Book Title: Siddhantratnikakhyam Vyakaranam
Author(s): Jayantvijay, Vidyavijay
Publisher: Yashovijay Jain Granthmala
Catalog link: https://jainqq.org/explore/004480/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ KIRAN siddhAntaratnikA-vyAkaraNam RAKES GANA VES ASTRI Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // jagatpUjyazrI vijayadharmasUribhyo namaH // zrIjina zrIjinacandrasUripraNItam, * siddhAntaranikA'khyaM vyAkaraNam / zAntamUrtimunirAjazrIjayantavijayaviracita-uttarArddhavRttidvayopari siddhAntamuktAnAmakaTippaNapahitam / taJca vyAkhyAtRcUDAmaNi-zAsanadIpakamunirAjazrIvidyAvijayamahArAjena saMzodhitam / vIrasaM0 2456 / dharmasaMvat 8 dvitIyAvRttiH 1000 / vi0 saM0 1986 / san 1929 mUlyam 0-12-0 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ etatpustakaM bhAvanagarasthA-zrIyazovijaya-jaina-granthamAlAyAH kAryavAhakena phUlacanda baida ityanena. vaTapadra(baDaudA)stha-luhANAmitra sTIma prInTima presa ityAkhyamudraNAlaye mudrApayitvA prAkAzyaM nItam tA. 1-4-1930 // wwwwww ANNhhhhhhhh.." Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - jagatpUjya svargastha zAstravizArada jainAcArya zrImad vijayadharmasUrIzvarajI mahArAnake ziSya-munirAja zrIjayantavijayanIke ziSya munirAja zrIvizAlavijayanIke upadezase aura khIvANadInivAsI zAha bhImAjI hakamAjIke prayatnase isa granthake prakAzanakAryameM sahAyatA denevAle udAra gRhasthoM kI zubha nAmAvalI. - - - 231-0-0 khIvANadI (mAravADa) nivAsI zAha bhImAnI haka mAnI ke tarphase, apane pUjya pitAjI hakamAnI kUpAnI aura mAtAjI rakamAde ke smaraNArtha. / 187-8-0 khIvANadI (mAravADa) nivAsI zAha zaMkaralAlajI kasturacandanI kI tarphase, apane pUjya pitAjI zAha kastUracandanI hakamAjI ke smaraNArtha, 93-12-0 khIvANadI (mAravADa) nivAsI zAha anUpacandanI gulAbanI ke tarphase, apane pUjya pitAjI zAha gulAbanI bhagavAndAsanI ke smaraNArtha. 93-12-0 khIvANadI (mAravADa) nivAsI zAha cImanalAlanI kapUracandanIkI tarphase, apane pUjya pitAjI zAha kapUracandanI makanAjI ke smaraNArtha, 93-12-0 khIvANadI (mAravADa) nivAptI zAha dalIcandanI bhUtAnI ke tarkase, apane pUnya pitAjI zAha bhUtAnI tilokanI ke smaraNArtha. 50-4-0 dolaparA(mA.)nivAsI zAha devIcandanI DhuMbAjIke tarphase 750-0-0 - - // - - - - - - Page #5 -------------------------------------------------------------------------- _ Page #6 -------------------------------------------------------------------------- _ Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jagatpUjya-svargastha-gurudeva-zrIvijayadharmasUriH zAstravi zA2da - je nA cArya ti jaya zrI vijayadharma sUri mahArAja.. janma saM0 1924. suripadam saM0 1964. dIkSA saM0 1943. svargagamanam saM0 1978. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jagatpUjya-zAstravizArada-jainAcAryazrIvijayadharmasUrIza gurudevAnAmadhya'm / dharmo vijJavareNyasevitapado dharma bhaje bhAvataH, dharmeNAvadhutaH kubodhanicayo dharmAya me syaanntiH| dharmAcintitakAryapUrtirakhilA dhamasya tejo mahat , dharme zAsanarAgadhairyasuguNAH zrIdharma ! dharma diza // 1 // Page #9 -------------------------------------------------------------------------- _ Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nivedana. jagatpUjya svargastha gurudeva pUjyapAda zrIvijayadharmasUrIzvarajI mahArAjanA ziSyaratna svargastha zrImAn munirAna zrIratnavijayajI mahArAjazrInA upadeza ane sahAnubhUtithI A laghu vyAkaraNanI pahelI AvRtti, saMvat 1965 mAM vizanagara nivAsI zeTha gokaladAsa ugaracaMdanI Arthika sahAyatAthI zrIvizanagara jJAnabhaMDAra vyavasthApaka samAja taraphathI tainA sekreTarI zrIyuta zeTha mahAsukhabhAI cunIlAla dvArA prakAzita thaI hatI, paraMtu te AvRtti thoDAM varSomAM khalAsa. thai gai. ___A taraphathI A vyAkaraNa kalakattA saMskRta esoziyezananI jaina zvetAMbara vyAkaraNanI prathamA parIkSAmA dAkhala thaela hovAthI, zrIvIratattvaprakAzakamaMDala ( jaina pAThazAlA ) ane bInI paNa saMsthAonA saMskRtanuM prAthamika jJAna lenArA vidyArthIone khAsa aDacaNa paDatI hovAthI; temana moTI ummaranA, vyApArI ne vyavasAyI manuSyone thoDA samayamA saMskRta bhASAnuM maulika jJAna prApta karavA mATe A vyAkaraNa khAsa upayogI hovAthI AnI bInI AvRtti cha gavavAnI ghaNI agatya jaNAtAM pahelI AvRtti chapAvanAra ukta saMsthA pAse pharI chapAvavAnI maMjurI mAMgatAM, Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tenA sekreTarIe ghaNI khuzInI sAthe maMjurI ApavAthI, amoe amArA taraphathI A vyAkaraNane pharI chapAvavAno nizcaya karIne A kArya sArI rIte saMpAdana karavA mATe zrIyuta paMDita lAlacaMda bhagavAndAsa gAMdhIne sopyuM. temaNe ghaNA utsAhathI pUrvArddha sudhInuM saMpAdana kayu. paraMtu temane mAthe sAhityasevAnA kAmano bojo ghaNo hovAthI A kAryamA ghaNo vilaMba thato jaNAyAthI, ane bhaNanArA vidyArthIonI uparA uparI mAMgaNI AvatI hovAthI jaladI puru karAvavAnA irAdAdhI zivapurImA birAjatA munirAjone te mATe vinati karI, tethI temaNe saharSa A kAma upADI lIdhuM. ___vyAkhyAtRcUDAmaNi zAsanadIpakajI zrImAn vidyAvijayajI mahArAje uttarArddhanI banne vRttibhonuM ghaNA parizramapUrvaka saMzodhana karyu. zAntamUrti munirAja zrIjayantavijayajIe uttarArddhanI banne vRttio upara vidyArthIone upayogI thAya tevu sarala TippaNa lakhI Apyu, temaja munirAja zrIhimAMzuvijayajI anekAntIe eka suMdara prastAvanA ( Amukha) lakhI ApI. uparyukta saunA sahakArI parizramathI temaja A granyanA prakAzana kArya mATe Arthika sahAyatA ApanArA udAra gRhastho (jenI yAdI prAraMbhamAM ApavAmAM AvI che.)nI madadathI A granthane prasiddhimA mukavA amo bhAgyazAlI thayA chIe. - A pranyanu. saMzodhana nIce lakhelI hastalikhita be pratione AdhAre karavAmAM AvyuM che. tethI te banne prationA mAliko Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane banne jJAnamaMdironA vyavasthApakono paNa AbhAra mAnavo ucita dhArIye chIye. 1 (ka) vi. saMvat 1965 nA jyeSTha mAsamAM lakhelI, zrI vaDodarA jaina jJAnamaMdiranI pravartakanI mahArAna zrIkAntivijayanI mahArAjanA zAstra saMgrahanI, zrIyuta paMDita lAlacandra bhagavAndAsa gAMdhI dvArA prApta. 2 (kha) vi.saMvat 1899nA jyeSTha zudi 13, muni amRta vijaye lakhelI, zrIvijayadharmalakSmI jJAnamaMdira AgarAnI, a0 naM0 2749, viSaya naM0 186. antamA saMzodhana karanAra temaja TippaNa ane prastAvanA lakhI ApanAra ukta munirAno tathA paMDitajIno ane prakAzana kArya mATe Arthika sahAyatA mATe upadeza ApanAra munirAja zrIvizAlavijayajIno tathA Arthika sahAyatA ApanArA sadgRhasthono upakAra mAnavA sAthe, janatA A pustakano sArI rIte lAbha lai amArA parizramane saphala kare eTalaM icchI viramIe chIe prakAzaka. Page #13 -------------------------------------------------------------------------- _ Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Amukham / - - - vyAkaraNAt padasiddhiH padasiddhararthanirNayo bhavati / arthAt tattvajJAnaM tattvajJAnAt paraM zreyaH // 1 // haho ! vidyAvilAsino vipazciddaryavaryAH ! AryAH ! naikazo'nubhUtacaramidaM vyAkaraNavAGmayavidyAvinodavatAM zrImatAM bhavatAM vipazcitAM, prasiddhaprAyaM zrutapUrva ca prauDhapuNya prAptapratibhAprAgbhArapratipannAnAM paNDitapreSThAnAM yad vyAkaraNajJAnaM samastairmanuSyaiH prathamataH samyagrItyopArjanIyamiti / vyAkaraNazabdasya vyutpattistu pracaNDavaiyAkaraNatArkikamatimatAM mAnyairgranthAnAM catuzcatvAriMzadadhikacaturdazazatakRdbhiH zrIharibhadrAcAryairAvazyakavRttAvevamuktA "vyAkriyante laukika-sAmayikAH zabdA. aneneti vyAkaraNa-zabdazAstram " anayA vyutpattyA kAvyAlaGkAra-taka-yoga-jyotiH-pramukhazAstrANi nAsmAd vyAkaraNajJAnAdRte samyaktayA paThituM zakyanta iti sphuTataraM pratIyate / vyAkaraNaM hi dvAraM sarvazAstrANAM saMyamaH sarvasiddhInAmiva; etadeva mUlamazeSavidyAnAM brahmacaryAzramo'khilA''zramANAmiva; na caitadasmAkaM manaHkalpitamatizayoktimizritaM vA vayaM brUmahe, kintu niHzeSayogIzadhyeyairnirmalasakalakalAkalanaikapaTubhiratrabhavadbhiH sarvajJaiH sarvadarzibhistIrthaGkaraiH " vayaNavihattie kusalo " ityAdibhiH .. Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10) . pratipAditapUrvameva vyAkaraNamahattvamArSagrantheSu / tantrAntarIyairapi samarthitaM caitad " * eka zabdaH samyakazrutaH svarge loke kAmadhum bhavati " ityAdivacanaiH / na caivaM mantavyaM yadvayamekAntena vyAkaraNavAGmayasyaivA''vazyakatAM darzayAma / kintvevaM brUmahe yat pUrva vyAkaraNaM paThitavyaM tena sauSThavopetaM bhASApATavaM prApya pazcAttarka-kAvya-koSAlaGkAra-jyotiryogamukhyAni zastrANyapi paThiMtavyAnyeva, na hyekazAstreNa kazcidapi manuSyaH sarvatra sarvadA sarvazAstreSu mAnyatAM paTutAM kAryasiddhiM vA prApnuyAditi tu pratiprANi pratItameva / proktaM ca kenacitkovidena " ekazAstramadhIyAno na vidyAcchAstrasaJcayam / vyAkaraNAdIni ca niHzeSazAstrANyarthataH zrImadbhistIrthakRdbhiH pUrva saMzayAdidoSarahitena sahitena vimalena kevalajJAnena vilokya jagaddhitAya pratipAditAnIti tu vijJAtapUrvameva rahasyajJAnAM prajJAzAlinAM vijJAnAm / nanu kathamidamuktaM yuktaM bhavet ?, vyAkaraNakAvya-nyAya-jyotiH-chandaHprabhRtIni zAstrANitu pANini-vAlmIkigautama-garmA-piGgalAdyAcAryai racitAnIti prasiddhiH, maivaM vocaH, pANinyAdibhyo'pi bahukAlapUrvata eva nikhilakalAkalanaikavijJaiH sarvajJaiH zrImatIrthakaraireva vyAkaraNAdividyA-kalAnAM proktatvAnna ko'pi sarvajJAhate kasyAzcidapi avikalakalAyA AdikartA * paatnyjlmhaabhaassye| Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhavitumarhatIti manISiNAM matam / bhaNitaM ca bhavyamaNitikuzalaiH sarvajJakalpairbhagavadbhiH zrIhemacandrAcAyaH zrIcchando'nuzAsanasya svopajJAyAM vijJajJeyAyAM TIkAyam " na hi muktaM kizcidArhatamupadezamantareNa jagatyasti / " pramANamImAMsAyAmapyeta evAcAryA avocan." anAdaya evaitA vidyAH saGkSapavistaravivakSayA navanavIbhavanti tattatkartRkAcocyante " (pR. 2 ) / ____ tato nirgatasandehamidaM samastaprazastazAstravidyAnAmarthataH zrI. tIrthakRdbhiH pratipAdanam / tatpratipAditArthamavadhArya tattaddeza-kAlamAvilokAvazyakatAmavekSya tattaddezIyabhASA-yuktyAdidvArA guNigaNagaNanIyA guNagariSThA gaNadharAste te ca pANini-gautama-garga-piGgalasiddhasenadivAkara-haribhadra-hemacandraprabhRtayaH sanmataya AcAryAstAni tAni vyAkaraNAdIni zAstrANi zabdato racayAmAsuriti tu vayamapi manyAmahe samudghoSayAmahe ca sarvadA / caturvizatitamena bhagavatA zrImahAvIratIrthakRtA punarbAlya eva vayasi vyAkaraNaviSayANAM gahanAnAmindrakRtAnAM praznAnAttaradAnakAle pAThakasamakSameva zabdazAstraM nigaditam , tadeva cendrAya proktatvAd x aindravyAkaraNanAmnA prasiddhimApat / asya ca vyAkaraNasya vizeSopayogitvAtsamIcInatvAdvA paNDitabopadevena zabda x indrapraznodbhavatvAdasyAparaM nAmaindramapyasti / Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (12) zAstrANAM tatkartRNAM ca nAmollekhe prathamatayollekhaH kRtaH / tathA cAyaM tatkRtaH zlokaH indrazcandraH kAzakRtsnApizalI-zAkaTAyanAH / pANinyamara-jainendrA' jayantyaSTau ca zAbdikAH // (dhAtupAThe ). sArasvatakRtA'pi " indrAdayo'pi yasyAntaM na yayuH zabdavAridheH" / iti maGgalazloke'syaiva nAma prathama gRhItaM tena vijJAyatetagam, yadetad vyAkaraNaM purA tadvedinAM hRdayAmbuje mahattaraM sthAnamAsAditavaditi, paraM sAmpratamasmAkaM durdaivavazAnnaitattvacidapyupalabhyata iti mahaduHkhAvahamasti / anuyogadvArAkhyAgame caikAkSara-vyakSarAdinAmaviSayasya sopeNa, prathamAdisambodhanAntASTavibhakti-samAsasaptaka-taddhitAkhyAtapratyayaviSayasya ca vistareNollekho dRzyatetarAm / pANinimunitulyavyAkaraNavidyAvizAradaiH *zrIhemacandrAcAryamizrestu sarvavyAkaraNeSu mukuTAyamAnaM mUlasUtra-laghuvRtti-bRhadvRttibRhannyAsa-dhAtupAThAdikalitaM sapAdalakSazlokapramANaM sAGgaM nAmnA + zrIvinayavijayopAdhyAyaprabhRtInAM matena jainendra iti bhagavadvihitavyAkaraNasya nirdezaH / * eSAmAcAryANAM sattAsamayo vi. saM. 1145 taH 1229 paryantam / Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsiddhahemacandrazabdAnuzAsanaM svayamekavarSeNa saMhabdham * / tato'smAkamAgamagranthakRdbhistadanyAcAryaizca sakalAH kila kalA vidyAzca pratipAditA iti spaSTatamaM siddham / atha prastutavyAkaraNakartuH prastutavyAkaraNasya ca samIkSA kurmahe / vyAkaraNagranthasyAsya siddhAntaratnAparAbhidhasya ke kila kovidAH karttAra; ? te ca kinnAmadheyAH ? kindezIyAH ! kimAmnAyAzca ? ityAdikA jijJAsAH svabhAvata evollaseyunijJAsuprajJAnAM manojJaprAjJAnAM cetatti / kintu prathamamidamAvedanIyaM nAnucitaM bhaved yadasya vyAkaraNasya bahUni mUlasUtrANi tu prAyeNa sArasvatacandrikAvyAkaraNasya pratimatAM bibhrati, tato'sya mUlasUtrakArAstu sArasvatacandrikAkArA evAnumantavyA ityasmanmatam , vRttikArastvasya sahRdayahRdayacakoracayacandanacandraH zrIjinacandroastIti prAntalikhitaikazlokAvayavena prakaTaM pratIyate / parantu zrIninacandranAmnAmanekAcArya-munivaryANAM saJjAtatvena katamaH sa zrIjinacandro yo'sya vRttikAra iti kviAraNIyam / ___ * sUtra-vRtti-liGgAnuzAsana-dhAtupATha-gaNapATha iti paJca vyAkaraNasyAGgAni / zrIhemAcAryaiH zrIsiddhahemAbhidhAnaM paJcAGgamapi vyAkaraNaM sapAdalakSagranyapramANa saMvatsareNa racayAJcakre, iti prbndhcintaamnnisysiddhraajprbndhe| __* siddhAntaranikA-siddhAntaratnayornArthabhedaH kshcidpysti| Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 14) (14) na cAsya vyAkaraNasyAnte vizeSeNa . darzitaM tena viduSA kevalameka eva svollekhollekhI zloka: prAnta likhitaH, saM cAyam iti zrIsAgarendupadmaprasAdena jinendunA samyak / siddhAntaratnikAkhyaM kRtaM zabdAnuzAsanam // 1 // anena kevalamasya gurornAma 'sAgaracandra ' ityavagamyate / tatprasAdAdetacchabdAnuzAsanakAro jinenduH kutratyaH kadAbhavaH ? ityAdinijJAsayA parivIkSyamANeSu prabhUteSu grantheSu nAgapurIyatapAgacchapaTTAvalI (ahammadAvAdIyajainayuvakamaNDalaprakAzitA) pArzvacandragacchIyapaTTAvalI( muMbApurIsthAdhyAtmajJAnaprasArakamaNDalaprakAzitagacchamataprabandhAntargatA )prabhRteH parijJAyate khalvidamvikramIyaikonaviMzatitamAyAM zatAvyAM nAgapurIyatapAgacchAparanAmani pArzvanAdragacche vivekacandrasUripaTTe labdhicandrAkhyaH sariH samajani / vikra nagaravAstavyopake zajJAtIya-chA mahagotrIyazreSThi* giradharapatnIgo madetanadbhavasya yasya janma vi saM. 1835 varSe zrAvaNe va , dIkSA stambhatIrthe vi.saM. 1849 varSe vaizAkhe zu.3, sumpidamujjayinyAM vi. maM. 1854 varSe zravaNe va. 9, gRrnaraparu mAlava-dakSiNa-baGgAdidezeSu vihRtavatazca yasya svargagamanaM vikrapanagare vi. saM. 1883 varSe kArtike va. 10 babhUva / tadantevAsinaH stavanacaturvizikAkartumahopAdhyAyasAgaracandrasya ziSyaratnaM mahopAdhyAya: zrIjina candragaNigamIdayameva prstutvyaakrnnsiddhaantrtnikaakaarH| Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ etadgranthakRjinacandragaNipANDitya--zaktiviSayikI kiMvadantI tatraiva SaThyo yathA-gurudattAmnA yAd dinatrayeNa prasAditazAradaH SaDdarzanipramito'yaM puNyapattane paJcazatapaNDitavarSadi saMskRtavAci vinauSThadvayamelanamaskhalitaM tayoca cAra yayA raJjitaistaiH prAjJaiH 'jagatpaNDita ' iti padapradAnena satkRta AsIt / rAjanagare ( ahammadAvAde) haThImihazreSThivATikAyAM sammatitarkavyAkhyAtarthasmin paNDitavIra vinayaH pArSadyo'bhUtaM / tatraiva ca nagarapreSThihemacandra ( hemAbhAI syAgraheNa * zAntisnAtramuccArya mAryupadravaM nivArayAmAsa / pAdaliptapure cAzAtanAparihArAya vAyaptAnAmAgamanaM svazaktyA nyarautsIt / upadezazakti-gItakalAdisamanvitasyAsya sadupadezAt medapATadezapradhAnanodayapuranivAsinA 'paTavA jora varamalla' ityanena saGghAnvitena paJcaviMzatilakSarUpyakavyayena zatruJjayayAtrA cakre / vyAkaraNe siddhAntaranikA tathA jyotiSe jAtakAdi gadyapadyamayAni nava ratnAnyanena vidupA nirmitAni / pRthvIcandra-guNasAgarayogadyacaritraracanAyAM kSamAkalyANAya ca prabhUtaM sAhAyya vyadhAyi / muMbApuryA cAthaM divaM jagamityetAvadupalabhyate puurvoktgurjrbhaassaamypttttaavliitH| 1 paM. vI vijayanirvANarAse nAvalokyate'sya naamaapi| 2 jemalameruniTavarjinyamaramAgara namandirAntargata etyAtraihyizilAlekhe nopalathyate 'mpa nA / / Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekaviziSTaziSTagariSThamatikRtAni kilAsmin jagati pANini-zAkaTAyana -buddhisAgara-hemacandrapramukhAnyanekAni vyAkaraNAni santi, parantu bRhattaravyAkaraNapaThane kalikAlakalayA kSIyamANabuddhizarIrAdizaktIn lokAn vIkSya svalpaprayatanakAlena tAdRzA alpamatayaH kAryasAdhakaM vyAkaraNajJAnaM kRtvA sakalajanadhyeyaM caturthapuruSArtha sAdhayantvityupakArakaraNAntaHkaraNenAnena zrIjinacandreNAtisaMkSepastokasUtravRttikaraNena laghutamaM vyAkaraNamakAri / sAmpratamupalabhyamAneSu prAcInavyAkaraNeSu prastutavyAkaraNameva laghutamamiti me matiH / asmin vyAkaraNe sUtrANi prAyazaH pArasvatIyAnyeva pratibhAnti / sArasvatasUtrebhyaH kutra kutra kramabhedaH, kvacit kvacit sUtra-zabda-prakaraNabhedastu vidyata eva, kutracit kutracit sthale haimavyAkaraNAdimatamaMnusRtyApi vArtikAdi nibaddhaM yathA* De' nazerata etvaM vA vAcyam / -siddhAntaratnikA pR. 99. paribhASAprakaraNaM tvasminnavInameva saMyojitaM shriijincndrgnninaa| asya vyAkaraNasya vRtteratisaMkSiptatvAnnAsyAM bahavaH prayogA likhitAH; keSAMcittu mUlaprayogANAmapi sAdhakAni sUtrANi na sansyata etatpipaThiSUNAM chAtrANAM mahAn kleza upajAyate / tata 1 nazerneza vA'Di ' haimavyAkaraNe-4-3-102 // Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (17) uttarAdhyayanAcanekagranthasampAdakaiH, 'AbU'prabhRtigranthalekhakaiH zAntyA bhAvitAtmabhAvaiH pUjyamunirAnairindriyajayaM tanvAnaH zrIjayantavijayamahArAjairvRttidvayasya siddhAntamuktAnAmakaM saralaM sundaramupayuktaM TippanaM vyadhAyi / asmin Tippane mUlasthaprayogANAM sAdhakAni kAnicit sUtrANi vyAkaraNAntarAdAnIya prayogasiddhiH sAdhitA, navInodAharaNAni ca bahUni dattvA mUlasUtrabhAvo suspaSTitastaiH / sAmukhasyAsya granthasya saMzodhanAdau sAhAyyaM vitanvan saMzodhanAdikalAkuzalaH paNDitalAlacandro'tra dhanyavAdamarhati / mArgopadezikAdinavInavyAkaraNAnAM paThanAdasya zrIsiddhAntaratnikAvyAkaraNasya paDhanena samadhikaM dRDhataraM ca jJAnaM bhavitumahatyataH saMkSeparucayaH zucayaH cchAtrA etad vyAkaraNamadhIyA''psyanti kAryasAdhakaM jJAnam, saphalayiSyanti ca mUlasUtra-vRttividhAyakasampAdaka-prakAzakaparizramamazrameNetyAzAsAno viramatyayam zivapuryAm . vIrasaM. 2456. / kArtikazuklA 5. / dharmasaMvat 8. vizeSave dinAM vazaMvadaHmunihimAMzuvijayo'nekAntI. Page #23 -------------------------------------------------------------------------- _ Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsiddhAntaranikAvyAkaraNasya viSayAnukramaNikA.. viSayAH pRSThAGkAH saMjJAprakaraNam .... paribhASA: svarasandhiH .... prakRtibhAvaH .... vyaJjanasandhiH .... anusvArasandhiH visargasandhiH .... . ..... SaDliGgaprakaraNam tatra svarAntAH pulliGgAH svarAntAH strIliGgAH ..... svarAntA napuMsakaliGgAH .... hasAntAH pulliGgAH hasAntAH strIliGgAH . ..... hamAntA napuMsakaliGgAH yuSmadasmadI ..... avyayAni .... slIpratyayAH .... / Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . .. taddhitaprakaraNam kArakANi ... samAsaprakaraNam.... AkhyAtavRttaubhvAdiSu parasmaipadinaH .... aniTkArikA ..... bhvAdiSvAtmanepadinaH bhvAdiSUbhayapadinaH adAdiSu parasmaipadinaH .... adAdiSvAtmanepadinaH . ... adAdiSUbhayapadinaH ... 'hvAdiSu parasmaipadinaH hAdiSvAtmanepadinaH ...... hAdiSUbhayapadinaH .... divAdiSu parasmaipadinaH . .... divAdiSvAtmanepadinaH / divAdiSUbhayapadinaH svAdiSUmayapadinaH * svAdiSu parasmaipadinaH -svAdiSvAtmanepadinau .... Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 105. 07. . . . . . rudhAdiSUmayapadinaH .. ... rudhAdiSu parasmaipadinaH . .... rudhAdiSvAtmanepadI tanAdiSUmayapadinaH tudAdiSabhayapadinaH tudAdiSu parasmaipadinaH tudAdiSvAtmanepadinaH kyAdiSubhayapadinaH curAdiSabhayapadinaH nyantaprakriyA .... sAntaprakriyA .... yajantaprakriyA .... .... yaGlugantaprakriyA kaNDAdayaH .... nAmadhAtuprakriyA AtmanepadaprakriyA parasmaipadaprakriyA lakArArthaprakriyA bhAvakarmaprakriyA .... karmakartRprakriyA kRdantaprakaraNama .. .... - - xxx or or or rror - 125 . . . . .... 131 135. 140 142 . . . . .... 143 .... . . . . 149 151 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (21) uNAdayaH / . .... ... . candrikAsthAniTakArikAzlokAH . saGgrahazlokAH.... ..... mUlasUtrANAmakArAdyanukramaNikA ...' 185 187 ..... 193 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - bhAratIstavanam / . 5---- (1) yannAmasmRtimAtrato'pi kRtinAM vAcAM vilAsAH kSaNAd jAyante prativAdikovidamadadhvaMsakSamAH sarvataH / / tAM trailokyagRhaprarUDhakumatadhvAntapradIpaprabhAM vande zAradacandrasundaramukhIM zrIzAradAM devatAm // -zrIvAdidevamUriH, syAdvAdaratnAkare. 1) stutyaM tannAsti nUnaM jagati na janatA yatra bAdhAM vidadhyA danyo'nyaspardhino'pitvayi tu nutividhau vAdino nirvivaadaa| / yattacitraM na kiJcitsphurati matimatAM mAnase vizvamAtaH ! brAhmi ! tvaM yena dhatse sakalajanamayaM rUpamahanmukhasthA / -zrImANikyacandramUriH, kAvyaprakAzasaGkete. | yA kRtsnAsumatAM sadA sukhakarA yAM sevate sadguNo A bhAratyA labhate mudaM zizugaNastasyai kurudhvaM namaH / Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yasyAH pUjyatamA bhavanti bhavino yasyAH prabhAvo mahAn yasyAmasti zubho bRhadguNagaNaH sA gIH pradadyAnmatim // -munihimAMzuvijayo'nekAntI. / stAvaM stAvaM suguNakalitAM bhArati ! tvAM sadA'haM __smAraM smAraM hRdi ca yatanAtsArvavakrAbjapUtAm / dhAraM dhAraM kRtijananutAM bhavyasaukhyapradAtrIM . yAce mAtaH ! suvacananidhe ! jJAnadAnAya zIghram // -anekAntI. (5) yA kundendutuSArahAradhavalA yA zubhravastrAvRtA ___ yA vINAvaradaNDamaNDitakarA yA zvetapadmAsanA / yA brahmAcyutazaGkaraprabhRtibhirdevaiH sadA vanditA sA mAM pAtu sarasvatI bhagavatI niHzeSajADyApahA || zAradA zAradAmbhojavadanA vadanAmbuje / sarvadA sarvadA'smAkaM sanidhi sannidhiM kriyAt // (7) pAtu vo nikaSayAvA matihamna: sarasvatI / prAjJetaraparicchedaM vacasaiva karoti yA // . Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jagatpUgyazrIvijayadharmasUribhyo namaH / zrIjinacandrasUriracitA siddaantrnikaa| (sArasvatavRttiH) --------- bhImadgurupadAmbhojaM natvA zabdArthasiddhaye / sarasvatyuktasUtrANAM kurva siddhAntaraitnikAm // 1 // atha saMjJAprakaraNam / . 1 a i u R la samAnAH / a i u R la ete pAca . varNAH samAnasaMjJAH syuH // 2 e ai o au sandhyakSarANi / e ai o au ete catvAro varNAH sandhyakSarasaMjJAH syuH // 3 ubhaye svarAH / samAnAH sandhyakSarANi cobhaye svarasaMjJAH ... .ka. ratnakam / Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntaranikA / 4 avarjA nAminaH / avarNavarnAH svarA nAmisaMjJAH syuH| 5 isva-dIrgha-plutabhedAH savarNAH / svarANAM isva-dIrghaplutabhedAH savarNAH syuH / a hrasvaH / A dIrghaH / A 3 plutaH / evmikaaraadiinaampi| luvarNasya dIrgho n| sandhyakSarANAM isvo n| R-lavarNau ca savarNoM vaktavyau // 6 hayavarala baNanaGama jhaDhavaghabha jaDadagava khaphachaThaba caTatakapa zaSasa / [hasA vyaanAni ] 7 AdyantAbhyAm / AdyantavarNAbhyAM gRhyamANA madhyargavarNA AdyantasaMjJAH myuH / svasyApi tasya pratyAhArasaMjJA / yathA hi-akAra-trakArAbhyAM gRhyamANA madhyagavarNA abasaMjJAH / sa abapratyAhAraH-a i u la e ai o au ha yavara la saNa naU ma jha Dha'dha ghama ja Da da ga va iti / evam ila jaba capa ityAdayo'pi // 8 kAryAyet / kAryAyoccAryamANo varNa itmajJaH syAt / yasyetsaMjJA tasya lopaH / varNAdazanaM lopaH / varNavirodho lopaz / pratyayAdarzanaM luk / svararahitahaMsAH saMyogasaMjJAH syuH // 9 ku cu Tu tu pu vrgaaH| [ukAraH pnycvrnnprigrhnnaarthH| ku ityanena ka kha ga gha Ga ityevaM pratyekamete svIyapazcakagrAhakAH // ] 10 aredo nAmino gunnH| ar e o ete guNasaMjJAH, te ca nAminAM sthAne bhavanti // 1 ka. 0mava0 / 2 ka. hasau hasAzca / Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sndhiprkriyaa| 11 A''r ai au vRddhiH / A Ar ai au ete vRddhisaMjJAH, te ca svarANAM sthAne syuH // . 12 antyasvarAdiH ttiH| antyasvaraH, tasmAt pase varNazca TisaMjJaH syAt // 13 antyAt pUrva updhaa| antyavarNAt pUrvo varNa upadhAsaMjJaH syAt // 14 isvo lghuH| 15 dIrgho guruH / 16 visargAnusvArasaMyogaparo isvo'pi guruH / 17 vibhaktyantaM padam / iti sNjnyaamkriyaa| atha pribhaassaaH| 1 sAmAnya-vizeSayorvizeSavidhirbalIyAn / 2 gauNa-mukhyayormukhya kAryasaMpratyayaH / 3 nityAnityayonityavidhiH prayoktavyaH / 4 pratyayagrahaNe tadantasya grahaNam / 5 ekadezavikRtamananyavat / 1 parjanyavalakSaNapravRttiH / * bhAgamA yadavayavIbhUtAstasyaivAGgatvena gRhyante / Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhaantrnikaa| -8 asiddhaM bhirnggmntrngge| 9 nimittAbhAve naimittikasyApyabhAvaH / 10 kRtAkRtaprasaGgI vidhinityaH / 11 mitrvdaagmH| 12 Tita-kitAvAdyantayorvaktavyau / 13 midantyAta svarAt paro vaktavyaH / 14 zatruvadAdezaH / / 15 yadAdezastadvad bhavati / na tu varNamAtra vidhau / 16 aviziSTAdezaH sAdRzyena / varNasthAna-prayatnaiH sAdRzyama 17 a-ku-ha-visarjanIyAnAM kaNThaH / 18 i-cu-ya-zAnAM taalu| 19 R-Tu-ra-SANAM mUrdhA / 20 la-tu-la-sAnAM dantAH / 21 u-pUpadhmAnIyAnAmoSThau / 22 edaitoH kaNTha-tAlU / 23 odautoH kaNThoSTham / 21 vakArasya dantauSTham / 25 jihvAmUlIyasya nihAmUlam / 21 nAsikA'nusvArasya / 27 a-ma-Da-ga-nAnAM nAsikA / 28 sthAnyAdezayoH sambhane yathAsamaya vAcyam / Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sandhiprakriyA / .. 29 SaSThyAdezo'ntyasya kkavyaH / ... : .. 30 anekavarNaH ziccAdezaH sarvasya gdintasya / 31 varNagrahaNe sarNagrahaNam / 32 kAra-taparayorgrahaNe tasyaiva, na savarNasya / 33. paribhASAH prAyazaH pravartante / iti pribhaassaaprkriyaa| atha svarasandhiH / 1 iyaM svare / ivarNo yaM syAt , svare pare // .. 2 ise'haMhasaH / svarAta paro rahavarjito haso hase'vasAne ca vA dviH syAt // 3 jhame jabAH / jhasAnAM jhabhe jabAH syuH / svarahInaM pareNa yojyam / daddhyAnaya, dadhyAnaya // ____4 rahAdU yapo dviH / svarapUrvAbhyAM rahAbhyAM paro yapo vA dviH syAt / gauyaMtra, gauryatra / nayyasti, nAsti / kvacit zapasyApi dvitvam / pArzvam / vama // .. 5 u vam / u vaM syAt svare / maddhavatra, madhvatra / / .. : 6 R ram / RraM syAt svare / pitrarthaH // 7 la lam / lalaM syAt svare / lit // Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntaranikA / . 8 e ay / e ay syAt svare / nayanam // 9 o ava / o av syAt svare / bhavanam // 1. ai thAyU / ai Ay syAt svare / nAyakaH / 11 au A / au Av syAt svare / pAvakaH / 12 yvorlopaz vA padAnte / padAnte ayAdInAM voloM paz vA syAt / ta AgatAH, tayAgatAH / paTa iha, paTaviha / tasmA idam , tasmAyidam / tA iha, tAviha // 13 edoto'tH| padAnte edotaH parasyAto lopaz syaat| te'tra / paTo'tra // 14 savarNe dIrghaH saha / samAnasya savaNe saha dIrghaH syAt / daityAriH / zraddhAtra / dadhIha / zrIzaH / bhAnUdayaH / hotRkAraH / 15 zakandhvAdiSu Terlopo vaacyH| zakandhuH / kulaTA / - manISA / halISA // . .. 16 a i e| avarNa ivaNe saha e syAt / tavedam // 17 u o / avarNa uvaNe saha o syAt / gaGgodakam / / 18 e ai ai / avarNa ekAre aikAre ca saMha ai syAt / tavaiSA / tavaizvaryam // 19 o au au / avarNa okAre aukAre ca saha au syAt / tavaudanam / mamaunnatyam // 20 edodAdau dhAtau pUrvasthopasargasyAvarNasya lopH| prejate / upoSati // Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sandhiprakriyA / 21 nAmadhAtau maa| proghIyati, praughIyati // 22 otvosstthyoH| pUrvasyAvarNasya vA lopaH samAse / vimboSThaH, bimbauSThaH / sthUlotuH, sthUlautuH / samAse iti kim ? tavauSThaH / tavautuH / 23 R ar / avarNa RvaNe saha ar syAt / tavaddhiH / 24 RkArAdau dhAtau Ar / upArcchati // 25 Rte tRtIyAsamAse / sukhArtaH / tRtIyAsamAse kim ? paramataH // 26 nAmadhAtau vA / prArSabhIyati, prarSabhIyati // 27 la al / avarNa lavaNe saha al syaat| tavallakAraH, tvlkaarH|| 28 lUdAdau nAmadhAtau vA Al / prAlakArIyati, prlkaariiyti|| iti svarasandhiH / . atha prkRtibhaavH| 29 naamo| adaso'mIzabdaH sandhi na yAti / amI azvAH // 30 ve dvitve / dvivacane IdUdedantAH sandhi na yAnti / bhagnI bhatra / paTU atra / mAle Anaya // Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntaranikA / 31 au nipaatH| svaro nipAtaH sandhi na yAti / a apehi / i indraM pazya / u uttiSTha // 32 odanto nipAtazca / aho IzAH // 33 odanto dhau gheto| viSNo iti, viSNaviti, viSNa . iti|| 34 khaNAmasavarNe svare'samAse padAnte vA hsvH| hasve kRte sandhirna / cakri atra, cakracatra / madhu etat, madhvetat / katR idam , katridam / padAnte kim gauyau~ / amamAse kim hryyrthm|| __35 padAnte samAnAnAmRti luti ca vA isvaH / brahma RSiH, brahmarSiH / daNDi RSiH, daNDya'SiH / madhu RkAraH, madhvakAraH / hotR lakAraH, hotkaarH| padAnte iti kim ? Arcchat / / . 36 durAdAbAne TeH plutH| durAt sambuddhau yad vAkyaM tasya TeH pluto vA syAt / 37 plutaH / plutaH sandhi na yAti / ehi devadatta 3 atrAdhISva / / 38 saptamyarthe IdantaM sandhi na yAti / vAtapramI Aste // 39 aplutavaditau / devadatteti // iti prkRtibhaavH| Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sndhiprkriyaa| atha vynyjnsndhiH| 40 capA abe jabAH / padAnte capA jabAH syuH, abe / SaDatra // 41 bame bamA vA / padAnte capA ame jamA vA syuH / SaNmama, SaDmama // 42 pratyayasame jabasya nityaM bamaH / tanmAtram / / 43 capAcchaH zaH / capAt parasya zasya cho vA svaadye| vAkchUraH, vAkzUraH / abe kim ? vAkzcotati // 44 ho jhabhAH / capAduttarasya hasya jhabhA vA syuH / yadvargagazcapastadvargagazcaturyo bhavati / taddhaviH, tadhaviH / vAgdhariH, vAghariH // 45 stoH zcubhiH zcuH / sakAra-tavargayoH zakAracavargAbhyAM yoge zakAra-cavargoM staH / yoga ubhayathA sambandhaH / kazcarati / kazzUraH / taccitram / tacchAstram // 46 na zAta / zAt parasya toH zcutvaM na syAt / prshnH|| 47 STubhiH STuH / sakAra-tavargayoH SakAra-TavargAbhyAM yoge SakAra-TavargoM staH / kaSSaSThaH / kaSTIkate / taTTIkate // 48 na pi / SakAre stoH STurna syAt / bhavAn SaSThaH // 49. TorantyAt / padAnte TavargAt parasya stoH STurna syAt / SaNnaraH, SaDnaraH / SaT sIdanti // 01 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhaantrnikaa| syAdInAM stoH STutvaM na syAt / liTsu, liTatsu / ... 50 toli laH / tavargasya lakAre latvaM syAt / tallunAti / mavaoNllikhati // 51 naH sak chate / nAntasya padatyAve pare chate sak syAt / raajshcitrm| bhavAMstanoti / abe pare kim ? santsaruH // 52 na prazAnaH / prazAn tanoti // . 53 ze caga vA / nAntasya padasya ze pare vA cak syAt / mavAJc zUraH, bhavAJchUraH, bhavAJ zUraH, bhavAJc chUraH / / 54 jU-Na-no isvAd dviH svre| isvAt padAnte DakAraNakAra-nakArA dviH syuH svare pare / pratyaGgidam / sugaNNiha / rAjaniha // 55 chaH / hUsvAcchakAro dviH syAt // 56 khase capA jhasAnAm / jhasAnAM khase capAH syuH / tava cchatram // 57 dIrghAdapi / hIcchati // 58 padAnte dIrghAd vA / lakSmI chAyA / lkssmiicchaayaa|| 59 TanAt sasya vA dhuT / SaTt santaH / sant saH, san saH // .::... iti vyaJjanasandhiH / Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sandhiprakriyA / athaanusvaarsndhiH| 60 mo'nusvAraH / padAnte makArasyAnusvAraH syAt , hase pare / taM hasati // 61 nazcApadAnte jhase / apadAnte nakArasya makArasyacAnusvAraH syAta, jhase hakAre ca pare / yazAMsi / puMbhyAm / svanaDvAMhi // 62 yamA yape'sya / anusvArasya yamA bhavanti, yape pare / asya yapasya savarNAH / zAntaH / aGkitaH / aJcitaH / kuNThitaH / gumphitaH // 63 vA padAntasya / padAnte'nusvArasya yamA vA syuH, yape pare / tvaM karoSi, tvaG karoSi / taM tanoti, tan tanoti / saMyatA, sa~yyatA / saMvatsaraH; savvatsaraH / yaM lokam , yallokam / / 64 kvibante rAjatau pare samo masya ma eva syAt / samrAT // . 65 ya-va-la-ma-napare hakAre masya ya-va-la-manA vA / kiM hyaH, kiy hyaH / kiM hulayati, kiva hulyati / ki hlAdayati, kil lAdayati / kiM malayati, kim malayati / kiM hanute, kin nute // itynusvaarsndhiH| Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntaralikA / atha visrgsndhiH| 66 visarjanIyasya saH / visarjanIyasya saH syAta, khse| kastanoti // 67 zasapare khase visargasya visarga eva / ka: tsaraH / rAmaH psAtA / ghanAghanaH kSobhaNaH // 68 kupvoH 4ka pau vA / kavarga-pavargasambandhini khase visargasya ka pau vA stH| *ka pAviti jihvAmUlIyopadhmAnIyayoH saMjJA / ka 4 karoti, kaH karoti / ka pacati, kaH pacati // 69 vAcaspatyAdayo nipaatyaaH| vAcaspatiH / mAskaraH / yshskaamyti| namaskaroti / puraskaroti / tiraskaroti |ityaadyH|| 70 ro'rAtriSu / aho visargasya padAnte raH syAt, na tu rAtryAdiSu / ahargaNaH / na tu rAtryAdiSviti kim ! aho. rAtram / aho rUpam / aho rathantaram // 71 ato'tyuH / akArAd visargasya uH syAt , bhati pare / ko'rthaH // 72 have / akArAd visargasya uH syAd , have / devo yaati|| 73 Adabe lopaz / avarNAd visargasya lopaz syAd , ave / devA bhatra // 74 svare yatvaM vA / devA yiha, devA iha // Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ... SaDliAprakaraNama / 75 kvacinAmino'pi / bho hare / bhago namaste / bhayo yAhi // 76 nAmino raH / nAminaH parasya visargasya raH syAd / ave / agniratra / paTurvaktA // 77rH| rephAjAtasya visargasya raH syAd , abe| prAtraratra / antargataH / / 78 khape vaa| gIpatiH, gIpatiH, gI:patiH // 79 ri lopo dIrghazca / rephasya rephe lopa: syAt , pUrvasya ca dIrghaH / harI rAjate // - 80 saiSAd hase / sazabdAdeSazabdAcca visargasya lopa. syAt , hase / sa carati / eSa hasati / / ___kvacit sazabdAd visargasya svare'pi lopa eva, na tu lopaz / saiSa dAzarathI rAma ityAdau // . iti visargasandhiH / . atha SaDliGgaprakaraNam / tatra svarAntAH pullimAH / 1 avibhakti nAma / vibhaktirahitaM zabdarUpaM nAmasaMjJa syAt // Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntaralikA / . - 2 tasmAta si au jam 1 // am au asU 2 // TA bhyAma bhis 3 / he bhyAma bhyas 4 / Gasi bhyAm bhyas 5 / DasU oma Am 6 / Gi om sup 7 / nAmnaH parAH syAdayaH sapta vibhaktayaH syuH / tatrApyekatva-dvitva-bahutveSu ekavacana-dvivacana bahuvacanAni syuH // tatrAkArAnto devazabdaH / deva + si ikAraH * seTa dheH' . ityaadivishessnnaarthH| .. ... 