________________
प्रमेयमन्द्रिका टीका श०२५ उ.५ सू०२ सागरोपमादि कालमाननिरूपणम् ३३ द्वयादिसमयोनो भवेत, एवं सति च नास्ति तयोः समत्वं ततोऽनन्तगुणोऽतीत. कालतोऽनागतकालः, अतएव नासौ अनागतकालोऽनन्तेनापि कालेन गतेन क्षीयत इति । अत्राह-इह यद् अतीतानागतकालयोः समत्वं कथितं तत् उभयोरपि आघन्ताभावमात्रेण विवक्षितम्, यत् अतीतानागतकालयो नादिनापि चान्त इति, एतच्चादौ निवेदितमेवेति । 'सम्बद्धाणं भंते ! किं संखेज्जाओ अणागय. द्धाओ पुच्छा' सार्दा खलु भदन्त ! किं संख्यातानागताद्वारूपा अथवा असंख्यातानागताद्धारूपा यछा अनन्तानागताद्वारूपा भवतीति पृच्छा' प्रश्नः । तो उसके व्यतीत हो जाने पर अनागत काल एक समय कम होगा
और इस प्रकार दो तीन चार आदि लमय घटते २ उन दोनों में समानता रहेगी नहीं इसलिए अनागतशाल अतीतकाल से अनन्तशुणा इसी कारण सह अनागलशाल अनन्तकाल के व्यतीत हो जाने पर भी नष्टनहीं होता है। लो इसका उत्तर इस प्रकार से है कि यहां अतीत लाल और अनागतकाल जो समान कहा गया है तो उनकी अनादिता और अनन्त को लेकर कहा गया है। अर्थात् जैले अतीत काल की आदि नहीं है वैसे ही अनागत काल का अन्त भी नहीं है। सो यह बात पहिले ही प्रकट कर दी गई है। ___ 'सव्वद्धाण मंते ! किं संखेज्जाओ अणागयाद्वाओ पुच्छा' इस सूत्र द्वारा श्रीगौतमस्थानी ने प्रभुश्री से ऐसा पछा है-हे भदन्त ! सर्वाद्धारूप सर्वकाल क्या संख्यात अनागत कालरूप होता है ? अथवा असंख्यात अनागतकालरूप होता है ? अथवा अनन्त अनागत कालरूप होता है? इसके उत्तर में प्रसुश्री पाहते हैं-'गोयमा! णो संखेज्जाओ अणाબર હોય તો તેના વીતી ગયા પછી અનાગતકાળ એક સમય કમ હાય છે. અને આ રીતે બે, ત્રણ ચાર વિગેરે સમય ઘટતા ઘટતા તે બન્નેમાં સરખાપણું રહેશે નહી. તેથી અનાગતકાળ અતીતકાળ કરતાં અનંતગણો છે, આકારણથી આ અનાગતકાળ અનંતકાળના વીતી જવાં છતાં પણ નાશ પામતે નથી, આનું સમાધાન આ પ્રમાણે છે કે–અહિયાં અતીતકાળ અને અનાગતકાળ ને જે સરખા કહયા છે. તે તેમાં અનાદિપણું અને અનંતપણાને લીધે કહેલ છે. અર્થાત જે પ્રમાણે અતીતકાળની આદિ નથી તેજ પ્રમાણે અનાગતકાળને અંત પણ નથી આ હકીકત પહેલા જ પ્રગટ કરેલ છે.
'सम्बद्धाणं भंवे कि संखेज्जाओ अणागयद्धाओ पुच्छा' भगवन साદ્વારૂપ સર્વકાળ શુ સંખ્યાત અનાગતકાળ રૂપ હોય છે અથવા અસંખ્યાત અનાગતકાળ રૂપ હોય છે? અથવા અનંત અનાગતકાળ રૂપ હોય છે ? या प्रश्नना उत्तरमा प्रसुश्री ४९ छे ४-"गोयमा णो संखेज्जाओ अणागयद्धाओ
भ०५