukha meM hai| yaha zarIra, vANI, jar3a to ajIvatattva hai| puNya-pApa ke zubhAzubhabhAva hote haiM, vaha to Asravatattva hai| bhagavAna AtmA usa Asrava aura ajIva se bhinna tattva hai| isa prakAra jise dharma kI pahalI dRSTi huI hai, vaha dharmI sama sukha meM lIna hokara bArambAra AtmA kA anubhava karatA hai| - aisA kahakara yaha kahate haiM ki nirvANa kA upAya kaSTa sahana nahIM hai| bhAI! nIce artha kiyA hai na! mokSa kA upAya duHkha nhiiN| are....! bahuta sahana karanA par3e, hA~! yaha to tujhe duHkha lagA, duHkha lage vaha to ArtadhyAna hai; vaha dharma nahIM hai| nirvANa arthAt mokSa kA upAya kaSTa sahana karanA nahIM hai| kaSTa-duHkha sahana karanA to ArtadhyAna hai| nirvANa kA upAya atIndriya Ananda meM zAnti kA vedana karanA, sama sukha - vaha nirvANa kA upAya hai| AhA...hA...! kalyANajIbhAI! kabhI sunA nahIM hogaa| jayanArAyaNa! vahA~ pramukha hokara mukhara hoM, aisA karanA... aisA karanA.... aisA krnaa...| mumukSu : buddhizAlI manuSya kahalAte haiN| uttara : parantu yaha samajhe binA buddhi kise kahanA? kalyANajIbhAI! samajha meM AyA? rasikabhAI ! nyAya se - laoNjika se samajha meM AtA hai na? laoNjika-nyAya hai na? vItarAga kA mArga nyAya se hai| nirAvayam AtA hai na? pA~caveM... meM AtA hai| nirAvayam nyAya se vItarAga sarvajJa kahate haiM / nirAvayam.... nyAya se vItarAga deva kahate haiM ki yaha AtmA anAdi kAla se apane Ananda ko bhUlakara jitane puNya aura pApa ke bhAva karatA hai, vaha duHkha ko vedana karatA hai aura duHkhI hai| use dharma nahIM parantu adharmI kahA jAtA hai| AhA...hA... ! manasukhabhAI ! phurasata meM kaba (the)? yahA~ Ave to sunane kI phurasata nahIM, vahA~ bhI dukAna kI Tar3AmAra-Tar3AmAra.... dhUla meM... dhUla meM... hairAna... hairAna... hairAna... du:khI kA DAliyA bdd'aa| kaise hogA? mumukSu : ................ uttara : dhUla meM sukhI nahIM, kauna kahatA hai ? mUr3ha jIva kahatA hai| pAgaloM ke
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 269 aspatAla meM dUsarA pAgala dUsare pAgala ko kahatA hai ki yaha catura lagatA hai| kalyANajI bhAI ! aisA hai na? bhAI! yaha to maiMne kahA, ve kahate haiM ye sukhI lagatA hai| kisI ke pAsa pA~ca lAkha kI pU~jI ho yA do karor3a kI pU~jI ho... pUnamacanda ko loga kahate haiM ki yaha sukhI hai| dhUla meM bhI nahIM... kauna kahatA thA? duHkha hai vahA~ kyA hai? dhUla hai? rAkha hai vhaaN| AtmA ke sAtha baiThanA mile, vaha Ananda hai| yahA~ to paramAtmA aisA kahate haiN| mumukSu : samAcAra patra meM to AtA hai| uttara : usameM chApa kahA~ par3I? du:khI kI chApa pdd'ii| lAkhoM logoM ko patA par3e, cITiyoM ko bahuta patA par3e to manuSya cIMTI ho gyaa| yahA~ kahate haiM ki nirvANa kA upAya... hai na? pahale gAthA kA artha le leM - 'jo samasukkha NilINu buhu', 'puNa puNa appu muNei' 'appu' arthAt aatmaa| bArambAra AtmA ke atIndriya Ananda kI pahale dRSTi kI hai, isalie usa Ananda meM lalacAyA hai| samyagdRSTi AtmA meM atIndriya Ananda hai - aisA samyagdarzana hone para lalacAyA hai| yahA~ Ananda hai, yahA~ Ananda hai, yahA~ Ananda hai| bhagavAna kahate haiM ki usa Ananda kA bArambAra jo anubhava karatA hai, 'so phuDu kammakhau kari sahu NivvANu' vaha pragaTa rUpa se karmoM kA kSaya karake.... vaha karma kA kSaya karatA hai| AtmA ke Ananda kA anubhava kare, vaha karmoM kA kSaya karatA hai| samajha meM AyA? aura 'lahu' alpa kAla meM nirvANa ko pAtA hai| eka gAthA meM to bahuta tattva samA diye haiN| bhagavAna AtmA use kahate haiM ki jo atIndriya Ananda kI mUrti hai - eka tttv| yaha karma zarIra va ajIvatattva, (2) andara puNya-pApa ke bhAva hote haiM, vaha Asravatattva, do aura do cAra ho gye| AtmA Anandamaya, Asrava aura puNya-pApa ye tIna ho gye| yaha karma, zarIra ajIva; bhagavAna AnandamUrti, vaha AtmA; usakI dRSTi aura anubhava karanA, vaha saMvara aura nirjarA tathA vaha saMvara-nirjarA utkRSTa ho jAye, taba mokSa hotA hai, usakA nAma pUrNAnanda kI prApti hai| ye nava tattva isameM A gaye haiN| hai ? najara se nau dikhate haiM, jJAna meM nau jJAta hote haiN| are...! bhagavAna! parantu isane kabhI antara kA mArga vItarAga ne kyA kahA? yaha sunane ko nahIM milA, vaha samajhe kaba? ruci kaba kare? aura anubhava kaba kare? sirapaccI,
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ 270 gAthA-93 marakara hairAna hokara, ananta kAla se aise ke aise varSa bitAye, ananta bhava gaye... aisA manuSyapanA ananta kAla meM kaThinatA se milA, cIMTI, kauA, kuttA, hAthI, naraka meM nigoda meM se nikalate-nikalate kaThinAI se yahA~ AyA hai| usameM bhI jaba taka isa AtmA kA bhAna nahIM kare to usakI isa dazA meM paribhramaNa karatA hai| AhA...hA...! eka bAta - samasukha meM aisA zabda liyA ki AtmA AnandamUrti, vaha vItarAgI sukha kA kanda hai, use AtmA kahate haiN| usakI antardRSTi karake Ananda kA jJAna kare aura Ananda kA anubhava kare - aisI dazA ko saMvara aura nirjarA kahate haiM / usa saMvara-nirjarA meM puNya aura pApa tathA Asrava malina tattva se rahita huA, ve mujhameM nahIM, use puNya-pApa aura Asrava kA jJAna huA ki ve malina haiM, mujhameM nahIM haiM aura ve bandha kA bhAva hai| zubha -azabha vikArabhAva, vaha bandhabhAva hai| yaha puNya-pApa, Asrava-bandha cAra tattva ho gye| zarIra, karma ajIvatattva hai| bhagavAna AtmA atIndriya Ananda kI samasukha kI mUrti hai, vaha jIva hai| usameM samyagdarzana kA / anubhava kA bhAna hone para yaha AtmA AnandamUrti, usakA vedana aura zAnti kA vedana hone para use saMvara aura nirjarA kahA jAtA hai| vaha vedana bar3hate-bar3hate 'lahu NivvANu' alpa kAla meM pUrNa AnandarUpI mukti ko prApta karatA hai| yaha nava tattva ho gye| abhI nava tattva kA patA na ho, kise kahanA? A~kar3A / nAma kA bhI patA na ho aura bhAva kA to kahA~ patA hogA? isameM samajha meM AyA? ratibhAI! samasukha zabda par3A hai na, usake sAmane eka viSamasukha hai / vaha viSama sukha kyA? vastu duHkharUpa, yaha vastu kI bAta nhiiN| vastu to ghara meM raha gayI, yaha zarIra-varIra, vaha to miTTI-dhUla hai, vaha to jar3a hai-para hai, yaha paisA-vaisA dhUla para hai, vaha kahA~ AtmA meM kisI dina sparzita hotI hai? vaha to miTTI-dhUla hai| bhagavAna to arUpI hai, AtmA to rUpa raMga, gandha-sparzarahita cIja hai / vaha to sparzavAlI, gandhavAlI, jar3a, miTTI, dhUla hai, isalie vaha ajIvatattva hai, zarIra, karma aura bAhya strI, putra kA dala yaha saba dikhatA hai, vaha saba ajiiv| andara AtmA hai, vaha jIva alaga vastu hai| unake lakSya se hue puNya-pApa ke bhAva, zubha-azubhabhAva, vaha puNya-pApa Asrava aura bandha yaha cAra tattva eka meM samAhita ho jAte haiM / dayA, dAna, vrata, bhakti kA vikalpa utpanna hotA hai, vaha puNya hai, use Asrava
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga - 2) 271 = kahate haiM aura caitanyamUrti usameM aTakA, isalie use bandha kahate haiN| samajha meM AyA ? use viSama sukha kahate haiM / viSama sukha arthAt duHkha / puNya-pApa kA bhAva, vaha viSama arthAt sama se viruddha vaha duHkha / usa puNya-pApa, AsravabhAva ke rAga se haTakara bhagavAna AtmA ke Ananda ke vedana meM AyA, taba AtmA kA bhAna huA, vaha AtmA aura zAnti kA arAgI samasukha kA vedana huA use saMvara aura nirjarA kahA jAtA hai / usa samasukha se nirjarA hote-hote samasukha kI jahA~ zuddhi bar3ha gayI (aura) pUrNatA ho, use bhagavAna mokSa kahate haiM / kAmadAra! yaha kabhI sunA bhI nahIM hogaa| loga nahIM samajhate, isalie tattva se kyA kahate haiM ? vaha sunate nahIM, samajhate nahIM (to) banda karA diyA, nahIM, mAnU~gA.... parantu pahale suna to sahI, kyA hai ? samajha meM AyA ? sarvajJa ne nyAya se, laoNjika se, yukti se mArga siddha kiyA hai / ananta paramezvara ho gaye, bhagavAna mahAvidehakSetra meM virAjamAna haiM, gaNadhara virAjamAna haiM, santa virAjate haiM, lAkhoM muni virAjamAna haiM... vartamAna videhakSetra meM, hA~ ! indra Upara se bhagavAna ke samavasaraNa meM abhI Ate haiN| kisI ko karor3a pUrva kA jisakA AyuSya hai| muni suvratabhagavAna ke samaya se jinhoMne dIkSA lI hai, abhI kevalajJAnarUpa se virAjamAna haiN| AgAmI caubIsI meM bArahaveM aura terahaveM tIrthaMkara yahA~ hoMge, taba vahA~ mokSa pdhaareNge| itanI unakI -- bhagavAna sImandhara prabhu kI dIrgha Ayu hai / kalyANajIbhAI ! yaha saba vahA~ ke seThiyA, unakA pattA nikala jAtA hai I bhagavAna ke zrImukha meM se aisI vANI AyI hai aura santa - jJAnI vaha bAta karate haiM / bhAI ! 'phuDu kammakhau kari' AtmA meM zAnti kA, atIndriya AnandasvarUpa kA jitanA vedana kare, anubhava kare... 'anubhava cintAmaNi ratna aura anubhava hai rasakUpa, anubhava mAraga mokSa kA anubhava mokSa svarUpa' isa AtmA ke atIndriya Ananda kA anubhava karanA, zAnti kA vedana karanA, use bhagavAna mokSa kA mArga kahate haiM / jitane puNya aura pApa ke bhAva utpanna hote haiM, ve sabhI bandha ke kAraNa aura duHkharUpa haiN| AhA... hA... ! samajha meM AyA? kaho, pATanIjI ! isameM kahIM tarka kA avakAza to nahIM parantu bhASA meM kabhI isane..... manuSyapane meM nirNaya karane kA avasara muzkila se milA, use kho baitthaa| jAo !
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 93 272 use nigoda kA zarIra milA yA vaha milA, donoM meM antara hai ? AlU, zakarakanda zarIra milaa| eka zarIra meM ananta jIva, vaha milA aura yaha manuSyapanA milA parantu jisane AtmA kyA cIja hai ? usakI dRSTi kaise karanA, usakA bhAna nahIM to use zarIra milA aura manuSya kA zarIra (milA), donoM samAna haiM, kyoMki usameM ise koI lAbha nahIM aura ise koI lAbha nahIM / goraDiyA ! samajha meM AyA ? yaha mudde kI rakama kI bAta hai / loga aise hote haiM na ki pA~ca lAkha diye hoM, chaha AnA rUpa se byAja (lete hoM, vaha kahe) aba byAja nahIM, rokar3a lAo, byAja bIsa varSa khAyA, mUla pU~jI laao| pU~jI nahIM, taba kisalie byAja diyA - isI prakAra yahA~ kahate haiM ki mUla pU~jI AtmA ke bhAna binA tere puNya-pApa ke pariNAma sabhI puNya kA byAja bAhara gyaa| samajha meM AyA ? - bhagavAna AtmA apane svarUpa kA samasukha kI zAnti kA vedana kare / AhA....hA...! eka zabda meM to kitanA bhara diyA hai ! gRhasthAzrama meM bharata cakravartI, chiyAnaveM hajAra rAniyA~... samajha meM AtA hai / phira bhI unheM rAga hai parantu vaha rAga jarA azubha hai, usase AtmA Ananda hai - isa prakAra bhinnatA kA bhAna hai| yaha nahIM re, nahIM merA svAda antara meM hai| isa chaha khaNDa ke rAjya meM par3A hone para bhI Ananda ko nahIM bhUlatA / AhA...hA... ! samajha meM AyA ? naTa DorI para nAcatA ho, nAcatA ho parantu usakA paira kahA~ hai ? vaha nahIM bhUlatA, (bhUle) to nIce gira jAye / isI prakAra dharmI jIva gRhasthAzrama meM rahane para bhI chiyAnaveM hajAra striyA~, paTarAnI, rAniyA~ unheM devAMganAoM ke samAna hotI haiN| jinakA zarIra bhI sundara.... indra to jinake mitra haiN| bharata cakravartI ko indra to jinake mitra hote haiM, jinakA siMhAsana akele hIrA mANika se jar3A huA, jisakI abhI kisI rAjA 'eDavarDa' ke pAsa bhI nahIM ho, itanI kImata to usake siMhAsana ke pAye kI hotI hai| samajha meM AyA? parantu andara yaha merA AtmA Ananda hai na! are... ! Ananda meM kaba jAU~ ? ka jAU~ ? ruci vahA~ lagI hai| aise puNya-pApa ke bhAva hone para bhI ruci AtmA ke Ananda meM lagI hai, use samyagdRSTi kahA jAtA hai / AhA... hA... ! samyak arthAt saccI dRSTi / to AtmA meM atIndriya Ananda hai, usakI ruci aura anubhava huA, use samyagdRSTi kahate haiN| aura usase viruddha puNya-pApa ke bhAva vaha duHkharUpa haiM - unakA vedana, vaha maiM yaha mithyAdRSTi AtmA, duHkha meM AtmA mAnatA hai| samajha meM AyA ?
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 273 nirvANa kA upAya kaSTa sahana.... inhoMne (bhAvArtha meM) isakI thor3I vyAkhyA kI hai| zabda to yahI hai parantu 'sama' meM se nikAlA hai| mokSa kA upAya kaSTa sahana nahIM / loga kahate haiM na ki jaise kaSTa sahana karU~gA, aise adhika.... dhUla meM... kaSTa sahana meM to duHkha hai| mokSamArga duHkharUpa hotA hai ? bahuta sahana kare, parISaha bahuta sahana kare... parISaha sahana karanA arthAt kyA? antara atIndriya Ananda kA svAda aura ullasita Ananda sphurita ho| duHkha nahIM lage pratikUlatA nahIM dikhe, jJAtA ke samabhAva meM jAnanevAlA-dekhanevAlA... jAnanevAlA-dekhanevAlA (rahatA hai)|laakh pratikUlatA ho, vaha saba jJeya-jAnaneyogya cIja hai, mujhe koI pratikUla hai nahIM aura mujhe koI anukUla hai nhiiN| yaha pratikUla vikArIbhAva aura anukUla bhagavAna AtmA hai| samyagdRSTi kI dRSTi pratikUla, vaha apane puNyapApabhAva, vaha aniSTa aura duHkharUpa hai ( - aisA dekhatI hai)| isalie AtmA atIndriya Ananda kA kanda, yaha usakI dRSTi - samyagdRSTi kI hotI hai| AhA....hA.... ! samajha meM AyA? sukha kA bhoga, kyA kahate haiM ? dekho! parantu samabhAvapUrvaka sukha kA bhoga hai| yaha artha hai| isameM nahIM hai, yaha to zabda hai, isameM thor3I TIkA kI hai| samyagdRSTi ko duHkha nahIM / duHkha sahana karanA, vaha mokSa kA upAya nahIM hai| Ananda samatA... samatA... samatA... kauna sI samatA? loga kahate haiM, vaisI nhiiN| antara samasvarUpI prabhu, zItala zilA, arUpI cidAnanda, candana... candana... candana zilA AtmA aura atIndriya Ananda kI mUrti prabhu kA sparza karake Ananda kA vedana AyA, vaha kaSTa nahIM; vaha samasukha hai| vaha samasukha mokSa kA upAya hai| sukha kA bhoga sAtha meM hai| AhA...hA... ! use nirjarA kahA jAtA hai| jisameM zAnti... zAnti... anAkula zAnti, svabhAva ke sAgara meM se kaNa phUTA... bhagavAna...! jaise pAnI kA samudra ho aura jaise jvAra Ave, jvAra kinAre Ave; vaise atIndriya Ananda kA sAgara caitanya ratnAkara prabhu AtmA hai| usakI antara meM samyagdRSTi se ekAgra hone se usakI vartamAna dazA meM Ananda kI bAr3ha AtI hai, vaha Ananda kI bAr3ha mokSa kA upAya hai| AhA...hA...! kalyANajIbhAI! ye zabda bhI kabhI sune nahIM hoNge| kAmadAra ne to turanta svIkAra kiyaa| dhIrubhAI ! jobAliyA! bahuta ikaTThe hue haiN| yaha bhI jobAliyA hI hai na? o...ho...!
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 gAthA-93 prabhu! terA mArga alaga hai prabhu, bhAI ! duniyA mAne aura manAve, isase kahIM vItarAga kA mArga nahIM ho jaataa| vItarAga paramezvara kA mArga sama vItarAgabhAva hai| samasukha kaho yA vItarAgabhAva kA Ananda kho| AhA...hA... ! vaha vItarAgabhAva kA Ananda andara meM Ave, vaha vItarAga kA mArga kahalAtA hai| jisameM puNya aura pApa kA bhAva to rAgabhAva hai; vaha vItarAgamArga nahIM hai| adbhuta bAta bhAI! phira bhI (samyagdRSTi) rAjapATa meM kaise rahatA hai ? bhAI! use abhI AsaktibhAva hotA hai, isalie rAjapATa meM dikhatA hai parantu vaha Asakti ko duHkha dekhatA hai| vaha Asakti ko duHkha dekhatA hai| samyaktvI ko bhoga kI vAsanA AtI hai parantu use upasarga... upasarga... kAlA nAga dekhatA hai| AhA...hA... ! samyagdRSTi AtmA ke Ananda ke svAda ke samakSa yaha pApa kI vAsanA jahA~ bhoga kI AtI hai, use kAlA nAga dekhatA hai| are... ! yaha duHkha jahara hai| samajha meM AyA? usakI sthiratA nahIM hai, isalie itanA (bhAva) AtA hai parantu usameM use prema aura ruci nahIM hai, AhA...hA...! samajha meM AyA? samyaktvI ko yaha indrANI hotI hai| hai na abhI? zakendra hai na? saudharma devaloka kA zakendra abhI hai, ekAvatArI, hA~! ekaavtaarii| usakI rAnI bhI eka bhavatArI hai| zaci -pati donoM eka bhavatArI haiN| saudharma devaloka meM battIsa lAkha vimAna kA svAmI hai| samyaktvI, kSAyika samyaktvI hai| usakI rAnI (indrANI) samyaktvI hai, donoM eka bhava karake mokSa jAnevAle haiN| usameM par3e hone para bhI kahIM Ananda nahIM dekhate; ve Ananda andara meM dekhate haiN| battIsa lAkha vimAna aura eka-eka vimAna meM kitane meM hI to asaMkhyAta deva haiN| mumukSu - zaci indrANI kSAyika samyaktvI hai| uttara - kSAyika kA maiMne nahIM khaa| samyaktvI itanA kahA, samyaktvI itanA hI kahA, kSAyika kahIM strI meM nahIM hotA, vahA~ nahIM hotaa| phira AyegA, parantu samyaktvI itanA kahA / vaha kSAyika samyaktvI hai, zakendra kSAyika samyaktvI hai aura usakI rAnI hai, vaha samyaktvI hai| donoM manuSya hokara mokSa jAnevAle haiM, abhI svarga meM virAjamAna haiM / isa deva kI itanI phira eka-eka indrANI itanI adhika hotI haiM, karor3oM apsarA... logoM ko aisA
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga - 2) 275 lagatA hai ki yaha bhoga karate haiM, antara se duHkha lagatA hai, vaha rAga miTatA nahIM, svarUpa kI sthiratA kI kamajorI hai, isalie rAga AtA hai parantu duHkha lagatA hai, upasarga AyA aisA lagatA hai, jaise roga kA upasarga AyA ho, aise jJAnI ko bhoga kI vAsanA upasarga aura roga lagatA hai / AhA...hA... ! samajha meM AyA ? aura mUr3ha mithyAdRSTi ko usa bhoga kI vAsanA meM miThAsa lagatI hai / itanA dRSTi meM antara hai| aba usa dRSTi kI kImata kahA~ lAnA, karanA ? samajha meM AyA ? yahA~ kahate haiM - apane AtmA kA AtmArUpa zraddhAna, jJAna, usameM hI ramanA arthAt AtmAnubhava hI nizcaya ratnatrayasvarUpa mokSamArga hai| isakI vyAkhyA kI hai| isa zabda kI vyAkhyA hai, vaha isameM nahIM, vaha dUsarI pustaka hai| akele zloka kA hI artha hai| yaha hindI hai na? bhagavAna AtmA deha - devala meM, strI kI deha ho to miTTI hai, Upara camar3I lipaTI hai| bhagavAna AtmA usarUpa kabhI nahIM huA, sone kI IMTa ko lAkha kapar3e, kapar3e, jIrNa, naye-purAne, bAgha ke, hiraNa ke citra se bhI vaha sone kI IMTa usa citrAmarUpa aura kapar3A rUpa kabhI nahIM hotii| isI prakAra bhagavAna andara sone kI IMTa hai, usa para kapar3A kisI ko puruSa kA, kisI ko strI kA, kisI ko napuMsaka kA, kisI ko hAthI kA, aura kisI ko kanthavA kaa| yaha saba Upara miTTI kA lepa hai, vastu bhagavAna cidAnanda Anandakanda bhinna tattva hai| samajha meM AyA ? yahA~'samasukkha NilINu' zabda hai na ? AhA... hA... ! bhAI ! terI dazA kauna ? tU kauna ? bhAI ! tU kauna ? tU arthAt ki atIndriya Ananda kA piNDa, vaha tU / bhAI ! yaha zarIra, vANI, mana tU? yaha puNya - pApa ke bhAva hote haiM, vaha tU ? bhagavAna tU vikAra ? bhagavAna tU ajIva ? yA bhagavAna tU jIva? AhA... hA... ! to jIva arthAt kyA ? Ananda aura zAnti ke jIvana se bharapUra bhagavAna ko jIva kahate haiM / AhA... hA.... ! kahate haiM, bhAI ! isa hiraNa kI nAbhi meM kastUrI parantu use usakI mahimA nhiiN| isI prakAra bhagavAna kahate haiM, bApU ! tere AtmA meM atIndriya Ananda aura sarvajJapada AtmA meM par3A hai| ve sarvajJa paramezvara kevalajJAnI hote haiM, ve kahA~ se lAye kevala ? bAhara se AtA hai ? causaTha paharI caraparAhaTa kahA~ se AyI ? patthara se AyI ? kalyANajIbhAI ! yaha mere meM aisA hai ? eka bIr3I binA
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 gAthA-93 cale nahIM, ekadama ghuTI huI ur3ada kI dAla na ho to hicakiyA~ utthe| hicakiyA~ uchala jAye, ur3ada kI dAla hotI hai na? ur3ada kii| chAcha.... chAcha samajhate ho? maTThA, maTThA DAlate haiM na? phira dAla aisI ekarUpa ghuTI huI na ho (to kahe) dhana kI dhUla kara DAlI, kaho, taba dhAna lA karake dete haiM parantu aisA kara DAlA? dAla alaga, chAcha alaga, ekarasa nahIM hotA, vahA~ ekarasa dekhane ko lagA, mUrkha! yahA~ eka rasa nahIM hotA, yaha to dekha! samajha meM AyA? are... ! ur3ada kI dAla aisI banAyI, dhUla aisI banAyI, aisA halavA eka dama lahalahAtA AyA, aisA ghI TapakatA (AyA) vahA~ to ekAkAra (ho jAtA hai), maDha hai| hai? arabI ke TakaDe aise sarIke tale hae hote haiM na? aura zrIkhaNDa, pUr3I khAne baiThA ho to mAno mUr3ha vahIM pUrA rata ho gyaa| bhAI ! vaha to miTTI hai, prabhu! chaha ghaNTe meM viSTA hogI, yaha zarIra aisA yantra hai| zrIkhaNDa aura pUDI anyatra kahIM koTharI meM DAloge to chaha ghaNTe meM viSTA nahIM hogI parantu yaha acchA zrIkhaNDa pharsTa klAsa yahA~ DAloge to chaha ghaNTe meM viSTA hogI - aisA yaha yantra hai| yaha to miTTI dhUla hai, bApU! yaha AtmA nhiiN| AhA...hA... ! samajha meM AyA? __ antara meM bhagavAna AtmA atIndriya Ananda se pUrNa chalAchala bharA hai| kahate haiM, aise AtmA kI antara zraddhA, samyak anubhava, usakA jJAna aura usakI ramaNatA (ho), use bhagavAna samyagdarzana-jJAna-cAritra kahate haiN| AhA...hA...! lo! yaha AtmA meM rata hotA hai, mana ke vicAra banda ho jAte haiM, vacana aura kAyA kI kriyA sthira ho jAtI hai.... usI samaya Atmasthiti hone se Atmika sukha kA svAda AtA hai| mana chUTa jAye, vikalpa chaTa jAye. AtmA Ananda anabhava meM Ave taba samyagdarzana hone se. samyagdarzana hone para use AtmA ke nirvikalpa Ananda kA anubhava ho jAtA hai| use samyagdarzana kahA jAtA hai| vaha samyagdarzana hone ke bAda use svarUpa meM sthiratA, ramaNatA hotI hai, use cAritra kahate haiN| samajha meM AyA? bAhara se veSa palaTe, aura yaha kiyA, isalie hameM samyagdarzana ho gayA aura cAritra ho gayA (- aisA nahIM hai)| ananta bAra yaha thothA kara-karake nauveM graiveyaka taka gyaa| samajha meM AyA? 'dravya saMyama se graiveyaka pAyo, phera pIche pttkyau'| yaha sajjhAya meM AtA hai| dravya saMyama, AtmA ke samyak anubhava dRSTi binA bAhara ke
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 277 kriyAkANDa se nauveM graiveyaka U~ce gyaa| phira pIche paTakA... cAra gati meM bhaTakane ko phira se AyA parantu isane AtmA kI dRSTi, AtmA kA jJAna aura anubhava nahIM kiyaa| dRSTAnta dete haiN| zakkara khAne se miThAsa.... AtI hai| zakkara (khAve to) miThAsa dikhatI hai, nIma ko khAne se kar3avAhaTa dikhatI hai aura namaka khAne se khArApana dikhatA hai| aise bhagavAna kA anubhava karane se AtmA ko Ananda AtA hai| yaha dRSTAnta.... dRSTAnta ke lie hai yA dRSTAnta siddhAnta ke lie hai? vaha nIma khAne se kar3avAhaTa dikhe, namaka khAne se khArApana dikhe, zakkara khAne se miThAsa dikhe, aphIma khAne se kar3avAhaTa dikhe; taba AtmA kA anubhava hone para kucha hotA hai yA nahIM - aisA kahate haiM / AhA...hA...! usI prakAra AtmA ke zuddhasvabhAva meM ramaNatA karane se AtmAnanda kA svAda AtA hai| jaise, vaha kar3avA svAda, mIThA svAda, khArA svAda (AtA hai), (vaise hI) bhagavAna AtmA meM Ananda hai, usakA samyagdarzana karane se, usakA jJAna karane se, AtmA ko Ananda kA svAda AtA hai| use Atmadharma kahA jAtA hai| AhA...hA...! mumukSu : zakkara jaisA svAda AtA hai ? uttara : zakkara jaisA mIThA kahA~, dhUla hai| mIThA to jar3a hai, aisA kahate haiN| AtmA kA svAda zakkara jaisA mIThA hogA na? zakkara to jar3a miTTI dhUla hai aura ise (AtmA ko) zakkara kA svAda AtA hai ? yaha zakkara to jar3a hai, mIThI avasthA to miTTI hai, isake khyAla meM AtA hai ki yaha mIThI hai. basa! itnaa| mIThA hokara mIThe ko nahIM jAnatA, dhyAna rkhnaa| zakkara mIThI hai na? mIThI to jar3a kI avasthA, miTTI-dhUla kI hai, yaha jAne ki yaha mIThA, yaha AtmA mIThA hokara mIThe ko jAnatA hai ? AtmA jJAna meM rahakara mIThe ko bhinnarUpa se yaha mIThA hai - aisA jAnatA hai| mIThA hokara jAne to AtmA jar3a ho jaayegaa| AhA...hA...! aisA samajhanA par3egA? kalyANajIbhAI! bahiyoM ke lie, nAme ke lie kitanA samajhanA par3atA hogA? hai ? baniye to cakravRttI byAja nikAlate haiM, dasa lAkha diye hoM, cAra Ane ke hisAba se, abhI to maha~gA ho gayA hai pahale kI bAta hai| dasa lAkha diye hoM, cAra Ane ke hisAba se to eka dina kA byAja nikAlate haiM aura byAja milAkara phira vApasa cAra Ane kA dUsarA dina kA nikAlate haiN| usakA byAja milAkara, cAra Ane kA dUsare dina kA
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 93 milAte haiN| vaha cakravRttI byAja kahalAtA hai, vahA~ dhUla meM yaha cakravRttI byAja nikAlatA hai| kAmadAra! vahA~ kAmadArapanA nikAlatA hai / hai ? kahate haiM bApU ! isameM to thor3A kAmadAra ho / 278 tere svarUpa meM bApU! Ananda hai / jaise para ke svAda meM tujhe jJAna hotA hai, jJAna hotA hai ki yaha kar3avA hai / vaha AtmA kar3avA hokara kar3ave ko nahIM jAnatA; kar3avA to jar3a hai, kar3avA hokara kar3ave ko jAne to AtmA jar3a ho jaaegaa| mIThA hokara AtmA mIThe ko jAne to AtmA jar3a ho jaaegaa| namaka kA khArA svAda, vaha khArA hokara khAre ko jAne to AtmA khArA-jar3a ho jaaegaa| use jAnane se khyAla meM AtA hai ki yaha kar3avA hai, khArA hai, basa itanA ! isI prakAra bhagavAna AtmA ko jAnane se usameM vaha bhinna hokara jAnatA hai / AtmA atIndriya AnandasvarUpa ko ekameka abheda hokara AtmA ko jAne, pUrva ke tIna dRSTAntoM meM se itanA antara hai| samajha meM AyA ? yaha khArA mu~ha nahIM kahate ? khArA mu~ha ho gayA, caraparA mu~ha ho gayA, to kyA AtmA caraparA hotA hogA ? caraparI avasthA to jar3a kI, miTTI - dhUla kI hai| AtmA jar3arUpa hogA ? vaha to jJAna jAnatA hai ki yaha caraparA hai, itanA / carapare ko bhinna rakhakara jAnatA hai / isI prakAra bhagavAna AtmA apane Ananda ko bhinna rakhakara jAnatA hai - aisA nahIM hai| Ananda ko bhinna rakhakara vikAra kA vedana karatA hai, vaha anAdi kA mUr3ha hai / AtmA ke Ananda ko bhinna rakhakara vikAra kA vedana karatA hai, vaha mUr3ha hai, mithyAdRSTi hai| usase rahita AtmA ke Ananda meM ekAkAra hokara Ananda kA vedana kare, use samyagdarzana, jJAna aura dharma kahA jAtA hai| use saMvara, nirjarA aura mokSa kA upAya kahA jAtA hai| ( zrotA - pramANa vacana gurudeva) Sty
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIra saMvata 2492, ASAr3ha zukla 2, gAthA 93 se 94 budhavAra, dinAGka 20-07-1966 pravacana naM. 39 jo samasukkha NilINu buhu puNa puNa appu muNei / kammakkhau kari so vi phuDu lahu NivvANu lahei // 93 // yahA~ to AtmA apane AnandasvabhAva ko jAnakara bArambAra Ananda kA anubhava karatA hai, vaha karma kA kSaya karake nirvANa prApta karatA hai - itane bhAva rakhe haiN| samajha meM AyA? kala thor3I bAta antima A gayI thI / jaise zakkara khAne se mIThepana kA svAda AtA hai, nIma khAne se kar3avepana kA svAda AtA hai aura namaka khAne se khArepana kA svAda AtA hai; isI prakAra AtmA atIndriya zAntasvarUpa kI dRSTi aura anubhava karane se AtmA ke Ananda kA svAda Ave, taba se use nirjarA zuru hotI hai / kaho, samajha meM AyA ? kisI bhI padArtha kA svabhAva ho, usa svabhAva kA use anubhava - svAda Aye na ? aise hI AtmapadArtha hai, vastu hai, usameM usakA atIndriya Ananda aura atIndriya zAntarasa svabhAva hai| cAritra aura Ananda aise do lie samajha meM AyA ? usake svabhAva kI ruci aura sanmukhatA hokara usakA jJAna (hotA hai) aura usa svabhAva kI ruci kA pariNamana honA, usakA anubhava (honA) usa anubhava meM caitanya ke Ananda kA svAda Aye binA nahIM rhtaa| svAda Aye use anubhava dharma kahate haiM, use mokSa kA mArga kahate haiM, use karma kI nirjarA kahate haiM / kaho, isameM samajha meM AyA ? isI prakAra AtmA ke zuddhasvabhAva meM ramaNatA karane se AtmAnanda kA svAda AtA hai| usa samaya karma kI sthiti ghaTatI hai - aisI saba bAta kI hai| jaba Asrava kama aura nirjarA adhika ho, taba mokSamArga kA sAdhana hotA hai| kyA kahate haiM ? jaba AtmA
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280 gAthA-93 meM zuddhapane ke bhAna kI dRSTi meM jaba taka use sthiratA pUrNa na ho to asthiratA kA Asrava thor3A AtA hai, Asrava thor3A Ave aura nirjarA bar3ha jAe - aise sAdhaka jIva ko dharma hotA hai| samajha meM AyA? Asrava thor3A ho jAe, kyoMki AtmA kI dRSTi, zuddha ruci huI aura svarUpa meM kisI bhI svAda kI adhikatA haI. itanA nirjarA kA bhAva bar3ha gayA: isalie use huI, itanA nirjarA kA bhAva bar3ha gayA; isalie use mithyAtva kA Asrava to ghaTa gayA, thor3A avrata yA kaSAya kA thor3A bhAga bAkI rahe to Asrava thor3A aura nirjarA adhika (hotI hai)| samajha meM AyA? ___ Asrava thor3A aura nirjarA adhika... yaha vyAkhyA... akelA jahA~ mithyAtvabhAva, avrata, pramAda akelA AsravabhAva hai, vahA~ to akelA bandhabhAva, adharmabhAva hai parantu jaba AtmA zuddha Ananda aura zAntasvarUpa AtmA meM Ananda hai - aisI ruci se AkarSita huA, isa kAraNa usameM bArambAra jhukAva karake svAda ke anubhava meM vRddhi kare itanI use nirjarA bar3hI aura use Asrava thor3A huaa| Asrava thor3A aura nirjarA adhika, isakA nAma sAdhaka jIva kI dazA hai| akelA Asrava vaha mithyAdRSTi kI dazA (hai); bilakula Asrava nahIM aura pUrNa nirmalatA, yaha arahanta kI dazA hai| samajha meM AyA? kahate haiM, antima lAIna hai, bIca meM saba chor3a diyaa| jaba Asrava - karma Ane ke kAraNa ghaTe, kyoMki karmarahita AtmA aura puNya-pApa ke vikAra ke bhAvarahita AtmA - aise AtmA kA Azraya lekara aura darzana-jJAna tathA zuddhi pragaTa huI to nirjarA bar3ha gyii| samajha meM AyA? aura mithyAtva kA Asrava miTa gyaa| kadAcit cauthe guNasthAna meM ho to bhI avrata, pramAda, kaSAya kA Asrava nirjarA kI apekSA Asrava thor3A hai| samajha meM AyA? sacce sukha kA bhoga samyagdRSTi ko bhale prakAra AtmA ke sanmukha hone se hotA hai| sacce sukha kA bhoga AtmA ke sanmukha hone se hotA hai| vikAra, harSa-zoka, zubha -azubhabhAva kA akelA anubhava athavA karmacetanA kA akelA anubhava aura karmaphalacetanA kA akelA anubhava, vaha adharmadazA hai aura AtmA caitanya jJAyakasvarUpa ke sanmukha kI ruci-dRSTi, jJAna huA, use jJAnacetanA jagI arthAt use karmacetanA aura karmaphalacetanA bahuta alpa rahI aura vastu ke svabhAvasanmukha meM AtmA ke Ananda sanmukha meM Ananda (bar3ha gyaa)| kyA kahA?
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 281 T sacce sukha kA bhoga samyagdRSTi ko bhale prakAra AtmA ke sanmukha hone se hotA hai| AtmA Ananda aura zAnta... zAnta zabda se cAritra (aura) Ananda zabda se sukha - aisA zAnta aura AnandasvarUpa kA prabhu piNDa, usakI dRSTi samyak aura ruci - pariNati tathA jJAna hone se use nirjarA adhika hai, isase AtmA ke anubhava kA bhoga adhika hai| jJAnacetanA kA bhoga adhika hai / mithyAdRSTi meM akele rAga-dveSa kI karmacetanA aura harSa -zoka ke vedana kI akelI dazA thI, vaha bAdhakadazA thI / mithyAdRSTi ko dharma kA sAdhakapanA vahA~ nahIM hotA / aba jahA~ sAdhakapanA pragaTa huA, vahA~ bhagavAna AtmA atIndriya AnandasvarUpa kI AtmA kI dRSTi kA, Atmasanmukha kA Ananda kA bhoga AMzika pragaTa huA, vahA~ nirjarA bar3hI aura Asrava ghttaa| kucha samajha meM AyA ? isa kAraNa use sAdhakapanA pragaTa huaa| bilkula Asrava na ho aura akelI zuddhi pragaTa ho jAye, vaha to arahantadazA huii| akelA AsravabhAva Ave aura bilkula dharma-sanmukha sAdhana nahIM, vaha adharmadazA (huii)| aba, sAdhaka kI mizradazA ( huI) / jahA~ AtmA zuddha caitanya kI, Ananda kI lAlaca lagI hai| AtmA meM atIndriya Ananda adhika hai, vaha jagat ke kisI bhI sukha meM nahIM hai - aisI dRSTi jahA~ AtmA ke Ananda kI samyagdRSTi huI, use Asrava thor3A aura nirjarA bahuta (hotI hai)| karmacetanA thor3I, karmaphalacetanA thor3I, aura jJAnacetanA adhika - aisI sAdhakadazA ko dharmadazA kahA jAtA hai / AhA... hA... ! samajha meM AyA ? isa sacce sukha kA bhoga samyagdRSTi ko AtmA ke sanmukha hone se hotA hai / indriyoM kA sukha, indra kA sukha, bhoga kA sukha yaha saba rAgavAlA AkulatA kA sukha, duHkha hai| vaha to mUr3hadRSTi ke kAraNa caitanya ke Ananda ke svAda ke bebhAna ke kAraNa vaha sukha - kalpanA, indra kA aura cakravartI ke bhoga meM sukhabuddhi hai, vaha mithyAdRSTi kI buddhi hai / samajha meM AyA ? dharmI kI dRSTi meM sukhabuddhi AtmA meM hai, isa kAraNa Atmasanmukha kI dRSTi meM use AtmA kA bhoga vizeSa ho gayA hai; isa kAraNa AtmadhyAna hI mokSamArga hai| AhA... hA...! akelA rAga-dveSa aura puNya-pApa kA dhyAna to adharmadhyAna hai; adharmadhyAna hai| jabaki bhagavAna AtmA zuddha svarUpa, usakI puNya - pApa kI ruci chor3akara, caitanyatattva -
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 93 sanmukha dRSTi huI, vahA~ dharmadhyAna huaa| pahale adharmadhyAna thA, vaha svabhAvasanmukha kI dRSTi jJAna hone se dharmadhyAna huA / yaha loga kahate haiM, dharmadhyAna arthAt zubhabhAva, vaha nahIM / svabhAvasanmukha kI jitanI ekatA huI use dharmadhyAna kahate haiM / ugrarUpa se ekatA ko zukladhyAna kahate haiM / kaho, samajha meM AyA ? 282 Aja bar3A lekha AyA hai| yaha do mata haiN| kitane hI kahate haiM ki nizcaya dharma hai to kitane hI kahate haiM vyavahAra dharma hai| bahuta AdhAra diye haiM / yaha paMcAstikAya meM aisA kahA hai ki tIrthaMkara kI ruci kare, unake Agama kI ruci kare to puNya bA~dhe, mokSa nahIM hotA / paNDitajI ! pIche AtA hai na ? paMcAstikAya meM pIche (AtA hai)| aise-aise bola bhI DAle haiM aura paramAtmaprakAza meM, yogasAra meM aisA likhA hai ki tIrthadhAma mandira meM deva nahIM, deva to yahA~ (deha-devala meM ) hai / 'mUrkha bhrame bahu sthAna' yaha to nizcaya kI bAta huI, aba isakA karanA kyA ? aise nizcaya ke bahuta bola rakhe haiM to aba usameM saccA mata kisakA ? nizcaya ke itane dharma haiM (aisA likhA hai)| 'jainadarzana' (tAtkAlika samAcAra patrikA) AtA hai na ? koI indaura kA daulatarAma hai na ? indaura meM koI daulatarAma hai ? digambara hai ? aisA ! bahuta meM likhatA hai / nizcaya ke to aise bola Ate haiM / karma kA kSaya, AtmA ke dhyAna se karma TUTate haiM, karma tar3atar3a hote haiM aura paramAtmaprakAza ziSya pUchatA hai ki mahArAja ! dUsarI saba bAteM chor3a do, hamAre karma kaise TUTe aura AtmA kaise prApta ho ? - vaha upadeza do / aba aisI bAta Ave taba paramAtmaprakAza meM, samAdhizataka meM - dUsare ko upadeza denA bhI unmAda hai, dUsare ko samajhAU~ yaha unmAda hai, aisA saba rakhA hai| to aba kyA karanA abhI ? isalie abhI apane ratanacandajI mukhtAra kahate haiM aisA karanA ki abhI nizcaya mokSamArga nahIM hai... paNDitajI ! abhI vyavahAra upadeza denA kyoMki paMcama kAla meM nizcaya mokSamArga nahIM hotA, kSapaka zreNI car3he, taba (hotA hai) isalie abhI vyavahAra kahanA / mandira banAo, darzana karo, vrata karo, yaha vyavahAra karo.... bar3A lekha AyA hai / saccA kauna ? do meM se saccA kauna ? likhA hai 'daulatarAma' mitra, jUnA pIThA, indaura.... zAstrI upadeza ke viSaya meM do prakAra ke lokamata / saccI dhAraNA kauna sI ? saccI dhAraNA yaha ki vartamAna vyavahAra kA
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 283 upadeza denA, jo ratanacandajI kahate haiM, yaha saccI dhAraNA.... nizcaya ke bahuta bola DAle haiM, hA~! saba calA avazya, andara gar3abar3a, gdd'bdd'| zAstra meM to aisA kahate haiM ki mahArAja! mujhe janma-maraNa miTe vaha upadeza do, mujhe dUsarA kucha nahIM caahie| kyoM leTa honA? kyA huA? mumukSu - saMsArika hai? uttara - saMsArika hai| bhaTakane kA hai| du:khI hone kA hai| kaho, isameM kucha samajha meM AyA? AhA...hA...! kahate haiM yaha AtmA.... AtmA vastu akhaNDAnanda prabhu ke sanmukha meM jo dRSTi, jJAna aura ramaNatA huI, utanA bhagavAna ne dharma kahA hai| use nirjarA adhika ho jAtI hai, Asrava thor3A rahatA hai| pUrNa vItarAga na ho, taba taka thor3A Asrava rahatA hai| ajJAnI ko to akelA Asrava hI hai kyoMki mithyAtva, avrata, pramAda, kaSAya inameM se eka bhI nahIM miTA hai| vaha pUrA Asrava hai| bhagavAna arahanta to koI Asrava nahIM hai, IryApatha Asrava eka samaya kA, vaha koI Asrava nahIM hai| ve pUrNa anAsravI, pUrNa ananta jJAnAdi ko prApta hue haiN| aba dharmI jo sAdhaka hai, use AtmA ke sanmukha kI dRSTi huI hai, isalie AtmA ke Ananda ke aMza kA anubhava hai, use jJAnacetanA andara meM pragaTa huI hai, isalie saMvara aura nirjarA vizeSa hai, use thor3A-sA Asrava hai| kaho, samajha meM AyA? AhA...hA...! isalie AtmadhyAna hI mokSamArga hai| rAga aura puNya kA dhyAna, vaha kahIM mokSamArga nahIM hai; bIca meM Asrava ho, puNya-pApa pariNAma (hoM) parantu vaha koI mokSamArga nahIM hai| mokSamArga to mokSasvarUpa jo bhagavAna AtmA. vikAra aura karma tathA zarIra se rahita svarUpa - aisA mokSatattvasvarUpa, nizcayamokSasvarUpa-zakti, usakI dRSTi karane se mokSa kA mArga pragaTa hotA hai aura puNya-pApa tathA rAga-dveSa to bandha kA lakSaNa hai, ve to bandhasvarUpa hai; isalie bandha ke lakSya se, bandha ke svarUpa se - Azraya se kabhI chUTane kA mArga pragaTa nahIM hotaa| samajha meM AyA? AhA...hA...! sIdhI sarala (bAta hai) parantu isane kabhI ananta kAla meM yaha prabhu ke pAsa rahA, yaha pAsa rahA parantu isane sanmukha nahIM dekhaa| AhA...hA... ! aise (bAhara) hI dekhA kiyA hai aura usameM se kucha lAbha hogA, bahirmukhadRSTi
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 93 se lAbha hogA, aisA hI isane antarmukha bhagavAna AtmA ko dRSTi meM se ojhala kara diyA hai / hai ? AhA... hA...! 284 bhagavAna pUrNAnandasvarUpa AtmA, jisakA sarvajJa bhI pUrA kathana kahane para vANI meM na Ave - aisA AtmA hai / ' jo pada jhalake zrI jinavara ke jJAna meM, kaha na sake para vaha bhI zrI bhagavAna jaba / ' 'jo pada jhalake zrI jinavara ke jJAna meM, kaha na sake para vaha bhI zrI bhagavAna jaba / ' gommaTasAra meM AtA hai ki bhagavAna ne jAnA, ve anantavA~ bhAga kaha ske| AhA... hA.... ! ' usa svarUpa ko anya vANI to kyA kahe ?' kevalI paramAtmA pUrNAnanda kA nAtha jahA~ pUrNa mukti ho gayI, bhAva mukti (ho gayI), bhale cAra (aghAtikarma) bAkI raha gaye, usakA kucha nahIM / bhAva mukti ho gyii| ve bhI bhagavAna AtmA kI jA -bhAta kI bAta pUrI nahIM kaha sakate to 'usa svarUpa ko anya vANI to kyA kahe ? anubhava gocara mAtra rahA vaha jJAna jaba, apUrva avasara aisA kisadina AegA ?' zrImad rAjacandra tIsa varSa meM bhAvanA karate haiM / AtmadRSTi hone ke bAda kI bAta hai, hA~ ! o...ho... ! aisA bhagavAna AtmA kahA~ puNya aura pApa ke vikalpa ke Asrava se jIvatattva bhinna, are... ! usakA bhAna huA, kahate haiM ki yaha bAteM anubhavagamya ho gayIM, anubhavagamya ! gur3a, gUMgA gur3a kaisA ? aisA bhagavAna AtmA, usakA anubhava huA, usakA dhyAna (huA) vaha eka hI mokSa kA mArga hai / AtmadhyAnI hI guNasthAnoM kI zreNI car3ha sakatA hai / dekho, kyA kahate haiM ? cauthe guNasthAna meM, pA~caveM meM, sAtaveM meM, aura phira chaThaveM meM AtA hai, yaha guNazreNI kI zreNI AtmadhyAnI kara sakatA hai| rAga ke vikalpa meM aTakA huA guNasthAna kI zreNI bar3hA nahIM sktaa| samajha meM AyA ? bhagavAna AtmA pUrNAnanda zAntasvarUpa mahApiNDa caitanya, caitanya piNDa, caitanyadala, caitanya nUra, caitanya pUra - aisA pUrNAnanda prabhu, kahate haiM, usakI dRSTi, usakA dhyAna - - ekAgratA dvArA guNasthAna kI zreNI bar3hatI hai| rAga ke avalambana se, puNya se avalambana se kahIM guNazreNI kI dhArA bar3hatI nahIM hai| caitanya ke ekAgratA kI dhArA se sthAna dhArA bar3hatI hai / AhA... hA... ! samajha meM AyA ? vastu pUrNAnandasvarUpa - aisA AtmA usameM ArUr3ha hone se guNadhArA, guNazreNI, guNasthAna bar3hate haiN| guNadhArA, guNazreNI
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 285 kaho yA guNasthAna (kaho) / isake atirikta kisI rAga, puNya aura nimitta ke Azraya se guNasthAna kI dhArA bar3hatI nahIM hai / AhA...hA...! kaho, isameM samajha meM AyA? mumukSu ko eka AtmadhyAna kA hI abhyAsa karanA caahie| phira nirvikalpa kI thor3I bAta kI hai| nizcayanaya trikAla zuddha AtmA kA darzana karAtA hai| nizcayanaya to AtmA trikAla zuddha hai - aisA darzana karAtA hai| vyavahAranaya to bheda aura rAga kA darzana karAtA hai| AhA...hA...! abhI DAlA hai inhoMne, bhAI ! sAtavIM gAthA AtI hai n| vavahAreNuvadissadi NANissa caritta daMsaNaM nnaannN| Na vi NANaM Na carittaM Na daMsaNaM jANago suddho||7|| bhagavAna kundakundAcArya aisA kahate haiM na? do mata meM se abhI vyavahAra kA upadeza denA, yaha saccA mata hai| yaha bhagavAna ne kahA hai aura yaha niSedha hai, bhagavAna kundakundAcAryadeva ne artha kiyA yaha abhI saccA nahIM ( - aisA mAnate haiN)| are ! bhagavAna ! parantu yaha kyA huA? samajha meM AyA kucha ? 'Na vi hodi appamatto' jahA~ chaThaveM meM puNya-pApa ke vikalpa kA bheda nikAla diyA, asadbhUta vyavahAra ke upacAra aura anupacAra ke bheda nikAla die aura para kA jJAna upacAra hai, use nikAla diyaa| sAtavIM (gAthA meM) guNaguNI kA bheda hai, vaha nikAla diyA arthAt sadbhUta anupacAra nikAla diyaa| akelA jJAyakabhAva hai, usameM yaha bheda nahIM hai| bheda DAlanA, yaha vikalpa kA kAraNa, yaha bandha kA kAraNa hai; isalie yaha mokSamArga nahIM hai - aisA vahA~ siddha karanA hai| akelA bhagavAna jJAyaka... jJAyaka... jJAyaka... jJAyaka... jJAyaka - aisA vikalpa nahIM, hA~! yaha to samajhAne meM kyA Aye? akelA caitanya, bheda jo puNya-pApa ke acetana, vikalpa, jar3a arthAt caitanya ke nUrarahita, unase bhinna par3A huA caitanya, akelA jJAna kA pariNamana, jJAyakabhAva se kare aura usa pariNamana meM jJAyakabhAva zuddha jo dRSTi meM Ave, use dharmadRSTi kahate haiN| AhA...hA...! aba isa dRSTi ke binA vyavahAra abhI kaho, paMcama kAla meM nizcaya mokSamArga nahIM hai ( - aisA kahate haiN)| bhagavAna tUne gajaba kiyA hai, AhA...hA...! parantu nizcaya ke binA vyavahAra hotA hI nahIM, sva Azraya se nizcaya pragaTa huA, taba parAzrita
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ 286 gAthA - 93 kucha rAga bAkI raha gayA, use vyavahAra kahate haiM / akelA parAzrayabhAva ho, use mithyAdRSTi aura adharma kahate haiM, aura akelA svAzraya pUrNa pragaTa ho gayA, vaha kevalajJAnI ho gayA aura sva Azraya kI dRSTi, jJAna se Azraya zuru huA hai parantu pUrNa sva Azraya abhI nahIM huA, usameM zubha rAgAdika parAzraya abhI bAkI raha gayA, use vyavahAra kahate haiM / vastu kI yaha sthiti hai| samajha meM AyA ? aba use kahate haiM ki abhI vyavahAramokSamArga kaho, abhI nizcaya nahIM, nizcaya to AThaveM guNasthAna se AegA... are bhagavAna ! mumukSu - guNasthAna to pahalA chor3anA pdd'egaa| uttara - guNasthAna kisakA chor3egA ? vyavahAra kI dRSTivAle ko tIna kAla meM guNasthAna badalatA hI nhiiN| samajha meM AyA ? isalie yahA~ kahate haiM ki nizcayanaya trikAla zuddhAtmA kA darzana karAtA hai / abheda, abheda... bheda hai, vaha to vikalpa hai| vikalpa se dharma kI zuruAta hotI hai ? samajha meM AyA? phira bahuta lambI bAta kI hai / nizcaya dharma ko upAdAna sAdhana aura vyavahAra ko nimitta sAdhana jAnanA / bhagavAna AtmA...! are...! apane svarUpa kA Azraya honA, yaha to koI bAta hai ! ananta kAla meM isane Azraya liyA hI nahIM, svayaM ananta kAla se bAhara hI dhakke mAre haiM, bahirbuddhi, usakA nAma bahirbuddhi hai, isakA nAma hI bahirAtmA hai, isakA nAma bahirAtmA hai / antarAtmA jJAnasvarUpa meM dRSTi dene se abhI paramAtmA bhale hI nahIM huA parantu paramAtmA merA svarUpa hai| aisI dRSTi huI, vahA~ antarAtmA huaa| samajha meM AyA ? aura maiM puNya tathA pApa aura rAga va dayA, dAna, vratavAlA hU~, vaha to abhI mithyAdRSTi hai, adharmI, ajJAnI hai / vaha to bahirbuddhi, bahirAtmA hai / bahara (arthAt) jisake svabhAva meM nahIM - aise vikalpa ko apanA svarUpa mAnakara vahA~ aTakA hai, vaha to bahirAtmA hai / AhA... hA... ! sIdhI bAta hai| bhagavAna sIdhA sarala cidAnanda par3A hai| sat sarala hai, sat sarvatra hai, sat sugama hai parantu isane use durlabha kara DAlA hai usakI bAta sunanA ise (nahIM rucatI hai) / nizcaya nahIM... nizcaya nahIM... nizcaya nahIM.... nizcaya arthAt satya nahIM; vyavahAra arthAt Aropita, vaha saccA... AhA... hA...! T yaha jaina koI sampradAya nahIM, yaha vastu kA svarUpa aisA hai| samajha meM AyA ? jaina
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 287 arthAt pUrNAnanda kA nAtha prabhu apanA Azraya lekara parAzraya ajJAna aura rAga-dveSa kA abhAva kare, use jaina kahA jAtA hai| yaha to vastu kI sthiti hai, isameM paramezvara ne koI nayA dharma nahIM kiyaa| itane hI aisA kahate haiM ki bhagavAna ne to sabake anekAntanaya lekara dharma kahA, aisA hogA? mumukSu - sabakA samanvaya karate haiN| uttara - dhUla bhI nahIM kiyaa| vastu aisI hai| sabake naya lekara anekAnta mArga saba ikaTThA karake, kahA? bhagavAna ke jJAna meM pahale se nahIM AyA ki aisA AtmA pUrNAnanda akhaNDa abheda hai aura dUsaroM ke naya ikaTThe karake khaa| aise ke aise... samajha meM AyA? AtmA eka samaya meM pUrNa akhaNDa Anandakanda dhruvasvabhAva ananta guNa kA piNDa hai| paryAya kA pariNamana, dravya kA dhruvapanA - aisA usakA svarUpa hI hai| aisA svarUpa bhagavAna ne to pUrva meM samyagdarzana, jJAna meM jAnA thaa| janme taba to tIna jJAna lekara Aye the, phira jagata ke naya ikaTThe karake kahA - aisA kahA~ thA? AhA...hA...! kitane hI paNDita isa pustaka meM likhate haiM, bahuta matoM ke naya the, unheM bhagavAna ne ikaTThA kiyaa| are...! bhagavAna! tU kyA kahatA hai ? mamakSa - samanvaya karane ko| uttara - kisake sAtha samanvaya hogA? dhUla ke sAtha? yaha to akhaNDa prabhu eka samaya meM ananta guNa kA piNDa.... ananta guNa ve kitane? AkAza ke pradeza se ananta guNe... lAo to sahI baat| aisA na ho to yaha cIja hI na ho| mahA padArtha, mahA prabhu, asaMkhya pradeza meM ananta-ananta guNa vyApta haiN| svabhAva kI mUrti use kyA kahanA! arUpI svabhAva kA dala-piNDa, citpiNDa, citghana, Anandaghana, jJAnaghana - aisA zAstra meM kahA hai na? vijJAnaghana... AhA...hA...! aisA bhagavAna jisameM AkAza ke pradeza ke amApa... amApa... amApa... phira kahA~ mApa? aise amApa kA anta nahIM, usake pradezoM kI saMkhyA se hI bhagavAna asaMkhya pradeza meM rahA, (AkAza ke pradezoM se) ananta-ananta guNe guNa usameM hai, use AtmA kahate haiN| samajha meM AyA? aise ananta... ananta... ananta... guNoM kA jahA~ Azraya liyA,
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ 288 gAthA-93 vahA~ samyagdarzana aura jJAna kA anubhava huA, use Asrava bahuta hI ghaTa gayA; saMvara-nirjarA bar3ha gyii| samajha meM AyA? anantAnanta guNasvarUpa bhagavAna kI jahA~ antaradRSTi, anubhava aura samyak huA, taba kisI guNa kI, kitane hI guNa kI, kiMcita viparIta avasthA thor3I rahI, vaha to alpa rahI hai| alpa bandhana aura alpa Asrava hai aura anantAnanta guNa kA jahA~ Adara hokara ananta-ananta guNa kI paryAya kI vyaktatA nirmala samyagdarzana hone para huI, (vahA~) nirjarA adhika ho gayI hai, Asrava ghaTa gayA hai| nizcaya ke kathana meM to samyagdRSTi ko bandha nahIM hai - aisA bhI kahA jAtA hai kyoMki svabhAva meM nahIM hai, usakI dRSTi meM nahIM hai / bandha kA bhAva bandha ke kAraNa meM DAla diyA hai, jJeya meM (DAla diyA), parantu kadAcit usakI paryAya meM mandatA hai kyoMki pUrNa ananta guNoM kI pUrNa nirmala vyaktadazA nahIM huI, isalie use alpa rAgAdika hai parantu vaha Asrava bahuta thor3A hai aura mokSamArga to andara bar3ha gayA, adhika (ho gayA hai)| AtmA 'NANasahAvAdhiyaM muNadi AdaM' rAga se, nimitta se, bheda se bhinna karake adhika AtmA kI jahA~ dRSTi huI, use mokSamArga hAtha meM A gyaa| AhA...hA...! parantu yaha vastu kA jora hai, bhAI! daSTi to kara usakI na! aisA AtmA hai| bhAI! AtmA arthAt kyA? sAkSAt paramAtmasvarUpa, dravyasvarUpa arthAt sAkSAt zaktisvabhAva guNa prmaatmruup| samajha meM AyA? kahate haiM ki usameM jahA~ ekAgra ho to use upAdAna kA sAdhana bar3ha gayA hai aura kiMcita rAga bAkI rahA hai to use nimittarUpa kahA jAtA hai parantu zuddha upAdAna antara ananta gaNoM kA piNDa, usakA jahA~ sAdhana ekAgra hokara huA, vaha zuddha upAdAna sAdhana nizcaya hai| deva-zAstra-guru Adi kA rAga kiMcit bAkI rahA, use vyavahAra nimitta sAdhana kA Aropa karake sAdhana kahA hai; vastutaH to vaha bAdhaka hai| samajha meM AyA? parantu usa guNasthAna ke yogya, aise hI sacce deva, aise hI sacce guru, aise hI sacce zAstra kA use usa prakAra kA zubharAga hotA hai; dUsarA kudeva, kuguru kA nahIM hotA aura usa chaThe guNasthAnAdi meM rAga kI mandatA itanI hotI hai ki paMca mahAvrata ke pariNAma meM vastra-pAtra grahaNa kI vRtti nahIM hotI - aise kaSAya kI mandatA kI yogyatA vyavahAra se nimitta kI anukUlatA
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 289 dekhakara vyavahAra sAdhana kA Aropa kiyA hai| samajha meM AyA? yaha vastusthiti tIna kAla meM badale aisI nahIM hai| samajha meM AyA? ata: pahale ise nizcaya kA Azraya karanA caahie| jo koI nirjarA kA lakSya rakhakara samasukha ko bhogatA huA.... nirvANa - mukti pUrNa Ananda kI prApti binA maiM atRpta hU~, pUrNa Ananda kI prApti binA maiM atRpta hU~ - aisA dharmI jAnatA hai| samajha meM AyA? yahA~ peTa pUrA na bhare, taba taka aisA kahate haiM na ki merA peTa bharA nhiiN| isI prakAra samyagdRSTi ko pUrNa Ananda kI prApti nahIM hai, taba taka atRpta hai; isalie jise pUrNa Ananda kI chaTapaTAhaTa hai - aise nirvANa kA lakSya rakhakara samasukha ko bhogatA huA AtmAnubhava kA abhyAsa kare vaha zIghra nirvANa kA prApti kregaa| yaha gAthA kA artha huaa| phira samayasAra kalaza kI bAta thor3I DAlI hai| jJAnacetanA ke athavA AtmAnubhUti ke Anandasahita keli karAnA, karma karane ke prapaMca se aura karmaphala se nirantara viraktabhAva kI samyak prakAra se bhAvanA bhaanaa| samyagdRSTi, puNya-pApa ke pariNAma yaha karmacetanA hai aura usake harSa-zoka se use bhoganA vaha karmaphalacetanA hai| unase rahita bhagavAna AtmA jJAnAnandasvarUpa zuddha hai, usakI cetanA ko nacAye, jJAnacetanA ko nacAye; karma aura karmaphalacetanA ko heya karake chodde| samajha meM AyA? isameM pUrA mAla par3A hai, usake sammukha najara karane kA ise samaya nahIM milatA aura jisameM kucha nahIM - puNya-pApa ke vikalpa aura nimitta meM kucha terA tattva nahIM, terA sattva yA tattva usameM kucha nahIM, usameM lagA hai aura usI meM ise sarvasva lagatA hai| basa! yaha, saba! yaha, vyavahAra karo, vyavahAra karo, parantu vyavahAra karo arthAt adharma karo - isakA artha (huaa)| are... bhagavAna ! kyA kahate haiM ? samajha meM AyA? anAdirUr3ha vyavahAra mUr3ha hai| (samayasAra) 413 gAthA meM bhagavAna amRtacandrAcAryadeva ne kahA hai| anAdi ke rAga ko tU vyavahAra kahane jA to vaha to vyavahAra mUr3ha hai, nizcaya meM anArUr3ha hai| anAdirUr3ha, vyavahAramUr3ha, nizcaya meM anArUr3ha - aise tIna zabda prayoga kiye haiN| (samayasAra) 413 gaathaa| 413 gAthA hai na? 413 bahuta bAra kahI gayI hai| eka kI eka bAta bahuta bAra (kahI gayI hai)| vahA~ Age isameM se bhI vivAda uThA hai na!
