Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI Agama zrI pravacanasArodhAraH saMkalanam: munijayadarzanavijayaH
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ samagrazrutArthanidhizrImatsiddhasenasUriviracitavRttyalaGkRtaH pravacanaparamArthavitzrImannemicandrasUrisaMjhubdhaH zrI pravacanasAroddhAraH : saMkalanam : munijayadarzanavijaya : prakAzanam : zrI jinAjJA prakAzana vApI
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ * prathamAvRtti * vi. saM. 2054 prataya: 500 0 prAptisthAnam 0 jatInabhAI hemacanda zAha 'komala' chAparIyA zerI, kabutarakhAnA sAme, mahIdharapurA, surata - 3. * Arthika sahakAra * zrI manamohana pArzvanAthasvAmI jaina Tempala TrasTa Timbara mArkeTa, punAnI ArAdhaka zrAvikA bahenonA jJAnakhAtAnI AvakamAMthI bheTa **** * : mudraNam : bhavAnI grAphiksa pragati pinTaranI upara, harizcandra pArka, basasTopanI sAme, vijayanagara roDa, pragatinagara, nAraNapurA, amadAvAda - 13
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ 99889SMSANN000000MAdjpedindiaHABAROHAR 84 viSayAnukramaNikA 888888888 gAthAGka: patrAGkaH 175 187 247 263 287 304 307 310 320 325 327 328 331 335 340 344 dvArAGkaH viSaya: caityavaMdanam gurUvaMdanam pratikramaNam pratyAkhyAnam kAyotsarga : gRhivratAticArA : bharatairavatajinanAmAni AdigaNadharanAmAni pravartinInAmAni viMzatiH sthAnakAni jinajananIjanakAnAM nAmAni " gati : jinAnAM jaghanyotkRSTasaMkhyA janmasaMkhyA gaNadharasaMkhyA munisaMkhyA sAdhvIsaMkhyA vaikriya saMkhyA vAdisaMkhyA avadhisaMkhyA kevali saMkhyA manaHparyavisaMkhyA caturdazapUrvisaMkhyA zrAvaka saMkhyA zrAvikA saMkhyA yakSA: yakSiNyaH tanumAnam lAMchanAni varNaH vrataparivAraHsarvAyu: zivaparivAra : nirvANasthAnam AntarANi antare tIrthocchedaH AzAtanA : 10 AzAtanA: 84 prAtihAryANi atizayAH doSApagamA : catuSkam dIkSAtapaH 348 351 355 360 364 368 373 375 377 379 381 W0 383 385 388 392 393 430 432 433 440 441 451 453 454
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ 455 456 458 471 472 473 475 476 477 480 483 486 488 489 490 492 500 529 " jJAnatapaH " nirvANatapaH bhAvijinajIvAH urdhvAdisiddhasaMkhyA ekasamayasiddhasaMkhyA siddhabhedAH siddhAvagAhanAH gRhiliMgAdisiddhasaMkhyA dvAtriMzadAdisiddhAH stryAdisiddhasaMkhyA siddhasaMsthAnam siddhAnAmavasthitiH siddhAnAmutkRSTAvagAhanA " madhyamAvagAhanA "jaghanyAvagAhanA zAzvatapratimAnAmAni jinakalpinAmupakaraNAni sthavirakalpinAM " AryikANAM ekasthAnajinakalpisaMkhyA AcAryaguNAH vinayabhedAH caraNasaptatiH karaNasaptatiH cAraNagamanazaktiH parihAravizuddhiH yathAlandikasvarupam niryAmakasaMkhyA bhAvanAH zubhAH bhAvanAH azubhAH mahAvratasaMkhyA kRtikarmasaMkhyA kSetre cAritrasaMkhyA sthitakalpaH asthitakalpaH caityAnAM paMcakam pustakAnAM " daNDakAnAM " 540 541 550 552 563 597 602 611 629 72 636 73 74 641 647 648 649 650 651 112 113 115 117 118 119 122 123 123 123 123 125 126 126 127 127 127 128 128 131 131 659 664 669 tRNAnAM " carmaNAM " dUSyANAM avagrahaNAM " 675 676 677 681 685 692 -693 694 pariSahAH maNDalyaH dazasthAnavicchedaH kSapakazreNiH 88 89 131
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ 700 709 134 136 138 711 719 139 734 739 745 upazamazreNiH sthaNDilabhedAH pUrvANAM nAmapadasaMkhye nirgranthAnAM paMcakam zramaNAnAM " grAsaiSaNAnAM " piNDapAnaiSaNAH bhikSAvithayaH prAyazcittAni oghasAmAcArIpadavibhAgasAmAcArI dazadhA sAmAcArI bhavanirgranthatvasaMkhyA vihArasvarUpam apratibaddhavihAraH jAtAjAtakalpa: pariSThApanoccAradik dIkSAyAmayogyA narAH " " striyaH 750 759 759 760 769 142 142 144 144. 145 147 147 147 149 149 150 151 152 153 154 154 155 103 104 oo 772 780 106 783 107 790 792 793 " " napuMsakAH 795 108 109 110 111 112 113 155 797 800 156 157 o 114 157 157 r 115 116 117 118 119 120 121 813 814 816 158 158 158 158 158 158 817 122 836 160 vikalAGgaH yativastramUlyam zayyAtarapiNDaH samyaktvazrutam caturgatikA nirgranthAH kSetrAtItam mArgAtItam kAlAtItam pramANAtikrAntam duHzayyAcatuSkam sukhazayyAcatuSkam kriyAsthAnAni sAmAyikasyAkarSAH .. aSTAdaza zIlAGgasahastrANi nayasaptakam vastragrahaNavidhiH vyavahArapaJcakam yathAjAtapaJcakam nizi jAgaraNavidhiH AlocanAdAyakAnveSaNA AcAryAdi pratijAgaraNam upadhikSAlanakAla: bhojanabhAgAH vasatidoSazuddhiH saMlekhanAvidhiH vasatigrahaNavidhiH 23 847 849 124 125 126 127 128 129 160 162 165 165 167 167 167 130 864 866 131 132 133 134 / 135 167 168 168 169 169 871 875 878 170
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 uSNodakakAlaH devanaratikRtatvamAnam AkSaryadazakam bhASAcatuSkam vacanaSoDazakam mAsabhedAH varSabhedAH lokarakhaNDAni kAlikyAdikAH saMjJA: AhArAdikAH saMjJA: AhArAdikAH saMjJA: daza AhArAdikAH saMjJAH paJcadaza samyaktvasya bhedAH (67) " 77 kulakoTI saMkhyA yonisaMkhyA traikAlyavRttavivRttiH zrAddhapratimAH dhAnyAnAmabIjatvam kSetrAtItAcittatvam dhAnyAni caturviMzatiH maraNAni saptadaza palyopamasvarUpam sAgaropamasvarUpam utsarpiNIsvarUpam avasarpiNIsvarUpam pudgalaparAvartasvarUpam karmabhUmayaH akarmabhUmayaH madAH aSTa prANAtipAta bhedAH pariNAmAH (108) brahmASTAdazakam kAmAcaturviMzatiH (1-10) prANA: kalpadrumAH narakasvarUpam nArakAvAsasaMkhyA nAkapRthvIvedanA nArakANAmAyuH nArakANAM hanumAnam naraka uttpattimRtivirahaH nArakANa lezyA nArakAvadhimAnam paramadhArmikAH narakodvRttalabdhiH 882 883 885 890 896 897 901 902 918 923 924 925 926 942 963 968 971 980 995 1001 1004 1006 1018 1027 1033 1038 1039 1053 1054 1056 1057 1059 1061 1062 1066 1067 1071 1073 1074 1075 1077 1081 1083 1084 1085 1087 170 171 171 174 176 176 177 178 181 182 182 183 183 187 191 191 192 195 197 198 198 199 201 203 204 205 205 207 207 208 208 208 209 209 209 210 210 210 211 212 212 213 213 214 214 215
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 215 215 183 184 185 1094 1096 186 187 188 189 215 216 216 217 218 219 1099 1105 1110 1111 1121 219 220 190 191 192 193 194 1124 221 195 196 197 198 199 200 201 221 221 224 225 225 225 226 227 227 227 228 228 202 203 204 narakotpAde yogyAH narakotpAde yogyAH tattatsaMkhyA ca ekendriyAdikAyasthitiH " bhavasthitiH " tanasthiti: indriyANAM svarUpaM viSayAzca jIvAnAM lezyAH ekendriyAdInAM gatiH ekendriyAdInAmAgatiH " janmamaraNavirahaH tatsaMkhyA devAnAM bhedAstatsthitizca bhavanezAdivimAnasaMkhyA bhavanezAditanumAnam bhavanapatyAdInAM lezyA bhavanapatyAdInAmavadhiH bhavanapatyAdInAmutpAdavirahaH bhavanapatyAdInAmudvartanAviraha: bhavanapatyAdInAmupapAtodvartanasaMkhyA bhavanapatyAdInAM gatiH bhavanapatyAdInAmAgatiH siddhigatevirahaH AhArabhedAstasyocchvAsasya ca kAlamAnam triSaSTitrizatapAkhaNDinaH pramAdAnAmaSTakam bharatAdhipAH haladharAH harayaH prativAsudevAH ratnacaturdazakam nidhinavakam jIvasaMkhyAkulakam karmaNAM mUla prakRtayaH karmaNAM uttaraprakRtayaH bandhodayodIraNAsattA sAbAdhA karmasthitiH puNyaprakRtayaH pApaprakRtayaH bhAvaSaTkaM saprabhedam jIvacaturdazakam ajIvacaturdazakam guNasthAnAni mArgaNAsthAnAni upayogadvAdazakam yogAH paJcadaza 205 228 206 229 207 232 208 209 1128 1147 1155 1159 1161 1167 1172 1173 1174 1177 1179 1180 1188 1207 1209 1211 1212 1213 1214 1218 1232 1249 1251 1276 1280 1283 1287 1290 1300 210 211 233 233 233 233 233 234 235 212 213 214 215 237 216 238 245 217 218 246 219 220 221 222 223 1301 246 247 247 250 250 251 254 254 254 224 225 1302 1303 1304 1305 226 227
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 1306 1307 1310 1311 1317 1319 1320 1321 1322 1351 1354 1356 1359 1360 1360 1361 1363 1364 1364 1365 1367 1384 1385 1386 255 255 256 256 258 258 259 259 259 266 266 267 267 267 267 268 268 268 268 268 268 270 270 270 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 paralokaguNasthAnAni guNasthAnakAlamAnam nArakAdivikurvaNakAlaH samudghAtA: sapta paryAptiSaTkasvarUpam anAhArakacatuSkam bhayasthAnAni aprazastabhASASaTkam aNuvratAnAM bhagAH pApasthAnASTAdazakam muniguNAH saptaviMzatiH zrAvakaguNAH tirazcAM garbhasthitiH manuSyANAM garbhasthitiH manuSyANAM kAyasthitiH garbhasthitasyAhAra: garbhasaMbhUtikAlaH putrasaMkhyA pitRsaMkhyA striyA garbhAbhavanasya puMso'bIjasya ca kAla: garbhasvarUpam samyaktvAdInAmantaram manuSyabhavAyogyAH pUrvAGgamAnam pUrvaparimANam lavaNazikhAmAnam utseghAtmapramANAMgulA: tamaskAyasvarUpam anantaSaTkam aSTAGganimittam mAnonmAnapramANAni bhakSyabhojyASTAdazakam SaTsthAnavRddhihAnI saMharaNe'yogyAH antaraddhIpAH jIvAjIvAlpabahutvam yugapradhAnasaMkhyA utsarpiNyantyajinatIrtham devapravIcAraH kRSNarAjIsvarUpam asvAdhyAyikam nandIzvarasvarUpam labdhibhedAH tapobhedAH pAtAlakalazAH AhArakasvarUpam anAryadezAH AryadezAH siddhaguNAH 1387 270 253 1388 254 1389 255 256 257 270 270 272 273 273 274 274 275 258 259 260 277 261 262 1398 1404 1405 1410 1413 1418 1419 1420 1432 1437 1438 1439 1441 1450 1472 1492 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 277 278 279 279 279 280 281 284 286 288 295 296 297 297 298 1510 1571 273 274 1580 1583 1587 1593 276
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ ||shriijinaay nmH|| shriimnnemicndrsuuriprvrnirmitHprvcnsaaroddhaarH| zrImaddevabhadrAntipacchrImatsiddhasenasUrisUtritatattvajJAnavikAzinITIkAyuktaH prArabhyate / sannaddhairapi yattamomirakhilairna spRzyate kutracicaJcatkAlakalAmirapyanukalaM yannIyate na kSayam / tejomiH sphuritaiH parairapi haThAdAkramyate yanna tajjainaM sarvajagatprakAzanapaTu jyotiH paraM mandatu // 1 // yo dhyAnena nimUlakASamakaSad dveSAdividveSiNo, sabailokyavilokanakarasikaM jyotiH kimapyAtanot / yaH sadbhatamazeSamarthamavadat durvAdivitrAsakadevAryaH zivatAtirastu sa vimuH zrIvardhamAnaH satAm // 2 // ____ svagurUNAmAdezaM cintAmaNisodaraM samAsAdya / zreyaskRte karomi pravacanasArasya vRttimimAm // 3 // .. iha hi ziSTAH kacidabhISTe zAstraprakaraNAdivastuni pravartamAnAH zreyaskAmyayA viziSTAbhISTadevatAnamaskArapuraskAreNaiva pravartante, saca yadyapi kAyamanobhyAmapi kriyamANo nikhilavilasadvighnavinAzakatvena prAripsitazAstraprakaraNAdiparisamAptaye sampanIpadyate tathApi zAstrAdau zrotAraH sarve'pi zAstrAdizravaNarasikAntaHkaraNAH sakalavighnasAtavighAtanimittamavazyamamimatadevatAstavAmidhAnapUrvameva pravartantAmiti zrotRNAmabhISTadevatAstavaviSayamanISonmeSaparigrahArthamAdAviSTadevatAstavo'midheyaH, tathA yatkimapi zAstra prakaraNAdi vA kartumiSyate tatrAvazyamAdau prekSAvatAM pravRttyarthamabhidheyamamidhAtavyaM itarathA kimatra zAstre prakaraNAdau vA'bhidheyamiti saMzayAnA na tatra te pravarteran , vadeyuzca yathA-nA''rabdhavyamidaM zatraM prakaraNAdi vA amidheyazUnyatvAt kAkadantaparIkSAvaditi, yadAhuH- zrutvA'midheyaM zAstrAdau, puruSArthopakArakam / zravaNAdau pravartante, tajijJAsAdinoditAH // 1 // nA'zrutvA viparItaM vA, zrutvA''locitakAriNaH / kAkadantraparIkSAdau, pravartante kadAcana // 2 // " ityAdi, tathA abhihite'pyamidheye na prayojanazravaNamantareNa sahRdayAstadAdriyante, prekSAvattAkSatiprasaMgAta "prayojanamanuddizya, na mando'pi pravartate / evameva pravRttizcevetanyenAsya kiM bhvet||1||" abhidadhyuzca te yathA-nA''rambhaNIyamidaM zAkhaM prayojanazUnyatvAtkaNTakazAkhAmardanavaditi, tataH zAstraprakaraNAdiprArambhaprayAsaniSphalatAzavAzaGkasamuddharaNAya zAstraprakaraNAdau prayojanamapi vaktavyaM, tathA prayojane darzite'pi na paramparayA sarvajJamUlatA'vagatimantareNa vividhAtIndriyArthasArthapratipAdake zAkhAdI sudhiyaH pravRttimAtanvIran , pratipAdayeyuzca te yathA-nArambhaNIyamidaM zAstrAdi sambandhavandhyatvAt svecchAviracitazAsavaviti, tatasteSAM zAstraprakaraNAdipravRttau viziSTAdaranimittaM paramparayAInmUlatAkhyApanArthamAdau guruparvakramalakSaNaH sambandho'pi vaktavya ityAdi paribhAbya prekSAvatAM pravRttyartha pUrvaprayuktaprayogANAM cAsiddhatAdidoSodbhAvanArthamimAmAdigAthAmAha namiUNa jugAijiNaM vocchaM bhavvANa jANaNanimittaM / pavayaNasAruddhAraM guruvaesA samAseNaM // 1 // atra ca narinRtyamAnamAnasavRttayaH saugatAH saGgirante-nanvidaM bhavatAM gehenarditamiva pratibhAsate, yataH sarvamevedaM bhavadbhiH kathyamAnaM zobhate yadi zabdArthayoH kazcitsambandho bhavet , na cAsau vicAryamANazcArimANamaJcati, dvividho hi sambandhaH-tAdAtmyalakSaNastadutpattilakSaNazca, tatra na tAvacchabdArthayostAdAtmyalakSaNaH sambandhaH, sa hi ya evArthaH sa eva zabdo ya eva zabdaH sa evArtha ityevaM bhavet , evaM ca . modakAdizabdoccAraNe modakAdinA mukhapUraNaM bhavet kSurikAdizabdoccAraNe ca vadanapATanAdikaM sampayeta, tatastAvadasau zabdArthayorna ghaTAmaTATyate, na tadutpattilakSaNo'pi sambandhaH jhodaM kSamate, tathAhi-ki zabdAdartha utpadyate ? arthAdvA zabda iti ?, tatra na tAvacchabdAdartha utpadyate, ghaTAdayo hi mRdAdibhya evotpadyamAnA vIkSyante, na zabdAditi, yadi tu zabdAdapi ghaTAdayo bhAvA bhaveyustadA na mRdAdiparizIlanalezamanubhaveyuH kumbhakArAdayaH, nApyarthAcchabdotpattiH, tAlvoSTapuTadantAdibhyaH puruSaprayanasahitebhya eva zabdotpattidarzanAt , tataH zabdArthayostAdAtmyatadutpattilakSaNasambandhadvayAbhAvenA''divAkyamabhidheyAdisUcakaM nirarthakameveti, tatra brUmaH-anabhyupagatopAlambhena kaNThazoSachezamanubhavadbhirbhavadbhirevamAtmA nirarthakameva kadarthitaH, na khalvasmAmiH zabdArthayostAdAtmyatadutpattilakSaNaH sambandha iSyate, kintu sarvasahRdayasammato vAcyavAcakabhAvalakSaNa eva, tatra ca na kiJcidvirudhyate, yadi ca zabdasya prAmANyaM nAbhyupagamyate tadA lAnAmakhilavyavahArANAmucchedaH syAt , uktaM hi-"laukikavyavahAro'pi, na yasminnavatiSThate / tatra sAdhutvavijJAnaM, vyAmohopanibandhanam // 1 // " iti, atra ca bahu vaktavyaM tattu nocyate pranthagauravamayAditi / tatra 'namiUNa' natvA 'yugAdijina' yuga-etadavasarpiNIrUpaH kAlavizeSastatra AdIyata ityAdiH-prathamaH sa cAsau jinazca-rAgadveSAdidurjayArAtijetA taM RSabhadevasvAminamityarthaH, bhavati hi prauDha
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSaNAdanukte'pi vizeSye pratipattiH, yathA-"dhyAnakatAnamanaso vigatapracArAH, pazyanti yaM kamapi nirmalamadvitIyam" ityatra dhyAnaikatAnamanaso vigatapracArA iti prauDhavizeSaNasAmAdyogina iti vizeSyasyAnuktasyApi pratipattistathA'trApi nAmeyadevasyeti, 'vocchaM' vakSye 'bhavyAnAM' nirmalanijaguNanikaramAhAtmyena siddhigamanayogyAnAM prANinAM jJAnanimittaM pravacanasya-dvAdazAtyAdizAsanasya sArozAraM-pradhAnakatipayapadArthoddhAraM 'gurUpadezAda' gurukathanAt 'samAsena' saMkSepeNeti gAthApadArthaH / tatra 'namiUNa jugAijiNaM' ityanena yugAdidevasya namaskArakaraNena vivakSitazAstrAdau sakalakalyANamUlaM bhAvamaGgalaM 'vakSye pravacanasAroddhAra'mityanenAbhidheyaM 'bhavyAnAM jJAnanimitta'mityanena prayojanaM ca pratyapAdi, tacca dvedhA-prakaraNakartuH zrotuzca, ekaikamapi dvividhaM-anantaraM paramparaM ca, tatra prakaraNakarturanantaraM prayojanaM pravacanasArabhUtakatipayapadArthAn pratipAdayataH sattvAnugrahaH, paramparaM tu paramapadAvAptiH, bhavyasattvAnugrahapravRtto hi niravakarasukhanikaraprAjyasAmrAjyanisargaramaNIyaramaNIvargavaibhavodbhAsitasvargaprAptyAdiparamparayA paramapadamavazyamavApnotyeva, yata uktam-"sarvajJoktopadezena, yaH sattvAnAmanupraham / karoti duHkhataptAnAM, sa prApnotyacirAcchivam // 1 // " zrotRNAM punaranantaraprayojanaM yathAvatpravacanasArabhUtakatipayapadA. rthaparijJAnaM, paramparaprayojanaM tu teSAmapi paramapadaprAptireva, tathAhi-te yathAvadvijJAtapravacanasArabhUtakatipayapadArthAH prakRyasArAtsaMsArAdvirajyante tataH paramapadAvAptaye niHsapatnaM prayatnamAcaranti tato nikhilazreyaskArakaM niHzreyasamAsAdayanti, yata uktam-"samyagbhAvaparijJAnAdviraktA bhavato jnaaH| kriyA''saktA savinena, gacchanti paramAM gatim // 1 // " iti, sambandhastu dvidhA-upAyopeyalakSaNo guruparvakramalakSaNazca, tatra prathamastarkAnusAriNaH prati, sa cAyaM-vacanarUpApannaM zAstramidamupAyaH, upeyaM samyagetacchAstrArthaparijJAnaM muktipadaM vA, tasyApyataH pAramparyeNa prApteH, zraddhAnusAriNastu prati guruparvakramalakSaNasambandhaH, tatkamazcAya-prathamaM hi ghanAghanaghanapaTala ivAtiprasAriNi paTutarojjambhamANakharakiraNanikaraprakAzasaGkAzakamanIyakevalAlokanyakAriNi ghanaghAtikarmanicaye pracaNDaprabhajanaprasAriNevAdhyAmalazubhadhyAnena pralayamApAdite niHzeSayathAvasthitajIvAjIvAdipadArthasArthAvabhAsini niHsapane samutpanne kevalajJAnAloke nAkinagaragurutaravizuddhasamRddhisambhAratiraskArakAriNyAmapApAyAM nagaryA sakalalokalocanAmandAmandotsavakArinirupamaprAkAratrayodbhAsitasamavasaraNa. madhyabhAgavyavasthApitavicitraratnakhaNDakhacitasiMhAsanopaviSTena viziSTamahAprAtihAryAdiparamArhantyasamRddhimahinA bhagavatA zrImanmahAvIreNa surAsurakinnaranarezvaranikaraparikaritAyAM pariSadi pravacanasArabhUtAH sarve'pi padArthA arthato niveditAH tadanu pravacanAdhipatinA sudharmasvAminA ta eva sUtrato racitAH 'atthaM bhAsai arahA suttaM gaMthaMti gaNaharA niuNaM' ityArSavacanAt tadanu jambUsvAmiprabhavazagyambhavayazobhadrasambhUtavijayabhadrabAhusthUlabhadramahAgirisuhastiumAsvAtizyAmAryaprabhRtibhiH sUribhiHsvakIyasvakIyasUtreSu vistRtatamavistRtataravistRteSUpanibadhyamAnA bhavyajanebhyazca prakAzyamAnA etAvatI bhUmikAM yAvadAnItAH, tatastebhyo'pi sUtrebhya aidaMyugInamandamedhasAmavabodhAya salipyAsmin prakaraNe 'anyopakArakaraNaM dharmAya mahIyase ca bhavatI'tyadhigataparamArthAnAmavivAdo vAdinAmatreti paropakArarasikAntaHkaraNaprAkAlikazrutadharAmihitazrutamanusmaratA mayA samudbhiyante ityevaM paramparayA sarvavinmUlamidaM prakaraNamarthamAzritya na punamaiyA nUtanaM kizcidatra sUdhyate ityavadAtabuddhInAM bhavyAnAmidamupAdeyaM bhavatIti // idAnI pravacanasArabhUtA ye vivakSitA padArthAsteSAM SaTsaptatyadhikadvizatIsaGkhyAni dvArANi (276) gAthAcatuHSaSTyA sukhAvabodhArthamupadizannAha ciivaMdaNa baMdaNayaM paDikkamaNaM pcaannmussggo| cauvIsasamahiyasayaM gihipaDikamAiyArANaM // 2 // bharahami bhUyasaMpaibhavissatitthaMkarANa naamaaii| eravayaMmivi tAI jiNANa saMpaibhavissANaM // 3 // usahAijiNidANaM AimagaNaharapavittiNInAmA / arihaMtavaNaThANA jiNajaNaNIjaNayanAma gaI // 4 // uciTThajahaNNehiM saMkhA viharaMtatitthanAhANaM / jammasamae vi saMkhA uki?jahaNiyA tersi // 5 // jiNagaNahara murNi samaiNI veurviya vaui avahi kevaliNo / maNenANi caudasaipubvi maiDa maiDINa saMkhA u||6|| jiNajakkhA devIo tarNamANaM laMLaNANi vanA y| vayaparivAro savvAIyaM ca sivagamaNaiparivAro // 7 // nivvANagamaNaThANaM jiNaMtaraoNiM ca titthvuccheo| dasai culasI vA A~sAyaNAu taha pauDiherAI // 8 // cautIsAisa~yANaM dosA aTThArasArihaukkaM / nirkhemaNe nANami ya nivvANami ya jiNANe tavo // 9 // bhAvijiNesaraMjIvA saMkhA uDDAhatiriyasiddhANaM / taha ekasamayasiddhANa te ya panaresabheehiM // 10 // avagAhaNAya siddhA ukiTThajahannamajjhimAe ya / gihiliMgaannaliMgassaliMgasiddhANe saMkhA u // 11 // battIsAI sijhaMti avirayaM jAva aTTahIyasayaM / aTThasamaehiM ekkakkUNaM jAvekarsamayaMtaM // 12 // thIvee puMvee napuMsae sijhemANaparisaMkhA / siddhANaM saMThANaM avaThiThANaM ca siddhANaM // 13 // avagAhaNA ya tesiM ukkosoM majjhiauM jahannoM ya / nAmAi cauNhapi hu sAsayajiNAhapaDimANaM // 14 // uvagaraNANaM saMkhA jiNAMNa thavirANa sAhaNINaM c| jiNakappiyANa saMkhA ukiTTA egavasahIe 2
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 // 15 // chatIsaM sUrirguNA viNao bAvannabheryapaiDibhinno / caraNaM karaNaM jaMghAvijjAcAraNagamaNasattI // 16 // parihAravisuddhi ahA~laMdA nijAmaiyANa aDayAlA / paNavIsa bhAvaNAo suhAu asuhAu~ paNavIsaM // 17 // saMkhA mahatvayANaM kiikammANa ya dine tahA khise / cAritANaM saMkhA Thiya~kappo aThiyappo ya // 18 // ceiyaM putthaya daMDayai tarNa cammai dusAI paMca patteyaM / paMca avagaihabheyA parIsa~hA maMDalI satta // 19 // dasaThANavavaccheo khaivagasseDhI ya jaivasamasseDhI / thaMDalA sahasso ahio caiusahiyavIsAe // 20 // puvvANaM nAmAiM payasaMkhAsaMjyAI caiMDadasavi / niggaMdhI samaNAvi ya patteyaM paMca paMceva // 21 // gAsesaNaNa paNagaM piMDe pANe ya esaiMNa satta / bhikhAriyA vIhINamadRgaM pAyachintANaM // 22 // sImAyArI ohaMmi payavibhAMgaMmi taha ya sahA u ( cakkavAlaMmi) / niggaMdhattaM jIvassa paMcavArAo vavAse // 23 // sAhuvihArasarUvaM appaDibaddho ya so viheyaivvo / jAyA a~jAyakappo pariThavaNuccAraMkaraNadisA // 24 // aTThArasa purise vIsaM itthIsu dasa 'napuMsesuM / pavvAvaNAaNarihA taha viyalaMgassaiMrUMvA ya // 25 // jaM mulaM jaIkappaM vatthaM sejAyairessa piMDo ya / jattiya sutte sammaM jaha niggaMthAvi reMgaiyA // 26 // khitte ma~ge kaoNle tahA paimANe aIyamakappaM / duhernuhaseja caukaM terasa kiriyANa ThINAI // 27 // egaMmi bahubhavesu ya AgarisA cauvvi'vi somaie / sIlaMgANa'dvArasa hassa 954 sattagaM caiva // 28 // vaitthaggahaNavihANaM vaivahArA paMca taha a~hAjAyaM / nisijIMgaraNaMmi vihI AloyeMNadAyaya'nnesA // 29 // gurupamuhANaM kIraha a~suddhasuddhehi~ jattiyaM kAlaM / uvahIghoNakAlo bhobhAyA vaisahisuddhI // 30 // saMlehaNA dubAlasa varise vasaheNa vasahisaMgaiNaM / usiNassa pha~suyassavi jalassa sacittayA kAlo // 31 // tiriityIo tiriyANa mANavIo narANa devIo / devANa jaguNAo jattiyametteNa ahiyAo // 32 // acchereyANa dasagaM cauro bhAu NasolasagaM / mIsANa paMca bheyA bheyA varisINa paMceva // 33 // lorge sarUvaM nAo tiniuro va deMsa va paeNnarasa vA / taha sattasadvilakkhaNabheavisuddhaM ca sammattaM // 34 // egaviha duviha tivihaM cauhA paMcaviha dasavihaM sammaM / davvAikAragAIuvasamabheehiM vA samma // 35 // kulakoDINaM saMkhAM jIvANaM joNilakkha bulasII / tekAlAI vittatthavivaraiNaM seDimAu // 36 // nANamabIyattaM khettAIyANa te acittattaM / dhannAI paDavIsaM maraNaM tarasabheyaM ca // 37 // palioma ayara'rvasappiNINa ussappiNINavi saMruvaM / davve khette kAle bhAve polaparAvaTTo // 38 // pannarasa kammabhUmI akammabhUmIu tIsa aTTha maiyA / donni sayA teyAlA bhaiyA paNAivAyassa // 39 // pariNAmANaM aTThottarasayaM baMbhamasabheyaM / kAmANa uvvIsA dasa paNA dasa ya kaeNppadrumA // 40 // nareyA nerahayANaM AvAsA veyaNA''utamANaM / uppatti viraho lesasahi paramahammA ya // 41 // narayuvvadvANaM laddhisaMbhavo tesu jesi uvevAo / saMkhA upajjaMtANa taha ya vaTTamANANaM // 42 // kaoNyaThiI bhavaThiio egiMdiyavigalasannijIvANaM / tamANamesi iMdiyasarUvavisayA ya lesIo // 43 // aiyANaM jattha gaI janto ThANehi AgaI esiM / upapattireNaviraho jAyaMte maraMtasaMkhA ya // 44 // bhavaNavaivANamaMtarajoisavemANavAsidevANaM / Thi bhaivaNa dehamANaM lesIo ohinaNaM ca // 45 // uppattIe tahuvaTTaNaya viraho imANa saMkhI ya / jammi ya eyANa gaI jatto vA A~gaI esiM // 46 // viraho siddhirgeIe jIvANAhAragahaNaUsasA / tinni sayA tesaTTA pasiMDINa'dvaya paimAyA // 47 // bhairahAhivA harA hariNo paDivAsudevairAyANo / rayaNAi caiuddasa navanihIo taha jIvasaMkhAo // 48 // kammAI ahe tesiM uttarapayaDINa aTThAvannasayaM / baMdhodayA NudIreMNasasANa ya kiMpi hu sarUvaM // 49 // kammara sAbAhA bAyAlIsA u puNNapaiya~DIo / bAsIya pavapayaDIo bhAvachaka saMpaDibheyaM // 50 // jIvaNa ajIvaNa ya guNANa taha maiggaNANa patteyaM / caudasagaM uvaogA bArasa jogoM ya paNNarasa // 51 // paralogagaI guNaThANaesa taha tANa kalaparimANaM / narayatirinarasurANaM shreesonar // 52 // santeva samugdhAyA chappanantIo'hArayA cauro / santa bhaiyA 3
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ NAI chanbhAsA appstthaao||53|| bhaMgA gihivayANaM aTThArasa pAvaThANagAiMpi / muNiguNa sattAvIsA igavIsA sAvaryaguNANaM // 54 // tericchINukkiTThA gaiMbhaThiI taha ya sA maNussINaM / ganbhassa ya kIyaThiI gambhaTThiyajIvaAhAro // 55 // riuruhirasukkajoe jattiyakAleNa gamasaMbhUI / jattiyaputtA gambhe jattiya piyaro ya puttassa // 56 // mahilA gambhaajogA jettiyakAleNabIyao puriso / sukkAINa sarIraTThiyANa savvANa parimANaM // 57 // sammattAINuttamaguNANa lAhaMtaraM jamukkosaM / na lahaMti mANusattaM sattA je'NaMtaruvahAM // 58 // puvvaMgaparImANaM mANaM (vassa lavaNasihamANaM / ussehaAyaaMgulapamANaaMgulamINAI // 59 // tamakAyasarUvamaNatachakkagaM aTThagaM nimittANaM / mANummANapamANaM aTThArasa bhakkhabhojoiM // 60 // chaTThANavuDDihANI avahari jAi neva tIraMti / aMtaredIvA jIvAjIvANaM appabahuyaM ca // 11 // saMkhA nissesajugappahANasUrINa vIrajiNatitthe / osappiNiantimajiNatitthaaviccheyamANaM ca // 12 // devANaM paviyAro sarUvamaTThaNha kaNharAINaM / sajjhAyassa akaraNaM naMdIsaradIvaThiibhaNaNaM // 13 // laddhIo tava pAyAlakalasa AhAragassairuvaM ca / desA aNAyariyA oNriyA ya siddhagatIsaguNA // 64 // tesaTThIdAragAhAo // . samayasamuddhariyANaM Asatthasamattimesi dArANaM / nAmukttiNapuvvA tavisayaviyAraNA neyA // 65 // tatra sakalakalyANamUlatvAtprathamaM caityavandanadvAraM, cittasya bhAvAH karmANi vA "varNadRDhAdibhyaH vyaJce"ti (pA0 5 / 2123) vyaSi caityAni-jinapratimAH, tA hi candrakAntasUryakAntamarakataratnamuktAzailAdidalanirmitA api cittasya bhAvena karmaNA vA sAkSAttIrthakarabuddhi janayantIti caityAnyabhidhIyante teSAM vandanaM-stavanaM kAyavAGmanaHpraNidhAnaM caityavandanaM, tadatra vidhibhaNanena vaktavyaM, atra ca prAkRtalakSaNAtprathamaikavacanasya serluk 1, 'vaMdaNaya'miti tadanu vandanakadvAraM, vandyante pUjyA guravo'neneti vandanaM tadeva vandanaka, svArthe kan 2, 'paDikkamaNaM' tadanu pratikramaNamiti dvAraM, pratizabdo'yamupasargaH pratIpe prAtikUlye vA'rthe vartate, 'kramu pAdavikSepe' ityasya bhAvalyuDantasya pratIpaM pratikUlaM vA kramaNaM pratikramaNamiti 3, 'paccakkhANa'miti pratyAkhyAnamiti dvAra, tatra prati-vecchApravRttipratikUlatayA A-maryAdayA vivakSitakAlAdimAnayA khyAnaM-prakathanaM pratyAkhyAnaM mUlaguNottaraguNarUpamityarthaH 4, 'ussaggo'tti utsargaH, tatra yathA bhAmetyukte satyabhAmeti gamyate tathA'trApyekadezena samudAyAvagamAtkAyotsarga iti draSTavyaM, tatra cotsarjanamutsargaH kAyasya utsargaH kAyotsargaH ucchAsAthAkArasthAnamaunadhyAnakriyAvyatirekeNa kriyAntarakaraNamadhikRtya parityAga ityarthaH 5, 'cauvIsasamahiyasaya'miti caturviMzatyadhikaM zataM gRhasthapratikramaNAticArANAM bhaNanIyamiti dvAra 6, evaM prathamagAthAyAM SaT dvArANIti // 2 // bhArate kSetre bhUtasampratibhaviSyattIrthakarANAM nAmAni, airavate'pi kSetre tAni nAmAni jinAnAM sampratibhaviSyatAM-vArtamAnikabhAvinAM, na punaratItAnAmityarthaH, bhaNitavyAnIti kriyAdhyAhAraH 7, iti dvitIyagAthAyAM saptamaM dvAraM // 3 // RSabhAdijinendrANAM caturvizatisayAnAmapi 'Aima'tti Adau bhavA AdimAH 'pazcAdAdyantAgrAdimaH' (pA0 4-3-23 vArtike 'agrAdipazcADimac 'antAcce'ti) iti sUtreNa imapratyaye Telope ca Adima iti rUpaM, tata AdimAzca te gaNadharAzca AdimagaNadharAsteSAM nAmAni, aprataH sthitasya nAmazabdasyehApi sambandhAdvaktavyAni 8, tathA''dimapravartinInAmAni vaktavyAni 9, tathA arhattvArjane-tIrthakarapadopArjane yAni sthAnAni-kAraNAni tAni ca vaktavyAni, ThANA iti prAkRtazailyA puMsA nirdezaH 10, tathA jinAnAM jananyo-mAtaro janakAzva-pitarasteSAM nAmAni vaktavyAni 11, tathA teSAmeva guNazeSANAM kasyAM gatau gamanamiti gatirvaktavyA 12, iti tRtIyagAthAyAmaSTamAdIni dvAdazAntAni paJca dvArANi bhaNitAni // 4 // utkRSTajaghanyAbhyAM padAbhyAmiti gamyaM viharattIrthanAthAnAM saGkhyA bhaNanIyA, kiyanta utkRSTato viharamANAstIrthanAthA ekakAlaM labhyante? jaghanyatazca kiyantaH ? 13, tathA 'jammasamaya'tti janmasamaye'pi saGkhyA utkRSTajaghanyakA-utkRSTajaghanyabhavA teSAM-tIrthanAthAnAM [saGkhyA bhaNanIyA, ekakAlamutkRSTataH kiyantaH karmabhUmiSu te jAyante kiyantazca jaghanyataH 14, iti caturthagAthAyAM trayodazacaturdazasvarUpaM dvAradvayamabhihitam // 5 // atra jinazabdAt prAkRtazailyA SaSThIbahuvacanaM luptaM, tato jinAnAM sambandhino gaNadharAzca munayazca zramaNyazca vaikurvikAzca vAdinazca avadhayazca kevalinazceti dvandvasamAhAre gaNadharamunizramaNIvaikurvikavAdyavadhikevali (nasta)tasyeti, tatazca gAthAparyantavati 'saMkhAu' itizabdasambandhAjinAnAM-RSabhAdInAM pratyekaM ye gaNadharAsteSAM saGkhyA bhaNanIyA 15, tathA teSAmeva ye munayaH-sAdhavasteSAM saGkhyA 16, tathA teSAmeva yAH zramaNyo-vratinyastAsAM saGkhyA 17, tathA 'vikurva vikriyAyA'miti dhAtugaNe dhAtuH vikurvaNamiti 'halazceti (pA03-3-121) pani ca vikurvastena caranti 'tena caratIti (pA0 4-4-8 carati) Thaki 'Thasyeka' (pA0 7-3-50) iti ikAdeze ca vaikurvikAsteSAM saGkhyA 18, tathA vAdinAM devAsurairapyajeyAnAM saGkhyA 19, tathA avadhyavadhimatorabhedAdavadhInAMavadhijJAnavatA saGkhyA 20, tathA kevalinAM saGkhyA 21, tathA manojJAninAM-manaHparyavajJAninAM saGkhyA 22, tathA caturdazapUrviNAM-caturduzapUrvadharANAM saGkhyA 23, tathA zrAddhAnAM-zrAvakANAM 24, tathA zrAddhikAnAM-zrAvikANAM sakyA vaktavyA 25, iti paJcamagAthAyAM paJcadazA
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIni paJcaviMzatitamAntAnyekAdaza dvArANyamihitAni // 6 // jinAnAM yakSAstathA devyaH - zAsanadevatAH tathA tanumAnaM - zarIrapramANaM 26-27-28, tathA lAJchanAni - cihnAni 29, tathA varNA- raktAdayaH 30, tathA vratasya parivAraH kaH kiyatA parivAreNa saha vratamaprahIditi 31, tathA sarvAyuSkaM 32, caH samuccaye tathA zivagamanaparivAro - mokSagamanasamaye kaH kiyatA parivAreNa tatra gata iti vAcyaM 33, evaM SaSThagAthAyAM SaDi'izatitamAdIni trayastriMzattamAntAnyaSTau dvArANyabhihitAni // 7 // jinAnAM nirvANagamane yatsthAnaM tadabhidheyaM 34, tathA jinAntarANi - ekasmAjjanAdaparo jinaH kiyatA kAlavyavadhAnena siddha ityevaMrUpANi 35 caH samuccaye, tathA tIrthavyavacchedaH - caturvarNazramaNasaGghasya vyavacchedaH kadA kutra kathaM jAta iti bhaNanIyaM 36, tathA daza caturazItirvA jJAnadarzanAdInAmAyaM - lAbha zAtayantItyAzAtanA vAcyAH 37-38, tathA prAtihAryANi - pratihArakarmANi tIrthakRtAmabhidheyAni 39, iti saptamagAthAyAM catukhiMzacamAdIni ekonacatvAriMzattamAntAni SaT dvArANi sUtritAni // 8 // catustriMzadatizayAnAmarhato vAcyA 40 tathA doSA aSTAdaza Arhantyapratipanthino bhaNanIyAH 41, tathA'I catuSkaM -nAmAIdAdibhedenAbhidheyaM 42 tathA niSkramaNe - dIkSAyAM 43 tathA jJAnekevalAlokotpattau 44 tathA nirvANe ca-mokSagamanasamaye jinAnAM tapAMsi vAcyAni 45, ityaSTamagAthAyAM catvAriMzattamAdIni paJcacatvAriMzattamAntAni SaT dvArANi sUtritAni // 9 // bhAvinAM - apretanotsarpiNyAM bhaviSyatAM jinezvarANAM jIvA vaktavyAH 46, tathA sA UrddhAvastiryaglokasiddhAnAM - kiyanta Urddhaloke kiyanto'dholoke kiyantazca tiryagloke ekasamaye siddhyantIti pratipAdyaM 47, tathA ekasmin samaye siddhAnAM saGkhyA abhidheyA ekasmin samaye kiyantaH siddhyantItyarthaH 48, tathA te siddhAH pazvAdazamirbhedaiH pratipAdyA 49 iti navamagAthAyAM SaTcatvAriMzadAdInyekonapacAzattamAntAni catvAri dvArANyuktAni // 10 // avagAhante jIvA yasyAmityauNAdike'napratyaye'vagAhanA - tanustasyAmutkRSTAyAmekasamayena kiyantaH siddhyanti ? jaghanyAyAM tasyAM kiyantaH 1 madhyamAyAM ca kiyanta ityabhidheyaM 50 caH samucaye, tathA gRhiline---gRhasthaline anyaliGge - jaTAdharAdyanyatIrthikaliGge khaline ca-rajoharaNAdiliGge ekasamayena siddhyatAM saGkhyA bhaNanIyA 51 iti dazamagAthAyAM paJcAzattamaikapaJcAzattame dve dvAre amihite // 11 // dvAtriMzadAdayaH AdizabdAdaSTacatvAriMzatSaSTidvisaptaticaturazIviSaNNavativyuttarazatASTottarazatAni gRhyante, tatazcaikadvayAdayo dvAtriMzadAyantAH siddhyanti nirantaraM yAvadaSTabhiradhikaM zataM aSTamiH samayairekaikonairyAvadekasamayAntaM, ayamarthaH - ekasmin samaye eko dvau vA yAvad dvAtriMzatsiyanti evaM dvitIyAdiSvapi samayeSu aSTamAnteSu tato'vazyamantaraM tathA pUrvavat trayatriMzadAdaya ekakAdayo vA sapta samayAn yAvanirantaraM siddhyanti tato'vazyamantaramityAdi svarUpaM bhaNanIyaM 52 ityekAdazagAthAyAM dvipazvAzamekaM dvAraM // 12 // zrIvede puMvede napuMsakavede ca siddhyatAM saGkhyA vAcyA 53, tathA siddhAnAM saMsthAnaM 54, tathA avasthitisthAnaM ca siddhAnAM kathanIyaM 55 ityasyAM dvAdazagAthAyAM tripabhvAzacatuSpazcAzatpazcapaJcAzadUpANi trINi dvArANi // 13 // avagAhanA - tanuH caH samucaye teSAM - siddhAnAmutkRSTA 56 tathA madhyamA 57 tathA jaghanyA vAcyA 58, tathA nAmAni - abhidhAnAni catasRNAmapi huzabdaH prAkaTye zAzvatajinanAthapratimAnAM 19 iti trayodazagAthAyAM SaTpaccAzAdIni ekonaSaSTyantAni catvAri dvArANi // 14 // upakaraNAnAM saGkhyA jinAnAM - jinaka lpikAnAM 60 tathA sthavirANAM - gacchavAsivratinAM 61 tathA sAdhvInAM ca vAcyA 62, caH samucaye, tathA jinakalpikAnAM samayotkRSTA ekasyAM vasatau vAcyA 63 iti caturdazagAthAyAM SaSTitamAdIni triSaSTyantAni catvAri dvArANi / / 15 / / SatriMzat sUrINAM - AcAryANAM guSNA vaktavyAH 64, tathA vinayo dvipazvAzadbhedapratibhinno vAcyaH 65, tathA caraNaM saptatibhedaM vAcyaM 66, tathA karaNaM saptatibhevaM vAcyaM 67, tathA jaGghAcAraNAnAM vidyAcAraNAnAM ca gamanazaktirabhidheyA 68 iti paJcadazagAthAyAM catuHSaSTyAdIni aSTaSaSyantAni paJca dvArANi // 16 // parihAravizuddhikAnAM parihAravizuddhitapaso vA svarUpaM bhaNanIyaM 69, tathA 'ahAlaMda'tti yathAlandakalpakAriNo vAcyAH 70, tathA pratipannAnazanasya sAdhoyeM niryAmakA - ArAdhanAkArakAsteSAmaSTacatvAriMzaddhUNanIyA 71, tathA paJcaviMzatirbhAvanAH zubhAH 72 tathA azubhAH paJcaviMzatirvAcyAH 73 iti SoDazagAthAyAmekonasaptatitamAdIni trisaptatyantAni pazva dvArANi // 17 // saGkhyA mahAvratAnAM - prANAtipAtaviramaNAdInAM 74, tathA kRtikarmaNAM - vandanakAnAM dinamadhye saGkhyA 75, caH samuccaye, tathA kSetrebharatAdau cAritrANAM - sAmAyikAdInAM saGkhyA 76, tathA sthitakalpaH 77 tathA'sthitakalpo vAcyaH 78, caH samuccaye, iti saptadazagAthAyAM catuHsaptatyAdIni aSTasaptatyantAni paJca dvArANyamihitAni / / 18 / / caityAni - pratimArUpANi 79 tathA pustakAni 80 tathA daNDakAH 81 tRNAni 82 tathA carmANi 83 tathA dUSyANi vastrANi 84 etAni paJca pazca pratyekaM vaktavyAni tathA pAvabhedAH 85, tathA pari- sarvataH sAnte mokSArthibhiriti parISahAH 86, tathA maNDalyaH sapta vAcyAH 87 ityaSTAdazagAthAyA konAzItyAdIni saptAzItyantAni nava dvArANi bhaNitAni // 19 // dazAnAM sthAnAnAM vyavacchedaH 88, tathA kSapakazreNiH 89, tathopazamazreNiH 90, tathA sthaNDilAnAM - sAdhuyogyabhUvizeSANAM sahasro'dhikazcatuH sahitaviMzatyA caturviMzatyadhikasahasra ityarthaH 91 ityekonaviMzatitamagAthAyAM aSTAzItyAdIni ekanavatyantAni catvAri dvArANi // 20 // pUrvANAM nAmAni padasAyA saMyutAni - yuktAni catuzApi kathanIyAni 92, tathA nirmanthAH - sAdhavaH 93 tathA zramaNA - mikSukAH 94 pratyekaM pazya pazcaiva vaktavyA, iti viMzatitamagAthAyAM dvinavatitrinavaticaturnavatidvArANi trINi // 21 // prAsaiSaNAnAM paJcakaM 95, tathA piNDe pAne ca eSaNAH sapta 96, tathA mikSAcaryA - 5
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaye vIthInAM-mArgANAmaSTakaM 97, tathA prAyazcittAni vAcyAni 98 ityekaviMzatitamagAthAyAM paJcanavatyAdIni aSTanavatyantAni catvAri dvArANi // 22 // samAcArI oghe-sAmAnye 99. tathA padavibhAge-chedapranthoktasvarUpe 100 tathA dazavidhacakravAle-pratidinakaraNIyasamAcAre saMkhyA vAcyA 101, tathA nirgranthatvaM-sAdhuvizeSatvaM paJcavArAn bhavavAse-saMsArAvasthAne 102 iti dvAviMzatitamagAthAyAM navanavatyAdIni yadhikazatatamAntAni catvAri dvArANi // 23 // sAdhUnAM vihArasvarUpaM 103, tathA aprativaddhazca sa vihAro vidhAtavyaH 104, tathA jAtakalpo'jAtakalpazca vaktavyaH, jAtA:-gItArthA bhaNyante ajAtAzca-agItArthAH 105, tathA pariSThApanocArakaraNayordika 106 iti trayoviMzatitamagAthAyAM vyadhikazatatamAdIni SaDuttarazatatamAntAni dvArANi catvAri // 24 // aSTAdaza puruSeSu 107 tathA viMzatiH strISu 108 tathA daza napuMsakeSu pravrAjanAnarhAH 109, tathA vikalAGgasvarUpAzca 110 iti caturvizatitamagAthAyAM saptottarazatatamAdIni dazottarazatatamAntAni dvArANi catvAri // 25 // yat mUlyaM yasya tat yanmUlyaM yatInAM-munInAM kalpyaM-kalpanIyaM vastraM 111, tathA zayyAtarasya piNDazca kalpyo'kalpyo veti 112, tathA yAvati sUtre sati samyaktvamavazyambhAvi 113, tathA nirmanthA api caturgatikA bhavanti, catasro narakAdayo gatayo yeSAM te caturgatikAH 114 iti paJcaviMzatitamagAthAyAmekAdazottarazatatamAdIni caturdazottarazatatamAntAni catvAri dvArANi // 26 // kSetre tathA mArge tathA kAle tathA pramANe cAtItaM-bhaNitapramANAt kSetrAderatikrAntaM akalpyaM yat tadbhaNanIyaM 115-116-117-118, tathA duHkhazayyAcatuSkaM 119, tathA sukhazayyAcatuSkaM 120, vathA-trayodaza kriyAsthAnAni 121 iti SaDiMzatitamagAthAyAM paJcadazottarazatatamAdIni ekaviMzatyuttarazatatamAntAni sapta dvArANi // 27 // ekasmin bhave bahuSu ca bhaveSu AkarSA-virUpAdhyavasAyavizeSAzcaturvidhe'pi sAmAyike zrutasAmAyika-samyaktvasAmAyika-dezavirati0sarvavirati lakSaNe kiyanto bhavanti ? 122, tathA zIlasyAGgabhUtAH-kAraNabhUtA ye padAryAsteSAmaSTAdazasahasrA vAcyAH 123, tathA nayAnAM-naigamAdInAM saptakaM ca 124 iti saptaviMzatitamagAthAyAM dvAviMzatyuttaratrayoviMzatyuttaracaturvizatyuttarazatatamAni trINi dvArANi // 28 // vanagrahaNasya vidhAnaM 125, tathA vyavahArA-AgamAdayaH paJca 126, tathA yathAjAtaM-colapaTTakAdi 127, tathA nizi jAgaraNe vidhiH 128, tathA AlocanAdAyakasya guroranveSA-anveSaNA 129 ityaSTAviMzatitamagAthAyAM paJcaviMzatyuttarazatatamAdIni ekonatriMzadutarazatatamAntAni paJca dvArANi // 29 // gurupramukhANAM kriyate'zuddhaiH zuddhaizca vastumiryAvantaM kAlaM pratijAgaraNamiti zeSaH 130, tathA upadherdhAvanakAla:-prakSAlanaprastAvaH 131, tathA bhojanasya bhAgAH 132, tathA vasatizuddhiH 133 ityekonatriMzattamagAthAyAM triMzaduttarazatatamAdIni trayastriMzaduttarazatatamAntAni catvAri dvArANi // 30 // saMlekhanA-zarIrazoSaNA dvAdaza varSANi 134, tathA vRSabheNa-balIvardaina kalpitena vasatergrahaNaM 135, tathoSNasya prAsukasyApi jalasya sacittatAkAlaH 136, uSNaM-prAsukamapi jalaM jAtaM kiyatA kAlena punaH sacittaM bhavatItyarthaH, iti triMzattamagAthAyAM caturviMzaduttarapazcatriMzaduttarapatriMzaduttarazatatamAni trINi dvArANi // 31 // iha SaSThayAH paJcamyarthatvAt tirazyo tirazcAM mAnavyo mAnavAnAM devyo devAnAM yadguNAH, yo guNo-guNakAro yAsAM tAH tathA, yAvatA guNakAreNa tiryakpuruSAdibhyo'dhikAstirazyAdaya ityarthaH, yAvanmAtreNAdhikAzca sarvAH niyo guNakArAdapyuddharitAH 137 ityekatriMzattamagAthAyAM saptatriMzaduttarazatatamamekaM dvAram // 32 // AzcaryANAM dazakaM 138, tathA catasro bhASAH 139, tathA vacanAnAM SoDazakaM 140, tathA mAsAnAM paJca bhedAH 141, tathA bhedA:-prakArA varSANAM paJcaiva 142 iti dvAtriMzattamagAthAyAmaSThatriMzaduttarazatatamAdIni dvicatvAriMzaduttarazatatamAntAni paJca dvArANi // 33 // lokasvarUpaM 143, tathA saMjJAstisraH 144 tathA catasro vA 145 tathA daza vA 146 pazcadaza vA 147, tathA saptaSaSTilakSaNabhedavizuddhaM ca samyaktvam 148 iti trayastriMzattamagAthAyAM tricatvAriMzaduttarazatatamAdIni aSTacatvAriMzaduttarazatatamAntAni SaD dvArANi // 34 // ekavidhamanasthitasamyaktvazabdasambandhAtsamyaktvaM, prAkRtazailyA prathamaikavacanamatrAotanapadeSu ca luptaM draSTavyaM, tathA dvividhaM trividhaM caturdhA paJcavidhaM dazavidhaM dravyAdikArakAdiupazamabhedairvA samyaktvaM vAcyaM 149, iti catustriMzattamagAthAyAmekonapazcAzaduttarazatatamamekaM dvAram / / 35 / / kulakoTInAM saGkhyA jIvAnAM sambandhinI bhaNanIyA 150, tathA jIvAnAmeva sambandhinI yonilakSacaturazItiH 151, tathA "traikAlyaM dravyaSaTa"mityAdivRttasya yo'rthastasya vivaraNaM 152, tathA zrAddhAnAM-zrAvakANAM pratimA 153 iti paJcatriMzattamagAthAyAM paJcAzaduttarazatatamAdIni tripaJcAzaduttarazatatamAntAni catvAri dvArANi // 36 // dhAnyAnAmabIjatvaM 154, tathA kSetrAtItAnAmacittatvaM 155, tathA dhAnyAnAM caturvizatirnAmataH kathyA 156, tathA maraNaM saptadazabhedaM 157, caH samuccaye, iti SaTtriMzattamagAthAyAM catuSpaJcAzaduttarazatatamAdIni saptapaJcAzaduttarazatatamAntAni catvAri dvArANi // 37 // palyopamasya 158 tathA na tarItuM, zakyata ityatara:-sAgaraH ekadezena samudAyAvagamAt sAgaropamaM tasya 159 tathA avasarpiNyAH svarUpaM 160 tathA utsarpiNyAH svarUpaM 161 tathA dravye kSetre kAle bhAve ca pudgalaparAvarto bhaNanIyaH 162 iti saptatriMzattamagAthAyAmaSTapaJcAzaduttarazatatamAdIni dviSaSTyuttarazatatamAntAni pazca dvArANi // 38 // pazcadaza karmabhUmayo yatra tIrthakarAdaya utpadyante 163, tathA akarmabhUmayastriMzad yatra dharmAdikaM na kiJcid jJAyate 164, tathA aSTau madAH 165, tathA dve zate tricatvAriMzadadhike bhedAH prANAtipAtasya 166 ityaSTatriMzattamagAthAyAM triSaSTyuttarazatatamAdIni SaSaSTyuttarazatatamAntAni catvAri dvArANi // 39 // pariNAmAnAm-abhyavasAyavizeSANAmaSTottarazataM 167, tathA brahmacaryamaSTAdazabhedaM 168, tathA kAmAnAM caturvizatiH 169, tathA daza
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ prANAH 170, tathA daza ca kalpadrumAH 171 ityekonacatvAriMzattamagAthAyAM saptaSaSTyuttarazatatamAdIni ekasaptatyuttarazatatamAntAni pazca dvArANi // 140 // narakAstathA nArakANAmAvAsAH 172-173, tathA vedanA nArakANAM 174, tathA teSAmevAyuH 175, tathA teSAmeva tanumAna 176, tathA teSAmevotpasinAzayorvirahaH 177, tathA teSAmeva lezyAH 108, tathA teSAmevAvadhiH 179, tathA paramAdharmAHpAramAdhArmikAH 180, caH samuccaye, iti catvAriMzattamagAthAyAM dvisaptatyuttarazatatamAdIni azItyuttarazatatamAntAni nava dvArANi // 41 // narakAdudRtAnAM labdheH-tIrthakaratvAdeH sambhavaH 181, tathA teSu narakeSu yeSAM jIvAnAmupapAtaH-utpAdaH 182, tathA saGkhyotpadyamAnAnAmakasmin samaye narakeSu 183, tathA saivaM narakebhya udvartamAnAmekasmin samaye 184, ityekacatvAriMzattamagAthAyAmekAzItyuttarazatatamAdIni caturazItyuttarazatatamAntAni catvAri dvArANi // 42 // kAyasthitiH tathA bhavasthitirekendriyANAM-pRthivyaptejovAyuvanaspatInAM 'vigala'tti 'ekadeze samudAyopacArAt vikalendriyANAM-dvitricaturindriyANAM saMjhinAmasajJinAM ca jIvAnAM 185-186, tathaiteSAmeva tanupramANaM-zarIrapramANaM 187, tathA 'iMdiyasarUvavisaya'tti indriyANAM svarUpaM-AkAravizeSAdilakSaNaM viSayAzca teSAmeva vAcyAH, atra ca samAhAraikatve'pi prAkRtatvAtpuMsA nirdezaH 188, tathA lezyAzcaiteSAm 189, iti dvicatvAriMzattamagAthAyAM paJcAzItyuttarazatatamAdIni ekonanavatyuttarazatatamAntAni paJca dvArANi // 43 // eteSAmekendriyavikalendriyasaMjJijIvAnAM yatra sthAne gatiH 190, tathA yebhyaH sthAnebhya AgatireteSAM 191, tathA eteSAmevotpattimaraNayorvirahaH-antaramekasminnutpanne mRte vA sati bhUyaH kiyatA kAlenAnya utpadyate mriyate vetyevaMlakSaNaM 192, tathaiteSAmekasamayena jAyamAnAnAM mriyamANAnAM ca saGkhyA 193 caH samuccaye, 'iti tricatvAriMzattamagAthAyAM navatyuttarazatatamAdIni trinavatyuttarazatatamAntAni catvAri dvArANi // 44 // bhavanapatiSyantarajyotiSikavimAnavAsidevAnAM sthitiH 194, tathA bhavanAni 195, tathA dehapramANaM 196, tathA lezyA 197, tathA'vadhijJAnaM 198, caH samuccaye, iti catuzcatvAriMzattamagAthAyAM caturnavatyuttarazatatamAdIni aSTanavatyuttarazatatamAntAni paJca dvArANi // 45 // eteSAM bhavanapatyAdInAmutpadyamAnAnAM virahaH 199, tathodvartamAnAnAM virahaH 200, tathA eteSAmekasamayena utpadyamAnAnAM udvartamAnAnAM ca saGkhyA 201, tathaiteSAmuddhatAnAM yasmin sthAne gatiH 202, tathA yataH sthAnAdAgatireteSAm 203 iti paJcacatvAriMzattamagAthAyAM navanavatyuttarazatatamAdIni vyuttaradvizatatamAntAni pazca dvArANi // 46 // virahaH-antaraM siddhigateH 204, tathA jIvAnAmAhAragrahaNocchAsAH 205, tathA trINi zatAni triSaSTAni pAkhaNDinAM 206, tathA'STau pramAdAH 207, iti SaTcatvAriMzattamagAthAyAM caturuttaradvizatatamAdIni saptottaradvizatatamAntAni catvAri dvArANi // 47 // bharatakSetrasyAdhipAH 208, tathA haladharA-baladevAH 209, tathA harayo-vAsudevAH 210, tathA prativAsudevAH 211, tathA ratnAni caturdaza 212, tathA nava nidhayaH 213, tathA jIvAnAM saGkhyA 214, iti saptacatvAriMzattamagAthAyAmaSTottaradvizatatamAdIni caturdazottaradvizatatamAntAni sapta dvArANi // 48 // karmANyaSTau 215, tathA teSAM karmaNAmuttaraprakRtInAmaSTapaJcAzaduttaraM zataM 216, tathA karmaNAM bandhodayayorudIraNAMsattayozca kimapi svarUpam 217 ityaSTacatvAriMzattamagAthAyAM pazcadazottaraSoDazottarasaptadazottaradvizatatamAdIni trINi dvArANi // 49 // karmaNAM sthitiH mAbAdhA-abAdhA-anudayakAlaH saha abAdhayA sASAdhA 218, tathA dvicatvAriMzapuNyaprakRtayaH 219, tathA vyazItiH pApaprakRtayaH 220, tathA bhAvaSaTuM sapratibhedam 221 ityekonapazcA- . zattamagAthAyAmaSTAvazottaradvizatatamAdIni ekaviMzatyuttaradvizatatamAMntAni catvAri dvArANi // 50 // jIvAnAM tathA ajIvAnAM tathA guNAnAM-guNasthAnAnAM tathA mArgaNAsthAnAnAM pratyekaM caturdazakaM 222-223-224-225, tathA upayogA dvAdaza 226, tathA yogAzca paJcadaza vAcyAH 227 iti pazcAzattamagAthAyAM dvAviMzatyuttaradvizatatamAdIni saptaviMzatyuttaradvizatatamAntAni SaT dvArANi // 51 // . paraloke gatirguNasthAnakeSu mithyAtvAdiSu satsu 228, tathA teSAM-guNasthAnakAnAM kAlaparimANaM 229, tathA nArakatiryanarasurANAmutkRSTo vikurvaNAkAlaH 230 ityekapaJcAzacamagAthAyAmaSTAviMzatyuttaraikonatriMzaduttaratriMzaduttaradvizatatamAni trINi dvArANi // 52 // sapta samudghAtAH 231, tathA SaT paryAptayaH 232, tathA'nAhArakAzcatvAraH 233, tathA sapta bhayasthAnAni 234, nayA SaT bhASA aprazastAH 235, iti dvipaJcAzattamagAthAyAmekatriMzaduttaradvizatatamAdIni paJcatriMzaduttaradvizatatamAntAni paJca dvArANi // 53 // bhanAbhedA gRhivratAnAM 236, tathA aSTAdaza pApasthAnAnyapi 237, tathA muniguNAnAM saptaviMzatiH 238, tathA ekaviMzatiH zrAvakaguNAnAM 239 iti tripaJcAzamagAthAyAM SaTtriMzaduttaradvizatatamAdIni ekonacatvAriMzaduttaradvizatatamAntAni catvAri dvArANi // 54 // tirazvInAmutkRSTA garbhasthitiH 240, tathA mAnuSINAmutkRSTA garbhasthitiH 241, tathA garbhasya ca kAyasthitiH-kAyasyAvasthAne 242, tathA garbhasthitajIvasyAhAraH 243, iti catuSpazcAzattamagAthAyAM catvAriMzaduttaradvizatatamAdIni tricatvAriMzaduttaradvizatatamAntAni catvAri dvArANi // 55 // strIsambandhi yadRtusamaye rudhiraM puruSasambandhi ca.zukraM tayoryoge-mIlane sati yAvatA kAlena garbhasambhUtistadvAcyaM 244, tathA yAvantazca putrA garbha 245, tathA yAvantaH pitarazca ekasya putrasyotpAdane iti zeSaH 246 evaM paJcapazcAzattamagAthAyAM catuzcatvAriMzatpazcacatvAriMzatSaTcatvAriMzaduttaradvizatatamAni trINi dvArANi // 56 // mahilA garbhasyAyogyA bAvatA kAlena bhavati, abIjazca-avIryazca puruSo yAvatA kAlena sampadyate, tathA zukrarudhiraujaHpRSThakaraNDakapAMzulikAdInAM sarveSAmapi zarIrasthitAnAM parimANaM vaktavyaM 247-248, iti SaTpaJcAzattamagAthAyAM saptacatvAriMzaduttarASTacatvAriMzaduttaradvizatatame dve dvAre // 57 // samyaktvacAritrA
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ dInAmuttamaguNAnAmekadA prAptAnAM paripatitAnAM satAM punarlAbhe'ntaraM kiyadutkRSTaM bhavati ? tathA na labhante mAnuSatvaM sattvA-jIvA ye'nantaramuddhRtAH 249-250 iti saptapazcAzattamagAthAyAmekonapaJcAzaduttarapazcAzaduttaradvizatatame dve dvAre / / 58 // pUrvAgasya-sayAvizeSasya parimANaM 251, tathA pUrvasya parimANaM 252, tathA lavaNasya-ekadezena samudAyAvagamAlavaNasamudrasya sambandhinI yA zikhA madhye jA vartate tasyA mAnaM 253, tathA utsedhAGgulA''tmAGgulapramANAGgulAnAM pramANAni 254, ityaSTapaJcAzattamagAthAyAmekapaJcAzaduttaradvizatatamAdIni catuSpazcAzaduttaradvizatatamAntAni catvAri dvArANi / / 59 // tamaskAyasya svarUpaM 255, tathA'nantAnAM SaTuM 256, tathA'STakaM nimittAnAM 257 tathA mAnaM conmAnaM ca pramANaM ca vAcyaM 258, tathA'STAdaza bhakSyabhojyAni, bhakSyanta iti bhakSyANi-guDadhAnAdIni bhujyanta iti bhojyAni-zAlyodanAdIni 259 ityekonaSaSTitamagAthAyAM paJcapaJcAzaduttaradvizatatamAdIni ekonaSaSTyuttaradvizatatamAntAni paJca dvArANi // 60 // SaTsthAneSu vRddhiAnizca vastUnAM vidheyA 260, tathA'pahartu-anyatra dezAntare netuM devAdimiryAni na zakyante 261, tathA antaradvIpA vaktavyAH 262, tathA jIvAjIvAnAmalpabahutvaM 263 caH samuccaye, iti SaSTitamagAthAyAM SaSTyuttaradvizatatamAdIni triSaSTyuttaradvizatatamAntAni catvAri dvArANi / / 61 // saGkhyA yugapradhAnasUrINAM zrIvIrajinasya tIrthe, tathA utsarpiNyAmantimajinasambandhitIrthasyAvicchedamAnaM 264-265 caH samuccaye, ityekaSaSTitamagAthAyAM catuHSaSTipaJcaSaSTyuttaradvizatatame dve dvAre // 62 // devAnAM pravicAra:-abrahmasevA 266, tathA svarUpamaSTAnAM kRSNarAjInAM bhaNanIyaM 267, tathA svAdhyAyasyAkaraNaM kadeti zeSaH 268, tathA nandIzvarAmidhAnasyASTamadvIpasya sambandhinyAH sthiterbhaNanaM 269, iti dvASaSTitamagAthAyAM SaTpaTyuttaradvizatatamAdInyekonasaptapyuttaradvizatatamAntAni catvAri dvArANi // 63 // labdhayaH-AmA~SadhyAdayaH 270, tathA tapAMsi-indriyajayAdIni, puMsA nirdezaH prAkRtatvena 271, tathA pAtAlakalazAH samudramadhyavartinaH 272 tathA AhArakazarIrakharUpaM ca 273, tathA dezA anAryAH 274, tathA ta evA''ryAH 275, tathA siddhAnAmekatriMzadguNAH 276, iti triSaSTitamagAthAyAM saptatyuttaradvizatatamAdIni SaTsaptatyuttaradvizatatamAntAni sapta dvArANi // 64 // samayAt-siddhAntAtsamuddhRtAnAmAzAstrasamApti-zAkhasamAptiM yAvadeSAM dvArANAM nAmotkIrtanapUrvA etahAraviSayA vicAraNAvivaraNarUpA zeyeti // 65 // tatra 'ciivaMdaNa'tti prathamadvAraM vivarItumAha [solasa puNa AgArA dosA egUNavIsa ussagge / chacciya nimitta huMti ya paMceva ya heyavo bha. NiyA // 1 // ahigArA puNa bArasa daMDA paMceva hoMti nAyavvA / tinneva vaMdaNijjA thuio puNa hoMti cattAri // 2 // tinninisIhIemAi tIsa taha saMpayAoM sttnnuu| ciyavaMdaNami neyaM sattaNaUsayaM tu ThANANaM // 3 // agaNIo chidija va bohIkhohAidIhaDako vA / iya evamAiehiM anbhaggo hojna ussaggo // 4 // ] tinni nisIhiya tini ya payohiNA tinni ceva ya pnnaaNmaa| tivihA pU~yA ya tahA avatthatiyabhAvaNaM ceva // 66 // tidisinirikkhaNaviraI tivihaM bhUmIpamajaNaM ceva / vannAitiyaM muddAMtiyaM ca tivihaM ca paNihANaM // 67 // iya dahatiyasaMjuttaM vaMdaNayaM jo jiNANa tikAlaM / kuNai naro uvautto so pAvai nijjaraM viulaM // 68 // gharajiNaharajiNapUyAvAvAracAyao nisIhitigaM / pupphakkhayatthuihiM tivihA pUyA muNeyavvA // 69 // hoi chau(7) avyAkhyAtA ananumatAH sopayogAzca gAthA etAH likhitessvaadshessvdRsstt api mudrite dRSTA ityatra nyastrAH. matthakevailisiddhattehiM jiNe avasthatigaM / vaNNatyA''laMbeNao vaNNAitiyaM viyANijjA // 7 // jiNamuddA jogamuddA muttAsuttI u tinni muddAo / kAyamaNovayaNanirohaNaM ca tivihaM ca paNi. hANaM // 71 // paMcaMgo paNivAo thayapADho hoi jogamuhAe / vaMdaNa jiNamuhAe paNihANaM muttasuttIe // 72 // do jANU dunni karA paMcamagaM hoi uttamaMgaM tu / saMmaM saMpaNivAo neo paMcaMgapaNivAo // 73 // anno'naMtaraaMguli kosAgArehiM dohiM htyehi| pezevarikupparasaMThiehiM taha jogamuddatti // 74 // cattAri aMgulAI purao UNAI jattha pacchimao / pAyANaM ussagge esA puNa hoi jiNamuddA // 75 // muttAsuttImuddA samA jahiM dovi ganbhiyA hatthA / te puNa nilADa dese laggA aNNe alaggatti // 76 // 'tininisIhI tyAdi gAthAtrayaM, atraitadgAthAdvayapratipAditAni daza ca tAni trikANi ca taiH saMyuktaM, 'tiyadahasaMjutta'miti pAThe trikANAM dazakaM tena saMyuktamiti vyAkhyeyaM, vandanakaM yaH kazcidbhavyo jinAnAM-tIrthakRtAM trikAlaM-trisandhyaM karoti upayuktaH-sopayogaH san sa prApnoti sarvakarmakSayakarI mokSalakSmIvidhAyinI ca nirjarAM vipulAmiti, kutrApi 'so pAvai sAsayaM ThANaM' iti pAThaH, tatrApi zAzvataM sthAnaM-mokSamityarthaH, iti gAthAtrayasamudAyArthaH, vistarArthastu pratipadamAsAM kathayiSyate / atra ca caityavandanaM kIdRzena vidhinA vidheyamiti vidhisvarUpameva nirUpayiSyate na punazcaityavandanasUtravyAkhyA kariSyate'tivistarabhayAt, sA ca lalitavistarAdibhyo buddhimadirboddhavyA, evamanyatrApi vandanakasUtrAdau prAyeNa yathAsthAnaM vijJeyaM / tatra caityAni vanditukAmaH kazcinmahardhiko rAjAvirbhavet sAmAnyavi
