Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI harSapuSpAmRtajaina granthamAlA-graMthAGkaH - 374 zrI mahAvIrajinendrAya namaH zrI maNibuddhyANaMda-harSakarpUrAmRtasUri-gurubhyo namaH / vAcakavara zrIkIrtivijayopAdhyAyaviracitaH Wan zrI vicAraratnAkaraH // saMzodhakaH saMpAdakazca tapomUrti pUjyAcAryadeva zrIvijayakarpUrasUrIzvara-paTTadhara-hAlAradezoddhAraka pUjyAcAryadeva zrIvijayAmRtasUrIzvara:-paTTadhara: pUjyAcAryadevazrIvijayajinendrasUrIzvaraH sahAyakAH pU. A. zrI vijayajinendrasUrIzvarasadupadezena (1) zrI vembalI kenTanaehero satsaMga maMDala laMDanaH zrI motIcaMda asa. gur3hakA, ratIlAla DI guDhakA, zrImatI kaMcanabena motIcaMda guDhakA (2) hA.vI.o tapA upAzraya dharmasthAnaka TrasTa, 45, digvijaya ploTa, jAmanagara (3) zrI mATuMgA bIbI, zve. mU. tapagaccha jaina saMgha, muMbai (4) pU. A. zrI vijayaprabhAkarasUrIzvara sadupadezena zrI mukticaMdrasUrIzvara ArAdhanA TrasTa, amadAvAda (4) pU. mu. zrI divyAnaMda vijayajI sadupadezena zAMtibhavana tapAgaccha jaina saMgha ANadAbAbA cakalA jAmanagara (6) pU. sA. zrI puNya prabhAzrIjI sadupadezena mAtRmaMdira ArAdhanA bhavana ArAdhana zrAvikA, tAradeva roDa, muMbaI prakAzikA : zrI harSapuSpAmRta jaina granthamAlA-lAkhAbAvala-zAMtipurI (saurASTra)
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ - zrI harSapuSpAmRtajaina granthamAlA-graMthAGkaH - 374 zrI mahAvIrajinendrAya namaH zrI maNibuddhyANaMda-harSakarpUrAmRtasUri-gurubhyo namaH / vAcakavara zrIkIrtivijayopAdhyAyaviracitaH Wan zrI vicAratnAkaraH // 11911 kI kA 24 saMzodhakaH saMpAdakazca tapomUrti pUjyAcAryadeva zrIvijayakarpUrasUrIzvara-paTTadhara-hAlAradezoddhAraka pUjyAcAryadeva zrIvijayAmRtasUrIzvara:-paTTadharaH pUjyAcAryadevazrIvijayajinendrasUrIzvaraH [ sahAyakAH / pU. A. zrI vijayajinendrasUrIzvarasadupadezena (1) zrI vembalI kenTanaehero satsaMga maMDala laMDana: zrI motIcaMda osa. guDhakA, ratIlAla DI guDhakA, zrImatI kaMcanabena motIcaMda guDhakAkA - (2) hA.vI.o tapA upAzraya dharmasthAnaka TrasTa, 45, digvijaya ploTa, jAmanagara (3) zrI mATuMgA bIbI, zve. ma. tapagaccha jaina saMgha, muMbaI (4) pU. A. zrI vijayaprabhAkarasUrIzvara * sadupadezena zrI mukticaMdrasUrIzvara ArAdhanA TrasTa, amadAvAda (5) pU. mu. zrI divyAnaMda vijayajI sadupadezena zAMtibhavana tapAgaccha jaina saMgha ANadAbAbA cakalA jAmanagara (E) pU. sA.kI ISI zrI puNya prabhAzrIjI sadupadezena mAtRmaMdira ArAdhanA bhavana ArAdhana zrAvikA, tAradeva roDa, muMbaI prakAzikA : zrI harSapuSpAmRta jaina granthamAlA-lAkhAbAvala-zAMtipurI (saurASTra) 11911
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ | prakAza zrI vicAra ratnAkara kIya prakAzikA - zrI harSapuSpAmRta jaina granthamAlA - lAkhAbAvala C/o zrutajJAna bhavana, 45 digvijaya ploTa, jAmanagara ( saurASTra) vIra saM. 2527 : : vikrama saM. 2057 : : san 2001 : : prathamAvRtti : : pratayaH 1000 ||2|| prakAzakIya amArI granthamAlA taraphathI prAcIna sAhitya prakAzana yojanAmAM granthAka 374tarIke A zrI vicAraratnAkara grantha pragaTa karatA AnaMda thAya che. A granthanA kartA pUjyapAda upAdhyAya zrI kIrtivijayajI mahArAja che. A graMtharnu saMzodhana ane saMpAdana pUjya A. zrI vijayajinendrasUrIzvarajI mahArAje karyu che. A grantha prakAzita karavA mATe pU. A. zrI vijayajinendrasUrIzvarasadupadezathI (1) zrI vembalI kenTanaehero satsaMga maMDala laMDanaH haH zrI motIcaMda asa. guDhakA, ratIlAla DI guDhakA, zrImatI kaMcanabena motIcaMda guDhakA (2) hA.vI.o tapA upAzraya dharmasthAnaka TrasTa, 45, digvijaya ploTa, jAmanagara (3) zrI mATuMgA bIbI, zve. mU. tapagaccha jaina saMgha, muMbai (4) pU. A. zrI vijayaprabhAkarasUrIzvara sadupadezathI zrI mukticaMdrasUrIzvara ArAdhanA TrasTa, amadAvAda (5) pU. mu. zrI divyAnaMda vijayajI sadupadezathI zAMtibhavana tapAgaccha jaina saMgha ANadAbAbA cakalA jAmanagara (6) pU. sA. zrI puNya prabhAzrIjI sadupadezathI mAtRmaMdira ArAdhanA bhavana ArAdhaka zrAvikA, tAradeva roDa, muMbai taraphathI sahakAra maLela che te badala temano AbhAra mAnIe chIe ane bhaviSyamA paNa sahakAra maLato rahe tevI apekSA rAkhIe chIe, tA.26-3-2001 devacaMda padamazI guDhakA lAkhAbAvala vyavasthApaka - zrI harSapuSpAmRta jaina graMthamAlA ||2||
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vicAra saMpAda saMpAdakIya ratnAkara kAya ||3|| Zhang Fa Fa Fa Fa Fa Fa Fa Fa Fa Fa Fa Fa Fa Fa Fa Fa Fa Fa Fa Fa Zhang Zhang Zhang zrI arihaMta paramAtmAo tIrthanI sthApanA kare che. te tIrtha zrutanA AdhAre pravarte che. dvAdazAMGgI ane tene AzrIne racAyelu zruta e zAsana che. tenA dvArA AtmAne paramAtmAnA zAsanano vizvAsa base che. zaMkAo ane vikalpono kSaya thAya che ane AtmA sAcA arthamAM paramAtmAno upAsaka bane che. vicAraratnAkara grantha e evI jijJAsAone saMtoSavAno mahAgrantha che. aMga upAMgAdi sUtrone AdhAre atyaMta mahatvanA samAdhAno ApyA che. je vartamAnamA pracArAtA ane khoTI pakkaDathI Agala dharAtA savAlonA javAbo Ape che. mUrti zraddhA ane sAmAcArInA aneka prazno hala kare che. ni:zaMka banAve che. Agamo uparAMta prakaraNonA AdhAre paNa praznone samajAvyA che. samAdhAno-AcArAMgasUtrathI 14, sUtrakRtAMga sUtrathI 21, ThANAMgasUtrathI 19, samavAyAMgasUtrathI 3, bhagavatIsUtrathI 19, jJAtAsUtrathI 7, upAsaka sUtrathI 2, antakRtdazAsUtrathI 1, anuttarIpAtikasUtrathI 1, praznavyAkaraNasUtrathI 2, vipAkasUtrathI 2, aupapAtikasUtrathI 2, rAjapraznIya sUtrathI 5, jIvAbhigama sUtrathI 8, prajJApanA sUtrathI 11, jaMbUdvIpa prajJaptithI 2, caMdraprajJaptithI 2, sUrya prajJaptithI 2, nirayAvalikAsUtrathI 1, nandIsUtrathI 4, anuyogadvArasUtrethI 3, AvazyakasUtra dazavaikAlikasutra, uttarAdhyayana sUtrathI 17, nizItha sUtrathI 9, mahAnizIthasUtrathI 13, dazA zrutaskaMdhasUtrathI 1, bRhatkalpasUtrathI 6, vyavahArasUtrathI 10, paMcakalpasUtrathI 1, prakIrNaprakaraNAdithI 89 samAdhAno kula 273 samAdhAno ApyA che-je adbhuta che. AvA mahAna granthanA sarjaka pU. A. bha. zrI vijayahIrasUrIzvarajI ma. nA ziSyarala upAdhyAyazrI kIrtivijayajI gaNivara che. A mahAna grantha Agama tUlya che ane AgamanI anuprekSA rUpa che. sau te vAMcIne AgamasUtranA AdhAre niHzaMka bane ane jaina zAsana zrutane jayavaMta kare eja abhilASA. vi. saM. 2057 phAgaNa vada 13 guruvAra tA. 22-3-2001 jinendrasUri ||3||
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vicAra ratnAkara 11811 ************************ taraGgaH kramaH vicArA: // 1 // AcArAGgavicArAH // jAtismRtimAn kiyato bhavAn jAnAti ekaparyAptakAzrayeNa asaMkhyeyAparyAptakA pRthvyupamarddanena tajjIvAnAM vedanA kevalino vyavahAraM manyante, jalavicAra: vAsavidhisattA devAnAmapi jarAsadbhAvaH kevalinAM jIvavirAdhanA *** abhavyasya bhavyatvAbhavyatvazaGkA na bhagavAn jalapuSpajIvopamardinIM pUjAM upadizati pAragatapUjAniSedhakAnAmuttaraM na tu agItArthAnAM vyAkhyAnakaraNAdiniSedhaH api tu aviditaSoDazavidhavacanAnA jalpanamapyanucitaM nirlakSaNaupadhiH na rakSaNIyaH kiM vastraparikarmaNA sAdhunAmanucitA ? sAdhUnAM daNDakagrahaNamAgamika anukramaH pRSThaM taraGgaH kramaH 1 2 2 1 2 2 3 3 3 4 4 4 6 7 5 6 vicArA: // 2 // dvitIyataraMGgaH sUtrakRtAGgavicArAH // sUtrasUcitArthasamarthitAni prakaraNasiddhAntavivarANi siddhAntArthAH eva 7 8 8 8. 9 adhikaraNavacanavadataH sAdho bhUyasI hAni: duH karmavazato nArakAnAM azUcyAdivirUpAhAra: parabhavakRtameva karma bhujyate atra kRtaM paratra, atyugrapApa puNyAnAmamihaiva phalamiti na laukika, Agame'pi sannidhidoSaduSTasya snAturvastravibhUSaNaprakSAlanakAriNazca dUre saMyamaH pariNatapatraphalazAkAdyAcaraNe tattatkAlinasaMvijJagItArthAcAraNauva prabhANaM munInAM mAhArAdyarthaM gRhasthaprazaMsanaM paramApAyakAraNaM sAdhUnAM parasparakriyA ahaM tavadIyapAtraM sajjIkaromi tvaM magdIyaM vastraM sajjIkuru ityAdirUpA na kalpate gRhasthavastrapAtra bhoganiSedha: 9 10 yogodvahanasvIkAra: pRSThaM 11 12 - 13 13 ************************ anukramaH 118 11
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vicAra ratnAkara 11911 ************************ taraGgaH kramaH 11 13 14 karmAdapradhAnyaM na samudAya eva prAdhAnye vAcyaM 15 vicArA: pRthivyAdijIvatvaM vApIkUpavastrAdiSupuNyaM na vA viprAdinA pRSTaM uttaraM audayikAdibhAvasvarUpaM 17 | 16 nidrA na niSiddhAH 18 anyadarzanInAM jyotiSAdIni atizayavantaH prazasyA iti na vyAmohA vidheyaH 21 munInAmAhArAdiniSedhakA sAdhutayAviditAH tamupadezaM dadati te ubhaye'pi AgADhamithyAtvino, kevalinAmAhAraM AgamikaM ca 19 mUrtImUtayoH jIvakamaNoH sambandhaH yuktaH 20 sAdhunAM avajJAkArI AgADhamithyAdRSTiH bhagavatyAM RSabhadattAdaya ekAdazAGginaH tatsambandhAzca ekAdazAGgAntaH kathaM ghaTate ? kathaM vA dvAdazAGgayAH nityatvaM pareSAM bhojanAdyanukampAdAnaM niSedha na yuktaM ||3|| tRtIyataraGgaH zrIsthAnAGgavicArAH // kRSNapAkSikazuklapAkSikayo: svarUpaM yogavidhisattA munInAmazuddhAzanAdi dAnaM na narakaphalaM mAtApitrorbhaktiyuktA na mAtra laukikA pRSThaM taraGgaH kramaH 16 5 16 6 17 7 18 8 9. 20 10 21 11 22 12 13 23 26 26 27 vicArA: upasthApanAkSarANi siddhAntAdhyayanaM sAdhUnAmeva sammataM na gRhasthAnAM alpavRSTi punarapi yogavidhisattAkaM sUtraM zrAvakAnAM chidrAnveSiNo na vyAmoho na azrAvakadhI: devAnAmanAgamahetu zAstraM na uragA evAzIviSA manuSyAdayo'pi sAdhunAmAcAryopAdhyayai saha kalahasthAnAni sAdhUnAmapi yathoktavarSAtikrame zAstrAdhyayanaM zrAvakANAM kA kathA ? 14 zrI jinazAsane kutrApi haTho na vidheyaH 15 tIrthaGkarAsanopaviSTatvAm yAdRzagastAdRzaH AcAryatulyaH iti 16 29 29 33 na yuktaM mAtra siddhAMtoktaM na pramANaM AgamazrutAjJAdhAraNAjItAnAM vyavahAratvena pramANaM 17 dharmapuNyayoH prativizeSaH 18 durlabhabodhinaH pratimApalApinaH kecana sthApanAM nAGgIkurvate, siddhAMte sthApanAyAH satyatvaM dAnasvarUpaM 19 36 | 38 38 ke ke ke re 49 ************************ anukramaH 11911
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vicAra ratnAkara / / 6 / / *********************** taraGgaH kramaH vicArA: // 4 // caturtha taraGgaH / / samavAyAGgavicArAH // zrIjinapratimApUjakAn vigAhakAnAmuttaraM zrAvakANAmupadhAnavahanaM jamAleranantabhavatvaM na rw9vg // 5 // paJcamataraGgaH // paJcamAGgavicArAH // pustakAdikaM pAdastharzAdinAzAtanA samyagdRSTivyatiriktAH muktyarthatapasyasti sA sakAmanirjarA tApasAdInAmutpAdasUtraM bhikSukAdInAM na dAnaniSedhaH, catudarzI vihAya pUrNimAmAvasyayoreva paudhanaM iti na jinapratimAkSarANi kevalizarIrAjjIvavirAdhanA aSTamIcaturdazyAdau velAvRddhihAnI ki nibandhane ? yuddhe hatA svarga gacchantIti midhyAjanaprasiddhiH daNDakagraharAkSarANi jIvopayogasvarUpAH avarNAH asyeza evaM matijJAnAdayaH candragrahaNamAzritya mithyAhagrahajalpitajAlanirAkaraNaM sUryacandramasau bhUgolachAyAt na parivantate svakalpitamatasthApane yuktayastAH kuyuktayaH pRSThaM taraGgaH kramaH 52 55 57 14 15 16 17 59 18 59 19 60 1 63 2 65 67 68 69 3. 4 o surg vicArA: devairprakSiptaM tRSAdi praharaNIbhavatIti na mAtra laukikaM kevalI zarIrAd jIvavirAdhanA jAyamAnA na virUddhA pRthvyAkramaNe kIdRzI vedanA 73 73 73 75 1 76 2 varSasahasradvayAtikrame vayaM suvihitAH sAdhavA iti jinapratimAripUnAM pralApaH jinapratimAH zAzvatya: devaireva vaMdyA iti pralApaH dazavidhasAmAcArI dazavidhAlocanA / / 6 / / SaSThataraGgaH / / jJAtAsUtravicArAH // mithyAvIkRtaM sarva vRthA iti na puSpanakSatramAhAtmyaM siddhAnte'pi tIrthaMkarajanmAntaraM tIrthakaramAtA na prasUte iti prasiddhiH sA azAstrI jinapratimAsiddhAnte zrAvakena zrAvikayA va na pUjitA iti na draupadI parama zrAvikA draupadyAH zrAvikAtvaM tasminneva bhave AlocanA, anya bhave anantarasaMsAra: iti na // 7 // saptamataraGgaH // upAsakadazAGgavicArAH // nAsti Agame pratimAvaMdanavidhiH iti ayogyavacanaM zrAvakANAM pratimA anuSTheyA pRSTha 77 78 78 80 82 84 85 87 uon l 88 89 90 91 91 ************************ anukramaH 11311
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vicAra ratnAkara 110911 *****aataala vicArA: // 8 // aSTamataraGgaH / / antakRddazAvicArAH // ratnAvalItapaH svarUpaM // 9 // navamataraGgaH // anuttaropapAtikavicArAH // camatkAricAritrasya dhanyasya svarUpaM ||10|| dazamataraGgaH // praznavyAkaraNavicArAH // Atmani pramANaH pratimAmuktinimittaM ||11|| ekAdazastaraGgaH / vipAkAGgavicArA || mitthAtvinA'pi bAhukumAreNa prAgbhave munidAnataH saMsAraH paridhvastaH kalpanA pauSadhatithinirNayaH mithyAtvaM taraGgaH kramaH vicAraratnAkare madhyabhAgaH ||1|| prathamastaraGgaH // aupapAtikavicArAH // akAmanirjarAdevabhAvA na janmAntarArAdhakA iti na jinapratimAripupratibodhAya ambaDaprasaGgaH // 2 // dvitIyataraGgaH // rAjapraznIyavicArAH // zrotrasya dvAdazayojanaparimite viSaye'dhikamapi dRzyate jinapratimAkSarANi zAzvatyo jinapratimAH na AbharaNaratyAH pRSThaM taraGgaH kramaH 98 100 103 108 110 110 111 112 4 5 3 4 5 6 7 8. 1 3 vicArA: pratimApUjanaM devAnA AcAra na dhArmijo vidhiH tadasat anukampAdAnaniSedhaH na yuktaH // 3 // tRtIyaH taraGgaH // jIvAbhigamavicArAH // devabhavAccyutvA punarapi devabhavakAlaH tArakANAM kAraNikaH zAtodaya: 113 5 113 6 114 pRSThaM 114 115 116 119 124 125 127 128 129 jIvayonilakSANAM caturazIta prasiddhA, tadadhikAnAmapi zrayamANAtvaM 120 mithyAtvikRtAni sarvasattva maitryAdIni na niSphalAni vijayadevena savistaraM pratimApUjitA vidyAcaraNalabdhimataH zramaNA na pramAdinaH cAturmAsikasAMvatsarikaparvadinAni devAnAmapi mAnyAni manuSyAnAM gRhAdbahirgamanAya sAlaMkAroveSaH eva tayA devAnAmapi // 4 // caturthataraGgaH // prajJApanA vicArAH // niMbAmrAdivRkSANAM mUlapatrAdIni yathA yAvatpraNipratinibaddhAni puSpeSu saMkhyAtAsaMkhyAnantajantukRto viveka: puSpaphalakAliGgaphalAdInAM vRntAni yAvajjIvAtmakAni nigodajIvAnAM ekazarIre Anantya sUtrarUcibIjarucyadhigamarucInAM svarUpaM garbhajamanuSyasaMkhyA AdarzAdIsvacchevastuniyatpratibimbaM dRzyate tatkimAtmakaM 130 130 130 131 133 133 137 anukramaH ceedi cdi cdi cdi cdi ceesi cni cvi cvi 11611
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vicAra ratnAkara ||8|| ************************ taraGgaH kramaH v 9 10 11 vicArA: yasmAddaNDakAtsamAgatastIrthakaratvaM labhate Anatadevasya taijasazarIrAvagAhanA kevalizarIrAjjIvavirAdhanA na manyate taM prati zailezyavasthAyAM yoganirodhe sarvasaMvaraH ||5|| paJcamataraGgaH // zrIjambUdvIpaprajJaptivicArAH // sAdhoryAvatparyAvasya AcArAdizrutamadhyApyaM kAraNavizeSAtsiddhAMte'pi matAntaraM kiM tannApakarNanIyaM ||6|| SaSThastaraGgaH // zrIcandraprajJaptivicArAH / candravimAna saMsthAnAdi tIrthaMkarAH pUjyAH, tanmUrtirna iti na samIcInaM // 7 // saptamastaraGgaH // zrIsUryaprajJaptivicArAH / nakSatrasaMsthAnavicArAH 1 rAjJo saMgrAmaH // 9 // navamataraGgaH / / nandIsUtravicArAH // prAsAdasadbhAvAkSarANi strINAM muktiH pRSThaM taraGgaH kramaH 138 3 140 4 141 143 1 2 143 3 144 145 1 147 2 nakSatrANAM tArAsaGkhyAM ||8|| aSTamataraGgaH // nirayAvalikAvicArAH // caturazItisahasrAdhikaikalakSamanuSyasaMhArAkArI ceTakamahArAjakUNika 3 148 149 4 5 6 151 7 vicArA: nigodAdijIvAnAmapi matizrutajJAnAntAMzo'prAvRtaH jinapratimAkSarANi upadhAnAkSarANi ||10|| dazamastaraGgaH // anuyogadvArasUtravRttivicArAH // sthApanAkSarANi 156 8 156 9 uddhRtAnuddhRteSu tiyagrAmeyaSu kiyantisAmayikAni samyaktvAdisamAyika catuSkavicAra: // dazarvekAlikavicArAH // rajoharaNamukhavastrikAdInAM sattAsUcakAkSarANi pramANAGgalasvarUpaM 165 ||11|| ekAdazastaraGgaH // anekazAstrAntarvattIni matAntarANi / mUlasUtra vicArA tatra AvazyasUtra vicArAH // indriyaviSayavicAraH dharmalAbhaM na vadanti tadajJAnaM mudhAdAyimudhAjIvisvarUpaM prastaraghAritapratimAyAM vaMdanaM pUjanaM darzanaJca yuktaM daNDakAkSarANi pRSThaM 160 161 // uttarAdhyayana vicArAH // AcAmlAditapomahimnA dvAdazavarSANi dvArikA kuzalinI sarvathA utsUtrabhASiNA saMghabAhena sahAstAM maNDaliko 162 164 174 180 181 184 184 186 186 187 anukramaH ||8||
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vicAra ratnAkara 9 ************************ taraGgaH kramaH vicArA: vyavahAraH, kathAnimantraNamapi na kartavyaM 10 maraNasya saptadazabhedAH 11 dIkSAgrahaNe nAmaparivartanaM 12 yogAkSarANi 13 14 15 16 17 aSTamIcaturdazyorvAcanA na deyA catuNAmanuyogAnAM svarUpaM pauruSyanantaraM prAtaryAvatsAdhunAM jalpanamanucitaM kevalizarIrAjjIvavirAdhanA daNDAkSarANi upadhirakSaNAra kSarANi kevalizarIrAjjIva virAdhanAkSarANi aparataTe zrIchedagranthavicArAH ||1|| zrInizIthasUtrabhASyacUrNi vicArAH // ayojitasaumakAmyaM kevalamaNika na vyApAraNIyaM utsargataH sAdhubhi prAsukodikenASi hastAdiprakSAlanaM na kartavyaM nIcajugupsanIyakulAhAraM akalyaM utsargataH tAvatsAdhumi: mithyAtvi varNanaM na kartavyaM, kadAcit kAraNa balAdApatraM kiM vaktavyaM zuSirANAM apratilekhyAnAM upabhoga vinA kAraNe na kalpate sAdhUnAM prAtihArikavyApAraNamanucitaM pRSThaM taraGgaH kramaH 188 7 188 8 190 9 191 1911 192 1932 1933 4 1955 6 7 197 8 198 1999 vicArA: sAdhUnA gRhasthagRhe gatAnAmupaveSTuM na kalpate sAdhUnAmupakaraNAdikaM gRhasthairvAhayituM na kalpate zarIre dantAdisatIkathamasvAdhyAye siddhAntAdi na gaNanIyaM // 2 // zrImahAnizIthavicArAH // samudAyIkRtasakalapApaprakRtibhyo vrata saMyamakhaMDanotsUtrabhASaNAdaraNopekSaNodbhavaM pApamasaMkhyAtaguNaM maithunasevI sAdhuH sarvathA'vandyaH upadhAnovahanaM na svIkurvata te'vazyaM bahulasaMsAriNaH atisphuTAni pratimArcanAkSarANi mahAnizIthasUtraM pramANameva nirupadhAnaM zrutaM na adhyetvyaM sAmAyikapauSadhAdi kRtvA'nantaraM na IryApathikI prajJAMzapamUlabhUtavardhamAnavidyA gandhacUrNajinapratimAmAlAropaNa vidhyikSarANi 10 200 11 202 12 206 13 sAvadhAnavadyabhASAnabhijJasyavaktumapi nAnujJA mithyAvikRtaM tapo'nuSThAnAdika na sarvaM vyartha AcArAdizrutoktamanyathA'nutiSThanti tadasuktaM karNe'nikSiptakarpArAtUlaH zatetasya prAyacchita caturdazIM vidhya paurNamAsyAupavAsAdikaM anAgamikaM pRSThaM 206 207 208 210 210 211 211 211 212 212 212 213 213 214 214 214 ************************ anukramaH 118 11
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSThaM zrI vicAra ratnAkara anukramaH 119011 taraGgaH kramaH vicArAH pRSThaM | taraGaH kramaH vicArAH // 3 / / madhyamataTe dazAzrutaskandhavicArAH // 10 sandhyAsvapi svAdhyAyo na kartavyaH zrAvakapratimAsvarUpaM 214 // 6 / / aparataTe paJcakalpavicArA: // 4 / / bRhatkalpavicArAH // sAdhubhirmalamUtrAdipIDA na rakSaNIyA kapATaniSedhaH jinakalpikAzritaH // 7 // prkiirnnkprkrnnaadisNkiirnnvicaaraaH| sAdhvInAM vasataukapATamavayamapekSitaM mithyAtvinAM mArgAnusAri kartavya nAnumodanti te siddhAntabAyA: jJAnadarzanAdikaM kaJcidguNaM prekSya pArzvasthAdipuruSavandane'pi na doSa: mithyAtvinAM mArgAnusAri kartavya nAnumodanti te siddhAntabAyAH kenacitkAraNabalena paraiH saha saMvAse yadvA kartavyaM garbhasvarUpe styAnarddhinidrAvati dIkSita sati vidhi: antakAle dIkSAsaMmatti: rAjapiMDo varjanIyaH . sAdhubhiH lepakRvastu na grAhya 5 / / zrI vyavahAravicArAH / / ajAtazmazruNaH ziSyAdezacaraprakalpAdhyayanaM pADhayitu na kalpate chipakAyo na piNDa grahaNayogyA: parizaTitavastre yAvanti thiggalAni granthayazca kalpate dravyakSetrakAlabhAveSu vidhinA AlocanA grAhyA adhitAcAra prakalpasye va nizrayA vihartavyaM nizcayavyavahArayo:vratabhaMgAbhiprAya: kalpatreNasvarUpaM Alocayato guNA doSAH 10 kAraNe caturmAsakamadhye'pinAvAnadyAdhutaraNaM sAdhUnAmapi yogAditapo'nuSThAnaparisamAptAvazyaM naMdyAdimahotsva: 11 sAdhUnAM jinakalpikasthavira kalpikAM vihAra: kartavya eva 12 sAdhUnAM caturmAsakaM vinA pIThaphalakopabhAga: na AcAryaH zarIracintArtha bahirna gantavyaM utsargatassAdhUnAM siddhAntAdhyayananaM na apavAdata: dIkSAbhimukhasya AcAryo hi tIrthakara kalpatena gocaracaryAyAM na gantavyaM prakoNakAni pramANabhUtAni vaiyAvRtyakareNa anyena gItArthenApi gurorbhaktikartavyA 15 caityavaMdanA asvAdhyAye sarvathA svAdhyAyo na kartavya: 16 sAdharmikavAtsalyaprabhAvanAkSarANi 6 ||9011
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vicAra anukramaH ratnAkara 254 254 256 256 39 257 11991 // 257 taraGgaH kramaH vicArAH . pRSThaM | taraGgaH kramaH . vicArAH |17 pratimApUjanaM, devagurvAdipurata: svastikaM kartavya 248 35 sadAraMbhaH na asadAraMbhatulya: | 18 devapUjAvidhivicArAH 36 ahorAtrika eva na pauSadhaH |19 bhojanAdikaraNe dukulaM sarvadA na pavitrameva 249 37 zrAvakANAM dazavaikAlikAdisiddhAntapaThanaM na vihitaH dravyabhAvAbhyAM zucihe gRhacaitye 38 glAnasyapraticaraNe mahApuNyaM upavAsapauruSyAdipratyAkhyAna na dantadhAvanAdi pauSadhebhojanAkSarANi anyatIrthikA paJcAmRtamadhye madhu gaNayanti zrAvakaistu ikSurasaH / pauSadhe bhojanaM na svIkurvati, teSAM pUrvajAnAM vAkya suyatnavAlakakuJcikA vyApArya prakSAlya aGgarUkSaNadvayena nirjalatA upadhAnapauSadhasya anyapauSadhasya samAnavidhiH pUjA |42 pUrvadharANA samyaktvaM samyaktvaM vA 24 svagRhacaityephalAdi svagRhacaityaM na vyApArya |43 sAdhUnAM citrite upAzraye vastuM ca kalpate 25 jJAnadravyaM hi deva dravyavannakalpate eva zrAddhAnAM 251 |44 gacchaparimANaM devajJAnArdeya kSaNamapina sthApyaM |45 sAdhUnAM taroradhovidutsargaH kartuM na kalpate devAdideyaM samyagevApyaM |46 paJcapaLa ArAdhyatve hetuH antyAvasthAyAM pitrAdInAM yanmAnyate tatsAvadhAnatve guruzrAddhAdi |47 divase'pi prathamacaramacaturghaTikayorbahi: pAtrAdi na sthApyaM samakSameva vAcyaM |48 trividhAhAraM pAnIyaM saveSvapi niyameSu ca sahasA'nAbhogAdyAkAracatuSkaM cintyaM |49 loNagrahaNaM mukhakozazcASTapuTaH 50 abhavyasya suasAmAiyabaMbho khAdyasvAdyAdisarva vastunAM devasya guroza pradAnapUrva bhojanaM 51 ekAkinInAM sAdhvInAM vihAra: na kalpate RNasambandhe prAyaH kalahaH vairavRttizca tasmAdRNaM nirvAlya: 252 52 loka: kizAkAraH kathaM vyavasthita: kAbhUmiH ? kiyadadhaH zapathAdikaM na vidadhyAt sacitA? nirmAlyavicAraH 253 53 SaSThArake nirbIjANAM pRthivyAM punarapyAmAdInAM utpatti: 259 259 119911
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vicAra ratnAkara karA manukramaH ||12|| taraGgaH kramaH vicArAH 54 pratikramaNasya samaya: 55 pAkSikopavAsAdikaM na pUrNimAyAM catuyAM paryuSaNaH 57 nAgavallIdalleSu vivekaH 58 upadhikalpa: 59 sAdhUnAM kalpyaM vastraM 60 rUpaka pramANaM 61 dharmo nAstIti saMghabAhyavacanaM 62 chadmasthena saha kevalI vicarati 63 parISANAM uSNAdi samantAdvistRtapuSpaprakare sAdhUnAM kathaM na doSa: caturvidhAhArAdi bhaMgAbhaMga: zuddhAzuddha azanAdibhiH glAnasya praticaraNa gItArthAnAM glAnAdInAM punaH punarvastraprakSAlanaM pratidinaM dvayAsanaM karoti tasya mAse'STAviMzatyupavAsapuNyaM nakharadanIchUrIrakSaNAkSarANi sthaMDile saMkraman kena pramArjana viddhamaviddhaM muktAphalamacita 72 yo mAMsamaznAti tasya samyaktvaM na bhava iti na saMGgataM 73 rAtrau andhakArayonikA sarvatra utpadyante iti anavabodha: Za Za Za Za Za Za Za Za Za Za Za Za Za Za Za Za Za Za Za Za Za *** pRSThaM | taraGgaH kramaH vicArAH 262|74 paJcavidhadAnasvarUpaM | 75 'vaMdaNavattiyAe pUaNavattiyAe' pUjAvidhAnaM |76 sAdhubhiH pUjA kathaM na kriyate? 77 stUpaM pratisaMdihyante teSAM nisasa: |78 jinapUjAkSarANi na manyate teSAM prati | 79 kharatarA: zrIabhayadevasUrirasmatpUrvajaH iti vadanti paraM tadasat 80 bhaTTArake parAsau sati tatkiM kartavyaM mRtayugalika zarIrANAM kA gatiH pipali vA pippalicunnaM vA miriyaM vA miriyacunnaM vA bhojyaM 26483 AcIrNAnAcINau 264 |84 ekendriyAnAM kathaJcidbhAvazruta kathaJjitsaMjJAza 26485 zAlipramukhAntaM jIvatvasamaya: 86 sAdhubhirnakhA na rakSaNIyAH 265 | 87 kevalI jantusaMghAtamAcarati tarhi pApacikRtkevalIno ka: 266 prati vizeSa kevali zarIrAjjIvavirAdhanAGgIkaSTa kartha 266 tasyASTAdazadoSa rahitatva 26688 yogavahanaM vihitaM 267 89 'jogavaM uvahANavaM' ityAdhuttarAdhyayanavRttau . prazastiH 268 273 274 64 264 48************ 68 267 1192||
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra-401 ratnAkaraH arham. // pU. A. zrI vijayarAmacaMdrasUribhyo namaH / / zrIkIrtivijayopAdhyAyaviracitaH 11911 // zrIvicAraratnAkaraH // // 1 // atha prathamastaraGgaH // sa jayati jinavIraH kSIrapUrAcchakIrtirbhavati bhuvanamAnyo yatprasattenaro'pi / atha kimiva na zakyaM divyazakterghaTo'pi, zrayati jananutAM yatkAmakumbhapratiSThAm // 1 // jIyAsurjinazAsanonnatikarAH zrIhIrasUrIzvarAH, siddhAntodadhayaH samAzritataTA ratnArthibhirdhIvaraiH / ziSTAbhISTarasAzrayA ghanajanA yebhyo nipItAmRtAH, garjanto'pyajaDAzayAH pratidizaM prIti samAtanvate // 2 // teSAmacchasvayazaHparimalaparikalitasakalabhuvanAnAm / hRdi gotramantramitraM nidhAya kAmitaphalavadAnyam // 3 // aGgopAGgAdyAgamatadvivRtiprakaraNAdidRSTAnAm / ___ racayAmi vicArANAM nicayaM granthe'tra rucirANAm // 4 // tribhirvizeSakam. ye siddhAntamayAzayAH kRtadhiyaH saMdRbdhazAstrAzca ye, teSAmeSa vizeSalezalikhanAyAso'stu hAsAya vai anyeSAM tu mude bhaviSyati jane hAsyA na kRtyAsahA, kiM krIDAzakaTI karoti vikaTIbhAvaM zizUnAM mudaH // 5 // 11911
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ atra ca yathAkramamaGgopAGgAdyAgamaprakaraNavicArA uddezakAdikrameNa likhyante / tatra ca prathamamAcArAGgavicArAstatrA'pi pUrvaM jJAnAdhikAratayA || AcArAGga ratnAkaraH B maMgalatvena jAtismRtimAn kiyato bhavAJjAnAtIti jijJAsayA ca tatsvarUpaM likhyate - vicArAH " se jaM puNa jANejjA sahasammaiyAe " ityetasya niyuktau- "ettha ya sahasammaiyAe jaM payaM tattha jANaNA hoi / ohImaNapajjavanANakevale jAisaraNe ya // 64 // " etavRttizca- atra ca'sahasammaiyAetti' sUtre yatpadaM tatra 'jANaNatti jJAnamupAttaM bhavati 'mana jJAne mananaM matiritikRtvA, tacca kiMbhUtaM ? iti darzayati - avadhimanaHparyAyakevalajAtismaraNarUpamiti / tatrAvadhijJAni saMkhyeyAnasaMkhyeyazca ||2|| bhavAJjAnAti / evaM manaHparyAyajJAnyapi / kevalajJAnI tu niyamato'nantAn / jAtismaraNastu niyamataH saMkhyeyAniti / zeSaM spaSTam / ityAcArAMgaprathamazrutaskandha-prathamAdhyayanaprathamoddezakaniyuktigAthAvRttau 237 pratau 14 patre // 1 // ekaparyAptakAzrayeNAsaMkhyeyA aparyAptakA bhavantIti jijJAsayA likhyate - "je bAyare vihANA, pajjattA tattiyA apajjattA / suhumAvi hoMti duvihA, apajattA ceva pajjattA // 79 // " 'je bAyare ityAdi yAni bAdarapRthvIkAye vidhAnAni bhedAH pratipAditAH, tAni yAvanti paryAptakAnAM tAvatyevAparyAptakAnAmapi / atra ca bhedAnAM tulyatvaM draSTavyaM na tu jIvAnAm / yata ekaparyAptakAzrayeNAsaMkhyeyA aparyAptakA bhavanti / sUkSmA api paryAptakAparyAptakabhedena dvividhA eva / kiMtvaparyAptakanizrayA paryAptakAH samutpadyante, yatraiko'paryAptakastatra niyamAdasaMkhyeyAH paryAptakAH syuH / ityAcArAGgaprathamazrutaskazvaprathamAdhyayanadvitIyoddezakaniyuktigAthAvRttau 237 pratau 19 patre // 2 // pRthivyupamardaina tajjIvAnAM yAdRzI vedanA bhavati tajjijJAsayA likhyate - ___ "pAyaccheyaNabheyaNa jaMghoru taheva aMguvaMgesu / jaha huMti narA duhiyA, puDhavikAe tahA jANa // 97 // " va 'pAyetyAdi yathA pAdAdikeSvaGgapratyaGgeSu chedanabhedAdikayA kriyayA narA duHkhitAstathA pRthivIkAye'pi vedanAM jAnIhi, yadyapi pAdazirogrIvAdinyAni pRthivIkAyikAnAM na santi, tathApi tacchedanAnurUpA vedanAstyeveti darzayitumAha-"Natyi ya si aMgamaMgA, tayANurUvA ya veyaNA tesiM / ||2|| kesiMci udIreMti, kesiMci ya ghAyae pANe // 98 // pUrvArddhaM gatArtham / keSAJcitpRthivIkAyikAnAM tadArambhiNaH puruSA vedanAmudIrayanti /
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- rajAkaraH ||31 keSAJcittu prANAnapyatipAtayeyuriti / tathA hi bhagavatyAM dRSTAnta upAtto yathA-caturaGga(nta)cakravartino gandhapeSikA yauvanavartinI balavatyAAmalakapramANaM ae sacittapRthivIgolakamekaviMzatikRtvo gandhapaTTake kaThinazilAputrakeNa piMSyAttatasteSAM pRthivIjIvAnAM kazcitsaGghaTTitaH / kazcitparitApitaH / kazcivyApAditaH / kazcitparaM kila na tena zilAputrakeNa spRSTo'pi / ityAcAraGgaprathamazrutaskandhaprathamAdhyayanadvitIyoddezakaniyuktigAthAvRttau 237 pratau 21 patre // 3 // vyavahAraM hi kevalino'pi sutarAM manyanta ityarthagarbhito jalavicAro likhyate " saMti pANA udayanissiyA jIvA aNege, iha ca khalu bho aNagArANAM udayajIvA viyAhiyA" ityetasya vRttau-zAkyAdayastUdakAzritAneva dvIndriyAdijIvAnicchanti nodakamityetadeva darzayati-khaluzabdo'vadhAraNe / ihaiva jJAtaputrIye pravacane dvAdazAGge gaNipiTake'nagArANAM sAdhUnAmudakarUpA jIvAH / cazabdAttadAzritAzca pUtarakacchedanakaloddanakabhramarakamatsyAdayo jIvA vyAkhyAtAH / avadhAraNaphalaM ca nAnyeSAmudakarUpA jIvAH pratipAditAH / yadyevamudakameva jIvastato'vazyaM tatparibhoge sati pAtakabhAjaH sAdhava ityatrocyate-naiva ta(naita) devaM yato vayaM trividhamakAyamAcakSmahesacittaM mizramacittaM ca / tatra yo'citto'SkAyastenopayogavidhiH sAdhUnAM netarAbhyAM, kathaM punarasau bhavatyacittaH ? kiM svabhAvAdAhosvicchastrasambandhAt ? ubhayathA'pIti / tatra yaH svabhAvAdevA'cittIbhavati na bAhyazastrasambandhAttamacittaM jAnAnA api kevalamanaHparyAyAvadhizrutajJAnino na paribhuJjate, anavasthAprasaGgabhIrutayA / yato'nuzrUyate-bhagavatA kila zrIvarddhamAnasvAminA vimalasalilasamullasattaraGgaH zaivalapaTalatrasAdirahito mahAhrado vyapagatAzeSajalajantuko'cittavAripUrNaH svaziSyANAM tRDbAdhitAnAmapi pAnAya nAnujajJe, tathA'cittatilazakaTasthaNDilaparibhogAnujJA cAnavasthAdoSasaMrakSaNAya bhagavatA na kRteti, zrutajJAnaprAmANyajJApanArthaM ca, tathAhi-sAmAnyazrutajJAnI bAhyendhanasamparkAruSitasvarUpamevAcittamiti vyavaharanti jalaM, na punarnirindhanameveti / ato yadbAhyazastrasaMparkAtpariNAmAntarApannaM varNAdibhistadacittaM sAdhuparibhogAya kalpate / ityAcArAGgaprathamazrutaskandhaprathamAdhyayana 3 uddezakavRttau 237 pratau 29 patre // 4 // Notel kecidvAsaM prati vipratipadyante, tena vAsavidhisattAsUcaka upasthAnapanAvidhilikhyate, kaH punarupasthApane vidhirityatrocyatezobhaneSu tithikaraNanakSatramuhUrteSu dravyakSetrabhAveSu ca bhagavatAM pratikRtIrabhivandya pravarddhamAnAbhiH stutibhiratha pAdapatitotthitaH sUriH ||3||
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra-8 saha ziSyeNa mahAvratAropaNapratyayaM kAyotsargamutsAryekaikaM mahAvratamAditaM Arabhya triruccArayedyAvannizibhuktiviratiravikalA triruccAritA ratnAkaraH 1888 pazcAdidaM triruccAritavyam - " icceiyAiM paMca mahavvayAiM rAibhoyaNaveramaNachaThThAI attahiyaTTayAe uvasaMpajittANaM viharAmi " pazcAdvandanakaM dattvotthito'vanatAGgayaSTiH sandizata kiM bhaNAmIti bhaNati / sUri : pratyAha- vanditvA'bhidhatsvetyevamukto'bhivandyotthito bhaNati, yuSmAbhirmama mahAvratAnyAropitAnIcchAmyanuziSTimiti / AcAryo'pi praNigadati, nistArakapArago bhavAcAryaguNairvarddhasva, vacanaviratisamanantaraM ca surabhivAsacUrNamuSTiM ziSyazirasi kirati, pazcAdvandanakaM dattvA pradakSiNIkarotyAcAryaM namaskAramAvarttayan punarapi vandate / tathaiva ca karoti sakalakriyAnuSThAnam / evaM triH pradakSiNIkRtya viramati ziSyaH / zeSAH sAdhavazcAsya mUrdhni yugapadvAsamuSTiM vimuJcanti surabhiparimalAM yatijanasulabhakesarANi vA / pazcAtkAritakAyotsargaH sUrirabhidadhAti - gaNastava koTikaH, sthAnIyaM kulam, vairAkhyA zAkhA, amukAbhidhAna o AcArya upAdhyAyazca / sAdhvyAH pravartinI tRtIyoddeSTavyA / yathAsannaM copasthApyamAnA ratnAdhikA bhavanti / pazcAdAcAmlaM nirvikRtikaM vA 8 svagacchasantatisamAyAtaM samAcaranti / ityAcArAGgaprathamazrutaskandhazastraparijJAdhyayanasaptamoddezakAnte 'taM pariNNAya mehAvIti' gAthAvRttau 237 pratau 47 patre // 5 // 11811 devAnAmapi jarAsadbhAvo'stIti jijJAsayA likhyate - "jarAmaccuvasovaNIe nare satataM mUDhe dhammaM nAbhijANaitti" / vRttiryathA ' jarA ityAdi ' jarA ca mRtyuzca tAbhyAmAtmavazamupanIto naraH prANI satatamanavarataM mUDho mahAmohena mUDhamatirdharmaM svargApavargamArgaM nAbhijAnIte nAbhigacchati / tatsaMsAre sthAnameva nAsti yatra jarAmRtyU OM na staH / devAnAM jarA'bhAvaH ? iti cenna tatrApyupAntyakAle lezyAbalasukhavarNaprabhutvahAnyupapatterastyeva teSAmapi jarAsadbhAvaH / uktaM ca " devANaM bhaMte ! savve samavannA ? no iNaDhe samaThThe se keNadveNaM bhaMte ! evaM vuccati ?, goyamA ! devA duvihA paNNattA / taMjahAyatavannagAya pacchovavannagA ya / tattha NaM je te puvvovavannagA te NaM avisuddhavannayarA / je NaM pacchovavannagA te visuddhavannayarA " evaM 080 lezyAdyapIti / cyavanakAle tu sarvasyaivaitadbhavati, tadyathA " mAlyaglAniH kalpavRkSaprakampaH, zrIhInAzo vAsasAM coparAgaH / dainyaM tandrA OM kAmarAgAGgabhaGgau, dRSTebhraMzo vepathuzcAratizca // 1 // " ityAcAraGgaprathamazrutaskanyatRtIyAdhyayanaprathamoddezakavRttau 237 pratau 96 patre / / 6 / / AcArAGga vicArA: // 4 //
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- ||5|| kecitkevalizarIrAtsarvathA jIvavirAdhanA na bhavatItyUcuH / AgamAjJayA tu kevalinA yAvacchailezIpratipannAnAmapi zarIrAdavazyaM bhAvitayA jAyamAnA jIvavirAdhanA na virudhyate / karmabandhavaicitryaM bhavatu nAma / ityarthavijijJApayiSayA likhyate - " egayA guNasamitassa rIyato kAyaphAsamaNucinnA egatiyA pANA uddAyaMtitti " / vRttiryathA-ekadA kadAcidguNasamitasya guNayuktasyApramattayate: rIyamANasya samyaganuSThAnavato'bhikrAmataH pratikrAmataH saGkucataH prasArayato vinivartamAnasya saMparimRjataH kasyAJcidavasthAyAM kAyaH zarIraM tatsaMsparzamanucIrNAH kAyasaGgamAgatAH saMpAtimAdayaH prANina eke paritApamApnuvantyeke glAnatAmupayAntyeke ca dhvaMsamApadyante / apazcimAvasthAM tu sUtrakRdeva darzayati-eke prANAH prANino'padrAnti prANairvimucyate / atra ca karmabandhaM prati vicitrtaa| tathAhi-zailezyavasthAyAM mazakAdInAM kAyasaMsparzena prANatyAge'pi bandhopAdAnakAraNayogAbhAvAnnAsti bandhaH / upazAnta11kSINaOM moha12sayogikevalinAM 13 sthitinimittakaSAyAbhAvAtsAmayikaH / apramattayaterjaghanyato'ntarmuhUrttamutkuSTato'ntaHkoTAkoTI sthitiriti / pramattasya tvanAkuTTikayopetya pravRttasya kvacitpANyAdyavayavasaMsparzAtprANyupatApanAdau jaghanyataH karmabandha utkRSTatazca prAktana eva vizeSitatara ityAdi / ityAcArAGgaprathamazrutaskandhapaJcamalokasArAdhyayanacaturthoddezakavRttau 237 pratau 132 patre // 7 // abhavyasya bhavyatvAbhavyatvazaGkA na syAdityabhiprAyo likhyate - " siyA vege aNugacchanti asiyA vege aNugacchaMti aNugacchamANehiM aNaNugacchamANe kahaM na nivijje " / vRttiryathA- 'siyA ityAdi ' sitAH putrakalatrAdibhiravabaddhAH, vAzabda uttarApekSayA pakSAntaramAha, " ege aNugacchaMtitti", eke laghukarmANaH samyaktvaM pratipAdayantamAcAryamanugacchantyAcAryoktaM pratipadyante / tathA, asitA vA gRhapAzavimuktA vaike vicikitsAvAdarahitA AcAryamArgamanugacchanti, teSAM ca madhye yadi kazcitkaDUTukadezyaH syAt, sa tAn prabhUtAnanapAcInamArgapratipannAnavalokyAsAvapi karmavivarataH pratipadyetA'pIti darzayitumAha-'aNugacchamANehiM ityAdi' AcAryoktaM samyaktvamanugacchadbhirviratairviratAvirataiH saha saMvasaMstairvA codyamAno'nanugacchannapratipadyamAnaH kathaM na nirvedaM gacched ? asadanuSThAnasya mithyAtvAdirUpAM vicikitsAM parityajyAcAryoktaM samyaktvameva pratipadyata ityarthaH / yadi vA | sitAsitairAcAryoktamanugacchadbhirbudhyamAnaiH sadbhiH kazcidajJAnodayAnmatijADyatayA kSapakAdizcirapravajito'pyananugacchannanavadhArayan kathaM na |5||
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- ratnAkaraH AcArAga vicArAH IIII nividyeta na nirvedaM tapaHsaMyamayorgacchet ? niviNNazcedamapi vibhAvayedyathA nAhaM bhavyaH syAM na ca me saMyatabhAvo'pyastIti, yataH | sphuTavikaTamapi kathitaM nAvagacchAmi, evaM ca nirviNNasyAcAryAH samAdhimAhuH, yathA-bho sAdho ! mA viSAdamavalambiSThAH, bhavyo bhavAn yato bhavatA samyaktvamabhyupagataM tacca na granthibhedamRte tadbhedazca na bhavyatvamRte'bhavyasya hi bhavyAbhavyazaGkAyA abhAvAditi bhAvaH / kiM cAyaM viratiparimANo dvAdazakaSAyakSayopazamAdyanyatamasadbhAve sati bhavati, sa ca bhavatAvAptaH / tadevaM darzanacAritramohanIye bhavataH kSayopazamaM samAgate darzanacAritrAnyathAnupapatteH / yatpunaH kathyamAnepi samastapadArthAvagatirna bhavati, tajjJAnAvaraNIyavijRmbhitam / tatra ca zraddhAnarUpaM samyaktvamAlambanamityAha / ityAcArAGgaprathamazrutaskandhapaJcamalokasArAdhyayanapaMcamoddezake 237 pratau 136 patre // 8 // keSAJcitsiddhAntatAtparyAnabhijJAnAmekAntato dayAviDambinAM 'savve pANA savve bhUyA savve jIvA savve sattA na haMtavvA' ityAdhupadeSTA kathaM bhagavAn jalapuSpajIvopamardinIM pratimApUjAmupadizati ? ityAdi vRthAvAvadUkAnAmutsargApavAdAdyanekavicAravitAnagahanazrIjinAgamasUtravaicitryadarzanAya tAdRzaM cakravarttigandhapeSikApeSaNAdanacittIbhavadasaMkhyAtajIvAtmakamapi lavaNamajAnatA gRhItaM tatsvAminA cAnujJAtaM kAraNAtsvayaM bhuMjIta sAdharmikebhyo vA dadyAtsAdhuriti sUtrArthoM likhyete - "se bhikkhU vA bhikkhuNI vA jAva samANe siyA paro abhihaTTa aMto paDiggahato biDaM vA loNaM ubbhiyaM vA loNaM paribhAettA ol NIhaTTa dalaejjA tahappagAraM paDiggahaM parahatthaMsi vA parapAyaMsi vA aphAsuyaM jAva no paDigAhejjA / se Ahacca paDiggAhite siyA taM ca NAtidUragae jANijjA se tamAyAe tattha gacchejjA / puvAmeva AloejjA-Ausotti bhaiNitti vA imaM te kiM jANayA dinnaM udAha ajANayA dinnaM ? so a bhaNejjA-No khalu mae jANayA dinnaM ajANayA dinnaM, kAmaM khalu Auso iyANiM nisirAmi taM bhuMjaha ca NaM paribhAeha ca NaM / taM parehi samaNuNNAyaM samaNusiTuM tatto saMjayAmeva bhuMjejja vA piejja vA jaM ca No saMcAeti bhottae vA pAttae vA sAhammiyA tattha vasaMti saMbhoiyA samaNuNNA aparihAriyA adUragayA tesimaNuppadAyavvaM siyA" iti / vRttiryathA- 'se ityAdi' sa bhikSurgRhAdau praviSTastasya syAtkadAcit paro gRhasthaH / ' abhihaTTa aMto iti' antaH pravizya patadgRhe kASTacchabbakAdau glAnAdyarthaM khaNDAdiyAcane sati biDaM vA lavaNaM khanivizeSodbhavamudbhijaM vA lavaNAkarAdyutpannaM "paribhAettAtti" dAtavyaM vibhajya dAtavyadravyAtkiJcidaMza ||6||
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- 117 // gRhItvetyarthaH, niHsRtya dadyAttathAprakAraM parahastAdigatameva pratiSedhayettacca " Ahaccatti" sahasA pratigRhItaM bhavettaM ca dAtAramadUragataM jJAtvA sa bhikSustallavaNAdikamAdAya tatsamIpaM gacchet / gatvA ca pUrvameva tallavaNAdikamAlokayeddarzayedetacca brUyAt, amuka iti vA, bhaginI iti vA / etallavaNAdikaM tvayA jAnatA dattamutAjAnatA ? evamuktaH san para evaM vadedyathA-pUrvaM mayA jAnatA dattaM sAmprataM tu yadi bhavato'nena prayojanaM tato dattametatparibhogaM kurudhvam / tadevaM paraiH samanujJAtaM samanusRSTaM satprAsukaM kAraNavazAdaprAsukaM vA muJjIta pibedvA / yacca na zaknoti bhoktuM vA pAtuM vA tatsAdharmikebhyo dadyAttadabhAve ca bahuparyApannavidhi prAktanaM vidadhyAdetattasya bhikSoH sAmagryam / ityAcArAGgadvitIyazrutaskandhapiNDaiSaNAdhyayanadazamoddezake 237 pratau 203 patre // 9 // iha hi keciccirantanAjJAnavAsanAtimiraniruddhAntaradRzaH paramakRpApIyUSapUrapUtAntaszrIjinezvarA kajIvitAM paramArthadayAmajAnAnA maNibuddhyA ahilagRhItopalazakalanyAyena svamanISikAvijRmbhitameva zreyo manyamAnAH pAragatapratimApUjAniSedhAdi yatkiJcibruvate, na ca tatteSAM sUtrAjJayA viharatAM nadyAdyuttaratAM kAraNAd vRkSAdyavalambatAmAdyavratarakSaNakSamaM dvitIyavratarakSaNakSamaM ca / tasmAdAjJAmanojJaiva dayA''zrayaNIyA / anyathA dayAjJayorvirodhApattiH syAditi darzanAya likhyate "se bhikkhU vA bhikkhuNI vA gAmANugAmaM dUijjamANe vA aMtarA se vappANi vA phalihANi vA pAgArANi vA toraNANi vA aggalANi vA aggalapAsagANi vA gaDDAo vA dario vA saMte parakkame saMjayAmeva parakkamejjA no ujjuaM gacchejjA / kevalI bUyA AyANameyaM, se tattha parakkamamANe payalejja vA pavaDejja vA se tattha payalamANe vA pavaDamANe vA rukkhANi vA gummANi vA layAo vA vallIo vA taNANi vA gahaNANi vA haritANi vA avalaMbiya avalaMbiya uttarejjA se (je) tattha pADipahiyA uvAgacchaMti te pANI jAejjA tao saMjayAmeva avalaMbiya avalaMbiya uttarejjA tao saMjayAmeva gAmANuggAmaM dUijjejjatti / " vRttiryathA - 'se iti' sa bhikSu mAntarAle yadi vaprAdikaM pazyettataH satyanyasmin saMkrame tena RjunA pathA na gacchedyatastatra gartAdau patan sacittaM vRkSAdikamavalambettaccAyuktamatha kAraNikastenaiva gacchet / kathaJcitpatitazca gartagato vallyAdikamavalambya prAtipathikahastaM vA yAcitvA saMyata eva gacchet / l ityAcArAGgadvitIyazrutaskandhatRtIyAdhyayanadvitIyoddezake 237 pratau 219 patre // 10 // 7||
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra-Nell ratnAkara:188 vicArAH 118 // AstAmagItArthAnAM sabhAsamakSaM vyAkhyAnakaraNAdi, aviditaitatvoDazavidhavacanAnAM jalpanamapyanucitamityabhiprAyo likhyate - AcArAGga "samiyAe saMjae bhAsaM bhAsejjA / taMjahA - egavayaNaM 1 duvayaNaM 2 bahuvayaNaM 3 itthIvayaNaM 4 purisavayaNaM 5 napuMsagavayaNaM hol6 ajjhatthavayaNaM 7 uvanItavayaNaM 8 / 1 avaNIyavayaNaM 9 / 2 uvaNIyaavaNIyavayaNaM 103 avaNIyauvaNIyavayaNaM / tIyavayaNaM 12 paDuppannavayaNaM 13 aNAgayavayaNaM 14 paccakkhavayaNaM 15 parokkhavayaNaM 16 / se egavayaNaM vadissAmIti egavayaNaM vadejjA jAva parokkhavayaNaM vadissAmIti parokkhavayaNaM vejjaa|" vRttiryathA - bhASAsamityA samatayA vA rAgadveSAkaraNalakSaNayA SoDazavacanavidhijJo bhASAM bhASeta / yAdRgbhUtA ca bhASitavyA tAM SoDazavacanavidhigatAM darzayati, tadyathetyayamupadarzanArtha:-ekavacanaM vRkSaH1 dvivacanaM vRkSau 2 bahuvacanaM vRkSAH 3 iti / strIvacanaM vINA kanyA ityAdi 4 / puMvacanaM ghaTaH paTa ityAdi 5 / napusaMkavacanaM pIThaM devakulamityAdi 6 / adhyAtmavacanaM Atmanyadhi adhyAtma hRdayagataM tatparihAreNAnyadbhaNiSyatastadeva sahasA patitam 7 / upanItavacanaM prazaMsAvacanaM yathA rUpavatI | strI 8 / tadviparyayeNApanItavacanaM, yatheyaM rUpahIneti 9 / upanItApanItavacanaM kazcid guNaH prazasyaH kazcinindyaH, yathA rUpavatIyaM strI kiM tvasadvRtteti 10 / apanItopanItavacanaM yathA'rUpavatI kurUpA strI kiM tu sadvRtteti 11 / atItavacanaM kRtavAn 12 / vartamAnavacanaM karoti 13 / anAgatavacanaM kariSyati 14 / pratyakSavacanameSa devadatta: 15 / parokSavacanaM sa devadataH 16 / ityetAni SoDazavacanAnyamISAM ca sa bhikSurekArthavivakSAyAmekavacanameva brUyAdyAvatparokSavacanameva brUyAt / ityAcArAdvitIyazrutaskandhacaturthabhASAdhyayanaprathamoddezake 237 pratau 221 patre // 11 // nirlakSaNa upadhinidarzanacAritropaghAtakAritvAnmunibhirna rakSaNIya ityabhiprAyajijJApayiSayA likhyate - " se bhikkhU vA bhikkhuNI vA se jaM puNa vatthaM jANijjA appaMDaM jAva saMtANagaM analaM athiraM adhuvaM adhAraNijjaM roijjataM na roccai tahappagAraM vatthaM aphAsuaM jAvano paDigAhejjA" iti / vRttiryathA- ' se bhikkhU ityAdi ' sa bhikSuryatpunarevaMbhUtaM vastraM jAnIyAttadyathA-alpANDaM yAvadalpasantAnakaM kiM tvanalamabhISTakAryAsamarthaM hInAditvAttathA'sthiraM jIrjamadhuvaM svalpakAlAnujJApanAttathA'dhAraNIyaSolmaprazastadezaM khaJjanAdikalaGkAGkittatvAt, tathA coktam-" cattAri devayA bhAgA, duve bhAgA ya mANusA / AsurA ya duve bhAgA, majhe l
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ rtnaakrH| idaM davibhAgaya liyA ||9|| gahiyAI vatA " iti / tadyathA-na vicAra- vatthassa rakkhaso // 1 // devesu uttamo lAbho, cAbamANusesu a majjhimo / Asuresu a gelanaM, maraNaM jANa rakkhase // 2 // " kiM ca- 'lakkhaNahINo uvahI, uvahaNa NANadaMsaNacarittamityAdi / tadevaMbhUtamaprAyogyaM rocyamAnaM prazasyamAnaM dIyamAnamapi dAtrA na rocate sAdhave na kalpata ityarthaH / ityAcArAGgadvitIyazrutaskandhapaJcamAdhyayanaprathamoddezake 237 pratau 223 patre // 12 // vastraparikarmaNA sAdhUnAmanuciteti jijJApayiSayA "se bhikkhU vA bhikkhuNI vA ahesaNijjAI vatthAI jAijjA ahApariggahiyAI vatthAI dhArejjA no dhoejjA no raejjA no 88 dhoarattAI vatthAI dhArejjA apalIuMcamANe gAmaMtaresu omacelie etaM khalu vatthadhArissa sAmaggiya " iti / vRttiryathA- "se bhikkhU ityAdi' sa bhikSuryathaiSaNIyAnyaparikarmANi vastrANi yAceta yathAparigRhItAni ca dhArayenna tatra kiJcitkuryAditi darzayati / tadyathA-na tadvastraM gRhItaM satprakSAlayennA'pi raJjayettathA nA'pi bAkuzikatayA dhautaraktAni dhArayettathAbhUtAni na gRhaNIyAdityarthaH / tathAbhUtAdhautaraktavastradhArI ca grAmAntare gacchan "apaliuMcamANetti" agopayan sukhenaiva gacchedyato'sAvavamaceliko'sAravastradhArItyetattasya bhikSorvastradhAriNaH sAmagryaM saMpUrNo bhikSubhAvo / yadevaMbhUtavastradhAraNamityetacca sUtraM jinakalpikoddezena draSTavyam / vastradhAritvavizeSaNAdgacchAntargate'pi cAviruddham / ityAcArAdvitIyazrutaskandhapaJcamAdhyanadvitIyoddezake 237 pratau 225 patre // 13 // keciddaNDakagrahaNamanAgamikamiti vadanti taccAsat, rAddhAnte daNDakagrahaNasya spaSTamuktatvAt / na ca vAcyaM kAraNiko'yaM vidhi nAdInAM nAzeSANAmiti, tathAtrAnuktatvAt / na ca vAcyaM chatrakavadasyA'pi kAraNikatA bhAvanIyA, ihaivA'gre vakSyamANeSu zrIbhagavatIsUtrAkSareSu he AyuSman ! eko daNDakastvayA grAhyo'nye sAdharmikebhyo deyA ityatra sarveSAM glAnAdikatAkalpanasyA'nucitatvAt / atraiva sUtrakRtAGgataraGge 'pANahAu ya chattaM ca' ityAdinA chatrakaniSedhavaddaNDakaniSedhasya kutrA'pyazrUyamANatvAccAlaM kalpanayA / siddhAnta eva pramANam / sa cA'yaM likhyate - ___samaNe bhavissAmi aNagAre akiMcaNe aputte apasU paradattabhoI pAvaM kammaM no karissAmIti samuThThAe, savvaM bhaMte !
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAGga vicArAH vicAra- adiNNAdANaM paccakkhAmi / se aNupavisittA gAma vA jAva rAyahANiM vA neva sayaM adinaM giNhejjA, nevaneNaM adinnaM giNhAvejjA, nevanaM adinnaM giNhataMpi samaNujANejjA / jehiM vi saddhi saMpavvaie tesi pi yAI bhikkhU chattayaM vA mattayaM vA daMDagaM vA jAva cammaccheyaNagaM vA tesiM puvvAmeva uggahaM aNaNunaviya apaDilehiya appamajjiya no ugiNhejja vA pagiNhejja vA, tesiM puvAmeva uggahaM aNunavia paDilehiya pamajjiya tao saMjayAmeva ugiNhejja vA pagiNhejja vA" iti / vRttiryathA- 'samaNe ityAdi' zrAmyatIti shrmnnstpsvii| yato'hamevaMbhUto bhaviSyAmIti darzayati-'anagAro' agA vRkSAstairniSpannamagAram, tanna vidyate yasyetyanagArastyaktagRhavAsa ityarthaH / tathA na 119011 vidyate kimapyasyetyakiJcano niHparigraha ityarthaH / tathA'putraH svajanabandhurahito nirmama ityarthaH / evamapazurdvipadacatuSpadAdirahitaH / yata evamataH paradattabhojI san pApaM karma na kariSyAmItyevaM samutthAyaitatpratijJo bhavAmIti darzayati-yathA sarvaM bhadantAdattAdAnaM pratyAkhyAmi dantazodhanamAtramapi parakIyamadattaM na gRhNAmItyarthaH / tadanena vizeSaNakadambakenApareSAM zAkyasarajaskAdInAM samyak zramaNatvaM nirAkRtaM bhavati, sa caivaMbhUto'kiJcanaH zramaNo'nupravizya grAmaM vA yAvadrAjadhAnI vA naiva svayamadattaM gRhNIyAnaivApareNa grAhayennApyaparaM gRhNantaM samanujAnIyAt / yairvA sAdhubhiH saha samyak pravajitastiSThati teSAmapi sambandhyupakaraNamananujJApya na gRhNIyAditi darzayati-tadyathA 'chatrakaM' iti, chada apavAraNe chAdayatIti chatraM varSAkalpAdi, yadi vA kAraNikaH kvacitkauGkaNadezAdAvativRSTisaMbhavAcchatrakamapigRhaNIyAdyAkal vaccarmacchedanakamapyananujJApyApratyupekSya vA'pramRjya ca nAvagRhNIyAtsakRtpragRhNIyAdanekazaH / teSAM sambandhi yathA gRhNIyAttathA darzayati pUrvameva tAnanujJApya pratyupekSya cakSuSA pramRjya rajoharaNAdinA sakRdanekazo vA gRhNIyAt / ityAcArAGgadvitIyazrutaskadhasaptamAdhyayanaprathamoddezake 237 pratau 227 patre // 14 // // iti zrImadkabbarabhUpAlavizAlacittAlavAlavivarddhitavRSarasAlazAlAtizAlizIlazrIhIravijayasUrIzvaraziSyopAdhyAyazrIkIrtivijayagaNisamuccite zrIvicAraratnAkare vizeSasamuccayAparanAmni zrIAcAraGgakiyadvicArasamuccayanAmA prathamastaraGgaH // 1 // / iti zrIvicAraratnAkare prathamastaraMgaH sampUrNaH / 119011
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra-Hel // atha dvitIyastaraGgaH // ratnAkaraH anantacaitanyavikAsanAya, sarvajJalakSmIkanakAsanAya / kRtAnyatIrthonnatinAzanAya, namo namaH zrIjinazAsanAya // 1 // atha kramAyAtAH zrIsUtrakRtAGgavicArA likhyante iha hi kecidasadgrahagrastahRdayAH pratipadamAlokyamAnazrIjinapratimAkSarabhIravaH sUtrasUcitArthasArthasamarthitAnyapi prakaraNasiddhAntavivaraNAni 119911 na svIkurvate, na ca te vidanti siddhAntArthA evaite / tatra cAgamo likhyate "sutteNa sUciyaM ciya, atthA taha sUciyA ya juttA ya / to bahuvihappauttA, eyA pasiddhA aNAdIyA // 2 // " niyuktigAthA / vRttiryathA-arthasya sUcanAtsUtram tena sUtreNa kecidarthAH sAkSAtsUcitAH mukhyatayopAttAstathA'pare sUcitA arthApattyAkSiptAH / sAkSAdanupAdAne'pi dadhyAnayanacodanayA tadAdhArAnayanacodanAvaditi / evaM ca kRtvA caturdazapUrvavidaH parasparaM SaTsthAnapatitA bhavanti / tathA coktam- " akkharalaMbheNa samA, UNahiyA hoMti mativisesehiM / te vi ya maIvisesA, suyanANambhitare jANa // 1 // " tatra ye sAkSAdupAttAstAn prati sarve'pi tulyAH, ye punaH sUcitAstadapekSayA kazcidanantabhAgAdhikamarthaM vettyaparo'saMkhyeyabhAgAdhikamanyaH saMkhyeyabhAgAdhikaM tathA'nyaH Hel saMkhyeyAsaMkhyeyAnantaguNamiti / te ca sarve'pi yuktA yuktyupapannAH sUtropAttA eva veditavyAH / tathA coktam-' te vi ya maIvisesA' ityAdi, nanu kiM sUtropAttebhyo'nye'pi kecanArthAH santi yena tadapekSayA caturdazapUrvavidAM SaTsthAnapatitvamu Syate, bADhaM vidyante, yato'bhihitam " paNNavaNijjA bhAvA, aNaMtabhAgo u aNabhilappANaM / paNNavaNijjANaM puNa, aNaMtabhAgo suyanibaddho // 1 // " iti zrIsUtrakRtAGgaprathamazrutaskandhaprathamAdhyayane 271 pratau 5 patre // 2 // adhikaraNakAri vacanaM vadataH sAdhobhUyasI hAnirbhavatIti yatijanajijJApayiSayA likhyate___" ahigaraNakaDassa bhikkhuNo, vayamANassa pasajja dAruNaM / aThe parihAyai bahu, ahigaraNaM na karejja paMDie // 19 // " ahigaraNa' ityAdi, adhikaraNaM kalahastatkaroti tacchIlazcetyadhikaraNakarastasyaivaMbhUtasya bhikSostathA'dhikaraNakarI dAruNAM vA bhayAnakA 1199||
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra prasahya prakaTameva vAcaM bruvataH sato'rtho mokSastatkAraNabhUto vA saMyamaH sa bahuH parihIyate dhvaMsamupayAti idamuktaM bhavati, bahunA kAlena rtnaakrH| yadarjitaM vikRSTena tapasA mahatpuNyaM tatkalahaM kurvataH paropaghAtinIM vAcaM bruvatastatkSaNameva dhvaMsamupayAti / tathA hi- " jaM ajjiyaM samIkhallaehiM tavaniyamavaMbhamaIehiM / mA hu tayaM chaDDehaha, kalahaMtA sAgapattehiM // 1 // " ityevaM matvA manAgapyadhikaraNaM na kuryAtpaNDitaH sadasadvivekI / iti sUtrakRtAGgAdyazrutaskandhadvitIyavaitAlIyAdhyayane dvitIyoddezakavRttau 271 pratau 42 patre / / 2 / / 119211 *8%%%%%%%%%% duH karmavazato nArakA azucyAdivirUpamAhAramAhArayantIti jijJAsayA likhyate 33 " te hammamANA Narage paDaMti, punne durUvassa mahAbhitAve / te tattha ciThThati durUvabhakkhI, tuTTaMti kammovagayA kimIhiM // 20 // te varAkA nArakA hanyamAnAstADyamAnA narakapAlebhyo naSTA anyasmin ghoratare narakaikadeze patanti gacchanti / kiMbhUte narake ? pUrNe bhRte, duSTaM rUpaM yasya taddurUpam viSTA'sRgmAMsAdikamalaM tasya bhRte / tathA mahAbhitApe'tisantApopete te nArakAH svakarmAvabaddhAstatraivaMbhUte narake durUpabhakSiNo'zucyAdibhakSakAH prabhUtaM kAlaM yAvattiSThanti / tathA kRmibhirnarakapAlApAditaiH parasparakRtaizca svakarmopagatAH svakarmaDhaukitAstudya vyavyanta iti / tathA cAgamaH-" chaThThIsattamIsu NaM puDhavIsu neraiyA pahU mahaMtAI lohiyakuMthurUvAiM viuvvittA annamannassa kAyaM samaturaMgemANA samaturaMgemANA aNughAyamANA aNughAyamANA ciThThati " / iti sUtrakRtAGgaprathamazrutaskandhe nirayavibhattinAmapaJcamAdhyayanaprathamoddeze 271 pratau 77 patre // 3 // na ca parabhavakRtameva karmAtra bhujyate, atra kRtaM paratraiva bhoktavyamiti nirbhIkatA / nApi ca- ' atyugrapApapuNyAnAmihaiva phalamApyate ' idaM laukikameva, Agame'pyasya zrUyamANatvAt / sa cAyam " assi ca loe aduvA paratthA, sayaggaso vA taha annahA vA / saMsAramAvanna paraM paraM te, baMdhaMti veyaMti ya dunniyAI // 4 // " " assi ca' ityAdi, yAnyAzukArINi karmANi tAnyasminneva janmani vipAkaM dadati, athavA parasmin janmani narakAdau tasya karmavipAkaM dadati / ekasminneva janmani vipAkaM tIvraM dadati, zatAgrazo veti bahuSu janmasu / yenaiva prakAreNa tadazubhamAcaranti tathaivodIryate tathA'nyathA veti, idamuktaM bhavati, kiJcitkarma tadbhava eva vipAkaM dadAti kiJcijjanmAntare, yathA mRgAputrasya duHkhavipAkAkhye vipAkazrutAGgazrutaskanthe aaaaaa sUtrakRtAGga vicArAH 119211
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- kathitabhiti / dIrghakAlasthitikaM parajanmAntarakRtaM vedyate, yena prakAreNa sakRttathaivA'nekazo vA / yadi vAnyena prakAreNa sakRtsahasrazo vA rtnaakrH| 888 zirazchedAdikaM hastapAdacchedAdikaM cAnubhUyata iti / tadevaM te kuzIlA AyatadaNDAzcaturgatikasaMsAramApannA araghaTTaghaTIyantranyAyena saMsArasAgaraM 119311 paryaTantaH paraM paraM prakRSTaM prakRSTaM duHkhamanubhavanti / janmAntarakRtaM karmAnubhavantazcaikamArttadhyAnopahatA aparaM badhnanti vedayanti ca duSTaM kRtA / svikRtasya karmaNo vinAzo'stIti bhAvaH / taduktam- " mA hohi re visanno, jIva tumaM vimaNadummaNo dii| hu ciMtieNa phiTTai, taM dukkhaM jaM purA raiyaM // 1 // jai pavisasi pAyAlaM, aDaviM va dariM guhaM samuddaM vA / puvvakayAo na cukkasi appA ghAise jar3a vi / / 2 / / " evaM tAvadoghataH kuzIlAH pratipAtitAH / iti sUtrakRtAGgaprathamazrutaskandhasaptamakuzIlAdhyayane 271 pratau 92 patre // / 4 // sannidhidoSaduSTasya snAturvastravibhUSaNaprakSAlanAdikAriNazca dUre saMyama ityarthapratipAdanaparA sArthA sUtragAthA likhyate " je dhammaladdhaM vi nihAya bhuMje, viyaDeNa sAhaTTu ya je siNAi / jo dhAvaI lUsaI ya vastha, athAhu se nAgaNiyassa dUre // 22 // " ye kecana zItalavihAriNo dharmeNa sudhikayA labdhaM dharmalabdhamaudezikakrItakRtAdidoSarahitamityarthaH / tadevaMbhUtamapyAhArajAtaM nidhAya vyavasthApya sannidhiM kRtvA bhuJjate / tathA ye vikaTena prAsukodakenApi saGkocyAGgAni prAsuka eva pradeze dezasarvasnAnaM kurvanti / tathA yo vastraM va prakSAlayati tathA lUSayati zobhArtham / dIrghaM satpATayitvA hrasvaM karoti hrasvaM vA sandhAya dIrghaM karoti, evaM lUSayati / tadevaM svArthaM parArthaM vA yo vastraM lUSayati / athAsau " nAgaNiyassa tti " nirgranyabhAvasya saMyamAnuSThAnasya dUre vartate, na tasya saMyamo bhavatItyevaM tIrthakaragaNadharAdaya AhuH / iti sUtrakRtAGgaprathamazrutaskandhakuzIlaparibhASAnAmni saptamAdhyayane 271 pratau 96 patre / / 5 / / pariNatapatraphalazAkAdyAdaraNe tu tattatkAlInasaMvignagItArthAcAraNaiva pramANaM, paraM sarvathA niSiddhatvaM tu na saMbhAvyate, yato'tra tAtparyato'pariNatAnAmeva niSedhasya TIkAkAravyAkhyAtatvAt / sA gAthA ceyam kammaM parinnAya dagaMsi dhIre, viaDeNa jIvijjai AdimokkhaM / se bIakaMdAi abhuMjamANe, virae siNANAisu itthiAsu 119311 // 22 // " " kammaM parinnAya " ityAdi, dhiyA rAjata iti dhIro buddhimAn, 'dagaMsi tti' udakasamArambhe sati karmabandho bhavatIti parijJAya %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%888888888888888% 66
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- 8 kiM kuryAdityAha-vikaTena prAsukodakena sauvIrAdinA jIvyAtprANadhAraNaM kuryAt / ca zabdAdanyenApyAhAreNa prAzukenaiva prANavRttiM kuryAt / | sUtrakRtAGga nAkara AdiH saMsArastasmAnmokSa AdimokSaH saMsAravimukti yAvaditi, dharmakAraNAnAM vAdibhUtaM zarIraM tadvimukti yAvat, yaavjjiivmityrthH| vicArAH kiM cAsau sAdhurbIjakandAdInabhUJjAnaH / Adi grahaNAnmUlapatraphalAdIni gRhyante, etAnyapyapariNatAni pariharan virato bhavati / kutaH ? iti darzayati-snAnAbhyaGgodvartanAdikriyAsu niHpratikarmazarIratayA'nyAsu ca cikitsAdikriyAsu na vartate, tathA strISu ca virataH / vastinirodhagrahaNAdanye 'pyAzravA gRhyante / yazcaivaMbhUtaH sarvebhyo'pyAzravadvArebhyo virato nAsau kuzIladoSairyujyate, tadayogAcca na saMsAraM babhramIti / iti 1114 sUtrakRtAGgaprathamazrutaskandhakuzIlaparibhASAnAmni saptamAdhyayane 271 pratau 96 patre // 6 // munInAmAhArAdyarthaM gRhasthaprazaMsanaM paramApAyakAraNamiti jijJApayiSayA likhyate "Nikkhamma dINa parabhoyaNaMmi, muhamaMgalie udarANugiddhe / nIvAragiddhe va mahAvarAhe, adUrae ehati ghAtameva // 25 // " yo hyAtmIyaM dhanadhAnyahiraNyAdikaM tyaktvA niSkrAnto niSkramya ca parabhojane parAhAraviSaye dIno dainyamupagato jihvendriyvshaadaato bandivanmukhamAGgaliko bhavati, mukhena maGgalAni prazaMsAvAkyAnIdRzastAdRzastvamityevaM dainyabhAvamupagato vakti / yaduktam-" so eso jassa guNA, viaraMtanivAriyA dasadisAsu / iharA kahAsu succasi, paccakkhaM ajja diTThosi // 1 // " ityevamaudarya pratigRddho'dhyupapannaH kimiva ? nIvAraH zUkarAdimRgabhakSyavizeSastasmin gRddha AsaktamanA gRhItvA ca svayUthaM mahAvarAho mahAkAyaH zUkaraH, sa cAhAramAtragRddho'tisaGkaTe praviSTaH sannadUra eva zIdhrameva ghAtaM vinAzameSyati prApsyati / evakAro'vadhAraNe / avazyaM tasya vinAza eva nAparA gatirastIti / evamasAvapi kuzIla AhAramAtragRddhaH saMsArodare pauna:punyena vinAzamevaiti / iti sUtrakRtAGgaprathamazrutaskandhakazIlaparibhASAnAmni saptamAdhyayane 271 pratau 97 patre // 7 // sAdhUnAM parasparakriyA" ahaM tvadIyaM pAtraM sajjIkaromi, tvaM madIyaM vastraM sajjIkuru" ityAdirUpA na kalpate ityAdipratipAdanaparA gAthA likhyate ||14|| " pANahAu ya chattaM ca, NAlIyaM vAlavIyaNaM / parakiriyaM annamannaM ca taM vijjaM parijANiyA // 18 // " upAnahI kASThapAduke
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ ||15|| vicAra-10 ca, tathA tApAdinivAraNAya chatraM, tathA nAlikA dyUtakrIDAvizeSastathA vAlairmayUrapicchairvA vyajanakaM, tathA pareSAM sambandhinI kriyAmanyonyaM - parasparato'nyaniSpAdyAmanyaH karotyaparaniSpAdyAM cApara iti, caH samuccaye, tadetatsarvaM vidvAn paNDitaH karmopAdAnakAraNatvena jJaparijJayA parijJAya pratyAkhyAnaparijJayA pariharediti / iti zrIsUtrakRtAGgaprathamazrutaskandhanavamadharmAdhyayane 271 pratau 102 patre // 8 // kecidaviditaparamArthAH " pADihAriyapIDhaphalaga" ityAdi darzayanto gRhasthavastravyApAraNaM svIkurvate taccAsaGgatam / yena pADihAriya OM iti, pratigRhItatvena pIDhaphalakAdivizeSaNaM mantavyam / tathaiva ca gRhasthavastrapAtrabhoganiSedhaH zrUyate siddhAnte, sa cAyam "paramatte annapANaM na bhuMjejja kayAi vi / paravatthaM acelo vi, taM vijjaM parijANiyA // 20 // " " paramatte" ityAdi, parasya gRhasthasyAmanaM bhAjanaM parAmatram, tatra puraHkarmapazcAtkarmabhayAt (tadbhayAt) hRtanaSTAdidoSasambhavAccAnnaM pAnaM ca munirna kadAcidapi bhuJjIta, yadi vA patagrahadhAriNazchidrapANe: pANipAtraM parapAtram, yadi vA pANipAtrasyAcchidrapANerjinakalpikAdeH patadgrahaH parapAtraM tatra saMyamavirAdhanAbhayAna bhUJjIta / tathA parasya gRhasthasya vastraM paravastram, tatsAdhuracelo'pi san pazcAtkarmAdidoSabhayAt hRtanaSTAdidoSasaMbhavAcca na bibhRyAt, yadi vA jinakalpiko'celo bhUtvA sarvamapi vastraM paravastramiti kRtvA na bibhRyAt / tadetatsarvaM parapAtrabhojanAdikaM saMyamavirAdhakatvena jJaparijJayA parijJAya pratyAkhyAnaparijJayA pariharediti / iti sUtrakRtAGgaprathamazrutaskandhanavamAdhyayane 271 pratau 102 patre // 9 // etena pratigrAmaM ye gRhasthasya ghaTAdipAtraM vyApArayanti, te nirastA draSTavyAH / / / kecidiha kumatitamasvinIyaktyamuktyadhvAnaH pratipadamAgamoktamapi yogodvahanamasvIkurvANAH siddhAntapadAnyagAriNAmagaNitAzAtanAH pAThayanti / te ca saMsAraM pallavayanti siddhAntaniSiddhatvAt / niSedhazcaitadgAthAtAtparyArthAvagamagamyaH, sA ceyam "gihe dIvamapAsaMtA, purisAdANiyA narA te / vIrA baMdhaNummukkA, nAvakaMkhaMti jIviyaM // 34 // " "gihe dIvaM' ityAdi, gRhe gRhavAse gRhapAze vA gRhasthabhAva iti yAvat, 'dIvaM ti' dIpI dIptau, dIpayati prakAzayatIti dIpaH, sa ca bhAvadIpaH zrutajJAnalAbhaH, yadi vA dvIpa: samudrAdau prANinAmAvAsabhUtaH, sa ca bhAvadvIpaH saMsArasamudre sarvajJoktacAritralAbhastadevaMbhUtaM dIpaM dvIpaM vA gRhasthabhAve'pazyanta hol aprApnuvantaH santaH samyak pravrajyotthAnenotthitA uttarottaraguNalAbhenaivaMbhUtA bhavantIti darzayati-narAH puruSAH puruSottamatvAddharmasya naropAdanamanyathA l 1115||
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- | strINAmapyetadguNabhAktvaM bhavati, athavA devAdivyudAsArthamiti / mumukSUNAM puruSANAM AdAnIyA AzrayaNIyAH puruSAdAnIyA ( mahato'pi ) | sUtrakRtAGga ratnAkaraH mahIyAMso bhavanti, yadi vA AdAnIyo hitaiSiNAM mokSastanmArgo vA samyagdarzanAdikaH puruSANAM manuSyANAmAdAnIyaH, sa vidyate yeSAmiti vicArAH . vigRhya mattvarthoyo'rza Adibhyo'jiti / tathA ye evaMbhUtAste vizeSeNerayaMtyaSTaprakAraM karmeti vIrAstathA bandhanena sabAhyAbhyantareNa putrakalatrAdisneharUpeNotprAbalyena muktA bandhanonmuktAH santo jIvitamasaMyamajIvitaM prANadhAraNaM vA nAbhikAGkSanti nAbhilaSanti / iti sUtrakRtAGgaprathamazrutaskandhanavamadharmAdhyayanaprAnte 272 pratau 111 patre // 10 // ||16|| atha kecidanadhyakSamiti pRthivyAdijIvatvaM prati vipratipadyante vadanti ca / nAsmAkamAgamaH pramANam, kevalaM yuktipriyA hi vayam / tatastAn prati yuktisandarbhita Agamo likhyate yathA-" savvAhi aNujutIhiM, maimaM pddilehiaa| savve akkaMtadukkhAya, ato savve na hiMsayA // 9 // " 'savvAhiti ' sarvA yAH kazcanA'nurUpAH pRthivyAdijIvasAdhanatve'nukUlA yuktayaH sAdhanAni / yadi vA'siddhaviruddhAnaikAntikaparihAreNa pakSadharmatvasapakSasatvavipakSavyAvRttirUpatayA yuktisaGgatA yuktayo'nuyuktayastAbhiranuyuktibhirmatimAn sadasadvivekI pRthivyAdijIvanikAyAn pratyupekSya paryAlocya jIvatvena prasAdhya tathA sarvepi prANino'kAntaduHkhA duHkhAdviSaH sukhalipsavazca matvA'to matimAn sarvAnapi prANino na hiMsyAditi / yuktayazca tatprasAdhikAH saGkepeNemAH / sAtmikA pRthivI tadAtmanAM vidrumalavaNopalAdInAM samAnajAtIyAGkarasadbhAvAdarzovikArAMkuravat / tathA sacetanamambho bhUmikhananAdAviSkRtasvabhAvasaMbhavAirduravat / tathA sAtmakaM tejastadyogyAhAravRddhyAvRddhyupalabdherbAlavat / tathA sAtmako vAyuH aparapreritaniyatatiscInagatimattvAdgovat / tathA sacetanA vanaspatayaH janmajarAmaraNarogazokAdInAM samuditAnAM sadbhavAt strIvat / tathA kSatasaMrohaNAhAropAdAnadauhRdasadbhAvasaGkocasAyAhrasvApaprabodhAzrayopasarpaNAdibhyo hetubhyo vanaspatezcaitanyasiddhiH / dvIndriyAdInAM tu punaH kRmyAdInAM spaSTameva caitanyam / tadvedanAzcopakramikAH svAbhAvikAzca samupalabhyamAnA manovAkkAyaiH kRtakAritAnumatibhizca navakena bhedena tatpIDAkAriNa upamardAnnivarttitavyam / iti sUtrakRtAGgaprathamazrutaskandhaikAdazamokSamArgAdhyayane 271 pratau 122 patre // 11 // 1196|| sAdhUnAM kenacidviprAdinA vApIkUpasatrAdiSu puNyaM na veti pRSTe sati tairyatkAryaM tadabhidhAyinyau sUtragAthe likhyate vAhaNAhAropAdAnadauhRdasadbhAvasaGkocasA: svAbhAvikAca samupalabhyamAnA HA271 pratau 122 pare
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAraratnAkaraH 988 ||17|| "je adANaM pasaMsaMti, vahamicchaMti pANiNaM / je aNaM paDisehaMti, vitticcheyaM, karaMti te // 20 // " 'je adANamityAdi 'ye kecana prapAsatrAdikaM dAnaM bahUnAM jantUnAmupakArItikRtvA prazaMsanti-zlAghante, te paramArthAnabhijJAH prabhUtataraprANinAM tatprazaMsAdvAreNa vadhaMprANAtipAtamicchanti / tadAnasya prANAtipAtamantareNAnupapatteH / ye'pi ca kila sUkSmadhiyo vayamityevaM manyamAnA AgamasaddhAvAnabhijJAH pratiSedhayanti-niSedhayaMti, te'pyagItArthAH prANinAM vRtticcheda-vartanopAyavighnaM kurvantIti // 20 // tadevaM rAjJA anyena vezvareNa kUpataDAgayAgasatradAnAdyudyatena puNyasadbhAvaM pRSTairmumukSubhiryadvidheyaM taddarzayitumAha-" duhaovi te Na bhAsaMti, asthi vA natthi vA puNo / AyaM rayassa heccA NaM, nivvANaM pAuNaMti te // 21 // " 'duhaovItyAdi' yadyasti puNyamityevamUcuH tato'nantAnAM sattvAnAM sUkSmANAM bAdarANAM sarvadA prANatyAga eva syAt / prINanamAtraM tu punaH svalpAnAM svalpakAlIyamato'stIti na vaktavyam / nAsti puNyamityevaM pratiSedhe'pi tadarthinAmantarAyaH syAdityato dvidhApyasti nAsti vA puNyamityevaM te mumukSavaH sAdhavaH punarna bhASante, kiM tu pRSTaiH sadbhirmInaM samAzrayaNIyam / nirbandhe tvasmAkaM dvicatvAriMzaddoSavarjita AhAraH kalpate, evaMvidhaviSaye mumukSUNAmadhikAra eva nAstIti, uktaMca-" satyaM vapreSu zItaM zazikaradhavalaM vAri pItvA prakAmaM, vyucchinnAzeSatRSNAH pramuditamanasaH prANisArthA bhavanti / zoSaM nIte jalaughe dinakarakiraNairyAntyanantA vinAzaM, tenodAsInabhAvaM vrajati munigaNa: kUpavaprAdikArye // 1 // " tadevamubhayathApi bhASite rajasa:-karmaNa Ayo lAbho bhavati atastamAyaM rajaso maunenAnavadyabhASaNena vA hitvA-tyaktvA te'navadyabhASiNo nirvANaM-mokSaM prApnuvanti // 21 // iti sUtrakRtAGgaprathamazrutaskanthaikAdazamokSamArgAdhyayane 271 pratau 124 patre // 12 // audayikAdibhAvasvarUpaM jijJAsayA likhyate "bhAvasamosaraNaM puNa, NAyavvaM chavihaMmi bhAvaMmi / ahavA kiriya akiriyA, aNNANI ceva veNaiyA // 2 // " 'bhAvasamosaraNamityAdi' bhAvAnAmaudayikAdInAM samavasaraNamekatra melApako bhAvasamavasaraNam / tatraudayiko bhAva ekaviMzatibhedaH / tadyathAgatizcaturdhA, kaSAyAzcaturvidhAH, evaM liGgaM trividham, mithyAtvAjJAnAsaMyatatvAsiddhatvAni pratyekamekaikavidhAni, lezyAH kRSNAdibhedena SaDvidhA bhavanti za aupazamiko dvividhaH, samyaktvacAritropazamabhedAt 2zakSAyopazamiko'STAdazabhedaH / tadyathA-jJAnaM matizrutAvadhimanaH |17||
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtrakRtAGga vicArAH vicAra- 288| -paryAyabhedAccaturvi'dham / ajJAnaM matyajJAnazrutAjJAnavibhaGgajJAnabhedAtrividhim, darzanaM cakSuracakSuravadhidarzanabhedAtrividham, labdhiH dAnalAbhabhogopabhogaratnAkaraH vIryabhedAtpaJcadhA, samyaktvacAritrasaMyamAsaMyamAH pratyekamekaikaprakArA iti 3 / kSAyiko navaprakAraH / tadyathA-kevalajJAnaM kevaladarzanaM dAnAdilabdhayaH paJca samyaktvaM cAritraM ceti 4 / jIvatvabhavyatvAbhavyatvabhedAtpAriNAmikastrividhaH 5 / sAnnipAtikastu dvitricatuHpaJcakasaMyogairbhavati / tatra dvikasaMyogaH siddhasya kSAyikapAriNAmikabhAvadvayasadbhAvAdavagantavyaH / trikasaMyogastu mithyAdRSTisamyagdRSTya virataviratAnAmaudayikakSAyopazamikapAriNAmikabhAvasadbhAvAdavagaMtavyaH, tathA bhavasthakevalino'pyaudayikakSAyikapAriNAmikabhAvasadbhAvAdvijJeya ||18|| iti / catuSkasaMyogopi kSAyikasamyadRSTInAmaudayikakSAyikakSAyopazamikapAriNAmikabhAvasadbhAvAt, tathaupazamika-samyagdRSTInAmauda yikaupazamikakSAyopazamikapAriNAmikabhAvasadbhAvAccati / paJcakasaMyogastu kSAyikasamyagdRSTInAmupazamazreNyAM samastopazAntacAritramohAnAM bhAvapaJcakasadbhAvAdvijJeya iti / tadevaM bhAvAnAM dvikatrikacatuSkapaJcakasaMyogAtsaMbhavina: sAnnipAtikabhedAH SaD bhavanti / eta eva leel trikasaMyogacatuSkasaMyogagatibhedAt paJcadazadhA pradezAntare'bhihitAH / iti sUtrakRtAGgaprathamazrutaskandhadvAdaza-samavasaraNAdhyayananiyuktigAthA 271 pratau 127 patre // 13 // atra kecitkaThinahaThAH prAkkRtakamaikaprAdhAnyavAdinaH keciccodyamaprAdhAnyaikavAdina evaM kAlAdiprAdhAnyavAdino'pi, taccAsat / Pol jainasiddhAntavedibhistu samudAya eva prAdhAnyena vAcya ityarthasUcako vicAro likhyatela idAnIM teSAM samyagmithyAvAditvaM vibhAgena yathA bhavati tathA darzayitumAha-" sammaddiDI kiriyAvAdI micchA ya sesagA vAdI / jahiUNa micchavAya, sevaha vAyaM imaM saccaM // 6 // " 'sammaDhiItyAdi' samyagaviparItA dRSTidarzanaM padArthaparicchittiryasyA'sau samyagdRSTiH / ko'sAvityAha-kriyAmastItyevaMbhUtAM vadituM zIlamasyeti kriyAvAdI / atra kriyAvAdItyetat ' asthitti kiriyavAdI' ityanena prAkprasAdhitaM sadanUdya samyagdRSTitvaM vidhIyate, tasyAsiddhatvAditi / tathAhi-asti lokAlokavibhAgaH / astyAtmA / asti puNyapApavibhAgaH / asti tatphalaM svarganarakAvApnilakSaNam / asti kAla: kAraNatvenA'zeSasya jagataH prabhavavRddhisthitivinAzeSu sAdhyeSu tathA zItoSNadAvanaspatipuSpaphalAdiSu ceti / tathA coktam-" kAla: pacati bhUtAni, kAla: saMharate prajAH / kAla: supteSu jAgarti, sUcako vicAro -" sammaTThiI kirzanaM padArthapa // 18 //
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ " vicAra- 188 kAlo hi duratikramaH // 1 // " tathA'sti svabhAvo'pi kAraNatvenAzeSasya jagataH svo bhAva: svabhAva iti kRtvA, tena hi rtnaakrH| 88 jIvAjIvabhavyatvAbhavyatvamUrttatvAmUrttatvAnAM svasvarUpAnuvidhAnAt / tathA dharmAdharmAkAzakAlAdInAM ca gatisthityavagAhaparatvAparatvAdisvarUpApAdanAditi / tathAcoktam- ' ka kaNTakAnAM ' ityAdi / tathA niyatirapi kAraNatvenAzrIyate / tathA padArthAnAM niyatereva niSpannatvAt / tathAcoktam"prAptavyo niyatibalAzrayeNa yo'rthaH so'vazyaM bhavati nRNAM zubho'zubho vA / bhUtAnAM mahati kRte'pi hi prayatne, nAbhAvyaM bhavati na bhAvino'sti nAzaH // 1 // " tathA purAkRtaM tacca zubhAzubhamiSTAniSTaphalakAraNam / tathA cotkam-" yathA yathA pUrvakRtasya karmaNaH, phalaM nidhAnasthamihopatiSThate / tathA tathA pUrvakRtAnusAriNI, pradIpahasteva mati: pravarttate // 1 // " tathA " svakarmaNA yukta eva, sarvo hyutpadyate janaH / sa tathA kRSyate tena na yathA svayamicchati // 2 // " ityAdi / tathA puruSakAro'pi kAraNaM, yasmAnna puruSakAramantareNa kiJcitsidhyati / tathA coktam- " na daivamiti saJcintya tyajedudyogamAtmanaH / anudyamena kastailaM, tilebhyaH prAptumarhati ? // 1 // ' tathA-" udyamAccArucitrAGgi ! naro bhadrANi pazyati / udyamAtkRmikITo'pi bhinatti mahato drumAn / / 2 / / " tadevaM sarvAnapi kAlAdIn kAraNatvenAbhyupagacchaMstathA''tmapuNyapApaparalokAdikaM cecchan kriyAvAdI samyagdRSTitvenAbhyupagantavyaH / zeSakAstu vAdA akriyAvAdAjJAnavAdavainayikavAdA mithyAvAdA ityevaM draSTavyAH, tathAhi akriyAvAdI atyantanAstiko'dhyakSasiddhaM jIvAjIvAdipadArthajAtamapahanuvanmithyAdRSTireva bhavati ajJAnavAdI tu sati matyAdike heyopAdeyapradarzake jJAnapaJcake'jJAnameva zreya ityevaM vadan kathaM nonmattaH syAt ? / tathA vinayavAdyapi vinayAdeva kevalAd jJAnakriyAsAdhyAM siddhimicchannapakarNayitavyaH / tadevaM viparItArthAbhidhAyitayaite mithyAdRSTayo'vagantavyAH / nanu ca kriyAvAdyapyazItyuttarazatabhedo'pi tatra tatra pradeze kAlAdInabhyupagacchanneva mithyAvAditvenopanyastaH, tatkathamiha samyagdRSTitvenocyata iti, ucyate, sa tatrAstyeva jIva ityevaM sAvadhAraNatayA'bhyupagamaM kurvaMstathA kAla evaikaH sarvasyAsya jagataH kAraNam tathA svabhAva eva niyatireva pUrvakRtameva puruSakAra evetyevamaparanirapekSatayaikAntena kAlAdInAM kAraNatvenAzrayaNAnmithyAtvam / tathAhi astyeva jIva ityevamastinA saha jIvasya sAmAnyAdhikaraNyAdyadasti tajjIva ityevaM prAptamato niravadhAraNapakSasamAzrayaNAdiha samyaktvamabhihitam / tathA kAlAdInAmapi samuditAnAM parasparasavyapekSANAM kAraNatvenehAzrayaNAdiha samyaktvamabhihitamiti / nanu ca kathaM kAlAdInAM pratyekaM nirapekSANAM mithyAtvasvabhAvatve 1198 11 dii 1198 11
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- ratnAkaraH ||20 // sati samudite samyaktvasadbhAvaH ?, na hi yatpratyekaM nAsti tatsamudAye bhavitumarhati, sikatAtailavat / naitadasti / pratyekaM padmarAgAdimaNi-8| sUtrakRtAGga dhvavidyamAnA'pi ratnAvalI samudAye bhavantI dRSTA / na hi dRSTe'nupapannaM nAmeti yatkiJcidetat / iti sUtrakRtAGgaprathamazrutaskandhadvAdazAdhyayane vicArAH 271 pratau 134 patre // 14 // atra keSAJcidanyadarzaninAmapi jyotirnimittazakunAdibhi vivastusaMvAdIni jJAnAnyAlokyAviditaparamArthairaho ete'pyatizayavantaH prazasyA iti vyAmoho na vidheyaH / teSAM tadgatAnAmapi jyotirnimittAdijJAnAnAM pUrvAntaHpAtitvena gaNadharapraNItatvAt / tatra cAgam: "saMvaccharaM suviNaM lakkhaNaM ca, nimittadehaM ca upAiyaM ca / aTuMgameyaM bahave ahittA, logasi jANaMti aNAgayAiM // 9 // " 'saMvatsaramityAdi' sAMvatsaraM jyotiSa, svapnapratipAdako granthaH svapnastamadhItya, lakSaNaM zrIvatsAdikaM, ca zabdAdAntarabAhyabhedabhinnaM, nimittaM vAkprazastazakunAdikam, dehe bhavaM daiha maSatilakAdikam, utpAte bhavamautpAtikamulkApAtadigdAhanirghAtabhUmikaMpAdikam, tathA'STAGgaM ca nimittamadhItya / tadyathA- bhaumamutpAtaM svarNa AntarikSaM AGgaM svaraM lakSaNaM vyaJjanaM ityevaMrUpaM navamapUrvatRtIyAcAravastuvinirgataM sukhaduHkhajIvitamaraNalAbhAlAbhAdisaMsUcakaM nimittamadhItya loke'sminnatItAni vastUni anAgatAni ca jAnanti paricchidanti / na ca zUnyAdivAdeSvetadghaTate, tasmAdapramANameva tairabhidhIyate, ityevaM vyAkhyAte sati Aha para:-nanu vyabhicAryapi zrutamupalabhyate / tathAhi-caturdazapUrvavidAmapi SaTsthAnapatitvamAgama uddeSyate, kiM punaraSTAGganimittazAstravidAm ? / atra cAIvarjitAnAM nimittazAstrANAmAnuSTubhena chaMdasA'rddhatrayodazazatAni sUtram, tAvantyeva sahasrANi vRttiH, tAvatpramANalakSA paribhASeti / aGgasyArddhatrayodazasahasrANi sUtram, tAvatparimANalakSA vRttiH, aparimitaM vArttikamiti // 9 // tadevamaSTAGganimittavedinAmapi parasparataH SaTsthAnapatitvena vyabhicAritvamata idamAha-" keI nimittA tahiyA bhavaMti, kesiMca taM vippaDieti NANaM / te vijjabhAvaM aNahijjamANA, Ahesu vijjAparimokkhameva / ( jANAma logasi vayaMti maMdA ) // 10 // " 'keI NimittA ityAdi' chAndasatvAtprAkRtazailyA vA liGgavyatyayaH kAnicinnimittAni tathyAni satyAni bhavanti / keSAJcittu nimittAnAM | nimittavedinAM vA buddhivaikalyAttathAvidhakSayopazamAbhAvena tannimittajJAnaM viparyAsaM-vyatyayameti / ArhatAnAmapi nimittavyabhicAraH samupalabhyate, kiM punaranyatIrthikAnAM ( stIthikAnAm ) / tadevaM nimittazAstrasya vyabhicAramupalabhya te akriyAvAdino vidyAsadbhAvamanadhIyamAnAH santo
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra-18 nimittaM tathA cAnyathA ca bhavatIti matvA te Ahesu vijjA parimokkhameva' vidyAyA:-zrutasya vyabhicAreNa tasya parimokSa-parityAgamAhuruktavantaH / yadi vA kriyAyA abhAvAdvidyayA-jJAnenaiva mokSaM sarvakarmacyutilakSaNamAhuriti / kvaciccaramapAdasyaivaM pAThaH-' jANAma logasi vayaMti maMdA tti' vidyAmanadhItyaiva svayameva lokamasmin vA loke bhAvAnvayaM jAnImaH, evaM mandA-jaDA vadanti / naca nimittasya tathyatA / tathAhikasyacitkvacitkSute'pi gacchataH kAryasiddhidarzanAt, zakunasadbhAvepi kAryavighAtadarzanAt, ato nimittabalenAdezavidhAyinAM mRSAvAda eva kevalamiti / naitadasti / nahi samyagadhItasya zrutasyArthe visaMvAdo'sti / yadapi SaTsthAnapatitvamupuSyate tadapi puruSAzritakSayopazamavazena 1129 // |nc pramANAbhAsavyabhicAre samyakpramANavyabhicArazaGkA kartuM yujyate / tathAhi-marumarIcikAjale (nicaye) jalagrAhipratyakSaM vyabhicaratItikRtvA kiM satyajalagrAhiNo'pi pratyakSasya vyabhicAro yuktisaGgatto bhavati ? / nahi mazakavarttiragnisiddhAvupadizyamAnA vyabhicAriNIti satyadhUmasyApi vyabhicAro / nahi suvivecitaM kAryaM kAraNaM vyabhicaratIti / tatazca pramAturayamaparAdho na pramANasya / evaM suvivecitaM nimittazrutamapi na vyabhicArIti / yazca kSute'pi kAryasiddhidarzanena vyabhicAraH zaGkayate, so'nupapannaH / tathAhi-kAryAkUtAtkSute'pi gacchato yA kAryasiddhiH sA'pAntarAletarazobhananimittabalAtsaJjAtetyevamavagantavyam / zobhananimittaprasthitasyApItaranimittabalAtkAryavyAghAta iti / tathA ca zrutiHkila buddhaH svaziSyAnAhuyoktavAn yathA-dvAdazavArSikamatra durbhikSaM bhaviSyatyato dezAntarANi gacchata yUyam / te ca tadvacanAdgacchantastenaiva pratiSiddhAH yathA-mA gacchata yUyam / ihAdyaiva puNyavAn mahAsattvaH saJjAtaH, tatprabhAvAtsubhikSaM bhaviSyati / tadevamantarAparanimittasadbhAvAnna tadvyabhicArazaGketi sthitam / iti zrIsUtrakRtAGgaprathamazrutaskandhe dvAdaze samavasaraNAdhyayane 271 pratau 147 patre // 15 // etena ye kecana vadanti zakunAdinimittamanaikAntikatvAvyabhicAritvAccAnvayavyatirekAbhyAmapramANamiti te'pi nirastA veditvyaaH|| keciccA'trAmudrAjJAnanidrAmudritAnta:karaNA: svamatavizeSadarzanAya ca strISu nAgnyameva vizeSaH, iti nyAyamaGgIkRtya yathoktAvasaravidheyAmapi vAGmAtreNa nidrAM niSiddhya svapANDityaM darzayanti / sa ca gRhajvAlanAtkIrSutpAdanamayameva nyAyaH, zAstre nidrAkAlasyApyuktatvAt, sa * cAyaM sUtrArthAbhyAM likhyate "saMjamaMjAyAmAyAvattiyaM bilamiva pannagabhUteNaM appANeNaM AhAraM AhArejjA / annaM annakAle, pANaM pANakAle, vatthaM vatthakAle, |21||
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- leNaM leNakAle, sayaNaM sayaNakAle, se bhikkhU mAyanne annayaraM disaM aNudisaM vA paDivanne dhamma Aikkhe vibhae kiTTe uvaDiesu vA || aNuvaTThiesu vA sussUsamANesu pavedae // " iti / vRttiryathA-saMyamayAtrAyAM mAtrA saMyamayAtrAmAtrA, yAvatyA''hAramAtrayA saMyamayAtrA vicArAH Is bhavati sA tathA tayA saMyamayAtrAmAtrayA vRttiryasya tattathA / tadapi bilapravezapannagabhUtenAtmanA''hAramAharet / idamuktaM bhavati / yathA ahirbilaM pravizaMstUrNaM pravizati, evaM sAdhunApyAhArastatsvAdamanAsvAdayatA zIghraM pravezayitavya iti yadivA sarpaNevAhAro labdhvA'nAsvAdamabhyavahAryata iti / tadeva cAhArAdikaM darzayitumAha- annaM bhaktaM annakAle sUtrArthapauruSyanantarakAle, bhikSAkAle prApte puraHpazcAtkarmaparihRtaM bhavati / 112211 yathoktabhikSATanena grahaNakAlAvAptaM bhaikSyaM paribhogakAle bhUJjIta / tathA pAnakaM pAnakAle, nAtitRSito bhUjIta, nA'pyatibubhukSitaH pAnakaM pibediti / vastraM vastrakAle gRhNIyAdupabhogaM vA kuryAt / tathA layanaM-gRhAdikamAzrayastasya varSAsvavazyamupAdAnamanyadA tvaniyamaH / tathA zayyate'sminniti zayanaM saMstArakaH, sa ca zayanakAle / tatrApyagItArthAnAM praharadvayaM nidrAvimokSo gItArthAnAM tu praharamekamiti / sa bhikSurAhAropadhizayanasvAdhyAyadhyAnAdInAM mAtrAM jAnAtIti tadvidhijJaH sannanyatarAM dizaM anudizaM vA pratipannaH samAzrito dharmamAkhyApayetpratipAdayeta, as yena yadvidheyaM tadyathAyogaM vibhajet, dharmaphalAni ca kIrtayedAvirbhAvayet, tacca dharmakarmakathanaM parahitArthapravRttena sAdhunA samyagupasthiteSvanupasthiteSu vA kautukAdipravRtteSu zuzrUSamANeSu-zrotuM pravRtteSu svaparahitAya pravedayedAvedayet / iti sUtrakRtAGgadvitIyazrutaskandhaprathamapuNDarIkAdhyayane 271 pratau 191 patre // 16 // yaH sAdhUnAmavajJAkArI bhavati sa AgADhamithyAdRSTirucyate, ityabhiprAyo likhyate "se egaio samaNaM vA mAhaNaM vA dissA NANAvidhehiM pAvakammehiM attANaM uvakkhAittA bhavai / aduvA NaM accharAte AphAlettA bhavai / aduvANaM pharusaM vaittA bhavai / kAleNavi se aNupaviThussa asaNaM vA pANaM vA jAva no davAvettA bhavai / je ime bhavaMti vonnamaMtA bhArokkaMtA alasagA vasalagA kivaNagA pavvayaMti" iti / vRttiryathA-sAMprataM viparyastadRSTayo gADhamithyAdRSTayo'bhidhIyante 'se egaio' ityAdi / athaikakaH kazcidabhigRhItamithyAdRSTirabhadrakaH sAdhupratyanIkatayA zramaNAdInAM nirgacchatAM pravizatAM vA svatazca nirgacchan pravizan vA ||22|| hol nAnAvidhaiH pApopAdAnabhUtaiH karmabhirAtmAnamupakhyApayitA bhavatIti / etadeva darzayati-athavetyayamuttarApekSayA pakSAntaropagrahArthaH / kvacitsAdhudarzane
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- ratnAkaraHvina ||23|| sati mithyAtvopahatadRSTitayA apazakuno'yamityevaM manyamAnaH san dRSTipathAdapasArayan sAdhumuddizyAvajJayA'psarAyA:-cappuTikAyA AsphAlayitA bhavati / athavA tattiraskAramApAdayan paruSaM vaco brUyAt / tadyathA-odana (udara ) muMDa ! nirarthakakAyaklezaparAyaNadurbuddhe ! apasarAgratastadasau bhRkuTi vA vidadhyAdasabhyaM vA brUyAt / tathA bhikSAkAlenApi se-tasya bhikSoranyebhyo bhikSAcarebhyo'nupazcAtpraviSTasya sato'tyantaduSTatayA'nnAde! dApayitA bhavati, aparaM ca dAnodyataM niSedhayati / tatpratyanIkatayaitacca brUte-ye ime pAkhaNDikA bhavanti te evaMbhUtA bhavantItyAha-' voNNatti' tRNakASThahArAdikaM adharma karma, tadvidyate yeSAM te tadvantaH / tathA bhAreNa kuTumbabhAreNa poTTalikAdibhAreNa vA''krAntAH-parAbhagnAH sukhalipsavo'lasA kramAgataM kuTumbakaM pAlayitusamarthAste pAkhaNDavratamAzrayanti / tathA coktam - "gRhAzramaparo dharmo, na bhUto na bhaviSyati / pAlayanti narAH zUrAH, klIvAH pAkhaNDamAzritAH // 1 // " tathA-' vasalagA' iti, vRSalA adhamAH zUdrajAtayastrivargapraticArakAstathA kRpaNA: klIvA akiJcitkarAH zramaNA bhavanti pravrajyAM gRhNantIti / iti sUtrakRtAGgadvitIyazrutaskandhadvitIyakriyAsthAnAkhyAdhyayane 271 pratau 204 patre // 17 // etena ye kecijjainazrAddhatayA viditA api munInAmAhArAdi niSedhayanti, sAdhutayA viditAzca ye kecana tamupadezaM dadati te ubhaye'pi AgADhamithyAtvino draSTavyAH / apare ca kecana kevalinAmAhAramanAgamikamayauktikaM ca manyate tatastadavabodhAya tatra yuktyAgamau likhyeteM "aMtomuttamaddhA, selesIe bhave aNAhAro / sAdIyamaNidhaNaM puNa, siddhANAhAragA hoti / / 8 // " ' aMtomuhuttamityAdi' / zailezyavasthAyA Arabhya sarvathA'nAhArakaH siddhAvasthAprAptAvanantamapi kAlaM yAvaditi / pUrvaM tu kAvalikavyatirekeNa pratisamayamAhArakaH / kAvalikena tu kAdAcitka iti / nanu kevalino ghAtikarmakSaye'nantavIryatvAnna bhavatyeva kAvalikAhAraH / tathAhi-AhArAdAne yAni vedanIyAdIni SaT kAraNAnyabhihitAni teSAM madhye ekamapi na vidyate kevalini, tatkathamasAvAhAraM bahudoSaduSTaM gRhNIyAt ? / tatra na tAvattasya vedanotpadyate, tadvedanIyasya dagdharajjusthAnikatvAtsatyAmapi na tasya tatkRtA pIDA, anantavIryatvAt / vaiyAvRtyakAraNaM tu bhagavati surAsuranarAdhipatipUjyatve na saMbhAvyate eveti / IryApathaH( thaM ) kevalajJAnAvaraNaparikSayAt samyagavalokayatyevAsau / saMyamastu tasya ||23||
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtrakRtAGga vicArAH vicAra- 18| yathAkhyAtacAritriNo niSThitArthatvAdanantavIryatvAnnAhAragrahaNAya kAraNIbhavati / prANavRttistu tasyAnapavarttitvAdAyuSo'nantavIryatvAccAnyathA ratnAkaraH siddhava / dharmaciMtAvasarastvapagato niSThitArthatvAt / tadevaM kevalinaH kAvalika AhAro babapAyatvAnna kathaJcidghaTate iti sthitam / atrocyate / tatra yattAvaduktaM ghAtikarmakSaye kevalajJAnotpattAvanantavIryatvAnna kevalino bhuktiriti / tadAgamAnabhijJasya tattvavicArarahitasya yuktihRdayamajAnato vacanam / tathAhi-yadAhAranimittaM vedanIyaM karma tattasya tathaivAste / kimiti zArIrI sthitiH prAktanI na bhavati ? pramANaM ca-asti kevalino bhuktiH samagrasAmagrIkatvAtpUrvabhuktivat / sAmagrI ceyaM prakSepAhArasya, tadyathA-paryAptatvaM vedanIyodaya: AhArapAktinimittaM ||24|| taijasazarIraM dIrghAyuSkatvaM ceti / tAni ca samastAnyapi kevalini santi / yadapi dagdharajjusthAnikatvamucyate vedanIyasya tadapyanAgamikamayuktisaGgattaM ca, Agame hyatyantodayaH sAtasya kevalinyabhidhIyate, yuktirapi-yadi ghAtikarmakSayAd jJAnAdayastasyA'bhUvan vedanIyodbhavAyAH kSudhaH kimAyAtaM ? yenA'sau na bhavati / na tayozchAyAtapayoriva sahAnavasthAnalakSaNo nApi bhAvAbhAvayoriva parasparaparihAralakSaNaH kazcidvirodho'stIti / sAtAsAtayozcAntarmuhUrttaparivarttamAnatayA yathA sAtodaya evamasAtodayo'pItyanantavIryatve satyapi zarIrabalApacayaH kSudvedanIyodbhavA pIDA ca bhavatyeva / na cAhAragrahaNe tasya kiJcitkSIyate, kevalamAhopuruSikAmAtrameveti / yadapyucyate vedanIyasyodIraNAyA abhAvAtprabhUtatarapudgalodayAbhAvaH, tadabhAvAccAtyantaM vedanIyapIDA'bhAvaH, iti vAGmAtram / tathAhi-aviratasamyagdRSTayAdiSvekAdazasu guNasthAnakeSu vedanIyasya guNazreNIsadbhAvAtprabhUtapudgalodayasaMbhavaH kiM teSu prAktanebhyo'dhikapIDAsadbhAva ? iti / api ca yo jine sAtodayastIvaH kimasau pracurapudgalodaye ? netyato yatkiJcidetaditi / tadevaM sAtodayavadasAtodayo'pyanivArita iti, tayoratnarmuhUrttakAlena parivarttamAnatvAt, yadapi kaizcidabhidhIyate-vipacyamAnatIrthakaranAmno devasya cyavanakAle SaNmAsakAlaM yAvadatyantaM sAtodaya eveti / asAvapi yadi syAnna no bAdhAyai, kevalinAM bhukteranivAritatvAt / yadapyucyate AhAraviSayAkAGkSArUpA kSudbhavati, abhikAGkSA cAhAraparigrahabuddhiH, sA ca mohanIyavikArastasya cApagatatvAt kevalino na bhuktiriti / etadapyasamIcInam / yato mohanIyavipAkA kSunna bhavati / tadvipAkasya pratipakSabhAvanayA pratisaMkhyAnena nivartyamAnatvAt / tathAhi-kaSAyAH pratikUlabhAvanayA nivartante / tathA coktam-" uvasameNa haNe kohaM, mANaM maddavayA jiNe / mAyaM ca'jjavabhAveNa, lohaM saMtuTThie jiNe // 1 // " mithyAtvasamyaktvayozca parasparanivRttirbhAvanAkRtA pratItaiva / ||24|
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- | ratnAkaraH ||25|| vedodayo'pi viparItabhAvanayA nivarttate / taduktam- " kAma ! jAnAmi te mUlaM, saGkalpAtkila jAyase / tatastaM na kariSyAmi, tato me na bhaviSyasi // 1 // " hAsyAdiSaTkamapi cetovikArarUpatayA pratisaMkhyAnena nivartate / kSudvedanIyaM tu rogazItoSNAdivajjIvapudgalavipAkitayA na pratIpavAsanAmAtreNa vinivarttate ato na mohasvabhAvA kSuditi / tadevaM vyavasthite yatkaizcidAgrahagRhItairabhidhIyate yathA-" apavarttate kRtArthaM, nAyurjJAnAdayo na hIyante / jagadupakRtAvanantaM, vIryaM kiM gatatRSo bhuktiH // 1 // " iti / tadetatplavate, yatazchadmasthAvasthAyAmapyetadastIti tatrApi kimiti bhuGkte ? tatra samastavIryAntarAyakSayAbhAvAddhaktisadbhAvaH iti cettadayuktam / yataH kiM tatrAyuSkasyApavarttanaM syAt ? kiM vA caturNA jJAnAnAM kAciddhAniH syAt ? yena bhuktiH, iti / tasmAdyathA dIrghakAlasthiterAyuSkaM kAraNam evamAhAro'pi / yathA siddhigateyparatakriyasya dhyAnasya caramakSaNaH kAraNam evaM samyaktvAdikamapIti / anantavIryatA'pi tasyAhAragrahaNe sati na viruddhyate / yathA tasya devacchandAdIni vizrAmakAraNAni gamananiSIdanAni ca bhavanti evamAhArakriyA'pi virodhAbhAvAt, na hyatra balavatarasya vIryavato'lpIyasI kSuditi / evaM vyavasthite yatkiJcidetat / api ca-ekAdazaparISahA vedanIyakRtA jine prAduSpanti / apare tvekAdaza jJAnAvaraNIyAdikRtAstatkSaye'pagatA itIyamapyupapattiH kevalini bhukti sAdhayati / tathAhi-kSutpipAsAzItoSNadaMzamazakanAgyAratistrIcaryAniSadyAzayyAkrozavadhayAccAlAbharogaOM tRNasparzamalasatkArapuraskAraprajJAjJAnadarzanAni, ityete dvAviMzatiH mumukSUNAM pariSoDhavyAH parISahAH / teSAM ca madhye jJAnAvaraNIyotyau prajJAjJAnAkhyau, darzanamohanIyasaMbhavo darzanaparISaho, antarAyottho'lAbhaparISahaH, cAritramohanIyasaMbhavAstvamI-nAgyAratistrIniSadyA''krozayAccAsatkArapuraskArAH, ete caikAdazApi jine kevalini na saMbhavanti / tatkAraNAnAM karmaNAmapagatatvAt, na hi kAraNAbhAve kvacitkAryotpattiH, zeSAstvekAdaza jine saMbhavanti, tatkAraNasya vedanIyasya vidyamAnatvAt / te cAmI-kSutpipAsAzItoSNadaMzamazakacaryAzayyAvadharogatRNasparzamalAkhyAH, ete ca vedanIyaprabhavAstatra kevalini vidyante / na ca nidAnAnucchede nidAnina ucchedaH saMbhAvyate; ata: kevalini kSudvedanIyAdipIDA saMbhAvyate / kevalamasAvanantavIryatvAnna vihvalIbhavati / na cAsau niSThitArtho niSprayojanameva pIDAmadhisahate / na ca zakyate vaktum evaMvidhameva tasya bhagavataH zarIraM yaduta kSutpIDayA na bAdhyate AhAramantareNa ca vartate, yathA svabhAvenaiva svedAdirahitam evaM prakSepAhArarahitamiti / | etaccApramANakatvAdapakarNanIyam / api ca kevalotpatteH prAgbhuktarabhyupagamAtkevalotpattAvapi tadevaudArikaM zarIramAhArAdyupaskAryaM, athAnyathAbhAvaH // 25 //
