Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2328 saMsruta 36 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ AnandAzramasaMskRtagranthAvaliH / granthAGkaH 94 sNskaarpddhtiH| vidvanmukuTahIrazrImadAyaMkaropAbhidhabhAskarazAstri viracitA / bhaTTagopInAthadIkSitaviracitopodghAtazca / etatpustakam ve. zA0 saM0 rA. mahAmahopAdhyAyAyaMkaropAhavAsudevazAstribhiH saMzodhitam / tacca bI0 e0 ityupapadadhAribhiH vinAyaka gaNeza ApaTe ityeteH puNyAkhyapattane AnandAzramamudraNAlaye AyasArarmudrayitvA prakAzitam / zAlivAhanazakAndAH 1846 vistAdAH 1924 ( asya sarve'dhikArA rAjazAsanAnusAreNa svAyattIkRtAH ) mRlyaM sArdharUpakadvayam (2 // ) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ vijJaptiH / prasiddhamevaitadyatsamudravalayAGkite'sminbhUvalaya Asetu Adi. mAcalaM tattatpradezAdyAyAmavistAravistRte paramapuruSasaMkalpasRSTAH svasvaprArabdhopanasoccAvacabhAvA hiraNyagarbhaprabhRtipipIlikApayantAH sarve prANinaH svabhAvata eva caturvidhapuruSArthAntargatamokSAparaparyAyaM sukhamabhIpsavo duHkhaM parijihIrSavazca bhavantIti / sukhaM ca yadyapi srakcanda navanitAprabhRtibhilaukikaiH sAdhanaiH kaizcitkadAcillabdhuM zakyate tathA'pi na tanmokSazabdabhAk / tasya sAtizayatvAtsadRkSatvAcca / niratizayameva ca tadvAJchantItyetadviSaye na kasyApi visaMvAdaH / mokSazca yAvaduHkhAtyantAbhAva rUpo natu lokAntarAvAptijanya vaiSayikasukhAnubhavarUpaH / anubhavasya zarIrAdhInatvena zarIrasya ca vizaraNasvabhAvatvena bhAvitannAzajanyaduHkhasaMsargasya hiraNyagarbhAdAvapyavarjanIyatvena lezato'pi duHkhenAsaMbhinnasukhasya kApyasaMbhavena mokSasya laukikasukhasamAnAkAratvApatteH / na ca dharmasAdhyanityaniratizaya sukhAbhivyaktiriti bhaTTasarvajJAdyabhimato mokSo'stviti vAcyam / tAzanityamukhasya pramANasiddhatvAbhAvAt / na ca zrutireva pramANam / yogyAnupalabdhibAdhite tadaprasarAtpasare ca grAvANaH plavante, itizrutipratipAditagrAvaplavane'pi tathA kalpanApatteH / tasmAtkaNTakApasAraNe sukhI saMvRtto'hamiti laukikapratyayavaduHkhanivRttireva tatra sukhazabdenagopacara te / na punarasti sukhaM nAma kiMcidvastvantaram / mokSopA zci ma iti bhagavaniHzvasitarUpo bhagavAnAmnAya eva pratipAdayAte / dharmazca vedavidhibAdhitaM kamaiva / taduktaM jaiminimuni bheH-codanAlakSaNo'rtho dharma iti / codanA vaidiko liDAditrAcyavidhilakSaNaM pramANaM yasya tAha. zo'rtho yAgAdirdharma iti tadarthaH / ana evezAvAsyopaniSadi ' kurvanneveha karmANi jijIviSecchata5 samAH / evaM tvayi nAnyathelo'sti na karma lipyane nare // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 2 ) iti yAvajjIvaM kamIneSThoktA / tathA bhagavadgItAsvapi bhagavatA zrIvAsudevenArjunaM prati karmazabdena dharma evopadiSTaH zrUyate karmaNaiva hi saMsiddhimAsthitA janakAdayaH / kuru karmaiva tasmAttvaM pUrveH pUrvataraiH kRtam // iti / nanu kathaM karmaNo mokSasAdhanatvam / ucyate yadyapi-tattvamasyAdivAkyotthaM jJAnaM mokSasya sAdhanam / jJAnAdeva tu kaivalyami. tyAdibhirmokSasya jJAnaikasAdhyatvaM pratipAdyate tathA'pi vividiSanti yajJena, jJAnamutpadyate puMsAM kSayAtpApasya karmaNaH, avidyayA mRtyu tIvA vidyayA'mRtamaznute, ityAdizrutismRtibhirmokSasAdhanabrahmAtmaikyajJAnasya vividipAnibandhanatvAdvividiSAyAzca cittazuddhinibandhanatvAccittazuddhazca pApakSayanibandhanatvAtpApakSayasya ca ,karmAnuSThAnanibandhanatvAnmokSahetujJAnotpattipratibandhakadu. ritakSayAkhyacittazuddhayA vividipotpAdanadvArA vidyotpattI karmaNAmupayogAvadhAraNAtparamparayA'pi yathAkathaMcittattvAGgIkAra ityAzayAt / ata eva kUrmapurANe ityetadakhilaM proktamahanyahani vai dvijAH / brAhmaNAnAM kRtya jAtamapavargaphalapradam // nAnyo vimuktaye panthA muktvA''zramavidhi svakam / tasmAtkarmANi kurvIta tuSTaye parameSTinaH // ityuktaM saMgacchate / zrImadAcAryacaraNairapi zArIrakabhASye'sarvApekSA ca yajJAdizruterazvavat' (3 / 4 / 26) iti sUtre mokSasAdhanajJAnahetutvamagrIndhanAdikarmaNAM pratipAditam / etAvatA praba. ndhenaihikaM saMpadaizvaryAdirUpaM pAralaukikaM svargAdirUpaM tadubhayavilakSaNaM jananamaraNanittirUpaM ca sukhaM saMpipAdAyaSubhiH sarvathA vedavihitaM kamavAvazyamAcaraNIyamiti siddham / tatavaitAdRzamahAmahimazAli karmAnutiSThAsUnAM maGgalapathapradidarzayiSayA'pagatA. yAsaM tadavabodhAya tadanuSThAnasokaryAya ca sattvaniSThaiH sadAcAraniratairIzvaraikapravaNacittarvasiSTerivAparAkaraNanyAyamImAMsAdinikhilazAstrapAradRzvavidvanmukuTahIrazrImadbhAskarazAstrigurubhirasma Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ pitAmahacaraNaH saMskArapaddhati ma grantho niramAyi / tatra garbhAdhAnaprabhRtisamudvAhAntAzcaturdaza saMskArAstadaGgabhUtaM tatprasaGgAgavaM ca kiMcidbrahmayajJAdikamapyatAritam / seyaM paddhatiranuSThAnaupayikaM padArthajAtaM mantradravyadevatAdirUpaM tattadaGgabhUtasulabhAvabodhabhASAbandhaghaTitazAstrArthavinirNayaM ca yuktisahamasaMdigdhamanullavitaziSThasamudAcAraM sapramANaM tattatprayogapAThaM cApi yathAva. tpradarzayati / tadetasyAM na tAdRzaH ko'pi viSayo'vAzeSi yadarthamadhISiSubhiranutiSThAsubhizcAnyatrAnudhAvyeta / kiMca bhaTTagopInAthadIkSitaviracitaH zrautasmArtagAhyapadArthAdhanekavidhAcAravicAradarzakapramANabhUtatattadRSipraNItaparaHzatavacanapIyUpapariplutaH prabandha upodghAtanAmA'pyatra granthAnte samagrAhIti sarvAGgasaundaryazAlinIyaM paddhatiriti pratyakSa paddhatipratyakSabhAjAM zarIrabhAjAm / nanu caitAdRzA mahezabhaTayAdayo'neke granthAH prAcInaH saMgRhItAH santIti tairanyathAsiddhayA kRtamanena piSTapeSaNAyitavatiphalaprayAseneti cenna / teSAmatiprauDhabhASAgumphagumphitatvAdgabhIratarasusakSmAnekanyAyamImAMsAdizAstrArthasaMhabdhatvAnnAnAvidhazrutismRtisUtroditAtipurAtanAnekArpaparigRhItAkhilamatapravacanajAlajaTilatvAccAkRtadhiyAM mandamadhyamAdhikAriNAM na tato bodhaH prAdurbhavatIti teSAM tadavagamAya kRtadhiyAmapi zIghraM tadavagamAya ca prayAsasya saphalatvAt / evaM ca durAbhimAnamanujasamutthApitanavInaitadgranthavaiyarthyazaGkA'pi nAvatarati / nAtra saMdehAvasaraH / athApi vidvajjanagoSThIniSThasamayamanusRtya kiMcidiva prakRtIpayikaM lilikhiSAmaH / tacca karma trividham / kiMcinnityaM kiMcinnaumittikaM kiMcitkAmyaM ceti / yathA_ 'tataH paJca mahAyajJAnkuryAdaharahahI' // iti / abAharahariti vIpsAzravaNAdvasante vasante jyotiSA yajeteti vihitajyotiSTomasyeva paJcamahAyajJAnAM nityatvaM pratIyate / uktaM cA''zvalAyanena "mahAyajJAzca nityAH syuH saMdhyAvaccAgnihotravat' || iti / nacAgnihotrasya yathAkAlamananuSThAne prAyazcittasmaraNAdyuktaM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ tasya nityatvaM mahAyajJaviSaye tu na tathA prAyazcittasmaraNamupalabhyata iti vAcyam / akRtvA'nyatamaM yajJaM yjnyaanaamdhikaartH| upavAsena zudhyeta pAkasaMsthAsu caiva hi // iti mahAyajJAkaraNe prAyazcittasmaraNAt / nanu tataH paJca mahAyajJAnityAdimahAyajJakarnavyatApratipAdakaM yanmUlabhUtaM vacanaM pradarzitaM tannopapadyate / yatkAraNaM tena vidhIyamAnasyaiva duradhigamatvAt / na tAvannityatvaM vidhAtuM zakyam / kAmanApravaNasvA. ntAnAM vigrahavatAM phalalavazUnye bahuladravyavyayazarIrAyAsasAdhye nitye karmaNi kathamapi pravRttyanApatteH / nApi naimittikatvam / rAhUparAne snAyAdityatroparAgavanimittAzravaNAt / na ca malinaM te vapuH snAyAdityAdau siddhasAdhyasamabhinyAhArAsnAne malinavapuSTasya nimittatvavadaharahariti kAlasyaiva nimittatvam / parigRhItaM cA''grayaNe zaratkAlasya nimittatvamini vaacym| tathA sati vasantasya nimittatve jyotiSTomasyApi naimittikatvamApadyeta / na cApi kAmyam / tadvidhipratipAdake vAkye phalasaMbandhAdarzanAt / nanu azrutaphalasaMvandheSu paJcamahAyajJeSu vizvajitA yajetetyAdau vizvajitIca niratizayasukhAspadatvena sarvAbhilaSaNIyatvAtsvabhAvasundaraH svarga evaM phalatvena 'kalpanIya iti sAMpratam / taduktaM jaimininA nyAyamAlAyAM caturthAdhyAyasya tRtIyapAde saptame svargaphalatAdhikaraNe-sa svargaH syAtsarvAnpratyaviziSTatvAditi / naitanmanoramam / pazuphalakAmanAkAmanAprayuktacitrAyAgAnuSThAnAnanuSThAnabatsvargaphalakAmanAyAM satyAM paJcamahAyajJAnuSThAnaM tadakAmanAyAM tu tadananuSThAnApatte NDanivAritatvAbhAvAt / na ceSTApatiH / sarvajanapadeSvekAntasamAhitamityAdidharmamUtropavarNitacaritAnAmAtmavatAM mahAzayaviziSTAnAM ziSTAnAM tathAvidhaphalAnapekSiNAmapi yathAkAlaM nirantaraM pazcamahAyajJAnuSThAnadarzanAt / tasmAnmahAyajJAnAM kAmyatvamaGgIkRtya pAkSikAnuSThAnaM svIkartuM sarvathA'nucitam / tatazca prakRte na svargaH phalatvena kalpanIyaH / nApi vA prAyazcittarUpam / ekAdazyAmahorAtraM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhuktvA cAndrAyaNaM caredityAdau pApasaMyoge tadvidherivAra vidheradarzanAt / tasmArikamanena vidhIyata iti cedatra brUmaH-aharahaH saMdhyAmupAsIteti vacanavihitasaMdhyAvandanavapaJcamahAyajJavi. dhivAkyena nityatvaM vidhIyata iti nityA eva mahAyajJA na tu citrAvarakAmyA bhavitumarhantIti siddhAntaH / itarathA hya karaNe pratyavAyapradarzakAni 'paJca yajJAMstu yo mohAnna karoti gRhAzramI / tasya nAyaM na ca paro loko bhavati dharmataH / / ityAdIni gargAyuktavAkyAni vyAkupye ran / na ca tathA sati nityaM niSphalamiti nyAyena pathamahAyajJAnAM nityatve nepphalyApattirita vaktuM zakyam / tathA ca phalarahiteSu teSu na kasyApi nisargata eva phalAsaktacittasya pravRttiriti zaGkanIyam / mImAMsakaikadezibhiH kaizcitkadAcittathA'gIkAre'pi nityakarmANa pratyavAyanivRttilakSaNasya phalasyAkhiladarzanakAraiH svIkRtatvAt / na ca nirAdhAreyaM svIkRtiH / ' avidyayA mRtyuM tItvA vidyayA'mRtamaznute / iti zruteH / avidyayA karmaNA matyutaraNopAyavidyAprativa. ndhakIbhUtaduritanivRttau jJAnodayena mokSaM bhajata iti tadayAt / 'yoginaH karma kurvanti saGgaM tyaktvA''tmazuddhaye / iti smRtezca / saGgaM phalAbhisaMdhi parityajya mukti hetu jJAnapratibandhakamalApakarSaNena cittasaMzaddhaye yoginaH karmA''carantIti tadarthAcca / ata eva bhagavacchIzaMkarapAdaiH-'sarvApekSA ca' 'vihitasvAccA''zramakApi' ityAdivAdarAyaNasUtreSu zArIrakabhASye vividipantItyAdizrutyA'nayaiva rItyA vidyAyAH svotpattau karmApe. kSA'vadhAritA saMgacchate / nanvevaM sati paJcamahAyajJAnAM phalavattvena kAmyatvAtkathaM nityatvamiti cenna / yato na nityatvakAmyatvayoH parasparaM virodhH| nanvetayoravirodhe nityaM kAmyaM ceti vibhAgo nopapadyate / vibhAgaprayojakopAdhInAM parasparavirodhasahakRtatvaniyamA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ vazyaMbhAvAditi vAcyam / na hyayaM karmaNAmupadheyAnAM vibhAgo'pitu tatprayojakopAdhibhUtAnAM nityatvakAmyatyAdInAmeveti noktAnu. papattiH / nanu tathA'pi viruddhadharmadvayApAtAdayuktametadyadekasyaiva karmaNo nityatvaM kAmyatvaM ceti / tathAhi-tataH paJca mahAyajJAkuryAdaharahageMhIti pUrvoktavidhAyakavAkye'harahariti vIpsAzruteH pazcamahAyajJAnAmavazyAnuSThAnakatvarUpo nityaH saMyogaH pratIyate / avidyayA mRtyu tIvI, jJAnamutpadyate puMsAmityAdivacanAca pratyavAyanivRttirUpaphalAbhidhAnAttAdRzaphalAnicchU nAmapyupalambhAtphalecchAyA avazyaMbhAvaniyamAbhAvAtteSAmaniyatAnaSThAnakatvarUpo'. pyanityaH saMyogaH pratIyate / na caikasyaiva nityAnityasaMyogaH saMghaTate / niyatAnuSThAnakatvAniyatAnuSThAnakatvayoH parasparavirodhasahakRtatvenaikatra vartanAsaMbhavAt / na hi vAstavo virodho vacanazatenApyapAkartuM zakya iti cenna / siddhasya vastuno viruddhadharmadvayayogena vikalpo'saMbhavI / sAdhyasya tu bhavatyeva viklpH| SoDazina ekasya grahaNAgrahaNayoriva / te hi grahaNAgrahaNe sAdhyasvAdvikalyete eva / evaM ca nAyaM karmaNo vikalpaH kiMtu sAdhyasya karmadharmasaMyogasyati bodhyam / tathA caikasyaiva karmaNo bhinnasaMyo. gprtipaadktulyblvcndvymaamaannyaatkhaadirvruupymviruddhm| yathA-khAdiro yUpo bhavatIti krato nityaH khAdiro vihitaH / khAdiraM vIryakAmasya yUpaM kurvIteti ca tasminneva krato kAmyatvenAnityaH khAdiro vihitaH / tatra yathA saMyogabhedAdekasyaiva khAdirasya kratvarthatvaM puruSArthatvaM ceti dvairUpyamaGgIkRtaM tadvadatrApi dvividhapramANasadbhAvAdakasyobhayarUpatvaM kiM na syAditi vicArayethAH / taduktaM jaiminIyanyAyamAlAvistare caturthAdhyAye tRtIyapAde-ekasya tUbhayatve saMyogapRthaktvamiti / ekasyaiva karmaNo nityanaimittikobhayarUpatve nityakAmyobhayarUpatve naimittikakAmyobhayarUpatve vA saMyogabodhakavAkyasya pRthaktvaM bhedaH sa heturiti tadarthaH / tatsiddhaM paJcamahAyajJAnAM nityakAmyobhayarUpatvamiti / nityakAmyayorvirodhAbhAvAdeva ca jayantyAdivatAnAM nityakAmyobhayarUpatvaM dharmazAstranivandhakArairuktaM saMgacchate / nanvevaM duritakSayaphalakatvayAtreNa kAmyatvasvIkAre Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'kevalenopacAsena tasmiJjanmadine mama / zatajanmakRtAtpApAnmucyate nAtra saMzayaH' // iti vacanena pApamuktirUpaphalazravaNAjanmASTamIvratasyApi kAmyatvamApayeta / na ceSTApattiH / janmASTamIvratasya kevalaM nityatvasyaiva mAdhavAcAryaiH siddhAntitatvAt / kiM ca mamopAtta. duritakSayadvArA zrIparamezvaraprItyartha saMdhyAmupAsiSye, ityanuSThAnaprArambhakAle phalasaMkIrtanapuraHsaraM saMkalpazravaNAtsaMdhyAvandanakarmaNo'pi kAmyatvaM prasajyeneti cenmaivam / yatra pApakSayAtiriktaphalAntarasmaraNaM tatraiva kAmyatvaM na tvaMhovastiphalakatvamAtreNeti sarvaziSTasaMmatatvAt / tAdRzasaMkalpasya saMdhyAvanda nAdau paramezvarApaNalAbhAya yAgAdikAmyakarmaphalasvargAdivilakSaNopAttaduritakSayarUpanityakarmasvarUpapradarzanAya ca mahAjanaiH parigRhItatvAcca / na caivaM paJcamahAyajJAnAmapi tathAtvApattyA kAmyatvasAdhanaprayAsaH stheyAnvi phala iti vAcyam / 'yajJena lokAnsakalAnprayAnti yajJena deSA amRtatvamAnazuH / gajhe na pAparbahubhirvimuktaH prApnoti lokAnparamasya viSNoH' / 'yatphalaM somayAgena prApnoti dhanavAndvijaH / samyakpaJcamahAyajJe daridrastadavApnuyAt / / iti zaMbhuhArItayacobhyAM pApakSayAtiriktaphalAntarasmaraNenAdopAt / nanvevaM phalazravaNAtphalArthinAM tadanuSThAnamarthAyAtam / aphalArthinAM tu prayojanAbhAvAtki tadanuSThAneneti teSAM tadabhAva Apa. tIti nityAnityabhedena prayogadvayamAtsiddhaM bhavati / na caikasya karmaNaH kAlabhedena vA kartabhedena vA vinA prayogadvayaM saMbhavati / na cAtra kAlabhedaH saMbhavati / nityakAmyarUpayoIyorapi prayogayoH sAyaM prAtaHkAlikatvasyaiva pratIyamAnatvAt / nApi kartRbhedaH / yadyapi kAbhyaM parityajya nityaH prayogo'nuSThAtuM zakyate tathA'pi kAmyamanutiSThAsunA nityaprayogasya parihartumazakyasnAt / tatazca kAlaikatvAtkarbakatvAcca prayogadvayamasaMbhavIti Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ (8) cennAyaM doSaH / yathA zrAddhArtha nimantritena brAhmaNana kriyamA. Nasya bhojanasya phaladvayamanthakartRkazrAddhapariniSpattiH svIyataptizca / na ca tena vAradvayaM bhujyate / tathA phalArtha samanuSThitaiH paJcamahAyajJaiH prayojanadvayaM niSpadyata iti sakRdanuSThAnenaivobhayaprayogAnuSThAnaM sidhyatIti sarvamanavadyam / taccAnuSThAnamarthAvabodha. puraHsaramAcaraNIyaM tathA sati mahatphalaM bhavati nAnyathA / ata eva cchAndogye zrUyate-yadeva vidyayA karoti zraddhayopaniSadA tadeva vIyavattaraM bhavatIti / vidyA samyagarthAvabodhaH / tatpuraHsaraM yadyathAvadanuSThIyamAnaM karma samagraphaladaM bhavatItyarthaH / atra tadevetivizeSyasaMgataivakAreNArthAnavabodhapuraHsaramanuSThIyamAnasya na samagraphaladatvamiti sUcitaM bhavati / ata eva 'jJAtvA jJAtvA ca karmANi jano yo yo'nutiSThati / viduSaH karmasiddhiH syAttathA nAviduSo bhavet ' / ityuktaM saMgacchate / tathA cArthAvabodhapradAnenApi yAjJikajanAnupakuryAditi sarvathA samAdaraNIyeyaM paddhatirityAzAsa iti zam / puNyapattane Azvina zuklapaJcamyAM zukravAsare zake 1846 ? mahAmahopAdhyAyAbhyaMkaropAta. vAsudevazAstrI - Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha saMskArapaddhatisthAviSayANAmanukramaNikA / viSayaH / maGgalAcaraNaM granthanAmAdidarzanaM ca saMskArakathanam vakSyamANakarmaupayika paribhAvAdikathanam gaNapatipUjanam adhikArikathanam puNyAhavAcanamayogaH mAtRkApUjanaprayogaH nAndIzrAddham tatprayogaH aGkurAropaNaprayogaH agnimukhaprayogaH 0000 ... ... ... ... AcAramAptamanvAdhAnam sAmAnyapradhAnahomakathanam uttarAGgahomakathanam jayAdyupahomakathanam .... abhyAtAnahomakathanam rASTrabhUddhomakathanam mAyazcittahomakathanam uttarapariSekAdi ApUrvikatantreNa trivRdannahomama0 grahamakhaprayogaH AcAryAdivaraNaM tatlArthanaM ca brahmAdidevatAsthApanaM tattanmantramadarzanaM ca mANapratiSThA ... grahANAmAvAhanam adhidevatAvAhanam pratyadhidevatAvAdanam Rtu saMrakSaka devatAvAhanam .... 10.0 .... ... 360 .... ... .... Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat .... .... **** 1000 ... .... **** A 9009 4800 *** .... ... : 14.0 3449 **** 100 pRSTham | paGkiH / 1 1 **** **** **** ... **** 3-4 8 22 . 31 31 31 22 25 18 7 24 14 15 16 19 19 20 20 21 22 22 23 25 25 14-31 26 : 1-25 29 11 29 28 2 18 27 11 2 15 31 27 2 17 29 www.umaragyanbhandar.com
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ .... 32 ::::::: va 0 (2) vissyH| pRSTham / paGktiH / lokapAlAvAhanam ... grahANAM pUjane vizeSaH kalazasthApanam ... anvAdhAnam.... ... ... 34 10 pradhAnAdidevatAhomaH dikpAlebhyo balidAnam .... ... 35 17 sUryAdigrahebhyo balidAnam .... gaNapatyAdibhyo balidAnam kSetrapAlAya balidAnam .... ... ... ... pUrNAhutihomaH .... ... .... ... .. " abhiSekastamantrAva ... .... .... .... ... ... vibhUtidhAraNaM brahmAdibhyo dakSiNAdA0 ... gavAdInAM dAnamantrAH ..... ... .... .... grahapIThadevatAnAmuttarapUjanamAcAryAya pIThadAnaM ca ... Ajye svapatirUpa.vekSaNaM brAhmaNabhojanaM tadAzIgrahagaM ca garbhAdhAnaprayogaH ... .... .... ... 17 nArAyaNabaliprayogaH ... ... 13 nAgabaliprayogaH ... ... ... parSatmArthanaM tatpraNAmAdikaM ca / mAyazcittasaMkalpaH kSaurAdikaM ca viSNupUjanaviSNuzrAddhagodAnAni .... dhyAhRtihomAdikam .... ... ... brAhmaNebhyaH prAyazcittadravyadAnam .... iha janmani sAkSAdadhe lohadaNDadAnam dazadAnamantrAH ... ... tataH sarpasaMskArakarma ... ... 47 22 sopasthAnaM sarpaprArthanaM ca ... ... 48 14 tataH sarpazrAddham ... ... suparNanAgadAnaM tatmArthanA..... ... mantrAzca .... .... .... ::::: CC 20 ::: 18 :::::: __29 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTham / paGkiH / 51 52 13 22 .... : :: :: :: :: :: 25 : ... vissyH| tataH sAGgatAsiddhayarthaM brAhmaNabhojanaM bhUyasIdAnaM ca .... puMsavanaprayogaH .... .... garbhasrAvaharopAyaH .... sImantonnayanaprayogaH puMsavanasImantonnayanayo. stantreNa prayogaH sukhaprasavopAyaH mukhaprasUtiyantram .... jAtakarmaprayogaH .... atha medhAjananam SaSThIpUjAprayogaH .... ... .... nAmakaraNaM tattrayogazca dolArohaNam dugdhapAnam ... .... ... karNavedhaH .... ... ... AyurvardhApanaprayogaH ... .... sUryAyavalokananiSkramaNayoH pra0 bhUmyupavezanam ... annaprAzanaprayoga: ... .... cUDAkarmaprayogaH ... .... upanayanaprayogaH madhyAhnasaMdhyA sAyaMsaMdhyA ... prAtaHsaMdhyA .... agnikAryaprayogaH ... upanayanAgninAzaprAyazcittam / caturthadivasIyopanayanAGgAni bhojanavidhiH ... ... ... antaritasaMskArANAM prayogaH ... : :: :: :: :: :: :: 84 Com 4 88 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTham / paGkiH / : : :: ::: (4) viSayaH / kANDavatopAkaraNam ... atha kANDAni tatra prAjApatyakANDam .... ... saumyakANDara AgneyakANDam ... vaizvadevakANDam ... ... tantraNa kANDavratotsarjana godAnaprayogaH .... ..... baudhAyanasUtrAnusAreNa brahmacAri- ... vratalopamAyazcittasyA''pUrvikata. .... ntreNa prayogaH ... .... kANDavratalopeprAyazcittamayogaH / yajJopavItanAzaprAyazcittapra0... samAvartanaM tatprayogazca atha vivAhamayogaH ... .... varavaraNam .... ... varasya vadhUgRhagamanam kanyAyA varaNam vAgdAnaprayogaH madhuparkaH ... ... gaurIharapUjanam ... maGgalASTakapAThaH .... kanyAdAnaprayogaH .... jalapAtragogajAzAdidAnamantrAH abhiSekAdiprayogaH.... .... atha vivAhahomaH ... pANigrahaNam ... ... saptapadIvidhiH .... vadhaveza: ... .... ... gRhapravezasthAlIpAkaH.... :: :: :: 111 23 : ... 112 ..... 115 ..... 118 ... 111 : : 21 119 .... 121 : Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ ow pRSTham / patiH / 122... 17 12317 ... 123 / 22 ... 125 2 ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ vissyH| aupAsanahomaprayoga:... prAtaraupAsanahomama0... .... airiNIpUjanaM dAnaM ca ..: caturthIkarma .... ... .... devakamaNDapodvAsanam... ... dvibhAryasyAniyasaMsargavidhiH ... pakSahomazeSahomayovidhiH Azauce homavidhiH .... ... caturhotRsArasvatahomapra0 ... anvArambhaNasthAlIpAkama.... darzapUrNamAsasthAlIpAkama0 .... AgrayaNasthAlIpAkaprayogaH... yavAgrayaNam... ... zyAmAkAgrayaNam ... punarAdhAnapayogaH .... agninAzapAyazcittam punarAdhAnanimittAni punaHsaMdhAnaprayogaH ... sabhAryasya pravAsavidhiH samidagnyavaropaH .... antaritasthAlIpAkama0 brahmakUrcahomaprayogaH .... upakaraNapayogaH ... utsarjanaprayogaH ... sabhAdIpadAnam ... vedapArAyaNopAkaraNama0 vedapArAyaNotsarjanapra0 ... nityastrAnatarpaNayoH pra0 .... brahmayajJaprayogaH .... .... ~ ~ ~ M .... 146 22 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayaH / pRSTham | paGktiH / 151 152 154 iti saMskArapaddhatisthaviSayANAmanukramaNikA samAptA / tarpaNavidhiH yajJopavItavidhiH kuzAcAharaNAdividhiH ... ( 6 . ) .... .... Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat 4000 ... 6000 .... 0000 ... 6 20 www.umaragyanbhandar.com
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ OM tatsabrahmaNe namaH / saMskArapaddhatiH / praNamya paramAtmAnaM saccidAnandavigraham / saMskArapaddhatiM laghvIM pradarzayati bhAskaraH || tatra saMskAra paribhASAdikathanam / atha satyASADhasUtraM bhASyAdigranthAMzca paryAlocya bAlAnAmasaMdi* dhArthapratipattaye'nuSThAna saukaryAya ca saMkSepeNa saMskArAH saMgRhyante / artha saMskArAH - garbhAdhAna puMsavana sImantonnayana jAtakarma nAmakaraNAnnaprAzanacaulopanayanAni catvAri kANDavratAni samAvartanaM vivAhaH paJca mahAyajJA aSTakA pArvaNasthAlIpAko mAsika zrAddhaM zrAvaNapaurNamAsyAM vihitaM zravaNAkarma mArgazIrSa paurNamAsyAM vihitaM pratyavarohaNaM caitrapaurNamAsyAM vihitaH zUlagava Azvina paurNamAsyAM vihitamAzvayujIkarmeti sapta pAkayajJasaMsthA agnyAdheyamagrihotraM darzapUrNamAsI cAturmAsyAnyAgrayaNeSTirnirUDha pazubandhaH sautrAmaNIti sapta haviryajJasaMsthA agniSTomo 'tyagniSToma ukthyaH SoDazI bAjapeyo'tirAtro'zoryAma iti sapta somayajJasaMsthA ityete catvAriMzatsaMskArAH, dayA kSamA'nasUyA zaucamanAyAso mAGgalyamakArpaNyamaspRhati aSTAvAtmaguNAH, militvA'STacatvAriMzadvijAnAM samantrakAH saMskArA vihitAH / zUdrasya tUpanayanakANDavratAdibhinnA mantrarahitAH / strINAmapi jAtakarmAdicUDAntA amantrakA iti / anye'pi karNavedhAdayaH saMskArAH zAstrAntaroktAstatra tatra vakSyante / sarveSAM ca phalAni dRSTAni aha STAni ca yogena bhaviSyanti parisphaTAni ca tattatkarmaNi / atha vakSyamANakarmaNAM paribhASA - snAta upavItI pavitra vAskRtAcamanastilakadharo vaddhacUDaH zraddhAyukto dhautavastradharo maunI dambhAsUyA - divarjito naikavAsA amodapAdaH karmArambhe kRtapraNava ityAdayo bhUryAMso niyamA abhihitAste ca tattatkarmaNi granthAntarAdavagantavyAH / tAdRzadharmaviziSTa bhUtvA karma kuryAdityarthaH / atra yadyapi sarvatra mantrAdAvRSyAdijJAnArthaM tattadRpicchandodevatAnAmutkIrtanaM kartavyamiti smRtiSu sAdhAraNyenAbhihitaM tathA'pi tasya zAkhAvizeSe sUtrakRdbhirvyavasthApanAna sarvazAkhAviSayam / tathA hi kAtyAyanakRtAzvalAyanasarvAnukrama* zyAmatha zAkalake, ityupakramya kramavaiziSTayena RSyAdyutkIrtanasya sa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskArapaddhatauM " karaNe pratyavAyasya cAbhidhAnAt yajurvedAntargatamAdhyaMdinIya zAkhAyAM sAmavedAtharvavedayozca pravRttatattatsUtrakAra kRtasarvAnukramaNISu tathaivAbhidhAnAcca tattacchAkhAparameva / taittirIyazAkhAyAM tu satyASADhApastambabaudhAyana sUtrakAra kRtasarvAnukramaNyanupalambhena tadutkIrtanasyAnAvazyakatvabodhanAdyAvatsvagRhyAMktaM tAvadanuSThAnamAtreNaiva phalasiddhezva tatkIrtanAbhAve'pi kSatyabhAvAdatra RSyAdayo na pradarzyante / atha gaNapatipUjanam / tacca sarvakarmasvAdau kartavyam / nirvighnArthatve. nAbhidhAnAt / pUjA ca poDazopacArA / atha svastivAcanam / tacca garbhAdhAnAdisaMskAreSu pratiSThotsargAdipUrteSu annyAdhAnadarzapUrNamAsAdISSa agniSTomAdikratuSu sarvadharmakarmasu cAssdoM kAryam / atha mAtRkApUjanam / tacca nAndIzrAddhasyAnaGgamiti pRthaksaMkalpaM kRtvA pUrva kuryAt / athAssbhyudayikazrAddham / idamapi garbhAdhAnAdipUrvokteSu kartavyam / etacchrAddhaM mAtRkApUjanaM caikasyAneka saMskAreSu ekakartRkeSu yugapadupasthiteSu sarvAda sakRdeva kAryam / natu pratisaMskAramAvRttiH / athaitatkAlaH / karmArambhadinAtpUrvasminnahani pUrvAhna evaM pArvaNatrayaM tantreNa kAryam | vadArambhadina eva vA / ayaM cAzaktiviSayaH / zaktau tu dinabhedena pUrvAhnAdikAlabhedena kAryam / yajJAdau kriyamANe nAndIzrAddhe'mUlA darbhA hastayordhAraNIyAH / vivAhAdimaGgalakarmAdau kriyamANe darbhasthAne durvA eva / garbhAdhAnapuMsavana sImantasomeSu dakSaRtU anyatra satyavasU iti vivekaH / adhAdhikAriNaH - prathamavivAhAnteSu sutasaMskAreSu pitA vRddhizrAddhaM kuryAt / dvitIyAdivivAhe tu vara eva kuryAt / prathamavivAhe yadi pitrAdInAM sarveSAM vakSyamANAnAmadhikAriNAmabhAvastadA'pi svayameva / pravAsAdinA piturabhAve jyeSTha bhrAtA kurvansvapituH pitRbhyo dadyAt / yadi tu pitA na jIvati pitAmahastu pravAsasthitastadA pitRprapitAmahavRddhamapitAmahAnuddizya pArvaNaM kuryAt / evaM mAtRmAtAmahapANayorapi draSTavyam / sarveSAM jIvane nAndIzrAddhalopa eva / sarveSAM yathoktAdhikAriNAmabhAvena yadi mAtA putryA vivAhaM kuryAttadA svayaM saMkalpamAtraM kRtvA svastivAcanaM nAndIzrAddhAdikaM sarva brAhmaNadvArA kArayet / samAvartane nAndIzrA pitA svayameva vA kuryAt / sutasaMskAreSu ajIvanmAtRpitRmAtAmahaH pitA svamAtrAdyuddezyakaM pArvaNatrayaM kuryAt / mAtari jIvantyAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ punnyaahvaacnpryogH| tatpaviNalopaH / mAtAmahe jIvati tatvArvaNasya / tadA pArvaNadvayanaiva nAndIzrAddhasiddhiH / mAtamAtAmahajIvane pitRpAvaNe va nAndIzrAddhasiAdbhaH / pitRmAtRjIvane mAtAmahapAvaNenaiva / pitamAtAmahajIvane devarahitena mAtapAvaNenaiva / jIvatprapitAmahaH pitRpitAmahaddhaprapitAmahAnuH ddizya pitRpAvaNaM kuryAt / jIvatpitAmahaprApitAmahaH pitRvRddhaprapitAmahAtivRddhaprapitAmahAnuddizya pitRpAvaNaM karyAt / evaM mAtRmAtAmahapArvaNayo. rApi draSTavyam / sApatnamAtari mRtAyAM tayA sahaiva mAtapArvaNaM kAryam / vargatrayAdyAnAM jIvane sutasaMskAreSu nAndIzrAddhalopa eva / evaM thebhya eveti vacanasya sutasaMskArAtiriktaparatna svasya dvitIyAdivivAhAGgasvena nAndIzrAddhaM kurvaJjIvaspitRkaH pituH pitrAdInudizya pArvaNaM kuryAt / jIvatpitRpitAmahastu pitAmahasya pitrAdInaddizya pArvaNaM kuryAt / atra piturityasya sthAne pitAmahasya nirdezaH / evaM mAtRmAtAmahapArvaNayorapi / evameva jAtakarmanimittake puruSAyeM nAndIzrAddhe / yadA tu pitRnyamAtulAdayaH kanyAvivAhaM kumAra syopanayanamapanItasya prathamavivAH vA kuryustA saMskAryasyAjIvanmAtapitRmAtAmahakatve tanmA. trAdInuddizya pArvaNa trayaM kuryuH / pitRvyAdistu sarveSu pArvaNeSu saMskAryasyeti savizeSaNaprayogaM kuryAt / asminvipaye saMskAsya tattadvargAdya. jIvane tattatpArvaNasya sarveSAM jIvane pArvaNatrayasya ca lopa eva / sarveSAM sutasaMskAratvAt / evaM ca jIvatpitRkaH sutasaMskAravyatiriktakarmasu yebhya eveti zAstrApituH pitrAdInuddizya svamAtRmAtAmahayorajIvatostaduddezena pArvaNadvayasya ca samuccayenAnuSThAnamarthajaratIyamatyantA. nucitam / parasparaviruddhasya yebhya eveti zAstrasya gRhyapariziSTasya caikatra pravattyayogAditi nisskrssH| * atha sakalaziSTaparigRhItaH puNyAhavAcanamayogaH / _sapatnIkaH kartA kRtanityakriyaH kRtamAGgalikasnAnaH svalaM to baddhazikho gomayenopaliptAyAM bhUmo kaMcitpadezaM puNyAhavAcanakalazasthApanArtha raGgaballikAbhUSitaM kRtvA taduttarata uktarItyA sarvAnsaMbhArAnidhAya raGgavallikAbhUSitapradezasya pazcAdvastrAcchAdite pIThe prAGmukha upavizya patnI svasya dakSiNataH prADumakhImupavezya tadakSiNato yugmAbrAhmaNAnudaGmukhAnasvasyottarataH prAGmukhAnyopavezayet / putrAdisaMskArAMGga patnIdakSiNataH saMskAryo'pyupavezanIyaH / tataH pavitrapA. NirAcamya prANAnAyamyeSTadevatAdinamaskArapUrvakaM mumukhazcanyAdInma: Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskArapaddhatI GgalazlokAnpaThitvA dezakAlauM saMkIrtyamukaM karma kartumAdau puNyAhavAcanaM kariSye / tato mAtRkApUjanaM kariSye / tato nAndIzrAddhaM kariSya iti svasvArambhakAle pRthaksaMkalpaM kuryAt / tatsarvaM kRtvA pradhAnasaMkalpaH kartavyaH / tatastadAdau nirvighnatA siddhyarthaM gaNapatipUjanaM kariSya iti saMkalpya OM gaNAnAM tvA gaNa0sIda sAdanam / RddhisiddhisahitAya gaNapataye namaH, RddhisiddhisaddinaM gaNapatimAvAhayAmItyAtrAza, narya prajAM0pratiSThitAmiti pratiSThApyA''sanAdidakSiNAdAnAntairupacArai: saMpUjya puSpAJjaliM dattvA * mantrahInaM kriyAhInaM bhaktihInaM gajAnana / yatpUjitaM mayA deva paripUrNa tadastu me // vakratuNDa mahAkAya koTisUryasamaprabha / 2. avighnaM kuru me deva sarvakAryeSu sarvadA // iti saMprA vighnezvarAya varadAya surapriyAya lambodarAya vikaTAya gajAnanAya | vinAyakAya zrutiyajJavibhUSitAya gaurIsutAya gaNanAtha namo namaste // iti namaskuryAt / visarjanaM tu karmasamAptyante / evaM sarvatra / 7. tataH kalazasthApanam / OM mahIM dyauH pR0 bharImaniH / mantrAvRtyA dakSiNata uttaratazca bhUmiM spRSTvA, OM oSadhayaH saM0 yAmasi | spRSTapradezayoH prasthadhAnyasya dvau puJjau kRtvA, Ajighra kalazaM0 zatAdrayiH / nayo: puJjayorupari dvAvacchidrau nUtana sUtraveSTitakoM kalaza nidhAya ima me gaGge yamune0 suSomyA | kalazodakena tau pUrayitvA gandhadvArAM du0 zriyam / tayorgandhaM prakSipya yA jAtA oSadhaH sapta ca / tayoH sarvauSadhIH prakSiSya, kANDAtkANDA0 zatena ca / tayordvarvAH prakSipya azvatthe vo0 pUruSam / tayostvacaH pallavAMzca mantrAvRttyA prakSiSya, phalinI0 vaha saH / tayoH phalaM prakSiSya, aGke retazca0 tareyam / tayorhiraNyaM prakSipya bRhaspate ju50 dAzuSe / tayoH paJca ratnAni prakSipet / yuvA suvAsA0 devayantaH / vastrAbhyAM tau veSTayitvA pUrNA dapi zatakrato | tapDulapUstipAtrAbhyAM kalazayorAnane apidadhyAt / sarvatra pratikalazaM mantrAvRttiruttarasaMsthatA ca jJeyA / tatastasvA yAmi yAH O Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyAhavAcanaprayogaH / brahmaNA0 pramoSIH / uttarakalaze varuNamAvAhya narya prajAmiti pratiSThApya pUjayet / tatastatraiva devatA AvAhayet | kalazasya mukhe0 // sarve samudrAH saritastIrthAni jaladA nadAH / AyAntu mama zAnyarthaM duritakSayakArakAH / / 1 ityAvAdya saMpUjyA kSatAnuttarakalaze prakSipet / mAtRdevo bhava / pitR. devo bhava / AcAryadevo bhava | atithidevo bhaveti / tato'vanikRtajAnumaNDalaH_kamalamukulasadRzamaDalaM zirasyAdhAya dakSiNena pANinA suvarNapUrNakalazaM dhArayitvA''ziSaH prArthayet / etAH satyA AziSaH santu / dIrghA nAgA nadyo girayastrINi viSNupadAni ca / tenA''yuHpramANena puNyAhaM dIrghamAyurastu | viprAH santu astu iti yathAyogyaM pratyuttaraM dadyuH / tataH kartA zivA ApaH santu / saumanasyamastu / akSataM cAriSTaM cAstu | gandhAH pAntu | maumaGgalyaM cAstu | akSatAH pAntu / AyuSyamastu / puSpANi pAntu | sauzriyamastu | tAmbUlAni pAntu / aizvaryamastu | dakSiNAH pAntu | bahu deyaM cAstu | dIrghamAyuH zreyaH zAntiH puSTistuSTizcAsta | zrIryazo vidyA vinayo vittaM bahuputraM cAssyuSyaM cAstu / ili vAkyAni paThet / tatrA''dyavAkyatrayAnta udakaM viprahasteSu dattvA dvayordvayorvAkyayorante tattalliGgAnusAreNa taM tamupacAraM dattvA dIrghamAyuriti vAkyadvayena vimAnprArthayet / iti saMpradAyaH / viprAH pAntu astu iti yathAyogyaM brUyuH / tataH kartA yaM kRtvA sarvavedayajJakriyAkaraNakarmArambhAH zubhAH zobhanAH pravartante / tamahamoMkAramArdi kRtvA, RgyajuH sAmAzIrvacanaM bahupimataM saMvijJAtaM bhavadbhiranujJAtaH puNyaM puNyAhaM vAcayiSye iti vadet / vAcyatAmiti viprAH / tataH kartA bhadraM karNebhiH zR0 devahitaM yadAyuH / draviNodA draviNasa0 rAsate dIrghamAyuH | savitA pazcAtA0 rAsatAM dIrghamAyuH / navo navo bhava0 stirati dIrghamAyuH / uccA divi da0 pratiranta AyuH / Apa undantu0 varcase / yastvA hRdA kI amRtatvamazyAm / yasmai tva5 su0 nazate svasti | santvAsiJcAmi yajuSAda dhanaM ca / iti mantrAnuktvA vrataniyamatapaHsvAdhyAya kratudapadAnaviziSTAnAM brAhmaNAnAM manaH samAdhIyatAm / iti viprAnprArthayet / viprAH samAhitamanasaH sma iti / kartA prasIdantu bhavanta iti vadet / vimAH prasannAH sma iti / tataH kartA zAntirastu 1 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskArapaddhatIpuSTirastu 2 tuSTirantu 3 vRddhirastu 4 avighnamaratu 5 AyuSyamastu 6 Arogyamantu 7 zivaM karmAntu 8 karmasamRddhirasta 9 dharmasamRddhirastu 10 vedasamRddhistu 11 zAstrasamRddhirastu 12 putrasamRddhirastu 13 dhanadhAnya samRddhiragtu 14 iprasaMpadastu 15 ariSTanirasanamastu 16 yatpApaM tatpatihatamastu 17 yacchreyastadaratu 18 uttare karmaNyAvighnamastu 19 uttarottaramaharaharabhivRddhi ragtu 20 uttarottarAH kriyAH zubhAH zobhanAH maMpadyantAm 21 tithikaraNamuhUrtanakSatrasaMpadasta 22 tithikaragamuhUrtamakSa grahalagnAdhidevatAH pIyantAm 23 tithikaraNe muhartanakSatre sagrahe sadai. vate prIyatAm 24 durgApAJcAlyo prIyetAm 25 agnipurogA vizve devAH bhIyantAm 26 indrapurogA marudgaNAH prIyantAm 27 brahmapurogAH sarve vedAH prIyantAm 28 viSNupurogAH sarve devAH zrIyantAma 29 mAhezvarIpurogA umAmAtaraH prIyantAm 20 vasiSThapurogA RSigaNAH proyantAm 31 arundhatIpurogA ekapatnyaH prIyantAm 32 RSayazchandAMsyAcAryA devA vedA yajJAzca prIyantAm 33 brahma ca brAhmaNAzca prIyantAm 34 zrI. sarasvatyo prIyatAm 35 zraddhAmedhe, prIyetAm 36 bhagavatI kAtyAyanI bhIyatAm 37 bhagavatI mAhezvarI prIyatAm 38 bhagavatI puSTikarI pIya. tAm 39 bhagavatI tuSTikarI bhIyatAm 40 bhagavatI RddhikarI pIya. tAm 41 bhagavatI vRddhikarI bhIyatAm 42 bhagavantau vighnavinAyakoM prIyatAm 43 meM gavAna vAmI. mahAsenaH sapatnIkaH sasutaH sapArSadaH sarvasthAnagataH prIyatAm 44 hariharahiraNyagarbhAH prIyantAm 45 sarvA grAmadevatAH zrIyantAm 46 sarvAH kuladevatAH prIyantAm 47 sarvA iSTadevatAH zrIyantAm 48 hatA brahmadvipaH 49 hatAH paripanthinaH 50 hatA asya karmaNo vighnakartAraH 51 zatravaH parAbhavaM yAntu 52 zAmyantu ghorANi 53 zAmyantu pApAna 54 za.myanvItayaH 55 zubhAni vadha. ntAm 56 zivA a.paH santu 57 zivA RtavaH santu 58 zivA ayayaH santu 59.zivA AhutayaH santu 60 zivA oSadhayaH santu 61 zivA vanaspatayaH santu 62 zivA atithayaH santu 63 ahorAtre zive syAtAm 64 nikAme nikAme naH parjanyo varSatu 65 phalinyo na oSadhayaH pacyantAm 66 yogakSemo naH kalpatAm 67 AdityapurogAH sarve grahAH zrIyantAm 68 bhagavAnnArAyaNaH prIyatAm 69 bhagA. parjanyaH prIyatAm 70 bhagavAnsvAmI mahAsenaH prIyatAm 71 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ punnyaahvaacnpryogH| itye kasaptativAvayAni paThet / prativAkyaM pAtre jalaM pAtayet / tatrAriSTanirasanamastu yatpApaM tatmatihatamastu iti dvAbhyAM vAkyAbhyAM hatA brahmadviSa ityAdibhiH saptabhirvAkyazca pAtrAddhahiruttarato jalaM pAtanIyamiti saMpradAyaH / tataH kartA puNyAhakAlAnyAcayiSye, iti vadet / vAcyatAmiti viprAH / tataH kartA, udgAteva zakune0 puNyamAvada / yAjyayA yajati pratti, yAjyA0 lakSmI saMskurute / yatpuNya nakSatra0 kurute / tAni vA etAni0 yAnyeva de0 teSu ku0 puNyAha0 kurute / mahyaM sakaTumbAya mahAjanAnnamaskurvANAyA''zIrvacanamaH pekSamANAyAmukakarmaNaH puNyAhaM bhavanto vantu iti trirvadet / oM puNyAhamiti triviprAH / svastaye vAyu0 bhavantu naH / Aditya udayanIyaH 0 svastyudyanti / svarita na indro0 bRhaspatirdadhAtu / aSTo devA va0 amR. ta5 svasti / mahyaM sakuTumbAya0 mANAyAmukakarmaNaH svasti bhavanto bruvantu / iti triH kartA vadet / oM svasti, iti triviprAH / RdhyAmaH stomaM0 kAmamaprAH / sarvAmRddhimRnuyAmiti0 noti ya evaM veda / RbhyAsma h0viiraaH| zrINi trINi pratitiSThati / mahyaM sakuTumbAya. mANAyAmukakarmaNa RddhiM bhavanto bruvantu iti li kartA vadet / omRdhyatAmiti triviprAH / zriye jAtaH zriya A0 pazubhirya evaM ceda / yasminba mA'bhya0 mAnam / ahe budhinaya0 satAm / mahya sakuTu. mbAya0 mANAyAmukakarmaNaH zrIrAstviti bhavanto bruvantu iti triH katI vadet / omastu zrIriti nirviprAH : atra suvAsinIbhinIrAjanaM kArayeyurAcArAt / tataH kartA varSazataM pUrNamastu / maGgalAni bhavantu | zivaM karmAstu / gotrAbhivRddhirastu iti vAkyAnyuktvA viprairyathAyogyaM prativacaneSUkteSu karmAGgadevatAH prIyantAmityuktvA pAtre jalaM kSipet / tataH zukrebhiraGgaraja0 ranUnAH / tadapyeSa zlo0 sabhAsada iti paThitvottarakalazaM dakSiNahaste dakSiNakalazaM vAmahaste gRhItvA tAbhyAM dhArAvyaM saMtataM pAtra niSizcet / taMtra mantrAH-vAstoSpate pra0 catuSpade / vAstoSpate prata. juSasva / vAstoSpate za0 sadA nH| amIvahA0 edhi na iti / tataH zivamiti trirvadet / tato viprAH kartumitaH patnImupayezya pAtre pAtitena jalena pallavadUrvAbhiruda khAstiSThanta upaviSTA vA sapatnIkaM kartAramabhi. SizcayaH / tatra mantrA:-samudrajyeSThAH salila0 trAyantAmiha devA0 zAmasi / imA ApaH zivatamA0 dbhadrAjanivyajIjanat / devasya tvA0 stAbhyA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskArapaddhatI-- manastejasA0 se'nnAdhAya / devasya tvA0 bhyA5 sarasvatyai vAco yntu| yantreNAgnestvA sAmrAjye nAbhiSiJcAmi / devasya tvA0 bhyA5 sarasvatyai cAco yanturyantreNendrasya tvA sAmrAjyenAbhiSiJcAmi / devasya tvA0 bhyAsarasvatyai vAco yanturyantreNa bRhaspatestvA sAmrAjyenAbhiSiJcAmi / devasya tvA savituH prasave / azci0 hastAbhyAm / azvinobhaiSajyena0 cAmi / devasya tvA savituH prasave0 azvi0 stAbhyAM sarasvatyai bhaipa0 cAme / devasya tvA savituH prasave0 azvi0 bhyAmindrasyendri. bhiSi; zvAmi / surAstvAmabhiSizcantu brahmaviSNumahezvarAH / ese tvAmabhiSizcantu sarvakAmArthasiddhaye // oM bhUrbhuvaH suvaH, tacchaMyorA0 pade, ityabhiSicyAmRtAbhiSekos. stviti vadeyuH / tathA'stviti kartA pratibrUyAt / tato dvivAramAcamanaM kuryAt / patnI dakSiNataH sakRdAcamyopavizet / tataH suvAsinyo nIrAjanAzIHprayoganUtanavastradAnAdi kuryuH / AcArAt / patyA vastre svIkriyamANe patnI vAmato bhavet , iti vRddhAH / iti ziSTaparigRhItaH punnyaahvaacnpryogH| atha maatRkaapuujnmyogH| tatra mAtrAditimRNAM mAtAmahyAditimRNAM pitRSvasamAtRSvasUNAM ca madhye yAvatyo jIvanti tAvatIH kaGkamAdibhiryathAyogyaM saMpUjya gomayenopalipte raGgavallayAdyalaMkRte deze kRtAgnyuttAraNaprANapratiSThAsu pratimAsu abhAve'kSatapacheSu vA goryAdidevatA AvAhayet / tadyathAgauryai namaH, gaurImAvAhayAmi / padmAya namaH / padmAmA0 / zacyai0 zacImA0 / medhAyai0 medhAmA0 / sAvitryai0 sAvitrImA0 / vijayAyai vijayAmA0 / jayAya0 jyaamaa0| devasenAyai0 devasenAmA0 / svadhAyai0 svadhAmA svAhAyai svAhAmA0 / mAtRbhyo0 mAtaH, A0 / lokamAtRbhyo0 lokamAtaH, A0 / dhRtyai0 dhatimA0 / puSTacai0 puSTimA0 / tuSTayai0 tuSTimA0 / kuladevatAyai0 kaladevatAmA0 / brAmya0 brAhmImA0 / mAhezvaryai0 mAhezvarImA0 / kaumArya kaumArImA0 / vaiSNavyai0 vaiSNa. pImA0 / vArAhye 0 vArAhImA0 / indrANyai0 indrANImA0 / cAmuNDAya. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAndIzrAddhaprayogaH / cAmuNDAmA0 / gaNAdhipAya0 gaNAdhipamA / durgAthai0 dagAmA0 / kSetrapAlAya0 kSetrapAlamA0 / vAstoSpataye0 vAsta.patimA0 / ityAcAha. yet / tato gauryAyAvAhitadevatAbhyo nama iti poDazopacAraiH pUjayet / tataH pAkAntareNa vaizvadevaM kRtvA nAndIzrAddhaM kuryAt / iti mAtRkApUjanaprayogaH / atha nAndIzrAddham / tadyathA-katI sadarvAGguraM sAkSataM jalamAdAya-satyava musaMjJakA vizve devA nAndImukhA bhUrbhuvaH suvaridaM vaH pAdyaM svAhA na mameyaM ca vRddhiH, iti pAtre kSipet / evamagre'pi / mAtRpitAmahIprapitAmahyo nAndImukhA bhUrbhuvaH suvaridaM vaH pAyaM svAhA na mameyaM ca vRddhiH / pitRpitAmahaprapitAmahA nAndImukhA bhUrbhuvaH suvaridaM vaH pAdyaM svA0 / mAtAmahamAtuHpitAmahamAtuHprapitAmahAH patnIsahitA nAndImukhA bhU0 suvAridaM vaH pAdyaM / tataH sadUrvAGguraM sAkSatagandhapuSpajalamAdAya-satyavasusaM0 suvaridaM va AsanagandhAdyupacArakalpanaM svAhA na mameyaM ca vRddhiH, iti pAtre kSipet / evamagre'pi / mAtRpitAmahIprapitAmahyo nAndImukhA bhU0 suvaridaM va Asa0 ddhiH / pitRpitAmahapitAmahA nAndImukhA bhU0 suvaridaM va A0 ddhiH / mAtAmahamAtuHpitAmahamAtuHprapitAmahAH patnIsahitA nAndImukhA bhU0 muvaridaM va A0 ddhiH / tato gauryAdiSoDazamAtaro brAmyA. disaptamAtaro gaNAdhipadargAkSetrapAla bAstoSpata yazca bha0 suvaridaM vo yugma. brAhmaNabhojanaparyAptAnaniSkrayIbhUnaM hiraNyamamRtarUpeNa svAhA na mameyaM ca vRddhiH, iti vibhavAnusAreNa dadyAt / tataH satya va susaMjJakA vizve devA nAndImukhA bhU0 suvari0 yugmabrAhmaNa / mAtRpitAmahIprapitAmahyo nAndI. mukhA bhU0 suvari0 yugma0 / pitRpitAmahaprapitAmahA nAndImukhA bhU0 subari0 yugma0 / mAtAmahamAtuHpitAmahamAtuHprapitAmahAH patnIsahitAH nAndImukhA bhU0 suvari0 yugmavA0 / iti krameNa dadyAt / tataH-upAsmai gAyatA naraH0 vatA madhu / akSannamI0 harI iti zrAvayitvA kRtasya nAndIzrAddhasya saMpUrNatAsiddhaye prativiSaM drAkSAmala. kaniSkrayIbhUtaM dravyaM dakSiNAM dattvA prajApate na tva. rayINAmiti paThitvA kuladevatAM namaskRtya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 saMskArapaddhatI mAtA pitAmahI caiva tathaiva prapitAmahI / pitA pitAmahazcaiva tathaiva prapitAmahaH // mAtAmahastatpitA ca pramAtAmahakAdayaH / ete bhavantu suprItAH prayacchantu ca maGgalam // iti zlokadvayaM paThet / atrA''dizabdena mAtAmahyAdayo grAhyAH / mAtAmahIsattve pramAtAmahakastathetyevaM paThet / evaM yasya pArvaNasya lopastasyApi zloke'nUhaH / kevalamAtRpArvaNa etA bhavantu sumItA ityeboho devalopazca / tataH - iDAmaH bhUtvasme, iti mantraM paThanpAtrAntareNa kiMciddravyaM saMghayet / tato'nena nAndIzrAddhena nAndImukhadevatAH zrIyantAM dRddhirastu iti vadet / varuNAdidevatAH karmasamAptyante visarjayet / etaccAnukalpAnuSThAnaM mukhyakalpAsaMbhave veditavyam / mukhyakalpazca brAhmaNabhojanAgnaukaraNaMpiNDadAnAnuSThAnarUpaH / ayaM ca sAgnikasya niyataH / nirazikasya tu kuladharmAnusAreNa / piNDadAnasya kRtAkRtatvAt / akaraNe sAMkalpikavidhinA'nuSThAnam / sa ca vidhirayaM vakSyate / tatrAyaM vizeSa:sarve pitRkarmApi yajJopavItinaiva / tilasthAne yavAH / pradakSiNamupacAraH / devatIrthameva / prAgagrA evAsssanAdiSu darbhAH / rekhA api prAgagrAH / na tilodakam / na savyajAnunipAtanam / na nAmagrahaNam / nAsmadrotrava surUpAdizabdAH / svadhAzabdasthAne svAhAzabdaH / saMskArAGganAndIzrAddhe darbhasthAne dUrvAH / AdhAnAdyaGgabhUte tu darbhA eva / nAtra raktagandhapuSpA - diniSedhaH / Adau mAtRvargaH / madhye pitRvargaH / ante mAtAmahavargaH sapatnIkaH / pUrvAhna eva zrAddhArambhaH / atha prayogaH - nihanmi sarva0 yavA rakSantva0 iti yavAneva vikiret / tataH - apavitraH pavi0 iti puNDarIkAkSaM dhyAtvA dezakAlau saMkIrtya satya va susaMjJakA vizve devA nAndImukhAH, mAtRpitAmahImapitAmahyo nAndImukhAH pitRpitAmahaprapitAmahA nAndImukhAH, mAtAmahamAtu:pitAmahamAtuH prapitAmahAH patnIsahitA nAndImukhAH, kariSyamANAmukakarmAGgatvena vihitaM nAndIzrAddhamaya kariSya iti saMkalpaM kuryAt / asminnAndIzrAddhe satyavasusaMjJakAnAM vizveSAM devAnAM nAndImukhAnAM sthAne tvAM nimantraye, iti nimantrya tvayA kSaNaH kara Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat / www.umaragyanbhandar.com
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ naandiishraaddhpryogH| NIya iti brUyAt / iti prathamadvitIyadevArtha pratidevaM brAhmaNadvayaM nimantrayet / evaM mAtrAdivargatraya uttarItyA kSaNaH karaNIya etadantamuktvA prativarga brAhmaNadvayaM nimantrya samastasaMpaditi brAhmaNAnpradakSiNIkRtye. tyAdyagaukaraNAntaM darzazrAddhavatkuryAn / tatra vizeSaH-darzazrAddhazabdasthAne nAndIzrAddha zabdaH prayoktavyaH / caturazramaNDala eva pAyadAnam / prAnutAM bhavantau prAmavAveti praznapativacanayoruhaH / Asana Rjava eva darbhAH / pradakSiNameva kuzAsanam / yavo'si yavayetyanenaiva yavaprakSepaNam / tattadyugmAdyaviprakaraM tattadvitIyaviprakare saMsthApya karAgreNa pavi. trAgraM tena tena dhArayitvA tatra tatra tantreNAdhya deyam / nAndImukhAnpitanAvAhayiSye, ityAvAhana UhaH / madhyamAmulyaiva gandhadAnaM dvidvireva / puSpANi mAlatyAdIni / tatazcaturazramaNDale sauvaNAni tadabhAve madhukapalAzAdIni sarvANi bhojanapAtrANi saMsthApya sarvapAtrANAM parito bRhatsAmeti pradakSiNameva bhasmamaryAdAM kRtvA karazuddhiM vidhAya pAtreSUpamtIrya homArthAnoddharaNArtha pAtramupastIrya gRhItvA, uddhariSyAmya0 mi, iti brAhmaNAnAmantrayate / kAmamu0 kriyatAmiti viprA anujJA dayuH / ___ tataH kato tUSNImevAmUlameva mahartirAcchidya tUSNI paristaraNArthAna. mUlAnera darbhAnAcchidyobhayaM baddhvA'yo nidadhAti / tato dakSiNAni. maupAsanAni vA tadabhAve'yAzcetyAdividhinotpAditamagniM prAgudagarda:: pradakSiNameva paristIrya tUSNImeva pradakSiNaM pariSicya piNDadAnArtha pRSadAjyaM niSpAdya surakSitaM nidadhyAt / dani tadardhamAjyamAnIya tadAlADayettatpRSadAjyaM bhavati / atrAsaMskRtamevA''jyam / tata AjyenAbhidhAyodvAsyAgneH pazcAnnidhAya dakSiNaM jAnyAcya mekSaNenoddhRtAnnaikadezamupahatya . somAya pitRpItAya svAheti prathamAhuti juhoti / somAya pitRpiitaayedN| punarupahatya-yamAyAGgirasvate pitRmate svAheti tRtIyAhutyartha kAnici.. sikthAnyavazeSya dvitIyAmAhuti juhoti / yamAyAGgirasvate pitR mata idaM0 / agnaye kavyavAhanAya sviSTakRte svAheti yAni mekSaNe dvitIyAhutyavazeSitAni sikthAni testRtIyAmAhuti juhoti / agnaye kavya-. vAhanAya svi0 idaM0 / tatastU mekSaNamanupraharati / tataH pAtreSuH madhuradranyavyaJjanasahitamannaM pariviSya hutAvaziSTaM kiMcitpitRpAtreSu pariviSya devebhyo naivedyaM samarpya satyaM tva0 pariSicya pRthivI te pAtramityA. dyuktvA matyamAbhyo vi0 bhyo nAndImukhebhya idamAnaM mopakara Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskArapaddhatIsvAhA havyaM na mameti vipradvayahastayorudakaM dattvA vasusaMjJakebhyo nA0 khebhya idamannaM mo0 meti dvitIyadevavipradvayahastayorudakaM dattvA ye devA. divItyupatiSThate / tataH satyaM tva. pariSicya pRthivI te pA0 myAkSitamAsa mAtRpitA0 hInAM nA0 khAnAM kSeSThA amutrAmuSmilloke, iti : mAtRvargIyaviSapAtradvayasthamanne mantrAvatyA'bhimRzya, idaM viSNu0 viSNo hanya rakSasveti tayoraGguSThamanakhaM mantrAttyA tattadanne nivezya mAtRpi0. hobhyo nAndImakhAbhya idamannaM sopaskaraM svAhA ka.vyaM na mameti mAtRva. gIyaviprahastayorudakaM dadyAt / evamUDhena pitRpAvaNe mAtAmahapAvaNe ca / evamacaM nivedya kuladevatAM saMpUjya yantu nada ya iti paThitvA nAndImukhAH prIyantAmiti vAcayitvA zrIyantAM nAndImukhAH pitara iti tairukte tAna maskRtya brahmArpaNaM kRtvA pariviSTAneSu sarpirAsicyApozA(''poza)noda. kadAnAdi yathAsukhaM jupadhvAmityuktvA'pekSitaM yAcitavyamiti vipraprArthanAntaM kuryAt / viprAH pariSekabalidAnavajai vidhinA bhuJjIyuH / teSu bhuJjA neSu rAkSonAdimantrAnamizrAvayet / bhojanAnte madhu vAtA ityetasya sthAna upAsmai gAyatA naraH 50madhu iti paJcaH zrAvayet / akSanamImahanteti ca / tataH satyasaMjJakA vi0 nAndImukhA nAndIzrAddhaM rucitam / vasusaMjJa0 nAndImukhA nA0 rucitam / surucitamiti devavidhAH prtibryuH| mAtRpitAmahIprapitAmahyo nA0 khA nAndIzrA0 saMpanam / pitRpi0 nA0 khA nAndI0 saMpa0 mAtAmahamA0 hAH sapa0 nA0 khA nAndIzrA0 saMpannamiti tattadviyaM prati vadet / susaMpanna miti viprAH pratibrUyuH / ayameva taptipaznaH / tata ucchiSTabhAgbhyo'nnaM dIyatAmityAdi viprAcamanAntaM samAnam / tata ucchiSTuM niSkAzya bhUmi saMmAjya piNDadAnaM kuryAt / tatrAyaM vizeSa:-mArjayantAM mAtaro nAdImu0 somyAsaH / mA. pitA. mahyo nA0 so0 / mAja0 prapitAmahyo nA0 so0 / mArga pitaro nAndImukhA ityAdibhiryathAyathaM tattadekhAyAM devatIrthenavodakAJjalininayanam / etatte mAta dImukhe'yaM piNDaH svAhA / etatte pitAmahi nAndImukhe, ityAdibhiryathAyathaM tattadrekhAsthavahiSi devatInaiva pRSadAjyayavaruddhatamannaM mithayitvA tena piNDAndadyAt / pratipiNDaM tUSNI dvitIyapiNDadAnam / Azva mAtarnAndImukhe, ityAgRhenAJjanaM dadyAt / abhyazva mAta - ndImukhe, ityAcUhenAbhyaJjanam / etAni vaH pitaro nAndImukhA vAsA. sItyevamadina dazAma rgAstukAM vA chiyA chitvA piNDeSu kSipati Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAndIzrAddhaprayogaH / pUrve vayasi / uttare vayasi tu dakSiNaprakoSThasthaM hRdayasthaM vA loma cchittA chittvA tenaiva mantreNa prakSipet / 13 tataH pitRbhyo nA0 bhyo nama iva gandhAdipUjayet / atra raktaga ndhapuSpAyapi deyam / tato namoH pitaro tAtyAdiSu pitRzabdottaraM nAndImukhazabdaprayogaH kartavyaH / tataH zivA ApaH santvityAdi / asmiJzrAddhe dattairannodakAdibhinandamakhAH pitaraH prIyantAmiti bha bruvantvityakSayyaM dattvA prItAH santu iti tairukte sarvebhyo vidvAz2A malakaniSkrayaM dakSiNAH pattriti dakSiNAM dadyAttAmbUlaM ca / tato dAtAro no'bhivardhantAmiti vizAnmArthayet / vo'bhivardhantAmiti viprAH pratibrUyuH / tato nAndImukhAH pitaraH zrIyantAmiti bhavanto bruvati kartA vadet / prIyantAM nAndImukhAH pitara iti viprAH / madgRhe satataM zobhanamastviti bhavanto bruvanviti kartA vadet / svadgRhe satataM zobhanamastviti viprAH pratibrUyuH / atra sarvAnpiNDAn 'tyamUSu vAjinaM devajU sahAvAnaM tarutAraM rathAnAm / ariSTanemiM pRtanAjamAzuM svastaye tArkSyamihA''huvema ' iti mantreNoddhRtyApsu kSipati / brAhmaNaM vA bhojayatItyAdi pratipatyantaraM tu darzazrAddhavat / tato barignau praharati / piNDasthAne jalamAsicya vAje vAje, ityasya sthAne ' tyamR Su vAjinaM0 / ' iti mantramuktvA pitRndevAMzca visarjayet / tataH kUrcadvayaM visrasya / AmA vAjasya0 gantAM pitarA nAndImukhA mAtarA nAndImukhAzcA''mA sAM0 svAdupa sadaH pitaro nAndImukhA vayodhAH0 brAhmaNAsaH pitaro nAndImukhAH somyAsaH zive ityUhena mantrAnvadet / tato vimA va staM0 AyuH prajAM 0 prItAttubhyaM pitAmahA nAndImukhA ityAziSo dadyuH / tataH kartA mAtA pitAmahI caiva pramAtAmahakastathA / e0 maGgalamiti viprAnvadat / vimA mAtrAdayaH suprItA maGgalaM prayacchantu, iti pratibrUyuH / tata iDA magnaM 0 ityanena mantreNA''cArAtpAtreNa kiMciddravyaM saMghaTTayet / tato'ya me saphalamityAdi yasya smRtyetyetadantaM kRtvA, anena nAndIzrAddhAkhyena karmaNA paramezvaraH prIyatAM na mameti karma samarpya viSNuM saMsmRtya pavitre visRjyA''camya mAtRrvisarjayet / 2 iti nAndIzrAddhaprayogaH / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskArapaddhanau athaangkuraaropnnpryogH| etaccAnnaprAzanAdivivAhAnnApatyasaMskArevanyeSu ca nutanAgArapravezAdizubhakarmayu karmArambhadinatyUrva rAtrI kalyANasaMjJake prathamamuhUrte kartavyam / atitvarAyAM sadyo diva / atha prayogaH-kartA''camya prANAnAyamya dezakAlau saMkIrtyAmukarmasAphalyanirantarazubhatA. siddhidvArA zrIparamezvaraprItyartha / aGkurAropaNakarmaNaH puNyAhaM bhavanto bruvantu / aGgu ropaNakarmaNaH svasti bhava0 / aGkurAropaNakarmaNa Rddhi0 / iti tristrirviprAnvAcayet / OM puNyAham / OM svasti / OM RdhyatAmiti viprAstristriH pratibrUyuH / tataH kartA brahmAdayaH prIyantA. miti pAtra jalaM kSiptvA zucau daze gocarma rimitaM caturazraM sthaNDilaM gomayena vidhAya raGgavallayAdibhiralaMkRtya zvetAkSatAnsaMprakIryAdbhira-: bhyukSya suvarNAdinirmitA abhAve manmayIrvA paJca pAlikA( pAtravizeSaH )statra saMsthApayet / tato valmIkamRdaM hRdamRdaM zuSkagomayacUrNa caikIkRtya madhyamAyAM pAlikAyAM prakSipya prAgAdiSu krameNa prakSipet / tatastAsAmadhAbhAgaSu dUrvAGarAzvatthazirISavilvapatrANi prakSipya zvetasUtreNa pAlikA AveSTaya tAnu kramaNa devatA AvAhayet / OM bhUrbrahmANamAvAhayAmi / OM bhuvazcaturmukhaM brahmANamA0 / OM suvaH prajApati brahmANamA0 / OM bhUrbhavaH suvarhiraNyagarbha brahmANamA0 mi / iti madhyamAyA pAlikAyAM brahmANamAvAhya / OM bhUrvajigamA0 / OM bhuvaH zacIpatimA0 / OM suvarindramA0 / OM bhUrbhuvaH suvaH zatakratumA0 mi / iti pUrvasyAM pAlikAyAM vajriNam / OM bhUryamamA0 / OM bhuvo vaivasvatamA0 / OM suvaH pitRpatimA0 / OM bhUrbhuvaH mutraH pretapatimA0 mi / iti dakSiNasyAM pAlikAyAM yamam / OM bhUrvaruNamA0 / OM bhuvaH pracetasamA0 / OM suvaH surUApaNamA0 / OM bhUrbhuvaH muMvarapAMpatimA0 mi| iti pazcimAyAM pAlikAyAM varuNam / OM bhUH zazinamA0 / OM bhuva indumaa0| OM suvanizAkaramA0 / OM bhUrbhuvaH suvaH somamA0 mi| ityuttarasyAM pAlikAyAM somam / tatastattanmanbernAmamantrairvA pUjayet / OM Apo hi SThA ma0 3 / hiraNyavarNAH zuca0 4 / pavamAnaH suvarjanaH pavitraNa vicarSaNiH0 morjayantyA punAtu / ityeteH santei brahmAdIsaM. snApayet / puSpAJjalisamarpaNAnte Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ agnimukhpryogH| dizAM patInnamasyAmi sarvakAmaphalapradAn / ___ kurvantu saphalaM karma kurvantu satataM zubham / / iti pAlikAnAM pazcAttiSThanprAGmukha upati teti pUjana vizeSaH / tata upavizya brAhiyavatilamudgasarpapAnimazrIkRtya kSIreNa prakSAlya madhyamapAlikAdikrameNa nivapati / OM brahmajajJAnaM pra0vivaH / hiraNyagarbhaH samavarta0 vidhema / iti dvAbhyAM madhyamapAlikAyAM nivapati / OM yata indra0 jahi / svastidA viza0 abhayaMkaraH / iti dvAbhyAM pUrvasyAM pAlikAyAM ni0 / OM yo'sya kauThayaja0 pRthivI dRDhA / iti dvAbhyAM dakSiNasyAM pAlikAyAM ni0 / OM imaM me va0 pramopIH / iti dvAbhyAM pazcimAyAM pAlikAyAM ni0 / OM somo dhenu50 zadasmai / aSADhaM yutsu0 masoma / iti dvAbhyAmuttarasyAM pAlikAyAM nivapati / brIhyAdInAM sarvaSAmalAbha ekameva dravyaM pAlikAsu nivapet / tato yathAkramaM zuddhAbhiH sikatAbhiH pAlikAH pracchAdya pazcagavyena saMprokSya | omiti mahatA pAtreNApidhAya karmasamAptiparyantaM surakSitaM kuryAt / samAse karmaNi devatAH saMpUjya pUrvottaroM bhUbrahmANamityAdhaimantrairudvA. sayAmItyUhitairyathAkramaM devatA udvAsya karmezvarArpaNaM kuryAt / idaM ca garbhAdhAnAdinAmakarmAntasaMskAreSu na kartavyam / niSedhAt / iti baudhAyanamUtrAnusAreNAmurAropaNaprayogaH / __ athAnimukhaprayogaH / phartA''camya prANAnAyamya paJcaprasthasikatAmiH zarkarAsthyAdivarjitAbhiH zuklAbhiranA bhiomAnusAreNa hastamAtraM bAhamAtramadhikaM vA samacaturazraM prAkmavaNaM prAgudapavaNaM samaM vA sthaNDilaM vidhAyAkSataraGga.. vallayAdibhiH parito'laMkRtya gomayenopalipa tAmrazakalayutamekaM parNa kuzAdi gRhItvA tena sthaNDilamadhyapradeze tisraH prAcIrudagapavargAstathaiva tisracodIcIH prAgapavargA rekhA likhitvA kRtsnaM sthaNDilaM nyujena viralamuSTinA jalena siJcati / tadevAvokSaNam / tato'nyAdyanyatamena khanitreNa sakRddhatyAvokSati / tatastaijasAdipAtrayugmena(Na) saMpuTIkRtya suvAsinyA zrotriyAgArAdabhAve svagRhAdvA pradIptabahaGgAramayaM nidhUmamanimAhRtaM sthaNDilAdAneyAMnidhAya bhabhuvaHsuvaH, ityAtmAbhimukhamullikhitadeze tattatkarmaprayuktanAmoccAraNapUrvakamAna pratiSThApayAmIti pratiSThApayet / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskArapaddhatItataH prokSinendhanAni prakSipya veNudhamanyA prabodhyotthAya / * juSTo damUnA - raNe / imaM0 bhojanAni / ityagnimupasthA ghopavizya / OM catvAri zRGgA0 Avivaza / saptahastaztuHza0 tAraM vyajanaM vAmaghRtapAtraM ca dhArayan / AtmA0po hunAzanaH / iti Ayet / yatrAgnimupasamAdhAyeti sUtrakRdvadati tatroddhananAdinA saMskRte deze'gnimAhRtya sthApayitvA homaH kAryaH / yatra na badati tatra svasthAne'vasthite paristaraNAdividhinaiva kaaryH| athA''cAraprAptamanvAdhAnam / tadyathA-sthala sabhitra yamAdAya zraddha ehi satyena tvA''hvayAmIti triruktvA, yAH purastAnpra0 zraddhAM yajJa. mArabhe / AkRtye tvA0 niviSTamiti paThitvA hRdayAlambhamudakasparza prANAyAmaM ca vidhAyAmukahome yA yakSyamANA devatAstAH sarvAH pari* grahISyAmi jAtavedasamAgnamidhamena yakSye / AghArahobhe--prajApati manumindraM caikaikayA''jyAhatyA yakSye / AjyabhAgahome-agniM somaM caikaika. yA''jyAhutyA yakSye / sAmAnyapradhAnahome--jAtavedasamAnaM sarAdhanoM sarAdhanI devI prasAdhanI devImAna vAyuM sUrya prajApati caikaikayA''jyAhutyA yakSye, ityuktvA yathoktAH pradhAnadevatA ulkhyiAmukadravyeNa yakSye, iti vadet / aGga home-ayAsamAnaM prajApatiM caikaikayA''jyAhutyA yakSye / jayahome cittaM cittimAkUtamAkRti vijJAtaM vijJAnaM manaH zakarIdarza pUrNamAsaM vRhadrathaMtaraM prajApati caikaikayA''jyAhutyA yakSye / abhyAtAnahomeabhi bhanAnAmadhipatim / indraM jyeSThAnAmadhipatim / yamaM pRthivyA adhipa. tim / vAyumantarikSasyAdhipatim / sUrya diyo'dhipatim / candramasaM nakSatrANAmadhipatim / bRhaspatiM brahmago'dhipatim . mitraM satyAnAmadhi. patim / varuNamapAmadhipatim / samudraM srotyAnAmadhipatim / anna sAmrA. jyAnAmadhipati / somamoSadhInAmadhipatim / savitAraM prasavAnAmadhipatim / rudraM pazUnAmadhipatim / udakasparzaH / tvaSTAraM rUpANAmadhipatim / viSNuM patAnAmadhipatim / .ruto gaNAnAmadhipatI kaikayA''jyAhutyA yakSya ityuktvA pApInAvInI / pitanpinAmahAnparAnavasaMstatAMstatAmahAnekayA''jyA hutyA yakSya ityuktvA yajJopavItyapa upaspRzet / upasthAnapakSe pitRnpitAmahAnityetasya vAkyasya nollekhaH / rASTrabhUdupahome-- RtAsAhamRtadhAmAnamaniM gandharvam / oSadhIrapsarasa UrjaH / sarahitaM vizvasAmAnaM sUrya gandharvam : marIcIrapsarama AyaH / muSamnaM sUryarazmi candra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ agnimukhpryogH| masaM gandharvam / nakSatrANyapsaraso bekurIH / bhujyuM suparNa yajJaM gandharvam / dakSiNA apsarasaH stavAH / prajApati vizvakarmANaM mano gandharvam / RksAmAnyapsarasA vahnIH / iSiraM vizvavyacasaM vAtaM gandharvam / apo'psaraso mdaaH| bhuvanasya pati parameSThinamAdhepati mRtyu gandhavam / vizvamapsarasoM bhUH / sakSiti mubhUti bhadrakRtaM suvarvantaM parjanyaM gandharvam / vidyuto'psaraso rucaH / darehetimamRDayaM mRtyu gandharvam / prajA apsaraso bhIrU: / cAru kRpaNakAzinaM kAmaM gandharvam / AdhIrapsarasaH zocayantIH / bhuvanasya pati kaikayA''jyAhatyA yakSya ityullikhet / athavA jayadevatA abhyA. tAnadevatA rASTabhaddevatA ekaikayA''jyAhutyA yakSya iti samuditarUpe. NollekhaH / sviSTakRddhome--agniM sviSTakRtamekayA hutazeSAhatyA yakSye / prAyazcittahome--agniM tisRbhirAjyAhutibhiH, agniM varuNaM cendraM maghavanta. mindraM vRtrahaNaM tryambakaM viSNumA vAyuM sUrya bRhaspati varuNamindraM vizvA. ndevAzcaikaikayA''jyAhutyA yakSye / saMsrAvahAme-vasanrudrAnAdityAnsaMsrAvAjyena yakSye / etA devatAH sadyo yakSye / tato bhUrbhuvaH suvaH svAhetyanvAdhAnasamidho'nAvAdadhyAt / prajApataya idaM na mameti tyAgaH / tataH sthANDilAddazAGgulamitaM pazcAGgulamitaM vA sthalaM tyaktvA prAgAdidikSu prAgaurdarbhaH paristRNAti mAgdakSiNataH pazcAduttarataH / pari* staraNe catvArastrayo vA darbhAH / tato dakSiNenAni brahmAyatane darbhA. mAgagrAnstRgAti / OM mayi gRhNAmyagre ami0 parAgAditi dvAbhyAmAtmani agnihIta iti vibhAvya japati / tato'gnaruttarata udagagrAndInsaMstIya teSu yathAprayojanaM dAmAjyasthAlI praNItApAtraM prokSaNIpAtramimaM barhiH upaveSaH saMmArgadarbhAnavajvalanadarbhAnAjyaM prAdezamAtrAH samidhazceti sAdhAraNAni zeSikANi ca pAtrANi dravyANi ca sakR. deva yathopapAdaM vA''sAdayet / tato'gnyAyatanAdIzAnyAmamukAvarAnvitAmukagotrotpannAmukazAkhAdhyAyinamamukazarmANamamukakarmaNi brahmANaM tvAmahaM vRNa iti brahmANaM yajamAno vRNuyAt / brahmA vRto'smi karma kariSyAmItyuktvA dvirAcamyottareNa pAtrANi apareNAgniM pUrveNA''cArya dakSiNA'tikramyA''sanAtana nirasyApa upaspRzyAnimAbhimukha upavi. zati / brahmAlAbhe yajJopavItaM daNDaM kamaNDalu kUrca vA sthApayet / tatA dvau dI samau sAyAvantargarbharahito prAdezamAtrau pavitre kRtvA praNItA. pAtraM gRhItvA triH prakSAlya prAgagre pavitre tasminidhAyopavilaM pUrayi. