Book Title: Updeshpad Mahagranth
Author(s): Haribhadrasuri, Munichandrasuri, Hemsagarsuri, Ratnatrayvijay
Publisher: Ranjanvijay Jain Pustakalay
View full book text
________________
વખતે મિત્ર સ્વરૂપ મનુષ્ય વગેરે દરેક પ્રાણીઓના સંશય-સમૂહને દૂર કરનાર, પોતાના વિહાર સમયે સ્પર્શ થયેલા પવનના પ્રસારથી ચારે દિશાના પૃથ્વીમંડલમાં પચીશ યોજન સુધી સર્વ વ્યાધિના પરમાણુ સમૂહને - ધૂળરાશિને દૂર કરનાર, સમગ્ર સુરો અને અસુરોના સૌન્દર્યથી ચડીયાતા શરીરના સૌન્દર્યાદિ ગુણસમૂહવશથી જે ભગવંત ત્રણે ભુવનમાં પ્રસિદ્ધ છે. વળી ભગવંત કેવા પ્રકારના ? કેવલજ્ઞાનરૂપ લોચનબલ વડે કેવલિઓવડે જે દેખાય તે લોક, અને તે ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય, જીવ, પુદ્ગલાસ્તિકાય સહિતનો આકાશદેશ હોય. તે માટે કહેવુ છે કે –ધર્માસ્તિકાયાદિ દ્રવ્યો જેમાં વર્તતા હોય તે દ્રવ્યો સહિત હોય તે લોક અને તેથી વિપરીત અર્થાત્ આ છએ દ્રવ્યો રહિત જે આકાશ વિભાગ તે અલોક કહેવાય.” ત્રણે લોકના સમૂહને ત્રિલોક કહેવાય. ત્રણે લોકમાં રહેલા ભવ્યલોકના નાથ. ન પ્રાપ્ત કરેલા સમ્યગ્દર્શન આદિ ગુણો પ્રાપ્ત કરાવનાર અને પ્રાપ્ત કરેલા ગુણોને તેવા તેવા ઉપાયો બતાવીને રક્ષણ કરવા રૂપ યોગક્ષેમને કરનાર તે નાથ કહેવાય, માટે ત્રણે લોકના નાથ. દુઃખે કરીને અંત લાવી શકાય તેવા અંતરંગ શત્રુ કામ-ક્રોધાદિકના સમૂહને જિતનારા હોવાથી જિન. વળી કેવા ? અધમ સંગમાસુર તેમ જ બીજા હલકા પ્રાણીઓએ કરેલા અનેક ઉપસર્ગોમાં પણ અડોલ પરાક્રમવાળા-મહાન શૂરાતનવાળા હોવાથી મહાવીર-છેલ્લા વર્લ્ડમાન નામના તીર્થંકર.
ફરી કેવા ? કેવલજ્ઞાનથી દેખી અને જાણીને વચન ચન્દ્રિકા દ્વારા પદાર્થના યથાર્થ સ્વરૂપને પ્રકાશિત કરનારા હોવાથી લોકાલોકમાં ચંદ્ર સમાન તથા સિદ્ધ થયેલા-જેમણે સમગ્ર પ્રયોજનો સાધી લીધાં છે. “જુનાં કર્મો જેમણે બાળીને ભસ્મ કર્યા છે, અથવા તો મોક્ષમહેલના શિખર પર જેઓ કાયમ માટે પહોંચી ગયા છે, જેમનાં સમગ્ર કાર્યો પૂર્ણ થયાં છે તેવા સિદ્ધ પરમાત્મા મારું મંગલ કરો.” તથા પ્રમાણાદિકના બલથી જીવાજીવાદિ રૂપ ઉપદેશપ્રવચનનો પરમાર્થ જેણે યથાર્થ જાણેલ છે. અથવા સમગ્ર કલેશથી સર્વથા જીવ મુક્ત થાય, તે જ ઉપદેશનો પરમાર્થ છે. કારણ કે, તીર્થંકર ભગવંતોએ જે ઉપદેશ આપેલો છે, તેનું કોઈ પણ ફલ ગણેલું હોય તો માત્ર મોક્ષ-પ્રાપ્તિ, માટે સિદ્ધ થયેલો છે ઉપદેશ જેમનો એવા વીર ભગવંત. અહીં ઘણાં વિશેષણ એટલા માટે જણાવ્યાં કે જે ન જાણેલા ગુણોને જાણી શકાય, પરંતુ વ્યવચ્છેદ કરવા માટે ન જાણવા. જેમકે કાળો ભ્રમર, સફેદ બગલા વગેરેની જેમ.
ઉપદેશ-પદો કહીશ. અહીં સમગ્ર પુરુષાર્થોમાં મોક્ષ એ જ પ્રધાન પુરુષાર્થ ગણેલો હોવાથી બુદ્ધિશાળીઓએ તે જ પુરુષાર્થનો ઉપદેશ આપવો અને મોક્ષમાર્ગ વિષયક હિતશિક્ષા રૂપ પદોને જ ઉપદેશપદો માનેલાં છે. જેમકે “મનુષ્યજન્મ દુર્લભ છે,” વગેરે. તે ઉપદેશપદો સૂત્રથી અલ્પ છે અને અર્થથી અપરિમિત છે. જિનેશ્વરના આગમમાં સર્વ સૂત્રો અનંત અર્થને કહેનારાં છે. પૂર્વના મહર્ષિઓએ કહેલ છે કે – “સર્વ નદીઓની રેતીના જેટલા કણીયા છે, સર્વ સમુદ્રોના જેટલાં જળબિન્દુઓ છે, તેના કરતાં એક સૂત્રનો અર્થ અનંતગુણો છે.' આગળ જણાવેલા મહાવીર ભગવંતના વિશેષણો-ગુણો, તેમના કહેલા આગમના અનુસારે કહીશ, પરંતુ સ્વતંત્રપણે નહીં, કારણ કે છાસ્થને ઉપદેશ આપવાનો સ્વતંત્ર અધિકાર નથી. છદ્મસ્થ સાધુઓ કેવલિભગવંતના કહેલા આગમના અનુસારે જ ઉપદેશ આપવાનો અધિકાર છે. ઉપદેશપદો કેવાં કહીશ ? સૂક્ષ્મ અર્થને જણાવનારાં હોવાથી કુશાગ્રબુદ્ધિવાળા ગ્રહણ કરી શકે