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhavo vA, tatra yadi rAjAdistadA 'savvAe iDDIe savvAe dittIe savvAe juIe savvabaleNaM savvaporiseNaM' [sarvayA RddhyA sarvayA dIptyA sarvayA yuttayA savebalena sarvapauruSeNa ] ityAdivacanAt zAsanaprabhAvanAnimittaM mahA caityAdiSu yAti, atha sAmAnyadibhavastadauddhatyAdiparihAreNa lokopahAsaM pariharan vrajatIti / tatra caityapraveze'yaM vidhiH-puSpatAmbUlAdisacittadravyANAM parihAreNa kaTakakuNDalakeyUrahArAzucitAcittadravyANAmaparihAreNa ekavakhaparidhAnaH ekena coparitanavastreNa kRtottarAsaGgaH, etacca puruSa prati draSTavyaM strI tu savizeSa prAvRttAGgI vinayAdavanatatanulateti, jinapratimAdarzane zirasyajAlikaraNena manasa ekAgratAkaraNena ceti paJcavidhAmigamanena naiSedhikIpUrvakaM pravizati, yaduktaM bhagavatyAM-"sacittANaM davvANaM viusaraNayAe acittANaM duvvANaM aviusaraNayAe egallasADaeNaM uttarAsaGgeNaM cakkhuphAse aMjalippaMggaheNaM maNaso egattIkaraNeNaM ti, [sacittAnAM dravyANAM vyutsarjanena acittAnAM dravyANAmavyutsarjanena ekazATakenottarAsaGgakaraNena cakSuHsparze'jalipragraheNa manasa ekatvIkaraNena] kacit 'acittANaM davANaM viusaraNayAe' iti pAThaH, atra acittAnAM dravyANAM-chatrAdInAM vyavasaraNena-vyutsarjanena parihAreNetyarthaH, yastu rAjAdizcaityaM pravizati sa tatkAlaM rAjacihnAni mukuTacAmarAdIni pariharati, tathA ca siddhAntaH-"avahaTTu rAyakakuhAI paMca vararAyakakuharUvAI / khaggaM chattopANaha mauDaM taha cAmarAo ya // 1 // " [ tyaktvA rAjacihnAni paJca vararAjacihnarUpANi / khaGgaH chatraM upAnahI mukuTaH tathA cAmarAMzca // 1 // ] ityAdi, 'avahaTTatti muktvA rAjakakudAni-rAjacihvAnItyarthaH / caityagRhe ca pravizan naiSedhikItrayaM karoti-jinagRhasya dvArabhAge madhyapradeze garbhagRhadeze ca, tatra prathamA gRhAdiviSaye kAyakAryANAM vyApArANAM niSedhena nirvRttA naiSedhikI, dvitIyA tadviSaya eva vacanavyApAravidheyAnAM kAryANAM niSedhena nivRttA, tRtIyA tu gRhAdiviSaya eva manasA cintanIyAnAM kAryANAM niSedhena nivRtteti sampradAyaH, sUtrakAreNa tu naiSedhikItritayaM vivRNvatA-'gharajiNaharajiNapUyAvAvAracAyao nisIhatiga ityuktaM, tatrApyayamarthaH-prathamanaSedhikyAM gRhAdigatasakalasAvadhavyApAraparamparApratiSedhaH pratipAditaH, dvitIyanaSedhikyAM jinagRhaviSayapASANAdighaTApanaprabhRtisarvasAbadyavyApArapUraH pratyaSedhi, tRtIyanaiSedhikyAM tu puSpaphalapAnIyapradIpapramukhapadArthasArthasamAnayanAdirUpo jinapUjAviSayo'pi sAvadyavyApArazcaityavandanAvasare pratyaSedhyata, jinapUjAM kRtvA tRtIyA naiSedhikI vidhIyata iti bhAvaH / tathA sarvatrikANi sUtrakAreNa na vivRtAni, kiMtu viSamatarANi kAnicideva asmAbhizcAvivRtAnAmapi saMkSepeNa svarUpaM nirUpyate 1, yathA tisraH pradakSiNA jJAnAditrayArAdhanAya jinapratimAderdakSiNabhAgAdArabhya sRSTikrameNaiva kartavyAH, sarva hi prAyeNotkRSTaM vastu kalyANakAmaidakSiNabhAga eva vidheyamiti 2, tadanantaraM pratimAdisammukhaM bhaktyatizayakhyApanAya zirasA bhUmipIThasparzanarUpAstrayaH praNAmA vidheyAH 3, 'tivihA pUya'tti sUtrakRdvivRNoMti-'pupphakkhayatthuIhiM tivihA pUyA muNeyavvA' iti, puSpairvicitraiH sugandhibhiH akSataiH-zAlitaNDulAdibhiH stutibhizca-lokottarasadbhUtatIrthakRdguNavarNanaparAmiH saMvegajanikAbhitrividhA pUjA jJAtavyeti / atra ca gAthAyAM puSpAdInyupalakSaNabhUtAnyeva zrIbhagavataH pUjAvidhau pratipAditAni, tato niHsapatnaratnasuvarNamuktAbharaNAdimiralaGkaraNaM vicitrapavitravastrAdibhiH paridhApanaM puratazca siddhArthakazAlitaNDulAdimiraSTamAGgalikAlekhana tathA pravarabalijalamaGgaladIpadadhighRtaprabhUtipadArthaDhaukanaM bhagavatazca bhAlatale gorocanAmRgamadAdimistilakakaraNaM tata ArAtrikAdyuttAraNaM, yadAhuH pUrvagaNabhRtaH-"gaMdhavaradhUyasavvosahIhiM udagAiehiM cittehiM / surahivilevaNavarakusumadAmabalidIvaNehiM ca // 1 // siddhatthayadahiakkhayagoroyaNamAiehiM jahalAbhaM / kaMcaNamuttiyarayaNAidAmaehiM ca vivihehiM // 2 // pavarehi sAhaNehiM pAyaM bhAvo'vi jAyae pvro| na ya anno uvaogo eesi sayA ya laTThayaro // 3 // " iti / gandhavaradhUpasauSadhimirudakAdikaizcitraiH / suramivilepanavarakusumadAmabalidIpaizca // 1 // siddhArthakadadhyakSatagorocanAdimiryathAlAbhaM / kAJcanamauktikaratnAdidAma / pravaraiH sAdhanaiH prAyo bhAvo'pi jAyate pravaraH / na cAnya upayoga eteSAM sakAzAca lsstttrH||3||] evaM bhagavantaM pUjayitvA airyApathikIpratikramaNapUrvakaM zakrastavAdidaNDakaizcaityavandanaM vidhAya stotrairuttamairuttamakaviviracitairbhagavato guNotkIrtanaM kuryAt , stotrANAM cottamatvamevamabhihitaM, yathA-"piNDakriyAguNagatairgambhIraurva vidhavarNasaMyuktaiH / AzayavizuddhijanakaiH saMvegaparAyaNaiH puNyaiH // 1 // pApanivedanagakH praNidhAnapurassarairvicitrArthaiH / askhalitAdiguNayutaiH stotraizca mahAmatiprathitaiH // 2 // " iti, yathA-"nAnandodakalezalampaTapuTaM snigdhe'pi bandhau jane, na krodhAruNimAspadaM kRtabahukleze'pi zatrau kacit / dhyAnAvezavilokitAkhilajagallakSmI kriyAdvazciraM, cakSuryugmamayugmabANajayinaH zrIvardhamAnaprabhoH // 1 // kRtvA hATakakoTimirjagadasahAriyamudrAkathaM, hatvA garbhazayAnapi sphuTamarI mohAdivaMzodbhavAn / tattvA duSkaramaspRheNa manasA kaivalyahetuM tapodhA vIrayazo dadhadvijayatAM viirstrilokiiguruH||2|| yathA vA-saMsAramAravapathe patitena nAtha !, sImantinImarumarIcivimohitena / dRSTaH kRpArasanidhistvamataH kuruSva, tRSNApanodavazato jina ! nirvRti me // 3 // " ityAdisvarUpaiH stotrairguNotkIrtanarUpA pUjA zrIbhagavato vidheyA, na punIDAmaGgalAtakadAyimirevaMvidhairyathA-"uttiSThantyA ratAnte bharamuragapatau pANinaikena kRtvA, dhRtvA cAnyena vAso vigalitakabarIbhAramaMzaM vahantyAH / bhUyastatkAlakAntidviguNitasurataprItinA zauriNA vaH, zayyAmAlinya nItaM vapuralasalasadvAhu lakSmyAH punAtu // 1 // tathA-zAnyai vo'stu kapAladAma jagatAM patyuryadIyAM lipi, kApi kApi gaNAH paThanti padazo nAtiprasiddhAkSarAm / vizvaM srakSyati vakSyati kSitimapAmIziSyate ziSyate, nAgai rAgiSu raMsyate'tsyati jagannirvekSyati dyAmiti // 2 // " upalakSaNatvAca trividhapUjAyA aSTaprakArA'pi sakalajanAnandadAyinI arhatAM pUjA vijJeyeti, yaduktam
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ "varagaMghadhUpacokkhakkhaehiM kusumehiM pavaradIvahiM / nevejjaphalajalehi ya jiNapUA aTTahA hoi // 1 // " [varagandhadhUpacokSAkSataiH kusumaiH pravaradIpaiH / naivedyaphalajalaizca jinapUjA'STadhA bhavati // 1 // ] 4 iti / 'avatthatiyabhAvaNaM ceva'tti vyAcaSTe-'hoI'tyAdi, jine chagrasthakevalisiddhatvalakSaNamavasthAtritayaM yathAsvarUpaM bhAvanIyamiti bhAvaH, tatra chadmasthAvasthaivaM bhagavato bhAvanIyA, yathA-visphUjanmadavArivAraNaghaTaM raNaturaGgodbhaTa, harSollAsivilAsinIvyatikaraM niHsImasampadaram / rAjyaM prAjyasukhaM vimucya bhagavAniHsaGgatA yohIddhanyaireSa janairacintyamahimA vizvaprabhurvIkSyate // 1 // dharmadhyAnanibaddhabuddhirasuhRdbhakteSvaminnAzayo, jApAnacatuSTayastRNamaNisvopalAdau sahaka / niHsanaM viharannidAnarahitaM kurvan vicitraM tapaH, satpuNyairavalokyate trijagatInAthaH prazAntAkRtiH // 2 // ' ityAdi, kaivalyAvasthA punarevaM bhAvanIyA, yathA-'rAgAyutkaTazatrusaMhRtikaraM yadvikramakrIDitaM, lokAlokavilokanaikarasikaM yad jJAnavisphUrjitam / mUlonmUlitavizvasaMzayazataM yadbhAratIvalitaM, dhanyaireva janairjagatrayaguruH so'yaM samAlokyate // 1 // aho vihitasaMmadA tribhuvane vibhUtirvibhoraho kRtamahotsavA trijagatIdRzAmAkRtiH / aho vacanacAturI muktikalmaSA dehinAmaho vazitaviSTapaM suguNaveSTitaM caSTitam // 2 // siddhAvasthA'pyevaM trijagatIpaterbhAvanIyA, yathA-'yasya jJAnamanantamapratihitaM zeyasthitI darzanaM, doSatyaktamanantamuttamatamo'nantaH sukhAnAM cyH| vIryasyAnupamaH sa ko'pi mahimA'nantatrilokAdbhutaH, siddhatve prathitaH prabhuH sa bhagavAn dhanyaiH sadA dhyAyate // 1 // 5 / tathA tridignirIkSaNaviratiH yasyAM dizi tIrthakRtpratimA tatsammukhameva nirIkSaNaM vidheyaM na punaranyadiktrayasammukhaM, caityavandanasyAnAdaratAdidoSaprasaGgAt 6, tathA caityavandanaM kartukAmena sattvAdirakSaNanimittaM samyak cakSuSA nirIkSya nijacaraNanikSepabhUmeH pramArjanaM trivAraM vidheyaM, tacca gRhiNA vastrAJcalena yatinA tu rajoharaNeneti 7 'vannAitiya'miti vivRNoti-'vannatthAlaMbaNao vanAitiyaM viyANejjatti varNA-akArakakArAdayaH arthaH-zabdAbhidheyaM AlambanaM-pratimAdirUpaM etasmitritaye'pyupayuktena bhavitavyaM, tatrAlambanaM yathA-'aSTAmiH prAtihAryaiH kRtasakalajagadvismayaH kAntakAntiH, siJcan pIyUSapUrairiva sadasi janaM smeradRSTiprapAtaiH / niHzeSazrInidAnaM nikhilanarasuraiH sevyamAnaH pramodAdahannAlambanIyaH sphuradurumahimA vandamAnena devaH // 1 // 8 ityAdi / 'muddAtigaM' ceti vyAcaSTe-jinamudrA yogamudrA muktAzuktimudrA ceti mudrAtrayaM jJAtavyaM 9 / 'tivihaM ca paNihANaM' iti vivRNoti-'kAyamaNovayaNanirohaNaM ca tivihaM ca paNihANaM' iti kAyamanovacanAnAmakuzalarUpANAM nirodhanaM-niyantraNaM zubhAnAM ca teSAM karaNamiti, tatra kArya susaMvRtaM kRtvA vihitakarakuzezayakozo manasi tamevAcintyacintAmaNicArucaritaM vaMdyamAnamahantaM nivezya nijamadhurimAdharIkRtamadhumAdhuryayA vAcaivaM praNidhAnamAdhatte, yathA'jaya trijagatIpate zaraNa ! dehinAM zrIjinaprasAdavazatastava sphuratu me vivekaH prH| bhavedbhavavirAgitA bhavatu saMyame nirvRtiH, parArthakaraNo dyamaH saha guNArjanairjAyatAm // 1 // ityAdi 10 / tatra mudrAtrayamadhye yasyA yatra vyApArastAM tatra darzayati-paMcaMge'tyAdi paJcAGgAni-avayavA vivakSitavyApAravanti yatra sa paJcAGgaH praNipAta:-praNipAtadaNDakapAThasyAdAvavasAne ca praNAmo bhavati kartavya iti zeSaH, yadyapIha paJcAGgaH praNipAta ityuktaM tathApi paJcAGgamudrayA praNipAta iti. draSTavyaM, mudrANAmevAdhikRtatvAt , yuktaM ca paJcAyA api mudrAtvamaGgavinyAsavizeSarUpatvAdyogamudrAvaditi / tathA stavapAThaH zakrastavAdirUpo bhavati yogamudrayA, vandanaM-caityavandanaM 'arahaMtaceiyANaM' ityAdikaM jinamudrayA, anusvArazcAtra lupto draSTavyaH, iyaM ca pAdAzritA yogamudrA hastAzritetyubhayorapi caityavandane vyApAraH, praNidhAnaM 'jaya vIyarAye'tyAdikaM muktAzuktimudrayeti / atha paJcAGgapraNipAtalakSaNanirUpaNApUrvakaM etAsAmeva mudrANAM lakSaNaM darzayati-'dojANU'ityAdi, tatra paJcamirajaiH samyak-samIcInatayA prakarSeNa nipatanaM-saMpraNipAto jJeyaH paJcAGgapraNipAtaH, tatra kAni paJcAGgAnIti darzayati-dve jAnunI dvau karau pazcamakaM bhavatyuttamAkaMca, tuzabdaH samuccayArthacazabdArthaH, tathA yogamudrA anyo'nyAntarapraviSTAmirakulImiH kRtvA padmakozAkArAbhyAM dvAbhyAM hastAbhyAmudaroparisaMsthApitakUparAbhyAM bhavatIti, eSA punarbhavati jinamudrA yatra pAdayorutsarge'ntaraM bhavati catvAryakulAni purata:agrabhAge nyUnAni ca tAni pazcimabhAge iti, muktAzuktimudrA bhavati yatra samau militau dvAvapi garbhitau-ubhayato'pi sollAsau na punazcippaTau hastau bhavataH, tau punarlalATadeze lagnau kAryAvityeke sUrayaH pratipAdayanti, anye punastatrAlagnAveva vadanti, netramadhyabhAgavAkAzagatAvityarthaH // 76 // punarvidhivizeSamAha dAhiNavAmaMgaThio naranArigaNo'bhivaMdae deve / ukiTTa sahihatthuggahe jahanneNa karanavage // 77 // avanavaTTha ya aTThavIsa solasa ya vIsa viisaamaa| maMgalairiyAvahiyA skktthypmuhdNddesu||78|| paMcaparameTThimaMte pae pae satta saMpayA kamaso / pajantasattarakkharaparimANA aTThamI bhaNiA // 79 // iccha 1 gama 2 pANa 3 osA4 je me 5 egidi 6 abhihayA 7 tassa 8|iriyaavissaamesuN paDhamapayA huMti daTThavvA // 8 // arihaM 1 Aiga 2 puriso 3 logo' 4 bhaya 5 dhamma 6 appa 7jiNa 8 savvA 9sakatthayasaMpayANaM paDhamulliMgaNapayA neyaa||81|| arihaM 1 baMdaNa 2 saddhA 3aNNatthU4suddhama5eva 6jA 7tAva8 arihaMtaceiyathae vissAmANaM payA paDhamA / / 82 // a hAvIsA solasa vIsA ya jahakameNa nidihA / nAmajiNaTThavaNAisu vIsAmA pAyamANeNaM // 83 // 'dAhiNa'tti pratimAyA dakSiNabhAge sthitaH puruSaprAdhAnyAnaragaNo'bhivandate devAn nArIgaNazca vAmapArdhe sthitaH, tathApyutkRSTataH SaSTiha 10
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ stapramite'vagrahe-dezavizeSe sthitaH san vandate jaghanyatastu karamavake-navahastapramite deze, ucchAsaniHzvAsAdijanitA''zAtanAparihArAyeti // 77 // idAnIM paJcamaGgalairyApathikIzakrastavAdInAM sampatpramANalakSaNaM vidhivizeSamAha-'ahe'tyAdi paJcamaGgale-namaskAre'STau sampadaH, airyApathikyAmaSTau, zakrastave nagha, 'arihaMtaceiyANaM' ityAdidaNDake'STau, 'logassujjoyagareM' ityasmin daNDake'STAviMzatiH,"pukkharavaradIvaDe' ityatra SoDaza, 'siddhANaM buddhANaM' ityasmiMzca daNDake viMzatiH sampadaH, asyA eva paryAyamAha-vIsAmA' iti vizrAmyate-viramyate pado vizramaNasthAnAnItiyAvat // 78 // tatra 'paJcaparameSThI'tyAdi, paJcaparameSThimane pade pade-vivakSitAbhidheyayukte 'namo arahaMtANaM' ityAdike, na punaH suptiGyukte, sapta sampadaH kramazo vijJeyAH, aSTamI punaH paryante saptadazAkSarapramANA 'maMgalANaM ca savvesiM paDhamaM havai maMgalaM' itisvarUpA bhaNitA gaNadharAdimiH, anye tu paryantavartinIstisraH sampada evaM manyante, yathA'eso paMca namukkAro savvapAvappaNAsaNo' iti SoDazAkSarapramANA SaSThI sampat , 'maMgalANaM ca savvesiM' ityaSTAkSaraghaTitA saptamI sampat , 'paDhamaM havai maMgalaM' iti navAkSaraniSpannA aSTamI sampat, yaduktaM-"aMtimacUlAi tiyaM solasaaTThanavakkharajuyaM ceva / jo paDhai bhattijutto sopAvai sAsayaM tthaannN||79||" [antyacUlikAyAM trikaM SoDazASTanavAkSarayutaM caiva / yaH paThati bhaktiyuktaH sa prApnoti zAzvataM sthAnaM // 1 // ] iti, evamairyApathikyAdiSvapi sampadviSaye yathAyathaM matAntarANi matimadbhirmantavyAMnIti / atra ca yadyapi 'havai hoI' ityanayoratha prati na kazcidvizeSaH 'hoi maMgalaM' iti ca pAThe zloko nAdhikAkSaro bhavati tathApi 'havaI' ityeva paThitavyaM, yato namaskAravalayakAdiprantheSu sarvamazraratnAnAmutpattyAkarasya prathamasya kalpitapadArthakaraNaikakalpadrumasya viSaviSadharazAkinIDAkinIyAkinyAdinigrahaniravagrahakhabhAvasya sakalajagadvazIkaraNAkRSTyAdyavyamicAriprauDhaprabhAvasya caturdazapUrvANAM sArabhUtasya paJcaparameSThinamaskArasya vyAkhyAyAM prastutAyAM tathAvidhaprayojanoddezena yatrapanAdiviracanAyAM prakRtAyAM yadA dvAtriMzaddalaM padmamAlikhyate pratidalaM ca zlokasambandhyekaikamakSaraM nivezyate tadA nAbhau trayastriMzattamamakSaramavazyaM nivezyaM anyathA nAbhibhAgaH zUnya eva syAt , mAtrayApi ca hIne yanapadmAdau nivezyamAne mahAmane tatsAdhyaviziSTAbhISTaparipUrNaphalAnavApteriti 'havaMi' ityayameva pATho yuktaH, tathA caitatsaMvAdiparvAcAryakRtaprakaraNavacanaM-'aTrasaTiakkharaparimANu, jiNasAsaNi navakAra pahANU / aMtimacUlA tinni pasiddhA, solasaaTThanavakkharariddhA // 1 // " [aSTaSaSTyAkSarapramANo jinazAsane namaskAraH pradhAnaH / antyAstisrazcalAH prasiddhAH ssoddshaassttnvaakssrsmRddhaaH||1||] ityAdi, tato nAtrAmimAnanartanaM kenApi kRtamiti vimarzanIyaM nirmatsarairiti / tathA prathamapadeSu jJAteSu yasyAM sampadi yAvanti padAni bhavanti tasyAM tAvanti sukhenaiva jJAyanta ityata airyApathikIsampadAmaSTAnAmapi prathamapadAni darzayati-'icche'tyAdi, asyA gAthAyA artho likhyate, yathA-'bhImo bhImasena' iti nyAyena IryAyA-IryApathikyA vizrAmeSu-saMpatsu etAni icchagamAdIni prathamapadAni draSTavyAni, atra ca prAkRtatvAtpuMsA nirdezaH, evaM ca 'icchAmi paDikkamiuM' ityAyekA sampat, dvitIyA 'gamaNAgamaNe' iti, tRtIyA 'pANakkamaNe' ityAdi, caturthI 'osAuttiMga' ityAdi, paJcamI 'je me jIvA virAhiyA' iti, SaSThI 'egidiyA' ityAdi, saptamI 'abhihayA' ityAdi, aSTamI 'tassa uttarIkaraNeNaM' ityAdi 'ThAmi kAussagaM' iti paryantaM // 80 // idAnIM zakrastavasampadAmAdipadAni darzyante-'arihamityAdi, atra ca nava sampado bhavanti, tatra prathamapadaM kartakriyApratipAdakameva na tat sampadmahaNena gRhyate, tato'rihamityanena padadvayaM sUcitaM, anena stotavyasampatprathamA pratipAditA, yato'ItAM bhagavatAM ca stotavyatvamucitaM, 'Aige'tyanenAkSaratrayeNA''dyapadasUcitapadatrayaniSpannA dvitIyA sampaddhaNitA, eSA ca stotavyasampada eva pradhAnasAdhAraNAsAdhAraNaguNarUpA hetusampaditi, yata AdikaraNazIlA eva tIrthakaratvena svayaMsambodhatazcaite bhavanti, 'puriso' ityanena gAthAvayavena sUcitAdyapadA catuSpadaniSpannA tRtIyA sampaNitA, eSA ca stotavyasampada evAsAdhAraNaguNarUpA hetusampatkathitA, puruSottamAnAmeva siMhapuNDarIkagandhahastidharmabhAktvena stotavyatopapattaH, 'logo' ityanena gAthAkSaradvayena prakaTitAdyapadA paJcapadanirmitA caturthI sampadanihitA, eSA ca stotavyasampada eva sAmAnyena sarvajanopakAritvalakSaNenopayogasampat , lokottamatvalokanAthatvalokahitatvalokapradIpatvalokapradyotakaratvAnAM parArthatvAditi, 'abhaya' ityanena tu gAthAvayavenAmivyaktAdipadA paJcA''lApakaparimANA paJcamI sampadvijJeyA, eSA cAsyA evopayogasampado hetusampad jJAtavyA, abhayadAnazcakSurdAnamArgadAnazaraNadAnabodhidAnaiH parArthasiddheriti / 'dhamma'tti gAthAvayavena jJApitAdyapadA paJcapadaghaTitA SaSThI sampanniveditA, eSA ca stotavyasampada eva vizeSeNopayogasampadvoddhavyA, dharmadatvadharmadezakatvadharmanAyakatvadharmasArathitvadharmavaracAturantacakravartitvebhya eva tasyAH stotavyasaMpado vizeSeNopayogAt, "appa'ttigAthAkSaradvayena nirUpitAdyapadA AlApakadvayaniSpannA saptamI sampadamihitA, eSA ca stotavyasampada eva sakAraNA svarUpasampad, apratihatavarajJAnadarzanadharA vyAvRttacchadmAnazca yato'rhanto bhagavantazca bhavantIti, 'jiNa'tti gAthAlavena prAduSkRtAdyapadA AlApakacatuSTayanirmitA'STamI sampaniveditA, iyaM cAtmatulyaparaphalakartRtvasampatpratipAditA, jinajApakatvatIrNatArakatvabuddhabodhakatvamuktamocakatvAnAmevaMvidhasvarUpatvAditi, 'savva 'tti gAthAkSaradvayena saMsUcitAdyapadA AlApakatrayanirmitA 'jiyabhayANaM' iti paryantA navamI sampada, iyaM ca pradhAnaguNAparikSayapradhAnaphalaprAptyA abhayasampadamihitA, iyaM cAtmatulyaparaphalakartasarvajJasarvadarzinAmeva zivAcalAdisthAnaprAptau jitabhayatvopapatteriti / etAzca sampado'nantadharmAdhyAsite vastuni mukhya sati mukhyavRttyA sambhavantyeva, na cAnantadharmAtmakatvaM vastuno'nupapannAmiti vAcyaM, tasyAnyatrAsmadgurupraNItapramANaprakAzavAdamahArNavAdimahAtaprantheSu 11
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ vistareNa sAdhitatvAditi zakrastavasampadA prathamollikanapadAni jJeyAni, pulliGganirdezazca prAkRtatvAdaduSTaH, AlApakAzcAtra trayastriMzadvimAtavyAHyA ca je aIyA siddhA' iti gAthA sA'pyavazyaM bhaNanIyA, zakrastavAnte pUrvairmahAbhutadharairamihitatvAt, na punaraupapAtikAdiSu 'namo jiNANaM jiyabhayANaM' iti paryantasya zakrastavasya paThitatvAnneyaM gAthA'smAmiH svayaM bhaNyata iti kubodhA''prahaprastamAnasainavanavAnalpavikalpakalpanAkuzalairAdhunikairiva kaizcinna paThanIyA, prAktanairazaThairanamimAnairgItArthaiH sUrimirAhatasya pakSasyAdaraNIyatvAditi // 8 // 'arihaMtaceiyANaM' iti daNDake'STau sampadastAsAmAdyapadanirUpaNArthamAha-arihaM vaMdaNe'tyAdi tatrAImityanena sUcitAdyapadA padadvayaniSpannA prathamA sampat , 'vaMdaNa'mityanena sUcitAdyapadA padaSaTuniSpannA dvitIyA sampat, 'saddhe'ti gAthAvayavena niveditAdyapadA padasaptakanirmitA tRtIyA sampat , 'annatthU' iti gAthAkSaratrayeNa nirmitAdyapadA padanavakanirmitA caturthI sampat , 'suhamati' gAthAvayavena sUcitAdyapadA padatrayaniSpannA pazcamI sampat , 'eveti gAthAkSaradvayena prakaTIkRtAdyapadA padaSaTakaniSpanA SaSThI sampat , 'je'tigAthAkSareNa sUcitAdyapadA padacatuSTayaniSpannA saptamI sampat , 'tAve'tigAthAkSarAbhyAM sUcitAdyapadA padaSaTuniSpannA aSTamI sampaditi arhacaityastave vizrAmANAM prathamAni padAni, AdyAnAM ca padAnAM parijJAne madhyamAni padAni sugamAnyeveti / / 82 // idAnIM caturvizatistavadaNDake jJAnastavadaNDake siddhastavadaNDake caikayaiva gAthayA sampatparimANamAha-'aTTAvIse'tyAdi, aSTAviMzatiH SoDaza viMzatizca yathAkrameNayathAsaGkhyena nirdiSTA-niveditA nAmajinastavanAdiSu-'logassujoyagare ityAdiSu triSu daNDakeSu vizrAmAH pAdamAnena-lokAdicaturthabhAgasaGkhyayeti // 83 // idAnImasyAM caityavandanAyAM dvAdazAdhikArAstAn yathAyathaM darzayannAha duNNe 'gaM duNNi dugaM paMce kameNa huMti ahigArA / sakatthayAisu ihaM yoyanvavisesavisayA u // 4 // paDhamaM namo'tthu 1 je aiyasiddha 2 arahaMtacejhyANaMti 3 / logassa 4 savvaloe 5 pukkhara 6 tamatimira 7 siddhANaM 8 // 85 // jo devANavi 9 urjita sela 1. cattAri aha dasa do y11||veyaavccgraann ya 12 ahigArulliMgaNapayAiM // 86 // paDhame chahe navame dasame ekkArase ya bhAvajiNe / taiyaMmi paMcamaMmi ya ThavaNajiNe sattame nANaM // 87 // ahamavIyacautthesu siddhadavvA. rihaMtanAmajiNe / veyAvaccagarasure saremi baarsmahigaare||88|| 'dannegamityAdi dvAvadhikArau zakrastave, eko'Icaityastave, dvau caturviMzatistave, dvau zrutastave, paJcaiva siddhastavadaNDake bhavantyadhikArAH, adhikriyante-samAzrIyante ityadhikArAH-prastAvavizeSAH, tAnAzritya caityavandanaM vidhIyata iti zakrastavAdiSviha stotavyavizeSaviSayA iti // 84 // tatra yathAyathaM tAnyeva darzayati-paDhamaM namo'tthu'ityAdi 'namo'tthuNaM' ityArabhya 'jiyabhayANaM' itiparyantena : sadbhutaguNotkIrtanarUpaH prathamo'dhikAraH, bhAvArhanto'tra stutA ityarthaH / 'je aIyA siddhA' ityanenopalakSitayA gAthayA dvitIyo'dhikAraH kathitaH, atra ca dravyAhatAM vandanA vidhIyate, dravyabhUtA arhanto dravyArhanto ye'hattvaM-caturviMzadatizayavattvaM prApya siddhA ye ca tatprApsyanti krameNa te'tra vandyante, yataH-'bhUtasya bhAvino vA bhAvasya hi kAraNaM tu ylloke| tad dravyaM tattvajJaiH sacetanAcetanaM proktam // 1 // iti gaNadharairdravyalakSaNamuktaM, na ca vaktavyaM-dravyAhanto'pyaIdAvApannA eva vandanIyatvenAmimatAstataH prathamAdhikAreNaiva bhAvArhatAM vanditatvAt 'je ya aIyA siddha'tti punaruktamiti, yato vartamAnA bhaviSyantazca jinAH prAptAIdAvA eva vandanIyAH na narakAdibhavavartinaH ityasyArthasya khyApanArthamuktatvAdetasya padaspeti, eSa dravyAIdvandano dvitIyo'dhikAraH / tathA yeSAM devagRhAdau sthApitAnAM jinabimbAnAM vandanaM kartumArabdhaM tAnyanena 'arahaMtaceiyANaM itidaNDakena vandyante iti sthApanAIdvandano nAmA'yaM tRtIyo'dhikAraH, 'logassa'tti 'logassujoyagare' itidaNDakenAsyAmavasarpiNyAmekakSetranivAsinAM bhavyajanasya bhavabhAvisakalaklezApahArakatvenAsanavartinAM caturvizaterapi tIrthakRtAM nAmotkIrtanapurassaraM stavaH kriyate iti jinanAmotkIrtano nAma caturtho'dhikAraH, 'savvaloe' itigAthAvayavasUcitaH 'savvaloe arihaMtaceiyANaM' ityAdinoqhdholokamartyalokasthitazAzvatAzAzvatadevagRhasthApitAnAM zrIjinabimbAnAM vandanaM kriyate iti sarvalokadevagRhajinasthApanAstavo'yaM paJcamo'dhikAraH, tathA 'pukkhara tti gAthAkSaratrayeNa niveditaH 'pukkharavaradIvaDDe' ityAdiparipUrNagAthAkena puSkaravaradvIpArdhadhAtakIkhaNDajambUdvIpavartinAmahatAM stavaH kriyate iti arghatRtIyadvIpavartibhAvArhatstavo'yaM SaSTho'dhikAraH, nanu zrutastavAdhikAra evedAnI prastutaH tatkathamaprastutastIrthakRtAM stavaH kriyate ? iti, satyametat , tathApi zrutasya kAraNaM bhagavantastIrthakarA eva, taireva pravartitatvAt , 'atthaM bhAsai arihA' ityAgamavacanAt , gaNadharANAmapi sUtrakartRNAmarthasya tIrthakaraireva kathitatvAditi, anyacca etadeva zrutastave prastute'pi tIrthakarastavakaraNaM jJApayati yatkizcitkAryajAtaM kriyate zreyo'rthibhistatsarva tIrthakRnnamaskArapurassarameva karaNIyaM, itthameva sarvakalyANaprApteriti, 'tamatimira' itigAthAkSaraiH sUcitApretanasUtraiH zrutaM stUyata iti zrutastavo'yaM saptamo'dhikAraH, 'siddhANaM' ityanena niveditasakalagAthAkena siddhastutyabhidhAno'STamo'dhikAraH / / 85 // 'jo devANavittigAthAkSaraiH sUcitena gAthAdvayena etattIrthasya pravartakatvAdAsannataratayA mahopakArakAritvAdbhagavato mahAvIrasya stavasta namaskAraphalaprakaTanaparo vidhIyata iti vIrastavo nAmAyaM navamo'dhikAraH, 'ujiMtasela'tti anenApi padAvayavena sUcitasakalagAthAkena sakalatrilokItilakAyamAnasya bhagavataH zrIneminAthasya stavo vidhIyate iti zrIneminAthastavo'yaM dazamo'dhikAraH, 'cattAri aTThadasa 12
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ homati anayA'pi gAthayA caturvizaterapi jinAnAmAzaMsAkaraNapUrva praNidhAnaM kRtamiti ekAdazo'dhikAraH, 'veyAvaJcagarANa'tti pasacitavayAvanagarANaM saMtigarANa'ityAdikAyotsarmAkaraNatadIyastutidAnaparyantena dvAdazo'dhikAraH kathitaH, etAni namo. atha ityAdInyadhikArolliGganapadAni jJeyAnIti gAthAdvayatAtparyArthaH // 86 // idAnIM yasminnadhikAre ye jinAdayo vandyante tAna svayameva sUtrakAro darzayati-paDhame chaTTe'tyAdi gAthAdvayaM, tatra prathame'dhikAre zakrastavarUpe 'jiyabhayANaM' itiparyante tathA SaSThe 'pukkharavaradIvar3e' ityAdirUpe tathA navame'dhikAre 'jo devANavi devo' ityAdirUpe tathA dazame'dhikAre 'ujiMtaselasihare' ityAdirUpe tathaikAdaze'dhikAre 'cattAri aTThadasa' itisvarUpe bhAvajinAn dvitIyagAthAnte 'saremi' itikriyApadakaraNAt smarAmi vandanIyatayeti, bhAvajinAzca sakalatrailokyAtizAyinImazokAdiviziSTASTaprAtihAryarUpAmAryajananikaranayananalinAmAM paramotsavAyamAnAmapArasaMsArapArAvAranimajjajanatottAraNatarIkalpAmavikalpakalpadrumacintAratnAdibhyo'pyasamAnamahimAnamunmIlannirmalakevalAlokabalaparikalitalokAlokAmadbhutAM vibhUtimanubhavantastIrthakarAH / tathA 'arihaMtaceiyANaM' ityAdike tRtIye'dhikAre 'savvaloe arahaMtaceiyANaM' ityAdirUpe paJcame ca yathAkramaM sAkSAdvivandiSitadevagRhasthApitapratimArUpAn bhavanapativyantarajyotiSikavaimAnikanandIzvaramandarakulAcalASTApadasammetazailazikharazatrukhayojayantAdisarvalokasthitazAzvatAzAzvatadevagRhasthApitajinendrabimbarUpAMzca jinAn smarAmIti // 87 / tathA 'tamatimirapaDala' ityAdike saptame'dhikAre nikhilakumatatimiranikarApahArakAri jJAnaM smarAmIti, tathA aSTame 'siddhANaM buddhANaM' ityAdirUpe dvitIye 'je ya aIyA siddhA' itirUpe caturthe 'logassa ujjoyagare' ityAdirUpe ca yathAsaGkhyaM siddhAn dravyajinAn nAmajinAMzca smarAmIti, tathA 'veyAvaccagarANaM karemikAussarga ityAdirUpe dvAdaze'dhikAre vaiyAvRttyakarasurAn smarAmIti // 88 // nanu jJAtastAvaccArucaityavandanavidhiH, paramevaMvidhavidhivizuddhaM caityavandanamahorAtramadhye sAdhumiH zrAvakaizca kiyatIrvArA vidhIyata iti ?, tatrAha sAhUNa satta vArA hoi ahorttmjjhyaarNmi| gihiNo puNa ciivaMdaNa tiya paMca ya satta vA vArA // 89 // paDikkamaNe ceihare bhoyaNasamayaMmi taha ya saMvaraNe / paDikkamaNe suryaNa paDibohakAliyaM sattahA jaiNo // 9 // paDikkamao gihiNovi hu sattavihaM paMcahA u iyarassa / hoi jahaNNeNa puNo tIsuvi saMjhAsu iya tivihaM // 91 // navakAreNa jahannA daMDakathuijuyalamajjhimA neyaa| ukkosA vihipuvvagasakatthayapaMcanimmAyA // 92 // 'sAhUNa satta vAre'yAdi, sAdhUnAM sapta vArA ahorAtramadhye bhavati caityavandanaM, gRhiNaH-zrAvakasya punazcaityavandanaM prAkRtatvAlluptaprathamaikavacanAntametat tisraH paJca sapta vA vArA iti // 89 // tatra sAdhUnAmahorAtramadhye kathaM tatsapta vArA bhavatItyAha-'paDikkamaNetyAdi, prAbhAtikapratikramaNaparyante 1 tatazcaityagRhe 2 tadanu bhojanasamaye 3 tathAceti samuccaye bhojanAnantaraM ca saMvaraNe-saMvaraNanimittaM pratyAkhyAnaM hi pUrvameva caityavandane kRte vidhIyate 4, tathA sandhyAyAM pratikramaNaprArambhe 5 tathA svApasamaye 6 tathA nidrAmocanarUpapratibodhakAlikaM ca 7 saptadhA caityavandanaM bhavati, yaterjAtinirdezAdekavacanaM yatInAmityarthaH // 90 // gRhiNaH kayaM sapta pazca tisro vA vArAzcaityavandanamityAha-'paDikkamao'tti, dvisandhyaM pratikramato gRhasthasyApi yateriva saptavelaM caityavandanaM bhavati, yaH punaH pratikramaNaM na vidhace tasya paJcavelaM, jaghanyena tisRSvapi sandhyAsu caityavandanamiti trividham // 91 // nanvetasyAzcaityavandanAyAH kimeka eva prakAraH ? kiM vA jaghanyAdikRtaM prakArAntaramapyasti ?, bADhamastItyAha-navakAreNe'tyAdi, jaghanyamadhyamotkRSTabhedena trividhaM tAvacaityavandanaM, tatraikena 'namo arihaMtANaM ityAdinA yadivA-pAyAnemijinaH sa yasya rucibhiH zyAmIkatAGgasthitAvapre rUpadihakSayA sthitavati prIte surANAM prabho / kAye bhAgavate ca netranikarairvRtradviSo lAJchite, sambhrAntAstridazAGganAH 'kathamapi jJAtvA stavaM cakrire // 1 // ' ityAdirUpeNa stavena jaghanyA caityavandanA, anye punaH praNAmamAtrarUpAM jaghanyAM caityavandanAM vadanti, praNAmastu paJcadhA bhavati, yathA-ekAGgaH ziraso nAme, vyaGgazca karayoyoH / trayANAM namane vyaGgaH, karayoH zirasastathA // 1 // caturNA karayorjAnvonamane caturaGgakaH / zirasaH karayorjAnvoH, paJcAGgaH paJcamo mtH||2|| iti, madhyamA kaikastutirUpeNa yugalena bhavati, anye tvevaM vyAkhyAnayanti-daNDakAnAM-zakrastavAdInAM paJcakaM tathA stutiyugalamiti-samayabhASayA stuticatuSTayaM tAbhyAM yA vandanA sA madhyamA, sAmprataruDhyA ekavAravandanetyarthaH, utkRSTA tu vidhipUrvakazakrastavopalakSitapazcadaNDakanimitA 'jaya vIyarAya' ityAdipraNidhAnaparyantA caityavandanA bhavatIti, anye punaH zakrastavapaJcakabhaNanenotkRSTacaityavandanA bhavatIti vyAcakSate, evaM ca zakrastavapaJcakaM bhavati-utkRSTacaityavandanayA vanditukAmaH sAdhuH zrAvako vA caityagRhAdau gatvA yathocitaM pratilekhitapramArjitasthaNDilastrailokyagurI vinivezitanayanamAnasaH saMvegavairAgyabharoz2ambhamANaromAJcakacakitaMgAtraH prAptaprakarSaharSavazavisarpadvASpapUrapUrNanayananalinaH sudurlamaM bhagavaJcaraNAravindavandanamiti bahumanyamAnaH susaMvRttAGgopAGgo yogamudrayA jinasammukhaM zakrastavamaskhalitAdiguNopetaM paThati, tadnu aiyopathikIpratikramaNaM karoti, tataH paJcaviMzatyucchAsamAnaM kAyotsarga kRtvA pArayitvA 'logassujjoyagare' ityAdi paripUrNa bhaNitvA jAnunI ca bhUmau nivezya yojitakarakuzezayastathAvidhasukavikRtajinanamaskArabhaNanapUrva zakrastavAdimiH paJcamirda 13
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ NDakairjinamamivandate, caturthastutiparyante punaH zakrastavamamidhAya dvitIyavelaM tenaiva krameNa vandate, tadnu caturthazakrastavamaNanAnantaraM stotraM pavitraM bhaNitvA 'jaya vIyarAya' ityAdikaM ca praNidhAnaM kRtvA punaH zakrastavamabhidhatte iti, eSA cotkRSTA caityavandanA airyApathikIpratikramaNapUrvikaiva bhavati, jaghanyamadhyame tu caityavandane airyApathikIpratikramaNamantareNApi bhavata iti // 92 // 'vaMdaNaya'ti dvitIyaM dvAramadhanA vyAkhyAyate, tatrAha muhaNaMtayadehA~''vassaesu paNavIsa Tuti patteyaM / chaTThANA chacca gurNA chanceva havaMti guruvaryaNA // 93 // ahigAriNo ya paMca ya iyare pNce| paMca pddiseho| eko'vaggahe paMcAbhihANe paMceva AhareNA // 94 // AsAyaNa tettIsaM dosau battIsa kAraNAM aha / bANauyasayaM ThANANa vaMdaNe hoi nAyavvaM // 95 // 'muhaNaMta' ityAdi gAthAtrayaM, mukhasyAnantakaM vastraM mukhAnantakaM-mukhavatrikA tacca dehazca-kAyaH AvazyakAni ca vyavanatAdIni teSu pratyekaM paJcaviMzatiH sthAnAni, tathA SaT sthAnAni 'icchA yetyAdIni, tathA SaD guNAH 'viNaovayAre'tyAdikAH, tathA SaDeva bhavanti gurorvacanAni 'chaMdeNe'tyAdIni, prAkRte liGgamatatramiti sUtre puMsA nirdezaH // 93 // tathA'dhikAriNo yeSAM vandanakaM dIyante 'AyariyauvajjhAe' ityAdayaH paJca, tathA yeSAM na dIyate vandanakaM te'pItare anadhikAriNaH paJcaiva 'pAsattho osanno' ityAdayaH, tathA paJca pratiSedhAH 'vakkhittaparAhutte' ityAdayaH, tathaiko'vagrahaH 'AyappamANametto' ityAdinA bhaNiSyamANasvarUpaH, tathA vandanakasya paJcAbhidhAnAni-'vaMdaNaciikiikamma' ityAdIni paryAyA ityarthaH, tathA paJcevodAharaNAni 'sIyale khukura' ityAdIni // 94 tathA''zAtanAstrayastriMzat 'purao pakkhAsanne' ityAdikAH, 'aNADhiyaM ca thaddhaM ca ityAdayo dvAtriMzadoSAH, 'paDikamaNe sajjhAe' ityAdInyaSTau kAraNAni, evaM sarveSu mIliteSu dvinavataM zataM 192 sthAnAnAM vandanake bhavati jJAtavyamiti pratidvAragAthAtrayArthaH // 95 // dihipaDilehaNegA nava akkhor3A naveva pakkhoDA / purimillA chacca bhave muhaputtI hoi paNavIsA // 96 // bAhUsiramuhahiyaye pAesu a huMti tinni patteyaM / piTThIi huMti cauro esA puNa deha pnnviisaa||97|| 'diTTI'tyAdi, iha ca mukhAnantakapaJcaviMzatiH kAyapazcaviMzatizca supratItatvAtsUtrakRtAna vyAkhyAtA, vayaM tu vineyajanAnugrahAya kizcidvitanmahe, tatra mukhAnantakasya-mukhavatrikAyAH paJcaviMzatirevaM-yathA vandanakaM dAtukAmaH kazcidbhavyaH kSamAzramaNadAnapUrva guroranujJAM mArgayitvA utkaTikAsanaH san mukhavatrikA prasArya tadarvAgbhAgaM cakSuSA nirIkSeta idamekamAlokanaM, tatastAM parAvartya nirUpya ca trayaH purimA:prasphoTanarUpAH kartavyAH, tadanu tAM parAvartya nirIkSya ca punarapare trayaH purimAH, evamete SaT, tato dakSiNakarAkulyantare vadhUTikadvayaM trayaM vA kRtvA dvayorjakyormadhye prasAritavAmakaratalopari trayastrayaH karapramArjanArUpaprasphoTakAnAM trayeNa trayeNAntaritA AsphoTakAH kartavyAH, atra AsphoTA-akhoDA iti prasiddhA nava, pramArjanArUpAzca prasphoTA:-pakhoDA iti prasiddhA nava, evamete militA mukhAnantakapaJcaviMzatiH // 96 // tathA dehapaJcaviMzatirevaM-yathA dakSiNapANisthitavadhUTakIkRtamukhavatrikayA vAmabAhormadhyadakSiNavAmabhAgAnAM krameNa pramArjanamityekaM trikaM, tato vAmakare tathaiva mukhavatrikAM vidhAya dakSiNabAhomibAhuvatpramArjanamiti dvitIyaM trikaM, tataH samutsAritavadhUTikayA karadvayagRhItaprAntayA mukhavakhikayA ziraso madhyadakSiNavAmabhAgAnAM krameNa pramArjanamiti tRtIyaM trikaM, tataH zirovanmukhavakSasorapi pramArjanamiti caturtha, paJcame trike tadnu dakSiNakarakalitayA mukhapotikayA dakSiNaskandhadezopari kSiptayA pRSThadakSiNabhAgapramArjanaM tato vAmakarasthitayA tayA tathaive pRSThavAmabhAgapramArjanaM, tadanu vAmakarasthitayaiva tayA dakSiNakakSAdhastAnikSiptayA dakSiNapRSThAdhastanapradezasya pramArjanaM, tato dakSiNakarasthitayA tayA tathaiva vAmapRSThAdhastanapradezapramArjanaM, tadanu dakSiNakarasthitayA vadhUTakIkRtayA mukhapotikayA pratyekaM dakSiNavAmapAdayoH krameNa madhyadakSiNavAmapradezapramArjanaM, atra ca paJcamistrikaiH paJcadaza pRSThapramArjanAcatuSTayaM dakSiNavAmacaraNapramArjanAtrikadvayaM ceti sarvamIlane dehapramArjanApazcaviMzatiH, iyaM ca dehapaJcaviMzatiH puruSAnAzritya vijJeyA, strINAM tu gopyAvayavavilokanarakSaNAya hastadvayavadanapAdadvayAnAM pratyekaM tisraH pramArjanA iti paJcadazaiva bhavantIti // 97 // athA''vazyakapazcaviMzati sUtrakRdeva vivRNoti duoNeyaM ahAjAyaM, kiikammaM bArasauvayaM / cau~ssiraM ti]ttaM ca, dupaivesaM eganikkhamaNaM // 98 // 'duoNaya'mityAdi, avanamanamavanatamuttamAGgena praNamanamityarthaH ve avanate yatra tad byavanataM, ekaM yadA prathamameva 'icchAmi khamAsamaNo! vandiu~ jAvaNijAe nisIhiyAe' ityabhidhAya chando'nujJApanAyAvanamati, dvitIyaM punaryadA kRtAvarto niSkrAnta icchAmItyAdisUtramamidhAya chando'nujJApanAyaivAvanamati, yathAjAtaM yathAjanmetyarthaH, janma gha zramaNatvaM yoniniSkramaNaM cAzritya vijJeyaM, tatra zirovanmukhavakSasoyorapi madhyadakSiNavAmabhAgAnAM krameNa pra. adhikaM. 2 dakSiNaskaMdhapradezavat pra. adhikaM. 3 bhAgAnAM pra. adhikaM pra. adhikaM. 14
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ rajoharaNamukhavastrikAcolapaTTakamAtrayA zramaNo jAto bhAlatalaghaTitakarasampuTastu yonyA nirgataH evambhUta eva ca vandanakaM dadAti tadavyatirekAdvandanakamapi yathAjAtamabhidhIyate, kRtikarma-vandanakaM dvAdaza AvartAH -sUtrAbhidhAnagarbhAH kAyavyApArA yasmiMstad dvAdazAvarta, iha ca prathamapraviSTasya 'aho 1 kArya 2 kAyasaMphAsaM 3 khamaNijo bhe kilAmo appakilaMtANaM bahusubheNa bhe divaso vaikaMto ?, jattA bhe 4 javaNi 5 jaM ca bhe 6' iti sUtragarbhA gurucaraNakamalanyastahastaziraH sthApanarUpAH SaT AvartAH bhavanti, niSkramya punaH praviSTasyApyeta eva SaDiti militA dvAdaza 'caussiraM ti catvAri zirAMsi - upacArAcchiro 'vanamanAni yatra taccatuH ziro vandanakaM, tatra prathamapraviSTasya 'khAmemi khamAsamaNo ! devasiyaM vaikkamaM' iti bhaNataH ziSyasya ekaM ziraH 'ahamavi khAmemi tume' iti vadata AcAryasya dvitIyaM ziraH punarapi niSkramya praviSTasya kSAmaNAkAle evameva zirodvayaM jJeyamiti catuH ziro vandanakaM, anyatra punarevaM dRzyate-- "saMphA sanamaNe egaM khAmaNAnamaNe sIsassa bIyaM, evaM bIyapavesevi donni" iti [ saMsparzanamane ekaM kSAmaNAnamane ziSyasya dvitIyaM, evaM dvitIyapraveze'pi dve ] 'tiguttaM'tti tisro guptayo yatra tat triguptaM, manasA samyak praNihitaH vAcA'skhalitAnyakSarANyuzcArayan kAyenA''vartAnavirAdhayan vandanakaM karoti, cazabdo'vadhAraNe, 'dupavesaM'ti dvau pravezau yasmin tad dvipravezaM, prathamo gurumanujJApya pravizataH dvitIyaH punarnirgatya pravizata iti, 'eganikkhamaNaM' ti ekaM niSkramaNaM guroravaprahAdAvazyikyA nirgacchato yatra tattathA ityAvazyaka paJcaviMzatiH // 98 // 'chaTThANe 'ti dvAramadhunA - IcchA ya aNuNNaveNA abyAbAhaM ca jeMsa javaNA~ ya / avarAhakhAmaNavi ya chaTThANA huMti vaMdaNae // 99 // 'icchA ya aNuNNavaNe'tyAdi, icchA cAnujJApanA avyAbAdhaM ca yAtrA ca yApanA cAparAdhakSAmaNA api ca SaT sthAnAni bhavanti vandanake iti gAthAsaMskAraH / tatrecchA nAmasthApanadravyakSetrakAlabhAvabhedaiH SaDidhA, tatra nAmasthApane kSuNNe, dravyecchA sacittAvi dravyAmilASo'nupayuktasya vecchAmItyevaM bhaNataH, kSetrecchA magadhAdikSetrAbhilASaH, kAlecchA rajanyAdikAlAbhilASaH, yathA - " rayaNImamisAriAo corA paradAriyA ya icchaMti / tAlAyarA subhikkhaM bahudhannA kei dubbhikkhaM // 1 // " [ rajanImabhisArikAH caurAH pAradArikAcecchanti / tAlAcarAH sumikSaM bahudhAnyAH kecid durbhikSam // 1 // ] bhAve icchA prazastetarabhedAdvidhA, prazastA jJAnAdyabhilASaH aprazastA kAminyAdyanurAgAmilASaH, atra ca prazastabhAvecchayA'dhikAraH / idAnImanujJApanA, sA'pi nAmAdibhi: SaGgedA, tatra nAmasthApane sugame, dravyAnujJApanA tridhA-- laukikI lokottarA kuprAvacanikI ca, tatra laukikI sacittAcittamizrabhedaividhA azvAdyanujJApanA prathamA muktAphalavaiDUryAdyanujJApanA dvitIyA vividhA''bharaNavibhUSitavanitAdyanujJApanA tRtIyA, lokottarA'pi sacittAdibhedaistrividhA - ziSyAdyanujJA prathamA vastrAdyanuzA dvitIyA parihitavastrAdiziSyAdyanujJA tRtIyA, evaM kuprAvacanikyapi tredhA'vagantavyA, kSetrAnujJApanA yAvataH kSetrasyAnujJApanaM vidhIyate yasmin kSetre'nujJA vyAkhyAyate kriyate vA, evaM kAlAnujJApanApi, bhAvAnujJApanA AcArAdyanujJApanA, eSA cAtra prAhmA / 'abbAbAI' ti na vidyate vyAbAdhA yatra tadavyAbAdhaM vandanaM, sA ca vyAbAdhA dravyato bhAvatazca, dravyataH khaGgAdyabhighAtakRtA, bhAvato midhyAtvAdikRtA, sA dvirUpA'pi na vidyate yatreti, etaca 'bahusubheNa bhe' ityAdinA kathitaM, 'jatta'tti yAtrA dvividhA - dravyato bhAvatazca, dravyatastApasAdInAM mithyAdRzAM svakriyotsarpaNaM bhAvataH sAdhUnAmiti / 'javaNAya'tti yApanA'pi dvidhA - dravyato bhAvatazca dravyataH zarkarAdrAkSAdisadauSadhaiH kAyasya samAhitatvaM, bhAvatastu indriyanoindriyopazAntatvena zarIrasya samAhitatvaM / kSAmaNA'pi dravyato bhAvatazca dravyataH kaluSAzayasma ihalokApAyabhIroH bhAvatastu saMvidmaciMttasya saMsArabhIroriti, evaM SaT sthAnAni vandanake bhavaMti // 99 // ' chacca guNa'ti dvAramadhunA, tatra kazcitpRcchati - ko guNo'nena vandanakena dIyamAnena sampadyate yadarthamIdRzaH klezaH kriyate ? tava Aha virNaovayAra mANassa bharjaNA pUaNA gurujaNassa / titthayarANa ya A~NA suyadhammaurAhaNAkiriyA~ // 100 // 'viNao' ityAdi, vinayati - vinAzayati sakalaklezakArakamaSTaprakAramapi karma yaH sa vinayaH sa evopacAraH - ArAdhanAprakAro gurorvinayopacAraH, tathA mAnasya - ahaGkArasya bhaJjanA - vinAzaH kRto bhavati, jAtyAdimadAdhmAtA hi na manyante devaM na vandante gurUn na zlAghante paraM vandanake ca dIyamAne evaMvidhAnarthanibandhanamabhimAno nAzito bhavatIti, ata eva gurupUjA'pyevaM bhAvataH kRtA bhavati, tathA sakalakalyANamUlA tIrthakarANAmapyevamAjJA paripAlitA bhavati, yato bhagavadbhirvinayamUla eva dharmaH pratyapAdi, tathA zrutadharmArAdhanA ca kRtA bhavati, yato vandanakapUrvameva zrutagrahaNaM kriyate, tathA pAramparyeNa vandanakAdakriyA bhavati, yato'kriyaH siddha eva bhavati, sa ca pAramparyeNa vandanakalakSaNAdvinayAdeva sampadyate, uktaM ca paramarSibhiH - "tahArUvaM NaM bhaMte ! samaNaM vA mAhaNaM vA baMdamANassa vA pajjuvAsamANassa vaMdanA pajjuvAsaNA ya kiMphalA pannattA ?, goamA ! savaNaphalA, se NaM savaNe kiMphale paznatte 1, goamA ! nANaphale, se NaM nANe kiMphale ?, goamA ! vinnANaphale, vinnANe paJcakkhANaphale, paJcakkhANe saMjamaphale, saMjame aNaNyaphale, aNaNhae tavaphale, tave vodANaphale, vodANe akiriyAphale, akiriyA siddhigaigamaNaphala "tti [ tathArUpaM bhadanta ! zramaNaM vA mAhanaM vA vandamAnasya paryupAsInasya vA vandanA paryupAsanA ca kiMphalA prajJaptA?, gautama ! zravaNaphalA, tat zravaNaM kiMphalaM 1, gautama ! jJAnaphalaM tat jJAnaM kiMphalaM ?, gautama ! 15
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ vijJAnaphalaM, vijJAnaM pratyAkhyAnaphalaM pratyAkhyAnaM saMyamaphalaM saMyamo'nAzravaphalaH anAzravaH tapaH phalaH tapo vyavadAnaphalaM vyavadAnamakriyAphalaM akriyA siddhigatigamanaphalA] ityAdi, tatra 'aNaNhae' iti anAzravo navakarmAnAdAnamityarthaH, 'vodANa'tti vyavadAnaMvizuddhiH pUrvakSapaNamityarthaH // 100 // 'chacceva havaMti guruvayaNa'tti dvAraM, tatrAha chaMde 'NujANAMmi tahanti tunbhaMpi vaihae evaM / ahamavi khAmemi tume vayaNAI vaMdaNa'rihassa // 101 // 'chaMdeNe'tyAdi, iha hi ziSyeNa guroH vandanakaM dAtukAmena 'icchAmi khamAsamaNo ! vaMdiuM jAvaNijjAe nissIhiyAe' ityukte gururyadi vyAkSepabAdhAyuktastadA bhaNati - pratIkSasveti, tacca bAdhAdikAraNaM yadi kathanayogyaM bhavati tadA kathayati anyathA tu neti cUrNikAramataM, vRttikArasya tu mataM trividheneti bhaNati, manasA vacasA kAyena niSiddho'sItyarthaH, tataH ziSyaH saGkSepavandanaM karoti, vyAkSepAdirahitadgurustadA vandanakamanujJAtukAmazchandeneti vadati, chandena - abhiprAyeNa mamApyabhipretametadityarthaH, tataH ziSyeNa 'aNujANaha me miuggaha' mityukte gururAha-anujAnAmIti anujJAtastvaM praviza mamAvagrahamityarthaH, tataH ziSyeNa 'nissIhItyAdi divaso vaikaMto' iti paryante sUtre bhaNite gururAha - tatheti yathA bhavAn bravIti, asmAkaM zubhena divaso vyatikrAnta ityarthaH, tataH ziSyeNa 'jattA bhe' ityukte gururvadati - yuSmAkamapi vartate ? iti mama tAvat saMyamataponiyamAdilakSaNA yAtrA utsarpati, bhavatAmapyutsarpatItyarthaH, tataH punarapi vineyena 'javaNijjaM ca bhe' ityukte gururbhaNati - 'eva' miti indriyanoindriyopazamAdinA prakAreNAbAdhitaM vartate mama zarIramityarthaH, tato bhUyo'pi ziSyeNa 'khAmemi khamAsamaNo ! devasiyaM vaikkama' mityukte gururvakti-ahamapi kSamayAmi svAmiti, daivasikaM vyatikramaM pramAdodbhavamahamapi tvAM kSamayAmItyarthaH evaM vacanAni - AlApakAH SaT vandanArhasya - vandanakayogyasya bhavantIti // 101 // atha 'ahigAriNo ya paMca utti dvAraM, tatrAha - AyariyaM uvajjhAe pavattiM there taheva rAyaNie / eesiM kiikammaM kAyavvaM nijjaraTThAe // 102 // 'Ayariye 'tyAdi, adhikAriNo-vandanakasya yogyAH paJca - AcArya upAdhyAyaH pravartakaH sthavirastathaiva ratnAdhikaH, eteSAM paJcAnAM kRtikarma - vandanakaM kartavyaM nirjarArtha, tatrA''caryate - sevyate kalyANakAmairityAcArya:- sUtrArthobhayavettA prazastasamastalakSaNalakSitakSetro gAmbhIryasyairyadhairyAdiguNagaNamaNibhUSitaca, upa-samIpe samAgatyAdhIyate - paThyate yasmAdasAvupAdhyAyaH, tathA caitatsvarUpam - "sammattanANasaMjamajutto suttatthatadubhayavihinnU / AyariyaThANajogo suttaM vAeuvajjhAo // 1 // " iti / [ samyaktvajJAna saMyamayuktaH sUtrArthatadubhayavidhijJaH / AcAryasthAnayogyaH sUtraM vAcayatyupAdhyAyaH // 1 // ] yathocitaM prazastayogeSu sAdhUna pravartayatIti pravartakaH, yaduktam -- "tavasaMjamajogesuM jo jogo tattha taM pavattei / asahaM ca niyattei gaNatattillo pavattIo // 1 // " [ tapaH saMyamayogeSu yo yogyastatra taM pravartayati / asamartha ca nivarttayati gaNataptiparaH pravarttakaH // 1 // ] tathA sIdataH sAdhUna jJAnAdiSu aihikAmuSmikApAyadarzanataH sthirIkarotIti sthaviraH, uktaM ca"thirakaraNA puNa thero pavattivAvArie atthesuM / jo jattha sIyai jaI saMtabalo taM thiraM kuNai // 1 // " [ sthirakaraNAt punaH sthaviraH pravarttakavyApAriteSvartheSu / yo yatra sIdati yatiH vidyamAnabalastaM sthiraM karoti // 1 // ] ratnAdhikaH - paryAyajyeSThaH, eteSAM kRtikarma vidheyaM // 102 // atha 'iyare paMceva'tti dvAraM, tatrA''ha -- pAsattho 1 osanno 2 hoi kusIlo 3 taheva saMsatto 4 / ahachaMdovi a ee avaMdaNijA jiNamayaMmi // 103 // so pAsattho duviho savve dese ya hoi nAyavvo / savvaMbhi nANadaMsaNacaraNANaM jo u pAsaMmi // 104 // desaMmi ya pAsattho sejjAyara'bhihaDarAyapiNDaM ca / nIyaM ca aggapiNDaM bhuMjaI nikkAraNe ceva // 105 // osannovi ya duviho savve dese ya tattha savvaMmi / avabaddhapIDhaphalago ThaviyagabhoI ya nAyavvo // 106 // AvassayasajjhAe paDilehaNabhikkhajhANabhattaTThe / AgamaNe niggamaNe ThANe ya nisIyaNatuyaTTe // 107 // AvassayAiyAI na karei ahavA vihINamahiyAI / guruvayaNavalA ya tahA bhaNio desAvasannoti // 108 // tiviho hoi kusIlo nANe taha daMsaNe carite ya / eso avaMdaNijo pannatto vIyarAgehiM // 109 // nANe nANAyAraM jo u birAi kAlamAIyaM / daMsaNa daMsaNayAraM caraNakusIlo imo hoi // 110 // ko bhUkamme pariNApasiNe nimittamAjIvI / kakkakaruyAi lakkhaNaM uvajIvaha vijjamaMtAI // 111 // sohaggAinimittaM paresi NhavaNAi kouyaM bhaNiyaM / jariyAibhUidANaM bhUIkammaM viNihiM // 112 // suviNagavijjAkahiyaM AIkhaNaghaMTiyAikahaNaM vA / jaM sAsaha annesiM pariNApasiNaM havai eyaM // 113 // tIyAibhAvakahaNaM hoi nimittaM imaM tu AjIvaM / jAikulasippakamme tavagaNa suttAi sattavihaM // 114 // kakkakuruyA ya mAyA niyaDIe DaMbhAMti jaM bhaNiyaM / lakkhaNAi lakkhaNa vijjAmaMtAiyA payaDA // 115 // saMsanto u iyANiM so puNa 16
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ gobhattalaMdae ceva / ucchiTThamaNucchi8 jaM kiMcicchubbhae savvaM // 116 // emeva ya mUluttaradosA ya guNA ya jattiyA keI / te taMmI(ya) sannihiyA saMsatto bhaNNae tamhA ||117||so duvi. gappo bhaNio jiNehi~ jiyarAgadosamohehiM / ego u saMkiliTTho asaMkiliTTho tahA anno // 118 // paMcAsavappasatto jo khalu tihiM gAravehiM paDibaddho / itthigihisaMkiliTTho saMsatto saMkiliTTho u // 119 // pAsatthAIesuM saMviggesuM ca jattha milaI u / tahi tArisao hoI piyadhammo ahava iyaro u // 120 // ussuttamAyaraMto ussuttaM ceva pannavemANo / eso u ahAchaMdo icchAchaMdotti egaTThA // 121 // ussuttamaNuvai8 sacchaMdavigappiyaM aNaNuvAI / paratattipavattI tiMtiNo ya iNamo ahAcchaMdo // 122 // sacchaMdamaivigappiya kiMcI suhasAyavigaipaDi baddho / tihiM gAravehiM majai taM jANAhI ahAchaMdaM // 123 // 'pAsattho'ityAdi pArzvasthaH avasanno bhavati kuzIlastathaiva saMsaktaH yathAchando'pi ca ete avandanIyA jinamate, tatra pArzvetaTe jJAnAdInAM yastiSThati sa pArzvasthaH, athavA mithyAtvAdayo bandhahetavaH pAzA iva pAzAsteSu tiSThatIti pAzasthaH, sa ca dvibhedaHsarvato dezatazca, tatra sarvato yaH kevalaveSadhArI samyagjJAnadarzanacAritrebhyaH pRthaka tiSThati, dezataH punaH pArzvasthaH sa yaH kAraNaM tathAvidhamantareNa zayyAtarAbhyAhRtaM nRpatipiNDaM naityikamamapiNDaM vA bhule tathA mamaivaitAni kulAnyAbhAvyAni nAnyasyeti yaH kulanizrayA viharati tathA gurvAdInAM yogyAni sthApanAkulAni yaH kAraNamantareNaiva pravizati // 103 // tadevAha-'so pAse'tyAdi-vyAkhyAto'rthaH navaraM pratidinaM tavaitAvanmAnaM dAsyAmi madgRhe nityamAgantavyamiti nimazritasya nityaM gRhato nityapiNDaH, tatkSaNottINaudanAdisthAlyA avyApAritAyA yA zikhA-uparitanabhAgalakSaNA so'prapiNDaH // 104-105 // avasannamAha-'osanno'ityAdi, sAmAcArIviSa. ye'vasIdati-pramAdyati yaH so'vasannaH, so'pi dvividhaH-sarvato dezatazca, tatrAvabaddhapIThaphalakaH sthApanAbhojI ca sarvAvasanno jJAtavyaH // 106 / / tatraikakASThaniSpannasaMstArakAlAbhe bahubhirapi vaMzAdikASThakhaNDairdavarakAdibandhAna dattvA varSAsu saMstArakaH kriyate, sa ca pakSasandhyAdiSu bandhAnapanIya pratyupekSaNIya iti jinAjJA, yastvevaM na pratyupekSate so'vabaddhapIThaphalako'bhidhIyate, athavA punaH punaH zayanAdinimittaM nityamAstIrNasaMstAraka eva ekAntAnAstIrNasaMstAraka eva vA ya Aste sa evamabhidhIyate, sthApanAdoSaduSTaprAbhRtikAbhojI casthApitakabhojI / dezAvasannamAha-'Ave'tyAdi, AvazyakaM pratikramaNAdi, svAdhyAyaH-vAcanAdiH AvazyakaM ca svAdhyAyazceti samAhArastasmin , mukhavastrikAdeH pratyupekSaNAyAM bhikSAyAM-gocaracaryAyAM dhyAna-dharmadhyAnAdilakSaNe bhaktArthe--bhojane bhojanamaNDalyAmitiyAvat Agamane-bahirbhAgAdupAzrayapravezalakSaNe nirgamane-prayojanApekSayA upAzrayAvahirgamanasvarUpe sthAne kAyotsargAyurdAvasthAne nipIdane-upavezane tvagvartane-zayane iti sarvatra saptamInirdezo draSTavyaH // 107 // tatazcaiteSvAvazyakAdiSu viSaye dezAvasanno bhavatIti zeSaH, kadetyAha-'Ave'tyAdi, yadaitAnyAvazyakakhAdhyAyAdIni sthAnAni sarvathA na karotyathavA hInAdhikAni karoti pratiSiddhakAlakaraNAdidoSaduSTAni vA karoti tadA dezAvasanno bhavatItyarthaH, idamatra tAtparya-yaH pratikramaNAdyAvazyakaM na karoti hInAdhikyAdidoSaduSTaM vA karoti svAdhyAyaM na karoti pratiSiddhakAlakaraNAdidoSaduSTaM vA karoti pratyupekSaNamapi na karoti doSaduSTaM vA karoti AlasyavazyaH sukhalipsurbhikSAyAM na paryaTati anupayukto vA paryaTati aneSaNIyaM vA gRhNAti, dhyAnaM zubhaM yathA-"ki me kaI kiM ca me kivasesaM, kiM sakaNijaM na samAyarAmi" // [ kiM mayA kRtaM kiM ca me kRtyaM zeSa kiM zakyaM na samAcarAmi ] ityAdilakSaNaM pUrvApararAtrakAle na dhyAyati azubhaM vA dhyAyati bhaktArthe maNDalyAM na muGkte kadAcidvA bhukte kAkazRgAlAdibhakSitaM vA karoti maNDalIsambandhisaMyojanAdidoSaduSTaM vA bhuGkte, anye tvAhuH-'abbhatta'tti abhaktArthagrahaNaM sakalapratyAkhyAnopalakSaNaM, tato'yamarthaH-pratyAkhyAnaM na karoti guruNA vA bhaNito gurusammukhaM kiMcidaniSTamuktvA karoti Agamane naiSedhikyAdisAmAcArI na karoti nirgamane'pyAvazyakAdisAmAcArI na karoti kAyotsarga gamanAgamanAdiSu na karoti doSaduSTaM vA karoti niSadanazayanaka: sandazakabhUpramArjanAdisAmAcArI na karoti, 'guruvayaNa'tti sAmAcArIvitathAcaraNAdikaraNeSvAvazyakavelAdau samyagAlocaya prAyazcittaM pratipadyasvetyAdi guruNA bhaNitaH san tadvacanaM prativalati-sammukhIbhUyAniSTaM kiJcijalpati na tu guruvacastathaivAnutiSThati bhaNitaH sa eSa dezAvasannaH, upalakSaNaM cedaM, tataH skhaliteSu mithyAduSkRtaM na datte gurave vaiyAvRtyaM na karoti saMvaraNAdiSu vandanakaM na datte AdAnanikSepaNAdiSu pratyupekSaNApramArjane na karoti ityAdhanyadapi sAmAcArIvitathAcaraNaM dezapArzvasthatAdikAraNamiti / / 108 // atha zIlamAha-'tiviho hoI'tyAdi, kutsitaM zIlamasyeti kuzIlaH, sa trividho bhati-jJAnaviSaye darzanaviSaye cAritraviSaye ca, eSo'vandanIyo-vandanAnahaH prajJapto vItarAgaiH-arhadbhiH // 109 // tatra jJAnakuzIladarbhakazIlI lakSaNataH prAha-nANe ilAdi, jJAnAcAraM-kAle viNae' ityAdikamaSTaprakAraM yo virAdhayati-na samyaganutiSThati e.jJAne-jJAna viSaye kuzIlo bhavati, darzanAcAraM 'nissaMkiya nikaMkhiya' ityAdikamaSTaprakAraM yo virAdhayati sa darzanedarzanaviSaye kuzIlaH, caraNakuzIlaH punarayaM-vakSyamANalakSaNo bhavati // 110 // tamevAha-'kouya bhUI'tyAdi dAragAhA, kautukabhUtikamaNI prAprabho nimittaM AjIvikA karamAkurako caH samuccaye lakSaNaM vidyAmatrAdikaM ca ya upajIvati sa crnnkushiilH||111|| etAni 17