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskArapaddhatau svA'GguSThopakaniSThikAbhyAmudagagre sagranthike pacitre dhRtvottAnAbhyAM prAgagrAbhyAM pANibhyAM praNItApAtrasthA apastrirutpUya savyapANinA praNItApAtraM dhRtvA dakSiNena tatpAtramapidhAMya nAsikAsamaM dhArayantraskanda. ra nuttareNeva hRtvottareNAgniM darbheSu sAdayitvodagagrairdabhairapidadhAti / tataste pavitre apakSAlite eva prokSaNIpAtra udagagre. nidhAya tatpAtramadbhiH pUrayet / tatastA apaH pUrvavadutpUya bilavanti pAtrANyuttAnAni kRtvedhmaM visrasya prAksaMsthaM triH sarvAbhiradbhiH sapavitreNa hastena sarvANi pAtrANi prokSati / amuSTIkRtenottAnena hastena jalasecanaM prokSaNam / tattaH darzamAsAditAnsamArgadabhAMzca gRhItvA'nau dakSiNahastena niSTapya prAsaMsthaM darbhAgrerantaratA'bhyAkAraM pratyaksaMsthaM madhyAhyato mUlairdaNDaM ca saMmRjya punarniSTapya darbheSu nidhAya saMmArgadarbhAnabhyukSyAnAvanupraharati / muSTa kRtenAvAcInena hastena jalasecanamabhyukSaNam / tato gavyamAjyaM vahireva dravIkRtya pavitrAntarhitAyAmapareNAnyAyatanaM darbheSu sthApitA. yAmAjyasthAlyAmAjyaM nirupyopaveSeNottarapariztaraNAbahiraGgArAniruhya vyantAnkRtvA teSvadhizrityA''yatanasthAnoM pradIpitedabhairavAcInajvAlairupari jvalayitvA tAnsavye gRhItvA dakSiNahastenAGguThaparvamAtraM darbhA. gradayamAjye pratyasya taireva darbhe: prajvAlitaitriH paryagni kRtvA tAndarbhAnuttarato nirasyApa upaspRzet / tata AjyaM karSanivodagudvAsyopaveSe. pAGgArAnAyatanasthAnau melayitvodagagre pavitre dhRtvA tAbhyAmAjye pazcAdbhAgamArabhya mAgbhAgaM nItvA punaH pazcAdbhAgamAnIyotpunIyAdityevaM trirutpUya pavitrayorgranthi sisya pavitre agnAvabhyAdhAya zamyAkRtimiH paridhibhirAgniM paridadhAti / apareNAgnimudIcInakumbaM * madhyamam / dAkSaNenAniM prAcInakumba dakSiNam / uttareNAgniM prAcInakumbamuttaram / tatra dakSiNasya paridharmadhyamaparidhimUlasyopari mUlaM kartavyam / uttarasya madhyamaparidhyagrasyAdho muulm| paristaraNAnAmupayeva paridhiparidhAnaM kartavyam / tato'gneH pazcAdbharmi prokSyodagagraM barhiHsaMnahanazalyaM tatrA''mtIya tadupari prAgagramadagapavarga bahirAstIrya tatra darvImAjyasthAlI ca krameNo. daksaMsthaM nidadhAti / caruhomazcettamabhighAryA''jyasthAlyA uttarato barhigyAsAdayAte / tato'gnyAyatanasamantAdaalatrayaparimitaM sthalaM tyaktvA paripiJcati / adite'numanyasveti dakSiNataH prAcInaM paripi * kumbaH sthuulprdeshH| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ agnimukhpryogH| cati / anumate'numanyastrati pazcAdudIcInam / sarasvate'numanyasvetyutarataH prAcInam / deva savitaH prasuvetyaizAnImArabhya sarvataH pradakSiNaM pariSiJcati / tato dakSiNena pANinA dA''jyasthAlyA AjyamAdAya bhUmiSTamidhmaM mUlamadhyAgrapradezeSvaktvA davI svasthAne nidhAya dakSiNaha. stenedhmamAdAya-ayaM ta idhma AtmA jAtavedastenedhyastra vardhasva cendhi vardhaya cAsmAnmajayA pazubhibrahmavarcasenAnAyena samedhaya svAhA / savyAnvArabdhena dakSiNahastena mAgagramabhyAdadhAti / jAtavedase'gnaya idaM0 1. tato dA''jyaM gRhItvottaraM paridhisaMdhimanulakSya tena darvI pravezya prajApataye manave svAheti prajApati manasA dhyAyanmanasaiva mantramuccArayanvAyavyakoNamArabhyA'gneyakroNaparyantaM saMtatamajuM dIrgha juhoti / prajA. pataye manava idaM0 / punardayo''jyaM gRhItvA dakSiNaM paridhisaMdhimanu. lakSya tena da : pravezya indrAya svAheti mantraM paThannatakoNamArabhyazAnakoNaparyantaM saMtatamaju dIrghamAsIna evaM juhoti / indraayeNdeN| ubha. yatra sarveSAmidhmakASTAnAmAghArAjyasaMsparzaH / ityAcArAvAdhArya / anaye svAhA / agnAvuttarArthapUrvArdhe juhoti / amaya idaM0 / somAya svAhA / agnau dakSiNArthapUrdhei juhoti / somAyedaM0 / ityAjyabhAgau hutvA tayo. madhye vakSyamANAhutIrjuhoti / aya sAmAnyapradhAnamaH / yukto vaha jAtavedaH purastAdagne viddhi karma kriyamANaM yathedama / tvaM bhiSammepajasyAsi kartA tvayAgAzvAnpuruSAnsanema svAhA / jAtavedase'naya idaM / yA tira.. cIni padyase'haM vidharaNIti / tAM tvA ghRtasya. dhArayA'nau sAdhanI yaje svAhA / sarAdhanyA idaM / sarAdhanya devyai svAhA / sAdhatyaH devyA idaM0 / prasAdhanyai devyai svAhA / prasAdhanyai devyA idaM0 / bhU: svAhA / anaya idaM0 / bhuvaH svAhA / vAyava idaM0 / suvaH svAhA / sUryAyedaM0 / bhUrbhuvaH suvaH svAhA / prajApataya idaM0 / iti sAmAnyapradhAH nhomH| tatastattatkaNo vaizeSikapradhAnahomaM kuryAt / tata uttarANyaGgAni / imaM me varuNa cake svAhA / varuNAyedaM / tattvA yAmi moSIH svAhA / varuNAyedaM / tvaM no agne smatsvAhA / agnaye varuNAya cedaM / sa tvaM : no na edhi svAhA / agnaye varuNAya cedaM tvamagne a0 pajA .:. svAhA / ayase'naya idaM / prajApate. yINA mho| prajApataya i20 . itynggnhomH| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskArapaddhato atha jayAdhupaDomAH / OM cittaM ca svAhA / cittAyedaM0 / cittizca svAhA / cittaya idaM0 / AkRtaM ca svAhA / AkUtAyedaM / AkUtizca svAhA / AkRtaya idaM0 / vijJAtaM ca svAhA / vijJAtAyedaM0 / vijJAnaM ca svAhA / vijJAnAyedaM / manazca svAhA / manasa idaM0 / zakarIzca svAhA / zaMkarIbhya idaM0 / darzazca svAhA / darzAyedaM0 / pUrNamAsazca svAhA / pUrNa: mAsAyedaM0 / bRcca svAhA / bRhata idaM0 / rathaMtaraM ca svAhA / rathaMtarAyedaM / prajApati yAnindrAya vRSNe prAyacchadunaH pRtanAjyeSu tasmai vizaH samanamanta sarvoH sa ugraH sa hi havyo babhUva svAhA / prajApataya idaM0 / iti trayodaza jayahomAH / - athAbhyAtAnAH / OM agnibhUtAnAmadhipatiH sa mA'vatvasminbrahmanasminkSatre'syAmAziSyasyAM purodhAyAmasminkarmannasgaM devahUtyArasvAhA / agnaye bhUtAnAmadhipataya idaM0 / indro jyeSThAnAmadhipatiH sa mA0 indrAya jyeSThAnAmadhipataya idN0| yamaH pRthivyA adhipatiH sa mA0 yamAya pRthivyA adhipataya idaM0 / vAyurantarikSasyAdhipatiH sa mA0 vAyave'nta rikSasyAdhipataya idaM0 / sUryoM divo'dhipatiH sa mA0 mUryAya divo'dhipataya idaM0 / candramA nakSatrANAmadhi0 candramase nakSatrANAmadhipataya rahaM0 / bRhaspatirbrahmaNo'dhi0 bRhaspataye brahmaNo'dhipataya idaM0 / mitraH satyAnAmadhi0 mitrAya satyAnAmadhipataya idaM0 / varuNo'pAmadhi0 varuNAyApAmadhipataya idaM / samudraH srotyAnAmavi0 samudrAya srotyAnAmadhipataya idaM0 / anna sAmrAjyAnAmadhipati tanmA'tra. annAya sAmrAjyAnA-madhipatina idN| soma oSadhInAmAdhi0 somAyoSadhInAmadhipataya idaM / savitA prasavAnAmadhi0 savitre prasavAnAmadhipataya idaM0 / rudraH pazUnAmadhi0. rudrAya pazUnAmadhipataya idaM0 / atrodakasparzaH / tvaSTA rUpANAmadhipatiH0 tvaSTe rUpANAmadhipataya idaM0 / viSNuH parvatAnAmadhi0 viSNave parvatAnAmadhipataya idaM0 / maruto gaNAnAmadhipatayaste mA'vantva0 marudbhayo gaNAnAmadhipatibhya idaM0 / tataH prAcInAbItI bhUtvA / pitaraH pitAmahAH pare'vare tatAstatAmahA iha mA'vata / asminbrahmanasminkSaprayAmAza0 pitRbhyaH pitAmahebhyaH parebhyo'varebhyastatebhyastatAmahebhya idN0| tato yjnyopviitii| apa upaspRzet / pitRNAmupasthAnapakSe'pi prAcInAvI na svaahaakaartyaagau| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhimukhpryogH| atha rASTrabhataH-RtApa RtadhAmA'gnirgandharvaH sa idaM brahmakSatraM pAtu tasmai svAhA / agnaye gandhadAyedaM / tasyaupadhayo'sa.rasa UoM nAma tA idaM brahmakSatraM pAntu tAbhyaH svAhA / oSadhIbhyo'psarobhya Urya idaM0 / sa hito vizvasAmA so gandharvaH sa0pAtu tasmai svAhA / sUryAya gandharvAyedaM0 / tasya marIcayo'psarasa Ayuvo nAma tA idaM brahmakSatraM pAntu tAbhyaH svAhA / marIcibhyo'psarobhya Ayubhya idaM0 / suSumnaH sUryarazmizcandramA gandharvaH sa idaM0 tasmai svAhA / candramase gandhavAyedaM0 / tasya nakSatrANyapsaraso kurayo nAma tA idaM brahmakSatraM pAntu tAbhyaH svAhA / nakSatrebhyo'psarobhyo bekuribhya idaM0 / bhujyaH suparNo yajJo gandharvaH sa idaM brahma tasmai svAhA |bhusu0 yajJAya gandharvAyedaM0 / tasya dakSiNA apsarasaH stavA nAma tA idaM0 tAbhyaH svAhA / dakSiNAbhyo'psarobhyaH stavAbhya idaM0 / prajApatirvizvakarmA mano gandharvaH sa0tasmai svAhA / prajApataye vizvakarmaNe manase gandharvAyadaM0 / tasyAmAnyapsaraso vahnayo nAma tA idaM bratAbhyaH svAhA / RksAmebhyo'sarobhyo vahnibhyo 30 / OM ipiro vizva0 sa0 / ipirAya vizva0 yacase vAtAya gandhavAyedaM0 / tara po'psaraso mudA nAma tA idaM tAbhyaH svAhA / adbhayo'psarobhyo mudAbhya idaM0 / bhuvanasya pate yasya ta upari gRhA iha ca / sa no rAsvAjyAni rAyaspoSa suvIya saMvatsarINA svasti5 svAhA / bhuvanasya patya idaM0 / parameSThayadhipatirmutyurgandharvaH sa idaM0 tasmai svAhA : ma yuve gandharvAyedaM0 / tasya vizvamapsaraso bhuvo nAma tA idaM0 tAbhyaH svAhA / vizvamA apsarobhyo bhUbhya idN0| sukSiAta: subhatirbhadrakRtsuvarvA0 tasmai svAhA / parjanyAya gandharvAyedaM0 / tasya vidyuto'psaraso ruco nAma tA idaM0 tAbhyaH svAhA / vidyudbhayo'psarobhayo bhya idaM0 / dUre heri ra mRDayo mRtsugandharvaH sa idaM0 tasmai svAhA / a DAya mRtyave gandharvAyedaM0 / tasya prajA apsaralo bhIruvo nAma tA i0 tAbhyaH svAhA prajAbhyo'psarobhyo bhIrubhya idN0| cAruH kRpaNa. kAzI kAmo gandharvaH sa idaM0 kAmAya gandharvAyedaM0 / tasyA''dhayos. psarasaH zocayantI ma tA i0 tAbhyaH svAhA / Adhibhyo'psarobhyaH zocayantIbhya idN0| sa no bhavanasya pate. iha ca / urubrahmaNe'smai kSatrAya mahizarma yaccha svAhA / bhuvanasya patya idaM / ene jayAdyupahomA vaikalpikAH / .. yadasya karmaNo'tyarIricaM yadA nyUnamihAkaram / aniSTatsviSTakRti Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskArapaddhataudvAnsarva sviSTa5 suhutaM karotu me / agnaye sviSTakRte muhutahate sarvahana AhutInAM kAmAnA samardhayitre svAhA / ityuttarArdhapUrvArdhe pUrvAhutitaH kiMcidbhUyasImAhutiM juhoti / agnaye sviSTakRta idaM0 / tata idhmasaMnahana zulvaM visrasyAdbhirabhyukSyAnau prahatya dayA paridhInparidhAnakrameNA GktvA bardibhyaH paristaraNebhyazca kAMvidarbhAnAdAya dAmagrANyanakti madhyAni mUlAni cA''jyasthAlyAm / evaM dvitIyam / tRtIyaM tu mUlAni madhyAni cA''jyasthAlyAmagrANi davyAmiti / evamaGktvA tatazcaka tRNamavasthApyAnyAni dakSiNottarAbhyAM pANibhyAmuttaraparidhisaMdhimanupravezyAntata Ayatane paryAvartayati / tatasvirUdhvamAyatana evAJjalinA nItvA'nau kSipati / tataH sthApitatRNaM pahRtya triraDalyA'nvavadizya ghrANe yugapatsaMspRzyApa upaspRzya tathaiva cakSupI saMspRzyApa upaspRzya pRthivIM saMspRzet / tato madhyamaM paridhimagnau prahatyetarI paridhI dvAbhyAM hastAbhyAM sahaiva praharati / tataH prAyazcittahomaH-kRtasya karmaNo nyUnAtiriktadoSaparihArArtha prAyazcittahomaM kariSya iti saMkalpya jahayAt / OM anAjJAtaM yadAjJAtaM yajJasya kriyate mithu / aMgna tadasya kalpaya tvara hi vettha yathAtatha5 svAhA / anaya idN0| puruSasaMmito yajJo yajJaH purusssNmitH| agne tadasya kalpaya tvahi vettha yathAtatha svAhA / anaya idaM0 / yatpAkatrA manasA dInadakSA na yajJasya manvate mrtaasH| aniSTatdhotA kratuvidvijAnanyajiSTho devA Rtuzo yajAti svAhA / agnaya idaM0 / tvaM no agne varuNasya0 smatsvAhA / agnaye varu. NAya cedaM0 / sa tvaM no a0 edhi svAhA / agnaye varuNAya cedaM0 / yata indra bha0 jahi svAhA / indrAya maghavata idaM0 / svastidA vi0karaH, svAhA / indrAya vRtraghna idaM vyambakaM ya0tAtsvAhA |vymbkaayedN0 / idaM viSNu0 sure svAhA / viSNava idaM / bhUH svAhA / anaya idaM0 / bhuvaH svAhA / vAyava idaM / suvaH svA0 / sUryAyedaM01 mahaH svaa0| vRhaspataya idaM0 / janaH svA0 varuNAyedaM0 / tapaH svA0 indrAyedaM / satya 5 svA0 vizvebhyo devebhya idaM0 / vasubhyo rudrebhya AdityebhyaH svA0 vasubhyo rudrebhya0 tyebhyaH sarasAvabhAgebhya idaM0 / iti paridhiSu saMsAvAjyaM juhoti| tata uttaraparipeka:-adite'nvamasthAH / anumate'nvamasthAH / sarasvate'nvamasthAH / deva savitaH prAsAvIrini pUrvavatparipekaM kRtvA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ trivdnhompryogH| tato'greNAnaM praNItAH paryAhatyApareNAgniM nidhAya prAgAdikraNa dikacatuSTaya Urdhvamadhazca jalamutsicya bhUmAvavaziSTaM jalaM ninIyA''tmAnaM patnI ca mArjayitvA mukhaM saMmRjIta / tato brahmaNe hiraNyaM gAM vA pUrNa: pAtraM vA dakSiNAM dadyAt / brahmA svastItyuktvA yathetaM pratiniSkrAmati / ete cemasaMnahanAdayo dharmA AghAravatsu darvihomeSu gRhyAntare dRSTAH kRtaakRtaaH| kecidvAstubalikarmAnantarametAndharmAnanutiSThanti / tataH saMsthAjapenopatiSThate yajJa namaste yajJa namo namazca te yajJa / zivana me saMtiSThasva syonena me saMtiSThasva subhatena meM saMtiSThasva brahmavarcasena me saMtiSThasva yajJasyAdhimanu saMtiSThasvopa te yajJa nama upa te nama upa te nmH| agna naya0 vidhem| ityagnyAyatanAtpaDaGgulaM sthalaM vihAyAgni tatrAnulakSIkRtya vAyavyAM dizi pUjayet / agnipUjana Araktagandha puSpAkSatAnvarjayet / mA nastoke ta0mate / ityanevibhUti lalATe dhRtvA zraddhAM medhAM yazaH prajJAM vidyA buddhi zriyaM balam / ' AyuSyaM teja ArogyaM dehi me havyavAhana / ityAgniM saMprAya namaskuryAditi / amumupanayanopadiSTahomavidhimanyatrApyatidizati-sarvadavihomANAmeSa kalpa iti / juhoticoditeSu darvihomeSu sarveSu eSa uddhananAdiH prasAdha. nIdevIhomAnto'nukrAntaH kalpo vidhirbhavatItyarthaH / tathA cA''ghAravatsu darvihomeSvevAyaM vidhiH phalati / ApUrvikeSu tu yAvadartha dravyasaMskAraH paristaraNapariSekI yAvaduktA Ahutayo'nyAni ca vaizeSikANi karmANIti baudhAyanoktavidhireveti tAtparyam / idaM ca tantradvayaM tattatkarmavizeSe tattatsUtroktyA zAstrAntaroktyA''cArAca vyavasthitaM jJeyam / itygnimukhpyogH| athA''pUrvikatantreNa tridannahomaprayogaH / phartA'mukakarmAGga tridannahomaM puNyAhavAcanaM ca kariSya iti saMkalpya samizyamAdAya zraddha ehItyAdi prANAyAmAntaM kRtvA tridannahomaka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskArapaddhatI - + C maNi yA yakSyamANA devatAstAH sarvAH parigrahIma | annA hutyA yakSye / somaM tri0 / a0 nAI tri annA jA0 | vishvaande0| sarvA0 / agniM sviSTakRtaM hutazeSAhutyA yakSye / etA devatAH sadyo cakSye / ityuktvA sacivamAvasyAzrAyAnaM paristIryottareNAi darbhAnsa stIrya pAtrANi prayunakti / davamAjyasthAlI prokSagIpAtramupaveSaM havigasAdanArthaM darbhAnsamArga, navajvalanadarbhAnAjyaM samidhaM trivRdannaM cA''sAdya pavitre kRtvA prokSaNI: saskRtya pAtrANyuttAnAni kRtvA mokSya darboniSTapanAdyAjya saMskArAntaM kuryAt / toHgneH pazcAdAsAditAnda nistIrthaM tatrA''jyaM nidhAya taduttarato dava nidadhyAt / tato devapavitra khyasaMskAreNa saMkRtyAbhivAryAneH pazcAdAstRteSu darbhevodanApUparaktanidhAya tAnekIkRtya laukikamAjyamAsicya mizrayitvA'gniM pariSicyAsssAditAmekAM samidhamabhyAdhAya davyapahatyopahatyASTAcAhutIrmiMzritena trivRnnana juhoti / agnaye svAhA / agnaya idaM0 | somAya svAhA | somAyede0 / agnayanna dAya svAhA / agnaye 'nAdAyedaM0 / agnaye'nnapataye svAhA / agnaye'nnapataya i0 / prajApataye svAhA | prajApaya idaM0 / vizvebhyo devebhyaH svAhA | vizvebhyo devebhya idaM0 / sarvAbhyo devatAbhyaH svAhA / sarvAbhyo devatAbhya idaM0 / agnaye striSTakRte svAhA * agnaye sviSTakRta idaM0 | antya hutiH pUrvAhutibhirasaMsakta tarArdha pUrvArdhe hotA nAtrAvadAnadharmaH / ApUrvikatvAt / i tato nyUnAtiriktadoSaparihArArthaM sarvaprAyazcittaM kariSya iti saMkalpya bhUrbhuvaH suvaH svAhA / prajApataya idaM / tataH paristaraNavisargottarapariSekau kRtvAttareNAtriM kAMzvidarbhAnAstIrya taMtra kiMcidudakamAsicya pUrvavadAsAditamannatrayamekIkRtya tena baliM karoti / vAstupataye svAhA / vAstupataya idaM0 / tato bali pariSizcati / nAtra sarpirmizraNamavacanAt / tato'nenAnnenAnyena ca savyaJjanena brAhmaNAnsaMbhojya pUrvavatpuNyAhAdIni vAcayet / tataH zraddhAmeghe prIyetAmiti vadet / ayaM ca homa upanayanasamAvartanavatsAtiriktagokRta gostanapAnazAlA karaNavAstuzamanasImantonnayanapuMsavananAmakaraNAnnamAzana cUDAkaraNagodAneSveva bhavati nAnyatra / samAvartanAdiSu vivRdaka home vAstubalervikalpaH || iti nihoma: / 24 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat 4 www.umaragyanbhandar.com
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ grahamakhaH / atha grahamakhaH / sa ca nityanaimittikakAmyabhedena trividhaH / zubhavAratrijanmanakSatrAyanaviSuvoparAgAdiSu nityaH / upanayanAdikarmaprArambheSu naimittikaH / vipadapagamasaMpadAdikAmanAsu kAmyaH / tatra kAmye maNDapakuNDA (kuNDamaNDapA)dikaM nityam / nityanaimittikayoranityam / yadA sthaNDilaM tadA vedireva na maNDapaH / kuNDAbhAve sthaNDile homaH kAryaH / atha prayogaH- kartA snAtvA nityakarma nirvartya mauhUrtiko kAla Acamya prANAnAyamya dezakAlau saMkIrtya kariSyamANAmukakarmaNi grahAnukUlya siddhidvArA zrIparamezvaraprItyarthaM grahayajJaM kariSya iti naimittike saMkalpaH / nitye grahayajJaM kariSya iti, kAmye tattatkAmanayA grahayajJaM kariSya iti saMkalpaH / saMbhArasaMbharaNaM saMkalpAtpUrvaM kartavyam / kAmye yathoktavastUnyeva / anyatra pratinidhirapi / tato gaNapatipUjanAdi nAndIzrAddhAntaM kRtvA''yAyAMdivaraNaM kuryAt / amukamavara / nvitAmuka gotrotpa nAmuka zAkhAdhyAyI, amukapravarAnvitAmukagotrotpannamamukazAkhAdhyAyinamamukazarmANamasmingrahayajJa AcAryatvena tvAM vRNa iti vidhijJaM brAhmaNaM pANiM saMspRzya vRNuyAt / taddhaste phalAdi dadyAdityAcAraH / tatastaM saMpUjya prArthayet - AcAryastu yathA svarge zakrAdInAM vRhaspatiH / tathA tvaM mama yajJe'sminnAcAryo bhava suvrata / / iti // tato brahmANaM vRtvA saMpUjya yathA caturmukho brahmA svarge loke pitAmahaH / tathA tvaM mama yajJe'sminbrahmA bhava dvijottama // iti taM prArthayet / tataH sadasyaM vRtvA saMpUjya 4 bhagavansarvadharmajJa sarvadharmabhRtAM vara / vitate mama yajJe'smi sadasyo bhava suvrata / iti taM prArthayet / tato homAnusAreNartvijo vRtvA saMpUjya asya yAMgasya niSpattau bhavanto'bhyarthitA mayA / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 saMskArapaddhatI suprasannaiH prakartavyaM karmedaM vidhipUrvakam // iti tAnprArthayet / athA''cAryo'gnyAyatanasya pazcAdupavizyA''camya prANAnAyamya yadatra saMsthitaM bhUtaM sthAnamAzritya sarvadA / sthAnaM tyaktvA tu tatsavai kasthaM tatra gacchatu // apakrAmantu bhUtAni pizAcAH sarvato dizam / sarveSAmavirodhena varma samArabhe // itei mAgAdidrameNa sarvataH karpapAdikIrya OM zucI vo hacyA marutaH zu0 pAvakAH / abhiH zaravra0huruH / u0 vyayaH / iti paJcagavyena sarvatobhUmi OM ApohiSTha mayo0 yathA ca naH / iti zuddhodakena sarvato mokssy| OMtti na indro vRddha0 dadhAtu / ini japitvA, devA AyAntu yAtudhAnA ayAntu viSNo devayajanaM. rakSasvetyanyAyatanAttathAmimamamRzet / tata AyatanaM kuzamuSTinA saMmRjya yathoktalakSaNakuNDasatre brahmaviSNurudrAkhnA mekhalAdavanA AvAhya gaurI yonidevanApAvAhya saMpUjyA''yatanaM samantAdraGgavallikayA bhUpayitvA gomayenopalipyoddhananAdi kRtvA varadanAmAnaM mathitaM zrabhiyAgArAdAhRtaM vA'bhaM pratiSThApya catvAri zRGgeti dhyaayet| puSTikAmanAyAM tu balavardhananAmA'gniH / tato yathoktalakSaNaM grahapIThaM vidhAya tatra sati saMbhave sarvatobhadraM viracya tatra brahmAdidevatAsthApanaM pUjanaM ca kuryAt / sarvatobhadrApatre tu sUryAdidevatAnAmeva sthApanaM kudi / maNDaladevatAsthApanapakSe sUryAdidevavAnvAdhAnottaramanvAdhAnaM kRtvA pratyeka mekAni juhuyAt / medInAM namaHzadhdarahitaH praNatrAdisvAhAkArAntairnAmabhihomaH | tatra mantrAH -- OM cha. hma jajJAnaM0 vitraH / brahmaNe namo brahmANamAvAhayAmi, iti pIThamadhye brahmANam / OM adhyAyasva gaye / somAya0 somamA0 ityuttare sAMdham / OM abhi svA0 mahe IzAnAya0 IzAnamA0 ityaizAnyAnIzAnam / OM bo0 valaH / indra ya0 indramA0 pUrva indrama / OM a0 krAm / agnaye agnimA0 ityAgneyyAmaprin / OM yamAya sAM - kRtaH / yamAya 0 yamamA0 iti dakSiNe yamam / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat * , www.umaragyanbhandar.com
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ ptH| OM devIma0 caSTe / nirRtaye 0 nitimA iti nairRtyAM nitim / OM tatvA yA0 mIH / varugA 20 rupamA0 iti pazcimeM varuNam / OM vAyo za0 jasA / vA pave. vAyumA0 ini vAyavyAM vAyum / OM aSTauM devA0 svatiH / ako0 aSTa sUnA0 iti vAyu. somamadhye'STau varan / OM nIlagrI * tri.| te5.5 misi / ekAdazarudrebhyo0 ekAdaza. rudrAnA0 ini sozAnayomadhya ekAdaza rudraHn / OM tyAnu kSa0 STaye / dvAdazAdimo . dazA''dityAnA itIzAnendra. yormadhye dvAdazA''dityAn / OM yA 60 kSatam / azvibhyAM0 azvinA itIndrAgnyomadhye'zvinau / OM omAsa0 sutam / vizvabhyo devebhyo vizvAndevAnA0 ityaniyamayormadhye vizvAndevAn / OM ami tyaM deva50 suvaH / samyakSebhyo0 sapta yakSAnA0 iti yamanityormadhye sapta yakSAn / OM A'yaM gauH0 nasuvaH / sarpebhyo0 sarvAnA0 iti nitikaruNayomadhye sapan / OM RtApA.. pAntu / gandharvApsasebhyo0 gandharvApsarasa A0 iti varuNavArako dho gandharva:sarasaH / OM yadakra0 jAtaM te'rvan / sva.dAya0 skandamA0 iti brahmasomamadhye skandam / OM tatpuru0 he cakra0 nandiH pracodayAt / nandIzvarAya. nandIzvaramA, iti skandamottaratA nandIzvaram / OM yatte gA0 mastu / zUlAya. zUlamAH iti nandIzvarakottara : gUlam / OM vArSira0 pAM mRdhram / mahAkAlAya. mahAkAlamA0 ini ilasyottasto mahAkAlam / OM dvAvimA yadrapaH / dakSAya0 dakSA. iti brahmezAnayAdhye dakSam / OM tAmabhi0 se namaH / duma.ye. durgA. iti brahmendrayomadhye dugaum / OM idaM viSNu0 sare / viSNave 20 viSNupA0 iti durgAyAH purato viSNum / OM udIra ..vessu| svadhAya0 svadhAmA0 iti brahmAgnyomadhye svadhAm / OM paraM mR0 pIrAn / mRtyurobhyo. mRnyurogAnA0 iti brahmayamayormadhye mRtyurogAn / OM gaNAnAM tvA0 sAdanam: gaNapataye0 gaNapatimA.. iti brahmaRtyAMdhye gaNapatim / OM zaM no devI0 tu nH| adbhayA0 apa A0 isa bAruNayormadhye'pa: / OM maruto0 jnH| marudbhayo0 maruta A0 iti brahmavAyo mrutH| OM syonA pR0 prathAH / pRthivyai0 pRthivImA0 iti brahmaNaH pAdamUle karNikAdhaH pRthi| thIm / OM imaM bhe 1 myaa| gaGgAdinadIyo0 gAdinandI0 iti tatraika Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskArapaddhatI gaGgAdinadIH / OM dhAmno dhAmno0 aghniyAva0 muJca / saptasAgarebhyo namaH sapta sAgarAnA0 iti tatraiva sapta sAgarAn / OM merave0 merumA0 iti tadupari merum / 28 tata AyudhAni - OM gadAyai0 gadAmA0 somasyottare gadAm / OM trizUlAya * trizUlamA0 IzAnasyaizAnyAM trizUlam / OM vajrAya0 vajramA0 indrasya pUrve vajram / OM zaktaye0 zaktimA agnerAgneyyAM zaktim / OM daNDAya0 daNDamA0 yamasya dakSiNe daNDam / OM khaDgAya0 khaDgamA 0 nirRtenairRyAM khaDgam / OM pAzAya0 pAzamA 0 varuNasya pazcime pAzam / OM aGkuzAya0 aGkuzamA0 vAyorvAyavyAmaGkuzam / ityAyudhAni / OM gautamAya 0 gautamamA0 gar3hAyA uttare gautamam / OM bharadvAjAya 0 bharadvAjamA0 trizUlasyaizAnyAM bhara0 / OM vizvAmitrAya0 vizvAmitramA0 vajrasya pUrve vizvA0 / OM kazyapAya 0 kazyapamA0 zakterAgneyyAM ka0 / OM jamadagnaye 0 jamadagnimA0 daNDasya dakSiNe jama0 / OM vasiSThAya vasiSThamA0 khaDgasya nairRtyAM va0 / OM atraye0 atrimA0 pAzasya pazcime'o | OM arundhatyai * arundhatImA0 aGkuzasya vAyavyAmaru0 / ityRSIn O 1 0 OM aindra0 aindrImA0 vizvAmitrasya pUrva ai0 / OM kaumAryai0 kaumArImA * kazyapasyA''gneyyAM kau0 / OM brAhmyai0 brAhmImA0 jamadagnedakSiNe brA0 / OM vArA * vArAhImA 0 vasiSThasya nairRtyAM vA0 / OM cAmuNDAyai * cAmuNDAmA0 atre: pazcime cAmu0 / OM vaiSNavye vaiSNavImA0 arundhatyA vAyavyAM vaiSNa0 / OM mAhezvaryai0 mAhezvarImA0 gautamasyottare mAhe0 / OM vanAyakyai0 vainAyakImA0, bharadvAjasyazAnyAM vainA0 0 / ityaSTa zaktIH / etA devatA AvAhya / OM narya pra0 SThitAmiti pratiSThApya kANDAnusamayena padArthAnusamayena vA sarvA devatAH pUjayet / tatastadupari vediparimitaM zlakSNaM kSaumaM vastraM prasArya bastrasya samantAdavadhyarthaM rekhAM likhitvA tata ekaikADulAntarAlAntisraH samantAdrekhA likhitvA'vaziSTaM caturazra prAzJcamudaJcaM tretrA vibhajya teSu [] keSThaSu madhye raktavarNacUrNena sUryasya vRttaM pIThamA zeyyAM zvetacUrNena caturazraM somasya pIThaM dakSiNasyAM raktavarNa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ grhmkhH| cUrNena trikoNaM bhaumasya pIThamaizAnyAM pItacUrNena bANAkAraM budhasya pIThamuttarasyAM pItacUrNena dIrghacaturazraM guroH pIThaM pUrvasyAM zvetacUrNena paJcakoNaM zukrasya pIThaM pazcimAyA kRSNacUrNena vyaGgalakSetraphalaM paDaGgulakSepraphalaM vA zaneH pIThaM naiRtyAM nIlacarNena zUrpAkAraM rAhoH pIThaM vAyavyAM nAnAvarNena cUrNena dhvajAkAraM ketoH pIThamevaM pIThAni vidhAyAgnyuttAraNaM kuryAt / OM azmabhU0 svasti / ityanuvAkena pratimAnAmanyuttAraNaM kRtvA paJcAmRtaiH zuddhodakena ca prakSAlya tattadigAnanA grahapratimAH sthApayitvA sUryapratimAyAH kapolo spRSTvA prANapratiSThAM vidadhyAt / ___ asya zrIprANapratiSThAmantrasya brahmaviSNumaheSarA RSayaH / Rgyaju:sAmAni cchandAsi / cidrUpA parA prANazaktidevatA / AM bIjam / hIM shktiH| kroM kIlakam / sUryapratimAyAM prANapratiSThApane vi0 / OM AM hrIM kraya raM laM vaM zaM SaM saMho haMsaH so'haM sUryapratimAyAH prANA iha praannaaH| OM mAM hrIM kroM yaM raM laM vaM zaM 5 saM hoM haMsaH so'haM sUrya pratimAyA jIva iha sthitaH / OM AM hrIM kroM yaM0 sandriyANi vAmanazcakSuHzrotratva. jihvAghrANapANipAdapAyUpasthA. ihaivA''gatya svastaye sukhaM ciraM tiSThantu svAhA, iti japet / asva prANAH pratiSThantu asya prANAH kSarantu ca / asyai jIvatvamarcAya svAhA / iti mantramuktvA pratimA sajIvAM dhyAyet / evaM prANapratiSThAM vidhAya pratimAM paJcAmRtaiH saMsthApya zuddhodakena snApayet / tata OM udu tyaM0 mUryamiti mantraNa suvarNazalAkayA darbhazalAkayA vA goghRtena pratimAyA dakSavAmanetre mantrAvRttyA krameNonmIlya, OM aJjanti tvAma0 pasthe / iti mantrAvRttyA krameNa madhunA netra abhyajyo. pahAraM nivedayet / netronmIlanamArabhya pratimAyAH purato na tiSTheta / evaM somAdipratimAsUhena / athavA sahaiva sarvAsAM sUryAdipratimAnAmUhana kuryAt / tato grahAnAvAhayet / a A satyena0 zyan / bhUbhu : suvaH, bhagavangrahAdhipate kirITisaptAzvarathArUDha liGgadezodbhava kAzyapasagotra sUryehA''gaccheti madhye prAmukhyAM tAmrapratimAyAM raktAkSataiH sUryamAvA hAdhitiSThati sthApayet / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskArapaddhanauM OM ApyAyastra0 gathe | bhUrbhuvaH sutraH bhagavannakSatrAdhipate kirITi ndazAzvarathArUDha yamunA roidbhavA sagotra samihA''gacchatyAgneyyAM pratyaGmukhyAM rajatasya vA sphaTikasya pratimAyAM zvetAsaH somamAtrAhyedhitiSThati sthApayet / OM anirmU0 vAMte / bhUrbhuvaH sutraH, bhagavannamyAkRte kirITenraktameSarathArUDhAvantikA samudbhava bhAradvAja sagotrAGgArahA''gaccheti dakSiNeM dakSiNAmukhyAM raktacandanapratimAyAM raktAkSatereGga rakamAtrAle zadhitiSThati sthApa0 / 4 OM udbhabhyasvA0 mevam / bhUrbhuvaH sutraH, bhagavansaumyAkRte kirITinpatisiMharathArUDha. magadhadezodbhavA''neya sagotra bunehA''gacchetzAnyAmudaGmukhyAM suvarNapratimAyAM pItAmAhAdhitiSThati sthApayet / OM bRhaspate ati0 citram / bhUrbhuvaH sutraH, bhagavansarvadevata. cArya kirITinpItAzvarathArUDha sindhudezodbhavA'Ggirasagotra bRhaspana ijhA cchetyuttara udaGmukhyAM suvarNapratimAyA pInAzanairbupAtamAtrAdAtritiSTheti sthApa- / OM zukraM te arastu | bhUrbhuvaH suvaH, bhagavansarvadaityAcArya kirIdizuklAzvarathArUDha bhojakazora bhAgegotra zukreAgaccheti pUrve prAGmukhyAM rajatapratimAyAM zukla kSaH zukranAvAdvA0STheti sthApa0 / OM zaM no devIra0 naH / bhUrbhuH suvaH, bhagavankrUrAkRte kirITinIlagRdhrarathArUDha saurASTradevodbhava kAzyapasagotra zanaizvarahA''ccheti pazcime pratyaGmukhyAM lohapratimAyAM nIlAkSateH zanaizvaramAvAhyedAdhitiSTheti sthApa0 / OM kayA na vRtA / bhUrbhuvaH sutraH, bhagavankrUrAkRte kirITin kRSNa siMharathArUDha saThinApurodbhava peThInatisagotra rAho ijhA''gaccheti dakSiNAmukhyAM sIsanavinAyAM kRSNAkSa rAhu vAhyAdhitiSThati sthApa0 / OM rtuM kRNNa * yathAH / bhUrbhuH sutraH, bhagavankrUsakRte kirITiMcatrakapotarathA DAntarvedisamudramasotra ke ihA''gaccheti dakSi-NAmukhyAM kAMsyapratimAyA citrAkSataiH ketumAvAjhedAdhitiSTheti sthApa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ grahamakhaH / 31 yathotta.pratimAlA sarvAH suvarNamayyaH / tadaLAce tapDalapuJjAdau / yathottAkSatAlAbhaM rIH zvetA eka / saveM grahA AdityAbhimukhA eva vA sthaapniiyaaH| athAdhidevatAH / OM tryambakaM yajA0 tAsa / bhU. IzvarAya. Izvara. mAvAhayAmIti ra rya dakSiNapArzva Izvaram / OM gaurImimA0 vyoman / bhU. umAya0 umAkA. iti somadakSiNapAce umAm / OM yadakrandaH0 mahi nAtaM te'n / bhU. skandAya0 skandamA0 ityaGgArakadakSiNapArSe skanda. m / OM viSNoragaTa tvA / viSNave viSNumA0 iti budhadakSiNapArthe viSNum / OM brahmA danAlan / bha. brahmaNe brahmANamA0 iti bRhaspatidakSiNapAzva brANam OM sajosa i.to nH| bhU0indrAya0 indramA0 iti zunadakSiNapArtha indram ! OM imaM yama. ystr| bha0 yamAya0 yamamA i .ni... yama / OM kAdikammaradhram / bhU0 kAlAya. kAlamA0 iti rAhudakSiNapa kAlam / OM citrAvaso sva0 zIya / bhU0 citraguptAya0 citraguptamAH iti tadakSiNapAce citraguptam / ityadhidevatAH suvarNapratimAravakSanapuJjeSu vA''vAhayet / tataH prtydhidevnaaH| OM agniM dUnaM 10 Rtum / bhU0 agnaye. animA* iti sUryottarapArthe'gnim / OM apu me so0 pajIH / bhU. adbhayoH apa AvA0 iti saamaaNttrpaarthe'pH| OM syonA pR0 prthaaH| bhU0 bhUmyai. bhUmimA0 ityaGgArakottarapArce bhUmim / OM idaM vi0 sure| bhU0 viSNava0 viSNumA0 iti budhottarapArzve viSNum / OM indraM vo vi0 valaH / bhU0 indrAya0 indramA0 iti bRhaspatyuttarapArzva indram / OM indrANI0 ptiH| bhU0 indrANyai0 indrANImA0 iti zukrottarapArzva indrANIm / OM prajApate na0 yINAm / bhU0 prajApataye0 prajApatimA0 iti zanaizcottarapArthe prajApatim / OM A'yaM gau0 nsuvaH / bhU0 sarvebhyo0 sapanA0 iti rAhUttarapArSe san ! OM brahma jajJA0 vivaH / bhU0 brahmaNe0 brahmANamA0 iti ketUtarapArthe brahmANam / iti pratyadhide. batAH suvarNapratimA svakSatapuJjeSu vA''bAhayet / atha RtusaMrakSaNa devtaaH| OM gaNAnAM0 danam / bhU0 mahAgaNapataye mahAgaNapatimAH iti rAhe ru tarato gajAnanam / OM jAtavedase su0 tyaaniH| bhU0 durgAyai0 durgAmA0 iti zaneruttarato durgAm / OM vAyau~ zataM. jasA / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskArapaddhanau-- bhU0 vAyave0 vAyumA0 iti sUryasyottarato vAyum / OM ghRtaM ghRtapA0 rikSAya / bhU0 akAdAyaka AkAzamA0 iti rAhArdakSiNata AkAzama / OM yA vAM kazA0 kSatam / bhU0 azvibhyA0 azvinAvA0 iti keto. kSiNato'zvinau / OM vAsnopale0 pade / bhU. vAstoSpataye. vAstopatimA0 iti bRhaspateruttarato vAstoSpatim / OM kSetrasya pa0 dRze / bhU0 kSetrapAlAya0 kSetrapAlamA0 ityaGgArakasyottarataH kSetrapAlam / atha lokapAlAH / OM trAtAra vindraH / bhU - indrAya0 indramA0iti zukramaNDalAtpurata indram / OM agne naya0 dhema / bha0 agnaye0 agnimA0 iti somamaNDalAdAneyyAmagnim . OM imaM yama0 yasva / bhU0 yamAya0 yamamA0 ityaGgArakamaNDalAddakSiNato yamam / OM asunvanta0 mastu / bhU0 nirkataye nirRtimA0 iti gahumaNDalAnairRtyAM nitim / OM tattvA yAmi0 pIH / bhU0 varuNAya0 varuNamA0 iti zanimaNDalAtpazcimato varuNam / OM A no niyu0 dA nH| bhU0 vAyave. vAyumA0 iti ketu. maNDalAdvAyavyAM vAyum / OM saM te payA0 dhiSva / bhU0 somAya0 soma. mA0 iti bRhaspatimaNDalAduttarataH somam / OM abhi tvA0 mahe / bhU0 IzAnAya0 IzAnamA0 iti budhamaNDalAdezAnyAmIzAnam / iti pratimAsvakSatapuJjeSu vA lokapAlAnAvAhayet / tato narya prajAM0 tAm / iti sarvA devatAH pratiSThApya kANDAnusamayena padArthAnusamayena vA pUjayet / grahANAM pUjane tvayaM vizeSaH-- divAkarAya raktavasvaraktacandanaraktakaravIrasallakIniryAsadhUpaghRtadIpaguDauMdanadrAkSAphalAni / candrAya zvetavastrazvetacandanazvetakaravIraghRtayuktAkSatadhUpaghRtadIpaghRtayuktapAyasekSavaH / bhaumAya raktavastraraktacandanaraktosala* sarjarasadhUpaghRtadIpahaviSyAnapUgaphalAni / budhAya raktavastrakuGkumayukta. candanacampakapuSpAgurudhUpaghRtadIpapASTikapAyasanAriGgANi / gurave raktavastra. kukhamayaktacandanAgastyapuSpa x lohavANadhUpaghRtadIpadadhyodanajambIrANi / zukrAya zvavastrazvetacanda nAtasIpuSpabilvaphalaniryAsasahitAgurudhUpaghRtadIpaghatAdanabIjapUrANi / zanaye kRSNavastrAgurucandanakAlAJjanIpuSpaguggula. dhUpaghRtadIpatilamApamizritAnnakhajUraphalAni / rAhave kRSNavastrAgurucandanasarSapapuSpalAkSAdhUpaghatadIpalavaNamizrakSArayuktaudananArIkerANi / ketave * sAraphalI / 4 lohbNdii| . Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ grhmkhH| kRSNavakhAgarucandanazavinIpuSpalAkSAdhUpaghRtadIpAraktapiSTayutalavaNamizrAjAkSIrayutatilataNDulamizritodanadADimaphalAni / eteSAM yathoktapadArthAnAmalAbhe tu yathAsaMbhavamupacArAH kalpanIyAH / adhidevatApratya. dhidevatAnAM caiva evopacArAH / maNapatyAdiSu tu zvetameva candanaM zatapatrANyeva puSpANi, tadabhAve zvetapuSpam / dhRpaH sa eva / goghRvadIpo ghRtaudananaivedyamiti / tataH pIThAdezAnyAmudIcyAM vA mahI dyauriti bhUmi spRSTvA tatra raGgava. llIpacaM vidhAyauSadhayaH saMvadanta iti prasthaparimitadhAnyapuJja tatra kRtvA tatrA''ji tyanena navamatraNa taijasaM mRnmayaM vA candanenAnulisa dadhyakSata. puSpamAlAyalaMkRtaM kumbhaM saMsthApyamaM ma ityudakena pUrayitvA, OM ApyAyasva0 gathe / iti kalaze kSIraM prakSipya, OM dadhi0 Sat / iti dadhi / OM zukrama0 jo'si / ityAjyam / OM madhu vAtA tu nH| iti madhu / OM sve kratuma0 yo'dhi / iti zarkarAm / OM tatsa0 yAt / iti gomUtram / OM gandhadvArA0zriyam / iti gomayam / punarApyAyasvetyAdi. bhitribhiH kSIradadhighRtAni kalaze prakSipya nUtanAhRtacitraparvatadhAtUMstUSNI prakSipya, uddhRtA'si0 kRtam / iti kalaze'zvazAlAgajazAlAvalmIkanadIsaMgamahRdarAjadvAragoSThapradezAhRvAH sapta mRttikAH prakSipya gandhadvArAmityAdibhirgandhAdIratnAntAnupacArAnprakSipya, OM yA jAtA0 sapta ca / iti kuSThamAMsIharidrAdvayamurAzeleyacandanasaTIcampakamustAtmikA dazau. SadhIH kalaze nikSipet / kuSThaM koSTham / mAMsI jaTAmAMsI / murA moravela i0 pra0 zaileyaM shilaarsH| saTI kacoraH / campakastavRkSatvak / mustA nAgaramothA, iti pr0| etAsAmapyabhAve suvarNa kalaze prakSipet / tato dUrvAmrapallavaiH kalazasya mukhamAcchAdya, OM yuvaM vastrA0 cethe / iti kalazaM vastrayugmega veSTayitvA pUrNA dIti taNDulapUrNena pAtreNa kalazAnanaM pidhAya tatra kalazasya mu0 sa samu0 rakAH / gaGge ca yamune. jale'sminsanidhiM kurviti devatA AvAhya saMpUjya varuNaM tattvA yAmI. tyAvAhA saMpUjayet / tataH devadAnavasaMvAde mazyamAne mahodadhau / utpanno'si tadA kumbha vidhRto viSNunA svayam / / tvattIye sarvatIrthAni devAH sarve tvayi sthitAH / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskArapaddhatI -- tvayi tiSThanti bhUtAni tvayi mANAH pratiSThitAH // zivaH svayaM tvamevAsi viSNustvaM ca prajApatiH / AdityA vasavo rudrA vizve devAH sapaitRkAH / / tvayi tiSThanti sarve'pi yataH kAmaphalapradAH / tvatprasAdAdimaM yajJaM kartubhI he jalodbhava | sAMnidhyaM kuru deveza prasanno bhava sarvadA // iti saMprArthayet / tataH- ApohiSThA0 3 hiraNyavarNA: 0 4 patramAnaH su0 17 iti kumbhamabhimRzya japet / - " athAnvAdhAnam -- AcAryaH samizrayamAdAya zraddha ehatyiAdi prANAyAmAntaM kRtvA grahayajJahomakarmaNi yA yakSyamANA devatAstA ityAdi vyAhRtyantamuktvA gaNapatimekayA carcAhutyA''jyAdutyA vA yakSya iti badet / vaizeSikapradhAna home -- sUrya somamaGgArakaM budhaM bRhaspati zukraM zanaizvaraM rAhu ketum amukasaMkhyAkAbhiryathAyathamarkAdisamidbhirvAhutimirAjyAhutibhiva, Izvaram, umAM skandaM nArAyaNaM brahmANam, indraM yamaM kAlaM citraguptam, agnim, apaH, bhUmiM viSNum, indram, indrANIM prajApati sarpAnbrahmANam, amuka saMkhyAkAbhiryathAyathamarkAdisamidbhizcarvAhutibhi rAjyAhutibhizca, gaNapatiM durgA vAyum, AkAzam, azvinau vAstoSparti kSetrapAlam indram, agniM yamaM nirRtiM varuNaM vAyuM somam, IzAnam, amukasaMkhyAkAbhiH palAzasamidbhizvarvAhutibhirAjyAhutibhizca maNDaladevatApakSe maNDaladevatAH pratyekamekaikA hutyA yakSye / adhimatyadhidevatAnAM pradhAnadazAMzenetaradevatAnAM viMzAMzena vA homaH kAryaH / pAtrAsAdanakAle darvyAsAdanottaraM bahUnAM carUddharaNapAtrANAM sruvANAmAjyasthAlInAM ca bahInAmAsAdanaM prokSaNaM ca kAryam / sthAlIpAkadharmeNa caruM zrapayitvA yugapadanekakartRkacarvAjyahomanirvAhAya sarveSAM khutrANAM saMmArgaH kAryaH / sruvasthAne dayoM vA / tAsAmapi saMmArgaH / paryanikaraNakAle sarvairhomadravyaiH sahAssjyasya paryagnikaraNam / tataH zRtaM carumabhighAryottarata udvAsya varhiSyAsAdya tatraivA''sAditeSu carUddharaNapAtreSUddhRtya yathAdaivataM vibhajya pari SekAdi vyAhRtihomAntaM kRtvA gaNAnAM tveti mantreNa palAzasamiccarvAjyAnAmekaikAmAhutimAcArya etra juhuyAt / gaNapataya idaM na mameti yajamAnastyAgaM kuryAt | Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat 9 www.umaragyanbhandar.com
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ grahamakhaH / samaH - Rtvija udaGmukhAH prAGmukhA vopavizya dvirAcamya sAbadhAnamanaso bhaveyuH / tato yajamAna imAnyupakalpitAni havanIyadravyANi anvAdhAnoddiSTasaMkhyAparyAptAni yA yA yakSyamANA devatAstAbhyastAbhyo mayA parityaktAni na mamote dravyatyAgaM kuryAt / tata Rtvija AvAhanota tattanmantrairanvAdhAnoddiSTairdravyairanvAdhAnokta saMkhyaM homaM kuryuH / tatra carusamiddhomakartAraH svasvadakSiNahastaM niSTapya vAmahastena saMmRjya punarniSTapya dakSiNahastenaiva svasva saMmArgadarbhapraharaNaM kuryuH / atra caruzrapaNAsaMbhave gRhasiddhAnena devapavitra saMskArasaMskRtena homa iti saMpradAyaH / arkaH palAzaH khadiro'pAmArgaH pippala udumbaraH zamI dUrvAH kuzA iti krameNa graha samidhaH / etAsAmalAbhe palAzasamidhaH / tatra samidekaikA hotavyA / durvANAM darbhANAM ca trikaM trikam | AjyaM danyaiva hotavyam / aGguSThAgreNa caruM grAptamAtraM niSpIDya saMhatAGgulinotAna dakSiNena hastena hotavyaH / samApte pradhAnahoma AcAryo maNDaladevatApakSe maNDaladevatAhomaM kRtvA sthApitadevatAnAmuttarapUjanaM vidhAya prasIdantu bhavanta iti tAnsaMprArthayet / tataH sapatnIko yajamAno'neH pazcAdupavizyAgnyAyatanasya samantAdikSu sadIpamApabhaktabalIndikpAlebhyo dadyAt / pratibalisamarpaNaM sAkSataM jalaM kSipet / OM trAtA0 vindraH / indrAya sAGgAya saparivArAya sAyudhAya sazaktikAyAmuM sadIpaM mASabhaktabAleM samarpayAmIti sAkSataM jalaM tyaktvA bho indra baliM bhakSa dizaM rakSa mama sakuTumbasyA''yuSkartA kSemakartA zAntikartA puSTikartA tuSTikartA nirvighnakartA varado bhava iti prArthayet / OM agne' naya su0 | agnaye sA0 yAmi / bho agne ba0 bhava / OM imaM yama0 sva0 yamAya sAmi / bho yama ba0 bhava / asunvata0 mastu / nirRtaye sA0 yAmi / bho nirR0 ba0 / tattvA yA0 SIH / varuNAya sA0 mi / bho varuNa0 va A no0 naH / vAyave sA bho vAyo0 va / saM te0 thva | somAya sA0 mi / bhoH soma0 va0 / abhi0 he | IzAnAya sA0 bho IzAna 0 0 va / tato grahAdivalayo grahapIThasamIpe OM Asa0 n / sUryAya sA0 sazaktikAyezvarAgnirUpAdhidevatApratyadhidevatAMsahitAyemaM sadIpaM mASa0 mi | bhoH sUrya, imaM baliM gRhANa mama saku0 bhaveti prArthayet / OM ApyAya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat 35 www.umaragyanbhandar.com
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 saMskArapaddhatIthe / somAya0 kAya, umAbapAdhidai0 va / OM agni, ti / aGgAra. phAya0 kAya skandabhUmirUpAdhidevatA0 va / OM udvadhya0 metam / budhAyaka nArAyaNaviSNurUpAdhide0 va / OM bRhaspate. tram / bRhaspataye. brahmendrarUpA0 va / OM zukraM 0 stu / zukrAya0 indrendrANIrUpA0 va / OM zaM no naH / zanai0 yamaprajApatirU0 va / OM kayA. taa| rAhave0 kAlasarparUpA0 va / OM ketuM0 thaaH| ketave0 citragumabrahmarU0 va / / __ OM gaNAnAM0 danam / gaNapataye0 siddhibuddhisahitAyemaM0 bhoH sidibuddhisahita gaNapate0 / OM jAtave0 durgAyai0 sAGgAyai sa0 kAyai, i0 bho durge, imaM ba0 syA''yuSkI kSe0 kartI zA0I pu0I tu0I nika ii varadA bhava / OM vAyo0 saa| vAyave sA0 mi / bho vAyo0 va / OM ghRtaM ghRtapAvA. kSAya / AkAzAya sA0 mi| bho AkAza, imaM0 / OM yA vAM ka0 tam / azvibhyAM sAGgAbhyAM sa0 bhyAM sA0 bhyAM sa0 kAbhyAmimaM sa0 mi / bho azvinAvimaM baliM gRhItaM mama sa0 yuSkartArau kSe0 tArau zA0 rau pu0 rau tu0 rau ni0 tArau varado bhavatam / OM vAstoSpate0 pade / vAstopataye sA0 mi| bho vA0 te, imaM0 bhavati / tataH kSetrapAlAya kuGkumaraktapuSpAdiyutaM sadIpaM satAmbUlaM sadakSiNaM mASabhakta baliM dadyAt / OM kSetrasya pati0 dRze / kSetrapAlAya sA0 kAya bhUtapretaDAkinIzAkinIbrahmarAkSasavetAlAdiparivArayutAyemaM kuGkumAdiyutaM mApabhaktabali sama0 mi / bho bhoH kSetrapAla saparivArama bAleM. mveti| __ tataH zUdreNa baliM bahirdeza prApayet / tasyaH pRSThataH zAntipAThapUrvakaM svayaM jalaM siJcansAcAryaH sapatnIko gRhAdahigatvA pratyetya hastau pAdau prakSAlyA''camyAgrisamIpamAgatya punarAcamya svAyatana upavizet / tata AcAryoM dayA saveNa caturgrahItamAjyaM gRhItvA tadupari vastrayutaM candanAdibhUSitaM phalaM nidhAya, iDanAmA'yamagrirityanusaMdhAya yajamAnAnvArabdhastiSThanpUrNAhuti juhuyAt / OM samudrA0 vayaM nAma0 2|AUM catvAri 10 veza 3 / OMmUrdhAna di0 pAH / OM punaratvA0 mA / OM pUrNA daOM sapna te a0 ghRtena svAheti yajamAno'naye vaizvAnarAya vasurudrAdityebhyaH zatakRtave saptavate'naye ceda Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ grahaparadaH / miti tyajet / tata AcAryaH pUrNAhutimutta0 pThati / pUrNA0 sayatvAyetyAcArAtpaThet / tataH sasrAvahomAdisaMsthAjapAntaM kuryAt / tata RtviksahiMta AcAryaH prAmukhastiSThangrahavederazAnyAM zucau deze saMmRSTe raGgavallayAdyalaMkRte catuppA dIrghacaturazraM sottaracchadaM pIThaM nidhAya tatrodagagrAMstrInharitAndarbhAnAstIrya tatropaviSTaM patnIsahitaM prAGmukhaM yajamAnaM pAtrAntare gRhItena kalazodakena paJcapallavaiH kuzadUrvAsahitairabhiSizcet / tatra mantrAH-Apo hi SThA0 3 hiraNyavarNA0 4 pavamAnaH suvarjanaH pavitreNa vi0 17 / surAstvAmabhiSiJcantu brahmaviSNumahezvarAH / * ghAsudevo jagannAthastathA saMkarSaNo vibhuH // 1 // madhumnazcAniruddhazca bhavantu vijayAya te / AkhaNDalo'nirbhagavAnyamo vai nitistathA // 2 // varuNaH pavanazcaiva dhanAdhyakSastathA zivaH / brahmaNA sahitAH sarve dikpAlAH pAntu te sadA // 3 // kIrtilakSmI timedhA puSTiH zraddhA kriyA matiH / buddhirlajjA vapuH zAntiH kAntistuSTizca mAtaraH // 4 // etAstvAmabhiSiJcantu devapatnyaH samAgatAH / AdityazcandramA bhaumo budhajIvasitArkajAH // 5 // grahAratvAmabhiSizcantu rAhuH ketuzca pUjitAH / devadAnavagandharvA yakSarAkSasapannagAH // 5 // RSayo munayo gAvo devamAtara eva ca / devapatnyo drumA nAgA daityAcApsarasAM gaNAH // 7 // astrANi sarvazastrANi rAjAno vAhanAni ca / auSadhAni ca ratnAni kAlasyAvayavAzca ye // 8 // saritaH sAgarAH zailAstIrthAni jaladA nadAH / ete tvAmabhiSiJcantu sarvakAmArthasiddhaye // 9 // grahANAmAdirAdityo lokarakSaNakArakaH / viSamasthAnasaMbhUtAM pIDAM dahatu te raviH // 1 // rohiNIzaH mudhAmUrtiH sudhAgAtraH madhAzanaH / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 saMskAravaddhanau viSamasthAnasaMbhUtAM pIDAM dahatu te vidhuH // 2 // bhUmiputro mahAtejA jagatAM bhayakRtsadA / dRSTikRdvRSTirtA ca pIDAM dahatu te kujaH || 3 || utpAtarUpo jagatAM candraputro mahAdyutiH / sUryamiyakaro vidvAnpIDAM dahatu te budhaH // 4 // devamantrI vizAlAkSaH sadA lokahite rataH / aneka ziSyasaMpUrNaH pIDAM dahatu te guruH / / 5 / / daityamantrI gurusteSAM prANadazca mahAmatiH / prastArAgrahANAM ca pIDAM dahatu te bhRguH // 6 // sUryaputro dIrghadeho vizAlAkSaH zivapriyaH / mandacAraH prasannAtmA pIDAM dahatu te zaniH // 7 // mahAzirA mahAvaktro dIrghadaMSTro mahAbalaH / atanuvordhvakezazca pIDAM dahatu te tamaH // 8 // anekarUpavarNazca zatazo'tha sahasrazaH / utpAtarUpa jagataH pIDAM dahatu te zikhI // 9 // iti mantrairdevasya khetyAdibhirmantraizcAbhiSizcet / abhiSekAnantaraM tailAbhyaGgAdipUrvakaM sunAtA dampatI abhiSekavAsAMsi parityajyAhatavAsAMsi paridhAya candanAdyalaMkArAMzca dhRtvA'greH pazcAdupavizataH / tata AcAryeNa saha yajamAno mA nastoka iti vibhUtidhAraNaM kRtvA''cAryAdInsaMpUjya dakSiNAM dadyAt / tatrA''cAryAya gauH / brahmaNe'naDuAn / sadasyAyAzvaH / sUryaprItyarthaM kapilA gauH 1 / somaprItyarthaM zaGkhaH 2 / aGgArakamItyartha rakto'naGgAn 3 / budhaprItyarthaM suvarNam 4 / bRhaspatiprItyarthaM pItaM vAsaH 5 / zukraprItyarthaM zveto'zvaH 6 / zaniprItyarthaM kRSNA gauH 7 / rAhuprItyarthaM kAlAyasam 8 | ketuprItyarthaM hastI chAgo vA 9 iti tattaddhomakartre vyavasthayA tAM tAM dakSiNAM dadyAt / yadi navabhyo'dhikA RtvijastadA tebhyaH pratyekamekaikA gaurdayA / nyUnatve tu gozaGkhAdayo nava dakSiNA yathAsaMbhavaM tebhya eva deyAH / atha gavAdInAM mantrAH-- kapile sarvadevAnAM pUjanIyA'si sarvadA / sarvadevamayI yasmAdataH zAnti prayaccha me // 1 // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ ahamakhaH / tvaM purA sAgarotpanno viSNunA vidhRtaH kare / / pAJcajanya pradAsyAmi yataH zAnti prayaccha me // 2 // dharmastvaM vRSarUpeNa jagadAnandakArakaH / aSTamUrteradhiSThAnamataH zAnti pramaccha me // 3 // hiraNyagarbhagarbhasthaM hemabIjaM vibhAvasoH / ananta puNyaphaladamataH zAnti prayaccha me // 4 // pItavastradvayaM yasmAdvAsudevasya ballabham / pradAnAttasya me viSNuH sadA zAnti prayacchatu // 5 // viSNustvamazvarUpeNa yasmAdamRtasaMbhavaH / candrArkavAhanaM nityamataH zAnti prayaccha me // 6 // yasmAttvaM pRthivI sarvA dheno vai kRSNasaMnibhe / sarvapApaharA nityamataH zAnti prayaccha me // 7 // yasmAdAyasa kAryANi tvadadhInAni sarvadA / lAGgalAdyAyudhAdIni tasmAcchAnti prayaccha me // 8 // supratIka gajendra (vaM devedrasya ca vAhanam / dAnenAnena dattena sadA zAnti prayaccha me // 9 // chAgapakSe yasmAtvaM chAga yajJAnAmaGgatvena vyavasthitaH / yAnaM vibhAva sonityamataH zAnti prayaccha me // 10 // uktadakSiNAnAmabhAve sarvebhyo brAhmaNebhyo hiraNyaM dadyAt / sarveSu povAcAryAya dviguNaM dadyAt / karmaNaH sAhuNyArthamanyebhyo brAhma. bhyo bhUyasI dadyAt / tato grahapIThadevatAnAM yajamAnaH paJcopacArairuttarapUjanaM vidhAya sapraNavai. stattannAmamantrairAdityAdidevatAbhyo nama iti samaditarUpeNa vA puSpAJjaliM samarpayet / tata AcAryoM grahapIThadevatAnAmudrAsanamuttiSTheti mantreNa kuryAt / tato yajamAnaH, idaM grahapIThaM sapratimaM sakalazaM sopaskaramAcAryAya tubhyamahaM saMpradada ityArcAya samarpayet / tata AcAryo'mi saMpUjya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskArapaddhatIgaccha gaccha surazreSTha svasthAne paramezvara / yatra brahmAdayo devAstatra gaccha hutAzana / iti visRjet / atha yajamAnaH kAMsyapAtragatAjye sakuTumbaH svapa. tirUpamavekSya AjyaM tejaH samuddiSTamAjyaM pApaharaM smRtam / AjyaM surANAmAhAra Ajye lokAH pratiSThitAH / / alakSmIryA yacca dausthyaM mama gAtreSvavasthitam / tatsarva kSapayA''jya tvaM lakSmI puSTiM ca vardhaya / / iti paThitvA tadAjyaM sadakSiNaM brAhmaNAya dadyAt / tato yAvatyaH madhAnAhutayastAvato brAhmaNAnbhojayet / yAvanti tadAhutizatAni tAvato vA yathA saMbhavaM vA / tato yasya smRtyati viSNuM smaret / tato bhuktavadbhyo yathAvibhavaM dakSiNAM dattvA kSamApya tadAziSo gRhItvA praNipatyAnena grahamakhAkhyena karmaNA''dityAdayo grahAH prIyantAM na mame. tIzvarArpaNaM kRtvA dRSTamanAH suhRyukto bhuJjIta / iti grhmkhaayogH| atha garbhAdhAnaprayogaH / satra rajodarzane sati trirAtraM rajasvalA strI, aJjanAbhyaJjananityasnAnAdIni varjayet / trirAtramazucistiSThet / prathama? tu haridrAgandhamAlyAdidhAraNe tAmbUlabhakSaNe ca ca doSa iti vizaH / anyatsamAnam / smArtagAyoH karmaNoH paJcame'hani snAtAHdhikAriNI bhavati / zraute karmaNi caturthe'inyapi snAtA'dhikAriNI / kartA rajonivRttau satyAM caturthyAdhuktatithyAdiSu garbhAdhAnaM kuryAt / kartA jyotirvilokte sumu.. hUrte prAtaH kRtanityakriyaH sabhArya Acamya prANAnAyamya dezakAlo saMkIrtya mamaitadbhAryAdhikaraNajaniSyamANasarvagarbhasaMskArAtizayasiddhivI.. jagarbhasamadbhavainonivaNakSetrasaMskArasiddhidvArA zrIparamezvarItyarthamasyAM garbhAdhAnaM kariSya iti saMkalpya tadaGgaM gaNapatipUjanaM puNyAhavAcanaM mAtRkApUjanaM nAndIzrAddhaM coktarItyA kuryAt / atra brahmA prIyatAmiti vizeSaH / tato rAtrau yathoktazayyAM parikalpya vaskhAdinAnAbhUSaNairalaM.. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ garbhAdhAnam / kRtAM sugandhAM trirAtravratenAlpabhojanena vA kRzAM ziSTabrAhmaNasaMbhASAM zayyAmArUDhAM svayamapi tathaiva bhUtvA''camya nivItI bhUtvA zikhAM visrasya " viSNuryoniM kalpayatu tvaSTA rUpANi vizatu / AsiJcatu prajApatirghAtA garbha dadhAtu te / / garbha dhehi sinIvAli garbhaM dhehi sarasvati / garbhe te'zvinAvubhAvAdhattAM puSkarasrajA // hiraNyayI araNIyaM nirmanthato'zvinA / taM te garbha havAmahe dazame mAsi sUtave // yathA'gnigarbhA pRthivI dyauryathendragarbhiNI / vAyuryathA dizAM garbha evaM garbhe dadhAmi te / / yasya yoniM prati reto gRhANa pumAnputro jAyatAM garbho antaH / taM mAtA dazamAso bibharti sa jAyatAM vIratamaH svAnAm // A te garbho yonimetu pumAnbANa iveSudhim / A vIro'tra jAyatAM putraste dazamAsyaH / / karomi te prAjApatyamAgarbhe yonimetu te / anUnaH pUrNo jAyatAmananyo'zloNo'pizAcadhIraH // yAni prabhUNi vIryANyRSabhA janayantu naH / taistvaM garbhiNI bhava sa jAyatAM vIratamaH svAnAm // sA pramUrdhenugA bhava / 41 ityetaiH suratArtha samIpamAhayet / tatastAM dIpasamIpa eva vAmabhAge zayyAyAM zAyayitvA, OM saM nAmnaH sara hRdayAni saM nAbhiH saM tvacaH / saM tvA kAmasya yoktreNa yuJjAmyavimocanAya // iti surataM karoti / OM cAkravAkaH saMvananaM yannadIbhya udAhRtam / yo devagandharvastena saMvaninau rakhake // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 saMskArapaddhatauiti muskhamIpsate / * bhUH prajApatinA'tyUpameNa skandayAmi vIraM dhtsvaamukde|AUM bhuvaH prajA0 dhatsvAmukade / OM sutraH prajApa0 dhatsvAmukade / ___ ityetaH pratimantraM reto'vaskandayet / tato yajJopavIti aziraskaM svAnaM kRtvA zikhAM baddhvA paurANAcamanaprANAyAmau kRtvA viSNuM saMsmaret / RtuvyatiriktakAle gamane tu pAdaprakSAlanam / tataH pRthakzayanoM bhavataH / bhAryAyAstvazucitA naivAsti / tataH comUne nityanirvartanA. nantaraM brAhmaNebhyo bhUyasI dattvA brAhmaNAnbhojayeta / etayoH pradhAnocarAGgatvasyaiva dRSTatvAt / duSTamAsAdau prathamarajodarzane tu zAnti kRtvA garbhAdhAnaM kuryAt / iti garbhAdhAnaprayogaH / atha naaraaynnblipryogH| evaM kRte'pi garbhAdhAne yadA garbho notpadyate tadA pratibandhakIbhUtapre. tanivRttyartha nArAyaNabaliH kaaryH| ___ kartA zuklaikAdazyAM nadItIrAdizucau deze snAnAdinityakriyAnta Acamya mAnAnAyamya dezakAlo saMkIrya madIyakulAbhivRddhipratibandhakotasya pretatvanivRttvarya nArAyaNabaliM kariSya iti saMkalya kalazasthApanavidhinA sthApitakalazadvaye suvarNanirmitapratimayorviSNumAvAhayAmi vaivasvataM yamamAvAhayAmIti krameNA''vAhya puruSasUktena yamAya somamiti ca krameNa poDazopa aaH saMpUjya tatpUrvabhAge rekhAyAM dakSiNAyakuzAstara NAnte zundhatAM viSNurUpI preta iti dazasu sthAneSu dakSiNasaMsthamapo ninIya tatra madhughRtAlatAna.za piNDAnsatilAnkAi pago . mukameta viSNudaivatAyaM te piNDa iti dakSiNAmukhaH prAcInAvItI dakSiNAgreSu kuzeSu parAcInena pANinA savyaM jAnvAcya viSNurUpaM pretaM dhyAyandadyAt / tato gandhAdibhirabhyarcya pravAhaNAntaM kRtvA nadyAdau kSipet / tasyAmeva rAtrau zvaH kariSyamANazrAddha kSaNaH kriyatAmityevaM paJca trIne vetyevamayugmAnbrAhmaNA'zrAddha.dezena nimantryopoSaNaM kuryAt / zvobhate madhyAhne viSNuma. bhyarcya prataM viSNurUpiNamuddizyakoddiSTavidhinA pAdaprakSAlanAditRptima. nAntaM kRtvA brAhmaNasamIra piNDapitRyajJavadullekhanAcudakaninayanAnta Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ naagvlipryogH| tUSNIM kRtvA viSNave brahmaNe zivAya saparivArAya yamAya ca nAmamantra. caturaH piNDAndatvA viSNo'yaM te piNDa iti viSNurUpaM pretaM dhyAyanpazcamaM piNDaM dattvA'rcanAdipravAhaNAntaM tUSNIM kRtvA''cAntAnbrAhmaNAndakSi. NayA saMtoSya te kasmai guNavate pretabuddhayA vastrAbharaNagohiraNyAdi datvaikapakSe tasmA eva dattvA bhavantaH pretAya tilodakAJjalidAnaM kurvantyiti vadet / te ca pavitrapANayaH saphuzatulasIpatratoyAJjali pretAya kAzyapagotrAyAmukazarmaNe viSNurUpiNe'yaM tilatoyAJjaliriti dyH| tato brAhmaNAnvAcayet , anena nArAyaNapalikarmaNA bhagavAnviSNarima presa zuddhamapApamaha karotviti / tato viprAstathA'stviti pratyUcuH (pratibrUyuH ) / tataH kartA snAtvA bhuJjIta / iti nArAyaNavaliprayogaH / - atha nAgabaliprayogaH / guruzukrAstAdirahite kAle'yanadvaye'pi paurNamAsyAmamAvAsyAyAM paJcamyAmAzlepAyuktadine vA kuryAt / tatrAdhikArArtha caturdazakRcchrAtmakaM prAyazcittaM caret / tasya prayogaH-- uktadinAtpUrvathustadahareva vA samastasaMpaditi parSadaM pradakSiNIkRtya nasvA sadagre niSkaM tadardha vA nidhAyAmukazarmaNA mayeha janmani janmAntare vA jJAnAdajJAnAdvA kRtena sa.paMvadhena janitasya doSasya parihArArthamanugrahaM kRtvA prAyazcitta. mupadizantu bhavanta iti prArthayet / te copadizAma iti pratighrayuH / tataH kartA sarve dharmavivettAro gotAraH sakalA dvijAH / mama dehasya saMzuddhiM kurvantu dvijasattamAH / / mayA kRtaM mahAghoraM jJAtamajJAtakilbiSam / prasAdaH kriyatA mahyaM zubhAnujJA prayacchatha / / . pUjyaiH kRtaH pavitro'haM bhaveyaM dvijasattaH / iti zlokAnpaThitvA mAmanugRhantu bhavanta iti parSadaM praNamet / sataH phartA nibandhapUjanaM parSapUjanamanuvAdakapUnanaM ca kuryAt / anuvAdakAya bhRtirUpAM yathAzakti dakSiNAM dadyAta / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskArapaddhatau tato'nuvAdako muzarmaNA tvayeha janmani janmAntare vA jJAnAdajJAnAdvA kRtena sarpatradhena janitasya doSasya parihArArthaM parSadupadiSTacatudezakRcchrAcaraNapUrvakaM yathAvidhi sarpasaMskAraM kRtvA tvaM zuddho nirupadravo bhaviSyasItyupadeza triH ( dizedhiH) / tataH kartA, omityaGgIkRtya parSadaM namaskRtya visarjayet / anuvAdakaM ca / tata Acamya prANAnAyamya dezakAlau saMkIrtyA muzarmaNA mayeha janmani janmAntare vA jJAnAjJAnAvA kRtena sarpavadhena janitasya doSasya parihArArthaM parSadupadiSTacaturdazakRcchrAtmakaM prAyazcittamamukapratyAnnAyadvArA kariSya iti saMkalpya 14 yAni kAni ca pApAni brahmahatyAsamAni ca / kezAnAzritya tiSThanti tasmAtkezAnvapAmyaham // iti zikhAkakSeopasthavarje kezanakharomANi vApayitvA AyurbalaM yazo varcaH prajAH pazuvamUni ca / brahma majJAM ca medhAM ca tvaM no dehi vanaspate // iti vanaspatiM prArthyaM tasmAtmAdezamAtraM kASThaM gRhItvA mukhadurgandhinAzAya dantAnAM ca vizuddhaye / SThIvanAya ca gAtrANAM kurve'haM dantadhAvanam // iti tena kASThena dantAnsaMzodhya dvAdaza gaNDUSAnkRtvA vakSyamANotsarjanarItyA bhasmagomayamRttikAsnAnAni vidhAya paJcagavyaiH kuzodakena `ca tattanmanntraiH snAnaM kRtvA''yo hi STheti tribhirmantraiH zuddhodakena snAtvA snAnavidhinA snAnaM kuryAt / kartA jIvatpitrAdikazcettadA kezasaMrakSaNArthe pUrvoktaM prAyazcittaM dviguNaM kuryAt / tato viSNupUjana viSNuzrAddhagodAnavyAhRtihomapaJcagavya homAnkuryAt / tatra viSNupUjanamidaM viSNuriti mantreNa / viSNuzrAddhasiddhyarthaM vimAnAhUya saMpUjya tebhyazcatvAryAmAnnAni dadyAt / jIvatpitRkasya tu na viSNuzrAddham / tato vipraM gAM ca saMpUjya tasmai yathAvibhavakalpitopaskArasahitAM gAM dadyAt / gorabhAve tanmUlyaM vA / tato vyAhRtihomaH -- kartA''cabhyollekhanAdisaMskRta Ayatane laukikama pratiSThApya prajvAlya dhyAtvA samizrayamAdAya zraddhaM ehItyAdi prANAyAmAntaM kRtvA sarpa saMskArAdhikArArthaprAyazcittAGganbhUta homakarmaNi Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAgabalimayAgaH // 9 yA yakSyamANA devatAstAH sarvAH parigrahISyAmi / prathamayA vyAhRtyA'gniM saptabhirAjyAhutibhiH, dvitIyayA vyAhRtyA vAyuM sapta- rAjyAhutibhiH, tRtIyayA vyAhRtyA sUrya saptabhira jyAhutibhiH samAhRtibhiH prajApati saptabhirAjyAhutibhiryakSye / paJcagavyahome - agnimekayA paJcatanyAhutyaH somamacyA paJcaga0 viSNuM tisRbhiH paJcaga0 rudrameka0 / atrodaka spazaH / savitArame0 brahmaikaH paramAtmAnaM praNavena caturthabhAgena yAvatya Ahu yo bhavanti tAvatIbhirAhutibhiryakSye / etA devatAH sadyo yakSya ityuktvA samidho'grAvAdhAyAniM paristIryottareNAtriM darbhAnsaMstIrya teSu dava sapta patrAtmakAnharitAnkuzAnAjyasthAlI paJcagavyArtha tAmrapAtraM prokSaNIpAtramupaveSaM saMmArgadarbhAnavajvalanadarbhAnvahirekAM samidhamAjyaM paJcagavyAnItyAsAdya pavitre kRtvA prokSaNIH saMskRtya pAtrANi paJcagavyAni ca prokSya dava saptapatrAtmakAnkuzAMzca saMmRjya tattanmantraiH paJcagavyAni pavitrAntarhite tAmrapAtra ekIkRtya devasya tveti saptasaMkhyaiH kuzairudakaM tasmintrAvayitvA''po hi STheti tribhirmantrairAloDayet / 45 tata AjyavilApanAdi / AjyaparyagnikaraNakAle paJcagavyasyApi paryanikaraNam / pavitrAbhyAghAnAnte'gneH paJcAdvahiMrAstIrya tatrA''jyasthAlI paJcagavyapAtraM ca nidhAya taduttarato dardI saptapatrAtmakAnkuzAMzca nidhAyAdite'nu0 iti pariSicyA''sAditAM samidhaM tUSNImabhyAdhAya darvyA saptavAramAvRttAbhirvyastAbhiH samastAbhirvyAhRtibhirAjyAhutIjuhuyAt / > tataH saptapatrAtmakAnkuzAnAdAya tairuddhatyoddhRtya juhoti / OM agnaye svAhA agnaya i0 / OM somAya svAhA somAye / OM irAvatI0 khaiH svA0 viSNava i0 / OM idaM viSNu0 re svA0 viSNava i0 / OM viSNornukaM0 gAya svA0 viSNava i0 / OM mA nastoke0 te svA0 rudrAyedaM0 | apa upaspRzya / OM tatsavi0 yAtsvA0 savitra i0 / OM brahma ja0 vaH svA0 brahmaNa 30 / OM svAhA, iti praNavena yAvatIbhirAhutibhizcaturthabhAgahomo bhavati tAvatIrAhutIstaiH kuzaireva juhuyAt / paramAtmana 30 / tato'vaziSTapaJcagavyaM praNavenA''loDya praNavenAbhimantraya vratagrahaNaM kariSya iti dvijAnpRSTvA kuruSveti tairanujJAta AsanAdvahirupavizya praNabena sarvaM pibet / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskArapaddhatotato mukhahastapAdAmprakSAlya dvivAramAcamyA''sana upavizya parSadupadiSTacaturdazakRcchAtmakaprAyazcittamAcaret / dravyadAnasya pratyAmnAyatvapakSe kRcchrasaMkhyAkagoniSkrayadravyagre nidhAya tatsaMpUjya vimAnsaMpUjya parSadupadiSTacaturdazakRcchrasaMkhyAkagoniSkrayadravyaM nAnAnAmagotrebhyo brAhmaNebhyo dAtumahamutsRjya iti dadyAt / tataH pUrvavavyAhRtihomaviSNupUjana viSNuzrAddha godAnAni kuryAt / nAtra pnycgvyhomH| tato gave grAsaM dattvA zaktau satyAM gobhUtilahiraNyAjyavaskhadhAnyaguDaraupyalavaNAtmakAni daza dAnAni sadakSiNAni pUjanapUrvakaM viprebhyo dattvA mayA yatkRtaM prAyazcittaM tadacchidramastviti bhavanto bruvantviti viprAnmArthayet / tatastairacchidramastviti pratyukte pharmasAdguNyAya viSNu saMsmaret / iha janmani cetsAkSAdvadhe viprAya lohadaNDaM dadyAt / tasya prayogaHdezakAlau saMkIrya mamaitajanmakRtasarpavadhajanitadoSaparihArArthamimaM loha. daNDaM niSkrayadravya vA'mukazarmaNe brAhmaNAya tubhyamahaM saMpradade na mameti viprahaste jalasahitaM dattvA kRtasya lohadaNDadAnasya saMpUrNatAsiddhaya imAM dakSiNAM saMpradada iti dakSiNA datvA'nena lohadaNDadAnenAnanA: mIyatAM na mameti vadet / / atha dshdaanmntraaH| gavAmaGgeSu tiSThanti bhuvanAni caturdaza / yasmAttasmAcchivaM me syAdiha loke paratra ca / / iti goH| sarvasasyA ca yA bhUmirvarAheNa samuddhatA / anantasasyaphaladA mama zAnti prayacchatu / / iti bhuumeH| tilAH pApaharA nityaM viSNudehasamudbhavAH / tiladAnena sarva me pApaM nAzaya kezava / / iti tilAnAm / . hiraNyagarbhagarbha* mama zAnti prayacchatu / iti hiraNyasya / kAmadhenoH samudbhutaM devAnAmuttamaM haviH / / AyurvivardhanakaramAjyaM pAtu sadaiva mAm / iti Ajyasya / . zaraNyaM sarvalokAnAM lajjAyA rakSaNaM param / mupadhAri vastra tvaM sadA zAnti prayaccha me / / iti vastrasya / dhanyaM karoti dAtAramiha loke pastra ca / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ naagvaalipryogH| 47 tasmAtpradIyate dhAnyamataH zAnti prayaccha me // iti dhAnyasya / praNayaH sarvamantrANAM nArINA pArvatI pthaa| tathA rasAnAM pravaraH sadaivekSuraso mataH / / mama tasmAtparAM zAnti dadasta guDa sarvadA / iti guDasya / zivanetrodbhavaM rUpyaM pitRNAmativallabham / mama tasya pradAnena zAntiramtu sadaiva hi / iti raupyasya / yasmAdabarasAH sarve notkRSTA laSaNaM vinA / tasmAttasya pradAnena zAntirastu sadA sama / / iti lavaNasya / iti dAnamantrAH / itthaM pUrva vidhAyoktadine sarpasaMskAraM kuryAt / kartA prAtaH kRtanityakriyaH saMbhRtasaMbhAraH puNyatIrthAdiprazastadezaM gatvA sapatnIkaH parihita dhautavAsAH prANAnAyamya mizritaH priyajuvrIhigodhUmatilapiSTaretadanyata. mena piSTena vA sarpAkRti kRtvA zUrpe nidhAya sarpa prArthayet / ehi pUrva mRtaH sarpa asminpiSTe samAviza / saMskArArthamahaM bhaktyA prArthayAmi samAsataH // iti / tato bhujaMgezAya vidmahe sarparAjAya dhImahi / tanno nAgaH pracodayAditi bhujaMgagAyacyA''vAhanAdiSoDazopacAraiH pUjAM kRtvA puSpAJjali dattvA praNipatya bhoH sarpamaM baliM gRhANa mamAbhyudayaM kurviti baliM samarya hastau pAdau prakSAlyA''cAmet / / tataH prANAnAyamya saMkalpaM kuryAt / mameha janmani janmAntare vA jJAnAdajJAnAdvA kRtena sarpavadhena janitasya doSasya parihArArtha sarpa. saMskArakarma kariSya iti saMkalpyollekhanAdinA saMskRte deze laukikAgniM pratiSThApya prajvAlya samitrayamAdAya zraddha ehItyAdi prANayAmAntaM kRtvA sarpasaMskArahomakarmaNi yA yakSyamANA ityAdi vyAhRtyantamuktvA pradhAnahome-- agnAvapniM vAyu sUrya caikaikayA''jyAhutyA yakSye / sarpamukhe samastavyAhRtibhiH prajApatimekayA''jyAhutyA yakSya ityuktvA samidho'nAvAdhAyAnarAgneyyAM dizi bhani jalena mokSya tatra citiM kRtvA'gniM citiM ca tUSNI paripicyA''gneyyagrakaidarbhaH piNDapitRyajJava. paristIryAnaruttarato darbhAnAstIrya tatra pAtrANyAsAdayet / dAmAjyasthAlI prokSaNIpAtramupaveSamidhyaM dharhiH saMmArgadarbhAnavajvalanadarbhAnAjya. