Book Title: Tattvartha Sutra Prabodh Tika Adhyay 01
Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Shrutnidhi Ahmedabad
Catalog link: https://jainqq.org/explore/005030/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAla brahmacArI zrI neminAthAya namaH soraraana nararanasanaaag aaaaaaaaa tatvArtha sUtra pra. bo.-dha.-TI.-kA. adhyAya-1 Jaanananananananas -: preraka : nipuNa niryAmake pUjaya munirAja zrI sudhamasAgarajI ma.sA. prabodhaTIkA-kartA abhinava sAhitya sarjaka munidIparatnasAgara Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saanaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa grantha prerakanA parama upAsya bhAla bhrahmacArI, viSaya vikAra bhadegjake yadukula mahena O narmanAtha bhagavAna abunanaman aan A pratimAjI jAmanagara mAM zeThajInA daherAsarajInI jagyAmAM nAnuM daherAsarajI hatuM temAM muLanAyakajI hatA, hAla banelA vizALa maNIya kAcanA suMdara kAma karAvAyela daherAsarajImAM upara arihadegta rUpe birAjamAna che. narinnaaaaaaa aaa Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Panoraanaaaaaaaaaaaaaaaaag saraLa svabhAvI - vaya-paryAya sthavIra parama pUjya paMnyAsa pravara zrI jitendra sAgarajI gaNivaryA le palaavancuaraananaaaaaaaaa bacaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa parama pUjya paMnyAsa pravara zrI jitendrasAgarajI | gaNivayanA suziSyaratna priyavaktA pravacanakAra pUjaya munirAja zrI pujyapAla sAgarajI ma. sI.nI preraNAthI OAAAALaLaLaLaLa(c)(c)(c)(c)OADS (58718) Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ fracassaanaaaaaaaaaaaaa aaaaar zrI bhIDabhaMjana pArzvanAtha nImaca (M, P.) oate p prabodha TIkA kartAne jemanA camatkArano vAraMvAra anubhava thayo hato tevA adbhuta camatkArI bhIDabhaMjana pArzva prabhunA caraNe koTiza: vaMdanA. 5 bALahaLahaLaLaLaLaLaha080810La@@@ @@@AANe Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Seorannabananasaaraan ons prAcIna gruta sAhitya-a yayana premI, kriyA rUcIvata aneka jIvAne zrI navakAramaMtra tathA 1 koDa cAritrapada jApanA preraka nipuNa niryAmaka pUjaya munirAja zrI sudhamasAgarajI ma. sA. naona anaan varaa aaaaananana | : dIkSA : jeTha suda-5 2025 jAmanagara : vaDI dIkSA : aSADha suda-11 2025 paraba'dara 37181 kyUTa '= 0000002669542,:havenLade:, 5sheses Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAla brahmacArI zrI neminAthAya nama: zrI Anada samA lalita suzIla sudhama gurUtye nama: tatvArtha sUtra prabodha, TI.kA. -: preraka : nipuNa niryAmaka pujaya munirAjazrI sudharma sAgarajI ma. sA. -: be dhaTIkA-kartA :abhinava sAhitya sarjaka muni dIparatna sAgara tA. 8/4/91 semavAra ra047 caitra vada: 9 abhinava zrata prakAzana Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krama viSaya 1 meAkSamAga 2 samyagdananuM lakSaNa 3 samyagdarzana utpatti nimitta 4 tattvAnA nAma nirdeza 5 cAra nikSepA 6 tavAne vavAnA sAdhana 7 tattva vicAraNA mATenA dvArA 8 jJAnanA pAMca seka 9 jJAnane AzrIne pramANu carcA 30 matijJAnanA paryAyavAcI zabdo 11 matijJAnanI utpattinA nimitto 12 avagraha Adi cAra bhedo 13 avagrahAdine viSaya 14 avagrahanA be bheda 15 zrutajJAnanuM svarUpa ane bhedo 16 avidhajJAnanA bheda ane svAmI viSaya-anukrama 22 nayanA bhedo ane svarUpa <<<>0<==>> [] muka 17 mana:paryAya jJAnanA bheda 18 avidha ane mana:paryAyanA taphAvata 19 mati Adi pAMca jJAnanA grAhya viSaya 20 eka jIvane eka sAthe thatA jJAnanI saMkhyA 21 viparIta jJAnanuM nirdhAraNa darzonA prinTasa, ghI kAMTA roDa, amadAvAda-1 sUtra 1 4 10 thI 12 13 6 7/8 15 16 17thI 19 14 20 21thI 23 2425 26 27thI 30 31 32-33 34-35 [ prakAzaka [[] pRSTha 3 13 20 25 35 46 60 81 8. 104 110 116 126 135 152 164 177 185 190 202 206 <> <> <> 213 5 abhinava zruta prakAzana C/o. pra. je. mahetA pradhAna DAkaghara pAchaLa jAmanagara-361001 kakka kak kakakkana Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabodha TIkA prakAzana samaye keTalAMka smaraNe abhinava zrata prakAzananA nejA heThaLa kaMIka ne kaMIka abhinava pradAna thaI zake te sAruM evI manekAmanA sAthe lekhana-saMpAdana yAtrA AraMbhAI pUjya gurudeva zrI sudharmasAgarajInI hArdika preraNA tathA Arthika AyeAjana sakSamatAnA baLe nAnA-moTA ke vizALa sarjane thatA thatA covIseka prakAzane thayA. prakAzane vakhate vastunI abhinavatA-taTasthatA ke bahujana svIkRtinuM dayeya te rahetuM ja hatuM. temAM vicAra phUryo ke tatvArtha sUtra vize kaMIka kArya karyuM te kema? pUjya guruvarya zrI sudharmasAgarajI sAthe tri pratikramaNa bAda vicAraNA karatA teoe jaNAvyuM ke "A eka ja graMtha zvetAmbara-digaMbarAdimAM mAnya graMtha che. vaLI temAM dravyAnuyeganuM suMdara nirUpaNa che. aneka viSane AvarI le che ane tArA vyaktigata jJAna mATe paNa upayogI che." mATe karavA jevuM kArya te che ja. -paNa kaMIka nAvinya ke vaiziSThaya sabhara banI zake te rIte lakhaje." sA. zrI malayAzrIjInA ziSyA prauDha-gabhara evA sA. zrI hitajJAzrIjIe paNa preraNuM karI. vAgaDavALA sA vIzrI anupamAzrIjIe pite roja bhagavadaprArthanA thakI A kArya pUrNa thAya tevI prArthanA karaze tema jaNAvyuM. vaLI jodhapura nivAsI harImalajI pArekhe vizeSa preraNA karI. [A sadagRhasthanI lAgaNI pAchaLano raNake paNa spazI jAya te hate-eka vakhatana cArTarDa ekAunTanTa vyakti, zrImaMta gRhastha badhuM choDIne jJAna ArAdhanAne bhekha lIdhe. vastramAM mAtra chetI, nitya ekAsaNA, pratikramaNAdi kriyAnuSThAna te kharA ja. AvA gRhastha potAnA vizALakAya prAkRta saMzodhana projekaTa laIne AvelA. sAthe pU. A. padmasAgarasUrijI saMsthAna-kebA tathA pU. jaMbUvijayajInI bhalAmaNake dIparatana sAgarane A projekaTamAM sAmela karavA jevA che. Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArI savinaya asvIkRti bAda teoe eka ja prArthanA karI ke mAre keIka ne kaIka sAruM kArya te AraMbhavuM ja]. A rIte tattvArtha sUtra prabodha TakA lekhananA pagaraNa maMDAyA. zvetAmbara ane digaMbara baMnenA vidvAnonI TIkA sAme rAkhI vicAryuM ke khUba vistArathI ja padArtha chaNAvaTa karavI-pratyeka sUtra mATe savahetuthI niSkarSa sudhInA daza vibhAge karyA. e rIte lekhana kArya zarU thayuM. pU. gurudevazrI sudharmasAgarajInI hArdika icchA-aMtaHkaraNanI preraNA ane pUrNa prayAsethI temaja lekhana mUMjhavaNa samaye maLelA temanA tatkALa mArgadarzana thakI mAtra 40 divasamAM prathama adhyAya lekhana kArya pUrNa thayuM. pU. A surendrasUrijI pAThazALAmAMthI mAdhubhAIe ane prAzya vidyAbhavanamAMthI temanA mAnadamaMtrIzrIe je jhaDape pustake purA pADelA te paNa smaraNe na bhUlAya tevA ja hatA. pratyakSa-parokSa sahAyaka banelA badhAne yAda karI zakatuM nathI te hakIkatane svIkAruM chuM. A pradhaTIkA abhyAsu vagane upayogI bane tevI abhyarthanAsaha dIparatnasAgara Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAla brahmacArI zrI neminAthAya namaH namo namo nimmala desaNassa tatvAzodhagama sUtra tatva:- (1) yathAvasthita jIvAdi padArthone svabhAva te tatva. (2) je padArtha je rUpathI hoya tenuM te ja rUpa hevuM te tattva jema ke jIvajIvarUpe ja rahe ane ajIva-ajIva rUpe ja rahe che. artha:- (1) je jaNAya te artha. (2) je nizcaya karAya ke nizcayano viSaya heya te artha. tatvArtha:- (1) tattva vaDe je arthane nirNaya kare te tatvArtha. (2) je padArtha je rUpe hoya te padArthane te rUpe ja jANa--ke--grahaNa kare te tatvArtha. adhigama :- (1) jJAna athavA vizeSa jJAna. (2) jJAna thavuM te. sUtra:- alpa zabdamAM gaMbhIra ane vistRta bhAva darzAvanAra zAstra vAkya te sUtra. prastuta granthamAM jIva-ajIva-Azrava adha-saMvara-nirjarA -mokSa e sAta to che. A sAte to ne te svarUpe ja grahaNa karavA rUpa nizcayAtmaka bedhanI prApti te tatvArthAdhigama, sUtrakAra maharSi pU. umAsvAtijIe samagra granthamAM tatvArthanI sUtra svarUpe ja guMthaNI karI che mATe tene tatvArthIdhigama sUtra kahyuM che. Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthasUtra prabodhaTIkA prathama adhyAyanA AraMbhe A adhyAyamAM kula 35 sUtra che. jenI zarUAta mokSa mArganA pratipAdanathI karAI che. kemake A zAstrane mukhya pratipAdya viSaya mokSa che. jagatanA tamAma jIvo sukhanA athI che. te sukha mATe prayatnazIla rahe che. je A sukha paradUgalane AzrayI haze te te nAzavaMta ja rahevAnuM. je te svaAzrayI haze te te kAyamItvanuM rUpa dhAraNa karI zakaze. "kAyamI sukha e ja mokSa." - mekSa vizenI mAnyatA lagabhaga badhAM ja dArzanike ke Astike dharAve che. paNa mekSa prAptinA ceAgya mArganI jANakArAne abhAve jI bhaTakayA kare che. tethI pUjyapAdda umAsvAtijI mahArAjA prathama sUtra thakI sIdhe mokSa mArga ja darzAve che. darzana-jJAna-cAritra e traNa suMdara sAdhane thakI mokSanuM sAdhya darzAvyuM. A sAdhane paNa kevA sucAru, goThavyA ke jIvane A sAthe ja aMte nija guNa pragaTatA sAdhya banI jaze. - jaina paribhASAmAM darzana-jJAna-caritrane ratnatrayI kahela che. vaLI anya sthAne jJAna kriyA-cAmuM : paNa kahyuM che. tenuM kAraNa e che ke darzana-jJAna jayAre saca hoya che tyAre tenI utpatti svAmitva vageremAM vipula samAnatA hovAthI eka jevA gaNuM darzana ane jJAnane mAtra jJAna zabdathI abhivyakta karyA che. jyAre zivA ane cAritra ne paryAyavAcI jevA gaNela che. sUtrakAra maharSi ratnatrayane AdhArabhUta gaNa mekSamArgane jaNAve che. cAritranI ImAratano AdhAra samyagadarzana-jJAna upara hovAthI sUtrakAre prathama darzanajJAna TUcIne AdhArastaMbha lIdho che. tethI A adhyAya mukhyatve nijJAna dUcIne ja sparze che. tenI vizad ane yogya samaja prApta thayA pachI vAritranI vAta pachInA adhyAyamAM karI che. AthI prathama sUtra-samagra zAstranI AdhArazIlA che. Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ E F G E adhyAya-1 sUtra : 1 [1] sUtra hetu, bhavya jIne satyamArgathI vAkepha karavA- jIvananA sArabhUta evA mekSamArganuM A sUtra nidarzana kare che. [2] sUtra : mULa samyagdarzana jJAna cAritrANi mokSamArgaH thata [3] sUtra: pRthapha samyaka darzana jJAna cAritrANi mokSa-mArgaH 4] sUtrasAra samyapha dazana, samyakajJAna, samyapha cAritra (e traNene samanvaya) mekSa mAga che. ka [5] zabdajJAna kA samyapha :- (1) samyapha zabda prazastavAcI che. samyak zabda be prakAre prazaMsAvAcI che. avyutpanna pakSe samyapha zabda nipAtana che. te prazaMsA artha dharAve che, vyutpanna pakSe sam pUrvaka anna dhAtune cipa pratyaya lAgI na zabda prathamA ekavacanamAM thaye tene artha paNa prazaMsA thAya che. (3) samyapha zabda saMgata athavA aviparItapaNane bhAva sUcave che. D dazana :- (1) jenA vaDe jevAya te. (2) yathArtha zraddhAna. | sabhyadarzana - (1) tatvabhUta jIvAdi padArtho vize zraddhA (2) darzana mohinIyanA kSaya ke upazama thakI utpanna thayelI jIva-ajIva vagere tatvonI zraddhA te samyak darzana. (3) je guNa athavA zaktinA vikAsathI tatvanI arthAt satyanI pratItI thAya, jenA vaDe choDI devA gya ane svIkAravA yogya tatvanA yathArtha vivekanI abhirUci thAya te samyak darzana karyuM che. I jJAna :- (1) jenA vaDe jaNaya te jJAna (2) avabodha Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tavArtha sUtra pradhaTIkA T samyakajJAna :-(1) jIva-achava vagere padArthone yathArtha avadha. (2) pramANa ane naya thakI jIvAdi tane saMzaya-viparyaya ane anadhyavasAyathI rahita bedha te samyapha jJAna. te cAritra :- vatana athavA AcaraNa D samyapha cAritra:- (1) nija svarUpe sthiratA (2) yathArtha jJAnapUrvaka asat kriyAthI eTale ke rAga-dveSAdi bhAva ane mana-vacana-kAyAnA vegathI nivRtti tathA sakiyAnI pravRtti te samyaphacAritra. | mokSa :- (1) jJAna ane vitarAga bhAvanI parAkASThA (2) saMcita thayelA ane thatA karmone sarvathA kSaya kare. | mAga :- sAdhana athavA patha. mokSamArga : AtmAnI sarvathA zuddhino patha athavA Atmazuddhi ke svarUpa darzana mATenA sAdhane te mokSamArga. * [6] anuvRtti A sUtra prathama sUtra ja hovAthI temAM anya koI sUtranI anuvRtti Avaze nahIM. 1 [7] prabodha TIkA , [] sUtramAM sarvaprathama mUkelo samyapha zabda mAtra darzana pada sAthe nahIM joDatA darzana jJAna ane cAritra traNe pade sAthe joDavAno che. kAraNa ke "samyaka darzana jJAna cAritrANi? ahIM ghAvadu TU niyamAnusAra dvanda samAsa thayela che. ane vyAkaraNanA niyama (dRndAvana TunnAte zrayamAM paruM pratye manana) mujaba dvandra samAsanI AdimAM ke aMtamAM joDAyela zabda pratyeka zabda sAthe saMbaMdha dharAve che. jema rAma lakSamaNa sItA vanamAM gayA tema kahevAthI rAma vanamAM gayA-lakSamaNa vanamAM gayA-sItA paNa vanamAM gayA evuM nakkI thaI jAya che te rIte ahIM samyaphadarzana, samyaphajJAna ane samyak cAtri e pramANe samyapha zabda traNe pada sAthe joDAyelA samaja. Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-1 [] ahIM samyapha zabda mukavAthI mithyAdazana mithyAjJAna ane mithyAcAritra traNenI nivRtti batAve che, jethI ApoApa atanuM zraddhAna, saMzaya-viparyaya ane anadhyavasAyarUpajJAna, viparIta cAritra traNene keImakSa mArga ke mekSanA sAdhana rUpa samajaze nahIM. [mekSa zabda thakI saghaLAM karmone sarvathA ke AtyaMtika uccheda samajavAnuM che. mokSa zabda boksa ane dhAtu parathI banelo che. ane mokSa mokSaH e rIte kiyA pradhAna bhAva sAdhana che. 3 mArga zabda prasiddha patha-raste ke mArganA jevuM che. jema kAMkarA rahita mArgamAM yAtrI sukha pUrvaka pitAnA javAnA sthaLe pahoMce che te rIte mithyA darzana vagere kaMTaka rahita samyapha darzanAdi mArgathI mekSa nagara sudhI sukhethI pahoMcI zakAya che. mA zabda nA paLe e pramANe juri gaNanI dhAtu laIe te jazAdhavuM evo artha thAya. A dhAtune gha pratyaya lAgIne mA zabda banyo. jenAthI abhISTa pradezanuM anveSaNa ke zodhana e artha thaze. e abhiSTa pradeza te "svarUpa prApti ke mokSa je ma zabdathI gRva zuddho e bahAra gaNu laIe te mRgU dhAtune ghagna pratyaya lAgI banelA mA zabdane zuddhi karavI, artha pathI zuddha evo artha thaze. zuddha eTale kAMTA-kAThA rahita samaja. - jema A niSkaTaka mArga nagara-gAma-upavanAdimAM pahoMcavAmAM abhISTa che. te rIte mithyAdarzana-kujJAna-acAritra vagere deSo rahita ratnatraya rU5 mekSamArge mumukSu jIva mekSe pahoMcI zake che. | sUtrakAra maharSie pUrvapada sajU ra jJAna jAtrALa vizeSaNarUpa vAkaya mAM bahuvacana mUkela che ane vizeSa rUpa evA uttara padamAM mokSa mA vAkya ekavacanamAM mUkela che. vyAkaraNanA niyama mujaba vizeSya-vizeSaNanuM vacana samAna hovuM joIe. paraMtu sUtrakAre je vacana bheda karyo te niyamane mATe karela che. A vacanabheda thakI zAstrakAra maharSi evuM sUcave che ke mekSane, mArga [sAdhana traNa nathI paNa eka ja che. mArga zabda traNe sAdhanamAM samAna rUpe rahela che. tethI samyagdarzana, samyajJAna, samyacaritra e traNenuM ekatva ke samanvaya e mekSa-mArga che. traNamAMthI keIpaNa Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - tatvArthasUtra pradhaTIkA ekano abhAva e mekSanuM sAdhana banI zake nahIM. | samyakdarzana samyakajJAna-samyaka cAritranI alaga alaga vicAraNu. prazna :- zabda nayanI apekSAe samyaka darzana vagere zabdathI kSAyika ane pUrNa samyapha darzana vagere grahaNa karavA joIe te kSAyika darzana, kSAyika jJAna, kSAyika cAritra kramamAM ja pragaTa thavAnA. te mujaba cethAthI sAtamA guNa sthAnaka sudhI kSAyika darzana pachI teramA guNa. ThANe kSAyika jJAna, caudamAM guNaThANAnA aMte kSAyika cAritra rahe che, tethI kSAyika guNanI pUrNatAmAM pUrva guNa hoya te uttara (pachI) guNa pragaTa thAya. A niyama mujaba kSayika samyak darzana hoya te avazya mokSa prApti thavAnI che. te pachI samyakadarzanarUpa sAdhananI zreSThatA kema nathI svIkAratA ? samAdhAna-kevaLI ke vItarAga paramAtmAnI sAthe sAthe zrIkRSNa mahArAjA ke zreNika jevA bhAvi tIrthakaranA AtmAo paNa kSAyika darzanayukta ja hoya che jeo deva ke nArakI gatimAM avirativaMta hoya te paNa kSAyika samyaka darzanano saddabhAva te rahevAne ja, pariNAme AvA avirati samakti dRSTine paNa je samyapha darzananI zreSThatA svIkArIe to vaMdana karavuM paDaze. bIjI vAta e ke cethA guNaThANe je kSAyika samaktinI vAta tame svIkArI, tevI rIte sAthe sAthe caudama guNaThANe kSAyika cAritrane paNa tame svIkAre che. je kSAyika darzanane ja zreSTha gaNazo te vacce daza tabakkA [AmAnA vikAsa kAmanA pAMcathI cauda sthAnakane pravAsa bAkI rahevAthI mokSa thavAne nathI eTale mAtra samyakdarzanane zreSTha sAdhana gaNuM zakAya nahIM. je viNu nANu pramANana have cAritra tara navi phaLIyo" pU. yazovijayajI mahArAjanI A paMktithI kadAca darzananI zreSThatA jaNAya tyAM paNa e ja samajavuM ke A paMkti samyakdarzananuM mahatva prasthApita karavA mATe che. paNa tyAM jJAna ane cAritra e be sAdhanane lepa karavAne bhAva nathI. Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-1 prazna--mithyAjJAnathI ja badhA matavALAoe kakha dha mAnela che tethI meAkSa tA kevaLa samyak jJAna vaDe ja thavA joIe. teA paNu samyafa darzanAdi traNane badale mAtra samyak jJAna ja meAkSanuM sAdhana kema nathI gaNatAM ? samAdhAna :- A zaMkA cegya nathI. kemake meAkSa prApti sAthe samyak deza na-samyajJAna-samyak cAritranA pratyakSa saMbaMdha che. traNenA samanvaya vinA meAkSa maLe ja nahI. jJAnarUpa AtmAnA tatkA zraddhAn pUrNAMka ja sAmAyika-samatAbhAva rUpa cAritra hoI zake che. 7 kahyuM paNa che ke kriyA vagaranuM jJAna nakAmuM che. ane ajJAnI AmAnI kriyA niSphaLa che. have jo mAtra jJAna vaDe ja meAkSa mAnI levAya teA kevaLajJAnanI prAptinI khIje ja kSaNe mokSa thavA joIe eka kSaNa paNa saMsAramAM rahevAnu, tItha pravatana athavA upadezAde pravRtti karavAnuM thaI ja na zake. paNa te saMbhava nathI jema dIvA paNa maLI jAya ane aMdhAruM paNa rahI jAya te banI zake kharuM? tema ahI paNa jJAna mAtrathI mekSa thatA hAya tA pUrNajJAna paNa thaI jAya ane mekSa paNa na maLe tevu. khanI zake kharuM ? paNa pUrNajJAna thayA khAda paNa keTalAMka karmo bAkI rahe che. jenA kSaya vinA mAkSa maLatA nathI. jyAM sudhI te karmI khAkI che tyAM sudhI tI pravatana-upadezAdi pravRtti cAlu rahe che. have vicArI ke khAkI karmonA kSaya jJAnathI thavAnA ke anya koI kAraNathI ? jJAna te pUrNatva pAmI gayuM. bIjA karmone kSaya anya kAraNathI thavAnA che. te anya kAraNa e samyak cAritra. je mAtra jJAnathI mekSa thatA hAya te jainadhama sarva svIkRta ja manI jAya kemake cA/ratra pAlananI jarUra ja na rahe. ja*galamAM bhUlA paDelA mAnavI ne bheAmIceA rastA dekhADe che, tyAM @AmIyA mAnuM jJAna dharAve che. have te bheAmIceA jJAna mujaba cAlaze-rana karaze tA lakSya sthAne pahoMcaze. te rIte samyaklR jJAna. hAya paNa jJAna mujabanuM AcaraNa saph na bane tyAM sudhI meAkSa thatA nathI. Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthasUtra prabodhaTIkA 0 samyak darzana hoya tyAM samyapha jJAna avazya sahacArI heya che te maMtavyAnusAra samyaka jJAna hoya tyAM samyapha darzana hovAnuM ja. je tatvArtha bhASyane mata laIe te-"pUrvanA guNanI prApti hoya te uttaranA guNa prApti heya ke na paNa hoya. paraMtu uttara guNanI prApti thatA pUrvanA guNanI prApti avazya hAya."--e kathana mujaba paNa samyapha jJAna hoya tyAM samyak darzana hovAnuM ja che. A baMne matathI paNa kadAca jJAnanI zreSThatAne vicAra AvI zake. te tyAM paNa e ja samAdhAna che ke ahIM jJAna sAthe ApoApa darzananuM sAhacarya te svIkArAI ja jAya che. tethI phakta jJAnanI zreSThatA pUravAra thaze nahIM. vaLI teramA guNa sthAnake jJAna te pUrNa ja haze chatAM mokSa na thavAmAM aAga rUpe cAritranI pUrNatA ja bAkI rahevAnI. mATe mAtra jJAnane mekSanuM pUrNa sAdhana gaNI zakAya nahIM. prazna :- samyapha darzana samyapha jJAna ane samyapha cAritramAM uttaranI prApti thatA pUrvanA guNone lAbha nizcita hovAne ja. te samyaka cAritra ne ja mokSanuM zreSTha sAdhana zA mATe nathI gaNatA? samAdhAna :- prathama te A prazna thakI ja samyak darzana ane samyapha jJAna nA astitvane svIkAra thaI jAya che. pariNAme traNe sAdhanane samanavaya svIkRta banI ja javAne. bIjI vAta e che ke tatvanI zraddhA haze te jJAna paNa saMgata banaze, ane darzana-jJAna baMne sAdhana zuddha haze te pariNAme cAritra paNa samyaka banaze. tethI cAritra hoya tyAM darzana ane jJAna avazya hoya te vAta jeTalI satya che, teTaluM ja e satya che ke darzana ane jJAnanI sabhyatA pachI ja cAritra paNa samyaka banavAnuM. jIva-ajIva vagere tanI zraddhA na hoya, mokSanI mAnyatA ja na hoya tenuM jJAna kadI samyapha bane nahIM. ane samyak darzana ane jJAna vinAne AtmA kadI samyapha cAritrI banaze nahIM. tethI mAtra cAritra paNa mekSanuM sAdhana banI zake nahIM. AgaLa vadhIne kahIe te teramAM guNasthAnake te samyagdarzanasamyajJAna paripUrNa che. kemake kevaLa darzana kevaLajJAna thayelA ja che. ja javAno. Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-1 vItarAgabhAvarUpa cAritra paNa che je chatAM manAyeAga-vacanayoga-kAyaceAga cAlu hovAthI ayeAgIpaNu' na heAvAthI teTale aMze cAritranI apUrNatA rahevAnI. tethI azarIra siddhi eTale ke meAkSa thaze nahI. A traNe sAdhanAnI samyak paripUrNatAthI ja meAkSa thaI zake. sUtrakAre A traNe sAdhanAnI samavItatA darzAvavA mATe ja samyagU varjhana jJAna pAritrALi e pUrva pada ahuvacanamAM ane mokSamArga eka vacanamAM darzAvela che. [] traNe sAdhanAnA sambhavIta vicAra samyagdarzananI sAthe sAmAnya matizruta jJAna avazya rahe che. paraMtu vizeSa samyagdarzana pUrve samyajJAna hovuM jarUrI nathI. pirapUNa dvAdazAMgI zrutajJAna paNa e ja jIvane utpanna thAya che jene pahelA samyag darzana utpanna thai cukayu hoya. manaH pava ane kevaLajJAna paNa sabhyaSTi jIvane ja utpanna thAya che. ema samagratayA zvetAM samyagdarzananuM jJAna karatA pUjyapaNuM sAbita thayeluM che mATe sUtrakAre prathama samyagdarzana mUkayu. te yAgya ja che. 0 kSAyika samyagdarzana prApti thavA chatAM paNa te bhave ke khIje bhave meAkSa prApti thAya ja tevA niyama nathI. zreNika rAjA jevA kSAyika samakitI trIje bhave mekSe jaze. vaLI keAI bhAga sukha vALA sugalika bhUmimAM janma pAmyA hAya tevA kSAyika samaStiI jIva ceAthA bhave paNa mukti pAme. paraMtu pratyakSa pUjJAnI (kevaLa jJAnI) te ja bhave meAkSa pAme che [tethI darzana karatAM jJAnanI pUjyatA vizeSa lAge tA teee prathama cAritranI pUyatA vicAravI] eTale darzIna pachI bIjA krame jJAna sUyu te paNa ceAgya ja che. 0 Ayika dana jema. avyavahita paNe te ja bhave meAkSanu kAraNu bane tevA niyama nathI te rIte kSAyika jJAna-pUrNajJAna paNa avyAhata paNe uttara samaye meAkSanA sapAdaka ja bane tevA niyama nathI tyAra pachI aghAtI karmonA nAza-pUrNa cAritra vagerenI apekSA rahevAnI ja che. kevaLajJAna khAde aghAtI karmonA nAza thayA pachI mAkSa prApti thaze. caudamAM ayeAgI kevaLI nAmanA guNu ThANA ne aMte prApta thayela Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 tatvArthasUtra prabodhaTIkA samyagdarzana jJAna ane cAritra e traNe ja avyavahita paNe uttara kALe thanAra mokSanA sAkSAt kAraNarUpa che. tema ja darzana-jJAna-cAritra traNenuM pUjyapaNuM samAna che. traNe rane mekSa mATe samAna rUpe ja sAdhanabhUta che. eka vakhata samyadarzananI sparzanA pAmela chava vadhumAM vadhu ardha pudgala parAvartana kALamAM avazya mekSe javAne. anaMta bhavane mULa sahita nAza karavAmAM samyaka darzana ja ekamAtra prAthamika sAdhana che. tyAra pachI temA guNa sthAnaka pUrve jJAnAvaraNIyAdi ne sarvathA kSaya thavAthI utpanna thayela jJAna zabda bIje kame mUkyo. kemake kevaLa. jJAnane saMbaMdha ghAtI karma kSaya sAthe che. tyAM samyajJAna paripUrNa bane che. cothA zukala dhyAnanA aMtima tabakake saMpUrNa karma kSayathI kSAyika cAritra paripUrNa banaze mATe trIjA krame che. e rIte sUtramAM paripUrNatAnI apekSAe utpanna thatA darzana-jJAna-cAritrane kama sarvathA yaMgya ane doSa rahita che. 0 ahIM darzana-jJAna ane cAritra e traNe zabdone sAdhana karaNa sAdhana-bhAvasAdhana ema traNe prakAre samajavA. tRsAdhana(1) darzana-rati tiram arthAt je tatva zraddhA kare te darzana. (2) jJAna-nAnAti rati jJAnam arthAta je tatva zraddhA kare te jJAna. (3) cAritra-varata rUri vAritram arthAt je AcaraNa kare te cAritra. katRtva sAdhanane svIkAra karavAthI jJAna-darzana-cAritra paryAthI pariNata AtmA ja jJAna-darzana-cAritra rUpa hoya che. [] karaNa sAdhana(1) darzanaH-phate nena phatta nA-jenA vaDe zraddhA thAya te darzana. (2) jJAna - jJAtti ane kRti jJAna-jenA vaDe jaNAya te jJAna. (3) cAritra - te nena ti pAtram jenA vaDe AcaraNa thAya te cAritra. karaNa sAdhananI svIkRti vaDe darzana-jJAna-cAritra AtmAnA guNo che tema nakkI thaze. Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-1 11 | bhAva sAdhana(1) dazana- daSTipAnama tatva zraddhA e ja darzana. (2) jJAnaH- jJAti jJane jANavuM te jJAna. (3) cAritra- vAritram AcaraNa te ja cAritra. bhAva sAdhananI svIkRti vaDe tAtparya e thaze ke A traNe kriyA ja mekSa mArga che. T sAdhana-sAdhya saMbaMdha T prazna-Atmika guNono vikAsa e ja makSa kahyo che. vaLI samyagdarzana-samyajJAna-sammAtri e traNa sAdhana paNa AtmAnA khAsa khAsa guNono vikAsa che. te pachI mokSa ane tenA sAdhanamAM taphAvata che rahe che? ahIM sAdhya sAdhanabhAva kaI rIte samaja? | samAdhAna- samyaga darzana-jJAna ane cAritra traNe sAdhana paNa che ane sAdhya paNa che tethI mekSa ke mekSanA sAdhanamAM koI taphAvata jaNAze nahIM. paNa ahIM judI rIte vivakSA karazo te sAdhya sAdhanabhAva spaSTa thaze. je siddha paramAtmAnI apekSAe vicArazo to mekSa ane dezanAdi ratnatrayana sAdhyasAdhana bhAva raheze nahIM. kAraNa ke teoe sAdhya siddha karI lIdhuM che. paraMtu sAdhaka avasthAmAM A bheda spaSTa thaI zakaze. sAdhaka AtmAne mATe darzana-jJAna-cAritra traNe sAdhana paNa che ane sAdhya paNa che. darzana-jJAna-cAritra traNe padanI ArAdhanA ja pUrNa ratnatrayarUpa mokSa Apaze. arthAt jyAM sudhI darzanAdi ArAdhanA thakI AtmAnA guNane kamika vikAsa karavAnuM che tyAM sudhI darzana-jJAna-cAritra e sAdhanarUpa che. jyAre pUrNa vikAsa thaI jAya tyAre te ja guNa sAdhya svarUpa pUrNa kare che. jema eka mINabatI che. te saLagatI ja hoya te mINabatI vaDe ApaNI mINabatI saLagAvIe tyAre pahelI mINabatI sAdhana thayuM ane ApaNI mINabatI sAdaya thayuM. tema darzana-jJAna-cAritra e traNe sAdhana rUpa che. ane A ja sAdhano vaDe sAdhya evA nija-guNa. pragaTAvavAnA che. Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 atima khulAsA:- [ratnatrayanu adhya kaI rIte] daza na-jJAna-cAritra e traNemAM lakSaNA vaDe karIne bheda che. jovuM jANyuM ane AcaravuM ema traNe kriyAe tA spaSTa rUpe alaga alaga che. tethI traNe maLIne eka mArga na thaI zake. traNe mArga alaga ja hAvA joIe ne ? samAdhAna- keLIyu' diveTa ane tela e padArtho traNa che. traNe bhinna padArtho maLIne eka dIvA ane ke nahI ? e ja rIte ahI traNe sAdhana spaSTa alaga heAvA chatAM eka evA AtmadIpaka ke Atma jyAti pragaTa kare che ke je akhaNDa bhAvathI eka mArga khanI jAya che khIju dRSTAMta laI e te vibhinna raMgothI baneluM kapaDu jema citrapaTa banI jAya che. tema vibhinna kriyAvALA A darzana jJAna-trirUpa sAdhanAthI eka mArga bane che. tattvArtha sUtra praaiAdhaTIkA khAsanoMdha :- A sUtra meAkSanA traNa sAdhana darzAve che jyAre uttarAdhyayana sUtranA ayana 28 gAthA 2-3 meAkSanA 4 kANu kahyA che. (3) nANaMca daMsaNa caiva caritra ca tavo tahA / esa maggutipannatto jiNehI varadasihi (2) nANaM ca daMsaNaM ceva caritaM ca tavo tahA eyaMmaggamaNupattA jivAgacchanti sogaI. 0 meAkSanA cAra kAraNeA :- (1) dazana (2) jJAna (3) cAritra (4) tapa e pramANe paNa jaNAvAyela che. Wan [8] sadabha tattvArtha sadabha darzanapada- vizeSa carcA adhyAyaH 1-sUtra 2-3 jJAnapada- vizeSa carcA adhyAya 1-sUtra 6thI33 cAritrapada- vizeSa carcA- adhyAyaH 9 sUtra 18 mekSa- vizeSa carcA- adhyAya 10 sUtra 3-4 Agama saMdarbha (1) daMsaNissanANaM, nANeNa viNA na hunti caraNaguNA aguNissa natthi mukakho, nattha amukakharasa nivvANa uttarAdhyayana sUtra adhyayana 29 gAthA 30 5 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-1 13 (2) tividhe samme paNNatte taM jahA-nANasamme desaNa samme varittasa sthAnAMga sthAna 3 udeza 4 sUtra 1942 [9] padya (1) muktimaMdira gamana karavA mAge vIre upadi zravaNa karIne bhavyajIva, hadayamAMhe saha sAcI zraddhA jJAna sAcuM, caraNa sAcuM Adare zithila karIne karmabaMdhana muktimArge saMcara (2) sarve bhotika lAlasA jatI rahI jAge mumukSA tathA lAdhe jJAnazuM vItarAgI paNanI pAkI parAkASTAtA karmo kSINa thatAM vikAsa vadhatA AtmAtaNe pUrNatA te che mekSa svarUpa je bhavijane je mArgane jhaMkhatA. [10] niSkarSa jevo jagatamAM je duHkha bhogavI rahyA che. tenuM kAraNa pitAnA svarUpanI bhramaNa, ajJAna dazA che. jene mithyA darzana-mithyA jJAna kahevAya che. jene pitAnI A dazA pitAnI meLe ja karI che. je have zAzvata sukhanI IcchA hoya te samyadarzanAdi pragaTa karavA prayatna karavA joIe. A sUtra zAzvata sukha mATe zraddhALu banavA, sAcuM jJAna prApta karavA ane prazastakriyA ke AcaraNa karavAnuM jaNAve che. - - T - U - T - U - T - 1 adhyAya-1 sutra : 2 [1] sUvahetu A sUtra samyak darzananuM lakSaNa-svarUpa athavA vyAkhyA pragaTa kare che. [2] sUtra : mULa - tattvArtha zraddhAnaM samthagdarzanam [3] sUtra : pRthapha tatvArtha zraddhAnam samyak darzanam Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ka 14 tatvArthasUtra prabodhaTIkA [4] sUtrasAra (1) tattvarUpa [chava-ajIrAdi padArthonI zraddhAne samyagdarzana kahe che. (2) tasvarUpathI nirNita karAyela vAstavika arthonuM zraddhAna te samyagdarzana [5] zabdajJAna [] tatva (1) jIva ajIva Azrava baMdha saMvara-nirjarA mokSa A sAta to che. (2) yathAvasithata vastu viSayanuM aviparitapaNe avadhAraNa karavuM. jema ke jIva jIva svarUpe ja rahe che. 1 artha :- (1) je nizcaya karAya ke nizcayane viSaya heya tene artha kahevAya che. jemake jIvane jIva svarUpe ja nizcaya karAve. ajIvane ajIva svarUpe ja nizcaya karavo. tasvArtha:- (1) vastunuM yathArtha grahaNa (2) tattva vaDe je arthano nirNaya karavo te tatvArtha. (3) jIva-ajIva vagere tatva e ja artha che jene te tatvArtha | zraddhAna- zrad ghAta (1) vizvAsa rAkha (2) Adara kare (3) jenA dvArA zraddhA thAya te zraddhAna (4) jenI zraddhA karAya te zraddhAna. ] tatvArtha zraddhAna:- (1) tatvArthanI zraddhA-Adara (2) parama artha bhUta padArthanI rUci te tatvArtha zraddhAna. T samyakdazana-juo adhyAya 1 sUtra 1 zabdajJAna vibhAga pRSTha-3 5 [6] anuvRtti A sUtramAM kaI sUtranI anuvRtti nathI. [7] prabodha TIkA tattvArtha zraddhAnuM evA samyagdarzananA lakSaNamAM tattva atha ane zraddhAnuM traNa zabdone sUtrakAre vaNI lIdhA che. jemAM sarva prathama rahelA tattva zabdamAM je tat zabda che te sarvanAma che. ane pratyeka sarvanAma sAmAnya arthanA vAcaka hoya che. tene bhAva arthamAM "sva" pratyaya lAge che. eTale ke sarvAri gaNamAM rahela tat zabda Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-2 15 '+ tadvitane bhAva pratyaya - lAgI tattva banyuM, je bhAva sAmAnya vAcI zabda thaye. tethI pratyeka padArthanuM svarUpa tattva vaDe kahI zakAya che. | tattva kyA kayA che te A adhyAyanA sUtra : 4mAM jaNAvela che te mujaba jIva-ajIva-Azrava-baMdha-saMvara-nirjarA-mekSa e pramANe sAta to che. bIjI rIte deva-guru-dharma e traNa ne ja tava bhUta gaNyA che. baMne vyAkhyAmAM tattva eTale "bhAvathI nizcita karAyela" e artha kahevAya che. bhAvathI eTale pitAnI ja rUci-samaja (pratipatti) vaDe je nizcaya karyo hoya te samaje. mAtA-pitA vagerenA dakSiNyathI ke dhana AdinA lAbhanI apekSA vaDe karAyela nizcaya bhAvathI mAtA karAyele nizcaya samaja nahIM. - tavanI bIjI vyAkhyA mujaba jhina pannatatta-je rAga dveSa rahita arhat evA evA jinezvare bhAkhyuM te ja tattva. aviparIta bhAva vyavasthA vALA niyata karAyelA jIva vagere tane to jANavA. ]i tattva zabda sAthe joDAyelo bIjo zabda artha che. artha eTale mAnavuM athavA nirdhAraNa karavuM. ahIM tattva ne ja artha rUpe svIkAravA mATe ta va 35rtha vAkya mukI dIdhuM jema ke jIva-eTale upaga lakSaNa vALo jIva te tava che e jIva tatva upaga lakSaNavALA arthamAM svIkAravuM ke nizcaya karavo te artha. {] samagra je tattvAtha zabda bane tenA arthane spaSTa karatAM jaNAve che ke tattvArtha eTale je padArtha je rUpamAM rahelo che te padArtha ne te rUpathI ja grahaNa kara. matalaba ke vastunuM yathArtha grahaNa thavuM. tanA artha athavA tattva (padArtha ke vastu)nA svarUpa sahita je arthanuM nirdhAraNa ke nizcaya karyA bAda mahatvanuM pAsuM che. zraddhAnanuM. zradAna zabdanI vicAraNA karaNa-karma-bhAva traNe rUpe karavAnI che jenA dvArA zraddhAnuM thAya che, jenI zraddhA karAya te ane zraddhA mAtra zraddhAnamAM mukhya vAta che tattvArthanuM avadhAraNa karavuM te. tatvArthanI rUcike prIti te zraddhAn che. tatvarUpa arthonuM zraddhAna athavA tattvarUpathI arthonuM zraddhAna karavuM Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthasUtra pradhaTIkA te tattvArtha zraddhAnuM kahevAya che. parama arthabhUta evA jIvAdi padArtho ke vitarAga sarvajJa bhASita vacana paratve rUci-prIti. sAmAnya ke vizeSa jJAnapUrvakanI jIvAdi tanI zraddhA athavA jIvAdika padArthonI heya-upAdeya- seya paristhiti mujaba AdaravA yegya-choDavA yogya ke mAtra jANavA gya padArtho nI nizcaya pUrvakanI zraddhA te tasvArtha zraddhAna. samyapha-dazana pada adhyAyaH 1 sUtraH 1 mAM vivakSA karAyelI ja che. te mujaba samyapha zabda prazaMsA artha ke prazasta arthane vAgyA che je padArtha je che tevA ja rUpe jANa paNa mithyA arthAt viparita rUpe na samajavo. jema jIvane ajIva na mAnavA ke sudevane ja sudeva savarUpe jANavA te samyapha artha thA. A zabda ahIM darzana sAthe joDAyelA che. tethI darzana zabdano artha paNa samyapha rUpe ja vicAravAnuM che. sAmAnya arthamAM te tonI zraddhA te ja samyagdarzana kahI dIdhuM. vizeSathI spaSTatA karatA kahI zakAya ke darzana mehanIyanA kSaya-upazama ke pazama thakI utpana thayelI tattvanI rUci ke satyanI pratitI. jenA vaDe choDI devA gya ane svIkAravA egya tattavanA yathArtha vivekanI abhirUci thAya te samyagdazana. | tattvArtha zraddhAna rUpa samyagdarzana AtmAne sUkSama guNa che. jene kevaLI bhagavaMta sivAyanA chadmastha jIve joI zakatA nathI. tethI samyagdarzananA anumAna mATe zAstrakAra maharSi pAMca lakSaNo jaNAve che. A pAMca cihna joIne samakitI hovAnuM anumAna thaI zake. (1) prazama kedha-mAna-mAyA-lebha rUpa kaSAyonuM maMdapaNuM. anaMtAnubaMdhI kaSAyane anudaya tene zamapaNuM kahe che. bIjA arthamAM kaSAya vRtti ane vikyatRSNanuM zamI javuM te prazama (2) saMvega :- mokSanI abhilASA te saMvega. jene pravacana anusAra nacchAdi gatine jANavAthI je bhaya utpanna thAya che tevA jIva, pitAnA karmodaya vaDe nAraka-tiryaca-manuSya AdimAM prApta thatAM zArIrika-mAnasika mahada duHkho have na thAya ke na bhogavavA paDe tevA vicArathI huM prayatna karuM tema ciMtave tene saMveganuM lakSya samajavuM. (3) nirveda-: jenA cittamAM saMsArarUpI kArAgRhanuM varjana karavAmAM Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-2 17 tatpara evI buddhi hoya tene niveda lakSaNa samajavuM. paramAtmAnA upadeza vacanathI saMsAra-zarIra-ga traNe viSayamAM kaMTALe utpanna tha. (4) anukaMpA :- saMsAranA badhA prANIo para karuNA bhAvanA te anukaMpA, dIna duHkhI daridrane pAmelA prANIonA duHkhonuM nivAraNa karavAnI niraMtara IcchA te anukaMpA. AgaLa vadhIne tyAM sudhI kahyuM ke sukhanA athI ane duHkha nivAraNAthI jIvone mArA vaDe alpa pIDA paNa na pahoMce evuM ciMtavI karuNAdrahRdaya vaDe vartatA hovuM te anukaMpA. (5) Astikya :- jinezvara paramAtmAe bhAkhyuM che teja niHzaMka satya che evI daDha AsthA-vizvAsa, te AstikAya. jIvAdi padArtho je svarUpe arihatAdike batAvyA che te temaja che. athavA AtmA che-nitya che vagere jenI mati che te Astika teno bhAva ke pariNAmavRtti te Astikya. [ A pAMca cihnone kama pazcAnupUvI samaja. prathama Astikya pachI anukaMpA-niveda-savega-prazama. Avo kama pradhAnatAnI apekSAe che. AstikSyathI anukapA pradhAna che. anukaMpAthI niveda pradhAna che ema uttarottara kramazaH prazama guNa pradhAna hovAthI sarva prathama prazama guNa lakhyuM che. alabata A guNe jinavacanAnusArI hoya te mahattvanuM che. jinavacanane nahI anusaratA evA prazamAdi guNe paramArthathI guNa ja nathI eTale mithyASTimAM A guNe hoya tema jaNAya te paNa tene samyaktva na manAya. [ tavArtha zraddhAnam ane samyagdarzanam baMne samAnAdhikaraNa vALA che tyAM agnithI dhumADe jude che tevI rIte A baMne "bhinna che te bheda kare nahIM. paNa jema agni ane uSNamAM samAnatA che tema tasvArtha zraddhAna ane samyagdarzana samAna gaNavA 1 tatva ane arthamAM anekAnta mata mujaba thoDe bheda che ane De abheda che te mata svIkArIe te prazna thaze ke mAtra tattava zraddhAnuM ke vartha zraddhAnuM ja lakhavuM joIe ne? paNa A zaMkA ayukta che. kemake mAtra tatvazraddhAn thI "mAtra svarUpa Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 tatvArtha sUtra prabodhaTIkA ke bhAva" e artha ja grahaNa thaze ane artha zraddhAnuM kahetA badhAM ja prakAranA artho grahaNa karavA paDaze. matalaba ekAnta pakSanuM grahaNa thaze. mATe baMne levA jarUrI che. sUtrasArAMza :- tatvArtha zraddhAnuM evuM na lakhe te paNa samyagdarzana zabda niti sAmarthya vaDe spaSTa che, chatAM A sUtra banAvavA mAM AvyuM te samajavA cogya che. samyaphane artha prazaMsA thaye. darzanano sAmAnya artha "jevuM, thAya che. A be zabdo bhegA mukavAthI samyagdarzanano pAribhASika artha prApta thatI nathI. nirUktithI te "sAruM jevuM" evo artha nIkaLaze A darzane paga te ekendriya abhavya jIne paNa jJAnanI pUrve hoya che. A keI viparIta artha na thAya te mATe tatvathI nirNata thayelA arthonuM zraddhAna te samyagdarzana gayuM. dA dhAtune sAmAnya artha "jovu e AbAla-gopAla prasiddha che. sabhya eTale prazasta artha svIkAratA sArI rIte jevuM" artha nIkaLe paNa ahIM zabda nirukti svIkArya nathI. tema karatA ati vyakti lAge che ane mithyAtvI dvArA thatuM prazasta darzana paNa samyagdarzana gaNAze. tethI badhAM dArzanike mAnelI pAribhASika niryukti ja svIkAravI paDaze. kemake cAjaeN nI zAbdika vyutpatti te vizeSa prakAre suMghavAvALo ane nau nuM rati rUti eTale gamana karavA vALo ja thavAnI. paNa ApaNe naunuM baLada/gAya ja laIe chIe tema ahI pAribhASika artha letA "tatvArtha zraddhAna e samyagdarzana artha ja levAnuM sUtrakAra sUcave che. keI kaheze ke pratimAjInuM darzana paNa mekSanuM kAraNa paNuM jaNAve che. mekSamArganA hisAbe te darzanane A artha paNa levo joIe. temane eTaluM ja kahevuM ke tatvArtha zraddhAna rahita kerA darzAthI mekSamArga kahezo te samavasaraNamAM beThelA abhavya ne paNa mokSa prApti thavAnI. tema sAbita thaze kemake tyAM te sAkSAt at darzana thavAnuM. tatvArtha ne badale mAtra zraddhAna kema na mukayuM? mAtra zraddhAnuM lakhe te anarthonuM zraddhAno paNa samyagdarzana banI jaze ane artha zradvAna ema sUtra lakhe te paNa adhuruM che. kemake tyAM kAlpanika arthonuM zraddhAno paNa samyagdarzana banI jaze. eTale kaI Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-2 --- - ka zabda pUrva tarava vizeSaNa mUkayuM che. vaLI mAtra tarI zraddhAnuM lakhe te paNa aneka mate ubhA thaze. tattvanuM zraddhAna gaNavuM. tattvamAM zraddhAna gaNavuM-tatva karIne zraddhAna gaNavuM evI ati vyApti thaze. "tatvArtha" zabda letA tattava ane artha bane spaSTa thaze. jemake je je svabhAvathI jIva vagere bhAva vyavasthita thatA hoya te ja svabhAva [guNa dhama] vaDe te jaNAtA hovAthI te badhAM tattvArtha che. tat nA bhAvathI niNata karAyelA artha te tatvArtha che. tana ne saMbaMdha cA sAthe che. tethI kahetA jethInuM anusaMdhAna jeDAI ja javAnuM] "je jIva-ajIva Adi svabhAvathI padArtha potapotAnA svarUpe sthita thaI rahyA che. te ja svabhAvathI pramANunaya dvArA jANe je bhAva te tatvArtha che. A tatvArthanuM zraddhAna eTale ke rUcivizvAsa te samyagdarzana che. [8] saMdarbha tattvAtha saMdarbha tattva :- vizeSa spaSTatA adhyAyaH 1 sUtra: 4 samyagdazana :- utpatti adhyAyaH 1 sUtra: 3 Agama saMdarbha tahiyANaM tu bhAvANaM sabbhAve uvaeseNaM bhAveNaM sadvahantassa sammataM ta viyAhiyaM -uttarAdhyayana adhyayana-28 gAthA-15 [9] padya (1) tatrabhUta padArtha kerI, ruci aMtara vistare e zuddha darzana pragaTa thAtAM, bhavika bhavathI nistare. (2) jene tatva taNu sadA kharakhare rUpe ja jeDela che. ne tenI ruci yathArtha rUpa sata te sAcuM ja che darzana [10] niSkarSa sAcI zraddhA e jIva nA mukhya guNane sthira karavAnuM ke vikasAvavAnuM sAdhana che. AtmAnI parameca dazA pAmavA ke janma jarA ka Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthasUtra prameAdhaTIkA mRtyu Adi anaMta duHkha maya sa sArathI viramavA mATe AvI tatvArtha zraddhA arthAt yathA padArthonI ruci keLavavI jarUrI che tema A sUtra nirdeze cheH zuddha AsthitatA prApta karI-jIvana karuNAmaya banAvI- sa`sAra paratvenA kaTALA pUrvaka-meAkSanI abhilASA vaDe prazama guNanI prApti thavI te ja A sUtrane niSka che. [] ] ] [] 20 Wan Wan - [] adhyAya H 1 sutraH 3 [1] hetu A A sUtra samyagdarzananI utpattinA nimitto jaNAve che, AtmAmAMthI samyagdarzana kaI rIte pragaTe tenA nirdeza kare che. Wan [2] sUtra: mULa tannisargAdadhigamAdvA tat nisargAt adhigamAt vA - [3] sUtra : pRthaka VIE ET Wan [4] sUtrasAra te [samyagdarzana] nisarga thI (svAbhAvika) athavA adhigamathI (khAdyanimitta-upadezAdithI) [utpanna thAya che 55 Wan [5] zabdajJAna Wan T (1) nisaga :- je samyagdarzana bAhya nimitta vinA pUnA saMskAra ke AtmAnI tathA bhavyatAnA ceAge sahajapaNe [Ape|Apa AtmAmAM pragaTa thAya te nisarga ja gaNAya. (2) prANIone tItha karAdi upadeza dAna vinA ApameLe ja kramanA upazama ke kSaya thavAthI AtmAmAM je utpanna thAya te nisa samyagdarzana gaNAya. (2) adhigama (1) je samyagdarzana paranA, upadeza deva-guru jinapratimA, jaina zAstra Adi bAhya nimittothI utpanna thAya tene adhigamaja kahevAya. Wan Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-3 5 (2) tIrthakarAdi upadeza sahita bAhya nimittonI apekSApUrvaka kamane kSaya ke upazama thavAthI je AtmAmAM pragaTa thAya te adhigama samyagyadarzana kahevAya. [6] anuvRtti tArtha zraddhAnaM sabhya 1-2 sUtrathI sanmAdarzana nI anuvRtti A sUtramAM Ave che. [7] prabodha TIkA T sUtramAM sau prathama zabda tana mUkela che. vyAkaraNa paddhati mujaba ahIM sUtrakAra maharSi sUtranI lAghavatA mATe A rIte uparokta sUtronI anuvRtti grahaNa kare che. tethI tana zabda dvArA anantara kahevAyela sUtra 2 mAMthI sa rjana zabdanuM grahaNa ahIM karavAnuM che. | mULasUtramAM paMcamI vibhaktivALA be pada mUkelA che. eTale rAte (utpanna thAya che) te kiyA adhyAhAra samajavI. sUtramAM vyAkaraNa niyamAnusAra je pada nathI hotA tene bIjA sUtrothI paNa grahaNa karAya che. temaja bhArata mavati vaghate vartate evA kriyApade tAtparyabaLathI zabdabodhe karAvavA mATe adhyAhAra karavAmAM Ave che. nisarga zabdanA svabhAva-pariNAma aparopadeza evA samAna arthavALA paryAyavAcI zabda che. have bAhya nimitta vinA ravabhAvathI ja pariNAma vizeSathI utpana thatuM samyagdarzana nisarga ja kahevAya che. jJAnadarzana rU5 upaga lakSaNavALo jIva anAdikALathI saMsAra paribhramaNa karI rahyo che. te je karmone Azrava kare che. te karmone baMdha-nikA canA-udaya-nirjara vagere apekSAe jIva nArakI-tiryaMca-deva-manuSya cAra gatimAM bhaTake che. ane zubha azubha karmone bhegave che. tyAre te jIva jJAna darzana upaga rUpa svabhAvane kAraNe evA adhyavasAye fmanaH pariNAma prApta kare che ke tenA pariNAma vizeSathI kayAreka apUrvakaraNa thakI bAhya nimitta vinA te jIvane samyagdarzana pragaTa thaI jAya che te samyagdarzana nisargaja kahevAya che. AvA ane anAdi mithyAdaSTipaNAmAM ja evA prakAranI tathA Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 tatvArthasUtra pradhaTIkA ,, bhavyatAnA cAge karmo khapatA khapatA bAhya nimitta vinA A-mAnA karaNa--baLa--puruSArtha vizeSathI AvuM nisarga samyagdarzana prApta thAya che. L] paropadeza Adi bAhya nimittathI je pariNAma vizeSa thavAthI AmAmAM pragaTa thAya che tene adhigama samyagdazana kahe che. ! adhigamanA abhigama-Agama-zravaNa-nimitta-zikSA- upadeza vagere samAnAthI paryAyavAcI zabda che. adhigama-adhika jJAna bIjAnA nimitta thakI utpanna thAya che. tethI paranimitta rUpa adhika kahevAya che. AvuM adhika jJAna ke ruci. te adhigamatA. abhigama - guru mukhethI athavA gurunI abhimukhyatAnA AlaMbana vaDe je jJAna thAya te abhigama. Agama pUrva puruSa praNita, pUrvApara vidha zaMkA rahita evA vyavasthita varNa--pada vAkyanA samUhanA AcanathI thatI tava ruci te Agama. saMkSepamAM Agama eTale zAstra. zravaNa - kAna vaDe je sAMbhaLavuM tenA thakI utpanna thAya te zravaNa nimitta -pratimAjI vagere je je samyagadarzana utpatti mATe bAhya vastu che te te sarva nimitte ja gaNavA. tenA thakI utpanna thatuM nimitta samyagdarzana gaNavuM. zikSA -Ata praNIta granthanA punaH punaH abhyAsa vaDe je thAya te zikSA samyagadarzana. upadeza :- jinezvara paramAtmAnI jema guru deve dvArA je dezanA kathana thAya te upadeza. A sAta bheda athavA anya keI bAhya nimitta thakI tattvArthajIvAdi pratye je ruci prasaravI te adhigama samyagdarzana samajavuM. [] jagatanA padArthone yathArtha rUpathI jANavAnI ruci sAMsArika ane AdhyAtmika baMne prakAranA abhilASamAMthI janme, paNa bhauttika sAMsArika lAlasA mATe thatI tatvajijJAsA samyagdarzana nathI. kemake temAM pariNAme mokSa prApti lakSya nathI. jyAre AdhyAtmika vikAsa hetuthI mekSanA lakSya pUrvaka tatvanizcayanI je ruci thavI teja samyagdarzana che. Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-3 23 jemAM zeyamAtrane tAvikarUpe jANavAnI ane heya mAtrane choDI devAnI temaja upAdeyane grahaNa karavAnI ruci tevA prakArane Ama pariNAma e nizcaya samyakatva che. jyAre rucinA baLathI utpanna thatI dharmatattva niSThA e vyavahAra samyagdarzane che. temAM AMtarika kAraNe samAna hovA chatAM bAhA nimitta anapekSA te nisarga samyadazana. bAhA nimitta ApekSika te adhigama samyagdazana. anAdikALathI saMsArapravAhamAM vividha dukhone anubhavatA AtmAmAM kaI vAra evI pariNAma zuddhi thaI jAya che ke je te AtmA mATe apUrvekSaNa banI jAya A pariNAma zuddhine apUrvakaraNa kahe che. ( be prakAranA che. bhavya ane abhavya. bhavya eTale mekSA pAmavAnI yogyatAvALA ane abhavya eTale kadI mokSanI ruci ja jene thavAnI nathI tevA pariNAmavALA jI. abhavya mATe samyagdarzana vicAraNA karavAnI ja nathI kemake tene tenA pariNAma thavAnA ja nahIM. bhavya jIvomAM paNa jAtibhavya e prakAra che. jema zIlavAna sati ne putra thaI zake paNa pati mRtyu pAmyA pachI te strI avaMdhyA hovA chatAM bALaka thaze nahIM tema jAtibhavya jIvamAM bhavyatva heya paNa tene mokSane megya sAmagrI kadI maLavAnI nathI. ahIM apUrvakaraNanI ke samyagdarzananI vicAraNA kevaLa mekSanI cogyatA vALA bhavya jIne AzrIne ja karavAnI. A samyagdarzana je sau prathama prApta kare te aupazamika sabhya kahevAya che. jIvana tathA bhavyatva paripAkathI AbhA nA viziSTa avyavasAya rUpa yathApravRtti karaNa vaDe AyuSya sivAyanA sAta karmonI sthiti aMtaHkaDAkaDI sAgaropama pramANa thAya che. A sthiti thAya tyAre jIva rAga-dveSanI graMthi pAse Ave che. A durbhedya graMthi bhedavA ane vIllAsanI jarUra paDe. ghaNuM A graMthi bheda karyA vinA ja pharI saMsAra paribhramaNa kare che. Asana bhavi jIvo apUrvakaraNa vaDe A rAga-dveSanI graMthi bhedI nAkhe che. uttarottara vizuddha adhyavasAya rU5 anivRtti karaNa vaDe aMtamuhurta sudhI jIva mithyAtvanA kamadala rahitanI sthiti rUpa aMtAkaraNa kare che. tyAre A pathamika yathA pravRtti karaNa-apUrvakaraNa-anivRtti karaNa traNenI vizeSa carcA. dravyaloka prakAza sargaH 3 -dvAra-25-mAM jevI. Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 tavArthasUtra pradhaTIkA samyakatvanI sthiti prApta thAya che. jene samyagdarzana karyuM che. A samyagdarzanamAM darzana mehanIyakarmane kSaya-upazama ke kSapazama e mahattvanuM kAraNa che, te nisarga ke adhigama baMne samyagdarzanamAM samAna ja hoya che. [] prazna:- sUtramAM sthAne kriyApada adhyAhAra samajavuM kahyuM tema nioute ne adhyAhAra kema na samajI zakAya ? samAdhAna :-mithyAdarzana saMsArI jIvamAM jovA maLe ja che. vaLI mekSa tathA samyagdarzana baMne sAdi anaMta mAnelA che. AvA kAraNosara kadI no pate kriyApada adhyAhAra na mAnI zakAya. vaLI jo tene adhyAhAra mAnIe te samyagdarzanane nitya mAnavuM paDe. kemake nisarga ke adhigamathI utpanna thatuM nathI te sUtrArtha nIkaLaze paNa tema mAnI zakAya nahIM. mATe kriyApada ja adhyAhAra mAnavuM paDaze. [8] saMdarbha tatvAtha saMdarbha 0 adhigama - vizeSa carcA adhyAyaH 1 sUtra 6 thI 8 Agama saMdarbha sammaiMsaNe duvihe paNNatte, taM jahA Nisagga sammaiMsaNe ceva mAmalakSmaNe va-sthAnAMga sUtra sthAnaH 2 udeza 1 sUtra 70/2 [9] padya (1) zuddha samakti prAptinAM be kAraNe sUtre kahyAM. svabhAvane upadeza gurune jethI jIva darzana lahyA. (2) saMsAre pariNAma zuddhirUpa je kriyA apUrva sphare. Apo Apa ja evI ke sthiti thatI kiMvA nimitto vaDe. para [10] niSkarSa ka saMsAra paribhramaNamAM jIva sudhA-tRSNa-vyAdhi-ISTa vicAgaaniSTa saMga-vadha-baMdha-vagere aneka vipattine pratikSaNa gavI rahyo che. temAM je jIva svAbhAvika ke bAhya nimittathI samyagdarzana Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-3 25 1 * * prApta kare che te alpa evA ardhapudagala parAvartana kALamAM mekSanuM anaMta sukha mANe che. mekSanA Icchuka AtmajJAnI puruSane A sUtra adhigama rUpe sAta prakAranA sAdhano darzAve che. jenA dvArA adhigama samyagdarzana pAmI anaMtA duHkhamAMthI chuTakAro pAmI zakAze. - T - T - T - T - - - adhyAyaH 1 sUtraH 4 [1] sUtrahetu bIjA sUtramAM tasvArtha zraddhAnaM lakhyuM che to kyA kyA che tene nAma-nirdeza A sUtramAM karAyela che. temaja tatvanA svarUpane paricaya apAya che. [2] sUtra : mULa jIvAjIvAzravabandha saMvara nirjarA mokSAstattvam [3] sUtra : pRtha jIva ajIva Azraba bandha saMvara nirjarA mokSAH tattvam [4] sUtra : sAra jIva ajIva Azrava baMdha saMvara nirjarA ane mekSa A sAta) tattva che. [5] zabdajJAna (1) jIva:- (1) je jJAna-darzana rUpa upagane dhAraNa kare che athavA cetanA lakSaNa yukta che te jIva kahevAya che. (2) jhava eTale AtmA (2) ajIva:-(1) je java nathI te ajIva che. (2) jJAna-darzana upaga rahita ke cetana lakSaNane abhAva te ajIva che. (3) Azrava - (1) mana-vacana-kAyAnI kiyA te ga che ane karmane saMbaMdha karAvanArI hevAthI te kriyA ja Azrava che. (2) je pariNAma [mithyA dazana-avirati-pramAda-kaSAya-ga] dvArA karma Ave che tene Azrava kahe che. Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 ' tatvArtha sUtra pradhaTIkA (4) baMdha:- (1) jIva sAthe kema vargaNAnuM (ekameka thavuM) ceTavuM tene baMdha kahe che. (5) saMvara- (1) Azravano nirodha e ja saMvara. (2) karmone AvatA aTakAvavA athavA [gupti samiti-dharma-anuprekSA-pariSaha jaya-cAritra) e pariNAmethI karmonuM AvavuM rokAI jAya tene saMvara kahe che. (6) nirjarAH-AtmA sAthe ekarUpa banelA karmonuM kharI javuM te niza. (7) kSa:- karmone sarvathA kSaya te makSa jANa. | tattva:- juo adhyAyaH 1 sUtra 2 _f6] anavRtti ka A sUtramAM uparanA keI sUtranI anuvRtti AvatI nathI. [7] prabodhaTIkA - sUtra bIjAmAM je saravALe zraddhAnuM kahyuM tyAM tattvanI tAtvika ke zAbdika vyAkhyA apAI hatI paNa ApaNe je sAta tanI ja tatva rUpe vicAraNA karavAnI che te spaSTa nAma-nidezapUrvaka A sUtramAM jaNAvelA che. jIvAdi tattanA svarUpane paricaya A sUtra dvArA prApta karavAne che. | jIva :- je jIve-prANene dhAraNa kare te jIva. lekamAM nIvatatva e mukhya tatva che. prANanA bhAvathI ane dravyathI be bhede che. jJAna-darzanAdi AtmAnA je guNe tene bhAvaprANa kahe che ane pAMca Indriya mana-vacana kAyArUpa traNa ceAga + zvAsera chUvAsa + AyuSya e daza prANa ne dravyaprANa kahe che. saMsArI jIvene dravya tathA bhAva baMne prakAre prANa hoya che. siddhanA jIvone mAtra bhAvaprANa hoya che. teo dravya prANanA dhAraka hatA tene upacAra karIne paNa jIva gaNI zakAya. je AThe prakAranA karmona upArjanakartA arthAt bAMdhanAra che. te bAMdhelA karmone bhaktA che arthAt karmanA phaLane bhegavanAra che. te karma phaLAnusAra saMsAramAM paribhramaNa kare che. ane te ja karmone nivAranAra arthAt kSaya karanAra che te ja AtmA [jIvavuM che. ema vyavahAranaya kahe che. nizcaya naye te jJAnepaga-dazane paga vALe-tanya lakSaNa yukta sukha-duHkhane anubhavate e te jIva che. Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 adhyAya-1 sUtra-4 aipizamika vagere bhAvathI joDAyela, sAkAra ke nirAkAra svarUpa. zabdAdi viSayane jANanAra, amUrta svabhAvavALa, kriyAne kartA, te karmano bhoktA e jIva che. bhAvaprANa dhAraNapekSayAM jIvati ajIvIt jIviSyati vA iti jIvaH bhAva prANa dhAraNa karavAnI apekSAe je jIvI rahyo che, jIvita rahI cUkyo che ke bhaviSyamAM jIvavAnuM che te jIva che. jIva bALa vALa vAdi gaNanI dhAtune kartAmAM ja pratyaya lAgI jaa+=Ira zabda thaye 3 ajIva:- jIva karatAM viparIta svabhAvavALuM ke lakSaNavALuM tatva te ajIva. eTale ke caitanya lakSaNa rahita sukha-duHkhanA anubhava vinAnuM ane jaDa lakSaNavALuM tattva te ajIva.jemake lAkaDuM-AkAza vagere. A ajIva tattvanA dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya pudgalAstikAya ane kALa evA pAMca bhede che. temAM pudagala rUpI che. varNagaMdha-rasa ane sparzathI yukta che. bAkInA dharmAstikAya vagere cAra arUpI che. varNAdi catuSkathI rahita che. arUpI padArtho idrithI jANI zakAtA nathI. rUpI padArtho sthaLa pariNAmI hoya te indriyothI, jANI zakAya che paNa sUkSama pariNAmI hoya te idrithI jANa zakAtA nathI. [1 yugaladi dravyaajIva che. 7 varNAdi te bhAvaajIva che. jagatamAM jIva pachInuM mukhya tatva ajIva che. bAkInA tatvo A baMne tAnA vistAra svarUpa ja che. bhAvaprANadhAraNApekSAyAM na jIvati nAjIvIt na jIviSyati iti lakIvaH bhAva prANa dhAraNa karavAnI apekSAe je jIvato nathI, jIvyA nathI ke jIvavAno nathI te ajIva lIva zabda sAthe nA tatparuSa samAsa karavAthI lIva zabda banyo che. (3) Azrava:- zubha ke azubha karmone AtmAmAM AvavAnuM kAra te Azrava che. je kriyAo vaDe zubhAzubha karma Ave te kriyA paNa Azrava tatva che. mana-vacana kAyAnI zubhAzubha pravRtti e dravyaAzrava che. mana-vacana-kAyAnI pravRttimAM kAraNabhUta jIvanA pariNAma ke te pravRttithI utpanna thatA pariNAma te bhAvaAzrava, bIjA zabdomAM kahIe te karmonuM AtmAmAM Agamana te dravya Azrava che ane dravyAzravamAM kAraNabhUta mana-vacana-kAyAnI pravRtti te bhAvaAzrava che. Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 tatvArthasUtra pradhaTIkA puNya ane pApa e baMne AzravamAM samAviSTa karelA ta che. zubha karmAzrava te puNya che ane azubha karmAzrava te pApa che puNyane udaya hoya te jIvane ISTa sAmagrInI prApti-sukha bhaMga vagere prApta thAya che ane pApane udaya heya te udvega thAya pratikULa saMyoga uddabhave ghaNuM duHkha bhegavavuM vagere bane che. karmonAM Azravane samajAvatA kahI zakAya ke je rIte samudra sadA nadI dvArA jaLathI bharAtuM rahe che ke khullA rahelA makAnanA bArI bAraNumAMthI kacaro Avato rahe che te rIte mithyAtva-avirati-kaSAya yeganA dvArathI AtmA tarapha karma kacaro Avato rahe che. mA eTale samansana ane zava eTale zravavuM-AvavuM cAre taraphathI karmonuM AvavuM te Azrava. mAthure jaiH karma jenA vaDe kama grahaNa karAya te Azrava kahevAya. gAjhiyate- pArtha zarma miH jenA vaDe karma upArjana karAya che te Azrava ga6. upasarga pUrvaka vAdi gaNunIrUM dhAtu che. tene pratyaya lAgI zAstra -Ara ema Azrava zabda banyo che. (4) baMdha - jIva sAthe karmanuM je kSIranIravata [dudhamAM pANI maLI jAya te rIte je joDAvuM tene baMdha kahe che. ahIM AtmA sAthe karma pudagalene je saMbaMdha tha te dravyabaMdha ane te dravyabaMdhanA kAraNa rUpa AtmAne je adhyavasAya te bhAvabaMdha kahevAya. - mithyAvAdi kAraNothI thate je karma Asrava jIva sAthe je eka kSetrAvagAha thaI jAya tene baMdha kahe che. jevI rIte beDI vaDe jakaDAyela prANa parataMtra bane che. tema karmathI baMdhAyele jIva parataMtra bane che ane ISTa vikAsa sAdhI zakatA nathI. vadhyate nena vaja mAtra vA : jenA vaDe jIva baMdhAya athavA jIva ane karmanuM ekameka sAthe baMdhAvuM te baMdha che. ahIM kayAdi gaNanI dhAtu vadhavAne karaNa athavA bhAva arthamAM ghana pratyaya lAgIne ghadha zabda banela che. (5) saMvara Azravane nirodha te ja saMvara. AvatA karmone rekavA athavA karmone AtmA tarapha stravatA aTakAvavA te ja saMvara. samiti gupti pariSaha yatidharma bhAvanA ane cAritra e paNa Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-4 29 saMvaratatva ja che. zubhAzubha karmanuM rakavuM athavA saMvaranA pariNAma rahita saMvaranI kriyA anuSThAnamAM vartavuM te dravya saMvara ane dravya saMvaranA kAraNabhUta AtmAnAM pariNAma te bhAva saMvara che. bIjA zabdomAM kahIe te karmonuM AtmAmAM na AvavuM te dravya saMvara che ane dravya saMvaranA kAraNabhUta samiti-gupti vagere lAva saMvara che. je rIte bArI-bAraNuM baMdha thavAthI makAnamAM kacaro Avato nathI athavA je nagaranA dvAra sArI rIte baMdha hoya te nagara duzmane mATe agamya banI jAya che e ja rIte samiti-guti vagerethI susaMvRta AtmA karmazatru mATe agamya banI jAya che. sakriya ane vALa mAtra = saMvara: jenA dvArA saMvaraNa thAya (karma kAya) athavA saMvaraNa (kamanuM rokavuM) mAtra saMvara che. sam upasarga pUrvaka svAdi gaNanI vRtra vALa dhAtune kAraNa ke bhAvamAM pratyaya lagADavAthI saMvara zabda banyo che samU-vR+ saMvara, (6) nijara :- nirjaravuM eTale karmonuM kharavuM. kharavuM, jhavuM, saDavuM, nAza pAmavuM te nirjarA. athavA jenA vaDe karmonuM jharavuM arthAta nAza pAmavuM bane te tapazcaryAdi paNa nirjarA tatva tarIke ja oLakhAya che. [ahIM khAsa khyAla rAkhavuM ke kamane kamika kSaya athavA AMzika kSaya te nirjarA che sarvathA kSaya te mekSa ja kahevAya.] zubhAzubha karmone dezathI kSaya tho-samyatva rahita ajJAna pariNAma vALI nirjarA hevI-athavA-samyapha pariNAma rahitanI tapazcaryA te dravyanijara che ane karmonA deza kSayamAM kAraNa rUpa je AtmAno adhyavasAya-athavA- nirAnA samyak pariNAma yukta je tapazcaryAdi kriyAo te bhAvanirbhara che. ajJAna tapa-ajJAna kaSTa yukta kiyA-anicchA ke viziSTa IrachA rahita Apo Apa thatI nirjarA jevI ke vanaspatine TADha-taDako vagere sahana karavA paDe che te-A badhI akAma nirjarA che. samyagdaSTi jIvo. ke virativaMta AtmAo jenA viveka cakSu jAgrata thayelA che tevAnI samyak kriyA-tapazcaryAdi sakAma nirbhara che. niH upasarga pUvarka -AnI e divAdi gaNanI ghAtune kAraNa ke bhAvamAM bahu pratyaya lAgyo. strItva vivakSAmAM bApa pratyaya lAgI nircA zabda banyo che. nira+9+gA=ni thaze. nirvijattejanA nirjaraNa mAtra vA nirjarA - Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthasUtra prabodhaTIkA (7) mekSa - sarva karmone sarvathA kSaya karavo te mekSa. kamano saMpUrNa kSaya te dravyamakSa kahevAya ane sarvathA kSayamAM kAraNarUpa je AtmAne pariNAma eTale ke sarvasaMvara bhAva, abadhUktA, zaileSabhAva athavAcaturtha zukaladhyAna ke siddhatva pariNatine bhAvamakSa kahevAya che. samyagdarzanAdi kAraNe vaDe saMpUrNa karmonA AtyaMtika mUleccheda the te mekSa che. jema baMdhanamukta prANuM svataMtra viharI zake che tema karmabaMdhana mukta AmA svAdhInapaNe anaMta jJAnadarzana sukhAdine anubhava kare che. AtmAnuM potAnA AtmAmAM ja avasthAna karavuM te mekSa. banne e curAdi gaNanI dhAtune kAraNa ke bhAvamAM ghasa pratyaya lAgI me pada bane che. jIva ane pudagala dravyano pUrNarUpathI chuTakAro thavo te mekSa. tatva zabdanI vizeSa carcA adhyAya : 1 sUtraH 2mAM thayelI ja che. chatAM tatva zabdane sAmAnya bhAva atre vicArIe. taya zabdamAM mULa ja che. tA eTale te. ta6 mAM bhAvavAcI ca umerAtA tatva zabda ane jene artha che "te-paNuM." bIjA zabdomAM tatvane artha saddabhAva ke astitva thAya che. jIva tatva eTale jIvapaNuM ke jIvanuM astitva. ajIva tatva eTale ajIvapaNuM ke ajIvanuM astitva e rIte sAte tanuM arthaghaTana samajI levAya. tatva saMkhyAbheda :- ahIM sUtrakAre sAta ta gaNAvyA che 1 navatattvakAra ane zrI sthAnAMga sUtra navatattva gaNAve che. anyatra pAMca ke be to paNa gaNavAyA che. A badho mArA vivakSAbheda che. jema ke "mukhyatayA to be ja che. jIva ane ajIva, bAkIne tene vistAra che" evA mata mujaba tatva sakhyA be thaze.' bIjA mata mujaba Azrava ane baMdha tatvane badale mAtra baMdha tava gayuM kemake karmonuM AvavuM ane coMTavuM eka ja vastu che. vaLI 1 jIvA jIvA puNNa pAvAsava saMvaro ya nijaraNA bangho mukkhA ya tahA nava tattA huMti nAyavyA Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-4 31 nirjarA tathA mekSamAM paNa mukhya vastu to karmone vinAza ke kSaya tha te che. mATe eka ja nirjarA tatva gaNe te to pAMca thaze. jIvaajIva-baMdha-saMvara-mokSa. jeo pApa ane punyane judA-judA jaNAve che te navatatvakAranA mate kula navata thaze. ahIM azubha Azrava te pApa tatva ane zubha Azrava te punya tatva gaNuM AzravamAM ja baMne tatve samAviSTa karyo mATe sAta tA thayA. matalaba ke saMkSepa vivakSAmAM pApa-puNyane Azrava ane baMdhamAM antarbhAva karI detA A sUtra sAta tanuM banela che. puNya ane pApatatva baMnenA dravya ane bhAvathI be-be bhede che. je karmanA udayathI jIvane sukhane anubhava thAya tevA zubha karma pudgala te dravya puNya ane dravya puNya baMdha kAraNabhUta dayA-dAna vagere zubha adhyavasAya te bhAva puNya. je karmanA udayathI jIvane duHkhane anubhava thAya te azubha karma pudgalane dravya pApa ane dravya pApa baMdhamAM kAraNabhUta hiMsAdi azubha adhyavasAye te bhAvapApa, be tamAM samAviSTatA : jIvatatva te svataH prasiddha che ja. saMvara, nirjarA ane mokSa e gaNa tane jIvasvarUpa ke jIvanA pariNAma rUpa ja che. kemake eTale aMze saMvara Adi thAya teTale aMze jIva sva-svarUpamAM Ave che. tethI A traNe tane jIvatatvamAM samAveza karavo. jIva nathI te ajIva e vyAkhyA mujaba bIju tava ajIva che. Azrava ane baMdha e karma pariNAma che. karma pudagalAnI vRddhi karAvanAra che mATe ajIvatavamAM samAviSTa karyo. 'tattvone paraspara saMbaMdha ane kama : jIva ne zarIra-mata-zvAsecchavAsa-gamana-sthiti-avagAha-vagere upakAro nA kAraNabhUta hevAthI anantara evuM ajIva tattva mUkyuM. ahIM upakArya-upakAra bhAva saMbadha che. jIva ane ajIvanA AzrayathI Asava thAya che mATetrIju Asava pada mukayuM. ahI. AzrayaNa AzrayibhAva saMbaMdha che. Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 tavArtha sUtra pradhaTIkA AzravanuM kArya baMdha che mATe Azrava pachI baMdha tattva jaNAvyuM temAM kArya-kAraNa bhAva saMgati che. AsavathI pratikULa te AsavanA nAza ane baMdhanA abhAvanA kAraNabhUta hovAthI baMdha pachI saMvara tAva mUkayuM. ahIM prati vAsudevavAsudevanI mAphaka pratibadhya-pratibaMdhaka bhAva saMbaMdha che. saMvara thayA pachI ja mekSepogI nirjarA tattva samyaka prakAre utpana thAya che. tethI saMvara pachI nirjarA kahI. ahIM pUrvApara bhAva ke prajaya prayojaka bhAva saMbaMdha che. nirja thayA pachI chevaTe mekSa ja thavAne. mATe chelle mokSa tatva praryuM. mATe tyAM kArya kAraNubhAva saMbaMdha thaye. | sUtrasArAMza -A zAstra mekSamArgane mukhya upadeza ApatuM hovAthI sarva prathama te mekSa tatvanuM zraddhAna ja mokSAthI jIve karavuM joIe. mekSa tatvanI sAthe sAthe baMdha tatvanuM zraddhAna paNa Avazyaka ja che. anyathA vartamAnamAM karmothI baMdhAyelo te mekSAthI mokSanI abhilASA kaI rIte karaze ? je te pitAne karmothI baMdhAyela mAnaze te mokSane puruSArtha karaze. je mekSa ane baMdhanuM zraddhAna karaze te baMdhanA kAraNabhUta AsravatatvanuM paNa zraddhAna karavuM paDaze. kemake kAraNarUpa Asavatatvane mAnyA vinA baMdhane kSaya kaI rIte thavAne? Asravatatva nahIM mAne te baMdha tatva nitya thaI jaze baMdha nitya thatA mokSa thavAne ja nahIM. je baMdhanuM keI kAraNa ja na mAne te baMdhane asadabhAva thaze. mATe baMdhanA hetu AmravanuM paNa zraddhAna karavuM joIe. - je baMdha ane Asrava svIkAryA Asavane rokavA rUpa saMvara ane baMdhanA eka deza kSaya rUpa nirjarA evA mokSanA kAraNene paNa svIkAra kare paDaze. tethI saMvara ane nirjarA tattvanuM paNa zraddhAna karavuM paDaze. jyAre badhAM ja karmonI nirjarA thaze tyAre je mokSa thavAne te jIva-ajIva baMnene thavAne jIvane puddagalathI chuTakAro maLaze tema pudagala paNa te jIvathI vizliSTa banaze. kemake je karma pudagalone saMga ja na hoya te jIva svataH mukta ja che. je karma ane AtmAne saMyoga che te baMnene ekakSakathI viga paNa thavAne mATe jIva-ajIvanuM paNa zraddhAna karavuM joIze. Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-4 * jIvanuM lakSaNa upaga che. jemake jJAnapagadarzanapagAdi. 2 ajIvanuM lakSaNa anupayoga che kemake vyaktigata rUpe temAM jJAnAdi upayoga nathI. 0 AzravanuM lakSaNa vega che. temAM mana-vacana-kAyAne vega mukhya che. 0 baMdhanuM lakSaNa kAmaNa vargaNArUpa pudgalane grahaNa karavA te che. 0 AsavanuM aTakI javuM te saMvaranuM lakSaNa che. 0 saMcita karmone sadAne mATe khaMDa khaMDa thaI kSaya thavo te nirjarAnuM lakSaNa che. 0 saMpUrNa karmone vartamAna tathA bhAvi mATe sarvathA dhvasa te mekSanuM lakSaNa che. AvA lakSaNa yukta sAte tatvonA zraddhA te ja samyagdarzana che. sUtramAM tatya evuM eka vacana mukavAthI jIvarUpa tane mAva te nIvatra ajIvane svabhAva te anIvAva AsavanuM pariNAma te vAva baMdhanI pariNati te vadhu saMvarane bhAva te saMvarapana, nirja rAne paryAya tha te nirNaya ane mokSane sAmAnya bhAva mokSAra che. e rIte pratyeka padArthamAM samAva arthAt te paNuM pragaTa karavAne mATe tatva evuM eka vacana kahyuM che. tamAM heya-ya-upAdeyatA :- A zAstra mekSazAstra hovAthI mokSa nA jijJAsu mATe tenI heya-seya ke upAdeyatA nakkI karavI Avazya che, jethI heya tane tyAga thaI zake. upAdeya tanuM sevana-grahaNa thaI zake ane ya to jANI zakAze. jIva ane ajIva e to seya arthAt jANavA gya che. saMvara nirjarA-makSa traNe ta upAdeya che. Azrava ane baMdha heya eTale ke choDavA che. je puNya ane pApane vicAra kare te Azrava rUpa hovAthI baMne ta heya ja che. chatAM vyavahAranayathI puNya upAdeya arthAt AdaravA gaNyuM. kemake te mekSamArgamAM bhemIyAnI garaja sAre che. paNa nizcayathI te puNya paNa heya ja che. kAraNa ke Akhare te zubhakarma kahevA chatAM paNa choDavAnuM te che ja anyathA te senAnI beDI rUpa banaze. Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 tatvArthasUtra pradhaTIkA [8] saMdarbha tatvArtha saMdarbha jIvatatva:- vizeSa carcA mukhyatve adhyAyaH 2 ajIvatatva - vizeSa carcA adhyAyaH 5 Asavatatva - vizeSa carcA adhyAyaH 6 baMdhatatva:- vizeSa carcA adhyAyaH 8 saMvaratatva - vizeSa carcA adhyAyaH 9 nirjarAtatva - vizeSacarcA adhyAyaH 9 mokSatatva:- vizeSa carcA adhyAya: 10 noMdha:- adhyAya 3 ane 4 nArakI-tiryaca-manuSya ane devanA varNana thakI bhinna bhinna rUpe jIvatatvane varNavavA upayogI vigate rajU kare che. adhyAyaH 7mAM vatAticAra varNana Asava tatvamAM ja madada rUpa che. Agama saMdarbha nava sabbhAva payatthA paNNate, taM jahA jIvA ajIvA puNNaM pAvo Asavo saMvaro nijarA baMdho mokkho sthAnAMga sthAna 9 uddeze-3 sUtra 665 anya graMtha saMdarbha (1) navatatva - (sAte tanI carcA che) (2) jIvavicAraH- (jIvatatva saMbaMdhe vistRta carcA che) [9] padya (1) jIva ane ajIva e be ya ta jANavA baMdha Azrava heya bhAve jANI baMne tyAgavA tatva saMvara nirjarAne mokSa tatvane Adaro grahaNa karavA lAgyA e traNa jANa bhavasAgara taro (2) vAjIvathI puNya pApa athavA, zubhAzubha Asa sAte saMvara nirjarA navagaNe, je baMdhane mekSa te. [10] niSkarSa mekSanA athI jIvone mATe pAye muka samyagdarzana. tanuM zraddhAn e samyagdarzana che. ane tatve e A jIvAdi sAta [ke nava che. ka Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 adhyAya-1 sUtra-4 A sUtra thakI zuddha zraddhA mATe tatvonA nAma ane svarUpanuM jJAna thAya che. mATe zraddhA pUrvaka [ke samyaka zraddhAne pragaTa karavA mATe) A tatva jANakArI ne svIkAravI, hRdayamAM avadhAravI jethI zuddha bhAve pragaTa thaI zakaze. bIju mekSanA athIne Azrava-baMdhatatva thakI karma kema baMdhAya che te jaNAvI karmabaMdhathI aTakavAnI dizA sUcave che. temaja nirjarA ke saMvaranA svarUpa dvArA karmo rokavA ke khapAvavA mATenI dizA sUcave che. mokSAthI jIva tenA parijJAna thakI mokSamArge AgaLa vadhI zakaze. - B - - - B - H - I - adhyAya : 1 sutra : 5 [1] sUtra: hetu jIvAdi tatvenA nikSepane A sUtra nirdeza kare che. [2] sUtra mULa nAma sthApanA gavya bhAvatastanyAsa karo F E - lAbha lI"" ** 13 satra pathaka ka F ka SH nAma sthApanA dravya bhAvataH tat nyAsaH [4] sarasAra nAma-sthApanA-dravya ane bhAva ei cAra dvAra] thakI tene [jIvAdi sAta tana] nyAsa [nikSepa] thAya che-thaI zake che. (arthAta nAmaAdi cAra dvArA vaDe jIvAditanuM svarUpa vicArI zakAya che.) [5] zabdajJAna - ka nyAsanikSepa - (1) jJAna meLavavAnA sAdhana te nikSepa kahevAya che. te cAra prakAranA che. (2) lakSaNa ane bhede dvArA padArthonuM jJAna jenA vaDe vistArapUrvaka thaI zake che. tevA vyavahArarUpa upAyane nyAsa athavA nikSepa kahevAya che. (1) nAmanikSepa - vastune oLakhavAne saMketa te nAma nikSepa che jemake bhagavAnanuM nAma mahAvIra che te nAma nikSepa. Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 tavArtha sUtra pradhaTIkA (ra) sthApanA nikSepa- sthApanA eTale AkRti athavA pratibiMba vastunI gerahAjarImAM anya vastumAM tenuM pratinidhitva ApavuM, prabhu mahAvIra to nathI paNa tenI pratimAjI te sthApanA nikSepa. (3) dravyanikSepa - vastunI bhUtakALanI ke bhaviSyakALanI avasthA te dravya nikSepa jemake bhagavaMta tIrthaMkara nAmakarma nikAcIta kare tyArathI kevaLajJAna prApti sudhInI ane mokSe gayA pachInI avasthA te dravya tIrthakara. (4) bhAvanikSepa :- vastunI vartamAna avasthA jemake tIrtha pravartAve tyArathI mekSagamana sudhIno kALa te bhAva tIrthakara. [6] anuvRtti jIvA jIvAzrava bandha saMvara nirjarA mokSostatvam [7] prabodha TIkA :pUrva sUrAmAM tana nAma jaNAvyA che. A sUga tenA cAra bhede nikSepo karavA mATe che. arthAt jIva tatvanA cAra nikSepa, ajIva tatvanA cAra nikSepa e rIte sAte sAta tanI oLakha nAma-sthApanA-dravyabhAvathI karavI. ] sau prathama nyAsa athavA nikSepanI samaja ApatA jaNAve ke badhAM vyavahAra ke jJAnanI Apa-lenuM mukhya sAdhana bhASA che. bhASA zabdanI banelI che. eka ja zabda prayojana athavA prasaMga pramANe aneka arthomAM vaparAya che. pratyeka zabdanA spaSTIkaraNa mATe cAra prakAre arthanI vicAraNA karAya che. A cAra arthe ja je-te zabdAdinA artha sAmAnyanA cAra vibhAgI karaNe che. A vibhAga nyAsa kahevAya che je bIjA zabdamAM nikSepa tarIke suprasiddha che. A vibhAgIkaraNanA pariNAme tAtparya samajavAmAM saraLatA thAya che. D nAma nikSepa - koI paNa vyakti ke vastunuM nAma na hoya te vyavahAra ja na cAle. jema vastune sAkSAt jevAthI vastunI IrachA ke vastu para rAga athavA TheSa thAya che. tema vastunuM nAma sAMbhaLavAthI paNa IrachA-rAga ke dveSa pragaTe che. vastunuM nAma te nAma nikSepa kahevAya che. je artha vyutpatti siddha nathI paNa phakta mAtA pitA ke anya lekenA saMketa baLathI jANI zakAya che. te artha "nAmanikSepa" jema Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37 adhyAya-1 sUtra-5 kaI vyaktimAM sevaka egya sevAne kaI guNa nathI chatAM keIe tenuM nAma sevaka rAkhyuM te tene nAma sevaka kahevAya nAma ne arthAtaramAM saMjJA kahevAmAM Ave che. | sthApanA nikSepa -vastunI sthApanA-AkRti-pratibiMba-citra jevAthI paNa te vastunI IcchA ke vastu para rAga athavA TheSa janma che. ahIM mULa vastunI pratikRti ke mUti vageremAM paNa sthApanA hAI zake ane mULa vastunA Are paNa rUpe paNa sthApanA thaI zake che. jema ke kaI sevakanuM citra-mUrti ke chabI e sthApanA sevaka che. je sthApanAmAM upasthita vastune saMbaMdha ke manebhAva joDIne Arepa karAyo hoya to tene atadAkAra sthApanA kahe che. kAraNa ke vastunuM citra-mUrti vagere te sAruNya bhAvavALA che tethI tadAkAra sthApanA svarUpa ja che. paNa jema sthApanAcAryajI belIne ApaNe ThavaNI upara padharAvIe chIe te te atadAkAra sthApanA thaze. atadAkAra sthApanA manabhAva sAthe vizeSa saMbaMdha che. jema lAkaDuM eka ja che chatAM zubha prasaMge jamaNavAramAM iMdhaNa tarIke vApare te "maga-bAphaNA" kahevAya ane smazAna yAtrAmAM IdhaNa rUpe vApare te lAkaDuM ja kahevAya che. kema ke sthApanA nikSepa mAM pUjya-apUjyane vyavahAra spaSTa che. ] dravya nikSepa - vastunI pUrva ke uttara avasthA parathI dravya nikSepAne saMbaMdha joDAya che. matalaba je artha bhAva nikSepane pUrvarUpa athavA uttara rUpa hoya te dravya nikSepa jema koI vyakti vartamAnamAM sevA kArya nathI karatI paNa bhUtakALamAM sevA kArya kareluM che athavA bhaviSyamAM sevA kArya karavAnA che to te dravya sevaka gaNAya. Ama ahIM vastunA badalAtA paryAya sAthe mukhya saMbaMdha che. bIju deSTAnta laIe zreNika mahArAjA bhAvi tIrthakara che mATe hAla dravya tIrthakara kahevAze. ane mokSe jaze pachI paNa dravya tIrthakara kahevAze. 3 bhAva nikSepa :- vastunI vartamAna avasthA ke paryAya AdhAre bhAva nikSepo ghaTAvAya che. jema keI vastunuM nAma "khurazI che te te nAma nikSepa thayo. khurazInuM citra te sthApanA nikSepa thayo. khurazI anyA pUrvenuM lAkaDuM te dravya khurazI thaI paNa kharekhara vartamAna avasthAmAM je khurazI che tene bhAva nikSepArUpa samajavI. Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvA sUtra prAdhaTIkA sevakanA udAharaNamAM sevaka yeAgya kArya karatI vyakti te bhAva sevaka. vicaratA tItha kara paramAtmA te bhAjana. bhAva nikSepanI bIjI vyAkhyA che ke je amAM zabdanu vyutpati nimitta ke pravRtti nimitta kharAkhara ghaTatu hAya te bhAva nikSepa" jANavA. vyutpatti nimitta :- nAma be prakAranA hoya che. (1) yaugika (2) rUDha. raseAiye!-pujArI vagere yaugika zabdo che. jyAre gAya gheADA vagere rUDha zabdo che. raseAi karI te raseAyA. pUjAnA kAma mATe rAkhele! te pUjArI. saMskRtamAM laIe te mam reti kRti yummAH A badhA zabdonI vyutpattinuM nimitta che. arthAt te zabdo tevI kriyAnA AdhAre ja sAbita thayA che ane te kriyA e A zabdanI vyutpattinuM nimitta che. Ama yaugika zabdomAM vyutpattinu' nimitta e ja tenI pravRttinuM nimitta che. 38 101 / * pravRtti nimitta :- rUDha zabdomAM A rIte ghaTAvI zakAze nahI. tyAM rUDhigata vyavahAra thAya che. vyutpatti pramANe vyavahAra thatA nathI. jemake 4 (gAya) pati kRti evI vyutpattithI atha bese nahI: azva dhAvati vRttithI atha bese nahI. tyAM vyutpattine badale rUDhithI ja vyavahAra bese che. tyAM amuka prakAranI AkRti-jAti e ja gAya--gheADA vagere atha thAya che--svIkArAya che. ahI* vyutpattine badale pravRttinimitta ja mahattvanuM gaNAya che. jyAM yaugika zabda haiAya tyAM vyutpatti nimittavALe! a bhAvanikSepa jANavA ane jyAM rUDha zabda [jAtinAma vagere] heAya tyAM pravRtti nimittavALA atha bhAva nikSepa jANavA. --- dravyabhAva nikSepAnI sApekSatA dravya ane bhAva nikSepA e mane sApekSa che. eka ja vastu apekSAe dravya nikSepa hAya. bIjI apekSAe te bhAva nikSepa paNa ghaTAvAya che. jemake rU che te dArAnI apekSAe dravya dArA che ane dorA banI gayA pachI bhAva dArA che. e ja DhorA kapaDAnI apekSAe dravyakapaDuM che paNa jyAre kapaDu' vaNAI jAya tyAre kapaDuM bhAva-kapaDuM" che. vaLI te ja kapaDuM zarTa-penTanI apekSAe dravya zaTa ke dravya penTa che. paNa sIvAI gayA pachI te bhAva zarTa ke bhAva penTa thaI jaze. Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39 adhyAya--1 sUtrapa paNa jo te zarTa-penTa phATIne pAchA TukaDA thaI jAya tA te dravya za ke dravya penTa banI jaze ane TukaDAM e bhAva TukaDAM banI jaze. rIte dravya ke bhAvanikSepo sApekSa che tenI vikSA mujaba artha ghaTAvavA. A D sthApanA nikSepa-dravya nikSepa :- A ba'ne nikSepAmAM eka sAmya che ke vartamAna kALe te baMnenI vidyamAnatA ke astitva nathI. sthApanA nikSepa e khatAvelI vastunu ArApaNu mAtra che. jema ke jinezvara paramAtmAnI pratimAjI e temAM paramAtma bhAvanuM ApaNu che. jyAre dravya nikSepamAM te mULa vastu bhAvimAM pragaTa thavAnI athavA te bhUtakALe hatI. jema ke RSabhadeva svAmI bhUtakALe tIrthakara paNe vicaratA hatA ane kRSNa mahArAjA bhAvi tIthaMkara thavAnA che. jIvAdi tattvAnA cAra nikSepA : (1) jIvatatvaH-- (1) nAmajIva :- jene jIva kahevAya che te nAmajIva. jo ke sacetana-acetana- koI paNa vastunA vAcaka hoya te paNa te nAma jIva tarIke oLakhAze. chatAM rUDhithI cetana lakSaNavALo te nAmajIva gaNAya. (2) sthApanA jIva :- koIpaNa jIva dravyanI sadbhUta asadbhUta (kalpita) AkRti vizeSane jIvane sthApanA nikSepa jANavA. temAM lAkaDuM pusta-citra vageremAM A jIva che tevI sthApanA karAya che. jema "jJAnti cephyA sUtrapATha te caityAnA sthApanA nikSepa che. (3) dravyajIva :- [o ke A samajavA puratI vyAkhyA che. kharekhara te A bhAMgA zunya samajavA.] dravya jIva guNa-paryAyathI rahita haiAya che. tethI te anAdi pAriAmika bhAvathI yukta che. tethI jIvanA dravya jIva bhAMgA kevaLa buddhimAM sthApita karavA mATe che. kAraNa ke guNa-paryAyathI rahita ema hyu. paNa guNa eTale jJAna-dana-sukha vagere AtmAnA peAtAnA guNA ane paryAya eTale manuSya--tiya 'ca-deva--nArakI avasthA. AvA guNa paryAyathI rahita tA mAtra ajIva heAI zake. ajIva kadI jIva thAya nahI' mATe dravyajIva hoI zake nahIM. e ja rIte anAdi pAriNAmika bhAva yukta kahyuM. paNa pAriNAmika bhAve paNa sADhi ja haiAya che. mATe ahIM zunya bhAMgeA kahyo che. Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthasUtra prabodhaTIkA - Ama chatAM tenI oLakha mATe evuM kahI zakAya ke je manuSya devane yogya paryAya vALo jyAM sudhI nathI thaye tyAM sudhI tene dravya deva kahI zakAya athavA nArakInuM Ayu bAMdhyuM paNa hajI manuSyAyu pUrNa thayuM nathI tyAM sudhI dravya nArakI jIva kahI zakAya, bIjo vikalpa eve karI zakAya ke jIva zabdArtha jaNavanAra evA jIvarahita zarIra zarIrane dravya jIva jANo. (4)bhAvajIve - je aupizamakakSAcaka-kSApazamika-audayika ane pariNAmika 1bhAthI yukta che, jenuM lakSaNa, 1 upayogI che. te jIva te bhAva jIva. (1) pAMca bhAve pathamika -karmo vidyamAna hovA chatAM thoDA samaya mATe temanA udayane sarvathA abhAva have te prakAranA adhyavasAya te pazamiTha bhAva rAkha chavAyelA agni jevI sthiti ahIM hoca che. kSAyika karmanA sarvathAkSayathI utpanna thatA bhAve kSAyika bhAva kahevAya. ahIM AmAnI nirmaLatA pragaTe che. kSApazamika - karmomAMthI keTalAka kSaya pAmyA hoya ane keTalAka upazAnta thayA hoya tyAre upazama ane kSayanA mizraNathI utpanna thatA bhAva te kSApazamika bhAva. audayika bhAva :- karmane udaya thavAthI utpanna thatA bhAve te audayika bhAvo kahevAya che. pAriNubhika bhAva - pariNAma eTale dravyanuM pitAnuM svarUpa. pariNAmathI utpanna thatA bhAve te pariNAmika bhAvo kahevAya. noMdha:- A pAMce bhAvanuM svarUpa vistArathI adhyAya 2: sUtra 1 mAM varNavyuM che.] (2) 2upayogaH sAkAra ane nirAkAra be rUpe che. (1) sAkAra upayoga - je bodha grAhya vastune vizeSarUpe jANe te sAkAra upaga. (2) nirAkAra upayoga - je bodha grAhya vastune sAmAnyarUpe jANe te nirAkAra upaga. sAkAra upayoga te jJAna ane nirAkAra upayoga te darzana. bhAva jIva AvA pArimika bhAva tathA upayogathI yukta hoya che. Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 41 adhyAya-1 sUtra-5 (ra) ajIva tatva - ajIva eTale cetanA zakti rahita ke jJAnAdi upaga rahita tatva. jIva nathI te ajIva. (1) nAma ajIva - kaI paNa cetana ke acetananuM ajIva evuM nAma rAkhavuM te nAma ajIva. (2) sthApanA ajIva - lAkaDuM -citra mUrti Adi svarUpe sthApita karAyela te sthApanA ajIva jANavuM. (3)dravyaajIva - dravya jIvanI mAphaka A bhAMge paNa zunya jANo. kemake jIva kadI ajIva banaze nahIM. (4) bhAva ajIva :- dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya, pudgalAstikAya, e cAranA gati-sthiti-avakAza ane sparzAdi catuSTha evA anukrame lakSaNe che. bhAva ajIva A gatyAdi lakSaNavALA dharmAstikAyAdine gaNela che. (3) Azrava tatva - karmone AvavAnA dvAra rU5 Azrava tatva (1) nAmAsava - jenuM "Ava e pramANe nAma karAyeluM na hoya tene nAma-Asrava kahevAya. (ra) sthApanA Asrava - AmravanuM keI citramUrti vagere dvArA sthApanA karAI hoya te sthApanA Asava. Amravane mArA AvavuM artha karo te bArI-bAraNuM paNa sthApanA Asrava 35 ja jaNAvI zakAze. (3) dravya Asava- (1) zubha athavA azubha karma pudagalanuM AvavuM grahaNa karavuM te dravya Asava. (2) mithyAtva- avirati kaSAya garUpa udayamAM nahIM AvelA pariNAme te dravyAstrava. (4) bhAva Asrava:- (1) dravya AsravamAM kAraNabhUta chane je zubha-azubha pariNAma te bhAva Asrava. (2) mithyAtva-avirati kaSAya ke ganA pariNAma te bhAva AsTava. (4) baMdhatatva- karma pudagalanuM AtmA sAthe kSIra-nIra joDAvuM te baMdha tatva tenA cAra nikSepo A rIte che (1) nAma baMdha:- je kaI vastunuM nAma baMdha hoya te nAma baMdha nikSepo jemake gharamAM purAvuM-jelamAM puzavuM ke karmothI baMdhAvuM te. Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 tatvArthasUtra prabodhaTIkA (2) sthApanA-baMdha:- citra-mUti Adi dvArA baMdhanI sthApanA karavI. jemake mohanIya karma beDI rUpa kahyuM. mohanIyathI baMdhAyelA jIva darzAvavA beDI vALe mAnava evI AkRti sthApI ane kamabaMdhanuM AropaNa karavuM te sthApanA baMdha. - (3) dravya baMdha - (1) beDIrUpa. je thakI katRtva pariNAma ane kiyatva bhAvane avarodhakatA prApta thAya te dravya baMdhana. . (2) AtmA sAthe karma pudagalono saMbaMdha. (4) bhAva baMdha:- prakRti rU5 -je je karmonI je-je prakRtti AmA sAthe baMdhAyelI rahe tene bhAva baMdha jANa. jenA pariNAma svarUpe svabhAva [AtmAne pitAne bhAva] pariNamanamAM pratibaMdhakatA thAya che. (2) dravya baMdhanA kAraNarUpa AtmAno adhyavasAya. (5) saMvara tattva :- jenA vaDe AvatA karma rokAya te saMvara tattva. (1) nAma saMvara:- keIpaNa vastunuM saMvara evuM nAma ApavuM te "nAma saMvara (2) sthApanA saMvara:- citra-mUrti vagere dvArA saMvaranI. sthApanA karavAmAM Ave te sthApanA saMvara. saMva eTale rehavuM artha ja grahaNa kare te "pravezabaMdhi" e nAma saMvara rUpa gaNAze ane "reDa signala ke phATaka vagere sthApanA saMvara rUpa gaNAze. . (3) dravyasavara:- je dvArA karmane AvavAnA dvArA rokAya te. dravyasaMvara samiti-gupti-pariSaha-vati dharma-bhAvanA caritra thakI je zubhAzubha Azrava rokAya te dravyasaMvara jANa. (4) bhAvasaMvaraH- (1) samiti gupti pariSa- yatidharma- bhAvanA ane cAritranA pariNAmane prApta thayelA jIva dvArA samaja-. pUrvaka Azrava nidhine bhAva te bhAvasaMvara. (2) dravyasaMvara mATe adhyavasAya. (6) nijarAtatva - AtmAe pUrve bAMdhelA kamene tapa vagere dvArA AtmA thI chUTA pADavA te nirjarA tenA cAra nikSepA. (1) nAmanirjarA - je kaI vastu ke vyaktinuM nAma nirjaza. ApavAmAM Ave tene nAma-nirjaza jANavI. Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-pa 43 (2) sthApanA nirjarA - citramUrti vagere sAdhano thakI nirjarAnI sthApanA karavI. vastumAM tevuM AropaNa karavuM. jemake maMdira ke upAzraya nirjarA sthAnaka gaNyA. kAraNa ke tyAM dharmakiyA thakI nirjarA mATe te te sthAnI sthApanA karAI che. . (3) dravyanirjarA - (1) mokSanA hetu rahita akAma nirjarA te. te dravya nirjarA. (2) zubhAzubha karmone dezathI kSaya thavo te dravya nirjarA. (4) bhAvanirjarA - (1) samyajJAnAdi upadeza anuSThAna pUrvakanI sakAma nijerA. (2) karmone deza kSaya mATe AtmAnA adhyavasAya te bhAvanirjarA. (7) kSatatva:- sarva karmothI sarvathA mukta thavuM te mekSa (1) nAma mokSa - keI paNa jIva-achavAdinuM mekSa nAma ApIe to te "nAma-mekSa" kahevAya. bIjA arthamAM mUkSane mukAvuM ema gaNIe te jIva ke ajIvanuM "baMdhanathI mukAvuM" tene je nAme oLakhAvAya te saMjJAne "nAma-mokSa kahevAya. (2) sthApanA mokSa:- mokSanA svarUpanI sthApanA te "sthApanAmokSa" bIjA zabdomAM kahIe te je kaMI jIva ke ajIva je bhAve mukta jaNAva te svarUpanuM citra-mUrti dvArA sthApana karavuM te. (3) dravyamekSa :- baMdhanathI chuTakAre te dravyamekSa. jIva athavA ajIvane anya dravyathI saMge ke saMbaMdhathI jeTale aLago karAya te mekSa. (4) bhAvamokSa :- sarvathA karmane kSaya ke dravya mekSamAM kAraNa rUpa je AtmAne pariNAma ke siddhatvanI pariNati te bhAva-mekSa jANo. nedha:- [jIvAdi sAta tanA cAre nikSepA uparAMta pU. siddha senIya tatvArtha TIkA mujaba tatta zabdathI samyagdazanAdi traNenA paNa cAre nikSepo saMbhave che: (1) samyagdazana:- bhavijIvanA je mithyA darzana pudgale samyagdarzana vaDe zuddhine prApta kare che. tene dravyanikSepa samaja. A dravya nikSepa vizuddha AtmapariNAma pUrvakane heya te bhAvanikSepa 21. Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 tatvArtha sUtra pramATIkA (2) sabhyajJAna :- jIvanI anupayukta avasthA te dravya (jJAna) nikSepa jANavA ane upacAga-pariNati yukta vizeSAvasthA te bhAva (jJAna) nikSepa. (3) sabhyacAritra :- abhava ke bhiva jIvAnI anuyAga pUva kanA kriyA-anuSThAna te dravya (cAritra) nikSepa. Agama pUrvaka ane upayAga sahitanuM kriyA anuSThAna te bhAva (cAritra) nikSepa. prakArAntarathI nAma sthApanAdinA nAma dravya sthApanA dravya-dravya dravya ane bhAva dravya evA vyavahAra paNa thAya che (1) nAma dravya :- kAi paNa jIva ke ajIvanI "dravya evI sa`jJA karavI te nAma dravya kahevAya che. (2) sthApanA dravya H- kAi kASTha-patthara-citra vageramAM A dravya che e pramANe sthApanA karavI. te sthApanA dravya. jema ke devatA enI smRtimAM A gaNeza che A viSNu che. tema sthApanA karavI. (3) dravya dravya :- dharma-adhama-AkAza vageremAM kevaLa buddhi thakI guNa-paryAya hita keAI paNa dravyane dravya dravya kahe che. keTalAMkanu hevu' ema che ke dravya nikSepanI apekSAe dravya mAtra pudgala dravyane ja samajavu`.[A saMbaMdhe pAMcamAM adhyAyamAM 25 ane 26mu' sUtra kahyA aLava radhAstra tathA saMyAta meLe padyante A be sUga thakI pudgalanA vizeSa khulAsA maLaze. (4) bhAva dravya :- prApti rUpa lakSaNathI yukta ane guNa paryAya sahita dharma-adharma AkAza-pudgalane bhAvadravya kahevAya che. [] keTalIka zakA H- (1) sau prathama dravya nikSepa levA joI e kema ke dravyanA ja nAma-sthApanAdi nikSepa karavAmAM Ave che. samAdhAna :- samasta leAka vyavahAra saMjJA arthAt nAmathI cAle che. mATe nAma nikSepa prathama grahaNa karyAM. stuti-ni dA, rAga-dveSa vagere adhuruM nAma-AdhIna che. jenuM nAma nakakI thayuM te mujaba ja tenI sthApanA thAya che. tethI nAma pachI sthApanAnuM grahaNa karyuM. dravya ane bhAva pUrvottara kAlavatI che tethI pahelA dravya ane pachI bhAvanuM grahaNa karavu ceAgya ja che. Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-pa 45 11 che. nIkaTatAnI apekSAe vicAre te bhAva pradhAna tava che. kema ke bhAvanI vyAkhyA bIjA dvArA thAya che. bhAvathI najIka dravya che. temaja te baMnene saMbaMdha che. sthApanA te pUrve rAkhI kema ke atadarUpa padAthamAM taddabuddhi karAvavAmAM te pradhAna kAraNa che. tenI pUrve nAmanuM grahaNa karyuM kema ke te bhAvathI vadhu dUra che. zaMkA ra :- jIvAdinA cAra nikSepa thAya ja nahIM kema ke nAmanAma che. sthApanA nathI. je sthApanA mAne te te nAma nathI. samAdhAna - leka vyavahAramAM eka ja vastumAM nAma vagere cAra vyavahAra jovA maLe che. mahAvIra nAmano mANasa che, mUrtimAM mahAvIranI sthApanA che. te mATe ghaDAtA pattharane sthApanA pUrve mahAvIra tarIke leke svIkAre che temaja bhAvi paryAyanI cogyatAthI paNa mahAvIra e svIkAra thAya che. vaLI nAmane ApaNe sthApanA kahetA ja nathI ke sthApanAne nAma kahetA nathI tyAre vyavahAra svataH eka vastumAM ghaTAvAya che. zaMkA 3:- bhAvanikSepamAM ja te guNa jovA maLe che. tethI bhAva nikSepa ja satya mAnavo joIe. samAdhAna:- AvuM mAnavAthI nAma sthApanA ane dravyathI thatA. temaja leka vyavahArone ja lepa thaI jaze. loka vyavahAra bahudhA nAmAdi traNa nikSepaNathI ja cAle che tethI kRtrima hovA chatAM traNe nikSepane lepa na karAya. [8] saMdarbha Agama saMdarbha jattha ya ja jANejjA nikkhevaM nikkhive niravasesaM jatthavi a na jANejjA caukkagaM nikkhive tastha AvassayaM cauvvihaM paNNataM, taM jahA nAmAvasmayaM ThavaNAvassayaM davyA vayaM mAvAvastarya-anuyoga dvArasUtra sUtra8 [9] padha (1) nAma sthApanA dravya bhAve sAta tatva vicAraNA nikSepa sa khyA cAra kahI che sarvabhAve. bhAvavA ka pa Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 tatvArthasUtra pradhaTIkA dravyathI jIva dravya nathI ne che vaLI upacArathI guru gama dvArA jJAnadhArA jANavI bahu pyArathI. nAma sthApana dravya bhAvarUpa je che cAra nikSepa te sarvatatva tathA ja artha saghaLAM te jANavA sAdhana to je che nAma paraMparAgata chatAM nirguNI nikSepane Apela ja sthApanA prathama che bhAvathI che dvavya te. [10] niSkarSa A sUtra dvArA A rIte badhAM tanA nikSeponuM jJAna meLavI ke tatsaMbaMdhi vicAraNA karatA vyavahArathI nAma ane sthApanAne jANavA-pramANa mAnI te rIte vartana karavuM ane nizcayathI bhAva nikSepane jANu. jenA pariNAme jIvana vyavahAra kema calAva ane lakSaya zuM rAkhavuM tenuM jJAna thaze. jema ke bhagavaMtanuM samaraNa nAma nikSepAthI thaze. vaMdanAdi bhakti sthApanA nikSepa sAme thaze. paNa te svarUpanI prAptimAM bhAva nikSepAnI samaja thakI zuddha Atama dravya pragaTAvavuM te nizcaya samaja raheze. - I - D - H - E - - - adhyAya -1 sUtra : 6 [1] sUtrahetu chavAdi tane jANavA mATenA upAye athavA sAdhano A sUtramAM darzAvAyA che. [2] sUtra: mULa pramANa nayairadhigamaH [3] sUtra: pRthapha pramANa nayaiH adhigamaH [4] sUtrasAra pramANa ane naya vaDe [tone] adhigama eTale ke bodha thAya che. Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47 s adhyAya-1 sUtra-6 [5] zabda jJAna (1) pramANa:- (1) jenA dvArA padArthane bedha (jJAna) yathArtha rUpe thAya che tene pramANu kahevAya che. (2) jenAthI vastunA nitya anitya Adi aneka dharmone nirNayAtmaka baMdha thAya te pramANu. (2) naya :- (1) zAstrarUpa pramANathI jJAta eTale ke jANelA padArthane eka deza (aMza) jenA dvArA jaNAya tene naya kahevAya che. (2) jenAthI vastunA nitya Adi koI eka dharmane nirNayAtmaka bedha (jJAna) thAya te naya. (3) abhigama:- bedha athavA adhika jJAna te abhigama. [6] anuvRtti jIvA jIvAsrava bandha saMvara nirjarA mokSAstatvam [7] prabodha TIkA - je jIvAdi padArthonA tatvane jANyA-jene nyAsa-nikSepa samajyA tene vistArathI adhigama pramANa ane naya dvArA thAya che. pramANa ane naya baMne jJAna svarUpa che. kemake jenAthI vastune nirNayAtmaka baMdha thAya tene jJAna kahe che. pramANa ane naya dvArA kaI paNa vastune nirNAyatmaka baMdha thaI zakatuM hovAthI tene jJAna svarUpa ja gaNyA che. te pramANa ane nayanA svarUpanI ahIM vicAraNA karavAnI che. 0 pramANunuM svarUpa :| samyajJAna pramANa svarUpa che. tethI ja tatvAthanA satrathI jJAnanA bheda rUpe carcA karatA sUtra-10mAM tat pramANe lakhyuM che. | jenA vaDe padArthane bedha yathArtha rUpe thAya che tene pramANa kahe che. kamIDijena ti pramANe je vaDe vastu barAbara jaNAya tene pramANa kahevAya che. pramANanayamAM pramANanuM lakSaNa jaNAvatA lakhyuM che. "s vyAja ne pramANa sva svarUpane ane para padArthone nizcaya kare tevuM je jJAna tene pramANa kahe che. abhimata IiSTa vastune svIkAra ane anabhimata [aniSTa Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 tatvArthasUtra pradhaTIkA. vastunA parihAramAM samartha pramANa che. tethI pramANa jJAna svarUpa ja che. paraMtu je ajJAna svarUpa che te pramANa thaI zake nahIM. AvA pramANanA pratyakSa ane parokSa be bheda che juo adhyAya : 1 sUtra-11-12] 0 pramANunA bheda : (1) pratyakSa pramANa:- 3# pratitaM nAma dhanatayA utpannaAtmAnI AdhInatAthI je utpanna thAya te pratyakSa pramANa jANavuM. neidha - A tapuruSa samAsa che. avyayI bhAva samAsa nathI] (2) parokSa pramANa:- 1 vyApAra nirapekSa mane cA pALa basAkSAt artha pachei. Ama vyApAranI apekSArahita ane vyApArathI ja asAkSAt arthanuM bodhaka je jJAna te pakSa jJAna. [jaina darzanAnusAra pratyakSa ane parokSa baMne prakAranA pramANa samAna mahatvanA che] ka nAstika-bauddha-naiyAyika-mImAMsaka-vaizeSika Adi matAnusAra pramANanA bhedamAM pratyakSa anumAna-Agama-upamAna-arvApatti-abhAvasaMbhava-aitibhya-pratibha vagere pramANeno samAveza thAya che. paraMtu A badhA pramANe pratyakSa ke parokSamAM ja samAvAI jAya che (1) pratyakSa pramANa:- A pramANanI carcA ahIM karelI ja che. (2) anumAna pramANu - Agama pramANa :- A baMne pramANe pakSa pramANunA ja bheda che je aMge ahIM carcA karI che. (3) upamAna pramANa:- upamAnamAM sAdazya bhAva levAmAM Ave che. je bhAva pratyabhijJAmAM paNa che ja ane pratyabhijJA bhedane samAveza parIkSA pramANamAM thaI ja jAya che. (4) arthopatti :- A pramANAnusAra eka prakAre anumAna bAMdhavAmAM Ave che. jemake devadatta satre khAte nathI chatAM te zarIre taMdurasta rahe che. mATe te rAtre khAte hovo joIe. tene arthapatti kahe che. '. A eka prakAre anumAna che, tene samAveza parokSa pramANamAM thaI jAya che. (5) abhAva pramANu - pratyakSa pramANathI vastu che ke nahI" matalaba sa-asat paNuM nakkI thaI jAya che. ekane svIkAra karatA bIjAne parihAra nizcita thaI jAya che. eTale "abhAva pramANa"ne alaga darzAvavAnI jarUra nathI. Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-6 dravya-kSetrAdine AzrIne ghaTADe te parokSa pramANathI paNa abhAva pramANa nakakI thaI jaze. jemake te jagyAe ghaDAno abhAva che. e vAta maraNa pramANathI nakakI thaI jaze. "te ja ghaDAnA abhAvavALuM A sthaLa che." A vAta pratyabhijJAna pramANathI nakkI thaI jaze. je agnivALuM nathI tyAM dhUmADAne abhAva che. tevuM tarka pramANathI nakkI thaI jaze. A drahamAM agni nathI mATe dhUmADAne abhAva che, tema anumAna pramANathI nakakI thaI jaze. te pachI abhAva pramANanI pravRtti ja kayAM thavAnI? (6) saMbhava pramANa :- A pramANa paNa anumAna rUpa ja che. jema be zerano eka kilogrAma gaNAto hato te A be zera paNa 1 kilogrAma barAbara thaze tevo saMbhava che. AvuM anumAna pramANathI nakakI thaI zakaze. (7) atikSya pramANa - A pramANa evA prakAranI vAta kare che ke jemAM kalapIta paNa jaNAya jemake "A vaTavRkSamAM yakSa rahe che." A vAta kevaLa paraMparAthI jaNAya che te mATe koI pramANa nathI mAtra vRddha kathana che vaLI mULa vakatAnuM paNa jJAna nathI. A pramANa zaMkAvALuM hovAthI mAnya thaI zake nahIM. kemake temAM temAM mULa vaktAnuM jJAna nathI, kadAca A vacana Apta vacana hoya te Agama pramANa gaNAya ane tene samAveza pakSa pramANamAM thaI jaze. ' (8) prAtija pramANa:- jemAM Indriya hetu tathA zabdanA vyApAranI apekSA rakhAtI nathI kevaLa mane kalpanA ja che. jemake mArA para Aje kadAca akasmAta ja rAjanI kRpA thaze. AvA prakAranuM jJAna te pratibhA pramANe kahyuM. te Indriya janya na hovAthI mAnasa pratyakSamAM ja samAvAze. Ama pramANu pratyakSa ane parokSa be ja che. Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 tatvArthasUtra prabodhaTIkA (1) pratyakSa pramANu - je spaSTa jJAna che te pratyakSa che. je jJAnAvaraNa ane aMtarAya tenA kSayopazama ke kSayathI spaSTa viziSTa je jJAna utpanna thAya tene pratyakSa jANavuM. jemAM bALakane TI.vI. vize zAbdika khyAla Ape te mAtra jhAMkhI thAya, paNa sIdhuM ja TI.vI. lAvIne dekhADAya te spaSTa begha thaze. AvuM pratyakSa pramANa be prakAre che. (1) sAMvyavahArika pratyakSa vyavahAra yogya spaSTa jJAna. cakSu vagere bAhya IdriyonI apekSAthI ISTamAM pravRtti rUpa ane aniSTamAM nivRtti rUpa muzkelI vinA jenAthI jJAna thAya te sAMvyavahArika pratyakSajJAna, (2) pAramArthika pratyakSa - Indriya ke mananI apekSA vinA AtmAnA sAMnidhyathI je jJAna thAya che. A jJAna keIpaNa apekSA rAkhatuM nathI ahIM mAtra jJAnane Avaraka vastunA nAzanI ja apekSA che. parama arthamAM je hoya tene pAramArthika jANavuM. jema ke AtmAnI najIka mAraganI apekSA rAkhavAvALuM avadhi Adi jJAna. [noMdha :- pratyakSa pramANanI vyAkhyAmAM lakSa eTale Idriya artha karyo te sAMvyavahArikamAM lAgu paDaze paNa pAramArthika pratyakSamAM ja eTale jIva artha le tema cAvavAmAM jaNAvela che. akSa rA jIva paryAya : 0 sAMvyavahArika pratyakSa pramANa paNa be prakAranuM che (1) Idriya nibaMdhana - sparza--rasa-ghANa- cakSu ane zreta e pAMca IndriyethI utpanna thatuM sparza-rasa-gaMdha-rUpa-zabdanuM je jJAna te Indriya nibaMdhana pAramArthika pramANu kahevAya che. [sarakhA adhyAya-2 sUra 21] (2) aniSkriya nibaMdhanA - je manathI utpanna thanAruM che. athavA jemAM mananI mukhyatA che tene aniyi nibaMdhana pAramArthika pramANa kahe che. sirakhAve adhyAya 2 sUga H 22] sAMvyavahArika pratyakSa pramANunA A baMne bhedo paNa bIjA cAra-cAra bhedo dharAve che Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-6 (1) avagraha:- indriya dvArA vastune prathama sAmAnya bodha thavA te avagraha keIpaNa jJAna karanAra puruSane prathama sAmAnya ane vizeSAtmaka keIpaNa padArtha ane cakSune yogya nipAta thAya che. jemake "meM AvuM kaMIka joyu" tyAra pachI te vastu che evuM darzana (jJAna) thAya. tyAra pachI A te vastu che tevuM vizeSa bhAna thAya te avagraha. (2) IhA - vastu paratve nizcayagAmI vizeSa parAmarza te IhA. avagraha jJAnathI grahaNa karelA padArtha saMbaMdhI vizeSa AkAMkSA te IhA. jemake A manuSya che. paNa te dakSiNane haze ke uttarane tevI zaMkA thavI pachI dakSiNane hovo joIe. tema nakkI thAya te IhA. (3) avAya - IhAthI thayelA jJAnane pUrNa nirNaya thate avAya. jemake IhAthI A dakSiNane have joIe. tema vicAryuM paNa yathArtha nirNaya karIe ke A dakSiNane ja manuSya che. te A nirNaya te avAya. (4) dhAraNuM - avAya bAda jJAnanuM daDha thavuM jethI bhaviSyamAM paNa smaraNa thaI zake te dhAraNuM. avAya nizcita avasthAne pAme ane kAlAntare smaraNa cagya bane te dhAraNA. 3 pAramArthika pratyakSa pramANunA peTA bhedo A pramANe che- (1) vikala pAramArthika- padArthane apUrNa baMdha karAve te vikala pAramArthika pratyakSa pramANu jANavuM. (ra) sakala pAramArthika- padArthane saMpUrNa baMdha karAve te sakala pAramArthika pratyakSa pramANa jANavuM. (te kevaLajJAna che.) vikala pAramArthikanA paNa be bheda che. (1) avadhivikala (2) manaH paryava vikala (2) pakSa pramANu - vyAkhyA mujaba te pakSane aspaSTa . pramANa kahyuM che. paNa pratyakSathI ulaTuM te parokSa pramANa jANavuM. | | parAkSa pramANunA bhedoH (1) smaraNa - saMskAranI jAgRtithI utpanna thanAra ane anubhavelA padArthane viSaya karanAra evA svarUpavALuM je jJAna te smaraNa. Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ utpanna thayA anubhava ane je vizvAsa tatvArthasUtra pradhaTIkA samaraNa pramANamAM pUrve anubhavelI vastune khyAla Ave che. jema ke te tIrthaMkara pratimA A che evuM je jJAna te smaraNanuM svarUpa che. (2) pratyabhijJAna - keIpaNa pramANe dvArA je vizvAsa pedA thAya che. tene anubhava kahe che. te anubhava ane pUrvokta smaraNa e baMne dvArA pratyabhijJAna utpanna thAya che. vAyelI vastu hAtha Ave tyAre "te ja A pratimA che." tevuM jJAna phare tene pratyabhijJAna kahe che. (3) taka:- je vastu jenA vagara rahetI nathI te vastune tenI sAthenA trikAla vyApI saMbaMdhane nizcaya te tarka, jemake dhUma che tyAM agni che. enTenA che tyAM TI. vI. che. A niyama jANanAra enTenA jeI TI. vI.nuM anumAna karI zake. smaraNamAM anubhava kAraNa bane che. pratyabhijJAnamAM smaraNa ane anubhava baMne kAraNarUpa che. temAM anubhava smaraNa ane pratyabhijJAna traNe jJAne kAraNarUpa che. (4) anumAna - vastunA anumAna mATe vastune choDIne nahIM rahenAra e padArtha jene hetu kahevAmAM Ave che. tenuM bhAna thavuM joIe. jemake dhumADe jotA tyAM acI haze tevuM anumAna thAya. - - svArtha anumAna :- mAtra hetune jevAthI Atmagata je baMdha thAya che tene svArthonumAna kahe che. jemake dhumADe jatAM agnI hoya te bAdha thavA. -0- parArtha--anumAna :- A je bodha thayela hoya te bIjAne jaNAvavA mATe je zabda prayoga karavAmAM Ave te parArthanumAna jANavuM. (5) Agama pramANa:- Apta manuSya ke pramANika puruSanA vacanathI utpanna thayela artha jJAna te Agama. ahIM AptanI vyAkhyA karatA jaNAve che ke kahevA gya vastune yathArtha jANe ane jANyA pramANe je kahe te Apta. AvA pramANika puruSanuM vacana ja avisaMvAdi hoya che. Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya--1 sUtra-6 sAMvyahArika pAramArthika avagraha IhA pratyakSa I 1 indriya aneindriya vikala sakala 1 - pramANa 1 avagraha kahA avAya dhAraNA smaraNa parAkSa ta pratyabhijJAna anumAna 3 53 5 avAya - dhAraNA ] nayanu" svarUpa: 0 vastune pUrNa rUpe grahaNa karavI te pramANu ane tenA eka aMzane grahaNa karavA te naya. | Agama svAya parAtha * eka ja vastu paratve judI judI STie utpanna thatA judA judA yathArtha abhiprAyA ke vicAro ne naya kahevAmAM Ave che. 0 vastunA aneka dharmo hAya che temAMthI koI eka dhama dvArA vastunA nizcaya karavAmAM Ave tyAre tene naya kahevAya che. 0 zrutajJAnarUpa pramANa anaMta dhavALI vastune grahaNa kare che te anaMta dharmomAMthI kAI eka dharmane jANavAvALuM jJAna naya kahevAya che. 0 khIjA aMgreAnA pratikSepa [anAdara ke niSedha] karyA vinA vastunA prakRta eka aMzane grahaNa karanAra adhyavasAya vizeSa te na, [noMdha:- nayanA bhedo vize sUtra 1:34mAM jaNAvela ja cheH chatAM ahI... nayanA bhedonI sAmAnya samaja rajU karela che.] vastunA dharmAM aneka hAvAthI nayeA paNa aneka heAI zake che paNa ahIM keTalAka khAsa naceAnI carcA karela che. [adhyAyaH 1 sUtraH 34mAM sAta nAnA ullekha che.] Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 tatvA sUtra pratyeATIkA bheda prakAra-1 jJAnanaya-jai abhiprAya jJAnathI saddhi batAve che tene jJAnanaya kahe che. kriyAnayaH--je abhiprAya kriyAthI siddhi batAve che te kriyAnaya kahe che. prakAra bo (1) nizcayanaca:- je dRSTi vastunI tAtvika arthAt mULa svarUpane sparze te nizcaya naya. jemake jIva saccidAnaMda rUpa che. (2) vyavahAra naya:- je dRSTi vastunI sthULa ke bAhyAvasthA tarapha lakSa kheMce che. te vyavahAranaya. jemake jIva kramabaddha che tenA kAI paNa udAharaNa. prakAra trIjo:- pramANanayatatkAleAkAla kALamAM nayanA mukhya e bhedo kahyA. (1) vyAsanaya:- vistAra rUpa nayane vyAsanaya kahe che. jo nayanA vistArathI bheda karavAmAM Ave te te ana ta thaze. kemake vastumAM anata dhama che ane eka eka dharmane jANavA mATe eka eka naya heAya che tethI byAsanayanA bhedonI saMkhyA nirdhArita thai zake nahI'. (2) samAsanaya :- saMkSepa rUpa nayane samAsanaya kahevAmAM Ave che. A samAsanayanA paNa e bheda che. [1] dravyAdhika : dravyane mukhya rUpathI dravyArthika naya che. dravya eTale mULa padA. viSaya karavAvALu dravyArthika naya. sAmAnyagrAhI che. mAtra zuddha cetanA tarapha dhyAna apAya tyAre te dravyArthi ka naya samajavA. [2] paryAyAthika naya : paryAyane mukhya rUpathI viSaya karavAvALA paryAyAkinaya che. dravyanA pariNAmane paryAya kahevAya che jema ke mATI e dravya che ane ghaDI e tenA paryAya che. jIva e dravya che paNa nArakI--tiya ca-- manuSya e tenA paryAya che. dravyArthi ka nayanA traNa bheda Ayau naigama saMgraha vyavahAra medAt tredhA (1) naigamanaya :- nigama eTale sa`kalpa ke kalpanA. tethI thatA vyavahAra te naigama. arthAt laukika rUDhi ke saMskAranA anusaraNamAMthI je vicAra janme che te naigama naya che. des Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5ma adhyAya-1 sUtra-6 (1) bhUta negama - thaI gayelI vastune vartamAna rUpe vyavahAra kare. jema ke te ja A divALIne divasa che ke je divase mahAvIra svAmI nirvANa pAmyA hatA. (2) bhaviSyat naigama - bhaviSyamAM bhUtanI (vartamAnanI) kalpanA karavI. jema te cekhA cUle mUkyA heya, raMdhAyA na hoya chatAM raMdhAI gayA che tema kahevuM. | (3) vartamAna nigama - vartamAnamAM je kriyA zarU thaI na hoya tene vartamAnarUpe kathana karavuM. jemake cokhA rAMdhavA zarU na thayA hoya. mAtra pANI ja garama mUkayuM hoya te paNa cokhA rAMdhuM chuM tema kahevuM. tene saMkalpa naigama paNa kahe che. (2) saMgrahanaya :- je samyapha prakAre grahaNa karAya che te saMgrahanaya. A nayamAM sAmAnyanI mAnyatA che paNa vizeSanI nathI. jemake AtmA eka che. have kharekhara juo te AtmA te badhAM zarIramAM alaga alaga che. chatAM AtamA jAti tarIke eka che tevuM kathana karavuM te saMgrahanayane mata che. (3) vyavahAranaya :- sAmAnya rUpe nirdiSTa karAyelI vastu viga tavAra samajI zakAya te mATe tenA bheda pADI pRthakkaraNa karI batAvanAra vicAra te vyavahAranaya. vyavahAra eTale bahu upacAravALo vistRta arthavALe e je laukika bodha arthAt leka je grahe e ja vyavahAra. saMgrahanayathI vyavahAra cAlI zakato nathI. jemake "dravya lAva" ema kahevAthI e saMzaya thAya ke karyuM dravya? jIva ke ajIva, A saMzaya nivAravA vyavahAra nayane sahAre levo paDe. - paryAyAthika nayanA cAra bheda che (1) rAjusUtranaya - vastunA vartamAna paryAne jue te jus tranaya. padArthanA vartamAna kSaNamAM rahelA paryAya ke avasthAne ja mukhya rUpe viSaya karavAvALo abhiprAya te RjusUtranaya kahe che jemake senuM e dravya che. tenuM kuMDala bane te vartamAna paryAya kuMDala thaye. tenI baMgaDI bane te vartamAna paryAya baMgaDI thaze. A naca bhUta ke bhAvi keIpaNa paryAyane svIkAratuM nathI. kevaLa vartamAna payayane ja mAne che. Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthasUtra prabodhaTIka (2) zabdanaya :- je vicAra zabda pradhAna banI keTalAka zAbdika dharmo tarapha DhaLI te pramANe artha bheda kape te zabdanAya che. A zabda naya aneka zabda vaDe sucavAtA eka vAgyAne eka ja padArtha samaje che. jemAM Idra-zukra-pura4ra game te kahe-Indra artha thAya. pramANu naya mujaba kALa-kAraka-liMga ane vacananA bhedathI padArthamAM bheda mAnate naya. te zabda naya jema ke meru parvata hata-che ane haze. ahIM kALa bhedathI gaNa rUpa svIkAryA. (3) samarUiDha naya -paryAya vAcI zabdanA niyukti-vyutpatti bhedathI arthane bheda mAne te samabhirUDha naya kahevAya. jemAM rUaizcarya bhogavavA vALo te Idra. phaLa-sAmarthyavALe te zakapurA- zatru nagarano vinAza karanAre te puraMdara. - A badhA zabda IndravAcI hovA chatA tenA artha vyutpatti apekSAe bhinna bhinna che. tenuM kSetra zabdanaya karatAM alapa che. (4) evabhUta naya - zabda potAnA arthane vAcaka tyAre ja ane jyAre vyutpatti ane zabdane bhAva samAna hoya jemAM aizcarya bhaMga rU5 kiyA hevAthI ja te Indra kahevAya che. vana-sAmarthya rU5 kiyA hevAthI ja te zaka kahevAya che. pUrvAna-zatru nagaranA nAzarUpa kriyA hovAthI ja te puraMdara kahevAya che. nayanA bheda prakAra ce: (1) arthanaya :- je na padArthanuM prarUpaNa kare che tene artha naya kahevAmAM Ave che. A arthanayanA cAra bheda che. naigamasaMgraha-vyavahAra ane Rju sUtra. (2) zabda naya :- zabdanA vAgya arthanuM nirupaNa karatA hovAthI te zabda naya kahevAya che. zabda nayanA traNa bheda che. zawdasamabhirUDha ane evabhUta. adhigama :- ahIM kamaLane dhAma: je sUtra mUkahyuM temAM pramANa zabda ane naya zabdano artha je. adhigama eTale zuM? adhigama artha prastAvanAmAM tathA adhyAya : 1 sUtra : 3mAM joyo. ahIM badhAne artha "dha" levAno che. A badhA pramANa ane naya e baMne sAdhano dvArA thAya che tema samajavuM. Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-6 pa7 adhigama svArtha ane parArtha ema be prakAre che. mati-zrataavadhi-mana paryava ane kevaLa e pAMca jJAna rU5 bethane svArthI dhigama kahe che. ane je vacanarUpa bedha che te parArthAdhigama che. A parArtha adhigama paNa be prakAre kahyuM. eka pramANa-adhigama. bIjo naya-adhigama. je vAkaya dvArA padArthane saMpUrNa rUpe bodha thAya tene pramAdhigama kahe che. jenA dvArA dezataH baMdha thAya tene nayarUpa pazarthAdhigama kahe che. A baMne prakAranA parArthAdhigamanI vidhi ane pratiSedhanI mukhyatAne AzrIne sAta prakAra kahyA che tene saptabhaMgI kahe che jenI carcA, ahIM have pachI saptabhaMgI nAmaka zIrSaka heThaLa alaga karelI che. 0 pramANa ane nayanI tulanA:- naya ane pramANa vacce aMgAgA bhAva che. pramANa aMgI che jyAre nyAye tenA aMge che. pramANa keIpaNa bAbatane pUrNa paNe begha karAve che jyAre naya AMzika baMdha karAve che. AtmA nityAnitya che ema kahIe to te pramANuvAkaya thayuM paNa AtmA nitya che. athavA AtamA anitya che, vAko naya vALe kahevAya kemake te eka aMzane rajU kare che. e ja rIte jJAna vijyA jyAM ? A vAkya pramANa vAkaya gaNAya. jJAnena mokSa: athavA cicA mokSa e naya vAkya gaNAya saptabhaMgI svarUpa (1) cAra sti Aya - sarva vastu kacita che ja. A vidhi kalpanAthI prathama bhaMga che. karthacita svadravya-kSetra-kALa ane bhAva rUpe vidhi aMzanuM pradhAnatAthI ane niSedha aMzanuM gauNatAthI pratipAdana kare che. jemake ghaDo vagere padArtha che, te te potAnA dravya-kSetra-kALa-- bhAvathI vidyamAna che paNuM para dravya-kSetra-kALa ane bhAvathI vidyamAna nathI. jemake ghaDe mATInA paryAya rUpe che (ti) paNa pANI vagere paNa e nathI mATe rita kahyuM. "te svarUpe ja che.", tema darzAvavA gva mukayuM. sthAti rita va (2) cA na ta va - sarva vastu kethacit nathI ja A Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 * tatvArthasUtra pradhaTIkA niSedhanI mukhyatA vALo bhaMga che. A bhaMga para dravya-kSetra-kALa ane bhAva rUpe padArthanA niSedha aMzanuM mukhyatAo pratipAdana kare che. jemake ghaDe che. tenuM mATI e svadravya che. pItaLa jasata vagere para dravya che. - nAma-sthApanA dravya ke bhAva e cAramAM je nikSepAe padArthanI vivakSA karI te nikSepAe sva-rUpa gaNAya paNa anya nikSepAe te para-rUpa ja gaNAze. jemake mahAvIra nAma nikSepa che tethI sthApanA nikSepA e te sthAna nAsta patra ja gaNAze. (3) sthAna sti jU nArita sarva vastu kartha cit che ja karthaMcita nathI ja. e pramANe vidhi niSedhanI kalpanA karavI. jemake sva apekSAe ghaDe che. paNa paraparyAya daSTi e ghaDe nathI. eTale ke carita paNa da: cA nArita para: ghaDe kathaMcit che ane kaMcit nathI te bhAMgo jANa. (4) cAlU thataY = sarva vastu kathaMcit avaktavya ja che. jyAre eka sAthe che ane nathI ema kalpanA karo tyAre avaktavya bhAMge banaze. rita zabda satva ne pratipAdita kare che. nAhita zabda asatvane pratipAdita kare che. paNa pradhAnapaNe baMne zabdo eka bIjAne pratipAdita karI zakatA nathI. ghaDe che bele tyAre catta vyasta ja thaze. ghaDe nathI bele te sthAnuM natti ja thaze paNa eka sAthe ghaDe che. nathI tema pradhAnapaNe sAbIta na thaI zake mATe tene sarvasaMtavya kahyuM. - (5) carita sthAvata va ghaTa: sarva vastu kathaMcit che ja. kathaMcita avakatavya che ja. jyAre keIpaNa padArthamAM pitAnA dravya kSetra-kALa ane bhAvathI satva hovA chatAM astitva nAstitva eka sAthe kahevuM azakaya hoya tyAre A pAMcame bhaMga bane. vyavahArika daSTAnta lahIe te zIkhaMDamAM dahIM e dravyanuM huM satva che tethI kathaMcit sat che. paNa sAthe sAthe temAM nahIM rahelA para dravyanuM kathacit asatva che. tethI kathaMcit satva-asatvanI pradhAna paNe eka kALe vivekSA karavAthI avakatavya rUpa ja thaze. eTale ahIM cata jAti ane cIna vaca rU5 bhaMga thaze. Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-6 (1) syAt nAsti eva syAt avaktavya meva sarva vastu kathaMcit nathI ja. kathaMcita avaktavya ja che. e pramANe niSedha tathA avaktavyanI kalpanAthI A bhaMga bane. para dravya-kSetra-kALa ane bhAvathI para svarUpane anusarIne pradhAnapaNe nAstitva chatAM eka sAthe astitvanAstitva kahevuM hoya tyAre A bhaMga bane che. (7) syAt asti eva syAt nAsti eva syAt avaphtvyameva sarva vastu kathaMcit che ja kathaMcit nathI ja kathacit avaktavya ja che. A pramANe keme karIne vidhi-niSedha-avaphatavya ja che. jemake ghaDAmAM mATInI apekSA e sva dravya che. [ ] jasattAMbAnI apekSA e dravya nathI rAtti] ane baMnene pradhAnatAe sAthe vicAra karIe te anya bhAgo thavAne. jIvAdi tane jANavA mATe pramANa ane naya rUpa sAdhane jANyA temAM A saptabhaMgI paNa vastunI jUdI jUdI apekSA e vivakSA mATe ja che. jemake jIva jIvasvarUpe vyasta chepaNa karmAdi apekSA e natti che. A rIte sAte tanI vivakSA thaI zake. [8] saMdarbha Agama saMdarbha davvANa savvabhAvA savvapamANehi jassa uvaladdhA. savvAhi nayavihAhiM vitthArarui tti nAyavyo uttarAdhyayana adhyayanA 28 gAthA 24. tattvArtha saMdarbha 0 pramANa-vizeSa carcA adhyAyaH 1 sUtra 9 thI sUtraH 32 0 naya -vizeSa carcA adhyAya : 1 sUtra 33-34. anya graMtha saMdarbha (1) pramANa naya tevA lokAlaMkAra (2) naca rahasya. (3) naya kaNikA (4) jena taka bhASA. (5) syAdvAda ratnAkara tatvArtha pariziSTa sUtraH 1ra3-124 (juo pariziSTaH 5) Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthasUtra pradhaTIkA [9] padya (1) jIva Adi sAta ta pramANu-nayathI dhAratAM jJAna tenuM thAya suMdara vastu tatva vicAratA anaMta dharmadhArI vastu aneka bhede je grahe kahevAya te pramANa ne naya eka bhedane sahe. naya che vastune aMzane sarvaze pramANa che. naya vA eka daSTine pramANa sarva daSTine. [10] niSkarSa kamabaddha AtmAne karmathI chuTavAnA upAya tarIke paramAtmAe prakAzela jJAna pramANa rUpa che. A sUtra pramANa ane nayathI baMdha thavAnuM jaNAve che, pratyakSa pramANamAM sakala pAramArthika pramANa thakI pUrNa baMdha thAya che. A pUrNa baMdha pAmI ane aMtima lakSaya evA mokSa tatvane pAmI zakAya che. vaLI naya jJAna dvArA ke saptabhaMgI parathI sva dvArA satunuM jJAna meLavI para dravyane parihAra thaI zake. tethI sva evA jIva dravyane Azraya karI para evA karma pudgalane parihAra kara. - -- U -- - T - - adhyAya-1 sUtra : 7 [1] sUvahetu A sUtra darzanAdi tathA jIvAdi tenA vizeSa jJAna mATenA keTalAMka dvArane nirdeza kare che. bIjA zabdomAM kahIe te adhigama utpanna karavAnA sAdhane kayA kayA hoI zake tene nirdeza kare che. * [2].sUtra mULa nideza svAmitva sAdhanAdhikaraNa sthiti vidhAnataH [3] sUtra:patha nirdeza- svAmitva- sAdhana- adhikaraNa- sthiti-vidhAnataH [4] sUtrasAra nideza [vastu svarU5], svAmitva [mAlikI], sAdhana . Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya--1 sUtra-7 61 [kAraNa], adhikaraNa [AdhAra], sthiti [kALa] ane vidhAna [prakAra]....[A cha sAdhana vaDe tatvAnu jJAna thaI zake che.] [5] zabda jJAna Wan ZH (1) nirdeza:- vastu svarUpanA kathanane nirdeza kahe che. (2) svAmitva:- vastunA adhikArI paNAne svAmitva kahe che. (3) sAdhana:- vastunI utpattinA kAraNeAne sAdhana kahe che. (4) adhikaraNa:- vastunA AdhAra athavA vastu karyAM ane zemAM rahe che tene adhikaraNa kahe che. (5) sthiti:- vastunA kALanI avadhine sthiti kahe che. (6) vidhAna:- vastunA bhedone vidhAna kahe che. 5 [6] anuvRtti Wan (1) pramALa navaidhiAma thI dhiAma: nI anuvRtti lIdhI che. (2) jIvA jIvA zravabandha saMvara nirjarA mokSAstattvam (3) tattvArthI zraddhAnaM. sUtrathI sabhyanImaM [7] pradhaTIkA 5 Wan nAnA ke moTA koI paNa jijJAsu jyAre pahelavahelA kAi navI vastu jue che. enuM nAma sAMbhaLe che tyAre tenI jijJAsAvRtti jAgI uThe che. pariNAme pUrva nahI. joyelI ke nahI. jANelI/sAMbhaLelI vastunA saMbaMdhamAM aneka prazno karavA lAge che. e vastunA AkAra-raMga-rUpa mAlikI tene banAvavAnA upAya TakAupaNAnI maryAdA prakAra Adi sabadhe vividha prazno kare che ane uttara. prApta karI peAtAnI jJAnavRddhi kare che. e ja rIte aMtara dRSTivALI vyakti mAkSamAga vize sAMbhaLIne te saba`dha vividha prazno dvArA peAtAnu jJAna vadhAre che. [] eka dRSTAnta laIe jemake sADI (1) nirdeza-sADI e mahenAne pahevAnu eka jAtanu lAMbu--pAA mITaranu kapaDuM che. (2) svAmitva A sADI amuka bahenanI che arthAt te tenA mAlika che. (3) sAdhana H- A sADI kApaDamAMthI bane che. Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 tatvArtha sUtra prabodhaTIkA (4) adhikaraNa - A sADI kabATamAM mukAya che athavA zarIre paherAya che. (5) sthiti - A sADI be-traNa varSa sudhI TakI rahe che. (6) vidhAna (bheda) - A sADI sapheda-lAla-pILI-kALI vagere raMganI hoya che. O jIvAdi tAne adhigama A cha dvAranA AdhAre: (1) jIva :- cha dvAranI carcA nideza:- paryAyArthika nayanI daSTie jIva pathamika vagere bhAvathI yukta che. dravyArthika nayathI nAma-sthApanAdi rUpa jIva che. pramANa dRSTie jIvane nirdeza nAmAdi tathA bhAva baMne rUpe thaI zake. svAmitva:- nizcaya dRSTie jIva pitAnA paryAyane svAmi che. jemake agninuM svAmitva uSNutA upara che ane vyavahAra daSTie badhA padArtho para jIvanuM svAmitva hoI zake che. sAdhana :- jIvane sva-svarUpanA lAbhanuM kAraNa (sAdhana) nizcaya nayathI te anAdi pAriNamika bhAva ja che. vyavahAranayathI aupazamikAdi bhAva tathA mAtA-pitAnA raja-vIryathI svarUpanI prApti thAya che. adhikaraNa:- nizcaya nayathI jIva pitAnA asaMkhyAta pradezamAM rahe che. vyavahAranaye karmAnusAra prApta zarIramAM rahe che. sthiti :- dravya dRSTie jIvanI sthiti anAdi anaMta che. paryAyanI apekSAe te je gatimAM je Ayu hoya te apekSAe eka samayathI mAMDI aneka prakAre sthiti hoI zake. vidhAna (bheda):- jIva dravya nArakanmanuSya vagere paryAnA bhedathI saMkhyAta-asaMkhyAta ane anaMta prakAranuM che. (2) ajIva-cha dvAranI carcA nideza :- daza prANathI rahita-cetanA lakSaNavihina sajIvanuM svarUpa che athavA nAma sthApanAdi rUpa paNa ajIva che. svAmitva :- ajIvane svAmI ajIva ja che paNa jotA havAnA kAraNe jIva paNa ajIvane svAmI bane che. sAdhana :- (ajIva) pudgalenA aNune sAdhana "bheda che, skalpanuM sAdhana "bheTa" ane "saMdhAta" che. jyAre dharma-adhama kALa ane AkAzamAM sAdhana anukame gati-sthiti-vanA ane avagAhanA che. Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-7 adhikaraNa :- sAmAnya rIte pratyeka dravyonuM pitAnuM nijarUpa adhikaraNa che. pANIne mATe ghaDe adhikaraNa che. sthiti - dravyadRSTithI sajIvanI sthiti anAdi anaMta hoya che. paryAya daSTie eka samayathI mAMDIne sthiti hoya che. vidhAna :- dravya daSTie dharma-adharma-AkAza traNe astikAyane eka eka bheda che. paryAya daSTie anaMta jIva pudgalenI gati sthiti vagere nimitta hovAthI saMkhyAta asaMkhyAta anaMta samaya che kALa saMkhyAta asaMkhyAta-anaMta che. (3) Asava - cha dvAranI carcA nideza - Asava mana vacana ane kAyAnI kriyArUpa hoya che. athavA nAma-sthApanA-dravya-bhAva rUpa Asrava hoya che. svAmitva :- upAdAna rUpa Asravane svAmi java che. nimitta daSTie karma pudgala paNa Aavane svAmI che. sAdhana :- AmravanuM kAraNa azuddha AtamA athava nimittarUpe karma che. adhikaraNa :- Asavano AdhAra jIva paDe che. kemake karmaparipAka jIvamAM ja thAya che. upacArathI karma nimittaka zarIra paNa Amravane AdhAra che. sthiti :- AsavanI sthiti nivarti mAM jaNAvyA mujaba vAcika ane mAnasa mATe jaghanyathI eka samaya-utkRSTathI antarmuhurta che. kAyika Asrava jaghanyathI eka samaya utkRSTathI asaMkhyAta pudagala parAvartana pramANa che. vidhAna (bheda):- vAcika ane mAnasa Asava nA satyaasatya-mitra-asatyAtya cAra prakAre che. kAyAsrava dAridArikamiza-vaikriya-vaikriyami-AhAra-AhAraka mizra-kAmaNa sAta bheda che. zubha ane azubha bhede Asrava be prakAre che. (4) baMdha :- cha dvArathI baMdhanI carcA nideza :- jIva ane karma pradezane paraspara saleba baMdha che. baMdhanAM nAma-sthApanA-dravya-bheda cAra varUpe che. Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArtha sUtra pradhaTIkA svAmitva :- baMdhanuM phaLa jIva pote bhogave che. mATe tene svAmI jIva che. vaLI pudagala karma paNa baMdhane svAmI kahI zakAya. sAdhana :- mithyAtva, avirati, kaSAya, pramAda ane vega e badhanA sAdhana che. athavA te rUpe pariNata AtmA baMdhanuM sAdhana che. adhikaraNa :- jIva ane karma pudgala ja baMdhanA AdhAra che. sthiti :- utkRSTathI jJAnAvaraNa-dazanAvaraNa-vedanIya-ataMrAya 30 keDAM keDI sAgaropamanI, mehanIyanI 70 kaDAkoDI sAgaropamanI, nAma ane getranI 20 keDA keDI sAgaropamanI ane AyuSyanI 33 keDA kaDI sAgaropamanI sthiti che. vidhAna (bheda) - sAmAnya rIte baMdhane eka ja bheda che. zubha ane azubha bhede, baMdha be prakAre che-prakRti-sthitirasa-pradezathI baMdha cAra prakAre che. mithyAtva-avirati-kaSAya-Aga ane pramAdathI baMdha pAMca prakAre che. jJAnAvaraNIyAdi mULa bhede ATha prakAre che. karma prakRti bhede 158 prakAre baMdha che. A (5) saMvara cha dvArethI baMdhanI carcA nideza - Asrava nirodhane saMvara kahe che. athavA nAma-sthApanAdravya ane bhAva cAra svarUpe saMva che. svAmitva :- saMvarane svAmI jIva che. ane rokavAmAM AvatA karmanI dRSTie karma paNa svAmi gaNuM zakAya. sAdhana - gupti-samiti-bhAvanA dharma vagere tene sAdhana che. adhikaraNa - saMvarano AdhAra jIva pote che. sthiti - saMvaranI jaghanya sthiti aMtamuhUrta che. utkRSTa kaMIka nyUna pUrvakeTi pramANa-vArtAmAM kahI che. vidhAna :- saMvara pite eka bheda che. gutithI traNa bheda, samitithI pAMca bhede dharmanA dezabheda, bhAvanAnA 12 bheda, parISaha jaya 22 bheda, tapa bArabhede, cAritra pAMca bhede, evA pa7 bhede saMvara gaNAvAya che. (6) nija rA - cha dvAramAM nirjarA tatvanI carcA. nideza - samayanA paripAke bhegavAyAthI ke tapa vizeSa thakI 'kanI phaLadAna zakti naSTa karI karmone kheravI devA te nirjarAnuM svarUpa che. nAma-sthApanA dravya bhAva e cAra svarUpe paNa nirja che Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-7 65. svAmitva - bhAvathI AtmA e nirjazane svAmI che. dravyathI kama e nirjarA svAmI gaNAya. sAdhana - nirjarAnuM sAdhana tapa che ane bIjuM kavipAka che. adhikaraNa:- AtmA athavA nirjarA piote ja adhikaraNa che. sthiti :- jadhanyathI eka samaya ane utkRSTathI antarmuhurta sthiti kahI bIjI rIte sAdi sAMta sthiti eTale ke karma baMdhathI karma bhegavAI jAya tyAM sudhI. vidhAna (bheda) karma apekSAe te saMkhyAta-asaMkhyAta ke anaMta bheda che mULa prakRti daSTie ATha bheda che. prakRti bhede 158 bheda che. sAmAnyathI nirjarA eka bheda gaNAya. (7) mekSa :- cha dvAra thakI mokSanI carcA nideza - saMpUrNa karmone kSaya te mekSa che, athavA nAmasthApanA dravya bhAva e cAra svarUpe paNa mokSa nirdeza thAya che. svAmitva - parama AtmA ane mekSa svarUpa ja tene svAmI che sAdhana :- samyagdarzana samyajJAna ane samyaphacAritra mekSanA sAdhana che. [jue sUtra 1H 1] alakaraNa - jIva ane pugala tene AdhAra che. sthiti:- mokSanI sthiti sAdi ananta che. vidhAna - sAmAnyathI mokSane eka ja prakAra che. dravya-bhAva ane bhoktavya daSTie aneka prakAra thaI zake. [] sammadazana:- [khAsa noMdha :- samyagU darzana vizenI carcA alaga vibhAgamAM karI che. chatAM ahIM sAmAnyathI cha dvAra kahyA che.] nideza - tatvArtha zraddhAnuM e ja samyagradarzananuM svarUpa che. svAmitva: - teno svAmI AtmA pate che. sAdhana - upazama-kSaya vagere darzana mehanA aMtaraMga sAdhana che. upadeza vagere bAhya sAdhana che. adhIkaraNa:- AtmA e tene AdhAra che. Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66. tatvArtha sUtra prabodhaTIkA sthiti :- darzananI jaghanya sthiti antamuhUrta che ane utkRSTa sthiti sAdhika 66 sAgarepama che.-aupazamika-kSApazamika sAdi anaMta sthiti che. vidhAna :- samyagdarzanano eka bheda che. bIjI rIte nisarga- adhigama be bheda che. upazama kSaya-kSazama traNa bhede che. pariNAma bhede te saMkhyAta-asaMkhyAta-anaMta bheda thaI zake. T samyajJAna :- cha dvAranI carcA. nideza - jIvAdi tatvonI jANakArIne samyajJAna kahe che. svAmitva - tene svAmI AtmA pite che. sAdhana:- jJAnAvaraNIya karmone kSaye pazama kare te sAdhana che. adhikaraNa:- AtmA e jJAnane AdhAra che. sthiti :- kSApazamika evA mati-zruta-avadhi-mana paryAvanI sthita sAdi sAta che. kSAyika jJAnanI sthiti sAdi anata che. vijJAna :- sAmAnyathI jJAnane eka bheda che. pratyakSa ane parokSa bheda be prakAra che. dravya-guNa-paryAya rU5ya bhede traNa prakAra che. matikRta-avadhi-mana paryAya-kevaLa bhede pAMca prakAra che. zeya pariNatithI te anaMta bheda paNa thaI zake. | sacaccAritra :- cha dvAra thakI carcA nideza - karmone AvavAnA kAraNenI nivRttine cAritra kahe che. svAmitva - samyagvAritrane svAmI AtmA che sAdhana - cAritramohanIyano kSaya upazama e cAritranuM sAdhana che. adhikaraNa - AtmA pite cAritrane AdhAra che. sthiti - opazamika ane kSApazamika cAritranI sthiti sAdi sAnta che. kSAyika cAritranI sthiti Adi ananta che. vidhAna - sAmAnya thI eka bheda che. bAhya ane atyaMtara nivRtti apekSAe be bheda che. kSAyika kSApazamika-aupazamika e traNa bheda che sAmayika che depasthAnIya- parihAra vizuddhi sUmasaMzaya yathAkhyAta pAMca bhede che. pariNAma daSTie te anaMta bheda thaI zake. Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 67 adhyAya-1 sUtra-6 | samyagdazana saMbaMdhe che dvArenI vizeSa carcA (1) samyagdazananuM nideza) svarUpa zuM che? sAmAnya nirdezathI jIva achavAditonI zraddhAne samyagdarzana kahyuM che. samyagdarzana e zuddha darzana mehanIya karmarUpa kAmarNa vargaNAnA svarUpe pudagala dravya che. | darzana mohinIya karmane jemane sarvathA kSaya thaye che evo vaNa gaMdha-rasa-sparzanA abhAvarUpa jIva samyagdaSTivALe jIva kahevAya. te apekSAe tenuM samyagdarzana jIvarUpa hoI arUpI che tethI te pudgala skaMdha ke pudgala paramANu rUpe nathI. (2) samyagdazanane svAmI keNu che. | A vAtane uttara traNa rIte che. (1) AtmasAge je AtmAmAM samyagdazana utpanna thAya che te tene svAmI che. . (2) parasaMge eka ke ekathI vadhu je jIva ke ajIvanI nizrAthI samyagdarzana utpanna thAya che te te jIva ke ajIva paNa svAmI gaNAze. (3) jIvane eka ke vadhu jIva tathA pratimAdi ajIva nizrAe ema ubhaya paNe samyagdarzana utpanna thAya che tene ubhayasa yoge svAmitva gaNyuM. - bIjI daSTie samyagdarzanane svAmI bhavya jIva ja hoI zake abhavya ke jAtibhavya samyagdarzananA svAmI na hoya. 2 Idriya apekSAe saMjJI paMcendriya traNe samyagdarzanane svAmI thaI zake. ekedriyathI caurindriyane kaI ja darzana hetu nathI. kAya apekSAe trasakAyane samyagdarzana hoI zake. sthAvarakAyane na heya. 0 veda apekSAe traNe vedamAM traNe darzana thAya paNa avedIne to zAcika darzana ja hoya, Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthasUtra prabodhaTIkA 0 jJAnanI apekSAe mati Adi cAra jJAnamAM traNe darzana heya. zake paNa kevaLajJAnIne kSAyikadarzana ja hevAnuM. AvA aneka bheda svAmitva nakakI thaI zake. (2) samyagdazananA sAdhana kayA? 0 samyagdazana nisarga ane adhigama vaDe utpanna thAya che. A A nisarga ane adhigamanI vAta adhyAya 1H sUtra : 3mAM kahI che. [adhigama eTale yogya prayatna evo artha ano abhipreta che. 0 darzanane AvaratA karmonA kSaya-upazama ke pazama vaDe samyagdarzananI prApti thAya che. 0 bAhya sAdhanamAM jAtismaraNa jJAna dharmazravaNa-vedanAne anubhava-jinadarzana pratimAdarzana- jinamahimA ke devaRddhidarzana vagere bAhya nimitto thakI samyagdarzana thAya che. (4) samyagdarzananuM adhikaraNa zuM? 0 AtmasaMnidhAne-samyagdazana jIvamAM hoya che- bAhya saMnidhAne samyagdarzana eka ke vadhAre jIva athavA ajIvamAM hoya che. ubhaya saMnidhAne samyagdarzana no AdhAra Ama tathA bAhya baMne saMnidhAmAM hoya che. 0 bIjI rIte samyagdarzananuM. atyaMtara adhikaraNa AtmA pote che bAhya adhikaraNa trasanADI che. (5) samyagdazananI sthiti zuM ? samyagdaSTinA be bheda che (1) sAdi sAMta (2) sAdi anaMta samyagdazananI sAdi sAta ja che. te jaghanyathI aMtamuharta ane utkRSTathI sAdhika 66 sAgaropama che. samyagdaSTimAM 13 me guNaThANe sayogI kevaLI arihaMta, 14mAM guNaThANA vatI agI kevaLI ane siddha paramAtmA sAdi anaMta sthitivALA che. (6)samyagdazananA bheda keTalA? 0 hetanI daSTie darzana mohanIya karmanA kSAdikathI utpana thatuM hovAthI kSAyika-aupazamika ane kSAye pazamika traNa prakAre samyagdarzana che. Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-7 0 nisarga ane adhigamathI be bhede che. 0 AjJA-mArga-upadeza- sUtra-bIja-saMkSepa-vistAra artha- avagADha-paramAvagADha bhedathI samyagdarzane daza bhede che. neidha - pA bhAgyAdi graMthathI darzananA bhedane vistAra neLe tema bIjA bheda samajI levA] [8] saMdarbha - i Agama saMdarbha :nidese purise kAraNa kahi' kesu kAlaM kivihanugadvAra sUtra 151 2-6-7-15 16-18-13 [9] padya (1) nidezane svAmitva bIju trIjuM sAdhana jANavuM adhikaraNa cothuM sthitine vaLI vidhAna chaThuM bhAvavuM (2) svarUpa adhikAritva ane AdhAra sAdhane kALa sImA prakAro ya sattA saMkhyAya kSetre ja [utarAI padya sUra AThamAM jevuM] F [10] niSkarSa A sUgane niSkarSa sUtra AThamAM Apela che. kemake baMne sUra maLIne 14 dvAra vicAraNA thAya che. I - U -- U - T - U - T - - 3 adhyAyaH 1 sUtra : 8 [1] vahetu tane vizeSarUpe jANavA mATe ATha anuyA dvAre ne A sUtra jaNAve che. bIjA zabdomAM kahIe te adhigama dhi] prApta karavAnA paddhatisaranA zAstrIya sAdhane jaNAve che. [2] sUtra : mULa satsaDaravyA kSetra sparzana kAlAntara bhAvA'lpa bahutvaizva [3] sUtra : puthapha satta-saMlyA-kSetra-sva- attara-va-avadurve je che : kA nyeo nyeo Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 tatvArthasUtra pradhaTIkA [4] sUtrasAra sat (vidyamAnatA), saMkhyA, kSetra, sparzana, kALa, aMtara, bhAva, alpabahuva (nyunAdhiktA) [A ATha dvAro] vaDe [tanuM jJAna thaI zake che 5] zabdajJAna : mA (1) sat :- vastunuM astitva ke vidyamAnatAne sat kahe che. (2) saMkhyA :- vastune pariNAmenI gaNatarIne saMkhyA kahe che. (3) kSetra:- vastunA vartamAna kALanA nivAsana kSetra kahe che. (4) spazana:-vastunA traNe kALa saMbaMdhI nivAsane sparzana kahe che. (5) kALa:- vastunI sthira rahevAnI maryAdAne kALa kahe che. (6) aMtara:- vastunA viraha kALane aMtara kahe che. (7) bhAva:-pazamika-kSAyika-kSApazamikaaudayika pAriNAmika e pAMca bhAva che. (8) a5 bahutva:- anya padArthonI apekSA e vastunI hInatAadhikatAnuM varNana te alpa bahutva. [] anuvRtti (1) pramANa vaithiAna thI virAma nI anukRtti lIdhI che. (2) navAjha nIvAzava0 sUtra 4 (3) tattvArtha zraddhAnam0 sUtra 2 thI samyagdarzanam [7] prabodha TIkA je rIte nirdeza Adi cha dvArenuM vivecana karyuM te rIte A ATha dvArene paNa chavAditamAM cacI zakAya. paraMtu ahIM mAtra samyagdarzananA saMdarbhamAM ja A AThe dvArenI vicAraNA karI che. kemake ahIM tera (cauda) mArgaNAne AdhAre kaI rIte mUlavaNI thaI zake tene mahatva ApyuM che. T samyagdazananA saMdarbhamAM AThe dvArenI vicAraNa (1) satta-sat eTale vidyAmAnatA vivakSita vastu jagatamAM vidyamAna che ke nahIM? te bAbata vicAraNA mATe A dvAra che. Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 71 adhyAya-1 sUtra-8 jo ke sat zabdane sAdhu-arcita-prazasta-satya-astitva e rIte keTalAMye artho che. temAM ahIM saMta ne artha astitva svIkAryo che. samyagdazana jagatamAM vidyamAna che. te cetanane guNa hovAthI cetana (jIva)mAM ja vidyamAna che. ajIva (jaDa)mAM te nathI. chatAM dareka jIva samyagdarzana yukta hoya tevuM banatuM nathI. paNa siddhanA che ke kevaLI bhagavaMtemAM niyamA kSAyika darzana vidyamAna hoya che. bIjA jIvamAM hoya ane na paNa hoya. [gati-Indriya vagere 13 14 anuga dvArA thakI tenI vicAraNa AgaLa karI che. A anuga dvArone jIvasamAsa tathA mArgaNa kahI che.] (2) saMkhyA - vivakSita vastunI athavA tenA mAlikanI saMkhyA keTalI che? tenI vicAraNuM A dvAra thakI thAya che. jene sadabhAva-vidyamAnatA prasiddha che te ja padArthanI saMkhyAtaasaMkhyAta ke anaMta rUpe gaNanA karAya che. mATe ja sat pachI saMkhyAnuM grahaNa karAyuM che. samyagdarzananI daSTie vicAre te samyagdarzana asaMkhyAta che. paNa samyagdaSTi anaMta che. kema ke cAre gatimAM dravya rUpa samyagdarzana vALA cha asaMkhyAta hoI zake che. jyAre chaTvastha ane sagItathA-aAgI kevaLI e bhavastha kSArika samyaga daSTi jIvo tathA siddhastha kSAyika samyadaSTi ja maLI anaMtA che. (3) kSetra - vikSita tattava athavA teno svAmI keTalA kSetramAM hoI zake te dvAra vaDe nakakI karavuM. jyAM jIvAdi dravya vase che te kSetra.] - je vastunI saMkhyAnuM jJAna thaI gayuM tene uparanIce AdI rUpathI vartamAnamAM keTale nivAsa che te jANavA mATe saMkhyA pachI trIjuM kSetranuM grahaNa karyuM che. samyagdarzanamAM A dvArane ghaTAvIe to lokanA asaMkhyAtamAM samyaga darzana hoya che. arthAt kAkAzanA asaMkhyAtamAM bhAge AkAza paNa bhASyamAM 13 dvAra che. karmagraMtha mujaba 14 mArganuM dvAro che te taphAvata che. Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 tatvArthasUtra pradhaTIkA rUpa kSetramAM samyagadarzanI ja hoI zake che. lekine asaMkhyAta bhAga rU5 343 rAjU pramANa lekamAM jeTalo pradeza Ave teTalA leka pradezamAM samyagdarzana prApta thaI zake che [AThamA devalokane deva bAramA devaloka jaI tyAMthI uttara vaikriya zarIrathI trIjI narake jAya te apekSAe ATha rAjaka kSetra thAya.] (4) spazana - vikSita kSetra athavA tene mAlika keTalA kSetrane sparze che? tenuM jJAna A dvAra vaDe karAya che. pradArthanA vatamAna nivAsana kSetre kahyuM paNa bhUta-vartamAna-bhAvi e saikAlika avasthAne sparzanA kahe che. keTalAka ne kSetra ane sparzana samAna hoya che paNa sparzanamAM kAlika avasthAne lIdhe te kSe karatAM vadhu vistAra dharAve che. samyagdazana keTalA sthAnane sparze che? samyagdarzana te lekanA asaMkhyAta bhAgane ja sparze che. paNa samyagadaSTi (kevaLI samudraghAta apekSAe) saMpUrNa lokone sparze che. samyagdaSTi ane samyagdarzanamAM zuM taphAvata che? samyagdarzana apAya AbhinibaMdha rUpa che. matalaba ke (apAya eTale chUTavuM) samyagdarzana prApta thAya che pachI chuTI jaI zake che. athavA chUTI paNa jAya che. jayAre samyagdaSTimAM (sadudravya) tene saddabhAva ja rahe che. kevaLa saddadravyarUpa che mATe tene samyaphaSTi kahyA che samyagdarzanI nahIM kemake tene (apAya) te chUTavAne vega nathI hote. [noMdha - digaMbaromAM samyagdarzana ke samyagadaSTi evo bheda paDAtuM nathI. apAya eTale apAyane bIjo artha matijJAna (matijJAnAza) kahyo. tenA gathI samyagdarzana kahevAya che. te kevaLI bhagavaMtane hetuM nathI. mATe kevaLIne samyagdaSTi kahAM. uparama samyagdarzanIne matijJAna tathA upazamamAM rahelA darzana mehanIyanI prakRti AtmA sAthe hoya che eTale saddadravyapaNuM hoya che. kSAyopathamika samakitine apAya (matijJAna) heAya ja che. sAthe Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra- 8 73 samadana mohanIyane udaya paNa hoya che. tethI te baMne samyagdarzanI ja che. kSAyika samakitIne 7 prakRtine kSaya tho heca che mAtra apAya (matijJAna) hoya che. tethI te samyagdaSTi gaNyA che. kevaLIne te apAya paNa nathI tethI sagi agi kevaLI ane siddha samyagadaSTi ja gaNelA che. (5) kAkI:- vivakSita tatva keTalA kALa sudhI raheze tenI vicAraNA karavI. kaI paNa kSetramAM rahelA padArthanI samaya maryAdA nakkI karavI te kALa. sabhyazananI carcA kALa dvAranA AdhAre karatAM prazna karyo ke te keTale kALa rahe che? kALanI parIkSA ke prarUpaNa be prakAre thAya che. eka jIvanI apekSAe---ane aneka jIvanI apekSAe. eka jIvanI apekSAe samyagdarzanane jaghanyakALa attamuhUrta mAtra che ane utkRSTa kALa 66 sAgaropama karatAM kaMIka vadhAre che. arthAt kaI eka jIvane samyagadarzana utpanna thayA pachI ochAmAM ochuM attamuhUrta sudhI avazya rahe che tyAra pachI chUTI paNa jaI zake che. vadhumAM vadhu 66 sAgaropama karatAM kaMIka adhika kALa sudhI rahe che pachI avazya chUTI jAya che. aneka chevAnI apekSAe te samyagadarzanane saMpUrNa kALa che. arthAt koIpaNa samaya e che nahIM-hato nahIM ke haze nahIM ke jyAre eka paNa jIvane samyagdarzana hoya nahIM ke thAya nahIM. (6) aMtara:- vivakSita tatvanI prApti thayA bAda tene vicaga thAya te keTalA kALa sudhI viga rahe? tenuM jJAna A dvAra vaDe thAya che. aMtara zabdanA aneka artho nIkaLe che. aMtarane artha drianya-madhya-samIpa-vizeSatA-bahAra-viraha vagere thAya che temAM ahIM viraha athavA viga artha grahaNa karyo che. samyagdarzana no virahakALa keTalo che? eka jIvanI apekSAe jaghanyathI aMtamuhUrta ane utkRSTathI ardha pudgala parAvartana [siddha senIya TIkAmAM jaNAvyA mujaba kaMIka nyuna ardhapudagala parAvartana Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 tatvArthasUtra pradhaTIkA kALa e pramANe utkRSTa viraha kahyo che. paNa aneka jIvanI apekSAe aMtarakALa [viraha kadI thate ja nathI. eka jIvanI apekSAe aMtara thaI zake kemake utpanna thayeluM samakti chUTI paNa jAya ane pharI utpanna paNa thAya. paNa keI ne kaI jIva to samakitI havAne ja, mATe sarvathA viraha te kadI na thAya. (7) bhAva - dayika-kSAyika-kSApazamika-opazamika-pArimika e pAMca bhAmAMthI kyA bhAve vivakSita tatva che tenI vicAraNA karavI. samyagdazana A pAMca bhAmAM ka bhAva che? audayika ane pariNAmika bhAvone choDIne traNe bhAvomAM samyaga darzana heAya che. arthAt samyagdarzana aupazamika kSApazamika kSAyika traNe bhAvamAM hoya che. (8) a5bahutva- tanA svAmIne AzrayIne nyUna adhikapaNAne vicAra karavA te. samyagdazana - viSaye sUtrakAra prazna kare che ke traNeya bhAvamAM vartatA samyagdarzanamAM ochA-vaghatApaNuM zuM che? sarvathI thoDuM pathamika samyagdarzana, tethI asaMkhyagaNuM kSAyika samyagdarzana tethI asaMkhyagaNuM kSApazamika samyagdarzana. samyagdaSTie te anaMta guNa che. [noMdhaH- jeo samyagdarzana ane samyagadaSTi e bheda nathI pADatA tyAM aupazamika samyagdarzavALA ja sarvathI alpa che. kSApazamika samyagadarzanavALA jIvo asaMkhyAta guNa che. ane tenA karatA kSAyika samyagdarzana vALA ja anaMta guNa che.] baMne matanuM arthaghaTana e che ke zreNikAdi chavastha kSAyika samyagdarzana yukta jIne samAveza samyagdarzanamAM karyo ane samyadRSTimAM siddha kevalI Adine samAveza karyo che. jyAre bIjA mata mujaba kSAyika darzana vALAmAM sIdhe ja siddha bhagavaMtAdine samAveza karyo mATe tene anaMta guNa gaNAvyA. tyAM chaghastha kSAyika darzanI ane kevalI ke siddhone judA pADela nathI. Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 75 adhyAya-1 sUtra-8 mArganuM dvArane AzrIne vivecana pagra bhASyamAM bhASyakAre gati-Idriya-kAya-ga-kaSAya-veda- lezyA-jJAna-darzana-cAritra saMyama-AhAraka upacAga-samyakatva e tera dvAre kahyA che. karmagraMthamAM 14 mArga Na kahI che temAM bhavya dvAra ane saMjJI dvAra be vadhAre che ane "upaga" nAmanuM dvAra nathI A cauda mArgaNanA 6ra uttara mArganuM dvAra che. (1) gati-4 deva-manuSyatiryaMca-naraka. (2) Idriya-pa eka-be-traNa-cAra-pAMca. (3) kAya-6 pRthvi-apateu-vAyu-vanaspati-sa. (4) ga-3 manavacana-kAya. (5) veda-3 purUSa-strI-napuMsaka. (6) kaSAya-4 krodha-mAna-mAyA-lebha. (7) jJAna-8 mati-zruta-avadhi-mana paryava-kevaLa matijJAnazruta ajJAna-vibhagannAna. saMyama-7 sAmAyika- chedepasthApanIya-parihAravizuddhi-sUkSama saMparAya-yathAkhyAta dezavirati-avirati, (9) darzana :- 4 cakSu-acakSu-avadhi-kevaLa (10) lezyA - 6 kRSNa-nIla-kApata-te-pava-zukala (11) bhavya :- 2 bhavya-abhavya (12) samyakatva - 6 vedakakSAyaka-pazAmika-mithyAtvAmitra-sAsvAdana (13) saMjJI :- 2 saMzi-asaMgni (14) AhArakaDa-2 AhArI-aNuhArI o rIte 14 mArgaNAnA dvAra vAra thayA 0 bhASyakAra "upaga" nAmaka dvAra gaNAve che tenA sAkAra ane nirAkAra pUrvenA e pramANe be bheda che. 0 sabhyatvanA sat dvAra saMbaMdhe 14 mAgaNanI carcA prathama samayakatva utpanna thayeluM sAthe laI janArA je pUrva pratipanna kahevAya che. ane jyAM jAya tyAM navuM utpanna thAya tene patipadyamAnaka kahevAya che. Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthasUtra prabodhaTIkA gati mAga`NA :- naraka-tiryaMca-manuSya ane deva e cAre gatimAM pUrva pratipanna pratipadyamAna samyaktva heAya che. naraka deva tathA tiya cagatimAM kSAyika ane kSAyeApamika thAya che. manuSya gatimAM kSAyika kSAye pamika ane opazamika samyakatva hAya che. 76 : (2) indriyamANA - ekendriyane pUrva prattipanna ke prati: padyamAna emAMthI eke samakti hetu nathI. eindriya tendriya caurindriya ane asannipa'cendriyane sAsvAdananI apekSAe pUrva prati pannanI bhajanA hAI zake paNa pratipadyamAna thatu' nathI. sa'jJI pa'cendriyane khane samakti hoya che. prakAra bhede kSAcikAdi gaNe heAya che. (3) kAya mAgaNA :- pRthvi-apU te vAyu--vanaspati e pAMca kAyamAM emAMthI eka sakita nathI. jyAre trasakAyamAM be-traNacAra indriya ane asaMnni pacendriya gaMsakAyane pUrva pratipanna hoya che. paNa pachI utpanna thanAruM samaSThita hetu nathI. sajJi paoNMcendriya gasakAcamAM pUrva pratipanna ane pratipadyamAna ane svarUpe che. : (4) yAgamANA - pRthvi thI vanaspatikAyane AzrIne kAyayeAge baMnemAMthI eke samakti nathI. kAyA ane vacana ane yAge saMyuktapaNe be-traNa-cAra indriya tathA asatti paMcendriyane pUrvapratipanna samakti evuM kSAyApazamika tathA kSAyika samakti che. kAyA vacana tathA manA yAgamAM pUrva pratipanna (thayelu) ane pratipadyamAna (thatuM) baMne samAMta che. (5) veda mAgaNA :- sAmAnyathI puruSa strI napuMsaka gaNevede pUrva pratipanna (thayeluM) ane pratipadyamAna (thanAru) ane samakita hAya che. vizeSathI jaNAvatA napu'saka vedyamAM ekendriyathI mAMDI asa`gI pacendriya sudhI pUrva pratipanna kAIka hoya pratipadyamAna samakita kAIne hetu nathI. sa MnI paMcendriya napu sakamAM nAraka--ti ca--manuSyamAM utpanna thayelu ane thanAru ane samakti sabhave che. devatAmAM napuMsaM| veda ja nathI. Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya--1 sUtra (6) kaSAya mANA --- anaMtAnubaMdhI kaSAyanA udaye pUrva pratipanna ane pratipadyamAna be mAMthI eke samakti nathI bAkI traNa kaSAya apratyAkhyAnI pratyAkhyAnI-sa javalananA uddayamAM utpanna thayelu ane thanAru ane prakAranu' samakti hAya che. (7) jJAna mAgaNA :- nizcaya nayathI jJAnIne pUrva pratipanna hetu nathI paNa pratipadyamAna (utpanna thanAru') samakti hAya che. (uttpanna thayelu) vyavahAra nathI ajJAnIne pUrva pratipanna samakti hAya che, paNa pratipadyamAna hatu` nathI. 600 (8) cAritra mAgaNA - cAritrIne pUrva pratipannasakti hAya che. pratipadyamAna hetu nathI. jyAre acAritrIne pUrva pratipanna ane pratipadyamAna ane samakti haiAya che. (9) dAna mAgaNA : cakSudAnanI pUrva pratipanna ane pratipadyamAna baMne samakti che. mAkhI vagere tathA asaMjJine pUrva pratinna hAya che. pratipadyamAna nahI. sAjJi paMcendriya cakSu danIne bane che. pRthvikAyAdi ekendriya acakSu danIne eka paNa samakti nathI. e indriyathI asa`jJi pacendriya sudhI pUrva pratipanna heAya che. jyAre sajJi paMcendriyathI pacendriya acakSu danIne pUrva pratipanna ane pratipadyamAna kha'ne che, avidha ane kevaLa danamAM bane samakti haiAya che. (10) lezyA mAgaNA :- kRSNa nIla ane kApeAta lezyAmAM pratipanna samakti che paNa prati padyamAna nathI jyAre tejo-padma ane ane zukala e traNe lezyA dvAre bane samakti che. (11) bhavyamA NA :~ bhavya dvAre pratipanna ane pratipadyamAna ane samakti sabhave che. abhivane eke saMbhavatu nathI, (12) samyakatva :- nizcaya naye samyagdaSTi ne pratipanna nathI hatuM paNa pratipadyamAna hoya che vyavahAranaye mithyAdaSTine pratipanna nathI hotuM paNa pratipadyamAna hAya che. (13) sa'nI mAgaNA :- saMjJIne pratipanna ane pratiSa. mAna.'ne hAya che. asa'nI ne pratipanna eka ja samakti hoya che. Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvA sUtra prakheAdhaTIkA (15) AhAraka mAgaNA :- AhArIne pratipanna ane prati padyamAna ane samukti che paNa aNAhArIne mAtra pratipanna ja hAya bhASyakAra mate je upayAga dvAra" che. temAM sAkAravALAne pratipanna ane pratipadyamAna kha'ne samakti che. jyAre anAkAra upacAgIne pratipanna samakti ja hoya che. 94 [A rIte AThe dvAranI vivecanA karavI.] 0 sUtramAM 2 kArano artha:- sUtrakAre sUtramAM mUkela 7 kAra samuccayA ka che. eka atha evA paNa che ke sUga 37 nI sAthe sUga H 8 nA saMbaMdha joDela che. adhigamanA upAyA sUtra: 7 mujabanA nirdezAdi cha tathA A sUtraH 8 mujabanA kula sat vagere ATha ema cauda che. khIjo atha evA grahaNa karavA ke adhigama mAtra nyAsa-pramANa ke naya thI ja thAya tema nathI paNa A cauda dvAra thakI paNa thAya che. -nirdezAdisUtra 7 ane tU sakhyA vALA sUtra 8 vacce taphAvata zA che ? nirde zAddhinI adhigama paddhati nevyavahArika gaNAvI che sat sa`khyAnI paddhatine zAstrIya gaNAvI che. jo ke pramANu ane naya dRSTie tA mane sUtramAM rahelA dvArAnA samAveza pramANanayamAM thaI jAya che. chatAM ahIM je bhAga karyA che te ziSyeAnA abhiprayAnusAra tattvathe dezanA che. keTalAMka ziSya sa'kSepa rUcivALA haiAya keTalAMka vistAra rucivALA hAya keTalAMka ne ati sauMkSepamAM samaja nathI paDatI teA keTalAMkane ati vistRta samajAtu' nathI. AvA madhAM jIvAne mATe ahI' bheda pADela che nirdeza ane nA sata taphAvata H - nirdeza ane sat khane prathama dRSTie samAna lAge che, paNa sat dvAramAM gati-indriya kaSAya vagere cauda mANA karyAM che? kayAM nathI? vagere rUpe samyagdazanAdinu' astitva sUcita karAya che. vaLI adhikRta jIvAdinuM grahaNa nirdezathI thAya che paNa anadhikRta krodhAdi tathA ajIvaparyAya varNAdinA astitvanuM sUcana karavA mATe "sa" dvAra jarUrI che. 0 vijJAna ane sakhyAnA taphAvata - vidhAna" dvArA samyagdarzanAdinA prakArAnI gaNatarI thAya che. Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - adhyAya-1 sUtra-8 jyAre "saMkhyA" dvArA tenA pratyeka prakAranI saMkhyAnI gaNatarI thAya che. jemake upazama samyagadaSTi ATalA. kSAcika samyagra daSTi ATalA vagere peTA bhedanI gaNatarI paNa saMkhyAmAM thAya che. TUMkamAM kahIe te prakAranI gaNanA vidhAna"mAM thAya che ane peTA bhedanI gaNanA saMkhyAmAM thAya che. 0 kSetra ane adhikaraNamAM taphAvata : "adhikaraNa" (AdhAra)thI thoDI jagyA sUcavAya che tethI te vyApya che. "kSetra zabda vyApaka hovAthI adhika jagyAne sUcave che. 0 kALa ane sthitine taphAvata : "sthiti" zabda vyApya che. te keTalAMka padArthonI kALamaryAdA batAve che. "kALa" zabda vyApaka che. te badhA padArthonI maryAdA darzAve che. 0 bhAva zabda nyAsa (sUtra : 5) mAM che chatAM ahI alaga grahaNa kema? nyAsamAM "bhAvane artha vartamAna avasthA lIdhe che. jemake siddha avasthAmAM bhAva tIrthaka25NuM gayuM paNa bhaviSyamAM A avasthA thavAnI hoya te "dravya nikSepa gaNe che. jyAre A sUtra bhAvane artha aupazamika vagere bhAve mATe grahaNa karela che. baMne sthAne bhAva zabdanuM juduM juduM prajana che. 0 kSetra ane sparzanamAM taphAvata : kSetra zabda adhikaraNathI vizeSatA sUcave che. te paNa te eka dezane viSaya kare che ane sparzana zabda sarva dezane viSaya kare che. jemake kaI pUche ke "rAjA kayAM rahe che?" uttara Avaze "amuka nagaramAM rahe che." tethI rAjAno nivAsa saMpUrNa nagaramAM nathI hotA paNa nagaranA eka dezamAM hoya che. che. tene kSetra kahe che. paNa "tela kyAM rahe che?" ema pUchatA tela talamAM ke magaphaLImAM rahe che tema uttara maLaze. ahIM sarvatra tela rahevAnA kAraNe tala ke magaphaLI e telanuM sparzana che. vaLI bIjI rIte taphAvata jotA "kSega" e vartamAnakALane viSaya che. jyAre "sparzana" trikALa gocara viSaya che. Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 1 Wan [8] sa'da Agama sadabha davva pramANaM ca 2 khitta bhAva 8 appA bahuM cetra se ki ta aNugame 1 navavihe paNNatte. taM jahA saMtapayaparuvaNayA 1 3 phusaNA ya 4 kAlo ya 5 aMtaraM 6 bhAga 7 anuyAgadvAra sUtra 80 tatvArthasUtra prameAdhaTIkA Wan -- anya graMtha sada (1) kama graMtha cothA cauda mANAnA 62 dvArAmAM A aMge keTalAka ullekhA che. (2) navatatva gAthA-43 Sheng [9] padya Chu [bane padyanA pUrvAdha sUtra : 7 mAM padya vibhAge noMdhyA che. (1) sAtam' sapade prarUpaNA AThamu sakhyA kahyu kSetra spana kAla aMtara, bhAva teramu sadgha alpa bahutva caudamu` che, jJAna samyag jANavA pramANane nayanA pramANe sarva bheda bhAvavA A cauda prazne jJAna sAcu' meLavI muktivare RjubhAve jIva bhAveA bhAvatA bhava nistare, (2) spUna kALane bhAva AMtarA dvAra teramuM cauda che khAraNA jemAM alpa mahatva caudamuM. [10] ni Wan 5 sUtraH7 ane sUtraH8 ane thakI cauda dvArA darzAvyA. te thakI sabhyagdarzana tathA jIvAdi tatvAnu svarUpa atIva spaSTa bane che. samakita prApti mATe kevA prayAseA karavA Avazyaka che athavA jIva kaI kaI sthitimAM samyagdazanI hAI zake tenA jJAna dvArA sva-Atma vikAsa mATenuM mArgadarzana A caude dvArAmAMthI maLI rahe che. sAmAnya abhyAsamAM A dvArA kaLA kuTavALA ke tAtvika lAgaze paNa samyagdarzanAdi prAptinA Icchuka AtmA mATe A sUtra dvArA peAte kaI kakSAe rahevu kai rIte rahevuM-kevA puruSArtha karavA tenI suMdara DhAravaNI apAI che. jemake ana`tAnukha'bI kaSAya ne cheDaveA kRSNe nIla ke kApeAta lezyAmAMthI mukta thavuM--bhavyatva pakAvavuM vagere, Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-8 mumukSu AtmAo A dvArA samajI tenI ciMtavanA karI vairAgya mAgamAM AgaLa vadhavA A jJAnane upayoga karI zake. prathama sUtramAM mokSa mAganI prarUpaNuM karI, bIjA sUtramAM samyagdarzananuM svarUpa jaNAvyuM. trIjA satramAM sabhya gdazana prAptinuM svarUpa darzAvyuM te mUjaba adhigamane jaNAvavA sutra 5-6-7-8 cAre mukyA. adhigama karavAnA mukhya sAdhana tarIke nAmAdi nikSepa pUrvaka tatvone adhigama A cauda dvA thakI karavA jaNAvyuM. A rIte samyagdazana saMbaMdhI muddAnI ghaNuM badhI bAbate TuMkamAM ahI samajAvI. e rIte samyagdazananI vicAraNa vibhAga mukhyatayAe ahI pUrNa thAya che. chatAM sUtra 6-7-8 pramANa-naya ane nidezAdi tathA sapatha prarUpaNAdi dvArano upaga te samagra graMthamAM rahe vAno ja. kemake tenA adhigamamAM ja graMtha rekAyelo che. mekSamAge samyagdarzana nAmaka prathama avayavanI vicAraNA ahIM samApta thaI have mekSamArganA dvitIya avayava samyajJAna saMbaMdhi vicAraNA AraMbha thAya che. alabata A jJAnavicAraNA dvAramAM parAkSarUpe "pramANa"nI carcA samAviSTa karelI che. te bAbata sUtranA abhyAsathI spaSTa banatI jaze. - I - U -- U - T - U - adayAya : 1 sUtra : 9 [1] sUahetu A sUtra sAnanA bhede athavA prakAro jaNAve che. je sUtra 1 : 6 mAM jaNAvyA anusAra pramANanA bheda rUpa paNa che [2] sUtra: mULa bhati zrutAvadhimana : paryAya kevalAni jJAnam [3] sUtra: pRthaka mati-zruta- avadhi- manaHparyAya- kevalAni jJAnam - - h - F Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvA sUtra prabaMdha TIkA [4] sUtrasAra 5 mati zruta avadhi mana:pava ane kevaLa A pAMca jJAna che. [5] zabda jJAna Wan 5 (1) matijJAna :- pAMca indriyA ane mana dvArA je jJAna thAya te matijJAna che. X]E (ra) zrutajJAna :- mana ane indriyeAnI sahAyathI zabda ane anA paryAlAcana pUrvaka thatA bAdha te zrutajJAna. (3) avadhijJAna :- Indriya ke mananI nimitta vinA Atmazakti vaDe thatA rUpI padArthAnA Adha te avidhajJAna. : (4) mana:panaya jJAna - aDhI dvIpamAM rahelA sa`gni pa'cendriya jIvAnA mananA vicArAnA-paryAyAnA medha te manaH pavajJAna. : (5) kevaLa jJAna - je saM dravyA ane tenA sa` paryaMcAne eka sAthe pratyakSa jANe te kevaLa jJAna. 5 [6] anuvRitta A sUtramAM pUrva sUganI anuvRtti nathI. [7] prAdha TIkA :- jJAna :- jJAti jJonA-jANavu. te jJAna. sAmAnya arthamAM vastu svarUpanuM avadhAraNa te jJAna. viSayanA AdhAtmaka caitanya aMza mATe jJAna zabda leAka prasiddha che. jJAna zabdanA artha suprasiddha hAvAthI tenu sIdhu. vivecana karavAne badale tenA leAkamAM aprasiddha ane zAstra prasiddha nAmeA ane bhedA batAvavA pUrvaka vivecana karela che. Wan 1 vaLI sUtramAM chelle jJAna zabda mUkIne mati zrutAki joDavAnu sUcavI dIdhela che. kAraNa ke vrundAnte jIyamALa'pa6. pratyekama saMbaMkhyata nyAya mujaba dvandva samAsamAM a te rahela evuM A jJAna pada mati vagere pAMce zabdo sAthe joDAtA matijJAna-zrutajJAna e pramANe samajavu. (1) matijJAna :- mati-AvaraNa karmonA kSayApazama thatAM indriya ane mananI sahAyatAthI thatu arthAnu manana te "mati" che. 5 indriyairmanasA ca yathAsvamartho bhajyate anayA, mananamAtra vA matiH ahI' manana' mati; e atha bhAvasAdhana che. Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra|_manute gata mata e kahUMsAdhana paNa svataMtravivakSAmAM thaI zake. T mate ane e karaNa sAdhana paNa mati zabda banI zake che. Idriya ane mane karIne jaNAya ke mAnIe tene matijJAna kahe che. siddhAMtamAM tene Abhinibedhika paNa kahe che. kemake miniyudhdha ti minivadhi. (samukha rahela niyata padArthane jaNAve te matijJAna)-juo karmagraMtha-1 gAthA- vivecana. ] jJAna zabda sAmAnya vAcaka che. mati zabda vizeSa vAcaka che. mati thAta jJAna -mati evuM A jJAna te matijJAna. | mati jJAnanA AvaraNa ADA Ave tyAre kaMI mati sUjhatI nathI. AvA mati-AvaraNane kSaya ke upazama thatAM je pragaTa thAya che, te matijJAna. (2) zrutajJAna :- | RtiH zrutaM-sAMbhaLavuM te mRta. zabdaarthanuM saMvedana. zrata ratA jJAnaM -zruta evuM te jJAna eTale zrutajJAna. | sAMbhaLavA dvArA je jaNAya te zrutajJAna. || zruta zabda karmasAdhana gaNatAMzrutAvaraNa kamane kSapazama thavAthI je saMbhaLAya te zrata. | tuM sAdhanamAM zruta pariNata AtmA ja zruta gaNela che. T karaNa vivakSAmAM jenA dvArA saMbhaLAya te zuta. I bhAva sAdhanamAM zravaNa kriyA zruta che. | | karmagraMtha gAthA 9 nuM vivecanaH-zrutajJAna ADe je AvaraNe Ave tenA vaDe zruta AvaDatuM nathI. AvA zruta jJAnAvaraNIya karmonA kSaya athavA upazama dvArA je pragaTa thAya tene zrutajJAna kahe che. || zabdo ane pustake bedharUpa bhAvakRtanuM kAraNa hovAthI te dravya kRta che. (3) avadhijJAna - avadhi eTale maryAdA. amUtane choDIne sAkSAt mUta viSayamAM indriyanI apekSA rahita mananA praNidhAnapUrvaka thatuM jJAna te avadhijJAna. avadhi evuM te jJAna te avadhi jJAna. Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 tatvArtha sUtra prathama 0 maryAdA mujaba rUpa dravyanuM jANavuM te avadhijJAna. 0 uva pUrvaka dhA dhAtuthI karma Adi sAdhanamAM avadhi zabda bane che. lava zabda adha: vAvI che. te mujaba avadhijJAna nIcenI tarapha ghaNA padArthone viSaya grahaNa kare che. avadhi zabda maryAdAne paNa sUcaka che. arthAt dravya ane kSetra vagerenI maryAdAthI sImIta evuM jJAna te avadhijJAna che. 0 avadhijJAna ADA AvaraNane lIdhe avadhijJAna thatuM nathI. tethI AvA avadhi jJAnAvaraNIya karmanA kSaya ke upazamathI pragaTa thAya tene avadhijJAna kahe che. (4) mana: paryAvajJAna :- manane paryAya te mana: paryAya. manaH paryAya evuM je jJAna te mana: paryAvajJAna. 0 manaciMtita arthanuM jANavuM te mana: paryavajJAna. 0 manogata arthane mana kahe che. manamAM rahevAne kAraNe te artha mana kahevAya che. mane vicArane viSaya vizuddhivaza jANI levo te manaH paryava che. che bIjAnA manogata arthane mana kahe che. saMbaMdhathI tenuM parigamana karavAvALA jJAnane mana:paryava kahevAya che. 0 manaHparyava jJAnanAM AvaraNa ADA AvatA mana:paryavajJAna upajatuM nathI. AvA mana:paryava jJAnAvaraNIya karmano kSaya thatAM je jJAna utpanna thAya te mana:paryava jJAna. (5) kevaLajJAna :- kevaLa eTale eka. svabheda rahita athavA zuddha, saghaLA AvaraNathI rahita, saMpUrNa ke asAdhAraNa, sarva dravyabhAvane jaNAvanAruM jJAna te kevaLajJAna. . kevaLa akhaMDapaNe kAlekanuM tathA rUpI arUpI sarva dravyanuM ane sarva jIvAjIvanA sarva paryAnuM samakALe jANavuM te kevaLajJAna. . kevaLajJAna ADe AvatA AvaraNane kAraNe baMdhAyelA kevaLajJAnAvaraNIya karmane kSaya thatAM upajatuM jJAna ke je sarva AvaraNathI rahita che. zuddha ane saMpUrNa che. matijJAnA irahita asAdhAraNa che. sarva dravya-paryAno bodha karAvanAra che. Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-9 0 bAhyenAbhyantareNa ca tapasA yadarthamarthino mArga kevante-sevante tavastra. athIjana jene mATe bAhya ane abhyantara tapa dvArA mArganuM kevana arthAt sevana kare che. te kevaLajJAna kahevAya che. | mati Adi jJAnanA kamanuM rahasya:(1) mati zabda dhi saMjJaka che-apAkSara che ane matijJAna a5 viSayaka che mATe tenuM grahaNa sarva prathama karyuM che. 2) zrutajJAna matipUrvaka hoya che. vaLI pakSathI jJAnanA mAtra be bheda ja che mATe zratanuM grahaNa matipUrvaka karyuM che. vaLI mati ane zruta bane sahabhAvI hovAthI tene pAse pAse nirdeza karyo che, (3) pakSajJAna anya sAdhananI apekSA rAkhe che. temaja dareka jIvamAM apAze paNa tenuM astitva rahetuM hAI prathama nirdeza karyo jyAre pratyakSa jJAna mana ane IndriyanI sahAyathI rahita hoya tene pachI nirdeza karyo. AvA pratyakSajJAnanA traNa bhedomAM sarva prathama avadhi jJAna lIdhuM kema ke traNemAM te jJAna sauthI alpa vizuddhivALuM che. (4) avadhi jJAna pachI ane kevaLajJAna pUrve mana paryAvajJAna grahaNa karyuM avadhijJAnathI te vizuddhatara che. saMyamI AtmAone ja utpanna thAya che. vaLI A jJAnanI utpati pachI niyamAM kevaLajJAna thAya ja che. tethI cothA krame mana paryava jJAnanuM grahaNa karela che, kevaLajJAnanI najIka mana paryava jJAna grahaNa karavAnuM eka kAraNa e paNa che ke te baMne jJAnamAM yathAkhyAta cAritra samAna adhikAraNa che. paNa kevaLajJAnanI prApti sauthI chelle thAya che. mATe tene aMte levAnuM hovAthI A jJAna te pUrve mUkyuM. (5) kevaLajJAnanI prApti sauthI aMte thatI hovAthI tenuM grahaNa chelle eTale ke pAMcame karyuM vaLI kevaLajJAnathI moTuM bIjuM kaI jJAna nathI. A jJAna prApti pachI bIjA koI ja jJAnanI AvazyaktA rahetI nathI. vaLI kevaLajJAna prApti bAda nirvANa thavAnuM ja che mATe tene aMtima sthAne mUkayuM. vividha zaMkAo:(1) mati-zrata eka kema nahI? mati ane zrata baMne saha Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 tatvArtha sUtra pradhaTIkA cArI che. eka vyaktimAM sAthe jovA maLe che. te pachI te baMnene eka ja kema nathI gaNatA? 0 mati ane zrata baMne mana ane IdriyonI sahAyathI thatA hovA chatAM kRtamAM zabda ane arthanuM paryAlacana hoya che. matijJAnamAM te hetuM nathI. 0 mati jJAna vartamAnakALanA viSayane grahaNa kare che. jyAre zrutajJAna traNe kALanA viSayane grahaNa kare che. 0 matijJAnanI apekSAe zrutajJAna vizuddha che. tethI zrutajJAna vizeSa bedhadAyI che. 0 zrutajJAna matijJAna vinA na ja thAya. jyAre matijJAna zrutajJAna vinA paNa hoI zake? 0 viSaya eka hovAthI baMne jJAna eka gaNI zakAya nahIM. kema ke ghaDAnuM darzana ane sparzana baMne ghaDAnuM ja jJAna karAvatA hovA chatAM jema bhinna che tema mati ane zratane viSaya samAna hovA chatAM jANa vAnA prakAra judAjudA che mATe bane jJAna bhinna che. noMdha :- sUtra: ra0mAM pharI mati-zratanI bhinnatAnI vizeSa carcA AvavAnI ja che te noMdha levI. (2) jJAnaM ekavacanamAM kema? pU. harIbhadrasUrijI kRta TIkAmAM jaNAve che ke mati vagere pratyeka alaga jJAna che. badhA jJAna eka ja nathI. ekavacana nidezathI ogha thakI badhAnuM samAna jAtIyatva jaNAve che. tethI badhAM ja (mati vagere) viSayanA avadhimAM jJAna ja che te sUrane samudAyaartha nIkaLe che. (3) samyagdarzana mAphaka samyajJAnanuM lakSaNa kema nahIM? ahIM sUtrAmAM "jJAna" zabda muke che. samyagU jJAna nahIM. tArkika khulAse karatA paMDita sukhalAlajI jaNAve che ke jIva samyagna darzana rahita hoya che paNa jJAna hita kyAreya hetuM nathI. keIne kaI jJAna tenAmAM avazya hovAnuM e ja jJAnamAM samyaktvane AvirbhAva thatA samyaga jJAna banI javAnuM. Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya--1 sUtra-9 87 bIjo mahattvanA muddo e noMdhyuM che ke samyAna samyaktva sahacArI haiAya che. asabhyajJAna samyaktva rahita hAya che. A zAstramAM adhyAtma dRSTi ja mahatvanI hAvAthI je jJAna sa'sAranI vRddhi ke AdhyAtmika patana karAve tene asamyajJAna gaNyu ane je jJAna meAkSamAga bane arthAt meAkSanA sAdhanarUpa ane te sabhyajJAna samajavuM. tethI zraddhA ke samyag dananA pAcA jJAna mATe Avazyaka gaNyA. Ama samyagdarzana heAvuM teja tenu lakSaNa gaNavu, (4) pramANa-jJAnanI vicAra! kaI rIte ? pramANa pramALanavaidhiAmaH sUgamAM je pramANanA bheda joyA te bhedA have jJAnanA bhedo tarIke paNa varNavAyelA jovA maLaze. kema ke vize aneka guMce ukelIne pramANanaya" mAM zrI vAdidevasUrijIe pramANa jJAna svarUpa che te sASita karI ApyuM che. jainadana paNa jJAna vizenI samajUtI ApatA pramANanA bheda-prabheda spaSTa karI ja Ape che. e rIte pramANanI vicAraNA thaI ja javAnI che. 5 [8] sadabha 'E Agama sadabha paMcavihe gANe patte taM jahA AmiNibohiyaNANe suyanANe ohiNANe, majjavaNANe kevalaNANe - (1) sthAnAMga sUtra sthAna-5 udezeA-3 sUtra : 463. nANaM pacavihaM paNNattaM taM jahA AmiNibohiyanANaM, suyanANaM, ohinALa' mApanavanALuM, banALuM. anuyAga dvAra sUtra-1 tathA nadi sUtra-1 tathA bhagavatI sUtra zataka 8 udeza-3 sUtra 318. anya graMtha sadabha (1) 4 graMtha-pahelA, prAraMbhamAM pAMca jJAnanuM svarUpa. tatvArtha sadabha pAMcajJAnanA bhede sUtra 1 : 14 thI 1 : 24mAM jaNAvelA che. [9] padya (1) matijJAna paheluM zruta khIju trIjuM avadhi jANavu. mana:paryAMvajJAna ceAthu che. kevaLa mAnavuM, 5 5 . Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 5 tatvArtha sUtra pradhaTIkA (2) mati kRta ane trIju avadhi mana:paryava. ' ne kevaLa maLI pAMca jANavA jJAnanA bheda. " [10] niSkarSa zrI jinezvara paramAtmAe prarUpelA A pAMca jJAna ne jANanAra jIva jJAnanA samyagU svarUpane samajI-pAmI ane avadhi Adi tarapha gati karanAro thAya te prAnta kevaLa jJAna pAmI zake che. tema samajI samyagdarzana yukta thaI jJAnane dhAraNa karavA prayatna karavo joIe tevuM A sUtrathI phalita thAya che. I - I - U -- U - T - E - adhyAya-1 sUtra : 10 [1] sUtrahetu : - sUra : 6 mAM pramANanema: kahyuM hatuM. te pramANa eTale zuM te aMge sUgakAra A sUtra banAvIne pramANane khulAso kare che. [2] sUtra : mULa tat pramANe [3] sUtra : pRthaka tat pramANe (dvivacana) [4] sUtrasAra te [pAMca prakAranuM jJAna] be pramANa [rUpa che. [5] zabdajJAna aq= te. ahIM rajU zabda sarvanAma arthamAM che. te eTale surataH 9 mAM kahevAyela te jJAna, e artha grahaNa karo. pramANa:-jenA dvArA vastu svarUpanuM jJAna thAya tene pramANa kahe che. T6] anuvRtti matiSNutAvadhimana thavAni jJAna sUva ahIM anuvate che. [7] prabodhaTIkA 1 padArthanuM svarUpa nakkI karavA mATe prathama pramANa-jJAnanI jarUra F 5 F 5 ; 5 ; 5 Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-10 89 paDe che. "jJAnamAMnuM pramANapaNuM paNa jJAnanuM ja eka svarUpa che." arthAt jJAna pramANurUpa che ane tenI vaheMcaNI A sUtro jaNAve che. jJAnanA mati zrata Adi je pAMca prakAro kahyA che. te pakSa ane pratyakSa ema be pramANamAM vibhakta thAya che. pramANane artha-svarUpa ane prakAranI vistRta carcA pU sUtra : 6nI prabodhaTIkAmAM thayelI ja che. chatAM sAmAnya arthane ahI puna: jaNAvela che. pramANa aMge kapile traNa bheda kahyAM che pratyakSa anumAna Agama akSapade upamAna sahita cAra pramANe kA. mImAMsake arthapatti ane abhAva sahita cha pramANe gaNAvyA che. mAyA sUnavIye pratyakSa ane anamAna be pramANa kahyA. kANabhUje be athavA darzana bhedathI traNa pramANu kahyA. A badhA bhedanuM nirasana karIne jena darzanakAra jJAnane ja pramANuM rUpa gaNAvI pratyakSa ane parokSa be pramANe jaNAve che. pramANunuM svarUpa:- mithaDane rUti pramANama jemAM mIte DaoNna kRti manana kahI mAna eTale jenA vaDe mapAya te e artha karyo ane ka no artha kaSTa karyo che. pra zabda ane mana zabdane upapada samAsa ryo che. prakRSTa mApana eTale pramANa che jenA vaDe vastunA nitya-anitya Adi aneka dharmone niyAmaka bedha thAya tene pramANa kahevAya che. 0 vyutpatti artha - jiLAti praoNDane mita mAtra vA kamAn je sArI rIte mAna karI zake che (mApI zake che), jenA dvArA sArI rIte mApana karAya che athavA pramiti mAtra pramANa che. I sUtramAM AgaLa kahevAnArA bhedanI apekSAe dvivacanakALa) mukela che tenA sAthe pakSama ane pratyakSama7 evA be bhAvi sUtromAM kahevAnAra be pramANano nirdeza prApta thAya che ane AvA dvivacananA upaga thakI pramANanA bhedanI anya saMkhyA ke prakAranuM paNa nirAkaraNa thaI jAya che. 0 pati mRta sUtra : lmAM pAMca jJAnene darzAvI A sUtramAM Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthasUtra pradhaTIkA tenI pramANittA darzAvI che. anya darzanakAre jJAnane badale saniSa ane Idriya vagerene pramANa mAne che te mAnyatAne nivAraNa sAthe jJAna ja pramANa rUpa che tema A sUtra sAbita kare che. . keTalIka zaMkAo : (1) je jJAnane pramANu mAnaze te phaLa zuM thaze? ahI evI zaMkA kare che ke phaLa arthAdhigama arthAtajJAna che. je jJAna ja pramANarUpa gaNaze te phaLa zuM thaze? mATe (indriya ane pradArthanA saMbaMdha rU5) sannikarSa athavA Idriya ne ja pramANa mAnavAthI jJAna e pramANanuM phaLa banaze. samAdhAna - je sannikarSane pramANa ane arthAdhigamane phaLa gaNAvaze te sannikarSate be vastumAM rahe che. indriya ane dhaDe vagere padArthamAM. tethI phaLa paNa be vastumAM rahevuM joIze. jo tema svIkAraze te ghaDA vagerene paNa jJAna thavA mAMDaze. ' vaLI sanikaSane ja pramANa mAnatA sUkSma arthanuM, vyavahita arthanuM (bhUtakALamAM kahevAela rAma-rAvaNa vagerenuM ane viprakRSTa arthanuM (meru vagerenuM) grahaNa thaI zakaze nahIM kema ke indriyanI sAthe A padArthono saMbaMdha thato nathI. vaLI A padArtho pratyakSa na thavAthI kaI sarvajJa paNa banaze nahIM. jJAnane pramANa mAnavA mAtrathI phaLane abhAva thatuM nathI. arthane jJAnathI AtmAmAM eka prakAranI prIti utpanna thAya che athavA ajJAnane nAza thAya che te ja jJAnanuM phaLa che. rAgadveSane abhAva tha te paNa pramANa-jJAnanuM phaLa che. (2) prameyane pramANa vaDe jANaze te pramANane zenA vaDe jANaze ? ahI evI zaMkA kare che ke prameya (padArtha) pramANa vaDe jANa lIdhA paNa pramANane jANavA mATe paNa anya pramANu Avazyaka banaze. -0- samAdhAna :- pramANa dIvAnI mAphaka sva-para prakAzaka che. jema dI prakAze tyAre ghaDe-vastra Adi anya padArthone prakAzIta kare. che paNa dIvAne jevA mATe kaMI bIjA prakAzanI jarUra paDatI nathI. dIvAnA prakAzamAM dIvo paNa jaNAya ja che. tema pramANane jANavA mATe anya kaI pramANanI AvazyaktA nathI te sva-para prakAzaka ja che. Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-10 je pramANa potAne nahI jANe te svAdhigama nA abhAve smRtine ja abhAva thaze. smRti abhAve leka vyavahAra ja khatama thaI jaze. mATe AvI zaMkA yathArtha nathI. (3) sUtramAM tattva kema mukyuM? tA para thakI eka te pUrvasUtranI anuvRtti levI che mATe mUkayuM. bIju Indriya athavA sanikane pramANe mAnatA lekanA te bhramanuM nirasana karavA mATe tat zabda mukyA che jethI spaSTa thaI jAya ke mati vagere jJAna ja pramANa che. bIjuM kaI pramANa nathI. (4) sanikaSa ke Indriyane pramANu mAnavAmAM za deSa? samAdhAna :- prathama praznamAM A vAtane vaNI ja lIdhI che chatAM vistArathI ahIM samAdhAna karatA jaNAve che ke - sanikane pramANa mAnavAmAM nIce mujaba deza che. (1) sUkSma, vyavahita [bhUtakALanI], viprakRSTa [meru vagere zAstrIya padArthanuM jJAna thatuM nathI tethI sarvajJatAne abhAva thaze. (2) cakSu ane manathI jJAnanI utpatti thaI zakatI nathI kAraNa ke te aprApyakArI che. (3) pratyeka Idriyane alaga alaga viSaya mAnave ucita nathI. kema ke cakSu Indriyane rUpanI sAthe saMbaMdha prApta thatA jema te rUpanA jJAnanu janaka che. e ja rIte tene rasanI sAthe paNa saMbaMdha prApta thAya che te tene rasanuM paNa jJAna thavuM joIene? (4) sanikarSa mAtra ekane thatuM nathI paNa Idriya ane artha e be ke tenAthI vadhu hoya che. tethI saknikarSanuM phaLa je jJAna che te paNa Idriya ane artha baMnemAM thavuM joIze. | Indriyane pramANa mAnatA nIce mujaba deSa Ave che : (1) Indriye badhA padArthone eka sAthe jANavAmAM asamartha che. tethI sarvajJatAne abhAva thAya che. . (2) IndriyothI sUkSama-vyavahita ane viprakRSTa padArthonuM jJAna saMbhava na hovAthI paNa sarvajJatAne abhAva thAya che. (3) anumAna vagere jJAnanI utpati nahIM thAya kemake te Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ka 92 tatvArtha sUtra pradhaTIkA IthiI thatuM nathI. A rIte sanika ane Indriyane pramANa mAnatA aneka deSa AvI zake che, mATe pU. umAsvAtIjI vAcake pramANe padathI pratyakSaparokSa be pramANe ja jaNAvI anya darzanInI mAnyatAvALA pramANenA sava deSonuM nivAraNa karyuM che. [8] saMdarbha Agama saMdarbha duvihe nANe paNNattaM ta' jahA-paccakkhe ceva parokkhe ceva sthAnAMga sUtra sthAna-2 udeza-1 sUtra : 71/1 tauM samAsao duvihauM paNNattaM ta jahA paccakkhaM ca parokkhaMca (1) naMdI sUtra sUtra : 2 anya graMtha saMdarbha pramANa naya tatvAkAlaMkAramAM pramANanI vyAkhyA ane svarUpa che. tatvArtha saMdarbha 1 pramANanA be bheda: sUtra - 11 ane sUtraH 12mAM jaNAvela che. ane prabhedo sUtra : 14 thI jaNAvela che. [9] padya (1) sUtra 10-11-12 nuM padya sAthe che. (2) gaNAya jJAna ajJAna samyakatva pragaTyA vinA. jJAna pramANa rUpe te pratyakSa ke parokSa che. [10] niSkarSa A sUtrane mukhya sAra che, te pramANa jJAna svarUpa ja che. A jJAnane sva-para prakAzaka gayuM che. mumukSu AtmAe pramANa svarUpa evA A jJAnanA prAmANyane svIkArI samyajJAna prApti mATe prayAsa karo ane anya darzanInA pramANenI mithyAprarUpaNuM jANI tene parihAra kara. I - T - U -- U - T - U - I Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-10 93 ka * * [] zabdarAna adAca-1 sUtra : 11 - [1] sUvahetu sUra : 10 mAM je pramANa zabda mUke che te pramANamAM parokSa pramANa kayuM che? te A sUga thakI darzAvAyuM che. [2] sUtra : mULa Aye parokSam [3] sUtra : pathapha Aye paro akSam [4] sUtrasAra 1 [pAMca jJAnAmAMnA] prathama be [jJAna-mati ane zrI pakSa [pramANa che]. [5] zabdajJAna ka (1) sAthe-je Adi (prAraMbha)mAM hoya tene mArI kahevAya. mArA zabdanuM dvivacananuM rUpa sAthe thayuM. eTale "pahelAnA be" e artha grahaNa karo. pakSa:- akSa para athavA kSecara v rUtti jema ahIM ane artha AtmA thAya che. AmAnI sAkSAt madadathI para te parokSa samajavuM. [6] anuvRtti !R (1) mati zrutAvadhi manaH paryaya kevalAni jJAnam (2) tatpramANe mA baMne sUtranI ahIM anuvRtti levAnI che. [7] prabodha TIkA: sUtrakAra maharSie vyAkaraNa paddhatithI nAnakaDuM sUtra mUkI dIdhuM che. prathama pada mUkayuM che. bIju pada mUkayuM kSama. tethI A evA dvivacana padane laIne "prathamanA be evo artha lIdhe. je kSam eTale pakSa che te artha tha. mAtra zAbdika arthamAM kaMI ja spaSTatA thaI zaktI nathI. vyAkaraNanuM jJAna hoya te A paddhati saraLatAthI samajI zake. pUrvasUtranI F Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 tatvArtha sUtra prabodhaTIkA anuvRtti levAthI ja artha spaSTatA thaze. A prathamanA be. jJAnanI vAta cAle che mATe baMne jJAna lIdhA. prathama be mati ane zruta che mATe matijJAna ane zrutajJAna pakSa che te artha karyo. bIjI vAta pramANunI cAle che. eTale te sUtranI anuvRtti letA A baMne jJAna parokSa pramANa che tema samajI zakAze. 0 uparokta pAMca jJAnamAMthI matijJAna ane zrutajJAna e be prAraMbhanA jJAne pakSa pramANa che te artha grahaNa karyo. A baMne jJAna Indriya ane mananI sahAyatAthI utpanna thAya che tethI tene pakSa pramANa gaNyA. 0 nyAyazAstramAM liMga-hetu tathA zabdAdijanya jJAnane pakSa kaheluM che paNa ahIM te lakSaNa svIkArela nathI. ahIM te Ama sApekSatA ja mahattvanI gaNelI che tethI AtmAnI sahAya vinA Idriya tathA mananI apekSA rAkhatuM jJAna te parokSa jJAna kahyuM. o je jJAnanI utpattimAM AtmAthI bhinna para vastunI apekSA hoya tene parokSa gayuM che. matijJAna ane zrutajJAnamAM Indriya ane mana ke je AtmAthI bhinna pudgalarUpa che te nimitta hoya che tethI A baMne jJAna parokSa gaNelA che. vizeSatA e che ke matijJAnamAM te Indriya ane mana baMne nimitta che. paNa zrutajJAnamAM mana ja nimitta bhUta che, paraMtu matijJAna pUrvaka te thatuM hovAthI upacArathI temAM Indriyo paNa nimittabhUta che. jema ke paropadeza sAMbhaLavAmAM kAna (zrenidraya) nimitta che. ahIM sAMbhaLavuM te matine viSaya che paNa te zabdonA viSayamAM athavA tenA avalaMbana pUvaka arthAntara viSayamAM vicAra kare te kRtajJAna che. ahIM mukhya bAhya nimitta te mana che. paNa sAMbhaLyA vinA vicAra na thaI zake mATe upacArathI zravaNa-Indriya paNa nimitta kahI zakAya che. 0 nimittanI apekSA rahetI hovAthI A baMne jJAnane parokSa pramANa kahyA che. te sAthe zAstrIya rIte bIjI paNa vAta mahatvanI che. Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-11 te apAya ane sadravya pazu . avAca-chuTu' paDavuM ke dUra thavu [nizcaya atha paNa kare che] sa vya--samyakatvanA daLiyA A apAya ane sadravyapaNuM te matijJAna che. ke je [sUtra 1: 14 mAM kahevAze te mujama] indriya ane anindriyanimittaka che. temaja zrutajJAna paNa mati jJAna pUrNAMka ane khIjAnA upadezathI utpanna thatu hAvAthI purAkSa ja che. gAthe :tau matrama bAca pahelA hAya tene bAhya kahevAya. jenAthI pachI ka'I hAya paNa pUrve zuM na heAya tene Avi kahevAya. 'jJAtimAM hAvu" te". vizAstriAr sUtrathI pratyaya lAgI Ava khanaze. 95 bAthaM ca bAi 2-dvivacana rUpa bane thayuM. Ama viziSTa kramathI vyavasthita evA bAinA vyapadeza jaNAya che. jemake A yuti viziSTa kramamAM Adya che. tema ahI' paNa amRta evA nAnAmAM kramathI mati e bAtha che. vaLI kramanA pramANyathI nikaTavartI grAhya ane te sAnniveza bhAvathI mati sAthe zrutanuM ja grahaNa bIjA bAdya tarIke thaze mATe ghe zabdathI mati jJAna ane zrutajJAnane grahaNu karavA. * jJAti zabda prathama-prakAra-vyavasthA-samIpatA-avayava vagere aneka arthomAM vaparAya che. chatAM ahI vivakSAthI tene prathama! atha grAhya che jema ke bAgho vargo : ahIM aa kArane prathama varNa gaNyA. tema mati-zrutane prathamanA be gaNavA tevA atha thaze. - parAkSa :- jaina para parAnusAra vara arthAt khIjAnI sahAyatA vaDe kSa arthAt AtmAnuM jJAna thAya chete parAkSa jJAna kahevAya che. matijJAna ane zrutajJAna paNu evA che ke je mukhyatayA indriya-mana-upadeza vagere sivAya thaI zakatA nathI tethI te ba Mnene parAkSa mAnelA che. 0 kadAca kAI ema paNa kahe ke jJAna te jJAnAvaraNIyanA kSaye pazamathI thAya che. teneA khulAseA karatAM jaNAve ke mati zrutAvaraNanA kSayApazama thavA chatAM paNa Indriya ane mana rUpa evA paradvArA thakI ja jJAna thAya che. Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArtha sUtra prabodhaTIkA pakSane artha ajJAna ke anavabodha nathI paNa parAdhIna jJAna e karyo che. mati ane zrata para-dvArothI thatA jJAna hovAthI paraAdhIna che ane para AdhIna hovAthI te baMne prazna che. 0 saMkSepamAM kahIe to jaina darzana pramANanA be bheda gaNAve che temAM pakSa pramANa zuM? te praznane uttara che ke matijJAna zrutajJAna e. pakSa pramANa che. T keTalIka zaMkA : (1) A jJAnane pratyakSa kema nathI gayuM ? -- dArzanika graMtho nyAya graMthamAM IdriyajJAnane sAMvyavahArika pratyakSa gaNavela che. -0- lekamAM paNa cakSu Adi Indriya thakI thatA bedha arthAt matijJAnane pratyakSa pramANa gaNe che. -- "disUtra" prazna57mAM paNa rUrirara rararva kahI tene Idriya pratyakSa kahyuM che. -0- pramANunayanA paricheda : 2 sUtraH 4mAM paNa sAMvyavahArika pratyakSa gayuM. samAdhAnaH- AvA pramANa graMthe svAbhAvika ema mAnavA prere che ke Idriya nimittaka jJAna pratyakSa jJAna che. paNa sUtrakAre tene parokSajJAna gayuM tenuM samAdhAna Ape che. (1) jeo akSane artha Idriya kare che te mate Indriya nimittaka jJAna pratyakSa gaNAya paNa ahIM dareka viSayanI vicAraNAne pAye mokSamArga che tethI ahIM kSane artha AtmA grahaNa karyo che. kevaLa AmA thakI thAya te pratyakSa ane je jJAna iMdrinI madadathI thAya te AdhyAtmika dRSTie te parokSa je jANavuM. (2) jene nyAya granthAmAM paNa mati vagerene je pratyakSa gaNAvyA che te indriya pratyakSatAnI ane leka vyavahAranI daSTie sAMvyavahArika pratyakSa samajavA. (3) naMdisUtramAM jema phannize viSe kahyuM che tema e ja naMdisUta prazna 15/1 mAM pUchayuM che ke te jiM ta' pa rALa ? Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUra-11 parokkhanANa' duviha pannata ta jahA AmiNibohiyanANa parokkha 2 sUcanA porava ra parokSajJAna be prakAre kahyA. AbhinibaMdha (mati) jJAna pakSa ane zruta jJAna parokSa. (2) mati-zrata baMne pakSa kema kahyAM? nimitta apekSAne kAraNe baMnene parokSa kahyAM che. Indriya ane mane nimitta apekSA rahetI hovAthI tene parokSa gaNyA che. kaI evI paNa zaMkA kare ke avadhi vagere jJAnamAM paNa viziSTa kSapazama Adi nimittanI apekSA te rahe ja che ne? tenuM zuM? AvI zaMkA TALavA mATe -sat dravya tathA mati jJAnama evuM vacana mUkI parokSa mATe bIjo muddo jaNAve che. apAra eTale nizcaya artha karyo. te sat dravya ne artha suMdara dravya arthAt samyakatvanA daLIyA karyo che. A pIya sat vyAkha 5 ne je bhAva. pAga:- Indriya janya ane anidriya janya che. temAM Idriya nimittamAM prAAritra ane sari-grahaNa karavA egya grahaNa karanAra ane anya padArtha nimittanI apekSA e matijJAnane parokSa gaNela che. vizeSa spaSTatA mATe zrImAn harIbhadrasUrijI AgaLa lakhe che ke te matijJAna zrotra vagere pAMca Indriya ane anindriya evuM mananA kAraNe thatuM jJAna che. | zrutajJAnanA pakSatva mATe vizeSa kAraNa jaNAve che ke te matijJAna pUrvaka hoya che temaja tIrthaMkarAdinA upadeza pUrvaka utpanna thAya che. mATe tene paNa pakSa kahyuM. (3) Ai be kaI rIte thaI zake? paheluM mukhya kalpanAthI prathama che. bIju upacAra kalpanAthI prathama che. matijJAna te pAMca jJAnamAM prathama che te spaSTa ja che mAtra paribhASA mujaba nikaTanA ne ja sAmarthya baLathI levAya che mATe mati sAthe zrutanuM grahaNa karyuM.. | dvivacana hevA mAtrathI te kayA be jJAna levA te prazna thAya ja. Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArtha sUtra pradhaTIkA vaLI avadhinI apekSA e Adi paNuM gaNe to te kevaLajJAna apekSAe cAre jJAna Adi ja gaNAze tenA samAdhAna mATe ja upara zAsana paNAne ullekha karyo. marinI samIpavatI ke nikaTapaNuM sthAnane AzrIne te che ja. taduparAMta samAna viSaya ane samasvAmitva hevAthI paNa nikaTa che. - dvivacana nirdeza sAmarthyAtU gaugasyApi zrutajJAnaraya Adyatvena veditavyam. [8] saMdarbha Agama saMdarbha (1) parofkhe NANe duvihe paNNatte-tajahA AmiNivohiyaNANe veva sUcanA va. sthAnAMga sthAna 2 udeze 1 sUtra : 71/17. (2) parophkhanANa' duvihauMpannattaM, ta jahA AmiNibohiya nANa paropakha ca, suyanANaM parophkha ca nadI sUtra sUtra : 22. tatvArtha saMdarbha (1) tadindriyAnindriya nimittam sUtra 1 : 14 (2) brutamaniniya sUtra 1 : 21 (3) mati-zratanA peTA bheda, sUtra 1 = 15 thI 1: 20 anya saMdarbha vizeSAvazyaka sUtra gAthA 90 [9] padya - 1 (1) sUtra 10 11: 12 nu padya sUtra 12 mAM mUkela che. (2) sUtra 11H 12 nuM padya sUtra: 12mAM mUkela che. [10] niSkarSa:ahIM pakSapramANa rUpe mati ane zrutajJAna baMnenI carcA karI temAM bAhya nimittanI mukhyatA jaNAvI. tenA AdhAre ja AvuM jJAna meLavavuM hoya te tIrthakarAtri bAhya upadeza prApta kare tevuM phalita thAya che. chatAM mahatvanI vAta e che ke temAM mati jJAnAvaraNa ane zruta jJAnAvaraNa mane pazama Avazyaka che. mumukSu AtmAoe karmanA kSapazama dvArA AvI gyatA prApta karavI joIe te A sUtrano niSkarSa che. I - T - U -- U -- U - T - U Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-11 ka 5 F adhyAya : 1 sUtra : 12 [1] sUahetu sUtraH 10 mAM kamaLa zabda muke te pramANamAM jarAkSa pramANa che je sUtraH 11 mAM darzAvyuM. bIjuM pratyakSa pramAnanuM svarUpa zuM che? te A sUtra thakI darzAvAyela che. [2] sUtra: mULa pratyakSamanyad [3] sUtra: pRthapha pratyakSam anyad [4] sUtrasAra [mati zrata sivAyanA bAkInA [avadhi-mana: pava ane kevaLa e traNa jJAne] pratyakSa [pramANa che] [5] zabda jJAna 5 a :- ati cAti nAnAti rUti akSa eTale AtmA. cipa anejJA dhAtu ekArthaka che pratyakSa ja prati vartate jIvanI ja sAnidhyatAthI thate bedha tene pratyakSa kahevAya. azvat = bIjA [A zabada uparokta 10 ane 11mAM sUtranA saMdarbhamAM che. 10mAM sUtra mujabanA pAMca jJAnamAMthI be parokSa kahyA te sivAyanA te vacahna samajavA. [6] anuvRtti (1) mati zrutAvadhi manaHparyaya kevalAni jJAnam (2) tatpramANe (3) vA e traNa sUtranI anuvRtti A sUtramAM pravarte che. [7] prabodha TIkA + sUtra : 11mAM jaNAvyAnusAra A sUtra paNa vyAkaraNa paddhati AdhAre racAyeluM che. aSTAdhyAyInA abhyAsI A anuvRtti kama sahelAIthI samajI zake. kemake ahIM zat zabda lakhyo paNa zaza eTale kyAM? te saMbaMdha uparanA sUtrane AdhAre ja spaSTa thaI zake che. Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 tatvArtha sUga pradhaTIkA pUrve pAMca jJAna kahyA che. temAMnA prathamanA be jJAna tene parokSa pramANa gaNyA mATe anya bAkInA traNa pratyakSa pramANa thAya. | | avadhi-manA paryAya ane kevaLa e traNa jJAne pratyakSa [pramANa che A jJAnane pratyakSa eTalA mATe kahyA che ke te indriya tathA mananI madada vinA phakta AtmAnI yogyatAthI sAkSAt AtmAne ja utpanna thAya che. [ A mikSa mArga darzAvatuM zAstra che tethI temAM AtmasApekSatA ja mahattvanI gaNI che. ane AtmA artha ja grAhya karI, "AtmAnI cegyatAnA baLathI utpanna thatAM evA avadhi Adi traNane pratyakSa kahyAM. | idriya tathA mane janya jJAnane kayAMka pratyakSa kahyuM che te nyAyazAstra ke lekAdhAre samajavuM. adhyAtma zAstramAM te pakSa ja gaNela che. | | AtmA prati jene niyama heya eTale para nimitta evA Idriyo-mana-upadeza vagere rahita AtmAnA Azraye je upaje che ane temAM anya keI nimitta hotuM nathI evuM jJAna te pratyakSa jJAna che. [ pratyakSa jJAnane mATe bhASyakAre lakSaNa bAMdhyuM ke te atIndri che. atIndriya ne artha phariyam tintaH evo lIdhe che. arthAta cakSu-zrota-vagere pAMca Indriya ane mana ke jene anidriya kahyuM che. te baMnenI sahAyatAnI jemAM apekSA rahetI nathI. vaLI je Indriya jJAnane pratyakSa mAnavA jaIzuM te sarvajJatA ja sthira nahI rahe. kemake sarvajJa paramAtmAnA jJAnane [kevaLajJAnane pratyakSa mAneluM che have je tene Indriyajanya mAnaze te indriyane viSaya te alpa ane niyata che mATe tandraya lakSaNa ja sArthaka che. - I siddha sanIya TIkAmAM jaNAve che ke je pratyakSatAmAM aMtara nimitta evA kSapazamane kAraNa rU5 gaNIzuM te te mati vagere sarvemAM sAdhAraNa kSApazama kAraNa rahevAnuM ja. tethI te pAMce jJAna pratyakSa ja gaNAze. A [sarvathA jJAnAvaraNIya karmakSaya lakSaNa vicAraze te kevaLajJAna sivAya kaI pratyakSa nahIM rahe eTale pratyakSatA mATe pRthaga nimittane jaNAvatA lakhyuM ke traNe jJAnanI pratyakSatAne pragaTa karavAmAM atIndriya ja mukhya kAraNa che. Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-12 101 tiwAntar phandriAdi. prANune jJAna-darzana AvaraNanA kSapazama ke kSayathI Idriya-anidriya dvAranI apekSA rahita kevaLa AtmAnI abhimukhatA karIne thatuM jJAna te pratyakSajJAna. pratyakSa jJAnanA be bheda kahyA. (1) deza pratyakSa (2) sakala pratyakSa. avadhi ane mana:paryaya deza pratyakSa che. kevaLajJAna sakaLa pratyakSa che. vividha zAo:(1) cat ekavacana kema mukyuM? jJAnanA vibhAgonI daSTie aya vagere traNa jJAna che. paNa pramANanI daSTie mAtra eka ja pratyakSa pramANarUpa hovAthI eka vacana mukyuM hoya tema jaNAya che. (2) indriya ane mana rUpa sAdhana vinA jJAnanI utpatti ja kaI rIte thaze? jema pAMca-pacIsa sAdhune khIra vaherAvavI hoya te paNa tapeluM bharI khIra banAvavI paDe che. paNa gautama svAmIjI jevA maharSi akSINa mahAnasI labdhi vaDe 1500 tApasane pAraNuM karAvyuM tyAre mAtra eka ja pAtramAM aMguTho zakhI badhAne khIra vaparAvI dIdhI hatI. e ja rIte karmamaLathI malina AtmAne sAdhAraNatayA Indriya ane manane AdhAra jarUrI bane paNa je AtmA jJAnAvaraNanA vizeSa kSapazamarUpa zaktivALe banI gayo che ke jeNe pUrNapaNe jJAnAvaraNa karmane kSaya karyo che tene bAhya sAdhana vinA paNa jJAna thAya che. karmanA saMpUrNa AvaraNa dUra thatA sva zakti vaDe ja padArthone jue che-jANe che. (3) Indriya vyApAra janyajJAna ja pratyakSa gaNavuM joIe, kemake prAyaH badhAM vAdIo temAM ekamata che- Idriyajanya jJAnane pratyakSa mAnavAthI Aptane pratyakSa jJAna thaI zakaze nahIM, sarvajJatAne lepa thaI jaze. kemake sarvajJa Aptane IdriyajaM jJAna thatuM nathI. vaLI AgamathI atIndriya padArthonuM jJAna mAnIne paNa sarvajJatAnuM kathana yukti yukta nathI. kemake Agama pratyakSadazI vItarAga puruSa Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 tatvArtha sUga pradhaTIkA dvArA praNIta hoya che, tethI je atIndriya pratyakSane siddha nahIM mAnIe. to atIndriya padArthomAM AgamanuM prAmANya kaI rIte thaze? ane AgamanuM aparya tva te asiddha che. mATe Idriya janya jJAna pratyakSa mAnI zakAya nahIM. [oMdha :- rAjavAtikamAM bauddha-niyAyika advaitavAdI vagerenA pratyakSapramANenI mAnyatAnuM suMdara khaMDana karyuM che.] (4) avadhi dazana ane kevala darzana paNa aA arthAt AtmA prati niyata che te pratyakSa zabdathI A baMnenuM paNa grahaNa karavuM joIene? A zaMkA vyAjabI nathI. eka kAraNa to e che ke ahIM jJAnanI anuvRtti cAle che eTale darzananuM ApoApa ja nivRtti thaI jAya che. bIju avadhijJAna ke kevaLajJAnanI vAtamAM avadhidarzana ane kevaLa darzana aMtabhUta-samAviSTa thaI ja jAya che. (5) vibhAgajJAnane pratyakSa kema nathI gaNatA? ahIM samyapha padane adhikAra samajI levAnuM che tethI jJAna vizeSya thaI jAya che. jyAre vibhaMga jJAna mithyAdarzananA udayathI viparIta padArthono viSaya karate hovAthI te samyapha nathI. mATe tene pratyakSa gaNI zakAya nahIM. (6) anumAna-upamAna- Agama- apatti:-saMbhava- abhAva paNa pramANe che tenI noMdha kema nathI lIdhI? A pramANe aMgenI carcA pramaLa narcavALA sUtramAM karelI ja che. chatAM zaMkA nivAraNa mATe ahIM jaNAve che ke A sarve pramANe kAM to matijJAna ke zrutajJAnamAM samAvAya jAya che kemake te Idriya ane padArthonA saMbaMdhamAM nimittabhUta che. athavA to temAMnA arthApattisaMbhava-abhAva vagere pramANe apramANe ja che. athavA te pramANa ja nathI. kemake te mithyAdarzana vaDe svIkArAela athavA viparIta upadeza rUpa ja che. anumAnAdi pramANa karatAM paNa AgaLa vAta karI ke je matizrutaavadhijJAna paNa mithyAdarzanathI joDAelA hoya to te ajJAna. rUpa che-apramANa che. [sUtra 132mAM A aMgenI carcA che.] -0-0-1== = Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-12 103 - A rIte pratyakSa ane parokSa pramANanuM svarUpa spaSTa karyuM. pramANane artha siddhasenIya TIkAmAM pharI vakhata lakhatA jaNAve che ke"mInta karyA hai kRti pramAni pramIyanta - sat-asat nityaanitya vagere bhedo vaDe arthane yathAvat nizcita karavA tene pramANa gayuM. AvA pratyakSa ane parokSa pramANa rUpa jJAna carcA karI. [8] saMdarbha t; Agama saMdarbha (1) paccakarave nANe duvihe pannatte ta' jahA kevalanANe ceva NokevalaNANe ceva. NokevalaNANe duvihe paNNatte ta jahA ohiNNe ceva mApavALava. sthAnAMga sUtra sthAna 2 uddezo 1 sUtra 71/2-12 (2) ne phanniza tithi para ta va zonAparaMva, maLapattavanA paravavava vesTanA vidya-naMdi sUtra prazna pa anya saMdarbha (1) vizeSAvazyaka sUtra gAthA 89 [9] padya [sUtra 10 : 11 : 12 nuM saMyukta] (1) jJAna e ja pramANa che ne bheda che tenA kahyA. pakSane pratyakSamati zrata, prathama traNa bIje lahyA. (2) tyAM che pramANe pratyakSa, jyAM mAtra Atma yegyatA. ne mana idrinI jyAM, madada tyAM parokSa te. avadhi-mana paryAya kevaLa jJAna te traNa. jANe pramANa pratyakSa mati kRta parokSa che. [10] niSkarSa F A sUtra pratyakSa pramANane rajU kare che. pratyakSa pramANamAM pAyAnuM tatva che AtmAnI yogyatA ane paranI sahAyatAne abhAva. je AtmA pratyakSa jJAna pAmavA IchA hoya teNe paranI paMcAta cheDI svamAM kendrita thavuM ghaTe. sva-gyatA ke Atma vikAsanI kakSA ja sakaLa pratyakSa jJAnane apAvanArI thaze. - T - - T - U - T - 3 - Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 tatvArtha sUtra pradhaTIkA : ayAca: 1 sUtra : 13 * [1] sUahetu [sUtrakAre parokSa ane pratyakSa pramANa evA jJAnanA je bheda jaNAvyA tenA peTA bhedane AraMbha kare che temAM A sUtra matijJAnanA paryAyavAcI samAnArthI zabdane jaNAve che. [2] sUtra : mULa 1 . matiH smRtiH saMjJA cintA'bhinibodha ityanAntaram [3] sUtra: pathaka ka mati-rakRti --saMjJA-vijJA-Aminirodha kRti anartha-antarmu1 [4] sUtrasAra mati smRti saMjJA ciMtA ane abhinibodha e pAMce zabda ekAIka paryAyavAcI] che[arthAt A pAMce zabdone artha matijJAna ja samaja.] zabdajJAna (1) mati - (matijJAna) sAmAnya artha buddhi che. (2) smRti - pUrve anubhavela vastunuM smaraNa (3) saMjJA :- saMketa-reya saMbaMdhe tadAkAratA. (4) ciMtA:- bhAvi viSayanI vicAraNa. (5) Abhini badha:- sAmAnyathI badha-ddhithI thate badha. (6) kRti - e pramANe-athavA-prakAra vAcI arthamAM ti zabda prayoga thayo che. (7) unattama:- ekAWvAcaka-arthAntara vajIne. [6] anuvRtti A sUtramAM uparanA sUtrenI anuvRtti AvatI nathI. [7] prabodha TIkA sUtrakAra ahIM mati zabdanA paryAya vAcI nAmano ullekha karIne leka vyavahAramAM prasiddha evA anya nAme ne jaNAve che. e rIte zabda bheda hovA chatAM artha bheda nathI te vAtanuM sUcana kare che. jo ke Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-13 105 temAM abhinibodha zabda kevaLa jaina zAstra prasiddha ja che. tene AbhinibAdhika tarIke paNa Agama zAstramAM ullekha jovA maLe che. [matiAdi zabdo ne bhASyakAre, pU. siddhasena gaNijI, pU. haribhadra sUrijI, sarvArtha siddhinA kartA zrI pUjyapAda svAmIjI tathA tatvArtha vArtikanA kartA zrI akalaMka deva ke zrI bhAskaranaMdi vagere sarve e ekAka ane paryAyavAcI ja gaNAvelA che. tatvArthavRttinA racayitA zrI zrutasAgarasUri tenA sAMvyavahArika pratyakSa-smaraNa-pratyabhijJAna vagere artho ghaTAve che chatAM mati Adi ekAWka zabda che te viSe te teo paNa ni:zaMka ja che.] AvA dareka zabdanA sAmAnya arthabhedane khulAse karavA pUrvaka atre mati AdinA ane suspaSTa karela che. | mati:- bhASyakAra tene mATe matijJAna zabda vAparyo che. | manana mati: ] te vartamAna viSayane grahaNa kare che. arthAt idriya ke mana dvArA vartamAnamAM vidyamAna viSayane bodha te matijJAna. || mana athavA IndriyethI, vartamAna kALavatI padArthane avagrahAdi rUpa sAkSAt jANavo te mati che. | | mati e ja jJAna te matijJAna. te Indriya-anindriya nimitte vartamAnakALa viSayane jaNAvanAruM che. Idriya athavA mananA nimiro keI paNa padArthanuM je Adya jJAna thAya che tene anubhava athavA matijJAna kahe che. (ra) smRti:- 0 bhASyakAra tene smRti jJAna kahe che. | mai smRti - smRti e ja jJAna te smRtijJAna. | Indriya vagerethI je jaNAyelA viSayanA rUpa vagere. kAlAntare te nAza thavA chatAM tenuM je smaraNa rahe te RtijJAna jANavuM. |smRti-bhUtakALanA viSayane grahaNa kare che. pUrve anubhavela ke vastunuM smaraNa te smRtijJAna. | A atItaviSayaka jJAna che. temAM pUrva anubhUta vastunuM smaraNa che. Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 tatvArtha sUtra pradhaTIkA atIta vastunA AlaMbanamAM ekakatRka evI caitanya pariNati -svabhAva athavA mane jJAna te smRti. pahelAM jANelA-sAMbhaLelA-anubhavelA padArthonuM vartamAnamAM smaraNa te smRti. | kALAntare te jANelA padArthanuM "ta-Ae rIte je yAda AvavuM tene smRti kahe che. (3) saMjJA :--jJAna saMjJA. 3 bhASyakAra tene saMjJA jJAna kahe che. | bhUtakALanA viNyane vartamAna kALane viSaya banAve che. pUrve anubhUta vastune vartamAnamAM jetA "te ja A vastu che [je meM pUrve joI hatI] e pramANe thatuM jJAna te saMjJAjJAna. | | pUrvamAM anubhavelI ane vartamAnamAM anubhavAtI vastunI ektAnA anusaMdhAnanuM nAma saMjJA che. AthI te vartamAna tathA atIta ubhaya viSayaka che. [] vartamAnamAM kaI padArtha najare paDatA A padArtha te ja che je meM pahelA je hatuM, e rIte smaraNa ane pratyakSanA jeDa rUpa jJAnane saMjJA kahe che. |pU. haribhadrasUrijI sameta keTalAMka saMjJA jJAna mATe pratyabhijJA athavA pratyabhijJAna-paryAya zabda vApare che. | saMjJA eTale anubhava + amRti (4) ciMtA - niM cintA | bhASyakAra tene mATe ciMtA jJAna zabda kahe che. | bhaviSyakALane viSayane grahaNa kare che. bhaviSya mATenI vicAraNA te ciMtA jJAna. te anAgataviSayaka che kemake te bhAvi viSayaka vicAra grAhI che. je jJAnAdi traya samanvaya thAya te ja parama sukhanI prApti thAya anyathA na thAya e prakAre je bhaviSyamAM Ama thaze te tenuM tema phaLa maLaze anyathA nahIM maLe evI ciMtA te citAjJAna. | sAdhya ane sAdhananA avinAbhAva saMbaMdha rUpa vyAptinA jJAnane ciMtA kahe che. Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 107 adhyAya--1 sUtra-13 ahI' sAdhya eTale je siddha karAya athavA anumAnanA viSaya hAya te-ane-sAdhana eTale sAdhyanu' avinAbhAvI cihna. 7 A ciMtA jJAnane keTalAMka anya leAkeA uha--UhA--taka ke vyApti jJAna kahe che. paNa te khAkhata siddhasenIya ke hAridriya TIkAmAM kAi ullekha nathI. (5) abhinidhi :- miniyodhanam miniodha : bhASyakAra tene abhinabeAdha jJAna kahe che. abhinakhAdha zabda mati Adi dareka jJAna mATe sa sAmAnya che. -- je viSayajJAna nizcita ke abhimukha che. tene abhinimeSa kahyu [] abhinibeodha zabda mati-smRti-sa`jJA-ciMtA e badhAM jJAnA mATe vaparAya che. arthAt mati jJAnAvaraNIya karmAMnA kSayApazamathI utpanna thatAM badhAM jJAnAne mATe abhiniSedha e sAmAnya zabda che. vaLI atIta viSacakravartamAna viSayaka anAgata viSayaka vagera je bheda darzAvyA te paNa leAka dRSTie che temAM nimitta ke viSayabhedathI e rIte ALakha ApI che. chatAM matijJAnAvaraNIya kramanA kSayApazama e ja aMtaraMga kAraNu sAmAnya rUpe vikSita hAvAthI A badhAM zabdo paryAyavAcI ke ekAka ja samajavA. ] AvI rIte keTaleka aMze bheda jovA maLatA haiAvA chatAM tene matijJAna virahita arthamAM vicAravA nahI. ahI. AbhiniaiAdhika jJAnanA ja ApatrikALa viSayaka paryAyeA che. paNa koI arthAntara nathI evA anarthAntara zabdanA artha ja grahaNa karavA paNa anya arthamAM vicAraNA karavI nahI. [] sUtramAM mUkela anarthAntaram zabdano atha upara joyA. tevA bIjo zabda vRtti che. kRti zabdanA aneka artha che. jemake kRti eTale hetu--e prakAre--prakAravAcI--samApti-vyavasthA-atha viparyAsa-zabda prAdurbhAva vagere aneka arthA che. ahIM vivakSAthI Adi ane prakAra e e atha levA joIe. Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 tatvArtha sUtra pradhaTIkA je prakAra athe laIe te-"e prakAre pAMca ekarthaka zabda che" tema kahevAya. je Adi artha laIe te buddhi-meghA vagere artho paNa thAya. I artha vivekSAthI mati vagere zabda bhinna lAge te paNa tene ekAIka ja kalpavA tevuM spaSTa sUcana che. kAraNa ke jema ati ti nauH e vyutpatti artha levAmAM Ave te joIne artha gAya-ghaDe vagere badhAM cAlavAvALAne grahaNa karavA paDaze. chatAM tema na karatA ne artha mAtra "gAya" ja karyo che. te rIte mari-skRti vagerene vyutpatti artha bhinna hovA chatAM paryAyavAcI ja samajavA. vaLI jema Idra-zukrapuraMdara-zacipati vagere zabdamAM zabda bheda che-vyutpatti bheda che. chatAM tene artha Indra sarva svIkRta che. te rIte mati-smRti-saMjJA-ciMtA vageremAM zabda bheda ane vyutpatti bheda hevA chatAM temAM anantara kahyuM hovAthI antara samajavuM nahIM paNa paryAyavAcI ja samajavA. jema agni eTale? turaMta vicAra Avaze ke uSNa che te kena uSNa? praznathI agninuM smaraNa thavAnuM. te rIte "samAna praznottara nyAyathI mati vageremAM paNa ema ja samajavuM jemake matijJAna zuM ? je smRti vagere che te. smRti vagere zuM che? je matijJAna che te. | | AgamamAM paNa Abhinibodhika jJAna zabdanA saMjJA smRti mati ciMtA vagere paryAye jaNAvelA che. e rIte je loke vyavahAramAM matine artha vartamAna jJAna, smRti ne artha atIta jJAna, ciMtAne artha tarka, abhinibodhano artha anumAna kare che tenA matanuM khaMDana thaI jAya che. vAstavamAM ahIM sUtrakAre smRti vagere nAmane saMgraha vividha jJAnanI apekSAe karyo ja nathI. || loka vyavahArathI sAMvyavahArika pratyakSa vagere artho karAya che te zuM che? (1) keTalAMka taiyAyike matijJAnane sAMvyavahArika pratyakSa gaNe che. (2) smRtine smaraNa ke parokSapramANa jJAna rUpe oLakhAve che. (3) saMjJA ne "tarka" tarIke oLakhAve che. hetu ane sAdhyanI eka sthAne vyApti jevAmAM AvavAthI badhe sthAne te vyApti lAguM karavI. jemake lIlA lAkaDA saLage tyAre dhUmADe te joI jyAM jyAM Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-13 dhUmADe dekhAya tyAM agni levAnuM anumAna karAya che te A jJAnane uha athavA tarka kahe che. (4) ciMtAne pratyabhijJAna kahe che ke I guru bhagavaMtane pahelA joyA hoya pharI keTalAMka varSa bAda maLe tyAre ema yAda Ave ke pahelAM meM joyelA te guru bhagavaMta A che tyAM pratyakSa ane smRti baMne je jJAnamAM bhAse te pratyabhijJAna. (5) abhinibodhane anumAna gaNAve che. tarkanA jJAnathI thayelI vyAptinA smaraNathI hetune AdhAre sAdhyanuM jJAna thAya che tene anumAna kahe che. dhUmADe jotAM agnine nizcaya kare. sUtrakAre spaSTa paNe kRti banattam lakhela hevAthI ApaNe AvA koI arthone svIkAratA nathI. ApaNe te mati jJAnAvaraNIya kamanA kSopazamathI utpana thayela matijJAna-smRtijJAna-saMjJAjJAna vagerene paryAyavAcI athavA ekAthaka ja samajavA. E [8] saMdarbha ET Agama saMdarbha IhA apohavImasA-maggaNA ya gavasaNA sannA saI maI pannA savva AmiNibohia' nadi sUtra 37/gAthA 800 anya saMdarbha vizeSAvazyaka sUtra gAthA 396 [9] padya (1) mati taNuM paryAya nAme aneka graMthe pAThavyAM. mati smRti saMjJA ciMtA abhinibedhika te kahyAM. zabdathI aMtara thatA paNa arthathI aMtara nahIM viSaya cAlu kALane je grahe te hi mati kahI. (2) mati saMjJA smRti ciMtA, abhinibaMgha pAMca A ekArtha vAcI che zabdo je matijJAna bedhatA Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 tatvArtha sUtra prabodhaTIkA, [10] niSkarSa A sUtramAM matijJAnanA paryAye jaNAvelA che temAM suMdara vairAgyamaya niSkarSa tAravI zakAya che. smRtimAM atita kALa viSayaka smaraNane lIdhuM. Atama smaraNa thatuM nathI, prabhu smaraNa thatuM nathI, vItarAgavANInuM smaraNa thatuM nathI, sukRtanuM smaraNa thatuM nathI-kema? kAraNa smRti te pUrve anubhavela padArthanI heya. AtmasvarUpanuM yathArtha jJAna ke ciMtavanA karI hoya te smaraNa thAya ne? prabhunI vaMdanA-bhajanA karI hoya te smaraNa thAyane? vitarAgavANInuM zravaNa manana karyuM hoya te smaraNa thAyane? A sUtramAM smRtijJAnano Aja niSkarSa grAhya che. je mokSamArgane samajyA che te tene anusaratI pravRtti karavI jethI tenuM smaraNa rahe. A ja bIjo zabda che ciMtAjJAna. "jo Ama haze te tema thaze" evI ciMtA ja karAtI hoya che. [tyAM pU. siddhasenagaNijI e Apela daSTAnta mananIya che. je jJAnAditrayane samanvaya thaze te paramasukhanI prApti thaze anyathA nahIM. manamAM ciMtana te thavAnuM ja te zubha ciMtana kema na karavuM ? A zAstramAM sUtrakAra maharSie prathama sUtramAM ja mokSamArga mATe darzana-jJAna-cAritra sAdhane batAvyA. je A gANuM sAdhana ekatrita upayoga karaze te mokSa maLaze. mATe A sUtrano niSkarSa che ke zubha ciMtana ja karavuM. 0 - 1 - T - E - E - H - D - 3 ayAya : 1-sUga : 14 [1] sUtrahetu A sUtra thakI matijJAnanuM svarUpa athavA matijJAna utpattinA nimitto jaNAve che. [2] sUtra : mULa tadindriyAnindriya nimitam Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAca-1 sUtra-13 111 [3] sUtra: pRthapha tad indriya anindriya nimitam [4] sUtrasAra te mitijJAna] Idriya ane aniSkriya (mana)nI nimitte (sahAyatA vaDe) utpanna thAya che. [5] zabdajJAna tanna-te, te matijJAna [sutraH 13mAM darzAvyA mujaba] ndriya - pAMca che spazana, rasanA, ghANa, cakSu ane zretra viSaya- sparza, rasa , gaMdha, varNa ane zabda ndriA nimitta pAMce Inidrane potapotAnA viSayanuM je jJAna te Idriya nimittaka kahevAya. zaniri -mana zaniji nimitta- mananI pravRtti ke ghathI thatuM jJAna te anidriya nimittaka kahevAya. [6] anuvRtti matiH smRtiH saMjJA cintA 5 minibodha [7] prabodhaTIkA 0 tvacA (cAmaDI), rasanA (jIbha), nAka, AMkha ane kAna e pAMce Idri che. A pAMca Indriyo dvArA anukrame sparza, rasa, gaMdha, rUpa ane zabdanuM matijJAna [matyAdi pAMca jJAna thAya che. tene iMdriya nimittaka kahyAM. 0 anindriya eTale mana te nimitte je jJAna thAya tene anindriya nimittaka jJAna kahyuM. 0 jyAre sparza Adi viSayanuM matijJAna thAya che. tyAre sava prathama viSaya ke vastunI sAthe iMdriyane saMbaMdha thAya che. tyAra pachI iMdriya sAthe joDAelA jJAnataMtuo manane khabara Ape che. mana nimitte AtmAmAM te viSayanuM pratijJAna utpanna thAya che. A rIte Idriya ane mananI sahAyatA vaDe mati jJAna thAya che. Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 tatvArtha sUtra prabodhaTIkA | cakSu Adi pAMca Indriya bAhya sAdhana che ane mana AMtarika sAdhana che te kAraNe iMdriya ane anidriya e saMjJA bheda karyo che. bAkI bane matijJAnanA nimitta rUpa che. | | pUrve jaNAvela matijJAna [mAdi pAMca jJAna sAmAnyathIpratyeka jIvane potapotAnA matijJAnAvaraNaya karmanA prApta thayela kSapazama anusAra ane vizeSathI kahIe te nAma karmAnusAre prApta iMdriyA nA nimitta dvArA upayoga anusAre thatuM hoya che. sparzendriya dvArA sparzanuM. rasanendriya dvArA rasanuM, ghaNendriya dvArA gaMdhanuM, cakSurindriya dvArA rUpa ke AkRtinuM ane zregendriya dvArA zabdanuM jJAna thAya che. mana paNa Indriya thakI grahaNa karAyela ke nahIM karAyela viSaya saMbaMdhi vizeSa prakAre vicAraNA kare che. | | tat zabdathI matijJAnanuM avataraNa karyuM che. matinI anuvRtti tat zabdathI-na le te paNa samajI zakAya tema hatI, chatAM ahIM taMdu zabdane je prayoga karyo che tenA be hetuo che. (1) anantarapaNuM darzAvavA. iMdriya ane anindriyanA vyApAra pachI turaMta matijJAnanI utpattinI mukhyatAe ahIM tat zabdathImatijJAnanI anuvRtti lIdhI che. T e rIte saMdeha nivRtti ke spaSTatA thaI jAya che kemake zrutajJAna paNa Indriya-anindriyanI madadathI ja paraMparAo utpanna thAya che. (2) pachInA sUtra : 15 mAM paNa matijJAnanI anuvRtti laI javAnI che. | Indriya nimitta kaI rIte? sparzana vagere pAMca (Idriya) nimitta che jenA tene Indriya nimitte kahyuM. A vastunI vizeSa spaSTatA karatA jaNAve che ke ahIM nimittama kahyuM te traIdriyane kAraNe A zabda thaye ke sparzananA aMtarathI A zIta athavA usNa ema utpanna thayuM ke dhrANendriyathI RgaMdhadurgadha thaI vagere...tema na samajatA jenuM sparzanAdi pAMca nimitta che te indriya nimitta che tevo samudita artha grahaNa kara. Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-14 113 0 spazana-rasana-prANa-cakSu - zretra A pAMce pitAnA viSayamAM pravarte che ane anyanA abhAvane niyama kare che. tethI sparzananuM sparzanA viSayamAM, rasananuM rasanA viSayamAM, ghANanuM gaMdhanA viSayamAM, cakSusUnuM rUpanA viSayamAM ane zretranuM zabdanA viSayamAM e rIte sparzana-Idriya vagere pAMcenuM viSayamAM pravartamAna thavAthI je jJAna utpanna thAya che te jJAna te-te indriyanA AlaMbanathI utpanna thatuM indriya nimitama jJAna kahevAya che. | anindriya nimitta kaI rIte? kriyAnuM vacam rUti natriya. indriyathI anya athavA para tene anidriya kahyuM. mana ane ogha. te (te baMne) nimittanuM je matijJAna tene anindriya nimittama kahyuM. jemake smRtijJAnane hetu mana che. manovRtti-mananuM vijJAna-mananA bhAvo ke vartana, viSayajJAna janya pariNati. AvA keIpaNa zabdathI oLakhavAnI pravRtti ke jenuM nimitta mana heya. te anindriya nimitta. zodhajJAna :- sAmAnyathI jyAM sparzanAdi Indriyo nathI ane mananA nimittane paNa jyAM Azraya karAtuM nathI. paraMtu kevaLa mati AvaraNIyane pazama ja te jJAnanI utpattimAM nimitta che. jema velaDI ke velAonuM upara caDavuM-temAM spazana nimitta paNa nathI ane mananuM nimitta paNa nathI. tethI tyAM matijJAnAvaraNa kSapazama ja eka mAtra nimitta gaNAya che. tene eghajJAna kahyuM. te paNa anindriya nimitte jANavuM. || indriya-aninidraya-ubhayanimitta (1) eka ja Indriya nimitta jJAnane mati kahyuM. jemake pRthvi-pANI-agni-vAyu ane vanaspati eka IndriyavALA che. taduparAMta be Indriya traNa Idriya cAra IdriyavALA tathA asaMpicendrine manane abhAva che. A badhAne mAtra Indriya nimitta ja che. Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 tatvArthasUtra pradhaTIkA (2) anindriya nimittaka eTale ke mAtra manaviSayaka evuM jJAna smRtijJAna che. vaLI bIjA saMjJA ciMtA e jJAnamAM cakSu vagerenA vyApAranA abhAve Indriya nirapekSa gaNyA che. (3) jAgrata avasthAmAM Indriya anindriyanimitta gaNyuM. jemake mananA upaga pUrvaka [mana sahita spazIne A u0Na che A zIta che tevuM jJAna thAya. ahIM tenI utpattimAM Idriya ane mana baMne nimitta bhUta che. - A je bhede darzAvyA temAM aMtaraMga kAraNa indriya-anindriya nimitta gaNyuM paNa pAramArthika kAraNa to matijJAnAvaraNa karmonokSapazama ja che. Ama chatAM kSapazama e sarva sAdhAraNa kAraNa hovAthI mukhya vRttie te kahevAtuM nathI. paNa bhASyakAre phendriya nimitta nendriya nimittam 2 ema lakhIne 2 kAra dvArA kSapazama nimitta ja gaNAAvela che. A 2 kArano ullekha ghasaMjJA dvArA bhASyakAre pote ja prakAzela che. keTalIka zakA (1) anindriya zabda indriyane niSedha paraka che. to tene manamAM kaI rIte ghaTAvyuM? ahIM na samAsamAM nane "pa" arthamAM svIkArela che. niSedha arthamAM nahIM. rUpa7 jiya rUti nitti. jema kavio zaMgAra rasanA varNanamAM nA rAjA lakhe che tyAre kanyA kaMI peTa vagaranI nathI hotI. paNa kRdara arthamAM hoya che. athavA garbhadhAraNa karavAne lAyaka nahIM tevI nAnA peTavALI kanyA artha tyAM grahaNa karAya che. (2) rindrimAM patta atha levAnI jarUra zI? mana", cakSu vagerenI mAphaka niyata karelA dezavatI viSane jANatuM nathI paNa aniyata viSayavALuM che. kALAntare mana avasthita paNa rahetuM nathI eTale tyAM "gha" bhAva karyo che. mana ne guNa deSanA vicAra tathA smaraNa karavuM vagere kAryomAM IndriyanI apekSA nathI rahetI temaja cakSu vagere mAphaka bAhya upalabdhi paNa hotI nathI tethI tene aMtaHkaraNa paNa kahe che. Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 115 adhyAya-1 sUtra-14 (3) IndriyanI zakti keTalI? je je IndriyonA je je viSaye hoya che te te viSayone jANavAnI zakti te te InidrAmAM hoya che. jema ke kAna suMghI zake nahIM, AMkha sAMbhaLI zake nahIM, nAka joI zake nahIM... vaLI dUranA, DhaMkAyelA, bhUtakALanA, bhaviSyakALanA viSaye Indriya sAkSAt jANI zakatI nathI. vaLI zaktihIna ke regayukta inidra paNa barAbara jJAna prApta karAvI zakatI nathI. viSayamAM kaI viSayanI tIvratA vadhI jAya tyAre paNa bIjI IdriAnA alpaviSaya DhaMkAI jAya. noMdha:- (1) IndriyenA dravya ane bhAva Indriya, nivRtti ane upakaraNa Indriya, ladhi ane upaga Indriya vagere bhede paNa samajavA jevA che. je adhyAya : 2nA sUtra 15thI raramAM varNavAyela hevAthI atre tenI carcA karela nathI. (2) ahIMthI matijJAna adhikAra zarU thAya che. --- - - - (3) jJAnanA bhedo sUtrakAre varNavyA te kamathI ahI nedhela che ane te naMdisUtra mujaba pariziSTamAM nedhela che. [8] saMdarbha Agama sadabha se ki ta paJcarava paJcazva duvihauMpaNNatta, tajahA indriya paJcakrava' nAIndriya-paJcakravaca nadi sUtraH 3 se kiM ta' paJcakrava'-paJcarava duvihe paNNate ta' jahA idiya paJcarave a nAradiya paJcakravaM a anucAga dvAra sUtra : 144 tattvArtha saMdarbha (1) IndriyanA bhede mATe sutra 2: 15 thI 2: 21 (2) anindriyane AzrIne sutrane 2: 22 (3) jJAnanA bheda rUpe sUtra 1 = 15 thI 1 = 33 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 '; Wan 5 ApaNe AtmAne nimittavAsI gaNAvela che. jayAM sudhI upAdAna [AtmA] saCthA zuddha na bane athavA zreNI na mAMDe tyAM sudhI nimittanI asara thatI rahe che. AvA indriya ke anindriya nimitto thakI matijJAna thAya che tema A sUtra jaNAve che. A sUtranA niSkarSa evA laI zakAya ke indriyane azubha nimitto maLatA azubha grahaNa thAya che ane zubha nimitto maLatA zubhanu grahaNa thAya che. tethI nimittavAsI Atmae indriya-anindriya nimitto thakI zubhamAM-zubha yogAmAM pravartAvuM jethI A zubha yogo samyajJAna-darzana thakI samyak cAritra prati gati karAve. - [] - [] - [[] ' ' ' Wan [9] padya (1) matijJAnanI utpatti mATe kahyA che. e kAraNeA. Indriya kAraNa prathama che ne mana te khIju` sUrNA. (2) IndriyAne mana dvArA e nimitte thai jatuM jANavuM te matijJAna parAkSa AtmadRSTie [10] niSpha ' adhyAya : 1 sUtra H 15 [1] sUtrahetu 5 A sutra matijJAnanA bhedA-jaNAve che. khIjo zabdomAM kahIe tA jJAnaprAptinA krama paNa javA che. [2] sUtra:mULa * avagrahehApAya dhAraNAH - [] - [] avagraha ihA tatvArthasUtra pramASaTIkA 5 - [3] sUtra:pRthak - apAya dhALA: [4] sUtrasAra [mati jJAna nA] avagraha-hA-apAya ane dhAraNA [ diga'bara sutra yaMtra,DhAvAya dhAranA che.] apAya ne badale gavAya che. 5 Bu Wan Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya--1 sUtra-14 [ema cAra mukhya bheda che.] Wan [5] zabda jJAna Wan [] avagraha :-avyakta jJAna, nAma jAti Adi vizeSa kalpanAthI rahita mAtra je sAmAnyanu jJAna-jemake "A kAMika che.' tene avagraha kahevAya. [] IhA :- vastu dharmanI vicAraNA, avagrahathI gRhita viSayanA vizeSarUpe nizcaya karavA. 3 apAya :- nizcaya. IhA dvArA grahaNa karelA viSayanA kaIka adhika nizcaya te avAya. 117 [] dhAraNA :- dhArI rAkhavuM. avAya rUpa nizcaya karyA pachI dhArI rAkhavuM te dhAraNA. 5 [6] anuvRtti matiH smRti: saMjJA cintA aminibodha thI mati: 5 [7] prabodhaTIkA Wan * A pUrve sutramAM mati jJAnanI utpatti mATe IMdriya ane mana e e nimitto jaNAvyA. A sparzIna vagere pAMca iMdriyA tathA mana e cha nA avagraha-I hA-avAya--dhAraNA-ema cAra-cAra bheda che. eTale kula cAvIsa bhede thaze. Wan 0 spana avagraha, spana IhA, spana apAya spana dhAraNA e rIte rasanA vagere badhAnA avagrahAda cAre bheda samajavA. (1) atra:- 0 indriya sAthe vizeSanA sabadha thatA kaIka che" evA avyakta eAya. jemake gADha a`dhakAramAM kaIka sparza thatAM A kaMIka che ema jJAna thAya paNa "zuM che?" e mAlUma paDatuM nathI AvuM je avyakta jJAna thayuM te avagraha kahevAya. 0 pAta peAtAnA viSaya pramANe indriyA vaDe viSayAnu' avyakta rUpe AleAcana-jJAna te avagraha. 0 avagrahanA grahaNu-AleAcana-avadhAraNa evA paryAyavAcI zabdo bhASyakAre jaNAvelA che. navaprAm yapraduH sAmAnya anujJAna. je jJAna spana vagere indriya thakI janmela vyaMjanAvagrahathI anaMtara kSaNe thatu sAmAnya Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 tatvArthasUtra pradhyeAdhaTIkA nirdezavALuM arthAt svarUpa kalpanA ane nAmAdi kalpanA rahita vastune jaNAvanAruM jJAna tene avagraha kahe che. tenA saMbaMdha avyakta ke aphrUTa avadhAraNa sAthe che. A avyakta jJAna keAne ane kevI rIte samajavuM te jaNAvatA siddhasenIya TIkAmAM lakhe che ke je AtmIya eTale potAnA viSayamAM spanAdi sAdhanA vaDe je viSayAnuM jJAna che tenu avyakta avadhAraNa thavuM athavA maryAdA pUrvaka thatuM jJAna. 0 avagrahanA prakAra:- (1) vyaMjanAvagraha- upakaraNa iMdriya thakI te te iMdriyanA viSayanu -viSaya ane viSayInA saMbaMdhathI thayeluM ati avyakta jJAna te vya janAvagraha. sakSepamAM kahIe tA iMdriyane viSaya prApta paDhA nu avyakta paNe jANavu' te vyaMjanAvagraha. A vyaMjanAvagrahuM cAra bhede che. spanarasana-prANa-zretra A cAra iMdriyAne vyaMjanAvagraha hoya che. [jue sUtraH1-18 ane 19] (2) arthAvagraha :-indriyane viSayaprApta padArthAMnuM sAmAnyapaNe jANavuM' te arthAvagraha. karka che evu je jJAna" te arthAvagraha. zabda-rUpa Adi viSayanuM sAmAnya mAtra avyaktapaNe jANavu te arthAvagraha. A arthAvagraha pAMca Indriya ane chaThThuM mana, ema cha bhede hAya che. 7 arthAvagrahanA anya nAma tathA rahasya, [zrI na...sUitra AgamamAM matijJAna [AbhinibedhajJAna] nA bhedonA vibhAgamAM arthAvagrahanA cha bhedo bAda A prakaraNa che] paMca nAmadhijjA bhavaMti taM jahA ogeNhaNayA, uvadhAraNayA, savaNayA, avalaMbaNayA mehA (1) avagrahaNutA :- jenA dvArA zakhvAdi pudagale grahaNa karAya tene avagraha kahevAya pUrve mahela vyaMjanAvagraha antamu hata sudhI heAya che. tenA pahelAM samayamAM je avyakta jhalaka grahaNa karAya che te avagrahaNutA. Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-15 119 (2) upadhAraNutA :- vyaMjanAvagrahanA zeSa samayamAM navIna navIna pudgalone samaye samaye grahaNa karavA ane pahelA grahaNa karelAne dhAraNa karavA te. kAraNa ke A jJAna vyApArane AgaLa AgaLanA samaya sAthe joDe che. arthAt avyaktathI vyaktAbhimukha thaI janAra avagrahane upadhAraNatA kahevAya che. (3) zravaNatA :- je avagraha zrondriya thakI thAya te zravaNutA kahevAya che. eka samayamAM thanAra sAmAnya arthAvagraha bedharUpa pariNAma zravaNatA kahevAya che. (4) avalaMbanatA :- arthanuM grahaNa karavuM te. je avagraha sAmAnyajJAnathI vizeSAbhimukha kare tathA uttaravatI IhA-avAya ane dhAraNa sudhI pahoMcADanAra che te avalaMbanatA kahevAya. (5) meghA :- sAmAnya ane vizeSa baMnene grahaNa kare che. temaja dhAraNuM sudhI pahoMcaDanAra che. 2) dA :- "kaMIka che" e baMdha thayA bAda "te zuM che? evI jijJAsA thAya che. "te zuM che?" evI jijJAsA ne saMtoSavA arthAt "te vastu zuM che?" ene nirNaya karavA mATe thatI vicAraNuM te IhA. jemake keIka cIjane sparza thaze ane avyakta jJAna thayuM te avagraha karyo. tyAra pachI evI vicAraNA kare ke-zuM A sparza deraDAne che ke sapane? nA nA deraDuM hovuM joIe, sApa te kuMphaDe mAre AvI vicAraNuM te IhA. ] avagraha thayA pachI viSayArthanA eka sAmAnya aMzanA jJAna uparathI bAkI rahelA bIjA vizeSa aMzanA jJAna taraphanI pravRtti arthAt amuka prakArano cokakasa nirNaya jANavAnI IcchA pUrvaka prayatna te IhA. ] IhAnA uhA-ceSTA-tarka-parIkSA vicAraNA jijJAsA e paryAya vAsI zabda che. . G nizcaya vizeSanI jIjJAsA eTale apAya sudhI pahoMcavAnI IrachA te IhA. Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 tatvArthasUtra pradhaTIkA | sparzane AdhAre vicAratA kahyuM ke sAmAnya sparza te avagraha ane tenA uttara bheda saMbaMdhi vicAra te IhA kahyuM. IhA cha prakAre kahI zreta-cakSu-ghANa-rasanA-sparzana ane mana eTale ke zretreIndriya IhA vagere.... | | nAdisUtramAM matijJAna [AbhinidhijJAna] nA ekAthaka pAMca nAma kahyA - taM jahA AmAgaNayA, maggANayA, gavesaNayA, citA vimaMsA se taM IhA. (1) AbheganatA :- arthAvagraha pachI sadabhUta arthanI vizeSa vicAraNa karavI. (2) mANatA - anvaya-vyatireka rUpa dharmanuM anveSaNa karavuM. (3) veSaNa - asadabhUta dharmano tyAga pUrvaka anya dharmanuM anaveSaNa karavuM. (4) ciMtA :-sadabhUta padArthanuM vAraMvAra ciMtana karavuM. (5) vibha:-kaMIke 25Na vicAra karo. (3) kapAya :- IhA pachI A vastu amuka ja che te je nirNaya te apAya. jemake-A kaMIka che te vicAraNA e rAvaNa pachI A deraDuM haze ke sApa haze tevI vicAraNA te hRda ane A sApane sparza nathI deraDAne ja che te nizcaya te avAya-apAya. sAmAnya ane vizeSa prakAre avagRhIta thayelA viSaya vize- sAro ke khoTe ? egya ke ayogya ? eka rIte ke bIjI rIte ? e pramANe guNa ane doSanI vicAraNA pUrvaka apaneda karanAra adhyavasAya te apAya. zrI bhASyakAranA jaNAvyA mujaba apagama, apaneda, apavyA, apeta, apagata, apaviddha ane apanutta apAyanA paryAyavAcI zabda che. guNa-deSa vicAraNA aMge jaNAvatA siddhasenIya TIkAmAMlakhyuM ke sAdhAraNa dharma te guNa jemake deraDAno guNa dharma te deraDApaNuM che je dharma tyAM saMbhava nathI te deSa jemake doraDAmAM deraDuMpaNuM che paNa sApa paNAne dharma nathI tethI sApapaNu vicAraNA te deSa che. Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-15 121 A guNa deSa vicAraNA rUpa avyavasAya te apAya kahyuM. panuti jJAti panotyAga. apAya A ja pratyaya thAya ane bIjo na thAya tevo nirNaya te apAya bIjA arthamAM jaNAvyuM ke nizcayapUrvaka jaNavuM tene apAya kahe che. _0 avAya jJAna paNa cha bhede prarUpeluM che. zregnendriya avAya cakSurindriya avAya-dhrANendriya avAya jihendriya avAya sparzanendriya avAya ane anidriya (mana) avAya. 0 zrI naMdIsUtra AgamamAM avAya mATe pAMca paryAyavAcI nAme jaNAvatA lakhyuM ke- ....paMca nAmadhijjA bhavanti taM jahA AuTTaNayA, paccAuTTaNayA, avAe buddhi, viNNae se taM avAe. (1) AvartanatA - Iha pachI nizcaca bedharUpa pariNAmathI padArthanuM viziSTa jJAna karavuM te AvartanatA. (2) pratyAvartanatA - IhA dvArA arthonuM viziSTa jJAna prApta karavuM te pratyAvartanatA. (3) avAyA- sarva rIte padArthane nizcaya te avAya. (4) buddhi:- nizcayAtmaka jJAna te buddhi. (5) vijJAna-viziSTatara nizcaya avasthAne pAmeluM jJAna te vijJAna. (4) dhajA - avAya dvArA nirNaya thayA bAda tene upaga TakI rahe te dhAraNuM. 0 avAyarUpa nizcaya thayA bAda te keTalAMka samaya sudhI rahe che pachI mana bIjA viSayomAM cAlyuM jatuM hovAthI te nizcaya lupta thaI jAya che. chatAM te e saMskAra mUkate jAya che ke jethI AgaLa kaI nimitta maLatAM te nizcita viSayanuM smaraNa thaI Ave che. A nizcayanI satata dhArA tajajanya saMskAra ane saMskArajanya smaraNa e badhAM mativyApAra te dhANA. pitApitAnA viSaya pramANe pratipatti, matimAM sthira thavuM ane avadhAraNa yAda karavuM te dhAraNuM. | dhAraNAnA traNa prakAra batAvyA che. Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 tatvArthasUtra pradhaTIkA (1) pratipatti yathAsvam arthAta avismRti: apAya thayA pachI aMtamuhUrta sudhI te ja viSayane upaga emane ema cAlu rahe che.-vicuta thaye nathI, te avismRti dhAraNA (2) matyavasthApana arthAt vAsanA: avizruti dhAraNa pachI kSapazama rUpe saMkhyAtA asaMkhyAtA bhava sudhI rahe che te vAsanA. (3) avadhAraNa arthAta smRti-dhAraNA - smaraNAdika rUpe pAchuM yAda Ave che te dhAraNuM temAM pUrvAnubhUta vastunuM ke prasaMganuM smaraNa nimitta banatAM jAgRta thAya che. | zrI bhASyakAra dhAraNAnA paryAya zabdane jaNAvatAM pratipatti, avadhAraNa, nizcaya, avasthAna, avagama, avadha e zabdo prAje che. _| dhAraNAnA cha bheda che. driya dhAraNA, cakSurindriya dhAraNA, dhrANendriya dhAraNA, rasanendriya dhAraNa, sparzanendriya dhAraNa neIndriya dhAraNa. | zrI naMdisutramAM dhAraNAnA ekAIka evA pAMca nAme kahyA che- ta nahIM dharA-dhANA-TavA-paTTo se ta dhArA. (1) dhAraNa:- jaghanyathI aMtamuhUrta, utkRSTathI asaMkhyAta kALa vyatIta thavA chatAM paNa gya nimitta maLatA je smRti jAgI. uThe te dhAraNa. (2) dhAraNuM - jANelA arthane avizruti pUrvaka aMta muhUrta sudhI dhAraNa karI rAkhavuM. (3) sthApanA :- nizcaya karela arthanI hRdayamAM sthApanA karavI. tene vAsanA paNa kahe che. (4) pratiSThA:- avAya dvArA nirNata arthone bheda-prabheda sahita hRdayamAM sthApana karavA. (5) keSTha :- jema keSThamAM rAkhela dhAnya naSTa na thatA surakSita rahe che te rIte hRdayamAM sUtra ane arthane dhAraNa karI rAkhavA. | avagrahAdino kALa :- avagraha Adi kamiza: pravartatA hovA chatAM atIzIvratAthI pravartatA hovAthI tene khyAla AvatuM nathI. Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-15 123 | zrI naMdisUtramAM jaNAvyA mujaba arthAvagraha jJAnane kALa-pramANa eka samaya che, IhAne aMtamuhUrta pramANa samaya che, avAyano paNa aMtamuhUrta pramANu kALa che. dhAraNAne kALa saMkhyAta ane yugaliyAonI apekSAe asaMkhyAta kALa che. arthAvagraha jJAnepaga eka samaya, IhA ane avAyane upayoga ardha muhUrta pramANu tathA dhAraNune kALa pariNAma saMkhyAtaasaMkhyAta kALa. | matinA kula bheda :- A rIte cAra prakAre vyaMjanAvagraha, cha prakAre arthAvagraha, cha prakAranI IhA, cha prakAre avAya ane cha prakAre dhAraNA ema kula 28 bheda matijJAna ke Abhinibedhika jJAnanA jANavA. avagrahAdinuM dRSTAnta :- [zrI naMdi sUtra anusAra) (1) zrotrendriya saMbaMdhe - koI vyaktinA kAne avyakta zabda athaDAya tyAre te bhASAnA pudgale te puruSanA karNa dvArA pravezI zregendriya spaze tadaanaMtara A zabda che tevuM te vyakti jANe te avagraha. - A zabda kaye che? [amuka puruSano ke strIne ke anya koI ] te vicAraNA e IhA. pachI A zabda amukane ja che. jemake khara svara che eTale amuka puruSane ja hovuM joIe tevuM nizcayAtmaka jJAna te avAya. - tyAra pachI tene saMkhyAta ke asaMkhyAta kALa sudhI dhAraNa kare che te dhAraNA (2) cakSurindriya saMbaMdha che :- keI vyaktie aspaSTarUpa joyuM tene "A keI rU5 che" tema grahaNa kare paNa tenuM rUpa che te jANe nahIM tene arthAvagraha karyo. pachI A rU5 amuka che tevuM jANe. [A jaDa rUpa che ke puruSAkRti. jaDa te sthira hoya. cetana to hAlacAle evI vicAraNuM te IhA. pachI avAcamAM praveze tyAre te upagata thaI jAya. A (cetanA kRta) puruSa ja che kema ke hAle cAle che te nizcaya te avAya) pachI dhAraNAmAM pravezela jJAna saMkhyAta-asaMkhyAta kALa sudhI rahe che, Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 tatvArthasUtra pramAyaTIkA A rIte prANendriya rasanendriya-sparzanendriya sabadhe avagraha-hA-avAya-dhArA samajI zakAya. zrIna'disUtramAM A vAta gAthAmad rIte samajAvela che. (6) nAIndriya-mana sabadhe :- koI puruSe avyakta svapna joyu tene svapna che teTalI khakhara paDe te avagraha. meM svapnamAM zuM joyuM' te saMbadhi vicAraNA tene 'IhA' kahe che, taddana tara te avAyamAM praveze che. tyAre te upagata thAya cheme amuka ja svapna joyuM tevA nirdhAra] tene "avAyu" kahe che. tatpazcAt dhAraNAmAM praviSTa thatA sakhyAta athavA asakhyAta kALa sudhI te dhArI rAkhe che. -- 7 A abhiniSeAdhika - matijJAna cAra prakAre paNa nirUpela che--[zrI nakhrisUtrAnusAra] (1) dravya ] -dravyathI matijJAnI sAmAnya rIte sadravyAne jANe che paNa jotA nathI. (2) kSetra -kSetrathI matijJAnI sAmAnyataH sarva kSetrane jANe che paNa jotA nathI. (3) kALa 7- kALathI matijJAnI sAmAnyatayA traNe DhALane jANe che paNa jotA nathI. (4) bhAva --bhAvathI matijJAnI sAmAnpaNe sabhAvAne jANe che paNa jotA nathI. Wan Wan [8] sadabha Agama saddabha (1) te tiM muniNaryAM ? cari vaLAM, tuM nA IhA 2 avAo 3 dhAraNA 4 AmaNi bohe cavihe paNNate taM jahA uggaho ihA avAo dhAraNA bhagavatI zataka 8 udeza-2 sU. 317 (2) matijJAna prakaSNu sUtra : 27 thI sUtra : 47 hU~ ? -na'disUtra : 27 na disUtramAM Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-15 125 anya graMtha saMdarbha (1) karmagraMtha pahele gAthA-panuM vivecana (2) vizeSAvazyaka sUtra gAthA 181thI 185288-291 tasvArtha saMdarbha adhyAya : 1 gAthA 18-19-20 artha ane vyaMjana-avagraha. [9] padha (1) te jJAnanA che cAra bhede avagraha IhA vaLI avAya che dhAraNa je buddhi sAdhe nirmaLI (2) IhA avAya ane trIjA, dhAraNa arthane aDe avagraha aDe ceAthe vyaMjana tema arthane [10] niSkarSa A sUtramAM avagraha-IhA-avAya dhAraNa cAra bheda kahyA. arthonA avagrahaNane avagraha karyo. vicAraNAne IhA kahI, arthanA-nirNayAtmaka nAnane avAya kahyuM ane upayoganI avismRti-vAsanA-smRtine dhAraNA kahI. jIve paNa AptavacanathI- sAdhu mukhe zravaNathI AtmAnuM svarUpa, sAMbhaLavuM. parapadArtho taraphathI lakSa khecI sva sanmukha lakSa karavuM. prathama sthULapaNe sAmAnyathI AmA saMbaMdhI jJAna thavuM te, AtmAne arthAvagraha pachI AtmajJAna saMbaMdhi vicAraNA karavI tene IhA kahyuM. IhA thakI jANela AtmA "A te ja che" anya nathI evuM nizcayAtmaka jJAna te avAya. AtmA saMbaMdhe kAlAMtare paNa saMzaya tatho vismaraNa na thAya te dhAraNA. A sUtra dvArA AtamajJAna-Atma jAgRti ane chevaTe prazasta zabha dayAna prati kendrita thavuM ane avagrahathI dhAraNA sudhI pahoMcavuM te ja suMdara niSkarSa nIkaLI zakaze. | - T - U -- U -- U -- U - B Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ i E 126 tatvArthasUtra pradhaTIkA adhyAya : 1 sUtra : 16 [1] sUahetu A sUtra thakI avagraha vagerenA bhede jaNAve che. bIjA zabdomAM sUtrane hetu viSayabhede ane kSaye pazabhede avagrahAdinA bheda jaNAvavAnuM che. [2] sUtra: mULa * bahu bahu vidha kSiprA nizritA'saMdigdha dhruvANAM setarANAna [3] sUtra: pRthapha bahu-bahuvidha kSipra anizrita asadigdha-dhruvANAM-sa ItarANAma [4] sUrasAra bahu (ghaNu) bahuvidha (ghaNuM prakAre)--kSika (jadIanizrita (cinahu rahita) -asaMdigdha (sadeha rahita) - dhruva (nizcita) [A che ane A cha thI itara (viparIta) [abahu -a5, abahuvidha-ochA prakAre, akSipra-vilaMbe nizcita-cihusahita, saMki-sadehamukta [e pramANe bAra prakAre avagraha-IhiA-apAya-dhAraNuM evA matijJAnanA bheda pravarte che.] [5] zabdajJAna 1 (1) bahu - eka sAthe ghaNA padArthonuM jJAna thavuM. (ra) abahu - alpa athavA ekAda padArthanuM jJAna thavuM. (3) bahuvidha ghaNuM prakAranA padArthonuM jJAna thavuM. (4) abahuvidhaH- eka athavA apa padArthonuM jJAna thavuM. (5) kSitra :- zIghratAthI padArthanuM jJAna thavuM. (6) akSiya:- keI padArthane vicArI vicArI vadhu vakhate jANe (7) anizcita - nizrA nizAnI ke lakSaNa vinA jJAna thavuM. 3 digaMbara paraMparA mujaba A sUtra 0 bahu bahu vidha kSiprA niHsRtAnukta dhruvANAM setarANAm- nizritA ne badale zani : vRta che. zariSa ne badale navatta che. ka Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 127 1 adhyAya-1 sUtra-16 (8) nizcita :- nizrA ke lakSaNa thakI jJAna thavuM. (9) asaMdigdha - saMdeha rahita paNe jJAna thavuM. (10) saMdigdha - saMdeha yukta jJAna thavuM. (11) dhruva:- eka vakhata grahaNa karyA pachI kadI na visare tevuM jJAna. (12) akava:- je kSaNekSaNe hinAdhika thAya tevuM asthira jJAna. -tA:-Itara eTale bIjA ahIM tene artha vikala pakSe thAya. sa eTale sAthe. [6] anuvRtti () matiH smRtti: saMjJA thI : (2) avagrahehApAya dhAraNAH. [7] prabodha TIkA ; ahIM bahu-bahuvidha kSipra-anizrita-asaMdigdha-dhruva e che bheda tathA tenA virodhI evA abahu vagere cha bheda nA avagraha-hA apAya-dhAraNa rUpa matijJAnanA prakAre atre varNavelA che. - avagrahanuM svarUpa sUtra 1 : 15mAM varNaveluM che. kSapazamanI vicitratAthI A bahu vagere vividha bheda paDelA che. eTale svAbhAvika ja matijJAnanA A badhAM bheda thaze. te bhedamAM prathama pAMca indriya ane chaThuM mana e cha sAdhane thakI avagrahAdinI gaNanA karavI arthAt bahugrAhInA 24 bheda thaze. cha avagraha-cha IhAcha apAya-cha dhAraNa. A rIte bahu-abaha vagere je bAra bhedanI carcA ane karavAnI che tenA pAMca Indriya ane chaThuM mana rU5 kula cha avagraha-cha IhA-cha apAya ane cha dhAraNa ema 24-24 bhede thaze. kula 24 bheda x 12 baha-vagere bheda= 288 bheda [sUtra: 18mAM vyaMjanAvagrahanI vAta Ave che te vyaMjanAvagrahanA mana tathA cakSa sivAyanA bIjA cAra bheda-(sparzana, rasana, dhrANa, chetra) che. tethI bahu-abahu sAthe guNatAM 12 x 4 = 48 bheda thaze.] [A rIte 288 + 48 = 336 bheda matijJAmanA thayA. Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 che avagraha paindriya + mana 1 mahu 2 alpa 3 bahuvidha 4 ekavidha pa kSipra 6 kSipra 7 anizrita 8 nizrita 9 asa*digdha 10 sa'digdha 11 dhruva 12 azruva 99 "" 99 99 99 "9 99 ,, "" ,, ,, 7 apAya cha ihA paindriya + paindriyana mana mana ,, 99 "" 99 ,, ,, tatvArthasUtra pramASaTIkA cha dhAraNA paindriya+ mana . . OM OM OM ,, 99. "" "" 34 "" 99 "" "" "" 39 A "" A ** ,, (1) bahu grAhI :- eTale ghaNAM athavA aneka. jemake zayyAmAM rahelA purUSa spanA maLe tyAM rahelI strI- puSpa--vastra--caMdana vagere ekeka vastune jANe. strInA sparza che ane A tenI sAthe rahelA puSpanA spaza che. tenI sAthe rahelA caDhananA sparza che, A vasranA sparza che. ema mahula sparzIne eka sAthe jANe te bahugrAhI jANave. A rIte matijJAna thatA anukrame bahugrAhI avagraha-bahugrAhINI ihA-mahuznAhI apAya ane bahugrAhI dhAraNA kahevAya. ... bahu zabda sakhyAvAMcI ane vaipulyavAcI che. 99 ,, 99 ] sakhyAvAcI mahuzabda nA eka-be aneka a leve. vaipulyavAcI mahu zabda ghaNAM--khUba evA jaththAnA sUcaka che. (2) alpagrAhI - ahunA vipakSI zabda che eka athavA alpa. jemake zayyAmAM rahelA puruSa strI-vajra-puSpa-cakranAdimAM kAI ekAda spazane jANe paNa anya vastunI hAjarI hAvA chatAM thayA. pazamanA apaka ne kAraNe tenuM sparza jJAna grahI zake nahI. Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-16 129 A ekanuM ke a5nuM ja grahaNa karavuM tene apagrAhI jANavuM. A rIte matijJAna thatAM alpagrAhiNI avagraha, apagrahaNa IhA, apagrAhI apAya ane alpagrAhI dhAraNuM kahevAya. a5 zabdathI ahIM saMkhyAvAcI arthamAM eka ane vaipulyavAcI arthamAM alpa ja ema samajavuM. (3) bahuvidha grAhI:-bahuvidha eTale ghaNAM prakAre. ahIM vidha zabda prakAravAcI che. ' - bahuvyo vidhA yasya sa bahuvidhaH jema strI-puSpa-vastra-caMdanAdi je sparza thayo temAM A sparza zIta che-snigdha che-mRdu che-kaThina che-uSNa che AdinuM je grahaNa karavuM te bahuvidhagrAhI. A rIte matijJAna thatAM bahuvidhagrAhI avagraha, bahuvighAhiNI "hA, bahuvidhagrAhI bahuvidhagrAhI apAya ane bahuvidhagrAhI dhAraNA kahevAya. ghaNA prakAranA guNo vaDe bhinna sparzane jaNAvanAra evuM jJAna tene bahuvidha grAhI jJAna jANavuM. (4) ekavidha grAhI:- ekavidha eTale eka prakAre-strI puSpa vastra caMdanAdimAM game te ekAda spazane jANe. jemake-A sparza zIta che athavA A sparza sinagdha che athavA A sparza mRdu che evA ekAdanuM ja jJAna thAya tene eka vidhagrAhI jJAna kahyuM. A rIte matijJAna thatA eka vidha grAhI avagraha, ekavidhagrAhiNI "hA, ekavidha grAhI apAya, eka vizvagrAhI dhAraNA kahevAya. (5) kSipra grAhI:- kSiprA eTale jaladI thanAruM jJAna. iMdriyaviSaya vagere bAhya sAmagrI barAbara hovA chatAM paNa phakta pazamanI patAne lIdhe keIne e viSayanuM jJAna jaladI thAya che. tene kSipragAhI kahyuM. jema kayAMya saMgItanA svaro saMbhaLAya ke turaMta ja A zaraNAI sItAra hAramonIyama tabalAno avAja che tema potAnA AtmA vaDe jhaDapathI jANa le te kSipra grahaNa karanAra gaNAya che. Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 tatvArthasUtra pradhaTIkA A rIte matijJAna thatA kSIpragrAhI avagraha-kSIpagrahiNI IhAkSIpragrAhI apAya kSIpragAhI dhAraNuM kahevAya. (6) akSipragrAhI:-akSipra eTale vilaMbathI thanAru jJAna. jene mATe siddhasenI TIkAmAM jiLa zabda vAparyo che. vireja-ghaNAM kALe karIne jANavuM. jema saMgItanA sUramAM zaraNAI sItAra tabalA vagere vAgatA heya paNa pitAnA AtmA vaDe ghaNAM kALe ke vilaMbathI te jANe. kSapazamanI maMdatAne lIdhe A viSayanuM jJAna vilaMbathI thAya. A rIte matijJAna thatA akSipragrAhI avagraha akSipragrAhI IhA akSipragrAhI apAya ane akSipragrAhI dhAraNA kahevAya. (7) anizritagrAhI:-[digaMbara AmnAyamAM nivRta zabda che.] anizrita eTale nizAnI-liga ke cihna rahita paNe jJAna thavuM te liMga dvArA apramita athavA hetu dvArA aniNata vastu eTale anizrita grAhI. jema ke vajAne joyA vinA ja A maMdira che ema jANI zake athavA zIta-kamaLa vagere sparza cihno sivAya ja A jUInA phUle che tema jANI zake tene anizrita grAhI ke aliMgagrAhI avagraha jANa. A rIte matijJAna thatA anizritagrAhI avagraha-anizrita grAhiNI IhA-anizritagrAhI apAya ane anizrita grAhI dhAraNA kahevAya. | zrI naMdIsUtranI zrI malayagiri TakA mujaba-"paradharmothI nizcita grahaNa te nizcita pradu paradharmothI anizcitate nizcAvabahu (8) nizcitAgrAhI- nizrita eTale nizAnI cihyuM ke liMga sahita paNe jJAna thavuM te. liMga dvArA pramita ke hetu dvArA nirNita vastu te nizritagrAhI jJAna samajavuM. jema davajAne joIne ahIM maMdira haze tema jANe athavA zItakemaLa sparza cihna ke amuka prakAranI sugaMdhathI jaInA phUle che tema jANe tene nizrita athavA saliMgagrAhI jJAna jANavuM. Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-16 131 A rIte matijJAna thatAM nizrita grAhI avagraha-nizrita grAhiNI I hA-nizritagrAhI apAya-nizritagrAhI dhAraNuM kahevAya. taphAvata noMdha :-digaMbara AgrAmAM ahIM nivRtta ane nivRta bheda jaNAvela che. jyAre pUrI vastu pragaTa thavAne badale kaMIka pragaTa rahe ane kaMIka apragaTa rahe arthAt saMpUrNa rIte Avirbhata nahIM evA pudgalanuM grahaNa te aniHsRtAvagraha ane saMpUrNa paNe AvibhUta pudgalenuM grahaNa tene niHsRtAvaha samajo. (9) asaMdigdhagrAhI:-kaI jAtanA saMdeha vinA cokkasapaNe jANavuM te asaMdigdha grAhI. kemake asaMdigdha eTale nizcita. jemake A sparza caMdanane ja che phUlane nathI tevuM nizritazaMkArahita jJAna. A rIte matijJAna thatA asaMdigdhagrAhI avagraha-asaMdigdha grAhiNuM IhA-asaMdigdhagrAhI apAya-asaMdigdhagrAhI dhAraNa kahevAya. (10) saMdigdhagrAhI:- keI saMdigdhapaNe zaMkAsahitapaNe jANe tene saMdigdhagrAhI jANavuM. kema ke saMdigdha eTale anizrita. A sparza zItaLa che te te caMdanane haze ke puSpano haze? vizeSa anupalabdhithI saMzayAtmaka sthiti rahe mATe te saMdigdhagrAhI jANavuM. A rIte matijJAna thatA saMdigdhagrAhI avagraha-saMdigdhagrAhiNI IhA-saMdigdhagrAhI apAya-saMdigdhagrAhI dhAraNA kahevAya. 0 satra taphAvata noMdha :- digaMbarIya paraMparAmAM ahIM anutta zabda prayeA che. vaktAnA mukhamAMthI nIkaLela zabdamAMnA ekAda zabdane sAMbhaLIne ke aspaSTa adhurA uccAraNa parathI "tame amuka vAta kahevA mAMgo che" ema abhiprAyathI jANI levuM te anukta avagraha. vaktA saMpUrNa belI rahe tyAre ja abhiprAya samajAya te ukta avagraha. | nAdisakAmAM kariSa eka ja pATha che paNa hAribhadrIya TIkAmAM sUtramAM sAthe anutta e pATha paNa kauMsamAM lakhela che. vyAkhyAmAM ullekha karyo nathI. Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArtha sUtra prakheAdhaTIkA anu bavaprar mAtra zabdanA viSayamAM ja lAgu paDaze. sparzIrdimAM nahI. tethI AvI apUrNatAne lIdhe anune badale asaMvidha pATha ja vadhAre ceAgya lAge che. 132 (11) dhratragrAhI :- dhruva eTale nizcita, dhruvanA artha avazya bhAvI samajavA. iMdriya ane viSayanA sa'kha'dha tathA maneyAga rUpa sAmagrIthI kAI e viSayane avazya jANI le che tene dhruvagrAhI kahe che. jyAre jyAre strI-puSpa-vajra--caMdanAdinA sparza thAya tyAre tyAre te--te sparzIne avazya jANI le te grAhI kahyo. A rIte matijJAna thatA dhruvagrAhI avagraha-dhruvagrAhiNI IhAdhruvagrAhI apAya ane dhruvagrAhI dhAraNA kahevAya. (12) adhruva grAhI :- adhruva eTale anizcita athavA kadAcid bhAvI. indriya ane viSayanA saMbaMdha tathA manAyeAga rUpa sAmagrI chatAM phAI e viSayane kadAcik jANe ane kadAcihna na paNa jANe. sAmagrI prApta thavA chatA kSaceApazamanI maMdatAne lIdhe viSayane kAivAra grahe ane phAIvAra na grahe. A rIte matijJAna thatA avagrAhI avagraha ava grAhiNI ihA-adhruvagrAhI apAya-adhruvagrAhI dhAraNA kahevAya. 7 indriyA thakI bahu-mahuvidha Adi bAra prakAranA [12 x avagrAhAdi 4=48] matijJAnanA bhedonA khulAsA, mukhyatAe sparzInendriya thakI 48 bhedonA khulAsA karyo. e ja rIte throkonDriya thakI jANIe te-jema saMgIta sa'bhaLAya tyAre AmAM vAMsaLI-zaraNAi--trAsA-DhAla Drama vagere sarvenA avAjo jANe athavA kAI eka avAja jANe te zrAtrendriya ne AzrIne bahu-abahu avagrahArdi samajavA. cakSu-indriya nu* udAharaNa laIe tA eka samaye-dhALA-lIlA kALA-rAtA vagere save varNAne jANe te bahugrAhI ane ekAda vadhu ne ja jANe te amahugrAhI avagrAdi samajavA. Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-16 133 rasanA-Indriya:-mukhamAM mukela padArthamAM tI-khA-khAre badhAM svAdane jANe te bahugrAhI ane ekAda svAdane ja jANe te abahugrAhI avagrahAdi jANavA. |keTalIka zaMkA - (1) A bAra bhedemAM viSaya vaividhyatA ne lIdhe keTalA ane kSapazama nI paTutA ke maMdatAne lIdhe keTalA bheda thaze? - - bahu-abahu ane bahuvidha-abahuvidha e cAra bheda viSayanI vividhatA upara avalaMbita che. bAkInA kSipra vagere ATha bheda kSapazamanI paTutA ke maMdatA para AdhAra rAkhe che. (2) bahu-bahuvidhamAM zuM taphAvata che? ghaNuM padArthonI jANakArI te bahugrAhI che paNa padArthonA peTA bhedenI mAhitIne bahuvidha grAhI gaNe che. arthAt bahugrAhImAM prakAra bheda iSTa nathI paNa bahuvidhAgrahImAM prakArabheda iSTa gaNela che. jema phUTa zrIkhaMDa khAnAre rasanA IndriyanA avagrahathI dareka phaLane jANe te bahugrAhI ane dareka phaLane jANavA sAthe karyuM phaLa khATuM che? kayuM mIThuM che. emAM svAda paNa sAthe jANe te bahuvidha grAhI kahevAya. (3) sUtramAM SaSThI vibhakti kema prayojI? sUtra : 1-15 vadipAvadhALA mAM prathama vibhakti che tyAM vaghAra kRdanta che. kudaratanuM karma SaSThayanta thAya che. tethI avagrahAdi kRdantanA karma evA bahabahuvidha ne SaSThI thaI che. je ke artha te karma hovAthI dvitIya vibhakti mujaba ja thavAne che. jemake SaSThI hoya te-"tene avagraha kare" artha thAya ane dvitIcAnusAra "tene avagrahI thAya, ahIM bahu-apa Adi zabda viSayanA vizeSaNarUpe vaparAya che jemake bahu arthane dhAre-alpa arthane avagrahe vagere. (4) dhuvAvagraha ane dhAraNamAM bheda che ? dhruva-avagraha e atyaMta bhAvi arthamAM che kSopazamanI tIvratAne lIdhe pahelA samaye jevo avagraha thaye te ja bIjA-trIjA Adi samaye thAya te dhruvAvagraha. Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 tatvArthasUtra pradhaTIkA paNa vizuddha ane saMleza yukta pariNAmanA mizraNathI jyAre avagraha thAya tyAre bahu ke abahu-ahuvidha ke ekavidha game te thAya paNa dhruvagrAhI ja thAya tevo niyama nathI. jyAre dhAraNuM e te grahaNa karelA arthane nahIM bhUlavAnA kAraNabhUta jJAnane kahe che. Ama dhuvAvagraha ane dhAraNAmAM ghaNe bheda che. [8] saMdarbha: ka Agama saMdarbha (1) chatra karAmatI pattA, laddA-viSamarNAiti, vaMduMmoginnhti, bahuvidha mogiNhati, dhuvamogiNhati, aNissiya mogiNhai, asaMdiddha mogiNhaI / chavvihA IhAmatI paNNatA, ta jahA khippamIhati... jAva asa diddhamIhati / chavidhA avAya matI paNNattA / chavidhA dhAraNA pAtA-ta kahA dhArasthAnAMga sthAna 6 uddeza-3 sUtra 510 anya graMtha saMdarbha (1) vizeSAvazyaka sUtra-gAthA 307 thI 310 [9] padya alpa bahu bahuvidha eka vidha kSiprAne akSipra che. anizrita nizrita saMzaya-yuktane viyukta che. dhruva ne adhuvagrAhI ema bAra bhedane cha thI guNa guNo cAre thAze bheda be AfAsIe che. (2) bahu bahu vidha kSipra anizrita ane dhruva asaMdigdha ne bIjA che viredhIya tema ja. [10] niSkarSa A sUtramAM je bahu-abahu vagere bAra bheda jaNAvyA temAM pUrve kahyA mujaba kSopazamanI vicitratA mukhya che. kSapazamanI paTutA ke maMdatAnusAra A jJAna thAya che je AtmA A bhedane barAbara samajIne avadhAraze tene samajAI jaze. ke mAre je ochuM hatuM jJAna thAya che temAM kAraNabhUta mArA ja karmone kSapazama che. je temAMthI chuTavuM hoya te jJAnAvaraNIya karmonI nirjara karatA kSapazamamAMthI kSAyika jJAna tarapha gati karavI joIe. I - - - U -- U -- U - T. Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-17 135 GF BF adhyAya : 1 sUtra : 17 [1] sUahetu A sUtra sAmAnyathI avagraha vagerene viSaya jaNAve che. [2] sUtraH mULa urthaya [3] sUtra: puthapha - - - - - - - - - [4] sUtrasAra avagraha, IhA, avAya ane dhAraNuM e cAre matijJAnanA arthane grahaNa kare che arthAta tene arthAvagraha, artha Ihi, artha-avAya ane artha-dhAraNa kahe che. mATe te cAre athanA peTA prakAra rUpa gaNAya che, [5] zabdajJAna cA-arcanA artha=Indriyane viSayarUpa artha [6] anuvRtti (1) matiH smRtiH saMjJA vintA. thI matiH (2) vAvadhAna [7] prabodha TIkA: A sUtranI spaSTatA pachInA sUtra 18 ne AdhAre thaI zake tema che kema ke zrI nadisatramAM jaNAvyA mujaba avagrahanA be bheda che se kiM taM uggahe ? uggahe duvihe paNNatte taM jahA atthuggahe ya vaMjaNuggaheya avagraha be prakAre che (1) vyaMjanAvagraha ane (2) arthAvagraha. jemAM vyaMjanAvagrahanI vAta sUtra 1-18 mAM che A sUtramAM arthAvagrahane jaNAve che. pharka mAtra e che ke zrI naMdisUtra avagrahanA ja be bheda darzAvI IhA-avAya-dhAraNanA bheda sIdhA ja jaNAve che. jyAre ahIM arthaavagraha sAthe IhA avAya dhAraNuM joDI dIdhA che. ka Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 tatvArtha sUtra prameAdhaTIkA [] rtha:- cakSu-vagere IndricAnA viSaya bhUta padArthane a kahe che. je khAdya ane abhyantara nimittothI samutpanna paryAyAnA AdhAra che te dravya artha che. artha zabdanA lAka prasiddha arthe teA ghaNA che. jemake atha eTale (1) dhana (2) prayAjana (3) zabdane vAcyA (4) indriyAnA viSaya rUpa artha (5) jJAnanA viSayarUpa a-jJeya (6) dravya ke paryAya rUpa kAI paNa bhAvavastu (7) atha paryAya--vyaMjana paryAya vagere. ApaNe mATe sUtra 2:21 ane 22 mAM sUtrakAre te sUcavyA mujaba pIsa-jampa-ca-rAndAstevAmazeH / 2-2 / zrutanindriyamya | 2-22 / sUtrathI ahIM IndricAnA viSayarUpa ane ja grahaNa karavAnA che. tethI sparzIna--sanA-prANa-cakSu ane zrotra e pAMca indrayAnA viSaya-sparza -rasa-gaMdha-vaNu ane zabda e ja arthA che tathA neAindriya eTale ke mana e chaThThuM levu.... kema ke mana vaDe zrutajJAna rUpa anA viSayanA-avagrahArdika rUpa matijJAnApayeAgA pravarte che. O 0 pAMca prakAranA varNAdika arthInA ane chaThThA zrutajJAna rUpa anA avagrahAdika upayAgo-pAMca indriyA ane chaThThA manathI utpanna thAya che. 0 ahI zaMkA thAya ke zuM pAMca indriyAnA viSayabhUta rUpAki ane tenA AzrayabhUta pudgala dravye ane zAsrarUpa dravya zruta sivAyanA bIjA arthA jagatamAM che ja nahI ? -0- A zaMkAnA nirasana mATe jaNAve che ke jagatmAM padArtho tA aneka che paNa te sava dravya ane saMparyAyAnA samAveza sUtra 1:30 sarva dravya paryAyepu yevacamAM samAveza thai jAya che. ahIM te ga zabdathI pAMca indriyA ane mananA viSayabhUta khanI zakatA sparzadine tathA te sparzAdi jemAM heAya te padArthAne tathA zrutane ja grahaNa karyo che. 0 lava :- zabdamAM ekavacana mukayu che. tenA hetu e che ke"te te indriyAnA vyApAra vakhate-pAtapAtAnA ja te vakhatanA eka ja viSayane jANavAmAM indriya madadagAra thatI hAya che tenA ja jJAnapayega AtmAmAM thAya che." eTale eka samayamAM eka ja upayoga pravarte che. Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-17 137 0 vartha zabda :- sparza vagere sAmAnya nidezathI svarUpa ane ane nAmAdi kalpanA rahita evA avagrahane gAhaka che. (1) tene ja sparza vagere te avagraha (2) zuM A sparza che ke nahIM te jaNAvanArI IhA (3) nAnA A "te sparza ja che e pramANe jaNAvanAra athanuM jJAna te apAya. (4) te ja spardhAdi athane apAya thayA bAda pachInA kALe je avirakRti te dhAraNuM. A pramANe rasa-gaMdha-rU5-zabda vagerenA athanA paNa avagrahAdi samajI levA. sUtrane samagra artha--e che ke pAMca IndriyonA ane mananA viSayabhUta varNAdi rUpa ane te jemAM hoya te dravyarUpa arthone jANavA mATe pAMca Indriya ane chaThuM mana pravRtti kare che te vakhate AtmAmAM anukrame avagraha-hA-apAya-dhAraNA upaga rUpa mati jJAnopago bahu-bahuvidha Adi bAra bhede pravarte che. T keTalIka zaMkA : eTale vastu, dravya ane paryAya baMne vastu kahevAya. te - Idriya-anidriya avagraha-hA-apAya-dhAraNA jJAna dravyarUpa vastune viSaya kare che ke paryAya rUpa vastune ? -samAdhAna- ukta avagrahAdi jJAna mukhyapaNe paryAyane grahaNa kare che. saMpurNa dravyane nahIM. dravyane e paryAya thakI jANe che kema ke Idriya ane manane mukhya viSaya paryAya ja che. paryAya dravyano eka aMza che. - pariNAme avagraha-IhA vagere jJAna dvArA jyAre Idriyo ke mana pitapotAnA viSayabhUta paryAyane jANe che tyAre te te paryAyarUpathI dravyane paNa aMzata: jANe che. kema ke dravyane cheDIne paryAya rahI zakato nathI. jemake cakSano viSaya rU5 ane AkAra che ke je pudgala dravyanA amuka paryAya che. jyAre cakSu kerI vagerene grahaNa kare che tyAre bhAvArtha eTale ja ke te kerInA rUpa tathA AkAra vizeSane jANe che. Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 tatvArthasUtra pradhaTIkA ahIM sthala daSTie te cakSu thakI kerInuM grahaNa thayuM tema lAge paNa kharekhara kaMI AkhI kerInuM grahaNa thayuM nathI. kerImAM te sparzarasa-gaMdha badhuM ja che netra thakI A paryAye jaNAtA nathI. are! kaI paNa eka Idriya eka vastunA saMpurNa paryAne jANa zakatI nathI. tethI samAdhAna eTaluM thaI zake ke Idriya-anidriya janya avagrahAdi cAre jJAne prathama paryAyane ja mukhyapaNe viSaya kare che ane te paryAya thakI dravyone jANe che. () pUrvasUtra : 16 ane A sUtra : 17 vacce ze saMbaMdha che? _ artha sUtra sAmAnyanuM varNana kare che. jyAre pUrvasUtra vahuvavidha vizeSane grahaNa kare che. arthAt A sUtramAM paryAya athavA dravya rUpa vastune avagraha Adi jJAnanA viSaya tarIke je sAmAnya rUpe batAvI che. tene ja saMkhyA jAti vagere thakI pRthakkaraNa karI bahuca95 Adi vizeSa rUpe pUrva sUtramAM batAvI che. (3) arthe evuM saptamyaH sUtra hevuM joIe. kemake arthanA hovA upara matijJAna thAya che? -- A ekAnta niyama nathI ke carthanA hevAthI ja jJAna thAya che. AphrikAmAM ucharela bALakane ahIMnI navarAtrinA garabA jotAnI sAthe A garabA che tevuM kaMI jJAna thatuM nathI. bIju kAraka vibhakti vivakSAnusAra thAya che. ahIM adhikaraNa vivekSA na rahevAthI saptamI thatI nathI. paNa saMbaMdha vivakSAne lIdhe SaSThI vibhakti thaI che. (4) va6 vagere sAthe sAmAnAdhikaraNya havAthI nAbU evuM bahuvacana kema nathI? -0- A praznanuM be-traNa rIte samAdhAna thAya. (1) arthane saMbaMdha avagrahAdi sAthe karavo kemake lava kenA? A praznano uttara che bartha arthanA (2) vada vagere badhA jJAnanA viSaya hovAthI vartha che eTale sAmAnya daSTithI ekavacana nirdeza karI dIdhuM che. Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-17 139 (3) vaMdu vagere eka-ekanI sAthe ekavacana vALA ne saMbaMdha kara joIe. [8] saMdarbha Agama saMdarbha se ki taM aththuggahe ? atthuggahe chavvihe pannatte / taM jahA soindiya asthuggahe cavikhadiya atthuggahe, ghANidiya atthuggahe, jimiMdiya atthuzade, siMha lathapA. nAvi raghuvI nadisutra 30 anyagraMtha saMdarbha (1) karmagraMtha pahele gAthA-pane pUrvArdha (1) sUtra 17-18-19 traNenuM padya sAthe sUtraH 1lmAM (2) pAMca indriyane chaThThuM mana e cAra rUpa che. prakArane bAra guye basa aDDAsI bheda che. [10] niSkarSa A sUtra nirdiSTa artha zabda kevaLa Indriya-anindriya grAhya paryAya tathA te thakI dravyane jANe che. paNa samagra dravya-paryAne jANatuM nathI. kemake keIpaNa Idriya mAtra tenA viSayabhUta paryAne ja jANe che. anya indriyanAM viSayabhUta paryAne jANatI nathI. jema cakSu thakI kerIne raMga-rUpa jaNAya paNa svAda te rasanA IndriyathI ja jANI zakAya che. Ama jayAM sudhI ja lA upAya ane artha dhAra haze tyAM sudhI saghaLA paryAya ane dravyanI jANakArI prApta thatI nathI kemake te sarvemAM nimitta te InidrAnuM tapa mananuM ja rahevAnuM che. je saghaLA paryAya tathA te thakI dravyane jANavA haze te Indriya anidriyathI para javAnuM raheze. kevaLa AtmA sApekSa jJAna ja A mAhitI prakAza ApI zake, te mATe matijJAnane badale kevaLajJAnanI prApti jarUrI che. - - - H - H - B - C - Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 tatvArthasUtra prabodhaTIkA ke adhyAya : 1 sUtra : 18 [1] sUahetu A sUtra lavanA avAnAra bhedane jaNAve che. athavA avagraha- upayoga viSayanI vizeSatA jaNAve che. [2] sUtra: mULa vyaJjanasyAvagrahaH [3] sUtra : pRthapha vyaMjanasya avagrahaH [4] sUtrasAra upakaraNendriya ane viSayane paraspara saMbaMdha thatAM atyaMta avyakta jJAna thAya che tene vyaMjanAvagraha kahe che. bIju vyaMjanane avagraha ja thAya che. Ihi-apAya ke dhAraNa thatA nathI. [5] zabdajJAna ka - vyaMjana :- | upakaraNa iMdriyone viSayanI sAthe saMga vyajyate'nena Iti vyaMjana | vyaMjana eTale IdriyothI barAbara avagraha karI na zakAya tevA iMdriyo sAthe saMbaMdhavALA dravya | vyaMjanAvagraha - avyakta-apragaTa arthanA avagrahane baMjanAvagraha kahe che. | avagraha-sUtra : 15mAM A zabda kahevAI gayuM che. 6] anuvRtti keI spaSTa anuvRtti nathI. [7] prabodha TIkA avagraha be prakAre kahelA che. (1) arthAvagraha (2) vyaMjanAvagraha. jemAM arthAvagraha pUrva sUtramAM je A sUtra vyaMjanAvagraha nAmaka bhedanuM varNana kare che. Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-18 141 siddhasenIya TIkAmAM tenI vyAkhyA karatAM lakhyuM ke "jenA vaDe atha prakAzIta thAya che. [catte te vyaMjana" kahevAya che. jema dIvA vaDe (dIvAnA prakAza vaDe) ghaDe jaNAya (oLakhAya) che. tema ahIM vyaMjana vaDe artha prakAzIta thAya che. vyaMjananI bIjI vyAkhyA saMleSa rUpa kahI che. upakaraNa Idriya spazana Adine sparzAdi AkArathI pariNata pudagala dravyonI sAthe je paraspara saMzleSa" te vyaMjana. tene je avagraha te caMganacAvaprada T vizeSAvazyaka bhASya gAthA 194mAM kahyuM vaMjijjai jeNattho ghaDovva dIveNa vaMjaNaMtaMca uvakaraNi diasadAi pariNao davva saMbaMdho pUve vyAkhyA karyA mujaba ja A zlokano artha pragaTa karatAM zrImAn haribhadrasUrijI jaNAve che ke-"jema dIvA vaDe ghaDe prakAze che (oLakhAya che) tema vyaMjana vaDe artha prakAzAya che. bIjI vyAkhyAmAM vyajana eTale upakaraNa Idriyane zabdAdi. viSayamAM pariNata dravya saMbaMdha. || sparzanAdi upakaraNa Indriya sAthe saMbaMdhita sparzanAdi AkAra pariNata pudgalone vyaMjana kahe che. tenuM grahaNa karavuM te vyaMjanAvagraha. | vyaMjanAvagraha mAM arthanuM avyakta paNuM che jyAre arthAvagrahamAM arthanuM vyakta ke pragaTapaNuM che. tene dRSTA thI joIe--aMdhakAramAM athavA be dhyAnapaNAmAM pustakano sparza thAya tyAre kSaNavAra te vastunuM jJAna pragaTapaNe thatuM nathI. pustakanA sparza vize A avyakta jJAna te vyaMjanA vagraha. paraMtu jyAre pragaTarUpe pustakanuM sparza jJAna thAya tyAre tene arthAvagraha kahevAya. | avyaktane artha - eka mATInuM keruM vAsaNa hoya tene pANInA chAMTA nAkhI bhIMjavavAnuM zarU karavAmAM Ave tyAre thoDAka chAMTA paDavA chatAM te sukAI jAya che jenAra te te vAsaNa keruM ja lAgaze chatAM yuktithI te te bhInuM che e vAta mAnavI ja paDaze. ahI jyAM sudhI mATInuM vAsaNa pANI cUsI jAya che. tyAM sudhI Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 tatvArtha sUtra pradhaTIkA temAM pANuM dekhAtuM nathI. chatAM te vAsaNa pANI vagaranuM to na ja kahI zakAya pANuM che paNa avyakta rUpe che. [pANI vyakta rUpe tyAre ja kahevAya jyAre vAsaNa bhInuM dekhAvA lAge.] A rIte kAna-nAka-jIbha ane tvacA e cAra Idrine pitAnA viSa sAthe saMzleSa thatA jJAna utpanna thaI zake che, paNa gheDA samaya sudhI viSaya sAthe Idriyane maMda saMbaMdha rahete hevAthI pragaTa jJAna jaNAtuM nathI. yuktithI te mATInA vAsaNanI bhInAza mAphaka ahIM paNa jJAnano AraMbha thaye te vAta mAnavI ja paDaze. A avyakta jJAna te vyaMjanAvagraha. niMdha :- vyaMjanAvagraha viSayanuM svarUpa ja spaSTa nathI te pachI IhA-apAya-dhAraNAnuM jJAna te thavAnuM ja kyAMthI? tethI avyakta evA A vyaMjanAvagrahane IhAdika hatAM ja nathI.] | vyaktane artha :- je rIte uparokta daSTAntamAM mATInuM -vAsaNa bhInuM dekhAya tyAre tene vyakta ke pragaTa jJAna kahyuM tema pragaTa paNe sparzAdi jJAna thAya tene vyakta kahevAya. vaLI sUtra 1919mAM jaNAvaze te mujaba mana ane cakSu dvArA je jJAna thAya te vyakta jJAna ja thaze. kemake avyakta jJAna A baMnemAM thatuM nathI. A vyakta jJAna te athavabaMdu A arthAvagraha pAMce Idriya ane mana thakI thAya che. jyAre vyaMjanAvagraha sparzana-rasana-dhrANu ane tri e cAra Idriya thakI ja thAya che jenAthI arthanuM jJAna thAya tene vyaMjana kahyuM. upakaraNendriya ane viSayanA saMbaMdhathI ja arthanuM jJAna thAya che. [cakSu ane mana sivAyanI Idriya levI] tethI upakaraNendriya ane viSayanA paraspara saMbaMdha ne vyaMjana kahe che. A saMbaMdhamAM thatuM atyaMta avyakta jJAna te vyaMjanAvagraha pachI kaMIka che" evuM sAmAnya jJAna te arthAvagraha ahIM eka niyama khyAlamAM rAkhavuM ke vyaMjanAvagraha thAya te arthAvagraha thAya ja te (keI niyama nathI. Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-18 143 ] jJAnadhArA AvirbhAva krama :- AtmAnI AvRta jJAnadhArAne Avita thavA mATe prAraMbhamAM te iMdriya ane mananI bAhya madada jarUrI banaze paNa jJAnadhArAne AvirbhAva krama samAna hotA nathI. A kama be prakAre che : (1) madakama :- grAhya viSayanI sAthe te te viSayanI grAhaka upakaraNenidrayane saMyoga-kacajJana-thatAM ja jJAnane AvirbhAva thAya che. prAraMbhamAM jJAnanI mAtrA eTalI alpa hoya che ke tethI "A kaMIka che" e sAmAnya baMdha paNa thatuM nathI. dhIme dhIme jJAnanI mAtrA vadhatI jAya che pachI "A kaMIka che te bodha thAya che. A sAmAnya bhAna karAvanAra jJAnAMza thavapradu kahevAya che. A arthAvagraha e ejJanA ghaTTa ne chelle puSTa aMza che. A maMdakramamAM je upakaraNendriya ane viSayanA saMganI apekSA batAvI che te vyaMjanAvagrahanA aMtima aMza arthAvagraha sudhI ja che. (2) paTukama :- A kramamAM upakaraNendriya ane viSayanA saMyoganI apekSA nathI dUradaratara hovA chatAM paNa vega saMnidhAna mAtrathI Idriya e viSayane grahaNa karI le che. ane grahaNa thatAM ja e viSayanuM e Idriya dvArA zarUAtamAM ja arthAvagraha rUpa sAmAnya jJAna utpanna thAya che pachI kamapUrvaka IhA-apAyAdi jJAna vyApAra thAya che. A rIte maMdakamanI jJAnadhArAmAM prathama aMze avyakta rUpa vyaMjanAvagraha che ane aMtima aMze arthAvagraha rUpa jJAna che jyAre paTukamanI jJAnadhArAmAM prathama aMza arthAvagraha che ane aMtima aMza mRti rUpa dhAraNA che. [] jaMganA mAM SaSThI vibhakti kema? vyaMjana-viSayarUpa padArthone avagraha batAvavA mATe vyaMjana zabdane sUtramAM chaThThI vibhakti lagADI che. keTalAMka prazno :(1) matijJAnanA keTalAM bheda thayA? - - matijJAnanA 336 bheda thayA. pAMca Indriya ane chaThuM mana e cha ne arthAvagraha-arthe hA-arthApAya-arthadhAraNuM e cAra bhede guNatAM [6 4 4] 24 bheda thaze. Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvA sUtra praaiAdhaTIkA A 24 bhedamAM prApya kArI iMdriyA [sparzana-sana-ghrANa-zretra] nA cAra vyaMjanAvagraha umeratA kula [24+4] 28 bheda thaze. 144 A 28 bhedane bahubahuvidha-vagere 12 bhede guNatAM [28x12| 336 bheda thaze. (2) bahu alpa vagere je bhedo kahyA te viSayAnA vizeSamAM ja lAgu paDe che jyAre arthAvagrahanA viSaya tA sAmAnya che AthI te arthAvagrahamAM kevI rIte ghaTI zake? arthAvagraha e prakAranA che (1) vyavahArika (2) naiRRyika. bahu alpa vagere je khAra bhedo kahyA che te vyavahArika arthAvagrahanA ja samajavA naiyikanA nahI. kemake naiRRyika arthAvagrahamAM jAtiguNa-kriyA zunya mAtra sAmAnya pratibhAsita thAya che AthI temAM ahu--alpa Adi vizeSAnA grahaNanA saMbhava ja nathI. 101 (3) vyavahArika ane naiRRyika avagrahamAM ze| taphAvata ? je arthAvagraha prathama ja sAmAnya mAtranuM grahaNa kare che te taizcaci ane je je vizeSa grAhI avAyajJAna pachI navA navA vizeSAnI jijJAsA ane avAya thatAM rahe che te badhAne sAmAnya vizeSagrAhI avAyajJAna vyavahArika arthAvagraha kahe che. Ama chatAM ghvajanAvagraha paNa naiRRyika arthAvagraha pachI vyavahArika arthAvagraha evA traNa bhinna bhedone badale aizcayika arthAvagrahanI khAsa vivakSA karAtI nathI tethI ahIM vyaMjanAvavaha ane athAvagraha evA be bhedo ja prasiddha che. zrI sUitramAM paNa A ja be bhedanI vivakSA karI che. (4) bavazrvanI anuvRtti cAlu hatI chatAM A sUtra kema banAvyuM? ahI je avaprada zabda sUtrakAre mukayA te pUrvanI anuvRtti aTakAvavA mATe che. pUrva sUtramAMthI avaTM sAthe vRMdA-gavAya-dhALA nI anuvRtti cAlu hatI. tene badale ahIM lagnaj ja eka grahaNa karavAnA che. dArU nahIM. Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-18 145 (5) sUtramAM navaghaNa ja le hato to avazuM ava ema kema na lakhyuM ? -- va lakhavAnI jarUra nathI kemake vyAkaraNanI paribhASAmAM eka nyAya che. siddha ti vAra niyamArtha keI kArya siddha hevA chatAM punaH vidhAna karIe te te niyamane mATe ja hoya. tethI prava kAra na kare te paNa bahu ja le te niyama thaI jaze. [8] saMdarbha F Agama saMdarbha (1) suya nissae duvihe pannatte, ta' jahA atthoggahe ceva vaMsovA va. sthAnAMga sthAna ra udeze-1 sUtra 71/10 (2) uggahe duvihe paNNatte ta jahA atthoggahe ya vaMjaNoggahe ya bhagavatI zataka 8 udeza-2 sUtra 317 (3) - A saMdarbha sUtra 18 tathA 19 baMnene che. se ki ta vaMjaNuragahe ? vaMjaNuggahe cauvvihe paNNatte, ta' jahA"soIndriya va jaNuggahe, dhANi diya vaMjaNuggahe jimiMdiya vajaNuggahe, phAsidiya va jnnugghe| naMdi sUtra : 9 anya graMtha saMdarbha (1) karmagraMtha pahelo gAthA-4 uttarArdha. [noMdha:- A saMdarbha paNa sUtra 18 + 19ne che.] . (2) vizeSAvazyaka sUtra gAthA-204. [9] padya (1) sUtra 17-18-19nuM padya eka sAthe sUtra: 1mAM che. (2) sUtra 18-19nuM padya sAthe ja sUtra: 19mAM che. ; [10] niSkarSa vyaMjanA vagrahamAM mULabhUta vastu che upakaraNa Idriyane viSayanI sAthe saM ga . AtmAnI AvRta cetanAzaktine parAdhInatAne lIdhe jJAna utpanna thavAmAM madadanI apekSA rahe. Idriya ane mananI bAhya madada joIe. ka F Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 tatvArthasUtra pradhaTIkA ahIM vyaMjanAvagrahamAM paNa cakSu sivAyanI cAra Idriyane ja viSaya sAthe saMbaMdha e jJAna utpatti nimitta che. - jyAM sudhI karmanA AvaraNa rahelA che tyAM sudhI te matikRta jJAna vaDe ja tene dUra karavA paDaze. tyAre kevaLajJAna sudhI pahoMcAze ane matinA bhedo rUpe ja ahI Idriya janya jJAnanI vAta karI che. te A sUtra thakI e ja niSkarSa vicAro ke A Indriyone prazastamAM pravartAvavI. sparzathI vItarAganI pUjA kema na karavI? rasanA prabhunA guNagAnamAM kema na pravate? zrotra thakI vItarAga vANuM ja kema na sAMbhaLavI? je Indriyo zubhamAM ja pravartaze te tenA IhA-apAya-dhAraNA thatA saMkhyAta-varSa sudhI te dhAraNa AtmA karI zakaze. I - U -- U - - - T - . B kara kara adayAya-1 : sUtra : 19 [1] sUtrahetu vyaMjanAvagraha kaI indriyamAM thAya che ane kaI IndriyamAM te nathI te A sUtra darzAve che. [2] sUtra : mULa na cakSuranindriyAbhyAm [3] sUtra : pRthaka na cakSuH anindriyAbhyAm [4] sUtrasAra cahyuM ane mana vaDe vyaMjanAvagraha thatuM nathI. [5] zabdajJAna rakSa AMkha athavA netra nAmaka indriya. nitina-mana -nahIM--nakAra artha sUcave che. kara kara ; Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-18 147 ka [5] anuvRtti vyaJjanasyAvagrahaH [7] prabodhaTIkA | cakSuIndriya ane anindriya eiTale ke mananA viSayabhUta dravyone-padArthone te be Indriya sparyA vinA ja pitapatAnA viSayone jANI zake che. tethI cakSu ane manane vyaMjanAvagraharUpa matijJAne paga heta nathI paNa arthAvagrahAdika rUpa cAra matijJAnepaga ja pravarte che. | | cahyuM ane mananA paNa ghaNuM avyakta viSayo jJAnepagamAMthI pasAra thAya che ke jenA spaSTa IhA-apAya-dhAraNa thatA nathI. paraMtu ahIM Indriyo sAthe sparza pAmatA viSaya dravyane ja vyaMjana kahyA che. tethI mana ane cakSunA vyaMjanAvagraha saMbhavatA nathI. je A be Indriyone avagraha thAya te sIdhe arthAvagraha ja thAya. | | A rIte sparzana-rasana-ghANa ane zrotra ne pAMca upayoga pravarte che paNa cakSu ane manane vyaMjanAvagraha nahIM thatuM hovAthI A be Indriyone te cAra-cAra upaga ja pravarte che. ] judI judI IndriyenI be prakAre judI judI zakti hoya che. (1) prApyakArI viSaye grahaNa karavAnI (2) aprApyakArI viSa grahaNa karavAnI. aprApyakArI padArthane avagrahavAnI zaktivALI indriyane vyaMjanAvagraha thato nathI jyAre prApyakArI padArthane avagrahavAnI zaktivALI cAra Idriyone vyaMjanAvagraha thAya che. T] cakSa ane mana e baMne aprApyakArI indriyo che kemake cakSane dazya padArtho spazI zaktA nathI ane manane ciMtanIya padArtho sparzI zakatA nathI. baMne Idriya dUrathI ja te padArthonuM jJAna meLave che. jemake saLagatA aMgArA jevA garama padArthane spazIne ja je AMkha joI zakatI hota ane mana e rIte ja vicArI zakAtuM hoya te te cakSu ane mana baMne baLI ja javA joIe. paNa tema banatuM nathI. kAraNa ke arIsAmAM paDatA pratibiMbanI mAphaka te baMne durathI Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 ja pAtAnA viSayAne jue che ane vicAre che. A rIte A baMne indriye! aprApyakArI viSayane ja avagrahe che. tethI sIdhA arthAvagraha thAya che paNa vyaMjanAvagraha thatA nathI. tatvArthasUtra prakhAyaTIkAM ] tRtIyA vibhakti :-sUtramAM tRtIyA vibhakti karaNa athavA sahAthe pratyeAjelI che. karaNa eTale sAdhana. jemake cakSu ane manarUpa sAdhana vaDe vyaMjanAvagraha thatA nathI. tyAM karaNa tRtIyA thaI. cakSu tathA mana sAthe eTale upakaraNarUpa cakSu Indriya sAthe athavA nA indriya arthAt mana ke egha jJAna sAthe te rUpAkAra pazita pudagalA ke cintyamAna vastu vizeSa nA sabadha [saMzleSa thatA nathI ahI` sahAthe tRtIyA thai. zrI bhASyakAranA jaNAvyA mujaba matijJAnanA bhedo matijJAna e prakAre-cAra prakAre--aThThAvIsa prakAre--168 prakAre ane 336 prakAre che. [] be prakAraH- tattvArtha sUtrAnusAra e prakAre matijJAna eTale (1) indriya nimittaka (2) anindriya nimittaka. [adhyAyaH1 sUtra 14 jue tattindriyAniyimittam ] zrI na`disUtra mujabanA matijJAnanA be bhedaaabhinnibohiynaannN duvihaM paNNattaM taM jahA suyanissiyaM ca, assuyanissiaM ca F AbhinikhAdhika [matijJAna] e prakAre che nizrita (2) azruta nizrita (1) zruta 0 prAya: zrutanA abhyAsa vinA saheje ja viziSTa kSApazamane vaze mati nIpaje tene azruta nizcita matijJAna jANavu, zrutane abhyAse - iMdriyA thakI vyavahAra sapaje te zruta nizrita matijJAna jANavu, ahI sUtraH 15 thI sUtraH 19 sudhInI carcAmAM jaNAvelA 336 saMde zruta nizrita matijJAnanA che. cAra prakAre matijJAnaH- sUtra 1:15 yapradeDhApAyadhALAmujaba [zcata nizrita] matijJAnanA cAra bheda che. avagraha IhA apAca dhAraNA. Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-18 149 1 zrI naMdisatramAM jaNAvyA mujaba atanizrita atijJAnanA paNa cAra bhede che- asuya nissiya' cauvvihaM paNNataM taM jahA-uppattiyA 1 veNaIyA 2 kammiyA 3 pariNAmiyA 4 / (1) aupAtikI:- prasaMge pAta jarUriyAta mujaba saheje potAnI meLe ja je buddhi upaje ane uddabhavela samasyAnuM nivAraNa karI zake te autpAtikI buddhi. jemake bIrabala, abhayakumAra ke hakanI mati. (2) nayikI - gurune vinaya suzruSA AdinI sevAthI prApta thatI mati-buddhi jemake nimittajJa ziSyanI mati (3) kAmikI:- karma karatA abhyAsa pUrvaka ke upaga pUrvaka kAryonA pariNAma jevA vALI mati-buddhi jemake kheDUtanI citrakAranI mati. (4) pAriNamikI - anubhavothI prApta thatI athavA dIrghakALanA pUrvApara arthanA avalokana vALI mati-buddhi. jemake vajasvAmI -uditadita rAjAnI mati. ] cha prakAre matijJAna:- sparzana-rasanA-dhrANa-cakSu-zrotra mana e cha indriya (pAMca Indriya + mana thI je upayoga pravarte che te. 28 bhede matijJAna:4 IndriyonA 4 vyaMjanAvagraha. 6 IdriyonA 6-6 avagraha IhA apAya dhAraNuM [644=24] kula 28. idriya vyaMjanAvagraha arthAvagraha IhA apAya dhAraNa kula Ta | - - - - Ta - sparzana rasanA ghANe zrotra cakSulsa mana 1 1 1 1 1 1 1 1 1 - - 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 5 5 5. 5 4 4 - Ta 4 ja | | Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 I w w << w w << | matijJAnanA 336 bhede- Indriyabheda-336 avagrahAdi bhede 336 bAra bheda sparza sana dhANa zrota cakSu mana kula vya. arthA. IhA avAya dhAraNuM kula bahu 5 5 5 5 4 4 28 | 4 6 6 6 6 28 abahu 5 5 5 5 4 4 28 | 4 6 6 6 6 28 bahuvidha 5 5 5 5 4 4 28 | 4 6 6 6 6 28 abahuvidha 5 5 5 5 4 4 28 | 4 6 6 6 6 28 kSipra 5 5 5 5 4 4 28 4 6 6 6 6 28 akSi, 5 5 5 5 4 4 28 | 4 6 6 6 6 28 nizrita 5 5 5 5 4 4 28 | 4 6 6 6 6 28 anizrita 5 5 5 5 4 4 28 | 4 6 6 6 6 28 saMdigdha 5 5 5 5 4 4 28 | 4 6 6 6 6 28 asaMdigdha 5 5 5 5 4 4 28 | 4 6 6 6 6 28 dhruva 5 5 5 5 4 4 28 | 4 6 6 6 6 28 adhruva 5 5 5 5 4 4 28 | 4 6 6 6 6 28 kula 60 60 60 60 48 48 336 [48 72 72 72 72 336 w w << tatvArtha sUtra pradhaTIkA Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-18 151 | matijJAnanA 336 bheda -28 bhedane bahu-abahu vagere 12 vaDe guNatA [28 412] 336 bheda pRSTha 150nA kASTaka mujaba thayA | matijJAnA 340 bheda-azruta nizritanA cAra bheda ne A zruta nizritanA 336 bhedamAM umeratA kula 340 bheda matijJAnanA thayA. A rIte sUtra 1 : 14 thI 1919mAM matijJAnanA bhede purA thayA. [8] saMdarbha ! Agama saMdarbha (1) sUtra 18 mAM sUtra: 19 ne saMdarbha Apela che. anya graMtha saMdarbha (1) sUtra : 18 mAM sUtra :saMdarbha Apela che. [9] padya sUtra 17-18-19 sAthe (1) A savabhede arthanA che. suNe vyaMjananA have nayanane mananA vinA te thAya ema jJAnI kahe bahu Adika bArane Idriya cAre guNatA pacAsamAM be bheda uNa vyaMjana avagrahanA thatA (2) AMkha ne mana choDI je bAkInI cAra Idriya vyaMjana avarahe ema aDatAlIsa bheda te Ama kulle thayA bheda matijJAna taNuM badhA traNase ane chatrIsa jANavA nitya dhAravA. [10] niSkarSa A sUtramAM mukhya vAta e ja che ke cahyuM ane manane vyaMjanAvaha thatuM nathI bAkI A sUtra ane sUtraH 18 baMne saMyukta hovAthI ahIM keI bhinna niSkarSa darzAvela nathI. sUtraH 18 mujaba Idriya ane manane zubha bhAva athavA prazasta pravRttimAM ja pravRtta karavA jethI te prazasta rAgAdi vitarAgatva tarapha gati karAvanArA bane. ahIM mati jJAnanA bhedanuM prakaraNa pUrNa thayuM-have zrutajJAnanA bhedonI carcA karAze. I - T - T - U - T - T - Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 E Wan Wan adhyAya : 1 sUtra : 20 [1] sUtrahetu A sUtra zrutajJAnanuM svarUpa tathA prakAra jaNAve che. [2] sUtra : mULa zrutamati pUrva hyanekadvAdazabhedam tattvArtha sUtra prakhAyaTIkA [3] sUtra : pRthak zruta mati pUrva dvi-aneka dvAdazabhedam 'ma Wan [4] sUtrasAra Wan zrutajJAna matipUrvaka thAya che te be prakAranu che [agabAhya ane a'gapraviSTa] [jemAM aMgamAhya] aneka prakAranu che [ane aMga vi] bAra bhedovALu che. Wan [5] zabdajJAna Wan 5 (1) zruta :-- (zrutajJAna) sAmAnyathI sAMbhaLavuM te zruta. ahI' Apela bheda apekSAe "zruta" zAstra athamAM che. 55 (2) matipUrva" :-matijJAna pUrvaka [mati zabdanA artha pUrve sUtra: 9 ane sUtra:13mAM kahevAI gayA che.] [6] anuvRtti A sUtramAM kAI sUtranI anuvRtti nathI. Wan (3) Tvi:- e-zrutanA mukhya be bheda che. - (4) ane :- ahI* "aneka" zabda ghaNAM athamAM che. eTale ke nirdhArIta saMkhyA nathI. aMvAdya 5-10-20 bhede che ema nahI' paNa ghaNAM bhede che tema samajavuM, (5) dvArA H- aMtraviSTa zrutanA 12 bheda A saMkhyA nizciMta jANavI. (6) mema :- bheda athavA prakAro. 5 [7] prabodhaTIkA 5 zruta ane mati baMne jJAneAnI carcA pU` sUtra 9mAM thayelI ja che chatAM zruta jJAnanA vibhAga A sUtramAM zarU thatA heAvAthI ahI... pharIthI zrutanu' sAmAnya svarUpa noMdhela che. Wan Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-18 153 (1) zrutano artha - zruta zabda sAmAnyathI zrutajJAnaarthamAM ja vaparAya che chatAM kevaLa zrutanI vyutpatti karatAM jaNAve che- zu A hRti jhuta-" "je saMbhaLAya te zruta". 1 zretrAdi nimittanuM zabdArtha jJAna te zruta. [] zabdAtmaka upacArathI ane jJAnane hetu hovAthI je sabhaLAya tene zruta kahyuM che. temAM zabda rUpa sAthe Apta vacanane mahatvanuM gayuM. tethI Apta vacana rUpa aMgapraviSTa-aMgabAhya e baMnene ahIM mukhya rUpe zruta gaNyAM che. | mRta jJAnAvaraNa karmane kSapazama thavAthI nirUpyamAna padArtha jenA dvArA saMbhaLAya tene zrata kahevAya che. (2) zrutajJAnanuM svarUpa belAyelo zabda sAMbhaLIne, pustaka vageremAM rahelo zabda cakSu dvArA jeIne athavA ghANa vagere IndriyothI prApta thatA akSarene jaNAvanArA vijJAna vaDe jANIne je jJAna thAya tene mRta kahe che. evA e mRta vaDe je jaNAvAya che te zrutajJAna. 3 zrI vizeSAvazyakamAM jaNAvyA mujaba "mana ane IdriyonI sahAyathI zabda ane arthanA paryAlAcana pUrvaka thato bedha te kRtajJAna [zabdo ane pustake dharUpa bhAvakRtanuM kAraNa hovAthI dravya kRta che.] | zabda ane arthanA saMbaMdha vinA ja viSayanuM jJAna te matijJAna. AvuM jJAna thayA pachI te viSayane amuka zabdathI oLakhavAmAM Ave che, te viSayanA lAbhAlAbha vicArAya che, te viSayane upayoga thavAna thavAnI rIta vicArAya che. AvA aneka prakAranA jJAnane zrutajJAna kahevAmAM Ave che kemake AvuM jJAna sAMbhaLIne ke vAMcIne vizeSa prakAre thatuM hoya che. 0 A rIte zrutajJAna thavAmAM sAMbhaLelA zabdonuM matijJAna nimitta che. taduparAMta upalakSaNathI bIjI Indriyo thakI thayelA vAnA matijJAna uparathI thatA te te padArthonA te te zabdanuM jJAna paNa zrutajJAna ja che. (3) zrutajJAnamAM nimittabhUta evAathavA jene zruta ja gaNe che tevAM kAma vagereno atha- Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 tavArtha sUtra pradhaTIkA * sunika vyavahArijhama niti ke zruttei tatA pakSe zrata rUpe zabdane oLakhAvAya che. te zabdane jaNAvanAruM evuM je jJAna tene zrutajJAna kahyuM temAM Apta vacanAdine samAveza karyo che. vAta rAga vagerethI rahita evA vItarAganA vacanane Aptavacana kahe che. kemake tIrthaMkara paramAtmA kevaLajJAna kevaLadarzananA prabhAve badhuM ja jANe che-jue che. artha svarUpe prakAze che. tethI te sAta vacana kahyuM. gaNaghara paramAtmAe guthela dvAdazAMgIne ja artha rUpe prakAzatA havAthI gaNadhara bhagavaMtanA vacanane paNa lAkha vacana gaNela che. sAma-sAmacchita lAvArtha qyA AcAryanI paraMparAthI vAsIta thayela te Agama. 3 - 3pariphate rAte ti. je uracArAya athavA nIkaTathI kahevAya te upadeza. ti@- "e pramANe vRddhoe kaheluM saMbhaLAya che. tene aitihyA kahe che ane vyavahArika artha paraMparAgata AveluM-jANeluM samajavo. bAnnAra zAsnAyate-abhyacate nirdhAmiti AnnAtha nirjarAne IcchatA evA nirjarAthI dvArA paLAtA ke abhyAsa karatA te AmAnya vyavahArathI Ane keTalAMka guruparaMparA paNa kahe che. paNa te artha apUrNa lAge che pravacana- prakRSTapaNe-mukhyarItie nAmAdi nikSepa tathA nayapramANa nirdeza vagerethI je jIvAdI tavenuM vyAkhyAna tene pravacana kahe che. pravacana prakRSTa rIte raheluM vacana athavA prazastavacana athavA pradhAna vacana, jene jinavacana kahe che te pravacana. [ A badhA zabdo ekAthaka gaNyA che arthAta artha-. ntarane pragaTa karatA nahI tevA paryAyavAcI zabdo che te badhAMne dvAdazAMgI athavA gaNipiTaka kahevAya che. A badhAne. zrI bhASyakAra zrutanA paryAya gaNAve che. buta matipUrva- atipUrvaka zrata kaI rIte? ahI "zruta" e laya che ane matipUrvaka e lakSaNa che. matijJAna pUrvaka zrutajJAna thAya che ema kahevAno mukhya bhAva che.. Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-19 155 mati vaDe karAyela jJAnane jaNAvanAra te matijJAna-jenA vize pUrve sUtra 1:9 tathA 1:13mAM kahevAi gayela che. matijJAna pUrNAMkane maMtipUrNa kahyu che. (1) kaNendriya :- zabda sAMbhaLe pachI te zabda je artha mATe mATe vaparAyA haiAya te arthanuM jJAna thAya. ahI kaNendriya thakI zabdanuM zravaNa thayuM te matijJAna, pachI zabda zravaNa thakI anA medha thayA te zrutajJAna. jemake ghaDA zabda sAMbhaLe temAM avagrahathI dhAraNA thakI matijJAna thayA bAda khAjumAM paDelA pANI bharavAnA ghaDA evuM padAtha jJAna thAya te zrutajJAna. (3) cakSurindriya :- AMkhathI phaLa joyu. ahI' paDhA dekhAya che tyAM sudhI matijJAna. A padArtha phaLa che te phaLane kerI kahe che evu' zabda joDANu ane mananA vyApAranI madadathI thayele Adha te zrutajJAna. (3) anindriya-mana :- mana dvArA prathama matijJAna thAya che pachI zrutajJAna thAya che. jemake kerInuM smaraNa thAya tyAre pahelAM tA kerInI AkRti AMkha sAme udbhave pachI AvI AkRti ke rUpa raMgavALA padArtha' te kerI" ema smaraNamAM Ave, je AkRti te matijJAna ane kerI che tevA niNaeNya te zrutajJAna, A rIte manamAM koI paNa vastu yAda Ave te mAnasa matijJAna che ane tenA para vicAraNA cAle ke vAcakatAnA nirNaya thAya te te zrutajJAna kahyu. A rIte zrutta tti pUrve samajavuM. mati pachI ja zruta pravarte che. chatAM te eTalI jhaDapathI thAya che ke ane sAthe ja pravartatA hoya tema lAge. jema AMkha sAme ghaDA AvatA ja A ghaDe che" tema samajAya che. paratu A kAI padAtha che ane te ghaDA che evA alaga-alaga Adha thatA nathI. AnuM kAraNu jJAnanI gatinI zIdhratA che. mati ane zruta ekendriyathI pacendriya sudhI badhAM jIvAne hAya che. jema kIDInu dRSTAnta prasiddha che. gALanI gaMdhanA aNuonI sAthe ghrANendriyanA saMbaMdha thatAM "kaMIka che" tevuM matijJAna kIDIne thAya che. Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 tatvArthasUtra pradhaTIkA pachI A mAre khAvAlAyaka che evuM jJAna thatA turaMta pravRtti zarU thAya che te zrutajJAna che. zabdathI tene keI e jJAna Apela nathI paNa AmAne tathA prakAranuM kutabaLa [arthAt bhAvakRta] temAM madadagAra bane che. A ja rIte e kendriyathI paMcenidraya badhAne mATe samajavuM. zrI naMdisUtramAM jaNAve che ke " purva ne suyaM, ja suvidhA gruta jJAna matipUrvaka hoya che paNa matijJAna zrutapUrvaka hotuM nathI. siddhasenIya TIkAmAM jaNAve che ke matijJAna e zrutajJAnanI utpattimAM labdhi rUpa che. arthAt zrutajJAna thAya tyAre pUrve matijJAna avazya hAya paNa mati hoya tyAM zrata hoya athavA na paNa hoya. (5) mati zrutamAM taphAvata che? [ A taphAvata pahelAM sUtraH 9mAM kahevAyela che, chatAM ahIM nedhela che.] 0 mati-zruta taphAvatanI bhUmikA ; , matijJAna kAraNa che ane zrutajJAna kArya che. kemake matipUrvaka zruta utpana thAya che chatAM matijJAna e zrutajJAnanuM bahiraMga kAraNa che. aMtaraMga kAraNa te kRtAvaraNane kSopazama che. kemake kSApazama na hoya te matijJAna thavA chatAM zrutajJAna na thAya. mAnasika ciMtanathI thatA mati-kRtamAM paNa noMdhanIya taphAvata zabda-Aptapadeza ke zrata che. A traNa hita ciMtana matijJAna che. tene sahitanuM ciMtana zrutajJAna che. zrutakevaLI paNa jANelA padArthonuM ciMtana zratagraMthanI sahAyarahita kare tyAre te matijJAna che. zrutagraMtha sahAya pUrvaka kare tyAre zrutajJAna che. e ja rIte sAmAnya cha zabdAdi hitapaNe je ciMtana kare te matijJAna che ane zAdipUrvaka kare te zrutajJAna che. - 0 mati-zruta taphAvata : (1) vidyamAna - matijJAnavartamAnakAlIna che. utpanna thaI nAza na pama hAtha vAM sudhI te padArthane : jANe che. jyAre zrutajJAna atita-vidyamAna tathA bhAvi kAlika viSayamAM pravRtta thAya che. (2) zolekha :- matijJAnamAM heta nathI kRtajJAnamAM zabdane ulekha hoya che. Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-19 15 7* (3) vyApa :- baMne jJAnamAM Inidraya ane mananI apekSA tulya hovA chatAM mati karatA zratane viSaya vyApa adhika che ane spaSTatA paNa adhika che. kemake zratamAM mane vyApAra pradhAna che ane pUrvAparanuM anusaMdhAna paNa rahe che. (4) paripakvatA :- je jJAna bhASAmAM utArI zakAya evuM paripakava na hoya te matijJAna ane bhASAmAM utArI zakAya tevA. paripAkane prApta thayela jJAna te zrutajJAna. (5) prAthamikatA: zratajJAna mati vinA na ja thAya. jyAre atijJAna zrutajJAna vinA hoI zake athavA thAya. (6) utpatti :- matijJAnanI utpattimAM nimitta iMdriya ane mana che jyAre zrutajJAnanI utpattinuM nimitta mati che. tenI sAthe AptapuruSone upadeza paNa che. (6) zrutajJAnanA bhedo: thatajJAnanA mukhya be bheda tatvArtha sUtrakAre darzAvelA che. (1) aMgabAhya (2) aMga praviSTa. [ aMga bAhya ane aMga praviSTane artha : vaktA athavA jaNAvanAranA bhedanI apekSAe A baMne bhede kahyA che. kA praviNa tIrthaMkara paramAtmA thakI prakAzIta jJAnane gaNadhare, thakI je rIte sUtramAM guMthAyuM te sUtrabaddha dvAdazAMgIne saMpatriviSTa kahyuM che. temAM AcArAMgAdi bAra aMgone samAveza thAya che. evu lAvAgi pvaSTa-astatam AcArAMga Adi anaMtargatA te aMgapraviSTa. | unA vahiA vAri bAvAya tebhyaH vA0i-AcArAMga vagere. [bAra] aMge che tenAthI bAhya eTale ke te sivAyanuM te aMgabAhA gayuM. samayadeSathI buddhibaLa temaja AyuSane ghaTatAM joI sarvasAdhAraNa hitane mATe dvAdazAMgImAMthI bhinna bhinna viSa upara gaNadhara bhagavaMta pachInA zuddha buddhi AcAryoe karelI racanA te jaM vAhya. kALadeSa-saMghayaNa deSa ane AyuSa joIne alpazaktivALA Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 tatvArthasUtra pradhaTIka ziSyanA bhalA mATe AgamanA vizuddha jJAnI-parama uttama vANI mati-buddhi ane zaktidhArI [gaNadhara bhagavaMte sivAyanA AcAryoe je kahyuM te vAvAdya kRta. saMkSepamAM kahIe te be mukhya bheda kahyA che. (1) vaktA :-gaNadhara racita dvAdazAMgI te ja pravidag-gaNadhara 'sivAyanA viziSTa jJAnI AcAryoe kahyuM te vAhya. (2) aMga:-AcArAMga Adi te ja praSTi te sivAyanuM kAvA khAsa noMdha - A baMne bheda khuda zrImAn bhASyakAra mahaSie prakAzelA che. temaja siddhasenIya Adi TIkAmAM paNuM vyAkhyAyIta karAyelA che zrI siddhasenIya TIkAmAM to eTale sudhI spaSTatA karI che ke- "gaNadhara sivAyanA eTale jaMbUsvAmI-prabhavasvAmI vagere AcAryo." arthAt sudharmAsvAmInI prathama pATa paraMparAthI ja je AcArya bhagavaMtoe kahyuM te avAImAM samAvela che. aA praSTi nA 12 bheda tathA samaja : (1) AcArAMga:- temAM AcAra-jJAnAdinuM varNana che. 18000 pada . (ra) satrakatAMga :-SaDU dravyAtmaka leka-aleka jIva-ajIva vagerenuM varNana che. 36000 pada . (3) sthAnAMga:- eka-be-traNa Adi sthAna rUpe arthonuM varNana che. 72000 pada pachI darekamAM bamaNA. (4) samavAyAMga:- jIva-ajIva-samIcIna dha svadarzanaparadarzana bedha vagere. (5) vyAkhyA prajJapti - jIvAdi gatinI naya dvAra vaDe prarUpaNa. (6) jJAtAdharma thAMga:- daSTAnta kathAnakane AzrIne dharmakathana. (7) upAsaka dazAMga:- daza upAsaka zrAvakenA kathAnaka thakI zrAvakAcAranuM varNana. Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-19 159. (8) annakRta dazAMga:- vardhamAna svAmInA tIrthamAM maraNaH upasarga pUrvaka mekSa pAmelA daza AtmAnI kathA. (9) anuttarapapAtika dazAMga:- upasargone sahana karIne anuttara vimAne gayelA daza muninI kathA. (10) prazna vyAkaraNa:- jIvAda saMbaMdhi prazno ane tenA bhagavAne ApelA uttara. (11) vipAka sUtra:- zubhAzubha karmone vipAka anubhavonuM dazana temAM varNavela che. (12) daSTivAda-samasta bhAnuM tathA cauda pUrva vagerenuM varNana. e vAta nA aneka bhedaaddg bAhyam aneka vidham tadyathA sAmAyika caturvizatistavaH vandanaM, pratikramaNaM, kAya vyutsargaH , pratyAkhyAnaM dazavaikAlikaM, uttarAdhyAyAH dazAH kalpa vyavahArI, nizitham RSi bhASitAni Adi zrI bhASyakAra maharSinA jaNAvyA mujaba sAmAyika catuM viMzati stava-vaMdana-pratikramaNa-kAyotsarga-pratyAkhyAna dazavaikAlika uttaradhyayana dazAkalpa vyavahAra nizitha RSibhASita vagere aMgabAhya zruta che. [A age zrI hAribhadriya TIkA tathA zrI siddhasenIya TIkAmAM sAmAyikAdinI saMkSipta vayAkhyA karAyelI che. ane zaMkAvA svarUpe ja svIkArI TIkA racelI che. vizeSAvazyakamAM cha Avazyaka sUtro gaNadhara kRta hevAnuM jaNAvela che paNa ukta TIkAomAM A keI ullekha nathI. temaja bhASyakAra maharSie paNa sAmAyikAdine navAImAM ja gaNavelA che] zrI naMdisUtra tathA pAkSika sUtra tathA sthAnAMga sthAna 2/7122mAM paNa A aMge evo khulAso che ke baMdhAvANa be prakAre che (1) Avazyaka (2) Avazyaka sivAyanA, Avazyaka sivAyanA aMgabAhyanA paNa be bheda pADayA (1) utkAlika (2) kAlika temAM zrI utkAlikanA sUtra dazavaikAlika Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 tatvArthasUtra pradhaTIka vagere 28 bheda tyAM kahyAM che ane zrI kAlika sUtranA uttarAdhyayana vagere 37 bheda tyAM kahyA che. ati vistAra bhaye te badhAMnI nedha atre karI nathI. zrI naMdisUtra pATha - vi taM vAra? zaMkAvA suvirda paNNattaM taM jahA AvassayaM ca, AvassayavairittaM ca / se ki taM AvassayaM ? AvassayaM chavvihaM paNNattaM sAmAiyaM Adi se ki taM AvassayavairataM Avassaya vairataM duvihaM paNNattaM taM jahA kAliyaM ca ukAliyaM ca 1 zratanA cauda bheda:- karma graMtha pahelAnI gAthA 6 mAM tathA zrI nadi sUtramAM ane jJAna paMcamInA devavaMdanamAM zruta jJAnanA duhAmAM cauda bhedo varNavyA che. cauda prakAre zrutajJAnanA bhedanI sAmAnya oLakha. - (1) akSara zrata - sAmAnyathI akSara zrata eTale a-A vagere svara ane ka-kha-gathI ha sudhInA vyaMjane e akSara zrata. (2) akSara zrata - ucchavAsa, niHzvAsa, thuMkavuM, khAzI, chIMka, suMghavuM, sIkara kara vagere ceSTA anakSara zrata che. (3) sajJi zruta - jene manojJAna saMjJA hoya te saMsI kahevAya. AvA saMsInuM je zruta te saMsI zruta kahevAya. (4) asaMzrita:- jene manojJAna saMjJA na hoya te ja asaMjJI kahevAya che. AvA asaMsInuM je zrutane asaMsI zruta kahevAya. (5) samyapha zruta - lekara evuM aMgapraviSTa ane aMgabAhya ne mukhya vRttie samyapha zruta gaNela che. () mithyA zrataH- laukika evA zAne mithyA kRtamAM gaNelA che? (7-8) sAdiparyavasita kRta:- paryAyAstikanayanA abhiprAye gati Adi paryAye vaDe jIvanI peThe zrutane sAdi saparyavasita kahyuM che.-bIjI rIte kaho te eka jIvane AzrIne mRta sAdi hoI zakezAMta paNa hoI zake. (9-10) anAdi aparyavasita zrata - dravyAstika nayanA mata paMcAstikAyanI peThe zrata e anAdi aparyavasita che. Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-20 161 bIjI rIte aneka jIvane AzrIne zrata anAdi che, ane anaMta aparyavasita paNa che. (11) gamika zruta:-jemAM bhAMgA-gaNita vagere vizeSa hoya athavA kAraNavazAt samAna pATha jemAM vadhAre hoya te gamika gruta kahevAya. (12) agamika zruta:- gAthA-zloka vagere rUpa asadaza pAThAtmaka haiya te agAMmaka zruta che. ' (13) aMga praviSTa zrata:- AcArAMgAdi je aMgenuM varNana bAra bhede karela che te aMge praviNa zruta kahyuM. (14) aMga bAhya kRta:- Avazyaka cha bhede ane Avazyaka Ittara nA kAlika utkAlika be bheda kahyA te badhuM varNana je A sUtranI TIkAmAM che.] te aMga bAhya zruta kahyuM. C zratanA vIsa bheda:- karmagraMtha pahelAnI gAthA 7 mAM zruta jJAnanA. (1) paryAya zruta :- paryAya e jJAnane sUkama aMza che. avibhAga paliracheda che. (2) paryAya samAsa zrata ?- be traNa pramukha jJAnAMza vadhe tene paryAya samAsa kahyuM. (3) akSara zruta :- A kArAdi labdhi akSara te akSara zruta (4) akSara samAsazruta - be-traNa ke vadhu akSaranuM jANavuM te akSara samAsa . (5) pada zrata - AcArAMgAdine vize 18000 pada kahyA che temAMnuM eka padanuM jJAna te pa. . (6) pada samAsa zruta :- padane samudAya ke ghaNuM pade te pada samAsa. (7) saMghAta zruta :- gati iMdriya vagere gAthAmAM kaI paNa eka bhAga jemake gati tene paNa ekadeza jemake deva gati tenI mAgaNanuM je jJAna te saMghAta. (8) saMghAta samAsa zruta :- ekathI vadhu saMghAte maLIne thAya te saMghAta samAsa zrata. 11. Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 tatvArthasUtra pradhaTIkA (9) pratipatti zrataH- mukhya mArgaNa jemake gati mArgaNA nA badhA saMghAta purI thAya tyAre eka pratipatti bane. (10) pratipatti samAsa zrata - ekathI vadhu pratipatti thAya tyAre pratipatti samAsa bane. (11) anuyoga zruta - badhI pratipattiono satapa Adi mAMne keI eka anuyAga bane. (12) anuyoga samAsa zruta :- be-traNa anugene eka anuga samAsa bane. (13) prAkRta prAlata kRta:- AvA badhAM anugo purA thAya tyAre prAkRta prAbhata zruta bane. (14) prAkRta prAlata samAsa zruta :- ekathI vadhu prAbhata prAbhUtanuM jJAna te prAbhata prAkRta samAsa bane. (15) prAbhata zrata - vastune aMtarvati adhikAra athavA badhAM prAbhata-prabhUta purA thAya tyAre prAbhata bane. (16) prAbhUta samAsa zruta - ekathI vadhu prAbhUta thAya tyAre prAlata samAsa bane. (17) vastu kRta - pUrvane aMtarvati adhikAra te vastu zrata [badhA prAkRta purA thAya te vastu che. (18) vastu samAsa zruta :- ekathI vadhu vastunuM jJAna te vastu samAsa. (19) pUrva kRta - badhI vastuo pUrNa thAya tyAre thatuM utpAda vagere eka pUrvanuM jJAna [cauda pUrvomAMnuM eka]te pUrvazruta. (20) pUrva samAsa zruta -ekathI vadhu pUrvene pUrva samAsa bane. caude pUrve bhegA thatA pUvagata nAmane bAramA daSTivAda agane eka bhAga bane. ] dravya-kSetra-kALa-bhAva bhede zrutajJAna, kRtajJAnI dravyathI upagavaMta thaI sarva dravyane jANe dekhe..... kSetrathI upagavaMta banI sakSetra-kAlAka jANe-dekhe... kALathI upayoga vaMta banI zrutajJAnI sarvakALane jANe dekhe...ane bhAvathI upagavaMta banI zrutajJAnI sarva bhAvane jANe-dekhe. Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-20 [8] saMdarbha Agama sadabha (1) ma pura nena suga', 7 maruM sutra putranA naMdi sUtra-sUtra :24 (2) suyanANe duvihe paNle ta jahA aga paviDhe ceva aga bAhire ceva, sthAnAM sthAna 2 udeza 1 sUtra 71/21 (3) naMdi sUtra sUtra: 44mAM vase tathA [janA vida] vAghanA bhedanuM varNana che. gaMgAvAIMnA be bheda bArasavArasavatta sAvaracanA cha bheda samAra rathino vagere. bhAvasaMvattanA be bhAga 3wAsTive jAsTiA-A samaga varNana sUtra 44 mAM che. anyagraMtha sadabha (1) karmagraMtha pahele gAthA 6 ane gAthA 7 (2) vizeSAvazyaka gAthA 86 tatvAtha saMdarbha (1) adhyAyaH 2 sUtra rara zutamaniridrazya [9] padya (1) zrutajJAna bIjuM matipUrvaka jANavuM be bhedathI aMga bAdyane aMgavALuM sarva e dUra deSathI aneka bheda che prathamanA ne bIjAnA bAra che. A cAra Adi aMga uttarAdhyayana Adi bAhya che. che be aneka vaLI bAra prakAra bhede aMga praviSTa gaNajo zrata mukhya rUpe je zAstranI gaNadhare racanA karI te AcArya anyakRta aMgabahAra rUpe [10] niSkarSa A sUtramAM mukhya vAta che ke zruta jJAna matipUrvaka thAya che. A zrata jJAnamAM sahAyaka paribaLa tarIke Apta upadeza ane AgamAdi zAstrane gaNAvyA che. A sUtranA niSkarSa rUpe A paribaLa mahattva ApavA jevuM che. je samyapha zratanI jhaMkhanA hoya-athArtha AtmajJAna prApti mATe lakSya hoya te jinavANI-pravacana-zAstra zravaNa thakI satata zrutanI prApti karavI. - T - U -- U -- U -- U - T - ka Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 tatvArtha sUtra pradhaTIkA | 5 do adhyAyaH 1 - sUga: 21 [1] sUahetu A sUtra thakI avadhijJAnanuM svarUpa ane bhedane jaNAve che. [2] sUtra: mULa *dvividho'vadhiH [3] sUtra: pRthapha dvividhaH avadhiH [4] sUtrasAra avadhi [jJAna] nA be bheda che. [bhavanimiro ane kSapazama thavAthI] [5] zabdajJAna di- be. avadhi jJAnanA bhedanI saMkhyA sUcavate AMka che. vidha- prakAra athavA bheda- avadhi- avadhijJAna (sUtra : 9 mAM kahevAI gayuM che) avadhi eTale maryAdA. mAtra rUpI dravyone joI zakAya che tevuM maryAdAvALuM jJAna. [6] anuvRtti ke I sUtra ahIM anuvartatu nathI. [7] prabodha TIkA A sUtramAM avadhijJAnanuM svarUpa tenA bhedane AzrIne rajU karyuM che te pUrve avadhijJAnane artha ahIM nedhela che. avadhijJAna :-pramANunA be bheda-parokSa ane pratyakSa. pratyakSa pramANanA traNa bhedomAM eka che avadhijJAna. ahI avadhi zabdane artha maryAdA che. eTale "maryAdA pUrvakanuM jJAna e artha thaze. arUpI dravyane parihAra karIne kevaLa rUpI dravyone baMdha karAvatuM jJAna hovAthI tene maryAdA pUrvakanuM jJAna gamyuM. A sUtra digaMbara AmAnyAmAM nathI. Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-21 165 bIjI rIte kahIe te rUpI ane arUpI be prakAranA dravyamAMthI [idriya ane mananI apekSA vinA kevaLa Atma zakti vaDe mAtrarUpI dravyane joI zakAya tevA prakAranI maryAdAvALuM A jJAna che. temaja kSapazama janya hovAthI manuSya ke tiryaMcane jeTalo kSaye pazama hoya teTaluM ja uda-adhe ke tichuM te joI zake che. tethI vadhAre maryAdAmAM joI zakatA nathI. | | avadhijJAna nA bheda : sUtrakAre sUtramAM te mAtra eTaluM ja jaNAvyuM ke "avadhinA be bheda che. tethI vizeSa kaMI ja jaNAvela nathI. paNa tenA bhASyanI racanA karatAM lakhyuM-mA pracAra kSacoparama nimite" arthAt, avadhinA be bheda (1) bhava pratyaya (2) kSapazama nimitta. pratyaya eTale nimitta athavA kANu. bhavanA nimitte avazya thAya te bhava pratyayaka ane avadhi jJAnAvaraNaya karmanA kSapazamathI thAya te kSapazama nimittaka jANavuM. bhavapratyaya :-je avadhijJAna janmatAMnI ja sAthe pragaTa thAya che te "bhavapratyaya" kahyuM. arthAt jenA AvirbhAvane mATe vrata-niyama Adi anuSThAnanI apekSA nathI evuM janmasiddha avadhijJAna te bhavapratyaya. sUtra : 22 mAM jaNAvaze te mujaba deva ane nAraka nAme oLakhAtA-lakSaNavALAne te bhavane pAmIne ja jJAna thAya che. ahIM devanAraka bhava e lakSaNa che ane jJAna e lakSya che. temAM jIvAtmAo devapaNA ke nAraka paNAnA zarIrane pAme che tene bhava kahyo che ane te bhavane AzrIne je avadhi jJAna thAya che te "bhavapratyaya' kahyuM. kSapazama nimitta :- je avadhijJAna janmasiddha nathI. paNa janma lIdhA bAda tapa-dhyAna-vratAdi anuSThAnanA baLathI pragaTa thAya che tene "kSapazama nimitta" athavA guNa pratyaya" avadhijJAna kahyuM. ahIM kSApazama e lakSaNa che ane jJAna e lakSya che. avadhi jJAnAvaraNIya karmane kSaya ke upazama thavAthI A jJAna pragaTe che, temAM udayamAM AvelA kSaya ane ane nahIM udayamAM AvelAne upazama thAya che. mATe kSapazama nimitte kahyuM. Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArtha sUtra pramAdhaTIkA kSayApazama ja mukhya kAraNa che pachI bhavapratyaya ane kSayApazama nimitta bheda kema? 166 kSayeApazama e sAmAnya kAraNa jarUra che ane apekSita paNa che, kemake koipaNa jAtanu' avadhijJAna yAgya kSayeApazama sivAya thaI zakatu ja nathI, chatAM ahI* je bheda pADela che. te nimitta janya che. nimitta nA vaividhyane AzrIne ahI bhinnatA darzAvI che. nahI ke kSayApazamane gauNa karIne. dehadhArIonI keTalIka jAti evI che. jemAM bhava nimitte arthAt janma letAM ja ceAgya kSayApazamanA AvirbhAva ane te dvArA aviSe jJAnAtpati thaI jAya che, te jIvAne nyunAthika rUpamAM janmasiddha adhijJAna avazya thAya che ane te jIvanaparyaMta rahe che. bIjA keTalAMka jAtivALA evA che. jemAM janma sAthe ja avidhajJAna prAptinA niyama nathI. paNa adhijJAna yAgya kSayApazamanA AvirbhAva thavA mATe tapa vagere guNeAnuM anuSThAna karavu paDe che. tethI evI jAtivALA badhA jIvAmAM adhijJAnanA saMbhava nathI. A rIte kSayApazama aMtaraMga kAraNa heAvA chatAM keAI jAtimAM janma sAthe ja [jue sUtra : 22mAM] prApta thAya che ane kAI jAtimAM tapa Adi guNAnI apekSA rahe che [juA sUtra : 23] mATe bhava pratyaya ane kSayApazama nimitta evA e bheda kahyAM che. - dehadhArIomAM keTalAMkane janma sAthe ane keTalAMka ne guNa apekSAe avadhijJAna thAya evA e bheTa kema ? sUtra : 22 mujakha deva ane nArakane janma sAthe ane manuSyatiya 'cane kSayApazamAnusAra avadhijJAna thatuM hAvAthI AvA sazaya jarUra thAya ke badhAM ja dehadhArI hAvA chatAM A bheda kema ? tArkika rIte samajAvI zakAya ke kAya nI vicitratA anubhava siddha che. pakSI paNa pacendriya che. chatAM te pakSI hAvA mAtrathI uDI zake che. paNa pacendriya mAnava AkAzamAM uDI zakatA nathI. mAnavImAM paNa keTalAMka siddhahasta lekhaka hAya paNa pravacana prabhAvanA karI zake nahI'. pravacana prabhAvaka hAra paNa tapa sAmarthya naM. Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-21 167 heya. tema ahIM paNa dehadhArImAM avadhijJAna mATe bheda paDe te navAI zI? noMdha:- hAlamAM bharata kSetramAM avadhijJAna thatuM nathI. ET [8] saMdarbha Agama saMdarbha (1) je rita vodinA prAraM? mohinAmAM pravae suvi ta kaTTA mavapazarUce ja, vArotrama . niMdA sUtra sUtraH 6 (2) ohiNANe duvihe paNNatte taM jahA bhava paccaie ceva khaovasamie ceva. sthAnA sthAna 2 udezA-1 sUtra 71/13 anya saMdarbha (1) vizeSAvazyaka sUtra gAthA 568. [9] padya (1) sUtra 21-22-23 nuM padya sAthe che. (2) sUtra 21-22nuM padya sAthe che. [10] niSkarSa sUtra 21-22-23 no viSaya eka ja hovAthI tene niSkarSa sAthe ja sUtra 23 mAM rajU karela che. A sUtramAM mukhyatve avadhijJAnanA be bheda che te vAtano ullekha che. te kaI rIte? e vAta pachInA be sUtro dvArA kahI che. - I - T - U -- U - T - - adhyAya-1 sUtra : 22 [1] sUvahetu para A sUtra bhavapratyaya avadhijJAnanA mAlika koNa che te jaNAve che. [2] sUtra: mULa * [tatra bhavapratyayo nAraka devAnAm [3] sUtra pathapha [az] mava-pratyayaH nA-revAnAm . * digabara AmnAyAmAM mA proDagadhara rAvaLa- ema sUtra che. 5 5 * 5 * Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 tatvArtha sUtra prabodhaTIkA kara [4] sUtrasAra ti nArakene ane devone bhavapratyaya (bhava-nimittaka] avadhijJAna hoya che. [5] zabdajJAna kA tatra-te be bheda je upara sUtra: 21 mAM kahyA te. mAi: bhavanimitta-janmatAMnI sAthe. nAvA narakamAM utpanna thayela jIva. deva devo. [9] anuvRtti vighoDa: sUtrathI avadhiH zabda le. [7] prabodhaTIkA - sUtramAM keIka tatra zabda lakhe che ane koIka tatra zabdano ullekha nathI karatAM mATe kausamAM mukela che. zrI bhAgyakAre pote tatra zabda mukela nathI. | nArake ane devene saMbhava pramANe bhava nimittaka avadhijJAna hoya che tema kahyuM. ahIM mULa zabda mA pratyayaH mu. A mA pratyayaH ne artha bhavanimitta-bhavahetuka--bhavane kAraNe ema samajavo. sAmAnya bhASAmAM to eTaluM ja kahevAya ke deva ke nArakarUpe janma dhAraNa karyo eTale ke teonuM te te bhavamAM utpana thavuM e ja teonA avadhijJAnanuM kAraNa che | jo ke avadhijJAnAvaraNa karmane kSApazama thavAthI avadhijJAna utpanna thAya che chatAM deva ane nArakIone avadhijJAna thavAmAM kSapazamane badale bhavanimittaka ja kahyuM tenuM kAraNa tyAM bhavanI pradhAnatA gaNuM che. - je jIvAtmA deva ke nAraka svarUpe janma pAme tene niyama avadhijJAnAvaraNa kamane kSApazama thaI ja jAya che. jema pakSIone janmathI ja AkAzamAM uDavAne svabhAva che. te mATe kaMI zikSaNa levuM paDatuM nathI. bhavane AzrIne cakavatI ke vAsudevane teTaluM baLa hoya che tema deva ke nArakane avadhijJAna hoya ja che. Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-22 D athA-"saMbhava pramANe A zabda bhASyakAre muke tene artha e che ke dareka deva ke nArakInuM avadhijJAna samAna hetuM nathI. paNa jenI jeTalI gyatA hoya tene teTaluM avadhijJAna thAya tema samajavuM. avadhi jJAnanA phelAvAne AkAra tappAgAre pallaga paDaha jhallarI muiga pupphajave tiriya-maNuesu ohI nANA vihasaMThio bhaNio vizeSAvazyaka gAthA 702 (1) trApAne AkAre nArakanuM avadhijJAna hoya che (2) pyAlAne AkAre bhavanapationuM avadhijJAna hoya che. (3) DholanA AkAre vyaMtara devanuM avadhijJAna hoya che. (4) jhAlaranA AkAre tiSI devenuM avadhijJAna hoya che. (5) mRdaMganA AkAre vaimAnika devanuM avadhijJAna hoya che. (6) phUladAnInA AkAre navagreveyaka devanuM avadhijJAna hoya che. (7) javanA AkAre anuttaravAsI devenuM avadhijJAna hoya che. manuSya tathA tiryaMcane tamAma AkAree avadhijJAna hoya che. | avadhijJAnanuM kSetra vaimAnika devenuM adhikSetra adhyAya 4 nA sUtra : 21mAM jaNAvela che. avadhikSetra bhavanapati vyaMtara jyotiSa utkRSTa tiya traNemAM jemanuM ardhA sAgaropamathI nyuna AyuSa heya temane saMkhyAta jana traNemAM jemanuM ardhA sAgaropama ke tethI vadhu AyuSa hoya temane asaMkhyAta ejana. utkRSTa udava saudharma sudhI saMkhyAta jana saMkhyAta jana utkRSTa adhe trIjI naraka sudhI urva adhe- 25 25 tiyaphamAM jaghanya yojanA jana -vizeSAvazyaka 695-96-97 Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 tatvArthasUtra pradhaTIkA 0 nArakenuM avadhikSetra - adhikSetra-gAumAM nArakI utkRSTa 4 3 3 2 2 1 1 jaghanya 3 3 rA 2 1 1 05 vizeSAvazyaka gA. 689 [8] saMdarbha Agama saMdarbha (1) deNhaM bhava paJcaie paNNatte, taM jahA devANa ceva neraiyANaM ceva. sthAnAMga sthAne-2 udeza-1 sUtra 71/14 (2) se ki taM bhava paJcaia ? duNhaM ta jahA devANa ya neraiyANa ya nadi sUtra : 7 anya graMtha saMdarbha (1) vizeSAvazyaka gAthA 569-70-71 tatvArtha pariziSTa sUtra 6-7 juo pariziSTa pamAM Apela che. [9] padya (1) sUtra 21-22-ra3nuM padya sAthe che. (2) avadhijJAna kahevAya janma siddha te jage bhava pratyaya che nAma nAraka devane vize [10] niSkarSa A sUtra mukhyatve eka ja vAta rajU kare che ke deva ane nArakene janmatAnI sAthe ja avadhijJAna joDAyeluM hoya che. sUtra 21-22-23ne viSaya eka ja hevAthI badhAne niSkarSa sUtra H 23mAM ane sAthe ja Apela che. [L - - H - - - - I 1. Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 - 1 adhyAya-1 sUtra-23 171 adhyAya : 1 sUtra H 23 [1] sUahetu A sUtra kSayapazAmajanya avadhijJAnanA svAmI keruM che te darzAve che. [2] sUtra : mULa * yathoktanimittaH SaDvikalpaH zeSANAm [3] sUtra : pRthaka yathokta nimittaH SaDvikalpaH zeSANAm [4] sUtrasAra bAkInA [arthAt manuSya ane tiryaMcane sUtramAM kaheluM kSopazama nimittathI [utpanna thayeluM] cha prakAranuM avadhijJAna heAya che. [5] zabdajJAna (1) cola-kahyA mujaba arthAta je prakAre sUtraH 21nA bhAgyamAM kahyA che te prakAre. (2) nimitta nimittothI-hetu athavA kAraNathI. (3) pavijhAH cha prakAranuM-AnugAmika-anugAmika-vardhamAnahIyamAna-avasthita-anavasthita (4) rovALA bAkInAonuM arthAt tiryaMca ane manuSyanuM. 6anuvRtti (1) vidhI badhA (2) mA pratyaya naula sevAnAm A baMne sUtranI anuvRtti A sUtramAM Ave che. " [7] prabaMdha TIkA kA 21mAM avadhijJAnanA be bheda kahyAM (1) bhava pratyaya (2) kSapazama nimitta-temAM bhavapratyaya deva ane nArakIone heAya che te vAtane ullekha sUtra raramAM thaI gayo. tenA anusaMdhAne A sUtra kahyuM che. digaMbara paraMparAmAM A sUtramAM corane badale kSIparAmanimitta:javavA pAm pATha che. * Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 tatvArthasUtra pradhaTIkA 0 tethI jo nimi-cA ' nimitta caya zabdathI ahIM kSa ma nimitta levuM [ kemake mA pratyayaH pUrve levAI gayuM che. 0 roNA zabda "bAkInAone e zabdArtha dharAve che. [bAkInA arthAt sUtraH 22 mujaba kahelA deva ane nAraka sivAyanA manuSya ane tirya -temane pazama nimitta avadhijJAna thAya che. 0 pavipuH cha prakAre-anugAmI vagere cha bheda jenI ahIM carcA karelI che. [noMdha:- naMdIsUtramAM kahyA mujaba A jJAna guNasaMpanna sAdhune thAya. - thora nimitta - athA-je prakAre ra-kahevAeluM nimitta-hetu. e artha kahyo. kahevAela hetu te bhava pratyaya paNa che. chatAM te levAne nathI ema jaNAvavA mATe bhASyakAre pote ja thora nimittAne artha kSavirAma nimitta thAya tema kahI dIdhuM. chatAM sUtrAdhAre A vAta jaNAvavI hoya te ema kahI zakAya ke adhyAyaHranA sUtra pamAM jJAnanA cAra prakAra kahyA che. temAM trIjA avadhijJAna mATe tyAM lakhyuM ke avadhijJAnAvaraNanA kSapazamathI avadhijJAna pragaTa thAya che. tethI cora nimitta6 mAM parama nimittaH artha nIkaLI zakaze. pavitraH A avadhijJAnanA kSapazama nimitte cha prakAro kahyA che. [oMdha:- ahI cha prakAra te mukhyatAe kahyA che. bAkI zrInaMdisUtramAM sUtra 10thI avadhijJAnanA aneka peTA bheda kahyA che.] (1) anugAmI - anurAri ti anuirl sUryanA prakAzanI mAphaka ke ghaDAnA rAtA guNanI mAphaka game tyAM "utpanna thayuM hoya chatAM bIjA kSetramAM jAya te paNa je avadhijJAna cAlyuM jatuM nathI te. jema keI vastrane eka sthAne raMga karyo hoya. te vastrane e sthAnethI bIjA sthAne laI jaze te paNa vastrane raMga kAyama ja rahe che te pramANe je avadhijJAna enI utpattinA kSetrane choDIne bIjA sthAne paNa kAyama rahe che te AnugAmika. anugAmI avadhijJAna vALo jIva game tyAM jAya te paNa avavijJAnane upaga pravarte che. Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-23 173(2) anugAmI :-bAnunAsthi prative - nAnuir je sthAnake rahIne avadhijJAna uparyuM hoya te sthAne jAya athavA sthAne rahe tyAre te avadhijJAna rahe paNa bIje sthAne jAya tyAre te jJAne pAtra rahetuM nathI tene ananugAmI avadhijJAna kahyuM. ahIM bhASyakAra praznAdezaka puruSanuM dRSTAnta Ape che. jema keTalAMka nimitta zAstra jANanArA nimitta sAthe saMbaMdha dharAvatA pradezamAM rahIne ja nimittanuM phaLa kahI zake che. paNa anyatra tenuM phaLa barAbara kahI zakatA nathI. tema A ananugAmI avadhijJAna je kSetrane AzrIne utpana thayuM te kSetra sivAya bIjA pradezamAM pravartatu nathI. thAMbhalA para goThavelA dIvAnuM paNa ahI udAharaNa Ape che. dI hoya tyAM prakAza kare paNa bIje sthaLe tene laI jaI zakAya nahIM tema avadhijJAna bIje jAya nahIM. siddhasenIya TIkAmAM noMdhyuM che ke "jema kAryotsargAdi kriyA pariNata AtmAne avadhijJAna utpanuM thayuM, te te sthAnathI bIje na jAya tyAM sudhI avadhijJAna rahe tevuM kayAreka bane che. anya sthAne jatAM, nAza pAme che. (3) hIyamAnaka - te meLa mana pahelAM zubha pariNAmane kAraNe ghaNuM upaje paNa tathAvidhisAmarthyanA abhAve paDatA pariNAme karIne ghaTatuM jAya tene hIyamAnaka avadhijJAna kahyuM. jema agninanI jvALA saLagatI hoya, temAM vAraMvAra lAkaDA nAkhavAnuM tadana baMdha karyA pachI dhImedhIme agninI jALa bajhAI jAya che tema paDatA pariNAme avadhijJAna ghaTatuM jAya che. je avadhijJAna asaMkhya dvIpa-samudrI-pRthvIo-vimAnamAM,. udarva-adho ke tIrtho utpanna thayuM hoya ane anukrame ghaTatAM ghaTatAM aMgulanA asaMkhyAtamAM bhAga sudhI ghaTIne rahe athavA taddana cAlyuM jAya te hIyamAnaka. (4) vadhamAnaka :- jema agni utpanna karI temAM sukA lAkaDA- pAMdaDA nAMkhIe-vadhu ne vadhu lAkaDA nAMkhatA jaIe tyAre jemaagnine. Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 tatvArtha sUtra prabodhaTIkA bhaDake vadhatuM jAya che tema avadhijJAna aMgulanA asaMkhyAtamAM bhAgathI mAMDIne koIpaNa mApathI utpanna thayeluM hoya te vadhatA vadhatA cAvat sarva leka sudhI vadhatuM jAya te vardhamAna ke avadhijJAna. ahIM avadhijJAna utpanna thayA bAda prazasta ane ati prazastatara adhyavasAya thakI thatAM kramazaH avadhijJAna vadhatuM jAya che. (5) avasthita :-puruSa ke strI cihnanI mAphaka je avadhijJAna jeTalA kSetramAM aMgulanA asaMkhyAtamAM bhAgathI lekaparyatanuM utpanna thayuM hoya teTalAthI kevaLajJAna prApta thAya tyAM sudhI athavA maraNa paryata athavA bIjA janma sudhI paNa sthira rahe te avasthita avavijJAna jANavuM. A jJAnano eka prakAra che-paramAvadhie paramAvadhinI utpatti bAda aMtamUhUrtamAM ja kevaLajJAna utpanna thAya che. athavA A avadhijJAna jIvanaparyata rahe che.-janmAMtaramAM paNa sAthe jAya che. A avasthita jJAnane apratipAtI eTale "kAyama rahenAra" paNa kahyuM che. (6) anavasthita :- pANImAM uchaLatA mojAMonI mAphaka- je avadhijJAna ghaTIne vadhI jAya ane vadhIne ghaTI jAya, vAraMvAra cAlyu jAya ane vAraMvAra utpana paNa thAya te anavasthita avadhijJAna. A jJAnane pratipAti eTale ke "AvIne nAza pAmanAra athavA aniyata paNa kahyuM che. AvA cha mukhya bheda kahAM. bAkI tene asaMkhya bheda hovAnuM vidhAna che. jJAnapaMcamInA devavaMdanamAM avadhijJAnanA prathama duhAmAM paNa te vAta vaNI lIdhI che asaMkhya bheda avadhitaNa, SaTa tehamAM sAmAnya 3 zevALA-arthAt sUtra: 22mAM kahelA bhedane vajIne cAragatimAM deva ane nArakane bhava patyaya che. te sivAyanA be arthAt mAnava ane tiryaMcane kSaye pazama janya avadhijJAnanA A cha vikalpa kahyA. Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adayAya-1 sUtra-23 175 | tIrthaMkara paramAtmAne to janmathIja traNe jJAna hoya te avasthita ke apratipAti bhedavALuM gaNAya che. temaja koI anya manuSyane kadAca janmathI avadhijJAna prApta thAya tevuM bane che te paNa te bhavapratyaya na gaNatAM kSayopazama janya ja gaNavuM kemake tathAvidha pariNAma ke guNanA abhAve te jJAna kAyama rahetuM nathI. avadhijJAnanuM dravya-kSetra-kALa ane bhAva e cAra bhede svarUpa : (1) dravya thakI-jaghanyathI anaMtA rUpI dravya jANe-dekhe ane utkRSTathI savarUpI dravya jANe-dekhe. (2) kSetra thakI-jaghanyathI aMgulane asaMkhyAtamo bhAga jANedekhe. utkRSTa paNe alakane vize leka jeTalAM asaMkhyAtA khaMDavA jANe-dekhe. (3) kALa thakI-jadhanyathI AvalikAne asaMkhyAtame bhAga jANe-dekhe ane utkRSTa paNe asaMkhyAtI utsarpiNI-avasarpiNI lage atIta anAgata kALa jANe dekhe. (4) bhAvathakI - jaghanyathI anaMtA bhAva dekhe-jANe. utkRSTa paNe paNa anaMtA bhAva jANe-dekhe. paNa sarva paryAyonA anaMtamAM bhAga mAtrane jANe dekhe. T tiya"cane avadhijJAnane viSayadravyathI-utkRSTa taijasa vagaNanAM dravya kSetrathI- ,, asaMkhya dvipa samudra kALathI- , palyopamane asaMkhya bhAga bhAvathI- , manuSyavat [8] saMdarbha Agama saMdarbha (3) che kiM vaM covacaM? vAovasami dukyuM, magsaann ya paMci diyatirikkha joNiyANa ya / ko heU khAovasamiyaM ? khAovasamiyaM tayAvaraNijjANaM kammANaM udiour apLa, budiori gvaLa zoSiAmAM samudaq=- naMdisUtra-8 Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 tatvArtha sUtra prabaMdha TIkA doeha khaovasamie paNNate taM jahA maNussANaM ceva paMcidiya tivi koLiyA vi - sthAnAMga sthA. 2 u, 1 sUtra, 71/15 chavi bodinALe paLa - sthA, sthA. 6.parada udeza 3 guNapaDivannassa aNagArassa ohinANaM samuppajjaI, ta samAsao chavvihauM paNNattaM ta jahA ANugAmiya? aNANugAmiyauM 2 vaTUmANaya 3 mALA ka vArU che gavADuM 6 - naMdisUtra : 9 anya graMtha saMdarbha (1) karmagraMtha pahele gAthA 8 pUrvArdha (2) vizeSAvazyaka gAthA 701-010 [9] padya (1) sUtra ra1-ra-ra3 nuM saMyukta padya be bhede avadhijJAna che, bhavathI thatuM peluM kahyuM bIju guNa pratyaya prathama te nArakI deve kahyuM kSapazamathI nIpaje tiryaMca narane te bIjuM Sabheda tenA anugAmI Adi te avadhi trIjuM guNothI prApta bAkInI baMne gati mahIM thatuM nimitta janya te jJAna avadhi cha prakAranuM thaIne eka jame je eka ja kSetramAM rahe anya kSetreya sAthe te gaNAya ema bheda be teja rIte vadhe kiMvA ghaTatuM jAya ema be sthira asthira rUpeya, kulle che bheda thAya che AnugAmika che eka, bIju anAnugAmika vardhamAna tahIM trIju ne cethe hIyamAna che pAMcamuM che avasthita, ne chaThTha anavasthita avadhi jJAnanA ema, cha e vikapa nizcita [10] niSkarSa A sUtra mukhya be vAta rajU kare che. kSapazama nimitta jJAna manuSya tathA tiryaMcane thAya che ane tenA mukhya cha vika kahyA che. Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ayAya--1 sUtra-23 197 adhijJAna saMbadhe sUtra 21-22-23 traNamAM vivaraNa thayu* traNenA sayukta niSkarSI atre rajU karela che. pratyakSa pramANurUpa evuM A jJAna che je deva-nArakIne te| bhava nimitte prApta thAya che. paNa manuSya ane tiya cane kSayApazama thakI utpanna thAya che. alabatta hAla bharata kSetramAM A jJAna thavAnuM nathI, chatAM niSka rUpe eka vAta smaraNIya che ke tyAM pariNAmeAnI vizuddhi ane tapa dhyAna Adine prAdhAnya Apela che. jo kAryAtsaga dhyAna tapa vagere vizuddha pariNAmathI karavAmAM Ave te Ama pratyakSa evu' jJAna pragaTI zake mATe kriyAmAM dravya sAthe bhAvanI paNa vizuddhi rAkhavI. pariNAmeAmAM vizeSa zuddhatA lAvavI. ] - [] [] - [] ' 5 Wan Wan ' ] bhedo che. www adhyAya : 1 sUtraH 24 [1] sUtrahetu A sUtra manaH pava jJAnanA svarUpa tathA bhedane jaNAve che. [2] sUtra:mULa Rju vipulamatI * manaH paryAyaH - [3] sUtra : pathak Rju vipula-matI manaHparyAyaH [4] sUtrasAra [5] zabdajJAna RRnumati-sAmAnya jJAna-viSayane te sAmAnya rUpe jANe che. vipuramati-vizeSajJAna-viSayane vizeSa rUpathI jANe che. manaHcoH- manapava jJAna-te mananA paryAyeA che. Wan mana:pavajJAnanA Rjumati ane vipulamati ema e 5 5 Wan * digaMbara para parAmAM manaHcaka ne badale manaHcaH zabda che.. 12 5 Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 tatvArtha sUtra pradhaTIkA [6] anuvRtti A sUtramAM kaI sUtranI anuvRtti AvatI nathI. [7] prabaMdha TIkA ka A sUtramAM mana: paryAya jJAna nA svarUpane rajU karavA mATe tenA e bhedane rajU karela che. sAmAnyathI mana paryAya jJAnano ullekha te adhyAyaH 1 sUtra : lmAM karyo ja che. ahIM tenI vizeSa spaSTatA che. D mana:paryAya - eTale mananA vicAre. arthAt pariNAma vizeSa. mana paryAya ane mana:paryava baMne zabdo ekAIka rUpe varNavyA che. manaH paryava jJAnathI mananA paryA-vicAro ja pratyakSa dekhAya che. te thakI vicAraNIya vastu pratyakSa thaze nahIM. je vastu saMbaMdhi vicAraNA hoya te vastu anumAnathI jaNAya che - kemake mana jyAre vicAra kare tyAre vicAraNIya vastu anusAra mane vagaNanA muddagalanA judA judA AkAra goThavAya che. A AkAro e ja mananA paryAya che. ] A ja vAta thoDI zAstrIya paribhASAmAM rajU karatA kahI zakAya kemanavALA saMgrI prANIo kaI paNa vastunuM ciMtana manathI kare che. ciMtana samaye citanIya vastunA bheda pramANe ciMtanakAryamAM pravarteluM mana bhinna bhinna AkRtione dhAraNa kare che. e AkRtio ja mananA athavA manane vize utpanna thayelA paryAya che. manaH paryAyAH manasi paryAyAH / | mananA paryAye mATe pattA evo zabda paNa vaparAya che. kemake jema akSara athavA citronI amuka prakAre AkRti bane che tema ahIM mana 5ryAya mujaba mananA AkAre rUpAntara pAme che. A rUpAntarIta AkRti parathI amuka jIva zuM vicAre che te kahI zakAya che. mananA paryAyanI prakriyA. I jagata mAM paMcendri che be prakAre che. (1) manavALA (2) mana vagaranA arthAt saMsI ane asaMsI. temAM manavALA prANIone janma pUrve ja manaH paryApti banavAnI zarU thaI jAya che. pachI jIva tenA ane kAyayeganA baLathI mane Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ayAya--2 sUtra~24 179 vaNAnA puddagalAne Ape che. te AkaSelA pudgalAne vicArI zakAya tevA manapaNe paramAve che. pariNAmAvIne tenuM mana banAve che ane te manathI vicAra kare che. vicAya bAda turaMta te mananA puddagalAne cheDI de che. A rIte manevagaNAnA puddagalAnuM grahaNa-pariNamana-avala'khana--ane visarjana cAra kriyA thAya che, te kriyA samaye jevA vicAra hoya tevI AkRti te pudgalAnI gAThavAya che. jene mananA paryAya rahe che. ] mana: paryAyajJAnanuM nimitta :-AkhI prakriyA jANavAthI kadAca ema thAya ke manaH paryAya jJAnamAM nimittabhUta mana haze.