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ padAni svayameva vyAcaSTe- 'sohaggAi nimittaM' ityAdi, saubhAgyaM - janamAnyatA'patyAdinimittaM pareSAM - yoSidAdInAM trikacatuSkacatvarAdiSu vividhauSadhImizritajalasnAnamUlikAbandhanAdi yat kriyate tatkautukaM bhaNitaM, yadvA kautukaM nAma Azcaryam, yathA mAyAkArako mukhe golakAn prakSipya karNena nAzikayA vA niSkAzayati tathA mukhAdagniM niHsArayatItyAdi tatkurvannasau caraNakuzIlo bhavatIti draSTavyaM, evamuttaratrA'pi, jvaritAdInAmabhimantritarakSApradAnaM zayyAdInAM caturdizaM bhUtikarma vinirdiSTam // 112 // 'suviNage'tyAdi, kenApi svAmimataM vastu pRSTamapRSTaM vA svapne vidyayA japitayA kathitaM 'AiMkhaNa'tti karNapizAcikayA ghaNTikAdibhirvA mantrAbhiSiktAbhiH kathitaM yatkathyate anyeSAM praznApraznaM bhavatyetat // 113 // ' tIyAI'tyAdi, atItavartamAnabhaviSyatkAlatrayavartilAbhAlAbhAdibhAvakathanaM bhavati nimittaM idaM tu vakSyamANamAjIvyata ityAjIvaM jAtyAdisaptavidhaM yathA kaJcana bhillamAlAdijAtIyamIzvaraM dRSTvA prAha - ahamapi millamAlAdijAtIyaH, sa caikajAtisambandhAttasya mikSAdAnAdikAM pratipattiM karoti iti jAtyupajIvI, evaM vayaM bhavantacaikakulazilpakarmatapogaNavartina ityAdivacanaviracanayA kulAdyAjIvI, AhArAdigRddhyaiva tapaH sUtrAbhyAsaprakaTanaM kurvANazca tapaHsUtrAjIvI, tatra kulaM--uprAdikaM pitRsamutthaM vA zilpaM - vijJAnamAcAryazikSAkRtaM karma - svayaMzikSitaM "sAcAryakaM zilpam anAcAryakaM karmeti vacanAt, tapo'nazanAdikaM, gaNo malagaNAdiH, 'guNa' iti ca pATho'zuddha iva lakSyate nizIthAdibhirvyabhicArAt, sUtra- kAlikAdi, AdizabdaH svagatAnekabhedasaMsUcakaH / / 114 // kalkakurukA punaH kA'bhidhIyata ityAha- 'kakka kuruke 'ti mAyA, atraiva tAtparyamAha - nikRtyAzAThyena pareSAM dambhanaM-vazvacanamiti yaduktaM bhavati, anye tu kalkakurukAzabdArthamitthamAcakSate - yathA kalko nAma prasUtyAdiSu rogeSu kSArapAtanaM bhathavA''tmanaH zarIrasya dezataH sarvato vA lodhAdibhirudvartanaM, tathA kurukA dezataH sarvato vA zarIrasya prakSAlanamiti strIlakSaNAdIni AdizabdAt puruSalakSaNAdipariprahasteSAM kathanaM, yathA - "asthiSvarthAH sukhaM mAMse, tvaci bhogAH striyo'kSiSu / gavau yAnaM svare cAjJA, sarva sattve pratiSThitam // 1 // " ityAdisAmudrikalakSaNakathanaM, vidyAmantrAdayaH prakaTAH, tatra devyadhiSThAyikA vidyAH devAdhiSThAyakastu mantraH sasAdhanA vA vidyA niHsAdhanastu matra iti, AdizabdAnmUlakarmacUrNAdiparigrahaH, tatra mUlakarma puruSadveSiNyAH satyA apuruSadveSiNIkaraNaM apuruSadveSiNyAH satyAH puruSadveSiNIkaraNaM garbhotpAdanaM garbhapAtanamityAdi cUrNayogAdayastu prakaTAH, upalakSaNamAtraM caitat, ataH zeSamapi zarIravibhUSAdikaM caraNamAlinyajanakaM kurvANazcaraNakuzIla ityarthaH // 115 // idAnIM saMsaktamAha - 'saMsatto u' ityAdi, guNaideSaiizca saMsajyate - mizrIbhavatIti saMsaktaH, tuzabdo'pyarthaH, tato yathA pArzvasthAvasannakuzIlA vandanakA na bhavanti tathA saMsakto'pItyarthaH, sa punaritthaM jJAtavyo yathA gavAdInAM khAdanakalindake ucchiSTamanucchiSTaM vA bhaktakhalakarpAsAdikaM kSiptaM sat sarvaM prApyate // 116 // 'emevetyAdi, evameva - kalindakakSiptabhaktakhalAdivat prANAtipAtanivRttyAdisvarUpamUlaguNAH piNDavizuddhyAdisvarUpottaraguNAzca bahavo doSAzca tadvyatiriktAste sarve'pi tasmin sannihitAH prApyante saMsakto bhaNyate tasmAt // 117 // ' so duvigappo' ityAdi, saMsakto dvivikalpo bhaNito jinairjitarAgadoSamohaiH ekazca saMGiSTo'saMviSTastathA anyaH // 118 // tatra saMkliSTamAha - 'paMcAsave' tyAdi, paJcAzravAH - prANAtipAtAdayasteSu pravRtto yaH khalu triSu gauraveSu - RddhigauravAdiSu pratibaddhaH 'itthI gihisaM ki liTTho' tti strIsaMkliSTo gRhisaMkliSTazca tatra strIpratiSevI strIsaMDiSTaH gRhisambandhinAM dvipadacatuSpadadhanadhAnyAdInAM tu taptikaraNapravRtto gRhisaMSTiSTaH, sa saMsaktaH saMkliSTaH // 119 // asaMkliSTamAha - 'pAsatthAi' ityAdi, pArzvasthAdiSu militastadrUpatAM bhajate, saMvigneSu militaH saMvinamivAtmAnaM darzayati, tatra tatra tAdRzo bhavatItyarthaH, sa ca priyadharmo'thavA itarastu - apriyadharmo bhavatIti // 120 // idAnIM yathAchandamAha-'ussutta'mityAdi, sUtrAdUrddhamuttIrNaM paribhraSTamityarthaH utsUtraM tadAcaran -svayaM sevamAnaH utsUtrameva ca yaH parebhyaH prajJApayan vartate eSa yathAchandaH, etasyaiva paryAyamAha - " icchA chaMda" iti ekArthaM nAmeti // 121 // atra ca kimidamutsUtramiti pariprakSe satyAha--'ussutta'mityAdi, utsUtraM yajjinAdibhiranupadiSTaM svacchandena - svAbhiprAyeNa vikalpitaM - utprekSitaM ata eva siddhAntAnanupAtisvakIyabuddhiracitatvena jainAgamAnuyAyi na bhavatItyarthaH, yathAchandasyaiva guNAntaramAha ---- parataptiSu - gRhasthaprayojaneSu karaNakAraNAnumatimiH pravRttaH parataptipravRttaH, tathA tiMtiNo nAma yaH svalpe'pi kenacitsAdhunA'parAddhe punaH punaranavarataM jhaSannAste eSa yathAcchandaH // 122 // tathA - 'sacchaMde 'tyAdi, svacchandA-AgamanirapekSA yA'sau matistayA vikalpya kiccidAlambanamadhyayanAdikaM tataH sukhamAsvAdayatIti sukhAtvAdaH sa cAsau vikRtipratibaddhazca sa tathA apuSTAlambanaM kiMcidvikalpya yaH sukhalipsurvikRtipratibaddho bhavatItyarthaH, tathA trimigauravaiH - RddhirasasAtalakSaNaiyoM mAdyati taM jAnIhi yathAchandamiti // 123 // atra ca pArzvasthaM sarvathaivAcAritriNaM kecinmanyante tacca na yuktiyuktaM pratibhAsate sahRdayAnAM yato yadyekAntenaiva pArzvastho'cAritrI bhavet tarhi sarvato dezatazca iti vikalpadvayakalpanamasaGgataM bhavet, cAritrAbhAvasyobhayatrApi tulyatvAt, tasmAdeva bhedadvayakalpanAd jJAyate sAticAracAritrasattApi pArzvasthasya, na cedaM svamanISikayocyate, yato nizIthacUrNAvapyevaM dRzyate - "pAsattho acchai suttaporisiM atthaporisiM ca no karei, daMsaNAiyAresu vaTTa, cAritena baTTa, aiyAre vA na vajjei, evaM satyo acchai pAsattho" tti [ pArzvasyastiSThati sUtrapauruSa arthapauruSIM ca na karoti, 18
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ darzanAticAreSu varttate cAritre na varttate aticArAn vA na varjayati evaM svastha stiSThati pArzvasthaH] anena pranthena sarvathA'sya pArzvasthasya na cAritrAbhAvo'vasIyate, kiMtu zabalitacAritrayuktatA'pIti / "paMceva paDisehetti" dvAramadhunA, tatrAha vakkhitaparAhu~tte pamatte mA kayAi vNdijaa| AhAraM va karite nIhoraM vA jai kareha // 124 // pasaMte AsaNatthe ya, uvasaMte uvhie| aNunavittu mehAvI, kiikammaM paJjae // 125 // AyappamANamitto caudisiM hoi uggaho gurunno| aNaNunAyassa sayA na kappae tattha pavi se // 126 // 'vakkhitte'tyAdi, vyAkSiptaM anekabhavikalokasaGkalAyAM sabhAyAM dezanAkaraNAdinA vyanaM 1, parAhUtamiti kenApi kAraNena parAkhaM 2, pramattaM krodhanindrAdipramAdena mA kadAcidvandeta 3, AhAraM vA kurvANaM 4 nIhAraM uccAraM vA yadi karoti 5 tadA na vandeteti sambandhaH // 124 // iha ca dharmAntarAyAnavadhAraNaprakopAhArAntarAyalajjAvazapurISAnirgamanAdayo doSA yathAsayena jJAtavyAH, etadvipakSastvatrAnukto'pi vijJeyaH, yathA-'pasaMte'tyAdi, tatra prazAnto vyAkSepavirahitaH Asanastho-niSadyAsthitaH upazAnta:-krodhAdipramAdarahitaH upasthitaH -chandenetyAdivacanamuccArayana, zeSaM sugamam // 125 // atha 'ekkovagaha'tti dvAraM tatrAha-'AyappamANe'tyAdi, AtmapramANamAtraH-sArdhaistatrayapramANazcaturdizaM bhavatyavagraho guroH, ananujJAtasya guruNA na kalpate tanmadhye praveSTuM, tatrAvagrahaNamavagrahaH, sa ca nAmasthApanAdravyakSetrakAlabhAvabhedaiH SaDDidhaH, nAmasthApane sugame, dravyasya muktAphalAderavamahaNaM dravyAvagrahaH, yo yatkSetramavagRhAti sa kSetrAvagrahaH sa ca samantataH sakrozaM yojanamekasmin kSetre'vagRhIte satIti, kAlAvagraho yo yaM kAlamavagRhAti, yathA Rtubaddhe mAsamekaM varSAsu caturo mAsAniti, bhAvAvagraho dvedhA-prazasto'prazastazca, prazasto jJAnAdInAmavagrahaH, aprazastazca krodhAdInAM, athavA'vagrahaH paMcadhA-deviMdarAjagahavaI' [ devendrarAjagRhapati ] ityAdigAthayA vakSyamANasvarUpaH // 126 // ana ca kSetrAvagraheNa prazastabhAvAvagraheNa caadhikaarH| atha 'paMcAbhihANa'tti dvAramAha vaMdaNeciIkiikammaM pUyArkemmaM ca viNayakammaM ca / vaMdaNayassa imAI havaMti nAmAI paMceva // 127 // sIyale 1 khuDDae 2 kaNhe 3, sevae 4 pAlae 5 tahA / paMcee diTuMtA, kiikamme huMti nAyavvA // 128 // iha karmazabdaH kriyAvacanaH pratyeka yojyate, 'vaMdaNe'tyAdi, tatra 'vadi amivAdanastutyoH' ityasya vandhate-stUyate'nena prazastamanovAkAyacyApAranikaraNa gururiti vandanaM tadeva karma vandanakarma, tad dvidhA-dravyato bhAvatazca, dravyato mithyAdRSTeranupayuktasamyagdRSTezva, bhAvata upayuktasamyagdRSTeH, tathA cim cayane ityasya cayanaM-kuzalakarmaNa upacayakaraNaM citiH saiva karma citikarma, kAraNe kAryopacArAt kuzalakarmopacayakaraNaM rajoharaNAdyupadhisaMhatiH, tadapi dvedhA-dravyato bhAvataca, dravyatastApasAdiliGgagrahaNakarma anupayuktasamyagdRSTirajoharaNAyupadhikriyA ca, bhAvatastu upayuktasamyagdRSTirajoharaNAdikarma, tathA karaNaM kRtiH-avanAmAdikriyA saiva karma kRtikarma, taba dvedhA-draSyato bhAvatazca, dravyato nihravAdInAmavanAmAdikaraNamanupayuktasamyagdRSTInAM vA, bhAvata upayuktasamyagdRSTInAM, tathA pUjanaM pUjA-prazastamanovAkAyaceSTA saiva karma pUjAkarma, tadapi dvedhA-dravyato bhAvatazca, dravyato nihavAdInAmanupayuktasamyagdRzAM vA bhAvata upayuktasamyagdRSTInA, tathA vinayanaM vinayaH, vinIyate vinAzyate vASTaprakAraM karmAneneti vinayaH sa eva karma vinayakarma, tadapi dvedhA-dravyato bhAvatazca, dravyato nihavAdInAmanupayuktasamyagdRSTInAM vA, bhAvata upayuktasamyagdRSTInAmiti / vandanakasya imAni bhavanti paJcaiva nAmAnIti // 127 // 'paMceva AharaNa'tti dvAraM-'sIyale'tyAdi / zItalako nRpatiH parityaktarAjyasamRddhirgRhItasarvazadIkSo'kSuNNena tadIyaguNagaNena pramodamAnamAnasainijagurumirvizrANitazramaNAnandadAyisUripado dravyabhAvabhedaminne vandanake udAharaNaM, tathA dravyabhAvasvarUpe citikarmaNi sthavirainijagurumigurupadasthApitakSullaka udAharaNaM, tathA tathAbhUta eva kRtikarmaNi praNamadanekamahApracaNDamaNDalezvaramaNDalImaulimaNDanamukuTakoTiniviSTaviziSTamANikyamAlAtalasamucchaladanavaratasphuradaruNakiraNapujapizcaritacaraNakamalaH zAlApativIrakakalitaH kRSNo dRSTAntaH, tathA pUjAkarmaNi dravyabhAvabhedaminne sevakadvayamudAharaNaM, tathA vinayakarmaNi dvividha eva pAlakazAmbAvudAharaNaM, pazcaite dRSTAntAH kRtikarmaNisAmAnyato vandanake bhavanti jnyaatvyaaH|| 128 // udAharaNAni caitAni saGkepataH kathyante, tatra bhAvataH zItalakodAharaNaM yathA avanIvanitAbhAlatilake zrIpure pure / pratApAkrAntadikcakraH, mApAlaH zItalo'jani // 1 // sarvajJazAsanakSIranIradhau sadgatistutaH / zuddhapakSadvayo rAjahaMsaH krIDati yaH sadA // 2 // tasyAbhUginI bhAgyasaubhAgyaikaniketanam / saddharmakarma nirmANaparA zRGgAramaJjarI // 3 // sA ca vikramasiMhasya, rAjJI jAtA jagatpate / salakSaNaM kramAtputracatuSTayamajIjanat // 4 // zItalazca mahIpAlazvAruvairAgyarajitaH / zrIdharmaghoSasUrInAmantike avamatrahIt // 5 // taM ca vijJAtasiddhAntatattvaM gItArthazekharam / guravastadguNestuSTAH, svapade'tha nyavIvizan // 6 // anyedhurnijaputrANAM, kalAkauzalazAlinAm / zRGgAramaJjarI rAzI, rahasyevamavocata // 7 // vatsA ! yauSmAka evaikaH, zlAghyo jagati mAtulaH / yena sAmrAjyamutsRjya, jagRhe vratamuttamam // 8 // yazca niHzeSazAsrAbdhipAradRzvA munIzvaraH / nissaGgaM viharannityaM, prabodhayati dehinaH // 9 // pacelimaM yathA'Ahi, saMsArasyAmunA phalam / tathA vatsAstadAdAtuM, bhava 19
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ tAmapi yujyate // 10 // yataH -- koTizo viSayAH prAptAH, saMpadazca sahasrazaH / rAjyaM ca zatazo jIvairna ca dharmaH kadAcana // 11 // itthaM mAturvacaH zrutvA, saMvidmA janakaM nijam / te'nujJApyAItIM dIkSAM, jagRhu: sthavirAntike // 12 // saJjAtAste ca gItArthA, vandituM nijamAtulam / avantyAM ca gatAH sAyaM tadbAhyAyAmavasthitAH // 13 // atha gantA purImadhye, zrAvakaH ko'pi taddvirA / zrIzItalamunIndrAya, tatsvarUpaM nyavedayat // 14 // itazca - zubhenAdhyavasAyena, tena tena mahAtmanAm / teSAM nizi samutpannaM, caturNAmapi kevalam // 15 // tatazca kRtakRtyatvAdyAvattatraiva te sthitAH / prabhAte nAgamaMstAvadukkaH zrIzItalo'jani // 16 // yAmAdUrdhva svayaM teSAmantike'sau gatastataH / anAdaraparAMstAMzca, vIkSya saMsthApya daNDakam // 17 // airyApatha pratikramya, samAlocyaivamabhyadhAt / kuto'haM bhavato vande, te'pyUcuste yato matam ? // 18 // aho duSTA amI zaikSA, nirlajjA ityavetya saH / krodhAdhmAto dadau teSAM caturNAmapi vandanam // 19 // kaSAyakaNDakArUDhaM, tamUcuste tvayA purA / dravyato vandanaM dattamidAnIM dehi bhAvataH // 20 // kimetadapi jAnanti, bhavanta iti so'navIt / te'pi taM pratyavocanta, jAnImo nitarAmidam // 21 // AcAryaH kathamityAha, te'pyAhurjJAnataH sa ca / bravIti kIdRzAt teca, bruvantyapratipAtitaH / / 22 / / pApenAzAtitA ete mayA kevalino hahA / itthaM nindannivRtto'sau kaNDakasthAnatastataH // 23 // kramAteSu caturthAya dadatastasya vandanam / kevalajJAnamutpannamapUrvakaraNAdinA // 24 // dravyato vandanaM pUrva, kaSAyopetacetasaH / jajJe pazcAca tat tasya, zAntasvAntasya bhAvataH // 25 // idAnIM citikarmaNi tAdRzameva kSullakodAharaNamucyate tathAhi--gacche garIyasi kvApi, guNasundarasUribhiH / divaM yiyAsubhirvRddhaiH, zubhalakSaNalakSitaH // 1 // svapave kSullakaH ko'pi, sthApitaH saGghasammataH / tasya ca tratinaH sarve, kurvantyAjJA maharnizam // 2 // ( yugmam ) gItArthasya virAbhyarNe, nAnApranthAn paThatyasau / anyadA mohanIyena, mohito munimaNDale // 3 // mikSAkRte gate sAdhumekamAdAya satvaram / zarIracintAvyAjena, vrataM mokkumanA bahiH // 4 // gatastirohite vRkSaiH, sAdhAvuddhAvitastataH / ekasmin vanakhaNDe ca phalapuSpAkuladrume // 5 // vizrAnto'sau zamIvRkSaM, nIrasaM baddhapIThakam / pathikaiH pUjyamAnaM ca, vilokyeti vyacintayat // 6 // caturbhiH kalApakaM / arcyate yadasau lokairbakulAdiSu satsvapi / cirantanaiH kRtasyAsya, tatpIThasya vijRmbhitam // 7 // tannIrasaH zamIvRkSo, yAdRzastAdRzo'smyaham / gItArtheSu kulIneSu, satsvapyanyeSu sAdhuSu // 8 // yanniHzeSajanebhyo'haM labhe pUjAmanekadhA / sarve gurvAsanAdInAM tanmAhAtmyaM vijRmbhate // 9 // tatastAruNyamattena, mayedaM dhig vidhitsitam / vicintyeti nivRtto'sau, nijAM vasatimAgataH // 10 // bahirgatAnAmasmAkamAkasmikamajAyata / zUlaM velA tato lagnA, sAdhvAdInityuvAca saH // 11 // prazamAmRtamano'sau gItArthebhyo rahasyadaH / samyak sakalamAlocya, prAyazcittaM prapannavAn // 12 // dravyatazcitikarmAbhUt, purA rAgADhyacetasaH / prazAntasya punastasya, bhAvatastadajAyata // 13 // idAnIM kRtikarmaNi kRSNodAharaNaM T yathA-- surASTramaNDale zrImadvAramatyAmabhUtpuri / niHsImavikramAvAso, vAsudevo mahIpatiH // 1 // tasya zAlApatirbhako, vIrako nAma sevakaH / vAsudevamanAlokya, yo na bhuGkte kadAcana // 2 // vAsudevo na varSAsu, kurute rAjapATikAm / bahavo hi vipadyante, jIvAstasyAM tadA kila || 3 || antarantaHpuraM kintu, kRSNaH krIDati saMtatam / aprApnuvan pravezaM ca dvAHsthato dvAri vIrakaH // 4 // gomayAlepikAM kRtvA, puSpairabhyarcya cAbrajat / nityaM nAbhuGkta na zmazrunakhazuddhiM vyadhApayat // 5 // nivRttAsvatha varSAsu, vidhAtuM rAjapATikAm / nirgacchantaM nRpAH sarve, zrIkAntamupatasthire // 6 // mudite vIrake'thaitya, praNate vetriNaM hariH / papraccha kimayaM jajJe, kRzo vicchAyavigrahaH ? // 7 // devapAdeSvadRSTeSu, nAkArSIdbhojanAdikam / tenAyamIdRzo jAta, iti vetrI vyajijJapat // 8 // tuSTaH prasAdAt kRSNo'tha samabhASiSTa vIrakam / avAritapravezaM ca taM sarvatrApyacIkarat // 9 // itazca kRSNo'pi kila niHzeSAH, vivAhasamaye nijAH / praNantumAgatAH pAdAniti pRcchati putrikAH // 10 // svAminyaH kimu dAsyo vA, vatsA ! yUyaM bhaviSyatha ? / vAzva prAhurbhaviSyAmaH, svAminyastvatprasAdataH // 11 // kRSNo'pyuvAca yadyevaM, vatsAnAM sammataM tadA / sannidhau neminAthasya gRhNIta vratamuttamam // 12 // samastAstAstatastena, kRtaniSkramaNotsavAH / ( pranthAnaM 1000 ) pravrajyAM pratyapadyanta, zrImannemijinAntike // 13 // anyedyurekayA rAjJyA, zikSitA nijaputrikA / ahaM dAsI bhaviSyAmItyevaM vAcyastvayA pitA // 14 // tato vihitazRGgArA, jananyA preSitA satI / pRSTA kRSNena putrI sA, dadau zikSitamuttaram // 15 // saMsAre mA bhramantvanyA, apyasAciva me sutAH / zikSaye kathametAM tat, kRSNa evaM vyacintayat // 16 // labdhopAyaca papraccha, vIrakaM sa rahasyadaH / are pUrva tvayA kizvit karma nirmitamadbhutam ? // 17 // purato nijanAthasya, narmanirmitihetave / amandAnandasandohaH, so'pyevamavadattataH // 18 // zarIracintAM kurvANo, badarIzikharasthitam / saraTaM leSTunA''hatya, bhUmau pAtitavAnaham // 19 // cakreotkhAtaM vahannIraM, varSAsu zakaTAdhvanA / dhAritaM vAmapAdena, pratizrotazca tadgatam // 20 // pAyanIghaTikAmadhye, praviSTo makSikAgaNaH / kurvan gumagumArAvaM, karAbhyAmasmi ruddhavAn // 21 // harirnRpasahasrANAmaparedyuH sadasyadaH / abravIdvIrakasyAsya zRNutAnvayakarmaNI // 22 // yena raktasphaTau nAgo, nivsn| badarIvane / pAtito kSitizastreNa, kSatriyaH saiSa vemavAn // 23 // yena cakrotkSatA gaGgA, vahantI kaluSodakam / dhAritA vAmapAdena, kSatriyaH saiSa vemavAn // 24 // yena ghoSavatI senA, vasantI kalazIpure / dhAritA vAmahastena, kSatriyaH saiSa vemavAn // 25 // nirvyAjakSatriyo'pyeSa jAta uttarakarmaNA / tantuvAyastadevasya, dAsyAmi tanayAM nijAm // 26 // tenAtha vIrako'bhANi, dadAmi tava putrikAm / so'pyanicchannayogya 20
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ tvAd, bhRkuTyA vinivAritaH // 27 // vivAhya vIrakeNAsau, gRhe nItA pratiSThati / palyaGke svAmiputrIti, bhaktiM cAsyAH karotyasau // 28 // rAjJA'tha vIrakaH pRSTaH, karoti vacanaM tava / mama putrIti so'pyAha, svAminyA asmi kiGkaraH // 29 // avocadvIrakaM viSNuyedi kArayase na hi / sarva svakarma tanmUrti, pAtayiSyAmyahaM tava // 30 // jJAtvA viSNorabhiprAya, vIrako'pi gRhaM gtH| tAM niSTharamidaM prAhottiSTha pAyanikAM kuru ||31||saa ruSTA kolikAtmAnaM, na jAnAsItyajalpata / tena rajjvA''hatA kRSNaM, rudatI sudatI yayau // 32 // pAdau praNamya kRSNasya, sA jagAda sagadgadam / tenAhamAhatA tAta !, kolikena durAtmanA // 33 // avAdItkezavo vatse !, tena tvaM bhaNitA bhayA / svAminI bhava dAsatvaM, tvaM punaryAcase nanu // 34 // sA'tha vyajijJapattAta !, nAsya gehe vasAmyaham / svAminyeva bhaviSyAmi, samprati tvatprasAdataH // 35 / / vIrakaM samanujJApya, tataH zrInemisannidhau / tAM pravrajyAM prabandhana, grAhayAmAsa kezavaH // 36 // vihRtyAnyatra saMprApte, shriiraivtkmnydaa| zrInemau saparivAro, vandanAya yayau hariH / / 37 // aSTAdaza sahasrANi, yatInnAnAguNocarAn / sAnandaM vandate viSNuAdazAvartavandanaiH // 38 // parizrAntA nRpAstasthurikastu tathaiva hi / yatIMstadanuvRttyaiva, vandate viSNunA saha // 39 // prasvedakkinnagAtrazca, zrInemi pRSTavAn hriH| 'tribhiH SaSTizatairnAtha !, nAhamevaM zramaM gataH // 40 // avocadbhagavAnevaM, kRSNa ! bhaktyA'nayA tvayA / samyaktvaM kSAyikaM prAptaM, tIrthakRtkarma cArjitam / / 41 // saptamapRthvIyogyaM yattvayA''yuHkarma nirmitam / AnItaM tattRtIyAyAM, vandanaM dadatA tvayA // 42 // tadatra kRSNasya bhAvataH kRtikarma, vIrakasya tu tadanuvRttyA dravyata iti / idAnIM sevakodAharaNaM, tathAhi-ekasya bhUmipAlasya, sevako dvau babhUvatuH / AsannaprAmayoH sImAvivAdazca tayorabhUt // 1 // nAtha ! nesthamahaM zrAntaH sapaSTitrizatairyudhaiH / pra. vivAdamapanetuM ca, gacchadbhayAM nRpasannidhau / tAbhyAM sammukhamAgacchan , munirmArge vyalokyata // 2 // sAdhudarzanataH siddhi(vetyeko'vadttayoH / bhaktyA pradakSiNIkRtya, praNipatya ca taM yayau // 3 // udghATakaM dvitIyo'pi, tadIyaM vidadhattataH / taM tathaiva namaskRtya, tadevodIrya cAbajat // 4 // vivAde kathite tAbhyAM, madhyAdyaH praNato yayau / mahIbhujA jayo datto'parasya tu parAjayaH // 5 // atra ca prathamasya bhAvataH pUjAkarma, dvitIyasya ca dravyata iti / idAnIM vinayakarmaNi pAlakodAharaNaM, tathAhi-dvAravatyAmabhUtpuryA, vAsudevo mhiiptiH| tasya pAlakazAmbAdyA, babhUvubehavaH sutaaH||1|| anyedurAgate tatra, zrImannemijinezvare / vAsudevo jagAdetthaM, kumArAnikhilAnapi // 2 // yaH kalye vandate pUrva, svAminaH pAdapaGkajam / yadyAcate sa tattasmai, dadAmyakhilamapyaham // 3 // tatazva-svamandirasthitenaiva, zAmbena zayanIyataH / prAtarutthAya sadbhaktyA, nemiprabhuravandhata // 4 // duSTabuddhirabhavyazca, rAjyalobhena satvaram / pAlako'pyazvaratnena, gatvA prabhUnavandata // 5 // kRSNo'pi tatra gatvA'tha, prabhu natvA ca pRSTavAn / zAmbapAlakayoH kena, yUyamadya natAH purA? // 6 // tataH prabhurapi prAi, kRSNa ! zAmbana bhAvataH / vayaM namaskRtAH pUrva, dravyataH pAlakena tu // 7 // kezavo'pi prasAdena, vAjiratnaM vitIrNavAn / sphuradaNakadambAya, zAmbAya vizadAtmane // 8 // atra ca pAlakasya dravyato vinayakarma zAmbasya tu bhAvata iti / atha 'AsAyaNa tettIsa'tti dvAraM, tatrAha purao pakkhAsanne gaMtAciTThaNanisIyaNAyamaNe / AloyaNa'paDisuNaNe puvvAlavaNe ya Aloe // 129 // taha uvadaMsa nimaMtaNe khaddhA aryaNe tahA apaDisuNaNe / khaddhattiya tatthagae~ ki tuma tajjAyeM nosumaNe // 130 // no sa~rasi kahaM chittoM parisaM bhitI aNuTThiyoi kahe / saMthArapAyaNa ciTThosamAsaNe yAvi // 131 // purao aggapaese pakkhe pAsaMmi paccha Asanne / gamaNeNa tinni ThANeNa tinni tigiNa ya nisIyaNae // 132 // viNayanbhaMsAigadUsaNAu AsAyaNAo nava eyaa| sehassa viyAragame rAyaNiyapuvamAyamaNe // 133 // puvvaM gamaNAgamaNAloe sehassa Agayassa to| rAo muttesu jAgarassa gurubhaNiya'paDisuNaNA // 134 // AlavaNAe arihaM puThavaM sehassa AlaveMtassa / rAyaNiyAo esA terasamA''sAyaNA hoI // 135 // asaNAIyaM laddhaM puTviM sehe tao ya rAyaNie / Aloe caudasamI evaM uvadaMsaNe navaraM // 136 // evaM nimaMtaNe'vi ya lar3e rayaNAhigeNa taha saddhiM / asaNAi apucchAe khaddhati bahuM dalaMtassa // 137 // saMgahagAhAe jo na khaddhasaddo nirUvio vImuM / taM khaddhAiyaNapae khaddhatti vibhanja joejjA // 138 // evaM khaddhAiyaNe khaddhaM bahuyaMti ayaNamasaNaMti / AIsaddA DAyaM hoi puNo pattasAgaMtaM // 139 // vanAijuyaM usaDhaM rasiyaM puNa dADimaMyagAiyaM / maNaIha~ tu maNuNNaM mannai maNasA maNAmaM taM // 140 // niddhaM nehavagADhaM rukkhaM puNa nehavajiyaM jANa / evaM appaDisuNaNe navarimiNaM divasavisayaMmi // 141 // dAta bahubhaNataM kharakakasagurusaraMNa raaynniy| AsAyaNA u sehe tattha gae hoimA ca'NNA // 142 // seho guruNA bhaNio tattha gao suNai dei ullAvaM / evaM kiMti ca bhaNaI na matthaeNaM tu vaMdAmi // 143 // evaM tumaMti bhaNaI ko'si tumaM majjha coyaNAe u1| evaM tajAeNaM paDi 21
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaNaNA''sAyaNA sehe // 144 // ajo! kiM na gilANaM paDijaggasi paDibhaNAi kiM na tum| rAyaNie ya kahate kahaM ca evaM asumaNatte // 145 // evaM no sarasi tumaM eso attho na hoi evaMti / evaM kahamacchidiya sayameva kaheumArabhai // 146 // taha parisaM ciya bhiMdai taha kiMcI bhaNai jaha na sA milai / tAe aNuTTiyAe gurubhaNi savittharaM bhaNai // 147 // sejjaM saMthAraM vA guruNo saMghaTTiUNa pAehiM / khAmei na jo seho esA AsAyaNA tassa // 148 // gurusejasaMthA ragaciTThaNanisiyaNatuyadRNe'ha'varA / guruuccasamAsaNaciTThaNAikaraNeNa do carimA // 149 // . 'purao' ityAdigAthAtrayaM 129-130-131 etadgAthAvyAkhyAgAthAzca 'purao aggapaese' ityAdikAH 'karaNeNa do carimA' ityantA aSTAdaza vyAkhyAyante, tatra guroH purataH-agrataH kAraNamantareNa gantA-manaM karoti ziSyo vinayabhaGgAdihetutvAdAzAtanA mArgadarzanAdike tu kAraNe na doSaH 1, guroH pArdhAbhyAmapi gamane AzAtanA 2, pRSThato'pyAsannagamane AzAtanA niHzvAsakSutzleSmapAtAdidoSaprasaGgAt , tatazca yAvatA bhUbhAgena gacchata AzAtanA na bhavati tAvatA gantavyamiti 3, evaM purataH pArzvata: pRSThatazca sthAne-UrddharUpe ziSyasyA''zAtanAtrayaM 3, purataH pArzvataH pRSThatazca niSadane AzAtanAtrayaM 3, kAraNe tu tathAvidhe'trApi na doSaH, evaM nava 9, atra ca gantA AzAtaneti tulyAdhikaraNatvaM na ghaTate tasmAlaptamatvarthIyamidaM padaM vidheyaM tato gantA AzAtanAvAn bhavatItyarthaH, evamanyatrApi svabuddhyA padAkSaraghaTanA vidheyA sUcAparatvAtsUtrasyeti, 'AyamaNe'tti AcAryeNa sahoccArabhUmi gatasyA''cAryAtprathamamevAcamanaM kurvanAzAtanAvAn sArdhahasta ayapramANena pra.bha. ziSyo bhavatIti 10, / 132-133 / 'AloyaNa'tti uccArAdibahirdezAdAgatavati gurau ziSyaH pUrvameva gamanA''gamanaviSayAmAlocanAM karoti gurustu pazcAditi ziSya AzAtanAvAn bhavatIti 11, 'appaDisuNaNe'tti ratnAdhikasya rAtrau vyAharata:-kaH suptaH ? ko jAgIti?, tatra jApradapi apratizrotA bhavatItyAzAtanAvAn ziSyo bhavatIti 12 134 / 'puvvAlavaNe yatti gurorAlapanIyasya kasyacidvineyena pUrvamevAlapane AzAtanAvAn bhavatIti 13 / 135 / 'Aloe'tti bhikSAmazanapAnakhAdimasvAdimarUpAmAnIya prathamameva kasyApi ziSyasya purata Alocayati pazcAddaroriti ziSyasyAzAtanA 14, 'taha uvadaMsa'tti tathA-tenaiva prakAreNA''zAtanetyarthaH azanAdibhikSAmAnIya prathama kasyacit zaikSasyopadarzayati pazcAdgaroriti ziSyasyAzAtanA 15 136 / 'nimaMtaNa'tti azanAdimikSAmAnIya gurumanApRcchaya pUrvameva zaikSamupanimatrayati pazcAtsUrimityAzAtanAvAn ziSyo bhavatIti 16, 'khaddha'tti azanAdi 4 bhikSAmAnIya sUribhiH samaM pratigRhya sUrimanApRcchaya yasya yasya pratibhAti tasya tasya khaddhaM khaddhaM-pracuraM pracuraM dadAtIti ziSye AzAtanA, khaddhazabdena saiddhAntikena pracuramabhidhIyate / 137 // 'saMgaharo'tyAdi' nanu saMgrahagAthAyAM 'khaddha'tti pRthakpadaM nopAttaM tatkathamayamanupAtto doSo bhavadbhirvyAkhyAyate ?, atrocyate, yadyapyatrA''hatya 'khaddha' zabdo dvAragAthAyAM noktaH tathApyapretane'STAdaze 'khaddhAyayaNa' lakSaNe dope 'khaddha' zabdo vidyate sa evAtra vibhajya saptadazadoSarUpatayA vyAkhyAta iti na saGghahakArasya kazciddoSaH, vicitraracanAni sUtrANi bhavantIti, ata evA''ha vivaraNagAthAyAM sUtrakAra:-"saMgahagAhAe jo na khaddhasaddo nirUvio vIsuM / taM khaddhAyayaNapae khaddhati vibhajja joejjA // 1 // " 'vIsuti viSvaga pRthagityarthaH, zeSaM vyAkhyAtameva 17 / 138 / idAnImaSTAdazImAzAtanAmAha-khaddhAiyaNa'tti 'khaddhAdyadanaM pracurAdibhakSaNamityarthaH, etasyAzca yadAzAtanAvivaraNaM gAthAmi AkhyAtaM taddazAzrutaskandhasUtrA'pekSayA draSTavyam , tathA ca tatraivaM sUtram-'khaddhAiyaNa'tti sehe asaNaM vA 4 rAyaNieNa saddhiM bhuMjamANe tattha sehe khaddhaM 2 DAyaM 2 osaDhaM 2 rasiyaM 2 maNunnaM 2 maNAmaM 2 niddhaM 2 lukkhaM 2 AhArittA bhavai AsAyaNA sehassa'tti etatsUtrAnusAreNedaM dvAraM svayameva vivRNoti-khaddhAyayaNe'tyAdi khaddhAdyadane ityatra pade khaddhazabdena bahu bhaNyate 'ayaNatti' adanamazanamityarthaH, tataH khaddhaM-bahu Adiryasya tat khaddhAdi adanaM vaDavaDDehiM laMbaNehiM khAdanamityarthaH, AdizabdAt DAkAdiparigrahaH, ata evAha-'AisaddA DAyaM hoi puNo pattasAgaMta' vRntAkaciTikAcaNakAdayaH susaMskRtAH patrazAkAntA DAkazabdena bhaNyante, taM gRhItvA gRhItvA 'vaNNAijuyaM usaDha'mityAdi zubhavarNagandhAdiyuktam-usaDham-ucchritamityarthaH 'rasiyaM puNa dADimambagAIyaM rasitaM punardADimAmraphalAdikaM kenApi prakAreNAcittIkRtamAkRSyA''kRSya bhute, 'maNaiTa tu maNunnaM manasa iSTaM-priyaM manojJaM, tadapi tathaiva 'mannai maNasA maNAma taMti manyate manasA manAmamiti niruktivazAdbhavyamabhavyaM vA yanmanyate tat khAdatItyarthaH / 139-140 / 'niddhaM nehabagADhaMti snigdhaM snehena-ghRtAdinA avagADhaM-mizritaM tadapi tathaiva bhute / 'rukkhaM puNa nehavajjiyaM jANa'tti rUjhaM punaH snehavarjitaM jAnIhi, tadapi tathaiva bhuGkte ityAzAtanA guruM prati ziSyasyeti, anyatra punariyamevaM vyAkhyAtA-ziSyeNa bhikSAmAnIyA''cAryAya yatkizciddattvA svayaM snigdhamadhuramanojJAnazAkAdInAM varNagandharasasparzavatAM ca dravyANAmupabhoga iti 18 / idAnImekonaviMzatitamImAha-evaM appaDisuNaNe'tti sUreH zabdaM kurvato'pratizravaNe AzAtanA, nanviyaM 'appaDisuNaNetti dvAre pUrvavyAkhyAtaiva kimartha punabhaiNyate ? ityatrAha-navaramiNaM divasavisaya'ti idamapratizravaNaM divase sAmAnyenoktaM, pAzcAtyaM tu vilasadandhakArAyAM rAtrau na ko'pi jAprataM suptaM vA mAM jJAsyatItyapratizravaNamiti dvayoranayorbhedaH 19 / 141 / viMzatitamImAha-'khati bahu bhaNaMti' ityAdi, kharam-atyartha karkazena-paruSeNa bRhatA ca svareNa khaddhaM-bahu pracuramityarthaH ratnAdhikaM bhASamANe ziSye AzAtanA 20, 'tattha gae hoimA cana'tti ziSyo rasAdhikena 22
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAhRto yatrAste tatrastha evollApaM dadAti, na punaH samIpamAgatyottaraM dadAtIti, iyaM cAnyA''zAtanA ziSyasya / 142 mata evAha-'seho guruNA bhaNio tattha gao suNai dei ullAvaM' iti vyAkhyAtArtham 21, evaM 'kiMti ca bhaNaitti ziSyaH sUriNA vyAhRtaH kimityevaM vaktA, kiM bhaNasItyarthaH, evamAzAtanA ziSyasya, mastakena vande iti ceha vaktavyamiti 22. / 143 / evaM 'tumaMti bhaNaitti ziSyo ratnAdhika tvamiti ekavacanAntena vaktA bhavati, 'ko'si tuma majjha coyaNAe u'tti kastvaM mama preraNAyAmityAdIni ziSyasyAzAtanA, ziSyaiH zrIbhagavantaH zrIpUjyA yUyamityAdibhireva vacanairguravo bhASaNIyA iti 23, evaM 'tajAeNaM paDibhaNaNA''sAyaNA sehe'tti ziSyo ratnAdhikaM tajjAtena-taireva gurUktavacanaiH pratibhaNitA bhavati, ko'rthaH ?-sUriNA ziSya ukto-'ajo kiM na gilANa'nti glAnasya kimiti kiJcinna karoSi ?, sa brUte-tvaM kimiti na karoSi ?, tathA sUrirvadati-svamAlasyavAna , sa vadati-bhavAnevAlasyavAnityAdisvarUpeNa tajjAtena guruM prati bhaNite bhavatyAzAtanA ziSyasyeti 24 / 144 / 'no sumaNa'tti ityasya vyAkhyA-rAyaNie ya kahate kaha ca evaM asumaNa'tti evaM dharmagurau kathAM kathayati asumanastve sati ziSyasyA''zAtanA, aho evamidaM zobhanaM kathitaM pUjyairapIti sumanA nopabRMhayatItyarthaH 25 / 145 / 'evaM no sarasi tumaM eso attho na hoi evaM'ti evaM-anenaiva prakAreNAnyA''zAtanA bhavati guroH kathAM kathayato na bhavantaH smaranti eSo'rtha evaM na bhavatIti yadA ziSyo bhASate 26, idAnIM 'kahaM chitta'tti tatrAha-evaM kahamacchidiya sayameva kaheumArabhaI' iti gurau dharmakathAM kathayati ahaM bhavatAM kathAM kathayiSyAmIti gurukathAchedena ziSyasyA''zAtanA 27 / 146 / 'parisaM bhitta'tti idAnIM, tatrAha-taha parisaM ciya bhiMdai taha kiMci bhaNai jaha na sA milaI' iti, gurau zikSAparaguruvacanena eva pra.a. kathAM kathayati zRNvatyAM ca pramuditAyAM parSadi ziSyo vadati-iyaM mikSAvelA bhojanavelA sUtrapauruSIvelA vetyAdi, evaM parSadbhedena AzAtanA tasya 28, 'idAnI aNuTTiyAe kahe'tti tatrA''ha-'tAe aNuTThiyAe gurubhaNiyaM savittharaM bhaNaI' iti gurumirdharmakathAyAM kRtAyAmanutthitAyAmeva tasyAM parSadi svasya pATavAdijJApanAya gurubhaNitamevArtha carvayitvA punaH punaH savistaraM kathayataH ziSyasyA''zAtanA 29 / 147 / 'saMthArapAyaghaTTaNe'tti idAnIM tatrA''ha-sejaM saMthAraM veti guroH zayyAM saMstArAdikaM vA pAdairghaTTayitvA'nanujJApya karairvA spRSTavA na yaH kSamayati tasyA''zAtanA, tathA cAgamaH-"saMghaTTayittA pAeNaM, tahA uvahiNAmavi / khameha avarAhaM me, vaija na puNattiya // 1 // " iti [ pAdAbhyAM saMghaTTayopadhimapi kSamayadhvaM mamAparAdhaM tathA vadet na punariti // 1 // ] tatra zayyA-sarvAGgINA saMstArakastu sArdhahastadvayapramANa iti 30 / 148 / atha 'ciTThatti' tatrAha-gurusejasaMthAragaciTThaNa nisIyaNa tuyaTTaNe'ha'varA' iti gurUNAM zayyAyAM saMstArake vA'vasthAne niSadane tvagvartane vA kriyamANe'thA'parA ziSyasyA''zAtanA 31 'uccasamAsaNe yAvi'tti tatrAha-guruuccasamAsaNaciTThaNAikaraNeNa do carimA' iti, tatra guroH purata ucce Asane upavezanAdi kurvata AzAtanA 32, evaM guroH purataH same Asane upavezanAdi vidadhata AzAtanA 33, anena gAthottarArdhena caramA''zAtanAdvayaM gRhItamiti trayastriMzadAzAtanAH / 149 / sAmprataM 'dosA battIsaM'ti dvAraM tatrAha aADhiyaM ca theddhaM ca, paviddhaM paripiMDiyaM / Tolagei aMkusaM ceva, tahA kacchavariMgiyaM // 150 // machuvvattaM maNasA pauMTuM taha ya veiMyAbaddhaM / bhayasA ceva bhayaMtaM mittI gAva kAraNA // 151 // teNiyaM paDiNIyaM ca, 'TuM tarjiyameva ya / sahuM ca hiliyaM ceva, tahA vipaliuMciyaM // 152 // diTTamadiTuM ca tahA, siMga" ca kara moryaNaM / AliTThamaNauliTuM, OMNaM utsaraceliyaM // 153 // yaM ca haraM ceva, cuDulIyaM ca apacchimaM / battIsadosaparisuddhaM, kiikammaM pauMjae // 154 // 'anADhiyaM cetyAdi gAthApaJcakavyAkhyA-anAdRtaM stabdhaM praviddhaM paripiNDitaM TolagatiM aMkuzaM caiva tathA kacchapariGgita miti prathama // 150 // matsyodvRttaM manasA praduSTaM tathA ca vedikAbaddhaM 'bhayasA ceva'tti bhayenaiva 'bhayaMtaM'ti bhajamAno vandanakamapi bhajana maitrI gauravaM kAraNaM cAzritya vandanakamiti dvitIyagAthAyAmaSTau doSAH 15 // 151 // stanyena-cauryeNa kRtaM vandanamapi stainyaM pratyanIkavandanaM ruSTaM vandanaM tarjayan vandata iti tarjitavandanaM zaThavandanaM cazabdaH samuccaye hIlitavandanaM tathA viparikuzcitamiti tRtIyagAthAyAM sapta doSAH 22 // 152 // tathA dRSTAdRSTaM tathA zRGgaM caH samuccaye kara(ro)mocanaM AzliSTA'nAzliSTaM nyUnaM uttaracUlikamiti caturthagAthAyAM sapta doSAH 29 // 153 // mUkaM caH samuccaye DhaDuraM caiva tathaiva cUDalikaM ca pUrvavat 'apacchimaMti abhadramukho bhadramukha itivadapazcimaM pazcimaM paryantavati iti paJcamagAthArdha trayo doSAH 32 // 154 // evaM dvAtriMzaddoSaparizuddhaM kRtikarsa prayujIta sAdhuriti doSanAmotkIrtanagAthApaJcakArthaH / idAnI tAneva yathAkrama vyAcaSTe AyarakaraNaM ADhA tanvivarIyaM aNADhiyaM hoii|dvve bhAve thaddho caubhaMgo davvao bhaIo // 15 // viddhamaNuvayAraMjaM apito Nijatio hodd| jattha va tattha va ujjhaDa kiyakiccovakkharaM ceva // 156 // saMpiDie va vaMdai paripiMDiyavayaNakaraNao vAvi / Tolovva upphiDaMto ossakahisakkaNe kuNaI // 157 // uvagaraNe hatthaMmi va ghettu nivesei aMkusaM viti / ThiuviTThariMgaNaM jaM 23
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ taM kacchavariMgiyaM jANa // 158 // uhitanivesiMto uvvattai macchauvva jalamajjhe / vaMdiukAmo va'nnaM jhaso va pariyattae~ turiyaM // 159 // appaparapattieNaM maNappeoso ya veiyANagaM / taM puNa jANUvari 1 jANuhihAo 2 jANuSAhiM 3 vA // 160 // kuNai kare jANuM vA egayaraM Thavai karajuyalamajjhe 4 / ucchaMge karai kare 5 bhayaM tu nijUhaNAIyaM // 161 // bhayai va bhayissaitti ya ia vaMdai horayaM nivesNto"| emeva ya mittIe~ gArava sikkhAviNIo'haM // 162 // nANAitigaM mottuM kAraNamihaloyasAhayaM hoi| pUyAgAravaheUM nANaggahaNevi emeva // 163 // hAuM parassa dihiM vaMdaMte teNiyaM havai eyaM / teNoviva appANaM gRhai obhAvaNA mA~ me||164|| AhArassa u kAle nIhArassAvi hoi paMDiNIyaM / roseNa dhamaghamaMto jaM vaMdai ruRsmeyaM tu // 165 // navi kuppasi na pasIyasi kaTTasivo ceva tajjiyaM eyaM / sIsaMgulimAIhi ya tajei guruM paNiveyaMto // 166 // vIsaMbhaTThANamiNaM sambhAvajaDhe saDhaM bhavai eyaM / kavaDaMti kaiyavaMti ya saDhayAvi ya huMti egaTThIM // 167 // gaNivAyagajijatti hIliGa kiM tume pnnmiuunne?| daravaMdiyaMmivi kahaM karei paliuMdhiyaM evaM // 168 // aMtario tamase vA na vaMdaI vaMdaI u dIsaMto / evaM diTThamaviTTha siMga puNa muddhapaseihiM // 169 // karamiva mannai dito vaMdaNayaM ArahaMtiyaMkarotti / loiyakarAu mukkA na mccimovNtnnkrss|| 170 // AliddhamaNAliMda rayaharaNasirehi hoddcubhNgo| vayaNakkharehi UNaM jahannakAlevi sesehiM // 171 // dAUNa vaMdaNaM matthaeNa vaMdAmi cUliyA esaaN| mUyavva saharahio jaM vaMdaha mUyagaM taM tu // 172 // DhaDDarasareNa jo puNa suttaM ghosei DhaDDaraM tamiha / ghuDaliM va gihiUNaM rayaharaNaM hoi cuDailiM tu / / 173 // paDikkamaNe sajjhAe kAussagge'varAha pAhuNae / AloyaNasaMvaraNe uttamaDhe ya vaMdaNayaM // 174 // 'AyarakaraNa'miti Adara:-sambhramastatkaraNamAdRtaM ArSatvAdADhA tadviparItaM-tadrahitamanAhataM bhavati 1, jAtyAdimadastabdhena kriyamANaM vandanakamapi stabdhaM, stabdhazca dravyato bhAvatazca bhavati, tatra caturbhaGgikA, yathA-dravyataH stabdho na bhAvataH bhAvataH stabdho na dravyataH aparo dravyato'pi bhAvato'pi ca caturtho na dravyato na bhAvataH, tatra dravyato vAtAdiparigRhItaM kasyApi zarIraM na namati bhAvatastu astabdha evetyAdyo bhaGgaH, dvitIye tu bhAvaH-cittAdhyavasAyalakSaNaH stabdhaH zarIraM tvastabdhamiti, tRtIye tu dvayamapi stabdhaM, caturthe tu dvayamapi na stabdhaM, ayaM ca zuddho bhaGgaH, zeSabhaGgakeSvapi bhAvataH stabdho'zuddha eva, dravyatastu bhajanIyaH-zuddho'zuddhazca, tatra udarapRSThazUlavyathAdibAdhito'vanAmaM kartumazaktaH kAraNataH stabdho'pi zuddho, niSkAraNastvazuddhaH, ata evAha-dabao bhaio'tti dravyato bhAjyo-bhajanIyo, na duSTa eva, bhAvatastu stabdho duSTa eveti tAtparyam 2 // 155 // tRtIyadoSamAha-'paviddhamaNavayA"ti praviddhaM nAma yadupacArarahitaM, etadeva vyAcaSTe-yadvandanakaM gurubhyo'rpayan-dadat aniyanito bhavati, anavasthita ityarthaH, anavasthitatvena ca yatra vA tatra vA sthAne prathamapravezAdilakSaNe'samAptamapi vandanakamujjhitvA nazyati, ka iva yathA kimujjhatItyAha-kiyakicovakkharaM ceva'tti, etaduktaM bhavati-kenacid bhATakinA kutazcinnagarAnagarAntare'vaskara-bhANDamupanItaM, avaskarasvAminA ca sa bhATakI bhaNita:pratIkSasva kizcitkAlaM, yAvadasyAvaskarasyAvatAraNAya sthAnaM kicidanveSayAmi kutrApIti, sa prAha-mayA'sminneva nagare samAnetavyamidamityevotaM, ataH kRtakRtyatvAnnAtaH pratIkSe'hamityuktvA'sthAne eva tadbhANDamujjhitvA gacchati, evaM sAdhurapyasthAne eva vandanakaM parityajya nazyatItyetAvatAuMzena dRSTAnta iti gAthArthaH 3 // 156 // caturya doSamAha-'saMpiDie vatti yatra sampiNDitAne ekatra militAnAcAryAdInekavandanakainaiva vandate na pRthak 2 tatparipiNDitaM vandanakamucyate, athavA vacanAni-sUtrocAraNarUpANi karaNAni-karacaraNAdIni sampiNDitAni-avyavacchinnAni vacanakaraNAni yasya sa tathA, Urvorupari hastau paristhApya saMpiNDitakaracaraNo'vyaktasUtrovAraNapurassaraM yadvandate tatparipiNDitamiti bhAvaH 4, pacamaM doSamAha-'Tolovva'tti avaSvaSkaNaM pazcAdgamanamamiSvaSkaNaM-amimukhagamanaM te avaSvaSkaNAmiSvaSkaNe Tolonva-tivadutyUvamAnaH karoti yatra taTTolagativandanakamityarthaH 5 // 157 // SaSThaM doSamAha'uvagaraNe'tti yatrAGkazena gajamiva ziSyaH sUrimUrdhvasthitaM zayitaM prayojanAntaravyanaM vopagaraNe-colapaTTakakalpAdau haste vA'vajJayA samAkRSya vandanakadAnArthamAsane upavezayati tadaGkazavandanakamucyate, na hi zrIpUjyAH kadAcanApyupakaraNAdyAkarSaNamaInyavinayatvAt, kintu praNAmaM kRtvA kRtAlipuTairvinayapUrvakamidamabhidhIyate-upavizantu bhagavanto yena vandanakaM prayacchAmItyato doSaduSTamidamiti, AvazyakavRttau tu rajoharaNamaGkuzavat karadvayena gRhItvA yadvandyate tadaMkuzamiti vyAkhyAtaM, anye tu azAkrAntasya hastina iva ziro'vanamanonamane kurvANasya yadvandanaM tadaGkazamityAhuH, etaca dvayamapi sUtrAnuyAyi na bhavati, tattvaM punarbahubhutA jAnanti 6, saptamaM doSamAha-'ThiuviThTharIti sthitasyordhvasthAmena 'titIsannayarA' ityAdisUtramucArayataH upaviSTasya-AsInasya "aho kArya kAya' ityAdi sUtraM bhaNataH kacchapasyeva-jalacarajIvavizeSasyeva riGgaNaM-aprato'bhimukhaM pazcAdamimukhaM ca yat kicicalanaM taca yatra karoti ziSyatatka .24
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ cchapariGgitaM jAnIhi 7 // 158 // aSTamaM doSamAha-'uTTitanivesiMto'tti uttiSThannivizamAno vA jalamadhye matsya iva udvartate-udvellati yatra tanmatsyodvattaM athavA ekamAcAryAdikaM vanditvA tatsamIpa evAparaM vandanAI kaJcana vanditumicchaMstatsamIpaM jigamiSurupaviSTa eva jhapa iva-matsya iva tvaritamaGgaM parAvRtya yadgacchati tanmatsyodvRttaM, itthaM ca yadaGgaparAvartanaM tajjhaSAvartamityamidhIyate 8 // 159 // navamamAha-'appaparapaccaeNaMti manasaH pradveSo'nekanimitto bhavati, sa ca sarvo'pyAtmapratyayena parapratyayena vA syAt , tatrA''tmapratyayena yadA ziSya eva guruNA kiJcitparuSamabhihito bhavatIti, parapratyayena tu yadA tasyaiva ziSyasya sambandhinaH suhRdAdeH sammukhaM sUriNA kimapyapriyamuktaM bhavatItyevaMprakArairaparairapi svaparapratyayaiH kAraNAntarairmanaHpradveSo bhavati yatra tanmanaHpradviSTamucyate, 'appaparapattieNaM'ti yadA pAThastadA AtmA'prItikena parA'prItikena ca manaHpraduSTaM bhavati, bhAvanA pUrvavat 9 / dazamaM doSamAha-veiyAMpaNagaMti' jAnunorupari hastau nivezya adho vA pArzvayorvA utsaGge vA ekaM vA jAnuM dakSiNaM vA vAmaM vA karadvayAntaH kRtvA yatra vandanakaM vidhatte tadvedikApaJcakadoSaduSTavandanakamiti 10 // 160 // ekAdazaM doSamAha-bhayaMti nijahaNAIya'ti-niyUhanaM gacchAniSkAzanaM tadAdikaM yadbhayaM tena yadvandate tadbhayavandanakamAkhyAyate iti yathAsambhavaM sAdhyAhArA sarvatra vyAkhyA kartavyA, sUcAmAtratvAt sUtrasyeti 11 // 161 / / dvAdazaM doSamAha-'bhayai va bhaissai vatti' bhartavyaM, bho AcArya bhavantaM vandamAnA vayaM tiSThAma ityevaM nihorakaM nivezayan vandate, kimartha ?-bhajate vA mAM bhajanaM vA me kariSyatItihetoH, kimuktaM bhavati ?-eSa tAvadbhajate-anuvartate mAM sevAyAM patito vartate mametyarthaH, agre ca mama bhajanaM kariSyatyasau, tatazcAhamapi vandanakasatkaM nihorakaM nivezayAmItyabhiprAyeNa vA yatra vandate tadbhajamAnavandanakamamidhIyate iti 12 / trayodazaM doSamAha-'evameveti mittIe'tti evameveti ko'rthaH ?-yathA nihorakadoSAdiduSTaM vandate tathA maitryA'pi-maitrImAzritya kazcidvandate, AcAryeNa saha maitrI-prItimicchan vandata ityarthaH, tadidaM maitrIvandanakamucyate 13 / caturdazaM doSamAha-gArava sikkhAviNIo'haMti 'gArava'tti gauravanimittaM vandanakamiti, kathaM ?, tadityAha-'sikkhAviNIo'haM'ti zikSA-vandanakapradAnAdisAmAcArIviSayA tasyAM vinItaH-kuzalo'hamityavagacchaMtvamI sarve'pi sAdhava ityabhiprAyavAn yathAvadAvAcArAdhayan yatra vandate tadgauravavandanakamityarthaH 14 // 162 // idAnIM paJcadazaM doSamAha-kAraNalakSaNadoSamabhidhitsuH kAraNasyaiva tAvallakSaNamAha-'nANAitiyaM ti jJAnadarzanacAritratrayaM muktvA yatkimapyanyadihalokasAdhakaM vastrakambalAdi vandanakadAnAtsAdhuramilaSati tatkAraNaM bhavatIti pratipattavyaM tasmAdvandanakaM kAraNavandanakamiti / nanu jJAnAdigrahaNArtha yadA vandate tadA kimekAntenaiva kAraNaM na bhavatItyAha-'pUye'tyAdi, yadi pUjAzayena gauravAzayena vA jJAnAdigrahaNe'pi vandate tadA tadapi kAraNavandanakaM bhavatIti, atra ca 'nANaggahaNe'vitti upalakSaNatvAddarzanacAritragrahaNe'pIti 15 // 163 // SoDazaM doSamAha-'hAuM parasse ti parasya-Atmavyatiriktasya sAdhuzrAvakAdedRSTiM hitvA-vaJcayitvA vandamAne sati ziSye stainyavandanakaM bhavati, etadevottarArdhana spaSTataraM vyAcaSTe-stena iva-taskara ivAnyasAdhvAdhantardhAnenAtmAnaM gRhayati-sthagayati, kasmAdityAha-'obhAvaNA mA meM tti nanvasAvapyatividvAn kimanyeSAM vandanakaM prayacchatItyevaMrUpA'pabhrAjanA mama mA bhUdityarthaH 16 // 164 // saptadazaM doSamAha-'AhArassa u' ityAdi, AhArasya nIhArasya vA-uccArAdeH kAle vandamAnasya bhavati pratyanIkavandanakamiti 17 / aSTAdazaM doSamAha--'roseNa'tti roSeNa kenApi svavikalpajanitena 'dhamadharmito'tti jAjvalyamAno yad vandate tad ruSTavandanakamiti 18 // 165 // ekonaviMzaM doSamAha'navi kuppasI'ti kASThaghaTitazivadevatAvizeSa ivAvandyamAno na kupyasi, tathA vandyamAno'pyavizeSajJatayA na prasIdasItyevaM tarjayannirmasaMyan yad vandate tattarjitamucyate, yadivA 'lokamadhye vandanakaM mAM dApayan tvaM tiSThasi sUre! paraM jJAsyate tavaikAkina' ityamiprAyavAn yadA zIrSeNAkulyA vA pradezinIlakSaNayA AdizabdAd dhraprabhRtibhirguruM praNipatan-vandamAnastarjayati tadA tarjitaM bhavatIti 19 // 166 // viMzatitamaM doSamAha-vIsaMbhaTThANa'miti vizrambha:-vizvAsastasya sthAnamidaM vandanakaM, etasmin yathAvadIyamAne bhAvakAdayo vizvasantItyabhiprAyeNeva 'sambhAvajar3e'tti sadbhAvarahite antarvAsanAzUnye vandamAne sati ziSye zaThametadvandanakaM bhavatIti zaThazabdameva paryAyazabdAcaSTe kapaTamiti kaitavamiti ca zaThatA'pi ceti bhavantyekArthAH 20 // 167 // ekaviMzatitamaM doSamAha'gaNivAyaga'tti gaNin ! vAcaka! jyeSThArya ! kiM tvayA vanditenetyAdi sotprAsaM hIlayitvA yatra vandate tad hIlitakndanakamucyate 21 / dvAviMzaM doSamAha-daravaMdiyaamiti ISad vandite'pi dezAdikA vikathA yatra karoti tadviparIkucitamiti 22 // 168 // trayoviMzaM doSamAha-'aMtariu'tti bahuSu vandamAneSu sAdhvAdinA kenacidantaritastamasi vA sAndhakAre pradeze vyavasthito maunaM vidhAya upavizya vA Aste na tu vandate dRzyamANastu vandate, etad dRSTAdRSTaM vandanakamabhidhIyate 23 / caturvizaM doSamAha-'siMgaM puNa muddhapAsehiM ti mUrdhazabdeneha lalATamucyate tasya pAzvauM-vAmadakSiNabhAgau tAbhyAM yaddadAti vandanaM tat zRGgamucyate, idamuktaM bhavati'aho kAyaM kAya' ityAvartAn kurvana karAbhyAM na lalATasya madhyadezaM spRzati, kintu lalATasya vAmapArzva dakSiNapArzva vA spRzatIti, kacit 'siMgaM puNa kuMbhapAsehiMti pATho dRzyate, tatrApi kumbhazabdena lalATameva bhaNyata iti, zeSaM pUrvavaditi 24 // 169 // idAnIM paJcaviMzaM gAthAyAH pUrvArdhana karanAmaka doSaM uttarArdhena tu mocanalakSaNaM Sar3izaM doSamAha-karamiveti karamiva-rAjadeyabhAgamiva manyate dadadvandanakaM AItaH karavandanaka miti 25 / gRhItavratAzca vayaM laukikakarAnmuktAstAvat na mucyAmahe tu vandanakakarasyAItasyeti 25
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'DhaDDarati te rajoharaNa ata ubhayasthAnAna mocanavandanakamiti 26 // 170 // saptaviMzaM doSamAha-AliTThamaNAliTThamiti AzliSTamanAzliSTaM ceti padadvayamAzritya rajoharaNazirasorviSaye caturbhaGgikA bhavati, sA ca 'aho kAya kAya' ityAdyAvartakAle sambhavati, yathA rajoharaNaM karAbhyAmAzliSyati zirazceyekaH 1 rajoharaNaM zliSyati na zira iti dvitIyaH 2 ziraH zliSyati na rajoharaNamiti tRtIyaH 3, na rajoharaNaM na zirazca zliSyatIti caturtho bhaGga 4 iti, atrA''dyo bhaGgaH zuddhaH, zeSabhaGgatraye AzliSTAnAzliSTadoSaduSTaM prakRtavandanakamavataratIti 27 / aSTAviMzaM doSamAha'vayaNakkharehiMti vacanaM-vAkyaM kriyAntAkSarasamUhAtmakaM tena akSarairvA ekadvyAdimihInaM nyUnamucyate, yadivA 'jahannakAle va sesehiM"ti yadi punaH kazcidatyutsukaH pramAditayA jaghanyenaiva-svalpenaiva kAlena vandanakaM samApayati tadA AstAM vacanAkSaraiH zeSairapyavanAmAdibhirAvazyakainyUnaM bhavatItyarthaH 28 // 171 / / ekonatriMzaM doSamAha-'dAUNaM'ti dattvA vandanakaM pazcAnmahatA zabdena 'mastakenAhaM vande' iti yatra vadati taduttaracUDamiti 29 / triMzattamaM doSamAha-'mUovva'tti AlApakAnanuccArayan yad vandate tanmUkamiti 30 // 172 // ekatriMzaM doSamAha-'Dhava'ti DhaDareNa-mahatA zabdenoccArayannAlApakAn yadvandate DhaDuraM tadiheti 31 / dvAtriMzaM doSamAha-'cuDuliyavva'tti ulkAmiva-alAtamiva paryante rajoharaNaM gRhItvA bhramayan yatra vandate tacuDulikamiti dvAtriMzaddoSAH 32 // 173 // tathA pratyahaM niyatAnyaniyatAni ca vandanakAni bhavanti, ata ubhayasthAnanidarzanAyAha-'paDikamaNe'tti, pratIpaM kramaNaM pratikramaNaM, aparAdhasthAnebhyo guNasthAneSu nivartanamityarthaH tasmin sAmAnyato vandanakaM bhavati 1, tathA svAdhyAye vAcanAdilakSaNe 2, tathA kAyotsargoM yaH kila vikRtiparibhogAya AcAmlAdivisarjanArtha kriyate 3, tathA'parAdhe-guruvinayolaJcanarUpe yato vandanakaM dattvA taM kSamayati 4, tathA prAghUrNake samAgate sati vandanakaM bhavati, ayamoM-jyeSThasya prAghUrNakasya samAgatasya laghavo vandanakaM dadati, laghunA'pi prAghUrNakena samAgatena vandanakaM jyeSThasya dAtavyaM, atra cAyaM vidhiH-saMbhoiyagnasaMbhoiyA ya duvihA havaMti pAhuNayA / saMbhoe AyariyaM ApucchittA u vaMdaMti // 1 // iyare puNa AyariyaM vaMdittA saMdisAvitraM taha ya / pacchA vaMdei jaI gayamoho ahava vaMdAve // 2 // iti / [ sAMbhogikA anyasAMbhogikAzca dvividhA bhavanti prAghUrNakAH / sAMbhogikeSu bhAcAryamApRcchayaiva vandate // 1 // itare punarAcArya vanditvA saMdizya tathA ca pazcAd vandate yatIn gatamohaH athavA vandayet // 2 // ] 5, tathA''locanAyAM-aparAdhe sati vihAragamane ca dIyamAnAyAM vandanakaM bhavati, vandanakaM dattvA gurUNAmAlocanA dIyate ityarthaH 6, tathA bahubhirAkArairgRhItasyaikAzanAdipratyAkhyAnasya bhojanAnantaramAkArasaGkepaNasvarUpaM saMvaraNaM athavA kRtanamaskArasahitAdipratyAkhyAnasyApi punarajIrNAdikAraNato'bhaktArtha gRhRtaH saMvaraNaM tasminnapi vandanakaM dattvA yat kriyate iti 7, tathA uktamArthe-anazanasaMllekhanAyAM vandanakaM bhavatIti evaM niyatAniyatasthAnAni vandanakAni sAmAnyena darzitAni // 174 // iti vandanakadvAraM 'paDikkamaNati tRtIyadvAramadhunA tatra 'pratikramaNa miti pratItyayamupasargaH pratIpe prAtikUlye ca vartate 'kramu pAdavikSepe' ityasya bhAve lyuTapratyayAntasya pratIpaM pratikUlaM vA kramaNaM pratikramaNaM, tato'yamarthaH-zubhayogebhyo'zubhayogAntaraM krAntasya zubheSveva yogeSu kramaNAtpratIpaM kramaNaM, yadAha-"svasthAnAdyatparaM sthAnaM, pramAdasya vazAdgataH / tatraiva kramaNaM bhUyaH, pratikramaNamucyate // 1 // " pratikUlaM vA gamanaM pratikramaNaM, yadAhuH-"kSAyopazamikAdAvAdaudayikavazaM gtH| tatrApi ca sa evArthaH, pratikUlagamAt smRtaH // 1 // " vIpsArthe vA pratizabdaH prati prati kramaNaM pratikramaNaM, uktaM ca-"prati prati pravartanaM vA zubheSu yogeSu mokSaphaladeSu / niHzalyasya yateryattadvA jJeyaM pratikramaNam // 1 // " taccAtItAnAgatavartamAnakAlatrayaviSayaM, nanu atItakAlaviSayameva pratikramaNaM yuktaM, yata uktam-"aIyaM paDikamAmi paDupannaM saMvaremi aNAgayaM pacakkhAmI"ti [bhatItaM pratikrAmyAmi pratyutpanna saMghRNomi anAgataM pratyAkhyAmi ] tatkathaM trikAlaviSayatA pratipAdyate ?, tatrocyate, bhatra pratikramaNazabdo'zubhayoganivRttimAtrArthaH, yaduktam-"micchattapaDikkamaNaM taheva assaMjame ya paDikkamaNaM / kasAyANa paDikkamaNaM jogANa ya appasatthANaM // 1 // [mithyAtvapratikramaNaM tathaivAsaMyamasya pratikramaNaM / kaSAyANAM pratikramaNaM yogAnAM cAprazastAnAm // 1 // ] tatazca nindAdvAreNAzubhayoganivRttirUpamatItaviSayaM pratikramaNaM pratyutpannaviSayamapi saMvaradvAreNAzubhayogAnAmanAgatamapi pratyAkhyAnadvAreNeti na kazcidoSaH, tacca devasikAdibhedAtpaJcavidhaM bhavati, divasasyAnte daivasikaM rAtrerante rAtrikaM pakSasyAnte pAkSikaM caturNA mAsAnAmante cAturmAsikaM saMvatsarasyAnte sAMvatsarika, vyutpattistu divase bhavamitIkaNi daivasikamityAdi, tatpunarapi dvidhA dhruvamadhruvaM ca, tatra dhruvaM bharatairAvateSu prathamacaramatIrthakaratIrtheSu aparAdho bhavatu mA vA ubhayakAlaM pratikramaNaM, adhruvaM punarmadhyamatIrthakaratIrtheSu mahAvideheSu ca, teSAM hi kAraNajAta eva samutpanne pratikramaNaM, nAnyathA, yadAhuH-'sapaDikkamaNo dhammo. purimassa ya pacchimassa ya jiNassa / manjhimagANa jiNANaM kAraNajAe paDikkamaNaM // 1||[sprtikrmnno dharmaH pUrvasya ca pazcimasya ca jinasya / madhyagAnAM jinAnAM kAraNajAte pratikramaNaM // 1 // ] pratikramaNavidhizcAyaM-"paJcavihAyAravisuddhiheumiha sAhu sAvago vA'vi / paDikkamaNaM saha guruNA guruvirahe vidhAcAravizuddhihetoriha sAdhuH zrAvako vA'pi / pratikramaNaM saha guruNA guruvirahe karotyeko'pi // 1 // ] tatrAha-daivasikapratikramaNavidhiH ciivaMdaNa ussaggo pottiyapaDileha vaMdaNAloe / suttaM baMdaNa khAmaNa vaMdaNaya carittaussaggo 26
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 175 // dasaNanANussaggo suyadevayakhettadevayANaM ca / puttiyavaMdaNa thuitiya sakkathaya thota de vasiyaM // 176 // 'ciivaMdaNe'tyAdi, trasasthAvarajanturahite prekSitapramArjite sthaNDile IryApathikI pratikramya prathamaM caityavandanaM vidheyaM, tadanu AcAryAdInAM kSamAzramaNAni dattvA bhUminihitazirAH sakaladevasikAticArANAM midhyAduSkRtaM dattvA sAmAyikapUrvakaM 'icchAmi ThAiDaM kAussaggaM' ityAdisUtraM bhaNitvA devasikAticAracintanArtha kAyotsarga karoti, kAyotsarge ca bahuvyApArAH sAdhavo yAvadekaguNAn devasikAticArAMzcintayanti tAvadalpahiNDanako gururdviguNaM cintayati, tato guruNotsArite kAyotsarge sAdhava utsArayanti, tataH pArayitvA 'logassujoyagare' ityAdi bhaNitvA upavizya 'pottiyapaDileha'tti potikAyA-mukhapottikAyAH pratilekha:-pratilekhanaM, prathamaikavacanasya prAkRtatvAllopo yathAyathaM draSTavyaH, tadanu 'vaMdaNa'tti vandanakaM dAtavyaM, 'Aloe'tti tata AlocanaM kArya, kAyotsargacintitAticArAMzca guroH kathayati, tadanUpavizya 'suttaMti sAmAyikAdisUtraM bhaNati sAdhuH svakIyaM, zrAvakastu svakIyaM, yAvad 'vaMdAmi jiNe cauvIsaM' iti, 'vaMdaNa'tti tadanu vandanakaM dadAti, 'khAmaNa'tti tadanu kSAmaNakaM kurute gurvAdInAM, tatra cAyaM vidhiH-gurumAdiM kRtvA jyeSThAnukrameNa sarvAn kSAmayati, AcIrNa tu yadi paJcakAdirgaNo bhavati tadA tritayaM kSamayati, atha paJcakamadhye tadA jyeSThamevaikamiti, evaM prAbhAtikapratikramaNAdiSvapi, tadanu 'vaMdaNaya'tti vandanakaM dadAti, caH samuccaye, idaM ca vandanakamalliyAvaNavaMdaNayamityucyate, AcAryAdInAmAzrayaNAyetyarthaH 'carittaussaggo'tti tadnu cAritravizuddhyartha kAyotsargaH kAryaH, tatrodyotakaradvayaM cintanIyam // 175 // 'daMsaNe'tyAdi, tato darzanazuddhinimittamutsargaH, tatraikodyotakaracintanaM, tadanu jJAnazuddhinimittamutsargaH 'sayadevayakhettadevayANaM ca'tti tadanu zrutasamRddhinimittaM zrutadevatAyAH kAyotsargamekanamaskAracintanaM ca kRtvA tadIyAM stutiM dadAti anyena dIyamAnAM zRNoti vA, tataH sarvavighnanirdalananimittaM kSetradevatAyAH kAyotsargaH kAryaH ekanamaskAracintanaM kRtvA tadIyAM stuti dAti pareNa dIyamAnAM vA. zRNoti caH samuccaye, tadnu namaskAramabhidhAyopavizya 'puttiya'tti mukhapottikAyAH pratyupekSaNaM, tadanu 'vaMdaNa'tti maGgalAdinimittaM vandanakaM deyaM, tadanu 'icchAmo aNusahi' iti bhaNitvA upavizya gurubhirekasyAM stutau bhaNitAyAM 'thuitiya'tti pravardhamAnaM stutitrayaM pravardhamAnasvareNa bhaNanIyaM, tadanu 'sakkathayati zakrastavo bhaNanIyaH 'thottaM'ti tadanu stotraM bhaNanIyaM, tadanu divasAticAravizuddhaye kAyotsargaH karaNIyaH logasyodyotakaracatuSTayaM ca cintanIyaM, idaM ca gAthAyAmabhaNitamapi vijJeyaM, 'devasiyaMti idaM sandhyAyAM daivasikaM pratikramaNaM vijJeyam // 176 // atha prAbhAtikapratikramaNamabhidhIyate, tatrAha micchAdukkaDa paNivAyadaMDayaM kAusaggatiyakaraNaM / puttiya vaMdaNa Aloya sutta vaMdaNaya khAmaNayaM // 177 // vaMdaNayaM gAhAtiyapADho chammAsiyassa ussggo| puttiya vaMdaNa niyamo thuitiya ciivaMdaNA rAo // 178 // NavaraM paDhamo caraNe daMsaNasuddhIya bIya ussaggo / suanANassa taIo navaraM ciMtei tattha imaM // 179 // taie nisAiyAraM ciMtai carimaMmi kiM tavaM kAhaM ? / cha mmAsA egadiNAha hANi jA porisi namo vA // 18 // 'micchAdukkaDa paNivAye'tyAdi, tatra bhUmitalanivezitaziraHkamalaH sakalanizAticArANAM midhyAduSkRtaM datvA praNipAtadaNDakazakrastavamabhidhAyotthAya sAmAyikAdisUtraM bhaNitvA cAritrazuddhinimittaM kAyotsarga karoti ekodyotakaracintanaM, kRtvA pArayitvA ca darzanazuddhinimittaM 'logassujoyagaraM' bhaNitvA punaH kAyotsarga karoti, tatrApyekamudyotakaraM cintayati, pArayitvA jJAnavizuddhinimittaM 'pukkharavari'tti bhaNitvA punaH kAyotsarga-vidhatte, tatra ca nizAticArAMzcintayati iti kAyotsargatritayakaraNaM pArayitvA siddhAdistuti paThitvA upavizya 'puttiya'tti mukhapotikA pratyupekSya vandanakamAlocanaM ca kRtvA upavizya namaskArapUrva sAmAyikAdisUtraM 'vaMdAmi jiNe cauvvIsaM' iti paryantaM bhaNitvA vandanakaM dadAti, tadanu kSAmaNaM kurute // 177 // 'vaMdaNaya'mityAdi, punarvandanaM 'Ayariya uvajjhAe' ityAdigAthAtrikasya pAThaH, tadnu pUrvavatsAmAyikAdisUtraM bhaNitvA pANmAsikatapasazcintanAya kAyotsargaH, tatra ca-'yena saMyamayogAnAM, hAniH kA'pi na jAyate / tattapaH pratipadye'hamiti bhAvitamAnasaH // 1 // zrImahAvIratIrthe'sminnapavAsatapaH kila / SaNmAsAna yAvadAdiSTamutkRSTaM gaNadhAribhiH // 2 // tato jIva! zakto'si tvaM saMyamayogAnAbAdhayA pANmAsikaM tapaH kartum ? iti vicintya na zaknomIti paribhAvayati, ekadinahInAn SaNmAsAna zaknoSi kartuM ?, ekonatriMzaddinAni paJcamAsAMzcetyarthaH, na zaknomIti pUrvavat , punAdidinahInAn yAvadekonatriMzadinahInAn SaNmAsAniti, evaM paJca mAsAn caturastrIn dvau caikAdidinahInAMzca cintayet , ekaM ca mAsamekA didinahInaM yAvat trayodazadinahInaM, tatazcatustriMzad dvAtriMzAdikaM dvikadvikahAnyA cintayet yAvaccaturtha, tadanu AcAmlanirvikRtikapUrvArddhaekAzanAdinamaskArasahitAntaM yAvatkartuM zaknoti tanmanasi kRtvA kAyotsarga pArayati, caturvizatistavaM ca bhaNitvA upavizya 'puttiya'tti mukhapotikA pratyupekSate, 'vaMdaNa'tti tato vandanakaM datte, 'niyamo'tti tato niyamaH-pratyAkhyAnaM, "thuitiya'tti tataH stutitritayaM pravardhamAnAkSaraM gRhagodhikAdisattvotthApanaparihArAyAlpasvareNa bhaNati, 'ciivaMdaNa'tti tatazcaityavandanaM vidhatte 'rAo'ti rAtripratikramaNe // 178 ||-nvr mityAdi navaraM kevalaM prathama utsargaH 'caraNe'ti cAritrazuddhinimittaM, darzanazuddhinimittaM ca dvitIya 27