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskArapaddhatI mityAsAdya pavitre kRtvA prokSaNIH saMskRtya pAtrANi prokSya dava saMmRjyA''jyaM saMskRtya paridhInparidhAyAdita iti pariSicyedhmaM mantreNAbhyAdhAyA''yAdi vyAhRtihomAntaM kuryAt / tataH sarpa gRhItvA citAtrAropyApaH spRSTvA zrotre spRSTvA'pa upaspRzyAgnisamIpametya pradhAnahomaM kuryAt / OM bhUH svA0 agnaya i0 / OM bhuvaH svA0 vAyava i0 / OM sutraH strA0 sUryAya0 / iti daryA'nau vyAhRtibhirAjyenA''hutitrayaM juhuyAt / OM bhUrbhuvaH suvaH svAheti caturthI sarpamukhe juhuyAt / prajApataya i0 / AjyazeSaM danyaiva sarpadehe niSecayet / tato hastagRhItaizcamasajalaiH samastavyAhRtibhiH pANinA'bhyukSya, OM agnerakSANo0 rodaha / ityAyatanasthamAnaM sarve citau prakSipet / tato davIM paridhInpAtrANi barhithAnau prahRtya tamagniM pradakSiNIkRtya sadhaiM namaskRtya sarpa kSamasveti kSamApyo (payitvo ) pasthAnaM kuryAt / namo astu sarpebhyo 0 iti tribhirmantrairupatiSThate / 48 jJAnato'jJAnato vA'pi kRtaH sarpavadho mayA / pUrvajanmani vA sarpa tatsarvaM tvaM kSamasva me // iti prArthayet / karkoTaka namaste'stu zaGkhapAla namo'stu te / nAgarAja mahAdeva tava rUpANi te namaH / aphaNAH phaNino ye ca saviSA nirviSAzca ye / sarve sarpA vaTezayAH puNyamUrte namo'stu te // tvayeyaM jagatI svAminsvaphaNAmaNDalopari / dhRtaikadeze hANu tasmai tubhyaM namo'stu te // tvayA bhagavate zrImadvAsudevAya nirviSam / svabhogenaiva paryaDUnmAyastaM bhoginAM vara / / trAhi trAhi mahAbhoginsarvopadravaduHkhataH / saMtatiM dehi me puNyAM nirduSTAM dIrghadehinIm // panaM pAhi mAM bhaktyA kRpAlo dInavatsala / jJAnato'jJAnato trA'pi kRtaH sarpavadho mayA / janmAntare'tha vaitasminmatpUratha vA vibho / tatpApaM nAzaya kSipramaparAdhaM kSamasva me / / iti purANamantraiva prArthayet / tataH sacailaM snAnaM kRtvA'gnisamIpamAgatya bhUrbhuvaH muvariti kSIrAjyena tamatriM prokSya sarve hute jalena tamupaza Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ naagblipryogH| mathya jale pravAhayet / nAsthisaMcayanam / tataH snAtvA''camya gRhaM brajet / trirAtramAzaucaM kartubrahmacaryAdikaM ca / matAntare svekA. prAtaH sacaila snAtaH kRtanityakriyaH sunAtAnaSTau brAhmaNAnAhUya sarpasthAne kSaNaH kriyatAm / OM tathA prAmotu bhavAnmAmavAnIti / eva. magre'pi / anantasthAne0 zeSasthA0 kapilasthA0 nAmasthA0 kAliM. kasthA0 zaGkhapAlasthA0 bhUdharasthA0 iti kSaNaM dattvA caturazramaNDalo. pari gandhAkSatayutajalenaitaireva nAmabhiH pAdyaM dadyAt / sarpadaM pAyami. tyaadi| tatasteSvAcAnteSu svayamAcamya yathAkramaM prAGmukhAnudaksaMsthAnupacezya bhUrbhuvaH suvaH sarpadamAsanamAsyatAmityAdi, sarvatra darbhadvayarUpame. cA''sanaM dattvA darbhayAntarhiteSvaSTasu pAtreSvapa Asicya gAyacyA yugapadabhimanya tUSNI yavAngandhaM puSpaM ca prakSipya svAhA'A iti nivedya sarpadaM te'rdhyamityaryodakaM devatIrthena dadyAt / evamanantedaM te'ryamityAdi / sapa te gandhaH, anantaSa te gandha ityAdi / sarpamAni pu0 saSa dhUpaH sarpapa dIpaH sarpadaM vastramityAdi / tataH pAtrevannAdi pariveSya gAyadhyA prokSya kuzayavajalaM gRhItvA sAyedamanna pariviSTaM parivekSyamANaM cA''tRpterdAsyamAnaM svAhA saMpadyatAM na mama / eva manantAdibhyaH / brahmArpaNaM0 yeSAmannamudiSTaM teSAmakSayyA tRptirastu / anena brAhmaNabhojanena sarpAdayaH pIyantAM na mameti sakuzayavajalamutsRjet / tato brAhmaNA bhujIran / nAtra balidAnaniSedhaH / tataH kartA''cAnteSu vipreSu prAgagrAndarbhAnsastIrya teSu dudhamizrauda. nena sarpAyemaM baliM samarpayAmi / anantAyemaM blimityaadi|tto balIngandhapuSpavastrAdibhiH pUjayet / tato brAhmaNebhyastAmbUlasuvarNAdidakSiNAdAnam / tatastAnkSamApayitvA praNamya suvarNanAgadAnaM kuryAt / AcArya saMpUjya svarNanAgamAvAhanAdiSoDazopacAraiH saMpUjya prArthayet / tatra mantrA : Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskArapaddhataubrahmaloke ca ye sarpAH zeSanAgapurogamAH / camo'stu tebhya: suprItAH prasannAH santu me sadA // 1 // viSNuloke ca ye sarpA vAmukipramukhAzca ye| namo'stu tebhyaH mu0 // 2 // rudraloke ca ye sarpAstakSakapramukhAstathA / namo'stu tebhyaH su0 // 3 // khANDavasya tathA dAhe svarga ye ca smaashritaaH| namo'stu tebhyaH su0 // 4 // sarpasatre ca ye sarpA AstIkena ca rakSitAH / namo'stu vebhyaH su0 // 5 // malaye caiva ye sarpAH karkoTapramukhAzca ye| namo'stu tebhyaH su0 // 6 // dharmaloke ca ye sarpA vaitaraNyAM samAhitAH / namo'stu tebhyaH su0 // 7 // samudre caiva ye sarpAH pAtAle caiva saMsthitAH / namo'stu tebhyaH su0 // 8 // ye sarpAH parvatAgreSu darIsaMdhiSu saMsthitAH / namo'stu tebhyaH su0 // 9 // grAme vA yadi bA'raNye ye sarpAH pracaranti hi / namo'stu tebhyaH su0 // 10 // pRthivyAM caiva ye sarpA ye sarpA bilasaMsthitAH / namo'stu tebhyaH su0 // 11 // rasAtale ca ye sarpA anantAdyA mahAviSAH / namo'stu tebhyaH su0 // 12 // evaM stutvA tu nAgendramAcAryAya nivedayet / / dezakAlau saMkIrtya kRtasya sarpasaMskArakarmaNaH sAGgatAsiddhayarthamimaM suvarNamayaM nAgaM sakalazaM savastraM sadakSiNaM tubhyamahaM saMpradade na mameti dattvA'nena suvarNanAgadAnenAnantAdayo nAgAH zrIyantAmiti vadet / tata AcAryAya gauyA / mAmAcArya. ca saMpUjyemAM savatsAM kRSNAM gAM muvarNazRGgI raupyakhurI tAmrapRSThAM kAMsyadohAM savastrAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNsvnpryogH| .. .81 sadakSiNAM vRSabhayutAM tubhyamahaM saMpradada ityAcAryAya dadyAt / anenAnantAdayaH prIyantAmiti kdet / gorabhAve mUlyaM deyam / tata AcArya: zuddhodakena sakuTumbaM yajamAnamabhiSizcet / ___ tataH kartA mayA yatkRtaM karma tatsarvamacchidramastviti bhavanto bruvanisvati prAAcchidramastviti te pratyukte kRtasya karmaNaH sAGgatAsidaye brAhmaNabhojanaM bhUyasIdAnaM ca vidhAya yasya smRtyA0 pramAdAditi viSNuM saMsmRtyAnena sarpasaMskArAkhyena karmaNA sodhinAtho'nantaH prIyanAmiti vadet / tataH suhRdyuto bhojanaM kuryAt / evaM vandhyAtvaharANi suvarNadhenudAnaharivaMzavaNAdIni anyatrokAni / tadvidhistu tata evAcagantavyaH / iti nAgabaliprayogaH / atha puNsvnpryomH| idaM ca puMsavanaM pratimarbhamAvartate garbhasaMskAratvAt / tatprayoga:-tRtIye mAsi caturthAdiSu vA zuklapakSe puSyapunarvasuhastAmijityoSThapadAnurAdhAvita nyAkhyAnyatame 'nakSatre guruzukrabuphsomAnyatamavAsare vyatIpAtAdikuyogarahile divase candrAnukUlye kAryam / naatraastmlmaasaadinissedhH| __ kartA samuhUrte kRtanisyakriyaH prAGmukha upavizya svasya dakSiNato bhAryAmupavezyA''camya prANAnAyamya dezakAlo saMkIrtya mamAsyA bhAryAyAM vidyamAnagarbhapuMstvapratipAdanabIjagarbhasamudbhavainonibarhaNadvArA zrIparamezvaraprItyartha puMsavanAkhyaM karma kariSya iti saMkalpya gaNapatipUjana puNyAhavAcanaM mAtRkApUjanaM nAndIzrAddhaM coktarItyA kuryAt / atra prajApatiH prIyatAmiti vizeSaH / tato'ni prajcAlya dhyAtvA saminayamAdAya zraddha ehItyAdi prANAyAmAntaM kRtvA puMsavanahomakarmaNi yA yakSyamANA ityAdivyAhRtyantamuktvA kaizeSikamadhAnahoMme-thAtAraM catasRmirAjyAhutibhiryakSye / aGga homevaruNaM dvAbhyAmityAdi / pAtrAsAdane--yavaM sarpayo godadhidrapsa vaTazAkhAgraM piSTvA ghRttena saMmizraM tasya rasaM kauzeyavastrArthakozakartAraM kRmi piSTvA priyaMguvikAreNaudanAvastrAvitadravyeNa mizraM tadrasaM vA''sAya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 saMskArapaddhatIdarvAmAnyasthAlI praNItAmaNayanaM prokSaNIpAtramupaveSaM saMmArgadarbhAnidhmaM bahiravajvalanadarbhAnAjyamityetAnyAsAdayet / tato brahmavaraNAdi sAmA. nyamadhAnAntaM karma samAnam / __ atha vaizeSikapradhAnahomaH-OM dhAtA dadAtu no rayimI0 natsvAhA dhAtra idaM / OM dhAtA prajAyA0 dhema svAhA dhAtra i0 / OMdhAtA dadAtu no rayiM prA0 dhasaH svAhA dhAtra 30 / OM dhAtA dadAtu dA0 moSAH svAhA dhAtra i0 / iti catasra AhutI tvemaM me varuNetyaGganhomajayAgrupomAdi saMsthAjapAntaM kRtvA nivRdanahomaM puNyAhAdiSAcanaM ca vidhAya prajApatiH mIyatAmiti vadet / tato'pareNAni snAtAM zuddhavastrAdibhiralaMkRtAM bhAryA mAmukhImupaghezya ' vRSA'si ' iti tasyA dakSiNahasta AsAdita yavaM vituSaM prArtha nidadhAti * ANDau sthaH' iti tasyAbhita AsAditau dvau sarvapo sthApayati / sakudeva mantraH / zvAttat ' iti yavasapoparyAsAditaM godadhidrapsa prakSipati / dadha uparistho ghanIbhUto'zo gupsapadArthaH / tatastUSNI mAzayati / tata abhiSTvA'haM dazabhirabhimazAmi dazamAsyAya sUtavai' iti kutazudAcamanAyAstasyA udaraM hastAbhyAmabhimRzati / tato ghRtasaMmizramAsAditaM vaTAkurarasaM pUrvoktakRmicUrNarasaM vA kRtasvorumUlopadhAnAyA bhAyAyA dakSiNanAsikAchidre pravezayet / tato'ni saMpUjya brAhmaNabhojane bhUyasIdAnaM ca vidhAya karmasAdguNyAya viSNuM saMsmaret / iti puNsvnpryogH|| atha garmiNyA garbhasAbaharopAyaH / tatredaM gRhyam---' yadi garbhaH savedAi~NAsyAH pANinA virUvaM nAbherunmAdi parAzvaM tvA nAzciM tvaSTA badhnAtu bndhne| sa RtUnupavezya dazamAso aviirheti'| yadi garbhaH svavettadA sasyA nAbherU yo dezo garbhAvasthitiyogyastaM svena pANinA parAJcaM sveti mantreNa nirutmATi Uopavarga saMmRjItetyarthaH / sakRdeva mantraH / auSadhamapi-pItvA taNDulatoyena taNDulIyajaTA Rtau / patadgarbhA ca yA nArI sthiragarbhA majAyate / / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ siimntotrmnpryogH| zarkarAyava silaiH samAMzakAlikeNa saha bhakSitaiH striyaaH| nAsti garbhapatanodbhavaM bhayaM pApabhItiriva tIrthasevanAt // iti / taNDulIyajaTA taNDulajAmUlam / mAkSikaM madhu / iti grbhsraavhropaayH| atha siimntonnynpryogH| saca sImantonayanaM caturthAdimAseSu prasavaparyantaM kAryam / idaM sakadeva kartavyaM na tu pratigarbham / kartA jyotirvidAdiSTe muhUrte kRtanityakriyaHH prAGmukha upavizya svasya dakSiNato bhAryAmupavezyA''camya prANAnAyamya dezakAlau saMkIrtya mamAsyAM bhAryAyAM vidyamAnasyAsya prathamagarbhasya janiSyamANasarvagarbhANAM ca pIjagarbhasamudbhavainonibarhaNakSetrasaMskAradvArA zrIparamezvaraprItyarthaM sImantonayanAkhyaM karma kariSya iti saMkalpya gaNapatipUjanaM puNyAhavAcanaM mAmRkApUjanaM nAndIzrAddhaM coktarItyA kuryAt / atra dhAtA prIyatAmiti vishvessaa| ___ tasa aupAsanAgniM maGgalanAmAnamanusaMdadhanyajvAlya dhyAtvA zraddha ehItyAdi prANAyAmAntaM kRtvA sImantoSayanahomakarmaNi yA yakSyamANA ityAdi vyAhRtyantamuktvA vaizeSikapradhAnahome-dhAtAraM catasRbhirAjyAhutibhiryakSye / aGgAhome-varuNaM dvAbhyAmityAdi / pAtrAsAdane vizvetAM zalalImudumbaraphalastabarpha vaTaphalastavakaM vA dAmAjyasthAlI praNItA. praNayanaM prokSaNIpAtramupaveSaM saMmArga0 bhaSa. idhmaM pahirAdhyamityetAnyAsAdayet / tato brahmaparaNAdi vyAhRtihomAntaM kRtvA pradhAnahomaM kuryAt / OM dhAtA dadAtu no rayimI. natsvAhA dhAtra 30 / OM dhAtA pra0 dhema svA0 dhAtra i0 / OM dhAtA dadAtu no rayiM prA0 saH svA0 dhAtra 30 / OM dhAtA dadAtu dA0 SAH svA0 dhAtra idaM0 / iti catasra AhutI . svemaM me varuNetyaGga homAdi saMsthAjapAntaM samApya trivRdannahomaM puNyAhA. divAcana vidhAya dhAtA prIyatAmiti vadet / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskArapaddhatI --- tataH karmArthatvena kRtastAnAmalaMkRtAM bhAryAmapareNArdhi mAmastrIMmupavezya tasyAH purastAtpatpaGmukhastiSThanAsAditAM trizvetAM palalI gRhItvA tayA''sAditamudumbara phalastavakaM baDhaphalastavakaM vA gRhItvA OM bhUrbhuvaH suvaH, rAkAmaharU suhavAra su0 muvadhyam / yAste rAke0 rarANA, iti tayA zalalyordhva sImantamuccayet / kezAnvibhajedityarthaH / OM soma eva no rAjetyAhubrIhmaNIH prajAM vidvacacakrA AsInAstIre tubhyaM gaI vizvAchata tvayA vayaM dhArA vadanyA iva / ati gAhemahi dviSaH / iti bhAryAmabhimantrayate / tato brAhmaNabhojanaM bhUyasIdAnaM ca / tava AziSa gRhItvA karmasAhuNyAya viSNuM saMsmaret // iti sImantonnayanaprayogaH // atha puMsavanasImantonnayanayostantreNa prayogaH / tatra puMsavanasya mUtravihita kAlAtrikramadoSaparihArArthe pAdakRcchramarthakRcchre vA prAyazcitaM kRtvA puMsavanaM sImantena saha kuryAt / tasyApi kAmAtikrame pUrvoktaM prAyazcittaM kuryAt / ubhayatrApi prAyavittAtpUrva laukikAnau samasyAhRtibhirekAmAhutiM juhuyAt / tasa Acamya prANAnAmabhya dezakAkhau saMkIrtya mamAsyAM bhAryAyAM vidyamAnagarbhasya puMstvapratipAdana bIjagarbhasamudbhavainonibaINadvArA zrIparame zvaraprItyarthaM puMsavanaM mamAsyAM bhAryAyAM vidyamAnasyAsya prathamagarbhasya jAne"mANasarvagarbhANAM ca bIjagarbhasamudbhavainonibarhaNadvArA kSetra saMskAradvArA ca zrIparamezvaramItyartha sImantonnayanaM ca tantreNa kariSya iti saMkalpaH / puMsavanasImantonnayana karmaNoH puNyAhaM bhavanto bruvantu / puMsa0 nakarmabhyAM svasti bha0 / puMsa0 yanakarmaNorRddhiM bha0 / puM0 yanakarmaNoH zrIra0 ntu / iti puNmAhAdivAkyAni / dvitIye prativacanavAkya RdhyetAmiti vizeSaH / puMsavanasImantonnayana karmaNoryA yakSya 0 hISyAmItyanvAdhAnavAkye | gaNezapUjanAdibalikaraNapuSyAhAdivAcanAntaM tantreNaiva / vaizeSikadhAtrIcatuSTayahomasyApi nAssvRttiH / devatAyA aikyAt / tato dadhidrapsAdimAzanaM sImantonnayanAdikaM ca krameNa kAryam / a iti puMsavana sImantonnayanayoratantreNa prayogaH / atha sukhaprasavopAyaH / tatraiva gRjhe - 'vijanana kAle misana zista udakumbhaM vidhAya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ mukhaprasavopAyaH / pattastUryantImathAsyA udaramabhimRzati yathaiva vAyuH pavate yathA samudra ejati / evaM te garbha ejatu saha jarAyaNA'vasarpatvityavAvamArTi' iti / prasavakAle zirasA samIpa udakumbha nidhAya pAdayoH samIpa auSadhivizeSaM ca nidhAya tUSNImudarAbhima kutvA mantreNAvamArjanaM kuryaadityrthH| zAstrAntara upAyAntaram... himavatyuttare pArSe zabarI nAma ykssinnii|| tasyA napurazabdena vizalyA bhavatu garbhiNI svAhA // anenairaNDatailaM mahiSIkSIramizritamabhimanya pAyayedudare lApayeceti / / prathAntare tu-himavatyuttare pArtha ityamuM mantra japanekaviMzatidUrvADraistilatailamekapalaM pradakSiNamAvartayanaSTazataM japitvA tatailaM kiMcitpAya: yitvA zeSaM yonau niSecya dUrvADarAkezeSapagrahedityuktam / anyacca vRSasya mUlaM yadi nAbhiyonipralopetaM strI jhaTiti prasUte / tathA kaTisthaH kadalIsukando vegAtprasUtiM kurute'GgannAnAm // iti / zuSaH-ADuLasA, iti pra0 tasya mUlam / yantramapyuktam gajAnivedA uDurATzarAGkA rasarSipakSA iti hi krameNa / likhetprasUteH samaye gRhe'daH sukhena nAryaH prasavanti zIghram / / iti / yasyArtha:-garbhiNyA dRSTigocare deze samAnava koSThakAnkRtvaizAnotaravAyukoSThebaSTamatatIyacaturthAnakAnpUrvamadhyamapazcimakoSTheSu prathamapaJcamanavamAkAnAmeyadakSiNanairRtakoSTheSu SaSThasaptamadvitIyAkAnkrameNa lilitvA pramUtisamaya etadyantradarzanena sukhena zIghra nAryaH prasavantIti / ...| u0 | iti sukhprsvopaayH|| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskArapaddhatau-- aya jaatkrmpryogH| nAtamAce putre pitA tasya mukhamAlokya navAdAvudaGmukhastadasaMbhava mahe vA''hatAbhiH svarNayutAbhiradbhiH snAyaryAt / rAtrAvanalasaMnidhau / tato dvirAcamya zvetavastramAlyAdibhiralaMkRtaH pavitrapANirakRtanAlarachedamapItastanyaM kSAlitamalaM kumAraM mAturutsaGge mAGmukhaM saMsthApya svayaM prAGmukho dezakAlau saMkIrtya mamAsya kumArasya garbhAmbupAnajanitasakaladoSanivarhaNAyurmedhAva,bhivRddhibIjagarbhasamudbhavainonivarhaNadvArA zrIparamezvaraprItyartha jAnakarma kariSya iti saMkalpya maNapatipUjanaM puNyAhavAcanaM mAtRkApUjanaM tantreNa puruSArthakAGgabhUte nAndIzrAddhe ca kuryAt / nAndIzrAddhe yugmabrAhmaNabhojanaparyAptamAma hiraNyaM vA svAhA na mameti samarpaNavAkye vizeSaH / idaM cAbhena na kadAcidapi kAryam / tato'zmani parazuM nidhAya tadupariSTAddhiraNyaM tAni viparItAni kRtvA tadupari hastAbhyAM kumAraM prAJcaM dhArayati / OM azmA bhava parazurbhava hiraNyamastRtaM bhava / vedo vai putranAmA'si vi tvara zaradaH zatam / / aGgAdaGgAtsaMbhavasi hRdayAdadhi jAyase / AtmA vai putranAmA'si sa jIva zaradaH zatam // iti / tata aupAsanAniM bahiruddhananAdisaMskRte deze saMsthApyottapanIyamA mbarISaM vA'gniM sUtikAgAre nItvA saMsthApayet / taptakapAle zuSkagomA yacUrNaprakSepeNa prajvalita uttapanIyaH / bhrASTre'gniH sa AmbarISaH / tatastamagniM paristIrya samantraM pariSicya OM zaNDo marka upacIraH zANDikera ulUkhalaH / cyavano nazyatAditaH svAhA / nAtra tyAmAH / OM AlikhanvilikhannanimiSanki vadanta upazrutiH svAhA / OM aryamNaH kumbhI zatruH pAtrapANinipuNiH svAhA / OM AntrImukhaH sarpapAruNo nazyatAditaH svAhA / OM kezinI zvalominI bajAbojopakAzinI / apeta nazyatAditaH svAhA / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 jaatkrmyogH| OM kauberakA vizvavAso rakSorAjena preSitAH / grAmAnsajAtayo yantIpsantaH parijAkRtAnsvAhA / OM etAnhataitAnbadhnItetyayaM brahmaNo dUtastAnagniH paryasastU / / tAnindrastAnbRhaspatistAnahaM veda brAhmaNaH / pramazataH kUTa dantAnviphezAlla~mbastanAnsvAhA / OM naktaMcAriNa uraspezAnasthalahastAnkapAlapAnsvAhA OM pUrva eSAM pitetyuccaiHzrAvyakarNakaH / mAtA jaghanyA gacchantI grAme vikhuramicchantI svAhA / OM naktaMcAriNI svasA saMdhinA prekSyate kulam / yA svapatsu jAgarti yasyai vijAtAyAM manaH svAhA / / OM tAsAM tvaM kRSNava ne klomAna hRdayaM yakRt / agne yakSINi niha svAhA / / ityekAdazabhiH svAhAkArAntairbhantraiH pratimantraM hastenaivAGgAreSu kaNA. nAvapati udbhUpanArtham / tataH pANI prakSAlya OM yatte suzIme hRdayaM divi candramasi zritam / tasyAmRtatvasya no dhehi mA'haM pautramagha5 rudam / veda te bhUmi hRdayaM divi candramasi zritam / vathA'mRtatvasyezAno mA'haM pautramagha5 rudam / / iti dvAbhyAM bhUmimAlabhate / atha medhAjananam-darbhaga hiraNyaM prabadhya goghRte'ntardhAya pAzira* samanyena dhAryamANaM kumAraM ghRtaM prAzayati-. OM bhUrRcastvayi juhomi svAhA / OM bhuvo yajUSi tvayi juhomi svAhA / OM suvaH sAmAni tvAya juhomi svAhA / OM bhUrbhavaH suvaratharvAGgirasastvayi juhomi svAhA / ityetezcaturbhiH pratimantram / nAtra tyAgaH / iti medhAjananam / tataH kSetriya tvA nirRtyai tvA0 ime / zaM te agniH sahA0 bhavantu / sUryamRta tama0. pAzAt / ityetairuSNazItAbhiradbhiH sarvAnte kumAraM snApayati / OM yA daivIzcatasaH pra0 rAcaiH / iti mAturutsaGga kumAramAdhApayati / tatastUSNIM dakSiNaM stanaM prakSAlya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskArapaddhatIOM mA te putra rakSo hizsIrmA dhenuratisAriNI / priyA dhanasya bhUyA edhamAnA stre vaze / AdhApitaM kumAramabhimantrayate / OM ayaM kumAro jarAM dhayatu sarvamAyuraMtu / tasmai stanaM praprAyasvA''yuH kIrtirva) yazo balam / iti dakSiNastanaM pAyayati / tata uttarastanaM tUSNI prakSAlyatenaiva mantreNa pAyayati / OM nAmayati na rudati yatra vayaM cadAmo yatra vA'bhimRzAmasi / ityubhau stanAvabhimRzati / pratistanaM mntraavRttiH| OM ANe gRheSu jAgrata yathA deveSu jAgratha / evamasyai suputrAyeM jAgrata / iti sUtikAyAH zirasaH samIpamudakapUrNa kumbhaM pihitAnanaM nidadhAti / sato duSTasthAnasthitagrahapIDAnivRttaye dAnajapAdi kArayet / tataH pitRnprajApati coddizya sahiraNyAni tilapAtrANi suvarNabhUmyAdIni ca vibhavAnusAreNa brAhmaNebhyo dadyAt / tato bhUyasI dakSiNAM dattvA viprAziSo gRhItvA karmasAdguNyAya viSNuM saMsmaret / tato nAlacchedAdi yathAcAraM kAryam / puJyA api jAtakarma tUNI kAryam / iMti jaatkrypryogH| atha sssstthiipuujaapryogH| paJcame SaSThe ca divase pradoSasamaye snAtvA gandhamAlyamUSita Acamya prANAnAyamya dezakAlA saMkAsyAH sUtikAyAH zizozca sakalAriSTanirasanapUrvakAyurArogyaizvaryAbhivRddhidvArA zrIparamezvaraprItyartha viprezasya janmadAnAM SaSThIdevyA jIvantikAyAH skandasya zastre bhagavatyAca pUjana. mahaM kariSya iti saMkalaya kuDyAdilikhitapratimAsvakSatapucheSu vA krame NA''trAhayet / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSThIpUjamAyogaH / OM vighnezAya namo vighnezamAvAhayAmi / janmadAbhyo namo janmadA AvA* / SaSThIdevyai namaH SaSThIdevImA0 / jIvantikA yai0 jIvantikAmAna skandAya0 skandamA0 / zastre bhagavatyai0 bhagavatImA0 / ityAvAhya vighnerAjanmadApI devI jIvanti kAskandabhagavatIbhyo nama iti SoDazopacAraiH pUjayet / - tataH prArthanA -- sarvavighnaharo'si tvamekadanta gajAnana / SaSThIgRhe'rcitaH prItyA bAlaM dIrghAyuSaM kuru // lambodara mahAbhAga sarvopadravanAzana / tvatprasAdAdavighnena ciraM jIvatu bAlakaH // iti vighnezaM prArthayet / varadAH sAyudhA yUyaM janmadA iti vizrutAH / zaktibhiH saha bAlaM me rakSatAtrAhni jAgare // iti janmadAH prA0 / zaktistvaM sarvadevAnAM lokAnAM hitakAriNI / mAtarbAlamimaM rakSa mahASaSThi namo'stu te / gaurIputro yathA skandaH zizutve rakSitaH purA / tathA mamApyayaM bAlaH SaSThike rakSyatAM namaH // iti SaSThIdevIM prA0 / kArtikeya mahAbAho gaurIhRdayanandana / kumAraM rakSa bhItibhyaH pAhi deva namo'stu te // iti skandaM prA0 | asmiMstu sUtikAgAre devIbhiH parivAritA / rakSAM kuru mahAbhAge sarvopadravanAzini // ayaM mama kulotpanno rakSArthaM pAdayostava / nIto mAtarmahAbhAge ciraM jIvatu bAlakaH // rUpaM dehi jayaM dehi bhagaM bhavati dehi me / putrAndehi dhanaM dehi sarvakAmAMzca dehi me // zAntirastu zubhaM cAstu praNamya tvAM sukhAya yat / yataH samAgataM pApaM tatraiva pratigacchatu / / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat 59 www.umaragyanbhandar.com
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskArapaddhatauiti bhagavatIM prArthayet / tata AvAhitadevatAnAM sadIpAndadhimApabhaktabalInkrameNa dadyAt / tato brAhmaNebhyo yathAcAraM tAmbUladakSiNAdi dadyAt / puruSAH zastrahastAH striyo gItakAriNyo'syA rAtrI jAgaraNa kuyuH / sUtikAgRhaM ca dhUpAgnidIpazastramuzalavibhUtiyutaM kAryam / sarpa. pAdivikiraNazAntisUktapAThAdikamapi yathAcAraM kartavyam / iti sssstthiipuujaapryogH| atha nAmakaraNam / taca dvAdaze'hanyeva sUtakanivRttau kAryam / mAtAputrayodaze'hanyeka sUtrakRtA zuddhividhAnAt / piturekAdaze'hni zuddhisattve'pi sahAdhikAriNyA bhAryAyAH saMskAryasya cAzuddhitvenaikAdaze'hnayanuSThAnasyAyukta. tvAt / atha prayogaH-vyatIpAtAdikuyogarahite janmato dvAdaze divase mAtAputrayoH snAnAnantaraM sUtikAgAraM zuddhaM kArayitvA sUtikAni bahiniSkAzyopAsanAyimAnIyoddhananAdisaMskRta Ayatane saMsthApya nAmakaraNaM kuryAt / kartA homasAmagrI trivRdannaM kAMsyapAtraM suvarNazalAkA copakalpya jyotirvidAdiSTe muhUrte prAGmukha upavizya svasya dakSiNato gRhItabAlakA bhAryAmupavezyA''camya prANAnAyamya dezakAlau saMkIrtya mamAsya kumArasya bIjagarbhasamudbhavainonibarhaNAyurva,bhivRddhivyavahArasiddhidvArA zrIpa. ramezvaraprItyartha nAmakaraNAkhyaM karma kariSya iti saMkalpya gaNapatipUjana puNyAhavAcanaM mAtRkApUnanaM nAndIzrAddhaM coktarItyA kuryAt / tatra savitA prIyatAmiti vizeSaH / tata aupAsanAgniM pArthivanAmAnaM dhyAyanmajvAlya catvAri zRGgati dhyAtvA saminayamAdAya zraddha ehItyAdi prANAyAmAntaM kRtvA nAmakaraNahomakarmaNi yA yakSya0 di vyAhRtyantamuktvA pradhAnahome-dhAtAraM catamRbhirAjyAhutibhiryakSye / anumati catasRbhirAjyA0 / rAkAM dvAbhyAmA0 bhyAM yakSye / sinIvAlI dAbhyAmA0 / trayodazAhutipakSe kuhUmekayA''jyAhutyetyadhikam / tato'Gga home varuNaM dvAbhyAmityAdi vyAhRtihomAntaM kRtvA pradhAnahomaM kuryAt / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAmakaraNam / 61 OM dhAtA dadAtu no rayimI0 natsvAhA / dhAtra i0 / OM dhAtA pra0 ma svAhA | dhAtra i0 / OM dhAtA dadAtu no rayiM prA0 saH svAhA / dhAtra i0 / OM dhAtA da0 joSAH svAhA / dhAtra idaM0 / OM anu no'dyAnu0 yaH svAhA / anumatyA i0 / OM anvida0 SaH svAhA / anu0 / OM anuma0 cchatu svAhA / anu0 / OM yasyAmidaM0 yacchatu svAhA | anumatyA idaM0 I rAkAmaha50 mukthyaH svAhA / rAkAyA idaM0 / OM yAste rAke su0 rarANA svAhA / rAkAyA idaM0 / OM sinIvAli pR0 vi naH svAhA | sinIvAlyA idaM / OM yA supANi: 0 juhotana svAhA | sinIvAlyA idaM0 / kuhupakSe- OM kuhupahara subhagAM0 vidhema svaahaa| kuhA idaM / tato'Gga homajayAdyupahomAdi trivRdannahomIya puNyAhAdivAcanAntaM kRtvA prajApatiH prIyatAmityuktvA nAmakaraNaM kuryAt / OM O tatrA''dAvekaM guruM nAma sumuhUrte mAtApitRbhyAM kAryamamuko'yamiti / etacca nAma mAtApitarAveva maujIbandhanaparyantaM jAnatiH / anantaraM putro'pi jAnIte | tata AcArAttaNDulAnkAMsyAdyanyatame pAtre prasArya suvarNazalAkayA zrIgaNapataye nama iti likhitvA nAmAni likhet / tatrA''dau zAstrAntaraprAptaM kuladevatAnAma vyADIzvara yogezvarIbhakta iti / tataH zAstrAntaraprAptaM janmakAlikamAsanAma kRSNo'nanta iti yathAmAsam / tato vyAvahArikaM svannipuruvAci devatAvAci vA kAryam / tato janmanakSatravAcakaprakRtikaM jAtArthakANAdipratyayAntaM kRttika ityAdi / etAni nAmAni likhitvA zrIgaNapataye nama iti mAturutsaGgasthasya bAlasya dakSiNakarNa uktvA tvaM kuladevatAnAmnA vyADIzvara * yogezvarIbhakto'sIti kathayitvA nAma supratiSThitamastviti bhavanto budantviti vimAnvAcayet / nAma supratiSThitimastviti viprAH pratibrUyuH / tataH duledevatAnAmnA vyADIzvara yogezvarIbhakto'yaM bhavataH sarvAnnAhmaNAnabhivAdayata ityuktvA''yuSmAnbhavatu vyADIzvara yogezvarIbhakta iti virutte 'smai vyADIzvara yogezvarIbhaktAya puNyAhaM bhavanto bruvantviti * vibhAnvAcayet / OM astu puNyAhaMmiti trirviprAH / evamasmai vyADI 0 rIbhaktAya svastyayanaM bhava0su / asmai vyADIzva0 rIbhaktAya RddhiM bhava0 tu / iti svastyayanardhivAcamam / OM astu svastyayanam, OM astu Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskAvaddhatIRddhiriti prativacane / mAsanAnA vyAvahArikeNa nAnA nAkSatreNa nAmnA cAmuko'si mAsanAmnA vyAvahArikeNa nAmnA nAkSatranAmnA cAmuko'yaM bhavataH sarvAnbrAhmaNAnabhivAdayata ityukta AyuSmAnbhavatvamukanAmA'yamiti viprAH prtibruuyuH| puNyAhavAcanaM triSvapi samAnam / tato brAhmaNabhojanaM bhUyasIdakSiNAdAnaM ca vidhAya vibhAziSo gRhItvA karmasAdguNyAya viSNuM saMsmaret / iti puMso nAmakaraNam / ___ atha striyAstatra vizeSa:-asyAH kumAryA iti saMkalpavAkyam / nAndIzrAddhe vikalpaH / svastivAcanAnte nAmAni likhet / bhaktetyAvantaM kuladevatAnAma / vAgdevI. padmAvatItyAdimAsanAmAni mArgazIrSAdikra. meNa / vyAvahArika nAma dAntamIkArAntaM vA yakSaraM saptAkSaraM vA kAryam / nAkSatraM tu pUrvavadeva / nAtra guhyaM nAma nAmamantraNava pUjAdi vaidikamantravarja sarva pUrvavat / iti striyAH / iti nAmakaraNam / atha dolArohaNam / janmadivasAvAdaze SoDaze vA divase puMsaH, trayodaze kanyAyA anya. sminvA jyotiHzAstrokte zubhakAle yathAcAraM kuladevatApUjAM vidhAyAlaM. kRtaM zizu haridrAbalaMkRtAyo dolAyAM mAtrAdyAH saubhAgyavatyaH kulInA: striyo yogazAyinaM hariM saMsmRtya gItavAdyAdighoSa kriyamANe pAzirasaM shaayyeyuH| iti dolArohaNam / atha dugdhapAnam / ekatriMze divase'nyasminvA zubhe divase kuladevatApUjanaM vidhAya ...mAtA'nyAcA saubhAgyayutA zizu dakSiNazirasaM pAzirasaM vA dhRtvA zaGkhana gokSIraM pAyayet / - iti dugdhapAnam / atha krnnvedhpryogH| karNavedhanoktajyotirvidAdiSTe zubhe kAle pUrvAhna eva gaNapatipUjanaM kRtvA kezavazivabrahmacandrasUryendrAdidigIzAnAsatyasarasvatIkuladevatA gobrAmaNAngurUMzca yathAvibhavaM saMpUjayet / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ aayurvrdhaapnmyogH| 63 OM bhadraM karNebhiH zR0 yadAyuH / iti mAturutsaGgasthasyAlaMkRtasya prAGmukhasyodaGmukhasya vA zizormantrAvRttyA dakSiNaM vAmaM karNa cAbhimantrayate / striyA apyevam / tataH zizoH kuzalena vedhakenAGgaNAdau sthitvA suvarNAdyanyatamasUcyA'laktakAntipradeze dakSiNaM karNa vedhayet / evaM vAmam / kumAryAstu pUrva vAmadhanaM pazcAddakSiNavedhanam / ___ tatastasminneva dine daivajJaM vedhakaM saubhAgyavatIH striyaH suhRdo dvijAMzva saMpUjya viprAziSo gRhNIyAt / strINAM nAsikAvedhanamapi mumuhUrte kAryam / iti karNavedhaprayogaH / athaa''yurvrdhaapnpryogH| phartA kRtanityAkriyaH puNyAkSatalAjAtmakamaGgaladravya yutavAribhiH snAtaH sarvauSadhiyatajalapUritamubhUSitakalazodakena ca zizu snApayitvA zuklAmbaradharo'laMkRtaH kautukamAvadhya prAGmukha upavizya svasya dakSiNato gRhItabAlako bhAryAmupavezyA''camya prANAnAyamya dezakAlau saMkartyi mamAsya zizorAyurabhivRddhidvArA zrIpara0 rthamAyurvardhApanAkhyaM karma kariSya iti saMkalpya gaNapati pUjanapuNyA0 mAtR0 nAndIzrAddhAni kRtvoddhananAdividhinA'gnyAyatanasaMskAraM vidhAya tatra balavardhananAmAnaM laukikamAna pratiSThApya prajvAlya dhyAtvA samitrayamAdAya zraddha0 mAntaM kRtvA''yurvardhApanahomakarmaNi yA0 vyAhRtyantamuktvA pradhAnahome mRtyujayaM mRtyuMjayamantreNASTottarazatasaMkhyAbhirmadhvAjyadadhyaktadUrvAhutibhiryakSye / amukajanmanakSatradevatAmekayA carvAhutyA yakSye / aGgahome varuNaM dvAbhyAmityAdi rASTrabhRdantamuktvA janmanakSatropahomadevatAzcaikaikayA''jyAhutyA yakSye / ani sviSTakRtaM hutazeSAhutyA yakSya ityAdi / pAtrAsAdane khuvaM varSImAjyasyAlI praNI po0 upaveSaM carusyAlI mekSaNaM zUrpa kR0 mulU0 samidhyaM pahiH saMmA0 aba AjyaM dUrvA madhu dadhi nesyAsAdayet / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskArapaddhatauevaM pAtrANyAsAdya brahmavaraNAdicarukalpena caruM zrapayitvA suvadavya? saMmRjyA''jyasaMskAraM kuryAt / tatra paryagnikaraNakAle carudUrvAmadhudadhibhiH sahA''jyasya paryanikaraNamiti vizeSaH / tataH paridhInparidhAya zRtaM carumabhighAryodagudvAsya barhiSi nidhAya madhunA sthAlyAjyena dadhnA ca dUrvA abhyajya caroruttarato barhiSi nidhAya pariSekAdivyAhRtihomAntaM kRtvA pradhAnahomaM kuryAt / OM tryambakaM yajA0 mRtAtsvAheti madhvAjyadadhyaktadUrvAhutIraSTottarazataM juhuyAt / tataH sraveNa dAmupastIrya caromadhyAdaguSThaparvamAtramavadAya tathaiva pUrvArdhAdavadAya sraveNAbhighArya sthAlIgataM haviH pratyanakti / tato bAlakajanmanakSatradevatAyAH puronuvAkyAM yAjyo coktvA'nte svAhAkAramuktvA juhuyAt / tatrAgninaH pAtu kRttikA ityArabhya nakSatradevatAnAM krameNa yAjyAnuvAkyAH / tatrAgnirnaH pAtviti vAkyacatuSTayaM puronuvAkyA / yasya bhAntIti tadagrimaM vAkya catuSTayaM yAjyA / prajApate rohiNIti vAkyacatuSTayaM puronuvAkyA / rohiNI devyudagAditi vAkya. catuSTayaM yAjyA / evamagre'pi krameNa puronuvAkyA yAjyAzca drssttvyaaH| tatra yadbhAlakajanmanakSatraM tadIyapugenuvAkyAyAjyAsaMjJakamantrAbhyAM homaH kAryaH / agniH prajApatiH somo rudro'ditivRhaspatiH sarpAH pitaro'ryamA bhagaH savitA tvaSTA vAyurindrAmI mitra indro nitirApo vizve devA viSNurvasavo varuNo'jaikapAdahirbudhnyaH pUSA'zvinau yama iti krameNa saptaviMzatirdevatAH / etanmadhye yA janmanakSatradevatA tanmantrAbhyAM homaM kRtvA vAruNIhomAdirASTrabhRdupahomAntopahomAjuhuyAt / upahomeSu yajjanmanakSatraM tatsaMbandhyupahomAjuhuyAt / AmaghAmUlanakSatrANAM krameNa rudrapitRniRtidevatyatvAttaddhomAnta udakasparzaH kAryaH / evamArdrAmaghAnakSatreSTayupahomAntargatayo rudrAya svAhA pitRbhyaH svAheti dvayorupahomayorapyudakara parzaH / tataH svajanmanakSatreSTipaThitopahomAnhutvA'GganhomAdihutazeSeNa sviSTakRddhomaH / dUrvANAM naiva sviSTakRnna trivRdannahomaH / tato guruM devebhyo nama iti devAMzca saMpUjyAgniM viprAMzca pUjayet / tataH pratimAsvakSatapuJjeSu vA kroNa vakSyamANadevatA AvAhayet / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ aayurvrdhaapnpryogH| OM tryambakaM ya0 mRtAt / mRtyuMjayAya0 mRtyuMjayamAcAhayAmIti mRtyuMjayamAvAhya OM yA divyA Apa:0 yAzca kUpyA yA. bhavantu / pUrvASADhA nakSatradevatAbhyo'dbhayo namaH pUrvASADhAnakSatradevatA apa A0 / amuka kuladevatAya. amukakuladevatAmAvA0 / janmanakSatrAya namo janmanakSatramAvA0 / vittapAya vittapamA0 / devAya prajApataye. devaM prajApatimA0 / bhAnave0 bhAnumA0 1 vighnezAya0 vighnezamA0 / mAke. NDeyAya munaye0 mArkaNDeyaM munimA0 / azvatthAmne0 azvatthAmAnamA0 / balaye0 balimA0 / vyAsAya0 vyAsamA0 / hanUmate0 hanUmantamA0 / bibhISaNAya vibhISaNamA0 1 kRpAya0 kRpamA0 / parazurAmAya0 parazurAmamA0 / prahlAdAya0 prahlAdamA0 / SaSThayai namaH SaSThImA0 / iti pratimAsvakSatapuJjeSu vA''vAhya SoDazopacAraiH saMpUjya namaskuryAt / SaSThayai dadhibhaktanaivedyam / tatastaduttarataH kalazamabhiSekArtha sthApayenmahI dyauH pRthivItyAdi / tatra varuNapAbAhya pUjayet / / asmiJjanmadine bhaktyA pUjito'si mayA guro| mapannaH zaraNaM tvA'haM dIrghamAyuH prayaccha me // iti guroH prArthan / asmiJjanmadine bhattatyA bho devAH pUjitA mayA / zaraNaM vaH prapanno'smi dIrghamAyuH prayacchata // iti devAnAM prArthanA / asmiJjanmadine bhaktyA pUjito'si mayA'nala / apanaH zaraNaM tvA'haM dIrghamAyuH prayaccha me // ityaceH prArthanA / mRtyuMjaya mahAdeva pUjito'smindine mayA / .. zaraNaM tvAM prapanno'smi dIrghamAyuH prayaccha me // iti mRtyuMjayastra / asmindine pUjitA'si janmanakSatradevate / / prapannaH zaraNaM tvA'haM dIrghamAyuH prayaccha me / / iti janmana de| kularakSaNakartatvAdvizrutA kuldevtaa| asmindine pUjitA tvaM dIrghAyuSyaM prayaccha me // iti kuldevtaayaaH| bho janmaprada nakSatra asmiJjanmadine mayA / / bhaktyA saMpUjitamasi dIrghamAyuH prayaccha me ||iti jnmnksstrsy| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66 saMskArapadovicAdhipa kubera tvaM yakSAdhipa mahAmate / / mAM prayaccha dIrghAyurdhanaM dhAnyaM ca vardhaya / / iti vittapasya / asmiJjanmadine deva pUjito'si prajApate / dIrghamAyuH prayaccha tvaM putrAnpautrAMzca dehi me // iti prajApateH / asmindine mayA bhaktyA bhAno tvaM pUjito hyasi / dIrghamAyuH prayaccha tvaM mAM ca tejasvinaM kuru // iti bhAnoH / tvaM pUjito'si vineza dIrghamAyuH prayaccha me / avimena tu kAryANi sidi naya gajAnana // iti vighnezasya / AyuSpada mahAbhAga somavaMzasamudbhava / tapodhana munizreSTha mArkaNDeya namo'stu te / / mArkaNDeya mahAbhAga prArthaye tvAM kRtAJjaliH / cirajIvI yathA tvaM bhostathA mAM kuru vai mune / / iti mArkaNDeyasya / droNaputra mahAbhAga candratejaHsamaprabha / bhava tvaM mama balado hyazvatthAmanamo'stu te // ityaaprthaammaarthnaa| daityendrakulasaMbhUta bale dAtA hareH purA / prapatraH zaraNaM tvA'haM dIrghamAyuH prayaccha mai / / iti balimArthanA / bhaviSyaM sAMpataM caiva vyatItaM jJAtavAnmune / parAzarAtsamudbhUta tvaM vyAsA''yuSpado bhava // iti vyaaspraarthnaa| aJjanIgarbhasaMbhUta kapIndra sacivottama / rAmapriya namastubhyaM hanUmanrakSa mAM sadA / / iti hanUmatmArthanA / vibhISaNa namastubhyaM laGkAdhipa mahAmate / AyurArogyamaizvarya dehi paulastyanandana // iti vibhiissnnpraarthnaa| dvijendra bhAratAcArya sarvazAstravizArada / pAraNaM tvAM apano'smi kUpa tvaM karUNAM kuru // iti kRpmaarthnaa| reNukeya mahAvIrya kSatriyAnvayanAzana / bhAyaH mayAcha meM samajhAmadasya namo'stu te // iti parazu0 / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUryAdyavalokanAnaiSkramaNaprayogaH / vaiSNavendrAsurendra tvaM mahlAdAtrAcito mayA / dIrghamAyuH prayaccha tvaM sadA''hlAdaM ca dehi me // iti prahlAdas zaktistvaM sarvadevAnAM SaSThike pUjitA mayA / dIrghamAyuH prayaccha tvaM balaM puSTiM ca vardhaya / / iti SaSThyAH / 67 tastilaguDasaMmizra maJjasyardhamitaM dugdhaM gRhItvA - satilaM guTa saMmizra manjasyardhamitaM payaH / AyuSyasyAbhivRddhyarthaM pibAmi dvijasaMnidhau // iti prAznIyAt / tato brAhmaNebhyastilAnkSIraM ghRtaM guDaM ca dattvA saubhAgyavatIbhiH putravatIbhiH strIbhirnIrAjita AcArAdyathAvibhavaM svajanavandhu suhRtpUjAM svavAhanapUjAM ca kRtvA sthApitakalazodakena brAhmaNairabhiSekaM kArayivA sthApitadevatAnAmuttarapUjAM vidhAya pratimA cettAmAcAryAya davA brAhmaNAnsuvAsinIzva bhojayitvA tebhya AziSo gRhItvA svajanabandhvAdibhiH saha bhuJjIyAt / etacca janmanakSatre janmadine vAksaMvatsarAtyatimAsaM kAryam / tata UrdhvaM pratisaMvatsaram / bAlyAvasthAyAM pitrAdinaitatkAryam / tasyAyogyatvAt / yogyatAyAM tu svasyA''yurvapanaM svenaiva kAryam / saMkalAvAkye prArthanA zlokeSu ca mama mahAmityAdi yathAyogyamUhaH kartavyaH / ityAyurvardhApanaprayogaH | atha sUryAdyavalokana niSkramaNayoH prayogaH | kartA dvAdaze'hani sAvane caturthe mAsi vA zuklapakSe duryoga rahite zubhe kAle sabhAryaH sazizuH kRtAbhyaGgasnAnaH prAGmukha upavizyA''camya prANAnAyamya dezakAlI saMkIrtya mamAsya zizorAyurabhivRddhibIjagarbhasamudravaimonivaINadvArA zrIparamezvaramItyarthaM sUryAvalokanaM niSkramaNaM ca saha kariSya zata saMkalpya gaNapatipUjanAdi nAndIzrAddhAntamuktarItyA kuryAt / tatra savitA prIyatAmiti vizeSaH / tataH prAcyAdyaSTadikpAlAnAM candrasUryayodizAM ca nAmamantrairyathAkramaM pUjAM kRtvA brAhmaNAnsaMbhogya zizumalaMkRsya sUryasya candrasya dhenova darzanaM kArayitvA matrAnpaThet / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68. saMskAra paddhatau dikpAlAnAM ca sUryendrAH prAcyAdInAM dizAM tathA / nikSepArthamimaM dadvi te tvAM rakSantu sarvadA // apramattaM pramattaM vA divArAtramathApi vA / rakSantu satataM sarve devAH zakrapurogamAH / / iti zirakSaNArthaM devAnsaMprArthyaM dvijajJAtibAndhavaiH puraMdhIbhirmaGgalasUrya ghoSeNa ca sahito darpaNakalazakanyApuSpAkSatadIpamAlA dhvajalA jAtmakamaGgalASTakadravyapuraHsaraM viSNuzivamaNezAdyanyatamAlayaM gatvA tatra devaM saMpUjya nAnopahArAtrivedya gomayAnulipte caturazre deze dhAnyAni nidhAya tatra zizumupavezya mantreNa rakSAM kuryAt / OM hauM OM jUM OM saH OM bhUH OM bhuvaH OM suvaH OM tryambakaM ya0 mAmRtAt / OM bhUH suvaH OM bhuvaH OM saH OM jUM OM hauM OM ityevaM rUpaM mRtasaMjIvanamantraM paThanvibhUtyA'kSaka mUrdhni lalATe ca rakSa kuryAt / tato bhUtezAnayoH pUjanaM kRtvA'pUpAdyupahArAnsamarpya zizuM bhakSyAdibhistopayitvA vizrAziSo gRhItvA zizunA sahito devaM praNamya devatAyatanaM pradakSiNaM parItya svagRhamAgacchet / tato brAhmaNebhyo dakSiNAM dattvA saMbhojya karmasAguNyAya viSNuM saMsmaret // iti sUryAdyavalokana niSkramaNayoH prayogaH / mh atha bhUmyupavezanam / O kartA paJcame mAse zuklapakSe zubhe divase dezakAlau saMkItyasya zikSa rAyuSyAdyabhivRddhidvArA zrIpara the bhUmyupavezanaM kariSya iti saMkalya: gaNeza pUjanaM puNyAhavAcanaM kRtvA varAhapRthivIgurudevadvijAnpUjayitvA bhUmimupalipya tatra raGgavallImaNDalaM kRtvA zaGkhatUryAdimaGgalaghoSe kriyamANe : puNyAhazabdena nIrAjitaM bAlaM tasminmanDala upavezayet / tatra mantrAH-- rakSainaM vasudhe devi sadA sarvagataM zubhe / AyuSpramANaM nikhilaM nikSipastra haripriye // acirAdAyuSastvasya ye kecitparipanthinaH / jIvitArogyavitteSu nirdahastrAcireNa tAn // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ annaprAzanaprayogaH / dhAriNya zeSabhUtAnAM mAtastvamadhikA hAsi / ajarA cAprameyA ca sarvabhUtanamaskRtA / / tvamevAzeSajagatAM pratiSThA vA tathA hyasi / kumAraM pAhi mAtaratvaM brahmA tadanumanyatAm // ityetairmantrairbhUmAvupavezya brAhmaNAnsaMpUjya bAlaM putravatIbhiH suvAsinIbhirAjyA''ziSo vAcayitvA brAhmaNAnsabhAjya karmasAdguNyAya viSNuM saMsmaret / iti bhUmyupavezanam / 69 athAnnaprAzanaprayogaH // tacca janmataH SaSThe mAse'STamAdyanyatame same mAse vA zuklapakSe jyotirvidAdiSTe muhUrte kAryam / kumAryAstu saptamAdyanyatame viSame mAsi kAryam / kartA prAGmukha upavizya svasya dakSiNato bhAryAM saMskArya copave - zyA''camya prANAnAyamya dezakAlau saMkIrtya mamAsya zizormAtRgamamAzanaino nibaINabIjagarbha samudbhavai nauni barhaNAnnAdya brahmavarcasa tejaindriyAyurabhivRddhidvArA shriiprmeshvrbhiityrthmnnpraashn| khyaM karma kariSya iti saMkalpya gaNapatipUjana puNyAhavAcanamAtRkApUjananAndIzrAddhAnyuktarItyA kuryAt / tatra satritA prIyatAmiti vizeSaH / tataH zucinAmA'yamagniriti dhyAyannaupAsanArthi prajvAlya dhyAtvA samitrayamAdAya zraddha ehItyAdi mANAyAmAntaM kRtvA'nnaprAzana homakarmaNi yA yakSyamANA ityAdi vyAhRtyantamuktvA'Ggahome varuNaM dvirityAdi / pAtrAsAdane dadhi madhu ghRtaM pAyasamannamAjyAsAdanottaraM sAdayet / tato . brahmavaraNAdi trivRdannahomIya puNyAhavAcanAntaM kuryAt / asminpuNyAhavAcane prajApatiH prIyatAmiti vizeSaH / nAtra pradhAnahomaH / jayAdayaH kRtAkRtAH / tataH svadakSiNato mAturutsaGgasya prAGmukhaM zizuM suvarNadaya raupya darjyA vA maGgalaghoSapUrvakamAsAditaM dadhimadhughRta mizramiti trivRtpratimantraM prAzayati / OM bhUstvayiM dadhAmAti prathamam / OM bhutrastvayi daghAmIti dvitIyam / OM suvastvayi dadhAmIti tRtIyam / OM apAM tvauSadhI I Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskArapaddhanaunAe rasaM prAzayAmi zivAsta Apa oSadhayaH santvanIvAsta Apa oSadhayo bhavanvityAsAdita darSi madhu ghRtamAsAdite pAyase nikSipya kAJcanAdyanyatame pAtre tatpAyasaM nikSipya maGgalaghoSapUrvakaM tAdRzadavya. kavAraM prAzayati / tato yatheSTaM prAzayati / satastanmukhaM prakSAlya saM bhUmAvupavezya tadagre vastrazastrapustakAdizilpAdi vinyasya svecchayA zizuryatspRzetsA'sya jIviketi parIkSA kuryAt / idaM ca kumAryA apyamantraka homarahitaM kAryam / ityannaprAzanaprayogaH / atha cUDAkarmaprayogaH // janmatastRtIye varSe paJcame saptame vodagayane zuklapakSe jyotirSidAdiSTe zubhe kAle kAryam / kartA prAGmukha upavizya svasya dakSiNato bhAryA saMskArya copavezyA''camya prANAnAyamya dezakAlo saMkIAsya kumA. raspa bIjagarbhasamudbhavenonibarhaNAyurvacomivRddhidvArA zrIparamezvaraprItyartha cUDAkarma kariSya iti saMkalpa gaNapatipUjanapuNyAhavAcanamAtRkApUmana. nAndIzrAddhArAropaNAnyuktarItyA kuryAt / atra kezinaH prIyantAmiti vizeSaH / tataH sabhpanAmA'yamAnirityamusaMdaghanaupAsanAniM prajvAlya dhyAvA saMmizrayamAdAya zraddha ehItyAdi prANAyAmAntaM kRtvA cUDAkarmahImakarmaNi yA yakSyamANA ityAdi vyAhatyantamuktvA'GgahoMme varuNaM dvirityAdi / pAtrAsAdane dImAjyasthAlI praNI0 prokSa. zItA apo bahiratyuSNIkRtA apaH sAnakuzacatuSTayaM kSaramupa0 samA0 idhmaM bahizzAkya. Ajya. miti pAtrANyAsAdayet / tato brahmavaraNAdi trivadannapuNyAhavAcanAntaM kuryAt / atra prajApatiH prIyatAmiti vizeSaH / nAtra pradhAnahomaH / jayAdayo vaikalpikAH / tato'gneH pazcAtsvasthAne kumAramupadezya svayaM tadakSiNata upavibhapAne: kumArasya vottarato dhRtAnahagomayAM mAtaraM dhRtAnaDuhamomayaM kaMcana brahma Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ cUDAkarmaprayogaH / cAriNaM bopavezyA''sAditA atyuSNA apa AsAditAsu zItAsu mizrayitvA tA AdAya- -OM Apa undantu varcasa iti tAbhirdakSiNaM godAnamAauM karoti / gavi pRthivyAM dIyate svApArthamaGga godAnam / tAni manuSye catvAri | OM auSadhe trayavainam / AsAditeSvekaM kuzamUrdhvAnaM tatra nidadhAti / OM svadhite maina hipsIH / tatrA''sAditaM kSuraM nidadhAti / OM devabhUtAni mavape / ityoSadhinA saha dakSiNapradezasthAnakezAnvapati / evamavaziSTagodAnatraye'pi / tatra vapanamantreSu vizeSa: - C OM yenAvapatsavitA kSureNa somasya rAjJo varuNasya vidvAn / tena brahmANo vapattedamasyorje ma5yyA varcasA sajAya // iti pazcimapradezastha kezavapane mantraH / OM yena pUSA bRhaspateragnerindrasya cA''yupe'vapat / tena te'haM vapAmyamukazarman / ityuttarapradezastha kezavapane / OM yathA jyokca sumanA asat / jyokca sUrya dRze // iti pUrvapradezastha kezavapane / kapanAnantaraM nApitena yathAkuladharmaM yathApravaraM vA cUDAH kArayeyurvapanakartAraH / nApitastadanusAreNa cUDAH kuryAt / ekA venmadhye / de cenmadhye purastAcca / tisravenmadhye pazcAtpurastAcca / paJca cespratidizaM madhye ca / bhRgavaH kecanaH sazikhA: / kecana muNDA eva / tataH kumArasya bandhujanastasmincha kRtpiNDe tAnkezAnantarbhUtAnkRtvA OM yatra pUSA bRhaspatiH savitA somo'gniH / tebhyo nighAnaM bahudhA vyaicchantarA dyAvApRthivI apaH sukaH // iti goSTha udumbare darbhasvambe vADavaDhaM khAtvA tasminsakaizaM zakatpidaM prakSipya mRdA pracchAdayati / vataH kRtazuddhasnAnaH kumAra AcAryAdInmaNamet / tata AcAryaH puNyAhavAcakebhyo brAhmaNebhyo dakSiNAM dadhAt / nApitAya sarpiSyacura Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskArapaddhatImodanaM dadAti / tato brAhmaNabhojanaM bhUyasIdakSiNAdAnaM ca kRtvA viprAziSo gRhItvA viSNuM saMsmaret / iti cuuddaakrmpryogH| athopanayanam / tacA''cAryakartakamANavakasaMbandhisvasamIpanayanam / tadeva pradhAnam / tatphalaM ca dvijatvasiddhayA vedaadhyynaadhikaarH| atha prayogaH-upanayanaM cikIrSurAcAryoM yathoktavidhinA kArpAsa. nirmitamekaM yajJopavItaM prAdezamAtraM samacaturazramazmAnamahataM vastradvayaM kSoma kArpAsaM vA kaupInaM tadvandhanArtha kSomaM sUtramuttarIyArtha kASAyaM vastramajinaM vA trivRtAM maujI mekhalA pravarasaMkhyagranthiyutAM yathoktalakSaNaM daNDamapra. cchinnAyAH prAdezamAtrIH sapta pAlAzIH samidho'niyatasaMkhyairdabhainirmita. mAsanArtha kUrca kAMsyavyatiriktaM bhikSApAtraM gAM copakalpayet / homAdisAmagrIM c| kRtanityakriya AcArya Acamya prANAnAyamya dezakAlau saMkIyaM mamopanetRtvAdhikArasiddhayartha kRcchtrayAtmakaM prAyazcittamamukamatyAmnAye. nAhamAcariSya iti saMkalpya taccaret / , evaM dezakAlasaMkIrtanapUrvakamupaneyatvAdhikArasiddhayarthaM kRcchtrayAtmakaM prAyazcittaM godAnapratyAmnAyenAhamAcariSya iti baTunA saMkalpaM kArayitvA vatkArayet / __tata AcAryoM mama gAyatryupadezAdhikArArtha dvAdazasahasraM dvAdazAdhikasahasra vA gAyatrIjapamahaM kariSya iti saMkalpya-OM agna AyUSa 10 dhyarcayaH / ityagnipavitrasaMjJakAnSaNmantrAnsakRnjapitvA gAyacyA vizvAmitra RSiH savitA devatA gAyatrI chandaH, jape vi0 / OM tatsavi0 dayAditi sakRjjapitvA RSyAdismaraNapUrvakaM saMkalpitapakSAnusAreNa yathAkAlaM gAyatrIjapaM kuryAt / gAyatrImantre zrutAveva RSyAyutkIrtanA. datrA''vazyakam / tenApyanyatrAnAvazyakatvaM sUcitam / tata AcAryoM jyotirvidAdibhyo'vadhAritAdupanayanadinAtpUrvedhustadine vA sarva nityakarma vidhAya mAGgalikaM snAnaM mAGgalikaveSaM ca kRtvA sottaracchade raGgavallikAyukta pIThe prAGmukha upavizyaM svadakSiNataH kRta. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ upanayanam / mAGgalikAnAM kRtamAGgalikatrerpA bhAryau tadakSiNatastathAvidhaM saMskArye copatrezyA''camya prANAnAyamya dezakAlau saMkIrtyasya kumArasya dvijatvasiddhipUrvakavedAdhyayanAdhikAra siddhidvArA zrIparamezvaramItyarthamAcAryapatRkasAvitrImAtRkamupanayanAkhyasaMskAraM kariSya iti saMkalpaM 73 kuryAt / tatastadaGgatvena puNyAhAdivAcanaM mAtRkApUjanaM nAndIzrAddhaM brahayajJamaGkuzaropaNaM maNDapadevatApratiSThApanaM ca kariSye / tatrA''dau nirvighnatAsidvayarthe gaNapatipUjanaM yathAcAraM kuladevatAdipUjanaM kariSya iti saMkalanAyaGkarAropaNAntaM kuryAt / indraH bhIyatAmiti puNyAhavAcane vizeSaH / athavA brahayajJAGkurAropaNaM pradhAnasaMkalpAtpUrvameva kartavye / grahayajJastu pUrve sapta dinamadhye dazadinamadhya eva vA kartavyaH / atra gauryAdimAtRkA gaNapatyAdayazca vaMzapAtropari vastraM prasArya tatra saMsthAdhyAH / I tato yathAcAramAzrAdiprazasta vRkSaparNaveSTitA dUrvAH zamIzAkhAH sUtreNa thoDA veSTayet / tatraikatra muzalamekatra cchurikAzastraM madhye prakSipya beSTanIyam / tatrastAH zAkhApAtRkA baMzapAtre nighAya tAsu catasRSUdava saMsthaM nandinInalinImaitromA nAmamantreNAssvAsa taduttarasthamuzalagarbhAyAM pazubardhinIM taduttarasthacchurikAzastragarbhAyAM bhagavatIM ca nAmamantreNa (SSbAhayet / tato vaMzapAtrasyocarataH sthApite sUkSmamRnmaya kalaze yathAcAraM taNDulapUrNe haridrAkhaNDalaDDU kapUgIphalayute nyubjazarApahite zvetacUrNaraJjite mUtraveSTite gaNAnAM tveti mantreNAvighnagaNapatimAvAdya narya prajAmiti pratiSThApyA''sanAdyAcamanIyAntAnupacArAnsamartha svasamIpe tAmrapAtraM nidhAya tatra tAH zAkhA: saMsthApya bhAryayA nIrAjana sugandhitailAbhyaGgayavArakaharidrAdyudvartanoSgodaka snAnAni kArayitvA''po hi STheti tisRbhiH saMsthApyAsscamanIyaM dattvA tAH zAkhAmAtRkA vaMzapAtre pUrvavannidhAya vastrAdipuSpAntAnupacArAnsamarpya dadhikrAvNeti dadhnA kANDAkANDAditi dUrvAbhizrAbhyarcya dhUpAdyupacArAnsamartha mantrahIna kriyAhInaM bhaktihInaM ca devatAH / yatpUjanaM kRmidaM paripUrNa tadastu me // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskArapaddhatIiti saMprArthya vaMzapAtraM svayaM gRhItvAH vighnagaNapatikalazaM bhAryayA grAhayitvA ghaNTAdivAdyaghAMpeNa sahitaH sabrAhmaNaH svasti na indro vRddha0 dadhAtu | aSTau devA vasavaH svasti / RdhyAsma havyana0 sviiraaH| iti mantrAnpaThangRhamadhye gatvA pratiSThApanadezamuglepya raGgavalyA. dibhiralaMkRtya tatra taNDulAmakSipya teSu tadvaMzapAtraM narya prajAmiti pratiSThApya tatravottarataH kalazaM bhArthayA nidhAppa pazcopacAraiH saMpUjya sthApitadevatAprItyartha yathAvibhavaM brAhmaNAnsuvAsinIzca saMbhojya tebhyo yathAvibhavaM vastrAdi dadyAt / tato nIrAjitAbhyAM daMpatibhyAM suhRdo vastrAdi dadyuH / yAvaraNDapodvAsanaM pratyahaM sthApitadevatAH pUjayet / "teta upanayanadine paTvabhUtisamasaMkhyAkAnbrAhmaNAnsabhojya taiH puNyAhasvastyayana(ciyitvendraH prIyatAmiti vadet / tataH kRtamaGgalasnAnamalaMkRtaM kumAraM mAtrA saha bhojayet / aSTauM brahmacAriNo'pi bhojayedityAcAraH / tataH kRtabhojanasya kumArasya nApitena kezAnyApayitvA kumAraM saMsna pya dvirAcAmya baddhazikhaM gandhAdibhiralaMkRtyAhataM vAsaratUSNI paridhApyopavezya dvirAcamanaM kArayet / atrA''camanaM paurANameva / tama kezavAditribhina mabhirudakaM pibedityAdikaM tattadaGgasparzarUpamanyato jJeyam / tato vedyAmupavezyoktarItyA''ya. tanaM sthaNDilaM vA vedyAM vidhAya tatsaMskAraM pUrvavatkRtvA laukikAraNi zrotriyAgAsadAhRtaM vA saradbhavanAmAnamAmiM pratiSThAya prajvAlya dhyAtvA samizcayamAdAya zraddha ehItyAdi prANAyAmAntaM kRtvopanayanahomakarmaNi yA yakSyamANA ityAdi vyAhRtyanmuktvA vaizeSikapradhAnahome-AyuminimekayA''jyAhutyA yakSye / Ayudo devamAnamekayA''jyAhutyA yakSye / aGgahome-imaM me varuNamityAdi / pAtrAsAdanaM'zmAnamahataM vastra. dvayamuttarIyArtha kASAyaM stramajinaM vA mAjI mekhalA dI kurcamAjyasthAlI praNItApraNayanaM prokSaNIpAtramupaveSamaGgAranirUhaNArtha pAtraM kaupInaM taddhandhanAtha kSomaM sUtraM paudhAyanotta.vidhinA nirmitamupavItaM bhikSApAtraM ca prayujya gAM samIpe saMsthApya saMmArgadarbhAnavajvalanadarbhAnba. hiridhmamAjyaM sapta pAlAzIH samidhazcA''sAdayet / tato brahmavaraNAdi paridhiparidhAnAntaM kRtvA'naruttaratastiSThataH kumArasya kaTAvAsAdita sUtramAvazyA''sAditaM kaupInaM paridhApya darbhadhUpazya dvirAcamanaM kArayet / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ upanayanam / tataH kumArastatraivopaviSTaH OM devasya tvA sa0 yAmAdade | ityAsAditamuvAnamAdAya OM udyaM ta0 ruttanam / ityupavItamAdityAya pradarzya OM yajJopavItaM pa0 stu tejaH / iti dakSiNaM bahumuddhAryaM dhArayet / 75 ziSTAstvidAnIM baudhAyanoktavidhinA yajJopavIta nirmANAsaMbhavena siddhayajJopavIte tattanmantraizreSThAH kRtvA taddhArayanti / tato dvirAcamyAnyAyatanAdezAnyAM dizi dvirAcamyAgregAnaM brahmAgnyormadhye nA''cAryasya dakSiNato gatvA tatra prAGmukha upavizya tamantrArabhate / athA''cAryaH kumAreNAnyArabdhaH paripekA divyAhRtihomAntaM kRtvA pradhAnahomaM 'kuryAt / OM AyurdA agne0 dimaH svAhA / Ayurde'zaya i0 / OM AyurdA devaja0 naye65 svAhA / Ayurde devAyAzva i0 / iti pradhAnAhutidvayaM jur3apAt / tataM imaM me varuNetyAdi sviSTakRdantaM kRtvA'gneruttarata uttaraparidhisaMdhimagreNAsssAditamazmAnaM nidhAya kumAramagreNAgnimAnIya OM AtiSThemamazmAnamazmeva0 pRtanAyataH / iti dakSiNena pAdenAzmana upari se sthApayati / tataH kumAramazmano'vatAryAzmAnaM tasmAddezAbhiH sArtha pUrva paridhApitaM vAsa: prajJAtaM nivAya OM yA akRntanavayanyA atanvata yAca devIrantAnamito dadanta / tAstvA devIrjarasA saMvyayantvAyuSmAnidaM paridhatsva vAsaH | parivatta dhatta vAsasaina zatAyuSaM kRNuta dIrghamAyuH // bRhaspatiH prAyacchadvAsa etatsomAya gajJe parighAta vA u / jarAM gacchAsi paridhatsva vAso bhavAnkRSTInAmabhizastipAcA / zataM ca jIva zaradaH suvarcA rAyazca poSamupasaMvyayastra / ityAsAditayorvAsasomadhya eka vAsaH paridhApayati / - OM parIdaM vAso'dhidhAH svastaye bhUrApINAmabhizastipAvA / zataM ca jIva zaradaH purucIrvamUni cAryo vibhajAsi jIvan // iti parihitavAsasaM kumAramabhimantrayate / vasUni cAyyo vibhajAsajIvamiti pramodapAThaH / tatastamupavezya dvirAcamanaM kArayet / OM yA duritA paribAdhamAnA zarmavakhthe punatI na AgAt / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 saMskArapaddhatI- prANApAnAbhyAM balamAvahantI svasA devAnA subhagA mekhasleyam // ityAsAditayA mekhalayA kumAraM nAbhideze triH pradakSiNaM parivyayati / tato nAbheruttarato mekhalAyAtraguNaM granthi kRtvA dakSiNato nAbheH parikarSati / OM mitrasya cakSurdharuNaM dharIyastejo yazasvi sthavira samiddham / anAhanasyaM vasanaM jariSNu parIdaM vAjyajinaM dhatsvAsAvaditisve kakSAM vanAtu vedasyAnuvakta ve medhAyeM zraddhAyA anUktasyA nirAkaraNAya brahmaNe brahmavarcasAya | iti kumArAya kRSNAjinamupariSTAlomogrIvamuttarIyaM karoti / yadA bAsa evottarIyaM tadA mantranivRttiH / ajinapadalopo vA / yatra yaMtra mantre'sauzabdastatra saMbuddhayantaM saMskArthasya zarmAntaM vyAvahArikaM nAma grAhyam / tataH OM indrAyAM paridade / iti kumAraM brUyAt / paridehIti vumAraH / athA''cAryaH OM paramamindra brahmaNe mahe zrotrAya dadhmasi / athainaM jarimANaye jyovacchrotre adhijAgarat // iti kumAramindrAya paridadAti / athAgreNAyeM kumAraM dakSiNato nItvA'pareNAzimudaGmukhamupavezya OM tvayi medhAM tvayi prajAM tvayyagnistejo dadhAtu / trayi me0 yIndra indriyaM da0 | rugi me0 yi soM bhrAjo dadhAtu / iti tribhiDatoccheSamAjyamardha sakRtkumAraM prAzayati / avaziSTenArdhena rupsapala|zcasamidhAmabhyaJjanaM paridhyaJjanaM prAyazcittamau ca kuryAt / OM yoge yoge tatra0 mUtaye / imamagra AyuSe0 thAsat / iti dvAbhyAM prAznantaM kumAraM samIkSate / tataH kumAraH prAzanAGgamAcamanaM kuryAt / adhA''cArya AcAntaM kumAramAtmAnamupaspazye OM zataminu zarado anti devA yatrAnathakA jarasaM tanUnAm / putrAso yatra pitaro bhavanti mA no madhyArI riSatA''yurgantoH // iti kumAramabhimantrayate / atha kumAra AcArya brahmANaM ca bahiSkRtya pAtrasahitamA pradakSiNaM parikrAmati / AcArya: -: OM AgantA samaganmahi samRtyuM yuyotana / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ upanayanam / ariSTAH saMcaremahi svasti caritAdiha svastyA gRhebhyaH // ityAsIna eva dakSiNaM pa ikrAmannaM kumAramamimantra yate / OM brahmacaryamAmAmupa mA nayasva brahmacArI bhavAni devena savitrA prsuutH| iti kumAraM vAca yati / ko nAmAsIti kumAraM pRcchati / atha kumAraH svasya zarmAntaM vyAvahArika nAkSatraM ca nAmA''caSTe yathA devadattazarmA kArtio'smIti / AcArya. OM svasti deva savitarahamanena devadattaza. maNA kArtikenohacamIya / iti kumArasya nAmanI gRhNAti / zaM no devI0 tu naH / ubhAvadbhirjiyete / ubhayormantraH / atha pradhAnopanayanam / AcAryoM jyotirvidaM saMpUjyAdakSiNata: prAGmukha upavizyAmerAgayyAM dizi kapurobhAga AtmAbhimukhaM kumAra. mupavezyo yomadhye jyotirSitA svastikenADinta udagdaze'ntaHpaTe ghRte brAhmaNamaGgalamuktapadyapATha kriyamANe sakaladevatAdInAM cintanaM paTastha. svasnikAvalokanaM ca kurvanAmI / evaM kumAro'pi / tata AcAryo'nta:paTe niSkAzita upanayanaM kuryAt / taccetyam-kumArasya dakSiNamaMsaM svada. kSiNena hastena ruvyahastena savyamasaM tUSNIM kiMcidandhArabhya OM bhUrbhuvaH muvaH, OM tatsavitu yA devasya vArUvistAbhyAmupanaye'mukArman, iti kumArasya dakSiNaM bahAtmana AbhimukhyenA''nIya samA. sInaH kumAraM svasamApe saMmakhaM karoti / ida pradhAnopanayanaM brahma cArA na vimmarat / atra ya ya na dakSiNayA samaktA ame tejasvimityAdyA Azipo dagurAcAgat / AcArya: aniSTe istamprabhItsomasta hastamagrabhItsavitA te hastamagrabhItsarasvatI ta hastamagrI-pUpA te hastambhIbRhaspatiste hastamgrabhInmitraste hastamagramIdvaruNaste hasnagrabhItvaSTA te hastamagramIddhAtA te hastamagrabhIviSNurate istamagrabhItmanApatiste hastamagramIt / iti kumArasya dakSiNaM hastaM sAGguSThaM dakSigena hastena gRhNAti / OM savitA tvA'bhirakSatu mitrastvamasi dharmaNA'gnirAcAryastava devena savitrA pramUto bRhaspaterbrahmacArI bhavAmukazamanapA'zAna samidha Adhehi karma kuru mA divA svApsIrite nAraM saMzAsti / saMzAsanaM zikSaNam / apAmazanaM putrotsargAdAvAcamanam / samidha AdhAnaM prAtaH sAyamagnikA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 saMskArapadatoyam / karma saMdhyopAsanAdi / divA nidrAbhAvaM ca kurvityarthaH / bADhamiti kumAro'GgI kuryAt / ___ AcAryo dakSina hastena kumArasya tUpNI dakSiNAMsasyopari sAmI. pyena pRSThataH pravezya krameNAvAcInamabhimRzya OM mama hRdaye hRdayaM te'stu / mama cittaM cittenAnvehi / mama bAcamekamanA juSasva / bapatistvA niyukta mahyam / mAmevAnusarabhasva / mayi cittAni santu te| mayi sAmIcyamastu te| mahyaM vAcaM niycchtaad| iti kumArasya hRdayamamimRzati / apa upaspRzya ___OM prANAnAM granthirasi samAvisrasaH / sathaiva nAbhidezamabhimazati / apa upaspRzya _____OM bhuvaH suvaH muprajAH prajayA bhUyAsa suvIro vIraH suvarNa varSasA supopaH pApaiH sumedhA medhayA subrahmA brahmacAribhiH / . iti kumAramabhimanvya OM bhUkSu tvA'nau pRthivyAM vAci brahmaNi dade'mukarman / bhuvo yajuHSu tvA vAyAMvantarikSe prANe brahmaNi do'mukazarman / suvaH sAmasu tvA sUrye divi cakSuSi brahmaNi dade'mukazarman / iSTataste priyo'sAnyamukamazan / analasya te piyo'sAnyamukazarman / ... idaM vatsyAvaH prANa AyuSi vatsyAyaH prANa AyuSi vasAmukazarman / iti punaH kumAramabhimantrayate / OM aniyuSmAnsava0 soma AyumAnsayajJa AyuSmAnsa da0 brahmAyuSmatta. devA AyuSmanta / etaiH 'paJcabhiH pardikSiNena hastena kumArasya dakSiNaM hastaM sAGguSThaM gRhAti / OM AyuSTe vi0 mite / agnau pRthivyAM pratitiSTha vAyAvantarikSe sUrya 'divi yAra svastimanirvAyurAdityacandramA Apo nu saMcaranti tAra svastimanusaMcarAmukazarman / prANasya brahmacAbhUramukarman / iti kumArasya dakSiNe karNe japati / OM AyurdA a0 dimam / amau pRthivyA. yNbhuurmukshrmn|. iti kumArasyotsare karNe japAte / OM medhAM ta indro dadAtu medhA devI sarasvatI / medhA te AzvinAvubhAvAyattA puSkarasanau / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ upanayanam / iti kumArasya mukhaM svamukhena saha saMnidhAya japani / kapakAdidevebhyastvAM paridada iti kumAraM bramAt / paridehIti kumaarH| tata AcArya: kaSa kAya tvA parivadAmyantakAya tyA paridAmpa ghorAya tvA pari. dadAmi gadAya tvA paridadAmi yamAya tvA paridadAmi makhAya tvA paridadAmi vazinyai tvA paridadAmi pRthivyai tvA savaizvAnarAya parida. dAmyadbhyastvA paridadAmyopadhIbhyastvA paridadAmi vanaspatibhyastvA paridadAmi dyAvApRthivIbhyAM tvA paridadAmi subhUtAya tvA paridadAmi brahmavarcasAya tvA paridadAmi vizvabhyastvA devebhyaH paridadAmi sarve. bhyastvA bhUtebhyaH paridadAmi sarvAbhyastvA devatAbhyaH paridadAmi / iti kumAraM kaSakAdibhyaH paridadAti / paridAnAnantaraM kumAreNA's. sAditasaptapalAzasamidhA ghRtenAbhyaJjanaM kArathitvopanayanAmAvabhyAdhyApayati mantrAnvAcayati c| kumAra:-OM agnaye samidhamAhA bRhate jAtavedase / yathA svamagna samidhA samidhyasa evaM mAM medhayA prajJayA prajayA pazubhibrahmavarcasenAnAcena samedhaya svaahaa| ekAM samidhaM ghRtenAbhyaktAmabhyAdadhAti / agnaya idamiti tyAgaH / tayaiva dve samidhau dvitIye'bhyAdhAne / tatrAnaye samidhAvAhArpamityUhaH / tRtIye'bhyAghAne'vaziSTa zvAsaH samidhaH / tatrAgnaye samidha AhApaMmi. tyUhaH / tyAgastu pUrvavadevobhayatrApi / tataH zukhamaharaNAdi saMsthAjAntaM karma samApya na gAyana rodena nRtyadarzI bhavenmadhumAMsAzanAdi varjayedityAdIni vratAni kumArAyopadizati / / tataH- OM agne batAte vrataM ca0 dhyatAm / agnimupatiSThate / OM pAyo vratapate. vAyum / Aditya vratapane0 Adityam / vratAnAM vrata. pate. vratapatim / atra gurave varaM dadAti / guro varaM te dadAmi / gurura. vA''cAryaH / piturAcAryatve tu kumAreNAnyasmAtpratigraheNA''nItA gaurArthe deyA / gorabhAve niSkrayIbhUtaM dravyaM deyam / AcAryastUSNIM varaM prati gRhAti / devasya tvati samantrakamiti kecit / tataH OM udA. yuSA0 anu / kumAraM vAcayanutthApayati / sUryAya svAM paridada iti Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8. saMskArapadasaubrUyAt / paridehIti kumAraH / AcAryaH OM sUryapa te putrastaM te parida. dAmi / ini moya kumAraM paridadAti / tato brahmacAcAryo vA OM taccakSurdaiva0 dRze / iti sUryamuMpati- AcAryaH OM aniSTa Ayu: pratarAM kRNotvaniTe puSTiM patarAM dadhAvindo marudbhiriha te dadhAtvAdityaste vamubhirAdadhAtu / kumArAya pUrNasAditamUrvAgraM daNDaM pradAya bhikSAcarya careti mAha / tato brahmacArI omityuktvA prathamaM mAtaraM bhikSeta / bhavati mikSAM dehIti / tato mitra. phuleSu / puruSasya bhavAnbhikSAM dadAtviti vadet / tadbhikSAM dravyamAhatya bhaikSamidaM bho ityAcAryAya nivedayet / AcAstitmakSamiti pratigR. hAti / tata: OM yasya te prathamavAsya harAmastaM tvA vizva Antu degH| saMvA bhrAtaraH sahado vardhamAnamana jAyannAM bahavaH sujAtam // kumArasya