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtrakRtAGga vicArAH / vicAra- | kaizciducyate asAvapi yuktirahitatvAdabhyupagamakamAtra eveti / tadevaM dezonapUrvakoTikAlasya kevalisthiteH saMbhavAdaudArikazarIrasthitezca ratnAkaraH yathAyuSkaM kAraNamevaM prakSepAhAro'pi, tathAhi-taijasazarIreNa mRdUkRtasyAbhyavahRtasya dravyasya svaparyAptyA pariNAmitasyottarottarapariNAmakrameNaudArikazarIriNAmanena prakAreNa kSududbhavo bhavati vedanIyodaye satIyaM ca sAmagrI sarvA'pi bhagavati kevalini saMbhavati tatkimarthamasau na bhuGkta iti ? / na ca ghAticatuSTayasya sahakArikAraNabhAvo'sti yena tadabhAvAttadabhAva ityucyeta, tadevaM saMsArasthA jIvA vigrahagatau jaghanyenaikaM samayam, utkRSTataH samayatrayam / bhavasthakevalI samudghAtAvasthaH samayatrayamanAhArakaH / zailazyavasthAyAM tvantarmuhUrta siddhAstu ||26|| sAdikamaparyantamanAhArakA iti sthitam / iti sUtrakRtAGgadvitIyazrutaskandhatRtIyAhAraparijJAdhyayane 271 pratau 216 / 217 patre // 17 // ete eva ca strINAM mukti na manvate / tatpUrvottarapakSau tu ihaivAgre vakSyamANAnandIvicArataraGgAdavaseyau // 18 // nanu mUrtAmUrtayorjIvakarmaNoH kathaM sambandhaH ye'pi ca kSIranIrasuvarNamRttikAdayo dRSTAntAste'pi vaidhAdhyAsitAH, tatrAbhayormUrtatvAt, Fol iyaM hi zaGkA bhUyasAM cetAMsi malinayati / tatastadAzaGkAnirAsAya yuktisandarbhita Agamo likhyate " natthi baMdhe va mokkhe vA, nevaM sannaM nivesae / atthi baMdhe va mokkhe vA, evaM sannaM nivesae // 15 // " vRttiryathA-bandhaH prakRtisthityanubhAvapradezAtmakatayA karmapudgalAnAM jIvena svavyApArataH svIkaraNam / sa cAmUrtasyAtmano gaganasyeva na vidyate, ityevaM saMjJAM no nivezayet / tathA tadabhAvAcca mokSasyApyabhAvaH, ityevamapi saMjJAM no nivezayet kathaM tarhi saMjJAM nivezayet, ? ityuttarArddhana darzayatian asti bandhaH karmapudgalairjIvasyetyevaM saMjJAM nivezayediti / yattUcyate-mUrtasyAmUrtimatA sambandho na yujyate iti, tadayuktam / AkAzasya | sarvavyApitayA pudgalairapi sambandho durnivAryaH, tadabhAve tadvyApitvameva na syAt / anyaccAsya vijJAnasya hRtpUramadirAdinA vikAraH samupalabhyate, na cAsau sambandhamRte, ato yatkiJcidetaditi / api ca saMsAriNAmasumatAM sadA taijasakArmaNazarIrasadbhAvAdAtyantikamamUrttatvaM na bhavatIti / tathA tatpratipakSabhUto mokSo'pyasti, tadabhAve bandhasyApyabhAvaH syAdityato'zeSabandhanApagamasvabhAvo mokSo'pyasti, ityevaM OM saMjJAM nivezayet / iti sUtrakRtAGgadvitIyazrutaskandhapaJcamAcArazrutAkhyAdhyayane 271 pratau 236 patre // 19 // nanu bhagavatyAdau RSabhadattAdaya ekAdazAGginaH zrUyante, tatsambandhAzcaikAdazAGgAnta:pAtinaH, kathamidaM ghaTate ? kathaM vA dvAdazAjhyA ||26||
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- 1888| nityatvaM ghaTate ? / etacchaGkAtaGkApanodAya likhyate ratnAkara 88 ," " kAmaM duvAlasaMgaM, jiNavayaNaM sAsataM mahAbhAgaM / savvajjhayaNANi tathA savvakkharasannivAyA ya // 5 // tahavi ya koI attho, uppajjati tammi tasmi samayaMmi / puvvaM bhaNio'Numao ya, hoi isibhAsitesu jahA // 6 // nanu zAzvatamidaM dvAdazAGgamapi gaNipiTakamAgame ArdrakakathAnakaM tu zrIvarddhamAnatIrthAvasare tatkathamasya zAzvatatvamityAzaMkyAha // " kAmamityAdi kAmamityetadabhyupagame iSTamevaitadasmAkam / tadyathA-dvAdazAGgamapi jinavacanaM nityaM zAzvataM mahAbhAgaM mahAnubhAvam, AmarSauSadhyAdiRddhisamanvitatvAnna kevalamidam sarvANyapyadhyayanAnyevaMbhUtAni / tathA sarvAkSarasannipAtAzca-melApakA dravyArthAdezAnnityA eveti / nanu matAnujJAnAma nigrahasthAnaM bhava ityAzaGkayAha-'tahaviyaityAdi / yadyapi sarvamapIdaM dravyArthataH zAzvatam, tathA'pi ko'pyarthastasmin samaye tathA kSetre kutazcidArdrakAdeH OM sakAzAdAvirbhAvamAskandati, sa tena vyapadizyate / tathA pUrvamapyasAvartho'nyamuddizyokto'numatazca bhavati, RSibhASiteSu uttarAdhyayaneSu yathA / iti sUtrakRtAGgadvitIyazruta-skandhaSaSThAdhyayananiryuktau 271 pratau 243 patre / / 20 / / 112611 %%%%%%%%8888888 keciccAtrAsadabhimAnakavalitavizadAzayAH paNDitaMmanyAH pareSAM bhojanAdyanukampAdAnamapi niSedhayanti, vadanti cAsadvacanAni, maNDUkapiNDena bhujagabhojanatulyaM taddAnamityAdIti taccAjJAnam, yato'nukampAdAnasya zrIjinazAsane kutrApyaniSiddhatvAt / pratyuta zrIrAjapraznIye kezI gaNadhara : zrIpradezinaM prati pUrvaM ramaNIyo bhUtvA pazcAdaramaNIyo mA bhUyA ityAdivAkyairanukampAdAnasya vihitatvena pratIyamAnatvAt / naca vAcyam / -- suhiesu a duhiesu a, jA me assaMjaesu aNukaMpA / rAgeNa va doseNa va, taM niMde taM ca garihAmi' / ityatra taddAnas pratikrAntatvAditi / tatra niSedhatAtparyasya rAgadveSayoreva vizrAntatvAt / tathA cAtrApi taddharmaprazaMsA pUrvaM saddharmanindApUrvaM ca yadasaMyatibhojanaM tadeva niSiddham / vizeSaNasya vizeSArthoddIpakatvAt / sA gAthA ceyam aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa " dayAvaraM dhamma duguMchamANo, vahAvahaM dhamma pasaMsamANo / ikkaMpi jo bhoayatI asIlaM, Nivo NisaM jAti kuto'surehiM ? | 45 / / " dayA-prANiSu kRpA tayA varaH- pradhAno yo dharmaH tamevaMbhUtaM dharmaM jugupsamAno- nindan / tathA vadhaM prANyupamardamAvahatIti vadhAvahaH taM // 27 // tathAbhUtaM dharmaM prazaMsan-stuvannekamapyazIlaM nirvrataM SaTjIvakAyopamardena yo bhojayet, kiM punaH prabhUtAn / nRpo rAjanyo vA yaH kazcinmUDhamatidhArmikamAtmAnaM
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtrakRtAGga vicArAH ratnAkaraH manyamAnaH; sa varAko nizeva nityAndhakAratvAnnizA-narakabhUmistAM yAti / kRtastasyAsureSvadhamadeveSvapi prAptiH / iti sUtrakRtAGgadvitIyazruta- skanthaSaSThAdhyayane 271 pratau 254 patre // 21 // // iti zrImadakabbarabhUpAlavizAlacittAlavAlavivArddhitazrIjinadharmarasAlasAlAtizAlizIlazrIhIravijayasUrIzvaraziSyopAdhyAya- . zrIkIrtivijayagaNisamuccite zrIvicAraralAkare vizeSasamuccayAparanAmni zrI sUtrakRtAGgakiyadvicArasamuccayanAmA dvitIyastaraGgaH // 2 // / iti zrIvicAraratnAkare dvitIyastaraMgaH sampUrNaH / // atha tRtiiystrnggH|| 112211 112011
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAraratnAkaraH ||29 // "rasAzritaM durmadavAdivAdagrISmoSmakASaGgaSamAptazabdam / satAM sadA zasyaphalAptihetuM, prItyA''zraye zrIjinazAsanAbdam // 1 // " atha kramAyAtAH zrIsthAnAGgavicArA likhyante-tatra prathamaM kRSNapAkSikazuklapAkSikayoH svarUpajijJAsayA lezyAsvarUpaviSaye matAntarajijJAsayA ca saTIkaM sUtradvayaM likhyate "egA kaNhapakkhiyANaM vaggaNA egA sukkapakkhiyANaM vaggaNA za egA kaNhalesANaM vaggaNA egA nIlalesANaM vaggaNA evaM jAva sukkalesANaM vaggaNA 2 / " vRttiryathA-' egA kaNhapakkhiyANaM vaggaNA ityAdi 'kRSNapAkSiketarayorlakSaNam-" jesimavaDo poggalapariyaTTo sesao u saMsAro / te sukkapakkhiyA khalu, ahie puNa kaNhapakkhI y||1|| iti" etadvizeSito'nyo daNDakaH / 'egA kiNhalesANaM ityAdi' / lizyate prANI karmaNA yayA sA lezyA / yadAha-' zleSa iva varNabandhasya karmabandhasthitividhAtryaH' / tathA- 'kRSNAdidravyasAcivyAt, pariNAmo ya AtmanaH / sphaTikasyeva tatrAyaM, lezyAzabdaH prayujyate // 1 // iti' / iyaM ya zarIranAmakarmapariNatirUpA, yogapariNatirUpatvAt / yogasya ca zarIranAmakarmapariNativizeSatvAt, yata uktaM prajJApanAvRttikRtA / " yogapariNAmo lezyA, kathaM punaryogapariNAmo lezyA ?, yasmAtsayogikevalI zuklalezyApariNAmena vihRtyAntarmaharte zeSe yoganirodhaM karoti, tato'yogatvamalezyatvaM ca prApnoti, ato'vagamyate yogapariNAmo lezyeti / sa punaryogaH zarIranAmakarmapariNativizeSaH / yasmAduktaM karma hi kArmasya kAraNam anyeSAM ca zarIrANAmiti / tasmAdaudArikAdizarIrayuktasyAtmano vIryapariNativizeSaH kAyayogaH 1 tathaudArikavaikriyAhArakazarIravyApArAhatavAgdravyasamUhasAcivyAt jIvavyApAro yaH sa vAgyogaH 2 tathaudArikAdizarIravyApArAhRtamanodravyasamUhasAcivyAt jIvavyApAro yaH sa manoyogaH 3 tato yathaiva kAyAdikaraNayuktasyAtmano vIryapariNatiryoga ucyate tathaiva lezyApIti" / anye tu vyAcakSate-karmaniSyando lezyeti, sA ca dravyabhAvabhedAd dvidhA / tatra dravyalezyA kRSNAdidravyANyeva, bhAvalezyA tajjanyo jIvapariNAma iti / iyaM ca SaTprakArAjambUkhAdakapuruSaSaTkadRSTAntAd grAmaghAtakapuruSaSaTkadRSTAntAdvA AgamaprasiddhAdavaseyam / iti zrIsthAnAGgaprathamasthAnake 440 pratau 31232 patre // 1 // ||29 // pAramparyavarjitAH kecana viziSTakSamAzramaNapratyupekSaNAdikaM guruparamparAgataM yogavidhisvarUpamajAnAnA duSkaratarAcAmlAdilaghukarmaika- hel
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ | sthAnAGga vicArAH vicAra-8 sAdhyanirantaratapaHkriyAbhIravazca yogodvahanaM uddezasamuddezAnujJAdivacanaiH pratipadamAgamoktamapi nADIkurvanti, tacca teSAM calanazramabhiyA mArgatyAgapUrvakaM ratnAkaraH garttApAtaprAyam, yogavidhisattAsUcakaH siddhAntazcAyam-"do disAo abhigijjha kappati niggaMthANa vA NiggaMthINa vA pavvAvittae-pAINaM | ceva udiNaM ceva, evaM muMDAvittae sikkhAvittae uTThAvittae saMbhuMjittae saMvasittae sajjhAyaM uddisittae sajjhAyaM samuddisittae sajjhAyamaNujANittae Aloittae paDikkamittae niMdittae garahittae viuTTittae visohittae akaraNayAe abhbhudvittae ahArihaM pAyacchitaM tavokamma pddivjjitte"| vRttiryathA 'do disAo ityAdi' dve dizaukASThe abhigRhya-aGgIkRtya tadabhimukhIbhUyetyarthaH / kalpate-yujyate, nirgatA graMthAddhanAderiti ||3011 nirgrathA:-sAdhavasteSAM nirgrathyaH-sAdhvyastAsAM pravAjayituM rajoharaNAdidAnena prAcI-pUrvAmityarthaH udIcImuttarAmityarthaH / uktaMca-" puvvAmuho u uttaramuhovva dejjA'havA paDicchejjA / jIe jiNAdao vA havijja jiNaceiyAI ca // 1 // " iti / evaM iti yathA pravAjanasUtraM digdvayAbhilApenAdhItam evaM muNDanAdisUtrANyapi SoDazAdhyetavyAnIti / tatra muNDayituM-ziro luMcanataH 1 zikSayituM-grahaNazikSApekSayA sUtrArtho grAhayitumAsaivanAzikSApekSayA tu pratyupekSaNAdi zikSayitumiti / 2 utthApayituM-mahAvrateSu vyavasthApayituM 3 saMbhojayituM-bhojanamaNDalyAM nivezayituM 4 saMvAsayituM-saMstArakamaNDalyAM nivezayituM 5 suSThu A-maryAdayA'dhIyate iti svAdhyAyo'GgAdistamuddeSTuM-yogavidhikrameNa samyagyogenAdhISvedamityevamupadeSTumiti / 6 samuddeSTu-yogasAmAcAryaiva sthiraparicitaM kurvidamiti vaktumiti 7 anujJAtuM-tathaiva samyagetaddhArayAnyeSAM ca pravedayetyevamabhidhAtumiti 8 AlocayituM-gurave aparAdhAnnivedayitumiti 9 pratikramituM-pratikramaNaM kartumiti 10 nindituM-aticArAn ao svasamakSaM jugupsituM 11 Ah ca-'sacarittapacchAyAvo niMdatti' garhitu-gurusamakSaM tAmeva jugupsituM 12 Aha ca-' garahAvi tahA jAtIyameva navaraM parappayAsaNayatti' 'viuTTittaetti' vyativartayituM vitroTayituM vikuTTayituM vA, aticArAnubandha vicchedayitumityarthaH 13 vizodhayitumaticArapaGkApekSayA''tmAnaM vimalIkartumiti / 14 akaraNatayA punarna kariSyAmItyevamabhyutthAtumabhyupagantumiti 15 yathArhamaticArAdyapekSayA yathocitaM pApacchedakatvAtprAyazcittavizodhakatvAdvA prAyazcittam, uktaMca-" pAvaM chiMdai jamhA, pAyacchittaM tu bhaNNate teNa / pAeNa vAvi cittaM, visohae teNa pacchitaM // 1 // " ti / tapaHkarma nirvikRtikAdikaM pratipattum-abhyupagantumiti 16 / iti zrIsthAnAidvitIyasthAnakaprathamoddezake 440 pratau 54 / 55 patre // 2 // ||30||
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra keciccAnAgamajJA munInAmazuddhAzanAdidAnaM narakAyurbandhaphalamiti vadanti, taccAnAgamikam, alpAyuSkatAyA evAgame tatphalatvenoktatvAt, rtnaakrH| 88 atrAzaGkAsamAdhAne tu etatsUtratAtparyAvabodhAvagamye, taccedam " tihiM ThANehiM jIvA appAuyattAe kammaM pakareMti / taMjahA-pANe aivAittA bhavati 1 musaM vaittA bhavati 2 tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA aphAsueNaM aNesaNijjeNaM asaNapANakhAimasAimeNaM paDilAbhettA bhavati 3 iccetehiM tihiM ThANehiM jIvA appAuyattAe kammaM pakareMti " iti vRttiryathA-' tihiM ThANehiM ityAdi ' tribhi: sthAnaiH kAraNairjIvAH prANinaH 'appAuyattAetti' alpaM- stokaM AyurjIvitaM yasya so'lpAyuH tadbhAvastattA tasyai alpAyuSkatAyai tadarthaM tannibandhanamityarthaH / karmAyuSkAdi / athavA alpamAyurjIvitaM yat AyuSastadalpAyuH tadbhAvastattA tayA karmAyurlakSaNaM prakurvanti badhnantItyarthaH / tadyathA- prANAn sa prANino'tipAtayiteti zIlArthe tRni tRnnantamiti karmaNi dvitIyeti, prANinAM vinAzanazIla ityarthaH / evaMbhUto yo bhavati, evaM mRSAvAdaM vaktA yazca bhavati, tathA tatprakAraM rUpaM svabhAva nepathyAdirvA pasya sa tathArUpo dAnocita ityarthaH taM zrAmyati - tapasyatIti zramaNastapoyuktastaM mA hana ityAcaSTe yaH paraM prati svayaM hanananivRttaH sanniti sa mAhano mUlaguNadharastaM, vAzabdau vizeSaNasamuccayArthI / pragatA asavo'sumantaH prANino yasmAttatprAsukam 888 tanniSedhAdaprAsukaM sacetana mityarthaH / tena iSyate gaveSyate udgamAdidoSavikalatayA sAdhubhiryattadeSaNIyaM kalpyaM tanniSedhAdaneSaNIyaM tena / azyate 928 bhujyate ityazanaM- odanAdi / pIyate iti pAnaM-sauvIrakAdi / khAdanaM khAdastena nirvRttaM khAdanArthaM tasya nirvarttyamAnatvAditi khAdimaMbhaktauSadhAdi / svAdanaM svAda:, tena nirvRttaM svAdimaM ca dantapAvanAdIti / samAhAradvandvaH tena, gAthAzcAtra asaNaM odaNasattuga mugga jagArAi khajjagavihI ya / khIrAdi sUraNAdi maMDagapabhiI ya vinneyaM // 1 // pANaM sovIrajavodagAi cittaM surAiyaM ceva / AukkAo savvo kakkaDagajalAiyaM ca tahA // 2 // bhattosaM daMtAI khajjUraM nAlikeradakkhAiM / kakkaDiaMbagaphaNasAi, bahuvihaM khAimaM neyaM // 3 // daMtavaNaM taMbolaM, cittaM ajjagakuheDagAIyaM / mahupippalisuMThAI, aNegahA sAimaM hoitti " // 4 // pratilambhayitA lAbhavantaM karotItyevaMzIlo yaca bhavati / te alpAyuSkatayA karma prakurvantIti prakramaH / 'iccetehiMti' ityetaiH prANAtipAtAdibhiruktaprakAraistribhiH sthAnairjIvA alpAyuSkatayA karma prakurvantIti nigamanamiti / iha ca prANAtipAtayitrAdipuruSanirdeze'pi prANAtipAtAdInAmevAlpAyurbandhanibandhanatvena 113911 66 aa aa aa aa aa aa aa aa aang 113911
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra 8 vicArAH tatkAraNatvamuktaM draSTavyamiti / iyaM cAsya sUtrasya bhAvanA / adhyavasAyavizeSeNaitattrayaM yathoktaphalaM bhavatIti / athavA yo hi jIvo sthAnAGga rtnaakrH| 88 jinAdiguNapakSapAtitayA tatpUjAdyarthaM pRthivyAdyAraMbheNa nyAsApahArAdinA ca prANAtipAtAdiSu varttate tasya sarAgasaMyamaniravadyadAnanimittAyuSkApekSayeyamalpAyuSTA samavaseyA / atha naitadevaM nirvizeSaNatvAtsUtrasyAlpAyuSkasya kSullakabhavagrahaNarUpasyApi prANAtipAtAdihetuto yujyamAnatvAdataH kathamabhidhIyate sa vizeSaNaprANAtipAtAdivarttI jIva ApekSikI cAlpAyuSkatA iti ?, ucyate, avizaSaNe'pi sUtrasya prANAtipAtAdervizeSaNamavazyaM vAcyam yata itastRtIyasUtre prANAtipAtAdita evAzubhadIrghAyuSTAM vakSyati / na hi samAnahetoH kAryavaiSamyaM yujyate, sarvatrAnAzvAsaprasaGgAt / tathA-' samaNovAsayassa NaM bhaMte ! tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA aphAsueNaM aNesaNijjeNaM asaNapANakhAimasAimeNaM paDilAbhemANassa kiM kajjai ? goyamA ! bahutariyA se nijjarA kajjai appatarAe se pAve kamme kajjai' iti bhagavatIvacanazravaNAdavasIyate naiveyaM 8. kSullakabhavagrahaNarUpA alpAyuSTA / nahi svalpapApabahunirjarAnibandhanasyAnuSThAnasya kSullakabhavagrahaNanimittatA saMbhAvyate, jinapUjAdyanuSThAnasyApi tathAprasaGgAt / athAprAsukadAnasya bhavatUktA alpAyuSTA prANAtipAtamRSAvAdayostu kSullakabhavagrahaNameva phalamiti, naitadevam, ekayogapravRttatvAdaviruddhatvAcceti / atha mithyAdRSTizramaNabrAhmaNAnAM yadaprAsukadAnaM tato nirupacaritaivAlpAyuSTA yujyate itarAbhyAM tu ko vicAra iti ?, naivam, aprAsukeneti tatra vizeSaNasyAnarthakatvAt, prAsukasyApi alpAyuSTAphalatvAvirodhAt, uktaMca bhagavatyAm- " samaNovAsayassa NaM bhaMte ! tahArUvaM asaMjayaavirayaapaDihayapaccakkhAyapAvakammaM phAsueNa vA aphAsueNa vA esaNijjeNa vA aNesaNijjeNa vA asaNapAvakhAimasAimeNaM paDilA mANasa kiM kajjai ?, goyamA ? egaMtaso pAve kamme kajjai No se kAi nijjarA kajjaitti " / yacca pApakarmaNa eva kAraNaM tadalpAyuSTAyA api kAraNamiti / nanvevaM prANAtipAtamRSAvAdAvaprAsukadAnaM ca karttavyamApannamiti, ucyate, ApadyatAM nAma bhUmikApekSayA ko doSaH ? yataH-" adhikArivazAcchAstre dharmasAdhanasaMsthitiH / vyAdhipratikriyA tulyA, vijJeyA guNadoSayoH // 1 // " tathA gRha jinabhavanakAraNaphalamuktaM- " etadiha bhAvayajJaH, sadgRhiNo janmaphalamidaM paramam / abhyudayAvyucchittyA, niyamAdapavargabIjamiti // 1 // " tathA - " bhannar3a jiNapUyAe, kAyavaho jaivi hoi u kahiMci / tahavi taI parisuddhA gihINa kUvAharaNajogo // 2 // asadAraMbhapavattA, jaM ca gihI teNa tesi vinneyA / tannivvittiphalacciya, esA paribhAvaNIyamidaM // 3 // " dAnAdhikAre tu zrUyate dvividhAH zramaNopAsakA: 113211 khiungkhiungkhN 8888888888888 113211
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra saMvignabhAvitA lubdhakadRSTAntabhAvitAzceti / yathoktam- " saMviggabhAviyANaM, luddhayadiThThatabhAviyANaM ca / mottUNa khettakAle, bhAvaM ca ratnAkaraH OM kahiMti suddhuMchaM // 1 // " iti tatra lubdhakadRSTAntabhAvitA yathAkathaJciddadati / saMvignabhAvitAstvaucityeneti / taccedam-" saMtharaNaMmi asuddhaM, duhavi giNtaditayANa'hiyaM / AuradiTTaMteNaM, taM ceva hiyaM asaMtharaNe / / 1 / / " tathA- " nAyAgayANaM kappaNijjANaM annapANAINadavvANaM desakAlasaddhAsakkArakamajuyamityAdi " kvacit ' pANe aivAittA musaM vaittA' ityevaM bhavati zabdavarjA vAcanA tatrApi sa evArthaH / ktvApratyayAntaM (ntatayA ) vA vyAkhyeyA / prANAnatipAtya mRSoktvA zramaNaM pratilabhya alpAyuSkatayA karmabadhnantIti prakramaH, zeSaM tathaiva / athavA pratilaMbhanasthAnakasyaivetare vizeSaNe, tathAhi prANAnatipAtyAdhAkarmAdikaraNato mRSoktvA yathA-bhoH sAdho ! svArthasiddhamidaM bhaktAdi kalpanIyaM vo na zaGkA kAryetyAdi, tataH pratilabhya tathA karma kurvantIti prakramaH / iha ca dvayasya vizeSaNatvenaikasya vizeSyatvena tristhAnakatvamavagantavyam / gambhIrArthaM cedaM sUtram, ato'nyathA'pi bhAvanIyam / iti zrIsthAnAGgattRtIyasthAnakaprathamoddezake 440 pratau 98 / 99 patre // 3 // 113311 iha hi jagadguruNA zrIvarddhamAnasvAminA'pyanumatayoH paramopakAriNormAtApitrorbhaktyatizayAya dharmovabodhAdizubhodarkAya ca sarvathA yatanIyaM prAjJaiH / naca vAcyaM svasvavedavikrayopazamanAya pravRttAbhyAM tAbhyAM mahIjalasaMyogotpannatRNanyAyena karmavazAdutpannAya prANine kimupakRtamiti ? / tadanantaramapi dhAraNapAlanapoSaNavAtsalyAdyanekopakArakAritvAdazakyapratyupakAratvameva tayoH / nacedaM laukikameva, Agame'pi ( tathokte: ) / sa cAyam aaaaaaaaaaaaaa saa a saa: " tiNhaM duppaDiyAraM samaNAuso !, taMjahA - ammApiUNo bhaTTissa dhammAyariyassa, saMpAoviya NaM kei purise ammApiyaraM sayapAgasahassapAgehiM tillehiM abdhaMgittA gaMdhavaTTaeNa uvvaTTittA tIhiM udaehiM majjavittA savvAlaMkAravibhUsiyaM karettA maNuNNaM thAlIpAgasuddhaM aTThArasavaMjaNAulaM bhoyaNaM bhoyAvittA jAvajjIvAe piTThivaDiMsayAe parivahejjA, teNAvi tassa ammApiussa duppaDiyAraM bhavai, ahe NaM setaM ammApiyaraM kevalipannatte dhamme AghavaittA pannavaittA parUvaittA ThAvittA bhavai teNAmeva tassa ammApiussa" vRttiryathA- 'tihaM' ||33|| ityAdi 'tinhaM trayANAM duHkhena- kRcchreNa pratikriyate kRtopakAreNa puMsA pratyupakriyate iti khalpratyaye sati duSpratikAraM pratyupakartumazakyamitiyAvat wkkhN nng'
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAGga vicArAH vicAra- 08| he zramaNa ! he AyuSyaman ! samastanirdezo vA he zramaNAyuSman ! iti bhagavatA ziSyaH saMbodhitaH / ambayA-mAtA saha pitA-janakaH ratnAkara ambApitA tasyetyekaM sthAnam, janakatvenaikatvavivakSaNAt / tathA-' bhaTTissa' tti bhartuH poSakasya svAmina ityarthaH, iti dvitIyam / dharmadAtA cAcAryo dharmAcAryastasyeti tRtIyam / Aha ca-" duSpratikArau mAtApitarau svAmI guruzca loke'smin / tatra gururihAmutra ca, suduSkaratarapratIkAraH // 1 // " iti tatra janakaduSpratikAryatAmAha- saMpAo'tti prAta:-prabhAtaM tena samaM saMprAtaH saMprAtarapica-prabhAtasamakAlamapi ca yadaiva prAtaH saMvRttaM tadaivetyarthaH, anena kAryAntarAvyagratAM darzayati, saMzabdasyAtizayArthatvAdvA atiprabhAte pratizabdArthatvAdvA'sya pratiprabhAtamityarthaH / // 34 // kazciditi kulIna eva na tu sarvo'pi puruSo-mAnavaH, devatirazcaurevaMvidhavyatikarAsaMbhavAt / zataM pAkAnAm-auSadhikvAthAnAM pAke yasya, auSadhizatena vA saha pacyate yat, zatakRtvo vA pAko yasya, zatena vA rUpakANAM mUlyataH pacyate yattacchatapAkam / evaM sahasrapAkamapi / tAbhyAM tailAbhyAM ' abhaMgittA' abhyaGgaM kRtvA ' gaMdhavaTTaeNaM 'ti gandhASTakena-gandhadravyakSodena udvodvalanaM kRtvA tribhirudakaiHgandhodakoSNodakazItodakairmajjayitvA-snapayitvA manojJaM-kalamaudanAdi sthAlI-piTharI tasyAM pAko yasya tattathA, anyatra hi pakvamapakvaM vA na tathAvidhaM syAditIdaM vizeSaNamiti zuddha-bhaktadoSavarjitam sthAlIpAkaM ca tacchuddhaM ca sthAlIpAkena vA zuddhamiti vigrahaH / aSTAdazabhirlokaprasiddharvyaJjanakaiH-zAlanakaistakrAdibhiH (sUpAdibhiH) vA saMkulaM saGkIrNa yattattathA, athavA'STAdazabhedaM ca tadvyaJjanAkulaM ceti, atra bhedapadalopena samAsaH / bhojanaM bhojayitvA / ete cASTAdaza bhedA:-" sUo 1 daNo 2 javannaM 3, tinni ya maMsAi 6 goraso 7 jUso 8 / bhakkhA 9 gulalAvaNiyA 10, mUlaphalA 11 hariyagaM 12 sAgo 13 // 1 // hoi rasAlU ya tahA 14, pANaM 15 pANIya 16 pANagaM ceva / aTThArasamo sAgo 18, niruvahao loio piNddo||2||" mAMsatrayaM jalajAdisatkam, jUSo-mudgatandulajIrakakaTubhANDAdirasaH, bhakSyANi-khaNDakhAdyAdIni, guDalAvaNikA-guDaparpaTikA lokaprasiddhA guDadhAnA vA, mUlaphalAnyekameva padam, haritakaM-jIrakAdi, zAkovastUlAdirjikA,rasAlU-majjikA tallakSaNamidam-" do ghayapalA mahupalaM, dahiyassa'ddhADhayaM mariya vIsA / dasa khaMDagula palAiM, esa rasAlU nivaijoggo // 1 // " pAnaM-surAdi, pAnIyaM-jalam, pAnakaM-drAkSApAnAdi, zAkastakrasiddha iti / yAvAn jIvo-yAvajjIvaM yAvatprANadhAraNam pRSThau-skandhe avataMsa ivAvataMsaH-zekharastasya karaNamavataMsikA pRSThyavataMsikA tayA parivaheta, pRSTyAropitamityarthaH /
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- 188| tenApi parivAhakena parivahanena vA tasyAM vA piturduSpratikAramazakyapratIkAra ityarthaH, anubhUtopakAratyA tasya pratyupakAritvAt / Aha crtnaakrH| "kayaupayAro jo hoi sajjaNo hoi ko guNo tassa ? / uvayArabAhirA je, havaMti te suMdara / suaNa // 1 // " ti / 'ahe NaM se tti' atha cet Namiti vAkyAlaGkAre sa puruSastamambApitaraM dharme sthApayitA-sthApanazIlo bhavati anuSThAnataH sthApayatItyarthaH / kiM kRtvA ? ityAha- AghavaittA' dharmamAkhyAya prajJApya-bodhayitvA prarUpya bhedata iti, athavA''khyAya-sAmAnyato yathA kAryo dharmaH, prajJApya-vizeSato yathA'sAvahiMsAdilakSaNaH, prarUpya-bhedato yathA zIlAGgasahasrarUpa iti, zIlArthadRnnatAni vaitAnIti / teNAmevAtti' tatastenaiva dharmasthApanenaiva ||35|| na parivahanena, athavA tenaiva dharmasthApakapuruSeNa na parivAhinA tasya pratyupakaraNIyasyA'mbApituH / iti sthAnAitRtIyasthAnake-prathamoddezake 440 pratau 107 patre // 4 // upasthApanAyA akSarANi likhyante"tao sehabhUmIo paNNattA, / taMjahA-ukkosA majjhimA jahannA / ukkosA chammAsA, majjhimA caummAsA, jahannA satta rAI diyA iti " vRttiryathA-vratAropaNe kAlavizeSAnAha-'tao sehetyAdi' sugamam / kiMtu 'sehatti "Sidh saMrAddhau' iti vacanAt sidhyateniSpAdyate yaH sa sedhaH zikSA vA'dhIta iti zaikSaH tasya bhUmayo-mahAvatAnAmAropaNakAlalakSaNAH avasthAH padavya iti sedhabhUmayaH zaikSabhUmayo veti, ayamabhiprAya:- utkRSTataH SaDbhirmAsairutthApyate na tAnatikramyate / madhyamatazca cturbhirmaasairutthaapyte| jaghanyataH saptabhireva rAtriMdivairgRhItazikSatvAditi / uktaM ca-" sehassa tinni bhUmI, jahanna taha majjhimA ya ukkosA / rAiMdi satta caumAsiyA ya chammAsiyA ceva // 1 // " ti Asu cAyaM vyavahArokto vibhAga:puvvovaTThapurANe, karaNajayaTThA jahanniyA bhUmI / ukkosA dusse(mme)haM, paDucca dussadaddahANaM ca // 1 // emeva ya majjhimagA, aNahijjaMte asaddahaMte ya / bhAviyamehAvissavi, karaNajayaTThA ya majjhimagA // 2 // " iti 6 zrIsthAnAitRtIyasthAnakadvitIyoddezake 440 pratau 11 patre // 5 // siddhAntAdhyayanaM sAdhUnAmeva sammataM na gRhasthAnAm, yadi teSAmapi tatsyAttarhi teSAmapi munInAmiva zrutasthaviratvamuktaM syAt, na ca Teel tattathoktaM, munInAM tUktameva / tatpAThazcAyam 888888888888888888 ||35 //
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAGga vicArAH vicAra- 88 "tao therabhUmIo paNNattA, taMjahA-jAiyere suyathere pariyAyathere, saThivAsajAe samaNe niggaMthe jAiyere ThANasamavAyadhare samaNe niggaMthe suathere vIsavAsapariyAe NaM samaNe niggaMthe pariyAyathere / iti" vRttiryathA-'tao theretyAdi' vyaktam / navaraM sthaviro-vRddhastasya bhUmayaH-padavyaH sthavirabhUmaya iti / jAtirjanma, zrutamAgamaH, paryAyaH pravrajyA, taiH sthavirA-vRddhA yete tathoktA iti iha ca bhUmikAbhUmikAvatorabhedAdevamupanyAsaH, anyathA bhUmikA uddiSTA iti tA eva vAcyAH syuriti / eteSAM ca trayANAM krameNAnukampApUjAvandanAni vidheyAni / yata uktaM vyavahAre-"AhAre uvahI sejjA, saMthAre khettasaMkamme / kiicchaMdANuvattIhi, aNukaMpai theragaM // 1 // uThANAsaNadANAI, ||36|| jogAhArappasaMsaNA / nIyasejjAiNiddesavattie pUyae suaN||2|| uThANaM vaMdaNaM ceva, gahaNaM daMDagassa ya / aguruNovi ya Niddese, taIyAe pavattae // 3 // " iti / iti zrIsthAnAGgatRtIyasthAnakadvitIyoddezake 440 pratau 115 patre // 6 // alpavRSTikAraNAni likhyante "tihiM ThANehiM appavuTThikAe siyA / taMjahA-taMsiM ca NaM desaMsi vA padesaMsi vA no bahave udagajoNiyA jIvA ya poggalA ya udagattAe vakkamati viukkamati cayaMti uvavajjati za devA NAgA jakkhA bhUyA no sammaM ArAhiyA bhavaMti / tattha samuTThiyaM udagapoggalaM pariNayaM vAsiukAmaM annaM desaM sAharaMti 2 / abbhavaddalaM ca NaM samuTThiyaM pariNayaM vAsiukAmaM vAukAe vidhuNAi 3 / iccehi tihi ThANehi appavuTThikAe siyA / iti "vRttiryathA-' tihiM' ityAdibhiraSTAbhiH sUtrairAha / sugamAni caitAni kiM tu 'appavuTThikAetti' alpa:stoko'vidyamAno vA varSaNaM-vRSTiradha:patanaM vRSTipradhAnaH kAyo-jIvanikAyo vyomanipadapkAya ityarthaH, varSaNadharmayuktaM vodakaM vRSTiH, | tasyAH kAyo-rAzivRSTikAyaH, alpazvAsau vRSTikAyazca alpavRSTikAyaH sa syAdbhavettasmiMstatra magadhAdau / cazabdo'lpavRSTikAraNAntarasamuccayArthaH / NamityalaGkAre deze-janapade, pradeze tasyaivaikadezarUpe, vAzabdau vikalpArthoM, udakasya yonaya udakayonayaH-pariNAmakAraNabhUtA udakayonayaH ta evodakayonikA udakajananasvabhAvA vyutkrAmanti-utpadyante, vyapakrAnti-cyavante / etadeva yathAyogaM paryAyata AcaSTe-cyavante utpadyante kSetrasvabhAvAdityekam / tathA devA-vaimAnikA jyotiSkAH, nAgA-nAgakumArA bhavanapatyupalakSaNametat, yakSA bhUtA iti vyantaropalakSaNam / Model athavA devA iti sAmAnyam, nAgAdayastu vizeSaH, etadgrahaNaM ca prAya eSAmevaMvidhe karmaNi pravRttiriti jJApanAya vicitratvAdvA sUtragateriti 1136||
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- no samyagArAdhitA bhavanti, avinayakaraNAjjAnapadairiti gamyate / tatazca tatra magadhAdau deze pradeze vA tasyaiva samutthitam-utpannaM udakapradhAnaM ratnAkaraH paudgala-pudgalasamUho megha ityarthaH / udakapaudgala tathA pariNataM udakadAyakAvasthAprAptam ata eva vidyudAdikaraNAdvarSitukAma sat anya dezaM magadhAdikaM saMharanti-nayantIti dvitIyam / abhrANi-meghAstairvArdalakaM durdinaM abhravAdalakaM vAuAetti' vAyukAyaH-pracaNDavAto vidhunAtidhvaMsayatIti tRtIyam / 'icce ityAdi' nigamanam / iti sthAnAGgatRtIyasthAnakatRtIyoddezake 440 pratau 126 patre // 7 // iha kecidajJAnino bhUyobhUyaH sayuktibhiH siddhAntoktibhiH suvihitagItArthairbodhitA api yogApalApAgrahaM na tyajanti, tatastAn ||37 prati 'azrAntAH paropakAre santa' ityaGgIkRtya punarapi yogavidhisattAsUcakaM sUtraM likhyate "taona kappaMti vAittae ( tao avAyaNijjA paNattA) taMjahA-aviNIe vigaipaDibaddhe aviusiyapAhuDe / iti" vRttiryathA'tao ityAdi' sugamaM navaraM na vAcanIyAH-sUtraM na pAThanIyAH ata evArthamapyazrAvaNIyAH sUtrAdarthasya gurutvAt, tatrAvinIta:-sUtrArthadAturvandanAdivinayarahitaH, tadvAcane hi doSAH / yata uktam- " iharahavinANathajjhavattaNui, aviNIo laMbhio kimu sueNaM ? / mANaTTho nAsihiI khaeva khArovasego u // 1 // gojUhassa paDAgA, sayaM palAyassa vaDDhaI vegaM / dosodae ya samaNaM, na hoi na niyANatullaM va ? // 2 // " nidAnatulyameva bhavatItyarthaH / "viNayAhIyA vijjA, dei phalaM iha pare ya logaMmi / na phalai aviNayagahiA, sassANiva toahINAI | // 1 // " tathA vikRtipratibaddho-ghRtAdirasavizeSagRddho'nupadhAnakArIti bhAvaH / ihApi doSa eva / yadAha-" atavo na hoi jogo, na ya phalae icchiyaphalaM vijjA / avi phalati viulamaguNaM, sAhaNahINA jahA vijjA // 1 // " tti avyavasitam-anupazAntaM prAbhRtamiva prAbhRtaM narakapAlakauzalikaH paramakrodho yasya so'vyavasitaprAbhRtaH / uktaM ca-"appevi pAramANiM, avarAhe vayai khAmiyaM taM ca / bahuso udIrayaMto, aviusiyapAhuDo sa khalu // 1 // " tti pAramANi-paramakrodhasamudghAtaM vrajatIti bhAvaH / etasya vAcane ihalokatastyAgo'sya preraNAyAM kalahanAt, prAntadevatAchalanAcca, paralokato'pi tyAgaH, tatra zrutasya dattasya niSphalatvAt, USarakSiptabIjavaditi / Aha ca-" duviho u pariccAo iha coaNakalaha devayAchalaNaM / paralogaMmi a aphalaM, khittaMpiva Usare bIyaM // 1 // " ti iti lael sthAnAGgatRtIyasthAnakacatuthadizake // 8 // ||37 / /
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra kecidekAntato rAgiNo'pare ca chidrAnveSiNa ityAdi zrAvakeSvapi vaicitryadarzanAnna vyAmoho vidheyo, nApi chidrAnveSiSva zrAvakadhI : sthAnAGga ratnAkaraH karttavyA, cAturvidhyasyAgame uktatvAt / sa cAyam vicArAH cattAri samaNovAsagA paNNattA, taMjahA - ammApiIsamANe bhAisamANe mittasamANe savattisamANe / cattAri samaNovAsagA paNNattA / taMjahA-addAgasamANe paDAgasamANe khANusamANe kharaMTayasamANe iti " vRttiryathA - ' ammApiisamANe iti ' mAtApitRsamAna:upacAraM vinApi sAdhuSu ekAntenaiva vatsalatvAt / bhrAtRsamAnaH- alpataraprematvAttatvavicArAdau niSThuravacanAdaprIteH tathAvidhaprayojaneSvatyantavatsalatvAcceti / mitrasamAnaH-sopacAravacanAdinA vinA prItikSate tatkSatau cApadyapyupekSakatvAditi / samAna:- sAdhAraNaH patirasyAH sA sapatnI yathA sA sapalyA IrSyAvazAdaparAdhAn vIkSate evaM yaH sAdhuSu dUSaNadarzanatatparo'nupakArI ca sa sapatnIsamAno'bhidhIyate iti / ' addAgatti ' AdarzasamAno, yo hi sAdhubhiH prajJApyamAnAnutsargApavAdAdInAgamikAn bhAvAn yathAvatpratidyate saMnihitArthAnAdarzakavat sa AdarzasamAnaH / yasyAnavasthito bodho vicitradezanAvAyunA sarvato'pahriyamANatvAtpatAkeva sa patAkAsamAnaH / yastu kuto'pi kadAgrahAnna gItArthadezanayA cAyate so'namanasvabhAvabodhatvenAprajJApanIya: sthANusamAna iti / yastu prajJApyamAno na kevalaM svAgrahAnna calati apitu prajJApakaM durvacanakaSTakairvidhyati sa kharakaNTakasamAnaH / kharA- nirantarA niSThurA vA kaNTakA yasmiMstatkharakaNTakaM babbUlAdiDAlam' kharaNamiti loke yaducyate tacca vilagnaM cIvaraM na kevalamavinAzitaM na muJcati apitu dadvimocakapuruSAdikaM hastAdiSu kaNTakairvidhyati / athavA kharaNTayati lepavantaM karoti yattatkharaNTamazucyAdi tatsamAnaH, yo hi kubodhApanayanapravRttaM saMsargamAtrAdeva dUSaNavantaM karoti / kubodhakuzIlatAduSprasiddhijanakatvenotsUtraprarUpako'yamityasaddUSaNodbhAvakatvena veti / iti zrIsthAnAGgacaturthe sthAnake tRtIyoddezake 640 113611 66 pratau 205 patre // 9 // nanu nirarthakaM dharmAcaraNaM, phalavandhyatvAt, yadyetasyAzeSasya yathoktaphalAvyabhicAraH syAttadA bhUyAMso'pyanazanAdisadanuSThAnena vipannAH kathaM svendratvAdivibhavaM na darzayanti ?, maivaM, tadanAgamane hetucatuSTayasya zAstre pratipAditatvAn / pUrvakAle tatkAraNasadbhAve kathamAgatAste zrUyate iti cettatra puNyaprAbalyaM kAraNamiti, sarvaM susthaM, devAnAgamanahetupratipAdakaM zAstraM cedam - pnnymiu' paa ttiu'saa liu' ||38||
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- "cauhi ThANehiM ahuNovavanne deve devaloesu icchejjA mANusaM logaM havvamAgacchittae no ceva NaM saMcAei havvamAgacchittae / ratnAkaraH taMjahA-ahuNovavanne deve devaloesu divvesu kAmabhoesu mucchie giddhe gaDhie ajjhovavanne se NaM mANusse kAmabhoe no ADhAi no pariyANAi no aThaM baMdhai no niyANaM pakarei no ThiippakappaM karei / ahuNovavanne deve devaloesu divvesu kAmabhoesu mucchie tassa NaM mANusse pemme vocchiNe divve saMkate bhavai / ahuNovavanne deve devaloesu divvesu kAmabhoesu mucchie 4 tassa NaM evaM bhavai-eyaNNaM (iyA hi ) gacchaM muhutteNaM gacchaM teNaM kAleNaM appAuA maNussA kAladhammuNA saMpannA bhavaMti 3 / ahuNovavaNNe deve devaloesu divvesu ||39 // kAmabhoesu mucchie 4 tassa NaM mANusse gaMdhe paDikUle paDilome yAvi bhavai / uDDaMpiya NaM mANussae gaMdhe cattAri paMca joyaNasayAI havvamAgacchai iccetehiM cauhi ThANehiM ahuNovavanne deve devaloesu icchejjA mANussaloga havvamAgacchittae no ceva NaM saMcAei havvamAgacchittae 4 / iti " vRttiryathA-' cauhi ThANehiM no saMcAei tti' sambadhastathA devalokeSu-devamadhye ityarthaH / 'havvaM' zIghra 'saMcAei tti zaknoti kAmabhogeSu-manojJazabdAdiSu mUrchita iva mUchito-mUDhastatsvarUpasyAnityatvAdevibodhAkSamatvAt, gRddhastadAkAGkSAvAn atRpta ityarthaH, grathita iva grathitastadviSayasneharajjubhiH sandarbhita ityarthaH, adhyupapanno'tyantaM tanmanA ityarthaH nAdriyate-na teSvAdaravAn bhavati, na parijAnAti-ete'pi vastUbhUtA ityevaM na manyate, tathA teSviti gamyate no arthaM badhnAti-etairidaM prayojanamiti nizcayaM karoti, tathA no teSu nidAnaM prakaroti-ete me bhUyAsurityevamiti, tathA no teSu sthitivikalpam-avasthAnavikalpanam eteSvahaM tiSThAmi ete vA mama tiSThaMtu-sthirA bhavantu ityevaMrUpam, sthityA vA-maryAdayA prakRSTaH kalpa-AcAraH sthitiprakalpastaM prakaroti-kartumArabhate, prazabdasyAdikarmArthatvAditi / evaM divyaviSayaprasaktirekaM kAraNam / tathA yato'sAvadhunotpanno devaH kAmeSu mUrchitAdivizeSaNo'tastasya mAnuSyakamityAdIti divyapremasaMkrAntirdvitAyam / tathA'sau devo yato bhogeSu mUrchitAdivezeSaNo bhavati tatastatpratibandhAt ' tassa NaM ityAdi' devakAryA''yattatayA manuSyakAryA'nAyattatvaM tRtIyam / tathA divyabhogamUrcchitatvAdivizeSaNatvAttasya manuSyANAmayaM mAnuSyaH sa eva mAnuSyako gandhaH pratikUlo divyagandhaviparItavRttiH pratilomazcApi indriyamanasoranAlhAdakatvAdekArthau caitAvatyantAmanojJatApratipAdanAyoktAviti yAvat / iti parimANArthaH / leel 'cattAripaMceti' vikalpadarzanArthaM kadAcidbharatAdiSvekAntasuSamAdau catvAryeva anyadA tu paJcApi manuSyapaJcendriyatirazcAM bahutvenaudArikazarIrANAM
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ lo. 1981 vicAra- ratnAkaraH sthAnAGga vicArAH ||400 tadavayavatanmalAnAM ca bahutvena durabhigandhaprAcuryAditi / Agacchati manuSyakSetrAdAjigamidhU devaM pratIti / idaM ca manuSyakSetrasyAzubhasvarUpatvamevoktam / na ca devo'nyo vA navabhyo yojanebhyaH parata AgataM gandhaM jAnAtIti athavA ata eva vacanAt / yadindriyaviSayapramANamuktaM tadaudArikazarIrendriyApekSayaiva saMbhAvyate kathamanyathA vimAneSu yojanalakSAdipramANeSu dUrasthitA devA ghaNTAzabdaM zRNuyuH, yadi paraM pratizabdadvAreNAnyathA veti / narabhavAzubhatvaM caturthamanAgamanakAraNamiti, zeSaM sugamam / iti sthAnAGgacaturthasthAnakatRtIyoddezake 440 pratau 20 patre // 10 // na kevalamuragA evAzIviSAH, kiMtu manuSyAdayo'pi tathoktAH santi, iti jijJAsayA uragAdiviSaviSayajijJAsayA ca likhyate "cattAri jAi AsIvisA paNNattA / taMjahA-vicchujAi AsIvise, maMDukkajAi AsIvise, uragajAi AsIvise, maNussajAi AsIvise / vicchujAi AsivisassaNaM bhaMte ! kevaie visae paNNatte ? goyamA ! pabhU NaM vicchujAiAsIvise addhabharahappamANamettaM boMdi viseNaM visapariNayaM visaTTamANI karittae visae se visaTTayAe no ceva NaM saMpattIe kareMsu vA kareMti vA karissaMti vA / maMDukkajAiAsIvisassa pucchA, pabhU NaM maMDukkajAiAsIvise bharahappamANamettaM boMdi viseNaM visapariNayaM visaTTamANI karittae jAva karissaMti vA / uragajAiAsIvisassa pucchA ? pabhU NaM uragajAiAsIvise jaMbuddIvappamANamettaM boMdi viseNaM sesaM taM ceva jAva karissaMti vA / maNussajAiAsIvisassa pucchA ?, pabhU NaM maNussajAiAsIvise samayakhettappamANamettaM boMdi viseNaM visapariNayaM visaTTamANi karittae visae se visaTTayAe no ceva NaM jAva karissaMtIti / vRttiryathA-sugamaM cedaM navaram ' AsIvisatti' Azyo-daMSTrAH tAsu viSaM yeSAM te AzIviSAH, te ca karmato jAtitazca / tatra karmatastiryaGmanuSyAH kuto'pi guNAdAzIviSAH syuH, devAzcA''sahasrArAcchApAdinA paravyApAdanAditi / uktaM ca- " AsI dADhA taggayamahAvisA''sIvisA duvihabheyA / te kammajAibheeNa NegahA cauvihavigappa // 1 // " tti jAtita AzIviSA jAtyAzIviSA vRzcikAdayaH / 'kevaiyatti' kiyAn viSayo-gocaro viSa syeti gamyate / prabhuH samarthaH / arddhabharatasya yatpramANaM sAtirekatriSaSTyadhikayojanazatadvayalakSaNaM tadeva mAtrApramANaM yasyA sA'rddhabharatapramANamAtrA tAm / ' boMdi' zarIraM vizeSa-svakIyAzIviSeNa karaNabhUtena viSapariNatA-viSarUpApannAM, viSaparigatAmiti kvacitpAThaH, tatra tayAptAmityarthaH / 'visaTTamANi' vikasantI-vidalantIM kartuvidhAtuM viSayaH sa gocaro'sau / athavA 'se' tasya vRzcikasya viSamevArtho viSArthaH tadbhAvastattA tasyA ||40 //
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- 188| viSArthatAyA viSatvasya tasyAM vA 'no cevatti' naivetyarthaH / saMpattyA evaMvidhaboMdisaMprAptidvAreNa akArSavRzcikA iti gamyate / iha OM caikavacanaprakrame'pi bahuvacananirdezo vRzcikAzIviSANAM bahutvajJApanArtham, evaM kurvanti kariSyanti / trikAlanirdezazcAmISAM traikAlikatvajJApanArthaH / samayakSetraM-manuSyakSetram / iti sthAnAGgacaturthasthAnakacatuthaddizake 440 pratau 225 patre / / 11 // sAdhUnAmAcAryopAdhyAyaiH saha kalahasthAnAni likhyante"AyariyovajjhAyassa NaM gaNaMsi paMca vuggahaThANA paNNattA, taMjahA-AyariyovajjhAe NaM gaNaMsi ANaM vA dhAraNaM vA no samma 118911 pauMjittA bhavai / AyariyovajjhAeNaM gaNaMsi ahArAyaNiyAe kiikammaM veNaiyaM no sammaM pauMjittA bhavai 2 / AyariyovajjhAe NaM gaNaMsi je suapajjavajAte dhArei, te kAle 2 no samma aNuppavAittA bhavai 3 / AyariyovajjhAe NaM gaNaMsi gilANasehaveyAvaccaM no samma abbhuTThittA bhavai 4 / AyariyovajjhAe NaM gaNaMsi aNApucchiyacAriyA bhavai iti 5 / " vRttiryathA-AcAryopAdhyAyasyeti samAhAradvandvaH, karmadhArayo vA, tatazcAcAryasyopAdhyAyasya cAcAryopAdhyAyasya vA 'gaNaMsitti' gaNe vigrahasthAnAni-kalahAzrayAH / AcAryopAdhyAyo dvayaM vA gaNe-gaNaviSaye AjJA he sAdho ! bhavatedaM vidheyamityevaMrUpAmAdiSTAm / dhAraNAM-na vidheyamityevaMrUpAM nonaiva samyagaucityena prayoktA bhavatIti sAdhavaH parasparaM kalahAyante, asamyaniyogAd durniyaMtRtvAcca / athavA anaucityena niyoktAramAcAryAdikameva kalahAyante, ityevaM sarvatreti / athavA gUDhArthapadairagItArthasya purato dezAntarasthagItArthanivedanAya gItArtho yadaticAranivedanaM karoti sA''jJA, asakRdAlocanAdAnena yatprAyazcittavizeSAvadhAraNaM sA dhAraNA, tayorna samyagprayokteti kalahabhAgiti prathamam / tathA sa eva ahArAyaNiyAe iti' ratnAni dvidhA, dravyato bhAvatazca, tatra dravyataH karketanAdIni bhAvato jJAnAdIni / tatra ratnairjJAnAdibhirvyavaharatIti rAlika:- bRhatparyAyo yo rAliko yathArAlikaM tadbhAvastattA tayA yathArAlikatayA-yathAjyeSThaM kRtikarma-vandanakaM vinaya eva vainayikaM tacca na samyak prayoktA antarbhUtakAritArthatvAdvA prayojayitA bhavatIti dvitIyam / tathA sa eva yAni zrutasya paryavajAtAni-sUtrArthaprakArAn dhArayati-dhAraNAviSayIkaroti tAni kAle kAle-yathAvasaraM na samyaganupravAcayitA bhavati na pAThayatItyarthaH iti tRtIyam / kAle'nupravAcayitetyuktam, tatra gAthA:" kAlakkameNa pattaM, saMvaccharamAiNA u jaM jaMmi / taM taMmi ceva dhIro, vAejjA so ya kAlo'yaM // 1 // tivarisapariyAgassa u, // 41 //
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAGga vicArAH vicAra- AyArapakappanAmamajjhayaNaM / cauvarisassa ya sammaM, sUagaDaM nAma aMgati // 2 // dasakappavvavahArA, saMvaccharapaNagadikkhiyasseva / ThANaM rtnaakrH| samavAovi ya, aMge te aThThavAsassa // 3 // dasavAsassa vivAho, ekArasavAsayassa ya ime u / khuDDiyavimANamAI, ajjhayaNA paMca nAyavvA // 4 // bArasavAsassa tahA, aruNuvavAyAi paMca ajjhayaNA terasavAsassa tahA, uTThANasuyAiyA cauro // 5 // caudasavAsassa tahA, AsIvisabhAvaNaM jiNA biti / pannarasavAsassa ya, diTThIvisabhAvaNaM taha ya // 6 // solasavAsAIsuM, ekottaravuDDhiesu jahasaMkhaM / cAraNabhAvaNamahasuviNabhAvaNA teaganisaggA // 7 // egUNavIsagassa u, diTThIvAo duvAlasamamaMgaM / saMpuNNavIsavariso, aNuvAI ||4|| savvasuttassa / / 8 // " tathA sa eva glAnazaikSavaiyAvRttyaM prati na samyak svayamabhyutthAtA-abhyupagantA bhavatIti caturtham / tathA sa eva gaNaM anupRcchya carati kSetrAntarasaMkramAdi karotItyevaMzIlo'nApRcchyacArIti paJcamaM vigrahasthAnam / iti sthAnAGgapaJcamasthAnakaprathamoddezake 440 pratau 253 patre // 12 // etenaiva ca sUtreNa 'kAle aNuppavAittA' ityAdivAkyAtsAdhUnAmapi yathoktavarSAtikrame yathoktaM zAstrAdhyApanamuktam / tatazca ye gRhasthAn sUtramadhyApayanti, te nirastA dRSTavyAH / kecidavazyaMbhAvitayA'pi kevalizarIrAjjIvavirAdhanAM na svIkurvate, calopakaraNatAM ca jAnAnA api sAgrahAzayatvAd, vadanti ca ool jAnannapi kevalI kathaM jIvanaM vyApAraM kuryAt ? taccAsat / avazyaMbhAvibhAvasya kevalibhirazakyapratIkAratvAd, anyathA jAnannapi kevalI kathaM chadmasthavadapakrozakavastrApahArakapuruSasakAzaM gacchati ? kathaM vA tasmAd dUramupasarpatastasya vastrApahArAdyApadyeta ? tasmAdavazyaMbhAvibhAvo'zakyapratIkAra eva / chadmasthakevalivastrApahArAdisUtre ceme " paMcahiM ThANehiM chaumatthe udinne parIsahovasagge sammaM sahejjA khamejjA titikkhejjA ahiyAsejjA / taMjahA-udiNNakamme khalu ayaM purise ummattagabhUe teNa me aisa purise akkosai vA avahasai vA nicchoDei vA nibhatthei vA baMdhei vA ruMdhai vA chaviccheyaM vA karei pamAraM vA nei uddavei vA vatthaM vA paDiggahaM vA kaMbalaM vA pAyapuJchaNaM vA AchiMdai vA vicchiMdai vA bhiMdai vA avaharai vA / jakkhAiDe khalu ayaM purise teNa me esa purise akkosai vA taheva jAva avaharai vA 2 / mamaM ca NaM tabbhavaveyaNijje kamme udinne bhavai teNa me // 42 //
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- 6 esa purise akkosai vA jAva avaharai vA 3 / mamaM ca NaM sammamasahamANassa jAva aNahiyAsemANassa kiM manne kajjai ? egaMtaso me pAve kamme kajjai 4 / mamaM ca NaM samma sahamANassa jAva ahiyAsemANassa kiM manne kajjai ? egaMtaso me nijjarA kajjai 5 / iccetehiM paMcAhi ThANehiM chaumatthe udinne parIsahovasagge samma sahejjA jAva ahiyAsejjA // paMcahi ThANehiM kevalI udinne parIsahovasagge samma sahejjA jAva ahiyAsejjA / taMjahA-khettacitte khalu ayaM purise teNa me esa purise akkosai vA taheva jAva avaharai vA 1 dittacitte khalu ayaM purise teNa me esa purise jAva avaharai vA 2 jakkhAive khalu ayaM purise teNa me esa purise jAva avaharai vA 3 mamaM ca ||43|| NaM tabbhavaveyaNijje kamme udinne bhavai teNa me esa purise jAva avaharai vA 4 mamaM ca NaM samma sahamANe khamamANe titikkhamANe ahiyAsemANe pAsittA bahave anne chaumatthA samaNA niggaMthA udinne 2 parIsahovasagge evaM sammaM sahissaMti jAva ahiyAsissaMti 5 iccetehiM paMcahi ThANehiM kevalI udinne parisahe sammaM sahejjA jAva ahiyAsejjA iti" / vRttiryathA-' paMcahItyAdi' sphuTaM kiMtu chAdyate yena tacchadma-jJAnAvaraNAdighAtikarmacatuSTayaM tatra tiSThatIti chadmastha:-sakaSAya ityarthaH / udIrNAn-uditAn parISahopasargAnabhihitasvarUpAn samyakkaSAyodayanirodhAdinA saheta bhayAbhAvenAvicalanAdbhaTavat, kSameta kSAntyA, titikSeta adInatayA, adhyAsIta parISahAdAvevAdhikyenAsIta na calediti / udIrNamuditaM prabalaM vA karma-mithyAtvamohanIyAdi yasya sa udIrNakarmA khalu vAkyAlaGkAre ayaM pratyakSaH puruSa unmattako madirAdinA viplutacittaH sa iva unmattakabhUtaH, bhUtazabdasyopamAnArthatvAt, unmattaka eva vA unmattakabhUto bhUtazabdasya prakRtyarthatvAdudIrNakarmA, yato'yaM unmattakabhUtaHpuruSaH tena kAraNena ' me iti' mAM eSa:ayamAkrozati zapati, 'upahasaitti' upahAsaM karoti, apagharSati apagharSaNaM karoti, nizchoTayati sambandhAntarasambandha hastAdau gRhItvA balAkSipati, nirbhartsayati durvacanaiH, banAti rajvAdinA, ruNaddhi kArAgArapravezAdinA, chaveH-zarIrAvayavasya hastAdeHchedaM karoti, pramAraM-maraNaprAraMbhaH pramAromUrchAvizeSo mAraNasthAnaM vA taM nayatiprApayatIti, apadrAvayati mArayati, athavA pramAraM maraNameva ' uddaveitti' upadravayati upadravaM karotIti, patadgraha-pAtraM kambalaM pratItaM pAdaproJchanaM-rajoharaNaM Acchinatti-balAduddAlayati, vicchinatti-vicchinnaM karoti dUre vyavasthApayatItyarthaH, athavA vastramISacchinatti-Acchinatti, vizeSeNa chinattivicchinatti, bhinattipAtraM sphoTayati apaharati-corayati / vAzabdAH sarve vikalpArthAH, ityekaM parISahAdisahanAlambanasthAnaM / idaM cAkrozAdikamiha ||43||
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra prAya AkrozavadhAbhidhAnaparISahadvayarUpaM mantavyam, upasargavivakSAyAM tu mAnuSyakaM prAdveSikAdyupasargarUpamiti / tathA yakSAdhiSThito- devatAdhiSThito'yaM, rtnaakrH| 88 tenAkrozayatItyAdi dvitIyam / tathA ayaM hi parISahopasargakArI mithyAtvAdikarmavazavarttI ' mamaM ca NaMti' mama punastenaiva mAnuSyakeNa bhavena janmanA vedyate - anubhUyate yattattadbhavavedanIyaM karmodIrNaM bhavati asti tenaiSa mAmAkrozayatItyAdi tRtIyam / tathA eSa bAlizaH pApAbhItatvAtkarotu nAmAkrozanAdi mama punarasahamAnasya kiM mantretti ' manye iti nipAto vitarkArthaH ' kajjaitti ' saMpadyate iha vinizcayamAha-' egaMtasotti' ekAntena sarvathA pApaM karmA-asAtAdi kriyate saMpadyate iti caturthaH / tathA ayaM tAvatpApaM badhnAti mama cedaM sahato nirjarA kriyate iti paJcamam / ' iccetehItyAdi' nigamanamiti, zeSaM sugamamiti / chadmasthaviparyayaH kevalIti tatsUtram / tatra ca kSiptacittaH putrazokAdinA naSTacittaH / dRptacittaH putrajanmAdinA darpavaccittanunmatta eveti / mAM ca sahamAnaM dRSTvA anye'pi sahiSyantyuttamAnusAritvAtprAya itareSAm / yadAha-" jo uttamehiM maggo, pahao so dukkaro na sesANaM / AyariyaMmi jayaMte, tayaNucarA keNa sIejja // 1 // " tti ' iccetehi ityAdi ' atrApi nigamanaM, zeSaM sugamam // iti sthAnAGgapaJcamasthAnakaprathamoddezake 440 pratau 255 / 256 patre // 13 // zrIjinazAsane kutrApi naikAntato haTho vidheyo, yato niSiddhamAdriyate kAraNAt kvacidAdRtamapi niSidhyate / naikAntataH kiJcinniSiddhamAhataM vA, sUtrAjJaiva sarvatra pramANaM, na svamatikalpanA / evaM pratimApUjAdiSvapi jJeyam / tathaiva ca sAdhUnAM paramaniSiddho'pi strIsparzo nirgranthyavalambanAdau vihitatvenokta: samIcInatAmaJcati / tatsUtraM cedam " paMcahiM ThANehiM samaNe niggaMthe niggaMdhiM giNhamANe vA avalaMbamANe vA NAikkamai, taMjahA-niggaMthiM ca NaM annayare pasujAie vA pakkhijAie vA ohAejjA, tattha niggaMthe niggaMthiM giNhamANe vA avalaMbamANe vA nAikkamai 1 / niggaMthe niggaMthiM duggaMsi vA visamaMsi vA pakkhalamANi vA pavaDamANi vA giNhamANe vA avalaMbamANe vA nAikkama 2 / niggaMthe niggaMthi seyaMsi vA paMkaMsi vA paNagaMsi vA udagaMsi vA uvakkasamANi vA uvujjhamANi vA giNhamANe vA avalaMbamANe vA nAikkama 3 / niggaMthe niggaMthiM nAvaM AruhamANe oruhamANe vA NAikkamai 4 / khittaittaM dittaittaM jakkhAiGkaM ummAyapattaM vA uvasaggapattaM vA sAhigaraNaM sapAyacchittaM // 44 // bhattapANapaDiyAkkhittaM aTThajAyaM niggaMthe niggaMthiM giNhamANe vA avalaMbamANe vA NAikkamai 5 / " vRttiryathA-' paMcahiM ityAdi' sugamam 118811 sthAnAGga 28 vicArAH
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra || navaraM 'giNhamANetti' bAhvAdAvaGge gRhNan avalaMbamAnaH-patantIM bAhyAdau gRhItvA dhArayan, athavA ' savvaMgiyaM tu gahaNaM, kareNa avalaMbaNaM ratnAkara: tu desaMmitti / ' nAtikrAmati svAcAramAjJAM vA gItArthaH sthaviro vA nirgranthikAbhAvena yathAkathaJcitpazujAtIyo dRpto gavAdiH, pakSijAtIyo gRdhrAdiH,' ohAejjatti' upahanyAttatra upahanane gRhNannAtikrAmati, kAraNikatvAnniSkAraNatve tu doSAH, yadAha-" micchattaM uDDAho virAhaNA phAsabhAvasaMbaMdho, paDigamaNAI dosA bhuttAbhutte ya nAyavvA // 1 // ityekam / tathA duHkhena gamyate'sau durgaH / sa ca tridhA vRkSadurgaH zvApadadurgo mlecchAdimanuSyadurgaH / tatra vAmArge, uktaM ca-"tivihaM ca hoi duggaM, rukkhe sAvayamaNussaduggaM ca" tti / tathA viSame ||4|| vA-garaupASANAdyAkule parvate vA praskhalantI vA gatyA prapatantIM vA bhuvi / athavA " bhUmIe asaMpattaM pattaM vA hatthajANuNAdIhiM / pakkhalaNaM nAyavvaM pavaDaNabhUmIya gattehiM / 1 / " gRhNannAtikrAmatIti dvitIyam / tathA paGkaH panako vA sajalo yatra nimajjate sa sekastatra vA, paGkaH kardamastatra vA, panake vA AgantukapratanudravarUve kardama eva vA apakasantIM paGkapanakayoH parihasantI apohyamAnAM seke panake vA nIyamAnAM gRhNannAtikrAmatIti / gAthA ceha-" paMko khalu cikkhillo, AgaMtupataNuo davo pnno| socciya sajalo seo, siijjai jatya duvihevi // 1 // tti / paMkapaNaesu niyamA, uvakasaNaM vujhaNaM siyA see / niggami nimajjaNA ya, sajale see siyA dovi // 2 // " tti iti tRtIyam / tathA-' nAvamAruhamANetti' Arohayan 'oruhamANetti' avarohayannuttArayannityartho nAtikrAmatIti caturtham / tathAkSiptaM-naSTaM rAgabhayApamAnaizcittaM yasyAH sA kSiptacittA tAM vA / uktaM ca-" rAgeNa vA bhayeNa vA, ahavA avamANiyA mahaMtehiM / etehiM khittacittatti" tathA dRptaM-sanmAnArpavaccittaM yasyAH sA dRptacittA tAM vA / uktaM ca-" iti esa asaMmANA, khitto saMmANao bhave ditto / aggIva iMdhaNeNaM, dippai cittaM imehiM tu // 1 // lAbhamaeNa va matto, ahavA jeUNa dujjayaM sattuMti" / yakSeNa-devena AviSTA-adhiSThitA yakSAviSTA tAM vA / atroktam-"puvvabhavaverieNaM, ahavA rAgeNa rAgiyA saMtI / etehiM jakkhaiTThatti" unmAdaM unmattatAM prAptA unmAdaprAptA tAM vA / atrApyuktam-" ummAo khaluduviho, jakkhAeso ya mohaNijjo yA jakkhAeso vutto, moheNa imaM ca vocchAmi // 1 // rUvaMgaM daTThaNaM, ummAo ahava pittamucchAetti" upasarga-upadravaM prAptA upasargaprAptA tAM vA / ihApyuktam-" tivihe khalu uvassagge, divve ol mANussae tirikkhe ya / divve ya puvvabhaNie, mANusse Abhioge ya // 1 // vijjAe maMteNa ya, cuNNeNa va joiyA aNappavasatti" // 45 //
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAraratnAkara sthAnAGga vicArAH // 46 // tathA sahAdhikaraNena sAdhikaraNA yuddhArthamupasthitA tAM vA / saha prAyazcittena saprAyazcittA tAm / bhAvanA ceha-" ahigaraNaMmi kayaMmi u, khAmettumuvaTThiyAe pacchittaM / tappaDhamayAbhaeNaM, hoi kilaM tAva vahamANI // 1 // " tathA bhaktapAne AbhavaM pratyAkhyAte yayA sA bhaktapAnapratyAkhyAtA, tAM vA / iha gAthA-" aTuM vA heuM vA, samaNINaM virahae kahitassa / mucchAe vivaDiyAe, kappai gahaNaM pariNNAe // 1 // " tathA artha:-kAryamutpravAjanataH svakIyapariNetrAderjAtaM yayA sA arthajAtA, paticaurAdinA saMyamAccAlyamAnetyarthaH tAM vA / iha gAthA annovi jIe kajjaM saMjAyaM esa atthajAyo u / taM puNa saMjamabhAvA, cAlijaMti samavalaMbaM // 1 // " ti iti sthAnAipaJcamasthAnakadvitIyoddezake 242 pratau 151 patre // 14 // . kecidazAstrajJAH pratipAdayanti, yathA yAdRzastAdRzo bhavatu paraM tIrthaGkarAsanopaviSTatvAttIrthaGkaratulyatvAccAcAryo na tyAjyaH / asatprarUpaNe tu tasya saMsAravRddhiH, kimanyeSAmityAdi / tacca kumativina~bhitaM, kaizcit kAraNairAcAryopAdhyAyasyApi gaNApakramaNaM bhavatItyuktatvAt / taccedam "paMcahiM ThANehiM AyariyauvajjhAyassa gaNAvakkamaNe paNNatte / taMjahA-AyariyauvajjhAe gaNaMsi ANaM vA dhAraNaM vA no samma pauMjittA bhavai 1 / AyariyauvajjhAe gaNaMsi ahArAyaNiyAe kiikammaM veNaiyaM No sammaM pauMjittA bhavai 2 / AyariyauvajjhAe gaNaMsi je suapajjavajAe dhAriti te kAle kAle no sammamaNuppavAettA bhavai 3 / AyariyauvajjhAe gaNaMsi sagaNiyAe vA paragaNiyAe vA niggaMthIe bAhillese bhavai 4 / mittaNAigaNe vA se gaNAo avakkamejjA tesiM saMgahovaggahaTThayAe gaNAvakkamaNe pannatte iti" vRttiryathA-' paMcahi ityAdi' sugamam / navaraM AcAryopAdhyAyasya AcAryopAdhyAyaryorvA gaNAt-gacchAdapakramaNaM-nirgamo gaNApakramaNam / AcAryopAdhyAyayorgaNe gacchaviSaye AjJA vA yogeSu pravartanalakSaNAM dhAraNAM vA dheyeSu pravartanalakSaNAM no -naiva samyag yathaucityaM prayoktA tayoH pravartanazIlo bhavati, idamuktaM bhavati-durvinItatvAdgaNasya te prayoktumazaknuvan gaNAdapakrAmati, kAlikAcAryavadityekam / tathA gaNaviSaye ratnAdhikatayA yathAjyeSThaM kRtikarma tathA vainayikaM-vinayaM no-naiva samyak prayoktA bhavati, AcAryasaMpadAM sAbhimAnatvAt / yata AcAryeNApi pratikramaNakSAmaNAdiSUcitAnAmucitavinayaH karttavya eveti dvitIyam / tathA'sau yAni zrutaparyavajAtAni |6||
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAraratnAkaraH ||47|| yAn zrutaparyAyaprakArAnuddezakAdhyayanAdIn dhArayati hRdyavismaraNatastAni kAle kAle yathAvasaraM no samyaganupravAcayitA-teSAM pAThayitA bhavati / 'gaNetti' iha saMbadhyate, tena gaNe-gaNaviSaye gaNamityarthaH / tasyAvinItatvAtsvasya vA sukhalaMpaTatvAnmandaprajJatvAdveti gaNAdapakrAmatIti tRtIyam / tathA'sau gaNe vartamAnaH 'sagaNiyAetti' svagaNasambandhiyAM ' paragaNiyAetti ' paragaNasatkAyAM vA nirgranthyAM tathAvidhAzubhakarmavazavarttitayA sakalakalyANAzrayasaMyamasaudhamadhyAvahirlezyA-antaHkaraNaM yasyAsau bahirlezya Asakto bhavatItyarthaH evaM gaNAdapakrAmatIti / na cedamadhikaguNatvenAsyAsaMbhAvyam yataH paThyate-"kammAiM nUNaM ghaNacikkaNAiM guruyAiM vajjasArAI / nANaDDhiyaMpi purisaM, paMthAo uppaha neti // 1 // " iti caturtham tathA mitra-jJAtirgaNo vA suhRtsvajanavargo vA se-tasyAcAryAdaH kRto'pi kAraNAdgaNAdapakramet, atasteSAM suhRtsvajanAnAM saMgrahAdyarthaM gaNAdapakrAmaNaM prajJaptam / tatra saMgrahasteSAM svIkAra upagraho vastrAdibhirUpaSTaMbha iti paJcamam / iti sthAnAGgapaMcamasthAnakadvitIyoddezake 242 pratau 152 patre // 15 // kecicca vayaM siddhAntoktameva svIkurma ityAdi vRthA pralapantaH paraMparAcaraNAdyapalapanti, taccAjJAnavilasitam / yataH zAstre munInAM prAyazcittadAnAdhikAre AgamazrutAjJAdhAraNAjItAnAM paJcAnAmapi vyavahAratvenoktatvAt / taccedam " paMcavihe vavahAre paNNatte, taMjahA-Agame sue ANA dhAraNA jIe / jahA se tattha Agame siyA, tattha AgameNaM vavahAraM par3havejjA zano se tattha Agame siyA, jahA se tattha sute siyA, suteNaM vavahAraM paThThavejjA 21 no se tattha sute siyA, evaM jAva jahA se tattha jIe siyA, jIeNaM vavahAraM paThThavejjA / iccetehiM paMcahiM vavahAraM paThThavejjA / taMjahA-AgameNaM jAva jIeNaM, jahA jahA se tatya Agame jAva jIe tahA tahA vavahAraM paTThavejjA iti" vRttiryathA- paMcavihe ityAdi' / vyavaharaNaM vyavahAraH, vyavahAro-mumukSapravRtinivRttirUpaH, iha tu tannibandhanatvAd jJAnavizeSo'pi vyavahAraH / tatrAgamyante-paricchidyante arthA anenetyAgamaH kevalamanaHparyAyAvadhipUrvacaturdazakadazakanavakarUpaH 1 zeSaM zrutamAcAraprakalpAdi zrutam 2 navAdipUrvANAM zrutatve'pyatIndriyArthajJAnahetutvena sAtizayatvAdAgamavyapadezaH kevalavaditi / yadagItArthasya purato gUDhArthapadairdezAntarasthagItArthanivedanAyAticArAlocanamitarasyApi tathaiva zuddhidAnaM sA''jJA 3 gItArthasaMvignena dravyAdyapekSayA yatrAparAdhe yathA yA vizuddhiHkRtA tAmavadhArya yadanyastatraiva tathaiva tAmeva prayukte sA dhAraNA / vaiyAvRttyakarodervA gacchopagrahakAriNo'zeSa ||47||
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAGga vicArAH ratnAkara:Mal | // 48 // vicAra- 98 syAnucitasyocitaprAyazcittapadAnAM pradarzitAnAM dhAraNaM dhAraNeti / 4 / tathA dravyakSetrakAlabhAvapuruSapratiSevAnuvRttyA saMhananadhRtyAdiparihANima B vekSya yatprAyazcittadAnam yo vA yatra gacche sUtrAtiriktaH kAraNataH prAyazcittavyavahAraH pravarttito bahubhiranyaizcAnuvarttitastajjItamiti, atra gAthA:-" AgamasuyavavahAro, muNaha jAha dhIra purisapannatto paccakkho ya, parokkho so vi a duviho muNeyavvo // 1 // paccakkho vi ya duviho, iMdiyajo ceva no ya iMdiyao / iMdiyapaccakkho vi ya, paMcasu visaesu neyavvo // 2 // noiMdiyapaccakkho, vavahAro so samAsao tiviho / ohimaNapajjave yA, kevalanANe ya paccakkho // 3 // paccakkhAgamasariso, hoi parokkho vi Agamo jassa / caMdamuhIva u so vi hu, AgamavavahAravaM hoi / / 4 // parokkhaM vavahAraM, Agamao suyaharA vavaharaMti / coddasadasapuvvadharA, navapubbiga gaMdhahatthI ya // 5 // ( ete gandhahastisamAH ) " jaM jaha mollaM rayaNaM, taM jANai rayakhavANio niuNaM / iya jANai paccakkhI, jo sujjhai jeNa dineNaM // 6 // kappassa ya nijjutti, vavahArasseva paramaniuNassa / jo atthao viyANai so vavahArI aNunnAo // 7 // taM ceva aNusajjaMte, (anusaran) vavahAravihiM pauMjai jahuttaM / eso suavavahAro, pannatto vIyarAgehiM / / 8 / / aparakkamo tavassI, gaMtuM jo sohikAragasamIve / na caeI AgaMtuM, so sohikaro videsAo // 9 // aha paTThavei sIsaM, desaMtaragamaNanaTThaceTThAo / icchAma'jjo | kAuM, sohiM tubbhaM sagAsaMmi // 10 // so vavahAravihinnU, aNusajjittA suovaeseNaM / sIsassa dei ANaM tasya imaM deha pacchittaM // 11 // 'gUDhapadairupadizatIti ' / 3 / jeNa'nnayAi dirbu, sohIkaraNaM parassa kIraMtaM / tArisayaM ceva puNo, uppannaM kAraNaM tassa / / 12 / so tami ceva davve, khitte kAle ya kAraNe purise / tArisayaM ceva puNo, kariMtu ArAhao hoi // 13 // veyAvaccakaro vA, sIso vA desahiMDao vAvi 'desaM avadhArato, cautthao hoi vavahAro // 14 // tti' bahuso bahussuehiM, jo vatto no nivArio hoi / vattaNuvattapamANaM, jIeNaM kayaM havai eyaM // 15 // tathA-jaM jassa u pacchittaM, AyariyaparaMparAe aviruddhaM / jogA ya bahuvihIyA, eso khalu jIyakappo u // 16 // " iti / jItaM-AcaritamidaM cAsya lakSaNam. " asaDheNa samAinnaM, jaM katthai keNaI asAvajja / na nivAriyamannehiM, bahumaNumayameyamAyariyaM // 17 // " iti, AgamAdInAM vyApAraNe utsargApavAdAvAha- yatheti'-yatprakAraH kevalAdInAmanyatamaH 'se' tasya vyavahartuH sa ca uktalakSaNaH / tatra teSu paJcasu vyavahAreSu madhye tasmin vA prAyazcittadAnAdivyavahArakAle vyavaharttavye vA 1148 //
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra-19 ratnAkaraH 1149 vastuni viSaye AgamaH-kevalAdiH syAt-bhavettAdRzeneti zeSaH / Agamena vyavahAraM-prAyazcitadAnAdikaM prasthApayet-pravarttayena zeSaiH, Agame'pi SaDvidhe kevalenAvathyabodhakatvAttasya tadabhAve ca manaHparyAyeNaivaM pradhAnatarAbhAve itareNeti, athavA 'no' naiva 'se' tasya sa vA tatra vyavaharttavyAdAvAgamaH syAt yathA-yat prakAraM tatra zrutaM syAttAdRzena zrutena vyavahAraM prasthApayediti / 'iccetehiM' ityAdi nigamanaM sAmAnyeneti / yathA yathAsau tatrAgamAdiH syAttathA tathA vyavahAraM prasthApayediti tu vizeSanigamanam / iti sthAnAGgapaJcamasthAnakAdvitIyoddezake 440 pratau 266 patre // 16 // nanu dharmapuNyayoH kaH prativizeSa ? uccate, dharmaH zrutacAritrAdiH / puNyaM tatphalabhUtaM zubhaM karma / ayameva bhagavatIvRttAvabhiprAyastathA'trApi*Navavihe punne pannette / taM jahA-annapunne 1 pANapunne 2 vatthapunne 3 leNapunne 4 sayaNapunne 5 maNapunne 6 vatipunne 7 kAyapunne 8 namokkArapunne 9 / iti| vRttiryathA-' punne' tyAdi, pAtrAyAnnadAnAdyastIrthaGkaranAmAdipuNyaprakRtibandhastadannapuNyamevaM sarvatra / navaraM 'leNa' tti layanaM-gRham, zayanaM-saMstArakaH, manasA guNiSu toSAt, vAcA prazaMsanAt, kAyena paryupAsanAt namaskArAcca, yatpuNyaM tanmanaHpuNyAdIni / uktaM ca " annaM 1 pAnaM 2 ca vastraM 3 ca, AlayaH 4 zayanA 5 sanam 6 / zuzrUSA 7 vandanaM 8 tuSTiH 9, puNyaM navavidhaM smRtam // 1 // " iti sthAnAGganavamasthAnake 440 pratau 337 patre // 17 // durlabhabodhinaH pratimApalApinaH kecana sthApanAM nAr3Ikurvate, tacca teSAM bhUtAviSTahasitaprAya, siddhAnte sthApanAyAH satyatvenoktatvAt / sacAyam "dasavidhe sacce pannatte / taM jahA-jaNavaya 1 saMmaya 2 ThavaNA 3, nAme 4 rUve 5 paDuccasacce ya 6 / vavahAra 7 bhAva 8 joge 9, dasame ovammasacce ya 10 / // 1 // " vRttiryathA-' jaNavaya' tti satyazabdaH pratyekamabhisaMbandhanIyaH tatazca janapadeSu-dezeSu dadyadarthavAcakatayA rUDhaM dezAntare'pi tattadarthavAcakatA prayujyamAnaM satyaM-avitathamiti janapadasatyam, yathA koGkaNAdiSu payaH piccaM nIramudakamityAdi, satyatvaM cAsyAduSTavivakSAhetutvAnnAMnAjanapadeSviSThArthapratipattijanakatvavyavahArapravRtterevaM zeSeSvapi bhAvanA kAryeti / 'samaya' tti saMmataM ca tatsatyaM ceti saMmatasatyam, tathAhi-kumudakuvalayotpalatAmarasAnAM samAne paGkasaMbhave gopAlAdInAmapi saMmatamaravindameva kel 49||
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra-18 paGkajamiti, atastatra saMmatatayA paGkajazabdaH satyaH, kuvalayAdAvasatyo'saMmatatvAditi / 'ThavaNa' ti sthApyate iti sthApanA- sthAnAGga rtnaakrH| yallepyakarhidAdivikalpena sthApyate tadviSaye satyaM sthApanAsatyam, yathA'jino'pi jino'yamanAcAryo'pyAcAryo'yamiti ||'naame' tti vicArAH nAma-abhidhAnaM tatsatyaM nAmasatyam, tathA kulamavarddhayannapi kulavarddhana ucyate evaM dhanavarddhana iti / 'rUve 'tti-rUpApekSayA satyam rUpasatyaM, yathA prapaJcayatiH pravajitarUpaM dhArayan pravajita ucyate, nacAsatyatA'syeti / ' paDuccasacce' tti pratItya-Azritya vastvantaraM satyam pratItyasatyaM yathA anAmikAyA dIrghatvaM isvatvaM ceti / tathAhi-tasyAnantapariNAmasya dravyasya tattatsahakArikAraNasaMnidhAnena tattadrupamabhivyajyata 11900 iti satyatA / 'vyavahAra' tti vyavahAreNa satyaM vyavahArasatyam, yathA dahyate girirgalati bhAjanam, ayaM ca girigatatRNAdidAhe vyavahAraH pravarttate, udake ca galatisatIti / 'bhAva' ti bhAvaM-bhUyiSThazuklAdiparyAyamAzritya satyaM bhAvasatyam-yathA zuklA balAketi, satyapi hi paJcavarNasaMbhave zuklavarNotkaTatvAt zukleti / 'joge' ti yogataH-saMbandhataH satyaM yogasatyaM, yathA daNDayogAddaNDazchatrayogAcchatra leel evocyate / dazamamaupamyasatyamiti upamaivaupamyaM tena satyamaupamyasatyam, yathA samudravattaDAgaM, devo'yaM, siMhastvamiti sarvatraikAraH prathamaikavacanArtho l dRSTavyaH / iti sthAnAidazamasthAnake 440 pratau 404 patre // 18 // dAnasvarUpajijJAsayA kiJcillikhyate"dasavihe dANe pannatte, taM jahA-aNukaMpA 1 saMgahe 2 ceva, bhaye 3 kAluNiei ya 4 / lajjAe 5 gAraveNaM ca 6 adhamme 70 e uNa sattame // 1 // dhame 8 ya aTThame vutte, kAhIi 9 ya kayaMti 10 ya / vRttiryathA-dAnasya bhedAnAmanuyogamAha-'dasa' ityAdiH, le | aNukaMpetyAdizlokaH sArddhaH, 'aNukaMpa' iti dAnazabdasaMbandhAdanukampayA-kRpayA dAnaM dInAnAthaviSayamanukaMpAdAnamathavA anukaMpAto el yaddAnaM tadanukaMpaivopacArAt, uktaM ca vAcakamukhyairumAsvAtipUjyapAdaiH-" kRpaNe 'nAthadaridre, vyasanaprApte ca rogazokahate / yaddIyate kRpArthAdanukaMpA tadbhaveddAnam // 1 // " saGgahaNaM saGgraho-vyasanAdau sahAyakaraNaM, tadarthaM dAnaM saGgrahadAnam, athavA abhedAddAnamapi saGgraha ucyate, Aha ca-" abhyudaye vyasane vA, yatkiJciddIyate sahAyArtham / tatsaGgrahato'bhimataM, munibhirdAnaM na mokSAya // 1 // " tathA ||500 bhayAdyaddAnaM tadbhayadAnam, bhayanimittAdvA dAnamapi bhayamupacArA. diti / uktaM ca-rAjArakSapurohitamadhumukhamAvalladaNDapAziSu ca / yaddIyate
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- ratnAkara: 11911 bhayArthaM tadbhayadAnaM budhairjeyam // 1 // 3, 'kAluNiei ya' tti kAruNyaM-zokastena putraviyogAdijanitena tadIyasyaiva talpAdeH sa janmAntare sukhito bhavatviti vAsanAto'nyasya vA yaddAnaM tatkAruNyadAnaM, kAruNyajanyatvAdvA dAnamapi kAruNyamuktamupacArAditi 4, lajjayA-hiyA dAnaM yattallajjAdAnamucyate / uktaM ca-"abhyarthitaH pareNa tu, yaddAnaM janasamUhamadhyagataH / paracittarakSaNArthaM, lajjAyAstadbhaveddAnam // 1 // "5, iti, 'gAraveNaM ca' tti gauraveNa-garveNa yaddIyate tadgauravadAnamiti / uktaM ca-" naTanartamuSTikebhyo, dAnaM saMbandhibathumitrebhyaH / yaddIyateyazo'rthaM, garveNa tu tadbhaveddAnam // 1 // "6, adharmapoSakam dAnamadharmadAnam, adharmakAraNatvAdvA'dharma eveti / uktaM ca" hiMsAnRtacauryodyataparadAraparigrahaprasaktebhyaH / yaddIyate hi dAnaM, tajjAnIyAdadharmAya // 1 // " 7 iti, dharmakAraNaM yattaddharmadAnaM dharme eva vA / uktaM ca-"samamaNitRNamuktebhyo, yaddAnaM dIyate supAtrebhyaH / akSayamatulamanantaM, taddAnaM bhavati dharmAya // 1 // " 8, iti 'kAhIi ya'tti kariSyati kaJcanopakAraM mamAyamiti buddhyA yaddAnaM tatkariSyati dAnamucyate 9, tathA kRtaM mamAnenaitatprayojanamiti pratyupakArArthaM yaddAnaM tatkRtamiti dAnamucyate / uktaM ca-"zatazaH kRtopakAro, dattaM ca sahasrazo mamAnena / ahamapi dadAmi kiJcitpratyupakArAya taddAnam // 1 // " iti 10 / iti zrIsthAnAGgadazamasthAnake 440 pratau 411 patre // 19 // // iti zrImadakabbarabhUpAlavizAlacittAlavAlavivarddhitavRSarasAlazAlAtizAlizIlazrIzrIhIravijayasUrIzvaraziSyopAdhyAyazrIkIrtivijayagaNisamuccite zrIvicAraratnAkare vizeSasamuccayAparanAmni sthAnAGgakiyadvicAranAmA tRtIyastaraGgaH // 3 // ||21||
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra rtnaakrH| 88 114211 vinamata jinamatamabhimataphalavitaraNasatatasajjamamitanayam / mukharaparavAdimaNDalaniSThuramukhamUkatAmantram // 1 // atha kramAyAtAH zrIsamavAyAGgavicArA likhyante keciccAsadvAdinaH zrIjinapratimApUjakAn vigAyanti- aho ete pUjAdharmopadezena jalapuSpAdijantuhiMsakA ityAdi / tacca sakarNairapakarNanIyam / yata ekAdRzaM kimapi kAyikaM vAcikaM dharmAnuSThAnaM nAsti, yatra jIvavirAdhanA'bhAvaH / ' jAvaM ca NaM eyai veyai' ityAdivacanAt, tathA ca kimapi dharmAnuSThAnaM nAnuSTheyaM syAt / virAdhanA ceyaM kUpakhanananyAyena pratimApUjanodbhutasukRtaprAgbhAraplAviteti na duSTA, yato jJAnatrayabandhurairaticaturainirjarairapi mRduzItalajaladena rajaH zamane pRthivyAdInAM mahendradhvajena vAyo:, jalajasthalajakusumavRSTayA vanaspaterityAdivirAdhanAyAH svIkRtatvAt / yataH zrItrijagadguroH sahajAtizayAzcatvAraH, ekAdaza ca kaivalyoddhRtAH, ekonaviMzatizca surakRtAH sarve cartustrazat siddhAnte uktAH tathA hi " cottIsaM buddhAisesA pannattA / taM jahA avaTThie kesamaMsuromaNahe 1, nirAmayA niruvalevA ya gAyalaTThI 2, gokhIrapaMDure maMsasoNie 3, paumuppalagaMdhie ussAsaNissAse 4, pacchanne AhAranIhAre adisse maMsacakkhuNA 5, AgAsagayaM cakkaM 6, AgAsagayaM chattaM 7, AgAsagayAo setavaracAmarAo 8, AgAsaphAliyAmayaM sapAyapIThaM sIhAsaNaM 9, AgAsagao kuDabhIsahasaparimaMDiyAbhirAmo iMdajjhao purao gacchai 10, jattha jattha vi ya NaM arahaMtA bhagavaMtA ciTTheti vA NisIyaMti vA tattha tatya vi ya NaM takkhaNA ceva saMchannapattapupphapallavasamAulo sacchatto sajjhao saghaMTo sapaDAo asogavarapAyavo abhisaMjAyai 11, IsiM piTThao mauDaTThANaMmi teyamaMDalaM saMjAya aMdhakAre vi ya NaM dasadisAo pabhAsei 12, bahusamaramaNijje bhUmibhAge 13, ahosirA kaMTayA bhavaMti 14, uU vivarIyA suhaphAsA bhavaMti 15, sIyaleNaM suhaphAseNaM surabhiNA mArueNaM joaNaparimaMDalaM savvao samaMtA saMpamajjijjai 16, juttaphusieNa meheNa nihayarayareNuyaM kijjai 17, jalathalayabhAsurappabhUeNaM biTaTThAikhA dasaddhavantreNaM kusumeNaM jANussehappamANamitte pupphovayAre kijjai 18, amaNunnANaM saddapharisarasarUvagaMdhANaM avakariso bhavai 19, maNunnANaM saddapharisarasarUvagaMdhANaM pAubbhAvo bhavai 20, paccAharao viya samavAyAGga vicArAH 114211
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- NaM hiyayagamaNIo joaNanIhArI saro 21, bhagavaM ca NaM addhamAgadhIe mAsAe dhammamAikkhai 22, sAvi ya NaM addhamAgadhI bhAsA bhAsijjamANI tesiM savvesi AriyamaNAriyANaM dupayacauppayapasupakkhisarIsivANaM appappaNo hiyasivasuhadA sabhAsattAe pariNamai 23, puvvabaddhaverA vi ya NaM devAsuranAgasuvannajakkharakkhasakinarakiMpurisagarulagaMdhavvamahoragA arahao pAyamUle pasaMtacittamANasA dhamma nisAmeMti 24, annausthiyapAvaNIyA vi ya NaM AgayA vaMdaMti 25, AgayA samANA arahao pAyamUle nippaDivayaNA bhavaMti 26, jao jao vi ya NaM arahaMto bhagavaMto viharaMti, tao taovi ya NaM joyaNapaNavIsAeNaM ItI na bhavai 27, mArI na bhavai 28, sacakkaM na ||53|| bhavai 29, paracakkaM na bhavai 30, aivuTThI na bhavai 31, aNAvuTThI na bhavai 32, dubbhikkhaM na bhavai 33, pubuppannA vi ya NaM | uppAiyA vAhI khippAmeva uvasamaMti 34, iti / vRttiryathA atha catustriMzatsthAnake kimapi likhyate-'buddhAisesA' iti buddhAnAM-tIrthakRtAmatizeSA-atizayA buddhAtizayAH / avasthitaMavRddhisvabhAvam kezazca-zirojAH zmazrUNi ca-kurcaromANi romANi ca-zeSazarIralomAni nakhAzca pratItA iti dvandvaikatvamityekaH 1 / | nirAmayA-nIrogA, nirupalepA-nirmalA gAtrayaSTiH-tanulateti dvitIyaH 2 / gokSIrapANDuraM mAMsazoNitamiti tRtIyaH 3 / tathA padmaM ca-kamalaM gandhadravyavizeSo vA yatpadmakamiti rUDham utpalaM ca-nIlotpalamutpalakuSThaM vA gandhadravyavizeSastogandhaH sa yatrAsti tattathocchvAsanizvAsamiti caturthaH 4 / pracchannamAhAranIhAraM-abhyavaharaNaM mUtrapurIpotsargau pracchannatvameva sphuTataramAha-adRzyaM mAMsacakSuSA na punaravadhyAdilocanena puMseti paJcamaH 5 / etacca dvitIyAdikamatizayacatuSkaM janmapratyayam / tathA-'AgAsagayaM' ti AkAzagataM-vyomavarti AkAzakaM vA prakAzakamityarthaH, cakra-dharmacakramiti SaSThaH 6 / evaM AkAzagaM chatraM chatratrayamityarthaH iti saptamaH 7 / AkAzake-prakAzake zvetavaracAmare prakIrNake ityarthaH ityaSTamaH 8 / 'AgAsaphAliyAmaya' ti AkAzamiva yadatyantamacchaM sphaTikaM tanmayaM siMhAsanaM saha pAdapIThena sapAdapIThamiti navamaH 9 / 'AgAsagao' tti AkAzagato'tyarthaM tuGga ityarthaH "kuDabhi' tti laghupatAkA: saMbhAvyante tatsahasraiH parimaNDitazcAsAvabhirAmazcaatiramaNIyaH OM iti vigrahaH 'iMdajjhao' tti zeSadhvajApekSayA'timahatvAdindrazcAsau dhvajazca indradhvajaH iti vigrahaH indratvasUcako dhvaja iti vA 'purao' lal ti jinasyAgrato gacchatIti dazamaH 10 / ' ciTThati vA nisIyaMti va' tti tiSThanti-gatinivRttyA niSIdantiupavizanti -- takkhaNA ceva' 53 / /
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra vicArAH ti tatkSaNamevAkAlahInamityarthaH, patraiH saMchannaH patrasaMchanna iti vaktavye prAkRtatvAt saMchannapatra ityuktaM sa cAsau puSpapallavasamAkulazca samavAyAGga ratnAkaraH itivigrahaH pallavA - aMkurA: sacchatraH sadhvajaH saghaNTaH sapatAko'zokavarapAdapa ityekAdaza: 11 / ' Isi 'tti ISatta- alpaM 'piTThao ' tti pRSThataH pazcAdbhAge ' mauDaTThANaMmi tti mastakapradeze tejomaNDalaM prabhApaTalamiti dvAdazaH 12 / bahusamaramaNIyo bhUmibhAga iti trayodazaH 13 / -- ahosira 'tti adhomukhAH kaNTakA bhavantIti caturdazaH 14 / Rtavo'viparItAH kathamityAha - sukhasparzA bhavantIti paJcadazaH 15 / yojanaM yAvatkSetrazuddhiH saMvarttakavAteneti SoDazaH 16 / ' juttaphusieNa ' tti ucitabindunipAtena ' nihayarayareNuyaM ' ti vAtotkhAtamAkAzavarttirajo bhUvartI tu reNuriti gandhodakavarSAbhidhAnaH saptadazaH 17 / jalasthalajaM yadbhAsvaraM prabhUtaM ca kusumaM tena vRntasthAyinA-Urddhamukhena dazArddhavarNena paJcavarNena jAnunorutsedhasya - uccatvasya yatpramANaM tadeva pramANaM yasya sa jAnUtsedhapramANamAtrapuSyopacAraHpuSpaprakara ityaSTAdazaH 18 / tathA ' kAlAgurupavarakuMdurukkaturukkadhUvamaghamaghaMtagaMdhuddhayAbhirAme bhavai ' tti kAlAguruzca gandhadravyavizeSaH pravarakudurukkaM ca-cIDAbhidhAnaM gandhadravyamiti turuSkaM ca-zilhakAbhidhAnaM gandhadravyamiti dvandvaH tata etallakSaNo yo dhUpastasya maghamaghAyamAnobahulasaurabhyo yo gandha udbhuta udbhUtastenAbhirAmaM atiramaNIyaM yattattathA sthAnaM-niSadanasthAnamiti prakrama ityekonaviMzatitamaH 19 / ' ubhao pAsiM ca NaM arahaMtANaM bhagavaMtANaM duve jakkhA kaDagatuDiyathaMbhiyabhuyA cAmarukkhevaM kareMti 'tti kaTakAni-prakoSTAbharaNavizeSAstruTitAnibAhyAbharaNavizeSAstairatibahutvena staMbhitAviva staMbhitau bhujau yayostau tathA yakSau - devAviti viMzatitamaH 20 / bRhadvAcanAyAmanantaroktamatizayadvayaM nAbhidhIyate tastasyAM pUrveSTAdazaiva, amanojJAnAM zabdAdInAmapakarSo abhAva ityekonaviMzatitam: 21 / manojJAnAM prAdurbhAva iti viMzatitamaH 20 / -- paccAharao' tti pratyAharato-vyAkurvato bhagavata: ' hiyayagamaNIo ' tti hRdayaGgamaH ' joyaNanIhArI saro' tti yojanAtikramI svara ityakaviMzaH 21 / ' addhamAgahIe' tti prAkRtAdInAM SaNNAM bhASAvizeSANAM madhye yA mAgadhI nAma bhASA 'rasorlazau mAgadhyA mityAdilakSaNavatI sA asamAzritasvakIyasamagralakSaNA'rddhamAgadhItyucyate, tayA dharmamAkhyAti, tasyA evAtikomalatvAditi dvAviMza: 22 / bhAsijmANI 'ti bhagavatA'bhidhIyamAnA ' AriyamaNAriyANaM ' AryAnAryadezotpannAnAM dvipadAmanuSyAzcatuSpadA - gavAdayaH, mRgAATavyAH, pazavo-grAmyAH, pakSiNaH pratItAH, sarIsRpA- uraH parisarpA bhujaparisarpAzceti teSAM kimAtmana Atmana- AtmIyayA AtmIyayetyarthaH // 54 // 6 " 8488888888% *%%%%%%%%%%****** // 54 //
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- 88 bhASAtayA bhASAbhAvena pariNamatIti saMbandha:, kiMbhUtAsau bhASA ? ityAha- hitaM abhyudayaM zivaM mokSaM sukhaM zravaNakAlodbhavamAnandaM dadAtIta rtnaakrH| 888 hitazivasukhadA iti trayoviMza: 23 / ' purvabaddhaverA' tti / pUrvaM bhavAntare anAdikAle vA jAtipratyayaM baddhaM nikAcitaM vairaM amitrabhAvo yaiste tathA, te'pi ca AsatAmanye devAvaimAnikA: asurAH nAgAzca bhavanapativizeSAH suvarNA :- zobhanavaNepitatvAt jotiSkA yakSarAkSasakiMnarAH kiMpuruSA vyantaravizeSAH garuDA-garuDalAMcchanatvAt suparNakumArA bhavanapativizeSAH gandharvA mahoragAzca vyantaravizeSAH eva eteSAM dvandvaH, ' pasaMtacittamANasA' prazAntAni zamaM gatAni citrANi rAgadveSAdyanekavidhavikArayuktatayA vividhAni mAnasAni antaHkaraNAni yeSAM te prazAntacittamAnasA dharmaM nizAmayantIti caturviMza: 24 / bRhadvAcanAyAmidamanyadatizayadvayamabhidhIyate yaduta anyatIrthikaprAvacanikA api ca NaM vandante bhagavantamiti gamyate iti paMcaviMza: 25 / AgatAH santo'rhataH pAdamUle niSprativacanA bhavantIti SaGiMvazaH 26 / 'jao jao vi ya NaM' iti yatra yatrApi ca deze ' tao tao' tti tatra tatrApi ca paMcaviMzatau yojaneSu Iti :- dhAnyAdyupadravakArI pracuramUSikAdiprANigaNa iti saptaviMzaH 27 / mAri:- janamaraka ityaSTAviMza: 28 / svacakraM - svakIyarAjasainyaM tadupadravakAri na bhavatItyekonatriMza: 29 / evaM paracakraM - pararAjasainyamiti triMzaH 30 / ativRSTiH adhikavarSa ityekatriMzaH 31 / anAvRSTiH- varSaNAbhAva iti dvAtriMza: 32 / durbhikSaduHkAla iti trayastriMzaH 33 / ' uppAiyA vAhi ' tti utpAtA aniSTasUcakA rudhira - vRSTyAdayastaddhetukA ye'narthAste autpAtikAH tathA vyAdhayo-z2varAdyAH tadupazamoabhAvo bhavatIti catustriMzattamaH 34 / anyacca ' paccAharao' ti Arabhya ye'bhihitAste prabhAmaNDalaM karmakSayakRtAH, zeSA: bhavapratyayebhyo'nye devakRtA iti / ete ca yadanyathA'pi dRzyante tanmatAntaramavagantavyam / iti samavAyAGge catustrize sthAnake 85 pratrau 33 patre // 1 // 114411 kecicca zrAvakANAmupadhAnodvahanaM na manyate tacca siddhAntAparijJAnam / yataH uvAsagadasAsu NaM uvAsagANaM tavovahANAiM ityAdinAtra zrAvakopadhAnodvahanasyoktatvAt / naca vAcyaM atra ca vakSyate ityuktaM tatra tu na dRzyate ityAdi, kAlena granthasya vyavacchinnatvAt, anyathA sthAnadviguNatayA'sya bhagavatyAdibhyo'pi mahattaratAyA pUjyamAnatvAt, anyeSAmapyatra vAcyatayoktAnAM tatra noktAnAM jalpAnAma (na)GgIkAryatApatzceti dik / upadhAnAkSarAvabodhAya ca sAdyantamidaM sUtraM likhyate aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa **%%%%%88 114411
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ samavAyAja vicArAH - vicAra- "se ki taM uvAsagadasAo ? uvAsagadasAsu NaM uvAsagANaM nagarAI ujjANAI, ceiyAI, vaNakhaMDA, rAyANo ammApiyarA, rtnaakrH| samosaraNAI, dhammAyariyA, dhammakahAo, ihaloiyaparaloiyaiDDivisesA, uvAsagANaM ca sIlavvayaveramaNaguNapaccakkhANaposahovavAsapaDivajjaNayAo suapariggahA, tavovahANAI, paDimAo, uvasaggA, saMlehaNAo, bhattapaccakkhANAI, pAovagamaNAI, devalogagamaNAI, sukulapaccAyAyA puNo bohilAbho aMtakiriyAo Aghavijjati / uvAsagadasAsu NaM uvAsagANaM riddhivisesA parisA vittharadhammasavaNANi bohilAbhaabhigama sammattavisuddhayA thirataM mUlaguNuttaraguNaaiArA ThiivisesA bahuvisesA paDimAbhiggahaggahaNapAlaNAo uvasaggAhiyAsaNA 156|| NiruvasaggayA ya tavo ya vicittA sIlavvayaguNaveramaNapaccakkhANaposahovavAsA apacchimamAraNaMtiyA ya saMlehaNAjhosaNAhiM appANaM jaha ya bhAvaittA bahuNi bhattANi aNasaNAe cheyaittA uvavannA kappavaravimANuttamesu jaha aNubhavaMti suravaravimANavarapuMDariesu sukkhAI aNovamAI kameNa uttamAI, tao ya AukkhaeNaM cuyA samANA jaha jiNamayaMmi bohiM labhrUNa ya saMjamuttamaM tamarayoghavippamukkA urvatti jaha akkhayaM savvadukkhamokkhaM, ete anne ya evamAdi tti" / vRttiryathA-' sekiMtamityAdi' atha kAstA upAsakadazAH ? upAsakA:zrAvakAstadgata-kriyAkalApapratibaddhA dazA:- dazAdhyayanopalakSitA upAzakadazAH tA evAha- "upAsagadasAsu NaM' upAsakAnAM nagarANi udyAnAni caityAni vanakhaNDA rAjAnaH ambApitarau samavasaraNAni dharmAcAryA dharmakathA aihalaukikapAralaukikAddhiRvizeSAH, upAsakAnAM ca zIlavrataviramaNaguNapratyAkhyAnapoSadhopavAsapratipAdanatAH, tatra zIlavratAni-aNuvratAni viramaNAni- rAgAdiviratayaH guNA-guNavratAni pratyAkhyAnAni-namaskArasahitAdIni pauSadho-aSTamyAdiparvadinaM tatropavasanaM-AhArazarIrasatkArAdityAgaH pauSadhopavAsaH tato dvandve satyeteSAM pratipAdanatA:-pratipattaya iti vigrahaH, zrutaparigrahAstapaupadhAnAni ca pratItAni 'paDimAo' tti-ekAdaza upAsakapratimAH kAyotsargA vA upasargA-devAdikRtopadravAH saMlekhanA-bhaktapAnapratyAkhyAnAni pAdapopagamanAni devalokagamanAni sukulapratyAyAti: punarbodhilAbho'ntakriyA cAkhyAyante pUrvoktameveto vizeSata Aha-' uvAsage' tyAdi, tatra RddhivizeSA-aneka koTIsaMkhyAdravyAdisaMpadvizeSAH tathA pariSadaH parivAravizeSAH yathA-mAtApitRputrAdikA'bhyantarapariSat dAsIdAsamitrAdikA bAhyapariSaditi, vistaradhamazrarvaNAni mahAvIrasaMnidhau, tato Hel bodhilAbho,'bhigamaH, samyaktvasya vizuddhatA, sthiratvaM samyaktvazuddhareva, mUlaguNottaraguNAaNuvratAdayaH, aticArAsteSAmeva vadhabadhAdinA // 56 //
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- 188 khaNDitAni, sthitivizeSAzca upAsakaparyAyasya kAlamAnabhedAH, bahuvizeSAH, pratimA:- prabhUtabhedAH samyagdarzanAdipratimA, abhigrahagrahaNAni, rtnaakrH|| OM teSAmeva pAlanAni, upasargAdhisahanAni, nirupasargaM copasargAbhAvazcetyarthaH, tapAMsi ca vicitrANi, zIlavratAdayo'nantaroktarUpAH, apazcimA:pazcAtkAlabhAvinyaH akArastvamaGgalaparihArArthaM maraNarUpe ante bhavA mAraNAntikAH AtmanaH zarIrasya jIvasya ca saMlekhanA:- tapasA rAgAdijayena ca kRzIkaraNAni AtmasaMlekhanAH tataH padatrayasya karmadhArayaH tAsAM, ' jhosaNaM' ti joSaNAH sevanA: karaNAnItyarthaH tAbhirapazcimamAraNAntikAtmasaMlekhanAjoSaNAbhirAtmAnAM yathA bhAvayitvA bahUni bhaktAni anazanatayA nirbhojanatayA chedayitvA vyavacchedya upapannA mRtveti gamyate keSu ? kalpavareSu yAni vimAnAnyuttamAni teSu / yathA'nubhavanti suravaravimAnAni varapuNDarIkANIva varapuNDarIkaNi yAni teSu / kAni ? sauravyAnyanupamAni krameNa bhuktvottamAni tata AyuSkakSayeNa cyutAH santo yathA jinamate bodhiM labdhvA iti zeSaH, labdhvA ca saMyamottamaM pradhAnasaMyamaM tamorajaoghavipramuktA - ajJAnakarmapravAhavipramuktA upayAnti yathA akSayaM-apunarAvRttikaM sarvaduHkhamokSaMkarmakSayamityarthaH / tathopAsakadazAsu AkhyAyate iti prakramaH / iti samavAyAGge saMkhyAkramasamAptyanantaraM 95 pratau 70 patre / / 2 / / AdhunikAH paNDimmanyAH kecana ' icceiyaM duvAlasaMgaM' ityAdisUtraM darzayanto jamAleranantabhavatvaM nizcinavate, anena ca teSAmetatsUtratAtparyAnavabodho nizciyate, tathA hi yadyapyatra TikAyAM cAturantasaMsArakAntArabhramaNe jamAlirdRSTAntIkRto'sti tathA'pi ekadezenaivA'yaM dRSTAnto na hi dRSTAntadantikayoH sarvAtmanA tulyatvam, mukhamAhlAdakAricandravadityAdivattena ca saMsArabhramaNe eva jamAlidRSTAnto na tu cAturantasaMsArakAntAre, saMsArabhramaNaM ca jamAleH paJcadazabhirbhavaiH saMpannameva, yadi ca dRSTAntasyaikadezatvAnaGgIkAreNa sarvAtmanA jamAlirdRSTAntastarhi bhagavatyA saha virodha: saMpanIpadyate / yathA atra cAturantasaMsArakAntArabhramaNamuktaM tatra tu jamAle : ' cattAri paMca devamaNuyatirikkhajoNiyabhavagrahaNAI' 8 ityAdinA gatitraya eva paJcadazAnAmeva bhavAnAmuktatvAdityalaM vyAsena, anena sUtreNa naivAnantabhavatvaM nirNetuM zakyamiti / sUtraM ca yathA" icceiyaM duvAlasaMgaM gaNipiDagaM atite kAle aNaMtA jIvA ANAe virAhittA cAuraMtasaMsArakaMtAraM aNupariyaTTisu / icceiyaM duvAla saMga gaNipiDagaM paDuppanne kAle parittA jIvA ANAe virAhittA cAuraMtasaMsArakaMtAraM aNupariyaTTaMti / icceiyaM duvAlasaMgaM gaNipiDagaM aNAgae kAle aNaMtA jIvA ANAe virAhittA cAuraMtasaMsArakaMtAraM aNupariyaTTissaMti / icceiyaM duvAlasaMgaM gaNipiDagaM atIte kAle aNaMtA // 57 // aa aa aa aa aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa // 57 //
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- samavAyAGga vicArAH 1158 // jIvA ANAe ArAhittA cAuraMtasaMsAraM vitivaiMsu / evaM paDuppannevi aNAgaevi / tti, vRttiryathA-sAMprataM dvAdazAGgavirAdhanAniSpannaM kAlikaM phalamupadarzayannAha-'icceimamityAdi' ityetadvAdazAGgaM gaNipiTakamatIte kAle anantA jIvA AjJayA virAdhya caturaMtasaMsArakAntAraM 'aNupariyaTTisu' ti anuparivRtavantaH / idaM hi dvAdazAGgaM sUtrArthobhayabhedena trividham, tatazcAjJayA sUtrAjJayA abhinivezato'nyathA pAThAdilakSaNayA atIte kAle anantA jIvAzcaturantaM saMsArakAntAraMnarakatiryagnarAmaravividhavRkSajAladustaraM bhavATavIgahanamityarthaH, anuparAvRttavanto jamAlivat / arthAjJayA punarabhinivezato'nyathA prarUpaNAdilakSaNayA goSTAmAhilAdivat / ubhayAjJayA punaH paMcavidhAcAraparijJAna| karaNodyatagurvAdezAranyathAkaraNalakSaNayA gurupratyanIkadravyaliGgadhAryanekazramaNavat sUtrArthobhayairvirAdhyetyarthaH / athavA dravyakSetrakAlabhAvApekSamAgamoktAnuSTAnamevAjJA tayA tadakaraNenetyarthaH / ' icceiya'mityAdi gatArthameva, navaraM ' parittA jIvA' iti / saMkhyeyA jIvA vartamAnaviziSTavirAdhakamanuSyajIvAnAM saMkhyeyatvAt ' aNupariyaTRti' ti anuparAvartante bhramantItyarthaH 'icceiya' mityAdi idamapi bhAvitArthameva navaraM 'aNupariyaTTissaMti' ti anuparAvartiSyanti-paryaTiSyantItyarthaH / 'icceiyamityAdi' kaMDhyaM navaraM 'viIvaiMsu' tti vyativrajitavantaH-caturgatikasaMsArollaGghanena muktimavAptA ityarthaH / evaM pratyutpanne'pi, navaraM ayaM vizeSaH / -- viIvaiMti ' tti, vyativrajaMti vyatikrAmantItyarthaH / anAgate'pyevaM, navaraM vIivaissaMti' ti vyativrajiSyanti vyatikramiSyantItyarthaH / iti samavAyA385 ool pratau 70 patre // 6 // // iti zrImadakabbarabhUpAlavizAlacittAlavAlavivarddhitavRSarasAlasAlAtizAlizIlajagadgurubhaTTArakazrIhIravijayasUrIzvaraziSyopAdhyAyazrIkIrtivijayagaNisamuccite zrIvicAraratnAkare vizeSasamuccayA'paranAmni samavAyAGgavicAranAmA caturthastaraGgaH // 4 // trijagatprasararducima'durnayanAgocaravastuzaMsinI / mama cittamalaGkarotu sA jinavANI maNidIpikAdhikA // 1 // 1158 //
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra ___ atha kramaprAptAH zrI paJcamAGgavicArAH prastUyanteratnAkaraH kecicca likhitaM pustakAdikaM pAdasparzAdinA'zAtanA'svIkAreNAvagaNayanti, tacca teSAM saMsArakAraNam, yataH zrI bhagavatImArabhaddhiH zrIgaNadharapAdairapi namaskRtatvenAsya pUjyatamatvAt / tathA ca sUtram "namo baMbhIe livIe" tti / lipi:-pustakAdAvakSaravinyAsaH, sA cASTAdazaprakArApi zrImannAbheyajinena svasutAyA brAhmInAmikAyA darzitA tato brAhmItyabhidhIyate / Aha ca-" lehaM livIvihANaM jiNeNa baMbhIi dAhiNakareNa" ityato brAhmIti svarUpavizeSaNaM liperiti ||59|| / nanvadhikRtazAstrasyaiva malatvAt kiM maGgalena anavasthAdidoSaprApteH ?, satyaM, kiM tu ziSyamatimaGgalaparigrahArthaM maDalopAdAnam / iti zrIbhagavatIprathamazatakaprathamoddezake // 1 // iha ca kecanAvivekinaH kadAgrahagrahItA vadanti-yadete ye kecana samyagdRSTivyatiriktAstapasyanti-muktyarthamapi kAyakaSTamanutiSThanti tena teSAmakAmanirjaraiva, na tu sakAmA, tacca vicAryamANamasAramAbhAsate, yato'kAmAnAM-nirjarAdhanabhilASiNAM satAM tRT akAmatRT ityAdyakAmanirjarAsvarUpamuktam, kiMca atrAkAmanirjarAvatAM vyantareSUtpattiruktA, dvitIyoddezake tu utpAdAdhikAre tApasAdInAM mithyAdRzAmapi jyotiSkabrahma (loka) graiveyakAdau zrUyate tato'vasIyate teSAM sakAmaiva, tathaiva cAkAmanirjarAvatAM manolabdhirahitAnAmasaMjJinA vyantareSvevotpattiH tatazca sadharmAbhilASiNAM zubhAnuSThAyinAM sakAmaiva, anyeSAmakAmeti tattvam / tatra ca akAmanirjarAsvarUpasUtraM akAmanirjarAvatAM gatipratipAdakaM likhyate "je ime jIvA gAmAgaraNagaraNigamarAyahANikheDakabbaDamaMDapadoNamuhapaTTaNAsamasannivesesu akAmataNhAe akAmacchuhAe akAmabaMbhaceravAseNaM akAmasIyAyavadaMsamasagaaNhANagaseajallamalapaMkaparidAheNaM appataro vA bhujjataro vA kAlaM appANaM parikilesati / parikilesittA kAlamAse kAlaM kiccA annayaresu vANamaMtaresu devaloesu devattAe uvavattAro bhavaMti tti / " vRttiryathA-gAmetyAdi, grAmAdiSvadhikaraNabhUteSu, tatra grAmo-janapadaprAyajanAzritasthAnavizeSaH, Akaro-lohAdyutpattisthAnaM, nakara-kararahitaM, nigamo-vaNigjanapradhAnaM sthAnaM, rAjadhAnI-yatra lage| rAjA svayaM vasati, kheTaM-dhUliprAkAra, karbaTa-kunagaraM, maDaMba-sarvato dUravartisannivezAntaraM, droNamukhaM-jalapathasthalapathopetaM, pattanaM- ael ||59||