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ utsarga ekaikodyotakaracintanaM, bhutajhAnasya zuddhikRte tRtIyaH, navaraM-kevalaM tatredaM vakSyamANaM cintayati tadevAhaM // 179 ||'tie nise'tyAdi, tRtIye utsarge nizAticAra cintayati, carime kAyotsarge kiM tapaH kariSyAmIti?, SaNmAsAn ekadinAdihAnyA yAvatpauruSI 'namoveti namaskArasahitaM vA yAvaJcintayediti / 180 // nanu devasikapratikramaNe prathamotsarge'ticArAzcintyante dvitIyAdikAyotsargeSu ca cAritrAdizuddhayaH kriyante, prAbhAtikapratikramaNe ca kimiti vaiparItyenotsargakaraNamiti, atrocyate, prAbhAtikapratikramaNe prathamakAyotsarge prabuddho'pyadyApi nidrAghUrNamAnalocanaH kidhidAlasyavazyazarIraH samyanizAticArAnazeSAnapi smaranna paTUyate, nidrAghUrNitatvena ca parasparaM yatInAM saMghaTanAdoSo bhavati, utsargAnantaraM ca kRtikarmAdikaM kriyamANaM nAskhalitaM sampadyate, cAritradarzanazuddhividhAyinoH kAyotsargayoH kRtayonidrAmudrAyAM ca locanayorapagatAyAmAlasye ca zarIrAdapagate sakhAtapATavaH sukhenaiva sarvAnizAticArAn jJAnazuddhihetutRtIyotsarge smarati sAdhUnAM parasparaghaTTanAM rakSati kRtikarmAdikaM cAskhalitaM yathAsthitamanalasaH karotIti prathamataH prAbhAtikapratikramaNe cAritrazuddhyAdikAyotsargaH pazcAdaticArakAyotsarga iti / yadAhaH samayavAdinaH- nihAmatto na sarai aiyAre kAyaghaTaNa'nonne / kihaakaraNa ussagA" // 1 // [ nidrAvAn na smarati atIcArAn anyo'nyaM / kAyaghaTTanA kRtyakaraNadoSA vA tataH prabhAte Adau traya utsargAH // 1 // ] iti praabhaatikprtikrmnnvidhiH|| idAnI pAkSikapratikramaNavidhimAha muhapottIvaMdaNayaM saMbuddhAkhAmaNaM thaaloe| vaMdaNa patteyaM khAmaNANi vaMdaNayasuttaM ca // 181 // suttaM anbhuTThANaM ussaggo puttivaMdaNaM taha ya / pajaMte khAmaNayaM esa vihI pakkhipaDikkamaNe // 182 // ' 'muhaputtIvaMdaNaye'tyAdi, tatra caturdazIparvaNi devasikaM pratikramaNaM 'tiviheNa paDikkato vaMdAmi jiNe cauvIsaM' ityetadantaM vibhASa 'devasiyaM Aloiya paDikaMtaM icchAkAreNa saMdisaha bhagavana pakkhiyamuhapattI paDile huM ? guruNA 'paDileha'tti. bhaNite kSamAzramaNaM dattvA mukhapottikA pratyupekSate, tadanu vandanakaM dadAti, tataH sambuddhAnAM-gItArthAnAM paJcAnAM kSAmaNakaM vidhatte, tatheti samupaye, tata AlocanaM kurvanti, tatra ca guruzcaturtha datte, cAturmAsikasaMvatsarayozca SaSThASTame, tataH punarvandanakaM, tataH pratyekaM yatInAM kSAmaNAni kurvanti, tataH punarvandanakaM, tataH pAkSikasUtraM trizataM gurorAdezAdUrdhvasthito bhaNatyekaH, zeSAzcordhvasthitA eva vikathAdirahitAH zRNvanti, yadi ca bAlavRddhAdayo vA tAvatI velAmUkhaMsthitA na zaknuvanti sthAtuM, tadA kSamAzramaNaM dattvA gurUnanujJApyopavizya nidrAdirahitAH pravardhamAnazubhabhAvAH zRNvanti / / 181 // sUtrasamAptau punarupavizya 'suttati pratikramaNasUtraM bhaNanti tato'bhyutyAnaM kRtvA sAmAyikAdisUtraM ca bhaNitvA dvAdazodyotakaracintanamutsarga karoti, pArayitvA ca 'pottitti mukhapotikApratyupekSaNaM, tato vandanakaM, tathA ceti samuccaye, 'pajaMte'tti vandanakaparyante kSAmaNakapaJcakaM kurvantIti pAkSikapratikramaNavidhiH // 182 // cAturmAsike vArSike'pi ca pratikramaNe'yameva vidhiH, kevalamatra sapta sambuddhakSAmaNAni kriyante, mahati ca cAturmAsike kAyotsarge viMzatirudyotakarAzcintyante, vArSike ca catvAriMzadeko namaskArazceti, tadanu pUrvapratikrAntadevasikAccheSaM pratikramaNaM kurvanti, pAkSikAdiSu triSu bhutadevatAkAyotsargasthAne bhuvanadevatAkAyotsargaH kriyate nanu daivasikapratikramaNAdiSu kiyantazcaturviMzatistavAzcintyante ? tatrAha cattAri do duvAlesa vIsa ,ttA ya huMti ujjoyaa|desiyN roiya pakkhiya cAumbhAse ya vairise ya // 183 // paNavIsa 25 adbhuterasa 123 saloga pannattarI 75 ya boddhavvA / sayamegaM paNavIsaM 125 ve bAvaNNA ya 252 varisaMmi // 184 // sAMya sayaM gosaddhaM tinneva sayA havaMti pakkhami / paMca ya cAMummAse varise aTThottarasahassA // 185 // devarsiyacAumAsiyasaMvaccharieMsu pddikmnnmjhe| muNiNo khAmijjati tinni tahA paMca satta kamA // 186 // 'cattArI'tyAdi catvAro dvau dvAdaza viMzatizcatvAriMzat caH samuccaye bhavantyudyotA-lokasyodyotakarA devasike rAtrike pAkSike cAtumAsike vArSike ca pratikramaNe yathAsaGkhyena cinyante 'caMdesu nimmalayarA' ityetadantA iti // 183 // nanu jJAtamidaM devasikAdipratikramaNakAyotsargeSvetAvanta evaitadantAzcintyaMta iti, parameSu caturAdiSu 'caMdesu nimmalayarA' ityanteSu lokasyodyotakareSucintyamAneSu kutra kiyantaH zlokA bhavantItyAha-'paNavIsa' ityAdi, devasikapratikramaNe lokasyodyotakaracatuSTaye cintyamAne paJcaviMzatiH zlokA bhavanti, vidvadbhASayA gAthAdayo'pi zlokA bhaNyante, tatraikasminnudyotakare SaT zlokAH, te ca caturguNAzcaturvizatiH, ekazca pAdazcaturguNa ekaH zloka iti militAH paJcaviMzatiH zlokAH prAbhAtikapratikramaNe udyotakaradvaye tathaiva cintyamAne dvAdaza zlokAH zlokArdha ca, SaT dviguNA dvAdaza pAdazca dviguNastardha bhavantyataH ardhatrayodazeti, 'siloga pannattarI yatti zlokAnAM paJcasaptatiH pAkSikapratikramaNodyoteSu dvAdazasu tathaiva cinyamAneSu, yato dvAdaza SaDguNA dvisaptatiH, pAdazca dvAdazaguNitaH zlokatraya, militAzca paJcasaptatirboddhavyA / 'sayamegaM pannavIsaMti cAturmAsikapratikramaNe viMzatyudyotakareSu paJcaviMzaM zlokazataM bhavati, yato viMzatiH SaniguNitA vizaM zataM, pAdaviMzatau ca paJca zlokAH, militAH paJcaviMzaM zatamiti, 'be bAvannA ya varisaMmiti dve zate dvipaJcAzadadhike zlokAnAM vArSikapratikramaNakAyotsarge catvAriMzadudyotakarANAmaSTocchvAsanamaskArasya ca cintanena bhavata, catvAriMzataH SanirguNane pAdacatvAriMzati 28
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ ca lokadazakarUpAyAM kSiptAyAM sArdhe dve zate, tato bhavato namaskArasya cASTaucchrAsasya cintane dvau zlokau militAzca dve zate dvipaJcAzadadhike bhavata iti // 184 // nanu kasmin kAyotsarge kiyantaH pAdA bhavantItyAha - 'sAyasaya 'mityAdi, 'sAye' tyatrAnusvAralopaH prAkRtatvAtkRtaH, tataH sAyaM sandhyAyAM pratikramaNe zataM pAdAnAM tatra zlokasya catuSpAdarUpatvAt paJcaviMzatizlo. kAnAM caturbhirguNane zataM pAdAnAM bhavati, 'gose'ti prAbhAtikodyotakaradvaye'rdha zatasya bhavati, pAdAnAM paJcAzadityarthaH, 'tinneva saya'ttipAkSika pratikramaNakAyotsarge dvAdazodyotakarANAM zatatrayaM pAdAnAM bhavati, dvAdazAnAM paJcaviMzatyA guNane zatatrayasambhavAditi, paMca ya cAmmAse'tti cAturmAsikapratikramaNodyotakaraviMzatau cintyamAnAyAM paJca zatAni pAdAnAM bhavanti, viMzateH paJcaviMzatyA guNane pazcazatasambhavAditi, 'varise' tti vArSikapratikramaNotsargodyotakaracatvAriMzato namaskArasya ca cintane aSTottarasahasraM pAdAnAM bhavati, catvAriMzataH pazvaviMzatyA guNane sahasrasambhavAt, namaskArasya cASTapAdarUpatvAcceti, padazabdena cAtra pAda eva jJAtavyaH, prAkRtatvena hrasvakaraNAt, yadvA pAdasyaivAyaM padazabdaH paryAyo jJeya iti // 185 // nanu kutra pratikramaNe kiyanti kSamaNakAni bhavantItyAha - 'deva siye 'tyAdi, iha daivasikagrahaNena rAtrikapAkSikayorapi grahaNaM, tulyavaktavyatvAt, tato daivasikarAtrikapAkSikeSu cAturmAsike sAMvatsarike ca parvaNi 'pratikramaNamadhye' pratikramaNe kriyamANe 'munayaH' sAdhavaH kSamyante, tatra trayaH paJca sapta ca ' kramAt yathAsaGkhyenetyarthaH, ayamabhiprAyaHdaivasikarAtrikayostrayaH sAdhavaH kSAmyante, pAkSike'pi trayaH, yaduktamAvazyakacUrNau pAkSikapratikramaNaprastAve - ' evaM jahanneNaM tinni, ukkoseNaM savvevi'tti [ evaM jaghanyena trayaH utkRSTataH sarve'pi ] cAturmAsike pazca sAMvatsarike ca sapteti, vRddhasAmAcArI tu daivasikarAtrikayostrayaH pAkSike paJca cAturmAsikasAMvatsarikayostu sapta, yaduktaM pAkSikavRttau sambuddhakSamaNaprastAve - ' evaM jahaneNaM tinni vA pathya vA cAummAsie saMvaccharie ya satta ukkoseNaM tisuAve ThANesu savve khAmititti' [ evaM jaghanyena trayo vA pazca vA cAturmAsike sAMvatsarike ca sapta utkarSeNa triSvapi sthAneSu sarve kSAmyante ] // 186 // iti tRtIyaM pratikramaNadvAraM / caturthe pratyAkhyAnadvAramidAnIM tatra ca pratIti-aviratisvarUpaprabhRtipratikUlatayA AmaryAdayA AkArakaraNasvarUpayA AkhyAnaM-kathanaM pratyAkhyAnaM, tad dvedhA - mUlaguNarUpamuttaraguNarUpaM ca mUlaguNA yatInAM paJca mahAvratAni zrAvakANAmanuvratAni, uttaraguNAstu yatInAM piNDavizuddhyAdayaH zrAvakANAM tu guNavratazikSAvratAni, mUlaguNAnAM hi pratyAkhyAnatvaM hiMsAdinivRttirUpatvAt, uttaraguNAnAM tu piNDavizuddhayAdInAM digvatAdInAM ca pratipakSanivRttirUpatvAt, tatra ca svayaM pratyAkhyAnakAle vinayapurassaraM samyagupayuktaH zrIguruvacanamanUccaran pratyAkhyAnaM kurute, tatra ca pratyAkhyAne caturbhaGgI, yathA-svayaM pratyAkhyAnasvarUpaM jAnan jJasyaiva guroH pArzve karotIti prathamo bhaGgaH, gurorzasya svayamajAnan karotIti dvitIyaH, ziSyasya jJatve gurorajJatve tRtIyaH, gurorakSatve ziSyasya cAjJatve caturthaH, na cedaM svamanISikayaivocyate, siddhAnte'bhihitatvAt yadAha - " jANago jANagasagAse ajANago jANagasagAse jANago ajANagasagAse ajANago ajANagasagAse " [jJo jJasakAze ajJo isakAze jJo'jJasakAze ajJo'jJasakAze // ityAdi, tatra prathamo bhaGgaH zuddhaH, dvayorapi jJAyakatvAt, dvitIyo'pi zuddho yadA gururjAnAnaH svayamajAnAnaM ziSyaM saGkSepato bodhayitvA pratyAkhyAnaM kArayati anyathA tvazuddha eka, tRtIyo'pyazuddhaH, parameSo'pi tathAvidhaguroraprAptau gurorbahumAnAt guroH sambandhinaM pitRpitRvyamAtRmAtulakabhrAtRziSyAdikamajJamapi sAkSiNaM kRtvA yadA pratyAkhyAti tadA zuddhaH, caturthazvAzuddha eveti, tatrottaraguNapratyAkhyAnaM pratidinopayogitvena tAvad bhaNyate tacca dazadhA, tadAha bhAvi aIyaM koDI sahiyaM ca niyaMTiyaM ca sAgAraM / vigayAgAraM parimANavaM nizvasesamamayaM // 187 // sAkeyaM ca taha'ddhIM paJcakkhANaM ca dasamayaM / saMkeyaM aTThahA hoi, addhAyaM dasahA bhave // 188 // hohI posavaNA tattha ya na tavo havejja kAuM me / gurugaNagilANasikkhagatavassikajjAulatteNa // 189 // ia ciMtia puvvaM jo kuNai tavaM taM aNAgayaM viMti / tamaIkaMtaM teNeva heuNA tavai jaM uhuM // 190 // gose agbhattaGkaM jo kAuM taM kuNai bIyagose'vi / iya koDIdugamilaNe koDI sahiyaM tu nAmeNaM // 199 // hadveNa gilANeNa va amugatavo amugadiNaMmi niyameNaM / kAvvotti niyaMTiyapaJcakkhANaM jiNA biMti // 992 // caudasapuvvisu jiNakappiesa paDhamaMbhi zveva saMghayaNe / eyaM vocchinnaM ciy therAvi tayA karesI ya // 193 // mahatarayAgArAI AgArehiM yaM tu sA~gAraM / AgAravirahiyaM puNa bhaNiyamaNAgAranAmaMti // 194 // kiMtu aNAbhogo iha sahasAgAro a dunni bhaNiavvA / jeNa tiNAi khivijjA muhaMmi nivaDijja vA kahavi / / 195 / / iya kayaAgAradugaMpi sesaAgArarahiamaNAgAraM / dubhikkhavittikaMtAragADharogAie kujjA // 196 // dattIhi va kavalehiva gharehiM bhikkhAhiM ahava davvehiM / jo bhattaparicAyaM kareha parimANaka~DameyaM // 197 // savvaM asaNaM savvaM ca pANagaM khAimaMpi savvaMpi / vosiraha sAimaMpi hu savvaM jaM nirarvasesaM taM // 198 // keyaM girhati saha teNa je u tesimimaM tu sAkeyaM / ahavA keyaM 29
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ ciMdhaM sakeyamevAhu sAkeyaM // 199 // aMguTThI gaMThI muTThI dhairaseyussAsathivugajoikkhe / paccakkhA NavicAle kicamiNamabhiggahesuvi ya // 20 // 'bhAvi aIyamityAdi bhAvi-anAgataM atItaM-pUrvakAlakaraNIyaM koTisahitaM caH samuccaye. niyatritaM caH pUrvavat sAkAraM-sahAkAraiyadvartate anAkAraM vigatA''kAramAkArarahitaM parimANavat niravazeSamaSTamakam // 187 // 'sAkeya'mityAdi sAketaM ca-kRtasaGketaM navamaM, tathA'ddhApratyAkhyAna dazamakamiti / tatra yatsaGketapratyAkhyAnaM tadaSTadhA bhavati, yaccAddhApratyAkhyAnaM tazadhA bhavediti gAthAsaGkepArthaH // 188 // idAnIM mUlato'pi sarvANi pratyAkhyAnAni krameNa vyAkhyAyante, tatra bhAvipratyAkhyAnasvarUpamidaM-hohIpajjosavaNetyAdi sArddhagAthA, bhaviSyati paryuSaNAdiparva, tatra cASTamAdi tapo'vazyaM samArAdhanIyaM, tatra paryuSaNAdau na tapaH aSTamAdyaM bhavet kartu me-mama, kena hetunetyAha-gurugaNe ti gurUNAM-AcAryANAM gaNasya-cchasya glAnasya-rogAbhibhUtasya zaikSakasya-nUtanapravAjitasya tapasvinovikRSTAditapazcaraNakAriNo yatkArya-vizrAmaNAbhaktapAnA''nayanAdilakSaNaM tena yadAkulatvaM tena hetunA // 189 / / 'iya ciMtI'tyAdiiti cintayitvA pUrvameva-paryuSaNAdiparvaNo'rvAgeva yatkriyate tadanAgataM tapa iti 'binti'tti bruvate 1 / atItaM punaridaM-'tamaikaMta' iti gAthottarArdha, tadatikrAntamatItamityarthaH, tenaiva hetunA-gurugaNAdikAryavyAkulatAlakSaNena tapyate-tapaH karoti yadUrdhva paryuSaNAdiparvaNi nivRtte'pItyarthaH 2 // 190 // koTIsahitamAha-'gose'tti, prabhAte'bhaktArtha-upavAsaM yaH kRtvA taM-upavAsaM karoti dvitIyaprabhAte'pi iti koTIdvikamilane pUrva dinakRtopavAsapratyAkhyAnaniSThApanAlakSaNAyA dvitIyadinaprabhAtakriyamANopavAsaprasthApanAlakSaNAyAzca koTemilane tasya koTIsahitamiti nAmnA pratyAkhyAnaM, evamaSTamAdiSu ekataH koTidvayaM niSThApanArUpamanyatazca tRtIyopavAsasya prasthApanArUpaM, anayormilane koTisahitaM, evamAcAmlanirvikRtikaikAsanakaikasthAneSvapIti 3 // 191 // yadAhu NabhRta:-"paTThavaNao ya divaso paccakkhANassa niTThavaNao ya / jahiyaM samiti donivi taM bhannai koDisahiyaMti" // 1 // iti [ prasthApakazca divasaH pratyAkhyAnasya niSThAMpakazca yatra samito dvAvapi tad bhaNyate koTIsahitamiti // 1 // ] 'haTeNa' ityAdi hRSThena-nIrogeNa glAnena vA-sarogeNa vA amukaM tapaH-SaSTASTamAdi amukasmin dine 'niyamena nizcayena mayeti zeSaH 'kAyavo'tti kartavyaM, prAkRtatvAtpuMsA nirdezaH, niyatrivamidaM pratyAkhyAnaM jinA bruvate 4 // 192 // idaM ca pratyAkhyAnaM na sarvakAlaM kriyate, kiM tarhi ?, niyatakAlameva, tathA cAha-'caudase'tyAdi, caturdazapUrviSu-caturdazapUrvadhareSu jinakalpikeSu prathama eva saMhanane varSabhanArAcAmidheye etat-niyantritaM pratyAkhyAnaM vyavacchinnameva, atrA''ha-nanu tasminnapi kAle caturdazapUrvadharAdaya eva kRtavantaH sthaviraistu na kRtamevedamityAha-therAvi tayA karesIya' sthavirA api tadA-pUrvadharAdikAle akAryuH, cazabdAdanye'pyasthavirAH prathamasaMhananina iti // 193 // sAkAramidAnImAha-mahayare'tyAdi, A-maryAdayA maryAdAkhyApanArthamityarthaH kriyante-vidhIyante ityAkArA:-anAbhogasahasAkAramahattarAkArAdayaH, ayaM mahAn ayaM mahAnayamanayoratizayena mahAnmahattaraH, ( atizaye taratamapAviti 1-1-22 pANi0) mahattara evAkAro mahttarAkAraH sa AdiryeSAM te ca te AkArAzca tairyuktaM sAkAramabhidhIyate, ko'rthaH ?-bhujikriyA pratyAkhyAnena mayA niSiddhA, paramanyatra mahattarAkArAdimirhetubhUtaiHetebhyo'nyatretyarthaH, eteSu satsu bhujikriyAmapi kurvato na bhaGga iti yatra bhaktaparityAgaM karoti tat sAkAramiti 5 / anAkAramidAnImAha-'AkAra' ityAdi, AkAraiH-mahattarAdibhiryadvirahitaM punarbhaNitamanAkAraM nAma tat // 194||'kiNtu ityAdi, kiMca-kevalamihAnAkAre'pi anAbhogaH sahasAkArazca dvAvAkArau bhaNitavyau yena kadAcidanAbhogataH-ajJAnataH sahasA vA-ramasena tRNAdi mukhe kSipenipatedvA kuto'pi kathamapi // 195||'iy kaye'tyAdi, iti, kRtAkAradvikamapi zeSairmahattarAkArAdimirAkAra rahitamanAkAramabhidhIyate, idaM cAnAkAraM kadA vidhIyate ? tatrAha-'dubbhikkhe'tyAdi-'durbhikSe' megha vRSTyAdyabhAve hiNDamAnairapi mikSA na labhyate, tata idaM pratyAkhyAnaM kRtvA mriyate, 'vRttikAntAre vA' vartate zarIraM yayA sA vRttiH-bhikSAdikA tadviSaye kAntAramiva kAntAraM tatra, yathA'TavyAM mikSA na labhyate tathA siNavallyAdiSu svabhAvAd adAtRdvijAkIrNeSu zAsanadviSTairvA'dhiSThiteSu bhikSAdi nA''sAdyate tadedaM pratyAkhyAnaM tathA vaidyAdyapratividheye gADhatararoge sati gRhyate, AdizabdAtkAntAre kesarikizorAdijanyamAnAyAmApadi kuryAditi 6 // 196 // parimANavadidAnImAha-'dattIhi ve'tyAdi, dattibhirvA kavalairvA gRhairvA mikSAbhirathavA dravyairyo bhaktaparityAgaM karoti parimANakRtametat , tatra karasthAlAdibhyo'vyavacchinnadhArayA yA patati bhikSA sA dattirabhidhIyate, bhikSAvicchede ca dvitIyA dattiH, sikthamAtre'pi pAtre patite bhinnaiva dattiriti, kurkuTANDakapramANo baddho'zanapiNDaH kavalo'bhidhIyate, avikRtena mukhena vA yo grahItuM zakyate tatpramANo vA, tatra dvAtriMzatkavalAH kila puruSasyAhAraH, strINAmaSTAviMzati: "battIsaM kira kavalA AhAro kucchipUrao bhnnio| purisassa mahiliyAe aTThAvIsaM muNeyavvA // 1 // " iti vacanAt , tatazca dattibhirekadvicyAdibhiH kavalaizcaikadvivyAdibhiryAvadekatriMzat puruSasya triyAzca yAvatsaptaviMzatiH, gRhaizcaikadvitryAdimirbhikSAmiH saMsRSTAdimirgRhasthena dIyamAnAdimirakedvyAdibhirdravyaizca pAyasaudanamudgAdimiryatra zeSA''hAraparityAgastatparimANakRtaM pratyAkhyAnamityarthaH // 197 // idAnIM niravazeSamAha-savvaM asaNa'mityAdi-aza bhojane azyata ityazanamodanaMmaNDakamodakakhajjakAdi pIyata iti pAnaM karmaNi lyuTa khajUradrAkSApAnAdi khAdanaM khAdo bhAve ghana khAdena nirvRttaM khAdima 'bhAvAdima' (pA04-4-20 vA0) niti imani khAdima-nAlikeraphalAdi guDadhAnAdikaM ca svadanaM svAdastenaiva nirvRttaM tathaivemani svAdima-elAphalakapUra 30
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ lavaGgapUgIphalaharItakInAgarAdi tatazca sarvamazanaM sarva pAnakaM khAdimaM ca sarvamapyutsRjati-parityajati svAdidamapi sarva yanniravazeSaM tadvijJeyamiti 8 // 198 // sAketamidAnImAha-keya'mityAdi-'kita nivAse' ityasya dhAtoH kityate-uSyate asminniti pani keto-gRhamacyate saha tena vartante iti sahasya svabhAve saketAH-gRhasthAsteSAmidaM tasyeda'(pA04-3-120)mityaNi sAketaM pratyAkhyAnaM prAyeNa gRhasthAnAmevedaM bhavatIti, athavA ketaM-cihnamucyate saha ketena-cihvena vartate iti saketa saketameva prajJAditvAtsvArthe'Ni sAketamAhurmunayaH / 199 / tazcaivaM bhavati-zrAvakaH ko'pi pauruSyAdipratyAkhyAnaM kRtvA kSetrAdau gato gRhe vA tiSThan pUrNe'pi pauruSyAdau pratyAkhyAne yAvadadyApi bhojanasAmagrI na bhavati tAvatkSaNamapi pratyAkhyAnarahito mA bhUvamityaGguSThAdikaM cihnaM karoti yAvadaGguSThaM muSTiM pranthi vA na muJcAmi gRhaM vA pravizAmi svedavindavo vA na zuSyanti yAvadetAvanto vA ucchAsA na bhavanti jalAdimazcikAyAM yAvadete jalabindavo vA na zuSyanti dIpo vA yAvanna nirvAti tAvanna bhuje'hamiti, etadevAha-'aguMTTI' ityAdi, azaSThazca pranthizca muSTizca gRhaM ca svedazca ucchAsazca stibukazca joikkhazveti samAhAro dvandvaH, joikkhazabdazca dezyo dIpe vartate, tadviSaye kriyA sarvatra yathocitA yojanIyA, pratyAkhyAnavicAle kRtyamidaM, 'abhiggahesuvi ya'tti kenacitpauruSyAdi na kRtaM kintu kevala evAbhigrahaH kriyate yAvad prandhyAdikaM na choTayatItyAdi tatrApIdaM bhavatItyarthaH, tathA sAdhorapIdaM bhavati, yathA'dyApi guravo maNDalyAM nopavizanti anyadvA sAgArikAdikaM kiJcitkAraNamajani tataH pUrNe'pi pratyAkhyAnAvadhau pratyAkhyAnarahito mA sthAmityaGguSThAdIni sAdhurapi karotIti // 200 // idAnImaddhApratyAkhyAnamAha addhA kAlo tassa ya pamANamaddhaM tujaM bhave tamiha / addhApaccakkhANaM dasamaM taM puNa imaM bhaNiyaM // 201 // navakAraporisIe purimaDDhekAsaNegaThANe ya / AyaMbila'bhattaDhe carime ya abhiggehe vigaI // 202 // do ceva namokAre AgArA chaca porasIe u / satteva ya purimaDhe ekAsaNagaMmi aTTheva // 203 // sattegaTThANassa u aTTeva ya aMbilaMmi AgArA / paMceva anbhasaDhe chappANe carima cattAri // 204 // paMca cauro abhiggahi nivviie aTTa nava ya AgArA / appAuraNe paMca u havaMti sesesu cattAri // 205 // navaNIogAhimage addavadahipisiyaghayaguDe ceva / nava A gArA ersi sesadavANaM ca aTeva // 206 // 'addhA kAlo' ityAdi, addhAzabdena kAlastAvadabhidhIyate, tasya ca kAlasya muhUrtapauruSyAdikaM pramANamapyupacArAt addhanti-addhAM vadantIti zeSaH, tuzabdo'pyoM bhinnakrame ca sa ca yathAsthAnaM yojita eva, tato'ddhAparimANaparicchinnaM yatpratyAkhyAnaM bhavettadi dazamaM pUrvoktabhAvyatItapratyAkhyAnAdInAM caramamityarthaH // 201 // tatpunaridaM vakSyamANaM bhaNitaM gaNadharairiti, tadevAha-navakAre'tyAdi, atra bhImo bhImasenabhImanyAyena namaskArazabdAtparataH sahitazabdo draSTavyaH, tato namaskArazca, ko'rthaH ?-namaskArasahitaM ca pauruSI ca namaskArapauruSyau tasmin , namaskAraviSaye pauruSIviSaye cetyarthaH, pUrvArdha ca ekAsanaM ca ekasthAnaM ceti samAhAre saptamyekavacane pUrvArdhaviSaye ekAsanaviSaye ekasthAnakaviSaye carame-caramaviSaye ca, tathA AcAmlaM ca abhaktArthazca AcAmlAbhaktAoM tatra AcAmlaviSaye upavAsaviSaye, tathA bhavacarame divasacarame veti, tathA abhigrahe-abhigrahaviSaye, tathA 'vigai'tti vikRtiviSaye, saptamyekavacanaM luptamatra draSTavyamiti, dazabhedamidamaddhApratyAkhyAnaM // 202 / / nanvekAsanAdipratyAkhyAnaM kathamaddhApratyAkhyAnaM ?, na hyatra kAlaniyamaH zrUyate, satyaM, addhApratyAkhyAnapUrvANi prAyeNaikAsanAdIni kriyante ityaddhApratyAkhyAnatvena bhaNyante iti, pratyAkhyAnaM cApavAdarUpAkArasahitaM kartavyaM, anyathA tu bhaGga eva syAt , tataste yAvanto namaskArasahitAdipu bhavanti tAvata upadarzayannAha-do ceve'tyAdi gAthAtrayaM, dvAveva namaskAre-namaskArasahite 'AkArauM' vidhIyamAnapratyAkhyAnApavAdarUpau, SaT ca pauruSyAM, tuH punararthaH, saptaiva ca pUrvArdhe ekAzane'STaiva // 203 // sapta ekasthAnasya pratyAkhyAnasya, tuH samuccayArthaH, aSTaiva cA''cAmle AkArAH paJcaiva cAbhaktArthe-upavAse, SaT pAnakapratyAkhyAne, carame pratyAkhyAne-divasacaramabhavacaramarUpabhedadvayasvarUpe catvAra AkArAH // 204 // paJca vA catvAro vA abhigrahe-amigrahapratyAkhyAne, nirvikRtike'STau navaM vA AkArAH, 'paMca cauro abhiggahe'tti yaduktaM tatsvayameva vivRNoti-'appAuraNe'tyAdi, aprAvaraNe-aprAvaraNAmiprahe pratyAkhyAne paJcaiva, tuzabdasyAvadhAraNArthatvAdbhavanti zeSeSvabhigrahepu-dezAvakAzikAdiSu daNDakapramArjanAdiSu ca catvAra AkArA iti gAthAtrayAkSarArthaH // 205 // bhAvArthastu nivedyate-namaskArasahite pratyAkhyAne bhaGgaparihArArthamanAbhogasahasAkAralakSaNau dvAvAkArau jJeyau, nanu kAlasyAnucyamAnatvAt saGketapratyAkhyAnamevedaM pratibhAti tatkathamaddhApratyAkhyAnamabhidhIyate ?, satyaM, sahitazabdena muhUrtasya vizeSitatvAdadoSaH, atha muhUrtazabdo'pyatra na zrUyate tatkathaM tasya vizeSyatvaM ?, na khalu gaganAravinde'satyemandAmodasundaramidamityAdIni vizeSaNAni tasya sahRdayairvidhIyante, atra brUmaH-addhApratyAkhyAnamadhye tAvadasya pAThAt pauruSIpratyAkhyAnasya ca vakSyamANatvAnizcitaM tadarvAg muhUrca evAvaziSyate tatastasya vizeSyatvaM nAnupapannaM, atha muhUrtadvayAdikamapi kasmAnna labhyate ? yadekameva muhUrta vizeSyata iti, ucyate, alpAkAratvAdasya, pauruSyAM hi SaDAkArAH asmiMzca pratyAkhyAne AkAradvayavati svalpa eva kAlo'vaziSyate, sa ca namaskArasahitaH pUrNe'pi kAle namaskArapAThamantareNa pratyAkhyAnasyApUryamANatvAt , satyapi ca namaskArapAThe muhUrtAbhyantare pratyAkhyAnabhaGgAt , tataH siddhametat muhUrttamAnakAlanamaskArasahitaM pratyAkhyAnamiti, atha prathama eva muhUrte iti kuto labhyate ?, ucyate, sUtre 'sUre uggae' iti vacanaprAmANyAt , pauru darzayannAha pUrvArdhe ekAne, carame hI navaM 31
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ SIpratyAkhyAnavat, sUtraM cedaM - " sUrie uggae namokArasahiyaM paJcakkhAi caunvihaMpi AhAraM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM annatthaNAbhogeNaM sahasAgAreNaM vosirai" asya ca sUtrasyApretanapauruSyAdisUtrANAM ca vistAravatI vyAkhyA svasthAnAdeva jJAtavyA, paramAkArANAM svarUpaparijJAnAya kiMcidvyAkhyAyate - sUrye ugate sUryodgamAdArabhyetyarthaH, 'namaskAreNa' pathvaparameSThistavena sahitaM pratyAkhyAti 'sarve dhAtavaH karotyarthena vyAptA' iti bhASyakAravacanAnnamaskArasahitaM pratyAkhyAnaM karoti, idaM gurorvacanaM ziSyastu pratyAkhyAmItyetadAha, evaM vyutsRjatItyatrApi vAcyaM kathaM pratyAkhyAti ?, tatrAha --- caturvidhamapi na punarekavidhAdikaM, AhAraM - abhyavahArya vyutsRjatItyuttareNa' TaGkaH idaM ca caturvidhAhArasyaiva bhavatIti vRddhasampradAyaH, rAtribhojanapratyAkhyAnatratatIraNakalpatvAdasya, 'azana' mityAdinA''hAracaturvi - dhakIrtanaM, atra niyamabhaGgabhayAdAkArAvAha - 'annattha'NAbhogeNaM sahasAgAreNaM' ti atra paJcamyarthe tRtIyA, anyatrAnAbhogAt sahasA - kArAzca, etau varjayitvetyarthaH, tatrA'nAbhogaH - atyantavismRtiH, sahasAkAraH - atipravRttiyogAnivarttanaM, 'vyutsRjati' pariharati / tathA pauruSyAM paDAkArAH, tatra caivaM sUtram - "porisiM paccakkhAi uggae sUre cavvipi AhAraM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM annattha'NAbhogeNaM sahasAgAreNaM pacchannakAleNaM disAmoheNaM sAhutrayaNeNaM savtrasamAhivattiyAgAreNaM vosirai" puruSaH pramANamasyAH sA pauruSI chAyA tatpramitakAlo'pi pauruSI prahara ityarthaH, tAM pratyAkhyAti, atra ca ' kAlAdhvanoratyaMtasaMyoge' iti . ( pA0 2-305 ) dvitIyA, tataH paurupIM yAvatpratyAkhyAnaM karotItyarthaH evamanyatrApi kathaM ? - caturvidhamapyAhAramazanAdikaM vyutsRjatIti, anyatrAnAbhogAdyAkArebhyaH, tatrAnAbhogasahasAkArau pUrvavad, anyatra pracchannakAlAt digmohAt sAdhuvacanAt sarvasamAdhipratyayAkArAcca, pracchannatA ca kAlasya ghanataraghanAghanapaTalena visphuradrajasA gurutaragiriNA vA'ntaritatvAd divAkaro na dRzyate, tatra pauruSIM pUrNA jJAtvA bhuJjAnasyApUrNAyAmapi pauruSyAM na bhaGgaH, jJAtvA tu ardhabhuktenApi tathaiva sthAtavyaM yAvatpauruSI pUrNA bhavati, pUrNAyAM tataH paraM bhoktavyaM, apUrNA pauruSIti jJA tu bhuJjAnasya bhaGga eveti, digmohastu yadA pUrvAmapi pazcimeti jAnAti tadA'pUrNAyAmapi pauruSyAM bhuJjAnasya na bhaGgaH, kathamapi mohApagame tu pUrvavadardhabhuktenApi sthAtavyaM anyathA tu bhaGga eveti tathA sAdhuvacanam udghATA pauruSI ityAdikaM vibhramakAraNaM tat zrutvA bhuJjAnasya na bhaGgaH, bhukhAnena tu jJAte anyena vA kenApi nivedite pUrvavattathaiva sthAtavyaM, tathA kRtapauruSI pratyAkhyAnasya sahasA saJjAtatIvrazUlAdiduHkhatayA samutpannayorArtaraudradhyAnayoH sarvathA nirAsaH sarvasamAdhiH sa eva pratyayaH kAraNaM sa evAkAra:- pratyAkhyAnApavAdaH sarvasamAdhipratyayAkAraH, pauruSyAmapUrNAyAmapyakasmAt zUlAdivyathAyAM samutpannAyAM tadupazamanAyauSadhapadhyAdikaM bhuJjAnasya na pratyAkhyAnabhaGga iti bhAvaH, vaidyAdirvA kRtapauruSIpratyAkhyAno'nyasyA''turasya samAdhinimittaM yadA'pUrNAyAmapi pauruSyAM bhuGkte tadA na bhaGgaH, ardhabhukte vAturasya samAdhau maraNe votpanne sati tathaiva bhojanatyAgaH, sArdhapauruSIpratyAkhyAnaM pauruSIvadvAcyaM tasya tadantargatatvAditi, pUrvArdhapratyAkhyAne tvevaM saptA''kArAH - ' sUre uggae purimaDuM paJcakkhAi cauvvipi AhAraM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM annastha'NAbhogeNaM sahasAgAreNaM pacchannakAleNaM disAmoheNaM sAhuvayaNeNaM mahattarAgAreNaM savvasamAhivattiyAgAreNaM vo sirai. "asyArthaH 'pUrvasya purima' iti ( si0 he0 prA0 8-2-135) prAkRtavacanena purimamiti, evamanyatrApi, tataH pUrvaM ca tat ardha ca pUrvArdha - dinasyAssdyapraharadvayaM pratyAkhyAti - pUrvArdhapratyAkhyAnaM karoti, tatra SaDA''kArAH pUrvavat, 'mahattarAgAre 'ti mahattaraM - pratyAkhyAnapAlanavazAlabhyanirjarApekSayA bRhattaranirjarAlAbhahetubhUtaM puruSAntareNa sAdhayitumazakyaM glAnacaityasaGghAdiprayojanaM tadevAkAra:- pratyAkhyAnApavAdo mahattarAkAraH tasmAdanyatreti yogaH, yazcAtraiva mahattarA''kArasyAbhidhAnaM na namaskArasahitAdau tatra kAlasyAlpatvaM anyatra tu mahasvaM kAraNamiti vRddhA vyAcakSate, apArdhapratyAkhyAnamapi praharatrayalakSaNaM pUrvArdhapratyAkhyAnavadbhaNanIyaM // athaikAzanapratyAkhyAne yathA aSTA''kArAMstathA kathyante, tatredaM sUtram -- " ekAsaNaM paccakkhAi tivihaMpi AhAraM asaNaM khAimaM sAimaM annattha'NAbhAgeNaM sahasAgAreNaM sAgAriyAgAreNaM AuMTaNapasAreNaM guruabbhuTThANeNaM pAriTThAvaNiyAgAreNaM mahattarAgAreNaM savvasamAhivattiyAgAreNaM vosirai." ekaM sakRt azanaM- bhojanaM ekaM vA AsanaM-putAcalanato yatra pratyAkhyAne tadekAzanamekAsanaM vA, prAkRte dvayorapi ekAsaNamiti rUpaM, tat pratyAkhyAti ekAsanapratyAkhyAnaM karotItiyAvat, atra dvAvAyau antyAvAkArau ca pUrvavat, 'sAgAriyAgAreNaM' ti saha AgAreNa-gRheNa vartata iti sAgAraH sa eva sAgAriko gRhasthaH sa evA''kAraH - pratyAkhyAnApavAdaH sAgArikAkArastasmAdanyatra, gRhasthasamakSaM hi sAdhUnAM bhoktuM na kalpate, pravacanAdyupaghAtasambhavAt, yata uktaM - "chakkAyadayAvaMto'vi saMjao dullahaM kuNai bohiM / AhAre nIhAre duguchie piMDagahaNe ya // 1 // [SaTrAyadayAvAnapi saMyato durlabhAM karoti bodhiM / AhAre nIhAre jugupsite piNDagrahaNe ca // 1 // ] tatazca bhujAnasya yadi sAgArikaH kazcidAyAti sa ca yadi calastadA kSaNaM pratIkSate sthirastadA svAdhyAyAdivyAghAto mA bhUditi tataH sthAnAdanyatropavizya bhuJjAnasyApi naikAsanabhaGgaH, gRhasthasyApi yena dRSTaM bhojanaM na jIryati tat pramukhaH sAgAriko jJAtavyaH, 'AuMTaNapasAraNe 'ti AkubhvanaM - jaGghAdeH saGkocanaM prasAraNaM ca tasyaiva jaGghAderAkucitasya RjUkaraNaM Akubhvane prasAraNe vA'sahiSNutayA kriyamANe kividAsanaM calati tato'nyatra pratyAkhyAnaM 'guruanbhuTThANeNaM'ti gururabhyutthAnArhasyAcAryasya prAghUrNakasya vA'bhyutthAnaM tamAzrityAsanatyajanaM gurvabhyutthAnaM tato'nyatra, guruNAmabhyutthAnAItvAdavazyaM bhuJjAnenApyutthAnaM kartavyamiti na tatra pratyAkhyAnabhaGgaH 'pAriThAvaNiyAgAreNaM'ti paristhApanaM - sarvathA tyajanaM prayojanamasya pAriSThApanikaM, tadevAkArastasmAdanyatra tatra hi tyajyamAne bahudoSasambhavAzrIyamANe 32
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAgamikanyAyena guNasambhavAdbhurvAjJayA punarbhujanasyApi na bhaGgaH, 'vosirai' vyutsRjatyanekAzanamazanAdyAhAraM ca pariharati / tathA ekasthAne saptAsskArA bhavanti, tasyedaM sUtraM - 'ekkAsaNaM egaTThANaM paJcakkhAi' ityAdhekAzanavadAkubhvanaprasAraNA''kAravarja, ekaM - advitIyaM sthAnaM-aGgavinyAsarUpaM yatra tadekasthAnapratyAkhyAnaM, tad yathA bhojanakAle'GgopAGgaM sthApitaM tasmiMstathAsthita eva bhoktavyaM, mukhasya hastasya cAzakyaparihAratvAzJcalanamapratiSiddhamiti / athA''cAmle aSTAvAkArAstatra sUtraM - " AyaMbilaM paccakkhAi annattha'NAbhogeNaM sahasAgAreNaM levAleveNaM gihisaMsaTTeNaM ukkhittavivegeNaM pAriTThAvaNiyAgAreNaM mahattarAgAreNaM savtrasamAhivattiyAgAreNaM vosirai" asyArthaH-AcAmaH-avazrAmaNaM amlaM - caturtho rasaH tAbhyAM nirvRttamityaN, etacca trividhaM upAdhibhedAt, tadyathA - odanaM kulmASAn sakthaMzca adhikRtya bhavati, tatpratyAkhyAti, AcAmAmlaM pratyAkhyAnaM karotItyarthaH, AdyAvantyA cAkArAstrayaH pUrvavat, 'levAleveNaM' ti lepo - bhojanabhAjanasya vikRtyA tImanAdinA vA''cAmAmlapratyAkhyAtura kalpanIyena liptatA - kharaNTanaM vikRtyAdinA liptapUrvasya bhojanabhAjanasyaiva hastAdinA saMlekhanato'lepo'liptatA, tatazca lepazca alepazca lepAlepaM tasmAdanyatra, bhAjane vikRtyAdyavayavasadbhAve'pi na bhaGga ityarthaH, 'ukkhittavivegeNaM'ti zuSkaudanAdibhakte patitapUrvasyA''cAmAmlapratyAkhyAnavatAmayogyasyAdravavikRtyAdidravyasya utkSiptasya - uddhRtasya vivekoniHzeSatayA tyAgaH utkSiptavivekastasmAdanyatra, bhoktavyadravyasyAbhoktavyadravyasparzenApi na bhaGga ityarthaH, yattatkSeptuM zakyate tasya bhojane bhaGga eva, 'gihatthasaMsadveNaM' ti gRhasthasya - bhaktadAyakasya saMbandhi karoTikAdibhAjanaM vikRtyAdidravyeNopaliptaM gRhasthasaMsRSTaM tasmAdanyatra, vikRtyAdisaMsRSTabhAjanena hi dIyamAnaM bhaktamakalpanIyadravyamizraM bhavati tad bhuJjAnasyApi na bhaGga ityarthaH, yadyakalpyadravyaraso bahu na jJAyata iti, 'vosirai' anAcAmAmlaM vyutsRjati / tathA abhaktArthe paJcAkArAH, tatredaM sUtraM - 'sUre uggae abhattaGkaM pazJcakkhAi caubihaMpi AhAraM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM annattha'NAbhogeNaM sahasAgAreNaM pAriTThAvaNiyAgAreNaM mahattarAgAreNaM savva samAhivattiyAgAreNaM bosiraI" asyArthaH--'sUre uggae' sUryodgamAdArabhya, anena bhojanAnantaraM pratyAkhyAnasya niSedha iti brUte, bhaktena - bhojanenArthaH - prayojanaM bhaktArtha: bhaktArtho'bhaktArthaH athavA na vidyate bhaktArtho yasmin pratyAkhyAnavizeSe so'bhaktArthaH, upavAsa ityarthaH, AkArAH pUrvavat, navaraM pAriSThApanikAkAre vizeSo-yadi trividhAhArasya pratyAkhyAti tadA pAriSThApanikaM kalpate, yadi tu caturvidhAhArasya pratyAkhyAti pAnakaM ca nAsti tadA na kalpate pAnake tUddharite kalpata eva, 'vosirai' bhaktArthamazanAdivastu vyutsRjati / tathA pAnakapratyAkhyAne SaDAkArAH, tatra pauruSI pUrvArdhaekAsanaekasthAnAcAmAmlAbhaktArthapratyAkhyAneSu utsargatazcaturvidhAhArasya pratyAkhyAnaM uktaM, yadi tu trividhAhArasya pratyAkhyAnaM karoti pAnamAzritya SaDhAkArAH, tathA ca sUtraM - "pANassa levADeNa vA alevADeNa vA accheNa vA bahaleNa vA sasittheNa vA asittheNa vA vosirai" ihApyanyantretyanuvRttestRtIyAyAH paJcamyarthatvena vyAkhyAtatvAt 'levADeNa ve 'ti lepakRtAdvA - picchalatvena bhAjanAdInAmupaLepakArakAt kharjUradrAkSAdipAnakAdanyatra tanmuktvetyarthaH, trividhAhAraM vyutsRjatIti sambandhaH, vAzabdo'trAlepakRtapAnakApekSayA'varjanIyatvAvizeSadyotanArthaH, alepakAriNeva vAriNA lepakAriNA'pyupavAsAderna bhaGga iti hRdayaM, evamalepakRtAdvA picchalAt-sovIrAdeH acchAtnirmalAdvA prAsukAdvA varNAntaritAdvA apicchalAt uSNodakAderbahalAd-gaDulAttilataNDulayavadhAvanAdeH sasikthAdvA-bhaktapulAkopetAdavazrAvaNAdeH asikthAdva-sikthavarjitAtpAnakA''hArAditi / tathA caramo - divasasya bhavasya ca pAzcAtyo bhAgaH tatra kriyamANaM pratyAkhyAnamapi divasacarimaM bhavacarimaM ceti kathyate, tatredaM sUtraM -- " divasacarimaM pazJcakkhAi cauvvipi AhAraM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM annatthaNAbhogeNaM sahasAgAreNaM mahattarAgAreNaM savvasamAhibattiyAgAreNa vosiraI" evaM bhavacarimamapi, AkArAH pUrvameva vyAkhyAtAH, nanu divasa'carimaM pratyAkhyAnaM niSprayojanaM, ekAsanAdipratyAkhyAnenaiva gatArthatvAditi, naitadevaM, ekAzanAdikaM saSTAkAraM etaca caturAkAraM ata AkArANAM saGkSepakaraNAt saphalameveti, ata eva ekAzanAdikaM daivasikameva bhavati, rAtribhojanasya pratimistrividhaM trividhena yAvajjIvaM pratyAkhyAtatvAditi, gRhasthApekSayA punaridaM A AdityodgamAd jJeyaM, divasasyAhorAtraparyAyatayA'pi darzanAt yathA padhvamirdinairvayamatrAgatAH, pa mirahorAtrairityarthaH, tatra yairyAvajjIvamapi rAtribhojananiyamazcakre teSAmapIdaM sArthakamevAnuvAdakatvena smArakatvAt bhavacarimaM tu dvayAkAramapi bhavati, yadA jAnAti mahattarasarvasamA ghipratyayarUpAbhyAmAkArAbhyAM na mama prayojanaM tadA'nAbhogasahasAkArau bhavataH, bhanAbhogataH sahasAkArato vA'GgulyAdermukhe prakSepasambhavAt, ata evedamanAkAramapi bhaNyate, etasyAkAradvayasyApi parihAryatvAditi / tathA pazca catvAro bA'miprahapratyAkhyAne, tatra dRNDakapramArjanAdirUpe'bhiprahe catvAra AkArA bhavanti, yathA - "annattha'NAbhogeNaM sahasAgAreNaM mahattattarAgAreNaM sabvasamAhivattiyAgAreNaM vosirai" etadvyAkhyA pUrvavat, yadA tvaprAvaraNAbhiprahaM gRhNAti tadA 'colapaTTAgAreNaM' ti pazcama bhakAro bhavati, colapaTTakAkArAdanyatra, sAgArikadarzane colapaTTake gRhayamANe'pi na bhaGga ityarthaH / tathA nirvikRtike aSTau naka vA AkArA bhavanti, yathA - " nibvigaiyaM paJcakkhAi annattha'NAbhogeNaM sahasAgAreNaM levAleveNaM giitthasaMsadveNaM ukkhittavivegeNaM paJcamakkhiNaM pAridvAvaNiyAgAreNaM mahattarAgAreNaM savvasamAhivattiyAgAreNaM vosirai" tatra manaso bikRtihetutvAdvigatihetutvAdvA vikRtayo bigatayo vA nirgatA vikRtayo vigatayo vA yatra tannirvikRtikaM nirvigatikaM vA pratyAkhyAti AkArAH pUrvavadvyAkhyeyAH, navaraM 'paDuJccamakkhiNaM' ti pratItya- sarvathA rUkSaM maNDakAdikamapekSya prakSitaM - snehitamISatsaukumAryotpAdanAt kSaNakRtaviziSTasvAddrutAyAmyAbhAvAt zrakSitamiva yadvartate tatpratItyanakSitaM zrakSitAbhAsamityarthaH, iha cAyaM vidhiH - yadyaGgulyA ghRtAdi gRhItvA 33
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ maNDakAdi prakSitaM tadA kalpate nirvikRtikasya dhArayA tu na kalpata iti, vyutsRjati-vikRtIH pariharati, iha ca yAsu vikRtiSu utkSiptavivekaH saMbhavati tAsu navAkArAH, anyAsu dravarUpAsu aSTau, nanu nirvikRtika evAkArA abhihitAH vikRtiparihArapratyAkhyAne tu kuta AkArA avagamyante ?, ucyate, nirvikRtikagrahaNe kRte sati vikRtiparimANapratyAkhyAnasyApi saGgraho bhavati, yatastatrApi ta eva tathaivAkArA bhavanti, yathA ekAsanakasya pauruSyAH pUrvArdhasya ca sUtre AkArA abhidadhire paraM vyAsanakasya sArdhapauruSyA aparArdhasya ca pratyAkhyAnasya ta eva bhavantIti, pratyAkhyAnaM ca sUtrAnabhihitamapi bhavati, apramAdavRddheH sarvatra sambhavAdityadoSaH // nanu nirvikRtike vikRtiparimANe vA pratyAkhyAne kASTau ka vA nava AkArA bhavantItyAha-navaNIo' ityAdi, navanIte-mrakSaNake'vagAhimake ca-pakvAnne'dravadadhipizitaghRtaguDe caiva, adravagrahaNaM sarvatra sambandhanIyaM, nava AkArAH 'esiMti amISAM vikRtivizeSANAM bhavanti, zeSANAM tu dravarUpANAmaSTaivAkArAH, ayamabhiprAyaH-yatrorikSaptaviveko'dravarUpANAM navanItaguDAdInAM kartuM zakyate tatra navAkArAH, dravarUpANAM tu vikRtInAmuddhartumazakyAnAM aSTAvAkArA iti // 206 / / idAnImazanapAnAdInAM pratyAkhyeyadravyANAM svarUpamucyate-tatra 'az bhojane' ityasya kRtyalyuTo bahulamanyatrApI'(pA0 3-3-113 )ti vacanAdazyate iti karmaNi lyuDantasyAzanamiti. bhavati, 'pA pAne' ityasya pIyata iti tathaiva pAnamiti bhavati, 'khAha bhakSaNe' ityasya khAdanaM khAdastena nirvRttaM 'bhAvAdima' (pA. 4-4-20) iti vaktavyAdimapi khAdimamiti bhavati 'svada svAda varda AsvAdane' ityasya svadanaM svAdastena nivRttamiti pUrvavadimapi svAdimamiti bhavati, samayabhASayA tu niruktenaiSAM vyutpattiH kriyate-yathA Azu kSudhAM zamayatItyazanaM, tathA prANAnAM-indriyAdilakSaNAnAM yadupagrahe-upakAre vartate tatpAnaM, tathA khamityAkAzaM tacca mukhavivarameva tasminmAtIti khAdima, tathA svAdayati rasAdIna guNAn guDAdidravyaM kartRsaMyamaguNAn vA yatastataH svAdima, hetutvena tadevA''svAdayatItyarthaH, athavA sAdayati-vinAzayati svakIyaguNAn mAdhuryAdIn svAdhamAnamiti svAdima, na caitanniruktaM kalpanAmAtraM svakIyamiti jJeyaM, bhraman rautIti bhramaraH hinastIti siMha ityAdInAM niruktazabdAnAM vyAkaraNeSu 'pRSodarA dIni yathopadiSTa miti sUtreSu prasiddhatvAditi, na cedamatra vaktavyamevaMvidhavyutpattau bhedacatuSTayI na yujyate, tathAhi yathaudanAdikamazyate tathA''ranAlAdikamapi pIyate'zyate iti tathA kharjUrAdikamapi khAdyate'zyate iti tathA guDAdikamapi khAdyate, ko'rthaH ? azyata iti, tataH paramArthata ekAthikA evaite zabdA iti bhedakalpanamayuktaM, evaM samayabhaNitaniruktavidhinA'pyekArthatvamevaiSAmiti, atra brUmaH, astyetat paraM bAlatathAvidhajJAnavikalAdInAM sukhAvabodhAya vivakSitadravyANAM sukhaparihArAya ca bhedakalpanA'pi nAyukteti, loke'pi bhakSyatve tulye'pi bhedo dRzyate, tathA ca vaktAro bhavanti-kUrakhaNDamaNDakAnetAn bhojayata, etAn pAnIyaM drAkSApAnIyAdipAnakaM ca pAyayata, etAn bAlAn guDadhAnAkhajUranAlikerAdikAM sukhAdikAM khAdayata, etAn durlalitAn tAmbUlaM ca paJcasugandhaM svAdayata ityAdi, tathA'trApi bhedakalpanA nyAyavatI // tatra azanamAha asaNaM oyaNa satthugamuggajagArAi khajagavihI ya / khIrAi sUraNAI maMDagapabhiI ya vinneyaM // 207 // pANaM sovIrajavodagAi cittaM surAiyaM ceva / AukAo savvo kakkaDagajalAiyaM ca tahA // 208 // bhattosaM daMtAI khjrgnaalikerdkkhaaii| kakaDiaMbagaphaNasAi bahavihaM khAima neyaM // 209 // daMtavaNaM taMbolaM cittaM tulasIkuheDagAIyaM / mahupippalisuMThAI aNegahA sAimaM neyaM // 210 // pANaMmi sarayavigaI khAima pakanaaMsao bhaNio / sAimi gulamahuvigaI sesAo satta asaNaMmi // 211 // 'asaNa'mityAdi, AdizabdaH svagatAnekabhedasUcakaH sarvatra sambadhyate, tata odanAdi saktvAdi mugAdi jagAryAdi, jagArIzabdena samayabhASayA rabbA bhaNyate, tathA khAdyakavidhizva khAdyakamaNDikAmodakasukumArikAghRtapUralapanazrIvargacyutAprabhRtipakkAnavidhiH, tathA kSIrAdi, AdizabdAradhighRtatakratImanarasAlAdipariprahaH, tathA sUraNAdi, AdizabdAdAkAdisakalavanaspativikArajyavanapariprahaH, maNDakaprabhRti ca, maNDakAH prabhRtiryasya ThoThikAkullarikAcUrIyakaiGgarikApramukhavastujAtasya tanmaNDakaprabhRti vijJeyaM-jJAtavyamazanamiti // 207 // sampati pAnamAha-pAna'mityAdi, sovIraM-kAji yavodakAdi-yavadhAvanamAdizabdAdgodhUmaSaSTikAditaNDulakodravadhAvanAdipariprahaH, tathA 'citra' nAnAprakAraM surAdikaM caiva, AdizabdAtsarakAdipariprahaH, tathA'pkAyaH 'sarvaH' saraHsaritkUpAdisthAnasambandhI, tathA karkaTakajalAdikaM ca, karkaTakAni-cirbhaTakAni tanmadhyavarti.jalaM 2 tadAdiryasya tatkarkaTakajalAdikaM, AdizabdAt kharjUradrAkSAdicizciNikApAnakekSurasAdiprahaH, etatsarva pAnaM / / 208 // samprati khAdimamAha-bhattosa'mityAdi, bhaktaM ca tadbhojanamoSaM ca-dAjhaM bhaktoSaM, rUDhitaH paribhraSTacanakagodhUmAdi, 'dantyAdi' dantebhyo hitaM dantya-gundAdi, AdizabdAcArakulikAkhaNDekSuzarkarAdipariprahaH, yadvA dantAdi dezavizeSaprasiddhaM guDasaMskRtadantapacanAdi, tathA khajUranAlikeradrAkSAdiH, AdizabdAdakSoTakabadAmAdiparigrahaH, tathA karkaTikAmrapanasAdi, AdizabdAtkadalyAdiphaLapaTalapariprahaH, bahuvidhaM khAdimaM jJeyam / / 209 // svAdimamAha-daMtavaNa'mityAdi, dantAH pUyante-pavitrAH kriyante yena kASThakhaNDena tahantapAvanaM, tAmbUlaM-nAgavallIpatrapUgaphalajAtiphalAdirUpaM, citraM-anekavidhaM, tulasIkuheDakAdi, tuLasI-patrikA 34
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSaH kaheDaka:-piNDAIkaH, AdizabdAjIrakaharitAdipariprahaH, madhupippalizuNThyAdi, AdizabdAdguramaricAjamodajIrakaharItakIvibhItakAmalakIkaTubhANDAdiparigrahaH, anekadhA khAdima zeyam // 210 // sAmprataM dazAnAM vikRtInAM madhye kA kutrA''hAre'vataratItyAha'pANaMmI'tyAdi, pAnAhAre sarakavikRtiravatarati, 'khAdime khAdimAhAre pakAnAMzako guDadhAnAdiSu pakagundAvayavAdiko bhaNitaH, svAdime guDamadhurUpAdivikRtiravatarati, zeSA:-kSIradadhighRtatailapakAmanavanItamAMsarUpAH sapta vikRtayo'zanarUpe AhAre'vatarantIti // 211 // pratyAkhyAnaM ca tamapyetaiH sukAraNaiH vizuddhaM bhavatItyAha phAsiMyaM pAliyaM ceva, sohiya tIriyaM thaa| kittiyemArrAhiyaM ceva, jaejjA erisammi u // 212 // ucie kAle vihiNA pattaM jaM phAsiyaM tayaM bhnniyN| taha pAliyaM ca asaI sammaM uvaogapatiyariyaM // 213 // gurudattasesabhoyaNasevaNayAe ya sohiyaM jaann| puNNevi thevakAlAvatthANA tIriyaM hoi // 214 // bhoyaNakAle amugaM pacakkhAyaMtti muMja kittIyaM / ArAhiyaM payArehiM sammameehiM nidvaviyaM // 215 // vayabhaMge gurudoso thevassavi pAlaNA guNakarI u / gurulAghavaM ca neyaM dhammaMmi ao u aagaaraa||216|| 'phAsiya'mityAdi, spRSTamityasya sthAne prAkRte phAsiyamiti bhavati, spoM vA sajAto'syeti itaci sparzitamiti vA, taba pratyAkhyAnagrahaNakAle vidhinA prAptaM, pAlitaM caiva-punaH punarupayogapratijAgaraNena rakSitaM, zomitaM-gurvAdipradattazeSabhojanA''sevanena rAjitaM, tIritaM-pUrNe'pi pratyAkhyAnakAlAvadhau kizcidadhikakAlAvasthAnena tIraM nItaM, kIrtitaM-bhojanavelAyAmamukaM mayA pratyAkhyAnaM kRtaM tatpUrNamadhunA mokSye ityuccAraNena zabditaM, ArAdhitaM caiva-ebhireva prakAraiH sampUrNa niSThAM nItaM, yasmAdevambhUtamevaitadaIdAjJApAlanAdapramAdAca mahatkarmakSayakAraNaM tasmAdIdRze pratyAkhyAne yateta-evaMvidha eva yatnaH kartavya iti // 212 // atha pranthakAraH svayamevaitAni padAni vivRNoti'ucie'tyAdi gAthAtrayaM, ucite kAle vidhinA prAptaM yat spRSTaM tadbhaNitaM, idamuktaM bhavati-sAdhuH zrAvako vA pratyAkhyAnasUtrArtha samyagavabudhyamAnaH sUrye'nudgate eva svasAkSitayA caityasthApanAcAryasamakSaM vA svayaM pratipannavivakSitapratyAkhyAnaH pazcAccAritrapavitragAtrasya guroH samIpe sUtroktavidhinA kRtikarmAdivinayaM vidhAya rAgadveSAdivikathAdirahitaH sarvatropayuktaH prAJjalipuTo laghutarazabdena guruvacanamanUcaran yadA pratyAkhyAnaM pratipadyate tadA spRSTaM bhavatIti, tathA pAlitaM cAsakRnnirantaramupayogena samyaga pratijAgaritaM // 213 / / gurudattazeSabhojanA''sevanayA ca zobhitaM jAnIhi, pUrNe'pi pratyAkhyAnakAle stokakAlAvasthAnAttIritaM bhavatIti // 214 // bhojanakAle'mukaM pratyAkhyAtamiti bhaNitvA mukhAnasya kIrtitaM, ArAdhitaM prakAraiH samyagetaiH pUrvoktairniSThAM nItamiti // 215 // pratyAkhyAnaM cApavAdarUpA''kArasahitaM kartavyaM anyathA tu bhaGgaH syAt , sa ca mahate doSAyeti kathayannAha-vayabhaMge'tyAdi, vratabhaGge-niyamabhaGge guruH-mahAn doSo-dUSaNamazubhakarmabandhAdirUpaM bhagavadAjJAvirAdhanAt , tathA stokasyApi-alpasyApi AstAM mahataH pAlanA-ArAdhanA guNakarItu-karmanirjarAlakSaNopakArakAriNyeva, vizuddhapariNAmarUpatvAt , tathA guru ca-sAraM laghu ca-asAraM tayorbhAvo gurulAghavaM tacca jJAtavyaM, ketyAha-dharme-cAritradharme, tathAhi-upavAse kRte'pi sajAtAsamAdherauSadhAdidAnataH samAdhisampAdane nirjarAguNo gururbhavati itarathA punaralpa iti vimarzanIyaM, ekAntAprahasya prabhUtApakAritvenAzubhatvAt , yata evamata AkArAH pratyAkhyAne kriyante iti / / 216 // nanu pratyAkhyAne vikRtayo'bhihitAstAH kiyantyo bhavantItyAha duddhaM dehi navaNIyaM dhayaM tahA tellameva guMDa majaM / mahu maisaM ceva tahA ogAhimagaM ca vigaIo // 217 // gomahisuTTIpasUNaM elaga khIrANi paMca cattAri / dahimAiyAI jamhA uddINaM tANi no huMti // 218 // cattAri huMti tellA tila ayasi kusuMbha sarisavANaM ca / vigaIo sesANaM DolAiNaM na vigiio|| 219 // davaguMDapiMDaguDA do majjaM puNa kaTThapiTThanipphannaM / macchiyakuttiyabhAmarabheyaM ca mahuM tihA hoI // 220 // jalathalakhahayaramaMsaM cammaM vasa soNiyaM tibheyaM ca / Ailla tiNi calacala ogAhimagaM ca vigaIo // 221 // khIradahIviyaDANaM cattAri u aMgulANi saMsaha / phANiyatillaghayANaM aMgulamegaM tu saMsaha // 222 // mahupuggalarasayANaM addhaGgulayaM tu hoi saMsaha / gulapuggalanavaNIe addAmalayaM tu saMsahaM // 223 // vigeI vigaigayoNi ya aNaMtakAyANi vajarvatthUNi / dasa tIsaM battIsaM bASIsaM suNaha vannemi // 224 // duddha dehi tilai narvaNIya ghaya gurDa mahu~ maMsa marja paMkaM ca / parNa ca cau~ cau~ cau~ durgatina tirga durga egapaDibhinnaM // 225 // 'duddha'mityAdi, dugdhaM dadhi navanItaM ghRtaM tathA tailameva guDazca madyaM ceti guDamadhaM madhu mAMsaM caiva tathA'vagAhimakaM ca-avagAhena kRtaM-ghRtatailabolena nirvRttamavagAhimaM tadeva avagAhimakaM ca, etA daza vikRtayo, manaso vikRtihetutvAditi // 217 / / idAnImetAsAM yathAkhaM bhedAnAha-gomahisu'ityAdi, gavAM mahiSINAmuSTrINAM pazUnAM-chAgalikAnAM elakAnAM gaDarikANAmityarthaH sambadhIni kSIrANi paJca vikRtayaH, na zeSANi mAnuSIkSIrAdIni, elaka ityatra SaSThIbahuvacanaM luptaM draSTavyaM, tathA catvAri-pratyekaM caturbhedAni dayAdIni 25
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ dadhinavanItaghRtAni, Aha- kathaM catvAryeva bhavanti ? pazca kathaM kSIravanna bhavanti ?, tatrAha -- yasmAduSTrINAM dugdhe tAni na bhavanti, saraDhasyaiva bhAvAditi / / 218 // ' cattArI' tyAdi, uttaratra sthitasya casyAtra sambandhAttailAni ca catvAri bhavanti vikRtaya iti saNTaGkaH, keSAM sambandhIni ?, tatrAha - tilaatasIkusumbhasarSapANAM, zeSANAM DolAdInAM madhukaphalAdInAM AdizabdAnAlikeraeraNDaziMzapAdInAM sambandhIni tailAni na vikRtayaH atra ca tellA iti prAkRtatvAtpuMsA nirdezaH // 219 // 'dave' tyAdi, guDe dvau bhedau - dravaguDaH piNDaguDazca, tau dvAvapi vikRtI, tathA madye dvau bhedau ekaM kASThaiH - ikSutAlAdibhirniSpannaM aparaM piSTaiH - SaSTikAkodravAditaNDulairniSpannaM, tau dvAvapi vikRtI, tathA madhu tribhedaM - makSikAkRtaM kuttikAkRtaM bhramarakRtaM ceti tridhA - triprakAramapi vikRtirbhavati // 220 // 'jale 'tyAdi, mAMsaM tribhedaM, jalacarANAM - matsyAdInAM sambandhi sthalacarANAM bhajamahiSazUkarazazakahariNAdInAM sambandhi khacarANAM lAvakacaTikAdInAM sambandhi, athavA anyathA mAMsatraividhyaM carma vasA zoNitaM ceti etaca trividhamapi vikRtirbhavati, avagAhimakaM punarghRtena vA tailena vA bhRtAyAM tApikAyAM calacaletizabdaM kurvANaM sukumArikAdi yadA pacyate tadaiko ghANaH punastenaiva ghRtatailena dvitIyaH punastenaiva tRtIyo vikRtirbhavati, yadi punastenaiva ghRtena tailena vA caturtho ghANaH pacyate tadA'sau vikRtirna bhavati, ayogavAhinAM nirvikRtika pratyAkhyAne'pi kalpate, atha tApikA ekenaiva pUpakena khajjakena vA sakalA'pi bhRtA tadA tatraiva dvitIyaH pUpakAdiH kSipto na vikRtirbhavati, nirvikRtikAnAmapi kalpata eva saH, paraM yadi samyag jJAyate'yaM caturtho'yaM dvitIyo ghANaH prathamakSiptaghRtAdinA paka iti yadA punardvitIyAdighANeSu tASikAyAmaparaM ghRtAdi prakSiptaM caturthAdirvA bhayaM ghANa iti samyag na jJAtaM tadA na kalpata eveti // 229 // gRhasthasaMsRSTasyAkArasya vizeSataH svarUpamamidhIyate--gRhasthairodanAdirdadhyAdinA svaprayojanAya saMsRSTaH - saMzleSita iti gRhasthasaMsRSTaH, tatrA''ha -- ' khIradahI' tyAdi, kSIradadhivikaTAnAM catvAryakulAni saMsRSTaM na vikRtirbhavati, ayamabhiprAyaH - kUraH kSIramizritaH kRtaH, tatra kUrasyopari yadi catvAryaGgulAni kSIraM caTitaM bhavati tadA na vikRtirbhavati, nirvikRtikAnAM kalpate, yadA tu pazcamAkulArambho bhavati tadA vikRtireva, na kalpate nirvikRtikAnAmityarthaH, evaM dano vikaTasya ca vaktavyaM, tathA phANitena - dravaguDena mizrite kUraThoThikAdau yadyekamaGgulamupari caTitaM bhavati tadA na vikRtiH, evaM tailaghRtayorapi vaktavyam // 222 // 'mahupuggale'tyAdi, madhUni ca pudgalAni - mAMsAni ca teSAM rasaiH saMsRSTam-aGgulasyArdha saMsRSTaM bhavati, aGgulArdhAtparatoM vikRtireveti, gulapudgalanavanIte - etadviSaye etaiH saMsRSTamitiyAvat ArdrAmalakaM tu, tuzabdasyAvadhAraNArthatvAdArdrAmalakameva na vikRtirbhavati, ArdrAmalakaM tu zaNavRkSasambandhI mukuraH, ayamarthaH - guDamAMsanavanItakhaNDe - rArdrAmalakapramANairbahubhirapi saMsRSTamodanAdikaM na vikRtirbhavati, etadIyenaikenApi sthUlakhaNDena saMsRSTaM vikRtireveti // 223 // idAnIM pratyAkhyAnaviSayANyeva vizeSavastUni kathayannAha - ' vigaI'tyAdi, vikRtIrvikRtigatAni cAnantakAyAni varjanIyavastUni he bhavyajanAH ! zRNuta varNayAmyahaM bhavatAmiti, tAni ca kiyadbhedAni bhavantIti yathAsatyenAha-daza triMzat dvAtriMzat dvAviMzatiritisaGgapAni, ko'rthaH ? - vikRtirdazabhedA vikRtigatAni triMzatsaGkhyAni anantakAyAni dvAtriMzat varjyavastUni dvAviMzarti varNayAmIti // 224 // atra ca zRNuteti yaduktaM tatrAyamabhiprAyaH - zRNvatAmupasthitAnAmeva bhavyAnAM sUribhirdharmaH kathanIyaH, nAnupasthitAnAM, yadavAci - " aNuvaTThiyassa dhammaM mA hu kahijAhi suDuvi piyassa / vicchAyaM hoi muhaM vijjhAyaggiM dhammaMtassa" // 1 // iti [ anupasthitA dharma mA cIkathaH suSvapi priyAya / vicchAyaM bhavati mukhaM viSyAtamatriM dhamataH // 1 // ] varNayAmItyasyAyamabhiprAyaH - paropakAranirataiH sUribhiH kathyamAna eva jIvAditattve bhavyAnAM vivekaH samullasati yadAhu: - "subbA jANai kallANaM, sucA jANai pAvagaM / ubhayaMpi jANaI succA, jaM cheyaM taM samAyare // 1 // " iti [ zrutvA jAnAti viratiM zrutvA jAnAti pApaM / viratyaviratI api jAnAti zrutvA yat zreyaH tatsamAcara // 1 // ] tatra vikRtIstAvadAha - 'duddhe'tyAdi, dugdhadadhitailanavanItaghRtaguDamadhumAM samadyapakaM ca tatra dugdhaM paJcabhedaM gomahiSIkarabhIchagalikAgaDurikAsambandhitvena, dadhi caturbhedaM - gomahiSIchagalikAgaDurikAsambandhitvena, uSTrIdugdhena dadhi na bhavatIti, tailamapi caturbhedaM-tilaatasIkusumbhasarSapasambandhitvena, navanItamapi caturbhedaM---gomahiSIchagali kAgaDurikAdadhisambhavitvena, ghRtamapi caturbhedaM- gavAdisambandhitvena, evaM guDo dvibhedaH - dravaguDapiNDaguDabhedena, madhu tribhedaM - makSikAkuttikA bhramarIjanitatvena, mAMsaM tribhedaM jalacarasthalacarakhacarajIvasambandhitvena, carmavasAzoNitabhedena veti, madyaM dvibhedaM - kASThapiSTaniSpannatvena, pakamekabhedaM, ghRtena tailena vA bhRtAyAM tApikAyAM calacaletizabdena pacyamAnasya kaNikkAderekatvAditi // 225 // vikRtigatAni sAmpratamAha davvahayA vigaiyaM vigaI puNa teNa taM hayaM davvaM / uddharie tattaMmi ya ukkidavaM imaM anne // 226 // aha peyA duddhehI duddhavalehI yaduddhasaoNDI ya / paMca ya vigaigayAI durddhami ya khIrisehiyAI // 227 // aMbilajumi duddhe duddhaTThI dakkhamIsararddhami / payasADI taha taMDulacuNNayasiddhami avalehI // 228 // dahie viga gayAI gholavaDAM ghola sihariNi karaMbo / lavaNakaNadahiyamahiyaM saMgarigAmi appa - Die // 229 // pakkarghayaM ghayakiMTTI pakkosahi uvari tariya sapiM ca / nitrbhaMjaNavIsaMdaNagAIM ghayavigavigaigayA || 230|| tellamalI tillakuTTI daddhaM tellaM tahosahovvariyaM / lakkhAidavvapakkaM tela tellaMmi paMceva // 231 // aDakaDiikkhuraMso gulapaNIyaM ca sakkairA khaMDa / pAyagulaM ca gulavigaI 36