3 srovisrgH| nAmnaH sakAra-rephayorvisargaH syAd , rase padAnte ca / devaH // devau / deva + jas jakAro 'jasi' iti vizeSaNArthaH / devAH / deva + am 4 am-shsorsy| samAnAMdam-zasorakArasya lopaH syAt / devam // devau / deva + zas zakAraH 'zasi' iti vidhyarthaH / 5 so naH puNsH| pulliGgAt samAnAt parasya sasaH sakArasya naH syAt , na tvaam-shsiityaatve| / 6 zasi / zasi pare pUrvasya dIrghaH / devAn // deva + TA TakAraH 'Tena' iti vidhyathaH / 7 Tena / akArAt TA inaH syAt / devena // 8 ad miH / ata AtvaM syAd, mAdisyAdivibhakto / devAbhyAm // Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDliGgaprakaraNam / 9bhyaH / ataH parasya bhiso bhasyAkArAdezaH syAt / 'a i e ' 'e ai ai / devaiH // deva + u / De-Gasi-Gas-DInAM DakAro GitkAryArthaH / mserikAraH SaSThIbhedajJApanArthaH / 10 De ak / ataH parasya De ityasyAgAgamaH syAt / devAya devAbhyAm / 11 e bhi bahutve / ata etvaM syAt , sakAra-bhakArAdau syaadibhuvcne| devebhyaH // 12 isirat / ataH paro Gasirat / devAt devAbhyAm devebhyaH // 13 um sya / ataH paro Gas syaH syAt / devasya / 14 osi / ata osi etvaM syAt / devayoH // 15 nuDAmaH / samAnAdAmo nuT syAt, puMsi tu hasvAt / 16 nAmi / pUrvasya dIrghaH syAt , nAmi / devAnAm // deve devayoH / 17 kvilAt SaH saH kRtasya / kavargAdilAcca kRtamya sasya SaH syAdante sthitasya na / deveSu // 18 sirdhisaMjJaH syAt / 19 samAnAd dhelopo'dhAtoH / isvAt samAnAdedotaraca 'parasya dherlopaH syAd , adhAtoH / sambodhane hezabdasya prAka Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntaranikA / . prayogo vA / he deva he devau he devAH / evaM ghaTa-paTa-rAmakRSNAdayaH // sarva vizva ubha ubhaya anya anyatara itara Datara utama sama sima nema eka pUrva para avara dakSiNa uttara apara adhara sva antara tyad tad yad etad adam idam dvi kim yuSmad asmad ete sarvAdayastriliGgAH / sarvaH srvo| 20 jasI / adantAt sarvAdesa I: syAt / sarve // sarvam sarvo sarvAn / 1 S-rUnoM No nante / SakAra-repha-RvaNebhyaH parasyaikapadasthasya nasya NaH syAt, ante sthitasya na / __ 22 ava--ku-pvantare'pi / ava-ku-pvanusvAra-visargavyavadhAne'pi nasya NaH syAt / sarveNa sarvAbhyAm sarvaiH / 23 sarvAdeH smaT / adantAt sarvA de. ityasya sTa syAt / sarvasmai sarvAbhyAm sarvebhyaH / / 24 ataH / adantAt sarvA derataH sma: syAt / srvsmaat|| sarvAbhyAm sarvebhyaH / sarvasya sarvayoH / 25 suDAmaH / sarvAderavarNAntAdAmaH suT syAt / sarveSAm / / 26 Di smin / sarvAdegdantAt Di smin syAt / sarvasmin // sarvayoH sarveSu / he sarva he sarvI he srve| evaM vizvAdayo'pyakArAntAH sidhyanti / 27 pUrvAdInAM navAnAM jas-si-DInAmI-smAt Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaliGgaprakaraNam / sminau vaa| pUrve, pUrvAH / pUrvasmAt , pUrvAt / pUrvasmin , puurve| zeSaM sarvavat // 28 prathama-carama-tayAyaDalpA-katipaya-nemAnAM jasI vA / prathame, prathamAH / zeSaM devavat / neme, nemAH / zeSa sarvavat // 29 tIyAntasya ntisu vA sarvavat / dvitIyasmai, dvitIyAya / dvitIyasmAt , dvitIyAt / dvitIyasmin, dvitIye / zepaM devavat // ubhazabdo nityaM dvivacanAntaH / ubhau 2 / umAbhyAm 3 / ubhayoH 2 / nirnaraH / 30 jarAyAH svarAdau jaras vA vaktavyaH / 'ekadezavikRtamananyavad ' ' nirdizyamAnasyAdezA bhavanti ' / somapAH somapau sompaaH| somapAm somapau / somapA+zas / 31 Ato dhAtorlopaH / dhAtorAkArasya lopaH syAt , zasAdau svare / somapaH // ' kvibantAnAM dhAtutvaM na hIyate / ' somapA somapAbhyAma sompaabhiH| ityAdi / evaM vishvpaaprbhRtyH|| - hariH / 32 au yU / idudantAt para au yU syAt / hrii|| 33 e o jasi / idudantasya jasi e o syAt / harayaH // harima harI harIn / Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntaranikA / . 34 TA nAstriyAm / idudantAt TA nA syAt , na striyAm / hariNA haribhyAm haribhiH / 35 Giti / idudantasya Giti e o syAt / haraye haribhyAm haribhyaH // 36 Gasya / edodbhyAM Gasi-Gasorasya lopaH syAt / hareH haribhyAm haribhyaH / hareH hoH harINAm // 37 Derau Dit / idubhyAM DerauH syAt, sa ca Dit // 38 Diti tteH| Diti Terlopa: syAt / harau hoH hrissu|| 39 dhau / idudantasya dhau e o syAt / he hare he harI he harayaH / ___ evaM giri-kavi-ravyAdayaH / ukArAntA viSNu-vAyu-bhAnvAdayo'pyevaM jJeyAH // ikArAntasyApi sakhizabdasya bhedaH40 sedheiH / sakhizabdAt tadantAcca serDA syAdadhau / sakhA // 41 ai sakhyuH / sakhizabdasya tadantasya caikArAdezaH syAt, adhiSu paJcasu / sakhAyau sakhAyaH / sakhAyam sakhAyau sakhIn / 42 sakhi-patyorIka / sakhi-patyorI ] syAt TADe-Gisu parataH / sakhyA sakhibhyAm sakhibhiH / sakhye sakhibhyAm makhibhyaH // Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaliGgaprakaraNam / 43 Rk De: / sakhi-patyorRk syAt, Gasi-GasoH // 44 Rto Ga uH / RdantAt Gasi-Gasorasya uH syAt , sa ca Dit / sakhyuH sakhibhyAm sakhibhyaH / sakhyuH sakhyoH sakhInAm / sakhyau sakhyoH sakhiSu / he sakhe he sakhAyau he sakhAyaH // tadantAt tu paramasakhA paramasakhAyau paramasakhAyaH / patyA / patye / patyuH 2 / patyau / zeSaM harivat / patiH samAse harivat / bhuuptye| dvizabdo nityaM dvivacanAntaH45 tyadAdeSTeraH syAdau / spaSTam / dvau 2 / dvAbhyAm 3 / dvayoH 2 // trizabdo nityaM bahuvacanAntaH-trayaH / trIn / tribhiH / tribhyaH 2 / 46 syaG / [trerayaG) syAt nAmi / trayANAm / trissu|| katizabdo'pi nityaM bahuvacanAnta:47 DateH / DatyantAt jas-zasoluk syAt / kati 2 / katibhiH / katibhyaH 2 / katInAm / katiSu / sushriiH| 48 yordhAtoriyuvau svre| dhAtorivarNovarNayoriyuvau syAtAm, syAdau svare / suzriyau suzriyaH / suzriyam suzriyo suzriyaH / suzriyA suzrIbhyAm suzrImiH ityAdi / evaM sudhiiyvkryaadyH|| Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntara snikA / senAnIH / . . 49 yvau vaa| anekasvarasyAsaMyogasya [ kArakAvyayapUrvasyaikasvarasya ca ] dhAtorivarNovarNayoryakAra-vakArau syAtAm , svre| varSA-kara-puna:-pUrvAnyabhUzabda-sudhIzabdau varjayitvA / senAnyau senAnyaH / senAnyA / 150 niyH| nIzabdAt rAm syAt / senAnyAm / zeSamavizeSaH / evaM grAmaNyAdayaH / svayambhUH svayambhuvau svayammuvaH / evaM paramalvAdayaH / varSAbhUH varSAmvau varSAbhvaH / evaM karabha-punarbhUprabhRtayaH / RkArAntaH pitRzabdaH11. 51 serA / RdantAt serA syAt , sa ca ddit| pitA // 52 ar paJcasu / Rto'r syAt , paJcasu / pitarau pitrH|| 1153 Dau / RkArasyAr syAt, Dau / pitari // 54 dherar / RdantAd dherar syAt , sa ca Dit / he pitaH / zeSamavizeSaH / __evaM jAmAtR-bhrAtrAdayaH / / nA narau naraH / 55 nurvA nAmi dIrghaH / naNAm , nRNAm / zeSaM pitRbat / evamudgAtrAdayaH // . 56 sturAra / sakAra-tRpratyayasambandhina RkArasyAra bhavati, paJcasu pareSu / kartA kartArau // ukArAntasyApi kroSTuzabdasya vizeSaH / kroSTuzabdasya puMsiH Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDliGgaprakaraNam / 21 'paJcasvadhiSu, striyAM ca tRvad rUpam / kroSTA kroSTArau kroSTAraH / kroSTAram kroSTArau kroSTun / 57 TA''dau svare vaa| kroSTuzabdasya tRvad vA / kroSTrA, kroSTunA / kroSTe, kroSTave / kroSTuH, kroSToH 2 / kroSTroH, krossttoH2| kroSThUnAm / kroSTari, kroSTau kroSTuSu / he kroSTo he kroSTArau he koSTAraH // aikArAntaH suraizabdaH58 rai sbhi / raizabdasyAkAraH syAt, sakAra-bhakArAdisyAdau ! surAH surAyau surAyaH / zeSamavizeSaH // okArAnto gozabdaH59 orau / okArasyau syAt , paJcasu / gauH gAvau gAvaH / 60 A'm-zasi / okArasyAtvaM sthAta, ami zasi ca pare / gAm gAvau gAH / gavA gobhyAm gobhiH ityAdi / evaM sudyobhAdayaH // glauH glAvau glAvaH / ityAdi / iti svarAntAH puMliGgAH / / Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29 siddhAntaranikA / . atha svarAntAH striilinggaaH| AkArAnto gaGgAzabda:61 ApaH / AbantAt serlopaH syAt / gaGgA // 62 aurI / AbantAdau Irbhavati / gaGge gaGgAH / / 63 dausore / Abantasya TausoretvaM syAt / gaGgayAM gaGgAbhyAm gaGgAbhiH | 64 DitAM yaT / AbantAt GitAM yaT syAt / gaGgAyai gaGgAbhyAm gaGgAbhyaH / gaGgAyAH gaGgAbhyAm gaGgAbhyaH / gaGgAyAH gaGgayoH gaGgAnAm // . 20. / ' 65 Am DeH / AcantAt DerAm syAt / gaGgAyAm gaGgayoH gaGgAsu // 66 dhiriH| AbantAd dhiriH syAt / he gaGge he gaGge he gaGgAH / / ___ evaM medhA-zraddhA-durgA''dayaH / 67 ytto'c| AbantAt sarvA''deryaTaH suT syAt ,pUrvasya hasvaH / sarvasyai / sarvasyAH 2 / sarvAsAm / sarvasyAm / zeSaM gaGgAvat / evaM vizvA''daya AvantAH / / buddhiH buddhI buddhayaH / buddhim buddhI buddhIH / buddhyA buddhibhyAm buddhibhiH / Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaD liGgaprakaraNam / 68 idudbhyAm / striyAmidudbhyAM GitAmaTa vA syAt / buddhayai, buddhaye / buddhayAH, buddheH 2 / buddhInAm / / 69 striyAM yayoH / striyAmivargovarNAntAt DerAm syAt / buddhyAm , buddhau / zeSaM harivat / evaM mati-dhRti-kAnti-kIrtyAdayaH |ukaaraantaa dhenu-rajmuda(ta)nvAdayo'pyevam // 70 tri-caturoH striyAM tisa-catasRvat / striyAM tricatuzabdayostisa-catasR Adezo syAtAm , syAdau / 'R Rvaca' tena ar-Ara-ukArA na syuH| tisraH 2 / tisRbhiH / tisRbhyH2| 71 tisR-catasro mi dIrgho na iti tisRnnaam| tisRssu| IkArAnto nadIzabdaH72 hasepaH serlopaH / hasAntAdIpratyayAntAcca serlopaH syAt / nadI nadyau nadyaH / / . 73 DintAmaTU / striyAmIdUdantAt / kitAmaT syAt / nadyai / nadyAH 2 / nadInAm / nadyAm // - 74 dhau isvaH / adhAtorIdUtoH striyAM dhau husvaH syAt / he nadi / zeSamavizeSaH / / evaM gaurI-kumArI-brAhmaNyAdayaH / lakSmIH IppratyayAntatvAbhAvAt serlopo na / lakSmyo lakSmyaH / lakSmINAm / zeSaM nadIvat / strii| .. Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntaranikA / ___ 75 strI-bhruvoH / strIzabdasya bhrazabdasya ca iyuvau syAtAm , svarAdisyAdau / striyau striyaH / ... 76 vA'm-zasi / ami zasi ca strIzabdasya vA iy syAt / striyam , strIm striyau striyaH, strIH // striyai / striyAH / strINAm / striyAma / he stri / ityAdi / zrIH zriyau zriyaH / 77 veyuvaH / iyuvantAd vA GitAmaT [ syAt ] striyAm / striyAntu nityam / zriyai, zriye / zriyAH, zriyaH 2 / / 78 dhAtoriyuvantAdAmo nui vA striyAm / zrINAm, zriyAm / zriyi, zriyAm // . evaM dhI-hIprabhRtayaH / UkArAntA bhrUprabhRtayo'pyevam / vadhUH vadhvau vadhvaH / he vadhu // mAtA pitRvat / svasA kartRvat / zasi mAtaH, svamaH / rAH puMvat / gauH puMvat / nauglauvat // iti svarAntAH striilinggaaH| Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 25 SaDliGgaprakaraNam / atha svarAntA npuNsklinggaaH| akArAntaH kulazabda:79 ato'm / adantAta klIvAt syamoram syAt / kulam // 80 Imau / klIbAt para au I: syAt / kule // 81 jas-zasoH shiH| klIvAt jas-zasoH ziH syaat|| 82 numayamaH / klIvasya num syAt zau, yamAntasya n|| 83 nopadhAyAH / nAntasyopadhAyA dIrghaH syAt, zau, pazcasvAdhiSu nAmi ca Iti na / kulAni / punaH kulaM kule kulAni / zeSaM devavat // mUla-phala-patra-puSpAdayo'pyevam / / 84 ztvanyAdeH / anyAdeH klIvAt syamoH stubhavati / anyat , anyad anye anyAni // 85 anyAderdhelopo na / he anyat / zeSaM sarvavat // 86 napuMsakasya [ hasvaH ] / napuMsakasya isvaH syAt, syAdau / zeSaM kulavat // ikArAnto'sthizabdaH87 napuMsakAt syamolak / spaSTam / asthi // - 88 nAminaH svare / nAmyantasya klIvasya num sthAt , syAdau svareM / asthinI asthIni / punaH // Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 . siddhAntaranikA / 89 accAsthnAM TA''dau / asthyAdInAM num syAt , ikArasya cAkAraH, TAdau svare // ___ 90 allopaH svre'mvyuktaacchsaadau| annantasyopadhAyA lopaH syAt, zasAdau [ svare ] makAra-vakArAntasaMyogAnna / asthanA / asthne / asthanaH 2 / asthnAm // 91 veDyoH / annantasyopadhAyA vA lopaH syAt , IGi-. tyetayoH parayoH / vakAra-makArAntasaMyogAnna / asthina, asthani / / 92 vRNAM napuMsake dhau guNo vaa| he asthe, he asthi / / evaM dadhi-sakthi-akSizabdAH / dadhnA dadhibhyAM dadhibhiH / sakthnA / akSNA // ikArAnto vArizabdaH- vAri vAriNI vArINi 2 / vaarinnaa| vAriSu // grAmaNi grAmaNinI grAmaNIni 2 / 93 TA''dAvuktapuMskaM puMvad vA / nAmyantaM napuMsakaliGga TA''dau svare puMvad vA syAt / grAmaNyA, grAmaNinA // svarAdau sarvatrApyevam / , ukArAnto madhuzabdaH-madhu madhunI madhUni / punarapi / madhunA madhubhyAm madhubhiH ityAdi / sulu sulunI sulUni 2 / sulvA, sulunA / sulve, mulune ityaadi| RkArAnto dhAtRzabdaH-dhAtR dhAtRNI dhAtaNi 2 / dhAtrA, dhAtRNA / dhAtre, dhAtRNe ityAdi / evaM jJAtR-kAdayaH / Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDliAprakaraNam / ra7 aikArAnto'tiraizabdaH- sandhyakSarANAM hrasvAdeze idutau staH / ' atiri atiriNI atirINi 2 / atirAyA, atiriNA atirAbhyAm atirAbhiH ityAdi / ___ pradyu pradyunI pracUni 2 / pradhunA, pradyavA pradyubhyAm pradyubhiH ityAdi / atinu atinunI atinUni 2 / atinunA, atinavA atinubhyAm atinubhiH ityAdi / iti svarAntA napuMsakaliGgAH / / atha hasAntAH puNlinggaaH| hakArAnto'naDuGzabdaH94 anaDuhazca / anaDuha AmAgamaH syAt , puMsi paJcasu zau ca Ipi vaa| 95 sAvanaDuhaH / anaDuhaH sau pare num syAt // 96 saMyogAntasya lopaH / [saMyogAntasya lopaH] syAt syAdau rase padAnte ca / 'rAt sasyaiva / " rephAduttarasya sakArasyaiva lopo'nyasya na syAt / ] anaDvAn anaDvAhI anddvaahH| anaDvAham anaDvAhI anaDuhaH / anaDuhA / Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -28 siddhAntaranikA / / 97 vasAM rase / vasu-saMsu-dhvaMsu-bhraMsu-anaDuhAM daH syAt, rase padAnte ca / anaDudbhyAm anaDudbhiH ityAdi / 98 dhAvam / caturanaDuho(vam syAt / he anaDvan / ___99 dAdegheH / dAdehasya ghaH syAd , dhAtojhase, nAmnazca rase padAnte ca // 100 AdijavAnAM jhamAntasya jhabhAH sdhvoH / jhamAntasya dhAtoH pUrvanabAnAM jhabhAH syuH, sakAre dhvazabde ca bhakAre padAnte ca // 101 vA'vasAne / jhasAnAM jabAH syuH, capA vA / dhuk, dhug duhau duhaH / duhA dhugbhyAm / dhukSu // 102 ho DhaH / hasya DhaH syAt , dhAtojhase nAmnazca rase padAnte ca / liT, liD lihau lihaH / liTsu, liTtsu // 103 druhAdInAM vA ghatvam / [ duhAdInAM dhAtUnAM ghatvaDhatve vA staH, rase padAnte ca dhAtojhase ] dhruk, dhrug, dhruT, dhrur3a druhau druhaH / druhA dhrugRbhyAm , dhruDbhyAm / / druhe / druhaH ] dhrukSa, vizvavATa , vizvavAd vizvavAhau vizvavAhaH / 104 vAho vau zasAdau svare / vAho vAzabdasyau syAt, zasAdau svre| / vizvauhaH / vizvauhA vizvavADbhyAm vizvavAmiH ityaadi| Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pahilAprakaraNam / 105 diva au| diva auH syAt , sau| sudyauH sudivau sudivaH / sudivA // .. 106 u rase / diva uH syAt , rase padAnte ca / sudhubhyAm sudyubhiH ityAdi / catuzabdo nityaM bahuvacanAnta:107 caturAma zau ca / catuzabdasyAmAgamaH syAta, paJcasu zau ca / catvAraH / caturaH / caturmiH / caturvyaH 2 / . 108 raH sakhyAyAH / rephAntapsaGkhyAzabdAdAmo nuT syAt / caturNAm / caturSu // svAbhAvikarephasya visargo na / . 109 mo no dhAtoH / mAntasya dhAtormasya naH syAt, prAme pradAnte ca / vamayozcAsiddhatyAnnalore na / prazAn prazAma prazAmaH / prazAmA prazAnbhyAm / prazAnsu // kaH kau ke / sarvavat / . 110 idamo'yaM puMsi / idamaH puMsi ayaM syAt , sau / ayam // 111 dasya maH / tyadAderdasya maH syAt, syAdau / imau ime / imama imau imAn // 112 anaH TosoH / idamo'naH syAt , ttausoH| anena // 113 sbhyaH / idamaH sakAre bhakAre ca kRtsnasya aH syAt / AbhyAm / / 114 bhis bhis / idamadasormis bhiseva syAt, na Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntaranikA / tvakAraH / ebhiH // asmai / asmAt / asya / anayoH 2 / eSAm / asmin eSu / tyadAdInAM sambodhanAmAvaH / 115 idametadoranvAdeze dvitIyA-Tossvenad vA / uktasya punarbhASaNamanvAdezaH / enam enau enAn / anena, enena / anayoH, enayoH // 116 nAmno no lopazadhau / nAntasya nAmno nasya lopaz syAt, rase padAnte cAdhau / rAjA rAjAnau rAjAnaH / rAjAnaM rAjAnau / rAnan+zas [ iti sthite ] allope 'stoH zcubhiH zcuH' 'ja-ojaH / ' [jakAra-nakArayoryoge jJo bhavati rAjJaH / ] rAjJA rAjabhyAm rAjabhiH / ' nasya lopazi na vibhaktikAryam / tena 'ad miH', 'bbhyaH' ityAtvaisve na stH| rAjJe / rAjJaH 2 / 'veDyoH rAjJi, rAjani rAjasu / he rAjan / evaM vRSAdayaH / yajvanaH / yajvanA / AtmanaH / AtmanA / "pratidivA / zasi allope 117 svorvi hase / dhAtoridutordIH syAt , repha-vakArasaMyoge padAnte ca / prtidiinnH| pratidInA pratidivabhyAm ityaadi| 118 vAde va uH / zvAdervasyotvaM syAt ,zasAdau svare IkAre Ipi ca / zunaH / zunA zvabhyAm ityAdi // nakArAntapathinzabdasya vizeSaH119 ito't pacAsu / pathin-mathin-RbhukSinzabdAnAmikArasyAkAraH syAt , puMsi paJcasu zau ca // Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ _ SaD ligaprakaraNam / 120 tho nun / pathi-mathosthasya nuTU syAt , puMsi "paJcasu zau ca / 121 A sau| pathi-mathi-RbhukSAM TerAtvaM syAt , sau| panthAH panthAnau panthAnaH // 122 pathAM TeH / pathi-mathi-RbhukSAM TerlopaH syAt , zasAdau svare, IkAre Ipi ca / pathaH / pathA pathibhyAm / paSiSu // evaM manthAH / RbhukSAH // 123 inAM zau sau| in han pUSan aryaman ityeteSAM zau sau cAdhau pare upadhAyA dIrghaH syAt, nAnyatra / daNDI daNDinau dnnddinH| daNDinam daNDinau daNDinaH / daNDinA ityaadi| evaM yazasvin-vAgmin-prabhRtayaH // vRtrahA vRtrahaNau vRtrahaNaH / zasi allope124 hano dhne / hanteIsya ghaH syAt , nakAre Niti ca / dhanyavadhAne NatvaM na / vRtradhnaH / vRtraghnA vRtrahabhyAm ityAdi / evaM pUSan-aryamanprabhRtayaH // . saGkhyAzabdAH paJcanaprabhRtayo bahuvacanAntAstriSu sarUpAH / 125 jam-zasoluk / pAnta-nAntasaGkhyAyA jaszasorTak syAt / paJca 2 // paJcabhiH / paJcabhyaH 2 / . 126 SNaH / pAnta-nAntasaGkhyAvAH parasyAmo nuTU syAt / paJcAnAm / paJcasu / evaM saptan-navan-dazan-prabhRtayaH // aSTanazabdasya vizeSaH Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntaranikA ! . 14. 127 aSTano Dau vA / aSTanaH parayornas-zasorvA Dau syAt / aSTau, aSTa 2 / / 128 vA su / aSTanaH sakAra-bhakArAdisyAdau vA AtvaM syAt / aSTabhiH, aSTAbhiH / aSTabhyaH 2 / aSTAnAm / aSTasu, assttaasu|| 129 cha-za-Sa-rAjAdeH SaH / cha-za-pAntasya rAjayajAdezca SaH syAt, dhAtojhase nAmnazca rase padAnte ca / 130 So DaH / Sasya DaH syAt , dhAtose nAmnazca rase padAnte ca / samrATa, samrAD / samrADbhyAm / samrATsu // yaH yau ye / 131 staH / tyadAdestasya saH syAt , sau / saH tau te / zeSaM sarvavat / eSaH etau ete // 132 coH kuH / coH kuH syAt , dhAtojhase, nAmnazca rase padAnte ca / supak, supag / supagamyAm / supace / supacaH / supacoH 2 / supakSu // casya Satve nimittAbhAvena sasya satve / 133 skorAdyozca / saMyogAdeH sasya kasya ca lopaH syAt, dhAtojhase, nAmnazca rase padAnte ca / vRkSavRddha, vRkSavRD vRkSavRzcau vRkSavRzca ityAdi // Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33 SaDliGgaprakaraNam / 134 aJceH puMsi pazcasu num / 135 dizAm [kuH]| diz-spRzAdInAM kuH syAt, syAdau rase padAnte ca / tiryaG tiryazcau tiryaJcaH // 136 tirazcAdayo nipAtyAH / zaptAdau svare taddhitayasvarayorIkAre Ipi ca / tirazcaH / tirazcA tiryagbhyAm / tiryakSu / evaM pratyaG / pratIcA pratyagbhyAm / pratyakSu / udaG / udIcaH / udIcA udagbhyAm / udakSu / samyaG / samIcaH / samIcA samyagbhyAm / samyakSu // 137 vito num / ukArAnubandhasya RkArAnubandhasya ca num syAt , puMsi paJcasu / 138 sammahato'dhau dIrghaH zau ca / santasyApazabdasya mahacchabdasya ca dIrghaH syAt , puMsi paJcasvadhiSu zau ca / mahAn mahAntau mahAnnaH / mahatA mahadbhyAm / mahatsu / he mahan // pacan pacantau paMcantaH / he pacan / 139 zatrantAnAM dviruktAnAM jakSAdInAM ca na num zau 'vaa| dadat dadataH / evaM nakSat jAgrat daridrat cakAsat zApsat / ___ sudik , sudig sudizau sudizaH / sudizA sudigbhyAm / sudikSu / he sudik , sudig // SaSzabdo nityaM bahuvacanAntastriSu sarUpaH / SaT , ssdd'| SaDbhiH / Sar3abhyaH / 3 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntaranikA / 140 DaHNaH / Dasya NaH syAnnAmi / SaNNAm // SaTsu / 141 doSAM [2] / doSAdInAM raH sthAna, rase padAnte ca / doH doSau doSaH / doSam / 142 zasAdau vA doSan / doSNaH, doSaH / doSA, doSNA doSabhyAm , doAm / doSasu, doHsu * visargAnusvAravyavadhAne'pi sasya SatvaM vAcyam ' doSSu / . vidvAn vidvAMsau vidvAMsaH / / 143 vasorva uH / vasorvasya uH syAt , zasAdau svare, taddhitaya- svarayormatAvIpIkAre ca / viduSaH / viduSA vidvadabhyAm / vidvatsu / he vidvan // 144 puMso'suG / puMso'suG AdezaH syAt , puMsi paJcasu zau ca / pumAn pumAMsau pumAMsaH / puMpA pumbhyAm / puMsu / he puman // . 145 atvasoH sau / atvantasyAdhAtvatantasya copadhAyA dIrghaH syAt, sAvadhau / vedhAH vedhasau vedhasaH / vedhatA vedhobhyAm / vedhassu / he vedhaH // 146 uzanasAm / uzanas--purudaMzas-anehasAM seradherDA syAt / uzanA uzanasau uzanasaH / uzanobhyAm / uzanAsu // ' uzanaso dhau nAntatA adantatA vA vAcyA ' he uzanan , he uzana, he uzanaH he uzanasau he uzanasaH // 16 // Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaD liGgaprakaraNam / 35 147 adaso dasya saH sau / adaso dasya sau pare satvaM syAt // 148 serau / adamaH serau syAt / asau // 149 mAdU / adaso'mAt parasya uzca uzca syAt / isvasya hasvaH, dIrghasya dIrghaH / amU / 150 erI bahutve / adama ekArasya I: syAt , bahutve / amI / amum amU amun / amunA amUbhyAm amIbhiH / amuSmai / amuSmAt / amuSya / amuyoH 2 / amISAm / amuzmin apISu // iti hasAntAH puNlinggaaH| atha hasAntAH striilinggaaH| tatra hakArAnta upAnazabdaH-- . - 151 naho dhaH / naho hasya dhaH syAt , dhAtojhase nAmnazca rase padAnte ca / upAnat, upAnad upAnahI upAnahaH / upAnahA upAnadbhyAm / upAnAsu // catastraH 2 / catasRbhiH / catasRbhyaH 2 / catasRNAm / catasRSu / Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntaranikA / 152 iyaM striyAm / idam striyAmiyaM syAt , sau / iyam ime imAH / anayA AbhyAm AbhiH / asyAH 2. anayoH AsAm / asyAm anayoH Asu / ___syA tye tyAH / evaM sA te tAH / yA ye yaaH| eSA ete etAH // apazabdo nityaM bahuvacanAnta:-ApaH / apaH / 153 bhi dapAm / apazabdasya datvaM syAt , bhAdivibhakto / adabhiH / adabhyaH 2 / apAm / apsu / AzIH AziSau AziSaH / AziSA AzIrSyAm / aashii:ssu| asau amU . amUH / amum amU / amuyA amUbhyAm amUbhiH / amuSyai / amuSyAH 2 / amuyoH amUSAm / amuSyAm amuyoH amUSu / iti hasAntAH striilinggaaH| atha hasAntA npuNsklinggaaH| svanaDut , svanaDud svanaDuhI svnvaahi| punaH / zeSaM puMvat // vA: vArI vAri 2 / vArA vAAm / vArSu // idam ime imAni / punaH / zeSaM puMvat // . kiM ke kAni / zeSaM puMvat / .. Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDaliGgaprakaraNam / 154 ahnaH / ahanazabdasya saH syAt , rase padAnte ca / ahaH ahI, ahanI ahAni / punaH ahnA ahobhyAm / aissu / karma karmaNI karmANi 2 / 'dhau napuMsakAnAM nasya lopo vA' tyat , tyad tye tyAni / tat , tad te tAni ! yat , yad ye yAni / etat , etad ete etAni / zeSaM puMvat // 155 vA''dIpoH zatuH / avarNAntAt zaturvA num [syAt ], IkAre Ipi ca / tudatI, tudantI / tudanti 2 / zeSa puMvat // 156 ap-yayorAnnityam / appratyaya-yapratyayasamdhanidhano'varNAntAcchaturnum nityaM syAdIkAre Ipi ca / pacat pacantI yacanti / dIvyat dIvyantI dIvyanti / jagat , jagad jagatI jaganti / vacaH vacaptI vAMsi / adaH amU amUni / punarapi / zeSaM puMvat // iti hasAntA npuNsklinggaaH| Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntara nikaa| atha yussmdsmdii| 157 tvamaha sinA / sisahitayoyuSmadasmadostvamaha. mityAdezau staH / tvam / aham // 158 yuvAvau dvivacane / yuvAvAde zau staH // 159 Amau / tAbhyAM para au Am syAt / yuvAm / AvAm // . 160 yUyaM vayaM jasA / nasA sahitayostayoyUyaM vayamityAdezau staH / yUyam / vayam / / 161 tvanmadekatve / tayostvanmadau sta ekatve // 162 A'm-s-bhau / taroSTerAtvaM syAt , ami sakAre miti ca / tvAm / mAm / yuvAm / AvAm / yuSmAn / asmAn // . . 163 e TA-GyoH / tayoSTaretvaM syAt , TA-GyoH / tvyaa| myaa| yuvAbhyAm / AvAbhyAm / yuSmAbhiH / asmaabhiH|| 164 tubhyaM mahyaM ngyaa| DesahitayostayostubhyaM mahyamityAdezau staH / tubhyam / mahyam / yuvAbhyAm / AvAbhyAm // 165 bhyas ibhyam / tAbhyAM paro bhyas zbhyaM syAt / yuSmabhyam / asmabhyam // 166 Gasi-bhyasoH stuH / spaSTam / tvat / mat / yuvAbhyAm / AvAbhyAm / yuSmat / asmat // Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDliGgaprakaraNam / 167 taba mama.GasA / spaSTam / tava / mama / yuvayoH / AvayoH // 168 sAmAkam / tAbhyAM para: sAmA syAt / yuSmAkam / asmAkam / tvayi ! mayi yuvayoH / AvayoH / yuSmAsu ! asmAsu // 162. yuSmadasmadoH SaSThI-caturthI-dvitIyAbhiste me vAM nau vs-nau| SaSThI-caturthI-dvitIyAsahitayoyuSmadasmadorekatve te me, dvitve vAm nau, bahutve vas-nasau ityAdezau staH // 170 tvA-mA'mA / amA sahitayostayostvAmA''dezaustaH // zrIzastvA'vatu mA'pIha dattAt te me'pi zarma saH / svAmI te me'pi sa hariH pAtu vAmapi nau vibhuH // 1 // sukhaM vAM nau dadAtvIzaH patirvAmapi nau vibhuH / so'vyAd vo naH zivaM vo no dadyAt sevyo'travaH sa nH||2|| 171 nAdau / vAkyAdau pAdAdau naite AdezAH syuH| tvAM pAtu / vaiderazeSaiH sa vedyo'smAn vibhuH sarvadA'vatu / / 172 nirupapadAt / sambodhanAt parayo yuSmadasmado] naite syuH / devAsmAn pAhi sarvadA // 173 cAdibhizca / ca vA ha aha eva ebhiryoge naite / Avayoryukyozcezo vezo hezastathaiva ca / / aheza Avayoreva harirmAmeva rakSatu // 1 // iti yuSmadasmatprakriyA / Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntaranikA / athAvyayAni / 1 cAdinipAtaH / ca vA ha ahaM eva nUnaM pRthak zazvat yugapat bhUyas hanta vinA svasti asni naktaM mRSA mithas atha aze hyam zvas uccais nIcais zanais Rte ArAt divA sAyaM ciraM manAka ISat joSam / tUSNIm iva hi ( bahis ) tiras antarA saha-alam vauSaT vaSaT purA pra yas muhuH sArdham saHkam namas hiruk dhik mA prAtar punar svAhA yAvat tAvat tathAhi khalu kila aGga he bhoH ayi re drAk dik ityAdi // 2 tatrAdayo nipAtyA vibhaktyAdyartheSu / tatra yatra atra kutra kva tathA yathA katham ittham tataH yataH itaH kutaH ataH sarvataH puraH purastAt upari upariSTAt adhaH adhastAt sadyaH adya adhunA idAnIm tadA yadA kadA sarvadA anyadA samprati mAdi jhaTiti tUrNam Azu parut parAri pUrveyuH pareyuH anyeyuH yahi tarhi kahi etarhi // . 3 prAdika upasargA / pra parA apa sam anu ava nis nir dus dur abhi vi adhi su ut ni prati ati pari api upa AG zrat antara Avir / / 4 prAg dhAtoH / upasargAH prAk syuH // . 5 tadavyayam / nipAtA upasargAzca 'avyayamajJAH syuH // Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . avyayAni / 6 ktvAdyantaM ca / ktvA kyA tum Nam dhA zas cvi vata kRtvam su am ityAdyantamavyayasaMjJaM syAt / 7 avyayAd vibhakteluk / spaSTam // 8 avApyorupasargayorallopo vA vaktavyaH / apidhAnam , pidhAnam / avagAhyam , vagAhyam // [9 Ahi ca dUre / dakSiNasyAM dizi dUre iti dakSiNAhi vasanti cANDAlAH // . 10 tadadhIna-kAtnyayorvA sAt / rAjJo'dhInaM rAjasAt / sarva bhasma iti bhasmasAt // 11 UryurarI aGgIkaraNe / nipAtyau / ( urIkRtya / urarIkRtya // sadRzaM triSu liGgeSu sarvAsu ca vibhaktiSu / vacaneSu ca sarveSu yanna vyeti tadavyayam // ] ityavyayAni // Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 . siddhAntaranikA / . atha striiprtyyaaH| ? AvataH striyAm / akArAntAnnAmna Apa syAt , striyAm / sarvA / mAyA // 2 ajAdezca / anA / azvA // 3 kApyataH / kApi pare pUrvasyAta it syAt / kArikA / pAcikA / kvacinna / kSikA // 4 isvo vA / kApi pare tarAdau ca pUrvasya hasvo vA syAt , sandhyakSaraM varjayitvA / gaGgakA, gaGgAkA, gaGgikA / zreyapsitarA, zreyasItarA / sandhyakSaravartanAt gokA / naukA // 5 vraNa IpU / nakArAntAd RkArAntAdaNantAcca striyAmIp syAt / daNDinI / kIM / aupagavI // 6 vitaH / SakAra-TakArokAra-RkAretaH striyAmIp syAt / varAkI / kurucarI / gomato / pacantI // 7 nadAdeH / nadAdeH striyAmIp syAt / nadI / gaurI // 8 anantyavayovAcinaH / adantAt striyAmIp syAt / kumArI / taruNo // 9 puMyoge ca / ghuyoge'dantAt striyAmIp syAt / shuudrii| gaNakI / kvacinna gopAlikA // 10 jAterayopadhAt / jAtivAcimo'yakAropadhAdadantAt Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ strIpratyayAH / striyAmIp syAt / mahiSI / hasI / kvacinna balAkA / kvacid yopadhAdapi mnussii|| 11 svAGgAd vA / svAGgavAcino'saMyogopadhAt striyAmIp vA syAt / sumukhI, sumukhA // 12 vorguNAt / udantAda guNavAcino vA striyAmIp syAt / paTTI, paTuH // __ 13 kRdikArAdakterIpa vA / rAtrI, rAtriH / akte riti kim ? matiH / bhUtiH // 14 e ca manvAdeH / manvAdInAm aiH syAt , IpU ca striyAm / manAyI / aurapi manAvI // 15 panyAdayo nipAtyAH / patnI ! sapatnI / sakhI / prAcI ! evamanye'pi // 16 indrAderAnIp / indrAdergaNa d AnIp syAt , striyAM puMyoge / indrANI / bhavAnI ityAdi / . 17 uta uuH| udantAdayopadhAnmanuSyajAtivAcinaH striyAmUpratyayaH syAt / kurUH / UruzabdAdapi karabhorUH // iti strIpratyayAH / Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntaranikA / atha taddhitaprakaraNam / 1 apatye'N / nAmno'patye''N syAt / / 2 Adisvarasya jigati vRddhiH| svarANAmAdisvarasya vRddhiH, Niti taddhite // 3 yasya lopaH / varNAvarNayorlopa: syAt , taddhitaya-svarayoropi ca / vAsiSThaH // 4 vo ya-svare / uvarNasya okArasya cA v syAt , yakAre svare ca / aupagavaH / bhArgavaH // 5 R uraNi / saGkhyApUrvasya mAtRzabdasya Rta ur syAdaNi / pANmAturaH / dvaimAturaH // ' 6 zivAdibhyo'pi / zaivaH / gAGgaH // 7 ata ibaRSeH / anRSizabdAdakArAntAdapatye'rthe iJ syAt / daivdttiH| dAzarathiH / kvacid RSizabdAdapi / gArgiH / auDulomiH // 8 NyAyanaNeyaNa-NIyA garga-naDAtri-strI-pitRSvasrAdeH / gargA deyeH / naDAderAyanaN / atryAdeH strIpratyayAntAcca eyaNa / pitRSvasrAdeIyaH / ete'patyArtheSu syuH / gArgyaH / vAtsyaH / nADAyanaH / vAtsyAyanaH / aatreyH| gAGgeyaH / paitRSvatIyaH // Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taddhitaprakaraNam / 9 cttkaadairnn.| cATakaraH // 10 lug bahutve kvacit / bahutvamaGkhyAM syAtye ca pratyayasya luk / gargAH / vasiSThAH / caTakAH // 11 devatedamarthe / devatArthe idamarthe coktA vakSyamANAzca pratyayAH syuH / aindram / saumyam / Agneyam / agniSomIyam // 12 kvacid dvyoH| pUrvottarapadAdyoH kvacid vRddhiH syAt . Niti / AgnimArutam / sauhArdam // 13 klyaannaaderin| | kaalyaannineyH|] saubhAgineyaH / saubhAgyam // 14 Nito vaa| uktAH pratyayA Nito vA syuH / pitryam / gavyam / tvadIyam / yadIyam // 15 kArakAt kriyAyukte / kArakAdapyete pratyayAH syuH, kriyAyukte kartari karmaNi ca / ko kumam / mAthuraH // 16 keneyekaaH| kArakAt ka Ina iya ika ityene pratyayAH syuH, kartari karmaNi cokta-vakSyamANeSvartheSu / te ca Nito vA ! kramakaH / padakaH / grAmINaH / kulInaH / gArgIyaH / kSatriyaH / indriyaH / AkSikaH / hAlikaH / dhArmikaH / paurANikaH // __ 17 AkhyAtAvyaya-sarvAdeSTeH prAgakaH / pacataki / uccakaiH / ayakam // .. Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntaranikA / 18 tya-tanau / bhavAdyarthe tya-tanau staH / dAkSiNAtyaH / amAtyaH / hyastanaH / zvastanaH / purAtanaH // . .. 19 svArthe'pi / uktA vakSyamANAzca pratyayAH svArthe'pi syuH / prAjJaH / sAmIpyam / daivadattakaH // 20 aNInayoyuSmadasmadoryuSmAkAsmAko ekaarthyostvk-mmko| yauSmAka: 1 AsmAkaH / yauSmAkINaH / AsmAkInaH / tAvakaH / mAmakaH / tAvakInaH / mAmakInaH / 21 vat tulye / sAdRzye'theM vatpratyayaH / candravat / brAhmaNavat // 22 bhAve ta-tva-yaNaH / bhAvaH zabdapravRttinimittam / tAntaM striyAm , tvAntaM klIbam ,, yaNantaM prAyaH klIvam / brAhmaNatA, brAhmaNatvam , brAhmaNyam / karmaNyapi brAhmaNyam , rAjanyam , stainyam // ____ 23 lohitAdibhya iman bhAve / sa ca Dit / lohi. timA / aNimA / mahimA / laghimA // . 24 bhAve'Napi / lAghavam / gauravam / yauvanam // 25 R ra imani / hasAdelaMghoH RkArasya raH syAdimani, iSTheyasozca / prathimA / mrdimaa| 26 samUhe'rthe'pyaNAdayaH / mAyUram / janatA / vAsyA / vArdhakam / kAvacikam // Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taddhitaprakaraNam / 47 27 hite'rthe'pi / AtmanInaH / haviSyam // 28 astyarthe matuH / gomAn / zrImAn // 29 a-ikau ca matvarthe / arzasaH / vaijayantaH // 30 ikastvadantAt / dhanikaH / / 31 mAntopadhAd vatvinau / mAnatAnmopadhAdavarNAntAdavarNopadhAcca vatvinau pratyayau staH / lakSmIvAn / vidyAvAn / dhanavAn / yazasvAn // 32 inastvadantAt / chatrI / daNDI / 33 taDidAdibhyazca / taDitvAn / vidyutvAn / / 34 yata- tadetadAmA btau| yAvAn / tAvAn / etAvAn // 35 iyat-kiyaditi nipAtyau / iyAn / kiyAn // 36 zraddhA''deluH / zraddhAluH / dayALuH // 37 prazaMsAyAM rUpaH / vaiyAkaraNarUpaH / 38 kutsAyAM pozaH / bhiSakpAzaH / / 39 bhUtapUrve caraT / dRSTacaraH // 40 prAcurya-vikAra-prAdhAnyAdiSu mayaT / annamayaH / mRnmayaH / strImayaH / amRtamayaH / 41 na sandhiy-voyuT ca / sandhinayorya-vayoryuDAgamaH Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 siddhAntaranikA / syAt / yasya iT, vasya uT / pazcAd vRddhiH / vaiyAkaraNaH / sauvazvaH // 42 ito jAtArthe / lajitaH / phalitaH / / 43 tara-tameyasviSTAH prakarSe / spaSTam / zuklataraH / zuklatamaH // IyasviSThau Ditau / laghIyAn / laghiSThaH // 44gariSThAdayo nipAtyAH / gariSThaH, garIyAn , garimA / preSThaH, preyAn , premA / zreyAn , zreSThaH / jyAyAn , jyeSThaH / bhUyiSThaH, bhUyAn // 45 kimo'vyayAdAkhyAtAcca tara-tamayorAm / kiMtarAm , kiMtamAm / kutastarAm / uccaistarAm uccaistamAm / pacatitarAm / paThatitamAm // .. ___46 pramANe dadhna-dvayas-mAtrAH / jAnudaghnam / zirodvayasam / puruSamAtram / 47 nirdhAraNe kim-yat-tadbhyo Datara-Datamau / kataraH, katamaH / yataraH / taraH / / 48 saGkhyeyavizeSAvadhAraNe dvi-tribhyAM tIyaH trestR ca / dvitIyaH / tRtIyaH // 49 SaT-kati-katipaya-caturyasthaT / SaSThaH / katithaH / katipayathaH / caturthaH // . 