________________
भगवती पन्नत्ते' शुक्लं ध्यानं चतुर्विधं चतुष्पत्यवतारं प्रज्ञप्तम् । 'पुहुत्तवियक सवियारी' पृथक्ववितर्कसविचारि पृथक्त्वेन एकद्रव्याधितानामुत्पादादिपर्यायाणां भेदेन वितकः विकल्पः पूर्वगतश्रुतानुसारी अथवा नानानयानुसरेण लक्षणो यत्र यत् पृथक्त्व. वितर्कम् तथा विचारः अर्थात् व्यञ्जने व्यजनाद्वा अर्धे गनोवाला प्रयोगानां चान्यस्मा दन्यस्सिन् विचरणम् अर्थात् अर्थान्तरानुशरणं योगात् योगान्तरानुसरण सहविचारेण वर्तते यत् तत् सविचारि पृथक्त्वचितलं च तत् लविचारिचेति तथोक्तं प्रथमं शुक्लध्यानम् । 'एगंतवियकअविवारी' एपान्तरितोऽविचारि एकत्वेन-अभेदेन उत्पादादि पर्यायाणाम् अन्यतमैकपर्यायालम्बनमित्यर्थः वितर्को विकल्पः पूर्वगतश्रुताश्रयो व्यञ्जनरूपोऽर्थरूपो बा यस्य तत् एतत्ववितचार लक्षणों में अवतारवाला कहा गया है । शुक्ल धान का प्रथम प्रकार '
पुतकिया लवियारी' पृथक्त्वधितर्क दिपार है । एक द्रव्य की उत्पाद आदि पर्यायों के भेद ले पूर्वमत श्रुतानुसारी अथवा नाना. नयानुसारी जो विकल्प है लो, यह विकल्प जिस शाम में होता है वह पृथक्त्व वितर्क है । तथा-अर्थ से शन्द में, शब्द से अर्थ में तथा 'मन बचन काय योग में से कोई भी एक योग में जो विचरण है उसका नाम विचार है। एक अर्थ से दूसरे अर्थ पर और एक योग से दूसरे योग पर जो अनुसरण है वह विचार है। इस विचार सहित जो ध्यान होता है वह सविचारी पृथक्त्व वितर्क नारका प्रधान शुक्ल ध्यान है। दूसरा शुक्लध्यान एकस्व वितर्क अविचारी है-इलको तात्पर्य ऐला है-उत्पादादि पर्यायों के अभेद ले-उत्पादादि पर्यागे में से किसी एक पर्याय के अवलम्पन से-पूर्वगनशुताश्रित जो व्यञ्जन पाडत छ. शुध्यानना पडता ४२ 'पुहृत्तवियकस विग्रारि' पृथ4. વિતર્ક સવિચાર છે. એક દ્રવ્યના ઉત્પાદ વિગેરે પર્યાના ભેદથી પૂર્વગત શ્રતાનુસારી જે વિકલ્પ છે, એ વિકલપ જે ધ્યાનમાં હોય તે પૃથવા વિત કહેવાય છે, તથા અર્થથી શબ્દમાં, અને શબ્દથી અર્થમાં તથા મન, વચન, કાયના યોગમાંથી કેઈપણ એક યોગમાં જે વિચરણ છે, તેનું નામ વિચાર છે. એક અર્થથી બીજા અર્થમાં અને એક ચેગથી બીજા ચોગમાં જે અનુસરણ છે, તે વિચાર છે. આ વિચાર સહિત જે ધ્યાન હોય છે, તે સવિચારી પૃથફત વિતર્ક નામનો શુકલ ધ્યાનને પહેલે ભેદ છે. ૧
બીજુ શુકલધ્યાન એકત્વ વિતર્ક અવિચારિ છે. તેનું તાત્પર્ય એવું છે કે-ઉત્પાદ વિગેરે પર્યાના અભેદપણુથી–એટલે કે ઉત્પાદ વિગેરે પર્યા પિકી કેઈપણ એક પર્યાયના અવલમ્બનથી પૂર્વશત કૃતના આશ્રયવાળા જે