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ vigaigayAiM ca paMceva // 232 // ega egassuvari tinnovari bIyagaM ca jaM pakkaM / tuppeNaM teNaM ciya tayaM gulahANiyApabhiI // 233 // cautthaM jaleNa siddhA lappasiyA paMcamaM tu puuyliyaa| coppaDiyatAviyAe paripakaM tIsa mIliesu // 234 // AvassayacuNNIe paribhaNiyaM ettha vaNiyaM kahiyaM / kahiyavvaM kusalANaM pauMjiyavvaM tu kAraNie // 235 // 'davvahaye'tyAdi, kalamazAlitandulAdimiH hatA-bhinnA nirvAkRitA satI vikRtiH punaH kSIrAdikA vikRtigatamityucyate tena kAraNena tandulAdihataM kSIrAdika dravyameva bhavati na tu vikRtiH, ata eva nirvikRtikapratyAkhyAnavatAmapi keSAzcit tyaktamapi kimapi tat kalpata eva, tathA pAkabhAjanAt sukumArikAdau uddhRte sati pazcAt uddharitaM yat ghRtAdi tasmin cullImastakasthe'gnisaMyogAttapte prakSiptaM yatkaNikAdi dravyaM tadidamutkRSTadravyameva, ko'rthaH?-vikRtigatameva bhavati, na tu vikRtirityanye vadanti, gItArthAbhiprAyastu cullImastakAduttArite zItale ca jAte ghRtAdau yadi kaNikkAdi prakSipyate tadaiva tathAvidhapAkAbhAvAt vikRtigataM, anyathA tu paripakatvA mAbhiritthaM tAvadvyAkhyAtA sudhiyA tu yathAbodhamanyathA'pi vyAkhyayA // 225 / / idAnIM kasyAM vikRtau kAni kiMnAmakAni kiyanti vikRtigatAni bhavantItyAha-'aha peyA' ityAdi, atha-anantaraM dugdhe paJcaiva cazabdasyAvadhAraNArthatvAdvikRtigatAni bhavanti, vikRtau-kSIrAdau gatAni-sthitAni vikRtigatAni-vikRtyAzritAni, na vikRtirityarthaH, kAni tAnItyAha-peyA-dugdhakAjikamityarthaH, tathA dugdhATTI dugdhAvalehikA dugdhasATikA ca kSIrasahitA iti-aureyyA-pAyasena sahitAni pUrvoktAni catvAri, paJcamI ca jhareyItyarthaH, etAni kSIre pazca vikRtigatAnIti / / 226 // eteSu svayameva kAnicidvivRgoti-aMbile'tyAdi, aMbilena yukte dugdhe dugdhATI-kilATiketyarthaH, anye tu balahikAmAhuH, tathA drAkSAmizre dugdhe rAddhe payaHsATI, payo-dugdhaM saTati-gacchatIti vyutpatteH, tathA taNDulacUrNakasiddhe dugdhe avalehikA // 227 / / dadhivikRtigatAnyAha-dahie'tyAdi, dani-dadhiviSaye vikRtigatAni paJca, gholavaTakAni-gholayuktavaTakAni, tathA gholo-vastragAlitaM dadhi, tathA zikhariNI-karamathitakhaNDayuktadadhiniSpannA, tathA karambako-dadhiyuktakUraniSpannaH, tathA lavaNakaNayuktaM dadhi ca mathitaM rAjikAkhATakamityarthaH, tacca saMgarikAdike'patite'pi vikRtigataM bhavati, saMgarikApuMsphalazakalAdau patite punarbhavatyeva // 228 // ghRtavikRtigatAnyAha-'pakkaghaya'mityAdi, auSadhaiH pakaM ghRtaM siddhArthakAdi, tathA ghRtakiTTikA-ghRtamalaM, tathA ghRtapakkauSadhopari tarikArUpaM yatsarpistadapi vikRtigataM, tathA nirbhajanaM-pakkAnnottIrNa dagdhaghRtamityarthaH, tathA visyandanaM-dadhitarikAkaNikkAniSpannadravyavizeSaH sapAdalakSadezaprasiddhaM, ghRtavikRtigatAnyetAni paJcApItyarthaH / / 229 // tailavikRtigatAnyAha-tilamallI'tyAdi, tailamalikA 1 tathA tilakuTTiH 2 tathA dagdhaM tailaM-nirbhajanamityarthaH, tathA tailapakkauSadhoparibhAge yaduddharitaM, tathA lAkSAdidravyapakaM ca tailaM, etAni tailavikRtau paJca vikRtigatAni // 230 // guDavikRtigatAnyAha-'addhe'tyAdi, ardhakathitekSurasaH tathA guDapAnIyaM tathA zarkarA tathA khaNDaM tathA pAkaguDo yena khajjakAdi lipyate, guDavikRtau vikRtigatAni etAni paJcaiva // 231 // pakkAne vikRtigatAnyAha-ega'mityAdi, ekaM vikRti pacyate, ko'bhiprAyaH ?-prakSiptaghRtAdike tApake ekenaiva pUpakena sakale pUrite dvitIyapUpakAdistatra kSipto vikRtigatameva bhavati, yadavAci"jeNegeNaM tavao pUrijai pUyageNa tbbiio| akhaviyaneho paccai jai so naya hoi tabigaI // 1 // " [yenaikena tApikA pUryate pUpena tatrAkSipte snehe dvitIyaH pacyate yadi sa na bhavati tadvikRtiH // 1 // ] dvitIyaM vikRtigataM, trayANAM ghANAnAmupari aprakSiptAparaghRtaM yattenaiva 'tuppeNa'tti ghRtena paka, tRtIyaM guDadhAnikAprabhRti // 232 // tathA "cauttha"mityAdi, caturtha samutsArite sukumArikaudA pazcAduddharitaghRtAdikharaNTitAyAM tApikAyAM jalena siddhA lapanazrIH, paJcamaM punaH sneha digdhatApikAyAM paripakkA pUpikA, evaM ca Sar3avikRtisambandhIni paJca paJca vikRtigatAni militAni triMzadbhavantIti // 233 // iha ca vikRtigatAnAM svarUpaM nA''cAryeNa svamanISikayA'bhidadhe, kintu siddhAntAbhihitameva, yadAha-'AvassayetyAdi, AvazyakacUrNau paribhaNitaM 'atra' granthe 'varNitaM' sAmAnyadvAreNa 'kathitaM' vizeSadvAreNAsmAbhiH, etacca kathayitavyaM 'kuzalAnAM' buddhimatAM prayoktavyaM ca kAraNike-kAraNikaviSaye // 234 // ayamabhiprAyaH yadyapi kSaireyIpramukhANi sAkSAdvikRtayo na bhavanti, kintu vikRtigatAnyeva, nirvikRtikAnAmapi kalpante, tathApi utkRSTAni etAni dravyANi bhakSyamANAnyavazyaM manovikAramAnayanti zAntAnAmapi, na ca kRtanirvikRtikAnAmeteSu bhakSyamANeSu utkRSTA nirjarAH sampadyante, tasmAdetAni na gRhyante iti, yastu vividhatapaHkaraNakSAmakukSiranuSThAnaM svAdhyAyAdhyayanAdikaM kartuM na zaknoti sa vikRtigatAnyutkRSTAnyapi dravyANi bhute na kazciddoSaH, karmanirjarA'pi tasya mahatI bhavati, yadAhuH-"navaraM iha paribhogo nivviiyANaMpi kAraNAvekkho / ukkosagadavvANaM na u aviseseNa vinneo|| 1 // AvannanivigaIyassa asahuNo jujjae priibhogo| iMdiyajayabuddhIe vigaIcAyammi no jutto // 2 // jo puNa vigaIcAyaM kAUNaM khAi niddhamahurAI / ukkosagadavvAI tucchaphalo tassa so neo||3|| dIsanti ya kei ihaM paJcakkhAevi maMdadhammANo / kAraNiyaM paDisevaM akAraNeNAvi kuNamANA // 4 // tilamoyagatilavadi varisolaganAlikerakhaMDAiM / aibalagholakhIriM ghayapappuyavaMjaNAI ca // 5 // ghayabuDDamaMDagAI dahiduddhakaraMbapeyamAIyaM / kulluricUrimapamuhaM akAraNe kei bhuMjaMti // 6 // na ya taMpi iha pamANaM jahuttakArINa AgamannUNaM / jarajammamaraNabhIsaNabhavanna 37
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ vviggacittANaM // 7 // mottuM jiNANamANaM jiyANa bahuduhadavaggitaviyANaM / na hu anno paDiyAro koi ihaM bhavavaNe jeNa // 8 // vigaI pariNaidhammo moho jamudijjae udine ya / suduvi cittajayaparo kahaM akajje na vaTTihii ? // 9 // dAvAnalamajjhagao ko taduvasamaTThayAeN jalamAI / saMtevi na sevijjA mohAnaladIvie uvamA || 10 || vigaI vigaIbhIo vigaigayaM jo ya bhuMjae sAhU | vigaI viga sahAvA vigaI vigaI balA nei // 111 // " ityAdi [navara miha paribhogo nirvikRtikAnAmapi kAraNApekSaH / utkRSTadravyANAM na tvavizeSeNa vijJeyaH // 1 // Apanna (saMtata ) nirvikRtikasyAkSamasya yujyate parIbhogaH / indriyasya jayabuddhyA vikRtityAgena yuktaH ||2|| yaH punarvikRtityAgaM kRtvA khAdati snigdhamadhurANi / utkRSTadravyANi tucchaphalastasya sa jJeyaH || 3|| dRzyante ca keci - diha pratyAkhyAyApi mandadharmANaH / kAraNika pratiSevAM akAraNe'pi kurvANAH // 4 // tilamodakatilavaya varSolakanAlikerakhaNDAdIni / atibahalagholaM kSaireyIM ghRtapraplutavyaJjanAni ca // 5 // ghRtabuDumaNDakAdIn dadhidugdhakarambapeyAdi kulluricUrimapramukhaM akAraNe kecit bhuJjanti // 6 // na ca tadapIha pramANaM yathoktakAriNAmAgamajJAnAM / jarAjanmamaraNabhISaNabhavArNavodvipracittAnAM // 7 // muktatvA jinAnAmAjJAM jIvAnAM bahu duHkhadavAbhitaptAnAM / naivAnyaH pratIkAraH kazcidiha bhavavane yena // 8 // vikRtiH pariNatidharmA vikAro yasmAdudIryate udIrNe ca mohe suSThupi cittajayaparaH kathamakArye na varteta ? // 9 // dAvAnalamadhyagataH kastadupazamanArthaM jalAdIni santyapi na gRhNIyAt mohAnaladIpte eSopamA // 10 // vigatibhIto yastu sAdhuH vikRti vikRtigataM ca bhuGkte taM vikArasvabhAvAt vikRti vigatiM nayati // 11 // ] sugamAcaitAH, navaramantyagAthA kiJcidviSamatvAdvitanyate - vigateH - narakAdikAyA yo bhIta:- trastaH sAdhurvikRrti kSIrAdikAM cazabdasyAnuktasyApi darzanAdvikRtigataM ca-kSIrAnnAdikaM yo bhuGkte sa durgatiM yAtIti zeSaH, kasmAdityAha - vikR tirbalAjjIvamanicchantamapi vigarti - narakAdikAM nayatIti etadapi kuta ityAha -- vikRtiryato vikRtisvabhAvA - manovikArakArikharUpeti // adhunA anantakAyikAnyAha savvA hu kaMdajAI sUraNakaMdo ya bajjaka~do ya / allahali~dA ya tahA ahaM taha allakaicUro // 236 // sattAvarI viraulI kumAri taha thoharI gaeNloI ya / lhasaNaM vaMsagerillA gajjarai taha logao loDho" // // 237 // girinni kisalapattA khariyA thege allamutthA ya taha loNarukhachallI khellaiDo amavallI ya // 238 // mUlA taha bhUmiruhA~ virkheha taha Dhakkavatthulo paDhamo / sUyaravaillo ya tahA ko ko baliyA // 239 // AlU taha piMDolU havaMti ee anaMtanAmehiM / aNNamaNaMtaM neyaM lakkhaNajuttIha samayAo // 240 // ghosADakarIraM kuratiMduya aiko malaMbagAINi / varuNavaDaniMbagAINa aMkurAI anaMtAI // 249 // gUDhasirasaMdhipavvaM samabhaMgamahIrugaM ca chinnaruhaM / sAhAraNaM sarIraM tavvivarIyaM ca patteyaM // 242 // cakkaM va bhajjamANassa jassa gaMThI havejja cunnaghaNo / taM puDhavisarisabheyaM anaMtajIvaM viyANAhi // 243 // gUDhasirAgaM pattaM sacchIraM jaM ca hoi nicchIraM / jaMpi ya payAvasaMdhiM anaMtajIvaM viyANAhi // 244 // 'savvA hu' ityAdigAthApaJcakam, huzabdo'vadhAraNe tataH sarvaiva kandajAtiranantakAyikA iti sambandhaH, kando nAma bhUmadhyago vRkSAvayavaH, te cAtra kandA azuSkA evaM prAhyAH, zuSkANAM tu nirjIvatvAdanantakAyikatvaM na sabhavati, tAneva kAMzcitkandAn vyApriyamANatvAnnAmata Aha-- sUraNakandaH - arzoghnaH kandavizeSaH 1 vajrakando'pi kandavizeSa eva 2 ArdrA- azuSkA haridrA pratItaiva 3 ArdrakaM - zRGgaveraM 4 ArdrakacUraka:- tiktadravyavizeSa: pratIta eva 5 / / 236 / / satAvarIvirAli ke vallIbhedau 6-7 kumArI - mAMsala praNAlAkArapatrA pratItaiva 8, thoharI - nuhItaruH 9 gaDUcI - vallIvizeSa: pratIta eva 10 lhasUnaM- kandavizeSa: 11 vaMsakarillAni - komalA - bhinavavaMzAvayavavizeSAH prasiddhA eva 12 garjarakANi - sarvajanaviditAnyeva 13 lavaNako - vanaspativizeSaH yena dagdhena sarjikA niSpadyate 14 loDhakaH - padminIkandaH 15 // 237 // girikarNikA - vallIvizeSa: 16 kisalayarUpANi patrANi - prauDhapatrAdarvAk bIja - syocchUnAvasthA lakSaNAni sarvANyapyanantakAyikAni na tu kAnicideva 17 khariMsukAH - kandabhedAH 18 thego'pi kandavizeSa eva 19 ArdrA mustA pratItA 20 lavaNanAmno vRkSasya challi : - tvak tvageva na tvanye'vayavAH 21 khallUDakAH kandabhedAH 22 amRtavallI - vallIvizeSa: 23 / / 238 mUlako - lokapratItaH 24 bhUmiruhANi - chatrAkArANi varSAkAlabhAvIni bhUmisphoTakAnItilokaprasiddhAni 25 virUDhAni - aGkuritAni dvidaladhAnyAni 26 DhakkavAstula:- zAkavizeSaH sa ca prathamaH- prathamodgata evAnantakAyiko bhavati na punarichannaprarUDhaH 27 zUkarasaJjJito vallaH zUkaravallaH sa evAnantakAyiko na tu dhAnyavallaH 28 palyaGkaH zAkabhedaH 29 komalA''mlikAabaddhAsthikA ciciNikA / / 239 / / Aluka 31 piNDAluko 32 kandabhadau, ete pUrvoktAH padArthA dvAtriMzatsaGkhyA anantanAmabhiHanantakAyikasaJjJitA AryadezaprasiddhA bhavantItyarthaH, na caitAnyevAnantakAyikAni, kintu ?, anyAnyapi, tathA ceha anyadapi pUrvoktAtiriktamanantaM--anantakAyikaM jJeyaM lakSaNayuktyA - vakSyamANatadgatalakSaNavicAraNayA 'samayAt' siddhAMtAt // 240 // tAnyeva kAni - citaha - 'ghosADe' tyAdi, ghoSAtakIkarIrayoraGkarAH tathA atikomalAni - abaddhAsthikAni tindukAnraphalAdIni, tathA varuNavaTanimbA 38
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ dInAM tarUNAmakurA anantakAyikAH // 241 // anaMtakAyaparijJAnArtha lakSaNayuktimAha-'gUDhasire'tyAdi, gUDhAni-prakaTavRttyA ajJAyamAnAni sirA:-sandhayaH parvANi ca yasya patrakANDanAlazAkhAdestattathA, tathA yasya bhajyamAnasya-zAkhAdekhoTyamAnasya patrAdeH samaH-adanturo bhaGga:-chedo bhavati tatsamabhaGgaM, tathA chidyamAnasyaiva na vidyante hIrakA:-tantulakSaNA madhye yasya tadahIrakaM, tathA chittvA gRhAdAvAnItaM zuSkatAdyavasthAprAptamapi jalAdisAmagrI prApya gaDUcyAdivat punarapi yatprarohati tacchinnaruhaM, tadetairlakSaNaiH sAdhAraNaM zarIraM jJeyaM, anantakAyikamityarthaH / etallakSaNavyatiriktaM ca pratyekazarIramiti // 242 // punaranantakAyikasya lakSaNAntaramAha-'cakaM ve'tyAdi, cakramiva-adanturatayA kumbhakAracakrAkAramekAntena samaM bhaGgasthAnaM yasya bhajyamAnasya mUlaskandhatvakzAkhApatrapuSpAdeH bhavati taM mUlAdikamanantajIvaM vijAnIhIti sambandhaH. tathA pranthiH-parva sAmAnyato bhaGgasthAnaM vA sa yasya cUrNaghano bhavati, ko'rthaH ?yasya bhajyamAnasya grantheH zubhro ghanazcarNo uDDIyamAno dRzyate sa vanaspatiranantajIvAnAM sAdhAraNamekaM zarIramityarthaH, kathaM punarasau samaM bhajyata ityatra dRSTAntamAha-pRthvIsadRzabhedaM, atra pRthvI-kedArAdyaparivartinI zuSkakoppaTikA zlakSNakhaTikAnirmitavartikA vA gRhyate, yathA tasyA bhajyamAnAyAH samaH-adanturo bhedo bhavati evaM vanaspatirapi cakrAkAraM samaM yo bhajyata iti bhAvaH // 243 // punarlakSaNAntaramanantakAyikasyAha-'gUDhasiretyAdi, yatpatraM sakSIraM niHkSIraM vA gUDhasirAka-alakSyamANasirAvizeSaM bhavati, yadapi ca 'pratApasandhi' prakRSTastApaH-uSmA yeSu evaMvidhAH sandhayo yasya tatpratApasandhi 'paNa?saMdhi'tti pAThe tu praNaSTasandhi-sarvathA'nupalakSyamANapatrArdhadvayasandhi yat anantajIvaM tadvijAnIhIti // 244 // idAnIM varjanIyavastUnyAha paMcumbari cauvigaI hima visa karage ya savvamaTTI ya / rayaNIbhoyaNagaM ciya bahuvIya aNaMtasaMghA~NaM // 245 // gholavaDA vAyaMgaNe amuNianAmANi phullaphalayA~Ni / tucchaphailaM cali yarasaM vajaha vajANi bAvIsaM // 246 // 'paMcaMbarI'tyAdi, paJcAnAmudumbarANAM samAhAraH paJcodumbarI-vaTapippalyodumbaraplakSakAkodumbarIphalarUpA samayapra kAkArasUkSmabahujIvabhRtatvAdvarjanIyA, tathA catasro vikRtayo-madyamAMsamadhunavanItarUpA vAH, sadya eva tatra tadvarNAnekajIvasammUchainAt, tathA himaM zuddhAsaGkhyApkAyarUpatvAt , tathA viSaM matropahatavIryamapi udarAntarvartigaNDolakAdijIvavighAtahetutvAt maraNasamaye mahAmohotpAdakatvAca, tathA karakA apyasaGkhyApkAyikatvAt , tathA sarvApi mRttikA durdurAdipaJcendriyaprANyutpattinimittatvAt , sarvagrahaNaM khaTikAditadbhedaparigrahArtha, tadbhakSaNasyApi AmAzrayAdidoSajanakatvAt , tathA rajanIbhojanaM bahuvidhajIvasampAtasambhavena ihalaukikapAralaukikadoSaduSTatvAt , tathA bahubIjaM-pampoTakAdi pratibIjaM jIvopamardasambhavAt , tathA anantAni-anantakAyikAni anantajantusantAnanirghAtananimittatvAt , tathA sandhAnaM-astyAnakaM bilvakAdInAM jIvasaMsaktihetutvAt // 245 // tathA 'gholavaDe'tyAdi, gholavaTakAni upalakSaNatvAdAmagorasasampRktadvidalAni ca kevaligamyasUkSmajIvasaMsaktisambhavAt , tathA vRntAkAni nidrAbAhulyamadanoddIpanAdidoSaduSTatvAt , tathA svayaM pareNa vA yeSAM nAma na jJAyate tAnyajJAtanAmAni puSpANi phalAni, ajJAnato niSiddhaphalapravRttau vratabhaGgasambhavAt, viSaphaleSu pravRttau jIvitavinAzAt , tathA tuccham-asAraM phalaM-madhUkabilvAdeH upalakSaNatvAJca puSpamaraNizigrumadhukAdeH patraM prAvRSi taNDulikAdeH bahujIvasammizratvAt , yadvA tucchaphalam-ardhaniSpannakomalacavalakazimbAdikaM, tadbhakSaNe hi tathAvidhA tRptirapi nopajAyate, doSAzca bahavaH sambhavanti, tathA calitarasaM-kuthitAnnaM, upalakSaNatvAt puSpitaudanAdi, dinadvayAtItaM ca dadhi varjanIyaM, jIvasaMsaktyA prANAtipAtAdilakSaNadoSasaMbhavAt, etAni dvAviMzatisaGkhyAni varjanIyAni vastUni kRpAparItacetasaH santo he bhavyajanA ! varjayata-pariharateti // 246 // idAnIM 'ussaggo'tti paJcamaM dvAramAha ghoDaga layo ya khambhe kuMDe mAle ya sabairi vahuniyale / laMdhuttara thaNe uDDI saMjaya kheliNe ya vAyasai kaviDhe 14 // 247 // sIsokaMpiye mUI aMgulibhamuMhA ya vAruMjI pehIM / ee kAussagge havaMti dosA iguNavIsaM // 248 // Asovva visamapAyaM AuTAvittu ThAi ussgge| kaMpai kAussagge layabva kharapavaNesaMgaNaM // 249 // khaMbhe vA kuDe vA avaThaMbhiya kuNai kAusaggaM tu / mAle ya uttamaMgaM avaThaMbhiya kuNai usseMggaM // 250 // sabarI vasaNavirahiyA karehi sAgAriaM jaha tthei| ThaiUNa gujjhadesaM karehi ia kuNai ussaiggaM // 251 // avaNAmiuttamaMgo kAussaggaM jahA kulavahuncha / niyaliyaA viva caraNe vitthAriya ahava melaviGa // 252 // kAUNa colapaDhe avihIe nAhimaMDalassuvari / heTThA ya jANumettaM ciTThai laMbuttarussaggaM // 253 // pacchAiUNa ya thaNe colagapaTTeNa ThAi ussaggaM / dasAirakkhaNaTThA ahavA'NAbhogedoseNaM // 254 // melittu paNhiyAo calaNe vitthAriUNa baahiro| kAussaggaM eso bAhirauDDI muNeyavvo // 255 // aMguThe melaviu vitthAriya paNhiAu bAhiti / kAussaggaM eso bhaNio abhiruddhitti // // 256 // kappaM vA paheM vA pAuNi saMjaibva ussaggaM / ThAi ya khaliNaM va jahA rayaharaNaM aggao 39
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ kouM // 257 // bhAmei taha ya diDhi calacitto vAyasovva ussagge / chappaiyANa bhaeNaM kuNai ya padaM kaviDhe 3 // 258 // sIsaM pakaMpamANo jakkhAiTovva kuNai ussaggaM / mUuvva hUhuyaMto taheva chijaMtAIsu // 259 // aMgulibhamuhAo'vi a cAlito kuNai taha ya ussaggaM / AlA. vagagaNaNahUM saMThavaNatthaM ca jogANaM // 260 // kAussaggaMmi Thio surA jahA buDabuDei avvata / aNupahaMto taha vAnarovva cAlei oTTapuDe // 261 // ee kAussagga kuNamANeNa vibuheNa dosA u / sammaM parihariyavvA jiNapaDisiddhattikAUNaM // 262 // 'ghoDage'tyAdi gAthAdvayaM, tatraite kAyotsarge bhavaMti doSA ekonaviMzatiriti saNTaGkaH, kAyasya-zarIrasya sthAnamaunadhyAnakriyAvyatirekeNAnyatrocchusitAdibhyaH kriyAMtarAdhyAsamAzritya ya utsargaH-tyAgo 'namo'rihaMtANa'miti vacanAt pUrva sa kAyotsargaH, sa ca dvedhA-ceSTAyAmabhibhave ca, ceSTAyAM-gamanAgamanAdau airyApathikyAdipratikramaNabhAvI, abhibhave ca surAdividhIyamAnopasargajayArtha, yaduktam-"so ussaggo duviho ceTThAi abhibhave ya naayvvo| mikkhAyariAi paDhamo uvasaggabhijuMjaNe bIo // 1 // " ti[sa utsargo dvividhaH ceSTAyAmamibhave ca jJAtavyaH bhikSAcaryAdiSu prathamaH upasargAmiyojane dvitIyaH // 1 // ] sa ca doSarahito vidhIyamAno nirjarAheturbhavati, doSAzcaite-ghoTakalatAstambhakuDyamAlazabarIvadhUnigaDalambottarastanoddhikAsaMyatIkhalInavAyasakapitthazIrvotkampitamUkaaGgulIbhRkuTivAruNIprekSA ityekonviNshtiH||247-248|| idAnIM nAmato'bhihitAnetAn svayameva vivRNoti-'Asa'ityAdi, AkuJcitaikapAdasya ghoTakasyeva sthAnaM ghoTakadoSaH 1 kampate kAyotsarge lateva kharapavanasaGgeneti latAdoSaH 2 // 249 // 'khaMbhe ityAdi, stambhe vA kuDye vA avaSTabhya sthAnaM stambhakuDyadoSaH 3 tathA mAle-uparitanabhAge uttamAnamavaSTabhya karotyutsargamiti mAladoSaH 4 // 250 / / 'sabarI'tyAdi, zabarI-pulindikA vasanavirahitA karAbhyAM sAgArikaM-guhyaM yathA sthagayati evaM sthagayitvA guhyadezaM karAbhyAM karotyusargamiti zabarIdoSaH 5 // 251 // 'avaNe'tyAdi, avanAmitottamAGgaH kulavadhuriva tiSThan karotyutsargamiti vadhUdoSaH 6 nigaDaniyatrita iva caraNau vistAryAthavA mIlayitvA karotyutsargamiti nigaDadoSaH 7 // 252 // 'kAUNe'tyAdi, kRtvA colapaTTamavidhinA nAmimaNDalasyopari adhastAca jAnumAtraM tiSThati kAyotsarge iti lambottaradoSaH 8 // 253 // 'pacchAItyAdi, avacchAdya-sthagayitvA stanau colapaTTena daMzAdInAM rakSaNArtha athavA anAbhogadoSeNa-ajJAnadoSeNa karotyutsargamiti stanadoSaH 9 / / 254 / / UlikAdoSo dvidhA-bAholikAdoSo'bhyantarovikAdoSazca, tatra dvAvapi krameNa Aha-'melittu'ityAdi, mIlayitvA pANI caraNAvaprabhAge vistArya bAhyato-bahirmukhaM tiSThatyutsarge eSa, bahiHzakaTolikAdoSo jJAtavyaH // 255 // tathA 'aMguTTe'tyAdi, aGguSThau dvAvapi melayitvA vistArya pANI tu bAyatastiSThatyutsarge eSa bhaNito'bhyantarazakaTolikAdoSaH10 // 256 / / 'kappamityAdi, kalpaM vA-paTTI paTTaM vA-colapaDheM saMyatIva skandhadezayorupari prAvRtya tiSThatyutsarge iti saMyatIdoSaH 11, khalInamiva-kavikamiva rajoharaNamagrataH kRtvA tiSThatyutsarge iti khalInadoSaH 12, vA'tra samuccaye, anye khalInArttavAjivadUrdhvAdhaHziraHkampanaM khalInadoSamAhuH // 257 // tathA 'bhAmeItyAdi, dRSTiM bhramayati calacitto vAyasa iva itastato nayanagolakabhramaNa dignirIkSaNaM vA kurute utsarge iti vAyasadoSaH 13, SaTpadikAbhayena kapitthavad vRttAkAratvena saMvRtya jabAdi madhye kRtvA . tiSThatyutsarga iti kapitthadoSaH 14 evameva muSTiM badhvA sthAnamityanye // 258 // 'sIsami'tyAdi, bhUtAviSTasyeva zIrSa kampayataH kAyotsargakaraNaM zIrSotkampitadoSaH 15 tathA kAyotsarge chidyamAneSu kenacid gRhasthAdinA kAyotsargavyavasthitapratyAsannapradezavartiSu haritAdiSu taM nivAraNArtha mUka iva hu~humityavyaktaM zabdaM kurvastiSThatyutsarge iti mUkadoSaH 16 // 259 // 'aMgulI'tyAdi, tathA''lApakagaNanArthamaGkalIcAlayan tathA yogAnAM saMsthApanArtha vyApArAntaranirUpaNArtha bhruvau cAlayan bhrasaMjJA kurvan cakArAdevameva vA bhrUnRttaM kurvanutsarge tiSThati iti aGkulikAbhrUdoSaH 17 // 260 // tathA 'kAussaggaMmI'yAdi, kAyotsargasthito niSpadyamAnasureva buDabuDAzabda-avyaktA''rAvaM karotIti, vAruNImattasyeva ghUrNamAnasya sthAnaM vAruNIdoSa ityanye 18, anuprekSamANo-namaskArAdikaM cintayanutsagesthito vAnara iva cAlayatyoSThapuTAviti prekSAdoSaH 19 ityekonaviMzatiH // 261 // anye tvekaviMzatiM manyante, tatra stambhakuDyadoSeNa stambhadoSaH kuDyadoSazceti (pranthAnam 2000) dvau vivakSitau, tathA'jalibhrUdoSeNApi aGgulidopo bhUdoSazcetyevamekaviMzatiH, eke cAnyAnapi kAyotsargadoSAnAhuH, yathA-'niSThIvanaM vapuHsparzaH, prapaJcabahulA sthitiH / sUtroditavidhenyUno, vayo'pekSAvivarjanam // 1 // kAlApekSAvyatikrAntiAkSepAsaktacittatA / lobhAkulitacittatvaM, pApakAryodhamaH paraH // 2 // kRtyAkRtyavimUDhatvaM, paTTakAdyuparisthitiH' / iti // idAnImetAnupasaMharannAha-ee'ityAdi, ete-pUrvabhaNitA doSAH kAyotsarga kurvatA vibudhena samyaka parihartavyAH, jinaiH-tIrthakaraiH pratiSiddhA-nivAritA itikRtvA, jinAjJAkaraNaM hi sarvatra zreyaskaramiti // 262 // ayaM ca kAyotsarga etaiyotiHsparzAdibhiH kAraNaizcalane'pi na bhajyate, tathAhi-'agaNio chiMdija va bohIkhobhAi dIhaDako vA / AgArehi abhaggo ussago evamAIhiM // 1 // yadA'mervidyuto vA jyotiH spRzati tadA prAvaraNAyopadhimahaNe'pi na bhaktaH, nanu namaskAramevAbhidhAya kimiti tadgrahaNaM na karoti ?, ucyate, nAtra namaskAreNa pAraName 40.
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAviziSTaM kAyotsargamAnaM kriyate kintu yo yatparimANaH kAyotsarga uktastAvantaM kAlaM pratIkSya tata UrdhvaM namaskAramabhaNitvA pArayato bhaGgaH, aparisamAptau ca paThato'pi bhaGga eva, tasmAt yo yatparimANa: kAyotsargastasmin pUrNa eva 'namo arahaMtANa' miti vaktavyaM, tathA mArjAramUSakAdeH purogamane'grataH sarato'pi na bhaGgaH, tathA rAjasambhrame caurasaMbhrame vA'sthAne'pi namaskAramuccArayato na bhaGgaH, tathA sarpadaSTe Atmani pare vA sAdhvAdau sahasA uccArayato na bhaGga iti / idAnIM 'cauvIsasamahiyasayaM gihipaDikkamaNAiyArANa' miti SaSThaM dvAraM vivRNvannAha paNa saMleheNa pannarasa kaeNmma nANAi aTTha patteyaM / bArasa taMva viriyatigaM paNa samma vayAiM patteyaM // 263 // ihaparaloyAsaMsappaoga maraNaM ca jIvioNsaMsA | kAme bhoge va tehA maraNaMte paMca aiArA / / 264 // 'paNe 'tyAdi, paJca saMlekhanAyAM atIcArA iti sarvatra yojyaM, paMcadaza 'kamma'tti karmAdAnAni, jJAnAdiSu - jJAnadarzanacAritreSu aSTau pratyekamityaSTakatrayasya mIlane caturviMzatiH bhavaMti viMzatikSipteSu jAtAzcatvAriMzat 44 dvAdaza tapasi - tapoviSaye, luptasaptamIkamidaM draSTavyaM catuzcatvAriMzatmadhye dvAdazasu kSipteSu SaTpazvAzajjAtAni vIryatrike - manovacanakAyavI ryalakSaNe, atra saptamyarthe prathamA, vIryatrike kSipte ekonaSaSTiH jAtAH tathA samyaktve pazvAtIcArAH, tathA vratAni - aNuvratAdIni dvAdaza teSu pratyekaM pazva pazcAtIcArA iti vrateSu SaSTiH, ete ca sarve militAzcaturviMzatyadhikaM zataM // 263 // idAnIM krameNaiva sarvAnetAn svayameva vyAcaSTe - 'ihaparaloe'tyAdi, AzaMsanamAzaMsA-abhilASaH tasyAH prayogo-vyApAraNaM karaNamAzaMsAprayogaH, AzaMsaiva vA prayogo-vyApAra AzaMsAprayogaH, tatra iha-asmin prajJApa kamanuSyApekSayA mAnuSatva paryAye yo vartate lokaH - prANivargaH sa ihalokaH tadvyatiriktastu paralokaH, tatrehalokaM prati AzaMsAprayogo yathA - anenA''rAdhanAdikaSTena mRtaH sanunmattadvipaghaTodbhaTataralataratuMgaturaGgarAjIvirAjamAnasundaramandurAzatakAntaH kAJcananissapatnaratnoddaNDamaNikhaNDapramukhamahAsamRddhisambhAravinirjitavaizramaNakozaH kSitipatirvizuddhabuddhiramAtyo vA jyeSThaH zreSThI vA janmAntare ahaM bhaveyamityevaM narapa tyAdisamRddhiprArthanA 1 tathA paralokAzaMsAprayogaH - kamanIyakAminInayananalinanipIyamAnalasallAvaNyapuNyapIyUSaH surapatirahaM syAM devo vA ityAdiprArthanA 2 tathA maraNaM pratyAzaMsAprayogaH tathAvidhaprAntakSetrapratipannAnazano lokaiH kriyamANaprabhAvanAkAripUjAdyabhAve gADhatararogapIDAyAM vA yadyahaM jhaTityeva mriye tadA bhavyaM bhavediti prArthanA 3 tathA jIvitaM prANadhAraNaM tadAzaMsAyAH - tadabhilASasya prayogo, yathA - bahukAlamahaM jIveyamiti, ayaM hi kRtAnazanaH kazcit karpUrazrIcandanavastramAlyadhavalarAsakAdiviziSTapUjAdarzanAd bahuparivArAvalo - kanAnnirantarAgacchatucchajananikareNa dhanyo'yaM puNyavAnityAdikriyamANazlAghAzravaNAt saGghAdidhArmikajanopabRMhaNAJcaivaM manyate, yathApratipannAnazanasyApi cirataraM jIvitameva me zreyaH yata evaMvidhA maduddezena zAsanaprabhAvanA vibhUtizca vartata iti 4 tathA kAmau - zabdarUpe bhogAH-gandharasasparzAsteSAmAzaMsA, yadyanena kaSTArAdhanAvidhinA mama janmAntare viziSTAH kAmabhogAH sampadyante tadA bhavyaM bhavatItyAdi - vikalparUpA, ete maraNAnte paz cAtIcArAH 5, etaiH samayavidhikRtA'pyArAdhanA dUSyata iti na kartavyA evaMvidhA AzaMsAH, yata uktam --"AzaMsayA vinirmukto'nuSThAnaM sarvamAcaret / mokSe bhave ca sarvatra, niHspRho munisattamaH // 1 // " 'pannarasa kamma'tti vyAkhyAyate, tatrAha 1 Preet hDI sADI vaiNaaMgArassarUvakammAI / vANijjANi a visaMlakkha daMtara seke saMvisayANi // 265 // davadINa jaMtavAheNa nillachaiNa asahaporsesahiyANi / sajalAsayasosANi a kammAi~ havaMti pannarasa // 266 // - 'bhADI' tyAdi gAthAdvayam, tatra bhATakakarma yat svakIyagadhyAdinA parakIyabhANDaM bhATakena vahati anyeSAM vA balIvardazakaTAdIn bhATakenaivArpayati, yadAhuH - " niyaeNuvagaraNeNaM parakIyaM bhADaeNa jo vahai / taM bhADakammamahavA vasahAisamappaNe'nnesiM // 1 // [ nijakenopakaraNena parakIyaM bhATakena yo vahati / tat bhATakakarma athavA vRSabhAdisamarpaNe'nyeSAM // 1 // ] 1 // 'phoDi'tti sphoTanakarma--vApIkUpataDAgAdikhananaM yadvA halakuddAlAdinA bhUmidAraNaM pASANAdighaTTanaM vA, yavAdidhAnyAnAM sattvAdikaraNena vikrayo vA, yaduktaM--"javacaNayAgohumamuggamAsakaraDippabhiidhannANaM / sattuyadAlikaNikkAtaMDulakaraNAI phoDaNayaM // 1 // ahavA phoDIkammaM sIreNaM bhUmiphoDaNaM jaM tu / uNDattaNayaM ca tahA tahA ya silakuTTayattaM ce // 2 // ti" [ yavacaNakagodhUmamudgamASakara TiprabhRtidhAnyAnAM sakkadAlikaNikkAtandulakaraNAni sphoTanakarma // 1 // athavA sphoTanakarma halena bhUmisphoTanaM yattu / sUDanaM ca tathA tathA ca zailakuTTakatvaM ca // 2 // ] 2 // 'sADI'ti zakaTakarma, zakaTAnAM tadaGgAnAM ca cakreordhyAdInAM svayaM pareNa vA vRttinimittaM niSpAdanaM vikrayo vAhanaM vA, yadAhuH -- " zakaTAnAM tadaGgAnAM ghaTanaM kheTanaM tathA / vikrayazceti zakaTajIvikA parikIrttitA // 1 // 3 // ' vaNa'tti vanakarma yat chinnAnAmacchinnAnAM ca tarukhaNDAnAM patrANAM puSpANAM phalAnAM ca vikrayaNaM vRttikRte tadvanakarma, yaccAtra sphoTakarmatvenoktaM mudrAdikaNAnAM gharaTTAdinA dvaidhIkaraNaM dAlyAdirUpaM godhUmAdInAM ca gharaTTazilAputrakAdinA cUrNIkaraNaM piSTakAdirUpaM tadapi vanakarmeti kecinmanyante, yadAhuH--- "chinnAcchinnavanapatraprasUnaphalavikrayAt / kaNAnAM dalanotpeSAt, vRttizca vanajIvikA // 1 // 4 // ' aMgAra'ti aGgArakarma - yadaGgAraka 41
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ ,, raNapUrvakaM tadvikrayaH, etazcopalakSaNaM anyadapi yadagnisamArambhapUrvaka miSTakAbhAMDAdipAkabhrASTrAdikaraNena jIvanaM tadapyaGgArakarma, yadAhu:"aGgAravikkayaM iTTayANaM kuMbhAralohagArANaM / sunnArabhADabhuMjAiyANa kammaM tabhiMgAlaM // 1 // " [ aGgAravikraya iSTakAnAM kumbhakAralohakArANAM / suvarNakAraMbhrASTrabhuJjakAdInAM karma tadaGgArakarma // 1 // ] 5 // atIcAratA caiteSAM kRtatatpratyAkhyAnasya anabhogAdinA pravRtteH, evamanyatrApIti, etatsvarUpANi karmANi paJca, tathA vANijyAni - krayavikrayasvarUpANi, caH samuccaye, viSalAkSAdantarasakezaviSayANi, tatra viSavANijyaM viSaM-zRGgikAdi taccopalakSaNamanyeSAM jIvaghAtahetUnAmupaviSANAmastrAdInAM ca teSAM vikrayaH, yadAhuH -- "visavANijjaM bhannai visalohappANahaNaNavikkiNaNaM / dhaNuhasarakhaggachuriAparasuyakuddAliyAINaM // 1 // [ viSavANijyaM bhaNyate viSalohaprANaghAtakavikrayaNaM dhanuHzarakhaGgakSurikAparza kuddAlikA dInAM // 1 // ] 6 // tathA lAkSAvANijyaM bahujIvajAlakasthAnalAkSAdi vikrayaH, yadavAci -- "lakkhAdhAyaiguliyAmaNasilahariAlavajjalevANaM / vikiNaNaM lakkhavaNijjaM tuyarIsakUDamAINaM / / 1 / / " [ lAkSAdhAtakIgulikAmanaHzilaharitAlavajralepAnAM / vikrayaNaM lAkSAvANijyaM tUrIkUTAdInAM / / 1 / / ] 7 // tathA dantavANijyaM yatra prathamata eva pulindrAdInAM hastidantazaGkhapUtizacarmakezAdInAmAnayananimittaM mUlyaM dadAti Akare vA gatvA svayaM krINAti tataste vanAdau gatvA hastyAdIn tadartha ghnanti tadvikrayapUrva yadAjIvanaM taddantavANijyaM, yadavocan - "naha daMtacamara khallA bherikabaDDA ya sippisaMkhA ya / katthUriyapUisamAiyaM ca iha daMtavANijjaM // 1 // " [ nakhadantacAmarakhallAbherIkapardakAH zuktizaGkhAzca / kastUrikApUti zAdikaM ceha dantavANijyaM // 1 // ] ajJAkare tu dantAdergrahaNe vikrayaNe ca na doSaH 8 / / tathA rasavANijyaM madyAdivikrayaH, yadabhyadhAyi - "mahumajjamaMsamakkhaNa cauNha vigaINa jamiha vikkiNaNaM / rasavANijjaM taha duddhatillaghayadahi apamiINaM || 1 || " [ madhumadyamAMsamrakSaNAnAM catasRNAM vikRtInAM yadiha vikrayaNaM / rasavANijyaM tathA dugdhatailaghRtadadhiprabhRtInAM // 1 // ] 9 // tathA kezavANijyaM yatra dAsIdAsahastyazvaga voSTrama hiSa vAleyAdijIvAn gRhItvA tatrAnyajJa vA vikrINIte jIvikAnimittaM tat kezavANijyaM, yadAhu:-- " maNuyANaM tiriyANaM vikkiNaNaM ittha annadese vA / kesavaNijjaM bhannai gogaddahaassamAINaM // 1 // " [ manujAnAM tirayAM vikrayaNamatrAnyadeze vA kezavANijyaM bhaNyate gogardabhAzvAdInAM / / 1 / / ] 10 // sajIvAnAM vikraye kezavANijyaM, ajIvAnAM tu jIvAGgAnAM vikraye dantavANijyamiti vivekaH || 264 // tathA davadAnaM yatravAhanaM nirlAvhanaM asatIpoSaH, etaiH sahitAni, saha jalAzayazoSeNa vartante sajalAzayazoSANi, caH samuccaye, karmANi bhavanti pazvAdaza, tatra 'davadAnaM' davasya - davAgnestRNAdidahananimittaM dAnaM vitaraNaM davadAnaM, tacca dvidhA bhavati-vyasanAt - phalanirapekSapravRttirUpAt yathA vanecarA evameva tRNAdAvaniM jvAlayanti puNyabuddhyA vA-yathA madIyamaraNasamaye iyanto mama zreyo'rthaM dharmadIpotsavAH karaNIyA iti, athavA jIrNatRNadAhe sati navatRNAGkurodbhedAdgAvazcarantIti, kSetre vA zasyasampattinimittamAtraM jvAlayantIti yaduktaM - "vaNadavadANamaraNe davvaggidANaM tu jIvavahajaNayaM / " [ araNye vanadavadAnaM dvAgnidAnaM jIvavadhajanakaM ] // 11 // 'yantravAhana' miti tilekSu sarSapairaNDaphalA dipIlananimittaM tattadyatrANAM - ghANakAdInAM araghaTTAdijalayantrANAM ca vAhanaM - vyApAraNaM zilodUkhalamuzalAdInAM vikrayaNaM vA yatravAhanaM, yatrapIlanakarmetyarthaH, uktaM ca--"silaukkhalamusalagharaTTakaMkayAINa jamiha vikkiNaNaM / ucchuttilapIlaNaM vA taM biMtI jaMtapIlaNayaM // 1 // " [ zilodUkhalamuzalagharaTTakaMkaTAdInAM yadidda vikrayaNaM / ikSutilapIDanaM vA tat bruvate yatrapIDanakarma // 1 // ] etaca pIlanIyatilAdikSodAttadgatajIvavadhAtra sadoSaM, yato laukikA api bhASante -- "dazasUnAsamazcakrI, dazacakrisamo dhvajaH / dazadhvajasamA vezyA, dazavezyAsamo nRpaH // 1 // " 12 iti / 'nirlAJchana' miti nitarAM lAJchanaM - aGgAvayavacchedastena karma-jIvikA nirlAcchanakarma, tatra gomahiSoSTrAdInAM nAsAvedho gavAzvAdInAmanaM teSAmeva vardhitakIkaraNaM karabhANAM pRSThagAlanaM gavAM ca karNakambalacchedanAdikamiti, yadAhuH - "nAsAvadho'GkanaM muSkacchedanaM pRSThagAlanam / karNakambalavicchedo, nirlAJchanamudIritam // 1 // " 13 iti // ' asatIpoSa' iti asatyo - duHzIlAstAsAM dAsIsArikAdInAM poSaNaM poSo'satIpoSaH, tatra liGgamatatraM tena zukazvAdInAmapi puMsAM poSaNamasatIpoSaH, yadavAci - " majjAramoramakkaDakukkuDasAlahIakukkurAINaM / duTThitthinapuMsAINa posaNaM asaiposaNayaM // 1 // " iti [ mArjAra mayUra markaTakurkuTazuka kurkurAdInAM / duSTastrInapuMsakAdInAM poSaNamasatIpoSaNaM // 1 // ] eSAM ca poSaNaM pApahetureveti 14 / / tathA 'jalAzayazoSI' jalAzayAnAM - saraHprabhRtInAM zoSaNamiti, taduktaM - " saradahatalAyasoso bahujalayarajIvakhayagArI" [ sarodrahataTAkazoSo bahujalacarajIvakSayakArI ] 15 // etAni ca paJcadazApi karmAdAnAni pratiSiddhaSaDvidhajIvavadhAdimahAsAvadyahetutvAdvarjanIyAni, upalakSaNaM caitadbahusAvadyAnAM karmaNAmeva jAtIyAnAM na punaH parigaNanamidamiti // 266 // 'nANAiaTTha'tti jJAnadarzanacAritrANAM pratyekamaSTAvatIcArA-mAlinyalakSaNAH, te ca pratipakSe AcAralakSaNe jJAte sati sujJAnA bhavanti ityatastAvad jJAnAcArAn Aha 9 third fair bahumANorvehANe tahA aniNhavaNe / vajaNa attha tadurbhae aTThaviho nANamAyAro / / 267 // nissaMkiya nikkaMkhiya nivvitigicchA amUdiTThI ya / ubavUha thirIkaraNe vacchalla parmAvaNe aTTha // 268 // paNihANajogajutto paMcahiM samiIhiM tIhiM guttIhiM / caraNAyAro vivarIyayAI tipi aiyArA // 269 // 'kAle 'tyAdi, kAle - kAlaviSaye jJAnAcAro bhavatIti sarvatra sambandhaH, tatra yo yasyAGgapraviSTAdeH zrutasya kAla uktastasya tasminneva 42
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAdhyAyaH kAryo nAnyadA pratyavAyasambhavAt , dRzyate ca loke'pi kRSyAdeH kAlakaraNe phalaM viparyaye tu viparyaya iti, yata uktam-"kAlaMmi kIramANaM kisikammaM bahuphalaM jahA hoi / iya savvAviya kiriyA niyaniyakAlaMmi vineyA // 1 // [kAle kriyamANaM kRSikarma bahuphalaM yathA bhavati / evaM sarvA'pi ca kriyA nijanijakAle vijJeyA // 1 // ] iti 1 / tathA "viNae'tti vinaye-vinayaviSaye jJAnasya jJAninAM jJAnasAdhanAnAM ca-pustakAdInAmupacArarUpaH, yato vinayena-AsanadAnA''dezakaraNAdinA paThanIyaM na punaravinayena-AsanadAnAdyakaraNena 2 / tathA 'bahumANe'tti bahumAnaH-prItistadviSaye, yato bahumAnenaiva-AntaracittapramodalakSaNena paThanAdi vidheyaM na punarbahumAnAbhAveneti 3 / tathA 'uvahANe'tti upa-samIpe dhIyate-dhriyate sUtrAdikaM yena tapasA tadupadhAnaM-tapovizeSaH tadviSaye, yato yadyasya sUtrasya adhyayanoddezakAdestapa uktaM tattapaH kRtvaiva tasya pAThAdi vidheyaM nAnyatheti 4 / tathA '(tahA)aniNhavaNe'tti tathAzabdaH samuccaye, nihvavanamapalapanaM na nihnavanamanihnavanaM tadviSaye, yato'nihavenaiva pAThAdi sUtrAdervidheyaM na punarmAnAdivazata: Atmano lAghavAdyAzaGkayA zrutagurUNAM zrutasya vA'palApeneti 5 / tathA 'vaMjaNaatthatadubhaye' iti vyaJjanAni-kakArAdIni artha:-abhidheyaM tadubhayaM ca-vya janArthayorubhayaM tataH samAhAradvandvaH, ko'rthaH?-vyaJjanaviSaye'rthaviSaye tadubhayaviSaye ca jJAnAcAratrayaM bhavati, etattrayAnanyathAkaraNena samyagupayogena ca yataH sUtrAdi paThanIyaM nAnyathA 6-7-8, atra vyajanagrahaNamupalakSaNaM svarA api draSTavyAH / evamaSTavidhaH-aSTaprakAro jJAnasya-zrutajJAnasyAcAro -jJAnArAdhanatatparANAM vyavahAra iti // 267 // atha darzanAcArabhedAnAha-nissaMkiye'tyAdi, zaGkitaM zaGkA-sandehastasyAbhAvo niHzaGkitaM darzanasya-samyaktvasyAcAraH 1 / ityevamanyatrApi, tathA kAGkitaM kAGkhA-anyAnyadarzanagrahaH tadabhAvo niSkAGkitaM 2 / tathA vicikitsA-mativibhramaH yuktyAgamopapanne'pyarthe phalaM prati sammohaH tadabhAvo nirvicikitsaM yadvA vidvajagupsA-malamalinA ete ityAdisAdhujugupsA tadabhAvo nirvidvajugupsa, tata eteSAM dvandvaH, puMlliGganirdezazca prAkRtatvAt 3 / tathA amUDhA-tapovidyAtizayAdikutIrthikarddhidarzane'pyamohA-svabhAvAdavicalitA sA ca sA dRSTizca-samyagdarzanaM amUDhadRSTiH, athavA nirgatAH zaGkitAdibhyo ye te niHzaGkitanikAGkitanirvicikitsA jIvAH, amUDhA dRSTirasyetyevamamUDhadRSTizca jIva eva, tata ete dharmadharmiNorabhedopacArAdarzanAcArabhedA bhavantIti 4 / tathA upabRMhaNaM upabRMhA-samAnadhArmikANAM kSapaNAvaiyAvRttyAdisadguNaprazaMsanena tattadguNavRddhikaraNaM 5 / tathA sthirIkaraNaM tu dharmAdviSIdatAM tatraiva cATuvacanacAturyAdavasthApanaM, upabRMhA ca sthirIkaraNaM ca upabRMhAsthirIkaraNe 6 / tathA vAtsalyaM ca prabhAvanA ca vAtsalyaprabhAvane, tatra vAtsalyaM-samAnadevagurudharmANAM bhojananivasanadAnopakArAdibhiH sammAnanaM 7 / prabhAvanA-dharmakathAprativAdinirjayaduSkaratapazcaraNakaraNAdimirjinapravacanaprakAzanaM, yadyapi ca pravacanaM zAzvatatvAt tIrthakarabhASitatvAdvA surAsuranamaskRtatvAdvA svayameva dIpyate tathApi darzanazuddhimAtmano'bhIpsuryo yena guNenAdhikaH sa tena tatpravacanaM prabhAvayati, yathA bhagavadAryavajasvAmiprabhRtika iti 8 // 268 // ete'STau darzanAcArAH, sAmprataM cAritrAcArAnAha-'paNihANajoge'tyAdi, praNidhAnaM-cetaHsvAsthyaM tatpradhAnA yogA-vyApArAH praNidhAnayogAH tairyuktaH-samanvito yaH sAdhuH paJcamiH samitibhistisRbhirguptimiH kRtvA, athavA 'supA supo bhavantIti vacanAt saptamyarthe tRtIyA, tataH paJcasu samitiSu tisRSu guptiSu viSaye-etA Azritya praNidhAnayogayukto yaH sa eSa caraNAcAraH, AcArAcAravatoH kathazcidabhedAditi, jJeya iti zeSaH, eteSAM trayANAmapi jJAnAcArAdInAM viparyastatAyAM-akAlAvinayAdau zakitatvAdI apraNidhAnarUpAyAM ca satyAmatIcArA:-cittamAlinyalakSaNA iti // 269 ||'baars tavatti vyAkhyAtumAha aNasaNamUNoariA vittIsaMkhevaNaM rasAo / kAyakileso saMlIyA ya bajjho tavo hoi // 27 // pAyacchittaM viNao veyAvaccaM taheva saMjjhAo / jhANaM ussaMggovi ya abhitarao tavo hoi // 271 // sammamakaraNe bArasa tavAiyArA tigaM tu viriassa / maNavayakAyA pAvapa uttA viriytigaiyaaraa|| 272 // 'aNasaNetyAdi gAthAdvayaM, tatra azyata iti azanaM na azanaM anazanamAhAratyAga ityarthaH tatpunarddhidhA-itvaraM yAvatkathikaM ca, tatretvara-parimitakAlaM, tatpunaH zrImahAvIratIrthe namaskArasahitAdi SaNmAsAntaM zrInAbheyatIrthe saMvatsaraparyantaM, madhyamatIrthakaratIrthe tvaSTa mAsAn yAvat , yAvatkathikaM punarAjanmabhAvi, tatpunazceSTAbhedopAdhivizeSatanidhA, yathA pAdapopagamanaM iGgitamaraNaM bhaktaparijJA ceti, eteSAM trayANAmapi svarUpaM saptapaJcAzadadhikazatatamadvArAdavaseyamiti 1 / 'UNoariya'tti UnamudaraM UnodaraM tasya karaNaM bhAve vuvi UNodarikA, vyutpattireveyaM, asya pravRttistUnatAmAtre, sA dvidhA-dravyato bhAvatazca, dravyata upakaraNabhaktapAnaviSayA, tatra upakaraNaviSayonodarikA jinakalpikAdInAM tadabhyAsaparAyaNAnAM vA'vaboddhavyA, na punaranyeSAM, teSAmupadhyabhAve samaprasaMyamapAlanA'bhAvAt , athavA' nyeSAmapyatiriktopakaraNAgrahaNato bhavatyevonodaratA, yata uktam-"jaM vaTTai uvagAre uvagaraNaM taM ca hoi uvagaraNaM / airittaM ahigaraNaM ajao ajayaM pariharaMto // 1 // " [upakaraNaM yadvattete upakAre tadeva bhavatyupakaraNaM / atiriktamadhikaraNaM ayato'yataM bhujan // 1 // ] iti, 'pariharaMtotti AsevamAnaH parihAro paribhogoM' iti vacanAt , tato'yatazca yatparibhujAno bhavatItyarthaH, bhaktapAnonodarikA punarAtmIyAhAramAnaparityAgato vijJeyA, AhAramAnaM ca-'battIsaM kira kavalA AhAro kucchipUrao bhaNio / purisassa mahiliAe aTThAvIsaM bhave kavalA // 1 // kavalassa ya parimANaM kukkuDiaMDagapamANamittaM tu / jaM vA avigiyavayaNo vayaNammi chumija vIsaMto // 2 // " 43
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ ityAdi [dvAtriMzat kila kavalA AhAraH kukSipUrako bhaNitaH / puruSasya mahelAyA aSTAviMzatiH kavalA bhaveyuH // 1 // kavalasya ca pramANaM kurkuTyaNDakapramANamAtrameva yadvA avikRtavadano vadane kSipedvizvastaH // 2 // ] sA ca alpAhArAdibhedataH paJcavidhA bhavati, yadAhuH-'appAhAra 1 avaDA 2 dubhAga 3 pattA 4 taheva kiMcUNA 5 / aTTha duvAlasa solasa cauvIsa tahekkatIsA ya // 1 // " ayamatra bhAvArtha:-alpAhAronodarikA nAma ekakavalAdArabhya yAvadaSTau kavalA iti, atra caikakavalamAnA jaghanyA aSTakavalamAnA punarutkRSTA vyAdikavalamAnabhedA madhyamA, evaM navabhyaH kavalebhya Arabhya yAvad dvAdaza kavalAstAvadapAGkhanodarikA,atrApi navakavalA jaghanyA dvAdazakavalotkRSTA zeSA tu madhyamA, evaM trayodazabhya Arabhya yAvat SoDaza kavalAH tAvahibhAgonodarikA, jaghanyAdibhedatrayabhAvanA pUrvavat, evaM saptadazabhya Arabhya yAvat caturviMzatiH kavalAstAvat prAptonodarikA, jaghanyAditrayabhAvanA atrApi pUrvavat , evaM paJcaviMzaterArabhya yAvadekatriMzatkavalAstAvat kiJcidUnodarikA, jaghanyAdibhedatrayaM pUrvavadbhAvanIyaM, evamanenAnusAreNa pAne'pi bhaNanIyA, tathA strINAmapyevaM puruSAnusAreNa draSTavyA, bhAvata UnodarikA krodhAdiparityAgaH, yata uktam-"kohAINamaNudiNaM cAo jiNavayaNabhAvaNAo ya / bhAveNoNodariA pannattA vIyarAehiM // 1 // [krodhAdInAmanudinaM tyAgo jinavacanabhAvanAzca bhAvenonodarikA prajJaptA vItarAgaiH // 1 // ] 2 / 'vittIsaMkhevaNaM'ti vartate anayeti vRttiH-bhaikSyaM tasyAH saGkepaNaM-saGkocaH tacca gocarAbhipraharUpaM, te ca gocaraviSayA abhigrahA anekarUpAH, tadyathA-dravyataH kSetrataH kAlato bhAvatazca, tatra dravyato mayA adya bhikSAyAM gatena lepakAryAyeva kuntAmAdisaMsthitamaNDakAdi vA grAhyamityAdayaH, kSetrata ekadvitryAdigRhasvagrAmaparagrAmapeTArdhapeTAdilabdhaM dAyakena dehalIjaGghayorantarvidhAya vA dattaM gRhISyAmItyAdayaH, kAlataH pUrvAhnAdau sakalamikSAcaranivarttanAvasare vA paryaTitavyamityAdayaH, bhAvato hasanagAnarodanAdikriyApravRtto baddho vA yadi pratilAbhayiSyati tato'hamAdAsye na tvanyathetyevamAdayaH, uktaM ca-"levaDamalevaDaM vA amugaM davvaM ca aja ghecchAmi / amugeNa va daveNaM aha davvAbhiggaho nAma // 1 // 'amugeNati caTakkakaroTikAdinA, aTTha u goyarabhUmI eluyavikkhaMbhamittagahaNaM ca / saggAmaparaggAmo evaia gharA u khettaMmi // 2 // ujjugagaMtuM paJcAgaI ya gomuttiA payaMgavihI / peDA ya addhapeDA abhitarabAhisaMbukkA // 3 // kAle abhiggaho puNa AI majjhe taheva avasANe / appatte saikAle AI biti majjhi taiyaMte // 4 // " [lepakRdalepakRdvA'mukaM vA dravyamadya prahISyAmi / amukena vA dravyeNaiSa dravyAbhigraho nAma // 1 // aSTaiva gocarabhUmayaH dehalIviSkambhamAtragrahaNaM ca / svagrAme paraprAme iyanti gRhANi tu kSetre // 2 // Rju gatvApratyAgatizca gomUtrikA pataGgavIthiH peTA ardhapeTA abhyantarazaMbUkA bAhyazambUkA // 3 // kAle'bhigrahaH punarAdau madhye tathaivAvasAne / aprApte smRtikAle AdyaH dvitIyo madhye tRtIyo'nye // 4 // ] pratItabhikSAvelAyA Adau madhye'vasAne ca kAlaviSayo'bhigrahaH, tathA cAha"aprApte sati bhikSAkAle aTata AdiH-prathamaH, madhye-mikSAkAla evATato dvitIyaH, ante-mikSAkAlAvasAne'TatastRtIyo'bhigrahaH" dintagapaDicchagANaM haveja suhumaMpi mA hu aciyattaM / ii appatte aie pavattaNaM mA u majjhami // 1 // ukkhittamAicaragA bhAvajuyA khalu abhiggahA hu~ti / gAyaMto va ruyanto jaM dei nisannamAi vA // 2 // " [dadatpratIcchakayoH sUkSmA'pyaprItirmA bhUditi aprApte'tIte vA pravarttanaM-puraHpazcAtkarmAdi mA bhUditi madhye // 1 // utkSiptAdicarakAH khalvamigrahA bhavanti gAyan vA rudan vA yaddadAti niSaNNAdi vA // 2 // ] 'ukkhittamAicaragatti utkSiptAdicarAH, urikSapte bhAjanAt piNDe carati-gacchati yaH sa utkSiptacaraH, evaM nikSipte bhAjanAdAviti bhAvanIyaM, "osakkaNa ahisakaNa paraMmuhAlaMkietaro vAvi / bhAvaMtareNa ya juo aha bhAvAmiggaho nAma // 1 // " [avaSvaSkaNamamiSvaSkaNaM parAmukho'laMkRta itaro vApi / bhAvAntareNa vA yukta eSa bhAvAbhigraho nAma // 1 // ] 3 / 'rasaccAo'tti rasAnAM-matublopAdviziSTarasavatAM vikArahetUnAM dugdhAdInAM tyAgo-varjanaM rasatyAgaH 4 / 'kAyakileso'tti kAyasya-zarIrasya kezaHzAstrAvirodhena bAdhanaM kAyaklezaH, sa ca vIrAsanAdyAsanakaraNena apratikarmazarIratvakezollucanAdinA ca vicitraH, yadavAci-"vIrAsaNaukkuDugAsaNAI loyAio ya vinneo / kAyakileso saMsAravAsanivveyaheutti // 1 // vIrAsaNAisu guNA kAyaniroho dayA ya jIvesu / paralogamaI ya tahA bahumANo ceva annesi // 2 // nissaMgayA a pacchApurakammavivajaNaM ca loyaguNA / dukkhasahattaM naragAibhAvaNAe ya nivveo // 3 // " [vIrAsanotkaTukAsanAdi locAdikazva vijJeyaH / kAyaklezaH saMsAravAsanirvedaheturiti // 1 // vIrAsanAdiSu guNAH kAyanirodho dayA ca jIveSu / paralokamatizca tathA bahumAnazcaivAnyeSAM // 2 // niHsaMgatA ca pazcAtpuraHkarmavivarjanaM ca locaguNAH / duHkhasahatvaM nArakabhAvanayA ca nirvedaH // 3 // ] 5 / 'saMlINayA ya'tti saMlInatA-guptatA, sA cendriyakaSAyayogaviSayA viviktazayanAsanatA ceti caturdhA, yaduktam-"iMdiyakasAyajoe paDucca saMlINayA muNeyavvA / taha ya vivittA cariyA pannattA vIyarAehiM" // 1 // [ iMdriyakaSAyayogAn pratItya saMlInatA jJAtavyA / tathA viviktA caryA prajJaptA vItarAgaiH // 1 // ] tatra zravaNendriyeNa zabdeSu madhurAdibhedeSu rAgadveSAkaraNaM zravaNendriyasaMlInatA, yadAhuH-"sahesu ya bhayapAvaesu soyavisayamuvagaesu / tuTeNa va ruDheNa va samaNeNa sayA na hoyavvaM // 1 // " [zabdeSu bhadrakapApakeSu zrotraviSayamupagateSu / zramaNena sadA tuSTena ruSTena vA na bhavitavyaM // 1 // ] evaM ca kSurAdIndriyeSvapi bhAvanIyaM, yathA-"rUvesu ya bhayapAvaesu cakkhuvisayamuvagaesu / tuTeNa va ruTeNa va samaNeNa sayA na hoyadhvaM // 1 // " [rUpeSu ca bhadrakapApakeSu cakSurviSaya0] ityAdyamilApeneti, kaSAyasaMlInatA ca kaSAyANAmanudIrNAnAmudayanirodhena udIrNAnAM ca niSphalIkaraNena vijJeyA, yadabhyadhAyi-"udayasseva niseho udayappattANa vA'phalIkaraNaM / jaM ittha kasAyANaM kasAyasaMlIgayA esA // 1 // " 44
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ " [ udayasyaiva nirodhaH prAptodayAnAM vA'phalIkaraNaM / yadatra kaSAyANAM kaSAyasaMlInataiSA // 1 // ] yogasaMlInatA punarmanovAkkAya lakSaNayogAnAmakuzalAnAM nirodhaH kuzalAnAmudIraNaM ca yadavocan - "apasatthANa niroho jogANamudIraNaM ca kusalANaM / kajjami ya vihigamaNa joge saMlINayA bhaNiyA // 1 // " [ aprazastAnAM yogAnAM nirodhaH kuzalAnAM codIraNaM kArye ca vidhigamanaM yoge saMlInatA bhaNitA // 1 // ] viviktazayanAsanatArUpA punaH saMlInatA ArAmAdiSu strIpazupaNDakAdirahiteSu yadavasthAnaM, yadAhurmaharSayaH - " ArAmujjANAisu thIpasupaMDagavivajjie ThANaM / phalagAINa ya gahaNaM taha bhaNiyaM esaNijANaM // 1 // / " [ ArAmodyAnAdiSu strIpazupaNDakavivarjite sthAnaM / tathA eSaNIyAnAM phalakAdInAM grahaNaM bhaNitaM // 1 // ] 6 // caH samuccaye, 'bajjho tavo hoi'tti etadanazanAdikaM bAhyaM tapo bhavati, bAhyatvaM cAsya bAhyadravyAdyapekSatvAt prAyo bahiH zarIrasya tApakatvAt laukikairapi tapastayA jJAyamAnatvAt kutIrthikairapi svAbhiprAyeNAsevyamAnatvAcceti / / 270 // 'pAyacchitta' mityAdi, iha cittaM-jIvo bhaNyate, tataH prAyo - bAhulyena cittaM - jIvaM vizodhayati-mUlottaraguNaviSayAtIcArajanitakarmamalamalinaM nirmalaM karotIti prAyazcittaM, tat punarAlocanAdikaM dazadhA yadAhuH - "AloyaNa paDikkama mIsa vivege tahA viussagge / taba cheya mUla aNavaTThayA ya pAraMcie ceva" // 1 // iti [ AlocanA pratikramaNaM mizra vivekastathotsargaH / tapazchedo mUlamanavasthApyaM pArAzcikaM caiva // 1 // ] 7 // etatsvarUpaM cASTAnavatidvAre nyakSeNa vakSyate, 'viNae'tti vinIyate - kSipyate aSTaprakAraM karmAneneti vinayaH, sa ca jJAnadarzanAdibhedAt saptadhA, yadAhu:-- " nANe daMsaNacaraNe maNavayakAovayArio viNao / nANe paMcapayAro mainANAINa saddahaNaM // 1 // bhattI taha bahumANo taddiTThatthANa sammabhAvaNayA / vihigahaNa bhAso'vi ya eso viNao jiNAmihio || 2 ||" [ jJAne darzane cAritre manasi vAci kAye aupacAriko vinayaH / jJAne pathvaprakAro - matijJAnAdInAM zraddhAnaM // 1 // bhaktistathA bahumAnaH taddRSTArthAnAM samyaktvabhAvanA vidhigrahaNamabhyAso'pi caiSa vinayo jinAbhihitaH // 2 // ] zuzrUSaNAdikaJca darzanavinayaH, yadAhu:- "sussUsaNA aNAsAyaNA ya viNao u daMsaNe duviho / daMsaNaguNAhiesuM kijjai sussUsaNAviNao // 1 // sakArabhuTThANaM saMmANAsaNaabhiggaho taha ya / AsaNaaNuppayANaM kiikammaM aMjaligaho ya // 2 // iMtassa'NugacchayA Thiassa taha pajjuvAsaNA bhaNiyA / gacchaMtANuvvayaNaM eso sussUsaNAviNao || 3 ||" [ zuzrUSaNA anAzAtanA ca vinayastu darzane dvividhaH darzanaguNAdhikeSu kriyate zuzrUSaNAvinayaH // 1 // satkAro'bhyutthAnaM sanmAnamAsanAbhigrahazca tathA / AsanAnupradAnaM kRtikarmAJjaliprahazca // 2 // AyAto'nugamanaM sthitasya tathA paryupAsanaM bhaNitaM / vrajato'nuvrajanameSa zuzrUSaNAvinayaH // 3 // ] satkAraH - stavanavandanAdi abhyu - tthAnaM - vinayArhasya darzanAdevAsanatyajanaM sanmAno - vastrapAtrAdibhiH pUjanaM AsanAbhigrahaH punastiSThata eva gurorAdareNAsanAnayanapUrvakamatropavizateti bhaNanaM AsanAnupradAnaM - sthAnAtsthAnAntare Asanasya saJcAraNaM kRtikarma - vandanakaM aJjalimahaH - aJjalikaraNaM, zeSaM prakaTaM, anAzAtanAvinayaH punaH paJcadazavidhaH, tasya cedaM svarUpam - "titthayara dhamma Ayaria vAyage thera kula gaNe saMghe / saMbhoia kiriyAe mainANAINa ya taheva" // 1 // [ tIrthakare dharme AcArye vAcake sthavire kule gaNe saMghe sAMbhogike kriyAvati matijJAnAdInAM ca tathaiva // 1 // ] sAmbhogikAH-ekasAmAcArikAH kriyA - AstikatA "kAyavvA puNa bhattI bahumANo taha ya vannavAo ya / arahaMtamAiyANaM kevalanANAvasANANaM" / / 1 / / [ karttavyA punarbhaktirbahumAnastathA varNavAdazva arhadAdInAM kevalajJAnAvasAnAnAM // 1 // ] bhaktiH - bAhyA pratipattiH bahumAna:- AntaraH prItivizeSaH varNavAdo - guNagrahaNaM, cAritravinayaH punaH "sAmAiyAicaraNassa sadahANaM taheva kAyeNaM / saMphAsaNaM parUvaNamaha purao savvasattANaM // 1 // " tathA "maNavayakAiyaviNao AyariyAINa savvakAlammi / akusalamaNAiroho kusalANamudIraNaM taha ya // 2 // " [ sAmAyikAdicAritrANAM zraddhAnaM tathaiva kAyena saMsparzanaM atha ca sarvasattvAnAM purataH prarUpaNaM // 1 // manovAkkAyavinaya AcAryAdInAM sarvakAle akuzalamana Adi rodhaH kuzalAnAM tathodIraNaM ca // 2 // tathA upacAreNa - sukhakArikriyAvizeSeNa nirvRtta aupacArikaH sa cAsau vinayazca aupacArika vinayaH, sa ca saptadhA - " abbhAsa'cchaNaM chaMdANuvattaNaM kayapaDikiI taha ya / kAria nimittakaraNaM dukkhattagavesaNaM taha ya // 1 // taha desakAlajANaNa savvatthesu taha ya aNumaI bhaNiyA / uvayArio u viNao eso bhaNio samAseNaM // 2 // " [ abhyAsasthAnaM chando'nuvarttanaM kRtapratikRtistathA ca / kAritanimittakaraNaM duHkhArttagaveSaNaM ca tathA // 1 // tathA dezakAlajJAnaM tathA sarvArtheSvanumatirbhaNitA / aupacArikastu vinaya eSa bhaNitaH samAsena // 2 // ] tatra 'anbhAsa'cchaNaM 'ti sUtrAdyarthinA nityamevAcAryasyAbhyAse - pratyAsanne sthAtavyaM, tathA chanda: - amiprAyo gurUNAmanuvartanIyaH, tathA kRtapratikRtiH - kRte bhaktAdinA upacAre prasannA guravaH pratikRti - pratyupakAraM sUtrArthAdidAnato me kariSyanti, na nAmekaiva nirjareti bhaktAdidAne guroryatitavyaM, tathA kAryanimittakAraNaM, kArya - zrutaprApaNAdikaM nimittaM - hetuM kRtvA zrutaM prApito'hamaneneti hetorityarthaH vizeSeNa tasya vinaye vartitavyaM tadanuSThAnaM ca kartavyaM, yadvA kAritena - samyaksUtrArthamadhyApitena punastannimittaM karaNaM - vinayasya vidhAnaM kAritanimittakAraNaM, guruNA samyaka sUtrAdikaM pAThitena vineyena vizeSato vinaye vartitavyaM taduktArthAnuSThAnaM ca karttavyamiti bhAvaH, tathA duHkhArttasya - duHkhapIDitasya gaveSaNaM -auSadhAdinA pratijAgaraNaM duHkhArttagaveSaNaM, pIDitasyopakArakaraNamityarthaH, tathA dezakAlajJAnamavasarajJatetyarthaH, tathA sarvArtheSu guruviSayeSvanumatiH- AnukUlyaM, athavA dvipazvAzadbhedo vinayaH, sa ca pazcaSaSTidvAre vakSyate 8 // 'veyAvacca' miti vyApiparti smeti vyApRtaH tasya bhAvo vaiyAvRttyaM, dharmasAdhanArthamannAdidAnamityarthaH, yadAhuH - "veyAvaccaM vAvaDabhAvo iha dhammasAhaNanimittaM / annAiyANa vihiNA 45