50 turya-turIyau nipAtyau / turyaH / turIyaH // Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tadvitaprakaraNam / 51 pazcAdermaT / paJcamaH / saptamaH // 52 ekAdazAdeDaT / ekAdazaH / 53 dvayaSTanorAtvaM sngkhyaayaamuttrpde'nshiitau|dvaadshH| aSTAdazaH / trayodazaH / caturdazaH / paJcadazaH / SoDazaH / sptdshH|| 54 viMzatyAdervA tamaT / viMzatitamaH / 55 viMzatestilopo Diti / viMzaH / triMzattamaH / triNshH| 56 catvAriMzadAdau vA''tvam / dvicatvAriMzattamaH, dvAcatvAriMzattamaH / aSTacatvAriMzattamaH, aSTAcatvAriMzattamaH / evaM paJcAzat-paSTi-saptati-navatiSu / azItau tu dvayazItitamaH / / 57 zatAdernityaM tamad / zatatamaH || 58 saGkhyAyAH prakAre dhaa| dvidhA / pnycdhaa| SoDhA // 59 kriyAyA AvRttau kRtvas / saptakRtvaH // 60 dvi-tri-catubhyaH suH / dviH / triH / catuH // 61 tayaDayaTau sakhyAyA avayave / dvitayam , dvayam / catuSTayI, catuSTayam // 62 vIpsAyAM padaM dviH / vRkSaM vRkSaM siJcati // 63 zeSA nipAtyAH ktyaadyH| kati / tati // [strI-puMsonaN-snaNI / straiNam / pauMsnam // vyAsAdeH kiH / vyAsasyApatyaM vaiyAsakiH / * vAruDakiH // Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntaranikA / prajJAdibhyo'N / prAjJaH / aarcH| zrAddhaH / vArtaH // tundi-bali-caTibhyo bhaH / tundibhaH / balimaH / vaTibhaH // kRSyAdibhyo valac dIrghazca / kRSIvalaH // zRGga-vRndAbhyAmArakac / zRGgArakaH / vRndaarkH|| UrNA'haM-zubhaMbhyo yuH / astyarthe / UrNAyuH / ahaMyuH / 'zubhaMyuH // arNaH-kezayoH / arNavaH / kezavaH / / lomAdibhyaH zaH / lomazaH / romazaH // ] iti taddhitaprakriyA // atha kArakANi / 1 liGgArthe prathamA / nAmArthamAtre prathamA vibhaktiH syAt / kRSNaH / zrIH / jJAnam // 2 AmantraNe ca / sambodhane ca prathamA syAt / hare ! prasIda // 3 zeSAH kArye karva-sAdhanayordAnapAtre vizleSAvadhau sambandha AdhAra-bhAvayoH / dvitIyAdyA eSvartheSu bhavanti / 4 karmaNi dvitIyA / kaTaM kurute paTuH // . Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kArakANi / 5 kartari karaNe ca tRtIyA / rAmeNa zareNa rAvaNo jmne| 6 dAnapAtre caturthI / vedavide gAM dadau / 7 vizleSAvadhAvapAdAnakArake pnycmii| bhUbhRto'vatarati nadI / grAmAdAyAti // 8 sambandhe SaSThI / rAjJaH puruSaH // ____9 AdhAre saptamI / aupazleSikam 1, sAmIpyam 2, abhivyApakam 3, vaiSayikam 4, naimittikam 5, aupacArikaM 6, ceti / kaTe Aste / vaTe gAvaH zerate / tileSu tailam / hRdi brahmAmRtaM param / dhIro yuddhe saMnahyate / aGgulyagre kariNAM shtm|| 10 vinA-saha-nama-Rte-nirdhAraNa-svAmyAdibhizca / etaioMge'pi dvitIyA''dyA vibhaktayaH syuH / vinA dharmamaphalaM janma / evamantareNAntarA-nikaSAdiyoge'pi / [laGkAM nikaSA haniSyati / ] 11 sahAdiyoge tRtiiyaa| maha ziSyeNAgato guruH / evaM sAkaM-sArdha-samayoge'pi // 12 tulyAyoge'pi / kRSNena tulyaH / rAmeNa sahazaH // 13 namaAdiyoge caturthI / namaH kRSNAya / evaM svasti-svAhA-svadhA-'laM-vaSaDyoge'pi // 14 krudha-duheA'sUyA-spRhArthAnAM yoge'pi / haraye krudhyati druhyati Irdhyati asUyati spRhayati // Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntara nikaa| ___ 15 RteAdiyoge paJcamI / Rte jJAnAnna muktiH / evamArAditarAnya-pRthak-prAgAdiyoge'pi // . . 16 svAmyAdiyoge sssstthii-sptmyau| gavAM goSu vA svAmI dAyAdaH prasUtaH pratibhUrvA // 17 kaalaadhvnonerntrye dvitIyA / mAsaM gacchati / kozaM parvataH // 18 hetau tRtIyA-paJcamyau / jADyena jADyAd vA bddhH|| 19 kizcitmakRti prAptasya lakSaNe tRtIyA / netrAbhyAM cAruH / jaTAbhistApasaH // 20 tAdayeM caturthI / medhAvI mokSAya dharma dhatte / / 21 tumoayoge karmaNi caturthI / phaLebhyo yAti // 22 kyapoprayoge paJcamI / hAt prekSate // 23 nirdhAraNe SaSThI-saptamyau / chAtrANAM chAtreSu vA paTuH maitraH // 24 kartR-kAryayoraktAdau kRti SaSThI / kartari karmaNi ca SaSThI syAt , ktAdivarjite kRtpratyaye prayujyamAne / vyAsasya kRtiH / jagataH kartA hriH|| 25 gauNakarmaNi vA / netA'zvasya grAmaM grAmasya vA // 26 ubhayamAptau karmaNi SaSThI kartari tu vA / zabdAnAmanuzAsanamAcAryeNAcAryasya vA / ktAdivanite iti kim ? Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kArakANi / viSNunA hatA daityaaH| daityAn hatavAn hariH / kta-ktavat-zatRzAnac-ktvA-kyap-tum-khaliSNukoNatyAdi ktAdayaH / grAma gataH // 27 aprasiddhakriyopalakSaNake bhAve sptmii| varSati meghe caura AyAtaH // 28 nimittakarmaNaH sambandhe nimittAt saptamI / kezeSu camarI hatavAn // __ 29 anyokte prthmaa| AkhyAta-kRt-taddhita-samAsanipAtokta kArake sambandhe ca prathamA syAt / ghaTaH kriyate kulAlena / hariH karoti jagat // yamminnarthe vidhIyante lakArAstaddhitAH kRtaH / samAso vA bhaved yatra sa uktaH prathamA tataH // 1 // kartari prathamA yatra dvitIyA tatra karmaNi / kRdAkhyAtakriyA'tra syAt kartari pratyayAnvitA // 2 // akarmako yadA dhAtuH kama tatra na sambhavet / / kataiva prathamAntaH syAt katari pratyayA kriyA // 3 // tRtIyAnto yadA kartA prathamAtra ca karmaNi / kRdAkhyAtakriyA'tra syAt karmaNi pratyayAnvitA // 4 // Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntaranikA / akarmako yadA dhAtuH karma tatra na sambhavet / kataivAtra tRtIyAntaH syAd bhAve pratyayA kriyA // 5 // kartA karma ca karaNaM sampadAnaM tathaiva ca / apAdAnAdhikaraNe ityAhuH kArakANi SaT // 6 // iti kaarkprkriyaa| artha samAsaprakaraNam / 1 samAsazcAnvaye nAmnAm / padayoH padAnAM vA'nvaye samasyaiva samAsaH syAt / cazabdAt kRt-taddhita-dhAtusaMjJAvidhAyakAH pratyayAdayo'pi // , 2 pUrve'vyaye'vyayIbhAvaH / avyaye pUrvapade'vyayIbhAvasaMjJaH samAsaH syAt / . 3 smaas-prtyyyoH| samAse pratyaye ca pare vibhaktechuk syAt / nAmasaMjJAyAM syAdiH // 4 sa napuMsakam / avyayIbhAvo napuMsakaliGgaH syAt / ' napuMsakasya / iti isvaH / 5 avyayIbhAvAt / avyayIbhAvAna vibhkteluk| adhistri| 6 ato'mntH| adantAdavyayIbhAvAd vibhakterna luk, ataM varnayitvA amAdezaH / upakummam // Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAsaprakaraNam / 7 vA TA-yoH / adantAdavyayIbhAvAt TA-Dyoram vA / upakumbham , upakumbhena vA / upakumbhAt / upakumbhe,upakumbham // 8 kvacid vA / apaviSNoH, apaviSNu / bahirvanam , bahirvanAt / Amukti, AmukteH // 9 kvacinna / yathA haristathA haraH // 10 kvacidanavyaye puurvpde'vyyiibhaavH| unmattagaGgam / dviyamunam // 11 kvacidavyaye uttarapade'pi / akSapari / zAkaprati // 12 AyatIgavAdayo nipAtyAH / AyatIgavam / tiSThadgu ityAdi // 13 TADa-kAH / samAse sati Ta a Da ka ityete pratyayA yathAprayogaM prayoktavyAH / upazaradam / pratyakSam / uparAjam // ityavyayIbhAvaH // 1 // 14 amAdau ttpurussH| dvitIyAdyante pUrvapade tatpuruSasaMjJaH samAsaH syAt / grAmaprAptaH / haritrAtaH / yUpadAru / sukhApetaH / rAjapuruSaH / akSazauNDaH / kvacit SaSThI na samasyate / nRNAM dvijaH / phalAnAM suhitaH / kvacid dvitIyAdyantasya paratvam / atirAH / bhUtapUrvaH / ardhapippalI / [ pUrvakAyaH // 15 no vA / nAntasya TerlopaH syAt , ya-svarayoH / vAgrahaNAt kvacidupadhAyA lopaH / madhyAhnaH / ityAdi / kvacita samAse NatvaM nimitte sati / AmravaNaM / zUrpaNakhA // Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 siddhAntaratnikA / 16 nabi / naavyaye pUrvapade tatpuruSasaMjJaH samAsaH syAt / nasamAse sati namo'dAdezaH syAt / adharmaH // 17 an svre| samAse naJo'n syAt , svre| anazvaH / kvacinna nakSatram / nAsatyau / nAkaH / tadanya-tadviruddha-tadabhAveSu naJ vartate ] iti tatpuruSaH // 2 // 18 cArthe dvandvaH / [samuccayAnvAcayetaretarayoga-samAhArAzcArthAH / karmadvayasya ekakriyAniSThatvaM samuccayaH / karmadvaye'pi pratyeka kriyAsambandho'nvAcayaH / padadvayena dvandva itaretarayogaH / bahUnAM padAnAM samavAyaH samAhAraH / / itaretarayoge samAhAre cArthe dvandvasamAsaH syAt // 19 dvande'lpasvarapradhAnekArokArAntAnAM pUrvanipAtaH / dhava-khadirau / tApasa-parvatau / agni-mArutau / paTu-guptau // 20 svarAdyadantasya ca / Iza-kRSNau // . 21 devatAyA dvandve pUrvapadasyAtvam / indrA-bRhaspatI // 22 prANi-tUrya-senA'GgAnAM dvandve samAhAra eva / [prANyaGge yathA-pANI ca pAdau ca mukhaM ca pANi-da-mukham / tUryAGge yathA-ma rdaGgikazca vaiNavikaraca mArdaGgika-vaiNavikam / / samAhAre ekavadbhAvaH // Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAsaprakaraNam / 57 23 ekatve dvigu-dvandvau / ekatve dvigu-dvandvau napuMsakaliGgau stH| dvantoSTham / mArdaGgika-pANavikam / rayikAzvAroham / ____24 bahusaGkhyAnAM mRga-zakuni-kSudrajantu-vanaspatyAdInAM samAhAraH / ruru-pRSatam / zuka-bakam / yUkA-likSam / badarAmalakam / vrIhi-yavam / kuza-kAzam // ... iti dvandvaH // 3 // 25 samAhAre dviguH / saGakhyApUrvapade samAhAre'yaM dviguH * samAsaH syaat| ata Ip / ' tato'dantAdIp / dazagrAmI / paJcAgni / kvacinnap tribhuvanam / caturyugam // iti dviguH // 4 // ____26 bahuvrIhiranyArthe / anyapadArthe pradhAne bahuvrIhisaMjJakaH samAsaH syAt / bahuvrIhau vizeSaNa-saptamyantatAnta-saGakhyA-sarvAdInAM pUrvanipAtaH / bahudhanaH / bhAlalocanaH / kRtakaTa: / dviputraH / sarvapriyaH / kvacinna-padmanAbhaH / dantajAtaH / 27 nab-su-durvyaH prajA-medhayorasuk / aprajAH / suprajAH / duHprajAH / durmedhAH // 28 dharmAdan [ kevalAt / ] sudharmA / [ kalyANadharmA // ] . 29 anyArthe / strIpratyayAntasya hrasvaH syAt // 30 puMcad vA pUrvasya / samAse samAnAdhikaraNe strIliGge pUrvoktapuMsasya strIliGgasya puMvat syAt / rUpavadbhAryaH // upratyayAnta, na-vAmorUMbhAryaH / Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhaantrnikaa| 31 goH / anyAthai gozabdasya hasvaH syAt / paJcaguH / - iti bahuvrIhiH // 5 // 32 karmadhArayastulyArthe / tulyAtheM padadvaye karmadhArayasaMjJaH samAsaH syAt / nIlotpalam / raktalatA // iti karmadhArayaH // 6 // 33 nAmnazca kRtA samAsaH / nAmnaH kRdantena saha tatpuruSasamAsaH syAt / kumbhakAraH / vyAghraH // 34 sahAdeH sAdiH / samAse sahAdInAM sAdirAdezaH syAt / saputraH / sadhyaG / samyaGa / tiryaG / koSNam / kaduSNam / dampatI / kudezaH / kApuruSaH / mahAdevaH / sugandhiH / savayAH / kSIrodaH / blaahkH| pRSodaram ityAdyAkRtigaNo'yam // 35 aluka kvacit / samAse taddhite ca vibhakteluka na syAt / sarasijam / urasilomA / yudhiSThiraH / Atmanepadam / parasmaipadam / AmuSyAyaNaH / 36 Adezca dvandve / kvacidAderlopaH syAt / pitarau / bhrAtarau // 37 zAkapArthivAdInAM mdhympdlopH| shaak-paarthivH| deva brAhmaNaH // sarUpANAmekazeSavibhaktau yo yaH ziSyate sa TupyamAnArthAbhidhAyI / devau devAH // Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAsaprakaraNam / 38 dvandva-tatpuruSayoH parapadasyaiva liGgam / ku - mayUryo / ardhazAkhA // 39 senA-surA-cchAyA-zAlA-nizAntastatpuruSovA klIbam / zUrasenam / yavasuram / kuDyacchAyam / dhenuzAlam / devanizam / pakSe zUrasenA ityAdi // 40 pUrvapadArthabAhulye chAyAntatatpuruSaH klIbam / [ ithUNAM chAyA ] ikSucchAyam // 41 Avanto dvigurvA klIbam / paJcakhaTum , paJcakhaTTI // 42 ano nalopo'pi / paJcatakSam, paJcatakSI // 43 rAtrAhAhAntAH puMsyeva / ahorAtraH / puurvaahnH| dvyhH|| 44 puNya-sudinAbhyAmahaH saGkhyApUrva rAtraM ca klIbam / puNyAham / sudinAham / trirAtram // 45 kriyA'vyaya-vizeSaNAnAM klIbatvam / ekavacanam / sAnandaM namati gurum / prAptaH zreyastaram // iti samAsaprakriyA / svsvvsrvvskdvvrttvrk iti zrI siddhAntara nikAyAM zabdAnuzAsane / sibantavRttiH paripUrtimagAt // Page #89 -------------------------------------------------------------------------- _ Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aham / AkhyAtattiH praarbhyte| atha bhvAdiSu parasmaipadinaH / 1 bhvAdiH / kriyAvAcI bhvAdirdhAtRsaMjJakaH syAt / 2 dhAtoH / vakSyamANAH pratyayA dhAtorjeyAH / 3 vartamAne / tip tas anti / sip thas tha / mip vas mas / te Ate ante| se Athe dhve / e vahe mahe / eSAM saMjJA laT / 4 navapaM / tibAdInAmAdyAni nava vacanAni paMsaMjJAni syuH| 5 parANyAt / parANi nava vacanAni AtmanepadasaMjJAni syuH| 6 AdanudAttaGintaH / anudAtteto Gitazca dhaatoraatsyaat| 7 nitsvariteta ubhe / jitaH svaritetazca dhAtorAtpe stH| .8 parato'nyat / uktanimittahInAddhAtoH paM syAt / 9 nAmni ca yuSmadi cAsmadi ca bhAgaiH / nAmayuSmadasmatsUpapadeSvete pratyayAstribhirbhAgaiH syurAtpayoH / nAmni prayujyamAne cAprayujyamAne prthmH| 1 parasmaipadam / .. Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 . siddhAntarasnikA vyAkaraNam / 10 kartari paM ca / cAdAt / bhU sattAyAm / 11 ap kartari / kartari caturSu dhAtorap syAt / 12 guNaH / nAmyantasya dhAtorguNaH syAt / bhavati / 13 apittAdirDit / pakAretaM tAdikaM ca vinAnyaH pratyayo Git syAt / 14 chiGatyadvayusi / kiti Giti ca pare vRddhiguNau na staH / kRtadvitvasyosi tu syAdeva iti tasi guNAprAptau agnimitto guNaH / bhvtH| ' 15 ade / ato lopa: syAt, akAre ekAre ca / bhavanti / bhavasi bhavathaH bhvth| . 16 vmorA / vamayoH parayorata AtvaM syAt / bhavAmi bhavAvaH bhavAmaH / sa bhavati / tvaM bhavasi / ahaM bhavAmi / 17 vidhisaMbhAvanayoH / yAt yAtAm yus / yAm yAtam yAta / yAm yAva yAma / Ita IyAtAm Iran / IthAs IyAthAm Idhvam / Iya Ivahi Imahi / eSAM saMjJA liG / 18 yA / ataH paro yA i: syAt / bhavet bhavetAm / 19 yusa iMT / ataH parasya yusa iT syAt / bhaveyuH / bhavaH bhavetam bhaveta / 20 yAmiyam / ataH paro yAmiyaM syAt / bhaveyam mova . bhavema / sAdhuH samatAviSTo bhavet / Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhvAdiSu prsmaipdinH| 21 Azo preraNayoH / tup tAm antu / hi taM ta / Anie Avae Amap / tAm AtAm antAm / sva AthAm dhvam / aipa Avahaip Amahaipa / eSAM saMjJA loT / bhavatu / 22 tuhyostAtaGAzirSi vaa| bhavatAt bhavatAm bhavantu / 23 ataH / ataH parasya heluk syAt / bhava bhavatAt bhavatam bhavata / bhavAni bhavAva bhavAma / dharmavAn bhava, bhavatAt / 24 anadyatane'tote / dipa tAm an / sip tam t| amipa va ma / tan AtAm anta / thAs AthAm dhvam / I vahi mahi / eSAM saMjJA laG / atItAyA rAtreryAmadvayAdagyAvadAgAminyAH prathamaM yAmadvayaM divasazca sakalaH so'dyatanaH, nAsti adyatano'sminnatIte kAle tatra dibAdayaH / disimInAmikAra uccAraNAthaH / ___ 25 dibAdAvaT / dibAdau dhAtora syAt / abhavat abhavatAM abhavan / abhavaH abhavatam abhavata / abhavam abhavAva abhavAma / hyo'bhavajinabimbapratiSThA / ' 26 parokSe / Napa atus us / thapa athus a / Nap vama / e Ate ire / se Athe dhve / e vahe mahe / eSAM saMjJA litt| 27 dvizca / dhAtordvivacanamuktAthaNabAdiyoge / 1 preraNe tu tAtaGa na syAt / Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntara nikA vyAkaraNam / 28 sasvarAdiviradviH / dhAtorAdyo'vayavaH sasvaro'dvibhato dviH syAt NAdau / 29 NAdiH kit / apit NAdiH kit syAt / 3. AbhvorNAdau / pUrvasyA'kArasya bhUzabdasya cA''tvam . syAt NAdau / ___31 isvaH / pUrvadIghasya hasvaH syAt / 32 jhapAnAM jabacapAH / pUrvajhapAnAM jabAzcapAH syuH / jhadhadhamAnAM jaDadagabAH / chaThathakhaphAnAM caTatakapAH syuH / 33 bhuvo vuk / bhuvo vugAgamaH syAd NAdau svare / babhava babhavatuH babhUvuH / 34 krAderNAdeH / kR sR bhU vR dru stu zru su ityetebhyaH parasya vasAderNAderiNa na syAt, anyebhyastu bhavatyeveti niyamAdiT syAt / babhUvitha babhUvathuH babhUva / babhUva babhUviva babhUvima / kumArapAlo dharmapAlako babhava / / __ 35 AziSi / yAta yAstAM yAsus / yAs yAstaM yAsta / yAsaM yAsva yAsma / sISTa sIyAstAM sIran / sISThAs sIyAsthAM sIdhvam / sIya sIvahi sImahi / eSAM saMjJA liG / 36 AzIryAdAdeH paM kit / bhUyAt bhUyAstAM bhUyAsuH / "bhUyAH bhUyAstaM bhuuyaast| bhayAsam bhUyAstra bhUyAsma / tvaM dharmI bhyaaH| Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhvAdiSu prsmaipdinH| 65 37 zvastane / tA tArau tAras / tAsi tAsthasa tAstha / tAsmi tAsvas tAsmas / tA tArau tAram / tAse tAsAthe tAve / tAhe tAsvahe tAsmahe / eSAM saMjJA luT / 38 sisatAsIsyapAmiT / bhavitA bhavitArau bhavitAraH / bhavitAsi bhavitAsthaH bhavitAstha / bhavitAsmi bhavitAsvaH bhavitAsmaH / zvobhAvinyarthe tAdayaH / yathA zvo viziSTA viitraagbhktirbhvitaa| 39 tyAdau bhaviSyati syap / dhAtorbhaviSyati kAle syap pratyayaH syAt tibAdipratyayeSu / eSAM saMjJA laT / bhaviSyati bhaviSyataH bhaviSyanti / bhaviSyasi bhaviSyathaH - bhaviSyatha / bhavidhyAmi bhaviSyAvaH bhaviSyAmaH / karakI dharmapAlako bhaviSyati / 40 syae kriyA'tikrame / kutazcit kAryAniSpattau satyAM syap pratyayaH syAd dibAdiSu parataH / eSAM saMjJA laG / abhaviSyata abhaviSyatAm abhaviSyan / abhaviSyaH amaviSyatam abhaviSyata / abhaviSyam abhaviSyAva abhaviSyAma / yadi jainAnAM rAjyamabhaviSyat tadA vizvaM vItamayamabhaviSyat / 41 bhUte siH / dhAto tamAtre kAle siH pratyayaH syAd divAdau / eSAM saMjJA luG / ___ 42 dAdeH pe / apiddAdhAsthNabhapitratibhyaH parasya serlopaH pe| Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 middhAntaratnikA vyAkaraNam / . 43 bhuH silope'yaGluki guNo na / abhUt abhUtAm / 44 bhuvaH silope svare buk / abhUvan / abhaH abhUtaM abhata / abhUvam abhUtra abhUma / zrIhemacandrasUri: pracaNDapratApavAnabhUt / citI sNjnyaane| 45 upadhAyA laghoH / dhAnorupadhAyA labornAmino guNaH / cetati / cetet / cetatu / acetat / 46 pUrvasya hasAdiH zeSaH / pUrvasyAdirhasaH ziSyate'nye hamA lupyante ! ciceta / cice titha / cinyAt / cetitA / cetiSyati / acetiSyat / 47 seH / seH parayodip-miporIT / 48 iTa ITi / iTaH parasya serlopaH ITi / acetIt acetiSTAm / 49 syAvidaH / serAdantAd vidazvAna usa syAt / acetissuH| acetIH / mlucu gatau / mlocati / mumloca / amlocIt / TuNadi samRddhau / 50 idito num / idito dhAtornum syAt / nandati / nananda / 51 idito nalopo na / nandyAt / anandIt / mantha viloDane / manthati / mamanya / Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhvAdiSu prsmaipdinH| 67 52 RsaMyogANNAdirakit / mamanyatuH / 'no lopaH' mathyAt / pidhU zAstre mAGgalye ca / 53 AdeH SNaH snaH / dhAtvAyoH SaNayoH sanau staH / sedhati / siSedha / ___54 adito vA / udito dhAtoH parasya vasAderanapID vA / 55 svarati-mUti-sUyati-dhRJ-radha-naza-tRpa-dRpa-druha-muhasnuha-snihAM ca / svarati-muti-puyati-dhUnAM kidvamAderNAdenityamiTa syAt / siSedhitha / 56 tathodhaH / ibhAntAd dhAtostathayodha: syAt , dadhAterna / siSeddha / sedhitA seddhA / sedhiSyati setsyati / asedhiSyat asetsyat / asedhIt / __ 57 aniTo'nAmivataH / aniTo'vato nAmivatazca dhAtoH pe sau vRddhiH syAt / asatsIt / 58 jhasAt / jhasAt serlopaH syAd jhase / asaiddhAM asaitsuH / gada vyaktAyAM vAci / gadati / 59 kuhocaH / pUrvasya kavarga-hakArayozcutvaM syAt / hasya cavargacaturthavarNaH / 60 ata upadhAyAH / dhAtorugdhAyA ato vRddhiH syAt JNiti / jgaad| .. Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 siddhAntaratnikA vyAkaraNam / 61 Nabuttamo vA Nit / jagAda jagada / 62 pe siNit / 63 hasAdelaMghorato vA vRddhiH seTi sau / agAdIt agadIt / japa jalpa vyaktAyAM vAci / japati / jalpati / 64 lopaH pacAM kitye cAsya / pacAdInI kiti liTyanAdezAdInAM pUrvasya lopaH syAt , ekahasamadhyasthasyAkArasyaikArazca kiti NAdau seTi thapi ca / jepatuH / jepitha / janalpatuH / janalpitha / idi paramaizvarye / indati / 65 svarAdeH / svarAderdhAtodvitIyo'DAgamaH syAd dibAdau pare / aindat / 66 kAsAdipratyayAdAm krasbhUparaH / kAs-Asa-dayaaya-gurunAmyAdyanekasvarAccAm pratyayaH syAd NabAdau, sa ca kRasU-bhU-paraH / 67 vidadaridrAjAgruSAM vA / indAMcakAra / indAmAsa / indAMbabhUva / aJcu gati-pUjanayoH / 68 nugazAm / aznoteH, RkArAdeH, saMyogAntAkArAdezca pUrvasya nuk syAd NAdau / AnaJca / 69 no lopaH / hasAntasya dhAtorupadhAsthitanakArasya lopaH syAt kiti Giti ca / acyAt / 1 ka. serNit / 2 ka. pacAdInAmanAdezAdInAm / Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhvAdiSu parasmaipadinaH / 70 pUjArthAcatena / jinadattaH tIrthanArtha amcyAt / nirupapadAt kruzcadhAtoH kvipi lopo na syaat| zasu hiMsAyAm / zasati / 71 zaMsadadavAdiguNabhRtAkArANAM naiva-pUrvalopau / shshstuH| vraja gatau / vrajati / vrajet / vabAja / 72 vaidi-vrajyoH sau nityaM vRddhiH| abrAjIt / ji jaye / jayati / 73 sNprokssyogiH| 74 dhAtornAminaH / nAmyantasyAdantAya ca dhAtovRddhiH syAd Niti / jigAya / 75 nu-dhAtoH / nikaraNamya nordhAtozcavarNovarNayoriyuvau syAtAm svare / anekasvarasyAsaMyogapUrvasya tu yvau / 76 uvarNAnteSu hu~-nvorevApi / jigyatuH / 77 svarAntAdatvatazca tAdo nityAniTasthayo veT / jigayitha jigetha / 78 ye / pUrvasya dIrgho'napi ye pare / jIyAt / - 79 naiksvraadnudaattaat| AdyoccAraNe'nudAttAdekasvarAda dhAtoH parasya vasAderiTa na syAt / jetA / jeSyati / ajaissiit| 1 idaM sUtraM lopaH pacAmiti sUtrasya bAdhakam / 2 hasAdelaghoriti sUtrasya bAdhakametat / 3 sAntaprakriyAyAH sapratyaye / 4 hudhAtu-nupratyayayorevAvviSaye vakAraH / Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntaratnikA vyAkaraNam / athaanittkaarikaa| svarAnteSvime seTaH / adantAH / ivarNAnteSu zvi-DIGzIG-zriyaH / udanteSu ru-snu kSu-yu-Nu-kSNUrNavaH / UdantAH / RdanteSu tRG-vRnau / RdantAzca / anye'niTaH / hasAnteSvime'niTastatra hAntA dihi-duhi-mihi-ruhivahi-nahi-dahi-lihayaH / nAntau mani-hanI / mAnnA nmi-ymi-rmi-gmyH|dhaantaa rudhi-yudhi-bandhi-rAdhi'sAdhi-krudhi-kSudhi-zudhi-budhi- vyadhayaH / bhAntA yabhirabhi-labhayaH / jAnteSu snyji-mji-bhRjji-bhuji-nnijityji-yji-svji-sRji-viji-mji--bhNji-rNji-yujirujyH| dAnteSu adi-hadi--skandi-bhidi-chidi-zudizadi-sadi-svidi-padi-nudi-tudi-khidi-vidayaH / chAntaH pRcchatiH / cAnteSu paci-vaci-vici-rici-sicimucayaH / kAnteSvekaH zAkaH / pAntA Api tapi tipivapi-svapi-lipi-tRpi-dRpi-lupi-sRpi-kSipi-zapi-chupaya / zAnteSu dizi-dRzi-daMzi-spRzi-mRzi-kruzi-ruzirizi-lizi-vizayaH / SAntAstuSi-zuSi-ziSi-piSiviSi-viSi-zliSi-duSi-kRSi-dviSayaH / sAnteSu vasighasI ca / anye seTaH / ityaniTkArikA / STivu nirasane / Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhvAdiSu parasmaipadinaH / 80 STivu- klambAcamAM dIrgho'pi / 81 nAmadhAtu-vaSka-SThivAM satvaM na / 'thvorvihase' SThIvati / 82 na zasAt khapAH / pUrvazalAt parAH khapAH ziSyante, na zasAH / TiSTheva / 83 SThiveH pUrvasya Thasya tho vA / tiSTheva / camu adane / AcAmati / anyatra ra zodharazcamati, vicamati / gupU rakSaNe / 84 aayH| gupU-dhUpa-vicchi paNi- panibhyaH svArthe AyaH pratyayaH syAt , anapi tu vA / 85 sa dhAtuH / yaGAdipratyayAntaH zabdo dhAtusaMjJaH syAt / gopAyati / gopAyIMcakAre / jugopa jugoritha jugopya / 86 gataH / yasyAtazcAnapi lopaH / gupyAt gopAyyAt / gopAyitA gopitA gaptA / mopAyIt AoSIt agopsIt / evaM dhUpa saMtApe / kramu pAdavikSepe / - 87 bhrAsa-bhalAza-bhramu-kramu-kla muM-trasi-truTi-laSAM yo vA kartheSu catuSu / 88 kramaH pe dIrghoviSaye / krAmyati kAmati / 89 hamyanta-kSaNa-zvasa jAgR-zvyeditAM seTi sau na vRddhiH / akramIt / 1 AyAmau na ngitau| Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntaranikA vyAkaraNam / yama uparame / ___90 gamAM chaH / gama-yameSUNAM chaH syaadgvissye| ycchti| 91 yami-rami-namAtI sak , seriTa pe| ayasIt / Nama prahatve zabde ca / namati / nemitha nanantha / anaMsIt / gamla gatau / gacchati / 92 gamAM svare / gama-hana-jana-khana-ghasAmupadhAyA lopaH svare kGiti, na tu Ge / jagmatuH / jagantha / 93 hanRtaH syapa. / hanterRdantAcca syapa iT syAta , gamestu pe / gamiSyati / 94 litpuSAde: / litaH puSAdezca GaH pratyayaH syAt , luGi pe, serapavAdaH / agamat / phala niSpattau / 95 tR-phala-bhaja-trapAm / kiti NAdau seTi thapi caitvapUrvalopau / phelatuH phelitha / 96 lAntasya sau nityaM vRddhiH / aphAlIt / cara gati-bhakSaNayoH / carati / acArIt / kRSa vilekhane / karSati / 97 raH / pUrvaRvarNasya a: syAt / cakarSa / 98 rAro jhase dRzAm / dRza-mana-kRSa-mRza-spRzatRpa-tapa-mapAM jhase aro raH, Aro rAzca syAt / 99 kRSAdInAM vA / kraSTA kaTa / 1 AdantadhAtUnAm / Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhvAdiSu prsmaipdinH| 73 100 pa-DhoH ksse| dhAtoH SaDhayoH kavaM syAt se pare / prakSyati karpoti / akrAkSIt akArSIt / 10. kRSa-mRza-spRza-mRSa-tRpa-dRpAM vA siH| 102 ha-za-pAntAt sak |haantaat zAntAt SAntAnnAmyupadhAdaniTaH sak syAlluGi, na tu dRzeH, serapavAdaH / akRkSat / glai mlai harSakSaye / glAyati / mlAyati / 103 sandhyakSarANAmA / anapi / 104 Ato Na ddau| AdantAta dhAtorNab Dau syAt / jaglau / mamlau / 105 Ato'napi / dhAtorAkArasya lopo'napi kGiti svare, seTi thapi ca / jaglatuH / jaglitha jaglAtha / 106 saMyogAderAdantasyAzIryAdAdau pe ekAro vA / glAsAt gleyAt / kai gai rai zabde / 107 dAdereH / apidAdhAmAgaihApibatisosthAmAta etvaM syAdAzIryAdAdau pe / geyaat| dheTa pAne / dhayati / dadhau / dheyAt / 108 dheTo luGi Go vA dvitvaM ca / adadhat / 109 zA-cchA-sA-ghrA-dheTA vA selek / adhAsIt / adhAt / 110 usyAlopaH / adhuH / Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 siddhAntaratnikA vyAkaraNam / dRzira prekSaNe / 111 dRzAdeH pshyaadiH| dRza-R-sR-zava--sada-pAghrA-dhmA-nA-dANa-sthAnAM pazya-Rccha-dhau-zIya-sIda-pibajighra-dhama-mana-yaccha-tiSThAH kartari catuSu / pazyati / 112 mRji-dRzosthapo veT / dadarzitha dadraSTha / 113 irito vA / irito dhAtorvA Gapratyayo bhavati luGi pe, serapavAdaH / 114 RvarNa-dRzo. guNaH / adarzat / adrAkSIt / R gatau / Rcchti| . 115 gunno'ti-sNyogaayoH| arteH, saMyogAdebradantasya ca guNaH syAd yaki yaGi kiti NAdAvAzIryAdAdau ca / Ara AratuH AruH / 116 atyati-vyayatInAM thapo nityamiT / Aritha / artaa| 117 sati-zAstyatibhyo Go lungi| serpvaad| Arat Arato Aran / AraH / mu gatau / dhIvati / 118 RdantAt thapo neT / sasartha / 119 yAdAdau Rto riG pe / Ga kAro dorghanivAraNAya / striyAt / asarat / snu gatau / sutravitha susrotha / 1 zIghragatAveva dhau aadeshH| . Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' bhvAdiSu prsmaipdinH| 75 120 zridrubhyo Go dhAtozca dvitvaM luGi / serpvaadH| asunuvat / dudru gatau / adudruvat / zru zravaNe / ( zruvazcatuSu zR Adezo nupratyayazca ) 'nUpaH' zRNoti zRNvanti ' oorvA lopaH / zRNvaH zRNuvaH / zuzravitha zuzrotha / zrUyAt / zrotA / ashraussiit| pA pAne / pibati / peyAt / apAt / ghA gndhopaadaane| jighrati / aghrAsIt aghrAt / dhmA zabdAgnisaMyogayoH / dhamati / adhmAsIt / SThA gatinivRttau / tiSThati / sthayAt / asthAt / nA abhyAse / manati / amnAsIt / dANa dAne / yacchati / deyAt / adAt / skandira gati-zoSaNayoH / caskanditha caskan / caskantA / sAvaniTo vRddhiH / askAntsIt / askadat / tR plavana-tANayoH / teratuH / teritha / 121 Rta ir / RkArasyer syAdaguNa-vRddhiviSaye / tiiryaat| 122 iTo grahAm / prAdInAmiTo dIrghaH, na tu NAdau / 123 vRG-vRJ-RdantAnAM vaa| na tu NAdau pe sau sISTAdau ca / tarItA tantiA / atArIt atAriSTAm / daza dazane / 124 api raJja-daMza-saJja-svanAm / nasya lopo'pi / 1 iTa IH syAditi 'ka' pustake pAThaH / 2 (hasAt parasya jhasasya lopo vA savaNe jhase ). Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 siddhAntaranikA vyAkaraNam / dazati / dadaSTha / dazyAt / adAsIt / pA saGge / sanati / sasaktha / sanyAt / asAhIt / .. kita rogApanayane saMzaye ca / / 125 gubbhyaH / gup-tij-kit-badh-mAn-dAn-zAnbhyaH svArthe sa pratyayaH syAd dhAtozca dvitvam / 126 yaH se / pUrvasyAta it syAt se / cikitsati / cikitsAMcakre / cikitsyAt / acikitsIt / pala patane / patati / petatuH / petitha / patitA / 127 paterDe pum / apaptat / bhramu carane / 128 zamAM dI? ye| bhrAmyati bhramati / 129 phaNa-rAju-bhrAtR-bhrAtR-bhalAza-syamu-svanajRSa-bhramu-trasAm / etvpuurvlopovaa| bhramatuH babhramatuH / abhramIt / Tuvam udgiraNe / vamati / vama etva-pUrvalopau veti kecit / vematuH vavamatuH / avamot / svana zabde / svanati / spenatuH sasvanatuH / svenitha sasvanitha / asvAnIt asvanIt / / vasa nivAse / vasati / 130 NavAdau pUrvasya / yajAdInAM grahAdInAM ca pUrvasya saMprasAraNaM syAd nnvaado| 131 ya-va-rANAmidudRtaH / yathAsaGkhyam / sasvarasya saMprasAraNam / dIrvasya dIrghaH, hasvasya hUsvaH / uvAsa / Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhvAdiSu parasmaipadinaH / 132 yajAM ya-va-rANAM kRtaH saMprasAraNaM kiti / yajAdInAM saMprasAraNaM syAt kiti / yajirvapirvahizcaiva vez-vyenau hayatiH svapiH / vadi-vasI zvayatirvaktirekAdaza yjaadyH|| 1 // 133 ghasAdeH SaH / ghasi-zAsi-vasInAM sasya SaH syAt nimitte sati / USuH uvasitha uvastha / uSyAt / 134 sasto'napi / sasya to'napi se / vatsyati / avAtsIt / ruha bIjajanmani prAdurbhAve ca / rohati / ruroha hohitha / 135 Dhi ho lopo dIrghazca / Dhe pare Dhasya lopaH syAt cAnRto dIrghaH syAt / roDhA / arukSat / / . miha secne| mehati / mihyAt / meDhA / amikSat |kssi kSaye / kSayati / cikSAya cikSeyaM cikSayitha / kssetaa| akSarSat / daha bhasmIkaraNe / dehitha dadagdha / dhakSyati / adhIkSIt adAgdhAm / zyutira kSaraNe / shyotti| azcyotit azcyutat / Ij IrSyAyAm / phulla vikasane / kuthi hiMsA-saMklezanayoH / pidhu gatyAm / khAdR bhakSaNe / . ukha gatau / 136. asavarNe svare pUrvasyevarNovarNayoriyuvau / uvokha / aukhIt / Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 siddhAntaratnikA vyAkaraNam / __Nada avyakte zabde / nedatuH / vada vyaktAyAM vAci / uvAda udatuH uvaditha / avAdIt / dhyai cintaayaam| 'dhyAyati / dadhyau / adhyAsIt / vRSu secane / Nidi kutsAyAm / cadi AhlAdane / klidi paridevane / * ciklinda / tapa saMtApe / sRpla gtau| Tuozviir gati-vRddhayoH / zvayati / 137 zvayaterNAdau saMprasAraNaM vA tato. dvitvam / zuzAva zuzuvatuH / zuzavitha / zivAya zizciyatuH / zizvayitha / zUyAt / zvayitA / azvayIt / 138 zvayaterito lopo Ge / azvat azvan azvaH / 139 zvayate vA dvitvaM eralopaH / azizciyat ashishviyH| ji adne| nijema jijemith| ajemIt / ghasla adane / ghasati / naghAsa jakSatuH nakSuH / javasiya jaghastha / ghastA / vatsyati / aghatsyat / avasat / . iti prsmaipdinH| Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhvAdiSu AtmanepadinaH / athaarmnepdinH| edha vRddhau . / edhte| 140 AdAtha IH / ataH parasyAta AthazcAta Irbhavati / edhete / edheyAtAm / edhatAm / aidhata / 141 Amo bhvaso kartari / edhAMcakre edhAmbabhUva edhAmAsa / edhiSISTa edhiSIyAstAM edhiSIran / / 142 nAmino'caturNA dho DhaH / nAmyantAd dhAtoH parasya sIdhvaM-luG-liTAM dhasya daH / 143 seTo halAd vA / edhiSIr3ha edhiSIdhvaM / edhitaa| edhiSyate / aidhiSyata / aidhISTa aidhiSAtAm aidhiSata / 44 ve silopaH / aidhidam / / aya gtii| 145 ayato prAde refasya latvam / plAyate palAyate / ayaaNckr| aayisstt| zloka saMghAte / zuzloke / mada tRptiyoge / kamu kAntau / 146 kameH svArthe jiGanapi tu vA / kAmayate / kAmayAJcake / cakame / kAmayiSISTa kamiSISTa / 147 oraGa dvizca / jyantAd dhAtoH kartari aG luGi dhAtozca dvitvam / serapavAdaH / 148 beH / anapi orlopo na tu iddaamntaalvaayyelvissnnussu| . 1 Ate-AtA-Athe-AthAM pratyayAnAm / Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 siddhAntaratnikA vyAkaraNam / siddhAntarAtnakA 149 aGi laghau hasva upadhAyAH / aGi satyupadhAyA isvo bhavati pUrvasyAto laghuni dhAtvakSare ikAraH / / ' 150 laghordIrghaH / aGi sati pUrvasya laghordI? bhavati laghuni dhAtvakSare pare / acIkamata / orabhAve 151 kameraG dvitvaM ca / acakamata / dyata dIptau / dyotate / : 152 chuteH. pUrvasya saMprasAraNam / vidyute / 153 dyutAdibhyo luGi vA pam / pe GaH / adyotiSTa / adyutat / jimidA snehane / ruca zubha dIptau / arociSTa arucat / kSubha saMcalane / sraMsu dhvaMsu. bhraMsu adhaHpatane / adhvasat / adhvaMsiSTa / , vRtu vartane / vartate / 154 tRtAdibhyaH sya-sayorvA paM peniTtvaM ca / vaya'ti vartiSyate / avaya't avartiSyata / avartiSTa avRtat / vRdhu vRddhau / syandU prstrvnne| zadhu zabsakutsAyAm / kRpU sAmarthye / 155 kRpo ro laH / rasya laH, RkArasya ca lakAraH / kalpate / 156 si-syoH| si-syoraniTorupadhAyA guNo na syAt / klapsISTa / Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhvAdiSu AtmanepadinaH / 157 kRpestAdau paM vA, peniTvaM ca / kalptA / Ati kalpitA kaltA / akalpasyat akalmiSyata akalpasyata / akalpiSTa aklapta / je aklapat / ete dyutAdayo* vRtAdayazca / vyatha duHkha-saJcalanayoH / 158 vyatheAdau pUrvasya yasya iH / vivyathe 1 / rasu krIDAyAm / tAya santAnapAlanayoH / 159 dIpa-jana-budha-pUri-tAyi-pyAyibhyo vA iN tani kartari / [ serapavAdaH ] 160 luk / iNaH parasya tano luk / atAyi atAyiSTa / Saha mrssnne| 161 iSu-saha-lubha-riSa-ruSAmanapi tasyeD vA / 162 sahi-vahorodavarNasya Dhalope sati / sahitA soddhaa2| IkSa drshnaangknyoH| ceSTa ceSTAyAm / trapUS lajjAyAm 3 / kSamUSu sahane 4 / TubhrAtR TubhrAza TubhlA dIptau5 / ghaTa ceSTAyAm / Iha ceSTAyAm 6 / Uha vitarke 7 / peTa sevane / * zvitA-nividA-nikSvidA-ghuTa ruTa-luTa-luTha-gabha-tubha-sammo'pi dyutAdayaH / 1 avyathiSTa " Ato'nto'danataH " AtmanepadasyAnakArAdanto'd bhavati avyathiSata / 2 sehe / asahiSTa / 3 trepe / trapitA traptA ! 