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ ratnAkara: vicAra- vividhadezAgatapaNyasthAnaM tacca dvidhA jalapattanaM sthalapattanaM ceti ratnabhUmirityanye, Azrama:- tApasAdisthAnaM, sannivezo - ghoSAdiH eSAM OM dvandvastatasteSu, athavA grAmAdayo ye saMnivezAste tathA teSu ' akAmataNhAe ' tti akAmAnAM nirjarAdyanabhilASiNAM satAM tRSNA-tRD akAmatRSNA tayA evamakAmakSudhA ' akAmabaMbhaceravAseNaM' ti akAmAnAM nirjarAdyanabhilASiNAM saMtA, akAmo vA nirabhiprAyo brahmacaryeNastryAdiparIbhogAbhAvamAtralakSaNena vAso - rAtrau zayanaM akAmabrahmacaryavAso'tastena ' akAmaaNhANagaseyajallamalapaMkaparidAheNaM ' ti AkAmA ye asnAnakAdayastebhyo yaH paridAhaH sa tathA tena tatra svedaH - prasvedaH yAti-lagati ceti jallo- rajomAtraM, mala:- kaThinIbhUtaM raja eva, paGko- mala eva svedenAdrIbhUta iti, ' appataro vA bhujjataro vA kAlaM 'ti prAkRtatvena vibhaktipariNAmAdalpataraM vA bhUyastaraM vA bahutaraM kAlaM yAvat vAzabdau devatvaM pratyalpetarakAlayoH samatAbhidhAnArthI, kevalaM devatve sAmAnyataH satyapi alpatarakAlamakAmarnijarAvatAmaOM viziSTaM tatsyAt itareSAM tu viziSTamiti / ' appANaM parikilesaMti ' tti vibAdhayanti / 'kAlamAse 'tti kAlo-maraNaM tasya mAsaH 60 prakramAdavasara: kAlamAsastatra' kAlaM kicca ' tti kAlaM kRtvA ' vANamaMtaresu ' tti vanAntareSu vanavizeSeSu bhavA avarNAgamakaraNAdvAnamantarAH anyetvAhuH vaneSu bhavA vAnAste ca te vyantarazceti vAnavyantarAsteSAmete vAnamantarA vAnavyantarA vA atasteSu devalokeSu devAzrayeSu OM devatAe uvavattAro bhavaMti ' tti ye ime ityatra yacchabdopAdAnAtte devatayopapattAro bhavantIti draSTavyam / ' tesiM' ti ye devalokeSvakAmanirjarAvanto devatayotpadyante teSAmiti / iti zrI bhagavatIprathamazatakaprathamoddezake 86 pratau 35 patre / / 2 / / tApasAdInAmutpAdasUtraM cedam aha NaM bhaMte ! asaMjayabhaviyadavvadevANaM 1 avirAhiyasaMjamANaM 2 virAhiyasaMjamANaM 3 avirAhiyasaMjamAsaMjamANaM 4 virAhiyasaMjamAsaMjamANaM 5 asannINaM 6 tAvasANaM 7 kaMdappiyANaM 8 caragaparivvAyagANaM 9 kivvisiyANaM 10 tericchiyANaM 11 AjIviyANaM 12 AbhiyogiyANaM 13 saliMgINaM daMsaNavAvannagANaM 14 eesiNaM devaloesu uvavajjamANANaM kassa kahiM uvavAe pannatte ? goyamA ! asaMjayabhaviyadavvadevANaM jahantreNaM bhavaNavAsIsu ukkoseNaM uvarimagevejjagesu 1, avirAhiyasaMjamANaM jahantreNaM sohamme kappe ukkoseNaM savvaTTasiddhe vimANe 2, virAhiyasaMjamANaM jahantreNaM bhavaNavAsIsu ukkoseNaM sohamme kappe 3, avirAhiyasaMjamAsaMjamANaM " bhagavatIvicArAH 60
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- ratnAkaraH | ||6|| jahanneNaM sohamme kappe ukkoseNaM accue kappe 4, virAhiyasaMjamAsaMjamANaM bhavaNavAsIsu ukkoseNaM joisiesu 5, asannINaM jahanneNaM bhavaNavAsIsu ukkoseNaM vANamaMtaresu 6, AvasesA savve jahanneNaM bhavaNavAsIsu ukkosagaM vocchAmi-tAvasANaM joisiesu 7, kaMdappiyANaM sohamme kappe 8, caragaparivvAyagANaM baMbhaloe kappe 9, kidivasiyANaM laMtage kappe 10, tiricchiyANaM sahassAre kappe 11, AjIviyANaM accue kappe 12, AbhiogANaM accue kappe 13, saMligINaM daMsaNavAvannagANaM uvarimagevejjaesu 14 / " vRttiryathAkarmalezAdantakriyAyA abhAve kecijjIvA deveSUtpadyante atastadvizeSAbhidhAnAyAha-' aha NaM bhaMte !' ityAdi vyaktaM, navaraM atheti paripraznArthaH / 'asaMjayabhaviyadavvadevANaM' ti iha prajJApanATIkA likhyate asaMkhyAtAH-caraNapariNAmazUnyA bhavyA-devatvayogyA ata eva dravyadevAH, samAsazcaivam-asaMyAtAzca te bhavyadravyadevAzceti asaMyatabhavyadravyadevAH / tatraite asaMyatasamyagdRSTayaH kiletyeke, yataH kiloktam"aNuvayamahavvaehi ya, bAlatavokAmanijjarAe ya / devAuyaM nibaMdhai, sammaddiTThI ya jo jIvo // 1 // " etaccAyuktam / yato'mISAmutkuSTata uparimapraivayakeSUpapAta uktaH / samayakdRSTInAM tu dezaviratAnAmapi na tatrAsau vidyate dezaviratazrAvakANAmacyutAdUrddhavamagamanAt / nApyete nihnavAH, teSAmihaiva bhedenAbhidhAnAt, tasmAnmithyAdRSTaya evAbhavyA bhavyA vA asaMyatabhavyadravyadevAH zramaNaguNadhAriNo nikhilasAmAcAryanuSThAnayuktA dravyaliGgadhAriNo guhyante / te hyakhilakevalakriyAprabhAvata evoparimauveyakeSUtpadyante, iti / asaMyatAca te satyapyanuSTAne cAritrapariNAmazUnyatvAt / nanu te kathamabhavyA bhavyA vA zramaNaguNadhAriNo bhavanti ? ityetrocyate, teSAM hi mahAmithyAdarzanamohaprAdurbhAve satyapi cakravartiprabhRtyanekabhUpatipravarapUjAsatkArasanmAnadAnAnsAdhUna samavalokya tadarthaM pravrajyAkriyAkalApAnuSThAnaM prati zraddhA jAyate, tatazca yathoktakriyAkAriNa iti / avirAhiyasaMjamANaM' ti pravrajyAkAlAdArabhyAbhagnacAritrapariNAmAnAM saMjvalanakaSAyasAmarthyAtpramattaguNasthAnakasAmarthyAdvA svalpamAyAdidoSasaMbhave'pyanAcaritacaraNopaghAtAnAmityarthaH / virAhiyasaMjamANaM' ti uktaviparItAnAM, avirAhiyasaMjamAsaMjamANaM ti pratipattikAlAdArabhyAkhaNDitadezaviratipariNAmAnAM zrAvakANAM 'virAhiyasaMjasamAsaMjamANaM' ti uktavyatirekiNAM ' asannINaM' ti manolabdhirahitAnAmakAmanirjarAvatAM, tathA -- tAvasANaM' ti patitapatrAdyupabhogavatAM bAlatapasvinA, tathA ' kaMdappiyANaM' ti kandarpaHparihAsaH saM yeSAmasti tena vA ye caranti te kandarpikAH kAndarpikA vA vyavahAratazcaraNavanta eva kaMdarpakaukucyAdikArakAH / tathA hi-" 118911
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ | bhagavatIvicArAH vicAra- kahakahakahassa hasaNaM, kaMdappo anihuA ya ullAvA / kaMdappakahAkahaNaM, kaMdappuvaesasaMsA ya // 1 // bhUnayaNavayaNadasaNacchadehiM ratnAkara karapAyakannamAIhiM / taM taM karei jaha jaha, hasai paro attaNA ahasaM // 2 // vAyAkukkuio puNa, taM jaMpai jeNa hassae anno / nANAvihajIvarue, kuvvai muhatUrae ceva // 3 // " ityAdi " jo saMjaovi eyAsu, appasasthAsu bhAvaNaM kuNai / to tabvihesu gacchai, suresu bhaio crnnhiinno||4||" tti, atasteSAM kandarpikANAM'caragaparivvAyagANaM' ti carakaparivrAjakA-dhATIbhikSopajIvinastridaNDinaH athavA carakA:-kacchoTakAdayaH, parivrAjakAstu-kapilamunisUnavaH atasteSAM 'kidivasiyANaM' ti kilviSaM-pApaM tadasti yeSAM te ||6 || kilviSikAH, te ca vyavahAratazcaraNavanto'pi jJAnAdyavarNavAdinaH, yathoktam-" NANasya kevalINaM, dhammAyariyassa savvasAhUNaM / mAI avanavAI, kidivasiyaM bhAvaNaM kuNai // 1 // " atasteSAM ' tericchiANaM' ti tiscAmazvagavAdInAM dezaviratibhAjAM, 'AjIviyANaM' ti pAkhaNDivizeSANAM nAgnyadhAriNAM, gozAlakaziSyANAmityanye, AjIvanti vA ye astitvena avivekilokato labdhipUjAkhyAtyAdibhistapazcaraNAdIni te AjIvikA: atasteSAM 'AbhiogANaM' ti abhiyojanaM-vidyAmantrAdibhiH pareSAM vazIkaraNAdi abhiyogaH, saca dvidhA, yadAha-" duviho khalu abhiogo, davve bhAve ya hoi nAyavvo / davvaMmi hoi jogA, vijjA maMtA ya bhAvaMmi // 2 // " ti / so'sti yeSAM, tena vA caranti ye te abhiyogikAH AbhiyogikA vA te ca vyavahAratazcaraNavanta eva mantrAdiprayoktAraH / yadAha-" kouyabhUIkamme, pasiNApasiNe nimittamAjIvI / iDDirasasAyaguruo, AbhiogaM bhAvaNaM kuNai // 1 // " ti / kautukaM-saubhAgyAdyarthaM snapanakaM, bhUtikarmajvaritAdibhUtidAnam, praznAprazna-svanavidyAdi, 'saliMgINaM' ti rajoharaNAdisAdhuliGgavatAM, kiMvidhAnAm ? ityAha-'daMsaNavAvannagANaM' ti darzana-samyaktvaM vyApana-bhraSTaM yeSAM te tathA teSAM nihvavAnAmityarthaH / eesi NaM devaloesu uvavajjamANANaM' ti anena devatvAdanyatrApi kecidutpadyante iti prtipaaditm| 'virAhiyasaMjamANaM jahanneNaM bhavaNavAsIsu ukkoseNaM sohamme kappe' tti iha kazcidAha virAdhitasaMyamAnAmutkarSaNa saudharme kalpe iti yaduktaM tatkathaM ghaTate draupadyAH sukumAlikAbhave virAdhitasaMyamAyA api IzAne utpAdazravaNAt ? ityatrocyate tasyAH saMyamavirAdhanottaraguNaviSayA bakuzatvamAtrakAriNI na mUlaguNavirAdhaneti / saudharmotpAdazca viziSTatarasaMyamavirAdhanAyAM syAt / yadi hool punarvirAdhanAmAtramapi saudharmotpattikArakaM syAttadA bakuzAdInAmuttaraguNapratisevAvatAM kathamacyutAdiSUtpattiHsyAt, kathaJcidvirAdhakatvAtte ||6 ||
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAmiti / asannINaM jahanneNaM bhavaNavAsIsu ukkoseNaM vANamaMtaresu' tti iha yadyapi 'camarabalisAramahiya' mityAdivacanAdasurAdayo ratnAkaraH maharddhikA' paliovamamukkosaM vaMtAriyANaM' ti vacanAt vyantarA alparddhikAH tathApyata eva vacanAdavasIyate santi vyantarebhyaH sakAzAdalparddhayo bhavanapatayaH kecana / iti bhagavatIprathamazatakadvitIyoddezake 806 pratau 46 / 47 patre / 3 / kecicca pareSAM bhikSukAdInAM dAnaM niSedhayanti, apare ca caturdazIM vihAya pUrNimAvAsyayoreva pauSadhaM prarupayanti, te ubhaye'pi anena zrAvakavarNanasUtreNa nirastA draSTavyAH / tathA hi||63|| " teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM tuMgiyANAmaM NagarI hotthA, vannao tIse NaM tuMgiyAe nayarIe bahiyA uttarapuracchime disIbhAe lael pupphavaie nAmaM ceie hotthA, vannao, tattha NaM tuMgiyAe NagarIe bahave samaNovAsayA parivasaMti / aDDA dittA vicchinnavipula bhavaNasayaNAsaNajANavAhaNAinnA bahudhaNabahujAyarUvayarayA AogapaogasaMpauttA vicchaDDiyavipulabhattapANA bahudAsIdAsagomahisagavelagappabhUyA bahujaNassa aparibhUyA abhigayajIvAjIvA uvaladdhapuNNapAvA AsavasaMvaraNijjarakiriyAhigaraNabandhamokkhakusalA asahejjA devAsuraNAgasuvaNNajakkharakkhasakinarakiMpurisagarUlagaMdhavvamahoragAdiehiM dehagaNehiM niggaMthAo pAvayaNAo aNatikkamaNijjA NiggaMthe pAvayaNe NissaMkiyA NikaMkhiyA nivvitigicchA laTThA gahiaTThA pucchiyaTThA abhigahiyaTThA viNicchiyaTThA advimiMjapemANurAgarattA ayamAuso niggaMthe pAvayaNe aDhe ayaM paramadve sese aNadve UsiyaphalihA avaMguyaduvArA ciyattaMteuragharappavesA bahUhi sIlavvayaguNaveramaNapaccakkhANaposahovavAsehiM cAuddasaTThamudvipuNimAsiNIsu paDipuNNaM posahaM samma aNupAlemANA samaNe niggaMthe phAsuesaNijjeNaM asaNapANakhAimasAimeNaM vatthapaDiggahakaMbalapAyapucchaNeNaM pIDhaphalagasejjAsaMthAraeNaM osahabhesajjeNa ya paDilAbhemANA ahApariggahiehiM tavokammehi appANaM bhAvemANA viharaMti "tti / vRttiryathA-' aDDa' tti ADhyA-dhanadhAnyAdibhiH paripUrNAH 'ditta' tti dIptAH-prasiddhAH dRptA vAdarpitAH 'vicchiNNavipulabhavaNasayaNAsaNajANavAhaNAinnA' vistIrNAni-vistAravanti vipulAni-pracurANi bhavanAni-gRhANi zayanAsanavAhanairAkIrNAni yeSAM te tathA, athavA vistIrNAni-vipulAni bhavAnAni yeSAM te zayanAsanavAhanAni cAkIrNAni-guNavanti yeSAM te tathA, tatra yAnaM-gaMtryAdi vAhanaM-tvazvAdi, bahudhaNabahujAyarUvarayayA' bahu-prabhUtaM dhanaM gaNimAdikaM tathA baDheva jAtarUpaM-suvarNa rajataM ca-rUpyaM yeSAM ||6 ||
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIvicArAH ratnAkaraH vicAra- 8 te tathA, 'AogapaogasaMpauttA' Ayogo-dviguNAdivRddhyarthapradAnaM, prayogazca-kalAntaraM tau saMprayuktau vyApAritau yaiste tathA / vicchaDDiyavipulabhattapANA' viccharditaM-vividhamujjhitaM bahulokabhojanata ucchiSTAvazeSasaMbhavAt viccharditaM vA vividhavicchittimadvipulaM bhaktaM ca pAnakaM ca yeSAM te tathA, 'bahudAsIdAsagomahisagavelagappabhUyA' bahavo dAsIdAsA yesAM te gomahiSagavelakAzca prabhUtA yeSAM te tathA, gavelakAurabhrAH, 'bahujaNassa aparibhUyA' bahorlokasyAparibhavanIyAH, 'Asave' ityAdi, kriyAH kAyikyAdikA: adhikaraNaM gantrIyantrakAdi / 'kusala' tti AzravAdInAM heyopAdeyatAsvarUpavedinaH / 'asahejje ' tyAdi avidyamAnaM sAhAyyaM-parasAhAyakaM, ||64|| atyantasamarthatvAdyeSAM te asahAyyAste ca te devAdayazceti karmadhArayaH, athavA vyastamevedaM tena asahAyyA-Apadyapi devAdisAhAyakAnapekSAH svayaM kRtaM karma svayameva bhoktavyamityadInamanovRttaya ityarthaH / athavA pAkhaNDibhiH prArabdhAH samyaktvAvicalanaM prati na parasahAyakamapekSante svayameva tatpratighAtasamarthatvAt, jinazAsanAtyantabhAvitatvAcceti, tatra devA vaimAnikAH / 'asura' tti asurakumArA: 'nAga' tti nAgakumArA: ubhaye'pyamI bhavanapativizeSAH, 'suvaNNa' tti sadvarNA jyotiSkAH yakSarAkSasa kiMnarakiMpuruSA:-vyantaravizeSAH 'garUla' tti garuDadhvajAH - suvarNAkumArA:-bhavanapativizeSA;, gandharvA mahoragAzca vyantaravizeSAH 'aNatikkamaNijja'tti anatikramaNIyA acAlanIyAH, 'la?' ti arthazravaNAt 'gahiya?' ti arthAvadhAraNAt 'pucchiya? ' tti sAMzayikArthapraznakaraNAt ' abhigahiyaTTha' tti praznitArthasyAbhigamanAt -- viNicchiya? 'tti aidaMparyArthasyopalambhAt, ata eva ' advimiMjapemmANurAgarattA' asthIni ca kIkasAni, mijA ca tanmadhyavartidhAturasthimijAstAH premAnurAgeNa-sarvajJapravacanaprItirUpakusumbhAdirAgeNa raktA iva raktA yeSAM te tathA, athavA asthimiJAsu jinazAsanagatapremAnurAgeNa raktA ye te tathA, kenollekhena ? ityAha-'ayamAuse' ityAdi, ayamiti prAkRtatvAdidaM' Auso' tti AyuSman iti putrAderAmaMtraNaM 'sese' tti zeSaM nirgranthapravacanavyatiriktaM dhanadhAnyaputrakalatramitrakupravacanAdikamiti / ' usiyaphaliha' tti ucchritaM-unnataM sphaTikamiva sphaTikaM cittaM yeSAM te ucchritasphaTikAH maunIndrapravacanAvAptyA parituSTamAnasA ityarthaH, iti vRddhavyAkhyA, anye tvAhuH-ucchrito-'rgalAsthAnAdapanIyordhIkRto na tisthInaH / kapATapazcAddhAgAdapanIta ityarthaH parigho-'rgalA yeSAM te | ucchritaparighAH / athavA ucchrito-gRhadvArAdapagataH parigho yeSAM te ucchritaparighAH / audAryAtizayAdatizayadAnadAyitvena bhikSukANAM mAnurAgeNa-sarvajanmAt, ata eva prasAzayikApraznakA IIE4||
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra-18| gRhapravezanArthamanargalitagRhadvArA ityarthaH, ' avaMguaduvAre' tti aprAvRtadvArA: kapATAdibhirasthagitagRhadvArA ityarthaH, saddarzanalAbhena na ratnAkaraH kRto'pi pAkhaNDikAdibhyo bibhyati zobhanamArgaparigraheNodghATazirasastiSThantIti bhAvaH iti vRddhavyAkhyA, anye tvAhu:- 9 bhikSukapravezArthamaudAryAdasthagitagRhadvArA ityarthaH / ' ciyattaMteuragharappavesA' 'ciyatto' tti lokAnAM prItikara eva antaHpure vA gRhe vA pravezo yeSAM te tathA, atidhArmikatayA sarvatrAnAzaGkanIyAste ityarthaH anye tvAhuH-' ciyatto' tti nAprItikaro'ntaHpuragRhayoH pravezaH ziSTajanapravezanaM yeSAM te tathA anIrSyAlutApratipAdanaparaM cetthaM vizeSaNamiti / athavA 'ciyatto' ti tyakto'ntaHpuragRhayoH 1165|| parakIyayoryathAkathaJcitpravezo yaiste tathA, 'bahUhiM' ityAdi, zIlavratAni-aNuvratAni guNA-guNavratAni viramaNAni-aucityena rAgAdinivRttayaH, pratyAkhyAnAni pauruSyAdIni, pauSadhaM-parvadinAnuSThAnaMtatropavAso-avasthAnaM pauSadhopavAsaH, eSAM dvandvaH atastairyuktA iti gamyam / pauSadhopavAsa ityuktaM ( tat ) pauSadhaM ca yadA yathAvidhaM ca te kurvanto viharanti, taddarzayannAha ' cAuddase' tyAdi, ihoddiSTA-amAvAsyA, 'paDipuNNaM posaha ' ti ahorAtrAdibhedAccaturvidhamapi sarvataH, 'vatthapaDiggahakaMbalapAyapucchaNeNaM' ti iha patadgahaH-pAtraM, pAdaprojchana-rajoharaNaM, ' pIDhe' tyAdi pIDha-Asana, phalaka-avaSTaMbhanaphalakaM, zayyA-vasativRhatsaMstArako vA, saMstArako-laghutaraH, eSAM samAhAradvandvo'tastena, ' ahApariggahiehiM ' ti yathApratipannairna punasiM nItaiH / iti bhagavatIdvitIyazatakapaJcamoddezake 806 pratau 113 patre // 4 // zrI jinapratimAripUn prati jinapratimAkSarANi likhyante - "asthi NaM bhaMte ! asurakumArANaM devANaM uDDe gaivisae ? haMtA asthi / kevaiyaM ca NaM bhaMte ! asurakumArANaM devANaM uDDUM gativisae paNNatte ? goyamA ! jAva accue kappe, sohammaM puNa kappaM gayA ya gamissaMti ya / kiM pattieNaM bhaMte ! asurakumArA devA sohammaM kappaM gayA ya gamissaMti ya ? goyamA ! tesiM devANaM bhavapaccaie verANubaMdhe, teNaM devA vikubvemANA pariyAremANA vA Ayarakkhe deve vittAseMti, vittAseMtittA ahAlahussayAI rayaNAiM gahAya AyAe egaMtamavakkamaMti / asthi NaM bhaMte ! tesiM devANaM ahAlahassagAI rayaNAI ? haMtA asthi / se kahamidANiM pakareMti ? tao se pacchA kArya pavvahati / pabhU NaM bhaMte ! te asurakumArA devA tattha gayA ceva samANA tAhiM accharAhiM saddhi divvAiM bhogabhogAI bhuMjamANA viharittae ? No tiNadve samaDhe, te NaM tao paDiniyataMtizttA ihamAgacchaMtirattA 1165||
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAraratnAkaraH ||16|| jai NaM tAo accharAo ADhAyaMti pariyANaMti pabhU NaM bhaMte ! te asurakumArA devA tAhiM accharAhiM saddhi divvAI bhogabhogAiM bhuMjamANA | bhagavatIviharittae, aha NaM tAo accharAo No ADhAyaMti No pariyANaMti No NaM pabhU te asurakumArA devA tAhiM accharAhiM saddhiM divvAiM vicArA: bhogabhogAiM bhuMjamANA viharittae / evaM khalu goyamA ! asurakumArA devA sohammaM kappaM gayA ya gamissaMti ya / kevaikAlassa NaM bhaMte ! asurakumArA devA uddhaM uppayaMti ? jAva sohammaM kappaM gayA ya gamissaMti ya ? goyamA ! aNaMtAhiM ussappiNIhi aNaMtAhi avasappiNIhiM samatikkaMtAhiM / asthi NaM esa bhAve logaccherayabhUe samuppaJjai jannaM asurakumArA devA uDDhe uppayaMti jAva sohamme kappe / kiM NissAe NaM bhaMte ! asurakumArA devA uDDhe uppayaMti jAva sohamme kappe ? goyamA ! se jahA NAmae iha sabarA i vA babbarA i vA DhaMkaNA i vA vucuyA i vA palhAyA i vA puliMdA i vA egaM mahaM vaNaM vA gahuM vA duggaM vA dariM vA visamaM vA pavvayaM vA nissAe sumahallamavi AsabalaM | vA hatthibalaM vA johabalaM vA dhaNubalaM vA AgalaMti / evAmeva asurakumArA devA, NaNNaMtya arihaMte vA arihaMtaceiyANi vA aNagAre vA bhAviyappaNo hissAe ur3e uppayaMti" iti / vRttiryathA-' viuvvemANA va' tti saMraMbheNa mahadvaikriyazarIraM kurvantaH, 'pariyAremANa' tti paricArayantaH-parakIyadevInAM bhogaM kartukAmA ityarthaH / ahAlahussagAI' ti yatheti-yathocitAni laghusvakAni-amahAsvarUpANi, mahatAM hi teSAM netuM gopayituM vA'zakyatvAditi yathAlaghusvakAni / athAlaghuni-mahAnti variSThAnIti vRddhAH / AyAe' ti AtmanA svayamityarthaH / 'egataM' ti vijanaM, 'aMtaM 'ti dezaM, ' se kahAmiyANi pakareMti' atha kimidAnI ratnagrahaNAnantaramekAntApakramaNakAle prakurvanti vaimAnikA ratnAdAtddaNAmiti, 'tao se pacchA kArya pavvahaMti' tti tato ratnAdAnAt ' paccha' tti anantaraM 'se' tti eSAM ratnAdAtdaNAmasurANAM kAyaM-dehaM pravyathante-prahArairmananti vaimAnikA devAH, teSAM ca pravyathitAnAM vedanA bhavati, jaghanyenAntarmuhUrttamutkuSTataH SaNmAsAn yAvat / 'sabarA i vetyAdau' zabarAdayo'nAryavizeSAH, 'gahuM va' ti gartI, 'duggaM va' tti jaladurgAdi, 'dariM va' tti darI-parvatakandarAM, "visamaM va' ti viSamaM gartA tarvAdyAkulabhUmikArUpaM, 'nissA e' ti nizrayA-Azritya, 'dhaNubalaM va' tti dhanurdharabalaM, 'AgaleMti' tti Akalayanti, jeSyAma ityadhyavasyantIti / ' naNNatya' tti nanu-nizcitamatra-ihaloke / athavA 'arihaMte vA NissAe uDDe uppayaMti' nAnyatra-tannizrayA anyatra na tAM vinetyarthaH / iti bhagavatI tRtIyazatakadvitIyoddezake 806 pratau 130 patre // 5 // ||66||
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- 18/. atha ye kecana sarvathA kevalizarIrAjjIvavirAdhanA na bhavatIti sAkSAtsiddhAntApalApapralApina saMsAraM pallavayanti, tadupakArAya ratnAkaraH punarapi zAstraM likhyate "se jahA NAmae harae siyA, puNe puNNappamANe volaTTamANe vosaTTamANe samabharaghaDatAe ciTThai ? () haMtA ciTThai / ahe NaM kei purise taMsi harayaMsi egaM mahaM NAvaM satAsavaM sayachidaM ogAhejjA, se nUNaM maMDiyaputtA ! sA nAvA tehiM AsavadArehiM ApUremANI ApUremANI punnA punnappamANA volaTTamANA vosaTTamANA samabharaghaDatAe ciTThai ? haMtA ciTThai / ahe NaM kei purise tIse nAvAe savvao ||67|| samaMtA AsavadArAI pihei, piheittA nAvAo ussicaNaeNaM udayaM ussicejjA, se nUNaM maMDiyaputtA ! sA nAvA taMsi udayasi ussicijaMsi samANaMsi khippAmeva uDDe udAi ? haMtA udAi / evAmeva maMDiyaputtA ! attattAsaMvuDassa aNagArassa iriyAsamiyassa jAva guttabaMbhayArissa AuttaM gacchamANassa ciTThamANassa NisIyamANassa tuyaTTamANassa AuttaM vatthapaDiggahakaMbalapAyapuMcchaNaM giNhamANassa NikkhivamANassa jAva cakkhupamhaNivAyamavi vemAyA suhumA iriyAvahiyA kiriyA kajjai / sA paDhamasamayabaddhapuTThA, bitiyasamayaveiyA, taiyasamayaNijjariyA, sA baddhA puTThA udIriyA vediyA ya NijjiNNA seyakAle akammaM vAvi bhavai, se teNadveNaM maMDiyaputtA ! evaM vuccai, jAvaM ca NaM se jIve sayA samiyaM No eyai jAva aMte aMtakiriyA bhavai" iti / vRttiryathA-atha ni:kriyasyaivAntakriyA bhavatIti naudRSTAntenAha-' se jahA nAmae' ityAdi iha zabdArthaH prAgvat, navaraM ' udAi'tti udyAti jalasyopari varttate, 'attattAsaMvuDassa' tti AtmanyAtmanA saMvRtasya pratisaMkInasyetyarthaH / etadeva 'iriyAsamiyassa' ityAdinA prapaJcayati- 'AuttaM' ti AyuktamupayogapUrvakamityarthaH / 'jAva cakkhupamhanivAyamavi' tti kiM bahunA AyuktagamanAdinA sthUlakriyA jAlenoktena yAvaccakSuHpakSmanipAto'pi, prAkRtatvAlliGgavyatyayaH, unmeSanimeSamAtrakriyA'pyasti, AstAM gamanAdikA tAvaditi zeSaH / 'vemAya' tti vividhamAtrA antarmuhUrtAderdezonapUrvakoTiparyantasya kriyAkAlasya vicitratvAt / vRddhAH punarevamAhuH-yAvaccakSuSonimeSonmeSamAtrA'pi kriyA kriyate, tAvatA'pi kAlena vimAtrayA stokamAtrayA'pi iti / kvacidvimAtretyasya sthAne 'sapehAe' ti dRzyate, tatra ca svaprekSayA svecchayA cakSuHpakSmanipAto na tu parakRtaH, 'suhama 'tti sUkSmabandhAdikAlaH, 'iriyAvahiya' ti iryApatho-gamanamArgastatra bhavA airyApathikI kevalakAyayogapratyayeti bhAvaH / kiriya' ti karma ORPI II7||
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicArAH vicAra- | sAtavedanIyamityarthaH / ' kajjai ' tti kriyate bhavatItyarthaH / upazAntamohakSINamohasayogikevalilakSaNaguNasthAnakatrayavarttivItarAgo'pi hi bhgvtiirtnaakrH| OM sakriyatvAtsAtavedyaM karma badhnAtIti bhAva: ' se ' tti IryApathakriyA ' paDhamasamayabaddhapuTTha' tti (prathama samaye) baddhA karmatApAdanAtspRSTA jIvapradezaiH sparzanAt tataH karmadhAraye tatpuruSe ca sati prathamasamayabaddhaspRSTA, tathA dvitIyasamaye veditA - anubhUtasvarUpA, evaM tRtIyasamaye nirjINA - anubhUtasvarUpatvena jIvapradezebhyaH parizaTiteti etadeva vAkyAntareNAha - sA baddhA spRSTA prathame samaye, dvitIye tu udIritAudayamupanItA, kimuktaM bhavati ? veditA, na hyekasmin samaye bandha udayazca sambhavatIyevaM vyAkhyAtaM tRtIye tu nirjIrNA, tatazca' seyakAle ' tti eSyatkAle ' akammaM vAvi' tti akarmA'pi ca bhavati, iha ca yadyapi tRtIye'pi samaye karmAkarma bhavati tathApi tatkSaNa evAtItabhAvakarmatvena dravyakarmatvAt tRtIye nirjIrNaM karmeti vyapadizyate, caturthAdisamayeSu tvakarmeti ' attattAsaMvuDasse' tyAdinA cedamuktaM yadi saMyatopi sAzravaH karmabadhnAti tadA sutarAmasaMyataH, anena ca jIvanAva: karmmajalapUryamANatayArthato'dho nimajjanamuktaM, sakriyasya karmabandhabhaNanAccAkriyasya tadviparItatvAtkarmabandhAbhAva uktaH, tathA ca jIvanAvo'nAzravatAyAmUrdhvagamanasAmarthyAdupanItamavaseyam / iti / bhagavatItRtIyazatakatRtIyoddezake 806 patrau 137 patre // 6 // 118611 aaasaa nanu aSTamIcaturdazyAdau velAvRddhihAnI kiM nibandhane ? ityAzaGkAnirAcikIrSayA likhyate * kamhA NaM bhaMte ! lavaNasamudde cAuddasamuddiTThipuNNimAsiNisu airegaM vaDDhai vA hAyaD vA jahA jIvAbhigame lavaNasamuddavattavayA NeyavvA, jAva lokaTThiI, jaNNaM lavaNasamudde jaMbuddIvaM dIvaM No uppIlati / No ceva NaM egodagaM karei ( loyaTThiI ) logANubhAve seva bhaMte ! bhaMte ! jAva viharai ' tti / "vRttiryathA-' bhaMte ' tti ityAdi / ' atiregaM 'ti tithyantarApekSayA adhikataramityarthaH / ' lavaNasamuddavattavvayA neyavva' tti jIvAbhigamoktA, kiyaddUraM yAvadityAha - ' jAva loyaTTiI ' ityAdi / sA caivamarthataH kasmAdbhadanta ! lavaNasamudrazcaturdazyAdiSvapi atirekeNa barddhate hIyate vA ? / iha prazne uttaram - lavaNasamudrasya madhyabhAge dikSu catvAro mahApAtAlakalazA yojanalakSapramANAH santi, teSAM cAdhastane tribhAge vAyurmadhyame tribhAge vAyUdake uparitane tUdakamiti / tathA'nye kSudrapAtAlakalazA yojanasahasrapramANAzcaturazItyuttarASTazatAdhikasaptasahasrasaMkhyA vAyvAdiyuktatribhAgavantaH santi / tadIyavAtavikSobhavazAjjalavRddhihAnI aSTamyAdiSu diisssss kaa peaa 118211
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- | syAtAm / tathA lavaNazikhAyA dazayojanAnAM sahasrANi viSkambhaH SoDazocchrayaH yojanArddhamupari vRddhihAnI, ityAdi / atha kasmAllavaNo ratnAkaraH jaMbUdvIpaM notplAvayati, arhadAdiprabhAvAllokasthitivaiSati etadevAha- logaTThiI' tti lokvyvsthaa| loyANubhAve' tti lokaprabhAvaH / iti bhagavatItRtIyazatakatRtIyoddezake 806 pratau 138 patre // 7 // yuddhe hatAH svarga gacchantIti mithyAjanaprasiddhinirAkaraNAya likhyate _ "bahujaNe NaM bhaMte ! aNNamaNNassa evaM AikkhaMti jAva parUveMti, evaM khalu bahave maNussA ANayaresu uccAvaesu saMgAmesu ||69|| abhimuhA ceva pahayA samANA kAlamAse kAlaM kiccA aNNayaresu devaloesu devattAe uvavattAro bhavaMti, se kahameyaM ? bhaMte ! evaM goyamA ! jaNNaM se bahujaNo aNNamaNNassa evaM Aikkhai jAva uvavattAro bhavaMti, je te evamAhaMsu micchaM te evamAhaMsu, ahaM puNa goyamA ! evamAikkhAmi jAva parUvemi-evaM khalu goyamA ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM vesAlInAmaM nagarI hotthA / vaNNao, tattha NaM vesAlIe nagarIe varuNe nAmaM NAgaNattue parivasai / aDDe jAva aparibhUe samaNovAsae abhigayajIvAjIve jAva paDilAbhemANe chaTuM chadreNaM aNikkhitteNaM tavokammeNaM appANaM bhAvemANe viharai / tate NaM se varuNe NAgaNattue aNNadA kadAyi rAyAbhiogeNaM gaNAbhiogeNaM balAbhiogeNaM rahamusale saMgAme ANatte samANe chanubhattie aTThamabhattaM aNuvaDDe aNuvaittA koDuMbiyapuruse saddAveizttA evaM vayAsI khippAmeva bho devANuppiyA ! cAugghaMTaM AsarahaM juttAmeva uvaTThAveha hayagayarahapavarajAva saNAhettA mama eyamANattiyaM paccappiNaha / tate NaM te koDuMbiyapurisA jAva paDisuNettA khippAmeva sacchattaM sajjhayaM jAva uvaTThaviMti hayagayarahajAva saNNAti jeNeva varuNe NAgaNattue jAva paccappiNaMti / tate NaM se varuNe NAgaNattue jeNeva majjaNaghare teNeva uvAgacchai uvAgacchittA jahA kUNio jAva pAyacchitte savvAlaMkAravibhUsie saNNaddhabaddhasakoriMTamalladAmaM jAva dhariNNamANeNaM aNegagaNaNAyagajAva dyasaMdhivAlasaddhiMsaparivuDe majjaNagharAo paDinikkhamai, paDinikkhamittA jeNeva bAhiriyA uvaTThANasAlA jeNeva cAugghaMTe Asarahe teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA cAugghaMTe AsarahaM durUhai, durUhittA hayagayaraha jAva saMparivuDe mahayA bhaDacaDagajAva parikkhitte jeNeva rahamusale saMgAme teNeva uvAgacchai Hel uvAgacchittA rahamusalaM saMgAmaM oyAe / tae NaM se varuNe nAganattue rahamusalaM saMgAmaM oyAe samANe ayameyArUvaM abhiggahaM abhigiNhai ||69 //
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ ratnAkara : 1828 vicAra- 1 kappar3a me rahamusalaM saMgAmaM saMgAmemANassa je puvvi pahAr3a taM paDihaNittae, avasese No kappar3a tti, ayametArUvaM abhiggahaM abhigiNhii 2ttA rahamusalaM saMgAmaM saMgAmei / tate NaM tassa varuNassa NAgaNattuyassa rahamusalaM saMgAmaM saMgAmemANassa ege purise sarisae saritae sarivvae sarisabhaMDamattovagaraNe raheNaM paDirahaM havvamAgate / tate NaM se purise varuNaM NAgaNattuyaM evaM vayAsI pahaNa bho varuNA ! NAgaNattuyA ! tate NaM se varuNe NAgaNattu taM purisaM evaM vayAsI- No khalu me kappar3a devANuppiyA ! puvvi ahayassa pahaNittae, tumaM ceva puvviM pahaNAhi / tate NaM se purise varuNeNaM NagaNattueNaM evaM vutte samANe Asurutte jAva misimisemANe dhaNuM parAmusai parAmusittA usuM parAmusai u parAmusittA ThANaM ThAi ThiccA AyatakannAyataM usuM karei karettA varuNaM NAgaNattuyaM gADhappahArI karer3a / tate NaM se varuNe NAgaNattue teNaM puriseNaM gADhappahArIkae samANe Asurutte jAva misimisemANe dhaNuM parAmusai parAmusittA usuM parAmusai usuM parAmusittA AyatannAya usuM karei karettA taM purisaM egAhaccaM kUDAhaccaM jIviyAo vavarovei / tate NaM se varuNe NAgaNattue teNaM puriseNaM gADhappahArIkae samANe atthAme abale avIrie apurisakkAraparakkame adhAriNajjamiti kaTTu, turae NigiNhai NigirihattA rahaM parAvattei rahaM parAvattittA rahamusalAo saMgAmAo paDinikkhamai, paDinikkhamittA egaMtamataM avakkamai avakkamittA turae NigiNhai nigiNhaittA rahaM ThAvai ThAvettA rahAo paccoruhai paccoruhittA rahAo turae moeDa moettA turae paDivisajjei paDivisajjettA dabbhasaMthAragaM saMtharai saMtharittA dabbhasaMthAragaM durUhai durUhittA puratyAbhimuhe saMpaliyaMkanisanne karayalapariggahiyaM jAva kaTTa evaM vadAsI-namotyu NaM arahaMtANaM jAva Namotyu NaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa Aigarassa jAva saMpAviukAmassa mama dhammAyariyassa dhammovadesagassa vaMdAmi NaM bhagavaMtaM tattha gataM iha gate jAva vaMdati NamaMsati vaMdittA narmasittA evaM vadAsI - puvvipi NaM mae samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtiyaM thUlae pANAtivAe paccakkhAte jAvajjIvAe, evaM jAva thUlae pariggahe paccakkhAe jAvajjIvAe, iyANi pi ya NaM ahaM tasseva bhagavao mahAvIrassa aMtiyaM savvaM pANAivAyaM paccakkhAmi jAvajjIvAe, evaM jahA khaMdao jAva evaM pi ya NaM carimehiM UsAsanIsAsehiM vosirissAmi tikaTTu saMNNAhapaTTe muyai muittA saluddharaNaM karei karettA AloiyapaDikkaMte samAhipatte ANupuvvIe kAlagate / tee NaM tassa varuNasya NAgaNattuyassa ege piMyabAlavayaMsae rahamusalaM saMgAmaM saMgAmemANe egeNaM puriseNaM gADhappahArIkae samANe atthAme jAva adhAraNijjamitikaTTu, 110011 bhagavatI vicArAH 110011
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- 8 varuNaM NAgaNattuyaM rahamusalAo saMgAmAo paDiNikkhammamANaM pAsai pAsittA turai NigiNhai NigiNhittA jahA varuNe jAva turae ratnAkaraH visajjei visajjettA damasaMthAragaM durUhaizttA puratyAbhimuhe jAva aMjaliM kaTTa evaM vadAsi-jAi NaM bhaMte mama piyabAlavayaMsassa varuNassa NAgaNattuyassa sIlAiM vayAiM guNAI veramaNAI paccakkhANaposahovavAsAI tAi NaM mamaMpi bhavaMtu ttikaTTa saNNAhapaDheM muyai muittA salluddharaNaM karei karettA ANupuvvIe kAlagae / tae NaM taM varuNaM NAgaNattuyaM kAlagayaM jANittA ahAsaMnihiehi vANamaMtarehiM devehi divve surabhigaMdhodagavAse vuDhe dasaddhavaNNe kusume NivAie divve ya gIyagaMdhavvaNiNAe kae yAvi hotthA / taNa NaM tassa varuNasya NAgaNattuyassa 1171 // taM divvaM deviDhi divvaM devajjuttiM divvaM devANubhAgaM suNittA ya pAsittA ya bahujaNo aNNamaNNassa evamAikkhai jAva parUvei, evaM khalu devANuppiyA ! bahave maNussA jAva uvavattAro bhavaMti / varuNeNaM bhaMte ! NAgaNattue kAlamAse kAlaM kiccA kahiM gae kahiM uvavanne ? goyamA ! sohamme kappe aruNAbhe vimANe devattAe uvavaNNe, tattha NaM atye gaiyANaM devANaM cattAri paliovamAI ThiI pannattA, tattha NaM varuNassa vi devassa cattAri paliovamAI ThiI paNNattA / se NaM bhante ! varuNe deve tAo devaloyAo AukhaeNaM bhavakhaeNaM jAva mahAvidehe vAse sijjhihiti jAva aMtaMkarehiti / varuNassa NaM bhaMte ! nAganattuyassa piyabAlavayaMsae kAlamAse kAlaM kiccA kahiM uvavanne ? goyamA ! sukule paccAyAte se NaM bhaMte ! taohito aNaMtaraM uvvaTTittA kahiM gacchihiti kahiM uvavajjihiti ? goyamA ! mahAvidehe vAse sijjhihiti jAva aMtaM karehiti" iti ! vRttiryathA-' jannaM se bahujaNo aNNamaNNassa evamAikkhai' ityatraikavacanaprakrame 'je te evamAhaMsu' ityatra yo bahuvacananirdezaH, sa vyaktyapekSo'vaseyaH / 'ahigayajIvAjIve' ityatra yAvatkaraNAt ' uvaladdhapunnapAve' ityAdi dazyam / 'paDilAbhemANe 'tti idaM ca ' samaNe niggaMthe phAsueNaM esaNijjeNaM asaNapANakhAimasAimeNaM vatthapaDiggahakaMbalaraoharaNeNaM pIDhaphalagasejjAsaMthAraeNaM paDilAbhemANe viharai' ityevaM dRzyam / 'cAugghaMTa' ti ghaNTAcatuSTayopetaM 'AsarahaM 'ti azvavahanIyarathaM 'juttAmeva' tti yuktameva rathasAmagryeti gamyam / ' sajjhayaM' ityatra yAvatkaraNAdidaM dRzyam-' saghaMTe sapaDAgaM satoraNavaraM saNaMdighosaM sakhikhiNIhemajAlaperaMtaparikkhittaM ' iti sakiGkiNIkena-kSudraghaNTikAyuktena hemajAlena paryanteSu parikSipto yaH saH tathA tam, hemavayacittateNisakaNaganiuttadAruyAgaM' haimavatAni-himavagirijAtAni citrANi-vicitrANi tainizAni-tinizAbhidhAnavRkSasaMbandhIni, sa hi SBcBd 8988 1171 //
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ rtnaakrH| 828 vicAra- dRDho bhavatIti tadgrahaNaM, kanakaniyuktAni niyuktakanakAni dArUNi yatra sa tathA tam, 'susaMviddhacakkamaMDaladhurAgaM ' suSThu saMviddhe cakre yatra, maMDalAca - vRttA ca dhUryatra sa tathA tam, 'kAlAyasasukayanemijaMtakammaM' kAlAyasena- lohavizeSeNa suSThu kRtaM neme: cakramaNDalamAlAyA yantrakarmabandhanakriyA yatra sa tathA tam / ' AiNNavaraturayasusaMpautaM ' jAtyapradhAnAzvaiH suSThu saMprayuktamityarthaH, 'kusalanaraccheyasArahisusaMpaggahiyaM kuzalanararUpo yazchekasArathi:- dakSaprAjitA tena suSThu saMpragRhIto yaH sa tathA tam, 'sarasayabattIsatoNaparimaMDiyaM' zarANAM zataM pratyekaM yeSu te zarazatA: tairdvAtriMzatA tUNai:- zaradhibhiH parimaNDito yaH sa tathA tam, ' sakaMkaDavaDeMsagaM ' sahakaNTakaiH sakavacairavataMsaizca-zekharakaiH zirastrANabhUtaiH yaH sa tathA tam, sacAvasarapaharaNAvaraNabhariyajohajuddhasajjaM ' sahacApazarairyAni praharANAnikhaGgAdIni AvaraNAni - sphurakAdIni teSAM bhRtaH ata eva yodhAnAM yuddhasajjazca yuddhapraguNo yaH saH tathA tam, ' cAugghaMTaM AsarahaM juttAmeva 'tti vAcanAntare tu sAkSAdevedaM dRzyate iti, ' ayameyArUvaM ' ti prAkRtatvAdimametadrUpam vakSamANarUpaM 'sarisae 'tti sadRzaka:- samAnaH sarittae 'tti sadRzatvaka, ' sarivvae 'tti sadRkvayA:, ' sarisabhaMDamattovagaraNa 'tti sadRzI bhANDamAtrA - kozapraharaNAdirUpA, upakaraNaM ca kaMTakAdikaM yasya saH tathA tam, ' paDirahaM ' tti rathaM prati ' Asurute ' tti AzuzIghraM ruptaH - kopodayAdvimUDho, ' rupa lupa vimohane' iti vacanAt sphuritakopaliGgo vA, yAvatkaraNAdidaM dRzyam -' ruTThe kuvie caMDikkae ' tti tatra ruSTaH- uditakrodha:, kupita: pravRddhakopodayaH, cANDikita: sajjAtacANDikya:- prakaTitaraudrarUpa ityarthaH / ' misimisimANe 'tti krodhAgninA dIpyamAna iva ekArthikA vaite zabdAH kopaprakarSapratipAdanArthamuktAH / ThANaM 'tti pAdanyAsavizeSalakSaNam 'ThAi ' karoti ' AyatakaNNAyataM ' ti AkRSTaH sAmAnyataH sa eva karNAyata AkarNamAkRSTa AyatakarNAyatastam, 'egAhaccaM ' ti ekA hatyA - hananaM prahAro yatra jIvitavyaropaNe tadekAhatyam tadyathA bhavati- ' kUDAhaccaM 'ti kUTe ivatathAvidhapaSANasaMpuTAdau kAlavilambAbhAvasAdharmyAdAhatyA- hananaM yatra tatkUTAhatyam / ' atthAmo 'tti asthAmAsAmAnyataH zaktivikalaH, ' abale 'ti zarIrazaktivarjita:, ' avIrIe 'tti manaHzaktivarjitaH ' apurisakkAraparakamme ' tti vyaktam, navaraM - puruSakAra:puruSAbhimAnaH sa eva niSpAditasvaprayojanaH parAkramaH ' adhAraNijjaM ' ti Atmano dhAraNaM karttumazakyaM ' itikaTTu ' tti iti kRtvA, iti hetorityartha:, -- turae NigiNhai ' ti azvAn gacchato niruNaddhItyartha: / ' egaMtamaMtaM ' ti ekAntaM - vijanaM aMtaM bhUmibhAga / ' zIlAI ' " // 72 // *%%%%%%%% mimi misaa bhagavatI vicArA: // 72 //
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- ratnAkaraH | ||7|| phalAnapekSAH pravRttayastAca prakramAcchubhAH ' aNuvayAI' ti ahiMsAdIni 'guNAI' ti guNavratAni ' veramaNAI' ti sAmAnyena rAgAdiviratayaH, 'paccakkhANaposahovavAsAI' ti pratyAkhyAnaM-pauruSyAdiviSayaM, pauSadhopavAsa:-parvadInopavAsaH / 'gIyagaMdhavaninAe' tti gItaM-gAnamAtraM gandharva-tadeva murajAdidhvanisanAthaM tallakSaNo ninAdaH-zabdo gItagandharvaninAdaH, 'kAlamAse 'tti kAlakaraNamAse mAsasyopalakSaNatvAtkAladivase ityAdyapi draSTavyam / 'kahiM gae kahiM uvavanne 'tti praznadvaye ' sohamme kappe' ityAdyekamevottaraM, gamanapUrvakatvAdutpAdasyotpAdAbhidhAne gamanaM sAmarthyAdavagatamevetyabhiprAyAditi / AyuHkarmadalikanirjaraNena, 'bhavakkhaeNaM' ti devabhavanibandhanadevagatyAdikarmanirjaraNena, 'ThiikkhaeNaM' tti AyuSkAdikarmaNAM sthitinirjaraNeneti / iti bhagavatIsaptamazatakanavamoddezake 806 pratau 232 / 233 patre // 8 // punarapi daNDakagrahaNAkSarANi likhyante "NiggaMthaM ca NaM gAhAvaikulaM jAva kei dohi paDiggahehiM uvaNimaMtejjA, egaM Auso ! appaNA paribhuMjAhi, egaM therANaM dalayAhi / | se ya taM paDiggahejjA / taheva jAva taM No appaNA paribhujejjA No aNNesiM dAvae, sesaM taM ceva jAva paridvaviyavve siyA, evaM jAva dasahi paDiggahehi, evaM jahA paDiggahavattavvayA bhaNiyA, evaM gocchagarayaharaNacolapaTTagakaMbalalaTThIsaMthAragavattavvayA ya bhANiyavvA jAva dasahiM saMthAraehiM uvaNimaMtejjA" / etatsUtrasya TIkA tu sugamatvAnnAsti / iti zrIbhagavatyaSTamazatakaSaSThoddezake 806 pratau 269 patre // 9 // ye kecana jIvopayogasvarUpAste'varNA yAvadasparzAH tathA ca matijJAnAdayo'pi tathaiva / tathA hi " kanhalesA NaM bhante ! kai vannA ? pucchA goyamA ! davvalesaM paDucca paMcavannA jAva aTThaphAsA pannattA, bhAvalesaM paDucca | avannA4, evaM jAva sukkalessA sammaTThiI3 cakkhudaMsaNe4 AbhiNibohiyanANe jAva vibhaMganANe, AhArasannA jAva pariggahasannA, eyANi avannANi4" iti / etatsUtrasya TIkA tu sugamatvAnnAsti // iti zrIbhagavatI dvAdazazataka paJcamoddezake 806 pratau 395 patre // 10 // puSpadantagrahaNamAzritya mithyAgvikalpitakalpanAjAlanirAkaraNAya likhyante ||7 ||
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- 1986 vicArAH ||74|| 8888888888888888888888888888888888888888888 rAyagihe jAva evaM vayAsI-bahujaNe NaM bhaMte ! aNNamaNNassa evamAikkhar3a jAva evaM parUvei-evaM khalu rAhU caMdaM geNhati, evaM02 se kahameyaM bhaMte ! evaM ? goyamA ! jaNNaM se bahujaNe aNNamaNNassa evamAikkhai jAva micchaM te evamAhaMsu / ahaM puNa goyamA ! evamAikkhAmi jAva evaM parUvemi-evaM khalu rAhU deve mahiDDIe jAva mahesakkhe varavatyadhare varamalladhare varagaMdhadhare varAbharaNadhare, rAhussa NaM devassa nava nAmadhijjA paNNattA, taM jahA-siMghADaera jaDilae2 khattae3 kharae4 dahure5 macche6 kacchabhe7 kanhasappe8 magare9 / rAhUssa NaM devassa vimANA paMcavannA pannattA / taM jahA-kinhA1 nIlAra lohiyA3 hAliddA4 sukkilA 5 // atthi kAlae rAhuvimANe khaMjaNavannAbhe pa0 / asthi nIlae rAhuvimANe lAuyavannAbhe pa0 / asthi lohie rAhuvimANe maMjiTThivannAbhe pa0 / asthi pItae rAhuvimANe hAliddavannAbhe pannatte / asthi sukkilae rAhuvimANe bhAsarAsivannAbhe pannatte / jadA NaM rAhudeve AgacchamANe vA gacchamANe vA viuvvamANe vA pariyAremANe vA caMdalessaM puracchimeNaM AvarettA NaM paccacchimeNaM vIIvayai, tadA NaM puracchimeNaM caMde uvadaMseti, paccacchimeNaM rAhu / jadA NaM rAhU AgacchamANe vA gacchamANe vA viuvvamANe vA pariyAremANe vA caMdalessaM paccacchimeNaM AvarettA NaM puracchimeNaM vIIvayai, tadA NaM paccacchimeNaM caMde uvadaMseti, puracchimeNaM rAhU / evaM jahA puracchimeNaM paccacchimeNa ya doAlAvagA bhaNiyA tahA dAhiNeNa uttareNa ya doAlAvagA bhANiyavvA / evaM uttarapuracchimeNaM dAhiNapaccacchimeNa ya doAlAvagA bhANiyavvA / evaM dAhiNapuracchimeNaM uttarapaccacchimeNaM ya doAlAvagA bhANiyavvA / evaM ceva jAva tadA NaM uttarapaccacchimeNaM caMde uvadaMseti, dAhiNapuracchimeNaM rAhU / jadA NaM rAhU AgacchamANe vA gacchamANe vA viuvvamANe vA pariyAremANe vA caMdalessaM AvaremANe2 ciTThai, tadA NaM maNussaloe maNussA vadaMti evaM khalu rAhU caMdaM giNhai / evaM jadA NaM rAhU AgacchamANe vA4 caMdalessaM AvarettA NaM pAseNaM vIIvayai, tadA NaM maNussaloe maNussA vadaMti-evaM khalu caMdeNaM rAhussa kucchI bhinnA / evaM jadA NaM rAhU AgacchamANe 4 caMdalessaM AvarettA NaM paccosakkai, tadA NaM maNussaloe maNussA vadaMti-evaM khalu rAhUNA caMde vaMte / evaM jadA NaM rAhU AgacchamANe vA4 jAva pariyAremANe vA caMdalessaM ahe sapakkhi sapaDidisiM AvarettA ciTThai, tadA NaM maNussaloe maNussA vadaMti-evaM sAhuNA caMde ghatthe" iti / vRttiryathA-' micchaM te evamAhesu' tti iha tadvacanaM mithyAtvamapramANikatvAtkupravacanasaMskAropanItatvAcca, grahaNaM hi rAhucandrayorvimAnApekSaM, na ca vimAnayoAsakagrasanIyasaMbhavo'sti 74||
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- Jee| AzrayamAtratvAnnarabhavanAnAmiva / athedaM gRhamanena prastamiti dRSTastadvyavahAraH ? satyaM, sa khalvAcchAdyAcchAdakabhAve sati nAnyathA / ratnAkaraH AcchAdaka bhAvena ca grAsavivakSAyAmihApi na virodhaH iti / atha yadatra samyak tadarzayitumAha-'ahaM puNe' tyAdi khaMjaNavannAbhe' tti khaJjanaM dIpamallikAmalastasya yo varNaH tadvadAbhA yasya tattathA / 'lAuyavannAbhe' tti 'lAuyaM' ti' tuMbakaM taccehApakkAvasthaM grAhyamiti / 'bhAsarAsivannAbhe' tti bhasmarAzIvarNAbham / tatazca kimityAha-'jayA Na' mityAdi ' AgacchamANe va' tti gatvA aticAreNa tataH OM pratinivartamAnaH kRSNavarNAdinA vimAneneti zeSaH 'gacchamANe va' tti svabhAvacAreNa caran, etena ca padadvayena svAbhAvikI gtiruktaa| ||75|| 'viuvvamANe va' tti vikurvaNAM kurvan, ' pariyAremANe va' tti paricArayan-kAmakrIDAM kurvan, etasmin dvaye atitvarayA pravarttamAno visaMsthulaceSTayA svavimAnasamajjasaM calayati, etacca dvayamasvAbhAvikavimAnagatigrahaNAyoktamiti / 'caMdalessaM puracchimeNaM AvarettA NaM' ti svavimAnena candravimAnAvaraNe candradIpterAvRtatvAccandralezyAM purastAdAvRtya ' paccacchimeNaM vIIvayai' tti candrApekSayA'pareNa yAtItyarthaH / puracchimeNaM caMde uvadaMsei paccacchimeNaM rAhu ' tti rAhapekSayA pUrvasyAM dizi candra AtmAnamupadarzayati, candrApekSayA ca pazcimAyAM rAhurAtmAnamupadarzayatItyarthaH / evaMvidhasvabhAvatAyAM ca rAhozcandrasya yadbhavati tadAha-'jayA NaM' ityAdi 'AvaremANe' ityatra dvivacanaM tiSThatIti kriyAvizeSaNatvAt / 'caMdeNaM rAhussa kucchI bhinnA' tti rAhoraMzasya madhyena candro gataH iti vAcye candreNa rAhoH kukSibhinna iti vyapadizantIti / 'paccosakkai' tti pratyavasarpati vyAvarttate / 'vaMte' tti vAnta:-parityaktaH / sapakkhi sapaDidisiM' ti sapakSasamAnadik yathA bhavati sapratidik-samAnavidik ca yathA bhavatItyevaMcandralezyAmAvRtyAvaSTabhya tiSThatItyevaM yogaH / ata AvaraNamAtramevedaM vaisrasikaM candrasya rAhuNA grasanaM, na tu kArmaNam / iti zrIbhagavatIdvAdazazatakaSaSThoddezake 80 pratau 395 / 396 patre // 11 // kecidvadanti svalpaparimANabhUgolaM parito'raghaTTaghaTInyAyena bhrAmyantau sUryAcandramasau mahatparimANau yathAkramaM cAraM carataH, tatazca sUryakAntayaH sphaTikamaye candre pratibiMbitA bhavanti, tA eva ca jyotsnAH, tathA ca pratipadi dvitIyAyAM krameNa sanmukhavRddhyAdhikamadhikaM candrAMzeSu sUryakAntiprasAraH, evaM ca paurNamAsyAM cAravizeSakrameNAdhaH sUrya upari ca candra evaM tiSThataH tena ca sakalo'pi candraH sUryakAntivyApto bhavati evaM sthitayozca tayoryAvati pradeze bhUgolastAvati candramadhyabhAge sUryakAnteraprasAro'prAptasUryakAntitvAcca sa zyAma 75 //
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ IET vicAra- tayopalabhyate, sa eva ca bhUgolacchAyAcchAditacandramadhyabhAga eva kalaGka iti vyapadizyate iti mithyAdRggaNakasiddhAnte anucitaM caitat, candre ael bhgvtiirtnaakrH| kAlimAnamAlokyaitAvato vyatikarasya kalpitatvAt / sA kAlimA ca candravimAnasya mRgAGkatvAGgIkAreNa vinA kalpanAmupapadyate / tathaiva vicArAH siddhAnta: "se keNadveNaM bhaMte ! evaM vuccai caMde sasI ? goyamA ! caMdassa NaM joisiMdassa joisarano miyaMke vimANe kaMtA devA kaMtAo devIo kaMtAI AsaNasayaNakhaMbhabhaMDamattovagaraNAI appaNA vi ya NaM caMde jotisiMde jotisarAyA some kaMte subhae piyadaMsaNe surUve se teNedveNaM jAva sasI / se keNadveNaM bhaMte ! evaM vuccai sUre Aicce sUre ? goyamA ! sUrAdiyANaM samayAi vA AvaliyAi jAva Aicce" vRttiryathA- ' se keNadveNamityAdi' / 'miyaMke' tti mRgacihnatvAnmRgAGke vimAne'dhikaraNabhUte ' some' tti saumyo-araudrAkAro nIrogo vA' kaMte' tti kAntiyogAt, 'subhae' tti subhagaH-saubhAgyayuktatvAdvallabho janasya 'piyadaMsaNe' tti priyakAridarzanaH, kasmAdevamata be Aha-' surUve se teNaTeNa' mityAdi surUpo'yaM tena kAraNenocyate-'sasI' tti saha zriyA varttate iti sazrIH tadIyadevAdInAM svasya ca kAntyAdiyuktatvAditi, prAkRtabhASApekSayA ca sasIti siddham / athAdityazabdasyAnvarthAbhidhAnAyAha-' se keNadveNa' mityAdi ' sUrAiya 'tti sUra AdiH prathamo yeSAM te sUrAdikAH ke ? ityAha-' samayAi va' ti samayA ahorAtrAdikAlabhedAnAM nirvibhAgA aMzAH / tathA hi-sUryodayamavadhIkRtyAhorAtrAraMbhakaH samayo gaNyate / AvalikA muhUrtAdayazceti / ' se teNadveNa ' mityAdi atha tenArthena sUra-Aditya ityucyate / Adau ahorAtrasamayAdInAM bhava AdityaH, iti vyutpattertyapratyayazcehArSatvAt iti bhagavatIdvAdazazatakaSaSThoddezake 806 pratau 396 patre // 12 // ye kecana svakalpitamatasthApanAya navInayuktijAlaM kalpayanti, te'rhadAdyAzAtanAkAriNo bhavantItyabhiprAyo likhyate "maTThayAdi samaNe bhagavaM mahAvIre maTThayaM samaNovAsagaM evaM vadAsI-suTTha NaM mahuyA ! tumaM te annausthie evaM vadAsI sAhU NaM maDhuyA ! tuma te annautthie evaM vadAsI je NaM mahuyA ! aTuM vA heuM vA pasiNaM vA vAgaraNaM vA aNNAyaM adi8 asuyaM amataM aviNNAyaM bahujaNassa majjhe Aghavei paNNavei jAva uvadaMsei / se NaM arihaMtANaM AsAyaNAe vaTTai / arihaMtapannattassa dhammassa AsAyaNAe vaTTati / kevalINaM ||76||
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ | ratnAkara * AsAyaNAe vaTTati / kevalipaNNattassa dhammassa AsAyaNAe vaTTati / taM suTTa NaM tuma mahuyA ! te annautthie evaM vadAsI" iti / vRttiryathA-' suTTha NaM maTThayA tumaM' ti suSThu tvaM he mahukA ! yena tvayA'stikAyA na jAnatA na jAnIma ityuktam / anyathA'jAnannapi yadi jAnIma ityabhaNiSyastadA'rhadAdInAmAzAtanAkArako'bhaviSyastvam / iti bhagavatyaSTAdazazatakasaptamoddezake 806 pratau 495 patre / // 13 // ||77|| l devainikSiptaM tRNAdyapi praharaNIbhavati, na cedaM laukikameva / zAstre'pyasyoktatvAt / tathA hi " deve NaM bhaMte ! mahiDie jAva mahesakkhe rUvasahassaM viuvvittA pabhU annamanneNaM saddhiM saMgAma saMgAmittae ? haMtA pabhU, tAo NaM bhaMte ! boMdIo kiM egajIvaphuDAo aNegajIvaphuDAo ? goyamA ! egajIvaphuDAo No aNegajIvaphuDAo, tesi NaM bhaMte ! boMdINaM aMtarA kiM egajIvaphuDA aNegajIvaphuDA ? goyamA ! egajIvaphuDA No aNegajIvaphuDA / purise NaM bhaMte ! aMtare hatyeNa vA evaM jahA | aTThamasae taiyauddesae jAva no khalu tattha satyaM kamai / asthi NaM bhaMte ! devAsurANaM saMgAme ? haMtA asthi / devAsuresu NaM bhaMte ! saMgAmesu OM vaTTamANesu kiM NaM tesiM devANaM paharaNarayaNattAe pariNamati ? goyamA ! jannaM devA taNaM vA kaTTha vA pattaM vA sakkaraM vA parAmusaMti taM taM tesiM devANaM paharaNarayaNattAe pariNamati / jaheva devANaM taheva asurakumArANaM ? no iNaDhe samaDhe, asurakumArANaM devANaM NiccaM viuvviyA paharaNA" iti / vRttiryathA-'deve Na' mityAdi / ' tesi bodINaM aMtara' tti teSAM vikurvitazarIrANAmaMtarANi ' evaM jahA aTThamasae' ityAdi anena yatsUcitaM tadidam - " pAeNa vA aMguliyAe vA silAgAe vA kadveNa vA kaliMceNa vA AmusamANe vA AlihamANe vA vilihamANe vA annayareNa vA tikkheNaM satthajAeNaM AcchidamANe vA vicchidamANe vA agaNikAeNa vA samoDahamANe tesiM jIvappaesANaM AvAhaM vA vAvAhaM vA karei, chaviccheyaM vA uppAei, No iNaDhe samaDhe" tti / vyAkhyA cA'sya prAgvat / 'jannaM devANaM taNaM vA kaRs ve' tyAdi / iha yaddevAnAM tRNAdyapi praharaNI bhavati tadacintyapuNyasaMbhAratvAt subhUmacakravartinaH sthAlamiva / asurANAM tu yannityavikurvitAni tAni bhavanti, taddevApekSayA teSAM mandatarapuNyatvAt, tathAvidhapuruSANAmivetyavagantavyam / iti bhagavatyaSTAdazazatakasaptamoddezake 806 pratau 495 patre // 14 / / na | 7||
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicArAH IUCII vicAra punarapi kevalizarIrAjjIvavirAdhanA jAyamAnA na viruddhA, ityakSarANi likhyante-na ca vAcyamimAni chadmasthamAzrityAvaseyAni, | bhagavatIratnAkaraH saptamazate saMvRtoddezake'tidiSTatvAt / tatra ca upazAntamohakSINamohasayogikevaliguNasthAnakAyavarttivItarAgo'pi sakriyatvAtsAtavedyaM karma banAti, ityAdinA spaSTameva kevalino gRhItatvAt / tacca sarvamatrApi grAhyameva atidiSTatvAt, guNasthAnakavizeSAkathanena airyApathikakriyAvataH kevalino'pyatra sukhenAyAtatvAcca, na ca jAnannapi kevalI kathaM tAnAkrAmatItyAdimugdhajanapratArakavacobhizcAturI viDaMbanIyA, avazya bhAvibhAvasya kevalibhirazakyapratIkAratvamityAdhuktatvAdeva, svayamapi kevalIno nadyuttaraNAdeH svIkRtatvAcca / sRtamanena kadAgraheNa tAnyakSarANi cemAni " rAyagihe jAva evaM vayAsI-aNagArassa NaM bhaMte ! bhAviyappaNo purato duhao jugamAyAe pehAe rIyaM rIyamANassa pAyassa ahe kukkaDapoe vA vaTTApoe vA kuliMgacchAe vA pariyAvajjejjA tassa NaM bhaMte ! kiM iriyAvahiyA kiriyA kajjai saMparAiyA kiriyA kajjai ? goyamA ! aNagArassa NaM bhAviyappaNo jAva tassa NaM iriyAvahiyA kiriyA kajjai no saMparAiyA kiriyA kajjai / se keNadveNaM bhaMte ! evaM vuccai jahA sattamasate saMvuDuddesae jAva aTTho nikkhitto / sevaM bhaMte 2 jAva viharai " iti / vRttiryathAsaptamoddezakAnte karmakSapaNoktA, aSTame tu tadbandho nirUpyate-ityevaM saMbandhasyAsyedamAdisUtram- 'rAyagihe' ityAdi 'purao' ti agrataH / ' duhao' tti dvidhA'ntarA, pArzvataH pRSThatazcetyarthaH / 'jugamAyAe' tti yUpamAtrayA dRSTyA 'pehAe' ti prekSya 2 'rIyaM' ti gataM-gamanaM ' || rIyamANassa' tti kurvata ityarthaH / kukkuDapoe' tti kukkuTaDimbhaH / ' vaTTApoe' tti iha vartakaH-pakSivizeSaH 'kuliMgacchAe va' tti pipIlikAdisadRzaH ' pariyAvajjejja' tti paryApadyeta-priyeta / evaM jahA sattamasae' ityAdi anena ca yatsUcitaM tasyArthaleza evaM| atha kenArthena bhadantaivamucyate-gautama ! yasya krodhAdayo vyavacchinnA bhavanti, tasyeryApathikyeva kriyA bhavatItyAdi / 'jAva aTTho nikkhitto' tti / | 'se keNaguNaM bhaMte !' ityAdivAkyasya nigamanaM yAvadityarthaH / tacca-'se teNadveNaM goyamA !' ityAdi / iti bhagavatyaSTAdazazatakASTamoddezake 806 pratau 496 patre // 15 // anyatra tu ArdrAmalakapramANaM pRthvIkAyapiNDazcakricandanapeSikApiSTo'citto na bhavatIti zrUyate / atra tu jatugolakapramANa iti hAe 'tipresa yahApoe prayata ||78 //
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- 08| bhedAntarajijJAsayA pRthivyAkramaNe tajjIvAnAM kIdRzI vedanA bhavatItyarthajIjJAsayA ca sUtradvayaM likhyateratnAkaraH " puThavIkAiyassa NaM bhaMte ! ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNattA ? goyamA ! se jahA nAmae raNNA cAuraMtacakkavaTTissa vannagapesiyA taruNI balavaM jugavaM juvANI appAyaMkA vannao jAva niuNasippovagayA navaraM cammedvaduhaNamuTThiyasamAhayaNiciyagattakAyA na bhannai sesaM taM ceva jAva niuNasippovagayA tikkhAe vairAmaIe saNhakaraNIe tikkheNaM vairAmaeNa vaTTAvaraeNaM ega mahaM puDhavikAiyaM jatugolagasamANaM gahAya paDisAhariya paDisAhariya paDisaMkhiviya paDisaMkhiviya jAva iNAmeva tti kaTTa tisattakhutto uppIsejjA, tattha NaM ||79| goyamA ! atthegaiyA puDhavIkAiyA AliddhA atthegaiyA no AliddhA, atyaMgaiyA saMghaTTiyA atyagaiyA no saMghaTTiyA, atyaMgaiyA pariyAviyA atyaMgaiyA no pariyAviyA, atthegaiyA uddaviyA atyegaiyA no uddaviyA, atthegaiyA piTThA atyaMgaiyA no piTThA, puDhavikAiyassa NaM goyamA ! e mahAliyA sarIregAhaNA paNNattA / puDhavikAiyassa NaM bhaMte ! akkaMte samANe kerisayaM vedaNaM paccaNubhavamANe viharai ? goyamA ! se jahAnAmae kei purise taruNe balavaM jAva niuNasippovagae egaM purise juNNaM jarAjajjariyadehaM jAvadubbalaM kilaMtaM jamalapANiNA muddhANaMsi abhihaNejjA se NaM goyamA ! purise teNaM puriseNaM jamalapANiNA muddhANaMsi abhihae samANe kerisayaM vedaNaM paccaNubbhavamANe viharai ? aNiTuM samaNAuso tassa NaM goyamA ! purisassa vedaNAhito puDhavikAie akkaMte samANe etto aNidrutariyaM ceva akaMtatariyaM ceva jAva amaNAmatariyaM ceva vedaNaM paccaNubbhavamANe viharai" ti / vRttiryathA- 'puDhavI' tyAdi 'vaNNagapesiya' tti candanapeSikA' taruNI' ti pravarddhamAnavayA 'balavaM' ti sAmarthyavatI 'jugavaM' ti suSamaduSpamAdiviziSTakAlavatI 'juvANi' tti vayaHprAptA 'appAyaMka' tti nIrogA 'vaNNao' tti anenedaM sUcitam-'thiraggahatthA daDhapANipAyapiTuMtarorupariNayA' ityAdi / iha Bol varNake cammedvaduhaNa' ityAdyapyadhItaM tadiha na vAcyam, etasya vizeSaNasya striyA asaMbhavAt / ata evAha-'cammedvaduhaNamuTThiyasamAhayanicita gattakAyA na bhaNNai 'tti / tatra carmeSTakAdInivyAyAmakriyAyAmupakaraNAni taiH samAhatAni vyAyAmapravRttau, ata eva nicitAni ca ghanIbhUtAni gAtrANi-aGgAni yatra saH, tathAvidhaH kAyo yasyAH sA tathA iti / 'tikkhAe' tti paruSAyAM vairAmaie' tti vajramayyAm Pool sA ca nIrandhrA kaThinA ca bhavati, 'saNhakaraNIe' tti zlakSNAni-cUrNarUpANi dravyANi kriyante yasyAM sA zlakSNakaraNI-peSaNazilA bhavamANe viharato puDhavikAie akkae samANe kerisayaM veda ||79 //
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra rtnaakrH| / yato viziSTAyAmApAzI vedanA bhavati, tatprarUpaNa eto' ti uktalakSaNa 988 IICOLI 2008 tasyA, 'vaTTAvaraeNaM' ti vartakavareNa-loSTakapradhAnena 'puDhavikAiyaM' ti pRthivIkAyikasamudayaM jatugolagasamANaM' ti DibharUpakrIDanakajatugola-08| bhagavatIkapramANaM nAtimahAntamityarthaH / 'paDisAhArae' ityAdi / iha pratisaMharaNaM zilAyAH zilAputrakAcca saMhRtya piNDIkaraNaM pratisaMkSepaNaM tu vicArAH zilAyAH patataH saMrakSaNam / 'atyaMgaiya' tti santyeke kecana 'Aliddha' tti AdigdhAH zilAyAM zilAputrake ca lagnAH 'saMghaTTiya' tti saMkarSitAH 'paritAviya' tti pIDitAH 'uddaviya' tti mAritAH kathaM yataH 'piTTha' tti piSTAH / 'e mahAliya' tti evaM mahatI iti mahatIvAtisUkSmeti bhAvaH / yato viziSTAyAmapi peSaNasAmagryAM kecinnapiSTA-naiva chuptA apIti / atthegaiyA saMghaTTiya' tti prAguktam / saMghaTTazcAkramaNabhedaH ata AkrAntAnAM pRthivyAdInAM yAzI vedanA bhavati, tatprarUpaNAyAha-"puDhavI' tyAdi ' akkaMte samANe' tti AkramaNe sati ' jamalapANiNa' ti muSTineti bhAvaH / 'aNiTuM samaNAuso' tti gautamavacanaM 'eto' ti uktalakSaNAyAH vedanAyAH sakAzAt / iti bhagavatyekonaviMzatizate tRtIyoddezake 806 pratau 503 patre // 16 // nanu madhye kiyantaM kAlaM yAvatsAdhavo nAbhUvan sAdhvAbhAsAca kecana svamatikalpitajinAlayajinapratimopaDhaukitadhAnyAdhupajIvino'bhUvan ? varSasahasradvayAtikrame ca vayaM jinazAsanoddhArAya suvihitAH sAdhavaH samudbhUtAH; ityAdi yajjinapratimAripava: pralapanti, tacca teSAM bhUtagrastagAlIpradAnaprAyam / yataH siddhAnte evaviMzativarSasahasraM yAvat, zrImadvarddhamAnasvAminastIrthasya sAdhusAdhvIzrAvakazrAvikArUpasyAvyavacchihodnatvenoktatvAt / tathA hi - " eesi NaM bhaMte ! cauvIsAe titthagarANaM kai jiNaMtarA paNNattA ? goyamA ! tevIsaM jiNaMtarA paNattA / eesi NaM bhaMte ! tevIsAe jiNaMtaresu kassa kahiM kAliyasuassa vocchede paNNatte ? goyamA ! eesu NaM tevIsAe jiNaMtaresu purimapacchimaesu aTThasu aTThasu jiNaMtaresu ettha NaM kAliasuassa avvocchede paNNatte, majjhimaesu sattasu jiNaMtaresu ettha NaM kAliyasuassa vocchede paNNatte, savvatthavi NaM vocchinne diTThivAde / jaMbuddIve NaM bhaMte ! dIve bhArahe vAse imIse osappiNIe devANuppiyANaM kevaiyaM kAlaM puvvagae aNusajjissai ? goyamA ! jaMbuddIve NaM dIve bhArahe vAse imIse osappiNIe mamaM egaM vAsasahassaM puvvagae aNusajjissai / jahA NaM IICOTI lal bhaMte ! jaMbuddIve dIve bhArahe vAse imIse osappiNIe devANuppiyANaM ega vAsasahassaM puvvagae aNusajjissai, tahA NaM bhaMte ! jaMbuddIve l
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- 888dIve bhArahe vAse imIse osappiNIe avasesANaM tityagarANaM kevaiyaM kAlaM puvvagae aNusajjitthA ? goyamA ! atthegaiyA NaM saMkhejjaM | kAlaM atthegaiyANaM asaMkhejjaM kAlaM / jaMbuddIva NaM bhaMte ! dIve bhArahe vAse imIse osappiNIe devANuppiyANaM kevatiyaM kAlaM titye aNusajjisai ? goyamA ! jaMbuddIve dIve bhArahe vAse mamaM imIse osappiNIe ekkavIsaM vAsasahassAI titthe aNusajjissai / jahA NaM as bhaMte ! jaMbuddIve dIve bhArahe vAse imIse osappiNIe devANuppiyANaM ekkavIsaM vAsasahassAI titthe aNusajjissai, tahA NaM jaMbuddIve NaM dIve bhArahe vAse AgamessANaM caramatitthagarassa kevaiyaM kAlaM titthe aNusajjissai ? goyamA ! jAvaieNaM usabhassa arahao 110911 kosaliyassa jiNapariyAe evaiyAiM saMkhejjAiM AgamessANaM carama titthagarassa titthe aNusajjissai" iti / vRttiryathA-' kai Na' aemityAdi 'kassa kahiM kAliyasuassa vocchee paNatte ' tti kasya jinasya saMbandhinaH kasmin jinAntare kayorjinayorantare OM kAlikazrutasyaikAdazAGgIrUpasya vyavacchedaH prajJaptaH ? iti praznaH, uttaraM tu 'eesi Na' mityAdi iha ca kAlikasya vyavacchede pRSTe yadapRSTasyAvyavacchedasyAbhidhAnaM tadvipakSajJApane sati vivakSitArthabodhanaM sukaraM bhavatIti kRtvA kRtamiti / ' majjhimaesu sattasu' tti anena 'kassa kahiM' ityasyottaraM avaseyam, tathA hi-madhyameSu saptasvityukte suvidhijinatIrthasya suvidhizItalajinayorantare vyavacchedo babhUva, | tadvyavacchedakAlazca palyopamacaturbhAgaH, evamanye'pi SaD jinAH SaT ca jinAntarANi vAcyAni / kevalaM vyavacchedakAlaH saptasvapyevamavaseyaH / Sol" caubhAgo1 caubhAgora, tiNi ya caubhAga3 paliyamegaM ca4 / tiNNeva ya caubhAgA5, cautthabhAgo6 ya caubhAgo7 // 1 // " iti / ettha aeNaM' ti eteSu prajJApakenopaddaryamAneSu jinAntareSu, kAlikazrutavyavacchedaH prajJaptaH / dRSTivAdApekSayA tvAha- savvatya vi NaM vocchiNNe diTThivAe' tti sarveSvapi jinAntareSu na kevalaM saptasveva kvacit kiyantamapi kAlaM vyavacchinno dRSTivAda iti / vyavacchedAdhikArAdevedamAhalovel 'jaMbuddIve Na' mityAdi / 'devANuppiyANaM' ti yuSmAkaM saMbandhi ' atthegaiyANaM saMkhejjaM kAlaM' ti pazcAnupUrvyA pArzvanAthAdInAM saMkhyAtaM a kAlam / ' atyaMgatiyANaM asaMkhejjaM kAlaM' ti RSabhAdInAM ' AgamessANaM' ti AgamiSyatAM-bhaviSyatAM mahApadmAdInAM jinAnAM kosaliyassa ' ti kozaladeza-jAtasya 'jiNapariyAe' tti kevaliparyAyaH sa ca varSasahasranyUna pUrvalakSamiti / iti zrIbhagavatIviMzatitamazatakASTamoddezake 806 pratau 514 patre // 17 // ||8||
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIvicArAH ||8 || vicAra-100 pratimAripava: prasahya jinapratimAsvIkAritA api tAH sAzvatya eva tathA kalpatayA ca devaireva namaskaraNIyA iti pralapanti, ratnAkaraH | taccobhayamapyetasmin sUtre cAraNarSibhinamaskRtatvena 'ihaM ceiyAI vaMdai' ityanena ca nirastaM draSTavyam / tathA hi "kaivihA NaM bhaMte ! cAraNA paNNattA ? goyamA ! duvihA cAraNA paNNattA taM jahA-vijjAcAraNA ya jaMghAcAraNA ya / se keNadveNaM bhaMte ! evaM buccai vijjAcAraNA vijjAcAraNA ? goyamA tassa NaM chaTuMchaDeNaM aNikkhitteNaM tavokammeNaM vijjAe uttaraguNaladdhiM khamamANasssa vijjAcAraNaladdhI nAmaM laddhI samuppajjai, se teNadveNaM jAva vijjAcAraNA / vijjAcAraNassa NaM bhaMte ! kahaM sIhA gaI ? kaha sIhe gaivisae paNNatte ? goyamA ! ayaNNaM jaMbuddIve dIve jAva kiMci visesAhie parikkheveNaM deve NaM mahiDDIe jAva mahesakkhe jAva iNAmeva tti kaTu kevalakappaM jaMbuddIvaM dIvaM tihiM accharANivAehiM tikkhutto aNupariyaTTittANaM havvamAgacchejjA, vijjAcAraNassa NaM tahA sIhAgaI tahA sIhe gativisae paNNatte / vijjAcAraNassa NaM bhaMte ! tiriyaM kevaie gativisae paNNatte ? goyamA ! se NaM io al egeNaM uppAraNa mANusuttare pavvae samosaraNaM karei, mANu0 2 tahiM ceiyAiM vaMdai tahiM 2 bittieNaM naMdIsaravaradIve samosaraNa karei, naMdI0 karittA tahiM ceiyAI vaMdai tahiM0 vaMdittA tato paDiniyattai / paDiniyattaittA ihamAgacchai ihamAgacchittA ihaM ceiyAiM vaMdai, vijjAcAraNassa NaM goyamA ! tiriyaM evaie gativisae paNNatte / vijjAcAraNassa NaM bhaMte ! ur3a kevaie gativisae paNNatte ? goyamA ! se NaM io egeNaM uppAeNaM naMdaNavaNe samosaraNaM karei naMdaNa0 karittA tarhi ceiyAiM vaMdai tahiM0 vaMdittA bitieNaM uppaeNaM paMDagavaNe samosaraNaM karei paMDaga0 karittA tahiM ceiyAI vaMdai tahiM0 vaMdittA tao paDiniyattei, niyatteittA ihamAgacchai, ihamAgacchittA ihaM ceiyAI vaMdai, vijjAcArassa NaM goyamA ! ur3a evatie gativisae paNNatte / se NaM tassa ThANassa aNAloiyapaDikkaMte kAlaM karei natthi tassa ArAhaNA / se NaM tassa ThANassa AloiyapaDikkaMte kAlaM karei asthi tasya ArAhaNA / se keNadveNaM bhaMte ! evaM vuccai jaMghAcAraNA jaM? goyamA ! tassa NaM aTTamaMaTTameNaM aNikkhitteNaM tavokammeNaM appANaM bhAvamANassa jaMghAcAraNaladdhI nAma laddhI samuppajjai, se teNadveNaM jaMghAcAraNA jaM 2 / jaMghAcAraNassa NaM bhaMte ! kahaM sIhA gatI kahaM sIhe gativisae paNNatte ? ayaNaM jaMbuddIve dIve evaM jaheva 18 vijjAcAraNassa navaraM tisattakkhutto aNupariyaTTittANaM havvamAgacchejjA jaMghAcAraNassa goyamA ! tahA sIhA gatI tahA sIhe gativisae |8||
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra ratnAkara // 83 // paNNatte, sesaM taM ceva / jaMghAcAraNassa NaM bhaMte ! tiriyaM kevaie gativisae paNNatte ? goyamA ! se NaM io egeNaM uppAraNaM rucagava dIve samosaraNaM karei ruyaga0 karittA tahiM ceDyAI vaMdai tahiM0 vaMdittA tao paDiniyattamANe bitieNaM uppAeNaM nadIsaravare dIve samosaraNaM karei naMdI0 karittA tahiM ceiyAiM vaMdai tahiM ceiyAiM vaMdittA ihamAgacchai ihamAgacchittA ihaM ceiyAI vaMdai, jaMghAcAraNassa NaM goyamA ! tiriyaM evaie gaivisae paNNatte / jaMghAcAraNassa NaM bhaMte ! uDDuM kevaie gativisae paNNatte ? goyamA ! se NaM io egeNaM uppAeNaM paMDagavaNe samosaraNaM karer3a 2 ttA tahiM ceDyAI vaMdai tahiM0 vaMdittA tao paDiniyattei tao paDiniyattamANe bitiNaM uppA naMdaNavaNe samosaraNaM karer3a naMdaNa0 karitA tahiM ceiAI vaMdai tahiM ce0 vaMdittA ihamAgacchai ihamAgacchittA ihaM ce AI vaMda, jaMghAcAraNassa NaM goyamA ! uDUM evaie gativisae paNNatte / se NaM tassa ThANassa aNAloiyapaDikkaMte kAlaM karei, natthi tas ArAhaNA / se NaM tassa ThANassa AloiyapaDikkaMte kAlaM karei, atthi tassa ArAhaNA / sevaM bhaMte ! 2 tti jAva viharai " tti / vRttiryathA-aSTamoddezakasyAnte devA uktAH, te cAkAzacAriNaH, ityAkAzacAridravyadevA navame prarUpyante, ityevaM saMbandhasyAsyedamAdisUtram-- kaivihA Na ' mityAdi / tatra caraNaM gamanamatizayavadAkAze eSAmastIti cAraNA / ' vijjAcAraNA ' tti vidyA zrutaM tacca pUrvagataM tatkRtopakArAzcAraNA-vidyAcAraNAH / ' jaMghAcAraNA ' tti jaGghAvyApArakRtopakArAzcAraNA-jaGghAcAraNAH / ihArthe gAthA:- " aisayacaraNasamatthA, ghAvijjAhiM cAraNA muNao / jaMghahiM jAi paDhamo, nissaM kAuM ravikare vi // 1 // eguppAeNa io, ruyagavaraMmi u tao paDiniyatto / bIeNaM naMdIsaramihaM, tao ei taieNaM // 2 // paDhameNa paMDagavaNaM, biuppAeNa NaMdaNaM ei / taiuppAeNa tao, iha jaMghAcAraNo ei // 3 // paDhameNa mANusuttaranagaM sa naMdissaraM ca biieNaM / ei tao taieNaM kayaceiyavaMdaNo ihayaM // 4 // paDhameNaM naMdaNavaNaM, biiuppAraNa paMDagavaNaMmi / ei ihaM taieNaM, jo vijjAcAraNo hoi // 5 // " " tassa NaM ti yo vidyAcAraNo bhaviSyati, tasya SaSThaMSaSThena tapaH karmaNA vidyayA-pUrvagatazrutavizeSarUpayA karaNabhUtayA 'uttaraguNaladdhi' ti uttaraguNAH piNDavizuddhyAdaya: teSu ceha prakramAttapo gRhyate tatazcottaraguNalabdhitapolabdhi kSamamANasya-adhisahamAnasya, tapaH kurvata ityarthaH / ' kahaM sIhA gai ' tti kIdRzI zIghrA gatiH- gamanakriyA ? ' kahaM sIhe gativisae' ttiM kIdRzaH zIghro gativiSaya: gateH zIghratvena tadviSayo'pyupacArAcchIghra uktaH / gativiSayo - gatigocaraH gamanAbhAve'pi 3 s aa aa aa aa aa // 83 //
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ ratnAkaraH / 88 vicAra | zIghragatigocarabhUtaM kSetramityartha: / ' ayaNNa' mityAdi ayaM jaMbUdvIpa evaM bhUto bhavati / tatazca' deve Na' mityAdi / ' havvamAgacchejjA' ityatra yathAzIghrA'sya devasya gatirityayaM vAkyazeSo dRzyaH / ' se NaM tassa ThANasse' tyAdi ayamatra bhAvArtho labdhyupajIvanaM kila pramAdaH / vicArA: tatra cAsevite anAlocite na bhavati cAritrasyArAdhanA, tadvirAdhakazca na labhate cAritrArAdhanAphalamiti / yaccehoktaM vidyAcAraNasya gamanamutpAdadvayena AgamanaM caikena / jaGghAcAraNasya tu gamanamekena, AgamanaM ca dvayeneti, tallabdhisvabhAvAt / anye tvAhuH-vidyAcAraNasyAgamanaka vidyA'bhyastatarA bhavatItyekenAgamanaM gamane tu na tatheti dvAbhyAm / jaGghAcAraNasya tu labdhirupajIvyamAnA'lpasAmarthyA bhavatItyAgamanaM dvAbhyAM gamanaM caikenaiveti // bhagavatIviMzatitamazatake navamoddezake 806 pratau 515 patre / / 180 / / // 84 // 88888888888888888888 AlocanAgrAhakAlocanAcAryasvarUpadazavidhasAmAcArIsvarUpadazavidhaprAyazcittasvarUpajijJAsayA sUtrANi likhyante " dasahi ThANehiM saMpanne aNagAre arihati attadosaM Aloittae taM jahA- jAtisaMpanne 1 kulasaMpanne 2 viNayasaMpanne 3 NANasaMpanne 4 daMsaNasapaMnne 5 carittasaMpanne 6 khaMte 7 daMte 8 amAI 9 apacchANutAvI 10 / aTThahiM ThANehiM saMpanne aNagAhe arihati AloyaNaM pacchittataM jahA AyAravaM 1 AhAravaM 2 vavahAravaM 3 uvvIlae 4 pakuvvae 5 aparissAvI 6 nijjavae 7 avAyadaMsI 8 / dasavihA OM sAmAyArI paNNattA taM jahA icchA 1 micchA 2 tahakkAre 3 AvasiyA 4 ya nisIhiyA 5 / ApucchaNA 6 ya paDipucchA 7, chaMdaNA 8 ya nimaMtaNA 9 / / 1 / / uvasaMpayA 10 ya kAle sAmAyArI bhave dasahA / dasavihe pAyacchite paNNatte taM jahA - AloyaNArihe 1 paDikkamaNArihe 2 tadubhayArihe vivegArihe 4 viussaggArihe 5 tavArihe 6 chedArihe 7 mUlArihe 8 aNavaTTappArihe 9 pAraMciyArihe 10 "tti / vRttiryathA-' jAisaMpaNNe ' ityAdi nanvetAvAn guNasamudAya Alocakasya kasmAdanviSyate ? ityucyate -jAtisaMpanna: prAyo'kRtyaM na karoti, atha kRtaM ca samyagAlocayati 1 / kulasaMpanno'GgIkRtaprAyazcittasya voDhA bhavati 2 / vinayasaMpanno vandanAdikAyA AlocanAsamA cAryAH prayoktA bhavati 3 / jJAnasaMpannaH kRtyAkRtyavibhAgaM jAnAti 4 / darzanasaMpannaH prAyazcittAcchuddhi zraddhatte 5 / cAritrasaMpannaH prAyazcittamaGgIkaroti 6 / kSAnto gurubhirupAlambhito na kupyati 7, dAnto dAntendriyatayA zuddhi samyag vahati 8 / amAyI agopayannaparAdhamA - locayati 9 / apazcAttApI Alocite'parAdhe pazcAttApamakurvannirjarAbhAgI bhavatIti 10 / ' AyArava' mityAdi / 888 paakaa: bhagavatI // 84 //
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAraratnAkara:08 tatrAcAravAn-jJAnAdipaJcaprakArAcArayuktaH 1 / ' AhAravaM' ti AlocitAparAdhAnAmavadhAraNAvAn 2 / ' vavahAravaM' ti | AgamazrutAdipaJcaprakAravyavahArANA-manyatarayuktaH 3 / ' uvvIlae' tti apavrIDakaH lajjayAticArAn gopAyantaM vicitravacanairvilajjIkRtya samyagAlocanAkArayitetyarthaH 4 / ' pakuvvae' tti AlociteSvaparAdheSu prAyazcittadAnato vizuddhiM kArayituM samarthaH 5 / 'aparissAvi' tti Alocake nAlocitAnaparAdhAna-nyasmai na kathayatItyasAvaparizrAvI 6 / 'nijjavae' tti niryApaka asamarthasya prAyazcittinaH prAyazcittasya khaNDazaH karaNena nirvAhakaH 7 / ' avAyadaMsi' tti AlocanAyA adAne pAralaukikApAyadarzanazIlaH 8 / iti / anantaramAlonAcArya 85|| uktaH, sa ca sAmAcAryAH pravartako bhavatIti tAM pradarzayannAha-'dasavihA sAmAyArI'tyAdi / pratItA ceyam / navaram-ApRcchA-kAryeprazna iti, pratipRcchA tu-pUrvaniSiddhe kArye eva / chandanA-pUrvagRhItena bhaktAdinA / nimantraNAtvagRhItena / upasaMpaccajJAnAdinimittamAcAryAntarAzrayaNamiti / atha sAmAcArIvizeSatvAtprAyazcittasya tadabhidhAtumAha-' dasavihe ' tyAdi iha prAyazcittazabdo'parAdhe tacchuddhau ca dRzyate, tadihAparAdhe dRzyaH, tatra 'AloaNArihe' ti AlocanA-nivedanA tallakSaNAM zuddhiM yadarhatyaticArajAtaM tadAlocanAham, evamanyAnyapi kevalaM pratikramaNaM mithyAduSkRtaM, tadubhayaM AlocanAmithyAduSkRte, viveko-'zuddhabhaktAdityAgo, vyutsargaH-kAyotsargaH, tapo nirvikRtikAdi, cchedaH-pravAparyAya-hasvIkaraNaM, mUlaM-mahAvatAropaNam, anavasthApyaM-kRtatapaso vratAropaNaM, pArAJcikaM-liGgAdibhedamiti / zrIbhagavatIpaJcaviMzatitamazatakasaptamoddezake 806 pratau 560 patre / / 19 // // iti zrImadakabbarabhUpAlavizAlacittAlavAlavivarddhitavRSarasAlasAlAtizAlizIlajagadgurubhaTTArakazrIhIravijayasUrIziSyopAdhyAyazrIkIrtivijayagaNisamuccite zrIvicAraratnAkare vizeSasamuccayAparanAmni zrIbhagavatIvicAranAmA paJcamastaraGgaH // 5 // iha sthitairapyavalokyate yatprabhAvato viSvagiyaM trilokI / sadA prakAzaM tadanantasAraM, jainezvaraM vAGmayamAnamAmi // 1 // athAvasarAyAtAH SaSThAGgavicArA likhyante kecicca mithyAtvikRtaM sarvaM vRthaiva pratyuta karmabandhakAraNaM na tu kimapi satphalanidAnaM, taccAjJAnavilasitam, mithyAtvikRtasyApi lel mArgAnusArisadanuSThAnasya lAbhahetutvena zruyamANatvAt / tathaiva ca mithyAtvinA'pi meghakumArajIvena gajena zazakAnukaMpayA saMsAraH svalpIkRto
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra ratnAkaraH / // 86 // manujAyuzca nibaddhamiti zrUyate siddhAnte / sa cAyaM likhyate tate NuM tumaM mehA ! pAeNaM gattaM kaMDuissAmi ttikaTTu pAe ukkhitte taMsi ca NaM aMtaraMsi annehiM balavaMtehiM sattehiM paNolijjamANe paNolijjamANe sasae aNupaviTThe / tate NaM tumaM mehA ! gAya~ kaMDuittA puNaravi pAyaM nikkhivissAmi ttikaTTu taM sasayaM aNupaviTTaM pAsa pAsittA pANANukaMpayAe bhUyANukaMpayAe jAvANukaMpayAe sattANukaMpayAe se pAe aMtarA ceva saMdhArie no caiva NaM nikkhitte / tate gaM tumaM mehA ! tAe pANANukaMpayAe jAva sattANukaMpayAe saMsAre parittIkate mANussAue nibaddhe / tate NaM se vaNadave aDDAtijjAtiM rAtiMdiyAI taM vaNaM jhAmei2 niTThie uvarae uvasaMte vijjhAe yAvi hotyA / / tate NaM te bahave sIhAya jAva cillalA ya taM vaNadavaM niTThiyaM jAva vijjhAyaM pAsaMti pAsittA aggibhayavipyamukkA tanhAe chuhAe ya parabbhAhayA samANA maMDalAo paDinikkhamaMti paDinikkhamittA savvato samaMtA vippasarityA (tate NaM bahave hatthI jAva chuhAe ya parabyAhayA samANA tao maMDalAo paDinikkhamaMti paDinikkhamittA disodisiM vippasarityA ) taNaM tumaM mehA ! junne jarAjajjariyadehe siDhilavalittayApiNaddhagatte dubbale kilaMte jujie pivAsite atthAme abale aparakkame vA ThANukkhaMDe vegeNa vippasarissAmi ttikaTTu pAe pasAremANe vijjuhate viva rayatagiripabbhAre dharaNitalaMsi savvaMhiM sanniva / tate tava hA ! sarIragaMsi veyaNA pAubbhUtA ujjalA jAva dAhavakkaMtie yAvi viharasi / tate NaM tumaM mehA ! taM ujjalaM jAva durahiyAsaM tinni rAtiMdiyAiM veyaNaM veemANe viharitA egaM vAsasataM paramAuyaM pAlittA iheva jaMbuddIve dIve bhArahe vAse rAyagihe nagare seNiyassa ranno dhAriNIe devIe kucchisi kumArattAe paccAyAe / tate NaM tumaM mehA ! ANupuvveNaM gabbhavAsAo nikkhate samANe ummukkabAlabhAve jovvaNagamaNupatte mamaM aMtie muMDe bhavittA AgArAo aNagAriyaM pavvaie, taM jati tAva tume mehA ! tirakkhajoNiyabhAvamuvagaeNaM appaDiladdhasammattarayaNalaMbheNaM se pAe pANANukaMpAe jAva aMtarA ceva saMdhAritte no ceva NaM nikkhitte kimaMga puNa tumaM mehA ! iyANi vipulakulasamubbhave NaM niruvahayasarIradaMtaladdhapaMcidie NaM evaM uTThANabalavIriyapurisakkAraparakkamasaMjutte NaM mamaM aMtie muMDe bhavittA AgArAto aNagAriyaM pavvaie samANe samaNANaM niggaMthANaM rAo puvvarattAvarattakAlasamayaMsi vAyaNAe jAva dhammANuogaciMtAe uccArassa vA pAsavaNassa vA atigacchamANANa ya niggacchamANANa ya hatthasaMghaTTaNANi ya pAyasaMghaTTaNANi ya jAva rayareNuguMDaNANi ya mimisaa saa 3 liu' jJAtA vicArA: // 86 //
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- 18 no sammaM sahasi khamasi titikkhasi ahiyAsesi ? iti / vRttiryathA-tatastvayA he megha ! gAtreNa gAtraM kaNDUyiSye iti kRtvA,-iti hetoH rtnaakrH| | pAda utkSipta:- utpATitaH / ' taMsi ca NaM aMtaraMsi' tti taspizcAntare, pAdAkrAntapUrve-antarAle ityarthaH / ' pAdaM nikkhivissAmi ttikaTTa' iha Joel bhuvaM nirUpayannitizeSaH / prANAnukaMpaye' tyAdipadacatuSTayamekArthaM dayAprakarSapratipAdanArtham / 'niTThie' tti niSThAM gataH-kRtasvakAryo jAta ityarthaH / uparato-'nAliGgittendhanAdvyAvRttaH, upazAnto-jvAlApagamAt, vidhyAto-aGgAramurmurAdyabhAvAt, cApIti-samuccaye jIrNa ityAdi zithilA valipradhAnA yA tvak tayA pinaddhaM gAtraM-zarIraM yasya sa tathA, asthAmA-zarIrabalavikalatvAt, abala:-avaSTaMbhavarjitatvAt, ||87|| aparAkramo-niSpAditasvaphalAbhimAnavizeSarahitatvAt acaGkramaNato vA 'ThANukkhaMDe' ti urddhasthAnena staMbhitagAtra ityarthaH, 'rayayagiripatbhAre' tti iha prAgbhAra-iSadavanataM khaNDaM, upamA cAnenAsya mahattayaiva na varNato raktatvAt tasya, vAcanAntare tu sita evAsAviti / 'apaDiladdhasammattarayaNalaMbheNaM' tti apratilabdho-'saJjAtaH 'vipulakulasamubhaveNaM' ityAdau NaMkArA vAkyAlaGkAre, nirupahataM zarIraM leel yasya sa tathA, dAntAni-upazamaM nItAni prAkkAle labdhAni santi paJcendriyANi yena sa tathA, tataH karmadhArayaH, pAThAntare nirupahatazarIraprAptazcAsau labdhapaJcendriyazceti samAsaH, evamityupalabhyamAnarUpapairutthAnAdibhiH saMyukto yaH saH tathA, tatrotyAnaM-ceSTAvizeSaH balaM-zArIraM vIryajIvaprabhavam puruSakAra:-abhimAnavizeSaH parAkramaH-sa eva sAdhitaphala iti / no samyak sahase bhayAbhAvena, kSamase krodhAbhAvena, titikSase dainyAnavalaMbanena, adhyAsavasi avicalitakAyatayA, ekArthikAni caitAni padAni / iti jJAtAdharmakathA) prathamazrutaskanthe prathamAdhyayane 98 pratau 44 patre // 1 // 'kArya vitArendubale'pi puSye, dIkSAM vivAhaM ca vinA vidadhyAt / ' ityAdipuSyamAhAtmyaM na kevalaM jyotiHzAstraprasiddhameva, kiM tu siddhAntaviditamapi tathA hi gahiesu rAyavarasAsaNesu mahayA ukkiTThasIhaNAya jAva raveNaM pakkhubhitamahAsamuddaravabhUtaM piva meiNiM karemANA egadisiM jAva | vANiyagA poyaNesu durUDhA, tato pussamANavo vakkamudAhu haM bho ! savvesimavi atyasiddhI uvaTThitAI kallANAI paDihayAiM savvapAvAI lel jutto pUso vijao muhutto ayaM desakAlo iti / vRttiryathA-gRhIteSu rAjavarazAsaneSu-AjJAsu paTTakeSu vA prakSubhitamahAsamudraravabhUtamiva ||87||
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra 33 tadAtmakamiva taM pradezamiti gamyate / ' tao pussamANavo vakkamudAhu tti ' tato'nantaraM mAgadho maGgalavacanaM bravIti smetyarthaH, tdevaahrtnaakrH| sarveSAmeva bho ! bhavatAmarthasiddhirbhavatu, upasthitAni kalyANAni, pratihatAni sarvapApAni - sarvavighnAH ' jutto 'ti yuktaH puSyo nakSatravizeSazcandramasA ihAvasare iti gamyate, puSyanakSatraM hi yAtrAyAM siddhikaram / yadAha- " api dvAdazame candre, puSyaH sarvArthasAdhakaH / iti mAgadhena tadupanyastaM vijayo || muhUrttastriMzato muhUrttAnAM madhyAt / ayaM dezakAla:- eSa prastAvo gamanasyeti gamyate / iti zrIjJAtASTAdhyayane 98 pratau 68 patre // 2 // \\riri\\ tIrthaGkarajanmAnantaraM tIrthaGkaramAtA'patyaM na prasUte, iti prasiddhiH sA tu azAstrIyaiva saMbhAvyate / yato mallijinasyAnujo bhrAtA zrUyate / tathA hitateNa sA cittagaraseNI cittasabhaM jAva hAvabhAve citteti / jeNeva malladine kumAre teNeva jAva eyamANattiyaM paccapiNaMti / tae NaM malladine cittagaraseNisakkAreti 2 vipulaM jIviyArihaM pIidANaM dalai dalittA paDivisajjeti / tae NaM malladinne annayA nhAe aMteurapariyAlasaMpariuDe ammadhAie saddhi jeNeva cittasabhA teNeva uvAgacchai 2 cittasabhaM aNupavisai aNupavisittA hAvabhAvavilAsa - bboMakaliyAI rUvAiM pAsamANe 2 jeNeva mallIe videharAyavarakannAe tayANurUve nivvattie teNeva pahAretya gamaNAe, tae se malladinne kumAre mallIe videharAyavarakannAe tayANurUvaM nivvattiyaM pAsai pAsittA imeyArUve abbhatthie jAva samupajjitthA esa mallI videharAyavarakanna ttikaTTu lajjie vIDie viDDe saNiyaM 2 paccosakkai / tate NaM malladinnaM ammadhAI saNiyaM 2 paccosakkaMtaM pAsittA evaM vadAsI-kinnaM tumaM puttA ! lajjie vIDie viDDe saNiyaM saNiyaM paccosakkai ? tate NaM se malladine ammaghAti evaM vadAsIjuttaM NaM ammo ! mama jeTThAe bhagiNIe gurudevayabhUyAe lajjaNijjAe mama cittagaraNivvattiyaM sabhaM aNupavisittae ? tae NaM abhmadhAI malladinnaM kumAraM evaM vayAsI-no khalu puttA ! esA mallI, esa NaM mallIe videharAyavarakannAe cittagaraeNaM tayANurUve Nivvattite / tate NaM malladinne ammadhAIe eyamahaM soccA Asurute evaM vadAsI-kesa NaM bho ! cittayarae apatthiyapasthie jAva parivajjie jeNaM mama jeTThA bhagiNIe gurudevayabhUyAe jAva nivvattie ttikaTTu taM cittagaraM vajjhaM ANavei " iti / vRttiryathA-' aMteurapariyAla ' tti antaHpuraM ca parivArazca antaHpuralakSaNo vA parivAro yaH sa tathA tAbhyAM tena vA saMparivRto lajjito vrIDito vyarda iti ete trayo'pi paryAyazabdAH jJAtA vicArAH // 88 //
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- ratnAkara:168 ||89|| lajjAprakarSAbhidhAnAyoktAH / 'lajjaNijjAe ' tti lajjyate yassAH sA lajjanIyA / iti jJAtA'STamAdhyayane 98 pratau 72 patre // 3 // nanu etAvatyapi mahati siddhAnte kenApi zrAvakeNa zrAvikayA vA zrIjinapratimA pUjitA iti na zrUyate, tato nAstyevAyaM vidhirityAdibhiranyaizca dAMbhikayogyairvacobhirmugdhajanAn pratArayanti pratimAdviSaH / tataH sahRdayahRdayAvavodhAya yathA draupadyA savistaraM pratimA pUjitA, tathA likhyate-naca vAcyaM nAyaM dharmArthavidhiH vivAhAvasare kRtatvAt sAMsArika evAyaM vidhiriti pUjanAnantaraM 'tinnANaM tArayANa buddhANaM bohayANaM muttANaM moyagANaM' ityAdereva prArthanAt, samIcInavarado bhava putrado bhava, ityAderaprArthanAccadhArmika evAyaM vidhiH sAMsArikakAryamadhye dharmakAryAnuSThAnaM ca viditatatvAnAmaviruddham / yadAhuH-"saMsArakAryavyagreNa dharmaH, kAryo'ntarAntarA / meDhIbaddho'pi hi bhrAmyana, ghAsagrAsaM karoti gauH // 1 // " na ca vAcyaM 'rAyavarakannA' ityabhihiteyamiti, kimidaM dUSaNaM ? mallirapi 'videharAyavarakannA' ityabhihitA, ityalamasaMbaddhAlApena / sUtraM zrUyatAm tateNaM sA dovaI rAyavarakannA kallaM pAuDbhUyAe jeNeva majjaNaghare teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA majjaNagharamaNupavisai, aNupavisittA nhAyA kayabalikammA kayakouyamaMgalapAyacchittA suddhapyAvesAi maMgallAiM vatthAI pavaraparihiyA majjaNagharAu paDinikkhamai paDinikkhamittA jeNeva jiNaghare teNeva uvAgacchai uvAgacchittA jiNagharaM aNupavisai aNupavisittA jiNapaDimANaM Aloe paNAmaM karei karittA lomahatthayaM parAmusai parAmusittA jiNapaDimAo pamajjai pamajjittA surahiNA gaMdhodaeNa nhAei surabhIe gaMdhakAsAIe gattAI lUhei lUhittA saraNeNaM gosIsacaMdaNeNaM aMgAI aNulipai aNuliMpittA sarasehiM gaMdhehi ya mallehi ya accei evaM jahA rAyapaseNie suriyAbhe / jiNapaDimAo accei acceittA tahevajANiyavvaM jAva dhUvaM Dahai DahittA vAmaM jANuM aMcei aMceittA dAhiNaM jANuM dharaNitalaMsi nihaTTa tikkhutto muddhANaM dharaNitalaMsi nivesitira tikkhutto muddhANaM isiM paccunnamai paccunnamittA karayala jAva kaTTa evaM vayAsI-namotyu NaM arahaMtANaM bhagavaMtANaM jAva saMpatANaM vaMdai namasai2 jiNagharAo paDinikkhamai paDinikkhamittA jeNeva aMtaure teNeva uvAgacchai iti / vRttiryathA-'jiNapaDimANaM accaNaM karei 'tti ekasyAM vAcanAyAmetAvadeva dRzyate / vAcanAntare tu-" nhAyA jAva savvAlaGkAravibhUsiyA majjaNadharAo paDinikkhamai2 jeNAmeva jiNaghare teNAmeva uvAgacchai uvAgacchittA jiNagharaM aNupavisai aNupavisittA jiNapaDimANaM 1189 //
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAvicArAH ratnAkara: vicAra- Aloe paNAmaM karei loma hatyayaM parAmusai parAmusittA, evaM jahA sUriyAbho jiNapaDimAo accei, taheva bhANiyavvaM jAva dhUvaM Dahai" tti iha yAvatkaraNAdarthata idaM dRzyam-lomahastakena jinapratimAH pramArTi surabhiNA gandhodakena snapayati, gozIrSacandanenAnulimpati vastrANi nivAsayati, tataH puSpANAM mAlyAnAM grathitAnAmityarthaH, gandhAnAM cUrNAnAM vastrANAM AbharNAnAM cAropaNaM karoti sma, mAlAkalApAvalaMbanaM puSpaprakaraM tandulairdarpaNAdyaSTamaGgalakAlekhanaM ca karoti, 'vAmaM jANuM aJcei' tti utkSipatItyarthaH, 'dAhiNaM jANuM dharaNitalaMsi nihaTTa' nihatya sthApayitvetyarthaH, 'timkhutto muddhANaM dharaNitalaMsi nivesei' nivezayatItyarthaH / isiM paccunnamai karatalapariggahiyaM aMjaliM ligon matthae kaTTa evaM vayAsI-namotthu NaM arihaMtANaM jAva saMpattANaM vaMdati namaMsatira jiNagharAu paDinikkhamai' ti tatra vaMdate caityavandanavidhinA prasiddhena namasyati pazcAtpraNidhAnAdiyogeneti vRddhAH / na ca draupadyAH praNipAtadaNDakamAtraM caityavandanamabhihitaM sUtre iti sUtramAtraprAmANyAdanyasyApi zrAvakAdestAvadeva taditi mantavyam, caritAnuvAdarUpatvAdasya, na ca caritAnuvAdavacanAni vidhiniSedhasAdhakAni bhavanti, anyathA fol sUryAbhAdidevavaktavyatAyAM bahUnAM zastrAdivastUnAmarcanaM zrUyate tadapi vidheyaM syAt / kiJcAviratAnAM praNipAtadaNDakamAtramapi caityavandanaM saMbhAvyate, yato vandate namasyatIti padadvayasya vRddhAntaravyAkhyAnamevamupadarzitam, jIvAbhigamavRttikRtA viratimatAmeva prasiddhacaityavandanavidhirbhavati, anyeSAM tathAbhyupagamapurassarakAyotsargAsiddheH / tato vandate sAmAnyena, namasyati AzayavRddheH prItyutthAnarUpanamaskAreNeti / iti zrIjJAtASoDazAdhyayane 98 pratau 89 patre // 4 // kecicca pratimApUjakatveya'yaiva draupadImazrAvikAM vadanti, sA ca gehe narditaiva / yataH sA draupadI paramazrAvikA pratIyate, yena nAradamasaMyatamaviratamiti kRtvA'bhyutthAnAdi na kRtavatI / tathA hi____tate NaM se paMDurAyA kacchullaNArayaM ejjamANaM pAsati pAsittA paMcahi paMDavehi kuMtIe devIe ya saddhiM AsaNAto abbhuDheti abbhuTThittA kacchullaNArayaM sattaTThapayAI paccuggacchai paccuggacchittA tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM kareti karettA vaMdati namaMsati mahAriheNaM o AsaNeNaM uvaNimaMteti / tatte NaM se kacchullaNArae udagapariphAsiyAe dabbhuvaripaccutthuyAe nisiyAe NisIyati NisIyittA paMDurAyaM To rajje ya jAva aMteure ya kusalodaMtaM pucchai / tate NaM se paMDurAyA koMtIdevI paMca ya paMDavA kacchullaNArayaM ADhAyaMti jAva pajjuvAsaMti / 8888888 Ba 0 //
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- ratnAkaraH tate NaM sA dovatI devI kacchullaNArayaM assaMjayaavirayaappaDiyapaccakkhAyapAvakammaM tikaTTa no ADhAti no pariyANati no abbhuTeti | no pajjuvAsati / iti vRttiryathA-' assaMjajayaavirayaappaDiyapaccakkhAyapAvakamme tikaTTa' asaMyataH saMyamarahitatvAt avirato vizeSatastapasyaratatvAt na pratihatAni na pratiSedhitAni atItakAlakRtAni nindanataH na pratyAkhyAtAni ca bhaviSyatkAlabhAvIni pApakarmANiprANAtipAtAdikriyA yena athavA na pratihatAni sAgaropamakoTAkoTyantaHpravezanena samyaktvalAbhataH na ca pratyAkhyAtAni sAgaropamakoTAkoTyAH saGkhyAtasAgaraiyU~natAkaraNena sarvaviratilAbhata: pApakarmANi-jJAnAvaraNAdIni yena sa tathA padatrayasya karmadhArayaH, iti zrIjJAtASoDazAdhyayane 172 pratau 147 patre // 5 // aparaM ca yadi draupadizrAvikA na syAttadA padma nAbhena svabhavane AhRtA satI AcAmlaparigRhItaM SaSThaM SaSThena tapaH kathaM kRtavatI ? taccoktam - tateNaM sA dovatI devI paumaNAbhaM evaM vayAsI-evaM khalu devA0 jaMbuddIve dIve bhArahe vAse bAravatIe NayarIe kanhe NAma vAsudeve mama piyabhAue parivasati, taM jati NaM se chanhaM mAsANaM mama kUvaM no havvamAgacchai tate NaM ahaM devA0 jaM tumaM vadasI tassa ANAovayaNaNiddese ciTThissAmi / tate NaM se paume dovatIe eyamaDhe paDisuNettA dovati devi kannateure Thaveti / tate NaM sA dovati devI | chaTuM chaTeNaM aNikkhitteNaM AyaMbilapariggahieNaM tavokammeNaM appANaM bhAvemANI viharai / iti vRttistu sugamatvAdasya nAsti / iti jJAtASoDazAdhyayane 172 pratau 148 prate // 6 // keciccotsUtrabhASI yadi tasminneva bhave Alocayati tadA tatpratikAraH syAt, anyathA tasmin bhave AlocanAbhAve ca niyamAdananta eva saMsAra iti pralapanti, taccAyuktameva yataH kAlIdevyA yathAchandAyA utsUtrabhASiNyA api tadbhave'gRhItAlocanAyA api nAnantasaMsAritvaM zrUyate, kiMtu itastRtIyabhave muktiruktA / nanu yadIyaM yathAchandoktA tadotsUtrabhASiNIti kathamucyate ? iti cenmaivam, yathAcchandotsUtrabhASiNoraikyenaivoktatvAt / tathA hi-" ussuttamAyaraMto, ussuttaM ceva panave mANo / eso tti ahAchaMdo, icchAchaMdo tti egaTThA // 1 // " sUtraM cedam tate Na sA kAlI ajjA jAyA IriyAsamiyA jAva guttabaMbhayAriNI / tate NaM sA kAlI ajjA puSphacUlA ajjAe aMtie ||21||
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- jJAtA ratnAkara ||92 // samAiyamAiyAti ekkArasaaMgAI ahijjai bahUhiM catya jAva viharati / tate NaM sA kAlI ajjA annayA kayAtiM sarIrapAosiyA jAyA | yAvi hotthA, abhikkhaNamabhikkhaNaM hatthe dhoveti pAe dhoveti sIsaM dhovei muhaM dhovei thaNaMtarAiM dhoveti kakkhaMtarANi dhovei gujjhaMtarAiM vicArAH dhoveti jattha jattha viyaNaM ThANaM vA sejjaM vA NisIhiyaM vA cetei taM putvAmeva abbhukkhettA tato pacchA Asayati vA sayati vA / tate NaM sA puSphacUlA ajjA kAliM ajjaM evaM vayAsI-no khalu kappati devA0 samaNINaM niggaMthINaM sarIrapAusiyANaM hottae tumaM ca NaM devANuppiyA ! | sarIrapAusiyA jAyA abhikkhaNaM2 hatthe dhovesi jAva AsayAhi vA sayAhi vA, taM tumaM devANuppiyA ! eyassa ThANassa Aloehi jAva pAyacchittaM paDivajjAhi / tate NaM sA kAlI ajjA puSpacUlAe ajjAe eyamadvaM no ADhAti jAva tusiNIyA saMciTThati / tate NaM tAto puSphacUlAo ajjAo kAliM ajja abhikkhaNamabhikkhaNaM hIleMti jiMdaMti khisaMti garihaMti avamantraMti abhikkhaNaM2 eyamaTuM nivAreMti / tate NaM tIse kAlIe ajjAe samaNIhiM NiggaMthIhiM abhikkhaNaMra hIlijjamANIe jAva vArijjamANIe imeyArUve abbhatthie jAva samuppajjitthA, jayA NaM ahaM AgAravAsamajjhe vasitthA tayA NaM ahaM sayaMvasA jappabhiI ca NaM ahaM muMDe bhavittA AgArAto aNagAriyaM pavvatitA tappabhiI ca NaM paravasA jAyA, taM seyaM khalu mamaM kallaM pAuppabhAyAe rayaNIe jAva jalaMte pADikkayaM uvassayaM uvasaMpajjittA NaM viharittae ttikaTTa evaM saMpehetira jAva jalaMte pADikkayaM uvassayaM geNhati, tattha NaM aNivAriyA aNohaTTiyA sacchaMdamatI abhikkhaNamabhikkhaNaM hatthe dhoveti jAva Asayai vA sayai vA / tate NaM sA kAlI ajjA pAsatthA pAsasthavihArI osannA osannavihArI kusIlAra ahAchaMdAra saMsattAra bahUNi vAsANi sAmannapariyAgaM pAuNati pAuNittA (addha) mAsiyAe saMlehaNAe attANaM jhUsetira saDhi (tisaM) bhattAI aNasaNAe chedeti2 tassa ThANassa aNAloiyaapaDikkaMtA kAlamAse kAlaM kiccA camaracaMcAe rAyahANIe kAlIvaDiMsae bhuvaNe uvavAyasabhAe devasayaNijjaMsi devadUsaMtariyA aMgulassa asaMkhejjabhAgamettAe ogAhaNAe kAlIdevittAe uvavannA / tate NaM sA kAlI devI ahuNovavannA samANI paMcavihAe pajjattIe jahA sUriyAbho jAva bhAsAmaNapajjattIe / tate NaM sA kAlIdevI caunheM sAmANiyasAhassINaM jAva annesiM ca bahUNaM kAlIvaDeMsagabhavaNavAsINaM asurakumArANaM devANa ya devINa ya AhevaccaM jAva viharati / ||9|| evaM khalu goyamA ! kAlIe devIe sA divvA deviDDI laddhA pattA abhisamaNNAgayA kAlIe NaM bhaMte ! devIe kevatiyaM kAlaM ThitI pannattA ?