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMpAyaNamesa bhAvattho" // 1 // vaiyAvRttyaM vyAvRtabhAva iha dharmasAdhananimittaM annAdInAM vidhinA saMpAdanameSa bhAvArthaH // 1 // 1 // 'taheva sajjhAo'tti suSTha A-maryAdayA kAlavelAparihAreNa pauruSyapekSayA vA adhyAyaH-adhyayanaM svAdhyAyaH, sa ca paJcadhA-vAcanApRcchanAparAvartanAnuprekSAdharmakathAbhedAt , tatra vAcanA-ziSyAdhyApanaM, gRhItavAcanenApi saMzayotpattau punaH pRSTavyamiti pUrvAdhItastra sUtrAdeH zatitAdau praznaH pRcchanA, pRcchanAvizodhitasya sUtrasya mA bhUdvismaraNamiti parAvartanA, sUtrasya ghoSAdivizuddhaM gaNanamityarthaH, sUtravadarthe'pi sambhavati vismaraNamato'nuprekSaNaM, granthArthasya manasA'bhyAso'nuprekSA cintaniketyarthaH, evamabhyastazrutena dharmakathA kartavyeti, dharmasya-zrutarU- . pasya kathA-vyAkhyA dharmakatheti 10 // 'jhANa'miti dhyAyate-cintyate vastvaneneti dhyAtirvA dhyAna-antarmuhUrtamAtrakAlamekApracittAdhyavasAnaM, yadAhuH-"aMtomuhuttamettaM cittAvatthANamegavatthumi / chaumatthANaM jhANaM joganiroho jiNANaM tu" // 1 // [antarmuhUrttamAtraM cittasyaikavastuni avasthAnaM chadmasthAnAM dhyAnaM jinAnAM tu yognirodhH||1||] taccaturdhA-AtaraudradharmyazuklabhedAt , tatra RtaM-duHkhaM tasya nimittaM tatra vA bhavaM Rte vA-pIDite prANini bhavamAta, taccAmanojJAnAM zabdarUparasasparzagandhalakSaNAnAM viSayANAM tadAzrayabhUtavAyasAdivastUnAM vA samupanatAnAM viprayogapraNidhAnaM bhAvinA vA'samprayogacintanam 1 evaM zUlazirorogAdivedanAyA api viprayogAsaMprayogaprArthanaM 2 iSTazabdAdiviSayANAM sAtavedanAyAzvAviprayogasamprayogaprArthanaM 3 devendracakravartitvAdiprArthanaM ca 4 zokAkrandanakhadehatADanavilapanAdilakSaNalakSyaM tiryaggatigamanakAraNaM vijJeyaM 1, tathA royatyaparAniti rudraH-prANivadhAdipariNata-Atmaiva tasyedaM karma saikraM, tadapi sattveSu vadhavedhabandhanadahanAGkanamAraNAdipraNidhAnaM 1 paizUnyAsabhyAsadbhUtaghAtAdivacanacintanaM 2 tIbrakopalobhAkulaM bhUtopaghAtaparAyaNaM paralokApAyanirapekSaM paradravyaharaNapraNidhAnaM 3 sarvAbhizaGkanaparamparopaghAtaparAyaNazabdAdi viSayasAdhakadravyasaMrakSaNapraNidhAnaM ca 4 utsanavadhAdiliGgagamyaM narakagatigamanakAraNamavaseyaM 2 / tathA dharma:-kSamAdidazalakSaNaH tasmAdanapetaM dharmya, tacca sarvajJA''jJAnucintanaM 1 rAgadveSakaSAyendriyavazajantUnAmapAyavicintanaM 2 jJAnAvaraNAdizubhAzubhakarmavipAkasaMsmaraNaM 3 kSitivalayadvIpasamudraprabhRtivastusaMsthAnAdidharmAlocanAtmakaM 4, jinapraNItabhAvazraddhAnAdicihnagamyaM devagatyAdiphalasAdhakaM jJAtavyaM 3 / tathA zodhayatyaSTaprakAraM karmamalaM zucaM vA-zoka kumayatiapanayatIti niruktavidhinA zuklaM, etadapi pUrvagatazrutAnusArinAnAnayamataikadravyotpattisthitibhaGgAdiparyAyAnusmaraNAdisvarUpaM 4 avadhAsammohAdiliGgagamyaM mokSAdiphalaprasAdhakaM vijJeyaM 4 / atra ca dharmazukle eva tapasI nirjarArthatvAt , nAtaraudre bandhahetutvAditi 11 / 'ussaggo'viya'tti utsarjanIyasya parityAga utsargaH, sa dvividhaH-bAhyo'bhyantarazca, tatra bAhyo dvAdazAdibhedasyopadheratiriktasyAneSaNIyasya saMsaktasyAnapAnAdervA tyAgaH, AbhyantaraH kaSAyANAM mRtyukAle zarIrasya ca tyAgaH, nanu utsargaH prAyazcittamadhya evoktastat kiM punaratra bhaNanena ?, satyaM, so'tIcAravizuddhyarthamuktaH ayaM tu sAmAnyena nirjarArthamukta ityapaunaruktyaM 12 / 'abhitarao tavo hoi'tti idaM prAyazcittAdi vyutsargAntamanuSThAnaM laukikairanamilakSyatvAt tatrAntarIyaizca bhAvato'nAsevyamAnatvAt mokSAvAptAvantaraGgatvAdabhyantarasya karmaNastApakatvAdabhyantarairevAntarmukhairbhagavadbhirjAyamAnatvAccAbhyantaraM tapo bhavatIti, eteSAM ca kathaM atIcAraH saMbhavatIti Aha-'samme'tyAdi, eteSAmanazanAdInAM dvAdazAnAM tapobhedAnAM samyagakaraNe-viparItatayA nyUnAdhikyena vA'yathAvasthitAnuSThAnarUpe atIcArA api 1 dazadhA prAyazcittavarNane utsargazabdena ceSTAmibhavabhedena dvividhaH kAyotsargoM varNito maunadhyAnAdikriyAvyatiriktakriyAtyAgamadhikRtya, ayaM tu zarIropAdhigaNAdivastUnyAnityeti spaSTo bhedo vA, bhatiriktopadhestyAgo dravyAvamaudarya aneSaNIyatyAgo vivekaH kaSAyatyAgaH kaSAyasaMlInatA, bhapabimArAdhanAyai vA gaNAdityAgo'yaM / dvAdaza bhavantIti, atha vIryatrikAtIcArAnAha-tigaM tu viriassa'ti vIryasya trikaM punarmanovAkAyAH sUcakatvAtsUtrasya manovAkkAyavyApArAH te ca pApaprayuktAH-pApaviSaye pravRttAH santo vIryatrikAtIcArA bhavantIti / 'paNa samma'tti vyAkhyAyate saMkA kaMkhA yatahAvitigicchA anntitthiypsNsaa| paratithiovasevaNamaiyArA paMca sammatte // 27 // 'saMke'tyAdi, zaGkA kAGkSA tathA vicikitsA anyatIrthikaprazaMsA paratIrthikopasevanaM ca atIcArAH paJca samyaktve bhavantIti / tatra zaGkA-bhagavadarhatpraNIteSu padArtheSu dharmAstikAyAdiSvatyantagahaneSu matidaurbalyAt samyaganavadhAryamANeSu saMzayaH-kimevaM syAnnaivamiti, yadAhuH"saMsayakaraNaM saGke"ti, sA ca zaGkA dvividhA-dezazaGkA sarvazaGkA ca, dezazaGkA dezaviSayA jIvAdyanyatamapadArthaikadezagocaretyarthaH, yathA'sti jIvaH kevalaM sarvagato'sarvagato vA? sapradezo'pradezo veti, sarvazaGkA sarvaviSayA yathA'sti dharmo nAsti veti, iyaM ca dvidhA'pi zaGkA bhagavadahatpraNItapravacane'pratyayarUpA samyaktvaM dUSayatItyatIcAraH, kevalA''gamagamyA api hi padArthA asmadAdipramANaparIkSAnirapekSA AptapraNetakatvAnna sandegdhuM yogyAH, yatrApi matidaurbalyAdibhirmohavazAt kacana saMzayo bhavati tatrApyapratihateyamargalA, yathA-kathai maidubballeNa tavihAyariyavirahao vAvi / neyagahaNattaNeNa ya nANAvaraNodayeNaM ca // 1 // heUdAharaNAsaMbhave ya sai suhujaM na bujjhejaa| savvanumayamavitahaM tahAvi taM ciMtae maimaM // 2 // aNuvakayaparANuggahaparAyaNA jaM jiNA jugappavarA / jiarAgadosamohA ya nannahAvAiNo teNaM // 3 // [kutrApi matidaurbalyena tadvidhAcAryavirahato vApi / jJeyagahanatvena ca jJAnAvaraNodayena c||1|| hetUdAharaNAsaMbhave ca sati suSTu yanna budhyeta / sarvajJamatamavitathaM tathApi taccintayet matimAn // 2 // anupakRtaparAnugrahaparAyaNA yat jinA yugapravarAH jitarAgadveSamohAzca nAnyathAvAdinastena // 3 // ] yathA vA-"sUtroktasyaikasyApyarocanAdakSarasya bhavati naraH / mithyAdRSTiH sUtraM hi naH pramANaM 46
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinAbhihitam // 1 // ekasminnapyarthe saMdigdhe pratyayo'rhati hi naSTaH / mithyA ca darzanaM tat sa cAdiheturbhavagatInAm // 2 // " ityarthaH 1, kAkA-anyAnyadarzanagrahaH, sApi sarva viSayA dezaviSayA ca,tatra sarva viSayA sarvapAkhaNDidharmAkAvArUpA, yathA parivrAjakabhautikabrAhmaNAdayo'pi viSayasukhajuSo'pi paralokasukhena yujyanta iti sAdhIyAneva tadIyo'pi dharmaH, dezakAGkSA tvekAdidarzanaviSayA, yathA sugatena bhagavatA bhikSaNAmaklezakArI dharma upadiSTaH snAnAnapAnAcchAdanazayanAdiSu sukhAnubhavadvAreNa, yadAha-"mRdvI zayyA prAtarutthAya peyA, bhaktaM madhye pAnakaM cAparAhe / drAkSA khaNDaM zarkarA cArdharAtre, mokSazcAnte zAkyasiMhena dRSTaH // 1 // " iti, etadapi ghaTamAnakameva, evaM ca kAGgApi paramArthato bhagavadarhatpraNItAgamAnAzvAsarUpA samyaktvaM dUSayatItyatIcAraH 2, vicikitsA-phalaM prati sandehaH, sa ca satyapi pramANayuktyAgamopapanne sarvajJadharme'sya duSkaratarasya mahatastapaHkezasya mayA vidhIyamAnasya sikatAkaNakavalanavanirAsvAdasyAyatyAM phalasampat kAcidbhaviSyati uta klezamAtramevedaM nirjarAphalavikalamiti, dvidhA'pi hi kriyA vIkSyante saphalA aphalAzca kRSIvalAdInAM ata iyamapi kriyA tathA sambhAvyate, na vevaM cintayati, yathA-"puvapurisA jahodiyamaggacarA ghaDai tesi phalajogo / amhesu ya dhiisaMghayaNavirahao na tahamesi phalaM // 1||"[puurvpurussaa yathoditamArgacarAH ghaTate teSAM phalayogaH asmAsu ca dhRtisaMhananavirahato na tathaiSAM phalaM // 1 // ] iti, eSA'pi vicikitsA kriyamANA bhagavadvacanAnAzvAsarUpatvena samyaktvasya dUSakatvAdatIcAraH, na ceyaM zaGkAto na bhidyate iti vAcyaM, yataH zaGkA sakalAsakalapadArthabhAktvena dravyaguNaviSayA iyaM tu kriyAphalaviSayeti bhedaH, bhavatu vA evaM zaGkA, vicikitsA tvanyathA eva vyAkhyAyate-vicikitsA-nindA, sA ca sadAcArasAdhuviSayA, yathA'slAnena prasvedajalaklinnamalatvAd durgandhivapuSa ete mahAnubhAvAH, ko doSaH syAd yadi prAsukajalenAGgaprakSAlanaM kuriniti, evaMrUpA'pi vicikitsA vidhIyamAnA bhagavaddharmAnAzvAsarUpatvAt samyaktvaM dUSayatItyatIcAraH, tathA 'anyatIrthikaprazaMsA' anyatIrthikAH-saugatabhautikAdayaH teSAM prazaMsA-aho eteSAM rAjapUjyatvamaho eteSAM sarvajanamAnyatvamaho'dUSyavaiduSyAdiguNasamRddhiH evamAdi, teSAM prazaMsA pratAyamAnA'cintyacintAmaNikalpaM samyaktvaM dUSayatItyatIcAraH, tathA 'paratIthikopasevanaM paratIrthikaiH saha ekatra saMvAsAt parasparAlApAdijanitaH paricayaH, tadapi samyaktvaM dUSayatItyatI vAse tatprakriyAdarzanazravaNAbhyAM dRDhasamyaktvasyApi samyaktvahAsaH sambhAvyate kimuta mandabuddhernavadharmasyeti, nanu darzanAcAraM pratipAdayatA tadvipakSatayA darzanasyASTAvatIcArAH pratipAditAH tatastatrApi zaGkAkAGkSAvicikitsAH atrApi ceti kathaM na paunaruktyaM ?, tatra brUmaH-pUrva niHzaGkitatvAdyabhAvamAtramatIcAratayA pratyapAdi iha tu jIvAdiviSayazaGkAdisadbhAva iti na kazciddoSaH, iha cAtIcAro vyavahAranayamatAzrayaNena satyeva samyaktve skhalanAmAtra, nizcayanayamate tu samyaktvAbhAva eva, tathA coktam-"ekasminnapyarthe" ityAdi / atha 'vayAI'ti vitanyate, tatrAha paDhamavaye aiArA naratiriANa'nnapANavoccheo / baMdho vaho ya aibhArarovaNaM taha chaviccheo // 274 / / sahasA kalaMkaNaM 1 rahasadUsaNaM 2 dAramaMtabheyaM ca 3 / taha kUDalehakaraNaM 4 musovaeso 5 muse dosA // 275 // corANIya 1 corapayogajaM 2 kUDamANatulakaraNaM 3 / riurajavvavahAro 4 sarisajuI 5 taiyavayadosA // 276 // bhuMjai itarapariggaha 1 mapariggahiyaM thiyaM 2 cutthve|kaame tivvahilAso 3 aNaMgakIlA4 prvivaaho5||277|| joei khettavatthUNi 1ruppakaNayAi dei sayaNANaM2dhaNadhannAi paraghare baMdhaijA niyamapaJjaMto3 // 278 // dupayAI cauppayAi~ ganbhaM gAhei 4 kuppasaMkhaM ca / appadhaNaM bahumollaM 5 karei paMcamavae dosA // 279 // 'paDhamavayetyAdi, prathamavrate-prANAtipAtaviramaNalakSaNe naratirazcAmannapAnavyavacchedaH tathA bandhastathA vadhastathA'tibhArAropaNaM tathA chavicchedaH, ete pazcAtIcArA-mAlinyarUpA bhavanti, tatrAnapAnavyavacchedo-bhojanapAnayoniSedho dvipadacatuSpadAnAM kriyamANo'tIcAraH prathamavratasya, nanu yadyevaM jvarAdirogAkrAntAnAM putrAdInAM laGghanAdividhApane gRhItahiMsAviramaNavratasyAtIcAro bhaviSyati, tadyuktaM, sUtrANi bhavanti tataH krodhAdivazata iti sUtre adhyAhartavyaM, tataH krodhAdidUSitamanA yadyannAdiniSedhaM karoti tadA' tIcAraH, yadA tu hitabuddhyA rogAdyabhibhUtAnAM putrAdInAmannAdiniSedhaM karoti tadA nAtIcAra iti, evamanyatrApi krodhAdivazata iti draSTavyaM, na caitadanArSa, yato'nyatrAbhyadhAyi-"baMdhavahachaviccheyaM aibhAraM bhattapANavoccheyaM / kohAidUsiyamaNo gomaNuyAINa no kuNai // 1 // " [bandhavadhacchavicchedamatibhAraM bhaktapAnavyavacchedaM krodhAdidUSitamanAH gomanujAdInAM na karoti / / 1 // ] ityAdi, kiM bahunA?, yadrogAdyamibhUtAnAM yaccApaThanAdiparANAM putrAdInAM yacca zAntikRte upavAsAdikAraNaM tannAtIcAra ityarthaH, tathA bandho-rajjvAdinA gomanuSyAdInAM niyatraNaM svaputrAdInAmapi vinayapAhaNArtha kriyate tataH krodhAdivazata ityatrApi sambandhanIyaM, ataH prabalakaSAyodayAd yo bandhaH so'tIcAra iti, tathA vadho-lakuTAdinA hananaM, kaSAyAdeva vadha ityanye, tathA 'atibhArAropaNaM' atimAtrasya-vodumazakyasya bhArasyAropaNaM-gokarabharAsabhamanuSyAdInAM skandhe pRSThe zirasi vA vahanAyAdhiropaNaM, ihApi krodhAlobhAdvA yadadhikamArAropaNaM so'tIcAra iti, tathA 'chavicchedaH' chavi:-tvaka tadyogAccharIramapi vA chaviH tasyAzchedo-dvaidhIkaraNaM, sa ca pAvalmikopahatasya putrAderapi kriyate, 47
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ tataH krodhAdivazata ityatrApi dRzyaM, atra cAvazyakacUrNAdibhaNito vidhirayaM-bandho dvipadAnAM catuSpadAnAM vA syAt , so'pi sArthako'narthako vA syAt , tatrAnarthakastAvadvidhAtuM na yujyate, sArthakaH punarayaM dvividhaH-sApekSo nirapekSazca, tatra sApekSo yo dAmagranthinA zithilena yazca pradIpanAdiSu mocayituM chettuM vA zakyate, nirapekSaH punaryannizcalamatyarthaM ca baddhyate, evaM tAvaccatuSpadAnAM bandhaH, dvipadAnAmapi dAsadAsIcaurapAThAdipramattaputrAdInAM yadi bandhastadA savikramaNA eva te bandhanIyA rakSaNIyAzca yathA jvalanabhayAdiSu na vinazyanti, tathA dvipadacatuSpadAH zrAvakeNa ta eva saGgrahitavyA ye abaddhA evAsata iti, tathA chavicchedo'pi tathaiva, navaraM nirapekSo hastapAdakarNanAsikAdi yannirdayaM chinatti, sApekSaH punaryadgaNDaM vA'rurvA chiMdyAdvA dahedveti, tathA'dhikabhAro'pi nAropayitavyaH, prathamameva hi yA dvipadAdivAhanena jIvikA sA zrAvakeNa moktavyA, athAsAvanyA na bhavet tadA dvipado yaM bhAraM svayamutkSipatyavatArayati ca etAvAn vAhyate, catuSpadasya tu yathocitabhAraH kiMcidUnaH kriyate, halazakaTAdiSu punarucitavelAyAmasau mucyata iti, tathA vadho'pi prahArarUpastathaiva, navaraM nirapekSaprahAro nirdayatADanA, sApekSaH punarevaM-yathA zrAvakeNAdita eva bhItaparSadA bhavitavyaM, yadi punaH ko'pi na karoti vinayaM tadA taM marmANi muktvA latayA davarakeNa vA sakRd dvirvA tADayediti, tathA annapAnAdiniSedhaH kasyApi na karaNIyaH, tIkSNabubhukSo hyevaM niyetApi, ataH svabhojanavelAyAM jvaritAdIn vimucya niyamata evAnyAn vidhRtAn bhojayitvA svayaM bhujIta, annAdinirodho'pi sArthakAnarthakAdibhedo baMdhavad draSTavyaH, navaraM sApekSo rogacikitsArtha syAt , aparAdhakAriNaM ca vAcaiva vade-adya te bhojanAdi na dAsyata iti, zAntinimittaM copavAsAdi kArayet , kiMbahunA?, mUlaguNasyAhiMsAlakSaNasyAtIcArA yathA na bhavanti tathA yatitavyaM / nanu hiMsaiva zrAvakeNa pratyAkhyAtA tato bandhAdikaraNe'pi na kazcid doSaH, hiMsAviraterakhaNDitatvAt , atha bandhAdayo'pi pratyAkhyAtAstadA tatkaraNe vratamana eva bhavet , virateH khaNDanAt , aparaM ca-bandhAdInAM pratyAkhyeyatve vivakSitavrateyattA vizIryate prativratamatIcAravatAnAmAdhikyAditi, evaM ca na bandhAdInAmatIcArateti brUmaH, satyaM, hiMsaiva pratyAkhyAtA na bandhAdayaH, kevalaM tatpratyAkhyAne'rthataste'pi pratyAkhyAtA draSTavyAH, hiMsopAyatvAtteSAM, na ca bandhAdikaraNe'pi ca vratabhaGgaH kiMvatIcAra eva, kathaM ?, iha dvividhaM vrataM-aMtarvRttyA bahirvRttyA ca, tatra mArayAmIti vikalpAbhAvena yadA kopAdyAvezAt paraprANaprahANamavigaNayan vandhAdau pravartate na ca paro vipadyate tadA nirdayatAviratyanapekSapravRttatvenA''ntaravRttyA vratasya bhaGgo hiMsAyA abhAvAcca bahirvRttyA pAlanamiti, dezasya bhajanAt dezasya ca pAlanAdatIcAravyapadezaH pravartate, yadAhuH-"na mArayAmIti kRtavratasya, vinaiva mRtyu ka ihAticAraH? / nigadyate yaH kupito vadhAdIna , karotyasau syAnniyame'napekSaH / / 1 / / mRtyorabhAvAniyamo'sti tasya, kopAhayAhInatayA tu bhagnaH / dezasya bhaGgAdanupAlanAca, pUjyA atIcAramudAharanti // 2 // " yaJcoktaM 'vrateyattA vizIryate' iti, tadayuktaM, vizuddhAhiMsAsadbhAve hi bandhAdInAmabhAva eva, tataH sthitametad-bandhAdayo'tIcArA eva, bandhAdigrahaNasyopalakSaNatvAnmatratanaprayogAdayo'nye'pyatIcAratayA vijJeyA iti / / dvitIyavratAtIcArAnAha-'sahase'tyAdi, sahasA-anAlocya kalaGkanaM-kalaGkasya karaNamabhyAkhyAnamasaddoSasyAropaNamitiyAvat caurastvaM pAradArikastvamityAdi prathamo'tIcAraH, nanu sahasA kalaGkanamasadoSAbhidhAnarUpatvena pratyAkhyAtatvAdbhaGga eva na tvatIcAra iti, satyaM, kintu yadA paropaghAtakamanAbhogAdinA'bhidhatte tadA sakezAbhAvena vratasAkSepatvAnna bhaGgaH paropaghAtahetutvAcca bhaGga iti bhaGgAbhaGgarUpo'tIcAraH, yadA tu tIvrasaGkezAdabhyAkhyAti tadA bhaGga eva vratanirapekSatvAditi, tathA rahaH-ekAntastatra bhavaM rahasya-rAjAdikAryasambaddhaM yadanyasmai na kathyate tasya dUSaNaM-anadhikRtenaivAkAreGgitAdimirjJAtvA anyasmai prakAzanaM rahasyadUSaNaM, yathA rahasi matrayamANAn kAMzcidavalokya gRhItamRSAvrataH kazcidvadati-ete hi rAjApakArAdikArakamidamidaM ca matrayante, yadvA rahasyadUSaNaM-paizUnyaM, yathA dvayoH prIto satyAmekasyAkArAdinopalabhyAbhiprAyamitarasya tathA kathayati yathA prItistayoH praNazyati iti dvitIyo'tIcAraH, tathA dArANAM-kalatrANAmupalakSaNatvAnmitrAdInAM ca mano-matraNaM tasya bhedaH-prakAzanaM dAramatrabhedaH, asya cAnuvAdarUpatvena satyatvAdyadyapi nAtIcAratvaM ghaTate tathApi vizrabdhabhASitArthaprakaTanajanitalajjAditaH kalatramitrAdemaraNAdisambhavena paramArthato'syAsatyatvAtkathaJcidbhaGgarUpatvenAtIcAratava, rahasyadUSaNe hi rahasyamAkArAdinA vijJAyAnadhikRta eva prakAzayati iha tu mayitaiva svayaM mantraM bhinattItyanayobhedaH, iti tRtIyo'tIcAraH, tathA kUTasya-asadbhUtasya lekho-lekhanaM kUTalekhastasya karaNaM, etacca yadyapi kAyenAsatyAM vAcaM na vadAmItyasya na vAdayAmItyasya vA vratasya bhaGga eva tathApi sahasAkArAnAbhogAdinA'tikramAdinA vA'tIcAraH, athavA satyamityasatyabhaNanaM mayA pratyAkhyAtaM idaM tu lekhanamiti bhAvanayA vratasavyapekSasyAtIcAra eveti caturtho'tIcAraH, mRSA-alIkaM tasyopadezo mRSopadezaH, idaM ca 'evaM ca evaM ca brUhi tvaM evaM ca evaM ca abhidadhyAH kulagRheSvi'tyAdikamasatyAbhidhAnazikSApradAnamityarthaH, iha vratasaMrakSaNabuddhyA paravRttAntakathanadvAreNa mRSopadezaM yacchataH paJcamo'tIcAraH, vratasavyapekSatvena mRSAvAde parapravartanena ca bhanAbhagnarUpatvAdasya upalakSaNatvAnikRtipradhAnazAstrAdhyApanamapyatIcAraH, iti mRSAdoSAH-dvitIyavratAtIcArA: // 275 // atha tRtIyavratAtIcArAnAha--'corANI'tyAdi, caurairAnItaM-AhRtaM caurAnItaM kanakavasanAdi, atra ca sUtre AdAnapadAdhyAhArAttasyAdAnaM-mUlyena mudhikayA vA grahaNaM, caurAnItaM hi kANakrayeNa mudhikayA vA pracchannaM gRhana caura eva bhavati, tatazca cauryakaraNAd vratabhaGgaH, vANijyameva mayA vidhIyate na sAkSAcauriketyadhyavasAyena vratasApekSatvAcca na bhaGga iti bhaGgAbhaGgarUpaH prathamo'tIcAraH, tathA caurANAM prayojanaM vyApAraNaM cauraprayoga:-harata yUyamiti haraNakriyAyAM preraNA, athavA caurANAM prayogA:-upakaraNAni kuzi 48
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAkartarikAghargharikAdIni teSAmarpaNaM vikrayaNaM vA upacArAcauraprayogaH tato jAtazcauraprayogajoDatIcAraH, prAkRtatvAzca napuMsakatvaM, atra yadyapi caurya na karomi na kArayAmItyevaMpratipannasya vratasya cauraprayogo vratabhaGga eva tathApi kimadhunA yUyaM nirvyApArAstiSThatha ? yadi bhavatAM bhojanAdikaM nAsti tadA'haM taddadAmi bhavadAnItamoSasya vA yadi vikrAyako na vidyate tadA'haM taM vikreSye ityevaMvidhavacanaizcaurAn vyApArayataH svayaM ca cauryavyApAraM pariharato vratasApekSasyAsAvatIcAra iti dvitIyaH 2, tathA mIyate'neneti mAnaM - kuDavapalahastAdi tulA tu prasiddhaiva mAnaM ca tulA ca mAnatule kUTe ca te mAnatule ca kUTamAnatule tayoH karaNaM-hInena mAnena dadAti adhikena mAnena ca gRhNAti evaM tulayA'pIti tRtIyaH 3, tathA ripoH - dviSaH sambandhini rAjye - niyamite bhUmibhAge kaTake vA vyavahAro-vyavasthAtikrameNa vyavaharaNaM, iha ca yadyapi svasvAminA'nanujJAtasya parakaTakAdipravezasya "sAmijIvAdattaM titthayareNaM taheva ya gurUhiM / eyassa u jA'viraI adinnadANe sarUvaM taM // 1 // " [ svAmyadattaM jIvAdattaM tIrthakareNa tathaiva gurubhiradattaM / etasmAd yA'viratiH adtAdAnasyaitat svarUpaM // 1 // ] ityadattAdAnalakSaNayogena viruddharAjyavyavahArakAriNAM ca cauryadaNDayogenAdattAdAnatratabhaGga eva tathApi vidveSinRpatibhUmau mayA vANijyameva kriyate na cauryamiti bhAvanayA vratasApekSatvAlloke ca cauro'yamiti vyapadezAbhAvAdatIcArateti caturthaH 4, tathA sadRzayutiH - sadRzAnAM vastUnAM yuti:- mizrIkaraNaM yathA vrIhiSu palaJjikAn ghRte vasAdi taile mUtrAdi sikatAdi acchadhavalapaNDikAyAM jAtyasuvargarUpyayoryuktisuvarNarUpye mizrayitvA vyavaharatIti paJcamaH atra ca kUTamAnatulAdivyavahAraH sadRzayutizva paravyaMsanena paradhanagrahaNarUpatvAdbhaGga eva kevalaM khAtrakhananAdikameva caurya pratiSiddhaM mayA vaNikkalaiva kRteti bhAvanayA vratarakSaNodyataHvAdutIcAratA 5, iti tRtIyatrate'tIcArAH || 276 // idAnIM caturthavratAtI cArAnAha - 'bhuMja I 'tyAdi, itvaramalpamucyate, tataH itvaraM - alpaM parigraho yasyAH sA itvaraparigrahA, itvarakAlaM paripraho yasyAH sA tathA kAlazabdalopo'tra dRzya:, athavA itvarI - pratipuruSamayanazIlA vezyetyarthaH parigRhyata iti parigrahA - kazcitkAlaM bhAMTIpradAnAdinA saMgRhItA itvarI cAsau pariprahA ca sA tathA puMvadbhAvazcAtra kAryaH, tAM yadbhuGkte-sevate gRhItacaturthatrataH so'tIcAraH, iyamatra bhAvanA - bhATIpradAnAditvarakAlaM svIkAreNa svakalatrIkRtasya vezyAM sevamAnasya svamatikalpanayA svadAratvena vratasApekSa cittatvAnna bhaGgaH alpakAlaM parigrahAca vastuto'nyakalatratvAdbhaGga iti bhaGgAbhaGgarUpatvAditvaraMparigrahAM sevamAnasya prathamo'tIcAraH 1, tathA aparigRhItA-agRhItAnyasatkabhATi rvezyA proSitabhartRkA svairiNI kulAGganA vA'nAthA tAM 'dhiyaM'ti striyaM sthitAM vA, evaMvidhAM satIM yo bhuGkte so'tIvAra iti saNTaGkaH, ayaM cAnAbhogAdinA atikramAdinA vA atIcAraH 2, etau ca dvAvapyatIcArau svadArasantoSiNa eva na tu paradAravarjakasya itvaraparimahAyA vezyAtvena aparigRhItAyAstvanAthatayaiva paradAratvAbhAvAt zeSAstvatIcArA dvayorapIti haribhadrasUrimataM etadeva ca sUtrAnupAti, yadAha -- "sadAra saMtosassa ime paMca aiyArA jANiyavvA na samAyariyavva"tti, anye tvAhuH - itvaraparigrahAsevanaM svadArasantoSiNo'tIcAro yathA pUrva vyAkhyAtastathaiva, aparigrahAsevanaM tu paradAravarjino'tIcAraH, aparigrahA hi vezyA, yadA ca tAM gRhItAnyasatkabhATikAmabhigacchati tadA paradAragamanadoSasambhavAt kathazvitparadAratvAca bhaGgatvena vezyAtvAccAbhaGgatvena bhaGgAbhaGgarUpo'tIcAraH iti dvitIyaH, pare punaranyathA prAhuryathA - "paradAravajjiNo paMca hoti tini u sadArasaMtuTThe / itthIe tinni paMca va bhaGgavigappehiM aiyArA // 1 // iyamatra bhAvanA - itvarakAlaM yA pareNa bhAyyAdinA parigRhItA vezyA tAM gacchataH paradAravarjiNo bhaGgaH, kathaMcitparadAratvAttasyAH, loke tu paradArazvArUDherna bhaGga iti bhaGgAbhaGgarUpo'tIcAraH, aparigRhItAyAmanAthakulAGganAyAM yadgamanaM paradAravarjinaH so'pyatIcAraH tatkalpanayA parasya bharturabhAvenAparadAratvAdabhaGgaH loke ca paradAratayA rUDherbhaGga iti pUrvavadatIcAraH, zeSAstu trayo'tIcArA dvayorapi bhaveyuH, striyAstu svapuruSasantoSaparapuruSavarjanayorna bhedaH, svapuruSavyatirekeNAnyeSAM parapuruSatvAt, anyavivAhanAdayastu trayaH svadArasantoSiNa iva svapuruSaviSayAH syuriti, paJca vA, kathaM ?, AyastAvadyadA svakIyapatirvArakadine sapalyA parigRhIto bhavati tadA sapatnIvArakaM vilupya paribhujAnAyA atIcAraH dvitIyastu atikramAdinA parapuruSamamisarantyA atIcAraH, brahmacAriNyA vA svapatimatikramAdinA abhisarantyA atIcAraH, zeSAstrayaH striyAH pUrvavaditi / tathA kAme- madane tIvro - gADho'bhilASaH - parityaktAnya sakalavyApArasya tadekAdhyavasAyatA, ramaNImukhakamalakakSopasthAntareSvavitRptatayA prakSipya prajananaM mahatIM velAM yAvannizcalo mRta ivAste caTaka iva caTakAyAM muhurmuhuH kAminyAmArotIti tRtIyaH 3, tathA anaGgaH - kAmaH, sa ca puMsaH strIpuMnapuMsakasevanecchA hastakarmAdIcchA vA vedodayAt tathA striyo'pi puruSanapuMsakastrIsevanecchA hastakarmAdIcchA vA napuMsakasyApi napuMsakapuruSastrIsevanecchA hastakarmAdIcchA vA tena tasmin vA krIDA-ramaNamanaGgakrIDA svaliGgena kRtakRtyo'pi yoSitAmavAcyadezaM bhUyo bhUyaH kuSNAti kezAkarSaNaprahAradAnadantanakhakadarthanAdiprakAraizca mohanIya karmAzAttathA krIDati yathA prabalo rAgaH samujjRmbhate, athavA aGgaM - dehAvayavo maithunApekSayA yonirmehanaM vA tadvyatiriktAnyanaGgAni - kucakakSovadanAdIni teSu krIDA, iha ca zrAvako 'tyantapApabhIrutayA brahmacarya cikIrSurapi yadA vedodayAsahiSNutayA tatkartu na zaknoti tadA yApanAmAtrArthaM svadArasantoSAdi pratipadyate, maithunamAtreNaiva ca yApanAyAM sambhavantyAM kAmatItrAmilASAnaGgakrIDe arthataH pratiSiddhe, tatsevane ca na kazcid guNaH pratyuta rAjayakSmAdayo doSA eva bhavanti, evaM pratiSiddhAcaraNAdbhaGgaH nijaniyamAbAdhanAJcAbhaGga ityetAvatIcArau, anye tvanyathA'tIcAradvayamapi bhAvayanti sa hi svadArasaMtoSI nidhuvanameva mayA pratyAkhyAtamiti svakalpanayA vezyAdau tatpariharati, nA 49
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ liGganAdi paradAvarjino'pi paradAreSu nidhuvanaM pariharanti nAliGganAdIti kathaJcid vratasApekSatvAdatIcArAviti 4, tathA pareSAM -anyeSAM svasvApatyavyatiriktAnAM vivAho - vivAhakaraNaM kanyAphala lipsayA snehasaMbandhAdinA vA pariNayanavidhAnaM, idaM ca svakalatrasantoSavatA svakalatrAt paradAravarjakena tu svakala bezyAbhyAmanyatra manovAkkAyaimaithunaM na kAryaM na ca kAraNIyamiti yadA pratipannaM vrataM bhavati tadA paravivAhakaraNaM maithunakAraNamarthataH pratiSiddhameva bhavati, maithunatratakArI ca manyate - mayA vivAha evAyaM vidhIyate na maithunaM kAryate iti vratasApekSatvAdatIcAraH, kanyAphalalipsA ca samyagdRSTeravyutpannAvasthAyAM sambhavati, midhyAdRSTezca bhadrakAvasthAyAmanugrahArtha vratadAne sA sambhavati, nanu paravivAhavat svApatyavivAhane'pi samAna evAyaM doSaH, satyametat paraM yadi svakanyAdInAM vivAho na kArya tadA svacchandacAritvaM bhavet tataH zAsanopaghAtaH syAt, vihite tu vivAhe patyAdiniyantritatvena na tathA bhavatIti pare'pyAhu: - "pitA rakSati kaumAre, bhartA rakSati yauvane / putrAzca sthAvire bhAve, na strI svAtatryamarhati / / 1 / / " yastu yAdavaziromaNeH kRSNasya ceTakamahArAjasya ca nijApatyeSvapi vivAhaniyamaH zrUyate sa cintakAntarasadbhAve sati draSTavya iti 5, madhye sthitasya 'cautthavae' iti padasyAtrApi sambandhAccaturthavrate ete pathvAtIcArAH // 277 // atha paJcamatratAtIcArAnAha - ' joeI' tyAdigAthAdvayaM, dhanadhAnyAdivasturUpanavavidhaparigrahaparimANasvarUpe paJcamatrate'tIcArA vijJeyAH, yathA 'joeI'tyAdi, yojayati - kSetravAstUni ekatra mIlayatIti, tatra kSetraMdhAnyotpattibhUmiH, tat trividhaM - setuketUbhayabhedAt, tatra setukSetraM yadaraghaTTAdijalena sicyate, ketukSetramAkAzodakaniSpAdyazasyaM, ubhayakSetraM tUbhayajalaniSpAdyazasyaM, vAstu - gRhahaTTAdi prAmanagarAdi ca tatra gRhaM trividhaM - khAtaM - bhUmigRhAdi ucchritaM - prAsAdAdi khAtocchritaM - bhUmigRhasyopari gRhAdisannivezaH kSetrANi ca vAstUni ca kSetravAstUni tAnyekatra yojayati, gRhItaparigrahavratena hi kenacidekaM kSetraM parigRhItaM, tasya kenApi svakIyaM kSetraM tatkSetrapratyAsannameva dIyate, tato'sau svakIyaniyamabhaGgabhayena tatparadattaM kSetraM svakIyakSetreNa saha yojayati yathaikameva dvAbhyAmapi tAbhyAM kSetraM bhavati evaM gRhAdikamapi paradattaM vRttibhittyAdyapanayanena svakIyagRhAdinai kIkarotItyatIcAraH prathamaH 1, tathA rUpyakanakAdisaGkhyAtratakAle caturmAsAdikAlAvadhinA yatparimANaM gRhItaM tAvato'dhikaM jAtaM vyavahArAdinA tato yathA me niyamabhaGgo na bhavati na cedamanyatra kutrApi yAti niyamAvadhau ca samApte ahameva prahISyAmyetaditibuddhyA svajanebhyo dadat vratasApekSatvAdavicarati vratamiti dvitIyaH 2, tathA dhanadhAnyAdi paragRhe badhnAti -- svIkRtya mudhvati yAvannija niyamaparyantaH, tatra dhanaM-gaNimadharimameyaparIkSya (paricchedya) lakSaNaM, yadAhu:-- "gaNimaM jAIphalaphophalAi dharimaM tu kuMkumaguDAI / meyaM coppaDaloNAi rayaNavatthAi paricchejjaM // 1 // " dhAnyaM saptadazavidhaM, yadAhuH--"brIhiryatro masUro godhUmo mudgamASatilacaNakAH / aNavaH priyaGgukodravamakuSThakAH zAlirADhakyaH // 1 // kiva kalAyakulatthau saNa saptadazAni dhAnyAni // " iti, dhanaM ca dhAnyaM ca dhanadhAnye te AdI yasya taddhanadhAnyAdi, tatra kRtadhanadhAnyAdiparimANaH ko'pi pUrvalabhyamanyadvA dhanAdikaM kasyApi pArzvAllabhyamAnamidAnImeva yadi svagRha evaitatsamAnayAmi tadA niyamabhaGgo me bhavati apretane tu vikrItAdau sati pUrNe vA niyamAvadhau svagRhe samAneSyAmIti buddhyA vacananiyantraNAtmakena mUDhakAdibandharUpeNa vA satyankAradAnAdisvarUpeNa vA bandhanena svIkRtya yadA tadIyagRha eva tadvyavasthApayati tadA tRtIyo'tIcAraH 3 || 278 // tathA 'dupaye 'tyAdi, dve pade yeSAM tAni dvipadAni--kalatrAvaruddhadAsIdAsakarmakarapadAtyAdIni haMsamayUrakukkuTazukasArikAcakorapArApataprabhRtIni ca catvAri catuSpadAni - gomahiSame pAvika kara bharA sabhaturagahastyAdIni tAni yadgarbhaM prAhayati so'tIcAra iti sambandhaH, yathA kila kenApi saMvatsarAdyavadhinA dvipadacatuSpadAnAM parimANaM kRtaM teSAM ca vivakSita saMvatsarAdyavadhimadhya eva prasave'dhikadvipadAdibhAvAd vratabhaGgaH syAditi tayAtkiyatyapi kAle te garbha prAhayato garbhasthadvipadAdibhAvena bahizca tadabhAvena kathaJcid vratabhaGgAbhaGgarUpo'tIcAra iti caturthaH 4, tathA kupyasya- rUpyasuvarNavyatiriktasya kAMsyalohatAmratrapusIsakavaMzavikArakaTamazvikAmadhya kamanthAnakatUlikArathazakaTahalamRdbhANDaprabhRtikasya gRhopakaraNakalApasya saGkhyA-parigaNanaM tAmalpadhanAM bahudhanAM karoti, ko'rthaH ? -sthAlAdInAM kathacidadhikatve pratipannaniyamasya jA satyalpamUlyaM sthAlAdyapareNotkalitena sthAlAdinA melayitvA bahumUlyaM karoti yathA niyamo na bhajyata iti paryAyAntarakaraNena saGkhyApUraNAtsvAbhAvikasaGkhyAbAdhanAca pazcamo'tIcAraH 5, ete paJcamatrate doSA - atIcArA iti // 279 // uktA aNuvratAnAM pratyekaM pathya pazvAtIcArAH, atha guNavratAtIcArANAmavasaraH, tatrApi prathamaguNatratasya digviratilakSaNasyAtIcArAnAha tiriyaM aho ya uhuM disivayasaMkhA aikkame tinni / disivayadosA taha sahavimharaNaM vittabuDDI ya // 280 // aSpakkaM duppakkaM saccittaM taha sacittapaDibaddhaM / tucchosahibhakkhaNayaM dosA uvabhogaparibhoge || 281 // kukkuiyaM mohariyaM bhoguvabhogAirega kaMdappA / juttAhigaraNamee aipArANatthadaMDava // 282 // ' tiriya' mityAdi, tiryagadhazca caH samucaye minnakramaH UrdhvaM cetyevaM yojyaH, digvratasya saGkhyAtikrame trayo digbrate doSAH - atIcArAH tathA smRtivismaraNaM caturthaH, kSetravRddhizca paJcamaH, tatra tiryakpUrvAdidikSu adhaH - adhoprAmabhUmigRhakUpAdiSu Urdhva - parvatataruzikharAdiSu yo'sau niyamitaH pradezastasya vyatikramaH 3 ete trayo'tIcArAH, ete cAnAbhogAtikramavyatikramAdibhirevAtIcArA bhavanti, anyathApravRttau tu bhaGga eva, atikramAdInAM ca svarUpaM - "AhAkammanimaMtaNa paDisuNamANe aikkamo hoi / payabheyAi vaikkama gahie taieyaro 50
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ gilie // 1 // " [AdhAkarmaNo nimantraNe pratizrUyamANe'tikramo bhavati / padabhedAdau vyatikramo gRhIte tRtIya itaro gilite // 1 // ] itigAthAnusAreNa sarvatra jJeyaM, atra 'taio'tti atIcAraH 'iyaroM'tti anAcAraH, atra ca caityasAdhuvandanAdyartha niyamito/didikpramANamatikramya sUkSmekSikayA sAdhoriva upayuktasya parato'pi gacchato na bhaGgaH, tathA smRteryojanazatAdirUpadikparimANaviSayAyA ativyAkulatvapramAditvabuddhyapATavAdinA vismaraNaM, tathAhi-kenacitpUrvasyAM dizi yojanazatarUpaM parimANaM kRtamAsIt gamanakAle ca spaSTarUpatayA na smarati-kiM zataM parimANaM kRtamuta paJcAzat ?, tasyaivaM paJcAzatamatikramato'tIcAraH sApekSatvAt zatamatikAmatazca bhaGgo nirapekSatvAt , tataH smaraNIyameva gRhItaM vrataM, smRtimUlaM hi sarvamanuSThAnamiti caturtho'tIcAraH 4, ayaM tu sarvavrateSu draSTavyaH, tathA kSetrasya-pUrvAdidezasya divrataviSayasya haskhasya sato vRddhiH-vardhanaM pazcimAdikSetrAntaraparimANaprakSepeNa dIrdhIkaraNaM kSetravRddhiriti paJcamo'tIcAraH, tathAhi-kenApi pUrvAparadizoH pratyekaM yojanazataM gamanaparimANaM vidadhe, sa cotpannatathAvidhaprayojana ekasyAM dizi navati yojanAni vyavasthApyAnyasyAM dazottaraM yojanazataM karoti dvAbhyAmapi prakArAbhyAM yojanazatadvayarUpasya parimANasyAvyAhatatvAdityevamekatra kSetraM vardhayato vratasApekSatvAdatIcAra iti, yadi cAnAbhogAt kSetraparimANamatikrAnto bhavati tadA nivartitavyaM, jJAte vA na gantavyaM, anyo vA na visarjanIyaH, athAjJAnatayA gato bhavettadA yattena labdhaM svayaM vA vismRtito gatena labdhaM tatparihartavyaM 5 // 280 // atha dvitIyaguNavratAtIcArAnAha-'apakamityAdi, iha hi zrAvakeNa bhojanataH kila prAyo niravadyAhAreNaiva bhAvyaM, atastadapekSayA yathAsambhavamamI atIcArA dRzyAH, tatra apakaM-amyAdinA yadasaMskRtaM zAligodhUmauSadhyAdi tadanAbhogAtikramAdinA bhukhAnasya prathamo'tIcAra:?, nanvapakauSadhayo yadi sacetanAstadA sacittamititRtIyapadenaivoktArthatvAdasyopAdAnamasaGgataM, athAcetanAstadA ko'tIcAro?, niravadyatvAttadbhakSaNasyeti, satyaM, kintu tRtIyacaturthAvatIcArau sacittakandaphalAdiviSayau prathamadvitIyau tu zAlyAdyauSadhiviSayAviti viSayakRto bhedaH, ata evAvazyakasUtre 'apauliosahibhakkhaNayA' ityAdhuktaM, athavA kaNikkAderapakatayA sambhavatsacittAvayavasya piSTatvAdinA'cetanamidamiti buddhyA bhakSaNaM vratasApekSatvAdatIcAraH, tathA duSpakaM-mandapakaM taJcArdhasvinnapRthukataNDulayavagodhUmasthUlamaNDakakaGkaTukaphalAdi aihikapratyavAyakAri yAvatA cAMzena sacetanaM tAvatA paralokamapyupahanti, pRthukAderduSpakatayA sambhavatsacetanAvayavatvAt pakatvena cAcetanamiti buddhyA bhukhAnasyAtIcAra iti dvitIyaH 2, tathA saha cittena-cetanayA vartate yattatsacittaM-AhAravastu kandamUlaphalAdi pRthvIkAyAdi vA, iha ca nivRttiviSayIkRtapravRttau bhaGgasadbhAve'pyatIcArabhaNanaM vratasApekSasyAnAbhogAtikramAdinA pravRttau satyAM draSTavyaM, yadvA'rdhakuTTitaciJciNIpatrAdi apariNatoSNodakaM vA upabhukhAnasyAyamatIcAro draSTavya iti tRtIyaH 3, tathA sacittena pratibaddhaM-sambaddhaM sacetanavRkSAdisambaddhaM gundAdi pakkaphalAdi vA sacittAntarbIjaM khajUrAmrAdi, tadAhAro hi sacittAhAravarjakasyAnAbhogAdinA sAvadyAhArapravRttirUpatvAdatIcArazcaturthaH, athavA bIjaM tyakSyAmi tasyaiva sacetanatvAt kaTAhaM tu bhakSayiSyAmi tasyAcetanatvAditi buddhyA pakaM khajUM. rAdiphalaM mukhe prakSipataH sacittavarjakasya sacittapratibaddhaM bhakSayato'tIcAraH 4, tathA tucchA:-asArA auSadhayaH-aniSpannakomalamudgAdiphalIrUpAH tAsAM bhakSaNaM paJcamo'tIcAra:5, nanu tucchauSadhayo'pakkA duSpakAH samyakpakkA vA syuH?, yadyAdyau pakSau tadA prathamadvitIyAtIcArAbhyAmevAsyoktatvAtpaunarukkyaprasaGgaH, atha samyakpakkAstadA niravadyatvAdeva tadbhakSaNasya kA'tIcArateti ?, satyaM, kintu yathA'pakkaduSpakayoH sacittasacittapratibaddhayozva sacittatve samAne'pyoSadhyanauSadhikRto vizeSaH tathA'trApi sacetanatvauSadhitvAbhyAM samAnatve'pyatucchatvatucchatvakRto vizeSo'vagantavyaH, tatra ca komalamudrAdiphalIviziSTatRptyakArakatvena tucchAH sacetanA eva (vA) anAbhogAvikramAdinA mukhAnasya tucchauSadhibhakSaNamatIcAraH, athavA'tyantAvadyabhIrutayA'cittAhAratA'bhyupagatA, tatra ca yattRptikArakaM tadacetanIkRtyApi bhakSayatu sacittasyaiva varjanIyatvAbhyupagamAt, yatpunastRptisampAdanAsamarthA apyauSadhIlaulyanAcetanIkRtya bhuGke tattucchauSadhibhakSaNamatIcAraH, tatra bhAvato viratervirAdhitatvAd dravyatastu pAlitatvAditi, evaM rajanIbhojanamAMsAdinivRttivrateSvanAbhogAtikramAdimiratIcArA bhAvanIyAH, ete paJca doSA-atIcArA upabhogaparibhogavate iti, tattvArthe tu sacittaH sacittasambaddhaH sammizro'bhiSavo duSpakAhArazcetyevaM paJcAtIcArAH pratipAditAH, tatra sacittasacittasambaddhaduSpakkAhArAsnayaH pUrvavat , saMmizrastu sacittena mizraH-zabala AhAraH, yathA ArdrakadADimabIjakarabandakAdimizraH pUraNAdistilamizro yavadhAnAdirvA, ayamapyanAbhogAtikramAdinA'tIcAraH, yadvA sambhavatsacittAvayavasyApakakaNikAdeH piSTatvAdinA acetanamitibuddhyA AhAraH sammizrAhAraH, vratasApekSatvAdatIcAraH, abhiSavaH punaranekadravyasandhAnaniSpannaH surAsauvIrakAdirmAsaprakArakhaNDAdirvA surAmadhvAdyamispandivRkSadravyopayogo vA, ayamapi sAvadyAhAravarjakasyAnAbhogAtikramAdinA'tIcAra iti // 281 // athAnarthadaNDaviratilakSaNasya tRtIyaguNavatasyAtIcArAnAha-'kukkuI'tyAdi, kuditi kutsAyAM nipAtaH, nipAtAnAmAnantyAt kutsitaM kuzcati bhranayanoSThanAsAkaracaraNavadanavikAraiH saGkacatIti kutakucastasya bhAvaH kautkucyaM-anekaprakAraM bhANDAnAmiva vikriyAkaraNaM, athavA kutsitaH kucaH kutkucaH-saGkocAdikriyAvAn tasya bhAvaH kautkucyaM, atra ca yena paro hasati svasya ca lAghavaM sampadyate na tAdRzaM vaktuM ceSTituM vA kalpate, pramAdAtathAcaraNe cAtIcAra iti prathamaH 1, tathA mukhamasyAstIti mukhara:-anAlocitabhASI vAcATastasya bhAvaH karma vA maukharya-dhAyaprAyamasabhyAsambaddhabahupralApitvaM, atIcAratvaM cAsya pApopadezasambhavAditi dvitIyaH 2, tathA bhogaH-sakRdrogya AhAramAlyAdiH upabhogaH-punaHpunarbhogya AcchAdanavanitAdiH tayoratireka:-AdhikyaM, iha ca nAnapAnabhojanakuGka
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ macandanakastUrikAvastrAbharaNAdInAmatiriktAnAmArambho'narthadaNDaH, atrAyaM sampradAyaH-atiriktAni bahUni tailAmalakAdIni yadi gRhAti tadA tallaulyena bahavaH snAtuM taDAgAdau brajanti, tataH pUtarakApkAyAdivadho'dhikaH syAt, na caivaM kalpate, tataH ko vidhiH?, tatra snAne tAvat gRha eva nAtavyaM, tadabhAve tu tailAmalakairgRhe eva ziro gharSayitvA tAni sarvANi sATayitvA taDAgAdInAM taTe niviSTo'jalimiH nAti, puSpAdiSvapi yeSu saMsaktiH sambhavati tAni pariharati, evaM sarvatra vAcyaM iti tRtIyaH 3, tathA kandarpaH-kAmasta hetustatpradhAno vA vacanaprayogo'pi kandarpaH, zrAvakeNa hi tAdRzaM na vaktavyaM yena svasya parasya vA mohodreko bhavatIti caturthaH 4, tathA'dhikriyate durgatAvAtmA anenetyadhikaraNaM-udUkhalagharaTTAdi saMyuktaM udUkhalena muzalaM halena phAlaM zakaTena yugaM dhanuSA zarA ityAdi evamekamadhikaraNamadhikaraNAntareNa yuktaM-saMyutaM yuktAdhikaraNaM, iha ca zrAvakeNa saMyuktamadhikaraNaM na dhAraNIyaM, tathA ca sati hiMsakaH kazcitsaMyuktamadhikaraNamAdadIta, viyuktAdhikaraNatAyAM tu sukhenaiva paraH pratiSedhuM zakyate, iha ca niSiddhasyAnarthadaNDasya apadhyAnAcaritapramAdAcaritahiMsrapradAnapApakarmopadezabhedatvena caturvidhatvAttadviratizcaturdhA, tatra apadhyAnAcaritaviratau kautkucyAdipaJcakasyAnAbhogAdinA'nucintanamatIcAraH, AkuTTayA punaH pravRttau bhana eva, pramAdAcaritaviratau tu kautkucyakandarpabhogopabhogAtirekANAM trayANAmapi karaNamatIcAraH, yuktAdhikaraNaM tu hiMsrapradAnavirateH, maukharya tu pApakarmopadezavirateH iti 5 ete'tIcArA anarthadaNDavrate // 282 // uktA guNavatAtIcArAH, atha zikSAvratAtIcArAvasaraH, tatrApi sAmAyikasya tAvadatIcArAnAha kAya 1 maNo 2 vayaNANaM 3 duppaNihANaM saIakaraNaM ca 4 / aNavahiyakaraNaM ciya sAmaie paMca aiyArA // 283 // ANayaNaM 1 pesavaNaM 2 saddaNuvAo ya 3 ruuvannuvaao4|phipogglpkkhevo 5 dosA desAvagAsassa // 284 // appaDilehiya appamajjiyaM ca senjAiha thaMDilANi 4 thaa| saMmaM ca aNaNupAlaNa5maiyArA posahe pNc||285|| saccitte nikkhivaNaM 1 sacittapihaNaM ca 2 annavavaeso 3 / maccharaiyaM ca 4 kAlAIyaM 5 dosA'tihivibhAe // 286 // 'kAya'tyAdi, praNahitiH praNidhAnaM duSTaM ca tatpraNidhAnaM ca duSpaNidhAnaM-kAyamanovacanAnAM sAvadye pravartanaM, tatra zarIrAvayavAnAM pANipAdAdInAmanibhRtatAvasthApanaM kAyaduSpraNidhAnaM krodhalobhadrohAbhimAneAdibhiH kAryavyAsaGgaH sambhramazca manoduSpraNidhAnaM varNasaMskArAbhAvo'rthAnavagamazcApalaM ca vAgduSpaNidhAnamiti trayo'tIcArAH3, yaduktaM-"anirikkhiyApamajiya thaMDille ThANamAi sevNto| hiMsAbhAve'vi na so kaDasAmaio pamAyAo // 1 // sAmAiyaM tu kAuM gharaciMtaM jo ya ciMtae sdd'o| aTTavasaTTovagao niratthayaM tassa sAmaiyaM // 2 // kaDasAmaio puci buddhIe pehiUNa bhAsejjA / sai niravajaM vayaNaM annaha sAmAiyaM na bhave // 3 // " [anirIkSyApramRjya sthaNDile sthAnAdi sevamAnaH / hiMsA'bhAve'pi na sa kRtasAmAyikaH pramAdAt // 1 // sAmAyikaM tu kRtvA gRhacintAM yastu cintayati zrAddhaH / aarttvshaatttopgto nirarthakaM tasya sAmAyikaM // 2 // kRtasAmAyikaH pUrva buddhyA prekSya bhASeta sadA niravacaM vacanaM anyathA sAmAyikaM na bhavet // 3 // ] tathA smRteH sAmAyikaviSayAyA akaraNaM, ko'rthaH ?-sAmAyika mayA kartavyaM na kartavyamiti vA sAmAyikaM mayA kRtaM na kRtamiti vA prabalapramAdAdyadA na smarati tadA'tIcAraH, smRtimUlatvAnmokSasAdhanAnuSThAnasya, yadabhyadhAyi-"na sarai pamAyajutto jo sAmaiyaM kayA u kAyavvaM / kayamakayaM vA tassa hu kayaMpi vihalaM tayaM neyaM // 1 // " [na smarati pramAdayukto yaH sAmAyikaM kadA tu karttavyaM / kRtamakRtaM vA tasya kRtamapi niSphalameva takat // 1 // ] iti caturthaH 4, tathA'navasthitasya karaNaM pratiniyatavelAyAM sAmAyikasyAkaraNaM yathAkathaJcidvA karaNaM karaNAnantarameva pAraNaM ca, yaduktaM-"kAUNa takkhaNaM ciya pArei karei vA jahicchAe / aNavaTThiyasAmaiyaM aNAyarAo na taM suddhaM // 1 // " [kRtvA tatkSaNameva pArayet karoti vA ydRcchyaa| anavasthitaM sAmAyikaM anAdarAt tat na zuddhaM // 1 // ] iti paJcamaH 5, iha cAdyatrayasyAnAbhogAdibhirevAtIcAratvaM, anyathA tu bhaGga eva, itaradvayasya tu pramAdabahulatayeti, ete sAmAyikavrate paJcAtIcArAH // 283 // idAnI dezAvakAzikavratAtIcArAnAha-'ANayetyAdi, digvratavizeSa eva dezAvakAzikavrataM, iyAMstu vizeSaH-digvataM yAvajjIvaM saMvatsaraM cAturmAsI vA yAvat dezAvakAzikaM tu divasapraharamuhUrtAdiparimANaM, tasya ca pazcAtIcArAH, tatra 'ANayaNa'mityAdi, AnayanaM-vivakSitakSetrAhiHsthitasya sacetanAdidravyasya vivakSite kSetre prApaNaM preSyeNeti draSTavyaM, svayaM gamane hi mama vratabhaGgaH syAditibuddhyA preSyeNa yadA AnAyayati sacetanAdidravyaM tadA'tIcAra iti prathamaH 1, tathA preSaNaM-preSyasya vivakSitakSevAdahiH prayojanAya vyApAraNaM, svayaM gamane hi mama vratabhaGgo bhavati tataH sa mA bhUditibuddhyA svaniyamitadezAtparato'nyaM vyApArayati prayojanakaraNAyeti, dezAvakAzikavrataM hi mA bhUgamanAgamanAdivyApArajanitaH prANyupamarda ityabhiprAyeNa gRhyate, sa tu svayaM kRto'nyena vA kArita iti na kazcitphale vizeSaH, pratyuta svayaM gamane IryApathavizuddherguNaH parasya preSyasya punaranipuNatvAdIryAsamityabhAve doSa iti dvitIyaH 2, tathA zabdasyAnupAtaH zabdAnupAtaH, svagRhavRttiprAkArAdivyavacchinnabhUpradezakRtAbhigrahaH samutpanne prayojane batabhaGgabhayena svayamagamanAd vRttiprAkArAdipratyAsannIbhUya kAzitAdizabdaM karoti AkAraNIyAnAM karNe'nupAtayati te ca tacchandazravaNAttatsamIpamAgacchantIti 3, tathA rUpa-svazarIrasambandhi utpannaprayojanaH zabdamanuccArayannAhAnIyAnAM dRSTAvanupAtayati taddarzanAcca te tatsamIpamAgacchantIti rUpAnupAto'yaM 4, ayamatra paramArthaH-vivakSitakSetrAhiH sthitaM kazcana naraM vratabhaGgabhayAdAhvAtumazaknuvan yadA svakIyazabdazrAvaNarUpadarzanavyA 52
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ jena tamAkArayati tadA bratasApekSatvAt zabdAnupAtarUpAnupAtAvatIcArAviti tRtIyacaturthI tathA bahirvivakSitakSetrAtpudgalasya-leSTukASThazakalAdeH prakSepaNaM prakSepaH, viziSTadezAmiprahe hi sati kAryArthI parato gamananiSedhAdyadA leSTvAdIn pareSAM bodhanAya kSipati tadA leTvAdipAtasamanantarameva te tatsamIpamanudhAvanti, tatazca tAn vyApArayataH svayamanupamardakasyApyatI cAro bhavatIti paJcamaH 5, iha cAdyadvayamanyutpannabuddhitvena sahasAkArAdinA vA antyatrayaM tu mAyAvitayA atIcAratAM yAtIti ete doSA-atIcArA dezAvakAzikavratasya, atrAhuvRddhAH - diggratasaGkSepakaraNaM zeSavratasaGkSepakaraNasyApyupalakSaNaM draSTavyaM teSAmapi saGkSepasyAvazyaM kartavyatvAt prativrataM ca saGkSepakaraNasya bhinnatatve dvAdaza vratAnIti saGkhyAvirodhaH syAditi, tatra kecidAcakSate - dignatasaGkSepa eva dezAvakA zikavrataM, tadatIcArANAM digbratAnusAritayaivopalambhAt, atrocyate, yathopalakSaNatayA zeSatratasaGkSepakaraNamapi dezAvakAzikamucyate tathopalakSaNatayaiva tadatIcArA api tadanusAriNo draSTavyAH, athavA prANAtipAtAditratAntarasaGkSepakaraNeSu vadhabandhAdaya evAtIcArAH, digvratasaGkSepakaraNe tu saGkSiptatvAt kSetrasya preSyaprayogAdayo'pyatIcArAH syuriti bhedena darzitAH, na ca sarveSvapi vratabhedeSu vizeSato'tIcArA darzanIyAH, rAtribhojanAdivratabhedeSu teSAmadarzitatvAditi // 284 // atha pauSadhavratAtIcArAnAha - 'appaDile 'tyAdi, apratyupekSitApramArjitAbhyAM duSpratyupekSitaduSpramArjitayorapi grahaNaM, namaH kutsArthasyApi darzanAt, yathA kutsito brAhmaNo'brAhmaNaH, tato'pratyupekSita duSpratyupekSitaM zayyAsaMstArakAdIti prathamo - 'tIcAraH, apramArjitaduSpramArjitaM zayyAsaMstArakAdIti dvitIyaH, apratyupekSita duSpratyupekSitamuJcAraprazravaNAdisthaNDilamiti tRtIyaH, apramArjitaduSpramArjitamuccAraprazravaNAdisthaNDilamiti caturthaH, tatra apratyupekSitaM - cakSuSA'nirIkSitaM duSpratyupekSitaM- vibhrAntacetasA nirIkSitaM apramArjitaM-rajoharaNavastrAbhvalAdinA na vizodhitaM duSpramArjitaM - avidhinA'nupayuktatayA ca rajoharaNAdinA vizodhitaM, iha ca sAmAcArI - gRhItapauSadho nApratyupekSitAM zayyAmArohati saMstArakaM vA pauSadhazAlAM vA sevate durbhavastraM vA zuddhavakhaM vA bhUmau saMstRNAti, kAyikAbhUmezcAgataH punarapi saMstArakaM pratyupekSate, anyathA'tIcAraH syAt, evaM pIThAdiSvapi vAcyaM 4 tathA pauSadhavratasya samyag - yathAgamaM niSprakampena cetasA ananupAlanaM - anAsevanaM, tathAhi - AhArAdiviSaye caturvidhe pauSadhe pratipanne sati bubhukSAtRSApIDitaH sannevaM cintayati - prAtaridamidaM zAlyodanaghRtapUrapurassaramAhArajAtaM pAcayiSyAmi drAkSApAnakAdIni ca pAnakAni kArayiSyAmi, tathA zarIrasatkArapauSadhaThezitazcintayati - prabhAte snAnakuGkumAdivilepanaM bhavyarItyA kariSyAmIti tathA brahmacaryapauSadhe cintayati pUrvakrIDitAni madanoddIpakAni ca vacanaceSTAdIni karotIti, tathA avyApArapauSadhe'pIdaM me karaNIyaM vyavaharaNIyaM cAsti idaM labhyamidaM ca deyamityAdi cintayannaticarati vratamiti pazcamaH 5 ete atIcArAH paJca pauSadhatrate / / 285 // idAnImatithisaMvibhAgavratAtIcArAnAha - 'sa citte'tyAdi, sacitte-sacetane pRthivIjalakumbhopacullIdhAnyAdau nikSepaNaM nikSepaH - sAdhudeyabhaktAdeH sthApanamadeyabuddhyA, asau hi tucchabuddhirjAnAti yat mayA gRhItaniyamena sAdhUnAmavazyaM deyaM na caite munayaH sacitte nikSiptaM gRhISyanti mayA dIyamAnamapi tato mayA nijaniyamo'pyArAdhito bhaviSyati vastvapyazanAdikaM rakSitaM bhaviSyatItyevaM kurvato'tIcAraH prathamaH 1 tathA sacittena - sUraNakandapatrapuSpaphalAdinA tathAvidhayaiva buddhyA pidhAnaM - AcchAdanaM deyasya vastuna iti dvitIyaH 2 caH samuccaye, tathA - anyasya - parasya vyapadezo 'nyavyapadezaH, idaM hi zarkarAguDakhaNDaghRtapUrAdikaM yajJadattasamvandhIti vratinaH zrAvayan DhaukayatyadeyabuddhyA, na ca pratinaH khAminA'nanujJAtaM gRhantIti niyamo'pi tena na bhagnaH zarkarAdikaM ca rakSitamiti tRtIyo'tIcAraH 3 tathA matsaraH - kopaH sa vidyate yasyeti matsarikastasya bhAvo matsarikatA tathA dadadaticarati vrataM, ko'miprAyaH ? - mArgitaH san kupyati sadapi vastu na dadAtIti, athavA'nena tAvad dramakeNa mArgitena dattaM munibhyaH kimahaM tato'pi nikRSTaH ? iti mAtsaryAt - paraguNAsahanalakSaNAddadato'tIcArazcaturthaH 4 tathA kAlasya - sAdhUnAmucitamikSAsamayasyAtItamatikramaH - aditsayA'nAgatabhojanapazcAdbhojanadvAreNolaGghanaM kAlAtItaM, ayaM bhAvaH - ucito yo bhikSAkAlaH sAdhUnAM taM labayitvA prathamaM vA bhuJjAnasya gRhItAtithisaMvibhAganiyamasyAtIcAraH paJcamaH 5 ete doSA atithivibhAge - atithisaMvibhAge vrate iti // 286 // samprati 'bharahaMmi bhUyasaMpaibhavissatitthaMkarANa nAmAI / eravayaMmivi tAI saMpaijiNabhAvinAmAI' ti saptamaM dvAraM vivarItumAhabharatI saMpai bhAvijiNe vaMdimo cauvvIsaM / eravayaMmivi saMpaibhAvijiNe nAmao vaMde // 287 // kevalanANI 1 nivvANI 2 sAyaro 3 jiNamahAyaso 4 vimalo 5 / savvANumUha (nAhasuteyA ) 6 sirihara 7 datto 8 dAmoyara 9 suteo 10 // 288 // sAmijiNo ya 11 sivAsI 12 sumaI 13 sivagai 14 jiNo ya atthAho 15 (abAho) / nAhanamIsara 16 anilo 17 jasoharo 18 jiNako 19 // 289 // ghammIsara 20 suddhamaI 21 sivakarajiNa 22 saMdaNo ya 23 saMpaha ya 24 / tI ussappiNibharahe jiNesare nAmao vaMde // 290 // usabhaM 1 ajiyaM 2 saMbhava 3 ma bhinaMdaNa 4 sumai 5 paumappaha 6 supAsaM 7 | caMdappaha 8 suvihi 9 sIala 10 sejaMsaM 19 vAsupUjjaM ca 12 // 299 // vimala 13 mataM 14 dhammaM 15 saMtiM 16 kuMthaM 17 araM ca 18 malli ca 19 / muNisuvvaya 20 nami 21 nemI 22 pAsaM 23 vIraM 24 ca paNamAmi // 292 // jiNapaumanAha 1 sirisuradeva 2 supAsa 3 sirisayaMpabhayaM 4 / savvANubhUha 5 devasuya 6 udaya 7 pe 53
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ DhAla 8 mabhivaMde / / 293 // pohila 9 sayakittijiNaM 10 muNisuvvaya 11 amama 12 nikasAyaM ca 13 / jiNanippulAya 14 sirinimamattaM 15 jiNacittaguttaM 16 ca // 294 // paNamAmi samAhijiNaM 17 saMvaraya 18 jasoharaM 19 vijaya 20 malliM 21 / devajiNa 22 'NaMtaviriyaM 23 bhahajiNaM 24 bhAvibharahaMmi // 295 // 'bharahe'tyAdi, bharate-bhArate kSetre'tItAna samprati-vartamAnAn bhAvino-bhaviSyatazca jinAna vandAmahe caturvizati, airavate-airavatakSetre'pi samprativartino bhAvinazca nAmato, nAmAni gRhItvetyarthaH, idaM ca vizeSaNaM bhAratajineSvapi sambandhanIyaM, airavate'tItajinanAmAni na jhAyante tato vArtamAnikabhaviSyajjinavandanamevoddiSTaM, vande-abhivAdaye staumi cetyarthaH // 287 // tAnyeva nAmAni bhAratAtItajinAnAmAha'kevalI'tyAdi, kevalajJAnI 1 nirvANI 2 sAgaro jino 3 mahAyazAH 4 vimalo 5 nAthasutejAH anye sarvAnubhUtimAhuH 6 zrIdharo 7 dattaH 8 dAmodaraH 9 sutejA 10 iti prathamagAthAyAM daza // 288 // svAmijinaH 11, caH samuccaye, zivAzI anye munisuvratamAhuH 12 sumatiH 13 zivagatirjina 14 zvAbAdhaH anye'stAgamAhuH 15, nAthanemIzvaro 16 'nilo 17 yazodharo 18 jinakRtArghazca 19 iti gAthAyAmasyAM nava jinAH // 289 // dharmIzvaraH kecinjinezvaramAhuH, 20 zuddhamatiH 21 zivakarajinaH 22 syandanazca 23 sampratijinazca 24 atItotsarpiNyAM bhArate jinezvarAnetAnAmato vande'hamiti tRtIyagAthAyAM paJca jinAH // 290 // bhAratavartamAnajinAnAmata Aha-'usabhe'ityAdi, RSabhamajitaM sambhavamaminandanaM sumatiM pacapramaM supArzva candraprabha suvidhi zItalaM zreyAMsaM vAsupUjyaM ca // 291 // vimalamanantaM dharma zAnti kuMthu araM ca malliM ca munisuvrataM narmi 'nemIci padaikadeze padasamudAyopacArAd ariSTanemi evaM pArzvanAthaM mahAvIraM ca praNamAmi // 292 // bhaviSyadbhAratajinAnAmata Aha-'jiNapaume'tyAdi, jinaM padmanAmaM zrIsuradevaM zrIsupArzva zrIsvayaMprabhaM sarvAnubhUtiM devazrutaM udayaM peDhAlaM amivande iti prathamagAthAyAmaSTau jinAH // 293 // 'poTTile'tyAdi, poTTilaM zatakIrtijinaM munisuvrataM amamaM niSkaSAyaM, caH samuccaye, jinaM niSpulAkaM zrInirmamatvaM jinaM citraguptaM ceti dvitIyagAthAyAmaSTau, amivande ityatrApi yojyaM / / 294 ||'pnnmaamii'tyaadi, praNamAmi samAdhijinaM saMvarakaM yazodharaM vijayaM malliM devajinaM anantavIrya bhadrajinaM, anye bhadrakRtamAhuH, iti bhAvino bhArate jinAH // 295 // samavAyAne tvevaM nAmAni dRzyante, yathA-mahApaume 1 surAdeve 2 supAse 3 ya sayaMpabhe 4 / savvANubhUI 5 arahA, devagutte 6 ya hokkhai // 1 // udae peDhAlaputte 8 ya, poTTile 9 sayae 10 iya / muNisuvvae 11 ya arahA, savvabhAvaviU 12 jiNe // 2 // amame 13 nikkasAe 14 ya, nippulAe 15 ya nimmame 16. / cittagutte 17 samAhI 18 ya, AgamasseNa hokkhai // 3 // saMvare 19 aniyaTTI 20 ya, vivAe 21 vimale 22 ya / devovavAe 23 arihA, aNaMtavijae 24 iya ||4||'aagmssenn hokkhai'tti AgamiSyatA kAlena bhaviSyatItyarthaH, evamagre'pi nAmaviSaye yaMtra kacitsamavAyAMgAdimirvisaMvAdo dRzyate tatra matAntaramavaseyamiti 287-295||airvtvaartmaanikjinendraanaamt Aha bAlacaMdaM 1 sirisicayaM 2 aggiseNaM 3 ca naMdiseNaM 4 ca / siridattaM 5 ca vayagharaM 6 somacaMda 7 jiNadIhaseNaM ca 8 // 296 // vaMde sayAu 9 sacai 10 juttisseNaM 11 jiNaM ca seyaMsaM 12 / sIhaseNaM 13 sayaMjala 14 uvasaMtaM 15 devaseNaM 16 ca // 297 // mahaviriya 17 pAsa 18 marudeva 19 siriharaM 20 sAmikuTTha 21 mabhivaMde / aggiseNaM 22 jiNamaggadattaM 23 sirivAriseNaM 24 ca // 298 // iya saMpaijiNanAhA eravae kittiyA saNAmehiM / ahuNA bhAvijiNide niyaNAmehiM pakittemi // 299 // siddhatthaM 1 punnaghosaM 2 jamaghosaM 3 sAyaraM 4 sumaMgalayaM 5 / savvaTThasiddha 6 nivvANasAmi 7 vaMdAmi dhammadhayaM 8 // 300 // taha siddhaseNa 9 mahaseNa nAha 10 ravimitta 11 savvaseNajiNe 12 / siricaMdaM 13 daDhakelaM 14 mahiMdayaM 15 dIhapAsaM 16 ca // 301 // suvvaya 17 supAsanAhaM 18 sukosalaM 19 jiNavaraM aNaMtatthaM 20 / vimalaM 21 uttara 22 mahariddhi 23 devayANaMdayaM 24 vaMde // 302 // nicchINNabhavasamudde vIsAhiyasayajiNe suhasamiddhe / siricaMdamuNivainae sAsayasuhadAyae namaha // 303 // 'bAle'tyAdi gAthAcatuSka, bAlacandraM zrIsicayaM agniSeNaM ca nandiSeNaM ca zrIdattaM ca vratadharaM somacandraM jinadIrghasenaM ceti prathamagAthAyAmaSTau vande iti kriyA, zatAyuSaM satyakiM ca yuktisenaM jinaM ca zreyAMsaM siMhasenaM svayaMjalaM upazAntaM devasenaM ceti dvitIyagAthAyAmaSTau, mahAvIrya pArzva marudevaM zrIdharaM svAmikoSThamamivande iti kriyA, amisenaM jinamapradattaM mArgadattaM vA zrIvAriSeNaM ceti tRtIyagAthAyAmaSTI, ityevamairavate sAmpratikajinanAthAH kIrtitAH svanAmamiH adhunA bhAvino jinendrAnairavate nijanAmamiH prakIrtayAmi // tAnyevAha'siddhatthe'tyAdi gAthAtrayaM, siddhArtha puNyaghoSaM pUrNapoSaM vA yamaghoSaM sAgaraM sumaGgalaM sarvArthasiddhaM nirvANavAminaM vande dharmadhvajamiti prathamagAthAyAmaSTau jinAH, tathA siddhasenaM mahAsenanAthaM ravimitraM satyasenajinaM zrIcandraM dRDhaketuM mahendra dIrghapArzva ca iti dvitIyagAthAyAmaSTau jinAH suvrataM supArzvanAthaM sukozalaM jinavaramanantArtha vimalaM uttaraM maharddhi devatAnandakaM vande iti tRtIyagAthAyAM jinASTakaM // atha 54