4 cakSamiSe cakSase / akSamiSTa akSasta / 5 bheje babhrAje / 6 aihiSTa / 7 uuhaanycke| Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 siddhAntaratnikA vyAkaraNam / miG ISaddhasane 1 / DIG vihAyasAM gatau 2 / muG pluG cyuG gatau / loka darzane / zaki zaGkAyAm 3 / aki lakSaNe 4 / auka gatau / laghi bhojananivRttau / bAdha viloDane 5 / vadi abhivAdana-stutyoH / madi mada-svapna-kAnti-gatiSu / spadi kishcinyclne| muda harSe 6 / yatI prayatne 7 / bitvarA saMbhrame / / * ityAtmanepadinaH / haraNe / harAta athobhypdinH| rAjR dIptau / rAjati rAjate / arAjIt arAjiSTAm 9 / khanu khanane / 163 jana-sana-khanAmAtvamaniTi se kRiti jhase he ca kchau, yAdau kiti vA / khAyAt khanyAt 10 / hRJ haraNe / harati harate 11 / / 164 uH / RvarNasya si-syoraniTona guNaH / hRSISTa / 165 lopo hasvAjjhase / hasvAduttarasya serlopo jhase / ahRt| / 1 siSmiye / asmesstt| 2 aDayiSTa / 3 shshngke| 1 AnaGke / AGkiSTa / 5 babAdhe / bAdhiSISTa / 6 mumude| 7 yete / 8 tatvare / atvariSTa / 9 rarAje reje| arAniSTa / 10 akhAnIt akhanIt akhnisstt| 11 jahartha / hriyAt / ahArSIt / nhe| si-syoraniTApo se / Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . bhvAdiSUbhayapadinaH / veJ tntusNtaane| 166 vesro NAdau na saMprasAraNam / vavau vave 1 / 167 vetro vA vay NAdau / uvAya / 168 grahAM kRiti ca / grahi-jyA-vayi-vyadhi-vaSTi-vRzcatipRcchati-vicati-bhRjjatInAM saMprasAraNaM kiti Giti ca / uyatuH uyuH 2 / 169 vayo yasya kiti liTi vo vaa| UvatuH uvuH3| vyen saMvaraNe / [vyeyo liTi nAtvam / vivyAya vivyayitha ] heba spardhAyAM zabde ca / 170 dviruktasya hvayateH saMprasAraNam / juhAva 4 / 171 lipi-sici-hayatInAM Go luGi, vA''ti / ahat ahata ahvAsta / . laSa kAntau5 / raJja rAge / yaja devapUnAyAm 7 / zapa Akroze / bhRJ bharaNe 9 / dhR dhaarnne| zrib sevAyAm 10 // 1 vavitha kvAtha / vaviSe vaviDhe vavidhve / 2 uvayitha Uye uyAte / 3 vaayaat| vAsISTa / avAsIt avAsta / 4 juhavitha nuhoya juhuve / syAt / 5 laSyati laSati / alASIt alaSIt alaSiSTa / 6 rajati / rrnyj| arAzIt araGga / 7 iyAja ijataH ii| 8 zepe / 9 bamartha babhUva / bhRSISTa / abhRta / 10 zizriye / zrIyAt / azizriyat / Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntaratnikA vyAkaraNam / . NI prApaNe 1 / bhaja sevAyAm 2 / TuyAvR yAcmAyAm / DuvA bIja-tantusaMtAne / DupacaS pAke 3 / vaha prApaNe 4 / pacaM smvaaye| mudhir bodhane 5 / ityubhayapadinaH / iti bhvaadyH| athAdAdiSu prsmaipdinH| ada bhakSaNe / 172 adAdekheM / adAdeH parasyApo luk / atti / adyAt / attu / 173 asAddhiheH / jhasAddhakArAcca parasya hedhiH syAt / addhi attAt / 174 adedipa-siporaT / adaH parayodip-siporaT syAt / Adat / AdaH / .. 175 si-sayoradeghaslu, liTi tu vA / jaghAsa Ada 6 / 1 anaiSIt aneSTa 2 bhenuH babhajuH bhenitha babhaktha bheje / amAkSIt abhakta / 3 pece / apAkSIt apakta / 4 uvAha uhe / voDhA / 5 abudhat abodhIt abodhIH abodhiSTa / 6 jakSatuH jaghasitha jaghastha Aditha / aghapsat / Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adAdiSu prsmaipdinH| mA maane| . 176 AdantAd dviSo laGo'na us vA / amuH amAn 1 / khyA prakathane 2 / 177 asyati-vakti-khyAtibhyo Go luGi serpvaadH| akhyat / vaza kAntau 3 / 178 disyoIsAt / hasAntAtparayordip-siporlopaH / avaTa avaD / han hiMsA-gatyoH / hanti / 179 lopastvanudAtta-tanAm / anudAttAnAM jamAntAnAM 4 tanAdInAM 5 vanatezca 6 Jamasya lopo bhavati kiti jhase hakAre ca / hataH / nanti / hanyAt / hantu hatAt hatAm nantu / 180 jodhi-zAdhi / hante hirasteredhiH zAsteH zAdhinipAtyate hiviSaye / jahi / 181 pUrvAddhanterhasya ghaH / jaghAna jaghanitha jaghantha / 182 hano luG-liGorvadhaH, luGayAti vA / vadhyAt / 1 mamau / amAsIt amAsiSuH / 2 cakhyau / khyeyAt khyaayaat| 3 kAntiricchA / vaSTi uSTaH uzanti / udd|i uvAza UzatuH uvazitha / avAzIt avazIt / 4 yami-rami-namigami-hani-manInAm / 5 tanu-SaNu-kSiNa-kSaNu-RNu-tRNughRNu-vanu-mananAm / 6 vana saMbhaktau ityasya grahaNam / Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntaratnikA vyAkaraNam / 183 jani-vadhyorna vRddhiH / avadhIt 1 / ru zabde / 184 orau / ukArasyAdviruktasyaukAraH syAlluki piti smi ! rauti / 185 tu-ru-stubhyo'dviruktebhyo hasAdInAM caturNAmI vA / ravIti rutaH ruvItaH ruvanti 2 / Nu stRtau / nauti 3 / iN gatau / eti / 186 iNaH kRiti svare yaH / yanti / iyAya / 187 iNaH kiti NAdau pUrvasya dIrghaH / IyatuH / iyayitha iyeth| 188 iNaH silope gAH / agAt 4 / ik smaraNe / (iGikAvadhyupasargato na vyabhicarataH) adhyeti5| - 189 iNvadikaH / adhyagAt / vida jJAne / vetti / 190 vido navAnAM tyAdInAM NabAdirnavako vA / veda / vidatuH viduH / 1 jaghnatuH / haniSyati / 2 rurAva ruravitha / ravitA / arAvIt / 3 nutaH nuvanti / anAvIt / 4 itaH / ayAni / ait aiH Ayam aiva / etA / agAtAM aguH / 5 yanti / zrIhemacandrAcAryA ikaH kiGati svare caturpu vA yakAramicchanti, tena teSAM mate yanti iyanti iti rUpadvayam / adhyetA / 6 vittaH vidanti / veda ityAdau parokSArthatvAbhAvAnna dviH / vettha / Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 87 adAdiSu parasmaipadinaH / 191 vetterlovyAmguNAbhAvaH karotyanuprayogazca vaa| vidAMkarotu vidAMkurutAt vidAMkurvantu 1 / avet aved / 192 daH sH| padAnte dasya so vA sipi / aveH avet / viveda / 193 Ami videne guNaH / vidAMcakAra 2 / as bhuvi / asti / 194 namaso'sya / pratyayasya namo'stezcAkArasya lopo bhavati Giti / staH santi / 195 si saH / asteH sasya lopaH syAt sipi / asi sthaH sth| 196 asterIT / asterdip-siporIT syAt / aasiit| 197 asteranapi bhUH / babhUvetyAdi / mRjUSa zuddhau / 198 mRjeTeddhiH / kiGati svare vA / mArTi mRSTaH mRjanti mAnanti 4 / vaca paribhASaNe 5 / ( nahi vacirantiparaH ) / / 199 vacerum / avocat / rudira ashruvimocne| - 1 * tanAderup kartari caturpu ' ' GityaduH' 'kuru-churorna dIrghaH ' ' orvA heH ' iti sUtrANi pazyata svAdi-tanAdigaNe / 2 vettu / avedIt / 3 syAta / sntu| aasiiH| 4 mRDhi / amArTa amAI / mamArnitha mamArcha / mAnitA mArTA / 5 vaktaH / uvAca uvacitha uvaktha / Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 siddhAntaranikA vyAkaraNam / . 200 rudAdezvaturNA basAdeH / rudAdeH parasya hakAravasAdeH pratyayasyeT syAt catuSu / roditi ruditaH / .. ... 201 rudaaderdisyoriiddttau| aroMdIt arodat 1 / biSvap zaye / svapiti 2 / zvas prANane 3 / an prANane / 202 prAde rephAdanitenasya Natvam / prANiti 4 / jakSa bhakSaNe / / 203 jakSAderanto'dana us / nakSa-jAgR-daridrA-zAscakAsRbhyaH parasyAnto't , ana us syAt / jakSati / ajakSuH 5 ( iti rudAdayaH ) / jAgR nidrAkSaye 6 / . 204 jAgartervINa-Nab-DidbhinneSu guNaH / janAgaratuH / jAgaryAt / ajAgarIt / daridrA durgatau / 205 daridrAteridAlopazca Giti / daridrAterAto lopo Giti svare, ikArazca Giti hase / daridritaH / 1 rurod| roditA / arudat arodIt / 2 suSvApa suSvapiya suSvaptha / svaptA / 3 azvasIt / 4 prANa / prANIt / 5 jakSiti jakSitaH / anakSIt anakSat / janakSa / jakSiSyati anakSIt / 6 jAgarti jAgrati / " usi guNaH " nAmyantasya dhAtorguNaH syAdanpratyayAdeze usi pre| anAgaruH / naagraanyckrtuH| Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adAdiSu parasmaipAdanaH / 206 daridrAteranapyAlopaH, sau vA, NacuNaniTsayuTsu na / dadaridrau / adaridrIt / adaridrAsIt 1 / zAsu anuziSTau / zAsti / 207 zAseriH / zAserAto kiti hase De ca id bhavati / ziSTaH 2 / ___ 208 dipi sasya taH, sipi vA / dhAtoH / azAt azAd / azAt azAd azAH / aziSat / cakAsa dIptau / 209 dhe slopH| cakAdhi 3 / I-cI gatau / eti / aiSIt 4 / yA prApaNe / vA gatigandhanayoH 5 / rA dAna / lA grahaNe 6 / dApa lavane 7 / zrA paake| drA kutsAyAm / SNA zauce / pA rakSaNe 8 / bhA dIptau 9 / iti parasmaipadinaH / 1 daridrati / daridihi / adaridra't-d / dadaridratuH daridrAMcakAra / daridritA / 2 zAsati / ziSyAt / zAdhi / zazAsa / ziSyAt / zAsitA / 3 cakAsti / cakAsAMcakAra / acakAsIt / 4 iyanti / ayAJcakAra etA / viyanti / vivAya / 5 avAn avuH / 6 lalau / alAsIt alAsiSTAm / 7 dadau / dAyAt / adAsIt / 8 pAti / ppau| pAyAt / apAsIt / 9 amAn abhuH / babhau / Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntaranikA vyAkaraNam / athaadaadissvaatmnepdinH| cakSiA vyaktAyAM vAci / caSTe / ckssiit| caSTAm / aMcaSTa / 210 cakSio'napi khyA-kazAno, NAdau tu vA / cakhyau cakhye 2 / cakzau ckshe| cacakSe / akhyat akzAsIt akzAsta / ID stutau / 211 IDIzibhyAM sa-dhvayorida, na tu laGi / IDipe IDidhve 3 / Iza aishvyeN|, IziSe Izidhve 4 / dhUG prANiprasave / 212 suvo na guNazcatuSu / suvai suvAvahai suvAmahai 5 / zIGa svapne / 213 zoDo guNazcatuSu / zete / zayAte / 214 zIGo'to ruT / zerate 6 / iGa adhyayane adhipUrvaH 7 / 1 cakSAte cakSate cakSe / cakSAtAm cakSva caDaDhvam / 2 mittvAdubhayapadam / khyeyAt khyAyAt / akhyata / 3 ITTe IDate / aiTTa aiDDam / IDAMcakre / IDitA / aiDiSTa / 4 aiSTa / IziSISTa / IziSyate / 5 "nAnapyorvaH" unapi viSaye uvarNasya vatvaM na suSuve suSuviSe / saviSISTa soSISTa / sadiSyate soSyate / asaviSTa asoSTa / 6 shye| zayIta / ziSye / zayitA / azayiSTa / 7 adhIte adhIyAte adhIyate / adhIyIta / adhyayai / adhyaita / prathama iyAdezaH tato aTau adhyayAtAm / ". Atosnto'danataH" adhyaiyata / Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adAdiSu aatmnepdinH| 215 iko NAdau gAG / adhinage / adhyeSISTa / 216 iDo vA gIrluGlaGorguNAbhAvazca / adhyagISyata adhyaiSyata / adhyagISTa adhyaiSTa / Ira gatau kampane ca 1 / Asa upavezane 2 / ityaatmnepdinH| athaadaadissuubhypdinH| dviSa aprItau / dveSTi dviSTe 3 / brUna vyaktAyAM vAci / 217 abAdAvI piti smi| bruva IpratyayaH syAt piti smi abAdau / bravIti / 218 bruva Ahazca pazcAnAm |bruvH pareSAM tibAdInAM paJcAnAM gavAdayaH paJcAdezA vA syuH, bruva Ahazca / Aha AhatuH AhuH / ____ 219 tasthe / Aho hasya taH syAt the pre| Attha aahthuH| 1 Ittai / ai iaimahi / IrAJcake / IriSISTa IriSyate / airiSata / 2 Aste Asse 'dhe salopaH'. Adhve / AstAm Assva / Asta Asi / AsAMcakre / AsiSISTa / AsiSTa AsiSi / vama AcchAdane / vaste vadhve / vstaam| avasthAH / vvse| vasitAse / avasiSTa / 3 dviSanti dvekssi| dviDhi dveSANi / adveT-Da adviSuH adviSan / didveSa / dvekSyati / advikSat / dviSAte dvikSe / dvi, dveSai / didviSe / dvikSISTa / dveSTA / advikSata advikSanta / Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntaratnikA vyAkaraNam / 220 brubo'napi vac / uvAca Uce / avocata 1 / STuJ stutau| 221 stu-su-dhRbAM pe seriT / astAvIt astoSTa2 / diha upcye| 222 duha-diha-liha-guhUbhyaH sako lugvA vakAratavargayorAti / adhikSata adigdha 3 / duha prapUraNe 4 / liha AsvAdane 5 / . . UrNaJ AcchAdane / 223 jotervA vRddhihasAdau piti caturpA / Uauti UrNataH uNuvanti / Urgute / UrguyAt / udvIta / UrNotu Uotu / aNuhi / __1 brUtaH bruvanti / bravANi / abravIt / brUte / brvai| abrUta / UcatuH uvacitha uvaktha / ucyAt / avakSyat / 'vacerum' avocat / vakSISTa / 2 stauti stavIti stuvanti stutha: stuvIthaH / stotu stavItu stuhi stuvIhi stavAni / astIt astavId astavam / tuSTAva tuSTavitha tuSTotha / stuyAt / stotaa| stute stuvIte stuvate / stuvIta / tuSTuve / stoSISTa / 3 degdhi digdhaH dhesi / digdhi dehAva / didehiya / dhekSyati / adhikSat / digdhe dhikSe / dhikSva dehai / adihata / didihe / dhikSISTa / 4 adhukSat / adhukSata adugdha / 5 leDhi lIDhaH lekSi / alikSat / lIDhe lIr3he / likSISTa / leDhA / lekSyate / alikSata aliiddh| Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adAdiSUbhayapadinaH / 224 UrNoterguNo disyoH| vRddherapavAdaH / aurNot / aurNoH / 225 UoterAm n| 226 svarAdeH paraH / svarAderdhAtodvitIyo'vayavo'dviruktaH sasvaro dvirbhavati / 227 svarAtparAH saMyogAdayo vanadarA dvin| UrgunAva / urjunuvatuH / 228 UoteriDAdipratyayo vA Git / Urjunu vitha navitha / UrNavitA uurnnvitaa| auMvIt auMviSTAm / / ___ 229 UrNotervA vRddhiH sau pe / pakSe vA gunnH| aurNAvIt aurNAviSTAm aurNavIt auNu viSTa 1 / ityubhayapadinaH / itydaadyH| atha hvAdiSu prsmaipdinH| hu daanaadnyoH| 230 hAdevizca / hurityAderutpannasyApo luk , dhAtozca dvitvam / juhoti juhutaH / - 231 dveH| dviruktAtparasyAnto't syAt / juhuti / 1 UrNoti / Urjunuve Urjunuvire / aurNaviSTa / Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntaranikA vyAkaraNam / 232 hodhiH / juhudhi / 233 ana us / dviruktAdana us syAt / (usi guNaH) ajuhavuH / 234 bhI-hI-bhR-huvAmAm vA sa ca lugvat / juhavAJcakAra juhAva / ' ye ' hUyAt / hotA / hoSyati / ahauSIt / . bibhI bhaye / bibheti / 235 bhI-hAkoMrid vA Diti hase / bibhitaH bibhItaH bibhyti| vibhayAMcakAra bibhAya abhaiSIt 1 / pR pAlana-pUraNayoH / 236 RmoriH puurvsy| RproH pUrvasyAta itsyAlluki 2 / pipti| 237 porur / pavargAt vakArAcca Rta ur syaat|| pipUrtaH pipurti| pipUryAt / pipartu pipUrtAt pipUrtAm pipuratu / 'disyorhasAt ' apipaH / papAra paparatuH pprith| pUryAt / paritA priitaa| pariSyati parISyati / apArIt / isvaanto'pyym| apArSIt 4 / ohAk tyAge / jahAti / 238 destau / dviruktasya dhAtorAto lopo Diti svare, IkArazca Giti hase / jahitaH jhiitH| 1 vibhIhi bibhihi / abibhet-d acibhayuH / vibhayiya bibheSa bibhIva / bhIyAt / bhetA / abhaiSIH / 2 pRTa ityubhayorapi grahaNam / 3 aguNavRddhiviSaye / 4 pipataH piprati / apiparuH / papartha / priyAt / pariSyati / apArTAm / Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hAdiSu prsmaipdinH| 95 239 jahAtedAdAvAlopaH / jahyAt / 240 IrvA ho| jahAtehI pare IrvA syAt / jahAhi nahIhi jahihi1 / R gatau / - 241 asavarNe svare pUrvasyeva!varNayoriyuvau / iyati / iya'taH / iyUti 2 / hI lajjAyAm / niruti 3 / iti prsmaipdinH| athaatmnepdinH| ohAG gtau| 242 bhRyAM luki / DubhRJ-hAG-mADAM pUrvasyAt it luki / nihIte 4 / mAG maane| mimiite5| iti aatmnepdinH| - 1 jahati / heyaat| ahAsIt / 2 iyahi / iyraanni| aiyaH aiyatAm aiyaruH aiyaram / Ara 'guNo'tisayogAdyoH' AratuH -- Aritha Ariva / aryAt / artA / ariSyati / Arat / 3 nihiyati / jihIyAt / jiyANi / ajihet-d ajihRyuH ajihUyam / nihUyAJcakAra nihAya nihiyatuH jihUyiya jihetha nihiyiva / hIyAt / hetaa| ahraSIt / 4 jihate / nihIta / jihIsva jihai| ajihAtAm anihi| jahe / ahaast| 5 amimIta amimata / mame / mAtA / amAsta amAsAtAm / Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntaratnikA vyAkaraNam / athobhypdinH| DubhRJ dhaarnn-possnnyoH| bibharti 1 / DudAJ daane| dadAti / 243 daadeH| dviruktAnAmapidA-dhAmAto lopaH syAt Giti / dattaH / ___ 244 dAM hau 2 / apiddA-dhAmetvaM pUrvasya ca lopo hau / dehi| .. 245 apiddA-dhA-sthAmAta it sau seGitvamAti [na tu ding)| adita 3 / DudhAb dhAraNa-poSaNayoH / dadhAti / 246 pUrvasya Diti jhase dhH| jhamAntasya pUrvasya dasya dhaH syAt Giti jhase / dhattaH 4 / Nijira zauca-poSaNayoH / 247 nijAM gunnH| nija-vina--viSAM pUrvasya guNaH syAlluki / nenekti / ___ 1 vibhrti| bibhuuyaat| bibharANi / abibhH| bibharAJcakAra / bamAra bamartha babhUva / bhriyAt / mariSyati abhaarssiit| vibhRte bibhrate / bibhriit| bimarai / abibhri / bibharAJcakre babhre / bhRSISTa / abhRta / 2 bahuvacanaM dANa-deG-do-dheTAM grahaNArthamupanyastam / 3 dadati / adadAH / daditha dadAtha / deyAt / adAt / datte daddhe / dadAvahai / adadAtAm / dade / 4 dheyAt / dhAsyanti / adhAta / dhatte dadhate / dadhe adhita / Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ divAdiSu parasmaipadinaH / 248 dveH svare'pi lopadhAyA guNaH / nenijAni / nenijai 1 / vijira pRthagbhAve / vevekti / vevijai 2 / viSla vyAptau / veveSTi / viveSa / aviSat 3 / ityubhypdinH| iti dvAdayaH / atha divAdiSu parasmaipadinaH / divu krIDAdau 4 / 249 divAderyaH / kartari catuSu / dIvyati 5 / Si santusantAne / sIvyati 6 / nRtI gAtra vikSepe / 250 nRta-tRda-cUta-da-kRdbhayo'seH sAderiD vaa| 1 neneti / anenijam / nekSyati / anaikSIt anijat / nenikte naini nAte / nenijIta / ninije / nikSISTa / anikta / 2 vavekSi / vevigdhi / aveveka-g / avekSyat / avaikSIt avinat / 3 veveti / veviDDhi veviSAva / viveSitha / veSTA / vekSyati / veviSTe / viviSe / vikSISTa / Ati tu sak avikSata / . AdizabdagrahaNAd vijigISA-vyavahAra-dyuti-stuti-modamada-icchA-svapna-gatyartheSvapi divudhAtuH / 5 ' yvorvi hase' adIvyat-d / dideva / adevIt / 6 ( sivu-svaJjAderaDvyavadhAne vA SaH ) nyaSevIt nyasevIt / 7 Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntaratnikA vyaakrnnm| natiSyati naya'ti 1 / trasI udvege / trasyati trasati 2 / lie preraNe 3 / jaSir vayohAnau / jIryati 4 / zo tanUkaraNe / 251 yyoH / yapratyaye dhAtoroto lopaH syAt 5 / cho chedane / chyati / So antakarmaNi / syati 6 / do avakhaMDane / yati 7 / sAdha saMsiddhau 8 / vyadha tADane / vidhyati 9 / puSa pRSTau 10 / tuSa tuSTau / zuSa zoSaNe / duSa vaikRtye / zliSa AliGgane 11 / / 252 zliSerAliGgane sak luGi / Go'pavAdaH / azlikSatkanyAM caitraH / anAliGgane tu samazliSajjatu kaasstthm| biSvidA 1 anartIt / 2 tatrAsa '' phaNa-rAja0, satuH tatrasatuH / 3 apsIt / 4 'R-saMyogANNAdirakit / jeratuH jajaratuH / 'Rta ir ' jIryAt / 'vRG-vRJ , jarItA jaritA / ' irito vA DaH / ajarat amArIt / 5 zyati / zyet zyeyuH / zyAni / zazau zazitha zazAtha / 'zA-chA-sA0 ' azAt azAsIt / 6 seyAt / 7 deyAt / adAt / 8 saaddhaa| asAtsIt / 9 grahAM kGiti' vidhyet / vivyAdha vividhatuH / vidhyAt / vyaddhA / avyAtsIt avyAddhAm / 10 pupoSa / poSTA / apokSyat / 'litpuSAderDa: ' 'apuSat / 11 shishless| zleSTA / lekSyati / Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vivAdiSu parasmaipadinaH / gAvaprakSaraNe 1 / krudha krodhe 2 / kSudha bumukSAyAm / zuSa zuddhau / pidhu saMsiddhau 3 / Naza adarzane 4 / 253 masji-nazojhase num / nanaMSTha / naMSTA / anazat (De nazerata etvaM vA vAcyaM 5 ) / tRpa prINane 6 / hapa garve / druha nighAMsAyAm 7 / muha vaicitye| sniha prItau / zamu upazame / 254 zamAM dIrghaH ye / zAmyati 8 / tamu kAsAyAm / damu shmne| zrama tapasi khede ca / bhramu calane 9 / kSam sahane 10 / klamu glAnau 11 / madI harSe ( zamAdayo'STau ) / .. 1 svidyati / siSveda / svettA / 2 cukrodha / krotsyati / 3 sidhyati / siSedha / seddhA / amidhat / 1 nanAza nezitha neziva nezva / nazitA / naziSyati - 'svarati-sUti0' 'chazaSarAjAdeH SaH nakSyati / 5 anezat / idaM vArtikaM kecinna manyante / 6 tatarpa tatarpitha : kRSAdInAM vA, tatrapya tatartha tatRpiva tatRpva / tarpitA traptA tartA / atIt atrApsIt atArsIt atRpat / 7 druhyati / dudrohitha ' tathodhaH / 'Dhi Dho lopo dIrghazca / 'druhAdervA ghaH' dudroDha dudrogdha du[hiva dudruva / drohiSyati. dhrokSyati / adruhat / 8 zematuH / 9 ' bhrAza-mlAza-bhramu0 ' bhrAmyati bhramati / babhramatuH bhramatuH / 10 cakSamitha cakSantha cakSamiva cakSaNva / kSamitA kSantA / akssmt| 11 klAmyati 'SThivu-klamvAcamA dIrghaH / klAmati / klamiSyati / Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 siddhAntaranikA vyaakrnnm| asu kssepnne| 255 asyatesthuka De / Asthat 1 / tasu kSaye 2 / lUTha viloDane / bhraMzu adhaHpatane 3 / kRza tanUkaraNe 4 / bitRSa pipAsAyAm 5 / haSa tuSTau 6 / kupa kope / lubha gAyeM / kSuma saMcalane / klidU ArdIbhAve 7 / vimidA snehane / 256 miderguNo ye / medyati 8 / Rdhu vRddhau 9 / iti puSAdayaH 10 / iti parasmaipadinaH / atha divAdiSvAtmanepadinaH / pUGa prANiprasave / sUyate 11 / duG paritApe 12 / dIG kssye| 1 Asa Asitha / AmiSyat / asyati-vakti0' AsthatAm / 2 testuH| atasIt atAsIt / 3 babhraMzitha / bhrazyAt / abhraMzat / 4 karzitA / 5 tatarSiya / 6 harSitA / 7 kleditA klettA / ( amidat / 9 Aya't / Anardha / Ardhat / 10 kecit zamAdInAM katipayadhAtUnAM puSAditvaM necchanti, tena tanmate azamIt ArdhIt ityAdirUpANi bhvnti| 11 suSuve suSuvivahe / 'svarati-sUta--sUyati , saviSISTa soSISTa / saviSyate soSyate / asaviSTa asoSTa / 12 daviSISTa / davitA / adaviSTa / Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 101 divAdiSvAtmanepadinaH / 257 dIDo yuTa kGitaH svarasya / didiiye| 258 dIGo guNavRddhiviSaye kyapi cAtva / adAsta 1 / DIG vihAyamAM gatau 2 / bIG varaNe 3 / (svAdaya AditaH) / pIka pAne 3 / pIG prItau 5 / janI prAdurbhAve / ___ 259 jJA-janorjA / catuSu / jAyate / ' dIpa-jana-budhapUri-tAyi-pyAyibhyo vA iN' / 'tano luk' / anani 6 / dIpI dIptau 7 / pUrI ApyAyane 8 / tUrI gtitvrnn-hiNsnyoH| tapa aizvarye 9 / pada gatau 10 / 260 paderiNa tani / apAdi / khida dainye 11 / vida . 1 dAsISTa / dAtA / dAsyate / 2 DiDye / DayiSISTa / aDayiSTa / zakuniruDDIyate / 3 vitriye / zreSISTa / aveSTa / 4 pipye / petA / apeSTa / 5 pipriye.| apreSTa / 6 'gamAM svare , ' norjaH ' jajJe / janiSISTa / janiSyate / ananiSTa / zrIvarddhamAnasya sarvajJatvamanani, ajaniSTa vaa| 7 dIpyate / dIpitA / adIpi adIpiSTa / 8 puuryaamhai| pupUre / apUri apariSTa / 9 tepe / tapsISTa / atapta / candragupto'tapta / 10 padyate / pede / pattISTa / 11 khidyate / cikhide / khettA / akhitta / Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 siddhAntara rinakA vyAkaraNam / sattAyAm 1 / budha avagamane 2 / yudha prahAre / mana jJAne 3 // yuja samAdhau 4 / sRja visarge 5 / liza alpIbhAve 6 / iti aatmnepdinH| atha divaadissuubhypdinH| - mRSa titikSAyAmU / mRSyati mRSyate 7 / raJja rAge 8 / zapa Akroze 9 / zaka marSaNe 10 / Naha bandhane 11 / ityubhayapadinaH / iti divaadyH| 1 vidyante / vivide| vitsISTa / vettA / avisthAH / 2 bubudhiSe / bhutsISTa / bhotsyate / abhutsAtAm / 3 manyete / menire / maMsISTa / mantA / amaMsta amasata amaMstrahi / manye'haM yadadya vRSTirbhaviSyati / 4 yukSISTa / ayokSyata / ayukta ayukSAtAm / 5 sRjyeta / sasRje / 'rAro jhase dRzAm / sraSTA / srakSyate / asaSTa / 6 likSISTa / leSTA / 'hazaSAntAt sak ' alikSata / 7 mamRSe / amarSiSTa / ( rajyati / raraJja / rajyate / raraJje / rakSISTa / art| 9 zepe / azapta / 10 zeke / zakSISTa / puSAditvAda GaH azakat / 11 nAti / nehatuH / anAtsIt / nehe / natsISTa / naddhA / anaddha / Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2.1 svAdiSUbhayapadinaH / atha svAdiSUbhayapadinaH 1 / Sub abhiSave 2 / 261 svAdernuH / svAdarnuH pratyayaH syAt kartari catuSu / 262 nuupH| nupratyayasya 3 ca guNaH syAt piti / sunoti / 263 oorvA lopH| asaMyogapUrvasya pratyayasyokArasya lopo vA syAd vamayoH / sunvaH sunuvaH / __ 264 orvA haiH| asaMyogapUrvAtpratyayokArAddheluk syAt / sunu 4 / ciJ cayane / - 265 cinoteH sa-NAdau kirvA / cikAya cicAya 5 // stRb AcchAdane 6 / 1 svAdigaNe SudhAtorAditvAnnityamubhayapaditvAccAtra prathamamubhayapadino dhAtavaH, evaM rudhAdiSvapi jJeyam / 2 snAna-pIDanamanthanArthako'bhiSavaH / mnAnArthako'yamakarmaka iti candraprabhAkAraH / 3 upapratyayasya / 4 sunavAni / suSAva / soSyati / 'stu-su--dhUnAM pe seriTa ' asAvIt / sunute sunvate / sunavAmahai / suSuve / soSISTa / asoSTa / 5 cinoti cinute / cicayitha cicetha / acaiSIt / cikye cicye / aceSTa / 6 stRNoti / tastAra 'guNo'ttisaMyogAdyoH ' tastaratuH tastartha / staryAt / astArSIta / stRNvIta / Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntaranikA vyAkaraNam / 266 RdantAtsaMyogAdeH si-syoriD vA''ti / stariSISTa stRSISTa / astaSTi astRta / vRJ varaNe / 267 asthapa iT / vavasthi / 268 vRGa-vRJ-RdantAt si-syoriD vA''ti / variSISTa vRSISTa 1 / dhub kampane 2 / ityubhypdinH| . atha svAdiSu prsmaipdinH| TuTu upatApe / Apla vyAptau 3 / zakla zaktau 4 / ' bhiSA prAgalbhye 5 / kSi hiMsAyAm / dambhu dambhe 6 / 1 vRNoti / vavAra . vavratuH vavRva / ' vRG-vRJRdantAnAM vA 'varItA varitA / avArIt avAriSTAm / avarISTa avariSTa avRta / 2 dudhAva / dhoSyati / adhauSIt / dhoSISTa / dIrghAkArAnto'pyeSastadA (svaratisUti0 ' dudhavitha dudhotha dudhuviva / dhavitA dhotA / adhAvIt / dhaviSISTa dhoSISTa / adhaviSTa adhoSTa / 3 Apnoti / Apnot Apnuvan / Apa / AptA / Apat / 4 zekitha zazaktha / zakSyati / azakat / 5 dhRSNoti / dadhRSatuH / dharSitA / adharSIt / 6 dabhnoti / Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rudhaadissuubhypdinH| ___101 269 zranthi anthi-dambhibhyo liTaH kittvaM vA, dambheliTyetva-pUrvalopau ca 1 / dadambha dematuH dadambhatuH / iti parasmaipadinaH / atha svAdiSvAtmanepadinau / azu vyAptau / aznute 2 / STigha Askandane / stinute 3 / ityaatmnepdino| ' iti svaadyH| atha rudhaadissuubhypdinH| rudhir AvaraNe / 270 rudhAdenam / rudhAdernam syAt kartari catuSu / 1 ye kitpratyayAsteSAmeva vikalpena kittvamiti kecit / pitAmapi kittvamiti sudhAkaraH / dambhadhAtoliTa: kitpratyayAnAM nityaM kittvaM thapazca vA, kiti liTi etvapUrvalopau ca; tathA zrantha-granthAbhyAM liTaH kitpratyayAnAM seTaH yapazca vA kittva, kiti etva-pUrvalopau ceti zrIhemacandrAcAryasyAzayaH / 2 aznuvate / agnvai| Anaze / aziSISTa akSISTa / AziSyata AkSyata / AziSTa ASTa / 3 tiSTidhe / asteviSTa / ayaM dhAtuH kapustake nAsti / Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 siddhAntaranikA vyAkaraNam / ruNaddhi 1 / bhidira vidAraNe / abhidat abhaitsIt 2 / chidira dvaidhIkaraNe / acchidat acchatsIt 3 / ricira virecane / riNakti / aricat araikSIt / arikta 4 / vicira pRthagbhAve / viGkte avicat avaikSIt / avikta / kSudira saMcUrNe / akSudat akSautsIt / akSutta / yujir yoge / ayujat ayokSIt / ayukta / ukRdir dIpti-devanayoH / utRdira hiMsA'nAdarayoH / atRdat 6 / ityubhayapadinaH / *_ atha rudhAdiSu parasmaipadinaH / ziSla vizeSaNe 6 / piSla saMcUrNe 7 / bhaJjo Amardane / / 1 ' namaso'sya ' runddhaH / rundhanti / rundhyAt / ruNaddha manddhAt ruNadhAni / aruNat-d / rurodha / roddhA / arautsIt ' irito vA GaH ' arudhat / rundhe rundhata / ruNadhai / rutsISTa / rotsyate / aruddha arutsata ! 2 bhinattu / abhetsyat / bhintsva / abhinna / bibhide / 3 chardiSoSTa kRtsISTa / 4 riNakSi / ariNak-g / ariNacam / rektA / rikSISTa / rekSyate / 5 tRnntti| tatRdatuH / tardiSyati tasya'ti / atardIt / tRnte tRnte| tatRdire / atardiSTa / 6 zinaSTi ziSTaH / azinaTa-Da / zizeSa / zekSyati / aziSat / 7 piNDi / apiSat / ( bhanakSi / bhavaH / maGgdhi / bhanajAni / abhananam / babhaJja babhaJjatuH / bhajyAt / bhaktA / abhAGkSIt amAGktAm / Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 107. tanAdiSUbhayapadinaH / bhuja pAlanAbhyavahArayoH 1 / hisi hiMsAyAm / 271 nmH| namaH parasya nasya lopaH syAt / hinasti 2 / aJjU vyaktau 3 / 272 ajeH senityamiT / AJjIt / iti prsmaipdinH| atha rudhaadissvaatmnepdii| vida vicAraNe / vinte 4 / ityAt / iti rudhAdayaH / atha tanAdiSUbhayapadinaH / tanu vistaare| ___ 1 bhunakti bhuJjanti / bhunajAni / amunak-g abhuJjan / bubhoja / moktA / abhaukSIt abhauktaam| abhyavahAro nAma bhojanam , asminnarthe bhunadhAtorAtmanepadatvam ; pAlanArthe tu parasmaipadatvam / bharataH SaTvaNDavasundharAM bubhona / bAloM modakaM bhuGkte / 2 hiMstaH hiMsanti / 'jhasAddhiH / 'dhe salopaH ' hindhi / ahinaH / hisiSyati / ahiMsiSTAm / Ahato na kadA'pi nirAgasa zarIriNaM hiMsyAt / 3 anakti / Anak-g / AnaJja / 'udito vA ' aJjitA aGktA / 4 vividire / visIran / vetsyate / avitta avitsata / . Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 siddhAntaratnikA vyAkaraNam / 273 tanAderup / kartari catuSu / tanoti tanute 1 / 274 tanAdesta-thAsorvA selRk / atata ataniSTa / atathAH ataniSThAH / kSiNu hiMsAyAm / 275 tanAderupadhAyA guNo vaapi| kSiNoti kSeNoti 2 / DukRJ karaNe / karoti / 276 GityaduH / kRmo'ta ut Giti / kurutaH kurvanti / 277 kulo nityaM vmorulopH| 278 kuru-churona dIrghaH / kurvaH kurmaH / 279 kRto ye / kRJa upo lopaH syAt ye |kuryaat / / 280 saM-paryupebhyaH karoterbhUSaNe suT / saMskaroti / - 281 aD-dvitvavyavadhAne'pi kAtpUrvaH suT / samaskarot / sNcskaar| 1 tanvanti / atAnIt atanIt / tene / 2 kSiNutaH kSeNutaH / kSiNuhi kSeNuhi / kSeNiSyati / akSeNIt / kSiNute kSeNute / cikSiNe / kSeNiSISTa / 'lopstvnudaatt-tnaam| akSita akSeNiSTa / 3 karotu kurutAt / 'orvA heH' kuru / karavANi / akaravam / cakAra cakartha cakRva / 'yAdAdau Rto riGa pe' kriyAt / kariSyati / akArSIt / kurute kurvAte / karavAmahai / cakre / 'u' kRSISTa / akRta akRthaaH| Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. tudaadissuubhypdinH| 282 sasuTaH kuJo liTa iT / saMcaskaritha / ityAtpe / vanu yAcane / vanute 1 / parasmaipadItyeke / [ vanoti 2 ] / manu avabodhane / manute / ityAtmanepadaM parasmaipadaM ca / iti tnaadyH| .. atha tudAdiSUbhayapadinaH / tuda vyathane / 283 tudAderaH / tudAderaH sthAt kartari catarSu / tudati tudet 3 / Nuda preraNe / diza atisarjane 4 / bhrasja pAka 5 / 284 bhrasjo raso ramanapi vA 6 / babharna babhrajja 1 'zasa-dada-vAdi0 ' vane / avaniSTa / 2 vanutaH / vanavAni / vavanatuH / . avanIt avAnIt / 3 tudatu / 'ataH: tuda / tutodiya / atautsIt / tudaMte tudante / tudeta / tudire / tutsISTa / tottaa| atutta / 4 atisarjanaM dAnam / dizet / dideza / deSTA / 'hshssaantaats| adikSata / dikssiisstt.| adikSata / zrIvarddhamAnaH prabhurapApAyAmantimaM vyAkhyAna didaza / 5 'prahAM kGiti' 'stozcabhizcaH' 'jhabe javAH' bhRjati / bhRjjAni / abhRjt| bhRjate bhRjete bhRjnte| bhRjt| bhRjatAm / abhRjjata / / bhrasno rephasyopadhAyAzca sthAne ramAgamo vA syAdanapi / Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 siddhAntaranikA vyAkaraNam / barjatuH babhrajjatuH / barjitha babhrajiya bamaSThe babhraSTha 1 / kSie preraNe 2 / mila saMgame / mucla mokSaNe / 285 mucAdermum aprtyye| muJcati 3 / luplu chedne| lumpti| vidala laabhe| vindati 4 / lipa upadehe / limpati 5 / pica kssrnne| siJcati / asict| asicata asikta / / ityaatpe| atha tudAdiSu prsmaipdinH| RSi gatau 7 / ovazca chedane / vRzcati 8 / likha - 1 bhRjyAt / bhI bhraSTA / abhAkSIt abhrAkSIt abhraassttaam| bhISTa bhrakSISTa / abhaSTa abhraSTa / 2 ajhaipsIt akSipta / 3 mumoca / mokSyati / amucat / mukSISTa / amukta / 4 avedidhyat / avidat / vindate / avediSTa / aniDayamiti kecit vettaa| avaitsIt / 5 letaa| lipi-sici0, iti : alipat / lipsISTa / Ati vA alipata alipta / 6 sektA / 'sisyoH sikSISTa / 7 RSati / Apat / AnarSa / ArSIt / 8 saMprasAraNaM vRzcatu / vavazca vazcatuH / veTatvAd. vavrazciya 'chazaSarAjAdeH SaH' 'skorAdyozcara vavaSTha / vRzcyAt / vazcitA vrssttaa| azciSyati vakSyati / atrazcIt avAkSIt abrASTAm avAkSuH / Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tudAdiSuparasmaipadina / 'akSaravinyAse 1 / [ kuTa kauTilye 2] / sphuTa vikasane 3 / truTa chedane 4 / ghuTa pratighAte / sphura sphuraNe : 6 gatisthairyayoH 5 / iti kuTAdayaH / kRtI chedane / kRntati 6 / gR nigaraNe / __ 286 girateH svare rasya lo vA / 'Rta ir' gilati girati 7 / spRza sparzane 8 / praccha jIpsAyAm / pRcchati 9 / 1 likhAni / lilekha / alekhIt / 2 kuTati / cukoTa / "kuTAderNidvarjaH pratyayo Git" iti sUtraM yojyam / cukuTitha / kuTiSyati / akuTIt / " lakSaNapratipadoktayoH pratipadoktamyaiva grahaNam" ityanayA paribhASayA kuTAdiSu luGi 'pe siNid' ityanena guNo na bhavati / padaM padaM prati uktaH pratipadoktaH, yathA Nap, atra vRddhiheturNakAra uktastasmAt pratipadoktaH, yatsAmAnyena nirdizya vihitaM tallakSaNam , yathA 'pe nirNit / iti sUtreNa sipratyayasya sAmAnyena NittvaM kRtam , na cAtra sipratyaye mAkSAd Nit asti tasmAt tallAkSaNikam / 3 pRsphuATetha / sphuTiSyati / asphuTIt / 4 truTyati truTati / 5 dhruvati / dudhrAva . / dhruSyati / adhrupIt / 6 cakata / 'nRta-tRda0' katiSyati kRtsyati / akartIt / 7 jagAra jagAla / garItA garitA galItA glitaa| agArIt agAlIt / 8 pasparza / 'kRSAdInAM vA' spraSTA sparTI / aspAkSIt aspAkSIt ' kRSa-mRza-spRza0 ' ' hazaSAntAtsak / aspRkSata / 9 saMprasAraNaM pRcchatu / papraccha papracchatuH papracchitha papraSTha / aprAkSIta aprASTAm / Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntaranikA vyAkaraNama / sRja visarge 1 / Tumasjo zuddhau / majjati 2 / iSu icchAyAm / icchati 3 / viza pravezane 4 / pRza Amarzame 5 / kR vikSepe 6 / 287 pratyupAbhyAM kirateH suT / pratiskirati / upaskirati / bhujo kauTilye 7 / iti parasmaipadinaH / ___ artha tudAdiSvAtmanepadinaH / juSI prItau 8 / ovijI bhaya-calanayoH 9 / udvijate / 288 vijeriDAdipratyayoM Dit / udvijitA 10 / olasjI brIDe / lajjate 11 / pRG vyAyAme / 1 sasane ' sRji-dRzosthapo neTa' samanitha sasraSTha / sraSTA asrAkSIt / 2 'stozcubhizcuH ' ' jhabe javAH' mamajitha 'masji-nazojhase num' 'skorAdyozcA 'co kuH' mamaGkathA mlaa| amakSyat / amaangkssiit| 3 'gamA ch| icchtu| iyess| eSitA eSTA / aiSiSuH / 4 vezyati / avikSat / 5 amRzat / mraSTA marDsa / amrAkSIt amAkSIt amRkSat / 6 'R-saMyogANNAdirakit' cakaratuH cakaritha / ' Rta ir ! -- voni hase' kIryAt / 'vRG-vRJ-RdantAnAM vA' karItA karitA / akArIt akAriSTAm / 7 mujati / anapi pAlanArtha bhuja-vadrUpANi / 8 jujuSe / anoSiSTa / 9 prAyeNotpUrvako'yaM vyavahiyate / 10 udviniSISTa / udvijiSyate / udavijiSTa / 11 lalajje / aljjisstt| Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kryaadissubhypdinH| 289 ayaki] Rto riG syAd apratyaye yaki ca / vyApriyate / vyAghRta 1 / mRG prANaparityAge / __290 mriyatelaG-liGozcaturvevAt / mriyate / mamAra / mamartha / amRta 2 / dRG Adare / Adriyate 3 / dhRGa avasthAne / dhriyate / adhRta 4 / ityAtmanepadinaH / . iti tudAdayaH / atha kathAdiSUbhayapadinaH / DukrIna dravyavinimaye / 291 nA z2yAdeH / kartari catuSu / krINAti / 292 I hase / nA ityasyAta I: syAt Giti hase / kriinniitH| 293 nAtaH / nA itamyAto lopo Giti svare |kronnnti| krINIte 8 / pIya tarpaNe kAntau ca / prINAti 6 / pUj pavane / .. 