pUnihitaM vAso gRha / tanaH pUrvoktarItyA privRdabahoma kRtvA vyavrataM kumArAyopadizet / kSudhikAralavaNamApamudgAdidhAnya. madhurmAsAzanaM maJcakAyuparizayanaM sanmAna jalA mRnmayapAtre kAMsya. pAtre ca bhojanaM zUdrAyocchiradAnaM divAzayanaM ca na kAryam / umI. kAlo bhikSAcaryamudakumbhAharaNaM sAyapupakramya ityahamanI kAlo pratya sAyameva vA'mikA kartavyamiti / brahmavArI bAdAmetyuktvA'gne vratapata ityAdibhirdevatopasthAnaM kRtvA ahavAM strI kurvan / tana AcAryoM yathAcAraM gAyatrIpUnanaM vidhAya gaaycyupdeshaarthmpre| gAnimAsAditaM kUcemudagagraM nidhAya rASTrabhRdasyAcAryAsandI mA tvaghopam / / tasminprAGmukha upavizet / tato brahmacArI tUSNImAdityAya namaH skArAJjaliM kRtA''cAryasya dakSiNaM pAdaM savyAnvArabdhena dakSiNena hastenAdhastAdupariSTAcAvamRzya pANI vyatyasya tAbhyAM sakuna(kSi)ko tasya pAdau dhArayet / idamAsaMgrahaNam / atrA''cAryeNa guptaM nAma kumArAyopAMzu kathanIyam / kumArasonopAMzUcAritena nAmnA''cAryamadhivA. dayet / etannAmAvijJAne tu vyAvaha rikeza nAmnopAvAbhivAdayet / satrAbhivAdanaprakAra ityam -dakSiA vAI sanyAnyArabdhaM zrotrasanaM prasA. ryAmukanavarAnvitAmukagotrotpano'mukazarmA'haM bho abhivAdaya ityupAMpU. bArayadhirovanatipUrvakaM tinnAcArya namaskuryAt / idamabhivAdanam / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ upnynm| tata AcArtheNA''yuSmAnbhavAmukazarmA 3 iti plutAntyasvaroccAraNenopAMzu prayuktAzIrvAda AsIno vinayAvanato bhUtvA sarvavedArambhArthavena sAvitryupadeza vAJchannadhyeSaNArUpaM mantradvayamekazrutyA paThet / adhIhi bho ityuktvA sAvitrI bho anubrUhIti / tatte uttAnIkRttavAmapA. jyaGguSThAgulInyaGmukhIkRtadakSiNapANyaGguSThAjhalIbhidRDhasaMyoginI kRtvA dakSiNAke nikSipyA''sIta / tata AcArya:- OM gaNAnAM tvA gaNa. sAdanam / kumAramAbhimantrayate / tatastamaJjaliM svapANibhyAmAdAya bhU. statsaviturvareNyam / bhuvo bhargo devasya dhImahi / suvardhiyo yo naH pracodayAt / bhUrbhuvastatsaviturvareNyaM bhargo devasya dhImahi / suvarSiyo0 thAt / bhUrbhuvaH suvastatsa0NyaM bha0 mahi / dhiyo0 yAt / sAvitrImevaprakAreNa paccho'rdhazo'navAnamiti prAGmukhaM kumAraM vAcayati / taittirIyANAM gAyacyArambheNaiva RgyajuHsAmAtmakavedatrayAdhyayanAdhikArI bhavati / tataH karmAGgandevattAprItyartha gandhatAmbUlAdibhirbrAhmaNapUnanaM tebhyo bhUyasIdakSiNAdAnaM ca kRtvA'ne tejasvimityAdibhimantrairAziSo grAhyAH / tataH karmAGgadevatAbhItyartha zatadvayaM pazcAzadvA'tyazaktI daza vA brAhmaNAmojayitvA tebhyo dakSiNAM dadyAt / tatA pramAdAditi karmasAdguNyAya viSNuM smaret / __atha mdhyaahnsNdhyaa| tataH kAlaprAptAM madhyAhnasaMdhyAM kuryAt / tasyAH prayogaH-zaMcI deze darbhAnAstIya tUSNImeva teSu prAGmukha upavizya kuzapANistUSNI trirAcamya dviroSThau parimRjya sakRdupaspRzya savyaM pANi pAdau prokSya ziracakSuSI nAsike zrotre hRdayamAlabhya pratyAlambhamapa upaspRzedityevaM dvivAramAcamya OM bhUH OM bhuvaH OM suvaH OM tatsa0 bhUrbhuvaH suvaromiti brahmaviSNuzi. pAnkrameNa dhyAyanpUrakakumbhakarecakakrameNa trirabhyaset / iti prANAyAmatrayaM kRtvA saMdhyAM dhyAyet / madhyAhnasaMdhyAM yuvati zvetAM zvetavastrAM zveta. gandhAnulepanAM trinetrAM varazUlaparazvabhayadhAriNI vRSavAhanAM rudrarUpiNI sAvitrI thyAyAmIti sUryAbhedena dhyAtvA dezakAlo saMkIyaM zrIparameparamItyartha madhyAhnasaMdhyopAsti kariSya iti saMkaraNaM kRtvA OM Apo Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 82 saMskArapaddhatauhiSThA ma0 ca naH, iti kuzodakarmadhyamAnAmikAGguSThairRgante'rdharcAnte prAdAnte vA mArjanaM kuryAt / tata Apo vA ida 50 rApa omiti apo'bhidhyAyet / tata ApaH 'punantu pR0 graha svAhA / ityudakaM pivati / tato dvirAcamya punarmArjanaM kuryAt / tatra mantrA: OM dadhikrANo a0 pat / Apo hi SThA ma0 ca naH / hiraNyavarNAH zu0 nidhatta / pavamAnaH suva0 punAtu / drupadAdive. mainasaH / tato gokarNavatkRte dakSiNe haste jalamAdAya tatra zvAsaM tyajannAsikAgre pApapuruSaM smarandrupadAdive0 tu mainasa ityanena pApapuruSamutsArya tajala. manavalokayansvasya vAmabhAge bhUmAveva kSipet / / tata utthAya sUryAbhimukha AdityAbhedena saMdhyAmabhidhyAyanhastAbhyAM jalamAdAya OM bhU0 sutraH OM tatsaviturva0 dayAditi tajjalamabhimanya dakSiNanAsApuTena tatrA''dityamaNDalasthaM tejaH samAgataM vibhAvya samastavyAhRtisahitAM gAyatrI saMtatAmuktvA savitre sAvitryA idamayaM na mameti mUryAbhimukha Urya jalamaJjalinotkSipaJjale'dhya dadyAt / tata omApo jyo0 suvaromiti tattejo vAmanAsApuTenA''kRSya svasthAna AgataM vibhAvayet / evaM punarnalamAdAya dvivAramadhya dattvA''tmAnaM pradakSiNIkurvatrasAvAdityo brahmetyAtmAnaM pariSicyA''sIno'pa upaspR. zet / tato dvirAcamya prANAnAyamyApaH spRSTvA OM apakrAmantu bhUtA0 samArabha iti bhUtAnyutsArya damarudakenA''sanadezaM prokSya tatra darbhAghAsanamAstIrtha OM bhU0 pRthvi tvayA dhRtA lo0 tvaM ca0 cA''sanamityAsana upavizya pUrvavatprANAyAmatrayaM kRtvA OM bhU0 mukaH, ityAmAnamabhyukSet / tatsaviturhadayAya namaH, hRdathe / vareNyaM zirase svAhA, zirasi / bhargo devasya zikhAyai vaSaT , zikhAyAm / dhImahi kavacAya hum , urAsa / dhiyo yo naH netratrayAya vauSaT , netrabhUpadhyeSu / pracodayAt akhAyaphaT, karatalAraphoTane nAstraM prAcyAdiH zadikSu / ayaM ca nyAsaH kRtAkRttaH / AyAtu varadA devI a0 zriyamAvAiyApi, ityetainArAmA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ upanayanam / gAyatriyA gAyatrI chando vizvAmitra RSiH savitA devatA'gnirmukhaM brahmA ziro viSNurhRdaya rudraH zikhA pRthivI0 papanayane viniyogaH, ityUSyAdi smRtvA maunI cApalyarahito'bhASamANo nAsAgradRSTirunnata. gAtra ekAgracitto devasya svaprakAzasya savituH zrIsUryasya vareNyaM varaNIyaM bhargastejo dhImahi dhyAyema yo no dhiyo'smAkaM buddhIH praco dayAtsvarUpe prerayatItyartha manasyanusaMdadhapaviSTottarazatamaSTAviMzatiM vA yathAzaktyanavAnapAThadharmeNa gAyatryA japaM kuryAt / japasamAptaupunaH SaDaGganyAsAnkuryAt / 83 madhyasaMdhyAprayuktena gAyacIjapanena ca / adhyaSTazatajapyena rudrAtmA prIyatAM raviH || iti japaM nivedayet / tataH sakRdAcamya prANAnAyamya OM udvayaM tama0 udutyaM jA0 citraM devAnA0 taccakSu0 ya udagA0 hasaH zu0 esthetairUrdhvabAhurAdityamupatiSThate / uttame zikhare hyalokam / ghRNiH0 romiti saMdhyAM visarjayet / antavArati0 rom / ityAtmAnamupatiSThate / o tataH saMdhyAyai namo gurubhyo0 mAtApitRbhyAM0 ityabhivAdya sakRdeva pUrvavadAcamya prANAnAyamya viSNuM saMsmaret / iti madhyAhnasaMdhyA / atha sAyaMsaMdhyA pUrvavadAcamanaprANAyAmoM kRtvA sAyaMsaMdhyAM vRddhAM kRSNAM kRSNatratrAM kRSNagandhAnulepanAM zaGkhacakramadApacadharAM maruDavAhanAM viSNurUpiNIM sarasvatI dhyAyAmIti sUryAbhedena dhyAtvA dezakAla saMkIrtanAdyavabhidhyAnAntaM kRtvA agnizca mA0 tAm / yadahA pA0 zrA / aha0 nau satye jyo0 mi svAhA ityudakaM pItvA''camya punaH praNavavyAhRtigAyayAdyaimarjiyitvA pApmAnamutsAyaM pratyaGmukha upavizyaiva sUryAbhedena sarasvatyabhidhAM saMdhyAM dhyAyannatrayaM bhUmAveva pUrvavadadyAt / 1. tatra saMvitre sarasvatyA idamarghyaM na mametyarghyadAne vizeSaH / tataH pUrvavatpradakSiNIkRtyA''camanaprANAyAmau kRtvA apakrAmantvityAdivi + praNavAdisamastavyAhRtipUrvaka saMtatAM gAyatrIImityarthaH / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 saMskArapaddhanau dhinA pratyaGmukho gAyatrIjapaM kRtvA pUrvavaduttaranyAsaM kurNat / tataH sAyaMsaMdhyAprayuktena gAyatrI japanena ca / adhyaSTazatajapyena viSNvAtmA prIyatAM raviH // iti japaM nivedya saMdhyAvisarjanaM vidhAyopasthAnaM kuryAt / imaM me / tattvA yAmi / yacciddhi te / yatkicedaM / kitavAso / ityAdityaM pratyaGmukha upasthAya yA sadA sa0 kSatvoM nama iti saMdhyAmupasthAya namaH pratIcyai dize yAzca de0 bhyazca nama iti pratIcIM dizaM tadadhipatiM tadvAsidevAMzcopasthAya namaH udIcyai diza ityAdyaistattanmantraistattadupasthAnaM kuryAt / namo rAGganayamunayorityetena munInupatiSTheta / tataH saMdhyAyai namaH ityAdi viSNusmaraNAntaM kuryAt / iti sAyaMsaMdhyA / atha prAtaH saMdhyA / pUrvavadAcamanaprANAyAma kRtvA prAtaHsaMdhyAM kumArI raktAM raktavastrAM rakta sAlyAM raktagandhAnulepanAM pustakAkSaka maNDalA jinakarAM haMsavAhanAM brahmarUpiNIM gAyatrI dhyAyAmIti sUryAbhedena dhyAtvA dezakAla saMkIrtanAdyababhi dhyAnAntaM kRtvA sUryaca mAmanyuzca ma 0 drAtriyA pA0 rAtristada0 sUrye jyo mi svAhA ityudakaM pItvA''camya praNavavyAhRtimAyayAdyairmAnayitvA pApapuruSamutsArya tiSThanprAGmukhaH sUryAbhedena gAyajyabhiSAM saMdhyAM dhyAyanaJjalinA'ryaM trayaM jalamadhya eva dadyAt / tatra savitre gAyatryA idamadhye na mameti tyAgaH / tataH pradakSiNAdi nyAsAntaM pUrvavatkuryAt / tataH -- prAtaH saMdhyAprayuktena gAyatrI japanena ca / adhyaSTazatajapyena brahmAtmA bhIyatAM raviH // 0. iti japaM nivedya saMdhyAM visRjya mukulitakara AdityamupatiSThate / mitrasya ca0 mitro ja0 prasamitra ityAdityamupasthAya yA sadeti saMdhyAsupasthAya namaH prAcyai diza ityAdi viSNusmaraNAntaM sAyaMsaMdhyAvatkupA~va | iti prAta:saMdhyA / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ upanayanam / athaagnikaarypryogH| sAyaMsaMdhyottaramAcamya prANAnAyamya dezakAlau saMkIrya zrIparamaina zvaraprItyarthaM sAyamagnikArya kariSya iti saMkalpyAgniM samidhya prajvAlya dhyAyet / avAranyAyatanasaMskAraparistaraNayorvikalpaH / tato yathA ha tadva0 AyuH, iti sodakana pANinA'gniM pradakSiNaM parisamUhet / tato'dita ityAdibhiH pariSekaM kRtvA'STau palAzasamidho gRhItvA zuddhodakena prokSya bhUH svAhA'naya i0 / bhuvaH svA0 vAyava0 / suvaH svA0 sUryAya0 / bhUrbhuvaH suvaH svA0 prjaap0| OM epA te'gne0 mahi svAhA, agnaya i0 / OM medhAM ya indro0 sau svAhA, indrAya sarasvatyA azvibhyAM ghedaM0 / OM apsarAmu ca yA0 nmanaH / daivI0 patA5 svAhA medhAyA idaM0 / OM A mAM medhA0 juSantA svAhA medhAyA i0 / tataH pUrvavatparisamuhyAdite'nvama sthA ityetairuttarapariSekaM kRtvopasthAnaM kuryAt / ___ * yatte agne teja9 yAsam / yatte ame varca / yatte agne hara0 / mayi me0 yayaniste / mayi? yIndra i0 / mayika yi sUryo0 ityetairagni mupatiSThate / tato bhasma dhRtvA'gniM saMpUjya zraddhAM medhAmityagniM saMprArthya pramAdAditi viSNuM saMsmRtya karmezvarAyArpayet / evaM mAtaruktarItyA prAtaHsadhyA vidhAya prAtaragnikArya kuryAt / ityagnikAryam / vrata ukta prakAreNa svasaMnihitAnAM pitRmAtrAdInAmupasaMgrahaNamAbhibAdanaM ca kAryam / athopanayanAgninAzaprAyazcittam / tatrA''pUrvikatantreNa prayogaH-AcAryoM dezakAlau saMkIyAgnyanusamanaprAyazcittaM kariSya iti saMkalpyollekhanAdyagnipratiSThApanAntaM kRtvA catvAri zaGgati dhyAyet / atra vinnnaamaa'gniH| tato'gniM paristIrya darvImAjyasthAlI prokSaNIpAtramupaveSaM saMmArgadarbhAnavajvalanadarbhAnAjyamekAM samidhaM cA''sAdya. pavitre kRtvA prokSaNIH saMskRtya pAtrANi prokSya dI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskArapaddhatIsaMmRjyA'''yaM saMskRsyAneH pazcAharmedhAjyaM davA ca nidhAyAni mantraiH pariSicyAlaMkRtya dA''jyamAdAya OM ayAvAne sya0 meSajae svAhetyekAmAhurti juhuyAt / ayase'naya i0 / lataH paristaraNAni vimRjya sarvaprAyazcittaM hutvottarapariSekaM kuryAt / samidAdhAnAtmAganyanugamane'pi prAyazcittahomAnantarameva samidabhyAdhAnaM kAryam / athavA sarvamAyazcittamAtramatra nAyAzcAgna ityAhutiH / ityupanayanAminAzaprAyazcittam / atha caturthadivasIyopanayanAGgAni / zrAcAryaH prAtaH kRtanityakriyaH kRtaprAtaHsaMdhyAgnikAryopasaMgrahaNAbhivAdanena brahmacAriNA saha prAGmukha upavizyA''camya prANAnAyamya tridanahomaM vAstupataye balidAnaM ca pUrvavatkRtvA brAhmaNAnsaMbhojya puNyAhasvastyayana(ciyitvA zraddhAmedhe prIyatAmiti vadet / ___ tato brahmacAryAcamya prANAnAyamya vratavisargArtha devattopasthAnaM pUrvavamkuryAt / tatra tacchakeyaM tanme rAdhyatAmityetasya sthAne tadaza tanme'rAdhIti mantrasaMnAyaH / tatasvyahavataM visRjet / ___ tata AcAryaH sthApitadevatAnAM tatraiva paJcopacAraH pUjanaM vidhAya sadvezapAtra svayaM gRhItvA gRhItAvighnagaNapatikalazayA bhAryayA brahmacAriNA ca saha vedisamIpamAgatya vedyAmupavizya maNapatimabhyaya' SoDazopacArairAvAhitadevatAH pUjayet / tatrAbhiSekakAle nIrAjanatailAbhyaGgAdi pUrvavatkuryAt / tata AvAhitadevatAvisargottaraM pUrvavanmahIdyorilyAdividhinA puNyAhAdivAcana vidadhyAt / tatrAsya maNDapodvAsanakarmaNaH puNyAhaM bhavanto bruvantvityAdiprayogaH / zraddhAmadhe prIyatAmiti devtaanirdeshH| __ tataH samudrajyeSThAM ityabhiSekAnte kazcana mAnyastAH zAkhA unmucyaH tassUtraM kalazaveSTanasUtraM ca kSIrAbhyakaM kRtvA'kSatapUgIphalayuktaM tatkartRhaste dadyAt / sa ca bhAryAyai tatsUtraM pradarya vastrAdidhanapeTikAyAM saMsthApayet / tato'niM visRjya tAH zAkhAstatsnAnajalaM ca gRhasyopari zuddhajale. nikSiNyAGgaNavitAnasyezAnakoNe vimocanaM kuryAt / tato yathAsaMbhavaM brAhmaNabhojanaM kRtvA nebhyo gandhAdipUjanapUrvakaM. bhUyasI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhojnvidhiH| dakSiNAM dattvopanayanakarmaNaH sAGgatAsiddhayartha mAnyapuruSAya go tatpatinidhibhUtaM dravyaM vA dadyAt / tato viSNuM saMsmRtya karmezvarAyArpayet / tato brahmacArI gurukule caset / prAguktAni gRhoktAni vratAni yathAzaktyAcaret / laukikAgnAvagnikArya kuryAdyAvatsamAvartanam / yadi kule moTanAcArazcetso'pi kartavyaH / tacca moTanaM merutantra uktam / ityupnynmyogH| atha prasaGgAdbhojanavidhiH / kartA yathAkAma yathAdhikAra prAgAdidisUpavizya bhU0 varomiti tadanamAhriyamANamupasthAya pariviSTaM praNavavyAhRtisahitagAyacyA'bhyukSya vAmahastena caturazramaNDale sthApitaM bhojanapAtraM dhRtvA dakSiNahamtena jalamAdAya RtaM tvA sa0 cAmIti sAyaM satyaM tvartena0 cAmIti prAtaranaM pari. Sizcati / tato bhojanapAtrasya dakSiNataH paJcAGgulapariminaM sthalaM tya. ktvA tatra tUSNImabhyukSyAnAtkicidannaMgRhItvA bhUH svA0 bhuvaH svA0 suvaH svA0 bhUrbhuvaH suvaH svA0 iti prAksaMsthamabhyukSitapadeze balInivapati / tato balInpariSicya hastaM prakSAlyAnapate0 pada itynnmbhimntryte| tato gokarNAkRtihastena mASaparimitaM jalamAdAya OM zraddhAyAM prANe ni0 ityAdhamRtatvAyetyantamantrairAtmAnaM paramAtmani saMyuktaM bhAvayitvA'mRtopastaraNamasIti purastAdudakaM pibati / tataHprANAya svAhetyAdipaJcabhimantraiH pariviSTAdanAghRtaplutAtpazcA''hutIrmuktakaniSThikena kareNa mukhe juhoti / tataH prajApati manasA dhyAyaMstUSNIM sakRjjuhuyAt / tato dattAMzcaturo balImacchAdha pAdau bhUmau nidhAya vAmahastAGguSThatarjanImadhyamAbhidhRtabhojanapAtraH paJcAo muktakezo bhuJjIta / bhojanAnte'mRtApidhAnamasItyudakaM pItvottiSThat / tato hastau mukhaM ca yAvallepaniHsaraNaM prakSAlya SoDaza gaNDapAnkRtvA mukhaM pAdau ca pakSAlya dvirAcamya vAGma AsannityAdimA mA hizsIritya.. ntaimantrarvAgAdibAntAnAmaGgAnAM krameNa dakSiNahastemovAstu vAmahastenA''lambhaM kuryAt OM vayaH su0 ddhAniti cakSuSI nimajIta / OM tvamagne dhu0 zucirityannapAcanArtha jATharamanimupatiSThate / iti bhojnvidhiH| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskArapaddhatau athAntaritasaMskArANAM pryogH|| ' garbhAdhAnAdicaulAntasaMskArANAM sarveSAmasarveSAM vA kAlAtikrameM lope vA satyAjyaM saMskRtya samastavyAhRtibhiH pratisaMskAramekAmAjyAhuti hutvA pratisaMskAraM pAdakRcchU cUDAyA ardhakRcchU prAyazcittaM kuryAt / tato'tItaM yathAkramaM karma kartavyaM na kartavyaM vati vikalpa: / yadi bhramAtpUrvasaMskAramakRtvA'grimaM saMskAraM karoti tadA pUrvasya lopH| itarathA'tikramaH / lope tu prAyazcittameva na kadAcidapyatItakarmAnuSThAnam / tadaMze vikalpAbhAvAt / atIte'pi prAyazcittameva na homa ityapi kecit / atha prayogaH-- upanayanadinAtpUrvadine patnyA kumAreNa ca saha kRtamaGgalasnAna Acamya prANAnAyamya dezakAlo saMkIrtya mamAsya kumArasya garbhAdhAnAdicaulAntasaMskArANAM kAlAtipattijanitapratyavAyaparihAradvArA zrIparamezvaraprItyartha prAyazcittahoma kariSya iti saMkalyoktarItvA kuryAt / mAyazcittasaMkalpastu mama putrasya garbhAdhAnAdyannaprAzanAntasaMskArakamaNAM vakAle'karaNajanitapratyavAyaparihArArtha pAdakRcchpAyazcittaM tathA mama putrasya caulasaMskArakarmaNaH svakAle'karaNanitapratyayAyaparihArA. thamardhakRcchprAyazcittaM ca krameNa kariSya iti saMkalpapUrvaka pratyAmnAyadvArA kuryAt / pAdakRcchrapatyAmnAyastu sahasrasaMkhyatilahomAyutagAyatrIjapadvAdazavANabhojanAdyanyatamapakSasya tRtIyAMzarUpaH / ardhakucchrapatyAmnAya eteSAmarUpa iti vivekaa| ityantaritasaMskArANAM prayogaH / atha kANDavratopAkaraNam / tasya prayogaH-AcAryoM brahmacArisahitaH kRtanityakriyaH prAGmukha upavizyA''camya prANAnAyamya dezakAlau saMkIrtyAsyAmukazarmaNoM brahmacAriNo vedAdhyayanAdhikArasiddhidvArA zrIparamezvaraprItyarthaM prAjApatyasaumyAgneyavaizvadevArakhyakANDacatuSTayavratopAkaraNaM tantreNa kariSyaM iti saMkalpya gaNezapUjanAdi nAndIzrAddhAntaM kuryAt / nAndIzrAddhottara brahmacAriNA vapanaM snAnaM ca kArayitvA tasmai nUtanakaTisUtrakacchopavI. sAminosarIyadaNDAndattvA purANAnyapmu nikSipediti kecit / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ kANDAni / tata ullekhanAdividhinA sthaNDilasaMskAraM vidhAya samudbhavanA - mAnaM zrotriyAgArAdAhRtaM laukikAgniM pratiSThApya prajvAlya dhyAtvA samitrayamAdAya zraddha ehItyAdi prANAyAmAntaM kRtvA prAjApatyasauMmyAgneyavaizvadevAkhyakANDacatuSTayavratopAkaraNahomakarmaNi yA yakSyamANA ityAdi vyAhRtyantamuktvA pradhAna home - sadasaspatiM prajApatiM kANDapiM somaM kANDa kANDapiM vizvAndevAnkANDapIka yAjyAhutyA yakSye / aGgahome-varuNaM dvAbhyAmityAdi vyAhRtihomAntaM kRtvA pradhAnahomaM kuryAt / 89 OM sadasaspati0 siSa svAhA / sadasaspataya 30 / prajApataye kANDarSaye svAhA | prajApataye kANDarSaya i0 / somAya kANDa0 / somAya kA 0 rSaya i0 / agnaye kANDa0 / agnaye0 rSaya i0 / vizvebhyo0 rSibhyaH svA0 / vizve0 rSibhya i0 / iti pradhAnahomaM kRtvA, imaM me varuNetyAdi sarve homazeSaM samApayet / jayAdihome vikalpaH / trivRdannahomo'tra nAsti / tato brahmacArya vratapate vrataM cariSyAmItyAdibhirupasthAya gurave varaM dadyAt / tato brAhmaNabhojanaM bhUyasIdakSiNAzanaM ca vidhAya karmasAguNyAya viSNuM saMsmRtya karmezvarAyArpayet / iti tantreNopAkaraNaprayogaH | atha kANDAni / atha sArasvatapAThenAdhyayane'pi kANDaparijJAnasyAssvazyakatvAttadarthaM kANDAnukramaNyanusAreNa kANDAnyucyante / tatra prAjApatyakANDam - iSe tveti prazna uttamAnuvAkavarjam / tRtIyasyAM pratyuSTamiti praznadvayam / mama nAmetyetasyAnutrAkasya payasvatIroSadhaya ityAdiH zeSaH / saMtvA siJzcAmIti prazna uttamAnuvAkavarjam / pAkayajJamityAdayo dvitIyAnuvAkatrarje paJcAnuvAkAH / sazAntikAzcittiH srugityAdayastrayodazAnuvAkAH / prajApatirbrahmavAdina iti dvitIya kANDabrAhmaNAntargataM praznadvayam / satyaM prapadya iti praznaH / devA vai narcinetyAdayazcatvAro'nuvAkaH / nivItaMmanuSyANAmityArabhya manuSyalokaM cAbhijayatItyanto'nuvAkaH / sazravA ityanuvAkaH / manuH pRthivyA ityAdayazcatvAro'nuvAkAH / vizvarUpo bai 12 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskArapaddhatautvASTra ityAdayaH paDanuvAkAH / devA vai sAmidhenIranUcyetyAdirnivItamityetasyAnuvAkasya zeSaH / samidho yajatItyAdayaH ssddnuvaakaaH| indro vRtra itvetyanuvAkaH / sazAntikaH pare yuvA samiti prshnH| iti prAjApatyakANDam / __ atha saumyakANDam-Apa undantu devasya tveti praznadvayamuttamAnuvAkavarjam / pavamAnaH muvarjana ityanuvAkaH / brahma saMdhattamityanuvAkaH / Adade grAveti prazna uttamAnuvAkavarjam / cittiH sragitipraznAntargatastaraNirityanuvAkaH / prAcInavazamiti praznaSaTakam / prajananamityAdayastrayo'nuvAkAH / devAsurAH sa prjaaptirindrmityaadyshctvaaro'nuvaakaaH| ubhaye vA ete brahmavAdino vadanti kati pAtrANItyanuvAkadvayam / deva savitaH prasuvetyAdayaH SaDanuvAkAH / devA vai yathAdarzamityAdayo'STAnuvAkAH / trivRtstoma iti praznaH / sazAntiko yuJjate mano devA vai satramAsateti praznau / iti saumyakANDam / ___ athA''gneyakANDam-dharmaH zira uddhanyamAnamitya nuvAko / kRttikAsva. nimAdadhItetyAdayaH pazcAnuvAkAH / ime vA eta ityaadystryo'nuvaakaaH| bhUmi netyanuvAkaH / devAsurAste devA vijayaM parA vA eSa bhUmibhUmnA cauriNetyAhetyanuvAkatrayam / devAsurA agnISomayorityanuvAkaH / upa prayantaH sNpshyaamiitynuvaako| mama nAmetyanuvAkastAH saMdadhAmi haviSA ghatenetyantaH / ayajJaH saMpazyAmi prajA ahamityAhAgnihotraM juhotIti trayo'nuvAkAH / yuJjAnaH prathamaM mana ityAdayaH sapta praznAH / tatrA''dyapraznacatuSTayasyottamAnuvAkAjImUtasyeva yadakrando no mitro ye vAjinamagnamanva iti pazcAnuvAkAMzca varjayet / mA no hisIjanitetyanuvAkAdUrva sazAntika ApyAyasva madintametyanuvAkaH / iyameva sAmetya nuvAkAdUyaM sazAntika IyuSTe ya ityanuvAkaH / prajApatirmanasetyanuvAkAdUcaM sazAntiko jyotiSmatImityanu. vAkaH / AyuSaH prANamidgo dadhIca ityanuvAko / sAvitrANItyAdayaH sapta praznAH / tatra samiddho aJjangAyatrI triSTubjagatI kastvA''chyati prajApaterakSi pavasva vAjasAtaya ityanuvAkAn / indrAya rAjJe sUkara iti caturdazAnuvAkArohito dhUmrarohita iti trayodazAnuvAkAnstegAndaSTriAbhyAmiti SoDazAnuvAkAMzca varjayet / aGgiraso vai satramAsatati praznaH / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ kANDAni / udasthAni vA etasyetyanuvAkau / saMjJAnaM loko'sIti praznau / brahma vai caturhotAra ityAdayaH pazcAnuvAkAH / ityAgneyakANDam / atha vaizvadevakANDam-anumatyai puroDAzamiti saMhitAntargataH prazna uttamAnuvAkavarjam / Rtameva prmesstthiitynuvaakH| brAhmaNAntargatAnumatyAdayasvayaH praznAH / prajA vai satramAsatAgnirvAva saMvatsara ityanuvAko / devA vai yadyajJe'kurvata tadasurA akurvata te surA UrvamityanuvAkaH / vAya. vya5 zvetamityAdayazcatvAraH praznAH / tatrottamAnuvAkAnvarjayet / prajApa. tirakAmayata prajAH sRjeyetIti tRtIyakANDam / tatra paJcapraznAnAmantimAnanuvAkAnvarjayet / iSe tvetyAdirazmirasItyantAnAM praznAnAM krameNo. ttamAnuvAkA uzantastvetyetatpUrva yuvAhItyanuvAkazca / devasya tvetyAdayaH prajananapraznazeSA dazAnuvAkAH / ekasmA ityAdaya ekAdazAnuvAkAH / arvAGityAdayo dshaanuvaakaaH| meSastvA pacatairavatvityAdaya ekAdazAnuvAkAH / pRthivyai svAhetyAdayazcaturdazAnuvAkAH / jImUtasya yadakrando mA no mitro ye vAjinamagnemanva iti pazcAnuvAkAH / indrAya rAjJe sUkara ityaadyshcturdshaanuvaakaaH| rohito dhUmrarohita ityAdayastrayodazAnuvAkAH / stegAndaSTriAbhyAmiti SoDazAnuvAkAH / samiddho aJja. ngAyatrI kastveti trayo'nuvAkAH / prayAsAya svAhA cittara saMtAneneti dAvanuvAko / prajApaterakSi pavasva vAjasAtaya ityanuvAkau / yo vA azvasya madhyasya zira ityanuvAkaH / sAMgrahaNyA prajApatirazvamedhamasRjateti praznadvayam / aGgiraso vai satramAsatetyAdayaH prajananapraznAntargatAH saptAnavAkAH / sAdhyA vA ityArabhya dshaanuvaakaaH| prajavaM vA ityArabhya dazAnuvAkAH / bRhaspatirakAmayata zranme devA ityaarbhyaikaadshaanuvaakaaH| gAvo vA ityArabhya dazAnuvAkAH / na vai tAnyahAni bhavantItyAdiH praznazeSaH / yasya prAtaHsavana ityaadystryo'nuvaakaaH| juSTo damUnA iti praznadvayam / pIvonnAmiti praznaH / bhartA sanhari hrntmitynuvaako| agnirnaH pAtviti praznaH / agneH kRttikA ityanuvAkatrayam / svAdvI toti praznaH / yuva5 surAmamitya nuvAkaH / sarvAnyA iti praznaH / aJjantIti praznaH / brahmaNe brAhmaNamiti praznaH / tubhyaM tA ityAdayazcatvAro'nuvAkAH / iti vaizvadevakANDam / iti kANDAni / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskArapaddhatauatha tantreNaM kANDavratotsarjanaprayogaH / AcAryoM nadyAdau prazastadeze brahmacArisahitaH kRtanityakriyaH prAGmukha upavizyA''camya prANAnAyamya dezakAlau saMkIrtyAmukazarmaNA brahmacAriNA vedAdhyayanArtha svIkRtasya prAjApatyasaumyAgneyavaizvadevA. khyakANDacatuSTayavratasyotsarjanaM tantreNa kariSya iti saMkalya gaNezapU. janAdi nAndIzrAddhAntaM kuryAt / nAtra vapanAdi / tata ullekhanAdividhinA sthANDilasaMskAraM vidhAya samudbhavanAmAnaM zrotriyAgArAdAhRtaM laukikamani pratiSThApya prajvAlya dhyAtvA samitrayamAdAya zraddha ehItyAdi prANAyAmAntaM kRtvA prAjApatya0 devAkhyakANDacatuSTayavratotsarjanahomakarmaNi yA yakSyamANA ityAdi vyAhRtyantamuktvA pradhAnahome-sadasaspatiM prajA0 rSi somaM kA0 agniM kA0 vizvA0 pazcaiikaikayA''jyAhutyA yakSya iti / aGgahome varuNaM dvAbhyAmityAdi / vyAhRtihomAnte pradhAnahomaH / sa yathA- OM sadasaspati. para svAhA / sada ya idaM0 / prajApa0 / prajA0 rSaya i0 / somA0 |so. reya i0 / ana0a0 rSaya i0 / vizve0 SibhyaH svaahaa| vizve0 rSibhya idaM0 / iti pradhAnahomaM kRtvemaM me varuNetyAdi sarva homazeSa samApayet / upAkaraNe yadi jayAdihomAH kRtAH syustadA'trApi kAryAH / nAtra trivRdnhomH| tato brahmacAryagne vratapate vratamacAriSamityAdibhirdevatopasthAnaM kRtvA vataM vimRjya gurave varaM dadyAt / tata AcAryoM brAhmaNabhojanaM bhUyasIdakSiNAdAnaM ca vidhAya karmasAguNyAya viSNuM saMsmRtya karmezvarAyArpayet / iti tantreNa kANDavratotsarjanaprayogaH / atha godAnaprayogaH / taJca samAvartanAtprAkkartavyam / tasya prayogaH-AcAryoM brahmacAri. sahitaH kRtanityakriyazcauloktatithyAdikAle prAGmukha upavizyA''. camya prANAnAyamya dezakAlau saMkIrtyAsyAmukazarmaNo brahmacAriNa AyurvacobhivRddhidvArA zrIparamezvaraprItyarthaM godAnasaMskArAkhyaM karma kariSya iti saMkalpya gaNapatipUjanAdi nAndIzrAddhAntamuktarItyA ku. yot / atra kezinaH prIyantAmiti vizeSaH / cauladharmatvAdetasya / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ brahma0 vra0 lo0 prA0 prayogaH / tata ullekhanAdividhinA sthaNDilasaMskArAdi vidhAya tatra sUryanAmAnaM laukikamagniM pratiSThApya prajvAlya dhyAtvA samitrayamAdAya zraddha0 mAntaM kRtvA godAnahomakarmaNi yA0 vyAhRtyantamuktvA'Ggahome varuNamityAdi / nAtra vaizeSikahomaH / jayAdihomA vaikalpikAH / vyAhRtihomavAruNyAdihomA atra niyatAH / caulAtidezAt / saMsthAjapAntaM samAnam | tatastrivRdanahomaM puNyAhAdivAcanAntaM vidhAya prajApatiH prIyatAmiti vadet / 93 tato'gneH pazcAtsvasthAne brahmacAriNamupavezya svayaM taddakSiNata upavizyAgnerbrahmacAriNo vottarato dhRtAnaDugomayAM brahmacArimAtaraM kaMcana brahmacAriNaM vopavezyoSNazItAbhiradbhirundanAdivapanAntaM cauloktarItyA kuryAt / vapanaM tu bhRgvAdigotrivyatiriktAnAM sarveSAM madhyamazikhAmatrazeSyaiva / bhRgvAdigotriNAM tu madhyamazikhAyA vapane vikalpaH / tataH kezasaMyamanAdikaM cauloktarItyA kRtvA sarpiSmantamodanaM nApitAya dattvA''cAryAya varaM dadyAt / tato brAhmaNabhojanaM bhUyasIdakSiNAdAnaM ca vidhAya karmANyAya viSNuM saMsmRtya krmeshvraayaarpyet| agnikAryameva godAnamiti pakSAntare tu vapanAtiriktaM sarvaM kAryam / iti godAnaprayogaH | atha baudhAyana sUtrAnusAreNa brahmacArivratalopaprAyazcittasyA''pUrvi - katantreNa prayogaH / pUrvedyustAdane vA brahmacArI dezakAlau saMkIrtya mama bhikSAnikAryAdilopajanitadoSaparihAradvArA zrIparamezvaraprItyarthaM baudhAyanoktaprAyazcitAjyahomapUrvaka kRcchratrayamitaM prAyazcittamamukapratyAnnAyenAhamAcariSya iti saMkalpyollekhanAdisthaNDi0 ya tatra viNnAmAnamagniM zrotriyAgArAdAhRtaM lauki0 dhyAtvA samitrayamAdAya zraddha e0 mAntaM kRtvA brahmacArivratalopaprAyazcittahomakarmaNi yA yakSyamANAstAH sarvAH parigrahISyAmItyetadantamuktvA pradhAnahome'gniM vAyuM sUrya prajApatiM caikaikayA''jyA0 kSye / agnimagniM pRthivIM mahAntaM caikaika0 / vAyuM vAyumantarikSaM mahAntaM caikaika0 / sUryamAdityaM divaM mahAntaM caikaika0 / prajApatiM candramasaM nakSatrANi dizo mahAntaM caikaika0 kSye / agniM0 vizvavedasaM0 vibhAvasuM zatakratuM www.umaragyanbhandar.com Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskArapaddhataucaikaika0 kSye / agniM dvAbhyAmAjyAhutibhyAM ya0 / agniM vAyuM sUrya prajApatiM caikaika0 kSye / ityuktvA'nvAdhAnasamidho'bhyAdhAyAgniM pari. staryi yAvadupayuktAni pAtrANyAsAdha pavitrakaraNAdi praNItAvarja pavitre anAvAdhAyetyantaM kRtvA'dita ityAyaiH pariSicya tUSNImekAM samidhamabhyAdhAya pradhAnAhutArjuhuyAt / OM bhUH svAhA / anaya i0 / OM bhuvaH svA0 / vAya0 / OM suvH| sUryA / OM bhUrbhuvaH su0 / prajA0 / OM bhUranaye ca pR0 te ca svAhA / anaye'gnaye pRthivyai mahate cedaM0 / OM bhuvo vAyave cA0 te ca svA0 / vAyave vAyave'ntarikSAya mahate cedaM0 / OM suvarAdi0 te ca svA0 / sUryAyA''dityAya dive mahate ce0| OM bhUrbhuvaH suvazcandra0 te ca svaahaa| prajApataye candramase nakSatrebhyo digbhyo mahate ce0 / OM pAhi no agna enase svA0 / agnaya i0| OM pAhi no vizvavedase svaa0| vizvavedasa i0 / OM yajJaM pAhi vibhAvaso svaa0| vibhAvasava i0 / OM sarva pAhi zatakrato svA0 / zatakratava i0 / OM punarUrjA ni0 zvataH svA0 / agnaya i0| OM saha rayyA0 sparisvA0 / anaya i0| OM bhUH svA0 / agny0| OM bhuvaH svA0 / vAya0 / OM suvaH svA0 / sUryA / OM bhUrbhuvaH su0 / prajApataya0 / iti pradhAnAhutIrtutvA kRcchatrayAtmakaM prAyazcittaM caritvA paristaraNAni visRjyAdite'nvamazsthA ityAdyaiH pariSicya brAhmaNAnsaMbhojya viSNuM smaret / homazeSasamAptyanantaraM vA kRcchratrayam / iti brahmacAritratalopaprAyazcittasyA''pUrvikatantreNa prayogaH / __ atha kANDavratalopaprAyazcittaprayogaH / kRtanityakriyo brahmacArI prAGmukha upavizyA''camya prANAnAyamya dezakAlau saMkIrtya mama kANDavatalopajanitapratyavAyaparihAradvArA zrIparamezvaraprItyartha pratikANDavrataM homapUrvakamekaikakRcchAtmakaM prAyazcittaM pratyAnAyena vA'hamAcariSya iti saMkalpyollekhanAdividhinA sthaNDilasaMskAraM vidhAya tatra viNnAmAnaM laukikamAgni pratiSThApya prajvAlya dhyAtvA samitrayamAdAya zraddha ehItyAdi prANAyAmAntaM kRtvA kANDavratalopaprA. yazcittahomakarmaNi yA yakSyamANA ityAdi vyAhRtyantamuktvA pradhAnahome pratikANDavrataM savitAraM gaaynyaa'ssttottrshtsNkhyaabhiraajyaahutibhirykssye| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ yajJopa0 nA0 prA0 prayogaH / aGgahome varuNamityAyuktvA vyAhRtihomAntaM kRtvA pradhAnahomaM kuryAt / OM tatsaviturva0 yAtsvAhA / iti pratikANDavrataM gAyacyA yathoktasaMkhyAhutIrjuhuyAt / savitra idamiti tyAgaH / tataH pratyeka kRcchrAtmakaM prAyazcittaM vidadhyAt / tata imaM me varuNetyAdihomazeSaM samApayet / na trivR. dannahomaH / tato brAhmaNabhojanaM vidhAya karmasAdguNyAya viSNuM saMsmRtya karmezvarAyArpayet / ApUrvikapakSeNa vA prayogaH / tataH zubhe dine kANDavaH topAkaraNaM kRtvA kApaDAdhyayane jAte kANDavratotsarjanaM kRtvA samAvartanaM kuryAt / iti kANDavratalopaprAyazcittaprayogaH / atha yajJopavItanAzaprAyazcittaprayogaH / yajJopavIte truTite kaTeradhastAdgate kaNThAduttArite vA tasya tyAgaM kRtvA prAyazcittahomaM kRtvA nUtanaM yajJopavItaM dhArayet / prAyazcittahoma. kartA trivRtsUtraM vAso vA yajJopavItArthe dhRtvA snAtvA'hatavastraparidhAnAdi kRtvA prAGmukha upavizyA''camya prANAnAyamya dezakAlau saMkIrtya yajJopavItanAzajanitapratyavAyaparihAradvArA zrIparamezvaraprItyartha prAyazcittahomaM kariSya iti saMkalpya sthANDilaM gomayenopalipyollekhanAdividhinA saMskAraM vidhAya laukikamagniM viNnAmAnaM pratiSThApayAmIti pratiSThApya prajvAlya dhyAtvA samitrayamAdAya zraddha0 mAntaM kRtvA yajJopavItanAzaprAyazcittahomakarmaNi yA ya0 tyantamuktvA pradhAnahome gAyatryA savitAramaSTo0 zatasaMkhyAbhirghatAktatilAhutibhiryakSya ityuktvA'Ggahome varuNaM dvAbhyAmityAdyuktvA vyAhRtihomAntaM kuryAt / AjyaparyanikaraNakAle tilAnAmapi paryanikaraNam / tato gAyatryA mRgImudrayA ghRtAktatilAnaTottarazataM hutvA'GganhomAdi sarva homazeSa samApayet / nAtra tridnnhomH| karmaNaH saMpUrNatAsiddhaye gurave gAM dattvA brAhmaNabhojanaM kRtvA viSNuM smaret / athavA''pUrvikatantreNa homaH / tato nUtana yajJopavItadhAraNaM kRtvA dvirAcamya saMdhyopAsanAdi nityaM karma kuryAt / gRhasthAzramibhirvAnaprasthai zvedameva prAyazcittaM kAryam / iti yajJopavItanAzaprAyazcittaprayogaH / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskArapaddhatau atha samAvartanam | brahmacArI sAGgavedAdhyayanasaMpannaH paripAlitabrahmacAriniyamaH kRtakANDavratopAkaraNotsarjanagodAnaH kRtAdhyAyopAkaraNo guruM dakSiNAnnAdinA saMtoSya tenAnujJAta udagayana ApUryamANapakSe jyotirvitprokte mumuhUrta AcAryagRhe snAnAparaparyAyaM samAvartanAkhyaM karma kuryAt / 96 atha prayogaH- kRtanityakriyaH prAtaragnikArya kRtvA prAGmukha upavizyA''camya prANAnAyamya dezakAlau saMkIrtya mama gRhasthAzramAdhikAra sidvidvArA zrIparamezvaraprItyarthaM samAvartanAkhyaM karma kariSya iti saMkalpaM kuryAt / tataH pitA putrasamAvartanAGgabhUtaM gaNapatipUjanamityAdi nAndIzrAddhAntaM karma kuryAt / atra zrIH prIyatAmiti vizeSaH / athavA nAndIzrAddhamAtraM pitRkartRkam / gaNapatipUjana puNyAhavAcanamAtRkApUjanAni tu svayameva kuryAt / pitRsattve'pi svayameva vA gaNapatipUjanAdi nAndIzrAddhAntaM kuryAditi kecit / tato brahmacAryevollekhanAdividhinA sthaNDilasaMskAraM vidhAya tatra pAvakanAmAnaM laukikamagniM pratiSThApya prajvAlya dhyAtvA samitrayamAdAya zraddha ehItyAdi prANAyAmAntaM kRtvA samAvartana homakarmaNi yA yakSya - mANA ityAdivyAhRtyantamuktvA pradhAnahome jAtavedasamagniM palAzasamidhA yakSye / a vAyuM sUryaM prajApatiM caikaikayA''jyAhutyA yakSye | agnimAjyAhutyA yakSye / aGgahome varuNamityAdi / pAtraprayogakAle laukikAnAvuSNIkRtA apaH zItA apaH kSuramAnaDuhaM zakRdvapanArthaM kuzamaudumbaraM prAdezamAtraM dantadhAvanArthamAI kASThaM candanamahate vAsasI sUtra - mote kuNDale sUtraprotaM suvarNAbhicchAditaM cAndanaM maNimAdarza chatraM vaiNavaM daNDamupAnahau srajaM kajjalametAnyAsAdya grAmapravezArthaM rathAdyanyatamaM vAhanamapi pAtrasamIpe yathAvakAzaM vA saMsthApya darvyAdIni pAtrANi pAlAzIM samidhaM cA''sAdayet / tato brahmavaraNAdi / pAtraprokSaNakAla upaklRptavAhanasyApi prokSaNaM kAryam / tato darjIniSTapanAdi vyAhRtihomAntaM samAnam / tato vaizeSikapradhAnahomaH - OM imara stomamarhate jAtavedase rathamiva saMmahe mA manISayA / bhadrA hi naH pramatirasya sa sadya me sakhye mA riSAmA vayaM tava svAhA // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAvartanam 1 ityAsAditAM pAlAzIM samidhamAdadhAti / jAtavedase'graya idaM0 / saMto vyastasamastavyAhRtibhizvatatra AjyAhutIrjuhuyAt / tattaH OM tryAyuSaM jamadazeH kazyapasya tryAyuSaM yadevAnAM tryAyuSaM tanme astu tryAyuSaH svAhA | ammaya idaM0 / iti pradhAnAhutIhutvemaM me caruNetyAdi trihRdanadomaM puNyAhavAcanAntaM kRtvA prajApatiH prIyatAmiti cadet / tataH OM agne vrata0 tamacAriSaM ta0 rAdhi / ityagnimupatiSThate / vAyo ca0 iti vAyum / Aditya vra0 ityAdityam / vratAnAM vrata0 iti vratapatimupasthAya OM udutyaM nA0 sUryam / citraM devA0 Sazca / iti dvAbhyAmAdityamupatiSThate / OM uduttamaM varuNa pAzamasma0 cchrathAya / utta yaM vAso nidadhAti / tato'nyenAhatena mahatA vAsasA zarIraM prAdRtya dvirAcamya OM anAdhamaM varuNa pAzamasmacchrathAya / antarIyaM vAso nidadhAti / OM trimadhyamaM varuNa pAzamasmacchrathAya / mekhalAM visvasya nidadhAti / OM athA vayamA0 syAma / daNDaM nidadhAti / tato'jinavAso0 mekhalAdaNDAnamu tUSNIM prAsyAntarIyavAso'rthine brahmacAriNe dadyAt / tato'pareNAgniM prAGmukha upavizya OM kSuro nAmAsi svadhitistre pitA namaste astu mA mA hipsIH / kSuraM saMmRzati / taM tUSNIM vastre pradAyA''sAditAsu zItAsvarasvAsAditA uSNA apa AnIya OM zivA no bhavatha saspRze / iti tA apo'bhimRzati / abhimarzana evAyaM mantraH / OM Apa unda0 rcase / iti dakSiNaM godAnamunaci / oSadhe trAyasvainam / dakSiNagodAnapradeza AsAditaM kuzamUrdhvAgraM nidadhAti / OM svadhite maina 5 hizsIH / taduparyAsAditaM kSuraM nidadhAti / OM devabhUtAni pravaSe / sakuzAnkezAnvapati / OM yatkSureNa marcayatA supezasA sarvapasi kezazmazrarcayAmukhaM mA na AyuH pramoSIH / iti vaptAraM samIkSate / tato vA imadhUpapakSa kezalomanakhAni krameNa zikhAM vihAya vapati / vapanakartA'tra snAnaM kuryAt / tata AnaDu zaka dAdAya catraptAni zmazvAdIni nidhAya 13 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskArapaddhatI -- OM idamahamamuSyA''muSyAyaNasya pApmAnamavagUhAmi / goSTha udumbare darbhastamve vA garne kRtvA tatrA''naDuhena zakRtpiNDena saha tAni prakSipya mRdA garte prapUrayati / amuSyetyasya sthAne devadazarmaNa iti vyAvahArikaM nAma grAhyam / amuSyAyaNasyetyasya sthAne vAsiSThasyeti gotranAma grAhyam / atha snAtakaH karaJjakalkAdyudvartanena zarIramalaM dUrIkRtya OM annAdyAya vyUhadhvaM dIrghAyutvAya vyUhadhvaM brahmavarcasAya vyUhadhvaM dIrghAyurahamatrAdo brahmavarcasI bhUyAsam / audumbareNa kASTana dantAJchodhayet / tato dvAdaza gaNDUSAMstUSNIM kuryAt / tataH snAtakaH- Apo hi STA mayobhuva iti tisRbhirhiraNyavarNAH zucayaH pAvakA iti catasRbhiH pavamAnaH suvarjana ityetenAnuvAkena coSNAzItAbhiradbhiH snAnaM kuryAt / tattanmantra samudAyAnte snAnam / tato dvirAcamya tUSNIM laukikaM vAsaH paridhAya dvirAcamya kaTisUtraM kaupInaM ca visrasya prajJAtaM nidhAyAsssAditaM candanapiSTaM jalenAbhyupa tena pANI pralipya OM namo grahAya cAbhigrahAya ca namaH zAkajaJjabhAbhyAM namastAbhyo devatAbhyo yA abhigrAhiNIH / devebhyaH prAcInaM namaskArAJjali karoti / apsarAsu yo gandho gandharveSu ca yadyazaH / daivyo yo mAnuSo gandhaH sa mAmAvizatAdiha // tenAJjalinA mukhamArabhyAnulomamAtmAnaM limpati / tata AsAdite ahate vAsasI jalenAbhyukSya parihitaM pUrva vAsaH parityajyA''sAditayo - rvAsasormadhya ekaM vAsa AdAya pradakSiNaM saMveSTaya OM somasya tanUrasi tanuvaM me pAhi svA mA tanUrAviza zivA mA tanUrAviza / iti madakSiNaM veSTitaM vAsaH paridadhAti / tato dvirAcamya tenaiva mantrepotarIyasaMjJakaM vAsaH paridadhAti / tato dvirAcamya prajJAtaM nihitaM kaTisUtraM kaupInaM cApsa prakSipet / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAvartanam / athApareNAgniM prAGmukha upavizyA''sAditaM suvarNAbhicchAditaM maNi mAsAdite kuNDale cA''dAya darbheNa pravadhyAgnau dhArayan OM AyuSyaM varcasya 5 rAyaspoSamodbhidam / ida hiraNyamAyuSe jaitrAyA''vizatAM mA5 svAhA / / OM uccairvAji pRtanAsAha5 sabhAsAhaM dhanaMjayam / sarvAH samagrA RddhayoM hiraNye'sminsamAbhatAH svAhyaH / / OM zunamaha hiraNyasya piturica nAbhAgrIzam / taM mA hiraNyaM varcasaM karotu puruSu priyaM brahmavarcasinaM mA karotu svAhA / / OM priyaM mA kuru deveSu priyaM mA brahmaNi kuru / priyaM vizyeSu zUdreSu priyaM mA kuru rAjasu svAhA / / OM iyamoSadhe trAyamANA sahamAnA sarasvatI / sA mA hiraNyavarcasaM karotu puruSu priyaM brahmavarcasinaM mA karotu svAhA / / iti pUrvAvazeSitenA''jyena dA paJcabhirmantraistaduparyabhijuhoti / hiraNyAyedamiti tyaagH| tata etareva paJcabhirmantraiH svAhAkArarahitaH sarvAnte maNikuNDale ca sahaiva triH pradakSiNamudapAtre samyakprakSAlayati / sakRnmannastUiSNIm / OM virAjaM ca svarAja cAbhiSTIryA ca no gRhe / lakSmI rASTrasya yA mukhe tayA mA samRnAmasi / / dakSiNe kareM dakSiNaM kuNDalaM pratimuzcati / OM RtubhiSTvA''vaiirAyupe varcase saMvatsarasya dhAyasA tena sanana* : gRhNAsi / dakSiNakarNasthaM kuNDalaM yathA na patati tathA'pidadhAti / OM virAjaM ca sva0 sRjAmasi / vAme karNa uttaraM kuNDalaM pranimuzcati / OM RtubhiSTvA''tavai0 / savyakarNasthaM kuNDalaM pUrvavadapidadhAti / atra kANDAnusamaya eva / OM iyamoSadhe trAyamANA sahamAnA sarasvatI / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskArapaddhatausA mA hiraNyavarcasaM karotu puruSu priyaM brahmavarcasinaM mA karotvapA zo'si // iti grIvAyAmabhihomasaMskRtaM maNiM badhnAti / OM zubhike zubhamAroha zobhayantI mukhaM mama / mukhaM ca mama zobhaya bhUyAsaM ca bhagaM kuru // yAmAharajamadagniH zraddhAya kAmAyAsyai imAM tAM pratimuJce'haM bhagena saha varcasA / dvAbhyAmAsAditAM saja dhArayati / OM yadAJjanaM traikakudaM jAta himavata upari / tena vAmAJje'haM bhagena saha varcasA mayi parvatapUruSam / / ityAsAditenAJjanena dvAbhyAM hastAbhyAM yugapadakSiNI anakti / OM yanme manaH parAgataM yadvA me aparAgatam / rAjJA somena tadvayamasmAsu dhArayAmasi / / ityaatmaanmaadrshe'veksste|| OM devasya tvA sa0 hastAbhyAM pratigRhAmi / ityAsAditaM vaiNavaM daNDaM pratigRhNAti / ___OM indrasya vajo'syazvinau mA pAtam / tamUrdhvaM daNDaM sodakena hastena mirunmAdi / tataH OM vegavejayAsmadviSatastaskarAnsarIsRpAnzvApadAnrakSAsi pizAcApauruSeyAdbhayAno daNDa rakSa vizvasmAdbhayAdrakSa sarvato jahi taskarAnanamaH sarvavRkSeSu jAyase tvaH sapatnahA jahi zatrugaNAnsarvAnsamantaM maghavAniva / zirasa upari pradakSiNaM daNDaM tribhramayati / OM pratiSThe stho devate mA mA saMtAptam / upaviSTa evopAnahIM yugapadadhyavarohati / OM prajApateH zaraNamasi brahmaNazchadiH / iti cchatraM pratigRhNAti / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAvartanam / OM yo me daNDaH parApatadvihAyaso'dhibhUmyAm / imaM taM punarAdade'yamAyuSe ca balAya ca // iti daNDaM punarAdatte yadi gRhIto hastAtpatet / idaM daNDadhAraNaM madhuparkasamAptyantamAvazyakam / tato rathAdyanyatamaM yAnamAruhya pUjakasamIpaM gacchet / gRha eva yadi pUjakastadA vAhanArohaNAbhAvaH / OM sasavantu dizo mayi samAgacchantu sUnRtAH / sarve kAmA abhiyantu naH priyA abhisravantu naH priyAH / / iti diza upatiSThate / tato yatra pUjAM kariSyanto bhavanti tatra gacchanneva OM yazo'si yazo'haM tvayi bhUyAsamamukazamanniti smygiiksste| atha madhuparka:-pUjakaH samAvartanadine svagRhaM pratyAgatAya snAtakAyAsssanAdi kalpayitvA pUjyaM prAGmukhamupavezyAniyatasaMkhyadarbhamayaM kUrca pra. kalpya pAdyArthA apo hasvapAtre saMbhRtya mahApAtreNApidadhyAt / evamA. nAmAcamanIyAnAM ca pRthakpAtrayoH saMbharaNamapidhAnaM ca / tataH kAMsyapAtre dadhyAnIya madhvAnayati / tato ghRtamiti trivRtaM madhuparka kRtvA mahApA. treNa pidhAya sUtreNA''veSTayet / tato gAM vastraM yajJopavItadvayaM yathAvibhavamA. bharaNAni mAlyAdIni copakalpayet / gRhasyaizAnabhAge prAgagrAndarbhAnAstIrya teSu dravyANAmAsAdanam / pUjakaH pUjyasya dakSiNa udaGmukha upavizyA''camya prANAnAyamya dezakAlo saMkItya'maM snAtakaM madhuparkeNa pUjayiSya iti saMkalpaM kuryAt / pUjaka uccaiH-OM argha iti triH sakRdvA pUjyaM prAha / kuruteti puujyH| tata uccaiH-OM kUrca iti triH sakRdA mAha / pUjyaH sukUrca ityuktvA hastAbhyAM pratigRhya OM ' rASTrabhRdasyAcAryAsandI mA tvadyoSam ' udagagre kUrce prAGmukha upavizet / tataH-OM pAdyamiti triH sakRdvA prAha / supAghamiti pUjyaH / tataH pUjyasya pAdau prakSAlayati / atra smArta dvirAcamanam / tataH pUjya: virAjo doho'si mayi dohaH padyAyai virAjaH / prakSAlayituhastAvabhimRzati / .. - mayi teja indriyaM vIryamAyuH kIrtirvoM yazo balam / / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 saMskArapaddhatI -- AtmAnaM pratyabhimRzyApa upaspRzet / tato'rdhA apo gandhamAlya - strayajJopavItadvayAlaMkaraNasahitA gRhItvA OM amiti triH sakRdvA mAha / pUjyaH svamityuktvA A mA ganyazasA sasRja tejasA varcasA payasA ca / taM mA kuru priyaM prajAnAmadhipatiM pazUnAm // gandhamAlyAdyaJjalau pUjakena kiMcinninIyamAnamadhyadakaM pratigRhNAti / tata AtmAnaM gandhamAlyavasrakuNDalasragAdibhiralaMkRtyAvaziSTamardhyajalaM pUjakAya madAya, OM samudraM vaH pra0 malayaH / tajjalaM pUjakena ninIyamAnamanumantrayate / tataH pUjakaH- OM AcamanIyamiti triH sakRdvA prAha / pUjyaH svAcamanIyamityuktvA OM amRtopastaraNamasi / pUjaka :tajalArthenA''cAmati | pUjakaH - OM madhuparka iti triH sadA prAha | pUjyaH sumadhuparka ityuktvA devasya tvA0 hastAbhyAM pratigRhNAmi / AkAzavatA'JjalinA pratigRddha I OM pRthivyAstvA nAbhau sAdayAmIDAyAH pade / taM bhUmau pratiSThApya OM yanmadhuno madhavyaM paramamannAdya rUpaM tenAhaM madhuno madhavyena parameNa rUpeNa paramo madhavyo'nnAdo bhUyAsam / aGguSThenopamadhyamayopakaniSThikayA cAhulyA madhuparkamAloDayati / sakRnmantreNa dvistUSNIm / OM tejase tvA zriyai yazase balAyAnnAdyAya prAznAmi / mantrArRttyA'GguSThenopamadhyamayopakaniSThikayA cAGgulyA trirmadhuparka prAznAti / hastaM prakSAlya rAtaya ucchiSTaM prayacchati / tadabhAve sarva . prAznIyAt / OM amRtApidhAnamasi / sarveNa pUrvAcamanaziSTajalenA''cAmati / tato mukhaM hastaM ca prakSAlya spartimAcamanaM kuryAt / tataH - OM gauriti triH sakRdvA prAha / pUjyaH sugaurityuktvA I OM gaurdhanurbhavyA mAtA rudrANAM duhitA vasUnA svasA''dityAnAmamRtasya nAbhiH / praNuvocaM cikituSe janAya mA gAmanAgAmaditiM vadhiSTa // piSatUdakaM tRNAnyattu / OM utsRjata iti paThitvA tAmutsR Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivAhaprayogaH | 103 jet / pUjako mASasahitamannaM saMskRtya siddhe'nne OM bhUtAmiti triH sakRdvA prAha / pUjyaH - OM tatsubhUtaM virADannaM tanmA kSayi tanme'zIya tanma Urje dhAstatsubhUtam ! iti paThitvA brAhmaNAnbhojayateti pratyAha / tataH pUjako brAhmaNabhuktaziSTamannaM snAtakAya dadAti / pUjyaH dyauste dadAtu pRthivI pratigRhNAtu pRthivI te dadAtu prANaH pratigRhNAtu prANastvA'znAtu prANaH pibatu / pUjakena dattamannaM pratigRhNAti / OM indrAnI meM varcaH kRNatAM varcaH somo bRhaspatiH / varco me vizve devA varco me dhattamazvinA / yAdatkAmaM prAznAti / tato mukhAdikaM prakSAlya dvivAramAcAmet / bhuktavate caturvarSA prathamaprasUtA gaurdayetyeke / bhojanAnto hi madhuparkaH / anenaiva prakAreNantrigAcAryazvazuravaivAhmAdibhyo madhuparkadAnam / yAnArohaNaM dizAmupasthAnaM pUjakanirIkSaNaM ca samantramuktaM tatsnAtakasyaiva bhavati narvigAdInAm / tataH snAtako brAhmaNabhojanaM bhUgrasIdakSiNAdAnaM ca vidhAya karmasAdguNyAya viSNuM saMsmRtya karmezvarAyArpayet / iti samAvartanam / atha vivAhamayogaH // tatra kanyAvaraNaM vAGnizcayo nAndIzrAddhAdikaM ca varapitRkartRkam / taca kanyAdAnAdikaM ca kanyApitRkartRkam / pANigrahaNaM vivAhahAmAdikaM ca varakartRkam / dvitIyAdivivAhe tu nAndIzrAddhamapi varakartakam / ityanekakarmasamudAyavizeSo vivAhapadArthaH / tena kanyAputrayoH saMskAro bhavati / kanyAdAtA sumuhUrte gRhAGgaNe yathoktalakSaNaM toraNAdiyuktaM maNDapaM kRtvA tatra vadhUhastacatuSTayaparimANAM samacaturazra hastamAtrochrAyAM sopAnAM zlakSNAM vediM kuryAt / varapitrA tu svagRhe yathoktilakSaNI maNDapa eva kAryo na vediH / tato yathAkAlaM vaivAhike jyotirvidAdiSTe zubhe muhUrte kanyApakSIya vadhUM sugandhitailayavAraka .. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 saMskArapaddhatauharidrAdimaGgaladravyairudvartanapUrvakamuSNodakena yathAcAra saMsnApya tacchiSTadradhyairudvartanapUrvakaM tathaiva varaM saMsnApayeyurityAcAraH / tataH kanyAdAtA vivAhadine tatpUrvadine vA pUrvAhna kRtamAGgalikasnAno dhRtamAGgalikaveSa upalipte raGgavallikAyukte prAGgaNe zubhavasvAcchAdite pIThAsane prAGmukha upavizya svasya dakSiNataH kRtamAGgalikasnAnAM dhRtamAGgalikaveSAM patnI tasyA dakSiNatastathAbhUtAM kanyAM copavezyA''camya prANAnAyamye. TadevatAgurvAdInamaskRtya dezakAlau saMkIrtya mamAsyA amukanAmnyAH kanyAyA brAhmavivAhavidhinA vivAhasaMskAraM kariSya iti saMkalpa kuryAt / varapitA tvasyAmukazarmaNaH putrasya vivAhasaMskAraM kariSya ityevaM saMkalpaM kuryAt / tato gaNapatipUjanaM puNyAhavAcanaM mAtRkApUjanaM nAndIzrAddhaM maNDapadevatApratiSThApanaM ca kuryAt / atrAniH prIyatAmiti vizeSaH / aDarAropaNagrahamakhau tu pUrva pRthageva yathAvakAzaM kAryoM / na tu nAndIzrAddhottaraM kartavyatAniyamaH / tata ubhAvapi maNDapadevatAprati. SThApanAnantaraM vivAhAGgadevatAkuladevatAprItyartha yathAcAraM dvijasuvAsinIH kumArAdInyathAkAlaM yathopapanenAnena bhojayetAm / evamanye'pi vRddha pArampagitA uccAvacA dezadharmA grAmadharmAH kuladharmAzcAtra kartavyAH / atha varavaraNam - yasminkasmiAzcicchubhe muhUrte kanyAvaraNAtpUrvamanantaraM vA yaH kazcidRddhaH kanyApakSIyo varapitaraM prati brUyAt / etasyAH kanyAyAstvatputraM bhartRtvena svIkartuM mahadbhiH sahAhamAgato bhavadbhirvarapUjanArthamanujJA deyeti / tato varapitA dattA mayA'nujJeti vadet / tataH purohitAdizcattuSpAde zubhavasvAcchAdite pIThAsane OM anRkSarA0 svasti na indro iti mantrAbhyAM prAGmukhaM zuklavastraM sAlaMkAraM suveSaM varamupavezayet / tataH kanyApitA varasya purobhAge pratyaGmukha upavizya varapitrAdisamIpe gaNapatyAdismaraNapUrvakamamukAvarAnvitAmukagotrotpannAyA amukaprapautryA amukapojyA amukacyA amukanAmnyai kanyAya, amukanavarAnvitAmukagotrotpanamamukaprapautramamukapautramamukaputrammukazarmANaM bhartRtvAya vRNImaha ityupavItA. dibhivaNuyAt / varapitA vRNIdhvamiti vadet / evaM punrdiH| bADhamiti carapitA'GgI kuryAt / varaNIyeyaM kanyoti pitrAdibhiranujJAyAM dattAyAM svI karomIti varo brUyAt / tato varasya pAdau prakSAlya gandhapuSpAkSatanIrAjanavastrAdibhiryathAvibhacaM saMpUjya yathAcAraM dugdhAdimAzanaM tena kAra: Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivAhaprayogaH / yitvA nArikelaphaLa haste dadyAdityAcAramAsam / idAnIM sImAnta vara. pUjanaM yatkurvanti tadevedaM tatraivAnayA rItyA varavaraNaM kartavyam / itti baravaraNapUrvakaM varapUjanam / atha barasya vadhUgRhagamanam-varaH kRtanityakriyaH svalaMkRtaH sragvI dAtRdattavastrAdibhUSita iSTadevatAkuladevatAguvarvAdImamaskRtya mama vadhUgRhagamanakarmaNaH puNyAhaM bhavanto bruvanvityAdibhiH puNyAhavAcanaM kRtvAkRtvA vA yathAvibhavamacAanyatamayAnamAruhya sitacchatraH svarcitaiH subhU. pitaiAtibAndhavairiyameva sA yetyAdimantrapAThaparairbrAhmaNaiH puraMdhrIbhirjalakumbhadarpaNakanyApuSpAkSatadIpamAlAdhvajalAjamaGgalabAditraghoSairnRtyadbhirna kAdibhizca yuto vadhUgRhaM gatvA dvAradeze prAGmukhaH sthitvA nIrAjanapUrNakumbhahastAbhiH puraMdhIbhiH pratyudyAtAbhirAjito'ntargRhaM pravizya maNDapamadhye hariteSu darbheSu saMsthApite sottaracchade catuSpAdabhadrapITa prAGmukha upavizet / anna ziSTAH kanyAvaraNaM kanyApUjanaM vAgdAnaM ca kurvanti / / ___ atha kanyAvaraNam -jyotirvidAdiSTe vivAhanakSatrayute zubhe kAle dvau catvAro'STau daza cA brAhmaNAH prazastaveSA vareNa tatpitrA vA preSitAH, OM anukSarA RjavaH santu panthA iti mantrapAThapuraHsaraM mAga.. lyadravyagandhatAmbUlavastrAbharaNayutaprazastaveSAbhiH puraMdhrIbhiH saha gItavA. ditraghoSeNa kanyAgRhametya zubhe vasvAcchAdite pIThe prAGmukhImalaMkRtA suveSAM kanyAmupavezya gandhatAmbUlAdi haste dattvA tatpitrAdayo gaNapatipUjanapUrvakaM prAGmukhAsInA amukamabarAnvitAmukagotrotpannAyAmukaprapautrAyAmukapautrAyAmukaputrAyAmukazarmaNe barAya, tato'mukapravaropetAmamukagotrotpannAmamukaprapautrImamukapautrImamukaputrImamukanAnI kanyA bhAryAtvAya vRNImaha iti bruuyuH| atha kanyAdAtA bhAryAjJAtibandhva numatiM gRhItvA vRNIdhvamiti vadet / evaM punardiH prayujya dAsyAmIti trirucairvadet / tato varapitrAdirgandhAkSatazubhaktramugmabhUSaNatAmbUlapuSpAdibhiH kanyAM pUjayetsaMpradAyAgatairmantraiH / iti baudhAyanoktaM kanyAvaraNam / / atha vAgdAnam-kanyAdAtA prAGmukha upavizya kanyAM bAmata, upavezyA''camya prANAnAyamya dezakAlau saMkIrtya kariSyamANavivAhAGga Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskArapaddhataubhUtaM vAgdAnamahaM kariSye tadaGga gaNezapUjanaM ca kariSya iti saMkalpya gandhAdidakSiNAntopacAragaNapati saMpUjya yathAcAraM kalazapUjanAdi kRtvA svasthAne kanyApUjayitAramupayezya svayaM tatmAcyA pratyaGmusa upavizya gandhatAmbUlAdinA pUjayet / sa ca dAtAram / tau ca svasya mAnyAnyathAcAraM dApayitvA gRhNIyAtAm / tataH kanyAdAtA haridrAkhaNDa pazca dRDhapUgaphalAni gandhAkSatasahitAni cA''cArAdgRhItvA'mukapavarAvitAmukagotrotpannAmamukaprapautrImamukapautrImamukaputrImamukanAnI kanyAM vyotirvidAdiSTe muhUrte dAsye / vAcA saMpradada iti coktvA avyaGge'palite'klIve dazadopavivarjite / imAM kanyAM pradAsyAmi devAgnidvijasaMnidhau / / iti: paThitvA varapitrAdivatrapAnte tAni pUgaphalAni prakSipya narya prajAmiti pratiSThAmantreNa vastraprAnte baddhvA granthi ca dattvA candanAdinA carcayet / tato haridrAkhaNDaM paJcapUgaphalAni tathaiva varapitrAdihItvA'. makabarAnvitAmukagotrotpannAmukavaraviSaye nizcitA bhavantyiti dAtRvastraprAnte prakSepAdi kuryAt / tataH kanyAdAtA vAcA dattA mayA kanyA putrArtha svIkRtA tvayA / kanyAvalokana vidhau nizcitastvaM sukhI bhava / / iti varapitaraM prati paThet / sa ca-- vAcA dattA tvayA kanyA putrArtha svIkRtA myaa| varAvalokanavidhI nizcitastvaM sukhI bhava / / iti kanyApitaraM prati paThet / brAhmaNAH zivA ApaH santu / saumanasyamaratu / akSataM cAriSTaM cAstu / dIrghamAyuH zreyaH zAntiH puSTistuTizcAstu / etadaH satyamastviti vdeyuH| tataH kanyA vivAhasaubhAgyAdyabhivRddhayarthaM zacIpUjanamahaM kariSya iti saMkalya pAtrasthasitataNDulapuJje zacImAvAsya paJcopacAraiH pUjayet / devendrANi namastubhyaM devendrapriyabhAmini / vivAhaM bhAgyamArogyaM putralAbhaM ca dehi me|| iti zacI saMprArthya suvAsinIbhina rAjanAdimAGgalika kAryam / viprAzca gandhatAmbUlAdibhiH pUjitA AzImantrAnpaTheyuH saubhamapadA* sAMtha / te ca Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivaahpryogH| * samiddhasya zrayamANaH purastAhI vanvAno anara5 muvIram / ___ Are asmadamati bAdhamAna ucchyastra mahate saubhagAya / / . OM vanaspate zatavalzo viroha sahasravalzA vi vaya 5 ruhema | ___ yaM tvA'ya5 svadhitistetijAnaH praNinAyaM mahane saubhagAya / / OM saM divyena dIdihi rocanena vizvA AbhAhi pradizaH pRthivyAH / ___ saM cedhyastrAne prace bodhayainamucca tiSTha mahate saubhagAya / / OM bRhaspate savitarvodhayana sarzitaM citsaMtarA saziMzAdhi / / ___ vardhayanaM mahate saubhaMgAya // meM catuHzikhaNDA yuvaniH supezA ghatabhatIkA bhuvanasya madhye / / marmadhyamAMnA mahate saubhaMgAyaH // ityAdayaH / nartha prajAmityAdayazca / tato gandhatAmbUlAdibhirnAmagAnsaMpUjya tebhya AziSo gRhNIyAt / iti vAgdAnam / atha madhuparkaH-kanyAdAtodaGmukha upavizya svadakSiNataH patnImapavezyA''camya prANAnAyamya dezakAlo saMkIrtya vivAhArthamupasthita varaM madhuparkegAhayiSya iti saMkalpya kUrcAdisakalamadhuparka sAmagrImAsAdya pUjyazAkhayA samAvartanoktarItyA madhuparka pUjAM kuryAt / atha gaurIharapUjanam-kanyA snAtA parihitAhatavastrA gRhAntaH pUjitasthAne vidikSu mRnmayastribhitribhiH kalazaiH pidhAnottaraiH zreNIH kRtvA samantAtsUtreNA''veSTaya tanmadhye sUtraveSTitopalasahitAM dRpadaM niya tadupari zvetataNDu lAkSatapuLe. paGkajaM kRtvA tatra palAdyanyatamamitAM brAhmaNakRtAnyuttAraNasaMskAraprANapratiSThAM haimI gaurIharapratimA sthApayitvA tadane paladvayatadardhatadAnyatamaparimitarajatanirmitaM kRtAnyuttAraNasaM. skAraprANapratiSThaM nandimaM saMsthApya kujhumAdinA bhittyAdau nauroharau lekhayitvA siMhAsanasthAM devezI sarSAlaMkArasaMyutAm / pItAmbaradharaM devaM candrArdhakRtazekharam / / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskArapaddhatI kareNAdhaH sudhApUrNa kalazaM dakSiNena nu| varadaM cAbhayaM vAmenA''ziSya ca tanupriyAm / / iti dhyAtvA gaurIharau mahezAnI sarvamaGgaladAyako / pUjAM gRhItA devezau maGgalaM kurutAM sadA / / iti mantreNA''vAhanAdiSoDazopacAraiH saubhAgyAdikAmanayA pUjayitvA nandinaM pUjayet / bisarjanaM tu vivAhAnta AcArAt / tato devendrANI tatraiva pratimAyAmakSatapuje vA pUjayitvA devendrANi na0 dehi m iti. saMprArthya saubhAgyAdi prArthayamAnA taca tiSThat / tataH kanyA. pitA kanyayA dIpaM prajvAlya brAhmaNAnsuvAsinISa pUjayet / te po dakSiNAM ca dadyAt / iti gaurIharapUjanam / tato brAhmaNAH phalaMkRte maNDape pezmani vA yathAcAra majAmagItanRtyavAditrAdighoSe kriyamANe pUrvAparabhAgayohastAntarA sthala vihAya prasthaparimitasitataNDulauM rAzI kRtvA madhye jyotirSikalakuGkumasvastikAkitamantaHpaTaM rAzyormadhya uttaradazaM dhaaryeyuH| tato bandhujanaH pUrvarAzAvazmani taNDulajIrakayutAJjalikA pratvammuvI vadhUM pazmirAzau pIThe taNDulajArakayutAJjalikaM prAGmukhaM varaM cAvasthApayet / AzvalAyano varazcetprAGmukhI vadhUH pratya mukho varaH / ita Arabhya yAvadantaHpaTaniHsAraNaM dvijA mantrapAThaM puraMdhyo maGgagItAni kuyuH / talo vadhUnarau manaseSTadevatAM dhyAyantA samAhinau tiSThatAm / asminnavasare'vakAzAnurodhena jyotirvido maGgalazlokAnpaTheyuH / devo vighnavinAzano gaNapatirdhyAtazca cintApahadyannatyA hRtavinakA api surA jAtA harAjAdayaH / yo'trAvighnamusaMjJayA ca kalaze saMsthApito maNDape siddhayAzleSaNaharSitaH sa ubhayoH kuryAtsadA maGgalam // 1 // vAtsalyApitarau kapolayugulaM svasyA''gatau cumbituM dRSTvA''kuzcinamAsyaphyamamalaM seSatsmitaM satvaram / anyonyaM zivayostataH suvadane yukta abhUtAM tayoritthaM yena vinoditau sa bhagavAnkuryAtsadA maGgalam // 2 // zrImAnkAzyapagotrajo'ruNaruciryaH siMharAzIzvaraH paTyAzAsthamuzobhano gurukubhAgjAnAM ca mitraM raviH / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivAhaprayogaH / daityemandaripuH kaliGgajananazcAgnIzvarI devate madhye vartulagaindrikAsuvadanaH kuryAtsadA gaGgalam // 3 // jIvaH sindhupatividhiH surapatirdevau dhanuniyoH svAmI svAGgirasastathottaramukho dIrgha sthitazcottare / sUryendukSitijapriyo budhasitau zatrU ca pItaprabho va.NadvayadribhavAGkake ca zubhadaH kuryAtsadA maGgalam // 4 // evamanyAnapi maGgalazlokAnpaTheyuH / tataH tadeva lagnaM sudinaM tadeva tArAbalaM candrabalaM tadeva / vidyAvalaM daivabalaM tadeva lakSmIpate te'GghriyugaM smarAmi / / OM pratiSThati jyotirvidA paThite viprAH sadyo'ntaHpaTamudagapasArya vadhU. barAbhyAM parasparaM sumuhUrte nirIkSaNaM kArayeyuH / tato vadhUvarAbhyAM paraspara maJjalisthataNDulajIrakAvakiraNaM kanyApUrvakaM kArayeyurAcArAt / tato dvijA Rkca vetyAdIni khaNDAni prajApatiH soma rAjAnamasRjatetyanuH vAkaM sihe vyAghra ityanuvAkamasme devAsa iti caturo mantrAMzca paTheyuH / tattadante'kSatAropaNaM cA''cArAt / / atha kanyAdAnaprayogaH-kanyAdAtA varadattavastrAbharaNAdirahitA svade. yavastrAbharaNAyalaMkRtAM kRtapItavastraparidhAnAM kanyAM varAya dadyAt / azmAnaM niSkAzya pIThe kanyAmupavezya vadhUvarayormadhyapradezasya dakSiNata udaGmukha upavizya dakSiNataH patnImupadhezyA''camya pavitrapANiH prANAnAyamya dezakAlau saMkIrtyAnukAvarAnvitAmukagotrotpanno'mukazarmA'haM mama samastapitRRNAM niratizayasAnandabrahmalokAvAptyAdikanyApratipAdanaka. lpoktaphalAvAptaye'nena vareNAsyAM kanyAyAmutpAdayiSyamANasaMtatyA dvAda. zAvarAndvAdaza parAnpuruSAnpaSitrIkartumAtmanazca lakSmInArAyaNaprItaye ghnAmavivAhavidhinA kanyApratipAdanaM kariSya iti saMkalpaM kuryAt / tataH sapatnIka, utthAyodaDmukha eva tiSThantI pratyaGmukhI kanyA dakSiNahaste dhRtvA kanyAM kanakasaMpa0 tAraNAya ceti paThitvA'nyena yena kenacitkAMsyAyanyatame taimase pAtre ghRte prAGmukheNa tiSThatA varaNa tasminpAtra tiSThantyAH pratyaGmukhyAH phanyAyA dakSiNe haste gRhIte hastadvaye vA sayavAkSatatulasIpatrakuzasahitamudakaM kSipastrayodaza vAkyAni paThet / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskArapaddhatI AzvalAyano varo dAtA yAjuSo viparItaM vA tadA vadhvA hasto'ya upari varahasta ityevamAzvalAyanarItyA varahasto'dho vadhUhasta uparItyevaM yAMju. parItyA voparyadhAbhAvo draSTavyaH / tataH kanyA tArayatu / puNyaM vardhatAm / zivA ApaH santu / saumanasyamastu | akSataM cAriSTaM cAstu | dIrghamA : zreyaH zAntiH puSTistuSTizcAstu / tithikaraNamuhUrta nakSatrasaMpadastu / yacchreyastadastu / yatpApaM tatpratihatamastu | puNyAhaM bhavanto bruvantu / svasti bhavanto bruRtu / RddhiM bhavanto bruvantu / zrIrasthiti bhavanto bravantu / 110 tato'mukapravarAnvitAmukagotrotpanno'mukazarmA'haM mama samasta pitRRNAmi - tyAdiprItaya ityantaM pUrvavaduktvA'muka pravarAnvitAmuka gotrotpannAya / murUmapautrAyAmuka pautrAyAmukaputrAyAmukazarmaNe kanyArthine zrIdhararUpiNe varAyAmukarAnvitAmuka gotrotpannamamuka prapautrImayuka pautrImamukasya mama putrI - mamukanAmnIM kanyAM varArthinI zrIrUpiNIM yathAzaktyalaMkRtAM prajApatidevatyAM prajAsatyakarmabhyastubhyamahaM pratipAdaya ityuktvA sayavAkSatatulasIpatrakuzayutaM jalaM varahaste kSipet / tato varaH OM svastIti pratigRhNIyAt evaM kanyA tArayatvityAdyoM svastItyantaM vAradvayaM punaH kAryam / tato dAtA gaurIM kanyAmimAM vipra yathAzaktivibhUSitAm / gotrAya zarmaNe tubhyaM dattAM vima samAzraya // kanye mamAgrato bhUyAH kanye me devi pArzvayoH / kanye me pRSThato bhUyAstvaddAnAnmokSamAmuyAm || mama vaMzakule jAtA pAlitA vatsarASTakam | tubhyaM vipra mayA dattA putrapautrapravardhinI // iti paThitvA tato dharme cArthe ca kAme ca nAticaritavyA tvayeyamiti zrAvayet / varo nAticarAmItyaGgI kuryAt / tato dAtA kRtasya kanyAdAnakarmaNaH sAGgatAsiddhayarthaM yathAvibhavakalpitamidamagnidevatyaM hiraNyaM dakSiNAtvena tubhyamahaM saMpradada iti varahaste dattvA na mameti vadet / varastu saptadaza kRtvo'pAnya OM de'vasya' tvA savi'tuH sarve'zvinerbAhu pUSNo hastA'bhyAM pratigRhNAmi / rAjA' tvA' varu'No nayatu devi dakSiNe'maye hira'NyaM tenA'mRta Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAtrasya / vivaahpryogH| tvAzyAM kyo dAtre mayo mahyamastu pratigrahIne