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvoktAnAM tIrthakRtAM sarvasaGkhyA mAha - nistIrNabhavasamudrAn viMzatyadhikazatasaGkhayajinAn sukhasamRddhAn zrIcandramunipatinatAn zAzvatasukhadAyakAnnamata bhavyalokA yUyamiti, atra ca caturviMzatiH paJcabhirguNitA viMzatyuttaraM zataM bhavatIti 296 - 303 // idAnIM 'usabhAijini~dANaM AimagaNahara' ttyaSTamaM dvAraM vivarItumAha siriusabhaseNa 1 pahu sIhaseNa 2 cAru 3 vajjanAhakkhA 4 / camaro 5 pajjoya 6 viyanbha 7 di havo 8 varAho 9 ya // 304 // pahunaMda 10 kotyuhAvi 11 ya subhoma 12 maMdara 13 jasA 14 ariTTho 15 ya / cakkAuha 16 saMbA 17 kuMbha 18 bhisaya 19 mallI 20 ya suMbho 21 ya // 305 // varadatta 22 ajjadinnA 23 tahiMdabhUI 24 gaNaharA paDhamA / sissA risahAINaM haraMtu pAvAI paNayANaM // 306 // 'sirI'tyAdi gAthAtrayaM, zrIRSabhasenaprabhusiMhasenacAruvajranAbhAkhyAH camaraH pradyotavidarbhadattaprabhavaH varAhazca prabhunandakaustubhAvapi subhaumamandarayazasaH ariSTazca cakrAyudhazambau kumbhaH bhiSajo malizca sumbhazca varadatta AryadattaH tathA indrabhUtizca, ete prathamagaNadharAH ziSyA vRSabhAdInAM jinAnAM harantu duritAni praNatAnAm 304- 306 // idAnIM 'pa vittiNi'tti navamaM dvAramAha bhI 1 phaggu 2 sAmA 3 ajiyA 4 taha kAsavI 5 raI 6 somA 7 / sumaNA 8 vAruNi 9 sujasA 10 dhAriNI 11 dhariNI 12 gharA 13 paumA 14 // 307 // ajjA sivA 15 suhA 16 dAmaNI 17 rakkhI 18 ya baMdhumainAmA 19 / pupphabaI 20 anilA 21 jakkhadinna 22 taha puSkacUlA 23 ya // 308 // caMdaNa 24 sahiyA u pavattiNIoM cauvIsajiNavariMdANaM / duriyAI haraMtu sayA sattANaM bhattijuttANaM // 309 // 'baM bhI 'tyAdi gAthAtrayaM, tatra brAhmI phalguH- zyAmA ajitA tathA kAzyapI ratiH somA sumanA vAruNI suyazA dhAriNI dhariNI dharA padmA iti prathamagAthAyAM caturdaza pravartinInAmAni / AryA zivA zubhA dAminI ca rakSI ca bandhumatInAmA puSpavatI anilA yakSadattA tathA puSpacUlA, 'caH samuccaye sarvatra candanAsahitA tu etAH pravartinyazcaturviMzaterjinendrANAM duritAni harantu sadA satvAnAM bhaktiyuktAnAM 307-309 // idAnIM 'arihaMtajjaNaThANa'tti dazamaM dvAraM vivarItumAha arihaMta 1 siMddha 2 pavayaNa 3 guru 4 thera 5 bahussue 6 tavassI 7 ya / vacchallayA ya esiM abhikkhanANovaogo 8 ya // 310 // daMsaNa 9 viNae 10 Avassae ya 11 sIlavvae 12-13 niraiyAro / khaNalava 14 tava 15 ciyAe 16 veyAvace samAhI 17 ya // 311 // appuvvanANagahaNe 18 suyabhattI 19 pavayaNe pabhAvaNyA 20 / eehiM kAraNehiM tittharattaM lahai jIvo // 312 // 'arihaMte'tyAdi gAthAdazakaM, atra prathamagAthAyAM aSTau kAraNAnyuktAni dvitIyagAthAyAM nava tRtIyagAthayAM trINi, tatra prathamagAthAvyAkhyA-- azokAdyaSTamahAprAtihAryAdirUpAM pUjAmaIntItyarhanta : - tIrthakarAH 1 apagatasakalakarmAzAH paramasukhina ekAntakRtakRtyAH siddhAH 2 pravacanaM - dvAdazAGgaM tadupayogAnanyatvAtsaGgho vA pravacanaM 3 gRNanti yathAvasthitaM zAstrArthamiti guravo - dharmopadezAdidAtAraH 4 sthavirA jAtizrutaparyAyabhedabhinnAH, tatra jAtisthavirA: SaSTivarSa pramANAH zrutasthavirA: samavAyAGgadhAriNaH paryAyasthavirA viMzativarSavrataparyAyAH 5 bahu - prabhUtaM zrutaM yeSAM te bahuzrutAH, tacca bahuzrutatvamApekSikaM pratipattavyaM zrutaM ca tridhA - sUtrato'rthata ubhayatazca tatra sUtradharebhyo'rthadharAH pradhAnAH tebhyo'pyubhayadharAH pradhAnA iti 6 vicitramanazanA dibhedabhinnaM tapo vidyate yeSAM te tapakhinaH - sAmAnyasAdhavaH 7 arhantazca siddhAzca pravacanaM ca guravazca sthavirAzca bahuzrutAzca tapasvinazca arhatsiddhapravacanagurusthavirabahuzrutatapakhinaH, sUtre ca 'bahussue' ityatra ekAra: prAkRtatvAdalAkSaNikaH, teSu, 'esiM'ti prAkRtatvAtsaptamyarthe SaSThI, tata eteSu saptasu sthAneSu vatsalabhAvo vatsalatA - anurAgaH yathAvasthitaguNotkIrtanaM tadanurUpopacAra lakSaNA tIrthakaranAmakarmabandhakAraNamiti zeSaH, tathA abhIkSNaM-anavarataM jJAnopayogo-jJAne vyApriyamANatA, idamaSTamaM kAraNaM 8 / atha dvitIyagAthAvyAkhyA - darzanaM - samyaktvaM vinayo - jJAnAdivinayaH, sa ca prAgevokto vakSyamANo vA, darzanaM ca vinayazca darzanavinathaM samAhAradvandvaH tasmin 9-10 AvazyakaM - avazyakartavyaM pratikramaNAdi tasmin 11 zIlAni ca vratAni ca zIlavrataM, atrApi samAhAradvandvaH tasmin, tatra zIlAni - uttaraguNAH vratAni - mUlaguNAH teSu niratIcAraH san tIrthakaranAmakarma banAtIti kriyAyogaH, 12-13 etAvatA pazca kAraNAnyuktAni, tathA kSaNalave tapasi tyAge vaiyAvRttye ca samAdhistIrthakaranAmakarmabandhakAraNaM, tatra kSaNalavagrahaNamazeSakAla bizeSopalakSaNaM, kSaNalavAdiSu kAlavizeSeSu nirantaraM saMvegabhAvanAto dhyAnAsevanatazca samAdhiH kSaNalavasamAdhiH 14 tathA tapasi - bAhyAbhyantarabhedabhinne yathAzakti nirantaraM pravRttistapaH samAdhiH 15 tyAgo dvidhA - dravyatyAgo bhAvatyAgazca dravyatyAgo nAma AhAropadhizayyAdInAmaprAyogyANAM parityAgaH prAyogyANAM ca yatijanebhyo dAnaM, bhAvatyAgaH krodhAdInAM viveko jJAnAdInAM ca yatijanebhyo vitaraNaM, etasmin dvividhe'pi tyAge sUtrAnatikrameNa yathAzakti nirantaraM pravRttistyAgasamAdhiH 16 vaiyAvRttyaM dazavidhaM, tadyathA - AcAryavaiyAvRttyaM 1 upAdhyAya vaiyAvRttyaM 2 sthaviravaiyAvRttyaM 3 tapasvivaiyAvRttyaM 4 glAnavaiyAvRttyaM 5 zaikSakavaiyAvRttyaM 6 sAdharmikavaiyAvRttyaM 7 kulavaiyAvRttyaM 8 gaNa 55
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaiyAvRttyaM 9 saGghavaiyAvRttyaM 10 ceti, ekaikaM trayodazavidhaM tadyathA - bhaktadAnaM 1 pAnadAnaM 2 AsanapradAnaM 3 upakaraNapratyupekSA 4 pAdapramArjanaM 5 vastrapradAnaM 6 bheSajapradAnaM 7 adhvani sAhAyyaM 8 duSTastenAdibhyo rakSaNaM 9 vasatau pravizatAM daNDakagrahaNaM 10 kAyikAmAtrakasamarpaNaM 11 saMjJAmAtrakasamarpaNaM 12 leSmamAtrakasamarpaNaM 13 ceti eteSu vaiyAvRttyabhedeSu yathAzakti nirantaraM pravRttirvaiyAvRttyasamAdhiH, 17 atha tRtIyagAthAvyAkhyA - apUrvasya jJAnasya nirantaraM grahaNamapUrvajJAnagrahaNaM aSTAdazaM tIrthakara nAmakarmabandhakAraNaM, 18 ekonaviMzatitamaM zrutabhaktiH - zrutaviSayaM bahumAnaM 19 viMzatitamaM pravacanaprabhAvanA yathAzakti pravacanArthopadezadAnAdirUpA, emiranantaroktaiH kAraNaistIrthakaratvaM labhate jIvaH 310 - 312 // etAni ca kAnicitsUtrakAra eva svayaM vyAcaSTe saMgho pavayaNamitthaM guruNo dhammovaesayAIyA / suttatthobhayadhArI bahussuyA hoMti vikkhAyA // 313 // jAIsuyapariyAe pahuca thero tihA jahakameNaM / saTThIvariso samavAyadhArao vIsavarisoya // 394 // bhattI pUyA vannappayaDaNa vajjaNamavannavAyassa / AsAyaNaparihAro arihaMtAINa vacchallaM // 315 // nANuvaogo'bhikkhaM daMsaNasuddhI ya viNayasuddhI ya / AvassayajoesuM sIlavaesa niraiyAro // 316 // saMvegabhAvaNA jhANasevaNaM khaNalavAikAlesu / tavakaraNaM jaijaNasaMvibhAgakaraNe jahasamAhI // 317 // veyAvacaM dasahA gurumAINaM samAhijaNaNaM ca / kiriyAdAreNa tahA apuvvanANassa gahaNaM tu // 398 // AgamabahumANo thiya titthassa pabhAvaNaM jahAsattI / ehiM kAraNehiM titthayarattaM samajjiNai // 319 // 'saMgho' ityAdigAthAsaptakaM vyAkhyAtArtha caitat, navaraM sthavirabahuzrutayorgAthAnulomyAdvyatikramanirdezaH, tathA tRtIyagAthAyAM bhaktiHAntaro bahumAnavizeSaH pUjA-yathaucityena puSpaphalAhAravastrAdimirupacAraH varNasya - zlAghAyAH prakaTanaM - prakAzanaM varjanaM pariharaNamavarNavAdasya--azlAghAyAH AzAtanAyA - vakSyamANAyAH parihAro - varjanaM etadaIdAdInAM saptAnAM vAtsalyaM - vatsalatA / tathA SaSThagAthAyAM vaiyAvRttyaM - bhaktadAnAdikriyAdvAreNa gurvAdInAM samAdhijananaM tat punardazadhA pUrvoktaprakAreNa yadvA zIlavratAbhyAmekameva kAraNaM kRtvA samAdhiriti vibhinameva tIrthakaragotrabandhasthAnaM vivakSyate, tato vaiyAvRttyaM dazadhA gurvAdInAM tathA teSAmeva kriyAdvAreNa samAdhijananaM - kAryakaraNadvAreNa svasthatApAdanamiti / tathA RSabhanAthena vardhamAnasvAminA ca pUrvabhave etAnyanantaroktAni sarvANyapi sthAnAnyA sevitAni, madhyameSu punarajitasvAmiprabhRtiSu dvAviMzatitIrthakareSu kenApyekaM kenApi dve kenApi trINi yAvat kenApi sarvANyapi sthAnAni spRSTAnIti / etaca tIrthakaranAmakarmamanuSyagatAveva vartamAnaH puruSaH strI napuMsako vA tIrthakarabhavAt pRSThatastRtIyabhavaM prApya baddhumArabhate / Aha-tIrthakaranAmakarmaNo jaghanyata utkarSatazca bandhasthitirantaHsAgaropamakoTAkoTIpramANA tataH kathamuktaM tIrthakarabhavAtprAk tRtIyabhave baddhyata iti, naiSa doSa:, dvividho hi bandho-nikAcanArUpo'nikAcanArUpazca tatra anikAcanArUpastRtIyabhavAtprAktarAmapi bhavati, jaghanyato'pyantaH sAgaropamakokoTIpramANatvAt, nikAcanArUpastu tIrthakarabhavAtprAktRtIyabhava eva "tazva kahaM veijjai ? agilAe dhammadesaNAIhiM / bajjhai taM tu bhayavao taiyabhavosakkaittANaM // 1 // [ tazca kathaM vedyate ? aglAnyA dharmadezanAdibhiH badhyate tattu bhagavatastRtIyabhavamavaSvaSkya // 1 // ]ti vacanaprAmANyAt, tatra nikAcitamavandhyaphalaM, itarattu ubhayathApi, nikAcanArUpazca bandhastRtIyabhavAdArabhya tAvatpravartate yAvattIrthakarabhave apUrvakaraNasya saGkhyeyA bhAgAH, tata Urddha vyavacchedaH, kevalajJAnotpattau ca aSTamahAprAtihAryAdirUpe surendrakRte pUjopacAre sati sadevamanujAsurAyAM pariSadi glAni parihAreNa dharmadezanayA - zrutacAritrarUpadharmaprarUpaNalakSaNayA catustriMzatA dehasaugandhyAdi miratizayaiH paJcatriMzatA buddhavacanAtizeSaizca tadvedyata iti 313 - 319 // atha 'jiNajaNaNIjaNayanAma' styekAdazaM dvAramAha marudevI 1 vijaya 2 seNA 3 siddhatthA 4 maMgalA 5 susImA 6 ya / puhavI 7 lakkhaNa 8 rAmA 9 naMdA 10 viNha 11 jayA 12 sAmA 13 // 320 // sujasA 14 suvvaya 15 airA 16 sirI 17 devI 18 pabhAvaI ya 19 / paumAvaI 120 vappA 21 siva 22 vammA 23 tisalA 24 iya // 329 // nAbhI 1 jiyasattU yA 2, jiyAri 3 saMvare 4 iya / mehe 5 ghare 6 paiTThe 7 ya, mahaseNe ya khattie 8 // 322 // suggIve 9 daDharahe 10 viNDU 11, vasupujje 12 ya khattie / kayavammA 13 sIhaseNe 14 ya, bhANU 15 vissaseNe iya 16 // 323 // sUre 17 sudaMsaNe 18 kuMbhe 19, sumitta 20 vijae 21 samuddavijae 22 ya / rAyA ya assaseNe 23 siddhatthe 24 'viya khattie // 324 // 'marudevI 'tyAdigAthApazJcakaM, bhagavata RSabhasvAmino mAtA marudevI, ajitasvAmino vijayA, sambhavanAthasya senA, abhinandanasya siddhArthA, sumatinAthasya maGgalA, padmaprabhasya susImA, supArzvasya pRthivI, candraprabhasya lakSaNA, suvidhisvAmino rAmA, zItalasya nandA, zreyAMsasya viSNuH, vAsupUjyasya jayA, vimalasya zvAmA, anantajinasya suyazAH, dharmanAthasya suvratA, zAntinAthasya acirA, kundhunAthasya zrIH, arasvAmino devI, mallijinasya prabhAvatI, munisuvratasya padmAvatI, naminAthasya vaprA, ariSThanemeH zivA, pArzvanAthasya vAmA, 56
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAnasvAminastrizalA // tathA AditIrthakRta RSabhasvAminaH pitA nAmiH, ajitajinasya jitazatruH, sambhavasvAmino jitAriH, aminandanasya saMvaraH, sumatinAthasya meghaH, padmaprabhasya dharaH, supArzvasya pratiSThaH, candraprabhasya mahAsenaH kSatriyo rAjA, suvidhisvAminaH suprIvaH, zItalasya dRDharathaH, zreyAMsasya viSNuH, vAsupUjyasya vasupUjyaH kSatriyaH, vimalasya kRtavarmA, anantajinasya siMhasenaH, dharmanAthasya bhAna:, zAMtinAthasya vizvasenaH, kunthunAthasya zUraH, arasvAminaH sudarzanaH, mallijinasya kumbhaH, munisuvratasya samitraH. naminAthasya vijayaH, ariSThanemeH samudravijayaH, pArzvanAthasya rAjA azvasenaH, vardhavAnasvAminazca siddhArthaH kSatriya iti // idAnIM 'jiNajaNaNIjaNayagaItti dvAdazaM dvAramAha aTThaNhaM jaNaNIo titthayarANaM tu huMti siddhAo / aTTha ya saNaMkumAre mAhiMde aTTha yoddhavvA // 325 // nAgesuM usahapiyA sesANaM satsa huMti IsANe / aTTha ya saNaMkumAre mAhiMde aTTa bo ddhavvA // 326 // 'aTaNha'mityAdi gAthAdvayaM, aSTAnAM tIrthakRtAmRSabhAdInAM candraprabhAntAnAM jananyo-mAtaro bhavanti siddhAH, tadanu suvidhyAdInAM zAntinAtharpayantAnAmaSTau jananyaH sanatkumAre-tRtIyadevaloke gatAH, tathA kunthuprabhRtInAM zrImahAvIrAntAnAmaSTI jananyo mAhendre-caturthadevaloke gatA boddhavyA iti // tathA nAgeSu-nAgakumAreSu bhavanapatidvitIyanikAyavartiSu sureSu zrIRSabhanAthapitA-nAminAmA gata iti zeSaH, tathA zeSANAmajitanAthaprabhRtInAM candraprabhAntAnAM sapta pitaro bhavanti gatA IzAne-dvitIyadevaloke, saiddhAntikAstu zrIajitasvAmipiturjitazatrormuktigamanamAcakSate, anuyogadvArAdau tathaiva bhaNanAt, zrIhemasUriH-"rAjA bAhubaliH sUryayazAH somayazA api / anye'pyanekazaH ke'pi, zivaM ke'pi divaM yayuH // 1 // jitazatruH zivaM prApa, sumitranidivaM gataH" / iti yogazAstre triSaSTicarite'pi ca, tathA suvidhiprabhRtInAM zAntinAthAntAnAmaSTau ca pitaraH sanatkumAre-tRtIyadevaloke, tathA kunthupramukhANAM zrImahAvIrAntAnAmaSTau pitaro mAhendre-caturthadevaloke gatA boddhavyAH / idAnIM 'ukiTajahannehiM saMkhA viharaMta titthanAhANaM / ' iti trayodazaM dvAraM gAthApUrvArdhana tathA 'jammasamaevi saMkhA ukiTThajahaniyA tesiN|' iti caturdazaM ca dvAraM gAthottarArdhena vivRNoti__ sattarisayamukkosaM jahanna vIsA ya dasa ya viharaMti / jammaM pai ukosaM vIsaM dasa hu~ti u ja hanA // 327 // 'sattarI'tyAdi, saptatyadhikaM zatamutkRSTata ekakAlaM tIrthakRtAM samayakSetre viharati, paJcasu bharateSvekaikasya bhAvAdairavateSvapi paJcasu tAvatAM bhAvAt , pazcasu ca mahAvideheSu pratyekaM dvAtriMzatA vijayaiH kaliteSu tIrthakRtAM SaSTyadhikazatasya sadbhAvAdetatsaGkhyAyAH sambhava iti / tathA jaghanyato viMzatistIrthakRta ekakAlaM viharamANAH prApyante, tathAhi-jambUdvIpasya pUrva videhe zItAmahAnadyA dvibhAgIkRte dakSiNottaradigvibhAgenaikaikasya sadbhAvAt dvau, aparavidehe'pi zItodayA mahAnadyA dvibhAgIkRte tathaiva dvau jinendrau, militAzcatvAraH, evamaparadvIpadvayasambandhimahAvidehacatuSTaye'pi catvArazcatvAra iti paJca catuSkA viMzatiH, bharatairAvatayostu ekAntasuSamAdAvabhAva eva, anye tu sUrayo dazaiva naghanyato viharantIti manyante, paJcAnAM mahAvidehAnA pUrvAparavidehayoH pratyekamekaikasya viharataH sadbhAvena dazAnAmeva tIrthakRtAM prApyamANatvAt , tathA janma prati-janmAzrityotkRSTata ekakAlaM viharamANajina(nA)viMzatistIrthakRto bhavanti, yataH sarveSAmapi tIrthakRtAmardharAtrasamaya eva janma, tato mahAvideheSu tIrthajanmasamaye bharatairAvatakSetreSu divasasadbhAvena tIrthakRdutpattyabhAvAdetAvanta eva prApyante, nanu mahAvidehakSetravartiSu vijayeSu caturyo'dhikAnAmapi tIrthakRtAmutpatteH sambhavAt kathamutkRSTapade viMzatireveti ?, ucyate, iha hi merau paNDakavane cUlikAyAzcatasRSu pUrvAdiSu dikSu pratyekaM caturyojanapramANabAhalyAH paJcayojanazatapramANAyAmA madhyabhAge'rdhatRtIyayojanazatapramANaviSkambhA ardhacandrasaMsthAnasaMsthitAH sarvazvetasuvarNamayyazcatasro'miSekazilAH, tatra cUlikAyAH pUrvadigbhAvinyAM pANDukambalazilAyAM dve tIrthakarAmiSekasiMhAsane, tadyathA-ekamuttarata ekaM dakSiNataH, tatra ye zItAyA mahAnadyA uttarataH kacchAdiSu vijayeSu tIrthakarA upajAyante te uttarAhe siMhAsane surendraramiSicyante, ye punaH zItAyA mahAnadyA dakSiNato maGgalAvatIpramukheSu vijayeSu utpadyante te dAkSiNAtye siMhAsane surendraramiSicyante, tathA cUlikAyAH pazcimadigbhAvinyAM raktakambalazilAyAM ve siMhAsane, tadyathA-ekamuttarataH ekaM dakSiNataH, tatra zItodAyA mahAnadyA uttarato gandhilAvatIpramukheSu vijayeSu ye tIrthakarA utpadyante te uttarAhe siMhAsane surendraramiSicyante, ye punaH zItodAyA mahAnadyA dakSiNataH padmAdiSu vijayeSu tIrthaGkarA utpadyante te dakSiNAye siMhAsane surendrarabhiSicyante, tathA cUlikAyA dakSiNadigbhAvinyAmatipANDukambalazilAyAM ye bharatakSetrasamudbhavAstIrthakarAste'miSicyante, uttaradigbhAvinyAM tvatiraktakambalazilAyAmairavatakSetrasamudbhavAstIrthakarAste'miSicyante, siMhAsanAni ca sarvaratnamayAni sarvANyapi pratyeka paJcadhanuHzatAyAmaviSkambhAnyardhatRtIyadhanuHzatabAhalyAnIti, tataH samadhikAmiSekasiMhAsanAbhAvAdeva videheSu caturyo'dhikAnAM tIrthakatAmekakAlamutpattyabhAva iti, jaghanyataH punardazaiva ekakAlamutpadyante, paJcasu bharateSu paJcasu cairavateSu pratyekamekaikasya sadbhAvAt , bharate rakhateSu hi jinajanmasamaye mahAvideheSu dinasadbhAvAnAdhikAnAmutpattiriti 14 // idAnIM 'jiNagaNahara'tti paJcadazamaM dvAramAha culasIi 1 paMcanavaI 2 biuttaraM 3 solasottaraM 4 ca sayaM 5 / sattuttara 6 paNanaI 7 teNauI 57
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 aTThasII ya 9 // 328 // ekAsII 10 chAvattarI 11 ya chAvaTThi 12 santavannA 13 ya / pannA 14 teyAlIsA 15 chattIsA 16 ceva paNatIsA 17 // 329 // tettIsa 18 aTThavIsA 19 aTThArasa 20 ceva taha ya sattarasa 21 / ekkArasa 22 dasa 23 ekkAraseva 24 iya gaNaharapamANaM // 330 // 'culasI ityAdi' gAthAtrayaM, bhagavata AditIrthakarasya caturazItirgaNadharAH, ajitasvAminaH paJcanavatiH, zambhavanAthasya dvyuttaraM zataM, abhinandanasya SoDazottaraM zataM, sumatinAthasya paripUrNa zataM, padmaprabhasya saptAdhikaM zataM, supArzvasya pazvanavatiH, candraprabhasya trinavatiH, suvidhisvAmino'STAzItiH, zItalanAthasya ekAzItiH, zreyAMsasya SaTsaptatiH, vAsupUjyasya SaTSaSTiH, vimalasya saptapaJcAzat, anantajitaH pazvAzat, dharmasya tricatvAriMzat, zAntinAthasya SaTtriMzat, kunthunAthasya paJcatriMzat, arajinasya trayastriMzat, mallisvAmino'STAviMzatiH, munisuvratasyASTAdaza, naminAthasya saptadaza, ariSThanemerekAdaza neminAthasyASTAdazeti kecinmanyante, pArzvanAthasya daza, vardhamAnasvAminazcaikAdazaiveti, etat RSabhAdInAM caturviMzatestIrthakRtAM yathAkramaM gaNadharANAM - mUlasUtrakartRRNAM pramANaM 15 // idAnIM 'i SoDazaM dvAramAha culasIi sahassA 1 egalakkha 2 do 3 tinni 4 tinni lakkhA ya / vIsahiyA 5 tIsahiyA 6 tinniya 7 aDDAiya 8 du 9 ekkaM 10 // 331 // caurAsIi sahassA 11 bisattarI 12 aTTasahi 13 chAvaTThI 14 / causaTThI 15 bAsaTThI 16 saTThI 17 pannAsa 18 cAlIsA 19 // 332 // tIsA 20 vIsA 21 aTThAraseva 22 solasa 23 ya cauddasa sahassA 24 / eyaM sAhupamANaM cavIsAe jiNavarANaM // 333 // aTThAvIsaM lakkhA aDayAlIsaM taha sahassAiM / savvesiMpi jiNANaM jaINa mANaM viNihiM // 334 // 'culasII 'tyAdi gAthAtrayaM, caturazItisahasrA munInAmAdyajinasya 1, ekaM lakSaM munInAmajitajinasya 2, evaM munitIrthakRtoH sarvatra sambandhaH karaNIyaH, dve lakSe 3, tisro lakSAH 4, tisro lakSA viMzatyadhikAH 5, tisro lakSAtriMzadadhikAH 6, tisro lakSAH 7, dve sArdhe lakSe 8, dve lakSe 9, ekaM lakSaM 10, caturazItisahasrAH 11, dvisaptatisahasrAH 12, aSTaSaSTisahasrAH 13, SaTSaSTisahasrAH 14, catuHSaSTisahasrAH 15, dviSaSTisahasrAH 16, SaSTisahasrAH 17, paJcAzatsahasrAH 18, catvAriMzatsahasrAH 19, triMzatsahasrAH 20, viMzatisahasrAH 21, aSTAdazasahasrAH 22, SoDazasahasrAH 23, caturdazasahasrAH 24, etatsAdhupramANaM krameNa caturviMzaterjinavarANAM // eteSAM sarvasaGkhyAmIlane yadbhavati tadAha - 'aTThAvIsa 'mityAdi, aSTAviMzatirlakSANi aSTacatvAriMzacca tathA sahasrANi sarveSAmapi jinAnAM sambandhinAM yatInAM mAnaM - parimANaM vinirdiSTaM vinizcitaM, etacca ye zrIjinendrairnijakarakamalena dIkSitAsteSAmevaikatra piNDitAnAM parimANaM, na punargaNadharAdibhirapi ye dIkSitAsteSAmati bahutvAditi 16 // idAnIM 'samaNI' tti saptadazaM dvAramAha tinniya 1 tinniya 2 tinni ya 3 cha 4 paMca 5 cauro 6 ca 7 tige 8 kke 9 kA 10 / lakkhA usa motuM taduvari sahassANimA saMkhA // 335 // tIsA 2 chattIsA 3 tIsa 4 tIsa 5 vIsA 6 ya tIsa 7 asII 8 ya / vIsA 9 dasamajiNiMde lakkhovari ajjiyA chakkaM // 336 // lakkho tinni sahassA 11 lakkho 12 lakkho ya aTThasaya ahio 13 / bAsaTThI 14 puNa bAsaTThI 15 sahasA ahiyA causaehiM // 337 // chasayAhiya igasaTThI 16 saTThI chasapAI 17 saTThI 18 paNapannA 19 / panne 20 gacatta 21 cattA 22 aDatisa 23 chattIsa sahasA ya 24 // 338 // coyAlIsaM lakkhA chAyAlasahassa causayasamaggA / ajjAchakaM eso ajjANaM saMgaho savvo // 339 // 'tinni' ityAdi gAthApaJcakaM, trINi 1 trINi 2 trINi 3 SaT 4 pazca 5 catvAri 6 catvAri 7 trINi 8 ekaM 9 eka 10 lakSANyetAni, tatra RSabhajinasya trINyevAryikAlakSANi, tato vRSabhaM - AdijinaM muktvA tadupari - pUrvoddiSTalakSANAmupari krameNa yAvanta: sahasrAzcanti tAvata Aha- 'tIse' tyAdi, triMzat sahasrA iti sarvatra yojyam 2, SaTtriMzat 3 triMzat 4 triMzat 5 viMzatiH 6 triMzat 7 azItizca 8 viMzatiH 9 dazamajinendrasya - zItalasya ekalakSopari AryikASaTkamiti, ayaM bhAvArtha : - zrI RSabhadevasya AryikAlakSatrayaM jAtaM, ajitajinasyAryikAlakSatrayaM triMzatsahasrairadhikaM, sambhavajinasyAryikAlakSatrayaM SaTtriMzatsahasrairadhikaM, abhinandanasya sAdhvIlakSaSaTkaM triMzatsahasrairadhikaM, sumatijinasyAryikAlakSapaJcakaM triMzatsahastrairadhikaM, padmaprabhasyAryikAlakSacatuSTayaM viMzatisahasrairadhikaM, supArzvajinasyAryikAlakSacatuSTayaM triMzatsahasrairadhikaM, candraprabhajinasya sAdhvIlakSatrayaM azItisahasrairadhikaM, suvidhijinasyAryikAlakSamekaM viMzatisahasrairaghikaM, dazamajinasya zrIzItalasya AryikANAmekaM lakSamArthikASaTkaM ceti idAnIM zreyAMsAdijinasAdhvImAnamAha - zreyAMsajinasya sAdhvInAmekaM lakSaM sahasratrayAdhikaM, zrIvAsupUjyasya sAdhvInAmekaM lakSaM, zrIvimalajinasyAryikAlakSaM zatASTAdhikaM, zrIanantajinasya dviSaSTisahasrANyAfryakANAM zrIdharmajinasya punarAryikANAM dviSaSTisahasrANi caturbhiH zatairadhikAni, zrIzAntijinasyAryikANAmekaSaSTisahasrANi SaDbhiH zatairadhikAni, zrIkunthunAthasyAryikANAM SaSTisahasrANi SaGgiH zatairadhikAni, zrI aranAthasyAryikANAM SaSTisahasrANi zrImallijina 58
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAryikANAM paJcapaJcAzatsahasrANi, zrImunisuvratasyAryikANAM paJcAzatsahasrANi, zrInamerAryikANAM ekacatvAriMzatsahasrANi, zrInemerAryikANAM catvAriMzatsahasrANi, zrIpArzvajinasyAryikANAmaSTAtriMzatsahasrANi, zrImahAvIrajinasyAryikANAM SaTtriMzatsahasrANi, caH samuccaye, prAguktAryikANAM sarvasaGkhyAmIlane yadbhavati tadAha-catuzcatvAriMzallakSAH SaTcatvAriMzatsahasrezcatuHzatAdhikaiH samagrA:-pUrNA AryASaTakaM ca, eSa AryikANAM saGkahaH sarva iti 17 // 'veubviya'tti aSTAdazaM dvAramAha veubviyaladdhINaM vIsasahassA sayacchaganbhahiyA 1|viisshssaa causaya 2 iguNIsasahassa aTThasayA 3 // 340 // aguNIsasahassa 4 aTThAra causayA 5 solasahassa aTThasayaM 6 / satisaya panarasa 7caudasa 8 terasa 9 vArasa sahasa dasame 10 // 341 // ekkArasa 11 dasa 12 nava 13 aTTha 14 satta 15 chasahasa 16 egavannasayA 17 / sattasahassa satisayA 18 donni sahassA nava sayAI 19 // 342 // dunni sahassA 20 paMcasaya sahassa 21 pannarasasayAI nemimi 22 / ekkArasa saya pAse 23 sayAI satteva vIrajiNe 24 // 343 // 'veubviyetyAdi gAthAcatuSkaM, vaikriyalabdhimatAM nAnAvidhavaikriyarUpakaraNazaktAnAM munInAmAdyajinendrasya viMzatiH sahasrANi SaTzatAbhyadhikAni, zrIajitajinasya viMzatisahasrAH sacatuHzatA:-zatacatuSTayAdhikAH, zrIsambhavajinasya ekonaviMzatisahasrAH zatASTakAdhikAH, zrIaminandanasya ekonaviMzatiH sahasrANi, zrIsumatijinasya catuHzatAdhikA aSTAdaza sahasrAH, zrIpadmaprabhasya SoDaza sahasrANi aSTottarazatAdhikAni, zrIsupArzvajinasya zatatrayAdhikAH paJcadaza sahasrAH, zrIcandraprabhasya caturdazasahasrAH, zrIsuvidhestrayodazasahasrAH, zrIzItalasya dvAdazasahasrAH, zrIzreyAMsasya ekAdaza sahasrAH, zrIvAsupUjyasya daza sahasrANi, zrIvimalajinasya nava sahasrANi, zrIanantajinasya aSTau sahasrANi, zrIdharmajinasya saptasahasrANi, zrIzAntinAthasya SaTsahasrANi, zrIkunthujinasya ekapaJcAzat zatAni-paJca sahasrANyekazatAdhikAnItyarthaH, zrIarajinasya saptasahasrANi tribhiH zatairadhikAni, zrImallijinasya dvau sahasrau navazatAdhikau, zrImunisuvratasya dvau sahasrau, zrInamijinasya paJca sahasrAH, zrInemijinasya paJcadaza zatAni, zrIpArzvajinasyaikAdaza zatAni, zrIvIrajinasya ca zatAni saptaiveti 18 // idAnIM 'vAi'tti ekonaviMzaM dvAraM vivarISurAha saGkucchasayA duvAlasa sahassa 1 vArasa ya causayabhahiyA 2 / bAre 3 kArasasahasA 4 dasasahasA chasayapannAsA 5 // 344 // channauI 6 culasII 7 chahattarI 8 sahi 9 ahavannA ya 10 / pannAsAi sayANaM 11 sayasIyAlAhava bayAlA 12 // 345 // chattIsA 13 battIsA 14 aTThAvIsA 15 sayANa cauvvIsA 16 / bisahassa 17 solasasayA 18 cauddasa 19 bArasa 20 dasasayAI 21 // 346 // aTThasayA 22 chacca sayA 23 cattAri sayAI 24 huMti vIrammi / vAimuNINa pamANaM cauvIsAe jiNavarANaM // 347 // 'saDe'yAdi gAthAcatuSkaM, prathamajinasya vAdiyatInAM dvAdazasahasrAH sArdhaSaTzatAH, paJcAzadadhikaiH SabhiH zatairadhikA ityarthaH, zrIajitajinasya dvAdazasahasrAzcatuHzatAdhikAH zrIsambhavasya dvAdazasahasrAH zrIaminandanasya ekAdazasahasrAH zrIsumatijinasya dazasahasrAH paJcAzadadhikaSaTzatAdhikAH, 'channauI' ityAdigAthAyAmuttarArdhavarti zatAnAmiti padaM sarvatra sambadhyate, tataH zrIpadmaprabhasya vAdinAM SaNNavatizatAnAM, ko'rthaH 1-navasahasrAH SaTzatairadhikA iti, zrIsupArzvajinasya caturazItiH zatAnAM, caturbhiH zatairadhikAni aSTau sahasrANItyarthaH, candraprabhasya SaTsaptatiH zatAnAM, SabhiH zatairadhikAni sapta sahasrANItyarthaH zrIsuvidherjinasya SaSTiH zatAnAM, SaT sahasrANItyarthaH, zrIzItalajinasya aSTapaJcAzacchatAnAM, paJca sahasrA aSTazatAdhikA ityarthaH, zrIzreyAMsasya paJcAzat zatAnAM, paJca sahasrANItyarthaH, zrIvAsupUjyasya saptacatvAriMzacchatAni, catvAraH sahasrAH saptazatAdhikA ityarthaH, 'ahavA bAyAla'tti athavA matAntareNa zrIvAsupUjyasya dvicatvAriMzacchatAni, catvAraH sahasrAH zatadvayAdhikA ityarthaH, zrIvimalajinasya dvAtriMzacchatAni, trINi sahasrANi zatadvayAdhikAnItyarthaH, zrIanantajinasya dvAtriMzacchatAni, zrIdharmajinasya aSTAviMzatizatAni, sahasradvayamaSTazatAdhikamityarthaH, zrIzAntinAthasya zatAnAM caturvizatiH, dve sahasra zatacatuSTayAdhike ityarthaH, zrIkunthujinasya dve sahasre, zrIaranAthasya SoDaza zatAni, SaTzatAdhikaM sahasramityarthaH, zrImallijinasya caturdazaza. tAni, zatacatuSTayAdhikaM sahasramityarthaH, zrImunisuvratasya dvAdaza zatAni, sahasramekaM zatadvayAdhikamityarthaH, zrInamijinasya daza zatAni saha samityarthaH, zrInemijinasya aSTau zatAni, zrIpArzvajinasya SaT zatAni, zrIvIrajinasya catvAri zatAni bhavanti iti vAdimunInAM-vAda: samareSu surAsurairapyajeyAnAM yatInAM pramANaM krameNa caturvizaterjinavarANAmiti // 19 // idAnIM 'avahitti viMzatitamaM dvAramAha ohinANimuNINaM nauI 1 caunavai 2 chaNNavaisayANi 3 / aTThAnavaisayAI 4 ekArasa 5 dasa 6 navasahassA 7 // 348 // asII 8 culasI 9bahattarI 10 sahI 11 cauppaNa 12 aTThaca 59
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ ttAlA 13 / teyAlA 14 chattIsA 15 tIsA 16 paNavIsa 17 chaThavIsA 18 // 349 // bAvIsA 19 advArasa 20 solasa 21 panarasa 22 caudasa sayANi 23 / terasa 24 sAhaNa sayAI ohi. nANINa vIrassa // 350 // 'ohI'tyAdigAthAtrayaM, tatrAdijinasya avadhijJAnimunInAM navatizatAni, nava sahasrANItyarthaH, zrIajitajinasya caturnavatizatAni, nava sahasrAzcaturbhiH zatairadhikA ityarthaH, zrIsaMbhavajinasya SaNNavatizatAni, navasahasrAH SaDbhiH zatairadhikA ityarthaH, zrIabhinandanasya aSTAnavatizatAni, navasahasrA aSTazatairadhikA ityarthaH, zrIsumatijinasya ekAdaza sahasrANi zrIpanaprabhasya daza sahasrANi zrIsupArzvasya nava sahasrAH, atra 'bAvIse'tyAditRtIyagAthAyAM dvitIyapAdavarti 'sayANitti (pranthAna 3000) padamazItyAdipadeSu yojyate, tataH zrIcandraprabhasya azItizatAni, aSTau sahasrA ityarthaH, zrIsuvidhijinasya caturazItizatAni, aSTau sahasrAzcaturbhiH zatairadhikA ityarthaH, zrIzItalajinasya dvisaptatizatAni, saptasahasrAH zatadvayAdhikA ityarthaH, zrIzreyAMsajinasya SaSTizatAni, sahasraSaTkamityarthaH, zrIvAsupUjyasya catuSpaJcAzacchatAni, paJca sahasrAzcatuHzatAdhikA ityarthaH, zrIvimalajinasya aSTacatvAriMzacchatAni, catvAraH sahasrA aSTazatAdhikA ityarthaH, zrIanantajinasya tricatvAriMzacchatAni, catvAraH sahasrAH zatatrayeNAdhikA ityarthaH, zrIdharmajinasya SaTatriMzacchatAni, sahasratrayaM SaniH zatairadhikamityarthaH, zrIzAntinAthasya triMzacchatAni, trayaH sahasrA ityarthaH, zrIkunthunAthasya paJcaviMzatizatAni, sahasradvayaM paJcazatAdhikamityarthaH, zrIaranAthasya SaDviMzatizatAni, dvau sahasrau SaTzatAdhikAvityarthaH, zrImallijinasya dvAviMzatizatAni, sahasradvayaM dvizatAdhikamityarthaH, zrImunisuvratasya aSTAdazazatAni, sahasramekamaSTazatAdhikamityarthaH, zrInamijinasya SoDazazatAni, sahasramekaM SaTzatAdhikamityarthaH, zrInemijinasya paJcadazazatAni, ekaH sahasraH zatapazcakAdhika ityarthaH, zrIpArzvajinasya caturdazazatAni, sahasramekaM zatacatuSTayAdhikamityarthaH, zrImahAvIrajinasya ca trayodaza zatAni, sahasramekaM zatatrayAdhikamityarthaH 20 // kevali tti dvAramekaviMzatitamamidAnImAha vIsasahassA uso 1 vIsaM bAvIsa ahava ajiyassa 2 / pannarasa 3 caudasa 4 terasa 5 vArasa 6 ekArasa 7 daseva 8 // 351 // addhahama 9 satteva ya 10 chassaDDA 11 chacca 12 paMca sahA ya 13 / paMceva 14 addhapaMcama 15 causahassA tinni ya sayA ya 16 // 352 // battIsasayA ahavA bAvIsa sayA va huMti kuMthussa 17 / aTThAvIsaM 18 bAvIsa 19 tahaya aTThArasa sayAI 20 // 353 // solasa 21 panarasa 22 dasasaya 23 satteva sayA havaMti vIrassa 24 / eyaM kevalimANaM maNapajavimANamihi tu // 354 // 'vIse tyAdigAthAcatuSkaM, kevalinAM viMzatisahasrA RSabhe-vRSabhajinasya, viMzatisahasrA ajitajinasya, athavA matAntareNa dvAviMzatisahasrA ajitanAthasya, zrIsambhavasya paJcadazasahasrAH, zrIaminandanasya caturdazasahasrAH zrIsumatinAthasya trayodazasahasrAH zrIpadmaprabhasya dvAdazasahasrAH zrIsupArzvasya ekAdazasahasrAH zrIcandraprabhasya dazaiva sahasrAH zrIsuvidhijinasya ardhASTamAH sahasrAH, saptasahasrAH paJcazatAdhikA ityarthaH, zrIzItalajinasya saptasahasrAH zrIzreyAMsasya SaT sahasrAH sArdhAH, sapazcazatA ityarthaH, zrIvAsupUjyasya SaT sahasrAH zrIvimalajinasya pazca sahasrAH sArdhA:-sapaJcazatA ityarthaH, zrIanantajinasya pazcaiva sahasrAH, zrIdharmajinasya ardhapaJcamAH sahasrAH, catvAraH sahasrAH sapaJcazatA ityarthaH, zrIzAntinAthasya catvAraH sahasrAH (trINi ca zatAni) zatatrayAdhikAH ityarthaH, zrIkunthujinasya dvAtriMzacchatAni, sahasratrayaM zatadvayAdhikamityarthaH, athavA matAntareNa dvAviMzatizatAni, sahasradvayaM zatadvayAdhikamityarthaH, zrIarajinasya aSTAviMzatizavAni, sahasradvayaM zatASTakAdhikamityarthaH, zrImallijinasya dvAviMzatizatAni, sahasradvayaM zatadvayAdhikamityarthaH, zrImunisuvratasya aSTAdazazatAni, sahasramekamaSTazatAdhikamityarthaH, zrInamijinasya SoDazazatAni, sahasramekaM SabhiH zatairadhikamityarthaH, zrInemijinasya paJcadazazatAni, sahasramekaM paJcazatAdhikamityarthaH, zrIpArzvajinasya dazazatAni, sahasamityarthaH, zrIvIrajinasya ca sapta zatAni, etat-pUrvoktaM yathAkramaM sarvatIrthakatA kevalimAnaM, manaHparyavajJAniparimANamidAnI brUma iti zeSaH // 21 // tadevedAnIM 'maNapajjavanANi'tti dvAviMzatitamadvAreNAha bArasasahassa tiNhaM saya saDDA satta 1 paMca ya 2 divaTuM3 / egadasa saDDhachassaya 4 dasasahasA causayA saDA 5 // 355 // dasasahasA tiNi sayA 6 nava divaDasayA ya 7 aTTha sahasA ya 8 / paMcasaya sattasahasA 9 suvihijiNe sIyale 10 ceva // 357 // chasahassa doNhamitto 11-12 paMca sahassAiM paMca ya syaaiN13| paMca sahassA14cauro sahassa sayapaMcaanbhahiyA 15 // 357 // cauro sahassa 16 tini yatiNNeva sayA havaMti cAlIsA 17 / sahasadugaM paMcasayA igavannA arajiNiMdassa 18 // 358 // sattarasasayA sapannA 19 paMcadasasayA ya 20 bArasaya sahA 21 / sahaso 22 saya addhaTThama 23 paMceva sayA u vIrassa 24 // 359 // 'bArase'tyAdigAthApaJcaka, trayANAmRSabhAjitasambhavanAnAM tIrthakatA dvAdaza dvAdaza manaHparyavajJAninAM sahasrAH, paramAdijinasya sArdhasaptazatAdhikAH, ajitajinasya paJcazatAdhikAH, sambhavajinasya sArdhazatAdhikAH, tathA zrIaminandanasya manaHparyavajJAninAmekAdazasahasrAH
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArdhaSaTzatAdhikAH zrIsumaterdazasahasrAH sArdhacatu:zatAdhikAH, zrIpadmaprabhasya dazasahasrAH zatatrayAdhikAH, zrIsupArzvasya navasahasrAH sAdhaiM. kazatAdhikAH, zrIcandraprabhasya aSTau sahasrAH, zrIsuvidhijinasya saptasahasrAH paJcazatAdhikAH, zItalasyApyetAvanta eva, zreyAMsajinasya zrIvAsupUjyajinasya ca SaT SaT sahasrAH, 'itto'tti ito'nantaraM vimalajinasya paJcasahasrANi paJcazatAdhikAni, anantajinasya paJcasahasrAH, zrIdharmasya catvAraH sahasrAH paJcazatAdhikAH, zrIzAntijinasya catvAraH sahasrAH, zrIkunthostrayaH sahasrAzcatvAriMzadadhikazatatrayAdhikAH, zrIarajinasya sahasradvikamekapaJcAzadadhikapaJcazatAbhyadhikaM, zrImalleH saptadazazatAni paJcAzadadhikAni, zrImunisuvratasya paJcadazazatAni, zrI. namijinasya dvAdaza zatAni SaSTyadhikAni, zrInemerekaH sahasraH zrIpArzvajinasya zatAnyardhASTamAni, sArdhAni sapta zatAnItyarthaH, zrIvIrajinasya paJcaiva zatAnIti // 22 // idAnIM 'cauddasapunviti trayoviMzatitamaM dvAramAha cauddasapuvvi sahassA cauro addhaTThamANi ya sayANi 1 / vIsahiya sattatIsA 2 igavIsa sayA ya pannAsA 3 // 360 // panarasa 4 cauvIsa sayA 5 tevIsa sayA 6 ya vIsasaya tIsA 7 / do sahasa 8 panarasa sayA9 sayacaudasa 10 terasa sayAI 11 // 361 // saya bArasa 12 ekkArasa 13 dasa 14 nava 15 aTTeva 16 chacca saya sayarA 17 / dasahiya chacceva sayA 18 chacca sayA aTThasahihiyA 19 // 362 // saya paMca 20 addhapaMcama 21 cauro 22 aDuha 23 tinni ya sayAI 24 / usahAijiNiMdANaM caudasapuvvINa parimANaM // 363 // 'cau'ityAdi gAthAzcatasraH, tatrAdijinasya caturdazapUrviNAM catvAraH sahasrA ardhASTamAni ca zatAni, paJcAzadadhikAni sapta zatAnItyarthaH, zrIajitajinasya viMzatyadhikasaptatriMzacchatAni, zrIsambhavajinasya ekaviMzatiH zatAni paJcAzadadhikAni // 360 // zrIaminandanasya paJcadaza 'zatAni, zrIsumatezcaturvizatiH zatAni, zrIpadmaprabhasya trayoviMzatiH zatAni zrIsupArzvasya viMzatiH zatAni triMzadadhikAni, zrIcandraprabhasya dvau sahasro, zrIsuvidheH paJcadaza zatAni, zrIzItalasya zatAni caturdaza, zrIzreyAMsasya trayodaza zatAni // 36 // zrIvAsupUjyasya dvAdaza zatAni, zrIvimalajinasya ekAdaza zatAni, zrIanantajinasya daza zatAni, zrIdharmasya nava zatAni, zrIzAnteraSTau zatAni, zrIkunthoH SaT zatAni saptatyadhikAni, zrIarajinasya dazAdhikAni SaDeva zatAni, zrImallijinasya SaT zatAni aSTaSaSTyadhikAni // 362 // zrImunisuvratasya zatAni paJca, zrInamezcatvAri zatAni paJcAzadadhikAni, zrInemezcatvAri zatAni, zrIpArzvajinasya trINi zatAni paJcAzadadhikAni, zrIvIrajinasya ca trINi zatAni, idaM pUrvoktamRSabhAdijinendrANAM krameNa caturdazapUrviparimANam // 363 // 23 // idAnIM 'saha'tti caturvizatitamaM dvAramAha paDhamassa tinni lakkhA paMca sahassA dulakkha jA saMtI / lakkhovari aDanauI 2 teNauI 3 aTThasII ya 4 // 364 // egasII 5 chAvattari 6 sattAvaNNA 7 ya taha ya pannAsA 8 / guNatIsa 9 navAsII 10 a guNAsI 11 panarasa 12 aTTheva 13 // 365 // chaciya sahassa 14 cauro sahassa 15 nauI sahassa saMtissa 16 / tatto ego lakkho uvari guNasIya 17 culasI 18 ya // 366 // teyAsI 19 bAvattari 20 sattari 21 iguhattarI 22 ya causaTThI 23 / eguNasahi sahassA 24 sAvagamANaM jiNavarANaM // 367 // 'paDhameM'tyAdigAthAcatuSTayaM, tatra prathamajinasya zrAvakANAM tisro lakSAH paJcasahasrAdhikAH, zrIajitAdijinAnAM yAvat zAntijinastAvallakSadvayaM zrAddhAnAM, dvilakSopari ca yadadhikaM bhavati tannivedyate tatra tRtIyagAthAvarti 'sahassa'tipadasya sarvatrAmisambandhAt aSTanavatiH sahasrA ajitajinasya, lakSadvayamaSTanavatisahasrAdhikamityarthaH, trinavatiH zrIsambhavasya, lakSadvayaM trinavatisahasrAdhikamityarthaH, aSTAzItizca zrIaminandanasya, lakSadvayamaSTAzItisahasrAdhikamityarthaH // 364 / / ekAzItiH zrIsumateH, lakSadvayamekAzItisahasrAdhikamityarthaH, SaTsaptatiH zrIpadmaprabhasya, lakSadvayaM SaTsaptatisahasrAdhikamityarthaH, saptapaJcAzaca zrIsupArzvasya, lakSadvayaM saptapaJcAzatsahasrAdhikamityarthaH, tathA paJcAzacandraprabhasya, lakSadvayaM paJcAzatsahasrAdhikamityarthaH, ekonatriMzat zrIsuvidheH, lakSadvayamekonatriMzatsahasrAdhikamityarthaH, navAzItiH zrIzItalasya, lakSadvayaM navAzItisahasrAdhikamityarthaH, ekonAzItiH zrIzreyAMsasya, lakSadvayaM ekonAzItisahasrAdhikamityarthaH, paJcadaza zrIvAsupUjyasya, lakSadvayaM pazcadazasahasrAdhikamityarthaH, aSTaiva zrIvimalajinasya, lakSadvayaM assttshsraadhikmityrthH||365|| SaT sahasrAHzrIanantajinasya, lakSadvayaM SaTsahasrAdhikamityarthaH, catvAraH sahasrAH zrIdharmajinasya, lakSadvayaM caturbhiH sahasrairadhikamityarthaH, navatisahasrAH zrIzAnteH, lakSadvayaM navatisahasrAdhikamityarthaH, tataH-zrIzAntinAthAdanantaraM kunthuprabhRtInAM tIrthakRtAM mahAvIraparyantAnAmekaM lakSaM zrAddhAnAM, lakSopari ca yatsaGkhyAsthAna taducyate-yathA ekonAzItiH zrIkunthoH, lakSamekamekonAzItisahasrAdhikamityarthaH, caturazItiH zrIarajinasya, lakSamekaM caturazItisahasrAdhikamityarthaH // 366 // tryazItiH zrImalle, lakSamekaM tryazItisahasrAdhikamityarthaH, dvisaptatiH zrImunisuvratasya, lakSamekaM dvisaptatisahasrAdhikamityarthaH, saptatirnameH, lakSamekaM saptatisahasrAdhikamityarthaH, ekonasaptatiH zrInemeH, lakSamekamekonasaptatisahasrAdhikamityarthaH, catuHSaSTiH zrIpArzvasya, lakSamekaM catuHSaSTisahasrAdhikamityarthaH, ekonaSaSTisahasrAH zrIvIrajinasya, lakSamekamekonaSaSTisahasrAdhikamityarthaH // 367 / / iti jinavarendracaturvizateH sambandhinAM zrAvakANAM mAnaM krameNa jJAtavyam // 24 // idAnIM 'sahINaMti paJcaviMzatitamaM dvAraM nirdidikSurAha 61
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ paDhamassa paMca lakkhA caupanna sahassa 1 tayaNu paNa lkkhaa| paNayAlIsasahassA 2 chalakkha chattIsa sahasA ya 3 // 368 // sattAvIsasahassAhiyalakkhA paMca 4 paMca lakkhA ya / solasasahassaahiyA 5 paNalakkhA paMca u sahassA 6 // 369 // uvariM cauro lakkhA dhammo jA uvari sahasa teNauI 7 / iganauI 8 igahattari 9 aDavanna 10 'DayAla 11 chattIsA 12 // 370 // cauvIsA 13 caudasa 14 teraseva 15 tatto tilakkha jA vIro / taduvari tinavai 16 igAsI 17 bisattarI 18 sayari 19 pannAsA 20 // 371 // aDayAlA 21 chattIsA 22 igucatta 23 'dvAra seva ya sahassA 24 / saDDINa mANamayaM cauvIsAe jiNavarANaM // 372 // 'paDhamasse'tyAdigAthApaJcakaM, tatra prathamasya-Adijinasya zrAvikANAM paJca lakSANi catuSpaJcAzatsahasrAdhikAni, tadanu-prathamatIrthakarAnantaramajitasya zrAvikANAM paJca lakSANi pazcacatvAriMzatsahasrAdhikAni // 368 // zrIsambhavasya SaT lakSANi SaTtriMzatsahasrAzca, aminandanasya saptaviMzatisahasrAdhikA lakSAH paJca, sumatijinasya lakSAH pazca SoDazasahasrAdhikAH, zrIpadmaprabhasya lakSAH paJca paJcasahasrAdhikAH // 369 // ita upari-padmaprabhAdArabhya dharmajinaM yAvat zrAvikANAM catasro lakSAH pratyekamupari ca trinavatyAdayaH sahasrAH, ko'rthaH ?-supArzvasya zrAvikANAM lakSacatuSTayaM trinavatisahasrAdhikaM, candraprabhasya lakSacatuSTayamakanavatisahasrAdhikaM, suvidherlakSacatuSTayamekasaptatisahasrAdhikaM, zItalasya lakSacatuSTayamaSTapaJcAzatsahasrAdhikaM, zreyAMsasya lakSacatuSTayaM aSTacatvAriMzatsahasrAdhikaM, vAsupUjyasya lakSacatuSTayaM SaTtriMzatsahasrAdhikaM // 370 // vimalasya lakSacatuSTayaM caturvizatisahasrAdhikaM, anantasya lakSacatuSTayaM caturdazasahasrAdhikaM, dharmasya lakSacatuSTayaM trayodazasahasrAdhika, tata:zrIzAntinAthAdArabhya pratyekaM lakSatrayaM zrAvikANAM yAvanmahAvIraM, tadupari ca-trilakSopari ca trinavatyAdayaH sahasrAH, tatra zrIzAnterlakSatrayaM trinavatisahasrAdhikaM, kunthorlakSatrayamekAzItisahasrAdhikaM, arajinasya lakSatrayaM dvisaptatisahasrAdhikaM, mallerlakSatrayaM saptatisahasrAdhikaM, munisuvratasya lakSatrayaM paJcAzatsahasrAdhikaM // 371 // zrInamerlakSatrayamaSTacatvAriMzatsahasrAdhikaM, zrInemerlakSatrayaM SaTtriMzatsahasrAdhikaM, zrIpArzvasya lakSatrayamekonacatvAriMzatsahasrAdhikaM, vIrajinasya ca lakSatrayamaSTAdazasahasrairadhikaM, zrAvikANAM mAnametaccaturvizaterjinavarANAmiti // 372 / / // 25 // idAnIM 'jiNajakha'tti SaDviMzatitamaM dvAraM vivarItumAha jakkhA gomuha 1 mahajakkha 2 timuha 3 Isara 4 tuMburu 5 kusumo 6 / mAyaMgo 7 vijayA 8 jiya 9baMbho 10 maNuo 11 ya surakumaro 12 // 373 // chammuha 13 payAla 14 kinnara 15 garuDo 16 gaMdhavva 17 taha ya jakkhido 18 / kUSara 19 varuNo 20 bhiuDI 21 gomeho 22 . vAmaNa 23 mayaMko 24 // 374 // 'jakkho' ityAdigAthAdvayaM, yakSA bhaktidakSAstIrthakRtAmime, yathA prathamajinasya gomukho yakSaH suvarNavarNoM gajavAhanazcaturbhujo varadAkSamAlikAyuktadakSiNapANidvayo mAtuliGgapAzakAnvitavAmapANidvayazca 1 ajitanAthasya mahAyakSAbhidho yakSazcaturmukhaH zyAmavarNaH karIndravAhano'STapANirvaradamudrAkSasUtrapAzakAnvitadakSiNapANicatuSTayo bIjapUrakAbhayAGkazazaktiyuktavAmapANicatuSkazca 2 zrIsambhavajinasya trimukho nAma yakSatrivadanatrinetraH zyAmavarNo mayUravAhanaH SaDbhujo nakulagadAbhayayuktadakSiNakarakamalatrayo mAtuliGganAgAkSasUtrayuktavAmapANipadmatrayazca 3 zrIabhinandanasya Izvaro yakSaH zyAmakAntirgajavAhanazcaturbhujo mAtuliGgAkSasUtrayuktadakSiNakarakamaladvayo nakulAGkuzAnvitavAmapANidvayazca 4 zrIsumatestumbururyakSaH zvetavarNo garuDavAhanazcaturbhujo varadazaktiyuktadakSiNapANidvayo gadAnAgapAzayuktavAmapANidvayazca 5 zrIpadmaprabhasya kusumo yakSo nIlavarNa: kuraGgavAhanazcaturbhujaH phalAbhayayuktadakSiNapANidvayo nakulAkSasUtrayuktavAmapANidvayazca 6 zrIsupArzvasya mAtaGgo yakSo nIlavarNo gajavAhanazcaturbhujo bilvapAzayuktadakSiNapANidvayo nakulAzayuktavAmapANidvayazca 7 zrIcandraprabhasya vijayo yakSo haritavarNakhilocano haMsavAhano dvibhujaH kRtadakSiNahastacakro vAmahastadhRtamudrazca 8 zrIsuvidhijinasyAjito yakSaH zvetavarNaH kUrmavAhanazcaturbhujo mAtuliGgAkSasUtrayuktadakSiNapANidvayo nakulakuntakalitavAmapANidvayazca 9 zrIzItalasya brahmA yakSazcaturmukhakhinetraH sitavarNaH panAsano'STabhujo mAtuliGgamudgarapAzakAbhayayuktadakSiNapANicatuSTayo nakulagadAGkazAkSasUtrayuktavAmapANicatuSTayazca 10 zrIzreyAMsasya manujo yakSo matAntareNezvaro dhavalavarNakhinetro vRSabhavAhanazcaturbhujo mAtuliGgagadAyuktadakSiNapANidvayo nakulAkSasUtrayuktavAmapANidvayazca 11 zrIvAsupUjyasya surakumAro yakSaH zvetavarNo haMsavAhanazcaturbhujo bIjapUrakavINAnvitadakSiNapANidvayo nakulakadhanuryuktavAmapANidvayazca 12 // 373 / / zrIvimalasya SaNmukho yakSaH zvetavarNaH zikhivAhano dvAdazabhujaH phalacakrabANakhaDgapAzakAkSasUtrayuktadakSiNapANiSaTko nakulacakradhanuHphalakAGkazAbhayayuktavAmapANiSaTakazca 13 zrIanantasya pAtAlo yakSastrimukho raktavarNo makaravAhano SaDbhujaH padmakhaDgapAzayuktadakSiNapANitrayo nakulaphalakAMkSasUtrayuktavAmapANitrayazca 14 zrIdharmasya kinnaro yakSatrimukho raktavarNaH kUrmavAhana: SaDbhujo bIjapUrakagadAbhayayuktadakSiNapANitrayo nakulapadmAkSamAlAyuktavAmapANitrayazca 15 zrIzAntinAthasya garuDo yakSo varAhavAhanaH kroDavadanaH zyAmarucizcaturbhujo bIjapUrakapadmAnvitadakSiNakaradvayo nakulAkSasUtrayuktavAmapANidvayazca 16 zrIkunthorgandharvayakSaH zyAmavarNo haMsavAhanazcaturbhujo varadapAzakAnvitadakSiNapANidvayo mAtuliGgAGkazAdhiSThitavAmakaradvayazca 17 zrIarajinasya yakSendro yakSaH SaNmukhatrinetraH zyAmavarNaH zaGkhavAhano dvAdazabhujo 62
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ bIjapUrakabANakhagamudrapAzakAbhayayuktadakSiNakaraSaTko nakuladhanuHphalakazUlADazAkSasUtrayuktavAmapANiSaTkazca 18 zrImallijinasya kUbaro yakSazcaturmukha indrAyudhavoM gajavAhano'STabhujo varadaparazuzUlAbhayayuktadakSiNapANicatuSTayo bIjapUrakazaktimudrAkSasUtrayutavAmapANicatuSTayazca anye kUbarasthAne kuberamAhuH 19 zrImunisuvratasya varuNo yakSazcaturmukhatrinetro'sitavarNo vRSabhavAhano jaTAmukuTabhUSito'STabhujo bIjapUrakagadAbANazaktiyuktadakSiNakarakamalacatuSko nakulapadmadhanuHparazuyutavAmapANicatuSTayazca 20 zrInamijinasya bhRkuTiyakSazcaturmukhatrinetraH suvarNavarNo vRSabhavAhano'STabhujo bIjapUrakazaktimudrAbhayayuktadakSiNakaracatuSTayo nakulaparazuvanAkSasUtrayuktavAmakaracatuSTayazca 21 zrInemijinasya gomedho yakSatrimukhaH zyAmakAntiH puruSavAhanaH SaDbhujo mAtuliMgaparazucakrAnvitadakSiNakaratrayo nakulazUlazaktiyuktavAmapANitrayazca 22 zrIpArzvajinasya vAmano yakSo matAntareNa pArzvanAmA yakSo gajamukha uragaphaNamaNDitazirAH zyAmavarNaH kUrmavAhanazcaturbhujo bIjapUrakoragayuktadakSiNapANidvayo nakulabhujagayuktavAmapANiyugazca 23 zrIvIrajinasya mAtaGgo yakSaH zyAmavarNo gajavAhano dvibhujo nakulayuktadakSiNabhujo vAmakaradhRtabIjapUrakazceti 24 // 374 // 26 // idAnIM 'jiNadevIo'tti saptaviMzatitamaM dvAramAha devIo cakkesarI 1 ajiyA 2 duriyAri 3 kAli 4 mahakAlI5 / accuya 6 saMtA 7 jAlA 8 sutArayA 9'soya 10 sirivacchA 11 // 375 // pavara 12 vijayaM 13 kusA 14 paNNattI 15 nivvANi 16 acuyA 17 dharaNI 18 / vairoha 19 'chutta 20 gaMdhAri 21 aMba 22 paumAvaI 23 siddhA 24 // 376 // 'devI'tyAdi gAthAdvayaM, tatrAdyajinasya cakrezvarI devI, matAntareNApraticakrA, suvarNavarNA garuDavAhanA aSTakarA varadabANacakrapAzayuktadakSiNapANicatuSTayA, dhanurvanacakrAzayuktavAmapANicatuSTayA ceti 1, zrIajitajinasyAjitA'jitabalA vA devI gauravarNA lohAsanAdhirUDhA caturbhujA varadapAzakAdhiSThitadakSiNakaradvayA bIjapUrakAGkuzAlakRtavAmapANidvayA ca 2, zrIsambhavasya duritAridevI gauravarNA meSavAhanA caturbhujA varadAkSasUtrabhUSitadakSiNabhujadvayA phalAbhayAnvitavAmakaradvayA ca 3, zrIaminandanasya kAlInAmA devI zyAmakAntiH padmAsanA caturbhujA varadapAzAdhiSThitadakSiNakaradvayA nAgAGkuzAlakatavAmapANidvayA ca 4, zrIsumatermahAkAlI devI suvarNavarNA padmAsanA caturbhujA varadapAzAdhiSThitadakSiNakaradvayA mAtuliGgAMkuzayuktavAmapANidvayA ceti 5, zrIpadmaprabhasyAcyutA matAntareNa zyAmA devI zyAmavarNA naravAhanA caturbhujA varadabANAnvitadakSiNakaradvayA kArmukAbhayayutavAmapANidvayA ca 6, zrIsupArzvasya zAntA devI suvarNavarNA gajavAhanA caturbhujA varadAkSasUtrayuktadakSiNakaradvayA zUlAbhayayuktavAmahastadvayA ca 7, zrIcandraprabhasya jvAlA matAntareNa bhRkuTirdevI pItavarNA varAlakAkhyajIvavizeSavAhanA caturbhujA khaGgamudrabhUSitadakSiNakaradvayA phalakaparazuyutavAmapANidvayA ca 8, zrIsuvidheHsutArA devI gauravaNoM vRSabhavA. hanA caturbhujA varadAkSasUtrayuktadakSiNakaradvayA kalazAGkazAJcitavAmapANidvayA ca 9, zrIzItalasya azokA devI nIlavarNA padmAsanA catu varadapAzayuktadakSiNapANidvayA phalakAvazayaktavAmapANidvayA ca 10, zrIzreyAMsasya zrIvatsA devI matAntareNa mAnavI gauravarNA siMhavA hanA caturbhujA varadapAzayuktadakSiNakaradvayA kalazAkuzayuktavAmakaradvayA ca 11 // 375 // zrIvAsupUjyasya pravarA devI matAntareNa caNDA devI zyAmavarNA turagavAhanA caturbhujA varadazaktiyuktadakSiNakarayugA puSpagadAyutavAmakaradvayA ca 12, zrIvimalasya vijayA matAntareNa viditA devI haritAlavarNA padmAsanA caturbhujA bANapAzayuktadakSiNakaradvayA dhanurnAgayutavAmapANidvayA ca 13, zrIanantajinasya aDazA devI gauravarNA padmAsanA caturbhujA khagapAzayuktadakSiNapANidvayA phalakAzayuktavAmakaradvayA ca 14, zrIdharmasya pannagA devI matAntareNa kandarpA gauravarNA matsyavAhanA caturbhujA utpalAzayuktadakSiNapANidvayA pAbhayayutavAmapANidvayA ca 15, zrIzAntinAthasya nirvANIdevI kanakaruciH pagrAsanA caturbhujA pustakotpalayuktadakSiNapANidvayA kamaNDalukamalakalitavAmakaradvayA ca 16, zrIkunthoracyutA devI matAntareNa balAmi mayUravAhanAM caturbhujA bIjapUrakazUlAnvitadakSiNapANidvayA muSuNDhipadmAnvitavAmapANidvayA ca 17, zrIarajinasya dhAra NI devI nIlavarNA padmAsanA caturbhujA mAtuliGgotpalayuktadakSiNapANidvayA padmAkSasUtrAnvitavAmapANidvayA ca 18, zrImallijinasya vairoTyA devI kRSNavarNA padmAsanA caturbhujA varadAkSasUtrayuktadakSiNapANidvayA bIjapUrakazaktiyuktavAmapANidvayA ceti 19, zrImunisuvratasya acchuptA devI matAntareNa naradattA kanakarucirbhadrAsanArUDhA caturbhujA varadAkSasUtrayuktadakSiNabhujadvayA bIjapUrakazUlayuktavAmakaradvayA ca 20, zrInamijinasya gAndhArI devI zvetavarNA haMsavAhanA caturbhujA varadakhaGgayuktadakSiNakaradvayA bIjapUrakakuntakalitavAmakaradvayA ca 21, zrInemijinasya ambA devI kanakakAntiruciH siMhavAhanA caturbhujA AmralumbipAzayuktadakSiNakaradvayA putrAzAsaktavAmakaradvayA ca 22, zrIpArzvajinasya padyAvatI devI kanakavarNA kurkuTasarpavAhanA caturbhujA padmapAzAnvitadakSiNakaradvayA phalAkuzAdhiSThitavAmakaradvayA ca 23, zrIvIrajinasya siddhAyikA devI haritavarNA siMhavAhanA caturbhujA pustakAbhayayuktadakSiNakaradvayA bIjapUrakavINAmirAmavAmakaradvayA ceti 24 / atra ca sUtrakAreNa yakSANAM devInAM ca kevalAni nAmAnyevAbhihitAni na punarnayanavadanavarNAdisvarUpaM nirUpitaM, asmAbhistu ziSyahitAya nirvANakalikAdizAstrAnusAreNa kiMcittadIyamukhavarNapraharaNAdisvarUpaM nirUpitamiti // 376 // 27 // idAnIM 'tanumANaM'ti aSTAviMzatitamaM dvAramAha paMcadhaNUsaya paDhamo kameNa paNNAsahINa jA suvihI 100 / dasahINa jA aNaMto 50 paMcUNA jAva 63
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ jiNanemI 10 // 377 // nava hatthapamANo pAsasAmio satta hattha jiNavIro / ussehaaMguleNaM sarIramANaM jiNavarANaM // 378 // 'paMce'tyAdi gAthAdvayaM, tatra prathamo jina:-RSabhasvAmI pazcadhanuHzata:-paJca dhanuSAM zatAni arthAdehapramANaM yasya sa tathA paJcadhanu:zatapramANa ityarthaH, tato'jitAdayaH 'krameNa' paripATyA paJcAzatA dhanuSAM hInA yAvatsuvidhijinaH, ko'rthaH ?-paJcabhyo dhanuHzatebhyaH paJcAzatpazcAzatpAtyante, tato'jitajinasya catvAri dhanuHzatAni paJcAzaddhanuradhikAni dehamAnaM, evaM sambhavasvAminazcatvAri dhanuHzatAni, abhinandanasya paJcAzadadhikAni trINi dhanuHzatAni, sumatinAthasya trINi dhanuHzatAni, padmaprabhasya paJcAzadadhike dve dhanuHzate, supArzvasya dve dhanuHzate, candraprabhasya sArdhaM dhanuHzataM, suvidhisvAminaH paripUrNa dhanuHzataM, 'dasahINa jA aNaMto'tti suvidheranantaraM yAvadanantaji. nastAvattIrthakRtastanumAnaviSaye krameNa dazamirdazamirdhanurmiIMnA vaktavyAH, tato'yamarthaH-suvidhijinatanumAnAddhanuHzatalakSaNAdazakhapanIteSu zItalasya navatirdhanUMSi dehamAnaM, evaM zreyAMsasya azItirdhanUMSi, vAsupUjyasya saptatiH, vimalasya SaSTiH, anantajinasya pazcAzaddhanUMSi, "paMcUNA jAva jiNanemi'tti anantajinAdanantaraM tIrthakRtaH krameNa paJcabhiH paJcaminyU~nAstAvadvaktavyA yAvannemijinaH, tatazcAyamarthaH-anantajinadehamAnAtpaJcAzaddhanuHsvarUpAt paJcasUddhRteSu dharmajinasya paJcacatvAriMzaddhanUMSi dehamAnaM, evaM zAntinAthasya catvAriMzaddhanUMSi, kunthunAyasya paJcatriMzaddhanUMSi, arasvAminastriMzat , mallijinasya paJcaviMzatiH, munisuvratasya viMzatiH, naminAthasya paJcadaza, ariSThanemerdaza dhaSi, navahastapramANaH pArzvasvAmI, saptahastapramANazca vIrajinaH, ityevamutsedhAGgulena-'paramANU rahareNu tasareNu' ityAdikramaniSpannena zarIramAnamidaM jinavarANAM vijJeyamiti // 377-378 // 28 // sAmprataM 'laMchaNANi'tti ekonatriMzattamaM dvAramAha saha 1gaya 2 turaya 3 vAnara 4 kUcU 5 kamalaM ca 6sathio7caMdo8mayara 9 sirivaccha 10 gaMDaya 11 mahisa 12 varAho 13 ya seNo 14 ya // 379 // vajaM 15 hariNo 16 chagalo 17 naMdAvatto 18 ya kalasa 19 kummo 20 ya / nIluppala 21 saMkha 22 phaNI 23 sIho 24 ya ji NANa cindhaaiN|| 380 // 'vasahe'tyAdi gAthAdvayaM, vRSabho gajasturago markaTaH krauMcaH kamalaM ca svastikazcandro makaraH zrIvatso gaNDako mahiSo varAhazca zyenazca vajaM hariNazchagalo naMdAvartazca kalazaH kUrmazca nIlotpalaM zaGkhaH phaNI siMhazca jinAnAMnAbheyAdInAM cihAni-lAJchanAni krameNa jJAtavyAnIti // 379-380 // 29 // idAnIM triMzattamaM 'vannA'iti dvAramAha paumAbhavAsupujjA rattA sasipupphadaMta sasigorA / suvvayanemI kAlA pAso mallI piyaMgAbhA // 381 // varataviyakaNayagorA solasa titthaMkarA muNeyavvA / eso vanavibhAgo cauvIsAe jijiMdANaM / / 382 // 'paume'tyAdi gAthAdvayaM, padmaprabhavAsupUjyau japApuSpavadraktau, zazipuSpadantau-candraprabhasuvidhI zazigaurI-candracArurucI, suvrataneminau indranIlamaNivatkAlau, pArzvamallijinau priyaGgvAbhau, priyaGguH-phalinItarustadAbhau nIlAvityarthaH // 38 // varaM-akRtrimaM tApitaM yatkanakaM tadvadragaurAH zeSAH SoDaza tIrthaGkarA jJAtavyAH, eSa varNavibhAgazcaturvizatestIrthakarANAmiti // 382 // 30 // idAnIM 'vayaparivAro'tti ekatriMzattamaM dvAramAha- . ego bhagavaM vIro pAso mallI ya tihi tihi saehiM / bhagavaMpi vAsupujjo chahiM purisasaehiM nikkhNto|| 383 // uggANaM bhogANaM rAyaNNANaM ca khattiyANaM ca / carahiM sahassehiM usaho sesA u 19 shssprivaaraa-|| 384 // 'egoM' ityAdi gAthAdvayaM, tatra eko bhagavAn vIro-vardhamAnasvAmI pravrajitaH, na kenApi saha tena vrataM gRhItamityarthaH, pArzvanAtho bhagavAMzca mallinibhitribhiH zataiH saha vratamagrahIt , atra ca mallisvAmI strINAM puruSANAM ca pratyekaM tribhitrimiH zataiH saha pravrajitaH, tato militAni SaT zatAni bhavanti, yattu sUtre tribhiH zatairityuktaM tatra kevalAH striyaH puruSA vA gRhItAH, dvitIyaH punaH pakSaH sannapi na vivakSita iti sampradAyaH, sthAnAGgaTIkAyAmapyuktaM-"mallijinaH strIzatairapi trimi"riti, bhagavAnapi vAsupUjyaH SadbhiH puruSazataiH saha niSkrAntaH-saMsArakAntArAnnirgataH pravrajita itiyAvat // 383 / / uprANAM-ArakSakasthAnIyAnAM bhogAnAM-guruprAyANAM rAjanyAnAM-mitraprAyANAM kSatriyANAM-sAmantAdInAM sarvasaGkhyayA caturbhiH sahasraiH saha RSabhaH-prathamo jino niSkrAnto vrataM javAhetyarthaH zeSAstu-vIrapArzvamallivAsupUjyanAmeyavyatiriktA jinA ajitAdaya ekonaviMzatiH sahasraparivArAH-ekapuruSasahasrasahitAH prAbrAjiSuriti // 384 // 31 // dAnI 'savvAuyanti dvAtriMzattamaM dvAramAha caurAsIi 1 visattari 2 saTThI 3 pannAsa 4 meva lkkhaaii| cattA 5 tIsA 6 vIsA 7 dasa 8 do 9 egaM 10 ca puvvANaM // 385 // caurAsI 11 bAvattarI 12 ya saTThI 13 ya hoi vAsANaM / tIsA 14 ya dasa 15 ya egaM 16 evaM ee sayasahassA // 386 // paMcANaui sahassA 17 cau 64