-paNa tema nathI. mananA paryAya mana vaDe pariName che te vAta satya che. paraMtu mana:paryAya jJAna thavAmAM eTale utpattimAM kAraNa bhUta mana nathI te jJAnanI utpatti teA AtmAnI zuddhithI ja thAya che. A jJAna sva-52 anenA mananA paryAyeA jANavAmAM madadagAra che. paNa te Atma pratyakSa che. IndriyapratyakSa nathI, mATe mana e mana:paryAya jJAnanI utpattinu' kAraNa nathI. mana:paryAya jJAnAvaraNIya karmonA kSayeApazamathI A jJAna utpanna thAya che. [] manaH paryAya jJAna - mananA paryAyAne sAkSAt jANuvAvALuM jJAna te mana:paryAya jJAna. [] je jJAna vaDe manuSya leAkavatI mana:paryApti vALA pa'cendriya prANIonA mananA paryAyeA jaNAya che. te jJAna mana: paryAya jJAna. [] khIjAnA manogata vicArAne pratyakSa jANe te manaH paryAya jJAna. [] manaH paryAya jJAnI mananA paryAyAne kaI rIte jANe ? jema keAI kuzaLa mANasa kAI nA caherA athavA hAvabhAva joIne tenA uparathI e vyaktinA maneAgata bhAvA ane sAmarthyanuM jJAna anumAnathI nakkI karI le che. hAzIyAra vaidya mAnavInI mukhAkRti vagere pratyakSa joIne zarIramAM rahelA rAgane anumAna varDa jANI le che--te rIte-- mana; pava jJAnI mahAtmA peAtAnA jJAna vaDe mananA paryAye ke vicArAne pratyakSa jue che. te maneAvAnA puddagalAnA judA judA AkArA parathI anumAna karI le che keA amuka vastunA vicAra kare che. Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 tatvArtha sUtra pradhaTIkA te ciMtavanAra kaI vastu ciMtave che te jANI zakAtuM nathI paNa ciMtana samaye avazya racAtI AkRti parathI ciMtita vastunuM anumAna te jJAnI karI le che. jema ke te ghaDA vize vicArato hoya te tenA mavargaNAnA pudgalo je AkRti dhAraNa karaze te parathI jJAnI mahAtmA anumAna karI leze ke A mANasa ghaDAne vicAra kare che. | mana paryAya jJAnanA be bheda -manaH paryAya jJAnanA kSayapazamanI vicitratAne AzrIne be bheda kahyA che. (1) Rgumati mane jJAna - viSayane je sAmAnyarUpe jANe che te RjumatI manaH paryAya jJAna kahe che. tenI spaSTatA vaividhyatA vipulamati manaH paryAya jJAnanI apekSAe alpa che. je mati sAmAnyane grahaNa kare che te Rjumati kahevAya che tema kahyuM ahIM sAmAnya artha eka athavA eka rUpe ema samaja. jema ke ghaDA viSe kaI ciMtavana karate hoya to tenA manamAM paryAye jANIne Rjumati mana:paryavajJAnI "A ghaDA vize vicAre che" eTaluM kahI zakaze-tethI vizeSa kaMI jANI zakaze nahIM, [oMdha:-Rjumati sAmAnyagrAhI che paNa tene darzana na kahevAya.] (2) vipulamati mana:paryAya jJAna - viSayane je vizeSarUpathI jANe te vipulamati mana:paryAya jJAna jANavuM. Rjumati karatAM A jJAnane vyApa-spaSTatA vadhAre che. je mati vizeSane grahaNa kare che tene vipulamati kahevAya che temAM kahyuM. ahI: vipulamatino artha eka karatAM vadhAre athavA vipularUpe viSayane jANe che tema samajavuM. jema ke ghaDA vize keI ciMtavana karato hoya te tenA mananA paryAye jANIne vipulamati manA paryAya jJAnI ema kahI zakaze ke A ghaDA vize vicAre che te ghaDe lAla raMgane che maTe che"--. e pramANe ghaDA vizenA bhinna bhinna paryAne paNa jANI zakaze. [vizeSa mATe juo sUtra-25] Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-24 ] Rjumati-vipulamatinI bhinnatAH- Rjumati karatAM vipulamati mana:paryAya jJAna vizuddhatara che. sUkSmatara ane adhika vizeSAne phrUTapaNe jANI zake che. vaLI Rjumati utpanna thayA pachI cAlyu paNa jAya jyAre vipulamati apratipAti arthAt nAza nahIM pAmatuM kahyu che. te kevaLajJAnanI prApti sudhI avazya rahe che. [] mana:paryAya jJAnanuM kSetra ane svAmI :- mana:paryAya jJAnI mahAtmA jJAnanA baLathI aDhI dvipa arthAt manuSyalAkamAM rahelA sa`gni paryApta paoNMcendriya prANIoe vicArelI vastuone jANI zake che. 181 A jJAnanA svAmI athavA dhAraka pramAda rahita evA sAdhue ja hoya che. avirata athavA dezivaratidhane A jJAna kadApI thatuM nathI. savirati dharane paNa manaH paryAya jJAnAvaraNIya karmAMnA kSayApazama thatA A jJAna pragaTe che. tIrthaMkara paramAtmAne A jJAna dIkSA grahaNa kare te samayathI ja utpanna thaI jAya che. dhruvA nArakA--tiya cA ke gRhasthAne A jJAna kadApi thatuM nathI. viziSTatama zuddha pariNAmeAthI kadAca ghera beThA kevaLajJAna thayuM hAya tevA dRSTAnta che. paNa gRhasthane dIkSA lIdhA sivAya mana:paryAya jJAna kadI thatuM ja nathI. 7 mana:paryAyajJAna dravya kSetra-kALa ane bhAvathI-zrI tri (1) dravyathI--Rti anaMta pradezika anata skaMdhAne vizeSa tathA sAmAnyarUpe jANe che. jue che. vipulamati te ja skandhAne adhikatara-vipulatara-vizuddha ane nima La rUpe jANe che. asakhyAmA (2) kSetrathI :-RRnumati jaghanyathI agulanA bhAga mAtra kSetrane tathA utkRSTathI nIce ratnaprabhAnA kSullaka pratara sudhI upara cetiSInA uparanA taLa sudhI--tI aDhIdvipamAM sa`phrI pacendriya paryAptanA maneAgata bhAva jANe dekhe. C Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 tatvArtha sUtra prabodhaTIkA vipulamati te ja kSetrane aDhI aMgula vadhAre jue-jANe. temaja vizuddhatara-vipulatara-nirmaLatara-timira rahita jANe ane jue. (3) kALathI :-Rjumati jaghanyathI palyopamane asaMkhyAtame bhAga ane utkRSTathI paNa pApamanA asaMkhyAtamA bhAga-atIta anAgata kALa jANe ane jue. - vipulamati eTalA ja kALane adhikatara-vipulatara-vizuddhatara, ane nirmaLa jANe ane jue. (4) bhAvathI-Rjumati anaMtA bhAva jANe-dekhe-sarva bhAvane. anaMtame bhAga jANe-dekhe. vipulamati te ja bhAva adhistara vizuddha ane nirmala jANe tathA jue. [noMdha:- zrI naMdisUtra sUtra ra7-ra8-ralmAM mana paryAyanuM suMdara varNana che.] [8] saMdarbha Agama saMdarbha (1) maNapajjavaNANe, duvihe paNNate, taM jahA ujjumati cetra viula- mati va sthAnAMgasUtra sthAna-2 udeze 1 sUtra 71/16 (2) 2 duvirlDa kapatra, taM sahRA 3 kuma 4 varadama naMdisUtra sUtra : 18 anya graMtha saMdarbha (1) karmagraMtha pahelo gAthA 8 uttarArdha 1 [9] padya A baMne po-sUtra 24 ane 25nA saMyukta paDyo che. (1) Rjumatine vipulamati mana:paryava che dvidhA vipulamatimAM zuddhi vadhatI jAya nahIM pAchu kadA zuddhi ochI RjumatimAM AvI cAlyuM jAya e ema be vizeSa bheda che jJAna cothuM jANIe. (2) Rju vipula be bheda, manaH paryAya jJAnanA vizeSa sthiti zuddhimAM vipula makhare rahe. Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - adhyAya-1 sUtra-25 183 [10] niSkarSa A niSkarSa sUtra 24 : 25ne saMyukta che. A sUtra Rjumati ane vipulamati evA be bhedanA AdhAre manaH paryAya jJAnanuM svarUpa rajU kare che. niSkarSa lAyaka suMdara tatva te eka cAritra ja che tevuM lAge che. jenA pachI nice kevaLajJAnanI prApti thavAnI che tevA vipula mati ke te sivAyanA Rjumati manaH paryava jJAnanI prAptinI IcchA hoya te sarvavirati cAritra levuM ja paDaze. hAla manaH paryAya jJAna bharatakSetramAM thatuM nathI paNa A jJAna prApti mATe je vizuddha bhAvenI AvazyaktA che, tevA bhAva sahitanA cAritra mATe paNa AjanuM cAritra pAyArUpa banaze. mATe cAritrane zreSTha sAdhana mAnI tenA svIkAra ke Adara mATe ja prayatna karo. - T - T - - T - - adhyAya : 1 sUtra : 25 [1] sUahetu A sUtra Rjumati ane vipulamati manaH paryAya jJAnamAM - rahelA taphAvatane rajU kare che. [2] sUtra:mULa vizuddhayapratipAtAmyAM tadvizeSa : [3] sUtra:pRthapha vizuddhi apratipAtAmyAM tad vizeSa : [4] sUtrasAra vizuddhi ane apratipAta (kAyama TakavuM te) [e bheda vaDe-gajumati ane vipulamati] te baMnemAM taphAvata che. [5] zabdajJAna, (1) vizuddhi- vizeSa prakAre zuddhi (2) pratipAta- puna: patanano abhAva-avinAzI kara F ra G ra $ $ Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 tatvArtha sUga pradhaTIkA (3) - te [jumati-vipulamati) (4) vizeSa vizeSatA-taphAvata athavA bheda. i [6] anuvRtti Rg vipumati mana : paryAya sUtranI anuvRtti A sUtramAM Ave che. [7] prabodhaTIkA - sUtraH 24mAM sAmAnyathI Rjumati ane vipulamatine bheda pragaTa karyo che chatAM sUtrakAra bhagavaMte tenA mATe alaga sUtranI racanA karI hovAthI atre pharIthI te taphAvatanI neMdha karela che. vizuddhikRta ane apratipAtakRta ema be rIte te baMne jJAnamAM taphAvata che. (1) vizuddhikRta - Rjumati mana:paryAya jJAna karatAM vipula mati mana:paryAya jJAna ghaNuM ja vadhAre zuddha hoya che. jemake-pUrve jaNAvyA mujaba kaI vyakti ghaDA vize vicAraNuM kare che. tyAre Rjumati mana : paryAya jJAnI tenA manovaNAnA pu gale parathI eTaluM ja jANaze ke e vyakti e ghaDA vize vicAryuM. jyAre vipulamati manaH paryAya jJAnI te mane varga nA pudagale parathI eTaluM vizeSa nakkI karI zakaze ke-e vyaktie amuka raMganA amuka AkAra, amuka sthaLe rahelA mATInA ghaDA vize vicAra karyo che. A rIte Rjumati karatAM vizeSa paryAyane vipulamati jue che. jANe che. vizeSa zuddhatA pUrvaka jue che jANe che vaLI Rjumatie sAmAnya grAhI che jyAre vipulamati vividha bhedane jANatuM evuM vizeSa grAhI jJAna che. [A uparAMta dravya-kSetra-kALa-bhAvathI jumati karatA vipulamatinI vizeSatA kaI rIte ane keTalI che te sUtraH 24 nI prabodhaTIkAmAM jaNAvela che.] (2) apratipAta kRta:- Rju mati mana:paryAya jJAna vAraMvAra cAlyu paNa jAya che. paraMtu vipulamati manaH paryAya jJAna te jatuM ja nathI [arthAt kevaLajJAna thAya tyAM sudhI TakI rahe che.] Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 185 + - adhyAya-1 sUtra-25 [8] saMdarbha Agama saMdarbha (1) ujjumaINa aNaMte aNa'tapaesie kha'dhe jANai pAsai te ceva viulamaI, abbhahiyatarAe viulatarAe visuddhatarAe, vitimiratarAe jANai pAsai. nadi sUtra-18 [9] padya (1) sUtraH 24mAM A padya sAthe apAyuM che. (2) sUtraH 24mAM A padya sAthe apAyuM che. [10] niSkarSa sUtra : 24 mAM 24 ane 25 mAM sUtrane niSkarSa saMyukta Apyo che. D -- - - - H - H - D adhyAya-1 : sUtra : 26 [1] sUtra hetu avadhijJAna ane mana: paryava jJAnamAM judA judA kAraNethI taphAvata paDe che. taphAvatane A sUva thakI rajU karavAmAM Avela che. [2] sUtra: mULa vizuddhi-kSetra-svAmi-viSayebhyo 'vadhimanaHparyAyayoH * [3] sUtra: pRthapha vizuddhi-kSetra-svAmi-viSayebhyaH avadhi-manaHparyAyayoH [4] sUtrasAra vizuddhi, kSetra, svAmi (kene upaje te) ane viSaya te jJAna vALA zuM jANe te) e cAra muikhya bAbatothI] avadhi ane mana:paryAya [taphAvata jANave.] [5] zabdajJAna vizuddhi:- vizeSa prakAre zuddhi, kSetra - kSetra-lekamAM keTalA hissAne sparze che te. che digaMbara asnAyamAM parone badale co: che. s F FI Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 Wan Wan tatvA sUtra prakhAdhaTIkA H svAmi - mAlika, A jJAnanA dhAraka koNa ? viSaya :- A jJAna keTaluM jANe che ? nadhi :- avadhijJAna. manoya :- mana: paryAyajJAna. [6] anuvRtti vizudhdhya pratipAtAbhyAM tadvizeSaH thI vizeSaH [7] pradhaTIkA avadhi ane manaH paryAya e kha'ne pAramArthika vikala [apUrNa] pratyakSarUpe samAna che. chatAM te khanemAM keTalAMka taphAvata che te darzAvavA sUtrakAra mahi`e A sUtranI racanA karelI che. 45 (1) vizuddhi :- nimaLatA jenA dvArA adhikatara paryAyAnuM parijJAna thaI zake tevI nimalatAne vizuddhi kahe che. Wan vizeSa paryAyanA jJAnane kAraNe avidha jJAnathI mana : paryAya jJAna. ghaNuM zuddha ane spaSTa heAya che. * jeTalA rUpI dravyAne avidhajJAnI jANe che, maneAgata te drakhyAne manaH paryAya jJAnI ghaNAMja spaSTa jANe che. jeTalA parimANeAne -rUpa, rasa, gadha, sparza, zabdane jaNAvatA evA rUpI dravyAne avadhijJAnI jANe che. te avadhijJAna vaDe uplabdha rUpI dravyA mana paryAyajJAnInA viSayamAM jeTalA Ave che tene A manaHparyAyajJAnI ghaNAM paryAyeAthI arthAt vizuddhatara par3e jANe che. (2) kSetra :-kSetra eTale zAsrIya paribhASAmAM tene AkAza kahe -dezyamAna adRzyamAna rUpI-arUpI dravyanA AdhAra te kSetra. jeTalA sthAnamAM sthita bhAvAne jANe che tene kSetra kahe che, aMzulanA asa khyAtamAM bhAgamAM utpanna thaIne sa` leAka sudhI avadhijJAna hoya che. mana:paryAya jJAna te mAnuSakSetramAM ja hoya che, bIjA kSetramAM hAtuM nathI. a'gulanA asakhyeya bhAga kareA temAMnA eka bhAga thAya eTalAja kSetramAM mAtra jeTalA rUpI dravyA jaghanyathI rahyA heAya te sadravyeAne jue ane zubha adhyavasAyanA maLe vadhatA jatA jJAnathI vadhune vadhu rUpI Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-26 187 dravyane jANato te sarva lekamAM rahelA rUpI dravyane jue che. - jyAre manaH paryAya jJAnanuM kSetra ATaluM moTuM nathI. te mAtra aDhIdvipanA tathA be samudranA saMjJI paMcendriya prANunA mane gata bhAvene ja jANe che. zarkarA prabhArI anya ke IpaNa kSetra ke urvalekane jANatA nathI. nidhi-lokaprakAza gAthA 928-9ra9 mujaba-manaH paryavajJAnI saMjJI paMcendriya manuSya-deva ke tiryaMcanA mananA paryAne upara 900 ejana sudhI ane nIce 1000 jana sudhI jANI zake che] (3) svAmI :- mAlika -je je jIvane A jJAna hoya che tene vivakSita jJAnanA svAmI samajavA- jJAnanA utpAdayitA te svAmI avadhijJAna saMyatA saMvata [saMyatane ane asaMyatane heya che temaja sarvagatimAM paNa hoya che. arthAt A jJAna deva-nAraka-tiryaMcamanuSya badhAne thaI zake che ane te virativaMta sAdhu ke avirati, jIne paNa hoya che. jyAre mana paryAya jJAna manuSyane ja thAya che ane te paNa saMyatane arthAt apramat sarvavirati ghara sAdhu mahAtmAone ja. ahIM manuSya grahaNa thatA deva-nAraka ane tiryaMcane na ja thAya tema samajavuM. ane saMyatanuM grahaNa karavAthI mithyAdaSTi aviratidezavirati-pramatta Adi sarvane niSedha thaI jAya che. sAtamA guNaThANe rahelA--apramatta sAdhuone ja utpanna thAya che ane chaThThAthI bAramA guNaThANa sudhI A jJAna rahe che. [pachI terame guNaThANe kevaLajJAna thatA nivRtta thAya che (4) viSaya :-ya-] jJAna dvArA je padArtha jaNAya tene reya kahe che ?ya eTale viSaya T viSaya eTale jJAnagaNya padArtha. avadhi jJAnane viSaya arthAta jJAnagamya padArtha savarUpI dravya che-sarva paryA nathI. jyAre mana:paryAya jJAna viSaya tenA anaMtame bhAge hoya che je ke avadhinI apekSAe mana:paryAya jJAnano viSaya atizaya sUma che. Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvA sUtra prabodhaTIkA je rUpI dravyAne avadhijJAnI jANe che tenI vyAkhyA karatA zrI siddhasenIya TIkAmAM jaNAve che ke-utpAda-vyaya Adi jemAM che te sa` paryAyAne saMpuNuM paryAya gaNyA che. sa` paryAya ane asaparyAye| mAMhenA saMparyAyAne atre gaNela nathI. 188 uparokta sa'purNa paryAyAnA ja save dravyeAne avadhijJAnI jANe paNa tenA sava` paryAyAne jANatA nathI eka eka paramANunA kadAca asaMkhyAtA paryAya jANe, kadAca sakhyAtA paryAya jANe, jaghanyathI rUpa-rasa--ga dha--spane jANe paNa sa` paryAyAne teA na ja jANe [sava paryAyane jANanAra kevaLI ja hAya] arthAt avadhijJAnInA viSaya apava paryAya kahyo. jyAre mana paryAya jJAnanA viSaya tA tenA ana tamA bhAga che [jue sUtra 1-29] arthAt mAtra maneAdravya che. A rIte viSayanI vizALatAmAM vadhijJAna vadhe che jyAre jANavAnI tIvratA ane sUkSma jJAna zaktimAM mana : paryAya jJAna vadhe che. padma:-mananA paryAyeA paNa avadhijJAnanA viSaya che to tenAthI mananA vicAro jANI zakAya ? 7 jANI zakAya. vizuddha adhijJAna vaDe mananA vicArA jaNAya che. jemake anuttara deve koi prazna kare tyAre bhagavate ApelA uttara te dravya manathI ja Aya che. chatAM A dravya manathI ApeleA uttara avadhijJAnI evA anuttara vAsI devA jANI zake che. punaprazna :- avadhi ane mana:paryAyamAM te pachI vizuddhinI dRSTie kayA bheda che ? 0- mana:paryAya jJAnI jeTalI sUkSmatAthI mananA pAMcAne jANI zake che teTalI sUkSmatAthI vizuddha avadhijJAnI jANI zakatA nathI. vizuddhinA AdhAra viSayanI nyUnAdhiktA upara nathI paNa viSayamAM rahelI nyUnAdhika sUkSmatAne jANavA upara che. jema DaoNkTarAmAM janarala sarjana badhA eparezana kare paNa AMkhanA ke nAka-kAnanA spezIyAlisTa mAtra peAtAnA tajajJa viSayanA ja epa Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-26 189 rezana hAthamAM le, tyAre viSayane vyApa janarala sarjanane vadhu kahevAya paNa sUkSamatA ke tajajJatA te spezIyAlisTanI ja vizeSa gaNAya. tema avadhi karatA mana:paryAya jJAna vizuddhi che. [8] saMdarbha Agama saMdarbha -0- zrI naMdIsUtramAM mana:paryava jJAnanA adhikAramAM dravyAdi cAra bhede A viSaya cacela che paNa spaSTa saMdabha nathI. tattvAtha saMdarbha (1) avadhine viSaya-adhyAya-1 sUtraH 28 (2) mana:paryavajJAnane viSaya adhyAya-1 sUtraH 29 (3) sarva dravya paryAya saMbaMdhe adhyAya-1 sUtraH 30 [9] padya vizeSatA che cAra cothA ane trIjA jJAnamAM zuddhi vizeSe jJAna ceAthe apazuddhi avadhimAM kSetra nAnAthI laIne jANe purA lekane jJAna trIjuM zuM aDhIdvipavatI cittane avadhi pAme jIva cAre gatinA zubha bhAvathI jJAna ceAthuM muni pAme bIjA adhikArI nathI keTalAMka paryAya sAthe sarvarUpI dravyane jANe avadhi mana:paryaya bhAga tadananta rahe (2) manathI ciMtavela sau jANe vicAra AkRti manaH paryAya te jJAna thAya avadhinA pachI te rIte kSetra ne svAmI viyenA vaDeyate manaH paryAyane ema avadhijJAna bheda che. [10] niSkarSa A sUtramAM niSkarSa rUpe sUtra 24nA je ja niSkarSa tAravI zakAya. je vizeSa vizuddhi ane apratipAta jJAnanI apekSA hoya te mAnava bhava mATe prayAsa karo. svAbhAvika pAtaLA kaSAya ane saraLa jIvana thakI punaH punaH mAnava bhavanI prApti karI. saMyama grahaNa karI. Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 tatvArthasUtra prabodhaTIkA vizeSa vizeSa apramatta bhAvamAM rahIe te ja AvA mana paryava jJAnanI prApti thaI zake ke je kevaLajJAna apAvanAruM bane- ahI cAra jJAna saMbadhi svarUpe pragaTa karyuM. have pAMcamAM kevaLajJAna mATe zrI bhAgyakAra maharSi ahI kevI sUcanA Ape che. kevaLajJAna mATe adhyAya dazamAM sUtra paheluM mukela che mokSanuM jJAna zinAvarAttApakSavAda vastram sUtra dvArA kevaLajJAnanuM svarUpa rajU karela che. vaLI kevaLajJAnanA keI bheda che nahIM eTale tenA bhede raju karatuM sUtra banAvela che nahIM-ahIM kevaLajJAnanI kaI vAta na karatA mekSitatvanA prakaraNamAM te sUtra mukayuM. I - T - U - T - U - T - 1 adhyAya : 1-sUrI : 27 [1] sUvahetu - A sUtra matijJAna-zrutajJAnanI viSaya jANavAnI maryAdA rajU kare che. [2] sUtra: mULa * mati zrutayonibaMdhaH sarva dravyadhvasarvaparyAyeSu [3] sUtra: pRthapha mati-zrutayo -nibandhaH sarva dravyeSu a-sarva paryAyeSu [4] sUtrasAra matijJAna ane zrutajJAnane viSaya-vyApArasava dravyomAM ane [bartha arthAta] keTalAMka paryAyAmAM che. [5] zabdajJAna mati-atijJAna [] chuM- zrutajJAna ni] digaMbara AmnAyamAM A sUtramAM sarva zabda nathI. mati zrutaco nibandho dravyeSva sarva paryAyeMSu ka Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-27 nivadha pravRtti athavA viSaya vyApAra sarvadravya sa dravyA--dhAM ja dravyA (padArthA) asarve paryAya--keTalAMka paryAya (mAM] [6] anuvRtti A sUtramAM koi sUtranI anuvRtti vatI nathI. [7] prabodha TIkA matijJAna ane zrutajJAnanA viSayavyApAra sarvAM dravyAmAM hAya che. arthAt A be jJAna vaDe AtmA sarve dravyAne jANe che. 5 191 Wan para'tu keTalAka paryAyAmAM hAya che. arthAt A e jJAna vaDe AtmA je saghaLAM dravyAne jANe che te sa dravyeAne sa` paryAyapUrNAMka jANatA nathI paNa keTalAMka paryAyAne ja jANI zake che. Wan mati zruta jJAnanI pravRtti sarvAM dravyA[dravya eTale dharma-adhamaAkAza-puddagala-jIvAstikAya] ane asava [keTalAMka] paryAyAmAM hAya che. arthAt zrutApadezanI madadathI e e jJAnavALA sa mULa dravyAne dravyArthika dRSTithI samajI zake che. paraMtu A kha'ne jJAnA saparyAyA vaDe te dravyAne jANI zakatA nathI. arthAt keTalAMka paryAyAne jANe che ane keTalAMka paryAyeAne nathI paNa jANatA. D keTalAMka paryAyAne ja jANe te kaI rIte ? A rIte matijJAna ane zrutajJAna dvArA rUpI-arUpI badhAM dravyA jANI zakAya che. paNa emanA paryAye teA keTalAMka ja jANI zakAya che. kAraNa ke jagatamAM sauthI vadhu matijJAna-zrutajJAna gaNadhara bhagavaMta ke caudapUrvI ne ja hAya che. tIrthaMkara paramAtmA jagatanA traNe kALanA sarvAM dravya ane sa paryAyane sAkSAt jue che--jANe che. paNa te bhAvAnA ana`tamAM bhAganA bhAva jeTalA ja zakhkhA haiAya che. sava bhAvA mATenA zabdo ja hAtA nathI. jeTalA zabdo che tenA anatamA bhAga ja tI kara paNmAtmA upadeza dvArA kheAlI zake che. tIrthaMkara paramAtmA jeTalu khelI zake che te upadezanA ana tamA bhAga ja gaNudharA dvAdazAMgImAM guthI zake che. Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 tatvArthasUtra prakheAdhaTIkA Ama dvAdazAMgInA abhyAsI evA cauda pUrvadharasa dravyanA anaMtamAM bhAganA ja paryAyeA jANI zake che. paNa je bhAvA ke paryA dvAdazAMgImAM gu'thAyA nathI tathA je bhAvA mATe zabdo nathI. te anata bhAvAne jANI zakatA nathI. AthI mati zrutanA viSaya sarvAM dravyA che paNa saM paryAyeA nathI. 7 prazna :- matijJAna iMdriyA vaDe utpanna thAya che. iMdriyA te mAtra rUpI dravyeAne ja grahaNa kare che. te matijJAnanA viSaya sa dravya kaI rIte hoI zake? matijJAna driyAnI mAphka mana vaDe paNa utpanna thAya che. mana pUrva-anubhUta viSaya uparAMta zruta dvArA jANelA viSayAnu arthAt badhAM rUpI-arUpI dravyAnu ciMtana kare che. AthI manAjanya matijJAnanI apekSAe badhAM dravyAne matijJAnanA grAhya mAnavAmAM kAMi virAdha nathI. 101 [] prazna :- sUtrakAranA jaNAvyAnusAra mati ane zrutajJAna dvArA rUpI-arUpI badhAM dravyA jANI zakAya che, te pachI mati ane zrutanA grAhya viSayamAM kaI nyUnAdhiktA che ja nahIM tema mAnavu paDazene ? -0- dravya rUpa grAhyanI apekSAe te baMnenA viSayAmAM nyUnAdhiktA nathI. paNa paryAya rUpa grAhyanI apekSAe baMnenA viSayAmAM avazya nyUnAdhiktA che. ane jJAna dravyAnA parimita paryAyAne ja jANI zake che eTalI samAnatA jarUra che. paNa matijJAna vartamAnagrAhI haiAvAthI vartamAna paryAyAne ja grahaNa karI zake che. paNa zrutajJAna trikALa grAhI heAvAthI traNe kALanA paryAyAne grahaNa karI zake che. 101 [] prazna :- avadhi-mana:paryAya ane kevaLajJAnanA viSaya vyApa jaNAvavA alaga sUtra racyuM te mati-zruta mATe eka ja sUtra kema ? zrutajJAna matipUrvaka ja thAya che tevu' pUrve sUtramAM kahyu che. tethI jeTalAnu' zruta thayu' teTalAnu` matijJAna hovAnuM ja eTalA mATe baMnenA viSaya jANavAnI zaktinI samAnatA darzAvavA eka ja sUtramAM ane jJAnanA viSaya darzAvela haiAya tema jaNAya che. Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ka adhyAya-1 sUtra-27 193 [8] saMdarbha Agama saMdarbha naMdisUtramAM sUtra 37 mAM matijJAnane dravya-kSetra-kALa-bhAvathI jaNAvyuM che. sUtraH 58mAM zrutajJAnane dravyAdi cAra bhAve varNavela che. tenA AdhAre A sUtrane bhAva pratipAdita thAya che. paNa sarvathA saMgata Agama sUtra maLela nathI. [9] padya (1) matine zrutajJAna save dravyane jANI zake sarva paryAya nahIM paNa parimita paryAyae. (2) che maryAdita paryAya, matine zrutajJAnane chatAM rUpI-arUpImAM te baMne jJAna pahoMcatA. [10] niSkarSa A sUtra mati ane zrutajJAnanI viSaya maryAdA jaNAve che. temAM mukhya vAta e che ke te sarva dravyane jANe paNa keTalAMka paryAne ja jANe. bIjAnI tulanAe thoDuM paNa vizeSajJAna ke buddhi hoya te ApaNe ApaNane jJAnI ke buddhizALI mAnIe chIe. tyAM A sUtra lAlabatI dhare che. tIrthaMkara paramAtmAnA jJAnanA anaMtamAM bhAga jeTalA zabdo hoya che. jeTalA zabdo che tenA anaMtamAM bhAge te upadeza dvArA kahI zake che. te upadezane anaMta bhAga sUtramAM zuM thAya che teTaluM jJAna cauda pUrvadhara sudhI ja hoya che. A ja te puruM eka aMga jeTaluM paNa jJAna nathI pachI jJAnane ahaMkAra zA kAmane ? mATe A sUtra thakI vicAravuM ke game teTaluM mati ke zrata hoya te pUrva puruSa apekSA e nyUna ja che. mATe abhimAna na karavuM ane je sarva dravya-paryAya jANavA hoya te kevaLajJAna mATe prayatna karo. I - T - U -- U - T - - 13 Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 tatvArthasUtra pradhaTIkA adhyAya : 1 sUtra : 28 [1] sUtrahetu 1 avadhijJAnane grAhya viSaya athavA avadhine viSaya vyApa A sUtra dvArA rajU karI che. [2] sUtra: mULa __ rupiSvavadheH [3] sUtra: pRthapha -kAze [4] sUtrasAra avadhijJAnane viSaya-vacApa arthAta jANavAnI zakita] rUpI dravyomAM [ane keTalAMka paryAyamAM hoya che.] [5] zabda jJAna rapiy - rUpI dravyone vize. dha - avadhi jJAna [nI zakti] [6] anuvRtti tti zrato navA sarva bheLasarvaparyApu. sUtra thI nivavA ane sarva paryApu e be zabdanI anuvRtti ahIM levI. [7] prabodha TIkA A sUtramAM avadhijJAnane vijya vyApa jaNAvatAM lakhe keavadhijJAna rUpi dravyamAM ja pravarte che. tema ja te sarva paryAyomAM nahIM paNa keTalAka paryApamAM pravarte che. atyanta zuddha avadhijJAna hoya to paNa te rUpI dravyone ja jANI zake che. te dravyanA paNa parimita paryAne ja jANe che - parama prakane pahoMcelA je paramAvadhi jJAnanuM alokamAM paNa leka -pramANu asaMkhyAta khaMDene jovAnuM sAmarthya che. te paNa phakta rUpI arthAt mUrta dravyane ja jANe che. amUrta dravyone nahI ane te rUpI (mUrta) dravyonA paNa samagra paryAyone jANI zakatuM nathI. Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-28 195 -0- hI zabda mastrIya pratyaya vALA che. je nitya rUpavALA che tene rUpI kahevAya che. 0 leAkAleAkamAM dharma-adharma-AkAza-puddagala-jIva e pAMca dravyA che. [jue adhyAya -5 sUtra-2] temAM eka puddagala ja rUpI dravya che. [jene rUpa-sa-ga dha--spa` heAya te pudgala] A rUpI dravyAne adhijJAnI jANe che. bAkInA dharmAdi arUpI dravyAne avadhijJAnI jANI zake nahIM. * atIta-anAgata-vamAnanA utpAda vyaya--prauvya rUpI anaMtA paryAyeAmAMthI sava paryAcAne na jANatA temAMnA keTalAMka paryAyAne jANe che. [8] sadabha Wan Xin Agama sadabha ohinANI jahanneNa aNatAI rUvi 'ukkoseNa savvAi' rUvidavAi jANai pAsai. davbAi jANai pAsai / nadi sUtra-16 Wan [9] padya (1) rUpImAM gita avidhanI, paryAyanI tA alpatA [uttarA sUtraH 29mAM che.) (2) rUpI dravyo taNA kaiMka, paryAA cAti vize. jANe che avadhijJAna, vizALa kSetrI e rIte, [10] niSpha ' avadhijJAna rUpI dravyAne ja jANe che. arthAt arUpI evA Atma tatvanuM jJAna avidha vaDe thaI zakatuM nathI. jyAM sudhI arUpI evA AtmAne jANyA nathI tyAM sudhI Atma vizvAsanI sarvocca sthiti prApta thaI nathI. je Atma vikAsanI sarvocca sthiti prApta karavI hAya tA kevaLajJAna prApti jarUrI che. kevaLajJAnI ja arUpI dravyeAne joI zake che. avadhinA ja eka bheda evA paramAdhine pAmanArA AtmA nizce "kevaLa jJAna prApta kare che. je rUpI dravya sAthe arUpI evA Atma tatvane jANavA hAyajovA hAya tA sa pratyakSa evA kevaLajJAna mATe savaM puruSArtha karavA. [] - [] - ] - ] - ] - [ - [] - - Wan Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthasUtra pradhaTIkA F F F F adhyAyaH 1 sUtra : 29 [1] sUtrahetu manA paryAya jJAnane grAhya viSaya athavA mana:paryAyane viSaya vyApa rajU karatuM evuM A sUtra che. [2] sUtra:mULa * tadanantabhAge manaHparyAyasya [3] sUtra:pRthapha tad anantabhAge manaH paryAyasya [4] sUtrasAra mana:paryAya jJAnanI pravRtti arthAta viSaya vyApAra, rUpI, dravyanA anaMtamAM bhAga hoya che. [5] zabdajJAna taH ti] te avadhijJAnanA banattama-anantamAM bhAge manapasya-mana:paryAyajJAnane [viSaya [6] anuvRtti mati jhuninya sarva vasavanu sUtrathI nivanyA ane ja sarvaparyApunI anuvRtti levI. rUpicvavagheH nI anuvRtti levI. [7] prabodhaTIkA uparokta sUtrA28mAM kahyA mujaba avadhijJAnI je rUpi dravyane jANe che [ta] te rUpI dravyonA anaMtamAM bhAgamAM mana:paryAya jJAnanI viSaya maryAdA pravarte che. mana:paryAya jJAnI avadhijJAnanA viSayanA anaMtamAM bhAgane jANe che. arthAt mana vaDe ciMtavAelA-manuSyalaka pUratAM ja saMgni paMce ndriya prANInA manavagaNanA pudgalane arthAt te ja rUpI dravyane tathA te dravyanA keTalAka paryAne ghaNAM ja spaSTa paNe jANe che. digaMbara paraMparAmAM mana:paryAvasya ne sthAne manaHrcicastha che. Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-29. 197 avadhijJAnI rUpI dravyone AtmAthI sAkSAt jANI zake. te rUpI dravyamAM mane vargaNanA pudgalono paNa samAveza thAya che. tethI avadhijJAna tene paNa jANe che. chatAM te mAtra mane vargaNanA pudagalone ja jANe. mana paryAyajJAnI te manovargaNAnA pudgalo kevI rIte pariNata thI che? kaI vastune vicAra karavAmAM goThavAyA che? je vastunA vicAra mATe beThavAyA che te vastunA saMbaMdhamAM vicAra karanAra kevI jAtane vicAra kare che? zuM zuM vicAre che te badhuM mana:paryAya jJAnI jANa zake che A rIte te vadhu vizuddha che spaSTa che sUphamatara che ane bahutara paryAne jANe che. bAkI sarvapudgala dravyanI apekSAe mane vargaNanA pudgalo anaMtamAM bhAge che. eTale avadhijJAna karatA manaH paryAya jJAnane grAhya viSaya anaMtamAM bhAge kahyo. vaLI lokane badale mAtra aDhIdvipa kSetra pramANa karyuM. ane saMjJa paMcendriya jIvonA ja mane gata bhAva lIdhA che.] [8] saMdarbha 1 Agama saMdubha (1) savathonA mAnavA jUnavA ...hAipannavA aNaMtaguNA ityAdi bhagavatI sUtra zataka 8 uddeza ra sUtra 322 [9] padya (pUrvArdha-sUtra 28 mAM che) (1) tenA anaMtamAM bhAgamAM che manaHparyaya grAhyatA (2) jAge mAtra manuSyamAM mana:paryAya jJAna te jANe mAtra mana dravya kSetra te tenuM TuMkuM che. [10] niSkarSa 1 A sUtramAM mukhyatve sura eTale ja che ke mana paryAyajJAna avadhijJAnanA anaMtamAM bhAge jANe. arthAtu rUpa dravyanI jANakArIne ja grAhya viSaya ahIM che tethI arUpI evA AmajJAnanI prApti mATe pUrve sUtra 28mAM nedhela niSkarSa ja ahIM samajI le. - U - T - U -- U - T - 3 Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 tatvArtha sUtra pradhaTIkA 5 55 ka adhyAya : 1 sUtra : 30 [1] sUvahetu A sUtra kevaLajJAnane viSaya vyApa jaNAve che athavA kevaLajJAnanI pravRtti kyAM thAya che tene khyAla Ape che. [2] sUtra : mULa sarva dravya paryAyeSu kevalasya [3] sUtra: pathapha sarva dravya paryAyeSu kevalasya [4] sUtrasAra kevaLajJAnane viSaya arthAta tenI pravRtti sarva [badhA ja] dravyo ane paryAyAmAM che. [5] zabdajJAna sarva-badhAM saghaLAM. dravya-rUpI-arUpI badhAM ja] dravyo - [avasthA-paryAyamAM-paryAne vize. viru-kevaLajJAna nI [6] anuvRtti natizruta niMnya: 1-27 sUtrathI nivazva: [7] prabodha TIkA atyAra sudhI je cAra jJAnanI vicAraNA karI tenA karatA vizeSatA ane saMpUrNatAne pragaTa karatu A sUtra che -kemake A sUtra dvArA sUtrakAra kevaLajJAna arthAt saMpUrNa jJAnane viSaya vyApa jaNAvavA thakI lakhe che ke te sarva dravya ane sarva paryAmAM pravarte che. kevaLajJAna-saMpUrNa padArtho jANanAra che. saMpUrNa loka ane alokarUpa viSayavALuM che. tenAthI Ucu ke jJAna nathI...kevaLajJAnanA viSaya karatAM bIjuM kaI paNa zeya bAkI rahetuM nathI ema zrI bhASyakAra maharSi pite jaNAve che. Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-30 A kevaLajJAnanI vizeSa oLakha ApatA zrI bhAgyakAre lakhyuM kevaLa-paripUrNa-samagra-asAdhAraNuM-nirapekSa- vizuddha- savabhAva jaNAvanAra-loka ane alokamaya viSayavALuManaMta paryAvALuM che.........ema samajavuM. (1) kevaLa -arthAt ekaluM kevaLajJAna vakhate bIjA jJAna na hoya. (2) paripUrNa - jyAre utpanna thAya tyAre ekIsAthe saMpUrNa ja utpanna thAya che. thoDuM thoDuM vadhatuM vadhatuM utpanna thatuM nathI. (3) samagra - te sarva sene jANe che. (4) asAdhAraNa -AvuM jJAna jagatmAM bIjuM eke nathI arthAta A jJAna advitIya che. (5) nirapekSa - svayaM prakAzI hovAthI tene jarA paNa bIjI madadanI apekSA rahetI nathI. (6) vizuddha tene eka paNa kamaparamANu jJAnAvaraNayAdi karmo AvarI zakatA nathI kemake tamAma [ghAtI karmono kSaya pachI ja te utpanna thAya che. ane pachI kadI nAza na pAmatuM (7) sarvabhAvajJApaka-jagatnI sarva sthala ane sUkSamatama hakIkata jaNAvavAnuM sAmarthya mAtra kevaLajJAnamAM che. kemake te rUpI-arUpI athavA mUrta--amRta evA tamAme tamAma dravyone temaja tenA utpAda vyayazrIvya rUpa saghaLA paryAne jANe che. (8) lephAleka viSaya -kevaLajJAnI je saghaLAM dravyo ane paryAne jANe che temAM mAtra lokane ja jANe che tema nathI. leka uparAMta alakamAM paNa A jJAnanI pravRtti che. eTale leka ane alaka baMne tenI viSaya maryAdAmAM che. (9) anaMta paryAya - kevaLajJAnI jema jIva-dharma-adharma- AkAza-pudgala e pAMca dravyane jANe che tema tenA anaMtA paryAne paNa jANe che. eTale ja pUrvanI traNa paryApunI anuvRtti na letA ahI "sarva paryApu" ema sUtrakAre kahyuM che. - A rIte kevaLajJAnanA paryAya zabdonI sArthakatA jaNAvI [kevaLajJAnanuM vAstavika svarUpa adhyAya 10 sUtra: 1mAM jevuM] Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthasUtra pradhaTIkA jagatanA dareka prANImAM jJAnanI mAtrA hoya che, te vAta sarvamAnya che-sarvavidita che. paNa te jJAnanI mAtrAmAM taratAmatA che. jJAnanI laghutama ke jaghanya mAtrAne akSarane anaMtamo bhAga kahe che, je nigodanA jIvamAM paNa nitya hoya che ane jJAnanI utkRSTa ke mahatama mAtrA te saMpurNa jJAna je kevaLa jJAnI bhagavaMtene hoya che. jagatamAM traNa kALamAM jeTalA ye saMbhavI zake te sarva dravya, ane sarva paryAne jANanAra keI hoya to te mAtra kevaLajJAna che. jema ArasImAM Abehuba pratibiMba paDe che. tema AtmAmAM traNe kALanA sarve padArtho tathA sarve bhAvonuM evuM vilakSaNa-jJAnIgamya pratibiMba paDe che. tethI ja tene sarvajJa kahe che. | mati Adi cAre jJAne game teTalAM zuddha hoya to paNa te AtmazakitanA apUrNa vikAsa rUpa che. tethI keI eka vastunA samagra bhAvane paNa jANavAmAM asamartha hoya che. jyAre kevaLajJAna e Atma zaktinA sarvocca vikAsa [ghAtI karma kSaya rUpe pragaTa thAya che tethI temAM keI apUrNatA janya bheda- prabheda rahetA nathI. tethI ja kevaLajJAnanI pravRtti badhAMja dravyo ane badhAM ja paryAmAM mAnelI che. T kevaLajJAna thatAM ja pahele samaye samagra kAlekanA traNeya kALanA je saghaLAye bhAve che te bhAsamAna thAya che. Aja bhAve bIjA-trIjA ke keIpaNa samaye bhAsamAna thAya che. AmAnI nirmaLa jJAna zakti ja evI hoya che ke je kAMI hoya-je kaMI hoI zake te sarvenuM temAM pratyeka samaye pratibiMba paDyA vinA rahe na nahIM-rahetuM paNa nathI. kevaLI bhagavaM tene kevaLa-upayoga ekadhAro-anaMtakALa sudhI cAlu ja hoya che-kadI paNa virAma pAmatuM nathI. | sarva zabada sAthe joDAyelA TrA ane paryAda zabdane Ittarettara dvinda samAsa thayo che. sarva vizeSaNa tethI chuTA pADatI vakhate be pada banyA sarva drazya ane sarva paryA. vaLI phUdaLa ane paryAya zabda be che chatAM saptamI bahuvacana mukayuM te paNa badhAM dravyo ane badhAM paryAye e artha sUcavIne ja karAyuM che Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 1 sUtra-30 5 ta' sabhAsao cauvviha... aha savvadavva kAraNamaNa'ta' sAsayamapar3ivAI egaviha kevala NANaM Wan [8] sadabha Agama saddabha [9] patha kALanA (1) dravyane paryAya sarve jANatA traNe jJAna pa`cama kahyu` kevala, sajJa svAmI tehanA keAIthI reAkAya nahI' ne jAya nahIM AvyA pachI e jJAna maLatAM karma aratA mukti pAme zAzvatI. (2) ekane jANatu. che ne saMparyAya jANatuM eka ja samaye sa kevaLajJAna te kahyu. 35 [10] niSka 5 mati Adi cAre jJAna thakI game teTaluM jJAna thAya te| pa apUNuM che e badhAmAM "para" nI jANakArI parathI jJAnIpaNuM eLa khAvyuM. chatAMye te apUrNa ja rahyuM. jyAre kevaLa peAtAnA eka AtmAne tathA tenA saghaLAM paryAyAne jANanArA pUrNa jJAnI gaNAya ane sa dravya tathA sa` paryAyanA jJAtA kahevAye. 1 - ] - D tethI pratyeka AtmAe vicAraNIya vAta A eka ja che ke mAruM peAtAnu` behada sAmarthya che anata jJAna ane aizvaryAM che huM pUN jJAnadhana svAdhIna AtmA chuM. ema nakakI karI sva sAthe ekatva ane para sAthe vibhakta bhAva keLave te AvI pUrNa jJAna dazA pragaTe. 201 pariNAma - bhAvavieNatti nadisUtra: 22 Wan pUrNa jJAna dazAnA sAdhanarUpa evA darzana--jJAna cAritranI ArAdhanAmAM sadA rata rahevu.. 1 Wan - ] Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 tatvArthasUtra pradhaTIkA adhyAya : 1 sUtra : 31 para F para 1 A sUtra thakI eka jIvane eka sAthe keTalA jJAna hoI zake te vAta rajU kare che. [2] sUtra: mULa ___ekAdIni bhAjyAni yugapadekasminnAcaturmya : [3] sUtra: pRthapha ekAdIni bhAjyAni yugapad ekasmin A-caturmya : [4] sUtrasAra eka jIvamAM eka sAthe ekathI mAMDIne cAra jJAna sudhI [eka-be-traNa ke cAra jJAnanI] bhajanA hoya che. [arthAt ekathI cAra jJAna hoI zake che. [5] zabda jJAna jAnI - ekathI AraMbhIne-eka be traNa ja zabdane prathama artha lIdhe che. prAti eTale prathama samajavuM. mazAni- bhajanA hevI arthAt saMbhAvanA ke vikalpa, hoI zake [ane na paNa hoya. yuvA eka sAthe vA-caturtha [gA-sudhI maryAdA sUcave che. catu-cAra cAra jJAna sudhI praznamana- eka jIvamAM- [6] anuvRtti mA A sUtramAM spaSTa paNe keI sUtranI anuvRtti nathI. [7] prabodhaTIkA F mati vagere jJAnemAMthI eka jIvamAM ekI sAthe ekathI mAMDIne cAra jJAna sudhI ghaTAvI levA keIka jIvamAM mati Adi jJAnomAMnuM eka jJAna hoya che. |keIka jIvamAM mati Adi jJAnamAMnA be jJAno hoya che. Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : adhyAya-1 sUtra-1 203 [] kAIka jIvamAM ti Adi jJAnAmAMnA traNa jJAnA hAya che. [] kAIka jIvamAM mati Adi jJAneAmAMnA cAra jJAnA hAya che. --paraMtu eka vAta yAda rAkhavI ke zrutajJAna sAthe matijJAna avazya heAya ja che. kemake zruta mati pUrva' e vAta sUtrakAre pUrve svayaM kahelI ja che. tenA atha e ke zrutajJAna heAya tene avazya matijJAna hoya ja. paraMtu matijJAna hAya tene zruta jJAna heAya athavA na paNa hoya. [] eka jJAna :- jyAre jIva nisarga samyaktva pAme che. tyAre turaMta mati ajJAnane badale matijJAna gaNAya che. ane te vakhate haju jyAM sudhI zruta ke zAstranA abhyAsa na hoya tyAM sudhI zrutAnusArI zrutajJAna hetu' nathI. mAtra matijJAna hoya che. 0 athavA kevaLajJAna jyAre hAya tyAre te ekalu ja hAya che. kemake kevaLajJAna paripUrNa hAvAthI e samaye anya apUrNa khIjA jJAnanA sabhava nathI. A rIte jIvane mAtra matijJAna ke mAtra kevaLajJAna hai|vu. te- eka ja jJAnanI bhajanA che tema kahevAya. 7 me jJAna :- jyAre jIvane zrutajJAnanA abhyAsa sAthe matijJAna haiAya tyAre e jJAnanI bhajanA TaeNhevAya. arthAt tene e jJAna hAya che. pAMcajJAnamAMthI niyata sahacArI A me jJAna ja hAya che. [] traNa jJAna :- jIvane eka sAthe traNa jJAnanI bhajanA hAya tevA saMbhava mAtra apUrNa avasthAmAM ja hoya che. temAM avidhajJAna ke mana : paryAya jJAna vikalpe hAya che. paNa matizruta te sAthe ja raheze. A rIte e vikalpa. -mati zruta ane avadhijJAna athavA ti zruta ane mana : paryAyajJAna cArajJAna :- cAra jJAna paNa apUrNa avasthAmAM ja eka sAthe hAya zake chemati-zruta-avadhi-mana : paryAya Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvA sUtra prakhAdhaTIkA A cAra jJAnanI [bhajanA] jIvane eka sAthe hAya zake. kevaLajJAna thatAM bIjA keAI jJAnA rahetA nathI. [je carcA AgaLa karI che]. tethI pAMca jJAnanA sabhava eka sAthe nathI. matijJAna Adi sAthe kevaLajJAna hoya ke nahI ? ahI... e prAcIna mata bheda che. 204 (1) kevaLajJAnI bhagavaDatAne bIjA jJAnA hAya. (ra) kevaLajJAnI bhagava tene bAkInA jJAnA na heAya. ane mata sa Mbadhi judA judA AcAryAM je mata darzAve che te ahIM rajU karela che. (1) bIjA jJAna sAthe kevaLajJAna hoya che. chatAM kevaLajJAnanI mahattA kaI rIte ? (1) bIjA jJAnA sAthe kevaLajJAna hoya che. paraMtu kevaLajJAnane lIdhe bIjA badhA jhAMkhA paDI javAthI indriyAnI mAphaka nakAmA thaI paDe che. (2) jema khullA AkAzamAM sUrya uge tyAre tenu teja ghaNuM hAvAthI sUryAMnA tejamAM dabAI gayelA agni-maNi--caMdra--nakSatra vagere tejo prakAzI zakatA nathI, tema kevaLajJAnanI prabhAmAM khIjA jJAnA prakAzI zaktA nathI. (2) kevaLI bhagava'tane mAtra kevaLajJAna ja hoya-- (1) "apAya ane sadravya:" te matijJAna. te pUrva zrutajJAna thAya. vaLI avidha ane mana:paryAya jJAna rUpi dravyAmAM pravarte che. mATe A cAre ya jJAnA kevaLi bhagavaDatAne hAtA nathI. (2) mati jJAnAdika cAyanA upayega anukrame heAya che. ekI sAthe hAtA nathI. paraMtu sa pUrNa jJAna ane sapUrNa darzanayukta kevaLI bhagavAne bIjI keIpaNa jAtanI madada vinA ekI sAthe sarva padArthAne jANI lenArA kevaLajJAna ane kevaLa danamAM eka eka samayane AMtare upayega heAya che. arthAt eka samaye jJAna eka samaye darzana ema anukrame pravarte che. tethI kevaLajJAna thayA pachI anya kaI jJAnanA upayega rahetA nathI. (3) prathamanAM cAra jJAna jJAnAvaraNIya karmAMnA kSayApazamathI Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-31 205 utpanna thayelA hoya che ane kevaLa jJAna kSayathI ja utpanna thAya che. tethI kevaLajJAnIne bIjAM jJAna hatAM nathI. | be-traNa athavA cAra jJAnene ekI sAthe saMbhava kahyo che. te zaktinI apekSAe-pravRtti apekSAe nahI. jemake mati ane zrata e be jJAna vALa hoya ke avadhi Adi. traNa jJAnavALo ke cAra jJAnavALo AtmA hAya paraMtu jyAre matijJAnane upaga vartate hoya ke tenI pravRtti heya tyAre zratanI zakti hovA chatAM zratane upaga heta nathI.. avadhinI zakti chatAM avadhine upaga hotuM nathI. e ja rIte zrutajJAnanI pravRti samaye mati-avadhi ke manaH. paryAyanA viSayamAM AtmA pravRtta thatuM nathI. eka AtmAmAM ekI sAthe vadhumAM vadhu cAra jJAna zaktio hoya . te paNa eka samayamAM keI eka ja zakti potAnA viSayamAM pravRtta thAya che. te samaye anya zaktio niSkriya rahe che. T mati-zrata sAthe hovA chatAM ekalA matino ullekha kema? zabda rUpa zratanI apekSA e kevaLa matijJAna hoI zake che. ekendriyAdi ane sUkSma zruta hovA chatAM akSara baMdha rUpa zrata na hoya. athavA viziSTa zAstra rUpa ke samyak kRtanI apekSAe ekalA. matijJAnane nirdeza karyo che - [8] saMdarbha F; Agama saMdarbha je NANI te atthegatiyA, duNANi atthegatiyA, tiNANI atthegatiyA cauNANI atthegatiyA, egnnaannii| je duNANI te niyamA AbhiNibohiyaNANI suyaNANI ya, je tiNANI te AbhiNi bohiyaNANI sutaNANI ohiNANI ya, ahavA AbhiNI bohiyaNANI suyaNANI maNapajjavaNANI ya, je cauNNANI te niyamA AbhiNIbohiyaNANI sutaNANI ohiNANI maNapajjavaNANIya, je egaNANI te niyamA vaDhALI jIvAbhigama sUtra pratipatti-1 sUtra 41. bhagavatI sUtra zataka 8 udeze-2 sUtra 317. 5 Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 Jin [9] padya (1) mati zruta vaLI avadhajJAne, jJAna ceAthuM meLave, eka jIvane eka DhALe, jJAna cAre sa'bhave, paca jJAnA eka sAthe, jIva kadIye na pAmatAM, tattvavedI tattva jJAne sarasa anubhava bhAvatA (2) ekIsAthe jIvane ekathI cAra jJAna ekAtmAmAM 5 A sUtra pAMca jJAnanA niSka tAravela nathI. 1; ma pAmatA te saMgasthAna, nApheDa jIve lAdhatA te pAMca sAna, tethI vizva rahe cAra vipa jJAna. LF [10] niSa - [] - [] - - [[] anusaMdhAna rUpe hAvAthI kAi alaga - tatvA sUtra prabodhaTIkA adhyAyaH 1 sUtra: 32 [1] sUtrahetu Wan A sUtramAM mati-zruta ane avadhijJAnanI viparItatA arthAt ajJAnatAnuM svarUpa rajU karela che. [] [2] sUtra : mULa mati zrutAvadhayo viparyayava [3] sUtra : pRthak avadhayaH Wan viparyaya: Wan mati zruta 5 5 [4] sUtrasAra atijJAna-zruta jJAna ane avadhijJAna viSayaya arthAt viruddha rUpe paNa hoya che. (mati zruta ane avadha traNe jJAna che. tema ajJAna paNa hAI zake tene mati ajJAnazruta ajJAna ane vibhagajJAna kahe che. ca Wan Wan Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 207 - - -- adhyAya-1 sUtra-32 [5] zabdajJAna 1 - ti zrata vadha-mati jJAna zrutajJAna avadhijJAna [traNe vize pUrve kahevAI gayuM che.] 0 viya-vipati-ajJAnarUpa. 0 - za nA artha mAM che viga ja arthAt viparita paNa hoya che.] [] anuvRtti A sUtramAM kaI pUrvasUtranI anuvRtti AvatI nathI. [7] prabodha TIkA para ahIM mati-kRta ane avadhi mATe te viparyaya hoya che tema sUtramAM kahI bhASyamAM pUjya umAsvAtijI jaNAve che ke jJAna ane ajJAna e svarUpe hoya che. jJAnathI viruddha te ajJAna. ahIM bhASyakAra maharSi eka zaMkA darzAvI tenuM samAdhAna kare che- jJAna te ja ajJAna evuM kaheze te chAyaDo ane taDake tathA ThaMDu ane unuM tenI mAphaka paraspara atyanta viruddha vAta thaze tenuM zuM ? e jJAne mithyAdarzanathI joDAyelA hovAthI viparIta jANanArA che mATe te ajJAna rUpa che tethI tene mati ajJAnavruta ajJAna ane [avadhi-ajJAna vibhaga jJAna kahyA che. ajJAna zabdane bhAva che? ahIM ajJAna zabda - jJAna vRtti majJAnaM evA na samAsa vALo nathI. arthAt jJAnane abhAva jaNAvato nathI. paNa "viparita jJAna" evo artha jaNAve che. AdhyAtmika daSTie vastunA yathArtha bodha ne jaNAve tene ja jJAna kahyuM che pariNAme viparIta baMdha karAvanAra bAhya daSTie jJAna avazya kahevAya chatAM AtmAne mokSa mAge sahAyaka na hovAthI tene ajJAna ja gaNela che (mithyA daSTinA mati-zruti-avadhi e traNe jJAnAtmaka paryAye ajJAna ja che) vastune yathArtha baMdha thavA e ja jJAna che. Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 tatvArthasUtra prAdhikA || vastune yathArtha bodha kayAre thAya ? jyAre mithyAtva mehane udaya hoya tyAre vastuno yathArtha bedha thatuM nathI. viparita baMdha ja thAya che. ethI mithyASTinA mati-zrata ane avadhi e traNe jJAna viparita arthAt ajJAna rUpa ja che. jyAre mizvAtva mehane nAza thAya ane samyagdarzana guNa pragaTe tyAre samyagdarzananA prabhAvathI vastune yathArtha bedha thAya che. matizrata-avadhi traNe jJAna, jJAna svarUpa bane che. | yathArtha bedhanI vivakSA zuM ? ahIM yathArtha bedhane artha pramANu zAstranI daSTie nathI karyo paNa adhyAtma zAstranI dRSTie karyo che. pramANu zAstranI daSTie te samakitI AtmAne paNa ayathArtha bodha che tevuM ghaTI zakaze. jema deraDuM che temAM deraDAnuM jJAna e yathArtha bedha che paNa sApanuM jJAna thAya to te ayathArtha che. kAraNa ke tyAM sApa nathI. are ! kadAca pILI vastu jue tyAre A pItaLa che ke senuM ? te saMzaya paNa ayathArtha baMdha ja che. pramANa zAstra prasiddha Avo ayathArtha bedha samyadarzana vALAne paNa hoI zake. paNa ahIM tenI vivakSA karI nathI. ahI to mekSamArgamAM sahAyaka bedhane yathArtha bodha kahyo che ane samyagadarzana yukta jJAna mekSamArgamAM sahAyaka rahevAnuM mATe te bedha yathArtha bodha kahyo. mithyASTinuM jJAna pugala piSaNamAM che AthI laukika daSTi e te ucca gaNAtuM hovA chatAM ajJAna che. paNa samyagdarzana vALe jJAnane upayoga AtmavikAsamAM kare che mATe tene bodha yathArtha bedha kahyo. A uparAMta samyakatvayukta jIva ne AdhyAtmika viSayamAM paNa kayAreka saMzaya ke viparyaya thAya te saMbhava che. paNa tenI zraddhA majabUta havAthI samyagdarzanane kAraNe satyanI jijJAsA hovAthI kAM te satyA satyane nirNaya karaze. athavA "meM jANyuM te ja sAcuM" evA Abhigrahika mithyAtvane badale sarvajJa paramAtmAe kahyuM te satya che e vAtanI zraddhAvALA ja haze mATe tenI bedha yathArtha kahyo. vyavahAra bhASAmAM kahIe te jIva be prakAranA mekSAbhimukha ane Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-32 209 F F saMsArAbhimukha. mekSAbhimukha AtmAmAM samabhAvanI mAtrA ane Atmaviveka heya che. tethI te jJAnane upaga he pAdeya pUrvaka kare che. vaLI samabhAvanI puSTi kare che mATe tene yathArtha bodha ga. saMsArAbhimukha AtmA potAnA jJAnano upayoga saMsAra vAsanA puSTi mATe kare che. mATe teno bodha yathArtha bodha gaNela nathI. - A eka ja sUtra thakI jJAne pramANabhUta ane [pramANa bhAsa] viparyaya paNa hevAne saMbhava che te jaNAvI dIdhuM. [8] saMdarbha Agama saMdarbha aNANa pariNAmeNa bhaMte katividhe paNNatte goyamA ! tivihe paNNatte taM jahA maiaNANa pariNAme, suyaagANa pariNAme, vibhaMgaNANa pariNAme. prajJApanA pada 13/7 avisesiyA maI mainANaM ca.... avisesiyaM suyaM suyanANaM ca suya annA ... nadisUtra: sUtra rapa 0 annANa kiritA tividhA pannatte taM jahA mati annANa kiriyA sutta annANa kiriyA vibhaMga annANa kiriyA. sthAnAMga sUtra sthAna-3 udeza 3 sUtra 187 anya graMtha saMdarbha (1) zrI vizeSAvazyaka sUtra gAthA 329 thI 332 mati ajJAna nirUpaNa [9] padya (1) mati zrata avadhi e traNa ajJAna rUpe thAya che mati zratane ajJAnane vibhaMga ema belAya che (2) avadhi ne mati zrata traNe ajJAna che kahyAM anAtmadaSTine AtmadaSTi ajJAna jJAnamAM [10] niSkarSa kA A sUtranI vizeSa samaja sUtra:33mAM paNa ApI che tethI sUtraH 3ra ane sUtra 33mAM saMyuktapaNe niSkarSa rajU karela che. - T - - U -- - T - || - 14 Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 tatvArthasUtra prabodhaTIkA adhyAya : 1 sUtra : 33 "samyagdarzanathI joDAyelA hoya tyAre atyAdi traNa jJAna che ane tethI viparIta hoya te te traNeya jJAna ajJAna che" ema pUrva sUtramAM jaNAvyuM paNa bhavya ke abhavya mithyAdaSTie paNa iMddhinI madadathI sparzAda viSayane aviparIta rIte barAbara jANe che. spazane sparza tarIke, rasane rasa tarIke.. e rIte pAMce IndriyenA viSayane oLakhAve che te pachI tene viparIta jJAna kema kahevAya ? [1] sUtrahetu A sUtra uparokta praznano uttara Ape che arthAt mithyASTinA traNa jJAna viparIta kema kahyAM? te jaNAvavAnuM A sUtrane hetu che. [2] sUtra: mULa F sadasatoravizeSAd yadacchopalabgherunmattavat [3] sUtra: pRthapha ___sat-asatoH avizeSAt yardacchA upalabdheH unmattavat [4] sUtrasAra sata ane asano taphAvata samajI zakatA na hovAthI gAMDAnI mAphaka marajI pramANe [artha karavAthI mati Adi jJAna ajJAna svarUpa che.] [5] zabdajJAna -vAstavikatA athavA sat padArtha basa-avAstavikatA athavA asat padArtha java7-taphAvata rahita bheda na jANatA]. chA-paridha-vicArazUnya-upalabdhinA kAraNathI arthAt marajI pramANe. mevA-gAMDAnI jema [6] anuvRtti matizrutAvadhayo viparyayazca. : F . Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya--1 sUtra-33 Chu [7] bAdha TIkA: pUrva sUtranA aMte prazna karyAM ke sparza-rasa vagere jJAna samyadanI ke mithyAdaSTivALA baMnene samAna hoya che teA pachI A jJAna ne ajJAna kema kahyu? A praznanA uttara ApatA A sUtranA bhASya thakI khulAsA kare che-- 211 jema keAI gAMDA mANasa [unmata thayelA mANasa] karmanA udayathI tenI IMdrA khAmIvALI hAvAne lIdhe kharI vastu sthiti-[vAstavikatA ke sat padAtha ne jANI zakatA nathI te gAyane ghoDA ke gheADAne gAya ema kahI de che. senAne Dheku` ke DhephAMne seAnuM paNa dhAre che. A pramANenI viparIta dhAraNAone kAraNe tene jema ajJAna ja kahe che tema--viparIta rIte dhAraNA karanArane ajJAna ja haiAya che. arthAt mithyAda nathI jenI indriyA ane buddhi dherAI gayelI hAya tenA matizruta ane aSi ajJAnarUpa hoya che. A ajJAna ne apramANu ke asamyag[mithyA] jJAna paNa kahe che. sUtrakAre tene mATe viSaya [jJAna] zabda paNa vAparela che. mithyAdaSTi :- sat ne asat kahe ane asat ne sat kahe. kANu sat che ane kANu asat che? kema sat ke asat che, vizeSatAo samajI zakatA nathI. vagere sarvAMg2a bhagavaMta jaNAve che ke pratyeka vastu sva-rUpe sat che ane para-rUpe asat che. dareka vastu sva-dravya-kSetra-kALa bhAvanI apekSAe sat-vidyamAna che ane para dravya-kSetra-kALa-bhAvanI apekSAe asat--avidhamAna che. suprasiddha ane vAraMvAra kahevAtA ghaDAnA dRSTAMtane joIe. jema-amadAvAdanA ziyALAmAM anelA lAla 2ga mATInA eka ghaDe che-te-mATIrUpa svadravyanI apekSAe sat che paNa sutararUpa para dravyanI apekSAe asat che. amadAvAda rUpa svakSetranI apekSAe sat che ane muMbaI rUpa parakSetranI apekSAe asat che. ziyALArUpa svakAlanI apekSAe sat che ane unALArUpa para kAlanI apekSAe asat che. Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthasUtra praJAdhaTIkA lAlara'ga rUpa svabhAva [paryAya]nI apekSAe ghaDe sat che paNa kALA raMgarUpa parabhAvanI apekSAe asat che. 212 7 A rIte pratyeka padArthamAM sattva ke asattva, nityatva ke anitya, sAmAnya ke vizeSAdvi dharmAM hAvA chatAM mithyAdaSTi amuka vastu sat ja che ke amuka vastu asat ja che...evA ekAMta rUpe ekAda dharmAMnA svIkAra karI anya dharmanA asvIkAra kare che. AthI tenuM jJAna-ajJAna svarUpa che. sArAMza rUpe ema paNa kahI zakAya ke unmAdanA kAraNe jema satya-asatyane taphAvata jANI zakatA nathI. AthI tenuM sAcu jUThThuM khadhuM jJAna vicAra zunya athavA ajJAna ja kahevAya tema mithyAdaSTi ke sa'sArAbhimukha AtmA game teTalA adhika jJAnavALA hAya tA paNa Atmika viSayamAM AMdhaLA heAvAthI enu badhu laukika jJAna AdhyAtmika dRSTie ajJAna ja che. kemake tenu vizALa jJAna sAMsArika vAsanAnI puSTimAM ja vaparAze. jo jJAnamAM viSaya ya thatA na heAya te jagamAM adhAM meAkSAbhilASI ja rahe athavA kAMya mata-matAMtara ke gerasamaja ke bhUla thavAnu ane ja nahI. khadhAM madhI vastune samarUpe ja svIkAre athavA satya vAta samajAtA bhUla cheADI ja de, paNa tema banatu nathI mATe jJAnamAM viSa yatA che te cAkkasa che mATe ja te ajJAna che. meAkSamAga nA traNa sAdhanA samyagdarzana vize sUtra 8 sudhImAM kahevAyu, sabhyajJAna vize A sUtra sudhImAM kahyu`. 7 saccArItra vize adhyAya : 9 mAM kaheze. pUrve sUtra pa mAM pramALanavaidhiAma kahyu.. pramALa eTale jJAna tenI carcA karI have e sUtramAM nayane jaNAve che. 5 [8] sada Agama sadabha meM jiM ta` minchAmuya ? ' ma' aANi di'micchAviki sacchada buddhi bhai vigappa ityAdi / nadi sUtraH 42 Wan Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-33 213 [9] padya (1) beTA kharAne bheda na le vinA vicAra Acare jema gAMDAnI pravRtti tema teha ajJAnI kare. (2) hAya jyAre traNe jJAna nahi AtmA vimukha jyAM tyAre gaNAya ajJAna jJAne AtmAbhimukhatA [10] niSkarSa A sUtramAM jaNAvyAnusAra mithyASTi jIva sat ane asatane bheda jANatA nathI tethI niSkarSa e laI zakAya ke pratyeka mekSAbhilASI jIve pahelA sat ane asatanuM yathArtha jJAna prApta karavA ane viveka jALavavA prayatna karavo joIe. athavA te tenA pAyArUpa evI pUrNa zraddhA keLavavI joIe. kemake samyagdarzanInuM jJAna samyagra gaNyuM che. vaLI 31 sUtra sudhI rita paNane sUcave che. jyAre A be sUtra tApti paNane jaNAve che. matalaba ke A be sUtra parihAra paNa jaNAve che. tethI AdaravA yogya vastu AdarI ane choDavA gya vastune parihAra karI sat ane asatnA bhedanA jJAnathI miAjJAna TALavuM. jJAnanA bhedo mATe zrInaMdisUtrAnusAra bheda jANavA pariziSTa jevuM. D - - - D - D - 1 - 1 adhyAya : 1 sUtra : 34 [1] sUahetu A sUtra thakI sUtrakAra nAnuM nirUpaNa kare che e rIte pramALanacaidhAmaH sUtramAMnA navA zabdanuM svarUpa svayaM spaSTa kare che- [2] sUtra: mULa __ naigama saMgraha vyavahArarju sUtra zabdA nayA : Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 Wan [4] sUtrasAra 5 naigama-saMgraha-vyavahAra-Rju sUtra ane zabda e pAMca nayeA che. [5] zabdajJAna [bhASyakAra maharSinA jaNAvyA mujaba] 5 naigamanaya-nigama eTale deza. judA judA dezeAmAM je je zabde khelAya che. tenA artho ane zabdArthAnu jJAna te. sagrahanaya-padArthonA sa` deza ane eka dezanA saMgraha je zabdothI jaNAya te. Wan tatvArtha sUtra prameAdha TIkA 5 [3] sUtra : pathak * naigama saMgraha vyavahAra RjusUtra zabdAH nayA : vyavahAra naya--je zabdothI sAmAnya leAkeA jevu' lagabhaga upa cAra rUpa ane ghaNA jJeyeAvALuM jJAna thAya te. RjusUtra naya-vata mAnakALe vidyamAna padmA ne ja padmA tarIke kahevAya ane jAya te. zabdanaya-jevA artha te pramANe je zabdo vaDe kahevAya te [noMdha :-pUrva sUtra 1 : 6 mAM zabdonamAMnaya na atha ane prAdha TIkAmAM nayanA bhedonI samaja ApelI che ane sUtra 1 35mAM vistArathI ApI che. [6] anuvRtti 5 5 Wan (1) zrI bhASyakAra mahaSI e keAI vizeSa bhASya banAvela nathI. (ra) sAmAnya samaja tathA nayanA badhAM bhedo pUrve sUtra 1 : 6 mAM noMdhAyelA ja che. eTale nayanA atha tathA prakAra pharIthI ahI noMdhela nathI. A sUtramAM koI pUrva sUtranI anuvRtti AvatI nathI. [7] prabodhaTIkA (3) nayanA bhedAnI vistRta samaja sUtra 1:35mAM ApavAnI che--zrI bhASyakAre paNa temaja karela che. tethI ahIM tenuM anusaraNa karyuM' che, mATe prAdhaTIkA sUtra : 1 : 6 tathA 135 jovA huM kiMga khara AmnAya mujaba ahI nAma samakavAnuM sUtra rAjju sama'mijaiva mUtA nathA : sUtra che.-jemAM samabhirUDha-eva'bhUta e vadhAre che. Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : 1 savahetI adhyAya-1 sUtra-34 [8] saMdarbha saMyukata paNe sUtra 1 : 3pamAM che. [9] padya saMyukta paNe sUtra 135mAM che. [10] niSkarSa saMyukta paNe sUtra 1 : 35mAM che. - I - T - - - T - T - adhyAya-1 sUtra : 3pa [1] suhetu sUtra : 34mAM je nayanA pAMca mukhya bhede prastuta karyA che tenA peTA bhedone jaNAvavA mATe sUtrakAre A sUtra alaga batAvela che. [2] sUtra: mULa Adya zabda dvi tri bhedau [3] sUtra: pRthapha Adya zabda dvi-tri bhedau [4] sUtrasAra prathamane naigamanayanA] be bheda che ane zabdanayanA traNa bheda che. deza paripekSI-sarvaparipekSa][zabdanA sAMprata samabhirUDha ane evaMbhUta traNa bheda che) 5 [5] zabdajJAna Agha- paheluM athavA prathamanuM [pUrvasUtramAM Apela pAMcamAM prathama te nigamanaya] - zabdanaya [pUrvasUtramAM kahela che te di- be tri -traNa mau- prakAre [6] anuvRtti taikAma kSetraEUR vyavahAranuM sUtra rAtA nathI? ka ki Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 tatvArthasUtra pradhaTIkA [7] prabodhaTIkA - ahIM sUtra 34 ane 35 baMnenI vicAraNuM sAthe karavAnI che. zrI bhAgyakAra maharSi paNa bhASyamAM sAte nayenI vicAraNA saMyukta paNe kare che. tethI e paraMparAne anusarIne pU. siddhasena gaNijI tathA pU. harIbhadrasUrijIe paNa e rIte TIkA racI che. tethI ahIM paNa e paraMparAnuM anusaraNa karela che. | bhUmikA :- nayanA bhedonI saMkhyA vize traNa paraMparAne ullekha maLe che. (1) prathama paraMparA sAta bhedo ullekha kare che. je anuga dvAramAM jaNAvela che - nigama-saMgraha-vyavahAra-RjusUtra-zabda-samabhirUDha evaMbhUta. (2) pU. siddhasena divAkara sUrijI bIjI paraMparA anusare che. teo nigamanayane choDIne bAkInA nayane svIkAre che. (3) pU. umAsvAtijI mahArAjA trIjI paraMparA jaNAve che. te mujaba pAMcanA sUtra : 34mAM kahyA. A sUtra thakI be peTA bheda kahyA. | naya nirapazu:- keI eka vastu vize aneka prakAranA vicAro thaI zake che. jemake eka ghaDAne jotA A ghaDe che- lAla raMgane che. geLa che- halake che- zIyALAmAM banyo che-pANI sAruM rahe te che. evA aneka vicAro thaI zake. AvA vicArane eka eka karI dhyAnamAM levA azakaya bane che. tethI A vicAronuM vargIkaraNa karI devAya che. AvA vagIkaraNane "naya" kahe che. "virodhI dekhAtA vicArone vAstavika avirodhanuM mULa tapAsanAra tema karI tevA vicArono samanvaya karanAra zAstra" te nayavAda- evI paNa vyAkhyA jovA maLe che. jemake eka puruSane keI bahAdura kahe che- kemake teNe jaMgalamAM sIhane vIMdhI nAkhe. bIjA bIkaNa kahe che. kemake tenI strIthI paNa bIte phare che. trIjA vidvAna kahe che. kemake yunivarsiTI parIkSAmAM prathama Avele cothA mukha kahe che kemake tenuM vyavahAranuM jJAna nathI. AvA aneka guNadharmothI te mANasanI bhinna bhinna oLakha apAya che. Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 217 adhyAya-1 sUtra-35 ahIM paraspara virodhI lAgatA lakSaNe ja eka mAnavImAM jaNAya che. chatAM tene asatya kahI zakAtuM nathI. kAraNa ke dareka lakSaNa kiIne kaI apekSAo kahevAyuM che. nayavAda AvA paraspara virodhI vAkaye vacce ekavAkyatA sAdhe che. tethI nayavAda apekSAvAda paNa che. ApaNe samagra vyavahAra naya athavA apekSA para cAle che. vastumAM rahelA aneka dharmomAMthI ApaNane je vakhate je dharmanuM prayojana hoya te vakhate te dharmane AgaLa karIne ApaNe vyavahAra karIe chIe. jemake sAdhu bhagavaMta "mekSane sAdhe che." te apekSAe sAdhu kahyA. ghara rahita havAthI IT kahyA. bhikSAcara hevAthI bhikhu kahyA. graMthi rahita hovAthI nigraMtha kahyAM e rIte eka apekSA e muni kahyA, bIjI apekSAe zramaNa kahyAM badhAM ja sAdhu zabdanA paryAya che. chatAM jyAre je apekSA e vAta thAya te dharmane AgaLa dharI tene paryAya kahyo che. apekSA anaMta che mATe nA paNa anaMta che. A anaMta nayamAMthI ahIM pAMca sAta nA sUtrakAre ApaNI samakSa mUkelA che. | nayane atha ane aparyAya :- judA judA artha ke vyAkhyA pUrve sUtra 14 6 mAM kahyA che. eTale naya nirUpaNamAM ApelI vigatane ja ahIM vyAkhyA rUpe rajU karI che. pratyeka vastumAM aMnata dharma ke svabhAva hovAthI eka ja vastu judI judI apekSAe judI judI bhAse A anaMta dharmamAMthI je dharma ke svabhAvane sukhya karIne bolAya te naya kahevAya. A naca zabdanA vividha paryAye kahyA che. nA:- nayane phari nayA - jIvAdi padArthone sAmAnyathI pragaTa karavuM e naya. tene mATe bhAkAra maharSi prApaka-kAraka-sAdhaka-nivakanirbhosI-upalaMbhaka-vyaMjaka e paryAya zabda vApare che. [siddhasenIya tathA sabhASya TIkAmAM tenI vyAkhyA karAyelI che. jemake prApa - je te padArthone AmAmAM pahoMcADe te prApaka. jA- AtmAmAM apUrva padArthanuM jJAna utpanna karAve te kAraka. Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 sUtrakAre mukhya pAMca nA kahyA. gaNutAM kula [4 +3] sAta bhedA thaze. je (1) naigamanaya :- 2 tatvA sUtra prabodhaTIkA jemAM zabde nayanA traNa bheda nIce mujaba kahyAM che. nigama eTale deza. judA judA dezeAmAM je je zabdo khelAya che. tenA arthonu" jJAna te nAgama naya. vyutpatti arthe laI e tA no gamo casya. jene eka gama eTale ke eka vikalpa ke dRSTi nathI arthAt bahu vikalpa ke aneka dRSTi che te negama. vyavahAramAM thatI leAkarUDhi te A naigamanayanI dRSTithI che. je vicAra laukika rUDhi ane saskAranA anusaraNamAMthI janme te. naigamanayanA traNa bhedo thakI tenu svarUpa vizeSa spaSTa karAya che. (1) sa'5 :~ eka kriyA karavA vize ni ya karyAM. te mujaba te kriyA mATe anya pravRtti AbhI tA te pravRttine paNa kriyA mATenI pravRtti ja gaNI. koI garIba majUrane pUche ke "kayAM jAe che ?" te kaheze ke jamavA jAuM chuM. kharekhara tA te majurInA paisA laI khajAramAM jaze. tyAMthI kharIdI karaze, ghera jaI rATalI-zAka banAvaze, pachI jamaze. te paNa phekaTarIethI chuTatAM ja te "huM jamavA jAuM chu" tema kahe che. ahI' bheAjana kriyAnI mukhyatA che. te sakalpanI siddhi mATe anya kriyAe che tenI gauNutA che. tethI A saMkalpa-naigamanaya kahyo. aza H- a'zanA pUrNa mAM upacAra te aza-naigamanaya kahyo. paMgamAM sAmAnya phrekacara thayuM heAya te paNa paga bhAMgyA tema kahevAya che. sADI saheja gadI thaI heAya te paNa AkhI sADI gaMdI karI nAkhI tevuM bolAya che. A samagra vyavahArane aMza naigama kahyo. upacAra:-bhUtanA vata mAnamAM upacAra, bhaviSyanA vartamAnamAM upacAra, kAraNanA kA mAM upacAra, AdyeyanA AdhAramAM upacAra ema aneka rIte upacAra karavAmAM Ave che. tene upacAra nagama kahe che. Aje divALInA divasa che. Aje bhagavAna mahAvIra nirvANa pAmyA. have prabhunA nirvANane teA seMkaDo varSa thaI gayA chatAM ApaNe bhUtakALanA vata mAnamAM Aropa karIne elIe chIe. Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-35 219 majUra ema bele che ke "cA" e amAruM jIvana che. kharekhara "cA" jIvana thoDuM che? paNa majUrane "cA" jIvananA aMgabhUta kAraNa samAna lAge che. ahIM kAraNamAM kAryane upacAra thaye kahevAya. rAjAnA kuMvaranA lagnane divase AkhuM nagara AnaMdamaya banI gayuM. ahIM nagarajananA harSane badale nagara AnaMdamaya thayuM tema belAya che te Adheya evA nagarajane AdhArarUpa nagaramAM upacAra karAya che. A badhAM upacAra nigamanA daSTAMta che. sAmAnya-vizeSa taigamanayanaigamana sAmAnya tathA vizeSa baMnene avalaMbe che. tene AdhAra lekaDhi che. jema laMDana gayelA keI bhAratIyane pUche ke kayAM rahe che? te te kaheze ke hindustAnamAM rahu chuM. hindustAnamAMnA keI anya pradezamAM hoya ane pUche ke tame kayAMnA? kaheze ke huM mahArASTrane vatanI. mahArASTramAM kadAca kaI gAmaDe gaye heya ane pUchaze kaheze ke huM muMbaIne. muMbaImAM pAyadhunI upara maLI jAyane pUche ke kyAM rahe che? te kaheze kAMdIvalI. chevaTe zaMkara galI-zaMkaragalImAM mahAvIra epArTamenTa 2-bI. 176 e kaI javAba Avaze. ahIM mahArASTranI apekSAe hindustAna sAmAnya che paNa muMbaI vizeSa che. muMbaInI apekSAe mahArASTra sAmAnya paNa kAMdIvalI vizeSa. A rIte A nigamanA sAmAnya tathA vizeSa ubhayane grahaNa kare che. | bhASyakAre jaNAvelA nagamanayanA be bheda, (1) sarvaparikSepI (2) deza pakSeripI sarvaparikSepI eTale sAmAnya, dezaparikSepI eTale vizeSagrAhI. pratyeka vastu sAmAnya ane vizeSa ema ubhaya svarUpa che. jIvamAM jIva e sAmAnya dharma che je sadAkAla sAthe rahenAru che. jyAre tenA paryAya e viSaya dharma che. nAraka-tirya-deva-mAnava e jIvana paryAye che. Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 tatvArtha sUtra pradhaTIkA e ja rIte-ghaDe. ghaDA tarIke sAmAnya dharma che. jyAre lAlakALA vagere tenA vizeSa dharmo che. (2) saMgrahanaya : 0 padArthone savadeza [sAmAnya ane eka deza [vizeSano saMgraha [je zabdothI] jaNAya tene saMgrahanaya kahe che. 0 saMskRti ta saMgha je ekatrita kare che. arthAt je vizeSa dhamane sAmAnya sattAe saMgraha kare che. 0 je vicAra judI judI aneka prakAranI vastuone ane aneka vyaktione keIpaNa jAtanA sAmAnya tatvanI bhUmikA upara goThavI e badhAne ekarUpe saMkelI le che te saMgrahAya. 0 jenaya sarva vizeSane ekarUpe saMgraha karI le che te saMgrahanaya. apekSA bhedathI darekamAM sAmAnya aMza ane vizeSa aMza rahela che. saMgraha naya temAM sAmAnya aMzane grahaNa kare che. te kahe che ke sAmAnya vinA vizeSa na saMbhave AthI A nayanI daSTi vizALa che. (1) "jIva" asaMkhyAt pradezavAna che. ema "jIva" zabda balavAthI badhA samAveza temAM thaI jAya che. (2) keI zeTha nokarane kahe ke "dAtaNa" laI Ava. tyAM nekara dAMtaNa sAthe pANI-pAvaDara-rUmAla Adi lAvaze. tyAM dAMtaNamAM bAkI badhAMne saMgraha thaI jaze. (3) A "vanaspati che. tema kahetA-pIpaDe-lIMbaDo-AbevAMsa vagere vRkSone samAveza thaI jAya che. Ama saMgrahanayanA aneka dRSTAnta maLaze. sAmAnya aMza jeTale vizALa teTalo saMgrahanaya vizALa. (3) vyavahAra naya : je zabdothI sAmAnya loka jevuM, lagabhaga upacAra rUpa ane ghaNuM vALuM jJAna thAya te jJAnane vyavahAra naya kahe che. 0 vize vAta-je vizeSatAthI mAne che ke svIkAre che tene vyavahAra naya karyo. je kevaLa vizeSa dharmane ja grahaNa kare che. - je vicAra sAmAnya tatva upara eka rUpe goThavAyelI vastuonA vyavahArika prayojana pramANe bheda pADe che. te vyavahAra naya. Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-35 221 - je naya vizeSa tarapha daSTi karIne dareka vastune jUdI jUdI mAne te vyavahAra naya. A naya kahe che ke vizeSa sAmAnyathI alaga nathI paNa vizeSa vinA vyavahAra cAlI zakatA nathI. jemake "davA" evA sAmAnya zabdathI badhI davA laI zakAya. paNa davA Apo" ema kahevA mAtrathI game te rega mATe game te davA na apAya. je rega tevI ja davA apAze. A nayanI vicAraNA na kare te "davA" evA sAmAnya sagrahathI kaI roga mATe ja nahIM. "strIva evA sAmAnya saMgrahathI jagatamAM keI mAtA-bahena-patnI-putrI Adi vyavahAra cAlaze ja nahIM. (4) RjusUtra naya - 0 je zabdathI vartamAna kALe vidyamAna padArthone ja padArtha tarIke kahevAya ane jaNAya te jJAna-Rju sUtra naya. 0 Rju eTale saraLa ane sUtra eTale bedha. saraLa e je vartamAna tenI bedha jemAMthI thAya che. te ju. A naya atIta ane anAgata kALane svIkAratA nathI. vastunA. atItanA paryAya nAza pAmyA che ane anAgata kALanA paryAyanI utpatti thaI nathI tethI vartamAna kALane paryAya hoya te ja svIkAro tevuM A naya mAne che. 0 A rIte je naya bhUta ane bhaviSya kALane bAju para mUkI vartamAnane sparza kare te Rju sUtra ya arthAt atyAre koI zeThAI bhegavato hoya te ja tene zeTha kahe. 2 kaI bhAvimAM rAjA thanArA evA rAjakumArane kadAca atyAre rAjA kahe te A naya tene svIkAratuM nathI. rAjA thAya tyAre ja rAjA. 0 A naya vartamAna bhAvane ja svIkAra te hevAthI tene bhAva naya paNa kahe che ane te nAmAdi cAra nikSepomAM mAtra bhAvanikSepAne ja svIkAre che. (5) zabda naya : jevo artha te pramANe je zabdothI kahevAya te zabda naya. A zabda nayanA traNa bheda che, sAMprata samabhirUDha ane evabhUta. traNe nA zabda pradhAna che.-paryAyArthika che ane vartamAnakAlina che. Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 tatvA sUtra prakhAyaTIkA (1) sAMprata zabda naya : nAma nikSepAkrika vaDe nikSepAyela padAtha mAM je zabda prathama vAparyo hAya, te zabdathI paNa mAtra game te eka nikSepA yukta atha vizenu je jJAna te sAMprata zabda naya. rAvyate-bacate vastu banena kRti rAjjA jenAthI vastu khelAya che te zabda O zabda naya aneka zabdo vaDe sUcavAtA eka vAgyAne eka ja padmA samaje che. jema-kuMbha kaLaza ghaDe! Adi zabdo ghaDA" anA ja vAgyA che. A nayamAM kALa--liMga-vacana-kAraka Adi bheDhe paNa eka ja vAcyA sUcavAya che paNa a judAjudA hAya che. 0 kALabheda :-bharatakSetra hatuM che ane haze. AmAM traNemAM kALa bheda che. paNa zabda rUpe bharata kSetra eka ja che. amAM bheda paDI jaze. ke "bharata kSetra hatu N" arthAt te kALe jevuM hatuM tevuM [che] vata mAnakALe nathI. 0 li'gabheda :-taTa-taTI-taTama traNenA mULa zabda eka ja che chatAM liMga traNemAM badalI gayA. kuvA ane phUi zabda eka che paNa li'ga dalatA atha bheda thai jaze. vyavahAramAM kuvA eTale meTo ane sUI eTale nAnA kuvA atha` prasiddha che. deg vacanabheda :-3: e bahu vacana che jyAre jyAM e ekavacana che. baMne strI zabdanA sUcaka che. chatAM arthathI bhedathaI jaze. ekamAM strIe artha che. bIjAmAM eka strI evA artha spaSTa che. 7 kAraka bheda :-cheAkare che.karAne-cheAkA vaDe cheArA taraphathI vageremAM chekare zabda sAmAnya che. chatAM kAraka bhede anA bhedane sUcave che. ekamAM kartA che. khIjAmAM kartA badalI jAya che. chekarA kama vagere ane che. [] upasarga bheda :- dhAtune dAra ema banavA sAthe jyAre judAjudA upasargo lAge che tyAre vidvA--bAhAra-nihAra-samAhAra evA zabdo bane che. tyAM badhAMnA a bheda jANItA che. Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-35 (6)-[5-2] samabhirUDha zabda naya-nayanA sAta bhedamAM chaThTho ane ApaNuM zabda nayane peTA bheda bIjo te samabhirUDha naya. I pitAnA vyutpatti siddha artha sivAya bIjA paryAya zabdathI vAca paNa potAnA artho vidyamAna chatAM jei zabdamAM teomAM jJAna na pravate te jJAna samabhirUDha zabda naya. - samyakU prakAreNa paryAya zabdeSu niruktibhedena bhinnaM artha abhirohan-iti samabhirUDha : je vicAra zabdanI vyutpattine AdhAre arthabheda kape te. A nayano mata e che ke je liMga-kAraka vagere bhede arthabheda mAne che te vyutpatti bhede paNa arthane bheda mAnavo joIe. Indra-rU -aizvaryavALo hevAthI I. zakAzanag-zaktivALo hovAthI zake. puraMdara-purANa7-detyenA nagara nAza karavAthI puraMdara. (7)-T5-3] evaMbhUta zabda naya :- vyaMjana eTale padArtha oLakhavA mATe vaparAyela zabda. ane artha eTale jene mATe te zabda vAparela hoya te padArtha. te baMne jyAre barAbara hoya tyAre je jJAna pravate te evaMbhUta naya. | gve mati enA jevuM hovuM te. vAcaka zabdano je artha vyutpatti rUpe vidyamAna che. tenI samAnaja arthanI tevIja rIte kiyA te vAcaka zabdathI batAvAya che. | nayano sAtamo bheda ane zabdanayane trIjo peTA bheda e A evabhUta zabdanaya ema kahe che ke, "zabdathI phalita thate artha ghaTate hoya tyAre ja te vastune te rUpe svIkAre, bIjI vakhate nahIM? jema gAyaka jyAre gAyana gAte heya tyAre ja gAyaka anya samaye nahIM. lakhate hoya tyAre ja lekhaka- rAjacihnothI zobhato hoya tyAre ja rAjA. Ama zabdanayanA traNa bheda karyA. temAM sAMpratanaya- ghaDe-kuMbhakaLaza vagere paryAya kahe che. samabhirUDhanaya- ghaTana-eTale ghaTa-ghaTa e avAja kare che mATe ghaDe kahe che. evabhUtanaya-dhaDe tyAre kahevAya Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 tavArtha sUtra prabodhaTIkA jyAre pANI bharavAnI kriyA mATe tene upayoga thaI rahyo hoya-athavA. strInA mastake caDIne pANI levA javA AvavAnI kriyA cAlu hoya. | nAnA paraspara saMbaMdha: naigamanayane viSaya sauthI vizALa che kAraNa ke te sAmAnya ane vizeSa baMne leka rUDhine anusare chesaMgrahanayano viSaya nagamanayathI ocho che kAraNa ke te mAtra sAmAnyalakSI che...vyavahAranaya ne viSaya te saMgrahathI paNa ocho che. kemake te saMgraha naye saMkalita karelA viSaya upa ja amuka vizeSatAone AdhAre pRthakkaraNa kare che. A rIte traNenuM viSaya kSetra uttarottara TUMkAtuM jAya che. Ama chatAM traNemAM pIrvAparyA saMbaMdha te che ja. sAmAnyavizeSa ane te baMnenuM bhAna naigamanaya karAve che. emAMthI saMgrahAyane. janma thAya ane saMgrahanI ja bhIMta upara vyavahAranuM citra taiyAra thAya. A rIte saMgraha naya sAmAnya ane vyavahAranaya vizeSa svIkAra karatuM hovA chatAM kayAreka paraspara sApekSa jaNAya che. jema A nagaramAM manuSya rahe che. A vicAra saMgraha nayane che. tema te nagaramAM manuSya uparAMta pazu-pakSI paNa haze ja. eTale jIvanI apekSAe vizeSatA darzAvI manuSya rahe che te vAta e vyavahAranaya. strI-purUSa-bALakanI apekSA e manuSya e sAmAnya zabda te saMgrahanaya. 0 Rju sUtra naya vartamAnakALane svIkArIne bhUta tathA bhAvino InkAra kare che. tethI tene viSaya spaSTa banI jatA vizeSa rUpe bane che ane A nayathI ja vizeSagAmI dRSTine AraMbha thAya che. | Rju sUtra pachInA traNe naye te uttarottara vadhAre ne vadhAre vizeSagAmI thatA jAya che. alabata eka hakIkata ahIM dhyAnamAM rAkhavI ke uttara uttaranA nI jema vizeSa spaSTa ke sUkSma bane che, tema te uttara nayanI apekSAe pUrvane naya sAmAnya gAmI gaNAze. 0 zabda naya zabdabhedathI arthabheda svIkAre che. paNa je eka samAna paryAyavAcI zabda hoya te arthabheda svIkAra to nathI tethI kyAreka tenA arthaghaTanamAM visaMvAditA jaNAze. kemake kaI arthabheda Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-35 225 che tema kaheze ane kaI kaheze ke zabda bhedathI arthabheda nathI. jemake caMdra-sema-Indu-vagere zabdo paryAyavAcI che. mATe arthabheda gaNela nathI. paNa pUrve kahyA mujaba kAraka-liMga-vacanabheda thAya te arthabheda gaNAze. jyAre samabhidaDha naya eka paryAya vAcI zabdamAM paNa zabdabhedathI arthabheda mAne che. - A rIte zAbdika dharmone AdhAre je arthabhedanI aneka mAnyatA cAle che te zreNu zabdanayanI. zAbdika bhede arthabhedanI vicAraNA karatI buddhi vyutpatti bheda tarapha DhaLe che ane rAjA nRpati-bhUpati vagerenA vyutpatti bhede artha bheda kare che te samabhirUDha naya-savizeSa uMDANamAM TevAyelI buddhi vyutpatti bhede ghaTate artha vatata hoya tyAre ja te zabdane te arthamAM svIkAre che. A rIte rAjacihnothI jyAre zobhatuM hoya tyAre ja te rAjA evuM kahe che te evaMbhUta naya. | sAte nayomAM pUrva-pUrvanaya karatA uttara-uttara naya vadhu sUkSama che. prathamanA traNa athavA cAra sAmAnya grAhI che. pachInA cAra athavA zabdAdi traNa na vizeSa grAhI che. A rIte sAta prakAre vicAra saraNInI goThavaNane ya nirUpaNu-nayavAda ke naya vicAra dhArA kahI che. samApana :- A rIte je nA kahyA te pratyeka ne judI judI apekSAe svIkAravA paNa eka bIjAnA virodhI mAnavA nahIM. kemake eka padArthomAM judA judA vicAranuM mizraNa jovA maLe che. jema kesave padArthomAM vizeSatA na hovAthI sAmAnya rIte na rUpe eka che. save padArtho jIva-ajIva rUpe be che. save padArtho dravya-guNu-paryAya apekSAe traNa che. sarve padArtho cAra dazananA viSaya tarIkenI apekSAe cAra che.' sarve padArtho pAMca astikAyanI apekSA e pAMca che. save padArtho cha dravyonI apekSA e cha che. ahIM padArtha te te ja che mAtra apekSA mujaba vacana badalAya che. A dareka nA pitA potAnA viSayamAM svataMtra che. chatAM te bIjA nayane khoTA TheravatA nathI mATe te no kahyA je 15 Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 tatvArthasUtra pradhaTIkAra potAnI vAtane ja sAcI Therave ane bIjAne beTI TharAve te te dunaya athavA nayAbhAsa kahevAya - || nayanA vividha bheda - naya nA upara mujaba sAta athavA pAMca naya gaNAvyA. e ja rIte tenA bhinna bhinna bhede paNa oLakhAvAya che. kavyArthika ane paryAyArthika naya : gamAdi nAne mukhya be vibhAgamAM paNa vibhAjIta karAya che.-je dravyanA astitvanuM grahaNa kare che. athavA dravyanI guNa-sattAne mukhyapaNe grahe che ane tenA paryAya [utpAda-vyayadhrauvyane gauNa paNe graha che te dravyArthika naya. dravya eTale sAmAnya ke mULabhUta padArtha prathamanA traNe naya[kaI mate cAra naya dravyArthika naye che. (1) nagamanaya:- savajIva guNa-paryAya vaMta che. (2) saMgrahanAya - jIvane asaMkhyAtA pradeza che. [ahIM badhA jInuM grahaNa karyuM te sAmAnya.] (3) vyavahAranaya - A jIva saMsArI che ane A jIva siddha che. (4) Rju sUtranaya - jIva upayogavaMta che. je mukhyatAe paryAya ne vastu mAne. te paryAyArthika naya. paryAya eTale vizeSa athavA mULabhUta padArthanI bhinna bhinna avasthA. ahIM mukhyatAe paryAnuM grahaNa che ane gauNatAe dravyanuM grahaNa che. AmAM chellA [cAra athavA traNa na lIdhA. zabda-samabhirUDha-evabhUta, | nizcaya ane vyavahAra naya: nizcaya naya :- eTale sUkSama athavA tattva daSTi. kharI rIte te evaMbhUta e ja nizcayanI parAkASThA che. chatAM Rju sUtrAdi cArane paNa nizcaya naya kahevAne mata jovA maLe che. vyavahAranaya :- sthUlagAmI ke upacAra daSTi vALe che. naimitika bhAva mujaba paNa temAM vyavahAranuM AropaNa thAya che. A vyavahAra nayane paNa naya ja gaNela che. tene asatya ke nayArepaNu gaNatAM nathI. tethI nizcaya ane vyavahAra baMne jANavA. pachI athAgya aMgIkAra karavuM. pakSapAtI thavuM nahIM. Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-1 sUtra-35 227 vyavahArarUpa bAhyakriyA tyajI devAthI sarva nimitta nAza pAmatA, phakta ekalA nizraya rUpa upAdAnathI meAkSa prApti kAya` siddha thatuMnathI. nizcaya daSTi hRdayadharIjI pAle je vyavahAra puNyava'ta te pAmazejI bhava samudranA pAra [] zabdanaya-atha naya: jemAM anI vicAraNA pradhAna paNe hoya te arthattaya ane jemAM zabdanu prAdhAnya hoya te zUnya. pahelAnA cAranaya te anace che. pachInA traNa te zabda nA che. 7 jJAnanaya-kriyAnaya:- je naya jJAnane arthAt tatvane sparze che te jJAnanaya. je naya A tatvAnubhAvane pacAve che arthAt tatvAnusArI AcArane pradhAna mAne che te yiAnaya [] jIva tatva para sAta naya: pUrve sUtra-4mAM nI isAta tA che. temAM jIva-ajIvAdi sAte tatvane sAtanaya vaDe ghaTAvavAnA che. e-jarI-te dazanAdi traNe paNa sAta naye ghaTAvavAnA hAya che. jenA ullekha pramANanace dhAma: sUtra 16mAM paNa che. te mujaba ahIM "jIva" tatvanA sAta na (1) maigamanace - jIvaguNa paryAyavAn che. (2) sagrahanace - jIva asa`khyAta pradezavAna che. (3) vyavahAranaye - pratyeka sa`sArI AtmAkarmonA kartA ane leAktA che (4) Rju sUtra nace - dareka AtmA ina-jJAna-cAritra upayAgAdvithI sahita che. - (5) zabdanaye - jIva-cetanA-AtmA vagere paryAyavAcI che. (6) samabhirUDha naye - jIve che mATe te jIva kahevAya. jJAnAdi zukSuvaMta hAvAthI cetanA lakSaNa kahyA. prANAne dhAraNa kare che mATe prANa paNa kahe che, (7) eva'bhUtanace - anata jJAna-ana tadana-anaMta cAritrAdi guNeA vALA te AtmA che. [] jJAna ane sAta naya ApaNe mati-zrutAdi ATha jJAna joyA [pAMca jJAna + traNa ajJAna * Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 tatvArthasUtra pradhaTIkA nagama-saMgrahanavyavahAra traNeya no AThe jJAnano svIkAra kare che. haju tranaya - matijJAna ane mati ajJAna baMne zrutajJAna ane zruta ajJAnanA madadagAra gaNyA che. paNa pradhAnapaNe upayogI gaNyA nathI. mATe te baMne vaIne jusUtra naya cha jJAnane svIkAra kare che. zabdanaya - zrutajJAna ane kevaLajJAnane ja svIkAra kare che. A nayanA mate mati-avadhi ane mana:paryAya traNe suvizuddha kRta jJAnanA ja madadagAra che. ahIM zrutamAM zrutakevalInA zratane mukhyatAe grahaNa karela che] tethI mAtra zrutajJAna ane pratyakSa evA kevaLajJAna ema be bheda ja karyA che. vaLI zabdanaya sarva jIvane cetanAvaMta ane svabhAvI gaNe che. keIne mithyASTi ke ajJa gaNatA nathI. tethI A naya traNe ajJAnane svIkAratuM nathI. [bhASyakAra maharSi zabdanayano mukhya bheda gaNI lakhe che tethI zabdAdi traNe sAthe samajavA - A rIte tene vicAra aneka prakAre che. jo ke na kyAMka-kyAMka kaI kaI viSayamAM pravRtta thavAthI virodhI jevA paNa bhAsaze. paNa sArI rIte vicAratA te vizuddha-nirdoSa ane aviruddha jaNAya che. jIvAdita ane dezanAdi traNanI mUlavaNuM A daSTie ja karavI. ; [8] saMdarbha [sUtra 34 + sUtra 35 ne sAthe Agama saMdarbha samUcA guttA, te nA game, saMde, vavAre, kags, je samami, parthamUha !' anuyAga dvArasUtra 15ra [chella] sthAnAMga sthAna 7/udeza-3 sUtra: papara anya saMdarbha (1) pramANa naya tatvA lokAlaMkAra-pariccheda-pa (2) naya karNikA tatvArtha saMdarbha (1) adhyAya 1 sUtra 6-amaLadhAma mAMnA "na" zabdanuM vivecana Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ F adhyAya-1 sUtra-35 229 [9] padya [sUtra 34+ sUtra 35 saMyukta (1) bIjI apekSAno virodha karyA vinA avabodha je thAya te kahevAya naya te pAMca bhede jaNAya che. taigama ane saMgrahavaLI vyavahAra RjusUtrane zabda traNa bheda yukta nigama bheda drayasaMyukta che. vagIkRta vicAro je aMza zrata pramANanA te nayavAda che kiMvA nAme aneka temanA zabda artha kriyA dravyane vyavahAra nizcaya nigama saMgraha vahevAra RjusUtra zabdatraya. [10] niSkarSa A sUtrane vyavahAra daSTie mUlavIe te apekSAvAdane cAda kare paDaze. vastunA anaMtA dharmo ane te mujaba anaMta no hovAnA mATe koI eka vAtane AtyaMtika satya mAnI nirNaya na bAMdhavo. kema ke te mizyA daSTi rAga paNA tarapha kheMcI jaze. bIju pratyeka vAtane khullA dile svIkAra karavAnI ke taTastha bhAve sAMbhaLavA-samajavAnI vRtti janmaze. je bhautika temaja AdhyAmika lAbha apAvanArI banaze. nizcayathI vicAre te AtmAnI yAtrA naigamanayathI evaM bhUta naya sudhI suMdaratama banaze. (1) jIvane guNa paryApavAn gaNyo. je A paryAne kApIne nIja guNa pragaTAvavA haze te sAmAnyamAMthI viziSTagrAhI na joIze. (2) vyavahAra na kahyA mujaba AtmA karma kartA ane bhokatA che. A kartA paNAmAMthI nivazuM te nagama na kahyA mujabanA dravyanA paryAye kapAze-aTakaze ane RjusUtre jaNAvelA jJAna daza nAdi nija guNo pragaTaze. (3) zabda nayanA kahyA mujaba AtmA anaMtajJAna-anaMtadarzana- anaMta cAritra-anaMtavIya Adi guNe karI cukta che te sthitine prApta karI pUrNatAne prApta karIe te ja nizcaya nayanI carama simA pamAze. adhyAya-prathamanI TIkA samApta Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 tatvArthasUtra pradhaTIkA pariziSTa-1 sUtrAnukama kema sUtra 1. samyagdarzana jJAna cAritrANi mokSa mArgaH 2 tattvArtha zraddhAnaM samyagdarzanaM 3 tannisargAdadhigamAdvA 4 jIvA jIvAsrava bandha saMvara nirjarA mokSAstattvam 5 nAma sthApanA dravya bhAva tastannyAsa: 6 pramANa nagairadhigamaH 7 nirdeza svAmitva sAdhanAdhikaraNa sthiti vidhAnataH 8 satsaGkhyA kSetra sparzana kAlA- ntara bhAvAlpa bahutvaizca 8 mati zrutA vadhi manaH paryAya kevalAni jJAnam 10 tatpramANe 11 Adye parokSam 12 pratyakSamanyatU 13 mati smRti saMjJA cintA minibodha ityanarthAntaram 14 tadindriyA nindriya nimittam 15 avagnahehA pAya dhAraNA 16 bahu bahuvidha kSipra nizritAnuphta dhruvANAM setarANAm 17 arthasya 18 vyaJjanasyA vagrahaH 16 na cakSuranindriyA bhyAm 20 zruta matipUrva dvayaneka dvAdaza bhedam 104 135 140. 146 15ra Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-1 231 kama sUtra 164 167 171 177 183 185 190 29 dvividhovadhiH 22 bhava pratyayo nAraka devAnAm 23 yathokta nimittaH SaDUvikalpaH - zeSANAm 24 Rju vipulamatI manaH paryAyaH 25 vizudhdhyaprati pAtAbhyAM tadivazeSaH / 26 vizuddhi kSetra svAmi viSayebhyo - vadhi manaH paryAyayoH 27 mati zruta yoni bandhaH sarvadravyeSvasarva paryAyeSu 28 rupiSvadheH 28 tadanantabhAge manaH paryAyasya 30 sarvadravya paryAyeSu kevalasya 31 ekAdIni bhAjyAni yugapade - kasminnA catubhyaH 32 matizrutA vadhayo viparyayazca 33 sadasatoravizeSAdyaddaccho- - palabdherunmattavat 34 naigamasaGagraha vyavahArajra sUtra - zabdA nayAH 35 Adya zabdau dvitri bhedau 194 16 198 0 202 206 w 210 213 215 Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 sUtra tatvArthasUtra pradhaTIkA pariziSTa : 2 A kArAdi sUvakama sUtraka pRSTha 1 arthasya 17 2 avagrahehApAya dhAraNA 15 3 Adya zabda dvi tri bhedau 4 Adye parokSam 5 RjuvipulamatI manaH paryAyaH 6 ekAdIni bhAjyAni yugApadekasminnAcaturvyaH 7 jIvA jIvAsravabandha saMvara nirjarA mokSAstattvam 8 tatpramANe 8 tattvArtha zraddhAnaM samyagdarzanam 10 tannisargAdadhigamAdvA 11 tadanantabhAge manaHparyAyasya 12 tadindriyAnindriya nimittam 11 dvividho vadhiH 13 na cakSuranindriyAbhyAm 15 nAma sthApanA dravya bhAva tastannyAsa 16 nirdeza svAmitva sAdhanAdhikaraNa sthiti vidhAnataH 7 60 17 naigamasaGagraha vyavahArajUM sUtra zabda nayAH 34 213 18 pratyakSamanyat 12 9 18 pramANa nayairadhigamaH 20 bahu bahuvidha kSipra nizritAnuphta dhruvANAM setarANAm 16 126 Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa : 2 krama 21 bhava pratyayo nAraka devAnAm 22 matizrutayeornibandhaH dravyeSvasarva paryAyeSu 23 matizrutAvadhayeo viparyayazca 24 matizrutAvadhi manaHparyAya kevalAni jJAnam 25 mati smRti saMjJA cintA minibodha ityanarthAntaram 13 26 yathokta nimittaH pavikalpaH zeSANAm 23 27 rUpiSvadheH 28 28 vizuddhi kSetrasvAmi viSayebhyeAvadhi manaHparyAyayoH 28 vizuddhaya pratipAtAbhyAM tadizeSaH 30 vyaJjanasyAvagrahaH 31 zruta matipUrva dayaneka dAdaza bhedam 25 18 20 32 satsakhyA kSetra sparzana kAlAntara bhAvAlpa bahutvaizca 8 33 sadasatoravizeSAdyadRcchopalabdherunmattavat 33 1 30 34 samyagdarzana jJAna cAritrANi mokSamArga 34 sarva dravya paryAyeSu kevalasya sUtra 22 27 32 26 233 mukhya 146 190 206 81 104 171 194 185 183 140 152 69 210 3. 198 Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 tavA sUtra 3 10 12 21 22 23 24 18 20 32 16 23 35 15 18 31 ~~~ 29 sthAna-ra uddeza-1 sthAna-ra uddeze.-1 sthAna-ra uddeza-1 pariziSTa : 3 Agama sadabha (1) zrI sthAnAMga sutranA sadabha sthAna-ra uddezeA-1 sthAna-ra uddeze.-1 sUtra 70/2 sUtra 71/1 sUtra 71/2 ane 12 sUtra 71/13 sUtra 71/14 sUtra 71 15 sUtra 71 16 sUtra 71/19 sUtra 71/21 sUtra 187 sUtra 194/2 sUtra 463 sUtra 510 sUtra parada sUtra papara sUtra 665 zrI bhagavatI sUtranA sa'dabha sthAna-ra uddeze.-1 sthAna-ra uddezA-1 sthAna-ra uddezA-1 sthAna-ra uddeza-1 sthAna-3 uddeze.-3 sthAna-3 uddeze!-4 sthAna-pa uddezeA-3 sthAna-6 uddezA--3 sthAna-6 uddezeA-3 sthAna-7 uddeze-3 sthAna-9 uddeze.-3 zataka : 7 uddezA : 2 zataka : 8 uddezA : 2 zataka : 8 uddezA : 2 zataka : - zatakaH 8 uddeza : 2 uddezA tatvArtha sUtra pramASaTIkA sUtra : 317 sUtra : 317 sUtra : 317 sUtra 318 sUtra : 322 pRSTha 24 92 103 167 170 176 182 145 163 209 13 87 134 176 228 34 124 145 205 87 197 Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - 87. 14 pariziSTa : 3 235 ta. sUtra zrI uttarAdhyayana sUtranA saMdarbha adhyayana : 28 gAthA-15 adhyayana : 28 gAthA-24 adhyayana : 28 gAthA-30 zrI naMdI sUtranA saMdarbha zrI anuyoga dvArA sUtranA saMdarbha tatvArtha saMdarbha pRSTha tatvArtha saMdarbha pRSTha 9 sUtra : 1 sUtra: 1 5 sUtra : 8 45 sUtraH 2 92 8 sUtra : 80 sUtraH 3 115 14 sUtraH 144, 115 sUtra: 5 103 7 sUtra : 151/2 69 sUtraH 6 167 6, 7, 13, sUtra : 7 170 15,16, 18 sUtra: 8+ 9 175 35 sUtra: 152 233 sUtra : 16 195 sUtra: 18 182 zrI prajJApanA sUtranA saMdarbha sUtra: 18 185 sUtra: rara 201 32 pada 13/ 7 209 sUtraH 24 98 zrI jIvAbhigama sUtranA saMdarbha sUtraH 24 163 sUtra; 25 209 31 pratipatti-1/ '15 sUtraH 27 124 sUtra : 41 205 sUtra : 29 145 sUtra: 30 139 sUtraH 37/80 109 sUtraH 4ra 212 25 30. 2 0 32 18. ra 33 Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 tatvArthasUtra pradhaTIkA pariziSTa:4 vetAmbara-digambara pAThabheda sUtra zvetAmbara sUtra digambara 15. avagrahe hApAyadhAraNAH 15 avagrahehAvAya dhAraNAH 16. bahubahuvidhakSiprAnizritA'saM 16. bahubahuvidhakSiprAnisRtAnukta digdhadhruvANAM setarANAm dhruvANAMsetarANAm 21. dvividho'vadhiH sUtra nathI 22. bhavapratyayonArakadevAnAm 21. bhavapratyayo'vadhidevanArakANAm 23. yathokta nimitaHSaD vikalpa 22. kSayopazama nimittaHSavikalpa zeSANAm zeSANAm 24. Rju vipulamatI manaH paryAyaH 23. RjuvipulamatI manaH paryayaH 25. vizuddhi kSetrasvAmi viSaye 24. vizuddhi kSetrasvAmi viSayebhyobhyo'vadhimanaH paryAyayoH 'vadhi manaHparyayayoH 27. mati zrutayonibandhaH sarvadravye 26. matizrutayonibandho dravyeSva va sarva paryAyeSu sarvaparyAyeSu 28. tadanantabhAge manaH paryAyasya 28. tadanantabhAge manaH parya yasya 34. naigama saGgraha vyavahArarz2a 33. naigama saMgraha vyavahAra ju sUtrazabdonayaH zabda smmi-ruuddhaivNbhuut| nayaH 35, Adya zabda di tri bhedau pAThabheda spaSTIkaraNa:suutr : 15 mA apAya ne ma4ye avAya cha, sUtra :16 mA anizrita ne maha aniHsRta bhane asaMdigdha ne pahale anukt che. sUtraH 21 digaMbaramAM nathI. sUtraH rara mAM vacce saMgha zabda vadhAre che. sUtra :27 mA yathokta ne sthAne kSayopazama che. sUtra: 24 25-26 mA manaHparyAya ne ye mana:paryaya che. sUtra : 27 mAM sarvadravya ne maha dravya che. ane sUtra 34 tathA 35 ne eka ja sUtramAM goThavela che. Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa : pa pariziSTa : pa tatvA pariziSTa A pariziSTamAM apAyelA sUtro paikI cha sUtreA tatvAnA prathama adhyAyamAM upayAgI che. jenI atre noMdha karI che. (1) tattvAtha pariziSTa sUtra : 123 svaparavyavasAyi jJAnaM pramANa A sUtra prathama adhyAyamAM sUtraH 6 pramALa navaidhima : mAMnA pramANa zabdanuM lakSaNa jaNAve che. sUtrasAra - potAne ane khIjane nizcaya karAvanAra je jJAna te pramANa kahevAya che. 237 TIkA :- jenA vaDe padAtha nA nizcaya karI zakAya tenuM nAma pramANu athavA "sva"- peAtAne jaNAvanAra ane "para". peAtAnAthI bhinna vastune paNa eLakhAvanAra evu... je jJAna te pramANu, jema dhumADA peAtAmAM rahelA dhumatva ane dhumADAthI bhinna agni anenA nizcaya karAve che. AtmA paNa pratyakSa pramANa vaDe Atmatva ane AtmAthI bhinna evA zarIranA nizcaya karAve che. (2) tatvAtha pariziSTa : sUtra 124 anakSepa ekadharmakA vaktAmiprAyo naya A sUtra prathama adhyAyamAM sUtra : 6 mALanadhiAma : mAMnA naca zabdanI eLakha Ape che. sUtrasAra :- AkSeparahita paNe eka dhama sa'badhi kahenAranA je abhiprAya tene naya kahevAya che. TIkA :- kAI paNa padmA vize nizcaya pUrNAMka koI eka ja abhiprAya vyakta karavAne badale tenA anatA dharmamAMthI koI eka dha ne jaNAvavA te naya. AvA abhiprAya, kahenAranI vizeSa dRSTine pragaTa kare che. arthAt kahenAra je guNadharmane je STie mUlavaNI karI khele te abhiprAya Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 tatvArthasUtra pradhaTIkA vizeSa athavA naya samaja paNa te AkSepa rahita he joIe. eTale ke je naya je matanuM sthApana kare te bIjA matane virodha rajU na karate have joIe. sAmAnyathI A ghaDo che- vizeSathI kahetA mATInA aneka vAsamAM A vAsaNa ghaDe kahevAya...vagere nayanA sUtra : 34/3pamAM kahevAI gayuM che]. 0 A nayanA naigama-saMgraha vyavahAra-jusUra-zabda-samabhirUDha evabhUta e sAta bhedo jaNAvAyA che. tatvArtha pariziSTa sUtra : 6 ane 7 (3) catvArya catvAri gavyUtAnyavadhi-rAdheparApara (4) parato'rdhAhInam (7) A sUrA prathama adhyAyanA sUra raramAM je mavapratye jAvA devAnAmAM nArakI nA avadhijJAna vize kahyuM che. te aMge vizeSa prakAza pADe che. sUrasAra:- [sUH 6 ane sUtraH 7ne saMyukta] (pahelI ratanaprabhA nArakIne vize) avadhijJAnanuM kSetre utkRSTa 4 gAu ane jaghanya 3 gAunuM che. bIjI nArakIthI aDadhe aDadhe gAu sAte nArakImAM ghaTatuM jaze. TIkA - pahelI nANakInA jIvo potAnA rahevAnA sthAnathI urva-adhotIrtho lekamAM vadhumAM vadhu 4 gAu sudhI ane ochAmAM ochuM sADA traNa gAu sudhI dekhe che. bIjI nArakImAM utkRSTa 3 gAu ane jaghanya 3 gAu sudhI jue. gIjI nArakImAM utkRSTa 3 gAu ane jaghanya rA gAu sudhI jue. e rIte ghaTatA ghaTatA sAtamI nArakI tama stamaprabhAnA jIvo uda-adha ane tIdhuM utkRSTa 1 gAu ane jaghanya be gAu sudhI avadhijJAna vaDe jue. 1 - U - T - U -- U - - D Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 239 pariziSTa : 6 pariziSTa-6 -zrI naMdisUtra-mujaba jJAnanA bheda- D jJAnanA pAMca prakAra che. (1) Abhinibedhika [mati) (2) zrata (3) avadhi (4) mana:paryava (5) kevaLa ] A pAMce jJAnane samAveza be bhedamAM karyo (1) pratyakSa (2) parokSa [ pratyakSanA be bheda (1) iMdriya pratyakSa (2) Idriya pratyakSa 1 iMdriya pratyakSa jJAna pAMca prakAranuM che. te (1) zregnendriya pratyakSa (2) cakSurindriya pratyakSa (3) dhrANendriya pratyakSa (4) jihuvendriya pratyakSa (5) spazanendriya pratyakSa D ne Indriya pratyakSa traNa prakAre che- (1) avadhijJAna pratyakSa (2) mana:paryavajJAna pratyakSa (3) kevaLajJAna pratyakSa avadhijJAna pratyakSa be prakAranuM che(1) bhavapratyayika (2) kSApazamika | bhavapratyacika avadhijJAna be prakAre- (1) devane thanAra (2) nArakane thanAra | lApazamika avadhijJAna be prakAre- (1) manuSyone (2) tiryaMca paMcendriyane guNasaMpanna aNagArane kSApathamika avadhijJAna che bhede hAya(1) AnugAmika (2) anAnugAmika (3) vardhamAna (4) hIyamAna (5) pratipAtika (6) apratipAtika | AnugAmika avadhijJAna be prakAre- (1) eka dizAmAM jANanAra (2) sarva dizAmAM jANanAra ] avadhijJAna bIjI rIte cAra bhedadravyathI kSetrathI kALathI bhAvathI Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 tatvArthasUtra pradhaTIkA | mana:paryava jJAnane be bheda (1) Rjumati (2) vipulamati | mana:paryavajJAnanA bIjI rIte cAra bheda dravyathI kSetrathI kALathI bhAvathI | kevaLajJAna be prakAre (1) bhavastha kevaLajJAna (2) siddhastha kevaLajJAna | bhavastha kevaLajJAna be prakAre (1) sagI bhavastha (2) ayogI bhavastha |i agI bhavastha kevaLajJAna be prakAre- (1) prathama samaya sayAgI bhavastha (2) aprathama samaya sagI bhavastha -athavA - (1) carama samaya sAgI bhavastha (2) acarama samaya sagI bhavastha | ayoga bhavasthA paNa upara mujaba be-be bheda, ] siddha kevaLajJAna be prakAre- (1) anaMtara siddha (2) paraMpara siddha 1 anaMtara siddha kevaLajJAna paMdara prakAre tIrtha siddha-atIrtha siddha-tIrthakara siddha-atIrthakara siddha svayaM buddha siddha-pratyeka buddhisiddha buddhabodhita siddha-strIliMga siddha-purUSaliMga siddha-napuMsakaliMga siddha-svaliMga siddha-anya liMga siddha-gRhasthaliMga siddha-eka siddha- aneka siddha | kevaLajJAna bIjI rIte cAra prakAre-dravyathI-kSetrathI-kALathI-bhAvathI 1 parokSajJAna be prakAre- Abhinidhika jJAna-zrutajJAna Abhinibedhika jJAna be prakAre = (1) kRtanizrita (2) azrutanizcita amRtanizrita (mati) jJAna cAra prakAre = (1) tyapattikI (2) vainAyikA (3) karma jA (4) pariNAmikA | kRtanizrita (mati) jJAna cAra prakAre avagraha-IhA-apAya-dhAraNA. Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 241. pariziSTa : 6 ] avagraha be prakAre che-arthAvagraha-vyaMjanAvagraha [] vyaMjanAvagraha cAra prakAre che (1) zrotrendriya vyaMjanAvagraha (2) ghaNedriya vyaMjanAvagraha (3) jihu driya vyaMjanAvagraha (4) sparzendriya vyaMjanAvagraha arthAvagraha cha prakAre- (1) zretrenidrayane (2) cakSurindriyane (3) ghrANenidrayane (2) jihuvendriyane (5) spazendriyane (6) indriyane | IhA-apAya-dhAraNanA zrenidraya vagere uparokta cha-cha bhedo che. che A rIte kRtanizrita matijJAna 6X4 = 24+4= 28 bheda che. D parokSa zrutajJAnanA cauda bheda che. akSara-anakSara, saMjJI-asaMjJI, samya-mithyA, sAdika-anAdika, saparyavasita-aparyavasita,gamika-agamika, aMgapraviSTa-aMgabAhya. praviSTa, akSara zrutanA traNa bheda che- saMjJA akSara-vyaMjana akSara-labdhi akSara [] saMjJI zruta traNa prakAre-kAlika-upadezathI, hetuvAda, daSTivAda | zrutajJAna saMkSepathI cAra bheda-dravya-kSetra-kALa-bhAva aMgabAhya anaMga praviSTInA be bhedaAvazyaka-Avazyaka bhinna AvazyakanA cha bhedasAmAyika-caturvizatistava-vaMdana-pratikramaNa-kAryotsarga-paccakhANa | Avazyaka bhinnanA be bheda kAlika-utkAlika aMgapraviSTanA bAra bheda AcArAMga-suyagaDAMga-ThANuga-samavAyAMga-bhagavatI-jJAtAdharmakathAupAzaka dazA- aMtakRtadazA -anuttarIpapAtika - prazna vyAkaraNa vipAka-daSTivAda - A rIte mAtra mukhya bhedanA nAma kahyA. tene vistAra ke svarUpa jANavA mATe mULa zrI naMdisUtra tathA tenI TIkA jevI. [T - T - U -- U - T - 1 - 3 Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 tatvArtha sUtra prameAdhaTIkA O 0 dravya sahAyaka O Gee0000000000 dravya sahAyaka-nAmAvala - pU. A. vijaya sUryodaya sUrijInI preraNAthI zrIyaze|bhadra zubha'kara jJAnazALA tathA zrI zubha'kara sUryodaya jJAnama"dira TrasTa. - pU. A. vijaya jayacaMdra sUrijInI preraNAthI zrI AdinAthajI tathA zrI zAMtinAthajI daherAsarajI TrasTa, pa'cabhAInI pALa, amadAyAda. [] vaca paryAya sthavira pUjya panyAsa pravara zrI jItendra sAgarajI ma. sA. nA ziSya ratna priyavaktA pravacanakAra pUjaya munirAja zrI punyapAla sAgarajI ma. sA. nI preraNAthI zrI AdinAtha zve. mUrti jaina saMgha nAraNapurA, cArarastA pAse, amadAvAda 7 apratima vaiyAvaccI pUjya sAdhvIzrI malayAzrIjInI preraNAthI (1) eka sagRhastha, amadAvAda. (2) tArAkhahena bAbulAla jhaverI, mukha. - jAmanagara. ] viduSI pUjya sAvIzrI mRgezrIjInA ziSyA pU. sAdhvIzrI prazamazrIjInI preraNAthI dolatanagara-merIvalInI bahenA taraphathI. [] viduSI pUjya sAdhvIzrI hetazrIjInA praziSyA pU. sAdhvIzrI lAvaNyazrIjInI preraNAthI-- pU. sAdhvIzrI kaivalya zrIjInA ziSyA. viduSI pU. sAdhvIzrI bhavyAna dazrIjI tathA temanA ziSyA sAdhvIzrI pUNita prajJAzrIjI tathA bhavyanakritA zrIjInI preraNAthI......eka suzrAvikA vAgaDhavALA pU. sAdevIzrI anupamAzrIjInI preraNAthI ] pU.sAvIzrI punyaprabhAzrIjInI preraNAthI haste jayazrI bahena amadAvAda. viduSI pUjya sAdhvIzrI prameAdazrIjInA ziSyA pU. sAdhvIzrI matiSeNAzrIjInA upadezathI eka sagRhastha-amadAvAda, Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya sahAyaka 243 I pU. zAsana samrATazrInA AjJAvatInI pU. sAdhavIzrI jitendrazrIjI ma. tathA pU. sAdhvIzrI kitizrIjI ma.nA Atma zreyAthe pU. sA, rAmatIzrIjI tathA sA. labdhimatizrIjInI preraNAthI. T kumArikA phAlganIbahenanA dIkSA prasaMge padhArela pU, sAdhvIzrI pUrNa prajJAzrIjI-sA. kalpaprajJAzrI cha- sA. kairava prajJAzrIjI sA. rAja-prajJAzrIjI-sA. pUrNadarzitAzrIjI-sA. pUrNa naMditAzrIjInI preraNAthI- 1 zrI vAsupUjya svAmI caitya samiti 2 suzIlAbahena kAMtilAla metA-jAmanagaravALA 3 hasamukhalAla maNIlAla metA-sudhanalakSamI 4 maNIlAla mANekalAla zAha haste bipinacaMdra maNIlAla luNAvADAvALA 5 mahendrabhAI maMgaLadAsa zAha 6 vinayacaMdra zakaracaMda zeTha ha. lAbhu bahena tathA vipulabhAI 7 nItInabhAI bhegIlAla zAha-sudhana lakSamI 8 azvInabhAI mugaTalAla dozI tathA caMpakalAla zanAlAla vorA tathA surendralAla cImanalAla nANAvaTI tathA mahAsukhabhAI nANAvaTI nipuNanirdhAmaka pUjya munirAjazrI sudhamasAgarajInI preraNuthI 1 khaMbhAtavALA jasubahena cImanalAla zAha, ha. ramezabhAI ANaMda 2 saubhAgyacaMdra kAMtilAla zAha. ANaMda 3 gAMDAlAla kAnajIbhAI phepharIyA ha. dinezabhAI, jAmanagara 4 a. sau. dhIrajabahenanA siddhitapanI anumodanAthe dhIrajalAla cunIlAla kuMDalIyA, jAmanagara, 5 zrI vijya dAnasUrIzvarajI jJAnamaMdira tathA pauSadha zALA. ha. kAntibhAI, amadAvAda 6 zrI vi. ta. jJAti-(pAThazALA) jAmanagara. Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 tatvArtha sUtra prabodhaTIkA have pachI thaI rahela abhinava prakAzana jarUrathI lakSamAM leze tatvArtha sUtranA Agama-AdhAra sthAne ; jemAM mULasUtra-sAmAnya artha ane tatvArtha sUtranA sUtra AgamanA je je pATha sAthe saMbaMdha dharAve che te. te mULa Agama pATha ApavAmAM AvelA che. ame 250 jeTalA pejanI tatvArthasUtra prabodhaTIkA (adhyAyaH 1) prakAzIta karI. kadAca daza adhyAyanI prabodhaTIkA 2500 jeTalA pRSThamAM taiyAra thAya. paNa je amAruM A nutana prakAzana zo te mULa AgamapAThane AdhAre TIkA-bhASya vagere vAMcI tame pAMca-daza hajAra pRSThomAM paNa tatvArtha sUtra pradhaTIkAnuM sarjana karI zakazo. para tatvArtha sUtranA Agama-AdhAra sthAne pustaka sAthe rAkhavAthI tatvArtha sUtra Agamika hovAnI pUrNa pratiti thaze. temaja amane prabodhaTIka adhyAyaH 2 thI AgaLa cAlatA kAryamAM "Agama saMdarbhanAmane vibhAga 81 pharI na chapAvavA mATenI sagavaDa maLaze. - namra vinaMtI "tatvArthasUtranA Agama AdhAra sthAne e prakAzana jarUrathI joze abhinava zrata prakAzana Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wanaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa che pUjya gurudeva munirAja zrI sudhama sAgarajI ma. sA.nI che hAdika preraNA ane saphaLa mAgadazana pAmI | mAtra cAra varSanA dIkSA paryAyamAM || abhinava hema laghu prakriyA-saptAMga vivaraNa | [1000 jeTalA pathyamAM taiyAra thayela saMskRta vyAkaraNa) || sAta varSanA dIkSA paryAyamAM | chuM mana jiNANuM" -zrAvakanA chatrIsa katavyAnI sajajhAyanA suMdara vizad vivaraNa yukta vyAkhyAnamALA 1100 pRSThomAM abhinava upadeza prasAda | daza varSanA dIkSA paryAyamAM ]i - tattvAtha sutra-prabodha TIkA-adhyAya-1 jevA abhinava sAhityanuM pradAna karanAra muni dIparatnasAgara M, Com., M.Ed., Ph.D. | Equivalent] dvArA sajita-saMpAdita prakAzanonI saMkSipta sUci (1) abhinava hema laghu prakriyA-bhAga-4 1000 pucha (5) abhinava upadeza prasAda-bhAga-3 1100 pRSTha (8) samAdhimaraNa 350 paTha (9) catya vaMdanamALA (gujarAtI) (hindI traNa bhAgamAM) 779 caitya vaMdanA che. (13) navapada-zrIpAla ( 9 vyAkhyAna (14) siddhAcalane sAthI vidhi tathA bhAvayo! 2(15) cetya paripATI bhAvavAhI-111 stuti $ (16) kRdanta mALA 123 dhAtunA ra3 bhede kRdanta (17) zatruMjaya bhakti (gujarAtI tathA hindI) (19) prakiNaka prakAzana-cha tathA prastuta prakAzana $ (rapa) tattvAtha sUtra prabodha TIkA-adhyAya : 1 rapa0 paThe haiM Jaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaar Donaniarraraanaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaasos reaaaaaa R