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ 290 gAthA - 93 'yazovijaya' aisA ki vyavahAra se dharma kahatA hai, vaha to mUr3ha hai| unheM aisA lagA ki are ! hamAre yazovijaya ko mUr3ha kahate haiN| aisA AyA thaa| bAhara se AyA thaa| 413 meM hai, dekho! jo vAstava meM' zramaNa hU~, maiM zramaNopAsaka hU~' vyavahAraliMga, vyavahAravratAdi meM mAnate haiM ve mithyAtva ahaMkAra kara rahe haiM, ve anAdirUr3ha (anAdi kAla se cale Aye ) vyavahAra meM mUr3ha.... jJAnI haiM, ve vyavahAra meM mUr3ha nahIM haiM, vyavahAra ke jJAtA haiN| samajha meM AyA ? jAnA huA prayojanavAna hai, yaha bArahavIM gAthA hai / yaha saba eka hI zailI racI hai / vastu kI sthiti (aisI kI) nizcaya kA bhAna huA, taba rAga bAkI raha gayA, zuddhatA alpa hai, usakA jJAna karanA vaha vyavahAra hai parantu aisA nizcaya ho taba vyavahAra (kahalAye) na ? varanA yahA~ AcArya mahArAja kahate haiM ki vyavahAramUr3ha hai, akelI mandarAga kI kriyA ko tU dharma kI zuruAta kahanA cAhe aura dharma hai ( - aisA kahe ) to anAdirUr3ha bhAva, yaha to anAdi se calA AyA hai / manda - tIvra.... manda - tIvra .... manda - tIvra .... anAdi kA hai, usameM tU manda ko, vyavahAra karanevAlA jage binA use vyavahAra kahegA kauna? anAdirUr3ha vyavahAra meM mUr3ha... use mUr3ha kahA hai| jJAnI ko vyavahAra meM mUr3ha nahIM kahA, vyavahAra kA jAnanevAlA kahA hai| caitanya zuddha bhagavAna AtmA kA bhAna huA, (taba) vyavahAra deva-zAstra - guru kI bhakti, pUjA - aisA bhAva hotA hai, use jAnatA hai, vaha mUr3ha nahIM hai aura yaha jo akelA vyavahAra hai, nizcaya ke bhAna binA, use mUr3ha kahA hai| kyoM ? ki praur3ha vivekavAle nizcaya ( nizcayanaya) para anArUr3ha .... rAga se, vyavahAra se bhinna karAkara AtmA kI dRSTi aura Azraya karanA - aisA praur3ha nizcaya viveka anArUr3ha hai| nizcaya meM anArUr3ha hai, (vaise) vyavahAra ko vyavahAra kA jJAna karanevAlA jage binA vyavahAra nahIM kahA jAtA / 413 meM aisA kahate haiM / I aba yaha kahatA hai akelA vyavahAra karo, vyavahAra karo - aisA bar3A lekha diyA hai / ThIka! (aisA lekha hai ki ) do mata hai parantu saccA mata kisakA ? lo, ThIka ! saccA mata yaha 'ratanacandajI' kaa| ve kahate haiM kisI dUsare kA nahIM, abhI ke kisI paNDita kA bhI nahIM, yaha AcArya itanA kahate haiM unakA bhI nahIM, do mata haiN| eka kahate haiM ki AtmA meM deva hai dUsarA kahatA hai ki bhagavAna meM deva hai| taba ratanacandajI kahate haiM, bhagavAna ke mandira
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) meM darzana karane se nidyata aura nikAcita karma chUTa jAte haiM - aisA dhavala ke pahale bhAga meM hai| aisA karake AdhAra diyA hai| are... ! yaha to AtmA ke darzana se (karma) TUTe, taba nimitta se kathana kahA jAtA hai / vaha aisA kahate haiM taba paramAtmaprakAza meM kahate haiM ki AtmA deva, bhagavAna yahA~ deha meM virAjamAna haiM, vahA~ deva mAneMgA to mUr3ha hai / vaha to vyavahAra sthApanA hai| samajha meM AyA ? vaha to zubhabhAva kA nimitta hai| bhagavAna deva to yahA~ virAjamAna hai / isa deva kA tujhe patA nahIM (aura) tU jahA~-tahA~ bhaTakA kare to mara jaaegaa| 'rAjA bhikSArthe bhrame aisI jana kI Teva' bar3A tIna loka kA nAtha jahA~ tahA~ kahe he bhagavAna! he bhagavAna! mujhe denaa| vahA~ hai terI mukti ? saMvara - nirjarA vahA~ unake pAsa hai ? e...I... ! bhagavAna to yahA~ hai / 291 tuma rAjula se pUchate the, kahA~ hai terI gItA ? yahA~ gItA thI na, gItA se kahe gItA kahA~ hai ? gItA yaha rahI - aisA kahe / jAtismaraNa huA hai na, inake bhatIje kI lar3akI yahA~ AyI thI taba pUchA thA, gItA kahA~ hai ? pUrvabhava meM usakA nAma gItA thaa| yahA~ jUnAgar3ha meM luhAnA kI lar3akI (thii)| gItA kahA~ hai (to kahe) gItA yaha rahI, gItA yaha rahI / gItA kA AtmA yaha rahA, maiM yaha rahA / bhagavAna kahA~ hai ? bhagavAna yahA~ hai ? bAta to sahI karanA cAhie na ? maiMne kahA gItA kahA~ hai ? (to kahA) yahA~ hai| aisA bolI thI, hA~! yahA~ A dina rakhI thI, yahA~ cAra bAra A gayI hai| abhI do sau lar3ake the, taba bhI batAne ke lie lAye the / gItA kahA~ hai ? yaha rhii| pUrva bhava meM terA nAma kyA thA ? gItA ! kahA~ se AyI hai ? jUnAgar3ha se AyI hU~, A rahI huuN| dhIrubhAI ! tumane vaha lar3akI dekhI hai yA nahIM ? nahIM dekhI ? abhI cAra bAra A gyii| AhA... hA... ! manasukhabhAI ! hamAre manasukhabhAI, zAma ko pUchate haiM ki aisA hotA hogA ? parantu yaha huA hai na! hotA kyA hogA ? akele paise kamAne meM majadUra... majadUra... majadUra... bdd'e| malUkacandabhAI ! saccI bAta hogI ? ve zAma ko pUchate the| aisA hotA hogA ? parantu yaha huA hai na ? hotA hogA kyA ? mumukSu - parantu yaha to dUsaroM ko na / uttara - parantu dUsare ko huA hai yA nahIM ? haiM ? paune chaha varSa, DhAI varSa meM bolI, DhAI varSa meM bolI, maiM jUnAgar3ha se AyI hU~, merA nAma gItA hai, vahA~ mujhe bukhAra AyA thA aura
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ 292 gAthA-93 maiM mara gayI hU~, saba bolI thii| svayaM hI bolI thI parantu ina logoM ko vizvAsa nahIM AyA, do varSa taka vizvAsa nahIM aayaa| phira yaha himmatabhAI aura saba vahA~ nirNaya karAne gaye the| hamAre himmatabhAI ye to pahale vahA~ taka nirNaya kiyA ki yahA~ se tujhe leMge to tU terI mA~ ko pahacAnegI? tere pitA ko pahacAnegI? haaN| terI mA~ ko pahacAnegI, hA~! tere kAkA ko pahacAnegI? haaN| tU gItA ko pahacAnegI? yaha kyA pUchate ho? gItA to yaha rhii| vahA~ kahA~ gItA thI? paNDitajI! aisA jabAva diyaa| ina paNDitajI ne jarA hA~, hA~ (karAne ko pUcha liyaa)| terI mA~ ko pahacAnegI? tere bApU ko pahacAnegI ? tere kAkA ko pahacAnegI? vahA~ gItA ko pahacAnegI? gItA ko pahacAnegI kyA kahate ho? gItA to yaha rhii| aisA kahA na? bhAI ! paune chaha varSa meM (bolI), DhAI varSa meM jAtismaraNa bhava kA huaa| tumheM phurasata kaba (thI)? abhI yahA~ cAra dina A gaye hai| ATha-ATha dina rahakara / vaha to bahuta bAra AtI hai, manasukhabhAI! kabhI muzkila se Ate haiM, kisI kAraNa, vaha to bahuta bAra AtI hai| manasukhabhAI ! yaha to jagajIvanabhAI usake kAkA hote haiM na! isalie phira A jAtI hai| kaho samajha meM AyA? AhA...hA...! kahate haiM, bhAI! pratyakSa bAta hai| usameM kahate haiM, aisA hotA hogA? parantu hotA hai, yaha huA hai na, samajha meM AyA? isI taraha AtmA tInoM kAla aisA kA aisA bhagavAna tere samIpa meM virAjamAna hai arthAt ki tU svayaM hai| are! tujhe dekhane kA avasara tujhe nahIM, bhagavAna! usake sanmukha kI ruci karanA, yaha ThIka hai| vaha bhI abhI baiThA nahIM aura yaha ruci bAhara kI, puNya, dayA, vrata aura bhakti jo vyavahAra anAdi se bAhirabuddhi se aura bAhara meM apanApana mAnakara kiyA hai| samajha meM AyA? yahA~ kahate haiM ki jJAnacetanA bhagavAna AtmA... ! yaha samayasAra kA zloka hai| jJAnacetanA ko athavA AtmAnubhUti ko Anandasahita keli kraanaa|amRtcndraacaary kahate haiM, bhAI ! prabhu tU ruci to kara, bhAI! ki bhagavAna AtmA paramAtmA maiM hI hU~, hA~! aura isa paramAtmA kA vistRta paryAya meM ho, vaha siddha hai| samajha meM AyA? yaha paramAtmA pUrNAnanda kA prabhu maiM svayaM huuN| mujhameM apUrNatA nahIM, viparItatA nhiiN| vastu meM apUrNatA aura viparItatA kahA~ se AyI? vasturUpa se paramAnanda ke svabhAva kA piNDa, cipiNDa,
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 293 cidanAtha, akhaNDAnanda bhagavAna, vaha maiM / aisI antardRSTi kara, jJAnacetanA kI keli kr| rAga kI cetanA aura karmaphalacetanA ko gauNa kara ddaal| samajha meM AyA? sarva kAla zAntarasa kA hI pAna krnaa| yahI jJAnI kI preraNA hai| lo, yaha 93 gAthA (pUrI) huii| AtmA ko puruSAkAra dhyAve puriyAsAra-payANu jiya appA ehu pvittu| joijjai gunn-gnn-nnilu-nnimml-tey-phurNtu||94|| puruSAkAra pavitra ati, dekho Atama raam| nirmaya tejomaya aru, ananta guNoM kA dhaam|| anvayArtha - (jiya) he jIva! ( ehu appA puriyAsAra-pamANu pavittu guNa -guNa-Nilau Nimmala teya-pharaMtu joijjai) isa apane AtmA ko puruSAkAra pramANa, pavitra, guNoM kI khAna va nirmala teja se prakAzamAna dekhanA caahie| 94 aba jarA anyamatI se alaga bAta (karate haiM) kyoMki puruSAkAra AtmA hai| lokAkAza pramANa, loka pramANa AtmA nahIM aisA baDA AtmA ko AkAza pramANa baDA vyApaka hogA? tuma AtmA kI bahuta mahimA karate ho, mahAna... mahAna... mahAna... to vaha mahAna sampUrNa lokAloka meM vyApaka hokara mahAna hogA? nhiiN| vaha vyApakapanA kSetra se use mahAnapanA nahIM ho sktaa| use bhAva kA mahAnapanA hai, kSetra se to zarIra pramANa hai, isalie zabda liyA hai| puriyAsAra-payANu jiya appA ehu pvittu| joijjai gunn-gnn-nnilu-nnimml-tey-phurNtu||94|| __ o...ho... ! akele Ananda kI jar3a par3I hai| yaha varSA kI jhar3I AtI hai yA nahIM? varSA kI jhar3I Ave, vahA~ tIna-tIna dina taka sAmane dekhA nahIM jaataa| pahale itanI varSA thI,
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ 294 gAthA-94 aba kama ho gayI hai| ATha-ATha din| zanivAra se zuru ho to nizcita hotA ki (AgAmI) zanivAra taka rhegii| yahA~ to tIna bAra zanivAra se zuru ho to ravivAra ko kucha nahIM mile| usa samaya tIna bAra zanivAra se zuru huii| pahale aisA thA, hA~! pacAsa-sATha varSa phle| yadi zanivAra se varSA zuru ho to zanivAra kI ATha dina kI jhar3I ho / jhar3I arthAt ATha dina taka barase - aisI pahale kahAvata thii| malUkacandabhAI! patA hai| eka bAra, tIna bAra zanivAra ko AyI to ravivAra ko kucha nahIM milaa| zanivAra ko zuru ho to loga bAteM kreN| kAla badala gyaa| e...I...! yahA~ kahate haiM ki he jIva! isa apane AtmA ko puruSAkAra pramANa.... yaha mahA-siddhAnta hai| pahale 93veM gAthA taka itanI mahimA kI, taba (kisI ko lage ki) itanA mahAna ananta jJAna, ananta darzana, ananta Ananda, ananta-ananta guNa, to yaha bar3A to kitanA (bar3A) kSetra se hogA? bApU! kSetra se bar3A (hove usakI) mahimA nahIM hai; kSetra se to zarIra pramANa hI hai| usake gaNoM ke bhAva ke svabhAva kI acintatA ke bhAva kI mahimA hai| samajha meM AyA? yaha vedAnta Adi kahate haiM na? srvvyaapk|kyaa dhUla sarvavyApaka hai? suna to sahI! dhyAna karanA ho to ise aisA karanA par3atA hai ? to isakA artha ki jitane kSetra meM hai, utane meM ekAgra karatA hai; isalie puruSAkAra pramANa AtmA hai - aisA siddha karate haiN| samajha meM AyA? isa apane AtmA ko puruSAkAra pramANa, pavitra.... bhAva se pavitra guNoM kI khAna.... hai na? guNagaNaNilau Nilau guNa ke samUha kA nily| nilaya arthAt ghara akele ananta AnandAdi guNoM kA ghara AtmA hai, vaha tere rAga meM bhI nahIM aura tere paise meM - dhUla meM kahIM nahIM, samajha meM AyA? guNagaNaNilau aura Nimmalateya phuraMtuM nirmala teja se prakAzamAna dekhanA caahie| aisA bhagavAna AtmA zarIra-pramANa antara nirmala guNa kA nAtha, teja se sphurita - aise AtmA ko antara jJAna aura zraddhA se dekhanA caahie| AtmA kI bhAvanA karane ke lie zikSA dI hai ki AtmA ko aisA vicAranA cAhie ki usakA AtmA apane puruSa ke AkAra-pramANa hai, sarva zarIra meM
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 2 ) vyApaka hai| sampUrNa zarIra meM vyApaka sarvatra hai yA nahIM ? aMgUThe se isa sira taka; tathApi bhinna jisa Asana meM baiThA ho usa pramANa mAnanA - aisA kahate haiM / phira lambI bAta vyavahAra kI bahuta DAlI hai| yaha nirmala jala samAna, zuddha sphaTika samAna parama zuddha hai / dravyArthikanaya se AtmA ko sadA nirAvaraNa dekhanA / vastudRSTi se dekho to nirAvaraNa, trikAla nirAvaraNa hai / vastu ko AvaraNa kyA ? samajha meM AyA ? 295 sAmAnya aura vizeSa guNoM kA dhAraka hai, vaha jJAtA - dRSTA hai, vItarAga hai, paramAnandamaya hai, paramavIryavAna hai, zuddha samyaktva guNa kA dhAraka hai, parama nirmala teja meM camaka rahA... hai / bhagavAna caitanya ke teja meM virAjamAna hai| usake caitanya ke nUra, prakAza ke pu~ja se camaka rahA hai| rAga aura vikAra se camake, vaha vastu nahIM hai / AhA... hA... ! samajha meM AyA? isa prakAra apane zarIra meM vyApaka AtmA ko bArambAra dekhakara citta ko rokanA yaha dhyAna kA prakAra hai / sAdhu vizeSa kara sakate haiM parantu hama dezavratI madhyama dhyAtA.... muni hai vaha AtmA kA utkRSTa dhyAna kara sakate haiN| dezavratI paMcama guNasthAnavAlA, do-kaSAya kA abhAva huA hai, isalie madhyama dhyAna kara sakatA hai| muni hai, unheM tIna kaSAya asthiratA ke kAraNa miTa gaye haiM, isalie sthiratA kA kAraNa unheM adhika hai| avirata samyagdRSTi jaghanya dhyAtA hai / yahA~ apane ko vajana lenA hai| cauthe guNasthAna meM bhI... eka vyakti ne yaha DAlA, ToDaramalajI ne to kahA hai ki cauthe guNasthAna meM iSTa-aniSTa buddhi meM rAga-dveSa ho vaha mithyAcAritra hai; isalie use mithyAcAritra hai, use cauthe meM svarUpAcaraNa nahIM hai... parantu samakitI ko iSTa-aniSTa buddhi hotI hI nahIM, suna to sahI ! iSTa-aniSTa kI sthiratA ho parantu yaha padArtha iSTa-aniSTa hotA hI nahIM - aisA bar3A lekha (AyA) hai| cauthe guNasthAna meM usane pA~ca indriya ke viSaya chor3e nahIM haiM, iSTa-aniSTa buddhi chUTI nahIM hai, isalie use mithyAcAritra kahA jAtA hai| isalie mithyAcAritravAle ko svarUpAcaraNa nahIM hai - aisA karake likhA hai / AhA... hA... ! bhAI ! mithyAcAritra nahIM, use avrata hai| mithyAcAritra to jisakI dRSTi mithyAtva para hai, usake cAritra ko mithyAcAritra kahA jAtA hai parantu aise tIna zabda prayoga avazya kiye haiM na,
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 94 mithyAcAritra kaho, acAritra kaho, yA avirata kaho - aise bhI zabda ToDaramalajI ne prayoga kiye haiM, vaha to apekSA se hai, bhAI ! 296 bhagavAna AtmA avirata samyagdRSTi jaghanya dhyAtA hai / svarUpa kI dRSTi huI hai, utanA to dhyAna karanevAle kI yogyatA pragaTa huI hai| samyagdRSTi dhyAtA nahIM aura (use) dhyAna bhI nahIM - aisA nahIM hai| dhyAna aura dhyAtA kI zuruAta cauthe se zuru ho gayI hai| samajha meM AyA ?' duvihaM pi mokkhaheDaM jhANe pAuNadi jaM muNI NiyamA / ' dravyasaMgraha (gAthA 47) meM kahA hai, dhyAna meM ekAgratA (hotI hai ) / bhagavAna AtmA ke sanmukha nirvikalpa dRSTi, vaha dhyAna hai aura usameM samyaktva utpanna hotA hai - aisA samyaktvI jaghanya dhyAtA hai / dhyAtA ko samyagjJAna honA hI caahie| bhagavAna AtmA kI ekAgratArUpa dhyAna karanevAle ko samyagjJAna na ho to dhyAna nahIM kara sktaa| samyagjJAna, AtmA kA bhAna honA caahie| nIce bIca meM hai kyoMki jaba taka apane AtmA ke zuddhasvabhAva kA zraddhAna na ho, vahA~ taka usakA prema nahIM hotaa| bhagavAna AtmA kA prema aura puNya-pApa kA prema chUTa na jAe, taba taka AtmA kA prema nahIM hotA aura AtmA ke prema binA andara laganI nahIM lgtii| laganI lagane kA nAma dhyAna hai| isa saMsAra meM do-do ghaNTe pApa kA dhyAna nahIM karate ? bhUla jAe, jisa vicAra meM car3hA ho, usameM yadi kucha do lAkha - pA~ca lAkha, do mahIne meM paidA honevAle hoM to andara se ghor3e car3hatA hai| (koI pUche) kahA~ the ? maiM to vicAra meM car3ha gayA thaa| ghara meM mehamAna Aye the parantu tuma A~kha banda karake baiThe the; isalie hama kucha pUcha nahIM ske| maiM to do ghaNTe vicAra meM car3ha gayA thA / haiM ? dhyAna karanA to AtA hai ( parantu) ulaTA / dhIrubhAI ! AtA hai yA nahIM ? aise sthira ho jAye, sthira ho jaae| khoTe vikalpa meM car3ha jAe, isa lar3ake kA aisA ho jAe, amuka aisA ho jAe, aisI zreNI ho jAtI hai| isameM lar3ake kA vivAha ho, karor3a kI pU~jI ho, pA~ca lAkha kharca karanA ho, sagA sambandhI acchA ho, koI Age-pIche maraNa na huA ho, usakI hoMza meM vicAra karane baiThA ho ki isakA aisA karU~gA aura vaisA kruuNgaa| rAtri ke dasa se bAraha do ghaNTe nikala jAte haiM, patA nahIM (calatA) / are... ! kaba - saba ( huA ) ? yaha saba ho gayA / varagoDA ho gyaa| saba
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga - 2) 297 cale gaye tumheM saba DhUMr3hate the, maiM to kaune meM baiThA thaa| bArAta saba bAhara nikala gayI, mujhe patA nhiiN| tumheM saba DhU~r3hate the parantu tuma kahA~ baiThe the ? maiM bhaNDAra meM baiThA thaa| vahIM kA vahIM vicAra meM car3ha gayA thaa| sabere aisA karanA hai, sabere vaisA karanA hai, sabere aisA karanA hai, dhyAna AtA hai yA nahIM ? isI prakAra jaba ulaTA AtA hai aura dUsarA bhUle to yaha sulaTA Ave aura dUsarA bhUle aisI usameM tAkata hai| samajha meM AyA ? ulaTe meM to tAkata zithila par3a jAtI hai aura sulaTe meM tAkata to ugra hotI hai; isalie sulaTA karane kI tAkata adhika hai / AhA...hA... ! samajha meM AyA ? isalie samyagdRSTi jaghanya dhyAtA hai| jaba taka isakA prema na lage, prema binA usameM asakti yA sthirata nahIM ho sktii| prema ke binA usameM ekAkAra aisI lInatA nahIM hotI hai| dhyAtA ko yaha zraddhAna honA hI cAhie ki maiM hI paramAtmArUpa hU~ / isa paramAtmA kA peTa hI maiM huuN| maiM paramAtmA hU~, mujhameM se paramAtmA paryAya prasphuTita honevAlI hai| kisI paryAya meM se nahIM, rAga meM se nahIM, nimitta meM se nhiiN| aisA paramAtmA ( maiM hU~) / mujhe jagata ke indra, cakravartI Adi padoM ke prati koI rAgabhAva nahIM / dharmI ko indra ke sukha aura padavI kI lAlasA nahIM hotI, tIna loka kA rAja bhI jahA~ sar3e hue tinake jaisA lage, AtmA ke Ananda ke svAda ke samakSa saba sar3A huA tinakA (lage), pUrI duniyA du:khI lage, isalie usa pada ko jJAnI nahIM cAhate haiN| jisameM miThAsa lage to icche parantu AtmA ke Ananda kI miThAsa ke samakSa samakitI ko kisI pada meM miThAsa dikhAI nahIM detii| puNyabhAva meM miThAsa dikhAI nahIM detI to usake phala meM miThAsa kaise dekhegA ? AhA... hA...! are... yaha bhagavAna AtmA, isakA sat svarUpa aura sat ke ananta guNa, isakA isane kabhI mAhAtmya nahIM kiyA aura yaha vyavahAra-vyavahAra karake mara gayA / vaha to nigoda meM ananta bAra vahA~ gayA / zAstra meM to aisA bhI AtA hai, phUlacandajI kahate haiM aisA ka nigoda meM bhI kSaNa meM sAtA ba~dhatI hai aura kSaNa meM asAtA ba~dhatI hai| isalie zubha-azubha (calatA hai) aisA eka bAra kahate the / AdhAra mA~gA parantu .... aisA kahate haiM / paNDitajI ! nigoda meM kSaNa meM sAtA bA~dhatA hai| dUsare samaya meM asAtA, tIsare samaya meM sAtA, isalie
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ 298 gAthA-94 zubha aura azubha, zubha aura azubha aisA kA aisA calA hI AtA hai, aisA kahate the... kucha hogA parantu AdhAra khyAla meM nahIM aayaa| nigoda meM, hA~! yaha nity-nigodvaale| aise zubha -azubhabhAva, zubha-azubhabhAva kSaNa-kSaNa huA hI karate haiN| zubha-azubha, zubha-azubha, zubha-azubha krama hai| aisA kahA thA, bhAI! nahIM? phira hamane mA~gA thA, AdhAra kahIM hai ? hamane DhU~DhA bhI thA parantu bahuta milA nahIM, kahIM-kahIM DhU~DhA avazya thaa| nigoda ke jIva haiM na? unheM (paNDitajI kI) bahuta abhyAsa abhyAsa hai| isalie kucha hamane pUchA thA, usakA AdhAra kyA? lAo, maiM bhejUMgA (aisA kahA thA) parantu bhUla gye| mumukSu uttara - dhruva prakRti bhI pariNamana kA nimitta hai yA nahIM? dhruva prakRti bhI nimitta kauna? aisA kahate haiM na? hamane kahA ki zAstra meM azubha pariNAma ke samaya bhI puNya meM thor3A rasa par3atA hai| taba kahe, vaha to dhruva prakRti... parantu dhruva prakRti meM nimitta kauna? apane Apa muphta meM paDa gayI? yaha siddha haA ki azubha ke samaya prakRti ne bhale thoDA rasa (par3e) aura pApa meM bahuta rasa par3atA hai| samajhe na? isalie vaha zubha karane jaisA hai, yaha prazna vahA~ kahA~ hai ? yaha to kyA hotA hai ? sabane bahuta cillAhaTa macAyI thii| ara...ra...! azubhabhAva ke samaya bhI pUNya meM rasa? paranta bhagavAna kahate haiM. sana na ab| akele zuddhabhAva meM bilakula bandha nahIM parantu zubha-azubha meM to azubha ke samaya pApa meM adhika, puNya meM thor3A, zubha ke samaya puNya meM adhika aura pApa meM thor3A - aisI do vastu hotI hI haiM, vastu kA svarUpa aisA hai| yahA~ kahate haiM, maiM paramAtmA hU~, mujhe indra Adi ke pada kI bhI mujhe bhAvanA nahIM hai| samyagdarzana, indra ke pada aura se Dole indriyANiyA~, mere Ananda ke Age saba tere pada khoTe haiN| aisI usakI antara kI dRr3hatA AtmA para hotI hai| phira tIna zalyarahita kI vizeSa bAta kI hai| (zrotA - pramANa vacana gurudeva!)
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ AtmajJAnI hI saba zAstroM kA jJAtA hai jo appA suddha vi muNai asui-sriir-vibhinn| so jANai satthaha~ sayala sAsaya-sukkhaha~ liinnu||95|| jo jAne zuddhAtma ko, azuci deha se bhinn| jJAtA so saba zAstra kA, zAzvata sukha meM liin|| anvayArtha - (jo asui sarIra vibhinnu) jo koI isa apavitra zarIra se bhinna (sAsaya sukkhaha~ lINu) va avinAzI sukha meM lIna ( suddha vi appA muNai) zuddha AtmA kA anubhava karatA hai ( so sayala satthaha~ jANai) vahI sarva zAstroM ko jAnatA hai| vIra saMvata 2492, zrAvaNa zukla 3, gAthA 95 se 96 guruvAra, dinAGka 21-07-1966 pravacana naM.40 yogasAra, 95 gAthA AtmajJAnI hI saba zAstroM kA jJAtA hai| zIrSaka hai| AtmA ko jAne, usane sarva zAstroM ko jAnA kyoMki sarva zAstroM ko jAnane kA phala isa AtmA kA jJAna hai| AtmA kA jJAna nahIM kiyA aura akele zAstra par3he, use kahIM usakA phala nahIM, isalie yahA~ vajana hai, dekho! jo appA suddha vi muNai asui-sriir-vibhinn| so jANai satthaha~ sayala sAsaya-sukkhaha~ liinnu||95|| jo koI isa apavitra zarIra se bhinna.... yaha zarIra to apavitra, miTTI kA piNDa hai| isase bhinna bhagavAna ananta Ananda pavitra kA dhAma AtmA hai aura avinAzI sukha meM lIna.... hokara, arthAt ? AtmA meM avinAzI atIndriya Ananda anAdi-ananta par3A
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ 300 gAthA-95 hai| AtmA meM atIndriya Ananda zAzvat hai, jaise vastu zAzvat hai, (vaise) usakA Ananda bhI zAzvat hai| aise zAzvat Ananda meM ekAgra hokara Ananda ke anubhava se vedana se AtmA ko jAne, usane saba jaanaa| kaho, samajha meM AyA? avinAzI sukha meM lIna zuddha AtmA kA anubhava karatA hai.... hitarUpa kArya to yaha hai, prayojanabhUta AtmA kA kArya, mokSa ke paramAnanda sukha kA heturUpa AtmA parama Ananda kA antara meM anubhava krnaa| samajha meM AyA? AtmA kA saccidAnandasvarUpa siddha samAna, sat-zAzvata jJAna aura Ananda kA dhAma AtmA hai - aisA Ananda jo trikAlI hai, usameM lIna hokara vartamAna Ananda ke vedana dvArA AtmA ko jAnatA hai| samajha meM AyA? vaha sarva zAstroM kA jJAtA hai| mumukSu - vartamAna Ananda se nizcita hotA hai| uttara - vartamAna Ananda ke anubhava se AtmA ko jAnatA hai ki yaha AtmA hai, aisaa| rAga aura puNya-pApa, vaha Asravatattva hai| yaha zarIra-vANI mana to jar3a hai-para hai - miTTI hai| aba isa AtmA ko zAzvat andara meM sukha hai, use antara avalambana kara Ananda kA anubhavasahita karatA huA anubhava dvArA AtmA ko jAnatA hai, usane jAnA kahA jAtA hai - aisA kahate haiM / yaha to ekadama yogasAra hai na! yogasAra arthAt bhagavAna AtmA, usakA yoga arthAt antara judd'aan| anAdi se puNya aura pApa ke bhAva zubha-azubharAga kA jur3Ana hai| jur3Ana to hai, vaha jur3Ana mithyAdRSTi meM adharmarUpa jur3Ana hai| bhagavAna AtmA ananta jJAna aura AnandasvarUpa hai - aisA pahale nirNaya karake, pazcAt usake sanmukha hokara Ananda kI zakti kI pUrNatA sanmukha hone para use atIndriya Ananda ke vedana kA aMza Ane para usake dvArA AtmA atIndriya Anandamaya hai - aisA jisane jAnA, usane samasta zAstroM ko jaanaa| kaho, samajha meM AyA? yahA~ to makkhana kI bAta hai| yogasAra hai na! makkhana polA hotA hai, isalie ekadama calA jAtA hai AhA...hA...! prabhu! tere pAsa Ananda hai na! terA Ananda kahA~ DhU~r3hane jAnA par3e - aisA hai| yaha Ananda to terA dharma hai| dharmI-dharma kA dhAraka - aisA dharmI AtmA AnandAdi dharma kA dhAraka hai, vaha to terA svabhAva hI hai| Ananda to terA dharma
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 301 hai, trikAlI, hA~! trikAlI vastu bhagavAna AtmA zAzvat hai, to usakA dharma Ananda, jJAnAdi trikAlI zAzvat hai| yaha to Ananda ko lekara hI AtmA par3A hai| sabhI zAstra par3hakara saba lAkha bAteM karake jisane antara ke anubhava meM AtmA ko jor3A, anubhava vaha Ananda hai, nirvikalpa Ananda hai, rAga aura puNya-pApa kI vAsanArahita zuddhapariNati dvArA yaha AtmA AnandasvarUpa hai - aisA jisane Ananda ke anubhava dvArA anubhava kiyA, usane bAraha aMga kA saba jAnA, kyoMki zAstra meM kahane kA hetu to itanA thaa| kaho, samajha meM AyA? zAstroM kA jJAna tabhI saphala kahalAtA hai, jaba apane AtmA kI yathArtha pahacAna ho|... zAstra kA jJAna taba saphala kahA jAtA hai ki AtmA ko jAne, AtmA ko yathArtha pahacAna le| yathArtha AtmA ko pahacAnA, jAnA, kaba kahalAtA hai ? usakI ruci prApta ho aura usake svabhAva kA svAda Ane lge| jAnanA, ruci, aura Ananda, bhAI ! tIna le liye| bhagavAna AtmA zuddha Ananda aura jJAna kI mUrti prabhu AtmA hai| kevalajJAnI paramAtmA ne arahanta tIrthaMkaradeva ne AtmA ko Ananda aura jJAnasvarUpI dekhA hai| pratyeka kA AtmA, hA~! bhagavAna kevalajJAnI paramezvara hai, tIrthaMkaradeva ne isa AtmA ko ananta Ananda aura jJAnavAlA dekhA hai| use rAgavAlA, puNyavAlA, karmavAlA AtmA ko bhagavAna ne nahIM dekhA hai| samajha meM AyA? aisA jisane dekhA hai, aisA jo dekhane ke lie yatnazIla hai, use AtmA ke pUrNa svabhAvasanmukha kI dRSTi hokara, usakA jJAna hokara aura usake Ananda ke svAda ko lene-anubhava meM par3e taba usane AtmA ko jAnA aura bhagavAna ne jAnA vaisA isane maanaa| bahuta sUkSma parantu, bhAI ! kaho jagajIvanabhAI! kaisA kaThina? mehamAnoM ke lie pUchate the| mehamAnoM ke lie pUchate the, yaha bahuta ktthin| abhI taka prauSadha, sAmAyika karate the, mAna liyA (dhrm)| AtmA meM usakA abhyAsa kare aura vaha na bane - aisI vaha cIja nahIM hai| AtmA meM rajakaNa ke aura rAga ke bhAva ko kAyama karanA cAhe to vaha nahIM ho sktaa| AtmA apane svabhAva ke atirikta jagat ke rajakaNa, paramANu - pudgala choTA yA skandha; skandha arthAt bahuta rajakaNoM kA piNDa-jatthA, use AtmA isa rajakaNa se lekara pUrNa skandha ko
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ 302 gAthA-95 apanA karane lage to ananta puruSArtha se bhI vaha nahIM ho sktaa| vaise hI AtmA andara meM jo puNya-pApa kA vikAra hai, use sthAyI-zAzvat AtmA ke sAtha jor3anA cAhe to vaha ho hI nahIM sktaa| AhA...hA... ! samajha meM AyA? parantu AtmA isa jJAna aura Ananda kA bharapUra bhaNDAra-bharapUra prabhu AtmA hai - aise svabhAva ke antara meM ekAgra hokara yaha AtmA use to prApta kara sake - aisA usakA svarUpa hai| samajha meM AyA? saiMtAlIsa zaktiyoM meM aisA eka guNa bhagavAna ne liyA hai ki AtmA meM prakAza (zakti hai)| AtmA svayaM ko pratyakSa ho sake - aisA usameM guNa hai| parokSa rahe - aisA koI guNa usameM nahIM hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? kAmadAra! yaha saba samajhanA par3egA, hA~! yaha saba abhI taka ulaTe-sIdhe gole mAre haiM ve, sahI bAta hai yA nahIM? mAre haiM tUne / sahI bAta hai yA nahIM? nAnacandrabhAI ! yaha to dhIre-dhIre sune to ho| thor3A samaya denA pdd'egaa| kahA~ gayA dozI ! jayantIlAla ! samajhanA yaha, AhA...hA...! paramezvara, jinheM eka samaya kI jJAnadazA meM apanA pUrNa svabhAva bhAsita huA, usameM tIna kAla-tIna loka bhI apanI paryAya meM bhAsita hue - aise bhagavAna kI vANI meM, icchA binA vANI nikalI, usa vANI meM AyA, vaha vANI kaho yA use Agama kho| usa vANI kI racanA kI to phira use Agama kahA jAtA hai| usa vANI meM, Agama meM aisA AyA, zAstra meM aisA AyA... yahA~ zAstra hai na? sarva zAstroM kA jJAtA... bhagavAna kI aisI vANI nikalI usa vANI ko sunakara gaNadharoM ne apanI yogyatA ke bhAva se sUtrarUpa se racanA kI, nimittarUpa se vikalpa meM / usa vastu ko Agama kahate haiN| usa Agama meM aisA kahA gayA hai, samasta Agama meM yaha kahA gayA hai ki bhAI! tU terA rAga aura puNya-pApa tere trikAlI svabhAva meM eka karanA cAhe to nahIM ho skte| bhAI yaha zarIra. vANI. mana jaDa-miTI hai| inheM tU AtmA ke sAtha eka samaya bhI yadi tanmaya karanA cAhe, eka samaya, to nahIM hoNge| vikAra eka samaya tanmaya hai, vaha trikAlI svabhAva ke sAtha tanmaya nahIM hotaa| samajha meM AyA? tanmaya arthAt kyA hogA? tanmaya... tanmaya... - usa ruup| bhagavAna AtmA ananta Ananda aura jJAna kA sAgara prabhu, vaha zarIra, karma Adi ke rajakaNa ko eka samaya-sekeNDa kA asaMkhyAtavA~ bhAga, apanI vartamAna dazA meM karanA cAhe
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 2 ) to nahIM ho sakatA aura rAga-dveSa ke pariNAma eka samaya meM tanmaya hai parantu ve trikAla svabhAva ke sAtha tanmaya / ekarUpa karanA cAhe to nahIM ho sakatA / taba bhagavAna AtmA anAdi Ananda aura jJAna se eka rUpa tanmaya hai, usakI vartamAna dRSTi karake usa Ananda ke sAtha tanmaya honA, vaha tujhase ho skegaa| samajha meM AyA ? kyoMki usameM vaha guNa hai / eka prakAza nAma kA bArahavA~ (bArahavIM zakti) guNa hai| samajha meM AyA ? sarvadarzitva, sarvajJatva, svacchatva, prakAza .... saiMtAlIsavA~ meM bArahavA~ (guNa hai) / 303 bhagavAna AtmA meM.... yahA~ to yaha prazna uThA kI sarva zAstroM meM yaha kahA hai / AtmA ke Ananda se (AtmA ko ) jAnA usane saba (zAstra) jAna liye / ataH yahA~ to yaha huA ki yaha AtmA anAdikAla se vikAra aura saMyogI cIja ko apanI karanA cAhatA hai parantu usameM vaha guNa nahIM hai| samajha meM AyA ? usameM guNa arthAt guNa karane kA arthAt lAbha karane kA aisA koI guNa nahIM hai / vikAra ko apanA kare yA zarIrAdi ko kare aisA usameM trikAlI guNa, guNa kA guNa nhiiN| aisA guNa, usakA vaha guNa nahIM parantu AtmA meM eka guNa anAdi-ananta aisA hai ki jo svayaM ko pratyakSa kara sake aisA usameM guNa hai| AhA... hA...! samajha meM AyA ? AhA... hA... ! bhAI ! usa sukha ko vedana meM pratyakSa kara sake - aisA terA guNa hai, hA~ ! aura usa guNa yaha hai / vaha guNa jo trikAlI prakAza guNa hai, usakA guNa aisA hai ki sva- - saMvedana (arthAt) rAga ke binA Ananda kA vedana karake jAna - aisA usa guNa kA guNa hai| guNa guNa arthAt usa guNa kA kArya / AhA... hA... ! isameM bahuta sUkSma, bhAI ! usa guNa kA phira usakA guNa arthAt usa guNa kA kArya, samajha meM AyA ? parantu bAta ise yaha kyA cIja hai aura kaise hai, yaha to kabhI jAnane kA manthana kiyA nhiiN| bAhara hI bAhara meM svayaM kho gayA / hai ? paramezvara kho gayA / sUradAsa the na ? usameM bAta AtI hai, andhI A~kheM, unheM kRSNarUpa se svIkArate na? andhe the to kRSNa ne hAtha chur3A liyA... bhAga gaye... bhagavAna ! parantu tU hAtha se chUTA, hA~! mere hRdaya meM se jA to sahI, A~kheM banda thiiN| sUradAsa the na, sUradAsa ! A~kheM phor3a DAlI thI, aisA ki A~khoM se strI kyoM dikhatI hai ? are ... ! parantu usameM A~kha kA kyA
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 95 doSa thA ? strI kyoM dikhe ? yaha to kevalajJAna meM tIna kAla-tIna loka dikhatA hai, striyA~ dikhanA yA striyoM ke avayava dikhanA vaha kahIM doSa kA kAraNa nahIM hai parantu rAgI ko rAga hai; isalie aisA dekhane se use rAga hotA hai, vaha A~khoM kA doSa nahIM hai, vaha rAga kA doSa hai parantu ajJAna meM aisA bhAsita nahIM huA / aisA kyoM hotA hai ? phor3a aaNkh| vaha A~kha phor3anA hai yA rAga ko phor3anA hai ? parantu vastu ke svarUpa kA patA nahIM, isalie isa prakAra A~kha phor3a lii| pazcAt bhagavAna zrIkRSNa ko pakar3A... phira bhaage| A~kheM nahIM isalie aise pakar3e... bhagavAna bhale tU hAtha meM se jA, hRdaya meM se jA to sahI, kRSNa tU, hA~ ! isa prakAra kA unheM prema thA / isI prakAra AtmA bhagavAna Ananda aura jJAna meM se jAe to sahI AtmA... vaha kabhI jA hI nahIM sakatA / AhA... hA...! samajha meM AyA ? 304 eka bAbA thA, choTI umra yuvA bIsa varSa kA, sundara, hA~ ! phira laMgoTI pahane na ? laMgoTI, nahAne gayA, nahAne / dhuna bahuta, kRSNa kI dhuna bahuta, bhagata kahate, apane bhagata the na ?... unheM hoTala thI, bAbA-bAbA koI Ave to vaha cAya pilAye, kAmpa meM hoTala thii| bIsa varSa kA yuvA, hA~! akelI laMgoTI pahane dUsarA kucha nahIM, nahAkara laMgoTI pahananA bhUla gayA aura ekadama hoTala meM AyA parantu are... ! mahArAja ! laMgoTI bhUla gaye / are... ! bhagata ! laMgoTI bhUla jAtA hU~, hA~ ! parantu kRSNa ko maiM nahIM bhUlA / yaha bAta banI huI hai / yaha kAmpa hai na ? kAmpa meM vaha bhagata rahatA thaa| patA ? kastUrabhagata, yaha 'popaTa bhagata' lIMbar3I meM rahatA hai na, usakA bhAI vahA~ rahatA / bahuta varSa (pahale kI ) bAta hai / vaha svayaM pahale yahA~ AtA / popaTabhAI kahatA, bAbA aise Ave parantu unheM tattva kA patA nahIM par3atA, mArga kA patA nahIM pdd'taa| yoM becAre vairAgya kare, parantu yaha AtmA paramezvara sAkSAt svayaM hai, use bhUlanA nahIM cAhie / kRSNa to para hai, unakI yahA~ bAta nahIM hai| samajha meM AyA ? kahate haiM bhagavAna AtmA... mRga kI nAbhi meM kastUrI... vaise bhagavAna AtmA ke antara meM Ananda aura jJAna se bharapUra prabhu, usake sanmukha dekhe binA jitanA puNya aura pApa kA bhAva Adi kare vaha saba saMsAra meM bhaTakane ke lie hai| samajha meM AyA ? vaha phira
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 305 gyAraha aMga aura nau pUrva par3hA ho to vaha kucha par3hA nahIM, parantu jisane bhagavAna AtmA ananta-ananta guNa sahaja sampatti, ananta guNa kA sAmrAjya jisake ghara meM hai... AhA...hA...! usa jJAna kI eka paryAya meM tIna kAla-tIna loka jJAta ho aisA sAmrAjya eka paryAya kA hai, aisI-aisI ananta paryAyoM kA eka guNa, aise ananta guNoM kA eka svarUpa... AhA...hA...! duniyA ke rAjA aura cakravartI ve kyA haiM? ve bhI dekhate haiM, ve kucha ise kara nahIM dete| vaha dekhane para aisA mAnatA hai ki yaha mujhe cakravartI kA rAja hai| yaha merI strI hai, yaha to mAnyatA hai| yaha koI vastu mila nahIM jAtI parantu vaha vikAra ke sAtha mAnatA hai ki mere haiN| jJAnI unheM dekhatA hai, unheM vikAra nahIM ki yaha hai, itanA antara hai| samajha meM AyA? yaha cIja to hai jaisI hai; jAnatA hai, yaha maiM zuddha hU~, yaha hai use maiM jAnatA huuN| vaha (ajJAnI) jAnane ke uparAnta ve mere haiM - aisA mAnatA hai, yaha usake doSa kI adhikatA hai| samajha meM AyA? ki jo usake nahIM... rAga bhI usakA nahIM, use mAnatA hai, vaha mithyAdRSTi kI adhikatA hai parantu aisA koI guNa nahIM hai ki mithyAtva kAyama rahe, guNa nahIM hai aura yaha guNa hai, jisameM bhagavAna prakAza nAma kA eka guNa kahate haiM ki jisakA kArya AtmA rAga aura vikalparahita pratyakSa vedana meM Ave - aisA AtmA kA guNa hai| AhA...hA...! saiMtAlIsa guNa meM (aisA eka guNa hai)| apane vyAkhyAna saba A gaye haiN| abhI naye vyAkhyAna to abhI rikArDiMga ho rahe haiN| Atmaprasiddhi to prakAzita ho gayI hai na pahale kI! parantu yaha naye vyAkhyAna bahuta acche haiM, inameM bahuta acchI bAta AyI hai parantu abhI rikArDiMga meM andara par3e haiM, bAhara nikale taba... haiM ? saiMtAlIsa zakti, AhA...hA...! saiMtAlIsa zakti na? bAhara A gayI hai| hamAre yaha ku~varajI bhAI kI ora se prakAzita honevAlI hai| bahuta acche vyAkhyAna Aye haiM, abhI saiMtAlIsa zakti ke vyAkhyAna hue haiM, bahuta acche hue haiN| pahale se bhI acche, bahuta spaSTIkaraNa AyA hai| paNDitajI ko pahale denA, samajha meM AyA? bhagavAna AtmA.... kahate haiM ki usameM guNa hai| prabhu paramAtmA ne dekhA hai| vaha kyA guNa hai ? ki AtmA svayaM ko pratyakSa ho - aisA guNa hai| rAga dvArA jJAta ho - aisA vaha rahe
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 95 306 nahIM - aisA usakA guNa hai / AhA... hA...! aura usa guNa kA guNa arthAt kArya, bhagavAna AtmA, apane Ananda ko pratyakSa karake yaha AtmA hai - aisA jAne vaisA usameM guNa hai| AhA... hA...! samajha meM AyA? taba isane sarva zAstra jAne aisA kahA jAtA hai / AhA... hA...! bhale hI zAstra kama-jyAdA Ave, jabAva denA bhI na Ave, bolanA bhI na Ave, usake sAtha kucha sambandha nahIM hai / bhASaNa honA, yA na honA yaha to jar3a kI avasthA hai, yaha kahIM upadeza denA AyA isalie jIva ko lAbha hai (aisA ) bilkula nahIM hai / AhA... hA.... ! mumukSu - upadeza de to gholana hotA hai| pUjya gurudevazrI - parantu kisakA gholana ? yaha to jJAna kA andara kA gholana svayaM meM hai, yaha kahIM vANI dvArA hai ? aura vikalpa utpanna huA hai usake dvArA andara saMvara - nirjarA hai ? bhAI ! yaha to mArga alaga prakAra kA hai| yaha prabhu kA mArga hai| samajha meM AyA ? vaha svayaM paramezvara hai, vItarAgasvarUpa kA paramezvara hai / vItarAgapane meM jitanA svabhAva meM ekAgra hotA hai, utanA hI use saMvara aura nirjarA kA lAbha hai| vANI se koI lAbha nahIM aura vikalpa se kucha lAbha nahIM / AhA... hA... ! samajha meM AyA ? aisA AtmA, use jAne, usakI ruci prApta kare aura usake svabhAva kA svAda Ave, vaha Ananda kA anubhava AyA mAno kyoMki zuddhAtmA kA anubhava hI mokSamArga hai / yaha bhagavAna zuddhasvarUpa AtmA, isakA anubhava karanA, vedana karanA, vedanasahita jAnanA, vedanasahita ruci karanA, vaha mokSa kA mArga hai / jagat ko bahuta kaThina par3atA hai, ve kahate haiM ki bAhara se hogA, zubhayoga se hogA, deva-guru-zAstra se hogA, bhagavAna se hogaa| bhAI ! yaha ThagAI ho gayI hai, hA~ ! mAyAcArI hogI, prabhu ! yaha bhagavAna aise nahIM pakar3a meM AyegA, usakA yaha guNa nahIM hai para se jJAta ho, rAga se jJAta ho, nimitta se jJAta ho - aisA usameM guNa nahIM hai| aisA guNa nahIM hai aura aise guNavAlA mAnanA, yaha to usane AtmA ko nahIM mAnA / AhA...hA... ! samajha meM AyA ? zuddhasvarUpa kI bhAvanA bhAne se AtmA zuddha hokara paramAtmA ho jAtA hai| isa zuddha paramAtmA kA pratyakSapane vedana hone para, pratyakSa hote... hote... pUrNa hone para
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) kevalajJAna ho jAtA hai - aisA kahate haiN| jinavANI ke abhyAsa kA samyak prakAra se udyama karake apane AtmA ko yathArtha jAnane kA hetu rkhnaa| hetu to yaha hai 'lAkha bAta kI bAta nizcaya ura lAo...' bhagavAna AtmA kI paramezvaratA.... parama IzvaratA... parama IzvaratA... kI dRSTi usakA jJAna aura usakI ramaNatA meM Ave, vaha usakA sAra hai| samajha meM AyA? aba yaha mArga abhI nahIM aisA kahate haiM / are... prabhu ! bhAI ! yadi aisA paMcama kAla ho to abhI dharma hI nahIM hai to dharma nahIM aisA nahIM hotA, bhAI ! dharma nahIM aisA nahIM aura dharma ho to vaha isa prakAra dharmI ke Azraya se hotA hai, sva ke Azraya se ho vaha dharma kahA jAtA hai / AhA... hA...! 307 tIna loka ke nAtha sarvajJa paramezvara sImandhara prabhu virAjamAna haiM, unake jJAna se kauna sI bAta gupta hai ? tIna-tIna jJAna ke dhanI zakendra Adi bhagavAna ko vandana karane jAte haiM, unake jJAna meM bhI kucha kamI nahIM hai / zAstra meM AtA hai na ki amuka dakSiNa ke deva hote haiM, amuka uttara ke deva hote haiM, yaha mukhya-mukhya bar3I bAteM hoM, ve indroM ko pahu~cAte haiM - aisA pATha hai| bhAI ! paNDitajI ! kyA kahalAtA hai ? lokapAla, lokapAla hai na ? zAstra meM lekha hai / isa bharatakSetra Adi meM bar3I-bar3I bAteM hoM, ve lokapAla indra ko pahu~cAte haiM ki aisA hai, aisA hai / lokapAla kI bAta AtI hai| cAra lokapAla haiM na ? yahA~ sarakAra ko pahu~cAte haiM yA nahIM ? dUsare ke yahA~ tumhArI yuddha hone kI bAta calatI hai, hA~ ! amuka... amuka... Sar3ayantra aisA kucha kahate haiM na? yaha saba unake guptacara hoM, ve pahu~cAte haiN| jAsUsa kahalAte haiM / isa prakAra yaha cAra jAsUsa haiN| cAra dizA ke lokapAla / ve indra ko bar3I-bar3I bAta (pahu~cAte haiN)| bar3I pheraphAravAlI bAta bhI unheM kAna meM to par3a gayI hai| samajha meM AyA ? indra ke avadhijJAna meM vaha bAta AyI huI hai, bhagavAna jJAna meM AyI huI hai| bhAI ! AtmA apane svabhAva ko pahu~ce, prApta kare, ruci kare, use jAne, usakA vedana kare, taba use mokSa kA mArga huA kahA jAtA hai, use sAmAyika aura prauSadha kahA jAtA hai| kAmadAra ! AhA...hA.... ! bhAI ! aisI tere ghara kI mIThI bAta tujhe kyoM nahIM rucatI ? bhUkha lagI ho aura ise aisA pole se polA makkhana aura pole se polA bar3A athavA khAjA de aura bhUkha
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 95 lagI ho vaha ise kaise nahIM ruceMge? isI prakAra jise yaha AtmA... are...! yaha AtmA kauna hai ? kaisA hai ? aisI jise jijJAsA aura ruci huI ho, use yaha bAta ruce binA nahIM rahatI / bhUkha laganI caahie| 308 mumukSu - zIghratA karatA hai / uttara - hA~, khAne meM zIghratA karatA hai / yaha to yahA~ dRSTAnta hai / kaho, samajha meM AyA ? I miTTI kA dRSTAnta diyA hai, vyavahAranaya se pAnI mailA dikhatA hai, pAnI mailA dikhatA hai parantu miTTI kI malinatA se jala kI svacchatA bhinna hai, malinatA se jala kI svacchatA pRthak hai, samajha meM AyA ? nizcaya se dekho to miTTI, miTTI hai, pAnI, pAnI hai| pAnI aura miTTI donoM eka hue nahIM haiM / isI prakAra AtmA, karma pudgaloM ke saMyoga se dekho to use sambandha vyavahAra se hai / svabhAva se dekho to use sambandha hai hI nhiiN| bhagavAna caitanya jaise jala svaccha pAnI ke svabhAva se dekho to vaha svaccha hai, vaise hI bhagavAna AtmA ke svabhAva se dekho to use rAga aura karma kA lepa hai hI nahIM - aisI dRSTi se AtmA ko dekhanA, usa dRSTi ko satyadRSTi kahate haiM / jJAna karane ke lie vyavahAra vastu hai, rAga hai, karma hai, vaha jJAna karane ke lie hai, jAnane ke lie hai, AdaraNIya to yaha hai| samajha meM AyA ? zuddha jJAtA-dRSTA paramAtmArUpa dikhatA hai, vahI dRSTi dhyAtA ke lie parama upakArI hai| pAnI ko svaccha dekhanA, yahI pAnI kI svacchatA ke svarUpa kA saccA jJAna hai; vaise bhagavAna AtmA ko maila aura karmarahita dekhanA - aisA svabhAva usa dRSTi aura jJAna ko saccI dRSTi aura jJAna kahate haiN| samajha meM AyA ? do naya kA jJAna kahate haiN| vyavahAranaya se nava tattvoM ko jAnanA... samajha meM AyA ? usameM azuddhatA bheda se vaha jAnanA parantu usase rahita zuddha ko jAnanA, vaha usakA prayojana hai| samajha meM AyA ? phira dravyasaMgraha aura tattvArthasUtra kA abhyAsa karanA, yaha saba bAta kI hai| puruSArthasiddhiyupAya kA dRSTAnta diyA hai / yaha bahuta sarasa hai / dekho, munirAjoM ne ajJAniyoM ko samajhAne ke lie asatyArtha ko athavA azuddha padArtha ko kahanevAle
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 309 vyavahAranaya kA upadeza kiyA hai|abudhbodhnaarthe...|abudhsy bodhanArtha munIzvarA deshyntybhuutaarthm| azuddha Adi dvArA use samajhAyA hai ki bhAI! yaha azuddhatA usakI paryAya meM hai, vastu meM nhiiN| usa dvArA use samajhAyA hai| ajJAnI, jise vastu kA svarUpa zuddha akhaNDa AnandasvarUpa Anandakanda jisakI najara meM azuddhatA kI Ar3a meM AyI nahIM, azuddhatA kI Ar3a meM AyA nahIM, use samajhAte haiM ki dekha bhAI! azuddhatA hai avazya parantu vaha svarUpa meM nahIM hai| usa azuddha se zuddha (svarUpa) bhinna hai - aisA ajJAniyoM ko vyavahAranaya se samajhAyA gayA hai| parantu jo kevala vyavahAranaya ke vistAra ko jAne.... vyavahAranaya ke vistAra ko jAne - usake bhedoM ko, usake sambandha ko, usake rAga ko, usake puNya-pApa ko, usake prakRti ke pariNAma ko, usake saba vistAra ko jAne parantu nizcayanaya ke niyama ko na jAne.... parantu bhagavAna AtmA usa rAga aura bheda va nimitta ke sambandharahita hai| nimitta arthAt saMyogI cIja, rAga arthAt saMyogI bhAva aura mana ke sambandha se guNa -guNI ke bheda kA vikalpa utpanna honA, vaha bhI vyavahAra hai, usa saba vyavahAra se bhagavAna AtmA bhinna hai, yaha nizcayanaya kA niyama hai| nizcayanaya kA yaha niyama hai| usakA yaha niyama hai ki vaha para se bhinna batAve aura zuddha svarUpa ko svayaM pahacAne, samajha meM AyA? vyavahAra kA yaha niyama hai ki vaha saMyoga ko batAve, rAga ko batAve, bheda - guNa-guNI kA bheda vaha vyavahAranaya batalAtA hai, itanA... AdaraNIya nizcayanaya kA niyama yaha hai ki isase tU bhinn| mumukSu - do meM se mAnanA kyA? uttara - kahA na, yaha mAnanA, jAnanA, maannaa| aura vaha (vyavahAra) hai - itanA jAnanA ki abhI itanA bAkI hai, jAnanA avazya, AdaranA yaha, jAnanA use| isa prakAra donoM nayoM ko grahaNa kiyA kahA jAtA hai| mumukSu - donoM ko AdaranA nahIM? uttara - Adare kyA? dhUla ! mumukSu - do naya bhagavAna ne kahe hai na?