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ ratnAkaraH vicAra- 888 goyamA ! aDDAijjAI paliovamAI ThitI pannattA / kAlI NaM bhaMte! devI tAo devalogAo anaMtaraM uvaTTittA kahiM gacchihiti ? goyamA ! mahAvidehe vAse sijjhihiti / evaM khalu jaMbU ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM paDhamassa vaggassa paDhamajjhayaNassa ayamaThThe pannatte / vRttistu sugamatvAdasya nAsti / iti zrIjJAtAdvitIyazrutaskandhaprathamAdhyayanaprAnte 172 pratau 170 patre // 7 // zrImadkabbarabhUpAlavizAlacittAlavAlavivarddhitavRSarasAlasAlAtizAlizIlazrIjagadgurubhaTTArakadhyAyazrIkIrttivijayagaNisamuccite zrIvicAraratnAkare vizeSasamuccayAparanAmni zrIjJAtAdharmakathAGgavicAranAmASaSThastaraGgaH / / 6 / / kASThopamAni paramatahRdayAnyapi yuktisamIralaharIbhiH / surabhayati ya iha tasmai, jainAgamacandanAya namaH // 1 // atha paripATyAyAtAH zrIupAsakadazAGgavicArA likhyante / / iti zrIhIravijayasUrIziSyopA nanu nAstyeva pratimAvandanavidhiH yadi syAttadA bhagavataH zrIvIrasyeyantaH zrAvakA abhUvan teSu kena pratimA namaskRteti siddhAnte darzanIyaM iti pratimAdviSo vadanti, tacca jaDajanAnAM hRdayaGgamaM na viduSAm / yata Anandena suzrAvakena samyaktvoccArasamaye anyatIrthikaparigRhItArha - ccaityavandananiSedhanadvAreNAnyArhaccaityavandanasya sutarAM svIkRtatvAt / nanu niSedhasUtre'rhaccaityavandanaM yathA pratipAditaM tathA vidhisUtre kuto noktam ? kiM ca yadi anyatIrthikaparigRhItArhaccaityavandanaM niSiddhaM tarhi anyatIrthikAparigRhItArhaccaityavandanamanuktamapi kathamApatitam ? iti cet ? are adRSTanyAyamArga ! maivaM vAdI zRNu tAvat vizeSavidhiniSedhau hi zeSaniSedhAbhyanujJAphalau yathA- brAhmaNebhyo dadhi deyaM, takra kauDinyAya / atra kauDinyagotrAya brAhmaNAya takraM deyam, ayaM hi vizeSavidhiH, tena ca zeSANAM brAhmaNAnAM takraniSedhaH spaSTameva pratIyate / tathA brAhmaNa bhojanIyA: kauNDinyAya ca takraM na deyam, ityatra vizeSaniSedhe zeSANAM brAhmaNAnAM takraM deyam, ityabhyanujJA pratIyata eva / tathA cAtrApi anyatIrthikaparigRhItArhaccaityavandananiSedhalakSaNena vizeSaniSedhena zeSArhaccaityavandanAnujJA supratItaiva / kiJca mUlato niSiddhe dezo niSedho'pyayauktika eva prANAtipAtAdivat / arhaccaityazabdena yatsAdhuvRkSanagAdyarthAntarakalpanaM tattu zAbdikaistArkikaiH sahRdayaiH zrotumapyazakyamityapakarNanIyam / tatsUtraJcedam samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasai vaMdittA namasittA evaM vayAvI-no khalu me bhaMte ! kappai ajjappabhiI annautthie vA // 93 // 88888888888 119311
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- 88 annautthiyadevayANi vA annautthiyapariggahiyAI arihaMtaceDyAI vA vaMdittae vA namasittae vA puvviM aNAlatteNaM Alavittae vA rtnaakrH| 88 saMlavittae vA ( kallANaM maMgalaM devayaM ceiyaM pajjuvAsittae vA ) tesiM asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA dAuM vA aNuppayADaM vA nannatya rAyAbhi-ogeNaM gaNAbhiogeNaM balAbhiogeNaM devayAbhiogeNaM guruniggaheNaM vittikaMtAreNaM, kappar3a me samaNe niggaMthe phAsueNaM esaNijjeNaM asaNapANakhAimasAimeNaM vatthapaDiggahakaMbalapAyapuMchaNeNaM pIDhaphalagasijjAsaMthAraeNaM osahabhesajjeNa ya paDilA mANasa viharittae ttikaTTu imaM eyArUvaM abhiggahaM abhiginhai abhiginhittA pasiNAI pucchai pucchittA aTThAI Adiyati rattA samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhuttau vaMdai / iti / vRttiryathA-' no khalu' ityAdi, no khalu mama bhadanta ! bhagavan ! kalpate yujyate adya prabhRti- itaH samyaktvapratipattidinAdArabhya niraticArasamyaktvaparipAlanArthaM tadyatanAmAzritya ' annautthie va ' tti jaina yUthAdyadanyat yUthaM saGghAntaraM 8. tIrthAntaramityarthaH tadasti yeSAM te'nyayUthikAzcarakAdikutIrthikAH tAn, anyayUthikadaivatAni vA hariharAdIni anyayUthikaparigRhItAni 8. vArhaccaityAniarhatpratimAlakSaNAni yathA bhautaparigRhItAni vIrabhadramahAkAlAdIni vandituM vA abhivAdanaM kartuM namaskartuM praNAmapUrvakaM prazastadhvanibhirguNotkIrttanaM karttuM tadbhaktAnAM mithyAtvasthirIkaraNAdidoSaprasaGgAdityabhiprAya:, tathA pUrva- prathamamanAlaptane satA anyatIrthikaistAnevAlapituM OM vA sakRtsambhASituM saMlapituM vA punaH punaH saMlApaM karttuM yataste taptatarAyogolakakalpAH khalvAsanAdikriyAyAM niyuktA bhavanti, tatpratyayazca karmabandhaH syAt / tathA''lApAdeH sakAzAtparicayena tasyaiva tasya parijanasya vA mithyAtvaprAptiriti prathamAlaptena tvasambhramalokApavAdabhayAtkIdRzastvamityAdi vAcyamiti / tathA tebhyo'nyayUthikebhyo'zanAdi dAtuM vA sakRt, anupradAtuM vA punaH punarityarthaH / ayaJca niSedho dharmabuddhyaiva karuNayA tu dadyAdapi kiM sarvathA na kalpate ? ityAha-' nannatya rAyAbhiogeNaM' ti na iti-na kalpate yo'yaM niSedhaH so'nyatra rAjAbhiyogAt tRtIyAyAH paJcamyarthatvAt, rAjAbhiyogaM varjayitvetyarthaH / rAjAbhiyogastu - rAjaparatantratA, gaNa:-samudAyAstadabhiyogaHpAravazyatA gaNAbhiyogastasmAd, balAbhiyogo nAma rAjagaNavyatiriktasya balavataH pAratantryaM devatAbhiyogo-devaparatantratA, gurunigrahomAtApitRpAravazyaM, gurUNAM vA caityasAdhUnAM nigrahaH pratyanIkakRtopadravo gurunigrahastatropasthite tadrakSArthaM anyayUthikAdibhyo dadadapi nAtikrAmati samyaktvamiti, 'vittikaMtAreNaM' ti vRtti:- jIvikA tasyAH kAntAraM araNyaM tadiva kAntAraM kSetraM kAlo vA vRttikAntAraM nirvAhAbhAva // 94 // diibhaasaa *%%%%%%%%%%%%88% upAsaka dazAvicArAH // 94 //
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- 08| ityarthaH tasmAdanyatra niSedho dAnapradAnAderiti prakRtamiti ' paDiggahaM' ti pAtram / ' pIDhaM' ti pIThaM-paTTAdikam / 'phalagaM' ti ratnAkaraH avaSTaMbhAdikaM phalakam / 'bhesajjaM' ti pathyam / ' aTThAI' ti uttarabhUtAnanAdadAti / iti upAsakaprathamAdhyayanasAvacUrika 27 pratau 7 patre // 1 // zrAvakANAM pratimA anuSTheyA iti jijJApayiSayA pratimAsvarUpajijJApayiSayA ca likhyate samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtiyaM dhammapannattiM uvasaMpajjittA NaM viharittae / taM seyaM khalu mamaM kallaM jAva jalaMte viulaM ||95| asaNaM pANaM khAimaM sAimaM jahA pUraNo jAva jedruputtaM kuTuMbe ThavettA taM mittajAva jeThThaputtaM ca ApucchittA kollAge sannivese NAyakulaMsi posahasAlaM paDilehittA samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtiyaM dhammapaNNattiM uvasaMpajjittA NaM viharittae evaM saMpehei saMpehittA kallaM viulaM taheva jimiyabhuttuttarAgae taM mitta jAva viuleNaM pupphajAva sakkArei sammANei 2ttA tasseva mittajAvapurao jeduputtaM saddAvei saddAvettA evaM vayAsI-evaM khalu puttA ! ahaM vANiyaggAme bahUNaM rAIsara jahA ciMtitaM jAva viharittae / taM seyaM khalu mama idANiM tuma sayassa kuDuMbassa AlaMbaNaM ThavettA jAva viharittae / tae NaM jeTThaputte ANaMdassa samaNovAsagassa tahatti eyamaTuM viNaeNaM paDisuNei / tae NaM se ANaMde samaNovAsae tasseva mittajAva purato jeTTaputtaM kuDuMbe Thavei ThavettA evaM vayAsI-mA NaM devANuppiyA ! tumhe ajjAppabhiI hol kei mamaM bahUsu kajjesu jAva Apucchau vA paDipucchau vA mama ahrAe asaNaM pANaM khAimaM sAimaM vA uvakkhaDeu vA uvakareu vA / tae NaM se ANaMde samaNovAsae jeTThaputtaM mittaNAI Apucchai ApucchitA sayANo gehAo paDinikkhamai, paDinikkhamittA vANiyaggAmaM nagaraM majhaMmajjheNaM niggacchai niggacchittA jeNeva kollAe sannivese jeNeva nAyakule jeNeva posahasAlA teNeva uvAgacchai uvAgacchitA posahasAlaM pamajjai 2ttA ucArapAsavaNabhUmI paDilehai paDilehittA dabbhasaMthArayaM saMtharai, dabbhasaMthArayaM durUhai rattA posahasAlAe posahie dabbhasaMthArovagae samaNassa bhagavato mahAvIrassa aMtiyaM dhammapannatiM uvasaMpajjittA NaM viharai / tae NaM se ANaMde samaNovAsae paDhama uvAsagapaDimaM uvasaMpajjittA NaM viharai / paDhama uvAsagapaDimaM ahAsuttaM 4 sammaM kAraNaM phAsei jAva ArAhei / tae NaM se ANaMde samaNovAsae doccaM uvAsagapaDimaM, evaM taccaM, cautyaM, paMcamaM, chaTuM, sattamaM, aTThamaM, navamaM, dasamaM, ekArasamaM jAva ArAhei / tae NaM ||25||
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ | upAsakadazAvicArAH vicAra-6 se ANaMde samaNovAsae imeNaM eyArUveNaM orAleNaM viuleNaM payatteNaM paggahieNaM tavokammeNaM sukke jAva kise dhamaNisaMtae jAva / iti / vRttiryathA-' mahAvIrassa aMtiyaM' ti ante bhavA AntikI mahAvIrasamIpAbhyupagatetyarthaH tAM 'dhammapannatti' ti dharmaprajJaptimupasaMpadyaaGgIkRtyAnuSThAnadvArataH 'jahA pUraNo' ti bhagavatyabhihito bAlatapasvI sa yathA svasthAne putrAdisthApanamakarottathA'yaM kRtavAnityarthaH / evaM cAsau kRtavAn 'viulaM asaNapANakhAimasAimaM uvakkhaDAvittA, mittanAiniyagasaMbaMdhiparijaNaM AmaMtettA, taM mittanAiniyagasaMbaMdhiparijaNaM viuleNaM asaNapANakhAimasAimeNaM vatthagaMdhamallAlaMkAreNa ya sakkArettA saMmANettA, tasseva mittanAiniyagasaMbaMdhipariyaNassa purato Tegl jeThThaputtaM kuDuMbe ThAvittA' 'nAyakulaMsi' tti svajanagRhe ' uvakkhaDeu' tti upaskarotu-rAdhyatu ' uvakareu' ti upakarotu-siddhaM sat dravyAntaraiH kRtopakAramAhitaguNAntaraM vidadhAtu ' paDhamaM' ti ekAdazAnAmAdyAmupAsakapratimAM-zrAvakocitAbhigrahavizeSarUpAmupasaMpadya viharati / tasyAzcedaM svarUpam-" saMkAdisallavirahiya-sammasaNajuo u jo jaMtU sesaguNavippamukko, esA khalu hoi paDhamAo // 1 // " heel samyagdarzanapratipattizca tasya pUrvamapyAsIt, kevalamiha zaGkAdidoSarAjAbhiyogAdyapavAdavarjitatvena tathAvidhasamyagdarzanAcAravizeSapAlanAbhyu pagamena ca pratimAtvaM sambhAvyate kathamanyathA'sAvekamAsaM prathamAyAH pratimAyAH pAlanena, dvau mAsau dvitIyAyAH pAlanena, evaM yAvadekAdaza mAsAnekAdazyAH pAlanena, paJcasArddhAni varSANi pUritavAnityarthato vakSyatIti, na cAyamartho dazAzrutaskandhAdAvupalabhyate, zraddhAmAtrarUpAyAstatra tasyAH pratipAdanAt / 'ahAsuttaM' ti sUtrAnatikrameNa, yathA kalpaM-pratimAcArAnatikrameNa, yathAmArga-kSAyopazamikabhAvAnatikrameNa, 'ahAtaccaM' ti yathAtattvaM darzanapratimeti zabdasyAnvarthAnatikrameNa, 'phAsei' ti spRzati pratipattikAle vidhinA pratipatteH 'pAlei'tti satatopayogapratijAgaraNena rakSati / ' sohai' tti zobhayati gurupUjApurassarapAraNakakaraNena zodhayati vA niraticAratayA 'tIrei' tti pUrNepi kAlAvadhAvanubandhAtyAgAt, kIrttayati tatsamAptAvidaJchehAdimadhyAvasAneSu karttavyaM tacca mayA kRtamiti kIrtanAt, ArAdhayati ebhireva prakAraiH saMpUrNairniSThAM nayatIti / 'doccaM' ti dvitIyAM vratapratimAm, idaJcAsyAH svarUpam- " daMsaNapaDimAjutto, pAlaMtoNuvvae niraiyAre / aNukaMpAiguNajuo, jIvo iha hoi vayapaDimA // 2 // " ' taccaM ' ti tRtIyAM sAmAyikapratimAm tatsvarUpamidam" varadaMsaNavayajutto, sAmAiyaM kuNai jo u saMjhAsu / ukkoseNa timAsaM, esA sAmAiyappaDimA // 3 // " 'cautthaM' ti caturthI pauSadha pAlanana, dvau mAsau dvitIya danAt / ahAsattAratavAnityarthato vakSya ||96 //
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ "pulodiyA timAmityarthaH moI, mani vicAra- 90 pratimAmevaMsvarUpAm-"pulcodiyapaDimajuo, jo kuNai posahaM tu saMpunnaM / adumicauddasAisu, cauro mAsA cautthIM sA // 4 // " 'paMcamaM' ra ti paJcamI pratimApratimA kAyotsargapratimAmityarthaH, svarUpaJcAsyAH-" sammamaNuvvayaguNavayasikkhAvayavaM thiro ya nANI ya / aTThamica uddasIsu, paDima ThAegarAIyaM // 5 // asiNANaviyaDabhoI, maulikaDo divasabaMbhayArI ya / rAI parimANakaDo, paDimAvajjesu diyahesu ||6||""asinnaannviyddbhoii' asnAno'rAtribhojI cetyarthaH / ' mauDikaDo' tti mutkalakaccha ityarthaH / " jhAyai paDimAiThio, tiloyapujje jiNe jiyakasAe niyadosapaccaNIyaM, annaM vA paMca jA mAsA // 7 // " 'chaTuM' ti SaSThI abrahmavarjanapratimAm, ettsvruu||97|| paJcaivam-" puvvodiyaguNajUtto, visesao mohaNijjavajjo ya / vajjai abaMbhamegaMtao ya rAiMpi thiracitto // 8 // siMgArakahAvirao, itthIe sama rahammi no ThAi / cayai a aippasaMga, tahA vibhUsaM ca ukkosaM // 9 // evaM jA chammAsA, eso'higao u iyarahA diTuM / jAvajjIvaMpi imaM, vajjai eyaMmi logaMmi // 10 // " 'sattamaM' ti saptamI sacittAhAravarjanapratimAmityarthaH, iyaJcaivam-" sacittaM AhAraM; vajjai asaNAiyaM niravasesaM / sesavayasamAutto, jA mAsA satta vihipuvvaM // 11 // " 'aTThami' ti aSTamI svayamArambhavarjanapratimAm, tadrUpamidam-" vajjai sayamAraMbha, sAvajjaM kAraveti pesehiM / vittinimittaM pubbaya-guNajutto aTTha jA mAsA" // 12 // ' navamaM' ti navamIM bhRtakapreSyArambhavarjanapratimAm, sA ceyam-" pesehiM AraMbha, sAvajja kAravei No guruyaM / puvvoiyagumajutto,Nava mAsA jAva vihiNAo // 13 // " 'dasamaM' ti dazamI uddiSTabhaktavarjanapratimAm, sA caivam- " uddiTukaDaM bhattaMpi, vajjae kimuya sesamAraMbhaM / so list hoi ya khuramuMDo, sihali vA dhArae koi // 14 // " davvaM puTTho jANaM, jANei vayai no ya neveti / puvvodiyaguNajutto, dasa mAsA kAlamANeNaM // 15 // " ' ekArasamaM' ti ekAdazI zramaNabhUtapratimAm, tatsvarUpaJcatat-" khuramuMDo loeNa va, rayaharaNaM uggahaM ca ghettUNaM / samaNabyUo viharai, dhammaM kAeNa phAsaMto // 16 // evaM ukkoseNaM ekkArasa mAsa jAva viharati / " iti upAsaka prathamAdhyayanasAvacUrika 27 pratau 8 patre / / 2 // // iti zrImadkabbarabhUpAlavizAlacittAlavAlavivarddhitavRSarasAlasAlAtizAlizIlazrIjagadgurubhaTTArakazrIhIravijayasUriziSyopAdhyAyazrIkIrtivijayagaNisamuccite zrIvicAraratnAkare vizeSasamuccayAparanAnmi zrIupAsakavicAranAmA saptamastaraGgaH // 7 // || 7||
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra (r)| aMtakRd vicArAH ratnAkaraH ||98 // sarvavidvajjagatsarva, chadmastho'pyavalokate / yatprabhAvAbhRzaM bhaktyA, bhaje tajjinabhASitam // 1 // atha kramAyAtAdaSTamAGgAtkiJcit ratnAvalItapaHsvarUpajijJAsayA likhyate teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM caMpANAmaM NayarI hotthA, puNNabhadde cetie, tattha NaM caMpAe nayarIe koNie rAyA hotthA, vaNNao, tattha NaM caMpAe NaMyarIe seNiyassa raNNo bhajjA koNiyassa raNNo cullamAuyA kAlI nAmaM devI hotyA, vaNNao jahA NaMdA jAva sAmAiyamAiyAti ekkArasaaMgAI ahijjati, bahUhiM cauttha jAva appANaM bhAvemANI viharati / tate NaM sA kAlI ajjA aNNayA kayAi jeNeva ajjacaMdaNA ajjA teNeva uvAgatA 2 evaM vayAsI-icchAmi NaM ajjAo ! tubbhehiM abbhaNuNAtA samANA rayaNAvali tavaM uvasaMpaJjittA NaM viharittae ? ahAsuhaM devANuppiyA ! mA paDibaMdhaM karehi / tate NaM sA kAlI ajjA ajjacaMdaNAe abbhaNuNNAyA samANA rayaNAvali uvasapajjittA NaM viharati / taM jahA- cautthaM karei cautthaM karettA savvakAmaguNiya pAreti, savvakAmaguNiyaM pArettA chaRs kareti chaTuM karettA savvakAmaguNiyaM pAreti, pArettA aTThamaM kareti karettA savvakAmaguNiyaM pAreti, pArettA aTThachaTThAI karei karettA savvakAmaguNiyaM pArei, pArettA cautthaM karei karettA savvakAmaguNiyaM pArei, pArettA chaTuM karei karettA savvakAmaguNiyaM pArei, pArettA aTThamaM kareti karettA savvakAmaguNiyaM pArei, pArettA dasamaM kareti karettA savvakAmaguNiyaM pArei, pArettA duvAlasamaM karei karettA savvakAmaguNiyaM pArei, pArettA coddasamaM kareti karettA savvakAmaguNiyaM pArei, pArettA solasamaM kareti karettA savvakAmaguNiyaM pArei, pArettA aTThArasamaM karei karettA savvakAmaguNiyaM pArei, pArettA vIsaimaM kareti karettA savvakAmaguNiyaM pArei, pArettA bAvIsaimaM kareti karettA savvakAmaguNiyaM pArei, pArettA cauvIsaimaM karei karettA savvakAmaguNiyaM pArei, pArettA chavIsaimaM karei karettA savvakAmaguNiyaM pArei, pArettA aTThAvIsaimaM karei karettA savvakAmaguNiyaM pArei, pArettA tIsaimaM karei karettA savvakAmaguNiyaM pArei, pArettA battIsaM karei karettA savvakAmaguNiyaM pArei, pArettA cauttIsaM kareti karettA savvakAmaguNiyaM pArei, pArettA cauttIsaM chaTThAI karei karettA savvakAmaguNiyaM pArei, pArettA cauttIsaM karei karettA savvakAmaguNiyaM pArei, pArettA battIsaM karei karettA sabakAmaguNiyaM pArei, pArettA tIsaM kareti karettA savvakAmaguNiyaM pArei, pArettA aTThAvIsaM karei, karettA savvakAmaguNiyaM pArei, pArettA chavIsaM kareti karettA savvakAmaguNiyaM |98 //
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra ratnAkara // 99 // pAreti, pArettA cauvIsaimaM kareti karettA savvakAmaguNiyaM pArer3a, pArettA bAvIsaimaM kareti karettA savvakAmaguNiyaM pArei pArettA vIsaM kareti karettA savvakAmaguNiyaM pArei, pArettA aTThArasamaM kareti karettA savvakAmaguNiyaM pArei pArettA solasamaM kareti karettA savvakAmaguNiyaM pArei, pArettA coddasamaM kareti karettA savvakAmaguNiyaM pArei pArettA bArasamaM kareti karettA savvakAmaguNiyaM pArei, pArettA dasamaM karei karettA savvakAmaguNiya pArei pArettA aTThamaM kareti karettA savvakAmaguNiyaM pAreti, pArettA chuTTaM karei karettA savvakAmaguNiyaM pArei, pArettA cautthaM karei karettA savvakAmaguNiyaM pArei pArettA aTThachaTThAI kareti karettA savvakAmaguNiyaM pAreti, pArettA aTThamaM karei karettA savvakAmaguNiyaM pArei pArettA chuTTaM kareti karettA savvakAmaguNiyaM pArei pArettA cautthaM kareti karettA savvakAmaguNiyaM pArei / evaM khalu esA rayaNAvalIe tavokammassa paDhamA parivADI egeNaM saMvacchareNaM tihiM mAsehiM bAvIsAe ya ahorattehiM ahAsutaM jAva ArAhiyA bhavati / tayANaMtaraM ca NaM doccAe parivADIe cautthaM kareti vigar3avajjaM pAreti, pArettA chuTTaM karer3a vigaivajjaM pArei, evaM jahA paDhamAe parivADIe tahA bIyAe, navaraM savvatya pAraNae vigaivajjaM pAreti jAva ArAhiyA bhavati / tayANaMtaraM ca NaM taccAe parivADIe cautthaM kareti karettA avArDa pAreti sesaM taheva NavaraM alevADaM pAreti / evaM cautthAvi parivADI NavaraM savvapAraNae AyaMbilaM pAreti, sesaM taM ceva / paDhamaMmi savvakAmaM, pAraNayaM bitiyae bigativajjaM / taiyaMmi alevADaM, AyaMbilamo cautyaMmi // 1 // tate NaM sA kAlI ajjA rayaNAvalitavokammaM paMcahiM saMvaccharehiM dohi ya mAsehiM aTThAvIsAe ya divasehiM ahAsuttaM jAva ArAhettA jeNeva ajjacaMdaNA ajjA teNeva uvAgacchati, uvAgacchittA ajjacaMdaNaM ajjaM vaMdati nama'sati bahUhiM cautthaM jAva appANaM bhAvemANI viharar3a / iti / vRttiryathA ' rayaNAvali ' tti ratnAvalI-AbharaNavizeSaH / ratnAvalIva ratnAvalI, yathAhi ratnAvalI ubhayata AdisUkSmasthUlasthUlataravibhAgakAhalikAkhyasauvarNAvayavadvayayuktA bhavati punarmadhyadeze sthUlaviziSTamaNyalaGkRtA ca bhavati evaM yattapaH paTTAdAvupadarzamAnamimamAkAraM dhArayati tadgatnAvalItyucyate, tatra caturthamekenopavAsena SaSThaM dvAbhyAmaSTamaM tribhiH, tatau'STau SaSThAni tAni ca sthApanAyAM catvAri catvAri kRtvA paGktidvayena sthApyante, athavA paGktitrayeNa nava koSTakAn kRttvA madhyakoSThe zUnyaM vidhAya zeSeSvaSTAsu aSTa SaSThAni racanIyAni tatazcaturthAdicatustriMzattamaparyantaM, catustriMzattamaM ca SoDazabhirupavAsaiH, tato ratnAvalImadhyabhAgakalpanayA catustriMzat SaSThAni, eteSAM sthUlamaNitayA kalpitatvAt etAni diisaasaaaaaaaaaaaang' **%%%%%%%%%%%%%88% // 99 //
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- anuttaropapAtikavicArAH ratnAkaraH 119001 cottarAdharyeNa dve trINi catvAri paJca SaT paJca catvAri trINi dve ca sthApanIyAni, athavA aSTAbhiH SaDbhizca rekhAbhiH paJcatriMzatkoSThakAn vidhAya madhye zUnyaM kRtvA zeSeSu catustriMzatvaSThAni sthApanIyAni, evaM catustriMzattamAdIni caturthAntAni, punarapyaSTa SaSThAni, sthApanA tveSAM pUrvavat, punarapyaSTamaSaSThacaturthAnIti / prathamAyAM paripATyAM sarvakAmaguNitaM pArayati, tatra sarve kAmaguNA-abhilaSaNIyA rasAdiguNAH saJjAtA yasmiMstattathA sarvarasopetamityarthaH, bhojanamiti gamyate / pAraNakasama-hagAthA-" paDhamaMmi savvakAmaM, pAraNayaM bIyate vigaivajjaM / taiyaMmi alevADaM, AyaMbilamo cautthaMmi // 1 // " pAraNaka iti gamyate, vAcanAntare-" paDhamaMmi savvaguNie pAraNakaM" iti dRzyate / // iti zrImadakabbarabhUpAlavizAlacittAlavAlavivarddhitavRSarasAlasAlAtizAlizIlazrIjagadgurubhaTTArakazrIhIravijayasUriziSyopAdhyAyazrIkIrtivijayagaNisamuccite zrIvicAraratnAkare vizeSasamuccayAparanAmni antagaDavicAranAmA'STamastaraGgaH // 8 // atItAnAgatA bhAvA, vartamAna iva sphuTam / yatprabhAvAtpratIyante, tAM jinezagiraM stumaH / / 1 // athAnuttaropapAtikAr3e caturdazasahasrapramiteSu sAdhuSu mahAduSkarakAritayA mahAnirjaratayA bhagavatA zrIvIreNa svayaM vyAvarNitasyAta eva camatkAricaritrasya dhanyakasya svarUpaM kiJcillikhyate "teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM rAyagihe Nagare guNasilae cetie seNie rAyA, teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre samosaDhe parisA NiggayA, seNie Niggate, dhammakahA soccA parisA paDigatA / tate NaM se seNie rAyA samaNassa0 aMtie dhamma soccA Nisamma samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdati NamaMsati 2 evaM vadAsI-imAsi NaM bhaMte ! iMddabhUtipAmokkhANaM coddasanhaM samaNasAhassINaM katare aNagAre mahAdukkaratarAe ceva mahAnijjaratarAe ceva ? evaM khalu seNiyA ! imAsiM iMdabhUtipAmokkhANaM coddasanhaM samaNasAhassINaM dhaNNe aNagAre mahAdukkarakArae ceva mAhANijjaratarAe ceva / se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccati imAsiM jAva sAhassINaM dhaNNe aNagAre mahAdukkarakArae mahANijjaratarAe ? evaM khalu seNiyA ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM kAkaMdINAma NayarI hotthA uppi pAsAyavaDiMsae viharati / tate NaM ahaM aNNadA kadAi puvvANupuvIe caramANe gAmANugAmaM dUiJjamANe jeNeva kAkaMdI nagarI jeNeva sahasaMbavaNe ujjANe teNeva uvAgae ahApaDirUvaM uggahaM u0 2 saMjameNaM jAva viharAmi, parisA NiggatA taheva jAva pavvaite jAva bilamiva jAva AhAreti, 1900 /
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ rtnaakrH| vicAra- dhaNNassa aNagArassa pAdANaM sarIravaNNao savvo jAva uvasobhemANe 2 ciTThati, se teNadveNaM seNiyA ! evaM vuccati-imAsiM coddasanhaM samaNasAhassINaM dhaNNe aNagAre mahAdukkarakArae mahANijjaratarAe ceva / tate NaM se seNie rAyA samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie eyamahU~ soccA Nisamma haTThatuTTha0 samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM kareti 2 vaMdati namaMsati 2 jeNeva dhaNNe aNagAre teNeva uvAgacchati 2 dhaNNaM aNagAraM tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM kareti karettA vaMdati namaMsati 2 evaM vayAsI-dhaNNe'si NaM tuma devANu0 supuNNe'si0 sukayatthe sukayalakkhaNe suladdhe NaM devANuppiyA ! tava mANussae jammajIvitaphalettikaTTa vaMdati NamaMsati 2 1190911 jeNeva samaNe bhagavaM0 teNeva uvAgacchati uvAgacchittA samaNaM bhagavaM0 tikkhutto vaMdati NamaMsati 2 jAmeva disi pAubbhUe tAmeva disiM paDigate / tate NaM tassa dhaNNassa aNagArassa aNNayA kayAti puvvarattAvarattakAle dhammajAgariyaM0 ime etArUve ajjhasthie evaM khalu ahaM imeNaM orAleNaM jahA khaMdao taheva ciMtA ApucchaNaM therehiM saddhi viulaM dUruhati mAsiyAe saMlehaNAe NavamAsapariyAto jAva kAlamAse kAlaM kiccA uDDUM caMdimajAva Nava ya gevijjavimANapatthaDe uDDe dUraM vItivaittA savvaTThasiddhe vimANe devattAe uvavaNNe, therA taheva uttaraMti jAva ime se AyArabhaMDae, bhaMtetti bhagavaM gotame taheva pucchati jahA khaMdayassa bhagavaM vAgareti jAva savvadRsiddha vimANe uvavanne / dhaNNassa NaM bhaMte ! devassa kevatiyaM kAlaM ThitI pannattA ? goyamA ! tettIsaM sAgarovamAI ThitI paNNattA / se NaM bhaMte ! tato devalogAto kahi gamihiti ? kahiM uvavajjihiti ? goyamA ! mahAvidehe vAse sijjhihiti / iti / vRttistu sugamatvAdasya nAsti / etena ca dhanyakena navamAsaparyAyeNa kiM yogodvahanaM kRtaM ? ekAdazAGgI sa ca zrUyate eva, tasmAdanAgamikaM yogodvahanamiti yatkecitpralapanti taccAkarNayitumanaham, yata AgamavyavahArivyavahArasyAnyairanugantumazakyatvAt / saGkepeNa tadudvahanasya sambhAvyamAnatvAdanyatra siddhAnte vistarato yogodvahanavidhePol'bhihitatvAcceti / // iti zrImadakabbarabhUpAlavizAlacittAlavAlavivarddhitavRSarasAlasAlAtizAlizIlazrIjagadgurubhaTTArakazrIhIravijayasUriziSyopA2 dhyAyazrIkIrtivijayagaNisamuccite zrIvicAraratnAkare vizeSasamuccayAparanAmni anuttaropapAtikavicAranAmA navamastaraGgaH // 9 // rAgadveSavinirmuktairjinairjanahitAya yaH / upadiSTaH sa iSTAni, vitanotu jinAgamaH // 1 // 1190911
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- 1828 ratnAkaraH / saa 3aa dii 1190211 atha praznavyAkaraNavicArA likhyante nanu Atmani pramANAbhAva:, pratyakSAdipramANacatuSThayAviSayatvAt / na ca ghaTamahaM jAnAmItyAdyahaMpratyayanirNito'yamiti asyA'tAtvikatvAt, itarathA gauro'haM sthUlo'hamityAdipratyayasya tAtvikatvApattyAtmani sthUlatvAdyApatteH hasanajalpanAdiceSTAzcemA : kAyAkArapariNabhUtapaJcakotthA khadiratAmbUlacUrNakramukasaMyogotpannarAgavadityAdinAstikamatanirAcikIrSayA paramithyAtvimatanirAcikIrSayA cAmago likhyate avare NatkivAdiNo vAmalokavAdI bhAMti suNNaMti Natthi jIvo, Na jAi iha pare vA loe, na ya kiMcivi phusai puNNapAvaM, nasthi phalaM sukayadukkayANaM, paMcamahAbhUtiyaM sarIraM bhAsaMti, he vAtajogajUttaM, paMca ya khaMdhe bhAMti keI, maNaM ca maNajIviyA vadati, va jIvo tti evamAhaMsu, sarIraM sAdIyaM saNighaNaM iha bhave ege bhave tassa vippaNAsaMmi savvaNAso tti evaM jaMpaMti musAvAdI, tamhA dANavayaposahANaM tavasaMjamabaMbhacerakallANamAdiyANaM Natthi phalaM, Navi ya pANivahaM aliavayaNeM, na ceva corikkakaraNaM paradAsevaNaM vA, sapariggahapAvakammakaraNaMpi Natthi kiMci Na NeraiyatiriyamaNuyANa joNI, Na devaloko vA asthi, Na ya asthi siddhigamaNaM, amApiyarovi asthi, Navi asthi purisakAro, paccakkhANamavi Natthi, Navi asthi kAlamaccU, arahaMtA vA cakkavaTTI baladevA vAsudevA natthi, vathi kevi risao dhammAdhammaphalaM vA Neva asthi kiMci bahUaM va thovakaM vA, tamhA evaM vijANiUNa jahA subahaiMdiyANukUlesu savvavisaesu vaTTaha, Natthi kAvi kiriA vA akiriA vA evaM bhaNaMti, NatthikavAdiNo vAmalogavAdI / imaMpi bitiyaM kudaMsaNaM asabbhAvavAdiNo paNNaveMti mUDhA saMbhUo aMDakAo loko, saMyabhUNA sayaM ca nimmio, evaM etaM AliyaM payAvaiNA isareNa ya kayaMti keI, evaM viNhumayaM kasiNameva ya jagati keI, evameke vadaMti mosaM eko AyA akArako vedako ya sukayassa dukkayassa, karaNANi kAraNANi ya savvahA savvahiM ca Nicco ya Nikkiyo nigguNo ya, aNuvalevao (anno ya levao) ttivi ya evamAhaMsu asambhAvaM / jaMpa ihaM kiMci jIvaloge dIsai sukayaM vA dukkayaM vA / eyaM jaicchAe vA sabhAveNa vAvi daivatappabhAvao vAvi bhavati / kayakaM tattaM lakkhaNavidhANaM NiyatIyakArikA, evaM kei jaMpaMti iDDirasasAtagAravaparA / vRttiryathA tathA apare - uktebhyo'nye nAstikavAdinolokAyatikAH vAmaM pratIpaM lokaM vadanti ye satAM lokavastUnAmasattvasya pratipAdanAtte vAmalokavAdino bhaNanti prarUpayanti, kiM ? praznavyAkaraNavicArAH 1190211
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ | vicAra- zUnyamiti jagaditi gamyate kathaM ? AtmAdyabhAvAt, tadevAha-nAsti jIvaH tatprasAdhakapramANAbhAvAt, sa hi na pratyakSagrAhyo'tIndriyatvena rtnaakrH| cha tasyAbhyupagatatvAt, nApyanumAnagrAhyaH pratyakSApravRttAvanumAnasyApyapravRtteH, AgamAnAM ca parasparato viruddhatvenApramANatvAditi, asattvAdevAsau na yAti-na gacchati ' ihe ' ti manuSyApekSayA manuSyaloke, pare vA parasmin tadapekSayaiva devAdiloke, na ca kiJcidapi spRzati badhnAti puNyapApaM-zubhAzubhaM karma, nAsti phalaM sukRtaduSkRtAnAM puNyapApakarmaNAM jIvAsatvena tayorapyasatvAt, tathA paJcamahAbhautikaM zarIraM bhASante 'he' iti nipAto vAkyAlaGkAre vAtayogayuktaM-prANavAyunA sarvakriyAsu pravarttitamityarthaH / tatra paJcamahAbhautikamiti mahAnti ca tAni 1190311 lokayavyApakatvAdbhUtAni ca sadbhUtavastUni mahAbhUtAni, tAni cAmUni-pRthivI kaThinArUpA Apo dravalakSaNA: teja uSNarUpam vAyuzcalanalakSaNa: AkAzaM zuSiralakSaNamiti, etanmayameva zarIraM nAparaH zarIravartI tanniSpAdako'sti jIvaH iti vivakSA / tathAhi-bhUtAnyeva santi pratyakSeNa teSAmeva pratIyamAnatvAt taditarasya tu sarvathA'pratIyamAnatvAt, yattu caitanyaM bhUteSUpalabhyate tadbhUteSveva kAyAkArapariNateSvabhivyajyate madyAGgeSu samuditeSu madazaktivat, tathA na bhUtebhyo'tiriktaM caitanyaM kAryatvAnmRdo ghaTavaditi, tato bhUtAnAmeva caitanyAbhivyaktirjalasya bubudAbhivyaktivaditi, alIkavAditA caiSAmAtmanaH sattvAt, sattvaM ca pramANopapatteH pramANaM ca sarvajanapratItaM jAtismaraNAdyanyathA'nupapattilakSaNaOM manekadhA zAstrAntaraprasiddhamiti / na ca bhUtadharmazcaitanyaM tadbhAve'pi tasyAbhAvAdvivakSitabhUtAbhAve'pi pretAdyavasthAyAM caitanyasadbhAvAcceti / 'paMca ya khaMdhe bhaNaMti keI' tti paMca ca skaMdhAn rUpavedanAvijJAnasaMjJAsaMskArAkhyAn bhaNanti keciditi-bauddhAH, tatra rUpaskandhaHpRthivIdhA-tvAdayo rUpAdayazca vedanAskandhaH punaH-sukhA duHkhA sukhaduHkheti trividhavedanAsvabhAvaH, vijJAnaskandhastu-rUpAdivijJAnalakSaNaH, saMjJAskandhazca-saMjJAnimittodgrAhaNAtmakaH pratyayaH, saMskAraskandhaH punaH-puNyApuNyAdi dharmasamudAya iti, na caitebhyo vyatiriktaH kazcidAtmAkhyapadArtho'dhya-kSAdibhiravasIyate iti / tathA ' maNaM ca maNajIviyA vadaMti' tti na kevalaM paJcaiva skandhAn manazca-manaskAro rUpAdijJAnalakSaNAnAmupA-dAnakAraNabhUto yamAzritya paraloko'bhyupagamyate bauddhaiH, mana eva jIvo yeSAM mate te manojIvAH ta eva manojIvikAH, alIkavAditA caiSAM sarvathA'nanugAmini manomAtrarUpe jIve kalpite paralokAsiddheH, tadasiddhizcAvasthitasyaikasyAtmano'sattvAnmanomAtrAtmanaH kSaNAntarasyaivotpAdAt akRtAbhyAgamAdidoSaprasaGgAt, kathaJcidanugAmini tu manasi jIvatvAbhyupagamaH samyak eveti / tathA-" vAujIvotti kaamng' 11903||
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- evamAhaMsu" tti vAta:-ucchvAsAdilakSaNo jIva ityAhureke, sadbhAvAbhAvayorjIvanamaraNavyapadezAt nAnyaH paralokayAyyAtmA'stIti, praznavyAkaraNa logol vicArAH alIkavAditA caiSAM vAyorjaDatvena caitanyarUpajIvatvAyogAt, tathA zarIraM sAdi utpannatvAt sanidhanaM kSayadarzanAt ' iha bhave ege bhave' tti iha bhava eva pratyakSajanmaiva eko bhava:-ekaM janma nAnyaH paraloko'sti pramANaviSayatvAt, tasya-zarIrasya vividhaiH prakAraiH prakRSTo nAzo vipraNAzastasmin sati sarvanAza iti nAtmA zubhAzubharUpaM vA karma viziSTamavaziSyate iti, etat-ekamuktaprakAraM 'jaMpati' jalpanti, ke ? mRSAvAdinaH, mRSAvAditA caiSAM jAtismaraNAdinA jIvaparalokasiddheH / tathA kimanyadvadanti ? ityAha-yasmAt zarIraM sAdikamityAdi 11904|| tasmAddAna vratapauSadhAnAM-vitaraNaniyamaparvopavAsAnAm tathA tapo-anazanAdi saMyamaH-pRthivyAdirakSA brahmacaryaM pratItaM etAnyeva kalyANaM kalyAmahetutvAt tadAdiryeSAM jJAnazraddhAdInAM tAni tathA teSAM nAsti phalaM-karmakSayasugatigamanAdikam, nApi cAsti prANivadhAlIkavacanamazubhaphalasAdhanatayeti gamyam, na caiva-naiva cauryakaraNaM paradArasevanaM vA'styazubhaphalasAdhanatayaiva, saha parigraheNa yadvarttate tatsaparigrahaM tacca tatpApakarmakaraNaM ca-pAtakakriyAsevanaM tadapi nAsti kiJcitkrodhamAnAdyAsevanarUpam,narakAdikA ca jagato vicitratA svabhAvAdeva na karmajanitA, taduktam- " kaNTakasya ca tIkSNatvaM, mayUrasya vicitratA / varNAzca tAmracUDAnAM, svabhAvena bhavanti hi // 1 // " iti / mRSAvAditA caivameteSAm-svabhAvo hi jIvAdyarthAntarabhUtastadA prANAtipAtAdijanitaM karmaivAsau, athAnAntarabhUtastato jIva evAsau, tadavyatirekAttatsvarUpavat, tato nirhetukA nArakAdivicitratA syAt, na ca nirhetukaM kimapi bhavati atiprasaGgAditi / tathA na nairayikatiryagmanujAnAM yoni:utpattisthAnaM, puNyapApakarmaphalabhUtA'stIti prakRtam, na devaloko vA'stIti puNyakarmaphalabhUtaH naivA'sti siddhigamanaM siddheH siddhasya cAbhAvAt, aMbApitarAvapi na sta: utpattimAtranibandhanatvAt mAtApitRtvasya, na cotpattimAtranibandhanasya mAtApitRtayA vizeSo yuktaH, yutaH kuto'pi kiJcidutpadyate eva, yathA-sacetanAtsacetanaM yUkAmatkuNAdi acetanaM ca mUtrapurISAdi, acetanAcca sacetanaM yathA kASThAd ghuNakITakAdi acetanaM ca cUrNAdi, tasmAjjanyajanakabhAvamAtramarthAnAmasti nAnyo mAtApitRputrAdivizeSa iti, tadabhAvAttadbhogavinAzApamAnanAdiSu na doSa iti bhAvaH, mRSAvAditA caiSAM vastvantarasya pitrozca janakatve samAne'pi tayoratyantahitatayA vizeSavattvena sattvAt, hitatvaM ca tayoH // 104|| feel pratItameva, Aha ca-"duHpratikArau" ityAdi, nApyasti puruSakAraH, taM vinaiva niyatitaH sarvaprayojanAnAM siddheH, ucyate ca-" prAptavyo
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- 8e| niyatibalAzrayeNa yo'rthaH, so'vazyaM bhavati nRNAM zubho'zubho vA / bhUtAnAM mahati kRte'pi hi prayatne, nAbhAvyaM bhavati na bhAvino'sti Model ratnAkaraH | nAzaH // 1 // " mRSAvAditA caiSAM sakalalokapratItapuruSakArApalApena pramANAtItaniyatimatAbhyupagamAditi / tathA pratyAkhyAnamapi nAsti dharmasAdhanatayA dharmasyaivAbhAvAditi, asya ca sarvajJavacanaprAmANyenAstitvAttadvAdinAmasatyatA / tathA naivAsti kAlamRtyuH tatra kAlo nAsti anupalambhAt, yacca vanaspatikusumAdikAlalakSaNamAcakSate tatteSAM svarUpamiti mantavyam, asatyatA caiSAmapi svarUpasya vastuno'natirekAt kusumAdikaraNamakAraNaM tarUNAM syAt / tathA mRtyu:-paralokaprayANalakSaNo'sAvapi nAsti, jIvAbhAvena paralokagamanAbhAvAt, athavA 1190119 kAlakrameNavivakSitAyuSkakarmaNaH sAmastyanirjarAvasare mRtyuH kAlamRtyuH, tadabhAvazcAyuSa evAbhAvAt, tathA arhadAdayo ' natthi' tti na santi pramANAviSayatvAt / 'nevatyi kevi risao' tti naiva santi kecidapi RSayo-gautamAdimunayaH pramANAviSayatvAdeva, vartamAnakAle vA RSitvasya sAdhvanuSThAnasyAsattvAt, sato'pi vA niSphalatvAditi atra ziSyAdipravAhAnumeyatvAdarhadAdisattvasyAnantaroktatvAt vAdinAmasatyatA / RSitvasyApi sarvajJavacanaprAmANyena sarvadA bhAvAdityAjJAgrAhyArthApalApinAM sarvatrAsatyavAditA bhAvanIyeti, tathA dharmAdharmaphalamapi nAsti kiJcid bahukaM vA stokaM vA, dharmAdharmayoradRSTatvena nAstitvAt 'natthi phalaM sukaya' ityAdi, yaduktam-prAktatsAmAnyajIvApekSayA yacca 'dhammAdhamma' ityAdi tadRzyApekSayeti na punaruktateti / ' tamha' tti yasmAdevaM tasmAdevaM-uktaprakAraM vastu vijJAya ' jahA subahuiMdiyANukUlesu' ti yathA-yatprakArAH subahu-atyarthamindriyAnukUlA ye te tathA teSu sarveSu viSayeSu vartitavyam, nAsti kAcit kriyA vA-anindyakriyA akriyA vA-pApakriyA pApetarakriyayorAstikakalpitatvenAparamArthikatvAt, bhaNaMti ca " piba khAda ca cArulocane ! yadatItaM varagAtri ! tanna te / na hi bhiru ! gataM nivarttate, samudayamAtramidaM kalevaram // 1 // " evamityAdi nigamanam / tathA idamapi dvitIyaM nAstikadarzanApekSayA kudarzanaM kumatamasadbhAvavAdinaH prajJApayanti mUDhAH-vyAmohavantaH, kudarzanatA ca vakSyamANasyArthasyApramANatvAttadvAdiproktapramANasya ca pramANAbhAsatvAddhAvanIyA, kimbhUtaM darzanaM ? ityAha-sambhUto-jAto'NDakAt-jantuyonivizeSAt lokaH-kSitijalAnalAnilavananaranarakanAkitiryagapaH, tathA svayambhUvA-brahmaNA svayaM ca-AtmanA nirmito-vihitaH tatrANDakaprasUtabhuvanavAdinAM matamitthamAcakSate-" puvvaM 11905|| Asi jagamiNaM, paMcamahabbhUyavajjiyagabhIraM / egaNNavaM jaleNaM, mahappamANaM tahiM aMDaM // 1 // vIIpareNa gholaMta, acchiu~ suirakAlao
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra vicArAH phuTTa / phuTTa dubhAgajAya, abbhaM bhUmI ya saMvuttaM // 2 // tattha surAsuranAragasamaNuya sacauppayaM jagaM savvaM / uppaNNaM bhaNiyamiNaM, |praznavyAkaraNaratnAkara baMbhaMDapurANasatthaMmi // 3 // " tathA svayambhUnirmitajagadvAdino bhaNanti-" AsIdidaM tamobhUtamaprajJAtamalakSaNam / avitarkAmavijJeyaM, prasuptamiva sarvataH // 1 // tasminnekArNavIbhUte, naSTasthAvarajaGgame / naSTAmaranare caiva, praNaSToragarAkSase // 2 // kevalaM gaharIbhUte, mahAbhUtavivarjite / acintyAtmA vibhustatra, zayAnastapyate tapaH // 3 // tatra tasya zayAnasya, nAbheH padmaM vinirgatam / taruNaravimaNDalanibhaM, hRdyaM kAJcanakarNikam // 4 // tasmin padme bhagavAn, daNDI yajJopavItasaMyuktaH / brahmA tatrotpannastena jaganmAtaraH sRSTAH // 5 // aditiH 11906| surasaGghAnAM, ditirasurANAM manurmanuSyANAm / vinatA vihaGgamAnAM, mAtA vizvaprakArANAm // 6 // kadruH sarIsRpANAM, sulasA mAtA ca nAgajAtInAm / surabhizcatuSpadAnAmilA punaH sarvabIjAnAm // 7 // " iti / evamuktakrameNaitadanantaroditaM vastu alIkaM bhrAntajJAnibhiH prarUpitatvAt, tathA prajApatinA-lokaprabhuNA IzvareNa ca-mahezvareNa ca kRtaM-vihitamiti kecidvAdino bhaNantIti prakRtaM, bhaNanti cezvaravAdina:buddhimatkAraNapUrvakaM jagat saMsthAnavizeSayuktatvAt ghaTAdivaditi, kudarzanatA cAsya valmIkabubudAdibhirhetoranaikAntikatvAt, kulAlAditulyasya buddhimatkAraNasya sAdhanena ceSTavighAtakAritvAditi, tathA evaM yathA IzvarakRtaM tathA viSNumayaM-viSNvAtmakaM kRtsnameva jagaditi kecidvadantIti prakRtaM, bhaNanti ca etanmatAvalaMbina:-" jale viSNuH sthale viSNurviSNuH parvatamastake / jvAlAmAlAkule viSNuH, sarvaM viSNumayaM jagat // 1 // " tathA-" ahaM ca pRthivI pArtha ! vApvagnijalamapyaham / vanaspatigatazcAhaM, sarvabhUtagato'pyaham // 2 // " tathA " so kila jalayasamuttheNudaeNegannavaMmi logaMmi / vItIparaMpareNaM gholaMto udayamajhami // 3 // " sa kila mArkaNDarSiH " pecchai so 9 tasathAvarapaNadusuranaratirikkhajoNIyaM / egannavaM jagamiNaM mahAbhUyavivajjiyaM guhiraM // 4 // evaMvihe jagaMmI, pecchai niggohapAyavaM sahasA / maMdaragiriM va tuMgaM mahAsamuddava vicchinnaM // 5 // khaMdhami tassa sayaNaM, acchai tahiM bAlao maNabhirAmo / (viSNurityarthaH) saMviddho suddhahiyao miukomlkuNciysukeso|| 6 // hattho pasArio se, maharisiNA ehi tattha bhaNio ya / khaMdhe mamaM vilaggasu, mA marihisi udagavuDDIe // 7 // teNa ya ghettuM hatthe, u mIlio so risi tao tassa picchai udaraMmi jayaM saselavaNakANaNaM savvaM // 8 // " ti, 11906|| leel punaH sRSTikAle viSNunA sRSTam kudarzanatA cAsya pratItibAdhitatvAt, tathA evaM vakSyamANena nyAyena eke-kecanAtmA'dvaitavAdyAdayo vadanti
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- mRSA-alIkaM yaduta eka AtmA, taduktam-" eka eva hi bhUtAtmA, bhUte bhUte vyavasthitaH / ekathA bahudhA caiva, zyate jalacaMdravat // 1 // " kara tathA "puruSa evedaM gni sarvaM yadbhUtaM yacca bhAvyam" ityAdi, kudarzanatA cAsya sakalalokavilokyamAnabhedanibandhanavyavahArocchedaprasaGgAt, tathA akArakaH-sukhaduHkhahetUnAM puNyapApakarmaNAmakarttAtmetyanye vadanti, amUrttatvanityatvAbhyAM kartRtvAnupapatteriti, kudarzanatA cAsya saMsAryAtmano mUrttatvena pariNAmittvena ca kartRtvopapatteH, akartRtve ca akRtAbhyAgamaprasaGgAt, tathA vedakazca-prakRtijanitasya sukRtasya duSkRtasya ca pratibiMbodayanyAyena bhoktA, amUrttatve hi kadAcidapi vedakatA na yuktA''kAzasyeveti kudarzanAtA'sya tathA sukRtaduSkRtasya, ca karmaNaH 11907 // karaNAni-indriyANi kAraNAni-hetavaH sarvathA-sarvaprakAraiH sarvatra deze kAle ca na vastvantaraM kAraNamiti bhAvaH, karaNAnyekAdazaH, tatra vAkpANipAdapAyUpasthalakSaNAni paJca karmendriyANi sparzanAdIni tu paJca buddhIndriyANi ekAdazaM ca manaH iti, eSAM cAcetanAvasthAyAmakArakattvAtpuruSasyaiva kArakatvena kudarzanatvamasya, tathA nityazvAsau, yadAha-" nainaM chindanti zastrANi, nainaM dahati pAvakaH / na cainaM kledayantyApo, na zoSayati (nainaM vahati ) mArutaH // 1 // acchedyo'yamabhedyo'yamamUrto'yaM sanAtanaH" iti, asaccaitadekAntanityatve hi sukhaduHkhabandhamokSAdyabhAvaprasaGgAt, tathA niSkriyaH sarvavyApitvenAvakAzAbhAvAdgamanAgamanAdi kriyAvarjitaH, asaccaitaddehamAnopalabhyamAnatadguNatvena tanniyatatvAt, tathA nirguNazca satvarajastamolakSaNaguNatrayavyatiriktatvAt prakRtereva hyete guNA iti, yadAha-" akartA nirguNo bhoktA, AtmA kapiladarzane / " iti, prasiddhaM cAsya sarvathA nirguNatvaM caitanyaM puruSasya svarUpaM' iti abhyupagamAt, tathA' a aNuvalevau' tti anupalepakaH karmabandhanarahitaH, Aha ca- asmAnna badhyate nApi, mucyate nApi saMsarati kazcit / saMsarati badhyate mucyate ca, nAnAzrayA prakRtiH // 1 // " iti, asaccaitanmuktAmuktayorevamavizeSaprasaGgAt, pAThAntaram-' anno ya levau' tti tatrAnyazcAparo lepataH karmabandhanAditi, etadapyasat kathaJciditi zabdAnupAdAnAt, ityapi ca, iti-upadarzane api ca-alIkavAdAntarasamuccayArthaH, tathA evaM vakSyamANaprakAreNa ' Ahesu' tti bruvate sma asadbhAvaM-santamarthaM yaduta yadapi-yadeva sAmAnyataH sarvamityarthaH, iha-asmin kiJcidavivakSitavizeSa jIvaloke-martyaloke, dRzyate, sukRtaM vA Astikamatena sukRtaphalaM sukhamityarthaH, duSkRtaM vA duSkRtaphalaM duHkhamityarthaH, etat ' jaicchAe va' ti yadRcchayA vA svabhAvena cApi daivataprabhAvato vA'pi-vidhisAmarthyato vA'pi bhavati, na puruSakAraH karma vA 11907|
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- hitAhitanimittamiti bhAvaH, tatra anabhisandhipUrvikArthaprAptiryadRcchA, paThyate ca-" atarkitopasthitameva sarvaM, citraM janAnAM sukhaduHkhajAtam / praznavyAkaraNaratnAkaraH Local vicArAH kAkasya tAlena yathA'bhighAto, na buddhipUrvo'tra vRthA'bhimAnaH // 1 // " tathA -" satyaM pizAcAH sma vane vasAmo, bherI karAtrairapi na spRzAmaH / yadRcchayA sidhyati lokayAtrA, bherI pizAcA: paritADayanti // 2 // " iti, svabhAvaH punarvastutaH svata eva tathA pariNati bhAvaH, uktaM ca-"kaH kaNTakAnAM prakaroti taikSNyaM, vicitrabhAvaM mRgapakSiNAM ca / svabhAvataH sarvamidaM pravRttaM, na kAmacAro'sti kutaH prayatnaH ? // 3 // " iti / daiva-vidhiriti laukikI bhASA, tatroktam-" prAptavyamarthaM labhate manuSyaH, kiM kAraNaM daivamalaGghanIyam / tasmAnna 119061180 zocAmi na vismayo me, yadasmadIyaM na hi tatpareSAm // 4 // dvIpAdanyasmAdapi, madhyAdapi jalanidherdizo'pyantAt / AnIya jhaTiti ghaTayati, vidhirabhimatamabhimukhIbhUtaH / / 5 // " iti, asadbhUtatA cAtra pratyekameSAM, jinamatapratikuSTatvAt, tathAhi- " kAlo sahAva niyaI, puvakayaM purisakAraNegaMtA / micchattaM te ceva u, samAsao hoti sammattaM // 1 // " iti / tathA nAsti- na vidyate'tra loke kiJcicchubhamazubhaM vA kRtakaM-puruSakAraniSpannaM, kRtaM-ca kArya prayojanamityarthaH, pAThAntareNa- nasthi kiMci kayakaM tattaM' tatra tattvaM vastusvarUpamiti, tathA lakSaNAni-vasturUpANi vidhAzca-bhedA lakSaNavidhAH tAsAM lakSaNavidhAnAm niyatizca-svabhAvavizeSazca kArikA-kI, sA ca padArthAnAmavazyantayA yadyathA bhavane prayojayitrI bhavitavyatetyarthaH / anye tvAhuH-yad mudgAdInAM rAddhisvabhAvatvamitaradvA sa svabhAvaH yacca rAddhAvapi niyatarasatvaM na zAlyAdirasatA sA niyatiriti, tatra coktam-" na hi bhavati yannabhAvyaM, bhavati ca bhAvyaM vinA'pi yatnena / karatalagatamapi nazyati, yasya tu bhavitavyatA nAsti // 1 // " asatyatA cAsya pUrvavadvAcyA, evamityuktaprakAreNa kecinnAstikAdayo jalpanti-RddhirasasAtagauravaparA RddhyAdiSu gauravaM-AdarastatpradhAnA ityarthaH / iti zrIpraznavyAkaraNadvitIyAzravadvAravRttau 86 pratau 16-17-18-19 / patre // 1 // nanu sAMsArikakAryanimittaM draupadyAdibhiH pUjitatvAt saMsAranimittameva pratimA dRzyante, na tu muktinimittam, yadi ca muktinimittaM | syAttadA munInAmapi kutrApi niravadyaM pratimAvandanamapyuktaM syAt, atrocyate-are kumatagrasta ! munInAmapi atyantabAlAdInAM caityAntAnAM yathocitaM vaiyAvRttyaM karttavyamuktam, tatra caityasya tu annAdisaMpAdanAdikaM zarIravizrAmaNAdikaM cAyauktikamiti vandanastavanAdikameva tadvaiyAvRttyaM, tato munInAmapi caityavandanastavanamuktameva draSTavyam, vaiyAvRttyasUtraM cedam 11908 //
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ PROthae vicAra- Jel aha kerisae puNAI ArAhai vayamiNaM ? je se uvahibhattapANasaMgahaNAdANakusale accaMtabAla 1 dubbala 2 gilANa 3 vuDa 4 ratnAkaraH khavage 5 pavatti 6 Ayariya 7 uvajjhAe 8 sehe 9 sAhammie 10 tavassI 11 kula 12 gaNa 13 saMgha 14 ceiyaDhe 15 nijjaraTThI veyAvaccaM aNissiyaM dasavihaM bahuvihaM karei // iti / vRttiryathA-atha-paripraznArthe kIdRzaH punaH 'AI' ti alaGkAre, ArAdhayati vratamidam ? iha prazne uttaramAha-'je se' ityAdi, yo'sAvupadhibhaktapAnAnAM dAnaM saGgrahaNaM ca tayoH kuzalo-vidhijJo yaH saH tathA, tathA bAlazca durbalazcetyAdisamAhAradvandvastato'tyantaM yadvAladurbalaglAnavRddhakSapakaM tattathA tatra viSaye vaiyAvRttyaM karotIti yogaH, pravRttyAcAryopAdhyAye 11909 // iha dvandvaikatvAtpravRttyAdiSu, tatra pravRttilakSaNaM tvidam-" tavasaMjamajogesuM, jo jogo tattha taM pavattei / asuhaM ca niyatteI, gaNatattillo pvittiio||1||" itarau pratItau tathA 'sehe' tti zaikSe-abhinavapravajite sAdharmike-samAnadharmike liGgapravacanAbhyAM tapasvini-caturthabhaktAdikAriNi, tathA kulaM-gacchasamudAyarUpaM candrAdikaM, gaNa:-kulasamudAyarUpaH koTikAdikaH saGghaH-tatsamudAyarUpaH, caityAni-jinapratimAH etAsAM yo'rthaH-prayojanaM sa tathA, tatra nirjarArthI-karmakSayakAmaH vaiyAvRttya-vyAvRttakarmarUpamupaSTambhamityarthaH, anizrita-kIrtyAdinirapekSa dazavidhaM-dazaprakAram, Aha ca-" veyAvaccaM vAvaDabhAvo iha dhammasAhaNanimittaM / annAiyANa vihiNA, saMpAyaNamesa bhAvatyo // 1 // Ayariya 1 uvajjhAe 2 thera 3 tavassI 4 gilANa 5 sehANaM 6 / sAhammiya 7 kula 8 gaNa 9 saMgha 10 saMgayaM tamiha kAyavvaM // 2 // " bahuvidhaM-bhaktapAnAdidAnabhedenAnekaprakAraM karoti / iti praznavyAkaraNAdvitIyazrUtaskandhatRtIyAdhyayane 86 pratau 64 patre // 2 // etena caturdazopakaraNAtiriktamupakaraNaM vastrAdikaM munibhirna rakSaNIyamityAyekAntena yadabhidhAnaM tadayauktikaM, upadhyAdisaGgrahaM vinA taddAnasyAnupapatteH, tathA etenaiva ca yadgItArthairapi bhuktasaMsAra eva dIkSaNIyo nASTAdivArSikaH, ityAdyekAntena yadabhidhAnaM tadapyayauktikameva, anyathA'tyantabAlAsambhave tadvaiyAvRttyasyApyasambhavAditi / / ... ||iti zrImadakabbarabhUpAlavizAlacittAlavAlavivarddhitavRSarasAlasAlAtizAlizIlajagadgurubhaTTArakazrIhIravijayasUriziSyopAdhyAyazrIkIrtivijayagaNisamuccite zrIvicAraratnAkare vizeSasamuccayAparanAmni praznavyAkaraNavicAranAmA dazamastaraGgaH // 10 // karkazakutarkasaGkaradurdharatimiraughadinakarAkAram / vizvAdhAraM jinamatamabhimatadaM naumi gurubhaktyA // 1 // 11909|| 888888
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- 1800/ rtnaakrH| 88 1199011 sssss atha vipAkAGgavicArA likhyante kecinmithyAtvikRtaM sarvaM vyarthameva manvate, taccAyauktikam, mithyAtvinA'pi subAhukumAreNa prAgbhave munidAnaprabhAvAtsaMsAraH paridhvasto manujAyuzca nibaddhamiti zrUyate / tathA hi taNaM se sumuhe gAhAvatI sudattaM aNagAraM ejjamANaM pAsati 2ttA haTTatuTTe AsaNAto abbhuTTheti 2ttA pAyapIThAto paccoruhati 2ttA pAyAo omu 2ttA egasADiyaM uttarAsaMgaM karer3a 2ttA sudattaM aNagAraM sattaTThapayAiM aNugacchati 2ttA tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM kareti 2 ttA vaMdati NamaMsati rattA jeNeva bhattaghare teNeva uvAgacchati 2ttA sayahattheNaM viuleNaM asaNapANakhAimasAimeNaM paDilAbhessAmi ttikaTTa hadvatuTThe / tate NaM tassa sumuhassa gAhAvaissa teNaM davvasuddheNaM 3 tiviheNaM tikaraNasuddheNaM sudatte aNagAre paDilAbhite samANe saMsAre parittIkarta maNussAue nibaddhe / / iti / vRttistu sugamatvAdasya nAsti / iti zrIvipAkadvitIyazrutaskandhaprathamAdhyayane 46 pratau 44 patre // 1 // 1 kecicca paurNamAsImamAvAsyAM (ca) vihAya trayodazIcaturdazyoH pauSadhaM kurvanti, apare ca parvatithAveva pauSadho'nuSTheyo, nAnyadeti vadanti / te cobhaye'pi mithyAvAdino draSTavyAH / ' cAuddasamuddiTThapuNNimAsiNIsu' ityatra caturthazIpaurNamAsyoH, caturdazyamAvAsyayoreva (vA) ArAdhyatvenoktatvAt, subAhukumAreNa pauSadhatrayasya kRtatvAcca / tatsUtraM cedam "tate NaM se subAhukumAre samaNovAsae jAe, ahigayajIvAjIve jAva paDilAbhemANe viharai / tate NaM se subAhukumAre aNNadA kadAi cAuddasaTThamuddiTThapuNNimAsiNIsu jeNeva posahasAlA teNeva uvAgacchati, 2 ttA posahasAlaM pamajjati 2 ttA uccArapAsavaNabhUmiM paDilehei 2 ttA dabbhasaMthAraM saMtharei 2 ttA davbhasaMthAraM durUhai 2ttA aTThamabhataM paginhati, paginhettA posahasAlAe posahie aTTamabhattie posahaM paDijAgaramANe viharati / " iti vipAkadvitIyazrutaskandhaprathamAdhyayane 46 pratau 44 patre / / 2 / // iti zrImadakabbarabhUpAlavizAlacittAlavAlavivarddhitavRSarasAlasAlAtizAlizIlajagadgurubhaTTArakazrIhIravijayasUriziSyopAdhyAyazrIkIrtivijayagaNisamuccite zrIvicAraratnAkare vizeSasamuccyAparanAmni zrIvipAka vicAranAmA ekAdazastaraGga / / 11 / / samAptaM cedaM vicAraratnAkare prAcyaM taTam // a3 3 3 ttiu' viyAkAGgavicArAH 1199011
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra anekasiddhAntavicAraratnAramye gurUpAsanamArgalabhye / vicAraratnAkaranAmazAstre, prAcyaM taTaM prAptamidaM samAptim // 1 // ratnAkaraH padaistribhiryena samastametat trailokyamAkrAntamaho mahIyaH / sanAtanaM taM narakAntakaM ca, siddhAntagovindamahaM zrayAmi // 2 // athAnukramAyAtA upAGgavicArAH prastUyante / tatra prathamamaupapAtikavicArA yathA keciccAviditasUtratAtparyAH 'jIveNaM bhaMte ! asaMjaya' ityAdisUtraM darzayanto'kAmanirjarAlabdhadevabhavA janmAntarArAdhakA na bhavantyeveti nizcayaM vadanti taccAsaGgataM, TIkAyAM bhAjyA, iti vyAkhyAtatvAt / saTIkaM sUtraM cedam - 1199910 "jIve NaM bhaMte ! asaMjae avirae apaDihayapaccakkhAyapAvakamme ito cue peccA deve siyA ? goyamA ! atyaMgatiyA deve siyA atyaMgatiyA No deve siyA / se keNadveNaM bhaMte ! evaM vuccati-atthegatiyA deve siyA atthegatiyA No deve siyA ? goyamA ! je ime jIvA gAmAgaranagaranigamarAyahANikheDakabbaDamaDaMbadoNamuhapaTTaNAsamasaMbAhasannivesesu akrAmatanhAe akAmacchuhAe akAmabaMbhaceravAseNaM akAmaanhANakasIyAtavadaMsamasagaseyajallamallapaMkaparitAveNaM appataro vA bhujjataro vA kAlaM appANaM parikilessaMti appataro bhujjataro vA kAlaM appANaM parikilesittA kAlamAse kAlaM kiccA annataresu vANamaMtaresu devaloesu devattAe uvavattAro bhavaMti, tahiM tesiM gatI tahiM tesiM ThitI tahiM tesiM uvavAe paNNate / tesi NaM bhaMte ! devANaM kevatiyaM kAlaM ThitI paNNattA ? goyamA ! dasavAsasahassAI ThitI paNNattA / asthi NaM bhaMte ! tesiM devANaM iDDI i vA jutI i vA jase ti vA bale ti vA vIrie ti vA purisakkAraparakkame ti vA ? haMtA asthi / teNaM bhaMte ! devA paralogassArAhagA ? No iNeDhe samaDhe" iti / vRttiryathA-'je ime jIvA' iti ya ime pratyakSAsannA jIvA:paJcendriya-tiryaGmanuSyalakSaNAH, grAmAkarAdayaH prAgvat, 'akAmatanhAe' tti akAmAnAM-nirjarAdhanabhilASiNAM satAM tRSNA-tRT akAmatRSNA tayA, evamanyatpadadvayam, 'akAmaanhANagasIyAtavadaMsamasagaseyajallamallapaMkaparitAveNaM' iha svedaH-prasvedo, yAti-lagati ceti ' jallo' rajomAtraM, mala:-kaThinIbhUtaH, paGkaH-sa eva svedenAdrIbhUtaH, asnAnakAdayastu pratItAH, asnAnakAdibhiryaH paritApaH sa tathA tena 'appataro vA bhujjataro vA kAlaM' ti prAkRtatvena vibhaktipariNAmAdalpataraM vA bhUyastaraM vA kAlaM yAvat 'annataresu' ti bahunAM madhye ool ekatareSu vANamaMtaresu' tti vyantareSu devalokeSu-devajaneSu madhye, 'tahiM tesiM gai' tti tasmin vAnamantare devaloke teSAmasaMyatAdivizeSaNajIvAnAM 1199911
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- gatiH-gamanaM, 'Thir3a' tti avasthAnaM, 'uvavAo' tti devatayA bhavanaM, 'iTThI iva' ti RddhiH parivArAdisaMpat / 'jutI iva'tti aupapAtikaH Nodel vicArAH . dyutiH-zarIrAbharaNAdidIptiH, izabdo nipAto vAkyAlaGkArArthaH, itizabdo vA'yaM kRtasandhiprayogaupadarzanArthaH / 'jase iva' tti yaza:khyAtiH / vA zabdo vikalpArthaH, kvacitpaThyate-' uhANe i vA kamme iva' ti / tatrotthAnaM-urdhIbhavanaM, karma-utkSepaNAdikA kriyA, 'bale iva' tti balaM-zArIraH prANaH, 'vIrie iva' ti vIrya-jIvaprabhavaH prANa eva 'purisakkAraparakkame iva' tti puruSakAraH puruSatvAbhimAnaH sa eva niSpAditaphalaH parAkramaH, haMte ti' evamevArthaH, 'teNaM devA paramalogassa ArAhaga' tti te akAmanirjarAlabdhadevabhavA 11992118 vyantarA: paralokasya-janmAntarasya nirvANasAdhanAnukUlasyArAdhakA:-niSpAdakAH iti praznaH, no iNaDhe tti nAyamarthaH 'samaDhe' tti samartha:-saGgataH ityuttaram, ayamabhiprAya:- ye hi samyagdarzanajJAnapUrvakAnuSThAnato devAH syuH ta eva avazyaMtayA AnantaryeNa pAramparyeNa vA nirvANAnukUlaM bhavAntaramAvarjayanti, tadanye tu bhAjyAH / ityaupapAtikasUtravRttau 70 pratau 62 patre // 1 // punarapi jinapratimAripupratibodhAya ammaDena yathA anyatIrthikadevAnyatArthikaparigRhIrtAhatpratimAniSedhapUrvakamarhatpratimAvandanAdyaGgIkRtaM, | tathA likhyate "ammaDassa No kappar3a annautthiyA vA annautthiyadevayANi vA annautthiyapariggahiyANi arihaMtaceiyANi vA vaMdittae vA namaMsittae vA jAva pajjuvAsittae vA Nannatya arihaMte vA arihaMtacejhyANi vA" iti / vRttiryathA-' annausthie va 'tti anyayUthikAArhatasApekSayA'nye zAkyAdayaH 'ceiyAI' tti arhaccaityAni-jinapratimA ityarthaH / 'Nannattha arihaMtehiM va' tti na kalpate iha yo'yaM neti niSedhaH so'nyatrArhadbhyaH arhato varjayitvetyarthaH / ityaupapAtikasUtravRttau 83 pratau 67 patre // 2 // // iki zrImadakabbarabhUpAlavizAlacittAlavAlavivarddhitavRSarasAlasAlAtizAlizIlajagadgurubhaTTArakazrIhIravijayasUriziSyopAdhyAya zrIkIrtivijayagaNisamuccite zrIvicAraratnAkare madhyabhAge aupapAtikavicAranAmA prathamastaraGgaH // 1 // yasmAtprAdurbhavadratnairayatnairbhUSyate satAm / kaNThapIThaM namastasmai, zrutarohaNabhUbhRte // 1 // 11912 atha rAjapraznIyavicArA yathA
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra ratnAkara: 8888888888884 1199311 zrotrasya dvAdazayojanaparimite viSaye satyapi divyAnubhAvato'dhikaviSayatA'pi zrUyate / tathA hi taNaM se pAitANiyAhivaI deve sUriyAbheNaM deveNaM evaM vutte samANe haTTha jAva hiyae evaM devo tahatti ANAe viNaNaM vayaNaM paDisuNeti 2 ttA jeNeva sUriyAbhe vimANe jeNeva sabhA suhammA jeNeva meghogharasiyagaMbhIramahurasaddA joyaNaparimaMDalA sussarA ghaMTA teva uvAgacchati teNeva uvAgacchitA taM meghogharasiyaM gaMbhIramahurasaddaM joyaNaparimaMDalaM sussaraM ghaMTaM tikkhutto ullAlei / tate NaM tIse meghogharasiyagaMbhIramahurasaddAe joyaNaparimaMDalAe sussarAe ghaMTAe tikkhutto ullAliyAe samANIe se sUriyAbhe vimANe pAsAyavamANA nikkhuDAvaDiyasaddaghaMTApaDisuyasayasahassasaMkulA jAyA yAvi hotyatti / vRttiryathA-' tae NaM se' ityAdi, ' jAva paDisuNettA' iti, atra yAvacchabdakaraNAt -- karayalapariggahiyaM dasanahaM sirasAvattaM matthae aMjalikaTTu ( evaM devo tahatti ANAe viNaeNaM vayaNaM paDisuNeti ) ' iti draSTavyam / -- tikkhutto ullAlei ' tti triH kRtva:- trIn vArAn ullAlayati - tADayati / tato 'Na' miti vAkyAlaGkAre tasyAMmeghaugharasitagambhIramadhurazabdAyAM yojanaparimaNDalAyAM susvarAbhidhAnAyAM ghaNTAyAM triH kRtvastADitAyAM satyAM yatsUryAbhavimAnaM tatprAsAdaniSkuTeSu ca ye ApatitAH zabdAH zabdavargaNApudgalAstebhyaH samucchalitAni yAni ghaNTAprati zrutazatasahasrANi ghaNTApratizabdalakSANi taiH saGkalamapi jAtamabhUt kimuktaM bhavati ? ghaNTAyAM mahatA prayatnena tADitAyAM ye vinirgatAH zabdapudgalAstatpratighAtavazataH sarvAsu dikSu vidikSu ca divyAnubhAvataH samucchalitaiH pratizabdaiH sakalamapi vimAnamanekayojanalakSamAnamapi badhiritamupajAyate iti / etena dvAdazabhyo yojanebhyaH samAgataH zabdaH zrotragrAhyo bhavati na parataH, tataH kathamekatra tADitAyAM ghaNTAyAM sarvatra tatchabda zrutirupajAyata iti yaccocyate tadapAkRtamavaseyam, sarvatra divyAnubhAvatastathArUpapratizabdocchalane yathoktadoSAsaMbhavAt / iti zrI rAjapraznIyopAGgavRtti 86 pratau 22 patre / / 3 / / atha jinapratimAsattAkSarANi likhyante tI maNipeDhayA uvariM ittha NaM mahege devacchaMdae paNNatte solasajoyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM sAiregAI solasajoyaNAI uDDa uccatteNaM savvasyaNAmae jAva paDirUve ettha NaM aTThasayaM jiNapaDimANaM jiNussehappamANamettANaM sannikkhittaM saMciTTha' iti / vRttiryathA' tIse NaM ' ityAdi tasyAzca maNipIThikAyA upari, atra mahAneko devacchandakaH prajJaptaH / sa ca SoDazayojanAnyAyAmaviSkambhAbhyAM 1199311
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjapraznIya vicArAH vicAra- sAtirekANi SoDazayojanAni Urddhamuccaistvena 'savvarayaNAmae' ityAdi prAgvat, tatra ca devacchandake aSTazataM aSTAdhikaM zataM jinapratimAnAM ratnAkara jinotsedhapramANamAtrANAM paJcadhanuHzatapramANAnAmiti bhAvaH / iti zrIrAjapraznIyopAvRtti 110 pratau 64 patre // 2 // nanu bhavantu tAH zAzvatyo jinapratimA vimAnAbharaNAdivat, kimetAvatA ? atrocyate-are vAvadUka ! yathA zAzvatAnyapi vimAnAni avasthAnAya, AbharaNAni paridhAnAya bhavanti, tathA pratimAH kasmai kRtyAya bhavanti ? vandanAyaiveti cedAgataM vandyatvaM, tathA cAgamaH tae NaM tassa sUriyAbhassa devassa sAmANiyaparisovavaNNagA devA sUriyAbhassa devassa imeyArUvamajjhasthiyaM jAva samuppannaM 11994|| samabhijANittA jeNeva sUriyAbhe deve teNeva uvAgacchati 2ttA sUriyAbhaM devaM karayalapariggahiyaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTTa jaeNaM vijaeNaM vaddhAveMti 2ttA evaM vayAsI-evaM khalu devANuppiyANaM sUriyAbhe vimANe siddhAyayaNaMsi jiNapaDimANaM jiNussehappamANamettANaM aTThasayaM sannikkhitaM ciTThati, sabhAe NaM suhammAe mANavae ceie khaMbhe vatirAmaesu golavaTTasamuggaesu bahuu jiNasakahAu sannikkhittAo ciTuMti, tAo NaM devANuppiyANaM annesiM ca bahUNaM vemANiyANaM devANa ya devINa ya accaNijjAo jAva pajjuvAsaNijjAo, taM evaM lateNaM devANuppiyANaM pulvi karaNijjaM, taM eyaM NaM devANuppiyANaM pacchAkaraNijjaM, taM eyaM NaM devANuppiyANaM pudi seyaM, taM eyaM NaM devANuppiyANaM pacchA seyaM, taM eyaM NaM devANuppiyANaM puvipi pacchAvi hiyAe suhAe khamAe nissesAe ANugAmiyattAe bhavissai / " iti vRttistu sugamatvAdasya nAsti / iti zrIrAjapraznIyopAGgasUtravRttau 110 pratau 66 patre // 3 // etena yatkaizciducyate sthitireveyaM devAnAM na tu dhArmiko'yaM vidhiriti, tadapi parAstaM draSTavyam / ' hiyAe suhAe khamAe nissesAe ANugAmiyattAe bhavissai' ityAdinA paraMparAnubandhipuNyahetutvenoktatvAt ___adhunA yaiH kAraNairjIvA jinadharma labhante, yaizca na labhante, tAni likhyante tae NaM kesIkumArasamaNe cittaM sArahiM evaM vayAsI-evaM khalu cauhiM ThANehiM cittA ! jIvA kevalipannattaM dhammaM no labheJjA savaNayAe taM ArAmagayaM vA ujjANagayaM vA samaNaM vA mAhaNaM vA no abhigacchati no vaMdati no namasati no sakkAreti no sammANeti no kallANaM maMgalaM devayaM ceiyaM pajjuvAsati no aTThAti heuiM pasiNAI vAgaraNAI pucchati, eeNaM ThANeNaM cittA ! kevalipannattaM dhammaM no 11914||
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- labhati savaNatAe 1, uvassayagayaM samaNaM vA taM ceva jAva eteNavi ThANeNa cittA ! jIvA kevalipannattaM dhammaM no labhati savaNatAe 2, ratnAkara goaragayaM samaNaM vA mAhaNaM vA jAva no pajjuvAsai no viuleNaM asaNapANakhAimasAimeNaM paDilAbhei No aTThAI jAva pucchai eeNaM ThANeNaM cittA ! kevalipannattaM dhammaM no labhati savaNatAe 3 jatthaviyaNaM samaNeNaM mAhaNeNaM vA saddhi abhisamAgacchai tatthavi ya NaM hattheNa vA vatyeNa vA chatteNavA appANaM AvarittA ciTThai no aTThAI pucchai eeNaM ThANeNaM kevalipannattaM dhammaM no labhati savaNayAe 4 // iti / vRttiryathA- 'cauhi ThANehiM ' iti ArAmAdigataM zramaNAdikaM nAbhigacchatItyAdikaM prathama kAraNam 1, upAzrayagataM nAbhigacchatItyA11915 didvitIyam 2, ('prAtihArikaiH pIThaphalakAdikaM (kaiH) na nimantrayatItyAditRtIyam 3, gocaragataM nAzanAdinA pratilAbhayatItyAdicaturtham 4, ebhireva caturbhiH sthAnakaiH kevaliprajJaptaM dharma labhate zravaNatayA zravaNeneti bhAvaH / 'jatthaviyaNaM' ityAdi, yatrApi zramaNa:sAdhurmAhana:-paramagItArthaH zrAvako'bhyAgacchati tatrApi hastena vastrAJcalena chatreNa cAtmAnamAvRttya tiSThati idaM prathama kAraNam, evaM zeSANyapi kAraNAni pratyekamevaM bhAvanIyAni ) iti rAjapraznIyopAGgavRtti 86 pratau 82 patre // 4 // Je tathA ye pareSAmanukampAdAnamapi niSedhayanti, tannirAsAya likhyate tate NaM kesIkumArasamaNe paesiM rAya evaM vayAsI-mA NaM tuma devANuppiyA ! puni ramaNijje bhavittA pacchA aramaNijje bhavejjAsi jahA se vaNasaMDei vA NaTTasAlAi vA ikkhuvADei vA khalavADei vA, kahaNNaM bhaMte ! vaNasaMDe puci ramaNijje bhavittA pacchA aramaNijje bhavati ? paesI ! jayANaM vaNasaMDe pattie puSphie phalie hariyagare rijjamANasirIe atIva uvasobhemANe 2 ciTThai tayA NaM vaNasaMDe ramaNi) bhavati, jayA NaM vaNasaMDe junne parijunnaDoDe parisaDiyapaMDupatte sukkarukkhe iva milAyamANe ciTThai tayA NaM No | ramaNijje bhavati / jayA NaM NaTTasAlAi gijjai vAijjai nacciJjai bhaNijjai hasijjai ramijjai tayA NaM NaTTasAlA ramaNijjA bhavai, 'prAtihArikaiH' ityAdita: 'bhAvanIyAni' ityantapAThasthAne ' gocaragataM nAzanAdinA pratilAbhayatIti tRtIyam 3, yatnApi zramaNAdiko'bhyAgacchati tatrApi hastena vastrAJcalena chatreNa vA''tmAnamAvRtya tiSThatIti caturtham 4, ebhireva caturbhiH sthAnakaiH vIparItatayA kevaliprajJaptaM dharma labhate zravaNatayA, yathA-ArAmAdigataM zramaNAdikamabhigacchatIti prathamam 1, evaM zeSANyapi kAraNAni bhAvaniyAni ' iti pAThaH syAttadA samyak / 11915 //
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra jayA NaM NaTTasAlAi No gijjar3a jAva No ramijjai tayA NaM NaTTasAlA aramaNijjA bhavai / jayA NaM ikkhuvADe chijjai bhijjai khajjai rtnaakrH| 88 pijjaI dijjai tayA NaM ikkhuvADe ramaNijje bhavai, jayA NaM ikkhuvADe No chijjar3a jAva tayA NaM ikkhuvADe aramaNijje bhavati, jayA khavADe ucchubhai uDaijjai maMDalaijjai puNNijjai khajjai dijjai vijjai tayA NaM khalavADe ramaNijje bhavai, jayA NaM khalavADe no ucchubhai tayA NaM aramaNijje bhavai / se teNaTTeNaM paesI ! evaM vuccai mANaM tumaM paesI puvviM ramaNijje bhavittA pacchA aramaNijje bhavijjAsi, jahA vaNasaMDei vA jAva khalavADei vA / tate NaM paesIrAyA kesiM kumArasamaNaM evaM vadAsI- No khalu bhaMte ! ahaM puvvi ramaNijje bhavittA pacchA aramaNijje bhavissAmi / ahaNNaM seyaviyAnayarIpAmokkhAiM sattagAmasahassAiM cattAribhAge karissAmi / egaM OM bhAgaM balavAhaNassa dalaissAmi / egaM bhAgaM kuTThAre vujjhissAmi egaM bhAgaM aMteure dalaissAmi ege NaM bhAgeNaM mahatimahAAliyamahANasiyaM 11998,11 kUDAgArasAlaM karissAmi, tattha NaM bahuhiM purisehiM diNNabhaibhattaveyaNehiM viulehiM asaNapANakhAimasAimehiM uvakkhaDAvettA bahUNaM OM samaNamAhaNabhikkhuyANaM pahiyANaM paribhAettA bahUhiM sIlavvayapaccakkhANaposahovavAsassa jAva viharissAmitti kaTTa, jAmeva disiM OM pAublUe tAmeva disiM pddige| tae NaM se paesI rAyA kallaM jAva jalaMte seyabiyApAmokkhAiM sattagAmasahassAiM cattAribhAe karei egaM bhAgaM balavAhaNassa dalai jAva kUDAgArasAlaM karei, tattha NaM bahUhiM purisehiM jAva uvakkhaDettA bahUNaM samaNaM jAva paribhAemANe viharaD iti rAjapraznIyopAGgavRttau 86 pratau 84 patre // 4 // / / iti zrImadakabbarabhUpAlavizAlacittAlavAlavivarddhitavRSarasAlasAlAtizAlizIlajagadgurubhaTTArakazrIhIravijayasUriziSyopAdhyAyazrIkIrttivijayasamuccite zrIvicAraratnAkare madhyabhAge zrIrAjapraznIyavicAranAmA dvitIyastaraGgaH // 2 // sumana: santatisevyA, rasarucirA proccagotrasaMbhUtA / vimalIkRtajananivahA, jinavANI jayati gaGgeva // 1 // atha kramAyAtAH zrI jIvAbhigamavicArA yathA devabhavAccyutvA punarapi yAvatA kAlena devaH syAttallikhyate devapurisassa NaM bhaMte! kAlao kevacciraM hoi ? goyamA ! jahaNNeNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM vaNassaikAlo, bhavaNavAsidevapurisANaM diikaa jIvAbhigama vicArAH ||116||
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ ratnAkara vicAra- 1888 tAva jAva sahassAro jahaNNeNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM vaNassatikAlo / ANatadevapurisassa NaM bhaMte ! kevatiaM kAlaM aMtaraM hoi ? goyamA ! jahanneNaM vAsapuhuttaM ukkoseNaM vaNassatikAlo, evaM jAvagevejjadevapurisassavi, aNuttarovavAtiyadevapurisassa jahantreNaM vAsapuhuttaM ukkoseNaM saMkhejjAiM sAgarovamAI sAiregAI iti / vRttiryathA-' devapurisassa NaM bhaMte ! ' ityAdi, devapuruSasya bhadanta ! kAlataH OM kiyacciraM antaraM bhavati ? bhagavAnAha gautama ! jaghanyenAntarmuhUrtaM devabhavAccyutvA garbhavyutkrAntikamanuSyeSUtpadya paryAptisamAptyanantaraM tathAvidhAdhyavasAyamaraNena bhUyo'pi kasyApi devatvenotpAdasaMbhavAt, utkarSato vanaspatikAlaH / evamasurakumArAdArabhya nirantaraM tAvadvaktavyaM yAvatsahasrArakalpadevapuruSasyAntaram, AnatakalpadevasyAntaraM jaghanyena varSapRthaktvaM kasmAdetAvadihAntaramiti ceducyate - iha yo garbhasthaH sarvAbhiH paryAptibhiH paryAptaH zubhAdhyavasAyopeto mRtaH san AnatakalpAdArato ye devAsteSUtpadyate, nAnatAdiSu tasya tAvanmAtrakAlasya tadyogyAdhyavasAyavizuddhyabhAvAt, tato ya AnatAdibhizcyutaH san bhUyo'pyAnatAdiSUtpatsyate saniyamAccAritramavApya, cAritraM cASTame varSe, tata uktaM jaghanyato varSapRthaktvaM, utkarSato vanaspatikAlaH / evaM prANatAraNAcyutakalpagraiveyakadevapuruSANAmapi pratyekamantaraM jaghanyata utkarSatazca vaktaNaM NaTTasAlA ramaNijjA bhavai, jayA NaM NaTTasAlAi No gijjar3a jAva No ramijjai tayA NaM NaTTasAlA aramaNijjA bhavai / jayA NaM ikkhuvADe chijjai bhijjai khajjar3a pijjaI dijjai tayA NaM ikkhuvADe ramaNijje bhavai, jayAM NaM ikkhuvADe No chijjai jAva tayA NaM ikkhuvADe aramaNijje bhavati, jayA NaM khalavADe ucchubhai uDaijjai maMDalaijjai puNNijjai khajjai dijjai vijjai tayA NaM khalavADe ramaNijje bhavai, jayA NaM khalavADe no ucchubhai tayA NaM aramaNijje bhavai / se teNadveNaM paesI ! evaM vuccai mANaM tumaM paesI puvviramaNijje bhavittA pacchA ramaNijje bhavijjAsi, jahA vaNasaMDer3a vA jAva khalavADer3a vA / tate NaM paesIrAyA kesiM kumArasamaNaM evaM vadAsI- No khalu bhaMte ! ahaM puvviM ramaNijje bhavittA pacchA aramaNijje bhavissAmi / ahaNNaM seyaviyAnayarIpAmokkhAI sattagAmasahassAiM cattAribhAge karissAmi / egaM bhAgaM balavAhaNassa dalaissAmi / egaM bhAgaM kuTThAre vujjhissAmi egaM bhAgaM aM dalaissAmi ege NaM bhAgeNaM mahatimahAliyamahANasiyaM kUDAgArasAlaM karissAmi, tattha NaM bahuhiM purisehiM diNNabhaibhattaveyaNehiM viulehiM asaNapANakhAimasAimehiM uvakkhaDAvettA bahUNaM samaNamAhaNabhikkhuyANaM pahiyANaM paribhAettA bahUhiM sIlavvayapaccakkhANaposahovavAsassa 1199011 8888888888 1199011
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- ratnAkaraH 11918 // jAva viharissAmitti kaTTa, jAmeva disiM pAubbhUe tAmeva disi paDigae / tae NaM se paesI rAyA kallaM jAva jalate seyabiyApAmokkhAI | jIvAbhigama sattagAmasahassAiM cattAribhAe karei egaM bhAgaM balavAhaNassa dalai jAva kUDAgArasAlaM karei, tattha NaM bahUhiM purisehiM jAva uvakkhaDettA vicArAH bahUNaM samaNaM jAva paribhAemANe viharai iti rAjapraznIyopAGgavRttau 86 pratau 84 patre // 5 // // iti zrImadakabbarabhUpAlavizAlacittAlavAlavivarddhitavRSarasAlasAlAtizAlizIlajagadgurubhaTTArakarezrIhIravijayasUriziSyopAdhyAya zrIkIrtivijayasamuccite zrIvicAraratnAkare madhyabhAge zrIrAjapraznIyavicAranAmA dvitIyastaraGgaH // 2 // sumanaHsantatisevyA, rasarucirA proccagotrasaMbhUtA / vimalIkRtajananivahA, jinavANI jayati gaGgeva // 1 // atha kramAyAtAH zrI jIvAbhigamavicArA yathAdevabhavAccayutvA punarapi yAvatA kAlena devaH syAttAllikhyate devapurissa NaM bhaMte ! kAlao kevacciraM hoi ? goyamA ! jahaNNeNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM vaNassaikAlo, bhavaNavAsidevapurisANaM tAva jAva sahassAro jahaNNeNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM vaNassatikAlo / ANatadevapurisassa NaM bhaMte ! kevatiaM kAlaM aMtara hoi ? goyamA ! jahanneNaM vAsapuhuttaM ukkoseNaM vaNassatikAlo, evaM jAvagevejjadevapurisassavi, aNuttarovavAtiyadevapurisassa jahanneNaM vAsapuhattaM ukkoseNaM saMkhejjAiM sAgarovamAI sAiregAiM iti / vRttiryathA-' devapurisassa NaM bhaMte !' ityAdi, devapuruSasya bhadanta ! kAlata: kiyacciraM antaraM bhavati ? bhagavAnAha-gautama ! jaghanyenAntarmuhUrtaM devabhavAccyutvA garbhavyutkrAntikamanuSyeSUtpadya paryAptisamAptyanantaraM tathAvidhAdhyavasAyamaraNena bhUpo'pi kasyApi devatvenotpAdasaMbhavAt, utkarSato vanaspatikAlaH / evamasurakumArAdArabhya nirantaraM tAvadvaktavyaM yAdasahasrArakalpadevapuruSasyAntaram, AnatakalpadevasyAntaraM jaghanyena varSapRthaktvaM kasmAdetAvadihAntaramiti ceducyate-iha yo garbhasthaH sarvAbhiH paryAptibhiH paryAptaH zubhAdhyavasAyopeto mRtaH san AnatakalpAdArato ye devAsteSUtpadyate, nAnatAdiSu tasya tAvanmAtrakAlasya tadyogyAdhyavasAyavizuddhyabhAvAt, tato ya AnatAdibhizcyutaH san bhUyo'pyAnatAdiSUtpatsyate saniyamAccAritramavApya, cAritraM cASTame varSe, 18 // tata uktaM jaghanyato varSapRthaktvaM, utkarSato vanaspatikAlaH / evaM prANatAraNAcyutakalpagraiveyakadevapuruSANAmapi pratyekamantaraM jaghanyata ael
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- | utkarSatazca vaktavyam / anuttaropapAtikakalpAtItadevapuruSasya jaghanyato'ntaraM varSapRthaktvam, utkarSataH saGkhyeyAni sAgaropamANi sAtirekANi, Madel rtnaakrH| tatra saGghayeyAni sAgaropamANi tadanyavaimAnikeSu saGkhyeyavArotpattyA sAtirekANi manuSyabhavaiH / tatra sAmAnyAbhidhAne'pyatadaparAjitAntamavagantavyam, sarvArthasiddheH sakRdevotpAdatastatrAntarAsambhavAt / anye tvabhidadhati-bhavanavAsina Arabhya AIzAnAdamarasya jaghanyato'ntarmuhUrttam / sanatkumArAdArabhyAcyutakalpaM yAvannavamAsAH / navasu graiveyakeSu sarvArthasiddhamahAvimAnavarjeSvanuttara-vimAneSu ca navavarSANi / graiveyakAn yAvat sarvatrApi utkarSato vanaspatikAlaH / vijayAdiSu caturSu mahAvimAneSu dve sAgaropame / uktaM ca-" AIsANAdamarassa, aMtaraM hINayaM 11919 // muhuttaMto / AsahasAre accuyaNuttaradiNamAsavAsanava ||1||thaavrkaalukkoso, savvadve bIyao na uvavAo, doayarA vijayAisu" / iti zrIjIvAbhigamasUtravRttau dvitIyapratipattau 264 pratau 43 patre // 1 // atha yaiH kAraNairnArakANAM sAtodayo bhavati tAni likhyante uvavAeNa va sAyaM, neraio devakammuNA vAvi / ajjhavasANanimittaM, ahavA kammANubhAveNaM // 1 // iti / vRttiryathA-' uvavAeNa' ityatra saptamyarthe tRtIyA, upapAtakAle sAta-sAtavedanIyakarmodayaM kazcidvedayate yaH prAgbhave dAghacchedAdivyatirekeNa maraNamupagato'natisaMkliSTAdhyavasAyI samutpadyate, tadAnIM hi na tasya prAgbhavAnubaddhaM AdhirUpaM duHkhaM nApi kSetrasvabhAvaja nApi paramAdhArmikakRtaM, nApi parasparodIritam, tata evaMvidhaduHkhAbhAvAdasau sAtaM vedayate, ityucyate // 1||'devkmmunnaavaavi' iti devakarNaNA pUrvasAGgatikadevaprayuktayA kriyayA, tathAhi-gacchati pUrvasAGgatiko devaH pUrvaparicitasya nairayikasya vedanopazamanArthaM yathA baladevaH kRSNavAsudevasya, sa ca vedanopazamo devakRto manAkkAlamAtra eva bhavati tata urddha niyamAt kSetrasvabhAvajA anyA vA vedanAH pravarttante, tathAsvAbhAvyAt // 2 // 'ajjhavasANanimittaM 'iti adhyavasAyanimittaM samyaktvotpAdakAle, tata urdU kadAcittathAvidhaviziSTazubhAdhyavasAyapratyayaM kazcinnairayiko bAhyakSetrasvabhAvajavedanAsadbhAve'pi sAtodayamevAnubhavati, samyaktvotpAdakAle hi jAtyandhasya cakSurlAbha iva mahAn pramoda upajAyate, taduttarakAlamapi kadAcittIrzakaraguNAnumodanAdyanugatAM viziSTAM bhAvanAM bhAvayataH, tato bAhyakSetrasvabhAvajavedanAsadbhAve'pyantaH sAtodayo 11999 // vijRmbhamANo na virudhyate 3 / ' ahavA kammANubhAveNaM' iti, athavA karmAnubhAvena bAhyatIrthakarajanmadIkSAjJAnApavargakalyANasambhUti
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigama vicArAH vicAra- lakSaNabAhyanimittamadhikRtya tathAvidhasya ca sAtavedanIyasya karmaNo'nubhAvena vipAkodayena kazcitsAtaM vedayate, na caitadvyAkhyAnamanAeM yata ratnAkaraHni uktaM vasudevacarite / iti zrIjIvAbhigamasUtravRttaura tRtIyapratipattinArakAdhikAratRtIyoddezake // 2 // iha jIvayonilakSaNAM caturazItiryA prasiddhA zrUyate sA upalakSaNaM, tato'dhikAnAmapi zrUyamANatvAt / tathA hi tesi NaM bhaMte ! jIvANaM kati jAtikulakoDIjoNIpamuhasayasahassA paNNattA ? goyamA ! bArasa jAtikulakoDIjoNIpamuhasayasahassA / bhuyagaparisappathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM bhaMte ! katividhe joNIsaMgahe paNNatte ? goyamA ! tivihe joNIsaMgahe paNNatte, taM jahA1192011 aMDayA poyayA saMmucchimA, evaM jahA khahayarANaM taheva, NANattaM jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM puvakoDI, uvaTTittA doccaM puThaviM gacchaMti / Nava jAtikulakoDIjoNIpamuhasatasahassA bhavaMtIti makkhAyaM sesaM taheva / uragaparippathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM bhaMte ! pucchA jaheva bhuyagaparisappANaM taheva NavaraM-ThitI jahanneNaM aMtomuhattaM, ukkoseNaM puvakoDI, uvvaTTittA jAva paMcami puDhavIM gacchaMti, dsjaatikulkoddii| cauppadathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA goyamA ! duvihe paNNatte taM jahA-poyayA ya sammucchimA ya, (se kiM ta) poyayA2 tivihA paNNattA, taM jahA-itthI purisA NapuMsagA, tattha NaM je te saMmucchimA te savve NapuMsagA, tesi NaM bhaMte ! jIvANaM kati lesAo paNNattAo ? sesaM jahA pakkhINaM NANattaM ThitI jahanneNaM aMtomuhuttaM, ukkoseNaM tinni paliovamAI, uvvaTTittA cautthiM puDhaviM gacchaMti, dasa jAtikulakoDI / jalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA jadhA bhuyagaparisappANaM, navaraM uvvaTTittA jAva ahe sattami puDhaviM addhaterasa jAtikulakoDIjoNIpamuha0 jAva pa0 / cauridiyANaM bhaMte ! kati jAtikulakoDIjoNIpamuhasatasahassA paNNattA ? goyamA ! nava jAikulakoDIjoNIpamuhasatasahassA jAva samakkhAyA / teiMdiyANaM pucchA goyamA ! aTTha jAtikula jAva samakkhAyA / beiMdiyANaM bhaMte ! kai jAi pucchA goyamA ! satta jAikulakoDIjoNIpamuha0 / kai NaM bhaMte ! gaMdhA paNNattA ? kai NaM bhaMte ! gaMdhasayA paNNattA ? goyamA !satta gaMdhA satta gaMdhasayA paNNattA / kai NaM bhaMte ! puSphajAikulakoDIjoNIpamuhasayasahassA paNNattA ? goyamA ! solasapuSphajAtikulakoDIjoNIpamuhasayasahassA paNNattA, taM jahA- cattAri jalajANaM, cattAri thalayANaM, cattAri mahArukkhiyANaM, cattAri mahAgummiyANaM / kati NaM bhaMte ! vallIo kati vallIsatA paNNattA ? goyamA ! cattAri vallIo cattAri vallIsayA paNNattA / kati NaM bhaMte ! latAo | 1192011
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ ratnAkaraH vicAra-8 kati latAsayA paNNattA goyA ! aTTha layAo aTTha layAsayA paNNattA / kati NaM bhaMte! hariyakAyA hariyakAyasayA paNNattA ? goyamA ! tao hariyakAyA hariyakAyasatA paNNattA / phalasahassaM ca biMTavaddhANaM, phulasahassaM ca NAlabaddhANaM, ete savve vi haritakAyameva samoyaraMti, te evaM samaNugammamANA 2 evaM samaNugAhijjamANA 2 evaM samaNupehijjamANA 2 evaM samaNuciMtijjamANA2 eesu ceva dosu kA su samoyaraMti / taM jahA-tasakAe ceva, thAvarakAe ceva, evAmeva sapuvvAvareNaM AjIviyadiTTaMteNaM caurAsIti jAtikulakoDIjoNIpamuhasatasahassA bhavaMtIti makkhAyA // iti / vRttiryathA-' tesi NaM' ityAdi, teSAM bhadaMta ! jIvAnAM kati kiM pramANAni jAtikulakoTInAM yonipramukhANi yonIpravAhANi zatasahasrANi yonipramukhazatasahasrANi jAtikulakoTiyonipramukhazatasahasrANi bhavanti ? bhagavAnAha - dvAdaza jAtikulakoTiyonipramukhazatasahasrANi prajJaptAni tatra jAtikulayonInAmidaM paristhUramudAharaNaM pUrvAcAryairupadarzitam-jAtiriti kila tiryagjAtiH tasyAH kulAni - kRmikITavRzcikAdIni, imAni ca kulAni yonipramukhANi tathA hi-ekasyAmeva yonau anekAni kulAni bhavanti, tathA hi-chagaNayonau kRmikulaM, kITakulaM, vRzcikakulamityAdi, athavA jAtikulamityekaM padam jAtikulayonyozca parasparaM vizeSaH ekasyAmeva yonAvanekajAtikulasambhavAt, tadyathA-ekasyAmeva chagaNayonau kRmijAtikulaM kITajAtikulaM vRzcikajAtikulamityAdi, evamekasyAmeva yonAvavAntarajAtibhedabhAvAdanekAni yonipravAhANi jAtikulAni sambhavantIti utpadyante khacarapaJcendriyatiryagyonijAnAM dvAdaza jAtikulakoTizatasahasrANi, atra saGgrahaNIgAthA - " joNIsaMgahalessA, diTThI nANe ya joga uvaoge / uvavAya ThiI samugdhAya cavaNa jAI kulavihIo " // asyA akSaragamanikA - prathamaM yonisaGgrahadvAraM, tato lezyAdvAraM, tato dRSTidvAramityAdi / ' bhuyagANaM bhaMte ! ' ityAdi, bhujagAnAM bhadaMta ! katividho yonisaGgrahaH prajJaptaH ? ityAdi pakSivatsarvaM niravazeSaM vaktavyam, navaraM sthiticyavanakulako nAnAtvaM, tadyathA sthitirjaghanyenAntarmuhUrttaM, utkarSataH pUrvakoTI, cyavanaM udvarttanA, tatra narakagaticintAyAmadho yAvaddvitIyA pRthivI, upari yAvatsahasrArakalpastA-vadutpadyate, nava teSAM jAtikulakoTiyonipramukhazatasahasrANi prajJaptAni, evamuraH parisarpANAmapi vaktavyam, navaraM tatra cyavanadvAre'dhazci-ntAyAM yAvatpaJcamI pRthivIti vaktavyam, kulakoTicintAyAM daza jAtikulakoTiyonipramukhazatasahasrANi prajJaptAni / -- cauppayANaM 'ityAdi, catuSpadAnAM bhadaMta ! katividho yonisaGgrahaH prajJaptaH ? bhagavAnAha - gautama ! dvividho yonisaGgrahaH prajJaptaH, 1192911 khiungkhiung saasaasaasaasaasngn*ng33 1192911
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1192211 vicAra- 88 tadyathA-potajAH sammUcchimAzca, iha ye aNDajavyatiriktA garbhavyutkrAntAH, te sarve jarAyujAH ajarAyujA vA potajA iti vivakSitamato'tra ratnAkaraH // 88 dvividho yathoktasvarUpo yonisaGgraha uktaH, anyathA gavAdInAM jarAyujatvAttRtIyo'pi jarAyujalakSaNo yonisaGgraho vaktavyaH syAditi, tatra ye potajAste trividhAH prajJaptAH, tadyathA striyaH puruSA napuMsakAzca tatra ye te sammUrchimAste sarve napuMsakAH, zeSadvArakalApaH pUrvavat, navaraM sthitirjaghanyenAntarmuhUrttamutkarSatastrINi palyopamAni, cyavanadvAre'dhazcintAyAM yAvaccaturthI pRthivI, UrdhvaM yAvatsahasrAraH, jAtikulakoTiyonipramukhazatasahasrANi atrApi daza / 'jalacarANAM ' ityAdi, jalacarANAM bhadanta ! katividho yonisaGgrahaH prajJaptaH ? - bhagavAnAha - gautama ! trividho yonisaGgrahaH prajJaptaH, tadyathA - aNDajAH potajA: sammUcchimAzca, aNDajAstrividhA: prajJaptAH, tadyathA-striyaH OM puruSA napuMsakAzca, potajAstrividhA prajJaptAH, tadyathA- striyaH puruSA napuMsakAzca tatra ye te sammUcchimAste sarve napuMsakAH / zeSadvArakalApacintA prAgvat, navaraM sthiticyavanajAtikulakoTiSu nAnAtvam, sthitirjaghanyenAntarmuhUrttamutkarSataH pUrvakoTI, cyavanadvAre'dhazcintAyAM yAvatsaptamI UrdhvaM yAvatsahasrAraH, kulakoTiyonipramukhazatasahasrANi arddhatrayodazaH sArddhAni dvAdazetyartha: / ' cauriMdiyANaM ' ityAdi, caturindriyANAM bhadanta ! kati jAtikulakoTiyonipramukhazatasahasrANi prajJaptAni ? bhagavAnAha - gautama ! nava jAtikulakoTiyonipramukhazatasahasrANi prajJaptAni evaM trIndriyANAmaSTau jAtikulakoTiyonipramukhazatasahasrANi dvIndriyANAM sapta jAtikulakoTiyonipramukhazatasahasrANi prajJaptAni / iha jAtikulakoTyo yonijAtIyAstato bhinnajAtIyAbhidhAnaprasaGgato gandhAGgAni bhinnajAtIyatvAt prarUpayati-' kai NaM ' ityAdi, kati bhadanta ! gandhAGgAni kvacidgandhA iti pAThaH tatra padaikadeze padasamudAyopacArAt gandhA iti gandhAGgAnIti draSTavyAni prajJaptAni ? tathA gandhAGgazatAni prajJaptAni ? bhagavAnAha - gautama ! sapta gandhAGgAni sapta gandhAGgazatAni prajJaptAni, iha sapta gandhAGgAni paristhUrajAtibhedAdamUni tadyathA-mUlaM 1 tvak kASThaM3 niryAsaH 4 patra5 puSpaM6 phalaM7 ca / tatra mUlaM mustAbAlakozIdAdi 1, tvak suvarNacchallItvacAprabhRti 2, kASThaM candanAguruprabhRti3, niryAsaH karpUrAdi4, patraM jAtipatratamAlAdi5, puSpaM priyaGgunAgarapuSpAdi6, phalaM jAtiphalakarkolakailAlavaGgaprabhRti7, ete ca varNamadhikRtya pratyekaM kRSNAdibhedAtpaJcapaJcabhedA iti varNapaJcakena guNyante jAtAH paJcatriMzat, gandhacintAyAmete surabhigandhaya evetyekena guNitAH paJcatriMzaJjAtAH paJcatriMzadeva 'ekena guNitaM tadeva bhavatI ' ti nyAyAt, tatrApyekaikasmin varNabhede rasapaJcakaM I jIvAbhigama vicArAH 1192211
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAraratnAkaraH / 1192311 33 4 | |dravyabhedena viviktaM prAptate iti sA paJcatriMzat rasapaJcakena guNyate jAtaM paJcasaptatizatam, sparzAzca yadyapyaSTau bhavanti tathA'pi gandhAGgeSu yathoktarUpeSu prazasyA vyavahAratazcatvAra eva mRdulaghuzItoSNarUpAH, tataH paJcasaptatizataM sparzacatuSTayena guNyate, jAtAni saptazatAni / uktaM ca -" mUlatayakaTTanijjAsa, pattapupphaphalameyaM gaMdhaMgA / vaNNAduttarabheyA, gaMdhaMgasayA muNeyavvA // 1 // asyA vyAkhyAnarUpaM gAthAdvayam-" mutthA' suvaNNacchallI, agurU vAlA tamAlapattaM " ca / taha ya piyaMgU jAIphalaM ca jAIe gaMdhaMgA // 1 // guNaNAe sattasayA, paMcahi vaNaMhi surabhigaMdheNaM / rasapaNageNaM taha phAsehi ya cauhiM pasatyehiM // 2 // " atra ' jAIe gaMdhaMgA' iti jAtyA jAtibhedenAmUni gandhAGgAni zeSaM bhAvitam / 'kai NaM' ityAdi, kati bhadanta ! puSpajAtikulakoTizatasahasrANi prajJaptAni ?, bhagavAnAha-gautam ! SoDaza puSpajAtikulakoTizatasahasrANi pjJaptAni tadyathA catvAri jalajAnAM padmAnAM jAtibhedena, catvAri sthalajAnAM koraNTakAdInAM jAtibhedena, catvAri mahAgulmikAdInAM jAtyAdInAm, catvAri mahAvRkSANAM madhUkAdInAmiti / ' kai NaM ' ityAdi, bhadanta ! vallayaH ? kati vallizatAni prajJaptAni ?, bhagavAnAha - gautama ! catasro vallayaH sragapuSpAdimUlabhedena, tAzca mUlaTIkAkRtA vaivityena na vyAkhyAtA iti saMpradAyAdavaseyAH, catvAri vallizatAnyevAntarajAtibhedena / ' kai NaM' ityAdi, kati bhadanta ! latAH kati latAzatAni prajJaptAni ?, bhagavAnAha - gautama ! aSTau latA nAgalatAdyA yA mUlabhedena tA api saMpradAyAdavagantavyAH mUlaTIkAkAreNAvyAkhyAnAt, aSTau latAzatAni prajJaptAni avAntarajAtibhedena / ' kai NaM' ityAdi, kati bhadanta ! haritakAyAH kati haritakAyazatAni prajJaptAni ? bhagavAnAha-gautama ! trayo haritakAyA: prajJaptAH-jalajA: sthalajA: ubhayajA:, ekaikasmin zatamavAntarabhedAnAmiti, trINi haritakAyazatAni / 'phalasahassaM ca' ityAdi, phalasahasraM ca vRntabaddhAnAM vRntAkaprabhRtInAM, phulasahasraM ca nAlabaddhAnAm, ' te vi savve' ityAdi, te'pi sarve bhedAH, apizabdAdanye'pi tathAvidhA haritakAyameva samavataranti, haritakAye'ntarbhavanti, haritakAyo'pi vanaspatau, vanaspatirapi sthAvareSu, sthAvarA api jIveSu / tata evaM samanugamyamAnAH samanugamyamAnAH tathA jAtyantarbhAvena svata eva sUtrataH, tathA samanugrAhyamAnAH 2 pareNa sUtrata eva, tathA samanuprekSyamANAH 2 anuprekSayA arthAlocanarUpayA, tathA samanucintyamAnAH 2 tathA tathA tantrayuktibhiretayoreva dvayoH kAyayoH samavataranti, tadyathA trasakAye ca sthAvarakAye ca, ' evAmeva ' ityAdi, evameva uktenaiva prakAreNa ' sapuvvAvareNaM' ti, pUrvaM 8888888888 1192311
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- ratnAkaraH 11924|| cAparaM ca pUrvAparaM saha pUrvAparaM yena sa sapUrvApara uktaprakArastena uktaviSayapUrvAparaparyAlocanayeti bhAvArthaH / 'AjIvagadiTuMteNaM' ti, IG jIvAbhigama A-sakalajagadabhivyAptyA jIvAnAM yo dRSTAntaH-paricchedaH sa AjIvadRSTAntastena sakalajIvanidarzanenetyarthaH, Aha ca mUlaTIkAkAra: vicArAH AjIvakadRSTAntena sakalajIvanidarzanene ' tti caturazItijAtikulakoTiyonipramukhazatasahasrANi bhavantItyAkhyAtaM mayA anyaizca RSabhAdibhiriti / atra caturazItisaGkhyopAdAnamupalakSaNaM, tenAnyAnyapi jAtikulakoTiyonipramukhazatasahasrANi veditavyAni, tathA hi-pakSiNAM dvAdazajAtikulakoTiyonipramukhazatasahasrANi, bhujagaparisarpANAM nava, uragaparisarpANAM daza, catuSpadAnAM daza, jalacarANAmarddhatrayodazAni, caturindriyANAM nava, trIndriyANAmaSTau, dvIndriyANAM sapta, puSpajAtInAM ghoDaza / eteSAM caikatra mIlane trinavatirjAtikulakoTiyonipramukhazatasahasrANi sArddhAni bhavanti, tatazcaturazItisaGkhyopAdAnamupalakSaNamavaseyaM, na caitadvyAkhyAnaM svamanISikAvibhitam, yata uktaM cUrNI 'AjIvagadiTuMteNaM'ti, azeSajIvanidarzanena caurAsIjAtikulakoTiyonipramukhazatasahasrA etatpramukhA anye'pi vidyante / iti zrIjIvAbhigamasUtravRttitRtIyapratipattau tiryagadhikAre prathamoddezake 264 pratau 80 patre // 3 // kecicca mithyAtvikRtAni sarvasattvamaitrIsatyabhASaNaparadvavyAnapahArasuzIlAdirUpANi mArgAnusAridharmakarttavyAnyapi niSphalAnyeva ityAhuH taccAjJAnavilasitaM veditavyam, yato vyantaradevAH prAgjanmakRtAnAM sucIrNAnAM sucaritAnAM zubhaphalAnAM sakalasattvamaitrIsatyabhASaNaparadravyAnapahArasuzIlAdikarmaNAM phalamanubhavantIti siddhAnte'bhihitam, te ca prAgjanmani mithyAdRza eva, samyagdRzAM vimAnavarjAyurbadhAbhAvAt, siddhAntazcAyam tatya NaM bahave vANamaMtarA devA devIo ya AsayaMti sayaMti ciTThati NisIdanti tuyaTRti ramaMti lalaMti kIlaMti mohaMti purAporANANaM suciNNANaM suparikkaMtANaM subhANaM kallANANaM kaDANaM kammANaM phalavittivisesaM paccaNubbhavamANA viharaMti // iti / vRttiryathA- 'tatya' iti tatra teSu utpAdaparvatAdigatahaMsAsanAdiSu yAvannAnArUpasaMsthAnasaMsthitapRthivIzilApaTakeSu 'NaM' iti pUrvavat bahavo vAnamantarA devA devyazca yathAsukhamAsate zerate-dIrghakAyaprasAraNena varttante na tu nidrAM kurvanti teSu devayonikatayA nidrA'bhAvAt, tiSThanti-UrdhvasthAnena 3 24|| varttante, niSIdanti-upavizanti, tuyaTRti' iti tvagvarttanaM kurvanti vAmapArzvata: parAvRtya dakSiNapArzvena tiSThanti dakSiNApArzvato vA parAvRtya
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ / rtnaakrH| vicAra- vAmapArzvanAvatiSThante, ramante-ratimAbadhnanti, lalanti manaIpsitaM yathA bhavati tathA vartante iti bhAvaH, krIDanti-yathAsukhamitastato gamanavinodena gItanRtyAdivinodena vA tiSThanti, mohanti-maithunasevAM kurvanti ityevam, 'purA porANANaM' ityAdi, purA-pUrvaM prAgbhave iti bhAvaH / kRtAnAM karmaNAmiti yogaH / ata eva paurANAnAM sucIrNAnAM-sucaritAnAmiha sucaritajanitaM karmApi kArye kAraNopacArAtsucaritamiti vivakSitam, tato'yaM bhAvArtha:-viziSTatathAvidhadharmAnuSThAnaviSayApramAdakaraNakSAntyAdiSu sucaritAnAmiti, tathA suparAkrAntAnAmatrApi kAraNe kAryopacArAtsuparAkrAntajanitAni karmANyeva suparAkrAntAni, ityuktaM bhavati, sakalasattvamaitrIsatyabhASaNaparadravyAnapahArasuzIlAdirUpasuparA||125|| kramajanitAnAmiti, ata eva zubhAnAM zubhaphalAnAM, iha kiJcidazubhaphalamapi indriyamativiparyAsAt zubhaphalamAbhAti tatastAtvikazubhatvapratipatyarthamasyaiva paryAyazabdamAha-kalyANAnAM-tattvavRttyA tathAvidhaviziSTaphaladAyinAM, athavA kalyANAnAM-anarthopazamakAriNA kalyANarUpaM phalavipAkaM 'paccaNubhavamANA' pratyekamanubhavanto viharanti-Asate / iti zrIjIvAbhigamasUtravRttau tRtIyapratipattimandaroddezake // 4 // pratimArcanavyAmohanirAkaraNAya hitAya sukhAya kSamAya niHzreyasAya AnugAmikatAyai bhaviSyatIti kRtvA yathA vijayadevena savistaraM pratimApUjitA tathA likhyate tate NaM se vijae deve cauhi sAmANiyasAhassIhiM jAva aNNehi ya bahUhi vANamaMtarehiM devehi ya devIhi ya saddhiM saMparivuDe saviDIe savvajjuttIe jAva NigghosaNAiyaraveNaM jeNeva siddhAyayaNe teNeva uvAgacchati uvAgacchittA siddhAyayaNaM aNuppayAhiNAkaremANe | 2 purathimilleNaM dAreNaM aNupavisati aNupavisittA jeNeva devacchaMdae teNeva uvAgacchati uvAgacchittA Aloe jiNapaDimANaM paNAma kareti 2 ttA lomahatthagaM gehati lomahatthagaM geNhittA jiNapaDimAo lomahatthaeNaM pamaJjati2 ttA surabhiNA gaMdhodaeNaM nhANeti, surabhigaMdhodaeNaM nhANettA divvAe surabhIe gaMdhakAsAIe gAtAI lUheti, gAtAI guhettA saraseNaM gosIsacaMdaNeNaM gAtAI aNulipai aNuliMpettA jiNapaDimANaM ahayAI setAI divvAiM devadUsajuyalAI NiyaMseti niyaMsettA aggehiM varehi ya gaMghehi ya mallehi ya acceti accattA puSphAruhaNaM gaMdhAruhaNaM mallAruhaNaM vaNNAruhaNaM cuNNAruhaNaM AbharaNAruhaNaM kareti karettA Asatto sattaviulavaTTavagdhAritamalladAmakalAvaM lol kareti karettA acchehi saNhehiM seehiM rayayAmaehiM accharasAtandulehiM jiNapaDimANaM purao aTThaTThamaMgalae Alihati sosthiyasirivaccha ||125 //
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- 88 jAva dappaNe aTThaTThamaMgale Alihati AlihittA kayaggAhaggahitakaratalapabbhaTTavipyamukkeNaM dasaddhavantreNaM kusumeNaM mukkapuSphapuMjovayArakalitaM rtnaakrH| OM kareti karettA caMdappabhavaiveruliyavimaladaMDaM kaMcanamaNirayaNabhatticittaM kAlAgurupavarakuMdurukkaturukkathUvagaMdhuttamANuviddhaM dhUmavaTTiM viNimuyaMtaM veruliyAmayaM kaDucchayaM paggAhittu payatteNaM dhUvaM dAUNa jiNavarANaM aTThasayavisuddhagaMthajuttehiM mahAvittehiM atyajuttehiM apuNaruttehiM saMthuNai saMdhuNittA sattaTTayAiM osarati sattaTThapayAiM osarittA vAmaM jANuM aMcei aMcettA dAhiNaM jANuM dharaNitalaMsi nivADe tikkhutto muddhANaM dharaNitalaMsi Namei namittA IsiM paccunnamai paccunnamittA kaDayatuDiyathaMbhiyAo bhuyAo paDisAharati paDisAharittA karatalapariggahiyaM dasanahaM sirasAvattaM matthae aMjali kaTTa evaM vayAsI-namotthu NaM / iti / vRttiryathA - tataH sa vijayo devazcaturbhiH sAmAnikasahastraizcatasRbhiH saparivArAbhiragramahiSIbhiH tisRbhiH parSadbhiH saptabhiranIkaiH saptabhiranIkAdhipatibhi: ghoDabhirAtmarakSakadevasahasraiH anyaizca bahubhirvijayarAjadhAnIvAstavyairvAnamantarairdevairdevIbhizca sArddhaM saMparivRtaH sarvaya, ' jAva nigghosanAditaraveNaM' ti yAvatkaraNAdevaM paripUrNaH pATho draSTavya :- " savvajuIe, savvavaleNaM savvasamudaeNaM savvavibhUIe savvasaMbhameNaM, savvapupphagaMdhamallAlaMkAreNaM savvatuDiyasaddaninnAemaM mahayA iDDIe mahayA juIe mahayA baleNaM mahayA samudaeNaM mahayA varatuDiyajamagasamagapaDuppavADyaraveNaM saMkhapaNavapaDahabherijhallarikharamuhihuDukkadundubhinigghosanAditaraveNaM " / asya vyAkhyA prAgvat / yatraiva siddhAyatanaM tatraivopagacchati upAgatya siddhAyatanamanupradakSiNIkurvan pUrvadvAreNa pravizati pravizyAloke jinapratimAnAM praNAmaM karoti, kRtvA yatraiva maNipIThikA yatraiva devacchandako yatraiva jinapratimAstatraivopAgacchati upAgatya lomahastakaM parAmRzati parAmRzya ca jinapratimAH pramArjayati pramArNya divyayodakadhArayA snapayati snapayitvA sarasenAdreNa gozIrSacandanena gAtrANyanulimpati anulipya ahatAni aparimalitAni divyAni devadUSyayugalAni ' niyaMsei' iti paridhApayati, paridhApyAyairabhuktairvaraiH pradhAnairgandhairmAlyaizcArcayati / etadeva savistaramupadarzayati- puSpAropaNaM mAlyAropaNaM varNakAropaNaM cUrNAropaNaM gandhAropaNaM AbharaNAropaNaM (ca) karoti, kRtvA tAsAM jinapratimAnAM purato'cchaiH - svacchaiH zlakSNai:- masRNai rajatamayaiH, accho raso yeSAM te accharasAH pratyAsannavastupratibimbAdhArabhUtA ivAtinirmalA iti bhAva:, te ca te tandulAzca accharasatandulAH pUrvapadasya dIrghAntatA prAkRtatvAt / yathA 'vairAmayA nemA' ityAdau, devAH tairaSTAvaSTau svastikAdIni maGgalakAnyAlikhati, Alikhya ' kayaggAhaggahIyaM' ityAdi, maithunaprathamasaMrambhe 1192811 diisaak " jIvAbhigama vicArAH 1192811
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra-18 mukhacumbanAdyarthaM yuvatyAH paJcAGgalibhiH kezuSu grahaNaM kacagrAhastena kacagrAheNa gRhItaM karatalAdvimuktaM sat prabhraSTaM karatalaprabhraSTavimuktam, ratnAkaraH prAkRtatvAtpadavyatyayaH, tena dazArddhavarNena-paJcavarNena kusumena kusumasamUhena puSpapuJjopacArakalitaM, puSpapuJja eva upakAraH puSpapuJjopacAraH tena kalitaM-yuktaM karoti kRtvA ca 'caMdappabhavairaveruliyavimaladaMDaM ' candraprabhavajravaiDUryamayo vimalo daNDo yassa saH tathA taM kAJcanamaNiratnabhakticitraM kAlAgurupravarakundurukaturuSkadhUpena gandhottamenAnuviddhA kAlAgurupravarakundurukaturuSkadhUpagandhottamAnuviddhA, prAkRtatvAtpadavyatyayaH, tAM dhUpavarti vinirmuJcantaM vaiDUryamayaM dhUpakaDucchukaM pragRhya prayato dhUpaghaTIto dhUpaM dattvA jinavarebhyaH, sUtre SaSThI 1192711 prAkRtatvAt, saptASTAni padAni pazcAdapasRtya dazAGgulimaJjaliM mastake kRtvA prayataH 'aTThasayavisuddhagaMthajuttehiM' ti / vizuddho-nirmalo lakSaNadoSarahita iti bhAvaH, yo granthaH-zabdasandarbhastena yuktAni vizuddhagranthayuktAni aSTazataM ca tAni vizuddhagranthayuktAni ca tairarthayuktairarthasArairapunaruktairmahAvRttaistathAvidha-devalabdheH prabhAvaH eSaH, saMstauti saMstutya vAmaM jAnumaJcati-utpATayati dakSiNaM jAnuM dharaNitale 'nivADei' iti nipAtayati lagayatItyarthaH, trikRtva:-trIn vArAn mUrdhAnaM dharaNitale namayati namayitvA ca ISatpratyunnamayati, ISatpratyunnamya kanakatruTitastaMbhitau bhujau 'saMharati ' socayati, saMhRtya karatalaparigRhItaM zirasyAvarta mastake'JjaliM kRtvaivamavAdIt-'namotthu NaM' ityAdi / iti zrIjIvAbhigamasUtravRttitRtIyapratipattimandaroddezake 313 pratau 172 patre // 5 // keciccAjJAnino vidyAcAraNAdilabdhimataH zramaNAn labdhyupajIvinaH pramAdino na kiJcidete ityAdibhirvacanaiH pratimAvandanavaireNa nindanti, tacca teSAmanantasaMsArakAraNam, yataste hi mahAnubhAgAH sutarAM namasyAH yadeteSAM prabhAveNa lavaNasamudro jaMbUdvIpaM nAvapIDayati / tathA ca siddhAntaH kamhA NaM bhaMte ! lavaNasamudde jaMbuddIvaM dIvaM no uvIlei ? no uppIlei ? no ceva NaM ekkodagaM karei ? goyamA ! jaMbuddIveNaM dIve bharaheravaesu vAsesu arihaMtacakkavaTTibaladevA vAsudevA cAraNA vijjAharA samaNA samaNIo sAvayA sAviyAo maNuyA pagaibhaddayA pagaiviNIyA pagaiuvasaMtA pagaipayaNukohamANamAyAlobhA miumaddavasaMpaNNA allINA bhaddagA viNIyA, tesi NaM paNihAte lavaNasamudde hel jaMbuddIvaM dIvaM no uvvIlei no ceva NaM ekkodagaM karei iti / vRttiryathA-' kamhA NaM' ityAdi, kasmAd bhadanta ! lavaNasamudro jaMbUdvIpaM 11927||
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- | jIvAbhigama vicArAH ratnAkaraH 11928|| dvIpaM nAvapIDayati-jalena na plAvayatti ? notpIDayatti-prAbalyena na bAdhate ?,'NaM' iti vAkyAlaMkRtau, ekodakaM-sarvAtmanA udakaplAvitaM na karoti ?, bhagavAnAha-gautama ! jaMbUdvIpe-bharatairAvatayo: kSetrayorarhantazcakravarttino baladevA vAsudevA: cAraNA-jaGghAcAraNAmunayo vidyAdharAH | zramaNA:-sAdhavaH zramaNyaH-saMyatyaH zrAvakA: zrAvikAH etatsuSamaduSSamAdhArakatrayavarttinamapekSyoktaM vedatavyam, tatraivArhadAdInAM yathAyogaM sambhavAt suSamasuSamAdikamadhikRtyAha-manuSyAH prakRtibhadrakA: prakRtipratanukrodhamAnamAyAlobhAH mRdumArdavasampannA: AlInA bhadrakA vinItAH, eteSAM vyAkhyAnaM prAgvat, teSAM praNidhayA praNidhAnaM praNidhA ' upasargAdAta' ityaGpratyayaH tAn praNidhAya-apekSya teSAM prabhAvata ityarthaH / lavaNasamudro jaMbUdvIpaM dvIpaM nAvapIDayatItyAdi, duSSamaduSSamAdAvapi nAvapIDayati, bharatairAvatavaitADhyAdhipatidevatA prabhAvAt, tathA kSullahimavacchikhariNorvarSadharaparvatayordevatA maharddhikA, yAvatkaraNAnmahAdyutikA ityAdiparigrahaH parivasanti teSAM praNidhayA-prabhAvena lavaNasamudro jaMbUdvIpaM dvIpaM nAvapIDIyatItyAdI tathA haimavatairaNyavatovarSayormanujAH prakRtibhadrakA yAvadvinItAsteSAM praNidhayetyAdi pUrvavat, tathA tayoreva varSayoryathAkramaM zabdApAtivikaTApAtI vRttavaitADhyau parvatau tayordevau mahaddhiko yAvatpalyopamasthitiko parivasatasteSAM praNidhayetyAdi pUrvavat, tathA mahAhimavadrukmivarSadharaparvatayordevatA maharddhikA ityAdi tathaiva, tathA harivarSaramyakavarSayormanujAH prakRtibhadrakA ityAdi sarvaM haimavatavat, tathA tayoH kSetrayoryathAkramaM gadhApAtimAlyavatparyAyau yau vRttavaitADhyaparvatau tayordevau maharTikAvityAdi pUrvavat, tathA pUrvavidehAparavidehavarSayorarhantazcakravarttino yAvanmanujAH prakRtibhadrakA yAvadvinItAsteSAM praNidhayetyAdi pUrvavat, tathA devakurUttarakuruSu manujAH prakRtibhadrakA yAvadvinItAsteSAM praNidhayetyAdi pUrvavat, tathA uttarakuruSu jambvAM sudarzanAyAmanAdRto nAmadevo jaMbUdvIpAdhipatiH parivasati tasya praNidhayAprabhAvenetyAdi / iti zrIjIvAbhigamatRtIyapratipattimandaroddezake 264 pratau 185 patre // 6 // cAturmAsikasavvatsarikaparvadinAni devAnAmapi sutarAM mAnyAnItyabhiprAyo likhyate sesaM taheva jAva siddhAyataNA savvA te ciya vaNNaNA NAyavvA / tattha NaM bahave bhavaNavaivANamaMtarajoisiyavemANiyA devA cAummAsiyapaDivaesu saMvaccharesu ya aNNesu bahUsu jiNajammaNanikkhamaNaNANuppAyapariNiccANamAdiesu ya devakajjesu ya devasamudaesu ya devasamitIsu ya devasamavAesu ya devapaoyaNesu ya egaMtao sahiyA samuvAgayA samANA pamuiyapakkIliyA aTThAhiyArUvAo 1928 //
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ ratnAkaraHvina vicAra- mahAmahimAo karemANA pAlemANe suhaMsuheNaM viharanti // iti vRttiryathA-' tatya NaM' ityAdi, tatra teSu siddhAyataneSu ' NaM' iti pUrvavat, bahavo bhavanapativyantarajyotiSkavaimAnikA devAzcAturmAsikeSu paryuSaNAyAmanyeSu ca bahuSu jinajanmaniSkramaNajJAnotpAdaparinirvANAdiSu devakAryeSu devasamitiSu, etadeva paryAyadvayena vyAcaSTe-devasamavAyeSu-devasamudAyeSu AjatAH pramuditaprakrIDitA aSTAhikArUpA mahAmahimAH kurvantaH sukhaMsukhena viharanti-Asate / iti zrIjIvAbhigamatRtIyapratipattijyotiSkoddezake 264 pratau 207 patre // 7 // atra manuSyaloke manuSyANAM yathA gRhAbahirgamanAya samIcInaH sAlaGkAro veSo bhavati gRhe tu sAmAnya eva, tathA devAnAmapi yAni kenacitprayojanena vikurvitAni zarIrANi tAni sAlaGkArANi sAbharaNAni, yAni tu bhavadhAraNIyAni (tAni) tu vibhUSayA prakRtisthAnItyabhiprAyo likhyatesohammIsANA devA kerisayA vibhUsAe paNNattA ? goyamA ! duvihA paNNattA, taM jahA- veubviyasarIrA ya aveuvviyasarIrA ya, tattha NaM je te veuvviyasarIrA te hAravirAiyavacchA jAva dasadisAo ujjovemANA pabhAsemANA jAva paDirUvA, tattha NaM je te aveuvviyasarIrA ae te AbharaNavasaNarahiyA pagatitthA vibhUsAe paNNattA // iti / vRttiryathA-' sohammIsANA' ityAdi, saudharmezAnayorbhadanta ! kalpayordevAnAM zarIrakANi kIdRzAni vibhUSayA prajJaptAni ? bhagavAnAha-gautama ! dvividhAni zarIrakANi prajJaptAni, tadyathA-bhavadhAraNIyAni uttaravaikriyANi ca, tatra yAni tAni bhavadhAraNIyAni zarIrANi tAnI AbharaNavasanarahitAni prakRtisthAni vibhUSayA prajJaptAni, svAbhAvikyeva teSAM vibhUSA naupAdhikIti bhAvaH / tatra yAni tAni uttaravaikriyANi zarIrANi tAni ' hAravirAiyavacchA' ityAdi, pUrvoktaM tAvadvaktavyaM yAvat ' dasadisAo ujjovemANA pabhAsemANA pAsAIyA darisaNijjA abhirUvA paDirUvA vibhUsAe paNNattA' asya vyAkhyA prAgvat / iti zrIjIvAbhigamacaturthapratipattau jyotiSkoddezake // 7 // 1 // 129 // // iti zrImadkabbarabhUpAlavizAlacittAlavAlavivarddhitavRSarasAlasAlAtizAlizIlajagadgurubhaTTArakazrIhIravijayasUriziSyopAdhyAya zrIkIrtivijayagaNisamuccite zrIvicAraratnAkare madhyabhAge jIvAbhigamavicAranAmA tRtIyastaraGgaH // 3 //
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanA ratnAkara vicArAH pAlakhyanta vicAra ananyasAmAnyasuvarNapUrNaM, satAM mana:kAmitadaM ca tUrNam / bhUyiSTharatnaM kila saprayatna, zrIjainasiddhAntanidhiM zrayadhyam / 1 // atha prajJApanAvicArA likhyante tatra niMbAnAdivRkSANAM mUlapatrAdIni yathA yAvatprANipratibaddhAni tathA likhyante NibaMbajaMbukosaMba-sAlaaMkolla pIlu selU ya / sallaimoyaimAluya, baula palAse karaMje ya // 1 // puttaMjIvaya'riTe, bihelae hariDae ya bhillAe / uMbebhariyA khIriNi, bodhavve dhAyai piyAle // 2 // pUiyaniMbakaraMje, sahA taha sIsavA ya asaNe ya / punnAganAgarukkhe, sIvanni tahA asoe ya // 3 // je yAvanne tahappagArA, eesi NaM mUlAvi asaMkhejjajIviyA kaMdAvi khaMdAvi tayAvi 119301 sAlAvi pavAlAvi pattA patteyajIviyA puNphA aNegajIviyA phalA egaTThiyA se taM egaTThiyA // iti / vRttiryathA- 'niMba' ityAdigAthA trayam / tatra niMbAprajaMbUkozAmbA:-pratItAH, zAlaH-sarjaH, 'aMkolla' ti aGkoThaH, prAkRtatvAcca sUtre ThakArasya lAdezaH, 'aMkoThe llaH' (8-1-200) iti vacanAt, pIluH-pratIta zellu-zleSmAtakaH sallakI-gajapriyA mocakImAlukau ca dezavizeSapratItau bakula:kesaraH palAsa:-kiMzukaH karaJjo-naktamAlaH // 1 // putrajIvako-gopagirau prasiddhaH ariSTaH-picumandaH bibhItakaH-akSaH harItaka:kokaNadezaprasiddhaH kaSAyabahulaH bhallAtako-bhallAtakAbhidhAnAni phalAni lokaprasiddhAni umbebharikAkSIraNIghAtakIpriyAlapUti (nimba) karaJjazlakSNA-ziMzapAzanapunnAga-nAgazrIparNyazokA lokapratItAH / 'je yAvanne tahappagArA' iti ye'pi cAnye tathAprakArA:evaMprakArAstattaddezavizaSabhAvinaH te sarve'pi ekAsthikA veditavyAH, eteSAM-ekAsthikAnAM mUlAnyapyasaGkhyeyajIvakAniasaGkhyeyapratyekazarIrajIvAtmakAni, evaM kandA api skandhA api tvaco'pi zAkhA api pravAlA api pratyekamasaGkhyeyapratyekazarIrajIvakAH, tatra mUlAni-yAni kandasyA'dhastAdbhUmerantaH prasaranti, teSAmupari kandAH te ca lokapratItAH, skandhAH-sthuDAH tvacaH-challayaH zAlA: zAkhAH pravAlA:-pallavAGkarAH, 'pattA patteyayajIviya'tti patrANi pratyekajIvakAni-ekaikaM patramekaikena jIvenAdhiSThitamiti bhAvaH, leel ' puNphA aNegajIviya' ti puSpANyanekajIvAni prAyaH pratipuSpapatraM jIvabhAvAt, phalAnyekAsthikAni / upasaMhAramAha-' se taM egadviyA' sugamam / iti zrIprajJApanAprathamapadasUtravRttau 400 pratau 27 patre // 1 // kecicca jAtiprabhRtipuSpANAM saGkhyAtajIvatve'pi pratimApUjanabhayotpAdanAya sAmAnyataH puSpANAnantajIvatvaM vadanto janAn vipratArayanti 119301
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1193111 vicAra- 20 te tu durlabhabodhino veditavyAH, puSpeSu saGkhyAsaGkhyAnantajantukRto vivekazcAyaM siddhAntokta:ratnAkara pupphA jalayA thalayA ya, biMTabaddhA ya NAlabaddhA ya / saMkhijjasaMkhijjA, bodhavvANaMtajIvA ya / / 82 // je kei NAliyAbaddhA, pupphA saMkhejjajIviyA bhaNiyA / NihUyA aNaMtajIvA, je yAvanne tahAvihA / / 83 / / vRttiryathA-'puSphA jalayA' ityAdi, puSpANi caturbidhAni, tadyathA-jalajAni-sahasrapatrAdIni sthalajAni-koraNTakAdIni, etAnyapi ca pratyekaM dvidhA, tadyathA-kAniciDhantabaddhAni atimuktakaprabhRtIni kAnicinnAlabaddhAni jAtipuSpaprabhRtIni, atra eteSAM madhye kAnicitpatrAdigatajIvApekSayA saGgyeyajIvAni kAnicidasaGkhyeyajIvAni kAnicidanantajIvAni, yathAgamaM boddhavyAni / / 82 // atraiva kaJcidvizeSamAha-'je kei NAliyAbaddhA' ityAdi, yAni kAnicinnAlikAbaddhAni puSpANi jAtyAdigatAni tAni sarvANyapi saGkhyeyajIvakAni bhaNitAni tIrthaMkaragaNadharaiH, snihUpuSpaM punaranantajIvam, yAnyapi cAnyAni snihUpuSpakalpAni tAnyapi tathAvidhAni-anantajIvAtmakAni jJAtavyAni / / 83 // iti zrIprajJApanAprathamapadasUtravRttau 400 patrau 28 patre late ||2 // atha puSpaphalakAliGgaphalAdInAM vRntAdIni yAvajjIvAtmakAni bhavanti tallikhyate puSphaphalaM kAliMgaM, tuMbaM tauselavAluvAlukaM / ghosADayaM paDolaM, tiMDUyaM ceva teMDUsaM // 90 // viTaM maMsakaDAhaM, eyAiM huMti egajIvassa / patteyaM pattAI, sakesaramakesaraM mijA // 91 // vRttiryathA-puSpaphalamevaM kAliGgaM tumbaM trapuSaM ' elavAlu' tti cirbhaTavizeSarUpaM vAlukaM-cirbhaTam / tathA ghoSAtakaM paTolaM tendukaM tindUsaM ca yatphalam, eteSu pratyekaM 'biNTaM' vRntaM ' maMsakaDAhaM' iti mAMsaM-giraM tathA kaTAha, etAni trINi ekasya jIvasya bhavanti eka jIvAtmakAnyetAni trINi bhavantItyarthaH / tathA eteSAmeva puSpaphalAdInAM tinduka(sa) paryantAnAM patrANi pRthak 'pratyekaM' iti pratyekazarIrAdhiSThitAni-ekaikajIvAdhiSThitAnItyarthaH / tathA sakesarA akesarA vA miJjA-bIjAni pratyekamekaikajIvAdhiSThitAni // 90-91 // iti zrIprajJApanAprathamapadasutravRttau 400 pratau 29 patre // 3 // atha nigodajIvA yathA''hArAnnapAnAdikaM gRhaNanti, yathA caikasmin zarIre'nantAstiSThanto mRdudhiyAM pratItipathamavataranti, yathA ca teSAmAnantyaM sukhena pratIyate tathA likhyate puSpakala 11939 //
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ | prajJApanA ratnAkara: vicArAH vicAra-100 samayaM vakkaMtANaM, samayaM tesiM sarIranivvattI / samayaM ANuggahaNaM, samayaM UsAsaNIsAso // 1 // ekkassa u jaM gahaNaM, bahUNaM sAhAraNANa taM ceva / jaM bahuyANaM gahaNaM, samAsao taMpi egassa / / 2 / / sAhAraNamAhAro, sAhAraNaANupANagahaNaM ca / sAhAraNajIvANaM, sAhAraNalakkhaNaM eyaM // 3 // jaha ayagolo dhaMto, jAo tattatavaNijjasaMkAso / savvo agaNipariNao NigoyajIve tahA jANa // 4 // ekkassa donha tinha va, saMkhijjANa va Na pAsiuM sakkA / dIsaMti sarIrAI, NigoyajIvANaNaMtANaM // 5 // logAgAsapaese, NigoyajIvaM Thavehi ikkikkaM / evaM mavijjamANA, havaMti logA aNaMtA u // 6 // etadvRttiryathA-' samayaM' ityAdi, 'samayaM' 11932|| yugapadvyutkrAntAnAM-utpannAnAM satAM teSAM-sAdhAraNajIvAnAM samayaM'-ekakAlaM zarIranivRttirbhavati, samakaM ca prANApAnagrahaNaM-prANApAnayogyapudgalopAdAnam, tataH samakam-ekakAlaM taduttarakAlabhAvinAvucchvAsanizvAsau // 1 // tathA ekasya yadAhArAdipudgalAnAM grahaNaM tadeva bahUnAmapi sAdhAraNajIvAnAmavaseyam, kimuktaM bhavati ? yadAhArAdikameko gRhNAti zeSA api taccharIrAzritA bahavo'pi tadeva gRhNantIti, tathA ca yad bahUnAM grahaNaM tatsaGkSepAdekatra zarIre samAvezAdekasyApi grahaNam / / 2 // sampratyuktArthopasaMhAramAha- sAhAraNa' ityAdi, sarveSAmapyekazarIrAzritAnAM jIvAnAmuktaprakAreNa yatsAdhAraNaM-sAdhAraNaH, sUtre napuMsakatAnirdezaH ArSatvAt, AhAraH-AhArayogyapudgalopAdAnam, yacca sAdhAraNaM prANApAnayogyapudgalopAdAnamupalakSaNametat yau sAdhAraNAvucchvAsaniHzvAsau ca sAdhAraNA zarIranivRttiH etatsAdhAraNajIvAnAM lakSaNam // 3 // samprati yathaikasminnigodazarIre'nantA jIvAH pariNatAH pratItipathamavataranti tathA pratipAdayannAha-'jaha ayagolo' ityAdi, yathA ayogolo dhmAtaH san taptatapanIyasaGkAzaH sarvo'gnipariNato bhavati tathA nigodajIvAn jAnIhi, nigodarUpe'pyekaikasmin zarIre taccharIrAtmakatayA'nantAn jIvAn pariNatAn jAnIhi // 4 // evaM ca sati-' egassa' ityAdi, ekasya dvayostrayANAM yAvatsaGkhyeyAnAM, vA zabdAdasaGkhyeyAnAM vA nigodajIvAnAM zarIrANi draSTuM na zakyAni, kutaH iti cet ? uccate-abhAvAt, na hyekAdijIvagRhItAni anantavanaspatizarIrANi santi, anantajIvapiNDAtmakatvAtteSAm, kathaM taryupalabhyAni ? ityata Aha-'dIsaMti' ityAdi, dRzyante zarIrANi nigodajIvAnAM-bAdaranigodajIvAnAmanantAnAM na tu sUkSmanigodajIvAnAm, teSAM zarIrANAmanantajIvasaGghAtA-tmakatve'pyanupalabhyasvabhAvatvAt, tathA sUkSmapariNAmapariNatatvAt, atha kathametadavasIyate nigodarUpazarIraM niyamAdanantajIvapariNAmAvi- vitaM bhavatIti ? ucyate 11932|
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra-6 jinavacanAt taccedam-" golA ya asaMkhijjA, asaMkhanigoao havai golo / ekkekkaMmi nigoe, aNaMtajIvA muNeyavvA // 1 // / " // 5 // sampratyeteSAmeva nigodajIvAnAM praNANamabhidhitsurAha- logAgAsa' ityAdi, ekaikasmina, lokAkAzapradeze ekaikaM nigodajIvaM sthApaya, evamekaikasmin AkAzapradeze ekaikajIvaracanayA mIyamAnA anantAlokA-anantalokAkAza-pradezapramANA nigodajIvA bhavanti // 6 // iti prajJApanAprathamapadavRttau 400 pratau 31 patre / / 4 // atra sUtrarucibIjarucyadhigamarucInAM svarUpaM likhyate||13|| jo suttamahinaMto, sueNa ogAhaI u sammattaM / aMgeNa bAhireNa va, so suttarui tti nAyavvo // 1 // egapaeNegAI, payAi jo pasaraI u sammattaM / udaevva tillabiMdU, so bIyarui tti nAyavvo // 2 // so hoi abhigamarUI, suyaNANaM jassa asthao dilai / ekkArasa aMgAI, painnagaM diTThivAo y||3 / etAsAM vRttiryathA-' jo sutta' ityAdi, yaH sUtram-aGgapraviSTamaGgabAhyaM vA'dhIyAnastena zrutenAGgapraviSTenAGgabAhyena vA samyaktvamavagAhate sa sUtraruciriti jJAtavyaH / bIjarucimAha-' egapaeNegAI' ityAdi, ekena padena prakramAjjIvAdInAmanekAni padAni prAkRtatvena vibhaktivyatyathAdanekeSu jIvAdiSu padeSu yaH samyaktvamiti dharmadharmiNorabhedopacArAtsamyaktvavAnAtmA prasarati tuzabdo'vadhAraNArthaH prasaratyeva, kathaM ? ityAha-udaka iva tailabinduH, kimuktaM bhavati ? yathA-udakaikadezagato'pi tailabinduH samastamudakamAkrAmati tathaikadezotpannarucirapyAtmA tathAvidhakSayopazamabhAvAdazeSeSu tattveSu rucimAn bhavati sa evaMvidho bIjaruciriti jJAtatyaH / adhigamarucimAha-' so hoi ahigamaI' ityAdi, yasya zrutajJAnamarthato dRSTamekAdazAGgAni, prakIrNakamityatra jAtAvekavacanam, tato'yamartha:-prakIrNakAni-uttarAdhyayanAdIni dRSTivAdaH, cazabdAdupAGgAni ca, sa bhavatyadhigamarucirityAdi / iti prajJApanAprathamapadasUtravRttau 400 pratau 45 patre // 5 // atha garbhajamanuSyasaGkhyA likhyate - maNussANaM bhaMte ! kevaiyA orAliyasarIragA pannattA ? goyamA ! duvihA pannattA taMjahA-baddhellagA ya mukkellagA ya, tattha NaM je te baddhellagA te NaM siya saMkhejjA siya asaMkhejjA, jahannapade saMkhejjA saMkhejjAo koDAkoDIo tijamalapayassa uvariM caujamalapayassa lol hiTThA, ahava NaM chaTTho vaggo paMcamavaggapaDuppaNo, ahava NaM chaunnaiccheyaNagadAI rAsI / ukkosapae asaMkheJjA, asaMkheMjAhiM ussappiNio 11933
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanA vicArAH vicAra- Jee| sappiNIhiM avahIraMti kAlato, khettato rUvapakkhittehiM maNussehiM seDhI avahIrati, tIse seDhIe AgAsakhettehiM avahAro maggijjai 8. asaMkhejjA asaMkhejjAhi ussappiNiosappiNihiM kAlato, khettato aMgulapaDhamavaggamUlaM taiyavaggamUlapaDuppaNaM // iti / vRttiryathA manuSyANAM baddhAnyaudArikazarIrANi syAt-kadAcitsaGkhyeyAni kadAcidasaGkhyeyAni, ko'trAbhiprAyaH iti cet ? ucyate-iha dvaye manuSyAgarbhavyutkrAntikAH sammUchimAzca, tatra garbhavyutkrAntikAH sadA'vasthAyino, na sa kazcitkAlo'sti yo garbhavyutkrAntikamanuSyavirahito bhavati, sammUrchimAzca kadAcidvidyante kadAcit sarvathA teSAmabhAvo bhavati, teSAmutkarSato'ntarmuhUrttAyuSkatvAt, utpattyantarasya cotkarSatazcaturvi11934|| zatimuhUrttapramANatvAt, tato yadA sarvathA sammUchimA manuSyA na vidyante kintu kevalA garbhavyutkrAntikA eva tiSThanti tadA syAtsaGkhyeyAH, saGkhyeyAnAmeva garbhavyutkrAntikAnAM bhAvAt, mahAzarIratve pratyekazarIratve ca sati parimitakSetravarttitvAt, yadA tu sammUrchimAstadA'saGkhyeyAH sammUrchimAnAmutkarSataH zreNyasaGkhyeyabhAgavarttinabhaHpradezarAzipramANatvAt, tathA cAha-'jahannapade saMkhejjA' ityAdi, jaghanyapadaM nAma yatra sarvastokA manuSyAH prApyante, Aha-kimatra sammUrchimAnAM grahaNamuta garbhavyutkrAntikAnAm ? ucyate-garbhavyutkrAntikAnAM teSAmeva sadA'vasthAyitayA sammUrchimavirahe sarvastokatayA prApyamANatvAt, utkRSTapade tUbhayeSAmapi grahaNam, yadAha mUlaTIkAkAra:-" setarANAM grahaNamutkRSTapade jaghanyapade garbhavyutkrAntikAnAmeva kevalAnAM grahaNa" miti, asmin jaghanyapade saGkhyeyA manuSyAH, tatra saGkhyeyaka saGghayeyabhedabhinnamiti na jJAyate kiyantaste ? iti vizeSaM nirdhArayati-saGkhyeyAH koTIkoTyaH, athavA idamanyat vizeSataraM parimANam 'tijamalapayassuvariM caujamalapayassa heTThA' iti, iha manuSyasaGkhyApratipAdakAnyakonatriMzadaGkasthAnAni vakSyamANAni, tatra samayaparibhASayA'STAnAmaSTAnAmaGkasthAnAnAM yamalapadamiti saMjJA, caturviMzatyA cAGkasthAnaistrINi yamalapadAni labdhAni, upari paJcAGkasthAnAni tiSThanti, athavA yamalapadamaSTabhiraGkasthAnaistatazcaturthaM yamalapadaM na prApyate tata uktaM trayANAM yamalapadAnAmupari paJcabhiraGkasthAnairvarddhamAnatvAt, caturthasya ca yamalapadasyAdhastAaibhiraGkasthAnInatvAt / athavA dvau dvau vargoM samuditau ekaM yamalapadam, catvAro vargAH samuditAH dve yamalapade, SaT vargAH samuditAstrINi yamalapadAni, aSTau vargAH samuditAzcatvAri yamalapadAni, tatra yasmAtSaNNAM vargANAmupari vartante saptamasya ca vargasyAdhastAt tata uktaM triyamalapadasyopari caturyamalapadasyAdhastAditi, triyamalapadasyeti-tRtIyAnAM yamalapadAnAM samAhArastriyamalapadaM tasya, tathA caturNA yamalapadAnAM ||134 //
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- samAhArazcaturyamalapadaM tasya / samprati spaSTataraM saGkhyAnamupadarzayati- ' ahava NaM chaTTo vaggo paMcamavaggapaDuppaNo ' iti, athvetirtnaakrH| 888 prakArAntare 'Na' miti vAkyAlaGkAre SaSTho varga: paJcamavargeNa pratyutpanno-guNita: san yAvAn bhavati tAvatpramANA jaghanyapade manuSyAH, tatraikasya varga eka eva sa ca vRddhiM na gata iti vargo na gaNyate, dvayorvargazcatvAra eSa prathamo varga : 4, caturNA vargaH SoDaza eSa dvitIyo varga: 16, SoDazAnAM varge dve zate SaTpaJcAzadadhike eSa tRtIyo varga: 256, dvayoH zatayoH SaTpaJcAzadadhikayorvargaH paJcaSaSTiH sahasrANi paJcazatAni SaTtriMzadadhikAni eSa caturtho vargaH 65536, etasya vargazcatvAri koTizatAni ekonatriMzatkoTayaH ekonapaJcAzallakSA: saptaSaSTiH sahasrANi dve zate SaNNavatyadhike eSa paJcamo varga : 4294967296, uktaJca " cattAri ya koDisayA, auNattIsaM ca hoMti koDIo / auNAvaNNaM lakkhA, sattaTThI ceva ya sahassA // 1 // do ya sayA chaNNauyA, paMcamavaggo samAsao hoi / eyasso vaggo, chaTTho jo hoi taM vocchaM // 2 // " etasya paJcamasya vargasya yo vargaH sa SaSTho vargastasya parimANam ekaM koTIkoTIzatasahasraM caturazItiH koTIkoTIsahasrANi catvAri saptaSaSThyadhikAni koTIkoTIzatAni catuzcatvAriMzatkoTilakSANi saptakoTIsahasrANi trINi saptatyadhikAni koTizatAni paJcanavatirlakSA: ekapaJcAzatsahasrANi SaTzatAni SoDazottarANi 18446744073709551616, eSa SaSTho vargaH / uktaM ca-" lakkhaM koDAkoDI, caurAsII bhave sahassAiM / cattAri ya sattaTThA, hoMti sayA koDikoDINaM // 1 // coyAlaM lakkhAI, koDINaM satta ceva ya sahassA / tiNNisayA sattayarI, koDINaM hoMti nAyavvA // 2 // paMcANauI lakkhA, ekkAvaNNaM bhave sahassAiM / chassolasuttarasayA, eso chaTTo havai vaggo // 3 // iti / eSa SaSTho vargaH / paMcamavargeNa guNyate guNite ca sati yAvAn rAzirbhavati tAvatpramANA jaghanyapade manuSyAH, te caitAvanto bhavanti- 7922816251426433753543950336, etAnyekonatriMzadaGkasthAnAni / etAni ca koTAkoTyAdidvAreNa kathamapyabhidhAtuM na zakyante tataH paryantavarttino'GkasthAnAdArabhyAGkasthAnasaGgrahamAtraM pUrvapuruSapraNItena gAthAdvayenA- bhidhIyate cha ttiNNi tiNNi suNNaM, paMceva ya nava ya tiNNi cattAri / paMceva tiNNi nava paMca satta tiNNeva tiNNeva // 1 // cau cha ddo cau ekko, paNa do chakkikkago ya aTTheva / do do Nava satteva ya, ThANAI uvari huMtAI // 2 // 1193411 athavA'yamaGkasthAnaprathamAkSarasaGgrahaH " chatti ti supaMNa tica paM, ti Na paM sa ti ti ca cha do ca e| paM do cha e a do du Na sa 33 1193411
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanA vicArAH vicAra- | paDhamakkharaMsanniyaTThANA // 1 // " eteSAmeva ekonatriMzadaGkasthAnAnAM pUrvapuruSaiH pUrvAGgaiH parisaGkhyAnaM kRtaM tadupadarzyate-tatra caturazItirlakSANi ratnAkara:leel t omerpUrvAGga, caturazItirlakSAzcatura-zItilakSaguNyante tataH pUrva bhavati, tasya parimANam-saptatiH koTilakSANi SaTpaMcAzatkoTisahasrANi 70560000000000, etena bhAgo hiyate tata idamAgatam-ekAdazapUrvakoTIkoTyo dvAviMzatiH pUrvakoTIlakSANi caturazItiH pUrvakoTIsahasrANi aSTAdazottarANi pUrvakoTizatAni, ekAzItiH pUrvalakSANi paJcanavatiH pUrvasahasrANi trINi SaTpaJcAzadadhikAni pUrvazatAni, ata UrdhvaM pUrvairbhAgo na labhyate tataH pUrvAGgairbhAgaharaNaM, tatredamAgatam-ekaviMzatiH pUrvAGgalakSANi saptatiH pUrvAGgasahasrANi SaT ekonaSaSTyadhikAni 11136 pUrvAGgazatAni, tata UrdU cedamanyaduddharitamavatiSThate-tryazItirlakSANi paJcAzatsahasrANi trINi zatAni SaTtriMzadadhikAni manuSyANAmiti 1122841188195356 / 2170659 / 8350336 / tathA ca pUrvAcAryapraNItA atra gAthA : -" maNuyANa jahaNNapade, ekkaarspuvvkoddikoddiio| bAvIsakoDilakkhA, koDIsahassAi culasII // 1 // adveva ya koDisayA, puvvANa dasuttarA tao hoti / ekkAsII lakkhA, paMcANauI shssaaiN||2|| chappannA tinnisayA, puvvANaM puvvavaNiyA aNNe / etto puvvaMgAI, imAi ahiyAi aNNAI // 3 // lakkhAi egavIsaM, puvvaMgANa sayarI sahassAiM / chaccevegUNaTThA, puvvaMgANaM sayA hoMti // 4 // tesIi sayasahassA, paNNAsaM khalu bhave sahassAiM / tinni sayA chattIsA, evaiyA avigalA maNuyA // 5 // iti / imAmeva saGkhyA vizeSopalambhanimittaM prakArAntareNAha-'ahava NaM channaui ccheyaNagadAI rAsI' iti, 'ahava NaM' ti prAgvat SaNNavaticchedanakAni yo rAzirdadAti sa SaNNavaticchedanakadAyI rAziH, kimuktaM bhavati ? yo rAziraddhenArddhana chidyamAnaH SaNNavati vArAn chedaM sahate paryante ca sakalamekaM rUpaM paryavasitaM bhavati sa SaNNavaticchedanakadAyI rAziriti, kaH punarevaMvidha iti cet ? ucyate-eSa eva SaSTho vargaH paJcamavargaguNitaH, ko'tra pratyaya iti cet ? ucyate-iha prathamavargazchidyamAno dve chedanake dadAti, tadyathA-prathamacchedanakaM dvau dvitIyamekamiti, dvitIyo vargazcatvAri cchedanakAni, tatra prathamamaSTau, dvitIyaM catvAraH tRtIyaM dvau caturthameka iti / evaM tRtIyo vargo'STau chedanakAni prayacchati, caturthaH SoDaza, paJcamo dvAtriMzataM SaSThazcatuHSaSThiM, sa caivaM paJcamavargeNa guNita: SaNNavatiH kathametadavaseyamiti cet ? ucyate-iha yo yo Hel vargo yena yena vargeNa gujyate tatra tatra tayordvayorapi chedanakAni prApyante, yathA-prathamavargeNa guNite dvitIyavarge SaT, tathAhi-dvitIyo varga: 136||
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ ratnAkara: vicAra- SoDazalakSaNaH prathamavargeNa catuSkarUpeNa guNyate jAtA catuHSaSTiH, tasyAH prathamaM chedanakaM dvAtriMzat, dvitIyaM SoDaza, tRtIyamaSTau, caturthaM catvAraH, paJcamaM dvau, SaSThameka iti, evamanyatrApi bhAvanIyam / tatra paJcamavarge dvAtriMzacchedanakAni, SaSThe catuHSaSTiH, tataH paJcamavargeNa SaSThe varge guNite paNNavati chedanakAni prApyante / athavA ekaM rUpaM sthApayitvA tataH SaNNavativArAn dviguNadviguNIkriyate kRtaM ca sadyadi ae tAvatpramANo rAzirbhavati tato'vasAtavyameSa SaNNavaticchedanakadAyI rAziriti / tadevaM jaghanyapadamabhihitaM, idAnImutkRSTapadamAha-' ukkosapae asaMkhejjA' ityAdi, utkRSTapade ye manuSyA bhavanti te'saGkhyeyAH, tatrApi kAlataH parimANacintAyAM prati samayamekaikamanuSyApahAre ||13711 sAmastyenAsaGkhyeyAbhirutsarpiNyavasarpiNIbhirapahiyante, kSetrato rUpe prakSipte manuSyairekA zreNiH paripUrNA'pahiyate, kimuktaM bhavati ?utkRSTapade ye manuSyAstuSu madhye ekasminnasatkalpanayA rUpe prakSipte sakalA'pi zreNirekA'pahriyate, tasyAzca zreNe: kSetrakAlAbhyAmapahAramArgaNA kAlatastAvadasaGkhayeyAbhirutsarpiNyavasarpiNIbhiH kSetrato'GgalaprathamavargamUlaM tRtIyavargamUlapratyutpannam, kimuktaM bhavati ? aGgalamAtrakSetrapradezarAzirasatkalpanayA SaTpaJcAzadadhikaSoDazalakSaNaM tatastRtIyavargamulenAsakalpanayA dvikalakSaNena guNyate, guNite ca sati | yAvAn pradezarAzirbhavati asatkalpanayA dvAtriMzadetAvatpramANaiH khaNDairapahiyamANA yAvat zreNiniSThAmiyati tAvanmanuSyA api niSThAmupayAnti, Aha-kathamekasyAH zreNeryathoktapramANaiH khaNDairapahiyamANAyA asaGkhyeyA utsarpiNyava-sarpiNyo laganti ? ucyate-kSetrasyAsUkSmatvAt, Tel uktaM ca sUtre'pi " suhumo ya hoi kAlo, tatto suhumayaraM havai khettaM / aMgulaseThImette, usappiNio asaMkhiJjA // 1 // " iti al prajJApanAdvAdazapadasUtravRttau 440 pratau 215 patre // 6 // athAdarzAdau svacche vastuni yatpratibimbaM dRzyate tatkimAtmakaM ? iti nirNayo likhyate addAyaM pehamANe maNuse kiM addAyaM pehati attANaM pehai palibhAgaM pehai ? goyamA ! addAyaM pehati no appANaM pehati palibhAgaM ae pehati, evaM eteNaM abhilAveNaM asiM maNiM duddhaM pANiM tellaM phANiyaM vasaM // iti / / vRttiryathA-'addAyaM pehamANe' ityAdi, 'addAyaM' iti Adarza pehamANe' iti prekSyamANo manuSyaH kimAdarza prekSyate AhosvidAtmAnam ? atrAtmazabdena zarIramabhigRhyate, uta palibhAgaM' iti hel pratibhAga-pratibimbam ? bhagavAnAha-Adarza tAvatprekSata eva, tasya sphUTarUpasya yathAvasthitatayA tenopalambhAt, AtmAnaM-AtmazarIraM punarna 11937||
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanA vicAra-6 pazyati, tasya tatrAbhAvAt, svazarIraM hi svAtmani vyavasthitaM nAdarza, tataH kathamAtmazarIraM ca tatra pazyediti ? pratibhAga-svazarIrasya Latell ratnAkaraHchi | pratibimbaM pazyati / atha kimAtmakaM pratibimbam ? ucyate-chAyApudgalAtmakam, tathA hi-sarvamaindriyakaM vastu sthUlaM cayApacayadharmakaM vicArAH razmivacca, razmaya iti chAyApudgalA vyavahriyante, te ca chAyApudgalAH pratyakSata eva siddhAH, sarvasyApi sthUlavastunazchAyA adhyakSataH pratiprANipratIteH / anyacca yadi sthUlavastu vyavahitatayA dUrasthitatayA vA nAdarzAdiSvavagADharazmirbhavati, tato na tatra tat dRzyate tasmAdavasIyate santi chAyAH pudgalA iti, te ca chAyApudgalAstattatsAmagrIvazAdvicitrapariNamanasvabhAvAH, tathA hi-te ca chAyApudgalA divA 1193811 vastunyabhAsvare pratigatAH santaH svasambandhidravyAkAramAbibhrANAH zyAmarUpatayA pariNamante nizi kRSNAbhAH, etacca prasarati divase sUryakaranikare nizi tu candrodyote pratyakSata eva siddham / ta eva chAyAparamANava AdarzAdibhAsvaradravyapratigatAH santaH svasambandhidravyAkAramAdadhAnA yAdRgvarNaH svasambandhini dravye kRSNo nIlaH sitaH pIto vA tadAbhAH pariNamante, etadapyAdarzAdiSvadhyakSataH siddham, tato'dhikRtasUtre'pi ye manuSyasya chAyAparamANava AdarzamupasaGkramya svadehavarNatayA svadehAkAratayA ca pariNamante, teSAM tatropalabdhirna zarIrasya, te ca lae pratibimbazabdavAcyAH, ata ukta-na zarIraM pazyati kiM tu pratibhAgamiti, na caitatsvamanISikAvijRmbhitam, yata uktamAgame-" sAmA u diyA chAyA, abhAsuragatA nisiM tu kAlAbhA / sA ceva bhAsuragayA, sadehavaNNA muNeyavvA ||1||je Adarisassanto, dehAvayavA havaMti saMkaMtA / tesiM tatthuvaladdhI, pagAsajogA na iyaresi // 2 // " mUlaTIkAkAro'pyAha-"yasmAtsarvameva hi aindriyakaM sthUlaM dravyaM cayApacayadharmakaM razmivacca bhavati, yatazcAdarzAdiSu chAyA sthUlasya dRzyate'vagADharazminaH na cAnavagADharazminaH, tataH sthUladravyasya kasyaciddarzanaM bhavati na cAntaritaM dRzyate kiJcit atidUrasthaM vA, ataH 'palibhAgaM' pratibhAgaM 'pehati' pazyatIti / evamasimaNyAdiviSayANyapi SaT (sapta) sUtrANi bhAvanIyAni / sUtrapATho'pyevam " asi pehamANe maNUse kiM asi pehai attANaM pehai palibhAgaM pehai ? goyamA ! no asi pehai no appANaM pehai palibhAgaM pehi|" ityAdi / iti zrIprajJApanApaJcadazapadasUtravRttau prathamoddezake 400 pratau // 7 // atha yasmAddaNDakAtsamAgatastIrthakarAditvaM labhate tallikhyate 11938 // rayaNappabhApuDhavIneraie NaM bhaMte ! rayaNappabhApuDhavIneraiehito aNaMtaraM uvaTTittA titthagarattaM labheJjA ? goyamA ! atthegaie labheJjA