ka idaM kasmA adAtkAmaH kAmAya kAmo dAtA kAmaH pratigrahItA kA samudramAviza kAmana tvA pratigRhNAmi kAmatatta eSA te kAma dakSiNottAnastvA''GgIrasaH pratigRhNAtu / __iti paThitvA OM svastIti paThet / tato dAtA jalapAtrabhojanapAtra. gomAhiSyazvagajadAsIdAsabhUzayyAlaMkArAdi yathAvibhavaM saMkalpapUrvaka varAya dadyAt / tatra dAnamantrAH parApavAdapaizunyAdabhakSyasya ca bhakSaNAt / utpannaM pApaM dAnena tAmrapAtrasya nazyatu / iti tAmrapAtrasya / yAni kAni ca pApAni janmotthAni kRtAni tu / kAMsyapAtrapradAnena tAni nazyantu me sadA // iti kAMsyapAtrasya / agamyAgamanaM caiva paradArAbhimarzanam / raupyapAtrapradAnena tAni nazyantu me sadA // iti raupyapAtrasya / janmAntarasahasreSu yatkRtaM pAtakaM mayA / svarNapAtrapradAnena tAni nazyantu me sadA / / iti svarNapAtrasya / yajJasAdhanabhUtA yA vizvasyAghaughanAzinI / vizvarUpadharo devaH bhIyatAmanayA gavA // iti goH / indrAdilokapAlAnAM yA rAjyamahiSI priyA / mahiSAsurajananI sA'stu me sarvakAmadA // iti mahiSyAH / mahArNavasamutpanna uccaiHzravasaputraka / sopaskarastvaM viprAya dattaH zAnti prayaccha me // iti khalInAyupaskarasahitasyAzvasya / supratIka gajendra tvaM sarasvatyA'bhiSecitam / indrasya vAhanaM zazvatsarvadevaiH supajitam / / vipra tubhyaM dadAmImaM tena zAnti prayaccha me / / iti gajasya / iyaM dAsI mayA tubhyaM zrIvatsa pratipAditA / sadA karmapharI vA yatheSTaM bhadramAstu me // iti dAsyAH / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 saMskArapaddhatIayaM dAso mayA tubhyaM zrIvatsa pratipAditaH / sadA karmakaro hRyo mama zAnti prayacchatu // iti dAsasya / sarvasasyAzrayA bhUmirvarAheNa smuddhtaa| anantasasyaphaladA mama zAnti prayacchatu / / iti bhUmeH / anUnaM zayanaM nityamanUnAM zriyamunnatim / saubhAgyaM dehi me nityaM zayyAdAnena kezava / / iti sopskrshyyaayaaH| sauvarNa hastavalayaM rUpakAntisukhapadam / vibhUSaNaM pradAsyAmi vibhUSayatu mAM sadA / / iti valayAdibhUSaNAnAm / hiraNyagarbhasaMbhUtaM sauvarNa cAGgulIyakam / sarvapradaM prayacchAmi prIto'stu kamalApatiH // ityaGgulIyakasya / kSIrodamathanodbhUtaM zubhadaM kuNDaladvayam / zriyA saha samudbhUtaM dade zrIH prIyatAM mama / / iti kuNDalayoH / hiraNyagarbhagarbhasthaM hemabIjaM vibhAvasoH / anantapuNyaphaladamataH zAnti prayacchatu / / iti hiraNyasya / asureSu samudbhataM rajataM pitRvallabham / tasmAdasya pradAnena rudraH saMmIyatAM mama // iti rajatasya / tataH kanyAdAtA kanyAdAnakarmaNaH sAGgatAsiddhayarthaM yathavibhavaM brAhmaNAnsuvAsinIzca yathopapannenAnnena bhojayitvA bhUyasI brAhmaNebhyo gandhAdipUjanapUrvakaM dattvA karmasAdguNyAya viSNuM saMsmaret / iti kanyAdAnaprayogaH / athAbhiSekAdiprayogaH-purodhAH-Apo hi SThA0 ca na iti svarcitakalazasthAH suvarNayutA apo'bhimanya tAbhiH sahiraNyakuzadvIpallavAbhirabhiSiJcet / OM A naH prajA jana0 vRSu / samudrajye0 Apo hi SThA0 ityabhiSekaM kuryAt / tataH purodhA dugdhAktena dviguNena zvetasUtreNa vadhUvarayoH kaNThadeza aizAnImArabhya caturvAraM pradakSiNaM saMveSTaya vadhUvarayoH kaTideze tathaiva veSTayet / tatraite ziSTasvIkRlA mantrAH-- Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivAhaprayogaH / pari tvA girvaNo gira imA bhavantu vizvataH / vRddhAyumanuvRddhayo juTA bhavantu juSTayaH // tAnvo maho maruta eva yAno viSNAMreSa sya prabhRte havAmahe | hiraNyavarNAnkakubhAnyataH sruco brahmabhyantaH zaMsyaM rAdha Imahe / / dazAvanibhyo daza kakSyebhyo daza yoktrebhyo daza yojanebhyaH / dazAbhIzubhyo arcatA jarebhyo daza dhuro daza yuktAvadbhyaH // te adrayo daza yantrAsa AzavasteSAmAghAnaM paryeti haryatam / ta U sutasya somasyAndhasoM'zoH pIyUSaM prathamasya bhejire // te somAdo harI indrasya nisateM'zuM duhanto adhyAsate gavi / tebhirdugdhaM papivAntsomyaM madhvindro vardhate mathate vRSAyate // pAvo aMzakAriSAtha neLAvantaH sadamitstha nAzitAH / raivatyeva madasA cArava stha na yasya grAvANo ajuSadhvamadhvaram || 113 tataH kaNThadezasthaM sUtramadho niSkAzya kuGkumAktaM kRSNorNAstukAyutaM ca kRtvA tena dRDhaM haridrAkhaNDaM baddhvA tadvadhUnAmaprakoSThe varo badhnIyAt OM nIlalohitaM bhavati kRtyAsaktirvyajyate / edhante asyA jJAtayaH patirbandheSu badhyate // anena mantreNa / tataH kaTidezasthaM sUtraM niSkAzya kuGkumAkktaM kRSNorNAstukAyutaM ca kRtvA tena dRDhaM haridrAkhaNDaM baddhvA varasya dakSiNaprakoSThe vadhUrbadhnIyAttenaiva mantreNa / atha vadhUvarau parasparamAyurvardhanakara makSatAropaNaM kuryAtAm / tadyathA - - taijase pAtra AnIte gavye kSIre kiMcidvR. tamAsicya pAtrAntara ArdrAkSata zukkazAlitaNDulAnopya varaH kSAlitAJjaliH kSAlitavadhvaJjalau tena ghRtayutakSIreNa svahastadvayAGgulibhirdvirupa* stIrya dvivAraM tathaiva taNDulAnopya tathaiva kSIreNa dvirabhighArayet / tato varAJjalAvapyevaM dAtA'nyo vA kuryAt / tato dAtaiva tadaJjalyoH suvarNa nidhAya varAJjalivadhvaJjalI saMyutau kRtvA kanyA tArayatu / dakSiNAH pAntu / bahudeyaM cAstu / puNyaM vardhatAm / zAntiH puSTistuSTizcAstu | tithikaraNamuhUrtanakSatrasaMpadastu / iti vAkyAni paThet / tato vadhUH- OM bhago me kAmaH samRdhyatAmityaJjalisthAnakSatAnvaramUrdhanyAropayet / varaH- OM yajJo me kAmaH samRdhyatAmiti svAjJjalisthAnakSatAnvadhUmUrdhani / evaM vadhUH- OM zriyo me kAmaH samRdhyatAm / varaH - OM dharmo me kAmaH samRdhyatAm / vadhUH- OM 15 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskArapaddhatImajA me kAmaH samRdhyatAm / varaH-OM yazo me kAmaH samathyatAm / sato vadhUrvarAJjaliM dvirupastIrya dvistaNDulairApUrya dvirabhighArayet / tato dAtA'nyo vA pUvidhvajAlimApUrayet / tato dAtaiva pUrvavaddhiraNyaM nidhAya vavajaliM varAjalau nidhAya pUrvavadvAkyAni paThet / tato varo yatro me0 iti vadhUmUrdhanyajalisthAnakSatAnAropayet / tato vadhUH-bhago me0 iti varamUrdhanyajalisthAnakSatAnAropayet / baraH-dharmo me kAmaH samRdhyatAm / vadhaH-zriyo me kAmaH samRdhyatAm / varaH-yazo me kAmaH samRdhyatAm / vadhUH- prajA me kAmaH samRdhyatAm / tato daraH svaziraHsthaM puSpamAdAya ghatayutakSIra AplAvya tena vadhvA lalATe tilakaM kuryAt / evaM vadharapi svaziraHsthena puSpeNa varalalATe tilakam / tato vadhaH strakaNThasthAM puSpamAlAM varakaNThe kSipet / varaH sva.NTasthAM vadhUkaNThe / tato varapakSasuvAsinyo vadhUvarau prAGmakhAvupadezya nIrAjanapUrvakamAcAraprAptamaSTaputrIsaMjJakaM khavayaM sakaJcukaM maGgalasUtraM ca va samartha tayorekaM paridhApyA'paramuttIyaM kArayeyuH / tataH kaJcukI paridhApayeyuH / tato varaH mAGgalyatantunA'nena bhartRjIvanahetunA / kaNThe badhnAmi subhage sA jIva zaradAM zatam // iti mantreNeSTadevatAM saMsmaraMstatsUtraM vadhUkaNThe vanIyAt / AyuSyaM varcasyamityAdimantraistAM bhUpayecca / tato haridrAkhaNDayutAni paJca pUrI( ga )phalAni dRDhAnyAcArAllaDDakayutAni pAtre nidhAya vadhUvarAvA. vAhanAdidakSiNAntarupacArairgaNAnAM tvA0 A tU na indreti mantrAbhyAM vivAhavratarakSaNArtha gaNapateH pUjAM kuryAtAm / atra brAhmaNebhyo gaNapati. prItaye yathAvibhavaM dakSiNA deyA / tataH purodhA vivAhavatarakSakaM gaNapati. manusmRtya haridrAkhaNDayutau sAkSatalaDDuko tayorvasvamAnte pRthakpRthakvanIyAt / vadhUvarau vivAhabatasamAptyantaM tadgranthidvayaM na visRjetAm / . tataH purodhA nIlalohita0 bRhatsAmeti mantreNa ca tayoruttarImAntI mitho vanIyAt / tataH sabhAryo dAtA vRddhAH puraMdhyo jJAtayo bAndhavAzca kramAdyathAcAramAzIbhigadakSatAropaNaM kuryuH / tato vadhUH pAtrasthasitataNDu. lapujatraya udaksaMsthaM nAmamantrairmahAlakSmI pArvatI zacI ca krameNA''vAhya dakSiNAntairupacAraiH pUjayet / tato vadhUH saubhAgyAyabhivRddhaye mahAlakSmIpArvatIzacIprItyartha haridrAjIrakasaubhAgyadravyapUritavaMzapAtravAyanAni munAsinIH saMpUjya nAbhyo dadyAt / natra mantrAH-- Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivAhaprayogaH / lakSmIpriyA ca lakSmIdA lakSmIva sujanapriyA / saubhAgyadA varastrINAM haridre zrI: sadA'stu me || iti haridrAyAH / / jarA no jAyate yasmAnmaNDanaM zubhakarmasu / taramA jIrakadAnena prIyatAM girinA mama / / iti jIrakasya / kaJcukIvastrayugmaizca tathA krnnaavtNskH| kaNThamUtraizca bhUpAbhiH prIyatAM niminandinI / / i0 saubhA0 dra0 puu0| etAni sadakSiNAni deyAni / tano. dvijairAzipo deyAH / navo navo. bha0 yathA ha tada0 mA no arAtira 0 bhadraM karNebhiH0 4 / tataH satUryaghoSo vase vadhvA saha vedyAM prAGmukha upavizet / vadhUH stato gaurIhara samIpaM gatvopavizet / __ atha vivAhahomaH--vara Acamya prANAnAyamya dezakAlau saMkIya matpatigRhItavaddezyakabhAryAtvasiddhipUrvakAgnAcaupAsanatvasiddhidvArA zrIparamezvaraprItyarthaM vivAhahoma kariSya iti saMkalpaM kRtvA sthaNDilollekhanAdi kRtvA tatra yojakanAmAnamagniM pratiSThApayAmIti mathitaM vadhUvarayo, vedyArohaNAtpUrvameva suvAsinyA zrotriyAgArAdAhRtya vedyA uttarato'dhobhAge sthApitaM laukikAgniM vA pratiSTApya prajvAlya dhyAtvA samitrayamA dAya zraddha ehItyAdi prANAyAmAntaM kRtvA vivAhahomakarmaNi yA yakSya. mANA ityAdivyAhRtyantamuktvA pradhAnahome'gniM varuNaM caikaikyaa''jyaa| bhani gArhapatyamekayA''jyAhutyA0 / agnimekayA''jyA0 / divaM vAyumazvinI savitAraM vRhaspati vizvAndevAMzcakaikayA''jyA0 / agniM varuNaM caikaikayA''jyA0 / ayAsamagnimeka0 / prajApatimeka0 / lAjahome'gni timRbhirlAjAhutibhiryakSye / agniM sviSTakRtamekayA hutazeSAjyA0 kSya iti vadet / tato jayahome cittaM cittimityAdi kAma garthavamAdhArapsarasoM bhuta. nasya pattiM caikaikayA''jyA0kSya ityantamuktvA prAyazcittahome'gniM tribhirityaadi| pAtrAsAdane prAdezamAtramazmAnaM bIyAdibIjAni sapallavamudakapUrNa subhUSitaM kalazaM dImAjya sthAlI praNItApraNayanaM prokSaNIpAtramupaveSaM saMmArgada bhAMnidhma bahiravajya sanadarbhAnAjyaM lAjAMzca sugapadevA''sA. dayet / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskArapaddhatautato brahmopavezanAdi / pAtrasaMmArgakAle vadhvaJjalisamAgArtha kAMcisaMmArgadarbhAnavazeSayet / AjyaparyanikaraNakAle lAjAnAmapi tena saha paryanikaraNam / paridhiparidhAnAnte lAjAndA'bhidhAryA''jyAmyomadhye nA''nIyA''jyasyottasto barhiSyAsAdayet / tataH-OM sumaGgalIriyaM vadhUrimA sameta pazyata / saubhAgyamasya dattvAyAthAsnaM viparetana / / iti vadhUmIzAnadezato bAndhavaiH samAnIyamAnAM sumuhUrte samIkSate / ita Arabhya pANigrahaNAntaM karma sumuhUrta eva kartavyaM pradhAnatvAt / tato badhUranerIzAnadeza upavizya karmAGgamAcamanaM kRtvA'greNAmi dakSiNato gatvA panyurdakSiNataH prAmukhyupavizya dakSiNenaiva hastena patimanvAramate / . atha varastadanvArathaH pariSekAdigyAhRtihomAntaM kRtvA pradhAnahomaM kuryAt / OM aniraMtu prathamo devatAnA so'syai prajAM muJcatu mRtyuSAzAt / tadaya rAjA varuNo'numanyatAM yatheyara strI pautramaghaM nro'daatsvaahaa|| agnaye. varuNAya cedaM na mama / * imAmagristrAyatAMgAIpatyaH prAmasyai nayatu dIrghamAyuH / azUnyopasthA jIvatAmastu mAtA pautramAnandamAbhiprabudhyatA piyara svAhA // agnaye gArhapatyAyedaM na mama / * mA te gRhe nizi ghopa utthAdanyatra tvadrudatyaH saMvizantu / mA tvambike zUra AvadhiSThA jIva patnI patiloke virAja prajAM pazyantI sumanasyamAnAya svAhyaH / anaya i0 / OM dyauste pRSTha rakSatu vAyurUrU azvinau ca stanaM dhayataste putrAnsavitAbhirakSatu / AvAsasaH paridhAnAbRhaspati. vizve devA abhirakSantu pshcaatsvaahaa| dive vAyave'zvibhyAM savitre bRhaspataye vizvabhyo devebhyshcedN| * apajastA pautramRtyuM pApmAnamuta vA'yam / zIrNaH sUjamivonmucya dviSadbhayaH pratimuzvAmi pApa svAhA / anaya i0 // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivAhaprayogaH / OM devakRtaM brAhmaNaM kalpamAnaM tena hanmi yoniSadaH pizAcAn / kravyAdo mRtyUnadharAnpAdayAmi dIrghamAyustava jIvantu putra: svAhA / agnaya i0 | 117 iti SaTdhAnAhutarvAruNIjidvAyAM jvAlAmadhya eva vA hutvemaM me varuNetyAdipaDAhutI hutvottara paridhi saMdhi-greNA''sAditamazyAnaM nidhAya OM AtiSThemamazmAnamazmeva tva5 sthirA bhava / pramRNIhi durasyUnsahastra pRtanAyataH // tatra dakSiNapAdopakrameNa vadhUM mAmukhImAsthApayati / tato'pAnaM niSkAzayet i atha pANigrahaNam -baro jyotirvidAdiSTe muhUrte'pareNAbhiM darbharAzidvayaM pUrvAparamudagagramAstIrya OM sarasvati medamitra subhage vAjinIvati / tAM tvA vizvasya bhUtasya prajAyAmasyagrataH // OM gRhNAmi te suprajAstvAya hastaM mayA patyA jaradaSTiryathA'sat / bhago aryamA savitA puraMdhirmayaM tvA'durgArhapatyAya devAH // itei dvAbhyAM pUrvadarbharAzAvavasthitaH pratyaGmukho varo'paradarbharAzAvavasthitAyAH prAGmukhyA bhAryAyAH sAGguSTaM salomamuttAnaM hastaM gRhNIyAt / tatastasyA AtmAnamagreNa sthitAyA dakSiNamaMsaM dhRtvA prasavyaM strasya dakSiNataH pratyaGmukhI yathA syAttathA pratinivartya OM aghoracakSurapatighnyadhe zivA pazubhyaH sumanAH suvarcAH / jIvasUrasUH syonA zaM na edhi dvipade zaM catuSpade || tAM naH pUSaJchitamAmerayasva yasyAM bIjaM manuSyA vapanti / yA na UrU uzatI visrayAtai yasyAmuzantaH maharema zeSam // somaH prathamo vivide gandharvo vivida uttaraH | tRtIyo'gniSTe patisturIyo'haM manuSyajAH // somo'dadAdgandharvAya gandharvo'gnaye'dadAt / pazuzca ma putrAzcAgnirdadAtyatho svAm || amUhamasmi sA tvaM dyaurahaM pRthivItvam / sAmAhamuktvaM tAvehi saMbhavAva saha reto dadhAvahai // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 saMskArapaddhatI - rAyaspoSAya suprajAstvAya suvIryA puse putrAya betatrai mAM tvamindra mIH suputrAH subhagAM kuru / dazAsyAM putrAnAghehi patimekAdazaM kuru // iti SaDbharmantraistAmabhintrayate / tato bhAryAM yathAsthAnamupavezya tadajalau darvyAsssyenopastIrya OM imAllA~jAnAvapAmi samRddhikaraNAnmama / tubhyaM ca saMvananaM tadagnisnumanyatAmayam // iti mantrAvRttyA dvivAraM vara eva lAjAnAvapati / triH paJcAvattinaH / tatastUSNImabhighArya zUrpasthAnmatyajya OM iyaM nApate lAjAnAvapantI / dIrghAyurastu me patiredhantAM jJAtayo mama svAhA || AsIna eva darvIsthAnIyAJjalinA juhoti / agnaya i0 | tataHOM udAyuSA svAyuSodoSadhInAra rasenotparjanyasya zuSmeNodasthAma mRtA anu / iti bhAryAmutthApya OM vizvA uta tvayA vayaM dhArA udanyA itra / atigAhemahi dviSaH || iti svayameva mantramuktvA bhAryAsahitaH pAtrasahitamA pradakSiNaM pari krAmati / tataH punarupastaraNalAjAvapanAdiparikrapaNAntaM dvitIyaM tRtIyaM ca / tata Ajyenaiva sviSTakRtaM hutvA jayAdijjuhuyAt / tataH zulvamaharaNAdi saMsthA japAntaM karma samApayet / nAtra trivRdannahomaH / tato'pareNAgnimAcArAtsaptAkSatapuJjAnprAksaMsthAnudaksaMsthAnvA kRtvA dakSiNaM pAdaM prakramya savyenAnuprakrAma mA savyena dakSiNamatikrAmariti bhAryA saMzAsya tasyA dakSiNaM pAdaM pragRhyAmagRhya vA saptasvakSata puJjeSu yathAkramaM bhAryayA viSNukramAnkramayati / mantravaktA vara eva / OM ekamiSe viSNustvA' ntretu / iti prathamam / OM dve Urje viSNu0 tu / dvitIyam / OM trINi vratAya vi0 tu / tRtIyam / OM catvAri mAyobhavAya vi0 tu / caturtham / OM paJca pazubhyo vi0 tu / paJcamam / OM SaDrAya spopAya tri0 tu / SaSTam / OM sapta saptabhyo hotrAbhyo vi0 tu0 | saptamam / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ 119 vivaahpryogH| tataH-OM sakhAyau saptapadA babhUva sakhyaM te gameya saMkhyAtte mA yopa5 sakhyAnme mA yoSThAH / iti tayaivAvasthApitabhAryAyAM varo japati / tato'syA dakSiNaM pAdaM svadakSiNena pAdenA''kramya dakSiNena hastenAsyA dakSiNamaMsamuparyuparyanva. vasaSa OM mama hRdaye hRdayaM te astu mama cittaM cittenAnvedi mama vAcamekamanA juSasva bRhaspatistvA niyunaktu mahyaM mAmevAnusabhastra mayi cittAni santu te mayi sAmIcyamastu te mahyaM vAcaM niyacchatAt / iti tasyA hRdayadezamabhimRzati / OM prANAnAM grandhirasi samAvisrasaH / iti nAbhidezamabhimRzati / tatastAmapareNAgniM prAGmukhImupavezya tasyAH purastAtmatyaGmukhastiThannApo hi ThA0 3 hiraNyavarNAH0 4 pavamAnaH su0 tyA punAtu iti sakuzapallavenA''sAditakalazodakena bhAryA mArjayati / tato vRddhabrAhmaNA jJAtivAndhavAH suvAsinyazvA''zI:pUrvakaM vadhUmUrdhanyAsAditAni vrIhyAdibIjAni OM yA jAtA oSadhaya ityAdibhirmantrairyathAcAramAropayanti / tato'gneH pazcAdupavizya vibhUti dhRtvA'gniM saMpUjya kRtasya vivAhahomakarmaNaH sAGgatAsiddhayarthamAcAryAdibhyaH pUnapUrvakaM dakSiNAM dattvA yathAvibhavaM brAhmaNAnsuvAsinIzca bhojayet / tato'sme devAsa ityAdyA AziSo dvijA dadyuH / tato varaH karmasAdguNyAya viSNuM smaret / iti vivAhahomaH / tato vadhUvarAvikSuvikArAlla~vaNaM cAnaznanto vastrAbharaNAdibhiryathAvibhavamAtmAnamalaM kurvANo varjitamaithunAvadhaHzAyinau saha vasataH / etacca virAtravrataM pANigrahaNadinamArabhya jJeyam / atha vadhUpravezaH-vivAhahomAnantaraM vadhUbAndhavAH pitRgRhAjjyotividAdiSTe sumuhUrte to bhAryA varaM ca rathAdiyAnena varaI nayeyuH / vivA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 saMskArapaddhatauhAgniM sarvamekasminpAtre bhasmanA saha nikSipya jAyApatyoH pRSThato haranti / ayaM cAgnirvivAhahomamArabhya yAvajjIvaM dhAryaH / atha varaH svagRhadvAraM mApya dakSiNaM pAdamagre'tihara dehaliM mA dhiSThA iti bhAryA saMzAsti / sA dakSiNaM pAdamagre kRtvA dehalImanadhiSThAyaiva gacchati / tato gRhaM pravizya tatpUrvAdhyazAlAyAmagnyAyatanaM parikalpya tatpazcAtsabhAryaH prAGmukha upavizyA''camya prANAnAyamya dezakAlau saMkIrtya mama vivAhAnehyatvotpAdanadvArA zrIparamezvaraprItyartha gRhapravezAkhyaM karma kariSya iti saMkalpaM kuryAt / tato gaNezaM saMpUjyoddhananAdisaMskRta Aya. tane vivAhAgniM tUSNIM pratiSThAppa prajvalitaM kuryAt / tato'pareNAgniM lohitamAnaDuhaM carma prAcInagrIvamuttaralomA''stIrya tadabhAve kuzAnAstIrya * iha gAvo niSIdantvihAvA iha pUruSAH / iho sahasradakSiNo'pi pUSA nipIdatu // / iti tasmiJjAyApatI prAGmukhAvudaGmukhau vopvishtH| prAGmukhatvapakSe patyudakSiNato bhAryA / udaGmukhatvapakSe tasya pRSThato vAmabhAge vA / ubhayomantraH / ita Arabhya nakSatrodayaparyantaM vAgyatAvAsAte / nakSatrodaye sati prAGmukhAvudaGmukhau vA bhUtvA diza upaniSThate / OM devIH SaDuruiruNaH kRNota vizvedevAsa iha vIrayadhvam / tato nakSatrANi-OM mA hAsma hi prajayA mA tanUbhiArati / OM mAradhAma dviSate somarAjaniti candramasam / tataH saptarSInaOM saptarSayaH prathamAM kRttikAnAmarundhatIM ye dhruvatAra ha ninyuH / pattikAmukhyayogaM vahantIyamasmAkaM bhrAjatvaSTamI / / iti / OM dhruvakSitirdhavayonidhruvamasi dhruvatastitham / tvaM nakSatrANAM methyasi sa mA pAhi pRtanyataH // OM namo brahmaNe dhruvAyAcyutAyAstu namo brahmaNaH putrAya prajApataye Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivaahpryogH| namo brahmeNaH putrebhyo devebhyastraM yastrizebhyo namo brahmaNaH putrapautre. bhyo'Ggirobhyo yastvA dhruvamcyutta5 suputra sapAtraM brahma veda dhruvA asminputrAH pautrA bhavanti preSyAntevAsino ghasanaM kambalAni kasa5 hiraNya5 striyo rAjAno'nnamabhayamAyuH kIrtivaM] yazo balaM brahmavarcasamannAdyamityetAni mayi sarvANi dhruvANyacyutAni santu | dhruvaM tvA brahma veda dhruvo'hamasmilloke'smizca janapade bhUyAsamacyutaM tvA brahma veda mA'hamasmAllokAdasmAca janapadAcyoSi dviSanme bhrAtRvyo'smAdasmAllo. kAdasmAcca janapadAccyavatAmaceSTaM tvA brahma veda mA'hamasmAllokAdasmAcca janapadAcceSTiSi dviSanme bhrAtRbhyo'smAdasmAcca janapadA. cceSTatAmavyathamAnaM tvA brahma veda mA'hamasmAllokAdasmAcca janapadAya. thiSi dviSanme bhrAtRvyo'smAllokAdasmAcca janapadAyathatAM nabhyaM tvA sarvasya veda nabhyamahamastha janapadasya bhUyAsaM madhyaM tvA sarvasya veda madhyamahamasya janapadasya bhUyAsa tanti tvA sarvastha veda tantirahamasya janapadasya bhUyAsa methIM tvA sarvasya gheda methyahamasya janapadasya bhUyAsa nAbhiM tvA sarvasya veda nAbhirahamasya janapadasya bhUyAsaM yathA nAbhi: mANAnAM viSUvAnevamahaM viSUvAnekazataM taM pApmAnamRcchatuM yo'smAndveSTi yaM ca vayaM dviSmo bhUyAsi mAmekazatAnpuNyAnyAgacchantu / iti dhruvamupatiSThate / nakSatrAdInAmabhrAdinA pratibandhenAdarzane'pi tasyAM tasyAM dizyupasthAnaM kartavyam / tata upasthAnadeza eva manasa AhlAdakena vacasA bhAryA saMbhASya punaH zAlA pravizya bhAryayA sahA. pareNAniM prAGmukha upavizati / atha gRhapravezasthAlIpAkaprayogaH-vara sabhArya Acamya prANAnApamyAmiM prajvAlya dhyAtvA saminnayamAdAya zraddha ehItyAdiprANAyAmAntaM kRtvA gRhapravezAGgabhUtAgneyasthAlIpAphayAgakarmaNi ye yakSyamANe devate te parigrahISyAmi / amimekayA cAhutyA yakSye / ani sviSTakRtamekayA hutazeSacAhutyA yakSye / ette devate sadyo yakSya ityuktvA vyAhRtibhiragnau samidho'bhyAdhAyAgniM paristIryottareNAgniM darbhAnAstIrya teSu zUrpa kRSNAjinamulUkhalaM musalaM carusthAlI mekSaNaM taNDulapraskandanArtha pAtraM dImAjyasthAlI prokSaNIpAtraM havirAsAdanArtha darbhAnupaveSaM saMmArgadarbhAnava-- jvalanadarbhAnAjyaM samidhaM cA''sAdayet / mokSaNIH saMskRtyA''sAdi. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 saMskArapaddhatItAni prokSyolUkhale brIhInopya patnyA'vahatya prakSAlyottareNA''sa.dya carusthAlyA brIhitaNDalAnopya mekSaNenA''loDyAnau zrapayitvA dI mekSaNaM ca saMmRjyA''jyavilApanAdipavitrAbhyAdhAnAntaM kuryAt / tata AsAditAndarbhAnaH pazcAdAmtIrya tatrA''jyaM nidhAya zRtaM caruM dA's. jyenAbhighAryodagudvAsyAneH pazcAdAstRte bardiSyAjyasyottarata AsAdyA pariSicya tUSNImAsAditAM samidhamAdhAya mekSaNenopahatya pradI'nau juhoti / agnaye svAhA / iti bhAryAnvArabdho juhoti / amaya i0 / punarbhUya upahatya, anaye sviSTakRte svAhA / uttarArthasya pUrvArdhe juhoti / anaye sviSTakRta i.0 / tataH paristaraNAni visRjya vyastasamastavyAhatibhizcatasraH prAyazcittAhI?tvottarapariSekaM kRtvA saMsthAjapenAgnimupasthAya taM saMpUjya lalATe vibhUti dhatvA haviHzeSeNa brAhmaNaM vidyAvantaM bhojayet / tataH kRtasya karmaNaH sAGgatAsiddhaya AcAryAyA''sAditamRSabhaM tanmUlyaM vA datvA'nyebhyo bhUyasI ca dattvA yathAvibhavaM brAhmaNAnsaMbhojya karmasAdguNyAya viSNuM saMsmaret / iti gRhapravezasthAlIpAkaprayogaH / athopAsanahomaprayogaH-pANigrahaNottaraM gRhapravezanIyAtprAganantaraM SA yAvajIvamastamitanakSatradarzanapradoSAnyatame mukhyakAle caturdhA vibhatAyA rAtrerAdyabhAgAtmake gauNakAle vA sAyaMhomaH / prAtomaratUSaH. purodayoditapakSivAkpravadanakAlAnyatame mukhyakAle paJcadhA vibhaktadiva. sasya prathamabhAgadvayAtmake gauNakAle vA / sAyamevopakramaH / sAyaM prAtarekameva dravyam / eka eva kartA / parvaNi svayameva juhuyAt / sapatnIkaH kartA''camya prANAnAyamya dezakAlo saMkIrtya zrIparamezvaraprItyartha sAya. maupAsanahomaM brIhimiSyAmIti saMkalpaM kuryAt / yavapakSe tu yavairiti / tatazcatvAri zRGgati dhyAtvA'mi paristIrya homadravyamanaruttarato nidhAya tadupari prAgagrA dezamAtrImekAM samidhaM nidhAya dakSiNena hastena darbhAnAdAyopAsanAnau prajvAlitaH paryagrikRtAnbahinirasyApa upampRzyAneH pazcAtphUrce homadravyaM nidadhAti / tataH pUrvaparipekaM kuryAt / tato dakSiNaM hastaM saMmRjya yastvA hRdetyaniyarcya tUSNI samidhamanAvAdhAya dvAda. zaparvaparimitaM homagavyaM dakSiNahastena gRhItvA, agnaye svAhA / agraya 30 / ityuttarapArdhana juhoti / tataH pUrvAhutito'dhikamavazeSitaM dravyaM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivaahpryogH| 123 sarvamAdAya prajApati manasA dhyAyana , prajApataye svAhA / prajApataya i0 / tathaivottarapArzvena juhoti / tataH paristaraNAnyaneruttarato visRjyocaraparipekaM kuryAt / OM anirmUrdhA divaH kakutpatiH pRthivyA ayam / apA retAsi jinvati / / svApagne puSkarAdadhyatharvA niramanthata / mU| vizvasya vAghataH // ayamagniH sahasriNo vAjasya zatinaspatiH / mUrdhA kavI rayINAm // iti tribhirmantrairagnimupasthAya prajApate na0 iti prajApatimupatiSThate / tataH saMsthAjapaM kRtvA'gniM saMpUjya bhasma dhRtvA zraddhA medha yazaH prajJA vidyA buddhiM zriyaM balam / AyuSyaM teja ArogyaM dehi me havyavAhana / / ityAgniM saMprArthya namaskRtyAnena sAyamopAsanahomena zrIparamezvaraH prIyatAmiti karmezvarAyArpayet / prAtaraupAsanahome tu prAtaraupAsanahomaM brIhibhihAMdhyAmIti saMkalpaH / sUryAya svAhA / sUryAyedaM / prajApataye svAhA / prajApataya i0 / uddhayanta0 tasthuSazceti tribhirmantraiH sUryopasthAnaM kRtvA prajApatyupasthAnAdi samAnam / anena prAtaraupAsanahomena zrIparamezvaraH prIyatAmiti vizeSaH / ityopaasnhompryogH| ___ athairiNIpUjanaM dAnaM ca-maNDapapratiSThAdinAtpANigrahaNAdinAdvA caturthe divase rAtrau tatra bhadrAdisaMbhave dine ziSTAcAraprAptaM varamAtre'bhAve tatsamAya vA kanyAdAriNyAkhyavaMzapAtradAna kAryam / savatraphalatAmbUlaM daMpatyoHzavardhanam // airiNyAkhyaM vaMzapAtraM pakAnaiH paripUritam / karakai rudrasaMkhyaistu muvarNena samanvitaiH / etAvadairiNIrUpaM kartavyaM kila mUribhiH / / iti / rudrasaMkhyairakAdazasaMkhyaH / evaM saMpAdya sabhArya Acamya prANAnAyamya vivAhasaMpUrNaphalAvAptaye varasya tatpitRmAtrAdInAM tatpakSIyANA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 saMskArapaddhatI --- ca yathAvibhavaM gandhapuSpavastrAdibhiH pUjanamahaM kariSya iti saMkalsya varadibhyo yathAvibhavaM vastrAdikaM dattvA kRtakanyAdAna saMpUrNa phalAvAviMzAbhibRddhidvAromA mahezvaramItyarthamariNIpUjanaM varamAtre tatsamAyai vairizyArUyavaMzapAtradAnaM ca kariSya iti saMkalpya airiNI vaghumAdevI mahezo girijApatiH / atastvA pUjayiSyAmi airiNIM sarvakAmadAm || savastrAM ca sadIpAMca zUryaiH SoDazabhiryutAm / varamAtre pradAsyAmi kanyAdAnasya siddhaye || ityuktvA tasminvaMzapAtra umAmahezvarI saMpUjya tadvezapAtraM varamAtre tatsamAyai vA dadyAt / tatra mantrAH vaMzo vaMzakaraH zreSTho vaMzo vaMzasamudbhavaH / anena vaMzadAnena tuSTo vRddhiM karotu me // vaMzapAtramidaM puNyaM vaMzajAtisamudbhavam / vaMzAnAmuttamaM dAnamataH zAntiM prayaccha me / varupAtrANi sarvANi mayA saMpAditAni vai / umAkAntAya dattAni mama gotrAbhivRddhaye // vaMzavRddhikaraM dAnaM saubhAgyAdisamanvitam / vastreNA''cchAditaM pUrNa phalahemasamanvitam // sarvapApakSayakaraM nAnAdravyastu pUritam / dAnAnAmuttamaM dAnamataH zAntiM prayaccha me // iti / tataH sadIpaM vezapAtraM tatpitRmAtrAdInAM zirasi svayaM dhArayet / svasti vo mimItAm / svasti na indra iti dvAbhyAM pratimantram / tato dAtaiva kanyAM gRhItvA varapitrAdyutsaGge pRthakpRthagupavezya prArthayet / | varSA sviyaM kanyA putravatpAlitA mayA / idAnIM tava putrAya dattA snehena pAlyatAs // iti / varSAnurodhenoH kartavyaH / varamAtrAdyutsaGge vadhUmAtA kanyAM tathaivopavezya prArthayet / tato varamAtrA badhUmAtrAditatpakSIya suvAsinIbhyaH sakaJcuka kSudra zazUrpAyanAni vadhvA dApanIyAni AcArAt / tato dAtA karmasAdhyAya viSNuM saMsmaret / etacca sarve sapatnInA bhUvaiva kAryam / ityairiNIpUjanaM dAnaM ca / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivaahpryogH| 125 atha caturthIkarma-pANigrahaNadinamArabhya yA caturthI rAtristasyo vibhAgAvaziSTAyAM varaH sapatnIkA snAtvA prAGmukha upavizyA''camya prANAnAyasya dezakAlau saMpIya mamAsyA bhAryAyAH somagandharvAgnyupabhu. tatvadoSaparihAradvArA zrIparamezvaraprItyartha caturthIhomaM kariSya iti saMkalpaM kuryAt / tato gaNeza saMpUjya zikhinAmAnamagnimabhidhyAyannAgni prajvAlya catvArIti dhyAtvA saminayamAdAya zraddha ehItyAdiprANAyAmAntaM kRtvA caturthIhomakarmaNi yA yakSyamANA ityAdivyAhatyantamuktvA'gniM prAyaH zcitiM vAyu prAyazcittimAdityaM prAyazcittimAdityaM prA0 vA prA0 bhagni prA0 agniM mA vAyu prA0 AdityaM prAyazcittiM cA'jyena, mUrdhni saMsrAvahome'gniM vAyu sUrya prajApati ca saMsAvAjyena yakSye / aGgahome varuNaM dvAbhyAmityAdi samidabhyAdhAnAntaM kuryAt / pAtrAsAdane saMpAtAvanaya. nArthaM pAtramudakumbhaM dAmAjyasthAlI praNItApraNayanaM prokSaNIpAtramupaveSaM saMmArgadarbhAnidhmaM barhiravajvalanadarbhAnAjyaM cetyAsAya brahmavaraNAdi. dhyAhRtihomAntaM kRtvA nava pradhAnAhutIrjuhuyAt / OM agne prAyazcitte tvaM prAyazcittirasi brAhmaNastvA nAthakAma upadhAvAmi / yA'syai ghorA tanUstApito nAzaya svAhA / agnaye prAyazcittaya 31 / OM vAyo prAyazcitte tvaM prAyazcittirasi brAhmaNastvA nAthakAma upadhAvAmi / yA'syai ninditA tanU / vAyave prAyazcittaya i0 / Aditya prAyazcitte0 yA'syai paticI tanU0 / AdityAya prAyazcita ttaya i0 / etA eva punaryutkrameNa, Adilya prA0 / vAyo prA0 / agne praa0| punaH pUrvAnukrameNa, agne mA0 / vAyo prA0 / Adinya prA0 / navapradhAnAhu. tInAM homAnte homAnta AjyabindUnpUrvAsAdite saMpAtAvanayArthe pAtre prakSipet / navAhutihomAnantaraM tatsaMpAtAjyaM dA bhAryAyA mUni juhoti* bhUrbhagaM tvayi juhomi svAhA / anaya i0 / OM bhuvo yazastvayi Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 saMskArapaddhatI-- juhomi svAhA / vAyava i0 / OM suvaH zriyaM tvayi juhomi svAhA / sUryoyedaM0 / OM bhurbhuvaH suvastvirSi tvAya juhomi svAhA / prajApataya idN0| ityAhuticatuSTayaM mUni hutvemaM ma ityAdisaMsthAjapAntaM samAnam / nAtra trivRdbhomH| tata AsAditaM jalapUrNa kumbhamagneH samIpe nidhAyodakumbhasahitaM taM pradakSiIkRtyApareNAgniM zayanasthAnaM kalpayitvA parizritya tatra prAkziraskAmudakziraskAM vA bhAryA zAyayet / tataHOM Abha tvA paJcazAkhena zivenAbhidviSAvatA / sahasraNa yazasvinA / hastenAbhimRzAmasi sumanAstvAya / tasyA yoni dakSiNena hastenAbhimRzati / ___ OM saM nAmnaH sa hRdayAni saM nAbhiH saM tvcH| saM tvA kAmasya yoktreNa yuJjAnyavimocanAya / / iti saMgamaM karoti / ___ OM mAmanuvratA bhava sahacaryA mayA bhava / ___ yA te patighnI tanUrjAranI tvetAM karomi zivA tvaM mahyamadhi kSurapavirjArebhyaH / / tAM pryaalinggti| madhu he madhvidaM madhu jihvA me mdhuvaadinii| mukhe me sAraghaM madhu datsu saMvananaM kRtam / / cAkravAka saMvananaM yannahIbhya udAhRtam / yayukto devagandharvastena saMvaninau svake / iti dvAbhyAM tasyA mukhena mukhaM juSate / tataH karmaNaH sAGgatAsiddhayarthamAcAryAya dakSiNAM dattvA'nyebhyo bhUyasIM dattvA karmasAdguNyAya. viSNuM saMsmaret / iti caturthIkarma / atha devakamaNDapodvAsanam-taccAbhuktvA SaSThAtiriktasame divase kuryAt / viSame tu pazcamasaptamayoH kuryAt / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivaahpryogH| 127 yajamAnaH sapatnIkaH prAGmukha upavizya dezakAlo saMkIrtya vivA. hAGgatvena sthApitAnAM devatAnAmudvAsanaM maNDapodAsanaM ca kariSya iti saMkalpya gandhAdhupacArairdevattAH saMpUjya bhagavatyAdInAM maNDapadevatAnAM tailodvartanoSNodakaranAnAni kArayitvA saMpUjya yAntu devagaNAH sa. iti veSTanasUtramucya pupyAhavAcanaM kuryAt / tato dvijairabhiSekaH kaary:| abhiSekAnte purodhAstacchAkhAdikaM vaMzapAtre nidhAya tadupari prakSi. sAbhiSekajalaM sakaTumbasya kartuH zirAsa kiMcitkicitsrAvayet / OM prani ceti cetyetadvai sarva svastyayanaM yatmeti ceti ceti tadyo'sya priyaH syAttametenAnumantrayeta prati ceti ceti svastyeva gacchati svasti punarAgacchati / iti srAvaNakAle paThet / evaM punardviH / etaccA''cArAt / tataH kartA zirasi baddhAJjaliH-asmadgotre paTsu paTsu mAseSu zobhanAni sanviti bhavanto bruvanviti dvijAnvedat / te ca tvadgotre SaTsu paTsu mAseSu zobhanAni santviti pratibrUyuH / tato dvijAngandhapuSpaphalatAgbUladakSiNAbhiH saMpUjya tadAziSo gRhNIyAt / evaM varapitrA'pi deva. kotthApanaM kAryam / anyadapi svasvakuladharmAnusAri sarva kuryAt / iti maNDapodvAsanam / atha dvibhaarysyaanidvysNsrgvidhiH| kartA dvitIyavivAhahomakAle vedyA sthaNDilaM kRtvollekhanAdisaMskArAvidhAya tatra pUrvabhAryAyA gahyAgniM yojakanAmAnamAniM pratiSThApayAmIti pratiSThApya tatra dvitIya vivAhahomaH kAryaH sa gRhyAniH / pratigRhItAyAM vadhvAM bhAryAtvasiddhidvAretyetAvAnevo. llekhH| gRhyAnarasAMnidhyAllaukikAyau kriyAyAM tu bhavatyeva tsyaapyullekhH| yasminkAle dvAvapyanI saMnihito bhavatastata Arabhya dvAdazAhaM trayodazAhaM vobhAvapyanI homAdibhiH pRthakparicaret / tatastadagrime dine prAtahomadvayAnantaramAnadvayasaMsarga kuryAt / idaM ca paricaragaM dvAdazAhamadhye trayodazAhamadhye vA sthAlIpAkasyAprApto jJeyam / yadi tvanvAramaNasthAlIpAkaH kartavyo bhavati tadA taM kRtvaiva kAryaH / tataH prAGmukhaH patnIbhyAM sahopavizyA''camya prANAnAyamya dezakAlo saMkIrtya mama gRhyAgnisAdhyAnAM karmaNAM tantreNAnuSThAnasiddhidvArA zrIparamezvaraprItyartha gRhyAnidvayasaMsargamahaM kariSya iti saMkalpya tadaGga Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 saMskArapaddhatIgaNapati pUjanaM puNyAhavAcanaM mAtRkApUnanaM nAndIzrAddhaM ca vidadhyAt / indrAdayaH pIyantAmiti tatra vizeSaH / tataH sthaNDila dvaya mudaksaMsthaM kRtvA svaM svamagniM patnIbhyAmAnItaM sthapDilayoruttarataH pRthanidhAya dakSiNasthaNDilasyollekhanAdisaMskAra vidhAya tatra dvitIya vivAhAgniM saMsthApya prajvAlya paristIryottarato darbhAsaMstIrya suvaM darvImAjyasthAlI prokSaNIpAtramupaveSaM saMmArgadarbhAnavajyaM. lanadarbhAnAjyaM samidhaM cA''sAya pavitrakaraNAdyAjyasaMskArAntaM kRtvA''sAditAM samidhamabhyAdhAya suveNa do caturgahItvA dvitIyabhAryAnvA. rabdhaH, tataH khAdiyA(1)dhanya tamasamidhaM zuddhodakena prokSya tasyAM samidhi dvitIyabhAryAnvArabdhaH OM ayaM te yoni rayim / iti taM samAropayet / tatastAM samidhaM dvitIyabhAryAhaste dattvottarasthaNDilasyoddhananAdi kRtvA tatra prathamavivAhAni saMsthASpa prajvAlya OM AjuhvAnaH su pra0 sIdata / udbuthya svA0 tantumetam / iti samArUDhAgnikAM samidhamabhyAdhAye paristIrya pariSicyAlaMkRsya pUrvasaMskRtAdAjyAdanyadAjyaM saMskRtaM tasmA. tpUrvAjyAvA veNa dI caturgrahItaM gRhItvA yo brahmA brahmaNa ityaSTarcenAss. yuSyakalpapaThitena ghRtasUktena patnIbhyAmandhArabdhastadAjyamAnimazati / OM yo brahmA brahmaNa ujjabhAra mANezvaraH kRttivAsAH pinAkI / IzAno devaH sa na AyurdadhAtu tasmai juhomi haviSA ghRtena / vibhrAjamAnaH sarirasya madhyAdrIcamAno gharucirya AgAt / saH mRtyupAzAdapanudya ghorAdihA''yuSe no ghRtamattu devaH / brahmajyotibrahmapatnISu garbha yamAdadhAtpururUpaM jayantam / suvarNarambhaM gRhakarmamarcantamAyuSe vardhayAmo ghRtena / zriyaM lakSmImambikAmopalAGgAM SaSThI ca yAmindrasenetyudAhuH / tAM vidyAM brahmageni5 sarUpAmihA''yuSe tarpayAmo ghatena / / dAkSAyaNyaH sarvayonyaH sayonyaH sahasrazo vizvarUpA virUpAH / sasUnavaH sapatayaH sayUthyA AyuSe no ghamidaM juSantAm / / divyA gaNA bahurUpAH purANA Ayuzchido naH pramathantu vIrAn / tebhyo juhomi bahudhA ghona mA naH prajA rIriSo mota varAin / / ekaH purastAya idaM babhUva yato babhUva bhuvanasya gopAH / yamapyeti bhavana5 sAMparAye sa no havitamihA''yuSe'ttu devaH / ' basUnrudrAnAdityAnmaruto'tha sAdhyAnRbhUnyakSAngandhayozca pitR vivaan| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivaahpryogH| 129 bhRgUnsAzvAGgiraso'tha sarvAnghRta hutvA svAyuSyAyAma zazvat / / ityabhimRzyatenaiva sUktena pratyacaM svAhAnte tadAjyaM juhoti / brahmaNa idaM0 / devAyedaM0 / jyotiSa idaM0 / vidyAyA idaM0 / dAkSAyaNIbhya idaM0 / divyebhyo gaNebhya idaM0 / devAyedaM / vasubhyo rudrebhya Adityebhyo marudbhayaH sAdhyebhya Rbhubhyo yakSebhyo gandharvebhyaH pitRbhyo bhRgubhyaH sarvebhyo'Ggirobhya idaM0 / iti krameNa tyAgaH / pUrvatra samantrakaparipekatrottaraH pariSekaH kAryaH / tatazcatvAri zRGgeti dhyAtvA samizrayamAdAya zraddha ehItyAdi prANAyAmAntaM kRtvA gRhyAgnidvayasaMsargahomakarmaNi yA yakSyamANA ityAdivyAhutyantamuktvA pradhAnahome'bhiM puronuvAkyAyAjyA. bhyAmekayA cAhutyA yakSye / agniM jAtavedasau pRthivyAdInagniM vaizvAnaraM caikaikayA''jyAhutyA yakSye / nikraniM paJcabhirAjyAhutibhiryakSye / udakasparzaH / indramekayA''jyAhutyA0 / bhUmikarSakarUpAniM SaDbhirAjyA. hutibhiH / kAmadughaM sItAM caikaikayA''jyAhutyA yakSye / ityuttvA'Gga. home varuNaM dvAbhyAmityAdyAtmanyagnigrahaNAntaM kRtvottareNAgniM darbhAnsaMstIrya tatra nuvaM dAmAjyasthAlI praNItApraNayanaM prokSaNIpAtraM carusthAlI mekSaNaM zUrpa kRSNAjinamulUkhalaM musalamupaveSaM saMmArgadarbhAnidhmaM barhiravajvalanadarbhAnAjyaM cA''sAdayet / tato brahmavaraNAdi / carakalpena caruM zrapayitvA suvadavyau~ saMmRjyA''jyasaMskAraM kuryAt / tatra paryagnikaraNakAle caruNA sahA''jyaM pagni kuryAt / tataH paridhInparidhAya zRtaM carumabhighAryodagudvAsya barhiSi nidhAya pariSekAdivyAhRtihomAnsaM kRtvA pradhAnahomaM kuryAt / dAmupastIrya mekSaNena madhyAtpUrvArdhAcca caroraGguSThaparvamAtramavadAya sutreNAvattamabhighArya zeSaM pratyajya patnIbhyAmanvArabdhaH-OM samita saMkalpe0 vyAkaram / OM agne pu0 dhehi svAheti puronuvAkyAyAjyAbhyAM juhoti / agnaya idaM0 / OM purISyastva0 sadaH svAhA / agnaya hadaM0 OM bhavataM naH samanasau0 madya naH svAhA / jAtavedobhyAmidaM0 / OM mAteva putraM0 muzcantu svAhA / pRthivyAdibhya idaM0 / OM yadasya pAre0 vaizvAnaraH svAhA / agnaye vaizvAnarAyedaM0 / OM namaH sute ni0 rohayema svAhA / nirRtaya idaM0 / OM yatte devI0 pramuktaH svAhA / nirRtaya idaM0 / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskArapaddhanau OM yasyAste asyAH krUra0 vizvataH svAhA / nirRtaya idaM / OM asunvantama. tubhyamastu svAhA / nitaya idaM0 / OM devIma0 vicaSTe svAhA / nitaya idaM0 / paJcamUdakasparzaH / OM nivezanaH saMgamano0 pathInAra svAhA / indrAyedaM / OM saMvaratrA dadhAtana0 makSita 5 svAhA / bhUmikarSakarUpAyAnaya idN| OM niSkRtAhAvamaTa50 akSita5 svAhA / bhUmikarSakarUpAyAmaya idN0| OM sIrA yuJjanti0 sumnayA svAhA / bhUmikarSakarUpAyAmaya idaM0 / OM yunakta sIrA0 mAyAtsvAhA / bhUmikarSakarUpAyAnaya idaM0 / OM lAgalaM panIrava 50 vAhana svAhA / bhUmikarSa0 idaM0 / * zunaM naH phAlA0 masmAsu dhatta5 svAhA / bhUmikarSa0 idaM / OM kAmaM kAmadughe dhuva0 prajAbhyaH svAhA / kAmadui idaM0 / OM ghRtena sItA madhunA samaktA0 bhyAvatsva svAhA / sItAyA idN| tato davyAmupastIrya mekSaNenaiva caroruttarArdhAdaGguSThaparvato'dhikama. badAya dvirabhighArya na haviH pratyabhidhArayati / OM yadasya karmaNo'tyarIricaM0 samardhayitre svAhA / ityai zAnyAM juhoti / anaye sviSTakRta i0 / tato mekSaNamanuprahatya saMsrAveNAmi juhoti / tataH zulbamaharaNAdi samAnam / atra dakSiNA dhenuH / dakSiNAdAnottaramgreNAniM darbhastamba nidhAya brahma jajJAnaM prathamaM0 vivaH / pitA virAjA0 vardhayantaH / iti dvAbhyAM tatra hutazeSa saMsthApayet / tato'gniM saMpUjya bhasma dhRtvA bhUyasI dattvA yathAvibhavaM brAhmaNAnsaMbhojya va.masAdguNyAya viSNuM smaret / itygidvysNsrgvidhiH| iti vivAhaH / atha pksshomshesshomyovidhiH| ApanimittaM pratiSatsAyaMkAlamArabhya caturdazIsAyaMkAlaparyantamamuka. saMkhyAkAnsAyamaupAsanahomAnapakRSya tantreNa vrIhibhiAdhyAmIti sAyam / ApanimittaM dvitIyAprAtaHkAlamArabhya paurNamAsIprAtaHkAlaparyantamamu. kasaMkhyAkAnprAtaraupAsanahomAnapakRSya tantreNa brIhibhiAdhyAmIti prAtaH / zeSahomavidhau tvamukadinasAyaMkAlamArabhya caturdazIsAyaMkAlapa. yentamamukasaMkhyAkAnsAyamopAsanahomAMstantreNa zrIhibhiASyAmIti sA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ catutRmAra vatahomaprayogaH / 131 yam / amukadinaprAtaHkAlamArabhyAmukaparvaprAtaHkAlaparyantamamukasaM0 pAtaraupAsana0 mIti prAtaH / iti pakSahomazeSahomayovidhiH / athA''zauMce homavidhiH / jananazAvAzaucayorkatvigAdinA sAyaMprAta:mau kArayet / svayaM evyatyAgaM kuryAt / RtvigabhAve tvAzauca pAtAtpUrva homAnta uktaprakAre gAgnisamAropaNaM kuryAt / sUtakanivRttAvuddhananAdi bhUsaMskAraM vidhAya natra svayonita utpannamagniM pratiSThApya tatra samArUDhamagnimuktaprakAreNAgharopya prANAnAyamya dezakAlo saMkIrtya mama nitya homAtikramajanyadoMpaparihAradvArA zrIparamezvaraprItyartha prAyazcittapUrvakamatikrAntahomAnkariSya, iti saMkallyA''jyaM saMskRtya dA''jyamAdAya juhoti / OM mano jyotirjuSatAmAjyaM vicchinnaM yajJa samimaM dadhAtu / yA iSTA uSaso niZcazva tAH saMdadhAmi haviSA ghRtena svAhA // manase jyotipa idaM na mama / tato homArthaM brahmAdidravyamAdAya parisamUinAdi kRtvA'tItakAlAtkameNa dve dve AhutI hutvA pazcAttatkAlahomaM ca kRtvA pariSekavisargAntaM. karmazeSa samApayet / ityAzauMce. homvidhiH| atha caturhotRsArasvatahomaprayomaH / kartA zukla caturdazyAM prAtaraupAsanahomAnantaramaupAsanAneH pazcAtsapasnIka upavizyA:'camya prANa.nAyamya dezakAlo saMkIrtya darzapUrNamAsa. sthAlIpAkAvArabhamANazcaturhotAraM sagrahaM hoSyAmIti saMkalpyottareNAgniM darbhAnsazastIrya teSu sracaM dI vA suvamAjyasthAlI prokSaNIpAtramupaveSa saMmArgadarbhAnavajvalanadarbhAnAjyaM samidhaM cA''sAdya pavitrakaraNAdi pavitra agnAvAdhAyetyantaM kRtvA'gnimalaMkRtya ci dA vA sakRdgRhItvA''sA. ditAM samidhamabhyAdhAya pRthivI hotA0 bRhaspatirupavakteti manasoktyA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 saMskArapaddhatauvAcaspata vAco mindriyAya svAhetyagnerdakSiNatastiSThaJjuhoti / vAcaspa taye brahmaNa idaM0 / tataH sArasvatahomau / darzapUrNamAsasthAlApAkAvArabhamANaH sArasvatI homI hoNyAmIti saMkalpyottareNAgniM darbhAnsaMstIrya teSu sucaM dIM vA suvamA0 prokSa0 upa0 avajvala0 samidvayamAjyaM cA''sAdya pavitrakara. gAdi pavitre agnAbAdhAyetyantaM kRtvA'gnimalaMkRtya suveNa lAca davyAM vA'STavAraM dvi; gRhItvA''sAditaM samidvayamagnAvabhyAdhAya pUrNA pazcA. mAdayantAya svAhetyardhAjyenAgnerdakSiNatastiSThanjuhoti / pUrNamAsAyedaM / yatte devA a0 suvIra 5 svAhetyavaziSTecA''jyena tathaiva juhoti / amA. vAsyAyA idaM / iti cattu)tRsArasvatahomaprayogaH / athAnvArambhaNasthAlIpAkaprayogaH / . darzapUrNamAsasthAlIpAkAvArabhamANo'nvArambhaNasthAlIpAkaM kariSya iti saMkalyAyiM prajvAlya dhyAtvA saminnayamAdAya zraddha ehItyAdiprA. NAyAmAntaM kRtvA'nvArambhaNasthAlIpAkakarmaNi yA yakSyamANA devanAstAH sarvAH parina0 mi / agnAviSNU ekayA cAhutyA yakSye / sara. svatImekayA caLa / sarasvantamekayA ca0 / ani bhAganamekayA caLahutyA yakSye / zeSikajayopahome cittaM cittimityAdi prajApati caikaikayA''jyAhutyA yakSya ityantamuktvA sviSTakRddhome'niM sviSTakRtaM hutazepeNa yakSya ityAdi samidabhyAdhAnAntaM kRtvA'gniM paristIryottareNArmi darbhAnsastIrya teSu svayaM dAmAjyasthAlI prokSaNIpAtramupaveSaM havirAsA. danArthAndarbhAzUrpa kRSNAjinamulUkhalaM musalaM carusthAlIcatuSTayaM mekSaNacatuSTayaM saMmArga avajvala0 AjyaM samidhaM cA''sAdayet / athavaikaika carusthAlyekameva mekSaNam / / tato'gneH pazcAtsvasya purataH zUrpa nidhAya tasminyavitre saMsthApya dakSiNahastena pratidaivataM tUSNI caturazcaturo muSTIstAM tAM devatAmabhidhyAya. nirupyAnvAvApaM kRtvA'gnaruttarato haviH saMsthApya prokSaNI: saMskRtya pavitreNa pANinA havistriH prokSya pAtrApyuttAnAni kRtvA triH sarvAbhiH mokSati / tataH panya neruttarataH kRSNAjinAvadhUnanAdiphalIkaraNAntamA. yasthAlIpAkavatkuryAt / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ darzapUrNamAsa sthAlIpAkaprayogaH / tato homakartA niruptadaviSaH samaM bhAgacatuSTayaM kRtvA'yamagnAviSNubhyA mayaM sarasvatyA ayaM sarasvate'yamagnaye bhagina iti krameNAbhimRzya catasRSu sthAlISUdakamAnIya krameNa bhAgacayodhyA sthAlIradhizrayati / ekasthalIpakSe tatraivo. kaM haviSyAvizrapaNam / na vA nirvApAdi kiMtu panyA'vaghAtamAtraM kAraNIyam / paryanikaraNaM tvastyeva / tataH sruvaM dardI mekSaNaM ca saMmRjyA''jya saMskAraM kuryAt / tatra haviSA sahA''jyasya paryanikaraNamiti vizeSaH / tata AsAditAndarbhAnagneH pazcAdAstIrthaM tatrA''jyaM nidhAya zRtaM carumabhighAryAsssAditoddharaNapAtramupastIrya taM samaza uddhRtyAyamamAviSNubhyAmayaM sarasvatyA ayaM sarate'yamagnaye bhagina iti krameNodaksaMsthaM devatA nirdizet / tato'dite'numanyasvetyAdibhiH pariSicya tUSNIM samighamAdhAya pradhAnahomaM kuryAt / agnAviSNubhyAM svAhA / agnAviSNubhyAmidaM0 | sarasvatyai svAhA | sarasvatyA idaM0 | sarasvate svAhA / sarasvata idaM 0 / agnaye bhagine svAhA / anaye bhagina idaM0 / 133 tato darvyA vaizeSikajayopahomaM kuryAt / sruveNa daya dvAdazagRhItaM gRhItvA dvAdaza jayAJjuhoti / punaH saGgRhItvA OM prajApatirja0 bhUtra svAheti juhoti / prajApataya idaM0 / tatazvaroruttarArdhAtsakRdupahatyAgnaye sviSTakRte svAhA | agnaye sviSTakRta idaM / tataH paristaraNAni visRjya samastavyAhRtibhiH prAyazcittahomaM kRtvottarapariSekaM kRtvA saMsthAjapenopasthAyAgniM saMpUjya bhasma dhRtvA''cAryAya mithunau gAvau dakSiNAM dattvA'nyebhyo bhUyasIM dattvA brAhmaNAnbhojayitvA karmasAdrugyAya viSNuM saMsmaret / ete caturhotR homasArasvatahomAnvArambhaNasthAlIpAkAH kRtAkRtAH / sUtre'nuktatvAt / ityanvArambhaNasthAlIpAkaprayogaH / atha darzapUrNamAsasthAlIpAkaprayogaH | gRhyAH pazcAdupavizyA''camya prANAnAthamya dezakAlau saMkIrtya darzapUrNamAsasthAlIpAkAbhyAM yakSye / tatredAnIM pUrNamAsasthAlIpAkena yakSya iti paurNamAsyAm / darzasthAlIpAkena yakSya ityamAvAsyAyAm / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskArapaddhanauevaM saMkalyAgni prajvAlya dhyAtvA saminayamAdAya zraddha ehItyAdi prANAyAmAntaM kRtvA pUrNamAsasthAlIpAkayAgakarmaNi ye yakSyamANe devate te parigrahISyAmi / animekayA cAhatyA yakSye / ani sviSTakRtamekayA hutazeSAhutyA yakSye / ete devate sadyo yakSya ityuktvA vyAhRtibhiranyAdhAnasamidho'bhyAdadhyAt / darze darzasthAlIpAkayAgakarmaNIti vizeSaH / tato'gniM paristIryA''sAditAndarbhAnaneH pazcAdAstIrya tatrA''jyaM nidhAya zataM caruM dA''jyenAbhighAryodagudvAsyAgnaH pazcAdAratane vahipyAjyasyottarata AsAdyAni paripizcet / tatastUSNImAsAditAM samidhamAdhAya mekSaNenopahatya pradIpte'no juhoti / agnaye svAhA / agnaya idaM0 / punarbhUya upahatya, agnaye sviSTa. kRte svAhA / agnaye sviSTakRta idaM0 / / tataH paristaraNAni visRjya vyasta samastavyAhRtibhizcatasraH prAyazcittAhutIrtutvottarapariSekaM kRtvA saMsthAjapenAgnimupasthAya taM saMpUjya lalATe vibhUti dhRtvA bhUyasI dakSiNAM brAhmaNebhyo dattvA brAhmaNAnsaMbhojya viSNuM sret / iti darzapUrNamAsasthAlIpAkapayogaH / athA''grayaNasthAlIpAkaprayogaH / sa ca zaradi vasante kaaryH| uktakAle prAtaraupAsanaM hutvA'gneH pazcAtsapatnIka upavizyA''camya prANAnAyamya dezakAlau saMkIya mama sapatnIkasya navAnAM brIhyAdidhAnyAnAM prAzanAdhikArasiddhidvArA zrIparamezvaraprItyarthaM pazcAjyAnIhomapUrvakaM vrI hyAgrayaNasthAlIpAkaM kariSya iti saMkalpyAniM prajvAlya dhyAtvA sastriyamAdAya zraddha ehItyAdi prANAyAmAntaM kRtvA''grayaNasthAlIpAkakarmaNi yA yakSyamANA devatAstAH sarvAH parigrahISyAmi / ajyAnIhoma indramAjyAhutyA yakSye / dyAvA. pRthivyAvAjyAhutyA0 / grISmaM hemantaM vasantaM zaradaM varSAzcA''jyAhu0 / iduvatsaraM parivatsaraM saMvatsaraM cA''jyAhu / devAnpituM cA''jyAhutyA yakSye / indrAgnI vizvAndevAnyAvApRthivyau caikaikayA navavrIhye kacarvA. hutyA yakSye / sviSTakRdome- agniM sviSTakRtaM hutazeSaparvAhutyA yakSye / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgrayaNasthAlIpAkaprayogaH / 135 2 enA devatAH sadyo yakSya ityuktvA samighonAvAdhAyottareNAniM darbhAsaMstIrya teSu srucaM sutramAjyasthAlIM prokSaNIpAtramupaveSaM saMmArgada aba0 AjyaM paJca samidhazvA''sAdya tUSNIM pariSicya sruci sutreNa paJca gRhItvA paJca samidho'bhyAdhAya, OM zatAyudhAya0 vizvA svAhA / indrAyedaM / ye catvAraH0 sarve svAhA / thAvApRthivIbhyAmidaM0 / grISmo hemanta0 syAma svAhA | grISmAya hemantAya vasantAya zarade varSAbhyazcedaM0| iduvatsarAya0 ahatAH syAma svAhA / iduvatsarAya parivatsarAya saMvatsarAya cedaM0 / bhadrAnnaH zreyaH 0 syonaH svAhA | devebhyaH pitave cedaM0 / iti paJcAjyAnIramedakSiNatastiSThantvA sthAlIpAkapAtrataH prokSaNIpAtramAdAya prokSaNIH saMskRtya haviSprokSaNAdi catuHzarAvaparimitacaruzrapaNAntaM kuryAt / O tatazvarvAbhighAraNAdi barhiSyAsAdanAntaM kRtvA'dita ityAdibhira meM pariSicyA''sAditAmekAM samidhamabhyAdadhyAt / tato mekSaNena carorupahatya, indrAgnibhyAe svAhA / indrAgnibhyAmidaM / tataH punastathaivopahatya vi zvebhyo devebhyaH svAhA / vizvebhyo devebhya idaM0 / punastathaivopahatya dyAvApRthivIbhyA svAhA / dyAvApRthivIbhyAmidaM0 / tato mekSaNenottarAdhadbhUya upahatyAgnaye sviSTakRte svAhA / agnaye sviSTakRta idaM0 | tataH paristaraNAni visRjya dargyA vyastasamastavyAhRtibhizcatasraH prAyazcittAhutIrhutvA'dite'nvamasthA ityAdibhiruttarapariSekaM kRtvA saMsthAjapenAgnimupasthAyAgriM saMpUjya bhasma dhRtvA''cAryAya dakSiNAM datvA karmasAguNyAya viSNuM saMsmaret / tato hutazeSamizritena savyaJjanena navAnnena brAhmaNAnsaMbhojya svayaM prANAhutibhyaH prAgbhadrAnnaH zreyaH 0 syona iti mantramuktvA prANAhutyAdividhinA navAnnamiSTabandhvAdiyuto bhuJjIta / iti vrIhyAgrayaNasthAlIpAkaprayogaH / atha yavAgrayaNam / tacca vasante / tatra yavAgrayaNasthAlIpAkaM kariSya iti saMkalpavAkyam / nUtanayavamayazcaruH / etamu tyaM madhunA saMyutaM yavamiti bhadrAnnaH zreya ityasya sthAne mantra iti vizeSaH / anyatsamAnam / etacca yavAgrayaNaM kRtAkRtam / atha zyAmAkAgrayaNam / zyAmAkAgrayaNasthAlIpAkaM kariSya iti Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 saMskArapaddhatau saMkalpa: / nUtanazyAmAkamayazvaruH / somo devatA / viSTakRdvitIyam / AniH prathamaH prA0 carSaNiriti nUtanazyAmAkAnnAzanamantraH / anyasamAnam / ityAgrayaNasthAlIpAkAyogaH / atha punraadhaanpryogH| yasminnanau vivaahhomo'saavaupaasnaagniH| tasminsAyaMprAtahoMmenA''hitAnirbhavati / yaddarzapUrNamAsapArvaNasthAlIpAkaH kriyate tena darzapUrNayAjitvaM ceti / atra sarvANi gRhyANi prajAsaMskArakANi bhavanti / tatra satyagnau pratibandhAdinA dvAdazAI homavicchede prAyazcittam / AjyaM saMskRtya mano jyotirjuSatAmityekAmAjyAhuti hutvA vyastasamastakrameNa homaH kAryaH / dvAdazAhAdUcaM punarAdheyaH / iti punraadhaanpryogH| athAgninAzaprAyazcittam / uddhananAdibhUsaMskAraM vidhAya tatra laukikAmiM pratiSThApyA''jya saMskRtya tato'gninAzaprAyazcittaM kariSya iti saMkalpya tUSNImekAM samidhaM hutvA manojyotirityekAjyAhuti hutvA vyAhRticatuSTayaM vA hutvA daMpatyomadhya'nyatarasyopavAsa: / prAtaranugata AsAyamupavAsaH / sAyamanugata AprAtarupavAsaH / vivAhamadhye tadUrdhvamapIdameva kAryam / ___ ityaninAzaprAyazcittam / atha punarAdhAnanimittAni / AlasyAdinA sarvathA naSTe'nyAgninA'gnisaMsargeNa bhAryAyA grAmasImAnikrameNa darzapUrNamAsatRtIyasthAlIpAkAkaraNena samArUDhasaminnAzena patitarajasvalAMdisaMsargeNa cAgnyupaghAte sati punarAdhAnaM kAyam / tatra kAlAtikrame sati prAyazcittam / bajamAnaH kRtanityakriyA pattyA saha prANAnAyamya dezakAlau saMkIrtya mama nAstikyAdinaitAvatkAlapa. yantaM gRhyAgnivicchedajanitapratyavAyaparihAradvArA zrIparamezvaraprItyarthamamukaatyAnnAyenaitAvatmAyazcittamahamAcariSya iti saMkalpyAnivicchedakAlaga Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ punaH saMdhAnamayogaH / natrA prAyazcittaM daMpatI saha kurutaH / taca nAstikyAdvAdazAhaparyantaM parAkaH / tavo'bdaparyantaM mAsaM payovratam | abde pUrNe dvaimAsikaM traimA - sikaM vA vratam / tataH prativarSametasyaivA''vRttiriti / pramAdAtrirAtramazivicchede prANAyAmazatam / dvAviMzatirAtraparyantamekadinamupavAsaH / mAsadvayaparyantaM trirAtramupavAsaH / abde prAjApatya iti / AlasyAdvAdazAhaM vicchede tu vyahamupavAsaH / mAsAtikrame dvAdazAhamupavAsaH / paNmAsAtikrame mAsaM payovratam / saMvatsarAtikrame mAsamupatrAsaH payobhakSaNaM kuSmANDahomo vetyAdi dezakAlakartRtAratamyena yojanIyam / tato luptAnAM sAyaMprAtarhomAnAM darzapUrNamAsasthAlIpAkAnAM ca paryAptamidaM vrIhyAdyanyatamaM homadravyamAjyaM ca tanniSkrayadravyaM vA'mukebhyo brAhmaNebhyaH saMpradada iti saMkalpayAzivicchedakAlagaNanayA dadyAt / atha punaH saMdhAnaprayogaH / tataH sapatnIkaH punarAcamanaprANAyAmadezakAla saMkIrtanAdIni kRtvA'mukanimitcena vicchinnasya gRhyAH punaHsaMdhAnaM kariSya iti saMkalpya gaNezaM saMpUjya kRtabhasmotsargopalepanamagnyAyatanaM parizritya phalAdyanyatamena tAmrazakalayuktena pUrvatra dullikhyAtrokSa gotse canodaka vidhAnAni kRtvA'syAdinoddhRtyAvokSya sikatAbhiravakIryodumbara sAkhAbhiH prakSazAkhAbhirvA pracchAdyA''tkarAdibhaumAnpAlA zaudumbarAdivAnaspatyAMca saMbhArAMstUSNImagnyAyatane prakSipya svayonita utpannamagnimAhRtya bhUrbhuvaH suva romityagnyAyatane pratiSThApya prajvAlya dhyAtvA samitrayamAdAya zraddha ehItyAdi prANAyAmAnvaM kRtvA vicchinnagRhyA meH punaH saMdhAnahomakamaNi yA yakSyamANA ityAdivyAhRtyantamuktvA vaizeSikapradhAnahome mindavantamagnimAjyenAgnimindraM vRhaspatimazvinau cA''jyena tantumantamatriM trirAjyenAbhyAvartinamatriM caturAjyenAtriM vAyuM sUrya prajApatiM pratyekamAjyenAyAsamagnimAjyena manastrantamagnimAjyena prajApatimAjyena saptavantamalimAjyena vAcaspatiM brahmANamAjyena yakSye / aGgahome varuNaM dvAbhyAmityAdi vyAhRtihomAntaM kRtvA vaizeSikamadhAna homaM kuryAt / OM yanma Atmano mindA'bhUdagnistatpunarAhArjAtavedA vicarSaNiH svAhA ! mindavateya idaM na mama / 18 127 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskArapaddhatI-- OM puna'ra'gnizcakSu'radAtpunarindro bRhaspatiH / punameM azvinA yuvaM cakSurAttamakSyoH svAhA' / / agraya indrAya bRhaspataye'zvibhyAM cedaM na mama / OM tantuM tanvanrajaso bhAnumanviMhi jyoti'SmataH pa'tho rakSa dhiyA kRtAn / anulbaNaM va'yata joga'vakA'mayo' manu'rbhatra janayA daivyaM jana svAhAM // 138 santumate'gnaya idaM na mama / OM urbudhyasvAgne' prati'jAgRhyenamiSTApUrte sajethAmayaM ca / punaH kRtvA pitaraM yuvAnamanvAtA satvayi tantu'me'taH svAhA' / / tantumate'ya idaM na mama / OM traya'strirazattantavo ye vitatnire ya imaM yajJa svadhayA dada'nte' teSAM' chinnaM pratyetada'dhAmi' svAhA' gharmo devA adhyetu svAhA | tantumate'gnaya idaM0 / OM ag'bhyAvartina'bhi na Ava'ta'svA''yu'SA' varca'sA sa'nyA meSaya prajayA dhanena svAhA' / agnaye 'bhyAvartina idaM0 / OM ag aGgiraH zataM te saMtyAnRtaH sahasraM ta upAvRtaH / tAsAM poSa'sya' poSeNa' puna'no' na'STamA kRdhi'i puna'no' ra'yimA kRSi svAhA // agraye'Ggirasa idaM na mama / OM purnarurjA nirvartasva punarana iSA''yu'SA / punaH pAhi vizvataH svAhAM / agraya idaM0 / OM saha rayyA nirvartastrAne pinvaMstra dhArayA | vizvapniyA vizvataspari svAhA / agraya idaM0 | bhUH svAhA | agnaya idaM 0 | bhuvaH svAhA | vAyava idaM / sutraH svAhA / sUryAyedaM0 1 bhUrbhuvaH suvaH svAhA / prajApataya idaM na mama / OM ayAzcAgne'syanaMbhizastIcaM satyamitvamayA aMsi / a'yAsA' mana'sA dhRto'yasA' ha'vyamUhiSe yA no hi bheSajaH svAhA' / agrasena idaM na mama / - Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ sabhAryasya pravAsavidhiH / OM mano jyotirjuSatAmAjyaM bacchinnaM yajJaH samimaM dadhAtu / yA i'STA u'Saso' ni'mruci'zca' tAH saMda'dhAmi ha'viSA' ghR'tena' svAhA' / / manase jyotiSa idaM0 / 139 OM prajApate na yINAH svAhA / prajApataya idaM0 / OM sapta te agne samidhaH sapta jilhAH saptarSayaH sapta dhArmapriyANi / : sa'm hotrA' sa'ptadhA tvA' yajanti sa'pta yonI'rApR'NasvA ghR'tena' svAhA' / // saptatrate'zaya idaM na mama / OM cittiH sruk / cittamAjyaMm / vAgvediH / AdhItaM barhiH / ketoM agniH / vijJatamagniH / vAkpatirhota / marna upavaktA / prANo hviH| sAmA'dhva'ryuH / vAca'spate vidhe nAman / vidhemaM te nAma' / tridhestvamasmAkaM' nAma' / vA'caspatiH somaM pibatu / A''smAsu' nR'mNaM dhA'tsvAhA' / vAcaspataye brahmaNa idaM0 : ityaSTAdazA''hutI svemaM me varuNetyAdi saMsthAjapAntaM kRtvoktarItyA trivRdannahomaM kRtvA puNyAhavAcanaM vidhAyAgniH prIyatAmiti vadet / tataH pArvaNasthAlIpAkavadAgneyasthAlIpAkaM sadya eva kRtvA vAsasI dhenumanaDAhaM tanniSkrayadravyaM vA brAhmaNAya dakSiNAM dadyAt / tato yathAvibha brAhmaNAnsaMbhojya bhUyasIM dattvA karmasAnudhyAya triSNuM saMsmaret / iti punaH saMdhAnaprayogaH / atha sabhAryasya pravAsavidhiH / sabhAryaH prayAsyannagniM samAropya gacchet / atha samitsamAropaH - pratyakSasyAgneH sakAzAdevatArUpasya [gnezanayanaM samAropaNaM samighamayau pratApya zucirdhArayati / OM a'yaM te' yoni'rRtviyo yata jAto arocathAH / taM ja' nabha'gna Aro'hAthA' no vardhayA ra'yim // iti / athA''tmasamAropaH - istaM vahnau pratApya mukhena nAsikayA vo - nAkarSaNaM yajamAna evaM karoti / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ phTa saMskArapaddhatau OM yA te agne yajJiyA tanUstaye hyArohA''tmA''tmAnam / acchA vasUni kRSyannasme naryApurUNi / yajJo bhUtvA yajJamAsIda svAM yonim / jAtavedo bhuva AjAyamAnaH sa kSaya ehi / AtmasamArUDhArnIyAdau saziraskanimajjane satyagnernAzaH / samitsamAropaNaM tu yajamAno'dhvaryurvA karoti / nadyuttaraNe grAmAtikramaNe ca daMpatyoranvArambhaH / yatra tiSThettatra svayonita utpannamagnimAhRtya saMskRnyAyatane sthApayati / atha samidanyavaropaH / 'AjuhAnaH supratIkaH purastAdane svayaM yonimAsIda sAdhyA / asminsavasthe abhyuttarasminvizve devA yajamAnazca sadit // uddhavasvAne pratijAgRhyenamiSTApUrte sasRjethAmayaM ca / punaH kRNtrastvA pitaraM yuvAnamanvAtAsIttvAya tantumetam // iti dvAbhyAM mantrAbhyAmAtma samArUDhasyAgneravaropaH / uddhananAdinA saMskRtAyatane'gnimAnIya prajvAlya tatra mukhena nAsikayA vA zvAsama - baropayati / OM upAvaroha jAtavedaH punastvaM devebhyo havyaM vaha naH prajAnan / AyuH prajAH rayimasmAsu dhedyajatro dIdihi no dureNa // iti sabhAryasya pravAsavidhiH / athAntaritasthAlIpAkaprayogaH / yadi parvaNi sthAlIpAko na kRtastadA''gAmyanvAdhAnAvadhistasya gauNaH kAlaH / gauNakAle'pi na kRtastadA''gAmipArvaNena saha kAryaH / antaritasthAlIpAkamamukasthAlIpAkena saha kariSya iti saMkalpyaikaM caruM sthAlIpAkatantreNa zrapayitvA yathAdaivataM vibhajya sakRdavadAya juhoti / agnaye pathikRte svA0 / agnaye svA0 / agnaye sviSTakRte svA0 / ityAhutitrayaM hutvA'nyatsamAnam / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ brhmkuurchompryogH| yadi dvitIyo gauNakAle na kRtamtadA dvau vicchinnau tRtIyasthAlIpAkena saha kAyauM / anna ritAvamukasthAlIpAkAvamujhasthAlIpAkena saha tantreNa kariSya iti saMkalaka caruM paritvA yathAdaivataM vibhajya dopahatya sakRdavadAya juhoti-agnaye pathikRte / agnaye zvAnarAya0 / agnaye / agnaye sviSTakRte / ityAhuticatuSTayaM hutvA'nyatsamA ram / yadi tRtIyasthAlIpAkaM gauNe na karoti tadA punarAdhAnaM kuryAt / paurNamAsyA pathikRdapAvAsyAyAM zvAnara iti draSTavyam / ityantaritasthAlIpAkaprayogaH / atha brhmphuurchompryogH| phartA tIrthAdipavitradeze snAtaH zuklavAsA gitendriyaH zucirAcamya mANAnAyamya dezakAlau saMkIyotsarjanopAkarmaNI kartumAdau zarIrazu. ddhayarthaM brahmakUrcahomaM paJcagavyAzanaM ca kariSya iti saMkalpaM kuryAt / tataH sthaNDilaM kRtvA tadgomayenopalipyoddhananAdisaMskAraM vidhAya tatra viNnAmAnaM laukikamagniM pratiSThApya prajvAlya dhyAtvA samitrayamAdAya zraddha ehItyAdi prANAyAmAntaM kRtvA brahmakUrcahomakarmaNi yA yakSyamANA0 dhyAmi / agni paJcagavyAhutyA yakSye / somaM pshc0| viSNuM tisRbhiH pnyc0| rudraM paJca / atrodksprshH| savitAraM paJca0 / brahma pazca0 / paramAtmAnaM praNavana paJcagavyacaturthabhAgena yAvatya Ahutayo bhavanti tAvatIbhiH paJcagavyAhutibhiryakSya ityantamuktvA samidho'nAvAdhAyAgniM paristIrya dI saptapatrAtmakAnharitAnakSatAnkenaciddarbheNa baddhAndarbhAnAjyasthAlI paJcagavyArtha pAnAdyanyatamaM pAtramupaveSaM saMmA0 ava0 AjyaM0 pazcaga. vyAni samidhaM cA''sAdya pavitre kRtvA mokSaNIH saMskRtya pAtrANi prokSya darvI darbhAzca saMmRjya paJcagavyaM niSpAdyA''jyavilApanAdipavi. trAbhyAdhAnAntaM kuryAt / paryanikaraNakAle paJcagavyasyApi paryagnikaraNam / tato'dite'numanyasveti pariSeka kRtvA''sAditAM samidhamAdhAya pUrvavatpradhAnAhutIrhatvA'vaziSTaM paJcagavyaM praNavenA''loDaya praNavenAbhimantrya praNavena sarva pivet / tato hastapAdamukhaprakSAlanaM kRtvA pavitre syaktvA dvirAcamyAnye pavitre dhRtvA vyastasamastavyAhutinizcatasra Ahu. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 saMskArapaddhatItIrjuhuyAt / etaddhomAkaraNe nA''jyasaMskAraH / paJcagavyasya paryagnikaraNaM bhavatyeva / tataH paristaraNAni visRjyottaraparipekaM kuryAt / iti brahmakUrcahomaprayogaH / athopaakrnnpryogH| kartA kRtanityakriyaH pavitrapANirAcamya prANAnAyamya dezakAlo saMkIrtyAdhItAnAM chandasAmadhyeSyamANAnAM cAsthAnocchAsAdijanitayAtayAmatAnirAsapUrvakApyAyanasiddhipunarvedagrahaNAdhikArasiddhidvArA zrIparamezvaraprItyartha vedopAkaraNAkhyaM karma kariSya iti saMkalpaM kuryAt / dvitIyAdyupAkaraNe tvadhyeSyamANAnAM chandasAmityAyeva saMkalpaH / ziSyasatve tvebhiH ziSyaiH sahetyUhaH / upAkaraNasaMkalpaH sarvairapi kAryaH / upAkarmaprathamaprayogAGgabhataM gaNapatipUjanaM puNyAhavAcanaM mAtR0 naM nAndI. zrAddhaM ca tatpitrAdibhiH kArayet / prathamopAkarma bhadrAvyatIpAtAdhimAsA. stAdiSu na bhavati / tata AcArya upAkarmAGgabhUtahomArtha sthaNDilasya gomayopalepanoddhananAdisaMskAraM vidhAya balavardhananAmAnamAni pratiSThApya prajvAlya dhyAyet / tataH samitrayamAdAya zraddha ehItyAdi prANAyAmAntaM kRtvopAkaraNahomakarmaNi yA yakSyamANA ityAdivyAhRtyantamuktvA pradhAnahome prajApati kANDapi somaM kANDarSimagniM kANDapi vizvAndevAnkANDapansiAvitrImRgvedaM yajurvedaM sAmavedamatharvavedaM sadasaspati cA''jyena yakSye / yajJopavItahome paramAtmAnaM yajJopavItena yakSye / jayopahome cittaM cittimi. tyAdi / pAtrAsAdana AjyAsAdanottaramupavItAsAdanam / vyAhRtiho. mAnte-prajApataye kANDarpaye svAhA / prajApataye kANDarSaya idaM0 / somAya kANDarSaye svAhA / somAya kANDarpaya idaM0 / agnaye kANDarSaye svAhA / agna rSaya idaM0 / vizvebhyo devebhyaH kANDaSibhyaH svAhA / vizvebhyo devebhya: kANDarSibhya idaM0 / iti caturaH kANDapaJjui. huyAt / tataH-sAvitryai svAhA / sAvicyA idaM / RgvedAya svAhA / Rgve. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ utsarjanaprayogaH | 143 dAye | yajurvedAya svAhA / yajurvedAye 0 / sAmavedAya svAhA / sAmavedAye0 / atharvavedAya svAhA / atharvavedAye 0 / sadasaspataye svAhA | sadasaspataya i0 / tato daya yajJopavItaM gRhItvA yajJopavItaM para0 tejaH svAhenyagnau juhoti / paramAtmana idaM0 / sarvairyathAcAraM yajJopavItAnei brAhmaNebhyo dattvA vidhinA dhAryANi / tata iSe tvetyanuvAkaH / Apa undantvityanubAkaH / gharmaH zirastadayamanirityanuvAkaH / anumatyai puroDAzamaSTAkapAlaM nirvapratIti saMhitAprathama kANDasyASTamapraznAdyAnuvAkaH / saha vai devA - nAmiti khaNDadvayam / khaNDadvayAdhyayane pUrvamuttaraM ca namo brahmaNa iti zAntiM paThet | nAtra brahmayajJavidhiH / tata AcArya upAkRtA vai vedArUgrahamekAhaM vA'nadhyAyaH kArya iti ziSyAnvadet / tatazcittaM caM svAhetyAdipUrNapAtradAnAntaM kRtvA'griM saMpUjya vibhUtiM dhRtvA viSNuM saMsmaret / nAtra trivRdannahomaH / tatarUyahamekAhaM vA svAdhyAyadineSu viramya kRtAntAdadhyetavyam | ityupAkaraNaprayogaH / athotsarjanaprayogaH | kartA jalasamIpa AsanamupavizyA''camya prANAnAyamya dezakAlau saMkIrtyAdhItAnAM chandasAmasthAnocchrAsAdijanitayAtayAmatAnirAsenAsspyAyana vedotsargasiddhidvArA zrIparamezvaraprItyarthaM vedotsarjanAkhyaM karma karidhya iti saMkalpaM kRtvA bharamagomaya mRttikAsnAnAni kuryAt / bhasmA''dAya IzAnAya namaH zirAse / tatpuruSAya namo mukhe / aghorAya namo hRdaye / vAma * mo guhye / sadyo0 maH pAdayoH / agniriti bhasma0 mA nasto0 mata iti ziraHprabhRtyaGgAni bhasmanA vilipya snAtvA''cAmet / tato gopayamAdAya gandhadvArAM du0 zriyamiti ziraHprabhRtyaGgAni vilipya, agramagraM ca0 sarvadeti punastathaiva vilipya snAtvA''cAmet / azvakrAnte 0 lokadhAriNIti dvAbhyAM bhUmimabhimantraya sahasrapara0 zinIti dUrvAmabhi0 uddhRtA'si huneti mRttikAM gRhItvA kANDAtkANDAtma0 SA vayamiti dvAbhyAM durvAmAdAya mRttike hana me0 mAM gatimiti dUrvA mRdi pratiSThApya I Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 saMskArapaddhatI-- yana indra ha0 ini prAdhyAM mRttikA prakSipet / svastidA* iti dakSiNa syAm / mvasti na indro0 iti pratIcyAm | trAtAramindra0 ityuttarasyAm / paraM mRtyo0 isa lam / syonA pRthi0 ityadhaH / gandhadvArAM0 mRttikAM gRhItvA udu tyaM jA0 iti sUryAya darzayitvA zrImeM bhajatu ala. kSmI nazyatu iti zirasi pradakSiNaM mRttikA vilipya sahasrazIrSA iti zirasi / viSNumukhA0 iti mukhe / mahA5 indro0 iti baahvormntraavRttyaa| somAna5 iti kukSyormantrAtyA / zarIraM ya0 iti zarIre / nAbhirme0 saditi nAbhyAm / ApAntama0 brahma jajJAnaM0 iti kathyoH / viSNo rarATamasIti pRSThe / varuNasya skambhanamasIti mer3he / AnandanandAnA0 pasa ityaNDayoH / Uruvoroja ityUrvoH / jaGghAbhyAM pa0 iti jaGghayoH / caraNaM pavitramiti caraNayoH / idaM viSNustrINi padeti dvAbhyAM paadtlyoH| sajoSA inda0 iti dUrvAsahitaM zeSa zirAsa nidadhyAt / sumitrA na ityadbhirAtmAnamAsicya durmitrA ityAdibhirduSyaM dhyAyanbhUmau kSipet / etAni bhasmagomayamRttikAsnAnAni kRtAkRtAni / __ tato hiraNya zRGga varuNaM0 iti tIrthAdhipatiM varugaM saMprArthya yanme manasA0 punaH punaritIndrAdidevatAH saMprArthya namo'naye'suma0 namo'. dbhaya iti mantroktadevatA namaskRtya yadapAM krUraM ya0 iti hastAbhyAM jaladoSa dUrIkRtya sAgarasya tu nizvAso0 rezvareti namaskRtya, atyA. zanAda0 katAmiti mantradvayaM paThitvA zikhAM visrasya purataH kRtvA'ko bhimukhaH snAnaM kuryAt / tata imaM me gaGga0 supomayeti gaGgAdinadIH saMprArthya RnaM ca satyaM. sutra ityupAMzu paThitvA tadante prANamAyacchena / evamanyau dvau prANAyAmo vidhAya dvirAcamya pavitre dhRtvA, Apo hi SThA0 ca naH / hiraNyavarNAH dhatta / pavamAnaH su0 punAtu / iti jalastho pArja kuryAt / dvirAcamya yatpRthivyA50 marSaNaH, punantu vasa0 goptA 2 eSa puNya0 0mayam 3 dhAvApRthivyo0 zizAdhi 4 iti sarvatrAnte snAtvA punardivAraM tUSNIM snAtvA'' jvalati homi svAheti mantrAvRttyA dvirAcamya, akAryakA rajo bhUmi0 iti dvAbhyAM snAnaM kRtvA tUSNI dvirAcAmet / tato brahmAdayo ye devAstAndevAMstarpa0 / bhUrdevAsta0 / bhuvo devA / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ utsrjnpryogH| 145 muvardai / bhUrbhuvaH suvardevAMsta0 mIti devatIrthena prAGmukho yajJopavItye. kekAJjalinA devAnsaMtarpayet / vizvAmitrAdayo ya RSayastAnaSIMsta0 / bhUrjapIsta0 / bhuvaSIMsta0 / suvarRSIMsta0 / bhUrbhuvaH suvarkaSIsta0 mIti prAjApatyatIrthenodaGmukho nivItI dvAbhyAM dvAbhyAmaJjalibhyAmRSIstarpayet / vaizampAyanAdayo ye pitarastApitastarpayA0 / bhUH pitUMsta0 / bhuvaH pitasta0 / suvaH pitRsta / bhUrbhuvaH suvaH pitasta0 mIti pitRtIrthena dakSiNAmukhaH prAcInAvItI tribhistribhiraJjalibhiH pitUMstarpayet / tato ye ke cAsmatkule0 DanodakAmati paridhAnIyaM niSpIDya yajJopavItI yanmayA dUSitaM0 tarpayAmyahamiti yakSmatarpaNaM kRtvA jJAnato'jJAnato vA'pi yanmayA duSkRtaM kRtam / tatkSamasvAkhilaM devi jaganmAtarnamo'stu te / / iti nadI kSamApya svayameva dehe zuSke sati kezajale ca sute zuSkaM vastraM triravadhUyodakpAgvA vistArya paridadhyAt / parihitamAH vastraM nAbherUrvamevottArayet / tatastAhagevottarIyam / / tato bhasmadhAraNam / tadidhiH-tatpuruSAyati bhasma samuddhRtye zAnaH sarvavidyAnAmiti vizodhya tryambakaM yajAmaha ityAdAyA''po hi Theti tribhirjalaM tatrA''nIyAniriti bhasmetyabhimanya paJcAkSareNa mantreNa lalATahRdayanAbhikaNThAMsadvayavAhudvaya kUparadvayaprakoSThadvayapRSThaziraHsu bhasma lepayet / tato hastau prakSAlya devarSipitRpUjanaM kuryuH / sarve yajJopavItinaH parasparaM darbhAnsavyahastena saMprayacchanta upalite prAkpavaNe deze dakSiNahastena tribhistribhirdabhairudagapavargANyAsanAni kalpayanti / brahmaNa AsanaM kalpayAmItyAdi / tato nivItino devAnAmuttarata udIcInanavaNe deza udagagraistribhistribhirdabhaiH prAgapavargANyAsanAni kalpayanti / vizvAmitrAyA''sa0 mIti / vasiSThakazyapayomadhye'rundhatyA A0 / devebhyo dakSiNato'gastyAya prAgagramAsanam / agastyasya dakSiNataH prAgastribhistribhirdabhairudagapavargANi kRSNadvaipAyanAdInAmAsanAni kalpaya. nti / rudraasnklpnottrmudksprshH| tataH prAcInAvItinaH kRSNadvaipAyanAdInAM dakSiNato dakSiNAya'stribhistribhirdabhaiH pratyagapavargANi vaizampAyanAdInAmAsanAni kalpayanti / tataH sarve brahmaNe namo brahmANamAvAhayAmItyevaM tattanAmamantrairdevarSipitRnAvAhayeyuH / tato brahmaNe svAhetyAyuH 19 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 saMskArapaddhatauhenAbhenArcanam / pitRSvapi svAhAzabda eva na svabhAzabdaH / tato brahmANaM tarpayAmItyevaM phalodakena tarpaNaM kRtvA brahmaNe namaH prajApataye nama ityAhana brahmAdInupasthApya srvaanvisrjyeyuH| tato'pareNa vedimatsarjanAGgabhUtahomArtha sthaNDilaM kRtvA gomayenopalipyoddhananAdinA saMskRtya balavardhananAmAnamagniM pratiSThApayAmIti pratiSThApya prajvAlya dhyAyet / tataH saminayamAdAya zraddha ehItyAdi prANAyAmAntaM kRtvotsarjanahomakarmaNi yA yakSyamANA ityAdi yajJopavItadhAraNAntamupAkaraNavatsarva kuryAt / tataH sarva iSe tvetyanuvAkamadhI yate kANDAdIcA pUrvavat / tata AcArya utsRSTA vai vedAsyahamekAhaM vA'nadhyAyaH kArya iti ziSyAnvadet / tatazcittaM ca svAhetyAdipUrNapAtra. dAnAntaM kRtvA'gniM saMpUjya vibhUti dhArayet / tataH sa jalasamIpaM gatvA kANDAtkANDAtma0 vayamiti mantradvayAnta ekaikAM bahIrvA dUryA ropayanti / tato jalAzayaM viloDanenomimantaM kRtvA jalAzayAvahiH prAcImudIcI vA dizaM yAvaddhalaM zIghraM dhAvanaM kRtvA gRhamAgaccheyuH / tataH sarve'pUpaiH saktubhirodanenAnyaizca vyaJjanaiH pUjanapUrvakaM brAhmaNAnbho. jayeyuH / tatrApUpAH prathamaM pariveSaNIyAstataH saktavastata odanastatos. nyAni vyaJjanAnIti pariveSaNe kramaH / naivAtra trivRdannahomaH / tataH ziSyA AcAryAya hiraNyaM gAM vA dakSiNAM dattvA pramAdAditi viSNu smareyuH / AcArAtsarve suvRSTayartha parjanyamUktAni paTheyuH / ityutsrjnpryogH| atha sabhAdIpadAnam / asmindine patimatyo nAryaH sabhAdIpadAnaM kurvanti / etaccA''cAra. prAptam / dezakAlA saMkIrtya mama saubhAgyAdyabhivRdidvArA zrIparamezvaraprIta tyartha sabhAdIpadAnaM kariSya iti saMkalpya gaNapatipUjanaM viprapUjanaM ca kRtvA bho dIpa brahmarUpastvaM jyotiSAM prabhuravyayaH / saubhAgyaM dehi me putrAnavaidhavyaM ca dehi me // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ vedapArAyaNopAkaraNaprayogaH / zrAvaNe mAsyupAkarmaprArambhe viprasaMnidhau / brIhitaNDulApiSTAnAM phlAzItyA vinirmitam / / ghRtavartisapAyuktaM vimale kAsyabhAjane / sthApitaM taNDulaprasthayukpUgIphalasaMyutam // mAtuliGgazrIphalAdipaJcasaMkhyaphalairyutam / avaidhavyasuputratvadIrghAyuHzrImukhAtaye // abhISTasyAstu me prAptirbhave'smiMzca bhavAntare / zrAvaNyAM zravaNaH ca samAyAmagnisaMnidhau / sabhAdIpaM pradAsyAmi tubhyaM viSa sadakSiNam / / iti sadakSiNaM viprAya dadyAt / pratigRhAmIti vipraH / evaM paJcavarSaparyantaM zrAvaNyAM paurNamAsyAM dIpadAnaM kRtvodyAphnaM kuryAt / __ paJcavarSaparyantaM kRtasya sabhAdIpadAnakarmaNaH saMpUrNatAyA udyApanaM kariSya iti saMkalpya gaNapatiM saMpUjya paJcaprasthasaMmitAni paJca dhAnyAni pazcasu pAtreSu bhUmau vA nidhAya madhyasthadhAnyarAzau prasthaparimitaM taNDulapUrita pAtraM nidhAya tatra dIpaM saMsthApya tatsamIpe yathAsaMbhavaM suvarNanirmite rajatanirmite vA dIpapAtre yathAsaMbhavasuvarNanirmitAM vartikAM nidhAya tatsamIpe. kAsavartikAM ghRtAbhyaktAM nidhAya dIpadvayaM prajvAlya dIpapAtradvayaM yajJopavItena veSTayitvA vastradvayaM samIpe saMsthApya dIpaM vimaM ca saMpUjya sabhAdIpadAnapUrNatAyA imaM sopaskara sadakSiNaM sabhAdIpaM saMpradade na mamati dadyAt / iti sabhAdIpadAnam / atha vedapArAyaNopAkaraNaprayogaH / kartA kRtanityakriyaH prAGmukha upAMvezyA''camya prANAnAyamya dezakAlo saMkIrtya mama sakalapApakSayaputradhanadhAnya svargAnya tamakAmanAsi. dvidvArA zrIparamezvaraprItyartha svazAkhAtmakavedasya pArAyaNaM kariSya iti saMkalpaM kuryAt / tatastadaGga gaNezapUjanaM puNyAhavAcanaM mAtR0 nAndI. zrAddhaM ca kuryAt / tato'mukAvarAnvitAmukagovotpanno'mukazarmA'hamamukapra0 tAmukago0 namamukazAkhAdhyAyinamamukazarmArNa. vedapArAyaNArthama vijaM tvAM vRNa ityutvigvaraNaM kuryAnmadhuparka ca / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 saMskArapaddhatAtataH pArAyaNakartA''camya prANAnAyamya dezakAlau saMkIrtyAmuzamaNA vRto'hamRtvikarma kariSya iti saMkalpya sthaNDilakaraNAdi vidhAya balavardhananAmAnamAthi pratiSThApayAmIti laukikAyi sthApayet / lato dhyAtvA samitrayamAdAya zraddha ehItyAdi prANAyAmAntaM kRtvA vedapArAyagopAkaraNahomakarmaNi yA yakSyamANA ityAdi vyAhRtyantamuktvA pradhAnahome prajApati kANDarSimityAdi sadasaspatiM cA''jyena yakSya ityantamuktvA jayopahome cittaM cittimityAdi vyAhRtihomAntaM kRtvA prajApataye kANDarSaye svAhetyAdipradhAnAhutI tvA jayopahomAdi sarva homazeSa samApayet / nAtra trivRdannahomaH / tato brAhmaNAnsaMpUjya karmasAguNyAya viSNuM saMsmRtya darbhAsanopaviSTo darbhapANiH prAGmukha upavizyA''camya prANAnAyamya praNavamuccArya vAmyata iSe tvetyAdikaM yathApAThaM sAGga vedapArAyaNamArabheta / praznAnte'nuvAkAnte vA viramet / pratyahaM praharadvayaparyantaM yAvatpArAyaNaM bhavati tAvatkartavyam / atitvarAyAM sAdhapraharadvayaparyantam / AraNyakamapAThakeSu madhye virAme'pi tattatpAThakasyottarAM zAnti kuryAt / dvitIyadine pUrvA zAnti kRtvA kRtAntAdArabheta / karmasamAptyantaM brahmacaryamadhaHzayanaM svalpaM haviSyAzanaM ca kAryam / zaktau satyAmupoSaNam / patitarajasvalAdisaMbhASaNaM tatsamakSamadhyayanaM ca na kuryAt / RtvikartRke pArAyaNe'pi pArAyaMNakArayitrA'pi niyamAH kAryA eva / iti vedapArAyaNopAkaraNaprayogaH / atha vedapArAyaNotsarjanaprayogaH / pArAyaNakartA samApne pArAyaNe prAcImudIcI vA dizamupaniSkramyApA samIpe zucau deza upavizyA''camya prANAnAyamya dezakAlo saMkIrtya mayA kRtasya vedapArAyaNasya sAGgatAsiddhidvArA zrIparamezvaraprItyartha vedapArAyaNotsarjanAkhyaM karma kariSya iti saMkalpaM kuryAt / yadA tu svakartRkameva pArAyaNaM tadA gRhyAno homasya kartavyatvAttadartha gamanavelAyAmeva pUrvavadAnaM samAropya tena sahaiva gacchet / tatastadaGga gaNapatipUjanaM puNyA0 mAtR* nAndI0 ca kuryAt / tata RtvikpUrvoktarItyA snAna. vidhi devarSipitRpUjanaM ca kuryAt / tato'pareNa vedimanimupasamAdhAyetyAdi prANAyAmAntaM kRtvA vedapArAyaNotsarjanahomakarmaNi yA yakSyamANA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ nityasnAnatarpaNayoH pryogH| 449 ityAdi vyAhRtya ntamuktvA pradhAna home prajApati kApaDapimityAdi sadasaspatiM cA''jyena yakSya ityanta muktvA jayopahome cittaM cittimityAdi vyAhRtihomAntaM kRtvA prajApataye kANDarSaye svAhetyAdipradhAnAhutIrtutvA jayopahomAdisa homazeSaM samApayet / naivAtra dinnahomaH / tato yajamAna RtvidvArA pArAyaNa Rtvije suvarNagodAnavastrarathAdyanyatamA yathAvibhavaM dakSiNAM dattA'pUH saktubhirodanenAnyaizca vyaJjaneAhmaNApUjanArvakaM bhojayitvA bhUyasIM dattvA'gniM saMpUjya vibhUtiM dhRtvA laukikAno homazcettamagniM gaccha gaccheti visRjya pramAdAditi viSNuM smaret / iti vedapArAyaNotsarjanaprayogaH / / atha nityasnAnatarpaNayoH prayogaH / kartA prAtarutthApanAdi dantadhAvanAntaM nityavidhiM kRtvA snAnasAmagrI gRhItvA jalasamIpaM gatvoddhRtajalena mukhaM pANI pAdau ca prakSAlyo. dakaM spRSTvA malApakarSaNasnAnaM kRtvA baddhazikho darbhapANiH prAGmukha Aca. mya prANAnAyamya dezakAlau saMkIrtya mama sakalapApakSayapUrvakakarmAdhikArasiddhidvArA zrIparamezvaraprItyartha prAtaHsnAnamahaM kariSya iti saMkalpya tIrtha saMprArthemaM me gaGga iti pANinodakamAvartyata ca satyaM cAbhIddhAditi vyAvRtA tucenAghamarSaNamantreNa jale trInprANAyAmAnkRtvA''po hi STheti tisabhihiraNyavarNAH zucayaH pAvakA iti catasRbhiH pavamAnaH suvarjana ityanuvAkena ca sarvamantrAnta ekavAraM prAGmukhaH sAtvA dvirAcamya snAnAjhaM tarpaNaM kuryAt / daive tarpaNa ekaikAJjalibhRSitarpaNe'JjalidvayaM pitrye'. Jjalitrayam / brahmAdayo ye devAstAndevAMstarpayAmi / bhUrdevAM0 bhuvardevAM0 suvardevAM0 bhUrbhuvaH suvardevAMstarpayAmi / nivItI vizvAmitrAdayo ya RSayastAnRSIstarpayAmi / bhUpI0 / bhuvarRSIM / suvarkapIstarpayAmi / ityupansitarNya prAcInApItI vaizampAyanAdayo ye pitarastAnpiti'stapa. yAmi / bhUH pitRnityAdinA pitRnsatarpayet / tato vastraparidhAnaM kRtvA saMdhyAvandanAdi nityakarma vidhAya brahmayajJavidhinA brahmayajJaM kuryAt / gRhe snAnaM tu gRhadvArAbhimukham / gRhe snAna AdAveva saMkalpaM kRtvA zItAsUSNA AnIya malApakarSasnAnAdi kuryAt / atrAghamarSaNaM mArganaM tarpaNaM ca nAsti / snAnAnta evA''camanam / / iti nityasnAnatarpaNayoH prayogaH / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskArapaddhatau atha brahmayajJapayogaH / koMdite sUrye prAtomAnantaramakRtaprAtarAzo grAmAtmAcyAmudIcyA. maizAnyAM vA dizi yAvati deze svagrAmacchadIMSi svagRhacchadIMSi vA na dRzyante tAvati dUre nadItIre devakhAtAditIrthe'nyasminnapi zuddha deze vA gatvA hastau pAdau prakSAlyA''camya pradakSiNamAtyopavItI bhUtvA jalaM namaskRtya prayataH prAGmukha upavizyA''camya prANAnAyamyApaH spRSTvA dezakAlau saMkIrtya zrIparamezvaraprItyarthaM brahmayajJena yakSya iti saMkalya hastau jalena prakSAlya trirAcamya sodakenAGguSThamUlena dviroSThI saMmRjyA''rdrAGgulibhiroSThI sakRdupaspRzya dakSiNahastena savyaM pANiM pAdau ca prokSyA''rdAGgulibhiH zirazcakSuSI nAsike zrotre hRdayamAlabhya pratyAlambhamapaH saMspRzyaitatkarmAgamAcamanaM kRtvA prabhUtAnmAgagrAndarbhAnAstIrya pANyoH pavitre dhRtvA dakSiNottarI pANI pAdau ca kRtvaivaMbhUtasteSu darbheSu prAGmukha evA''sInaH praNavamuccArya bhUrbhuvaH suvariti tisro vyAhRtIH paThitvA, bhUstatsaviturvareNyam / bhuvo bhargo0 mahi / suvAdhika yAt / bhUrbhuvastatsavi0 mahi / suvarSi0 yAt / bhUrbhuvaH suvastatsavi0 mahi / dhiyo0 yAt / ityevaM vyAhRtivarjitAM vA paccho'rdharcazo'navAnaM gAyatrImadhItya dyAvApRthivyoH saMdhimIkSamANaH saMmIlya vA yathA yuktamAtmAnaM manyeta tathA yukta iSe tveti kANDaM prapAThakamAtramanuvAkamA vA manasA yathAzaktyadhItya prajJAtaM nidhAya namo brahmaNa iti pari. dhAnIyAmRcaM triH paThitvA praNavamuccArayet / atra brahma bhUrbhuvaH suvaH, OM zAntiH zAntiH zAntiH, iti / tato'pa upaspRzya pUrvoktaM karmAGga. mAcamanaM kRtvA pramAdAditi viSNuM smaren / tato gRhamAgatya maSTimAtrama. namapi kasmaicidrAhmaNAya dakSiNAM dadyAt / evameva dinAntare virAmottaravedamArabhya paThet / evarItyA saMhitAM brAhmaNamAraNyakaM ca paThet ! zikSA kalpo vyAkaraNaM jyautiSaM chando niruktamityaGgAni. tattAIne vedAdhyayanottarameva krameNa prajJAtadezAdArabhyAdhye tavyAni / purANetihAsAdInAM vedArthopabRMhakatvAdaGgevAntIvAdetalyATo'pi prajJAnapradezAdArabhyaiva dinAntare kAryaH / AraNpakamapAThakevu madhye virAme'pi tattalapAThakasyo.. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ tarpaNavidhiH / tarAM zAnti kRtvA'nantaraM naze brahmaNa iti paridadhyAt / dvitIyadine gAyatrIpAThAnantaraM tattatprapAThakasya pUrvI zAnti kRtvA kRtAntAdArabheta / anadhyAye svalpo brahmayajJaH kAryaH H / iti brahmayajJaprayogaH / 451 atha tarpaNavidhiH / tato devarSipitRtarpaNaM kuryAt / madhyAhnasaMdhyottaraM vA tarpaNam / akRtabrahmayajJastu madhyAhnasaMdhyottaraM brahmayajJaM kRtvA tarpaNaM kuryAt / tadyathAzucau deze prAGmukha upavizya dezakAlau saMkItyai devarSipitRtRtvarthe tarpaNaM kariSya iti saMkalpya zuddhadeze prAgagrAndarbhAnAstIrya tAmrapAtramakSa. tasaMyuktaM jalana pUrayitvA'Jjala mArgagrAndarbhAngRhItvA yajJopavItI devatIrthenA''stRteSu prAgagreSu kuzeSvagrabhAge'kSatavrIhitaNDula saMyuktena jalenaikaikAJjaliM brahmAdyaGgirontebhyo devebhyo dadyAt / tAmrAdibhAjanAntare jale vA tarpayet / tata udaGmukho nivatI kaniSThAGgulidvayamUlapradezAtmakena prAjApa tyena tIrthenodagagrevAstRteSu kuzeSu madhyabhAge yavamizritajalena vizvAmitrAdItihAsapurANAntebhyo dvau dvAvaJjalI dadyAt / sakRnnAnnA'parastUSNIm / tato nyazcitasavyajAnudakSiNAmukhaH prAcInAvItI pitRtIrthena dakSi NAgreSvAstRteSu kuzeSu mUlabhAge kRSNatilamizritaM jalamAdAya tena vaizampAyanAdyeka patnyantebhyastrIMstrInaJjalIndadyAt / sakRnna mnA dvistUSNIm / tataH pitrAdInsarvAnpitRRMstarpayet / tatra sApatnamAtRvyatiriktaikodiSTastrIbhya ekaika udakAJjalirdeyaH / asaMbhave savyAnvArabdhadakSiNahastena vA tarpaNam / zucibhUmipAtrAlAbhe jalatIra upavizyoktaprakAreNa jala eva tarpayet / tatra dakSiNahastena pratitarpaNamakSatAnAM taNDulAnAM yatrAnAM ca grahaNam / savyahastena tilAnAm / jIvatpitRkeNa svekapatnyantAnAmeva tarpaNaM kAryam / tarpaNe zvetA eva tilA grAhyAH / prakoSThaparyantameva tasya prAcInAvItam / tato ye pitRvaMzyA mAtRvaMzyA ye cAnye'smata udakamarhanti tAMstarpayAmIti prathamamavasAnAJjaliM dattvA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ .152 saMskArapaddhatI- yatra kacana saMsthAnAM kSuttRSopahatAtmanAm / teSAM hi dattamakSayyamidamastu tilodakam // iti dvitIyamaJjaliM dattvA yesbAndhavA bAndhavA vA ye'nyajanmani bAndhavAH / te tRptimakhilAM yAntu yazvAsmatto'mbu vAJchati / / iti tRtIyamaJjaliM dadyAt / vistareNa tarpaNaM kartumasamarthaH prapitAmahI * paryantaM tarpayitvA ye pitRvaMzyA ityAdinA tarpayet / etAvadapi kartu - -masamartha: AbrahmastambaparyantaM devarSipitRmAnavAH / tRpyantu pitaraH sarve mAtRmAtAmahAdayaH / / atIta kulakoTInAM saptadvIpanivAsinAm / AbrahmabhuvanAllokAdidamastu tilodakam || ityanenaiva tarpayet / athavA AbrahmastambaparyantaM jagatadhyatvityaJjali - trayaM dadyAt / jIvatpitRkasya naitat / tato dvirAcamya sUryAyodakAJjaliM dadyAt / tatra mantraH-- namo vivastrate brahmanbhAsvate viSNutejase / jagatsavitre zucaye savitre karmadAyine // iti / iti tarpaNavidhiH / atha yajJopavItavidhiH / kArpAsakSaumagovAlazaNavalka tRNAdikam / yathAsaMbhavato dhAryamupavItaM dvijAtibhiH // zucau deze zuciH sUtraM saMhatAGgulimUlake / AveSTaya SaNNavatyA ca triguNIkRtya yatnataH // abliGgakaistribhiH samyakprakSAlyo kR (vRtaM tu yat / apradakSiNamAvRttaM sAvitryA triguNIkRtam // adhaH pradakSiNAvRttaM samaM syAnnavasUtrakam / trirAveSTya dRDhaM baddhvA haribrahmezvarAnnyaset // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ yjnyopviitvidhiH| 153 sUtra salImakaM yacca sataH kRtvA vilomakam / sAviyA dazakRtvo'dbhirmantritAbhistadukSayet / / vicchinnaM cApyadho yAtaM bhuktvA nirmitamutsRjet / pRSThadeze ca nAbhyAM ca dhRtaM yadvindate kaTim / / taddhAryamupavItaM syAnnAtilamba na cocchim / stanAdUrdhvamadhI nAbhedhArtha syAnna kathaMcana / brahmacAriNa eka syAra nAtasya dve bahUni vA / gRhasthena tu dve dhArya zrote smArte ca karmaNi / / yajJopavItaM paramamimaM mantramudIrayan / tRtIyamuttarIyaM syAdvastrAbhAye tadiSyate / / brahmasUtre tu sa'se sthite yajJopavItitA / prAcInAvIsitA'savye kaNThasthe tu nivItitA / / vastraM yajJopavItArthe trivRtsUtraM tu karmasu / / kuza muJjabAlatAturajjurgA sarvakarmasu / / iti smRtyartha sAre / prakArAntaraM ca brAhmaNena tatkanyakayA vA kRtaM sUtramAnIya bhUriti prathamAM SaNNavatI minoti / bhuva iti dvitIyAM suvariti tRtIyAM mItvA palAzapatre saMsthApyA''po hi pTheti timabhirhiraNyavarNA iti cata. sabhiH pavamAnaH savarjana ityanuvAkena cAbhiSicya gAyacyA vA'bhiSicya vAmahastai kRtvA triH saMtADaya bhUrAni ca pRthivIM ca mAM ca / trIzva lokAnsaMvatsaraM ca / prajApatistvA sAdayatu / tayA devatayA'girasvaddhruvA sIda / bhuvo vAyuM cAntarikSaM ca mAM ca / trIzca lokAnsaM0 / svarA; dityaM ca divaM ca mAM ca / trIzca / bhUrbhavaH svazcandramasaM ca dizazca mAMca / trI zvaH sIdetyantena caturthena granthi kRtvA, oMkAraM prathamatantau nyasA. mi / ani dviH / nAgAMstR / somaM c0| pitRnpazca / majApati SaSTha / vAyuM sa0 / sUryamaSTa / vizvAndevAnava0 / iti navasu tantuSu yathAyathamAvAhya caturthyantai mamantraH saMpUjya devasya tvetyAdAyodvayaM tama. sasparItyAdityAya darzayitvA yajJopavItamini dhArayet / iti baudhAyano. tayajJopavItanirmANavidhiH / / iti yajJopavItavidhiH / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 saMskArapaddhatau-- 'atha kuzAdyAharaNAdividhiH / kuzAH kAzA yavA dUrvA uzIrAstu sakundakAH / godhUmA vrIhayo mA~jA daza darbhAH savalatrajAH || nabhomAsasya darze tu zacirdarbhAnsamA harevaM / ayAtayAmAsteM darbhA niyojyAH syuH punaH punaH // mAse namasyamAvAsyA tasyAM darbheccayo mataH // iti ca / atha kuzacchedanamantraH- zucau deze zucirbhUtvA sthitvA pUrvottarAmukhaH / oMkAreNa tu mantreNa kuzAnspRSTvA dvijottamaH // viriJcinA sahotpanna parameSThinisargaja I muda sarvANi pApAni kuza svastikaro bhava || imaM mantraM samuccArya tataH pUrvottarAmukhaH / huMphaTkAreNa darbhAstu sakRcchittvA samuddharet // iti / amUlA devakAryeSu prayojyAstu japAdiSu / saptapatrAH kuzAH zastA daive pitrye ca karmaNi // anantargarbhiNau sAmrau yadi tAbhyAM pavitrakam / caturbhizcAbhicAre syAtribhireveti kecana / sapavitraH sadarbhoM vA karmAGgAcamanaM caret / nocchiSTaM tadbhavettasya bhuvasvocchiSTaM tu varjayet // yaiH kRtaH piNDanirvANaH zrAddhaM vA pitRtarpaNam / viNmUtrAdiSu ye darbhAsteSAM tyAgo'bhidhIyate / / nIvamadhye sthitAstyAjyA yajJabhUmau sthitAstathA / na brahmagranthinA''cAmenna dUrvAbhiH kadAcana // snAne dAne tathA home svAdhyAye pitRtarpaNe / sapavitrau sadarbhoM vA karau kurvIta nAnyathA // atha pavitralakSaNam - anantargamitaM sAgraM kauzaM dvidalameva ca / prAdezamAtraM vijJeyaM pavitraM yatra kutracit // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ kushaadyaahrnnaadividhiH| 155 dvayagulaM mUlataH kuryAdgranthirekAGgulastathA / caturagulamagraM syAtpavitrasya ca lakSaNam / / pavitre darbhasaMkhyA caturbhirdarbhapijUlaiAbhyAM vA'tha pavitrakam / deve karmaNi kartavyaM piye taribhirIritam / / darbhAbhAve svarNarUpyatAmraratnaiH kriyA sadA / / iti / atha kuzavidhiH-- samitpuSpakuzAdIni brAhmaNaH svayamAharet / zUdrAnItaiH krayakrItaiH karma kurvampatatyaghaH // Adizabdena dUrvAdi / lakSapuSpArcanAdau tu krayakrItaniSedho na / lakSapuSpArcanAdau tu krayakrItamapISyate / ityuktaH / atrApyAdizabdena dUrvAdi / ahanyahAni karmArtha kuzacchedaH prazasyate / / kuMzA dhRtA ye pUrvatra yogyAH syunoMttaratra te // kuzAnkAzAMzca puSpANi gavArtha ca tRNAdikam / niSiddhe cApi gRhNIyAdamAvAsyAhani dvijH|| mAsi mAsyAMhatA darbhAstattanmAsyeva coditAH // iti / iti kushaacaahrnnaadividhiH|| iti zrImadabhyaMkaropAbhidheyakAzInAthasUrisUnuMbhAskarasUrikRtA vIkSitakRtasaMskAraratnagranthamUlikA ladhvI prAthamika saMskArapaddhatiH samAptA / emes Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha bhaTTagopInAthadIkSitaviracitazrautasmArtaMtadubhayayAjJi kopayuktopodghAtagataviSayAnukramapradarzakapatram / * .... randdar mr wrr . . . vissyH| pRSTham / pngkssiH| bhaGgalAcaraNam ... .... vidyAgaNapatyAdivandanaM guruvandanaM mAtApitavandanaM satyASADhamunivandanaM ca .... ... dharmaprazaMsA .... ... ... . dharmalakSaNam .... dharmalakSaNe'vyAptyAdidoSanirAsArtha padakRtyaprayojanamadarzanam dharme pratyakSAdikaM na pramANaM kiMtu codanaiva pramANam adharmalakSaNasUcanam ..... ... iSTAniSTaprApake karmaNI eva dharmAdharmAvityatra pramANam dharmasya lakSaNAntara Ni .... dharmazabdArthanirNayaH .... ziSTAcArarUpaM dharmalakSaNam.... anupAdeyavacanAnAM lakSaNam ananuSTheyadharmakathanam ... dharmasya sAkSAtphalakathanam tatra bhagavadgItAsthaM pramANam gaNezagItAsthaM pramANam .... sAdhAraNadharmakathanam .... tatraiva pramANAntaram .... asAdhAraNadharmakathanam bhagavadgItopavarNitAsAdhAraNadharmAH gaNezagItAsthAsAdhAraNadharmAH zUdrasyAsAdhAraNadharmaH ... sadAcArasya phalakathanam ... sadAcArAkaraNe pratyavAyakatha0 lokikAcArasyApyAvazyakatvaka0 * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * For wr or ur ur 2 29 vvor or 15 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0 0 (2) vissyH| pRSTham / patiH / durAcAriNo nindA .... 9 18 sadAcAralakSaNakathanam .... satAM lakSaNakathanam .... 10 12 ziSTAnAM lakSaNam ... satAmapi sannevA''cAro grAhya ityatra zruptiH pramANam upaniSatpadanirvacanam ..... mokSArthino nityanaimittikakarmAcaraNapratipAdanam ... mumukSoH phalAsaktiniSedhaH.... yogalakSaNakathanam .... .... saMprajJAtayogasya bhedakathanam asaMmajJAtayogasya bhedakathanam yogasya jJAnopAyatvakathanam yamaniyamAdInAM phalAni ... yamaniyamalakSaNakathanam ... phalAsaktiM vinA karmakaraNa eva jJAnaM jJAne satyeva ca mokSa ityatra zrutipradarzanam ... .... .... nityanaimittikAbhyAmupAttaduritaparihArakathanam karmaNAM jJAnecchAsaMpAdakatvakathanam .... karmaNAM saMskArakatvakathanam ... 12 saMskArakathanam ... 12 pAkayajJasaMsthAzabdaniruktiH .... 13 haviryajJasaMsthAzabdaniruktiH .... 13 saMsthAnAmakaraNe pratyavAyakathanam ... 14 saMsthAzabdanirvacanam ... somayajJasaMsthAzabdaniruktiH sAkSAnmokSasAdhanaM jJAnameveti katha0 .... .... .6 2 mukhyA muktiH kaivalyamiti katha0 .... sAlokyAdicaturvidhamuktikatha0 ... kaivalyAkhyamuktisvarUpakatha. sAlokyAdimuktitraye pramANaka0 ... * * * * * aaaaaaa . . : ae & # # # Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ madazanam .. vissyH| pRSTham / paGktiH / sAmIpyamutto pramANapradarzanam kaivalyamuktI pramANapradarzanam kevalakarmaNazcandralokaprAptika0 . pratIkAdyupAsanAtrayavataH sAlokyAdiprAptipratipAdanam brahmajJAnavataH kaivalyaprAptikatha0 sAlokyAdicaturvidhamukti svarUpapratipAdanam ... karmamiyAdicatasro vAsanA jAyante tAbhizca cittazuddhiriti pratipAdanam .... .... caturvidhavAsanAnAM svarUpakatha0 .... jJAnadvArA karmaNAM mokSasAdhanatvapratipAdanam .... kAzImaraNAnmuktirityatra jJAnadvAraiveti siddhAntapratipAdanam .... 17 karmabhiniHzreyasamityatratyaniHzreyasazabdArthapratipAdanam sAmAnyato'dhikArikathanam zAstrazabdArthapratipAdanam ... traivarNikastrINAmapyadhikAritvakathanam... zUdrANAmagnyAdhAnAdivadhikAritvanirAkaraNavarNanam anadhItasyAkiMcanasya ca nityanaimittikeSvadhikArakathanam mRtabhAryasyApi svArthamAdhAnam .... .... vihitapratiSiddhayonityanaimittikayoryathAkramamakaraNe karaNe doSakathanam .... ... .... karmabhiniHzreyasaM tAni zabda lakSaNAnItyAdimUtrArthavarNanam dravyasaMpattAveva somayAgaH kArya iti kathanam ... saMpadabhAve yajJakaraNe doSakatha0 ... tatraiva manuvacanapradarzanam ... .... dravyasaMpadabhAve yajJakaraNe doSapratipAdakavacanAni kAmyakarmaviSa- ... yANIti pratipAdanam ... .... sarvakarmANIzvarArpaNabuddhayA ka. ... raNIyAnIti pratipAdanam 02222222222222222 .... 21 13 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayaH / brahmArpaNasuddhA karmakaraNe padmapurANasthavacanapradarzanam brahmArpaNazabdArthapratipAdanam brahmArpaNabuddhayA karmAcaraNe phalA dhikyapratipAdanama phalAsaGgaM tyaktvA karmaNi kRte tatkarma jJAninaM naiva limpatIti kathanam SaTkarmamadhye karmatrayaM dvijasya jIvike ... ti pratipAdanam pratigrahe vizeSakathanam rAjapratigrahaniSedhastUcchAtratirAjaviSaya iti pratipAdanam yajanasya traividhyakathanam yajanaphalapratipAdanam tatraiva bhAratasthaM pramANam jJAnapUrvakaM sarvakarmakartavyatAkathanam jJAnAbhAve'pi zraddhApUrvakasya karmaNo .... vaiyarthyAbhAvapratipAdana m zraddhAsvarUpapratipAdanam bhaktyaiva sarvakarmANi kartavyAnIti katha0 gauNa mukhyabhedena bhaktidvaividhya kathanam ... mukhyabhaktilakSaNapratipAdanam ... gauNabhaktilakSaNakathanam avyaktaM brahma bhaktyA pratyakSaM bhavatIti ka0 cittazuddhirahitasya bAhyazuddhivaiphalya - .... kathanam cittasaMskArakathanam akAle kRtasya karmaNaH kAlamA ..... sau punaH kartavyatA kathanam dravyAdibhyaH kAlasya prAdhAnyakatha0 ... .... ... ... ... ( 4 ) ... ... Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat ... .... .... : ... ... pRSTham / paGkiH / .... ... ... .... .... ... ... .... ... .... .... ... : .... 21 21 22 22 23 m 2.3 23 24 x x x x 24 24 24 25 25 25 26 26 26 23 w w 26 26 27 27 19 23 11 17 17 20 3 10 15 25 12 63 28 " 16 21 29 Sc www.umaragyanbhandar.com
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0 . CC . . . viSayaH / pRsstthm| paGktiH / sarvasya pharmaNo gauNakAlakathanam ... mukhyakAlAtikrame gauNakAle'nuSThAna-... prakArakathanam ... .... ... 27 17 pradhAnasyApharaNe tadviSaye vicAraH ... .... 27 20 kAmyakarmaNi vizeSakathanam pratinidhisvIkArAnantaraM mukhyalAbhe vizeSakathanam sarvakarmANi zuddhAtmanA zuddhadezAdiSu satsu kartavyAnIti kathanam .... dharmadezakathanam ... purANAntare puNyadezakathanam snAtasyaiva karmAdhikAritvakathanam .... asAmarthye gauNasnAnakathanam ahatavAsodhAraNamahatavAsaHsvarUpamahatasyAzucisparza zuti kAraM cA''ha .... ... dhaunavastradharasyaiva karmakartavyatAkthanam ekavastreNa karmakaraNe niSedhakathanam .... ekavaskhalakSaNapratipAdanam .. tatraiva vizeSAntarakathanam ... nagnabhedakathanam... ... karmaviSaye smRtyantarasthaH kazcidvizeSaH chalalakSaNakathanam ... chalasya traividhyakathanam .... kacitpadeze karmAcaraNaniSedhaH dvIpAntarAlalakSaNam ... tilakaM dhRtvA karmakartavyatAkathanam .... mRdA tiryapuNDraniSedho bhammanordhvapuNDaniSedhazca kadA kena puNDaH kartavya iti kathanam amoDhapAdaH sankarma kuryAditi kathanam prauDhapAdalakSaNam kRtAvasakthikazabdArthaH .... Homos & 2 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ (6) pRSTham / paGktiH / ... 33 27 ... 33 .29 ... 34 2 C .... 34 . 35 WAD 3 vissyH| svastikAsanalakSaNam padmAsanalakSaNam ardhAsanalakSaNam sukhAsanalakSaNam AmanAnyAha vyAsa: ... niSidAnyAsanAni karmakAle hastayordarbhadhAraNaM kartavyAmiti kathanam ... pavi: pranthilakSaNam brahmagranthilakSaNam pavitralakSaNam ...... ... pavitra darbhasaMkhyAkathanam ... keSAMcitpadArthAnAmayAtayAmatvaka0 varyadarbhakathanam ... devapitryakarmaNi darbhagrahaNavyavasthA samitpuSpAdInAM brAhmaNena saMpAdanam kuzagrahaNavidhikathanam kuzagrahaNakAlakathanam .... tatraiva kAlAntarakathanam ... atrAsaMbhave kAlAntaram ... niSiddhe'pi dine kuzapuSpAdInAM grahaNakathanam vanaspatiSu somavasateH kAlakathanam vizeSataH pavitralakSaNam ... tatraiva vacanAntaram .... pavitradhAraNaM ka kAryamiti kathanam pavitrapAte prAyazcittakathanam pavitratyAge vizeSakathanam kuzAbhAve kAzAdInAM grahaNam hemnaH pavitrasya prAzastyakathanam ... jIvatpitakasya pAdukAdidhAraNe niSedhakathanam ... sarvakarmasu ekavastraniSedhaH... 942 1 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayaH / sadopavItinA vaddhazikhena ca bhAvyamiti kathanam puruSAparAdhe smArta prAyazcittaM karmAparAdhe zrautaM smArta ceti kathanam .... .... yajJiyasamidvrakSakathanam samitpramANalakSaNam smRtyantare samillakSaNam sarvatra patnI dakSiNabhAge kvacitkArye vAmabhAge'pIti kathanam kaTiM baddhvA karmakaraNe tanaiphalyakathanam ... daivamAnuSAdya laMkArakathanam snAnasaMdhyAdikamupoSitenaiva kartavyamiti kathanam .... upoSaNAzaktaM prati vizeSaH... kiMcitkAlaparyantaM karmakaraNaniSedhaH ubhayoH saMdhyayoH karmaniSedhakathanam ..... daivapitrya saumya kAyAgneyatIrthAnAM sthAnapradarzanam karmakAle krodhe sati tadvaiphalyam ... ( 7 ) ... ... ... .... ... vidyAtapaH saMpannasya pApino'pi pApasaMbandhAbhAvakathanam karmakAle pAkhaNDibhiH saMbhASaNaM na kAryam pAkhaNDisvarUpakathanam vidyAsthAnakathanam pAkhaNDazabdArthakathanam pucikASThapAdukAdhAraNaniSedhaH akRtasomayAgAdiSu pitrAdiSu jIvatsu AdhAnavatputrA deranadhikArakathanam akRtAdhAnAdau pitrAdau tadAjJayA doSAbhAvapratipAdanam nimittavizeSeSu AjJAM vinA'pi doSAbhAvaH AzyA'pi kvacidadoSaH kacica doSa iti kathanam karmakAle'pabhASaNaniSedhakathanam mantrArthajJAnapUrvakaM karmakartavya tAkathanam RSyAdismaraNamapi kAryamiti kathanam RSyAdInAmajJAne phalAbhAvakathanam Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat 820 1000 ... .... ... ... **** ... ... .... .... ... ... ... .... .... ... 6838 ... 140 ... 41 41 41 42 42 42 42 42 42 42 .... 42 42 .... ... ... ... ... ... .... ... .... .... .... ... .... ... pRSTham / paGkiH / 39 27 .... 39 40 .... 44 ... 40 40 40 41 41 x x x x 30 10 14 21 28 3 6 18 23 26 12 16 21 23 25 28 m 32 8 . 22 25 44- 17 44 24 27 44 45 N www.umaragyanbhandar.com
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayaH / kvacidRSyAdismaraNaniSedhakathanam atra matAntarakathanam yajuH zAkhinAmRSyAdismaraNe zAstrArthapravacanam RSyAdismaraNe kramacatuSTayakathanam kramacatuSTayamadhye taittirIyaiH ko'pi kramaH .... ... svIkArya iti kathanam RcaH sAmAni yajUMSIti trividhA mantrAsteSAM lakSaNAni sarvamantreSvAdAvante ca praNavayogaH karaNIya iti kathanam napAnvarjayitvaikazrutyA sarvatra mantra .... .... (6) pATha: kartavya iti kathanam karmaNi prayujyamAnamantra AmnAtasvaro vA bhASikasvaro betyatra zAstrArthapratipAdanam ... ... makRtA eva zAstrArthAH ta evAneke zAkhArthAH aprabodhane vizeSaH mukhenAbhidhamanasya vikalpaH veNudhamanyevAdi prabodhanaka0 abhiprabodhane niSiddhapadArthAH tatraiva saMgrahakAramatapradarzanam 0000 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat .... ... ... ... ... 47 48 bhASikasvaralakSaNam aikazrutyasvaralakSaNam 48 8.00 darzapUrNamAsAdiSu yAjamAnakarmaNi nAnAvidhazAstrArthakathanam .. 48 50 lakSaNapratipAdanam zrotaviSaye nAnAvidhazAstrArthAH 50 51 nAnAvidhazAstrArthAH savAneke zAkhArthAH 52 zrItaviSaye sUtrakArAntaramatapradarzanapUrvakaM bahuprakArAH zAstrArthAH 53 54 55 55 56 56 5 56 ... 600 84.0 ........ 0000 .... ... ... ... ... ... :: .... : : : : ::: 8000 .... ... ... .... .... :: ... 4040 ... ... : .... pRSTham / paGktiH / 45 45 9000 45 46 46 46 7 47 22 25 30 13 20 26 13 24 25 11 16 17 29 11 19 12 www.umaragyanbhandar.com
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ vissyH| pRSTam paGkiH / AjyAhutInAM bAhulye tatparyAptA mahatyaH sthAlya upayoktavyA iti katha0 .... tatra prAyogikAnAM saMpradAyakathanam .... pravRtta karmaNi niyatasya kAla upasthite niyata... kartavyameveti kathanam .... ... mandramadhyamatArasvarANAM kAlabhedena ... vyavasthA .... .... mandrAdisvarANAM sthAnakathanam juhotIti codyamAne kartadravyapAtrANAM vidhAnakathanam ... ... hotrAyAjamAneSu samuccayakathanam ... dakSiNAsu samuccayApavAdakathanam .... krayaparikrayasaMskAreSu samuccayakathanaM... tadudAharaNapradarzanaM ca .... raudrarAkSasAdikarmasu apa upaspRzediti kathanam kacidraudre'pi udakasparzAbhAvakathanam... raudrakarmaviSaye matAntarakathanam ... rAkSasanainAdikarmasUdakasparzodAharaNapradarzanam ... apaparyAvartanapadArthapratipAdanam / upasparzazabdArthanirNayaH ... ... kedhucinimitteSu apAmupasparzanam ... bhAsmazamdena hRdayagrahaNepramANakathanam yA karmaNi ekasyAGgasya nirdezastana dakSigAGgasya grahaNa. miti kayanam ... .... ... .... ... 60 ghabhurAderanaGgasvAseSu niyamAbhAvazcakSurAderanaGgatve pramANaM ca... 6. yatra karmaNi diniyamo noktastatra pUrvodayazAnyanyatamadi. grahaNam .... yatra kaNi tiSThannisyAdiniyamo na tatkarmA''sInena kartaH / cyamiti kathanam ... .... deve rajatadAnaniSedhakathanam .... ... ... 61 21 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ ... 62 (10) vissyH| pRSTham / paGkiH / dAnahomAdiSu ke citkarmasu sAGguSTatAyA vidhAnam ..... 61 28 bhojanahavanAdiSu keSucitkarmasu bahirjAnutvaniSedhakathanam kutsitAkutsitayoH savyadakSiNakaragrahaNam ... kutsitAkutsitAGgapradarzanam ... .... .... 626 AmikanAndIzrAdAnuSThAnakAlaka0 .... .... 62 9 tadviSaye svalpaH zAstrArthaH.... .... nAndIzrAddhAtpUrva mAtRpUjanasyA''vazyakatvakathanam ekakAle'nekasaMskArakaraNe mAtRkApUjanaM nAndIzrAddhaM cakadaiva bhavati na pRthagiti kathanam ... ... / nAndIzrAddha jIvaripatakasyASyadhikArakathanam .... keSucicchubhakarmasvAdAvaGgurAropaNakartavyatAkathanam .... 63 kAGgasnAnakartavyatAkathanam sarvakarmasu karturdakSiNe palyA sthAtavyaM kacidvAmabhAge'pIti kathanam ... ... ... ... .... karmAdau gaNapatipUmanasyA''vazyakatvaka0 __... 64 puNyAhavAcanaphartavyattAkathanam ... devArcanAdikarmANi Acamya kAryANi strIzUdrANAM sakRdevA''camanam .... 64 taccA''camanamAdAvante ca vAradvayaM karaNIyamiti kathanam havanabhojanAdikarmamu dvidirAcamanam ... sapavitraH sanneva karmAGgAcamanaM carediti kathanam ... keSucitkarmasu madhvAdibhakSaNe'pyucchiSTatvAbhAvakathanam IzvaraM dhyAtvA karmANi kuryAditi kathanam yajJazabdArthaviSaye zAstrArthaH viSNusvarUpavarNanam ... .... ... karmArambhe trimAtraH praNavaH pAThya iti kathanam ... snAnadAnAdi sarva karma saMkalpapUrvakaM kAmiti kathanam .... karmAdau cAndrasaMvatsarasyaiva nirdezaH kartavya iti pratipAdanam 66 26 tithyAdInAmanullekhe karmaNo vaiphalyakathanam tithyAdyullekhaviSaye zAstrArthaH 64 .... 64 .... 64 .... 65 28 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTam / paGkiH / 29 11 (11) vissyH| samaste kratAvarthamityAdiyAjamAnasUtrasya zAstrArthapuraHsaramayApavaNanam..:: aeNpavarNanam ... :. ... ... karmasamAptiparyantaM brahmacaryAvazyakatvakathanam aSTAGgamaithunam .... bhatepravAse panyA api dAne'dhikAraH yAjhe karmaNi nAnAvidhazAstrAryAH ... brAhmaNo'grInityatra puMstvazravaNe'pi ... tatra striyA apyadhikAra iti siddhAnta. viSaye zAstrArthaH .... saMkalpavAkye matabhedena prakArakathanam kImArilamata upAttaduritakSayArtha jyotiTomena yakSya iti saMkalpaH yatra nimittamAtrazravaNaM tatroparAgani.... mittaM snAnaM kariSya iti saMkalpaH .... zAMkaramatena svAbhISTatattadevatAprItyartha jyoniSTomena yakSya iti saMkalpaH .... saMkalpazabdArthanirNayaH ... .... saMkalpakAle jaladhArAsaMpAtasyA''cAramAptatvakathanam ... .... zAkhAntaroktasya zAkhAntara upasaMhAraka0 viSNusmaraNAnyUnAdhikaM karma saMpUrNa bhavatIti kathanam yajJasaMpUrtaye'nAjJAtetyAdimantravaiSNavamantrasamastavyAhRtIjepediti kathanam ... iti bhaTTagopInAthadIkSitaviracitazrautasmAttadubhayayAjJikopayukto. poddhAtagataviSayAnukramapradarzakapatram / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ OM tatsadbrahmaNe nmH| bhaTTagopInAthadIkSitaviracitaH--- upoddhAtaH / vAtsalyAtpitarau kapolayugulaM svasyA''gatau cumbita dRSTvA''kuzvitamAsyapadmamamalaM seSatsmitaM satvaram / anyonyaM zivayostataH muvadane yukte hyabhUtAM tayo. ritthaM yena vinodito sa bhagavAnbAlo gajAsyo'vatu // 11 // vidyAmahAgaNapatiM devaM vyADIzvara tthaa| yomezvarI ca vAgdevI lakSmInArAyaNau ravim // 2 // satyApADhaM munizreSThaM jAtarUpaziroruham / gurUMzca mAtApitarau natvedAnIM yathAmati // 3 // okopADhena kutukAgopInAthena dhImatA / satyApADhena racitaM sUtraM vyAkhyAyate mayA // 4 // sUtravAdhi mayA tamArabdhaM mndshktinaa| tatrAvalambo mama tu pAre gantuM gurusmRtiH // 5 // tatra praznaSTakai pUrvavyAkhyAtRbhiyAkhyAtam / athAgniSTomAdikarmaprati. pAdakaM saptamapraznAdikaM sUtramadhyAkhyAtasvAdidAnI vyAkhyAyate / taMtrA''dau tAvadyAjJikAnAM saMpradAyabodhArtha zrItaparibhASAH smArtagA - padArthAzca saMkSepeNa pradAnte / atrApi tAvadAdI sarvakarmaNAM vakSyamANAnAmagniSTomAdInAM pUrveSAM darzapUrNamAsAdInAM ca dharmarUpatvAddharmalakSaNamu. cyate / tatra dharma prazaMsati zruti:-dharmo vizvasya jagataH pratiSThA loke dhArmaSThaM prajA upasarpanti dharmeNa pApamapanudati dharme sarva pratiSThitaM tasmAdharma paramaM vadantIti / smRtirapi--- dharmaH saMsevitaH zuddhastrAyate mahato bhayAt / zrutvA'pi santastuSyanti dUrAddharmaparaM naram / / dharmaH kRtaH zruto dRSTaH kathitazcintito'pi vaa| tathA'numodito'paha punAti dazapUruSam / / .. tasmAddharmo yathAzakti yatnAtsevyo nRbhibudhaiH // iti / dharmasUtre'pi dharma prakRtya-evaM vartamAna ubhau lokAvabhinayatIti / evaM vartamAno dharmeNa vartamAna ubhau pRthivIdhuloko / vaikhAnasabharadvAjAvapi-- Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagopInAthadIkSitaviracitaHdharmeNa vartamAnaH paramo gatimAmotIti / dharme pramANaM codanaivetyAha jaiminiH-codanAlakSaNo'rtho dharma iti / codanA vidhilakSaNaM pramANaM yasya tAdRzo'yoM balavadaniSTAnanuSandhISTasAdhanaM yaH sa dharma ityrthH| artho dharma ityetAvatyukte bhojanAdAvativyAsiratazcodanAlakSaNa iti / bhojanAderiSTasAdhanatvaM tu na viripramANakamiti tadvA. raNam / ithenasyApi vidhipramANakatvAttadvAraNAyArtha iti / zyenastu hiMsAjanakatayA balavadaniSTanarakAnubandhIti tadvAraNam / yadyaniSTajana. katvaM zyenaphalasya vairimaraNAnukUlazastraghAtAdirUpahiMsAtmakAbhicArasyaiceti tasyaiva vidhibodhitAniSTasAdhanakatvAdadharmatvaM zyenasya tu dharmatvame. veti vibhAvyate tadA'rthazabdeneSTasAdhanatvamA grAham / uktaM ca vArtike yadi yeneSTasiddhiH syAdaniSTAnanubandhinA / tasya dharmatvamiSyeta tataH zyenAdivarjanam // yadA tu codanAgamyaH kAryAkAryAnapekSayA / dharmaH prItinimittaM syAttadA zyene'pi dharmatA // iti / evaMvidhazca kriyArUpo yAgahomAdidravyarUpo godohanAdirguNarUpo nI. caistvAdizcati draSTavyam / godohanAdi dravyaM yAgAdiH kriyA nIceratvAdiguNazca phalasAdhanatvAddharmazabdenocyate na rUpUdiya iti zreya. rakarabhASye sthitam / teSAM phalasAdhanatvena rUpeNa na pratyakSAdiviSayatvaM kiMtu codanaiva tatra pramANamityarthaH / tathA ca bhATTAH dravyakriyAguNAdInAM dharmatvaM sthApayiSyate / teSAmandriyakatve'pi na tAdrUpyeNa dharmatA / / zreyaHsAdhanatA hyeSAM nityaM vedAtpratIyate / tAdrUpyeNaiva dharmatvaM taramAnendriyagocaraH // iti / codanA tu vidhiH| tadvAcI liGa diH| sa ca prvrtnaaruupvidhiyodhkH| pravartanA ceSTasAdhana evetyarthAdyAgAdeH zreyaHsAdhanatvapramA bhavatItyevaM. rItyA dharmapramANatvaM bodhyam / evaM ca vidhibodhitabalavadaniSTAnanubandhISTasAdhanatAkatvaM vidhibodhiteSTasAdhanatAkatvaM vA dharmatvamiti lakSaNaM siddham / atra vidhibodhitatvaM brahmasvarganarakAdAvapItyuttaraM dalam / viSamakSaNAdAviSTAniSTasAdhanatAkatve'pi tasya vidhibodhitatvAbhAvAdAcaM dalam / jyotiSTomakalaJjabhakSaNAdInAM hISTAniSTasAdhananA vidhivodhiteti Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ upodghAtaH / tatra lakSaNasamanvayaH / codanAlakSaNo'rtho dharma iti dharmalakSaNaM kurvatA jaimininA'codanAlakSaNo'nartho'dharma ityadharmalakSaNamapi mUcitam / ana:thecAniSTasAdhanam / evaM cAvihitaniSiddhakriyAtvamityadharmalakSaNa paryavasyati / iSTAniSTaprApake karmaNI dharmAdharmAvityuktaM matsyapurANe dharmeti dhAraNe heturbhahattve vai prapadyate / dhAraNena mahattvena dharma eva nirucyate / / neneSTaprApako dharma AcAryarupadizyate / inaro'niSTaphaladastvAcAryarupadizyate // ini / / saMvartasmRtirapi deze deze ya AcAraH pAramparyakramAgataH / AmnAyairaviruddhazca sa dharmaH parikIrtitaH / / iti / / yAjJavalkyo'pi ijyAcAradayAhiMsAdAnasvAdhyAyakarmaNAm / / ayaM tu paramo dharmo yadyogenA''smadarzanam / / iti. smRtyantare dhRtiH kSamA dayA'sneyaM zaucamindriyanigrahaH / hIvidyA satyamakrodho dazakaM dharmalakSaNam / / iti / yadyapi dharmaH kSarati kIrtanAdadharmoM vardhate gopanAdityAdau vaizeSikatanne ca vihitakriyAjanyAdRSTe dharmazabdaprayogo niSiddhakriyAjanyAdRSTe yadharmazabdaprayogastathA'pi-- dharmaH svanuSThinaH puMsAM viSvaksenakathAsu ca / adharmamanutiSThecce narake patati dhruvam / / AcAraH paramo dharmaH, adharmaH syAdanAcAra ityAdau tajanakavihitaniSiddhakriyAdAvapi tacchabdaprayogAttadvAcakatvamapi / __ ayaM tu paramo dharmo yadyogenA''tmadarzanam / ityAdau tu jJAne'pi dharmazabdaprayogo dRzyate / dharmasUtre-na dharmAdharmoM para ta AvArasva iti na devagandharvA na pitara ityAcakSate'yaM dharmo'yamadharma iti yattvAryAH prazazpanti sa dharmo yadgahante so'dharmaH sarvajanapadeSvekAntasa, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaTTa gopI nAtha dIkSitaviracinaH - mAhitamAcAryANAM vRttasamyagvinItAnAM vRddhAnamAtmavatAlolu nAmadAmbhikAnAM vRttasAdRzyaM bhajeteti / anyacca dharmasUtre nemaM laukikamarthaM puraskRtya dharmAzzvarettadyathA''mre phalArthe nirmite chAyAgandhAvanutpazyete evaM dharmaM caryamANamarthA anutpadyanta iti / bodhAyanaH -- upadiSTo dharmaH prativedaM tasyAnuvyAkhyAsyAmaH smAta dvitIyastRtIyaH ziSvAgama iti / upadezo vedastena kartavyatayA vihito vaitAnika iti yAvat / pratid pratizAkham / nahi vede samudAyarUpeNaikAkAraka eva prayogo vidhIyate kiMtu nAnA / prayogaH pratipUrupamekaika eva / tata ekazAkhayA svena vyAkhyAtastasyAnu tamanu taM prAtizAkhyamarthamanvityarthaH / tacchAkhIyaM smArte tacchAkhIyaM ziSTAcAralakSaNaM dharme vyAkhyAsyAmaH / tAvapi niyatau zrutizAsvamityarthaH / manurapi - vidvadbhiH sevitaH sadbhirnityamadveSarANibhiH / hRdayenAbhyanujJAto yo dharmastaM vyavasyatha // anAznAteSu bedeSu kathaM syAditicedbhavet / yaM ziSTA brAhmaNA brUyuH sa dharmaH syAdazaGkitaH // iti / bodhAyano'pi - dharmazAstrarathAdA vedakhaDgadharA dvijAH / krIDArthamapi yadbrUyuH sa dharmaH syAdazaGkitaH // iti // vizvAmitro'pi - yamAryA: kriyamANaM hi zaMsantyAgamavedinaH / ma dharmo yaM vigarhanti tamadharme pracakSate || vedoktaH prathamo dharmo dharmazAstreSu cAparaH / ziSTAcAraH smRto yastu trividhaM dharmalakSaNam // iti / ApastastraH- - yaM ziSTA brAhmaNA brUyuH sa dhamA mAnuSaH smRtaH / ArSa dharmopadezaM ca vedazAstrAvirodhinA / yastarkeNAnusaMdhatte sa dharma vetti tatrataH // iti purANanyAyamImAMsA dharmazAstrArthacintakAH / zAradApurANe- Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ upoddhaatH| sadAcAraratA ye ca taduktaM yatnatazcaret / / iti / anupAdeyavacanA uktA hemAdrau skAnde-- vedAdhigamahInA ye zaucAcAravivarjitAH / nAstikAH paNDitamanyAstepAM vAkyaM vivarjayet / / yeSAM vizvezvare viSNoM ziva bhaktirna vidyate / na teSAM vacanaM grAhya dharmanirNayasiddhaye / / iti / pAme'pi vAcaM vyAkurvate naiva mImAMsante na cAdhvaram / zuSkatarkaratA ye vai teSAM vAkyaM vivarjayet / / iti / kAlikApurANe'pi vede ca vedanAyAM ca karmaNyapi ca vaidike| zraddhA nAsti ca yeSAM vai teSAM vAkyaM vivarjayet // iti / vedanA vedArthajJAnam / yAjJavalkyaH zrutiH ramRtiH sadAcAraH svasya ca priyamAtmanaH / samyaksaMkalpajaH kAmo dharmamUlamidaM smRtam / / iti / mayA bhojanavyatirekeNa jalaM naiva peyamityevamAdiH kazcana samyaksaM. kalpajaH samyanizcayo niyamo'pi dharmamUlaM bhavati vidhyabhAve'pItyarthaH / dharmasUtre__ dRSTo dharmavyatikramaH sAhasaM ca pUrveSAM teSAM tejovizeSeNa pratyavAyo na vidyate tadanvIkSya prayuJjAnaH sIdatyavara iti / yAjJavalkyaH karmaNA manasA vAcA yatnAddharma samAcaret / asvayaM lokavidviSTaM dharmamapyAcarena tu // iti / smRnyantare anuSThitaM tu yaddevairmunibhiryadanuSThitam / nAnuSTheyaM manuSyaistu taduktaM karma cA''caret / / iAta / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaTTagopInAthadIkSitaviracitaHabhyudayo dharmasya sAkSAtphalaM niHzreyasaM tu tattvajJAnadvArA / tathA ca smRtiH dharmAtsukhaM ca jJAnaM ca jJAnAnmokSo'bhijAyate / iti / sa ca dharmaH svasvavarNAzramocita eva kartavyaH / tathA ca smRtiH___ varNAzramocitaM dharma kurvanneva mukhI bhavet / / iti / bhagavadgItAsvapi zreyAstradharmo viguNaH paradharmAtsvanuSThitAt / svadharme nidhanaM zreyaH paradharmo bhayAvahaH // iti / gaNezagItAsvapi-- zasto'guNo nijo dharmaH sAGgAdanyasya dharmataH / nije tasminmRtiH zreSThAparatra bhayadaH paraH // iti / aguNa iti padacchedaH / manuH-- vedoditaM svakaM karma nityaM kuryaadtndritH| taddhi kurvanyathAzakti prApnoti paramAM gatim // iti / kUrmapurANe'pi yathAzakti caretkarma ninditAni vivarjayet / vidhUya mohakalilaM labdhvA yogamanuttamam / gRhastho mucyate bandhAnAtra kAryA vicAraNA // iti / tatra sAdhAraNadharmAnAha bRhaspatiH-- dayA kSamA'nasUyA ca zaucAnAyAsamaGgalam / akArpaNyAspRhe caiva dharmAH sAdhAraNAstvime // iti / viSNurapi-- kSamA satyaM damaH zaucaM zama indriyanigrahaH / ahiMsA guruzuzrUpA nIrthAnusaraNaM dayA / AtmajJAnamalobhitvaM devatAnAM ca pUjanam / azApaNyAnasUye ca dharmaH sAmAnya ucyate // iti / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ upoddhaatH| asAdhAraNadharmAnAha bRhaspati:-- svAdhyAyo'dhyApanaM cApi yajanaM yAjanaM tathA / dAnaM pratigrahazcApi SaT karmANyagrajanmanaH / / ijyAdhyayanadAnaM ca prajAnAM pratipAlanam / zastrAstradhAraNaM sevA karmANi kSatriyasya tu / / svAdhyAyo yajanaM dAnaM pazUnAM pAlanaM tathA / kusIdakRSikarmANi vaizyasyaitAni sapta vai / / zaucaM brAhmaNazuzrUSA satyamakrodha eva ca / zUdrakarma tathA mantro namaskAro'sya coditaH // iti / bhagavadgItAsvapi brAhmaNakSatriyavizAM zUdrANAM ca paraMtapa / karmANi mavibhaktAni svabhAvaprabhavarguNaH // zamo damaratapaH zaucaM kSAntirAnavameva ca / jJAnaM vijJAnamAstikyaM brahmakarma svabhAvajam / / zArya tejo dhRtikSyiM yuddhe cApyapalAyanam / dAnamIzvarabhAvazca kSatrako svabhAvajam / / kRpigorakSavANijyaM vaizyakarma svabhAvajam / paricayAtmakaM karma zUdrasyApi svabhAvajam // iti / gaNezagItAsvapi brahmakSatriyaviTzadAH svabhAvAdbhinakarmiNaH / tAni teSAM tu karmANi saMkSepAtte'dhunA vade // antondriyANAM ca vazyatvamRjutA kSamA / nAnAtapAMsi zaucaM ca dvividhaM jJAnamAtmanaH // vedazAstrapurANAnAM smRtInAM jJAnameva ca / anuSThAnaM tadarthAnAM karma brAhmamudAhRtam / / dAya zaurya ca dAkSyaM ca yuddhe pRSThApradarzanam / zaraNyapAlanaM dAnaM dhRtitejaHsvabhAvajam // prabhutA manonnatyaM sunItirlokapAlanam / paJcakarmAdhikAritvaM kSAnaM karma samIritam / / nAnAvastukrayo bhUmeH karSaNaM rakSaNaM gavAm / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaTTagopInAthadIkSitaviracitaH -- tridhA karmAdhikAritvaM vaizyAnAM karma IdRzam // dAnaM dvijAnAM zuzrUSA sarvadA zivasevanam / etAdRzaM naravyAghra karma zaudramudIritam // svasvakarmaratA ete mayadarthAkhila hAriNaH / matprasAdAtsthiraM sthAnaM yAnti te paramaM nRpa / iti / Atmano dvividhaM jJAnaM zAstrAcAryopadezajaM parokSaM dhyAnajamaparokSaM ca / dAda zastrAstravidyAyAM dRDhataro'bhyAsaH / zaurya zastrAstraprayogasAmarthyam / dAkSyaM paraprayuktazastrAstrANAM nivAraNe nipAte'pi vyAmoharAhityam / etatritayaphalaM yuddhe pRSThAmadarzanamaparAGmukhatvam / tadetadekaM kSAtraM karma / zaraNyapAlanaM zaraNyaH zaraNAgatastasya pAlanaM zividilIpAdivatsvazarIrArpaNenApi saMrakSaNam / idaM dvitIyaM karma / dAnaM karNadadhIcitratsvAGgansamarpaNenAtithermukhyakArya saMpAdanamidaM tRtIyaM karma / dhRtitejaHstrabhAvaja mityetatpUrveSAM trayANAmapi vizeSaNam / pUrvoktaM trayamapi svabhAvajenAnAgantukena tejasA sAmarthyena ca vinA na bhavatItyatasteSAmidaM yuktaM vizeSaNaM dhRtitejaHsvabhAvajamiti / vedAdhyayanaM tadarthAnuSThAnaM cAsya traivarNikatvAdeva prApta to noktaM dAnena vA tadupalakSaNIyam | prabhutetyasyaiva vyAkhyAnaM manaaunnatyamiti caturthamim / evaM sunItirityasyaiva vyAkhyAnaM lokapAlana miti paJcamamidam / etAni caturNAM varNAnAM karmANi | naravyAghra nRpetyetadddvayaM vareNyarAjJaH saMbodhanam / dharmasUtre azUdrANAmaduSTakarmaNAmupanayanaM vedAdhyayanamagnyAdheyaM phalavanti ca karmANi zuzrUSA zudrasyetareSAM varNAnAmiti / smRtyantare - H sadAcAraparo vipraH zubhaM yatra virAjate / sadAcAravihInastu narakAyopakalpate / iti / AcAraH paramo dharmo nRNAM zreyaskaro mahAn / iha loke parA kIrtiH paratra paramaM sukham // iti / viSNupurANe nAstyAcArAtparaM puNyaM nAstyAcArAtparaM tapaH / nAratyAcArAtparaM dAnaM nAstyAcArAtparaM sukham // iti / parAzaraH AcAraH paramo dharma AcAraH paramaM tapaH / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ upodghAtaH / AcAraH paramaM jJAnamAcArAtkiM na sAdhyate // iti / bhaviSyottare bhagavadvacanamapi AcArAtprApyate zraiSThayamAcArAtkarma labhyate / karmaNA jAyate jJAnaM jJAnAnmokSastvavApyate / tasmAtkarmaNi yuktAtmA zazvattvaM ca bhavArjuna // iti / sadAcArAkaraNe pratyavAyo'pi tatraiva -- yastvAcAravihIno'pi vidvAnvedaparAyaNaH / sarvadharma bahiSkAryo yathA zUdrastathaiva saH / / iti / parAzaraH AcAraH paramo dharmaH zrutyuktaH smArta eva ca / tasmAdasminsamAyukto nityaM syAdAtmavAndvijaH / AcArarahito vipro na vedaphalamazrute // iti / smRtyantare laukikAcAro'pyAvazyakatvenoktaH kiM punaH zAstrIyaH -- yadyapi syAtsvayaM brahmA trailokyAkarSaNakSamaH | tathA'pi laukikAcAraM manasA'pi na laGghayet // iti / bhArata AnuzAsanike parvaNi durAcAro hi puruSo nehA''yurvindate mht| trasanti yasmAdbhUtAni tathA paribhavanti ca // tasmAtkuryAdihA''cAraM yadIcchedbhUtimAtmanaH / api pApazarIrasya AcAro hantyalakSaNam // AcAralakSaNo dharmaH santazcA''cAralakSaNAH / sAdhUnAM ca yathA vRttametadAcAralakSaNam // iti / smRtyantare - sAmayAcArikA dharmA dezajAtikulodbhavAH / grAmAcArAH parigrAhyA ye ca zAstrAvirodhinaH / yugadharmAH parigrAhyAH sarvatraiva yathocitam // iti / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat id www.umaragyanbhandar.com