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ 310 gAthA-95 uttara - bhagavAna ne kahe haiN| mumukSu - upAdeya cAhie n| uttara - naya hai to naya kA viSaya hai, naya viSayI hai, usakA viSaya hai - aisA jAnanA cAhie parantu vaha viSaya AdaraNIya hai - aisA nhiiN| AdaraNIya ho to naya kaise rahe ? do naya kyoM rahe? do jJAna kaise rahe? jJAna ke viSaya do alaga kaise par3e? do ke phala binA do bhinna kaise rahe? ise nyAya se to vicAra karanA par3egA na? do (naya) par3e usakA artha kyA huA? eka naya abheda ko batAtA hai aura eka naya usase viruddha aise bheda ko batAtA hai, do naya viruddha ho gye| AhA...hA...! mumukSu - anekAnta.... uttara - anekAnta huA na! abheda bhI hai, bheda bhI hai| abheda meM bheda nahIM, bheda meM abheda nahIM - isakA nAma anekAnta hai, varanA to do eka ho jAe~ge, vyavahAra-nizcaya donoM eka ho jaayeNge| vyavahAranaya aura nizcayanaya kA svarUpa eka ho jAe to vyabhicAra ho jAe, eka bhI naya na rhe| eka naya kI vAstavikatA jo hai, vaha na rahe to dUsare naya kI vAstavikatA nahIM rhegii| varanA naya kA svarUpa hI nahIM rhegaa| AhA...hA...! paMcAdhyAyI meM kahA hai na? yadi vyavahAranaya kA viSaya nizcaya meM jAyegA to naya kA svarUpI nahIM raha skegaa| atikrAnta ho jAyegA, vyavahAra meM nizcaya kA kArya kiyA to nizcaya nahIM rahA, donoM naya kA nAza ho jaayegaa| are... vastu bhI isa prakAra hai; isa kAraNa bhagavAna kI vANI meM aisA AyA hai| bhAI! tU vastu hai, pUrNa zuddha akhaNDa Ananda yaha nizcaya kA satya kA viSaya hai aura usake sAtha jitanA rAga, saMyoga hai, vaha vyavahAranaya kA viSaya hai| yaha do jJAna haiM aura eka naya kA jo viSaya hai, usase dUsare naya kA viSaya alaga hai| alaga na ho to do naya par3e kaise? eka yaha AdaraNIya hai to vaha AdaraNIya nahIM; jAnane yogya hai| isa kAraNa bhagavAna amRtacandrAcAryadeva ne kahA tadotve jAnA huA prayojanavAna hai - aisA kahA hai| pATha meM yaha hai, isalie saba tarka dete haiM, dekho! 'aparame TThidA bhAve' 'suddho suddhAdeso NAdavvo prmbhaavdrisiihiN| vavahAradesidA puNa je du aparame
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 311 TThidA bhaave||12||' jo nicalI bhUmikA meM hai, use vyavahAra kA upadeza denA... parantu aisA vahA~ nahIM kahA hai| vavahAradesidA' kA artha amRtacandrAcAryadeva ne aisA kiyA hai| yaha 'vavahAradesidA' zabda hai, usakA vAcya - abheda svarUpa AtmA kI dRSTi aura jJAna huA, taba use jitanA rAga aura saMyoga meM athavA zuddhatA ke aMza bar3he yA rAga ke (aMza) ghaTe, aise bheda ko jAnanA, vaha 'yadAtva' kAla meM prayojanavAna hai| yaha 'vavahAradesidA' kyA? isakA artha amRtacandrAcArya ne yaha kiyA hai - isa vAcaka kA vAcya hai / taba dUsare kahate haiM, vyavahAra kA upadeza denA... vahA~ upadeza kI vyAkhyA hI nahIM hai| samajha meM AyA? AhA...hA...! bhagavAna AtmA pUrNa prabhu apanI pUrNa nizcaya dRSTi se dekhe to maila, bheda aura saMyogarahita dekhatA hai, yaha nizcayanaya kA niyama hai| vyavahAranaya kA yaha niyama hai, bheda aura Azraya vaha nimitta ko dekhatA hai| hai, hai itanA avazya; yadi vaha na ho taba to sampUrNa tIrtha aura guNasthAna ke bheda nahIM rahate aura nizcaya na rahe to sva Azraya ke binA tattva kA lAbha kaise hogA? AhA...hA...! samajha meM AyA? yaha bAta kii| yahA~ kahate haiM niyama ko na jAne vaha jinavANI kA yathArtha jJAtA nahIM ho sktaa| nizcayanaya ke niyama ko na jAne, bhagavAna kathita AtmA nizcaya kA viSaya, usa vastu ko na jAne vaha jJAtA-dRSTA nahIM ho sktaa| kaho, samajha meM AyA? bAlaka ko vilAva dikhAkara siMha batalAyA jAtA hai| yadi use siMha kA jJAna na karAyA jAe taba to bAlaka vilAva ko hI siMha samajhatA rhegaa| vilAva ko hI siMha mAnegA - aisA vyavahAra batalAte avazya haiM, jo yaha AtmA hai, yaha AtmA hai - ekendriya AtmA, do indriya (AtmA) parantu yaha ekendriya-doindriyapanA vastu meM nahIM hai, aisA vyavahAra meM batAte haiM parantu ise bhI mAna le to nizcaya ko nahIM samajhatA to vaha upadeza ke yogya nahIM hai| aisA yahA~ kahate haiN| vyavahArameva kevalamavaiti yastasya dezanA nAsti dekho! pahale meM AyA thA, aisA kahIM kahA nahIM hai ki nizcaya kA svarUpa jAne aura pahacAne, use dezanA dene yogya nahIM hai parantu akele vyavahAra ko jAne aura nizcaya ko na jAne, vaha dezanA sunane ke yogya nahIM hai - aisA kahA hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? nizcaya kA jJAna na karAyA jAye
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ 312 gAthA-95 to nizcaya ko na jAnanevAlA vyavahAra ko hI nizcaya tathA satya-mUla padArtha samajha legaa| dekho, mUla padArtha samajha legaa| nizcaya, satya aura mUla / vyavahAra ko nizcaya, vyavahAra ko mUla padArtha aura vyavahAra svayaM satya mAna legaa| eka bAra kahA thA na 'kuAvaDA...'"kuAvaDA' nahIM, vaha macchara ? rAjakoTa se pA~ca gA~va 'kuAvaDA' vahA~ saba Aye the, vahA~ vidyAlaya meM utare the, vahA~ eka macchara kA citra banA huA thaa| macchara... macchara hotA hai na? lambe paira, itane-itane cAra (paira) / bAlaka ko batAte the ki dekho! bhAI! macchara aisA hotA hai| choTe ko spaSTa batalAne ko usake paira lambe karake btlaaye| usameM usa gA~va meM AyA hAthI, usane kabhI macchara aisA najara se nizcita nahIM kiyA thA, ataH kahane lagA mAsTara sAhaba dekho! Apa usa dina macchara batalAte the, vaha aayaa| vahA~ aisA citra dekhA, hA~! vahA~ skUla meM thA, choTA zarIra aura paira lambe isalie vaha batalAtA hai ki yaha paira bArIka-bArIka lambe haiM, yahA~ tA~kanA ho vaha saba lambA kare to batA ske| lambA karake batAyA isalie usane hAthI dekhA nahIM thA aura macchara kA patA nahIM ki kitanA hotA hai ? macchara ko aisA karake batalAyA thA (isalie kahane lagA) mAsTara sAhaba Apa macchara batalAte the, vaha macchara aayaa| isa prakAra vyavahAra ko nizcaya mAna liyaa| banI huI bAta hai, hA~! banI huI bAta hai| mumukSu- ........ uttara - khyAla meM ho vaha Aye na! parabhAva kA tyAga kAryakArI hai jo Navi jANai appu parU Navi parabhAu cei| so jANau satthaha~ sayala Na hu sivasukkhu lhei||96|| nija-para rUpa ke ajJa jana, jo na taje prbhaav| jJAtA bhI saba zAstra kA, hoya na zivapura raav|| anvayArtha - (jo appu parU Navi jANai) jo koI AtmA ko va parapadArtha ko
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 313 nahIM jAnatA hai (parabhAu Navicaei) va parabhAvoM kA tyAga nahIM karatA hai (so sayala satthaI jANai) vaha sarva zAstroM ko jAnatA hai to bhI (sivasukkhuNa hulahei) mokSa ke sukha ko nahIM paavegaa| 96 / parabhAva kA tyAga kAryakArI hai| lo samajha meM AyA? 95 meM aisA kahA, bhagavAna ! yadi tujhe hita karanA ho to AtmA jisa svarUpa se hai, use jAna, use ruci meM le aura usakA anubhava kara to cAritra huA, svarUpAcaraNa huA, tInoM ho gye| samajha meM AyA? aura vahI anubhava mokSa kA mArga hai| taba yahA~ kahate haiM aise anubhava meM parabhAva kA tyAga hotA hai| yaha bAta karate haiM, dekho! parabhAva kA tyAga kAryakArI hai| jo Navi jANai appu parU Navi parabhAu cei| so jANau satthaha~ sayala Na hu sivasukkhu lhei||96|| jo koI AtmA ko aura para-padArtha ko nahIM jAnatA... jo koI isa bhagavAna AtmA pUrNa paramAtmasvarUpa abhedadRSTi se nahIM jAnatA aura parabhAva ko nahIM jAnatA ki yaha puNya aura pApa, rAga aura dveSa mere AtmA ke svabhAva se bhinna cIja hai| yaha dayA, dAna, vrata, bhakti kA bhAva zubha isa AtmA se bhinna cIja hai| kabhI sunA nahIM hogaa| kAmadAra ! ho, yaha sunA ho, bApU! mumukSu - hameM kyA karanA? uttara - karanA yaha / nahIM kiyA? pUrA AtmA par3A hai na? nahIM kaise? zAzvat ananta guNa kA dhAma AtmA hai, paramAtmA yaha pukAra karate haiM ki trikAla aisA kA aisA AtmA hai, bhAI ! terI najara ke Ar3a se tujhe terA nidhAna nahIM dikhtaa| samajha meM AyA? loga nahIM kahate 'kA~kha meM lar3akA aura DhU~r3hane jAe gA~va meM' - aisA kucha kahate haiM yA nahIM? kyA kahalAtA hai ? kamara... kamara / hAtha aise aura aise raha gayA, bhUla gayA, e... lar3akA kahA~ gayA? hAtha aisA kA aisA raha gayA aura akar3a gyaa| lar3akA aisA raha gayA, lar3akA kahA~
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ 314 gAthA-96 gayA? kahA~ gayA lar3akA ? DhU~r3hane jAe... parantu yaha rahA yahA~, dekha to sahI ! aisA kA aisA rahA kare, hAtha aisA-aisA ho gayA isalie hAtha meM laTaka-laTaka aisA nahIM rhaa| aisA kA aisA hAtha pakar3a gayA aura vaha lar3akA andara meM raha gyaa| e... lar3akA kahA~ gayA? lar3akA kahA~ gayA? yahA~ to dekhatA nahIM, yaha rahA andr| dRSTAnta AtA hai yA nahIM? tumhAre (hindI meM) AtA hai yA nahIM? 'bagala meM lar3akA gA~va ddhuuNddh'e|' hamAre kAThiyAvAr3a meM aisA (kahate haiM) 'kA~kha meM chokarU ne gote bAhara maaN|' dRSTAnta to eka hI hote haiM na! bhASA meM antara hotA hai| kahate haiM, bhAI! tU svayaM paramAtmA hai na! andara meM sampUrNa zuddha hai| tU DhU~r3hane kahA~ jAtA hai? kahIM sammedazikhara meM hai bhagavAna? zatruJjaya meM hai ? mandira meM hai ? mUrti meM hai ? kahA~ hai terA bhagavAna? AhA...hA...! mero dhanI hai... AtA hai na apane? (samayasAra nATaka) dUra dezAntara'... kyA (hai)? 'mohI meM hai moko'... kitanA pRSTha hai ? bandha adhikAra, parantu pRSTha kitane? pRSTha kA patA nahIM hotaa| AyA... aayaa| keI udAsa rahaiM prabhukArana, keI kahaiM uThi jAMhi khiiNkai| keI pranAma karaiM gar3hi mUrati, keI pahAra cardai car3hi chiiNkai|| yaha to zubhabhAva hai, itnaa| bAkI vahA~ bhagavAna nahIM, terA bhagavAna ko yahA~ hai| keI kahaiM asamAnake Upari, keI kahaiM prabhu heThe jmiiNkai| mero dhanI nahi dUra disantara, mohImeM hai mohi sUjhata nIke // 48 // mero dhanI nahi dUra disantara, mero dhanI nahi dUra disantara, mohImeM hai mohi sUjhata niike| dekho, yaha banArasIdAsa ne kyA kahA yaha, 'mohi sUjhata niike'| are bhagavAna ! terA tujhe patA nahIM par3atA, yaha to koI bAta hai? are! yaha tU kyA andhA hai ? kahA~ na hameM to isameM pratyakSa hone kA hI guNa hai| anAdi-ananta guNa hai| mumukSu - yaha kAla ise rokatA hai| uttara - kAla kaba ise rokatA thA? kAla, kAla ke ghara rhaa| yaha bhI isameM bahuta jagaha kahA hai ? divasa aura pahara vaha ghar3I merI-merI aisA kahA hai, eka jagaha, hA~! divasa ghar3I usake ghara rhii| vaha kahA~ hai? yaha bhAI bahuta gAte... dAmodara lAkhAnI, yaha merA pahara
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 315 aura yaha merA din| dina aura pahara to vahA~ rahe, yahA~ kahA~ andara meM A gaye haiM ? samajha meM AyA? aisA AtA hai| mohImeM hai mohi sUjhata nIke // bandha adhikAra, 48vA~ hai, banArasIdAsa! are... ! bhagavAna terA tere pAsa hai, bApU! kahIM DhU~r3hane jAye to vahA~ se mile aisA nahIM hai parantu na ho usameM se kahA~ se milegA? ho usameM se mile yA na ho usameM se milegA? AhA...hA... ! itanA bar3A maiM ! ise jamatA nhiiN| raMka ho gayA, raMka - bhikhaarii| aisA hU~ ! aisA maiM! eka choTI umra kA baniye kA lar3akA thA, usakA pitA paccIsa karor3a rupayA chor3a gayA... paccIsa karor3a ! nanihAla meM... isako mahIne meM sau rupaye deM, khAne-pIne kA to ho hI, jeba meM sau rupye| phira yaha bar3A huA to ise lagA ki mere to loga acche hoM, yahA~ kahIM khAne-pIne jAnA ho, mitra mujhe jimAte haiM to mujhe bhI jimAnA cAhie, mujhe adhika (paisA) caahie| dUsarA vyakti kahatA hai parantu yaha saba paccIsa karor3a tere haiM, yaha to... haiM / hai...! hA~, taiyAra hokara mAlika ho| isI prakAra isa AtmA meM mahAnidhAna par3A hai, usakA yaha svAmI AhA...hA...! patA nahIM hai, bAlaka kI taraha ise patA nahIM hai| thor3A puNya kare aura thor3A rAga manda kare aura kucha kiyA to (aisA mAne ki) o...ho...! hamane bahuta kiyaa| yaha hamArI pU~jI, yaha hamArI puuNjii| yaha (pU~jI) nhiiN| samajha meM AyA? do bAteM kI, hA~! eka ora AtmA hai tathA eka ora rAgAdi vikArAdi para hai| ina donoM ko jAne to isakA Azraya lekara usa parabhAva ko chor3e, do ko jAne binA eka kA Adara karanA aura eka ko chor3anA... jJAna to donoM kA cAhie - aisA kahate haiN| usameM kahA thA akele AtmA kA jJAna... phira isameM do sAtha meM liye| bhagavAna AtmA jitanI zuddhi tujhe pragaTa karanI hai, vaha saba zuddhi tere satva meM satva meM satva meM par3I hai| aise AtmA ko jAnane se rAgAdi vikArAdi puNya-pApa ke bhAva para haiM - aisA jAnakara isakI ora Dhalane se ve chUTa jaaeNge| parabhAva ko chor3anA unheM jAnakara chor3anA aura ise jAnakara Adara karanA - aisI do bAteM haiM / AhA...hA...! samajha meM AyA?
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ 316 gAthA-96 aura parabhAva kA tyAga nahIM karatA... so sayala satthaI jANii bhale sarva zAstroM ko jAne to bhI mokSa ke sukha ko nahIM prApta krtaa| zAstra kA paThana... bahuta kSayopazama... bahuta kSayopazama... kSayopazama... kSayopazama samudra jaisA, parantu bhagavAna jAnA nahIM aura rAga ko pRthak karake choDA nahIM (to) kyA jAnA? mumukSu - zAstra par3hane se saMvara-nirjarA hotI hai, phira kisalie nikAle? uttara - are...! bhagavAna ! yaha to zAstra meM AtA hai| svAdhyAya karate hue jJAnI ko asaMkhyaguNI nirjarA hotI hai - aisA dhavala ke pahale bhAga meM AtA hai parantu usakA artha aisA nahIM hai ki zAstra sanmukha kA jo vikalpa hai, usase bhI saMvara nirjarA (hote haiN)| aisA nahIM hai| usa samaya usakA gholana antara sanmukha DhalatA hai| samaya-samaya meM mukhya nizcaya tarapha hI pariNati ho gayI hai| use isa zAstra ke svAdhyAya kAla meM vikalpa to jo hai, vaha to parAzraya puNya kA kAraNa hai, parantu usa samaya svabhAva sanmukha kA jitanA jhukAva hai, utanI nirjarA hai| vaha nirjarA hai| zAstra svAdhyAya ke vikalpa se nirjarA ho, taba to taiMtIsa sAgara taka sarvArthasiddhi ke deva ko bahuta nirjarA honI caahie| (usakA) guNasthAna badalatA nahIM, cauthe kA cauthA rahatA hai| taiMtIsa sAgara taka svAdhyAya (cale) aura anta meM vaha bhI aisA kahe ki are... yaha vikalpa chUTe (aura) sthiratA ho usa dina hamAre nirjarA vizeSa hogii| AhA...hA... ! yaha manuSyapanA pAyeMge... hamAre guNasthAna kI dazA svarga meM bar3hatI nahIM hai| puNya bahuta, puNya bahuta na! jahA~ pAnI kA pravAha ho, vahA~ koI khetI kI jA sakatI hai ? bIja Dale kisa prakAra andara ? Tike kisa prakAra ? aise hI samyagdarzana hone para bhI puNya kA pravAha bahuta hai, puNya kA pravAha bahuta hai, isalie sthiratA kA bIja vahA~ nahIM raha sktaa| samajha meM AyA? nArakI meM kSAra jamIna hai, jaise kSAra jamIna meM bIja ugatA nahIM aura puNya ke pravAha meM bIja ugatA nahIM, aise hI puNya ke pravAha meM par3e hue deva, svarUpa kI sthiratA nahIM kara skte| nArakI meM pApa kiye ve antara kI sthiratA nahIM kara skte| samyagdarzana taka kara sakate haiN| samajha meM AyA? vaha bhI anta meM taiMtIsa sAgara svAdhyAya karake... taiMtIsa sAgara arthAt kyA? AhA...hA...! dasa kor3Akor3I palyopama kA eka sAgaropama, eka palyopama ke asaMkhya bhAga meM, asaMkhya araba varSa /
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 317 mumukSu - ginatI meM pakar3a meM nahIM aate| uttara - parantu ananta kAla huA, bApU ! yaha to Adi rahita kAla hai, asaMkhyAta ananta... ananta... ananta... ananta (kAla) kahA~ rahA, kahA~ rahA, kahA~ rahA? tU hai na? hai yA nahIM? hai usakI asti kahA~ rahI? rahI kahA~ ? dekho na ! aisA Adi rahita kAla meM bhaTakate bhava meM kahA~ bhaTakA? kahA~ kitanA (kAla rahA) isakA patA hai| aise ananta kAla ke samakSa yaha taiMtIsa sAgara to kahIM anantaveM bhAga hai| isa taiMtIsa sAgara meM eka sAgaropama meM dasa koDAkor3I palyopama (hote haiM) aura eka palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga meM asaMkhyAta araba varSa... itanI svAdhyAya karate haiM - aisA yahA~ kahanA hai parantu vaha guNasthAna badalatA nhiiN| yadi adhika nirjarA hotI ho to guNasthAna badalanA caahie| isameM samajhanA AyA? bahuta nirjarA hove to (badalanA caahie)| cauthe kA cauthA rahatA hai| antara kI ekagratA ke binA nirjarA nahIM ho sktii| puNya-bandhana bahuta karatA hai| mumukSu - zAstra kA artha karane meN| uttara - vahA~ zAstra kA artha karane meM... kyA dhUla? yaha saba samajhe binA ke artha karate haiN| saccI dRSTi milI nahIM aura usa dRSTi ke binA zAstra kA artha karate haiN| 'janmAndha kA doSa nahIM Antaro, jAti andha ko doSa nahIM Antaro, jo nahIM jAne artha...' andhA artha kyA jAne? 'mithyAdRSTi re tethI Ataro, kare artha na re anartha / ' AhA...hA...! vastu kA jo nizcaya svarUpa hai, vyavahAra svarUpa hai, jaisA usakA artha honA cAhie, usa prakAra na kare vaha to kahate haiM 'jAti andha karatA mithyAdRSTi Ataro che, kare artha na re anrth|' are... ! vItarAga kI pair3hI para baiThakara, vItarAga mArga kI pair3hI para baiThakara vItarAga ke nAma se ulTe artha karake calAve bApU! bahuta javAbadArI hai, bhAI! bahuta javAbadArI hai, bApU! yaha tujhe abhI nahIM lgtii| AhA...hA...! vItarAga kA mArga sva Azraya se zuru hotA hai| parAzraya se lAbha manAve, bhAI! vaha vItarAgamArga nahIM hai| tIna kAla-tIna loka meM nahIM hai| samajha meM AyA? yahA~ kahate haiM, jisane AtmA ko jAnA, vaha parabhAva ko bhI jAnatA hai, parantu jAnakara na chor3e to yaha zAstra kyA jAnA usane? rAga aura vikAra mere svabhAva se bhinna haiM
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ 318 gAthA-96 - aisA jaba bhinnapanA jAnA aura ekatvapanA rakhe to usane jAnA kyA? samajha meM AyA? isalie kahate haiM ki paravastu ko, rAga-dveSa ko chor3atA hai| ajJAnI anAdi se karmacetanA meM hI lIna hai, use AtmA ke svabhAva kA bhAna nahIM hai| maiM to paramavItarAgI jJAna-darzana-sukha-vIrya kA dhAraka karma-kalaMkarahita paramAtmA huuN| aisA usane jJAna zAstra par3hA parantu kiyA nahIM, jaba aisA paramAtmA, aisA samyagdarzana hone para use vikAra kI ekatvatA TUTa jAtI hai arthAt vikAra kA parabhAva kA tyAga ho jAtA hai, use tyAga ho gayA hogaa| dRSTi meM se tyAga ho gyaa| phira svarUpa kI jitanI sthiratA karatA jAye, utanI asthiratA miTatI jAtI hai| aisA na ho to usane zAstra-vAstra kucha nahIM jAnA aura usakA sAra hai, vaha nahIM smjhaa| (zrotA - pramANa vacana gurudeva!) mAno sAkSAt bhagavAna hI A~gana meM padhAre... samyaktvI dharmAtmA ko ratnatraya ke sAdhaka santa-munivaroM ke prati aisA bhaktibhAva hotA hai ki unheM dekhate hI unake roma-roma se bhakti uchalane lagatI hai... aho! ina mokSa ke sAkSAt sAdhaka santa-bhagavAna ke lie maiM kyA-kyA karU~!! kisa prakAra unakI sevA karU~!! kisa prakAra unheM arpaNa ho jAU~!! - isa prakAra dharmI kA hRdaya bhakti se uchala par3atA hai| jaba aise sAdhaka muni apane A~gana meM AhAra ke lie padhAreM tathA AhAradAna kA prasaGga upasthita ho, vahA~ to mAnoM sAkSAt bhagavAna hI A~gana meM padhAre... sAkSAt mokSamArga hI A~gana meM A gayA! isa prakAra apAra bhakti se muni ko AhAradAna dete haiM, kintu usa samaya bhI AhAra lenevAle sAdhaka muni kI tathA AhAra denevAle samyaktvI dharmAtmA kI antara meM dRSTi (zraddhA) kaisI hotI hai, usakA yaha varNana hai| usa samaya una donoM ke antara meM dene yA lenevAlA nahIM hai tathA yaha nirdoSa AhAra dene yA lene kA jo zubharAga hai, usakA bhI dAtA yA pAtra (lenevAlA) hamArA jJAyaka AtmA nahIM hai, hamArA jJAyaka AtmA to samayagdarzana-jJAna-cAritrarUpa nirmala bhAvoM kA hI denevAlA hai, usI ke hama pAtra haiN| (- Atmaprasiddhi, pRSTha 544)
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama samAdhi zivasukha kA kAraNa hai vajjiya sayala - viyappar3a parama-samAhi lahaMti / jaM viMdahiM sANaMdu kavi so siva- sukkha~ bhAMti // 97 // taji kalpanA jAla saba, parama samAdhi lIna / vede jisa Ananda ko, ziva sukha kahate jina // anvayArtha - (sayala - viyappai vajjiya) sarva vikalpoM ko tyAgane para (parama samAhi lahaMti ) jo parama samAdhi ko pAte haiM, (jaMka vi sANaMdu viMdahiM) taba kucha Ananda kA anubhava karate haiM (siva sukkha~ bhAMti ) isI sukha ko mokSa kA sukha kahate haiM / vIra saMvata 2492 zrAvaNa zukla 4, gAthA 97 se 98 zukravAra, dinAGka 22-07-1966 pravacana naM. 41 yogIndradeva kRta yaha yogasAra zAstra / yogasAra kA artha yaha hai ki vAstavika AtmA kA jo svarUpa hai, usameM ekAgra hone kI kriyA ko yahA~ yogasAra kahate haiM / rAga - dveSa, puNya-pApa ke vikalpa meM to anAdi kA ekAgra hai, vaha to saMsAra hai, duHkharUpa hai| vikAra kA anubhava hai saMsAra kA; usase yoga arthAt AtmA ke zuddhasvarUpa meM, pavitra AtmA, apanA Atmadravya, apane svabhAva se khAlI nahIM hai / vastu svayaM hai, vaha vastu svabhAva se rahita - khAlI nahIM hotI, usakA trikAla svabhAva Ananda aura jJAna hai| aise svabhAva se rahita nahIM ho sktaa| aise AtmA meM ekAkAra hone ko yahA~ yogasAra kahate haiM, use yahA~ mokSa kA mArga kahate haiM / 97... ananta sukha kA athavA parama samAdhi zivasukha kA kAraNa hai|
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ 320 gAthA-97 vajjiya sayala-viyappai parama-samAhi lhNti| jaM viMdahiM sANaMdu ka vi so siva-sukkhaM bhnnNti||97|| sarva vikalpa ko chor3akara, dekho! vikalpa hai avazya... AtmA apane Ananda aura ananta guNa ke zuddhasvabhAva se kabhI rahita huA hI nahIM, tathApi anAdi se usakI dazA meM, dazA arthAt hAlata meM, rAga ke vikalpa - vAsanA hai| samajha meM AyA? puNya-pApa ke vikalpa arthAt vAsanA-vikRti, vRtti hai| use chor3akara... anAdi se dazA meM kahIM zuddha nahIM hai| svabhAva se zuddha kabhI khAlI nahIM hai, yaha alaga bAta huI parantu usakI dazA meM - hAlata meM anAdi se zuddha hai - aisA nahIM hai| anAdi se zuddha ho to use zuddha karane kA prayatna - puruSArtha kucha nahIM rahatA; isalie anAdi se usakI dazA meM apane svabhAva ko bhUlakara para svabhAva ke lakSya se aneka prakAra ke zubha aura azubhabhAva utpanna karatA hai, vaha duHkharUpa dazA hai, use chor3akara... aisA kahA hai| yaha to bahuta saMkSipta meM bAta hai na, ekadama sAra... sAra... sAra... hai| yoga arthAt mokSa kA mArga; usakA bhI yaha sAra / jaise niyamasAra... niyama arthAt mokSa kA mArga, sAra arthAt vyavahAra, viparItatA Adi; nizcaya se viparIta vyavahAra, usase rhit| bhagavAna AtmA, jise AtmA ke hita kI laganI hai (ki) are! ananta kAla se yaha AtmA bhaTakA, isakI dayA ise AtI ho, are! yaha kitanA bhaTakA... AhA...hA...! kahIM kAla kA anta nahIM aura bhAva ke du:kha kI kalpanA kA pAra nhiiN| isalie pahale se zuru kiyA hai na!'cAra gati duHkha se Dare...' yaha koI bAta kI bAta nahIM hai| ise aisA laganA cAhie ki maiM eka AtmA hU~ aura yaha cIja aura yaha anAdi kAla se paribhramaNa ke duHkha kyA hai ? paribhramaNa cAra gati ke caurAsI ke avatAra - aise isake duHkha kI hI dazA aura duHkha kI hI khAna saMsAra hai / aisA jise lage, use kahate haiM ki AtmA kA hita karanA ho to yaha vikalpa kI jAla jo zubha-azubha Adi saMsAra, vikArabhAva, usakA lakSya chor3a de| pahale usakA lakSya chor3a de aura vastusvabhAva ananta Ananda aura zAnti samAdhi se bharapUra yaha (AtmA) padArtha hai - aisA vizvAsa kr| arthAt usakA samyagdarzana pragaTa kr| samajha meM AyA?