1 vyApapre / vyApRSISTa / vyApariSyate / 2 mRSISTa / martAsi / amariSyat / 3 Adadre / Ahata / 4 dhRSISTa / 5 krINIyAt / krINIhi krINAni / akrINan / cikrAya cikriyatuH cikrayitha cikretha / krIyAt / kretA / ajhaipIt aSTAm / krINAte krINate / krINIta / kriinnai| akriigiit| cikriye cikriyiSe / keSISTa / akreSTa / 6 krIvadrUpANi / 8 Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 siddhAntaratnikA vyAkaraNam / 294 pvAdehasvaH / kartari catuSu / punAti 1 / lUJ chedane / lunAti 2 / dhRJ kampane / dhunAti 3 / graha upAdAne ! gRhNAti / 295 hasAdAna ho| hasAntAddhAto sthAne AnaH myAda hau pare / gRhANa 4 / ityubhayapadinaH / jJA avabodhane / jAnAti 5 / bandha bandhane / badhnAti 6 / 1 punIyAt / punIhi punAni / apunAm / pupAva pupavitha / paviSyati / apAvIt / punIte / punAvahai / pupuve / apaviSTa / 2 alAvIt / laviSISTa / alaviSAtAm / 3 veTatvAd dudhavitha dudhotha dudhuviva / adhaviSyat adhoSyat / 'stu-su-dhUnAM pe seriTa' adhAvIt / dhunIte dhunate / dudhuviSe / dhaviSISTa dhoSISTa / adhaviSTa adhoSTa / 4 saMprasAraNaM gRhNItaH gRhNanti / gRhNIyAt / gRhNItAm / jagrAha jagRhatuH jagRhiva / gRhyAt / ' iTo grahAm / grahItA / agrahIt / nagRhAte jagRhire / grhiissiisstt| agrahISTa / zrIhemacandro devacandrasUribhyo dIkSAM jagrAha / 5 'jJA-janorjA' jAnIhi / jajJau / jJeyAt jJAyAt / ajnyaasiit| zrIvAdidevasUriH sakalaM nyAyazAstraM jajJau / 6 badhAna / babandha babandhitha babanddha babandha / bhantsyati / amAntsIt abAnddhAma "hasAtparasya jhasamya0" abAndhAm amAnassuH / Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ curAdiSUbhaya padinaH / anya granthane / guthnAti- 1 / aza bhojane 2 / puSu pRSTau 3 / muSa steye 4. / klizU bAdhane 5 / iti parasmaipadinaH / .. tRGa saMbhaktau / vRNIte 6 / iti Atmanepadam / iti kryaadyH| atha curaadissuubhypdinH| cura steye / 296 curAdeH svArthe niH / corayati corayate / corayAJcakAra corayAJcakratuH / 'H / coryAt / 'araG 1. ' zranthi-granthi-dambhibhyo liTa: kittvaM vA ' jagrantha jagranthatuH jagrathataH jagranthiya / agranthIt zrIrAmacandrasUrinalavilAsanATakam / 2 aniitH| aznIyAt / azAna / Aza / AzIt / uttamaH sAttvikaM bhojanamaznIyAt / 3 puSANa / apoSIt / nAyaM pauSAdikaH / 4 amoSIt / 5 klizAna / cikleza / kleziSyati klekSyati / aklezIt aklikSat / 6 vRNate / vRNIta / vRNatAm vRNISva vRNAvahai / vane 'kAderNAdeH ' vavRSe vavRdhve / 'vRG-vRJ-RdantAt sisyoriD vA''ti' bariSISTa vRSISTa / ' vRG-vRJ-RdantAnAM vA ' varitA varItA / avariSTa avarISTa avRt| Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 . siddhAntaratnikA vyAkaraNam / dvizca / 'aGi laghau hrasva upadhAyAH '. 'laghordIrghaH , acU curat 1 / citi smRtyAm 2 / zraNa daane| vizrANayati 3 / taha ApAte 4 / ( jJapa jJApane mit ) / 297 mitAM isvaH au / upadhAyAH / jJapayati 5 / kRta saMzabde / 298 Rta. iraM / dhAtorupadhAyA Rta ir / kIrtayati / jhA niyoge| 299 rAto au puk / RdhAtorAdantasya ca puk syAd 1 corayeta / corayAJcakAra corayAcakre corayAmAsa corayAmbabhUva / corayitA / acorayiSyat-ta / acUcuran acUcuraH acUcuram / acUcurata acUcuranta / 2 'idito num cintayati / acintayat / cintayAJcakartha / cintyAt / cintayiSyati / acicintat / cintayate / cintayiSISTa / acicintata / 3 zrANayAJcakAra / " kaNa-raNa-bhaNa-zraNa-lupa-heThihel-bANi-loTi-loThi-lopInAM vA hasvo'Gi " anena sUtreNa azizraNat azazrANat / 4 tADayati / atItaDat / 5 jJapayAJcakAra / jJapyAt / ajijJapat / 6 kIrtaya / kIrtayAJcakRva / "upadhAyA RvarNasya Rd vA'pare au" ir-ara-ArAmapavAdaH / acIkRtat acikIrtat zrIjinendraM sampratibhUpatiH / Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ curAdiSubhayapadinaH / 117 nau / jJApayati 1 / bhU cintana-mizrIkaraNayoH / bhAvayati 2 / loka loca darzane 3 / 300 na ritaH / RditaH zAsazcAGyupadhAyA isvo na / alulokat / alulocat / 301 navagaNyAmuktebhyo hiMsA'rthebhyaH svArthe biH / hiMsayati / katha vAkyaprabandhane / allopasya sthAnivattvAd vRddhirna kathayati / 302 avalopino nAGkAryam / acakathat / gaNa saMkhyAne / 303 gaNeH pUrvasya IdvA'pare bau| ajIgaNat angnnt| stana devazabde 4 / raca prayatne 5 / kala gatau saMkhyAne ca / . 1 jJApayAJcakRma / jJApyAt / anijJapat / " puki guNaH " anena sUtreNa puki RdhAtorguNaH / arpayati Arpipat / 2 bhAvyAt / abIbhavat / bhAvayiSyate / abIbhavanta / 3 ava viAGapasargebhyaH para eva caurAdiko lokRdhAturdarzanArthakaH / zrIpAlo jinabimbamAlokayati ! avalokayati / vilokayati / Alocayati / 4 stanavati / atastanat / 5 racayAmApta / araracat / zrIhemacandrasUriH paJcAnuzAsanAni rcyaamaas| 6 kalayAJcakre / acakalata / saMkhyAnaM viziSTaM jJAnam / Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 siddhAntaranikA vyAkaraNam / spRha IpsAyAm 1 / mUca paizunye 2 / iti kathAdayo'dantAH / iti curAdayaH / iti dazagaNI samAptA / / atha jyntprkriyaa| 304 dhAtoH meraNe / preraNe'rthe dhAtoniH pratyayaH syAt 3 / bhavantaM prerayati bhAvayati / bhAvayate / 305 aG-sayoH / pavarga-ya-la-jeSvavarNapoSu pUrvasyokArasyetvamaG sayoH / abIbhavat 4 / 306 zRNotyAdInAM pUrvasyetvaM vA'varNapare dhAtvakSare 5 // azizravat / azuzravat / 307 hano ghat / iNNavarjita Niti / vAtayati 6 / 308 tiSThaterupadhAyA iH syaadngi| atiSThipat 7 / 1 spRhayati / apagRhat / 2 sUcayAJcakre / asusUcata / 3 JyantAH sarve dhAtava ubhayapadino bhavanti / 4 uvarNAntadhAtUnAM pUrva dvitvaM, pazcAcca vRddhiH, tadanantaramukArasyetvaM kartavyam , tatazca 'aGi labau hrasva upadhAyA.' AdIni sUtrANi pUrvavat kartavyAni / acIbhavAm / 5 AdizabdAt svAti-dravati-pravati-plavaMti-vyavatInAM grahaNam / 6 ghAtayAmAsa / anIvatat ajI ghatan / 7 sthaapyti| Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jyantaprakriyA / 309 pAdeyuk au 1 / pAyayati / 310 pibaterupadhAyA lopazcAGi 2 / apIpyat / 311 ruheauM po vA / ropayati rohayati 3 / 312 iG-krI-jInAmAtvaM bau| adhyApayati / 'svarAdeH paraH' adhyApipat / 313 aG-sapare jo iGo gAG vA / adhyanIgapat / kApayati 4 / jApayati / anIjapat 5 / 314 duSeA~ dIrghaH / dUSayati 6 / 315 svApeH saMprasAraNamaGi / asUSupat 7 / 316 ghaTAdayo mitaH 8 / vaTayati 9 / 1 pA-zo-cho-so- hum-vyeJaH pAdayaH / 2 cakArAt pUrvasyakAraH / 3 arUrupat arUruhat / 4 krApayanti / acikrptaam| krApayAJcake / acikrapanta / 5 nApayatu / jApayAmbabhUva / ajIja. pt| 6 dUSayAJcakAra cakra adUduSat-ta / 7 svAzyati / trizalAdevI varddhamAnakumAraM amaSupat-ta / ( ghaTa-kSaNa-vyatha-pratha-mrada-skhadakada-krada-klada-krapa-tvara-prapta dakSa-zrA-smR-dR-na-Taka-staka-caka-aka-- kakha-aga-raga-laga-hUga-laga-paga-saga-STaga-sthaga-vaTa bhaTa-NaTa-gaDa-heDalaDa-phaNa-kaNa-raNa-caNa-zaNa-zraNa-snathAknatha kraya-litha--chada-madaTana-stana-dhvana-svana-cana-jvara-cala-hvala-hmala-jvalA ete ghaTAdayo dhAtavo bhauvAdikA eva / 9 mitAM hasvo au' ghaTayatu / 'aH / . ghaTyAt ajiivttt-t.| Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntaratnikA vyAkaraNam / 317 amantAzca 1 / zamayati 2 / 318 na kamyamicamaH 3 / kAmayati 4 / 319 kacidupasarge na / nizAmayati / AyApayati 5 / ISya IrSyAyAm / Igrayati / aiyeyt / 320 Iya'testRtIyo hasa ekasvaro vA dviH / aiyiyat airSiSyat / 1 cakArAdamantA api dhAtavo mita ityrthH| mAraNAdyarthakajJAkampanArthakacali-harSAdyarthakamadI-vyaktazabdArthakadhvana-janI-jaSa-knasuraJjaprabhRtayo'pi mitaH santi / anupasargA jvala-bala-mala-namA glA-snA-vanu-vamAzca vikalpena mittvaM yAnti / tena jvalayati jvAlayatIti rUpANi syuH / 2 azIzamat-ta / 3 mita ityasya maNDUkaplutinyAyenAnuvRttirevamagra'pi yathAprayojanaM bodhyA / 4 kaamyaani| aciikmt-t| aamyti| laghudhAtvakSarasya paratvAbhAvAt pUrvasya na dIrghaH, Amimata-ta / acIcimat-ta / 5 nyazIzamat-ta / AyAmayAJcake / AyIyamat-ta / evamavaskhAdayati parivAdayatItyanayorapi na mittvam , tena hrasvo'pi na syAt / 6 hasApekSayA tRtIyahasasya svarasahitasya, tRtIyasvarasya hasasahitasya vA dvitvaM bhavati / prathamapakSe yakArasya dvitve aigriyat , dvitIyapakSe'tra tRtIyasvarasyAbhAvAt 'svarAdeH paraH ' rephasya niSedhAt SakArasya dvitve aiSiSyat / tRtIyaikasvarapakSaH sAnte pravartate, tena sAnte'pi IyiSiSati IyiyiSati iti rUpadvayam / Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 121 sAntaprakriyA / . 321 JyantAt svArthikAt miH / corayati 1 / iti jyntprkriyaa| atha saantprkriyaa| 322 icchAyAmAtmanaH saH / dhAtorAtmana icchAyAmarthe saH pratyayaH / 323 dvizca / sapratyayAntasya dhAtodvitvaM bhavati / 324 vuH se| uvarNAntAhavarNAntAd grahazca parasya sasya neT / 325 nAniTi se / aniTi se dhAtorguNo na bhavati / bhavitumicchati bubhUSati / abubhUSIt 3 / ___ 326 tRG-vRna-RdantAt sasyeD vA / titarISati titariSati titIrSati 4 / / ___ 1 accurat-ta / 2 guhU dhAturapi gRhItavyo jutrukSatIti nityaprayogopalavdheH / 3 'hasvaH 'ap kartari prabhRtIni sUtrANi yojyAni / abubhUSat / 'kAsAdipratyayAdAm0' bubhUSAJcakAra / 'yataH' bubhUSyAt / 'si-sa-tA-sI-syapAmiTa bubhuussitaa| 'seH' 'iTa ITi ' abubhUSIH / 4 vivarISate vivariSate "se dIrghaH' ' porur ' buvUrSate / vRJdhAtorubhayapaditvAd vivariSati vivariSate ityAdIni rUpANi bhvnti| . Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 199 siddhAntaranikA vyAkaraNam / 327 kacinityam / nigariSati nigaliSati 1 / 328 ruda-vida-muSa-grahi-svapi-pracchibhyaH sakina / rurudiSati / vividiSati / mumuSiSati / jighRkSati / suSupsati / 329 haniGoH se dIrghaH / jighAMsati 3 / 330 iGaH 4 se gam / 331 sAntAtpUrvavadAt 5 / adhiniMgAMsate / 332 game sasyeD , nAti 6 / nigamiSati / 333 isse 7 / apiddA-dhA-rabha-labha-zaka-pata-pada-mimI-mA-meDAM svarasyes aniTi se, pUrvasya ca lopaH 8 / ditsati / dhitsati / ripsate / lipsate / zikSati / mitsati / mitsate / 1 gR nigrnne| evaM kR--dha-pracchibhyo'pi sasya nityamiDiti candrikAkAraH / 2 kittvAd ruMda-vida-muSAM guNo na bhavet , tathA grahAdInAM saMprasAraNaM syAt / praccheH sasye Diti kha-pustake pAThaH / picchiSati zreNiko mahAvIram / 3 'pUrvAddhantehasya ghaH' / 4 iG iti ka-pustake pAThaH / 5 ye dhAtavaH purA yasmin pade nirdiSTAste sapratyaye tasminneva pade bhaveyuH / 6 Ati tu na iti ru-pustake pAThaH / 7 apiddAdhAdInAM svarasyes aniTi se pare pUrvasya lopa iti ka-pustake pAThaH / 8 rabha rAmasye; DulabhaS prAptau; zakla zaktI, zaka marpaNe; patla ptane; pada gatau pitsate; DumiJ prakSepaNe, miG prANaviyoge; mIna hiMAyAm ; mA mAne, mAG mAne; meG praNidAne / Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 121 sAntaprakriyA / 334 pata-tana-daridrAbhyaH sasyeD vA / pipatiSati / pitsati / . 335 aapnoteriiH| ApnotarAta I: syAtse, pUrvasya lopaH / Ipsati 1 / 336 taneraniTi se vA dIrghaH ! titaniSati titAMsati titaMsati 2 / . 337 dambhi-jJapibhyAM sasya veT / didambhiSati / 338 jJapeH svarasyAniTi se It , pUrvalopazca / nijJa:-- yiSati jJIpsati / 339 dambheridIcca / dhipsati dhIptati / 340 ivantAnAM zrivAdInAM ca sasyeD vA 3 / dideviSati / 1 idaM sUtraM kha-pustake nAsti / IpsAJcakAra / aipsIt / 2 atra didaridriSati didaridrAsati iti rUpaMdvayaM ka-pustake'sti / 3 AdigrahaNAd Rdha-bhrasja-sva-yu-UNu-bhR-sanInAM grahaNam / "RdheraniTi se mvarasya irdvitvalopazca" 'thvorvi hase' Isati / bibhrajiSati vibharjiSati bibhrakSati vibhaHti / sisvariSati aniTpakSe 'nAniTi se? "se dIrghaH, 'porura' susvarSati / yiyavipati yuyUSati / UrNanu viSati UrjunaviSati urNanUSati / siptaniSati, aniTapakSe 'jana-sana-khanAmAtvaM., siSAsati / Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 siddhAntaranikA vyAkaraNam / 341 vasyAniTi se uH / 1 duyUSati / zizrayiSati zizrISati / bibhariSati bubhuussti| 342 iva!varNopadhAddhasAderasAntAddhAntAca ktvA-sau seTau vA kitau| didyutiSate didyotiSate / lilikhiSati / lilekhiSati / 343 stauti-jyantayoreva Se pUrvAtsasya SaH / tuSTuSati / suSvApayiSati / / 344 sAntAtso na / cikIrSitumicchati / 345 svArthasAntAttu syAdeva / juguppiSate 2 / 346 smiG-pUG-R-ajU-azUbhyaH sasyeT 3 / sismayiSate / iti saantprkriyaa| / "se dIrghaH" se pare sati pUrvasya dIrghaH syAditi kha-pustake vizeSaH / anenaiva duSatyAdInAM dIrghatvaM sidhyet / 2 cikitsipati / 3 anena sUtreNAniTAM veTAJcaiSAM dhAtUgAM nitymiddvidhaanm| pUGa pavane bhauvAdiH , ripaviSate / aririSati / aJjiniSati / aJjiniSAJcakAra / ashishisste| preraNArthAt svArthikAdvA nyantAdapi sapratyayo bhavati, tena bibhAvayiSatyAdIni rUpANi syuH / Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ymntprkriyaa| 125 atha yngntprkriyaa| 347 atizaye hasAdeyaM dvizca 1 / hasAderekasvarAddhAto zArthe 2 paunaHpunye ca yaG pratyayaH syAd , dvitvaM ca 3 / ___348 yasi / yaGi yaluki ca pUrvasya nAmino guNaH / 'sa dhAtuH' ityanena dhaatusNjnyaa| bhRzaM punaH punarvA bhavati bobhUyate 4 / bomujyate / 349 anapi ca isAd yasya lopaH 5 / bobhujAJcakre / 350 aatH| yaGi yaGluki ca pUrvasyAta AkAraH / pApacyate 6 / 351 gatyarthAtkauTilye eva yaG / vAvrajyate / 352 sUci-tri-mUtri-aTi-ati-azU-UrNotibhyo 1 yo GittvAdasyAM prakriyAyAM sarve dhAtava Atmanepadina eva . syuH| 2 atizaye'rthe, iti ka-kha-pustakayoH paatthH| 3 yaGi sati / dhAtodvivacanaM ceti pustakadvaye pAThaH / 4 bobhUyeta bobhUyatAm / abobhyata / cobhUyAJcakre bobhUyAmAsa bobhUyAmbabhUva / bobhUyiSISTa / bobhUyiSyate / abobhUyiSTa aobhUyiSata / 5 hasAdyasya lopaH syAdanapi, iti pustakadvaye / allopasya sthAnivadbhAvAna guNaH / 'yataH' bomujitA / abomuniSTa / 6 pApacAmbabhUva / Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 siddhAntaratnikA vyAkaraNam / yaGvAcyaH 1 / aTATyate / 353 kacitsvarAderapi rasya na dvitvaniSedho yakAre / arAryate 2 / 354 lupAdInAM garhAyAmeva yA 3 / lolupyate / 355 ama-japAM nuk / amAntAnAM japAdInAM 4 ca pUrvasya nuk 5 yaG-yaGalukoH / yayamyate / taMtanyate / jaMjapyate / dNdshyte| baMbhajyate / 1 sUcyAdInAM bahusvaratvAdaTyAdInAM svarAditvAdanena sUtreNa yavidhAnam / sosUcyate / sosUtryate / momUtryate / aTa gatau / kuTilamaTatIti aTATyate / azUGa vyAptau / azAzyate / UrguJ AcchAdane / 'yaGi 'ye' urNonUyate / 2 R gatau / kuTilamRcchatIti pUrvaguNaM kRtvA arya iti karaNIyam ,tataH sasvarasya yasya dvirbhAvaH, tatazca 'AtaH' iti sUtreNa pUrvarakArasthAkArasya dIrghaH arAryate / arArAJcakre / arAriSTa / 3 lupa-sada-cara-japa-jama-daha-daMza-gR ityete lupAdayaH / garhitaM lumpatIti / Sadla vizaraNAdau sAsadyate / " girate rephasya latvaM yaGi" jegilyate / 4 mapa-jabhadaha-daMza-bhaJja-pata-cara-phalA napAdayaH / 5 nuganusvAratvena boddhayaH, sa ca padAntavajjJeyaH, tena 'vA padAntasya ' iti sUtreNa parasavarNo vikalpena bhavati / ya~yyamyate / tantanyate / jaJjapyate / dndshyte| bammanyate / jaMjanyate jaJjanyate 'jana-sana-khanAmAtvaM0 jaajaayte| "cara-phalayoH pUrvAtparasyAkArasya yaDyaGlukorukAraH syAt " 'voni hase caMcUryate caJcUryate / paMphulyate pamphulyate / pasa sautro dhAturgatyAdau paMpasyate pampasyate / .. Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yngntprkriyaa| 127 356 zeyaDina saMprasAraNam 1 / vAvazyate / 357 rIgRpadhasya / Rtvato dhAtoryaGi pUrvamya rIk / narInRtyate / varIvRtyate : parIcchya te / 358 vaccAdInAM yaGi yaGluki ca pUrvasya nIka 2 / vanIvacyate / panIpadyate / ___ 359 daaderiH| apiddA-dhA-pA-gai-hAk-pibati-so-sthAmikAro'napi kiGati hase / dedIyate 3 / 360 ghrA-morIyaGi / jenIyate / dedhmIyate / 361 hantehisAyAM nIbhAvaH / jenIyate jaGghanyate / 362 svapeyaGi saMprasAraNam / soSupyate 4 / 363 zIDo'yaGa ye kiGati / zAzayyate / iti yngntprkriyaa| 1 'grahAM kiGati ca' ityasya bAdhakamidaM sUtram / 2 kaJcusraMsu-dhvaMsu-bhaM-kama-pata-pada-skandAm / vaJcu vaJcane / sanIsrasyate / danIdhvasyate / banIbhrasyate / kasa gatau, canIkasyate / panIpatyate 'no lopa:''canIskadyate / 3 'yaGi' 'ye dedhIyate / memIyate / jegIyate / jehIyate / pIyate / So antakarmaNi, seSIyate / teSThIyate / 4 soSupAJcake / soSupitA / asoSupiSTa / Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntaranikA vyAkaraNam / atha ynglugntprkriyaa| 364 vAnyatra / UkapatyayasaMyogaM 1 vinA yaGo vA luk / yaGlugantAtpam / adAdivat / adAditvAdapo luk yachuki sti| 365 piti smi veT 2 / bobhavIti bobhoti / bobhavAJcakAra / abobhUvIt 3 / 1 : yaGa UkaH.' iti kRdantasUtreNoke Agate sati dhAtoryo nityaM luk syAd , yathA dandazUkaH jaJjapUkaH / Ukavanite sthAne tu yo vA lugiti mAvaH / bahulaM lugityanye tena yaGaH kacilluk kvacidaluk / lugabhAvapakSe dhAturyaGanto bhavati, yathA bobhUyate bobhujyate / 2 yaluki hasAdInAM pitAM takArasakAra-makArANAmID vA syAt / ' 3 antaraGgatvAdAdau yaDo lug bhavati, tataH pratyayalope pratyayalakSaNamiti nyAyena dvitvAdi / 'yngi| 'sa dhAtuH' ityanena dhAtutvAt tibAdayaH 'parato'nyada' iti parasmaipadam 'guNaH / bobhavISi bobhoSi bobhRtaH / dveH ' 'nudhAtoH' bomuvati / bobhUyAt / abobhavIt abobhot 'ana us' abobhavuH / bobhUyAt / 'si-sa-tA-sI-syapAmiT' bobhavitA / bobhaviSyati / abobhaviSyat / abobhot abobhuvuH / ' bhuvaH silope'yaGluki guNo na / iti guNaprAptiH 'piti smi veTa ' ' bhuvaH silope svare vuk ' ityanena sUtreNa guNaM bAdhitvA nityatvAda buk , abobhuvIH abobhoH / Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yaGlugantaprakriyA / . 129 pApacIti pApakti 1 / 366 RdantAnAM RdupadhAnAMca yaGluki pUrvasya rukrika-rIkaH / carIti carikarIti carIkaroti / carkati carikarti carIkarti 2 / vavRtIti varivRtIti varIvRtIti / varvatiM varivarti varIvarti 3 / ararIti ariyarIti ariyarIti / ararti ariyati ztipA zapA'nubandhena nirdiSTaM yadgaNena ca / yatraikAgrahaNaM caiva paJcaitAni na yaluki // 1 // tippratyayena, apUpratyayena, anubandhena ca kathitaM yat kAryam ; yatra ca gaNena, ekasvareNa ca nirdezaM kRtvoktam ; tat paJcaprakAra kArya yaluki na syAt / tippratyayena yathA ' atyati-vyayatInAM yapo nityamiTa ' / appratyayena yathA 'api raJja-daMza-saJja-svaJjAm / / anubandhena yathA ' AdanudAtta-GitaH' ityanena zIGAdInAmAtmanepadam / gaNena yathA ' divAderyaH / 'litpuSAderDa: ' / ekasvaragrahaNena yathA 'nakasvarAdanudAttAt / / 1 ' AtaH / bhapApacIt apApaka-g / pApacAJcakAra / ' hasAde ghora apApAcIt apApacIt / 2 carkataH carikRtaH carIkRtaH 'dveH / dhakrati carikrati carIkati / carkagaJcakAra carkarAmbabhUvetyAdi / 3 ratu vartane / " hasAduttarasya jhasasya." varvati varvatiM / ' dveH svare'pi nopadhAyA guNaH / vavRtISi / Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13. siddhAntaratnikA vyAkaraNam / asyiti / arRtaH agyitaH asyitaH / Arati anyUiti ariyUti 1 / pApacchI ti pApraSTi 2 / iti ynglugntprkriyaa| atha knnddvaadyH3| 367 kaNDvAdibhyo dhAtubhyaH svArthe yak / kaNDU gAtravidharSaNe / kaNDUyati kaNDUyata 4 / mantu aparAdhe roSe ca / __1 R gtau| pUrva dvitvaM tataH 'raH' ityanena pUrvasyAkAraH tato rugAdayaH, guNastibAdayazca tataH 'piti smi veTa! arriissi| rikarIkoH ' asavarNe svare pUrvasyevarNovarNayoriyuvau ' itIya ariyarISi ariyarISi / arjayAt / agarItu astu / ArarIt IDabhAve * disyorhasAt / 'srovisargaH ' AraH Araram / ararAJcakAra ararAmbabhUva ararAmAsa / AriyAt / araritA / ArArIt ArAriSTAm / 2 ' grahAM kRiti ca ' iti sUtre pRcchatIti tibA nirdezAt tasAdau na samprasAraNam / 'kiti jhase, kau jame ca chasya zo vasya UH 'chazaSarAjAdeH SaH pApraSTaH 'dveH 1 pApacchati pAprazmi pApracchvaH pAprazmaH / paaprddddhi| apApraTa-DU / 3 AkRtigaNo'yam / kaNDvAdiH kaizcidekAdazagaNatvena mnyte'praistnaamprkriyaatven| 4 aittvAdubhayapadam / kaNDUyAzcakAra-cakre / Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naamdhaatuprkriyaa| 131 mantUyati / valgu pUjA-mAdhuryayoH / vagUyati / as asu asUn upatApe / .asyati 1 / asUyati / asUyati asUyate 2 / lelA dIptau / lelAyati / medhA AzugrahaNe / medhAyati 3 / mukha duHkha tatkriyAyAm 4 / sukhyati / duHkhyati / bhiSaj cikitsAyAm / bhiSajyati / iSu zaradhAraNe / iSudhyati / gadgad vAkaskhalane / gadgadyati / elA khelA vilAse / elAyati / khelAyati / mahIG pUjAyAm / mahIyate 5 / agad nIrogatve / agadyati / AgadIt / iti knnddaadyH| . atha naamdhaatuprkriyaa| 368 nAmno ya I.cAsya / nAmna Atmana icchAyAmarthe yaH 6 syAdavarNasya cekAraH / AtmanaH putramicchati putrIyati / 1 'api ca hasAd yasya lopaH' asAJcakAra / AsiSyat / 2 asuuyaanyckaar-ckre| 3 abhayakumAro rAjyanIti medha JcakAra / 4 sukha duHkha sukha-duHkhayoriti kha-pustake pAThaH / 5 mahIyAmAsa mahIyAmbabhUva / mahIyiSISTa / kumArapAlabhUpAlo vItarAgavarddhamAnadevamUrtimamahIyiSTa / 6 yapratyayAntasya nAmadhAtoH parasmaipaditvaM jid-DibhinnatvAt / Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 siddhAntaranikA vyAkaraNam / 369 kacidyaH svaravat / gavyati / nAvyati 1 / 370 hasAyasya lopo vA'napi nAmadhAtau / tvadyati 2 // svadAJcakAra / madyati / madAJcakAra / suSmadyati 3 / asmadyati / vAcyati / samidhyati / samidhitA / 371 kAmyazca 4 / putrakAmyati 5 / 372 hasAcaddhitayasya lopo ye ccau ca / gArgIyati 6 / 373 mAntAvyayAbhyAM yo na / ( kAmyastu syAdeva ) kiMkAmyati / svaHkAmyati / 374 karaNe ca / nAmnaH karaNe'rthe'pi yaH / namasyati / 1 pravahaNArthakanauzabdaH, nAvamicchatIti nAvyati, ayaM dhAtuH kha pustake naasti| 2 tvAM mAmicchatIti svadyati madyati / 3 yuvAM yuSmAn vaicchatIti yuSmadyati / ayuSmadIt ayuSmadyIt / 4 cakArAnnAmna icchA'rthe kAmyapratyayo'pi bhavatIti bhAvaH / 5 arthavadgrahaNe nAnarthakasya grahaNamiti paribhASayA 'hasAdyasya lopo vA. anenAtra yalopo na syAt putrakAmyAJcakAra / aputrakAmyIt / 6 gargasyApatyaM pumAniti taddhitena Nyapratyaye kRte sati gArgyaH siddhAMta, tato gArgyamicchatIti gArgIyati / agArgIyiSTAm / 7 namaH karotIti namasyati zraNiko mahAvIrapramuM, pUjayatItyarthaH / namasAzcakAra namasyAJcakAra / Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ... nAmadhAtuprakriyA / tapasyati / varivasyati / 375 zabdAdibhyo yaG 2 / zabdAyate / vairAyate / 376 biDit karaNe 3 / nAmno JiH syAtkaraNe'rthe sa ca Dit / ghaTayati 4 / mahayati / 377 AviSThavat kAryam 5 / sthava gati / davayati / 1 varivamitA varivasyitA / avarivamIda vagvisyId gautamo mahAvIra pramuM, aseviSTetyarthaH / 2 karotItyarthe / zabdaM karotIti zabdAyate / zabdAyAJcakre middhArtharAjA kauTumbikAn / zabda-baira-kalaha-oba-vega yuddha-abhra-kaNva mama-megha-aTaaTTA-aTATyA-sIkA-soTA-koTA-poTA-pluSvA-sudina-durdina nIhArA ete zabdAdayaH / yuddhAyate bhImaH / mevAyate grISmau vAyuH / sudinAyate zarat / 3 AcaSTe ityarthe'ppayaM pratyaya iti subodhinIkArasadAnandagaNiH / 4 ghaTa-yAkArAntatvAd 'ata upadhAyAH ' sUtreNa na vRddhiH, aitvAdubhayapaddhaM ghaTayate kumbhakAraH / : avalopino nAGkAryam / iti sUtreNa ajaghaTat / mAntaM karoti mahayati vItarAgasevA / paTupAcaSTa karoti vA paTayati / 5 iSThapratyaye pare guru sthUla-darAdInAM gara-sthava-davAdyAdezA ityAdi yadyat kArya bhavati tattadatrApi syAditi bhAvaH / dUraM karoti davayati-te / uDhaM kagetIti uDhayati / evaM drAghayatItyAdInAmapi vedyam / / Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 siddhAntaranikA vyAkaraNam / garayati / UDhayati / 378 aGi pUrvaDhasya jo vA / aujaDhat auDaDhat / / 379 karturyaG / upamAnAtkarturA cAre'rthe yaGa 2 / zyenAyate / paNDitAyate / 380 yaGi vA salopaH 3 / payAyate / payasyate / 381 apsaras-ojas-sumanasAM nityam 4 / apsarAyate / ojAyate / sumanAyate / upaptargasamAnAkAraM pUrvapadaM dhAtusaMjJAhetau pratyaye cikIrSita pRthak kriyate / svamanAyata / udamanAyata 5 / 382 nAmna AcAre kivvA / kRSNati / kavayati 6 / 383 nAmadhAto:ddhirvA so / akavAyIt akavayIt / 1 svarAdeH paraH' anena DhakArasya dvitvamaDAgamau ca / aujaDhaH auDaDhaH aujaDham auDaDham / 2 GittvAdAt / paNDitAyAmbabhUva / apaNDitAyiSTa mUrkhaH / 3 uparitanasUtraNAgate yaGi pare / paya ivAcaratIti vigrahaH / payAyAJcake payamAJcake payasyAzca / paya yiSyate 5yasiSyate payasyiSyate / 4 yAGa pare salopa ityasyAnuvRttiH / 5 svamanAyiSTa / udamanAyiSyata / atra su-udau upaparga-mamAnAkArau / 6 kavirivAcaratIti kavayati mandapatiH / kvyitaa| vippratyayaH sakRdAgatya svasyArtha dattvA lopaM yAti / Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aatmnepdprkriyaa| 135 384 amAntasyopadhAyA dIrghaH ko kiGati jhasAdau he ca pratyaye / idAmati / rAjAnati 1 / pathInati / 385 AcAra upamAnAt / kAMdhArayorupamAnAdAcAre'rthe yaH syAdasya cekAraH / putrIyati 2 ziSyamupAdhyAyaH / prAsAdIyati 3 kuTyAM bhikssukH| iti nAmadhAtuprakriyA / athaatmnepdprkriyaa| 386 nivizAdeH / nyAdipUrvakavizAderdhAtorAtsyAt 4 / nivizate / 387 parivyavebhyaH kriyaH / parikrINIte 5 / 388 viparAbhyAM jeH / vijayate / parAjayate 6 / 1 rAjevAcarediti rAjAnet ' sa dhAtuH / iti dhAtusaMjJA, 'ap kartari' ityappratyayaH 'yA' itiit| 2 putramivAcacAreti putrIyAJcakAra zrIrAmacandrasUri zrIhemacandrasUriH, iti karmaNo nidarzanam / 3 prApAde ivAcarati prAsAdIyati, iti cAdha rsyodaahaannm| . 4 nipUrvakAda vizadhAtoryathAyogyaM tatsadRzAnAmapyAtmanepadaM syAditi bhAvaH / nivikSISTa / 'hazaSAntAt sak / nyavikSata / + vikrINIte dhAnyam / avacikriye / 6 vijigye kumArapAlo mAlavezam / parAnayeta vIraH zatrun / Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 siddhAntaratnikA vyAkaraNam / 389 AGo dAnA svIkAre / vidyAmAdatte 1 / 39.0 AGi pRccheH / ApRcchate 2 / 391 zapa upAlambhe / viprAya zapate 3 // 392 samavapravibhyaH sthaH / saMtiSThate 4 / 393 AGaH pratijJAyAm / zabda nityamAtiSThate / 394 upAnmantrakaraNAdiSu 6 / upasargaharaNastotreNa / pArzvanAthamupatiSThate mAntrikaH / 395 vA lipsAyAm / pramumupatiSThate / upatiSThati vA / . 396 udvibhyAM tapo'karmakAtsvAGgakarmakAca / uttapate sUryaH / vitapate pANim 7 / 1 'apiddA-dhA-sthAmAta it' Adita / 2 'NabAdau pUrvasya' ', 'R-saMyogANNAdirakit / tena parasya na saMprasAraNam / Apapracche / luGi ApraSTa AprakSAtAm / 3 zepe / azapta / 4 avatamthe / vAgbhaTaH prAsthita zatruJjayatIrtham / 5 mImAMsakaH / 6 AdigrahaNAd devapUjA-saGgatikaraNa-mitrakaraNa-pathiSu, krameNodAharaNAvalIyam-jinendramupatiSThate jinadattaH, sAdhumapatiSThate dharmapAlaH, mitramupatiSThate zrIpAraH / kazmIramupatiSThate'yaM panyAH / akarmakAcca sthAdhAtorAtmanepadamiti pare, tena jinapAla upatiSThate, svayamevAgacchatItyarthaH / 7 sakarmakAt tu svAGgakarmakAdevAtmanepadam , tena minara kSitaH uttapati jinapAlasya pANiM, ghRtaM vetyAdiSu nAtmanepadam / uttape udtpt| Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmanepadaprakriyA / 397 ADo yama-hanibhyAM cAkarmakAbhyAM svAGgakarmakAbhyAM ca / Ayacchate 1 / Ahate / 398 hanaH siH kit / Ahata 2 / 399 samo'karmakebhyo gami-Rcchi-pracchi-svaratyartizru-vidi-dRzibhyaH / saMgacchate / 400 gamaH parau si-syau vA kitau / saMgasISTa / saMgasISTa 3 / 1 gamAM cha: 1. AyacchAvahai / Ayeme / ' mo no dhaatoH| AyantA / Ayasta AyaMsAtAm / 2 'gamAM svare' AdhnAte Anate / 'no lopaH / Ahadhve / Anadhne / 'hano luliGorvadhaH, luGyAti vA ' AvadhiSISTa / 'hanRtaH syapaH' AhaniSyate / ' lopastvanudAttatanAm / 'lopo hasvAnjhase' AhathAH AhasAthAm / AvadhiSTa / 3 'gamAM svare' saMjagme / kitpakSe 'lopastvanudAtta-tanAm ' ityanena sUtreNa maloce saMgasISThAH, akitpakSe saMgasISThAH / saMgantAse / 'hanRtaH syapaH' iti sutreNa neD, 'gamestu pe iti vidhAnAt saGgasyate / kitpakSe ' lopo hrasvAd jhase' samagata samagasata / kidabhAve samasta samagaMsata / taudAdikasya RcchadhAtoriha grahaNam , na tu bhauvAdikasya RcchAdezasya / "RcchernAm " ityAmo'bhAvaH / 'nugazAm / 'ra:, "RccheliTiM guNaH samAnachire / samRcchitAse / samArcchiSAtAm / 'R-saMyogANNAdirakit ' Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ , . pAraData 138 siddhAntaratnikA vyAkaraNam / 401 krIDa AunusaMparibhyazca / AkrIDate / anukriiddte| saMkrIDate / parikrIDate / 402 zabde tu na / saMkroDati cakram / 403 nisamupavibhyo hvyteH| nihuyate 1 / 404 spardhayAmAGaH / vastupAThaH zatrumAhuyate / 405 upaparAbhyAM kramaH / upakramate / parAkramate 2 / 406 AGo jyotirudmane / Akramate sUryaH / 407 veH pAdaviharaNe / sAdhu vikramate vAnI / 408 propAbhyAM prArambhe'rthe / prakrapate / upakramate / 409 apahnave jJaH / zatamapanAnIte 3 / saMpapracche / samprakSyate / smprsstt| 'svarati-sUti-sUyati0' saMsvaripIyAstAm 'uH' saMsvRSIyAstAm / ubhayatra saMsvariSyate / bhvAdivAdikastha-RdhAtorgrahaNaM tena caturSu samRcchana samiyate ityAdirUpANi syuH / 'guNo'ti-saMyogAdyo: tamAre samAridhe / '' samRSISTa / mamartA / samariSyane / 'sti-shaastyti| 'RvarNadRzorDe guNaH' samArata samAretAm / saMzuzruve / samazroSTa mamazroSAtAm / vid jJAna ityasyaivAtra grahaNam / "vatteranto vA ruDAti" saMvidrate saMvidane / saMpazyate / saMghakSISTa / mapadRsata / akarmakebhya iti kim ? ninadezanAM saMzRNoti zAlibhadraH / 1 saMjuhuve / 'lipi-sici0 samahvata samahvAsta / 2 "snu-kramorAti neTa" upakrISTa / parAkrasta / 3 apjjnye| . Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aarmnepdprkriyaa| 410 saMpratibhyAM ca / zataM saMjAnIte / pratinAnIte / 411 ve zabdakarmaNaH kutraH / zabdaM vikurute 1 / 412 avaadvirteH| avagirate 2 / 413 samaH pratijJAne / zabdaM nityaM saMgirate / 414 manuSyAdInAM saMbhUyocAraNe 3 / saMpravadante dvijaaH| 415 apAca / nyAyamapavadate / 416 udazcarastyAge / dharmamuccarate tya natItyarthaH / / 417 upAdyamaH svIkAre / bhAryAmupayacchate 5 / 418 bhujo'pAlane / odanaM bhuGkte / / 419 karmavyatihAre dhAtorAt 6 / vyatirAte / 1 vykRt| zabdakarmaNa iti kim ! mAnapaM vikaroti mnojH| 2 avagilate / avanagare avajagale / avagarItAse avagaritAse / 3 vadaH iti kha-pustake vizeSaH / yanA ditvAt ' NabAdau pUrvasya / 'yanAM yavarANAM 0' iti sUtrAbhyAM saMprasAraNam / saMghoMda / saMpravaditAdhve / saMprAvadiSTa / 4 tyAge iti kima ? bhaktAmarastotramuccarati caitraH / 5 "yamaH siH kidvA vivAhe" ityanena sUtreNa vikalpe kiti 'no lopaH' iti nalopaH, upAyata pakSe upAyaMsta upAyaMsthAH upAyasi / gAndharveNa vivAhena svayameva hyupAyata, iti trissssttauH| 6 anyasya yogya kAryapaparaH karoti, aparasya cAnyaH, sa vyatihAraH, tasminna sarvadhAtubhya AtmanepadaM syAt / anyo vyatiste tu mamApi dharmaH, iti bhaTTiH / vyatirare vyatyarAsta / Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 siddhAntara snikA vyAkaraNam / 420 gati-hiMsAtha-paTha-jalpa-hasebhyo nAt / vyatigacchanti / vyatighnanti / vyatipaThanti / vyatinalsanti / vyatihasanti / 421 jJA-zru-smR-dRzAM sAntAnAmAt / jijJAmate 1 / zuzrUSate / susmUrSate / didRkSate / 422 anupUrvAjAnAtena / anujijJAsati 2 / . 423 pratyAbhyAM zruvo na / pratizuzrUSati AzuzrUSati / ityaatmnepdprkriyaa| atha prsmaipdprkriyaa| 424 anuparAbhyAM kutraH pam 3 / anukaroti / parAkaroti / 425 abhipratyatibhyaH kSipaH pam / abhikSipati / pratikSipati / atikSipati / 1 jijJAsAJcakre-Asa-babhUva / anijJAsiSTa / nAdidRkSanta doHzaktimasusmUrpanta nimbanAmiti dvyaashrye| nimbanAnAmnI devii| 2 anujijJAsAJcakAra / anvajijJAsanna ke'pi tamiti dvayAzrayamahAkAvye / 3 ataH paramAtmanepadinAmubhayapadinAM ca dhAtUnAM nityaM parasmaipaditvena vidhAnam / Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prsmaipdprkriyaa| 141 426 prAdahazca / pravahati / 427 paremaSazca / parimRSyati / parivahati / paryavahat / pryuvaah| 428 vyAparyupebhyo ramaH pam / viramati 1 / 429 budha-yudha-naza-jana-iG-mu-dru-srubhyo jyantebhyaH pam 2 / bodhayati / yodhayati / nAzayati / janayati 3 / adhyApayati / iti prsmaipdprkriyaa| 1 aaremtuH| 'yami-rami-namAtAM sak seriTa pe' AraMsIt AraMsiSuH / pariramyAstAm ' mo no dhAtoH' parirantAsi / upAraMsIH upAraMsiSam / 2 JyantatvenaiteSAM dhAtUnAmubhayapaditvaM prAptaM tannirodho'nena kRtaH / 3 janadhAtormittvAd ata upadhAyAH ' anena vRddhizaGkA na kAryA / janayAJcakartha janayAzcakRva / 4 -- iG-krI-jInAmAtvaM au, 'rAto au puk ' adhyApayet zAstram / adhyApipan maharSisudharmANo nirgranthAn / prAvayati sanyam / 'zRNotyAdInAM0' apipravat apuprvt| drAvayati loham / adidravatAm adudravatAm / srAvayati tailam / asisravaH asustravaH / Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 siddhAntaratnikA vyAkaraNam / atha lakArArthaprakriyA / .. 430 smRtyarthayoge'pi 1 bhUnArthAnadyatane dhAtorleT / laGo'pavAdaH / smarasi kRSNa ! gokule vatsyAmaH / 431 yadyoge uktaM na 2 / smarasi yadvane'mujvahi / 432 atyantApahnave liT | tvaM kaliGgaSvavAtmI: ? nAhaM kaliGgAJjagAma / / 433 uttamapuruSe cittavikSepAdinA 3 pArokSyam / supto'haM kila villaap| 434 sme laT / pravrajati sma sthUlabhadraH / 435 vartamAnasamIpe bhUte ,bhaviSyati ca vA laT / kadA''gato'si ? ayamAgacchAmi ayamAgamaM vaa| kadA gamiSyasi ! eSa gacchAmi gamiSyAmi vaa| 436 anekakriyAsamuccaye vA loT / tasya hi-svau, 1 apizabdAd budha-nitira-jJA''didhAtUnAmapi grahaNam / budhyate cetati cetayati jAnAti vA bhavAn ? raivatagirau neminAthaM nasyAmaH / 2 smRtyarthayoge laGaH sthAne laT na syAt / yadityanena yacchabdarUpANi grAhyANi / smarasIha zazvana nyavasAma yasyAmiti dvayAzrayaprayogAt / 3 AdizabdAd mada-roga-svapnabhayAdikAraNAnAM grahaNam / Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 143 bhAvakarmaprakriyA / ta-dhvamoviSaye vA 1 / sAmAnyArthasya dhAtoranuprayogaH, anuprayogAttivAdayaH / saktUn piba dhAnAH khAdetyabhyavaharati / annaM bhukSva dAdhikamAsvAdasvetyabhyavaharati / iti lkaaraarthprkriyaa| atha bhaavkrmprkriyaa| 437 yak catuSu / dhAtobhIve karmaNi ca yak pratyayaH 2 tivAdiSu caturpu parataH / 438 Ad bhuvi karmaNi / akarmakAd bhAve sakarmakAcca karmaNyAd bhavati 3 / bhAvasyaikatvAdekavacana, yuSmadasmadoraviSaya . 1 dhAtvarthAnAM samuccaye gamye mAmAnyArthasya dhAtoH sambandhe sati dhAtoH parau hi-mvau, ta-dhvamau ca tadyuSma di vA syAtAmiti siddhahemacandrazabdAnuzAsane / 2 dhAtorevArthaH-svArtho bhAvastasminnarthe, ukte ca karmaNi yakpratyayaH syAt / 3 / kartari paMca' iti sUtreNa kartari prayoge Atmanepadaparasmaipade bhavataH, karmaNi prayoge bhAve prayoge ca ' Ad muvi karmaNi / anena parasmaipadaparihAreNAtmanepadasyaiva vidhAnaM kRtam / karmaNi prayoge karmaNa uktatvAdukte karmaNi prathamA syAt , kartuzcAnuktatvAdanukte kartari tRtIyA vibhaktiH syAt , bhAve prayoge'pi kartari Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 siddhAntaratnikA vyAkaraNam / tvAda na madhyamottamau, prathamAtikrame kAraNAbhAvAt prathamapuruSaH / bhUyate 1 bhUyeta / bhUyatAm / abhyata / babhUve / 439 svarAntAnAM han-graha-dRzAM ca bhAva-karmaNoH si-sa-tA-sI-syapAmiD vA, sa iNvacca 2 / bhAviSISTa bhaviSISTa / mAvitA bhavitA / mAviSyate bhaviSyate / abhAviSyata 3 / . 