Book Title: Updeshpad Mahagranth
Author(s): Haribhadrasuri, Munichandrasuri, Hemsagarsuri, Ratnatrayvijay
Publisher: Ranjanvijay Jain Pustakalay
View full book text
________________
૨
ઉપદેશપદ-અનુવાદ
વળી નવ વિધાન, કામધેનુ, કલ્પવૃક્ષ, ચિંતામણિ રત્નાદિકના પ્રભાવને તિરસ્કાર કરનાર, અતિશય મોહાંધકારના સમૂહને ઉખેડીને દૂર કરનાર એવાં જિનેશ્વરોએ કહેલાં ઉપદેશોનાં પદો (સાંભળ્યા) સિવાય સમ્યગ્-દર્શનાદિથી પરિપૂર્ણ એવા મોક્ષમાર્ગમાં પ્રવેશ થવાની લાયકાત જીવોમાં આવતી નથી. કદાચ કોઇ પણ રીતે તેમાં પ્રવેશ થયો હોય તો પણ અનાદિકાળની ચોંટેલી વાસના રૂપી વિષનો વેગ વૃદ્ધિ પામવાથી ચંચળ થયેલા મનને સ્થિર કરવા સમર્થ બની શકાતું નથી. “આ ઉપદેશ ભવ્યોને ગુણઠાણાનો આરંભ કરનારને, તથા પ્રાયે ગુણઠાણાથી પતન પામનારને માટે સફલ સમજવો, પરંતુ વિશિષ્ટ ગુણઠાણામાં સ્થિરતા પામેલા માટે સફલ ન સમજવો. એમ વિચારીને એકાંત પરહિત કરવાની સજ્જડ બુદ્ધિવાળા સ્મરણ કરવા લાયક નામવાળા શ્રીહરિભદ્રસૂરિજી મહારાજે શ્રી ઉપદેશપદ નામનું પ્રકરણ કરવાની ઇચ્છાથી મંગલ, નામ, પ્રયોજન જણાવનાર એવી બે ગાથા શરૂઆતમાં કહી છે -
नमिऊण महाभागं, तिलोगनाहं जिणं महावीरं । लोयालो यमियंक, सिद्धं सिद्धो वदे सत्थं ॥१॥
वोच्छं उवएसपए, कइइ अहं तदुवदेसओ सुहुमे । भावत्थसारजुत्ते, मंदमइ - विबोहणट्ठाए ॥ २ ॥
અહિં આ પ્રથમ ગાથાથી સમગ્ર અકુશલ-પાપસમૂહને નિર્મૂલ ઉન્મૂલન કરનાર ઇષ્ટ શાસ્ત્રની રચના નિર્વિઘ્ને પૂર્ણ થાય તે કારણે આદિ મંગલ જણાવ્યું. બીજી ગાથા વડે બુદ્ધિશાળીઓની પ્રવૃત્તિ માટે સાક્ષાત્ ઉપદેશપદનું નામ જણાવ્યું, મન્દુમતિવાળો શ્રોતાવર્ગ બોધ પામે એવું પ્રયોજન પણ જણાવ્યું. સામર્થ્યથી અભિધાન અભિધેયમાં વાચ્ય-વાચક, ભાવ અને અભિધેય પ્રયોજનમાં સાધ્યસાધનરૂપ સંબંધ કા.કે અભિધેય - વિષયવ્યાખ્યા કરવામાં પ્રયોજન હેતુ બને છે એટલે પણ કહેવાયો. હવે ગાથાના દરેક શબ્દના વિસ્તારપૂર્વક અર્થ કહે છે પ્રશસ્ત મન, વચન અને કાયાના વ્યાપાર વિષયક ભાવપૂર્વક મહાવીર ભગવંતને નમસ્કાર કરીને. ભગવંત કેવા ? જન્માભિષેક સમયે ઇન્દ્રને થયેલ શંકા દૂર કરવા માટે ડાબા પગના અંગુઠાના એક ભાગથી દબાવેલ મેરુપર્વત કંપવાના કારણે સમગ્ર પૃથ્વી ડોલવા લાગી. અર્થાત્ બાલ્યકાળમાં આવા પરાક્રમવાળા હતા. ઇન્દ્રસભામાં ઇન્દ્રે કરેલી ભગવંતની પ્રશંસા સહન નહીં કરનાર એવો દેવ ૨મત રમવાના બહાનાથી પોતાની હાર સ્વીકારી શરત પ્રમાણે ભગવંતને ખાંધે બેસાડી પોતાની કાયાને ઉંચે આકાશતલને ઓળંગી નાખે એટલી વૃદ્ધિ પમાડી, તો પણ ભગવંત તે દેવથી ભય તો ન પામ્યા, પરંતુ વજ્ર સરખી કઠિન મુઠ્ઠી વાંસામાં એવી ઠોકી કે તે દેવ વામન બની ગયો. એટલે કે તેવી નાની વયમાં પણ અદ્ભુત પરાક્રમરૂપ ભાગ્યને વરેલા હતા. સમગ્ર ત્રણે લોકની સહાયતાથી નિરપેક્ષ હોવાથી દીક્ષા લીધા પછી તરત જ દિવ્યાદિ મહાઉપસર્ગો આવે તો અશ્લાનિએ સમભાવથી સહન કરવા દ્વારા કેવલજ્ઞાનપ્રાપ્તિ સમયે આઠ મહાપ્રાતિહાર્ય લક્ષણ પૂજા પામતા હોવાથી, ત્યાર પછી આત્માના અજ્ઞાન અંધકારને દૂર કરવામાં સમર્થ સમગ્ર લોકોના મનને હરણ કરનાર, યથાર્થ કથનમાર્ગને સમૃદ્ધ કરનારા, જન્મ, જરા અને મરણને દૂર કરનાર પ્રધાન અર્ધમાગધ ભાષા વિશેષથી એકી