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaTTagopInAthadIkSitaviracitaH - dharmasUtre - athAtaH sAmayAcArikAndharmAnvyAkhyAsyAmo dharmajJaH samayaH pramANaM vedA iti / samayAcAraprAptAH sAmayAcArikAH / samayaJcabdaH svayameva vyAcaSTe dharmajJaH samaya iti / dharmajJA RSayaH / nanu tatra kiM pramANamata Aha-- pramANaM vedA iti / asminnarthe vedAH pramANamityarthaH / - sadAcAralakSaNaM jharIta Aha 10 sAdhavaH kSINadoSAH syuH sacchabdaH sAdhuvAcakaH / teSAmAcaraNaM yattu sadAcAraH sa ucyate / / iti / -manurapi - yasmindeze ya AcAraH pAramparyakramAgataH 1 varNAnAM sAntarAlAnAM sa sadAcAra ucyate // itei / sAntarAlAH sAnulomAH / satAM lakSaNaM bodhAyano'pyAha - ziSTAH khalu vigatamatsarA nirahaMkArAH kumbhIdhAnyA alolupA dambhadalobhamohavivarjitA iti / AraNyake parvaNi-- akrudhyanto'nasUyanto nirahaMkAramatsarAH / RjavaH zamasaMpannAH ziSTA ete prakIrtitAH // vidyadRddhAH zucayo vRttavanto yazasvinaH / guruzuzrUSavo dAntAH ziSTA ete prakIrtitAH // itei / etadarthakaM dharmasUtramapi pUrvame codAhRtaM sarvajanapadeSvekAnta samAhitamityAdikam / satAmapi sannavA''cAraH svIkAryaH / ata eva guruNopadiiyate--yAnyanavadyAni karmANi tAni sevitavyAni no itarANi / yAnyasmAkara sucaritAni tAni tvayopAsyAni no itarANIti / ana vadyAni anindyAni / ziSTA yatkarma kurvanti yacca teSAM vRttaM tadevAnusaraNIyam / tathA copaniSadi - atha yadi te karmavicikitsA vA vRttavicikitsA vA syAt / ye tatra brAhmaNAH saMmarzino yuktA AyuktA alUkSA dharmakAmAH syuH, yathA te tatra vartteraMstathA tatra vartethA ityAdi zrUyate / yadi kadAcice tava zraute smArte vA karmaNi vRtte vA''cAralakSaNe vicikitsA saMzayaH syAdbhavedye tatra tasmindeze kAle vA brAhmaNAstatra karmAdau yuktA iti vyavahitena saMbandhaH kartavyaH / saMmarzino Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ upoddhAtaH / vicArakSamAH / yuktA abhiyuktAH karmANa vRtte vA / AyuktA aparapra. yuktA alUkSA arUkSA akaramatayaH / dharmakAmA adRSTArthino'kAmahatA ityetatte yathA tatra tasminnamaNi vRtte vA varteraMstathA tvamapi vartathA iti vidyAraNyazrIpAdaiAkhyAteyaM zrutiH / upaniSatpadaniruktirAcAryaiH darzitA upanIyemamAtmAnaM brahmopAstidvayaM tataH / nihantyavidyA tajjAM ca tasmAdupaniSanmatA // iti / smRtyantare nityaM naimittikaM kAmyamiti karma tridhA bhavet / nityanaimittike eva mokSArthI karmaNI caret / / iti / gItAsu bhagavatA'pi mumukSorarjunasya phalAsaktiniSiddhA yogasthaH kuru karmANi saGgaM tyaktvA dhanaMjaya / siddhyasiddhayoH samo bhUtvA samatvaM yoga. ucyate // karmaNyevAdhikAraste mA phaleSu kadAcana / iti / yogalakSaNaM pataJjalirAha-yogazcittavRttinirodha iti / saMprajJAtAsaMprajJAtabhedena dvividho yogaH / saMprajJAto'pi vitarkAnugato vicArAnugata AnandAnugato'smitAnugata iti caturvidhaH / tatrApi vitarkaH savi. tarkanirvitarkabhedena dvividhaH / evaM vicAro'pi savicAranirvicArabhedena / asaMprajJAto'pi dvividhaH / bhavapratyaya upAyapratyayazceti / bhavapratyayo dvividhaH / videhAnAmanyaH prakRtilayAnAmanyaH / upAyapratyayo'phi vividhaH / svato'vyutthAnaH parato'nyutthAna. ubhayato'pyanyutthAna iti bahuvidho yogH| eteSAM lakSaNAni pataJjali sUtrebhya eva jJeyAni / yogasya jJAnopAyatvaM mUtritaM bhagavatA hiraNyagarbhaNa-atha taddarzanAbhyu. pAyo yoga iti / vyatirekamukheNa dakSeNApi darzitam svasaMvedyaM hi tadbrahma kumArI strIsukhaM yathA / ayogI naiva jAnAti jAtyandho hi yathA ghaTam / / iti / yogyeva jAnAtIti tRtIyapAdArthaH / smRtiprakAze niyamaizca yamairyuktA AcAreNa ca sNyutaaH| karmANi ye prakurvanti teSAM siddhistu zAzvatI // iti / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaTTagopInAthadIkSitaviracitaH yamaniyamAnAM phalAnyAha pataJjali:--ahiMsApratiSThAyAM tatsaMnighoM vairatyAga ityAdinA / yamaniyamalakSaNamapi sa evA''haahiMsAsatyAsyabrahmacaryAparigrahA yamAH / zAMcasaMtoSatapaHsvAdhyAyazvaramANidhAnAni niyamA iti / nitye karmaNi zuddhiH pradhAnaM phalaM tUpasajanam / ata eva bhujyamAne'pi phale tadanityatvasAtizayatvAdidoSadanirUpo viveko na pratibadhyate / taduktaM vArtikakRtA nityeSu zuddhaH prAdhAnyAdbhogo'pyapratibandhakaH / bhogaM bhaGguramIkSante buddhizuddhayanurodhataH / / iti / phalAbhisaMdhirAhityena karmakaraNa evaM jJAnaM jJAne satyevAmRtatvaprApti nyathA / tathA ca zrutiH--na karmaNA na prajayA dhanena tyAgenaike'. mRtatvamAnazuriti / vedAnteSu gItAsu cApyevameva pratipAditam / nityanaimittikakarmabhyAmupAttaduritaparihAro'pi jAyata ityAhurbhaTTapAdAH nityaM naimittikaM kuryAtpratyavAyabhayAdyataH / mokSArthI na prapadyata tatra kAmye kadAcana // iti / pApakSayArthatvamapi karmaNAM dharmeNa pApamapanudatIti zruteH / karmaNAM vedanecchAsaMpAdakatvaM vAjasaneyinaH samAmananti-tametaM vedAnuvacanena brAhmaNA vividiSanti yajJena dAnena tapasA'nAzakeneti / anAzakeneti padacchedaH / vihitatvamAtrabuddhayA kriyamANatvena karmaNAM sNskaarktvmpi| tathA ca gautamaH-yasyaite catvAriMzatsaMskArA aSTAvAtmaguNAzca sa brahmaNaH sAyujyaM salokatAM cA''pnotIti / te ca saMskArAstenaivoktA:garbhAdhAnapuMsavanasImantonnayanajAtakarmanAmakaraNAnnaprAzanacaulopanayanAni catvAri vedavratAni snAnaM sahadharmacAriNIsaMyogaH paJca mahAyajJA aSTakA pArvaNaH zrAddhaM zrAvaNyAgrahAyaNI caitryAzvayujIti sapta pAkayajJasaMsthA agnyAdhAnamagnihotraM darzapUrNamAsau cAturmAsyAnyAgrayaNeSTirnirUDhapazubandhaH sautrAmaNIti sapta haviryajJasaMsthA aniSTomo'tyaniSToma uthyaH SoDazI vAjapeyo'tirAtro'soryAma iti sapta somayajJasaMsthA aSTAvAtmaguNA dayA sarvabhUteSu zAntirana yA zaucamanAyAso mAGgalyamakArpaNyamaspRheti / snAnaM samAvartanam / sahadharmacAriNIsaMyogo vivAhaH / pArvaNaH pArvaNasthAlIpAkaH / zrAddhaM mAsikasaMjJakam / amAvAsyAyAmapara he mAsika Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ upodghAtaH / miti gRhyavihitam / tasyaiva saMsthAtvAt / tacca saMskAraratnamAlAyAma. smAbhiH sAdhitamasti tattato draSTavyam / zravaNI pANamAsI tatra kartavyaM zravaNAkarma / AgrahAyaNI gazIpI tatra karnavyaM pratya varoha Nam / caitrI tatra kartavya : zalagavaH / Ayu... azvinI pau mAjhI tatra kartavyamAzvayujIkarma / aupAsa nahomasya saMskAra vaikhAnasamane / tathA ca tatsUtram-sthAlIpAko'STakA amAzrAddhamAnahomaH zrAvaNyAya hAyaNI caitrIti sapta pAkara saMsthA daizvadakameke caitrIsthAne samAmanantIti / pAkazabdaH prazastavAcyalpavAcI ca / pAkayajJAH prazastayajJA alpayajJAzca / tadrUpAH saMsthAH pAkayajJasaMsthA ityarthaH / prazaMsAyAM pAkazabdastaM pAkena manaseti mantre dRSTaH / alpatve yo'smatpAkatara itysminmntr| yadi pAkazabdaH patto vartata tadA satyASADhamUtrAnusAribhirAzvayujyAH matrakRtA satyApADhenAvihitatvena gRhya ntaroktasyopAsanahomasyaiva tatsthAne svIkAryatvena tatra ca pAkAmAvena pAkayajJasaMsthAtvaM zAstrAnta. rotta.manupapannaM syAditi / vaDhacAnAmapIdamevAbhimatam / anyathA''jya. homeSu pAkayajJAnAtattantramitivacanasiddhaM tantratvaM na syAditi / yasmAdeteSu saMskArA AmnAtAstaizca brAhmaNyamevA''pyate'taH prazastA alpatantratvAdalpAzca / ke punaste saMskArA upanayanAdyAH / tasmAtsarveSAM pAkayajJatvamiti / pAkayajJapadasya rUDhatvaM lATyAyanadrAhyAyaNAbhyAmuktaM pAkayajJA ekAnau yajJA iti / bodhAyano'pi karmAntasUtra Aha-kiyatyaH pAkayajJasaMsthAH kiyatyo haviryajJasaMsthAH kiyatyaH somasaMsthA iti / hutaH prahuta AhutaH zUlago baliharaNaM pratyavarohaNamaSTakA aparimitA u haike bruvate yacca kiMcAnyatra vihArAddha. yate sarvAstAH pAkayajJasaMsthA iti / vihArAdanyatrAvizeSeNa yatkiMci. betAneranyatretyarthaH / AzvalAyano'pi-trayaH pAkayajJA hutA agnau hUyamAnA anagnau prahutA brAhmaNabhojanaM brahmaNi hutamiti / tatrAnantargataH pazurnirUDhastasya bandho bandhanaM yastidAkhyaM karma / sutrAmadevatAkaM surAgrahasAdhyaM karma sautrAmaNI / haviH puroDAzacarusAMnAyyapazvAdi / tatsAdhyA ye yajJAste haviryajJAstadrUpA ityarthaH / yadyapyagnyAdhAne haviHsAdhyatA nAsti tathA'pi pavamAneSTayAdigatahaviHsaMbandhamAdAya haviryajJatvam / yadyapi sautrAmaNIdvayamasti tathA'pi carakAkhyAyA eva sautrAmaNyAH saMsthAtvaM na kaukilyA iti vidhyaparAdhavyAkhyAne sAdhayi Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaTTagopInAthadIkSitaviracitaH-- SyAmaH / bodhAyanastu- agnyAdheyamagnihotraM darzapUrNamAsAvAgrayaNaM cAturmA syAni dAkSAyaNayajJaH koNDapAyinya iti sautrAmaNImu haike bruvata ityevaM sapta haviryajJasaMsthA Aha / atrAyaM vizeSaH--yadA dAkSAyaNayajJasya saMsthAtvaM tadA nirUDhapazubandhasya na / evaM kauNDapAyinInAM saMsthAtve sautrAmaNyA na / keSAMcidAcAryANAM mate piNDapitRyajJasya saMsthAtvam / / asminmata AgrayaNeSTeH saMsthAtvaM na / lATyAyanadrAhyAyaNayormata pAkayajJasya saMsthAtvam / asminmata AgrayaNeSTeH saMsthAtvam / anyathA havi. yajJeSvaSTatvApatteH / na cessttaapttiH| matabhedena saptatvopapattAvaSTatvakalpanAyA anucitatveneSTApattervaktumazakyatvAt / evaM caikasaMsthAviSaye vikalpo'vaziSTAH sarvamate samAnAH / pAkayajJasaMsthAsvapi zalagavasya saMsthAtvaM gautamamate / keSAMcinmate vaizvadevasya saMsthAtvam / atrApi yadA zUlagavasya saMsthAtvaM tadA vaizvadevasya na saMsthAtvaM yadA vaizvadevasya tadA na zUlagavasya / vaizvadevameke caitrIsthAne samAmanantIti vaikhAnasasUtrA. dyayA'nyatarasya saMsthAtvaM tathA haviryajJeSvapi draSTavyam / zAkhAntare zrUyate caikazititvaM saMsthAmu / yo hyekaviMzatisaMsthA na karoti sa pApIyAnbha-- vtiiti| na cokthyAdiSu kAmazravaNena nitytvaabhaavaatsNsthaatvaanuppttiH| aniSTome tu vasante vasante yajeneti vIpsayA nityatvamapi tena ca saMsthAtvamupapannameveti vAcyam | akarmagi doSo yeSAM loke'karmaNyupAlambhastAni niyatAnIti sUtreNa bodhAyanagautamAyuktasaMsthAtvabalena caiteSAM nityatvasyApi siddhatvAt / asti ca saMsthAnAmakaraNe zAkhAntare doSazravaNam / yo okaviMzatisaMsthA na karoti sa pApIyAnbha. vIti / paapiiystvaade| nindA'pi / ninditasya svadhaHpatanam / Aha. ca yAjJavalkyaH -- vihitasyAnanuSThAnAninditasya ca sevanAt / anigrahAccendriyANAM naraH patanamRcchati / / iti / nanu nityAnAM saMdhyAvandanAdikarmaNAM saMsthAnAM ca ko bhedaH, pratyavAyanivartakatvasyobhayatrApi tulyatvAditi cetsatyam / bhedasiddhayarthe saMsthAjanyaphaleSu vaijAtyasvIkArAn / evaM ca vijAtIyaphalajanakatvameva saMsthAtvamityevaM lakSaNe siddhe bhedo'pi sidhyati / saMsthAzabdo rUTo yogarUDhA vaa| samyaksthA sthitirvAsaH svargaloke vijAtIyaM phalaM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ upoddhaatH| bhoktuM yayA kriyayA sA saMsthetti / athavA vijAtIyapratyavAyotpattipratibandhakatvaM saMsthAtvamiti lakSaNaM bhedakaM draSTavyam / somamuNakaM karma soma ityucyate / tatsAdhyA yajJAH somayajJAstadrUpAH saMsthA ityarthaH / sapta pAkayajJasaMsthA ityatra pAkayajJasaMsthAH saptetyanvayaH / pAkayajJasaMsthA uddizya saptatvaM vidhIyate / tacca saptatvaM lakSaNayA saptAnyatamatvam / uddezyavidheyabhAvasthale vidheyatAvacchedakarUpeNa vidheyasyoddezyatAvacchedakavyApakatvabodho vyutpattisiddhaH / uddezyatAvacchedakaM pAkaya. jJasaMsthAtvam / vidheyatAvacchedakaM saplAnyatamatvam / tathA ca pAkayajJasaMsthAH saptAnyatamA ityartha AdhikyavyavacchedasiddhiH / etena siddhayasiddhivyAghAto nirstH|nyuuntvvyvcchedstu saptatvAnvayAdeva labhyate / evaM haviryajJasaMsthAsomayajJasaMsthAsvapi draSTavyam / vividiSAsaMskArapakSa. yoravAntaravizeSo vispaSTamukto vArtikasAre jAtA vividiSA'zyaM saMpAdyAkhilasAdhanam / saphalaM janayedAzu bubhukSAdirthathA tathA / pratibandhakapApmAnaM nAzayazcittasaMskRtiH / sAdhanAni tu bodhasya saMpAdyAni tu yatnataH / / varNAzramAdizAstreNa parito'karaNe bhayam / pazyankaroti yatkarma tatsaMskArakamucyate / / tamevamiti vAkyena prerito bodhavAJchayA / antaryAmiNyarpayedyastatsyAdvividiSAkaram / / karmaNA'pi na lokaH syAdityevaM nityakarmaNAm / phalaM zrutaM tathA'pyatedanecchaiva tacchRteH // nityeSu zuddheH prAdhAnyAdbhogo'pyapratibandhakaH / bhogaM bhaguramIkSante buddhizuddhayanurodhataH // kAmyeSvapi mumukSuzcetphalaM deve samarpayet / etadbhagavatA proktaM karmabandhanivRttaye / / yatkaropi yadanAsi yajjuhoSi dadAsi yat / yattapasyasi kaunteya tatkuruSva madarpaNam // zubhAzubhaphalairevaM mokSyase krmbndhnaiH| karmaNyevAdhikAraste mA phaleSu kadAcana // iti / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaTTa gopInAthadIkSitaviracitaH - sAkSAnmokSasAdhanaM tu jJAnameva / tameva viditvA'ti mRtyumeti nAnyaH panthA vidyate'yanAyetizruH / tamAtmAnaM viditvA jJAtvA mRtyumatikramyaiti | AtmavedanAdanyo'yanAya mokSAya muktaya iti yAvatpanthA mArgo na vidyata ityarthaH / Atmazabdena brahmaivAtra | 16 yaccA''pnoti yadAdatte yaccAtti viSayAniha / yaccAsya saMtato bhAvastasmAdAtmoti kIrtyate / I iti vacanAt / atra mukhyA muktiH kaivalyAkhyA / sAlokyasArUpyasAyujya sAmIpyAkhyAzcatasro muyastu karmaphalabhUtA anityAH sAtizayA amukhyAH / tatra kaivalya. khyA muktirjJAnajanyaiva / kaivalyaM svarUpapratiSThA citizakteritiyogazAstrAntima sUtrapratipAdita svarUpo mokSaH kaivalyazabdenocyate : vyAkhyAtametatsUtraM bhojarAjena -- citizaktervRttisArUpyanivRttau svarUpamAtreNAvasthAnaM kaivalyamucyata iti / sAlokyasArUpyasAyujya |khyamuktitraye pramANaM tu -- etAsAmeva devatAnA sAyujya sASrSTitAe~ samAnalokatAmApnotIti taittirIyazrutiH / sAmIpyamuktau tu rupaH zraddhe ye hyupavasantyaraNye zAntA vidvAMso bhaikSyacaryaM carantaH / sUryadvAreNa virajAH prayAnti yatrAmRtaH sa puruSo hyavyayAtmeti muNDakazrutiH pramANam / sUryadvAreNetyasya sUryopalakSitenArcirAdimArgeNa gatvA yatra satyaloke so'mRtaH puruSo brahmA vartate tatra yAntItyarthAt / etA eva karmaphalabhUtAH / ata eva padazabdena zAstrAntare nirdiSTAH / yA tu jJA* phalaM niratizayAnandalakSaNA kaivalyAkhyA muktistasyAmapi taittirIyazrutireva pramANaya evaM vidvAnudagayane pramIyate devAnAmeva mahimAnaM gatvA''dityasya sAyujyaM gacchatyatha yo dakSiNe pramIyate pitRNAmeva mahimAnaM gatvA candramasaH sAyujya salokatAmApnotyetau vai sUryAcandramasormahimAnoM brAhmaNo vidvAnabhijayati tasmAdbrahmaNo mahimAnamAnoti tasmAdbrahmaNo mahimAnamiti / atra kevala karmaNA candralokaprAptiH / ya evaM vidvAniti vidvacchandAbhihitapratIkAdyupAsanAtrayavato devAnAM mahimAnamityanena sAlokyAditrayam / brahmaNo vidvAnityanena brahmajJAnavAMstu etau karmopAsanaprApyau sUryacandrayormahimAnau sAtizayatvAdidoSavantau buddhvA'bhijayati abhitaH parAkaroti / tasmAdadhikaM niratizayaM brahmaNo mahimAnamAnotItyarthaH / pratIka chupAsanayA sAlokyam / antareNa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ spodghaataa| atIka svAtmanaH pRthaktvenaizvaryavizeSaviziSTatayA devatAyA upAsakasya ca rUpataH sAmyaM sArUpyam / iyameva sAhitetyucyate / smaanrdhitetyrthH| saguNaM devatArUpam / agraheNoSAsyadevatAtAdAtmya prAmoti tadidaM sAyujyam / UrdhvaretasAM svAzramoktadharmAnuSThAnavatAM sAmIpyamiti catamRNAM svarUpaM jJeyam / yanmokSapradaM jJAnaM saiva vidyetyucyate / tathA ca gauDapAdIyasUtram-saiva vidyeti / caitanyasvarUpA zaktiriti pUrvasUtropasthitAyAH zaktastaspadena parAmarzaH / karmabhizcatasro vAsanA maitrIkaruNA. muditopekSAkhyA jAyante tAbhizcittazuddhiriti / tathA ca yogasUtrammaitrIkaruNAmuditopekSANAM sukhaduHkhapuNyApuNyaviSayANAM bhAvanAtazcitta. prasAda namiti / iha sukhAdizabdaistadvantaH pratipAdyanta iti rAjamArtaNDaH / tatra sukhaviSayA maitrI sukhavatsu / duHkhaviSayA karuNA duHkhiSu / puNyavi. SayA muditA puNyavatsu / pApaviSayopekSA pApiSviti / evaM vyavasthitiviSNubhAgavate prasiddhA / etAsAM bhAvanAtazcittaprasAdanaM cittazodhanaM bhavatIti draSTavyam / jJAnadArA karmaNAM mokSasAdhanatvam / ubhAbhyAmapi pakSAbhyAM yathA khe pakSiNI gatiH / tathaiva jJAnakarmabhyAM prApyate zAzvatI gatiH // ityatra yadyapyubhayostulyatvaM pratIyate tathA'pi tameva viditveti zrutyA jJAnAtiriktasya sAkSAnmokSasAdhanatvanirAsena karmaNAM paramparayA mokSasAdhanatvasya vedAntAdizAstrasiddhAntasaMmatatvenAtra sAmAnyataH sAdha. natvamAdAya tulyatAyA vaktuM zakyatvena tamevamitimukhyazrutiviruddhatvena ca sAkSAnmokSasAdhanatvAkalpanAt / ata eva kAzImaraNAnmuktirityatra jJAnadvAraiveti siddhAntitaM shaastrkaaraiH| karmabhiniHzreyasamityetatsUtre niHzre. yasazabdArthoM nizcitaM zreyo niHzreyasaM yadyasyeSTaM tadApyata iti na tu mokSa Apyata iti / athavA karmabhirjJAnadvArA mokSa Apyata ityarthaH / anyathA tameva viditvetizrutivirodhatAdavasthyApatteH / vArtike yadyapyatra zruterjJAnaM saundaryAvagame sati / jJAnecchA svayameva syAttathA'pi zravaNAdiSu // pratibandhakapApasya saMkSaye karmabhiH kRte / mAdhurya pittalasyeva jAyate vednaaruuciH|| aihikAmuSmikatvAdibhedo'pyUhyo'nayA dizA / / iti / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaTTopInAthadIkSitaviracitaHtatra sAmAnyenAdhikAriNaM varNayanti nyAyavidaH-arthI samartho vidvAJzAstrAparyudastastatrAdhikArIti / zAstrazabdastadanusArimImAMsAdipa. ro'pi / vedaparo'pi kacit / zAstrayonitvAditi sautrAbIhizAstraM yavazAstrImatyAditAntrikakRtAna vyavahArAt / uktaM ca bhAmatyAm pravRttirvA nivRttirvA nityena kRtazena vA / puMsAM yenopadizyeta taccha stramabhidhIyate / / iti / tRtIyaprazne sUtre tepAmeva brAhmaNavihitA yajJA yeSu kAyamavipratiSiddhaM yathA dravyavattA zarIrakAnya veti / yeSu traivarNiSu yajJasya sAG. gasya kAtnya vidvattA'rthavattA tathA zarIrakAsya zarIradADhayaM savarNastrIparigraha RtvigAdisaMpattipatyatA teSAmeva yajJA na tu paramukheNa pRSTvA'pi kartAro bhavanti / tathA'tha saMpAdayiSyAmIti / ata eva yasya traivArpika dhAnyaM sa tu somaM pidvijaH / ityAdi smayate / tathA strI nAsavarNA mantrapAThamAtravatI satyapyadhikRtA / teSAM varNikAnAM strI puMvaJca punAstri yati sUtrAbhyAmekazaMSeNa teSAM traivarNikyaH striyo'pi gRhyante / evakAraH phalakAminAmapi zUdrANAma. nyAdhAnAdiprApakaliGganirAsArthaH / brAhmaNena vihitA brAhmaNavi. hitAH / brAhmaNeneti smAtadharmANAM zude'pi prAptinivAraNArtham / brAhma na vihitAH zrautA eva sphuTayituM yajJA ityuktam / yajJazabdena zrotatvenopalakSitA agnyAdhAnAdayo gRhyante / tathA zarIrakAtsnyaM yeSAmagAnuSThAnamavipratiSiddhaM na viruddhaM tepAmeva te yajJA nAnyepAmandhapagumUkabadhirAzrotriyAkiMcanAnAmAjyAvekSaNaviSNukramaNamantrocAragasaMboya. nayAjamAnadakSiNAsu yajJAGgeSu virodho'nyathA syAt / anadhItasthApi trivRmiSTutpAyazcittatvena vihitaH sAdhuttasyAgnyAdhAnAdikarmasAdguNNaya, tano bhavati tasyAdhikAro nityanaimittikeSu / akiMcanasyApi nityeviSTipazucAturmAsyeSu someSa cAnvAhArthamAtrasya dakSiNAtvasya vidhAsya. mAnatvAtpratiprasavaH / tathA mRtabhAryasya dAraRrmAzaktasya svArthamAdhAnaM kalpasUtre vakSyate tasya vinA bhAryayA'pi / kalpasUtra eva pakSe patnI nirmanthyena dahantIti tatrApyagnayaH svArthameva sthApanIyAH / anAgApi nityaM kArya traivarNikAnAmevAdhikAra iti / vihitapratiSiddhayAnityanaimittikayoryathAkramamakaraNe karaNe ca doSa utto yAjJavalayena Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ upodghaatH| vihitasyAnanuhAnAninditasya ca sevanAt / anigrahAcendriyANAM naraH patanamRcchati / / iti / AdhAnamatre- karmabhiniHzreyasaM tAni zabda lakSaNAni dhAryante vaidi kAnA zabdAnA smRtigrahaNAni laukikAni karmaNA'bhyudayo'karmaNya. pratyavAyo niyatAnAM tvakarmaNi doSo yeSAM loke'karmaNyupAlambhastAni niyatAnIti / niHzreyasamityatrAcatuti satreNa karmadhAraye'kArAntatA / tAni karmANi zabdo nirapekSA vidhipratyayazrutirlakSaNaM pramANaM yeSAM tAni / vidhihi vidheyakarmaNi phalasAdhanatAM vinA na paryavasyatIti bhAvaH / tAni niHzreyasasAdhanAni dhAryante'vadhAryante / kuto yataH zabdA vividipantItyAdayo vividipAyutpattidvArA niHzreyasasAdhanatve pramAH NAni / karmaNAmamAmAnye'pi ni zreyasasAdhanapramANopakArakatvAnniHoya. sasAdhanAnItyavadhAryanta iti bhAvaH / vaidikAnA zabdAnA smRtigra. haNAni laukikAnItyatra tAni zabda lakSaNAni dhAryanta ityanuvartate / laukikAnyapi karmANi tAni tAdRzaniHzreyasasAdhanAni zabdalakSaNAni. dhAryanta ityanvayaH / nanu tathA laukikeSu zrutyabhAva ityuktaM tatrA''havaidikAnAmityAdi / mantravrAhmaNarUpasya vedasyaikadezabhUtAH kecitkaci. nmantrA eva kacidvidhaya eva kacinnobhayaM kiMtu vaivAnikakarmaprakaraNagatA. rthavAdamantrAvayavA eva prasaGgana siddhArthAnuvAdinaste vaidikAH zabdAste sArthAnAM yA jAyante smRtayo manvAdInAM sarvavedadarzinAM tAH smRtayaH eva grahaNAni pramANAni yepA tAni tathA / teSAM karmaNAM karmaNA'nuSThAnAbhyudayaH phalaM prApyate / yeSAM cAkarmaNyananuSThAne ca na pratyavAya:zrUyate tAnyaniyatAni teSAM tvityarthaH / azrutAnuSThAnanimittAnAM karmaNAmaniyamenecchAyAmanuSThAnam / anicchAyAM neti tAnyaniyatAni teSAmakarmaNyananuSThAne na pratyavAyo bhavati / tasmAdazyaM vAkyenaivAbhyudayalakSaNaM yadyatra vihitaM tatra karmaNA'nuSThAnena bhavedityAvedyata iti vyAkhyAtRbhinikRSTaH sUtrArtho vargitaH / yeSAM prAgabhAvAnAM pratiyogi. bhane karmaNi niSiddhakriNako doSaH pratyavAyApUrvamiti tAni prAgabhAvaparipAlanarUpANi karmANi niyatAni niyamenAnuSTheyAni niyataphalAni c| yeSAM vihitAnAmakarmaNi karmaNo viruddha prAgabhAvaparipAlanarUpa upAlambho nindA loke smRtiziSTarUpe tAnyapi niyamena kartavyAni niyataphalAnItyarthaH / anyacca tatraiva-tatkAritasvAhAhmaNarAjanyayorvaizyasya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhahagopInAthadIkSitaviracitaHca vedAdhyayanaM tanniyate teSAmeva brAhmaNavihitA yajJA yeSu kAyamavipratiSiddhaM yeSAM ca prakRtiliGgAni yajJAH zrUyante trINIte mantra kRtI vRNIte yaSi mantrakRto vRNIta iti vijJAyate gAyatriyA brAhmaNasya paridadhyAtriSTubhA rAjanyasya jagatyA vaizyasyeti teSAmagrihotraM darzapUrNamAsau ca niyatau somejyA brAhmaNasyA''dhAnAdagnihotraM darzapUrNamAsI ca niyatAviti / tathA-tathAjIvapituriti / niyamyete ilyAkRSyate / yasya traivarNikasyAntyayorvA yo'yaM niyama uktaH sa tu teSAM madhye tathAjIvapitureva nAnyasya niyamaH / lathA niyatAgnihotradarzapUrNamAsakAriNI jIvau pitarau yasya sa tathA / yadi pitarau jIvatastarhi tAbhyAmAdhAnAditraye kRta eva putrasyAdhikAro nAnyathA / tayorakRtAdhAna yoranyatarasya maraNe satyevAdhikAra ityarthaH / bharadvAjaH-na jIvapituranayAdhAnaM vidyata ityeka vidyata ityaparamiti / idaM ca pituradhikArasatve'pi draSTavyam / sUtre tRtIyaprazna upakramAditare niyamyeraniti / agnihotradarzapUrNamAsavya. tiriktAzcAturmAsyAdinityapadArthA itarazabdena grAhyaH / kAtyAyana:athAto'dhikAraH phalayuktAni karmANi sarveSAmavizeSAnmanuSyANAM vAss, rambhasApAdanahInAzrotriyapaNDhazUdravarja brAhmaNarAjanyavaizyAnA zruteH strI cAvizeSAddarzanAceti / dravyasaMpattAveva somayAgaH kAryaH / sathA ca manu:-- yasya traivArSika bittaM paryAptaM bhRtivRttaye / adhikaM vA'pi yasya syAtsa somaM pAtumarhati // iti / matsyapurANe annahIno dahedrASTra mantrahInastu RtvijaH / AtmAnaM dakSiNAhIno nAsti yajJasamo ripuH // iti / manu: puNyAnyanyAni kurvIta zraddadhAno jitendriyaH / natvalpadakSiNairyajJairyajetAtha kathaMcana // indriyANi yazaH svargamAyuH kIrti prajAM pazUn / hantyalpadakSiNo yajJastasmAnAlpadhano yajet // mAksaumikIH kriyAH kuryAdyasyAnnaM vArSikaM bhavet // iti / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ upodghAtaH / etAni vacanAni ca kAmyakarmaviSayANi / yasya nityAni luptAni tathaivA''gantukAni ca / vipattisthopi na svarge gacchettu patito bhavet // tasmAttvagbhiH phalairmUlairmadhunA'nyarasena vA / nityaM nityAni kurvIta na ca nityAni lopayet // iti bodhAyanena nityAnAM somayAgAdInAM yathAzaktyanuSThAnabodhanAt / agniSTomAdikairyajJayoM yajatyalpadakSiNaiH / sa nA''proti sati dravye phalaM doSaM ca gacchati / / iti smRtyantare dravyasattva eva svalpadakSiNAniSedhasya spaSTRtayokAtvAcca / tana sarvANi karmANIzvarArpaNabuddhacaiva kartavyAni / tathA ca bhagavadgItAsuyatkaroSi yadaznAsi yajjuhoSi dadAsi yat / yattapasyasi kaunteya tatkuruSva madarpaNam // iti / yattapasyasi rAma svamiti pAdma zivagItAsu tRtIyapAdapadaH / kurvIta satate karmAnAzo'saGgo madarpaNam / iti gaNezagItAsvapyuktam / brahmapurANe'pi brahmaNyAdhAya karmANi niHsaGgaH kAmavarjitaH / prasannenaiva manasA kurvANo yAti tatpadam // iti / 21 brahmaNyAdhAnaM brahmArpaNamiti vyAkhyAtAraH / kAmavarjita ityuktyA phalAbhisaMdhirAhityaM pradarzyate / brahmArpaNazabdArthastatraiva pradarzitaHbrahmaNA dIyate devaM brahmaNA saMgRhyate / brahmaiva dIyate ceti brahmArpaNamidaM param // nA kartA sarvametadrahmaiva kurute tathA / etadbrahmArpaNaM proktamRSibhistattvadarzibhiH // prINAtu bhagavAnIzaH karmaNA'nena zAzvataH / karoti satataM buddhayA brahmArpaNamidaM param / / yadvA phalAnAM saMnyAsaM prakuryAtparamezvare / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 bhaTTa gopInAthadIkSitaviravinaH karmaNAmetadadhyAhmArpaNamanuttamam // kAryamityeva yatkarma niyataM saGgavarjinam / kriyate viduSA kArya tadbhavedapi mokSadam // athavA yadi karmANi kuryAnnityAnyapi dvijaH / akRtvA phalasaMnyAsaM vadhyate tatkalena tu / / tasmAtsarvaprayatnena tyaktvA tatkarmajaM phalam / avidvAnapi kurvIta karmaNA''moti tatpadam || iti / brahmArpaNabuddhayA karmakaraNe phalabAhulyamapi / taduktaM vyAsena vAsudeve mano yasya japahomArcanAdiSu / tasyAntarAyo maitreva devendratvAdikaM phalan / iti / tasmAcvaturvidhapuruSArtho'pi paramezvaramItyaiva bhavatIti jJeyam / jJAninA phalAbhisaMdhirAhityena karmasu kRteSvapi tAni karmANi jJAninaMM. naiva limpanti / - taduktaM dRSTAnta pahitaM vedAntapadIpikAyAm azaM karSANi limpanti tajjJaM limpanti tAni na / kare tu sajjate tailaM jihvAyAM tu na sajjate // iti / jJAnino'pi karmakartavyatA vyAsa pUtre'pyuktA vihitatvAccAsszramakarmApIti / na kevalaM niSiddha karma varjanaM kiMtu varNAzramavihita karmakaraNamapi / - pazyannAmimAtmAnaM kuryAtkarmAvicArayan / yadAtmanastu niyatamAnandotmApnuyAt // iti kauSIravazrutau vihitatvAt / apizabdo varNadharmasamucvayArtha iti sUtrArtha: / sAMkhyasUtramapi svasvAzranavihitakarmAnuSThAnamiti / karmazabdenAtra yamaniyama yorgrahaNam / jitendriyatvarUpaH pratyAhAro'pi sarvAzramasAdhAraNatayA karmamadhye pravezanIyaH / tathA ca pAtaJjalasUtre - jJAnasAdhana. tayA proktAnyaSTau yogAGgAnyatrApi lagyAnIti tadbhASyam / yamaniyamAsanaprANAyAmapratyAhAradhAraNAdhyAnasamAdhayo'STAvaGgAnIti pAtaJjalasUtraM sAMkhyasUtrabhASye yatmadarzitaM tadetaditi dravyam / yogasyeti zeSo'tra jJeyo'that / smRtyantare Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ upodaghAtaH / pradhAnaM vaidikaM karma guNabhUtaM tathetarat / guNaniSThaH pradhAnaM tu hitvA gacchatyadhogatim // patite niSkRtirdRSTA kriyAhIne na niSkRtiH / tasmAtsarvaprayatnena kriyAyukto bhavennaraH // itei / guNeSveva niSThA yasya saH / zaGkhaH-- manuH vedamaNihito dharmo dharmastadviparyayaH / vedo nArAyaNaH sAkSAtsvayaMbhUriti zuzruma / yo vaidikamanAdRtya karma smArtetihAsikam / mohAtsamAcaredvipro na sa puNyena yujyate / / iti / parAzaraH - idaM cikIrSatAM karma sAmarthyaM pratipAdyate / sahajAgantubhedena dvividhaM sahajaM punaH / / utsAhaudArya tAruNyazarIrendriyapATacaiH / AgantukaM dravya saMpatsmRtivAkyaiH prapaJcyate // iti / - SaNNAM tu karmaNAmasya trINi karmANi jiivikaa| yAjanAdhyApane caiva vizuddhAcca pratigrahaH // iti / pratigrahe vizeSazcaturviMzatimate sIdaMzcetpratigRhNIyAdbrAhmaNebhyastato nRpAt / tatastu vaizyazUdrebhyaH zaGkhasya vacanaM yathA / / iti / nArado'pi zreyAnpratigraho rAjJAM nAnyeSAM brAhmaNAdRte / naitayorantaraM kiMcitprajAdharmAdirakSaNAt // iti / rAjapratigrahaniSedhAstUcchAstravartirAjatriSayAH / yadAha manuH yo rAjJaH pratigRhNIyA lubdhasyocchakharartinaH / sa paryAyeNa yAtImAnnarakAnekaviMzatim // iti / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat 23 www.umaragyanbhandar.com
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaSTagopInAthadIkSitaviracita:-- yajanaM trividhaM sAttvikaM rAjasaM tAmasaM ca aphalAkAGgibhiryajJo vidhidRSTo ya ijyate / yaSTavyameveti manaH samAdhAya sa sAttvikaH // abhisaMdhAya tu phalaM dambhArthamapi caiva yat / ijyate bharatazreSTha taM yajJaM viddhi rAjasam / / vidhihInamasRSTAnna mantrahInamadAkSiNam / zraddhAvirahitaM yajJaM tAmasaM paricakSate / / iti / yajanaphalamuktaM hArItena yajJena lokA vimalA vibhAnti yajJena devA amRtatvamApnuyuH / yajJena pApairvahubhirSimuktaH prAmoti lokAnparamasya viSNoH / / nAstyayajJasya loko cai nAyajJo vindate zubham / ayajJo na ca pUtAtmA nazyati cchinnaparNavat // iti / bhArate suzudairyajamAnasya Rtvigbhizca yathAvidhi / zuddhadravyopakaraNairyaSTavyamiti nizcayaH // tathA kRteSu yajJeSu devAnAM toSaNaM bhavet / zreSThaH syAddevasaMgheSu yajvA yajJaphalaM labhet / / devAH saMtoSitA yajJairlokAnsaMvardhayantyuta / ubhayorlokayodevi bhUtiyajJaiH prahazyate / tasmAdyajJAdivaM yAti pUrvajaiH saha modate // nAsti yajJasamaM dAnaM nAsti yajJasamo vidhiH / sarvadharmasamuddezo devi yajJe samAhitaH / / iti / sarvakarmANi jJAtvaiva kartavyAni / tathA ca vyAsaH jJAtvA karmANi kurvIta viziSTaM phalamaznute / iti / udgIyopAsanAprakaraNe chAndogyopanipadyapi-yadeva vidyayA karoti tadeva vIryavattaraM bhavatIti / jJAnajanyaM phalaM svatantramevetyapi tatra tatrA''mnAyate- ya u cainamevaM vedeti / jJAnarahitaM karma niSphalamityA. hAGgirAH-- Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 upodghaatH| sAbhiprAyakRtaM karma yatkicijjJAnavarjitam / krIDAkava bAlAnAM tatsarva niSprayojanam / / iti / caturvizatimate'pi hataM jJAnaM kriyAhInaM hatA ajJAninaH kriyaaH| apasagatiaunyaH pazyannapi ca paGgulaH / / iti / manurapi vidhidRSTaM tu yatkarma karotyavidhinA tu yaH / phalaM na kiMcidAmoti klezamAtraM hi tasya tat // iti / jJAnAbhAve'pi zraddhA cennAtIva vyartha bhavati / tasyA apyabhAye tu vyarthameva / tathA ca vyAsaH jJAnena zraddhayA caiva kRtaM karmAtisiddhidam / nAsti tatra yadi zraddhA sarvathA niSphalaM bhavet // iti / tatra tayonizraddhayorbhadhya ityarthaH / zraddhAyA abhAve'niSTaM bhavatIti zrutirAha--yo vai zraddhAmanArabhya yajJena yajate nAsyeSTamaidhata iti / gAlabo'pi-- zraddha yaiva hi kartavyaM japayAgArcanAdikam / anyathAdbhavedvayartha bhasmani nyastahavyavat / / iti / nyAsaH-- dharmArthakAmamokSANAM zraddhA paramakAraNam / puMsAmazraddadhAnAnAM na dharmo nApi tatphalam / / iti / zraddhAstrarUpamAha vyAsa:--- ___ zraddhA vai sAttvikI devI sUryasya duhitA tathA / iti / zraddhAmAhAtmyaM zrutau-zraddhayA'gniH samidhyate / zraddhayA vindate haviH / zraddhAM bhagasya muni / vacasA vedayAmasi / iti / zAstrArthe vizvAsa paramparayA''stikyabuddhiH zraddhA / sarvakarmANi bhaktyaiva krtvyaani| tathA ca vyAsa:---- bhaktyaiva sarvakarmANi kartavyAni manISibhiH / anyathA niSphalAni syurbAlAnAM krIDanaM yathA / / iti / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaTTagopInAtha dIkSitaviracitaH tatra bhaktirdvividhA mukhyA gauNI ceti / tatrezvaraviSayaka IzvaraprItaye karma kartavyamiti zrItya paraparyAyAnurAgAkhyazcittavRttivizeSo mukhyA -bhaktiH / tathA ca bhaktimImAMsAsUtram -- sA parA'nuraktirIzvara iti / athAto bhaktijijJAseti sUtropAttA bhaktistatpadArthaH / tasyAH pareti vizeSaNam / parAM mukhyAM bhaktimuddizyAnuraktirlakSaNatvena vidhIyata iti tadarthaH / ata eva pareti goNI vyAvartayatIti tadbhASyam / gauNyA tu samAdhisiddhiriti sUtre goNI vRttirmaktiH sevArUpA kathitA | bhaktayevaiizvaraH - pratyakSo bhavati / tathA ca zrutiH -- paJci khAni vyatRNatsvayaMbhUstasmAtparApazyati nAntarAtman / kazciddhIraH pratyagAtmAnamekSadAvacacakSuramRtatvamicchanniti / smRtirapi -- -s6 yoginastaM prapazyanti bhagavantaM sanAtanam / iti / IzvarapraNidhAnAdveti yogasUtre'pyevam / praNidhAnapadaM bhaktiparAmiti rAjamArtaNDaH / brahmasUtramapi api saMrAdhane pratyakSAnumAnAbhyAmiti / avyaktamani brahma bhaktayA pratyakSaM bhavati zrutismRtibhyAM tathA'vagamAditi tadarthaH / bhaktyA tvananyayA zakya. ahamevaMvidho'rjuna / jJAtuM draSTuM ca tattvena praveSTuM ca paraMtapa / / iti bhagavadvacanamapi / atra praveSTamityanena brahmabhAvAkhyo mokSa ucyate so'pi bhaktyaiva labhya ityarthaH / cittazuddhividhurasya bAhyazuddhivaiphalya mAha vyAsaH - gaGgAtoyena sarveNa mRdbhAva nagopamaiH / AmRtyu cA''caraJzaucaM cittaduSTo na zudhyati // iti / sa eva zaucaM hi dvividhaM proktaM bAhyamAbhyantaraM tathA / mRjjalAbhyAM smRtaM bAhyaM nAva zuddhistathA''ntaram // iti / bhAvazuddhizcittazuddhicittasaMskAra iti yAvat / cittasaMskArAnAha bRhaspatiH-- - dayA kSamA'nasUyA ca zaucAnAyAsamaGgalam / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ upodghAtaH / akArpaNyAspRThe caitra aSTAvAtmaguNAH smRtAH / cittazuddhikarA ete saMskArAH parikIrtitAH // iti / phulastyaH-- yanaH akAle cetkRtaM karma kAlaM prApya punaH kriyA / kAlAtItaM tu yatkuryAdakRtaM tadvinirdizet / / iti / akAle'nAgatakAle / dravyAdibhyaH kAlasya prAdhAnyamAha kAtyA mukhyakAlaM samAzritya gauNamadhyastu sAdhanam / na mukhyadravyalAbhena gauNakAlapratIkSaNam / iti / mukhyadravyalAbhena mukhyadravyalAbha hetunA / gauNakAlamapyAha sa eva--svakAlAduttaro gauNaH kAlaH pUrvasya karmaNaH / yadvA''gAmikriyAkAlamukhyayorantarAlakam / / iti / atrottaragrahaNAna pUrvakAlasya gauNatvam / tena samasya homAdAvalpadvAdazyAM mAdhyAhnikApakarpe ca na prAyazcittam / devAnmukhyakAlAtikrame. mauNakAle'nuSThAnamakAramapyAha sa eva-- prAyazcittaprakaraNaproktA niSkRtimAcareta / prAyazcittamakRtvA vA gauNakAle samAcaret / / iti / zaktAzaktapastayA vyavasthA dRSTavyA / kAtyAyanaH 2 pradhAnasyAkriyANaM tu sAGgaM tatpunarAcaret // tadaGgasyAkriyAyAM tu nAssvRttirnaiva tatkriyA // iti / sAGga-pradhAnAGgasyopavItitvAdairakaraNe sAGgapradhAnAvRttirna nApi lanmAtra+raNam / kiMtu viSNusmaraNAdiprAyazcittameveti vardhamAnaH / pradhAnAGgasyaivAkaraNe prAyazcittaM na tvaGgAGgAkaraNa iti kalpataruH / kAmya vizeSamAha saMgrahakAraH kAmye pratinidhirnAsti nitye naimittike hi saH / kAmye'pyupakramAdUrdhvamanye pratinidhiM viduH / / iti / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaTTagopInAtha dIkSitaviracitaH - mukhyalAbhAzayA prakrame tadalAbha ityarthaH / pratinidhyupAdAnAnantaraM mukhyalAbhe vizeSamAha sa eva -- 28 upAtte tu pratinidhau mukhyaM vai labhyate yadi / tatra mukhyamanAdRtya gauNanaiva samApyate / iti / ArabdhaM kAmyaM karma phalaprAptau tadicchAvigame vA'pi samApanIyameva / na ca prayojanAbhAvAtkimarthaM samApanamiti vAcyam / devatAbhyo vA eSa AvRzcayate yo yakSya ityuktvA na yajata iti zrutyAdRSTArthameva samApanasyoktatvAt / tathA ca jaiminiH - prakramAttu niyamyetA''rambhasya kriyAnimittatvAditi / sarvANi karmANi zuddhAtmanA zuddhadeze zuddhadravyeNa kartavyAni / tathA ca vyAsaH - zuddhAtmanA zuddhadeze dravyeNa zucinA tathA / sarvakarmANi kartavyAnyanyathA doSavRdbhavet / / iti / devala:-- yeSu dezeSu yattoyaM yA ca yatraiva mRttikA / yeSu dezeSu yacchaucaM dharmAcArazca yAdRzaH / tatra tAnnAvamanyeta dharmastatraiva tAdRzaH // iti / parAzaraH yuge yuge ca ye dharmAstatra tatra ca the dvijAH / teSAM nindA na kartavyA yugarUpA hi te dvijAH // iti / yugakhyA yugAnurUpAH kAlaparatantrA iti yAvat / taduktaM bhArata AraNyake parvaNi-- bhUmirnayo nagAH zailAH siddhA devarSayastathA / kAlaM samanuvartante tathA bhAvA yuge yuge / / kAlaM kAlaM samAsAdya narANAM narapuMgava / balavarSmaprabhAvA hi prabhavantyudbhavanti ca / / iti / atha dharmadezAH / tatra sumantuH -- brahmAvartaH paro dezo brahmadezastataH param / madhyadezastato'pyUna AryAvartastataH paraH / / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ upodghAtaH / sarasvatIdRpadvatyordevanadyoryadantaram / taM devanirmitaM dezaM brahmAvarta pracakSate || kurukSetraM ca matsyAzca paJcAlAH zUrasenakAH / eSa eva brahmadezo brahmAvartAdanantaram // himavadvindhyayormadhye yatprAgvinazanAdapi / pratyageva prayAgAcca madhyadezaH prakIrtitaH // A samudrAttu vai pUrvAdA samudrAttu pazcimAt / tayorevAntaraM giyaryAvarta vidurbudhAH // kRSNasArai mRgadamai cAturvaNryAzramairyavaiH / rumRddho dharmadezaH syAdAzrayeranvipazcitaH // zUdrarAjye'pi nivasedyatra madhye tu jAhnavI | so'pi puNyatamI dezo'nArthairapi samAzritaH / kAverI tuGgabhadrA ca kRSNA veNI ca gautamI / bhAgIrathIti vikhyAtA eva gaGgAH prakIrtitAH / etAbhiH saMyuto dezaH so'pi puNyaH prakIrtitaH // iti / vinazanaM sarasvatyantardhAnadezaH / purANAntare'pi - yatra bhImA gautamI ca kRSNA veNI ca jAhnavI | kAverI tuGgabhadrA ca sa dezaH puNya IritaH || iti saMkSepato dezA uktAH / atha prakIrNakam / vasiSThaH snAto'dhikArI bhavati daive pitraye ca karmaNi / pavitrANAM tathA japye dAne ca vidhidarzitaH // iti / pavitrazabdenAtra mantrA ucyante / japapadasAhacaryAt | pavitraM punAtemantraH pavitramucyata iti niruktAzca / dakSo'pi - asnAtvA nA''caretkarma japahomAdi kiMcana / iti / mArkaNDeyapurANe ziraHsnAtastu kuta daivaM pitryamamathApi vA / iti / agnipurANe - aziraskaM bhavetsnAnaM snAnAzaktau tu karmiNAm / ArdreNa vAsasA vA'pi mArjanaM kApilaM viduH // iti / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat 29 www.umaragyanbhandar.com
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ M. bhaTTagopInAthadIkSitaricitaH-- AMgapurANa eva snAnAnAmapi sarveSAM vAruNenaiva mAnavaH / kartumarhati karmANi vidhivatsarvadA dvijaH / / asAmarthyAccharIrasya kAlazaktyAdyapekSayA / mantrasnAnAdIni paJca eka icchanti mUrayaH / / iti / ahatavAsodhAraNamahatasvarUpamahatasyAzucisaMsparze zuddhiprakAraM cA''ha. bodhAyano dharmasUtre-zucimadhvaraM devA ajuSanteti / zucikAmA hi davAH zucayazca tadeSA'bhivadati-zucI vo havyA marutaH zucInAra zuci hinomyadhvara zucibhyaH / Rtena satyamRtasApa AyaJchucijanmAnaH zucayaH pAvakAH / ityahataM vAsasAra zuci tasmAdyatkiMcejyAsaM. yukta5 syAtsarvaM tadahatairvAsobhiH kuryAt / prakSAlitAnyapli(kliAnyanurayuktAnyahanAni vAsAsi patnIyajamAnAvRttijazva paridadhIranevaM prakramA. dUdha dIrghasomeSu satreSu caivamRtvijo yathAsamAnnAtaM yathaitadabhicaraNIye. TipazusomeSu lohitoSNISA lohitavAsasazvavijaH pracareyucitravAsasa. zcitroSNISA iti ca / kSaumANi vAsA si teSAmalAbhe kAryAsikAnyorNikAni kauzAni vA bhavanti / mUtrapurISalohitareta prabhRtyapahatAnA mRdA'dbhiriti prakSAlanaM vAsovadvalkalAnAM valkalabatkRSNAjinAnAM na parihitamanirUDhamaprakSAlitaM prAvaraNaM na palyUlitaM manuSyasaMyuktaM devatrA yuJjayAditi / devatrA devakarmaNi / smRtyantare dhauvatastradharaH kuryAtsarvakarmANi saMyataH / iti / pracetAH IpaddhataM navaM zvetaM sadarza yantra dhAritam / ahRtaM tadvijAnIyAtsarvakarmasu pAvanam // iti / IpaddhautamakAruvautam / ata eva vRddhamanuH svayaMdhautena kartavyA kriyA dhA vipazcitA / na tu nejakadhautena nopabhuktena vA kacit / / iti / nejako rajakaH / svayaMgrahaNAdeva nejakanivRttau punarnejakArtiSeSo'nyenApi savarNena dhautasya kriyArthatvamastIti jJApanArthaH / Ipaddhau: Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ upodghaatH| samityatrASTahastamiti smRtyantare pAThaH / vyAsaH-- homadevArcanAdyAsu kriyAsvAcamane tathA / nekavastraH pravarteta dvijavAcanake tathA // iti / dvijavAcanakaM puNyAhavAcanam / ekavastralakSaNamapyAha sa eva svyaadsaatpribhrssttkttideshdhtaambrH| ekavastraM tu taM vidyAdaive piye ca varjayet / / iti / vizeSAntaramapyAha sa eva vikaccho nuttarIyazca nanazcAvastra eva ca / zrotaM smAta tathA karma naiva kuryAdvicakSaNaH // iti / nagabhedAnapyAha sa eva namo malinavastraH syAnano jIrNapaTaH smRtaH / anAcchAditajAnuzca nagnazvArthapaTastathA / ArdravAsAstathA namo namaH syUtapaTastathA // iti / namaH syAnmalabadvAsA namaH kozeyakevalaH / nagro dviguNavastraH syAnamo dagdhapaTastathA / / nagnazca syUtavastraH syAnnano grthitvstrkH| nagnazca bahuvastraH syAnnanaH kaupInakevalaH / / kApAyavastraH sAkSAca daza nanAH prakIrtitAH // iti / kacittu nagnazca baddhavastraH syAdityapi pAThaH / kozeyamAtradhA. raNa eva namratA na tu paridheyottarIyavAsontarasAhitye'pi / kaupIne'. pyevam / ubhayatrApi kevala zabdopAdAnasvarasAt / jAtUkaNya: paridhAnAdahiH kakSA nibaddhA tvAsurI matA / dharmakarmasu vidvadbhirvarjanIyA prayatnataH // iti / vistaratvAhnikagranye draSTavyaH / smRtyantare-- alaMkRtaH zuciaunI zraddhAvAnvijitendriyaH / sarvakarmANi kuti dambhAsUyAdivarjitaH / / iti / dakSa: na vadedanRtaM karma kurvanvina ca ccha let / huM kuryAnna ca tuM kuryAtra caivAppapamAnayet // iti / .. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagopInAthadIkSitaviracitaHsAmAnyaniSedhenaiva siddha idaM vacanaM karmAGgatvArtham / chalala. kSaNamakSapAdena gautamena nyAya prathamAdhyAya uktam-vacanavighAto'rya. vikalpopapattyA chalamiti / abhiprAyAntareNa prayuktasya zabdasyArthAntaraM prakalpya dUSaNAbhidhAnaM chalazabdArthaH / yathA navakambalo'yaM devadatta iti vAkyasya nUtanAbhiprAyeNa prayuktasyArthAntaraM parikalya dUSaNadAnaM nAsya nava kambalAH santi daridratvAt / nahyasya dvitvamapi saMbhAvyate kuto'sya naveti / vAkchalaM sAmAnyacchalamupacAracchalaM ceti traividhyaM chalasya / teSAM lakSaNAni ca tenaivoktAni tAni tatraiva draSTavyAni / smRtyantare naikavAsA na ca dvIpe nAntarAle kadAcana / zrutiramRtyuditaM karma kadAcidapi nA''caret // iti / tIpAntarAlazabdArthastatraiva--- parito veSTito'dbhistu dvIpamityabhidhIyate / anAvRtastu yo dezaH so'ntarAlaM pracakSate / / iti / smRtyantare tilakI karma kuryAta snAnahomajapAdikam / anyathA yadi kurvIta gAyatryaSTazataM japet / / iti / ApastambaH japo homastapo yAgo nityaM brAhmaNatarpaNam / vRthA bhavati tatsarvamUrdhvapuNDUM vinA kRtam / / satyaM zaucaM japo homastIrthadevAdisevanam / tasya vyarthamidaM sa yastripuNDUM na dhArayet / / iti / smRtyantare na kadAcinmRdA tiryaGgyasedUvaM na bhasmanA / / iti / brahmANDa--- mRttikA candanaM caiva bhasma loyaM caturthakam / ebhirdravyairyathAkAlamUrdhvapuNDraM bhavetsadA // snAtvA puNDUM mRdA kuryAjutvA caiva tu bhasmanA / devAnabhyarya gandhena sarvapApApanuttaye // jalena nilakaM kuryAjalAntaH karmasiddhaye // iti / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ upodghAtaH / 33 atra bhasmanordhvapuNDsya vihitamatiSiddhatvAdvikalpaH / UrdhvaputripuNyoryathA saMpradAyaM vyavasthA / pUrva yattilakitvaM sAmAnyata uktaM tadetAbhyAmupasaMhiyate / abhauDhapAdaH sankarma kuryAt / tathA ca vyAsaH - dAnamAcamanaM homaM bhojanaM devatArcanam / prauDhapAdo na kurvIta svAdhyAyaM tarpaNaM tathA / / iti / idamanyakarmaNAmupalakSaNam / aprauDhapAdaH kurvIta sarvakarmANi saMyataH / iti pRthvI candrodaye smRtyantarokteH / prauDhapAdalakSaNaM tenaivoktamAsanArUDhapAdo vA jAnvorvA jaGghayostathA / kRtAvasakthiko yazca prauDhapAdaH sa ucyate // iti / vihitapAdavinyAsavizeSo'trA''sanazabdArthaH I tacca sarvakarmasAdhAraNaM padmasvastikArSAsanAnyatamarUpam / tatraiva pAdArohaNasattvAt / etAdRzAnyatamAsanAdbahiravihitena prakAreNa jaGghAyA bahirbhAveneti yAvat / ArUDhaH sthitaH pAdo yasya sthApitaH pAdo yeneti vA / A, AsanamArUDhaH pAdo yasya yena deti vArthaH / atrA''GatikramaNArthaH / phalitArthastu pUrva eva / jAnvorjaGghayorityubhayatra samAsaikadezasyAssrUDhapAda ityetasya padasyAnvayaH / tathA ca jAnvorjaGghayorvA''rUDhapAdaH mauDapAda ityartho bhavati / kRtAvasavithaka ityatrApi jAnvorjaGghayoriti padadvayamanuvartate / vastrAdinA jAnumadhyadezabandhanaM jaGghA madhyadezabandhanaM vA kRtAvasakthikazabdArthaH / yogapaTTadhAraNamapyanena niSidhyate / pAdopari pAdadAtA prauDhapAda iti haradattaH / tanna-- nAsskramya pAdaM pAdena na ca vyavahitau karau / japenna prauDhapAdastu na prakAzakaraH sadA // iti smRtiratnAvalyAM punaH mauDhapAdagrahaNAt / japagrahaNamatropalakSaNam / anantarodAhRtavAkyAt / jAnUrvorantarA kRtvA samyakpAdataladvayam / RjukAyo vizedyogI svastikaM tatpracakSate // UruNorupariSTAttu kRtvA pAdataladvayam / RjukAyo vizedyogI padmaM taddhi pracakSate || Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaTTagopInAthadIkSitaviracitaHkRtvaikorI pAdatalaM vizedyogyadhamIritam / / iti tantroktAni lakSaNAni / kUrmapurANe'pi Urvorupari viprendra kRtvA pAdatale ubhe / samAsItA''tmanaH padmabhetadAsanamuttamam / / ubhe kRtvA pAdatale jAnUArantarA dhruvam / samAsItA''tmanaH prokamAsanaM svastikaM param / / ekapAdamathaikasminvinyasyoruNi sattama / AsIno'rdhAsanamidaM yogasAdhanamuttamam // iti / athavA sukhAsanaM sarvatra kAryam / tathA ca pRthvI candrodaye smRtyantare dakSapAdatalaM vAmajAnvadhastu niyojayet / / vAmapAdabalaM dakSajAnvadhastu niyojayet / etatsukhAsana nAma sarvakarmANi sAdhayet / / iti / sarvakarmANi zrautagAhyasmArtatAntrikakarmANi teSu karmasu sukha. karatvAtsAdhAraNamidamAsanaM bhavatItyarthaH / nAmeti prasiddhau / sAMkhyasUtramapi sthirasukhamAsanamiti / yatsthiraM satsukhasAdhanaM bhavati tadAsanamiti tadarthaH / AsanAnyAha vyAsaH kauzeyaM kambalaM caiva ajinaM paTTameva ca / dAruja tADapatraM vA AsanaM parikalpayet / / kRSNAjine jJAnasiddhikSizrIAghracarmaNi / kuzAsane vyAdhinAsaH sarveSTazcitrakambalaH // vaMzAsane tu dAridrayaM pASANe vyAdhireva ca / dharaNyAM tu bhavetuHkhaM daurbhAgyaM chidradAruje // tRNe dhana yazohAniH pallave cittavibhramaH // iti / pracetAH gozakunmRnmayaM bhinnaM tathA pAlAzapippalam / lohabaddhaM sadevA''ka varjayedAsanaM budhaH // iti / smRtyantare mumacarbha zyatnena varjayetputravAngRhI / / iti / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ upodghaataa| auMta karmamu tu kauzeyakambalAjinAdyAsanApekSayA darbhAsanamatyantra prazastam / darbheSvAsIna iti vacanAt / hastayordarthadhAraNamuktaM smRtyantare zrautasmAtAni karmANi yAvantIhoditAni vai / tAni sarvANi kurvIta sapavitrakaroM dvijaH / / iti / atriH ubhAbhyAmapi hastAbhyAM dvijeMdarbhapavitrake / dhAraNIye prayatnena brahmagranthisamAnvite // iti / prayatnena brahmagranthisamanvite dhAraNIye iti yojanA / dviguNI. kRtAnAM darbhazikhAnAM pAzaH pradakSiNamardhAveSTanaM vidhAya pazcAdbhAgena yadA pravezyate tadA vartuloM granthiH / sa eva yadA prAdakSiNyena sarvaveSTanaM vidhAya purobhAgeNa. pravezyale tadA. brahmagranthiritiH hemaadriH| pavilakSaNaM. smRtyantare anantargarbhitaM sAgraM kauzaM dvidalameva ca / prAdezamAtraM vijJeyaM pavitraM yatra kupracit / / iti / pavitradarbhasaMkhyAmAha mArkaNDeyaH catubhirdarbhapijUlaibrAhmaNasya pavitrakam / ekaikanyUnamuddiSTaM varNe varNe yathAkramam // iti / garuDapurANe sarveSAM vA bhavedvAbhyAM pavitraM. grathivaM na vAH / itiH / / bodhAyana: hastayorubhayo dvAvAsane'pi tathaiva. ca. / / iti / smRtyantareM darbhAH kRSNAjinaM mantrA brAhmaNA haviramayaH / ayAtayAmAnyetAni niyojyAni punaH punaH // iti / / vayaMdarbhA uktA hArItena pathi darbhAzcitau darbhA ye darbhA' yajJabhUmiSu / / staraNAsanapiNDeSu teSAM tyAgo vidhIyate // itiH|| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 bhaTTagopInAthadIkSitaviracitaHtyAgo'trAgrahaNam / ApastambaH brahmayajJa ca ye darbhA ye darbhAH pitatarpaNe / hatA mUtrapurIpAbhyAM teSAM tyAgo vidhIyate // apUtA garbhitA darbhA ye cAgraccheditA nakhaiH / kAthitA agnidagdhAzca kuzA vAH prayatnataH // nIvimadhyAsthatA darbhA brahmamUtreNa ye dhRtAH / pavitrAMstAnvijAnIyAdyathA kAyastathA kuzAH // iti / garbhitA garbhadalasaMyutAH / vastutastu sUtrakRtA yatrAnantargarbhatvamuktaM tatraiva niyatamanyatrAniyatamiti draSTavyam / smRtyantare amUlA devakAryeSu pitRkArye samUlakAH // iti / zrutirapi-yatparuSi dinaM tadevAnAM yadantarA tanmanuSyANAM yatsamUlaM tatpitRNAmiti / kauzikaH saprasUnAH smRtA darbhA aprasUnAH kuzAH smRtAH / samUlAH kutapAH proktAzchinnAgrAstRNasaMjitAH / / iti / prasUnaM puSpam / kuzastrarUpamAhAgarA: acchinnAgrAnpavitrAMzca samUlAnkomalAnchubhAn / pitRdevajapArthe ca samAdadyAtkuzAndijaH / / iti / zAtAtapaH samitpuSpakuzAdIni brAhmaNaH svayamAharet / zUdrAnItaiH krayakrItaH karma kurvanpatatyadhaH // iti / Adizabdena dUrvAdi / uttarArdhAdidamapi jJAyate svasyA''haraNAzakato brAhmaNakSatriyavaizyAhRtaH karmakaraNe doSo nAstIti / kuzaH grahaNavidhimAha kazyapaH zucau deze zucirbhUtvA sthitvA puurvottraamukhH| OMkAreNaiva mantreNa kuzAnspRSTvA dvijottmH|| viiizcanA sahotpanna parameSThinisargaja / nuda sarvANi pApAni kuza svastikaro bhava // imaM mantraM samuccArya tataH pUrvottarAmukhaH / huMphaTTAreNa darbhAstu sakRcchittvA samuddharet // iti / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ upodghAtaH / 37 kvApratyayAdeva cchedane'pi pUrvottarAmukhatve siddhe punarvacanaM vizeSa. vidhipratipAditadharmAntaraparisaMkhyArtham / tena chittvetyasyaiva vizeSa. vidhipratipAditatvAcchedane nivRttiH, zucau deze zucirbhUtvetyasya tu na nivRttirvizeSavidhipratipAditatvAbhAvAditi draSTavyam / kuzagrahaNakAla. mAhAGgirAH ahanyahani karmArtha kuzacchedaH prazasyate / kuzA dhRtA ye pUrvatra yogyAH syurnottaratra te // iti / pUrvatra pUrvasminkarmaNi dhRtA ye kuzAsta uttarottarasminnanantaraM kriyamANe karmaNi na yogyA ityarthaH / ahanyahani kuzacchedanAsaMbhave kAlAntaramuktaM smRtyantare mAsi mAsyAhRtA darbhAstattanmAsyeva coditAH // iti / asyApyasaMbhave viSNuH darza zrAvaNamAsasya samantrotpATitAH kushaaH| ayAtayAmAste darbhA niyojyAH syuH punaH punaH // iti / ayAtayAmA aparyuSitAH / niyojyA upayuktA apyaniSedhe'nyatra prayojyA ityarthaH / jAbAli: kuzAnkAzAMzca puSpANi gavArtha ca tRNAdikam / niSiddha cApi gRhNIyAdamAvAsyAhAna dvijaH // iti / yastuamAyAM naiva hiMsyAttu kuzAMzca smidhstthaa| sarvatrAvasthite some hiMsAyAM brahmahA bhavet // vanaspatigate some yastu hiMsyAdvanaspatim / ghorAyAM brahmahatyAyAM yujyate nAtra saMzayaH / / iti / iti niSedhaH sa yasminmuhUrtatraye banaspatiSu somo basati tatparo na tu kRtsnAmApara iti yojyam / vanaspatigatasomaviziSTa kAle cheina. niSedhaH sa laukikacchedanaparo na vidhmAvahirarthasamitkuzacchedanaparastasya vihitatvAditi draSTavyam / vanaspatiSu somavAsasya kAlastu garuDapurANe'bhihitaH trimuhUna vasatya trimuhUrta jale tathA / trimuhUrta tathA goSu trimuhUrtaM vanaspatau / / iti / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 bhaTTagopInAthadIkSitaviracitaHidaM cAmAmArabhya jJeyam / mArkaNDeya: ma brahmagranthinA''cAmena dUrvAbhiH kadAcana / kAzahastastu nA''cAmetkadAcidvidhizaGkayA / / iti / vizeSataH pavitralakSaNaM smRtyantare-- vyaGgulaM mUlataH kuryAdampirekAGgulastathA / caturAlamagraM syAtpavitrasya ca lakSaNam / iti / tatraiva bAreNa kuryAdranthi nu pavitrasya vicakSaNaH / iti / tAraH praNavaH / ratnAvalyAm-- dvayostu parvaNormadhye pavitraM dhArayedbudhaH / iti / pavitrapAtaprAyazcittamuktaM smRtyantare pavitre patite jJAte tathA japamaNAvapi / prANAyAmanayaM kuryAtsnAtvA vimo'ghamarSaNam // iti / japediti zeSaH / aghamarSaNamRtaM ceti mantratrayAtmakaM sUktam / / pavitratyAge vizeSa uktaH smRnyarthasAre nitye naimittike vA'pi karmopakaraNe dvijaH / dhRtaM pavitraM karmAnte granthi muktvaiva tattyajet / / iti / kuzAbhAve smRtisAre-- kuzAbhAve tu kAzAH syuH kuzAH kAzAH samAH smRtaaH| kAzAbhAve grahItavyA anye darbhA yathocitam // iti / / hArIta: kuzAbhAve tathA kAzA durvA vrIhiyavA api / godhUmAzcaiva nIvArAH zyAmAkozIrabalvajAH // muJjA vA'tha parigrAhyAH sarvakarmasu nizcitam / / iti / atra zrIhiyavagodhUmanIvArazyAmAkazabdAstattattRNaparAH / sarvapavita trebhyo hemapavitramatiprazastamityuktaM hemAdrau anyAni ca pavitrANi kuzadUrvAtmakAni ca / hemAtmakapavitrasya kalAM nAInti- SoDazIm / / iti / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ upodghaatH| smRtyantare azUnyaM tu kareM kuryAtsuvarNakuzarUpyakaiH // iti / rUpyaM rajatam / rUpyameva rUpyakam / svArthe kaH / vRddhamanaH-- pAduke cottarIyaM ca tarjanyAM rUpyadhAraNam / na jIvaripatRkaH kuryAjjyeSThe bhrAtari jIvati / / iti / pAduke kASThamayyau / nirupapadaprayogeNa tatraiva zaktinirUpaNAt / utta. rIyamupavAsaH / tatra noparivAsomAtraM kiMtu sagranthi parimaNDalaM ghastramuttarIyaM kuryAdvastrottarIyAbhAve tvekAgulaM dayagulaM vyaGgalaM caturaGgulaM cA sUtraireva kRtaM parimaNDalamuttarIyaM kuryAditi jAtUkaryottamuttarIya. rUpaM niSiddham / etenaira--- yajJopavIte dve dhArya zrote smArte ca karmaNi / tRtIyamuttarIyArthe vastrAbhAve tadiSyate // iti vizvAmitroktamuttarIyasthAmApannaM tRtIyamupavItamapi nipiddham / uparicasvamAtraM tu jIvatpitRkasyApi bhavatyeva / ekavastro na bhuJjIyAna kuryAdevatArcanam / na cArcayedvijAnAnyatkuryAdevaMvidho nrH|| ityekavastrasya gobhilena karmaniSedhAt / ayaM ca sarvakarmasu ekatra. straniSedho draSTavyaH / bhojanAdigrahaNaM tadAharaNArthamatyAvazyakatvA ca / nanvekavastra ityetasya sAmAnyarUpatvAjjIvatpitakasya sarvosarIyabApa iti cenna / uttarIya zabdasya yogAvizeSe'pi jAtaka tottarIye rUDhivizeSAt / rUDhezca yogAdalIyastvAt / dvirAtrAdiSvevAhInazabdavat / tarjanyAM pradezinyAM rUpyadhAraNam / ihApi tarjanyAM rUpyadhAraNasya viziTasyaivoddezpatvam / na brAhmaNaM hanyAditi brAhmaNahana nasyeva / anyathA rUpyamayamaNibandhAlaMkArAderapi niSedhApatteH / etAni jIyAMtpitragrajo na kuryAditi vAkyArthaH / manuH-- sadopavItinA bhAvyaM sadA baddhazikhena ca / vizikho vyupavItazca yatkaroti na tatkRtam / / iti / atra sadAzabdena puruSArthatA / pizikho vyupavItazcetyanena karmA thatA / tatra purupAparAdhe ramAta prAyazcittam / karmAparAdhe zrauta smAta Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaTTagopInAthadIkSitaviracitaH-- ceti neyam / pratikarma zivAghandhastu na zannIyaH / upavIte'pi bhedA. patteriti vardhamAnaH / sazikhavapanena khalvATatvAdidoSeNa ca vizikhazcetadopAyamAha kauthumiH- yadi tu sarvathA vizikha eva syAttadA saptabhirdabhaibrahmapandhiyuttAM zikhAM kRtvA dakSiNe pharNa dhArayediti / kAThakaga. hye'pi -atha caityamAdAna zikhA syAttadA kauzI zikhAM brahmagranthiyutAM dakSiNe karNe nidadhyAditi / gRhyasUtre-mayi dakSakatU iti jaJjabhyamAno japatIti / idaM ca puruSArtha karmArtha ceti jJeyam / ahInavatpurupadharmastadarthatvAditi jaiminirapyevamevA''ha / yajJiyasamidho brAhme zamIpalAzanyatrodhalakSavaikaDUntodbhavAH / / azvatthodumbarau bilvazcandanaH saralastathA / sAlazca devadAruzca khadirazceti yajJiyAH / iti / pharmapradIpe-- nADuglAdadhikA kAryA samitsthUlatayA kacit / na viyuktA tvacA caiva na sakIThA na pAritA / prAdezAnAdhikA nonA tathA syAna dvizAkhikA / na saparNA samitkAryA homakarmamu jAnatA // iti / idaM ca prAdezamAtratvaM yajJayAzvatthasami dAve sUtrakRtA vihitatvAniyatam / anyatrAniyatam / anyathA tatra tatra tadvidhAnaM vyartha syAditi draSTavyam / smRtyantare---- mAdezamA yaH samidho hyakhA naiva pAritAH / kAmyeSu vazya karmAdau viparItA jighAMsataH // vizIrNA vidalA hrasvA pakrA bahuzirAH kRzAH / dIrghAH sthUlA ghuNairjuSTAH karmasiddhivinAzikAH / / iti / intumicchA jighAMsA, jighAMsatIti jighAMsan , tasya jighAsataH / bhAbhicArike karmaNi prAdezato'dhikA eva kharvA eva pAritA evaM samidho bhavantIti viparItazabdArthaH / pArijAte smRtyantare sarveSu dharmakAryeSu pattI dakSiNataH sadA / abhiSake viprapAdakSAlane vAmato bhavet // iti / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ upodghAtaH / ghAmato vAmabhAge / smRtyantare gRhasthaH kurute karma vaidikaM vA'tha tAntrikam / kaTibandhanasaMyuktaM tatsarva niSphalaM bhavet / / iti / bhAcAradarpaNe smRtyantare daivamAnuSatrAH syuralaMkArA yathAyatham / iti / deve karmaNi devo mAnuSe mAnuSaH pitrye paitra iti yathAyathazabdArthaH / mAnuSaM karmopanayanAdi / agnyAdhAnasya devatvAdevAlaMkAramAptau vizeSa ukto bodhAyanena-mAnuSeNAlaMkAreNAlaMkRtau bhavata iti / etatsvarUpaM karmAnte bodhAyana Aha--sarva evAnyo mAnuSo'laMkAro'. nyatra naladAdA yevaitadudAharanti sva jamu haike pratiSedhayantIti / vaikhA. naso'pi hemabhUSaNasaMpannaH zubhravastrAnulepanaH / sugandhikusumairjuSTo divyo'laMkAra ucyate // sa eva puSparahitaH sAJjano mAnuSaH smRtaH / eSo'nuleparahitaH patro'laMkAra IritaH // iti / sa eva divya eva / eSa divyaH / vArAhe snAnaM saMdhyA japo homaH svAdhyAyo devatArcanam / upoSitaH sankurvIta sAyaMsaMdhyAhutIvinA / / iti / idamupalakSaNamanyakarmaNAm / upoSitaH prakurvIta sarvakarmANi saMyataH / iti smRyantarAt / azaktaM pratyanugrahazcaturvizatimate ikSurApaH phalaM mUlaM tAmbUlaM paya auSadham / bhakSayitvA'pi kartavyAH snAnadAnAdikAH kriyAH / / iti / tAmbUlabhakSaNAnugrahe'pi vigAnAdidAnI naivedaM bhavati / karmapradIpe peSaNyulUkhalagrAvatailayantrAdiSu dhvaniH / yAvatpravartate tAvatkarma naiva samAcaret / / caNDAlapatitAdInAM zabdo yAvatmavartate / tAvatkarma na karnavyaM mRtikodakyapostathA / / iti / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaTTagopInAthadIkSitaviracitaHprathamenA''dipadenekSuyantrAdInAM grahaNam / uttareNA''dipadena mlecchAdInAM grahaNam / AcAradarpaNe smRtyantare-- saMdhyayorubhayo va karbha kArya manISibhiH // iti / vinA vacanamiti zeSaH / bodhAyanaH--nirvapaNasaMsravaNalAjahomanityahomAnkAyena tIrthena kuryAdaivena daivikaM paitRkaM pitryeNa kamaNDalusparzanaM dadhisparzanaM cAnnaprAzanaM savagrahaNaM daivikaM saumyenA''gneyena pratigraha kuryAditi / svalpAmulyormUle kAyam / svalpAMgulI kaniSThike / agulya greSu daivam / aGguSThamUle pitryametadeva paitRkaM jJeyam / aGgulimULe saumyam / karamadhya Aneyam / ApastambaH-- krodhayukto yadyajati yajjuhoti yadarcati / sa tasya harate sarvamAmakumbho yathodakam / / iti / vasiSThaH-- vidyAtapobhyAM saMyuktaM brAhmaNaM japanaityakam / sadA'pi pApakarmANameno na pratiyujyate / / jApinA hominAM caiva dhyAyinAM tIrthavAsinAm / na saMvasanti pApAni ye ca snAnAzino vrataiH // iti / anya smatyantare pAkhaNDibhiH sahA''lApaM karmakAle vivarjayet // iti / pAkhaNDisvarUpaM laiGge-- ghedavAjhavratAcArAH zrautasmAtabahiSkRtAH / pAkhaNDina iti khyAtA na saMbhASyA dvijAtibhiH // iti / amavate'pi-- purANanyAyamImAMsAdharmazAstrAGgamizritAH / vedAH sthAnAni vidyAnAM dharmasya ca caturdaza / / iti parigaNitAni vidyAsthAnAnyadhikRtya-- etatsatyamitazcAnyatpAkhaNDaM buddhikalpitam / daityAnAM mohanArthAya mahAmohena nirmitam / / iti / pAzabdena tu vedArthaH pAkhaNDAstasya khaNDakAH / iti pAkhaNDazabdaniruktiH / AcAraratna ApastambaH agnyagAre gavAM goSThe brAhmaNAnAM ca saMnidhau / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ upodghaatH| AhAre japakAle ca pAduke parivarjayet // Aruhya pAduke yastu gRhAtparagRhaM vrajet / chettavyau caraNau tasya nAnyo daNDo vidhIyate / iti / pUrvazcakAro devatAyatanasaMgrahArthaH / dvitIyo homAdisaMgrahArthaH / pAdhAnavatsomayAgAdAvapi. pitrAdiSvakRtasogayAgAdiSu vidyamAneSu putrAderanadhikAraH / tathA ca maNDana:-- parISTidoSasaMprAptau na yaSTanya kadAcana / dazeSTi paurNamAseSTiM somejyAmagnisaMgraham // agnihotraM vivAhaM ca prayoge prathame sthitam / na kuryAjanake jyeSThe sodare vA'pyakurvati / / iti / darzapaurNamAsayoH pRthagupAdAnaM kRte paurNamAse pratibandhAdinA cAkasadarze'pi doSaM vaktum / evamagre saMgrahAgnihotrayoH kRtAdhAnasyAkRtAgrihotra. syApi / vivAhagrahaNaM bhrAtamAtraviSayam / prathamagrahaNaM punarAdhAnAdau pitrAderakRtapunarAdhAnatve'pi putrAderadoSa iti darzayitum / apizabdena pitA. mahaH saMgRhIto bhavati / sodara ityanenAsodarANAmadopa iti darzitam / ata eva tatraivoktam-- kSetrajAdAvanIjAne vidyamAne'pi sodre| nAdhikAravighAto'sti bhinnodarye'pi caurase // iti / pUrvArdha kSetrajAdInAM pitaramabhipretya sodaratvaM dvitIyA dattakAdInAM mAtRto'pyasodaratvam / yAgAdAvapyAjJAyAM na doSa iti satraiva--- pitA yasyAgrajo bhrAtA na kuryAdvA pitAmahaH / tapo'gnihotraM yajJaM vA''jJayA kuryAtkaThAza vAt / / iti / nimittavizeSeSu tvAjJAM vinA'pyadoSaH mumantunoktaH-- vyasanAsaktacitto vA nAstiko vaa'thvaa'grjH| kanIyAndharmakAmastu AdhAnamatha kArayet / / iti / agraja iti pitrAderupalakSaNam / AdhAnamiti yAgAdeH / athaveti smRtyantaroktajAtyandhabadhirapaGgvAdisaMgrahArtham / AjJAyAmapi kacidadoSaH kacicca doSa ityuktaM maNDanena-- Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaTTagopInAthadIkSitaviracitaHjyeSThe zraddhAvihIne satyAdheyaM tadanujJayA / pituH satyapyanujJAne nA''dadhIta kadAcana / / iti / atra ca pitrAdAvadhikAriNyapi tadAjJayA putrAdirAdhAnAdi kuryAt / yadvA bhrAtranujJayava kuryAtra pitranujJayati tAtparyamiti kecit / anye tu niSedhastAvatsaviSayastatrAdhikAriNi putrAdau vizeSataH pratiprasavAbhAvAtputrAderanadhikAra eva / dvividho'nadhikArI jAtyandhAdirnAstikAdizca / tatra jAtyandhAdau tu pitrAdAvanadhikAriNyapi tadAjJayA''dhAnA. yadhikAraH / nAstikAdau tu pitrAdAvanadhikAriNi satyatyantanAstikye. taa''dhaanaadikrnnsNbhaavnaanivRttaavpygrjaanumtyevaadhikaarH| pitustvatumatyA'pi na / ata eva zraddhayA hIna ityuktam / etadviSayameva c| dAraistu parividyante nAgrihotreNa nejyyaa| iti hArItavacanamagraje vivAhAmihotrayorvizeSAbhidhAnArthatvena draSTavyam / pazcAdvivAhe doSa eva / AdhAnAdau neti / yadA tu kAdAcitkanAstikyena pitrAdAvAdhAnAdikaraNasaMbhAvanA tadA'nuzayA'pi nAdhikAraH / adhikAriNi tu pitrAdau durApAsta evAnujJayA'dhikAra iti praahuH| zrutau-na mlacchita nApabhASita mleccho ha vA eSa padapazabda iti / yaNistarvANo nAmarpayo babhUvuH / yadvA nastadvA na iti prayoktavye yaNistarvANa iti prayuJjate / yajJakarmaNi nApabhASanta iti zruteH karmakAla evApabhASaNaniSedha iti kecit / te'surA helayo helaya iti vadantaH parAbabhUvurityakarmakAle'pi doSazruterakarmakAle'pyapabhASaNe doSa ityanye / mantrArtha vicArapUrvakameva kriyAH kartavyA anyathA doSaH / tayA ca vyAsaH mantrArthamanusaMdhAya japahomAdikAH kriyaa| manISibhiH prakartavyA anyathA narako bhavet // iti / RSyAdismaraNamapi kAryam ArSa chando daivataM ca viniyogaM manostathA / brAhmaNena prayatnena vaditavyaM vipazcitA // aviditvA tu yaH kuryAdhAjanAdhyApane japam / homasaMdhyArcanAdIni tasya tvatsaM phalaM bhavet / / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ upodghAtaH / ini dakSokteH / tasya krtuH| aviditvA muni chando daivataM yogameva ca / yo'dhyApaye dyajedvA'pi pApIyAJjAyate hi saH // brAhmaNa viniyogaM ca cchanda ArSa ca daivatam / ajJAtvA pazca yo mantre na sa tatphalamaznute / / iti candrikAyAM vyAsoktezca / RSyAdijJAnasyA''vazyakatvaM chandogA apyadhIyate-yo ha vA aviditAyacchandodevatabrAhmaNena mantreNa yAjayati vA'dhyApayati vA sthANuvA bhavati garne vA pAtyate pravA mIyate pApIyAnbhavati tasmAdetAni mantre vidadhyAditi / ArSeyamRSisaMbandham / chando gAyacyAdi / daivataM prAjApatyAdi / brAhmaNaM viniyojakaM vAkyam / tatrayastaittirIyazAkhibhiH kANDAnukramaNikAyAM draSTavyAH / yasya mantrasyAnekakANDeSu pAThastatra vikalpaH samuccayo vA / devatA tu mantraliGgAdvacanabalAdvA / chandastu daivAsuramAjApatyArSabhedena pratyekaM caturvidham / akSarabhedANabhedAbhinaM piGgalazAstrAtsamAnanyAyasattva RgvedAnukramaNikAtazca / mantreSu yatra spaSTaM liGga nAsti homAdau tatrAgnireva devatA / klpsaarkaarokteH| kutracidvacanavalAnmantragatadevatAM parityajyAnyadevatAparatvamapyandrInyAyena kenApi sAmyeneti draSTavyam / brAhmaNa tu pratyakSaM tattanmantraviSaye prAyazo'styeva / apratyakSaM tu kalpasUtrakArapratyakSamiti tadvidhAyakavAkyarUpameva / viniyogastu suprasiddha eva / na ca smaredRSi chandaH zrAddha vaitAnike makhe / brahmayajJe vaizvadeve tathA tarpaNakarmaNi / / iti kRSNabhaTTIkAradhRtasaMgrahavacanAcchrAddhAdau smaraNaM na kartavyamiti kecit / anye tvetasya vacamo nirmalatvAdRSyAdismaraNameteSvapi kartavyameva / kurvanti ca sAmagAH / na caite chandogabrAhmaNabalAtkurvantIti vAcyam / niSedhavacanasya nirmUlatvena yAjJavalkyoktAdyasmaraNe doSasya prabalatvena caitasya brAhmaNasya holAkAdhikaraNanyAyena sarvavedaviSaye pravRttau bAdhaka bhAvAt / tasmAtsarvairapyavize. pAdRSyAdismaraNameteSvapi kartavyamevetyAhuH / na ca yajuzchando na vidyata iti niSedhAtkathaM yAjuSANAM chandaHsmaraNamiti vAcyam / etasya yaju Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaTTagopInAthadIkSitaviracitaH - vedAntargataya juSparatvena tadantargatAtriparatvAbhAvAt / vidyAraNyaistaittirIya saMhitAmathamaprapAThakAntimAnuvAkavyAkhyAne tathA madanamahArNave kUzmANDagaNahomamantra rudrapraznacamakapraznAnAM karmavipAkaprayoge tathA kauNDapena zrauta darzapUrNamAsAdimantrANAM zrautakarmaNi cchandasaH pradarzanAcca / na ca yAvatISu zrutiSu RSyAdipradarzitamasti tatraivAstu / anyatra tatsmaraNe kiM pramANamiti vAcyam / atiprAmANikairvidyAraNyamahArNava kArakoMpAdibhiH prAcInaistadatirikteSvapyRSyAdismaraNasya pradarzitatvena tAsAM zrutInAmupalakSaNaparatvameva taiH strIkRtamityasyArthasyAvagamAt / sAMtreSvRSyAdismaraNaM neti prayogapArijAtakAraH / yadi kadAcihaNyAdyasphUrtistadA yasya vAkyaM sa RSiryA tenocyate sA devatA yadakSaraparimANaM tacchanda iti sarvAnukramaNikoktamavirodhAdyajurvedibhirapi svIkArtham / tatra smaraNe kramacatuSTayam / omityekAkSaraM brahma / agnirdevatA / brahma ityArtham / gAyatraM chandaH / paramAtmA svarUpam / sAyujyaM viniyoga ityatra devatA RSizchanda iti darzanAdayamekaH kramaH / gAyatriyA gAyatrI chando vizvAmitra RSiH savitA devatatyatra cchanda RSirdevateti kramadarzanAdayamapyekaH kramaH / yo ha vA aviditArSeyacchandodaivata brAhmaNeneti zrutAdRpichando devatetyevaM kramadarzanAdayamadhyekaH kramaH / RSidaivatacchandAMsyanukramiSyAma iti sarvAnukramaNyAmRSirdevatA chanda iti kramadarzanAdayamapyekaH kramaH / ityevaM kramacatuSTayam / tatra taittirIyaiH kramacatuSTayamadhya icchayA yaH kazcana kramaH svIkAryaH / praNava gAyatryostu kramavizeSapradarzanaM tayoreva nAnyatretyevaM svIkAre'ntyaM kramadvayameveti draSTavyam / RSicchandaHzabdArthoM niruktakAreNa darzitaH - RpirdarzanAtstomAnda darzetyapamanyava iti / chandAMsi cchAdanAditi ca / mantrAstu trividhA :RcaH sAmAni yajUMpIti / teSAM lakSaNamuktaM dvitIyAdhyAye prathame pAde jaimininA -- teSAmRgyatrArthavazena pAdavyavasthA / gItiSu sAmAkhyA / zepe yajuHzabda iti / - taccodakeSu mantrAkhyA / zeSe brAhmaNazabda iti sUtrAbhyAM yathAyathaM vedabhAgayormantrabrAhmaNayorlakSaNamuktam / tatra mantrabhAgasyAparo'vAntaravibhAga RgAdirUpaH - ahe budhniya mantraM me nopAya | yamRSayastravidA viduH / RcaH sAmAni yajJazaSi / sAhi zrIramRtA satAmiti mantrarUpavede loke ca prasiddhaH / tatra ko bhAga Rkchabdenocyate ko vA sAmazabdena ko vA yajuH zabdeneti tatparijJA .46 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ 47 upodghAtaH / nAya RgAdilakSaNamucyate / tatra teSAmagyatrArthavazena pAdacyavasthetyagla. kSaNaM sUtram / teSAM mantrANAM madhye yasminmantre pAdavyavasthA sa mantra Rgityucyata iti sUtrArthaH / RcaH sarvamyA viziSTekArthapratipAdakatve'pi pratipAdamavAntarArthabhedasaMbhavAdarthava zenetyuktam / etacca pAdavyavasthA hetUnAM vRttavazatvAdInAmupalakSaNam / tasyaiva mukhyatayA vyavasthApakatvAt / etacca na lakSaNazarIramaviSTam / pAdavyavasthAvanmantratvasyaivAnatiprasaktatvAditi draSTavyam / etAvatA pAdavyavasthArUpalakSaNe mantratve satIti vizeSaNaM sacittam / mantratvavizeSaNAdeva zloke nAtivyAptiriti draSTavyam / gItiSu gItiviziSTamantreSu kevalAsu gItiSu cApi sAmetyAkhyati / atra vicAravistAra Akare drssttvyH| zeSe yajaHzabdaH / RksAmAbhyAM yadanyatprazliSTapaThitaM mantrajAtaM tadyajarityarthaH / mantrajAtamiti brAhmaNavyAttyartham / sarvamantreSvAdAvante ca praNavo caktavyaH / omiti brahma / omitIda sarvamiti zruteH / OMkAramagre prayuJjItaiSa eva hi purastAdyajJasya yujyata eSa pazcAtsarve ta eSa eva yajJA yata ityAtharvaNazrutezca / eSa eva praNava eva / sarve te yajJA yasmAdata Adau pazcAcca sa prayoktavya ityarthaH / RSyAdInAM jJAnamAtramAvazyakaM na tu tattadvAcakazabdoccAraNamapi / ziSTA uccAraNamapIdAnI kurvanti talloka RSyAdi jJAyate'neneti khyApanArtham / idAnIM zrauta RgvedinaH ziSTA RSyAdismaraNaM praNavoccAraNamapi na kurvanti / taittirIyAstu zrote gArbe ca na kurvanti / tatra Ite na kurvantu Rgvedivat / gAyeM tu pakSAntarasyAbhAvAtsaH kartavyameveti yadyuktaM tadAhyamiti sustham / japAnvarjayitvaikazrutyaiva sarvatra mntrpaatthH| tathA ca pANiniH-yajJakarmaNyajapanyUGkhasAmasviti / ekazruti dUrAsaM. buddhAviti sUtrAdekazrutItyanuvartate / kAtyAyanastu-mantre svarakriyA yathAmnAtamavizeSAdbhASikasvaro vopapannamantropadezAttAno vA nityatvA. diti tAnasvaramevA''ha / karmaNi prayujyamAne mantra AnnAtasvareNa prayogaH / kuta etat / avizeSAna vizeSo'vasAtuM zakyate'nena svareNAnena vA prayoga iti / tasmAtsamAmnAyasvaraH / evaM prApta Aha-- bhASikasvaro vopapannamantropadezAditi / vAzabdaH pakSavyAvRttau / bhASikasvaro vA bhavati / brAhmaNasvaro na mantrasvaraH / kuta etat / upapanasvarasyaiva mantrasya vidyamAnasvarasya brAhmaNe svarAntaropadezo bhavati / tasmAdbhA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaTTagopInAthadIkSitaviracitaH - | SikaH svaraH / evaM prApta uttaramUtram - tAno vA nityatvAditi / vAzabdaH pakSAntaraparigrahe / naitadasti yadbhASikaH svara iti / kiMtu tAnena prayogaH / ekazrutyA prayoga ityarthaH / kuta etat / smaryate hyevam-- ekazruti dUrAtsaMbuddhI, yajJakarmaNya japanyUGkha sAmasvityevamAdivarjitAnAM mantrANAmekazrutyA tAnena prayogo nityatvAt / nityaM vaidikaM vacanaM smRtInAM tanmUlaM tatvAditi vyAkhyAtRbhirvyAkhyAtam / dvAdazAdhyAye tRtIyapAde bhApAsvaropadezeSvaizvatmavacanapratiSedhaH syAt / mantropadezo vA na bhASikasya prAyApatterbhASikazrutiH / vikAraH kAraNAya / iti tribhiH sUtrai jaimininA- yuktam / bhASAsvarazabdena 48 chandogA va caitra tathA ghAjasaneyinaH / uccanIcasvaraM prAhuH sa vai bhASika ucyate // iti vacanalakSito brAhmaNasvara ucyate / tadupadezeSu pravacana siddhasvara - srApadavidhAne pravacanasiddhagirApadasyeva nivRttiH svAditi tAno vA prAvacano veti kAtyAyanaprAtizAkhyasUtrAtpakSe cAtusvaryamapi / aikazrutyasvarUpamAhA''zvalAyanaH -- udAttAnudAttasvaritAnAM paraH saMnikarSa aikazrutyamiti / darzapUrNamAsayAjamAnasUtre - pratyagAziSo mAnakarmakaraNAJjapati tathopadizyamAnAnupatiSThate'numantrayate'bhimRzati japanIti ceti / mantraprayoktarAtmAnaM pratyAgacchantIti pratIca iSTaprArthanAstAH pratipAdyatvena yeSAM mantrANAM te tathA pratyakSaM mahyaM syAdityAtmanAmitvaM tAnmantrAnyajamAno japati / yajamAna eva japatyeveti cobhayaM niyamyate / krmbaahy| ceSTA tasyAH karaNatvena pratItAste karmakaraNAste hi tUSNIkakriyAsu prAkRtAsu vihitAstreva pratyagAziSo mantrasAkAGkSAsu liGgena tatra kriyApratipAdakatvAllakSaNayA gacchantyeva / ye tvakarmakaraNAsteSaH tUSNIkAH kriyAH pratigamane sAmarthyaM nAsti / dIkSaNIyeSTitradeva japasyAssrAdupakAratve'pi yajamAna saMskAratvamapi / ata eva svasaMskAravyatirikte karmaNi pratinidhiH pravasato yajamAnasyagvikSyate / japasya saMskAraka - tvAnna tatra pratinidhiriti svasyaiva bhavasato japo vakSyate / tadevaM japasyAssrAdupakArakatve saMpAdita evopapadyate / atrAyaM phalito'rthaH - avihitAnAM japArthatayA vidhirjapatItyeva kalpyo yajamAnakartRkaH sAkSAtpratyakSajapavidhivihitAnAM viniyogaM japatIti cetyanena vakSyati / ato jJAyate'tra vidhiH kalpya iti / upatiSThata ityAdiSu tathetyanena japadharma Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat * www.umaragyanbhandar.com