440 iNa tanyakartari / dhAtostani pare bhAve karmaNi ca iN pratyayaH, serapavAdaH / 'luk ' amAvi / akarmako'pyupasargavazAtmakarmakatAmanubhavati / sukhamanubhUyate svAminA / phala-vyApArayorekaniSThatAyAmakarmakaH dhAtustayodharmibhede sakarmaka udAhataH 4 / 1 / tRtIyA syAt / bhAve prathamapuruSatvamekavacanaJca syAt , karmaNi tu karturiva prathama-madhyamottamapuruSANAM karmaNa eka-dvi-bahutvasya ca saMbhavAt sarvatra puruSatrayameka-dvi-bahuvacanAni ca bhavitumarhanti / 1 bhadhAtorakarmakatvena bhAve evAsya prayogo ghaTate, ata evAtra prathamapuruSa ekavacanaM ca syAt / yakvatyayasya kittvena guNAbhAvaH, 'sa dhAtuH' ityanena dhAtusaMjJA'nantaraM tyaadyH| 2 vikalpena vRddhayAdikAryAya iNvatkaraNamiDaH / 3 abhaviSyata / 4 caitraH zete, atra phala-vyApArayorekaniSThatA / caitra odanaM pacati, atra tu phala-vyApArayobhinnAdhikaraNatvam / Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaavkrmprkriyaa| lajjA-sattA-sthiti-jAgaraNaM vRddhi-kSaya-bhaya-jIvita-maraNam / ayana-kroDA-ruci-dIptyartha dhAtugaNaM tamakarmakamAhuH / 2 // dhAtorAntare hatterdhAtvarthenopasaMgrahAta / prasiddharavivakSAtaH karmaNo'kammikA kriyA 1 / 3 / 441 zoGo'yaG ye kGiti / zayyate 2 / zizye / zAyiSISTa zAyaSISTa / azAyi / 'ayaki ' ghaTaH kriyate / tvaM duHkhI kriyase raagaiH| virAgaiH sukhya kriye / cakre / kAriSISTa kRSISTa / kAriSyate / hanRtaH syapaH kariSyate / akAri 3 / bhAvyate 4 / bhAvayAJcakre bhAvayAmbabhatre 5 / / 442 iNvadiTi berlopaH 3 / bhAvitA bhAvayitaH / 1 nadI vahati, syandate ityarthaH / jIvati, prANAn vibharti ityarthaH / meghA varSanti, jalaM varSanti ityarthaH / hitAnna yaH saMzRNute sa kiMprabhuH, ( kutsitaprabhurityarthaH ) iti kirAte, vacanamiti karmaNo'trAvivakSaH / 2 zayanArthatvAdakarmakaH / 3 kriyeta kriyetAm kriyen / akriyanta tapAMsi meghakumAreNa / akAriSAtAm akRSAtAm / akAriSata akRSata / 4 ayaM syantazcurAdiH preraNArtho vA dhAtuH / bhyante sakarmakatvAt puruSatrayaM vacanatrayaM ca sarvatra syAtAm / 'H' iti orlopaH, bhAvyete bhAvyante / 5 'Amo bhvamo t kartari / iti sUtra mAtra prabhavati, kartari ityuktatvAttatra / bhASayAmAse bhAvayAmAsAte / 6 svArthiko nyantaprakriyiko vA niyaH / . 10 Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntaratnikA vyAkaraNam / mAviSyate bhAvayiSyate / bubhraSyate 1 / abubhaSi / bobhUyyate 2 / yaGlugantAttu bobhUyate / stUyate guNavAn / astAvi astAviSAtAm astoSAtAm 3 / aryate 4 / AritA artA / smaryata / smAritA smarttA / ijyate 5 / 443 tanotervA''kAro yaki / tAyate tanyate / atAni / jAyate janyate / 444 tapo neNa karmakatari, anutApe ca 7 / anvatapta pApena / 'dAderiH' dIyate / dade / 445 Ato yuk / iNi Niti kRti c| dAyiSISTa dAsISTa / adAyi adAyiSAtAm adiSAtAm / dhIyate / sthIyate / glaayte| aglAyi aglAyiSAtAm aglAsAtAm / hanyate / vadhiSISTa ghAniSISTa / ghAnitA hantA / avadhi avadhiSAtAma , adhAni aghAniSAtAm ahasAtAm / 1 . sAntAt / 2 yaGantAt / 3 tuSTure / astAviSata, isa bhAvapakSe astopata / 4 Rgato / " rahAda yapo dviH| aryyatAm / Are / 5 'yajA yavarANAM yvRtaH saMprasAraNaM kiti / iije| 6 'jana-sanakhanAm // iti vA''tvam / jAyeta janyeta / jani-tanyorvA''tvaM yaki, iti kha-pustake pAThaH / 7 anayoviSaye 'iN tanyakartari ' ityanena tapa iNa na syAt / / 'pUrvAddhanterhasya ghaH' jaghne rAvaNo lakSmaNena / 'hano luG- liGorvadhaH, luGayAti vA' vadhiSIran , iNvadbhAvapakSe vadhAdezAbhAvastena Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaavkrmprkriyaa| 157 446 iNvadiTo na dIrghaH 1 / grAhitA grahItA / adarzi adarziSAtAma adRkSAtAma 2 / zamyate 3 muninA / 447 mAntasya seTo 4 na vRddhiriNi Niti kRti ca, na tvAcami-kami-bamInAm / azami / adami / AcAmi / akAmi / avAmi / jyantasya tu zamyate moho muninA / shaamyaanycke| 448 mitAM dhyantAnAmiNi Nami ca vA dIrghaH / azAmi azami azAmiSAtAm azamiSAtAm azayiSAtAm 5 / vadha hiMsAyAm / avadhi 6 / 449 bhariNi nalopo vA / abhAji / abhaji / ghAniSIran syAt , 'hano ghat / sUtre iNvarjitavidhAnAnnAtra ghadAdezaH kalpanIyaH / 1 'iTo grahAm / sUtrasya bAdhakamidam / iNvadabhAvapakSe tu tatsUtraM lagatyeva grahItAsa tvayA dIkSA / 2 dRzyate matisAgareNa jinptiprtimaa| atra 'dRzAdeH pazyAdiH / ityasya na prAptiH, kartarItyuktatvAttatra / darziSISTa 'si-nyoH / dRkSISTa / 3 divAdiko'yamakarmakatvAdbhAve prayujyate / 4 makArAntaseDdhAtoH / 5 iNvadabhAvapakSe orlopo na syAt / 'dhve silopaH' azamayim azamayidhvam / 6 vadhyete / vavadhe / iNi 'jani-vadhyorna vRddhiH avadhi adhiSata avadhiSThAH / / Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 siddhAntaranikA vyAkaraNam / 450 labheriNa-gamornumbA / aAmbha / alAbhi / gauNe 1 karmaNi dudyAdeH pradhAne nI-ha-kRSa-vahAm / buddhi-bhakSArthayoH zabdakarmakANAM nijecchayA / 1 / prayojyakarmaNyanyeSAM jyantAnAM lAdayo matAH / gaurduhyate pyH2| ajA grAma nIyate hriyate kRSyate udyate / bodhyate 1 yatra prayoge karmadvayaM syAt, tatra kutra laDAdayaH kartavyAH ! gauNe, mukhya vA karmaNi, Ahosvidubhayatra ? ityAzaGkAnirAsAyAha-duhyAdidvAdazadhAtUnAM gauNe karmaNa lAdayaH pratyayAH syuH, nyAdicaturvAtanAM mukhye karmaNi syuH, JyantAnAM buddhi-bhakSaNArthaka-zabdakarmakANAM ninarucyanusAraM lAdayaH pratyayA vidheyAH, avaziSTanyanta ghAtUnAM tu prayojye-gauNe karmaNi lAdayaH pratyayAH syuH / lAdaya iti laT-liGa loDAdayo veditavyAH / pradhAna-gauNalakSaNaM cedaM vAkyaprakAze Arabhyate kriyA yasmai tad dugdhAdyaM pradhAnakam / tasiddhayai kriyayA yattu vyApyate yad gavAdikam / tadapradhAnaM gauNAkhyaM gopAlo dogdhi gAM payaH // 2 gauriti gauNaM karma, atra laTpratyayena karmaNa uktatvAt 'anyokte prathamA' ityanena prathamA vibhaktiH, payasi tu mukhyakarmatvAd dvitIyA vibhakti rvidyate / evaM anA-dharma-odana-koSa-grAma iti mukhyaM karma, avaziSTaM tu gauNam / abhadhAnam , gauNam , prayojyamiti Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmakartRprakriyA / 149 pANavakaM dharmaH, mANavako dharmamiti vA / bhojyate mANavakaM odanaH, mANavakaH odanamiti vA / pAThyate mANavaka koSaH, mANavaka: koSamiti vA / devadatto grAma gamyate / 451 akarmakANAM kAlAdikarmakANAM bhAve karmaNi ca chakArAH / mAso mAsaM vA Asyate devadattena / bhyantAttu prayonye pratyayaH / mAsamAsyate mANavakaH / iti bhaavkrmprkriyaa| atha karmakartRprakriyA / yadA saukaryAtizayaM 1 dyotayituM kartRvyApAro na vivakSyate tadA kArakAntarANyapi 2 kartRsaMjJAM labhante / sAdhvasiH chinatti 3 / kASThAni pacanti / sthAlI pacati 4 / pacyate odanena / bhidyate samAnArthakam / duha-yAca-paca-daNDa-rudhi-pracchi-ci-ba-zAsu-jimatha-muSAH, ityete duhyAdayo dvAdaza dhAtavaH / / 1 zobhanaM karotIti sukAstasya bhAvaH saukarya kArakAgAmiti vijJeyam / 2 karma-karaNasaMpradAnAdIni / 3 atrAsinA karaNena sAdhu ( samyak ) cchinatti vIraH, iti pUrvaprayogaH, tatra garaH kiM cchinatti ? asireva svayaM cchitti, iti vivakSAyAseH karaNasya krtRsNjnyaa| 4 atra sthAlyAM pacatIti pUrvaprayogaH, AdhArasyAtra saukaryAtizayo dyotitaH / Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 siddhAntaranikA vyAkaraNam / kASThena / lenokte (lakAraNokte) karmakartari yak-At-iN-iNvadiTaH syuH| pacyate odanaH 1 / apAci / bhidyate kASTham / amedi| iti krmkprkriyaa| 1 karmakartRprayoge dvikarmakabhinnasya sakarmaNo'pi dhAtorakarmakatvaM syAt / odanamiti pUrvAvasthaM karma, taccAtrAtizayadyotanArtha kartRtvena vivakSitam / iti zrIjinacandrasUriNA praNIte siddhAntaratne / zabdAnuzAsane AkhyAtavRttiH paripUrtimagAt // Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha kRdantaprakaraNam / 1 kRtkartari 1 / vakSyamANAH pratyayAH kRtsaMjJakAste ca kartari jJeyAH / 2 tR-vuNau / dhAtostR-vuNau pratyayau staH 2 / 3 kRtaH / vasAdeH kRta iT syAt 3 / bhavitA / paktA / jagaddhitavacanAya zAntikarne mahIyase / zrIvIrAya natiM kRtvA TippaNaM kriyate kRtaH // 1 // 1 yasmin sUtre karmaNi bhAve iti noktaM syAt te pratyayAH kartari veditavyAH / 2 etau pratyayau sarvebhyo dhAtubhyo bhavitumarhataH, tena attA, hotA, devitA, ityAdi syAt / kRtpratyayAntA dhAtavo nAmasaMjJAM lamanta kRt-taddhita-samAsAntAnAM prAtipadika( nAma )saMjJA bhavatIti niyamAt / nAmasaMjJA'nantaraM 'tasmAt si-au-jas0 anena syAdayaH sapta vibhaktayo bhavanti / tatazca padasaMjJA syAt / 3 ye dhAtavaH seTastebhya eva kRta iT syAnnAniDbhyaH / ye veTastebhyo vikalpeneD syAdeva / bhavatIti bhavitA bhavitArau / bhavitAram bhavitRna ityAdIni kartRvad rUpANi jJeyAni / Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntaratnikA vyAkaraNam / 4 yu-coranAko / 1 vAcakaH / pAcakaH / dAyakaH / 5 nAmyupadhAtkaH 2 / kSipaH / budhaH / vRtaH / 6 prI-kR-jJAbhyazca 3 / priyaH / kiraH / jJaH / 7 upasarga AdantAt 4 / pradaH / suglaH / 8 paci-nandi-grahAdera-yu-NiniH / pacAderaH / nandyAderyuH / . grahAdeNiniH / patraH / vadaH / carAdInAM vA dvitvaM pUrvasya Ak apratyaye 5 / carAcaraH / calAcalaH / hantehasya ghatvaM ca vA 6 1 spaSTamiti ka-kha-pustakayorvizeSaH / yukArasyAnaH, vuNaH aka Adeza: syAt / tayorakArAntatvAd deva-jinavadrUpANi / 'Ato yuk' dAyakaH / gAyatIti gAyakaH / 2 kasya kittvAd guNo na syAt / 3 prIJ tarpaNe / kR vikSepe / jAnAtIti jJaH, kittvAd ' Ato'napi' ityanena sUtreNA''kArasya lopaH / 4 upasargapUrvAdAdantadhAtoH kaH pratyayaH syAt / 5 atra sthAne ' carAcarAdayo nipAtyAH / ityeva pustakadvaye pAThaH / caricali-pati-vadayazcarAdayaH / ptaaptH| vadAvadaH / AgAgamasAmarthyAdatra ' hUsvaH / ' pUrvasya hasAdiH zeSaH' ityAdisUtrANi na laganti / 6 hante dvitvaM pUrvasya hasya ghatvaM vA'pratyaye pare, caMkArAt pUrvasya Ak, uttarahasya tu 'pUrvAddhanterhasya ghaH' iti ghaH / ghanAghano ghano meghaH, iti dhanaJjayanAmamAlA / pakSe hantIti hanaH / tato vegAnalotpAtapatApataghanAghanaH, iti triSaSTicarine / Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kRdantaprakaraNam / ghanAghanaH / pATUpaTa: 1 // nandanaH 2 vardhanaH / kramaNaH / zobhanaH / , sAdhanaH // grAhI / utsAhI / avAcI 3 / aparAdhI 4 / 9 dRzAdeH zaH / dRz-pA-ghrA-dhamA dheTA shH| 10 ziti caturvat kAryam 5 / pazyaH / pinaH / ninaH / dhamaH / dhayaH / 11 ghraH saMjJAyAM na zaH 7 | vyAghraH / 12 jvalAderNaH 8 / jvAlaH / tApaH / 13 AdantAcca / dAyaH / pAyaH / 1 " pATejiluk cok dIrghazca pUrvasya " pUrva jiluk tato dvitvaM tata UgAgamapUrvadI? staH, pATayatIti pATUpaTaH, pakSe paattH| 2 nandyAdiH 'yuvoranAko' nandanaH (AhlAdakaH) / 3 na vaktIti avAcI 'nani' iti tatpuruSasamAsaH inAM zau sau' iti dIrghaH / 4 aparAdhyatIti aparAdhI / 5 catuSu tivAdipratyayeSu yatkArya bhavet tat zitpratyaye'pi bhavediti bhAvaH / 6 dhayatIti dhayaH / stanaM dhayatIti stanaMdhayo bAlaH / 7 idaM sUtraM pustakadvaye'pi nAsti / vizeSeNa AjighratIti vyAghraH ' upasarge AdantAt ' iti kaH. 'Ato'napi iti aalopH| 8 jvala jvalane / tapa saMtApe / NittvAt 'ata upadhAyAH' iti vRddhiH / Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 siddhAntaratnikA vyAkaraNam / 14 kArye'N / karmaNyupapade dhAtoraNa syAt / kumbhakAraH 1 / 15 Ato DaH / karmaNyupapade AdantAt DaH syAt godaH / dhanadaH / - 16 nAmni c| nAmnyupapade dhAtorDaH syAt / dvipaH 2 / dvijaH / 17 uragAdayo nipAMtyAH / uragaH uraGgaH 3 / mujagaH munaGgaH / turagaH turaGgaH / vihagaH vihnggH| 18 aTo / nAmni kArye copapade dhAtoraTau staH / karNejapaH 4 / kurucaraH / pUnA'rhaH / yazaskaraH / 1 zAstraM karotIti zAstrakAraH / sammatitarka ( tarkagranyaM ) karotIti sammatitarkakAraH siddhasenadivAkaraH / 2 dvAbhyAM mukha-zuNDAbhyAM pibatIti dvipo hastI / dvAbhyAM janmasaMskArAbhyAM jAyate iti dvino vipraH / gRherdAraiH saha gRhe vA tiSThatIti gRhasthaH / nAmamAtropapade sati DaH syAt / DittvAt TilopaH / 3 urasA gacchatIti uragaH sarpAdiH, bhujAbhyAM gacchatIti munago nakulAdiH, tureNa raMhasA gacchatIti turagaH azvaH, vihAyasA vyomnA gacchatIti vihagaH zukAdikhecaraH / 4 karNejapastu durjanaH, iti haimaH / karNe japatIti sptmyluksmaasH| pUjAmarhatIti pUjA: vItarAgaH / yatra Tapratyayastatra striyAM Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - kRdantaprakaraNam / 19 i-kha-khi / nAmni kArye copapade dhAtori-kha-khi ityete syuH 1 / zakRtkariH / phalegrahiH 2 / 'tritaH' sUtreNa Ip syAt , tena yazaskarI vidyA ityAdi si yati / evaM karma karotIti karmakaraH, pArzvazayaH, dharmakaraH, stamberamaH ityAdiprayogA anenaiva sUtreNa sidhyeyuH| 1 ebhya ipratyayaH syAtzakRt-stambAt kRmaH, phale-rajo-malAd grahaH, hanaH / dRti-nAthAd , deva-vAtAdApaH kartari vAcya iH // 1 // ebhyaH khapratyayaH syAtkarISa-kUla-sarvAbhrAt kaSaH, priya-vazAda vadaH / Rti-megha-bhayAt kRnaH kSema-bhadra-priyAttu vA / / 1 / / AzitAcca muMvo bhAve karaNe ca, turAda mujAt / vihAyasaH sutorobhyAM hRdayAcca janAt plavAt // 2 // gacchateH pratyayaH khaH syAd, jJeyaM gatrairyathAyatham / ebhyaH khiH syAtavaryA vadanti vidvAMso bhRno dhAtostu khirbhavet / Atman-kukSyudarebhyazca samyam bodhyaM manISibhiH // 1 // 2 phalAni gRhNAtIti phalepahiH, edantatvaM nipAtyate / evaM stambakari-tihari-nAthahari-devApi-vAtApayo'pi. bodhyAH / i-khi... pratyayAntAnAM harivadrUpANi / Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 siddhAntaranikA vyAkaraNam / 20 khiti padasya / khiti pare'navyayasya pUrvapadasya mum / / sarvakaSaH / 21 vAcaMyamAdayo nipAtyAH 2 / vAcaMyamaH / dvipaMtapaH / paraMtapaH / udaraMbhariH / AtmamariH / - 22 ejAM khaz / janamejayaH 3 / paNDitamanyaH / aruMtudaH / 1 khidante uttarapade pUrvapadasya mum . iti ka-pustake pAThaH, mumsthAne num iti kha-pustake pAThaH / kUlaM kaSatIti kUlaMkaSA sarit / karISaMkaSaH pavanaH / abhraMkaSo vAtaH / 2 ya prayogA: sUtrairna sidhyanti te nipAtyAH / vAcaM yacchatIti vAcaMyamo muniH ( maunavratadhArI ) / paraM zatru tApayatIti paratapaH / AtmAnaM vibhatIti mumanantaraM 'nAmno no.' iti nasya lopaH, AtmabhariH svArthaMkalampaTa ityarthaH / 3 ez2a kmpne| janaM ejayatIti janamejayaH / AtmAnaM paNDitaM manyate iti vigrahaH / ebhyaH khaz syAtnyantaije:, manyateH, muJja-kUlAsya-puSpato dhayeH / nADI-muSTI-zunI-pANi-kara-stanAt sanAsikAt // 1 // muja'dhayaH / puSpaMdhayaH / stanadhayo bAlaH / " khazante pUrvapadasyAnavyayasya hUsvaH" dheD-mAdhAtvorakyaM tena muSTI dhayatIti muSTiMdhayaH muSTiMdhamaH / nAsikaMdhayaH naasikNdhmH| nADidhayaH nADiM'dhamaH / karaMdhayaH karaMdhamaH ityapi syAt / Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kRdantaprakaraNam / 1927.. 23 bhajAM viNa 1 / 24 verlopH| 25 saheH SaH sADhi 2 / sADhirUpe sati saheH satya SaH syAt / turApAT / mAravATa / 26 abhUtatadbhAve kumvastiyoge nAmnazviH 3 / (ccau dIrgha I cAsya) cvau avarNasya IH, idutordIvaH / zuklIkaraNam / hetUkRtam / . 27 cco salopaH 4 / sumanIbhAvaH / 1 bhana-saha-vahAm / viNo verlopaH,. NakAro vRddhyarthaH / sukhaM bhajatIti sukhabhAka ga, evaM duHkhabhAk , dharmabhAk / 2 sahesmADhi iti ka-kha-pustakayoH pAThaH / turAM vairivegaM sahate iti turApAT-D indraH / bhAraM vahatIti bhAravAT-D 'vAvaptAne / / zasAdau svare tu 'vAho vau zasAdau svare sUtreNa mArohaH / mArohA / bhArauhe ityAdi / evaM vizvavADAdiH / 3 pUrva na bhavet pazcAdbhavati so'bhUtatadbhAvastasmin / azukra zukla karaNamiti zuklIkaraNam / mAlIbhavanam / agnIsyAd / aheturhetuH kRtamiti hetUkRtam / 4 aruS-cakSuS-manas-cetas-maham-rahasU-rajam-sarpiSAdInAM cvau pare salopo bhavet / yathA ca dyAzrayamahAkAvye-- arUkurvan rajIkurvan saMmukhIbhavano raNe / asmAnapyunmanIkurvan nyUnIsyAdAnnakaH kutaH ? // 19-26 // uccakSUbhavato'cetIbhavato mUrcchayA bhaTAn / rahIbhUte raNe nAhan yaH zlAghA'rhaH kathaM na saH? // 19-27 // Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 siddhAntaranikA vyAkaraNama / 28 kaciDDA / duHkhAkaroti 1 / dviguNAkaroti / 29 avyayasya ccAvItvaM na / doSAbhataM dinam / divAbhUtA rAtriH / 3. Ato mani-kanip-canipaH / nAmnyupapade 2 AdantAddhAtorete pratyayAH syuH / sudAmA / 31 sthAmi / tAdau kiti do-mo-mA-sthAmi: syAt 3 / 32 zA-chorvA / / 33 apiddA-dhA-mA-ga-hAk-pibatInAmI: kiti hase, kvipi vA, na tu kyapi / supIvA 4 / . 1 aduHkhaM duHkhaM karotIti duHkhAkaroti viSayaH / viviSaye nAmnaH mAt pratyayo'pi vA bhavati, mAtaH sasya SatvaM na syAt , yathA-anagniragnirbhavatItyagnisAdbhavati / 2 prAdyupasargAnAmapi nAmasaMjJA, tena teSAmapi grahaNamatra / pittvAt tuk, kittvAnna guNaH, ikArasyetsaMjJA / suSThu dadAtIti sudAmA, nAntatvAt 'nopadhAyAH , ' nAmno no lopazadhau, ityAdisUtra rAjanvadrUpANi syuH / azve tiSThatIti azvatthAmA, nipAtAdatra sakArasya takAraH / 3 do avakhaNDanaM ditam , po annakarmaNi avasitam, mA mAne mitam , avasthitam , sarvatra teneti tRtIyAntaH kartA'dhyAhAryaH / 4 suSThu pibatIti supIvA, atra kvanip / Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kRdantaprakaraNam / 159 34 anAdantAdapi / sukarmA 1 / 35 isvasya piti kRti tuk 2 / prAtaritvA / 36 kkie / dhAtoH kvim syAt 3 / karmakRt / agnicit| somasut / somapAH / __? suSThu karotIti sukarmA / suSThu zRNAtIti suzarmA / apizabdAnnirupapadebhyo'pi, tena sutvA, dhIvA, pIvA,ityAdi / 2 tuk Agamo na tu pratyayaH, kittvAdante, uk ityasyetsaMjJA / iNa gato, prAtaretIti prAtaritvA, atra kvanipa, kanipaH kittvAd dhAtoraguNaH, pittvAd dhAtostugAgamaH, nakArAntatvAd yajvanvadrUpANi / " vanipi JamasyA''tvam " vijAyate iti vinAvA vijAvAnau / oNa apanayane, oNatote avAvA, atra NakAramyA''tve, okArasyAvAdezaH, rAjanvadrUpANi / " Ipi vano nasya ro vAcyaH " itvarI avAvarI ityAdi / 3 sopapadebhyaH kevalebhyo, vA sarvadhAtubhyaH kvim syAt / kvipi kapAvitsaMjJako 'verlopaH' iti vilopaH / vippratyayo dhAtonaumatvaM vidhAya sarvathA lupyatIti bhAvaH / karma karotIti karmakRt-d, isvatvAt tuka ' vAvasAne ' zeSa bhUbhRdvad : somanAmnI latAM pibatIti somapAH / zasAdau svare tu 'Ato dhAtorlopaH ' somapaH / somapA ityAdi / tIrtha karotIti tIrthakRt / dharmadIpikAM karotIti dharmadIpikAkRt zrImaGgalavijayopAdhyAyavaryaH / kevalAd yathAdizatIti dik / pazyatIti hak / bhinattIti bhid ityaadi| Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 siddhAntaratnikA vyAkaraNam / __ 37 vaci-pracchi-Ayatastu kaTA-ju-zrINAM dIrghossaMprasAraNaM ca kipi 1 / vAk / tattvaprAT / sushriiH| 38 dhyAyateH kipi saMprasAraNam / sudhIH / 39 gamAdInAM amasya lopaH kipi, kyapi vA, dvitvaM ca 2 / gacchatIti jagat / 40 AzAsaH kAvupadhAyA itvam / AzIH 3 / 41 kiti jhase kau ame ca chasya zo vasya / akSayaH 4 / 42 rephAccholopaH / mR: 5 / dhaH / 1 vaci-pracchyorasaMprasAraNam / AyataM stautIti AyatastUH / kaTaM pravate iti kaTapUH / ju gato, javatIti juH / suSThu zrayatIti suzrIH / evaM kvivanteSu nahi-vRti-vyadhi-vRSi-ruci-pahitaniSu pareSu pUrvapadasthopasargakArakasyAntasya dIrgho vidheyaH / 'naho dhaH' upAnat / nIvRt / marmANi vidhyatIti marmAvit / vRSa vRSTau / prAvRD / nIruka / 2 gam-yam-nam-han-tanAdInAm / aGgaM gacchatIti aGgagat / suSTu yacchatIti suyad ityAdi / "dyutigami-juhotInAM kvipi kvacid dvitvam " didyut / jagat / "juhoterdIrghaH " juhuH / 3 AzAste iti * vorvi hase / AzIH / 4 ardIvyatIti akSayUH / 5 murchA mohasamucchrAyayoH, mUchatIti mH| dhurvi hiMsAyAm , dhurvatIti dhuuH| Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kRdantaprakaraNam / ....... 161 ___43 dRzeSTak-sako copamAne kArye / upamAne karmaNyupapade dRzeSTakU-sako staH, cAt kim 1 / / 44 A sarvAdeH / sarvAdeSTerAtvaM syAd , eSu pareSu 2 // tAdRzaH / tAdRkSaH / tAdRk / / 45 kimidamaH kIm / kimaH kIH, idama Iz syAd / rak-dRza-hakSeSu / kIdRk / kIdRzaH / kIdRkSaH / IdRzaH / 46 adaso'bhUH 3 / amUdRzaH / 47 NiniratIte / dhAtoratIte kAle zIle ca NiniH 1 sUtrasthacakArAt kibapi bhavati / 2 haka-dRza-hakSeSu / sa iva dRzyate'pAviti Takpratyaye tAdRzaH / striyAM tu 'vritaH ' sUtrAdIpa tAdRzI / sapratyaye 'chazaSarAnAdeH SaH' 'paDhoH kaH se' iti taadRkssH| striyAM tAdRkSA / kasyacinmate sak Tit , tena 'STravritaH / taadRkssii| vipi triSu liGgeSu tAhak / evamanya iva dRzyate'sAviti anyAdRzaH ityaadi| prayogazca-yuSmAhazAmakaruNaikaziromaNInAM sarvamahA'pi viramatyanuSaGgapApAt, iti satyaharizcandranATake / dRzAdiSu pareSu yuSmadasmadorekavacane 'tvanmadekatve / ityanena tvat-madAdezau bhavataH / tvamiva dRzyate'sAviti vAdRzaH tvAdRkSaH tvAdRk / evaM mAdRzaH mAdRkSaH mAdRk / samAna va dRzyate iti sadRzaH ityAdi / 3 dRzAdiSu pareSu / 11 Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 siddhAntara snikA vyAkaraNam / syAt / agnissttomyaanii| uSNamojI 1 / 48 kib-vanib-DAH / dhAtoratIte kAle zIle caite myuH| agnicit / yanvA / prajA / anaH / parikhA / 49 zata-zAnau tip-tevat kriyaayaam| dhAtoH zatR. zAnau staH kriyAyAM gamyamAnAyAm, tau ca tip-tevat 2 / pacannAste / 1 uSNamamukta, uSNaM bhoktuM zIlaM vA yasya sa ussnnbhojii| strI tu uSNabhojinI / zIlaM sadA sahabhAvI svabhAvaH, tena yaH kadAciduSNaM mujhe na tatra zIlAryakapratyayAH / 2 tivAdiSu vikaraNapratyaya-guNAdi yadyat kAryamuktaM tatsarva zatRzAnayoH parayobhavati / prayogazca jainakumArasaMbhave-nadadbhirarhadbhavaneSu nATyakSaNe gabhIradhvanimirmRdaGgaiH / atra Nada avyakte zabde, bhauvAdikatvAdap , 'brito num' 'hasepaH serlopaH' 'saMyogAntasya lopaH' nadan nadantau / AdAdikasya mAdhAtoH, mAn mAntau mAntaH, prayogastvayam-mAtA na mAtA hRdi saMmadena, iti jainakumArasaMbhave / parasmaipaditaH zatRpratyayaH, AtmanepaditaH zAnapratyayo bhavati / vayaH-zaktizIlArthe tu sakaladhAtubhyo'pi zAna eveti siddhahemacandramataM, nidarzanaM tu kramataH-culukeSu calA vahamAna aimaM dalamAna AtmAnamazaMsamAnaH, iti saMskRtavyAzrayamahAkAvye / NakAravidhAyake upasargasthanimitte sati dhAtornasya NaH syAt , praNamanto jinaM devaM prApuryodaparaMparAm, iti himaaNshuvijyo'nekaantii| Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kRdantaprakaraNam / 163 50 mugAnezaH / ataH zAne muk syAt / pacamAnaH / 51. AserAna IH / AsInam / 52 vidervA vacaH / vidvAn 1 / vidan / 53 bhaviSyati syapaH sht-baanau| kariSyan / karipyamANaH / 54 ArataH kidizva bhUte / AdantAdRdantAjani-gaminamibhyaH kiH pratyayaH syAdbhate zIle, ghAtozca dvitvam / ppiH2| cakriH / janiH / nemiH / jgmiH| 55 kasu-kAnau Nadevat 3 / dhAtoratIte kAle etau stH| tau ca Navevat / tato dvitvam / cakRvAn / cakrANaH / 1. vettIti vidvAn, 'vito num' 'sammahato.' vidvAMsau / zasi tu ' vasorva uH' viduSaH / zatRpakSe vidan vidantau / zasi vidataH / 2 AdantAH-pA pAne 'Ato'napi' papirnAma pItavAn pAnazIlaH / evaM dadhiH, dadiH / RdantAH-'Rram' vaniH / AjahiH / dadhriH / yathA coktaM munihimAMzuvijayena papinIraM mahAtmA sa cakriyAnaM tato mahat / svastho jajJiH puraM jagmirnemicdA jinezvaram // 1 // namadhAtoH pacAditulyatvena pUrvalopa ekArazca / 3 Navevaditi vacanAd dvitvaM pacasadRzAnAM pUrvalopAdikArya ca syAnna tu vRddhiH, Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 siddhAntaralikA vyAkaraNam / , 56. dvitve. satyekasvarAdAdantAd ghaseca vasorida nAnyasmAt 1 / jakSivAn / 57 gama-ina-vida-viva-dRzAM vA / jagmivAn, 2 / jgnvaan| "58 kaktavat / dhAtoratIte kAle etau staH / to bhAvayatastatra kakArau vRddhi-guNapratiSedhako, ukAro 'trito, num ' 'vritaH / ityAdisUtrasAphalyArthakaH / bhUtakAlamAtre etau pratyayau parasmaipadyAtmanepadibhyo dhAtubhyo yathAkramaM bhavetAm / prayogana dharmadIpikAprazastau' tato babhUvatsu mahAmahassu sUriSvanekeSu tadIyapaTTe / .. kramAd babhUvAn prabhuhIrasUriH sUrIndramaulimukuTAyamAnaH // 1 // striyAM tu vitaH 'vasorva uH' 'Rram' cakruSI, babhUvuSI ityAdi / kAne bhejAnaH, pecaanH| 1 dvitve satyekasvarA yathA-ad bhakSaNe,Ada iti AdivAn AdivAMsau / zasAdau tu 'vasorva uH' iti ksya uH, 'nimittAbhAve naimittakasyApyamAvaH / anayA paribhASayA iDamAvaH AduSaH / AduSA / R gatau, Ara iti ArivAn / AruSaH / striyAM aarussii| AdantA yathA-dadaridrivAn 'Ato'napi / / nAnyasmAditi kim ? babhUvAn / nijivAn / 2 'gamA svare' jagmivAn , iDamAve ' mo no dhAtoH / jaganvAn / 'hano ne| anivAn jaghanvAn / evaM vidAdInAmapi rUpANi syuH / Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kRdantaprakaraNam | 195 kaaryyoH| ktavatustu kartavaiva / kRtaH kaTaH 1 / ghaTaM kRtavAn kulaalH| 59. gatyarthAdakarmakAca ktriktH| gaGgAM gtH| sthitH| 60 amAntasya kiti jhase dIrghaH kau ca / zAntaH / dAntaH / 61 zliS-zI-sthA-As-vas-jan-ruha-jIryatibhyazca 2 / rAmaH sItAmAzliSTaH / zayyAmadhizayita: / svrgmdhisstthitH| devamupAsitaH / vratadinamupoSitaH / tamanunAtaH / vRSamAruDhaH / jaga-- dnujiirnnH| 62 kto vA seT / udupadhAt seT kto vA kit 3 / yutitaM dyotitam / 1 DukRJdhAtoH sakarmakatvAdana kArye kto'sti, tataH kAruNA iti karturadhyAhAraH / anayoH pratyayayoH padaniyamo nAsti, tena sarvadhAtubhyo bhAva-karmaNoH ktaH, kartari tu ktavatuH syAt / dRSTaH dRSTavAn / purA parA''rohaparAbhavasyAvazyAH kazAkaSTamadRSTavantaH, iti kavizekhara zrIjayazekha viracite jainkumaarsmbhve| 2 kartari bhAvakAryayozca ktaH / yadyapyete dhAtavo niSkarmakAstathA'pyakarmako'pyupatargavazAt sakarmakatAmanubhavatIti vacanAt sopasargatayaiteSAM sakarbhakatve kariprayoge'pi ktaH pratyayo bhavediti tAtparyam / 3 kSAntyarthakamRSdhAtozcetyapi yonyam , saMmRSitaM samarSitamiti pryogdvityoplbdheH| .. Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 163 siddhAntaralikA vyAkaraNam / .. 63 zIDAdibhyaH seTau kta-ktavatU na kitau 1 / shyitH| zayitavAn / 64 kitaH / uvarNAntAhavarNAntAt zvi-zribhyAM ca parasya kita iNna / bhuutH| vRtaH / zritaH / / - 65 vebo hrasvaH / utam 3 / . 66 AdIditaH / Adita Iditazca kta-ktavatvorneTa / 67 bItAM to vartamAne'pi / jItAM dhAtUnAM mati-buddhipUnArthAnAM ca vartamAne'pi ktaH 4 / , 1 AdigrahaNAt svidi-midi-kSvidi-dhRSa-pUr3AM grahaNam / prasidhvide iti prasveditaH prasveditavAn / evaM vaditaH ityAdi / pUGa zodhanArthakaH, pUGa pavane iti sdaanndgnnyH| " pUGaH vA kitastasyeTa " pavitaH puutH| pavitavAn pUtavAn / 2 vIraM budhAH saMzritAH / suSAveti sutavAn / astAvIditi stutavAn / nutaH / akArIti kRtaH / dadhe iti dhRtaH / atArIditi tRtavAn / Tuozviira gati-vRddhyoH , " zvayateH saMpraptAraNasya dIrghatvaM kte" zUnaH zUnavAn , 'svAdyoditazca' iti bhAvisUtreNa tasya natvaM bhavati / 3 kiti te| veJaH saMprasAraNAnantaramUkArasya hasvatvaM utam iti rUpaM bhavati kliibe| 4 jiriyeSAM te jItasteSAM / jimidA snehane, uttarasUtreNa takArasya dakArasya ca natve kRtaM midyate iti minnaM syAt , mida AkArettvAt " bhAve kartari, cA''ditaH Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 dastasya no dazca / dAtparasya kitastasya natvaM syAd dasya ca / minnama 1 69 ado jaghuH 2 / kiti te / jagdham / / 70 raH / rephAt kitastasya natvaM syAt / kIrNam 3 / jiirnnm| tasyeD vA" 'zIDAdibhyaH seTau0' iti sUtrAbhyAM seTpakSe meditaM bhavati / evaM nividA-mizvidAprabhRtInAmapi-vijJeyam / prastutasUtre 'vartamAne'pi' ityatrApizabdanibandhanAd jJA-pUjA-icchAmatyarthAnAM zIlAdInAJca dhAtUnAM vartamAnakAle'pi kartari karmaNi bhAve ca ktapratyaya syAt / jAnAtIti jJAtaH, budhyatIti buddhaH, pUjayati mahIyate veti pUnito mahito vA zrIhemacandrAcAryaH siddharAjanRpateH / rAjJAmiSTo mato vA sUrimatallikA zrIvinayadharmasUrIzvaraH / zIlayatIti zIlitaH / evaM karma-bhAvaprayogeSvapi vedyam / atra SaSThIvibhaktistu "ktasya ca vartamAne " iti sUtreNa samAgatA mantavyA / 1 bhidyate smeti bhinnamiti bhAve karmaNi ca, kartari tu abhaitsIditi bhinnavAn / 2 addhAtoH sthAne jaghurAdezaH syAt , u itsaMjJakaH, 'tayodhaH, 'jhabe jabAH' iti sUtrAbhyAM jagdhaM syAt / 3 ka vikSepe, kIrNam / jyA vayohAnau, jIryatesmeti jIrNam / Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 siddhAntaralikA vyAkaraNam / .. 71 lvAdhoditazca / tvAderoditazca dhAtoH kitastasya naH syAt / lUnaH 1 / mugnH| 72 kSiyo dIrgha kartari ksaktavatvonatvaM ca / kSINaH 2 / kSINavAn / . 73 yalasaMyogAderAdantAt kitastasya natvam 3 / drANaH / glAnaH / 74 kvacidvA 4 bAtaH trANaH / prAtaH ghrANaH / hItaH hINaH / vittaH vinaH / nirvAtaH nirvANaH / ... 75 do datti / dA ityasya dath , kiti te, na pitaH 5 / dattaH dattavAn / 1 lUyate smeti lUnaH, ktavatau tu lulAveti lUnavAn , evaM dhUyate smeti dhUnaH, jIryate smeti mInaH iti yAdisyalvAdenidarzanAni; bhujo kauTilye, munyate smeti mugnaH, ohAka tyAge, hInaH, ityodiddhAtvonidarzane / 2 kSi nivAsa-gatyoH, kSi kSaye, akSaiSIditi kSINaH kSINavAn / kSINAzeSaninapratApavisaraH saMtruTyadAzAsthitiH, iti zrIhemacandrasUriziSyatallajaH zrIrAmacandrasUriH styhrishcndrnaattke| bhAve kSItam / 3 yalapratyAhArasaMyogAdyAkArAntadhAtoriti bhAvaH / drA kutsAyAM svapne vA, drANaH / styAnaH / 4 nud-vid-und-trA-ghA-hI-nirvAdhAtuSu vA naH syAditi dik / nudyate smAsAviti nuttaH nunnaH, undI kledane, uttaH unnaH / 5 dApa lavane ityAdipakAreddhAtUnAM dath na syAditi Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kRdantaprakaraNam / 79 dhAlo hiH kiti te / hitam / 77 paco kA / pakvaH pakvavAn / 78 zuSeH kaH / zuSkaH / ". 79 dAntAdayo vA nipAtyante / dAntaH damitaH / pUrNaH pUritaH / tUrNaH tvaritaH / pyAnaH pInaH 1 / / 8. phullAdayazca nipAtyante 2 / phullaH / kSIvaH / 81 kta-ktavatvoriTi vilopH| pAcitaH pAcitavAn 3 / 82 sthairya-gati-bhakSaNArthebhyo'dhikaraNe'pi ktaH / harerAsitaM yAtaM muktaM vA 4 / 83 pUrvakAle ktvA / . bhAvaH / DudAJ dAne 'khase capA jhasAnAm ' dattaH / pitvAtostu dAtaH / svarAntAdupasargAttu "svarAtto vA iti sUtreNa dA ityasya takAro vA bhavati, tena prattaH prattavAn, pakSe pradattaH pradattavAn / 1 evaM dastaH dAsitaH, jJaptaH jJapitaH, ' ruSTaH ruSitaH, ama gatyAdau, AntaH amitaH, zAntaH zamitaH, hRSTaH hRSitaH ityAdInAmapi grahaNaM kartavyam / 2 'phullAdayazca' iyanmAtrameva kakha-pustakayoH sUtramasti / kSIvaH mattaH ityapi pustakadvaye / 3 evaM bhAvitaH bhAvitavAn, coritaH coritavAn / 4 hareritIha " vartamAnAdhArArthaktasya yoge SaSThI" iti SaSThIvibhaktiH / Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. siddhAntaranikA vyaakrnnm| 84 ktvA seT kima / vartitvA / zayitvA / ... 85 muSAdibhyaH ktvA kit 1 / mussitvaa| viditvA / gRhiitvaa| 86 nopadhAt ya-phAntAdvA kit / prathitvA pranthitvA / guphitvA gumphitvA / 87 uditaH ktvo beT / bhramitvA bhrAntvA / 88 samAse kyap / samAse . sati dhAtoH pUrvakAle kyap 2 / praNamya dadAti dAnam / 89 laghuparvAt araya kyapi / parigaNayya / 90 ApnotervA / prApayya prApya / 91 kyapItvaM na 3 / pradAya / prasthAya / 92 tum tadarthAyAM bhaviSyati / dhAtormaviSyati kAle 1 Adizabdena mRDa-mRda-gudha-kuSa-kliza-bada-vasa-ruda-vida-grahANAM grahaNam / 2 samAsazcettarhi dhAtumAtrAt ktvAviSaya eva kyap pratyayaH syAt / kyapi kakAro guNapratiSedhAya, pakArastu 'hasvasya piti kRti tuk , ityarthaH / ktA-kyapau 'ktvAdyantaM ca ' sUtreNAvyayasaMjJako / samyag bhUtveti saMbhUya / A hutveti AhRya / 3 * dAderiH / ityasya bAdhakamidam / nidhAya / pramAyetyAdi / Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * kRdantaprakaraNam / tum pratyayaH syAttadAyAM kriyAyAM prayujyamAnAyAm 1 / bhoktuM banati / paThituM tiSThati / 93 kacinAmnyupapade'pi / adhyetuM velA / bhoktuM paryAptaH / zrotuM kuzalaH / 94 kAma-manasostumo mlopH| krtukaamH| ptthitumnaaH| ___95 paunaHpaunye Nam padaM dvizca / pUrvakAle dhAtoH paunaHpaunye Nam syAt 2 / NamantaM ca padaM dviH / smAraM smAraM hasati / 96 kayamAdiSu 3 svArthe kRSo Nam dvitvAbhAvazca / kathaMkAram / evaMkAram / 97 ghaJ bhAve 4 / 1 tumantamapyavyayasaMjJakaM bhavati / 2 dhAtumAtrAT Nam bhavati, tadantaM cAvyayam / prayogastu vedaM vedaM sakalasamayaM prAptazAntasvabhAvaH / . svargastho'sau vilasati sukhaM madgurvRddhicandraH // iti mahanIyanAmAno gurudevazrIvijayadharmasUrIndrAH / 3 AdizabdanyAsAd anyathAkAraM itthaMkAraM ca vaidyam / 4 bhavanaM bhAvaH / karaNaM kAraH / vadanaM vAdaH / dhAtumAtrAdeSa pratyayaH syAt / sa ca nAnyapadAdhIno bhavettadA pu~lliGge eva syAt, uktaM ca / svakIyaliGgAnuzAsane zrIhemacandrAcAryaiHpulliGgaM ka-Ta-ga-tha-pa-bha-ma-ya-ra-Sa-sa-snvantamimanalau kiztiva / na-nau va ghanau daH ki ve kho'kartari ca kaH syAd // 1 // Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 siddhAntaranikA vyAkaraNam / 3. 98 ca-joH ka-gau ghiti / pAkaH / tyAgaH / 99 kArake'pi 1 / pratyAhAraH / upAdhyAyaH / 100 svarAdaH / svarAntAdaH syAd mAvAdau / cayaH / 'nayaH 2 / 101 dvito'thuH / mAvAdau / vepathuH 3 / zvayathuH / 102 DDitasbimak tatkRte / Dito dhAtokhimak syAda dhAtvarthena kRte'rthe / kRtrimaH 4 / pavitramaH / 103 nng-kii| dhAtornaG-kI bhAvAdau / yaacyaa| ytnH| 104 praccha-vicchoH zo ne'saMprasAraNam / praznaH 5 / viznaH / AdhiH / pAthodhiH / . 