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra ratnAkaraH 1193811 agaie no labheJjA, sekeNaTTeNaM bhaMte ! evaM vuccati atyegaie labheJjA atthegaie No labheJjA ? goyamA ! jassa NaM rayaNappabhApuDhavIneraiyassa titthagaranAmagoyAiM kammAI baddhAI puTThAI nighattAI kaDAI paTThaviyAI niviTThAI abhiniviTThAI abhisamaNNAgayAiM udiNNAiM No uvasaMtAI bhavaMti se NaM rayaNappabhApuDhavIneraie rayaNappabhApuDhavIneraiehiMto aNaMtaraM uvvaTTittA titthagarattaM labheJjA, jassa NaM rayaNappabhApuDhavIneraiyassa titthagaraNAmagoyaI No baddhAI jAva No udiNNAI uvasaMtAI bhavaMti se NaM rayaNappabhApuTharavIneraie rayaNappabhApuDhavIne raiehiMto aNaMtaraM uvvaTTittA titthagarattaM No labhejjA, se teNaTTeNaM goyamA ! evaM vuccai atthegaie labheJjA, atyegaie No laJja / evaM sakkarappabhA jAva vAluyappabhApuDhavIneraiehiMto titthagarattaM labheJjA / paMkaSpabhApuDhavIneraie NaM bhaMte ! paMkappabhApuDhavIhiMto anaMtaraM uvvaTTittA titthagarattaM labheJjA ? goyamA ! No iNaTThe, aMtakiriyaM puNa kareJjA / dhUmappabhApuDhavIneraie NaM pucchA, goyamA ! No iNaTTe samaTThe savvaviratiM puNa labheJjA / tamappabhApuThavIpucchA, goyamA ! No iNaTTe samaTThe virayAviraiM puNa labhejjA / ahe sattamAe pucchA, goyamA ! No iNaTTe samaTThe sammattaM puNa labhejjA / asurakumArassa pucchA, goyamA ! No iNaTThe samaTThe aMtakiriyaM puNa karejjA / evaM niraMtaraM jAva AukAie / tekkAie NaM bhaMte ! teukkAiehiMto aNaMtaraM uvvaTTittA uvajjejjA ? goyamA ! No tiNaTThe samaTTe kevalipannattaM dhammaM labhejjA savaNayAe, evaM vAukAie vi / vaNassatikAie NaM pucchA, goyamA ! No tiNaTTe samaTTe aMtakiriyaM puNa karejjA, beiMdiyateiMdiyacauridie NaM pucchA, goyamA ! No tiNaTTe samaTTe maNapajjavaNANaM puNa uppADejjA, paMciMdiyatirikkhajoNiyamaNussa- vANamaMtarajoisie pucchA, goyamA ! No tiNaTTe samaTThe aMtakiriyaM puNa karejjA, sohammagadeve NaM bhaMte ! anaMtaraM cayaM caittA titthagarattaM labhejjA ? goyamA ! atyegaie labhejjA atyegaie No labhejjA, evaM jahA rayaNappabhApuDhavIneraie evaM jAva savvaTThasiddhadeve // iti / vRttiryathA - ' rayaNappabhApuDhavIneraie NaM bhaMte ! ' ityAdi sugamam / navaraM baddhAni sUcIkalApa iva sUtreNa prathamato baddhamAtrANi tadanantaraM agnisaMparkAnantaraM sakRta ghanakuTTitasUcIkalApavatspRSTAni, nidhattAni udvarttanApavarttanAvarjazeSakaraNAyogyatvena vyavasthApitAnIti bhAvArtha:, kRtAni nikAcitAni sakalakaraNAyogyatvena vyavasthApitAnItyarthaH, prasthApitAni-manuSyagatipaJcendriyajAtitrasabAdaraparyAptasubhagAdeya-yaza: kIrttinAmasahodayatvena vyavasthApitAnIti bhAva:, niviSTAni - tIvrAnubhAvajanakatayA sthitAni, abhiniviSTAni - viziSTaviziSTatarAdhyavasAya-bhAvato'titIvratamAnubhAvajanakatayA aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa diimi 1193911
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- snaakrH| prajJApanA vicArAH 1 // 140 vyavasthitAni, abhisamanvAgatAni-udayAbhimukhIbhUtAni, udIrNAni vipAkodayamAgatAni, nopazAntAni-na sarvathA'bhAvamApannAni nikAcitAdhava- | sthodrekarahitAni vA na bhavanti, zeSaM samastamapi kaMThyam / evaM zarkarAprabhAvAlukAprabhAviSaye api sUtre vaktavye / paGkaprabhApRthivInairayikaH tato'nantaramudhRtaH tIrthakaratvaM na labhate antakriyAM punaH kuryAt, dhUmaprabhApRthivInairayiko'ntakriyA-mapi na karoti sarvaviratiM punarlabhate / tamaHprabhApRthivInairayikaH sarvaviratimapi na labhate viratAvirati-dezaviratiM punarlabhate / adhaH-saptamapRthivInairayikastAmapi dezaviratiM na labhate yadi paraM samyaktvamAnaM labhate / asurAdayo yAvadvanaspatikAyA anantaramudhdhRtAstIrthakaratvaM na labhante, antakriyAM punaH kuryuH, vasudevacarite punarnAgakumArebhyo'pyudhdhRto'nantaramairAvatakSetre'syAmevAvasarpiNyAM caturviMzatitamastIrthakara upadarzitaH, tadatra tattvaM kevalino vidanti / tejovAyavo'nantaramudhdhRtA antakriyAmapi na kurvanti manuSyeSu teSAmAnantaryeNotpAdAbhAvAt, api ca ta tiryasUtpannAH kevaliprajJaptaM dharma zravaNatayA labheran, na tu bodhata ityuktaM prAk / vanaspatikAyikA anantaramudhdhRtAstIrthakaratvaM na labhante, antakriyAM punaH kuryuH / dvitricaturindriyA anantaramudhRtAstAmapi na kurvanti, manaHparyavajJAnaM punarutpAdayeyuH / tiryapaJcendriyamanuSyavyantara-jyotiSkA anantaramudhRtAstIrthakaratvaM na labhante, antakriyAM punaH kuryuH / saudharmAdayaH sarvArthasiddhiparyavasAnA (ratnaprabhA) nairayikavadva-ktavyAH / iti prajJApanAyAM viMzatitamapadasUtravRttI 532 pratau 380 patre // 8 // athAnatadevasya taijasazarIrAvagAhanA yathA'GgalAsaGkhyeyabhAgapramANamAtrA bhavati, tathA likhyate ANayadevassa NaM bhaMte ! mAraNaMtiyasamugghAeNaM samohayassa teyAsarIrassa ke mahAliyA sarIrogAhaNA pannattA ? goyamA ! sarIrappamANamettA vikkhaMbhabAhalleNaM AyAmeNaM jahanneNa aMgulassa asaMkheJjaibhAgaM ukkoseNaM jAva aholoiyagAmA tiriyaM jAva maNussakhette ur3e jAva accuo kappo / evaM AraNadevassa accuyadevassa vi evaM ceva, NavaraM uDDhe jAva sayAI vimANAI // iti / vRttiryathA-AnatadevasyApi jaghanyato'GgalAsaGkhyeyabhAgapramANA taijasazarIrAvagAhanA, nanvAnatAdayo devA manuSyeSvetotpadyante manuSyAzca manuSyakSetra eveti kathamaGgalAsaGkhyeyabhAgapramANA ? uccate-iha pUrva bhava sambandhinI manuSyastriyamanyena manuSyeNopabhuktAmAnatadevaH kazcanApyavadhijJAnata upalabhyAsannamRtyutayA viparItabhAvatvAt sattvacaritavaicitryAt karmagateracintyatvAt kAmavRttermalinatvAcca, uktaM ca-" sattvAnAM caritaM ||14011
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- | citraM, vicitrA karmaNAM gatiH / malinatvaM ca kAmAnAM, vRttiH paryantadAruNA // 1 // " iti gADhAnurAgAdihAgatya nakulopagUDhAM tAM pariSvajya tadavAcyapradeze svAvAcyapradezaM prakSipyAtIva mUrchitaH svAyuHkSayAtkAlaM kRtvA yadA tasyA eva garbhe manuSyabIje manuSyatvenotpadyate, manuSyabIjaM ca jaghanyato'ntarmuhUrtta utkRSTato dvAdaza muhUrtAn yAvadavatiSThate, uktaM ca-" maNussabIe NaM bhaMte ! kAlato kevacciraM hoi ? goyamA ! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM bArasa muhuttA" iti / tato dvAdazamuhUrtAbhyantare upabhuktAM pariSvajya mRtasya tatraivotpattirmanuSyatvena draSTavyA, utkarSato'dho yAvadadholaukikA grAmAH, tiryag yAvanmanuSyakSetraM, uddharvaM yAvadacyutaklpastAvadavasaiyA, kathaM iti cet ? ucyate-iha ||1411180 yadA''natadevaH kasyApyanyasya devasya nizrayA ayutakalpaM gato bhavati, sa ca tatra gataH san kAlaM kRtvA'dholaukikagrAmeSu yadi vA manuSyaa kSetraparyante manuSyatvenotpadyate tadA labhyate / iti / zrIprajJApanaikaviMzatitamapadasUtravRttau 532 pratau 401 patre // 9 // atha yaH kevalizarIrAjjIvavirAdhanAmavazyaMbhAvinImapi sarvathA na svIkRrute taM pratyucyate-are bhadraka ! tvayA tAvaducyate kevali hi I zvAsocchvAsanimeSonmeSAdikamapi tatraiva kurute yatrAcittA vAyukAyAdayaH syuH, yadyayamevaM niyamaH syAttadA mArge'pi nirjIve eva gacchatyayamapi niyamaH syAt tathA ca na dRzyate, yataH kevalI mArge gacchaMsvasAkulAM bhUmimavalokya janturakSAnimittamullaGghanapralaGghanAdikamapi karotIti zAstre'bhihitam, tato'vasIyate'cittavAyukAyAdAveva zvAsocchvAsAdikaM kuryAdayamapi niyamo nAsti, nirjIve eva acittajala eva mArge gacchatyayamapi niyamo'naikAntika evAsaiddhAntikazca, kevalaM kAyayogavyApArapAlyajIvarakSAyai ullaGghanapralaDanAdikaM kAyavyApAra karoti / azakyarakSAMstu tAn jAnannapi calopakaraNatayA kiM karotu ? kiJca-trasAkulAM bhUmimavalokya ullaGghanapralaGghanAdikaM kAyavyApAraM kuryAdityatraivaM trasarakSaiva kRtA bhavati, natu jalAdhAkule mArge sthAvarANAmiti trasagrahaNamityalaM prasaGgena vRddhavAkyameva pramANam / kevalinAmulal llaGghanapralaGghanApivyApAraviSaye sUtravRttI yathA se NaM bhaMte ! tahA samugghAyagae sijjhati bujjhai muccati parinivvAti savvadukkhANamaMtaM karoti ? goyamA ! no iNaDhe samaDhe, se NaM tato paDiniyattati paDiniyatittA tato pacchA maNajogapi sRjati vayajogaMpi sRjati kAyajogaMpi sRjati // iti / vRttiryathA-' se NaM bhaMte !' ityAdi, sa bhadanta ! kevalI tathA daNDakapATAdikrameNa samudghAtaM gataH san siddhyati-niSThitArtho bhavati, sa ca vartamAnasAmIpye ||141 //
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAkara: / vicAra- 88 varttamAnavadvA (3-3 - 121 pANinau ) ita vacanAt setsyannapi vyavahArata uccate / tata Aha- buddhyate - avagacchati kevalajJAnena yathA'haM nizcayato niSThitArtho bhaviSyAmi niHzeSakarmAMzApagamataH tata Aha-mucyate'zeSakarmAzaiH iti gamyate, mucyamAnazca karmANuvedanAparitAparahito bhavati, tata Aha-parinirvAti- sAmastyena zItIbhavati / samastametadekena paryAyeNa spaSTayati sarvaduHkhAnAmantaM karotIti, bhagavAnAha - gautama ! nAyamarthaH samarthaH- nAyamarthaH saGgato yatsamuddhAtaM gataH san sarvaduHkhAnAmantaM karotIti, yoganirodhasyAdyApyakRtatvAt, sayogasya ca vakSyamANayuktyA siddhyabhAvAditi bhAvaH, tataH kiM karoti ? ata Aha-' se NaM' ityAdi, so'dhikRtasamuddhAtagataH Namiti vAkyAlaGkAre, tataH samuddhAtAtpratinivarttate, pratinivartya ca tataH pratinivarttanAtpazcAdanantaraM manoyogamapi vAgyogamapi kAyayogamapi yunakti-vyApArayati, yataH sa bhagavAn, bhavadhAraNIyakarmasu nAmagotravedanIyeSu acintyamAhAtmyasamudghAtavazataH prabhUteSvAyuSA saha samIkRteSvapi antarmuhUrttabhAOM viparamapadatvatastasmin kAle yadyanuttaropapAtikAdinA devena manasA pRcchyate tarhi praznavyAkaraNAya manaH pudgalAn gRhItvA manoyogaM yunakti, tamapi satyaM asatyAmRSArUpaM vA manuSyAdinA ca pRSTo'pRSTo vA kAryavazato vAgapudgalAn gRhItvA vAgyogaM yunakti, tamapi satyaM asatyAmRSA vA na zeSAn vAGmanasoryogAn, kSINarAgAditvAt / AgamanAdau caudArikakAyayogam, tathA hi-bhagavAn kAryavazataH kutazcitsthAnAdvivakSite sthAne Agacchet yadivA kvApi gacchet athavA tiSThat UrddhasthAnena vA'vatiSThet niSIdet vA tathAvidhazramApana tvagvarttanaM vA kuryAt, athavA vivakSite sthAne tathAvidhasampAtimasattvAkulAM bhUmimavalokya tatparihArAya janturakSAnimittamullaGghanaM pralaGghanaM vA kuryAt, tatra sahajAtpAdavikSepAnmanAgadhikatara : pAdavikSepa: ullaGghanaM, sa evAdhikatara : pralaGghanaM, yadivA prAtihArikapIThaphalakazayyAsaMstArakaM pratyarpayet yasmAdAnItaM tasmai samarpayet / iha bhagavatA''ryazyAmena prAtihArikapIThaphalakAdInAM pratyarpaNamevoktaM tato'vasIya niyamAdantarmuhUrttAvazeSAyuSka evAvarjIkaraNAdikamArabhate na prabhUtavizeSAyuSkaH, anyathA grahaNasyApi sambhAvAttadapyupAdIyeta etena, yadAhurekejaghanyato'ntarmuhUrttAvazeSe samuddhAtamArabhate utkarSataH SaTsu mAsesu zeSeSviti tadapAstaM draSTavyam, SaTsu mAseSu kadAcidapAntarAle varSAkAlasambhavAttannimittaM pIThaphalakAdInAmAdAnamapyupapadyeta na ca tatsUtrasammattamiti tatprarUpaNamutsUtramavaseyam / iti prajJApanASaTtriMzattamapadasUtravRttI 400 pratau 393 patre // 10 // 198211 prajJApanA vicArAH 1198211
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra aparaM ca yadi sayogikevalina: kevalayogapratyayaM virAdhanAmAtramapi na syAttarhi tatra nizcayataH sarvasaMvararUpaM sarvottamaM cAritraM na ratnAkaraHni bhavatIti ko hetuH ? tacca zailezyavasthAyAM yoganirodhe satyeva sarvasaMvararUpaM sarvottamaM cAritramuktam / tathA hi IsiM hassapaMcakkharuccAraNaddhAe asaMkhejjasamaiyaM aMtomuhuttiyaM selesiM paDivajjai / / iti / vRttiryathA-'IsiM' ti stokakAlaM zailezI pratipadyate iti sambandhaH, kiyatA kAlena viziSTAM ityata Aha-hasvapajjAraNAddhayA, kimuktaM bhavati ? nAtidrutaM nAtivilaMbitaM kiMtu madhyamena prakAreNa yAvatA kAlena GaJaNanama ityevaMrUpANi pajjAkSarANyuccAryante tAvatA kAlena viziSTAmiti, etAvAn kAlaM: kiM 11943|| samayapramANaH ? iti nirUpaNArthamAha-asaGkhyayasAmayikA-asaGkhyeyasamayapramANAm, yaccAsaGkhyeyasamayapramANaM tacca jaghanyato'pyantarmuhUrtapramANaM tata eSA'pyantarmuhUrttapramANeti khyApanAyAha-AntarmohUrtikI zailezImiti, zIlaM-cAritraM tacceha nizcayataH sarvasaMvararUpaM tadgrAhya | tasyaiva sarvottamatvAt, tasyezaH zIlezaH, tasya yA'vasthA sA zailezI, tAM pratipadyate, tadAnIM ca dhyAnaM dhyAyati vyavacchinnakriyamapratipAti, hel uktaM ca-" sIlaM va samAhANaM, nicchayao savvasaMvaro so ya / tasseso sIleso, selesI hoi tadavatthA // 1 // hassakkharAiM majheNa, jeNa kAleNa paMca bhaNNaMti / acchai selesigao, tattiyamittaM tao kAlaM // 2 // taNurohAraMbhAo, jhAyai suhumakiriyAniyaTTi so / vocchinnakiriyamappaDivAI selesikAlaMmi // 3 // " itI zrI prajJApanASaTtriMzattamapadasUtravRttau 532 pratau 530 patre // 11 // // iti zrImadakabbarabhUpAlavizAlacittAlavAlavivarddhitavRSarasAlasAlAtizAlizIlajagadgurubhaTTArakazrIhIravijayasUrIziSyopAdhyAya. zrIkIrtivijayagaNisamuccite zrIvicAraralAkare madhyabhAge zrIprajJApanAvicAranAmA caturthastaraGgaH // yasyAnubhAvena jagat samastaM, zastaprazastaM varivarti nityam / taM jainadharma satataM zrayAmo, vyAmohavallIgajarAjazAvam // 1 // atha kramAyAtAH zrIjambUdvIpaprajJaptivicArA likhyante-tatra yAvadvarSaparyAyasya sAdhoryadAcArAdizrutamadhyApyaM tallikhyate yogo-avasarastataH prastutopAGgasya dAne ko'vasaraH ? iti, ucyate-upAGgasyAGgArthAnuvAdakatayA'GgasAmIpyena vartamAnAdya evaitadIyAGgasyAvasaraH sa evAsyApIti, tatrAvasarasUcikA imA gAthA:-" tivarisapariyAyassa u, AyArapakappanAmamajjhayaNaM / cauvarisassa ya OM sammaM, sUagaDaM nAma aMgaM ti // 1 // dasakappavvavahArA, saMvaccharapaNagadikkhiyasseva / ThANaM samavAo vi ya, aMge te aTThavAsassa // OM 11143||
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra 2 // dasavAsassa vivAho, egArasavAsagassa ya ime u / khuDDiavimANamAI, ajjhayaNA paMca nAyavvA || || 3 || bArasabArassa tahA, rtnaakrH| 8 aruNovAyAi paMca ajjhayaNA / terasavAsassa tahA, uTThAmasuAiyA cauro // 4 // caudasavAsassa tahA, AsIvisabhAvaNaM jiNA biMti / pannarasavAsagassa ya, diTThIvisabhAvaNaM taha ya // 5 // solasavAsAisu ya, eguttaravuDDiesu jahasaMkhaM / cAraNabhAvaNamahasuviNa bhAvaNA teagiNisaggA / / 6 / / egUNavIsagassa u, diTTivAo duvAlasaM aMgaM / saMpuNNavIsavariso, aNuvAI savvasuttassa // 7 // " iti / atra paJcavastukasUtre dazavarSaparyAyasya sAdhorbhagavatyaGgapradAne'vasarasya pratipAdanAt SaSThAGgattayA jJAtAdharmakathAGgasya pradAne tadanantaramavasaraH, kAraNavizeSe gurvAjJAvazAdarvAgapi, tatastadupAGgattvAdasya tadanantaramavasaraH iti sambhAvyate / yogavidhAnasAmAcAryAmapi aGgayogodvahanAnantaramevopAGgayogodvahanasya vidhiprAptatvAt / iti jaMbUdvIpaprajJaptisUtravRttau 387 pratau prathamavakSaskArake 3 patre // 1 // kecicca kvacinmatAntarAdi dRSTvA aho iyaM svakapolakalpanA, anyathA sarvajJapraNIte'rthe kuto matAntaratA ? ityAdyasadvAkyairvipratArayanti lokAn paraM tadapakarNanIyaM kAraNavizeSavazAtsiddhAnte'pi matAntaradarzanAt / sa siddhAntaH kAraNavizeSazca likhyete kahi NaM bhaMte ! jaMbUddIve dIve uttaraDabharahe vAse usabhakUDe nAmaM pavvae pannatte ? goyamA ! gaGgAkuMDassa paccatthimeNaM siMdhukuMDa puracchimeNaM cullahimavaMtassa vAsaharapavvayassa dAhiNille NitaMbe, ettha NaM jaMbuddIve dIve uttaradRbharahe vAse usabhakUDe NAmaM pavvae pannatte, aTTha joyaNAI uDDUM uccatteNaM, do joyaNAI uvveheNaM, mUle aTTha joaNAiM vikkhaMbheNaM, majjhe cha joaNAI vikkhaMbheNaM, uvariM cattAri joyaNAI vikkhaMbheNaM, mUle sAiregAI paNavIsaM joyaNAiM parikkheveNaM, majjhe sAiregAI aTThArasa joyaNAI parikkheveNaM, uvariM sAiregAiM duvAlasa joyaNAiM parikkheveNaM / pAThAntaraM mUle bArasa joaNAI vikkhaMbheNaM, majjhe aTTha joyaNAiM vikkhaMbheNaM, uppi cattAri joyaNAI vikkhaMbheNaM, mUle sAiregAI sattatIsaM joyaNAiM parikkheveNaM, majjhe sAiregAiM paNavIsaM joyaNAiM parikkheveNaM, uppi sAiregAiM bArasa joyaNAiM parikkheveNaM, mUle vicchinne majjhe saMkhitte uppi taNue gopucchasaMThANasaMThie, savvajaMbUNayamae acche sahe jAva paDirUve / / iti / / vRttiryathA ' kahi NaM' ityAdi, kva bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe uttarArddhabharate varSe RSabhakUTo nAmnA parvataH prajJaptaH ? bhagavAnAha-gautam ! gaGgAkuNDasya yatra himavato gaGgA nipatati tadgaGgAkuNDaM, tasya pazcimAyAm, yatra tu siMdhurnipatati tatsindhukuNDaM tasya 144|| jambudvIpaprajJapti vicArA: 1198811
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- | pUrvasyA, kSullahimavato varSadharasya dAkSiNyAtye nitambe, sAmIpyakasaptamyA nitambAsanne ityarthaH, atra pradeze jambUdvIpe dvIpe uttarArddhabharate hai ratnAkaraH varSe RSabhakUTo nAmnA parvataH prajJaptaH, aSTau yojanAnyUoccatvena, dve yojane udvedhena-bhUmipravezena, uccatvacaturthAMzasya bhUmyavagADhatvAt, aSTAnAM ca caturthAMze dvayoreva lAbhAt, mUlamadhyAnteSu kramAdaSTaSaTcatvAri yojanAni viSkambhena-vistareNa upalakSaNatvAdAyAmenApi samavRttasyAyAmaviSkambhayostulyatvAditi, tathA mUlamadhyAnteSu paJcaviMzatiraSTAdaza dvAdaza ca yojanAni sAtirekANi parikSepeNa-paridhinA, athAsya pAThAntaraM vAcanAbhedastadgataparimANAntaramAha-mUle dvAdaza yojanAni viSkambhena madhye'STayojanAni viSkambhena, upari catvAri yojanAni ||145 / / viSkambhena, atrApi viSkambhAyAmataH sAdhikatriguNaM mUlamadhyAntaraparidhimAnaM sUtroktaM subodham / atrAha paraH- ekasya vastuno viSkambhAdi parimANe dvairUpyAsambhavena prastutagranthasya ca sAtizayasthavirapraNItatvena kathaM nAnyataranirNayaH ? yadekasyApi RSabhakUTaparvatasya mUlAdAvaSTAdiyojanavistRtatvAdi punastatraivAsya dvAdazayojanavistRtatvAdIti, satyaM, jinabhaTTArakANAM sarveSAM kSAyikajJAnavatAmekameva mataM mUlataH, pazcAttu kAlAntareNa vismRtyAdinA'yaM vAcanAbhedaH, yaduktaM zrImalayagirisUribhiryotiSkaraNDakavRttau-" iha skandilAcAryapravRttau duHSamAnubhAvato durbhikSapravRttyA sAdhUnAM paThanaguNanAdikaM sarvamapyanazat / tato durbhikSAtikrame, subhikSapravRttI, dvayoH saGghamelApako'bhavat, tadyathA-eko | vallabhyAmeko mathurAyAm, tatra sUtrArthasaGghaTTane parasparaM vAcanAbhedo jAtaH, vismRtayorhi sUtrArthayoH smRtvA smRtvA saGghaTTane bhavatyavazyaM vAcanAbhedaH" ityAdi / tato'trApi duSkaro'nyataranirNayaH, dvayoH pakSayorupasthitayoranatizAyijJAnibhiranabhiniviSTamatibhiH pravacanAzAtanAbhIrubhiH puNyapuruSairiti na kAcidanupapattiH / iti jambUdvIpaprajJaptisUtravRttau prathamavakSaskAre 387 pratau 66 patre // 2 // // iti zrImadakabbarabhUpAlavizAlacittAlavAlavivarddhitavRSarasAlasa lAtizAlizIlajagadgurubhaTTArakarIhIravijayasUrIzvaraziSyopAdhyAya zrIkIrtivijayagaNisamuccite zrIvicAraratnAkare'parataTe jaMbUdvIpaprajJaptivicAranAmA paJcamastaraGgaH // 5 // sarvajJabhASitArthAya, samarthAya tamovyaye / avyayAya namo nityaM, siddhAntAya jinezituH // 1 // atha paripATyAyAtAH zrIcandraprajJaptivicArA yathA-tatra candravimAnasaMsthAnAdijijJAsayA likhyatetA caMdavimANeNaM kiM saMThie paNNatte ? tA addhakavidgasaMThANasaMThie savvaphaliyAmae abbhaggayamasiyapahasie / vivihamaNirayaNabhatticitte ael 145 / /
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 vicAra- vAU vijayavejayaMtIpaDAgAchattAicchattakalie tuMge gagaNatalamaNulihaMtasihare jAlaMtararayaNa paMjarummiliyabva maNikaNagathUbhiyAge / candraprajJaptiranAkaraHni viyasiyasayavattapuMDarIyatilagarayaNaDDhacaMdacitte aMto bahiM ca saNhe tavaNijjavAlugApatthaDe suhaphAse sassirIyarUve pAsAie darasaNijje vicArAH abhirUve paDirUve // iti / vRttiryathA-' tA caMdavimANe NaM' ityAdi, saMsthAnaviSayaM praznasUtraM sugamam, bhagavAnAha-'tA addhakaviTTha' ityAdi, uttAnIkRtamarddhamAtraM kapitthaM tasyeva yatsaMsthAnaM tena saMsthitaM arddhakapitthasaMsthAnasaMsthitam, Aha-yadi candravimAnamuttAnIkRtArddhamAtra kapitthaphalasaMsthAnasaMsthitaM tata udayakAle'stamanakAle vA yadivA tiryagparibhramatpaurNamAsyAM kasmAttadarddhakapitthaphalAkAraM nopalabhyate kAmaM 1146|| zirasa upari vartamAnaM vartulamupalabhyate ? arddhakapitthasya zirasa upari dUramavasthApitasya parabhAgAdarzanato vartulatayA dRzyamAnatvAducyate ihArddhakapitthaphalAkAraM candravimAnaM na sAmastyena pratipattavyaM kiM tu tasya candravimAnasya pIThaM, tasya ca pIThasyopari candradevasya jyotizcakrarAjasya-prAsAdastathA kathaJcanApi vyavasthito yathA pIThena saha bhUyAn vartula AkAro bhavati, sa ca dUrabhAvAdekAntataH Pal samavRttatayA janAnAM pratibhAsate tato na kazciddoSaH, na caitatsvamanISikAyAM vijRmbhitaM, yataH etadeva zrIjinabhadragaNikSamAzramaNena vizeSaNavatyAmAkSepapurassaramuktam- " addhakaviTThAgArA, udayatthamaNaMmi kaha na dIsaMti / sasisUrANa vimANA, tiriyakkhettaTThiyANaM ca // 1 // AuttANaddhakaviThThAgAraM pIThaM taduvariM ca pAsAo / vaTTAlekheNa tao, samavaDheM dUrabhAvAo // 2 // " tathA sarvaM niravazeSa sphaTikamaya-sphaTikavizemaNimayam, tathA abhyudgatA Abhimukhyena sarvato vinirgatA utsRtA-prabalatayA sarvAsu dikSu prasRtA yA prabhA-dIptiH tayA sitaM-zuklaM abhyudgatotsitaprabhAsitam, tathA vividhA-anekaprakArA maNayaH candrakAntAdayo ratnAni-karketanAdIni teSAM bhaktayovicchittivizeSAstAbhizcitraM-anekarUpavat AzcaryavadvA vividhamaNiratnacitram, vAtoddhatA-vAtakaMpitA vijayo-abhyudayastatsUcikA vaijayantyabhidhAnA yA patAkA athavA vijayA iti vaijayantInAM pArzvakarNikA ucyante tatpradhAnA vaijayantyo vijayavaijayantyaH patAkA:-tA eva vijayavarjitA vaijayantyaH chatrAticchatrANi ca-uparyupari sthitAtapatrANi taiH kalitaM tato vAtodbhutavijayavaijayantIpatAkAchatrAticchatrakalitaM tuDga-uccamata eva 'gagaNatalamaNulihaMtasihare' ti gaganatalaM-ambaratalamanulikhat-abhilaDDayacchikharaM yasya tad gaganatalAnulikhacchikharam, tathA 11146 // jAlAni-jAlakAni tAni ca bhavanabhittiSu loke pratItAni tadantareSu viziSTazobhAnimittaM ratnAni yatra tajjAlAntararatnam sUtre cAtra leel
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- ratnAkaraH 11947 // prathamaikavacanalopo draSTavyaH, tathA pajjarAdunmIlitamiva bahiSkRtamiva pajjaronmIlitam, yathA hi kila kimapi vastu pajjarAtvaMzAdimayapracchAdanavizeSAbahiSkRtamatyantamavinaSTacchAyatvAcchobhate evaM tadapi vimAnamiti bhAvaH, tathA maNikanakAnAM sambandhinI stUpikAzikharaM yasya tanmaNikanakastUpikAkam, tathA vikasitAni yAni zatapatrANi puNDarIkANi ca dvArAdau pratikRtitvena sthitAni tilakAca bhittyAdiSu puNDrANi ratnamayAzcArddhacandrA dvArAdiSu taizcitraM vikasitazata-patrapuNDarIkatilakArddhacandracitram, tathA'ntarbahizca zlakSNaM-masRNamityarthaH, tathA tapanIyaM-suvarNavizeSastanmayyA vAlukAyAH prastaTa:-prataro yatra tattapanIyavAlukAprastaTam, tathA sukhasparza zubhasparza vA, tathA sazrIkANisazobhAni rUpANi narayugmAdIni yatra tatsazrIkarUpam, tathA prAsAdIyaM-manaHprasAdahetuH, ata eva darzanIyaM-draSTuM yogyam, taddarzanena tRpterasambhavAt, tathA prativiziSTaM-asAdhAraNarUpaM yasya tattathA / iti zrIcandraprajJaptyaSTAdazaprAbhRtasUtravRttau 48 patre // 1 // kecidajJAnina evaM pralapanti-yattIrthaGkarA hi bhagavanto'rhanto'nuttarajJAnadarzanacAritrAdhAratvAtpUjyAH, tatpratimAstu jJAnAdizUnyAstatkimarthamarcanIyAH, na hi nRpamUrttiranyAyidaNDasujanapAlanAdinRpavyApArasamarthA bhavati caitanyazUnyatvAditi, paraM tatteSAmanantasaMsArakAraNam, yato jJAnAdizUnyAnAmapi bhagavatsakthyAM surairbhagavadvadanumatatvAt, bhagavatsambandhitvAditi cettulyaM pratimAyAmapi / taccedam pabhU NaM bhaMte ! caMde joisiMde joisarAyA caMdavahiMsae vimANe sabhAe suhammAe caMdaMsi siMhAsaNaMsi tuDieNaM saddhiM divvAI bhogabhogAI bhuMjamANe viharittae ? goyamA ! no iNaDhe samaTe, tA kahaM te no pabhU caMde joisiMde jAva viharittae ? goyamA ! tA caMdassa NaM joisiMdassa joisarano caMdavaDiMsae vimANe sabhAe suhammAe mANavae ceiyakhaMbhe vairAmaesu golavaTTasamuggaesu bahuo jisakahAo o sannikhittAo ciTThati tAo NaM caMdassa jAva ranno annesiM ca bahUNaM joisiyANaM devANa ya devINa ya accaNijjAo vaMdaNijjAo pUyaNijjAo sakkAraNijjAo sammANaNijjAo kallANaM maMgalaM devayaM ceiyaM pajjuvAsaNijjAo evaM khalu no pabhU caMde joisiMde joisarAyA caMdavasie vimANe sabhAe suhammAe tuDieNa saddhiM divvAiM bhogabhogAi bhuMjamANe viharittae / / iti / vRttiryathA-' pabhU NaM bhaMte ! caMde ' ityAdi, praznasUtraM sugamam, bhagavAnAha-' no iNaDhe samaDhe' ityAdi nAyamarthaH samartha:-upapanno na yukto'yamartha ityarthaH, yathA candrAvataMsakavimAne yA sudharmA sabhA tasyAmantaHpureNa sArdU, divyAn bhogabhogAn bhujAno viharatIti, 'tA kahaM te no pabhU' ityAdi 888888888 ||147||
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- 20 praznasUtraM sugamam, bhagavAnAha ' tA caMdassa NaM' ityAdi, candrAvataMsake vimAne sudharmAyAM sabhAyAM mANavako nAma caityastaMbho'sti, tasmiMzca | sUryaprajJapti- . ratnAkara mANavake stambhe vajramayeSu sikkakeSu vajramayA golAkArAvRttAH samudkAsteSu bahUni jinasakthIni nikSiptAni tiSThanti, ' tAo NaM' ityAdi tAni jinasakthIni, iha sUtre strItvanirdezaH prAkRtatvAt, candrasya jyotiSendrasya jyotiSarAjasyAnyeSAM ca bahUnAM jyotiSkANAM devAnAM devInAM ca arcanIyAni-puSpAdibhiH vandanIyAni stotavyAni-viziSTaiH stotraiH pUjanIyAni-vastrAdibhiH satkAraNIyAni-AdarapratipatyA sanmAnanIyAni-jinocitapratipatyA kalyANaM-kalyANahetuH, maGgalaM-duritopazamahetuH daivataM-paramadevatA caityaM-iSTadevatApratimetyevaM paryupAsanIyAni 1194811 tata evaM-anena prakAreNa khalu-nizcitaM na prabhurityAdi sugamam / iti zrIcandraprajJaptyaSTAdazaprAbhRtasUtravRttau 44 patre // 2 // // iti zrImadakabbarabhUpAlavizAlacittAlavAlavivarddhitavRSarasAlasAlAtizAlizIlajagadgurubhaTTArakazrIhIravijayasUrIziSyopAdhyAya zrIkIrtivijayagaNisamuccite zrIvicAraratnAkare madhyabhAge zrIcandraprajJaptivicAranAmA SaSThastaraGgaH // 6 // guNagaNabhUSitamabhitaH, sitapaTadhRtamamitavastuvistAram / vahanamiva zrIjinapativacanaM nayatIhitaM sthAnam // 1 // atha kramAcchrIsUryaprajJaptivicArA likhyante-tatra nakSatrasaMsthAnajijJAsayA likhyate___tA kahaM te nakkhattasaMThitI Ahiteti vadejjA ? tA eesi NaM aTThAvIsAe NakkhattANaM abhII Nakkhatte kiM saMThie paNNatte ? goyamA ! gosIsAvalisaMThie paNNatte 1, savaNe Nakkhatte kiM saMThite pannatte ? kAhArasaMThite paNNatte 2, dhaNiTThANakkhatte kiM saMThite pannatte ? sauNipaMjarasaMThite paNNatte 3, sayabhisayANakkhatte kiM saMThite paNNatte ? puSphovayArasaMThite paNNatte 4, puvvabhaddavayANakkhatte kiM saMThite paNNatte ? avaDDavAvIsaMThANasaMThite paNNatte 5, evamuttarAvi 6, revatInakkhatte kiM saMThite paNNatte ? nAvAsaMThANasaMThite paNNatte 7, assiNINakkhatte kiM saMThite paNNatte ? AsakhaMdhasaMThAmasaMThite paNNatte 8, bharaNINakkhatte kiM saMThite paNNatte ? bhagasaMThANasaMThite paNNatte 9, kattiyANakkhatte kiM saMThite paNNatte ? churagharagasaMThite paNNatte 10, rohiNINakkhate kiM saMThite paNNatte sagaDuddhisaMThANasaMThitepannatte 11, migasiraNakkhatte kiM saMThie pannatte, migasirAvalisaMThANasaMThite pannatte 12, addANakkhatte kiM saMThite pannatte ? rudhirabiMdusaMThANasaMThite ||148 // Jeel pannatte 13, puNavvasuNakkhatte kiM saMThite pannatte ? tulAsaMThANasaMThite pannatte 14, pussaNakkhatte kiM saMThite pannatte ? supaiTThavaddhamAmasaMThANasaMThite
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- |8| pannatte 15, assesANakkhatte kiM saMThite pannatte ? paDAgAsaMThANasaMThite pannatte 16, maghANakkhatte kiM saMThite pannatte ? pAgArasaMThANasaMThite ratnAkara: / pannatte 17, puvvaphagguNINakkhatte kiM saMThite pannatte ? addhapaliyaMkasaMThANasaMThite pannatte 18, uttaraphagguNINakkhatte kiM saMThite pannatte ? 8 addhapaliyaMkasaMThANasaMThite pannatte 19, hatyaNakkhatte kiM saMThite paNNatte ? hatthasaMThANasaMThite pannatte 20, cittANakkhatte kiM saMThite pannatte ? muhamaMDaNasuvannapupphasaMThANasaMThite pannatte 21, sAinakkhatte kiM saMThite pannatte ? kIlagasaMThANasaMThite pannatte 22, visAhANakkhatte kiM saMThite pannatte ? dAmaNisaMThANasaMThite pannatte 23, aNurAhANakkhatte kiM saMThie pannatte ? egAvalisaMThANasaMThite pannatte 24, jeTThAnakkhatte kiM saMThite pannatte ? gajadaMtasaMThANasaMThite pannatte 25, mUlanakkhatte kiM saMThie pannatte ? vicchusaMThANasaMThite pannatte 26, puvvAsADhANakkhatte kiM saMThite pannatte ? gayasaMThANasaMThitepannatte 27 uttarAMsADhANaMkkhatte kiM saMThite pannatte ? sIhanisIyaNasaMThANasaMThite pannatte 28 // vRttiryathA - ' tA kahaM te ' ityAdi, tA iti pUrvavat, kathaM kena prakAreNa bhagavan ! nakSatrANAM saMsthitiH - saMsthAnamAkhyAtA iti vadet ? evamuktvA bhUyaH pratyekaM praznaM vidadhAti - ' tA' ityAdi, tA iti pUrvavat / eteSAmanantaroditAnAmaSTAviMzatinakSatrANAM madhye yadabhinnikSatraM tat ' kiM saMThitaM ' ti kasyeva saMsthitaM saMsthAnaM yasya tatkiM saMsthitaM prajJaptam ? bhagavAnAha - ' tA eesi NaM ' ityAdi, tA iti pUrvavat, eteSAmanantaroditAnAmaSTAviMzaternakSatrANAM madhye'bhijinnakSatraM gozIrSAvalisaMsthitaM prajJaptam, goH zIrSaM gozIrSaM tasyAvalistatpudgalAnAM dIrgharUpA zreNistatsamaM saMsthAnaM prajJaptam, evaM zeSANyapi sUtrANi bhAvanIyAni, navaraM dAmanI- pazubandhanam, zeSaM prAya: sugamam / saMsthAnasaGgrAhikA gAthAzcemA jaMbudvIpaprajJaptisatkAstisra:- " gosIsAvali 1 kAhAra 2, sauNi3 pupphovayAra4 vAvI ya5-6 NAvA7 ya AsakhaMdhaga8, bhaga9 churagharae ya10 sagaDuddhI / / 11 / / 1 / / migasIsAvali12 ruhirabiMdu 13 tula 14 vaddhamANagaM 15 paDAgA 16 / pAgAre 17 paliaMke 18 - 19, hatthe 20 muhaphullae 21 ceva // 2 // khIlaga22 dAmaNi 23 egAvalI 24 ya gayadaMta 25 vicchuyaale 26 gayavikkame 27 yatto, sIhanisAI ya28 saMThANA // 3 // " iti zrImalayagiriviracitAyAM sUryaprajJaptIdazamaprAbhRtaprAbhRtASTamaprAbhRtasUtravRttau 209 pratrau 119 patre // 1 // atha nakSatrANAM tArAsaGkhyAjijJAsayA likhyate 1198811 / saa: 88888888 paawng 1198811
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra snAkaraH ||150|| tA kahaM te tAragge Ahiteti vadejjA-tA etesi NaM aTThAvIsAe NakkhattANaM abhIINakkhatte katitAre pannatte ? titAre paNNatte 1, savaNe Nakkhatte katitAre paNNatte ? titAre pannatte 2, dhaniTTAnakkhatte katitAre paNNatte ? paNatAre pannatte 3, sayabhisayANakkhatte kaitAre pannatte ? satatAre pannatte 4, puvvabhaddavayA nakkhatte katitAre pannatte ? dutAre paNNatte 5, evaM uttarAvi 6, revatINakkhatte katitAre paNNatte ? dutIsatAre paNNatte 7, assiNINakkhatte katitAre pannatte ? titAre pannatte bharaNINakkhatte kaitAre pannatte ? titAre 9, kattiyANakkhatte kaitAre pannatte ? chatAre pannatte 1, rohiNINakkhatte katitAre pannatte ? paMcatAre pannatte 11, migasiranakkhatte kaitAre pannatte ? titAre panna 12, addAnakkhatte kaitAre paNNatte ? egatAre paNNatte 13, puNavvasunakkhatte kaitArepaNNatte ? paMcatAre paNNatte 14, pusaNakkha kaitAre paNNatte ? titAre paNNatte 15, AssesAnakkhatte kaitAre paNNatte ? chatAre paNNatte 18, mahAnakkhatte kaitAre pannatte ? sattatAre OM pannatte 17, puvvaphagguNINakkhatte kaitAre pannatte ? dutAre pannatte 16, uttaraphagguNInakkhatte kaitAre pannatte ? dutAre patte 19, hattha katitAre pannatte ? paMcatAre pannatte 20, cittANakkhatte kaitAre pannatte ? egatAre pannatte 21, sAtiNakkhatte kaitAre paNNatte ? gA pannatte 22, visAhAnakkhatte kaitAre pannatte ? paMcatAre pannatte 23, aNurAhANakkhatte kaitAre pannatte ? cautAre pannatte 24, jeTThAnakkhatte kaitAre pannatte ? titAre pannatte 25, mUlanakkhatte kaitAre paNNatte ? egAdasatAre pannatte 26, puvvAsAThAnakkhatte kaitAre pannatte ? cautAre pannatte 27, uttarAsADhANakkhatte kaitAre pannatte ? cautAre paNNatte 28 // iti / vRttiryathA tadevamuktaM dazamasyasya prAbhRtasyASTamaM prAbhRtaprAbhRtam, samprati navamamArabhyate, tasya cAyamarthAdhikAra :- pratinakSatraM tArApramANaM vaktavyamiti / tatastadviSayaM praznasUtramAha-' tA kahaM te' ityAdi, tA iti pUrvavat, kathaM kena prakAreNa te tvayA bhagavan ! nakSatrANAM tArAyaM tArApramANamAkhyAtaM iti vadet ? evaM sAmAnyataH praznaM kRtvA samprati pratinakSatraM pRcchati - ' tA eesi NaM' ityAdi, tA iti pUrvavata, eteSAmaSTATAviMzaternakSatrANAmabhijinnakSatraM kati prajJaptam ? bhagavAnAha - abhijinnakSatraM tritAraM prajJaptam, evaM zeSANyapi praznanirvacanasUtrANi bhAvanIyAni, tArApramANasaGgrAhike ceme jaMbUdvIpaprajJaptIsakte gAthe-" tiga1 tiga2 paMcaga3 saya4 duga5, duga6 battIsa7 tigaM8 tigaM9 ceva / cha10 ppaMcaga 11 tiga12 ikkaga13 paMcaga14 tigaM 15 chakkagaM 16 ceva / / 1 / / sattaga 17 duga 18 duga19 paMcaga20 ikki21 kkaga22 paMca23 cau24 sUryaprajJaptivicArA: 1194011
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- 16| tigaM25 ceva / ikkArasa ya26 caukkaM27 caukkagaM28 ceva tAraggaM // 2 // " iti zrIsUryaprajJaptIdazamaprAbhRtanavamaprAbhRtaprAbhRtavRttI rtnaakrH| malayagiriviracitAyAM 279 pratau 120 patre // 2 // iti zrImadakabbarabhUpAlavizAlacittAlavAlavivarddhitavRSarasAlasAlAtizAlizIlajagadgurubhaTTArakazrIhIravijayasUriziSyopAdhyAya zrIkIrtivijayagaNisamuccite zrIvicAraratnAkare madhyabhAge zrIsUryaprajJaptIvicAranAmA saptamastaraGgaH // 7 // kalyANakaraNakuzalA, duradhigamAM bhUribhAgyasaMprApyAm / rasakUpikAmiva mudA, jinavANImavahitaH seve // 1 // / / 151 // atha kramAyAtAH zrInirayAvaliyA kappavaDisiyAra puphiyA3 puSphacUliyA4 vahIdazA5 tmakopAGgavicArA likhyante-tatra yathA caturazItisahasrAdhikaikalakSamanuSyakSayakArI ceTakamahArAjakUNikarAjJoH saGgrAmaH sajjAtastathA likhyate paDhamasa NaM bhaMte ! ajjhayaNassa nirayAvaliyANaM samaNeNaM jAvasaMpateNaM ke aDhe pannatte ? evaM khalu jaMbU ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM iheva jaMbuddIve dIve bhArahe vAse caMpAnAmaM nagarI hotthA, riddha0 punnabhadde ceie, tattha NaM caMpAe nayarIe seNIyassa ranno putte cellaNAe devIe attae kUNie nAmaM rAyA hotthA / mahayA0 tassa NaM kUNiyassa raNNo paumAvaI nAmaM devI hotthA, somAla / jAva viharai / tattha NaM caMpAe nayarIe seNiyassa ranno bhajjA kUNiyassa raNNo cullamAuyA kAlI nAmaM devI hotthA, somAlA jAva paDirUvA / tIse NaM kAlIe devIe putte kAle nAma kumAre hotthA, somAle jAva surUve / tata NaM se kAle kumAre annayA kayAi tihiM daMtIsahassehiM, tihiM rahasahassehi, tihiM Asasaddassehi, tihiM maNuyakoDIhiM, garulavUhe ekkArasameNaM khaMDaeNaM kUNieNaM rannA saddhiM rahamusalaM saMgAmaM oyAe / tate NaM tIse kAlIe devIe annayA kayAvi kuDuMbajAgariyaM jAgaramANIe ayameyArUve ajjhathie jAva samuSpajitthA-evaM khalu mamaM putte kAle kumAre tihiM daMtisahassehiM jAva oyAe se manne kiM jatissati no jatissati ? jIvissai no jIvissai ? parAjiNissai No parAjiNissai ? // iti vRttiryathA-' evaM khalu jaMbU ? teNaM kAleNaM' ityAdi -- iheva' iti ihaiva dezataH pratyAsanne na punarasaMGkhyeyatvAjjaMbUdvIpAnAmanyatreti bhAvaH, bhArate varSe-kSetre caMpaiSA nagarI abhUt / riddhetyanena 'riddhathamiyasamiddha' ityAdi dRzyam, vyAkhyA tu prAgvat, tatrottaradigbhAge pUrNabhadranAmakaM caityaM vyatarAyatanaM, 'kUNie nAmaM rAya' tti kUNikanAmA zreNikarAjaputro rAjA ' hotya' 11151 //
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAraratnAkaraH 1152 // tti abhavat ' tadvarNako 'mahayAhimavaMtamahaMtamalayamaMdaramahiMdasAre' ityAdi, pasaMtaDiMbaDamaraM rajjaM pasAhemANe viharai' ityetadantaH, tatra nirayAvalikAmahAhimavAniva mahAn zeSarAjApekSayA tathA malaya:- parvatavizeSo mandaro-meruH mahendraH-zakrAdi devarAjaH tadvatsAra:-pradhAno yaH sa tathA, vicArAH tathA prazAntAni DimbAni-vijJAH DamarANi-rAjakumArAdikRtaviDvarA yasmin tattathA, (rAjya) prasAdhayan-pAlayan viharati-Aste sma / kUNikadevyAH padmAvatInAmyA varNako yathA-' sUmAla / jAva viharati ' yAvatkaraNAdevaM dRzyam-' sukAmAlapANipAyA ahINapaMciMdiyasarIrA' ahInAni anyUnAni lakSaNataH svarUpato vA paJcApIndriyANi yasmiMstattathAvidhaM zarIraM yasyAH sA tathA, 'lakkhaNavaMjaNaguNovaveyA' lakSaNAni-svastikacakrAdIni vyaJjanAni-maSItilakAdIni teSAM yo guNa:-prazastatA tena upapetA-yuktA yA sA tathA, upa apa itA zabdatrayasthAne zakaMdhvAdidarzanAdupapeteti syA, 'mANummANapamApaDipunnasujAyasavvaMgasuMdaraMgA' tatra mAna-jalasya droNapramANatA kathaM ? jalasyAtibhRte kuMDe puruSe nivezite yajjalaM nissarati tadyadi droNamAnaM bhavati tadA sa puruSo mAnaprApta ucyate, tathA unmAnaM-arddhabhArapramANatA kathaM ? tulAropitaH puruSo yadyarddhabhAraM tulati tadA sa unmAnaprApta ucyate, pramANaM tu-svAGgalenASTottarazatocchrAyitA, tatazca mAnonmAnapramANaiH pratipUrNAni-anyUnAni sujAtAni sarvANi aGgAni-ziraHprabhRtIni yasmiMstattathAvidhaM sundaramaGga-zarIraM yasyAH sA tathA, 'sasisomAkArakaMtapiyadaMsaNA' zazivatsaumyAkAra kAntaM ca-kamanIyaM ata eva priyaM draSTaNAM darzanaM-rUpaM yasyA sA tathA, ata eva surUpA svarUpataH sA padmAvatI devI ' kUNieNaM saddhiM urAlAI bhogabhogAI bhuMjamANI viharai' bhogabhogAn- atizayavaddhogAn, ' tattha NaM' ityAdi, 'somAlapANipAyA' ityAdi pUrvavadvAcyam, anyacca komuirayaNiyaravimalapaDipunnasovayaNA' kaumudIrajanIkaravat-kArtikIcandra iva vimalaM pratipUrNaM saumyaM vadanaM yasyA sA tathA, 'kuMDalullehiyagaMDalehA' kuNDalAbhyAmullikhitA ghRSTA gaNDalekhA:-kapolaviracitamRgamadAdirekhA yasyAH sA tathA, 'siMgArAgAracAruvesA'zRGgArasya-rasavizeSasyAgAramivAgAraM tathA, cAruveSo-nepathyaM yasyA sA tathA tataH karmadhArayaH, 'kAlI nAmaM devI' zreNikasya bhAryA sA kUNikasya rAjJakSullajananI-laghumAtA'bhavat, sA ya kAlIdevI seNiyasya ranno iTThA vallabhA kAntA kAmyatvAt priyA-sadA premaviSayatvAt ' maNunnA' sundaratvAt-' nAmadhijjA' prazastanAmadheyavatItyarthaH nAma vA dhArya-hRdi dharaNIyaM yasyAH 11152 // sA tathA, 'vesAsiyA' vizvasanIyatvAt 'sammAyA' tatkatakAryasya saMmatatvAta ' bahamayA' bahazo bahabhyo vA'nyebhyaH sakAzAnmatA liool
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- ratnAkaraH kA 11153|| bahumatA bahumAnapAtraM vA' aNumayA' vipriyakaraNasyApi pazcAnmatA anumatA bhaMDakaraMDakasamANA' AbharaNakaraMDakasamAnA upAdeyatvAt, Me susaMrakSitatvAcca / 'tellakelA iva susaMgoviyA' tailakelA saurASTraprasiddho mRnmayastailasya bhAjanavizeSa- sa ca bhaGgabhayAlloThanabhayAcca suSThu saGgopyate, evaM sA'pi tathocyate 'celapeDA iva susaMpariggahIyA' vastramaJjuSevetyarthaH, 'sA kAlI devI seNieNaM saddhiM viulAI bhogabhogAI bhuMjamANI viharai' kAlanAmA tatputraH, 'somAlapANipAe' ityAdi prAguktavarNakopeto vAcyaH yAvat -- pAsAie darisaNijje abhirUve paDirUve' iti paryantaH / ' seNiyassa rajje duve rayaNA aTThArasavaMko hAro seaNagahatthI, tattha kira seNiyassa rano jAvaiyaM rajjassa mullaM tAvaiyaM devadinnassa hArassa seyaNassa ya gaMdhahatyissa ya, tattha hArassa uppatti patyAve kahijissai, kUNiyassa ettheva uppattI vitthareNa bhaNissai, tatkAryeNa kAlAdInAM maraNasambhavAdArambhasaGgrAmato narakayogyakarmopacayavidhAnAt, navaraM kUNikastadA kAlAdidazakumArAnvitacaMpAyAM rAjyaM cakAra, sarve'pi ca te doguMdagadevA iva kAmabhogaparAyaNAstrayastriMzAkhyA devAH phuTTamANehiM muiMgamatthaehi varataruNisappaNiehiM battIsaipattanibaddhehiM nADaehi uvagijjamANA bhogabhogAI bhuMjamANA viharaMti, hallavihallanAmANo kUNiyassa cellaNAdeviaMgajA do bhAyarA annevi asthi / ahuNA hArassa uppattI bhannai-ettha sakko seNiyassa bhagavaMtaM par3a niccalabhattissa pasaMsaM karei, tao seDuyassa jIvo devo tabbhattiraMjio seNiyassa tuTTho saMto aTThArasavaMkaM hAraM dei, donni ya vaTTagolae dei, seNieNaM so hAro cellaNAe diNNo piyatti kAuM, vaTTadugaM sunaMdAe abhayamaMtijaNaNIe, tAe ruTThAe ki ahaM ceDarUvaMti kAUNa acchoDiyA bhaggA, tattha egaMmi kuMDalajualaM egaMmi vatthajualaM tuTThAe gahiyANi, annayA abhao sAmi pucchai ko apacchimo rAyarisitti ? sAmiNA uddAyiNo vAgario aoparaM baddhamauDA na pavvayaMti, tAe abhaeNaM rajjaM dijjamANaM na icchiyaMti / seNio ciMtei ' koNIyassa dijjihi ' ti hallassa hatthI dino seyaNago vehallassa devadinno hAro abhaeNa vi pavvayaMteNaM sunaMdAe khomajualaM kuMDalajualaM ca hallavihallANaM dinANi / mahayA vihaveNaM abhao niyajaNaNIsameo pavvaio / seNiyassa cellaNAdevIaMgasamubbhUyA tinniputtA kUNio hallavihallA ya, kUNiyassa uppattI etyeva bhaNissai, kAlImahAkAlIpamuhadevINaM annAsi taNayA seNiyassa vahave puttA 11153 // kAlapamuhA saMti / abhayaMbhi gahiyavvae annayA koNio kAlAihiM dasahiM kumArehi samaM maMtei-seNiyaM secchAvigdhakArayaM baMdhittA
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicArAH ekkArasabhA rajjaM karemo tti / tehiM paDisuyaM, seNio baddho puvvaNe avaNe ya kasasayaM davAvei, seNiyassa kUNio puvvabhavaveriyattaNeNa niryaavlikaartnaakrH| 880 cellaNAe kayAi DhoyaM na dei bhattaM vAriyaM, pANiyaM na dei tAhe cellaNA kahavi kummAse vAlehiM baMdhitA sayAravasuraM ca paveser3a sA kira dhovvai sayavAre surApANiyaM savvaM hoi tIe pahAveNa se veyaNaM na veei / annayA tassa paumAvaIdevIe putto evaM picco asthi / mAyA so bhaNioti-durAtman ! tava aMgulI kimie vamaMtI piyA muhe kAUNa atthiyAo iyarahA tumaM rovaMto ceva ciTThesu tAhe cittaM maNAguvasataM jAyaM, mae piyA evaM vasaNaM pAvio tassa adhiI jAyA bhuMjaMtao ceva uTThAya parasuhattho gao anne bhAMti lohadaMDaM gahAya 'niyalANi bhaMjAmi' tti pahAvio rakkhavAlago neheNa bhaNai eso sA pAvo lohadaMDaM parasuM vA gahAya ei tti seNieNaM ciMtiaM-na najjai keNa kumaraNeNa mArehI, tao tAlapuDagaM visaM khar3ayaM jAva ei tAva mao suTTayaraM adhiI jAyA, tAhe mayakiccaM kAu gharama rajjadhurAmukkatattIo taM caiva ciMtaMto acchai evaM kAleNa visogo jAo, puNaravi sayaNaAsaNAIe piisatie daTTha aghi ho, 88 rAyagihAo niggaMtuM caMpaM rAyahANi karei, evaM caMpAe kUNio rAyA rajjaM karei niyabhAyapamuhasayaNasaMjogao iha nirayAvaliyAsuyakkhaMdhe kUNika vaktavyatAdAvutkSiptA, tatsAhAyyakaraNapravRttAnAM kAlAdInAM kumArANAM dazAnAmapi saGgrAme rathamuzalAkhye prabhUtajanakSayakaraNena 88 narakayogyakarmopArjanasampAdanAnnarakagAmitayA ' nirayAu ' tti prathamAdhyayanasya kAlAdikumAravaktavyatA pratibaddhasyaitannAma / atha rathamuzalasaGgrAmasyotpattau kiM nibandhanaM ? atrocyate evaM kilAyaM saGgrAmaH saJjAtaH, campAyAM kUNiko rAjA rAjyaM cakAra / tasyAnujau hallavihallAbhidhAnau bhrAtarau pitRdattasecanakAbhidhAne gandhahastini samArUDhau divyakuNDaladivyahAradivyavasanavibhUSitau vilasantau dRSTvA padmAvatyabhidhAnA kUNikarAjasya bhAryA kadAciddantino'pahArAya taM kUNikarAjaM preritavatI- " karNaviSalagnakRte'yameva kumAro rAjA tattvato na tvam yasyedRzA vilAsA: " prajJApyamAnA'pi sA na kathaJcidasyArthasyoparamati, tatpreritakUNikarAjena tau yAcitau tau ca tadbhayAdvaizAlyAM nagaryAM svakIyamAtAmahasya ceTakAbhidhAnasya rAjJo'ntike sahastikau sAntaHpuraparivArau gatavantau, kUNikena ca dUtapreSaNena tau yAcitau, na ca tena preSitau, kUNikasya tayozca tulyamAtRkatvAt tataH kUNikena bhaNitam-yadi na preSayasi tadA yuddhasajjo bhava, tenApi bhaNitam- ' eSa sajjo'smi, tataH kUNikena kAlAdayo daza svakIyA bhinnamAtRkA bhrAtaro rAjAnaceTakena saha saGgrAmAyAyAtAH / tatraikaikasya trINi trINi // 154 // 1194811
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAraratnAkaraH // 88 hastinAM sahasrANi, evaM rathAnAmazvAnAM manuSyANAM ca pratyekaM tisraH tisraH koTya: kUNikasyApyevameva tata ekAdazabhAgIkRtarAjyasya kUNikasya kAlAdibhiH saha nijena ekAdazAMzena saGgrAme kAla upAgataH etamarthaM vaktumAha-tae NaM se kAle' ityAdinA enaM ca vyatikaraM jJAtvA ceTakenA'pyaSTAdaza gaNarAjAno melitAH, teSAM ceTakasya ca pratyekamevameva hastyAdibalaparimANam, tato yuddhaM sampralagnam, OM ceTakarAjasya tu pratipannavratatvena dinamadhye ekameva zaraM muJcatyamoghabANazca saH, tatra kUNikasainye garuDavyUhaH, ceTakasainye sAgaravyUho viracitaH / tatazca kUNikasya kAlo daNDanAyako nijabalAnvito yuddhyamAnastAvadgato yAvacceTakaH, tatastena zaranipAtenAsau nipAtito bhagnaM ca kUNikabalam, gate ca dve api bale nijaM nijamAvAsasthAnam / dvitIye'hni sukAlo nAma daNDanAyako nijabalAnvito yuddhyamAnastAvadgato yAvacceTakaH, evaM so'pyekazareNa nipAtitaH / evaM tRtIye'hni mahAkAlaH so'pyevam / caturthe'hni kRSNakumAraH so'pyevameva / paJcame sukRSNaH 5 / SaSThe mahAkRSNaH 6 / saptame vIrakRSNaH 7 / aSTame rAmakRSNaH 8 / navame pitRsenakRSNaH 9 / dazame pitRmahAsenakRSNaH 10 / ceTakena ekaikazareNa nipAtitAH / evaM dazasu dineSu ceTakena vinAzitA dazApi kAlAdayaH / ekAdaze tu divase ceTakajArthaM devatArAdhanAya kuNiko'STamabhaktaM prajagrAha tataH zakracamarAvAgatau tataH zakro babhASe - ceTaka : zrAvaka ityahaM na taM prati praharAmi navaraM bhavantaM saMrakSAmi, tato'so tadrakSArthaM vajrapratirUpamabhedyakavacaM kRtavAn / camarastu dvau saGgrAmau vikurvitavAn, mahAzilAkaNTakaH rathamuzalaM ceti, tatra mahAzileva kaNTakajIvabhedakatvAnmahAzilAkaNTakaH, tatazca yatra tRNazUlAdinA'pyabhihatasyAzvahastyAdermahAzilAkaNTakenevAsyAhatasya vedanA jAyate sa saGgrAmo mahAzilAkaNTaka evocyate / ' rathamuzale ' iti yatra ratho muzalena yuktaH paridhAvan mahAjanakSayaM kRtavAn asa ratha: / ' opAe ' iti upapAtaH saMprAptaH ' kiM jaissai ' iti jayazlAghAM prApsyati parAjeSyate abhibhaviSyati parasyainyaM parAnabhibhaviSyati uta netyAdi / zrInirayAvalisUtravRttau / 1194411 iti zrImadakabbarabhUpAlavizAlacittAlavAlavivarddhitavRSarasAlasAlAtizAlizIlajagadgurubhaTTArakazrIhIravijayasUrIzvaraziSyopAdhyAyazrIkIrttivijayagaNisamuccite zrIvicAraratnAkare madhyabhAge nirayAvalivicAranAmA'STamastaraGgaH / / 8 / / yasmAdayaM samagro, vyavahAro jRmbhate jaganmadhye / tadahaM dhRtabahumAnaM vidhinA seve zrutajJAnam // 1 // saa s aa s aa aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa:pii 1194411
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAraatha nandIsUtravicArA likhyante-tatra pUrvaM zrIjinaprAsAdasadbhAvAkSarANi likhyante lage nandIsutraratnAkaraH saMvaravarajalapagaliya-ujjharapavirAyamANahArassa / sAvagaMjaNapauraravaMta-moranaccaMtakuharassa // 15 // vyAkhyA- 'saMvara' ityAdi, vicArAH saMvaraH-prANAtipAtAdirUpapaJcAzravapratyAkhyAnarUpaH tadeva karmamalaprakSAlanAtsAMsArikatRDapanodakAritvAt pariNAmasundaratvAcca varajalamiva saMvaravarajalaM tasya pragalita:-sAtatyena vyUDha ujjharaH-pravAhaH sa eva pravirAjamAno hAro yasya sa tathA tasya, zrAvakajanA eva stutistotrasvAdhyAyAdyArAdhanamukharatayA pracurA ravanto mayUrAstairnRtyantIva kuharANi jinamaNDapAdirUpANi yasya sa tathA tasya iti nandIvRttau 11956 192 pratau 42 patre // 1 // atha kecanA'jJAninaH strINAM mukti na manyante, tadyuktiyuktasiddhAntena nirAkartuM likhyate se kiM taM aNaMtarasiddhakevalanANaM? aNaMtarasiddhakevalanANaM pannarasavihaM pannattaM taMjahA-titthasiddhA 1 atityasiddhA 2 titthayarasiddhA 3 atitthayarasiddhA 4 sayaMbuddhasiddhA 5 patteyabuddhasiddhA 6 buddhabohiyasiddhA 7 ithiliMgasiddhA 8 purisaliMgasiddhA 9 napuMsagaliMgasiddhA 10 saliMgasiddhA 11 annaliMgasiddhA 12 gihiliMgasiddhA 13 egasiddhA 14 aNegasiddhA 15 se taM aNaMtarasiddhakevalanANaM // iti // vRttiryathA-' se kiM taM' ityAdi, atha kiM tadanantarasiddhakevalajJAnam ? sUrirAha-anantarasiddhakevalajJAnaM paJcadazavidhaM prajJaptam, paJcadazavidhatA cAsyAnantarapAzcAtyabhavarUpopAdhibhedApekSayA paJcadazavidhatvAt, tato'nantarabhavopAdhibhedataH paJcadazavidhatAM mukhyata Aha-tadyathetyupadarzane 'titthasiddhA' ityAdi, tIryate saMsArasAgaro'neneti tIrtha-yathAvasthitasakalajIvAjIvAdipadArthaprarUpakaM paramagurupraNitapravacanam, tacca nirAdhAraM na bhavatIti kRtvA saGghaH prathamagaNadharo vA veditavyam, uktaM ca-" titthaM bhaMte ! titthaM titthakare titthaM ? goyamA ! arahA tAva titthaMkare titthaM puNa cAuvvaNNo samaNasaMgho paDhagaNaharo vA" tasmin utpanne ye siddhAste tIrthasiddhAH 1, tathA tIrthasyA'bhAvo'tIrthaH tIrthasyAbhAvazca-anutpAdaH apAntarAle vyavacchedo vA tasmin ye siddhAste'tIrthasiddhAH, tatra tIrthAnutpAde siddhA marudevIprabhRtayaH, na hi marudevyAdisiddhi-gamanakAle tIrthamutpannamAsIt, tathA tIrthavyavacchedazcandraprabhasvAmisuvidhisvAmyapAntarAle tatra ye jAtismaraNAdinA'pavargamavApya Is siddhAste tIrthavyavacchede siddhAH2, tathA tIrthaGkarAH santo ye siddhAste tIrthaGkarasiddhAH3, atIrthakarasiddhA-anye sAmAnyakevalina:4, tathA 11176 // siddhAH2, patramAsIt, tathA tI tasmin ye siddhA utpanne ye siddhA
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAraratnAkara:08 svayambuddhAH santo ye siddhAste svayambuddhasiddhAH 5, tathA pratyekabuddhAH santo ye siddhAste pratyekabuddhasiddhA:6, atha svayambuddhapratyekabuddhAnAM kaH prativizeSaH ? ucyate bodhyupadhizrutaliGgakRto vizeSaH, tathA hi-svayambuddhA bAhyapratyayamantareNeva buddhyante svayameva-bAhyapratyayamantareNaiva nijajAtismaraNAdinA buddhAH svayambuddhAH iti vyatpatteH, te ca dvidhA tIrthakarAstIrthakaravyatiriktAzca iha tIrthakaravyatiriktairadhikAraH, Aha ca cUrNikRt " te duvihA titthayarA titthayaravatirittA vA iha vatirittehiM ahigAro" iti, pratyekabuddhAstu bAhyapratyayamapekSya buddhyante pratyekaM-bAhyaM vRSabhAdikaM kAraNamabhisamIkSya buddhAHpratyekabuddhA iti vyatpatteH, tathA ca zrUyate-bAhyavRSabhAdikakAraNasApekSya |||157 / / karakaNDvAdInAM bohiH, bahiH pratyayamapekSya ca buddhAH santo niyamataH pratyekameva viharanti na gacchavAsina iva saMhitAH, Aha ca cUrNikRt-" patteyaM bAhyaM vRSabhAdikAraNamabhisamIkSya buddhAH pratyekabuddhAH, bahiHpratyayapratibuddhAnAM ca patteyaM niyamA vihAro jamhA tamhA ya te patteyabuddhA" iti, tathA svayambuddhAnAmupadhi'dazavidha eva pAtrAdikaH, pratyekabuddhAnAM tu dvidhA- jaghanyataH utkarSataca, tatra jaghanyato l dvividha- utkarSato navavidhaprAvaraNavarjaH, Aha ca cUrNikRta-" patteyabuddhANaM jahanneNaM duviho ukkoseNaM navaviho niyamA pAvaraNavajjo bhavai" tathA svayambuddhAnAM pUrvAdhItaM zrutaM bhavati vA na vA yadi bhavati tato liGga devatAH prayacchanti gurusannidhau vA gatvA liGgaM pratipadyate, yadi caikAkI viharaNasamartha icchA ca tasya tathArUpA jayate tata ekAkI viharatyanyathA gacchavAse'vatiSThate, atha pUrvAdhItaM zrutaM na bhavati Prem tarhi niyamAd gurusannidhe gatvA liGgaM pratipadyate gacchaM cAvazyaM na muJcati, uktaM ca cUrNikRtA-" puvvAdhIyaM se suyaM havai vA na vA jai se natthi to liMga niyamA gurusannihe pajivajjai gacche ya viharai tti, puvvAdhIyasuasaMbhavo asthi to se liMgaM devayA payacchai gurusannidhe vA paDivajjai jai egavihAraviharaNajoggo icchA vA se to ekko vi viharai annahA gacche ceva viharai" iti, pratyekabuddhAnAM tu pUrvAdhItaM zrutaM niyamato bhavati tacca jaghanyata ekAdazAGgAni utkarSataH kiJcinyUnAni dazapUrvANi tathA liGgaM tasmai devatAH prayacchanti liGgarahito vA kadAcidbhavati, tathA''ha cUrNikRt-" patteyabuddhANaM puvvAdhIaM suaM niyAmA havai jahannau ikkArasaaMgAI ukkoseNaM bhinnadasapuvvAiM liMgaM ca se devayA payacchai liMgavajjio vA bhavai jato bhaNiyaM kaNaM patteyabuddhA" iti, tathA buddhA-AcAryAstairbodhitAH santo ye al siddhAste buddhabodhitasiddhAH, ete ca kecitstrIliGgasiddhAH, striyo liGgaM strIliGgaM strItvasyopalakSaNamityarthaH, tacca tridhA tadyathA-vedaH 11157||
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- nandIsutravicArAH . snAkara: 1958 // zarIranirvRttirnepathyaM ca, tatreha zarIranirvRttyA prayojanaM na vedanepathyAbhyAM vede sati siddhatvAbhAvAt nepathyasyacApramANatvAt, Aha ca cUrNikRt-" itthIe liMga itthIliMga uvalakkhaNaM vuttaMti bhavati taM ca tivihaM veo sarIranivvattI nevatthaM ca, iha sarIranivvattIe ahigAro na veda nevatthehiM ti" tasmin strIliGge vartamAnAH santo ye siddhAste strIliGgasiddhAH8, etena yadAhurAzAmbarA na strINAM nirvANamiti tadapAstaM draSTavyam, strInirvANasya sAkSAdanena sUtreNAbhidhAnAttatpratiSedhasya ya yuktanupapannattvAt / tathA hi-muktipatho jJAnadarzanacAritrANi "samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArgaH" iti vacanAtsamyagdarzanAdIni ca puruSANAmiva strINAmpyavikalAni, tathA hi-dRzyante striyo'pi sakalamapi pravacanArthamabhi-rocayamAnAH, jAnate ca SaDAvazyakakAlikotkAlikAdibhedabhinnaM zrutam, paripAlayanti ca saptadazavidhamakalavaM saMyamam, dhArayanti ca devAsurANAmapi durddharaM brahmacaryam, tapyante ca tapAMsi mAsakSapaNAdIni, tataH kathamiva tAsAM na mokSasambhavaH ? | syAdetadasti strINAM samyagdarzanaM jJAnaM ca na punazcAritraM saMyamAbhAvAt, tathA hi-strINAmavazyaM vastraparibhogena bhavitavyamanyathA'vivRtAGyastAstiryastriya iva puruSANAmabhibhavanIyA bhaveyuH, loke ca gopajAyate tato'vazyaM tAbhirvastraM paribhoktavyam, vastraparibhoge ca saparigrahatA saparigrahatve ca saMyamAbhAva iti, tadasamIcInaM samyagsiddhAntAparijJAnAt, parigraho hi paramArthato mUrchAbhidhIyate ' mucchA pariggaho vutto' iti vacanaprAmANyAt, tathA hi mUrchArahito bharatazcakravartI sAntaHpuro'pyAdarzakagRhe'vatiSThamAno niSparigraho gIyate anyathA kevalotpAdAsambhavAt, api ca yadi mUrchAyA abhAve'pi vastrasaMsargamAtraM parigraho bhavettato jinakalpapratipannasya kasyacitsAdhostuSArakaNAnuSikte prapatati zIte kenApyaviSahyopanipAtamadyazItamIti vibhAvya dharmArthinA zirasi vastre prakSipte tasya saparigrahatA bhavet, na caitadiSTaM, tasmAnna saMsargamAtraM parigrahaH kintu mUrchA, sA ca strINAM vastrAdiSu na vidyate dharmopakaraNamAtratayA tasyopAdAnAt, na khalu tA vastramantareNAtmAnaM rakSitumIzate nApi zItakAlAdiSvarvAgdazAyAM svAdhyAyAdi kartum / tato dIrghatarasaMyamaparipAlanAya yatanayA vastraM paribhujjAnA na tAH parigrahavatyaH / athocyeta sambhavati nAma strINAmapi samyagdarzanAdikaM ratnatrayaM, paraM na tatsambhavamAtreNa muktipadaprApakaM bhavati kintu prakarSaprAptam, anyathA dIkSAnantarameva sarveSAmaSyavizeSeNa muktipadaprAptiprasakteH, samyagdarzanAdiratnatrayaprakarSazca strINAmasambhavI tato na nirvANamiti tadapyayuktam, strISu ratnatrayaprakarSAsambhavagrAhakasya pramANasyAbhAvAt, na khalu sakaladezakAlavyAptyA-strISu ratnatrayaprakarSAsambhavagrAhakaM pratyakSa anumAnaM vA 158 //
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- 16| pramANaM vijRmbhate, dezakAlaviprakRSTatayA tatra pratyakSasyApravRtteH, tadapramANavRttau cA'numAnasyApyasambhavAt, nApi tAsu ratnatrayaprakarSAsambhavaratnAkaraH pratipAdakaH ko'pyAgamo vidyate pratyutasambhavapratipAdakaH sthAne sthAne'sti, yathA-idameva prastutaM sUtraM tato na tAsAM ratnatrayaprakarSAsambhavaH, atha manyethAH svabhAvata evAtapeneva chAyA virudhyate strItvena ratnatrayaprakarSaH tatastadasambhavo'numIyate tadayuktaM yuktivirodhAt, tathA hiratnatrayaprakarSaH sa ucyate yato'nantaraM muktipadaprAptiH sa cAyogyavasthAcaramasamaye sa cAsmAkamapratyakSaH, tataH kathaM virodhagatiH ? na hi adRSTena saha virodhaH pratipattuM zakyate mA prApat puruSeSvAtiprasaGgaH / nanu jagati sarvotkRSTapadaprAptiH sarvotkRSTenAdhyavasAyenAvApyate 1115911 nAnyathA, etaccobhayorapyAvayorAgamaprAmANyabalataH siddham, sarvotkRSTe ca dve pade sarvotkRSTaM duHkhasthAnaM sarvotkRSTaM sukhasthAnaM ca, tatra sarvotkRSTa duHkhasthAnaM saptamanarakapRthvI ata: paramaduHkhasthAnasyAbhAvAt sarvotkRSTaM sukhasthAnaM tu niHzreyasaM tataH paramanyasya sukhasthAnasyAsambhavAt tataH strINAM saptamanarakapRthvIgamanamAgame niSiddhaM niSedhasya ca kAraNaM tadgamanayogyatathAvidhasarvotkRSTamanovIryapariNatyabhAvaH, tataH saptamapRthvIgamananiSedhAdavasIyate nAsti strINAM nirvANaM nirvANahetostathArUpasarvotkRSTamanovIryapariNatyasambhavAt, tathA cAtra prayogaH-asambhavanirvANaM striyaH saptamapRthvIgamanatvAbhAvAt sammUrchimAdivattadetadayuktam, yato yadi nAma strINAM saptamanarakapRthvIgamanaM prati sarvotkRSTamanovIryapariNatyabhAvaH tata etAvatA kathamavasIyate niHzreyasaM pratyapi tAsAM sarvotkRSTamanovIryapariNatyabhAvo ? na hi to bhUmikarSaNAdikaM karma kartuM na zaknoti sa zAstrANyavagADhuM na zaknotIti pratyetuM zakyaM pratyakSavirodhAt, atha sammUrchimAdiSUbhayaM pratyapi sarvotkRSTamanovIryapariNatyabhAvo dRSTaH tato'pyavasIyate nanu yadi tatra dRSTastarhi kathamatrAvasIyate ? na khalu bahirvyAptamAtreNa heturgamako bhavati kiM tvantarvyAptyA, antarvyAptizca pratibandhabalena sidhyati, na cAtra pratibandho vidyate, na khalu saptamapRthvIgamanaM nirvANagamanasya kAraNam, nApyevamevAvinAbhAvapratibandhena saptamapRthvIgamanAvinAbhAvinirvANagamanam, saptamapRthvIgamanamantareNaiva caramazarIriNAM nirvANagamanabhAvAt, na ca pratibadhamantareNaikasyAbhAve'nyasyAbhAvaH, mA prApadyasya kasyacidekasyAbhAve sarvasyAbhAvaprasaGgaH, yadyevaM tarhi kathaM sammUrchimAdiSu nirvANagamanAbhAvaH ? iti ucyatetathAbhavasvAbhAvyAt, tathA hi-te sammUrchimAdayo bhavasyabhAvata eva samyagdarzanAdikaM tathAvat pratipattuM na zaknuvanti tato na teSAM nirvANasambhavaH, striyastu prAguktaprakAreNa yathAvatsamyagdarzanAdiratnatrayasampadyogyAH tatastAsAM na nirvANAbhAvaH, api ca bhujaparisarpA 11159 //
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- 88| dvitIyAmeva pRthivIM yAvadgacchanti na parataH, parapRthvIgamanahetutathArUpamanovIryapariNatyabhAvAt, tRtIyAM yAvAt pakSiNaH, caturthI catuSpadaH, nndiisutrrtnaakrH| paJcamImuragAH, atha ca sarve'pyUrdhvamutkarSataH sahasrAraM yAvadgacchanti, tannAdhogativiSayamanovIryapariNatervaiSamyadarzanAdUrdhvagatAvapi tadvaiSamyam, vicArAH tathA ca sati siddhaM strIpuMsAmadhogativaiSamye'pi nirvANaM samamiti kRtaM prasaGgena / tathA pulliGge zarIranivRttirUpe vyavasthitAH santo ye a siddhAste pulliGgasiddhAH 9, evaM napuMsakaliGgasiddhAH 10, tathA svaliGge rajoharaNAdirUpe vyavasthitAH santo ye siddhAste svaliGasiddhAH | 11, tathA anyaliGge parivrAjakAdisambandhini valkalakaSAyAdivastrAdirUpe dravyaliGge vyavasthitAH santo se siddhAste'nyaliGgasiddhAH 12, 1198011 gRhiliGge siddhA gRhiliGgasiddhA marudevIprabhRtayaH 13, tathA ekasminnekasmin samaye ekaikaH santo ye siddhAste ekasidghA:14, anekasiddhA iti ekasmin samaye aneke siddhAH anekasiddhA:15, aneke caikasmin samaye sidhyanta utkarSato'STottarazatasaGkhyA veditavyAH / Aha-nanu tIrthasiddhAtIrthasiddharUpabhedadvaye eva zeSA bhedA antarbhavanti tatkimarthaM zeSabhedopAdAnaM ? ucyate-satyamantarbhavanti paraM na tIrthasiddhAtIrthasiddha bhedadvayopAdAnamAtrAccheSabhedaparijJAnaM bhavati, vizeSaparijJAnArthaM ca vizeSazAstraprayAsaH / iti nandIsUtravRttau .192 pratau 104 / 105 patre lad // 2 // nigodAdijIvAnAmapi matizrutajJAnAnantAMzo'prAvRtastiSThatItyabhiprAyo likhyate savvajIvANaMpi aNaM akkharassa aNaMtabhAgo niccugdhADio ciTThai, jai puNa so vi AvarijjA teNaM jIvo ajIvattaM pAvijjA, suTTha vi mehasamudae hoi pabhA caMdasUrANaM iti / vRttiryathA-' savvajIvANaMpi' ityAdi, sarvajIvAnAmapi Namiti vAkyAlaGkAre, akSarasyazrutajJAnasya zrutajJAnaM ca matijJAnAvinAbhAvi, tato matijJAnasyApi anantamo bhAgo nityodghATitaH sarvadaivAprAvRttastiSThati, so'pi cAnantatamo bhAgo'nekavidhaH, tatra sarvajaghanyazcaitanyamAnaM tat punaH sarvotkRSTazrutAvaraNastyAnarddhinidrodayabhAve'pi nAviyate tathA jIvasvAbhAvyAt / tathA cAha-'jai puNa' ityAdi, yadi punaH so'pi ananto bhAga Aviyate tena tarhi jIvo'jIvatvaM prApnuyAt jIvo hi nAma caitanyalakSaNaH, tato yadi prabalazrutAvaraNastyAnarddhinidrodayabhAve caitanyamAtramapyAviyate tarhi jIvasya svasvabhAvaparityAgAdajIvataiva sampanIpadyate na caitaddRSTAmiSTaM 1980|| lael vA, sarvasya sarvathA svabhAvAtiraskArAt / atraiva dRSTAntamAha- suTTavi' ityAdi suSThvapi meghasamudaye bhavati prabhA candrasUryayoH, iyamatra
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- ratnAkaraH 1198911 8888888888888 bhAvanA-yathA niviDaniviDatarameghapaTalairAcchAditayorapi sUryacandramaso kAntena tatprabhAnAzaH sampadyate, sarvasya sarvathA svabhAvApanayanasya kartumazakyatvAt, evamanantAnantairapi jJAnAvaraNaparamANubhirekaikasyAtmapradezasyAveSTitasyApi naikAntena caitanyamAtrasyApyabhAvo bhavati / yato yatsarvajaghanyaM tanmatizrutAtmakaM, ataH siddho'kSarasyAnantamo bhAgo nityodghATitaH, tathA ca sati matijJAnasya zrutajJAnasya cAnAdibhAva: pratipadyamAno na virudhyate, iti sthitam / iti nandIsUtravRttau 192 pratau 161 patre // 3 // nanu mahAvIrasyeyantaH zrAvakA abhUvaMsteSu madhye kena jinapratimA kAritA kasya vA jinapratimA'bhUt ityAdibhiH, tathA iyatsu zrAvakeSu kenopadhAnAni vyUDhAni kutra vA zAstre upadhAnAnyuktAni ityAdibhizca, svakapolakalpitadurvikalpairanalpayanti saMsAraM jalpAkAH, tatastanmatadvayanirAkaraNAya jinapratimAkSarANi upadhAnAkSarANi cekainaiva sUtreNa likhyante se kiM taM uvAsagadasAo ? uvAsagadasAsu NaM samaNovAsagANaM nagarAI ujjANaI ceiAI vaNasaMDAiM samosaraNAI rAyANo ammApiyaro dhammAyariyA dhammakahAo ihaloiaparaloiyA iDDivisesA bhogapariccAyA pavvajjAo pariyAgA suapariggahA tavovahANAI sIlavvayaguNaveramaNapaccakkhANaposahovavAsapaDivajjaNayA paDimAo uvasaggA saMlehaNAo bhattapaccakkhANAI pAovagamaNAI devalogagamaNAI sukulapaccAyAIo puNa bohilAbhA aMtakiriAo a AghavijjaMti / uvAsagadasANaM parittA vAyaNA saMkhijjA aNuogadArA saMkhijjA veDhA saMkhijjA silogA saMkhijjAo nijjuttIo saMkhijjAo saMgahaNIo saMkhijjAo paDivattIo, se NaM aMgaTThayAe sattame aMge ego suakkhaMdho dasa ajjhayaNA dasa uddesaNakAlA dasa samuddesaNakAlA saMkhijjA payasahassA payaggeNaM saMkhijjA akkharA aNaMtAgamA aNaMtA pajjavA parittA tasA aNaMtA thAvarA sAsayakaDanibaddhanikAiyA jiNapannattA bhAvA AghavijaMti pannavijjaMti paruvijaMti desijjati nidaMsijjaMti uvadaMsijjaMti se evaM AyA evaM nAyA evaM vinAyA evaM caraNakaraNaparUvaNA Aghavijjai se taM uvaasgdsaao|| iti / / vRttiryathA-' se kiM taM ' ityAdi, atha kAstA upAsakadazA upAsakA:-zrAvakAstadgatANuvratAdi kriyAkalApapratibaddhadazAH daza adhyayanAni upAsakadazAH, tathA cAha sUri:-' uvAsagadasAsu NaM' ityAdi pAThasiddhaM yAvannigamanam, navaraM saGkhyeyAni padasahasrANi padANeti ekAdazalakSAH dvipaJcAzacca sahasrANi ityarthaH, dvitIyaM tu vyAkhyAnaM prAgiva bhAvanIyam / iti nandIsUtravRttau 192 pratau 182 ||16||
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAra vicAra- patre // 4 // Home anuyogaOM iti zrImadakabbarabhUpAlavizAlacittAlavAlavivarddhitavRSarasAlasAlAtizAlizIlajagadgurubhaTTArakazrIhIravijayasUrIzvaraziSyopAdhyAya vicArAH zrIkIrtivijayagaNisamuccite zrIvicAraratnAkaramadhyabhAge navamastaraGgaH // 9 // ____ yadi bhUribhavAbhogabhrAntizrAntaM bhavanmanaH / bhagavadbhAratIbhaktibhAjo bhavata taddhazam // 1 // __atha zrIanuyogadvArasUtravRttivicArA likhyante-tatra ca sthApanA'kSarANi likhyante||16|| se kiM taM ThavaNAvassayaM ? ThavaNAvassayaM jannaM kaTThakamme vA 1 cittakamme vA 2 potthakamme vA 3 leppakamme vA 4 gaMthime vA 5 veDhime vA 6 pUrime vA 7 saMghAime vA 8 akkhe vA 9 varADae vA 10 ego vA aNego vA sabbhAvaTThavaNAe vA asabbhAvaTThavaNAe vA Avassae ti duvaNA Thavijjai se taM ThavaNAvassayaM / nAmaTThavaNANaM ko paiviseso ? nAmaM AvakahiaM ThavaNA ittariA vA hojjA AvakahiA vA // iti / vRttiryathA-IdAnI sthApanAvazyakanirUpaNArthamAha-' se kiM taM' ityAdi. atha kiM tatsthApanAvazyakaM ? iti prazne satyAha-' ThavaNAvassayaM jaNNaM' ityAdi, tatra sthApyate-amuko'yamabhiprAyeNa kriyate nirvartyata iti sthApanA-kASThakarmAdigatAvazyakavat sAdhvAdirUpA sA cAsau AvazyakatadvatorabhedopacArAdAvazyakaM ca sthApanAvazyakam sthApanAlakSaNaM ca sAmAnyata idam " yattu tadarthaviyuktaM, tadabhiprAyeNa yacca tatkaraNi, lepyAdikarma tatsthApaneti kriyate'lpakAlaM ca // 1 // " iti, vineyAnugrahArthamatrApi vyAkhyA-tuzabdo nAmalakSaNAtsthApanAlakSaNasya bhedasUcakaH sa cAsAvarthazca tadartho bhAvendrabhAvAvazyakAdilakSaNaH tena viyuktaM-rahitaM yadvastu tadabhiprAyeNa kriyate-sthApyate tatsthApaneti sambandhaH / kiMviziSTaM yadityAha-yacca tatkaraNi tena bhAvendrAdinA saha karaNiH-sAdRzyaM yasya tattatkaraNitatsadRzamityarthaH, cazabdAttadakaraNi cAkSAdivastu gRhyate, atatsadRzamityarthaH, kiM punastadevaMbhUtaM vastu ityAha-lepyAdikarmeti-lepyAdiputtalikAdItyarthaH, AdizabdAt kASThaputtalikAdi vastu gRhyate, akSAdi vAnAkAraM, kiyataM kAlaM tatkriyate ityAha-alpaH kAlo yasya tadalpakAlaM-itvarakAlamityarthaH, cazabdAdyAvatkathikaM ca zAzvatapratimAdi, yatpunarbhAvendrAdyartharahitaM sAkAramanAkAraM vA tadarthAbhiprAyeNa kriyate | tatsthApanA, iti tAtparyamityAryArthaH // 1 // idAnIM prakRtamucyate-'jaNNaM' iti, Namiti vAkyAlaGkAre, yatkASThakarmaNi vA citrakarmaNi || ||16||
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- ratnAkaraH 11963|| vA yAvadvarATake vA eko vA aneko vA sadbhAvasthApanayA vA asadbhAvasthApanayA vA Avassae' tti AvazyakatadvatorabhedopacArAttadvAniha gRhyate, tatazcaiko vA aneko vA, kathambhUtAH ? ata ucyate-AvazyakakriyAvAnAvazyakAkriyAvanto vA 'ThavaNA Thavijjai' tti sthApanArUpaM sthApyate-kriyate tatsthApanAvazyakamityAdipadena sambandhaH, iti samudAyArthaH, kASThakarmAdiSvAvazyakakriyAM kurvanto yat sthApanArUpAH sAdhvAdayaH sthApyante tatsthApanAvazyakamiti tAtparyam / adhunA'vayavArtha ucyate-tatra kriyata iti karma kASThe karma kASThakarma kASThanikuTTitaM rUpakamityarthaH, citrakarma-citralikhitaM rUpakam, 'potyakamme va' tti potyaM-potaM vastramityarthaH, tatra karma-tatpallavaniSpannaM dhIullikArUpakamityarthaH, athavA potthaM-pustakaM tacceha sampuTakarUpaM gRhyate, tatra karma tanmadhye vartikAlikhitaM rUpakamityarthaH, athavA potthaM-tADapatrAdi tatra karma-tacchedananiSpannaM rUpakam, lepyakarma-lepyarUpakam, granthimaM-kauzalAtizayAdgranthisamudAyaniSpAditarUpakam, veSTimaMpuSpaveSTanakrameNa niSpannamAnandapurAdipratItarUpam, athavA ekaM vyAdIni vA vastrANi veSTayana kazcidrUpakamutthApayati tadveSTimam, pUrima-bharimaM pittalAdimayapratimAvat, saGghAtimaM-bahuvastrAdikhaNDasaGghAtaniSpannaM kaJcukavat, akSaH-candanako, varATakaH-kapardakaH, atra vAcanAntare'nyAnyapi dantakarmAdipadAni dRzyante tAnyapyuktAnusArato bhAvanIyAni, vAzabdAH, pakSAntarasUcakAH, yathAsambhavamevamanyatrApi eteSu kASThakarmAdiSvAvazyakakriyAM kurvanta ekAdisAdhvAdayaH sadbhAvasthApanayA'saddhAvasthApanayA vA sthApyamAnAH sthApanAvazyakam, tatra kASThakarmAdiSvAkAravatI sadbhAvasthApanA sAdhvAkArasya tatra sadbhAvAt, akSAdiSu tvanAkAravatI asadbhAvasthApanA sAdhvAdyAkArasya tatrAsadbhAvAditi, nigamayannAha'setaM' ityAdi, tadetatsthApanAvazyakamityarthaH / atra nAmasthApanayorabhedaM pazyannidamAha-' nAmaTThavaNANaM ko paiviseso' tti, nAmasthApanayoH kaH prativizeSo ? na kazcidityabhiprAyaH, tathAhyAvazyakAdibhAvArthazUnye gopAladArakAdau dravyamAne yathAvazyakAdi nAma kriyate, tatsthApanApi tathaiva tacchUnye kASThakarmAdau dravyamAne kriyate, ato bhAvazUnye dravyamAne kriyamANatvavizeSAnnAnayoH kazcidvizeSaH, atrottaramAha-' nAmaM AvakahiyaM' ityAdi, nAma yAvatkathika-svAzrayadravyasyAstitvakathAM yAvadanuvartate, na punarantarApyuparamate, sthApanA punaritvArA-svalpakAlabhAvinI vA syAt yAvatkathikA vA svAzrayadravye'vatiSThamAne'pi kAcidantarA'pi nivarttate, kAcittu tatsattAM yAvadavatiSThate iti bhAvaH, tathAhi- nAma AvazyakAdikaM merujambUdvIpakaliGgamagadhasurASTrAdikaM vA yAvatsvAzrayo gopAladArakadehAdiH zilAsamuccayAdi samasti tAvadavatiSThate 163||
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- ratnAkaraH ||164|| iti tadyAvatkathikam, sthApanA tvAvazyakatvena yo'kSaH sthApitaH sa kSaNAntare punarapi tathAvidhaprayojanasambhave indratvena sthApyate punarapi ca | anuyogarAjAditvenetyalpakAlInA, zAzvatapratimAdirUpA yAvatkathikA, tasyAzcAhadAdirUpeNa sarvadA tiSThatIti sthApanA iti vyutpatteH sthApanAtvamavaseyam, dvAra vicArAH na tu sthApyata iti sthApanA, zAzvatatvena kenApi sthApyamAnatvAbhAvAditi, tasmAdAvazUnyadravyAdhArasAmye'pyastyanayoH kAlakRto vizeSaH / atrAha-nanu yathA sthApanA kAcidalpakAlInA tathA nAmApi kiJcidalpakAlInameva, gopAladArakAdau vidyamAne'pi kadAcidanekanAmaparAvRttidarzanAtsatyaM, kintu prAyo nAma yAvatkathikameva, yastu kvacidanyathopalambhaH so'lpatvAnneha vivakSita ityadoSaH, upalakSaNamAtraM cedaM kAlabhedenaitayorbhedakathanaM, aparasyApi bahuprakArabhedasya sambhavAt, tathAhi-yathendrAdipratimAsthApanAyAM kuNDalAGgadAdibhUSitaH sannihitazacIvajrAdirAkAra upalabhyate na tathA nAmendrAdau, evaM yathA tatsthApanAdarzanAdbhAvaH samullasati naivamindrAdinAmazravaNAt, yathA tatsthApanAyAM lokasyopayAcitecchApUjApravRttisamIhitalAbhAdayo dRzyante naivaM nAmendrAdAviti, evamanyadapi vAcyam / ityanuyogadvArasUtrahaimavRttau 148 pratau 11 / 12 patre // 1 // kecicca zrAvakazrAvikANAM mukhavastrikA niSedhayanti, apare ca rajoharaNaM bhUmipramArjanamiti kRtvA mukhAye na sthApanIyaM kintu bhUmyAmeva sthApanIyam, ityAdi svasvAntaHkalpanAkavalitazuddhadhiSaNAH svAtmanAM pareSAM mugdhabuddhInAM cAnantabhavabhrAntihetavo bhavanti, tatastadupakArAya rajoharamamukhavastrikAdInAM sattAsUcakAkSarANi teSAM yathocitavyApAraNAkSarANi ca likhyante se kiM taM louttariyaM bhAvAvassayaM jaNNaM samaNo vA samaNI vA sAvao vA sAviyA vA taccitte tammaNe tallese tadajjhavasie | tattivvajjhavasAe tadaTThovautte tadappiyakaraNe tabbhAvaNAbhAvie annatya katthai maNaM akuvvamANe ( uvvatte jiNavayaNadhammANurAgarattamaNe) ubhao kAlaM AvassayaM karei setaM loguttariyaM bhAvAvassayaM, setaM noAgamao bhAvAvassayaM // iti / vRttiryathA-' se kiM taM louttariyaM' ityAdi, atra nirvacanam- louttariyaM bhAvAvassayaM jaNNaM' ityAdi, 'jaNNaM' ti Namiti vAkyAlaGkAre, yadidaM zramaNAdayastaccittAdivizeSaNaviziSTA ubhayakAlaM pratikramaNAdyAvazyakaM kurvanti tallokottarikaM bhAvAvazyakamiti saNTaGkaH, tatra zrAmyatIti164|| TITI - mA. zramaNI-sAdhvI. zRNoti sAdhusamIpe jinapraNItAM sAmAcArImiti zrAvakaH-zramaNopAsakaH, zrAvikA:zramaNopAsikA, Mel
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- vAzabdAH samuccayArthA, tasminnevAvazyake cittaM-sAmAnyopayogarUpaM yasyeti sa taccitaH, tasminneva mano-vizeSopayogarUpaM yasya sa ratnAkara tanmanAH, tatraiva lezyA-zubhapariNAmarUpA yasyeti ta tallezyaH, tathA tadadhyavasita:-ihAdhyavasAyo'dhyavasitam, tatazca taccittAdibhAvayuktasya satastasminnevAvazyake'dhyavasitaM kriyAsampAdanaviSayamasyeti tadadhyavasitaH, tathA tattIvrAdhyavasAya:-tasminnevAvazyake tIvra-prArambhakAlAdArabhya pratikSaNaM prakarSayAyi prayatlavizeSalakSaNamadhyavasAnaM yasya saH tathA, tathA tadarthopayuktastasya-AvazyakasyArthastadarthastasminnupayuktasta darthopayuktaH prazastatarasaMvegavizuddhyamAnastasmaninneva pratisUtraM pratikriyaM cArtheSupayukta ityarthaH, tathA tadarpitakaraNaH, karaNAni-tatsAdhakatamAni 11965|| deharajoharaNamukhavastrikAdIni tasmin-Avazyake yathocitavyApAraniyogenArpitAni niyuktAni yena sa tathA, samyak yathAsthAnanyastopakaraNa ityarthaH, tathA tadbhAvanAbhAvitastasya-Avazyakasya bhAvanA-avyavacchinna-pUrvapUrvatarasaMskArasya punaH punastadanuSThAnarUpA tayA bhAvitoaGgAr3ibhAvena pariNatAvazyakAnuSThAnapariNAmastadbhAvanAbhAvitaH, tadevaM yathoktaprakAreNa prastutavyatirekato'nyatra kutrApi mano'kurvanupalakSaNatvAdvAcaM kAyaM cAnyatrAkurvan, ekArthikAni vA vizeSaNAnyetAni prastutopayogaprakarSapratipAdanaparANi, amUni ca liGgavipariNAmataH zramaNIzrAvikayorapi yojyAni, tasmAttaccittAdivizeSaNaviziSTAH zramaNAdaya ubhayakAlaM-ubhayasandhyaM yadAvazyakaM kurvanti tallokottarikaM bhAvamAzratyi bhAvazcAsAvAvazyakaM ceti vA bhAvAvazyakam, atrApyavazyaM karaNAdAvazyakatvam, tadupayogapariNAmasya ca sadbhAvAdbhAvatvam, mukhavastrikApratyupekSaNarajoharaNavyApArAdikriyAlakSaNadezasyAnAgamatvAnnoAgamatvaM bhAvanIyam / 'setaM' ityAdi nigamanam / tadevaM svarUpata uktaM bhAvAvazyakam / ityanuyogadvArasUtrahamavRttau 148 pratau 24 patre // 2 // atha pramANAGgalasvarUpaM jijJAsayA likhyate - se kiM taM pamANaMgule ? pamANaMgule egamegassa rano cAuraMtacakkavaTTissa aTThasovannie kAgiNirayaNe chattale duvAlasaMsie aTThakannie ahigaraNasaMThANasaMThie tassa NaM egamegA koDI ussehaMgulavikkhaMbhA taM samaNassa bhagavao mahAvIrassa addhaMgulaM taM sahassaguNiyaM OM pamANaMgulaM bhavai eeNaMgulappamANeNaM // iti / vRttiryathA-uktamutsedhAGgalam, atha pramANaDulaM vivakSurAha se kiM taM pamANaMgule' ityAdi, sahasraguNitAdutsedhADulapramANAjjAtaM pramANAGgulam, athavA paramaprakarSarUpaM pramANaM prAptamaGgulaM pramANAGgulam, nAtaH paraM bRhattaramaGgulamastIti 165 / /
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuyogadvAravicArAH vicAra- bhAvaH, yadivA samastalokavyavahArarAjyAdisthitipraNetRtvena pramANabhUto'sminnavasarpiNIkAle tAvadyugAdidevo bharato vA tasyAGgalaM pramANAratnAkaraH ilam, etacca kAkiNIratlasvarUpaparijJAnena ziSyavyutpattilakSaNaM guNAdhikyaM pazyaMstaddavAreNa nirUpayitumAha-' egamegassa raNNo' ityAdi, ekaikasya rAjJazcaturantacakravarttino'STasauvarNikaM kAkiNIratnaM SaTtalAdidharmopetaM prajJaptam, tasyaikaikA koTirutsedhAGgalaviSkambhA, tacchramaNasya bhagavato mahAvIrasyA GgalaM, tatsahasraguNaM pramANAGgalaM bhavatIti samudAyArthaH / tatrAnyAnyakAlotpannAnAmapi cakriNAM kAkiNIratnatulyAtApratipAdanArthamekaikagrahaNam, nirupacaritarAjazabdaviSayajJApanArthaM rAjagrahaNam, diktrybhedbhinnsmudrtryhimvtprvtprynt11966|| sImAcatuSTayalakSaNA ye catvAro'ntAstAMzcaturo'pi cakreNa vartayati-pAlayatIti caturantacakravartI tasya-paripUrNaSaTkhaNDabharatabhokturityarthaH, catvAri madhuratRNaphalAnyekaH zvetasarSapaH, SoDaza zvetasarSapAH eka dhAnyamASaphalam, dve dhAnyamASaphale ekA guJjA, paJca gujAH ekaH karmamASakaH, SoDaza karmamASakAH eka suvarNaH, etairaSTabhiH kAkiNIratnaM niSpadyate / etAni ca madhuratRNaphalAdIni bharatacakravarttikAlasambhavInyeva gRhyante, anyathA kAlabhedena tadvaiSamyasambhave kAkiNIratnaM sarvacakriNAM tulyaM na syAt, tulyaM ceSyate taditi, catvAri catasRSvapi dikSu dve UrdhvAdha ityevaM SaTtalAni yatra tatSaTtalam, adha upari pArzvatazca pratyekaM catasRNAmasrINAM bhAvAdvAdazAsrayaH koTyo yatra tadvAdazAsrikam, karNikA:-koNAsteSAM cAdha upari ca pratyekaM caturNAM sadbhavAdaSTakarNikam, adhikaraNiH-suvarNakAropakaraNaM tatsaMsthAnena saMsthitaM-tatsadRzAkAraM samacaturasramiti yAvatprajJaptaM-prarUpitam, tasya-kAkiNIratnasyaikaikA koTirutsedhAGgalapramANaviSkambhA dvAdazApyastraya ekaikasya utsedhAGgalapramANA bhavantItyarthaH, asya samacaturasratvAdAyAmo viSkambhazca pratyekamutsedhAGgalapramANa ityuktaM bhavati, yaiva ca koTirUrvIkRtA AyAma pratipadyate saiva tiryak vyavasthApitA viSkambhabhAg bhavatItyAyAmaviSkambhayorekataranirNaye'pyaparanizcayaH syAdeveti Hal sUtre viSkambhasyaiva grahaNam, tadgrahaNe cAyomo'pi gRhIta eva, samacaturasratvAttasyeti, tadevaM sarvata utsedhAGgalapraNAmamidaM siddham / / a yaccAnyatra 'cauraMgulappamANA suvaNNavarakAgiNI neye' ti zrUyate tanmatAntaraM sambhAvyate, nizcayaM tu sarvavedino vidantIti / tadekaikakoTigatamutse dhADalaM zramaNasya bhagavato mahAvIrasyAo~Dalam, kathamidam ? ucyate-zrImahAvIrasya saptahastapramANatvAdekaikasya ca hastasya caturviMzatyutsedhAlael GgulamAnatvAdaSTaSaSThyadhikazatAGgulamAno bhagavAnutsedhADalena siddho bhavati, sa eva cAtmAGgalena matAntaramAzratyi svahastena sArddhahastatraya 11966 //
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ ratnAkaraH / 888 -48000 vicAra-mAnatvAccaturazItyaGgulamAno gIyate, ataH sAmarthyAdekamutsedhAGgulaM zrImanmahAvIrAtmAGgulApekSayA'rddhAGgulameva bhavati, yeSAM tu matena OM bhagavAnAtmAGgulenASTottarazatAGgulamAnaH svahastena sArddhahastacatuSTayamAnatvAttanmatena bhagavata ekasminnAtmAGgule ekamutsedhAGgulaM tasya ca navabhAgA bhavanti 15 / 9 aSTaSaSThyadhikazatasyASTottarazatena bhAgApahAre etAvata eva bhAvAt, yanmatena tu bhagavAn viMzatyadhikamaGgulazataM svahastena paJcahastamAnatvAttanmatena bhagavata ekasminnAtmAGgula ekamutsedhAGgulaM tasya ca dvau paJcabhAgau bhavataH 1 2 / 5 aSTaSaSThayadhikazatasya viMzatyadhikazatena bhAge hRte iyata eva lAbhAt / tadevamihAdyamatamapekSyaikamutsedhAGgulaM bhagavadAtmAGgulasyArddharUpatayA proktamityavaseyamiti / taducchrayAGgulaM sahasraguNitaM pramANAGgulaM bhavati, kathamidamavasIyate ? ucyate bharatazcakravartI pramANAGgulenAtmAGgulena ca kila viMzatizatamaGgulAnAM bhavati, bharatAtmAGgulasya pramANAGgulasya caikarUpatvAt, utsedhAGgulena tu paJcadhanuH zatamAnatvAt pratidhanuzca SaNNavatyaGgulasaddhAvAdaSTaca.'' tvAriMzatsahasrANyaGgulAnAM sampadyate, ataH sAmarthyAdekasmin pramANAGgule catvArizatAnyutsedhAGgulAnAM bhavanti, viMzatyadhikazatenASTacatvAriMzatsahasrANAM ca bhAgApahAre etAvato lAbhAt / yadyevamutsedhAGgulAtpramANAGgulaM catuHzataguNameva syAt kathaM sahasraguNamuktam ? satyaM, kintu pramANAGgulasyArddhatRtIyotsedhAGgularUpaM bAhalyamasti tato yadA svakIyabAhalyena yuktaM yathAvastimevedaM cintya tadotsedhAGgulAccatuHzataguNameva bhavati, yadA tvarddhatRtIyotsedhAGgulalakSaNena bAhalyena zatacatuSTayalakSaNaM dairghyaM guNyate tadAGgalaviSkambhA sahasrAGguladIrghA pramANAGgulaviSayA sUcirjAyate, idamuktaM bhavati- arddhatRtIyAGgulaviSkambhe pramANAGgule tisraH zreNayaH kalpyante, ekA aGgulaviSkambhA zatacatuSTayadIrghA, dvitIyA'pi tAvanmAnaiva, tRtIyA'pi dairyeNa catuHzatamAnaiva viSkambhe tvarddhAGgulam, tato'syApi dairdhyAcchatadvayaM gRhItvA viSkambho'GgulapramANa: sampadyate, tathA ca satyaGgulazatadvayadIrghA aGgulaviSkambhA iyamapi siddhA, tatastisRNAmapi etAsAmuparyupari vyavasthApane utsedhAGgulato'GgulasahasradIrghA aGgulaviSkambhA pramANAGgulasya sUciH siddhA bhavati, tata imAM sUcimadhikRtyotsedhAGgulAttatsahasraguNamuktaM vastutastu catuHzataguNameva, ata eva pRthvIparvatavimAnAnyanenaiva catuHzataguNenArddhatRtIyAGgulalakSaNasvaviSkambhAnvitenAnIyante, na tu sahasraguNayA aGgulaviSkambhayA sUcyeti, zeSaM bhAvitArtham / ityanuyogadvArasUtravRttau 148 pratau 98 patre / / 3 / / iti zrImadakabbarabhUpAlavizAlacittAlavAlavivarddhitavRSarasAlasAlAtizAlizIlajagadgurubhaTTArakazrIhIravijayasUriziSyopAdhyAya 1198611 diisaasaa diikhNnng' ||167||
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAraujAkara: ... zrIkIrtivijayagaNisamuccite zrIvicAraratnAkare madhyabhAge anuyogadvAravicAranAmA dazamastaraGgaH // 10 // lael zAstra ki metAntarANi kalyANavallIjaladacchaTAyai, pradhvastaniHzeSatamoghaTAyai / surAsurazreNiniSevitAyai, namo'stu nityaM zrutadevatAyai // 1 // athAnekazAstrAntarvartIni matAntarANi likhyante " mallissa NaM arahao sattAvannaM maraNapajjavanANIsate hotyA" / iti samavAyAGge / jJAtAdharmakathA) tu-"adusayA maNanANINaM " lage // 1 // " solasadevIsahassA varanayaNahiyayadaiyA" iti praznavyAkaraNe 4 Azrave kRSNasya SoDaza sahasrAH strINAm / jJAtAdharme tu11168|| " ruppiNIpAmokkhANaM battIsAe mahilAsAhassINaM" // 1 // tathA zrI jambUdvIpaprajJapticaturdaze patre- "paMcadasa kulagarA paNNattA-sumatI 1 paDisumatI 2 sImaMkare 3 sImaMdhare 4 khemaMkare 5 khemaMdhare 6 vimalavAhaNe 7 cakkhumaM 8 jasamaM 9 abhicaMde 10 caMdAbhe 11 paseNaI 12 marudeve 13 nAbhI 14 usabhe 15" iti / sthAnAGge ca sAvacUrikapratau 181 patre samavAyAGgaMsUtre ca 46 patre-" paDhamityavimalavAhaNa 1, cakkhuma 2 jasamaM 3 cautthamabhicaMde 4 / tatto paseNaIe 5, marudeve ceva nAbhI ya // 1 // " iti saptaiveti // 3 // tathA " vijayavejayaMtajayaMtaaparAjiyANaM bhaMte ! devANaM kevaiyaM kAlaM ThitI paNNattA ? goyamA ! jahanneNaM battIsaM sAgarovamAI, ukkoseNaM tettIsaM saagrovmaaiN|" iti samavAyAGge 32 samavAye / prajJApanAyAM tu caturthe pade 75 patre-" vijayavejayaMtajayaMtaaparAjiesu NaM bhaMte ! devANaM kevaiyaM kAlaM ThitI paNNattA ? goyamA ! jahanneNaM ekkatIsaM sAgarovamAI ukkoseNaM tettIsaM sAgarovamAiM" iti // 4 // samavAyAGgasUtre 46 patre kRSNajIvo'mamastrayodazastIrthaGkaro bhAvItyuktam, antakRtsUtre tu-" iheva jaMbuddIve dIve bhArahe vAse AgamissAe Jao ussappiNIe pupphesu jaNavaesu sataduvAre Nagare bArasamo amamo NAma arahA bhavissai" iti // 5 // tathA jJAtAnusAreNa draupadI paJcamakalpaM gatA / tathaiva ca zrIhaimanemicaritre dvAdaze sarge -" AkarNya tadguruzuco vimalAdrimIyuH, pAMDoH sutA vidadhire'nazanaM ca tatra / utkevalA: zivamagurdupadAtmajA tu, sA brahmalokamagamatparamarddhidhAma // 1 // " evameva ca zrIzatruJjayamAhAtmye'pi-"pAMDavAnAmanuprApurmunipaJcazatAni ca / sahasra dve zivAgAraM, prAptAnantacatuSTayam // 1 // draupadI paJcamaM kalpamavApyAnalpapuNyabhRt / anye tu munayaH kecicchivaM svarga ca kecana 198011968 // 189 // 2 // " iti / uttarAdhyayanadvitIyAdhyayanacaturdazasahasrayAM tu-" dovaI vi rAyamaIsagAse pavvajja kAUNa accuyakappaM gayA" iti |
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- 11969 // // 6 // " pavaio jo mAyA-sammattiu vIrapAyamUlaMmi / so abhayakumAramuNI, patto vijayaM varavimANaM // 1 // " iti zrIRSimaNDalasUtre / / haimavIracaritre tu dvAdaze sarge-" vividhAbhigrahapUrvaM, pAlayitvA ciraM vratam / mRtvA sarvArthasiddhe'bhUdabhayaH pravaraH suraH // 1 // " iti // 7 // " zrutvA tAM dezanAM bhartuH, samyaktvaM zreNiko'zrayat / zrAvakadharmaM tvabhayakumArAdyAH prapedire / 76 / " iti zrIhaimavIracaritre 6 sarge / ityatra zrIvIrAcchreNikena samyaktvaM prAptamityuktam viMzottarAdhyayana 58 gAthAvacUrNI tu " evaM thuNittANa sa rAyasIho, aNagArasIha paramAi bhattIe / saoroho sapariyaNo sabaMdhavo, dhammANuratto vimaleNa ceyasA // 58 // " vimalena vigatamithyAtvamalena cetasopalakSitaH, iti / atra tu anAthAnagArAditi // 8 // " ohinANasue buddhe, sIsasaMghasamAule / gAmANugAmaM rIyaMte, sAvasthi nagarimAgae // 3 // " ityatra trayoviMzottarAdhyayanatRtIyagAthAyAM kezIgaNadharastrijJAnI / rAjapraznyAM tu "jeNeva sAvatthI NagarI koTThae ceie kezIkumArasamaNe paMcahi aNagArasaehiM saMparivaDe caunANI / " ityAdi, atra tu caturjJAnI // 9 // " ceDayakoNiyajujhe, culasIchannavailakkhamaNuyANa rahamusalaMmi ya neyA, mahAsilAkaMTae ceva // 1 // varuNo sohammami ya, tammitto a maNUsagaIe / navalakkhamacchauare, sesA puNa tiriyanaraesu // 2 // " tathA zrAddhapratikramaNavRttAvapi-navalakSA matsyagarbhe utpannAH / bhagavatIsaptamazatakanavamoddezake tu " tattha NaM dasasahassA u egAe macchiyAe kucchisi uvvnnnnaa|" iti // 10 // " sattasu khittajaviyaNA, anunnakayA vi paharaNehi viNA / paharaNakayA vi paMcasu, tisu paramAhammiyakayA vi // 1 // " iti saMghayaNisUtre / haimatriSaSThizalAkApuruSacarite saptamaparvaNi tu " siMhAdirUpairvikRtaistatra zambUkarAvaNau / lakSmaNena samaM kruddhau, yudhyamAnau dadarza saH / 46 // naivaM vo yudhyamAnAnAM, duHkhaM bhAvIti vAdinaH paramAdhArmikAH kuddhA, agnikuNDeSu tAnyadhuH // 47 // dahyamAnAstrayo'pyuccaiH, raTanto galitAGgakAH / tataH kRSTavA taptatailakumbhyAM nidadhire balAt / / 48 // " atra caturthyAmapi paramAdhArmikakRtA pIDokteti // 11 // tathA " sahasAraMtiyadevA, nArayaneheNa jaMti taiyabhuviM nijaMti accuyaMtA, accuyadeveNa iyarasurA // 1 // " iti paJcasaGgrahe / haimavIracaritradazamasarge tu " evamAkarNya sItendro, rAmacandra praNamya ca / yayau prAk snehavazato, duHkhabhAg yatra lakSmaNaH // 1 // " // 12 // "solasarogAyaMkA, sahiyA sa(a)ha cakkiNA cauttheNa / vAsasahassA satta u, sAmannadhuraM uvagaeNaM // 109 // " iti maraNasamAdhiprakIrNake / 11969 //
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ RSimaNDalasUtre tu " kaMDU 1 abhattasaddhA 2, tivvA viyaNA u acchi 3 kucchIsu 4 / kAsaM 5 sAsaM ca 6 jaraM 7 ahiyAsai satta zAstraratnAkaraH vAsasae // 1 // " // 13 // bhagavatIprAnte " culasIti sayasahassA, padANaM pavaraNANadaMsIhiM / bhAvAbhAvamaNaMtA, paNNatA ettha 18 metAntarANi. paMcamaMgaMmi" / nandIsUtre tu-" vivAhapannattIe dolakkhA aTThAsIi payasahassAI payaggeNaM saMkhejjA akkharA" / samavAyAGketu " ao vivAhapannattIe caurAsIpayasahassA payaggeNaM paNNattA" iti // 14 // " navamo ANayaiMdo, dasamo uNa pANayatthadeviMdo / AraNa ikkArasamo, bArasamo accue iMdo // 63 / / ee bArasa iMdA, kappavaI kappasAmiyA bhaNiyA / ANAIsariyattaM, teNa paraM Natthi devANaM ||170mean64 // " iti devendrastave dvAdazendrAH proktAH / 15 // " icceiyAI bhaMte ! cattAri bhAsajjAyAI AuttaM bhAsamANe kiM ArAhae virAie ? goyamA ! icceiyAiM cattAri bhAsajjAyAI AuttaM bhAsamANe ArAhae No viraahe|" prajJApanA 12 pade sAvacUrau 267 patre / zrIdazavaikAlike 7 adhyayane tu " caunnaM khalu bhAsANaM, parisaMkhAya pannavaM / doNhaM tu viNayaM sikkhe, do na bhAsijja savvaso alo1 // " iti / / 16 // taha ussagojjAyA, bArasa vIsA samaMgalagacattA / saMbuddhakhAmaNaM tia, paNa satta sAhUNa jahasaMkhaM // 33 // " a iti pratikramaNavidhisAmAcAryAm / hAribhadyAvazyakavRttau tu vandanakaniyuktigata cattAri paDikkamaNe' iti / gAthAvyAkhyAyAM sambuddhakSAmaNAviSaye " jahaNNeNa vi tinni devasie pakkhie paMca avassaM / cAummAsie saMvaccharie vi satta avassaM " pAkSikasUtravRttau Sel pravacanasAroddhAravRttyuktavRddhasAmAcAryAmapyevamevoktamiti // 17 // " samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM kareMti vaMdaMti namasaMti 2 ttA evaM vayAsI-esa NaM devANuppiyA mehe kumAre ahaM ege putte iDe kaMte" / iti vRttiryathA-' ege putte' iti dhAriNyapekSayA, zreNikasya bahuputratvAt / iti jJAtAprathamAdhyayane sAvacUrau / 45 patre / anuttaropapAtikasUtre tu "tA evaM khalu jaMbU !" samaNeNaM jAva hol saMpatteNaM aNuttarovavAtiyadasANaM paDhamasya vaggassa paDhamajjhayaNassa ayamaDhe paNNatte evaM sesANa vi aTThaNhaM bhANiyavvaM / navaraM cha dhAriNI are sutA vehallo vehAyaso" / iti // 18 // "asogatarupAyavassa ahe pAsassa kevalanANaM uppaNNaM" / uttarAdhyayana 23 adhyayane caturdazasahasrIvRttau 288 patre / kalpasUtrapArzvacaritrayostu "dhAyai pAyavassa ahe uppaNNaM kevalaM NANaM" // 19 // jJAtAyaM 1117011 Iod mallinAthasya viMzatizatAni avadhijJAninAm samavAyA) tu ekonaSaSThizatAni avadhijJAninAmiti // 20 // tathA jJAtAyAM aSTazatAni
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicaarrtnaakrH| 88 1190911 / I manaHparyavajJAninAm samavAyAGge tu saptapaJcAzacchatAni // 21 // tathA kalpasUtre vIrasyAyurddhAsaptativarSANi / samavAyAGge tu vIrasyAyurddhAsaptativarSANi sAdhikAnIti / / 22 / / tathA " sambodhyaivaM dadau prajJaptipramukhAM tayoH / aSTacatvAriMzadvidyAsahasrI pAThasiddhidAm / / 170 / / iti zrIhaimaRSabhacaritre tRtIyasarge / AvazyakaniyuktihAribhadrIvRttAvapi " namivinamINaM jAyaNa, nAgiMdo vijjadANa veyaDDhe / uttaradAhiNaseThI " / akSaragamanikA namivinaminoryAcanA nAgendro bhagavadvandanAyAyAtastena vidyAdAnamanuSThitaM vaitADhyaparvate uttarazreNidakSiNazreNyoryathAyogaM SaSThipaJcAzannagarANi niviSThAnitI gAthA'kSarArthaH / bhAvArtha:- kathAnakAdavaseyaH / taccedam- " aNNayA dharaNo NAgarAyA bhagavaMtaM vaMdiumAgao, imehi ya viNNaviyaM tao so te tahA jAyamANe bhaNati bhagavaM cattasaMgo Na eyassa asthi kiMci dAyavvaM, mA eyaM jAeha, ahaM tubbhaM bhagavao bhattI demi, sAmisevA aphalA mA bhavau tti kAuM paDhiyasiddhANaM gaMdhavvapaNNagANaM aDayAlIsaM vijjAsahassAiM ginhaha, tANa imAo cattAri mahAvijjAo taMjahA- gorI 1 gaMdhArI 2 rohiNI 3 paNNattI / AvazyakacUrNAvapi " aDayAlIsaM vijjAsahassAiM demi / " aSTacatvAriMzadvadyA sahasrANi tayoradAt / upadezamAlAkarNikAyAmapi " prajJaptimukhyAH prItena, phaNIndreraNa tayordade / pAThasaMsiddhavidyASTacatvAriMzatsahasrtha / / 1 / / " upadezasittarIvRttau tu trayodazopadeze " avAdIddharaNo nAhaM, pathikaH kiM tu nAgarAT / rAjyAdidAtA yAcethAM tadyuvAM yadvilokyate // 20 // trailokyaM yacchasi tvaM cenna kAryaM tadapi tvayA / yadi dAsyati taddAtA, svAmyeva khalu nApara: // 21 // bhaktisthairyamiti jJAtvA'vAtaratsvAmino mukhe / tuSTo bhavaddhayomeSo'haM sAmrAjyaM gRhyatAmidam // 22 // iti procya sa vaitADhyAdhipatyaM pradade tayoH / aSTaghnaSaTsahasrANi prauDhavidyAzca vizrutAH / / 23 / / " vRddhazatruJjayamAhAtmyatRtIyasarge tu " sevAvahe na bharataM, pratijJAyeti tau tataH / asevitAM vibhuM pArzvadvaye kRSTAsidhAriNo // 580 // pAtAlavibhuranyedyurdharaNendraH parIkSaNAt / atyantaM tAtapAdeSu, tAvajJAsItsubhaktikau // 581 // vidyAH SoDazasahasrANyadAdvaitADhyaparvate / dakSiNottarazreNyAzca, rAjyaM tAbhyAM mudA saha // 582 // " atra kecidvidyAnAmaSTacatvAriMzatsahasrANi, kecit SoDaza sahasrANi, keciddharaNendreNa svayaM vidyA: pradattA: kecicca bhagavanmukhe'vatIryeti matadvayamavaseyam / / 23 / / 24 / / haribhadrasUrikRtadazavaikAlikavRttau haimacaritre navapadaprakaraNavRttau ca cakriNaH saptamyAmeva gacchantItyuktam / bhagavatIdvAdazazatakanavamoddezakAbhiprAyeNa tu saptasvapi narakeSu gacchantIti // 25 // tathA padmacaritre sItA aaaaaaaaaaa 3333 / / 171||
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra ratnAkaraH 1199211 33 janakarAjaputrI gIyate / vasudevahiMDi 1 khaMDe tu mandodarIrAvaNayoH / / 26 / / hemAcAryakRtanemicaritrazatruJjayamAhAtmyazIlataraGgiNyAdigranyeSu draupadyAH sukumAlikAbhave aSTamAsikI saMlekhanA saudharmadevalokagamanaM ca / jJAtAyAM tu arddhamAsikI saMlekhanA IzAnadevalokagamanaM ca // 27 // kalpe vIrasya dIkSAparyAya: 42 varSANi / samavAyAGge tu sAdhikAni // 28 // tathA " tAvadAvasathadvAre, rAjasUnorupAyane / ciccakrire kumbhA:, navekSurasasambhRtAH / / 261 // zreyAMso jAtismaraNAdbhikSAdoSojjhitaM rasam / matvA kalpyamamuM svAmin !, gRhANetyabhyadhAt prabhum / / 262 // prabhuNA'pyaJjalIkRtya, pANipAtre purodhRte / sa rasaM kalazazreNyAzcikSepekSusamudbhavam // 263 // ityamarakavikRtapadmAnandakAvye trayodaze sarge / haimaRSabhacaritre'pi " atrAntare kumArasya, prAbhRte kenacinmudA / navekSurasasampUrNAH, ThaukayAJcakrire ghaTAH // 90 // tato vijJAtanirdoSabhikSAdAnavidhiH sa tu gRhyatAM kalpanIyo'yaM, rasa ityavadadvibhum // 91 // prabhuNA'pyaJjalIkRtya, pANipAtramadhArayan / utkSipyotkSipya so'pIkSurasakumbhAnaloThayat / / 92 / / " AvazyakacUrNau tu " sayaM ceva khoyarasaghaDagaM gahAya davvasuddheNaM dAyagasuddheNaM paDiggAhasuddheNaM tiviheNaM tigaraNasuddheNaM dANeNaM paDilAbhessAmi tti " // 29 // cattAri paMca joyaNasayAI yamalosa / uDDa vaccai jeNaM, na hu devA teNa AvaMti " / iti saGgrahaNyAm / upadezamAlAkarNikAvRttau tu " UrdhvagatyA zatAnyaSTau sahasramapi karhicit / martyAnAM yAti durgandhastenehAyAnti nAmarAH // 41 // // 30 // anantanAthasyeha catuHpaJcAzadgaNA gaNadharAcoktAH / Avazyake tu paJcAzaduktAstadidaM matAntaramiti samavAyAGgavRttau // vimalasyeha SaTpaJcAzadgaNA gaNadharAcoktAH Avazyake tu saptapaJcAzattadidaM matAntaramityapi samavAyAGgavRttau // 31 // 'aNuttarovavAtiyadevA NaM bhaMte ! kevatiyaM khettaM ohiNA jANaMti ? pAsaMti ? goyamA ! saMbhiNNaloganAliM ohiNA jANaMti pAsaMti" iti / vRttiryathA-' saMbhiNNaloganAliM' iti paripUrNacaturdazarajjvAtmikAM lokanADIm / iti prajJApanA 33 pade sAvacUrau 484 patre / / saGgrahaNyAM tu " chaTThi chaggevijjA, sattamiyare aNuttarasurAo / kiMcUNaloganAliM, pAsaMti aNuttarA devA // 1 // " // 32 // tathA " chavvariso pavvaio, niggaMtho roiUNa jiNavayaNaM / siddhaM vihUarayamalaM, aimuttarisiM nama'sAmi / iti zrIRSimaMDale / asyAvacUrNau tu zrIvIrAntike pravrajyASTavArSiko'timuktakarSiH zivaM prAptaH / laghuvRttau tu caturvarSavayA api pravayA iva vratasvIkArAditi // 33 // AvazyakalaghuvRttau tilakAcAryeNa caturviMzatijinapratimA 35 66 zAstra matAntarANi 11969211
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ snAkara: ||173 OM bharataH svayaM pratiSThitavAn, iti pratipAditamasti tatsvamatikalpitameva, AvazyakacUrNI AvazyakabRhahadvRttau ca tathA'darzanAt / pratyuta zatruJjayamAhAtmye SaSThe sarge bharatena yatibhiH pratiSThA kAriteti vartate / yathA-" evaM siMhanipadyAkhyaM, prAsAdaM vidhivannRpaH / kArApyAtha yativAtaiH, pratyatiSThapadutsavAt // 1 // tataH zuciH zvetavAsAH, prAsAdAntarviveza saH / kRtvA naiSedhikI cakrI, triH pradakSiNayacca tam OM // 2 // " ityAdi / tathA paJcamasarge'pi " tato'rhadbhaktibharito, bharato gaNadhAribhiH / tatropahArairvividheH, pratiSThAmapyacIkarat // 1 // " tathaiva ca zrIhaimaRSabhacaritre'pi-" iti caityaM vinirmApya, pratiSThApya ca cakrabhRt / zvetAMzukadharastatrAvizanmegha ivoDupaH // 1 // " // 34 // " aridvanemissa aMte dhammaM soUNa pavvaio, gao ya bhagavayA saddhi, dhijjAiyassa apattirAM jAyaM, kAleNa puNa bhagavayA saddhi bAravaimAgao, masANe ya paDimaM Thio, divo ya dhijjAieNa, tato kuvieNa kuDayaMge, matthae dAuNa aMgArANa se bhario tassa ya samma ahiyAsemANassa kevalaM samuppaNNaM" iti AvazyakabRhadvRttau 107 patre / RSimaNDalapaJcatriMzattamagAthAyAM tu " vaMdAmi nemisIsaM, vayadiNagahiegarAivarapaDimaM / somilakayauvasaggaM, gayasukumAlaM sivaM pattaM // 35 // " " tadbhAvamativizuddha, jJAtvA zrIdharmaghoSasUrIndrAH / samprAptAstasya paTA-vAse caraNAcaraNacaturAH // 9 // sa ca teSAM ghRtamamitaM, niHzeSairdUSaNaiH parityaktam / pratilAbhayati pramadotpannasamagrAGgaromAJcaH // 10 // " iti zrIRSimaNDalASTAdazasahasyAM vRttau prathamagAthAyAm / haimaRSabhacaritre tu " asyAnupadamevAtha, sAdhudvitayamAgamat / tadarha cAnnapAnAdi, daivAdaikSanna kiJcana // 33 // itastato'nveSayaMzca, sArthavAhaH svayaM tataH / IkSAJcakre ghRtaM styAnaM, ale nijAzayamivAmalam // 34 // " iti / / 36 // tathA vasudevahiNDau puSpamAlAvRttau ca vasudevapUrvabhave cAritraparyAyaH 55000 varSANi / haimanemicaritre tu 12000 varNANi // 37 // tathA vasudevahiNDau vasudevapUrvabhavamAtulasya kanyAtrayam / haimanemicaritre tu kanyAsaptakamiti / // 38 // nemicaritre vandAruvRttau ca dvArikAyAM neminAthe sati caturmAsake vandanAya nAMgataH kRSNaH / bhavabhAvanAvRttau tu " dhammatthaM mottUNa" OM ityAdyakSarairdharmArthaM vinA niyamo gRhIto'stIti // 39 // tathA yadA kila nemiH pravajitastadA rathanemijyeSThabhAtA rAjImatImupacarati, sAae mAmicchet iti, sA bhagavatI nirviNNakAmabhogA anyadA tadabhiprAyaM jJAtvA madhughRtasaMyutA peyA pItA, tasminnAgate tayA madanaphalAghrANena vAntA / uktaM ca-'dhigatyu te jasokAmI' ityAdi / iti gacchAcAraprakIrNakavRttau / tathaiva ca tilakAcAryakRtadazavaikAlikavRttAvapi 11173||
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ ' vicAraratnAkaraH vicArAH gRhI caturvarSazatIM, chadmastho vatsaraM sthitaH / paJcavarSazatImAsIdrathanemistu kevalI / / 185 // rAjImatyA api tathA, kaumAraM mUlasUtra8. chadmavAsitam / kevalitvaM ca sarvo'pi, paryAyo rathanemivat / / 186 // nemervarSazatenAgre, yayau rAjImati zivam / yadrakto mAmamucannemiH, OM siddhi tAM kila vIkSitum // 187 // mAhendre'gAcchivA devI, samudravijayo'pi ca / dazArhA apare'pyaSTau, svargalakSmIbhujo'bhavat E 1190811 // 188 // " mestu trINi zatAni gRhasthaparyAya ityatrApi nemito rathanemijyeSThabhrAtaiva / nemicaritre tu- " itazca nemiranujo, rathanemiH OM smarAturaH / jajJe rAjImatI pazyannindriyANAM vazaMvadaH // 258 // 40 // tathA asurAdayo yAvadvanaspatikAyikA anantaramuddhRtAstIrthaM na labhante, antaHkriyAM punaHkuryuH / iti prajJApanA 20 padavRttau / vasudevacarite tu nAgakumArebhyo'pyuddhRto'nantarameravatakSetre'syAmavasarpiNyAM caturviMzatitamastIrthakara upadarzitaH, tadatra tattvaM kevalino vidantIti // 41 // evaM bhUyAMsi anyAnyapi matAntarANi zAstre dRzyante, tena 888 dharmArthinA kutrApi kadAgraho na kAryaH / purAtanairmahApuruSairbahuzrutairyadi kimapi nAhatyanirNItaM tarhi AdhunikairmandaprajJaiH kimiva nirNetuM zakyam ?, tato yadA yo grantho vAcyate tadA tadgranthasyamucyate iti jagadguruzrIhIravijayasUrINAmanuziSTiriti // ||iti zrImadakabbarabhUpAlavizAlacittAlavAlavivarddhitavRSarasAlasAlAtizAlizIlajagadgurubhaTTArakazrIhIravijayasUriziSyopAdhyAyazrIkIrttivijayagaNisamuccite zrIvicAraratnAkare madhyabhAge matAntarasamuccayanAmA AvarttaH samAptaH // 84%%%% mithyAtvaviSavisaMsthUlanaranikaravikArasaMdagadaGkAram / vidhinA zrIjinavacanaM dhyeyaM dhImadbhirururacanam // 1 // atha zrImUlasUtravicArA likhyante tatra tAvadAvazyakavicArAH, tatra ca prathamaM yuktirasikahRdayapramodAya yuktizAlI indriyaviSayavicAro likhyate puDhaM suNei saddaM, rUvaM puNa pAsaI apuDhaM tu / gaMdhaM rasaM ca phAsaM ca baddhapuTuM viyAgare // 6 // vRttiryathA - nanu vyaJjanAvagrahaprarUpaNadvAreNaiva tathA zrotrendriyAdInAM prAptAprAptaviSayatA prAk pratipAditA, tataH kimarthameSa punaH prayAsaH iti ? ucyate tatra prakrame gAthAvyAkhyAnadvAreNa pratipAditA, samprati tu sUtrataH pratipAdyata ityadoSa:, zrotrendriyaM kartR, zabdaM karmatApannaM, zRNoti- gRhNAti paricchinnatIti bhAvaH spRSTaM tarau vAyuvadAliGgitamAtram, kimuktaM bhavati ? zabdadravyANi sakalalokavyApIni sUkSmANyata eva dravyendriyasyAntarapi manAk pravizanti Anazyaka vicArA: 1196811
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ ratnAkaraH 188 vicAra- tadanyadravyavAsanasvabhAvAni ca zrotrendriyaM zeSendriyagaNApekSayA prAyaH paTutaraM tataH spRSTamAtrameva zabdadravyasamUhaM gRhNAti etena yadAhuH sugatamatAnusAriNaH zrotramapyaprAptakAri, tathA ca tadgranyaH - ' cakSuH zrotramano'prApyakArI 'ti te pratikSiptA draSTavyAH, tathA hi-aprApyakAri tatpratipattuM zakyate yasya viSayakRtAnugrahopaghAtAbhAva:, yathA cakSurmanasI, zrotrasya ca zabdakRta upaghAto dRzyate, sadyojAtabAlasya samIpe mahAprayatnatADitajhallarIjhAtkArazravaNataH, yadvA vidyutprapAte tatpratyAsannadezavarttinAM nirghoSazravaNato badhirIbhAvadarzanAt / zabdaparamANava utpattidezAdArabhya jalataraGganyAyena prasaramabhigRhNAnAH zrotrendriyamAgacchanti, tataH sambhavatyupaghAtaH / nanu yadi zrotrendriyaM prAptameva zabdaM gRhNAti nAprAptaM tarhi yathA gandhAdau gRhyamANe na tatra dUrAsannAditayA bhedapratItiH, evaM zabde'pi na syAt, prApto hi viSayaH paricchidyamAnaH sarvo'pi sannihita eva, tatkathaM dUrAsannAdibhedapratItirbhavatumarhati ? / atha ca pratIyate zabdo dUrAsannAditayA, tathA ca loke vaktAraH zrUyate kasyApi dUre zabda iti / anyacca yadi prAptaH zabdo gRhyate zrotrendriyeNa tarhi cANDAlokto'pi zabdaH zrotrendriyasaMspRSTo gRhyate iti zrotasya cANDAlasparzadoSa:, tanna zreyasI zrotrasya prAptakAritA, tadetanmahAmohamalImasamAnasabhASitam / yato yadyapi zabdaH prApto gRhyate zrotrendriyeNa tathA'pi yata utthitaH zabdastasya dUrAsannatve zabde'pi svAnyavaicitryasambhavAddUrAsannAdibhedapratItirullasiSyati, tathA hidUrAdAgataH zabdaH kSINazaktikatvAtkhinna iva lakSyate aspaSTarUpo vA tato loke vyavahAro dUre zabdaH zrUyate iti, asya vAkyasyAyaM 989 bhAvArtha:- dUrAdAgataH zabdaH zrUyate, syAdetadevamatiprasaGgaH prApnoti, tathA hi-etadapi vaktuM zakyate dUre rUpamupalabhyate, kimuktaM bhavati ? dUrAdAgataM rUpamupalabhyate, tatazcakSurapi prApyakArIti prApnoti na caitadiSyate tasmAnna tatsamIcinamiti tadayuktaM, yata iha cakSuSo rUpakRtAnugrahopaghAtau nopalabhyate zrotrendiyasya tu zabdakRtopaghAta upalambhagocaro'sti, yathoktaM prAk, tato nAtiprasaGgopAdAnaM yuktimat / anyacca pratyAsanno'pi janaH pavanasya pratikUlamavatiSThamAnaH zabdaM na zRNoti, pavanavartmani punaravatiSThamAno dUradezasthito'pi zRNoti, tathA ca loke vaktAro na vayaM pratyAsannA api tvadIyaM zabdaM zRNumaH pavanasya pratikUlamavasthAnAt, yadi punaraprAptameva zabdaM rUpamiva janA pramiNuyustarhi pavanasya pratikUlamapyavatiSThamAnA rUpamiva zabdaM yathAvasthitaM paricchindyuH na ca paricchindanti, tasmAtprAptA eva zabdaparamANavaH zrotrendriyeNa parigRhyante ityavazyamabhyupagantavyam, anyathA kramagrahaNAnupapatteH / tathA hi- yadyaprAptA eva zabdA gRhyante tarhi teSAM yogyadezAvasthitAnAM / / 175 / / diiakhng' 1196411
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlasUtravicArAH Anazyaka vicArAH vicAra-10 samIpasthairdUrasthaizca grahaNamekakAlaM bhavet yathA cakSuSA yogyadezAvasthitAnAM ghaTapaTAdInAm ; krameNa ca grahaNamanubhUyate pUrvaM samIpasthairiti / yadapi coktaM cANDAlasparzadoSa iti tadapi cetanAvikalapuruSabhASitamivAsamIcInam, sparzAsparzavyavasthA hi lokakAlpanikI, na pAramArthikI / tathA hi-yAmeva bhuvamagre cANDAlaH spRzan yAti tAmeva pRSThataH zrotriyo'pi, tathA yAmeva nAvamArohati cANDAlastAmevArohati zrotriyo'pi, tathA sa eva mArutazcANDAlaM spRSTvA zrotriyamapi spRzati, na ca tatra loke sparzadoSavyavasthA, tathA zabdapudgalasaMsparze'pi na bhavatIti na kazciddoSaH / anyacca yadA ketakIdalanicayaM zatapatrAdipuSpanicayaM vA zirasi nibaddhya vapuSi vA mRgamadacandanAdyavalepana11976 mAracayya vipaNivIthImAgatya cANDAlo'vatiSThate tadA tadgataketakIdalAdigandhapudgalAH zrotriyAdinAsikAsvapi pravizanti, tatastatrApi cANDAlasparzadoSaH prApnotIti taddoSabhayAnAsikendriyamaprApyakAri pratipattavyam, na caitadbhavato'pyAgame pratipAdyate tato bAlizajalpitamiti kRtaM prasaGgena / kecit punaH zrotrendriyasya prApyakAritAbhyupagacchantaH zabdasyAmbaraguNatvaM pratipannAH tadazlIlamAkAzaguNatAyAM zabdasyAmUrtatvaprasakteH, yo hi yadguNaH sa tatsamAnadharmA yathA jJAnamAtmanaH, tathA hi-amUrta AtmA tatastadguNo jJAnamapyamUrtameva, evaM zabdo'pi yadyAkAzaguNastarhi AkAzasyAmUrttatvAcchabdasyApi tadguNatvenAmUrttatA bhavet na cAsau yuktisaGgatA tallakSaNAyogAt, mUrtiviraho hyamUrtatA, na ca zabdAnAM mUrttivirahaH sparzavattvAt / tathA hi-sparzavantaH zabdAstatsamparke upaghAtadarzanAlloSTavat, na cAyamasiddho hetuH, yato dRzyate sadyojAtabAlakAnAM karNadezAbhyarNagADhAskAlitajhallarIjhAtkArazravaNataH zravaNasphoTaH, na cetthamupaghAtakRttvamasparzavatve sambhavati yathA hi vihAyasaH, tato vipakSe gamanAsambhavAnakAntiko'pi, atazca sparzavantaH zabdAH, tairabhighAte girigahvarabhityAdiSu zabdotthAnAlloSTavat, ayamapi heturubhayorapi siddhaH / tathA hi zrUyante tIvraprayatnoccAritazabdAbhighAte girigahvarAdiSu pratizabdoH pratidik, tataH sparzavatvAnmUrttA eva zabdAH, 'rUpasparzAdisannivezo mUrti' riti vacanAt, tataH kathamivAkAzaguNatvaM zabdAnAmupapattimat / api ca tadAkAzamekamaneka ae vA, yadyekaM tarhi yojanalakSAdapi zrUyet AkAzasyaikatvena zabdasya tadguNatayA dUrAsannAdibhedAbhAvAt, athAnekamevaM sati vadanadeze eva sa vidyate iti kathaM bhinnadezavartibhiH zrUyate, vadanadezAkAzaguNatayA tasya zrotrendriyAkAzasambandhAbhAvAt / atha ca zrotrendriyAkAzasambaddhatayA Jeel tacchravaNamabhyupagamyate tanna zreyAnAkAzaguNatvAbhyupagamaH / nanvAkAzaguNatvamantareNa zabdasyAvasthAnameva nopapadyate, avazyaM hi padArthena ||176||
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- 108 sthitimatA bhavitavyaM tatra rUpasparzarasagandhAnAM pRthivyAdimahAbhUtacatuSTayamAzrayaH zabdasya tvAkAzamiti tadayuktam, evaM sati pRthivyaadiinaampyaakaashaartnaakrH| zritatvenAkAzaguNatvaprasakteH / atha nAzrayaNamAtraM tadguNatvanibandhanaM kintu samavAyaH, sa cAsti zabdasyAkAze na tu pRthivyAdInAmiti / nanu ko'yaM samavAyo nAma ekalolIbhAvenAvasthAnam, yathA pRthivyAde rUpAdibhiriti cet ? na tarhi zabdasyAkAzaguNatvaM, AkAzena sahAsyaikalolIbhAvenApratipatteH / athAkAze upalabhyamAnatvAttadguNatA zabdasya tarhi tUlakAderapyAkAze upalabhyamAnatvAttadguNatA prApnoti, atha tUlakAdeH paramArthataH pRthivyAdisthAnamAkAze tUpalambho vAyunA saJcAryamANatvAt, yadyevaM tarhi zabdasyApi paramArthataH sthAnaM zrotrAdi, 11177|| yatpunarAkAze'vasthAnaM tadvAyunA saJcAryamANatvAt / tathA hi-yato yato vAyuH saJcarati tatastataH zabdo'pi gacchati, vAtapratikUlaM zabdasyAzravaNAt / uktaM ca prajJAkaraguptena-" yathA vA preryate tUlamAkAze mAtarizvanA tathA zabdo'pi kiM vAyoH, pratIpaH ko'pi zabdavitaH // " tannAkAzaguNaH zabdaH, kintu pudgalamaya iti / tathA rUpyata iti rUpam tatrUpaM punaH pazyati-gRhNAtyupalabhyata iti yAvat / aspRSTaManAliGgitaM gandhAdivanna sambaddhamityarthaH / tuzabda evakArArthaH sa cAvadhAraNe, rUpaM punaH pazyannaspRSTameva, cakSuSo'prApyakAritvAt etacca prAgeva bhAvitam / punaH zabdo vizeSaNArthaH, sa caitadvizinaSTi aspRSTamapi yogyadezAvasthitaM na punarayogyadezAvasthitamamaralokAdi / ganthyate AghAyata iti gandhastam, 'rasa' AsvAdane, rasyate'neneti rasastaJca spRzyata iti sparastiJca, cazabdo pUraNArtho / baddhaspRSTamiti baddhaMAzliSTaM toyavadAtmapradezairAtmIkRtamityarthaH, spRSTaM pUrvavat, prAkRtazailyA cetthamupanyAso' baddhapuTuM' iti / paramArthatastu spRSTaM ca tadvaddhaM ca spRSTabaddhamiti draSTavyam / Aha-yadvaddhaM gandhAdi tatspRSTaM bhavatyeva, aspRSTasya sambandhAyogAt, tatra spRSTazabdoccAraNaM gatArthatvAdanarthamiti naiSa doSaH, zAstrArambhasya sarvazrotRsAdhAraNatvAt / trividhA hi zrotAraH kecidudghaTitajJAH kecinmadhyabuddhayaH tathA'nye prapaJcitajJAH, tatra prapaJcitAnAmanugrahAya gamyamAnasyApyabhidhAnamadoSAyeti / prakRtabhAvArthastvayam-gandhadravyANi svalpAni sthUlAni tadanyavAsanakAni ghANAdIni cendriyANi zrotrendriyApekSayA apaTUni, tato ghrANendriyAdigaNo gandhAdi AlihitAnantaramAtmapradezairAtmIkRtaM gRhNAti nAnyatheti, evaM vyAgRNIyAt pratipAdayet prajJApakaH svaziSyebhyaH / etadeva vyAkhyAnaM bhASyakAro'pyAha-puDhe reNuM va taNuMmi, baddhamappIkayaM paesehiM / chikkAI ciya giNhei, saddadavvAi jaM tAI // 1 // bahusuhumabhAvagAI, jaM paDuyaraM ca soyavinnANaM / gaMdhAdiyadavvAI, vivarIyAiM jato tAI 11177 //
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ _vicAra // 2 // pharasANaMtaramattappaesamIsIkayAi ghippaMti / paDuyaraviNNANAI, jaM ca na ghANAi karaNAI // 3 // mUlasUtra ratnAkaraH // 888 nanvidamuktaM yogyadezAvasthitameva rUpaM pazyati nAyogyadezAvasthitam, tatra kiyAn cakSuSo (zrotrAdInAM viSayaH ? kiyato 888 vicArAH 8 dezAdAgataM zrotrAdi zabdAdikaM gRhNAti ? ucyate zrotraM tAvat zabdaM jaghanyato'GgulasaGkhyeyabhAgamAtradezAt utkarSatastu dvAdazabhyo yojanebhyaH, vicArAH cakSurindriyamapi jaghanyato'GgalasaGkhyeyabhAgAvasthitaM pazyati utkarSatastu sAtirekayojanazatasahasravyavasthitam, ghrANarasanasparzanAni tu jaghanyenAGgulAsaGkhyeyabhAgamAtrAddezAdAgataM gandhAdi gRhNAnti utkarSatastu navabhyo yojanebhyaH / nanvaGgulaM tridhA bhavati tadyathA-AtmAGgulaM ucchrayAGgulaM pramANAGgulaM ca / tatra-jeNaM jayA maNusA, tesiM jaM hoi mANarUvaM tuM / taM bhaNiyamihAya~gulamaNiyayamANaM puNa imaM tu // 1 // ityevaM rUpamAtmAGgulam / paramANU tasareNU, rahareNU aggayaM ca vAlassa / likkhA jUyA ya javo, aTThaguNavivaDDiyA kamaso // 2 // ityAdirUpasamucchrayAGgulam / ussehaMgulamegaM, havai pamANaMgulaM sahassaguNaM / taM ceva duguNiyaM, khalu vIrassAyaMgulaM bhaNiyaM // 3 // ityevaM lakSaNaM pramANAGgulam / tatrAtmAGgulena pramIyate tattatkAle vApIkUpAdikaM vastu, ucchrayAGgulena | ratiryagdevanairayikazarIrANi, pramANAGgulena nagapRthivIvimAnAni / uktaM ca- "AyaMguleNa vatyuM, ussehapamANato miNasu dehaM / nagapuDhavivimANAiM, miNasu pamANaMguleNaM tu / / 1 / / tatredamindriyaviSayaparimANaM kimAtmAGgulena pratipattavyamAhosviducchrayAGgulena ? ucyate-AtmAGgulena, tathA cAha-cakSurindriyaviSayaparimANacintAyAM bhASyakRta- appattakAri nayaNaM, maNo ya nayaNassa visayaparimANaM / AyaMguleNa lakkhaM, airittaM jo tu / / 2 / / nanu dehapramANamucchrayAGgalena dehAzritAni cendriyANi tatasteSAM viSayaparimANamapyucchrayAGgalena vaktumucitam, kathamucyate AtmAGgulena ?, naiSa doSa:, yadyapi hi nAma dehAzritAnIndriyANi tathA'pi teSAM viSayaparimANamAtmAGgulena dehAnyatvAdviSayaparimAmasya, tathA cAmumevArthamAkSepapurassaraM bhASyakRdAha-naNu bhaNiyamussayaMgulapamANato jIvadehamANAiM / dehapamANaM taM ciya, na u iMdiyavisayaparimANaM // atra -- dehapamANaM taM ciya ' iti yattat ucchrayAGgulameyatvenoktaM taddehapramANamAtrameva, na tvindriyaviSayaparimANam, tasyAtmAGgulaprameyatvAt / atha yadi viSayaparimANamindriyANAmucchrayAGgulena syAttataH ko doSa Apadyeta ? ucyate- paJcadhanuH zatAdimanuSyANAM viSayavyavahAravyavacchedaH / tathA hi-yadbharatasyAtmAGgulaM tatkila pramANAGgulam, tacca pramANAGgulamucchrayAGgulasahasreNa bhavati / -- ussehaMgulamegaM, havai pamANaMgulaM / / 178|| 888888888 Anazyaka / / 178||
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- 100 sahassaguNaM' iti vacanAt, tato bharatasagarAdicakravartinAM yA ayodhyAdayo nagaryo ye ca skandhAvArA AtmAGgalena dvAdazayojanAyAmatayA rtnaakrH| siddhAnte prasiddhAste ucchyAGgalapramityA anekAni yojanasahasrANi syuH, tathA ca sati tatrAyudhazAlAdiSu tADitabheryAdizabdazravaNaM na sarveSAmApayeta "bArasahi joaNehi, soyaM ahigiNhae saI" iti vacanAt, atha ca samastanagaravyApI samastaskandhAvAravyApI ca vijayaDhakkAdizabda Agame pratipAdyate, tata evamAgame prasiddhaH paJcadhanuHzatAdi pramANAnAM manuSyANAM viSayavyavahAro vyavacchedaM mA prApadityAtmAGgalenendriyaviSayaparimANamavasAtavyam, nocchyAGgalena / tathA cAha bhASyakRt-jaM teNa pNcdhnnusynraadivisyvvhaarvocheo| pAvai 11179|| sahassaguNiyaM, jeNa pamANaMgulaM tatto // 1 // atra tasmAdAtmAGgalenaivendriyANAM viSayaparimANaM nocchyAGgaleneti, yadapyuktaM pAk dehazritAnIndriyANi iti teSAM viSayaparimANamucchyAGgaleneti tadapyayuktaM, indriyANAmapi keSAJcitpRthutvasyAtmAGgalena mIyamAnatvAbhyupagamAt, anyathA trigavyUtAdimanuSyANAM rasAdyabhyavahAravyavacchedaprasakteH, tathA hi-trigavyUtAdInAM manuSyANAM SaDgavyUtAdInAM hastyAdInAM ca svazarIrAnusAritayA ativizAlAni mukhAni jihvAca, tato yadhucchyAGgalena teSAM kSuraprAkAratayoktasyAbhyantaranivRttyAtmakasya jihvendriyasyAGgalapRtha-ktvalakSaNo vistAraH parigRhyate tadA'tyalpatayA na tatsarvAM jihvAM vyApnuyAt, sarvavyApitvAbhAve ca yo'sau bAhulyena sarvAtmanA'pi jihvayA rasAvedanalakSaNaH pratiprANiprasiddho vyavahAraH sa vyavacchedaM yAyAt / evaM ghrANAdiviSayo'pi yathAyogaM gandhAdivyavahAravyavacchedo bhAvanIyaH, tasmAdAtmAilena jihvAdInAM pRthutvamavasAtavyam, nocchyAGgalena / Aha ca bhASyakRt-iMdiyamANevi tayaM bhayaNijjaM jaM tigAuyAINaM / jibhidiyAimANaM, saMvavahAre virujjhejjA // 1 // asyAkSaragamanikA-taducchyAGgalamindriyamAne'pyAstAmindriyaviSayaparimANacintAyA-mityapi zabdArthaH bhajanIyaMvikalpanIyaM, kvApi gRhyate kvApi na gRhyate ityarthaH / kimuktaM bhavati ? sparzanendriyapRthutvaparimANacintAyAM grAhamanyendriyapRthutvaparimANaciMtAyAM tu na grAhyam, teSAmAtmAGgalena parimANakaraNAditi / kathametadavaseyamiti cet ? tata Aha-yat yasmAtsarveSAmapIndriyANAmucchyAGgalena parimANakaraNe trigavyUtAnAmAdizabdAddivagavyUtAdiparigrahaH, jihvendriyAdimAnaM sUtroktaM saMvyavahAre virudhyeta / yathA ca virudhyeta tathA'nantarameva bhAvitaM, tasmAtsarvamindriyaviSayaparimANamAtmAilenaiveti sthitam / nanu bhavatvAtmAGgalena viSayaparimANaM tathA'pyuktasvarUpaM cakSurindriyaviSayaparimANaM hol na ghaTate, adhikasyApi tadviSayaparimANasyAgamAntare pratipAdanAt / tathA hi-puSkaravarArddha mAnuSottaraparvatasamIpe manuSyAH karkasaGkrAntau 179||
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ ratnAkaraH 88 898 vicArAH vicAra-pramANAGgulaniSpanaiH sAtirekaikaviMzatiyojanalakSairvyavasthitamAdityamavalokamAnAH pratipAdyante zAstrAntare, tathA ca tadgrantha:- " igavIsaM mUlasUtrakhalu lakkhA, cauvIsaM ceva taha sahassAiM / taha paMcasayA bhaNiyA, sattattIsA ya airittA // 1 // ii nayaNavisayamANaM, pukkharadIvaDDavAsimaNuyANaM / puvveNa ya avareNa ya, pihiM pihiM hoi maNuyANaM // 2 // " tataH kathamuktasvarUpaM nayanaviSayaparimANamAtmAGgulenApi ghaTate pramANAGgulenApi vyabhicArAt / uktaM ca-" lakkhehi ekkavIsAi, sAiregehi pukkharaddhaMmi / udae pecchaMti narA, sUraM ukkosa divase / / 1 / / nayaNidiyassa tamhA, visayapamANaM jahA sue bhaNiyaM / AussehapamANaM-guleNa ikkeNa vi na juttaM // 2 // " satyametat kevalamidaM viSayaparimANaM prakAzyaviSayaM draSTavyaM na tu prakAzakaviSayam / tataH prakAzake'dhikataramapi viSayaparimANaM na virudhyate iti na kazcidvirodhaH / kathametadavasIyate ? iti cet ucyate- pUrvasUrikRtavyAkhyAnAt, sakalamapi hi kAlikazrutaM pUrvasUrikRtavyAkhyAnAnusAreNaiva vyAkhyAnayanti mahAdhiyaH, na yathA'kSarasannivezamAtram / pUrvagatasUtrArthasaGgrahaparatayA kAlikazrutasya kvacitsaGkSiptasyApyarthasya mahA vistareNa, kvacidvistaravato'pyatisaGkSepeNAbhidhAne arvAktanaiH svalpamatibhiryathAvasthitArthatayA jJAtumazakyatvAt / ata evoktamidamanyatrajaM jaha bhaNiyaM sutte, taheva jaha taM viyAlaNA natthi / kiM kAlikANuyogo, diTTho diTThippahANehiM // 1 // tasmAtpUrvasUrikRtavyAkhyAnAnnAdhikRtagranthavirodhaH / Aha ca bhASyakRt - suttAbhippAo'yaM, payAsaNijje tayaM nau payAse / kha viseso, na hi saMdehAdilakkhaNayA // 1 // athoktapramANaviSayamullaGghaya kasmAcchotrAdi zabdAdikaM na gRhNAti ? ucyate-sAmarthyAbhAvAt, utkarSato'pi zrotrAdInAmetAvatyeva zaktiH / yaddddvAdazAdibhya eva yojanebhya AgatAn zabdAdIn gRhNAti, na parataH / cakSurapi 8 sAtirekayojanalakSAttadvyasthitaM, na parato'pIti / tathA dvAdazabhyo navabhyazca yojanebhyaH parataH samAgatAnAM zabdAdidravyANAM tathAvidhapariNAmAbhAvAcca, " 33 ||180|| parato hi samAgatAH zabdapudgalAstathAsvAbhAvyAnmandapariNAmAstathopajAyante yena svaviSayaM zrotrAdijJAnaM notpAdayitumIzAH / Aha ca bhASyakRtbArasahiMto sottaM, sesANi navahi joaNehiMto / geNhaMti pattamatthaM, etto parato na geNhaMti // 1 // ityAvazyakamalayagirivRttau 435 pratau 23 / 24 / 25 patre / / 1 / / athoddhRtAnuddhRteSu tiryagnarAmareSu kiyanti sAmAyikAni bhavantIti vicAro likhyate aa k saa uu: uu Anazyaka vicArA: ||180
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra ratnAkaraH tiriesu aNuvvaTTe, tigaM caukkaM siyA ya uvvaTTe / maNuesu aNuvvaTTe, cauro tidugaM tu uvvaTTe // 44 // vyAkhyA- tiryakSu garbhavyutkrAntikeSu saMjJiSvanuddhRtaH san trikamAdyaM trisAmAyikamadhikRtya pratipattA pratipannazca bhavatItyadhyAhAraH, 'caukkaM siyA ya uvvaTTe' hel uddhRtastu manuSyeSvAyAtaH syAccatuSkaM syAtrikaM syAvikamadhikRtyobhayathA'pi bhavatIti / 'maNuesu aNuvbaTTe cauro tidugaM tu uvvaTTe' manuSyeSvanuddhataH san catvAri pratipadyate prAkprattipannazca bhavatIti, trINi dvikaM tuzabdo vizeSaNe uddhRtastiryagnarAmareSvAyAtastrINi dvikaM cAdhikRtyobhayathA'pi bhavatIti gAthArthaH / devesu aNuvvaTTe, dugaM caukkaM siyA ya uvvaTTe / uvvaTTamANao puNa, savvo vi na kiMci ||181 // paDivajje // 45 // vyAkhyA-deveSvanuddhRtaH san dvikamAdyasAmAyikadvayamAzrityobhayathA bhavatIti kriyaa|' caukkaM siyA ya uvvaTTe' iti pUrvavat, udvarttamAnakaH punarapAntarAlagatau sarvo'pyamarAdi na kiJcitpratipadyate, prAkpratipannastu dvayorbhavatIti gAthArthaH / ityAvazyakamalayagirivRttau 435 pratau 336 patre // 2 // atha samyaktvAdisAmAyikacatuSkavicAro likhyate-prathamaM sAmAyikacatuSkalAbhadvAramAha abbhuTThANe viNaye, parakkame sAhusevaNAe ya / sammaiMsaNalaMbho, viryaaviriiaviriie||1||abhyutthaane sati samyagdarzanalAbho bhavatIti kriyA, tathA vinaye-aJjalipragrahAdirUpe, tathA parAkrame kaSAyajaye, tathA sAdhusAdhvIsevAyAm, tathA viratAvirate:-dezaviratevirate:sarvaviratelAbhaH // 1 // taccatuSkamityaM labdhaM sat kiyantaM kAlaM jaghanyata utkarSatazca bhavati ? iti sthitidvAraM pratipAdayannAha-sammattassa suassa ya, chAvaTThIsAgarovamAi ThiI / sesANa puvvakoDI, desUNA hoi ukkosA // 2 // samyaktvasya zrutasya ca labdhimaGgIkRtya samyaktvasAmAyikazrutasAmAyikayorutkRSTA sthitiH SaTSaSTiH sAgaropamANi kiJcidadhikAni / / 2 / / kathaM iti cet ? ucyate-do vAre vijayAisu, gayassa tiNNiccue ya chAvaTThI / narajammapuvvakoDI, puhuttamukkosato ahiaM // 3 // dezaviratisarvaviratisAmAyikayorutkRSTA sthitirdezonA pUrvakoTI saptamAsAdhikavarSASTakonA pUrvakoTIti yAvat / jaghanyatastvAdyasAmAyikatrayasya sthitirantarmuhUrttam, sarvaviratisAmAyikasyaikaH samayaH, cAritrapariNAmArambhasamayAnantarameva kasyApyAyuSkakSayasambhavAt, dezaviratipariNAmastvantarmohUrtikaH, evaM dvividhatrividhAdibhaGgabahulaprANAtipAtAdinivRttirUpatvAt, sarvajIvApekSayA tu sarvANi sarvadA iti / 3 / athaikasmin samaye sAmAyikacatu 11181 //
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- ratnAkara: Anazyaka ||182 / / kasya pratipadyamAnakAn pratipAdayannAha-sammattadesavirayA, paliassa asaMkhabhAgamettAo / seDhIasaMkhabhAgo, sue sahassaggaso viraI | muulsuutr|| 4 // utkarSata ekasmin vivakSitasamaye samyaktvaM dezaviratiM ca pratipadyamAnAH prANinaH kSetrapalyopamAsaGkhyeyabhAgamAtrAH prApyante, age vicArAH kintu dezaviratisAmAyikapratipattRbhyaH samyaktvapratipattAro'saGkhyeyaguNAH pratipattavyAH, tathotkarSata ekasmin samaye zrute sAmAnyazrute vicArAH, akSarAtmake pratipattAro'saGkhyeyAH ghanIkRtalokaikazreNyasaGghayeyabhAgamAtrA-labhyante / tathA sarvaviratipratipattAra utkarSata ekasmin samaye sahasrAgrazo jJeyAH / tathA jaghanyatazcaturNAmapi sAmAyikAnAM pratipattAra eko dvau veti gAthArthaH / 4 / samprati prAkpratipannAn pratipatitAMzca pratipAdayannAha-sammattadesavirayA, paDivanA saMpaI asaMkhijjA / saMkhijjA ya caritte, tIsu vi paDiyA aNaMtaguNA // 5 // samyagdRSTayo dezaviratAzca prAk pratipannAH samprati-vivakSite vartamAnasamaye utkarSato jaghanyatazcAsaGghayeyAH prApyante iti zeSaH / kintu jaghanyapadAdutkRSTapade vizeSAdhikAH / ete ca pratyekaM pratipadyamAnakebhyo'saGkhyeyaguNAH / 'saMkhijjA ya caritte' tti cAritre prAkpratipannA savayeyAH, ete'pi svasthAne pratipadyamAnakebhyo pUrvapratipannebhyazca caraNapatitA anantaguNAH, tebhyo dezaviratipatitA asaGkhayeyaguNAH, tebhyo'pi samyaktvapratipatitA asaGkhayeyaguNAH / tadevamatra zrutavarjasAmAyikatrayapUrvapratipannAH, pratipatitAcoktAH / 5 / atha zrutasya tAnAha-suapaDivannA saMpai, payarassa asaMkhabhAgamettAo / sesA saMsAratyA, suaparivaDiyA hu te savve // 6 // samyagmithyArUpasya sAmAnyenAkSarAtmakasya zrutasya ye pUrvapratipannAste samprati-vartamAnasamaye pratarasyAsaGghayeyabhAgamAtrAH prApyante / tathA zrutapratipannamAnakebhyastu ye zeSAH saMsArasthA jIvA bhASAlabdhirahitAH pRthivyAdaya ityarthaH, te sarve'pi vyAvahArikarAzyanugatA bhASAlabdhi prApya pratipatitatvAt zrutapratipatitA mantavyAH, te ca samyaktvapratipatitebhyo'nantaguNAH // 6 ||adhunaantrdvaarmaah-skRdvaaptmpgtN punaH samyaktvAdi kiyatkAlenAvApyate tatrAkSarAtmakAviziSTazrutasyAntaraM jaghanyato'ntarmuhUrttam, utkRSTaM tvAha-kAlamaNaMtaM ca sue, addhApariyaTTao ya desUNe / AsAyaNabahulANaM, ukkosaM aMtaraM hoi // 7 // ekajIvaM prati kAlo'nanta evAntaraM zrute'kSarAtmake utkarSato bhavatIti yogaH / keSAM ? AzAtanAbahulAnAM iti / sAmpratamavirahitadvAramAha-atha kiyantaM kAlaM aviraheNa eko dvayAdayo vA sAmAyikaM pratipadyante ? ityAha-sammasuamagArINaM, aavliaasNkhbhaagmettaao| ||182|| aTThasamayA carite, savve vi jahannado samayA // 8 // samyaktvazrutadezaviratisAmAyikAnAM nairantaryeNa pratipattikAla AvalikAsakhayeya-.
