Book Title: Updeshpad Mahagranth
Author(s): Haribhadrasuri, Munichandrasuri, Hemsagarsuri, Ratnatrayvijay
Publisher: Ranjanvijay Jain Pustakalay
View full book text
________________
चोल्लग-पास'ग-धणे, जू"ए रयणे य सुमिण च के य । રમ- પરમા, રૂસ વિહેંતા મyય-સંખે ૫ /
ચોલ્લગ ૧, પાસા ૨, ધાન્ય ૩, ધૂત ૪, રત્નો ૫, સ્વપ્ન ૬, ચક્ર ૭, ચર્મ ૮, ધુંસરું ૯, પરમાણુ ૧૦. આ દશ દષ્ટાંતોની જેમ મનુષ્યપણું મુશ્કેલીથી પ્રાપ્ત થાય છે. પ્રમાણથી પ્રાપ્ત થયેલા પદાર્થને શ્રોતાના પ્રતીતિપથમાં પહોંચાડે તે દષ્ટાંત. દષ્ટાન્તની ભાવના આ પ્રમાણે વિચારવી. અનુમાન પ્રયોગ “જીવ મનુષ્યપણું પ્રાપ્ત કરીને ફરી તે દુઃખથી મેળવી શકે છે” - એ પ્રતિજ્ઞા, ધર્મ ન કર્યો હોય તેથી તે ગતિ મળવામાં ઘણા અંતરાયો આવે છે-આ હેતુ, જે જે ઘણા અંતરાયોથી અવરાયેલ હોય તે તે ફરી ઘણા દુઃખથી મેળવી શકાય છે”. બ્રહ્મદત્ત ચક્રવર્તીના મિત્ર બ્રાહ્મણને એક વખત ચક્રવર્તીના ઘરે ભોજનની પ્રાપ્તિ થઈ, ત્યાર પછી તેના રાજ્યના આખા ભરતક્ષેત્રમાં નિવાસ કરતા સમગ્ર રાજાદિક લોકના દરેક ઘરે દરરોજ ભોજન કરવાનો વારો નક્કી કર્યો. ફરી ચક્રવર્તીને ઘરે ભોજન કરવાનો વારો આવવો દુર્લભ ગણાય. ચોલ્લક શબ્દનો અર્થ ભોજન ૧, ચાણક્યના જુગાર રમવાના પાશક સીધા પડવા માફક ૨, ભરતક્ષેત્રમાં ઉગેલા સર્વ ધાન્યના ઢગલામાં એક પ્રસ્થ પ્રમાણ સરસવ ભેળવીને વળી પાછા તેટલા મેળવવા માફક ૩, એકસો આઠ સ્તંભ, દરેક સ્તંભને ૧૦૮ ખૂણા છે, તે દરેકને ૧૦૮ વખત વગર હાર્યે જિતી જવાની જેમ ૪, મોટા શેઠે એકઠાં કરેલાં અનેક વિવિધ રત્નોને વિદેશી વેપારીઓને પુત્રે વેચી નાખ્યા પછી ફરી પાછાં મેળવવા માફક ૫, સ્વપ્નમાં મહારાજય-પ્રાપ્તિ એકવાર થયાપછી ફરી તેવું સ્વપ્ન લાવવા-મેળવવા માટે પ્રયત્ન કરનાર મુસાફર માફક ૬, મંત્રીપુત્રીના પુત્ર રાજપુત્ર સુરેન્દ્રદત્ત વિરુદ્ધ દિશામાં ફરતા આઠ ચક્રના આરામાંથી ધનુષ-બાણથી ટાંકી વધેલી પૂતળીની જેમ ૭, મહાસરોવરમાં જાડી શેવાલમાં પડેલા છિદ્રમાં કાચબાએ પોતાની ડોક નાખી શરદચંદ્ર જોયો અને કુટુંબને બોલાવવા ગયો. ફરી એ છિદ્ર પ્રાપ્ત થવા માફક ૮, મહાસમુદ્રમાં પૂર્વ-પશ્ચિમમાં નાખેલાં ઘુંસરી અને ખીલી સ્વયં મોજામાં અફળાતાં-કૂટાતાં ખીલીનું ઘુંસરાના છિદ્રમાં પ્રવેશ પામવા માફક ૯,અનંત પરમાણુંવાળા સ્તંભનું કોઈક દેવ ચૂર્ણ બનાવી-પરમાણુઓ છૂટા કરી દૂર દૂર ફેંકી દે અને ફરી દરેક પરમાણુઓ એકઠા કરવા માફક ૧૦, બીજી બીજી અનેક જાતિ અને વિવિધ યોનિઓ પામવા રૂપ ઘણા અંતરાયોથી ફરી મનુષ્યભવ ઘણા લાંબા કાળે પ્રાપ્ત થાય છે - એમ ઉપનય સમજવો. (૫)
એ જ દષ્ટાંતો હવે વિસ્તારથી ક્રમસર કહે છે – चोल्ल त्ति भोयणं, बंभदत्त-परिवार-भारहजणम्मि ।। सयमेव पुणो दुलहं, जह तत्थ तहेत्थ मणुयत्तं ॥६॥
ચોલ્લ એટલે ભોજન, બ્રહ્મદત્તના પરિવારને ઘરે તથા ભારતના તમામ લોકોના ઘરે દરરોજ કરવાનું હોવાથી ફરી બ્રહ્મદત્ત ચક્રવર્તીને ત્યાં વારો પોતાને મળવો દુર્લભ છે, તેવી રીતે મનુષ્યપણું ફરી મળવું દુર્લભ છે. ગાથાનો વિસ્તારથી ભાવાર્થ આ કથાનકથી જાણવો.