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 321 zAnti aura Ananda ho, vaha mere sthAna meM, mere kSetra meM, mere bhAva meM hai| aisA vikAra meM zAnti aura sukha anAdi se mAnA, use aise gulATa khAkara, rAga kI ekatvabuddhi chor3akara, svabhAva kI ekatA karake AtmA meM Ananda hai, zAnti hai, usake svAda ke samakSa jagata kA sabhI svAda phIkA hai - aisI dRSTi ho, phira vikalpa ko chor3akara sthira ho| yaha to cAritra ke adhikAra kI vizeSa bAta hai na! vikalpa ko chodd'kr| parama-samAhi lahaMti parama zAnti pAtA hai| bhagavAna AtmA meM jo zAnti... zAnti... zAnti... jisakA svabhAva hai| samAdhi kaho, zAnti kaho, samabhAvarUpa amRta, samasvarUpa amRta vItarAgabhAva kaho - aisA jo AtmA, vaha vikalpa ko chor3akara aura nirvikalpa Ananda ke lAbha ko prApta kare, use parama zAnti pAnA kahate haiN| jo parama samAdhi ko prApta karatA hai| yaha paryAya kI bAta hai, hA~! vastu to trikAla... trikAla parama zAnti aura samAdhi se hI bharapUra padArtha hai| vastu ho, usakA svabhAva nirdoSa hI hotA hai| vastu kA koI sadoSa svabhAva nahIM hotA; sadoSatA to dazA meM - hAlata meM - paryAya meM hotI hai| vastu to nirdoSa svabhAva se bharapUra (padArtha hai)| nirdoSa svabhAva kaho yA samAdhisvarUpa kaho, yA vItarAga samarasa kaho - aise AtmA kA, puNya -pApa ke vikalpa ko chor3akara anubhava karanA, to vaha zAnti ko prApta karatA hai| vaha zAnti arthAt AtmA ke Ananda ke sukha ko pAtA hai| yahA~ to bahuta hI saMkSipta meM aura rokar3iyA kI bAta hai| samajha meM AyA? isa saMsAra meM bhI nagada kA dhandhA hai| jitanA vikalpa kare utanA duHkha, usI kAla hai aura karma bA~dhegA tathA saMyoga mileMge, vaha to bAhara kI cIjeM rahIM, parantu jitanA AtmA ke svabhAva se viparIta bhAva kiye, ve bhAva duHkharUpa kA vedana usI kAla meM hai| 102 gAthA meM AtA hai na? 'usa samaya kartA aura usa samaya bhoktA' karai vedai 102 (gAthA), kartA-karma (adhikAra) samayasAra! usI samaya bhoktA hai, samajha meM AyA? ___ kahate haiM ki jitane puNya-pApa ke vikArI bhAva kare, utanA rokar3iyA duHkha usa kAla meM hai| rokar3iyA samajhe ? dhandhA karate haiM, rokar3iyA dhandhA kare, koI udhAra kA dhandhA kre| pahale paise de phira dhndhaa| ina vakIloM kA aisA dhandhA hotA hai| hama kahA~ ugAhI lene
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ 322 gAthA-97 jAe~ge tere ghara? aise yahA~ kahate haiM; rokar3iyA dhandhA hai| bhagavAna AtmA apane svabhAva se bharapUra padArtha hai, use bhUlakara jitane vikArI bhAva kare, vaha rokar3iyA duHkha hai, usI kSaNa meM use duHkha hai| ThIka hogA yaha ? yaha saba lahara karate dikhate haiM na? yaha saba paisA, khAnA - kelA, pUr3I ur3Ave, dUdha-pAka aura arabI ke garama-garama bhujiye aura usameM phira javAna ikaTThe hue hoM aura usameM pA~ca-pacAsa lAkha kI AmadanI huI ho aura phira dekho inakA jalasA ur3atA ho / yaha sukha hogA yA kyA hogA? kahate haiM ki bhAI! AtmA AnandasvarUpa hai, prabhu! vaha atIndriya samAdhi kA piNDa prabhu hai| jaise caitanyapiNDa hai, vaha jJAna kI apekSA se; Ananda piNDa hai, vaha sukha kI apekSA se; aise cAritra kA piNDa hai, vaha samabhAva kI apekSA se (hai)| samajha meM AyA? yaha samAdhi smbhaav| yaha samabhAva kA piNDa hai aura vaha sukha kA piNDa kahA, (isalie) vaha pratyeka eka-eka guNa kA vaha piNDa hai| eka-eka guNa se pUrA bharA par3A hai, eka guNa sarva vyApaka hai na? isalie eka guNa se dekho to eka guNamaya hI saba ikaTThA hai - aise AtmA ko antararuci aura jJAna meM na lekara para-padArtha kI ruci aura jJeya banAkara para kA jJAna karane se, usameM rAga-dveSa kI utpatti karake, para kI zraddhA aura para kA jJAna tathA para sambandhI puNya-pApa ke, rAga-dveSa ke vikalpa, basa ! yaha duHkharUpa hai| samajha meM AyA? use kahate haiM ki varjakara 'parama zAMti lahaMti' bhagavAna AtmA duHkha ke dAvAnala ke vikalpa kI jAla ko chor3e arthAt bhagavAna AtmA AnandasvarUpa athavA samarasa vItarAgasvarUpa meM ekAkAra hone para use samarasa kA - zAnti kA svAda Ave, yaha use dharma kahate haiN| AhA...hA...! dharma kI adbhuta vyAkhyA, bhAI! yaha sAmAyika kI bAta apane dopahara meM A gayI hai aura abhI isameM bhI sAmAyika kI bAta aaegii| sAmAyika meM Ananda AnA cAhie - aisA kahate haiN| bhagavAnajIbhAI ! yaha sAmAyika kisI dina sunI nahIM (hogii)| sama + aya + lAbha = samatA kA laabh| pragaTa, hA~! svarUpa meM to samatA kA piNDa hI AtmA hai parantu use puNya-pApa ke vikalpa kI vRtti se haTakara; aura yahA~ se haTe taba kahIM ekAgra hogA na! yaha apanA Ananda athavA samatAsvarUpa, cAritrasvarUpa;
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) svayaM cAritrasvarUpa trikAla hai, usameM ekAkAra hone para rAga-dveSa aura vikalparahita jo sthiratA kI zAnti pragaTa hotI hai, use bhagavAna sAmAyika kahate haiM / AhA...hA... ! yaha sAmAyika kaho, yA samAdhi kho| samajha meM AyA ? apane usameM AyA thA na ? bhAI ! (niyamasAra meM) parama samAdhi adhikAra AyA na ! aura parama samAdhi ke adhikAra meM sAmAyika AyI / 'idi kevalisAsaNe' 'idi kevalisAsaNe' yaha saba gAthAe~ parama samAdhi adhikAra meM hI AyI hai| samajha meM AyA ? parama samAdhi adhikAra meM sAmAyika kI bAta AyI thI / bahuta gAthAe~ sAmAyika kI aayii| vaha to aba pUrA huA, aba dopahara meM to bhakti adhikAra calatA hai| 323 kahate haiM, bhagavAna AtmA apane svarUpa se viparIta - aise rAga ke vikalpoM ko, vAsanA ko chor3akara, bhagavAna AtmA kA Azraya- avalambana lekara antara meM jo zAnti pragaTa hotI hai, taba kucha Ananda kA anubhava karatA hai... taba atIndriya Ananda thor3A (AyA) / yahA~ to thor3e kI bAta hai / kavi sANaMdu 'kavi' arthAt koI Ananda arthAt kisI prakAra kA alaga Ananda, aisA / saMsAra kA jo Ananda hai, vaha to duHkharUpa hai| vaha Ananda, atIndriya Ananda ! AhA... hA... ! 4 'AzA aurana kI kyA kIjai, jJAna sudhArasa pIjai.... AzA aurana kI kyA kIjai, bhaTakata dvAra-dvAra lokana ke kUMkara AzAdhArI, Atama anubhava rasa ke rasiyA, utare na kabahUM khumArI, AzA aurana kI kyA kIjai, bhaTakata dvAra-dvAra lokana ke kUMkara AzAdhArI, 'kuttA hotA hai na kuttA ! jahA~-tahA~ baTaku... baTaku de| baTaku samajhe ? Tukar3A... Tukar3A... Tukar3A / Tukar3e ke lie... isI prakAra yaha ajJAnI jahA~-tahA~ mujhe kucha sukha do na, strI kA paise kA, dhUla kA... kutte kI taraha jahA~-tahA~ bhaTakatA hai| kucha paise meM sukha, kucha dhUla meM, kucha ijjata meM, kucha kIrti meM, kucha lar3akoM meM, kucha zarIra meM, kucha sundaratA meM... AhA...hA...!' bhaTakata dvAra-dvAra
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 97 lokana ke kukara AzAdhArI, Atama anubhava rasa ke rasiyA, utare na kabahUM khumArI, AzA aurana kI kyA kIjai, jJAna sudhArasa pIjai / ' AzA... A...hA...! 324 kisakI AzA kI ? bhAI ! kahA~ svarga meM kahIM sukha hai ? kahA~ devoM meM sukha hai, lezyA meM sukha hai, zarIra meM (sukha hai) / are ! puNya-pApa ke bhAva meM sukha hai ? kahA~ sukha hai ? bhAI ! vaha sukha to bhagavAna AtmA ke andara meM hai, usake jJAnarasa ko pI ! jJAnAnanda ke nirvikalpa rasa kA pAna pii| AhA... hA... ! ' kUkara AzAdhArI' hAya... hAya... ! kahIM milegA, dUsare bar3A kahe aura acchA kahe, zAstra par3hA huA, vyAkhyAna karanA Ave, bahutoM kA raMjana kare (kahate haiM) bhikhArI hai / jahA~-tahA~ yaha mujhe ThIka kahe, ThIka kahe / kyA hai parantu tujhe ? zarIra kucha sundara ho to aisA batAnA cAhe / darpaNa meM dekhate haiM na ? sabere dekho bhUta kI taraha (dekhate haiM) / choTA darpaNa ho to bahuta aisA karanA par3e, bar3A ho to phira (ThIka) / choTA darpaNa aura sira bar3A (hove), yaha lakSaNa isa samaya dekhane hoM to ' bhUta jaise lagate haiM, hA~! usameM phira hAtha meM vaha raha gayA ho... kaMghA ! aura eka ora tela / AhA... hA... ! kahIM sukha, kahIM sukh| isameM se sukha, isameM se sukha / acchA dikhUM to sukha, maiM acchA dikhatA hU~ na ? zarIra acchA dikhe to sukha, AhA... hA...! bhagavAna tU kahA~ bhaTakA, kahate haiM, haiM! kapar3A-bapar3A ThIka ho, apa-TU-DeTa aisA lagatA ho, kapar3e meM DAle koI itra-vitra aisA DAlate haiM na ? seNTa DAlate hoMge parantu aisA DAlakara calate haiN| hama to... vaha apane 'veNIbhAI', nahIM the ? rAjakoTa ! ve pratidina sAmane milate the / bakSI ! pratidina tIna-cAra gA~va ghumate pratidina nAgara, nAgara the| sAmane hara roja milte| senTa andara se sugandha mAre / cAroM cale jAyeM, chaha-chaha mIla taka cleN| chaha mIla caleM, taba loTobhADe - aisA darda thA kuch| usa dina yaha dekhA, aisA sAtha meM nikale, taba vaha kapar3e kI gandha mAratI ho, AhA... hA.... ! senTa se sArA, penTa se sudhare hue, isase sudhare hue, bAla se sudhare hue, kapar3e se sudhare hue, gahanoM se sudhare hue aura bAhara ke makAna aura makAna kI saba gharelU cIjeM pharnIcara kaho, tumhArI bhASA badalanI hai na! usase hamArI zobhA ! prabhu ! tU kahA~ bhaTakA hai tU ? kyoM, bhIkhU bhAI ! satya bAta hogI yaha ? AhA...hA...! kahate haiM, bhAI ! yaha sudhArasa kA sAgara to tU hai| haiM! sudhArasa kA sAgara tU hai, usameM -
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga - 2) DUbakI mAranA chor3akara yaha tUne kahA~ DUbakI mArI ? kahate haiM, prabhu ! eka bAra to dekha ! isa vikalpa ko chodd'| taba tujhe kucha Ananda kA anubhava AyegA / samajha meM AyA ? atIndriya Ananda kA anubhava, use samyagdarzana, jJAna aura sAmAyika kahate haiN| kAmadAra ! kisI dina yaha saba sunA nahIM / Namo arihantANaM... Namo arihantANaM ( kiyA hai ) / 325 1 sarvajJa paramezvara vItarAga trilokanAtha samAdhi ke piNDa ho gaye prabhu kI vANI meM AyA thaa| sAmane bar3e indra the / aho jIvoM ! yaha parasanmukhatA ke vikalpa... yaha muni kahate haiM, vaha bhagavAna kI vANI meM AyA hai vaha munirAja kahate haiN| koI ghara kA kucha nahIM kahate haiN| samajha meM AyA ? paramAtmA Ananda, pUrNAnanda, samAdhi ke piNDa ho gaye, bhagavAna haiN| jinheM vikalpa nahIM hotA, icchA ke binA vANI kA prapAta nikalatA hai / oma... oma... oma... nikalatA hai, oma... dhvani sampUrNa zarIra se (nikalatI hai) kyoMki khaNDa-khaNDa miTa gayA hai / yaha khaNDa-khaNDa hai, isalie yaha vANI khaNDa-khaNDa nikalatI hai| akhaNDa AtmA pUrNa ho gayA to vANI bhI ghanaghora eka dhAra nikalatI hai / oma..... omkAra dhuni suni..... samajhe na ? omakAra dhvani sunakara artha gaNadhara vicAre, artha gaNadhara vicAre / ve yaha saba Agama / santoM ke dvArA kathita yaha saba Agama hai / hai bhagavAna kI vANI ke anusAra, AtmA meM dazA huI aura phira yaha vANI svayaM svataH nikalI hai| bhAI ! tujhe sukha cAhie ho to prabhu to antara meM Ananda hai, hA~ ! usa Ananda ko dekha na ! upaje moha vikalpa se samasta yaha saMsAra / antarmukha avalokate vilaya hota nahIM bAra // , kaho, kAmadAra! zrImad kA par3hA hai yA nhiiN| yaha usakI lAIna hai| samajhe kucha ? yaha antima lAIna thI / jaba zrImad kA deha chUTane kA lagabhaga kAla thA, usake pahale kI yaha antima kar3I hai / 'upaje moha vikalpa se samasta yaha saMsAra, antarmukha avalokate...... isa antarmukha caitanya prabhu ke sanmukha dekha / 'vilaya hota nahIM bAra' isa zubhAzubha rAga kA nAza hone meM dera nhiiN| bhagavAna ! tujhameM nahIM, isalie nAza hue binA nahIM rhegaa| isI sukha ko mokSa kA sukha kahate haiN| lo ! antima zabda hai na ? 'so siva -sukkha~ bhaNaMti' yaha cauthA pada hai| use mokSa ke sukha kI vAnagI (namUnA) kahate haiM / mAla
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 97 326 - le, taba vAnagI kucha hotI hai na ? to usakI jAti kI vAnagI hotI hai yA nahIM ? vAnagI ko kyA kahate haiM ? namUnA / ruI kA bar3A Dhera ho to thor3A pAva sera nikAla kara aisA dekhate haiN| isI prakAra AtmA Ananda kA mahApiNDa hai / use puNya-pApa ke vikalpoM kI ruci chor3akara aura Azraya chor3akara svarUpa meM jA (to) usa Ananda ke piNDa meM se tujhe Ananda ke namUne kA vedana hogA aura vaha Ananda kA namUnA pUrNa mokSasukha kA kAraNa hai (aisA) tujhe khyAla meM AyegA / mokSa meM pUrNa Ananda hai, usakA yaha thor3A sA namUnA hai| samajha meM AyA ? - yaha to yogasAra hai| ekadama sAra vastu rakhI hai| mokSa kA sukha AtmA kA pUrNa svAbhAvika sukha hai, jo siddhoM ko sadA kAla nirantara anubhava meM AtA hai| aise sukha kA upAya bhI Atmika Ananda kA anubhava karanA hai| sukhI AtmA hI pUrNa sukhI hotA hai| yaha thor3A nyAya DAlA hai| kyA kahA ? usa ora hai| sukhI AtmA pUrNa sukha kA kAraNa hotA hai| du:kha andara vede aura pUrNa mokSa kA kAraNa hogA ? bhagavAna AtmA atIndriya AnandasvarUpa ke Ananda kA anubhava lene para vaha sukhI AtmA sukha kA upAya pUrNa sukha kA kAraNa hotA hai / kyA kahA ? samajha meM AyA ? yaha pATha phira aisA AyA na ? 'jaM viMdahiM sANaMdu ka vi, so siva- sukkha bhAMti' isalie jarA spaSTIkaraNa kiyaa| sukhI AtmA hI pUrNa sukhI hotA hai / duHkhI AtmA pUrNa sukhI hogA ? sukhI bhagavAna AtmA, svayaM kA darzana kiyA, darzana kiyA, avalokana kiyA aura sthira huA / yaha tIna hue - zraddhA, jJAna, aura cAritra / apanA svarUpa pUrNa zuddha Ananda kA darzana kiyA arthAt ruci huI; avalokana kiyA jJAna kiyA; sthira huA, taba use Ananda kI pragaTa dazA kI vAnagI milii| usa vAnagI kI dazA sukhI hotI huI pUrNa sukhI hogI / usa pUrNa sukha ke mokSa ko vahI sAdha sakegI - aisA kahate haiM / andara kaSTadAyaka (nahIM hai) / are... apavAsa kiyA aura kaSTa huA na... are... ! yaha to ArtadhyAna hai / yaha dharmadhyAna hai ? aisA kahate haiM / yaha apavAsa kiyA, (taba) bhAI ko bahuta parISaha AyA thA, hA~ ! aura bahuta parISaha sahana huA (isalie) nirjarA bahuta (huI) / kisakI nirjarA, dhUla kI... use aruci to lagI hai, vaha
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 327 to ArtadhyAna hai| ArtadhyAna meM sahana kahA~ kiyA thA? vaha to duHkha hai, duHkhI huA AtmA sukha kI pUrNa dazA ko sAdhegA? sukhI huA AtmA pUrNa sukha ko saadhegaa| samajha meM AyA? AhA...hA...! kaThinatA se pUrI kare.... kaSTa kriyA kara-karake yaha mahAvrata pAlanA, yaha dayA pAlanA, pUrA kiyA, pUrA karane do na aba, yaha to kheda hai, yaha to duHkha hai| yaha to kaSTa hai, arucikara hai, ArtadhyAna hai, pApa karanA hai| isa pariNAma se, isa duHkha ke pariNAma se, pUrNa sukha kA svarUpa - mokSa milegA? isalie kahate haiM ki sukhI AtmA hI pUrNa sukhI hotA hai| AhA...hA...! kaho, isameM samajha meM AyA? bhagavAna sukhI AtmA kI bAta (kahI), vaha paryAya kI bAta hai, hA~! sukhI to trikAla hai aatmaa| usakI darzana-jJAna aura avalokana kI sthiratA hone para jo sukhadazA huI, vaha sukhI, pUrNa sukha ko prApta kregaa| duHkhI pUrNa sukha ko prApta karegA? ArtadhyAna meM AyA huA, rAga meM AyA huA, aruci meM AyA huA, vaha mokSa kI ora jAegA? samajha meM AyA? AhA...hA...! chahaDhAlA meM AtA hai na? bhAI! nahIM? vairAgya meM duHkha lagatA hai, nahIM AtA, kaSTadAna... kyA? 'Atamahita hetu vairAgya jJAna... kaSTadAna' bhAI ! cAritra to kaSTadAyaka hai, yaha bAlU ke grAsa jaisA hai| bAlU... yaha cAritra aisA hogA? bhAI! tujhe patA nahIM hai, bhAI! cAritra to AnandadAtA hai, use tU duHkhadAtA mAne to tujhe cAritra ke guNa kI, zraddhA kI khabara nahIM hai, samajha meM AyA? chahaDhAlA meM bahata bAta lI hai| ___jo AtmA kA jJAna aura vairAgya arthAt rAga se haTa jAnA, vaha sukhadAtA hai, use kaSTadAtA mAnatA hai, bhAI! bApU! yaha karake to dekho! paMca mahAvrata pAlakara to dekho! nagna to rahakara dekho! pratimA dhAraNa karake kaSTa to sahana karake dekho! yaha kyA kahate haiM ? are ! bhagavAna ! tU kyA kahatA hai ? bhAI ! yaha kaSTa sahana kA bhAva to ArtadhyAna huA, bhAI ! usameM to duHkharUpa dazA hai, vaha duHkharUpa dazA, mokSa jo pUrNa sukha, use sAdhegI? sukhI huA AtmA sukha ko sAdhatA hai| AhA...hA...! kaho, dozI ! samajha meM AtA hai yA nahIM isameM? vahA~ mumbaI meM aisI sUkSma bAta nahIM AtI, hA~! vahA~ to saba amuka prakAra kI AtI hai| vahA~ to dasa-dasa, bAraha, pandraha hajAra loga Ate haiM, vaha to
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ 328 gAthA-97 amuka prakAra kI bAta (AtI hai), dRSTAnta Ate haiM, amuka AtA hai, bar3e zahara meM kucha dina thor3A rahanA usameM... AhA...hA...! kahate haiM, bhAI ! prabhu! terI prabhutA to tere pAsa hai na, bhAI ! usa prabhutA meM to Ananda kI prabhutA tere pAsa hai| use puNya-pApa ke rAgarahita sukhI dazA pragaTa karake, AtmA meM samyagdarzana jJAna-cAritra pragaTa karanA, isakA artha ki sukhI dazA karanA; du:kha kI dazA kA abhAva karake sukhI bhagavAna AtmA kA Azraya lekara samyakzraddhA-jJAna aura zAnti pragaTa karanA, vaha sukharUpa dazA hai| vaha sukhI huA, sukha meM AyA huA AtmA pUrNa sukha ko sAdhatA hai| AhA...hA... ! yaha kahA hai na isameM? jaM viMdahiM sANaMdu so siva-sukkhaM bhnnNti| samajha meM AyA? Atmikasukha kA svAda prApta karane kA upAya apane hI zuddha AtmA meM nirvikalpa samAdhi kI prApta karanA hai|tttvjnyaanii ko jarUra ucita hai ki vaha pahale gAr3ha vizvAsa kare ki maiM hI zuddhasamAna zuddha huuN| pahale gAr3ha (zraddhA) kare ki indra aura narendra koI Ave aura badalAve (to bhI) tIna kAla meM nahIM bdle| maiM svayaM zuddha Anandakanda siddhasamAna hI merA svarUpa hai| 'siddha samAna sadA pada mero' aisA dRr3ha vizvAsa karake, merA dravya kabhI svabhAvarahita nahIM huaa| merA bhagavAna, merA bhagavAna, merA bhagavAna mahimAvanta svabhAva se khAlI nahIM hai| merA bhagavAna, yaha vastu bhagavAna ! mahimAvanta svabhAva se bhagavAna khAlI nahIM hotaa| mahimAvanta svabhAva! ananta jJAna, ananta darzana, ananta Ananda, ananta zAnti, ananta svacchatA, ananta paramezvaratA... svarUpa ke anantapane kI dazA ko kare, karma kare, zAnti sAdhana svayaM kre| aise eka-eka guNa kI ananta mahimA kA dhAraka bhagavAna mahimAvanta prabha. usakegaNa kI mahimA ke svabhAva se kabhI khAlI nahIM hotaa| yaha vizvAsa Aye binA usakI ora kA jhukAva karanA nahIM ho sktaa| sthiratA, samajha meM AtA hai ? cAritra, crnaa| aisA andara bhagavAna paramAnandamUrti, jisake mahimAvanta svabhAva se kabhI rahita huA hI nhiiN| paryAya meM alpatA, vikalpatA bhale ho; svarUpa hai, vaha to guNAnanda se rahita kabhI nahIM hotA - aisA jise antara dRr3ha vizvAsa AyA, use svarUpa meM sthiratA kA vaha
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 329 sthAna milaa| samajha meM AyA? vaha sthiratA kA dhAma milA, yahA~ ThaharanA, yahA~ rahanA, jitanA yahA~ sthira huA, utanA Ananda pragaTa hogaa| samajha meM AyA? AhA...hA...! phira thor3I lambI bAta hai| svAnubhava kI kalA samyaktva hote hI jaga jAtI hai| lo! samajha meM AyA? bhAI! AtmA (ne) apane svabhAva kI ruci kI kaba kahalAye? ki vaha svabhAva usake jJAna meM bhAsita ho / AtmA kA svabhAva zuddha Ananda, jisakI jJAnadazA meM bhAva bhAse, bhAva bhAse, taba usakA vizvAsa Ave, taba use usameM sthiratA se kalyANa hogA. isa prakAra cAritra kI dazA pragaTa hotI hai| AhA...hA...! aisI bAteM haiN| vyavahAra kI Ar3a meM logoM ko mAra DAlA hai| vyavahAra ke thothe ke thothe vikalpa kI jAla, usameM mAno saba ho gayA dharma aura sAmAyika, prauSadha aura pratikramaNa aura.... hai ! tumhAre 'nAganeza' meM bahuta hotA hai, nahIM? yaha saba bhI karate hoMge na? tumane bhI kiye hoMge? yaha bhI zAmila the na? yaha mukha ke sAmane baiThate, sAmane dukAna, jaldI sabere aaveN| patA hai? sabere jaldI cAra baje AveM... aisA ho jAtA hai parantu yaha mUlacandabhAI kyA karane baiThe haiM vahA~ ? choTA bhAI! patA hai na? choTe bhAI ko to patA hogaa| mUlacanda ratana', upAzraya ke sAmane dukAna.... U.... karate-karate jhapakI le le| are... bhagavAna ! AtmA kA svabhAva... bhAI! usake jJAna meM bhAva bhAsita nahIM huA, usakA vizvAsa use kaise Ave? jo AtmA kA vastusvarUpa hai, usakA - jJAna kA bhAna hue binA, usake bhAva kA bhAsana, bhAsana kaho yA jJAna kaho, bhAI! ToDaramalajI ne bhAvabhAsana zabda bahuta prayoga kiyA hai| ToDaramalajI bhAvabhAsana zabda bahuta bAra prayoga kiyA hai| usakA yaha hetu hai| bhAvabhAsanarahita zraddhA, vaha zraddhA nahIM hai| samajha meM AyA? aise kA aisA mAna lenA ki yaha AtmA hai aura yaha paramAtmA sarvajJa hai| sarvajJa hai to tujhe bhAvabhAsita huA hai ? sarvajJa eka samaya meM tIna kAla, tIna loka jAnate haiN| samajha meM AyA kucha? aisI mahimAvAlA jJAna, tujhe andara bhAsita huA hai ? ki aisI asti jagata meM hai| kaba bhAsita ho? ki maiM bhI svayaM sarvajJasvabhAvI huuN| unheM pragaTa huI hai, maiM sarvajJasvabhAvI hU~ - aisA sarvajJa zabda se jJAnasvabhAva / jJAna zabda se phira usameM puurnn| apUrNa hotA hI nahIM, vaha jJAnasvabhAva arthAt srvjnysvbhaav| aise svabhAva kA jJAna meM
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 97 bhAsana hue binA, usa AtmA kI zraddhA bhAvabhAsana binA saccI nahIM ho sakatI aura usake binA cAritra nahIM ho sktaa| samajha meM AyA ? lo ! 330 samyagdRSTi ko svAnubhava karane rIti mila jAtI hai| isa ora hai| dharma kI dRSTi huI, taba use kalA hAtha meM laga gayI ki yaha anubhava aise karanA / eka bAra mArga dekhA ho na to dUsarI bAra use sarala par3atA hai| dhavala meM AtA hai na ? bhAI ! ' dIThamagge' - aisA zabda bahuta AtA hai| dhavala kI TIkA meM vIrasenasvAmI kRta TIkA meM 'dIThamagge' (arthAt) dekhe hue mArga meM jJAnI jAtA hai / ajJAnI bhI dekhe hue mArga meM jAtA hai / viparIta zraddhA aura viparIta mAnyatA ke mArga meM vaha calA jAtA hai| samajha meM AyA ? ' dIThamagge' jisane bhagavAna AtmA kI keDI (pagaDaNDI) lI hai, keDI samajhe na ? yaha rAstA, paidala kI pagaDaNDI hotI hai na pagaDaNDI / yaha... pagaDaNDI gyii| aise dharmI ke jJAna meM AtmA svabhAva kA bhAna hone para usakA mArga dikhA hai ki isameM sthiratA se zAnti milatI hai / isalie usane dekhe hue mArga meM vahA~ ramatA hai / AhA... hA... ! samajha meM AyA ? gAthA meM itanA bharA hai, itanA bharA hai !! samajha meM AyA ? kahate haiM, AtmavIrya kI kamI se sarva hI samyaktvI aisA nahIM kara sakate taba zakti ke anusAra gRhasthI meM yadi rahate haiM to .... pUrNa Ananda aura santapanA pragaTa na kara sake to gRhasthAzrama rahakara bhI samaya nikAlakara AtmAnubhava ke lie sAmAyika kA abhyAsa karate haiN| dekho, sAmAyika kA abhyAsa AyA hai / sAmAyika hai na yaha ? samAdhi hai na yaha ? gRhasthAzrama meM bhI muni jitanA samaya use nahIM mile to AtmA ke antara anubhava kI dhArA ke mArga meM jAnA aisA thor3A samaya nikAlakara sAmAyika meM vaha samaya nikAlatA hai| samajha meM AyA ? sAmAyika kA abhyAsa karatA hai... samaya nikAlakara AtmAnubhava ke lie sAmAyika kA abhyAsa karatA hai| phira bahuta bAta kI hai / tattvAnuzAsana meM kahate haiM - samAdhibhAva meM tiSTa kara jo jJAnasvarUpa AtmA kA anubhava na ho to usake dhyAna nahIM hai / 'tattvAnuzAsana' meM; tattva - anuzAsana zikSA / bhagavAna AtmA... kahate haiM ki usakA dhyAna kare aura use Ananda na Ave to vaha dhyAna
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga - 2) hI nahIM hai| jo vastu AnandamUrti hai, usameM ekAgra huA aisA kahanA aura phira Ananda na Ave ! vaha mithyA (hai)| dhyAna karate haiM, dhyAna karate haiM (- aisA bahuta se kahate haiM) / isakA dhyAna ? AtmA kA / AtmA kA ? AtmA kyA hai ? kyA kahA bhAI ! bhAI ! rAga kA dhyAna kara to rAga kA svAda AyegA; usakA AkulatA kA svAda Aye binA nahIM rahegA parantu usa AkulatA kI ise tulanA nahIM hai| miMDavanI arthAt tulanA / yaha Ananda hai aura (yaha) AkulatA hai / isa Ananda ko dekhe to usake sAtha milAna kare ki yaha AkulatA hai| eka mAla dekhA ho to dUsare mAla ke sAtha milAna kare ki yaha bAjarA..... kyA kahalAtA hai ? mU~ga ke dAne jaisA / bAjarA hotA hai na, roTI (hotI hai) / yaha mU~ga ke dAne jaisA, jvAra motI ke dAne jaisI, aisI saba baniyoM kI bhASA hotI hai / dekho, mU~ga dAne jaisA bAjarA hai | cetanajI ! jvAra hove to motI ke dAne jaisI kaheM parantu vaha acchI dikhatI ho to kisI ke sAtha milAna karate haiM ki yaha motI ke dAne jaisI jvAra hai (aura) yaha jvAra vaisI nahIM hai, bhAI ! 331 isI prakAra AtmA ko Ananda kA svAda dRSTi meM AyA ho to rAgAdi AkulatA hai - aise usake sAtha milAna kare, AhA... hA...! yaha AkulatA hai, yaha Ananda kI jAti nahIM hai parantu jise Ananda kA hI jahA~ patA nahIM hai, use yaha AkulatA hai aisA kisake sAtha milAna karegA ? yaha AkulatA hI usakA sarvasva svarUpa maanegaa| samajha meM AyA ? - samAdhibhAva meM... yaha tattvAnuzAsana kA zloka hai| jJAnasvarUpa bhagavAna AtmA kA anubhava na ho aura vaha dhyAna kare... saba karate haiM na, kitane hI anyamata meM ? OM.. OM... OM.... bApU ! yaha dhyAna nahIM hai / yathArtha dhyAna to use kahate haiM ki jo AtmA vastu sarvajJa ne dekhA aura hai, vaha to Anandamaya hai, aise ananta guNavAlA hai, kyoMki Ananda hai, usakI ruci hai, usakA jJAna hai, usakA vIrya hai, usakI sthiratA hai, astitva hai, vastutva hai, prameyatva hai, jJAna meM jJAta ho - aise ananta guNa kA piNDa hai| aise AtmA kA yadi dhyAna ho aura atIndriya Ananda na Ave to vaha dhyAna bhI jhUThA - mithyA hai| kucha kalpanA se mAnatA hai ki maiM dhyAna karatA huuN|
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ 332 gAthA - 97 (eka kahatA hai) pIlA dikhA... eka vyakti pUchatA thA, nahIM ? eka pratimAdhArI thA, eka thA na ? bhAI thA na ? cidAnandajI ! yahA~ do tIna bAra rahe the na ? hAthavAle nahIM ? ve cidAnanda, hAtha aisA thA na ! unake sAtha eka prabhujI the / unakA nAma prabhu, phira yahA~ Aye / sAta pratimAdhArI, nAma prabhujI / pAnI lekara Aye hoM aura ... sira para lekara AveM, sAta pratimAdhArI.... phira unase pUche ki AtmA kaisA ? to kahe lAla / AtmA lAla hai| zAma ko eka AryikA AyI thI, bahuta thakI huI ( thI) / vahA~ kisI ne pUchA hogA, yahA~ to AtmA kI bAta hai / AtmA kaisA ? pahale ho lAla aura phira dikhe sapheda / AryikA thii| phira thaka gye| paTTI-baTTI rakhe, pAnI to pIve nahIM, chAcha samajhe, maTThA, lU bahuta lagI thI, aise kahIM se zAma ko calate hue Aye, aisI garmI lage, pAnI pIve nahIM, chAcha le nahIM / (loga kaheM) parISaha sahana kiyaa| ArtadhyAna hai bApU ! use pUchA taba kahe, AtmA pahale lAla ho phira sapheda / AhA...hA... ! abhI to AtmA kA patA nahIM par3atA aura yaha pratimAe~ aura vrata aura vahA~ car3ha gaye the| (yahA~) kahate haiM, bhAI ! jise aisA hai ki hama dhyAna, dharmadhyAna karate haiM... aisA to loga kahate haiM yA nhiiN| hama dharmadhyAna karate haiM to dharmadhyAna kI vyAkhyA kyA ? dharma aisA jo AtmA kA trikAlI svabhAva, usakA dhyAna / ataH usake dhyAna meM yadi ekAgra huA ho to dhyAna (hai) / usa ekAgratA meM yadi atIndriya Ananda na Ave to vaha dhyAna hI nahIM hai / samajha meM AyA ? lo ! vaha mUrcchAvAna athavA mohI hai| AcArya kahate haiM, hA~ ! tattvAnuzAsana... tattvAnuzAsana kisakA hai ? rAmasenajI kA hai / yahA~ kahate haiM.... isa bAta meM nyAya hai, zloka likhA hai, dekho - samAdhisthane yadyAtmA bodhAtmA nA'nubhUyate / tadA na tasya taddhyAnaM mUrchAvAnmoha eva sH|| 169 // paramRcchati / vAcAmagocaraM // 170 // digambara muniyoM ne, santoM ne to bahuta saMkSipta meM bahuta mAla bhara diyA hai| mUla sattA ko sthiratA dvArA, cAritra ke dvArA anubhava kiyA hai / AhA... hA... ! samajha meM AtA hai na ? tadevAnubhava~zcAyamekAgrya tathAtmAdhInamAnandameti
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 2 ) aura zAzvat mArga jo thA, usa mArga ko svayaM svataH anubhava kiyA hai| aisI saMkSipta meM bAta kI hai | cAritrasahita meM rahanevAle isalie AhA... hA... ! kahate haiM, jise AtmA kA dharmadhyAna kahate haiM, usa dharma ke dhyAna meM yadi AtmA ko Ananda na AyA ho to usa prANI ko mUrcchAvAna aura mohI kahate haiN| kahIM mUrcchita ho gayA hai, isalie yahA~ Ananda nahIM AtA hai / AhA...hA... ! samajha meM AyA ? kahIM arpita ho gayA lagatA hai| ghara kI strI aisI padmanI jaisI ho parantu prema na lagatA ho, taba phira use ghara kI strI ko zaMkA ho jAtI hai, kahIM isakA mana anyatra ramatA lagatA hai / anyatra kahIM hai, yahA~ mana nahIM lgtaa| pahacAna le, phira use dveSa ho jAye, hA~ ! use patA par3e ki yaha sAtha meM hai| jagat meM aisA rivAja hai| isI prakAra yahA~ kahate haiM, paramAtmA Ananda kI mUrti prabhu hai aura usakA yadi yaha dhyAna kiyA ho aura Ananda na Ave to vaha kahIM mUrcchita ho gayA hai| kahIM puNya aura pApa ke prema meM pha~sa gayA hai / AhA... hA... ! kisI zubha - azubha vRtti yA kisI vikalpa meM pha~sa gayA hai| yadi pha~sA na hotA to dharmadhyAna to jisakA dhyAna kare usameM to Ananda hai usa dhyAna meM Ananda kyoM nahIM AyegA ? samajha meM AyA ? 333 yaha to tattvAnuzAsana hai na ? jaba dhyAna karate hue AtmA kA anubhava pragaTa hotA hai, taba parama ekAgratA milatI hai tathA taba hI vaha vacanoM se agocara AtmIka Ananda kA svAda AtA hai| samyagdarzana - jJAna aura cAritra tInoM hI vAstava jJAna kI pragaTa dazA hai| jJAna ke sAtha Ananda bhI hai, isalie jJAna ke sAtha Ananda bhI tInoM meM sAtha hai| samajha meM AyA? isalie kahate haiM, jisane AtmAnubhava - svabhAva kI zraddhA - jJAna aura anubhava sthiratA pragaTa kI taba parama ekAgratA milatI hai... taba antara ekAgratA hai| taba hI vaha vacanoM se agocara AtmIka Ananda kA svAda bhogatA hai / yaha 97 (gAthA pUrNa) huii| AtmadhyAna ke cAra prakAra jo piMDatthu buha rUvatthu vi jiNa uttu| rUvAtItatu muNehi lahu jima parU hohi pavittu // 98 //
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ 334 jo piNDastha padastha aru rUpastha rUpAtIta / jAnoM dhyAna jinokta ye, hovo zIghra pavitra // gAthA - 98 anvayArtha - - (buha ) he paNDita ! (jiNa- uttu je piMDasthu payatthu rUvatthu muNehi ) jinendra dvArA kahe gaye piNDastha, padastha, rUpastha va rUpAtIta dhyAna haiM, unakA manana kara (jima lahu paru hohi ) jisase tU zIghra hI parama pavitra ho jAve / 98 AtmadhyAna ke cAra prakAra / jJAnArNava meM Ate haiM na ? jo piMDatthu buha rUvatthu vi jiNa uttu| rUvAtItatu muNehi lahu jima parU hohi pavittu // 98 // he paNDita!'buha' zabda prayoga kiyA hai / hai paNDita ! paNDita to use kahate haiN| AhA...hA...! jo ina cAra prakAra ke dhyAnavAle AtmA ke Ananda meM ekAgra hokara AtmAnubhava kare, use yahA~ paNDita kahA jAtA hai / AhA...hA... ! AtA hai na pAhur3a meM, nahIM ? mokSamArgaprakAzaka meM bhI AtA hai / he pANDe... he pANDe... he pANDe ... ! tusa kUTa rahA hai| mokSamArgaprakAzaka, hai ? dohApAhur3a meM / yaha zloka dohApAhur3a kA hai| mokSamArgaprakAzaka meM ToDaramalajI ne pahale adhikAra meM liyA hai| pANDe... pANDe... pANDe...! tIna bAra liyA arthAt ki mithyA zraddhA, mithyAjJAna, aura mithyA - rAga-dveSa, tusa kUTatA hai, bApA ! yaha mAla andara bhagavAna AtmA pUrNAnanda kA nAtha, usakI tujhe pratIti nahIM, usakA vizvAsa nahIM, usakA jJAna nahIM aura usameM ramaNatA nahIM aura tU dUsarI bAteM karatA hai, aisA hotA hai aura vaisA hotA hai aura karA bhojana, lAkhoM logoM ko (kahe), aisA hotA hai, amuka hotA hai, vyavahAra karate-karate hotA hai, rAga karate-karate hotA hai, pahale aisA kA aisA AtA hogA koI ? AhA...hA... ! aba kucha mArga AyA / yaha kahate haiM, bApU ! vyavahAra vikalpa ko chor3ane para dRSTi kA anubhava hotA hai| samajha meM AyA ? aisA kaThina lage isa taraha / andara mArga dekhA nahIM aura mArga meM calane kA puruSArtha cAhie, vaha bhI taiyAra nahIM / AhA... hA... ! kaSAya manda karo, vyavahAra karo, aura vyavahAra karate-karate vyavahAra ke phalarUpa meM tumheM nizcayamokSamArga pragaTa hogA ( - aisA ajJAnI kahate haiM) /
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ 335 yogasAra pravacana (bhAga-2) mumukSu - bArahavIM gAthA meM likhA hai| uttara - bArahavIM gAthA meM likhA nhiiN| likhA... ! usakA artha hI ise nahIM aataa| suddho suddhAdeso NAdavvo prmbhaavdrisiihiN| vavahAradesidA puNa je du aparame TThidA bhaave||12|| are... isakA artha dUsarA hai| amRtacandrAcAryadeva kI TIkA to dekha! yaha to samyak anubhava - dRSTi huI hai, AtmA kA jJAna huA hai, svarUpa kI sthiratA bhI kitanI hI huI hai parantu abhI avasthA meM rAga, vyavahAra bAkI hai| zuddhatA AMzika... AMzika bar3hatI jAe, azuddhatA ghaTe, usakA jJAna karanA, vaha jAnA huA prayojanavAn hai, usakA nAma vyavahAra hai| vyavahAra karanA aura use vyavahAra kA upadeza denA, yaha bAta hI vahA~ nahIM hai| samajha meM AyA? kyA ho parantu aba? jisa dRSTi se kahA gayA hai, usa dRSTi se na dekheM to usakA artha bhAsita nahIM hotaa| AcArya kI jo dRSTi thI ki 'bhUdatthamassido khalu' bhagavAna AtmA bhUtArthasvarUpa, ekAkAra Anandakanda kA Azraya karane se samyagdarzana hotA hai / yaha to nizcaya bAta siddha kii| taba aba yahA~ kucha vyavahAra bAkI hai, yA akelA nizcaya ho gayA? isalie bArahavIM gAthA meM liyA, bAkI hai| abhI azuddhatA hai, rAga hai; paryAya meM pUrNa zuddhatA nahIM hai, usa guNasthAna ke bheda kA bhalIbhA~ti usa-usa kAla meM jJAna karanA, vaha vyavahAra jAnA huA prayojanavAna hai| jAnA huA prayojana hai; isalie bArahavIM meM vaha DAlA hai, gyArahavIM kI sandhirUpa meM bArahavIM meM (DAlA hai)| basa! bhUtArtha kA Azraya ho gayA to ho gayA kevalI? nahIM, nahIM; abhI bAkI hai, use puruSArtha karanA bAkI hai, isalie jitanI zuddhatA pragaTa huI, azuddhatA rahI, usakA jJAna karanA hai| samajha meM AyA? aura vaha zuddhatA pUrNa karane ke lie sva kA Azraya lenA pdd'egaa| isa prakAra sAtha meM vyavahAra kA jJAna karAte haiN| AhA...hA... ! parantu kyA ho? bhAI ! yaha kisI ko de deM aisA hai ? isake ghara kI cIja hai, yaha le taba ho - aisA hai| kahate haiM ki he paNDita jinendra dvArA kahe gaye jo.... hai na? 'jiNa uttu' vItarAga bhagavAna ne yaha cAra dhyAna kahe haiN| unake dvArA, piNDastha, padastha.... piNDastha arthAt isa
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA-98 zarIra meM rahA huA bhgvaan| piNDa arthAt zarIra meM rahA huA bhagavAna, usakA vicAra, dhyAna krnaa| padastha arthAt pA~ca pada meM sthita - arahanta, siddha Adi kA vicAra karake antara meM dhyAna krnaa| rUpastha (arthAt) arahanta ke akele ke rUpa meM sthita zarIra, usakA dhyAna aura rUpAtita (arthAta) siddha kaa| unakA vicAra karake... hai paradravya. parantu phira bhI unakA vicAra (karake) andara meM jAnA, yaha usakA pariNAma-phala hai| samajha meM AyA? unakA manana kara... jima lahu paru pavittu hohi| jisase lahu arthAt zIghra tU pavitra ho jAegA, bhAI! tere svarUpa meM antara ekAgra hone se tU alpa kAla meM paramAtmA ho jaaegaa| tujhe alpa kAla meM siddhapada milegA parantu isa pavitratA ke dhyAna meM kalAvAle ko milegaa| dUsarI koI kalA paramAtmapada ko prApta karane kI nahIM hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? dRSTAnta diyA hai jaise vastra ko dhyAnapUrvaka ragar3ane se maila sApha hotA hai.... yaha vastra kA dRSTAnta hai| isI prakAra azuddha AtmA... malinatA hai yA nahIM dazA meM? vaha AtmA kI ragar3atA; ragar3atA arthAt AtmA meM ekaagrtaa| usake dvArA zuddha ho jAtA hai| jJAnAvaraNIya kI bAta kI hai, yaha vyAkhyA dI hai, vaha to ThIka hai| yaha saMkSipta artha kara diye aura yaha antima gAthA dekho! tattvAnuzAsana meM yena bhAvena yadrUpaM dhyaaytyaatmaanmaatmvit| tena tanmayatAM yAti sopAdhiH sphaTiko ythaa||191|| jisa bhAva se va jisa rUpa se AtmajJAnI AtmA ko dhyAtA hai, usI se vaha tanmaya ho jAtA hai,.... kyA kahA? bhagavAna AtmA AnandasvarUpa aura pUrNa jJAnasvarUpa - aise bhAva se aura aise svarUpa se usakA dhyAna karatA hai to vaha dazA usa bhAva meM tanmaya ho jAtI hai| bhagavAna AtmA yena jisa bhAva se aura jisa svarUpa se... bhagavAna pUrNa zuddha Ananda hai aura jJAna kI mUrti hai - aise bhAva se aura aise rUpa se jo use dhyAtA hai - aisA AtmajJAnI AtmA ko dhyAtA hai, usI se vaha tanmaya ho jAtA hai,.... taba vaha vartamAna dazA trikAlabhAva ke sAtha ekameka ho jAtI hai| AhA...hA...! samajha meM AyA?
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 337 jaise raMga kI upAdhi se sphaTika pASANa tanmaya ho jAtA hai| lo! yaha to dRSTAnta donoM ke lie, hA~! sphaTika patthara hai aura kAlA, lAla phUla ho to usakI dazA meM bhI vaisI jhAMIM hotI hai| nikala jAe to sapheda jhAMIM hotI hai| tanmaya (ho jAtA hai) sapheda ke sAtha bhI tanmaya hai aura lAla ke sAtha bhI (tanmaya hai)| paryAyarUpa se tanmaya hai, lAla Adi se aura svabhAvarUpa ho to svabhAva zveta se tanmaya hotA hai| isI prakAra bhagavAna AtmA.... hai na pravacanasAra meM? zubha-azubha aura zuddha jisa bhAva se pariName, usameM tanmaya ho jAtA hai| pravacanasAra / zubha pariNamita, azubha pariNamita, zuddha pariNamita... bhagavAna AtmA pariNamita hotA hai| paryAya meM pariNata hotA hai, zubharUpa bhI pariNata hotA hai| mumukSu - sphaTika lAla ho jAtI hai (yA) nahIM hotI? uttara - nahIM, sphaTika nahIM, usa prakAra kI paryAyarUpa ho jAtI hai, paryAyarUpa hotI hai| lAla-pIle kI paryAyarUpa hotI hai, nahIM aisA nhiiN| lakar3I nahIM hotI, use yadi aisA rakhoge to nahIM hogI, kyoMki usakI paryAya hone kI yogyatA nahIM hai aura sphaTika meM vaha apanI yogyatA se hotA hai| usameM yogyatA - usakI svayaM kI paryAya kI yogyatA hai| sphaTika kI vartamAna paryAya kI svayaM kI yogyatA hai| lakar3I kI yogyatA vartamAna bhI nahIM hai aura trikAla bhI nahIM hai| yahA~ rakho to nahIM hogii| mumukSu - sphaTika meM to pratibhAsatA hai| uttara - hai, pariNamana hai| yahA~ para to paryAya kA pariNamana lenA hai| phira svabhAva kI apekSA se, svabhAva kI dRSTi se... / mumukSu - hove vaha prtibhaase| uttara - prtibhaase| usake astitva meM hai| sphaTika kI paryAya ke astitva meM vaha lAla-pIlI (avasthA) hai| kisI ke astitva ke kAraNa kisI ke astitva meM nhiiN| samajha meM AyA? yaha vastu hai, isase yaha dRSTAnta diyA hai| raMga-rUpa pariName, vaisI usakI paryAya kA dharma hai, lakar3I kA nahIM parantu usakA - sphaTika kA dharma hai| jaise lakar3I hai, dekho! yaha choTI ho, diyAsalAI, bIr3I pIte ho, vaha lakar3I yahA~ jalegI parantu yahA~ garma nahIM hogA aura lohe kA sariyA itanA hogA to agni meM rakhA hogA
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 98 to eka chora yahA~ (taka) jAyegA / vaha agni ke kAraNa nahIM, usakA svabhAva hai| lohe kA - usakA svabhAva hai / lakar3I kA aisA svabhAva hai| agni to donoM ko hai / diyAsalAI bhI yahA~ hai, bIr3I pIte haiM na ! isa ora kI lakar3I garma hove to koI bIr3I nahIM pI sakatA / lakar3I kA aisA svabhAva hai ki uSNatA yahA~ nahIM jaatii| yahA~ taka rahatI hai| lohe kA aisA svabhAva hai... agni ke kAraNa nahIM / agni to donoM ko eka hai... jAyegA, usakI yogyatA kI paryAya hai| 338 isI prakAra sphaTika aura bhagavAna AtmA jo zubharUpa se raMge taba zubha vikalparUpa pariNamatA hai; azubharUpa raMge to azubharUpa tanmaya ho jAtA hai; zuddharUpa hove to zuddha se tanmaya ho jAtA hai| samajha meM AyA ? aisA usakA paryAya dharma hai| yahA~ se haTakara yahA~ jA to vahA~ tanmaya terI nirmaladazA pragaTa hogI, varanA yaha rAga-dveSa kI tanmaya tere astitva meM hai, kyoMki jIva kA tattva hai na! umAsvAmI ne ise jIvatattva kahA hai na ? pA~ca bhAva jIva tattva kahe haiM, ata: udayabhAva jIvatattva meM jIvatattva hai, jar3a nahIM, ajIva nahIM / pA~ca bhAva -- - udaya, upazama, kSayopazama ... pA~coM hI jIvatattva kahe haiN| pUrA tattva lenA hai unheM ! to vaha jIvatattva hai, vikAra bhI jIvatattva ke astitva meM hai| aisA dhyAna kare to vaha chUTa jAtA hai aisA, tattvAnuzAsana meM vistAra hai, lo! yaha 99 meM kaheMge / 1 (zrotA : pramANa vacana gurudeva !) fxwwww
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAyika cAritra kathana savve jIvA NANamayA jo sama-bhAva munnei| so sAmAiu jANi phuDu jiNavara ema bhnnei|| 99 // sarva jIva haiM jJAnamaya, aisA jo smbhaav| so sAmAyika jAniye, bhASe jinavara raav|| anvayArtha - (savve jIvANANamayA) sarva hI jIva jJAnasvarUpI haiM - aisA (jo samabhAva muNei) jo koI samabhAva ko manana karatA hai ( so phuDu sAmAiu jANi) usI ke pragaTapane sAmAyika jAno (ema jiNavara bhaNei) aisA zrI jinendra kahate haiN| vIra saMvata 2492, zrAvaNa zukla 5, gAthA 99 se 100 zanivAra, dinAGka 23-07-1966 pravacana naM.42 yaha yogasAra zAstra hai, isameM 99 vIM gaathaa| cAritra arthAt samabhAva kise kahanA? aura samabhAva kise hotA hai ? aura samabhAva kaise hotA hai ? samajha meM AyA? kise hotA hai? kaise hotA hai ? yaha kahate haiM / dekho! savve jIvA NANamayA jo sama-bhAva munnei| so sAmAiu jANi phuDu jiNavara ema bhnnei||99|| savve jIvA NANamayA.... dekho ! samabhAva use hotA hai ki jo saba jIvoM ko jJAna meM dekhatA hai| sarva jIva hai jJAnamaya' - yaha isakA artha hai| zrImad meM aisA AtA hai, 'sarva jIva hai siddha smaan'| yaha yogIndudeva AcArya (kahate haiM), sarva jIva hai jnyaanmy| aise svayaM ko bhI jJAna meM dekhane se samabhAva pragaTa hotA hai| svayaM jJAnamaya hai, jJAnamaya arthAt
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ 340 gAthA-99 jJAtA-dRSTA ke svabhAvamaya hai - aisA dekhane se samabhAva-vItarAgatA kI paryAya utpanna hotI hai aura dUsare saba jIva jJAnamaya hai - aisA dekhane se, unakI karma ke vaza vividhatA dekhe to yaha ThIka hai, yaha aThIka hai - aise rAga-dveSa hoM, parantu karma ke vaza huI unakI vividhatA use na dekhane se ve saba jJAnamaya haiM. saba caitanyamaya haiM: isa prakAra dasare ko bhI caitanyamaya. jJAnamaya dekhane se karma ke vaza huI unakI vicitratA meM yaha ThIka hai, aThIka hai - aisI buddhi, jJAnamaya dekhanevAle ko nahIM rhtii| samajha meM AyA? sarva jIva hai jJAnamaya / dekho! sarva liye, hA~! svayaM to hai parantu usakA artha yaha huaa| maiM eka jJAnamaya jAnane-dekhanesvarUpa hU~ - aisI jisane dRSTi kI, use svayaM meM bhI samabhAva kI vItarAgatA kI utpatti hotI hai| vaha samasta jIvoM ko dravya-tattvadRSTi se dekhe to ve saba bhI bhagavAna jJAnamaya hai; isalie unakI viSamatA ko ThIka-aThIka rUpa nahIM dekhtaa| viSamatA karma ke AdhIna, jJAnavaraNIya ke AdhIna, kama-jyAdA jJAnapanA ho; darzanAvaraNIya ke AdhIna-kSayopazama cakSu-acakSu kA kama-jyAdA ho; mohanIya ke AdhIna rAgAdi, mithyAbhrAnti Adi ho; antarAya ke AdhIna svayaM vaza hokara kare, hA~! vikAra Adi kamajorI dikhe yA AyuSya ke AdhIna (koI) dIrgha AyaSya aura koI thoDe AyuSyavAlA dikhe; nAma ke AdhIna bhinna-bhinna, sundara-asundara, suDaula-aDaula - aise zarIra ke AkAra dikheM parantu ye to dUsarI bhinna cIja hai| gotra ke AdhIna huI nIca aura uccakula kI avasthA dekhe to paryAyadRSTi se dekhanA hai, yaha jAnane kA hai| samajha meM AyA? vedanIya ke nimitta se kisI ko dhanavAna-sadhana, nirdhana dekhe to vaha to saMyoga se dekhanA (huaa)| vaha to jAnane yogya hai| vastu jJAnamaya hai - aise dekhane se saMyoga ke AdhIna kisI kI sadhanatA, nirdhanatA kI vizeSatA ko jAnaneyogya mAnakara, usameM yaha ThIka-aThIka karane jaisA nahIM rhtaa| kaho! yaha seTha hai aura yaha garIba hai, vaha to karma ke AdhIna, vedanIya ke AdhIna, prApta saMyoga ke AdhIna, dekhane kI bAta hai| parantu saMyoga ke AdhIna na dekhe aura saba AtmA jJAnamaya caitanya prabhu hai to isa dRSTi se sabako dekhane para bhI ThIka-aThIka ke saMyoga se utpanna hotA rAga-dveSa dharmI ko nahIM hotA hai| samajha meM AyA?
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 341 savve jIvA NANamayA.... ahA! kitanI bAta karate haiM ! abhavya ho yA cAhe jo ho; nizcaya se parama sat prabhu jJAnamaya hI AtmA hai| usameM kama-jyAdA aisA zabda nhiiN| jJAna kI hInAdhika (dazA). vaha bhI sarva jJAnamaya meM vaha nahIM aatii| samajha meM AyA? aise hI apane meM bhI jJAna kI hInAdhikatA nahIM aayii| maiM to jJAnamaya hU~, caitanyabimbasvarUpa hU~ - aisI dRSTi hone para use antara ke Azraya meM vItarAgatA kI bhI utpatti hotI hai| use sAmAyika aura samabhAva kahA jAtA hai| samajha meM AyA? sarva jIva, sabhI hI jIva.... aisA likhA hai| jJAnasvarUpI bhagavAna aatmaa| AhA...hA...! sabako jaba jJAnasvarUpI dekhe to svayaM ko bhI jJAnasvarUpI dekhatA hai| samajha meM AyA? apane meM bhI karma ke nimitta ke vaza se dazAoM ko jAnaneyogya - paryAyadRSTi se jAnaneyogya jAnatA huA, sarva AtmA jJAnamaya sarva jIva haiN| maiM bhI jJAnamaya hU~ - aisI antara kI dRSTi hone para use samabhAva aura vItarAgatA kI hI utpatti hotI hai| samajha meM AyA? jo koI samabhAva kA manana karatA hai... aisaa| muNei (arthAt ) jAnatA hai, vAstava meM / isa prakAra jo jJAnamaya jAnakara, samabhAva ko utpanna karatA hai, use hI pragaTa rUpa se... phuDu hai na? sAmAyika jAno... pragaTa sAmAyika / zaktirUpa to sAmAyika hai hI - aisA kahate haiN| bhAI ! samabhAva to usakA svarUpa hI hai| jJAnamaya kahA, usakA artha bhI samabhAva svarUpa usakA hai| jJAnamaya kaho yA vItarAga jJAnasvarUpa kaho, samajJAnamaya yaha to usakA svarUpa hI hai parantu isa prakAra andara najara par3ane para, usakA jJAna hone para pragaTa samatA kI dazA pragaTa hotI hai| samajha meM AyA? o...ho...! vyavahAra se yadAtve jAnA huA prayojanavAna hai| dekho na ! kahA~ zailI rakhI hai| samajha meM nahIM AyA? bhagavAna kundakundAcArya ne gyArahavIM gAthA meM aisA kahA ki bhUdatthamassido khalu sammAdiTThI havadi jIvo' (samayasAra gAthA-11) bhAI! vikAra arthAt jJAnamaya kaho, bhUtArtha trikAla eka svarUpa kaho, usake Azraya se AtmA ko samyagdRSTi, samabhAva kI samyagdRSTi pragaTa hotI hai aura usake hI Azraya se cAritrarUpI samatA kA bhAva (pragaTa hotA hai)| 'bhUdatthamassido' 'bhUdatthamassido khalu sammAdiTThI havadi jIvo'
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 99 'bhUdatthamassido khalu cAritravaMta havadi jIvo' (kahA hai)| padmanandi AcArya meM yaha hai| isI kI isI gAthA ko yahA~ 'sammAdiTThI havadi jIvo' kahA hai| padmanandi AcArya aisA (AtA hai ki 'bhUdatthamassido khalu' yati cAritrabhAva hotA hai - aisA likhA hai| vahA~ aisA hai, zabda yaha liyA hai| padmanandi AcArya... mUla to samayasAra meM saba bIja haiN| zAstra, AcArya dUsare saba mAnoM pUre usameM bIja bhare haiN| thor3A to, bahuta huA hai aba / 342 'bhUdatthaM' vahA~ yaha kahA thA, yaha gAthA eka bAra kahIM se nikAlI thI, vahA~ yati zabda rakhA hai| bhUtArtha ke Azraya se yati itanA pragaTa hotA hai - aisA vahA~ kahA hai| isameM bhUtArtha ke Azraya se samyagdRSTipanA pragaTa hotA hai (aisA kahA ) parantu usakA artha yaha hai ki jo vastu jJAnamaya arthAt jJAnamaya arthAt vItarAgatAmaya arthAt nirvikalpasvabhAva samarUpI eka svarUpa hai, usakA Azraya karane se samyagdarzana hotA hai, samyagjJAna hotA hai, samyak cAritra hotA hai, zukladhyAna hotA hai, kevalajJAna hotA hai; isa prakAra sabhI jIva ko dekhane se kahIM rAga-dveSa karanA nahIM rahatA hai / jo ananta AtmAoM kI ATha karmoM ke vaza viSamatA, vividhatA, anekatA, jo jJAta hotI hai, vaha kahIM unakA mUla svarUpa nahIM hai| samajha meM AyA ? sabhI jJAnamaya prabhu haiM na ! AhA....hA... ! use phira yaha ThIka aura aThIka karane kI vRtti hI nahIM rhii| samajha meM AyA? vyavahAra aura paryAyadRSTi se dekhane kI A~kha banda karake vastu ke sthAyI asalI svabhAva ko dekhane kI dRSTi se dekhe to svayaM ko bhI jJAnamaya dekhe aura dUsare sabako bhI samabhAva se bharapUra bhagavAna hI dekhe / isalie kahIM viSamatA karane kA (nahIM rahA) kyoMki usake jJAnamaya meM viSamatA nahIM, isalie ise viSamatA karane kA kAraNa nahIM rahatA hai / samajha meM AyA? adbhuta bhAI ! sAmAyika kI vyAkhyA ! yogIndudeva yaha sAmAyika kI vyAkhyA karate haiM / AhA... hA... ! phira AdhAra dete haiM, 'jiNavara ema bhaNei' hA~ ! ' jiNavara ema bhnnei|' svayaM samabhAva se kartA hokara ho sakatA hai| (maiM) jJAnamaya huuN| (aise hI) sabhI bhagavAna jJAnamaya hai, aisA nizcayadRSTi se kartA AtmA hokara svayaM ke jJAnamaya AtmA ke samabhAva ko pragaTa kare - aise dUsare sabhI AtmAe~ jJAnamaya hai; isalie viSamatA ke prakAra dikhane para bhI abhinnarUpa se saba bhagavAna
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 2 ) jJAna hai| aisA bhI andara puruSArtha kI dRSTi se viSamatA kA lakSya chor3akara samabhAvI Ama sabhI jJAnamaya hai aisA puruSArtha se dekhane para use samabhAva pragaTa hotA hai / kaho, samajha meM AyA ? isameM ? hai ? dekho ! sAmAyika kisa prakAra lI hai ! hamane use yaha kiyA hai, hamane yaha dekhA thA 'sarva jIva hai jJAnamaya' isakA artha kiyA hai| yaha zloka hai na ve saba ? tumhAre meM hai yA nahIM ? kyA hai ? dekho ! sarva jIva hai jJAnamaya... zloka haiN| lo ! apane sajjhAya hotI hai, nau sajjhAya meM usakI sajjhAya hai yA nahIM ? haiM ? yogasAra ....... sarva jIva haiM jJAnamaya, jAne samatA hoya / vaha sAmAyika jina kahe, pragaTa kare bhavapAra // isameM cAra-cAra bola rakhe haiM, bhAI ! pratyeka meM cAra rakhe haiM / savve jIvA NANamayA jo sama-bhAva muNei / so sAmAiDa jANi phuDu jiNavara ema bhaNei // 99 // savve jIvA NANamayA, ya sama-bhAva mamate / tata sAmAya jANi sphUTam, jiNavara ema bhaNei // sarva jIva haiM jJAnamaya, jAne samatA hoya / vaha sAmAyika jina kahe, pragaTa kare bhavapAra // sarva jIva che jJAnamaya, jANe samatA bhAra; te sAmAyika jina kahe, pragaTa kare bhava pAra // 343 samabhAva hotA hai, vahA~ bhava kA pAra hI hotA hai - aisA usakA phala btaayaa| samabhAva kA phala hI bhava kA abhAva, aisaa| eka-eka zloka ke paNDitajI ne cAra-cAra artha kiye the| yaha eka 'lAlana' ? vRddha (the), picyAnaveM varSa meM svargastha ho gaye / bahuta abhyAsa, bahuta abhyAsa, pandraha varSa kI umra se picyAnaveM varSa taka abhyAsa / dRSTi viparIta thI, phira yahA~ rahate the, bAraha mahIne rahe the / saba abhyAsa / solaha varSa kahate the| solaha varSa se zAstra kA abhyAsa, zAstra abhyAsa, vaha picyAnaveM (varSa taka) saMvat 2009 ke sAla meM svargastha ho gye| yahA~ bAraha-bAraha mahIne rahate the, yahA~ baiThate the, vRddha the, phira tattva
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ 344 gAthA-99 kI bAta Ave taba kaheM are...re...! khicar3A kiyA hai| phira rove... rove... rove, hA~! aisI saralatA! unhoMne yaha artha banAyA hai| isa zloka ke unhoMne saba artha banAye haiN| kitanA hI ghoTAlA bhI andara hogA, parantu itanI hI vyAkhyA ThIka hai| kitanA hI ghoTAlA andara DAlA hai, kyoMki mUla to zvetAmbara the aura pahalI dRSTi kI pheraphAra thI, usameM se isameM artha kiye, pUrI pustaka hai 'svAnubhavadarpaNa' usakA nAma hai| svAnubhavadarpaNa hai, vaha yogIndudeva ke dohoM ke zloka cAra-cAra bola haiM 'sarva jIva hai jJAnamaya'.... 'pragaTa kare bhava pAra' nahIM hogA isameM... usameM hai, hindI meM hai| jinavara ema bhaNei' yaha to hindI meM bhI hai| sarva jIva haiM jJAnamaya, jAne samatAbhAra, so sAmAyika jina kahe pragaTa kare bhava paar| hindI meM kiyA hai iskaa| usameM nahIM hogaa| mumukSu - sarva jIva haiM jJAnamaya, aisA jo smbhaav| so sAmAyika jAniye, bhASe jinavara raav|| uttara - yaha zabdArtha kiyA hai, ThIka, pATha kA zabdArtha / bhAI ne kiyA hai| apane paNDita ne kiyA hai, pATha ko sparza kara / samajha meM AyA? yaha sAmAyika kise kahanA, isameM samyagdarzana A gayA, samyagjJAna A gayA aura vItarAgabhAva tInoM A gye| bhagavAna AtmA jJAnamaya hai arthAt alpapanA, vikArapanA, yA saMyogapanA usake svabhAva meM nahIM hai| aisI jo antara svabhAvadRSTi honA, use samyagdarzana kahate haiN| aisA jo jJAnamaya, Anandamaya... yahA~ jJAnamaya pradhAna paramabhAvagrAhakanaya se bAta kI hai| jJAna paramabhAvagrAhaka hai, paramabhAva hai, yaha vastu dUsare kI apekssaa| kyoMki jJAna svayaM svavikalpa-svapara ko jAnanevAlA guNa hai aura dUsare guNa asti rakhate haiM parantu svayaM kauna hai aura para kauna hai? unheM nahIM jaante| isalie sabhI guNoM ko nirvikalpa kahA jAtA hai| nirvikalpa yaha asti rakhatA hai| apanI asti ko aura para kI asti ko ve jAnate nahIM haiN| bhagavAna AtmA kA jJAna svayaM apane ko jAnatA hai aura usake ananta guNoM ko bhI jAnatA hai, isalie usa guNa ko savikalpa kahakara, sAkAra kahakara, use asAdhAraNa paramabhAvagrAhaka kahA gayA hai| AlApapaddhati' meM usakA naya liyA hai| prmbhaavgraahkny|
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 345 paNDitajI ! AlApapaddhati meN| samajha meM AyA? isa apekSA se yahA~ kahA hai| paramabhAva akelA jJAnamaya bhagavAna, usakA jJAna vaha jJAna aura paramajJAnamaya AtmA, aisA antara meM dRSTi jJAna karake sthira hone se... kyoMki parama jJAnamaya hai, use to jJAtAdRSTArUpa rahanA hI usakA svarUpa huA, isalie vahA~ vItarAgatA aura sAmAyika arthAt samatAbhAva kI utpatti (huii)| paramajJAnamaya AtmA hai - aisA antara nirNaya hone para samyagdarzana, samyagjJAna, aura samabhAva tInoM usameM se utpanna hote haiN| samajha meM AyA? kyA hai ? suganacandrajI! kahA~ gayA yaha saba? cakkI kA par3a aura .... haiM? jJeya meN| cakkI se dalanA, aisA karanA aura vaisA karanA.... vahIM ke vahIM phNse| gehU~ ko vahA~ dalanA aura phira dhonA... parantu aba yaha to sahaja deha kI, jar3a kI kriyA usake kAraNa se honI ho to hotI hai; AtmA usakA kartA nahIM hai| vahA~ pha~se / barAbara kriyA aisI karanI, hA~! nirdoSa AhAra, isalie becAre kA samaya jAtA hai| eka vyakti kahatA thA, mahArAja! tuma yaha bAta karate ho parantu hama to Azrama meM rahate haiM, (isalie) cAvala zodhanA aura gehU~ zodhanA, usameM rahanA (par3atA hai)| hamAre yaha samajhanA, sunanA, vicAranA, kaba? tIna-tIna ghaNTe vahA~ raheM kauna? parazurAmajI... parazurAmajI kahate the| mumukSu - .... uttara - savikalpa hai| savikalpa kA artha kyA? rAga nhiiN| savikalpa kA artha sva-para ko jAne, usakA nAma savikalpa hai| savikalpa kA artha rAga nhiiN| sva-para ko jAne, usakA nAma hI savikalpa hai| dUsare (guNa) sva-para ko nahIM jAnate, isalie dUsare ko nirvikalpa kahate haiN| vikalpa arthAta rAga kI apekSA kI bAta nahIM hai| kevalajJAna bhI savikalpa hai| savikalpa kA artha sva-para ko jAnanA, usakA nAma savikalpa hai| yaha to pravacanasAra meM AtA hai na? arthAkAra - sva-para ke arthAkAra pariNamita honA, vahI savikalpa hai| savikalpa (arthAt ) rAga-phAga kI yahA~ bAta nahIM hai| samajha meM AyA? sva-para praticchedaka do ko jAnanevAlA usakA nAma savikalpa kA artha yaha rAga nhiiN| sva-para ko jAnane kA bhAva, usakA nAma hI savikalpa hai| yaha savikalpa, rAga se nirvikalpa hai| rAga se nirvikalpa hai parantu sva-para ko jAnane ke AkArarUpa pariNamita honA
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ 346 gAthA-99 usakA nAma hI savikalpa hai| yaha to apanA svabhAva hai| siddha kA kevalajJAna bhI savikalpa hai| samajha meM AyA? AhA...hA...! yahA~ yahI kahate haiN| bhagavAna! sarva jIva jJAnamaya hai - aisA jAnanA kahA na? bhAI! svayaM jAne aura para ko jAne, donoM aayaa| maiM bhI jJAnamaya hU~ to jJAna kA svabhAva hai ki maiM bhI jJAnamaya hU~, sabhI jJAnamaya hai - aisA unakA jAnanA... jAnanA.. donoM kA, yaha kahIM rAga kA kAraNa nahIM hai; yaha to usakA svabhAva hai| sva-para ko jAnanerUpa pariNamanA, honA vaha jJAna kI paryAya kA svabhAva hai| samajha meM AyA? isase vaha savikalpajJAna jJAtArUpa maiM yaha jJAna hU~ - aisA jo paryAya meM jJAtApanA pragaTa huA, vaha paryAya sva-para prakAzaka pragaTI parantu vaha rAgarahita samatAbhAva kI prgttii| samajha meM AyA? AhA...hA...! dekho na ! AcArya ne isalie kahA! 'savve jIvA NANamayA, jo sama-bhAva muNei' aisA liyA hai na vApasa ? aisA nahIM ki akele ko jAne, aisA usameM nahIM liyA parantu yaha to usakA svabhAva hai, aisA kahate haiM / maiM jJAnamaya aisA jAnA taba bhI zraddhA, jJAna, aura zAnti hI utpanna huI aura sabhI jIvoM ke jJAna kA svabhAva hai ki sva-para ko jAnanA - itanA hI unakA usa sAmarthya kA satva hai| vaha rAga nahIM, isalie aise bAhara ke sabhI jJAna meM Aye nizcaya se use yahA~ dekho aise nizcaya se dUsaroM ko dekho| unakI viSamatA aura para ke AdhIna hotI dazAe~ unheM na dekhane se, ise dekhane se viSamatA ke kAraNa yaha ThIka-aThIka jIva hai - aisA use rAga-dveSa utpanna hone kA sthAna nahIM rahatA; aura svayaM meM bhI jaba jJAnamaya - aisA AtmA hai - aisA antara meM jAnane se use bhI rAga aura dveSa utpanna honA, hIna jJAna hai isalie hIna hU~, adhika jJAna hai, isalie bar3A, yaha bhI usameM nahIM rhtaa| samajha meM AyA? usI ke pragaTarUpa se sAmAyika jAno - aisA zrI jinendra kahate haiN|aahaa...haa...! AcAryoM ko bhI jinendra ko rakhanA par3A hai, hA~! tIna loka ke nAtha sarvajJadeva... to sarvajJa nahIM jAnate yaha? saba ko nahIM jAnate? aura sabako jAnanA vaha to jJAnamaya paryAya hai| sabako jAnanA, vaha vikalpa nahIM; vaise hI saba ko jAnanA arthAt parajJAnamaya dazA hai aisA nahIM hai| saba ko jAnanA vaha jJAnamaya, AtmajJAnamaya jIva kI dazA hai| vItarAgI
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) dazA rAgarahita kI sabako jAnanA - aisI jJAna kI dazA hai| samajha meM AyA ? yaha to usakI zakti hai na ! -- samayasAra meM AtA hai na ! zakti / AtmajJAnamaya zakti hai| sabhI vyAkhyA A gayI hai / samasta vizva ke.... yaha dasavIM ( zakti kI) vyAkhyA hai / samasta vizva ke vizeSa bhAvoM ko jAnanerUpa pariNamita aise AtmajJAnamayI sarvajJatvazakti / AtmajJAna sarvajJatvazakti isa prakAra sarva ko jAnate haiM, isalie vyavahAra ho gayA, vaha yahA~ nahIM aura sarva ko jAnate haiM, isalie rAga huA, yaha bhI yahA~ nahIM / yaha sarvajJatva, AtmajJAnamayI srvjnytvshkti| bhagavAna AtmA meM sarvajJazakti hai, guNa hai, vaha AtmajJAnamaya dazA hokara sabako jAnatA hai| vaha AtmajJAnamaya hokara, para hokara, para ke kAraNa nahIM aura para ko jAnatA hai, isalie yahA~ sarva ko jAnA, isalie vikalpa AyA aura para ko jAnA, isalie yahA~ upacAra AyA yaha yahA~ nahIM hai, bhAI ! AhA... hA...! - 347 AtmajJAnamaya sarvajJatvazakti / darzana meM bhI aisA liyA hai| Atmadarzanamaya sarvadarzIzakti / Atmadarzanamaya sarvadarzIzakti / isa darzI zakti, jJAnazakti kA svabhAva hI svapane ko pUrNa dekhanA aura pUrNa jAnanA, usameM saba jAnanA - dekhanA A jAtA hai - aisI hI usakI AtmajJAnamaya aura Atmadarzanamaya zakti hai| samajha meM AyA ? ina zaktiyoM meM to bahuta varNana hai, pUrAtattva bharA hai na usameM! isalie vahI yahA~ kahate haiM / -- samabhAva kI prApti ko sAmAyika kahate haiN| thor3A artha kiyA hai| yaha bhAva tabhI sambhavata hotA hai jaba isa vizva ko .... nizcayadRSTi se dekhe to... isameM yaha kahA na? bhAI ! sarvajIva jJAnamaya dekhe, isakA artha kyA huA ? kyA huA isakA artha ? nizcaya se dekhA; vyavahAra se dekhanA na rhaa| maiM bhI jaise jJAnamaya, ve bhI jJAnamaya / yaha jJAnamaya dekhanA isameM koI vikalpa nahIM, vaha rAga nahIM / yaha svajJAnamaya, saba jJAnamaya / nizcaya se maiM jJAnamaya, nizcaya se saba jJAnamaya - aisI AtmajJAna kI paryAya pragaTa honA, use samabhAva kahate haiN| vaha vItarAgabhAva hai| isalie kahA na, dekho na ! jo sama-bhAva muNei, savve jIvA NANamayA, jo sama-bhAva muNei are... ! sarva jIva ko itanA saba dekhane jAye, vahA~ ise rAga nahIM hogA ? ki nhiiN| yaha to isa jJAna kI paryAya aise sAmarthyavAlI hai ki
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 99 yaha (maiM) jJAnamaya hU~ aura yaha saba jJAnamaya hai - aisI jJAna kI paryAya ke sAmarthya kI dazA hai| use jAnane se maiM bhI jJAnamaya hU~, paryAya nhiiN| ye saba jJAnamaya hai - aisA samabhAva se rAga kI apekSA binA, para kI apekSA binA, sva ke sAmarthya meM sva-para kA jAnanA pariName, use samabhAva kahate haiM / AhA... hA... ! samajha meM AyA ? 348 usI ke sAmAyika hotI hai| dekho! yaha sAmAyika kI vyAkhyA / phira ATha karma lambI bAta kI hai / apane saMkSipta kara dii| bhAI ! saMkSipta kara dI na! ATha karma meM viSamatA aura viparItatA yA hInAdhikapanA ho, vaha paryAyanaya kA viSaya hai / use gauNa karake... kyoM ? ki svayaM ne bhI apane paryAyanaya ke viSaya ko gauNa kiyA hai| bheda ko, rAga ko, alpajJatA ko gauNa karake; abhAva karake nahIM; gauNa karake / vyavahAra kA abhAva karake nahIM parantu vyavahAra ko gauNa karake use 'nahIM hai' (aisA kahA) aura (nizcaya ko) mukhya karake vaha 'hai' aisA kahA hai / kevalI bhagavAna jJAna aura Anandamaya hai, use mukhya karake usakI astipane kA jahA~ svIkAra huA (vahA~) samabhAva pragaTa huaa| samajha meM AyA ? phira kahate haiM, isa prakAra samabhAva lAkara jaba dhyAtA parajIvoM kI ora se upayoga haTAkara.... antima bAda kI bAda hai, antima ... kevala apane svabhAva meM jor3atA hai, taba nizcala ho jAtA hai, Atmastha ho jAtA hai / pIche, ekadama pIche antima thor3A (bIca meM) lambA bahuta kiyA hai| vaha to karma kI bAta se lambA kiyA hai / isa karma kA aisA hotA hai aura aisA hotA hai, yaha vividhatA nahIM dekhanA itanA / nizcala ho jAtA hai, Atmastha ho jAtA hai| bhagavAna AtmA jJAnamaya, Anandamaya, svabhAvamaya, svabhAvavAna, jJAnavAna, jJAnamaya aisA hI usakA svarUpa hai| aise jo Atmastha hotA hai, use samabhAva pragaTa hotA hai / AtmAnubhava meM A jAtA hai .... vaha AtmA anubhava meM A jAtA hai, sthiratA / taba hI parama nirjarA ke kAraNarUpa sAmAyika cAritra kA prakAza hotA hai / zuddhi, jJAnamaya prabhu caitanyamaya hai - aisI dRSTi, jJAna aura usake ora kA jhukAva hokara, samabhAvadazA huI. isa dRSTi se para ko bhI nizcaya se usake apane jJAna meM sva-para sAmarthya ke kAraNa para ko bhI jJAnamaya dekhane se usakI dazA meM nirjarA kA kAraNa samabhAva utpanna hotA hai / AhA....hA... !