1 kartRvarjite kArake'pi ghan / pratyAhiyate yaH sa prtyaahaarH| pratyAhArastvindriyANAM viSayebhyaH samAhRtiH, iti haimakoSaH / upa-samIpaM gatvA'dhIyate'smAdityupAdhyAyaH pAThaka ityarthaH / 2 evaM prabhavaH, vijayaH, viSayaH, stavaH, karaH, savaH ityAdi / madaH, paNaH, zramaH ityAdayastu " madAmaH " sUtrAt sidhyeyuH / 3 TuvepR kampane, Tuozviir gati-vRddhayoH, vepanaM vepathuH, prayogazca zAkuntale-adyApi stanavepathu janayati zvAsaH pramANAdhikaH / nandathuH, yAcathuH / 4 karaNena nivRttaM kRtrimaM asvaabhaavikmityrthH| Duvap bIna-tantusantAne, yajAditvAt saMprasAraNam , utrimaM dhAnyam / 5 pRcchayate tattvamaneneti prshnH| evaM yajJaH, Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kRrantaprakaraNam / 105 yuT bhAve / jJAnam 1 / karaNam / 106 karaNAdhArayozca / pacano'gniH / pacanI 2 sthaalii| 107 siyAM yajA bhAve 3 / yajAderdhAtoH striyAM mAve kyap / inyA / zayyA / htyaa| svapnaH, rakSNaH, vyAdhiH, antaddhiH, samAdhiH ityAdayaH / AdhiH manaHpIDA / vAmAH kulasvAdhayaH, iti kAlidAsaH, vAmA iti kulaTAH striyaH / pAthaH jalaM dhIyate sthApyate'sminniti pAthodhiH samudraH, evaM jaladhiH, nIradhiH, payodhiH,ambhodhiH, abdhiH ityaadi| 1 "yuvoranAko / iti anaH / jJAyante jIvAjIvAdayo heyAdayo vA padArthA yena tad jJAnaM jJaptiH / evaM bhavanaM, adanaM, havanaM, devanaM, savanaM, rodhanaM, nodanaM, pavana, kIrtanamityAdi / sarvadhAtubhyo'yaM pratyayaH syAt, etatpratyayAntaM ca padaM mapuMsakaliGge syAt , na ca parAdhInabhUtaM bhavet / 2 pacyante odanAdIni yasyAmiti pacanI, TittvAt 'TvitaH' itIp / 3 yaja-vraja-samara-niSada nipata-mana-nama-vida-SuJ-zI-bhRJiNa-kR-iSu-parisRpa-paricara-aTATya-Asa-cara-jAgR-hana ityete yajAdayaH / yajAdiSvakAra uccAraNArthatvAditsaMjJaka evaM yathAsambhavamanyatrApi jJeyam / ijyate yajanaM veti ijyaa| zI svapne, 'zIGo'yaG ye kGiti' zayyate zerate'syAmiti vA zayyA / hanyate yA sA " hantestaH " iti hano nasya takAre hatyA gaGgA Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntaranikA vyAkaraNam / 108 ktiH / dhAtoH ktiH syAt 1 / matiH / buddhiH / kAntiH / zAntiH / 109 havaktyorneTa 2 / saMzItiH / 110 glAdeniH / glAniH / mlaaniH| 111 R-vAdibhyazca / kiirnniH| giinniH| luuniH| dhuuniH| vadrUpANi / evaM vrajyA, samajyA, vidyA, bhRtyA, jaagyeNtyaadi| atra bhAvArthakapratyayatvAt kimapi karma nAsti / procuzca zrIudayadharmamunIndrA vAkyaprakAze-tRtIyAnto bhavet kartA bhAvoktau karma na mavediti / ? dhAtoH striyAM bhAve ktiH syAt, iti ka-khapustakayoH pAThaH / manyate mananaM veti matiH / kamu kAntau, kSamaSa sahane, 'yamAntasyopadhAyA dIrghaH0, kAntiricchA dIptirvA, zAntiH kSamA / prayogamAlA punariyam - dharmapramo ! tuSyatu sevake'smin, vRttasya puSTiM ca budhasya juSTim / pApasya ruSTiM vikRtezca zuSTim , matazca tuSTiM vidadhAtu dhIra ! // 1 // iti himAMzuvijayo'nekAntI / dhAtumAtrAd bhAvI ktipratyayaH / 2 ka-kha-pustakayorasya sUtrasyaitAdRzA vRttiH-habapratyAhArAntasya ktipratyayasya ca neT / zIG svapne, saMzItiH saMzayaH / grahAdidhAtUnAmiTa syAdeva nigRhiitiH| 3 dIrghaRkArAnta-svAdidhAtubhyo'pi teniH syAditi bhAvaH / kR vikSepe 'Rta ir ' 'vo. vi hase / 'pa! No'jante ' iti kiirnniH| . Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kRdantaprakaraNam / 112 pidbhidaamh| pito dhAtomidAdezca striyAmaG maave| pacA 1 / mRnaa| bhidA / chidA / kSipA / guhA / 113 guroIsAt 2 / striyAmaG / iihaa| uhA / [kunnddaa)| 114 pratyayAntAca 3 / cikIrSA / lolUyA / knndduuyaa| putrkaamyaa| 115 jyantebhyo ghaTAdibhyazca 4 / striyAM yuH / kaarnnaa| ghaTanA / vandanA / arthanA / __ 1 DupacaS pAke, pacyate iti pacA / bhidyate sA bhidA medaH / evaM medhA-kRpA-bAdhA-kSAdInAmUdyam / jarA-icchA-eSaNAdayastu nipAtanIyAH / 2 hasAntAt, iti ka-pustake / kha-pustake'sya vRttau-gurumato hasAntAt , iti vizeSaH / Iha ceSTAyAm, Ihyate iti IhA / zrIcandrakIrtisUrayastu Iha vAJchAyAmiti procuH| kuDi dAhe, evaM IkSA-zraddhA-lekhAdayaH / 3 icchA'tizayAdyartheSu ye sa-yAdipratyayAstadantAddhAtorapi striyAmaGga syAditi tAtparyam / DukRJ karaNe, sAntAdaDi cikIrSA / luJ chedane, yaGantAd lolUyate iti lolUyA, aGi pare 'yataH' ityalopaH / kaNDU gAtravigharSaNe / putrakAmyate iti putrakAmyA / 4 AdizabdAda Asa-arthazrantha-vanda-vida-iSa-granthAnAM grahaNam / ghaTa iti sthAne baTTa iti likhitaM paNDitarAmAzrameNa, tadapi nAnucitam , maTTacaTTaghaTTanA iti ratnaprabhasUrikRtAyAM ratnAkarAvatArikAyAM prayogasattvAt / kAryata iti kAraNA 'yuvoranAko' / Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 siddhAntaralikA vyAkaraNam / . 116. tavyAnIyau 1 / dhAtoretau sto bhAva-kAryayoH / Asitavyam / karaNIyam / ..... 117 vasestavyaH kartari Nica / vasatIti vAstavyaH / 118 svarAyaH / ceyam / jeyam / tavyAnIyAvapi / cetnyH| cayanIyaH / - 119 I cAtaH / Ata IH syAye / deyam / [dheyam ] / geyam / peyam / heyam / [ sthevam ] / .. 120 pu-zakAt 2 / pavargAntAcchakAdezca yaH syAt / zapyam / zakyam / sahyam / . . . . 121 R-hasAntAd dhyaN / R-hasAntAd 3 ghyaNa bhAva-kAryayoH / kAryam / hAryam / vAkyam / ghAtyam / 1 etatpratyayadvayAntAH zabdA vAcyaliGgA bhavanti, yathAzrIvijayadharmasUroyapramANaparibhASA''khyo granthaH paThitavyaH paThanIyo vA, prabuddharauhiNeyanATakaM paThitavyaM paThanIyaM vA, tilakamaJjarI parizIlitavyA parizIlanIyA vA / 2 zaka-saha-gada-mada-cara-yamataka-zasa-cata-yata-pata-jana-hana-zala-ruca ityete zakAdayaH / zapyamiti pavargAntanirdezaH / 3 RvarNAntAd hasAntAcca, iti pratidvaye pAThaH / hasAntena vynyjnaantmaatrgRhiitiH| ucyate iti vAkyaM 'ca-joH ka-gau viti' iti casya katvam / han hiMsA-gatyoH, 'hano ghat' ghaatym| Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kRdntprkriyaa| 122. dhyaNi kacitkutvAbhAvaH / pAcyam / vAcyam / 123 RdupadhAt kyap / kRtyam / vRtyam / 124 kRpi-nRtyorna 1 / kalpyama / caya'm / 125 mRjo vA / mRjyaM mAyema 2 / 126 iNAdibhyazca 3 / ityaH / stutyaH / 127 [ khana itvaM kyapi / kheyam ] / 128 zAseriH / shissyH| 129 kRvRSorvA kyap / kRtyaM kAryam / vRSyaM varNyam / 130 puSya-sidhyau saMjJAyAm / puSyaH 4 / sidhyaH / 131 tavyAdayo'he'rthe vidhau zaktau ca 5 / iSTavyaH, darzanIyaH / adhyetavyaH, adhyayanIyaH, adhyeyaH / voDhavyaH / 1 kRpena / kalpyam, iti pustakAntare pAThaH / 2 kyapo'bhAve 'R-hasAntAd dhyaNa 'mRnevRddhiH. 'ca-joH ka-gau ghiti' iti jasya gatve mAryam / 3 iN-stu-vR-ha-bhR-zAsa-juSa-khanebhyaH kyap / stUyate iti stutyaH / DubhRJ dhAraNa-poSaNayoH, bhriyate iti bhRtyo daasH| 4 puSya-sidhyAbhidhAnaM nakSatradvayam / 5 tavya-anIya-ya-kyapdhyaNastavyAdayaH paJca, te sarve'rhAdiSu yathAprayogaM bhavanti / ahaM yogyam / draSTuM yogyaH samartho veti draSTavyaH 'rAro jhase0 ' iti stvam / evaM darzanIyaH / kyapi dRzya ityAdi / yapratyayastu svarA Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 siddhAntara tnikA vyAkaraNam / 132 tavyAdInAM kRtyasaMjJA 1 / 133 [ iJ ajaadibhyH| AniH / AtiH ] / iti kRtlkriyaa| athoNAdayaH 2 / 134 krAderuNa 3 / kAruH / dAru / caaru| cATu / vaayuH| svAdu / sAnoti sva-parakAryANIti sAdhuH / ntAddhAtoH syAd, adhyetuM yogyaH samartho veti adhyetavyaH, adhyeyaH / stutyaH / nutyaH / yathA coktamanekAntinA* kAryo yatnaH satA nityaM jJAnazakteH pravarddhane / stavyo bhAvAjinendrazca guruH sevyo mahAvratI // 1 // 1 kRtyAH kta-khalAzca pratyayA bhAva-karmaNormavanti, maNitavantazca zrIudayadharmamunayo vAkyaprakAze karmaNi sApyAddhAtorakarmakAdAtmanepadaM bhAve / kRtya kta-khalarthayutam , ktA-tumamAdyAH punarbhAve // 28 // sApyAddhAto ma skrmkdhaatoH| " kRtyAnAM kartari vA SaSThI , iti SaSThI, pakSe tRtIyA, tava tvayA vA paThitavyaH paThanIyaH pAThayo vA syAdvAdaratnAkaraH / 2 Adizabdena u-tu-kanAdayo grAhyAH / 3 NittvAd vRddhiH| Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kRdantaprakriyA / 179 135 tanAderuH / tanotIti ] tanuH 1 / taruH / saruH / .. kaTuH / vasatIti vasuH / manuH / [ hantIti ] hanuH / 136 madhvAdayo nipaatyaaH| madhu 2 / sindhuH / [ indatIti ] induH / zizuH / [ bindatIti ] binduH / icchuH / uNAdayaH sarveSu bhUta-bhaviSyadvartamAneSu kAleSu bhavanti, yathAcakAra kariSyati karoti veti kAru: zilpI / dR vidAraNe, dAru kASTham / cara gato, 'ata upadhAyAH ' caratIti cAru manoharam , vizeSaNatvAd vizeSyaliGgAnusAreNa triSu liGgeSu prayujyate, evamanyatrApi / caTa bhedane, cATu priyabhASaNam / vA gatyAdau, vAtIti vAyuH / pAtIti pAyurgudA / svada AsvAdane, svadate iti svAdu madhuramiSTazca / 1 tanu vistAre, tanuH kaayaa| tarantyanenApadamiti trurvRtH| tsara chadmagato, tshrsermussttiH| kaTe vRSTyAdau, kaTati nihAmiti kaTuH rasavizeSaH / vasuragnyAdiH / hana hiMsAgatyoH, hanuH / mana jJAne, manumantraH / evamAzu-jarAyuprabhRtInAmapi svayamUhyam / 2 mana jJAne, manyate iti madhu madyaM puSparasazca / syandU prasravaNe, syandate iti sindhuH, nipAtanAt saMprasAraNadhakArI, deze nadavizeSe'bdhau sindhurityamaraH / zo tanUkaraNe, zyatIti zizuliH / bidi avayave, ' idito num ' bindatIti binduH| binduH syAdantadazane zukre veditR-vigruporiti vishvlocne| iSu icchAyAm , icchuH / Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18. siddhAntaratnikA vyAkaraNam / 137 iSNuH snuH knuH zIle 1 / [alaGkaroti tacchIla:] alngkrissnnuH| 138 ji-bhuvorneD-guNau snau / jiSNuH 2 / bhUSNuH / kSipnuH 3 / 139 SAkokaNaH / zIle'rthe SAka-u-ukaNpratyayAH syuH 4 / varAkaH / AzaMsuH 5 / sthAyukaH 6 / bhAvukaH / - 1 ataH prabhRti granthasamAptiparyantaM yAni sUtrANi, tadarthAni sarvANi kRdante nihitAni pANini-hemacandrAdivaiyAkaraNaiH, candrikAkRtA'pi tathaiva kRtam, na kenApyeSAmuNAdiSu pAThaH kRtaH / alaMkRJ-nirAkRJ prajan-utpac-utpatutpad-as-unmad-ruc--apatrap-vRt-vRdh--saha-car-bhU-bhrAjadhAtubhyo nyantadhAtubhyazca para iSNupratyayaH / nirAkariSNuH zatru tejaHpAlaH / glA-ji-sthA-bhU-mlA-kSi-pac-yaj-parimRj ityetebhyaH snuH syAt / glaasnuH| 2 kvilAt / 'pa! No'nante' niSNuH, bhUSNuH / 3 viS-tras-gRdh-kSip-dhRS ityetebhyaH knuH pratyayaH, kittvAd gunnaabhaavH| viSu vyAptI, veveSTuM zIlamasya sa viSNuH / kSeptuM zIlamasyeti kSipnuH ityAdi / 4 jalpa-bhikSa-kuTTa-luNT-vR ityAdibhyaH pAkaH pratyayaH syAt / dRG saMbhaktau, vRJ saMvaraNe, ityetayorvarAkaH, pittvAt striyAM 'vritaH' sUtrAdIp syAt, varAkI / eva nalpAkaH, jalpAkI ityaadi| 5 AzaMsate iti AzaMsuricchuH / evaM bhikSuH / 6 laS-pat-bhikSa-pad-sthA-bhU-vRS-han-kam-gam-zR ityAdibhya ukaNa Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kRdntprkriyaa| 181 . 140 sAntebhya u: 1 / cikIrSuH / titIrghaH / 141. zamAdibhyo ghinuNa 2 / zamI / saMparkI / raagii| vivekii| .142 yaGa uukH| yaja-japa-daMza-vadebhyo yaGantebhya UkaH syAcchIle / 143 luk / Uke sati yaGo luk syAt / yAyajUkaH 3 / daMdazakaH / vAvadUkaH / 144 iN-naza-ji-sartibhyaH karaTap / itvaraH 4 / nshvrH| jitvaraH / mRtvrH| bhavet / sthAtuM zIlamasya sa sthAyukaH 'Ato yuk'| evaM lASukaH, bhikSukaH, gAmukaH, ghAtukaH ityaadi| 1 icchAyeM, na tu zIle / kartumicchatIti cikIrSurgrantham , tarItumicchatIti titIrghaH samudram , kArakasUtre ktAdivanitatvAnna sssstthii| 2 zIle'rthe / zAmyatItyevaMzIlaH zamI, Nittvena vRddheH prAptApi 'mAntasya seTo na vRddhiH 0 sUtrAd vRddherabhAvaH / pRca saMparke, ghittvAt 'ca-joH ka-gau biti' iti casya katve saMparkI / rA rAge, vicir pRthagbhAve / 3 yaja pUnAdau, yaGi kRte sati yaluki yAyanyate iti yAyajUkaH / yaGluki 'vA'nyatra ' anena vikalpena lum bhavati, Uke sati tu yo nityaM lug bhvtiityrthH| daMzyate iti daMdazUkaH srpH| 4 etIti itvaraH pittyAttuka, striyAM TittvAdIpa, itvrii| nazyatI Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 siddhAntaranikA vyAkaraNam / 145 ik-ztipau dhAtunirdeze 1 / pciH| vciH| pctiH| vaktiH / 146 varNAt kAraH 2 / akAraH / hakAraH / 147 rAdipho vA / rephaH, rakAraH / ityuNAdayo'parimitAH prayogamanusRtya prayoktavyA nipAtyAzca / 148 lokAccheSasya siddhiH 3 / ityuNAdayaH / ___ iti kRtprkriyaa| iti 4 zrosAgarendupadmaprasAdena jinendunA 5 samyak / siddhAntaranikA''khyaM kRtaM zabdAnuzAsanam // 1 // tyevaMzIlo nazvaro nazanazIlaH / ji jaye, sa gatau / gamlu gato, nipAtanAd gatvaraH / 1 zittvAt caturvat kArya prAyeNa bhavati / dhAtoH kathanaM dhAtunirdezaH, yathA-dihi-duhi-mihi ityatra dihAdInAM nirdezArthamik , ' guNo'ti-saMyogAdyoH / ityatra zippratyayaH / 2 svara-vyaJjanarUpavarNamAtrAt kArapratyayo bhavati, yathA-okAraH, kakAraH, yakAraH ityAdi / 3 " spRhi-gRhi-patyAdezaluH " " nindAdevu " " canArthAderyuH " " sR-casyadbhyaH kmaraH " " bhaJja-mAsa-midbhyo dhuraH " " namAderaH" ityAdikAnAM lokAd vyAkaraNAntarAt piddhirjJAtavyA / 4 atra 'iti' zabdaH ka-pustake na dRzyate / 5 jinacandreNa kaa| Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kRdntprkriyaa| 183 prayuktAH prAyazaH prAjJairye ca yogArthabodhakAH 1 / / zabdAzca saMgrahasteSAmanantaH zabdavAridhiH // 2 // Naatataanan2-1-2018 * iti zrIjinacandrasUriNA praNIte siddhA mataratne zabdAnuzAsane kRdantavRttiH paripUrtimagAt / kalyANamastu satatam / 1 yogo'nvayaH sa tu guNa-kriyAsambandhaptambhava iti haimH| prApya zreSThaguNairgariSThayazasaH prauDhAM prasattiM guroH, chAtrANAM hitakAmyayA paramayA sanjJAnalabdherdhiyA / saMkSepeNa ca bhASayA saralayA siddhAntaratne mayA, dRbdhaM TippaNakaM sadA vinayatAM siddhAntamuktAbhidham // 1 // zrIdharmasUreH padapaGkanAbhyAM zivAdipuryA supavitritAyAm / saMpUritaM TippaNakaM sumAse namo'bhidhe paJcamake tithau ca // 2 // iti zrIsiddhAntaratne AkhyAtAdivRttidvaye siddhAntamuktAnAmakamidaM saralArthakaM jagatpUjya-zastravizArada-jainAcArya zrIvijayadharmasUrIzvaraghuvineyena munijayantavijayena racitamidaM TippaNakam , indriya-diggaja-nidhi-bhUmi-(1985)pramite vaikrame saMvatsare, saptame dharmasaMvatsare zrAvaNazuklapaJcamyAM tithyAM zivapurInagaryA saMpUrNatA prAptamiti shm|| . .. Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntaratnikA samAptA., Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsiddhAntacandrikAsthAniTakArikAyAH shlokaaH| aniT svarAnto bhavatIti dRzyatAmimAMstu seTaHpravadanti tdvidH| adantamRdantamRtAM ca vRnau viDIDivaNeSvatha zIG-zribAvapi // 1 // gaNasthamUdantamutAM ca ru-snuvo kSuvaM tathorNotimatho yu-Nu-kSNavaH / iti svarAntA nipuNaH samuccitAstato hasAntAnapi sannibodhata // 2 // zakistu kAnteSvaniDeka iSyate ghasizca sAnteSu vasiH prsaarnnii| rabhizca bhAnteSvatha maithune yabhistatastRtIyo labhireva netare // 3 // yamirSamAnteSvaniDeka iSyate ramirdivAdAvapi paThyate maniH / namizcaturtho hanireva paJcamo gamistu SaSThaH pratiSedhavAcinAm // 4 // dihirduhirmehatirohatI vahinahistu SaSTho dahatistathA lihiH / imeniTo'STAviha muktasaMzayA gaNeSu hAntAHpravibhajya kiirtitaaH||5|| diziM dRziM daMzimayo mRzi spRzi rizi ruziM krozatimaSTamaM vishim| liziM ca zAntAnaniTaH purANagAH paThanti pATheSu dazaiva netarAn // 6 // rudhiH sarAdhiyudhi-bandhi-sAdhayaH krudhi-kSudhI zudhyati-budhyatI vydhiH| ime tu dhAntA daza cA'niTo matAstataH paraM sidhyatireva netare // 7 // Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 186 ) ziSi pirSi zuSyati-puSyatI lirSi viSi zliSi tuSyati-duSyatI viSim / imAn dazaivopadizantyanididhau gaNeSu SAntAn kRSikarSatI tathA // 8 // tapiM tipiM cApimatho varSi svapiM lipi lupitRpyati-dRpyatI sRpim / svareNa nIcena zapiM chupi zipiMpratIhi pAntAn gnnitaaNstryodsh||9|| adi hadi skandi-bhidi-cchidi-kSudIn zadi sadi vidyati-padyatI , khidim nudi turdi vidyati vinta ityapi pratIhi dAntAn daza paJca cAniTaH // 10 // paciM vaciM vici-riciraJji-pRcchatIniji siciM muci-bhaji-bhaji bhRJjatIn / tyaji yaji yuji-ruji-sani-majjatIn bhuji svaji sRji-vijI viddhayaniTsvarAn // 11 // itynittkaarikaa| Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ snggrhshlokaaH| . tRtIyAnto bhavetkartA, bhAvokto karma no bhavet / anyArthasyAdyavacanaM, kriyAyAmAtmanepadam // 1 // yatra karmaiva kartRtvaM, yAti kartA tu nocyate / bikyAtmanepadaM dhAtoruktiH sA karmakartari // 2 // sarvasmin kArake'nukte, yathAI sUtrabhASitAH / vibhaktayo dvitIyAdyAH, ukte tu prathamA bhavet // 3 // uktaM kRttaddhita-tyAdi-samAsaiH kArakAdikam / tadvibhaktyaprayogatvAt , prathamA nAmamAtrataH // 4 // zatrAnaz-zAnA'tRza-kasu-kAna-ktavatu-Naka-tRcastRn ca / kartaryete kto'pi ca, gatyarthAkarmakAdibhyaH // 5 // zatrAnazau vartamAne, sa-syau caitau bhaviSyati / kasu-kAnau parokSAvat , sAdhyau kAle parokSake // 6 // zobhate vinayaM kurvan , dadAno dAnamAstikaH / divaM yAsyan zivaM gAsyamAno vA saMyamaM zrayet // 7 // tadvayApye yadvibhaktyAcaM, tadA''nazyapi tdythaa| vinayaH kriyamANo'sti, dIyamAne dhane budhaiH // 8 // Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (188) zAnAtRzau vartamAne, zRNvAno'rthamaghaM dviSan / tIte kta-ktavatU tIrthaM gataH pUjitavAn jinam // 9 // zuddhAzuddhA kriyA dvedhA, zuddhA tyAdyantadhAtujA / azuddhA kRtpratyayAntA, te tu zatrAnazAdayaH // 10 // tridhA dhAturakarmA ca, dvikarmA caikkrmkH| tatrA'karmA dvidhA nityA'karmA'vivakSitApyakaH // 11 // sa nityAkarmako yasya, karma naivAsti mUlataH / lajjate vidyate tiSThatyeSa jAgarti vardhate // 12 // vivakSitaM na yatkarma, so'vivakSitakarmakaH / yathA karotyadhIte'sau, kriyate'dhIyate'munA // 13 // upasargAd viparyasyeta, sakarmA'karmatA kvacita / yathodgacchati mArtaNDaH, parAbhavati tAmasAn // 14 // sopasargo'nyArthe vRtti-rantarbhUtaH kriyAntaraH / Niganto'ntarNigoM vA, paJcopAyaiH sakarmakaH // 15 // dhAtorarthaparAvarto'pyupasargAt kacidbhavet / vihArAhAra-nIhAra-pratIhAra-prahAravat // 16 // ubhayoH karmaNoAdeH, pradhAnetaratA yathA / Arabhyate kriyA yasmai tad dugdhAcaM pradhAnakam // 17 // tatsiddhayai kriyayA yattu, vyApyate yad gavAdikam / tadapradhAnaM gauNAkhyaM, gopAlo dogdhi gAM payaH // 18 // Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 189 ) yadA payo'rthA karnAdeH pravRttiravivakSitA / tadA mukhyA'saMnidhAnAd gavAdereva mukhyatA // 19 // gatyarthA'karmakANyantAH, kartRkarmoktitAjuSaH / caitreNa gamyate maitro grAmaM mAsamathAsyate // 20 // . bodhA''hArArtha-zabdA''pyadhAtau Nyante dvyokttaa| yathArtha bodhyate ziSyo guruNA'rtho'tha ziSyakam // 21 // daikaryaheturahite, NigantadhAtau dvikartRtA tatra / uktaH prayojaka: syAt , kartA'nuktaH prayojyastu // 22 // gaNajA nAmajAH sautrA dhAtapasvividhAH smRtAH / bhvAdhAdinavakoktA ye, gaNajAste prakIrtitAH // 23 // kAmya-kyan-Nij-yutAntAni, vip-kyaGGantAni yAni ca / tAni nAmAni dhAtutvaM yAnti te nAmadhAtavaH // 24 // sautrAH kaNDvAdayo'ndolaNa-preDholaNmamukhA api / Atmobhaya-parapadAdathavA dhAtavastridhA // 25 // dazAnAmapi pUrvANi, vacanAni navaiva hi / / parasmaipadasaMjJAni, pratyayau ca zata-kvam // 26 // vacanAni navAntyAni, kAnAkazau ca pratyayau / Atmanepadamete ca, yojyate dhAtvapekSayA // 27 // tadasyAstIti matvarthastatra syAt sarvato matuH / dhanavAna buddhimAn dhImAnadantAdin dhanI guNI // 28 / / Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvi-trestIyaH, catuHSaDbhyAM thaTa, nAntAnmaT dazAvadhi / ekAdazAdeDaH,caikonaviMzatyAditastamaT // 29 // sarvebhyastva-talau vyaNa ca, kApIman bhAvavAcakAH / zuklatvaM zuklatA zauklyaM, zuklimA zuklabhAvavat / / 30 // pramANe dvayasaT dadhnaT , mAtraT ca prakRte mayaT / kalpap dezyapa ca dezIyara kiJcidUne vizeSaNAt // 31 // saMhitaikapade nityA nityA dhAtUpasargayoH / nityA samAse, vAkye tu sA vivakSAmapekSate // 32 // avikAro'dravaM mUta prANisthaM svAMgamucyate / cyutaM ca prANinastattannibhaM ca pratimAdiSu // 33 // AkRtigrahaNAjAtirliMgAnAM na ca sarvabhAk / sakRdAkhyAtanirmAhyA gotraM ca caraNaiH saha // 34 // idamastu sanikRSTaM samIpataravarti caitado rUpam / adasastu viprakRSTaM taditi parokSe vijAnIyAt // 35 // upasargeNa dhAvartho balAdanyatra nIyate / vihArA''hAra-saMhAra-prahAra-pratihAravat / / 36 // dhAvartha bAdhate kazcit kazcittamanuvartate / tameva vizinaSTaya'nyo'narthako'nyaH prayujyate // 37 // nipAtAzvopasargAzca dhAtavazcetyamI trayaH / anekArthAH smRtAH sarve pAThasteSAM nidarzanam // 38 // Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 191 ) bhvAdiaudiradAdizca diva-svAdi-rudhAdikAH / tanAdizca tudAdizca tyAdi-caurAdiko gaNAH // 39 // samAsAH SavidhAH santi saMkSepAya hi hetave / prathamo'vyayIbhAvo'tha dvandvo dvitIya ucyate // 40 // tatpuruSastRtIyaH syAtturyaH samAhRto dviguH / paJcamastu bahuvrIhiH SaSThazca karmadhArayaH // 41 // ( yugmam ) pUrvAvyayo'vyayIbhAvo dvandvazcakArakairyutaH / dvitIyAdivibhaktyantapadapUrvI tRtIyakaH // 42 // saMkhyA pUrve hi yasyAsti sa ekatve dvigurmataH / samastAnyapadamukhyAxpaJcamo,'ntyA * smaarthke||43||(yugmm) vANIprayogarUpo hi vyavahAro'tra dRzyate / tasmAd vANIprayogasya sAdhi vyAkaraNaM paThet // 44 // * x bahuvrIhiH / * karmadhArayastulyArthe / * Adita ekatriMzatsaGkhyAparyantazlokA jainAcAryazrIudayadharmamuniviracitavAkyaprakAzagranthata uddhRtAH santi / antyAzca SaT zlokA munihimAMzuvijayaviracitAH santi / Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ etadvyAkaraNasthAnAM katipayaprayogANAM siddhAvupayogIni kAnicit sUtrANyatra na dRzyante yathA vyaJjanasandhau 1 hasAt parasya jhasasya lopo vA savarNe jhase / bhavAJ chUraH bhavAJc chuurH| ___ svarAntastrIliGge2 ( aDAgamAbhAve Amo'pyamAvaH) buddhau, buddhyAm / ___ hasAntapuMliGge3 zase vaa| visarjanIyasya zaSase pare vA sakAro bhavati / doSSu, doHSu / kazzete, kaH zete / yuSmadasmatprakriyAyAm4 yuSmadasmadoH zaso no vaktavyaH / yuSmAn , asmAn / . strIpratyaye5 hasAt taddhitayasyepi lopaH / manuSI, mtsii| taddhite6 mAtR-pitRbhyAM svamuH sasya SaH / paitRSvastrIyaH, maatRssvstriiyH| 7 IdagneH soma-caruNayoH / 8 agnyAdeH somAdInAM sasya SaH / agnISomIyam / 9 amarid vRddhau / AgnimArutam / AgnivAruNam / 10 etat-kim-idam-yat-tadbhyaH parimANe vatuH / yAvAn / tAvAn / etAvAn / iyAn / kiyAn / 11 tre trayas / trayodazaH / 12 SaSa utvaM data-daza-dhAmuttarapadAdezca Tutvam / SoDaza | poDhA / Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntaranikAsthasUtrANAmakArAdyanu kramaNikA / or sUtrANi. pRSThe. sUtrANi. pRSThe, aNInayoryuSma0 a i u Rla samAnAH ata ianRSe aie ata upadhAyAH a-ikau ca matvarthe . 47 | ataH bhakarmakANAM kAlAdi0. 149 ataH aki pUrvaDhasya jo vA 134 atizaye hasAde0 125 aki laghau isva upa0 . 80 ato'tyuH aG-sapare au0 119 ato'm aG-payoH 118 ato'manataH acAsthnAM TA''dau atyativyayatInAM yo07 anAdezva . . | atyantApahnave liT aJceH puMsi0 . 33 atvasoH sau aJjaH senityamiT . 107 | adaso dasya saH sau aTau aD-dvitvavyavadhAne 108 | adAderchan 42 / ra 1 154 / adamo'mUH rur V Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. sUtrANi. ade adedip0 bhado jaghuH 158 adbhiH ana us anaH TosoH anaDuhazca anadyatane'tIte anantyavayovAcinaH anapi ca hasAna anAdantAdapi aniTo'nAmivataH anuparAbhyAM0 anupUrvAjAnAterna bhanekakriyAsamuccaye ano nalopo'pi antyasvarAdiH TiH antyAtpUrva upadhA anyAdedhairlopona anyArthe pRSThe / sUtrANi. anyokte prathamA an svare apatye'N apahnave jJaH apAca apittAditi . 27 apidrA-dhA-prA. apidA-dhA-sthA. api raJja-daMza0 125 ap kartari . 159 ap yayorAnnityam aprasiddha0 14. aplutavaditau apsaras-ojas0 142 abAdAvI piti0 abhipratyatibhyaH abhUtatadbhAve. amantAzca 25 amAdau tatpuruSaH 57 / am-zasorasya 13 140 134 91 157 120 55 Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSThe. 113 (7 17 sUtrANi. bhayaki . ayato prAderepha0 avalopino0 aredo nAmino guNaH arNaH-kezayAvaH . ara paMcasu aluk kvacit allopa: svare'mbayukA0 ava-ku-pvantare'pi avarnA nAminaH avAda girateH avApyorupasarga avibhakti nAma avyayasya cvA0 avyayAd vibhakteH avyayIbhAvAt . aSTano Dau vA. asavaNe svare0 sUtrANi. asterIT astyarthe matuH asyati-vakti. asyatesthuk ke ahaH " A " AkhyAtAvyaya. ADi pRccheH AGo jyotiH0 ADo dAyaH. ADo yama-hanibhyAM0 AGaH pratijJAyAm AcAra upamAnAt 26 16 138 137 139 41 135 AtaH . 125 154 Ato DaH 54 Ato Na Do Ato dhAtorlopaH . Ato'napi Ato manip-kvanip. 87 | Ato yuk 77 158 asteranapi bhUH 141 Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSThe. 79 - o * 28 .44 n a o sUtrANi. AdanudAttaGitaH AdantAcca mAdantAd dviSo. Adabe lopaz AdAya I: AdijavAnAM. Adi svarasya AdIditaH AhataH kizci bhUte AdeH SNaH snaH bhAdezca dvandve . Ad muvi karmaNi AdhantAbhyAm AdhAre saptamI ApaH ApnoterIH mApnote; AvataH striyAm bhAranto dvigurvA, AbhvorNAdau pRSThe. .. sUtrANi... 61 / AmantraNe ca Ami viderna guNaH Amo bhvatoH0 12 Amau Am : . Am zasi A'm-sa-mau AyaH 163 | AyatIgavAdayo. 67 A'' ai au vRddhiH 58 AzAsaH kvAvu. 143 AziSi / AzIH preraNayoH AzIryAdAdeH0 A sarvAdeH / AserAna I: A sau 42 mAhi ca dare 3 wo wo wo wo wo 123 wo a 20 59 Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 197 ) sUtrANi. ___pRSThe. sUtrANi. iNvadiTo na dIrghaH ikastvadantAt 47 | ito nAtArthe ik-ztipau0 ito't paMcam i-kha-khi idametadoranvAdeze0 iGo NAdau gAG . idamo'yaM pusi iDo vA gI:0 idito nalopo na iGaH se gam 122 idito num . iGa-krI-jInAmAtvaM au 119 / idbhyAm icchAyAmAtmanaH saH 121 inastvadantAt iJ anAdibhyaH inAM zau sau iTa ITi . indrAderAnI iTo prahAm 75 iyaM striyAma iNaH kiti NAdau0 iyaM svare iNaH kGiti svare yaH iyat-kiyaMditi0 iNaH silope gAH . irito vA iNAdibhyazca 177 ivantAnAM zriJa dInAM ca0 123 iN tanyakartari 144 ivarNovarNopadhA0 . 124 iN-naz-ni0 iSu-saha-lubha0 iNvadikaH iSNuH snuH knuH zIle 180 iNvadiTi berlopaH 145 / ise 178 - 2 / zAtA 74. 122 Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 I ho ( 198 ) sUtrANi. pRSThe. .. sUtrANi.. pRSThe. "" ubhayaprAptau karmaNi SaSThI 52 I cAtaH 176 ubhaye svarAH IDIzibhyAM sa-dhvayoriTra na0 90 urAdagayo nipAtyAH Imau u rase 25 uvam IyatestRtIyo hasa eka0 120 uvarNAnteSu hunvArevApi I hase uzanasAm usyAlopaH u o6 . 82 Udito vA uta UH UrNA'haM-zubhaMbhyo yuH uttamapuruSe cittavikSepA0 urNoterAm na udazvarastyAge UrNoteriDAdipratyayo vA0 93 udinaH ktvo veTa urNoterguNo disyoH 93 udvibhyAM tapo'karmakAt0 UrNotervA vRddhiH saupe 93 upadhAyA laghoH UotervA vRddhirhasAdau piti0 92 upaparAbhyAM kramaH UryurarI aGgIkaraNe upasarge AdantAt upAdya': svIkAre 139 upAnmantrakaraNa diSu 136 / R ar thA yuH 139 138 Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 199) sUtrANi. .. pRSThe / sUtrANi. R uraNi . 14 RsaMyogANNAdirakti pRSThe. Rk ke 9 19 RkArAdau ghAtau Ar Rte bhAdiyoge0 52 / la ala Rne tRtIyAsamAse .. ladAdau na madhAtau0 Rto Ga uH | la lam RdantAt thapo ned 74 RdantAtsaMyogAdeH 104 RdantAnAM RdupadhAnAM0 129 / e ay . RporiH pUrvasya 94 e ai ai R ra ini | e ai o au sandhra kSarANi R ram / .5 e o jasi . . RvarNa-zoGa guNaH . 74 / ekatve dvigu dvandvI RhasAntAd dhyaNa 176 / ekAdazAdeITa | ejAM khaz e TAGyoH 1 ir... 75 / edoto'taH Rna ir . 116 / edodAdau dhAto. RduSadhAt kyap . 177 | erI bar3hatve alvAdibhyazca .. 174 ' e s-mi bahutve dr bur M22 .. com Y ur - Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (200) pRSThe. au yU 1 | aurI 6 / ArA sUtrANi. 17 2 sUtrANi. "ai" ai Aya ai ca manvAdeH ai sakhyuH "o" 0 . ur aur o av o au au otvoSThayoH odanto dhau vetau odanto nipAtazca orau orau orvAhe: o:orvA logaH osi kaNDvAdibhyo dhAtubhyaH0 130 kathamAdiSu svArthe kRJoNam 0 171 kameH svArthe bhiDanapi tu vA 79 | kameraG dvitvaM ca karaNAdhArayozca karaNe ca ... 132 kartari karaNe ca tRtIyA 51 kartari paMca kartuyaGga 134 103 / kartR-kAryayoraktAdau kRti0 52 karmadhArayastulyArthe karmaNi dvitIyA karmavyatihAre dhAtorAt 139 kalyANAderinaG | kAJcitprakRti prAptasya lakSaNe0 52 103 50 " au" au Ava au nipAtaH | kApyataH . Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 172 ( 201) sUtrANi. .. pRSThe. sUtrANi. kAma-manamostumo malopaH 171 . kRdikArAdakterIpa vA kAmyazca 132 kRSi-catyorna 177 kArakAt kriyAyukte kRpestAdau paMvA0 kArake'pi kRpo ro laH kAryAyet 2 kR-vRSorvA kyap 177 kArye'Na 154 kRSa-mRza-spRza-mRSa-tRpa0 73 kaalaadhvnonerntyeN . 52 kRSAdInAM vA kAsAdipratyayAdAm krama-bhUparaH 68 kRSyAdibhyo valaca dIrghazca 0 50 kitaH . 166 keneyekAH kimidamaH kIra . 161 / kiti jhase kvau ame ca0 160 kimo'vyayAdAkhyAtAcca0 48 kDityadvayusi 62 ku-cu-Tu-tu-pu vargAH .. 2 kta-ktavatU0. 164 kutsAyAM pAzaH | kta-ktavatyoriTi jilopaH 169 kumvoH ka pauvA ktiH 174 kuru-chorna dIrghaH .. 108 kto vA seTa 165 kuhozvaH / ktvAdyantaM ca kRno nityaM morulopaH 108 ktA seTa kinna kRJo ye 108 kyapItvaM na kRtaH 151 | kyapo'prayoge paJcamI 52 kRtkartari ... 151 / namaH pe dIrgho'm viSaye 71 170 Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 ( 202 ) sUtrANi. pRSThe. sUtrANi pRSThe. krAderuNa | kim / 159 kAderNAdeH kvibante rAjatau pare samo0 11 kriyAyA AvRttau kRtvam 49 / kvin-vanib-DAH 162 kriyA'dhyayavizeSaNAnAM0 59 kilAt SaH saH kRtasya 15 krIDa AunusaM-paribhyazca 138 kSiyo dIrghaH kartari0 168 krudha-druheA'sUyA0 51 kvaciDDA 158 kvacitsvarAderapi rasya 126 / khana itvaM kyapi kvacidanavyaye pUrvapade0 55 khape vA kvacidavyaye uttarapade'pi 55 | khase capA jhasAnAm kvacidupasarge na .120 khiti padasya kacid dvayoH "ga" kvacidyaH svaravat 132 kvacid vA 55 gaNeH pUrvasya IdvA0 117 kacidvA kvacinna 55 gatyarthAt kauTilye. 125 kvacinnAmino'pi 13 gatyAdakarmakA0 165 kvacinnAmnyupapade'pi 171 gamaH parau si-syau0 137 kvacinnityam / 122 gama-hana-vida0 kasukAnau Navat 163 / gamAdInAM amasya0 160 168 gati-hiMsArtha 0 . Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSThe. 127 74 ( 203) sUtrANi. .. pRSThe. sUtrANi. gamAM chaH 72 ghA-dhmorIGi gamA svare gameH sasyeD nA''ti 122 gariSThAdayo nipAtyAH 48 Gasirat girate: svare rasya GasibhyasoH stuH guNaH Gasya guNo'rti us sya . gubbhyaH DitAMmaTa gurorhasAt 175 GitAMma yaT Diti gauNakarmaNi vA DityaduH grahAM kiti ca Dismin glAdeniH De aka . De Dit : " " DI . ghaJ bhAve 171 / G-Na-no hrasvAda ghaTa dayo mitaH ca, ghasAH SaH dhyaNi kvacit0 . 177 | caliDo'napi0 ghraH saMjJAyAm .. .. 153 | canoH kagau biti goH 52 74 Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrANi. ( 204 ) pRSThe. sUtrANi. caTakAdairaNa jani-vadhyorna vRddhiH .. 86 caturAM zauca | jarAyAH svarAdau0 catvAriMzadAdau vA''tvam 49 janI capA abe jabAH jAsoH ziH . capAcchaH zaH | jaszasoluk cAdibhizca jahAteryAdA0 cAdinipAtaH jahyedhi-zAdhi cArthe dvandvaH ___ 56 jAgartervIN0 cinoteH sa-NAdau kirvA 103 jAtezyopadhAt curAdeH svArthe niH115 ji-bhuvoneMDa0 180 coH kuH jJapeH 'svarasya0 cvau salopaH 157 jJA-janorjA 101 jJA-zru-smR0 jvalAderNaH cha: "ma" chazavarAjAdeH SaH jhapAnAM navacapAH jhabe jabAH jakSAderanto'dana us 8 jhasAt jana-sana-khanAmAtva0 82 jhasAddhiheH . 140 153 3 Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrANi. . nama-japAM nuk amAntasya viti0 amAntasyopadhAyA. ame jamA vA . mAviSThavat kAryam mitsvariteta ubhe bhiDit karaNe jItAM kto0 (205) pRSThe. sUtrANi. TorantyAt gore 165 / dvito'thuH 135 9 DaH NaH DateH . 133. 33 Diti TeH Ditasbimak0 172 77. " araG dvizva jyantAt svArthikAd JiH 121 / Dhi Dho lopo0 jyantebhyo 171 | . " ." " TanAtsasya 10 / NabAdau pUrvasya TADakAH Nabuttamo vA Nit rA''dAvukta0 NAdiH kit TAdau svare vA Nito vA TA nA'striyAm NiniratIte ..14 NyAya naNeyaNa0 55 44. Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 206) sUtrANi. pRSThe. sUtrANi. pRSTe. tasmAt si au jas0 - 14 taDidAdibhyazca tAdarthe caturthI 52 tatrAdayo nipAtyA0 tirazcAdayo nipAtyAH 33 tayodhaH tiSThaterupadhAyA i: syAdaGi 118 tadadhIra-kAsyayorvA sAt 4 1 . tisR-catasro mi dI? na 23 / tadavyayam tIyAntasya uitsu vA 17 tanAderuH | tudAderaH tanAderupa tundi-bali-vaTibhyo maH 50 tanAderupadhAyA guNo vopi 108 tubhyaM mahyaM GayA 38 tanAdestathAsorvA serchaka 108 tumo'prayoge karmaNi0 52 taneraniTi se vA dIrghaH .. 123 tum tadarthAyAM bhaviSyati tanotarvA''kAro yaki 146 turustubhyo'dviruktebhyo0 // tapo neN karmakartari0 1 turya-turIyau nipAtyau tayaDayaTau saGkhyA tulyAyoge'pi * taratamevasviSThAH prakarSe 48 tuhyostAtakAzaSi vA 63 tava mama sA 39 tavyAdayo'he the vidhau0 177 ta-phala-mana-trapAm tatyAdInAM kRtyasaMjJA 178 toli laH tavyAnIyau 176 / tya-tanau / tasthe 91 tyadAdeSTeraH syAdau 19 h p d 48 tR-vuNau Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 ( 207) ___ sUtrANi... pRSThe / sUtrANi.. pRSThe. tyAdau maviSyati syap 5 dAderghaH tri-caturo striyAM tisR0 23 dAnapAtre caturthI prerayaGa dAntAdayo vA nipAtyante 169 svanmadekatye 38 dipi sasya taH svamahaM sinA divAdAvaTa svAmA'mA diva au "tha . divAderyaH . yo nuT dizAm (kuH) disyorhasAt dIDo guNavRddhiH dammi-jJapibhyAM dIDo yuT dambheridIca dIpamanabudhapUri0 daridrAteranapi0 dIrghAdapi daridrAteridA0 88 dI| guruH dastasya no dazca 167 duSenauM dIrghaH dasya maH dAM ho duha-diha-liha. dAdeH ... dUrAdAhAvAne plutaH TeH0 dAdeH peH dRzAdeH pazyAdiH dRzAdeH zaH 153 * 73 / dRzeSTak-sako. - - - . . 92 15 127 dAderiH dAdare: 161 Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSThe. sUtrANi. devatAyA dvandve0 devatedamarthe do datti doSAM ri: dhutAdibhyo luGi. dhuteH pUrvasya druhAdInAM vA ghatvam dvandva-tatpuruSayoH0 dvandve'lpas-vara0 dvi-tri-caturthyaH suH dvitve satyeka0 dviruktasya huyate0 (208 ) pRSTha. sUtrANi. "dha, 45 | dharmAdan dhAno hiH kiti te 34 dhAtoH dhAtoH 80 dhAtoH preraNe dhAtoriyuvantAdAmo0 dhAnornAminaH . dhAvam. . 59 dhiriH 49 dheTo luki Do vA dvitvaM ca . | dherar dhe salopaH dvizca de dhau hasvaH dhyAyateH vipiM0 dhve silopaH dveH svare'pi0 dvesto dvaSTanorAtvaM0 . naH sak chate na kamyamicamaH 120 Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nani 6.::.. namaH (209) sUtrANi. .. pRSThe sUtrANi. pRSThe. naGakI 172 / nAdau 56 nAniTi se 121 naJ-su-durmyaH prajAmedhayo0 nAmadhAtu-vaSka-SThivAM satvaM na 71 nadAdeH nAmadhAtorvRddhirvA sau 134 napuMsakasya (hasva): 25 nAmadhAtau vA napuMsakAt syamoTuk nAmi na prazAnaH | nAminaH svare | nAmino'caturNA dho DhaH 79 namaAdiyoge caturthI 51 nAmino ra 13 namaso'sya na ritaH nAmna AcAre kvibvA 134 navagaNyAmuktebhyo hiMsA0 117 nAmnazca kRtA samAptaH nava pam nAmni ca . na zatAt khapAH nAmni, ca yuSmadi061 na zAta nAmno no lopazadhau nazcApadAnte jhase nAmno ya I cAsya naSi nAmyupadhAtkaH na sandhi yvoryuTa ca 47. nijAM guNaH naho dhaH 35 - nimittakarmaNaH0 .. . . .113 | niyaH 107 nAmI . 