Book Title: Updeshpad Mahagranth
Author(s): Haribhadrasuri, Munichandrasuri, Hemsagarsuri, Ratnatrayvijay
Publisher: Ranjanvijay Jain Pustakalay
View full book text
________________
ઉપદેશપદ-અનુવાદ તેવાં. અર્થાત્ પદાર્થ, વાક્યાર્થ, મહાવાક્યર્થમાં જે તાત્પર્યાર્થ હોય તે ભાવાર્થના સારવાળાં ઉપદેશપદો. શા માટે ઉપદેશપદ ગ્રન્થની રચના કરી ? શંકા થવી, અવળો અર્થ કરવો, વિચાર જ ન કરવો, આવા અજ્ઞાનવાળા, અલ્પબુદ્ધિવાળા જડાત્માઓને તત્ત્વપ્રતીતિ પ્રતિ બુદ્ધિ ઉત્પન્ન થાય અને સંશયાદિ દૂર કરીને તેઓ સત્ય અર્થના જાણકાર બને-એવા શુભાશયથી આ ગ્રન્થની રચના કરું છું. (૧-૨) હવે ઉપદેશપદોમાં સર્વ પ્રધાન એવા ઉપદેશપદને જણાવે છે –
लभ्रूण माणुसत्तं, कहंचि अइदुल्लहं भव-समुद्दे ।
सम्मं निउंजियव्वं, कुसलेहि सया वि धम्मम्मि ॥३॥ ભવ-સમુદ્રમાં કોઈ પ્રકારે અતિ દુર્લભ મનુષ્યપણું પામીને કુશલ પુરુષોએ હંમેશા તેનો ધર્મકાર્યમાં સુંદર ઉપયોગ કરવો જોઈએ.
પ્રકૃતિ - સ્વભાવથી પાતળા કષાય, દાનરુચિ, મધ્યમ ગુણોવાળો હોય તે જીવ મનુષ્યઆયુષ્ય બાંધે. આગળ ચોલ્લક વગેરે દષ્ટાન્તો જણાવીશું, તે પ્રમાણે મનુષ્યત્વ ફરી પ્રાપ્ત થવું અતિદુર્લભ છે. અનેક યોનિ-જાતિ રૂપ જળથી ભરેલા પાર વગરના સંસાર-સમુદ્રમાં દુર્લભ મનુષ્યપણું પામીને મન-વચન-કાયાનું સામર્થ્ય ગોપવ્યા વગર કુશલ પુરુષોએ હંમેશા પોતાની અવસ્થાને ઉચિત અનુષ્ઠાન-શ્રુત-ચારિત્ર લક્ષણ જિનધર્મની આરાધનામાં ઉદ્યમ કરવો જોઈએ. જીવિત અનિત્ય હોવાથી બાલ્યકાલથી જ ધર્મનું સેવન કરવું જોઈએ. જેમ પાકેલાં ફળને હંમેશા પતનનો ભય છે, તેમ. આજે નહીં તો આવતી કાલે પાકેલાં ફળની જેમ શરીર ટણકાર (અવાજ) કરતું નીચે પડશે. (૩)
(૪ મનુષ્યભવની દુર્લભતાના દ્રષ્ટાંતો છે
अइदुल्लहं च एयं, चोल्लग-पमुहेहि अत्थ समयम्मि ।
भणियं दिटुंतेहिं, अहमवि ते संपवक्खामि ॥४॥ અરિહંતના શાસનમાં ચોલક વગેરે દશ દષ્ટાંતોની જેમ મનુષ્યપણું અતિદુર્લભ જણાવેલું છે. તે જ દષ્ટાંતો કંઈક વિસ્તારથી હું પણ કહીશ.ભગવાન ભદ્રબાહુસ્વામીએ નિયુક્તિ આદિમાં કહેલા ચોલ્લકાદિ દષ્ટાન્તાનુસાર. પ્રતિપાદન કરીશ. જો પૂર્વાચાર્યોએ ઉપદેશપદો કહેલાં જ છે, તો પછી તમારે પિષ્ટપેષણ કરીને ફરી કહેવાનું શું પ્રયોજન છે? તેના સમાધાનમાં જણાવે છે કે પૂર્વાચાર્યોએ તે કાળમાં થનારા પ્રૌઢ બુદ્ધિશાળી શ્રોતાઓ પોતે જ ભાવાર્થ સમજી શકશે તેમ સમજીને ભાવાર્થ પ્રગટ કરવાનો પ્રયાસ ન કર્યો, અત્યારના કાળમાં અલ્પબુદ્ધિવાળા શ્રોતાઓ પોતે ભાવાર્થ સમજવા માટે શક્તિમાન નથી -એમ ધારીને તેમના ઉપર ઉપકાર કરવાની બુદ્ધિથી ભાવાર્થના સાર સહિત ઉપદેશપદની રચના કરી. છે. (૪)
ચોલ્લક વગેરે દષ્ટાન્તો કહે છે –