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga - 2) 349 samajha meM AyA ? kaho ! yaha sAmAyika ! kitanI sAmAyikeM kI hoMgI kitanoM ne, yaha phira sAmAyika kisa prakAra kI nikalI ? AhA... hA...! yaha eka samaya kI sAmAyika bhava ke abhAva ko kare, isase isameM bhava kA abhAva likhA hai na! kyoMki aisA samabhAva ho, use bhava kA abhAva hue binA rahatA hI | vaha to usakA phala rakhA hai| hindI meM rakhA hai aura yaha to gujarAtI meM isameM rakhA hai| yaha to bhAI ne phira zloka anusAra zabdArtha karake bhAI ne kiyA hai| usameM jarA phala DAlA thA, jinavara aisA kahate haiM, bhagavAna AtmA jJAnamaya, jisane vastu kI trikAlItA, abhedatA svabhAva ke sAtha isa svabhAvavAna ko hai - aisA jisane dRSTi se dekhA aura sthira huA, use bhava hote hI nahIM, kyoMki vastu meM bhava aura bhava kA bhAva nahIM hai / isa jJAnamaya dekhane meM kyA AyA ? jJAnamaya AtmA meM kyA AyA ? bhava hai isameM ? bhava kA bhAva hai ? vaha to para meM gayA, usameM kahA~ hai vaha ? AcAryoM ke zabda haiM, yaha to AcAryoM ke zabda / inameM to gUr3ha gambhIratA hai / isameM eka-eka zabda meM bahuta Agama base haiN| samajha meM AyA ? jJAnamaya bhagavAna hai, isa prakAra jise vartamAna dazA dvArA trikAla jJAnamaya hai - aisA jisane dekhA, usameM bhava kahA~ hai ? dravya meM bhava kahA~ ? guNa meM bhava kahA~ ? aura jisa dvArA samabhAva se dekhA usa bhAva meM bhava kahA~ ? aura usa bhAva meM bhava ke kAraNarUpa bhAva kahA~ ? vaha bhAva to pRthak raha gyaa| samajha meM AyA ? bhagavAna AtmA bhava ke abhAva - svabhAvasvarUpa hai to bhava ke abhAva svabhAvarUpa dravya, guNa, paryAya - tInoM meM vyApta gyaa| lo, aura yaha AyA / kyA kahA ? ki bhagavAna AtmA jahA~ jJAnamaya hai - aisA kahA to jJAnamaya yaha to jJAna svabhAva hai (aura) AtmA svabhAvavAna hai - aisA jahA~ andara nirNaya aura samabhAva pragaTa huA, usakI paryAya meM bhI jJAnamaya ( bhAva pragaTa huA), rAga meM nahIM AyA; vahA~ bhI jJAnamaya kI paryAya, zraddhAmaya kI paryAya, sthiratA kI paryAya pragaTa huI, isalie bhava ke abhAva-svabhAvavAlA dravya, usakA nizcaya hone para vaha bhava kA abhAva - svabhAva tInoM meM vyApta ho gayA / dravya bhava kA abhAvabhAva, guNa meM bhava kA abhAvabhAva aura use samabhAva pragaTa huA, usameM bhava kA abhaavbhaav| isase usameM viSamabhAva nahIM hai / AhA... hA.... ! samajha meM AyA ? yaha vastu aisI hai / yaha to jinavANI ema bhaNai yaha to jAnA hai - aisA kahate haiN| kucha kiyA hai bhagavAna ne dUsare kA ? AhA... hA...! dekho !
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ 350 gAthA-99 nirjarA kA kAraNa hotA hai / vikalparahita bhAva meM rahanA hI sAmAyika hai, vahI munipada hai, vahI mokSamArga hai, vahI ratnatraya kI ekatA hai| lo! o...ho... ! isane bAta kA svarUpa padArtha kA (jAnA nhiiN)| vikalpa Adi ho, rAga Adi ho, kamajorI kA bhAva (ho) parantu kahate haiM ki vaha koI sthAyI cIja hai ? samajha meM AyA? para kI ora ke jhukAvavAlA bhAva, vaha sthAyI cIja hai ? vaha to kamajorI kI cIja hai| kamajorI to vAstava meM vyavahAranaya kA, paryAyanaya kA viSaya huA, vaha AdaraNIya viSaya nahIM rahA, jAnane yogya rahA; AdaraNIya viSaya to bhagavAna trikAla jJAnamaya, Anandamaya, svabhAvamaya, bhava ke abhAva svabhAvamaya AtmA hai - aisI dRSTi hone para use jJAna-darzana aura cAritra kI samabhAvadazA pragaTa hotI hai| use sAmAyika kahate haiM / AhA...hA...! digambara santoM ne to thor3e-thor3e zloka meM to mahA-kitanA hI bhara diyA hai ! haiM ? o...ho...ho...! muniyoM kI kyA bAta! chaThe-sAtaveM meM jhUlate santa, unheM yaha likhane kA eka vikalpa AyA hai, hA~! vaha rAga bhI mujhameM kahA~ hai ? mujhameM kahA~ hai ? maiM use kahA~ apane meM dekhatA hU~ ? AhA...hA... ! likhane ke kAla meM vikalpa hai, vANI kI racanA to jar3a kI hai| yaha vANI, yaha zloka kahIM mujhase racita nahIM hai| __ jahA~ bhagavAna AtmA jJAnamaya hai - aisA jahA~ dekhA, vahA~ vikalpa uThA usamaya nahIM, vaha to pRthak raha gyaa| vANI kI kriyA to pRthak jar3a meM raha gayI aura dUsare AtmAoM ke bheda-bhAvavAle bhAva, vaha to bhaMga-bheda paryAyanaya ke viSaya meM raha gye| akelA bhagavAna, jJAna ke bhagavAna saba haiN| pUrA loka paramAtmA se bharA hai| AhA...hA...! dUsare jala meM viSNu, thala meM viSNu, kahate haiM (- aisA nahIM) samajha meM AyA? pUrA caudaha brahmANDa akele paramAtmA ke pada se hI bharA huA pUrA loka hai, isa hisAba se| satva pRthak ananta ke, parantu haiM saba bhagavAna, saba jJAnamaya, piNDamaya prabhu haiM sb| dUsaroM ko to patA nahIM (to kahate haiM) jala meM viSNu, thala meM viSNu.... bhagavAna eka vyApaka hai - aisA hai nahIM tIna kAla meM / samajha meM AyA? isalie AcArya ne bhASA kyA prayoga kI hai? savve zabda prayoga kiyA hai| bhinna -bhinna rakhakara bAta kI hai| sabako eka karake nhiiN| tIna kAla meM eka nahIM ho sakate,
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 351 ananta kI sattA, vaha ananta kI pRthakpa rahakara, siddha bhI pRthak sattA rahakara siddha hote haiN| siddha meM hokara eka sattA dUsare meM mila (nahIM jaatii)| jyota meM jyota mila jAtI hai - aisA kitane hI kahate haiN| vahA~ phira mila gye| kyA dhUla mile? suna na ! mumukSu - alaga caukaa| uttara - alaga caukA(kyA)? sabakA trikAla bhinna hai| trikAla sattA kA astitva bhinna hai to jahA~ mokSa huA, vahA~ sattA kA abhAva huA yA mokSa huA vahA~ vikAra kA abhAva huA? vikAra kA abhAva huA to sva sattA kI vikAsa zakti pUrNa pragaTa huI, (usa) sahita sattA rahI hai| samajha meM AyA? yaha vastu aisI hai| anyamati saba gappa mArate haiM ki yaha saba eka hai (aisA nhiiN)| dUsare jaina meM bhI aisA kahate haiN| eka thA vaha bhAI ! nahIM? maNiyAra thA na bhAI ! apane andhA... (saMvat) 1995 meM vyAkhyAna sunane AtA thaa| taba apane yaha samayasAra calatA thA (taba usane kahA) hA~ mahArAja! satya hai, hA~! jyota meM jyota milAyI, phira siddha ho aura phira jyota meM jyota mila jAtI hai| are... ! aisA nahIM hai| aise kahA~ gappa mAre? 'eka meM aneka aura aneka meM eka' AtA hai na stati meM? vaha to jahA~ eka bhagavAna virAjate haiM, vahA~ kSetra meM ananta hai, ananta virAjate haiM, vahA~ eka hai; pratyeka kI sattA bhinna hai| astitva ho vaha koI tattva kho baiThe? usakA astitva guNa hI aisA hai ki jisa astitva guNa ke kAraNa pratyeka tattva anAdi-ananta sattA ko dhAra rakhA hai| yaha to astitvaguNa kA guNa hai| chaha guNa kA sAmAnyaguNa kA pahalA guNa hai astitv| astitva kaho yA sat kho| samajha meM AyA? yahA~ AcArya bhagavAna kahate haiM ki bhAI! AhA...hA... ! aisA bhAva jahA~ tujhe jama gayA ki bhagavAna to akelA jJAna, caitanya sUrya hai, basa! vaha kyA kare? vaha rAga ko kare? vaha para kA kare? vaha rAga aura para ko paryAya se bheda ko jaane| paryAyanaya se jAnane kA (kare) / nizcayanaya se vaha abhedajJAnamaya saba AtmA haiN| ve saba jJAnamaya AtmA bhI rAga ko nahIM karate aura karma ke vaza huI dazA unake jJAnamaya meM nahIM hai| samajha meM AyA? AhA...hA... ! aisA jise antara meM jJAna kI vAstavikarUpa se samatA pragaTa huI hai, use sAmAyika, bhagavAna paramAtmA jinavara ema bhnnei| tIna loka ke nAtha paramezvara jinadeva ise sAmAyika kahate haiM / AhA...hA...! use aba bhava nhiiN| samajha meM AyA? vastu meM -
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ 352 gAthA-99 dravya, guNa meM to bhava nahIM thA parantu aisI paryAya pragaTa huI to aba paryAya meM bhI bhava nahIM hai| AhA...hA...! isalie phuDu zabda prayoga kiyA hai na! pragaTa ho gayI sAmAyika dazA (use) bhava nahIM, bhava nhiiN| AhA...hA...! (logoM ko) aisA lagatA hai, bhagavAna jAne bhagavAna ne kitane bhava dekhe hoMge? aba suna na! tU tujhe dekhatA hai tadanusAra bhagavAna dekhate haiN| tU dekha ki maiM arAgI hU~, mujhe saMsAra nahIM hai to bhagavAna aisA dekheMge aura aisI dazA hai| jJAnamaya bhagavAna AtmA, Anandamaya AtmA svabhAva kA abhedavAlA svbhaav| svabhAvavAna svabhAva se abheda hai| bhava ke bhAva se abheda nahIM hai| samajha meM AyA? dekho yaha sAmAyika aura sAmAyika kaisI? kise hotI hai? aura kaise hotI hai ? pahale (yaha) tIna bola kahe the, bhAI! zuruAta meM pahale tIna (bola) kahe the| kaisI hotI hai? kise hotI hai? kaise hotI hai ? samajha meM AyA? pahale AyA thA yA nahIM? aura yaha tIna kyA? AhA...hA...! bhAI ! kaisI hotI hai ? aisI samatA hotI hai, sAmAyika hotI hai| kise hotI hai ? jJAnamaya dekhe use hotI hai| samajha meM AyA? kaise hotI hai ? svabhAva kA Azraya kare, use hotI hai| AhA...hA...! dUsare saba AtmAoM ko.... jaba svayaM bhI apane AtmA ko jJAnamaya se jahA~ dekhatA hai, jAnatA hai, usa sthiti meM svayaM ne jahA~ rAga aura bheda ko gauNa kara diyA hai to usa prakAra samasta AtmA apane svabhAvika dRSTi se dekhane para unakA bhI bheda aura rAga gauNa karake unheM jJAnamaya dekhe, basa! samabhAva (ho gayA); kisI para viSamapanA karanA nahIM rhtaa| yaha paramAtmA hai, isalie vandanIya hai, aisA rAga bhI nahIM rahatA - aisA kahate haiM aura yaha jainadarzana kA virodhI hai, isalie dveSa (hotA hai), yaha vastu meM hai nahIM - aisA kahate haiN| AhA...hA...! samajha meM AyA? zrI yogIndudeva amRtAzIti meM kahate haiM - he mitra! sacce sAmyabhAva kI guphA ke bIca meM baiThakara.... bhASA dekho! apane samayasAra kI jayasenAcAryadeva kI 49 gAthA kI TIkA meM AtA hai na? anubhUti kI guphA meM baitth| 49 vIM gAthA meM hai| jayasenAcAryadeva kI TIkA meM hai| anubhUti kI guphA... samajha meM AyA? sacaivopAdeya AtmA iti matvA
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 353 nirvikalpanirmoha-niraMjananijazuddhAtma-samAdhisaMjAtasukhAmRtarasAnubhUtilakSaNe giriguhAgahare sthitvA - kaisI giriguphA? giriguphA kA vizeSaNa prayoga kiyA ki bhagavAna AtmA ko - zuddha pUrNa hai, use jAnakara.... samajha meM AyA? iti matvA nirvikalpanirmoha-niraMjananijazuddhAtma-samAdhisaMjAtasukhAmRtarasAnubhUtilakSaNe giriguhAgahare sthitvA sarvatAtparyeNa dhyAtvya iti| yaha giriguphA hai, bAhara kI giriguphA meM vaha giriguphA DhU~DhatA hai| nivRtta hI hai, terI giriguphA yahA~ par3I hai| samajha meM AyA? kahIM akele jAya... parantu yahA~ hai yA nahIM? tU to sarvatra tU kA tU hai| samajha meM AtA hai? jahA~ jAye, giriguphA meM jAye to tU tere samabhAva se dekha, to hotA hai aisA hai| yaha samudAya meM rahakara baiThA ho to tU tujhe akelA dekhatA ho - aisA hai| usameM kahIM koI bAhara kI cIja tujhe vyavadhAna karatI hai yA viSamatA upajAtI hai aisI koI cIja hai nhiiN| AhA...hA...! yaha to bhAI! banArasIdAsajI ne yaha nahIM likhA? cAhe raho ghara meM... paNDitajI! aisA hai| cAhe raho ghara meM cAhe rahe mandira meM, vana meM mandira meM - aisA hai| cAhe raho vana meM cAhe raho mandira meM - aisA / banArasIdAsajI kA kucha hai| bahuta saba pATha kahIM yAda hote haiM ? pIche hai, samajha meM AyA? AcArya mahArAja kyA kahate haiM ? dekho, he mitra! AhA...hA...! kahA~ se nikAlA yaha ? 'sakhe 'AtmAnamAtmani sakhe' AhA...hA...! AcArya (kahate haiM) he sakhA ! mere sAtha kA mitra ta hai| aahaa...haa...| hama bhI svabhAva ko sAdhakapane dhyAte haiM na! aura aba svabhAva meM jAte haiM, hA~! tU bhI sakhA-merA mitra hai, bhAI! AhA...hA... ! kitanI karuNA dRSTi se yaha mitra banAyA, lo! bhASA! sakhA! he mitra! sacce sAmyabhAva kI guphA ke bIca meM baiThakara va nirdoSa padmAsana Adi bA~dhakara apane hI eka AtmA ke bhItara apane hI paramAtmA svarUpI AtmA ko tU dhyAve, jisase tU samAdhi kA sukha anubhava kara ske| amRtAzIti kA zloka hai| sAmyabhAva kI guphA... bhAI ! samatA kI guphA meM jA! jJAnamaya bhagavAna zuddharUpa ko dekhane jAye, vahA~ guphA ke andara baiThA - aisA kahate haiN| rAga se nikala gayA, saMyoga se nikala gayA - aisA bhagavAna AtmA, anubhUti lakSaNa - aisI
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 100 354 jo giri guphA meM baiThA, usameM jo samabhAva pragaTa huA, use sukha kA anubhava hotA hai / 99 ( gAthA pUrI huI) / 100 yaha bhI sAmAyika kI vyAkhyA hai| rAga-dveSa kA tyAga sAmAyika hai rAya - rosa be pariharivi jo samabhAu muNei / so sAmAiDa jANi phuDu kevali ema bhaNei // 100 // rAga-dveSa doU tyAga ke, dhAre samatA bhaav| so sAmAyika jAniye, bhASe jinavara rAva // anvayArtha - ( jo rAya-rosa be pariharivi samabhAu muNei ) jo koI rAga-dveSa kA tyAga karake samabhAva kI bhAvanA karatA hai ( so phuDu sAmAiDa jANi ) usako pragaTapane se sAmAyika jAnoM (ema kevali bhaNei ) aisA kevalI bhagavAna ne kahA hai / rAya - rosa be pariharivi jo samabhAu muNei | so sAmAiDa jANi phuDu kevali ema bhaNei // 100 // 1 phuDu aura lahu zabda to isameM bahuta AtA hai / lahu arthAt zIghra aura phuDu arthAt pragaTa / jo koI rAga-dveSa kA tyAga karake..... arthAt viSamatA ko dekhanA chor3akara, samabhAva kI bhAvanA karatA hai..... bhagavAna AtmA atyanta vItarAga bimba hai, vaha to jAnane-dekhanevAlA trikAla svabhAva dhAraNa (karanevAlA) tattva hai| aisA jo antara meM samabhAva kI bhAvanA karatA hai| use pragaTarUpa se sAmAyika jAno... usakI dazA meM sAmAyika huI hai| samajha meM AyA ? mumukSu bhAvanA arthAt rAga lenA ? uttara rAga kI bAta kahA~ hai ? kisane kahA ? dUsarA kahatA avazya hai, vaha kahatA hai, hA~ ! ratanacandajI kahate haiN| apane vaha nahIM AyA thA bhAvanA / zuddhopayoga kI bhAvanA
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga - 2) 355 zrAvaka ko sAmAyika meM hotI hai| jayasenAcAryadeva kI ttiikaa| bhAI ! phUlacandajI ne DAlA thA ki bhAI ! sAmAyika meM kisI samaya sAmAyika Adi meM bhI zrAvaka ko bhI zuddha upayoga hotA hai aura bhAvanA... bhAvanA kA artha hI hotA hai / bhAvanA vikalpa usameM aisA hotA hai, aisI bhAvanA to pUre kevalajJAna kI hai| usakI kahA~ bAta hai yahA~ ? yaha zuddhopayoga kA pariNamana sAmAyika meM kisI samaya, sAmAyika ke atirikta bhI kisI samaya pA~caveM guNasthAna meM cauthe meM bhI aisA ho jAtA hai| kisI samaya vaha dazA hotI hai / andara ke pUrNa ko - svarUpa ko nirvikalparUpa se sparzane kA bhAva amuka kAla meM na Ave to vastu nahIM rahatI hai / AhA... hA... ! sUkSma bAta hai / yaha hai, jayasenAcAryadeva kI TIkA meM hai / usa dina eka bAra nikAlA thaa| samajha meM AyA ? isa bhAvanA kA artha kyA hai ? samabhAva / yahA~ to aisA kahA hai rAya-rosa be pariharivi jo samabhAu muNei / jAnanA, aisA hai / samabhAva kI bhAvanA kare arthAt vItarAgI paryAya pragaTa kre| apane svabhAva meM... bhAI ! aisA avasara, aisA kAla milA, prabhu ! tujhameM pUrNatA par3I hai na prabhu ! tujhe kahA~ DhU~r3hane jAnA hai ? terI najara par3e, tujhe nihAla hone kA rAstA hai / AhA... hA... ! nihAla hone kA rAstA kahIM bAhara nahIM hai / AhA... hA...! bhagavAna AtmA.... ! kahate haiM ki jisane rAga-dveSa ke viSamatA ke bheda kA lakSya chor3akara, samabhAva ko muNei, samabhAva ko karatA hai, vahA~ aisA lenA / muNei kA artha jAnatA hai (hotA hai) parantu usakA artha karate haiM (aisA lenA) jo samabhAva pragaTa karatA hai / use pragaTarUpa sAmAyika jAno - aisA kevalI bhagavAna ne kahA hai / dekho, isameM yaha DAlA / kevalI ema bhaNei usameM jinavara ema bhaNei ( thaa)| sarvajJa paramezvara, jinheM eka samaya meM sva-para kI pUrNatA kA jJAna pragaTa vyakta (huA), zakti meM thA, vaha pragaTa ho gayA hai, aise paramezvara ne sAmAyika aisI kahI hai| kaho, samajha meM AyA ? AhA... hA... ! isa vastu kA mAhAtmya aura vastu ke svabhAva (ise patA nahIM hai)| use aise mAno bAhara ke mAhAtmya kI Ar3a meM yaha AtmA to kucha cIja hI nahIM... vaha ho gayI adhika ho gyii| adhika zubharAga vikalpa kiyA aura yA vizeSa jJAna ho gayA nau pUrva kA... lona ! (vahA~ to) AhA....hA...! (ho gayA isalie) vaha adhika ho gayA / yaha bar3A bhagavAna raha jAtA hai na! pUrA caitanyapiNDa ke mAhAtmya meM nahIM AtA /
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 100 yahA~ kahate haiM ki jahA~ isa mAhAtmya meM AyA, vahA~ rAga-dveSa chUTa gaye, use pragaTa sAmAyika hai - aisA kevalI bhagavAna kahate haiN| samajha meM AyA ? rAga-dveSa kA tyAga hI sAmAyika hai| yaha bhAI bAta karate haiM / mithyAdRSTi ko aisA nahIM hai| samyagdRSTi kA bhAva badala jAtA hai| vahA~ se zuru karate haiM / mithyAdRSTi meM rAga aura alpajJatA, aura saMyoga ke astitva meM hI merA astitva hai - aisA svIkAra karatA hai| mithyA arthAt asat dRSTivAlA saMyoga meM yA vikAra meM yA alpajJa Adi paryAya meM apanA astitva svIkAra karatA hai / isalie use asat dRSTi meM rAga-dveSa sAtha hI base hue haiM aura yaha alpajJa dekhe vahA~ are... aisA ? (aisA lagatA hai) vizeSa dekhe to, AhA... hA... ! paNDita hai, adhika (-aisA lagatA hai) / paryAya se hInAdhika dekhe vahA~ use (rAga-dveSa hue binA nahIM rahate / hIna dekho to UM...hU~... (hotA hai) / parantu yaha saba dRSTi use svayaM kI paryAya kI dRSTi hai to dUsare ke paryAya ke bheda vaise dekhane se use choTA-bar3Apana dekhakara rAga-dveSa kiye binA nahIM rhtaa| samajha meM AyA ? 356 samyagdRSTi kA bhAva badala jAtA hai, vaha saMsAra ke sukha kA zraddhAvAna nahIM rahatA / AhA...hA... ! dRSTi meM isakI viparItatA hai, usakA ullAsa puNya ke pariNAma meM, pApa ke pariNAma meM, usake bandha meM aura usake phala meM vaha ullasita vIrya usakA vahA~ ruka gayA hai / AhA...hA.... ! arthAt para meM hI sukha mAnatA hai| hoMza karake mAnatA hai na ? ThIka karake mAnatA hai na ? puNya-pApa ke pariNAma, alpajJatA yA nimittatA meM ThIka karake mAnA arthAt usameM sukha mAnA parantu AtmA AnandamUrti hai, mujhameM Ananda hai - aisA usane nahIM maanaa| samajha meM AyA ? AhA...hA... ! chiyAnaveM hajAra striyoM ke vRnda meM par3A parantu vaha Ananda kahIM nahIM mAnatA, hA~! AhA...hA.... ! are ! yaha to dRSTi kI kitanI kImata hai ! AhA... hA.. ! jisake Ananda ke sAkSAtkAra bhagavAna meM dekhatA hai, vaha chiyAnaveM hajAra ( rAniyoM ke) bhoga meM dikhatA ho (parantu usakI dRSTi gulA~Ta khA gayI hai| bhAva badala gayA hai| vaha saMsAra ke sukha kA zraddhAvAna nahIM rahatA / AhA... hA...! yaha indra Akara aise sammAna de... kise mAna ? Ananda ke ullisita vIrya kI sphuraNA ko mujhameM par3I hai, isalie yaha indra yaha haiM, ve mujhe ThIka mAnate haiM - aisA vikalpa karanA vahA~ nahIM rhtaa| usake kAraNa nahIM rahatA, kisI
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga - 2) 357 kamajorI ke kAraNa asakti se asthiratA ho jAye, vaha cAritradoSa hai| usake kAraNa ho, vaha mithyAdRSTi kA doSa hai| samajha meM AyA ? mumukSu - iSTa mAnatA hai / uttara iSTa ko mAnakara jo kahate haiM ki vikAra mujhe kisake kAraNa huA, (vaha) dRSTi mithyAtva hai / vastu iSTa-aniSTa hai nahIM / vastu jJeya hai / jJeya ke do bhAga karate haiM, ve mithyAdRSTi (bhAga) karate haiN| yaha mujhe ThIka hai, isalie mujhe rAga hue binA rahatA hI nahIM; yaha mujhe aThIka hai to dveSa hue binA nahIM rahatA / jJAnI ko jJeya ke do bhAga haiM hI nahIM / jJAnI jJeya ko jJeyarUpa se jAnatA hai, iSTa-aniSTa usakI buddhi meM nahIM hai parantu kamajorI ke kAraNa iSTa-aniSTa kI vRttiyA~ uTha jAyeM, ve para ke kAraNa nahIM hai| iSTa-aniSTa padArtha ke kAraNa nahIM aura svabhAva ke kAraNa huI haiM; kamajorI ke kAraNa jarA (rAga) khar3A ho jAye, (vaha) asakti kA cAritradoSa hai / AhA... hA... ! samajha meM AyA ? I samyagdRSTi kA bhAva badala jAtA hai / palaTa jAtA hai, dRSTi meM palaTA khAtA AhA...hA... ! saMsAra ke sukha kA zraddhAvAna nahIM rahatA / kahIM use sukha kahIM zraddhA meM bhAsita nahIM hotA; bhagavAna AtmA meM Ananda bhAsita hotA hai / AhA... hA... ! jisake indra mitra hoM... cakravartI ke mitra indra hote haiM, siMhAsana meM Akara sAtha baiThate haiM / (usameM) kahIM sukhabuddhi nahIM dikhatI / AhA... hA... ! hIrA kA siMhAsana ho... vaha to cakravartI hai na! hIrA kA siMhAsana (ho) indra Akara (baiThatA hai) / padhAro... padhAro... Upara se indra (Ave), sAtha baiThe... mitra / to usameM yaha ThIka huA - aisA dRSTi meM hai hI nahIM / A... hA... ! yaha saba pUrva ke puNya kA khela mere jJAna meM jJeya hai, vaha jAnane yogya hai| samajha meM AyA ? yaha merA nivAsa, merA vAsa hai, vahA~ merA nivAsa hai / merA vAsa to svabhAva meM - Ananda meM hai, vahA~ merA nivAsa hai| yaha rAga aura ina saMyoga meM maiM hU~ hI nhiiN| samajha meM AyA? aisI samyagdRSTi kI zraddhA palaTa gayI hotI hai / mithyAdRSTi kI anAdi se dUsarI (zraddhA hai)| use jahA~ ho vahA~ sukha bhAsita hotA hai| bhagavAna meM sukha bhAsita na hokara jahA~-tahA~ sukha bhAsita hotA hai| puNya - pariNAma meM aura pApa - pariNAma meM tathA saMyoga acche mitra mile, strI milI, yA lar3akA milA,
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ 358 gAthA-100 padminI jaisI milI, paise mile to sukha bhAsita hotA hai| kaisA hogA, mUlacandabhAI ! ina paisevAloM ko pUchate haiM ? dhIrubhAI! pAgala ke aspatAla meM, pAgala, pAgala ko catura kahatA hai| haiM ? pAgala kA aspatAla hotA hai.... AhA...hA...! pAgalapanA arthAt ? jahA~ AtmA meM Ananda hai, vahA~ na mAnakara anyatra Ananda mAne, vaha mithyAdRSTi pAgala hai| AhA...hA... ! samAdhizataka meM to pUjyapAdasvAmI ne vahA~ taka liyA hai ki dRSTi kA bhAna hai, phira bhI vikalpa aisA hotA hai ki maiM ise samajhAU~, usase samajhegA; maiM usase samajheM... kahate haiM ki pAgala hai vikalpa meM / samAdhizataka meM kahA hai, vaha pAgala-unmAda hai / unmAda hai| bhAI ! kahA~ jJAnamUrti prabhu meM para kI vismatA kI hoMza aura pratikUlatA se kheda yaha vastu meM nahIM hai aura usa cIja meM bhI nahIM hai| ve cIjeM jo haiM, unameM hoza karane kI vRtti kA kAraNa ve nahIM hai| zoka karane kA kAraNa ve nahIM hai aura hoza tathA zoka karane kI cIja AtmA meM bhI nahIM hai; paryAya meM khar3I karatA hai| paryAyadRSTivAlA yaha sukha, yahA~ sukha hai, yahA~ sukha (hai aisI vRtti khar3I karatA hai)| samyagdRSTi kI dRSTi palaTa gayI hai| para meM ThIkapane kI hoza kI zraddhA jala gayI hai| AhA...hA... ! samajha meM AyA? use atIndriya Atmika Ananda kI gAr3ha zraddhA hotI hai| vaha ekamAtra siddhadazA kA hI premI rahatA hai| merI dazA, jaisA dazAvAna hU~, vaisI dazA ho, vahI bhAvanAvAlA samyaktvI hai / yaha rAga kI bhAvanA aura alpajJa rahane kI bhAvanA nahIM hotii| sarvajJa kaise vItarAga hue aura sarvajJa hue? vaha alpajJa aura rAga meM kyoM nahIM rahe? unhoMne alpajJatA aura rAga kA abhAva karake sarvajJa vItarAga hue| unake upadeza meM bhI yaha AyA, alpajJatA aura rAga kI dRSTi chor3a aura sarvajJa svabhAva kI dRSTi kara, sarvajJa ho aura vijJAnaghana ho! samajha meM AyA? aisA samyagdRSTi atIndriya (Ananda kA) premI hai| vaha saMsAra zarIra aura bhogoM ke prati sampUrNa virakta ho jAtA hai| samajha meM AyA? isalie use samatA (hotI hai)| andara meM samyagdarzana ke pramANa meM samatA aura Age bar3hane se cAritradoSa miTakara samabhAva kI sthiratA hotI hai aura vItarAgapane kI samatA (hotI hai), use sAmAyika kahA jAtA hai| vizeSa kaheMge.. (mumukSu - pramANa vacana gurudeva!)
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIra saMvata 2492, zrAvaNa zukla 7, gAthA 100 se 103 ravivAra, dinAGka 24-07-1966 pravacana naM.43 sAmAyika - samatAbhAva kise kahanA? bAta AyI - 'kevalI ema bhaNai' AyA hai na? rAga-dveSa kA parihAra (karake) samabhAva ko pragaTa kare, use sAmAyika pragaTarUpa se kevalI mahArAja kahate haiN| AtmA jJAnAnandasvarUpa hai - aisA jise antara nirNaya aura bhAna huA, use dUsare prANiyoM ke prati samabhAva hai| samajha meM AyA? dharmI jIva kI dRSTi, mithyAdRSTi se ulaTI ho gayI hai| ajJAnI dUsaroM ke kAma dekhakara isane yaha kiyA, usane yaha kiyA, isane isakA bigAr3A, isane isakA sudhAra - aisA mAnakara ajJAnI svayaM rAga-dveSa karatA hai| jJAnI aisA jAnatA hai ki koI kisI kA bigAr3atA yA sudhAratA nahIM hai / saba-sabakI dazA apane karma -anusAra saMyoga-viyoga hotA hai| usake kAraNa use dUsaroM ke prati isane isakA aisA kiyA, isalie dveSa hotA hai aura isane acchA kiyA, isalie rAga hotA hai - aisA kAraNa samyagdRSTi ko jJAna meM, zraddhA meM nahIM rhtaa| samajha meM AyA? isa kAraNa yahA~ anta meM yaha kahA - vaha jAnatA hai ki sarva jIvoM ko sukhaduHkha aura unakA jIvana-maraNa unake hI svayaM ke karmoM ke udaya anusAra hotA hai, karmoM ke udaya ko koI miTA nahIM sakatA hai| yaha bandha adhikAra kI bAta lI hai| yahA~ dharmI apane AtmasvabhAva ko jJAtA-dRSTArUpa meM svIkAra karatA, jAnatA, sthiratA karatA (hai)| samajha meM AyA? dUsare jIva kA jIvana aura maraNa, sukhI-duHkhI ke saMyoga, koI dUsarA kisI ko kara sakatA hai - aisA jJAnI nahIM mAnatA hai| jagat meM aneka kAma calate haiM, unake apane-apane antaraMga upAdAna (ke) kAraNa se (ve) kArya hote haiN| mumukSu - nimitta Ave to hote haiN|
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ 360 gAthA - 100 uttara * yaha prazna hI kahA~ hai ? nimitta kahA~ nahIM hai ? usa samaya padArtha meM kArya -- nahIM, usa samaya nahIM / anAdi - ananta padArtha meM prati samaya kArya hotA hai / mumukSu - acchA nimitta mile to kArya hove na ? uttara - usameM acche bure kA prazna hI kahA~ AyA ? vastu chaha dravya... isameM thor3A likhA hai / phira Age aayegaa| jaise yaha sUrya ugatA hai, usase koI aisA vicAra kare ki yaha sUrya jhaTa asta ho jAye to ThIka aura jhaTa uge to tthiik| kama sUrya ho to ThIka aura bar3e to ThIka ? yaha to usake kAraNa se ugatA hai aura usake kAraNa se asta hotA hai / usameM kama-jyAdA karanepane kA kArya kisI ko T vikalpa nahIM AtA / aise hI dharmI jIva ko jagata ke padArtha usake krama meM pariNamate hue apanI avasthA ke kArya ko kare, taba dUsarI cIja usa samaya jo anukUla ho, vaha hotI hI hai; isa kAraNa use dUsare meM viSamatA utpanna nahIM hotii| isI prakAra maiMne dUsare ke kAma kara diye - aisA use ahaMkAra nahIM hotA tathA dUsare merA kAma kara deM - aisI use mAnyatA nahIM hotI hai / mumukSu - kAma kara diyA yahI ahaMkAra ? uttara - ahaMkAra nahIM hotA, isakA artha bhI kara nahIM sakatA; isalie ahaMkAra nahIM hai| kisakA kArya kare ? kauna dravya nikammA hai ? nikammA arthAt ? usake kAma meM * kArya kI paryAyarahita dravya.... paryAya vijuttama davvam paryAyarahita dravya kaho yA kAryarahita dravya kaho, donoM eka hI svarUpa haiM / AhA... hA... ! samajha meM AyA ? zAstrakAra kI bhASA hai ki paryAya vijuttama davvam aura dravya vijuttama paryAya paryAyarahita dravya nahIM hotA aura dravyarahita paryAya nahIM hotii| isakA artha yaha hai ki kAryarahita dravya nahIM hotA aura kAraNarahita vaha kArya nahIM hotA / kAraNa arthAt dravya / samajha meM AyA ? AhA... hA...! - chaha dravyoM kA jo vAstavika svabhAva hai, usakA kAraNarUpa dravya to svayaM kAraNa hai, usakI paryAya kA / prati samaya kAraNa vaha aura paryAya usakA kArya / kahA~ kAryarahita, vaha dravya hai ? aura usa kArya kA jo kAraNa, dravya kahA~ nahIM hai ? saMyogI jIva ho to ho bhale, usake sAtha kyA sambandha ?
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 2 ) mumukSu kAraNa- kArya kI mImAMsA.... uttara - yahI kArya-kAraNa kI mImAMsA hai| samajha meM AyA ? - 361 isalie yahA~ kahate haiM, koI kisI ko kauna mAre ? kauna jilAye ? kauna de ? kise de? kise le ? aise samasta bhrama ajJAnI ko hote haiM ki isane yaha diyA aura isane yaha liyA aisA jJAnI ko nahIM hotA; isalie sahajarUpa se dharmI ko usa prakAra kA para kA kAraNa banAkara viSamatAbhAva utpanna nahIM hotA ( thA), vaha nahIM hotA / ravivAra hai, ravivAra hai, isalie vakIla phurasata meM hote haiN| yahA~ to kahate haiM, AtmA aise samabhAva ke dhAraka jJAnI gRhastha, sAmAyika zikSAvrata aura muni, sAmAyika cAritra ke pAlaka haiM / gRhasthAzrama meM bhI apane samyagdarzana aura jJAna kA bhAna hai; isa kAraNa use para ke prati viSamatA miTa gayI hai athavA apane jJAna meM rAgAdi koI kamajorI se hote haiM, use apane svabhAva meM khataunI nahIM karatA hai| samajha meM AyA? yaha dRSTAnta diyA hai, dekho ! , samayasAra kalaza meM kahA hai : antima dRSTAnta ' iti vastu svabhAvaM svaM jJAnI jAnAti tena saH 'bandha adhikAra' kA 176 vA~ kalaza hai / 'bandha adhikAra' kA 176 vA~ saMlagna... saMlagna... 176 (zloka) / ' rAgAdInnAtmanaH kuryAnnAto bhavati kArakaH samyagjJAnI apane jJAtA-dRSTA ke svabhAva ko jAnatA huA, jJAnI isa taraha sarva vastuoM ke svabhAva ko.... samasta vastuoM ke svabhAva ko aura apane Apa ko ThIka-ThIka jAnatA hai| sabhI caitanya paramAtmasvarUpa jJAtA haiM - aisA jAnatA hai| rAga-dveSa kI viSamatA ho to use vyavahAra se vaisA jAnatA hai / dravyarUpa se jagat ke paramANu Adi sAmAnyarUpa se unheM jAnatA hai, vyavahArarUpa se unakI paryAya unakA kArya hai; isa taraha usa paryAya ko kAryarUpa se vyavahAranayarUpa se jAnatA hai| samajha meM AyA? usakI paryAya - kArya vyavahAranaya se jAnatA hai - aisA kahA / vahA~ vaha paryAya kA vyavahAra hai; nizcaya usakA dravya hai| samajha meM AyA ? paramANu ananta haiM, unakA sAmAnyapanA, dhruvapanA vaha unakA dravya hai, nizcaya hai / usakI paryAya vaha prati samaya (hotI hai), vaha usakA vyavahAra / yaha vyavahAra.... nizcaya
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ 362 gAthA-100 aura vyavahAra / paryAyarahita dravya nahIM hotaa| nizcaya, vyavahAra binA kA nahIM hotaa| dravya kArya binA kA nahIM hotaa| kArya ko apanA dravya kAraNa nahIM hai - aisA dravya use nahIM hotA, aisA nahIM hotaa| AhA...hA...! adbhuta bAta bhAI! aisI samatA hone para apane meM rAga-dveSa bhAva nahIM karatA.... arthAt ? rAga-dveSa ke vikalpa jarA hoM, parantu maiM AtmA jJAtA-jJAnasvarUpI zuddhasvabhAva hU~ - aisA jAnatA huA usa rAga ko apane jJAnasvabhAva meM milAtA, zAmila karatA, khataunI karatA nahIM hai| samajha meM AyA? AhA...hA... ! aisA samabhAva hai| koI lakar3I mAre to samabhAva (rakhanA) - aisA samabhAva nhiiN| lo! kisI ne lakar3I mArI aura kSamA rakhI, vaha kSamA nhiiN| mumukSu - eka thappar3a mAre to dUsarI mArane de na ! uttara - mAre kahA~? yaha to saba khristI kI bAteM haiM / Izu khristI kahate haiM na! eka aisA mAre to aisA mAra, vaha samabhAva... yaha samabhAva kI vyAkhyA hI nahIM hai| samabhAva kI vyAkhyA - AtmA jJAnAnandasvabhAva aura puNya-pApa ke vikalpa eka prakAra ke utpanna hoM, vaha saba eka hI prakAra kA bandhabhAva hai, donoM viSamabhAva hai; svabhAva samabhAva hai - aisA jahA~ viveka hotA hai, vahA~ samabhAva hotA hai| use samabhAva kahate haiN| aisA dUsare kaheM eka ora tU yahA~ mAro, dUsarI ora yahA~ mAro... Izu khristI... use patA hI nahIM hai| mAre kise aura sahana karanA kisane? samajha meM AyA? jJAna bhagavAna AtmA apane samasvabhAvI caitanyarasa ko jJAnI samyagdRSTi jAnatA hai| usameM puNya-pApa kI kamajorI ke kAraNa honevAle rAga ko svabhAva meM nahIM milAtA / basa, isa apekSA se vaha rAga-dveSa ko nahIM krtaa| samajha meM AyA? yaha sAmAyika kI bAta huii| aba, chedopasthApanA kI (gAthA hai)| chedopasthApanA cAritra hiMsAdiu-parihArU kari jo appA hu tthvei| so viyaU cArittu muNi jo paMcama-gai nnei||101||
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 363 hiMsAdika parihAra se, Atma sthiti ko paay| yaha dUjA cAritra lakha, paMcama gati le jaay|| anvayArtha - (jo hiMsAdiu-parihArU kari appA hu Thavei) jo koI hiMsA Adi pApoM ko tyAga karake AtmA ko sthira karatA hai (so viyaU cArittu muNi) so dUsare cAritra kA dhArI hai, aisA jAno (jo paMcama-gai Nei) yaha cAritra paJcama gati ko le jAtA hai| hiMsAdiu-parihArU kari jo appA hu tthvei| so viyaU cArittu muNi jo paMcama-gai nnei||101|| jo koI AtmA, hiMsA Adi pApa ke pariNAma ke abhAva-svabhAvasvarUpa AtmA ko sthira karatA hai.... appA hu Thavei nAsti kii| hiMsA, jhUTha, corI Adi ke bhAva kA abhAva karake, yaha to nAsti se bAta kahI, bhagavAna jJAyakasvarUpa meM Thavei... Thavei... 'chedopasthApanA' zabda hai na? bhAI! isase usameM se yaha zabda nikaalaa| Upara 'sthApa' zabda hai sahI na? ahA... ! isalie adhyAtma kI bAta kii| cheda + upasthita / cheda - vikAra kA cheda karake AtmA meM sthApita honA, use chedopasthApanA - aisA artha yahA~ kiyA hai| adhyAtma hai| parihAra meM aisA leMge... yathAkhyAta meM aisA leNge| sUkSma samparAya vaha khoTA hai, vaha cAritra yathAkhyAta sUkSma samparAya likhA hai, yaha sUkSma samparAya nahIM, yaha yathAkhyAta hai| sUkSma zabda par3A hai na! isalie bhrama ho gayA hai| samajha meM AyA? AyegA gAthA meN| yahA~ kahate haiM, hiMsAdiu-parihArU bhagavAna AtmA AnandasvarUpa ke bhAna meM, kAla meM, svarUpa kI sthiratA AtmA meM sthApatA hai, taba use hiMsA Adi pariNAmoM kA vahA~ abhAva hotA hai| abhAva hokara AtmA meM AtmA ko sthApita karatA hai, vaha viyaU cArittu... yogIndradeva use chedopasthApanA kahanA cAhate haiN| samajha meM AyA? varanA to sAmAyika meM sthira hotA hai, usameM koI vikalpa doSa lagA ho, use chedakara phira sthira ho to use chedopasthApanIya kahate haiN|
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ 364 gAthA - 101 yahA~ to usI prakAra adhyAtma se liyA hai| bhagavAna AtmA... cheda - upastha, upsth| bhagavAna AtmA samasvabhAvI vItarAgI bimba AtmA hai / use vItarAgI svabhAva se viruddha hiMsA jhUTha Adi kA pariNAma jo viSama hai, unheM chor3akara svabhAva meM AtmA ko thavei sthApita karatA hai, use dUsarA cAritra chedopasthApanIya kahA jAtA hai / kaho samajha meM AyA ? antima gAthAe~ haiM na ! cAritra, mokSa kA mUla hai na! darzana-jJAna bhale ho parantu mUla cAritra, vaha mokSa kA kAraNa hai / cAritta khalu dhammo aura paMcAstikAya meM anta meM cAritra liyA hai na! cAritra meM thor3A bAkI rahe, utanA para samaya bAkI hai... cAritra pUrA ho jAye, cAritra kI ramaNatA vahI mokSa kA kAraNa hai| hA~, vaha cAritra, samyagdarzana ke binA nahIM hotA, yaha alaga bAta hai parantu mokSa kA sAkSAt kAraNa to svarUpa kI ramaNatA hai / AhA... hA...! vaha ramaNatA svarUpa ke darzana aura jJAna ke binA nahIM hotI hai| bhagavAna AtmA samasvabhAvI caitanyasUrya ke darzana, avalokana, usakI zraddhA aura usake jJAna binA svarUpa meM sthiratA - aisA cAritra, ramaNatA - aisA cAritra nahIM hotA parantu vaha cAritra to sAkSAt mokSa kA kAraNa hai / AhA....hA...! samajha meM AyA ? vaha dUsare cAritra kA dhAraka hai - aisA jaannaa| yaha cAritra paMcama gati ko le jAtA hai| pATha hai na dekho ! paMcama - gai Nei pahu~cAtA hai, paMcama gati pahu~cAtA hai, le jAtA hai| bhagavAna AtmA svarUpa kI ramaNatA karate, dhruvasvarUpa bhagavAna meM ramaNatA karate hue dhruva paryAya aisI pragaTa hotI hai, dhruva paryAya arthAt hai to paryAya parantu use kUTastharUpa aisI kI aisI hI sthiratA kAyama rahatI hai; isalie use eka nyAya se dhruva aura kUTastha bhI kahA jAtA hai| dhruvasvarUpa meM sthiratArUpI paryAya pragaTa hone se kevalajJAna ko bhI eka nyAya se kUTastha kahA hai| paMcAstikAya... hai na ? apekSA se / aisA kA aisA aura aisA kA aisA hai / sthiratA aisI kI aisI, aisI kI aisI sthiratA rahatI hai / jaise, svayaM sthirabimba bhagavAna hai, usameM sthiratA kA antara abhyAsa hone para vaha sthiratA aisI kI aisI kAyama raha jAtI hai / bhale palaTe bhale, parantu sthiratA aisI kI aisI vItarAgatA kAyama rahatI hai; isalie use dhruva bhI eka nyAya se kahA jAtA hai| samajha meM AyA ? AhA... hA...!