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- | bhAgamAtrA: samayAH, tathA aSTau samayAzcAritre nirantaraM pratipattikAlaH, sarveSAM jaghanyo'virahitapratipattikAlo dvau samayAviti gAthArthaH / | ratnAkaraH atha virahakAladvAraM pradarzyate-suasamma sattayaM khalu, virayAviraIa hoi bArasagaM / virae ya pannarasagaM, virahiakolo ahorattA // 9 // zrutasamyaktvayorutkRSTaH pratipattivirahakAlaH saptakaM-ahorAtrasaptakam, tataH paramavazyaM kvacit kazcit pratipadyate, jaghanyatastveka samaya iti / dezaviraterutkRSTaH pratipattivirahakAla ahorAtradvAdazakam, jaghanyatastu trayaH samayA iti / sarvaviraterahorAtrapaJcadazakam, jaghanyatastu samayatrayameveti gAthArthaH / sAmprataM bhavadvAramAha-kiyato bhavAnekajIva: sAmAyikacatuSTayaM pratipadyate ? iti darzayannAha-sammattadesavirayA, / / 183|| paliassAsaMkhabhAgamettAo / aTThabhavA ya caritte, aNaMtakAlaM ca suasamae // 10 // samyaktvavanto dezaviratimantazca svaM svaM sAmAyikaM kSetrapalyopamAsaGkhayeyabhAgamAtrAn bhavAn yAvallabhante, idamatra hRdayam-ekajIva utkarSataH samyakatvaM dezavirati cAsaGghayeyAn bhavAn yAvallabhata ityarthaH, jaghanyatastveko bhavaH / tathotkarSata ekajIvaH sarvavirati aSTau bhavAn yAvatprApnoti, tataH siddhyatIti / jaghanyatastveka eva / tathotkarSata eka jIvaH sAmAnyazrutasAmAyikamanantAn bhavAn yAvallabhate, jaghanyatastveka bhavameva marudevAvacceti // 10 // sAmpratamAkarSadvAramAha-AkarSaNamAkarSaH prathamatayA grahaNaM, muktasya vA grahaNamityarthaH / tiNha sahassapuhuttaM, sayapuhattaM ca hoi viraIe / egabhave AgarisA, evaiyA huMti nAyavvA // 11 // AdyasAmAyikatrayANAmutkarSata ekabhave sahasrapRthaktvamAkarSAnekajIva: karoti / sarvavirateH zatapRthaktvamAkarSAnekabhave karoti / jaghanyatastvekameveti gAthArthaH // 11 // nAnAbhavAkarSAnAha-tiNha sahassamasaMkhA, sahasapuhuttaM ca hoi viraIe / nANAbhavaAgarisA, evaiyA hoMti nAyavvA / / 12 / / AdyatrayANAM sahasrANyasaGkhyeyAni, sarvavirateH sahasrapRthaktvaM ca, etAvanto nAnA-bhaveSvAkarSAH / iyaM bhAvanA-trayANAM okabhave sahasrapRthaktvamAkarSANAmuktam, bhavAzca palyopamAsaGkhyeyabhAgasamayatulyAH, tatazca sahasrapRthaktvaM, tairguNitaM sahasrANyasaGkhyeyAnIti / sarvaviraterekabhave zatapRthaktvamAkarSANAmuktam, bhavAzcASTau zatapRthaktvamaSTabhirguNitaM sahasrapRthaktvaM bhavatItyavayavArthaH // 12 // adhunA kSetrasparzanAdvAramAha-sammattacaraNasahiA, savvaM loaM phusai niravasesaM / satta ya caudasabhAe, paMca ya suadesaviraIe // 13 // samyaktvacaraNayuktAH prANina utkRSTataH sarvaM lokaM spRzanti, ete ca kevalisamuddhAtAvasthAyAmiti / hol jaghanyatastvasaGkhyeyabhAgamiti / tathA zrutasAmAyikasahitAH saptacaturdazabhAgAn spRzanti anuttareSvilikAgatyA samutpadyamAnazcazabdAtpaJca ||183 / /
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1984aa aal tamaHprabhAyAmiti / dezaviratisahitAH paJcacaturdazabhAgAn spRzanti acyute utpadyamAnAH, cazabdAvyAdIMzca / anyatreti adhastu te na | dazavaikAratnAkaraH likagacchantyeva taM pariNAmAparityajyetyarthaH // 13 // sAmprataM bhAvasparzanocyate-zrutAdisAmAyikaM kiyadbhavaiH spRSTam ? ityAha-savvajIvehi vicArAH suaM, sammacarittAi savvasiddhehiM / bhAgehi asaMkhijjehi, phAsiyA desaviraI u // 14 // sarvajIvaiH sAMvyavahArarAzyantargataiH sAmAnyazrutaM as spRSTam / tathA sarvasiddhaiH samyaktvacAritre spRSTe tadanubhavamantareNa siddhatvAnupapatteH, tathA siddhabhAgairasaGghayeyaiH spRSTA dezaviratiH / idamatra hRdayam-sarvasiddhAnAM buddhyA asaGkhayeyabhAgIkRtA asaGkhacyabhAgairekabhAgonairdezaviratiH spRSTA, asaGghacyabhAgena tu na spRSTA, yathA marudevIsvAminyeti gAthArthaH // 14 // ityAvazyakamalayagirivRtto 435 pratau 342 / 343 patre // 3 // atha zrIdazavaikAlikavicArA yathAajJAtaparamparAH kecana dharmalAbhaM na vadanti tadajJAnam, avagrahayAcane'rthAddharmalAbhasyAyAtatvAt / tathA hi sANIpAvArapihiyaM, appaNA nAvapaMgure / kavADaM no paNullijjA, uggahaM se ajAiyA // 18 // vRttiryathA-zANI-atasIvalkalajA paTI, prAvAraH-pratItaH kambalAdyupalakSaNametat, evamAdibhiH vihitaM-sthagitaM gRhamiti vAkyazeSaH / AtmanA-svayaM nApavRNuyAt-nodghATayet / alaukikatvena tadantargatabhujikriyAdikAriNAM pradveSaprasaGgAt / tathA kapATaM-dvArasthaganaM na prerayet-nodghATayet, pUrvoktadoSaprasaGgAt, kimavizeSeNa ? na ityAha-avagrahamayAcitvA, AgADhaprayojane'nanujJApyAvagrahaMvidhinA dharmalAbhamakRtvA // 18 // iti zrIdazavakAlikapiNDaiSaNAdhyayanaprathamoddezake 114 patre // 4 // gRhasthA hi mudhAdAyinaH prazasyAH sAdhavazca mudhAjIvinaH prazasyAH / ukto'rthazca dRSTAntadvArA sukhAdhigamyo bhavatIti sadRSTAntaM mudhAdAyimudhAjIvisvarUpaM likhyate dullahA u muhAdAI, muhAjIvI vi dullahA / muhAdAI-muhAjIvI, do'vi gacchaMti suggaI / / 100 // iti / vRttiryathA-durlabhA eva mudhAdAtAraH, tathAvidhabhAgavatavat, mudhAjIvino'pi durlabhAH, tathAvidhakSullakavat / amISAM phalamAha-mudhAdAtAro mudhAjIvinazca dvAvapyeto 11984|| gacchataH sugati-siddhigatiM kadAcidanantarameva kadAciddevalokasumAnuSyatvapratyAgamanaparamparayA, bravImIti pUrvavat / atra bhAgavatodAharaNam
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- 108| kazcit parivrAjakaH kaJcanApi bhaktimantaM bhAgavatamavAdIt-yadi madIyodantamudvahasi tato'haM tava gRhe varSAsamaya nirvAhayAmi, tenoktam,ratnAkaraH yadi madIyAM tapti na karoSi, tenoktam-evaM kariSye, tataH pradattastena tasmai samAzrayaH / na kSuNNaM cakAra bhojanAdistasya gRhAdhipatiH / atikrAnte kiyatyapi kAle ekadA prAptacchidraizcoraistasya bhAgavatasya pradhAno'zvaH pramAdena rakSakANAmapanaH / prabhAtaM vartate, iti na zaktAste tamazvaM nirvoDhum, tato'tigahane taM muktvA te'nyatropAyayuH, atrAntare prAtareva snAtuM parivrAjakastaDAgamupAjagAm, dRSTazca tena sara:samIpavarttinyAM jAlyAmasau turagaH pratyabhijJAtazca / aye ! so'yamazvo so'smAkamupakAriNo bhAgavatasya taskarairapataH / tena gatvA svamAvAsamagre / / 185 / / gRhapatipuruSANAmuktaM yathA-mama snAtuM sarasIM gatasya jAlyAM dhautavAso vismRtaM tatazcAkathi / tatastaiH pumAn prahitaH, tena ca tatra gatena dRSTo'sau vAjI samAnItazca kathito gRhapataye / tatastena samacinti-aye ! vyAjena vatinA mamopakAraH kRtaH, tatkathamahaM nirvyAjadAnaphalaM vihAya pratyupakAreNa dAnapravRttiM vidadhAmIti sampradhArya gadito'sau parivrAjaka:-bhadra ! vraja tvamidAnIm, na kRtopakAriNe bhavate tapti | vidhAsyAmi, yasmAdupakAriNi vihitaM dAnaM niSphalamupajAyate, ityeSa mudhAdAyIti / mudhAjIvinyudAharaNamucyate-kazcinnarapatiranityatAM vilokya priyANAmapi putrakalatrapautrAdInAmupajAtavairAgyo dharmAdharmaparIkSAM cakre / " ko vA aNiviTTha bhuMjar3a" tatastaM parIkSayAmIti sampradhArya puruSAnAdideza-yathA rAjA modakAn prayacchati samAgatya gRhyatAm / iti samAkaryodghoSaNAmupAjagmuH kArpaTikaprabhRtayo'rthijanAH / pRSTAzca te bhUbhujA-kena bhavanto jIvatha ? tatraikenoktam-ahaM tAvanmukhena, apareNa gaditam-ahaM pAdAbhyAm, apareNoktam-ahaM hastAbhyAm, anyena niveditam-ahaM lokAnugraheNa, kSullakasAdhunoktam-ahaM mudhikayeti / tatastAnnarapatiH punarjagAda-kathamiva ? iti tataH prathamo jagAda-ahaM tAvatkathako janAnAM vistArya rAmAyaNAdikathAM kathayAmi, tena mukhena jIvAmIti / dvitIyaH prAha-ahaM lekhavAhako ghaTikAmadhye yojanaM laGghayAmi, tena pAdAbhyAM jIvAmIti / tRtIyaH prAha-ahaM hi lekhako'to hastAbhyAM jIvAmi / bhikSuNoktam ahaM pravajitaH, ato lokAnAmanugraheNa / kSullakasAdhunoktam-pravajito janmajarAmaraNarogazokAyupadravazatopadrutaM, dAridryadaurbhAgyakalaGkavAtakaluSitaM, iSTaviyogAniSTasaMyogaduHkhajanitavyasanazatanilayaM, kSudhApipAsAzItoSNaklezasahasrasaGkalaM, dainyacintAjarAdibhiH kSaNamaSyamuktasamIpaM saMsAraM // 185 / / vilokya tato nirviNNaH pratipadyAmuM zarIramAnasAnekaduHkhajaladhivilaGghanasetuM, saubhAgyasaujanyodAryopakArakAraNapratiniSTa, jJAnavijJAnajanakaM, Mel
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAraratnAkara: ke lika ||186 // vijitasamastarAjanyacakrarAjyasampAdakaM, svargAvAsasampAditasukhAzayasandohaM, mokSaphaladAyakaM jaina dharmam / tato mudhikayA yathopalabdhenAhArajAtena Jaaj dazavaikAjIvAmIti nizamya tadbhASitaM, aho ! eSa dharmaH sarvaduHkhapramokSaprasAdhaka iti nizcitya vizeSeNAcAryasamIpe dharmamAkarNya pratibuddho rAjye vicArAH sutaM saMsthApya pravrajcAmasau narapatiragrahIt / eSa mudhAjIvI / iti dazavaikAlikapaJcamAdhyayane prathamoddezake // 5 // nanu prastaraghaTitAyAM pratimAyAM kiM vandanapUjanAdividhinA, kiM vA darzanena ? maivaM are bhadramukha ! bhagavato'yamAkAraH, etaddarzanAcca bhagavatsmaraNam, tatazca puNyotpattiryuktaiva yathA-citralikhitakAntakAntAvalokanAtkAmAdhyavasAyotpattestanniSiddhaM, tathedaM puNyahetutvAdAnamapi / citravazAvalokananiSedhazcAyam cittabhittiM na nijjhAe, nAriM vA sualaMkiyaM / bhakkharaM piva daTThaNaM, diDhei paDisamAhare / / 55 / / iti / vRttiryathA- citrabhiticitragatAM striyaM na nidhyAyet-nAlokayet, nArI vA sacetanA svalaGkRtAM, upalakSaNAdanalaGkRtAM na nirIkSet / kathaJciddarzanayoge'pi bhAskaramiva sUryamiva dRSTvA dRSTiM pratisamAharet-drAg nivartayet / iti zrIdazavaikAlikASTamAcArapraNidhAnAdhyayane 157 patre // 6 // punarapi daNDakAkSarANi likhyante - se bhikkhU vA bhikkhuNI vA saMjayavirayapaDihayapaccakkhAyapAvakamme diyA vA rAo vA egao vA parisAgao vA sutte vA jAgaramANe vA se kIDaM vA payaMgaM vA kuMthu vA pipIliyaM vA hatthaMsi vA pAyaMsi vA bAhuMsi vA UruMsi vA udaraMsi vA sIsaMsi vA vatthaMsi vA paDiggahaMsi vA kaMbalaMsi vA pAyapuchaNaMsi vA rayaharaNaMsi vA gocchagaMsi vA uDagaMsi vA daMDagaMsi vA pIDhagaMsi vA phalagaMsi vA sejjaMsi vA saMthAragaMsi vA annayaraMsi vA tahappagAre uvagaraNajAe tao saMjayAmeva paDilehiya paDilehiya pamajjiya pamajjiya egaMtamavaNejjA no NaM saMghAyamAvajjejjA iti / vRttiryathA-' se bhikkhU vA' ityAdi, yAvajjAgaramANe vA iti pUrvavadeva / ' se kIDaM vA' ityAdi tadyathA-kITaM vA pataGgaM vA kunthu vA pipIlikAM vA, kim ? ityAha-haste vA pAde vA bAhau vA UruNi vA udare vA vastre vA rajoharaNe vA gucche vA undake vA daNDake vA pIThake vA phalake vA zayyAyAM vA saMstArake vA anyatarasmin vA tathAprakAre sAdhukriyopayogini upakaraNajAte kITAdirUpaM trasaM kathaJcidApatita santaM saMyata evaM san prayatnena vA pratyupekSya pratyupekSya-paunaHpunyenaiva samyak, kim ? ityAha ||186||
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- 08| ekAnte tasyAnupaghAtake sthAne apanayet-parityajet, nainaM trasaM saGghAtamApAdayet-nainaM trasaM saGghAtaM-parasparagAtrasaMsparza-pIDArUpamApAdayet- Jadej ratnAkaraH prApayet, anena paritApanAdipratiSedha ukto veditavyaH / ekagrahaNe tajjAtIyagrahaNadanyakAraNAnumatipratiSedhazca, zeSamatra prakaTArthameva, navaramundakaM sthaMDilam, zayyA sarvAGgikI vasatirvetyuktA / iti zrIdazavaikAlikasUtravRttau hAribhatryAM SaTjIvanikAyAdhyayaneprAnte // 7 // etena vArddhakAdikAraNAddaNDako grAhyo, na tu sarvairiti yatkecana vadanti tadapAstaM draSTavyam, vizeSAnabhidhAnAdgucchakarajoharaNAdInAmapi kAraNikatvApatteH / iti zrIdazavaikAlikavicArAH / 11187 athottarAdhyayanavicArA likhyante tatrAcAmlAditapomahimnA yathA dvAdazavarSANi kuzalinI dvArikA sthitA tathA likhyateaNNattha vasudevanaMdaNeNa bIyavAraM pi ghosAviyaM nayarIe bho jAyavA ! bho purajaNA ! suhalAliyA ! mahaMta dIvAyaNabhayaM samuTThiyaM tA viseseNa dhammaparAyaNA hoha, pANAivAyamusAvAyaparadavvaharaNaparadArasaMgapariggahe jaha sattIu vivajjeha, AyaMbilacautthachaTThaTThamadasamadubAlasAiM tavamaNuDheha, payatteNa ya devasAhupUyAparAyaNA hoha, tehi vi taha tti paDivannaM harivayaNaM, dIvAyaNo vidummaI aidukkaraM bAlatavamaNucariUNa bAravaIviNAse kayaniyANo mariUNa samuppaNNo bhavaNavAsI devo aggikumAre, saMbhAriyaM jAyavavairaM Agao a bAravaIviNAsaNimittaM jAva so na pahavai jao savvao ceva jaNo tavovahANanirao devayAvaMdaNaccaNaparo maMtajAvaparAyaNo na paribhaviuM vAijjai evaM dIvAyaNo chiddannesI Thio acchai tAva jAva gayAiM bArasa varisAI / tao loeNa ciMtiyaM aho ! nijjio nippabho paDihayatavo dIvAyaNo kau ti nimao bAravaIjaNo puNaravi kIliumADhatto, kAyaMbarIpANamatto raiparAyaNo jAo / tao so aggikumAro chidaM lahiUNa viNAseumAraddho uppAyA bahurUvA samuppaNNA / ityAdi / iti zrIdvitIyottarAdhyayanagoaraggapaviTThasseti a gAthA 29 vRttau caturdazasahasyAm // 8 // kecidvadanti ekagacchavAsino'pi yatkiJcit prarUpayantvanye AtmanAM kimutsUtraM vilagati ? gaNAdhIzastAn zikSayiSyati AtmanAM // 187|| gaNapRthakkaraNAdivyarthamityAdi, paraM tadajJAnavilasitam, yato gaNAdhIzo yadi zikSayati tadA tu bhavyameva, yadi tu gaNAdhIzastatsAhAyyakArI
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanavicArAH vicAra-10 tadAyatto bhavati so'pi tyAjya eva, iti tu prAk sthAnAGge paJcabhiH kAraNairuktameva, paraM sarvathA utsUtrabhASiNA saGghabAhyena sahAstAM ratnAkaraH maNDalyAdiko vyavahAraH, kathAnimantraNamapi tena saha na karttavyam, ityasminnarthe sadRSTAntaM tena saha dvAdazavidhaM sambhogavarjanaM likhyate annayA navame puvve paccakkhANe sAhUNaM jAvajjIvAe tivihaM tiviheNaM pANAivAyaM paccakkhAmi evaM paccakkhANaM bhaNijjai tAhe so bhaNai-avasiddhaM no hoi evaM, kahaM puNa kAyavvaM ? suNeha-savvaM paccakkhAmi pANAivAyaM aparimANAe tivihaM tiviheNaM, kiM nimittaM parimANaM na kIrai jo so AsaMsAdoso so niyattio hoi, jAvajjIvAe puNa bhaNaMteNa parao abbhuvagayaM hoi, jahA'haM haNissAmi pANe 11188 // tannimittaM aparimANAe kAyavvaM, evaM bhaNaMto vijheNa AgamajuttIe paDibohio na paDibujjhai, savve vi bhaNaMti jahA ettiyaM bhaNiyamAyariehiM, je aNNe'vi therA bahussuA annagacchellA te'vi pucchiyA ettiyaM ceva bhaNaMti, tAhe bhaNati-tubbhe kiM jANaha titthayarehiM ettiyaM bhaNiyaM, tehi bhaNiyaM tumaM na yANasi, jAhe na manai tAhe saMghasamavAo kao devayAe kAussaggo ko jAhe saddiyA sA AgayA bhaNai-saMdisaha ti, tAhe bhaNiyA vacca titthayaraM puccha kiM jaM so goTThAmAhilo bhaNai taM saccaM udAhu dubbaliyApUsamittapamuho saMgho bhaNai taM saccaM, tAhe tel sA bhaNai mamaM aNuggahaM balaM deha, kAussaggo diNNo, tAhe sA gayA titthayaro pucchio tehiM vAgariyaM jahA-saMgho sammAvAI iyaro micchAvAI NiNhavo esa sattamo, tAhe AgayA bhaNio ussAreha kAussaggaM saMgho sammAvAI iyaro micchAvAI NiNhavo esa sattamo, tAhe so bhaNai-appiDDhiyA varAI, kA eyAe sattI gaMtUNa tIsevi na saddahai, tAhe pussamittA bhaNaMti jahA paDivajjaha mA ugghADijjihisi necchai, tAhe saMgheNa vajjio bArasaviheNaM saMbhoeNaM taMjahA-" uvahi 1 sua 2 bhattapANe 3, aMjalIpaggahe ti ya 4 / vAyaNA ya 5 nikAe ya 6, abbhuTThANe tti 7 Avare // 1 // kiikammassa ya karaNe 8, veyAvaccakaraNe iya 9 / samosaraNae 10 saNNisijjA 11, kahAe ya nimaMtaNA 12 // 2 // esa bArasaviho, sattarabheo" iti / iti zrItRtIyottarAdhyayana-caturdazasahasrayAM 395 pratau 72 patre // 9 // atha saptadazabhedA maraNasya likhyante 11988 // AvIci 1 ohi 2 aMtia 3, balAyamaraNaM 4 vasaTTamaraNaM ca 5 / aMtosallaM 6 tabbhava 7, bAlaM taha 8 paMDiaM 9 mIsaM 10
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- 88| // 1 // chaumatthamaraNa 11 kevali 12, vehANasa 13 giddhapiTThamaraNaM ca 14 / maraNaM bhattaparinnA 15, iMgiNi 16 pAovagamaNaM ca 17 ratnAkaraH // 2 // sattarasavihANAI, maraNe guruNo bhaNaMti guNakaliyA / tesiM nAmavibhattiM, vocchAmi ahANupuvvIe // 3 // vyAkhyATool tatrAvIcimaraNam-vIcivicchedastadabhAvAdavIcirmaraNaM nArakatiryagnarAmarANAmutpattisamayAtprabhRtinijanijAyuHkarmadalikAnAmanusamayamanubhavAdvicaTanam / 1, avadhimaraNam-maryAdAmaraNaM yAni narakAdibhavanibandhanatayA karmadalikAnyanubhUya priyate mRto vA yadi punastAnyevAnubhUya mariSyati tadA tadravyAvadhimaraNam, sambhavati hi gRhItojjhitAnAmapi karmadalikAnAM grahaNaM pariNAmavaicitryAdevaM kSetrAdiSvapi bhAvanIyam 2, antikmrnnm11189|| yAni narakAdyAyuSkatayA karmadalikAnyanubhUya priyate mRto vA na punastAnyanubhUya mariSyati evaM kSetrAdiSvapi vAcyam 3, balAtmaraNamAha saMjamajogavisannA, maraMti je taM balAyamaraNaM tu / bhagnavratapariNatInAM vatinAmevaitat 4, vazArttamaraNam-iMdiyavisayavasagayA, maraMti je taM vasaTTe tu // 1 // dIpazikhAvalokanAkulitapataGgavat 5, antaHzalyamAha-lajjAi gAraveNa ya, bahussuyamaeNa vAvi duccariyaM / je na kahaMti gurUNaM, na hu te ArAhagA bhaNiyA / / 2 / / gAravapaMkanivuDDA, aiyAraM je parassa na kahati / dasaNanAmacaritte, sasallamaraNaM bhave tesiM // 3 // punargauravAbhidhAnenAsyaivAtiduSTatAkhyApanArtha parasyetyAcAryAdeH / etasyaiva phalamAha-eaM sasallamaraNaM, mariUNa mahabbhae duraMtaMmi / suira bhamaMti jIvA, dIhe saMsArakaMtAre // 4 // 6, tadbhavamaraNamAha-mottuM akambhabhUmia, naratirie suragaNe anerie| sesANaM jIvANaM, tabbhavamaraNaM tu kesaMci // 5 // tu zabdasteSAmapi saGghayeyavarSAyuSAmeveti vizeSavyApakaH 7 / bAla 8 paMDita 9 mizra 10 maraNAnyAha-avirayamaraNaM bAlaM, maraNaM virayANa paMDiaM hoi / jANAhi bAlapaMDiyamaraNaM puNa desavirayANaM // 6 // 8, 9, 10, evaM caraNadvAreNa bAlAdimaraNatrayamabhidhAya jJAnadvAreNa chadmasthamaraNakevalimaraNe Aha-maNapajjavohinANI, suamainANI maraMti je samaNA / chaumatthamaraNameyaM 11, kevalimaraNaM tu kevaliNo 12 // 7 // vaihAyasagRdhapRSTamaraNe'bhidhAtumAha-giddhAi bhakkhaNaM giddhapiTTha 13 ubbaMdhaNAI vehAsaM 14 / ee dunni vi maraNA, kAraNajAe aNunnAyA // 8 // na tu niHkAraNe yato bhaNiyaM-"bhAviyajiNavayaNANaM, mamattahirayANa Natthi hu viseso / appANaMmi paraMmi ya, to vajje pIDamubhao vi // 1 // " eta eva bhaktaparijJAdiSu pIDAparihArAya saMlekhanAvidhiruktaH / uktaM ca-" cattAri vicittAI, vigaInijjUhiyAi cattAri / saMvacchare ya tinni ya, egaMtariyaM ca AyAmaM // 1 // " 189||
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- uttarAdhyayanavicArAH 1119018 ityAdi, anujJAkaraNaM tvanayordarzanamAlinyaparihArAdiudAyinRpAnumRtatathAvidhAcAryavat / sAmpratamantyamaraNatrayamAha-bhattaparinnA 15, iMgiNi 16, pAovagamaM 17 ca tinni maraNAI / kaNNasamajjhimajeTThA, dhIsaMghayaNeNa u visiTThA // 5 // ' kannasa' iti kaniSTham / bhattaparinnAmaraNaM, ticauvvihAhAracAyanippannaM / niyamA sappaDikammaM, savvastha vi vigayasaMgassa / / 14 // 1 // iMgiyadesaMmi Thio, caubvihAhAravajjio dhImaM / uvvattaNAi kArai, nanneNa u iMgiNImaraNaM / 16 // 2 // niccalanippaDikammo, nikkhivae jaM jahiM jahA aMgaM / evaM pAovagama, nIhAriM vA anIhAriM // 3 // pAovagamaM bhaNiyaM, samavisamo pAyavo vva jaha pddio| navaraM parappaogA, kaMpejja jahA phalataruvva // 4 // yadyapi tritayamapyetat "dhIreNa vi mariyavvaM, kAuriseNa vi avassa mariyavvaM / tamhA avassa maraNe, varaM khu dhIrattaNe maraNaM // 1 // saMsAraraMgamajjhe, dhIbalasannaddhabaddhakacchAo / haMtUNa mohamallaM, harAmi ArAhaNapaDAgaM // 2 // " iti zubhAzayavAneva pratipadyate / phalamapi ca vaimAnikatAmuktilakSaNaM trayasyApi samAnam / tathA coktam-" eaM paccakkhANaM, aNupAleUNa suvihio sammaM / vemANio ya devo, havejja ahavAvi sijjhijjA // 1 // " tathA'pi viziSTaviziSTataraviziSTatamadhRtimatAmeva tatprAptiriti kaniSThAdistadvizeSa ucyate / tathA hi-bhaktaparijJAmaraNamAryikAdInAmapyasti / yata uktam- " savvA vi a ajjAo, savve'vi ya paDhamasaMghayaNavajjA / savve'vi desavirayA, paccakkhANeNa u maraMti // 1 // " atra hi bhaktapratyAkhyAnaM bhaktaparijJaivoktam / iMgiNImaraNaM tu viziSTadhRtimatAmeva sambhavatItyAryikAniSedho'pyata evAvasIyate, pAdapopagamanaM tu nAmnaiva viziSTatamadhRtimatAmeva / tatazca vajrarSabhanArAcasaMhaninAmevaitat / uktaM hi- paDhamaMmi a saMghayaNe, vaTuMte selakuDDusAmANe / tesipi a vuccheo, coddasapuvvINa vocchee // 1 // " iti / iti zrIpaJcamottarAdhyayanacaturdazasahasyAm // // 395 pratau 101 patra // 10 // keciddhi dIkSAgrahaNe nAmaparAvarttanaM vyarthamiti vadanti paraM tadvAcAlapralapitamityasatyaM mantavyam / yataH namirAjarSeH pratyekabuddhasya jananyA madanarekhAyA dIkSAgrahaNe suvrateti nAma kRtaM zrUyate tadasmAkamidaM sAmpradAyikameva / nUtanAnAM tu nUtanA rItirbhavatu nAma / akSaratastadidam tIevi tAsiM sAhUNINaM samIve gahiyA dikkhA kayasuvvayanAmA tavasaMjamaM kuNamANI viharai / zrInavamottarAdyayanavRttau caturdazasahasrayAM ||19ol
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- 888 395 pratau 142 patre / / 11 / / ratnAkaraH / 888 191|| atha pratipadamAgamoktamapi sadayahRdayaiH sahRdayairAgamoktayuktibhirbodhyamAnAnapi yogodvahanamazraddadhataH kAMzciddevAnApriyAn vIkSya dUrabodhibodhAya tIrthaGkaro'pyazakta iti niHpratyAzatve'pi kathamapi bhavatUpakAra iti yogAkSarANi likhyante vase gurukule niccaM, jogavaM uvahANavaM / piyaMkare piyaMvAI, se sikkhaM laddhamArihai // 14 // iti / vRttiryathA vasedAsIta kva ? gurUNAM-AcAryAdInAM kulaM-anvayo gaccha ityarthaH / gurukulaM tatra tadAjJopalakSaNaM ca kulagrahaNam, nityaM sadA, kimuktaM bhavati ? yAvajjIvamapi gurvAjJAyAmeva tiSThet / uktaM ca- " NANassa hoi bhAgI " ityAdi, yogo vyApAraH sa ceha prakramAddharmagataH eva tadvAn, upadhAnaM-aGgAnaGgAdhyayanAdau yathAyogamAcAmlAdistapovizeSastadvAn, yadyasyopadhAnamuktaM na tatkRchrabhIrutayotsRjyAnyathaivA'dhIte zRNoti vA, priyaM-anukUlaM karotIti priyaGkaraH kathaJcitkenacidapakRto'pi na tatpratikUlamAcarati, kintu mamaiva karmaNAmayaM doSa ityavadhArayannapriyakAriNyapi priyameva ceSTate idaM ca bhAvayati " apakAriNi kopazcetkope kopaH kathaM na te / dharmArthakAmamokSANAM prasahya paripanthini // 1 // " ata eva ca 'piyaMvAi' tti kenacidapriyamukto'pi priyameva vadatItyevaMzIlaH priyavAdI / uktaM ca- " sikkhaha piyAi vottuM savvo tUsai piyaM bhANaM / kiM koilAhi diNNaM, kassa hiyaM kiM ca kAhiM ? // 1 // karayalamahiassa vi damaNayassa mahamahai pesalo gaMdho / taviyassa vi sajjaNamANusassa mahuro samullAvo // 2 // " anyacca - " sujano na yAti vikRtiM, parihitanirato vinAzakAle'pi / chede'pi candanataruH, surabhayati mukhaM kuThArasya || 3 || " tathA cAsya ko guNaH ? ityAha- sa eva guNaviziSTaH zikSAM zAstrArthagrahaNAdirUpAM labdhuM -Aptumarhati-yogyo bhavatIti, anenaivAvinItastvetadvIparItaH zikSAM ca labdhuM nArhatItyarthAduktaM bhavati / tathA ca yaH zikSAM labhate bahuzrutaH itarastvabahuzruta iti bhAva:, iti sUtrArthaH / iti zrIekAdazottarAdhyayanacaturdazasahastryAM 395 pratau 170 patra / / 12 / / athASTamIcaturdazyorvAcanA na deyA, ityakSarANi likhyante D " aTThamiparika mottuM, vAyaNAkAlameva ya sesakAlaMmi iMtIo, neyAo akAlacArIo " iti zrIuttarAdhyayanacaturdazasahasyAM SoDazAdhyayanavRttau 219 patre // 13 // saa aa aa aa aa aa aa aa aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa // 191 //
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanavicArAH / / 192 vicAra athaughaniyuktisUtravRttivizeSA gAthA-tatra prathamaM caturNAmanuyogAnAM svarUpaM, teSAM prAdhAnyAprAdhAnye ca jijJAsayA likhyateratnAkaraH vA ___cattAri u aNuogA, caraNe dhammagaNiyANuyoge ya / daviaNuoge ya tahA, ahakkama te mahiDDIyA // 7 // vyAkhyA-' cattAri' catvAro'nuyogAH, tuzabdAd dvau ca pRthakatvApRthaktvabhedAt, 'caraNe' uttarapadalopAdisthamupanyAsaH, anyathA caraNakaraNAnuyoga ityevaM vAcyam, sa caikAdazAGgarUpaH, dharmAnuyoga-uttarAdhyayanaprakIrNakarUpaH, gaNitAnuyogaH-sUryaprajJaptyAdirUpaH, cazabdaH pratyekamanuyogapadasamuccAyakaH, dravyAnuyoga:-sadasatparyAlocanArUpaH, sa ca dRSTivAdaH, cazabdAdanArSaH / yathAkramaM te maharddhikA:-pradhAnAH evaM vyAkhyAte satyAha para:caraNapadaM bhinnAyA vibhaktyA kimarthamupanyastam ? dharmagaNitAnuyogau tu ekayaiva vibhaktyA, punarravyAnuyogo bhinnayA vibhaktyeti ? tathA'nuyogazabda eka evopanyasanIyaH, kimarthaM dravyAnuyoga iti bhedenopanyAsaH iti ?, ucyate-caraNapadasya bhedopanyAse etatprayojanaM, caraNakaraNAnuyoga evAtrAdhikRtaH prAdhAnyakhyApanArthaM bhinnayA vibhaktyopanyAsaH, dharmagaNitAnuyogAvabhinnAvupanyastau, tAvatra prakrame'pradhAnAviti pradarzanArtham, dravyAnuyogasya bhinnatve idaM kAryam-yadayaM hi ekaikAnuyogo melanIyaH, na punalaukikazAstravadhuktibhirvicAraNIyaH anuyogazabdadvayopanyAse idam-yatrayANAM padAnAmante'nuyogapadaM tadapRthaktvA'nuyogArtham, yacca dravyAnuyoga iti tatpRthaktvAnuyogArtham / Aha para: yathAkramaM maharddhikA iti caraNalaghutvaM tatkimarthaM tasya niyuktiH kriyate ? api tu dravyAnuyogasyaiva kriyatAm ? gururAha-savisayabalavattaM puNa, jujjai tahavi ya mahiDDiyaM caraNaM / cArittarakkhaNaTThA, jeNiyare tiNNi aNuogA // 8 ||'svisy0' svaviSaye balaM varttate sarveSAmAtmIyAtmIyaviSaye balavattvAyujyate balaM tathA'pi maharddhikaM caraNam, zeSAnuyogAnAM caraNakaraNArthamevopAdAnAdapare vRttibhUtAH / katham ? cAritrarakSaNArthamiti cettadAha-caraNapaDivattiheDaM, dhammakahA kAladikkhamAIyA / davie daMsaNasuddhI, daMsaNasuddhassa caraNaM tu // 9 // caraNapratipatterhetuH kiM tadAha-dharmakathA kAle dIkSAdayaH zobhananakSatratithyAdau pravrajyApradAnaM karttavyam, dravyAnuyoge darzanazuddhiH, darzanazuddhasya cAritram, vizeSeNa cAritrazuddhasya darzanaM dRSTAntamAha-jaha raNNo visaesuM, vaire kaNage ya rayaya lohe ya / cattAri AgarA khalu, cauNha puttANa te dinA // 10 ||'jh' yathA rAjJo viSayeSu janapadeSu vajrakanakarajatalohAkarAH putrANAM te pradattAH // 10 // laol ciMtA lohAgarie, paDisehaM kuNai so ya lohassa / vairAIhiM gahaNaM, kariti lohassa tiNNiyare // 11 // cintA lohAkaro'syAstIti ||19||
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- Ias lohAkarikastasmin, rAjJA paribhUto'hamiti so'mAtyadattabuddhirlAhapratiSedhaM karoti, tataste truTitalohopakaraNA vajrAdibhigrahaNaM kurvanti ratnAkara lohasya, cazabdAtkanakAdibhiritare vajrAkarikAdayaH // 11 // evaM caraNaMmi Thio, karei gahaNaM vihIi iyaresiM / eeNa kAraNeNaM, havai u caraNaM mahiDDIyaM // 12 // evaM tadanena kAraNena caraNaM maharddhikam // 12 // iti zrIoghaniyuktisUtravRttau // 14 // pauruSyanantaraM prAtaryAvatsAdhUnAM jalpanamanucitaM mahAdoSanidAnam / tathA hi Au 1 jjovaNa 2 vaNie 3, agaNi 4 kuDaMbI 5 kukamma 6 kummarie 7 / teNe 8 mAlAgAre 9, ubbhAmaga 10 paMthie 11 11193 // jaMte 12 // 265 / / pauruSyanantaraprAtaryAvatsAdhUnAM bADhaM vadatAmete doSA dvAdaza bhavanti-zabdaM zrutvA loko budhyate vibuddhaH sannapkAyayantrANi yojayante, vAhanAni sajjayante, tathA jalArthaM yoSito yAnti 1, 'jovaNaM' dhAnyaprakarastadarthaM loko yAti, lATadeze jovaNaM ghAnyanikaraH kathyate 2, ' vaNiya' tti vaNijo vibhAtamiti kRtvA vrajanti 3, 'agaNi' tti lohakAraiH zAlAdiSvagniH prajvAlyate 4, kuTuMbinaH svakarmaNi laganti 5, kutsitaM karma yeSAM te kukarmANo-mAtsikAH 6, kutsitamArA:-saukarikAsteSAM vibodho bhavet 7, rAtrau pUtkArAdinA stenakAnAM bodhaH 8, mAlAkArA-mAlikAsteSAM bodhaH 9, udghAmakAH-pAradArikA vibudhyante 10, pathikA vibudhyante 11, yAntrikA vibuddhAH santo yantrANi vAhayanti cAkrikAdayaH 12, ete dvAdaza doSAH syustahi kathaM kAryam ? yathA''game uktamasti, yathA ekA vRddhA hol strI patitadantA tasyA bhojanArthaM lapanazrIH kriyate, zabdAdirahitaM yathA tayA bhojanaM vidhIyate tathA'trApi parazrAvaNaM vinA (yadA parazrAvaNaM) kRtaM vilokyate tadA kiM kriyate tatrApyeSa Agamokto dRSTAntaH yathA-sabaddhaH kUpo vahan kenApi na jJAyate tadjJaptyarthaM SaTko vidhIyate tathA mukhyapratikrAmayitA'dhikAre 2 tathA tathA bADhasvareNa sUtramuccarati / iti zrI oghaniyuktisUtravRttau // 15 // nanu ye kecit kevalizarIrAjjIvavirAdhanA na bhavatIti vadanti te svamatasthApanAyAlapanti-kevalI hi acittavAyvAdivatyeva pradeze calati niSIdati meSonmeSAdikaM karoti, tatastasya virAdhanAsambhava eva nAsti iti, etaccAnAgamikaM kutrApyevamanuktatvAt ayauktikaM ca, yadi kevalino virAdhanAsambhava eva nAsti tarhi kevalI kutaH pratyupekSaNAdikaM karoti ? kathaM vA tadupakaraNe jantusantatisambhavaH ? kiM vA tAmRte pratyupekSaNaprayojanam ? kiM ca pratyupekSaNaM kurvataH kevalino vAyukAyavirAdhanA sambhavatyeva / kevalipratyupekSaNAkSarANi cemAni 193 /
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanavicArAH vicAra duvihA khalu paDilehA, chaumatthANaM ca kevalINaM ca / abhitarabAhiriyA, duvihA davve ya bhAve ya // 403 // dvividhA pratyupekSaNA rtnaakrH| katamena dvaividhyena ? dvidhA ityata Aha-chadmasthAnAM kevalinAM ca, sA caikekA dvividhA, yA'sau chadmasthAnAM sAdvidhA grAhyA bAhyA abhyantarA hool ca, yA ca kevalina sA'pi abhyantarA bAhyA ca, 'davve bhAve ya' tti yA'sau bAhyA pratyupekSaNA sA dravyaviSayA, yA'pyabhyantarA sA bhAvaviSayeti, tatra kevalipratyupekSaNAM pratipAdayannAha-pANehi u saMsattA, paDilehA hoi kevalINaM tu / saMsattamasaMsattA, chaumatthANaM tu paDilehA // 404 // prANibhiH saMsaktaM yadravyaM tadviSayA pratyupekSaNA bhavati kevalinAm, 'saMsattamasaMsatta' tti saMsaktadravyaviSayA ||194|| asaMsaktadravyaviSayA ca chadmasthAnAM pratyupekSaNA bhavati / Aha-yathopanyAsastathA nirdeza iti nyAyAtprathamaM chadmasthAnAM vyAkhyAtuM yuktaM pazcAtkevalinAmiti ? ucyate, pradhAnatvAtkevalinAM prathamaM vyAkhyA kRtA pazcAcchadmasthAnAmiti / Aha-tatkathaM prathamamevaivamupanyAso na kRta ? ityucyate tatpUrvakAH kevalino bhavantIti asyArthasya jJApanArthamiti / anena vA kAraNena kevalinaH pratyupekSaNA kRtA, pazcAcchadmasthAnAmiti / Aha-tatkathaM pratyupekSaNAM kurvanti ? iti-saMsajjai dhuvameyaM, apehiyaM teNa puvvapaDilehe / paDilehiyaMpi saMsajjai tti saMsattameva jiNA // 405 // saMsajyate-prANibhiH saMsargamupayAti dhruvamavazyametadvastrAdi apratyupekSitaM sat tena pUrvameva kevalinaH pratyupekSaNAM kurvanti, yathA tu punarevaM saMvidrate idamidAnI vastrAdipratyupekSitamapi upabhogakAle saMsajyate tadA' saMsattameva jiNa' tti saMsaktameva jinA:kevalinaH pratyupekSante, na tvanAgatameva palimaMthadoSAt, uktA kevalidravyapratyupekSaNA, idAnIM kevalina eva bhAvapratyupekSaNAM pratipAdayannAha-nAUNa veyaNijjaM, aibahuyaM AuyaM ca thovAgaM / kammaM paDileheDaM, vaccaMti jiNA samugghAyaM / / 406 // jJAtvA vedanIyaM karma atiprabhUtaM AyuSkaM ca stokaM karma pratyupekSya jJAtvetyarthaH, kimityata Aha- ' vaccaMti jiNA samugghAyaM 'ti jinA:-kevalinaH samudghAtaM vrajanti / atra ca bhAvaH-karmaNa udaya audayiko bhAva ityarthaH / uktA kevalibhAvapratyupekSaNA, idAnIM chadmasthadravyapratyupekSaNAmAha-saMsattamasaMsattA, chaumatthANaM tu hoi paDilehA / coyaga jaha ArakkhI, hiMDitAhiMDiyA ceva // 407 // 'saMsatta' tti saMsaktadravyaviSayA asaMsaktadravyaviSayA ca chadmasthAnAM bhavati pratyupekSaNA, atracodaka Aha-yuktaM tAvatsaMsaktasya vastrAdeH pratyupekSaNAkaraNaM asaMsaktasya tu kasmAtpratyupekSaNA kriyate ? So AcArya Aha-yathA ArakSakayorhiNDitAhiNDitayoryathAsaGghayena prasAdavinAzau saJjAtau, tathA'trApi draSTavyam / tathAhi-kiJcinnagaram, tattha ||194||
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- 1888 rAyA, teNa coraniggahaNatthaM Arakkhio Thavio, so egaM divasaM hiMDai bIe taIe hiMDato coraM na kiMci pAsati tAhe Thito nivviNNo, rtnaakrH|| OM corehiM AgamiyaM jahA vIsattho jAo Arakkhio, tAhe egadivaseNaM savvaM nagaraM muTTha tAhe nAgaragA uvaTThiyA muTThiyA, to rAyA bhai vAharaha ArakkhiyaM, vAhittA pucchito ki tumae ajja na hiMDiyaM nagare ? so bhaNati na hiMDiyaM, tAhe ruTTho rAyA bhAi jar3a nAma ettie divase corehiM na muTTha so tANa ceva na guNo, tae puNa pamAyaM kariMteNa musAviyaM, tato so niggahio rAiNA aNNo paTTavio, so puNa jar3a vi dikkhati core tahavi rattiM sayalaM hiMDati, aha tattha egadivase aNNaratyAe gayaM nAUNaM coreNa khattiyaM khaNiyaM, so ya nAgarao rAyaDale uvaDio, rAiNA pucchito Arakkhio jahA tumaM hiMDasi ? so bhaNati AmaM hiMDAmi, tAhe rAiNA logo pucchio, logo bhaNati AmaM hiMDai tti / tAhe so niddoso kIrati / evaM ceva rAyatyANIyA titthayarA, ArakkhatthANIyA sAhU, uvagaraNaM nagaratthANIyaM, kuMthukIDIyA corA, NANadaMsaNacarittANi hiraNatyANIyANi, saMsAro daMDo / evaM keNavi AyariyaeNa bhaNito sIso divase divase paDile jAhe na peccha tAhe na paDileher3a evaM tassa apaDilehaMtassa saMsato uvahI Na sakko soheuM teNa titthayarANA bhaggA, taM ca davvaM aparibhogaM jAyaM, evaM aNNo bhaNio teNa savvakayaM titthayarANA ya kayA, davvaM ca paribhogaM jAyaM / iti zrI oghaniryuktisUtravRttau ||195 / / / / 16 / / atha daMDakAkSarANi upadhirakSaNAkSarANi kevalizarIrAjjIvavirAdhanA bhavatItyakSarANi ca likhyante makkhaTThA nANAI taNU taTThA tayaTThiyA laTThI / diTTho jahovayAro, kAraNatakkAraNesu tahA / / 1062 / / mokSArthaM jJAnAdIni iSyante, jJAnAdInAM cArthAya tanuH zarIramiSyate, tadarthAya ca yaSTiH zarIrArthAyetyarthaH yataH zarIraM yaSTyAdyupakaraNena pratipAlyate, atra ca kAraNatatkAraNeSUpacAro dRSTaH, yathA ghRtaM varSatyantarikSaM iti, evaM mokSasya jJAnAdIni kAraNAni jJAnAdInAM ca tanuH kAraNaM zarIrasya ca yaSTiriti / / 1062 // kiM ca na kevalaM jJAnAdInAM yaSTirupakaraNaM varttate, anyadapi yad jJAnAdInupakaroti tadevopakaraNamucyate, etadevAha-jaM jujjai uvagaraNe uvagaraNaM, taM si hoi uvagaraNaM / airegaM ahigaraNaM, ajato ajataM pariharaMto / / 1063 / / yadupakaraNaM pAtrakAdi upakAre jJAnAdInAmupayujyate tadevopakaraNaM ' se ' tasya sAdhorbhavati, yatpunaratirekaM jJAnAdInAmupakAre na bhavati tatsarvamadhikaraNaM bhavati, kiMviziSTasya sataH ? 88888888888 / / 195||
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 ayato'yalavataH ayatanayA pariharan-pratisevamAnastadupakaraNaM bhavatIti, 'pariharaMto' tti, iyaM sAmayikI paribhASA pratisevanArthe vartate 8 uttarAratnAkaraH dhyayanaiti // 1063 // kiJca-uggamaupyAyaNAsuddhaM, esaNAdosavajjiyaM / uvahiM dhAraye bhikkhU, pagAsapaDilehaNaM // 1064 // evaM vicArAH hel guNaviziSTAmupadhiM dhArayet bhikSuH / kiMviziSTAmityata Aha-' pagAsapaDilehaNaM' iti prakAze prakaTapradeze pratyupekSaNaM kriyate yasyA upadhestA-mevaMguNaviziSTAM dhArayet, etaduktaM bhavati-yasyAH prakaTameva kalpAdyupadheH pratyupekSaNA kriyate, na tu mahArghamUlyAccaurabhayAdabhyantare yA kriyate sA tAdRzI upadhirdhAraNIyA iti / / 1064 // uggamauppAyaNAsuddhaM, esaNAdosavajjiyaM / uvahiM dhArae bhikkhU, jogANaM ||196 // sAhaNaTThayA // 1065 // sugamam / navaraM yogA: saMyamAtmakA gRhyante, teSAM sAdhanArthamiti / navaraM adhyAtmavizuddhyA upakaraNaM grAhyam, pAtrakAdi pariharanto bhaNito jinaistrailokyadarzibhiH, ato yatkiJciddharmopakaraNaM tatparigraho na bhavati / atrAha kazcidboTikapakSapAtIyadhupakaraNasahitA api nimranthA ucyante, evaM tarhi gRhasthA api nimranthAH, yataste'pi upakaraNasahitA vartante // 1065 // atrocyate ajjhappavisohIe, jIvanikAehi saMthaDe loe / desiyamahiMsagattaM, jiNehi telukkadaMsIhi // 1066 // nanvidamuktameva yadutAdhyAtmavizuddhyA late satyupakaraNe nirgranthAH sAdhavaH / kiJca yadyadhyAtmavizuddhirneSyate tato ' jIvanikAehi saMthaDe loe' iti, jIvanikAyairjIvasaGghAtairayaM lokaH | saMstRto vartate, tatazca jIvanikAyasaMstRte vyApte loke kathaM nagnazcakraman vadhako na bhavati / yadyadhyAtmavizuddhirneSyate, tasmAdadhyAtmavizuddhyA dezitamahiMsakatvaM jinaistrailokyapradarzibhiriti // 1066 // kva pradarzitaM ! tadityata Aha-uccAliyaMmi pAe, IriyAsamiyassa saMkamaTThAe | / vAvajjejja kuliMgI, marijja taM jogamAsajja // 1067 // ' uccAliyaMmi' ityAdi, uccAlite utpATite pAde sati IryAsamitasya sAdhoH saGkramArthamutpATite pAde ityatra sambandhaH, vyApadyeta saGghaTTanaparitApanena kaH kuliGgI ? kutsitAni liGgAni-indriyANi yasyAsau kuliGgI dvIndriyAdiH, sa paritApyeta utpATite pAde sati mriyate cAsau kuliGgI, taM vyApAdanayogamAsAdya // 1067 // na ya tassa tannimitto, bandho suhumo vi desio samae / aNavajjo u paogeNa, savvabhAveNa so jamhA // 967 // na ca tasya tannimitto bandhaH sUkSmo'pi dezitaH samaye-siddhAnte, kiM kAraNam yato'navadyo'sau sAdhustena vyApAdanaprayogeNa-vyApAdanavyApAreNa, katham ? sarvabhAvena 11996 / / sarvAtmanA manovAkkAyakarmabhiranavadyo'sau, yasmAt na sUkSmo'pi badhastasyeti // 968 ||nnaannii kammassa khayaTThamuTThio'NuTThio a
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra ratnAkaraH / // 197 // | hiMsAe / jayai asaDhaM ahiMsatthamuTThio avahao so u // 969 // ' NANI ' jJAnamasyAstIti jJAnI - samyagjJAnayukta: karmakSayArthamutthita upayukto hiMsAyAM ca na sthitaH / tathA yatate - karmakSayArthaM prayatnaM karoti zaThabhAvarahito yalaM karoti na punarmithyAbhAvena, samyagjJAnayukta ityarthaH / tathA ahiMsArthamutthita: udyataH, kintu sahasA kathamapi yatnaM kurvato'pi prANivadhaH saJjAtaH sa evaMvidyo'vadhakaH sAdhuH / / 969 / / tasa asaMceayao, saMceyayao a jANi sattANi / jogaM pappa viNassaMti, Natthi hiMsAphalaM tassa / / 970 / / ' tassa tasyeva prakArasya jJAninaH karmakSayArthamabhyudyatasyAsaJcetayataH ajAnAnasya kiM sattvAni kathaM prayatnavato'pi kathamapi na dRSTaH prANI vyApAditazca tathA saJcetayataH kathamastyatra prANI jJAto dRSTazca na ca prayatnaM kurvatA'pi rakSituM pArita: tatastasyaivaMvidhasya yAni sattvAni yogaM kAyAdivyApAraM prApya vinazyanti, tatra tasya nAsti sAdhorhisAphalaM sAmparAyikaM saMsArajananam / yadi paramIryApathapratyayaM karma bhavati tadaikatra samaye baddhamanyatra kSapayati / / 970 / / iti zrIoghaniryuktisUtravRttau // 16 // / / iti zrImadakabbarabhUpAlavizAlacittAlavAlavivarddhitavRSarasAlasAlAtizAlizIlajagadgurubhaTTArakazrIhIravijayasUrIzvaraziSyopAdhyAyazrIkIrttivijayagaNisamuccite vicAraratnAkare madhyabhAge zrImUlasUtravicArasamuccayanAmnI kalikA samAptA // // samAptazcAyaM madhyabhAgaH // anekasiddhAntavicAraratnAramye gurUpAsanamArgalabhye / vicAraratnAkaranAmazAstre, prAptaH samAptiM kila madhyabhAgaH // 1 // 3 EUR3 // sarveSAmavabodhAya, sarvabhASAmayImiva / sarvadoSApahAM sArvA, sarvavidgAmupAsmahe // 1 // atha zrIchedagranthavicArAH, tatra ca pUrvaM zrInizIthasUtrabhASyacUrNivicArA yathA tatrApi ayojitasautrakalpaM kevalamaurNikaM sAdhubhirna vyApAraNIyamityakSarANi likhyante ikkaM pAuramANo, khomiyaM unnie lahumAso / dunniyapAuramANo, aMto khomI bahiM unnI // 1 // chappaiyapaNagarakkhA, bhUsAujjhAyaNA ya parihariyA / sIyattANaM ca kayaM teNa ya khomaM na bAhirao // 2 // etaccUrNiryathA ikkaM khomiaM- kArpAsikaM pANijjai unniyamegaM na pAuNijjai aha pAuNai mAsalahuM ca se pachittaM, pacchaddhaM kaMThaM // 1 // khomiyassa aMto unniassa bahiM paribhoge paasaa *%%%%%%%%%%%%%% // 197 //
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAraratnAkaraH ki 11198 // ime guNA 'chappai' gAhA, vyAkhyA-kappAsie chappaiyA na saMbhavaMti iyarahA bahU bhavaMti, 'paNaga' ullI aMto unni pAuNijjamANaM 6 chedagranthamalImasaM tattha malImase ullI bhavati, sA ya vihiparibhogeNa rakkhiyA bhavai, bAhi khomieNa vibhUsA bhavai sAvi ujjhiyA ya vicArAH . nizIthaparihariyA bhavati, vatthaM malakkhamaM na kaMbalI, malImasA ya kaMbalI duggaMdhA, sA'vi ujjhAyaNAparihariyA bhavai, paDigabmA kaMbalIi vicArAH sIyattANaM kayaM havai, eehi kAraNehi bahiM na paMgurijjA // iti zrInizIthabhASyacUrNI prathamoddezake // 1 // atha sAdhubhirutsargataH prAsukodakenApi hastapAdamukhAdikSAlanaM na karttavyam / apavAdatazca yathA yatkarttavyaM tatkiJcillikhyate je lahusaeNa sItodagaviyaDeNa vA usiNodagaviyaDeNa vA hatyANi vA daMtANi vA NahANi vA uccholeja vA paccholejja vA ucholeMtaM vA pacholetaM vA sAtijjaitti / etadbhASyaM yathA-tiNNi pasaI u lahugaM, vigaDaM puNa hoti vigatajIvaM tu / uccholaNA tu teNaM, dese savve ya nAyavvA // 1 // AiNNamaNAiNNA, duvihA desaMmi hoMti nAyavvA / AiNNAvi ya duvihA, nikkAraNao ya kAraNao // 2 // bhattAmAse leve, kAraNa nikkAraNe ya vivarIyaM / maNibaMdhAu karesuM, jattiyAmettaM tu leveNaM // 3 // evaM khalu AiNNaM, tabdivarIyaM bhave aNAiNNaM / calaNAdi jAvasiraM, savvaMmI hoMti NAyavvA // 4 // muhanayaNacalaNadaMtA, kakkhasirAbAhubatthidesA ya / paridAhadugaMchAvattiyaM ca uccholaNA dese // 5 // etaccUrNiyathA-'je bhikkhU lahusaeNa sIodageNa' ityAdi lahukaM-stokaM yAvattiNNi pasatI sItodagaM-sItalaM usiNodagaM-uNhaM viyaDaM-vavagayajIvaM ettha sIodagaviyaDehi sapaDivakkhehiM caubhaMgA sutte ya paDhamatatiyA bhaMgA gahiyA do hatthA hatthANi vA do pAdA pAdANi vA battIsaM daMtA daMtANi vA Asae posae ya aNNe ya iMdiyamuhA muhANi vA ucholaNaMdhovaNaM taM puNa dese savve ya Nijjutivittharo imo / 'tiNNi pasatI tu' gAhA, gatArthA ' AiNNaM' gAhA, dese ucholaNA duvihA AiNNA aNAiNNA ya sAdhubhirAcaryate yA sA AcIrNA itarA-tadviparItA, AiNNA duvihA kAraNe NikkAraNe ya, jA kAraNe sA duvihA // 2 ||'bhttaamaase leve' gAhA, tattha bhattAmAse maNibandhAu karesu tti asaNalevADeNa hatthA levADiyA te maNibandhAto jAva dhovati esA bhattAmAse imA leve 'jattiyamettaM tu leveNaM' asajjhati ya muttapurIsAdiNA jattiyasarIrAvayaveNa calaNAdigAttaM levADitaM 11198 // tassa tattiyamettaM dhovai esA kAraNao, NikkAraNe tabivarIyaM ti / 3 / ' evaM khalu AiNNaM' gAhA, bhattAmAse leve ya imaM AiNNaM
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ l vicAra-100 tavivarIyaM dese savve vA savvaM aNNAiNaM tattha dese imaM aNAiNNaM / 4 / ' muhaNayaNa' gAhA, muhaNayaNAdiyANa kesiM ca durgacchapratyayaM ratnAkarana paridAghapratyayaM vA dese savve vA uccholaNaM karotItyarthaH / 5 / tathA'syaiva sUtrasya bhASye cUrNau ca kiyadagrataH snAnasya doSAnapavAdaM cAha chakkAyANa virAhaNa, tappaDibaMdho ya gAravavibhUsA / parisahabhIruttapi ya, avisAso ceva NhANaMmi / 6 / bitiyapadaM gelaNNe, addhANe vAivAti (saya) mAyarite / mohatigicchabhioge, ome jayaNA ya jA jattha // 7 // cUrNiyathA-pahANe ime dosA-'chakkAyANa' gAhA, NhAyaMto chajjIvaNikAe vahati NhANe paDibaMdho bhavati-punaH punaH snAtItyarthaH / asnAtasAdhuzarIrebhyo nirmalazarIro'hamiti gAravaM kurute, ||199 snAna eva vibhUSAlaGkAraH ityarthaH / aNhANaparIsahAo bIhati taM na jiNAtItyarthaH, lokasyAvidhaMbhaNIyA ete snAnadoSAH / 6 / idArNi kappiyA-' bitiyapada' gAhA, gilANassa siMcaNAti aMte vA sarvasnAnaM karttavyam, addhANe zrAntasya pAdAdidezasnAnaM sarvasnAnaM vA karttavyam, vAdino vAdiparSadaM gacchato pAdAdidezasnAnaM sarvasnAnaM vA AcAryasya atizayamiti kRtvA dezasnAnaM sarvasnAnaM vA mohatigicchA ekiMdiyAdisaDDiyAbhigame vA dezAdisnAnaM sarvasnAnaM vA karoti, rAyAdiabhiyoge suTThallasiyAtikAraNesu rAyaMtepurAdiabhigame dezAdisnAnaM karttavyam, ome-ujjalavesassa bhikkhA labhati raMko vA mA bhaNNihiti jA jayaNA jattha pANae NhANapANe vA sA savvA kujjA / iti nizIthasUtre dvitIyoddezake 20 pratau 2 patre / tadbhASye 134 pratau 19 patre / taccUrNI 420 pratau 77 patre // 2 // atha kecidanAkalitazrIjinapravacanakalA vikalA iva kalpitAnalpajalpakalpanA akalpyamapi nIcajugupsanIyakulAhAramAhArayanti, are tena ca jinazAsanApabhrAjanAM kurvato ' mA mA ca uccanIyamajjhimakulAI' ityAdivivadiSuH kaMThAdharoSThaM zramayethAH, RddhyapekSayA | gRhApekSayA veti tattAtparyasyAsmAbhiH sunirNItatvAt / itarathA' paDikuTThakulaM na pavise' ityAdivacobhiH saha virodhApatteH / tathaiva cAtrApi nIcakulapiNDaniSedhaH sphuTa eva / yathA-je bhikkhU ThavaNAkulAti ajANiya apucchiya agavesiya puvvAmeva piMDavAyapaDiyAte aNuppavisai aNuppavisaMtaM vA sAtijjai / tti / etadbhASyaM yathA-ThavaNakulAo duvihA, loiyalouttarA samAseNaM / ittariya yAvakahiyA, duvihA puNa loiyA hu~ti // (zA) suyagamatagakulAI, ittariyA je ya huMti nijjUDhA / je jattha juMgiyA khalu, te hoMtI aavkhiyaao|| (2 // ) duvihA louttariyA, vasahIsaMbaddhaeyarA ceva / sattagharaMtarajAva u, vasahIo vasahisaMbaddhA / / (3 // ) dANe abhigamasaDDe, sammatte khalu taheva micchatte / 8|199||
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicArAH nizIyavicArAH vicAra- 886 mAmA eyaciyatte ya, eyarA hoMti nAyavvA / / (4|| ) eesAmantrayaraM, ThavaNakulaM jo ya pavisate bhikkhU / puvvaM apucchiUNaM, so pAvar3a chedagrantharatnAkaraH // OM ANamAdINi // ( 5 // ) louttaraMmivi ThiyA, loyANa bAhirattamicchaMti / logajaDhe pariharaMto titthavivuDDI ya vaNNo ya / / (6 / / ) ayaso pavayaNahANI viSpariNAmo taheva kucchA ya / logigaThavaNakulesuM, gahaNe AhAramAINaM // ( 7 // ) etaccUrNiryathA-' je bhikkhU ThavaNakulAI OM ityAdi ThappAkulAThavaNAkulA - abhojyA ityarthaH / sAhU ThavaNAe ThAvijjaMti ti ThavaNAkulA zayyAtarA ityarthaH / puvvadiTThe pucchA adi OM gavesaNA, athavA nAmeNa vA gotteNa vA disAe vA pucchA thUbhiyAdiciMdhehiM gavesaNA, puvvaM prathamamAdAveva jo puNa pucchavesaNaM tasya pUrvaM bhavatItyarthaH / ' ThavaNA' gAhA, samAso- saMkhevo loiyA duvihA- ittariyA AvakahiyA ya (1) // ime ittariyA - ' sUtaga' gAhA, kAlAhI je ThappA yA te, 'niz2z2UDhA je' tti kulA jattha visae juMgitA duguMchitA abhojyA ityarthaH / kammeNa vA sippeNa vA jAtIe vA / kammeNa NhAviyA sohikA moraposakA, sippeNa haTThaNhAvitA terimA patakarA nillevA, jAtIe pANA DoMbA moruttiyA ya, khalusaddo avadhAraNe te ceva annattha ajuMgitA jahA siMdhUe nillevagA / (2) // ime loguttarA / ' duvihA' gAhA, vasahIe saMbaddhAddha ya vasatiM mottuM sattadharA vasatisaMbaddhA tesu bhattaM vA pANaM vA Na ghettavvaM // ( // 3 // ) imA asaMbaddhA / ' dANe ' gAhA, aha bhaddo dAruI 1120011 so sammaTTI gItANuvvato abhigamasaDDo' sammatte ' tti avirasammadiTThI etesu esaNA dosA, khalu pAdapUraNe, abhiggahitamicche sAhupaDiNIe IsAluattaNeNaM mA mama gharaM atIhisamaNatti, bhae ti annasya IsAluyattaNeNa ceva sAhU gharaM pavisaMtA aciyatA vAyAe bhaNati Na kiMci / etesu visagarapaMtAvaNAdidosA, itareti asaMbaddhA ( ||4|| ) 'ee sA' gAhA - kaMThA ( // 5 // ) codaga Aha- loguttare ThiyANaM loiyaThavaNAparihAreNa kiM amhaM, AcArya Aha-' louttara' gAhA, puvvaddhaM kaMThaM loe dugaMchA je te pariharaMteNa tissavuDDI ka bhavati ' vanno' tti jaso pabhAvito bhavati ( // 6 // ) loiyaThavaNakulesu geNhaMtassa ime dosA / ' ayaso ' tti gAhA, ayaso ta anna pavayaNahANI na kazcit pravrajati sammattacarittAbhimuhA vippariNamaMti kAvAliyA iva loe jugupsitA bhavanti, aspRzyA ityarthaH / pacchaddhaM kaMTha ( // 7 // ) iti nizIthasUtre catutheddizake 20 pratau 2 patre / bhASye 134 pratau 34 patre / cUrNau 420 pratau 131 patre / / 3 / atha utsargatastAvatsAdhubhirmithyAtvivarNanaM na karttavyam / atha kadAcit kAraNabalAdApanne ca tatkarttavye yathA karttavyaM tallikhyate 1120041
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra ratnAkara 1120911 je bhikkhU muhavana kareti, kareMtaM vA sAtijjai / tti / etadbhASyaM yathA- kutityakusatthesuM, kudhammakuvvatakudANamAIsu / jo muhavaNNaM kuJjA, ummago ANamAdINi // 1 // gaMgAdI sakkamayA, gaNadhammAdI ya govvayAdI ya / bhommAdI dANA khalu, tinnitisaTThA u ummaggA // 2 // asive omoyarite, rAyadudvaM bhayeva gelaNNe / etehi kAraNehiM, jayaNAte kappatI kAuM // 3 // paNNavaNe u uvehaM, puTTho baMbhAdi vA dhareMte te / AgADhe vA puTTho se ya bhaNejjA ava (tuha) vidhammo || 4 || je je sarisA dhammA, saccAhiMsAditehiM ya pasaMse / etesiMpi huAyA, asthi hu Nicco kuNati vatti // 5 // evaM tA savvAdisu, bhaNejja vetulligesimaM bUyA / amhavi Na saMti bhAvA, iyaretarabhAvato savve / / 6 / etaccUrNiryathA-' je bhikkhU muhavannaM kareti' ityAdi muhaMti paveso tassa cauvviho nAmAtIo Nikkhevo NAmaM ThavaNAto gatAto, davvamuhaM gihAdivatthupaveso tinnitisaTTA pAvA duyasayA bhAvamuhaM tassa bhAvamuhassa vannassa aNatIti vannaM Adatte gRhNAtItyarthaH / kathaM puNa so muhavannaM karoti ? ' kutitthakusatthesu ' gAhA, bitiyagAhAe jahAsaMkhaM udAharaNaM / 'gaMgAdI sakka gAhA, gaMgA AdigrahaNato prahAsaprayAgaavakaraMDasirimAyakeyArAdiyA ete savve kutitthA zAkyamataM kApilamataM iyaramatAdiyA savve kusasthA, mallagaNasArassayagaNadhammo kUpasabhAdiyA savve kudhammA govvayAdiyA disApokkhiyA paMcaggitAvayA paMcagavvAsaNiyA evamAdiyA savve kuvvayA, bhUmidANaM godANaM AsahatthisuvannAdiyA ya savve kudANA, kutsitArthAbhidhAraNe khaluzabdaH / tinnitisaTTA pAvA duyasayA jatiNavajjA sA savve ummaggA jo jattha bhato tadaNukUlaM bhAsaMtassa ANAdiyA dosA catugurugaM ca pacchitaM micchate ya pavattIkaraNaM pavayaNe ubhAvaNayA ete adinnAdANA sANA iva ete cADukAriNo etaddosapariharaNatthaM tamhA No kutitthiyANa muhavannaM karejja ( // 1 // 2 // ) ' asive omeya ' gAhA, sapakkhapaMtAsive paraliMgapaDivanno pasaMsati, ahavA asivomesu asaMttharaMto tabbhAviyakhettesu thalIsu vA pasaMsejja paraliMgI vA jo rAyaduTTaM pasaMsejjA tadANuvattIte pasaMsejjA rAyabhayA bohigabhaeNa vA saraNAvagato pasaMsejja annato gilANapAugo alabdhaMte tesu ceva labdhaMti pasaMsejjA | ( ||3 || ) ' paNNavaNe' gAhA, kAraNe caragAdibhAvitesu khittesu Thiyassa jati te caragAdiyA bahujaNamajjhe sasiddhaMtaM pannaveMti tattha uvehaM kujjA mA paDitahakaraNe khettAto NINijjejja uvAsagAdipuTTho asthi NaM etesi NaM bhikkhuyANaM vayo vA Niya vA tAhe tesiM dANasaDDayANaM aNuvattIe bhaNijja etevi baMbhavvayaM dhareMti AdisaddAto jIvesu dayAluyA annatare vA AgADhe 1120911
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- 1888 gilANAdikAraNe bhaNejjA imA pasaMsaNe jayaNA || ( ||4|| ) ' je je sarisa' gAhA, sarisadhammehiM pasaMsaMti, tumhavi saccavayaM amhavi, 8 chedgrnthrtnaakrH| OM tumhavi ahiMsA amhavi, tumhavi adiNNAdANaM vajjaM amhavi, tumhavi atthiyA amhavi davvatteNa vA, jahA tumhaM nicco tahA ahava88 vicArAH nicco, jahA amhavi AtA suhAsuhaM kampaM kareti tahA tumhavi ( // 5 // ) ' evaM tAsa' gAhA, sacchobhano vAdI sadvAdI AtmA'stitvavAdItyarthaH / je puNa vetuliyAtIsu imaM bUtA vigayatullabhAve vetuliyA nAstitvavAdina ityarthaH / savvabhAvA itaretarabhAvato Natthitti, nityatvaM anityatve nAsti, evaM AtmA anAtmA, kartRtvamakartRtvaM, mUrttatvaM sarvagatvaM amUrttatvaM ghaTatvaM paTatvaM paramANutvaM dvipradezikatvaM kRSNatvaM nIlatvaM zvatvaM evamAdi / iti zrInizIthasUtre ( ekAdazoddeze) 20 nIpratau 11 patre / bhASye 134 pratau 69 patre / cUrNo 420 pratau 209 patre nizIyavicArAH // 4 // 1120211 diiangaaa sAdhunAM hi palAlAditRRNAnAM salomAlomacarmaNAM tUlikAgaMDopadhAnAdInAM yAvadanyeSAmapi tathAvidhAnAM zuSirANAM apratilekhyAnAmupabhogaH karttuM na kalpate kAraNaM vinA / kiM bahunA pustakAdyapi svanizrayA na rakSaNIyaM na likhanIyaM ca mahAdoSahetutvAt / tathA hi je bhikkhu salomA dhareti dhareMtaM vA sAtijjai / tti / etadbhASyaM yathA cammammi salomammI ThANaM nisIyaNatuyaTTaNAdINi / je bhikkhU vee(ya kare) jjA, so pAvati ANamAdINi // 1 // geNhaMte ciTTaMte, NisiyaMte ceva taha tuyaTTaMte / lahugA caujamalapadA, caramapade dohivI gurugA || 2 || avidiNNovahi pANA, paDilehAvi ya Na sujjhai salome / vAsAsu asaMsajjati, padAvaNa'padAvaNA dosA // 3 // ajiNasalomaM jatiNaM, Na kappate jhusira taM tu paMcavihaM / potyagataNapaNagaM vA, dusaduvidhacammapaNagaM ca // 4 // gaMDI kacchavi muTThiya, saMpuDaphalae tahA chivADI ya / sAlI vIhI koddava, rAyagaraNNe taNAiM ca // 5 // appaDilehiyadUse, tUlI uvadhANagaM ca NAyavvaM / gaMDuvadhANAliMgiNi, masUrate ceva pottamae // 6 // palhavi 1 koyavi 2 pAvAra 3, Navatate 4 tavva ya dADigAlI 5 u / duppaDilehiyadvase, evaM bitiyaM bhave paNagaM // 7 // atha elugAvimahisI - migANamajiNaM ca paMcamaM hoi / taligA khallagavajjhe, kosaga kattIya bitiyaM // 8 / potthagajiNadiTThato, vaggura leve ya jAlacakke ya / lohiMga lahu ANAdI suyANa saMghaTTaNAvajje // 9 // cauraMgavaggurAparivuDovi phiTTejja avi migoraNNe / khIrakhauraleve vA, paDio sauNo palAejjA // 10 // dAraM / siddhatthagajAleNaM, ksaaaaaaaaaaaaaaaeaan* 1120211
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- 1888 gahito macchovi NipphiDijjAhi / tilakIDagAvi cakko tilAvi Naya te tato jIvA // 11 // jai tesiM jIvANaM, tattha gayANaM tu lohiyaM rtnaakrH| OM hojjA / pIlijjate dhaNiyaM, galejja taM akkhare phusiyaM // 12 // jattiyamittA vArA, muMcati baMdhati va jattiyA vArA / jati akkharANi lihati ca tati lahugA jaM ca AvajjaM / / 13 / / dAraM / taNapaNagaMmivi dosA, virAhaNA hoMti saMjamA taate| sesesuvi paNaesuM, virAhaNA saMjame hoMti / / 14 / ahivicchugavisakaMTagamAdIhi khayaM va hojja aataateN| kuMthaMmi saMjamaMmi ya, jaha uvvattA tatI lahugA // 15 // diTThasalome dosA, nillomaM nAma kappate ghettuM / geNhaNe gurugA paDilehapaNagatasapANasatikakaraNaM / / 16 / / bhuttassa satIkaraNaM, sarisaM itthINameyaphAseNaM / jajhyA aceyaNe'yaM, phAso kimu ceyaNe vitti / / 17 / / vitiyapayaM tu gilANe, vuDDhe taddivasabhuttajayaNAe / NillomagilANe makkhaNaTTaM, ghaTTe bhiNNe ca arisAo / / 18 / / saMthAraTThagilANe, amilAyajiyANa saromagiNhaMti / vuDDA'sahabAlANa vA, araNAevameva // 19 // kuMbhAralohakArehiM, divasamaliyaM tu jaM tasavihUNaM / uvariM lome kAuM, souM pAupaNAmeMti // 20 // jaha kAraNe salomaM tu kappatI taha havejja iyaraMpi / AgADhe asalomaM, AdikAuM jA potthate gahaNaM / / 21 / / avatANagAdiNilloma, tellamakkhaNagheI atiNaM / ghaTTA va jassa pAsA, galaMtakoDhe'risAsuM vA // 22 // soNiyapuvvAlitte, dukkhaM dhuvaNA diNe diNe vIre / kacchulle kiDimille, chappatimille Na NillomaM // 23 // bhattapariNNagilANe, kusumAdi kharAsatI ya jhusirAvi / appaDilehiya dUsA'satI tu pacchA taNA hoMti / / 24 / / appaDilehiyadUsaM, addhANAdI vicittageNhaMti / gheppati potyagapaNagaM, kAligaNijjutti komaTThA // 25 // etaccUrNiryathA- 'je bhikkhU salomA' ityAdi saha lomehiM salomaM ahiThTheha nAma mameyaMti jo giNhar3a tassa caulahuM / ' cammaMmi gAhA, salome campe jo ThANaM cevatti karei NisIyai tuyaTTai vA so ANAdI dose pAveti ( ||1||) imaM ca se pacchittaM ' giNhaMte' gAhA, haNAdi usu ThANesu caulahugA cauro havaMti' jamalapayaMti' kAlatavAtehiM visiTThA dijjaMti carimapayaMti-tuyaTTaNaM taMmi carimapade dohiMvi kAlatavehiM gurugA ityarthaH / ( ||2 ||) anne ya ime dosA- ' avidiNNe' gAhA, titthakarehiM avidinnovahI romaMtaresu ya pANA saMmucchaMti, sarome paDilehaNA paNa sujjhati kuMthupaNagAditehiM vAsAsu saMsajjati, jaha saMsajjaNabhayA patAvei to agaNivirAhaNA aha na payAvei to saMsajjati ubhayathAvi dosA | ( ||3||) salomadoSadarzanArthaM, jhusirapratipAdanArthaM cedamAha-' ajiNa ' gAhA, carma- ajinaM 1120311 *%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% 1120311
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ chedagranthavicArAH nizIyavicArAH vicAra-(r) 'jatayo' tti sAhavo taM tesiM na kappae, jhasiradoSatvAt / ziSya Aha-kiM jhusiraM kaivihaM ? vA ke vA tattha dosA ? AcArya aahrtnaakrH| jhusiraM-pollaM jIvAzrayasthAnamityarthaH / taM imaM paMcavihaM potthagapaNagaM taNapaNagaM, paNagazabdaH pratyekaM yojyaH / dUsaM-vasthaM tattha do bhedAapaDilehapaNagaM duppaDilehapaNagaM ca cammapaNagaM ca paMcamaM ( // 4 // ) imaM potthagapaNagaM / 'gaMDI' gAhA-dIho bAhallapuhatteNa tullo cauraMso gaMDIpotthago 1, aMte taNuo majhe pihalo appabAhallo kacchabhI 2, cauraMgulo dIho vA vRttAkRtI muTThIpotthago ahavA cauraMguladIho cauraMso muTThipotthago 3, dugAiphalagA saMpuDaM 4, dIho hasso vA pihulo appabAhallo chevADI / ahavA taNupattehiM ussIo chevADI 5 / ' ||204|| rAula' gAhA-kaMgupalAlaM sa magAiyA rannataNA ( // 5 // ) 'appaDi' gAhA, egabahukamegaragA tUlI akkaDoDDagAitUlabhariyA vA tUlI 1 pUyAdipunnaM sirovahANamuvahANagaM 2 tassopari gaMDapadese jA dijjati sA gaMDuvadhANigA 3 jANukopparAdisu jA dijjati sA AliMgaNI 4 cammavatthakataM vA vaTTapUyAdipunnaM vivasaNaM masUrago 5 / imaM duSpaDilehiyapaNagaM ( // 6 // ) 'palhavi' gAhA, palhavI gayattharaNI jo ya vaduttharagAdisUyimANabhedA maTTharomA abhyuttaromA vA te savve etya nivayaMti 1 / koyavigo varakkAto je anne vAvi bhedA viularomA kaMbalagAdi te savve ettha nivayaMti 2 pAvArago pullapaDavattigAi atthuraNaM pAuraNaM vA 3 akattiyaunnAe navayaM kajjatti 4 dhoyaputtI dADhIyAlI viraliyAdibhUribhedA savve ettha nivataMti ( // 7 // ) ' atha ela, ' gAhA, athavA bitiyAeseNa pacchaddhagahiyaM cammapaNagaM (1 // 8 // ) iyANi jhusiradosA bhaNaMti, tattha paDhama potyage imA dAragAhA-' potthaga' gAhA, ' jhasiro' tti potthago Naya ghettavyo jiNehi tattha bahujIvovaghAto divo imo diPSto-vaggurA asya vyAkhyA-cauraMgiNI seNA hatthI 1 assA 2 rahA 3 pAikkA 4 sa eva vAgurA, tayA parivRttaH AheDagArUDhehi samaMtAdveSTita ityarthaH / avi tattha migo chuTTejja na ya potthagapattaMtaraTThiyA jIvA chuTejjA' levi' ti sauNo pakkhI so macchigAdI so khIre paDito cikkaNe vA anaMtaraM khaure annattha vA avastrAvaNAdicikkaNaleve paDito palAyennazyatItyarthaH, na ca pustakapatrAntarajAletti ( // 10 // ) 'siddhatthaga' gAhA, siddhatthagAdi jeNa jAleNa ghippaMti taM siddhatthagajAlaM avi tattha maccho na gheppajja naya potthage jIvA Na gheppijjaa|' cakke tilAvi' ti tilapIlagacakke tilA kIDagA vA chuTTejjA na ya potthage jIvA ( // 11 // ) 'lehiya' tti / asya vyAkhyA-' yadi tesiM' gAhA-' tattha gayANaM' ti kuMthumAdi joNigANaM jahA tilesu pIlijjatesu tesu tellaM NItI 11204||
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- 18 tahA yadi tesiM jIvANaM ruhiraM hojjA to potthagabaMdhaNakAle tesiM jIvANaM suTThapIlijjaMtANaM akkhare phusiuM ruhiraM galejjA ( // 12 // ) | lahuga' tti / asya vyAkhyA-' jattiya' gAhA, baghaNamuyaNe ya saMghaTTaNAdi Avajjati taM ca pacchittaM sesaM kaMThaM ( // 13 // ) iyANiM taNapaNagAdisu dosA / 'taNapaNaga' gAhA-taNesu jhusiratti kAuM caulahU ( // 14 // ) duvihA virAhaNA ya imaa| 'ahivicchuga' gAhA, puvvaddheNa AyavirAhaNA kuMthumAdIsu virAhijjatesu saMjamavirAhaNA jattiyA vArA uvvattati parAvattati vA AuMcati pasArati vA tattiyA caulahU / aha gahiyaM jhusiratti pariccayati to ahigaraNaM na ya jhusirataNesu paDilehaNA sujjhati sesA paNagA appaDilehiyacammapaNagaM ca ||205 / etesu gahaNe caulahU dhUvA ya saMjamavirAhaNA AyavirAhaNA jahAsaMbhavA jamhA ete dosA tamhA potthagAdijhusirA Na kappaMti ghettuM / ( // 15 // ) codaga Aha-'divasa' gAhA, codago bhaNati-amhamuvagataM salome camme diTThA dosA taM mA kappatu acchatu AvaNNaM, nillomaM kappatu / Ayarito bhaNati-nilomaM geNhaMtassa caugurugA ciTuMtassa NisiyaMtassa tuyaTuMtassa tisuvi caugurugA kAlatavavisesitA tatya paDilehA Na sujjhati nilome kuMthumAdiyA ya tasA saMmucchaMti / taM ca sukumAraM itthIphAsatullaM tattha bhuttabhogINaM satikaraNaM bhavati, abhuttabhogINaM ca itthIphAse kouyaM jaNeti / ( // 16 // ) idamevAtthamAha-' bhuttassa' gAhA, jadi tAva aceyaNe ayaM eriso suhaphAso 'iyara' ti saceyaNe itthIsarIre sAgAriye vA kimityatizayo bhavet, draSTavyaH / yasmAdete doSA tamhA nillomaMpi na ghetavvaM / ( // 17 // ). jai avavAdato camma geNhati tadA puvvaM salomaM tatthimaM / ' bitiyapada' gAhA, 'gilANe vuDDe' tti / asya vyAkhyA-' saMthAra?' gAhA, grilANassa acchuraNaTThA gheppati taM ca amilAdi ajiNaM vuDDaasahabAlANavi kAraNe acchuraNaTThA emeva gheppati / ( // 19 // ) ' taddivasabhuttajayaNAe' tti / asya vyAkhyA 'kuMbhAraloha' gAhA, kuMbhArAdiyA tattha divasato ya ceTThAkammaM kareMti / tammi taddivasaM paribhuMjamANe tasAdiyA pANA Na havaMti taddivasaMte udvitesu tesu taM paDihAriyaM giNhaMti rAto achurittA pAto-pabhAe paccappiNaMti esa gahaNaparibhogajayaNA ( // 20 // ) iyANI alomassAvavAdo 'nilloma' pacchaddhaM nillomaM salomAbhAve gilANAdi acchuraNaTThA gheppati / 'avatANa' gAhA, teNa vA makkhaNaTThA kulAgAdivAsesu vA ghaTesu vA acchuraNaTThA bhinnakuTThiparihANacchuraNaTThA vA arisAsu vA savaMtIsu uvesaNaTThA giNhati / asyaiva Fol vyAkhyA-' jaha kAraNe' gAhA, 'iyara' ti alomaM AgADhe-kAraNe taM alomaM kAuM appaNo jhusiraparibhogaTThANesu pacchANupuvvIte tAva 1205 / /
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ rtnaakrH| 888 vicAra-gaheyavvaM jAva potyagotti alomagahaNakAraNANaM vakkhANaM imaM / ' avatANa' gAhA, gatArthA / ( // 22 // ) bhinnakuTThArisAsu alomacammagahaNaM ca imeNa kAraNeNa Na gheNpati / ' soNita' gAhA, kacchU-pAmA kiDibhaM-kuTTabhedo sarIregadese bhavati chappadAto vA jassa atIva saMmucchaMti sanillomaparihANaM gehati emAdikAraNehiM nillomaM gheppati ( ||23|| ) taNadusajhusiraggahaNe imA jayaNA' bhattapari' gAhA, bhattapaccakkhAssa gilANassa vA avavAde jayaNAe gheppati tadA ajhusirA kusAdI ghettavvA atha te kharA asahA vA tesiM tahi jhusirAvi gheNyaMti / ahavA bhattapaccakkhANassa gilANassa avavAteNaM appaDilehiyadUsaggahaNaM pattaM taM tUlimAdI ghettavvaM tassa asatI ajhusirajhusirA taNA ghetavvA ( ||24|| ) ' duppaDileha ' gAhA, addhaNAdisu vivattA jahuttovahialabhaMtA duppaDilehiyapaNagaM geNhaMti / mehAo gahaNadhAraNAdiparihANi jANiUNa kAliyasuyaTThA kAliyasuyaNijjuttinimittaM vA potthagapaNagaM gheppati / kosotti samudAyo / iti zrInizIthasUtre (dvAdazoddeze ) 20 prattau 11 patre / bhASye 134 pratau 81 patre / cUrNo 420 pratau 237 patre // 5 // 206 tathA sAdhUnAM prAtihArikavyApAraNamanucitaM, bahudoSatvAt / tathA hi " je gihivatthaM pariheti, parihataM vA sAtijjati tti / etadbhASyaM yatA- gihimatte jo u gamo, NiyamA so ceva hoi gihivatthe / 88 nAyavvo u maimayA puvve avarammi ya eyammi // 1 // koTTiyachiNNe uddADhamatile aMkite va aciyattaM / duggaMdhajUyatAvaNa, upphosaNaghovadhUvaNayA // 2 // " etaccUrNiryathA-je bhikkhU gihivatthaM ityAdi, gihivatthaM pADihAriyaM bhuMjaMtassa caulahuM ANAdiyA ya dosA / ' gimmitte' gAhA, kaMThA, ime visesadosA / ' koTTita' gAhA, mUsageNa kuTTitaM pamANAtirittaM chinne dosA achinne sakajjahANI ghayatelAdiNA vA 900 aMkiyaM emAiehiM kAraNehiM aciyattaM bhavai sAhUNaM aNhANaparimaleNa vA duggaMdhaM juguMchati / ' jUya' iti chappayA bhavaMti chaDDeti vA tAo agaNiuNheNa vA tAveti saMjatehiM paribhuttaM upphosati dhovati vA duggaMdhaM vA dhUveti / iti zrInizIthasUtre (dvAdazoddeze ) 20 pratau 11 patre / bhASye 134 pratau 82 patre / cUrNau 420 pratau 238 patre // 6 // tathA sAdhUnAM gRhasthagRhe gatAnAmupaveSTuM na kalpate, niSiddhatvAt / tathA hi je bhikkhU gihiNisejjaM vAheti vAheMtaM vA sAtijjati tti / etadbhASyaM yathA- goyaramagoare vA, je bhikkhU NisevatI gihiNisejjaM / chedagranthavicArA: nizIya--- vicArA: 1120811
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ | AyArakahA dosA, avavAdassAvavAdo y||1|| baMbhassa hoi'guttI, pANANaMpi ya vaho bhave avhii| caragAdI paDighAto, gihINapaDiyattasaMkAdI | | // 2 // kharate khariyAsuM vA, NaDe vaTTakhure ya saMkejjA / khaNNe agaNikAe, dAravatI saMkaNA harite // 3 // uchuddhasarIre vA, dubbalatavasosite va je hojjA / there juNNamahalle, vIsaMbhaNavesahayasaMko // 4 // etaccUrNiyathA-'je bhikkhU gihiNisejjaM' ityAdi, gihiNisejjA-paliyaMkAdI tattha NisIdaMtassa caulahuM ANAdiyA ya dosA / ' goyara' gAhA, bhikkhAyariyAe gato agato vA dhammatyakAmA AyArakahA tattha je dosA bhaNiyA te gihiNisejjaM vAheMtassa iha vattavvA, asthAne apavAdApavAdazca kRto bhavati / kiM 112001 cAnyat ' baMbhassa' gAhA' kharae' gAhA, gihiNisejjaM vAheMtassa baMbhaceraaguttI bhavati avadhipANINaM vadho / udAharaNam dhammatthakAmAe caragAdI bhikkhAgayANaM sAdhusamIvasanniviTThA kahamuTThamitti paDisehaM kareti kimesa saMjatto NiviTTho ciTThatitti aciyattaM mehuNAsaMkA bhavati kharagAdIsu ya NaDesu sa saMjato saMkijjati khette vA khae agaNiNA vA daDDe dAreNa vA harite vatIvochettuM harite sAdhU saMkijjati / jamhA aite dosA tamhA No gihiNisejjaM vAhei imesiM puNa aNuNNA / ' ucchuddha' gAhA, vAusaggaM avakareMto malapaMkiyasarIro ucchuddhasarIro ae bhannati rogapIDito dubbalasarIro tabasosiyasarIro vA jo theratti sadvivarise viseseNaM junnasarIre ' mahalle' tti savvesi vuDataro saMviggo vesadhArI visaMbhaNaveso ceva hatasaMko / ahavA tattha Nisanno Na saMkijjati je keNai doseNa so hatasaMko / iti zrInizIthasUtre (dvAdazoddeze) 20 pratrau 11 patre // bhASye 134 pratau 82 patre cUrNI 420 pratau 238 patre // 7 // atha sAdhUnAmupakaraNAdikaM gRhasthairvAhayituM na kalpante, iti likhyate je bhikkhU annautthieNa vA gArathieNa vA uvahiM vahAvei vahAveMtaM vA sAtijjati tti / etadbhASyaM yathA-je bhikkhU uvagaraNaM, vahAvai gihIhi ahava aNNatitthIhiM / AhAraM vA dejjA, paDucca taM ANamAdINi ( // 1 // ) pADijja va bhiMdejja, malagaMdhA'vaNNacchappatianAso / atthaMDile Thavejja, harejjA vA so va aNNo vA // 2 // cUrNiyathA-'je bhikkhU annautthieNa vA' ityAdi, 'je bhikkhU' gAhA, mamesa uvakaraNaM vahaitti paDucca AhAraM dejjA tassa caulahuM ANAdiyA ya dosA ime-'pADijja' gAhA, sa gihatyo annatithio vA uvakaraNaM 11201911 pADijjA bhAyaNaM vA bhiMdejjA maliNe duggaMdhe vA uvakaraNe avannaM vadejja chappatiAo vA chaDDejja vA marijja vA, athavA-so ayagolo
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ ratnAkara:08 nizIva vicAra- | athaMDile puDhavihariyAdisu Thavejja / ahavA tassa bhAreNa AyavirAhaNA havejjA tattha paritAvaNAdI jaM va osahabhesajjANi vA kareMto vA Hel chedagranthavirAdheti taNNiphaNNaM ca se pacchittaM taM uvakaraNaM so vA harejjA aNuvautte vA anno harejja kiM ca jo taM paDucca asaNAdI dejjA tassa vicArAH . caulahuM / iti zrInizIthasUtre (dvAdazoddeze) 20 pratau 12 patre / bhASye 134 pratau 85 patre / cUrNI 420 pratau 245 patre // 8 // vicArAH kecidvadanti dantAsthirudhiramAMsAdimaye zarIre satyeva kimidaM yadasvAdhyAye sati siddhAntAdi na gaNanIyamityAdi, paraM tadunmattapralapitamityapakarNanIyaM, yato'svAdhyAye sati siddhAntapAThasya sutarAM niSiddhatvAt / tathA hi||208|| je appaNo asajjhAyaMsi sajjhAyaM kareti, kareMtaM vA sAtijjai tti / etadbhASyaM yathA-avvAulANa NiccoDuyANa mA hojja Nicca'sajjhAo / arisAbhagaMdalAdisu, iti vAyaNasuttasaMbadhe // 1 // AyasamutthamasajjhAiyaM tu, egavidha hoi duvidhaM vA / egavidhaM samaNANaM, duvidhaM puNa hoi samaNINaM // 2 // dhotami ya Nippoggala-baMdhA tiNNeva hoMti ukkosA / parigalamANe jayaNA, duvidhaMmi ya hoi kAyavvA // 3 // samaNo u vaNe va, bhagaMdale va baMdhekka kAu vAeti / tahavi galaMte cchAraM, dAuM do tiNNi vA baMdhA // 4 // emeva ya samaNINaM, varNami iyaraMmi sttbNdhaao| tahavi addhAvAyamANe, dhottUNa ahava aNNastha // 5 // ete sAmaNNatare, asajjhAe appaNo va sajjhAyaM / jo kuNai ajayaNAe, so pAvai ANamAdINi // 6 // suyaNANaMmi abhattI, logaviruddhaM pamattachalaNA ya / vijjAsAhaNaveguNNadhammayAe ya mA kuNasu // 7 // jadi daMtaaTThimaMsasoNiyAdI asajjhAyA NaNu / deho eyamato ceva, kahaM teNa sajjhAyaM karei // 8 // kAmaM dehAvayavA, daMtAdI abajuyA taha vivajjA / aNavajuttA uNa vajjA, iti loe uttare ceva ||9||abbhNtrmaalinne, kuNaMti devANa accaNaM loe / bAhiramAlinne puNa Na kuNai avaNiiyatatteNaM // 10 // tti / etaccUrNiyathA-'je bhikkhU appaNo asajjhAie' ityAdi, appaNo sarIrasamutthevi asajjhAie sajjhAo appaNA na kAyavvo / parassa puNa vAyaNA dAyavvA mahaMtesu gacchesu avvAulataNao samaNINa ya NiccoDuyasaMbhave mA'sajjhAo puNa bhavissati teNa vAyaNasutte vihI bhaNNati / AyasamutthamasajjhAiyassa ime bhedA 'Ayasa' gAhA, egavihaM samaNANaM taM ca vraNe bhavati, samaNINaM duvihaM vaNe uDusaMbhavaM ca, imaM vaNe vihANaM 'dhoyaMmi' gAhA, paDhamaM ||208 // leel ciya vraNo hatyasayassa bAhirato dhoviuM Nippoggalo kato tato parigalete tiNNi baMdhA ukkoseNaM kareMto vAeti duvihaM ca vraNasaMbhavaM uDuyaM Mel
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- 88 ca duvihevi evaM paTTagajayaNA kAyavvA / ' samaNo' gAhA, vraNaM dhovei Nippoggale hatthasayabAhirato paTTagaM dAuM vAei, parigalamANe rtnaakrH| 88 bhiNNe tammi paTTage tasseva uvariM chAriM dAUNa puNovi paTTagaM deti vAeti ya evaM tatiyaMpi paTTagaM baMdhejja vAyaNaM vaTTejja, tato paraM parigalamANe hatthasayabAhiraM gaMtuM vraNaM paTTagaM ca dhoveti, tao puNo eteNeva kameNa vAeti, ahavA annattha gaMtu paDhaMti / ' emeva ya' gAhA, ' iyaMra ' ti uDuyaM evaM ceva NavaraM sattabaMdhA ukkoseNa kAyavvA tahavi ahaMte hatthasayabAhirato dhoviDaM puNo vAeMti | ahavA aNNatya paDhaMti / ' ete sA ' gAhA, ANAdiyA ya dosA bhavaMti ime ya 'suyaNANa' gAhA, suaNANe aNuvacArato abhattI bhavati ahavA ||29| suyaNANabhattirAgeNa asajjhAtite sajjhAtiyaM mA kuNasu uvadosA esa jaM logadhammaviruddhaM ca taNNa kAyavvaM, avihIe pamatto labdhati to devayA chalejja jahA vijjAsAhaNaveguNNayAe vijjA na sijjhati tahA ihaMpi kammakkhao na bhavati, vaiguNyaM vaidharmyatA viparItabhAvetyarthaH / dhammayAe ya suyadhammassa esa dhammo jaM asajjhAie sajjhAiyavajjaNaM (Na) kareMto ya suyaNANaM virAhei tamhA mA kuNasu ' codaga' gAhA, 8 jadi daMtaaTThimaMsasoNiyAdI asajjhAyA NaNu deho eyamato cova, kahaM teNa sajjhAyaM kareha ? AcArya Aha-' kAmaM deha' gAhA, kAmaM codagAbhippAyaaNumayatye sammaM tammayo dehovi je sarIrAto ' avayuta ' tti pRthagbhAve vajjaNijjA je puNa aNavajuyA te tattha 8 avajjaNijjA iti upapradarzane evaM loge dRSTaM, logottare'pyevamityarthaH / kiM cAnyat- ' abyaMtara' gAhA, abhyaMntarA mUtrapurISAdI tehiM ceva go u bAhire uvalitto kuNai to avaNNaM karei / iti zrInizIthasUtre ( ekonaviMzatyuddeze) 20 pratau 16 patre / bhASye 134 pratau 124 patre / cUrNau 420 pratau 350 patre / iti svAdhyAyavicAraH / atha yadi parAsvAdhyAyavicAro'pekSitastadA ito'nantarameva pAzcAtyasUtrANAM 000 bhASyacUrNI vilokanIye // 9 // // iti nizIthasUtrabhASyacUrNivicArAH samAptAH || / / iti zrImadakabbarabhUpAlavizAlacittAlavAlavivarddhitavRSarasAlasAlAtizAlizIlajagadgurubhaTTArakazrIhIravijayasUrIzvaraziSyopAdhyAyazrIkIrttivijayagaNisamuccite vicAraratnAkare'parataTe zrInizIthavicAranAmA prathamastaraGgaH // 1 // yadvadanAmRtakuMDAduditA muditaM karoti jananivahaM / amRtacchaTeva vANI, sa jayati jinapuGgavo vIraH // 1 // 8888888w 1120911
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahA nizIva- . vicArAH 48 sAtaveNa adujmaNavirAha bavAhanokhaMDa vicAra atha zrImahAnizIthavicArA likhyanteratnAkaraHni tatra ca samudAyIkRtasakalapApaprakRtibhyo'pyasaGkhyAtaguNaM vratasaMyamakhaMDanotsUtrabhASaNAdaraNopekSaNodbhavaM pApamityabhiprAyo likhyate duSpaDikkaMtANaM niyayakammANaM Na aveiyANaM mokkho ghorataveNaM ajjhosiyANaM vA, aNusamayaM baMdhae, kamma natthi abaMdho u pANiNo mottuM siddhe ajogI ya selesIsaMThie tahA, suhaM suhajhavasAeNaM asuhaM duTThajjhavasAyAo, tivvayaraM tivvayareNa maMda maMdeNa vA saMciNNe, savvesi pAvakammANaM egIbhUyANa jattiyaM rAsiM bhave tamasaMkhaguNaM vayatavasaMjamacArittakhaMDaNavirAhaNe ussuttamaggapannavaNapavattaNaAyara1129011 NovekkhaNeNa ya samajjiNei aparimANagurutuMgA, mahayA ghaNaniraMtarA, pAvarAsI khayaM gacche, jahA taM savvovAehimAyare / / AsavadAre nilaMbhittA, appamAdI bhave jayA / baMdhe sappaM bahuM vede, jaha sammattaM sunimmalaM // 1 // AsavadAre nirubhittA, ANaM no khaMDae jayA / daMsaNanANacarittesu, ujjuto ya daDhaM bhave / / 2 / / tayA vee khaNaM baMdhe, porANaM ca savvaM khave / aNuiNNamavi uirittA, nijjiyaghoraparIsaho ||3||aasvdaare nilaMbhittA, svvaasaaynnjjio| sajjhAyajjhANajogesuM, dhIravIratave ro|| 4 // iti zrImahAnizIthadvitIyAdhyayana 8 patre // 1 // maithunasevI sAdhuH sarvathA'vandyaH / yastu taM vandate so'pyanantasaMsArI, ityakSarANi likhyante se bhayavaM ! je NaM keI sAhU vA sAhUNI vA mehuNamAsevejjA se NaM vaMdejjA ? goyamA ! je NaM sAhU vA sAhuNI vA mehuNaM sayameva appaNA sevejja vA parehiM uvaisettuM sevAvijjA vA sevijjamANaM samaNujANijjA vA je divvaM vA mANusaM vA tirikkhajoNiyaM vA jAva NaM karakammAiM sacittAcittavatthuvisayaM vA vivihajjhavasAeNa kArimAkArimovagaraNeNa maNasA vA vayasA vA kAeNaM se NaM samaNe vA samaNI vA duraMtapaMtalakkhaNe adaTThavve amaggasAmAyArI mahApAvakamme No NaM vaMdijjA No NaM vaMdAvejjA No NaM vaMdijjamANaM samaNujANejjA tivihaM tiviheNaM jAva NaM visohikAlaM ti / se bhayavaM ! je vaMdejjA se kiM labhejjA ? goyamA ! je taM vaMdejjA se aTThArasaNhaM sIlaMgasahassadhArINaM mahANubhAgANaM titthayarAdINaM mahatI AsAyaNaM kujjA, je NaM titthayarAdINaM AsAyaNaM kujjA se NaM ajjhavasAyaM paDucca jAva NaM aNaMtasaMsAriyattaM labhejjA vippahijjitthiyaM sammaM savvahA mehuNaM pi ya / iti zrImahAnizIthadvitIyAdhyayane 13 patre // 2 // sa ||2901
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicaarrtnaakrH| / / 211 atha kecidupadhAnodvahanaM na svIkurvate te'vazya bahulasaMsAriNo vedyAH / je kei aNuvahANeNaM supasatyaM nANaM ahIyaMti ajjhAvayaMti vA ahIyaMte i vA ajjhAvayaMte i vA samaNujANaMti teNaM mahApAvakamme mahatI supasatthanANassAsAyaNaM pakuvvaMti, se bhayavaM ! jai evaM tA kiM paMcamaMgalassa NaM uvahANaM kAyavvaM ? goyamA ! paThamaM nANaM tao dayA / iti zrImahAnizIthatRtIyAdhyayane paJcadaze patre // 3 // athAtisphuTAni pratimArcanAkSarANi likhyante bhAvaccaNamuggavihAriyA ya davvaccaNaM tu jiNapUyA paDhamA jaiNa donnivi gihINa paDhama cciya pasatthA / iti mahAnizIthatRtIyAdhyayane 19 patre // 4 // keciccAjJAnino varAkAH zrIjinoktAkSaramAtramapyazraddadhAno'nantasaMsArIti vidanto'pyavazyaMbhAvibhAvAnAmapratIkAryatvena karmagateracintyatvena sakalAgamapradhAnaM zrImahAnizIthAbhidhAnaM zAstrameva na manvate kiM kurmastAn prati, na cAzanIyam, idaM hi kalikAlabalAtkvacitkvacitruTitamabhUditi zrUyate, tato'sya saMyojanAvasare kaizcidaziSTairatra yatkiJcikSiptaM bhaviSyatIti / yata idaM zrIharibhadrasUribhiH sarvasaMmatyA likhita zrIvRddhavAdisUrizrIsiddhasenadivAkarazrIjinadAsagaNikSamAzramaNAdibhirmahApuruSairyugapradhAnaiH pUrvagatazrutadhAribhirbhUyobhiH saMbhUyedaM bahumataM cetyatraiva | likhitamasti / tathA hi eyaM tu jaM paMcamaMgalamahAsuakkhaMdhassa vakkhANaM taM mahayA pabaMdheNaM aNaMtagamapajjavehi suttassa appiyabhUyAhiM nijjUttibhAsacuNNIhiM jaheva aNaMtanANadaMsaNadharehiM titthayarehiM vakkhANiyaM taheva samAsao vakkhANijjaMtaM Asi / aha sannayA kAlaparihANidoseNaM tAo nijjuttibhAsacunnIo vucchinAo, io ya vaccaMteNaM kAlasamaeNaM mahiDvipatte payANusArIvairasAmInAma duvAlasaMgasuyahare samuppanne, teNa ya paMcamaMgalamahAsuyakkhaMdhassa uddhAro mUlasuttassa majjhe lihio, mUlasuttaM puNa suttattAe gaNaharehiM asthattAe arihaMtehiM bhagavaMtehi dhammatitthayarehiM tilogamahiehiM vIrajiNaMdehiM pannaviyaM, esa vuDasaMpadAyo ettha ya jattha jattha paeNANulagga suttAlavagaM na saMpajjai tattha | tattha suyaharehiM kulihiyadoso na dAyavvotti, kiM tu jo so eyassa aciMtaciMtAmaNikappabhUyassa mahAnisIhasuyakkhaMdhasya puvAyariso ||299 //
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra-Asi tahiM ceva khaMDAkhaMDIe uddehiyAehiM heUhiM bahave pattagA parisaDiyA tahAvi accaMtasuhumatthAisayaMti imaM mahAnisIhasuyakkhaMdhaM rtnaakrH| kasiNapavayaNassa paramasArabhUyaM paraM tattaM mahatyaMti kaliUNa pavayaNavacchallattaNeNaM bahubhavvasattovayAriyaMti kAuM tahA ya AyahiyaTThAe AyariyahariyabhaddeNaM jaM tatthAyarise diTTaM taM savvasampattIeM sAhiUNa lihiyaMti, annehiMvi siddhaseNadivAyaravuDDavAijakkhaseNadevaguttajasavaddhaNakhamAsamaNasIsaraviguttaNemicaMdajiNadAsagaNikhamagasavvarisipamuhehiM jugappahANasuaharehiM bahumanniyamiNaMti / iti zrImahAnizIthatRtI // 212|| aaaaaaaaaaaa yAdhyayane 21 patre // 5 // yo nirupadhAnaH zrutamadhIte sa yAdRzo bhavati tallikhyate aviNaovahANeNaM ceva paMcamaMgalAI suanANaM ahijjejjA ajjhAvejjA ajjhAvayamANassa vA aNumanniyamANejjA se NaM piyadhamme Na bhavejjA daDhadhamme Na bhavejjA, bhattijutte hIlijjA suttaM hIlijjA atyaM hIlijjA suttatyubhae hIlijjA jAva NaM guruM hIlijjA guruM AsAejjA atItANAgae vaTTamANe titthayare AsAejjA AyariyauvajjhAyasAhuNo jaNaM AsAejjA suyaNANArihaMtasiddhasAhU tassa sudIhakAlaM aNaMtasaMsArasAgaramAhiMDemANassa tAsu tAsu asaMvuDaviyaDAsu culasIlakkhaparisaMkhAsu siusiNamissajoNIsu pariyass iti / iti mahAnizIthatRtIyAdhyayane 22 patre // 6 // kecicca sAmAyikapauSadhAdi kRtvA'nantaramIryApathikIM pratikrAmanti paraM tatkalpitaM jJeyamatra tvevamuktamasti tadyathA aNAulacitte asuhakammakkhavaNaTThA kiMci AyahiyaM cir3avaMdaNAI aNuTTejjA tayA tayaTTe ceva uvautte se bhavejjA, jayA NaM se tayasthe uvautte bhavejjA tayA NaM tassa paramegaggacittasamAhI havejjA tayA ceva savvajagajjIvapANabhUyasattANaM jahiTThaphalasaMpattI bhavejjA, to goyamANaM aDikkaMtA iriyAvahiyAe na kappaI ceva kAuM kiMci ciivaMdaNasajjhAyAiyaM phalAsAyamabhikaMkhagANaM eeNaM adveNaM goyamA ! evaM vucca / iti zrImahAnizIthatRtIyAdhyayane 22 patre // 7 // aaaaaaaaa mahA nizIthavicArA: atha prajJAMzapadamUlabhUtavarddhamAnavidyAsattAsUcakagandhacUrNasattAsUcakajinapratimAsattAsUcakamAlAropaNavidhisattAsUcakAkSarANi likhyante- 1129211 cautyabhatteNa sAhijjai eyAe vijjAe savvagao nitthAragapArago hoi, uvaTThAvaNAe vA gaNissa aNunnAe vA sattavArA
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAraratnAkaraH parijaveyavvA nitthAragapArago hoi, uvaTThAvaNAe vA abhimaMtijjai ArAhago bhavai vigyaviNAyagA uvasamaM ti, sUro saMgAme pavisaMto lades aparAjio bhavai, kappasammattIe maMgalavAhiNI khemavAhiNI bhavai, tahA sAhusAhuNIsamaNovAsagasaDiyAsesasAhammiyajaNacaubviheNaMpi samaNasaMgheNaM nitthAragapArago bhavejjA, dhanno saMpunnalakkhaNo si tumaM ti uccAremANeNaM gaMdhamuTThIo ghetavvAo, tao jagagurUNaM jiNiMdANaM pUegadesAo gaMdhaDDhAmilANaseyamalladAmaM gahAya sahattheNobhayakkhaMdhesumArovayamANeNaM guruNA NIsaMdehamevaM bhANiyavvaM jahA bho bho jammaMtarasaMciyagurupunnapabbhArasuladdhasuviDhattasusahalamaNuyajamme devANuppiyA ThaiyaM ca NarayatiriyagaidAraM tujjha tti / iti zrImahAnizIthatRtIyAdhyayane ||213 // 23 patre / / 8 // va yo hi sAvadhAnavadyabhASAvizeSaM na jAnIte tasya vaktumapi nAnujJA kiM punarvyAkhyAnAdi kartum / tathA hi . jibbhakusIle se NaM aNegahA taM jahA-tittakaDukasAyamahurAI lavaNAI rasAiM AsAyaMte adiTThAsuyAiM ihaparalogobhayaviruddhAiM sadosAiM mayArajayAruccAraNAiM ayasabbhakkhANAsaMtAbhiogAiM vA bhaNaMti, asamayannU dhammadesaNApavattaNeNaM ya jibbhAkusIle Nee, se bhayavaM ! bhAsAe vibhAsiyAe kusIlattaM bhavati ? goyamA ! bhavati, se bhayavaM ! jai evaM tA dhammadesaNaM na kAyavvaM ? goyamA ! sAvajjaNavajjANaM, vayaNANaM jo na yANai visesaM / vuttuMpi tassa na khamaM, kimaMga puNa desaNaM kaauN||1|| iti zrImahAnizIthatRtIyAdhyayane 24 patre // 9 // atha kecana mithyAtvikRtaM tapo'nuSThAnAdikaM sarvaM vyarthaM, pratyuta karmabandhakAraNaM, ityAdi vadanti, paraM kiM kurvantu te varAkA anAghrAtasiddhAntagandhAH, AghAtasiddhAntagandhA vA, karmaikavazagA bhUritarabhavabhramaNabhavitavyatayA paribhUyamAnA yatkiJcidvadantu, paraM siddhAnte tvevam tao bhaNiyaM nAileNaM jahA mA vaccha ! tuma eteNaM pariosamuvayAsu jahA ahayaM asaivAreNaM parimusio, akAmanijjarAevi kiMci kammakkhayaM bhavai kiM puNa jaM bAlataveNaM, tA ete bAlatavassiNo daTThavvA jao NaM kiMci ussuttaM maggayArittameesi padIsai ityAdi / ||213|| l iti zrImahAnizIthacaturthAdhyayane 28 patre // 10 //
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11214 vicAratathA ye AcArAdizrutoktamanyathA'nutiSThanti te yAdRzA bhavanti tallikhyate Jee| dshaashrutrtnaakrH| teNaM saDDhageNaM harivaMsatilayamaragayacchaviNo bAvIsaimaM dhammatityayaraaridvaneminAmassa sayAse vaMdaNavattiyAe gaeNaM AyAraMga skaMgha vicArAH . aNaMtagamapajjavehi pannavijjamANaM samavadhAriyaM, tattha ya chattIsaAyAre pannavijjati tesiM ca NaM je keI sAhU vA sAhUNi vA annayaramAyAramaikkamejjA se NaM gArasthIhiM uvameyaM, ahannahA samaNuDhejjA vAyarejjA pannavijjA vA tao NaM aNaMtasaMsArI bhavejjA / iti zrImahAnizIthacaturthAdhyayane 31 patre // 11 // yazca karNe'nikSiptakarpAsatUlaH zete, tasya prAyazcittamityakSarANi likhyante___ukaeNaM kannavivaresu kappAsagaruveNaM tuyaTTai saMthAraMmi ThAejjA eesuM pattegaM uvaTThAvaNaM / iti zrImahAnizIthasaptamAdhyayane 62 | patre // 12 // kecicca caturdazIM vihAya paurNamAsyAmupavAsAdikaM kurvate tadanAgamikam / yataH saMte balavIriyapurisakkAraparakkame aTThamicauddasInANapaMcamIpajjosavaNacAummAsie cautthaTThamachaTTeNaM karejjA / iti zrImahAnizIthasaptamAdhyayane 61 patre // 13 // // iti zrImadakabbarabhUpAlavizAlacittAlavAlavivarddhitavRSarasAlasAlAtizAlizIlajagadgurubhaTTArakazrIhIravijayasUrIzvaraziSyopAdhyAya zrIkIrtivijayagaNisamuccite zrIvicAraratnAkare aparataTe zrImahAnizIthavicAranAmA dvitIyastaraGga // 2 // // yadvadanakandarodarasamutthitaH zrutamRgAdhirAjayuvA / vyApAdayati bhavadvipamunmattaM sa jayatAdgaNabhRt // 1 // atha zrIdazAzrutaskandhavicArA yathA-tatra ca zrAvakapratimAsvarUpaM likhyate se kiM taM kiriyAvAdIyAvi bhavati taMjahA-AhiyavAdI AhiyapaNNe AhiyadiTThI sammAvAdI NiyAvAdI asthi paralogavAdI asthi iha loe asthi paraloge asthi mAtA asthi pitA asthi arahaMtA asthi cakkavaTTI asthi baladevA atyi vAsudevA asthi sukaDadukkaDANaM ||214|| al phalavittivisese suciNNA kammA suciNNaphalA bhavaMti ducciNNA kammA ducciNNaphalA bhavaMti saphale kallANapAvae paccAyAMti jIvA
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ ratnAkaraH // 888 vicAra- |8| asthi NirayA asthi devA asthi siddhA se evaM vAdI evaM paNNe evaM diTThI chaMdarAgamatiNividveyAvi bhavati se bhavati mahicche jAva uttaragAbhie neraie sukkapakkhie AgamessANaM sulabhabodhieyAvi bhavati, se taM kiriyAvAdI, savvadhammaruIyAvi bhavai, tassa bahU sIlavvayaguNaviramaNapaccakkhANaposahovavAsAiM No sammaM paTThavitAiM bhavaMti paDhamA uvAsagapaDimA 1 / ahAvarA doccA uvAsa paDimA savvadhammaruIyAvi bhavati, tassa NaM bahUNi sIlavvaya jAva paTThavitAI bhavaMti se NaM sAmAiyaM desAvagAsiyaM No sammaM aNupAttA bhava doccA uvAsagapaDimA 2 / ahAvarA taccA uvAsagapaDimA savvadhammaruIyAvi bhavai tassa NaM bahUiM sIla jAva sammaM paTTavitAiM bhavaMti seNaM sAmAiyaM desAvagAsiyaM sammaM aNupAlaittA bhavati se NaM cAuddasamuddiTThaNNimAsiNIsu paDipuNNaM posahaM No sampaM aNupAlettA bhavati, taccA vAsagapaDimA 3 / savvadhammaruIyAvi bhavai tassa NaM bahUiM sIlavvayajAva sammaM paTThaviyAiM bhavaMti se NaM sAmAiyadesAvagAsiyaM samma aNupAlaittA bhavati se NaM cAuddasaTThama jAva aNupAlaittA bhavati se NaM egarAiyaM uvAsagapaDimaM No sammaM aNupAlaittA bhavati, cautthA uvAsagapaDimA 4 / ahAvarA paMcamA uvAsagapaDimA savvadhammaruIyAvi bhavati jAva se NaM egarAtiyaM udAsagapaDimaM sammaM aNupAlaittA bhavati se NaM asiNANae viyaDabhoI mauliyaDe diyAbaMbhayArI ratiM parimANakar3e se NaM etArUveNaM vihAreNaM viharaNamANe jahantreNaM egAhaM vA duyAhaM vA tiyAhaM vA ukkoseNaM paMca mAse viharejjA, paMcamA uvAsagapaDimA 5 / ahAvarA chaTThA uvAsagapaDimA savvadhammaruIyAvi bhavati jAva se NaM egarAtiyaM uvAsagapaDimaM sammaM aNupAlaittA bhavati se NaM asiNANaviyaDabhoI mauliyaDe rAtovarAyaM baMbhayArI sacittAhAre se apariNNAte bhavati se NaM etArUveNaM vihAreNaM viharamANe jAva egAhaM vA duyAhaM vA tiyAhaM vA ukkoseNaM chammA viharejjA, chaTTA uvAsagapaDimA 6 / ahAvarA sattamA uvAsagapaDimA savvadhammaruIyAvi bhavati jAva royavarAyaM baMbhayArI saccittAhAre se pariNA bhavati se NaM etArUveNaM vihAreNa viharamANe jAva egAhaM vA duyAhaM vA tiyAhaM vA ukvoseNaM sattamAse viharejjA, sattamA uvAsagapaDimA 7 / ahAvarA uTThamA uvAsagapaDimA savvadhammaruIyAvi bhavati jAva rAtovarAtaM baMbhayArI bhavati saccitAhAre se pariNNAte bhavati AraMbhe se pariNNAte bhavati pessA se apariNNAte bhavati se NaM etArUveNaM vihAreNaM viharamANe jAva egAhaM vA duyAhaM vA tiyAhaM vA ukkoseNaM aTThamAse viharejjA, aTThamA uvAsagapaDimA 8 / ahAvarA NavamA uvAsagapaDimA savvadhammaruIyAvi bhavai jAva AraMbhe se 112941 1129411