152 nAtaH __14 Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 210) pRSThe. sUtrANi. 152 135 .. sUtrANi. nirupapadAt nirdhAraNe kim-. nirdhAraNe SaSThI nivizAdeH nisamupavibhyo huyateH nugazAm nuDAmaH nu-dhAtoH numayamaH nuvA nAmi dIrghaH 123 * 15 48 paci-nandi-grahA0 paco vaH pazcAdemaMTa . 138 pata-tana-daridrA0 paterDe pum patnyAdayo nipAtyAH pathAM TeH padAnte dIrghAd vA padAnte samAnAnAM0 103 / pade riNa tani parato'nyat 69 parANyAt parivyavebhyaH kriyaH paremaSazca .. 68 parokSe pAdeyuka nau piti tsmi veTa pibaterupadhAyAH0 puMyogeca ' w' nRta-tRd nekasvarAdanudAttAt / wer nopadhAt 141 nopadhAyAH no lopaH no vA vraNa Ie sammahato'dhau0 119 128 119 Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 ( 211) sUtrANi. .. pRSThe. sUtrANi. pRSThe. puMvaddhA pUrvasya 57 / pratyAbhyAM zruvo na 140 puMso'suG pratyupAbhyAM kirate:0 puNya-sudinAbhyAM prathamacaramatayA0 pu-zakAt 176 pramANe dahanaTa-0 puSya-sidhyau saMjJAyAm 177 prazaMsAyAM rUpaH pUjArthAcaterna prAg dhAtoH pUrvakAle ktvA 169 prAcurya-vikAra-prAdhAnyA0 pUrvapadArthabAhulye. . 'prANi-tUrya-senA0 pUrvasya Diti jhase dhaH 94 prAdikA upasargAH pUrvasya hasAdiH zeSaH prAde rephAdaniteH0 pUrvAdInAM navAnAM0 prAdahazca pUrvAddhanterhasya ghaH . . 85 prI-ka-jJAbhyazca 152 pUrve'vyaye'vyayIbhAvaH | propAbhyAM prArambhe'the pe sirNit porur 94 pvAdehasvaH paunaHpaunye Nam dvizca 171 praccha-vicchoH zo0 172 phaNa-rAju-bhrAnu0 . prajJAdibhyo'N 50 | phullAdayazca pratyayaname jabasya0 9 "ba" pratyayAntAcca bahuvrIhiranyA 3. Fertisexixer 3 141 138 114 9 Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSThe. sUtrANi. bahusaMkhyAnAM0 budha yudha-naza0 bhyaH o'napi vac bruva Ahazca0 ( 212) pRSTe. sUtrANi. 57 bhUtapUrva caraT 141 / bhUte siH bhRJAM luki bhyas bhyam . bhra-joraso0. | bhrApta-bhlAza . " " gajAM viNa bhaJjariNi nalopo vA 147 "ma" bhaviSyati syapaH0 madhvAdayo nipAtyAH 179 bhAve'Napi manuSyAdInAM saMbhUyo0 bhAve ta tva-yaNaH masji-nazojhase num bhidagam mAdU. pis bhis mAntasya seTo bhI-hAkorida0 | mAntAvyayAbhyAM yo na bhI-hI-bhR0 | mAntopadhAta muno'pAlane 139 mitAM nyantAnAmiNi. 147 muvaH silope'yachaki0 66 mitA hUsvaH nau muvaH silope svare vuk 66 / miderguNo ye bhuvo vuk 64 | mugAne'taH . Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ G.0 - moc yA 6 yuT bhAve / 6 sUtrANi. .. pRSThe. sUtrANi. pRSThe. mucAdermum apratyaye 110 yalasaMyogAde0 muSAdibhyaH ktvA kit 170 ya-va-rANAmidutaH mRjervRddhiH ya-va-la-ma-napare0 mRno vA 177 yasya lopaH mo'nusvAraH mo no dhAtoH yAdAdau Rto riG pe mriyateluGa yAmiyam "ya" yaH se 76 yuvAvau dvivacane yak caturSa yuvoranAko 192 yaGa UkaH yuSmadasmadoH SaSThI caturthI* 39 yaDi yusa iTa yaGi vA salopaH 134 / yUyaM vayaM jasA yajAM ya-va-rANAM 77 yaTo'cca | yyoH 71 | yvRNAM napuMsake dhau. yat-tadetadAmA vatau 47 yvRNAmasavaNe yadyoge uktaM na ve dvitve yamA yape'sya bordhAtoriyuvau svare yami-rami-namAtAM0 . . . .72 | vorlopaz vA padAnte 125 yataH . . over v gor Pusa Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 214 ) pRSThe. sUtrANi. sUtrANi. yvorvi hase yavau vA | ro'rAtriSu luk | laghupUrvAd ___72 laghoSaH 167 / labheriNa NamornumvA raH saMkhyAyAH 29 | liGgArthe prathamA rahAd yapo dviH litpuSAde: rAto au puk 116 | lipi-sici0 rAtrAhAhAntAH puMsyeva rAdiko vA 182 | lug bahutve. rAro jhase dRzAm - 72 lupAdInAM rilopo dIrghazca . 13 | lokAccheSasya siddhiH rIgRdupadhasya 127 lopaH pacAM0 ruda-vida-muSa-grahi. 122 lopastvanu0 rudAderdisyorIDaTau lopo hasvAnjhase rudAdezcaturNI lomAdibhyaH zaH rudhAdernam lohitAdibhyaH ruheauM po vA 119 lAntasya sau0 rephAcchvorlogaH 160 lvAdyoditazca . * 72 168 Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrANi. 4. 127 28 182 112 (215) pRSThe. sUtrANi. "va" vA padAntasya vaci-pracchi0 160 | vA'm-zasi vacerum vA lipsAyAm vaJcvAdInAM0 vA'vasAne vat tulye vA''su vadi-banyoH0 19 | vAho vo zasAdau svare vayo yasya. viMzatestilopo Diti varNAt kAraH viMzatyAdervA tamaT vartamAnasamIpe0 142 vijeriDAdi0 vartamAne vida-daridrA0 vazeryaDi na saMprasAraNam 127 vidervA vasuH vasAM rase vido navAnAM0 . vasestavyaH0 .176 vidhi-saMbhAvanayoH baso uH vinA-saha-nama0 basyAniTi se uH . 124 : vi-parAbhyAM je: vAcaMyamAdayo nipAtyAH 116 vibhaktyantaM padam vAcaspatyAdayo nipAtyAH 12 / vizleSAva. vA TA-DyoH . 55 / | visargAnusvAra0 vA''dIpoH zatuH .. 37 visarjanIyasya saH vA'nyatra . .. 128 / vIpsAyAM padaM dviH 163 Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSThe. 49 162 139 veDyoH sUtrANi. pRSThe. | sUtrANi. vuH se . 121 | vyAsAdeH kiH . vRkSa-vRn-RdantAt si-syo0 104 vito num vRG-vRJ-RdantAt sasye0 121 vRG-vRJ-RdantAnAM vA 75 vRJasthapa iT 104 zakandhvAdiSu0 vRtAdibhyaH zatAdenityaM tamaT veH pAdaviharaNe 138 zata-zAnau tip-tevat veH zabdakarmaNaH0 zatrantAnAM0 26 zapa upAlambhe veno NAdau0 zabdAdibhyo yaG veno vA vay NAdau 83 | zabde tu na veno hasvaH 166 zamAdibhyo ghinuNa vetterloTyAm zamAM dI? ye zamAM dI? ye zasa-dada-vAdi0 . vo'v y-svare zasapare khase. vorguNAt zasAdau vA0 morA zati vyatherNAdau0 zAkayArthivAdInAM0 . vyAG-paryupe0 141 / zA-cchA-sA 136 133 138 87 veyuvaH verlopaH 157 43 Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSThe. (217 ) sUtrANi. .. pRSThe. sUtrANi. zA-cho 158 zliSa-zI zAseriH zliSerAli. zAseriH 177 zvayaterito. ziti caturvat kAryam zvayate . zivAdibhyo'pi 44 / zvayaterNAdau0 zImAdibhyaH0 166 zvastane zIDo guNazcatuSu 90 zvAdeH (va u:) zIko'no ruT "Sa, zIDo'ya. 127 zIDo'yaG 245 SaTa-katipaya zuSeH kaH 169 Sa-DhoH kasse zRGga-vRndAbhyAmArakac . 50 pAkokaNaH zRNotyAdInAM0 Sid-bhidAmaG ze cag vA SoDa zeSAH kArye kartR0. 50. STumiH STuH zeSA nipAtyAH0 . STravritaH pratvanyAdeH __25 / SThivu-klamvA0 zranthi-pranthi0 105 / SThiveH pUrvasya0 zraddhAlu 47 zri-nu-drubhyo0 ... 75 | p-goM No'nante 48 Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A / 27 / - 6 sUtrANi. "sa" saMyogAderAdantasya0 saMyogAntasya lopaH sakhi-patyorIka saMkhyAyAH0 saMkhyeyavizeSA0 sa dhAtuH sa napuMsakam sandhyakSarANAmA sa-parokSayojegiH saptamyarthe0 samaH pratijJAne samava-pravi0 samAnAt samAsa-pratyayayoH samAsazcAnvaye. samAse kyap samAhAre dviguH samUhe'rthe0 samo'karmakebhyo (218) pRSThe. sUtrANi. | samparyupebhyaH0108 saM-pratibhyAM ca sambandhe SaSThI 18 | sarti-zAstyatibhyo0 74 sarvAdeH smaTa 16 18 savaNe dIrghaH saha 6 sasuTaH kRno liTa iT sasto'napi. sasvarAdiH0 sahAdiyoge tRtIyA sahAdeH sAdiH sahi-vahoH0 saheH SaH sADhi sAntAtpUrvavadAt / 122 sAntAtso na 124 sAntebhya uH 181 170 sAmAkam sAvanaDuhaH 46 - sidhisaMjJaH syAt 137 si saH /20 V on 197 0 1 , Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 49 or:41 ( 219 ) sUtrANi. .. pRSThe. sUtrANi. pRSThe. si-sa-tA-sI0 65 striyAM yajAM bhAve 173 si-sayoH0 striyAM voH si-syoH strI-puMsonaNa-snaNau suDAmaH strI-bhruvoH 24. suvo na guNaH0 sthAmi 118 sUci-sUtri0 sthairya-gati-bhakSaNArthebhyo'0 169 sRji-zosthapo veT . 74 sparddhAyAmAGaH 138 sabhyaH seTo halAdvA smiG-pUGa0 124: senA-surA-cchAyA0 ..59 smRtyarthayoge'pi serA serau sme laT 142 se 'dheH syA kriyA'tikrame saiSAddhase syAvidaH so naH puMsaH srovisargaH skorAyozca svaperyaGi0 32 svarati-sRti. svarAtparAH . 92 / svarAdaH stoH zcabhiH zcaH stauti-jyantayoH0. ... 124 | svAdeH paraH 142. ao aw or an 32 so 56. aw . os staH sturAra stu--dhUnAM0 9 svarAdeH ao Vol s Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 . 132 2 ( 220) sUtrANi. pRSThe. sUtrANi. pRSThe. svarAdyaH 176 hava-ktyoneMTa . 174 svarAdyadantasya ca ha-za-SAntAtsaka svarAntAdatvatazva0. hasAttaddhita0 132 svarAntAnAM0 144 hasAdAna hau 114 svare yatvaM vA haptAdelaghorato vA vRddhiH0 68 svAGgAdvA haptAdyasya lopo0 svAdernuH hasA vyaJjanAni svApeH saMprasAraNam hasepa: sarlopaH svAmyAdiyoge. hase'hahasaH svArthasAntAttu syAdeva hite''pi svArthe'pi | hetau tRtIyA-paJcamyau "ha" ho jhamAH hanaH siH kit haniDoH se dIrghaH 122 hodhiH hanRtaH syapaH hamyanta-kSaNa hano vat 118 hasvaH hano ne hasva-dIrgha0 hano luGa0 hUsvasya piti kRti tuk 159 hantehiMsAyAM ghanIbhAvaH 127 hUsvo laghuH habe 12 hasvo vA 42 hayavarala0 2 vAderddhizca .. 124 Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 160 sArasvata-candrikAta uddhRtya TippaNake saMprayuktAni kAnicit sUtrANi. -car. sUtrANi. pRSThe. | sUtrANi. pRSThe-- Ato'nto'danataH 81-90 / cara-phalayoH Ipi vano nasya ro vAcyaH 159 | caTanArthAderyuH 182 upadhAyA RvarNasya0 . 116 juhoterdIrghaH usi guNaH . dyuti-gami-juhotInAM RcchernAm namAderaH RccheliTi guNaH 137 nAnapyorvaH RdheraniTi se svarasya 123 | nindAdevU kaNa-raNa-bhaNa. 116 / pATejiMLuka0 kuTAdeNidvajaiH pratyayo0 111 | puki guNaH - 117 kRtyAnAM kartari vA SaSThI 178 | pUDaH vA kitastasyeTa 166 tasya ca vartamAne . 167 | bhaJja-mAsa-miTyo ghuraH 182 khazante pUrvapadasyAnavyayasya mAve kartari0 .. isvaH . 156 / madAmaH girate rephasya latvaM yaDi 126 yamaH siH kid vA vivAhe 139 182 172 Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 229) sUtrANi. pRSThe. | sUtrANi. pRSThe. lakSaNa-pratipadoktayoH 111 / se dIrghaH 121-123-124 vanipi samasyA''tvam 159 snukramorAti neT . 138 vartamAnAdhArArtha0 169 / smRhi-gRhi-patyAderAluH 182 cetteranto vA ruDAti 138 svarAtto vA. 169 zvayateH saMprasAraNasya. 166 | hantestaH 173 sa-ghasyadbhyaH kmaraH 182 | hasAt parasya075-114-129 Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zodhanapatrama. azuddham. zuddham. pRSThe. pastau. nlavarNasya - luvarNasya sarvasya sarvasya / jhame same . madbhavatra pitrarthaH ["pitrarthaH ], pitrarthaH vRNAma vRNAmakata .. .karte capAt [padAnte vartamAnAt ] capAt zcutvaM cutvaM stoHSTuna toH Turna pratyaGgidam / pratyaGdim SaTt santaH SaT tsantaH [SaT santaH] " . saMyatA, sNyytaa| saMyantA, sNyyntaa| 11 . lopa. lopaH . . 13 jasi' ... 'jasI' 329 22. 14 Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 224 ) zuddham. . azuddham. pRSThe... po. nanta . -'nante ya'vadhAne'pi -kr-hnn| 20 bhrUzabdasya / vyavadhAne'pi -karana iti bhrazabdasya stubhavati syaadau| TA''dau dhAtaNi atinavA stuvati syAdau / zrIpam , , uktapuMskaM TA''dau 26 ghAtRNi , atinAvA ' 27 20 -saMyoge pdaantec| -ryorhspryoH| 30 vA su| vaa''su| 32 supA / / vRkSavRzcazabdaH, 12 / sasya zasya doSasu, doHsu doSasu 34 doHSu, doSSu / aashiissu| .. AzISSu, aashiiHssu| 36 vA' he karma he karman / 30 dossssu| Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .pato. ayo ruik cA va ( 225) azuddham.. zuddham. pRSThe. pAdAdo pAdAdau ca ayo saha / sahasA prayas prAyam hiruka prAdikA upsrgaaH| 40 -padhAt . . -padhAdadantAt 43 vorgunnaat| vaurguNAt cAMva agniSomIyam agnISomIyam gArgIyaH / ... " indriyaH . . indriyam . -rAm / -rAm dravyaprakarSe / 48 dnn-dvys-maatraaH| dana-dvayasaTa maatrttH| namAdi- nama Adi-ktavat -ktavatu. .. anata iti kim ? upakummAt / upakumbhAt / agni-maarutau| . agnaa-maarutau| 5 saGalayApUrva-... saDyApUrva . . 15 . Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ azuddham. -saGakhyA ( 296 ) zuddham . -saGkhyA pRSThe... po. ___ 59 aamhaip| I vahi mahi / uccAraNAthaH / -muktAthabamava bamavatuH bhayAsam mmnytH| anaissiit| -majizAkaH / viSi"khovihase' bhrAsaayasIt / Amahaip / i vahi mhi| uccAraNArthaH / -muktArtha- : babhUva babhUvatuH bhUyAsam mmnytuH| aneSIt / -mjishaakiH| praSi-viSi . jgnth| bhrAzaayaMsIt / jagamitha jaganya / syapaH AdantAd zA-chA syapa. AdantAta Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 197) azuddham. . . . zuddhama. serapavAda / serpvaadH| 74 sutraviya zuzraviya cskny| cskntaa| caskantha 2 / skntaa|, pradInAmiTo dIrSa, grahAdInAmiTo diirghH1|, sasakya / sasabjiya sasakya / 76 -cke| -cakAra / . , azcyotit bhazcyotIt / 77 eghiSIdhvaM aidhISTa aidhiSTa yudhir budhir bamaH mAnanti syAta / " syAt / . na. . 'mArjanti g 2016 tuSTavitha pR pUrvasyAt adhAtaM pUrvasyAta .... adhAt Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - azuddham. 'irito vADA, suut-suuyti| cAtva / / vihAyalA abhinttuu-dd| RSi pAlanArtha vvRdhve| bhaG syoH| upadhAyA.' AdIni abImavama / -svana-jaSaacIcimat mvarastha bomujyate / abomukhH| nityatvAda parivama.ntiM ( 228) . zuddham. pRSThe. 'irito vA aH 98 sUti-sUyati0' 100 cAtvam / . 101 vihAyasA ashintt-dd| 101 RSI 110 'pAlanArtha- .. 112 vavRddhe / 115 ang-syoH| 118 upadhAyAH' ityAdIni ,, abIbhavam / ' , -svana- . 119 120 acIcamat. * svarasya bomujyate / abobhuuvuH| . 128 .nitytvaad| avariSamahAntaM 123. 125 Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pato. (229) pRSThe, sapazroSTa samazroSTa upakra ISTa upakrasISTa 'no lopH| . 'lopastvanudAtta0' 139 upaaysi| upAyaMsi / trissssttauH| trissssttau| nyantatvaM nyantatve-dekavacana, -dekavacanam, . 143 si-sa-tA si-tA- 144 'si-myoH' 'si-syoH' . 147 mujagaH mujnggH| bhunagaH bhujnggH| 154 prtpH| prNtpH| prayayo . pratyayo . 165 nAmakamidaM nAmakaM 183 -bhUtaH kriyaantrH| -bhuutkriyaantrH| 188 agnarida agnerida 192 MIN Page #259 -------------------------------------------------------------------------- _ Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // aham // bhIyazovijayajI jainagranthamAlAse upalabdha saMskRta-prAkRta granthoMkI sUcI -**- 'bhArate bhAtu bhAratI nyAya 1 ratnAkarAvatArikA-( duSprApya )bArahavIM zatAbdI ke tArkika pUjya zrIvAdidevasUri ke pramANanayatatvAlokAlakAra ke Upara yaha, unhI ke vidvAn ziSya zrIratnaprabhasUri kI banAI huI; syAdvAdaratnAkara ke sArAMza rUpa sundara aura prauDha TIkA hai / isakI bhASA bahuta chaTAdAra aura AlaGkArika hai, isIliye yaha nyAya kI kAdambarI yA tilakamalarI kahI jAtI hai / bhaTTacaTTaghaTTanA" jaise isake aneka vAkya kaI vidvAnoM ke jihAna haiM / kalakattA yunivarsiTIne ise jainanyAyatIrtha meM dAkhila kiyA hai| DemI aSTa penI sAiz2a ke 273 pRSTa aura sundara prastAvanA sahita mUlya ru. 6-0-0. Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 232 ) 2 ratnAkarAvatArikA, TippaNapatrikA sahita (do pariccheda) -usI ratnaprabhasUri kI ratnAkarAvatArikA ke Upara paM0 jJAnacaMdranI aura zrIrAjazekharasUri kA TippaNa aura chapAI aura kAgaz2a sundara haiM / mUlya 1-0-0. 3 sammatitarka-Adivikrama kI paNDitasabhA ke eka ratna zrIsiddhasenadivAkarasUri kI prauDha tArkika lekhinI se yaha likhA huA grantha jainanyAya meM prathama aura ucca sthAna ko prApta kara cUkA hai| isI ke Upara tarkapazcAnana zrIabhayadevasari kI tattvAvabodhinI nAmakI prauDhatama TIkA hai jisakA yaha prathama bhAga hai| supararaoNyala 8 penI sAiz2a ke pRSTa 200, kAgaz2a aura chapAI sundara / mUlya mAtra ru. 1-0-0. 4 SaDdarzanasamuccaya ( mUla ) maladhArizrIrAjazekharasUrikRta yaha zlokabaddha mUla grantha bhI dArzanika vidvAnoM ko acchA upayogI hai| mUlya 0-4-0. 5 jainatarkavArtika-AdinainatArkika zrIsiddhasenadivAkarAcAryajI ke nyAyAvatArAdi pramANaviSayaka zlokoM ke Upara zrImAn zAntyAcAryajIne vistRta vArtika. rUpa meM isa anya ko banAyA hai|. pR0 163 mUlya rU. 2-0-0. Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (233) 6 pramANanayatattvAlokAlaMkAra-vAdIndra zrIvAdidevasUrine isa mahAmanya ko sUtrAtmaka ATha paricchedoM meM banAyA hai| isakI gaMbhIratA itanI hai ki isake Upara unhI vAdidevamUrijIne svayaM 84000 zlokAtmaka syAdvAdaratnAkara nAmakI baDI TIkA likha kara jagat ko camatkRta kara diyA hai| AcAryadhurya zrIvijayadharmasUrIzvara mahArAja ke prayatna se kalakattA kI aMgrez2I kI M. A. parIkSA meM aura zve. nyAyakI saMskRta prathamA parIkSA meM yaha mUla grantha dAkhala huA hai / prathama AvRtti khatama hone se saMskRta TippaNa sahita hamAre yahAM punaH chapatA hai / vyAkaraNa 7 kriyAratnasamuccaya-SaDdarzanasamuccaya kI bRhad vRtti ke lekhaka nyAyavyAkaraNavizArada zrIguNaratnasUrine isa grantha ko banAyA hai / yaha grantha vastutaH vyAkaraNA* bhyAsI chAtra aura vidvAnoM ke liye bahuta hI upayogI hai| sabhI gaNa aura sabhI Niganta-sAntAdi-prakriyA va kRdanta ke prayogoM meM kauna 2 dhAtu ke kaise 2 rUpa hote haiM ve isameM haimasUtroM ke nirdezapUrvaka siddha kiye haiN| nAmadhAtu aura sautradhAtu bhI isameM diye gaye haiN| dhAtuoM kI anukramaNikA aura sundara prastAvanAdi se Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (234) alaMkRta yaha grantha pratyeka vaiyAkaraNa ko to bhavazya rakhanA hI cAhiye / supara royala 8 penI sAiz2a ka. moTe kAgaz2a ke pRSTha 313, mUlya phakta ru. 2-0-0. 8 kavikalpadruma-yaha vyAkaraNopayogI grantha zrIharSakula praNIta hai / vyAkaraNAnusAra isameM dhAtuoM ko zlokabaddha kara diye haiM / dhAtupATha kaNThastha karanevAle vidyAthioM ko to yaha khAsa upayukta hai| aura bhI vyA karaNopayogI kaI bAteM isameM haiN| mUlya 0-4-0.. 9 siddhAntaratnikAvyAkaraNa-( saMTippaNa ) sArasvata candrikA kI paddhati kA, yaha choTA aura upayogI vyAkaraNa zrIjinacaMdrasari mahArAnane banAyA hai / saMkSepa se saMskRta bhASA kA jJAna prApta karanevAloM ke liye to yaha. khAsa upayukta hai / upalabdha prAcIna vyAkaraNoM meM yaha prAyaH saba se choTA vyAkaraNa hai| isameM vAkyaprakAzAdi se uddhRta kara ke vyAkaraNopayogI karIba 60 zlokoM kA saMgraha bhI diyA hai / kalakattA kI zve0 jainavyAkaraNa kI prathamA parIkSA kA yaha graMtha hai / pR0 240, mUlya 0-12-0. 1. siddhahemazabdAnuzAsana mUla (vyAkaraNa)-prasiddha vaiyAkaraNa paJcAnuzAsanavidhAtA zrIhemacandrAcArya ke saMskRta Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkaraNa ke mUlasUtra isameM alaga chapavAe~ haiN| haimavyAkaraNapAThI vidyArthioM ko mUlasUtra kI AvRtti karane ke liye to yaha nitAnta upayukta hai / anya vaiyAkaraNoM ko zrIhemAcArya kI viziSTa vizAradatA jAnane ke liye kAma kI cIja hai. mUlya 0-6-0. . 11 syAdizabdasamuccaya ( saTIka )-bAlabhAratAdi granthoM ke nirmAtA mahAkavi zrIamaracaMdrasUri kA, syAdinAmoM ke viSaya kA yaha bahuta hI baDhiyA grantha hai| paM0 lAlacandra bhagavAnadAsane isako eDiTa kiyA hai / mUlya ru 0-12-0 12 zrIsiddhahemasUtrapATha kI akArAdyanukramaNikA-prasiddha .. vaiyAkaraNa zrIhemacandrAcArya ke vyAkaraNa ke akArAdikrama . se isameM sUtra haiN| 0-4-0 13 dharmadIpikA-AcArya zrIhemacandramUrijI ke siddhahema sUtroMke upara nyAyavizArada nyAyatIrtha u0 zrImaMgala vijaya jI mahArAjakRta yaha sugama vRtti hai, paraMtu isameM yaha vizeSatA hai ki aSTAdhyAyI kramase sUtra nahIM rakha kara siddhAnta kaumudI kI paddhati kA yaha vyAkaraNa hai| sUtrAnukramaNikA, dhAtupATha, saMgrahazloka aura paribhASA prakaraNAdi se alaMkRta yaha grantha vaiyAkaraNoM ko upayukta hai| 500 se adhika pRSTha ke isa grantha kA mUlya 2-0-0 Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 236 ) kAvya aura caritra 14 zrIneminAthamahAkAvya (padyabaddha-saTippaNa)- kAvya ke prAthamika abhyAsiyoM ke liye yaha anya bahuta hI upayogI hai| tulanA kI dRSTi se kaheM to raghuvaMza kI zailI kA, balkI koI 2 nagaha usase bhI acchA hai| isameM prabhAta aura rAjImatI ke viraha prabhRti kA varNana bahuta hI acchA karake zrIkIrtirAjopAdhyAyanIne kAlidAsa kI kIrti ke sAtha spardhA kI hai| bhinna 2 chandaH, alaGkAra aura bhAvoM se pUrNa dvAdaza sargAtmaka yaha grantha pustakAkAra aura patrAkAra meM chapA hai| donoM meM se pratyeka kA mUlya 0-12-0 , 25 zrIjJAntinAthacaritra (zlokabaddha mahAkAvya)-kAvya niSNAta zrImunibhadrasUri mahArAjane isa atyuttama grantha ko banAkara kavi samAja ko camatkRta kara diyA hai| isameM indravajrA, vasantatilakA, zikhariNI prabhRti bar3e bar3e cchandoM meM 19 sarga haiN| sAre grantha meM alaMkAra kI . chaTA evaM varNana kA camatkAra hai| hamArI dRSTi se mAghakAvya kI koTI kA yaha kAvya hai, isameM karIba 5000 zloka haiM. bhASA vaidarbhi rIti kI hai. kAvyajJoM ko yaha saMgrahaNIya hai. pRSTha 355, mUlya ru. 3-0-0 Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 237 ) 16 zrIpArzvanAthacaritra (zlokabaddha)-isa grantha ke nirmAtA zrIbhAvadevamUri haiM, isameM zrIpArzvanAthajI kA caritra vi'stAra se diyA hai| anuSTup chandaH meM zloka hone se sAdhAraNoM ke liye yaha upayukta pratIta hotA hai isameM karIna 1500 zloka haiN| kAgaz2a aura chapAI sundara pRSTha 478 sajilda pustakAkAra aura patrAkAra pratyeka kA mUlya ru 3-0-0 . 17 zrImallinAtha caritra (zlokabaddha- zrIvinayacandrasUri kRta yaha bhI anuSTup chandaH meM hai chapAI aura kAgaz2a manohara hai pRSTha 335 pustakAkAra aura patrAkAra, pratyeka kA mUlya ru. 3-0-0 . 18 zIladUta-mahAkavi kAlidAsa ke meghadUta kAvya ke pratyeka zloka ke antima caraNa lekara isameM zrIcAritramundara gaNine pAdapUrti kI hai, yAnI tIna pAda apane aura " snigdhacchAyAtaruSu vasatiH" prabhRti eka pAda meghadUta ke zlokoM kA lekara usakA artha isa kAvya ke nAyaka zrIsthUlabhadranI meM ghaTAyA hai| sArA kAvya bahuta rasapUrNa hai| isa khaNDa kAvya ko kauna na kharIdegA ? mUlya mAtra ru. 0-4-. . 19 jagadgurukAvya-samrATa akabara ko pratibodha karanevAle jagadguru zrIhIravijayasUri ke jIvana ke viSaya kA yaha prantha Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (238) zArdUlavikrIDitAdi bar3e bar3e chaMdo meM likhA gayA hai| zrIhIravijayasUrIzvara ke samaya kA itihAsa jAnanevAloM ko aura kAvyajJoM ke liye khAsa upayogI anya hai / mUlya ru. 0-4-0 20 guruguNaratnAkarakAvya-zrIratnazekharasUri ke paTTadhara zrIlakSmIsAgarasUri ke caritra viSaya kA yaha kAvya zrI- . somacAritragaNine racA hai| kAvya ke DhaMga kA yaha grantha hote hue bhI itihAsajJoM ko bhI upayukta hai / pRSTha 75, mUlya 0-8-0 21 zrIdharmamahodaya-navayugapravartaka zAstravizArada jainAcArya zrIvijayadharmasUrIzvaramahArAja kA pavitrajIvanacaritrAtmaka yaha grantha unhIM ke ziSyaratna svargIya zrIratnavijayanIma0 kA banAyA huA hai| kAvyapaddhati kA aneka chaMdoM meM nibaddha sarasa aura sundara isa grantha ko kauna na par3hegA ? mUlya 0-4-0 22 zrIzAlibhadracaritra ( padyabaddha saTippaNa)--paramAtmA mahA vIra ke samaya ke aitihAsika pAtra zrIzAlibhadrajI kA jIvanacaritra isa kAvya kA viSaya hai / paM0 zrIdharmakumArajIne apanI prauDha bhASA aura kalpanA se isako banAkara apanI vidvattA kA paricaya diyA hai| isaliye kaThina sthaloM meM hamane TippaNa karavAkara patrAkAra meM chapavAyA hai / pR0 152, mUlya ru.2-0-0 Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 239) 23 zrIpRthvIcaMdracaritra-(patrAkAra zlokabaddha '-zrIsatyarAja gaNi viracita isa choTe se caritra meM bairAgyodbodhaka varNana bhcch| AtA hai / upamA Adi alaMkAroM se yukta yaha anya vidyArthioM ko avalokanIya hai / nyAyavizArada nyAyatIrtha u0 zrImaMgala vijayajI mahArAjane isako eDiTa kiyA ha / patrAkAra. mUlya 2-0-0. 24 parvakathA saMgraha-jJAnapaJcamI vagairaH dhArmika parvo ke viSaya kI 5 kathAe~ isameM haiN| patrAkAra, pRSTha 30, mUlya 0-6-0. . 25 upadezataraGgiNI-vyAkhyAna ke yogya yaha bahuta upa yogI hai / bhinna 2 viSaya kA samathana karane ke liye prAcIna dhArmika kathA-dRSTAntAdi dekara zrIratnamandiragaNine isa grantha ko acchA upayukta banAyA hai / patrAkAra, pRSTha 280 mUlya 3-0-0. 26 ratnacUDakathA ( patrAkAra meM )-zrIjJAnasAgarasUrijIne isameM padyabaddha ratnacUr3a kA caritra citrita kiyA hai| patrAkAra, mUlya 0-8-0. 27 bharaTakadvAtriMzikA-jainasAhityasevI jarmanI ka prasiddha pro0 haraTalane isa dvAtriMzikA ko aMgrez2I meM eDiTa karake lipajiga (jaramanI) se aMgrejI noToM sahita prakaTa kI hai| mUlya 3-0-'. Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (240) 28 paMcAkhyAnavArtika-jarmanI meM chapA huA hai| mUlyaH ru. 3-12-0 29 zRGgAravairAgyataraMgiNI-isake zlokoM meM strIke mukha kezAdi kA varNana kara usako vairAgya meM ghaTAyA hai| paM0 zivadatta kaviratnane isake bahuta vAkya lekara alaga zloka banAye haiN| bheTa koSa 30 saTIka abhidhAnacintAmaNi ( haimakoSa)-vyAkaraNa nyAya-koSAdi seMkaDoM granthoMke racayitA zrImAn hemacandrAcAya kA banAyA huA yaha koSa jagabhara meM vikhyAta hai| raghuvaMzAdi pAMca kAvyoM kI, siddhAntakaumudI, kAvyaprakAza, kAdambarI prabhRti seMkaDoM vyAkaraNAdi granthoM kI TIkAoM meM isa koSa ke kaI pramANa 'iti haima' nAma se Ate haiN| amarakoSa, medinI prabhRtikoSoM meM jo zabda nahIM milate ve isameM mila sakte haiN| yaha koSa kI unhIM hemacandrAcArya kI banAI huI vyAkaraNa ke sUtrollekhna pUrvaka svopajJa suMdara aura sarala vRtti hamane pahile pahala hI chapavAI hai| kavi vaiyAkaraNa aura saMzodhako ke lie yaha koSa bahuta kAmakA hai, jaldI maMgavAiye / 1620 sanilda mUlya 4-0-0. Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (241) 31 zrIabhidhAnacintAmaNikoSa (dUsarA bhAga )-uparyukta koSa ke zabdoM kI yaha akArAdi krama se anukramaNikA hai, isakI prastAvanA meM zrI hemacandrAcArya kA thoDA paricaya bhI diyA hai| haimakoSa kI kisI bhI AvRtti ke liye yaha anukramaNikA kAma AsakatI hai, pRSTa 351 sajilda mU0 3-0-0 - naattk| 32 mudrita kumudacandraprakaraNa-gujarAta ke bArahavIM zatAbdI ke samrAT siddharAz2a jayasiMha kI rAjyapabhA meM prakANDa digambaravAdi zrI kumudacaMdrAcArya ko strImukti ke zAstrArtha meM zrI vAdIndra vAdidevasUrijIne harAye the| usI viSaya aura usI prasaMga ko lekara kavi yazazcandrane yaha prakaraNa ( nATaka kA eka bheda ) banAyA hai. isa meM aitihAsika pAtra bahuta haiM, bhASA acchI hai| mUlya 0-8-0 chandaH / 33 chando'nuzAsana ( saTIka )--zrI hemacandrAcAryakRta yaha grantha sUtrabaddha kavitA priya paMDitoM ko bahuta upayogI hai . isake ATha adhyAya sUtrabaddha haiM / unhIM AcAryavaryane isake 16 . Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 242 ) Upara svopajJa vistRta TIkA banAI hai, vaha bahuta hI upayogI hai / DaoN0 yAkobI kA mata hai ki piGgalakRta piGgala sUtra se isa meM kucha chandaH jyAdA haiM aura lekhanazailI sundara evaM sarala hai / patrAkAra isa grantha kA mUlya ru. 1-0-0 . itihAsa / 34 gurvAvalI-kAlidAsatulya, saMhasrAvadhAnI zrImunimundara suri mahArAjane bhagavAn mahAvIra ke bAda honevAle aneka gaNadhara AcAryoM kI sattA-samayAdi pUrvaka paTTAvalI (paraMparA), apane samaya yAnI pandrahavIM zatAbdI taka kA vRttAnta itihAsa aura kAvya donoM dRSTi se, likhI hai / prathamAvRtti khatama hone se hamane isakI dUsarI AvRtti chapavAI hai| itihAsajJoM ko to yaha bahuta hI kAma kI cIz2a hai / pRSTha 54, mUlya 0-4-0 stotr| 35 zrIjainastotrasaMgraha (dvitIya bhAga)-isa bhAga meM bhaktAmara kalyANamandira snAtasyApratimasya-saMsAradAvAdi kI pAdapurtivAle, yamakAdi vicitrAlaMkAravAle, bhakSya cIja ke Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 243) nAmavAle, aneka vicitrastotroM kA saMgraha kiyA hai| -saMskRtajJamakta logoM ke liye bahuta acchI vastu hai| yaha dusarI AvRtti hai / pRSTha 136, mUlya 0-12-0 praakRt| 36 prAkRtamArgopadezikA-prAkRta bhASA kA abhyAsa karane vAloM ke liye pAThamAlA kI paddhati se zrIhemacandrAcArya ke prAkRtavyAkaraNa ke niyamAnukUla yaha pustaka khAsa taiyAra kI gaI hai / isake andara sabhI prakRta ke niyama gujarAtI meM samajhAye gaye haiM, isake paDhane se prAkRta sAhitya meM praveza ho sakatA hai / isake pIche gujarAtI artha sahita choTAsA prAkRta koSa bhI diyA gayA hai| pRSTa 185, mUlya 1-4-0 37 vivekamaarIsaTIka (bhAga 1)-prAkRta bhASA kA yaha grantha kavisamA,gAra zrAvaka AsaDa kavi kA banAyA huA hai / isake Upara vasantavilAsa granthakAra zrI bAlacandrasUrijIne saMskRta vyAkhyA likhI hai / isameM TIkAkArane aneka dhArmika dRSTAnta dekara mUlakartA ke Azaya kA acchItaraha spaSTIkaraNa kiyA gayA hai / nyA0tIrya paM. haragoviMdadAsa kI prastAvanA bhI isameM , paDhane yogya hai| mUlya ru0 2-0-0 Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 244 ) Agama aura tatvajJAna / 38 zrIuttarAdhyayanasUtra bhAga 1-zrIkamalasaMyamopAdhyAya kI banAI huI sarvArthasiddhi nAma kI TIkA yukta to yaha grantha sarva prathama hI hamAre yahAM se prakAzita hotA hai / isa sUtra aura TIkA meM kaI sundara 2 kathAe~ AtI haiM, acche kAgajoM meM chapA hai| zAntamUrti muni zrIjayantavijayajI mahArAjane isako saparizrama eDiTa kiyA hai| patrAkAra meM mUlya ru0 3--0 39 zrIuttarAdhyayanasUtra bhAga 2 , , mUlya 3-8-) 40 , , bhAga 3 , , , 3-8-0 41 " " bhAga ,4 (chapa rahA hai) isa bhAga meM yaha pUrNa hogA. 42 vizeSAvazyakabhASya (saTIka) patrAkAra-zrIjinabhadragaNi mahArAjane Agama paddhati se isa mahAgrantha ko mUla prAkRta meM banAyA hai / isa meM AgamajJoM aura tArkikoM ko bahuta Ananda dene yogya aneka viSayoM kI carcA hai / jJAna ke viSaya meM isa grantha se bahuta vistArapUrvaka jAnane ko milatA hai / isake Upara prasiddha TIkAkAra maladhAri zrIhemacandrane bahuta hI vistRta aura atyuttama saMskRta TIkA banAI hai| patrAkAra pRSTa 1623, mUlya 50-0-0 sirpha thoDI hI nakale silika meM haiM. Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 245) 43 jainatatvapradIpa-nyAyatIrtha-nyAyavi0 upAdhyAyajI zrI maGgalavijayanI ma0 kI tattvajJAna viSayaka yaha saMskRta kRti nyAyAbhyAptI vidyArthiyoM ko atyupayogI hai| mUlya ru. 1) 44 jainatattvajJAna-prasiddha nAmadheya zrIvijayadharmasUri mahA rAjanIne isa laghu grantha ma jIvAdi padArthoM kA sarala saMskRta meM vivecana kiyA hai / bheTa. 45 vidyagoSThI-vidvadgoSThI (vArtAlApa) kaise karanA ? yaha bAta isa grantha se jAnane meM AtI hai| sAhitya sambandhI, vyAkaraNa sambandhI, aura nyAya sambandhI goSThIkA vistAra se ullekha hai / SaT darzana sambandhI bAta saMkSepa se jAnanevAloM ke liye yaha choTA grantha avazya maMgavAnA caahiye| mUlya 8-8-0 46 paryuSaNA'STAhnikAvyAkhyAna-(aTThAi vyAkhyAna, zlokabaddha) bheMTa. ... 4-8-0 ... 0-3-7 0-210 hindI granthoM. 47: sUrIzvara aura samrAT ... 48 jainatapadigdarzana 49 jainazikSA digdarzana 50 puruSArtha digdarzana... 51 Atmonnati digdarzana 52 dharmadezanA ... 53 terApaMtha-matasamIkSA 54 terApaMthI-hitazikSA .. ... 0-4-0 Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ....2-0-0 ... 0-12-0 ... 1-0-0 (246) 55 zikSAzataka ( kavitA ) 56 vidhekavilAsa ... . ... 57 gautamapRcchA ... 58 dharmazikSA .... 59 jainarAmAyaNa ... 60 bALa nATako .... 61 meghamahodaya ( varSa prabodha )... 62 pijayaprazastisAra ... 63 jainadharmaprakAza stavanAvalI 64 Adarza-sAdhu ... ..., ... 6. brahmacarya digdarzana ... ... ... 66 gaMgAdharajI ke asatya AkSepoM ke uttara 67 ahiMsAdigdarzana... . ... 68 sujanasaMmelana .. ... ... ... bheTa ... 4-0-0 0-6-0 0-2-0 1-4-. ... 0-8-0 w-R-w 0-8-0 ... 0-1-0 gujarAtI grantha. 69 surIzvara ane samrAT ... ... ... 3-8-0 70 jaina zikSA digdarzana ... 71 prAcIna zvetAmbara-arvAcIna digambara 72 vijayadharma pUri-jIvana ... ... 73 aitihAsika rAsasaMgraha bhAga 1 lA bhAga 2 rA ... 0-10-0 75 , bhAga 3 rA ... 2-0-0 , bhAga 4 thA ... 2-8-0 77 prAcIna tIrthamAlA saMgraha bhAga 1....... ... bheTa Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0 0 0 0 ... 3-8-0 0 0 ?? 0 (247) 78 AtmavIranI kathAo ... ... ... 0-5-0 .79 vihAravarNana ... ... 80 zAha ke.bAdazAha... ... ... 0-4-0 .81 tribhuvanadIpakaprabaMdha ( rAsa ) ... 82 jayasena kathA ( saubhAgya paMcamI vrata para prAcIna mahezvara sUrikRta, eka hajAra varSa pUrvakI, usa para se anuvAdita)... 83 varSaprabodha ane aSTAMganimitta .84 samayane oLakho ... ... ... ... 1-8-0 85 aSTAMganimitta ane divyajJAna ... 86 dharmadezanA . ... ... 87 dharmapradIpa... ... . 88 lAiTa oNpha dhI sola aMgrejI, gujarAtI 89 iMdriyaparAjaya digdarzana ... 9. ahiMsA ... ... ... 91 brahmacaryadigdarzana .... ... 92 jainadarzana... .... 93 tattvAkhyAna (pUrvArddha ) 94 tayAkhyAna ( uttarArddha) ... 95 samyaktva pradIpa ... 96 saptabhaMgIpradIpa ... : ... 0-8-0 97 AcArya zrI vijayadharmasUrijIkA phoTu-tIna raMgoMmeM 0.4-0 98 baMgabhASopade zikA (dvitIya vibhAga) ... 1-0-0 99 dharmajIvanapradIpa (. pacameM ) 100 dravya pradIpa .... ... 0-4-0 101 Aba .... ..... ... 102 dharmapravacana .. ... .. ... 1-0-0 0 0 .? . 00000 E:::: : 000 Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (248) 203 navo prakAza ... 104 prAcIna lekha saMgraha ... ... ... ... ... bheMTa ... 2-0-0 - aMgrejI, 205 vijayadharmasUrijI kA caritra, aura kRtieM ( e. je. sunAvAlA kRta ) . ... ... ... 4-8-0 106 kompareTiva sAyansa oNpha rilijIyana meM jainiz2ama aura usake mahatva kA sthAna(A perTolDa) 0-4-0 107 pArzvanAtha jIvana ( ema. blumaphIlDa kRta) ... 12-0-0 108 gujarAta ke zvetAMbaroM kA gujarAtI sAhitya (kartAH- DaoN. johansa harTala )... ... ... 2-0-0 109 reminisenseja Apha zrI vinayadharmasUri ... 2-8-0 isake sivAya hindI aura gujarAtI bhASA meM bhI hamArI tarphase bahuta se grantha chape haiM. aura kIsI sthAna meM bhI chape huve jaina dharma ke sabhI grantha hamAre yahAM se milasakate haiM. jaldI se oNrDara dIjiye. iThI pustakeM kharIdanevAle ko kamIzana bhI diyA jAtA hai| - prAptisthAnazrIyazovijayajainagranthamAlA, herIsaroDa, bhAvanagara ( kAThiAvADa ). Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAptisthAnamzrIyazovijayajainagraMthamAlA herIsaroDa-bhAvanagara (kAThIAvADa )