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 365 yaha adhyAtma kI bAta kI hai na, usakI - sAdhu kI kitanI hI bAta kI hai, ThIka hai| usakA antima zloka tattvArthasAra kA hai| jahA~ hiMsAdi ke bheda se pApakarmoM kA tyAga karanA yA vrata bhaMga hone para prAyazcita lekara phira vratI honA, so chedopasthApanA cAritra hai| do prakAra kA liyA hai na? do prakAra haiN| pravacanasAra meM caraNAnuyoga (sUcaka cUlikA) meM do prakAra haiN| sAmAyika meM se bheda par3akara sthira rahanA yA cheda karake sthira rahanA - yaha do prakAra ke haiN| kaho, samajha meM AyA? aba tIsarA zloka 102, yaha bahuta sAdhAraNa bAta hai| isalie nahIM lete| dekho! parihAravizuddhicAritra kI vyAkhyA adhyAtma kii| parihArivizuddhi cAritra micchAdiu jo pariharaNu smmdsnn-suddhi| so parihAravisuddhi muNi lahu pAvahi sivsiddh||102|| mithyAtvAdika pariharaNa, samyagdarzana shuddhi| so parihAra vizuddhi hai, kare zIghra ziva siddhi|| anvayArtha - (jo micchAdiu pariharaNu) jo mithyAtvAdi kA tyAga karake (sammadaMsaNasuddhi) samyagdarzana kI zuddhi prApta krnaa| ( so parihAravisuddhi muNi) vaha parihAravizuddhi saMyama jAno (lahu sivasiddhi pAvahi ) jisase zIghra mokSa kI siddhi milatI hai| micchAdiu jo pariharaNu smmdsnn-suddhi| so parihAravisuddhi muNi lahu pAvahi sivasiddha // 102 // aisI zailI lI hai| parihAravizuddhi arthAt pracalita rUr3hi anusAra to aisA hai ki svarUpa jo hai, parihAravizuddhi kA vaha vizeSa sAdhu ko prApta hotA hai| tIsa varSa ke bAda, amuka prakAra kA saMsAra meM rahA ho aura phira bhagavAna ke pAsa ATha varSa rahakara saMgati
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ 366 gAthA-102 pratyAkhyAna pUrva kA abhyAsa Adi kiyA ho to use hotA hai| yaha to kisakI dazA, isa prakAra (kahA hai) parantu yahA~ to use vAstavika parihAra, vAstavika parihAra ko mithyAzraddhA kA tyAga sammadasaNa-suddhi usakA vAstavika parihAra kahate haiM, yahA~ to... AhA...hA...! micchAdiu jo pariharaNu smmdsnn-suddhi| so parihAravisuddhi muNi lahu pAvahi sivsiddh||102|| jo mithyAtvAdi kA tyAga karake.... Adi zabda hai na? mithyAtva - bhrama, asthiratA, avrata, kaSAya Adi ke malina pariNAma, vahA~ se parihAra utthaayaa| samajha meM AyA? jisane paramAtmA nijasvarUpa kA antara zraddhA aura jJAna dvArA satkAra kiyA hai, Adara kiyA hai| jisane paramAtmA svayaM pUrNAnandasvarUpa hai - aisA zraddhA aura jJAna meM upAdeya rUpa se kiyA hai, usakA artha ki usakA satkAra, Adara kiyA hai| anAdi se usakA anAdara karatA thA aura puNya tathA pApa ke vikalpoM kA anAdi se akelA ekAnta Adara karatA thaa| samajha meM AyA? use chor3akara jo samyagdarzana kI zuddhi prApta karanA... vahA~ 'eka' zabda liyA hai| yaha to aSTapAhur3a meM AtA hai na? sammaiMsaNa... eka samyaktva meM pariNata huA ATha karmoM kA nAza karatA hai - aisA aSTapAhur3a meM zloka hai|kundkundaacaary... vahA~ jora denA hai - smygdrshn| svarUpa kI jo zraddhA pUrNa-pUrNa huI hai| usakI ora ke jhukAva meM vahI kA vahI pariNamana aisA jahA~ calA (to) AThoM hI karma kA nAza ho jAtA hai| 'samasta pariNamaNuM aTha kamma' nAza hotA hai - aisA pATha hai| samajha meM AyA? isI prakAra bhagavAna paramAnanda ananta guNa kA dhAma kI jahA~ antarasvabhAva meM ekAkAra hokara thApa mArI, Adara kiyA ki yahI AtmA hai (vahA~) saba parihAra ho gyaa| samajha meM AyA? mithyAtva kA parihAra aura rAga-dveSa kA bhI jahA~ parihAra arthAt tyAga arthAt abhAva huA aura bhagavAna AtmA ke svarUpa kI pUrNa pratIti kA Adara aura svarUpa meM sthiratA huI, use yahA~ parihAravizuddhicAritra kahate haiM / AhA...hA...! darzana para adhika jora diyA hai na! vastu samyagdarzana binA eka kadama bhI dharma meM Age nahIM cala sktaa| bhagavAna pUrNAnanda prabhu jisakI dRSTi meM paramAtmA nijasvarUpa kA sAkSAtkAra huA, use
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 367 vAstava paramAtmA kA zraddhA - jJAna sAkSAtkAra huA hai| samajha meM AyA ? loga nahIM kahate ? ki e... tumheM bhagavAna kA sAkSAtkAra huA ? bhagavAna mile tujhe ? ve bhagavAna paramezvara svayaM jisakI zraddhA aura jJAna meM antarmukha hone se sAkSAtkAra huA, usakA samyagdarzana aura zAnti kA pariNamana ( huA), use yahA~ parihAravizuddhicAritra kahate haiN| adhyAtma kI bAta lI hai na! vaha kriyA vyavahAra kI hai, usa bAta ko jJAna liyaa| samajha meM AyA ? yahA~ adhyAtmadRSTi se zabdArtha lekara kahA hai... inhoMne khulAsA kiyA hai zItalaprasAdajI ne! yahA~ adhyAtmadRSTi se zabdArtha lekara kahA hai ki mithyAtvAdi viSayoM kA tyAga karake samyagdarzana kI vizeSa zuddhi prApta karanA vaha parihAra vizuddhi hai| dUsare prakAra se kaheM to mithyAtva - zraddhA kA viSaya para hai / viparIta zraddhA kA viSaya para hai| rAga-dveSa, yaha... yaha... yaha... pUrI cIja samyagdarzana kA viSaya hai| samajha meM AyA ? mithyAtvazraddhA meM to yaha rAga, dveSa, puNya, pApa yaha... yaha... yaha... phira yaha alpajJa yaha asti pUrA AtA hai| aisA viSaya jise chUTa gayA hai, use samyagdarzana meM svaviSaya jise prApta huA hai aura rAgAdi meM paraviSaya para hai / rAga-dveSa kI paryAya meM jhukAva para prati jAtA hai, usa zraddhA kA viSaya para thA, isa rAga-dveSa kI asthiratA meM bhI, prazasta deva guru Adi yA aprazasta strI, parivAra * usakA viSaya para Upara jAtA hai| isakA viSaya aisA andara meM badala gayA hai| samabhAva se jisane AtmA ko viSaya banAyA hai - aise cAritra ko parihAravizuddhicAritra adhyAtma zabdArtha se kahA hai / AhA....hA... ! samajha meM AyA ? digambara AcAryoM ne bhinna-bhinna grantha meM bhinna-bhinna vidhi se AtmA ko gAyA hai| samajha meM AyA? kyoMki AcArya kA kSayopazama bhI, bhinna-bhinna vyakti hai isalie (bhinna-bhinna) hotA hai aura unakI sthiratA ke prakAra meM bhI bahuta antara par3atA hai / sadguNa hAni - vRddhi hotI hai, bhale chaThavA~ guNasthAna ho parantu paryAya ke bheda haiM / isalie unakI kathana paddhati meM bhI alaga-alaga prakAra kI zailI se adhyAtma ko prasiddha kiyA hai| samajha meM AyA ? zuddha AtmA kA ( nirmala) anubhava hI mokSamArga hai / usake bAdhaka
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA-102 mithyAdarzana, mithyAjJAna, mithyAcAritra hai| unheM chor3akara jahA~ jJAna aura cAritra ekadeza jhalakate haiM... jJAna aura caaritr| svarUpa kA jJAna / jJAna aura cAritra arthAt ? yaha jJAnamUrti vaha jhalakatI hai, paryAya meM pragaTa hotA hai aura svarUpa kI sthiratA AtmA meM pragaTa hotI hai| usakI pUrNa pragaTatA ke lie apratyAkhyAna, pratyAkhyAna aura saMjvalana kaSAya kA nAza karake jaise-jaise svAnubhava kA adhika abhyAsa hotA hai, vaise -vaise kaSAya kI malinatA kama hotI jAtI hai| zrAvakapada meM dezacAritra hotA aura sAdhupada meM sakalacAritra hotA hai| samajha meM AyA? inhoMne bheda pAr3A hai| vastutaH to vaha parihAravizuddhi hai / vaha to muni ko hotA hai parantu inhoMne jarA bheda (kiyA hai), vAstava meM yaha to muni ko hai| bAta jarA aisI lI hai ki samyagjJAna ke kAraNa se dharmI ko rAga-dveSa kA parihAra kaise vartatA hai ? ki use kisI padArtha kI vismayatA nahIM lagatI hai| jo padArtha jisa svarUpa meM pariNamatA hai, usa prakAra usakA svabhAva vartamAna paryAya kA hai| isa kAraNa use vismayatA se, vismayatA se, jise hoza se jo rAga hotA hai aura avismaya ki aisA kaise ho? aisI glAni se jo dveSa hotA hai - aisA rAga-dveSa, jJAna meM padArtha kI yathArtha sthiti ke bhAsana ke kAraNa vismayatA yA chedatA na hone se chaha dravyoM ke mUla guNa aura paryAyoM ke svarUpa ko kevalajJAnI kI taraha yathArtha aura zaMkArahita jAnatA hai| zrutajJAna meM bhI parokSatA hai - itanI bAta hai parantu zrutajJAna, kevalajJAnI jAne utanA hI, vaisA hI jAnatA hai / samajha meM AyA? vaha apane jJAna meM chahoM dravya (yathArtha jAnatA hai)| ___kala rAtri meM thor3A kahA thA aura apane kalaza-TIkA meM A gayA hai| kalaza-TIkA hai na? usameM (A gayA) ki AtmA kA eka trikAlI jJAnagaNa hai. usakI eka samaya kI dazA hai, vahI chaha dravyoM ko jAnane kI tAkatavAlI dazA hai| samajha meM AyA? AtmA vastu hai, usakA trikAlI jJAnaguNa hai, usakI eka samaya kI avasthA hai; vaha eka samaya kI avasthA, chaha dravyoM ko jAnane kI, mAnane kI... bhale abhI paralakSyI hai parantu eka samaya kI paryAya meM itanI tAkata hai| samajha meM AyA? kalaza-TIkA meM adhika liyA hai| inane utArA hai, rAjamalajI ne isa prakAra utArA hai aura bAta yathArtha hai| paryAya ko mAnatA nahIM,
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 369 chaha dravya ko mAnatA nahIM - aisA utArA hai| chaha dravya ko mAnatA nahIM, vaha AtmA kI paryAya ko mAnatA nahIM; isa prakAra yaha bAta yathArtha hai| samajha meM AyA? bhagavAna AtmA... zazibhAI ! dekho! yaha anyamatI chaha dravya nahIM mAnate, isakA artha ki ve dravya ke eka guNa kI paryAya ko hI nahIM mAnate aura apane dravya kI eka paryAya kI sAmarthya kitanI hai, use vaha nahIM maantaa| samajha meM AyA? bhAI ne kahA hai - dharmadAsa kSullaka ne, samyagjJAnadIpikA meM kahA hai, jo koI chaha dravya aura chaha ke guNa, paryAya haiM, ina chaha ko nahIM mAnatA, vaha AtmA ko bilkula mAna hI nahIM sktaa| samajha meM AyA? samyagjJAnadIpikA.... bhASA kSayopazama bahuta thor3A hai parantu unakI ruci kA pariNamana aura andara dhamAkedAra upadeza hai| samyagjJAnadIpikA, svAtmAnubhavamanana - aise do grantha haiN| samajha meM AyA? joradAra hai / kSayopazama kama hai, isalie bArambAra punarAvRtti bahuta AtI hai, vaha to aave| ina tAraNasvAmI meM punarakti bahuta AyI hai, bahuta / yaha tAraNapantha hai na? punarakti bahuta, parantu andara adhyAtma kA jora itanA hai unakA, itanA jora hai... mere pramANa nahIM mAno to nigodaM gacchaI, vahA~ bArabAra yaha kahate haiM, nigoda jaaegaa| bhagavAna AtmA abhedasvarUpa cidAnanda parNa paramAtmA terA virAjamAna hai| use eka samaya kI avasthA to nahIM parantu aisA ananta avasthA kA piNDa eka guNa aura aise ananta guNa kA piNDa eka dravya... jisake eka guNa kI eka paryAya kI tAkata chaha dravyoM ko jhela sake, itanI tAkata ! chaha dravya ko jAne, zraddhe aura svIkAra kare, itanI eka paryAya kI tAkata / samajha meM AyA? AhA...hA...! aisA yaha bhagavAna AtmA, aisI ananta paryAyarUpa AtmA ko jisane antara meM jAnA, usane chahoM dravya ke guNa-paryAya, kevalI jAnate haiM, vaisA vaha mAnatA hai aura jAnatA hai| samajha meM AyA? bahuta sUkSma, bhAI! yaha saba AtmA... AtmA... AtmA karate haiM parantu AtmA... AtmA... kitanA aura kaisA hai ? samajha meM AyA? AtmA to aba abhI bahuta gAte haiN| yahA~ kI bAta 30-31 varSa se bAhara AyI na! bahuta AtmA gAne lge| abhI koI kahatA thA? rajanIza kA kala koI kahatA thaa| rajanIza kA aisA hai, amuka hai, amuka hai / mumbaI ! are... ! bhagavAna ! bhAI! mumukSu - mumbaI meM usake anuyAyI bahuta haiN|
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ 370 gAthA-102 uttara - milate haiM, bhAI! pUrI duniyA par3I hai| cIMTiyoM ko nagara bahuta hote haiM / yaha cIMTiyA~ nahIM nikalatIM? inake kyA kahalAte haiM yaha? zAma ko ATA DAlate haiM na? usakI bhASA kyA hai ? bila... bila... hai na? kucha nAma hogaa| zAma ko cIMTiyA~ bahuta nikale, phira yaha ATA ddaale| ATA! hamAre nagarA kahate haiM, nagarA arthAt unakA nagara, unakA ghr| zAma ko bahuta hotI haiM / zAma ko bahuta nikalatI haiM, lAkhoM nikalatI haiM; isalie koI manuSya ho gayA cIMTIM? yahA~ pahale bahuta nikalatI thii| yaha to bhagavAna AtmA itanA hai ki jisake eka guNa kI, eka samaya kI eka paryAya, jo chaha dravya ko jAne - aisA to eka paryAya kA svarUpa sAmarthya hai, aisA aatmaa| aise AtmA... AtmA... kare yaha nahIM cltaa| samajha meM AyA? aisI ananta paryAyeM jisake guNa meM - jJAnaguNa meM par3I haiN| eka samaya kI paryAya chaha dravya ko jAne - aisI ananta paryAyeMgaNa meM paDI haiM - aisI ananta paryAyoM kA eka gaNa. use zraddhA karane kA zraddhAgaNa. usakI eka samaya kI paryAya itane ko zraddhatI hai, abhI bhale para tarapha meM ho parantu usa zraddhA kI paryAya kI itanI tAkata hai ki samasta guNoM kI paryAya kI aisI tAkata hai - aisI paryAya zraddhA karatI hai, aisI ananta paryAya usake zraddhA-guNa meM par3I hai| samajha meM AyA? aisA eka cAritraguNa itanA, aisA eka AnandaguNa, aisA eka svacchatAguNa, aisA eka prabhutAguNa, aisA eka kartAguNa, aisA eka karmaguNa, aisA eka karNaguNa, isameM hai| samajha meM AyA? bhAI! AtmA to bar3A bhagavAna hai, bhAI! yaha kahate haiM ki aisA AtmA jise bhAsita huA, yaha use chaha dravya ke mUlaguNa, mUla arthAt sAmAnya aura paryAya kA svarUpa kevalajJAnI ke samAna yathArtha zaMkArahita jAnatA hai| zaMkA kaisI? zaMkA kA to nAza ho gyaa| vahA~ ni:zaMkadazA AtmA kI ho gyii| bhagavAna hI aisA bar3A hai| o...ho... ! yaha saba kAma dekho na, jagata meM aneka ho rahe haiM, hote haiM, bigar3ate haiM - aisI logoM kI bhASA meM, vyaya hotA hai, utpAda hotA hai, yaha saba paryAya dharma hai| usameM jJAnI ko koI kisI kA kartA bhAsita nahIM hotA aura usameM usakI adbhutatA aura vismayatA nahIM lgtii| samajha meM AyA? AhA...hA...! sAdhAraNa prANI ko to aisA lagatA hai ki yaha kyA? samajha meM AyA?
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 371 ___ eka paramANu eka samaya meM caudaha brahmANDa cIre, gati kare, pahale samaya meM gati nahIM thI, aura dUsare samaya meM huI - usakA kAraNa kauna? eka paramANu paoNinTa hai, vaha vastu aisI kucha hai, eka paoNinTa paramANu hai, vaha eka samaya meM aisI hai, dUsare samaya meM eka pradeza meM jAye, tIsare samaya caudaha brahmANDa jAye - kAraNa kauna? paryAya kI vismayatA jJAnI ko bhI nahIM AtI, yaha usakA svabhAva hai| dUsare samaya meM bhale hI phira sthira ho jAye, vaha eka samaya meM aisA kaise? aisA kaise? usa samaya kA usakA aisA svabhAva hai| samajha meM AyA? aisA jJAnI ne chaha dravya ke mUlaguNa, paryAya ke svabhAva ko jAnA hai| samajha meM AyA? aisA dRr3ha jJAna aura vairAgya ke dhAraka samyagdRSTi pUrvakarmoM ke udaya se yadyapi gRhasthapada meM gRhastha ke yogya aneka kArya karate.... karate arthAt dikhate haiN| karate dikhAI dete haiM to bhI ve-ve kArya AsaktibhAva se nahIM karate haiN| yahA~ parihAra hai na ! parihAra, parihAra karanA hai| nahIM... nahIM... nhiiN| bhAva meM jur3ate haiM - aisA dikhatA hai, mAno karate haiM. yaha hilanA aura calanA aura pakAnA, khAnA aura samasta kriyAoM kA jJAnI kartA nahIM hotaa| jJAtA rahakara jJAna unheM alaga rakhatA hai| AhA...hA... ! samajha meM AyA? kaSAya ke udaya ko roga jAnatA hai| dekho, dharmI to kaSAya ke rAga ko roga jAnatA hai| vaha roga bhI puruSArtha se miTatA hai - aisA jAnatA hai| mere puruSArtha kI gati itanI viparIta hai, isalie hotA hai| mere svabhAva meM usakA maila nahIM hai, phira bhI jJAnI jAnatA hai ki yaha rAga (merI kamajorI ke kAraNa huA hai)| karma (mujhe) rAga karAve to karma ke Upara dveSa AtA hai| samajha meM aayaa| AhA...hA...! mArA DAlA! karma ke Upara dveSa AyA paradravya... yaha karma kucha kamajora par3e na to ThIka; phira usake Upara rAga aayaa| sUkSma vyAkhyA hai. rAga-dveSa kI. hA~! sakSma vyAkhyA hai| satya kI sthApanA karanA hai na? sata aisA hai, rAgI ko, hA~! kevalI kI bAta nahIM hai - aisA sat hai, vahA~ bhI jarA rAga kA aMza hai aura aisA nahIM hotA (- aisA kahe) vahA~ bhI jarA kaSAya ke dveSa kA aMza hai| bhagavAna to vItarAga rasa svarUpa hai| samajha meM AyA? eka naya ko mukhya karake, dUsare ko gauNa karake sthApana krnaa| chadmastha hai na? rAga sAtha meM hai isalie... hA~! vastu ke lie nhiiN| kevalI saba kahate haiM aura saba sthApita karate
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 102 372 haiN| rAgI prANI (ko) rAga hai na! aisA nahIM hotA, bhAI ! aisA mArga nahIM hotA ( - aisA kahe usameM) itanA bhI andara prazasta kaSAya kA aMza hai| vItarAgamArga meM itanA vaha poSAtA nahIM, bhAI ! vItarAgarasa aisA prabhu! A~kha meM kadAcit choTA kaNa jarA samAye, yaha samAye nahIM ise aisA jJAyakasvarUpa... dUsarA to rAga-dveSa kahA~ rahA parantu eka naya ko mukhya karake nizcaya aisA hai ( - aisA sthApita kare) 'nizcaya nayAzrita munivaro prApti kare nirvANa kI' yaha - * vikalpavAle naya nahIM, hA~ ! dUsare abaddha, baddha... yaha to abaddha bhI isameM vastu yaha barAbara hai parantu yahA~ jahA~ sthApanA meM jarA vIrya, vIrya jarA vahA~ rukatA hai aura itanA jarA rAga kA aMza, vItarAgarasa meM vaha bhI nahIM poSAtA hai / cala nahIM sakatA hai - aisA svarUpa hai| bhAI ! samajha meM AyA ? kahate haiM, bhagavAna AtmA gRhasthadazA meM rahA hone para bhI, vaha svayaM kAryoM meM usakI lInatA/ ekAkAra nhiiN| samajha meM AyA ? aura rAga ke udaya ke itane bhAga ko bhI samapane ke sAtha milAne se usa visamatA kA aMza, roga jAnatA hai| samajha meM AyA ? mokSa kA upAya mUla meM eka samyagdarzana kI zuddhi hai| vItarAga yathAkhyAta cAritra aura kevalajJAna kI prApti kA yahI upAya hai| bhagavAna AtmA usa rAga ke aMza ke maila Adi dveSa Adi unheM svabhAva se jahA~ bhinna jAnA hai - aise samyagdarzana meM jahA~ AtmA kA Azraya hai - aisA samabhAvI bhagavAna samyak... samyak... samyak... pratIti meM AyA hai, usake jora se use vItarAgacAritra aura kevalajJAna ke lAbha kA yaha samyagdarzana hI upAya hai - aisA yahA~ kahA hai| samajha meM AyA ? AhA... hA...! yaha abhI apane bhAI ne gAyA hai, nahIM ? AnandaghanajI kA gAyA hai na ? seThiyA ne kucha gAyA hai, eka zabda likhA hai| 'gagana maNDala meM' hA~ ! AyA hai yA nahIM ? usameM kahIM AyA hai| AnandaghanajI ne yaha gAyA hai, AnandaghanajI... 'gagana maNDala meM gauvA vihANI, vasudhA dUdha jamAyA, mAkhana thA so viralA re pAyA - santoM, chAcha jagata bharamAyA .... gagana maNDala meM adhabica kuA, vahA~ hai amI kA vAsA, suburA hove so bhara-bhara pIvai santoM, nU jAve pyAsA abadhu, so jogI guru merA, isa pada kA kare re nivennaa'| 'gagana maNDala meM gauvA vihANI, vasudhA dUdha jamAyA, mAkhana thA so viralA re pAyA, paNa chAcha jagata
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) bhrmaayaa'| duniyA ko chAcha milI hai / yaha puNya - pApa kI kriyA aura yaha... makkhana to jJAnI khA gaye andara se / AhA... hA... ! isameM kahIM hai, hA~ ! lo, yahI aayaa| eka hI lAIna hai| seThiyA ne banAyA hai 'Atma gagana meM jJAna hI gaMgA, jAme amRta vAsA, Atma gagana meM jJAna hI gaMgA, jJAna hI gaMgA, jA amRtavAsA; samyagdRSTi bhara-bhara pIvai santoM, mithyAdRSTi jAya pyAsA, abadhu, so jogI re guru merA, inapada kA kare re nivairA' / AnandaghanajI kA bar3A lambA hai| saba eka-eka dekhA hai / pahale (saMvata) 1978 kI sAla pahale, hA~ ! eka-eka AnandaghanajI ke pada-vada saba khUba dekhe haiM / 373 yaha antara AtmA kI bAta, yaha alaukika bAta hai| bhagavAna samarasI prabhu ! AhA...hA... ! aise samarasa meM, jJAna meM aisA viSaya badala jAye ki yaha ThIka, aThIka, kahate haiM ki yaha rAga-dveSa hai| vaha svarUpa meM poSAte nahIM ho sakate haiN| unakA jise tyAga hai, vaha vAstava meM parihAravizuddhicAritra hai / adhyAtma se liyA hai na ? tattvArthasAra meM liyA hai, antima uddharaNa diyA hai| jahA~ prANiyoM ke ghAta kA vizeSa rUpa se tyAga ho aura cAritra kI zuddhi ho, vaha parihAravizuddhicAritra hai / yaha tattvArthasAra meM (AtA hai) / amRtacandrAcArya kA tattvArthasAra hai na ? apane vyAkhyAna meM tattvArthasAra par3hA gayA hai / kaho, samajha meM AyA isameM ? yaha atyanta saMkSipta karake (kahA) aba saba pUrA hone AyA hai / aba, yathAkhyAta, 103 (gAthA) / I yathAkhyAta cAritra suhumaha~ lohaha~ jo vilau so suhumu vi pariNAma | sohumu vicArita muNi so sAsaya- suha-dhAmu // 103 // sUkSma lobha ke nAza se, sUkSma jo pariNAma / jAnoM sUkSma cAritra vaha, jo zAzvata sukha dhAma //
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 103 anvayArtha - ( suhumaha~ lohaha~ jo vilau ) sUkSma lobha kA bhI kSaya hokara ( jo suhuma vi pariNAmu) jo koI sUkSma vItarAgabhAva hotA hai ( so suhumu vi cAritta muNi) use sUkSma yA yathAkhyAta cAritrajanoM (so sAsaya suha dhAmu ) vahI avinAzI sukha kA sthAna hai I 374 I usameM sUkSmasAmparAya likhA hai, aisA nahIM / isameM aisA hai na ? hA~, parantu sUkSma aisA nhiiN| yaha sUkSma cAritra arthAt yathAkhyAtacAritra / pahale apane AyA thA, usameM bhUla kI pahale zabda aisA thA, dekho! 'sUkSma lobha ke nAza se, hoya zuddha pariNAma, vaha sUkSma samparAya hai, cAritrasukha kA dhAma' - aisA nahIM / apane hai isameM? sUkSma cAritra arthAt yathAkhyAtacAritra, aisaa| inhoMne isameM sUkSma samparAya jor3a diyA hai| sUkSma zabda par3A hai na, jahA~ sUkSma lobha kA nAza hotA hai, vahA~ sUkSma samparAya hotA hai, kisakA ? samparAya rAga kA nAma hai, yaha saba khoTA / mUla to aisA hai / suhumaha~ lohaha~ jo vilau so suhumu vi prinnaamu| so suhumu vicArita muNi so sAsaya- suha-dhAmu // 103 // yathAkhyAtacAritra kI bAta karate haiN| bhagavAna AtmA meM ... yaha antima kar3iyA~ haiM na (isalie) TheTha taka lekara, yathAkhyAta taka le jAkara), svayaM bhagavAna brahmA aura viSNu svayaM aisA karake pUrA kreNge| sUkSma lobha kA bhI kSaya hokara .... yaha cAritra kI utkRSTa vyAkhyA ythaakhyaatcaaritr| yathAkhyAta jaisA svarUpa andara prasiddha hai akaSAya, avikArI, vItarAga, samabhAva (svarUpa) aisI paryAya meM yathA - prasiddhi vItarAgarUpa honA, use yathAkhyAtacAritra kahA jAtA hai| kaho, samajha meM AyA ? dasaveM guNasthAna meM jo sUkSma lobha rahatA hai, usakA bhI vilaya hokara suhumu vi pariNAmu - jo koI sUkSma vItarAgabhAva hotA hai... aisA lenA / sUkSma lobha kA aMza jo dasavIM bhUmikA meM - guNasthAna meM hotA hai, usakA nAza hokara jo sUkSma pariNAma pragaTa hotA hai, ekadama vItarAga pariNAma (pragaTa hotA hai), use sUkSma athavA yathAkhyAtacAritra jaano| use sUkSma-bArIka vItarAgI cAritra paryAya jAno / sUkSma samparAya nahIM, samajha meM
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) AyA? vaha to rAga hai, samparAya to rAga hai / vahI avinAzI sukha kA sthAna hai| lo ! AhA... hA...! ekadama yathAkhyAta hai na! aisI yathAkhyAtarUpI nirmala vItarAgI paryAya kA to bimba AtmA hai, akelA akaSAyarasa, samajha meM AyA ? 375 aise bhagavAna AtmA ke antara avalambana meM se pUrNa vItarAgatA pragaTI aura jahA~ aMza lobha kA bhI thA, usakA vyaya huA, vItarAgatA kA utpAda huA, vItarAgasvarUpa dhruva to kAyama par3A hai| yahA~ vilaya AyA na ! aura pariNAma hai, isalie utpAda - vyaya kahA / samajha meM AyA? bhagavAna AtmA dhruvasvarUpa hai, vaha to akelA samadarzI svabhAva hai| samarasI jJAtAdRSTA, vaha samarasI svabhAva hai / usameM jo lobha kA aMza bAkI thA, usakA vilaya karake - vyaya karake aura vItarAgI paryAya kA utpAda honA, use yathAkhyAtacAritra kahate haiM / vaha sAkSAt mokSa kA kAraNa hai / kaho, isameM samajha meM AyA ? yaha cAritra kA bheda hai aura yaha prakAra hai - aisI bAta dUsare meM nahIM ho sakatI, kyoMki guNa kI zuddhi kI vRddhi ke prakAroM ke yaha saba nAma haiN| paryAyazuddhi hotI hai, vaha bAta anyatra nahIM ho sakatI / samajha meM AyA ? samaya-samaya kI zuddhi kA yahA~ to milAna karanA hai| jise AtmasvabhAva zuddha dhruva caitanya, jise avalambana dRSTi - jJAna meM AyA aura usakA Azraya lekara jisane vItarAga samabhAva... samabhAva... o...ho... ! samajha meM AyA ? dasaveM guNasthAna kI bhUmikA meM abuddhipUrvaka jarA rAga rahA aura usakA nAza hokara vItarAgaparyAya kI pragaTa prasiddhi; jaisA svabhAva hai, vaisI paryAya kI prasiddhi akaSAya kI huI vaha sUkSma yathAkhyAtacAritra (jAno) / vahI avinAzI sukha kA sthAna hai| lo ! avinAzI sukha kA sthAna vaha cAritra hai| usa cAritra kA prakAra hai / anya kahate haiM, apane rAma... rAma... rAma... rAma... bhagavAna... bhagavAna... bhagavAna... bhagavAna kro| mokSa ho jAyegA samajha meM AyA ? (anya kahate haiM) rAma se sAkSAtkAra... vaha rAma yh| 'nijapada ramai so rAma kahiye' samajha meM AyA ? AnandaghanajI ne kahA hai, bhAI ! 'nijapada ramaiM so rAma kahiye, karma kase so kRSNa kahiye' / yaha to 'nijapada ramaiM so rAma khiye'| apane meM AtA hai na ? kalaza meM (AtA hai) AtmArAma / jaise bAga meM ramate haiM na ? aise bhagavAna apane Ananda bAga meM antara rame - zuddhatA ke paryAya
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 103 376 kI vizeSa pragaTatA ho, use AtmabAga meM ramaNatA, use yathAkhyAtacAritra kahate haiM / vaha cAritra sAkSAt mokSa kA kAraNa hai vaha avinAzI sukha kA kAraNa hai| samajha meM AyA ? sukha AtmA kA guNa hai, use cAroM ghAtikarmoM ne roka rakhA hai.... ghAti (karma) to nimitta hai, hA~! roka rakhA hai arthAt koI dravya rokatA nahIM, apanI paryAya meM svayaM bhAvaghAti kiyA, taba dravyaghAti ko nimitta kahA jAtA hai| yaha solahavIM gAthA meM hai, pravacanasAra kI solahavIM gAthA - svayaMbhU kI gAthA meM yaha hai dravya, bhAva, ghAtikarma / bhAI ! AtA hai na ? solahavIM / kaho samajha meM AyA ? parantu mukhyarUpa se use rokanevAlA mohakarma hai| aisA liyaa| asAvadhAnI... usakI carcA abhI paNDitoM meM calatI hai| dUsare eka kahate haiM ki cAra karma hai, eka kahate haiM mohakarma hai / bhAI ! pUrA ananta Ananda, ananta Ananda, to kevalajJAna hone para pragaTa hotA hai / bArahaveM meM ananta sukha pragaTa hotA hai, sukha pragaTa hotA hai, ananta nahIM pragaTa hotA aisI bar3I carcA do vyaktiyoM meM calatI hai| kailAzacandrajI aura ajitakumAra! yahA~ to AtmA kA anubhava, samyagdarzana hone para atIndriya Ananda kA aMza cauthe ( guNasthAna meM) pragaTa hotA hai / usa pA~caveM meM Ananda kA aMza bar3hatA hai, chaThaveM meM bar3hatA hai, sAtaveM meM bar3hatA hai, AThaveM, nauveM, dazaveM meM bar3hate hue bArahaveM (guNasthAna meM) Ananda pUrNa ho jAtA hai / ananta nahIM hotaa| samajha meM AyA ? jahA~ andara kevalajJAna aura kevaladarzana vaha ananta vIrya jahA~ pragaTa hue, usa Ananda ko ananta upamA dI jAtI hai / ananta Ananda pragaTa huaa| samajha meM AyA ? aise ananta Ananda kA kAraNa, yaha AtmA kA mokSa kA mArga-upAya hai| svabhAva... svabhAva... svabhAva / samajha meM AyA ? yaha bAta lI hai| hA~ ! kSAyika samyagdRSTi jIva cAra anantAnubandhI kaSAya aura darzanamoha kI tIna prakRtiyoM kA jaba kSaya kara DAlatA hai, taba kSAyika samyaktva aura svarUpAcaraNacAritra pragaTa ho jAtA hai| aisA likhA hai, bhAI ! yaha bAta satya hai| isakA vivAda, abhI vivAda hai| dUsare (kahate haiM) svarUpAcaraNacAritra cauthe meM nahIM hotA, pA~caveM meM nahIM hotA, chaTheM meM nahIM hotA / are...! bhagavAna ! para ke AcaraNa meM guNasthAna bar3ha gayA ? AhA... hA...! samajha meM AyA ?
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 2 ) bhagavAna AtmA anAdi kAla se rAga-dveSa kI, anantAnubandhI kI tIvratA ke pariNAma meM.... AcaraNa thA, taba zraddhA, mithyA, jJAna mithyA, aura AcaraNa mithyA thA / aisA bhagavAna AtmA apane zuddhasvarUpa kA AcaraNa, dRSTi huI, taba pratIti huI, taba jJAna huA ki yaha AtmA hai, taba svarUpa ke AcaraNa kA aMza jagA, kaNikA jagI / samajha meM AyA ? AtmasvarUpa ke AcaraNa kI kaNikA jagI / pUrNa AcaraNa kI dazA yathAkhyAtacAritra (hai)| samajha meM AyA ? usakA aMza cAritra yadi cauthe meM pragaTa na ho to Age vaha bar3ha nahIM sktaa| samajha meM AyA ? 377 are... ! tattva ke nirNaya kA viSaya honA cAhie aura vaha bhI samabhAva se, zAnti se vItarAgI carcA honA caahie| usake badale eka dUsare ko jhUThA Thaharane kI bAta - aisA nahIM hotA, bhAI ! samajha meM AyA? yaha to vItarAgI carcA hai, samabhAva se caahie| kisI kI bhUla ho to bhI use dUsare prakAra se aura dveSI mAnakara yA virodhI mAnakara use kahanA yaha koI sajjanatA kI rIta hai ? hotA hai, yaha vItarAgamArga hai bhAI ! isameM to zAnti se, nyAya se jaise ho vaise nirNaya karanA caahie| jo satya nikale, use svIkAra karanA cAhie, usameM kahA~ yaha kisI ke pakSa kI bAta hai / yaha bAta dekho... bhAI ne likhI hai - ToDaramalajI ne aura bhAI ne likhI hai| gopAladAsajI varaiyA ne| jaina siddhAnta pravezikA aura rAjamalajI ne TIkA meM likhI hai aura bhAI ne likhI hai - samayasAra nATaka meM likhA hai parantu hotA hai na ? jahA~ AtmA svarUpa pUrNAnanda prabhu bhAsita huA, vahA~ usameM sthiratA kA aMza na Ave to sthiratA ke binA yaha kyA cIja hai (-- usakI ) ekadama zraddhA ho gayI ? parantu zraddhA ke sAtha meM jJAna meM kucha huA hai yA nahIM ? sthiratA ke binA... tInoM ke aMza Aye haiM yA nahIM sAtha meM ? samajha meM AyA ? vAstava meM samyagdarzana to 'sarva guNAMza vaha samakita ' hai| bhagavAna ananta guNa kA piNDa prabhu hai, usakI pratIti nahIM thI, jJAna - jJAyakapane kI use (pratIti nahIM thI ) ; use pratIti thI rAga-dveSa-vikAra aura parasattA ke svIkAra meM / hai svayaM isalie kahIM usakA astitva to svIkAranA cAhie, isalie usakA astitva yaha (svarUpa) bhAsita nahIM
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 103 huA to yahA~ rAga-dveSa meM usane astitva svIkAra kiyaa| vahA~ saba hI svIkAra / zraddhA vahA~, jJAna vahA~, AcaraNa vahA~ / aba gulA~Ta khAyI zraddhA ne o...ho... ! merA paramAtmA pUrNa prabhu to maiM hI hU~ - aise nija kAraNaparamAtmA kI dRSTi, avalokana kI zraddhA kI huI, vahA~ bhagavAna! kucha sthira hue binA kisa prakAra huI ? AhA... hA... ! yaha sthiratA hai, usakA nAma svarUpAcaraNarUpa meM kahate haiM / kahIM zAstra kI gAthA meM sIdhA nahIM nikale parantu nyAya se to samajhanA cAhie na ? 378 cAritramoha kI kaSAya kI paccIsa prakRti hai / anantAnubandhI cAritramohanIya kI jaba gayI, taba kucha huA, cAritra meM kucha huA yA nahIM ? bhale use dezasaMyama na kaho, sakala saMyama nhiiN| saMyama ke sthAnoM ke jo prakAra gommaTasAra meM varNana kiye haiM, una amuka sthAna taka meM saMyama nahIM kahalAtA to vaha bhale ho parantu kiMcita sthiratA pragaTI aisA to kahanA par3egA yA nhiiN| isameM vivAda kisakA ? isameM takarAra kisakI ? bhAI ! kisakI hove bhUla, khyAla meM na hove to use isa prakAra samajhanA caahie| 'sarva jIva hai jJAnamaya' AyA na apane ? sAmAyika meM... 'sarva jIva jJAnamaya' prabhu jJAnamaya hai na prabhu! yaha to eka samaya kI, eka samaya kI bhUla, hA~! eka samayamAtra bhUla usameM TikatI hai, do samaya kabhI bhUla TikatI hI nahIM / bhUla, paryAya hai| samajha meM AyA ? AhA... hA...! trikAla bhagavAna ananta guNa se zAzvat tattva andara hai / usakI jahA~ dRSTi huI to svarUpAcaraNacAritra sAtha hI pragaTa hotA hai, atIndriya Ananda kA svAda bhI sAtha meM AtA hai aura prabhutA kA, eka prabhutA nAma kA guNa jo hai, usakI prabhutA paryAya meM bhI prabhutA aMza pragaTa hotA hai / IzvaratA kA aMza pragaTa hotA / aise samyagdRSTi jIva ko svarUpAcaraNa hotA hai / yaha zaktiyA~ pragaTa hone para jaba jJAnI apane upayoga ko apane AtmA meM sthira karatA hai, taba hI svarUpa kA anubhava AtA hai aura atIndriya Ananda svAda AtA hai| avirata samyagdarzana cauthe guNasthAna meM isa sukha kA pragaTapanA ho jAtA hai / yaha vastu hai, use atIndriya svabhAva, svabhAva hai, usakA svAda na Ave to usakI
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 379 zraddhA kahA~ huI? kharagoza ke sIMga kI zraddhA karanI hai? kucha vastu ho usakI karanI hai na? to yaha cIja Ananda aura jJAnamUrti pUrNa hai - aisA usake jJAna-zraddhAna meM Aye binA, use Ananda kA svAda Aye binA, use saccI pratIti nahIM ho sktii| isalie samyagjJAna meM svarUpAcaraNa aura Ananda kA aMza svAda meM hotA hai, ananta guNa kA aMza hotA hai| samajha meM AyA? use yahA~ vizeSa pUrNa ho, use yathAkhyAta kahate haiN| pUrNa sthiratA aura pUrNa Ananda use yathAkhyAta kahate haiM / parama yathAkhyAta terahaveM (guNasthAna meN)| vaha ananta Ananda ho gayA, ananta Ananda ho gyaa| use parama yathAkhyAta kahA hai| vaha yathAkhyAtacAritra sAkSAt mokSa kA kAraNa hai| vizeSa kaheMge.... (mumukSu - pramANa vacana gurudeva!) ahA! adbhuta munidazA munirAja bArambAra vItarAgatArUpa se, jisameM anantaguNoM kA vAsa hai aise nija caitanyanagara meM / antara atIndriya Ananda ke dhAma meM praviSTa hokara adbhuta Rddhi ko anubhavate haiN| ahA! adbhuta munidazA! / munirAja ne zubhopayoga se bhinna hokara antara meM Ananda ke nAtha kA anubhava kiyA hai; jo Ananda kI dazA pragaTa huI, use rakhate haiM aura jo pragaTa nahIM huI, use prApta karane kA prayatna karate haiN| aise munirAja nirvikalpadazA se pariNamita hokara, bAhya se zUnya hokara antara meM praveza karate haiM; vahA~ zUnyatA nahIM hai| muni to atIndriya Ananda kI adbhutadazA ko anubhavate haiN| ahA! una bhAvaliGgI/Ananda kI mastI meM jhUlanevAle munirAja kI kyA-kyA bAta kaheM! vartamAna meM to unake darzana bhI durlabha ho gaye haiN| (-vacanAmRta pravacana, pRSTha 274)
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ AtmA hI paJca parameSThI hai arahaMtu vi so siddha so Ayariu viyaanni| so uvajhAyau so ji muNi Nicchai~ appA jaanni||104|| AtmA hI arahanta hai, nizcaya se siddha jaan| AcAraja uvajhAya aru, nizcaya sAdhu smaan|| anvayArtha - (Nicchai~) nizcaya se (arahaMtu vi appA jANi) AtmA hI arahanta hai aisA jAno ( so phuDu siddha) vahI AtmA pragaTapane siddha hai ( so Ayariu viyANi ) usI ko AcArya jAno ( so uvajhAyau ) vahI upAdhyAya hai ( so ji muNi) vahI AtmA hI sAdhu hai| vIra saMvata 2492, zrAvaNa zukla 9, gAthA 104 se 106 maMgalavAra, dinAGka 26-07-1966 pravacana naM.44 yaha yogasAra zAstra hai, isakI 104 vIM gaathaa| AtmA hI paJca parameSThI hai|lo! yaha AtmA hI paMca parameSThI ke svarUpa hI hai, yaha bAta kahate haiN| yaha kundakundAcAryadeva kI mokSapAhur3a kI 104 gAthA meM bhI yahI hai| arahaMtu vi so siddha so Ayariu viyaanni| so uvajhAyau so ji muNi Nicchai~ appA jaanni||104|| nizcayanaya se.... arthAt yathArtha dRSTi se dekho to AtmA hI arahanta hai - aisA jaano| AtmA svayaM arahanta hai| arahanta kI paryAya - kevalajJAna, kevaladarzana Adi jo pragaTa hai, ve sabhI paryAyeM AtmA ke antara meM dhruvapada meM par3I hai| ve sabhI zaktirUpa se par3I
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 381 hai|'dhruvpd rAmi re...' samajha meM AyA? AtmA kA dhruvasvarUpa hai| eka samaya kI dazA hai, vaha alpa hai, viparIta hai rAgAdi / alpa arthAt jJAna, darzana aura vIrya kI alpa avasthA hai aura rAga-dveSa kI, vaha viparIta avasthA hai| yaha cAra ghAti; aghAti kA kucha nhiiN| AtmA meM vartamAna avasthA meM - dazA meM alpa jJAna, alpa darzana, alpa vIrya (aura) rAga-dveSa ke pariNAma haiM / vaha to eka kSaNika dazA hai| usake sthAyI mUla svabhAva meM to jo arahanta - ananta catuSTaya pragaTa honevAle haiM, ve saba ananta catuSTaya AtmA meM andara par3e haiN| samajha meM AyA? isalie kahate haiM ki AtmA hI arahanta hai - aisA jaano| bhagavAna maiM arahanta AtmA hI huuN| jo jANadi arahaMtaM davvattaguNattapajjayattehiM kahA thA na? (pravacanasAra kI) 80 gaathaa| bhagavAna arahanta kA dravya arthAta zaktivAna: gaNa arthAta zakti aura paryAya arthAt vartamAna pragaTa hAlata - dazA - aise jo arahanta ke dravya-vastusvabhAva aura dazA ko jo jAnatA hai, vaha AtmA ke andara meM (usake sAtha) milAtA hai| samajha meM AyA? mere AtmA meM bhI yaha ananta jJAna-darzana Adi vastu ke svabhAva meM arahanta pada andara par3A hai| par3A hai, vaha pragaTa hotA hai| hove vaha Ave, na hove vaha nahIM aave| aisA bhagavAna AtmA ko arahanta ke svarUpa se jAnanA cAhie... o...ho...! yaha pratIti, yaha zraddhA, rAgarahita nirvikalpa zraddhA dvArA yaha bhagavAna AtmA arahanta hU~ - aisI pratIti ho sakatI hai| samajha meM AyA? kahate haiM ki arahanta kA dhyAna krnaa| kala kahA thA na? kala AyA thA na? vaha nahIM thA? - tattvAnuzAsana meM 192 gaathaa| yaha dhyAna krnaa| abhI arahanta nahIM haiM na? (to) unakA dhyAna karanA, yaha to jhUTha-mUTha dhyAna hai| bhAI ! yaha jhUTha nahIM hai, bhAI! tujhe patA nahIM hai| arahanta jo pragaTarUpa ananta avasthA - dazArUpa, kAryarUpa jo pragaTa hue, ve saba kAraNa andara meM tere svabhAva meM saba par3e haiM, bhAI! AhA...hA...! usa kAraNa kA usake bAda kArya hai| samajha meM AyA? bhagavAna AtmA kAraNaparamAtmA arthAt kAraNajIva dhruva vastu meM arahanta pada andara par3A hai| vahA~ to aisA jabAva diyA hai ki yadi vaha na ho to usakI ekAgratA se zAnti aura Ananda kA anubhava, saphalapanA jo hotA hai, vaha arahanta pada kA andara svarUpa
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ 382 gAthA-104 hai; isalie dhyAna meM saphalapanA AtA hai| pyAsa lagI ho aura pAnI na ho aura tRpti ho - aisA hotA hai? pyAsa meM saccA pAnI ho to pyAsa TUTatI hai; jhUTha-mUTha ke pAnI se pyAsa miTegI? isI prakAra AtmA arahantapada meM andara saccIrUpa se hai| yadi jhUTha-mUThI prakAra se ho to usakI ekAgratA ke zraddhA, zAnti, AnandAdi kI dazA jo pragaTa hotI hai, vaha jhUTha -mUTha arahanta yadi svabhAva meM ho to vaha pragaTegI nhiiN| samajha meM AyA? bajjUbhAI! mokSapAhuDa meM bhI 104 gAthA meM yahI kahA hai, samajhe na? moksspaahudd'| (yahA~) 104 aisI hai| vahA~ bhI 104 aisI hai| dekho! Age AcArya kahate haiM ki jo arahaMtAdika paMca parameSThI haiM, ve bhI AtmA meM hI haiM; isalie AtmA hI zaraNa hai - mokSapAhur3a 104 / aruhA siddhAyariyA ujjhAyA sAhu paMca prmetttthii| te vihu ciTThahi Ade tamhA AdA hu me srnnN||104|| paNDita jI ! itanI spaSTatA hai, dekho na ! AhA...hA... ! sarvathA maujUda hai| vastu meM maujUda hI na ho to inalArja kahA~ se hogA? inalArja arthAt paryAya meM kAryarUpa kahA~ se AyegA? samajha meM AyA? are... ! yaha bharosA bhI kauna lAve? jisakI sattA meM... bhagavAna kundakundAcAryadeva kahate haiN| arahanta, siddha, AcArya, upAdhyAya aura sAdhu ye paMca parameSThI haiM, ye bhI AtmA meM hI ceSTArUpa haiM, zaktirUpa se AtmA kI avasthA haiM.... pragaTa hone para vaha AtmA kI hI avasthA hai| isalie mere AtmA hI kA zaraNa hai, isa prakAra AcArya ne abhedanaya pradhAna karake kahA hai| samajha meM AyA? 104, hA~! yahA~ bhI 104 gAthA aisI hai, lo ! kudarata hI dekho na mela! yahA~ 104 hai, vahA~ bhI mokSapAhur3a kI 104 gAthA hai| samajha meM AyA? bhagavAna AtmA... bhAI ! tU bar3A hai, bhAI ! tU choTA nhiiN| terI dazA meM alpajJapanA ho parantu svabhAva sarvajJa hai| alpadarzIpanA dazA meM ho parantu svabhAva sarvadarzI hai| alpa vIrya vartamAna pragaTa meM ho parantu AtmA ananta vIrya kA dhAma hai| rAga-dveSa kI viparItatA ho parantu vItarAga Ananda kA yaha AtmA kanda hai| mumukSu - ise paNDitAI rucatI hai? uttara - rucatI hai, ise anAdi se usa vastu kI ruci nahIM hotI... bharosA nahIM
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 383 AtA ki maiM aisA bhagavAna ? bIr3I ke binA cale nahIM, usake binA cale nahIM, dhUla ke binA cale nahIM, kIrti ke binA cale nahIM, use aisA maiM ? yaha kisI prakAra andara jamatA nahIM hai / premacandabhAI ! AhA... hA...! bhAI ! tU svayaM hI arahanta svarUpa zaktirUpa virAjamAna hai| usakA dhyAna kara ! tU siddhasvarUpa andara virAjamAna hai| 'siddha samAna sadA pada mero' / vastupane hai / kahIM paryAya meM siddha samAna hai ? paryAya meM siddha samAna ho to phira puruSArtha karanA kyA rahA? antarasvarUpa hI ananta jJAna, ananta darzana, ananta vIrya, ananta Ananda aise hI ananta svacchatA, ananta paramezvaratA, kartA-karma SaTkAraka kI zaktiyA~ bhI eka samaya meM ananta-anantarUpa virAjamAna Atmadravya meM hai - aisA Atma- darabAra jisameM ananta guNa zAzvat ho, zaktirUpa sAmarthyarUpa (virAjamAna hai) / ananta paryAyeM eka guNa kI ho ve to bhale parantu usake atirikta isakI ananta zakti eka-eka guNa kI hai| samajha meM AyA ? astitva rakhatA hai, prameyatva rakhatA hai, dhruvatA rakhatA hai, nityatA andara ise pratyeka guNa ko nimitta hone kI tAkata rakhatA hai, apanI asti hai, ananta guNa kI usameM nAsti hai, eka-eka guNa asti hai aura ananta guNa kI (nAsti hai)| aisI eka - eka guNa ananta paryAya hone para bhI usakI zakti usake atirikta vApisa ananta hai / AhA... hA...! samajha meM aayaa| bhAI ! yaha vastu aisI hai / yaha koI kalpanA se bar3I kara dI hai - aisA nahIM / vastu hI aisI hai / vastu hI aisI hai / bhagavAna AtmA... ! kahate haiM ki bhAI ! siddha kA dhyAna arthAt tere svarUpa kA dhyAna kara / trikAlI bhagavAna AtmA siddhasvarUpI hai, bhAI ! usakI ekAgratA kr| usa ekAgratA kA artha zraddhA-jJAna aura cAritra, ye tInoM svabhAva kI ekAgratA ke tInarUpa haiN| samajha meM AyA ? AhA... hA...! AcArya kA dhyaan| AcArya jo kucha zikSA-dIkSA dene meM jo vikalpa hai - rAga, vaha pramAdabhAva hai, vaha nahIM rakhanA / vaha AcAryapanA nahIM; AcAryapanA to andara meM jJAna darzana, AnandAdi pA~ca AcAroM kA nirmala pariNamana pariNamita honA, vaha AcAryapanA hai| zikSAdIkSA Adi dene kA vikalpa hotA hai - raMjana - rAga, vaha AcAryapanA nahIM hai / vaha to rAga
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ 384 gAthA-104 hai, ina parameSThI kI paryAya meM vaha rAga nahIM miltaa| samajha meM AyA? AcArya - Namo loe savva AyariyANaM - sabameM loe' lenA, hA~! isalie anta meM likhA hai - Namo loe savva sAhUNaM - anta dIpaka hai; isalie anta meM batAyA hai, varanA Namo loe savva arihaMtANaM, Namo loe savva siddhANaM, Namo loe savva AyariyANaM, ina AcAryoM ko namaskAra ho parantu ina AcArya kA pada, vItarAgI paryAya meM pariNamita pada hai - aisI samasta paryAyeM tere antara meM hai| samajha meM AyA? aise AcAryoM ko isa prakAra vItarAgI paryAya dvArA AcArya ko pahacAnakara aura usakA antara meM tallIna ho jAnA, vaha svayaM hI AcArya ho jAtA hai| upAdhyAya bhI dUsare ko par3hAte haiN| par3hAte haiM - aisA vikalpa hai, vaha pramAda hai| samajha meM AyA? upAdhyAyapanA hai, vaha to vItarAgI paryAya hai| bhagavAna dravya vItarAgI, guNa vItarAgI, aura pragaTa paryAya jitanI vItarAgI pragaTa huI hai, tIna (kaSAya ke abhAvapUrvaka) guNasthAna pramANa meM, usa vItarAgI paryAyavAlA dravya, vaha upAdhyAya hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? aise upAdhyAya kA dhyAna krnaa| sAdhu - unheM aTThAIsa mUlaguNa hote haiM parantu vaha to pramAda meM jAte haiM / (kyoMki) vikalpa hai| unakI jo darzana-jJAna-cAritra kI vItarAgI pariNati jo hai, use sAdhu kahate haiN| ve sAdhu, svabhAva ko sAdhate haiN| pUrNa svabhAva ko ve sAdhate haiM, anya rAga kucha nahIM saadhtaa| samajha meM AyA? aise paramAtmasvarUpa meM pA~coM parameSThI pada andara paDe haiN| AhA...hA... ! par3e haiM, ve pragaTa hote haiN| aisA antara meM bharosA karake usakA dhyAna kara - aisA kahate haiN| samajha meM AyA? dhyAna phira cAritra kI paryAya hai| ruci pragaTa hone ke bAda sthiratA pragaTe na? bhagavAna AtmA aisA hai, hai aisI zakti... rAtri meM to bahuta AyA thaa| aba vaha koI phira se AyegA? rAtri meM to bahuta AyA thaa| tuma kala the? nahIM the? o...ho...! kala to AyA, bhAI! Ave taba A jAye na yaha to! kaho, samajha meM AyA? mumukSu - vaha kisakA dhyAna karate haiM? uttara - Ananda kA dhyAna karate haiN| kevalI kisakA dhyAna karate haiM ? paNDitajI! pravacanasAra meM AyA na? moha nahIM, padArtha kA jJAna pUrA hai, to kisakA dhyAna karate haiM ?
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 385 to unako kyA dhyAna hai? aisA prazna huA hai| bhAI! yaha to ananta atIndriya Ananda kA anubhava karate haiM na! yaha unakA dhyAna kaho, unakA Ananda kA anubhava (kho)| AhA...hA...! samajha meM AyA? prvcnsaar| antima gAthAe~ AtI haiM na? jJeya adhikaar| AhA...hA...! yaha saba asti hai, hA~! yaha saba bAta nhiiN| isalie zAstra meM vaha bAta AtI hai na? SaTakhaNDAgama meM, 'SaTa pada prruupnnaa'| paNDitajI ! yaha pahalA zabda AtA hai na? SaT pada prarUpaNA / SaT khaNDAgama kI pahalI zuruAta Ave jaba (vahA~ aisA AtA hai) SaT pada prruupnnaa| tathApi padArthoM kI kathana zailI AtI hai| SaTa khaNDAgama kA pahalA zabda hai, hA~! usameM bhI aisA AtA hai| zvetAmbara meM AtA hai, mujhe to zvetAmbara meM se patA hai| anuyoga dvAra meM, pahale AyA zabda, usameM yahI AyA, SaT pada prruupnnaa| jo padArtha jisa prakAra hai, use usa padArtha ko vANI ke pada dvArA usakA kathana krnaa| sat ho, usakA kathana hai / na ho, usakA kathana nahIM - aisI pahalI zuruAta hI SaTkhaNDAgama meM vahA~ se kI hai| samajha AyA? AtmA vaha hai, aisA hai| arahanta, siddha, AcArya, upAdhyAya, sAdhu - aisI vItarAgI dazAe~ sAdhaka ko bhale hI asaMkhya haiM aura siddha kI, kevalI kI ananta paryAya hai aura una saba paryAyoM ko piNDa bhagavAna AtmA hai - aisA sat hai| vaha sat padArtha aisA hai, astitvavAlA bhagavAna isa prakAra hai| usakI antara meM zraddhA (kare), rAga kA Azraya chor3akara usakI zraddhA (kre)| jaba svabhAva vItarAga hai to usakI vItarAgadazA dvArA hI usakI prApti hotI hai| svAnubhUtyA ckaaste| samajha meM AyA? usa vastu meM rAga nahIM hai ki jisase rAga dvArA usakI prApti hove| bhagavAna AtmA akaSAya vItarAga rasa se bharapUra par3A hai| kyA kahanA usakI bAta, kahate haiM / samajha meM AyA? aise AtmA kA paMca parameSThI ke rUpa meM dhyAna krnaa| samajha meM AyA? vaha AtmA hI svayaM dhyAnagarbhita hai| AtmA ke dhyAna meM hI pA~coM parameSThI kA jJAna garbhita hai|shriiraadi kI kriyA dhyAna meM na lekara.... arahanta kA samavasaraNa aura vANI aura zarIra ko lakSya meM na lekara unakA AtmA isa prakAra kevalajJAnAdi
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ 386 gAthA - 104 pariNamita astitvatattva hai - aise arahanta ko lakSya meM lenA / samavasaraNa nahIM, vANI nahIM, zarIra nhiiN| siddha ko to koI dUsarA hai nahIM, vaha to hai ekadama nirmala paryAya se parama pAriNAmikadazA se pUre haiN| AcArya kA dhyAna bhI unake vikalpa, vANI aura raMjana - rAga ke pariNAma ko lakSya meM na lenaa| unakA AtmA jisa prakAra vItarAgIdazA se pariNamita huA, use lakSya meM lenaa| aise upAdhyAya ko bhI isa prakAra aura sAdhu ko bhI isa prakAra (lakSya meM lenA) / kriyA dhyAna meM na lekara kevala unake AtmA kA ArAdhana hI nizcaya ArAdhana hai / dekho ! jise AtmA kahate haiM... aTThAIsa mUlaguNa ke vikalpa, vaha AtmA nahIM; vaha puNya-pariNAma hai| AcArya, upAdhyAya... AcArya ko zikSA-dIkSA dene kA vikalpa uThatA hai, vaha Asrava tattva athavA zubhatattva hai, zubha Asrava hai / vaha AtmA nahIM hai / usakI - AtmA kI sthiti jo hai, use zraddhA - jJAna meM lekara AtmA meM yaha saba hai aisA use dhyAna karanA caahie| AhA... hA...! samajha meM AyA ? samayasAra kalaza meM kahA hai| AdhAra diyA hai| AtmA kA svarUpa..... darzanajJAnacAritratrayAtmA tattvAmAtmanaH / eka eva sadA sevyo mokSamArgo mumukSuNA // 239 // AtmA kA svarUpa samyagdarzana- samyagjJAna- samyakcAritramaya ekarUpa hai, yahI eka mokSa kA mArga hai / dekho, eka eva sadA sevyo / mokSamArga eka hI hai, bhAI ! yaha svabhAva mahAna paramAtmA, mahA paramAtmA, svayaM paramAtmA mahA hai| aise paramAtmA kI antara -zraddhA jJAna aura ramaNatA (ho), vaha mokSamArga nirvikalpa eka hI hai| samajha meM AyA ? dUsarA mokSamArga to nimitta dekhakara kathana - nirUpaNa do prakAra kA hai / vastu do prakAra se nhiiN| samajha meM AyA ? bhAI ne 'ToDaramalajI' ne yahI kahA hai| apane bhI AtA hai na ? nirUpaNa, nahIM AyA thA ? (samayasAra) 414 gAthA hai / antima gAthA, usa dina kahA thA / zramaNa aura zramaNopAsaka bheda se do prakAra ke dravyaliMga mokSamArga hai - aisA jo nirUpaNa prakAra ... ToDaramalajI ne ghara kA zabda nahIM rakhA hai| jo zailI AcArya kI hai, vaha zabda hI rakhA hai / paNDitajI !