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ | dazAzruta skaMdhavicArAH vicAra- pariNNAte bhavati pessA se pariNNAtA bhavati uddidubhatte se apariNNAte bhavati se NaM etArUveNaM vihAreNaM viharamANe jAva egAhaM vA duyAhaM ratnAkaraH OM vA tiyAhaM vA ukkoseNaM NavamAse viharejjA, NavamA uvAsagapaDimA 9 / ahAvarA dasamA uvAsagapaDimA savvadhammaruIyAvi bhavati pessA se pariNNAtA bhavati uddidubhatte se pariNNAte bhavati se NaM khuramuMDe chihalidhArae vA tassa NaM AbhaTThassa samANassa kappaMti duve bhAsAo bhAsitae taM jahA jANaM jANaM ajANaM vA No jANaM etArUveNaM vihAreNaM viharamANe jahanneNaM egAhaM vA duyAhaM vA tiyAhaM vA ukkoseNaM dasamAse viharejjA, dasamA uvAsagapaDimA 10 / ahAvarA ekkArasamA uvAsagapaDimA savvadhammaruIyAvi bhavai jAva uddidubhatte se 11296) pariNNAte bhavati seNaM khuramuMDe vA luttasirae vA gahitAyArabhaMDagaNevatye jArise samaNANaM NiggaMthANaM dhamme paNNate taM sammaM kAeNaM phAsemANe pAlemANe purato jugamAyAe pehamANo daTThaNa tase pANe udbhuTTha pAyaM rIejjA sAhaThTha pAyaM rIejjA vA tiricchaM vA pAyaM kaTTa rIejjA saMti parakkame saMjatAmeva parakkamejjA No ujjuyaM gacchejjA kevalaM se NAe pejjabaMdhaNe avvocchiNNe bhavati evaM se kappati NAyANuvittie, etya NaM tassa puvvAgamaNeNaM puvvAutte cAulodaNe pacchAutte bhiliMgasUve kappai se cAulodaNe paDiggahittae No se kappati bhiliMgasUve paDiggahittae, tattha NaM tassa puvvAutte bhiliMgasUve pacchAute cAulodaNe kappati se bhiliMgasUve paDiggahittae No kappati cAulodaNe paDiggahittae, tattha NaM puvvAgamaNeNaM dovi puvvAuttAI kappaMti dovi paDiggahittae, tassa puvvAgamaNeNaM dovi pacchAuttAiM No se kappaMti dovi paDiggahittae, je se tattha puvAgamaNeNaM puvvAutte se kappati paDiggahitae, je se tattha puvvAgamaNeNaM pacchAutte No se kappai paDiggahittae / tassa NaM gAhAvatikulaM piMDavAyapaDiyAe aNuppaviTThassa kappati evaM vadittae samaNovAsagassa paDimApaDivaNNassa bhikkhaM dalayaha, taM cettArUveNaM vihAreNaM viharamANaM kei pasittA vadejjA-ke Auso tumesi vattavve siyA samaNovAsae paDimApaDivaNNae Iol ahamaMsIti vattavvaM siyA, se NaM etArUveNaM vihAreNaM viharamANe jAva egAhaM vA duyAhaM vA tiyAhaM vA ukkoseNaM ekkArasamAse viharejjA, ekkArasamA uvAsagapaDimA 11 / etoo therehiM bhagavaMtehiM ekkArasauvAsagapaDimAo paNNattAo ttibemi / chaTThA dasA sammattA // athaitaccUrNiyathA-kiriyAvAdIvi bhavati AhiyavAdI evaM ceva atthitteNa bhANiyav jAva se ya bhavati mahicche jahA akiriyAvAdissa NavaraM uttaragAmie sukkapakkhie AgamisseNaM sulabhabohIe yAvi bhavati savvadhammaruI yAvi bhavati, dharma:-svabhAva // 216 / /
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ ratnAkara: vicAra- || ityanAntaram, jIvAjIvayoH yasya dravyasya gatisthityavagAhanAdi ahavA sarvadharmA AjJAgrAhyA hetugrAhyAca, te rocate-saddahati dasappagAro vA khamAdisamaNadhammo tassa NaM bahUNi sIlavvaya0 sIla-sAmAiyaM desAvagAsiyaM posahovavAso atihisaMvibhAgo ya, vayANi paMcANuvvayANi, 'guNa' tti tiNNi guNavvayANi, posaho cauvviho AhAraposaho, sarIrasakkAraposaho, avvAvAraposaho, baMbhaceraposaho |'nno samma paTTaviyAI' No sakkAro paDiseyo ' No samma' yathoktaM ' paTThaviyAI' ti prasthApitAni Atmani yathA pratimA prasthApitA devakule pratipattiH pratimAnAM vA 'paDimA daMsaNasAvago' tti paDhamA paDimA 1 / ahAvarA doccA-athetyAnantarye aparA-anyA sAmAiyaM ||217|| desAkgAsiyaM ' No samma' yathoktaM Na sakketi kAeNa tiviheNAvi karaNena kAeNa dukkhaM aNupAlijjati teNa kAyagrahaNaM, doccA paDimA 2 / caturdazI aTThamI uddivA-amAvAsA paDipuNNaM AhArAdi 4 taccA paDimA 3 / yaddivasaM uvavAso taddivasaM rattiM paDimaM paDivajjati taM Na sakketi cautthA paDimA 4 / paDimaMpi aNupAleti asiNANate Na NhAhiti paMcamAse viyaDabhojI-prakAzabhojI divasato bhuMjati na rAtrau paMcavi mAse maulikaDo-sADagassa dovi aMcalAo heTThA kareti kacchaM Na baMdhati jAva paDimA paMcamAsiyA Na samappeti tAvaddivaso baMbhayArI rattiM parimANaM kareti do tiNNi ya, posahio ratipi baMbhacArI' se ' tti Niddese jo heTThA bhaNito iglakSaNena etArUveNa aha divaso kahaM egAhaM sa taM paDivaNNo kAlagato ya saMjamaM vA geNhejjA eteNegAhaM vA duyAhaM vA iyarahA saMpuNNA paMcamAsA aNupAleyavvA evaM jahA bhaNiyA 'esa' tti paMcamAsiyA ahAsuttA-jahAsutte bhaNiyA kappeti-majjAyA yathAtathyo maggo 1 NANAdI 3 ael jahAmaggo Na virAhijjati sammaM aTTaduhaTTANi Na ciMteti spRSTA-phAsitA pAlitA-rakkhitA sobhitA-Na bhaggA tIritA-aMtaM nItA kiTTitA kIrtitA AyariyANaM kahitA ArAdhitA Na virAhitA ANA-suaM tadupadeseNa aNNehiM pAlitaM pAlei aNupAlei bhavati hoti paMcamA 5 / rAtovarAtaMti ratiMdiyA ya rattIe uvaramo divase saccittaM udagaM kaMdAdi vA apariNNAtA apaccakkhAtA AhAreti aposahito, chaTThA paDimA 6 / AraMbhakaraNe kArAvaNe vA NiuJjati jaM se kammaM taM kareti sayaM pareNavi kAraveti aNumoyati a posahito posahie aNumoyati kevalaM saccitaM NAhAreti udagaphalAdi, sattamA paDimA 7 / AraMbhaM sayaM Na kareti kisivANijjAdi pessA-bhayagA tehiM karAveti aTThamA leol paDimA 8 / NavamAsiyAe appaNA pareNavi Na karetivi Na kAravetivi / jaM puNa taM NimittaM koi uvakkhaDeti taM bhuMjai navamA paDimA |217 //
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ bRhatkalpavicArAH vicAra-10 9 / dasamAe uddiTThabhattaMpi na bhuMjati sa gihe ceva acchati tahiM acchaMto khuramuMDato chiMgaliM vA dhAremANo chigalI caMDo jahA parivvAyagANaM, * AbhaTTho ekkasi samAbhaTTho puNo puNo pariyAbhaTTho vA, teNa kiMciddavajAtaM NikkhatagaM taM ca se puttAdI Na jANati sAmAtito vA se tAhe pucchati kahiM kayaMtaM daviyaM jati Na kaheti aMtarAiyadosA aciyattaM ca tesiM saMkAdi vA tesiM NUNaM eaMgiNhitukAmo khaiyaM caNeNa tamhA jati jANati to kaheti aha Na yANati to bhaNati ahaMpi Na yANAmi eyAto dobhAsAto dasamA paDimA 10 / ekkArasamIe gihAto Nikkhamati se NaM khuramuMDae vA luttasirajo loo kto| sire jAyate zirajA kezA ityarthaH / gahiyArabhaMDagaM sAhuliMga rayoharaNapAtrAdivibhAsA ||218 // NevatthaM sAhurUvasarisaM tesiM je ime samaNadhamme tArisaM dhamma aNupAlemANe viharaMti iriyAsamie uvauttA purato yugamAnaM AdAya gRhItvA rIyaMti-viharaMti daguNa cakkhusA tasA-beiMdiyAdipANA kiM tesi majjheNaM jaMti netyucyate-taTTha ukkhivittA sAhaTTa sAharittA vyatiricyante rityaM kareMti saMtitti jati aNNo maggo vijjati saMjayAe jayaNAe uvauttA iriyAsamitIe parakkamejjA avijjamANe vA teNeva jayaNAe gacchati / ahavA sati parakkame saMte uTThANakammabalaviriyaparakkame parihAreNaM gacchati jayaNAe uvautto iriyAsamitIe aNNo vA saparakkamo paMtho Nasthi teNA vA sAvatANi vA sIhAdINi vA savvaM teNa cattaM kevalaMti tadevegeNaM saMNAtagA-mAtAdi pejjaMbadhaNaM-rAga ityarthaH / tAhe NAyavihiM iti tassa NaM tatthAgamaNeNaM puvvAutte vibhAsA so bhikkhaM hiMDato Na dhammalAbheti tassa NaM gAhAvati evaM vadati Hel samaNovAsagassa paDimA-kaMThA etArUveNaM-etappagAreNaM rUvasaddo lakkhaNatyo kevitti itthI vA puriso vA pAsittA pekkhittA kastvaM ? lage kiM vratI vA ? bravIti-samaNohaM kiM vatitti ja bhaNaha paDimApaDivaNNohamiti upapradarzane / // iti zrImadakabbarabhUpAlavizAlacittAlavAlavivarddhitavRSarasAlasAlAtizAlizIlajagadgurubhaTTArakazrIhIravijayasUrIzvaraziSyopAdhyAya zrIkIrtivijayagaNisamuccite zrIvicAraratnAkare'parataTe dazAzrutavicAranAmA tRtIyastaraGgaH // 3 // yadvadanapadmakozAduditaH siddhAntamArutaH surabhiH / kavicaJcarIkacakra, prINayati sa tIrthakRjjayati // 1 // atha zrIbRhatkalpavicArA yathAtatra ca kecana 'susANi sunnAgAre vA' ityAdInyanyAni vA kapATaniSedhAkSarANi darzayantaH sakapATavezmasthAyina ime munaya eva ||218 //
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- ratnAkara le. ||219 na bhavantItyAdi bruvANA AcAryopAdhyAyAdimahApuruSAzAtanayA saMsAraM pallavayaMti, kapATaniSedhazca jinakalpikAzritaH sthavirakalpike yojayantIti nayanauSadhaM zravaNayoH kSipantIti / sthavirakalpikAnAM pratyutAkapATopAzrayAvasthAne doSA ityakSarANi likhyante kappai niggaMthANaM avaMguyaduvArie uvassae vasthae / kalpate nirgranthAnAmapAvRttadvAre-udghATadvAre upAzraye vastumiti sUtrArthaH / atha bhASyavistara:-niggaMthadArapihaNe, lahuo mAso u dosu ANAI / aigamaNe niggamaNe, saMghaTTaNamAi palimaMtho // 1 // nirgranthA yadi dvArapidhAnaM kurvanti tadA laghuko mAsaH prAyazcittam, AjJAdayazca doSAH, virAdhanA tviyam-ko'pi sAdhuratigamanaM-pravezaM karoti, anyena ca sAdhunA dvArapidhAnAya kapATa preritaM tena ca tasya zirasyabhighAte paritApAdikA glAnAropaNA, evaM nirgamanaM kurvato'pi kenacibahiHsthitena pazcAnmukhaM kapATe prerite zIrSa bhidyate tathA trasajantUnAM saTTanamAdizabdAtparitApanamapadrAvaNaM vA dvAre pidhIyamAne apAvriyamANe vA bhavet, parimanthazca-sUtrArthavyAghAto bhUyo bhUyaH pidadhatAmapAvRNvatAM ca bhavati / etAmeva niyuktigAthA vyAkhyAnayati-gharakoiliyA sappe, saMgama ya huMti heLuvari / DhakkitavaMgurite, abhighAto nitaiMtANaM // 2 // dvArasyAdhastAdupari ca gRhakokilA vA so vA saJcArima kITikAkunthukaMsArikAdayo jIvA bhaveyuH, AdizabdAtkolikAdayo vA saMpAtimasatvAH, tato dvAra DhaMkkayatAmapAvRevatAM ca-uddha 'nitaitANaM' ti nirgacchantAM pravizatAM vA gRhakokilAdiprANyabhighAto bhavet / sarpavRzcikAdibhirvA sAdhUnAmevAbhighAto bhavet / dvitIya dvAraM pidadhyAdapi katham ? ityAha-siya kAraNe pihijjA, jiNajANaga gacchi icchimo nAuM / AgADhakAraNaMmi u, kappai jayaNAi uvaesa // 3 // syAt-kadAcit kAraNe puSTAlaMbane pidadhyAdapi dvAram / jinA:-jinakalpikA jJAyakAH-tasya kAraNasya samyagvettAraH paraM dvAraM na pidadhati / ziSyaH prAha-gacche gacchavAsinAM icchAmo vayaM vidhi jJAtum, surirAha-AgADhaM pratyanIkastenAdirUpaM yatkAraNaM tatra yatanayA vakSyamANalakSaNayA gacchavAsinAM dvAraM sthagayituM-pidhAtuM kalpate / eSa niyuktigAthAsamAsArthaH / athainAmeva vivRNoti-jANaMti jiNA kajjaM, pattevi utaM na te nisevaMti / therAvi u jANaMtI, aNAgayaM kei pattaM tu // 4 // jinAH jinakalpikA adhitasAtizayazrutAstatkAryamanAgatameva jAnanti yena dvAraM pidhIyate tacca pratyanIkastenAdikaM vakSyamANalakSaNaM tasmizca prApte'pi tat dvArapidhAnaM te bhagavanto na niSevante, nirapavAdAnuSThAnaparatvAt / sthavirA api sthavirakalpikAH api sAtizayazrutajJAnAdyupayogabalena kecidanAgatameva jAnanti, kecittu ||219 //
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ bRhatkalpavicArAH : vicAra- niratizayAH prAptameva tatkAryaM jAnante, jJAtvA ca yatanayA tatpariharanti / ahavA jiNappamANA kAraNasevI adosavaM hoi / therAvi jANaga ratnAkaraH cciya, kAraNajayaNAi sevaMtA ||5||athvaa 'jiNajANaga' ti padamanyathA vyAkhyAnayati-jina:-tIrthaGkarastasya prAmANyAtkAraNAdvArapidhAnasevI adoSavAn bhavati, kuta ityAha-'therAvi' ityAdi, jinAnAM hi bhagavatAmiyamAjJA kAraNe yatanayA dvArapidhAnaM sevamAnAH sthavirakalpikA api jJAyakA eva samyagvidhijJA eva / Aha-kiM tatkAraNaM ? yena dvAraM pidhIyate ucyate-paDiNIyateNasAvayaubhAmagagoNasANae'Nappajjhe / sIyaM ca duradhiyAsaM, dIhA pakkhI va sAgarie / / (6 // ) udghATite dvAre pratyanIkaH pravizya hananaM-apadrAvaNaM vA kuryAt / stenA upadhistenAH 112201 zarIrastenA vA pravizeyuH evaM zvApadAH-siMhavyAghrAdayaH uddhAmakA:-pAradArikAH gauH-balIvardaH zvAnaH pratItaH ete vA dvAramuddhATaM dRSTvA pravizeSuH tathA' aNappajjhe' ti anAtmavazaH-kSiptacittAdi dvAre'pihite nirgacchet zItaM vA duradhisahaM himakaNAnuSaktaM nipatet dIrghA vAOM sarpAH pakSiNo vA kAkakapotaprabhRtayaH pravizeyuH sAgAriko vA kazcit pratizrayamuddhATadvAraM dRSTvA tatra pravizya zayIta vizrAmaM vA gRhNIyAcyante ekkekkaMmi u ThANe, cauro mAsA havaMti ugdhAyA // ANAiNo ya dosA, virAhaNA saMjamAyAe // (7 // ) dvAramasthagayatAmanantathaNAe a ekaikasmin pratyanIkapravezAdau sthAne yadi dvAraM na sthagayaMti tadA catvAro mAsA uddhAtA:-laghavaH prAyazcittaM bhavanti, AjJAdayazcAtra degI vA virAdhanA ca saMyamAtmaviSayA bhAvanIyA / yaduktaM catvAro mAsA uddhAtA iti tadetadbAhulyamaGgIkRtya draSTavyam / ato'pavAdayannAmya ahisAvayapaccasthisu, gurugA sesesu hu~ti caulahugA / teNe gurugA lahugA, ANAivirAhaNA duvihA / / (81) ahiSu zvApadeSu ca pratyarthiSu' ca pratyanIkeSu dvAramasthagayatAM pratyekaM catvAro gurukAH / zeSeSUddhAmakAdiSu sAgArikAnteSu caturlaghukAH / steneSu gurukA laghukazca bhavanti, tatra zarIrasteneSu caturgurukAH, upadhisteneSu caturlaghukAH AjJAdayazca doSAH virAdhanA dvividhA-saMyamavirAdhanA, AtmavirAdhanA ca, tatra saMyamavirAdhanA stenairupadhAvapahRte tRNagrahaNamagnisevAM vA kurvanti / sAgArikAdayo vA taptAyogolakalpAH praviSTAH santo niSadanazayanAdi kurvANA bahUnAM prANijAtIyAnAmupamardanaM kuryuH / AtmavirAdhanA tu pratyanIkAdiSu sphuTaiveti // Aha-jJAtamasmAbhirapidhAnakAraNaM, paraM kA'tra yatanA ? iti nAdyA'pi vayaM jAnImaH, ucyate-uvaogaM hiThuvariM, kAUNa ThaviMtavaMgurate ya / pehA jattha na sujjhai, pamajjiuM tattha sAriti // (9 // ) zrotrAdibhirindriyairadhastAdupari copayogaM kRtvA dvAraM sthagayanti vA'pAvRNvanti vA / yatra cAnthakAre prekSA-cakSuSA nirIkSaNaM l 1122011
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra ratnAkara: ke na zuddhyati tatra rajoharaNena dArudaMDena vA rajanyAM pramRjya sArayanti dvAraM sthagayantItyarthaH / upalakSaNatvAduddhATayantItyapi draSTavyam / iti el bRhatkalpasUtravRttau dvitIyakhaMDe viMze patre // 1 // sAdhvInAM tu vasatau kapATamavazyamapekSitaM, sarvathA ca tadabhAve vidhiH kartavyaH sa likhyate dvitIyapadamAha-addhANaniggayAdI, tikkhutto maggiUNa asaIe / davvassa va asaIe tAovi apacchimA piMDI // (1 // ) adhvano nirgatAdayaH saMyatyastrikRtvastrIn vArAn vasatiM mArgayitvA asatyalabhyamAne guptadvAra upAzraye apAvRtadvAre'pi vasanti / tatra ca yadi ||221 // kapATamavApyate tataH sundarameva, atha na prApyate, ato dravyasya kapATasyAsati kaMTakAdikamapyAnIya pidhAtavyaM yAvadapazcimA sarvAntimA yatanA / ' taovi piMDI' tti tAH sarvA api piMDIbhUya parasparaM karabadhaM kRtvA daMDakavyagrahastAstiSThantIti / enAmeva niyuktigAthAM vyAcaSTe-annatto va kavADaM, kaMTiyadaMDacilimilibahikiTiyA / piMDIbhavaMti sabhae, kAUNa nonnakarabandhaM // (2 // ) kapATayuktasya dvArasyAbhAve anyato'pi kapATaM yAcitvA dvAraM pidhAtavyam, atha yAcyamAnamapi tanna labdhaM, tato vaMzakaTo yAcitavyaH, tasyAlAbhe kaMTikA:-kaMTakazAkhAH, tAsAmaprAptau daMDakaististhInAzcilimilikA kriyate, tAvatAM daMDakAnAmabhAve vastracilimilikA badhyate, bahiramUle kiTikA:-sthavirAH kriyante / atha ko'pi tAsAmabhidravaNaM karoti, tatastAdRze sabhaye sopasarge sati anyonyakarabadhaM kRtvA piMDIbhavanti / kathaM punaH ? ityata Aha-aMto havaMti taruNI, saI daMDehi te ya tAliti / aha tattha hoMti vasabhA, vAriti gihIva to houM / (3 // ) antarmadhye taruNyo gRhItadaMDakahastAstiSThanti, bahistu sthavirAH, tAstaruNyo'pi zabdaM-bRhaddhanitAbolaM kurvanti, yena bhUyAn loko milati / tAMzca stenAn maithunArthina upadravato daMDakaiH pratADayanti / atha tatra vRSabhAH sannihitA bhavanti / tataste gRhiNa iva bhUtvA tAn vArayanti / iti zrI bRhatkalpasUtravRttau dvitIyakhaMDe 27 patre // 2 // jJAnadarzanAdikaM kaJcidguNaM prekSya pArzvasthAdipuruSavandane'pi na doSa ityabhiprAyo likhyate daMsaNanANacaritaM, tavaviNayaM jattha jattiyaM jANe / jiNapannattaM bhattIi, pUae taM tahiM bhAvaM // 1 // darzanaM ca niHzaGkitAdiguNopetaM ||221 / / lal samyaktvam, jJAnaM cAcArAdizrutam, cAritraM ca mUlottaraguNAnupAlanAtmakam, darzanajJAnacAritraM dvandvaikavadbhAvaH, evaM tapazcAnazanAdi, lal
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ ratnAkaraH / 888 vicAra- 888 vinayazcAbhyutthAnAdistapovinayaM etaddarzanAdi yatra pArzvasthAdau puruSe yAvadyatpariNAmaM svalpaM bahu vA jAnIyAttatra tameva bhAvaM jinaprajJaptaM bRhatkalpasvacetasi vyavasthApya tAvatyaiva bhaktyA kRtikarmAdilakSaNayA pUjayet / iti bRhatkalpavRttau tRtIyakhaMDaikAdazapatre || 3 || vicArAH etenaiva ca ye pArzvasthaM sarvathA'cAritriNaM manyante te'pi parAstA draSTavyAH / kenacitkAraNabalena paraiH saha saMvAse samApanne yena saha stheyaM, yadvA karttavyaM tallikhyate pacchannaasati niNhava, boDiya bhikhkhu ya asoya soAya / pauradavacaDDagAI, garahA ya saaMtaraM ekko // 1 // pracchannasya ||222|| kaMTakacilimilikayozcAbhAve nihnaveSu tiSThanti / tadabhAve boTikeSu, tadaprAptau bhikSukeSu / eteSvapi pUrvamazaucavAdiSu tataH zaucavAdiSu, tataH zaucavAdiSu ca sthitA AcamanAdiSu kriyAsu pracuradravyeNa kAryaM kurvanti / caDukaM kamaDhakaM tatra bhuJjate AdizabdAdapareNApi yena te 'zaucavAdino jugupsAM na kurvanti, tasya parigrahaH / evaM pravacanasya garhA parihRtA bhavati / / sAntaraM copaviSThA bhuJjate / 'eko' tti / ekaH kSullakAdiH kamaDhakAnAM kalpaM karoti / iti zrIbRhatkalpatRtIyakhaMDe 24 patre // 4 // kadAcidajJAnAtstyAnarddhinidrAvati dIkSite sati yo vidhi: sa likhyate kesavaaddhabalaM pannaveti mua liMga Natthi tuha caraNaM / Necchassa harar3a saMgho, Navi ekko mA padosaM tu // 1 // kezavovAsudevastasya balAdarddhabalaM styAnarddhimato bhavatIti tIrthakRdAdayaH prajJApayanti, etacca prathamasaMhaninamaGgIkRtyoktam, idAnIM punaH sAmAnyalokabalAddviguNaM triguNaM caturguNaM vA balaM bhavatIti mantavyam / yata evamata: sa prajJApanIyaH saumya ! muJca liGgaM nAsti tava caraNaM cAritram, yadyevaM guruNA sAnunayaM bhaNito muJcati tataH zobhanamatha na muJcati tato moktumanicchataH, tataH sakAzAtsaGghaH samudita: ' se ' tasya liGgaM harati-uddAlayati, na punareka: / kutaH ? ityAha-mA tasyaikasyopari pradveSaM gacchet, pradviSTazva vyApAdanamapi kuryAt / liGgApahAraniyamArthamidamAha-ava kevalamuppADe, Na ya liGgaM dei aNatisesI se / desavaya daMsaNaM vA, giNha aNicche palAyanti // 2 // api sambhAvane, sa caitatsambhAvayati / yadyapi tenaiva bhavagrahaNena kevalamutpAdayati tathA'pi ' se ' tasya styAnarddhimato liGgamanatizayI na dadAti yaH punaratizayajJAnI sa jAnAti na bhUya etasya styAnarddhinidrodayo bhaviSyati tato liGgaM dadAti itarathA na dadAti, liGgApahAre punaH kriyamANe' 1122211
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ ratnAkaraH // 88 vicAra- 888 yamupadezo dIyate, dezavratAni - sthUlaprANAtipAtaviramaNAdIni gRhANa, tAni cetpratipattuM na samarthastato darzanaM samyaktvaM gRhANa / athaivamapyanunIyamAno yadi liGgaM moktuM necchati tadA rAtrau taM suptaM muktvA palAyante dezAntaraM gacchanti / iti zrIbRhatkalpabhASyavRttau tRtIyakhaMDe 40 patre // 5 // yaH senApati 1 mantri 2 purohita 3 zreSThi 4 sArthavAhasahito rAjyaM bhuGkte, tasya piMDo varjanIyaH / anyatra tu bhajanA / itI zrIbRhatkalpacaturthakhaMDe 153 patre / / 6 / / 1122311 iti zrImadakabbarabhUpAlavizAlacittAlavAlavivarddhitavRSarasAlasAlAtizAlizIlajagadgurubhaTTArakazrIhIravijayasUrIzvaraziSyopAdhyAyazrIkIrttivijayagaNisamuccite zrIvicAraratnAkare aparataTe zrIbRhatkalpavicAranAmA caturthastaraGgaH // 4 // pIyUSapudgalAH khalu, nikhilAH pariNAmitAH zrutatvena / gaNipuGgavena tadidaM madhuraM tadalabhyamapi loke // 1 // atha zrIvyavahAravicArA yathA-tatra ca kecinnIcakulapiNDaniSedhaviSaye prajJApyamAnA vadanti na hyete chimpakAdayo nIcAH, kiM tu te mlecchadhigjAtyAdayaH paraM tanna kiJcit, ete'pi tathaiva / yathA loguttaraparihAro, duviho paribhoga dharaNe ya / atraivaM vyutpattiH pariharaNaM parihAra:, ' loguttaravajjaM ittarie ' ' vajjaM ' varjyam, tadvidhA - ' loga ' tti laukikaM, 'uttara' tti lokottaram, laukikaM dvidhA- itvaraM yAvatkathikaM ca tatretvaraM yatsUtakamRtakAdi tathA loke sUtakAdi dazadivasAn yAvadvarjyate ca iti yAvatkathikaM ca varuDachimpakacarmakAraDombAdi, ete hi yAvajjIvaM ziSTaiH sambhogAdinA varjyante / lokottaramapi varjyaM dvidhA- itvaraM yAvatkathikaM ca, tatretvaraM ' dANe abhigamasaDDe' ityAdi / yAvatkathikaM ' aTThArasa purisesuM, vIsaM itthIsu dasa napuMse' ityAdi / iti zrIvyavahArabhASyavRttau prathamoddeze ' kaMThagamAdI davve' ityetadgAthAyAM 659 pratau 58 patre // 1 // atha yeSu dravyakSetrakAlabhAveSu yena vidhinA''locanA grAhyA tallikhyate tatra yaduktamadhastAt ' avarAhe divasato pasatyaMmi ' tadidAnIM vyAkhyAnayati davvAdicaurabhiggaha, pasatthamapasattha te duhekkekA / apasatthe vajjeDaM, pasatyaehiM tu Aloe / / 1 / / aparAdhAlocanAyAM dIyamAnAyAM vidhirvaktavyaH, tatra yaduktamadhastAt dravyAdayo dravyakSetrakAlabhAvAzcatvArazcatuH saGkhyAkA apekSaNIyA bhavanti / tathA ' abhiggaha ' saaaaaaaaaaaaaaaaaa *4%%%%%%%%% 1122311
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ l vyavahAravicArAH ratnAkara: vicAra- tti dizAmabhigrahaH karttavyaH / te ca dravyAdayo dizazcaikaike pratyeka dvidhA dviprakArAH, tadyathA-prazastA: aprazastAca, tatrAprazastAn dravyAdIn aprazastAMzca dizo varjayitvA prazastairdravyAdibhirdigvizeSaizca, kimuktaM bhavati ? prazasteSu dravyAdiSu prazastAzca dizo'bhigRhyAlocayetlol AlocanAM dadyAt / / tatrAprazastadravyAdipratipAdanArthamAha-bhaggaghare kuDDesu a, rAsIsu ya je dumA ya amaNuNNA / tattha na AloejjA, tappaDivakkhe disA tinni // (2 // ) yatra stambhakumbhakuDyAdInAmanyatamatkimapi patitaM tad bhagnagRhaM tatra, tathA 'kuDDesu' tti kuDyagrahaNAt kuDyamAtrAvizeSe / tatra pAThAntaram- ruddesu ya ' tti, tatra rudreSu-rudragRheSu, tathA rAziSu-amanojJatilamASakodravAdidhAnyarAziSu, ye ca drumA // 224 amanojJAH-niSpatrakaMTakIprabhRtayo'manojJAH, tatra teSvaSyAzrayabhUteSu, upalakSaNametat aprazastAsu tithiSu, aprazasteSu ca sandhyAgatAdiSu nakSatreSu aprazastAzca yAmyAdIrdizo'bhigRhya nAlocayet, kiM tu tatpratipakSe prazastadravyAdirUpe Alocayet / + + + + + + + + + + tathA prazastAzca tisro dizaH pUrvAmuttarAM carantIM cA'bhigRhya Alocayet / idAnImamanojJadhAnyarAzyAdiSu dravyAditvayojanAmAhaamaNuNNadhaNNarAsI, amaNuNNadumA ya hoMti davvaMmi / bhaggadhararuddaUsara, pavA ya daDDhAi khittaMmi // (3 // ) amanojJadhAnyarAzayo'manojJadrumAzca bhavanti dravye draSTavyAH, bhagnagRha-prAguktasvarUpam / 'rudda' tti rudragRhaM 'Usara' tti uSaraM yatra tRNAdikaM nodgacchati, chinnaTaGkA-taTIprapAtaH, bhRguprapAtAdikaM vA, dagdhaM-davadagdhaM, AdizabdAdvidyuddagdhAdiparigrahaH / ityAdi sarvaM kSetraM draSTavyam, tatra yat ' amaNuNNadumA ya hoMti davvaMmi ' ityuktaM tadetadvyAkhyAnayati-nippattakaMTaille, vijjuhate khArakaDuyadaDDe ya / ayatauyataMbasIsaga, davve dhaNNA ya amaNuNNA // (4 // ) niSpatrA:-svabhAvataH patrarahitAH karIrAdayaH, kaMTakino-badarIbabbUlaprabhRtayaH, vidyuddhatA-vidyutprapAtabhagnAH, kSArarasA-moraDaprabhRtayaH, kaTukA:kaTukarasA rohiNIkuTajanimbAdayaH, dagdhA-davadagdhAH, etAn drumAn amanojJAn jAnIhIti vAkyazeSaH / na kevalamamanojJA dhAnyarAzayo'manojJA drumAzca dravye varjanIyAH, kiM tu ayastraputAmrasIsakarAzayo dravye varjanIyAH / 'amaNunnadhanarAsI' tti vyAkhyAnayati-amanojJAni dhAnyAni punaH cazabdaH punararthe amanojJadhAnyarAzayaH / samprati kAlato ye divasA varjanIyAstAnevAha-paDikuvellagadivase, vajjejjA adumiM ca Peel navamiM ca / chaDhei ca cautthiM, bArasiM ca dohaMpi pakkhANaM // (5 // ) iha illapratyayaH prAkRte svArthe, pratikuSTA evaM pratikuSTellakAH, te | ||224||
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- 1888 ca te divasAzca pratikuSTellakadivasAH - pratiSiddhA divasAstAn varjayet, tAneva nAmata Aha-dvayorapi zuklakRSNarUpayoH pakSayoraSTamI navamIM ratnAkaraH // 888 SaSThIM caturthI dvAdazIM ca, etA hi tithayaH zubhaprayojaneSu sarveSvapi svabhAvata eva pratikUlAstato varjanIyAH, idaM kAlato'prazastaM varjyam / sandhyAgatAdinakSatraM tadevAha- saMjjhAgayaM 1 ravigayaM, 2 viDDeraM 3 saMggahaM 4 vilaMbiM 5 ca / rAhuhayaM 6 gahabhinnaM 7, vajjejjA sattanakkhatte // 6 // sandhyAgataM nAma yatra nakSatre sUryo'nantaraM sthAsyati tat AdityapRSTasthitam, anye punA rAhuryasminnudite sUrya udeti tat sandhyAgatam, apare tvevaM bruvate yatra ravistiSThati tasmAccaturdazaM paJcadazaM vA nakSatraM sandhayAgatam, ravigataM yatra ravistiSThati, pUrvadvArike nakSatre pUrvadizAgantavye yadA aparayA dizA gacchati tadA tadvidvAraM vigatadvAramityarthaH, yatkrUragraheNAkrAntaM tatsagraham, vilambi-yatsUryeNa paribhujya muktam, anye vA :- sUryasya pRSTo'grato vA'nantaraM nakSatraM sandhyAgatam, yatpunaH sUragatAnnakSatrAtpRSTatastRtIyaM tadvilamvi iti / rAhuhataM yatra sUryasya candrasya vA grahaNam, yasya madhyena graho'gamat tadgrahabhinnam, etAni saptanakSatrANi candrayogayuktAni varjayet / yata eteSvime doSAH saMjjhAgayaMmi kalaho, hoi kubhattaM vilaMbinakkhatte / viDDere paravijayo, Aiccagae anivvANI // 7 // jaM saggahaMmi kIrar3a, nakkhatte tattha vuggaho hoi / rAhuhayaMmi a maraNaM, gahabhinne soNiuggAlo // 8 // sandhyAgate nakSatre subheSu prayojaneSu prArabhyamANeSu kalaho - rATirbhavati, vilambinakSatre kubhaktam, vidvAre pareSAM zatrUNAM vijayaH, Adityagate - ravigate anirvANi:- asukham, sagrahe punarnakSatre yatkriyate tatra vyudgrahaH saGgrAmo bhavati, rAhuhate maraNam, grahabhinne zoNitodgAra :- zoNitavinirgamaH, evaM bhUteSvaprazastadravyakSetrakAlabhAveSu nAlocayet, kiM tu prazasteSu / tatra prazaste dravye zAlyAdiprazastadhAnyarAziSu maNikanakamauktikavajravaiDUryapadmarAgAdirAziSu ca / prazastaM kSetraM sAkSAdAha-tappaDivakkhe khette, ucchuvaNe sAliceiyaghare vA / gaMbhIrasANuNAe, payAhiNAvatta udae ya / / 9 / / tasya prAguktasyAprazastasya kSetrasya pratipakSe prazaste kSetre ikSuvane, upalakSaNametat, ArAme vA patrapuSpaphalopete 'sAli' tti, vanazabdo'trApi sambadhyate, zAlivane caityagRhe vA, vAzabdo vikalpa tathA gambhIre gambhIraM nAma bhagnatvAdidoSavarjitam, zeSajanena ca prAyeNAlakSaNIyamadhyabhAgaM sthAnaM gambhIramiti vacanAt, sAnunAde yatroccArite zabde pratizabdaH samantAduttiSThati tatsAnunAdam, pradakSiNAvarttamudakaM yatra nadyAM padmasarasi vA tatpradakSiNAvarttodakaM tasmin vA cazabdo vAzabdArthaH kvacidvAzabdasyaiva pAThaH, prazastaM kAlamAha- uttadiNasesakAle, uccaTThANA gahA ya bhAvaMmi / puvvadisauttarA vA, caraMtiyA jAva 1122411 8888888888888888888 1122411
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra-10 navapuvvI // 10 // uktAni yAni dinAni aSTamyAdIni, tebhyo ye zeSA dvitIyAdayo divasAste sa ca kAlazca uktadinazeSakAlastasmin vyvhaarrtnaakrH| prazaste vyatipAtAdidoSavarjite, upalakSaNametat, prazaste cara karaNe prazaste muhUrte, etat kAlataH prazastamuktam, bhAvataH prazastamAha Me vicArAH . uccaiHsthAnaM yeSAM te uccaiHsthAnA grahA bhAve bhAvaviSaye prazastam, kimuktaM bhavati ? bhAvata uccaiHsthAnagateSu graheSu, tatra grahANAmuccaiHsthAnamevamsUryasya meSa uccaiHsthAnam, somasya vRSaH, maGgalasya makaraH, budhasya kanyA, bRhaspate: karkaTaH, zukrasya mInaH, zanezca tulA, sarveSAmapi ca grahANAmAtmIyAduccaiHsthAnAdyatsaptamasthAnaM tannIcaiHsthAnam / athavA bhAvataH prazastA ye somabahA budhazukrabRhaspatizazinaH, eteSAM Mil sambandhiSu rAziSu, etairavalokiteSu ca lagneSu Alocayet / tathA tisro dizaH prazastA grAhyAH, tadyathA-pUrvA uttarA caraMtI, carantI nAma yasyAM sa bhagavAnarhan viharati, sAmAnyataH kevalajJAnI, manaHparyAyajJAnI, avadhijJAnI, caturdazapUrvI, trayodazapUrvI yAvannavapUrvI, yadivA yo yasmin, yugapradhAnaH AcAryaH sa vA yayA viharati, etAsAM tisRNAmanyatamasyA dizo'bhimukhaM AlocanA)'vatiSThate / tasyeyaM | sAmAcArI-nisajja'sati paDihAriya, kiikammaM kAu paMjalukkuDuo / bahupaDisevarisAsu ya, aNuNNaveuM nisijjagato // 11 // ae AtmIyakalpairaparibhuktairAcAryasya niSadyAM karoti, asati-AtmIyakalpAnAmabhAve'nyasya saktAn prAtihArikAn kalpAn gRhItvA karoti, kRtva ca yadyAcAryaH pUrvAbhimukho niSIdati tata Alocako dakSiNata uttarAbhimukho'vatiSThate, yadyAcArya uttarAbhimukho niSaNNastata Alocako vAmapArzve pUrvAbhimukhastiSThati, carantIM vA dizaM pratyabhimukho bhavati, tataH kRtikarma-dvAdazAvarttavandanakaM kRtvA prabaddho'Jjaliryena sa prabaddhAJjaliH utsargata utkuTukasthitaH sannAlocayet, yadi punarbahupratisevitamastIti cireNAlocanA parisamApti yAsyati tAvantaM ca kAlamutkuTukaH sthAtuM na zaknoti, yadivA ajharogavata utkuTukasya sato'si kSobhamupayAnti, tato bahupratisevI arza:su ca satsu gurumanujJApya niSadyAyAmaupagrahikapAdaprochane vA anyasmin vA yathArhe Asane sthita Alocayati / kiM punastadAlocanIyamucyate-caturvidhaM dravyAdi, tathA cAha-ceyaNamacittadavvaM, jaNavayamaddhANa hoti khittaMmi / diNanisi subhikkhadubhikkhakAle bhAvaMmi hiTThiyare // 12 // dravyatazcetanaM-sacittamupalakSaNametat, mizraM vA, acittaM-acetanaM vA, akalpikaM yatpratisevitaM, kSetrato janapade adhvani vA, kAlato dine 226|| nizi vA yadivA subhikSe durbhikSe vA bhAve 'hiTThiyare' saptamI tRtIyArthe hRSTena itareNa vA glAnena satA yatanayA'yatanayA vA darpataH kalpato
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra ratnAkaraH / 888 vA, tadAlocayati / katham ? ityAha-jaha bAlo jaMpato, kajjamakajjaM ca ujjuaM bhaNai / taM taha AloejjA, mAyAmayavippamukko u / / 13 / / yathA bAlo mAtuH piturvA purato jalpan kAryamakAryaM ca RjukaM akuTilaM bhaNati tathA Alocako'pi mAyAmadavipramuktaH san tadAlocanIyaM yathA RjukabhAvenAlocayet / AlocanAyAceme guNAH- lahuyAhlAdIjaNaNaM, appaparaniyatti ajjavaM sohI / dukkarakaraNaM viNao, nissallattaM ca sohiguNA // 14 // laghorbhAvo laghutA, yathA bhAravAhI apahRtabhAro laghurbhavati tathA Alocako'pyuddhRtazalyo laghurbhavati iti laghuptA, tathA hlAdanaM hlAdiroNAdika ipratyayaH prahRttistasya jananaM utpattirhrAdijananaM pramodotpAda iti yAvat, tathA || 227 / hyatIcAradharmopataptasya cittasya malayagiripavanasamparkeNevAlocanApradAnenAtIcAradharmApagamo bhavati saMvignAnAM mahAmunInAM paramaH pramoda iti, tathA ' apparaniyatti' AlocanApradAnataH svayamAtmano doSebhyo nivRtiH kRtA, taM ca dRSTvA'pyanye AlocanAbhimukhA bhavantItyanyeSAmapi doSebhyo nivarttanamiti tathA yadatIcArajAtaM pratisevitaM tatparasmai prakaTayatAmAtmana ArjavaM samyagvibhAvitaM bhavati, ArjavaM nAmAmAyAvitA, tathA atIcArapaGkamalinasyAtmanazcaraNasya vA prAyazcittajalenAtIcArapaGkaprakSAlanato nirmalatAzodhi:, tathA duSkarakaraNaM-duSkarakAritA tathA hi- yatpratisevanaM tanna duSkaraM, anAdibhavAbhyastatvAt, yatpunarAlocayati tadduSkaraM, prabalamokSAnuyAyivIryollAsavizeSeNaiva tasya karttuM zakyatvAt tathA ' viNau ' tti AlocayatA cAritravinayaH samyagupapAdito bhavati / ' nissallattaM ' ti sazalya AtmA niHzalyaH kRto bhavatIti niHzalyatA, ete zodhiguNAH- AlocanAguNAH, AlocanAzodhirityanarthAntaratvam / atha kasya samIpe AlocanA dAtavyA ? ucyate-AgamavyavahAriNaH zrutavyavahAriNo vA / tathA cAha-AgamasuavavahArI, Agamao chavviho u vavahAro / kevalimaNohicoddasadasanavapuvvI u nAyavvo / / 15 / / ' AgamasuyavavahArI' tti vyavahArizabdaH pratyekamabhisambadhyate AlocanArho dvividhaH, tadyathA-AgamavyahArI zrutavyavahArI ca tatrAgamato vyavahArI SaDvidhaH, tadyathA kevalI - kevalajJAnI, 'maNohi' tti padaikadeze padasamudAyopacArAnmana: paryAyajJAnI avadhijJAnI ca, ' coddasadasanavapuvvI' tti pUrvazabdaH pratyekamabhisambadhyate caturdazapUrvI dazapUrvI navapUrvI ca jJAtavyAH, ete ca AgamavyavahAriNa:pratyakSajJAnina ucyante caturdazAdipUrvabalasamutthasyApi jJAnasya pratyakSatulyatvAt / tathA hi-yena yathA yo'ticAraH, kRtastaM tathA sarvamete jAnantIti / pachuTTe paDisAraNa, appaDivajjaMtayaM na khalu sAre / jai paDivajjai sAre, duvihatiyAraMpi paccakkhI / / 16 / / pratyakSI %%%%%%%%%%%%%%%%%%%84% 1122011
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyavahAravicArAH vicAra- pratyakSajJAnI AgamavyavahArItyarthaH dvividhamapi mUlaguNaviSayamuttaraguNaviSayaM cAticAramAlocayaMto yatkimapi AlocanIyam / 'pahRDhe' tti ratnAkaraHni vismRtaM bhavati tatastasmin vismRte pratisAraNaM karoti, yathA'mukaM tavAlocanIyaM vismRtamiti tadapyAlocayati, kevalaM yadi kevalajJAnAdibalenaitajjAnAti yathaiSa bhaNitaH san zuddhabhAvatvAtsamyak pratipadyate / ' vartamAnasAmIpye vartamAnavadvA' iti vacanato bhaviSyati vartamAnAbhidhAnAtpratipatsyate iti tadA smArayati, yadi punaretadavagacchati yatheSa bhaNito'pi sanna samyag pratipatsyate iti, tadA tamapratipadyamAnaM-apratipatsyamAnaM na khalu naiva smArayati, niSphalatvAt / amUDhalakSo hi bhagavAnAgamavyavahArI, ata eva dattAyAmapyAlocanAyAM 1122011 yadyAlocakaH samyagAvRttau jJAtastatastasmai prAyazcittaM prayacchati atha na pratyAvRtta-stato na prayacchatIti / zrutavyavahAriNaH prAha-kappapakappI usue AloyAti te u tikkhutto| sarisarathamapaliuMcI, visarisapariNAmato kuMcI // 17 // kalpagrahaNena dazAzrutaskandhakalpavyavahArA gRhItAH prakalpagrahaNena nizIthaH kalpazca prakalpazca kalpaprakalpaM tadeSAmastIti kalpaprakalpinaH, dazAkalpavyavahArAdisUtrArthadharAH, tuzabdatvAt mahAkalpazrutamahAnizIthaniyuktinizIthapIThikAdharazca zrute zrutavyavahAriNaH procyante / tathA''locakaM tri:kRtvastrIn vArAnAlocApayanti, te hyekaM dvau vA vArAvAlocite anena pratikuJcanayA''locitamapratikuJcanayA veti vizeSaM nAvabudhyate, tatastrIn vAra(nAlocApayanti / katham ? iti cet, ucyate-prathamavelAyAM nidrAyamANa iva zRNoti, tato brUte nidrApramAdaM gatavAnahamiti na kimapyazrauSamato bhUyo'pyAlocaya, dvitIyavAramAlocite bhaNati na suSThu mayA'vadhAritamanupayogabhAvAdataH punarapyAlocaya, evaM triSvapi vAreSu yadi sadRzArthamAlocitaM tato jJAtavyameSo'pratikuJco'mAyAvI, atha visadRzaM tarhi jJAtavyameSa pariNAmataH kuJcI kuTilo mAyAvI, athaikaM dvau vA vArAvAlocanAdApanena mAyAvI kiM nopalabhyate yena trIn vArAnityuktaM ucyate-upalabhyate paraM sphuTataropalabdhinimittaM trIn vArAnAlocApyate, tasyApi ca pratyayo lol bhavati yathA'haM visadRzabhaNanena mAyAvI lakSitaH tato mAyAniSpannaM mAsaguruprAyazcittaM pUrvaM dAtavyaM tadanantaramaparAdhanimittaM prAyazcittamiti / atraivArthe dRSTAntamAha-tinni u vArA jaha daMDiyassa, paliuMciyaMmi assuvamA / suddhassa hoi mAso, paliuMcii taM cimaM caNNaM // 18 // daMDiko nAma karaNapatistasya yathA'nyAyapIDitaM karaNamupasthitaM kiM mAyAvyeSo'mAyAvI veti parijJAnAya trIn vArAnapanyAyamuccArayitumabhiyogaH / Lal evaM zrutavyavahAriNo'pi atIcArazalyapIDitaM prAyazcittavyavahArArthamupasthitaM eSa pratikuJcanAparo na veti parijJAnArthaM trIn vArAnuccArayituM 1122
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAraratnAkara 1122911 saMrambhaH, tato yadA zrutavyavahAribhistri:kRtva AlocanApradApanenAgamavyavahAribhiH prathamavelAyAmAgamabalena tasya pratikuJcitakauTilyaM jJAtaM bhavati tadA tasmin pratikuJcite jJAte azvopamA-azvadRSTAntaH kriyate yathA-Arya ! zRNu tAvadidamudAharaNam-jahA kassavi ranno ego asso savvalakkhaNasaMjutto dhAvaNapavaNasamattho, tassa Asassa guNeNaM ajeyo, so rAyA savve sAmaMtarAiNo ANavei, tAhe sAmaMtarAiNo appappaNo sabhAsu bhaNaMti natthi koi eriso puriso jo taM harittA ANei, savvehi bhaNiyaM so purisapaMjarattho ciTThai gacchae vA na sakkA hariuM, egassa raNNo egeNa puriseNa bhaNiyaM-jai so mAreyavvo to mAremi, tAhe rannA bhaNiyaM mA amhaM tassa vA bhavau ghAehatti, tato so tatya gao, teNachannapadesaM ThieNa zlakSNAyA ISikAyA agrabhAge kSudrakaMTakaM protaM kRtvA dikkaruyadhaNueNa millei teNa Aso viddho, ISikA azvamAhatya patitA riGgiNIkAkaMTako'zvazarIre'nupraviSTaH, tato so Aso teNa avvattasalleNa parihAyai pabhUyaguNajoggAsaNamapi caraMto, tato vijjassa akkhAto vijjeNa pariciMtiUNa bhaNiyaM-nasthi aNNo koi rogo avassamavvatto koi sallo, tAhe vijjeNaM so l Aso jamagasamagapurisehiM cikkhalleNa AliMpAvito, tato jattha paDhamaM sukkaM dilR tattha phAlettA avaNIto so kSudrakaMTakI sallo, jahA so Aso sasallo na sakkei sAmaMtarAyANo nijjiNiuM puvvaM evaM tumaMpi kiriyAkalAvaM kareMtovi saMjamavuDDimakuvvamANo na kammANaM jayaM karesi tA savvaM sammaM Aloehi iti / yadi punarna kimapi tasya pratikuJcitaM jJAtaM bhavati tadA nAsAvazvadRSTAntaH kriyate, svabhAvata eva tasya samyagAlocakatvAt, tasya ca zuddhasya mAsikaM parihArasthAnaM prAptasya prAyazcittaM bhavati mAsaH, itarasya tu kRtapratikuJcanasya taccApannaM mAsikaM prAyazcittamidaM cAnyat mAyAniSpannaM mAsaguru, iti gAthArthaH / samprati yaduktaM 'jaha daMDiyassa' tti tadvibhAvayati / atthuppattI asarisaniveyaNe daMDo paccha vavahAro / iya loyauttarammivi, kuMciyabhAvaM tu daMDaMti // 19 // utpadyate yasmAditi utpattiH, arthasyotpattirarthotpattiH, arthazcotpadyate vyavahArAt arthotpattirvyavahAra ucyate tasyAmarthotpattIkaraNavyavahAre asadRzanivedane daMDaH, iyamatra bhAvanA-yathA ko'pi puruSo'panyAyapIDito rAjakaraNamupasthito nivedayati-ahaM devadattena apanyAyena pIDitaH tataH kAraNikAH pRcchanti-kathamanyAyaH saMvRttaH ? so'kathayat kathite karaNapatibrUte-punaH kathaya, tato bhUyaH kathayati, tataH punarapi bUte bhUyo kathaya, tatra yadi tisRSvapi velAsu al sadRzaM vakti tato jJAyate yathA'nena yathAvasthitaH sadbhAva: kathitaH / atha visadRzaM tato jAnAti karaNapatireSa pratikuJcya kathayati, tataH ka ||229 //
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- sa nirbhartsayati-kimiti rAjakule'pi samAgatastvaM mRSA vadasIti pUrvaM mAyAmRSApratyayaM daNDyate / ' paccha vavahAro' tti pazcAdvyavahAraM | vyavahAraratnAkaraH kAryate, vyavahAre'pi yadi parAjito bhavati tato dvitIyavelaM daNDyate, eSa dRSTAnto dArTAntikayojanamAha-' iya' ityAdi / evamuktaprakAreNa vicArAH lokottare'pi vAratrayamAlocanAdApanena yadi kuJcito bhAvo jJAto bhavati tatastaM kuJcitabhAvaM-kuTilabhAvaM pUrvamAcAryo nirbhartsayatikimityAlocanAyAmupasthito'pi mRSA vadasi / tato 'daMDo' iti prathamato mAyAniSpannena mAsaguruprAyazcittena daMDayati / pazcAdyadApannaM mAsikaM tena dvitIyavelaM daMDayati / atha vAratrayamAlocanAdAne'pi kathaM zrutavyavahAriNo mAyAmantargatAM lakSayanti / tata Aha-AgArehi ||23018 sarehi ya, puvvAvaravAhayAhi ya girAhiM / nAuM kuMciyabhAvaM, parokkhanANI vavaharaMti // 20 // AkArA:-zarIragatA bhAvavizeSAH, tatra yaH zuddhastasya sarve'pyAkArA saMvignabhAvopadarzakA bhavanti, itarasya tu na tAdRzAH, svarA apyAlocayataH zuddhasya vyaktA vispaSTA akSubhitAca nissaranti, itarasya tvavyaktA-avispaSTAH kSubhitagadgadAzca / tathA zuddhasya vANI pUrvAparAvyAhatA itarasya tu pUrvAparavisaMvAdinI, tata evaM parokSajJAninaH zrutavyavahAriNa AkAraiH svaraiH pUrvAparavyAhatAbhizca gIrbhistasyAlocakasya kuJcitabhAvaM-kuTilabhAvaM jJAtvA tathA vyavaharati pUrvaM mAyApratyayena prAyazcittadaNDena daNDayati, pazcAdaparAdhapratyayena prAyazcittadaNDeneti bhAvaH iti zrIvyavahAraprathamoddezake 659 pratau 84 patre // 2 // nizcayatastu ekasmin mahAvrate bhagne sarvANyapi bhagnAni, vyavahAratastu yadvirAddhaM tadeva bhagnamityabhiprAyo likhyate atha mUlaguNapratisevanAyAM uttaraguNapratisevanAyAM vA cAritrabhraMze asti kazcidvizeSaH uta nAsti ? astIti bUmaH, ko'sau ityAhamUlaguNadaiyasagaDe, uttaraguNamaMDave sarisavAI / chakkAyarakkhaNaTThA, dosuvi suddhe caraNasuddhI // 1 // mUlaguNeSu dRSTAnto dRtiH zakaTaM ca, kevalamuttaraguNA api tatra darzayitavyAH, uttaraguNeSu dRSTAnto maNDape sarSapAdi AdizabdAcchilAdiparigrahaH tatrApi mUlaguNA api darzayitavyAH, iyamatra bhAvanA-ekenApi mUlaguNapratisevanena tatkSaNAdeva cAritrabhraMza upajAyate uttaraguNapratisevanAyAM punaH kAlena, atra dRSTAnto dRtikaH tathA hi-yathA dRtika udakabhRtaH paJcamahAdvAraH, teSAM mahAdvArANAmekasminnapi mahAdvAre mutkalIbhUte tatkSaNAdeva riktIbhavati, sucireNa tu o kAlena pUryate, evaM mahAvratAnAmekasminnapi mahAvrate'ticaryamANe tatkSaNAdeva samastacAritrabhaMzo bhavati ekamUlaguNaghAte sarvamUlaguNAnAM ll
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- ghAtAt, tathA ca guravo vyAcakSate-ekavratabhaGge sarvavratabhaGga iti etanizcayanayamataM, vyavahArataH punarekavatabhaGge tadevaikaM bhagnaM pratipattavyam, Jal ratnAkaraH zeSANAM tu bhaGgaH krameNa, yadi prAyazcittapratipattyA nAnusandhatte, iti / anye punarAhuH-caturthamahAvratabhaGgapratisevanena tatkAlameva sakalacAritrabhraMzaH, zeSeSu punarmahAvrateSvabhIkSNapratisevanayA mahatA'ticAreNa vA veditavyaH / uttaraguNapratisevanAyAM puna: kAlena caraNabhraMzo yadi punaH prAyazcittapratipattyA nojjvAlayati / etadapi kuto'vaseyam ? iti cet, ucyate- zakaTadRSTAntAt / tathA hi-zakaTasya mUlaguNA dve cakre, uddhI akSazca, uttaraguNA budhnakIlakalohapaTTAdayaH etairmUlaguNairuttaraguNaizca susamprayuktaM sat zakaTaM yathA bhAravahanakSamaM bhavati mArge ca sukhaM vahati, tathA sAdhurapi ||23918 mUlaguNairuttaraguNaizca susamprayuktaH san aSTAdazazIlAGgasahasrabhAravahanakSamo bhavati, viziSTottarottarasaMyamAdhyavasAyasthAnapathe ca sukhaM vahati / atha zakaTasya mUlAGgAnAmekamapi mUlAGgaM bhagnaM bhavati tadA na bhAravahanakSama, nApi mArge pravarttate / uttarAGgaistu kaizcidvinA'pi kiyatkAlaM zakaTaM bhArakSamaM bhavati pravahati ca mArge, kAlena punargacchatA anyAnyaparizaTanAdayogyameva tadupajAyate / evamihApi mUlAnAmekasminnapi mUlaguNe hate na sAdhUnAmaSTAdazazIlAGgasahasrabhAravahanakSamatA nApi saMyamazreNipathe pravahanam, uttaraguNaistu kaizcitpratisevitairapi kiyataM kAlaM caraNabhAravahanakSamatA saMyamazreNipathe pravartanaM ca, kAlena punargacchatA tatrApyanyAnyaguNapratisevanAto bhavati samastacAritrabhraMzaH tataH zakaTadRSTAntAdupapadyate mUlaguNAnAM pratisevane ekasyApi mUlaguNasya nAze tatkAlaM cAritrabhraMzaH uttaraguNanAze kAlakrameNeti / itazcaitadeva maNDapasarSapAdidRSTAntAt / tathA hi-eraNDAdimaNDape yadyeko dvau bahavo vA sarSapAH upalakSaNametat-tilatandulAdayo vA prakSipyante tathA'pi maNDapo na bhaGgamApadyate atiprabhUtaistvADhakAdisaGkhyAkairbhajyate, atha tatra mahatI zilA prakSipyate tadA tayaikayA'pi tatkSaNAdeva dhvaMsamupayAti, evaM cAritramaNDapo'pyekadvitryAdibhiruttaraguNairaticaryamANairna bhaGgamApadyate bahubhistu kAlakrameNAticaryamANairbhajyate, zilAkalpena punarekasyApi mUlaguNasyAticAreNa tatkAlaM dhvaMsamupagacchatIti / iti zrIvyavahArabhASyavRttau prathamoddezake 659 pratau 127 patre // 3 // atha''locayato guNA doSAzca likhyante " AloyaMto etto, dasahi guNehiM tu hoi uvaveo / jAikulaviNayaNANe daMsaNacaraNehi saMpanno ( // 1 // ) khate daMte'mAI // 231 / / lael apacchatAvI ya hoti bodhabve / AloyaNAe dosA, etto vucchaM samAseNaM // 2 // ita uddhe AlocayannAlocako vaktavyaH, sa ca
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicaarrtnaakrH| 88 dazabhirguNairupapeta eva-yukta eva bhavati, turevakArArtho bhinnakramatvAdatra sambadhyate / tAneva guNAnupadarzayati ' jAi' ityAdi, jAtisampannaH 1088 kulasamyannaH, mAtRpakSo jAti, pitRpakSa: kulam, vinayasampannaH, jJAnasampannaH, darzanasampannaH, caraNasampannaH, kSAntaH, dAntaH, amAyI, apazcAttApI ca boddhavyaH / atha kasmAdAlocakasyaitAvAn guNasamUho'nviSyate ? ucyate-jAtisampannaH prAyo 'kRtyaM na karoti atha kathamapi kRtaM tarhi samyagAlocayati, kulasampanna: pratipannaprAyazcittanirvAhaka upajAyate, vinayasampanno niSadyAdAnAdikaM vinayaM sarvaM karoti samyagAlocayati, jJAnasampannaH zrutAnusAreNa samyagAlocayati, amukazrutena me dattaM prAyazcittamataH zuddho'hamiti ca jAnIte, darzanasampannaH, prAyazcittAcchuddhi zraddhatte, caraNasampannaH prAyo'ticAraM punarna karoti anAlocitaM vA cAritraM na zudhyatIti samyagAlocayati, kSAnto nAmaM kSamAyuktaH sa kasmiMzcitprayojane gurvAdibhiH kharaparuSamapi bhaNitaH samyak pratipadyate yadapi ca prAyazcittamAropitaM tadapi samyag vahati, dAnto nAma indriyanoindriyajayasampannaH sa prAyazcittatapaH samyakkaroti, mAyA'syAstIti mAyI na mAyI amAyI so'pratikuJcitamAlocayati, apazcAttApI nAma yaH pazcAt paritApaM na karoti hA duSTu kRtaM mayA yadAlocitamidAnIM prAyazcittatapaH kathaM kariSyAmIti kiM tvevaM manyate kRtapuNyo'haM yatprAyazcittaM pratipannavAniti / ata UddharvamAlocanAyA doSAn samAsena saGkSepeNa vakSye / pratijJAtameva nirvAhayati AkaMpittA'NumANittA, (AkaMpia aNumaNia) jaM diTThe bAyaraM ca suhumaM vA / chaNNaM saddAulagaM, bahujaNamavvattatassevI ( ||2||) Avarjita sannAcAryaH stokamevaM prAyazcittaM dAsyatIti buddhyA vaiyAvRttyakaraNAdibhirAlocanAcAryamAkampya-ArAdhya yat Alocayati, eSa AlocanAdoSa: 1, tathA anumAnyAnumAnaM kRtvA laghutarAparAdhanivedanato mRdudaNDapradAyakatvAdisvarUpamAcAryasyAkalayya yadAlocayatyeSo'pyAlocanAdoSa: 2, tathA yaddRSTamaparAdhajAtaM kriyamANamAcAryadinA tadevAlocayati nAparamiti tRtIya AlocanAdoSa 3, 'bAyaraM ca ' tti bAdaraM doSajAtamAlocayati na sUkSmaM, tatrAvajJAparatvAt eSa caturtha: 4, ' suhumaM va' tti sUkSmaM vA doSajAtamAlocayati na bAdaram yaH sUkSmamAlocayati sa kathaM bAdaraM nAlocayatItyevaMrUpabhAvasampAdanArthamAcAryasyaiSa paJcama AlocanAdoSa: 5, tathA ' chaNNaM' ti pracchannamAlocayati kimuktaM bhavati ? lajjAlutAmupadarthyAparAdhAnalpazabdena tathA''locayati yathA kevalamAtmaiva zRNoti, na gururityeSa SaSTha AlocanAdoSa:, 'saddAulaM ' tti zabdAkulaM bRhacchabdaM yathA bhavatyevamAlocayati idamuktaM bhavati-mahatA zabdena tathA''locayati yathA'nye'pyagItArthAdayaH zRNvantItyeSa saptama AlocanAdoSaH 1123211 88888888888888888 vyavahAra vicArA: 1123211
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ ratnAkaraH 188 vicAra- 7, tathA ' bahujaNa ' tti bahujanamadhye yadAlocanaM tadbahujanam, athavA bahavo janA AlocanAguravo yatra tadbahujanamAlocanam, kimuktaM bhavati ? ekasya purata Alocya tadevAparAdhajAtamanyasyApi purata Alocayati eSo'STama AlocanAdoSa: 8, ' avatta ' tti avyakto'gItArthaH, 9 tasyAvyaktasya guroH purato yadaparAdhAlocanaM tadavyaktam, eSa navama AlocanAdoSa: 9, ' tassevi 'tti ziSyo yamaparAdhamAlocayiSyati tameva sevate yo gururasau tatsevI tasya samIpe yadaparAdhAlocanaM eSa mamAticAreNa tulyastato na kimapi me prAyazcittaM dAsyatyalpaM vA dAsyati naM ca mAM kharaMTayiSyate yathA virUpaM kRtaM tvayeti buddhyA tadAlocanaM tatsevi, eSa dazama AlocanAdoSa: 10 / iti zrIvyavahArabhASyavRttI prathamoddezake 959 pratau 141 patre // 4 // atha sAdhUnAmapi yogAditapo'nuSThAnaparisamAptAvavazyaM nandyAdirmahotsavaH karttavya eva, na ca kimidaM nirgranthAnAmutsavakaraNamityAdizaGkA kAryA, jinazAsanonnatikaratvAcchAstroktatvAcca / tathA hi- ityuktaH pratimApratipattividhiH, idAnIM samAptividhimAha - tIriyaubmAmaNato ya, darisaNaM sAhusannimappAhe / daMDiyabhoiyaasatI, sAvagasaMgho va sakkAraM // (1) // tIritAyAM samAptAyAM pratimAyAmutprAbalyena bhramantyudbhramA:bhikSAcarAsteSAM niyogo vyApAro yatra sa udbhramaikaniyogo grAmastatra darzanamAtmanaH prakaTanaM karoti, tataH sAdhuM saMyataM saMjJinaM samyagdRSTi zrAvakaM vA ' appAhe ' tti saMdezayati, tato daMDino rAjJo nivedanaM sa satkAraM karoti, tadabhAve bhojika:, tasyApyabhAve zrAvakavarga:, tasyApyabhAve saGghaH sAdhusAdhvIvargaH / iyamatra bhAvanApratimAyAM samAptAyAM yasmin grAme pratyAsanne bahavo bhikSAcarAH sAdhavazca samAgacchanti, tatrAgatyAtmAnaM darzayati darzayaMzca yaM sAdhuM zrAvakaM vA pazyati tasya sandezaM kathayati yathA- samApitA mayA pratimA tato'hamAgata iti / tatrAcAryA rAjJo nivedayanti yathA - amuko mahAtapasvI samAptatapaH karmAbhUditi sa mahatA satkAreNa gacche pravezanIya iti / tataH sa rAjA tasya satkAraM kArayitavyaH, tadabhAve'dhikRtasya grAmasya nagarasya vA nAyakaH, tadabhAve samRddhaH zrAvakavargaH, tadabhAve sAdhusAdhvIvargaprabhRtikaH saGgho yathAzakti satkAraM karoti / satkAro nAma tasyopari candrodayadhAraNaM, nAndItUryAsphAlanaM, sugandhavAsakSepaNamityAdi, evaMrUpeNa satkAreNa gacchaM pravezayet / satkAreNa pravezanAyAmime guNAH- ubbhAvaNA pavayaNe, sadbhAjaNaNaM taheva bahumANo / ohAvaNA kutitthe, jIaM taha titthavuDDI ya / / ( 2 ) // pravezasatkAreNa pravacane-pravacanasyodbhAjanAprAbalyena prakAzanaM bhavati, tathA'nyeSAM bahUnAM sAdhUnAM zraddhAjananaM 1123311 1123311
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra-yathA vayamapyevaM kurmo yena mahatI zAsanasya prabhAvanA bhavati, tathA zrAvakazrAvikANAmanyeSAM ca bahumAnamupajAyate zAsanasyopari yathA aho vyvhaarrtnaakrH| OM mahApratApipAramezvaraM zAsanaM, yatredRzA mahAtapasvina iti, tathA kutIrthe jAtAvekavacanaM, kutIrthAnAmapabhrAjanA- hIlanA, tatredRzAM mahAsatvAnAM vicArAH OM tapasvinAmabhAvAt, tathA jItametat-kalpa eSa yathA samAptapratimAnuSThAnAnAM satkaraNIya iti, tathA tIrthavRddhizca / evaM pravacanasyAtizayamudIkSyamANA bahavaH saMsArAdvirajyante, viraktAzca parityaktasaGgAH pravrajyAM pratipadyante, tato bhavati tIrthapravRddhiriti / iti zrIvyavahArabhASyavRttau prathamoddezake 659 pratau 195 patre // 5 // athAcAryai: zarIracintArthaM bahirna gantavyam, ityakSarANi likhyante 1123811 bahigamaNe caugurugA, ANAdI vANie ya micchattaM / paDiyaraNamaNAbhoge, kharamuhi marue tirikkhAdI // (1) // AcAryo yadi vicArabhUmiM bahirgacchati tataH prAyazcittaM catvAro gurukAH, AjJAdayazca doSAH / tathA ' vANie ya micchattaM ' ti vaNiji pUrvamabhyutthAnaM kRtavati, pazcAdakurvati keSAJcinmithyAtvamupajAyate, iyamatra bhAvanA - AcAryaM saMjJAbhUmiM vrajantaM tataH pratyAgacchantaM ca dRSTvA vaNijo nijanijApaNasthA abhyutthAnaM kRtavantaH taM ca tathA vaNijAM bahumAnenAbhyutthAnaM dRSTvA kecidanye manyante guNavAneSa AcAryo yena vaNija evamenamabhyuttiSThanti tasmAdasmAkamapi pUjya iti te'pi pUjayanti / yadA tvAcAryaH kadAciddvau vArau saMjJAbhUmiM vrajati tadA caturo vArAn gamane pratyAgamane cotthAtavyaM te cAlasyaM manyamAnA abhyutthAnaM bhaviSyatIti kRtvA AcAryaM dRSTvA'nyato mukhaM kurvanti ca tathA dRSTvA'nye cintayanti nUnameSa pramAdI jAto, jJAtopi guNavAnapi yadIdRzaH patati tarhi na kiJciditi te mithyAtvaM gacchanti / tathA ca lokena pUjyamAnaM dRSTvA maruke brAhmaNasya mAraNabuddhyA praticaraNaM bhavati, tataH saMjJAbhUmiM gataM vijane pradeze mArayet / tathA kharamukhIMnapuMsakIM dAsIM vA prApayitvA uDDAhaM kuryAt / anAbhogena vA vanagahane praviSTe tiryagAdau kulaTAdau ca praviSTAyAmAtmaparobhayasamutthA doSA eSa gAthAsaGkSepArthaH / iti zrIvyavahArabhASyavRttau SaSThoddezake 659 pratau 441 patre // 6 // aaasaa saasaa AcAryo hi bhagavAMstIrthaGkarakalpa:, tatastena gocaracaryAyAM na gantavyam, yadi yAti tarhi prAyazcittam, taM gacchantaM vA yadi gItArtho bhikSurvA na niSedhayati tarhi tayorapi prAyazcittamityabhiprAyo likhyate 1123811
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAraratnAkaraH // 235 / / tatra prathamaM tIrthaGkarakalpadvAraM vyAkhyAnayati-deviMdacakkavaTTI, maMDaliyA IsarA talavarA ya / abhigacchanti jiNaMde, to goariaMna hiMDaMti // 1 // jinendrAn bhagavata utpanne jJAne devendrAH-zakraprabhRtayazcakravartinaH upalakSaNametat yathAyogaM vAsudevA baladevAzca tathA mANDalikA:-katipayamaNDalaprabhava IzvarAstalavarazcAbhigacchanti, tataste gocaracaryAM na hiNDanti // saMkhAdIyA koDI, surANa niccaM jiNe uvAsaMti / saMsayavAgaraNANi ya, maNasA vacasA ca pucchaMti // 2 // saGkhyAtItAH surANAM koTayo nityaM-sarvakAlaM jinAn-tIrthakRta upAsate, tathA satataM manasA vacasA ca pRcchanti, surAdike manasA vacasA ca saMzayaM vyAkaraNAni karoti, tato bhikSAM na hiNDate // uppannanANA jaha no aDaMti, cottIsabuddhAtisayA jiNaMdA / evaM gaNI aTThaguNovaveo, satthA va no hiMDai iDimaM tu // 3 // yathA utpanne jJAne jinendrAzcastriMzaduddhAtizayAH sarvajJAtizayA dehasaugandhyAdayo yeSAM te tathA bhikSAM na hiNDante / evaM tIrthakaradRSTAntena gaNI AcAryo'STaguNopeto'STavidhagaNisampadupetaH zAstA iva tIrthakara iva RddhimAnna hiNDate // guruhiDaNaMmi gurugA, vasabhe lahuAnivArayaMtassa / gItAgIte gurulahu, ANAdIyA bahU dosA // 4 // AcArya bhikSAmaTAmIti vyavasitaM yadi vRSabho na nivArayati tadA tasyAnivArayataH prAyazcittaM catvAro laghukAH, atha vRSabheNa nivArito'pi na tiSThati tarhi vRSabhaH zuddha AcAryasya prAyazcittaM catvAro gurukAH, tathA gItArtho bhikSuzcenna nivArayati tadA tasya mAsaguruH, agItArthasya bhikSIranivArayato mAsalaghuH / AcAryasya gItArthAgItAbhyAM vAritasyApi gamane pratyekaM caturguruH / AjJAdayazceme vakSyamANA bahavo doSAH, tAnevAha + + + + + + + + rAyAmaccapurohiya, seTThI seNAvaI talavarA ya / abhigacchaMtAyarie, tahiyaM ca ime udAharaNaM // (5 // ) yathA tIrthakarazchadyasthakAle hiNDamAno'pyutpanne jJAne devendrAdyabhigamAnna hiNDate / evamAcAryAnapi-AcAryapadasthAnapi rAjA amAtyaH purohitaH zreSThI senApatitalavarAzcAbhigacchanti, tataste bhikSAM na hiNDante anyathA doSaH, tatra cedamudAharaNam, tadevAha-soUNa ya uvasaMto, amacco raNNo tagaM nivedei / rAyAvi bitiyadivase, taie amaccI ya devI ya // (6 // ) rAjJo'mAtya AcAryasamIpe dharmaM zrutvA upazAntaH, sa ca rAjJastakamAcAryaM nivedayati yathA8 guNavAnatIvAcAryo'mukapradeze tiSThati, tato dvitIyadivase rAjA amAtyena saha gataH, sa dharmaM zrutvA parituSTa Agato nijAgramahiSyAH parikathayati amAtyenApyAtmIyabhAryAyAH kathitam, tato'mAtyI devI ca tRtIyadivase dharmazravaNAya samAgate AcAryo bhikSArthaM gataH / tataH // 235||
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyavahAravicArAH POS vicAra-OM souM paDicchiUNaM, va gayA ahavA paDicchiNe khisA / hiMDaMti hoti dosA, kAraNa paDivattikusalehiM // (7 // ) bhikSArthaM gata iti zrutvA te hIlayitvA gate, athavA kSaNamAtra pratIkSya hIlayantyau gate, yadi vA yAvadAcArya Agacchati tAvatpratIkSyamANe hIlayataH, athavA prasvinnazarIra-parigalAsvedamAgataM dRSTvA khisataH, yadi vA klamena suSThu kRtaM vandanaM na vA somaM kathayato vA parizrameNa na suSThuvacanavinirgamastata usthite hIlayato yathA piNDolaka ivaiSa bhikSAmaTati, kimAcAryatvametasya ete bhikSAM hiNDamAne doSA:-yadi punaH kAraNe vakSyamANe bhikSArthaM gato bhavet rAjAdayazca tatrAgatAH, te ca pRccheyuH kva gata AcAryaH tatra ye pratipattikuzalAstairnedaM vaktavyam-bhikSArthaM gata iti, caityavandananimittaM / / 236 gata iti / te yadi rAjAdaya AcAryamAgacchantaM pratIkSeran tadA ye'tIvadakSA gItArthAste sundaraM pAnakaM prathamAlikA sundara kalpaM colapaTTe ca gRhItvA''cAryasamIpe gatvA''cAryasya kathayanti / tata AcAryo mukhahastapAdAdi prakSAlya prathamAlikA pAnakaM kRtvA kalpaM prAvRtya pAtrANyanyasya samarpya tAdRzaveSo vasatAvAnIyate / yathA'nAkhyAto'pi rAjAdibhirjAyate, eSa AcArya iti / tato vasati prAptasya pAdaproJchanaM pAdapramArjanArthamAdAya sAdhava upatiSThanti / pAdapramArjanAnantaraM vasaterantaH pravizya pUrvaracitAyAM niSadyAyAmupavizati / upaviSTasya caraNakalpakaraNAya ko'pi sAdhurupaDhaukate / caraNaprakSAlanAnantaraM ca sarve sAdhavaH purataH pArzvataH pRSThato vA kiGkarabhUtAstiSThanti / yathA rAjA cakitastiSThati / iti zrIvyavahArabhASyavRttau SaSThoddezake 659 pratau 449 patre // 7 // . na kevalaM vaiyAvRttyakareNaivAhArAdinA gurorbhaktiH kAryA, kiMtvanyena gItArthenApi svayamAhRtAhArAdinA gurorbhaktiH karttavyetyabhiprAyo likhyate davve bhAve bhattI, davve gaNigAu dUti jArANaM / bhAvaMmi sIsavaggo, karei bhattiM suadharassa // (1 // ) AcAryasya bhaktau kriyamANAyAM tIrthasyAvyavacchedaH, bhaktAvakriyamANAyAM tu tIrthavyavacchedaH / sA ca bhaktiddhidhA-dravya bhAve ca, tatra yannAmagaNikA bhujaGgAnAM bhakti kurvanti dUtayo vA jArANAM, sA dravye dravyabhaktiH, bhAve bhAvaviSayA bhaktiH punariyaM yacchiSyavargaH zrutadharasya bhakti karoti / yadyapi cAnyo'pi gurorbhakti karoti tathA'pi mamApi nirjarA syAdityAtmAnugrahabuddhyA'nyenApi bhaktiH karttavyeti / lauhAryagautamadRSTAntena bhAvayati-jaivi ya lohasanAmo, giNhai khINaMtarAiNo uMchaM / tahavi ya goamasAmI, pAraNae gehae guruNo // (2 // ) yadyapi ca / |236 //
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra-100 lohasamAno lohAryaH kSINAMtarAyasya bhagavato varddhamAnasvAminaH sadaivocchaM-eSaNIyabhaktAdikaM gRhNAti, tasya bhagavadvaiyAvRttyakaratvAt / yata: " dhanno so lohajjo, khaMtikhamo pavaralohasarivanno / jassa jiNo pattAto, icchai pANIhi bhuttuM je // " tathA'pi gautamasvAmI Tool svapAraNake gurorvarddhamAnasvAmino yogyaM gRhNAti / evamanyenApyavaiyAvRttyakarabhAve'pi yathAyogyaM guroH karttavyam / iti vyavahArabhASyavRttI SaSThoddezake 659 pratau 457 patre // 8 // asvAdhyAye sarvathA svAdhyAyo na karttavya ityabhiprAyo likhyte||237 rAyA iva titthagaro, jANavayA sAhughosaNaM suttaM / mecchA ya asajjhAto, rayaNadhaNAI va nANAdI // 1 // atra rAjA Iva tIrthakaraH jAnapadA iva sAdhavaH, ghoSaNamiva sUtraM, mlechA ivAsvAdhyAyaH, ratnadhanAnIva jJAnAdIni / tatra ye sAdhavo jAnapadasthAnIyA rAjasthAnIyasya tIrthakarasyAjJAM nAnupAlayanti te prAntadevatayA chalyante, prAyazcittadaNDena iva daNDyante / iti vyavahArabhASyasaptamoddezake 659 pratau 505 patre // 9 // tathA sandhyAsvapi svAdhyAyo na karttavya ityakSarANi likhyante causaMjjhAsu na kIrai, pADivaesuM taheva causuMpi / jo jattha pUjatI tU, savvehiM sugimhato niyamA // (1 // ) catasraH fol sadhyAstisro rAtrau / tadyathA-prasthite sUrye, arddharAtre, prabhAte ca, caturthI divasasya madhyabhAge, etAsu catasRSvapi dinasadhyAsu svAdhyAyo na kriyate, zeSakriyANAM tu pratilekhanAdInAM na pratiSedhaH / svAdhyAyakaraNe cAjJAbhaGgAdayo doSAstathA catasraH pratipadaH tadyathA-ASADhapaurNamAsIpratipat 1 indramahapratipat 2 kArtikapaurNamAsIpratipat 3, sugrISmapratipat 4 caitra paurNamAsIpratipadityarthaH, etAsvapi catasRSvapi pratipatsu tathaiva svAdhyAya eva na kriyate / na zeSakriyANAM pratiSedhaH / iha pratipadgrahaNena pratipatparyantAzcatvAro mahAH sUcitAH / ityeSAM tu caturNA mahAnAM madhye yo maho yasmin deze yato divasAdArabhya yAvantaM kAlaM pUryate tasmin deze tato divasAdArabhya tAvantaM kAlaM svAdhyAyaM na kurvanti / pratipatpunaH sarveSAM paryantaH, 'savvesi jAva paDivaMto' iti vacanAt / sugrISmakazcaitramAsabhAvI punarmahAmahaH sarveSu dezeSu zuklapakSapratipada Arabhya caitrapaurNamAsIpratipatparyanto niyamAtprasiddhasto yadyadhvAnaM pratipannastathA'pi caitramAsasya zuklapakSapratipada Arabhya sarvaM pakSaM paurNamA // 237||
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra-6 sIpratipatparyantaM yAvadavazyamanAgADho yogo nikSipyate zeSeSu AgADhAdikeSu yogo na nikSipyate, kevalaM svAdhyAyaM na kurvanti / iti prakIrNakaratnAkaraH zrIvyavahArabhASyavRttau saptamoddezake 659 vRtau 508 patre / vicArAH // iti zrIvyavahAravicArAH samAptAH // atha zrIpaJcakalpavicArAH-tatra ca pUrva sAdhubhirmalamUtrAdipIDA na rakSaNIyetyabhiprAyo likhyate muttanirohe cakkheM, vaccaNiroheNa jiviaM haNai / chaddanirohe koDhe, sukkanirohe bhave apumaM // (1 // ) etccuurnniythaa||238|| mUtranirodhe cakSustasmAnmUtranirodhe cakSurupadhAto bhavati, purISanirodhe ca jIvitopaghAtaH, chardinirodhe ca kuSTotpattiH zukranirodhe cApauruSaM syAditi / Aha-yadyevaM zukranirodhe'puruSatvaM bhavati nanvevamanavasthA, yasmAdamI bhagavantaH sAdhavaH pUrvakoTyAyuSkA api brahma dhArayanti, na OM ca teSAmapumatvaM bhavatyataH samayaviruddhamudAhRtam, AcArya Aha-na siddhAntAparijJAnAt, iha sAmastyena sUtramabhihitam, tatra ye te zakunI * | tatkarmasevI pakSikApakSika irSyAlukAdyA-utkaTavedAstAn pratItya sUtranipAtaH, yasmAtteSAM vedaprAdurbhAvaniroheNa napuMsakatvamApadyate ityato na virodhaH / iti zrI paMcakalpabhASyacUrNI vRddhasaGghasaktadvAdaze patre // // iti zrImadakabbarabhUpAlavizAlacittAlavAlavivarddhitavRSarasAlasAlAtizAlizIlajagadgurubhaTTArakazrIhIravijayasUrIzvaraziSyopAdhyAyazrIkIrtivijayagaNisamuccite zrIvicAraratnAkare vizeSasamuccayAparanAmni aparataTe vyavahArapaJcakalpavicArAH samAptAH // // samAptaM cedaM chedagranthavicArasamuccayanAmA'parataTam // anekasiddhAntavicAraratnaramye gurUpAsanamArgalabhye / vicAraratnAkaravAmazAstre'paraM taTaM prAptamidaM samAptim // 1 // yena pravacanametadvihitaM sahitaM hitopadezena / tamahitarahitaM suranaramahitaM zrIjinapatiM staumi // 1 // atha niranukramaM prakIrNakaprakaraNAdisaGkIrNavicArA likhyante // 238 // atha ye kecinmithyAtvinAM mArgAnusAri karttavyamapi nAnumodayanti te siddhAntabAhyA jJeyAH, vipratIpabhAvittvAt / tathA hiahavA savvaM ciya vIyarAyavayaNANusAri jaM sukaTaM / kAlattaevi tivihaM, aNumoemo tayaM savvaM // athaveti sAmAnyarUpaprakAradarzano / |
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra ciya evArthe tataH sarvameva vItarAgavacanAnusAri-jinamatAnuyAyi yatsukRtaM jinbhvnbimbkaarnnttprtisstthaasiddhaantpustklekntiirthyaatraashriisngghrtnaakrH| OM vAtsalyajinazAsanaprabhAvanAjJAnAdyupaSTambhadharmasAnnidhyakSamAmArdavasaMvegAdirUpaM mithyAdRgsambandhyapi mArgAnusAri kRtyaM kAlatraye'pi trividhaM manovAkkAyaiH kRtaM kAritamanumattaM ca yadabhUdbhavati bhaviSyati ceti tat iti tacchabdAt 'tyAdisarvAdeH svareSvantyAtpUrvo'k ' ( 7-329 ) ityAdisUtreNa svArthe'kpratyaye rUpaM tadityarthaH tatsarvaM niravazeSamanumodayAmo- anumanyAmahe harSagocaratAM prApayAma ityarthaH / bahuvacanaM cAtra pUrvoktacatuH zaraNapratipattyA upArjitapuNyasambhAratvena svAtmani bahumAnasUcanArtham / iti zrIcatuH zaraNaprakIrNake 58 gAthAyAm // 1 // tathA''rAdhanApatAkAyAmapi 1123811 khngaanmaanmaa ri s s s khN khai' jo jArisao kAlo, bharaheravaesu hoi vAsesu / te tArisayA taiyA, aDayAlIsaM tu nijavaggA // 1 // ee ukkoseNaM, parihANIe jahannao dunni / ego parittipAse, bIo pANAigacchejjA // 2 // kiyadagratazca- sesANaM jIvANaM, dANaruitaM sahAvaviNiyattaM / taha payaNukasAyattaM, parovayAritta bhavvattaM // 1 // dakkhinnadayAluttaM, piyabhAsittAivivihaguNanivahaM / sivamaggakAraNaM jaM, taM savvaM aNumayaM majjha // 2 // ityArAdhanApatAkAyAM 311 gAthA / / 2 / / atha garbhasvarUpaM likhyate dAhiNakucchI purisassa, hoi vAmA u itthiyAe ya / ubhayaMtaraM napuMse, tirie aTTheva varisAI / / 16 / / imo khalu jIvo ammApiusaMjoge mAuoyaM piusukkaM taM tadubhayasaMsaTTaM kalusaM kivvisaM tappaDhamayAe AhAramAhArer3a AhAramAharittA gabbhattAe vakkamei // sattAhaM kalalaM hoi, sattAhaM hoi abbuyaM || abbuyA jAyae pesi, pesIo ya ghaNaM bhave / / 18 / / to paDhame mAse karisUNaM palaM jAya 1 | bIe mAse pesI saMjAyae ghaNA 2 / taie mAse mAUe DohalaM jaNai 3 / cautthe mAse mAUe aMgAI pINei 4 / paMcame mAse paMca piMDiyAu pANi 2 pAyaM 2 siraM ceva nivattei 5 / chaTThe mAse pittasoNiyaM ca uvaciNei 6 / sattame mAse sattasirAsayAiM paMca pesIsayAI nava dhamaNIo navanauiM ca romakUvasayasahassAiM nivvattei viNA kesamaMsuNA saha kesamaMsuNA adbhuTThAo romakUvakoDIo nivattei 7 / aTTame mAse vittIko havai / / iti zrItandulavaiyAlikaprakIrNake // 3 // aa aa aa aa aa aaaaaaaaaaaaaaaa bhaanng' 1123811
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra vicArAH keciccAntakAle gRhasthAnAM dIkSAgrahaNaM prati sandihyante yaddIkSA hI vihArAdisAmarthye satyeva grAhyeti, paraM tadasamIcInam zAstre prakIrNakaratnAkaraH tasyoktatvAt, tathA hi-paragacchaAgayassa u, niraIyArassa neva uTThavaNA / disibaMdho kAyavvo, taha pajjaMte vayArovo // 1 // pAsathAI puNa, bhaNio uTThAvaNAvihI savvo / disibaMdho to niyamA, aha jai sussAvago koI // 2 // saMthAragapavvajjaM, paDivajjai tassa jiNagihAIsu / pavvajjAvihi savvo, kAyavvo neva uTThavaNA // 3 // jar3a puNa bhattaparinnaM, paDivajjai sAvago sasammatto | navakArapuvvayaM paramANuvvayaM samuccarai // 4 // iti zrIArAdhanApatAkAyAm // 4 // 1128011 athA bhaktaparijJAyAmapi jai sovi savvaviraiM kayANurAo visuddhamaNakAo / chinnasayaNANurAo, visayakasAyA viratto ya / / 1 / / saMthAragapavvajjaM, OM paDivaJjai sovi niyamaniravajjaM / savvaviraippahANaM, sAmaiyacarittamAruhai / / 2 / / gAthA 32 / 33 // atha sAdhubhi: prAyo lepakRdvastu na grAhyamityakSarANi likhyante caulahuyaM lahai muNI, litte dahimAilittakaramatte / chaDDiyamiha puDhavAIsu, aNaMtaraparaMparaMti duhA // 61 // iha OM dadhikSIraghRtatailatImanAdidravyasya yasya lepaH karabhAjanAdau lagati tallepakRt liptamucyate tacca kAraNaM vinA na grAhyam / yadAha- " ghitta888 vvamalevakaDaM, levakaDe mA hu pacchakammAi / na ya rasagehipasaMgo, na ya bhutte baMbhapIDA ya // iha sAdhunA sadaivAlepakRdvallacaNakakulmASazuSkaudanAdi gRhItavyam / mA bhUvan lepakRti grAhyamANe pazcAtkarmAdayo doSAH - dadhyAdiliptahastAdikSAlanAdirUpAH / na ca sadaivAlepakRdgrahaNe rasagRddhiprasaGgo-rasAbhyavahAralAmpaTyavRddhiprasaktiH / na ca tAdRze bhukte brahmapIDA- brahmavratasya bAdhA / tAdRzasya nIrasAhArasya darpotpAdakatvAbhAvAt / atrAha - nodakaH nanu yadi lepakRdgrahaNe pazcAtkarmaprabhRtayo doSA bhavanti tatastanna gRhyate tarhi mA kadAcanApi sAdhurbhuktAm / evaM sarveSAM doSANAM mUlata evotthAnaM niSiddhaM bhavati / gururAha sarvakAlaM kSapaNameva kurvataH sAdhozcirakAlabhAvitaponiyamasaMyamAnAM hAnirbhavati, tasmAdyAvajjIvakSapaNaM na kAryam, punaH prAha-yadi sarvakAlaM kSapaNaM kartumazaktastarhi SaNmAsakSapaNaM kRtvA pAraNakamalepakRtA vidhattAm / gururAha - yadyevaM tapaH kurvan saMyamayogAn kartuM zaknoti tarhi karotu, na ko'pi tasya niSedhaH / punarapyAha-yadi SaNmAsakSapaNaM karttuM na 88 // 240 //
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- zaknoti tarhi ekadinonaM SaNmAsakSapaNaM kRtvA AcAmlena pArayatu, evamakaikena (kayA) dinahAnyA tAvadAtmAnaM tolayedyAvaccaturthaM kRtvA ratnAkara o AcAmlena pAraNaM karotu, evamapyasAmarthya divase divase gRhItvAcAmlanirlepam / gururAha-karotvevaM tapaH, yadi pratyupekSaNAdisaMyamayogadhaMzo na bhavati, kevalaM samprati sevArttasaMhanAnAM nAsti tAdRzI zaktiriti na tathopadezo vidhIyate / punaH paraH prAha-nanu mahArASTrakozaladezodbhavAH sadaiva sauvIrakUramAtrabhojina: saivArttasaMhananAstato yadi te'pItthaM yApayanti yAvajjIvaM tarhi tathA sauvIrakUramAtrabhojanena kiM na yatayo mokSagamanaikabaddhakakSA yApayanti ? taiH sutarAmeva yApanIyam, prabhUtaguNasambhavAt / gururAha-tia sIaM samaNANaM, tiamuNha gihINa ||24111 teNaNunnAyaM takkAINaM gahaNaM, kaTTharamAIsu bhaiyavvaM // 1 // trikaM vastutrayaM zramaNAnAM zItaM bhavati, tena pratidivasamAcAmlakaraNe takrAdyabhAvata AhArapAkAsambhavenAjIrNAdayo doSA- prAduSyanti / tadeva trikamuSNaM gRhiNAm, tena sauvIrakUramAtrabhojane'pi teSAmAhArapAkabhAvato nAjIrNAdidoSA jAyante, tatasteSAM tathA yApayatAmapi na kazciddoSaH / sAdhUnAM tUktanItyA doSastena kAraNena takrAdigrahaNaM sAdhUnAmanujJAtam / iha Soil prAyo yatinA vikRtiparibhogaparityAgena sadaivAtmazarIraM yApanIyaM kadAcideva ca zarIrasyApATave saMyamayogavRddhinimittabalAdhAnAya vikRtiparibhogaH / tathA coktaM sUtre-'abhikkhaNaM nivigaigayA ya' tti / nirvikRtiparibhoge ca takrAdyevopayogIti takrAdigrahaNam / kaTTharAdiSu-ghRtavaTikonmizratImanAdiSu grahaNaM bhAjya-vikalpanIyaM, glAnatvAdiprayojanotpattau kAryaM na zeSakAlamiti bhAvaH / teSAM ca bahulepatvAt, gRddhyAdidoSajanakatvAcca / atha kiM tatrikam ? ucyate-AhAraH, upadhiH, zayyA / etAni trINyapi gRhiNAM zItakAle'pyuSNAni bhavanti, tena teSAM takrAdigrahaNamantareNApi bAhyAbhyantaroSNatApenAhAro jIryate, tatrAbhyantare bhojanavazAt, bAhyaH zayyopadhivazAt / etAnyevAhAropadhizyAyarUpANi trINi vastUni yatInAM grISmakAle'pi zItAni bhavanti / tatrAhArasya zItatA bhikSAcaryAyAM praviSTasya bahugRheSu stokastokalAbhena vRhadvelAlaganAt / upadherekavAraM varSAkAlAdarvAg prakSAlanena malinatvAt / zayyAyAstu pratyAsannAgnikaraNAbhAvena tena kAraNena grISmakAle'pyAhArAdInAM zItatvasambhavarUpeNopahanyate jATharo'gniH / tasmAccAgnyupaghAtAdajIrNabubhukSAmAndyAdayo doSA jAyante, tatastakrAdigrahaNaM sAdhUnAmanujJAtam / takrAdinA'pi hi jATharo'gniruddIpyate, teSAmapi tathAsvAbhAvyAt / iti zrIyatijIte 61 gAthAvRttau 49 patre // 5 // athAjAtazmazruNaH ziSyAderAcAraprakalpAdhyayanaM pAThayituM na kalpate, ityabhiprAyo likhyate / 241 //
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- ratnAkaraH prakIrNakavicArAH . ||242 no kappai niggaMdhANa vA nigaMthINa vA khuDugassa vA khuDDiyAe vA avaMjaNajAyassa AyArapakappe nAma ajjhayaNe uddisittae / 1 / kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA khuDugassa vA khuDDiyAe vA vaMjaNajAyassa AyArapakappe nAma ajjhayaNe uddisittae / 2 / tivAsapariyAgassa samaNassa niggaMthassa kappati AyArapakappe nAmaM ajjhayaNe uddisittae // ityAdi, vyavahAradazamoddezakoktena vidhinA sUtraM pAThanIyam / iti gacchAcAraprakIrNake 'vihiNA jo u coei' iti gAthA 24 vRttau // 6 // parizaTivastre yAvanti thiggalAni granthayazca kalpante tallikhyate je bhikkhU vatthassa egaM paDiyANiyaM dei deMtaM vA sAtijjati / yo vastrasyaikaM thiggalaM dadAti, dadataM vA svAdayati-anumodayati tasya doSAH / dvau kalpau sautrikI eva aurNiko grAhyaH, varSAkAlaM vinA aurNika ekako na vyApAryo madhyo sautriko bahiraurNika iti vidhiparibhogaH / auNike zarIre lagne SaTpadikAdijantusaMsaktyAdidoSAH syuH / je bhikkhU vatthassa paraM tiNhaM paDiyANiyaM dei deMtaM vA sAtijjai / ti yaH kAraNe trayANAM thiggalAnAM paratazcaturthaM thiggalaM dadAti tasya prAyazcittam / je bhikkhU avihIe vatthaM sivvati, sivvaMtaM vA sAtijjai / tti avidhisIvanaM yathA gRhasthAnAM pArthadvayamIlanena sIvanaM tathA na sIvyet / je bhikkhU vatthassa ega phAliyagaMThiyaM karei, kareMtaM vA sAtijjati / ti pATitavastrasyobhayoraJcalayormIlanena granthiM dadAti, adhikaM mA pATayatviti / je bhikkhU vasthassa paraM tiNhaM phAliyagaMThiyANaM karei kareMtaM vA sAtijjati / tti vastre granthistAvadutsargato na kAryaH, yadi vastrasyAlAbhe granthiM karoti tadA trayANAM granthInAmadhikaM granthiM na kuryAt / iti zrIgacchAcAraprakIrNake 'desaM khittaM tu jANittA' ityetadgAthA 14 vRttau 12 patre // 7 // jaghanyato'pyadhItAcAraprakalpasyaiva nizrayA viharttavyamityabhiprAyo likhyate AyArapakappadharA, cauddasapuvvI ya je ya taM majjhA / tannIsAi vihAro, sabAlabuDDassa gacchassa // 1 // AcAraprakalpadharA:nizIthAdhyayanadhAriNo jaghanyA gItArthAH, caturdazapUrviNaH punarutkRSTAH, tanmadhyavartinaH kalpavyavahAradazAzrutaskandhadharAdayo madhyamAH / teSAM jaghanyamadhyamotkRSTAnAM gItArthanAM nizrayA sabAlavRddhasyApi gacchasya vihAro bhavati, na punaragItArthasya iti zrIgacchAcAraprakIrNake 'sIyAvei vihAraM' ityetadgAthA 23 vRttau 26 patre // 8 // ||24||
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra ratnAkaraH / // 243 // aaaaaaaaaaa atha kalpatrepasvarUpaM kiJcillikhyate AttA kappatippe / AyuktA - udyatAH sAvadhAnA vA yatra gacche sAdhavaH syuH kayoH ? kalpazca trepazca kalpatrepau tayoH, tatra kalpo - bhojanAnantaraM pAtradhAvanAdirUpaH, sa ca sAmAnyena sarvatra kalpasaptakarUpaH, vizeSatastu jaghanyamadhyamotkRSTabhedena tridhA, katham ? odanamaNDakayavakSodakulmASarAjamudgacavalakacavalikAvRttacaNakasAmAnyacaNakaniSpAvatuvarImasUramudgAdyalepakRdAhAre gRhIte sati ekaH pAtrasya madhye kalpo dvitIyo bahistRtIyastu sarvatreti kalpatrayarUpo jaghanyaH / zAkapeyAyavAgUkakodravaudanarAddhamudgadAlyAdisauvIratImanAdyalpapakRdAhAre gRhIte sati dvau kalpau pAtrasya madhye, tato dvau bahi:; tata ekaH sarvatreti kalpapaJcakerUpo madhyamaH / tathA dugdhadadhikSaireyItailaghRtaguDapAnakAdibahulepakRdAhAre gRhIte sati kalpatrayaM madhye, tato dvau bahiH tato dvau sarvatreti kalpasaptakarUpa utkRSTaH / ita vRddhavAdaH / haste tu maNibandhaM yAvatkalpo deya iti, trepo- apAnAdikSAlanalakSaNa:, atra kiJcinnizIthasUtracaturthoddezakagataM likhyate je bhikkhU vA bhikkhUNI vA sANuppAe uccArapAsavaNabhUmiM Na paDilehei na paDilehaMtaM vA sAtijjati / asya cUrNi :- sANuppAo NAma caubbhagAvasesacarimA tIe uccArapAsavaNabhUmIo paDilehiyavvAo // 1 // je bhikkhU vA bhikkhUNI vA tao uccArapAsavaNabhUmIo Na paDilehei Na paDilehaM vA sAtijjati / je bhikkhU vA bhikkhUNI vA khuDDAgaMsi thaMDilaMsi uccArapAsavaNaM pariTThavai pariTThavaMtaM vA sAtijjai / asya cUrNi : rayaNippamANAo jaM Arao taM khuDDAgaM, tattha jo vosirai tassa mAsalahuM ANAdiyA ya dosA, vittharAyAmeNaM, thaMDillaM jaM bhave rayaNimettaM cauraMgulamogADhaM, jahannayaM taM tu vicchinnaM / / 1 / / vitthAro - pohattaM AyAmo- digghattaNaM rayaNI- hattho tammANe ThitaM rayaNimettaM jassa thaMDilassa cattAri aMgulA ahe acittA taM cauraMgulAvagADhaM eyappamANaM jahaNNayaM vicchiNNaM / etto hINatarAgaM, khuDDAgaM taM tu hoi nAyavvaM / aigayaraM etto, vicchiNNaM taM tu nAyavvaM // 2 // savvukkosaM vicchiNNaM, bArasajoaNaM taM ca jattha cakkavaTTikhaMdhAvAro Thio // iti zrIgacchAcAraprakIrNake ' jattha ya sannihiukkhaDa ' ityetadgAthA 72 vRttau // 9 // atha kAraNe caturmAsakamadye'pi nAvA nadyAdyuttaraNamanujJAtam / tathA hi satta u vAsAsu bhave, saMghaTTA tinni huMti uDubadhe / te tu na haNaMti khittaM, bhikkhAyariyaM ca na haNaMti // 2 // ye saptodakasaGghaTTA aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaang 1128311
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakIrNakavicArA: tatra pUrvApA , ti lepasyAvA, arddhayojanaparihAjanaparihAreNa vicAra- varSAsu, trayaH saTTAH Rtubaddhe sAdhUnAM bhavanti, te etAvantaH kSetraM nopananti, na ca bhikSAcaryAmupananti-jaha kAraNami puNNe, aMto taha rtnaakrH| kAraNaMmi asivAdI / uvahIgahaNe liMpaNa, nAvopagatepi jayaNAe // 3 // tti yathA kAraNe pUrNe mAsakalpe varSAvAse vA aparakSetrAbhAve dRSTamuttaraNaM tathA mAsasyAntarapyazivAdibhiH kAraNairupadhervA grahaNArthaM lepAnayanArthaM vottaraNIyam / kAraNe yatra nAvA'pyudakaM tIryate, tatrApi yatanayA santaraNIyam / tatra cAyaM vidhiH-nAvathalalevaheTThA, levo vA uvarie va levassa / doNNi ya divaDDhamegaM, addhaM nAvAi parihANI // 4 // tatra pUrvArddhapazcArddhapadAnAM yathAsaGkhyena yojanA-nAvuttaraNasthAnAdyapi dve yojane varka sthalena gamyate tarhi tena gantavyam, na ca ||244 // naurAroDhavyA / ' levaTThi' tti lepasyAdhastAhakasaGghaTena yadi sArddhayojanaparirayeNa gamyate tatastatra gamyatAM na nAvamadhirohet, evaM yojanaparihAreNa lepena gacchatu na ca nAvamadhirohet, arddhayojanaparihAreNa lepopariNA gacchatu, na ca nAvamadhirohet / evaM nAvuttaraNasthAnAtsthalAdiSu OM yojanadvayAdikaM parihIyate, evameva lepoparyuttaraNasthAnAtsArddhayojanaparihAreNa sthalena, ekayojanaparihAreNa saGghaTena, arddhayojanaparihAreNa vA lepena gamyatAM, na ca lepopariNA / lepottaraNasthAnAdekayojanaparihAreNa sthalenArddhayojanaparihAreNa vA saGghaddena gantavyaM na lepena / saGghaTTottarasthAnAdarddhayojanaparihAreNa sthalena gamyatAM, na ca saGghaTena / eteSAM parihAraparimANAnAmabhAve nAvA 1 lepopariNA 2 lepena 3 saTTena vA gamyate na kazciddoSa ityAdi / etatsUtradvayArthaH prAyaH sarvo'pi zrInizIthacUrNidvAdazoddezakaprAnte'pyasti / iti zrIgacchAcAraprakIrNake daMsaNiyAraM kuNaI, carittanAsaM jaNei micchattaM / duNhavi vaggANajjA, vihArabheyaM karemANI 132 gAthAvRttau 120 patre // 10 // anayaiva ca gAthayA ye AryikAyAH pRthagvihAraM manyante te'pi parAstA draSTavyAH / gAme egarAiyaM nagare paMcarAiyaM' ayaM vyavahArastu pratimApratipannAnAM sAdhUnAM, jinakalpikAnAM parihAravizuddhikAnAM ca niyamata eva navakalpavyavahAraH, sthavirakalpikAnAM tu kAraNe'STAvapi mAsakalpA ekatra kartuM mAsAntare'pi vihAM kalpante yathA paDimApaDivaNNANaM, egAhaM paMcAhaM tahA laMde / jiNasuddhANaM mAso, nikkAraNao atherANaM // 4 ||'jinn' ti jiNakappiyANaM 'suddha' tti suddhapArihAriyANaM suddhaggahaNaM pacchittAvannaparihAriyanisehatthaM 'therANaM' ca etesiM mAsakappavihAro NivvAghAekAraNAbhAve vAghAe puNa therakappiyA UNaM atirittaM vA mAsaM acchaMti / / UNaatirittamAsA, evaM therANa aTTha nAyavvA / iyare aTTha vihariuM niyamA // 244 / /
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- 1888| cattAri acchaMti // 5 // ityapi gacchAcAraprakIrNake 'daMsaNiyAraM kuNaI' ityetadgAthA 132 vRttau // 11 // ratnAkaraHni atha sAdhUnAM caturmAsakaM vinA pIThaphalakopabhogaH kartuM na kalpate, ityabhiprAyo likhyate sacchaMdayAriM dussIlaM, AraMbhe supavattayaM / pIDhayAi paDibaddhaM, AukkAyavihiMsagaM // 10 // vyAkhyA-svacchandena svAbhiprAyeNa, na tu jinAjJayA caratIti svacchandacArI tam, tathA duSTaM zIlaM AcAro yasya sa duHzIlastam, tathA''rambhAH pRthivyAdhubavaNAni, upalakSaNatvAtsaMrabha samArambhAvapi, tatra saMrambha:-saGkalpaH, samArambhastu paritApakaraH / uktaM ca-" saMkappo saMraMbho, paritApakaro bhave samAraMbho / AraMbho ||245 uddavao, suddhanayANaM tu savvesi // 1 // " tatra svAnyayoH pravartakastam / tathA pIThakaM-phalakaM, AdizabdAt paTTikAdayastatra pratibaddhaH kAraNaM vinA'pi RtubaddhakAle tatparibhojItyarthaH taM, RtubaddhakAle pIThakAdigrahaNe mahAn doSaH / uktaM ca-je bhikkhU uDubAddhiyaM sejjAsaMthArayaM paraM pajjosavaNAo uvAiNei uvAiNetaM vA sAtijjati, iti zrInizIthasUtradvitIyoddezake / athaitaccUrNiH-uDubaddhagahiyaM sejjAsaMthArayaM pajjosavaNarAtIo paraM uvAtiNAvei tassa mAsalahu pacchittaM / sejjAsaMthAravizeSajJApanArthamAha-savvaMgiyA u sejjA, dohatthaddhaM ca hoi saMthAro / aha saMthaDA va sejjA, tatpuriso vA samAso u // 1 // ityAdi / iti zrIgacchAcAraprakIrNakavRttau / / 12 / / athotsargatastAvadgRhasthAnAM siddhAntAdhyayanaM na kalpate, apavAdatastu dIkSAbhimukhAdistasya SaTjIvanIkAyAdhyayanaM yAvat sUtrArthAbhyAM, piNDaiSaNAdhyayanaM yAvadarthatazca pAThayituM kalpate, ityabhiprAyo likhyate paDhaMtu sAhUNo eyaM, asajjhAyaM vivajjiuM // 136 // ityAdi / vyAkhyA-paThaMtu-vyaktavAcA sUtrato'rthatazca kaMThagataM kurvaMtu sAdhavomokSasAdhanatatparA munayaH upalakSaNatvAtsAdhvyo'pi, nanu yaduktaM sAdhusAdhvya eva paThanti kiM zrAddhAdayo na siddhAntaM paThanti ? ucyate-na paThantyeva, yaduktaM-zrInizIthasUtrasyaikonaviMzatikoddezakaprAnte-je bhikkhU vA bhikkhUNI vA aNNautthiya vA gAratthiyaM vA vAei, vAeMtaM vA sAtijjati / asya cUrNi:-gihiaNNatisthiyA Na vAeyavvA, ittha dasamauddesAo attho jahA aNNausthiyaM vA gArasthiyaM vA Na vAeti, aNNatisthiyA aNNatisthiNIo ahavA gihatthA gihatthIo, tti tathAbhAve kAraNe vAejjAvi ' pavvajjAe' gAhA-gihi aNNapAsaMDiyaM pavvajjAbhimuhaM sAvagaM vA chajjIvaNiyaMti jAva suttattho, asthao jAva piMDesaNA, esa gihatthAisu avavAo tti / / iti // 245 //
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra rtnaakrH| // 246 // zrIgacchAcAraprakIrNakAvacUrNau prAnte // 13 // nanu prakIrNakoktairvacanaiH pratipadamasmAkaM nirAsaH kriyate bhavadbhiH teSAM tu prAmANyaM nAsmAbhiH svIkriyate, maivaM vAvadUka ! prakIrNakAnAM bhagavatsvaziSyapraNItatvena pratyekabuddhapraNItatvena vA sutarAM pramANatvAditi / tathA coktam atra ziSyaH praznayati- prakIrNakAnAmutpattiH kiM tIrthakarAt, gaNadharAt, gaNadharaziSyAt, pratyekabuddhAt ? vA ucyate- tIrthakarahastadIkSitamuneH prakIrNakAnAmutpattiriti / yaduktaM nandI sUtre - " se kiM taM aMgabAhiraM ? aMgabAhiraM duvihaM paNNattaM taM jahA - AvassayaM ca 1 AvassayavairittaM ca 2 / se kiM taM AvassayaM ? AvassayaM chavvihaM pannattaM taM jahA- sAmAiyaM 1 cauvIsatthao 2 vaMdaNayaM 3 paDikkamaNaM 4 kAusaggo 5 paccakkhANaM 6 se taM AvassayaM / se kiM taM AvassayavairittaM ? AvassayavairittaM duvihaM paNNattaM taM jahA- kAliyaM ca 1 ukkAliyaM ca 2 / se kiM taM ukkAliyaM ? 8 ukkAliaM aNegavihaM paNNattaM taMjahA dasaveyAliyaM 1 kappiyAkappiyaM 2 cullakappasuyaM 3 mahAkappasuyaM 4 uvAiyaM 5 rAyapaseNiyaM 6 jIvAbhigamo 7 pannavaNA 8 mahApannavaNA 9 pamAyappamAyaM 10 naMdI 11 aNuogadArAI 12 devidatyao 13 taMdulaveyAliyaM 14 caMdAvijjhayaM 15 // sUrapaNNattI 16 porisimaMDalaM 17 maMDalappaveso 18 vijjAcaraNaviNicchao 19 gaNivijjA 20 jhANavibhattI 21 maraNavibhattI 22 AyavisohI 23 vIyarAyasuyaM 24 saMlehaNAsuyaM 25 vihArakappo 26 caraNavihI 27 AurapaccakhkhANaM 28 mahApaccakkhANaM 29 evamAi se taM ukkAliyaM / se kiM taM kAliyaM ? kAliyaM aNegavihaM paNNattaM taM jahA- uttarajjhayaNAI 1 dasAo 2 kappo 3 vavahAro 4 nisIhaM 5 mahAnisIhaM 6 isibhAsiyAI 7 jaMbuddIvapaNNattI 8 dIvasAgaraNapaNNattI 9 caMdapaNNattI 10 khuDDiyAvimANapavibhattI 11 mahalliyAvimANapavibhattI 12 aMgacUliyA 13 vaggacUliyA 14 vivAhacUliyA 15 aruNovavAe 16 garulovavAe 17 varuNovavAe 18 dharaNovavAe 19 vesamaNovavAe 20 velaMdharovavAe 21 deviMdovavAe 22 udvANasue 23 OM samuTThAvasue 24 nAgapariyAvaliyAo 25 nirayAvalio 26 kappiyAo 27 kappavaDiMsiyAo 28 puSphiyAo 29 pupphacUliyAo 30 vahnIdasAo 31 evamAiAI caurAsIiM pannagasahassAiM bhagavao arahao usahasAmissa Aititthayarassa tahA saMkhijjAiM prakIrNakavicArAH 1128811
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- ratnAkaraHni ||247 painnagasahassAI majjhimagANaM jiNavarANaM cauddasapaiNNagasahassANi bhagavao vaddhamANasAmissa / ahavA jassa jattiyA sIsA uppattiyAe veNaiyAe kammiyAe pAriNAmiyAe cauvihAe buddhIe uvaveyA tassa tattiyAiM paiNNagasahassAI patteyabuddhAvi tattiyA ceva se taM kAliaM AvassayavairittaM se taM aNaMgapavilR // asya vRtti:-' evamAiyAiM' ityAdi, kiyanti nAmagrAhamAkhyAtuM zakyante prakIrNakAni ? tata evamAdIni caturazItiprakIrNakasahasrANi bhagavato'rhataH zrIRSabhasvAminastIrthakRtaH / tathA saGkhyeyAni prakIrNakasahasrANi madhyamAnAmajitAdInAM jinavarendrANAM tIrthakarANAm, etAni ca yasya yAvanti bhavanti tasya tAvanti prathamAnuyogato veditavyAni / tathA caturdazaprakIrNakasahasrANi bhagavato'rhato varddhamAnasvAminaH / iyamatra bhAvanA-iha bhagavata RSabhasvAminazcaturazItisahasrasaGkhyAH zramaNA AsIran, tataH prakIrNakarUpANi cAdhyayanAni kAlikotkAlikabhedabhinnAni sarvasaGkhacyA caturazItisahasrasaGkhyAnyabhavan katham ? iti cet, ucyate iha yadbhagavadarhadupadiSTaM OM zrutamanutyi bhagavantaH zramaNA viracayanti tatsarvaM prakIrNakamucyate, athavA zrutamanusaranto yadAtmano vacanakauzalena dharmadezanAdiSu granthapaddhatirUpatayA bhASante tadapi sarvaM prakIrNakam, bhagavatazca RSabhasvAmina utkRSThA zramaNasampadAsIt caturazItisahasrapramANA, tato ghaTante prakIrNakAnyapi bhagavatazcaturazItisahasrasaGkhyAni, evaM madhyamatIrthakRtAmapi saGkhyeyAni prakIrNakasahasrANi bhAvanIyAni / bhagavatastu varddhamAnasvAminazcaturdazazramaNasahasrANi tena prakIrNakAnyapi bhagavatazcaturdazasahasrANi / atra dve mate-eke sUraya evaM prajJApayanti-idaM kila caturazItisahasrAdikavRSabhAdInAM tIrthakRtAM zramaNaparimANaM pradhAnasUtraviracanasamarthAn zramaNAnadhikRtya veditavyaM, itarathA punaH sAmAnyazramaNA prabhUtatarA api tasmin tasmin RSabhAdikAle AsIran, apare punarevaM prajJApayanti-RSabhAditIrthakRtAM jIvatAmidaM caturazItisahasrAdikaM zramaNaparimANaM pravAhataH punarekaikasmin tIrthe bhUyAMsaH zramaNA veditavyAH, tatra ye pradhAnasUtraviracanazaktisamanvitAH suprasiddhAstadgranthA atItakAlikA api tIrthe vartamAnAste'trAdhikRtA draSTavyAH / etadeva matAntaramupadarzayannAha-' ahavA' ityAdi, athaveti prakArAntaropadarzane yasya RSabhAdestIrthakRto yAvantaH ziSyA autpattikyA 1 vainayikyA 2 karmajayA 3 pAriNAmikyA 4 caturvidhayA buddhyopetA:-samanvitA AsIran, tasya RSabhAdestAvanti prakIrNakasahasrANi, pratyekabuddhA api tAvanta eva / atraike vyAcakSateihaikaikasya tIrthakRtastIrthe'parimANAni prakIrNakAni bhavanti, prakIrNakakAriNAmaparimANatvAt, kevalamiha pratyekabuddharacitAnyeva prakIrNakAni draSTavyAni, prakIrNakaparimANena pratyekabuddhaparimANa-pratipAdanAt, // 247 //
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra syAdetat pratyekabuddhAnAM ziSyabhAvo virudhyate, tadetadasamIcInam / yataH pravrAjakAcAryamevAdhikRtya ziSyabhAvo niSidhyate, na tu rtnaakrH| 88 tIrthakaropadiSTazAsanapratipannatvenApi, tato na kazciddoSaH / tathA ca teSAM granthaH iha titthe aparimANA pannagA paiNNagasAmiaparimANattaNao, kiM tu iha sutte patteyabuddhapaNIyaM paiNNagaM bhANiyavvaM / kamhA jamhA paiNNagaparimANeNa ceva patteyabuddhaparimANaM kIrai iti, bhaNiyaM ' patteyabuddhAvi tattiyA ceva' tti / coyaga Aha-naNu patteyabuddhA sissabhAvo ya virujjhae / Ayario Aha-titthagarapaNIyasAsaNapaDivannattaNao tassa sIsA havaMti / anye punarevamAhuH- sAmAnyena prakIrNakaistulyatvAtpratyekabuddhAnAmabhidhAnaM, na tu niyogataH pratyekabuddharacitAnyeva prakIrNakAnIti / ' se taM' ityAdi, tadetatkAlikam, tadetadAvazyakavyatiriktamiti // 135 // iti zrIgacchAcAraprakIrNakAvacUrNau / 34 / patre // 14 // // 248 / / khngkhngnng' utkRSTA caityavandanA airyApathikIpratikramaNapUrvikaiva bhavati / jaghanyamadhyame tu caityavandane airyApathikIpratikramaNamantareNA'pi bhavataH / iti pravacanasAroddhAre caityavandanadvAravRttau / / 15 / / atha sAdharmika vAtsalyaprabhAvanA'kSarANi likhyante nissaMkiya 1, nikkaMkhiya 2, nivvitigicchA 3, amUDhadiTThI ya 4 / uvavUha 5 thirIkaraNe 6, vacchalla 7, pabhAvaNe 8, aTTha / / 32 / / zaGkitaM - dezasarvAtmakaM tadabhAvo niHzaGkitam 1, kAGkSitaM - anyAnyadarzanagrahAtmakaM tadabhAvo niSkAGkSitam 2, vicikitsAphalaM pratisandehastadabhAvo vido vijJAste ca tattvataH sAdhava eva tajjugupsA vA tadabhAvo nirvicikitsitaM, nirvijugupsAM vA 3, ArSatvAtsUtra evaM pAThaH, amUDhA - RddhimatkutIrthikadarzane'pyavagItamasmaddarzanamiti moharahitA cAsau dRSTizca buddhirUpA amUDhadRSTiH 4, sa ca caturvidho'pyayamAntara AcAraH / bAhyaM tvAha-upabRMhaNA- guNavatAM stuti: 5, sthirIkaraNaM cAGgIkRtadharmAnuSThAnaM prati sIdatAM sthirIkaraNam 6, vAtsalyaMsAdharmikajanasya bhaktapAnAdinocitapratipattikaraNam 7, prabhAvanA ca svatIrthonnatihetuceSTA supravarttanAtmikA 8, vAtsalyaprabhAvane aSTau ete darzanAcArAH syuriti zeSaH / iti zrIaSTAviMzottarAdhyayane ekatriMzattamagAthAyAm / / 16 / / etena pratimApUjanAdikaM sajantuvirAdhanaM karma bhagavAnna samAdizatIti yatkecana pralapanti te'pi parAstA draSTavyAH, sadArambhasya 88/ uttarAdhyayanavicArA: // 248 / /