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ upodghAtaH / vattvaM yajamAnakartRkatvaM cAtidizyate / upatiSThata ityAdInAM japavAcakasve'pi zabdAntarairarthabhedAtkarmabhedo jJeyaH / yathA dhAtvanuzAsana sUtreSu yaja dAne, hu dAne, DudAJ dAne, ityAdInAM samAnArthatve'pi rUDhyA'rthabhedAdaparyAMyatvena zabdAntaraiH karmabheda evamanyatrApi / sarvatro pasthAnAdiSu japatve satyapi cAsAdhAraNyena vyapadezA bhavantIti nyAyA nnAgRhItavizeSaNAnyAyena copasargaviziSTairdhAtubhirviziSTameva vAcyamiti viziSTAnAmeva vyapadezaH / upasthAnamanumantraNamabhimantraNamabhimarzanamiti / kevales pUrvotpAdake mantroccAraNe tu jara iti vyapadezaH / ubAraNapradhAnatA tu sarvatra na vyabhicaratIti yuktataraM sUtramiti vyAkhyAtRbhirvyAkhyA tam / cakAra itikaraNasya pratyekaM saMbandhArthaH / avijJAtasvarA ye mantrAsta ekazrutyaiva vaktavyA iti jayantaH / paribhASAsUtre - yajJakarmArthA mantrA rUpavipratiSedhAlaukikeSu yathA gRhNAmi te suprajAratvAya hastamimAM khanAmyoSadhim / vaha vaSAM jAtavedaH pitRbhya iti yathopadiSTaM brAhmaNavanto yathArUpabhitara iti / yathArUpamitara ityanenAviniyuktAnAM viniyogaH sAmAnyataH pradarzyate / anyacca tatraiva - upAzzu yajurvedena kriyate'nyatra pratrarasaMvAdAzrAvaNasaMpreSebhya uccairitarAbhyA sarverupAzu jyotiSTome prAgazrISomIyAditi / sarve jurvedarveda sAmavedaiH / upAMzulakSaNaM prAtizAkhyekaraNavadazabdamamanaHprayoga upAMzviti / paribhASAsUtre - - yAvadartho'paTa - jyate sa eko mantra iti / yAvadityasya yAvatetyarthaH / supAM sulugityanena supo luk / tathA -- AdipradiSTA mantrA bhavantyuttarasyA''dinA pUrvasyAntaM vidyAditi / tathA mantrAntena karma saMnipAtayediti / mantrAntyAkSaroccAraNasamakAlaM karmArambha ityarthaH / atrA''pastambo vizeSamAha-- AghAre dhArAyAM cA''disaMyoga iti / tathA -- ekamantrANi karmANIti / atrA''pastambo vizeSamAha -- api saMkhyAyuktAnIti / vAyupurANe - mantro mantrayaterdhAtorbrAhmaNo brahmaNo'NanAt // iti / atra mantrayatirarthAviSkaraNarUpArthe vartate sAkSAtparamparayA vAkyena ceti jJeyam | brahmaNo vedasyANanAdvidhAnAdityarthaH / sUtralakSaNamapi tatraiva-- Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat 49 www.umaragyanbhandar.com
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaTTagopInAthadIkSitaviracitaHalpAkSaramasaMdigdhaM sAravadvizvatomukham / astobhamanavayaM ca sUtraM sUtrAkdo viduH // iti / astobhaM nirarthakAkSararahitam / anavadyamanupamam / vedArthabodhanAt / yatra vyAcaSTa iti zabdena vidhistatra vAkyaza e pATho niyataH / yatra matrakRtA sAtatyena mantraH paThyate tatra saMnata eva pATho niytH| ena. danyatra svAdaniyama iti vyavasthA draSTavyA / paribhASAsUtra-yatrakA smindravye ceSTApRthaktvenAoM niSpadyate sakRdeva tatra mantraM yAdyathA prokSaNe yUpacchedane ceti / triH prokSatItyudAharaNam / dvitIyodAharaNaM sAmarthenAbhyAsapradarzanArtha vyaktyekatvapradarzanArtha ca / pAtrANIti jAtyA pAtratvena samudAyasya kroDAkAreNaikazabdatvAdekatvam / na tvekavacanAntatvenaiva vyaktyekatvenaiva vA, udezyakAcanasyAvivakSitasvAt / yathA barhirAsAdya prosanIti barhiHzabdenakadhaHNa kroDIkRtamekaM dravyAmiti / tathA dravyapRthaktve'bhyAvartate yathA''jya grahaNe lavane staraNe ceti / yadapyAjyazabdenaikameva dravyaM tathA'pi SoDazA''jyAni bhavantItyavAntaradravyadaH / bahilanAtItyAdau dravyaikatve'pi muSTimAtrasyAvayavatve sanakhaM muSTiM dAtIti vidhAnAt / bahiSA bediM stRNAtI. tyekadravyatve'pi vidhAtu paJcadhAtu veti vibhAgena staraNavidhAnAt / dhAto dhAtau mantramAvarta yatItyagrima sUtraM tu barhiSaH saMsadravyasyaikatvena dravyapRthaktvenA''vRttyaprAptAvapi nidhanopAdhinA dravya pRthaktvaM mA bhUrikatu dhAtUpAdhinaivetiniyamArthamuktam / atra bharadvAjo vizeSamAha-- mantravyavAye mantrAbhyAso dravyapRthaktve'rthapRthaktve dezapRthaktve ca yathA kaNDUyanasvamanadItaraNAbhivarSaNAmadhyapratimantraNAnIti / jaiminimate tu na / tathA caikAdazAdhyAye caturthapAde tatsUtram-kaNDUyane pratyaGgaM karmabhedAt / matrArthastu kaNDayane pratyaGga mantrAvRttiH syAtkarmabhaMdAditi / api vA codanakyAdekAmya syAditi / api veti pUrvapakSavyA. vartakaH / duHkhAna bhinnatve'pi tadapanayanaM sarvameva vivakSitaM na tu svarUpeNa cikIrpitam / AtmAnaM kaNDatidaHkhAkSiptacittamapanItakaNDaduHkhaM kartu kaNDUyanaM kriyate / tena yAvatA duHkhenAnapanItenA''tmani duHkhaM bhavati tAvatsamapanetumabhisaMzaya kaNDayanamapakramata iti kRtvA codanakyaM bhavati / tata aikakarmyameva bhavati / nApyaGga saMskAro yena tadbhadAdbhedaH syAt / yAvadapanItaM duHkhamA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ upodghAtaH / / lmanastAvatsapinayanAbhisaMdhAnapUrvakakaDUyanopakramakA prayukto mantro'gRhyamANavizeSatvAttantraM bhavatIti / tathA tatraiva sa eva svapnanadItaraNAbhivarSaNAmadhyapratimantraNeSu caivamiti / evamityanenaH codanaikyAdityasyAnuvRttiH / atrApyabhisaMdhAnava sarvatra coda kyaM draSTavyam / zulbaveSTane pratidhAtu mantrAvRttiH / madhya AveSTanakriyAyAH saMdhAnamantreNa vyavadhAnAt / dravyapRthaktve darzitava / arthaH prayojanaM tasya pRthaktve kRSNAjinAvAnamavahananArtha papaNArtha ceti / deza pRthaktve-dakSiNaka.pA-- layoga uttarakapAlayoMge ceti / paribhASAsUtre- arthapRthaktvAtkADyana-- mantro'bhayAvartata iti / atra kAlavyavAya kRtamarthapRthaktvaM draSTavyam / tathA-parAyAnkena kriyeranyathA kapAlenopara pati yajamAnena saMmitA-- dumbarI bhavatIti / parArthastupopavApaH sa eke va kapAlena kartavyaH / nAnAyajamAneSa. karmasu dvAdazAhAdiSu, karmaphalArtha pravRttAnAM yajamAnAnAM madhya ekena yajamAnenaudumbarImAnaM kartavyam / tAvatava zAstrArtho niSpanno bhavatItyarthaH / itizabdaH prakArArthaH / tathA-uttarata upacAro vihAra ini zrutireva / uttasta upacAroM yajJa iti zAkhAntare / tasistRtIyArthe / vihArasya ya uttarabhAgastenopa. samIpe cAro gamanAgamanakA yatra / na. dakSiNabhAgenetyarthaH / anirdiSTadezAH kriyA. vihArasyottarataH kAryAH / picyAstu kriyA dakSiNato vihArasya / dakSiNAvaddhi pitRNAmiti vAkya zeSAdityApastambasUtravyAkhyAtAraH / tathA--prAGnyAyAnyudaGnyAyAni vA. pradakSiNaM yajJa karmANi karotIti / mAcdazci vAH karmANi saMtiSTheraniti zruteH / prAmapavargANyudagapavargANi vA. karotIti samAptirnira myate / tathA prAdakSiNyaM niymyte.| kAlyAyanena. cA''vRttauH sAmante mAucyudaJci pradakSiNamiti zrutyanusAreNoktamprAicyudacyAvRttau sAmante ca pradakSiNamiti / karmAvRttoM prAG. nyAyAnItyAdi / sAmanteM samantAdvihite karmaNi pradakSiNamiti niymH| tena na sarvatra prAGnyAyAnyudaGnyAyAnIti / nApi pradakSiNamiti kiMtu, pUrvoktavyavasthayeti vyAkhyAtAraH / nIyante parisamApyante yAni tAni / yai.grahaNaM vaitAnikakarmamAtragrahaNArtham / yA smRtiH pitryeSu. dakSiNApavargANyapradakSiNaM karmANIti sA smArteSveva / atra yajJagrahaNena pratyakSadarzitazrutya nusAreNAvizeSeNa devapinya pu mAGnyAyAnyutaGnyA. yAni vA pradakSiNamiti ca niyamyata iti / tathA-samAlajAtIkakama Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaTTagopInAthadIkSitaviracina:nasameti kRtamakamapavarjayatIti / sajAtIye vijAtIye karmaNi saMskAryeSu padArtheSu madhya ekamekameva padArthamanukrameNa sajAtIyenaikenaiva karmaNA'nusameti saMvaghnAtyanantaraM tathaiva vijAtIyenApIti / so'yaM padArthAnusamaya iti vyapadizyate kramavizeSaH / atha padArthAnusamaya ucyate kRtsnamityAdinA / caturo muSTInirvapati kapAlAnyaSTAvupadadhAtItyAyudAharagam / tathA saMyuktAni tvakApavargANi yathA'vadAnapradAne udvapanaM niSpavanaM ceti pradhAnasaMnikarSAtkriyanta iti / kAtyAyano'pi-tulyasamavAye sAmAnyapUrvamAnapUrvyayogAdityanena padArthAnusamayaM pradarzitavAn / naikakarpaNi saMbandhAdityanena nirvApakapAlopadhAnAdAvapi padArthAnusamayaprAptiM nivA. ritavAn / grahaNasAdanAvadAneSu tu vacanAditi mUtraNa padArtha mede'pi saMyuktatvena kANDAnusamaya evaiteniti pradazyate / na dravyabhede guNayo. gAditi vAtsya ityanena saptadazasu prAjApatyeSvavadAnasya pradAnAntatA vyAvatyate / sUtre-na yajJAGgenA''tmAnamanyaM vA'bhipariharatIni / yajJAnena raphyAdinA''tmAnamanyaM vA'bhilakSIkRtyA''gacchalloSTAdi na pariharati dUrI karoti / tathA zUrpAdinA dhUmAdivAdhA'pi na parihartavyA nApi makSikAdinivAraNam / Atmasahacarito jIva evAnyo gRhyate / tena yajJapAtrajJapAtrANAM makSikAdinivAraNe na doSaH / asmaraNena parihAre kRte sarvaprAyazcittaM kuryAditi / tathA na vihArAdupaparyAvartata iti / na vihArAdapacchidya vartata ityeka vAkyam / apacchedanaM vyAvartanaM pRSThataH karaNamiti yAvata / tathA cA''zvalAyana:-vihArAdabyAvRttistatra cetkarmeti / dvitIyaM vAkyaM vihAraM prApya na paryAvartana iti / lyalope pazcamI / AtmAnaM parItya nA''vartata iti / spaTametaduktaM vodhAyanena--- yadi prAGdakSiNenAMsena paryAvartate yadi pratyaGsavyeneti / bharadvAjo'pyevam / tathA cA''tmAnaM madhye kRtvA na paryAvartanIyamityarthaH / kAtyAyana:- gAIpatyAhavanIyo na vyaveyAdvivRtyA''nRtya vetarathA''vRttiratItya niSkramaNamuttarata upacAro yajJo dakSiNato brahmayajamAnayorAsane pazcAdyajamAno vadispagiti / paribhASAmUtre-anta. rANi yajJAGgAni bAhyAH kartAra iti / antarANi yajJAGgAnItyatra kepAmityapekSAyAmagnInA prAdhAnyAdupasthitistepAmantarANi / antarazabda: paridhAnavAcI / tatastu paridhAnamiva saMlagnAni samIpasthAnItyarthaH / bAhyA vahirbhavAH / kebhya ityAkAGkSAyAM yajJAGgabhya ityupasthitatvAt / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ 53 podghaataa| yatastAnyantarANi samIpasthAni teSAmanInAM ca madhye kartabhina saMcaragI. yamityarthaH / vartaNAM madhye yjmaano'ntrH| tataH patnyeva baahyaa| tAbhyAmadhvaryureva / tebhyo brahmava / tato hotaiva / tata udgAtaina / evamanya utaro. ttaraM yathAyatham / yajJAGgAni kartavyatiriktAni sarvANi yajJArthadravyANya. bhidhIyante / pArizeSyAdeva kAtaNAM vAhyatve siddha bAhyAH kartAra iti vacanaM yajamAnapanyorapi bAhyA Rtvijo bhaveyuriti khyApanArtham / tathavijAmapi parasparaM jaghanyo ba.hya iti / uktaM cA''zvalAyanenauttareNa hotAramatibrajedakSiNena daNDaM harediti / etatsarva bodhAyanaH spaSTamAha-na mantravatA yajJAGgenA''tmAnamabhipariharedabhyantarAgi yajJAgAni bAhyA RtvijaH patnIya jamAnAvRtvirabhyo'ntarA yajJAGgebhya AjyamAjyA Si haviryaH pazaH pazoH somaH somAdagnayo yathAkramamRtvijo na vihArAdabhiparyAvarteranprAGgacchandakSiNamaMsamabhiparyAvartayela. vaGgacchansavyamiti / tathA prAcInAvItI picyANi karoti yajJopavItI darzapUrNamAsayoragnihotre cAniyamo'nyatreti / darzapUrNapAsAgnihotrebhyo'nyeSu karmasu pitryeSu yajJopavItItyaniyamai niyamo nAsti / yathA smatyA prAptaM tathaiveti / yatra prAcInAvItitA spaSTamuktA tatraiva / anyatra sarvatra yajJopavItitaveti / mAnuSeSu karmasu gArtheSu nivItitA draSTavyA / evaM yatra spaSTaM vacanaM tatraivAprAdakSiNyaM nAnyatraityapi draSTavyam / tathA codanA. saMyogAtpradhAnAnyekakAlAni teSAM vibhavanti tantramaGgAnyavibhavantyA. vartanta iti / tathA nAnAkAleSa pRthagyaH pradhAnasya kAlaH so'GgAnA sa dezaH sa kartA so'niriti / tathA-AdhAnaprabhRti yAvajI pAtrANi dhAryante teSAM pratitantra saskAro'bhyAvarnata iti| tathA yajudenAdhvaryaH karotyagvedena hotA sAmavedenodgAtA vacanalakSaNA itare yathA'zvamedhe pazukasviti / tRtIyaprazne-anyasmizca dravye tenArthena saMyujyamAne dharmAvaza utkare vAjinamAsAdayatyazve pazUniyuJjanti paridhI pazubhiyuJjantIti / tatraiva davihomAnvyAkhyAsyAmo juhotIti codyamAne darvihomo yatra ca svAhAkArastAstUSNIkenA''jyena sakRdgahItenAgreNA''havanIyaM parItya dkssinntstisstthjuhvaa''hvniiye'dhvryu| svAhAkAreNa jahoti dviprabhRtiSvAhatigaNeSu pratyAhati gRhItvA pratyAhuti samidho'bhyAdhAya vigrAhaM juhoti yatra mantragaNena karma codayetyatimantraM taba jahuyAditi / idaM darvihomadharmavidhAyakaM sUtram / asminsUtre ya: Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaTTagopInAthadIkSitaviracitaH -- zrIH sa darzapUrNamAsaprakaraNagata iti tUSNIkenApUrvadarvihomeSu prAptirata ukta tUSNIkeneti / tUSNIko mantravarjitaH / yathA smArto bhavati tathe tyarthaH / etanmUlamanantaraM vakSyate / tatrA''jyadravyamanAdeze / etadvA agneH priyaM dhAma yadAjyamityarthavAdAt / api khalu kSiprasaMskAramAjyaM bruvata iti bodhAyanoktaMzcA''jyazbdasya jAtivAcitve'pi vacanAtsaMskAro'styeva / vizeSAnabhidhAne sakRdgrahaNam / caturudveSI 3 dvirjuhoSI 3 ityarthavAde dvirunayanaM dvihoMme viniyukta mattu runnayane dvirunnayanamadhikamityuktaM sakRddhome sakRdevetyato'tra sakRditi / srutreNA''jyasthAlyAH. sakRdgahateina / aiSTikAjyAbhAve sarvatra smArtAvRttA''jyaM saMskRtya tena. homAH kAryAH / anantarodAhRtada vihomavidhAyakAtsUtrAt punarAhAramAjyaM trirutpUyeti gRhyasUtrasthenA''jyagrahaNena zrIte'pi yatra tUSNIkenettu cyate .. tatrApyetasyaiva prAptirna tu dArzapUrNamAsiko mantravarjita iti jJApito'yamarthaH / bharadvAjo'pi zrautaSvapi davihAmeSu syAtavRttA''jya saMskAramAha--- tiraH pavitramAjyaM nirUpyAtpUya khuvaM juhUM ca niSTapya saMmRjya caturgRhotena srucaM pUrayitvA dvAdazagRhItena vA pUrNAhutiM juhoti sapta te agne. samidhaH rUpta jihvA ityetAmanudrutya svAhAkAreNa juhoti hutAyAM pUrNAhRtau varaM dadAtIti pUrNAhutividhimuktvA''ha / evametrAta UrdhvaM darvi homeSu. nirvapatyutpunAti niSTapati saMmASTaryantataH svAhAkAraM dadAti yAvyati nigadya juhotyete darvihomA bhavanti yAca ku.hoLIta codayatIti / prathamaprazna--AhavanIya Ahutayo juDhA hUyanta iti / bharadvAjaH --yatra kRcAbhai parivatIrtha hotavyamiti / parimRjya paripicati yathA prastAdityabhikA-rtha sUtroktAjjJApakAtpariSekAvubhayatra / yadi zativazena kaThinaM cedAjyaM tadA''ghArasAMtatyAdyarthaM prakRtakarma saMbandhyagnisamIpasthApanenaiva vilInaM: kAryamiti yuktataram / prAyogikAstu tAmrAdinirmitatadagnisaMtaptadaNDa.saMyogena dilInaM kurvanti tadvahiranyAnayanataddaNDapraviSTatadnyavayavanAzAdidUNApattaranyAyyamiti pratibhAti / juhoticodanAyA svAhAkArastasya pradAnArthatvAditi prasiddhameva / sa ca mantrAnte / mantrAnte nityaH svAhAkAra iti gRhyasUtreNa zrate'pi pravRtterjJApanAt / na ca gRhyasUtrokta paribhASayA. kathamatra pravRttijJApanamiti vAcyam / mantrAnte svAhAkAro nityo gA. ityarthasyAvazyaM svIkartavyatayA tenaivArthAcchraute svAhAkAro nityo na: bhavati / anityastvatrApyastyeveti pravRttijJApana saMbhavAt / piye yatra 54 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat -- www.umaragyanbhandar.com
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ upodghAtaH / svadhAkArau na paThyate tatrApi svAhAkAra evaM na svadhAkAra iti bhASyakRtA nityagrahaNaprayojanaM darzitam / gArkha evaitadbhavatItyetayarthaM darzayituM gRhyasUtre vidhAnaM na tu svAhAkArasyApi vidhAnam / vAkyabhedApatteH / ataH svAhAkAraM siddhavatkRtvaiva tatra nityatvavidhAnaM kriyata ityatrazya = meSa vaktavyam / evaM ca zrauta svAhAkAramAptiH siddhA bhavati / paraM tu yatra pitryamantre svadhAkAro na paThyate tatra svAhAkAra eveti zrate na bhavati kiM tu tatra svadhAkAra eveti / vAyavyAyA ajAyAM vazAyA yAge jayAbhyAtAnarArASTrabhRddhomA vihitAstatrAntimAbhyAtAnahome svadhAkAra eva tasyApAThas. pe na svAhAkAraH / evaM cAnityatvaM svAhAkArasyeti yuktameva / atrApi gArhyaparibhASArthapravRttiriSThA syAttadA'caiva paribhASA kRtA syAt / zraute kRptAnAM paribhASANAM tu gA prAptiH zratamadhye gRhyasUtrAnAnabalAdAkAGkSitatvAtpUrvatra kRtAnAM paribhASANAmuttaratrAnuvRtteryakti sahatvAcca / samidAdhAne tu na svAhAkAraH / tasya juhoticoditatvA bhAvAt / samighamAdhAya hutvopasthAya deti brahmatvasUtra AdhAmahomayoH pRthaggrahaNAdeva jJAyate yatra juhoticodanA nArita tatra svAhAkAraH kutrApi nAstIti / yatrAsti pAuna svAhAkAraste'pi darvihomA eva | amyatra svAhAkAre zraddhAja, Dyamanena parihRtam / sUtrAntare kiMcinmUlaM dRSTvA kalpayanti ! yathA''pastambena sUktavAkye na svAhAkAra ityuktaM tadaramatsUtrakArasya pakSe tu na cA''zaGkA na cotaram | AzvalAyanamate tu mantra Adau madhye'pi svAhAkAra satve'nte svAhAkAro na bhavatei / tathA ca tatsana cenmantre paThita iti / ante svAhA zabda satye 'pi mantrAnte yA vahnijAyA sA tu mantrasvarUpiNI / tdntai'ny| prayuJjIta homArthaM sA prakIrtitA // 55 iti zaktisaMgamatantravacanAdamyo'pi svAhAzabdoM mantrAnte svAhAzabdasatre'pi tAntrikaireva prayojyo na vaidikairiti draSTavyam / kAtyAyana:gArhapatye saMskArA iti / pratisapamAdyAH saMskArA bhavantIti zeSaH / sa eva--- ghRtamAjye liGgAsasya homo'nAdeza iti / dharmasUtra - namokSitamindhanamagnAvAdadhyAditi / agnirodhane vizeSastatraiva / na cainamupathamediti / aprayata ityeva / enamagnimaprayato nopadhamediti / prayatasya maM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaTTagopInAthadIkSitaviracitaHdoSa itya ke / apara AhuH : rakhena nopadhames / nAni mukhenopazmaditi mAnave darzanAt / smRtyantare tu mukhemopadhamaidagniM mukhAdamirajAyata / / iti vidhAnAdubhayorvikalpa iti / apara AI-vAjasaneyake zrauta. prakaraNa mukhAdagnirajAyata tasmAnmukhenopasamidhyata iti darzanAcchote mukhenopadhamanamanyatra smAtaH pratiSedha iti / anye tu vaiNavenA''yasena vA samughireNopadhamanamicchanti / evamagnermukhavyApArasyAnvayAcchratirapyanu. gRhItA bhavati / AsyabindUnAM patanazaGkAbhayAtpratiSedhasmRtirapIti / saMgraha dhamanImantarA kRtvA tRNaM vA kASTameva vA / mukhenopadhamedagi mukhAdagirajAyata / / deNAramipramatatvAdveNuragnezca pAvanaH / tasmAdveNudhamanyaiva dhamedAna vicakSaNaH // iti / zratirapi-tejo vai veNustejaH pravaryastejasaiva tejaH samardhayatIti / ata evANusparzaniSedha uktaH / smRtyantare-na veNunA'piM saMspRze. diti / saMsparza niSiddhe kimu vaktavyamabhyASAnaniSedha iti / ana ghAnyAha devala: vastreNa vA'tha paNena paannishuupsydaarubhiH| na kuryAdagnidhamanaM na kuryAdvayajanAdinA / iti // saMgrahe-- parNena dhamane vyAdhiH zUrpaNa dhananAzanam / pANinA mRtyumAmoti dAruNA kAntinAzanam // vastreNa strIvinAzaH syAdAsyenA''yuHkSayo bhavet // iti / yattu mukhena dhamanakriyeti mukhadhamanasya kalivarjanaM tatsAkSAnmukha. dhamanasyaiva na tu dhamanImantarA kRtvetyanena vihitasyApIti draSTavyam / AjyAhutInAmatibAhulya ekAjyasthAlyasaMbhavenAnekA mahatya AjyasthAlya upayoktacyAH / pradarzitaM cAstyAcAryeNa-asaMbhavAdvA yathAs. zvamedhe pamukarmasvityanena sUtreNa / tAvatISu sthAlISu pRthakpRthaksamantraM nirvApAdi / athavaikasyAmeva pRthakpRthanirvApaH kaaryH| prAyogikAstu saMskRte sthAlIgatAcya eva laukikaM sarpirAnIya tena karma kurvanti / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ upodghAtaH / bharadvAjaH-jvalatyeva sarvA AhutIrjuhuyAditi / jvalatItyagnivizepaNam / pravRtte karmaNi niyatasya kAla Agate niyataM kartavyameva / akaraNe doSaH syAdityAha kAtyAyana:-pravRtte niyataM doSavizeSAditi / tathA sa eva-khAtalUnacchinnAvahatApaSTaduSTadagdheSu yajuSkriyAsaMbhavAditi / Apastamba :-mandreNa prAgAjyabhAgAbhyAM prAtaHsavane ca madhyamena prAksviSTakato mAdhyaMdine ca RSTena zeSe tRtIyasavane ca vAksaMdravazca tadvaditi / AditastrayazcakArAstattatsavanamadhyavartinAM pAza. kAnAM ca tattatsvaramAptyarthAH / patnIsaMyAjAnAM savanasvaro na bhavati / pazuvatpatnIsaMyAjA iti vacanAt / vAco gatiksiMdravaH / vilambito madhyamo druta iti / mandAdivatsavanAnukrameNa prAgAjyabhAgAnukrameNa ca vi. lambitAdayo bhvntiityrthH| cazabdastveteSu sthAneSu svarAntaropadezAtmAkR. tasvaro yathA nivartate tathA vilambitAdayo na nivartanta iti niyamArthaH / yathA sAmidhenIprabhRtyupAMzu yajatIti / paunarAdheyikyAmurasi mandraM kaNThe madhyamaM zirasi tAramiti / prAtizAkhye mandramadhyamatArANAM lakSaNAnyu. ktAni / tAraH kruSTaH krauJca iti paryAyAH / AzrutAdInAmuccaiHsvara. vidhAnArthameteSAM mUtrANAmArambhaH / sa eva-juhotIti codyamAne sarpirAjyaM pratIyAdadhvaryu kartAraM jahUM pAtraM vyAptAyAM suveNeti / bharadvAjo vizeSamAha-pracaraNyA soma iti / tathA'nyamapyAha vizeSamApa. stambaH-hotrAyAjamAneSu samuccaya iti / hotrA iti hotRkartRkAH kriyamANAnuvAdino mantrA abhidhIyante / yAjamAnA ye naikaveda AnAtAH / hotrAzca yAjamAnAzca hotraayaajmaanaaH| teSu hotrAyAjamAneSu samucayo veditavyaH / ucchyasva vanaspata iti yUpocchyaNArthI Rco hotaH mubrahmaNyAnumantraNaM stotrAnumantraNaM cA''zvaryava audgAtre ca vede yaja. mAnasya ca samuccIyate / tathA sa eva vikalpo yAjyAnuvAkyAnAm / yAjyAnuvAkyayorapi hautravatprAkRtasya samuccayasyAyamapavAdaH / dvAdazAdhyAye tRtIyapAde jaiminirapi-hautrAstu viklpernekaarthtvaat| kriyamANAnuvAditvAtsamuccayo vA hautrANAmiti / hautrA hotasaMbandhino ye mantrAste tvekArthatvAdekakAryatvAdikalperan / ekena mantreNa kAryasiddhAvitaraNa na kAryamastIti yuktastatra vikalpaH / evaM kriyamANAnuvAdiSvapi prAptau tannirAsAya kriyamANAnuvAditvAdityetsUtram / adhvaryukriyamANakarmAnuvAdino mantrA ucchyasva vanaspata ityAdayasteSAM tu kriyamANAnuvAditvA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 bhaTTagopInAthadIkSitaviracitaHsamuJcaya eva hautratve'pi natu vikalpa ityarthaH / kriyamANAnuvAdinastvatra. yaNA kriyamANasya karmaNaH smRtyvicchedaarthaaH| avicchedazvA''ntAdapekSita iti sarveSAM samuccaya iti / ekaphalAvacchinnAnekakSaNa. nicayarUpatvAducchyaNAnikriyAyAzcaramakSaNaparyantaM smRterapekSitatvAtsmRtyavicchedaH saprayojano bhavatIti draSTavyam / prathamAdhyAye sUtre'pi-samabhyuccIyeranhautrANyanyatra yAjyAnuvAkyAbhya iti / ekamantrAANa karmANIti sUtreNa prAptamekamantratvaM taddhotre'podyate / hautratvAdhAjyAnuvAkyA. svapi prAptau tAM vArayitumanyatra . yAjyAnuvAkyAbhya iti / sUtra eva kriyamANe hautrANyucyanta iti mantrAntena karma sNnipaatyeditysyaapvaadH| ApastambaH-saMkhyAsu ca sadvaditi / dakSiNAsu vakSyamANAsu samuccayasyApavAdaH / saMkhyAmu nirdiSTAsu tadvaddakSiNAbhUtAnAM dravyANAM vikalpa ityarthaH / saptakaviMzatiH SaSTiH zataM dvAdazeti / tathA sa eva-krayaparikrayasaMskAreSu dravyasamuccaya iti / krayaH somakrayaH / tatrAjAhira. NyAdidravyANAM samuccayaH / parikrayo dakSiNAdAnam / tatra bahunAM dravyANAM viniyuktAnAM samuccayaH / yathA''dhAne mithunau gAvI dadAti cAso dadAtIti / traidhAtavIyAyAM hiraNyaM dadAti tAya' dadAti dhenuM dadAtIti / saMskAro dIkSitasaMskAraH / tatra daNDamekhalAdInAM smuccyH| tathA sa eva-raudrarAkSasanarRtapaitRkacchedanabhedananirasanAtmAbhimarza nAni ca kRtvA'pa upaspRzet / uttaratta upacAro vihAro nAgnerapaparyAvarteta na vihArAditi / rudro devatA yasya tatpradhAnaM vA karma raudram / rakSAsi devatA yasya tatpradhAnaM vA karma rAkSasam / niRtirdevatA yasya tatpradhAnaM vA nairRtam / pitaro devatA yasya tatmadhAnaM vA karma paitRkam / chedanaM dvaidhIkaraNam / bhedanaM vidAraNam / rodreNAnIkenetyatra nodakopasparzanam / anIkavizeSaNatvAt / bahuvacanAnte'pi rudra. zabda udakopasparzanam / yathA rudrAstvA parigRhNantvityatra raudratvAtka. maNa iti kecit / anye tu rudraprAdhAnyAbhAvAttadanupakArake'sminkarmaNi nodakopasparzanam / brAhmaNe ghasthAdibhirdevatopakArazravaNAditi vadanti / apare tu ekasminneva rudra upasparzanamityupadeza iti vadanti / bahuvaca. mAnte rudrazabda udakopasparzanaM necchanti satra kiM mUlamiti cintyam / na ca raudratve vahatvaikatvayorvizeSo'sti / na ca rudro vai krUra ityekasyaiva krauryAbhidhAnAna bahUnAmisyayameva vizepa iti vAcyam / krUrasamudAya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ upodghAtaH / syA krUratve niyAmakAbhAvAt / tasmAdrA ghAsukA iti bahuSvapi darzanAcca / pitrAdiSvapi tathA prasaGgena pitRbhyastvA pitRnjinvetyatra tadabhAvaprasaGgAditi jJeyam / rakSasAM bhAgadheyamityatropasparzanaM kartavyam / tuHphalIkaraNedevA haviryajJebhyo rakSAMsi niramajannasmAnmahA yajJAdili baDhacazrutidarzanAt / vaizvAnare havirityatropasparzanaM bhavati pitatikArasvAnmantrasya / zundhantAM loka iti paitRkam / tathA pitRgA5 sadanamasIti / sarvaraudre sarvarAkSase sarvanaiRte sarvapitrye nA''vartate / yatra drAdInAM narantaryeNa karaNaM tatrApi na pratiraudraM na pratirAkSasaM na pratinataM na pratipitryam / ata eva sakRdupasparzanam / ataH pitrye baliharaNa upasparzanaM na / kRtva raudraM baliharaNamupaspRzet / pratidizaM kezacchedane vapane patranAnta evopasparzanam / nirasane vAkyAntaropAtte'pi bhavatyupasparzanam / ya. thA vedikaraNAni saMnyastAnItyatra / cakAraH smArtasya kezAdhupAlambhanimittasya sNgrhaarthH| athavA bharadvAjopadiSThAvalekhanaparilekhanayorbodhAyanopadiSTakhananasya ca saMgrahArthaH / ani pRSThataH kRtvA yatparyAvartanaM tadapaparyAvartanam / agnerabhimukhameva kriyAsu pryaavrtetetyrthH| vihArAdapi na paryAvarteta / mahA. vedyanAvapraNIte vihAraM pRSThataH kRtvA paryAvartanapratipedhArthamArammo na vihArAdityetasya mutrasya / bodhAyana:-uttarata upacAro vihArastathA'pavargo viparItaM pitryeSu pAdopahataM prakSAlayedanamupaspRzya sicaM vA'pa upaspRzet / evaM chedanabhedanakhanananirasanapaitRkarAkSasanataraudrAbhicaraNIyeSvapa. upaspRzediti / sigvastradazA / yo'smAndveSTi yaM ca vayaM dviSma ityAdInyabhicaraNIyAni teSvityarthaH / sarvatropasparzazabdasyopasparzastvAcamana mitikozAdAcamanamarthoM yadyapi tathA'pi upaspRzyA''camyetyagniSTomayAjamAnamUtrAlliGgAttu sparzamAtramevArthaH / yadi tatroparaparzazabdenAsscamanaM vivakSyeta tadA'pa upaspRzyA''camyetyatrA''canyA''camyeti dvirAcamyetyeva vA lAghavAbrUyAt / tasmAdevamatra jJAyata upasparza zabdena sparzanamavati / kAtyAyana:-raudra rAkSasamAsuramAbhicArikaM mantramuktvA. picyamAtmAnaM cA''labhyopaspRzedapa upaspRzedapa iti / cazabdAtkarma ca. kRtvetya syArthasya lAbhaH / darzayati caivaM zruti:-rUdriyeNeva vA enadacAriSuH zAntirApastadadbhiH zAnlyA zamayatIti / dviruktiH praznasamAptidyotanAya / smRtyantare Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaTTagopInAthadIkSitaviracitaHchedane bhedane caiva nirAse khanane tathA / AtmAbhimarzane caiva nirasyApa upaspRzet // iti / yAjJavalkya: raudrapitryAsurAnmantrAMstathA caivA''bhicArikAn / vyAhatyA''labhya cA''tmAnamapaH spRSTvA'nyadAcaret / / iti / vyAhRtyoktvA / anyatkarma / kAtyAyana: pitryamantrAnudravaNa AtmAlambhe tu dakSiNe / adhovAyusamutsarge prahAse'nRtabhASaNe / / mArjAramUSakasparza Akroze krodhasaMbhave / nimitteSveSu sarveSu karma kurvannapaH spRzet / / iti / anudravaNaM paThanam / Akrozo rodanam / krodhasaMbhava upasparza kisu vaktavyaM krodhotpattAvita draSTavyam / anA''tmazabdena hRdayam / dahaM vipApmaM paravezmabhUtaM yatpuNDarIkaM puramadhyasarastham / tatrApi dahaM gaganaM vizokastasminyadantastadupAsitavyam / / iti upaniSadi paramAtmanaH sarvavyApitve'pyupAsanopayogitvena hRdayasyaivAdhiSThAnatvopavarNanAdAtmanaH sAkSAdabhimAsaMbhavAt / bodhAyana:ekaikasyodakakamaNDalurupAttaH syAdAcamanArtha iti / lATyAyanadrAhyAyagau-sarveSAM yajJopavItodakAcamane nitye karmopayatAmavyavAyo'vyAttizca yajJAGgairiti / avyAvRttiriti padacchedaH / AzvalAyana:ekAGgavacane dakSiNaM pratIyAdanAdeza iti / cakSurAderanaGgatvAtteSvayaM niyamo nAsti / avayavavizeSAzrayA hi zaktayazcakSurAdaya ucyante nAvayavAH / etanmUlabhataM jJApakaM tvathAsyai maNDalAgAracchAyAyAM dakSiNasyAM nAsikAyAmajItAmoSadhI nastaH karotItyatra dakSiNagrahaNam / chandogapariziSTe yatropadizyate karma karturaGga na tUcyate / dakSiNastatra vijJeyaH karmaNAM pAragaH karaH // iti / zAGkhAcana:-Acamanaprabhati yenAdhikaraNena saMyujyeta na tena vyAvateta na ca vyaveyAdityAvRtAM lakSaNoddeza uttarata upAcAra iti / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ upodghaatH| chandogapariziSTe yatra diniyamo na syAjapahomAdikarmasu / tisrastatra dizaH zamtA aindrI saumyaparAjitA // iti / endrI prAcI / saumyudIcI / aparAjitaizAnI / diniyamo digAmamukhatAniyamo yatra noktastatra prAcyudIcyaizAnyanyatamadigabhimukhatA bhavedityarthaH / sUtrakAreNa vizepAnuktestritayamapyabhimataM na tu tasya nityAH prAJcazceSTA ityAzvalAyanoktavatmAGmukhakaraNaM cAnAdeza iti lATyAyanadrAhyAyaNoktavacca prAGmukhataiva bhavatIti draSTavyam / chandoga. pariziSTe AsIna UrvaH prahvo vA niyamo yatra nehazaH / tadAsInena kartavyaM na prahvena na tiSThatA / / iti / UrdhvastiSThannityarthaH / na caitasya zAstrasya sarvatra svIkAra AsInaH praNave praNave samidhamAdadhAtItyatrA''sInagrahaNasya vaiyApattiriti vAcyam / etasyA''sInagrahaNasya mahAgnicayanaviziSTe kratAcArohaNatiSThattayoH samidAdhAna icchAtaH prAptayorAsInagrahaNaM niymaarthm| AsIna eva praNave praNave samidhamAdadhAtItyevaM rItyA sArthakyasaMbhave. naitasya zAstrasya mahAgnicayanarahite krato sarvatra svIkAre bAdhakAbhAvAt / tena mahAgnicayanaviziSTe kratAvanyatrAniyamaH / mahAnicayanarahite krato tu viziSTavacanaM vinA sarvatrA''sInataiveti siddhaM bhavati / devakarmaNi rajataM na deyamityAha zrutiH-yadazvazIryata tadraz2ata hiraNyamabhavattasmAdrajata5 hiraNyamadakSiNyamazruja hi yo barhiSi dadAti purA'sya saMvatsarAdhe rudanti tasmAdarhiSi na deyamiti / barhiSi yajJe / baijacApo'pi zivanetrodbhavaM yasmAttasmAttatpitRvallabham / amaGgalaM tadyatnena devakAryeSu varjayet // iti / vyAsa: dAnaM pratigraho homo bhojanaM balireva ca / / sAGguSThena sadA kAryamasurebhyo'nyathA bhavet // iti / sAGguSThenAGgulisaMgatAGguSTheneti hemAdriH / baudhAyana: bhojanaM havanaM dAnamupahAraH pratigrahaH / bahirjAnu na kAryANi tadvadAcamanaM smRtam // iti / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 bhaTTagopInAthadIkSitaviracitaH-- smRtyantare kutsite vAmahastaH syAddakSiNaH syAdakutsite // kutsitamamedhyam / akutsitaM medhyam / kutsitAGgasparzo vAmahastena kartavyo dakSiNenAkutsitAGgasparza iti tAtparyArthaH / te ca medhyAmadhye zrRtI pradarzite--Udha vai puruSasya nAbhyai medhyamavAcInamamedhyamiti / nAbhya nAbhyA ityarthaH / nAbhisparza tu dakSiNavAmayopikalpaH / tasyA madhyavartitvenobhayadharmAkAntatvAt / pradhAnasaMkalpadinAdavyavahitapUrvasmindine'parAhe nAndIzrAddhaM kAryam / nAndImukhAhvayaM prAtarAnikaM tvaparAhaka iti viSNunA''nikanAndIzrAddhasyAparAhnakarvavyatokteH / na ca pradhAnasaMkalpadinAparAhna eva kriyA'stviti vAcyam / pradhAnasaMkalpasya pUrvAhna. eva kartavyatvenAsaMbhavAt / na ca karmamadhya evAparAhe kriyA'stviti vAcyam / gatyantarasaMbhavena bodhAyanena nAndIzrAddhasya pUrvadine kartavyatAyA gRhAsUtre spaSTatayoktatvena ca zrautakarmamadhye spAnuSThAnasyAyuktatvAt / etena autApAnamadhye smArtasya nAndIzrAddhasyAnuSThAnaM vadan rAmApDAraH parAstaH / nAndIzrAddhApUrva mAtRpUjanamavazyameva kartavyam / tathA ca kUrmapurANam-- pUrva tu mAtaraH pUjyA bhaktyA tu sgnneshvraaH| puSpadhUpaiH sanaivedhairgandhAdhairbhUSaNairapi / pUjayitvA mAtRgaNAnkuryAcchAddhatrayaM budhaH // iti / etasmAdacanAnmAtRkApUjane nAndIzrAddhAGgatA / asminpakSe pRthaGna saMkalpavAkya UhaH / mAtRkApUjanasya karaNaM cAparAhna eveti / gaNazaH kriyamANAnAM mAtRNAM pUnanaM sakRt / sakRdeva bhavecchAddhamAdau na pRthagAdiSu / / iti / brahmapurANe pRthaggrahaNAlliGgAdanaGgantvamapi / asminpakSe saMkalpavAkye pRthagullekhaH / pUrvAhna eva kriyeti jJeyam / asminnAndIzrAddhe kratudakSasaMjJakA vizvedevAH / iSTizrAddhe kraturdakSa iti vacanAt / iSTizrAddhaM karmAGga zrAddhamiti hemAdriNA vyAkhyAnAt / vAkyamapyudAhRtaM tena niSekakAle some ca sImantonnayane tathA / jJeyaM puMsavane zrAddhaM karmAGgaM vRddhivatkRtam // iti / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 upodghaatH| idaM ca jIvatpiturapi / tathA ca maitrAyaNIyapariziSTam - udvAhe putrajanane pitryeSTayAM saumike makhe / tIrthe brAhmaNa AyAte paDhete jIvattaH pituH / / iti / asminnAndIzrAddhe zAlAyanamatroktAmUladarbhavidhireca na tu brahmANDoktadUrvAvidhiH / sa tu vivAhAdau kriyamANe nAndIzrAddha iti vyavasthA nibandhakArairuktA saa'pynustvyaa| asakRdyAni karmANi kriyante karmakAribhiH / pratiprayoga naitAH syurmAtaraH zrAddhameva ca / / AdhAnahogayozcaiva vaizvadeve tathaiva ca / balikarmaNi darze ca pUrNamAse tathaiva ca // navayajJe ca ya jJajJA vadantyevaM manISiNaH / ekameva bhavecchrAddhameteSu na pRthakpRthak // iti kAtyAyanavacaneSu prathamaH zloko'parAbhyAmuktAnAMmAdhAnAdInAM ke pAMcideva vA''vRttAvapi nAndIzrAddhaM nA''vartata ityetatparatayA vyavasthApyate / AdhAna ityAdizlokadvayaM pUrvoktakarmaNAmeva vivaraNArtha na pRthagvAkyam / ato jyotiSTomAdiSu pratiprayogaM bhavatyeva karmAGga vRddhizrAddhamiti jJeyam / zakto satyAM bodhAyanoktaM rAtrAvudakazAntipratisarabandhAtmakaM karmadvayamapi krameNa tantreNa vA kartavyam / tataH zaktI satyAmaGkurAropaNamapi taduktaM kAryam / zaunakaH-- AdhAnaM garbhasaMskAraM jAtakarma ca nAma ca / hitvA'khurAropaNaM syAdanyatra zubhakarmasu // AdhAnamana garbhAdhAnameva / garbhasaMskArasAhacaryAt / sadyo vA'GkurA. ropaNamiti pakSe dvitIyadine puNyAhavAcanAtpUrvamanantaraM vA kAryam / tataH pradhAnasaMkalpadivase gomayenopaliptAyAM raGgavallyA bhUpitAyAM toraNaiNDitAyAM zAlAyAmiSTadevAnsaMpUjya ziSTAnAmanujJAM gRhItvA tatsaMnidhau karma kuryAt / Adau karmAGga snAna kAryam / ziraHsnAtaH karma kuryApdaivaM pitryamathApi vA // iti smRtyantarAt smRtyantara eva Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 bhaTTagopInAthadIkSitaviracitaH-- sarveSu dharmakAryeSu pannI dakSiNataH sadA / abhiSeke viprapAdakSAlane vAmato bhavet / / iti / saMbhave bodhAyanasUtrokta pavanamantrAcamanamantraprokSaNAnyapi kAryANi RtvimbhiryajamAnena panyA ca / Adau gaNapanipUjanaM kartavyaM nirvighnArthatvAt / na Rte tvatkriyata iti liGgAt / nArcito hi gaNAdhyakSo yajJAdau yatsurottamAH / tasmAdvighnaM samutpannaM matkrodhajamidaM khalu / / iti padmapurANAca / tattaH puNyAhavAcanam / gargaH garbhAdhAnAdisaMskAroSviSTApUrtakratuSvapi / vRddhizrAddhaM purA kArya karmAdau svastivAcanam // iti / mArkaNDeyaH devArcanAdikarmANi tathA gubhivandanam / kurvIta samyagAcamya prayato'pi sadA dvijaH // iti / mayato'pi zuddho'pItyarthaH / smRtyantare strINAM caivAtha zUdrANAM sakRdAcamanaM bhavet / / iti / yatpuruSANAM trivAraM tadeva / etacca dvivAraM tathA smRtyantare sarvakarmasvapyAcAmedAdau dvizcAntato dvijaH / / iti / saMdhyAsamuccAyako'piratra jJeyaH / yAjJavalkyaH -- snAtvA pItvA kSute supte bhukte rathyopasarpaNe / AcAntaH punarAcAmejapahomArcaneSu ca / / iti / bodhAyana: bhojane havane dAna upahAre pratigrahe / havirbhakSaNakAle ca dvidirAcamanaM smRtam / / iti / hArIta:___ sapavitraH sadarbho vA karmAGgAcamanaM caret // iti / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ upodghAtaH / cidAramanApavAdamAho tra:__ madhuparke ca soye ca prANAhatiSu cApsu ca / AsyahomeSu sarveSu nacchiSTo bhavati dvijaH / / iti / nocchiSTa ityanenAcchiSTatvAbhAve codhite tanimikSAcamanAdikamapyatra nAstItyAtsidhyatIti draSTavyam / vRhanmanu: _ prANAnAyamya kuryAta sarvakarmANi saMyataH / / iti / kampradIpe devArcane jo home svAdhyAye pitRkarmaNi / strAne dAne tathA dhyAne prANAyAmAstrayaskhayaH // iti / vodhAyana: bhojana havanaM dAnamupahAraH pratigrahaH / bahirjAnu na kAryANi tadvadAcamanaM smRtam / / iti / IzvaraM dhyAtvA karma kuryAt / tathA ca dodhAyanaH karmAntasUtre-ka u rUla yajJa iti puruSa itIti / atra yajJasya karmarUpatvenAsaMdigdhatvAcaM tatsvarUpaciSayaH praznaH kiMtu ra jJAdhidevattaviSayaH / ata eva puruSa itI. tyuttaram / puruSa iti viSNurucyate yataH sarvAtmA / tathA ca paribhASA yAm-puruSo vai ra.jJo yajJo vai viSNuH puruSaH / puruSa evedaH sarvamiti cati / atra yajJazabdazchatrinyAyena vaSaTkAramadAnarahitakarmavAcyapi / mukhyastu savaSaTkAraprakSepe ka.maNi / capaTkArapradAnA yajatayaH svAhAkAra pradAnA juhotaya iti kAtyAyanaH / vAyupurANe tu--- pazUnAM dravya havipAmRvasAmayajupAM tathA / RsvijA dakSiNAnAM ca saMyogo yajJa ucyate / / iti yajJazabdArtha uktaH so'pyaviruddha eva / paraM tvetAze karmagi mukhya iti tAtparya kalayaM parasparAvirodhAya / sUtra.ntare'pi-IzvaraM yakSare dhyAyediti / yakSaraz.bdena hRdayamucyate / tadetatrayakSaraM hRdayamiti bRhadAraNyakAt / yajJazabdasya viSNArapi pravRttiH / vaidikanighaNTAvapi darzanAt / yajJo vai viSNuriti zrutezca / tathA ca yajJarUpasyaiva viSNorabhi. dhyAnam / tacca rUpaM harivaMzapadmapurANayoH vedapAdo yUpadaMSTaH kratuhastazcitImukhaH / anijihno dharmaromA brahmazIrpo mahAtapAH / / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaTTagopInAthadIkSitaviracitaHahorAtrekSago divyo vedAntazrutibhUSaNaH / suvatuNDazcA''jyanAsaH sAmaghoSasvano mahAn // dharmasatyamayaH zrImAnkramavikramasatkriyaH / prAyazcittanakho dhIraH pazujAnurmahAbhujaH // audAtrAntro homaliGgaH phalabIjamahauSadhiH / vAyvantarAtmA mantrasphimvikRtaH somshonnitH|| vedIskandho havigandho havyakanyAtivegavAn / upAkarmoSThacibukaH pravagyAvartabhUSaNaH // nAnAchandogatipatho guhyopaniSadA samaH / chAyApatnIsahAyo vai meruzRGgamivocchitaH // iti / smRtyantare trimAtraH praNavo vAcyaH karmArambhe mniissibhiH|| iti / sumukhazcaikadantazcetyAdIni dvAdaza nAmAni maGgalArtha paThet / gaNeza'purANa uktatvAt / evamanyAnapi zlokAnmaGgalArtha paThet / mArkaNDeyaH saMkalpya vidhivakuryAtsnAnadAnavratAdikam // iti / ramRtyantare saMkalpya vidhivatkuryAtsnAnadAnavratArcanam / japaM homaM ca yAgaM ca vivAhAdi ca maGgalam / / iti / viSNurapi saMkalpya ca yathA kuryAtsnAnadAnavratAdikam / anyathA puNyakarmANi niSphalAni bhavanti hi // iti / yathA yathAvadityarthaH / puNyetyukte janAdau dRSTArthe na saMkalpaH / kAlahemAdrI ___ smaretsarvatra karmAdau cAndrasaMvatsaraM sadA // iti / devala: mAsapakSatithInAM ca nimittAnAM ca sarvazaH / ullekhanamakurvANo na tasya phalabhAgbhavet / / iti / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ upodghAtaH / cazabdAdvArAdergrahaNam / tathA ca garga : tithinakSatravArAdi sAdhanaM puNyapApayoH / varSamAsAdikAnAM ca nimittAnAM ca sarvazaH / / ullekhanamakurvANo na tasya phalabhAgbhavet // iti / 67 nimittapadaM varSamAsAdivizeSaNamiti kecittanna / saMkramAdinimittAnullekhApatteH / anye tu nimittatvaM varSamAsAdivizeSaNamanimittavarSamAsAdyanullekhArtham / cakArAdvahaNAdigra Nam / nimitta padena nimittatvAvacchibhagraha ityAhuH / dapi na / cadvayena vizeSaNatvApratIteH / rurvaza ityanena nimittatvAvacchinna grahAcca / evaM ca pRthagvarpamAsAdigraho nimitArtha vA varSamAsAdizabdollekhanArtha vA / vyatIpAtAdyanekanimittaka ekasyApyanullekhe tannimittakasnAnAdi punaH kAryamiti hemAdriH / atra kecidrahaNAdinimittasya varSamAsapakSatithyAdikAlavizeSamAtrasya prayAgAdidezavizeSamAtrasya collekhaH kAryo na tu vyApakAnAmayanamadhyadezAdInAmityAhuH / anye tu yathA prayAgAdiSu tIrtheSu puNyeSvAyataneSu ceti - mAtsye prayAgAdivizepasyAGgatvabodhakaM tathaivA''ryAvartaH puNyabhUmimedhyaM vindhya himAlayoriti bhaviSyottaravacanamAryAvartAdisAmAnyasyApi / tata zrAGgatvAvizeSAdAryAvartAdyullekho'pyAvazyakaH / anyathA prayAgAdyullekho'pi na syAdityAhuH / kAlasya tadarthatvamulekhenaiva / uktaM ca vAlahema: drau-- --- uddezena hi tAdarthyaM kAlasya tu vivicyate // iti / tithivAranakSatrAdyullekhaviSaye kecinnavInA Aha: - yAvanti karmAdhikaraNIbhUtAni tithivAranakSatrAdIni tAvatAM sarveSAmekollekho natvArambhamAtrAdhikaraNIbhUtAnAM tAvatAmananvayApatteriti / aniyatadivasAdisAdhyeSu karmasu tu sAmAnyAkAreNaivollekho natu tattadrUpeNa | asaMbhavAt / ityevaMprakAreNaiva nirvAhaH / prAyogikAstvArambhamAtrAdhikaraNIbhUtAnAmeva tithivAranakSatrAdInAmullekhaM kurvanti / jAtaka.: : 1 uktvA tacatkarmaphalaM karma saMkala yedhaH // iti / darzapUrNamAsAdiyAjamAna sUtre'pi samaste kratAvarthaM zrUyamANaM yajamAna. vAdayate tathA nityeSu yajJAGgeSu yAni tu kAmayatiH zrAvayaMti Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat - www.umaragyanbhandar.com
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaTTagopInA dIkSitaviracitaHyathA''ghArasvorkhatAyAM nIdastAyAM cArthavAdA itare tathA'nyeSu yajJADreSa putIpAtIM karoti prajayavainaM pazubhiH purISantaM karoti yApha minoti suvargasya lokasya prajAtyA ithe tvojeM veti zAkhAmAchinatIpameda yajamAne dAtIti / samaste niyate'niyate ca sAkrato RtazabdapuraskAra patvisvivibhirvihitarvikartRke karmaNi / tasmAdamiho. trasya yaikratorityArasya tasmAtpazubandhasya yai.kratorityevamantenAgnihotradarzapUrNamAsacAturmAsyapazanAmakraturUpa.NAmapi Rtuzabdena gANenApyu. pAcAnAmiha grahaNam / jyotiSTomasya tu mukhyatvenopAttasya / yAgavizeSa eva sa pazuke somAkhye Rtuzabdo yAjJikaprasiddhayA rUpaH / vede ca vaajpeye| tasmAdvAjapeye sarve yaitavo'varudhyanta ityAdau / tato'nyatra paJcamahAyajJeSu yajJasatrazabda gauNaH / prakRte mukhyamAtranale hRvijJayAjamAnakarmavidhAnaM virudhyeta / taramAdgauNamukhyAnAM grahaNam / yahaM vyAkhyAsyAma ityatra vidhilakSagAni karmANi karmabhiniHzreyasamityAdau ca prayuktau yajJazabdakA maizabdAvapahAya RtuzabdaM prayuJjAnenA''cAryagarvisAdhyAnyeva karmANi vratuzabdena gRhItAnIti gamyate / artha madaM bhUyAdityayate tadartha phalamiti yAvat / taM kRtau sAdhyaM vidhizratyeSTasAdhanayogyaparayA niyateSa zreiyasaM liGgalahakRtayA vizvajidAdau svarga rAtrisatrAdau pratiSThAdi kAmAdiSadavadvAkyasahakRtayA ca vAyavya 5 zvetamAlabheta bhUtikAma ityAdau bhanyAdikamarthatvenA''veditaM yajamAnaH kAmayate / na ca vartamAnApadezAdanuvAdaH kAmasyeti vAcyam / niyojanasvAdAnarthakyameka syAt / tasmAtkAmaye teti vidhau prayogo'prAptatvAt / na ca phalakAmanAyAM vidhirasti kAmanecchA tu vastusaundaryAdijJAnAdeva jAyate na tu vidhinA / vilina phale pravartakaH / ata eka phalAMze bhAvanAyAstu pratyayo na vidhAyakaH / ityuktam / tasmAtphalasAdhane vidhirityeva vAcyam / natra vAciko yaH kAmAbhittayo'prAptaH sa eva kAmayatinA vihitaH / taM yajamAna evetyayaM niyayo'pi yujyate / yadyapi nAnAvedasataM phalaM tathA'pi naviribhaH saMkalpanIyaM samAkhyAga bAdhAt / ata eva yo yakSya ityukvetyanA''tmanepadaM zrUyate / uktvetyanena saMkalpasya vAcikatvamuktaM tadevaprayA yajamAnakarma zrutyaivoktaM tena yajJe pravatsyamAnatvena na yajasAno na cArabdha yajJo yajamAnaH syAkiMtu yakSyamANo'to'nena yajJena Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ upodghAtaH / yakSya iti kRtvAcika saMkalpaH / tatra zrUyamANaM phalamani kAmanAviSayasvenAnuvadedamukakAma iti tadvAkyazeSatvena / anyathA tatphalasyAnanvaye saMkalpavAkyam samartha syAt / yAgena bhAvayiSya ityukte kimityAkAGkSA jAyate tatpUraNAyAmukakAma iti vaktavyamityarthaH / ata evAnyaphalakamaNi RtikartRtvavidhAnArthaM yajatIti parasmaipadanirdezaH / samaste sAjheo'pi kratau sAdhyatveneSTaM bhAvayedityuktaM tacca yajJArambhe pradhAna pha lamaGgArambhe cAGgapa.lamityuktaM bhavati / tuzabdenotsargabAgho na sarvatrA GgeSvarthavAdaiH phalakalpanA nApyaGgeSu palazrutirarthavAda eveti kiMtu nityeSu phalanirapekSayA vidhizrutvA phalavatmadhAnAGgeSu tathA niyateSu phalabhAve'pi niyamenAnuSTheyeSu yajJAGgeSu yajJaphalavattayA phalavatsu yAnyayamAnAni puruSeNa nityAGga sAdhyAni kAmayatidhAtuH zrAvayatyabhidhayaiva bodhayati tAnyevAGgaphalAni nAnyAni tAnyeva yajamAna evaM kAmayata iti / udAharaNamAha-yathA''yAraspordhvatAyAM nIcaistAyAM cetyetenova mAghArayetsvargakAmasya nyaJcaM dRSTikAmasyeti / yathA yajagana etra 69 kAma te tathA yAnkAmayeta yajamAnaH saM bhAvayatyenAniti vyAhRtividhAne sthAnavizeSalakSaNo guNo yajamAna phalArthaM vidhIyamAno yajamAnenaiva kAmayitavyaH saMkalpenetyarthaH / etsUtre niyamavidhAnena phalitAM parisaMkhyAM darzayati- arthavAdA itara iti / adhArasyetyanuvartate / AghAragataguNavidhyarthavAdA itara ityarthaH / yathA saMtatamAghAra yatItyatra prANAnAmannAdyasya saMtatyA ityevamAdayo'rthavAdA AghArayau - stathA'nyeSvapi niyateSu yajJAGgaSu prakArAntarasiddhA arthavAdA e tyAha-- tathA'nyeSu yajJAGgepu purIpavatIM karoti prajayaivainaM pazubhiH purIpavantaM karotItyAdinA jamAne dadhAtItItyantena / itIti nAnAprakArANAmarthavAdAnA grahaNArtham / anyacca yAjamAnasUtre - dravyasaM kalpanaM yajamAnasya dakSiNAdAnaM brahmacarya japAceti / yajJAGgabhUtaM dravyaM siddhaM jAtyAdinA pazcAdaGgatvena tattadavihitamapi navigbhiH saMkarUpyaM tat / na hi tatra tatra peDhe saMpAdanaM vidhIyate'pi tu siddhasyAGga tAto dravyakalpanaM pUrvamarthasiddhaM ruttu svArthasiddhayarthaM yajamAna eva kuryAt / nahi taMtra Rtvijo dakSiNAlomena pravRttAH svayaM vyayaM kartuM prabhavanti / ata AjyatrI hitaNDula pazugojAvAdInAM saMpAdanaM yajamAnaH svadravyavyayena sAkSAdvA'nyena vA saMpAdayet / atra yajamAnagrahaNaM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 bhaTTagopInAthadIkSitaviracitaHsaMkalpe pravartamAnasya dravyaprakalpanaM mA bhUt kiMtu saMkalpAtpU meva yakSyamANasyeti / yajamAnapadaM dravyaprakalpanapana na saMbaddhamiti punaragrimai. reva saMbandho yathA syAditi saprayojanam / dakSiNAdAnAditrayeNa saMbapata uttaratrAnuvartate ca / dakSiNAdAnaM svatvatyAgarUpaM nAsvAminaH saMbhavati / sAmarthyamapi zrutyA bAdhyate'naDAnhotrA deya ityAdinA / aSTAGgamai. thunatyAgo brahmacaryam / tadyajamAnasaMskAra eva / samAkhyAyAH sAmana bAdhAt / RtvijAM hi brahmacaryAbhAve'pi kartRtvasaMbhavAt / tasmAddIkSA. saMskAravatsvAminaH saMskAra iti bhavatyadRSTArthaH saMskAro yajamAnasyaiva / ata eva liGgena samAkhyAvAdhe sati yo'syAgnInAdhAsyamAno bhavati sa etAM rAtriM brahmacarya paratItyadhvayorbrahmacaryavidhAnam / AzvalAyanastu RtvijAmapi brahmacaraM mAha-na mAMsamaznIyuna strImupeyurA kratorapavargAditi / apavargaH samAptiH / aSTAGgamaithunaM dakSeNa pradarzitam smaraNaM kIrtanaM keliH prekSaNaM guhyabhASaNam / saMkalpo'dhyavasAyazca kriyAnirvRttireva ca // etanmaithunamaSTAGga pravadanti manISiNaH / viparItaM brahmacaryametadevASTalakSaNam // iti / abhilApapUrvaka smaraNakIrtanaprekSaNAni niSiddhAni / keliH parihAsAdivAhyaceSTA / guhyabhASaNaM saMbhogArtha rahomantraNam / saMkalpo mAnasaM karma / adhyakaptAyaH saMbhoganizcayaH / kriyAnivRttiH kriyAniSpattiH / yatra kutrApi vede paThinAnAM mantrANAM japaH panyA api / vakSyati ca dharmaSu na hi maDhavipravAse striyA naimittike dAne steyamupadizantIti tasyA api svAmyamastyeveti pravarAti yajamAne dakSiNAdAnaM patnyA'pi kAryam / varo deyH| chindatmANi dadyAdityAdinA vihitaM skannAdinimittaM dAnamapi dakSiNAzabdena grahya pradeyamAtragrahaNAt / anyacca mUtre-pratyagAziSo mantrAnakarmakaraNAJjapati tathopadizyamAnAnupatiSThate'numantrayate'. bhimantrayate'bhimRzati japatIti ceti / darzitavyAkhyAnametatsUtram / anyacca sUtre-yAvaduktaM karmANi karotIti / yajamAna evopasthAnAdi. japAnAmaGgabhUtAni karmANyapi yAvaduktamanatikramya karoti pratyagAzIma'trairutsargeNa japastaiH karmANi yAvadvihitAnyeva karoti / asmAbhiryAvaskartavyaM yajamAnasyocyate tAvadeva tena kArya na yajamAnakANDavihitaM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ 71 upodghAtaH / sarvamiti / anya sUtre-yAvaduktaM patnyAH karmANi brahmacarya japAzcati / daMpatyoravizeSeNa prAptAni yAjamAnakarmANi patnyA niyamyante / kuto yadi yAjamAnaM karma sarva tasyA api syAttadA patnyavekSata itya narthaka syAt / ato jJAyate yAvaduktameva tayA kAryamiti / atra yAvaduktameva karmANIti niyamo na tu yAva duktaM karmANye veti / na brahmacaryajapaparisaMkhyati vaktumuktaM brahmacarya japAzceti / brahmacarya tadyajamAnabrahmacaryeNAttisyA api siddhameva tathA'pi manovikAramapi nirudhyAditi vaktuM punarvacanam / patnyAH pratyagAziSAM mantrANAM yAjamAne na viniyoga iti teSAM liGgena japArtho'yamArambhaH / jpshbdenopsthaanaadikmaan| svasyAH pratyagAzipo niyanta iti / strINA, pyadhikAra ukto dharmaH sUtre-jAyApatyorna vibhAgo vidyate pANigrahaNAddhi sahatvaM karmasu tathA puNya kriyAsu dravyaparigraheSu ceti / kAtyAyano'pi--brAhmaNo'. mInAdadhIta svargakAmo yajeteti viziSTaliGgazravaNAstriyA anadhikAre prApta Aha-strI cAvizeSAddarzanAcceti / strI cAdhikriyate / kuta etat / avizeSAt / yasmAcchayamANamapi liGgaM na vizeSapratyAyaka bhavati / ato na puMsAmevAdhikAra iti / uddizyamAnavizeSaNaM hyetatsvarga: kAmo yajeteti vidhisaMsparzAbhAvAt / avivakSitaM liGga saMkhyA c| yatra punarvidhisaMsparzo'sti tatra liGga saMkhyA cetyetaddyaM vivakSitameva / yathA pazumAlabhetetyatra tadvizeSaNaM puM tvamekatvaM cobhayaM vidhIyate viziSTapazvA. lambho'nyathA na bhavati / tasmAtstriyA apyadhikAraH / darzanAcca dRzyate cAyamoM yathA striyA apyadhikAra iti / mekhalayA yajamAnaM dIkSayati yokatreNa patnImiti yoktravidhipare vAkye panyA apyadhikAraM darzayati / sA ca puMsA sahAdhikriyate na pRthak / kriyAphalaM ca saka. lamekaikasya bhavati na vibhAgena svargakAmo yajetetyanena yathA yajamAno'bhidhIyata evaM patnyapIti / yathA yAgena yajamAna phalaM sAdhayati tathA patnyapIti / vAkyAntareNa saha kriyA'nayoH / tathA ca zravaNam nAsti strINAM pRthagyajJo na vrataM nApyupoSaNam / zuzrUSayati bhartAraM tena svarge mahIyate / / iti / tasmAdupanItAdhItAnAM traivarNikAnAM tajjAtistrINAM ca brAhmaNavihite. vAdhAnAgnihotradarzapUrNamAsasomAdikasvidhikAra iti siddham / jaimi. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 bhaTTagopInAthadIkSitaviracitaH-- nirapi-liGgavizeSanirdezAtpuMyuktamaitizAyana iti / svakAra ityatra dustvasya kRtyarthatyAdvivakSitatvamiti striyA nAdhikAraH / bhAryA putrazca dAsazca traya evAdhanAH smRtAH / iti smaraNAccati prApte prakRtyarthatve'pyuddezavizeSaNatvAdavivakSitamevaM puMstvaM klIvAdyarthatvAtta saMkhyAtula patvametra / na cAdhanatvaM pitrAdidattasaM. bhavAt / dharma cArthe cetyAdivacanAcca / patnI zabdasya yajJa yoge niSpatteH / bhAryA putrazceti ghacanaM tvaravAtantrya param / tasmAstriyA appadhikAra iti siddhAntaH / sUtrArthastu svargakAma iti liGgatrizepanirdezAtpumadhiH kArakamaitizAsana AryoM manyate / svamate tu saMkhyAvada vivakSitamiti striyA apyadhikAra iti / anyacca jaiminiH-svavatostu vacanAdaikakar2yA syAditi / strI pRthageva yajeta na tu patyA saha / yajetetyekatvasya kartari vivakSitatvAditi prApte yajamAnaprayoge palyAjyAvekSaNAdeH patnIpayoge ca yajamAnAvekSaNAdelopaprasaGgAt / RtvinyAyena paldhupAdAne svAmi. vacanapatnIyajamAnazabdAnupapatteH saMsRSTadravyayorvibhAganiSedhAcca na pRthagyaSTatvaM kiMtu sahaiva daMpatyorekakartRtvaM tadaikyAcca yatetyekavacanamagnI. pomA devatetivaditi siddhAntaH / sUtrArthastu svavatoH strIpuMsayordravyavatorAjyAvekSaNAnvArambhAdivacanAdaikakamya sahaprayogaH syAditi / AdhA. nAdivatsomAtpUrva karmopayuktAnmantrAnbhAryA'pyadhIte pituH patyuvatigbhyo vA sakAzAt / idaM cArthata eva siddham / atha saMkalpavAkye matabhedena prakAraH / nitye kaumArilanane tAvadadhikAravAkyacAditaphalAbhAve'pi mantraliGgArthavAdAdibahuvAkyapolocanayopAttaduritakSaya eva phalatvena parikalpita iti tadanurodhAdupAttaduritakSayArtha jyotiSTomena yakSya iti nitye jyotiSTome saMkalpaH / etadubhayamata'pi naimittike'pi yatra jAne. dhyAdau phalazravaNaM tatra nimittaphalasaMvalitAdhikArAtputrajanyanimittaM putragatapUtatvAdikAmo jAteSTayA yakSya ityAdi saMkalpaH / yatra tUparAge snAyAdityAdau nimittamAtrazravaNaM tatroparAganimittaM snAnaM kariSya ityA. disaMkalayaH / kAmye tvadhikAravAkyAtipAditaphaloddezena vRSTikAma: kArIyaryA yakSya ityAdisaMkalpa iti sNkssepH| vistarastu matadvaye sarvazaktya. dhikaraNe tiryagadhikaraNe ca draSTavyaH / zArIrakabhASye tu jannAdyasya yata iti sUtre yato vetyAdiviSayavAkyavyAkhyAne brahmaNaH sakAzAdeva prapa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ upodghaataa| jAtamutpannaM yathA mRdaH sakAzAdutpanno ghaTaH svopAdAnaM mRdamatyaktvA jIvati pralIyamAno'pi madyeva pralIyata evaM brahmaNaH sakAzAjjAtaM jagadapi brahmAtyaktvA jIvati pralIyamAnaM ca brahmaNyeva pralIyata ityu. ktvottarazAstrasaMdarbheNa brahmANi samanvayAdikaM pratipAdya brahmArpaNabuddhayaiva karmANi kartavyAnItyuktam / tatazca zrIparamezvaraprItyartha jyotiSTomena yakSya ityAdisvAbhISTasadAzivagajAnananArAyaNAzupAdhyavacchinnaparamezvaramItyudezena saMkalpaH kAryaH / yadyapi saMkalpaH karma mAnasamityuktaM tathA'pi zrItakarmasu vAciko'pi / yo yakSya ityuktvA na yajate traidhA. tIyena yajeteti zrutAvuktvetyukteH / atra jalahastatvAMdyAcArAt / pariziSTe yannA''mnAtaM svazAkhAyaryA pArakyamavirodhi yat / vidvadbhistadanuSTheyamagnihotrAdikarmavat / / iti / zAkhAntaropasaMhAre yathopadezaM kuruta iti vaizvadevasUtramapi pramANam / vaizvadeva eva yathopadezakaraNaniyamAdanyatraivopasaMhAro na vaizvadeve / sa ca pAkSika eva / sa ca sUtrAvirodhena / yatra zAstrAntarIyapakSasya kaNThoktyA niSedha evazabdazravaNaM vA tatra tu naivopasaMhAraH / pa.rakyamavirodhi yadi. tyanantarodAhRtapariziSTavacanAt / na ca zAstrAntaroktapradhAnAGgAnAM svazAstrata Adhikye tasyApyupasaMhAraH pakSe syAditi vAcyam / bahvalpaM vA svagRhyoktaM yasya yAvatpracoditam / tasya tAvati zAstrArthe kRte sarva kRtaM bhavet // iti vacanena tannirAsAt / gRhyagrahaNasya zrautakarmopalakSaNArthatvAt / na caivaM kasyApyupasaMhAro mA'stviti vAcyam / yathopadezaM kuruta ityanena zAstrAntarIyopasaMhArasya vaizvadevAtiriktasthale pravRtteruktatvAt / tatreyaM vyavasthA / yatra svazAstra sAmAnyata uktaM tadviSaye zAstrAntare svasUtrAvi. ruddhaM prakRtIpayogi kiMcidadhika muktaM cettAvanmAnaM grAhyameva / yathA sAmA. nyato dabhairagnIparistuNAtItyukte darbhasaMkhyAvizeSasvIkAraH / svazAstrA. pekSayA zAstrAntare vizeSo vikRtau yaH so'pi svIkArya eva / yathA dIkSaNIyeSTayAdau pradhAnasvaravizeSaH / ayaM vAparo vizeSaH / svazAstro. kteSu zAstrAntaroktopasaMhArapakSe tadukteSu ca pakSeSu madhye yo hautrazAstraika. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagopInAthadIkSitaviracitaH - vAkyatApatra augAtrazAstraikavAkyatApano vA tattadviSaye bhavati sa eva prAya iti sarva ramaNIyam / bRhannAradIye viSyarpitAni karmANi sakalAni bhavanti hi / anarpitAni karmANi bhasmAna nyastahavyavat / / nityaM naimittikaM kAmyaM yaccAnyanmokSasAdhanam / arpitaM viSNave sarva sAttvikaM saphalaM bhavet / / iti / viSNusmaraNAtsarvaM pUrNa bhavati / tathA ca smRtiH pramAdAkurvatAM karma pracyavetAdhvareSu yat / smaraNAdeva tadviSNoH saMpUrNa syAditi zrutiH / / iti / anAjJAtAdimantratrayajapavaiSNavyagnapavyAhRtijapAH sarvasaMdhAnArthaM vaktavyAH / tathA ca smRtyantare anAjJAtAditritayaM vaiSNavI mRcameva ca / samastavyAhRtIzcaitra japedyajJasya pUrtaye // iti / sarvayAjJikopayogAyAyamupoddhAta uktaH / ayaM darzapUrNamAsAdyartho'pi bhavati / na tu kevalaM somArtha eveti draSTavyamiti dik / / iti zrImadokopAhvazrIgaNezadIkSitatanUjagopInAthadIkSitaviraci jyamANasUtravyAkhyAnopayogisarvazeSabhUtopoddhAtaH smaaptH| - - Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com