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 387 unhoMne bhI usameM kahA hai na ki mokSamArga kA nirUpaNa do prakAra se hai - yaha zabda prayoga kiyA hai| mokSamArga do prakAra kA nahIM, usakA nirUpaNa do prakAra se hai| vaha zabda yahA~ hai| TIkAkAra amRtacandrAcArya (kahate haiN)| vavahArio puNa Nao doNNi vi liMgANi bhaNadi mokkhphe| NicchayaNao Na icchadi mokkhapahe svvliNgaanni||414|| eka-eka zabda unhoMne zAstra meM se liyA hai| bhale hI sAmAnya kA vizeSa spaSTa kiyA hai parantu isa zAstra ke jo zabda hoM, usa zailI se hI bAta kI hai, ghara kI (bAta) kucha nahIM kI hai parantu logoM ko usakA vizvAsa nahIM aataa| sIdhe zAstra ke artha samajhate nahIM aura sacce paNDitoM dvArA kiye hue artha kA bahumAna nahIM aataa| yahA~ bhI kahA, dekho! do bheda se (do prakAra ke) dravyaliMga mokSamArga hai| aisA jo prarUpaNa - prakAra (arthAt aise prakAra kI jA prarUpaNA) vaha kevala vyavahAra hI hai|.... paramArtha nhiiN| samajha meM AyA? ___yahA~ kahate haiM ki mokSa ke arthI ko ucita hai ki isI eka svAnubhavarUpa mokSamArga kA sevana kre| bhagavAna AtmA meM pUrA dhAma paramAtmA svayaM pUrA par3A hai| are...! usameM to ananta paramAtmA kI ananta paryAyeM par3I haiN| samajha meM AyA ? siddha bhagavAna, jo ananta paryAyeM pragaTa huI, vaha to eka samaya kI dazA hai| aisI sAdi-ananta dazAe~ - paramAtmA kI eka samaya kI dazA, aisI sAdi-ananta dazA jo bhUtakAla ke saMsAra ke kAla kI apekSA ananta guNI paryAya hai| samajha meM AyA? saMsAra kI paryAyoM kA kAla azuddha yA sAdhaka, unakA kAla bahuta thor3A hai| azuddha kA ananta, sAdhaka kA asaMkhya aura sAdhya-pUrNa dazA kA ananta... ananta... ananta... dravya kA anta kaba AyegA? dravya kA anta nahIM to paryAya kA anta kaba (AyegA)? aise kI aisI paryAya... paryAya... dravya... dravya... dravya aise ananta siddha eka samaya kI dazAvAlA siddhapada, aisI ananta siddhapada (kI paryAya) eka samaya meM AtmA meM par3I hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? sthUladRSTi se mahAbhagavAna hAtha meM nahIM AtA, taba taka usakI ramaNatA kahA~
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 104 karanI ? isakA patA nahIM pdd'taa| samajha meM AyA ? mahA dRSTi se arthAt ? samyagdRSTi mahAna dRSTi hai, mahAna dRSTi hai| usa dRSTi ke dvArA paramAtmA aisA hai - aisI usake antara meM pratIti, zraddhA, anubhUti meM bhAna hokara Ane ke bAda usameM lInatA karanA hai| taba merI mukti hogii| samajha meM AyA ? 388 80 vIM gAthA meM kahA na ? jo jANadi arahaMtaM, phira amRtacandrAcArya ne kahA hai ki samyagdarzana (huA) parantu yaha pramAda cora hai, hA~ ! yaha merA mAla na lUTa le (jAe) isameM aisA likhA hai / vaha pramAda cora hai, hA~ ! yaha kahate haiM ki mujhe bhAna huA bhale parantu yaha pramAda merA lUTa na le jAye, isalie maiM sAvadhAna hokara svarUpa kI sAvadhAnI karatA hU~ / pramAda miTAkara puruSArtha kI kamara bA~dhakara baiThA huuN| AhA... hA.... ! samajha meM AyA ? isalie kahate haiM, dharmAtmA jIva ne dharmI AtmA aisA bhagavAna, usakA use dhyAna - dharmadhyAna karanA, lo ! usakA nAma dharmadhyAna hai| choTA bhAI ! yaha saba sUkSma hai, hA~ ! vahA~ saba kahIM (nahIM hai)| mahA kaThinatA se sunane ko milA / AhA... hA... ! paramezvara sarvajJadeva trilokanAtha vItarAga kI vANI AyI, usameM yaha tattva AyA hai| bhAI ! 'kevalI paNNatto dhammo zaraNaM' kevalI paNNatto dhammo uttamaM ' mAMgalika tIna bola Ate haiM - cattAri maMgala, cattAri uttama, cattAri zaraNaM / yaha saba bhagavAna ! yaha zaraNa terI AtmA meM par3A hai - aisA kahate haiM / bhAI! AtmA terA zaraNa hai| usa samaya kahA~ aise jhapaTTe mAratA hai ? roga Ave aura vahA~ kahA~ najara DAlI ? bhagavAna ko samhAla ! yaha to vikalpa hai| samajha meM AyA ? vahA~ kahIM zaraNa nahIM hotii| bhagavAna bhagavAna bhagavAna bhagavAna bhagavAna bhagavAna bhagavAna kiyA hogA to vaha antarjalpa kA rAga hai| terA bhagavAna andara rAgarahita hai, usakI zaraNa le taba isameM vAstavika arahanta aura siddha kI zaraNa lI - aisA kahA jAtA hai / 104 ( gAthA pUrI ) huI / 105 ! AtmA hI brahmA-viSNu-maheza hai so siu saMkarU-viNhu so so rUdda vi so buddha / soIsarU baMbhu so so aNaMtu so siddhu // 105 //
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) vaha ziva zaMkara viSNu aru rudra vahI hai buddha / brahmA Izvara jina yahI, siddha ananta aru zuddha // 389 anvayArtha - ( so siu saMkarU viNhu so ) vahI ziva hai, zaMkara hai, vahI viSNu hai ( so rudda vi so buddhu ) vahI rudra hai, vahI buddha hai ( so jiNu IsarU baMbhu so ) vahI jina hai, vahI Izvara hai, vahI brahmA hai ( so aNaMtu so siddha) vahI ananta hai, vahI siddha hai / AtmA hI brahmA-viSNu-maheza hai / anyamatI kahate haiM, ve nahIM, hA~! artha alg| yaha to brahmA, viSNu aura maheza... aisA AtmA use brahmA, viSNu, maheza kahate haiM / yaha loga brahmA, viSNu, maheza kahate haiM, vaha AtmA aisA nahIM / samajha meM AyA ? AhA... hA... ! bahuta antara hai, vastu meM to pUrA ( antara hai ) / kala dekhA thA, nahIM? samayasAra meM prastAvanA meM manoharalAlajI varNI ne bahuta likhA ki sabameM virodha nahIM hai| paramAtmA mAnate hoM, amuka mAnate hoM, haiM na? unakI prastAvanA hai / saba vivekI hai, prajJApUrNa hai aura eka-dUsare se koI viruddha nahIM hai, usameM koI asatya nahIM hai / yahA~ to kahate haiM ki bhagavAna ne dekhA AtmA aisA kabhI tIna kAla meM dUsarI jagaha nahIM hai| AtmA kI bAteM bhale koI bhI kare / samajha meM AyA ? kahA~ gayI pustaka ? usameM AyA hai| sabakA dhyeya samayasAra hai, usakA artha kyA ? samayasAra arthAt AtmA hai hI kahA~ aisA ? zazIbhAI ! kaise hogA ? yaha vaiSNava the, lo na ! AtmA eka, usameM AkAza ke pradezoM kI saMkhyA se ananta - ananta guNa, unakI ananta paryAyeM, unake asaMkhya pradeza... kahA~ hai? lAo, kisI jagaha aisA AtmA ho to / vItarAga sarvajJa paramezvara ke sivAya.... bhale AtmA dhyeya... dhyeya kare, bAteM kare parantu AtmA kaisA hai ? - yaha jAne binA dhyeya kahA~ se AyA use ? samajha meM AyA ? likhA hai dekho ? 'kucha vivekI mahAnubhAvoM kI dhAraNA hai ki jisa paramabrahma paramezvara ne apanI sRSTi kI hai, usa parama pitA paramAtmA kI hI upAsanA se duHkho kI mukti ho sakatI hai| kucha vivekI mahAnubhAva kI dhAraNA hai...' yahA~ brahmA viSNu nAma par3e
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ 390 gAthA-105 haiM, isalie aisA nahIM samajhanA cAhie ki dUsare loga kahate haiM, ve brhmaa-vissnnu| koI vivekI kahate haiM ki prakRti aura puruSa meM ekatva kA abhyAsa hone se kleza evaM janma paramparA huI hai to prakRti aura puruSa kA bhedajJAna kara lene se kleza miTa jaay| kucha vivekI mahAnubhAva ke dhAraNA eka kSaNika cittavRtti hai|' usakA bhI AtmA dhyAna karatA hai| kucha vivekI mahAnubhAva kI dhAraNA hai ki AtmA to zAzvat nirvikAra hai| vikAra kA jaba taka bhrama hai, taba taka jIva du:khI hai| ....vikAra kA bhrama samApta zAMta... / kucha vivekI mahAnubhAvoM kI dhAraNA hai ki duSkarmoM se jIva saMsArIka yAtanAe~ sahate haiM / yAtanAoM kA mukti pAnA sat krm(hai)| aura kucha vivekI mahAnubhAvoM kI dhAraNA hai ki vikalpAtmaka veda upAyoM ko hI jIva kA saMsAra paribhramaNa kara rahA hai| isa bhavabhramaNa kI nivRtti nirvikalpa samAdhi se hotI hai| ityAdi prajJApUrvaka aneka dhAraNA haiN| inameM se kisI bhI dhAraNA ko asatya nahIM kahA jA sakatA aura yaha bhI nahIM kahA jA sakatA ki inameM koI bhI dhAraNA kisI dUsare se viruddha hai / ina saba dhAraNAoM kA jo lakSya hai, vaha saba eka hI hai -' yaha smysaar| bilkula khoTI bAta hai| yaha antima bhUmikA meM likhA hai| yaha dillI se chapA hai na? bhAI! yaha AtmA jo kahalAtA hai, vaha AtmA to kahIM vedAnta kaho yA dUsarA kaho, yA lAkha bAta kare... yaha AtmA hai, asaMkhyapradeza jisakA kSetra, vastu eka asaMkhya pradeza kSetra, ananta anantAnanta kSetra ke pradezoM kA mApa nahIM, kahIM hada nahIM, isase ananta... ananta guNa aura itanI hI unakI pryaayeN| kahA~ aisA AtA hai ? lAo! samajha meM AyA? ajJAniyoM ne to asarvAMza ko sarvAMza mAnA hai| yaha to sarvAMza pUrI cIja aisI akhaNDa hai| nemacandabhAI! isalie yahA~ kahate haiM ki yaha jo brahmA Adi zabda par3e haiM, yaha ve nhiiN| aisA jo AtmA hai, vaha jo paMca parameSThIrUpa pariNamatA hai, use hI brahmA, viSNu, maheza kahA jAtA hai| AhA...hA...! kitane hI isa bhrama meM par3a jAte haiM ki unane to aisA kahA hai| bhaktAmara stotra meM kahA hai| kyA AtA hai ? vibudha budha - aisA AtA hai| tuma buddha kahate ho parantu yaha buddha arthAt isa svarUpa hai, use buddha kahate haiM / anya buddha ko yahA~ buddha kahate haiM - aisA nahIM hai| samajha meM AyA?
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 391 isalie AcArya lete haiM, dekho! 'so siu saMkarU-viNhu' 'so' zabda prayoga kiyA hai phlaa| vahI AtmA, vaha jo AtmA pahale kahA, paMca parameSThI ke svarUpa se dhyAna karane yogya, aisA khaa| 'so siu, so saMkaru, so viNhu so so rudda vi so buddha, so jiNu Isaru baMbhu so, so aNaMtu so siddhaM' dekho! AcArya ne eka-eka zabda meM 'so' zabda likhA hai| phira brahmA, viSNu vaha AtmA - aisA nhiiN| aisA jo AtmA kahA... samajha meM AyA? are bhAI! yaha to vastu kI sthiti hai| bhagavAna ne dekhA isalie kucha kahA dUsarA aura dekhA dUsarA - aisA nahIM hai| aisI cIja hI hai| anAdi svabhAva ke - chaha prakAra ke svabhAva kA piNDa vaha chaha dravya hai| chaha prakAra ke svabhAva ke piNDa chaha dravya, aisI anAdi vastu hai| usakA eka-eka AtmA ananta-ananta guNa kA piNDa hai| ananta... ananta kise kahate haiM ? AhA...hA...! AkAza AkAza AkAza AkAza AkAza kahIM 'hai' maiM se 'nahIM' Ave aisA nahIM hai| usase ananta gune guNa... kSetra itanA aisA na lo, kSetra bhale hI itanA ho - kSetra asaMkhyAta pradezI, usake guNoM kI-jaise yahA~ pradeza kA kahIM anta nahIM hai, yaha usase anantagune (guNa haiN)| usake anta ko kyA kahanA? aise ananta-ananta guNa kA svarUpa - piNDa bhagavAna kA nirmala pariNamana honA, use yahA~ vAstava meM AtmA kahate haiN| samajha meM AyA? vahI ziva hai... aisA zabda par3A hai na? dekho ! vahI ziva hai... yaha ziva hai, aisA nhiiN| jo duniyA meM ziva kahalAte haiM, ve AtmA - aisA nhiiN| aisA AtmA, use ziva (kahate haiN)| bhagavAna aisI bAta hai| samajha meM AyA? kyoMki ziva arthAt nirUpadrava kalyANasvarUpa hai| vaha kalyANa kA kartA hai, usakA dhyAna karane se apanA hita hotA hai| samajha meM AyA? isalie AtmA bhI svayaM ziva hai parantu aisA AtmA, hA~! AhA...hA...! eka samaya meM dravya jo zaktivAn / dravya arthAt zaktivAn; zaktiyA~ anantAnanta aura unakA pariNamana bhI jitane guNa utanA anantAnanta, jisakI eka samaya meM pryaay| eka samaya meM, hA~! vaise trikAla vaha alaga bAta hai| eka samaya meM anantaguNa kI paryAyeM kitanI? ki loka ke AkAza ke, aloka ke AkAza ke pradeza se bhI eka samaya kI
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 105 392 eka jIva kI ananta gunI paryAyeM .... samajha meM AyA ? jitane guNa haiM, unakI pratyeka samaya kI paryAya hai yA nahIM ? ' paryAya vijuttam davvam' athavA 'paryAya vijjuttam guNa' nahIM hotA / AhA... hA... ! samajha meM AyA ? AtmA ko ziva kahate haiM kyoMki (AtmA) kalyANa kA kartA hai / isalie isa AtmA kA pUrNa svarUpa, usakI zraddhA, jJAna aura dhyAna karane se kalyANa hotA hai, isalie isa AtmA ko ziva kahA jAtA hai| dUsarA jagat kA ziva kahate haiM, vaha nhiiN| vaha zaMkara kahane meM AtA hai| Ananda kA lAbha denevAlA AtmA hai| bhagavAna AtmA aise ananta guNavAlA paramAtmA svayaM sarvajJa paramezvara ne dekhA, vaisA AtmA / usa AtmA ko yahA~ zaMkara kahA jAtA hai / zaMkara kahate haiM vaha yaha AtmA - aisA nahIM / aise AtmA meM ananta guNakA piNDa prabhu kA dhyAna karane se AtmA meM atIndriya Ananda - sukha par3A hai, vaha usa dazA meM Ananda kI prApti samyagdarzana - jJAna hone para hotI hai; isalie usa AtmA ko zaMkara kahA jAtA hai| samajha meM AyA ? vaha viSNu hai| samajha meM AyA ? vaha kevalajJAna kI apekSA se sarva lokAloka kA jJAtA hone se sarva vyApaka hai / isa apekSA se vyApaka, hA~ ! aise kSetra se nahIM / bhagavAna jJAna..... pravacanasAra meM liyA hai na ? jJeya pramANa jJAna, jJeya lokAloka (gAthA 23) AdA NANapamANaM NANaM NeyappamANa aura jJeya lokAloka / samajha meM AyA ? pravacanasAra meM kundakundAcArya ne bahuta likhA hai, bahuta rakhA hai| samayasAra (Adi meM) tattvoM se bhare hue Dhera par3e haiM, kahIM DhU~r3hane bAhara ke kisI kA AdhAra lene kI AvazyakatA nahIM hai, itanA bharA andara / samajha meM AyA ? viSNu use kahate haiM, usake eka jJAna kI dazA ke pragaTa vikAsa meM usakI - guNa kI zakti hI aisI hai ki lokAloka ko jAnane kI tAkata rakhatI hai| vaha pragaTa dazA lokAloka ko pahu~catI hai .... jAnane ke lie, hA~ ! kSetra se pahu~catI hai yA usakI paryAya meM par3a jAtI hai - aisA nahIM hai / usa sambandhI kA jJAna pUrA svayaM ke jJAna meM A jAtA hai, isalie aisA bhI AcArya ne kahA ki lokAloka vyApaka, vaha jJAna jJeyagata hai aura jJeya jJAnagata hai| donoM bAteM lI haiM na? pravacanasAra meM donoM liyA hai| yaha samajhAne ke lie|
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 393 jitanA jJeya lokAloka, vaha jJAna jJeyagata hai / isa apekSA se; A nahIM gayA, jAnane kI apekSA se (kahA hai) aura jJAna meM jJeya Aye haiM / jJAna, jJeyagata hai aura jJeya, jJAnagata hai / lokAloka jJeya jJAna meM - jAnane kI paryAya meM A gaye haiM / vaha nahIM parantu usa sambandhI kA jJAna isa apekSA se jJeya jJAnagata hai - aisA kahA jAtA hai| samajha meM AyA ? AhA...hA... ! aisA kevala aisA usakA.... use saMkSipta kara DAlanA ki aisA kevala nahIM hotA, aisA nahIM hotaa| amuka nahIM hotA ! amuka nahIM hotA, kevalajJAna meM zaMkA karane lage, hA~! bhUta, bhaviSya meM aisA nahIM hotA, amuka aisA nahIM hotA / bhagavAna ! yaha vastu kA svabhAva hai| bhAI! usameM aise ulaTe tarka ko sthAna nahIM hotA / sulaTe tarka ko sthAna hotA hai / zrutajJAnarUpI tarka ko (sthAna hotA hai) / kaho, samajha meM AyA ? ise rudra kahA jAtA hai kyoMki jaise rudra dUsare ko bhasma karatA hai, vaise bhagavAna AtmA ATha karma ko bhasma kara DAlatA hai| bhagavAna AtmA hI rudra hai| dUsarA rudra vaha yaha nahIM parantu yaha AtmA, vaha rudra / samajha meM AyA ? AThoM kI hI karmoM kA bhukkA ! usakA artha - avasthA kI kamajorI kA nAza / isa kAraNa rajakaNa kI paryAya ATha karma kI hai, usakA rUpAntara usakI paryAya meM jo karmarUpa avasthA hai, vaha avasthA rUpAntara hokara sAdhAraNa jar3a kI avasthA - pudgala kI avasthA ho jAtI hai / yaha ATha karma kA nAza (kiyA) aisA kahA jAtA hai / yaha bhagavAna AtmA rudra hai| samajha meM AyA ? zaMkara ne tIsarI A~kha se kAma ko bhasma kiyA - aisA AtA hai yA nahIM ? tIsarI A~kha se aisA (calAyA) / kAma to yahA~ hai, vahA~ bAhara meM kahA~ kAma thA ? samajha meM AyA ? I 'buddha' yaha buddha bhI bhagavAna saccA buddh| yaha sarva tattvoM kA yathArtha jJAtA buddha hai koI bauddhoM ko mAnya buddha deva yathArtha sarvajJa paramAtmA nahIM haiM / buddha hai, vaha sarvajJa hai hI nhiiN| vaha to sAdhAraNa prANI thA / mithyAtva thA, ajJAna thA, ekAnta mithyAdRSTi thaa| vaha logoM ko rucatA nahIM kitane hI kahate haiM, ara... ra... ra... ! buddha bhagavAna haiM na ! bhAI ! parantu bhagavAna kisake ? suna na ! samajha meM AyA ? paramAtmA eka samaya meM pUrNAnanda kA nAtha AtmA, vaha buddhaM arthAt jJAnasvarUpa pUrNa pariNamatA hai - aisI-aisI ananta zaktiyA~ AtmA rakhatA hai; isalie isa AtmA ko buddha
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 105 394 kahate haiM - aisA AtmA jahA~ jise pratIti meM nahIM aura kSaNika ko bhI AtmA mAnatA hai, vaha mAnyatA jhUThI, atyanta ajJAnabhAva hai, saMsArabhAva hai| samajha meM AyA ? gA~dhIjI ne zrImad se prazna kiyA hai ki yaha buddha haiM, ve mokSa prApta hue haiM yA nahIM ? sattAIsa prazna, sattAIsa prazna kiye haiM / gA~dhIjI ke samaya meM sattAIsa prazna, sattAIsaveM varSa meM haiN| sattAIsaveM varSa meM sattAIsa prazna haiN| samajha meM AyA ? to unhoMne kahA ki bauddha ke kathana aura zAstra dekhane se unakI mukti nahIM ho sakatI aura isake atirikta dUsare unake abhiprAya ho to apane ko jAnane mile nahIM, taba taka hama kaise kaheM ? parantu unhoMne jo abhiprAya kaheM haiM, usase to ve mukti ko prApta nahIM hue haiN| sattAIsa varSa meM hai| samajha meM AyA ? bauddha logoM ko aisA hai ki AhA... hA... ! bahuta paropakArI the aura aisA thA... aisA kahate haiM na loga ? haiM ? sattAIsavA~ varSa hai aura sattAIsa prazna haiM / bauddha kA yahA~ hogA ? Arya dharma kyA sabase utpanna huA hai ? Arya dharma kyA hai ? saba patA hai / hai isameM ? dekho, dekho, bauddha haiM, ve mokSa ko prApta nahIM hue / unake zAstra dekhane se usa kathana meM aisA abhiprAya hai ki unheM mukti nahIM ho sakatI aura unake dUsarA koI abhiprAya ho to apane ko jAnane milA nahIM / jAnane milane ke bAda usakA hama pramANa aura nirNaya kara sakate haiM, isameM kahIM / alaga hai, sattAIsavA~ hai / bahuta karake... lAo, yaha ThIka, aba AyA ? prazna 20, patrAMka 530 - buddhadeva bhI mokSa ko prApta nahIM hue, yaha Apa kisa AdhAra se kahate haiM ? sattAIsa praznoM meM bIsavA~ prazna hai / unake zAstrasiddhAntoM ke AdhAra se / jisa prakAra se unake zAstrasiddhAnta haiM, usI ke anusAra yadi unakA abhiprAya ho to vaha abhiprAya pUrvApara viruddha bhI dikhAyI detA hai aura vaha sampUrNa jJAna kA lakSaNa nahIM hai / yadi sampUrNa jJAna na ho to sampUrNa rAga-dveSa kA nAza honA sambhava nahIM hai| jahA~ vaisA ho vahA~ saMsAra kA sambhava hai| isalie, unheM sampUrNa mokSa prApta huA hai, aisA nahIM kahA jA sakatA aura unake kahe hue zAstroM meM jo abhiprAya hai, usake sivAya unakA abhiprAya dUsarA thA, use dUsarI taraha jAnanA Apake lie aura
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 395 hamAre lie kaThina hai aura vaisA hone para bhI yadi kaheM ki buddhadeva kA abhiprAya dUsarA thA to use kAraNapUrvaka kahane se pramANabhUta na ho, aisA kucha nahIM hai| lAo dUsarA abhiprAya kyA thA? vaha laao| mokSa unheM hai nhiiN| mokSa kahA~ se lAve? isa jagata meM bahuta bar3ha jAye, yaha mAnyatA karor3oM araboM meM (hove), isalie utkRSTa hai, bar3A hai - aisA kisane kahA? samajha meM AyA? inakI bahuta mAnyatA hai na ! cIna, aura sarvatra bahuta hai parantu kyA hai ? sAdhAraNa bAta kI hai| yaha sarvajJa paramezvara ne kahA huA jise bodha-jJAna jahA~ ho, use bauddha kahA jAtA hai| AhA...hA... ! dekho! kahA hai yA nahIM inane? buddha so jiNu use jina kahate haiM, aise AtmA ko jina kahate haiN| vaise to jina nAma dharAnevAle bahuta nikale, use Isaru kahate haiM, use Izvara kahate haiN| pUrNa zaktivAlA aisA nAma use Izvara kahate haiN| samajha meM AyA? brahmA kahA hai na? phira hai baMbhulo! satya brahmA, kyoMki avinAzI parama aizvarya kA dhArI vahI paramAtmA hai, jo paramakRtakRtya va santoSI hai| sarva prakAra kI icchA se rahita hai| vahI paramAtmA saccA brahmA hai.... hai na? 'baMbhu' kyoMki vaha brahmasvarUpa meM lIna hai| bhagavAna AtmA Ananda-atIndriya AnandasvarUpa meM lIna hai, use brahma kahate haiN| samajha meM AyA? yathArtha dharma kA svarUpa, upAya batalAtA hai, athavA dharma kA kartA hai, isalie brahmA hai| dUsare kahate haiM na Izvara ko kartA.... parantu apane svarUpa kA kartA isalie brhmaa| use 'baMbhu' (kahate haiN|) lo, aise ananta nAma lenA, ananta nAma lenaa| hajAroM nAma lekara bhAvanA karanevAlA bhAvanA kara sakatA hai| nAma lenA vaha to nimitta hai| parantu usakA svarUpa jo AtmA kA hai, usa prakAra lakSya meM lekara dhyAna karane kA nAma vAstava meM dhyAna aura saMvara-nirjarA hai| nAma to vikalpa hai, koI bhI nAma leM, nAma lakSya meM leM to vikalpa hai| samajha meM AyA? phira dRSTAnta diyA hai| jaise nirmala kSIra samudra meM nirmala taraMgeM hI utpanna hotI haiM, vaise zuddhAtmA meM sarva pariNama athavA vartana zuddha hI hotA hai| bhagavAna, Izvara, paramAtmA, brahmA Adi kahA AtmA; usakA pUrNa svarUpa pragaTa hone para svayaM jaba dravya, guNa jaba apane zuddha aura pUrNa haiM, kSIrasAgara se bharA huA kSIra sAgara jaba dUdha se bharA huA hai to usakI taraMgeM bhI dUdha se bharI huI ho sakatI haiM / taraMgeM -
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ 396 gAthA-105 lahareM isI prakAra bhagavAna AtmA dravya-guNa jaba zuddhasvabhAva meM ananta guNa kA rasakandarUpa hai to usakI dazA hone para paryAya bhI ananta zuddha guNa ke pariNamana ke usakI taraMgeM haiN| samajha meM AyA? una ananta guNoM kI paryAya itanI ananta utpanna hotI hai, jaise guNa-dravya haiM, vaisI hI paryAya nirmala zuddha ho, taba use buddha Izvara, brahmA, jina kahA jAtA hai, kaho samajha meM AyA? zuddha hI hotA hai| lo, phira dRSTAnta diyA hai| tthiik| samAdhi zataka meM kahA hai - paramAtmA karmamala rahita nirmala hai, eka akele haiM isase kevala haiM, vahI siddha haiM, vahI sarva anya dravyoM kI va anya AtmAoM kI sattA se nirAlA vivikta haiN| vahI ananta vIryavAna hone se prabhu haiM, vahI sadA avinAzI haiM, parama paramapada meM rahane se parameSThI haiN| yaha saba nAma diye haiN| samAdhizataka meM, hA~! nirmala: kevala: siddho viviktaH prbhurkssyH| parameSThI parAtmeti paramAtmezvaro jinH||6|| bhaktAmara meM kitane hI nAma diye haiN| kaho, samajha meM AyA? vahI utkRSTa hone se paramAtmA haiM, vahI paramAtmA haiM, vahI sarva indrAdi se pUjya Izvara haiM, vahI rAgAdi vijayI jina bhagavAna hai| lo! yaha AtmA eka samaya meM prabhu dravya se dekho to nizcaya hai, paryAya se dekho to vyavahAra hai| to jahA~ paripUrNa paryAya ho gayI, use dekho to pramANa jJAna meM pUrNa dravya guNa aura pUrNa paryAya pramANa hai pUrA / samajha meM AyA? nizcaya meM dravya-guNa pUrNa hai aura paryAya pUrNa nahIM, usakA jJAna karane se usa prakAra kA pramANa hotA hai, parantu pUrNa pramANa to pUrNa paryAya pragaTa ho, taba pramANa hotA hai| aba, 106 / ___ paramAtmadeva apane deha meM bhI hai eva hi lakkhaNa-lakkhiyau jo parU Nikkalu deu| dehaha~ majjhahiM so vasai tAsu vijjai bheu||106|| ina lakSaNa se yukta jo, parama videhI dev| dehavAsI isa jIva meM, aru usameM nahiM bhed||
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 397 anvayArtha - (eka hI lakkhaNa- lakkhiyau jo parU Nikkalu deu ) isa prakAra Upara kahe hue lakSaNoM se lakSita jo paramAtmA niraMjanadeva hai ( dehaha~ majjhahiM so vasai ) tathA jo apane zarIra ke bhItara basanevAlA AtmA hai ( tAsu bheu Na vijjai ) una donoM meM koI bheda nahIM hai / paramAtmadeva apane deha meM bhI hai / AhA... hA...! isa gAthA meM jarA pharka hai / zItalaprasAdajI kI gAthA meM eka hi lakkhaNa - lakkhiyau aisA nahIM caahie| eva hi lakkhaNa- lakkhiyau caahie| 'eka' zabda par3A hai na? yaha 'eka' nahIM cAhie / eva hi lakkhaNa yaha saba kahe na ? AtmA ke lakSaNa saba kahe na ? aisA cAhie / usameM aisA hogA, dekho! 'eva' hai na ? vaha ThIka hai kyoMki jo isa prakAra paMca parameSThI rUpa haiM, brahmA viSNu Adi jisake nAma haiM, usa rUpa se AtmA kA jo svarUpa hai, usa prakAra eva hi lakkhaNa lakkhiyau aisA / isa lakSaNa se lakSita (hove ), use AtmA kahA jAtA hai| samajha meM AyA ? adbhuta bAta, bhAI ! taba dUsare kahate haiN| mahArAja ! Apa to bahuta sameTa sameTa kara tumhAre AtmA kI bAta lAte ho / sabake deva bhI tumhAre meM samAhita kara dete ho / dUsare ke deva bhI tuma AtmA meM samAhita kara dete ho... parantu yaha AtmA aisA hai, usameM samAhita kahA~ karanA ? aisA hI hai / samajha meM AyA? paramAtmadeva apane deha meM bhI hai / eva hi lakkhaNa- lakkhiyau aisA caahie| - eva hi lakkhaNa-lakkhiyau jo parU Nikkalu deu / dehaha~ majjhahiM so vasai tAsu vijjai bheu // 106 // isa prakAra Upara kahe gaye lakSaNoM se lakSita... lo ! yaha pA~ca AcArya na saba kahA na ? parameSThI aura... isa prakAra... phira artha meM ThIka kiyA hai / lakSaNoM se lakSita jo paramAtmA niraMjana deva hai... Upara jo saba nAma diye paMca parameSThI ke (ve aura) ziva, zaMkara, viSNu, rudra, bauddha, jina, Izvara, aura brahmA ye saba lakSaNa jo kahe, ve bhagavAna
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 106 pUrNAnanda kA nAtha ananta guNa kA piNDa, usakA bhAna karake pariNati nirmala Adi huI; isalie vaha paramAtmA niraMjana deva hai / use paramAtmA niraMjanadeva kahA jAtA hai| 398 yaha apane zarIra ke andara basanevAlA AtmA hai..... yaha saba paramAtmA kA jo svarUpa kahA, vaha tere deha ke bhItara - tere garbha meM par3A hai| samajha meM AyA ? mAtA ke garbha meM lar3akA ho to use manuSya janme / andara meM bandara ho aura manuSya janme ? samajha meM AyA ? bandarI ke peTa bandara hai to bandara ho to bandara janmeM / aise hI bhagavAna ke garbha meM ananta paramAtmA aise par3e haiM, rahate haiM / AhA... hA... ! samajha meM AyA ? T kahate haiM ki jo apane zarIra ke andara basanevAlA AtmA hai / isa deha - devAlaya meM prabhu virAjamAna haiN| use yahA~ paramAtmA (Adi) sabhI vizeSaNa use kahe gaye haiN| vaha andara vasturUpa se virAjamAna hai| paryAyadRSTi meM bhale pharka ho ( parantu) vasturUpa se to aisA kA aisA paramAtmA virAjamAna hai| samajha meM AyA ? AhA... hA...! yaha bhagavAna to aisA kahate haiM ki mere prati bhI lakSya chor3a aura terA lakSya kara to tU bhagavAna hogaa| mu~ha ke sAmane grAsa bhagavAna ko nahIM rucatA, (bAkI) sabako rucatA hai| mu~ha meM pahalA grAsa lekara phira khilAte haiM yA nhiiN| pitA aura putra sAtha jImate hoM to pahalA khAye aura phira lar3ake ko grAsa de, eka thAlI meM khAte hoM to, phira vaha svayaM cabAtA jAye aura thor3A use de / vItarAga kahate haiM ki parantu yaha nahIM, yahA~ to mu~ha meM grAsa kI hI na hai / (hamArI) bhakti karo to tumhArA kalyANa hogaa| bhagavAna inakAra karate haiM / AhA....hA... ! (kyoMki) hama tujhase paradravya haiM na prabhu! mere prati lakSya jAne se tujhe rAga hogaa| isalie hama aisA kahate haiM paramAtmA kI vANI meM aisA AtA hai ki tU tere svabhAva ke Azraya meM jA to paramAtmA hogaa| samajha meM AyA? vaha deha meM basA huA hai, 'deha ke madhya meM' bhASA prayoga kI hai, hA~ ! phira, apane zarIra ke andara vasai, tAsu Na vijjai bheu una donoM meM koI bheda na jaan| aise jo paramAtmA kahe, jitane guNa utane nAma (kahe) ve saba tujhameM haiM, tU bheda na jaan| AhA... hA... ! samajha meM AyA ? vizeSa kaheMge........ (mumukSu pramANa vacana gurudeva !) -
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIra saMvata 2492, zrAvaNa zukla 10, gAthA 106 se 108 budhavAra, dinAGka 27-07-1966 pravacana naM.45 yaha yogasAra zAstra hai| 106 gAthA calatI hai| paramAtmA kA svarUpa bahuta varNana kiyA na? jina, zaMkara, Izvara, brahmA, viSNu, ityAdi bahuta; aura pA~ca parameSThI kA svarUpa varNana kiyaa| usameM yaha kahA ki isa prakAra Upara kahe hue lakSaNoM se lakSita jo paramAtmA niraMjanadeva hai.... eva hi lakkhaNa-lakkhiyau paramAtmA, jisakA yahA~ varNana kiyA, pA~ca parameSThI athavA brahmA Adi - ye saba paramAtmA ke svarUpa ke lakSaNavAle haiN| tathA jo apane zarIra ke andara basanevAlA AtmA hai, ina donoM meM koI bheda nahIM hai| 'dehaha~ majjhahiM so vasai, tAsuNa vijai bheu' vyavahAra se paryAya meM, rAga meM, nimitta ke saMyoga meM bheda hone para bhI, AtmA meM karma ke nimitta ke sambandha meM vicitratA-vividhatA avasthA meM hone para bhI, usa dRSTi ko banda rakhakara, usa lakSya ko bandha rakhakara, vaha hai avazya, usakA jJAna rkhnaa| samajha meM AyA? bhagavAna AtmA kI vartamAna dazA meM karma ke nimitta ke vaza aneka prakAra kI vividhatA aura vicitratA dazAe~ ekendriya se lekara paMcendriya taka ke bahuta prakAra (par3ane para bhI) usa lakSya ko usa dRSTi ko lakSya meM rakhane para bhI, use bhUlakara eka AtmA paramAtmasvarUpa hU~, vastudRSTi dravyasvabhAva asalI caitanyabimba AtmA, vaha paramAtmA hai - aisA sAdhakajIva ko dharmAtmA ko AtmA kI nizcayadRSTi krnaa| samajha meM AyA? bhagavAna paramAtmA meM aura mujha meM kucha bheda nahIM hai; bheda hai, vaha vyavahAranaya ke viSaya meM jAtA hai| samajha meM AyA? vastusvarUpa se cidghana Anandakanda AtmA ko ekarUpa dRSTi se dekhane se vaha bheda paramAtmA aura isameM dikhatA hai, vaha vyavahAra se hai; vastu kI dRSTi se bheda hai nhiiN| isa prakAra AtmA ko dekhnaa| phira anta meM hai, dekho!
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 106 samabhAva hI mokSa kA upAya hai| yaha bhAva (samabhAva ) lAne ke lie sAdhaka ko vyavahAradRSTi se bheda hai... usane svayaM aisA DAlA hai| aisA jAnane para bhI, aisA dhAraNA meM rakhane para bhI isa dRSTi kA vicAra banda karake, nizcayadRSTi se apane AtmA ko aura sarva saMsArI AtmAoM ko dekhanA caahie| apane AtmA ko jisa prakAra vyavahAra ke bheda gauNa karake... abhAva karake nahIM, vastu ke svabhAva ko abhedarUpa dekhanA - aise hI dUsare AtmAoM ko bhI isa prakAra dekhanA / yaha AtmA hai, yaha to zuddha Anandaghana hI saba hai - aisI dRSTi karake apane AtmA ko aura sarva saMsArI AtmAoM ko dekhanA caahie| eka samAna zuddha niraMjana nirvikAra pUrNa jJAna - darzana, vIrya aura Anandamaya amUrtika asaMkhyAta pradezI.... yaha asaMkhyAta pradeza to samajhAyA hai| asaMkhya pradeza... asaMkhya pradeza... yaha bhI eka bheda hai parantu vastu aisI hai - aisA jJAna vyavahAra se hone para bhI, antara meM eka jJAnAkAra dekhanA / vastu eka jJAnasvarUpa hI caitanyabimba hai - aisA antaradRSTi se dekhanA, jAnanA, anubhava krnaa| samajha meM AyA ? use hI paramadeva mAnanA.... aisA vizeSa, phira apanI bAta thor3I kI hai| 400 samAdhizataka kI thor3I bAta kI hai| jo koI apane zuddhasvarUpa ke anubhava se chUTakara parabhAvoM meM Atmapane kI buddhi karatA hai ... bhagavAna AtmA jJAtA-dRSTA zuddha brahma Anandakanda hai - aisI dRSTi chor3akara, vartamAna alpajJa paryAya meM aura puNya-pApa ke pariNAma meM Atmabuddhi karatA hai, vaha svarUpa se bhraSTa hotA hai| samajha meM AyA ? apane meM kaSAya jAgRta karatA hai.... aisI buddhi karane meM kaSAya kI utpatti karatA hai / mithyAtva, moha kaSAya arthAt mithyAtva kaSAya hai / apanA svabhAva zuddha caitanyadhAma hai, use bhUlakara akele vyavahAra ke pakSa meM apane AtmA ko sthApita karatA hai, use mithyAtvarUpI kaSAya kA bhAga laga jAtA hai, use mithyAtva utpanna hotA hai| samajha meM AyA ? mUrkha bahirAtmA isa dRzyavAna jagata ke prANiyoM ko tIna liMgarUpa - strI, puruSa, napuMsaka dekhatA hai.... mumukSu - asaMkhya pradeza to svabhAva hai| uttara vaha bhI eka kahA, svabhAva hai parantu asaMkhya pradeza - aisA lakSya na karanA, jJAna karanA / 1
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ 401 yogasAra pravacana (bhAga-2) mumukSu - svabhAva se to asaMkhya pradezI hai| uttara - hai to shii| dravyadRSTi se dekhanA, aisaa| asaMkhya pradezI to hai parantu use jJAna meM rakhanA; abheda meM yaha asaMkhya pradezI hai - aisA nhiiN| vikalpa nahIM, bheda hai na! antara abheda meM nahIM, yaha pahale kahA thaa| asaMkhya pradeza bhale inhoMne likhA hai parantu vAstava meM to eka pradezI hI ginane meM AyA hai, lo! AtA hai na? paMcAstikAya! paMcAstikAya meM aisA liyA hai| eka pradezI arthAt ekarUpa, aisaa| aisA liyA hai| asaMkhyapradeza haiM avazya, hA~! yaha vastu hai| nizcaya se aisI hai parantu asaMkhya pradeza kA khyAla chor3akara, eka pradezI - eka svarUpa - aisA paMcAstikAya meM liyA hai| eka pradezI... eka pradezI arthAt ekarUpa, basa! aisA liyA hai| asaMkhya pradeza khyAla meM Ave to vikalpa uThate haiM, bheda rahatA hai| samajhe ? hai na kahIM asaMkhya pradeza kA? kahA~ hai ? ___ paMcAstikAya dekho, hai| pahalI lAIna hai na? 31 (gAthA) jIva vAstava meM avibhAgI eka dravyapane ke kAraNa lokapramANa eka pradezavAle haiN| haiM na? 'jIvA avibhAgaikadravyatvAlloka-pramANaikapradezAH' eka ora lokapramANa parantu eka pradeza.... vastu abheda, aisaa| paMcAstikAya 31 vIM (gAthA) hai| agurulahugA aNaMtA tehiM aNaMtehiM pariNadA svve| desehiM asaMkhAdA siya logaM svvmaavnnnnaa||31|| 'amRtacandrAcArya' ne TIkA likhI hai| asaMkhya yaha to bheda ho gayA, vyavahAra (huA) vApisa bheda ho gyaa| isalie asaMkhya nahIM - aisA nahIM aura koI yaha kahe ki yaha asaMkhya hai, yaha to vyavahAra hI hai - aisA prazna uThatA hai| bahuta varSa pahale eka bhAI ne prazna kiyA thA, hNsraajbhaaii| abhyAsI the na, amrelii| bahuta varSa hue (saMvat) 1978 ke sAla kI bAta hai, 1978 ve kaheM, AtmA ko asaMkhyapradeza hai nahIM, vaha to vyavahAra hai| kahA, vaha vyavahAra nahIM, vaha asaMkhya pradeza yathArtha hai parantu asaMkhya pradeza kA bheda - vicAra karanA, vaha vyavahAra hai| vastu asaMkhya (pradezI) nahIM hai - aisA nahIM hai| phira to jaise vedAnta kahate haiM - aisA ho jAtA hai| aisA nahIM hai| hai asaMkhyapradezI; eka-eka aMza usake asaMkhya pradeza haiN| loka ke AkAza ke pradeza jitane isake pradeza haiM parantu ina
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 106 asaMkhya para lakSya jAne se bheda rahatA hai; isa kAraNa use eka pradezI samUharUpa se ginakara eka pradeza kahA hai| isase asaMkhya pradeza cale gaye haiM- aisA nahIM hai / 402 (aisA koI kahatA hai ki) yaha asaMkhya kahA, vaha vyavahAra se... vyavahAra se arthAt mithyaa| aisA nahIM hai| samajha meM AyA ? hamAre to yaha carcA bahuta hotI thI / sampradAya meM bahuta (carcA huI hai)| una haMsarAjabhAI ko vAcana bahuta thA, amarelI / saMskRta par3he hue, vAcana (avazya) parantu kucha nahIM / yaha asaMkhya pradezI kahA hai, vaha to kalpanA hai, vaha vyavahAra hai - aisA nahIM hai| asaMkhya pradeza, nizcaya se asaMkhya pradeza haiM parantu asaMkhya ke bheda kA vicAra karanA, vaha vikalpa aura vyavahAra hai, isa apekSA se eka pradezI kahA gayA hai / yaha paMcAstikAya una ne par3hA avazya na ! ve par3hate the / yahA~ hai na, lokapramANa eka pradezI kyA kahA ? lokapramANa, lokapramANa to kaha diyaa| saMskRta pATha hai dekhA na ! avibhAgaikadravyatvAllokapramANaikapradezAH vastu nizcaya se hai / jaise AkAza, ananta pradezI nizcaya se hai; dharmAsti, asaMkhya pradezI nizcaya se hai| yaha zakti meM bhI AtA hai na ? bhAI ! saiMtAlIsa zakti meM AtA hai / niyatapradezatva, niyatapradezatva eka zakti hai| saiMtAlIsa zaktiyoM meM niyatapradezatva zakti hai / yaha asaMkhya pradeza niyatapradezatva hai parantu asaMkhya kA jahA~ lakSya lene jAye vahA~ bheda uThatA hai, isalie use asaMkhya kA bheda lakSya karane se vyavahAra (kahA hai) vastu vyavahAra nahIM, vastu to asaMkhya pradezI vastu hai / AhA... hA.... ! jainadarzana kI vastu aisI hai ki use jisa prakAra kahI hai aura usa prakAra hai| AtmA meM ananta guNa nahIM ? parantu ananta guNa haiM aisA, bheda karane jAye vahA~ vikalpa uThatA hai / eka rUpa vastu hai, isa kAraNa ananta guNa usameM se cale gaye haiM ? dravya eka hai, isalie ananta guNa cale gaye haiM? parantu abheda meM abheda dRSTi se dekhane para bheda dikhAI nahIM detA / abheda - meM bheda nahIM - aisA nahIM parantu abheda meM dekhane se bheda dikhAI nahIM detA kyoMki bheda dekhane jAye, vahA~ vikalpa uThate haiM aura abheda meM nahIM rhtaa| bAta yaha hai| samajha meM AyA ? niyatapradezatva, hai na ? zakti hai, hA~ ! eka kI eka bAta AcAryoM ne to o... ho... ! sat ko bahuta prasiddha kiyA hai, spaSTa kiyA hai| dekho, jo anAdi saMsAra se lekara
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 403 saMkoca-vistAra se lakSita hai aura jo caramazarIra ke parimANa se kiMcit nyUna pariNAma se avasthita hotA hai - aisA lokAkAza ke mApa jitanA mApavAlA Atma avayavapanA.... avayavapanA, saMskRta TIkA meM hai, hA~! avayavapanA jisakA lakSaNa hai - aisI niyatapradezatva zakti (AtmA ke lokaparimANa asaMkhya pradeza niyata hI hai|ve pradeza saMsAra avasthA meM saMkoca-vistAra pAte haiM aura mokSa avasthA meM carama zarIra se kiMcita nyUna parimANa se sthita rahate haiN)| (24) / 'niyata' zabda prayoga kiyA hai, hA~! niyatapradezatva zakti eka hai| AtmA meM niyatapradezatva nAma kA eka guNa hai ki jo niyata asaMkhya pradezI nizcaya se hai parantu asaMkhya pradeza aise haiM - aisA bheda karane jAye vahA~ vikalpa uThate haiM, isalie use gauNa kara denA / vastu calI nahIM gayI, vastu to asaMkhya pradezI hI hai| yahA~ 'niyatapradeza' (zabda) prayoga kiyA hai| niyatapradezatva zakti - aisA zabda prayoga kiyA hai| saiMtAlIsa zakti meM hai| kaho, isameM samajha meM AyA? jaina ko dUsare anya ke sAtha milAne ko kitane hI gar3abar3a karate haiN| yaha to asaMkhya pradeza kahe haiM, vaha vyavahAra se kahe haiN| samajhe na? aisA nahIM hai| asaMkhya pradeza nizcaya se hai parantu unakA - asaMkhya pradezoM kA lakSya karane jAye, vahA~ vyavahAra-vikalpa uThatA hai, isa apekSA se asaMkhya kA lakSya nahIM karanA, eka kA krnaa| isase eka kA lakSya karane se asaMkhya nahIM haiM, vyavahAra se kahe the isalie, abhUtArtha naya se kahe the - aisA nahIM hai| adbhuta bAta, bhAI! samajha meM AyA? sUkSma bahuta isameM, choTUbhAI! bahuta sUkSma, bhAI! yaha dayA pAlanA, I..... vIyA micchAmidukkaDama karanA, vaha yaha bAta nahIM hai| AhA...hA...! ___ asaMkhya pradeza meM ananta guNa vyApaka haiM - aise eka-eka pradeza meM ananta... ananta... ananta... aise biche hue haiN| tirache... tirache... tiryaka pracaya aise asaMkhya prdesh| aura 99 veM meM liyA hai na? bhAI! 99 veM gAthA, pravacanasAra... batAnA hai to usa paryAya ko, parantu vahA~ dRSTAnta diyA hai - eka pradeza meM dUsare pradeza kA abhAva hai| eka dUsare pradeza meM tIsare pradeza kA abhAva hai| vyatireka / isa prakAra asaMkhya pradeza haiN| 99 vIM gAthA, jJeya adhikaar| AtmA kA jJeyapanA kitanA hai - aisA siddha karanA hai| samajha meM AyA? parantu
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 106 aise asaMkhya yaha saMkhyA jahA~ lakSya meM lene jAye, usameM vikalpa uThate haiM / AhA... hA...! bhIkhU bhAI ! yaha sUkSma bAta hai| isa dukAna meM pUre dina dhandhA ... dhandhA... dhandhA usameM kaThinatA se kisI dina sune usameM - aisA Ave, usameM aisA sUkSma Ave / kahate haiM, hama muzkila se Aye vahA~ se dukAna chor3akara.... parantu samajhane kA yaha hai| kucha samajha meM AyA ? 404 (yahA~ para) samAdhizataka meM (kahate haiM) bhagavAna ! jJAnI isa jagata kA nizcaya se eka samAna zabdarahita vaha nizcaya jJAtA hai| liMga - viMga nahIM / yaha strIliMga, puruSaliMga aura napuMsaka, bhAvabheda aura bhAvabheda meM antara yaha bhI nahIM / vaha to paryAya hai, vasturUpa se ekAkAra bhagavAna AtmA jJAtA-dRSTA paramasvabhAvasvarUpa eka hai - aisI dRSTi karane se samyagdarzana, jJAna aura cAritra pragaTa hotA hai| samajha meM AyA ? bheda ko lakSya meM rakhanA, bhUla na jaanaa| bhUla arthAt vaha nahIM hai - aisA nahIM hai parantu vyavahAra kA abhAva karake nizcaya karanA - aisA nahIM / vyavahAra ko gauNa karake nizcaya karanA - aisI vastu hai / abhAva kare to vaha vastu nahIM - aisA huA / AhA... hA...! vItarAga zAsana aisA hai / bhAI ! 106 (gAthA pUrI huii| lo ! AtmA kA darzana hI siddha hone kA upAya hai je siddhA je sijjhihihiM je sihi jiNa- uttu / appA - daMsaNa te vi phuDu ehau jANi NibhaMtu // 107 // siddha huye aru hoMge, haiM aba bhI bhagavanta / Atama darzana se hi yaha, jAno hoya niHshngk|| anvayArtha - ( jiNa uttu ) zrI jinendra ne kahA hai (je siddhA) jo siddha ho cuke haiM ( je sijjhihihiM ) jo siddha hoMge (je sijjhahi ) jo siddha ho rahe haiM (te vi phuDu appA daMsaNa) ve saba pragaTapane AtmA ke darzana se haiM (ehau NibhaMtu jANi ) isa bAta ko sandeha rahita jAno /
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 405 107 / AtmA kA darzana hI siddha hone kA upAya hai| lo, isameM se thor3A artha cAhie ho to, isameM thor3A artha hai, thor3A zabdArtha hai / yaha paramAtmaprakAza kA hai, dUsarA alaga kiyA hai| je siddhA je sijjhihihiM je sihi jiNa - uttu / appA - daMsaNa te vi phuDu ehau jANi NibhaMtu // 107 // o...ho...ho... ! zrI jinendra ne kahA hai.... dekho ! bhagavAna yogIndradeva AcArya bhI bhagavAna ko bIca meM lAte haiM / bhAI ! paramAtmA to aisA kahate haiM / jinendradeva vItarAga paramezvara, jinheM pUrNa IzvaratA paryAya meM pragaTa ho gayI hai - aise jinendra prabhu aisA uttu aisA uttu - aisA kahate haiM / jo siddha ho gaye haiM.... abhI jitane siddha ananta hue aura jo siddha hoMge.... bhaviSya meM siddha hoNge| dekho! tIna kAla le liye aura jo siddha ho rahe haiM... mahAvidehakSetra meM vartamAna meM siddha ho rahe haiN| samajha meM AyA ? mahAvidehakSetra meM chaha mahIne aura ATha samaya mukti kahIM banda nahIM ho gayI hai / bharata aura airAvata meM nahIM hai to vahA~ chaha mahIne aura ATha samaya meM chaha sau ATha (jIva) mukti ko prApta karate haiM / koI ananta siddha hue, jo ananta siddha hoMge, isase anantagune hue, aisA hone para bhI vastu to itanI kI itanI eka zarIra ke anantaveM bhAga meM... samajha meM AyA ? ve sarva pragaTa rUpa se... yaha / te vi phuDu phuDu - pragaTarUpa se AtmA ke darzana se hai| AtmA darzana se mukti prApta hue haiM / ananta siddha hue, ve bhagavAna AtmA kA anubhava karake prApta hue haiN| Atmadarzana / bhedadarzana, vyavahAra darzana - aisA nahIM / Atmadarzana, eka samaya meM pUrNa prabhu, vaha ananta guNa kA dhAma eka rUpa, usakA darzana karake arthAt anubhava karake; jo ananta siddha hue, ve anubhava se hue; ananta siddha hoMge, ve anubhava se hoMge; abhI siddha hote haiM, ve anubhava se siddha hote haiM / samajha meM AyA ? tIna kAla lakSya meM le liye| oho...ho... ! tInoM kAla meM eka hI mArga hai - aisA kahate haiM / mumukSu - jJAna, cAritra kahA~ gaye ? uttara - ve isameM - darzana meM A gye| AtmA pUrNAnanda prabhu kA darzana huA, vahA~ jJAna bhI samyak huA, pratIti samyak huI aura svarUpAcaraNa kI sthiratA zuru ho gayI /
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ 406 gAthA-107 cauthe guNasthAna se anubhava zuru ho jAtA hai| AhA...hA... ! yaha saba bAteM paNDitajI ko saba patA hai| vahA~ se alaga par3akara nikale haiM na! bahina bhI eka bAra nahIM kahatI thIM? aisA kucha kahatI thiiN| maiMne kahA, unase alaga kyoM par3e? eka bAra tuma aisA bolate the, eka ora ve nikala gye| ratanacandajI sAtha meM rahate the na? tama yahA~bole the. rAstA alaga ho gyaa| sAtha rahate the... mArga to bApU! yaha hai vahI hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? cauthe guNasthAna se,.... svayaM Age kaheMge, hA~! dekho! yahA~ hai / svayaM kheNge| mumukSu-........... uttara - dravyadRSTi se aisA bheda bhI nahIM, yaha Ananda hai - aisA bheda bhI nhiiN| dRSTi kA viSaya aisA dravya meM nahIM / jJAna ke akhaNDa meM bhI nahIM, jJAna ke jJeya ke akhaNDa meM bhI bheda nahIM aura darzana kI dravyadRSTi meM bheda nhiiN| yaha Ananda, yaha to samajhAnA hai, varanA Anandamaya hai; eka bhinna guNa se dekhanA vaha vyavahAra hai| yaha to samajhAne kI vidhi hai ki eka jJAyaka hai| ananta guNa A jAte haiN| pravacanasAra meM AyA hai, nahIM? eka asAdhAraNa jJAnaguNa ko kAraNarUpa se grahaNa karake... aisA AyA hai| pravacanasAra / kaise siddha hotA hai ? antima adhikAra / eka asAdhAraNa jJAnasvabhAva ko kAraNarUpa grahaNa karake jo kAryarUpa dazA ko prApta hue haiN| aisA pravacanasAra hai| zAstra meM to saba bAta (AyI hai)| likhA hai jJAna ! samajha meM AyA? kitane meM hai ? e...I... ! thor3A likha rakhanA cAhie, mu~ha ke aage| apane yaha bAta ho gayI hai| ___eka asAdhAraNa jJAna ko grahaNa karake.... ikkIsa gAthA - indriyoM ke avalambana se avagraha-IhA-avAya pUrvaka krama se kevalI bhagavAna nahIM jAnate, (kintu) svayameva samasta AvaraNa ke kSaya ke kSaNa hI, anAdi ananta, ahetuka aura asAdhAraNa jJAnasvabhAva ko hI kAraNarUpa grahaNa karane se... yaha saMskRta TIkA hai, hA~! anAdi ananta (arthAt) bheda nhiiN| ahetuka - koI hetu nahIM, asAdhAraNa (arthAt) dUsarA guNa nahIM / isa jJAnasvabhAva ko hI kAraNarUpa grahaNa karane se tatkAla hI pragaTa honevAle kevalajJAnopayogarUpa hokara pariNamita hote haiM;.. jJAna se huA parantu isase yaha jJAna aisA bhI nhiiN| yaha bheda ho gyaa| samajhAne ke (lie aisA kahA) / jJAna paramabhAva
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 2 ) hai na! yaha jJAyaka hai, aisA hone se asAdhAraNa, jo dUsarA nahIM - aisA guNa... aise asAdhAraNa guNa ko ahetuka ko, anAdi - ananta ko kAraNarUpa grahaNa karake arthAt vikalpa Adi ke vyavahAra ko kAraNa (rUpa) grahaNa karake kevalajJAna hotA hai - aisA nahIM hai / yaha andara asAdhAraNa jJAna AnandasvarUpa ekarUpa ko kAraNarUpa grahaNa karake Upara... arthAt paryAya meM kevalajJAnarUpa hokara pariNamita ho jAtA hai| dekho! hai na? pragaTa honevAle kevalajJAnopayogarUpa hokara pariNamita hote haiM; isalie unake samasta dravya, kSetra, kAla aura bhAva kA akramika grahaNa hone se samakSa saMvedana kI (pratyakSa jJAna kI ) AlambanabhUta samasta dravya - paryAyeM pratyakSa hI haiM / bhagavAna ko pratyakSa hai - aisA terA svabhAva hai, bhAI ! zakti kA aisA svabhAva hai aura vyakta hone meM vaha use kAraNarUpa grahaNa karake Upara paryAya meM, jo Upara alpajJa Adi hai, use (jJAnasvabhAva ko ) kAraNarUpa grahaNa karake ekAkAra hone se paryAya meM kevalajJAna ke upayogarUpa pariNamita ho jAtA hai / AhA... hA...! sUkSma bahuta isameM... bhAI ! vaha to arUpI hai na! arUpI ke lakSaNa arUpI, usakA svabhAva arUpI, usakA kArya arUpI, kAraNa arUpI, usake guNa arUpI / samajha meM AyA ? 407 kahate haiM, isa bAta ko sandeharahita jAno / NibhatuM bhagavAna AtmA ke darzana se hI mukti ko prApta hue| AtmA ke darzana se hI mukti ko prApta hoMge, AtmA ke darzana se muktiko vartamAna meM mahAvidehakSetra meM (pAte haiM) / yaha muni likhate haiM, taba paMcama kAla ke haiM na yahA~ ? yahA~ kahA~ kevala (jJAna) hai ? samajha meM AyA ? samajhe ? mokSa kA upAya kevalamAtra apane hI AtmA kA anubhava hai| lo, darzana kA artha anubhava hai| mUla anubhava hI kahanA hai / mokSa AtmA kA pUrNa svabhAva hai| mokSa AtmA kA pUrNa svabhAva hai| mokSamArga usI svabhAva kI zraddhA aura jJAna dvArA anubhava hai| kyA (kahA) ? mokSa AtmA kA pUrNa svabhAva aura mokSamArga usI svabhAva kI..... svabhAva kI zraddhA, jJAna dvArA anubhava, vaha mArga hai / usa svabhAva kA, pUrNa svabhAva kI zraddhA, jJAna aura zAnti arthAt cAritra dvArA anubhava (honA), vaha anubhava mokSa kA mArga hai| anubhava mokSamArga....