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ ratnAkaraH niHsan, iti klinnAlAdibhiH vicAra- bhagavadbhiH pratipAditatvAt, itarathA uktasyApi sAdharmikavAtsalyasya niSiddhatvApattevirAdhanAyAstulyatvAditi / kecicca devagurvAdipurataH svastikAdiracanAM na svIkurvate te'jJAnino veditavyAH / yataH sAdhustAnyarcanavandanAdIni manasA'pi na prArthayet / gRhasthaistu gurubhaktyA tAni kartavyAnyeva anyathA tatraivoktAnAM kriyamANAnAM ca vandanAdInAmapyakarttavyatApatteH / akSarANi Nave cemAni-accaNaM sevaNaM ceva, vaMdaNaM pUyaNaM tahA / iDDIsakkArasammANaM, maNasAvi na patthae // 18 // iti paJcatriMzottarAdhyayane // 17 // atha devapUjAvidhivicArA ythaa||249| zuciriti-malotsargadantadhAvanajihvAlekhanagaMDUSakaraNasarvadezasnAnAdinA pavitraH san, iti zrAddhavidhau / 18 / tataH pavitramRdugandhakASAyikAdyaMzukenAGgarUkSaNapautikamocanapavitravastrAntaraparidhAnAdiyuktyA klinnAghribhyAM bhUmimaspRzan pavitrasthAnamAgatyottarAmukhaH saMvyayate navyamavyaGgamakIlitaM pRthulaM zvetAMzukadvayam / " vizuddhirvapuSaH kAryA, yathAyogaM jalAdibhiH / dhaute site vasIta dve, vizuddhe dhUpadhUpite // 1 // " loke'pyuktam-" na kuryAtsandhitaM vastraM, devakarmaNi bhumipa ! / na dagdhaM na tu vaicchinnaM, parasya tu na dhArayet // 2 // kaTispRSTaM tu yadvastraM, purISaM yena kAritam / samUtraM maithunaM cA'pi, tadvastraM parivarjayet // 3 // ekavastro na bhuJjIta, na kuryAddevatArcanam / na kaJcukaM vinA kAryA, devArcA strIjanena tu // 4 // " evaM hi puMsAM vastradvayaM strINAM ca vastratrayaM vinA na kalpate devArcAdi / iti zrAddhavidhau // 18 // na ca dukUlaM bhojanAdikaraNe'pi sarvadA pavitrameveti lokoktiratra pramANayitavyA, kiM tvanyadhautikavahukUlamapi bhojanamalamUtrA* zucisparzavarjanAdinA satyApanIyam vyApAraNAnusAreNa punaH punardhAvanadhUpanAdinA pAvanIyam, dhautikaM ca svalpavelameva vyApArya, prasvedazleSmAdi ca dhautikena na spheTanIyam, apAvitryaprasakteH, vyApAritavastrAntarebhyazca pRthag mocyam / iti zrAddhavidhau // 19 / / evaM dravyabhAvAbhyAM zucirgRhe gRhacaitye-" Azrayan dakSiNAM zAkhAM, pumAn yoSittvadakSiNAm / yatnapUrvaM pravizyAntardakSiNenAjriNA tataH // 1 // sugandhimadhurairdavyaiH, prAGmukho vA'pyudaGmukhaH / vAmanADyAM pravRttAyAM, maunavAn devamarcayet // 2 // " ityAdyuktena naiSedhikItrayakaraNapradakSiNAtrayacintanAdikena vidhinA zucipaTTakAdau padmAsanAdisukhAsanAsInazcandanabhAjanAccanadanaM sthAnAntare hastatale vA ||249 //
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAvidhi rtnaakrH| vicArAH 8888888888888 prakSipya kRtabhAlatilakahastakaGkaNaH zrIcandanacarcitahastadvayo jinamarhantaM pUjayitvA vakSyamANAbhiraGgAgrabhAvapUjAbhirabhyarcya saMvaraNaM pratyAkhyAnaM prAkkRtamakRtaM vA yathAzakti karoti / iti zrAddhavidhau // 20 // athopoSaNe poruSyAdipratyAkhyAne vA devamarcayato na dantadhAvanApekSetyakSarANi likhyante upavAsapauruSyAdipratyAkhyAninastu dantadhAvanAdi vinA'pi zuddhireva, tapaso mahAphalatvAt / loke'pi upavAsAdau dantakASThAdi vinA'pi devArcAdikaraNAt / niSiddhaM ca laukikazAstre'pyupavAsAdau dantakASThAdi / yaduktaM viSNubhakticandrodaye " pratipadarzaSaSThISu, 1 // 2501 madhyAnte navamItithau / saGkrAtidivase prApte, na kuryAddantadhAvanam // 1 // upavAse tathA zrAddhe, na kuryAddantadhAvanam / dantAnAM kASThasaMyogo, hanti saptakulAni vai // 2 // " iti zrAddhavidhau // 21 // tathA'nyatIrthikA hi paJcAmRtamadhye madhu gaNayanti, zrAvakaistu tatsthAne ikSuraso jJeya iti likhyate-tato ghRte 1kSurasa 2 dugdha 3 dadhi Lal 4 sugandhijalaiH 5 paJcAmRtasnAtram / iti zrAddhavidhau // 2 // atha bhagavato'Gge tilakakaraNAnukramo likhyate tataH suyalavAlakakuJcikA vyApArya prakSAlyAGgarUkSaNadvayena nirjalatAmApAdyAjrijAnukarAMseSu mUrdhni pUjA yathAkramamityuktervakSyamANatayA sRSTayA navADreSu zrIcandanAdinA'rcayet / ke'pyAhuH-pUrva bhAle tilakaM kRtvA navAGgapUjA kAryA / jinaprabhasUrikRtapUjAvidhau tu-" sarasasurahicandaNeNa devassa dAhiNajANu1 dAhiNakhaMdhara niDAla3 vAmasvaMdha6 vAmajANU5 lakkhaNesu paMcasu hiaeNa vA saha chassu vA aMgesu pUrya" / iti zrAddhavidhau // 23 // tathA svagRhacaityaDhaukitacokSapUgIphalanaivedyAdivikrayotthaM puSpabhogAdi svagRhacaitye na vyApAryam, nApi caitye svayamAropyam, kiMtu samyaksvarUpamuktvA'rcakAdeH pArthAt tadyogAbhAve sarveSAM sphuTaM svarUpamuktvA svayamAropayet anyathA mudhA janaprazaMsAdidoSaH / gRhacaityanaivedyAdi cArAmikasya prAguktamAsadeyasthAne nArNyam, AdAveva naivedyArpaNena mAsadeyoktau tu na doSaH, mukhyavRttyA mAsadeyaM pRthageva kAryam, O gRhacaityanaivedyacokSAdi tu devagRhe mocyam / anyathA gRhacaityadravyaNaiva gRhacaityaM pUjitaM syAt na tu svadravyeNa, tathA cAnAdarAvajJAdidoSa: na 250 //
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- 1 caivaM yuktam, svadehagRhakuTumbAdyarthaM bhUyaso'pi vyayasya gRhasthena karaNAt devagRhe devapUjA'pi svadravyeNaiva yathAzakti kAryA, na tu || ratnAkaraH | svagRhaDhaukitanaivedyAdivikrayotthadravyeNa devasaktapuSpAdinA vA prAguktadoSAt / tathA devagRhAgataM naivedyAkSatAdi svavastuvat samyag rakSaNIyam, samyagmUlyAdiyuktyA ca vikreyam, na tu yathA tathA mocyam, devadravyavinAzAdidoSApatteH / sarvaprayatlena rakSaNAdicintAkaraNe jAtu caurAgnyAdhupadravAddevadravyAdi vinazyati tadA tu cintAkartA nirdoSa eva, avazyabhAvibhAvasyApratikAryatvAt / iti zrIzrAddhavidhau // 24 // jJAnadravyaM hi devadravyavana kalpate eva zrAddhAnAM / sAdhAraNamapi saGghadattameva kalpate vyApArayituM na tvanyathA, saGkenApi saptakSetrIkArye ||25111 eva vyApAryam, na mArgaNAdibhyo deyam, sAmpratikavyavahAreNa tu yadgurunyuJchanAdisAdhAraNaM kRtaM syAttasya zrAvakazrAvikANAmarpaNe yuktireva na dRzyate, zAlAdikArye tu tadvyApAryate zrAddhaiH / evaM jJAnasaktaM kAgadapatrAdisAdhvAdharpitaM zrAddhena svakArye na vyApAryaM svapustikAyAmapi na sthApyaM samadhikaniSkrayaM vinA / sAdhvAdisatkamukhavastrikAderapi vyApAraNaM na yujyate gurudravyatvAt, sthApanAcAryajapamAlAdi tu prAyaH al zrAddhArpaNArthaM gurubhirvihriyate tena gurvarpitatadgrahaNe vyavahAro dRzyate, iti zrAddhavidhau // 25 // tasmAddevajJAnAdeyaM kSaNamapi na sthApyaM, anyasyApi deyasya pradAne vivekibhiH sarvathA na vilambyate, kiM punardevajJAnAdeH / yadA ca yAvatA mAlAparidhAnAdi kRtaM tadA tAvaddevAdidravyaM jAtaM, tacca kathamupabhujyate, kathaM vA tallAbhAdi gRhyate, pUrvoktadevAdidravyopabhogadoSaprasaGgAt, tasmAtsadya eva tadarpaNIyam / yastu sadyo'rpayitumazaktastenAdAveva pakSArddhapakSAdhavadhiH sphuTaM kAryaH / avadhimadhye ca svayamarpyam, mArgaNAdivinA'pi avadhyullaGghane devadravyopabhogadoSaH / udgrAhaNikApi zIghramabhagnatayA taccintAkArakaiH svadravyavaddevAdidravye'pi kAryA / anyathA bahuvilambe durbhikSadezabhaGgadausthyApAtasyApi sambhavAt, bahUpakrame'pi tadasiddheH, tathA'pi ca mahAdoSaH iti zrAddhavidhau // 26 // tathA devAdideyaM samyagevAj, na tu ghRSTakUTanANakAdinA yathA kathaJciddevadravyopabhogadoSApatteH, tathA devajJAnasAdhAraNasambandhigRhATTakSetra| vATikApASANeSTakAkASTavaMzakavellukamRtsudhAdikaM zrIkhaNDakesarabhogapuSpAdikaM piGgAnikAcaGgerIdhUpapAtrakalazavAsakumpikAdikaM zrIkarIcamaracandrodayajhallarIbheryAdivAdyasAbANasirAvakajavanikAkambalakapATapaTTapaTTikAkuNDikAkumbhaorasakajjalajalapradIpAdikaM caityazAlApraNAlAdyA- gatajalAdyapi ca svakArye kimapi na vyApAryam, devadravyavattadupabhogasyApi duSTatvAt / camarasAbANAdInAM malinIbhavanatruTanapATanAdisambhave 251||
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- | tvadhikadoSo'pi / iti zrAddhavidhau // 27 // Jeel zrAddhavidhiratnAkaraH tathA antyAvasthAyAM pitrAdInAM yanmAnyate tatsAvadhAnatve guruzrAddhAdibahusamakSameva vAcyaM yadbhavannimittamiyaddinamadhye iyadvyayiSyAmi vicArAH Mol tadanumodanA bhavadbhiH kAryeti, tadapi sadyaH sarvajJAtaM vyayitavyam / svanAmnA vyaye stainyAdidoSaH puNyasthAne'pi sa ca maharSerapi hInatAhetuH / yadArSam-" tavateNe vayateNe, rUvateNe a je nare / AyArabhAvateNe a, kuvvaI devakivisaM // 1 // " dharmavyayazca mukhyavRttyA sAdhAraNa eva kriyate / yathA yathA vizeSavilokyamAnaM dharmasthAnaM tatra tadupayogaH syAt / saptakSetryAM hi yatsIdat kSetraM syAttadupaSTambhe bhUyAn lAbho / / 252 dRzyate / / iti zrAddhavidhau // 28 // sarveSvapi niyameSu ca sahasA'nAbhogAdyAkAracatuSkaM cintyam, tenAnAbhogAdinA'niyamitabahuvastugrahaNe'pi niyamabhaGgo na syAt, kintvaticAramAtram / jJAtvA tvaMzamAtragrahaNe'pi niyamabhaGga eva jAtu duHkarmapAravazyena jJAtvA'pi bhaGge'grato niyamaH pAlya eva dharmArthinA / pratipannapaJcamIcaturdazyAditapodine'pi tithyantarabhrAntyAdinA sacittajalapAnatAmbUlabhakSaNakiyadbhojanAdau yadA tapodinaM jJAtaM tadanu mukhAntaHsthamapi na gilati, kiM tu tattyaktvA prAsukavAriNA mukhazuddhiM kRtvA taporItyaiva tiSThati taddine ca yadi bhrAntyA pUrNa bhuktastadA dvitIyadine daNDanimittaM tattapaH kAryam / samAptau ca tattapo varddhamAnaM kAryam / evaM cAticAra eva syAnna tu bhaGgaH / tapodinajJAnAnusikthAdimAtragilane tu bhaGga eva narakAdihetuH / dinasaMzaye kalpyAkalpyasaMzaye vA kalpyagrahaNe'pi bhaGgAdidoSaH / gADhamAndye bhUtAdidoSapAravazye sarpadaMzAdyasamAdhau ca yadi tattapaH kartuM na zaknoti tathA'pi caturthAkAroccArAnna bhaGgaH / evaM sarvaniyameSvapi bhAvyam / iti zrAddhavidhau // 29 // tayaNu harisullasaMto, kayamuhakoso jiNiMdapaDimANaM / avaNei rayaNivasiyaM, nimmallaM lomahatyeNaM // 1 // mukhakozazcASTapuTaH prAntanAsAnizvAsanirodhArthaM kAryaH / iti zrAddhavidhau // 30 // nityaM parvasu vA varSamadhye kiyadvAraM vA khAdyasvAdyAdisarvavastUnAM devasya gurozca pradAnapUrvaM bhojanam / iti zrAddhavidhau // 31 // tathA RNasambandhe hi prAyaH kalahAnivRttervairavRddhAdyapi pratItaM tasmAdRNasambandhastadbhava eva yathA kathaJcinnirvAlyaH / anyatrA'pi ||252| vyavahAre nijasvasyAcaTane dharmArthamidamiti cintyaM dharmArthinA / ataH sArmikaireva saha mukhyavRtyA vyavahAro nyAyyaH / tatpArthe sthitasya
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ ratnAkara 1888 vicAra- nijasvasya dharmopayogitvasambhavAt / mlecchAdipArzvAllabhye tu yatra ko'pi puNyopayogo na syAt / tasya prAptyasambhave vyutsarjanameva yuktam / 88 vyutsargAdanu prAptaM tu tatsaGghasyaiva dharmArthamarpyam / evaM svakIyaM gatamapi vastu zastrAdiprAptyasambhave vyutsRjyam / yathA tadutthaM pApaM na laget / itthaM yuktyA'nantabhavasaktaM dehagehakuTumbavittazastrAdi sarvaM pApahetu vivekinA vyutsarjanIyam / anyathA tadutthaduritasyAnantairapi bhavairanivRtteH / iti zrAddhavidhau // 32 // // 253 // tathA yathA tathA zapathAdikaM na vidadhyAt / viziSya ya devagurvAdiviSayaM tadabhihitam - " alieNa va sacceNa va, ceiyasammaM kare jo mUDho / so vamai bohivIaM, aNaMtasaMsArio hoi / iti zrAddhavidhau // 33 // atha nirmAlyavicAra: yadi ca prAkkenApi pUjA kRtA syAttadA viziSTAnyapUjAsAmagryabhAve tAM notsArayet, bhavyAnAM taddarzanajanyapuNyAnubandhipuNyAnubandhasyAntarAyaprasaGgAt / kiMtu tAmeva vizeSayet / yadbRhadbhASyam- " aha puvvaM ciya keNai, havijja pUyA kayA suvihaNa | i savisesasohaM, jaha jaha hoi tahA tahA kujjA // 1 // nimmallaMpi na evaM, bhannai nimmallalakkhaNAbhAvA / bhogaviNaTTaM davvaM, nimmalaM biMti gIyatthA / / 2 / / ito ceva jiNANaM, puNaravi ArovaNaM kuNaMti jahA / vatthAbharaNAINaM, jugaliakuMDaliamAINaM / / 3 / / kahamannaha egAe, kAsAie jiNidapaDimANaM / aTThasayaM lUhaMtA, vijayAI vaNNiyA samae // 4 // " yajjinabiMbAropitaM sat vicchAyIbhUtaM vigaMdhaM jAtaM dRzyamAnaM ca niHzrIkaM na bhavyajanamanaH pramodahetu tannirmAlyaM bruvanti sma bahuzrutAH / iti saGghAcAravRttau / pradyumnasUrikRtavicArasAraprakaraNe 8. tvevamuktam- " ceiyadavvaM duvihaM, pUyAnimmallabheyao ittha / AyANAI davvaM, pUyAritthaM muNeyavvaM // 1 // akkhayaphalabalivatthAi, saMtiaM jaM puNo daviNajAyaM / taM nimpallaM jAyai, jiNakammaMmi uvaogo ya // 2 // " atra DhaukitAkSatAdernirmAlyatvamuktaM; paramanyatrAgame prakaraNacaritrAdau vA kvApi na dRzyate, vRddhasampradAyAdinA kvApi gacche'pi nopalabhyate yatra ca grAmAdAvAdAnAdidravyAgamopAyo nAsti tatrAkSatabalyAdidravyeNaiva pratimAH pUjyamAnAH santi / akSatAdernirmAlyatve tu tatra pratimApUjA'pi kathaM syAttasmAddhogavinaSTasyaiva nirmAlyatvamuktam / " bhogaviNaGkaM davvaM, nimmallaM biMti gIatyA / " ityAgamokterapi / tattvaM tu kevaligamyam / iti zrAddhavidhau / ete sarve'pi %%%%% aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa 1124311
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- vicArAH zrAddhavidhau dinakRtyAdhikAre // 34 // eteSAmAdau abhiprAyAstu spaSTatamatvAdeva nollekhitA iti / ratnAkaraH / atha kecit suvihitaparaMparAvanto'pi gRhasthAH sadArambhamapyArambhamiva gaNayanti paraM te'navabuddhA jJeyAH, yato'sadArambhavataH sadArambhasya sutamAM vihitatvAt / ayamevAbhiprAyo likhyate // 254 // hetutvAttasya rAjAdestu vidhApayituH pracuratarabhANDAgAranagaramaNDalagokulAdipradAnaM jinabhavanakSetre vapanam / tathA jIrNazIrNAnAM caityAnAM samAracanaM, naSTabhraSTAnAM samuddharaNaM ceti / nanu niravadyajinadharmasamAcaraNacaturANAM jinabhavanabimbapUjAdikaraNamanucitamiva pratibhAsate, SaTjIvanikAyavirAdhanAbhUmikhananadalapATakAnayanagarttApUraNeSTakAcayanajalaplAvanavanaspatitrasakAyavirAdhanAmantareNa na hi tadbhavati / ucyate-ya ArambhaparigrahaprasaktaH kuTumba paripAlananimittaM dhanopArjanaM karoti, tasya dhanopArjanaM viphalaM mAbhUditi jinabhavanAdau dhanavyayaH zreyAneva, na OM ca dharmArthaM dhanopArjanaM yuktam / yataH " dharmArthaM yasya vittehA, tasyAnIhA garIyasI / prakSAlanAddhi paGkasya, dUrAdasparzanaM varam " // ityuktameva, na ca vApIkUpataDAgAdikhananavadazubhodarkaM jinabhavanAdikaraNam / api tu saGghasamAgamadharmadezanAkaraNavratapratipattyAdikaraNena zubhodarkameva / SaTjIvanikAyavirAdhanA ca yatanAkAriNAmagAriNAM kRpAparavazatvena sUkSmAnapi jantUn rakSayatAmavirAdhanaiva / yadAhu:-" jA jayamANassa bhave, virAhaNA suttavihasamaggassa / sA hoi nijjaraphalA, ajjhatthavisohijuttassa // 1 // paramarahassamisINaM, samaggagaNipiDagadhariyasArANaM / pariNAmiaM pamANaM, nicchayamavalaMbamANANaM / / 2 / / " yastu nijakuTumbArthamapi nArambhaM karoti pratimA- 888 pratipannAdistasya mAbhUjjinabimbAdividhAnamapi / yadAha - " dehAinimittaMpi hu, je kAyavahaMmi iha payaTTaMti / jiNapUA kAyavahaMmi, OM tesimapavattaNaM moho " / ityalaM prasaGgena / iti zrIyogazAstratRtIyaprakAzakavRttau // 35 // 888888888888888888 nirmAlyavicArAH atha kecidaniSevitasuvihitagItArthacaraNAH, anavagataparamparAgatAgamatattvAH pralapanti ahorAtrika eva pauSadha: karttavyaH, tatsAmagryabhAve na karttavya eva, na tu kevalarAtrikaH kevaladaivasiko veti / tadanurUpA evAnye ca / ' egarAiM na hAvae' ityAdyuttarAdhyayanoktavacanabalAdahorAtrikakevalarAtrikau karttavyo, na tu kevaladevasika iti / tatastadupakArAya zrAddhavidhilikhitAvazyakacUrNyAdyAgamoktaH pauSadhavidhipATho 24 likhyate
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra pauSadhaM ca tredhA-ahorAtra 1 divasa 2 rAtripauSadha 3 bhedAt / tatrAyamahorAtrapauSadhavidhiH-"iha jammi diNe sAvao posahaM lei tami ratnAkaraHvina diNe gharavAvAraM vajjiya posahasAlAe gahiyaposahajuggovagaraNo posahasAlaM sAhusamIve vA gacchai / tao aMgapaDilehaNaM karia uccArapAsavaNathaMDile paDilehiya gurusamIve navakArapuvvaM ThavaNAyariyaM ThAvittA IriaM paDikkamia khamAsaNe vaMdia posahamuhapatti paDilehei / tato khamAsaNaM dAuMuddhaTThio bhaNai-icchAkAreNa saMdisaha bhagavan ! posahaM saMdisAvemi / bIeNa posahaM ThAvemitti bhaNiya namukkArapuvvaM posahamuccArei-karemi bhaMte ! posahaM AhAraposahaM savvao desao vA sarIrasakkAraposahaM savvao baMbhaceraposahaM savvao ||255% avvAvAraposahaM savvao cauvihe posahe ThAmi jAva ahorattaM pajjuvAsAmi duvihaM tiviheNaM maNeNaM vAyAe kAeNaM na karemi na kAravemi tassa bhaMte ! paDikkamAmi niMdAmi garihAmi appANaM vosirAmi / evaM puttipehaNapuvvaM khamAsaNadugeNa sAmAiyaM karia khamAsaNadugeNa jar3a vAsAratto to kaTThAsaNaM sesahramAsesu pAu~cchaNagaM saMdisAvia khamAsaNadugeNa sajjhAyaM karei, tao paDikkamaNaM karia khamAsaNadugeNa bahuvelaM saMdisAvia khamAsaNapuvaM paDilehaM karemitti bhaNia muhapattiM pAuMcchaNaM pahiraNagaM ca pehiya sAviyA puNa puttI pAu~chaNamuttarIaM kaMcugaM sADiyaM ca pehia khamAsamaNaM dAu bhaNai-icchakAri bhagavan ! paDilehaNA paDilehAvao, tao icchaM bhaNiya ThavaNAyariyaM pehia Thavia khamAsaNapuvvaM uvahimuhapattiM pehia khamAsaNadugeNaM saMdisAvia vasthakaMbalAi paDilehei / tao posahasAlaM pamajjia kajjayaM uddhariya paridvavia Iri paDikkamia gamaNAgamaNamAloiya khamAsamaNapuvvaM maMDalIi sAhuvva sajjhAyaM karei, tAo paDhai guNai putthayaM vAvAei jAva pauNA porisI, tao khamAsaNapuvvaM puttiM pehia taheva sajjhAyai jAva kAlavelA jai devA vaMdiyavvA havaMti to AvassiApuvvaM ceihare gaMtuM deve vaMdei, jai pAraNaitto to paccakkhANe punne khamAsaNapuvvaM puttiM pahiya khamAsamaNaM dAuM bhaNai-pArAvaha porisI purimaDDho vA cauhArakao tihAhArakao vA Asi nivieNaM AyaMbileNaM egAsaNeNaM pANAhAreNa vA jA kAi velA tIe, tao deve vaMdiya sajjhAyaM karia gehe gaMtuM jai hatthasayAo bAhiM to IriaM paDikkamia AgamaNaM Aloia jahAsaMbhavaM atihisaMvibhAgavayaM phAsittA niccalAsaNe uvavisia hatthapAe muhaM ca pehittA namukkAraM bhaNia phAsuamarattaduTTho jemei, posahasAlAe vA puvvasaMdiTThaniyasayaNehi ANi no bhikkhaM hiMDai, tao posahasAlAe gaMtuM IriaM paDikkamia deve vaMdia vaMdaNaM dAuM tihAhArassa cauhAhArassa vA IIII
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- 1888 paccakhAi, jai sarIraciMtAe aTTho to AvassiaM karia sAhuvva uvautto nijjIve thaMDile gaMtuM vihiNA uccArapAsavaNaM vosiria soaM rtnaakrH|| OM karia posahasAlAe AgaMtuM IriaM paDikkamia khAmAsaNapuvvaM bhaNar3a- icchAkAreNa saMdisaha bhagavan ! gamaNAgamaNaM AlouM icchaM vasatihUMtA AvasIkarI avaradakkhiNadisi jAia disAloa karia aNujANaha jassuggahutti bhaNia saMDAsae thaMDilaM ca pamajjiya uccArapAsavaNe vosiriya nisIhiyaM karia posahasAlAe paviTThA AvaMtajaMtehiM jaM khaMDiaM jaM virAhiaM tassa micchAmi dukkaDaM / sajjhAyaM kare / " evaM sandhyApratilekhAnApratikramaNapauruSIpAThanazayana punaH prAbhAtikapratikramaNadevavandanasvAdhyAyakaraNapauSadhapAraNAdikasarvo'pi vidhiH kriyamANatvena dRzyamAna eva pAThabaddho jJeyaH / yAvat " evaM divasaposarhapi / navaraM jAvadivasaM pajjuvAsAmitti bhaNai / devasiyAipaDikkamaNe kae pAreuM kappai / rattiposahaMpi evaM / navaraM majjhanhAo parao jAva divasassa aMtomuhutto tAva dhippar3a tahA divasasesaM rattiM pajjuvAsAmitti bhannai posahapAraNae sAhusaMbhave niyamA atihisaMvibhAgavayaM phAsia pAreyavvaM / iti zrAddhavidhau parvakRtyAdhikAre // 36 // ||256 / / aaa:aaa: kecidaviditaparamArthAH samarthayanti zrAvakANAM dazavaikAlikAdisiddhAntaH paThanIya eveti / yataH samavAyAMge zrAvakavarNake uvAsagadasAsu NaM uvAsagANaM NagarAI ujjANAiM ceiyAI yAvat suapariggahA tavovahANAiM / atra 'suapariggahA ' iti zabdena siddhAntAdhyayanasya vihitatvAditi / atrocyate aho draSTavyaM khalu khalasya tava kaitavakalAvilasitam yadatraiva 'ceiyAiM tavovahANAI' iti pradarzanaM, paramidamapi tava tAtparyAnavabodhasUcakameva, yato'tra zrutazabdena zrutArthasya gRhItatvAt / yaduktamarthasyApi zrutatvaM sthAnAGge- " duvihe dhamme paNNatte taMjahA-suadhamme ceva carittadhamme ceva / suadhamme duvihe paNNatte taMjahA-sutasuadhamme a atthasuadhamme ya" iti / na ca vAcyaM sUtramarthamubhayamapi gRhyatAmiti / rAjapraznIye " laddhaTTe gahiyaTThe pucchiyaTThe ahigayaTThe viNicchiyaTThe " / arthazravaNataH 1 arthAvadhAraNAtaH 2 saMzaye sati3 samyaguttarazravaNato vimalAvabodhAt 4 aindaMparyopalambhAt 5 ityAdinA'rthagrahaNasyaivoktatvAt, na sUtrasya / nizIthasUtrAdyuktaH spaSTaniSedhazca prAgukta eva // 37 // glAnasya praticaraNe mahApuNyamityabhiprAyo likhyate pauSadha vicArA: 1124811
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra / / 257 glAnasya praticaraNe mahatphalam / yadAgamaH-goyamA ! jo gilANaM paDiarai se maM daMsaNeNaM paDiyarai, je maM daMsaNeNaM paDivajjai OM so gilANaM paDiyarai ANAkaraNasAraM khu arahaMtANaM daMsaNaM / ityAdi bhagavatyAm / iti zrIzrAddhavidhau // 38 // atha punarapi pauSadhe bhojanAkSarANi likhyante tatya jai desao AhAraposahio to bhattapANassa gurusakkhi pArAvittA, AvassioM karittA, IriyAsamio gaMtu IriyAvahiaM paDikkamai, AgamaNaAloaNaM karei, ceie vaMdai, tao saMDAsayaM pamajjittA pAuMchaNe nisIyai, bhAyaNaM pamajjai, jahuccie bhoaNe parivesie paMcamaMgalamuccArei, paccakkhANaM sarittA tao, vayaNaM pamajjittA asurasuraM acavacavaM avaDumavilaMbiaM aparisADiM maNavayaNakAyagutto bhuMjai sAhuvva uvautto, jAyAmAyAe vA bhuccA phAsuajaleNaM muhasuddhiM kAuM naukArasaraNeNa uTThAi deve vaMdai, vaMdaNayaM dAuM saMvaraNaM kAUNa puNovi posahasAlAe gaMtUNa sajjhAyaMto ciTThai / iti pratikramaNAvacUrNau // 39 // atha ye kecana pauSadhe bhojanaM na svIkurvate, teSAmeva pUrvajAnAM vAkyaM yathA " jo puNa AhAraposaho desao puNNe paccakkhANe tIrIe khamAsamaNadugeNa muhapattiM paDilehiya khamAsamaNeNa vaMdia bhaNai icchAkAreNa saMdisaha bhattapANaM pArAveha porisiM purimarthya cauvvihAraM ekAsaNaM nivviyaM AyaMbilaM vA jA kAvi kAlavelA tIe paDilehiyanamukkArapuvvagaM arattaduTTho bhuMjai / iti zrIjinavallabhasUrikRtapauSadhavidhiprakaraNe // 40 // upadhAnapauSadhe'yaM vidhiH, ayamiti cedvAlaceSTitaM tyajyatAM pauSadhatvasya tatrA'pi tulyatvAt / athotsargatastAvatsAdhUnAM yatra caturmAsakasthitAstatra mAsadvayaM yAvadupakaraNaM grahItuM na kalpate'pi tathA hi-atha caturmAsakAnantaraM kAraNamapekSya na nirgacchanti tato mAsadvayamadhye gRhaNIyAt, tadeva darzayati gacche sabAlavuDDe, asaI parihara divaDDamAsaM tu / paNatIsA paNavIsA, pannarasa daseva ikkaM ca // 1 // sabAlavRddhe gacche vastrAbhAve zItaM soDhumasamarthe sArddhamAsaM parihara parivarjaya, parihRtya ca tata UrdhvaM gRhaNIyAt / atha sArddhamAsamapi parihartumazaktastataH paJcatriMzataM dinAni parihara athaivamapi gaccho na saMstarati tataH paJcaviMzatirdinAni, tathA'pyazaktau paJcadazadinAni tathA'pyazaktau dazadinAni, // 257||
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ gacchaparimANaM vicAra-1 tathA'pyasAmarthye ekamapi dinaM parihara, iti saGgrahagAthAsamAsArthaH / iti zrIbRhatkalpavRttau tRtIyakhaMDe tRtIyaddozake // 41 // rtnaakrH| cauddasa dasa ya abhinne, niyamA sammaM tu sesae bhayaNA / yasya caturdazapUrvANi dazapUrvANi abhinnAni paripUrNAni santi, | tasminniyamAtsamyaktvam / zeSe ca kiJcidUnadazapUrvadharAdau samyaktvaM vA syAnmithyAtvaM vetyarthaH / iti bRhatkalpe 15 patre // 42 // atha sAdhUnAM citrite upAzraye vastuM na kalpata ityakSarANi likhyante no kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA sacittakammae uvassae vatthu / kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA acittakammae uvassae ||258 // Meal vatthu iti / vRttiryathA-no kalpate nirgranthAnAM nirgranthInAM vA sacitrakarmaNi upAzraye vastum / kalpate punaracitrakarmaNi upAzraye nirgranthAnAM nimranthInAM vA vastumiti sUtrArthaH / atha bhASyavistaraH-niddoSa sadose vA, sacittakamme u ANamAdINi / saikaraNaM vikahA vA, bIaM asaI ya vasahIe // 1 // niSi vA sadoSe vA sacitrakarmaNi pratizraye tiSThatAmAjJAdayo doSAH ye ca tAdRze vA citrakarmakhacite vezmani pUrvabhogAn bubhujire teSAM smRtikaraNam, upalakSaNatvAditareSAM kautukamupajAyate, vikathA vA tatra vakSyamANalakSaNA bhavet / dvitIyapadaM cAtra vasatAvasatyAM tatrApi vaset / athainAmeva niyuktigAthA vyAkhyAti-tarugirinadIsamuddA, bhavaNA vallI layA viyANA ya / niddosacittakamme, | punnakalasasotthiyAdI ya // 1 // tarava: sahakArAdayo, girayo himavadAdayo, nadyAdayo gaGgAsindhuprabhRtayaH, samudrA lavaNodAdikAH, bhavanAni gRhANi, vallayo nAgavallyAdayaH, latA mAdhavIcampakalatAdayaH, tAsAM vitAnaM nikuraMbaM, tathA pUrNakalazaH svastikAdayazca ye mAlikAH padArthAH, eteSAM rUpANi yatrAlikhitAni taccitrakarma nirdoSaM jJAtavyam / iti bRhatkalpaprathamoddaze 165 patre // 43 // atha gacchaparimANaM likhyate tigamAIyA gacchA, sahassabatIsaI usabhaseNe / thaMDillaMpi ya paDhame, vayaMti sesevi AgADhe // 1 // trikAdayastricatuHprabhRtipuruSaparimANA gacchA bhaveyuH / kimuktaM bhavati ? ekasmin gacche jaghanyatastrayo janA bhavanti, gacchasya samudAyarUpatvAt, tasya trayANAmadhastAdabhA vAditi / tata UrddhaM ye catuHpaJcaprabhRtipuruSasaGkhyAkA gacchAste madhyamaparimANataH pratipattavyAstAvadyAvadutkRSTaparimANaM na prApnoti / kiM Jeel punastat ? iticedata Aha ' sahassabattIsaI usabhaseNe tti / dvAtriMzatsahasrANyekasmin gacche utkRSTaM sAdhUnAM parimANaM yathA ||258 //
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- zrIRSabhasvAmiprathamagaNadharasya bhagavata RSabhasenasya / iti zrIbRhatkalpaprathamakhaMDe 165 patre // 44 // ratnAkaraH atha sAdhUnAM taroradho viTutsargaH kartuM na kalpate, ityakSarANi likhyante saccittarukkhamUle, uccArAdi Acareu jo bhikkhU / so ANA aNavatthaM, virAhaNaM aTThimAdIhi // 1 // thaMDillaasati addhANa, rodhate saMbbhame bhayAsaNNe / duvvalagahaNagilANe, vosiraNaM hoi jayaNAe // 2 // iti nizIthabhASye paJcamoddezake // 45 // paJcapaLa ArAdhyatve heturlikhyate||259|| bhayavaM ! bIyapamuhAsu paMcasu tihIsu vihiyaM dhammANuTThANaM kiM phalaM hoi ? goyamA ! bahuphalaM hoi, jahyA eyAsu pAeNaM jIvo lage| parabhavAuyaM samajjiNai / iti zrImahAnizIthe // 46 // atha divase'pi prathamacaramacaturghaTikaryobahiH pAtrAdi na sthApyaM, bahirna gantavyaM yatastadA sUkSmaH snehakAyaH prapatati iti likhyate asthi NaM bhaMte ! sadA samitaM suhame siNehakAe pavaDati ? haMtA asthi / se bhaMte ! kiM u, pavaDati ? ahe pavaDai tirie pavaDati ? goyamA ! uDDevi pavaDati ahevi pavaDati tirievi pavaDati / vRttiryathA-' asthi' ityAdi, sadA-sarvadA 'samiyaM' ti saparimANaM na bAdarApkAyavadaparimitamapi, athavA 'sadA' tti sarvartuSu' samitaM' ti rAtrau divasasya ca pUrvAparayoH praharayoH tatrApi kAlasya snigdhetarabhAvamapekSya bahutvamalpatvaM cAvaseyamiti / yadA-" paDhamacarimAu sisire, gimhe addhaM tu tAsi vajjittA / pAyaM Thave siNehAi, rakkhaNaTThA pavese vA // 1 // " lepitapAtraM bahirna sthApayet, snehAdirakSaNArthAyeti / sUkSmasnehakAya iti-apkAyavizeSa ityarthaH / iti zrIbhagavatIprathamazatakaSaSThoddezake // 47 // trividhAhAre jalameva kalpate, tatrApi phukAnIraM sIkarIkarpUraelAkatthakakhadiracUrNakasellakapATalAdijalaM ca nItaritaM gAlitaM vA nAnyathA / zAstreSu madhuguDazarkarAkhaMDAdisvAdyatayA drAkSazarkarAdijalaM takrAdi ca pAnakatayA uktaM, paraM dvividhAhArAdau na kalpate, uktaM ca nAgapurIyagacchapratyAkhyAnabhASye-dakkhApANAIyaM, pANaM taha sAimaM guDAIyaM / paDhiyaM suaMmi tahavi hu, tittIjaNagaM tu nAyariyaM / iti zrAddhavidhau // 48 // // 259||
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ loka vicAra-1 rtnaakrH| vicAraH . 1128011 vAsAsu sagadiNovari, pannarasadiNovariM ca hemaMte / jAyai ya sacittaM se, gimhe mAsovariM loNaM / / iti vyavahAraniyuktau / / 49 // nanu itthaM tAvatsarvatra bhavyasyaiva samyaktvalAbha uktaH, abhavyasya tu kA vArtetyAha-tisthakarAiyapUaM, dRDhaNaNNeNa vAvi kjjenn| suasAmAiyalaMbho, hoi abhavvassa gaMThimi // " iti vizeSAvazyake // 50 // abhiprAyastUbhayatrApi sugama eva / atha kecitsAdhvInAM pRthagvihAramucitaM manyante, apare tu gRhasthaiH saha sAdhvInAM vihAramucitaM manyante te ubhaye'pi siddhAntabAhyA jJeyAH / yathA jattha ya goama ! sAhU, ajjAhiM samaM pahaMmi aTThaNA / avavAeNavi gacchejjA, tastha gacchaMmi kA merA // 1 // ityatra yadyaSTaunaiH sAdhubhirapi saha sAdhvInAM gamanaM nAnujJAtaM tarhi kathaM gRhasthaiH saha ekAkinInAM vA vihartuM kalpate ? iti bodhyam / iti zrImahAnizIthapaJcamAdhyayane // 51 // ___ athAyaM lokaH kIdRzAkAraH ? kathaM ca vyavasthita iti vicAro likhyate vetrAsanasamo'dhastAnmadhyato jhallarInibhaH / agre murajasaGkAzo, lokaH syAdevamAkRtiH // 105 // vRttiryathA-adhastAdadhobhAge vetrAsanamadhastAdvistIrNamuparyupari saGkocavattatsamastadAkAraH / madhyato-madhye jhallarIvAdyavizeSastatsadRzaH / agre madhyalokAdupari muraja Urdhvamadhazca saGkacito madhyabhAge vistRto vAdyavizeSastatsadRzaH / evamadhomadhyorveSu AkAratrayayogI lokaH / yadAhuH-tatrAdhomukhamallakasaMsthAnaM varNayantyadholokam, sthAlamiva tiryaglokam, Urdhvamathamallakasamudgam, / iha cAvastiryagUrdhvalokA rucakApekSayA / rucakazca merumadhye gostanAkAracaturAkAzapradezapramANo'dhaH, tAdRza evorddha, evamaSTapradezaH / yadAhuH-" aTTha paeso ruago, tiriyalogassa majjhayAraMmi / esa pahavo disANaM, eseva bhave aNudisANaM // 1 // " tatra rUcakAdadha upari ca navayojanazatAni tiryagloka ityutsedhe'STAdazayojanazatapramANaH tiryaglokAdadho navayojanazatonasaptarajjupramANo'dholokaH / tatra saptapRthivya uktarUpAH // 4 // iti yogazAstracaturthaprakAze 105 zlokavRttau 181 patre // atha kA bhUmiH ? kiyadadhaH sacittA ? iti vicAro likhyate
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra kaThinA pRthvI zItAtapAdizastrayoge uparyaGgalamekaM prAsukA, alpakaThinA tvaGgalacatuSkaM prAsukA, akaThinA'GgalASTakam, vAsorvI rtnaakrH| cA'dhikA'pi prAsukA, catuSpadAdisthAne kSAtrasthAne ca muMDahastaM prAsukA, malamUtrAtapoSNAMzvAdinA ca yAvatI bhAvitA vahnisthAne ca vahninA yAvatI bhAvitA sA prAsukA, mahAnagarasthAne ca hastamekaM prAsukA, mahAnagarAdisthAne'pi dvAdazavarSazUnye malAdyabhAvAtsarvA sacittA kSIravRkSAdhazca yatra jantUnAmasaJcAraH sadA chAyA tatra mizrA, kSIravRkSANAM madhuratvenApyAyakatvAt, kSIravRSTivAtazItAdibhiH zastratvAcca / anyatra tu janAsaJcAre chAyAbahule snigdhasajale uparitanaM rUkSaM rajo muktvA sarvA sacittA, kvApi kvApi mizrA'pi, kvApi rajo'pi ||261 // sacittam, yadyatayazcaitye zAlAyAM (ca) praveze pAdau rajoharaNena pramArjayanti tatkvApi pradeze sacittaM mizraM vA rajo bhaviSyatIti hetoH / tathA sacittA vA bhUmiH sacittAMbuyoge jAte kiyatkAlaM mizrA syAttato yA sacittA sA sacittA, yA cAcittA sA'cittaiveti / dRSatsvapyevaM yathArha vAcyam / iti zrImerutuGgasUrikRtapiMDavizuddhivRttau / tathA, jassa sacittarukkhassa hasthipayapamANo pihulo khaMdho tassa savvao jAva rayaNippamANA tAva sacittA bhUmI evaM ANAsiddhaM lael // iti zrInizIthacUrNau // 52 // atha SaSTArakAdau viSAgnimedhairnirbIjAyAM pRthivyAM kRtAyAM punarapyAnAdInAM yathotpattirbhavati tathA likhyate khArammAI pukkhalasaMvarlDatA, jahA bahU mehA / iya dhammabIyaharaNA, karaNA ya gUrUNamuvaesA / / 1 // vyAkhyA-yathA kSArAmlAdayaH puSkarasaMvartAdayazca meghA bIjaharaNA bIjakaraNAzca syuH / tatra kSArameghAmlameghAgnimeghaviSameghAzanimeghA yugAntasamayapravarSiNo yathottaraM sakalabIjaploSAya pravartante / puSkarAvarttameghakSIrameghaghRtameghAmRtamegharasameghAH punaH kalpasyAdau sakalabIjAdyutpattaye yathottaraM sambhavanti / taduktam-" tadA ca virasA meghAH, kSArameghAmlameghakAH / viSAgnyazanimeghAzca, varSiSyantyAtmasannibham // 1 // yena bhAvI kAsaH zvAsaH, zUlaM kuSTaM jalodaram / jvaraH ziro'tiranye'pi, manuSyANAM mahAmayAH // 2 // duHkhaM sthAsyanti tiryaJco, jalasthalakhacAriNaH / bhAvI kSetravanArAmalatAtarutRNakSayaH // 3 // " ayi ca-" tatrAdyaH puSkaro megho, mahIM nirvApayiSyati / dvitIyaH kSIrameghAkhyo, dhAnyamutpAdayi- Syati // 4 // tRtIyo ghRtameghAkhyaH, snehaM sajanayiSyati turyastvamRtameghAkhyaH, auSadhyAdi kariSyati // 5 / pRthvyAdInAM rasakartA, 261 / /
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ ratnAkaraH / 888 vicAra- |8| rasameghazca paJcamaH / paJcatriMzaddinA vRSTirbhAvinI saumya ! durdinA // 6 // " ityAdi zrIupadezaratnAkare navamataraGge / / 52 / / atha pratikramaNe kasmin samaye kartavye tallikhyate eSAM kAlastUtsargeNaivamuktaH / addhanibuDDe sUre, suttaM kaDUMti gIatthA / iya vayaNapamANeNaM, devasiyAvassae kAlo // 1 // rAtrikasya caivam-Avasyayassa samae, niddAmuddaM cayaMti AyariyA / taha taM kuNaMti taha dasa, paDilehANaMtaraM sUro // 1 // apavAdatastu OM daivasikaM divasatRtIyapraharAdarddharAtraM yAvat / yogazAstravRttau tu madhyAhlAdArabhyArddharAtraM yAvadityuktam / rAtrikamarddharAtrAdArabhya madhyAhnaM yAvat / uktamapi-" ugghADaporisiM jA rAiyabhAvassayassa cunnIe vavahArAbhippAyA bhaNati puNa jAva purimaDDuM " / iti zrAddhavidhau dvitIyaprakAze 76 patre // 54 // // 262 // uu: atha kecit pAkSikopavAsAdikaM pUrNimAyAM kurvate tacca siddhAntaviruddhaM yathA pAkSikacAturmAsikasAMvatsarikANi pakSAdyante ca syuH / Aha-pAkSikaM caturdazayAM paJcadazyAM vA caturdazyAmiti brUmaH / yadi punaH paJcadazyAM syAttadA caturdazyAM pAkSike copavAsasyoktatvAtyAkSikamapi SaSTena syAt / tathA ca- " aTThamachaTThacautthaM, saMvatsaracAumAsapakkhesu / " ityAdyAgamavirodhaH / yatra caturdarzI gRhItA na tatra pAkSikaM yatra pAkSikaM na tatra caturdarzI / tathA hi-" aTThamI cauddasIsu uvavAsakaraNaM' iti pAkSikacUrNau / 'so a aTThamIcauddasIsu uvavAsa karei ' ityAvazyakacUrNau / ' cautthachaTThaTThamakaraNaM aTThamIpakkhacaumAsavarise ya tti vyavahArabhASyapIThe / aTThamI caudasI nANapaMcamI caumAsa ityAdi mahAnizIthe / vyavahAraSaSThoddezake ca " pakkhassa aTThamI khalu, mAsassa ya pakkhiyaM muNeyavvaM, ityAdi vyAkhyAyAM vRttau cUrNo pAkSikazabdena caturdazyeva vyAkhyAtA / tadevaM nizcinumaH pAkSikaM caturdazyAmeva / cAturmAsikasAMvatsarike tu pUrvaM pUrNimApaJcamyoH kriyamANe api zrIkAlikAcAryAcaraNata: caturdazIcaturthyoH kraye / prAmANikaM caitat, sarvasammatatvAt / uktaM ca kalpabhASyAdau- " asaDheNa samAinnaM, jaM katthai keNaI asAvajjaM / na nivAriamannehiM, bahumaNumayameyamAyariyaM // 1 // " tIrthodgArAdAvapi - " sAlAhaNeNa rannA, saMghAeseNa kArio bhayavaM ? / pajjosavaNacautthI, cAumma ca coddasi // 1 // caumAsapaDikkamaNaM, pakkhiadivasaMmi cauviho saMgho / navasayateNauehiM, AyaraNaM taM pamANaMti / / 2 / / " atra 888888888888PS megha vicAra: ||262||
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra-10 cAdhikavizeSArthinA pUjyazrIkulamaNDanasUripraNItavicArAmRtasaGgraho'vagAhanIyaH / iti zrAddhavidhau parvakRtyAdhikAre 76 patre / / 55 / / ratnAkara etenaiva ca ye paJcamyAM paryuSaNAM kurvanti te'pi parAstA draSTavyAH / " nakSatreSu samagreSu, bhraSTatejassu bhAsvataH / yAvadodayastAvat, prAtaHsandhyA prajAyate // 1 // arke stamite yAvanakSatrAmi nabhastale / dvitrANi naiva vIkSante, tAvatsAyaM vidurbudhAH // 2 // " iti zrAddhavidhau // 56 // nAgavallIdaleSu ca nirantaraM jalakledAdinA nIlIkuthvaNDakAdivirAdhanA bhUyasI tatastAni pApabhIravo rAtrau na vyAparayanti ye'pi ||26|| vyApArayanti te'pi samyagdivA saMzodhyaiva / brahmacAriNA tu viziSya tAni tyAjyAni, kAmAGgatvAtteSAm / pratyekasacitte'pyekasmin phalAdAvasaGkhyajIvavirAdhanAsambhavaH / yadAgama:-"jaM bhaNiyaM pajjattaganissAe vakkamataM'pajjattA jatthego pajjatto tatthaasaMkhA apajjattA " / bAdaraikendriyeSvevamuktam sUkSme tu yatraiko'paryAptastatra tannizrayA niyamAdasavayeyAH paryAptAH syurityAcArAGgavRttyAdAvuktam / iti zrAddhavidhau lal // 57 // abhiprAyastu spaSTa ev| adhikopadhidhArI sAdhurna bhavatIti ye vadanti tadavabodhAya likhyate- . tatra sthavirakalpe jaghanyato'pi caturdazopakaraNAnyeva / utkRSTapadikopakaraNacintAyAM tu zItAdyasahiSNUn tapasvI bAlaglAnAn pratItya yAvatsaMyamaheturdviguNo'pyadhiko vA upadhiravagantavyaH / iti zrI nizIthacUrNAdyAgame // 58 // tathA-"mullajuaM puNa tivihaM, jahannayaM majjhimaM ca ukkosaM / jahannaM aTThArasagaM, sayasAhassaM ca ukkosaM // 1 // " etadgAthoktaM trividhapramANamapi vastraM sAdhUnAM grahItuM na kalpate, kiM tvaSTAdazarUpakamAnAnyUnamUlyaM kalpate sAdhUnAm / iti sthAnAvRttau // 59 // rUpakamAnamanekArthAvacUrNI tvevamuktamasti-caturbhirvarATakaigaMDakaH, teSAM paJcaviMzatyA paNaH, taccaturtho'zaH kAkiNiH, tAsAmazItyArUpakaM viMzatyA varATakaiH kAkiNirityarthaH / tathA viralikA nAma dvisarasUtrapaTI sA sAdhUnAM na kalpate, duHprekSyatvAt / iti kalpavRttau dvitIyakhaMDe 123 patre // 60 // jo bhaNai natthi dhammo, na ya sAmaiyaM na ceva va vayAI / so samaNasaMghavajjho, kAyavo samaNasaMgheNa // 2 // iti // 26 //
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra-18 zrItIrthodgAlikaprakIrNake / / 61 // abhiprAyastu spaSTa eva / Hel cAkatsAratnAkara chadmasthenApi saha kevalI viharatItyakSarANi likhyante vicAraH nidvaviaaTThamayaTThANe, sosiyakasAe jiiMdie / viharijjA teNa saddhiM tu, chaumattheNavi kevalI // 42 // iti gacchAcAraprakIrNake // 62 // dvAviMzateH parISahANAM madhye uSNAH ke ? zItalAzca ke ? ityabhiprAyo likhyte11264| " itthIsakkAraparIsahA ya, do bhAvasIyalA ee / sesA vIsaM uNhA, parIsahA hoMti nAyavvA // 1 // " ityAcAraGganiryuktau samantAdvistRtapuSpaprakare samavasaraNe sAdhUnAM tiSThatAM kathaM na sacitte saGghaTTadoSa iti zaGkAnirAso likhyate puSpavRSTiratrAhuH pare-kathamamlAnapuSyaprakaropari sarvathA saccittasaGghaTTanAdiviratAnAM yatInAmavasthAnAdi yujyate / atra kecit prerayantisAdhvavasthAnasthAne devA na kirantIti / anye tvAhuH-naitadevam, prayojane'nyatrApi sAdhUnAM gamanAdirapi sambhavAt / kevalaM vikurvitatvAttAni sacittAni na sambhavanti / anye tvAhuH-na vikurvitAnyeva tAni, jalajasthalajAnAmapi puSpANAM tatra prakIrNatvAt / yadAgama:-" biMTavAI surahiM, jalathalayaM divvakusumanIhArI / payaraMti samaMteNaM, dasadbhavanaM kusumavAsaM // " paramatra bahuzrutA evaM samAdadhate-yathA | nirupamA'cintyAhataprabhAvAdeva yojanamAtre kSetre'parimitAmAdisattvasambhave'pi na parasparamAbAdhA kAcit tathA puSpANAmapi teSAmupari saJcariSNau sthASNau ca munyAdiloke / tattvaM tu kevalino vidanti / iti zrIpravacanasAroddhAraikonacatvAriMzadvAre // 64 // striyAH saMbhoge caturvidhAhAro na bhajyate, bAlAdInAmoSThAdicarvaNe tu bhajyate, dvividhAhAre tu tadapi kalpate / pratyAkhyAnaM hi kAvalikAhAraviSayameva, na tu lomAdyAhAraviSayamapi / anyathopavAsAcAmlAdervapurabhyaGgagaDukarambabandhanAdinA'pi bhaGgaprasaGgAt / na caivaM vyavahAro, lomAhArasya nirantarasambhavena pratyAkhyAnAbhAvasyaiva prasaGgAt / iti zrAddhavidhau // 65 // ___ azuddhaiH zuddhairvA'zanapAnabheSajAdibhirlAnasya praticaraNaM karttavyam / viziSya cAcAryopAdhyAyAdInAmityabhiprAyo likhyate ||264 //
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1128411 samprati -- gurupamuhANaM kIrai asuddhasuddhehiM jattiyaM kAlaM ' iti triMzaduttarazatatamaM dvAramAha -" jAvajjIvaM guruNo, asuddhasuddhehiM vAvi kAyavvaM / vasahe bArasavAsA, aTThArasa bhikkhuNo mAsA / / 66 / / " yAvajjIvamAjanmA'pItyarthaH / gurorAcAryasya zuddhairAdhAkarmAdidoSAdUSitairazuddhairvA'pi AdhAkarmAdidoSayuktairvA'pi azanapAnabheSAjAdibhiH karttavyaM pratijAgaraNamiti zeSaH / ayamarthaH zuddhairazuddhaizca tairyAvajjIvaM te pratijAgaraNIyAH sAdhuzrAvakalokeneti / sarvasyApi gacchasya tadadhInatvAdyathAzakti nirantarasUtrArthanirNayapravRtezca tathA vRSabhe - upAdhyAyAdike OM dvAdazavarSANi yAvatpratijAgaraNA zuddhairazuddhaizca vastubhirvidheyA / tataH paraM zaktau bhaktavivekaH / etAvatA kAlenAnyasyApi gacchabhArodvahanasamarthasya vRSabhasyotthAnAt / tathA'STAdazamAsAn yAvatsAmAnyabhikSoH - sAmAnyasAdhoH zuddhairazuddhaizca pratijAgaraNA vidheyA / tataH paramasAdhya zaktau satyAM bhaktavivekasyaiva karttumucitatvAt idaM zuddhAzuddhAdibhirAcAryAdInAM paripAlanaM rogAdyabhibhUtavapuSAM kSetrakAlAdiparihANivazato bhaktAdyalAbhavatAM ca vidheyA, na punarevameva susthAvasthAyAmiti / vyavahArabhASye tu sarvasAmAnyaglAnapratikriyA vyavasthArthamiyaM gAthA - likhitA'sti / yathA-chammAse Ayario, kulaM ca saMvatsarAi tinni bhave / saMvatsaraM gaNo khalu, jAvajjIvaM bhave saMgho // 1 // vyAkhyA-prathamata AcArya: SaNmAsAn yAvaccikitsAM glAnasya kArayati, tathA'pyapraguNIbhUtaM kulasya samarpayati / tataH kulaM trIna vatsarAn yAvaccikitsakaM bhavati, tathA'pyapraguNIbhavane kulaM gaNasya taM samarpayati yAvadgaNaH khalu cikitsAM kArayati, tathA'pyanivarttite roge taM gaNaH saGghasya samarpayati / tataH saGgho yAvajjIvaM prAsukapratyavatAreNa tadabhAve cA'prAsukenApi yAvajjIvaM cikitsako bhavati / etaccoktaM bhaktavivekaM karttumazaknuvataH / yaH punarbhaktavivekaM kartuM zaknoti tena prathamato'STAdazamAsAn cikitsA kArayitavyA / viratisahitasya punaH saMsAre duHprApatvAt / tadanantaraM cetpraguNIbhavati tataH sundaram / atha na bhavati tarhi bhaktavivekaH karttavyaH iti zrIpravacanasAroddhAra / / 166 patre // 66 // vicAra- 88 rtnaakrH| 828 atha tathAvidhagItArthAnAM glAnAdInAM puna: punarvastrakSAlanamapyanujJAtamevetyakSarANi likhyante AyariyagilANANaM, maliNAmaliNA puNovi dhovijjA / mA hu guruNa avanno, logaMmi ajIraNaM iyare // 68 // vRttiryathA-AhasarveSAmapi vastrANi varSAkAlAdarvAgeva prakSAlyante, kiM vA'sti keSAJcidvizeSaH ? astIti brUmaH / keSAm ? iti bhedata Aha- AcAryA: diibhaasaaaaaaaaaaaaaaaanng 84 1128411
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAratnAkaraH ||266 // 88888 mimikhN / pravacanArthavyAkhyAdhikAriNaH saddharmadezanAdiguNagrAmabhUrayaH sUrayaH / AcAryagrahaNamupalakSaNaM, tenopAdhyAyAdInAM prabhUNAM parigrahasteSAm / tathA glAnA:- mandAsteSAm ca punaH punarmalinAni vastrANi prakSAlayet / prAkRtatvAcca malinAnItyatra puMstvanirdeza: prastute'rthe kAraNamAhamA hu' ityAdi mA bhavatu, hu nizcitam, gurUNAM malinavastraparidhAne loke'varNo 'zlAghA / yathA nirAkRtayo'mI maladurabhigandhopaliptadehAstataH kimeteSAmupakaMThagatairasmAbhiriti, tathA itarasmin glAne mA bhavatvajIrNamiti / malaklinnavastradhAraNe hi zItalamArutAdisamparkataH zaityasambhavena bhuktA''hArasyApariNatau glAnasya vizeSato mAndyamujjRmbhate / iti zrIpravacanasAroddhAre ekatriMzaduttarazatatamadvAre // 67 // yaH pratidinaM dvyAsanaM karoti tasya mAsenASTAviMzatyupavAsapuNyaM bhavati yathA rAtricaturvidhAhAraparihArasthAnopavezanapUrvakatAmbUlAdivyA pAraNamukhazuddhikaraNAdividhinA granthisahitapratyAkhyAnapAlane ekavArabhojinaH pratimAsamekonatriMzat, dvivArabhojinastvaSTAviMzatirnirjalA upavAsAH syuriti vRddhAH / bhojanatAmbUlajalavyApAraNAdau pratyahaM ghaTIdvayaghaTIdvayasambhave mAse ekonatriMzat, ghaTIcatuSTayasambhave tvASTAviMzatirupavAsAH / yaduktaM padmacaritre :- " bhuMjai aNaMtareNaM, dunni ya velA u jo niogeNaM / so pAvai uvavAsA, aTThAvIsaM tu mAseNaM // 1 // " iti zrAddhavidhau prathamAdhikAre // 68 // atha nakharadanIchurIrakSaNAkSarANi likhyante asaNAIyA cauro 4, vatthaM 5 pAyaM 6 ca kaMbalaM 7 ceva / pAuMchaNagaM 8 ca tahA aTThaviho rAyapiMDo so // 1 // asaNAIyA cauro 4, pAuMchaNa 5 vattha 6 patta 7 kaMbalayaM 8 / sUI 9 10 kannasohaNI 11, naharaNiyA 12 sAgAripiMDo so // 2 // iti zrIbRhatkalpabhASye // 69 // 35 idAnIM sAdhuH sthaMDilAdasthaMDilaM saGkrAman kasmin kAle kena pramArjanaM karotIti likhyate uDubaddhe rayaharaNaM, vAsAvAsAsu pAyalehaNiA / vaDauMbare pilakkhU, tassa alaMbhaMmi ciMciNiyA // 60 // Rtubaddhe zItoSNakAle 'syaharaNaM ' ti rajoharaNena pramArjanaM kRtvA prayAti ' vAsAsu pAyalehaNiya ' ti varSAsu varSAkAle varSati sati pAdalekhanIkayA pramArjanaM karttavyam, sA ca kiMmayI bhavati ? ityata Aha-' baDe ' tti vaTamayI uduMbaramayI plakSamayI, tasyAlAbhe-plakSAprAptau ciJciNikAmayI saa mibhkhi cikitsAvicAra: 1128811
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- ambilikAmayIti / sA ca kiyatpramANA bhavati ? ityAha-bArasaaMguladIhA, aMgulamegaM tu hoi vichinnA / ghaNamasiNaNivvaNAviya, parise parise ya patteyaM // 61 // dvAdazAGgalAni dIrghA bhavati, yena madhye hastagrahe bhavati, vistArastvekamaGgalaM syAt / sA ca ghanA-niviDA kAryA, masRNA nirvaNA ca nirgrathirbhavati / sA ca kimekaiva bhavati ? na ityAha-puruSe puruSe ca pratyeka ekaikasya pRthagasau bhavati / iti zrIoghaniyuktivRttau 31 patre // 70 // kecidajJAnino viddhaM muktAphalamacittamaviddhaM tu sacittamiti vadanti paraM tadanAgamikam, Agame hi vizeSAnabhidhAnena 112801 mauktikAnAmacitteSUktatvAt / tathA hi se kiM taM acitte acitte suvaNNarayayamaNimottiasaMkhasilappavAlarayaNANaM Aye settaM acitte" iti zrIanuyogadvArasUtre 51 patre | // 71 // atha kazcit paMDitamanyo brUte-yo mAMsamaznAti tasya samyaktvaM na bhavatyeveti, paraM tadasaGgattameva pratibhAsate, yataH kevalasamyaktvadhAriNo viraterabhAvAt / vRntAkAdyabhakSamiva pizitamapi niyamitaM nAsti, yadi nAznAti tadA tu bhavyameva / atha yadi karmagatervaicitryeNa rasanAsvAdarasasya durapohatvena bhuGkte tarhi zraddhAnarUpe samyaktve kA nAma kSatiH / atha tAdRg sadyaH saMmUrchimAnantajantusantAnadUSitaM tad jJAtvA'pi bhujAnasya fol kathaM dayApariNAma: ? tadabhAvAcca kiM samyaktvaM ? iti cenmaivam, anantajantumayaM jJAtvA'pi mUlakabhakSaNaM kurvato'pi samya-ktvakSatiprasakteH, nyAyasyobhayatrApi tulyatvAt / atha talloke'tinindyamiti yadi tatpravRttimatkule tasya nindyatvAbhAvAt, mUlakAderiva / tathaiva ca jJAtAyAM drupadanRpatigRhe kSAyikasamyaktvadhArI kezavo'pi azanapAnakhAdimasvAdimayAvatpizitamadyAdibhuJjAnaH sukhena vyaharaditi zrUyate / aparaM ca yadyanantakAyAdimAMsAdibhakSaNe samyaktvadhvaMsa eva dRSTaH syAttarhi tadbhakSaNasya prAyazcittaM noktaM syAt / zrAvaka eva prAyazcittAdhikArI, na tu mithyAtvI / atra zrAddhajIte tu jJAtvA'pi mAMsabhakSaNe mAdhvIkAdibhakSaNe iva prAyazcittamevoktaM, na tu samyaktvadhvaMso'zrAvakatvaM vA / samyaktvAbhAve tu prAyazcittAnadhikAra eva punaH samyaktvoccAro vetyapi bodhyam / tathA pizitAdiviratistu caaritraavrnnkssyopshmodbhvaa| samyaktvaM tu mohanIyakSayakSayopazamodbhavamiti, nAnayorapi kazcitsahAvasthAnaniyamo'stItyAdyatra bahu vAcyaM alaM prasaGgeneti / tatprAyazcittAdhikAra 267 / /
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- rtnaakrH| // 268 // stvayam, atha bhogopabhogaguNavrate'bhakSaniyamaviSayaM prAyazcittamAha-" mahupaMcuMbariphalapuSphamAivayabhaMgi guruga annAe / nAe chagguruniame, | samyakattvapisiyAsavamakkhaNe dasagaM // " vyAkhyA-madhupratItaM paJcoduMbarI uduMbara 1 vaTa 2 plakSa 3 kAkodaMbari 4 zAkhinAM piSpalasya ca nAznIyAt sthiti vicAraH phalaM kRmikulAkulamityAdhuktarUpaM, phalam-vRntAkAdi, pUSpam-madhUkAdi, AdizabdAtparyuSitadvidalahimaviSAdiparigrahaH / eteSAM vratasya niyamasya bhaGge 'annAe' ti ajJAte'nAbhogata ityarthaH ajJAte sati 'guruga' gurukA:-caturguravaH prAyazcittaM bhavatIti / 'nAe chagguruga' tti jJAte Abhoge sati madhuprabhRtInAM niyamabhar3e SaTguruprAyazcittaM bhavati / anye tu sAmAnyena paJcodumbarIphalapuSpAdivatabhaGge laghu namaskArASTazataM tveke / apare tu niyama vinA'pi paJcodumbaryAdiSu niSiddheSu bhakSiteSu caturguru, niyamabhaGge tu SaTgurukamAhuH / aniyame ityAdi yasya brAhmaNavaNijAderjAtisvabhAvAdeva pizitAdIni na bhakSyante, tasya nirviSayatvAt / kadAcidakRtaniyamasyApi pizitAsavaprakSaNAnAm / tatra pizita-mAMsa, Asavo-madyaM, prakSaNaM-navanItaM, eteSAM bhakSaNe dazakaM kSapaNAnAmiti gAthArthaH // 89 // atha bhogopabhoga-guNavrata evAnantakAyapratyekavanaspatiniyamaviSayaM kiJcinmAMsAsavaviSayaM vizeSaprAyazcitaM cAha-cauguruNaMte caulahu, parittabhoge sacittavajji-ssa / maMsAsavavayabhaMge, chagguru cauguru aNAbhoge // vyAkhyA-sacittavarjakasya-zrAvakAdeH 'anaMte' tti anantakAyAnAM mUlakAdrakAdInAM bhakSaNe caturguru prAyazcittaM bhavati // yadAgama:-"sAU jiNapaDikuTTho, aNaMtajIvANagAyanipphanno / gehI pasaMgadosA, aNaMtakAe ao gurugA // 1 // " tathA sacittavarjakasyaiva zrAddhAdeH 'paritta' pratyekaparibhoge pratyekAnAdipuSpaphalAdibhoge caturlaghuprAyazcittaM bhavati / tathA mAMsAsavayorupalakSaNatvAnmadhunavanItayozca 'vayabhaMge' tti anAbhogataH pRthagvakSyamANatvAdatrAbhogato jJeyam, tatazcAbhoge sati vratasya niyamasya bhaGge SaTguru ' cauguru' tti anAbhoge mAMsAsavamadhunavanItAnAM vratabhaGge caturguru prAyazcittaM bhavatIti gAthAkSarArthaH // 90 // iti zrIzrAddhajItasUtravRttau 30 patre / / 72 // kecidrAtrau andhakArayonikAstadrUpAH sarvatra jalAdau jIvA utpadyante divA vilIyanta ityAdi vadanti paraM tadanavabodhasUcakam / evaM sati dIpaprabhAsparze tajjIvAnAmivAnthkArayonikajIvavirAdhanApattyA pratikramaNAdyabhAva eva sampanIpadyate / prakAzAndhakArayorubhayorapi 268 // bAdhita-tvAt / andhakArasya pudgalamayatvaM cAgamaprasiddhameva- tahA tajjomiyANa ya' ityatra tu bhrAntina vidheyA / tadyonikA:-tadvastuyonikAH
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ ratnAkaraH vicAra- 16| nigodoraNikaprabhRtaya ityarthatvAt / sA gAthA ceyaM sArthA-tajjoNiyANa jIvANa tahA saMpAimANa ya / nisibhatte vaho diTTho, savvadaMsIhi savvahA // 227 // tasmin-saMsaktAnnasaktAdau bhakte nigodoraNikAdInAM yonirutpattiryeSAM te tadyonikAsteSAm / tathA sampAtimAdInAM AgantukakunthupipIlikAdInAM, cazabdAdAtmanazca kITikAdibhirmedhAdighAtAt, nizi bhakte vadho vinAzo dRSTaH sarvadarzibhiH sarvathA / iti a zrIzrAvakadinakRtyavRttau 227 patre // 73 // atha paJcavidhadAnasvarUpaM likhyate||269 abhayaM supattadANaM, aNukaMpA uciakittidANAI / dunnihi mukkho bhaNio, tinnihi bhogAi diti // 1 // jagati dAnaM paJcavidhaM prasiddham, tatra prathamamabhayadAnaM iha loke'bhayadAnAt zreyaH, dayAluH, kRpApArAvAra ityAdikIrtiH / paraloke tu rAjyaRddhibhogaparivArAdiphalaM bhavati / savvesi jIvANaM, aNAriyajaNeNa hammamANANaM / jahasattIe vAraNamabhayaM taM biMti muNivasahA // 1 // paMcamahavvayaparipAlayANa Iool paMcasamiI samiyANa / savvaviraijuttANaM, sAhUNaM dANamuttamayaM // 2 // maMdANaM TuMTANaM, dINaaNAhANa aMdhabadhirANaM / aNukaMpAdANaM puNa, jiNehiM na kayAvi paDisiddhaM // 3 // uciyaM dANaM eyaM, velamavelAi dArapattANaM / taM dANaM ditteNaM, jiNavayaNapabhAvaNA bhaNiyA / / 4 // jiNasAhusAhuNINa ya, sukittiparayANa bhaTTabaDuyANaM / taM dANaM jaM bhaNiyaM, sukittidANaM muNivareNa / / 5 / / atha caturtha ucitadAnaM avasareSu yogyamabhISTaprAdhUrNakadevagurusamAgamanaprAsAdapratimAniSpattivardhApanikAdAtaTTaNAM kAvyazlokasubhASitavinodakathAdikathakAnAM raJjitacetasAM yaddIyate taducitadAnam, yathA cakravarttinA pratidinaM prabhAtasamaye viharamAnatIrthaGkarasthitizuddhijJApakAya vRttirdIyate, yathA' vittIo suvarNassa u' ityAdi / atha paJcamakIrtidAnaM kIA-nijakularUpavaMzavidyAguNavarNanarUpayA bhaTTacAraNamallagandharvamArgaNAdInAM yaddIyate tatkIrtidAnam / yathA sonAjalaharakUTasAgarakaDAhisamudradAridryamudrAvihaMDaNahAra ityAdivividhaguNavarNanotsAhitAH kIrtyabhilASiNo dAnavyasanavAsitacetasaH samastamapi dadati puruSAstadupari vikramAdityakIrtidAnaprabandhAH / iti tapAgacche zrIsomasundarasUrizrIralazekharasUriziSyapaNDitanandiratnagaNiziSyaratnamandiragumphitAyAmupadezataraGgiNyAM dhrmopdeshtrngge|| 74 / / aho pratimAripo ? 'vaMdaNavattiyAe pUaNavattiyAe' ityAMdyAvazyakasUtrAdau pratimApUjanAkSarANi pazyannapi kiM muhyase / nanu / vartinA pratidinaM prabhAtasamayAvAguNavarNanarUpayA bhaTTacAraNAmAH kIrtyabhilASiNo dAnava ||269||
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- 'vaMdaNavattiyAe ' ityAdi tu sAdhurapi paThati, sAdhostu dravyArcanaM bhavatAmapyanabhimataM tataH kathamayamarthaH samarthaH sAdhuyituM bhavatsamIhitam / | pratimApUjAratnAkaraH maivaM kSIrakaMTha ! tvadutpatteH pUrvameva pUrvAcAryairiyaM zaGkA samudRdaya nirAkRtA'stIti sakarNo bhUtvA zRNu tathA ' pUaNavattiyAe' tti @ vicAraH pUjanapratyayaM-pUjAnimittaM pUjana-gandhamAlyAdibhiH samabhyarcanaM, tathA 'sakkAravattiyAe' tti satkArapratyayaM-satkAranimittaM pravaravastrAdibhiH samabhyarcanaM satkAraH / Aha-ka evamAha sAdhuH zrAvako vA / tatra sAdhostAvatpUjanasatkArAvanucitAveva, dravyastavatvAt, tasta tatpratiSedhAt 'to kasiNasaMjamaviU pupphAIyaM na icchaMti' iti vacanAt, zrAvakastu sampAdayatyevaitau, yathAvibhavaM tasya tatpradhAnatvAt, tatra tatra darzita||27018 tvAt, 'jiNapUyA vibhavavuDDi' tti vacanAt / tatko'nayorviSayaH ? iti / ucyate-sAmAnyena dvAvapi sAdhuzrAvako, sAdhauH svakaraNamadhikRtya dravyastavapratiSedhaH, na punaH sAmAnyena, tadanumatibhAvAt / bhavati ca bhagavatAM pUjAsatkArAvupalabhya sAdhoH pramodaH / sAdhu-zobhanamidametAvajjanmaphalamaviratAnAmiti vacanaliGgagamyaH / tadanumatiriyaM, upadezadAnataH, kAraNApatteca, dadAti ca bhagavatAM pUjAsatkAraviSayamupadezam karttavyA jinapUjA, na khalu vittasyAnyacchubhataraM sthAnamiti vacanasandarbheNa tatkAraNam, etadanavadyaM ca / taddoSAntaranivRttidvAreNAyamatra prayojakoM'zaH / tathA bhAvataH pravRtterupAyAntarAbhAvAt / nAgadattasutagarttAkarSaNajJAtena bhAvanIyametat / tadevaM sAdhuritthamevaitatsampAdanAya kurvANo nAviSayaH / vacanaprAmANyAdityameveSTasiddhiH, anyathA'yogAditi / zrAvakastu sampAdayannapyetau bhAvAtizayAdadhikasampAdanArthamAha na tasyaitayoH santoSaH, taddharmasya tathA svabhAvatvAt, jinapUjAsatkArayoH karaNalAlasaH khalvAdyo dezaviratipariNAmaH, aucityapravRtisAratvenoas citArambhiNa etau sadArambharUpatvAt, aucityAjJA'mRtayogAdasadArambhanivRtteH, anyathA tadayogAdatiprasaGgAditi / tathA hi-dravyastava evaito, sa ca bhAvastavAGgamiSTaH, tadanyasyApradhAnatvAt, tasyAbhavyeSvapi bhAvAt / ata AjJayA'sadArambhanivRttirUpa evAyaM syAt / aucityapravRttirUpe'pyalpabhAvatvAt dravyastavaH guNAya cAyaM, kUpodAharaNena / na caitadapyanIdRzaM iSTaphalasiddhaye / kiM tu AjJAmRtayuktameva / sthAne vidhipravRtteriti samyagAlocanIyametat / tadevametayoH sAdhuzrAvakAveva viSaya ityalaM prasaGgena / iti zrIharibhadrasUrikRtAyAM lalitavistarAyAm / / 75 // tathA jinapUjA yadi mokSasAdhanaM tarhi sAdhubhiH kuto na kriyata ityAdi ye pralapanti teSAmapIdameva mukhamudraNamiti / atha ||270 // lokottaramithyAtvasvarUpaM likhyate
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- ratnAkara ||271 lokottaradevagataM-paratIrthikasaGgrahItajinabimbArcanAdisapratyayazrIzAntinAthapArzvanAdhAdipratimANAmiha lokArthaM yAtropacitamAnanAdi ca, lokottaragurugataM ca-lokottaraliGgeSu pArzvasthAdiSu gurutvabuddhyA vandanAdi / gurustUpAdAvaihikaphalArthaM yAtropayAcitAdi ca / nanu yathA 0 vaidyAdayo vyAdhipratIkArAdyarthaM dhanabhojanavasanAdinA bahu manyante tathA saprabhAvayakSayakSiNyAdInApyaihalaukikaphalArthaM pUjopayAcitAdau ko doSaH / mithyAtvaM hi tadA syAdyadi mokSaprado'yamiti buddhyA''rAdhyeta / yadAhu:-" adeve devabuddhiryA, gurudhIragurau ca yA / adharme dharmabuddhica, mithyAtvaM tadviparyayAt // 1 // " zrUyate ca-vizuddhadRDhasamyaktvA rAvaNakuSNazreNikAbhayakumArAdayo'pi zatruJjayaputraprAptyAbaihikakAryArtha vidyAdevatAdhArAdhanaM kRtavanta iti / tatazceha lokArthaM yakSAdyArAdhane'pi kiM nAma mithyAtvam ? satyam / tattvavRttyA'devasya devatvabuddhyA''rAdhanaM eva mithyAtvaM tathA'pi yakSAdyArAdhanamiha lokArthamapi zrAvakeNa varjanIyameva, prasaGgAdyanekadoSasambhavAt / prAyo hi jIvA mandamugdhavakrabuddhayaH / samprati ca viziSya te hyevaM vimRzanti / yadyanena vizuddhasamyaktvena mahAtmanA yakSAdyArAdhanaM vidhIyate tadA nUnamayamapi devo mokSapradatayA samyagArAdhya ityAdiparamparayA mithyAtvavRddhisthirIkaraNAdiprasaGgaH / tathA caihikaphalArthamapi yakSAdyArAdhakasyApi | pretya bodhi1HprApaH syAt / uktaM ca-" annesiM sattANaM micchattaM jo jaNei mUDhappA / so teNa nimitteNaM, na lahai bohiM jiNAbhihiyaM // rAvaNakRSNAdibhizca tatsamaye'rhaddharmasyetaradharmebhyo'tizAyitayA sarvapratItatvenApavAdapade yadi vidyArAdhanAdikRtaM tadA'pi tadAlambanagrahaNaM nocitam / yata:-" jANijja micchadiTThI, je ya parAlaMbaNAi ghippaMti / je ya puNa sammadiTThI, tesi puNo caDai payaDIe // 1 // " iti zrIzrAddhapratikramaNasUtravRttau 'saMkAkaMkhavigicchA' iti gAthAyAm 23 patre / / 76 // atra ye stUpaM pratisandihyante teSAmapi laukikagurumithyAtvAkSarairnirAsaH spaSTa eva suNa paMcavihaM micchataM thUlabhAveNaM paramatthAu vivajjAso, so puNa evaM na mae mama puvvapurisehiM vA kAriyaM jiNAyayaNaM biMbaM vA, leel kAriyaM mama purisehiM vA, tA ittha pUyAiyaM pavattemi, kiM parakIesu accAyareNaM, evaM ca na tasya savvaNNupaccayA pavittI, annahA savvesu bibesu arihaM ceva vavasijjA so arahA jaha parakIo tA pattharaleppapittalAiyaM appaNijjayaM, na puNa pattharAisu vaMdijjamANesu | ||271 / / kammakkhao kiM tu titthayaraguNapakkhavAeNaM, aNNahA saMkarAibiMbe pahANAiM sabbhAvao tesu vaMdijjamANesu kammakhao hujjA, macchareNa
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra-10 vA parikAriyaceiyAlae vigghamAyaraMtassa mahAmicchattaM na tassa gaMThibheovi saMbhAvijjai, je pAsatthA je kuMdasaNAe vimohiyA suvihiyANaM | abhayadevasUratnAkaraH bAhAkarA havaMti, je vA jAinAipakkhavAeNaM sAhUNaM dANAisu payaTTaMti na guNaciMtAe tevi taheva, eyaMmi vivajjAsarUve micchate saha gaccha vicAra: subahupaDhaMto annANI ceva, eesu a hu~tesu aidukkarAvi kiriyA na mukkhasAhagA jamhA so avirao kahijjai, paMcamaguNaTThANe desaviraI chaTTaguNaThANe savvavirai na paDhamaguNaTThANe, tassa ya aNaMtANubaMdhippamuhA solasavi kasAyA bajhaMti uijjaMti a, tannimittAu asuhAo dIhaTThiio tivvANubhAgAo payaDIo bajhaMti, tAsiM ca udaeNa narayatiriyakumANusattakudevattarUvo saMsAro / iti zrIupamitibhavapra||27 paJcagranthe // 77 // imAni cAkSarANi darza darzamiyaM garIyasI cintA'smaccittamAcAmati yat yaH zrIjinapUjApratimAyA rajaHparvarAjatvamuktavAn, tasya kA gatirbhAvinI ? iti / athavA paryAptaM cintayA'vazyaMbhAvino'pratIkAryatvam / gatiM tu tasyopamitibhavaprapaJcaiva uktavatI / nanu bhavadbhirapi dravyaliGgiboTikakaTukacaityAnAmavandyatvamaGgIkRtameva, tatazcobhayoH samau doSaparihArau, maivaM jAlmatvaM tyajyatAm / teSAM hi sAdhvAdivyavahArabAhyatvena sarvavisaMvAditvena sAdhutvaskandhotthApakatvena ca saGghAdivyavahArarahitatvaM tatastatsaMbandhicaityAnAM praNatiniSedho nyAyya eva / yathA'nyatIrthIyaparigRhItAnAM pUrvoktaM vacanaM ca saGghAdivyavahArabAhyAn vihAyAnyatraiva pravartate / anyathA'nyatIrthIyaparigRhItArhaccaityAnAmapi vandyatvApatteH, taccAgamaviruddham / na ca vAcyamanye yadi sAdhuvyavahArayuktAstahi te vandyAH santu iti / te hi vyavahArato dravyasAdhavo'pi utsUtrabhASitvAnnaiva vandyAH, prasaGgavAsanAsambhavAdyanekadoSasambhavAt / pratimA tu notsUtrabhASiNIti, vyavahArasAdhvAdipratiSThiteti ca purAtanairmahApuruSaiH praNateti ca praNamyata eva vyavahArasAdhutvaM cAmISAM bhavatA'pyaGgIkarttavyameva / itarathA kApAlikAdyarthamAdhAkarmIkRtamazanAdi bhavatAM kalpate / etadarthaM kRtaM ca bhavatAM na kalpate tatkathamityalaM vyAsena / kadAgrahatyAge sarvaM susthameveti dik // yadi trividhAhAra upavAsaH pratyAkhyAtastadA pariSThApanakaM bhaktAdi kalpate / yadi caturvidhAhAraH pratyAkhyAtaH pAnakaM ca nAsti tato | na kalpate / yadi pAnIyamapyadhikaM tato kalpate / iti zrIbhASyAvacUrNI / / 78 // ||272|| kharatarA: zrIabhayadevasUrirasmatpUrvajaH, iti vadanti paraM tadasat, zrIbhagavatyAdivRttyante candrakulasyaivAnItatvAt / suvihitA mahApuruSAH
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ ratnAkaraH / 888 vicAra sambhAvyante / yadi ca kharataragacchIyA syustarhi kalyANakAni paJceti kathaM vyAkhyAtavanta / vyAkhyAtAni ca tAni taistathA yathA- paMca mahAkallAsNA, savvesiM jiNANa hoi niyameNa / bhuvaNaccherayabhUyA, kallANa phalA ya jIvANaM // 1 // game 2 jamme 2 ya tahA, nikkhamaNe 3 ceva NANa 4 nivvANe 5 / bhuvaNagurUNa jiNANaM, kallANA hoMti NAyavvA // 2 // iti zrIharibhadrasUrikRtayAtrApaJcAzake // 10 // zrIabhayadevasUrikRtA vRttiryathA - paJcaiva kalyANakAni paramazreyAMsIti // 79 // athAsthApitAcAryapade bhaTTArake parAsau sati yatkarttavyaM tallikhyate 1120311 AzukAreNa zUlAdinoparataH kAlagata: AzukAroparatastasmin satyAcArye'sthApite'nyasmin gaNadhare iyaM vakSyamANamaryAdA / tAmevAha-' cilimiliM' ityAdi, AzukAroparata AcAryo javanikAntaritaH pracchannaH kAryaH / vaktavyaM cAcAryANAmatIvAzubhaM zarIraM, vAcA'pi vaktuM na zaknuvantIti / tato yo matimAn gaNadharAbhimukhastaM darzayanti / gaNatvametasyAnujJAtaM, paraM vAcA vaktuM na zaknuvantIti / hastAnujJAtasyopari vAsA nikSipyante eSa gaNadhara iti pazcAtkAlagatA AcAryA iti prakAzyante / iti zrIvyavahAracaturthoddezake / / 80 / / atha mRtayugalikazarIrANAM kA gatiH ? iti zaGkAnirAso likhyate atra kazcidAha- agneraprAdurbhUtatvena mRtakazarIrANAM kA gatiH ? ucyate-bhAraNDaprabhRtipakSiNastAni tathA jagatsvAbhAvyAnnIDakASThamivotpATya madhye samudraM kSipantIti / yaduktaM zrIhemAcAryakRtaRSabhacaritre - purA hi mRtamithunazarIrANi mahAkhagAH / nIDakASThamivotpATya, sadyazcikSipuraMbudhau // 1 // kiM cAtra zlokeM'budhAvityupalakSaNaM, tena yathAyogaM gaGgAprabhRtinadISvapi te tAni kSipanti / iti jaMbUdvIpaprajJaptIvRttau zrIzAnticandragaNikRtAyAm // 81 // bho ! bho ! apAraMparyaM " pippaliM vA pippalicunnaM vA miriyaM vA miriyacunnaM vA " ityAdiniSedhAkSarasadbhAve'pi kathaM marIcipiSpalyAdikaM tvayA bhujyate, bhavatAmapyetattulyamiti cennaivam / asmAkaM tu avasthAntarasUcakAparAkSarasadbhAvAt / tava tvananyagatikasyAnAcIrNAca zaraNam / asmadakSarANi cemAni jalamagge sayajoaNa, thalamagge saTThijoyaNA uvariM / haraDiM pippali mariyaM samaye bhaNiyaM acittANi // 1 // tathA'nyatra kSetre yojanazatAtparato yadA nIyate tadA sarvo'pi pRthivIkAyaH sarvasmAdapi kSetrAt yojanazatAdUrdhvaM bhinnAhAratvena 88888888888888888888888888888888888888888888888% 1120311
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- 8| zItAdisaMparkatazcAvazyamacittIbhavati / itthaM ca kSetrAtikramaNenAcittIbhavanamapkAyAdInAmapi yAvadvanaspatikAyaH / tathA ca harItakyAdyapi se] indriyaannaaNrtnaakrH| IAS acittIbhUtatvAdauSadhAdyarthaM sAdhubhirgRhyate / ityAcArAGgaprathamAdhyayanatRtIyoddezake / / 82 // bhAvaznutaM saMjJA ca hariyAla maNosila pippalI a, khajjUra muddiyA abhayA / AiNNamaNAiNNA, tevi hu emeva nAyavvA // 1 // haritAlaM manaHzilA piSpalI kharjUraH, ete pratItAH mudrikA-drAkSA, abhyA-harItakI, ete'pi evameva lavaNavat / yojanazatAgamanAdibhiH kAraNairacittIbhAvaM bhajanto jJAtavyAH, parameke AcIrNA apare'nAcIrNAH, tatrApi piSpalIharItakIprabhRtaya AcIrNA iti kRtvA gRhyante / khajUramudrikAdayaH ||274 / punaranAcIrNA iti na gRhyante / iti zrIbRhatkalpavRttau prathamakhaMDe / / 83 // athaikendriyANAmapi kathaJcidbhAvazrutaM kAzcitsaMjJAzca vartante, ityakSarANi likhyante "jaha suhuma bhAvidiya-nANaM davidiyAvarohevi / taha davvasuyAbhAve bhAvasuaM patthivAINaM // 1 // " vRttiryathA-iha kevalino vihAya zeSasaMsArijIvAnAM sarveSAmapyatistokabahubahutarabahutamAditAratamyabhAvena dravyendiyeSvasatsvapi labdhIndriyapaJcakAvaraNakSayopazamaH samastyeva, tatazca yathA pRthivyAdInAmekendriyANAM zrotracakSurghANarasanasparzanalakSaNAnAM pratyekaM nirvRttyupakaraNarUpANAM dravyendriyANAM tatpratibandhakakarmAvRtatvAdavarodhe'pyabhAve'pi sukSmamavyaktaM labdhyupayogarUpazrotrAdibhAvendriyajJAnaM bhavati / labdhIndriyAvaraNakSayopazamodbhUtANIyasI jJAnazaktirbhavatItyarthaH / tathA tenaiva prakAreNa dravyazrutasya dravyendriyasthAnIyasyAbhAve'pi bhAvazUtaM bhAvendriyajJAnakalaM pRthivyAdInAM bhavatIti pratipattavyameva / idamuktaM bhavati-ekendriyANAM tAvacchrotrAdidravyendriyAbhAve'pi bhAvendriyajJAnaM kiJcid dRzyate eva vanaspatyAdiSu spaSTaM taliGgopalambhAt / tathA hi-kalakaMThodgIrNamadhurapaJcamodgArazravaNAtsadyaH kusumapallavAdisambhavo virahakavRkSAdiSu zravaNasyendriyasya vyaktameva liGgamavalokyate / tilakAdiSu taruSu punaH kamanIyakAminIkamaladaladIrghazaradindudhavalalocanakaTAkSavikSepAtkusumAdyAvirbhAvacakSurindriyajJAnasya / caMpakAdyaMghriyeSu tu vividhasugandhigandhavastunikurambonmizravimalazItalasalilasekAtprakaTanaM ghrANendriyajJAnasya / bakulAdibhUruheSu tu rambhAtizAyisparzapravaratararUpavarataruNabhAminImukhapradattasvacchasusvAdusurabhivAruNIgaMDUSAsvAdanAttadAviHkaraNaM rasanendriyajJAnasya kurubakAdiviTapiSu azokAdidrumeSu ca ghanapInonnatakaThinakucakumbhavibhramApabhrAjitakumbhInakumbharaNanmaNivalayakvaNatkaGkaNAbharaNabhUSitabhavyabhAminIbhUjalatAva ||274||
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ ratnAkara ||275 / / gRhanasukhAnni:piSTapadmarAgacUrNazoNatalapAdakamalapANiprahArAcca jhaTiti prasUnapallAvAdiprabhavaH sparzanendriyajJAnasya spaSTaM liGgamabhivIkSyate Jae tatazca yathaiteSu dravyendriyAsattve'pi etadbhAvendriyajJAnaM sakalajanaprasiddhamasti tathA dravyazrutAbhAve bhAvazrutamapi bhaviSyati / dRzyate hi jalAdyAhAropajIvadvanaspatInAmAhArasaMjJA / saGkocavallyAdInAM tu hastasparzAdibhItyA'vayavasaGkocanAdibhyo bhayasaMjJA / virahakacaMpakakesarAzokAdInAM tu maithunasaMjJA darzitaiva / bilvapalAzAdInAM tu nidhAnIkRtadravyopari pAdamocanAdibhyaH parigrahasaMjJA / na caitAH saMjJA bhAvazrutamantareNopapadyante tasmAdbhAvendriyapaJcakAvaraNakSayopazamAdAvendriyapaJcakajJAnavadbhAvazrutAvaraNakSayopazamasadbhAvadravyazrutAbhAve'pi yacca yAvacca bhAvazrutamastyevaikendriyANAmityalaM vistareNa / tarhi jaM vinANaM suANusAreNeti zrutalakSaNaM vyabhicAri prApnoti zrutAnusAritvamantareNApyekendriyANAM bhAkzrutAbhyupagamAditi cennaivamabhiprAyAparijJAnAt, zabdollekhasahitaM viziSTameva bhAkzrutamAzratyi tallakSaNamuktam, yaccaikendriyANAmodhikaviziSTaM bhAvazrutamAnaM tadAvaraNakSayopazamasvarUpaM tat zrutAnusAritvamantareNApi yadi bhavati tathA'pi na kazcidvyabhicAra iti gAthArthaH / / 102 // iti zrIvizeSAvazyakaniyuktivRttau // 84 // zAli 1 vrIhi 2 godhUma 3 yava 4 yavayavAnAM 5 trINi varSANi jIvatvam / tilamudgAdInAM dvidalAnAM paJcavarSANi / atasI 1 kusuMbha 2 kodrava 3 kaGga 4 baraTa 5 salaga 6koDUsaga 7 zaNa 8 sarSapamUlabIjAdInAM saptavarSANi / iti zrIbhagavatISaSThazatakasaptamoddezake vRttau // 85 // atha sAdhubhirnakhA na rakSaNIyAH / 'kesaromanakhasamArayA' ityAdyAlocanaM tu bhUSAnimitaM sundaratAkaraNaviSayaM bodhyam / nakhavRddhau ca doSA yathA-pAdanakhA dIrghAzcaGkramaNe upalAdiSu AsphiTanti bhajyante vA / hastanakhA dIrghA bhAjane lepaM vinAzayanti, dehe vA kSataM kurvanti / tathA loko bhaNedeSa kAmI, kAminIkRtakSatatvAditi / lokzca bhaNati dIrghanakhAntare saMjJAstiSThantyato'zucaya evaite / pAdanakheSu ca dIrgha-Svantare reNustiSThati yAvaccakSurupahanyate, etaddoSapariharaNArthaM nakhakartanakurvannapi zuddhaH syAt / ita zrIyatijItavRttau // 86 // nanu ca jAnannapi kevalI yadi jantusaGghAtaghAtamAcarati tarhi pAparddhikRtkevalinoH kaH prativizeSaH ? kathaM vA tasyASTAdazadoSarahitatvam ? ||275|| . zrI abhayadevasUrIzvarakRtavRttau ayaM pATho nAsti, tato mUlavRttau bhaviSyatIti sambhAvyate.
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- ratnAkara 18 doSasahitatva 112081 kiM vA tasya kevalitvamityevaM vAdinastamAzAtayantIti / haM ho tribhuvanAdaMbhastaMbhAyitazrItapAgaNaghuNa ! samyagsvasvarUpAnurUpamabhihitavAnasi / kevalI pApacikRtA tulya iti tu satAM vaktumapyanucitaM, yadi vA satAM vaktumanucitaM tarhi tava kim, paraM vayaM tvevaM brUmaH-avazyaMbhAvitayA yadi kevalikAyAjjIvavirAdhanA syAttadA niSedho nAsti, kevalaM kevale samutpanne jJAna eva vizeSo, na tu zarIre kazcidvizeSo bhavati / tathA (nava) varSajasya kevalino nUlapAdotpattiprasakteH / kiMca yadi kalahakolAhalaM vihAya kSaNaM svastho bhavasi tarhi tvameva praSTavyo'si dezonapUrvakoTiM yAvadviharamANaH kevalI ejanavyajanakampanaspandanAdidhapitasayogijIvapakSAntaHpAtI vA nirejananiLajanAyogijIvapakSAntaHpAtI vA ? ayogijIvapakSAntaHpAtIti tu tvayA'pi na vAcyameva apasiddhAntAt, tvAmapi paMDitaM vadanto janAH zrUyante iti / yadi ca saijanasavyajanAdidharmopatasayogipakSAntaHpAtI sa tarhi tasya tu ArambhasArambhasamArambhAdikamuktameva sphuTAkSarairbhagavatA, mA mA ca kevalina ArambhakaH kRSivANijyAdiko'nyo vetyAdi vadan svapAMDityasvarUpamadyApyajJAtacaraM prakaTIkurvIthAH / yadAha-" kokilakadambakasthaH, kUjati kAko na yAvadatikaTukam / tAvanna hi nirNetuM, zakyo varNAdisAdharmyAt // 1 // " anantaroktadUSaNaM tu tIrthaGkaragaNadharayorvAkye vaktuM tavaiva dhAya nAsmAkam, aduSTazcAyamartho yathAsambhavaM yojanAt / kevalino hi avazyaMbhAvabhAvinI calazarIraijanavyajanajAtA sarvasaMvaracAritrAvirodhinI jIvavirAdhanaiva / ArambhAdikaM jAnannapi sarvavit kathaM tAn hinastItyAdikaM yattava grAhilyaM tattu atraivA''cArAGgAbhagavatIprajJApanAvicArataraGgeSu samyag nirAkRtameva / tathA ca husvapaJcAkSaroccAramAtrakAlAyAM zailezyavasthAyAM jantuvirAdhanA bhavati, dezonapUrvakoTikAlAyAM sayogitAyAM tu na bhavatItyAdikA yA tava vAgmitA sA tavaivAnurUpeti tvayyeva tiSThatu, nAnyatra prasaratu / alaM prasaGgena / yadi dharmabuddhistarhi 'jIveNaM bhaMte ? sayA samiyaM eyai' ityAdisUtraM kvacidArAmAdau gatvA ciramAlocanIyaM yathA kadAcitkarmalAghavAdbhavatyapi sumatiH / sUtraM ca tadidamupakArAya likhyate "jIveNaM bhaMte ! sayA samiyaM eyati veyati calati phaMdati ghaTTati khubbhai udIrai taM taM bhAvaM pariNamai ? haMtA maMDiyaputtA ! jIveNaM sayA samiyaM eyai jAva taM taM bhAvaM pariNamai / jAvaM ca NaM se jIve sayA samiyaM jAva pariNamai tAvaM ca NaM tassa jIvassa aMte aMtakiriyA bhavai ? no tiNaDhe samaDhe, se keNadveNaM bhaMte ! evaM vuccai jAvaM ca NaM se jIve sayA samitaM jAva aMte aMtarakiriyA na bhavati ? maMDiyaputtA ! PRO 1 // 276 //
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ | , vicAra- 15| jAvaM ca NaM se jIve sayA samiyaM jAva pariNamati tAvaM ca NaM se jIve sayA AraMbhai sAraMbhai samAraMbhai AraMbhe vaTTai sAraMbhe vaTTai samAraMbhe rtnaakrH| vaTTai AraMbhamANe sAraMbhamANe samAraMbhamANe AraMbhe vaTTamANe sAraMbhe vaTTamANe samAraMbhe vaTTamANe bahUNaM pANANaM bahUNaM bhUyANaM bahUNaM jIvANaM Jial bahUNaM sattANaM dukkhAvaNayAe soyAvaNayAe jUrAvaNayAe tippAvaNayAe piTTAvaNayAe pariyAvaNayAe vaTTai, se teNaTeNaM maMDiyaputtA ! evaM vuccai jAvaM ca NaM se jIve sayA samiyaM eyati jAva pariNamati tAvaM ca NaM tassa jIvassa aMte aMtakiriyA na bhavati / jIveNaM bhaMte ! sayA samiyaM No eyai jAva no taM taM bhAvaM pariNamai ? haMtA maMDiyaputtA ! jIveNaM sayA samiyaM jAva no pariNamati / jAvaM ca NaM bhaMte ! se ||277 // jIve no eyati jAva no taM taM bhAvaM pariNameti tAvaM ca NaM tassa jIvassa aMte aMtakiriyA bhavati ? haMtA jAva bhavati, se keNadveNaM bhaMte ! jAva bhavati ? maMDiyaputtA ! jAvaM ca NaM se jIve sayA samiyaM No eyai jAva No pariNamati tAvaM ca NaM se jIve no AraMbhai no sAraMbhai no samAraMbhai no AraMbhe vaTTai no sAraMbhe vaTTai no samAraMbhe vaTTai aNAraMbhamANe asAraMbhamANe asamAraMbhamANe AraMbhe avaTTamANe sAraMbhe avaTTamANe samAraMbhe avaTTamANe bahUNaM pANANaM bahUNaM bhUyANaM bahUNaM jIvANaM bahUNaM sattANaM adukkhAvaNayAe jAva apariyAvaNAe vaTTai / iti / vRttiryathA- 'jIveNaM' ityAdi iha jIvagrahaNe'pi sayoga evAsau grAhyaH, ayogasyaijanAderasambhavAt / 'sadA' nityaM 'samiyaM' ti sapramANaM 'eyai' tti ejate-kampate 'ez2a kampane' iti vacanAt 'veyai' ti vyejate-vividhaM kampate 'calai' tti sthAnAntaraM gacchati 'phaMdai' tti spandate-kiJciccalati -- spandi kiJciccalane' iti vacanAt / anyamavakAzaM gatvA punastatraivAgacchatItyanyo 'ghaTTai' tti sarvadikSu calati padArthAntaraM vA spRzati 'khubbhai' tti kSubhyati pRthivIM pravizati kSobhayati vA pRthivIM bibheti vA 'udIrai' tti prAbalyena prerayati padArthAntaraM pratipAdayati vA / zeSakriyAbhedasaGgrahArthamAha-' taM taM bhAvaM pariNamai' tti utkSepaNAvakSepaNAkuJcanaprasAraNagamanAdikapariNAma yAtItyarthaH / eSAM caijanAdibhAvAnAM kramabhAvitvena sAmAnyataH sadeti mantavyaM na tu pratyekApekSayA, kramabhAvinAM yugapadabhAvAditi / 'tasya jIvassa aMte' ti maraNAnte ' aMtakiriya' ti sakalakarmakSayarUpA 'AraMbhai' tti Arabhate pRthivyAdInupadravayati / 'sAraMbhai' tti saMrabhate teSu vinAzasaGkalyaM karoti / 'samArabhai' tti samArabhate tAneva paritApayati / Aha ca-" saMkappo saMraMbho, paritApakaro bhave samAraMbho / AraMbho uddavao, savvanayANaM visuddhANaM // " idaM ca kriyAkriyAvatoH kathaJcidabheda ityabhidhAnAya tayoH samAnAdhikaraNataH 1277||
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ | kevalInAMOM 18 doSa-- sahitatva vicAra- 68 sUtramuktam / atha tayoH kathaJcidbhedo'pyastIti darzayituM pUrvoktamevArthaM vyadhikaraNata Aha-'AraMbhe' ityAdi, Arambhe adhikaraNabhUte varttate jIvaH, evaM saMrambhe samArambhe ca / anantaroktavAkyArthadvayAnuvAdena prakRtayojanAmAha-ArambhamANaH saMrambhamANaH samArambhamANo jIvaH, ityanena prathamo vAkyArtho'nUditaH / Arambhe vartamAne, ityAdinA tu dvitIyaH, 'dukkhAvaNatAe' ityAdau tAzabdasya prAkRtaprabhavatvAt duHkhApanAyAM-maraNalakSaNaduHkhaprApaNAyAm, athavA iSTaviyogAdiduHkhakhahetuprApaNAyAM vartate, iti yogaH / tathA zokApanAyAM-dainyaprApaNAyAM 'jUrAvaNatAe' ti zokAtirekAccharIrajIrNatAprApaNAyAM ' tippAvaNatAe' ti tepApanAyAM 'tepRSThepRkSaraNArthe ' iti vacanAt, ||278 // zokAtirekAdevAzrulAlAdikSaraNaprApaNAyAM, 'piTTAvaNayAe' tti piTTanaprApaNAyAM tatazca paritApanAyAM zarIrasantApe vartate, kvacitpaThyate 'dukkhAvaNayAe' ityAdi tacca vyaktameva, yacca tatra 'kilAmaNayAe uddAvaNayAe' / ityadhikamabhidhIyate / tatra 'kilAmaNayAe' ti glAninayane, ' uddAvaNayAe' tti uttrAsane, utkArthaviparyayamAha-'jIveNaM' ityAdi, 'No eyai 'tti zailezIkaraNe yoganirodhAnno ejate, iti / ejanAdirahitastu nArambhAdiSu vartate / tathA ca na prANAdInAM duHkhApanodiSu tathA ca yoganirodhAbhidhAnazukladhyAnena sakalakarmadhvaMsarUpA'ntakriyA bhavati / iti zrIbhagavatIsUtravRttau tRtIyazatake tRtIyacamarAkhyoddezake 487 pratau 102 / 103 patre // 87 / / itthaM ca kevalizarIrAjjIvavirAdhanA'GgIkAre kathaM tasyASTAdazadoSarahitatvamityAdikA yA tavoktiH sA tu atyantamasamIcInA / evaM cobhayamatasammate susAdhuzarIrAjjIvavirAdhanAsvIkAre tasya sAdhozcaturmahAvatitvaM vadato'pi te mukharasya kimayuktaM syAt, iti tyajyatAmayaM kaThino haThaH, iti / nanu prakaraNAdyuktatvAt yogodvahanaM nAsmAkamanumatam / yadi kvA'pyAcArAGgAdau zrute spaSTAkSarairyogodvahanaM syAttarhi manyata eva / evaM vayasya ! aticamatkRtA smaH, tava mukhAdapyetAdRzAkSarodgamairviSakuNDAdiva pIyUSabubudaiH zRNu tAvatsakarNo bhUtvA sAkSAtsiddhAntAkSarANi yogodvahanaviSayANi-tIhiM ThANehiM saMpannehi aNagAre aNAdIyaM aNavadaggaM dIhamaddhaM cAuraMtasaMsArakaMtAraM vitIvaejjA taMjahAaNidANatAe didvisaMpannayAe jogaM vAhitAe // vRttiryathA-' tihiM' ityAdi, kaMThyam / navaraM-anAdikaM AdirahitaM, anavadagraM-anantaM, / dIrghAdhvaM- dIrghamArga, catvAro'ntAvibhAgA narakagatyAdayo yasya taccaturantadIrghatvaM prAkRtatvAt, saMsAraM eva kAntAraM tadvyativrajet-vyatikrAmediti, 278 / /
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra- | anAdikatvAdIni vizeSaNAni kAntArapakSe'pi vivakSayA yojanIyAni, tathA hyanantamaraNyamatimahatvAt, taccaturantaM digbhedAditi nidAnaM sel ratnAkaraH bhogaddhiprArthanAsvabhAvamArtadhyAnaM tadvarjitatA anidAnatA tayA dRSTisampannatA samyagdRSTitA tayA, yogavAhitA zrutopadhAnakAritvaM samAdhisthAyitA vA tayA / iti zrIsthAnAGgatRtIyasthAnakaprathamoddezake 310 pratau 74 patre // 88 // naca vAcyamatra yogasya samAdhisthAyitetyarthaSTIkAyAM vyAkhyAta eva, satyaM bhavataSTIkA yadi pramANaM tarhi zrutopadhAnakAritvamityanenArthena kimaparAddham ? na ca zrutAntarAsaGgato'yamartha iti bruvIthAH, 'jogavaM uvahANavaM' ityAdyuttarAdhyayanoktAnAmanyeSAmapi zAstrAkSarANAM ||279 prAgdarzitatvAditi / atha kecicchramaNopAsakAH sArmikavAtsalyAdAvAdazAkAdisaMskRtau pApaM zaGkante paraM tadayuktam, sadArambhe puNyabhUyastvAt, pApasyAlpatvAt / itthameva ca tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA aphAsueNaM aNesaNijjeNaM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM jAva paDilA mANassa kiM kajjati ? goyamA ! bahuyarA se nijjarA kajjai" / ityAdi bhagavatIsUtraM saGgacchate / asyAM ca zaGkAyAM vicAryamANAyAM vizeSa(jina) prAsAdAdyapi akartavyamApadyeta / alaM vA yuktivistareNa / uktamapi pUrvasUribhiH phalapuSpapatrAdiviziSTasAmagryA sAdharmikavAtsalyam / yathA-" taM atthaM taM ca sAmatthaM, taM vinnANaM suuttamaM / sAhammiyANa kajjami, jaM vaccaMti susAvayA // 1 // annannadesAu samAgayANaM, annannajAIu samubbhavANaM / sAhammiyANaM guNasuTThiyANaM, titthaMkarANaM vayaNe ThiyANaM // 2 // vasthannapANAsaNakhAimehi, pupphehiM pattehiM ya sapphalehiM / susAvayANaM karaNijjameyaM, kayaM tu jamhA bharahAhiveNaM // 3 // vajjAuhassa rAmeNa, jahA vacchallayaM kayaM / sasattiaNurUvaM tu, tahA vacchallayaM kare // 4 // sAhammiyANa vacchallaM, eyaM annaM viyAhiyaM / dhammaTThANesu sIyaMtaM, savvabhAveNa coyae // 206 // iti zrIzrAvakadinakRtye // 89 // // iti zrImadakabbarabhUpAlavizAlacittAlavAlavivarddhitavRSarasAlasAlAtizAlizIlajagadgurubhaTTArakazrIhIravijayasUriziSyopAdhyAyazrIkIrtivijayagaNisamuccite zrIvicAraratnAkare saGkIrNavicArasamuccayanAmnI velA samAptA / / ||279 // - anekasiddhAntavicAraratna-ramye gurupAsanamArgalabhye / vicAraratnAkaranAmazAstre, prAptA samApti rasaramyavelA // 1 //
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ de| prazastiH vicAra-16 ratnAkaraH ||280 // atha prazasti:yasyodayasamagrasampadudadherairUpyaratnodbhavAH, prAkArAH kapizIrSamaNDalamiSAdaGgIkRtodmAvikAH / niryaddIdhitidIpikAbhirabhitaH pazyanti mohAdyarIn, garjantaH suradundubhidhvanimiSAccaJcatpatAkAkarAH // 1 // udyatkokanadacchadAkRtipadAGgaSThe yadAliGgito, meruH kuJjarakarNaparNacapalo yenArbhakatve kRtaH / soDhaM tena ca pAmarAmRtakRtaM kaSTaM yadeta yaM, smAraM smAramapAramudaddhuramaNo, nAdyApi kiM modate // 2 // sArvaH pUrvamapUrvapUrvaracanAbIjaM tu parvAvalI, maulikhaJcitaratnakAntilaharIniryanaramyakramaH / kalyANAGkarakandalo'malamanaHsaGkalpakalpadrumaH, saH zrIvIrajinezvaraH samabhavadrumAMbhodharaH // 3 // tribhirvizeSakamtatpadaprabhurabhUdatha jetA, zrIsudharmajinazAsananetA / AyugAntamapi santatizAkhA, bhAvinI bhagavatI bhuvi yasya // 4 // tasya paTTasaraNAH caraNAgryAH, sUrayaH samabhavan bahavo'pi / yeSu vAcyamapi varSasahasra-naiva saccaritamanyatamasya // 5 // zrImadAnandavimalAbhidhaH samabhavaddhavanabhAnustato'nukramAnmunipatiH / yena zaithilyanirmUlanAnnirmame, nirmamezena jinazAsanasyonnatiH // 6 // tasya saMvignacUDAmaNerguNagaNAn, gaNayituM kaH kSamaH zramaNadharaNIpateH / yadvihAreNa sadvAsanA jajJire, bhuvi janA malayapavanena phaladA iva // 7 // tadanu vijayadAnaH sUrirAsIdasImojjvalamahimanidhAnaM sarvasAdhupradhAnam / tridaza iha yadaMghridvandvabhaktAM payodhe-rvahanavilayamagnAM zrAvikAmuddadhAra // 8 // aparamapi kiyataM varNayAmastadIyaM, nirupamamahimAnaM bhAsamAna yuge'smin / / adhirajaninikAyo hiMsakavyantaro yo, nijavizadacaritraiH zrAvakaM taM cakAra // 9 // tatpadRkSitipAlabhAlatilakazcandrAnvayAlaGkRti-vidvanmaMDanahArahIravijayaH sUrIzvaraH so'bhavat / ||280 //
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAraratnAkaraH 1 // 28 // sadvairAgyavivekitA vinayitA saubhAgyabhAgyAdijaM, jAgradyasya yazo dizo dhavalayannAdyApi kiM mAdyati // 10 // / hemAcAryamavAryavaryayazasaM samyagvicAryA'pi no, kAciccittacamatkRtiH sa hi gururdevIgaNopAsitaH / citraM kiM tvidamadya tena guruNA kAle kalau jAgrati, mlecchaH svacchamatiH kRtaH kRtadhiyA bhUmIzvaro'kabbaraH // 11 // yaM vizvaikaguruM nanAma sumati GkApatirmeghajI-saMjJo vijJajanaiH samaM samayavittyaktvA'dhipatyaM mahat / haMsaH kenacidaMhasA nipatitazcetpalvale paGkile, svacchaH kiM tata eti nAtirayataH sanmAnaso mAnsam // 12 // yasyodgAyati DabbarAbhidhasaro nityaM nijAGkezaya-prANitrANabhavaM yazo navamiva vyAlolavIcisvanaiH / kroDakrIDadanekaviSkiragarutpAtAravonmardalaM, jhillIjhaGkRtitAlamantikagataiH pArApatairlaGkRtam // 13 // yau zatrujayaraivatAcalagirI saGkocamAptau purA, mlechotsarpitacaMDadaMDabhayataH zIrSasthadevAlayau / yenaitAvabhayAvubhau tu vihitau dIptauSadhIdIpikau, rAtrAvapyurulokacakrakalitau nityotsavau tiSThataH // 14 // vidvallocanasomasomavijayo yasyAntiSatkuJjaro, mantrI saukRtakRtyamantraviSaye mitraM manaHprINane / maJjuSA samayArthasArthanikare bhUSA svakIyAnvaye, mAnyo mAnavimAnimAnavanutaH zrIvAcakaH so'bhavat // 15 // yaccAritramakhinnakinnaragaNAdAkarNya karNAmRtaM, sabhyAnIkSitumakSamaH samabhavallajjAvinamAnanaH / sarvatrodgatanetrapatrapaTalastatrApi lajjAkulaH, svaM dhartuM na zazAka pAkamathano dhyAyannahilyAnanam // 16 // zrImadvIraparaMparAsulatAM santApitAM sAgaraiH kSAromiprakarAnukArivacanAlokya yenaamunaa| kRtvA vaijayapakSamaMDapamimAM tatrAdhiropyAdarAt, prauDhAkAri tathA yathA jagadimAM tuSTaM phalaiH sevate // 17 // aSTabhirarthataH kulakam tadanumanujamAnyo'nanyasAmAnyabhAgyastribhuvanagurupaTTe sUrizakro babhUva / vijayivijayasenaH phenapiMDAvadAtaH, prasRmaravakIrtirmUrtimAn puNyarAziH // 18 // ||281 //
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra-leel ratnAkara: 1124211 yenAtyunmadavAdivRndahRdayakSmApIThajanmA mahAn, garvakSoNiruhaH kSaNAdapi tathA nirmUlamunmUlitaH / bhUpAkabbarasaMsadi svavacanairyuktiprathApezalai-rmAdyadvandhurasindhuro'dhurakarairambhojamAlA yathA // 19 // tatpaTTAbhramukAntasundaraziraHzRGgAravAstoSpatiH, SaTtarkodadhimandaraH smarajayI cAritricUDAmaNiH / caJcaccandrakulAbdhicandrasadRzazcandrojjvalazrIyazA-, sa zrImAn vijayaprayuktatilakaH sUrIzvaraH so'bhavat // 20 // yaH zrIsUrivaraH samatvamadadhadbhAjiSNunA jiSNunA, lakSmIdakSakaTAkSapAtramatanupradyumnasampAdakaH / dane yena jinAdhirAjavacanazreNIdharitrI dhuvam, darpAndhoragaghorasAgarajalairAplAvyamAnA balAt // 21 // tatpaTTAdhipatiH kSitIzatatibhiH stutyakramAmbhoruhaH, sUrizreNiziromaNiH sa vijayAnandaH kSamAbhRddhibhuH / svacchazrIstapagaccharAjyamakhilaM zAsti prazastAbhidha-stIrthAdhIzapadAravindavilasadbhaktirvimuktipriyaH // 22 // AjanmA'pi rajaHprasaGgarahite ratnapradIpojjvale, vizvAmodisuvAsane zrutadhane caaturycndrodye| yaccetaHsadane nirastamadane svAdhyAyadauvArike, zrIdharmaH kSitipaH kSamAdigRhiNIvargeH saha krIDati / / 23 / yatkIrtyAdbhutametadadya vihitaM zubhaM sRjantyA jagat, kRSNazvetaruciH zritaH zriyamiyaM provAca zaGkAkulA / kastvaM tvaddayito na so'sitatanunUnaM sa eva priye, dampatyoritaretaraM sazapathaM klRptaH kalirnekazaH // 24 // kaMThe sArasarasvatI hRdi kRpAnItikSamAzuddhayo, vaktrAbje mukhavastrikA subhagatA kAye kare pustikA / bhUpAlapraNatiH pade dizi dizi zlAghA'bhitaH sampadaH, itthaM bhUrivadhUvRto'pi vidito yo brahmacArIzvaraH // 25 // lakSmImIzvaratAM ca yaH paricitAmutsRjya bAlyAdapi, zrAmaNyaM zritavAnagaNyaguNabhRtpuNyapravINAzayaH / tatraujjhannaparAntikaM taditarA tvakSNA'pi nAGgIkRtA-'pyetatpAdapavitragehisadane tiSThatyaho rAgitA // 26 // zIlaM yasya pare stuvanti matino'pyantarmano'bhISTadaH, kAle'sminnapi jAgradugramahimA yadgotramantrodbhutaH / niHzeSAgamavAridherapi sukhaM dattAvakAze hRdi, sthAtuM na prabhuraGgajazcirabhidaM yasya trayaM citrakRt / / 27 / / ||282||
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra ratnAkaraH ||283| eteSAmAdezAtsamuccitaH pravacanAdayaM granthaH / zrIhIravijayagaNapatizizupAThakakIrttivijayena / / 28 / / saMzodhitazca suvihitacUDAmaNirAmavijayabudhaziSyaiH / zrIdevavijayavAcakavRSabhaiH kovidakulottaMsaiH / / 29 / / kiM cAtra lekhanazodhanaviSaye yalaM cakAra macchiSyaH / vinayavijayAbhidhAnaH, prathamAdarza ca sa lilekha / / 30 / / yadyapi mayA tu kiJcinna likhitamatrAsti nUtanaM tadapi / kRtibhiH zodhyaM dharmapraNayAdavicAritaM yadiha / / 31 / / iyadAgamoktayuktipracayAdyudupArjitaM mayA sukRtam / tena mamAstu viziSTA, nirantaraM bodhibIjApti: / / 32 / / asmillakSavipakSapakSatimikagrAsAgrahaprasphurat-satpakSaughatimiGgale kalajayazrImandire sundare / udyadbhUrivicAracArulaharIpravyaktayuktyAvalI - muktA : svacchajale ciraM maNigaNaiH krIDantu te dhIvarAH / / 33 / / yAvaddivyavadhUvilAsarasika: svarbhogabhaGgIsukhaM, jaMbhArAtirasau bhunakti bhagavAnudbhUtabhAgyAdbhutaH tAvatsarganirargalAntaratamaH stomapraNAzakSamaM, zastaM zAstramidaM nirastaduritaM pRthvItale nandatAt / / 34 / yAvadvyomataraGgiNIjalamilatkallolamAlAlasa- ddigdantAbalakIrNavarNyasalilA sekapraNaSTazramam / jyotizcakramanukrameNa nabhasi bhrAmatyajastraM kSitau, tAvannandatu zAstrametadanaghaM vidvajjanAnandanam / / 35 / / darzanahimakaragaganagraiveyakasaGkhyavatsare " jAta : Azvinasiti turyAyAM, yatnaH saphalo gurumahimnA / / 36 / / / / iti zrImadakabbarabhUpAlavizAlacittAlavAlavivarddhitavRSarasAlasAlAtizAlizIlajagadgurubhaTTAraka zrIhIravijayasUrIziSyopAdhyAyazrIzrIkIrttivijayagaNisamu ccite zrIvicAraratnAkare saMGkIrNavicArasamuccayanAmnIvelA samAptA / / / / iti zrIvicAraratnAkaraH samAptaH / / saamiu'uu:ri ||283 / /
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ tro 8. #l rANa il cio / hai, rf. kAkA chokarA ae LdAvAda