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ 408 gAthA-107 anubhava ratna cintAmaNi, anubhava hai rasakUpa; anubhava mAraga mokSa kA, anubhava moksssvruup| paryAya mokSasvarUpa kho| vastu mokSasvarUpa, trikAla mokSasvarUpI hai, mukta hI hai| parama svabhAvabhAva pariNAmI muktasvarUpa hai| use bandha kaisA aura use AvaraNa kaisA? aise muktasvabhAva kI zaraNa lekara jo antara anubhavadazA pragaTa hotI hai, vaha anubhava - mArga paryAya hai| vaha paryAya, mokSa kA mArga hai| samajha meM AyA? apanA hI AtmA sAdhya hai, apanA hI AtmA sAdhaka hai| upAdAnakAraNa hI kAryarUpa ho jAtA hai| zuddha upAdAnasvabhAva svayaM hI pariNamita hokara pUrNAnanda kI prAptirUpI kArya ko pA jAtA hai| bhale bIca meM saMhanana yA kucha bhI ho| samajha meM AyA? vajranArAcasaMhanana aura manuSyapanA, vaha kahIM kevalajJAna prApta karane ke kAma meM nahIM aataa| svayaM hI zuddha bhagavAna AtmA pUrNa zuddhasvabhAva, vaha antara meM ekAkAra hokara pariNamatA-pariNamatA pUrNa kAryarUpa pariNamita ho jAtA hai| upAdAnakAraNa, kAryarUpa pariNama jAtA hai| samajha meM AyA? sone kA dRSTAnta diyA hai| svarNa svayaM hI dhIre-dhIre zuddha hotA hai| svayaM hI.. paMcAstikAya meM dRSTAnta hai na! bhAI! agni kA nimitta kahA hai, bAda meM khaa| svarNa svayaM hI apane kAraNa se, upAdAna se zuddha hotA, hotA solahavAna ho jAtA hai; dUsarA to nimitta se khaa| padArtha svarNa-sonA svayaM bhI apanI zuddhatA se pariNamatA... pariNamatA... pariNamatA... pariNamatA.... pariNamatA solahavAna ho jAtA hai| solahavAna kahate haiM ? solhvaan| agni to nimitta hai| samajha meM AyA? sonA svayaM se hI kundana (zuddha svarNa) ho jAtA hai| isa dazA ko AtmA kA darzana athavA AtmA kA sAkSAtkAra kahate haiN| lo! bhagavAna AtmA jJAna meM jJeyarUpa bhI abheda AyA, zraddhA meM bhI dravya arthAt abheda aayaa| usameM sthira honA vaha anubhava huA, pryaay| anubhava, dravya-guNa kA nahIM ho sakatA, anubhava, paryAya kA hotA hai kyoMki jJAna sabakA hotA hai| tIna kAla-tIna loka kA (hotA hai) parantu anubhava to eka samaya kI paryAya kA (usakA) hI vedana hotA
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 409 hai| yaha vedana jo AtmA kA anubhava, vahI mokSa kA mArga hai| o...ho... ho...! vyavahAravAloM ko bahuta kaThina par3atA hai| vyavahAra hai, bhAI! aisA kahA na? hai, parantu usakA lakSya chor3akara, usakA Azraya chor3akara, yahA~ bhagavAna pUrNAnanda prabhu kA Azraya kara, tabhI anubhava kI zuruAta hotI hai, tabhI mokSamArga kI zuruAta hotI hai| samajha meM AyA? AtmA kA darzana athavA AtmAnubhava bhI eka sIdhI sar3aka hai, jo mokSa ke siddhamahala taka gayI hai| bhaI ! yaha sar3aka kahA~ jAyegI? yaha sar3aka hai na kahA~ jAyegI? jAo, talahaTI tk| pAlItANA kI talahaTI taka jaayegii| yaha sar3aka jAtI hai na ! yaha sImeNTa kaMkarITa kI kahA~ jAyegI? jAo sIdhI talahaTI tk| jahA~ zatrujaya hai, usakI talahaTI taka jAtI hai| aise AtmA kA darzana athavA AtmAnubhava hI eka sIdhI sar3aka hai, jo mokSa ke siddhamahala taka gayI hai| mokSarUpI prAsAda - mahala taka yaha sar3aka gayI hai| samajha meM AyA? bhagavAna vahA~ mahAvideha meM virAjamAna haiN| aise virAjate haiM aisA kahA na? aise virAjate haiN| isa prakAra siddhapane kI paryAya kI sIdhI sar3aka, vaha AtmAnubhava kA jo antara anubhava, zraddhA-jJAna aura zAnti se karanA, vaha sIdhI sar3aka mokSa ke mahala taka jAtI hai| pUrNa kArya taka calI jAtI hai| pUrNa kArya taka vaha kAraNa calA jAtA hai| samajha meM AyA? samajha meM AtA hai yA nahIM isameM ? naTUbhAI ! bahuta sUkSma parantu ismeN| mumukSu - sar3aka kI bAta samajha meM AtI hai ? uttara - yaha sar3aka kI bAta hai ? yaha to dRSTAnta diyA, yaha to dRSTAnta / siddhAnta siddha karane ke lie dRSTAnta hai, yA dRSTAnta siddha karane ke lie dRSTAnta hai ? bhagavAna AtmA zuddhasvabhAva paramAnanda kI mUrti kA anusaraNa karake honA - anubhava - use anusaraNa karake honA; rAga aura nimitta kA anusaraNa chor3akara pUrNAnanda svabhAva kA anusaraNa karake honA - aisA jo paryAya meM Ananda aura zAnti kA anubhava, usameM samyagdarzana-jJAna-cAritra tInoM hI A gye| yaha sIdhI sar3aka siddha pada kI paryAya ke mahala taka pahu~ca jAtI hai| dUsarI koI galI nahIM hai| aisA likhA hai| ai... I...! koI kahe, yaha kahA~ jAye? yaha sIdhI galI hai, dUsarA koI bIca meM (AtA hai)? to kahate haiM
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 107 410 bIca meM koI nhiiN| ulaTA-sIdhA rAstA nahIM, sIdhI sar3aka hai| kucha nahIM, sIdhI sar3aka hai / hameM to bahuta rAstA pUchanA par3atA na ? jaba bAhara nikalate taba / aThAraha hajAra mIla ghUme the na jaba ? taba bahuta pUchanA par3atA thA (saMvat) 2020 kI sAla meM mohanabhAI pUche - yaha sar3aka kahA~ gayI ? sIdhI (jAtI hai)| bIca meM (kucha) AyegA ? nahIM, sIdhI (jAtI hai) / Age jAne para do mIla dUra eka mArga isa ora se nikalegA, use chor3a denA - aisA kahe / bAkI sIdhI calI jaaegii| tuma the yA nahIM, kitanI hI bAra ? ye bhI usameM the / kaho, samajha meM AyA ? T jisa para calakara vahA~ pahu~cA jA sakatA hai, siddhapada na to kisI kI bhakti se mila sakatA hai..... yaha paramAtmA sAkSAt virAjamAna hai, unakI bhakti se kahIM mukti nahIM hai| bIca meM yaha zubhabhAva Aye binA rahatA nahIM / vItarAga nahIM huA, taba taka pUrNAnanda ke Azraya kI pariNati hone para bhI... aisA bhakti kA zubhabhAva AtA hai parantu vaha sar3aka nahIM hai| vaha bIca meM aisA bhAva azubha se bacane ke lie... aisA kahA jAtA hai| vAstava meM to usa kAla meM vaha zubha (bhAva) Aye binA nahIM rahatA / vastusthiti aisI hai / samajha meM AyA ? lo ! bhagavAna... siddhapada na to kisI kI bhakti se mila sakatA hai yA na bAhya tapa, japa, aura cAritra se mila sakatA hai| bAhara kA tapa upavAsa Adi yA japa bhagavAna... bhagavAna... (karanA) yA vyavahAra paMca mahAvrata ke pariNAma Adi, unase mukti nahIM mila sakatI hai| vaha to kevala apane hI AtmA ke yathArtha anubhava se prApta ho sakatI hai| ThIka likhA hai| samajha meM AyA ? phira vaha dravya guNoM kA samudAya hai - aisA likhA hai / dravya hai vaha guNa kA samudAya hai| guNoM meM jo pariNamana hotA hai, guNoM meM jo pariNamana hotA hai, use hI paryAya kahate haiN| samajha meM AyA ? 15 vIM gAthA meM nahIM AyA ? apane paNDitajI the taba / jyeSTha mahInA ... paMcAstikAya ! bhAvasya Natthi NAso Natthi abhAvasya ceva uppaado| guja bhAvA uppAdavae pakuvvaMti // 15 // yaha carcA apane jyeSTha mahIne meM bahuta calI thI / 2013 kI sAla, jyeSTha mahInA / - -
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 411 paNDitajI dasa dina Aye the na? guNapajjayesu bhAvA pratyeka dravya apane guNa ke paryAya meM 'uppAdavae bhAvA pakuvvaMti' 'uppAdavae bhAvA pakuvvaMti' dravya usake utpAdavyaya ko karatA hai| 15vIM gAthA hai| samajha meM AyA? lo! (phira) ananta guNa kA sAgara hai - aisA leNge| mumukSu - utpAda-vyaya-dhruva to dhruva pariNamanazIla hai| uttara - nahIM, nhiiN| dhruva pariNamanazIla nhiiN| parama pAriNAmikabhAva to ekarUpa sadRza hai| mumukSu - paramapAriNAmikabhAva hai, usakA pariNamana to kevalajJAnarUpa bhI hotA hai aura matizrutajJAnarUpa bhI hotA hai| uttara - vaha bhI hotA hai| mati zruta bhI hotA hai, pahale mati zruta Adi hotA hai, phira kevalajJAna hotA hai| usakA hI pariNamana paryAyadRSTi se| dravyadRSTi se vaha aisA kA aisA hI hai| dravya se to parama pAriNAmika aisA kA aisA hai| paryAyadRSTi se dekho, paryAyadRSTi se dekho to usa dhruva kA yaha utpAda-vyaya kA pariNamana, vaha usakA hai| vaha paryAyadRSTi se dekho to.... dravyadRSTi se dekho to aisA kA aisA hai| vaha pariNamatA nahIM hai - dravya pariNamatA nahIM hai, dravya kUTastha hai| paryAya pariNamatI hai dravya to kUTastha hai, apariNamana hai| dravyasvabhAva (isalie to) sadRza zabda liyA hai na? usakA artha bhI sadRza liyA hai| aisA kA aisaa| mumukSu - ...... uttara - vaha kUTastha dRSTi meM AyA... pariNamanazIla paryAya meM lakSya meM AtA hai| lakSya meM paryAya meM AtA hai parantu lakSya meM jo cIja AtI hai, vaha apariNamanazIla hai, vastu - dravya apariNamanazIla hai parantu lakSya meM AtA hai anityaparyAya se... anitya pariNamana paryAya se lakSya meM AtA hai| vaha dhruva se lakSya meM nahIM AtA, paryAya meM lakSya se AtA hai parantu lakSya meM kyA (AyA)? dhruva, kUTastha hai| mumukSu - pAriNAmikabhAva meM bhI paryAya hai ? uttara - guNa hai, paryAya nahIM / guNarUpa trikAla ekruup| paryAya to jo utpanna huI
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 107 412 vaha, vaha to paryAyadRSTi / guNasvarUpa hI hai, vaha to guNavAna, vAlA (aisA) bheda bhI nahIM hai, guNasvarUpa hI hai / yahA~ to yaha cIja hai, yaha ekarUpa dhruva, ekarUpa dhruva / vAstava meM to nizcaya kA svarUpa hI dhruva hai / yaha to paryAya hai, utpAda-vyaya yaha saba vyavahAra kA viSaya hai, parantu hai| dUsare prakAra yadi kaheM to yaha pAriNAmika hai, usakI hI yaha paryAya hai parantu yaha vyavahAranaya kI apekSA se / pAriNAmikasvabhAva hai, vaha to nizcaya se ekarUpa trikAla, ekarUpa trikAla, kama nahIM, vizeSa nahIM, pariNamana nahIM, bheda nahIM, parantu jo lakSya karanevAlA hai, vaha paryAya hai| paryAya se lakSya hotA hai / karanA kisakA ? usa dravya kA / kare kauna ? paryAya / dhruva to lakSya karatA nahIM, dhruva to ekarUpa hai| paryAya kA jo anubhava hai, vaha 'yaha dravya sAmAnya hai' aisA nirNaya karatA hai| samajha meM AyA ? = AtmA pUrNa jJAna, darzana, sukha, vIrya, samyaktva, cAritra Adi zuddha guNoM kA sAgara hai| lo ! vizeSa liyA hai| cauthe avirata samyaktva guNasthAna meM AtmA kA anubhava zuru ho jAtA hai / isa ora hai, bhAI ! vaha dUja ke candramA samAna ... yaha paramAtmaprakAza meM DAlA hai bhAI ne - daulatarAmajI ne| paramAtmaprakAza meM hai / jaise dUja kA candramA hotA hai, utanA anubhava cauthe se thor3A (zuru ) ho jAtA hai, vaha bar3hate-bar3hate pUrNatA ko prApta ho jAtA hai / yaha saba paryAyeM haiM, dhruva to aisA kA aisA hai, vaha hai / usameM kahIM kama jyAdA hotA hai - aisA hai nahIM / kevalajJAna ho to vahA~ paryAya zakti kama hai aura matijJAna huA anantaveM bhAga meM to vahA~ zakti adhika hai - aisA kucha hai nahIM / vaha to ekarUpa trikAla ekarUpa hai| usa dina bhAI ne kahA, nahIM? usameM apane nahIM, labdhitraya meM / akalaMkadeva ! guNa kA lakSaNa sadRzatA / vaha vastukAya ekarUpa sadRza... sadRza... sadRza... sadRza... sadRza... utpAda-vyaya haiM, vaha visadRza hai| sadRza se ulTA dUsarA visadRza arthAt bhAva-abhAva, bhAva-abhAva, utpAda vaha bhAva, vyaya vaha abhAva / bhAva -abhAva / vaha bhAva-bhAva ekarUpa sadRzabhAva, ekarUpa sadRzabhAva, yaha visadRzabhAva / visadRza, vaha vyavahAranaya kA viSaya, sadRza vaha nizcayanaya kA viSaya / donoM eka sAtha kaho to pramANa kA viSaya ho gyaa| samajha
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 413 meM AyA? vastu hI aisI hai, vahA~ usameM kI kisane hai ? vastu hI aisI anAdi kI cIja hai| samajha meM AyA? candramA ke samAna hai| lo! yaha usI AtmAnubhava ke satata abhyAsa se pA~caveM guNasthAna ke yogya.... Age bar3ha jAtA hai - aisA kahate haiN| AtmAnubhava ko hI dharmadhyAna kahate haiN| dharmadhyAna koI dUsarI cIja nahIM hai| AtmAnubhava, vaha dharmadhyAna hai| dharma arthAt trikAlI svabhAva, usakA dhyAna - ekAgratA (honA), vaha to AtmA kA anubhava, dharma, vaha dharmadhyAna hai| dUsare kahate haiM, zubhayoga, dharmadhyAna hai / are... ! bhagavAna ! adbhuta baat| __eka bAra nahIM kahA thA? bhadra, paNDitajI! paNDitajI ko patA hai| (eka vyakti kahatA thA) samyaktvI ko dharmadhyAna nahIM hai, bhadra dhyAna hai| vaha kahA thA na? parantu bhadra bhale Ave parantu usakA artha kyA? aisA nhiiN| vaha to bhadra arthAt sarala - sIdhA dhyaan| dharmadhyAna ugrarUpa se vaha zukladhyAna hai| yaha abhI ekadama ugra nahIM hai| AhA...hA...! zukladhyAna, aisA likhA hai aura kaSAya mala adhika dUra.... hone se zukladhyAna hotA hai| yaha mokSamArga vartamAna meM bhI.... apane sAra-sAra lete haiM, (bAkI dUsarA) bahuta adhika likhA hai| bhaviSya meM ananta sukha kA kAraNa hai| mokSamArga to vartamAna Ananda hai| Ananda hai, duHkha kaisA? samyagdarzana-jJAna-cAritra jo svabhAva pUrNa hai, usakI dRSTi, usakA jJAna, aura ramaNatA, yaha tInoM AnandamUrti haiN| samyagdarzana, AnandarUpa hai; jJAna, AnandarUpa hai aura cAritra, AnandarUpa hai| mokSamArga vartamAna AnandadAtA hai (aura) bhaviSya meM pUrNa Ananda kA dAtA hai| samajha meM AyA? ananta sukha kA kAraNa hai| mumukSu ko vyavahAra dharma kA bAhya... yaha kucha nahIM, isameM gar3abar3a hai| thor3I gar3abar3a kahIM DAla dete haiM / nimitta kI to gar3abar3a DAla dete haiN| nimitta hai na ! lo ! aba antima zloka, antima zloka, lo! Aja pUrA hotA hai| jyeSTha kRSNa 3 se zuru kiyA thaa| cimanabhAI ke vAstu meM, zAntibhAI tumhAre (vahA~) vAstu thA na, usa dina jyeSTha kRSNa 3, vAra somavAra thA na? somavAra, jyeSTha kRSNa 3 somavAra ko vahA~ zuru kiyA thaa| vAstu (thA), nayA makAna (bnaayaa)| Aja aba pUrA hotA hai|
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ 414 gAthA-108 granthakartA kI antima bhAvanA saMsAraha bhaya-bhIyaeNa jogicandra munnienn| appA-saMvohaNa kayA dohA ikk-mnnenn||108|| bhava bhIti jinake hRdaya, 'yogIndu' muniraaj| eka citta ho pada race, nija sambodhana kaaj|| anvayArtha -(saMsAraha bhaya-bhIyaeNa) saMsAra ke bhramaNa se bhayabhIta (jogicaMdamuNieNa) yogicandrAcArya muni ne (appAsaMvohaNa) AtmA ko samajhAne ke lie (ikka-maNeNa) ekAgracitta se (dohA kayA) ina dohoM kI racanA kI hai| granthakartA kI antima bhaavnaa| saMsAraha bhaya-bhIyaeNa jogicandra munnienn| appA-saMvohaNa kayA dohA ikk-mnnenn||108|| pahale zuruAta meM aisA kahA thA ki jo bhavabhIru jIva hai, unake lie maiM banAtA huuN| yahA~ svayaM (kahate haiM) maiM apane AtmA ke lie, sambodhana ke lie, maiMne merI bhAvanA kI ekAgratA ke lie (racanA kI hai)| jaise niyamasAra meM kahA na prabhu ne? kundakundAcArya ne NiyabhAvaNANimittaM mae kadaM merI bhAvanA ke lie maiMne yaha kahA hai, bhAI! aise hI yahA~ AcArya svayaM kahate haiM ki appA-saMvohaNa kayA - merI AtmA ko maiMne sambodhana kiyA hai, bhAI ! he AtmA ! tU paramAnanda kI mUrti hai, usameM sthira ho, usameM sthira ho, usameM sthira ho| dRSTi aura jJAna huA hai parantu usameM aba sthira ho| aise sambodhana ke kAraNa maiMne yaha racA hai| samajha meM AyA? saMsAra ke bhramaNa se bhayabhIta.... are! cAra gati kA bhava (usakA) bhaya, jise bhaya lagA ho... samajha meM AyA? usake lie kahate haiN| cAra gati kA Dara lagA hai| AhA...hA...! parAdhInatA, duHkharUpa dazA / svarga kA bhava bhI duHkharUpa parAdhIna hai| cAra gati
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) lI hai, hA~! (mAtra) du:kha aisA nahIM, duHkha se Dare aisA nahIM / saMsAraha bhaya - bhIyaeNa 'saMsAra' 'zabda se cAra gati / akelA duHkha aura ukatAhaTa, vaha to dveSa hai| usameM to ise sukha kI, svarga kI icchA hai 1 415 bhagavAna AtmA ke Ananda se bAhara nikalane para jo zubhAzubhapariNAma hote haiM, usakA phala saMsAra hai| vaha samasta saMsAra duHkharUpa hai| samajha meM AyA ? sarvArthasiddhi kA bhava karanA, vaha bhava bhI duHkharUpa hai| samajha meM AyA ? tIrthaMkaraprakRti kA bandha honA, vaha bhAva bhI duHkharUpa hai - aisA kahate haiM, hA~ ! are... bhagavAna ! AnandasAgara meM se nikalanA, (usameM) cAra gati kA bhava hai ki are ! yaha mujhe na ho / yahA~ para kaheMge, hA~! yogIndrAcArya muni ne AtmA ko samajhAne ke lie.... AtmA ko samajhAne ke lie| ekAgracitta se ina dohoM kI racanA kI hai| -- granthakartA yogIndrAcArya ne pragaTa kiyA hai ki unhoMne apane hI kalyANa ke nimitta se ina dohoM kI racanA kI hai / dohA kahe, unameM se phira (loga) nikAlate haiN| dekho ! inhoMne dohe race haiM yA nahIM ? bhAI ! yahA~ to nimittapane huA, usakI bAta karate haiM / vaha rajakaNa kI dohe kI paryAya to ananta skandha kI svatantra huI hai| likhA parantu yaha likhane kA kyA Azaya hai ? yaha samajhanA cAhie na ! are... bhagavAna ! kyA ho ?' yaha kahA ' dekho... svayaM kaha gaye haiM ki kisI kA rajakaNa kA kartA AtmA nahIM hai / kartA hartA AtmA eka rajakaNa kI paryAya kA nahIM hai aura dohA (kahe) dohe maiMne kiye ... yahA~ to dohe ke racanA kAla meM merA eka vikalpa jo thA, nimitta thA usameM maiM thA - aisA batAte haiM / maiM to usake jJAna meM, vikalpa ke jJAna meM maiM hU~ / vikalpa meM nahIM to usameM - para kI paryAya meM merI paryAya sparzita huI hai aura huI hai ( - aisA nahIM hai) / AhA... hA... ! samajha meM AyA ? - zabda meM tAkata hai sva - para vArtA kahane kii| yaha zabda usarUpa pariName haiM / bhagavAna AtmA kA bhAva vahA~ sparza nahIM hotaa| (koI aisA pUche ki) taba aisA hI bhAva kaise AyA ? paramANu kI aisI paryAya usake svayaM ke bhAvarUpa pariNamita hone kI hai / kyA AtmA bhAva vahA~ use chUtA hai ? AtmA kI paryAya vahA~ saMkramita hotI hai rajakaNa kI paryAya meM ? kartA nahIM, bhAI! jahA~ vikalpa utpanna huA, usakA bhI kartA nahIM, vahA~ dohe kI racanA (kA
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ 416 gAthA - 108 kartA kahA~ hogA ) ? mAtra racanA ke kAla meM merI yaha bhAvanA thI, usameM yaha huA / isalie dohe banAye - aisA kahA jAtA hai, aisA hai / mumukSu - likhA to sahI na / uttara - likhA yahI to vivAda hai na / mumukSu - akartA hai to likhe kisa prakAra ? uttara - kartA hai nahIM tIna kAla-tIna loka meN| bhagavAna AtmA kA svabhAva, vibhAva kA kartRtva bhI jisake svabhAva meM nahIM hai / aisA koI guNa nahIM ki vikAra ko kre| bhagavAna AtmA, rAga kA akartAsvabhAvavAlA usameM guNa hai| samajha meM AyA ? yaha usameM zakti hai| saiMtAlIsa (zaktiyoM meM) akartApane kI zakti hai| akartRtva, abhortRtva, para kA, hA~! AhA...hA...! rAga ko aura bhoga ko, vikAra ko, anubhava karanA - aisA guNa nahIM hai| guNa ho taba to trikAla rAga kA kartRtva khar3A rahegA aura kabhI muki nahIM hogI, samyagdarzana nahIM hogA / usakA guNa-dharma yadi duHkha bhogane kA ho, taba to duHkha se mukta arthAt duHkha se mukta jaisA svarUpa hai, vaha samyagdRSTi ko dRSTi meM AyegA hI nhiiN| samyagdarzana hI nahIM hogaa| bhAI ! aisI bAta hai / AtmA aura AtmA koI guNa kartA-bhoktA hai hI nhiiN| aisA bhI yahA~ paramANu kI paryAya kA racanA kAla meM eka yaha jJAna aisA thA ki aisA hotA hai| isase unheM maiMne race- aisA kahA jAtA hai| samajha meM AyA ? - kahate haiM ki - ve kahate haiM ki mujhe saMsAra bhramaNa kA bhaya hai / santa bhavabhIru the / bhage, tIrthaMkara jaise tIna jJAna ke svAmI bhI saMsAra ko pITha dekara bhage / AhA... hA... ! jaise agni sulagatI ho aura pIche bAgha AtA ho aura manuSya bhAge... Aga lagI, Aga / yaha `cAra gati ke bhava aura bhava kA bhAva duHkharUpa hai / ve bhaya ko prApta hue haiN| svarga ke sukha se bhaya ko prApta haiN| samajha meM AyA ? isalie kahate haiM, saMsAra meM AtmA ko aneka prANa dhAraNa karake aneka kaSTa sahana karanA par3ate haiM, vahA~ parama nirAkula sukha kI prApti nahIM hotI hai / mithyAtva kA gAr3hapanA rahatA hai, jisase prANI apane Atmika atIndriya
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) 417 sukha ko nahIM phcaantaa| mithyAtva kA pAgalapana, jaba pAgalapana hai, bhramaNA hai| zubhabhAva meM lAbha, pApa meM majA, saMyoga anukUla ho to suvidhA bahuta, pratikUla ho to hairAna-hairAna (ho gaye) - aisA mithyAdRSTi kA bhAva pAgalapana hai| jisase prANI apane Atmika atIndriya sukha ko nahIM pahacAnate, indriyasukha meM Asakta hokara rahate haiN| vaha to indriya ke lobhI rahate haiN| samajha meM AyA? aura viSaya-bhoga kI icchA athavA loka ke sukha kI icchA hai to usake nimitta anukUla hoM, usakA prema use haTatA nahIM hai; pratikUla ho usakA dveSa haTatA nahIM hai| koI apane indriya-viSaya kA premI ko indriya-viSaya meM vighna karanevAlA ho, usake prati dveSa hue binA nahIM rhe| mAnatA hai na yaha ki yahA~ se mujhe milatA thaa| samajha meM AyA? aura usameM vighna karanevAlA hotA hai ki yaha kahA~ se abhI AyA? aura usake anukUla sAmagrI sAdhanavAle para use rAga hotA hai| mithyAdRSTi jJeya ke do bhAga karake - iSTa-aniSTa ke bhAga karake, mithyAtva ke rAga-dveSa karatA hai| jJeya ke bhAga haiM hI nhiiN| jJeya to jAnaneyogya saba cIja ekarUpa hI hai| usake saba anukUla, usake saba pratikUla - yaha vastu kahA~ hai ? vastu meM nahIM aura kSetra meM nhiiN| kSetra meM hai - aisA svabhAva? iSTa hone kA, aniSTa hone kA - aisA vastu kA svabhAva hai ? samajha meM AyA? ___ kahate haiM, jisakI cAhanA rahatI hai, vaha roga hai / icchA kI jalana honA vaha eka prakAra kA roga hai| AhA...hA... ! viSaya kI arthAt bAhara kI anukUlatA meM ullasita vIrya sphure, vaha roga hai, roga hai| niroga bhagavAna AtmA, usameM vaha roga hai| usa roga ko jItane kA upAya bhagavAna AtmA kI zaraNa hai| AcAryadeva pragaTa karate haiM ki mujhe saMsAra kA bhaya hai arthAt maiM rAga-dveSa-moha ke vikAra se bhayabhIta huuN| dekho, rAga-dveSa se bhayabhIta hai, yaha AkulatA... AkulatA duHkha hai / maiM usameM par3anA nahIM caahtaa| maiM rAga -dveSa meM par3anA nahIM caahtaa| maiM rAga-dveSarahita svabhAva hai, usameM rahanA cAhatA huuN| samajha meM AyA? antima zloka hai na! Atmika Ananda kA hI svAda lenA caahie| nirAkula atIndriya sukha ko bhoganA caahie| AtmA kA darzana karanA caahie| isa grantha ke bhItara AcArya ne
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ 418 gAthA - 108 isI zuddha AtmA kI bhAvanA kara apane AtmA kA hita kiyA hai / adhyAtmatattva kA vivecana parama hitakArI hai, Atmika bhAvanA kA hetu hai| lo ! yadyapi granthakartA ne apane hI upakAra ke lie grantha kI racanA kI hai, tathApi zabdoM meM bhAvoM kI sthApanA karane se va unako lipibaddha karane se pAThakoM kA bhI parama upakAra kiyA hai| samajha meM AyA? yaha grantha kI bAta kI hai, lo ! phira anta meM samayasAra kA kalaza, tIsarA diyA hai| AcArya kahate haiM ki nizcaya se maiM zuddha caitanyamAtra mUrti kA dhAraka hU~ / amRtacandrAcArya ! parapariNatihetormohanAmno'nubhAvAdaviratamanubhAvya vyAptikalmASitAyAH / mama paramavizuddhiH zuddhacinmAtramUrte, rbhavatu smysaarvyaakhyyaivaanubhuuteH|| 3 // aba, yaha TIkA karane meM merA lakSya to AtmA kI ekAgratA kA hai| isa TIkA ke kAla meM merI zuddhi bar3ho - aisI jo bhAvanA hai, vaha AtmA kI bhAvanA hai, aisA / anAdi kAla se merI anubhUti, vibhAvapariNAmoM kI utpatti ke kAraNa mohakarma ke udaya ke prabhAva se rAga-dveSa se nirantara mailI ho rahI hai / amRtacandrAcArya kahate haiM ki paryAya karma ke nimitta meM lakSya jAne se merI paryAya usake bhAva se malina ho rahI hai| maiM isa samayasAra grantha kA vyAkhyAna karake yahI yAcanA karatA hU~ ki yahI merI anubhUti parama zuddha ho jAve,... lo ! grantha pUrNa karane kA yaha phala... dekho ! taba dUsare kyA kahate haiM ? dekho ! yaha zAstra - grantha karate-karate jo vikalpa uThatA hai na, vaha nirjarA kA kAraNa hai / isa gAthA kA aisA artha karate haiM / parapariNati... are... prabhu ! yaha zabda to nimitta se kathana hai / usa samaya merA svabhAva tarapha kA aisA abheda, aisA ekAkAra aisA jo merA jhukAva hai, vaha isa vikalpa ke kAla meM jhukAva isa ora vizeSa vartatA hai, usase merI zuddhi hoo, usameM aisA kahA hai ki yaha TIkA karate hue merI zuddhi hoo| aise kathana kucha aura bhAva kucha... samajha meM AyA ? vItarAgI ho jAve, parama zAntarasa se vyApta ho jAve, samabhAva meM tanmayatA -
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-2) ho jAve, saMsAramArga se mokSamArgI ho jAve / lo ! isa TIkA ke kAla meM merA yaha hoo - aisI AcArya bhAvanA karate haiM / maMgalamaya arahanta ko, maMgala siddha mahAna / AcAraja pAThaka yatI, namahu~ sukha dAna // parama bhAva parakAza kA, kAraNa AtmavicAra | jisa nimitta se hoya so, vaMdanIka harabAra // pAThaka arthAt upAdhyAya / phira pA~ca mAMgalika karake arahanta bhagavAna Adi maMgalakArI haiM, bhagavAna haiN| ye pA~coM maMgalika haiM / paramabhAva prakAza kAraNa AtmavicAra hai| yaha AtmA kA anubhava, vaha paramabhAva paramAtmA kA prakAza karane kA kAraNa hai - aisA kahakara yaha grantha pUrNa kiyA hai| (mumukSu : pramANa vacana gurudeva !) 419 / iti yogasAra pravacana / jagata meM balihArI hai aho! santoM ke zrImukha se AtmA ke Ananda kI athavA samyagdarzana kI bAta sunane para bhI AtmArthI jIva ko kaisA ullAsa AtA hai ! santoM ke hRdaya meM se pravAhita vaha Ananda kA jharanA kaisI bhI pratikUlatA ko bhUlA detA hai aura pariNati ko sukha - sAgara svabhAva kI ora le jAtA hai / yahI mumukSu kA jIvana dhyeya hai| ahA! samyagdarzana kaisI parama zaraNabhUta vastu hai ki kisI bhI prasaGga meM use smaraNa karane se jagata kA sampUrNa duHkha vismRta hokara AtmA meM Ananda kI sphuraNA jAgRta hotI hai| taba usa samyagdarzana ke sAkSAt vedana kI kyA bAta! vastutaH una Anandamagna samakitI santoM kI jagata meM balihArI hai| ( ratna saMgraha, pRSTha 2 )
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ paramAtmane nmH| zrI sImandhara-kundakunda-kahAna digambara jaina sAhitya smRti saMcaya, puSpa naM. 26 yogasAra pravacana (bhAga-2) zrImad yogIndradeva viracita yogasAra zAstra para parama upakArI pUjya gurudevazrI kAnajIsvAmI ke dhArAvAhika zabdazaH pravacana (gAthA 69 se 108 taka) hindI anuvAda va sampAdana : devendrakumAra jaina bijauliyA~, jilA-bhIlavAr3A (rAja.) prakAzaka : zrI kundakunda-kahAna pAramArthika TrasTa mumbaI 302, kRSNakuMja, plaoNTa naM. 30, navayuga sI.eca.esa. li. vI. ela. mehatA mArga, vilepArle (vesTa), mumbaI-400056 phona : (022 ) 26130820
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ IsvI san 2010 prathama saMskaraNa: 1000 pratiyA~ vIra nirvANa 2537 vikrama saMvat 2067 (zrI AdinAtha digambara jinabimba paMca kalyANakamaGgalAyatana vizvavidyAlaya, alIgar3ha ke avasara para) ISBNNo. : 978-81-907806-7-4 nyauchAvara rAzi : 20 rupaye mAtra prApti sthAna : 1. zrI digambara jaina svAdhyAya mandira TrasTa, sonagar3ha (saurASTra) - 364250, phona : 02846-244334 2. zrI kundakunda-kahAna pAramArthika TrasTa 302, kRSNakuMja, plaoNTa naM. 30, vI. ela. mahetA mArga, vilepArlA (vesTa), mumbaI-400056, phona (022) 26130820 Email - vitragva@vsnl.com 3. zrI AdinAtha kundakunda kahAna digambara jaina TrasTa ( maMgalAyatana) alIgar3ha-AgarA mArga, sAsanI-204216 (u.pra.) 4. paNDita ToDaramala smAraka TrasTa, e-4, bApU nagara, jayapura, rAjasthAna-302015, phona : (0141) 2707458 5. pUjya zrI kAnajIsvAmI smAraka TrasTa, kahAna nagara, lAma roDa, devalAlI-422401, phona : (0253) 2491044 6. zrI paramAgama prakAzana samiti zrI paramAgama zrAvaka TrasTa, siddhakSetra, sonAgirajI, datiyA (ma.pra.) 7. zrI sImandhara kundakunda kahAna AdhyAtmika TrasTa yogI niketana plATa, 'svaruci' savANI holanI zerImAM, nirmalA konvenTa roDa rAjakoTa-360007 phona : (0281) 2477728, mo. 09374100508 TAIpa-seTiMga : viveka kampyUTarsa, alIgar3ha mudraka : dezanA kampyUTarsa, jayapura
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzakIya ananta kAlacakra ke pravAha meM anAdi kAla se anutpanna-avinaSTa aise ananta jIva, bhava duHkha se pIr3ita haiN| Adhi-vyAdhi, upAdhi se trasta aura zArIrika tathA mAnasika duHkha se duHkhita AtmAoM ko saccA sukha aura duHkha-mukti kA upAya prApta nahIM huA hai - eka ora yaha paristhiti hai, jabaki dUsarI ora isI duHkha se chUTane kA upAya zodhanevAle aneka santa bhI kAlacakra ke pravAha meM hote Aye haiN| jinake dvArA pratipAdita sacce sukha kA mArga aMgIkAra karake aneka jIva zAzvat sukha ko prApta hue haiM, hote haiM aura bhaviSya meM hote rheNge| doSarUpa vibhAvabhAvoM ke sAtha duHkha aura malinatA kA honA anivArya paristhiti hai| doSarUpa vibhAvabhAvoM kA mUla kAraNa khojakara jJAnI-dharmAtmAoM ne use miTAne kA upAya DhU~r3hakara niSkAraNa karuNA se use jagata ke samakSa rakhA hai| aise hI kAlacakra ke pravAha meM vartamAna zAsana nAyaka antima tIrthAdinAtha bhagavAna mahAvIra ke zAsana meM honevAle digambara AcArya, muni-bhagavanta evaM jJAnI-dharmAtmAoM ne isa mArga ko apanI anubhavapUrNa sazakta lekhanI dvArA granthArUr3ha kiyA hai| prastuta pravacana ke grantha racayitA zrImad bhagavat yogIndradeva lagabhaga 1400 varSa pahale ho gaye haiN| grantha racayitA AcArya bhagavAna kA vizeSa itihAsa upalabdha nahIM hai parantu unakI kRtiyoM ke avalokana se itanA ni:sandeha kahA jA sakatA hai ki AcArya bhagavAna pracura svasaMvedana meM jhUlanevAle adhyAtmarasika mahAsanta haiN| bhagavAna kundakundAcAryadeva tathA pUjyapAda AcArya Apake preraNAstrota rahe hoM, aisA pratIta hotA hai| zrImad yogIndradeva kI anya kRti paramAtmaprakAza bhI adhyAtmarasa se bharapUra hai, jisameM unakA atIndriya svasaMvedana kA rasa jhalaka rahA hai| ApazrI ke dvArA racita anya kRtiyA~ - naukAra zrAvakAcAra, adhyAtma sandoha, subhASitatantra, tattvArthaTIkA bhI sarva mAnya hai| ina sabameM yogasAra grantha mahatvapUrNa mAnA jAtA hai| yogasAra grantha meM saMsAra paribhramaNa se bhayabhIta jIvoM ko sambodhana karane ke lie grantha racanA
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ (iv) kI gayI hai, jo racanAkAra prArambha meM hI batalAte haiN| tatpazcAt zAstra ke antima bhAga meM apanI bhAvanA ke lie isa grantha kI racanA kI hai, aisA ullekha bhI prApta hotA hai| isa grantha kI hindI TIkA karane kA saubhAgya brahmacArI paNDitazrI zItalaprasAdajI ne prApta kiyA hai| jIva, saMsAra paribhramaNa se mukta hokara sva-svarUpa kA avalambana grahaNa kare, isa mukhya uddezya ko prakAzita karate hue pratyeka dohe kI racanA kI gayI hai| jisameM antarAtmA, bahirAtmA, paramAtmA kA svarUpa; AtmajJAnI hI nirvANa kA pAtra hai; tapa kA svarUpa; pariNAmoM se bandha-mokSa; puNyabhAva kA niSedha; mUla AtmasvarUpa kA asti-nAsti se varNana; samyagdarzana tathA samyakcAritra kA mahattva ityAdi mahattvapUrNa viSayoM ko darzAte hue ina dohoM kI racanA kI gayI hai| atIndriya Ananda kI kalama aura zAntarasa kI syAhI se likhe gaye amRta se bharapUra ina granthoM ke vacanoM kA rasapAna karAnevAle, ina AgamoM meM samAhita gUr3ha adhyAtmarahasyoM kA udghATana karanevAle, mUla mokSamArga-prakAzaka, niSkAraNa karuNAmUrti, siMhavRttidhAraka, unmArga kA dhvaMsa karanevAle aura jainadharma ke praNetA, videhInAtha sImandhara bhagavAna kA divya sandeza lAkara bharata ke jIvoM ke tAraNahAra banakara padhAre ina divyadUta, divyapuruSa, suSupta cetanA ko jAgRta karanevAle ananta guNa se daidIpyamAna guNAtizayavAn, maMgalakArI pUjya gurudevazrI kAnajIsvAmI ne aneka digambara santoM dvArA racita zAstroM para pravacana kiye haiN| unameM yogasAra grantha bhI eka hai| yogasAra grantha saMkSipta meM likhA hone para bhI usameM mUla paramArtha kisa prakAra rahA hai, usa para pUjya gurudevazrI ne prakAza DAlakara hama saba para ananta upakAra kiyA hai| pUjya bahinazrI campAbena ke zabdoM meM kaheM to pUjya gurudevazrI isa kAla kA acambhA / Azcarya hai ! pUjya gurudevazrI ke upakAroM kA varNana maryAdita kalama zakti meM samAviSTa ho sake - aisI sAmarthya nahIM hai| rUpI dvArA arUpI kA kitanA varNana ho! jar3a dvArA caitanya kI kitanI mahimA ho! ataH pUjya gurudevazrI ke prastuta pravacanoM ko hRdayaMgama karake, unake dvArA darzAye gaye mArga para calanA hI unake prati yathArtha upakAra vyakta kiyA khlaayegaa| prastuta grantha ke pravacana akSaraza: prakAzita ho - aisA prastAva hamAre samakSa Ane para hamane saharSa svIkAra kiyA aura zIghra prakAzita karane kI bhAvanA ke sAtha - aisA nirNaya liyA gayA ki pUjya gurudevazrI ke jitane pravacana hue haiM, ve saba akSaraza: granthArUr3ha karanA hai| pUjya gurudevazrI ke prabhAvanAyoga meM aneka jinamandira hue, pratiSThAe~ huIM, pravacana hue aura jainadharma kA mUla meM se udyota huaa| pAmara meM se paramezvara hone kA mArga, doSa para vijaya prApta karake, jaina hone kA mArga jayavanta rahe tathA pUjya gurudevazrI kI vANI zAzvat rahe aisI hamAre TrasTa kI bhAvanA tathA mukhya uddezya ke sAtha yogasAra pravacana bhAga-2 prakAzita karate hue hameM atyanta harSa ho rahA hai|
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ (v) yogasAra grantha meM kula 108 gAthAe~ haiM aura una para pUjya gurudevazrI ke 45 pravacana hue haiN| prastuta yogasAra pravacana, bhAga-2 meM 21 pravacana avatarita kiye gaye haiN| jinameM gAthA 69 se 108 taka kA samAveza hokara grantha pUrNa hotA hai| prArambha ke 24 pravacana yogasAra pravacana, bhAga-1 meM prakAzita kiye gaye haiN| pUjya gurudevazrI kI mUla vANI tathA bhAva yathAvat prakAzita rahe tadartha sI.DI. meM se akSaraza: utArakara, jahA~ AvazyakatA lagI vahA~ koSThaka bharakara vAkya racanA pUrNa kI gayI hai| jahA~ spaSTarUpa se sunAI nahIM diyA vahA~ DaoNTa (.....) karake rikta sthAna chor3A gayA hai| pravacanoM kA sampAdana kArya pUrNa hone ke bAda pravacanoM ko sI.DI. ke sAtha milAne kA kArya cetanabhAI mehatA, rAjakoTa dvArA kiyA gayA hai| ina pravacanoM kA hindIbhASI mumukSu samAja bhI adhika se adhika lAbha le tathA pUjya gurudevazrI ke sI.DI. pravacana sunate samaya isa prakAzana kA upayoga kara ske| isa bhAvanA se isa pravacana grantha kA hindI anuvAda evaM sI.DI. se milAna karane kA kArya paNDita devendrakumAra jaina, bijauliyAM dvArA kiyA gayA hai| tadartha saMsthA ApakA sahRdaya AbhAra vyakta karatI hai| prastuta pravacana grantha ke TAIpa seTiMga ke lie zrI vivekakumAra pAla, viveka kampyUTarsa, alIgar3ha tathA grantha ke sundara mudraNa kArya ke lie zrI dineza jaina, dezanA kampyUTarsa, jayapura ke prati AbhAra vyakta karate haiN| antata: yogasAra arthAt nijasvarUpa ke sAtha jur3Ana karanA, usakA saar| aise navanIta samAna, bhavya jIvoM ke lie prakAzastambha samAna, prastuta pravacanoM kA mumukSujIva rasAsvAdana karake bhavasAgara se pAra ho jAyeM - isI bhAvanA ke sAtha..... nivedaka TrasTIgaNa, zrI kundakunda-kahAna pAramArthika TrasTa, mumbaI
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ sampAdakIya parama pUjya zrImad yogIndradeva dvArA racita yogasAra zAstra para, adhyAtmamUrti jIvanazilpI ananta upakArI pUjya gurudevazrI kAnajIsvAmI ke adhyAtmarasa se bharapUra yogasAra pravacana kA zabdaza: hindI prakAzana sAdharmIjanoM ko svAdhyAya hetu samarpita karate hue atyanta harSa ho rahA hai| vItarAgI santoM kI pAvana paramparA meM hue zrImad yogIndradeva, adhyAtma ke khyAti prApta AcArya haiM, kintu svarUpagupta AcArya ke sandarbha meM kucha viziSTa ullekha ke abhAva meM unake jIvana ke sandarbha meM unake antaraMga ke atirikta unakI kRtiyA~ hI ekamAtra sahArA haiN| jinake parizIlana evaM anya sandarbho ke AdhAra para zrImad yogIndradeva kA samaya IsA kI chaThavIM zatAbdI jJAta hotA hai| AcAryazrI ne apane granthoM kI racanA tatkAlIna apabhraMza bhASA meM karake unheM janasAmAnya ke lie adhika upayogI banAyA hai| AcArya yogIndra kRta paramAtmaprakAza, yogasAra evaM naukAra zrAvakAcAra (apabhraMza) tathA adhyAtma saMdoha, subhASitatantra va tatvArtha TIkA (saMskRta) sarvamAnya racanAe~ haiM, sAtha hI dohApAhur3a (apabhraMza), amRtAzIti (saMskRta) tathA nijAtmASTaka (prAkRta) - ye tInoM racanAe~ bhI Apake nAma para prakAza meM AyI haiM, kintu ina tInoM ke racanAkAra ye hI yogIndra haiM yA anya koI - yaha abhI taka zodha-khoja kA viSaya hai| prastuta yogasAra grantha 108 dohoM kI saMkSipta kintu sArabhUta racanA hai| AcAryadeva ke anusAra jo jIva bhavabhramaNa se bhayabhIta haiM, unake lie isa grantha kI racanA kI hai| sAtha hI antima dohe meM Atmasambodhana hetu dohe racanA kA ullekha bhI kiyA hai| isake atirikta isa grantha meM adhyAtma ke gUr3ha rahasyoM kI sarala bhASA meM abhivyakti kI gayI hai| vartamAna meM pUjya gurudevazrI ke dvArA carcita adhyAtma ke aneka viSayoM kA isameM spaSTa ullekha prApta hai| puNya-pApa kI ekatA ke sandarbha meM puNya ko bhI pApa kahanevAlA koI viralA hI hotA hai (dohA 71)- yaha ullekha puNyabhAva meM dharma mAnanevAle ajJAnI jIva ko sahI dizA bodha detA hai|
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ (vii) isa grantha meM AtmA kI tIna avasthAoM kA varNana, zrI pUjyapAdasvAmI ke samAdhitantra kA evaM anya AdhyAtmika viSayoM kA samAveza bhagavat kundakundAcArya kA yogIndradeva para prabhAva parilakSita karatA hai| jinhoMne isa kalikAla meM lupta prAya: AdhyAtmika vidyA ko apane sAtizaya divyajJAna evaM adhyAtma rasa jharatI maMgalavANI se punarjIvita kiyA hai - aise niSkAraNa karuNAmUrti svAtmAnubhavI santa pUjya gurudevazrI kAnajIsvAmI ne san 1966 meM isa grantha para atyanta bhAvavAhI 45 pravacana kiye haiM, jinakA saMkalanarUpa prakAzana 'hU~ paramAtmA' tathA 'Atma sambodhana' nAma se prakAzita huA hai| vartamAna samaya meM parama upakArI pUjya gurudeva zrI ke 9200 pravacana zrI kundakunda kahAna pAramArthika TrasTa, mumbaI ke satprayatnoM se sI.DI./DI.vI.DI. meM upalabdha haiM aura deza-videza ke aneka mumukSu maNDaloM meM sAmUhika tathA vyaktigatarUpa se bhI aneka sAdharmI ina pravacanoM kA rasapAna karate haiN| vigata kucha dinoM se ina pravacanoM ke zabdazaH prakAzana kI upalabdhatA ne isa kArya ko gati pradAna kI hai aura sabhI loga saralatA se pUjyazrI kI vANI kA artha samajha rahe haiN| ataH yogasAra pravacana sunate samaya sabake hAtha meM yaha pravacana grantha rahe aura sabhI jIva guruvANI kA bharapUra lAbha leM - isa bhAvanA se prastuta prakAzana kiyA jA rahA hai| isa prakAzana meM grantha ke mala aMza ko bolDa TAipa meM diyA gayA hai; AvazyakatAnusAra pairAgrApha kA prayoga kiyA gayA hai| yadi kahIM vAkya adhUrA raha gayA ho to use koSTaka bharakara athavA DaoNTa (..........) kA nizAna banAkara prastuta kiyA hai| yadi Apa isa grantha ko sAmane rakhakara sI.DI. pravacana suneMge to Apako nizcita hI kaI gunA lAbha hogaa| prastuta pravacana grantha ke anuvAda kA uttarAdAyitva pradAna karane hetu prakAzaka TrasTa ke prati AbhAra vyakta karatA huuN| devendrakumAra jaina bijauliyA~
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ anukramaNikA pravacana naM. dinAMka pRSTha naM. 04.07.1966 | 05.07.1966 dohA naM. 69 se 71 71 se 74 74 se 75 76 se 77 77 se 80 40 28 | / 61 06.07.1966 07.07.1966 08.07.1966 09.07.1966 80 80 se 82 99 119 10.07.1966 12.07.1966 13.07.1966 138 159 14.07.1966 179 15.07.1966 200 16.07.1966 220 17.07.1966 241 82 se 83 84 se 85 85 se 86 86 se 87 88 se 89 89 se 90 91 se 92 93 93 se 94 95 se 96 97 se 98 99 se 100 100 se 103 104 se 106 106 se 108 19.07.1966 260 279 20.07.1966 299 21.07.1966 22.07.1966 319 339 23.07.1966 24.07.1966 26.07.1966 359 380 27.07.1966 399