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAsII 18 ya paMcavannA 19 ya / tIsA 20 ya dasa 21 ya egaM 22 saya 23 ca bAvattarI 24 ceva // 387 // 'cau' ityAdi gAthAtrayaM, tatra prathamajinasya sarvAyuzcaturazItiH pUrvANAM lakSANi, zrIajitasya dvisaptatiH pUrvalakSAH, zrIsambhavasya SaSTiH pUrvalakSAH, zrIabhinandanasya paJcAzatpUrvalakSAH, zrIsumatezcatvAriMzatpUrvalakSAH, zrIpradmaprabhasya triMzatpUrvalakSAH, zrIsupArzvasya viMzatiH pUrvalakSAH, zrIcandraprabhasya daza pUrvalakSAH, zrIsuvidheTTai pUrvalakSe, zrIzItalasya evaM pUrvalakSaM // 385 // tathA zreyAMsasya caturazItivarSANAM zatasahasrANi lakSANItyarthaH, zrIvAsupUjyasya dvisaptativarSalakSAH, zrIvimalasya SaSTivarSalakSAH, zrIanantasya triMzadvarSalakSAH, zrIdharmasya daza varSalakSAH, zrIzAnterekaM varSalakSaM // 386 // tathA zrIkunthoH paJcanavativarSasahasrAH sarvAyuH, zrIarajinasya caturazItivarSasahasrAH, zrImalleH paJcapaJcAzadvarSasahasrAH, zrIsuvratasya triMzadvarSasahasrAH, zrInamardaza varSasahasrANi, zrInemerekaM varSasahasraM, zrIpArzvanAthasya eka varSazataM, zrIvIrajinasya ca dvisapta tireva varSANIti // 387 // 32 // idAnIM 'sivagamaNaparivAro'tti trayastriMzattamaM dvAramAha ego bhagavaM vIro tettIsAe~ saha nivvuo pAso / chattIsehiM paMcahi saehiM nemI u siDigao // 388 // paMcahiM samaNasaehiM mallI saMtI u navasaehiM tu / aTThasaeNaM dhammo saehiM chahiM vAsupujjajiNo // 389 // sattasahassANaMtaijiNassa vimalassa chassahassAiM / paMca sayAI supAse paumAbhe tiNi aTThasayA // 39 // dasahiM sahassehiM usaho sesA u mahassaparivuDA siddhA / titthayarA u duvAlasa pariniTTiyaaTTakammabharA // 391 // 'ego' ityAdi gAthAtrayaM, tatra ekaH-ekAkI san bhagavAn zrIvIro 'nivRtto' nirvANaM yayau, trayastriMzatA sAdhubhiH saha nivRttaH pArzvajinaH, SaTtriMzadadhikaiH paJcabhiH zataiH saha nemijinaH siddhiM gataH // 388 // paJcabhiH zramaNazataiH saha mallijinaH, zAntijinastu navamiH zramaNazataiH samaM, aSTottarazatena saha dharmajinaH, zataiH SaDbhiH sArdha vAsupUjyajinaH siddhiM gataH / / 389 // tathA'nantajijjinasya nirvANaM gacchataH sapta sahasrANi parivAraH, vimalanAthasya SaT sahasrANi, paJca zatAni ca 'supArzve' supArzvasya, 'padmAbhe padmaprabhasya trINyaSTottarANi zatAni, anye tryuttarANyaSTau zatAnIti vyAkhyAnayanti, AvazyakaTippanake tu padmaprabhatIrthakRdviSaye "trINyaSTottarazatAni sAdhUnAM nirvRttAnItyavagantavyaM, triguNamaSTottaraM zatamityarthaH, trINi zatAni caturvizatyadhikAnItiyAvat' iti vyAkhyAtaM, tattvaM punaH kevalino vidanti, / / 390 // tathA dazabhiH sahasra RSabhaH-prathamo jinaH paramAnandazriyamAzizleSa, zeSAH punarajitasambhavAminandanasumacandraprabhasuvidhizItalazreyAMsakunthunAthArajinamunisuvratanamilakSaNA dvAdaza tIrthakRtaH pratyekamekasahasraparivRtAH pariniSThitASTakarmabharAH tisantaH siddhA iti // 391 // 33 // idAnIM 'nivvANagamaNaThANaM'ti caturviMzattamaM dvAramAha_ aTThAvayacaMpucitapAvAsammeyaselasiharesu / usabhavasupujjanemI vIro sesA ya siddhigayA // 392 // 'aTTe'tyAdi, aSTApade campAyAM ujjayante apApAyAM puri sammetazailazikhare ca yathAsaGkhyena RSabho vAsupUjyo nemirjino vIraH zeSajinAzca siddhiM gatAH, aSTApadaparvate zrIRSabhasvAmI siddhimagamat , campAyAM nagaryA vAsupUjyaH, ujjayantagirau neminAthaH, apApAyAM nagaryA zrImahAvIraH, zeSAstu uktavyatiriktA ajitAdayo viMzatistIrthakRtaH sammetazailazikhare iti // 392 // samprati 'jiNaMtarAI'ti paJcatriMzaM dvAramAha etto jiNaMtarAiM vocchaM kila usabhasAmiNo ajio / paNNAsakoDilakkhehiM sAyarANaM samuppaNNo // 393 // tIsAe saMbhavajiNo dasahi u abhinaMdaNo jiNavariMdo / navahi u sumaijigiMdo uppaNNo koddilkshiN||394|| nauIDa sahassehiM koDINaM voliyANa paumAbho navahi sahassehiM tao supAsanAmo samuppaNNo // 395 // koDisaehiM navahi u jAo caMdappaho jnnaannNdo| nauIe koDIhiM suvihijiNo desio samae // 396 // sIyalajiNo mahappA tatto koDIhi navahiM nihiho / koDIe seyaMso UNAi imeNa kAleNa // 397 // sAgarasaeNa egeNa taha ya chAvahivarisalakkhehiM / chavvIsAi sahassehiM tao puro aMtaresutti // 398 // caupaNNA ayarehiM vasupujjajiNo jaguttamo jaao| vimalo vimalaguNoho tIsahi ayarehi rayarahio // 399 // navahiM ayarehi 'NaMto cauhi u dhammo u dhammadhuradhavalo / tihi UNehiM saMtI tihi caubhAgehiM paliyassa // 400 // bhAgehi dohiM kuMthU paliyassa aro u egabhAgeNaM / koDisahassoNeNaM vAsANa jiNesaro bhnnio||401|| mallI tisallarahio jAo vAsANa koDisahaseNa / caupaNNavAsalakkhohiM suvvao suvvao siddho // 402 // jAo chahi naminAho paMcahi lakkhahiM jiNavaro nemI / pAso aTThamasaya samahiyatesIisahasehiM // 403 // aTThAijasaehiM 65
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ gaehiM vIro jiNesaro jAo / dUsamaaidUsamANaM donhaMpi ducattasahasehiM // 404 // pujjai koDAkoDI usahajiNAo imeNa kAleNa / bhaNiyaM aMtaradAraM evaM samayANusAreNaM // 405 // 'etto' ityAdi gAthAtrayodazakaM, 'ito' jinanirvANasthAnAnantaraM jinAntarANi - jinAnAmantarAlAnyahaM vakSye -kathayiSyAmi, kiletyAptopadeze, atra ca 'lakkhehiM' ityAdipadeSu saptamyarthe tRtIyA, tata RSabhasvAminaH sakAzAdajito jinaH paJcAzatkoTilakSeSu sAgaropamANAM gateSu samutpannaH siddhatveneti zeSaH, yadvA'nekArthatvAddhAtUnAM samutpannaH siddha ityarthaH, na tu samutpanno jAta iti, 'usahasAmiNo' ityAdipadeSu avadhau paJcamI, avadhizca dvidhA - abhividhirmaryAdA ca tatra yadyabhividhau paJcamItikRtvA samutpanno-jAta iti vyAkhyAyeta tadA RSabhasvAmyAdijanmakAlAdyathoktamajitAdijanmakAlamAnaM syAt, tatazca RSabhasvAminaH sarvAyuH kAlamAnenAdhikeSu duSSamasuSamArakasya ekonanavatipakSeSu avaziSyamANeSu zrImahAvIrasvAminaH siddhiH prasajyeta, Agame tu anyUnAdhikeSu ekonanavatipakSeSvavazeSeSu zrImahAvIrasiddhiruktetyAgamavirodhaprasaGgena nAtrAbhividhau paJcamI, kintu maryAdAyAmeva, tatrApi yadi samutpanno jAta iti vyAkhyAyeta tadA RSabhasvAmyAdinirvANakAlAdyathoktamajitAdijanmakAlamAnaM syAt, tatazca yathoktajinAntarANAM kAlamAnaireva caturthArakaH paripUrNaH, zrImadajitAdijinatrayoviMzateH sarvAyuHkAlamAnaM tu jinAntarakAlAsa gRhItatvAttaddhi kamApadyata ityato'pretanotsarpiNyAM zrImanmahAvIrasiddhiH prasajyeta, na caitadiSTaM, tasmAdRSabhasvAmyAdi nirvANAdyathoktakAlena ajitAdayaH samutpannAH - siddhA ityevaM vyAkhyAtavyaM, nAnyatheti // 393 // tathA 'tIsAe saMbhavajiNo' tti zrIajitajinanirvANAt triMzatsAgaropamakoTilakSeSu gateSu zrIsambhavajinaH samutpannaH siddha ityarthaH, sambhavAnantaraM ca dazasu sAgaropamakoTilakSeSu gateSu abhinaMdanajinaH samutpanno nirvRtta ityarthaH, tadanantaraM navasu sAgarakoTilakSeSu gateSu sunatijinendraH samutpanno-mukto jAtaH // 394 // tadanantaraM navatisahasreSu sAgaropamakoTInAM vyapagateSu padmaprabhaH samutpannaH zivazriyamavApadityarthaH, tadanantaraM navasu sAgarakoTInAM sahasreSu gateSu zrIsupArzvanAmA jinaH samutpanno nirvANamagacchadityarthaH // 395 // supArzvAnantaraM ca sAgaropamakoTizateSu navasu gateSu jAtaH siddhatvena candraprabho 'janAnando' janAnandakArI, tadanantaraM navatau sAgaropamakoTISu gatAsu suvidhijino 'dezitaH' kathitaH siddhatvena 'samaye' siddhAnte / / 396 / / suvidheranantaraM ca zItalajino mahAtmA sAgaropamakoTiSu navasu gatAsu 'nirdiSTaH' kathito muktatveneti, tadanantaramanena kAlena sAgaropamaikazataSaTSaSTivarSa lakSaSaDviMzativarSasahasrarUpeNa UnAyAM sAgaropamakoTyAM gatAyAM zreyAMsaH siddhatvena jAtaH, 'tao puro aMtaresu 'ti tataH - tasmAt zrIzreyAMsajinAt puraH - agrato'nantaramityarthaH 'iti' vakSyamANa prakAreNa bhaNiSyamANeSu antareSu vyatikrAnteSu vakSyamANA vAsupUjyAdayo jinAH siddhA iti // 397-8 // etadevAha - 'cauppannA ayarehiM' ityAdi, zreyAMsAdanantaraM catuSpaJcAzatsu atareSu gateSu vAsupUjyo jino jagaduttamo jAtaH siddhatveneti, tadanantaraM vimalajino vimalaguNaughastriMzatyatareSu gateSu rajorahitaH - karmanirmukto jAtaH siddha ityarthaH // 399 // tadanantaraM navasvatareSu gateSu ananto jino jAto - nirvRtta iti, tadanantaraM catuSvatareSu gateSu dharmastu-dharmanAmA jino dharmadhurAdhavalo mokSaM jagAmeti, tadanantaraM triSvatareSu caturbhAgIkRtasya 'palyasya' palyopamasya tribhirbhAgairnyUneSu gateSu zrIzAntinAthaH zivazriyamazizriyat, tadanantaraM caturbhAgIkRtasya palyopamasya ye pUrvaM trayo bhAgA uddharitAstanmadhyAdbhAgadvitaye gate kunthujino nirvRttaH, tadanantaraM ekasmin palyopamacaturbhAge varSakoTisahasranyUne gate zrIaro jinezvaro bhaNitaH siddhatveneti // 400-1 / / tadanantaraM mallijina strizalyarahito - mAyAnidAnamidhyAdarzana lakSaNazalyatrayarahito varSANAM koTisahasre gate jAtaH siddhatveneti, tadanantaraM catuSpaJcAzadvarSalakSeSu gateSu suvrataH - zobhanatrataH sutrato // 402 // jinaH siddhaH, tadanantaraM SaTsu varSalakSeSu gateSu naminAthaH siddha:, tadanantaraM paJcasu varSalakSeSu gateSu jinavaro nemiH siddhaH, tadanantaraM pArzvajino'rdhASTamazataiH - sArdhasaptazataiH samadhikeSu tryazItivarSasahasreSu gateSu siddhipadaM prapede // 403 // tadanantaraM sArdhavarSazatadvaye gate sati vIro jinezvaro jAtaH siddhatveneti // 404 // atra ca ekonanavatipakSairaparipUrNaizcaturthArake zrIAdinAthaH zrImahAvIrazca ekonanavatipakSairaparipUrNe caturthArake siddhaH, evaM ca caturthArakakAlamAnaH sarvajinAntarakAlaH saMvRttaH, caturthArakazca dvicatvAriMzadvarSasahasranyUna sAgaropamakoTAkoTipramANaH, tato dvicatvAriMzadvarSasahasrasahitena jinAntarakAlamAnena sAgaropamakoTAkoTeH paripUraNAyAha - ' dUsametyAdi, duSpamAtiduSSamayoH - paJcamaSaSThArakayordvayorapi sambandhibhidvicatvAriMzadvarSasahasraiH sahitena zrIvRSabhajinAdinirvANAdanena - pUrvabhaNitena jinAntarakAlamAnena pUryate - sampUrNA bhavati koTAkoTirekA sAgaropamANAmiti bhaNitamantaradvArametat samayAnusAreNa - siddhAntAnusAreNa // 405 // eSA ca sAgaropamakoTAkoTirevaM pUryate - yathA paJcAzatsAgaropamakoTilakSAstAvadAdyajinAjitAntareNa triMzatkoTilakSAH sambhavasya daza sAgaropamakoTilakSAH abhinandanasya nava sAgaropamakoTilakSAH sumatijinasya evaM paJcAzat triMzat daza nava ca mIlitA navanavatikoTilakSAH saJjAtAH, tataH sAgaropamakoTInAM navatiH sahasrAH padmaprabhasya nava koTisahasrAH supArzvasya evaM navanavatikoTisahasrAH jAtAH, ekakoTIsahasro'vaziSyate, tanmadhyAnnava koTizatAni candraprabhasya, tataH zeSaika koTizatamadhyAnnavatiH sAgaropamakoTyaH suvidhijinasya, tadanu nava koTyaH zItalasya, ekA koTi : zreyAMsasyeti militaM koTizataM, tazca candraprabhasambandhiSu navasu koTizateSu mIlyate, tato jAtaM koTisahasraM, etacca pUrvadarzitanavanavatisAgaropamakoTisahasreSu prakSipyate, jAtamekaM sAgaropamakoTilakSaM, tadapi navanavatisAgaropamakoTilakSeSu prakSipyate, tato jAtA sAgaropamakoTAkoTireketi, yA ca zreyAMsasya sAgaropamakoTirekA abhidadhe sA na paripUrNA prAhmA, kintu sAgaropamazatenaikenaSaTSaSTivarSalakSaiH SaD 66
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ viMzativarSasahasraizca nyUnA grAhyA, eSA caikasAgaropamazatAdikakAla ekakoTerutsArita evaM pUryate, yathA catuSpaJcAzatsAgaropamANi tAvadvAsupUjyasya, triMzat vimalasya, nava anantasya, catvAri dharmasya, evaM saptanavatisAgaropamANi jAtAni, tadanu zAntinAthasya trINi sAgaropamANi, paraM na tAni sampUrNAni, kintu caturbhAgIkRtasya palyopamasya sambandhimitibhirbhAgaiyU~nAni, tadanu dvau bhAgau caturbhAgIkRtasya palyopamasya sambandhinau kunthunAthasya, eko bhAgaH palyasambandhI zrIarajinasya, so'pi caiko bhAgo na paripUrNaH, kintu varSANAM koTisahasreNaikena nyUnaH, sa ca koTisahasro mallijinasya, evaM ca zreyAMsasya sAgaropamakoTeryadapakRSTaM sAgaropamazatamAsIttadidaM paripUrNamabhUt , idAnIM SaTSaSTivarSalakSAH SaDviMzativarSasahasrAzca pratipAdyante tatra catuSpaJcAzallakSAH suvratasya SaT lakSA namijinasya paJca lakSA nemijinasya militAH paJcaSaSTivarSalakSAH, ardhASTamazatasamadhikatryazItisahasrAH pArzvajinasya, sArdhe dve zate zrIvIrajinasya, evaM zrIpArzvavIrayorantaramAnamIlanena caturazItisahasrA jAtAH, zeSAzca ekaviMzativarSasahasrapramitA duSSamAsambandhina ekaviMzativarSasahasrapramitA atiduSSamAsambandhino dvicatvAriMzatsahasrAstebhyaH SoDaza sahasrAH pazcAdbhaNitacaturazItisahasreSu kSipyaMte, tataH samajani lakSaM, tacca pUrvoktapaJcaSaSTivarSalakSeSu kSiptamiti jAtAH SaTSaSTivarSalakSAH SaDviMzatiH sahasrAzca, tataH zreyAMsajinakoTau nyUnAyAM sAgarazataM SaTSaSTirlakSAH SaDviMzatirvarSasahasrAzca kSiptA iti paripUrNA koTiH, evaM ca jAtA ekA sAgaropamakoTAkoTiriti // samprati prakArAntareNa sarvatIrthakRJcakravartivAsu ntarANi yasya tIrthakRtaH kAle antare vA yazcakravartI vAsudevo vA babhUvetyevaMrUpANi vapuHpramANaM sarvAyuzca vineyavyutpattyarthamAha battIsaM gharayAI kAuM tiriyAayAhi rehAhiM / uDDAayAhiM kAuM paMca gharAiM tao paDhame // 406 // pannarasa jiNa niraMtara sunnadugaM tijiNa munnatiyagaM ca / do jiNa sunna jiNiMdo sunna jiNo sunna donni jiNA // 407 // biIyapaMtiThavaNA-do cakki sunna terasa paNa cakkI suNNa cakki do muNNA / cakkI sunna ducakkI suNNaM cakkI dusuNNaM ca // 408 // taIyapaMtiThavaNA-dasa suNNa paMca kesava paNasuNNaM kesi suNNa kesI ya / do suNNa kesavo'vi ya suNNadurga kesava tisuNNaM // 409 // cauttha. paMtiThavaNA-usahabharahANa doNhavi uccattaM paMcadhaNusae huMti / ajiyasagarANa doNhavi uccattaM cAri addhaM ca // 410 // pannAsaM pannAsaM dhaNuparihANI jiNANa teNa paraM / tA jAva pupphadaMto ghaNusayamegaM bhave ucco // 411 // naui dhaNU sIyalassa sejaMsativiTThamAiNaM puro| jA dhammapurisasIho uccattaM tesimaM hoi // 412 // kamaso asIi sattari sahI paNNAsa taha ya pnnyaalaa| ee havaMti dhaNuyA bAyAladdhaM ca maghavassa // 413 // igayAlaM dhaNu saddhaM ca saNaMkumArassa cakkavahissa / saMtissa ya cattAlA kuMthujiNiMdassa paNatIsA // 414 // tIsa dhaNUNi arassa u igutIsaM purisapuMDarIyassa / aTThAvIsa subhUme chavvIsa dhaNUNi dattassa // 415 // mallissa ya paNuvIsA vIsaM ca dhaNUNi suvvae paume / nArAyaNassa solasa panarasa naminAhahariseNe // 416 // pArasa jayanAmassa ya nemIkaNhANa dasaghaNuJcattaM / sattadhaNu baMbhadatto nava rayaNIo ya pAsassa // 417 // vIrassa satta rayaNI uccattaM bhaNiyamAuaM ahuNA / paMcamagharayaniviTaM kameNa savvesi vocchAmi // 418 // usahabharahANa doNhavi culasII puvvasayasahassAI / ajiyasAgarANa doNhavi bAvattari syshssaaii||419|| purao jahakkameNaM sahI paNNAsa catta tIsA ya / vIsA dasa do ceva ya lakkhego ceva puvANaM // 420 // sejaMsativiTTaNaM culasII vAsasayasahassAI / purao jiNakesINaM dhammo tA jAva tullamiNaM // 421 // kamaso bAvattari sahi tIsa dasa ceva sayasahassAI / maghavassa cakiNo puNa paMceva ya vAsalakkhAI // 422 // tinni ya saNaMkumAre saMtissa ya vaaslkkhmegNt| paMcANauha sahassA kaMthassavi AuyaM bhaNiyaM // 423 // culasIi sahassAI tu AuyaM hoi arajiNiMdassa / paNasahisahassAI AU siripuMDarIyassa // 424 // sahisahassa subhUme chappanna sahassa huMti dattassa / paNapaNNasahassAI mallissavi AuyaM bhaNiyaM // 425 // suvvayamahapaumANaM tIsa sahassAI AuyaM bhaNiyaM / bArasa vAsasahassA AU nArAyaNassa bhave // 426 // dasa vAsasahassAI namihariseNANa hu~ti duNhaMpi / tiNNeva sahassAI AU jayanAmacakissa // 427 // vAsasahassA AU nemIkaNhANa hoi dohaMpi / satta ya vAsasayAI cakkIsarabaMbhadattassa // 428 // vAsasayaM pAsassa ya vAsA bAvattariM ca vIrassa / iya battIsa gharAI samayavihANeNa bhaNiyAI // 429 // 'battIsamityAdi gAthAzcaturviMzatiH, iha prajJApakenAlekhopadarzanArtha paTTikA sammukhamAyatA sthApyate na tiryak , tatra tiryagAyatAmistrayastriMzatA rekhAbhitriMzataM gRhakANi kRtvA U yatAbhiH SabhiH rekhAmiH paJca gRhakANi kriyante, kRtvA ca tatastatra paJcagRhakamadhye 67
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame gRhake tiryagapekSayA dvAtriMzadgRhakAtmake paJcadazasvavAntaragRhakeSu krameNa paJcadaza jinA - RSabhAdyA dharmanAthaparyantA nirantarAH sthApyante, tato gRhakadvaye zUnyadvikaM tato gRhakatraye zAntikunthuarajinAH krameNa sthApyante, tato gRhakatraye zUnyatrikaM tato gRhakadvaye krameNa mallimunisuvratau sthApyete, tata ekasmin gRhake zUnyaM, tata ekasmin gRhake namijinaH sthApyaH, tataH parasmin gRhake zUnyaM, tataH parasmin gRhake nemijinaH, tataH parasmin zUnyaM, tataH parasmin gRhakadvaye krameNa pArzvajino vIrajinazceti prathamapaGkisthApanA / atha dvitIyapaGkisthApanA darzyate -tatra ca prathamagRhakadvaye krameNa bharataH sagaracakravartI sthApyete, tatastrayodazagRhakeSu krameNa zUnyAni trayodaza, tataH krameNa paJcasu gRhakeSu paJca cakravartino maghavatsanatkumArazAnti kunthuaranAmAnaH sthApyAH, tataH zUnyaM, tadapretanagRhe subhUmazcakravartI, tato gRhakadvaye krameNa dve zUnye, tadapretanagRhe mahApadmazcakravartI, tadapretanagRhe zUnyaM, tadapretanagRhakadvaye krameNa hariSeNajayanAmAnau cakravartinau, tataH parasmin gRhe zUnyaM, tataH parasmin gRhake cakrI brahmadattaH, tataH parayorgRhakayoH krameNa dve zUnye, iti dvitIyapaGktisthApanA / idAnIM tRtIyapatisthApanA - dazasu gRhakeSu krameNa daza zUnyAni tataH paJcasu gRhakeSu krameNa paJca kezavA - vAsudevAtripRSThadvipRSThasvayambhUpuruSottamapuruSasiMhAbhidhAnAH, tato gRhakeSu paJcasu krameNa paJca zUnyAni sUtre tu 'paNasunna' miti paJcAnAM zUnyAnAM samAhAraH paJcazUnyamiti samAhAravivakSayA ekavacanaM, tataH parasmin gRhe kezavo - vAsudeva: puruSapuNDarIkAbhidhAnaH, tataH parasmin gRhe zUnyaM, tataH parasmin gRhe kezI - dattAbhidhAnaH, tataH parasmin gRhakadvaye krameNa zUnyadvayaM, tataH parasmin gRhe kezavo nArAyaNanAmA, tataH parasmin gRhakadvaye krameNa zUnyadvayaM, tataH parasmin gRhe kezavaH - kRSNAbhidhAnaH, tataH parasmin gRhakatraye krameNa zUnyatrayamiti tRtIyapaGktisthApanA / idAnIM caturthapaGktisthApanA - tatra prathamagRha ke vRSabhajinabharatacakriNordvayorapyuccatvaM kAyasya paJca dhanuHzatAni dvitIyagRhake ajitajinasagaracakriNoIyorapyuccatvaM catvAri dhanuHzatAni sArdhAni, tataH paraM sambhavAdInAM jinAnAM paJcAzatpaJcAzaddhanuH parihANistAvadyAvatpuSpadantaH - suvidhi - jino dhanuHzatamekaM bhaveduccaH, ayamartha:- tRtIyagRhake sambhavajinasya catvAri dhanuHzatAni dehamAnaM, caturthagRhake abhinandanasya trINi dhanuHzatAni sArdhAni, paJcamagRha ke sumatijinasya trINi dhanuH zatAni SaSThagRhe padmaprabhasya dve dhanuH zate sArdhe, saptamagRhe supArzvasya dve dhanuHzate, aSTamagRhe candraprabhasya dhanuH zataM sArdhaM, navamagRhake dhanuH zatamekaM suvidheriti, tato dazamagRha ke zItalasya navatirdhanUMSi, purataH -anantaraM zreyAMsatripRSThAdInAM yAvaddharmajinapuruSasiMhau tAvatteSAmuJcatvamidaM - dhanurazItyAdikaM kramazo bhavati, ayamarthaH - ekAdaze gRhake zreyAMsajinatripRSThavAsudevayorazItirdhanUMSi, tato dvAdazake gRhake vAsupUjya jinadvipRSThavAsudevayoH saptatirdhanUMSi, tatastrayodazagRhe vimala jinasvayambhUvAsudevayoH SaSTirdhanUMSi, tatazcaturdazagRhake anantajinapuruSottamavAsudevayoH paJcAzaddhanUMSi, tataH paJcadazagRhake dharmajinapuruSasiMhavAsudevayoH paJcacatvAriMzaddhanUMSIti, tathA SoDazakagRhe maghavataJcakavartino dvicatvAriMzaddhanUMSi tadardhaM ca, hastadvayamityarthaH, saptadazagRhake ekacatvAriMzaddhanUMSi tadardhaM ca sanatkumAracakravartinaH, aSTAdaze gRhe zAntijinasya paripUrNAni catvAriMzaddhanUMSi, ekonaviMze gRhake kunthuji - nendrasya paJcatriMzaddhanUMSi, viMzatitame gRhake triMzaddhanUMSi arajinasya, tata ekaviMzatitame gRhake puruSapuNDarIkasya vAsudevasya ekonatriMzaddhanUMSi, dvAviMzatitamagRhe subhUmacakravartino'STAviMzatirdhanUMSi, trayoviMzatitamagRhake dattasya vAsudevasya SaDviMzatirdhanUMSi, caturviMze gRhe mallijinasya paJcaviMzatirdhanUMSi, paJcaviMzatitame gRhake suvratajinamahApadmacakravartinorvizatirdhanUMSi, SaDviMzatitame gRhake nArAyaNavAsudevasya SoDaza dhanUMSi, saptaviMzatitame gRhe naminAthahariSeNacakriNoH paJcadaza dhanUMSi, aSTAviMzatitame gRhe jayacakravartino dvAdaza dhanUMSi, ekonatriMzattame gRhe nemijina kRSNAbhidhAnavAsudevayordaza dhanUMSi uccatvaM, triMzattame gRhe brahmadattacakriNaH sapta dhanUMSi, ekatriMze gRhake pArzvajinasya nava ratnayo hastAH, dvAtriMzattamagRhake zrIvIrajinasya sapta hastAstanumAnaM // evamuccatvaM caturthapaGkA sarveSAM prathamajinAdInAM bhaNitaM, idAnIM paJcama paGktigRhakaniviSTaM sarveSAM jinAdInAM krameNAyuSkaM vakSyAmi, tadevAha - ' u sahabharahANaM' ityAdi, vRSabhajinabharatacakriNordvayorapi prathamagRhake caturazItiH pUrvANAM zatasahasrANi - lakSANi AyuH, dvitIyagRhake ajitajinasagaracakriNordvayorapi dvisaptatiH pUrvalakSANi, itaH purato yathAkramaM sambhavAdijinAnAM paripATyA SaSTiH paJcAzaJcatvAriMzat triMzat viMzatirdRza dve ekaM lakSaM pUrvANAmiti, ayamarthaH tRtIye gRhake sambhavasya SaSTiH pUrvalakSAH sarvAyuH, caturthagRhake abhinandanasya paJcAzatpUrvalakSAH, paJcamagRhe sumatijinasya catvAriMzatpUrvalakSAH, SaSThagRhe padmaprabhasya triMzatpUrvalakSAH, saptamagRhe supArzvasya viMzatiH pUrvalakSAH, aSTamagRhe candraprabhasya daza pUrvalakSAH, navamagRhe suvidhedve pUrvalakSe, dazamagRhe zItalasya ekaM pUrvalakSamiti, tathA ekAdaze gRhe zreyAMsajinatripRSThavAsudevayozcaturazItirvarSalakSAH, purataH - anantaraM jinakezInAM -tIrthakRdvAsudevAnAM yAvaddharmapuruSasiMhau tAvatparasparaM tulyamidamAyuH, tadeva darzayati - 'kamaso' ityAdi, kramazaH - paripATyA dvisaptatiH SaSTitriMzat dazaiva zatasahasrANi - varSalakSANi, ayamartha:- dvAdaze gRhe vAsupUjyadvipRSThavAsudevayordvisaptatirvarSalakSAH, trayodaze gRhe vimalajinasvayambhUvAsudevayoH SaSTirvarSalakSAH, caturdaze gRhe anantajinapuruSottamavAsudeva yostriMzadvarSalakSAH, paJcadaze gRhe dharmajinapuruSasiMhavAsudevayordaza varSalakSA iti, tathA SoDaze gRhake maghavataJcakriNaH paJca varSalakSAH, saptadaze gRhake sanatkumAracakravartinastrINi varSalakSANi, aSTAdaze gRhe zAntijinacakravartino varSalakSamekaM, ekonaviMzatitamagRhe kunthorjina cakriNaH paJcanavatirvarSasahasrAH sarvAyurbhaNitaM, viMzatitamagRhe arajinasya cakriNazcaturazItivarSasahasrANyAyurbhavati, ekaviMzatitame gRhe paJcaSaSTivarSasahasrANyAyuH puruSapuNDarIkavAsudevasya, dvAviMzatitamagRhe SaSTirvarSasahasrAH subhUmacakriNaH, trayoviMze gRhe SaTpaJcAzadvarSasahasrA bhavanti dattasya vAsudevasya caturviMzatitame gRhe paJcapa 68
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ zvAzadvarSasahasrANi mallijinasyApyAyurbhaNitaM paJcaviMzatitamagRhe munisuvrata jinamahApadmacakriNostriMzadvarSasahasrANyAyurbhaNitaM, SaDviMzatitamagRhe dvAdaza varSasahasrANyAyurnArAyaNavAsudevasya bhavet, saptaviMzatitamagRhe daza varSasahasrANi namijinahariSeNacakriNordvayorapi bhavantIti, aSTAviMzatitamagRhe trINi varSasahasrANyAyurjayanAmnazcakriNaH, ekonatriMzattamagRhe ekaM varSasahasramAyurnemijinakRSNavAsudevayordvayorapi bhavati, triMzattamagRhe sapta varSazatAni cakrezvara brahmadattasya, ekatriMzattamagRhe varSazataM pArzvajinasya, dvAtriMzattamagRhe ca varSANi dvisaptatirvIrajinasya sarvAyuriti dvAtriMzad gRhakANi samayavidhAnena bhaNitAni / 35 sthApanA ceyaM jinAH catriNaH vAsudevAH tanumAnaM AyurmAnaM | jinA: cakriNaH vAsudevAH tanumAnaM 1 500 dha. 84 lakSapU- 12 2 70 dha. 1 0 rvANi 3 60 4 5 0 or mr Jogw9v 2 O 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 450 dha. 72 400 dha. 60," 19 350 dha. 50 39 300 dha. 40, 250 dha. 30 200 dha. 20 23 150, 10 2 99 100 " 90, 80, 84 varSala0 1 35 39 |13 |14 15 0 0 16 17 Ta 0 0 0 0 0 0 3 6 uu 0 8 0 0 60 50 30 45 10 33 0 30 6 0 39 23 42 // 41 // 1 40 11 35 " AyurmAnaM | jinA: cakriNaH vAsudevaH tanumAnaM AyumAMnaM 72 varSala0 0 26dha. 56000 0 7 varSANi 55000 " "3 ,, 30000," .. 12000, 10000 1 3000 1 2000 1 700 100., 72, 23 5 3 1 23 33 33 21 0 95000 22 varSANi 0 23 " 84000,, 65000 24 23 33 29 28 60000 23 " |19 20 23 0 ri 9 0 0 0 * 0 0 25 20 16 15 12 10 53 12 "3 9 hastAH 53 idAnIM 'titthavoccheo'tti paTtriMzattamaM dvAramAha purimaMtima aTThadvaMtaresu titthassa natthi voccheo / majjhillaesu sattasu ettiyakAlaM tu vuccheo // 430 // caubhAgaM caubhAgo tinni ya caubhAga paliyacaubhAgo / tiNNeva ya ca bhAgA cauttha bhAgo ya caubhAgo // 431 // 'purI' tyAdi gAthAdvayaM, iha hi caturviMzatestIrthakRtAM trayoviMzatirevAntarANi bhavanti, yathA catasRNAmaGgulInAM trINyevAnvarANi tatra pUrveSu zrIRSabhAdInAM suvidhiparyantAnAM navAnAM tIrthakRtAM sambandhiSu aSTasu antimeSu ca - zAntinAthAdInAM mahAvIrAntAnAM navAnAM jinAnAM sambandhiSu aSTasvantareSu 'tIrthasya' caturvarNasya zramaNasaGghasya nAsti vyavacchedaH, 'majjhillaesu'tti madhyavartiSu punaH suvidhiprabhRtInAM zAntinAthaparyantAnAM tIrthakRtAmantareSu saptasu etAvanmAtraM vakSyamANaM kAlaM yAvattIrthasya vyavacchedaH / tadevAha - 'caubhAgaM' ityAdi, suvidhizItalayorantare palyopamasya caturbhAgIkRtasya ekaJcaturbhAgastAvatkAlaM tIrthavyavacchedaH, arhaddharmavArtA'pi tatra naSTetyarthaH, tathA zItalazreyAMsayorantare palyopamasya caturbhAgIkRtasya caturbhAgastIrthavyavacchedaH, tathA zreyAMsavAsupUjyayorantare palyopamasambandhinastrayazcaturbhAgAstIrthavyavacchedaH, tathA zrIvAsupUjyavimalajinayorantare palyopamasya caturbhAgastIrthavyavacchedaH, tathA vimalAnantajinayorantare palyopamasambandhinastrayazcaturbhAgAstIrthavyavacchedaH, tathA'nantadharmayorantarA palyopamasya caturbhAgastIrthavyavacchedaH, tathA dharmazAntinAthayorantare palyopamacaturbhAgastIrthavyavaccheda iti, sarvApreNa bhAgamIlane trINi palyopamAni ekacaturbhAgahInAni jAtAni iti SaTtriMzattamaM dvAraM // 36 // idAnIM 'dasa AsAyaNa'tti saptatriMzattamaM dvAramAha taMbola 1 pANa 2 bhoyaNa 3 pANaha 4 thI bhoga 5 suyaNa 6 niTTavaNe 7 / muttu 8 cAraM 9 jUyaM 10 vajje jiNamaMdirassaMto // 432 // tAmbUlapAnabhojanopAnatstrIbhogasvapananiSThIvanAni mUtraM - prazravaNaM uccAraM purISaM dyUtam-andhakAdi varjayet tIrthakRdAzAtanAhetutvAjjinamandirasyAntarvivekI jana iti // 37 // 'AsAyaNA u culasI' iti aSTAtriMzattamaM dvAramAha khelaM 1 keli 2 kaliM 3 kalA 4 kulalayaM 5 taMbola 6 muggAlayaM 7, gAlI 8 kaMguliyA 9 sarIraghuvaNaM 10 kese 11 nahe 12 lohiyaM 13 / bhattosaM 14 taya 15 pitta 16 vaMta 17 dasaNe 18 vissAmaNaM 19 dAmaNaM 20, daMta 21 tthI 22 naha 23 gaMDa 24 nAsiya 25 siro 26 sota 27cchavINaM malaM 28 // 433 // maMtu 29 mmIlaNa 30 lekkhayaM 31 vibhajaNaM 32 bhaMDAra 33 duTThAsaNaM 34 chANI 35 kappaDa 36 dAli 37 pappaDa 38 vaDI 39 vissAraNaM nAsaNaM 40 / akkaMda 41 vikahaM 42 saracchaghaDaNaM 43 tericchasaMThAvaNaM 44, aggIsevaNa 45 raMdhaNaM 46 parikhaNaM 47 nissIhiyAbhaMjaNaM 48 // 434 // chatto 49 vANaha 50 sattha 51 cAmara 52 maNo'Negata 53 mabhaMgaNaM, 54 saccittANamacAya 55 cAyaNa jie 56 diTThIa no aMjalI 57 / sADeguttarasaMgabhaMga 58 mauDa 59 mauliM 60 siroseharaM 69 huDDA 62 jiMhagiDDiyAiramaNaM 63 johAra 64 bhaMDakkiyaM 65 // 435 // rekAraM 66 gharaNaM 67 raNaM 68 vivaraNaM vAlANa 69 palhatthiyaM 70, pAo 71 pApa
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAraNaM 72 puDapuDI 73 paMkaM 74 rao 75 mehuNaM 76 / jUyA 77 jemaNa 78 jujjha 79 vija 80 vaNija 81 sejaM 82 jalaM 83 majaNaM 84 emAIyamavajjakajamujuo vaje jinniNdaale||436 // 'khelaDDuli'mityAdiAdUlavRttacatuSTayamidaM ca yathAviditaM vyAkhyAyate-tatra jinabhavane idamidaM ca kurvannAzAtanAM karotIti tAtparyArthaH, AyaM-lAbhaM jJAnAdInAM niHzeSakalyANasampallatAvitAnAvikalabIjAnAM zAtayaMti-vinAzayaMtItyAzAtanAH, tatra khelaM-mukhazleSmANaM jinamandire tyajati, tathA keliM-krIDAM karoti, tathA kaliM-vAkalahaM vidhatte, tathA kalAM-dhanurvedAdikAM khalUrikAyAmiva tatra zikSate, tathA kulalayaM-gaNDUSaM vidhatte, tathA tAmbUlaM tatra carvayati, tathA tAmbUlasambandhinamudgAlamAvilaM tatra muzcati, tathA gAlI:-jakAramakArAdikAstatra dadAti, tathA kaGgulikA-laghvI mahatIM ca nItiM vidhatte, tathA zarIrasya dhAvanaM-prakSAlanaM kurute, tathA kezAn mastakAdibhyastatrottArayati, tathA nakhAn hastapAdasambandhinaH kirati, tathA lohitaM zarIrAnnirgataM tatra visRjati, tathA bhaktoSa-sukhAdikAM tatra khAdati, tathA tvacaM vraNAdisambandhinIM pAtayati, tathA pittaM-dhAtuvizeSamauSadhAdinA tatra pAtayati, tathA vAntaM-vamanaM karoti, tathA dazanAn-dantAn kSipati tatsaMskAraM vA kurute, tathA vizrAmaNAM-aGge saMbAdhanaM kArayati, tathA dAmanaM-bandhanamajAditirazcAM vidhatte, tathA dantAkSinakhagaNDanAzikAziraHzrotracchavInAM sambandhinaM malaM jinagRhe tyajati, tatra chaviH-zarIraM, zeSAzca tadvayavA iti prathamavRttaM // 1 // tathA manaM-bhUtAdinigrahalakSaNaM rAjAdikAryaparyAlocanarUpaM vA kurute, tathA mIlanaM-kvApi svakIyavivAhAdikRtyanirNayAya vRddhapuruSANAM tatropavezanaM, tathA lekhyaka-vyavahArAdisambandhi tatra kurute, tathA vibhajanaM-vibhAgaM dAyAdAdInAM tatra vidhatte, tathA bhANDAgAraM nijadravyAdervidhatte, tathA duSTAsana-pAdoparipAdasthApanAdikamanaucityopavezanaM kurute, tathA chANI-gomayapiNDaH, karpaTaM-vastraM, dAliH-mudrAdidvidalarUpA, parpaTavaTike prasiddhe, tata eteSAM visAraNaM-udvApanakRte vistAraNaM, tathA nAzanaM-nRpadAyAdAdibhayena caityasya garbhagRhAdiSvantardhAnaM, tathA AkrandaM-ruditavizeSaM putrakalatrAdiviyoge tatra vidhatte, tathA vikathAM-vividhAM kathAM ramaNIyaramaNyAdisambandhinI kurute, tathA zarANAM-bANAnAmIkSaNAM ca ghaTanaM, 'saraccheti' pAThe tu zarANAM astrANAM ca-dhanuHzarAdInAM ghaTanaM, tathA tirazcAM-azvagavAdInAM saMsthApanaM, tathA agnisevanaM zItAdau sati, tathA randhanaM-pacanamannAdInAM, tathA parIkSaNaM drammAdInAM, tathA naiSedhikIbhajanaM avazyameva hi caityAdau pravizadbhiH sAmAcArIcaturainaiSadhikI karaNIyA, tatastasyA akaraNaM-bhajanamAzAtaneti dvitIyavRttArthaH // 2 // tathA chatrasya tathA upAnahostathA zastrANAM-khaDgAdInAM tathA cAmarayozca devagRhAdvahiramocanaM madhye vA dhAraNaM, tathA manaso'nekAntatA-anaikAmyaM nAnAvikalpakalpanamityarthaH, tathA abhyaJjanaM tailAdinA, tathA saJcittAnAM-puSpatAmbUlapatrAdInAmatyAgo bahiramocanaM, tathA tyAgaH-pariharaNaM 'ajie' iti ajIvAnAM hAramudrikAdInAM, bahistanamocane hi aho mikSAcarANAmayaM dharma ityavarNavAdo duSTalokairvidhIyate, tathA sarvajJapratimAnAM dRSTau dRggocaratAyAM no-naivAjalikaraNaM-aJjali viracanaM, tathA ekazATakena-ekoparitanavastreNa uttarAsaGgabhaGga-uttarAsaGgasyAkaraNaM, tathA mukuTaM-kirITaM mastake dharati, tathA mauliM-ziroveSTanavizeSarUpAM karoti, tathA ziraHzekharaM kusumAdimayaM vidhatte, tathA huDAMpArApatanAlikerAdisambandhinIM vidhatte, tathA 'jiMDaha'tti kandukaH geDikA-tatkSepaNI vakrayaSTikA tAbhyAM, AdizabdAdgolikAkapardikAbhizca ramaNa-krIDanaM, tathA jyotkArakaraNaM pitrAdInAM, tathA bhANDAnAM-viTAnAM kriyA-kakSAvAdanAdikA, iti tRtIyavRttArthaH // 3 // tathA rekAraM-tiraskAraprakAzakaM re re rudradattetyAdi vakti, tathA dharaNakaM-rodhanamapakAriNAmadhamarNAdInAM ca, tathA raNaM-saMgrAmakaraNaM, tathA vivaraNaM vAlAnAM-kezAnAM vijaTIkaraNaM, tathA paryastikAkaraNaM tathA pAdukA-kASThAdimayaM caraNarakSaNopakaraNaM, tathA pAdayoH prasAraNaM svairaM nirAkulatAyAM, tathA puTapuTikAdApanaM, tathA pak-kardamaM karoti nijadehAvayavaprakSAlanAdinA, tathA rajo-dhUlI tAM tatra pAdAdilagnAM zATayati, tathA maithunaM-mithunasya karma, tathA yUkA mastakAdibhyaH kSipati vIkSayati vA, tathA jemanaM-bhojanaM, tathA guhyaM-liGgaM tasyAsaMvRttasya karaNaM, 'jujhamI ti tu pAThe yuddhaM haramuSTibAhuyuddhAdi, tathA 'vija'tti vaidyakaM, tathA vANijyaM-krayavikrayalakSaNaM, tathA zayyAM kRtvA tatra svapiti, tathA jalaM-payaH tatpAnAdyartha tatra muJcati pibati vA, tathA majanaM-snAnaM tatra karoti, evamAdikamavayaM-sadoSa kArya Rjuka:-prAjalacetA udyato vA varjayejinendrAlaye-jinamandire, 'evamAdika mityanenedamAha-na kevalametAvatya evAzAtanAH, kintvanyadapi yadanucitaM hasanavalganAdikaM jinAlaye tadapyAzAtanAsvarUpaM jJeyaM // nanvevaM 'taMbolapANe tyAdigAthayaivAzAtanAdazakasya pratipAditatvAccheSAzAtanAnAM caitaddazakopalakSitatvenaiva jJAsyamAnatvAdayuktamidaM dvArAntaramiti cet, na, sAmAnyAbhidhAne'pi bAlAdibodhanArtha vibhinna vizeSAbhidhAnaM kriyata eva, yathA brAhmaNAH samAgatAH vaziSTo'pi samAgata iti sarvamanavA // nanvetA AzAtanA jinAlaye kriyamANA gRhiNAM kaJcana doSamAvahanti ? utaivameva na karaNIyAH 1, tatra brUmaH-na kevalaM gRhiNAM sarvasAvadhakaraNodyatAnAM bhavabhramaNAdikaM doSamAvahanti, kintu niravadyAcAraratAnAM munInAmapi doSamAvahantItyAha AsAyaNA u bhavabhamaNakAraNaM iya vibhAviuM jaiNo / malamaliNatti na jiNamaMdiraMmi nivasaMti iya samao // 437 // dunbhigaMdhamalassAvi, taNurappesa pahANiyA / duhA vAyavaho vAvi, teNaM ThaMti na ceie // 438 // tinni vA kaDhaI jAva, thuio ttisiloiyA / tAva tattha aNunnAyaM, kAraNeNa pareNa u||439|| 70
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'AsAyaNe'tyAdigAthAtrayaM, etAH parisphuradvividhaduHkhaparamparAprabhavabhavabhramaNakAraNamiti vibhAvya-paribhAvya yatayo'snAnakAritvena malamalinadehatvAnna jainamandire nivasantIti samayaH-siddhAntaH // tameva samayaM vyavahArabhASyoktaM darzayati-eSA tanuH nApitApi duramigandhamalaprasvedasrAviNI, tathA dvidhA vAyupathaH-adhovAyunirgama ucchavAsaniHzvAsanirgamazca yadvA dvidhA mukhena apAnena ca vAyuvaho vApi-vAtavahanaM ca, tena kAraNena na tiSThanti yatayazcaitye-jinamandire / yadyevaM vratibhizcaityeSvAzAtanAbhIrumiH kadAcidapi na gantavyaM, tatrAha-tisraH stutayaH kAyotsargAnantaraM yA dIyante tA yAvatkarSati-bhaNatItyarthaH, kiMviziSTAH ? tatrAha-trizlokikAH-trayaH zlokAHchandovizeSarUpA adhikA na yAsu tAH tathA, 'siddhANaM buddhANaM' ityekaH zlokaH 'jo devANavi' iti dvitIyaH 'ekkovi namukkAroM' iti tRtIya iti, apretanagAthAdvayaM stutizca caturthI gItArthAcaraNenaiva kriyate, gItArthAcaraNaM tu mUlagaNadharabhaNitamiva sarva vidheyameva sarvairapi mumukSumiriti, tAvatkAlameva tatra jinamandire'nujJAtamavasthAnaM yatInAM, kAraNena punardharmazravaNAdyarthamupasthitabhavikajanopakArAdinA parato'pi-caityavandanAyA aprato'pi yatInAmavasthAnamanujJAtaM, zeSakAle tu sAdhUnAM jinAzAtanAdibhayAnAnujJAtamavasthAnaM tIrthakaragaNadharAdimiH, tato - tibhirapyevamAzAtanAH parihiyante, gRhasthaistu sutarAM pariharaNIyA iti / iyaM ca tIrthakRtAmAjJA, AjJAbhaGgazca mahate'narthAya sampadyate, yadAhuH-'ANAicciya caraNaM' (AjJayaiva cAritraM) ityAdi // 38 // sAmprataM 'aTTha mahApADiherAIti ekonacatvAriMzattamaM dvAramAha kaMkilli 1 kusumavuTThI 2 devajhuNi 3 cAmarA 4''saNAI 5 ca / bhAvalaya 6 bheri 7 chattaM 8 ja yaMti jinnpaaddiheraaii||440|| tatra pratihArA iva pratihArAH-surapatiniyuktA devAsteSAM karmANi-kRtyAni prAtihAryANi, 'varNadRDhAdibhyaH SyaJceti karmaNi vyaJ tAnyaSTau, tadyathA-ullasadbahalapATalapallavajAlasarvakAlavikasadasamAnakusumasamUhaviniHsaradaviralaparamaparimalodgArabharasamAkRSyamANabhramaddhamaranikurambaraNaraNArAvazizirIkRtapraNamadbhavyajananikarazravaNavivaro'timanoramAkArazAlivizAlazAlaH kaGkellitaruH-azokatarurjinasyopari devairvidhIyate 1, tathA jalajasthalajavikurvaNAviracitAnAM paJcavarNAnAM vikasvarANAmadhaHkRtavRntAnAmuparimukhANAM kusumAnAM puruSajAnudvayasaM vRSTiH ki(pranthAnaM 4000) yate 2, tathA sarasatarasudhArasasahodaraH sarabhasavividhadezApahRtamuktAparavyApAraprasAritavadanaiH kurajakulairAkulAkulairutkarNairAkarNyamAna: sakalajanAnandapramodadAyI divyo dhvanirvitanyate 3, tathA kamanIyakadalIkANDaprakANDatantumaNDalIruciramarIcicikuranikurambaDambaritAtijAtyavicitrapavitraniHsapanaratnavisaraviniHsaratkiraNanikurambajAlena dizi dizi saMsUtryamANendracApakAntakAJcanamayoddaNDadaNDaramaNIyA cArucAmarazrIvistAryate 4, tathA atibhAsvarasaTApATalabandhuraskandhabandhavikaTaprakaTadaMSTrAkarAlasajIvAyamAnasiMharUpAlaGkRtamanekaprakANDaratnakhaNDaviniryadvaryakiraNAvali vilupyamAnavilasattamaskANDaDambaraM siMhAsanaM cArutaraM viracyate 5, tathA zarakAlavilasadakhaNDamayUkhamaNDalapracaNDacaNDamarIcimaNDalamiva durAlokaM tIrthakarakAyataH prakRtibhAsvarAttadIyanirupamarUpAcchAdakamatucchaM prabhApaTalaM sampiNDya jinazirasaH pazcAdbhAge maNDalAyamAnaM bhAmaNDalamAtanyate 6, tathA tArataravisphArabhAGkArabharitabhuvanodaravivarA bhe. rayo-mahADhakkAH kriyante 7, tathA bhUrbhuvaHsvastrayaikasAmrAjyasaMsUcakaM zaradindukundakumudAvadAtaM pralambamAnamuktAphalapaTalAvacUlamAlAmanoramaM chatratrayamatipavitramAsUcyate 8 ityaSTau prAtihAryANi jinezvarANAM jayantIti // tatra kakelliH zrImahAvIrasya dvAtriMzaddhanurucchritaH, zeSANAM tu RSabhasvAmyAdInAM pArzvanAthaparyantAnAM trayoviMzaterapi tIrthakRtAM nijanijazarIramAnAd dvAdazaguNaH, yaduktam-"usamassa tini gAuya battIsa dhaNUNi vaddhamANassa / sesajiNANamasoo sarIrao vArasaguNo u|| 1 // " [RSabhasya trINi gavyUtAni dvAtriMzaddhanUMSi vardhamAnasya / jinAnAM zeSANAmazokaH zarIrAd dvAdazaguNaH // 1 // ] iti / nanu mahAvIrasyApi kApi nijazarIrAd dvAdazaguNo'zokapAdapaH pratipAdyate, yaduktamAvazyakacUrNI zrImahAvIrasamavasaraNaprastAve-"asogavarapAyavaM jiNauccattAo bArasaguNaM sakko viuvvaI"tti [azokavarapAdapaM jinoccatvAd dvAdazaguNaM zakro vikurvati tatkathamidamupapadyate ? iti, atrocyate-kevalamasyaivAzokatarostatra mAnamuktaM, iha tu sAlavRkSasahitasya, tato'trApi kevalo dvAdazaguNa eva, sa tu saptahastamAnazrImahAvIrazarIrAd dvAdazaguNIkRtaH sannekavizatirdhanUMSi bhavati, sAlavRkSo'pyekAdazadhanuHpramANaH, tato militAni dvAtriMzaddhanUMSi yujyante iti sampradAyaH, samavAyAGge'pyuktaM"battIsaM dhaNuyAI ceiyarukkho u vaddhamANassa / niccougo asogo ucchanno sAlarukkheNaM // 1 // " taTTIkA ca 'niccougo'tti nityaMsarvadA Rtureva-puSpAdikAlo yasya sa nityartukaH, "asogo'tti azokAmidhAno yaH samavasaraNabhUmimadhye bhavati, 'ucchanno sAlarukkheNaM'ti avacchannaH sAlavRkSeNeti" ata eva vacanAdazokasyopari sAlavRkSo'pi kathaJcidastItyavasIyata iti, tathA AyojanabhUmikusumavarSaviSaye kRpAkRtacetasaH kecana prerayanti-nanu vikacakAntakusumapracayanicitAyAM samavasaraNabhuvi jIvadayArasikAntaHkaraNAnAM zramaNAnAM kathamavasthAnagamanAdikaM kartu yujyate ?, jIvavighAtahetutvAditi, tatra keciduttarayanti-tAni kusumAni sacittAnyeva na bhavanti, vikurvaNayaiva devaisteSAM vihitatvAditi, etaccAyuktaM, yato na tatra vikurvitAnyeva puSpANi bhavanti, jalajasthalajAnAmapi kusumAnAM sambhavAt , na caitadanArSa-"biMTavAiM surabhi jalathalayaM divvakusumanIhAriM / payariMti samaMteNaM dasaddhavaNNaM kusumavurhi // 1 // " [vRttasthAyinI surabhi jalasthalajAnAM divyakusumagandhanirjhariNI dazArdhavarNA kusumavRSTiM samantato vikiranti // 1||]ti siddhAntavacanAd, evaM zrutvA'pare sahRdayaMmanyA uttarayanti yatra vratinastiSThanti na tatra deze devAH puSpANi kirantIti, etadapyuttarAbhAsaM, na khalu tapodhanaiH 71
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ kASTIbhUtAvasthAmAlambya tatraiva deze'vazyaM sthAtavyaM, prayojane gamanAgamanAderapi tatra sambhavAditi, tasmAnikhilagItArthasammatamidamuttaramatra dIyate-yathaikayojanamAtrAyAM samavasaraNadharaNAvaparimitasurAsurAdilokasaMmarde'pi na parasparamAbAdhA kAcit tathA teSAmAjAnupramANakSiptAnAmamandamakarandasampatsampAditAnandamandAramacakundakundakumudakamaladalamukulamAlatIvikacavicakilapramukhakusumasamUhAnAmapyupari saJcariSNau sthASNau ca muninikare vividhajananicaye ca na kAcidAbAdhA pratyuta sudhArasasicyamAnAnAmiva bahutarasamullAsasteSAmApanipadyate, acintanIyanirupamatIrthakaraprabhAvoz2ambhamANaprasAdAdeveti / tathA divyadhvaniviSaye pUrvapakSacaJcavaH kecidAcakSate-nanu sakalajanAhAdadAyI jAtyazarkarAdrAkSAdirasamizritaparikathitasnigdhadugdharasasahodarastIrthakarasyaiva dhvanirasau kathaM pratihArakRtatvamasya yujyate?, yuktamidamuditamudAramatimiH, tIrthakRtAM vANI hi paramamadhurimamanoramapadArthasArthAtizAyizabdazAlinI svabhAvata eva, paraM yadA mAlavakaizikyAdiprAmarAgairbhavyajanopakArAya dezanAM bhagavAn vidhatte tadA devairubhayapArzvavartibhiratimanoharaveNuvINAdikalakaNitakaraNena sa eva tIrthakarazabdaH kalataraH kriyate, yathA madhuragAnapravRttataruNataragAyanIjanagItaravo'navamavaiNikavaiNavikAdivINAveNvAdiravairityetAvatAuMzena pratihAradevakRtatvamasya na viruddhyate iti sarva samaJjasam 39 / idAnIM 'cauttIsAtisayANaM ti catvAriMzattamaM dvAramAha rayaroyaseyarahio deho 1 dhavalAI maMsaruhirAI 2 / AhArAnIhArA ahissA 3 surahiNo sAsA 4 // 441 // jammAu ime cauro ekArasakammakhayabhavA imhi / khette joyaNamette tijayajaNo mAi bahuo'vi 5 // 442 // niyabhAsAe naratirisurANa dhammAvabohayA vANI 6 / punvabhavA rogA uvasamaMti 7 na ya huMti verAI 8 // 443 // dunbhikkha 9 Damara 10 dummAri 11 II 12 aibuhi 13 aNabhivuTTIo 14 / huMti na jiyabahutaraNI pasarai bhAmaMDalujoo 15 // 444 // suraraiyANiguvIsA maNimayasIhAsaNaM sapayavIDhaM 16 / chattattaya 17 iMdaddhaya 18 siyacAmara 19 dhammacakkAiM 20 // 445 // saha jagaguruNA gayaNaTThiyAiM paMcavi imAI viyaraMti / pAunbhavaha asoo 21 ciTThai jatthappahU tattha // 446 // caumuhamutticaurpha 22 maNikaMcaNatArarahayasAlatigaM 23 / navakaNayapaMkayAI 24 ahomuhA kaMTayA huMti 25 // 447 // nizcamavaTThiyamittA pahuNo ciTThati kesaromanahA 26 / iMdiyaatthA paMcavi maNoramA 27 huMti chappi riU 28 // 448 // gaMdhodayassa vuTTI 29 vuTThI kusumANa paMcavannANaM 30 diti payAhiNa sauNA 31 pahuNo pavaNo'vi aNukUlo 32 // 449 // paNamaMti dumA 33 vajaMti duMduhIo gahIraghosAo 34 / cau tIsAisayANaM savvajiNiMdANa hu~ti imA // 450 // 'rayetyAdigAthAdazakaM, rajo-malaH rogo-vyAdhiH svedaH-zramajaM zarIrajalaM taivirahitaH-tyaktaH, upalakSaNatvAllokottararUpagaMdharasabaMdhurazca tIrthakRtAM dehaH-zarIraM, tathA gokSIradhArAvaddhavalaM-pANDuraM avibhaM ca mAMsarudhiraM, tathA AhAraH-abhyavaharaNaM nIhAro-mUtrapurISotsargastau kriyamANau na dRzyate ityadRzyau mAMsacakSuSA, na punaravadhyAdilocanena puMsA, tathA vikacotpalavasurabhayaH zvAsA-ucchAsaniHzvAsA ityete catvAro'pyatizayA jinAnAM janmato'pi jAtAH / idAnImekAdazAtizayAH 'karmakSayabhavAH' karmaNAM-jJAnAvaraNAdInAM caturNA ghAtikarmaNAM kSayAjAtAH kathyanta iti zeSaH, tatra 'yojanamAtre yojanapramANe'pi 'kSetre samavasaraNabhuvi 'trijagajanaH' suranaratiryagjanaH 'prabhato'pi koTIkoTIpramANo'pi 'mAti' parasparAsambAdhayA sukhenAvatiSThate, tathA vANI ardhamAgadhIbhASA bhagavatA'midhI yamAnA naratiryakasurANAM pratyekaM 'nijanijabhASayA' svasvabhASayA kRtvA dharmAvabodhakA dharmAvabodhadA vA bhavati, ayamarthaH-yojanavyApinI ekasvarUpA'pi bhagavato bhAratI vAridavimuktavArivattattadAzrayAnurUpatayA pariNamati, yata uktam-"devA daivIM narA nArI, zabarAzcApi zAbarIm / tiryaJco'pi hi tairazcI, menire bhagavadgiram // 1 // " na hyevaMvidhabhuvanAdbhutamatizayamantareNa yugapadanekasattvopakAraH zakyate kartumiti, tathA pUrvotpannA rogAH-jvarArocakAdaya upazAmyanti apUrvAzca notpadyante, tathA na ca-naiva bhavanti pUrvabhavanibaddhAni jAtipratyayAni ca vairANi-parasparavirodhAH, tathA durmikSaM-duSkAlaH tathA DamaraH-svacakraparacakrakRto viplavaH tathA duSTadevatAdikRtaM sarvagataM maraNaM durmAriH tathA ItayaH-pracurazalabhazukamUSakAdyA dhAnyAdivinAzikAH tathA'tivRSTiH-atijalapAtaH tathA'nAvRSTiH-sarvathA jalapAtAbhAvaH, ete ca rogAdayo yatra yatra bhagavAn viharati tatra tatra catasRSu dikSu pratyekaM paJcaviMzatiyojanamadhye na jAyante, taduktaM samavAyAGge "jao jao'vi ya NaM arihaMtA bhagavaMto viharaMti tao tao'viya NaM joaNapaNavIsAe NaM II Na bhavai mArI na havai paracakaM na bhavai sacakaM na bhavai aibuTThI na bhavai aNAvuTThI na bhavai, dubbhikkhaM na bhavai, puvvuppaNNAvi ya NaM uppAiyA vAhI khippAmeva uvasamaMti" [yatra yatrApi ca arhanto bhagavanto viharanti tatra tatrApi paJcaviMzatau yojaneSu Itayo na bhavanti mAryo na bhavanti svacakraM na bhavati paracakraM na bhavati ativRSTirna bhavati anAvRSTirna bhavati durbhikSaM na bhavati pUrvotpannA api ca vyAdhayaH kSipramevopazAmyanti tti, sthAnAMgaTIkAyAmapi dazasthAnake likhitaM-"mahAvIrasya bhagavataH svaprabhAvaprazamitayojanazatamadhyagatavairimArivir3aradurbhikSAdyupadravasthApi" iti, tathA jinazirasaH pazcAdbhAge'tibhAsvaratayA jitabahutaraNiH-tiraskRtadvAdazAkaMtejAH prasarati bhAmaNDalasya-prabhApaTalasyodyotaH / 72
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha suraracitAnAM--devakRtAnAmatizayAnA me konaviMzatiH kathyate, tatra AkAzavatyantaM svaccho yo'sau sphaTikamaNistanmayaM siMhAsanaM sapAdapIThaM - pAdapIThayuktaM 1 tathA chatravayamatipavitraM 2 tathA jinasya purato'nekalaghupatA ki kAsahasra sundaraH samuttuGgo nissapatnaratnamayaH zeSadhvajApekSayA'timahattvAdindrazcAsau dhvajazca indratvasUcako vA dhvaja indradhvajaH 3 tathobhayoH pArzvayoryakSahastagate site cAmare 4 tathA purataH padmapratiSThitaM sphuratkiraNacakraM dharmaprakAzakaM cakraM dharmacakraM 5 etAni ca siMhAsanAdIni paJcApi yatra yatra jagadgururvicarati taba taba gaganagatAni gacchanti, tathA yatra yatra prabhustiSThati tatra tatra vicitrapatra puSpa pallavaspRhaNIyacchatradhvajaghaNTApatAkAdiparivRtaH prAdurbhavatyazokavRkSaH 6 tathA caturmukhaM caturdizaM mUrticatuSkaM tatra pUrvAbhimukhaM bhagavAn svayamupavizati zeSAsu ca tisRSu dikSu pratirUpakANi tIrthakarAkRtimanti tIrthakara - prabhAvAdeva ca tIrthakararUpAnurUpANi siMhAsanAdiyuktAni devakRtAni bhavanti zeSadevAdInAmapi asmAkaM svayaM kathayatIti pratipattyartha 7 tathA samavasaraNe maNikAbhvanatAraracitaM zAlatrikaM, tatra tIrthaGkarapratyAsannaprathamaprAkAro nAnAprakAra niH sapatnaratnamayo vaimAnikasurairviracyate dvitIyo madhyavartI kamanIyakanakamayo jyotiSka vibudhairvidhIyate tRtIyastu bahirbhUtastArata ra kAntirAjitarajatamayo bhavanapatidevairvitanyate 8 tathA 'navakanakaSaGkajAni' navasaGkhyAni kAJcanakamalAni navanItasparzAni kriyante, tatra ca dvayorbhagavAn svakIyakramakamalayugalaM vinyasya vicarati anyAni ca sapta padmAni pRSThatastiSThanti teSAM ca yadyatpazcimaM tattatpAdanyAsaM kurvato bhagavataH purato bhavati 9 tathA yatra yatra bhagavAn viharati tatra tatrAdhomukhAH kaNTakAH saMpadyante 10 tathA nityaM - sarvadA avasthitamAtrA - avRddhisvabhAvAH prabhoH - bhagavatastiSThanti - Asa kezaromanakhAH, kezAH- ziraH kUrcasambhavAH romANi - zeSazarIrasambhavAni nakhAH - pANipAdajAH 11 tathA indriyArthA - viSayAH pazcApi - spazerasarUpagandhazabdasvarUpA amanojJAnAmabhAvena manojJAnAM ca prAdurbhAvena manoramA - manaH prINakA bhavanti 12 tathA SaDapi Rtavo - vasantAdyAH zarIrApyAyakasukhasparzAdisampAdakatvena sarvadAvikAzikusumAdisamRddhyA ca manoramA anukUlAH sampadyante 13 tathA yatra bhagavAMstiSThati tatra pazuprasaraprazamanArthaM gandhodakavRSTirghanaghanasArAdimizramanohArivArivRSTiH 14 tathA vRSTiH kusumAnAM - mandArapArijAtakacampakAdInAM pazcavarNAnAM zvetaraktapItanIlakAlAnAM 15 tathA zakunAH - pakSiNo dadati pradakSiNAM yatra bhagavAn sabhvarati tatra cASazikhaNDiprabhRtayaH pakSiNaH pradakSiNagatayo bhavantItyarthaH 16 tathA pavanaH - saMvartakavAto yojanaM yAvatkSetrazuddhividhAyakatvena surabhizItalamandatvena ca anukUlaH - sukhado bhavati, yaduktaM samavAyAne - "sIyaleNaM suhaphAseNaM surahiNA mArueNaM joyaNaparimaMDalaM savvao samaMtA saMpamajjijjai"tti, [ zItalena suraminA sukhasparzena mArutena yojanaparimaNDalaM sarvataH samantAt saMpramArjyate ] 17 tathA yatra bhagavAn vrajati tatra drumAH - pAdapAH praNamantinamrA bhavanti 18 tathA yatra bhagavAn salIlaM saJcarati tatra vAdyante dundubhayo - mahatyo DhakkAH sajalajaladharavadgambhIrabhuvanavyApighoSAH 19 iti sarvajinendrAtizayAnAM catustriMzat caturNAmekAdazAnAmekonaviMzatezca mIlanena bhavantIti / iha ca yatsamavAyAGgena saha kiJcidanyathAtvamapi dRzyate tanmatAntaramavagantavyaM, matAntarabIjAni tu sarvajJavijJeyAnIti 435-450 // 40 // samprati 'dosA aTThArasa 'tti ekacatvAriMzattamaM dvAramAha annANa 1 koha 2 maya 3 mANa 4 loha 5 mAyA 6 raI 7 ya araI 8ya / niddA 9 soya 10 aliyavayaNa 11 coriyA 12 macchara 13 bhayA 14 ya // 451 // pANivaha 15 pema 16 kIlA pasaMga 17 hAsA 18 ya jassa iya dosA / aTThArassavi paNaTThA namAmi devAhidevaM taM // 452 // 'annANe 'tyAdigAthAdvayaM, 'ajJAnaM' saMzayAnadhyavasAyaviparyayAtmakaM mauDhyaM, 'krodhaH' kopa:, 'madaH' kulabalaizvaryarUpavidyAdibhirahaGkArakaraNaM parapradharSaNAnibandhanaM vA 'mAno' durabhinivezAmocanaM yuktoktAgrahaNaM vA, 'lobho' gRddhi:, 'mAyA' daMbhaH, 'ratiH' abhISTapadArthAnAmupari manaHprItiH, 'aratiH' aniSTasamprayogasaMbhavaM manoduHkhaM, 'nidrA' khApaH, 'zokaH' cittavaidhurya, 'alIkavacanaM' vitathabhASaNaM, 'corikA' paradravyApahAra:, 'matsaraH' parasampadasahiSNutA, 'bhayaM' pratibhayaH, 'prANivadhaH' prANyupamardaH, 'prema' snehavizeSaH, 'krIDAprasaGgaH' krIDAyAmAsaktiH, 'hAso' hAsyaM, iti yasya doSA aSTAdazApi praNaSTA namAmi devAdhidevaM tamiti 451-452 // 41 // idAnIM 'arihacaukaM' ti dvicatvAriMzattamaM dvAramAha jiNanAmA nAmajiNA kevaliNo sivagayA ya bhAvajiNA / ThavaNajiNA paDimAu davvajiNA bhAvijiNajIvA // 453 // jinAzcaturdhA - nAmajinAH sthApanAjinA dravyajinA bhAvajinAzceti, tatra jinAnAM - tIrthakRtAM nAmAni RSabhAjitasambhavAdIni nAmajinA:, tathA aSTamahAprAtihAryAdisamRddhiM sAkSAdanubhavantaH 'kevalinaH' samutpannakevalajJAnAH 'zivagatAzca' paramapadaprAptA bhAvataH - sadbhAvato jinA bhAvajinAH, gAthAnulomyAca anAnupUrvyA bhAvajinA vyAkhyAtAH, 'sthApanAjinA: ' pratimAH kAzvanamuktAzailamarakatAdibhirnirmitAH, dravyajinAye jinatvena bhAvino bhaviSyanti jIvAH zreNikAdya iti 453 // 42 // idAnIM 'nikkhavaNatavo'tti tricatvAriMzattamaM dvAraM vivRNoti -- sumahattha nibabhatseNa niggao vAsupUjya [jiNo] cauttheNa / pAso mallIvi ya aTThameNa sesA u chaTTeNaM // 454 // sumatiratra -asyAmavasarpiNyAM caturviMzatau tIrthakRtsu madhye 'nityabhaktena' anavaratabhaktena nirgato -gRhavAsAt pravrajita ityarthaH, vAsu 73
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUjyo dvAdazastIrthakacaturthena-ekenopavAsena prabajitaH, pArzva:-trayoviMzatitamatIrthakRt mallirapi ca-ekonaviMzatitamatIrthakadaSTamena-trimirupavAsaiH pratrajitaH, zeSAstu-RSabhasvAmiprabhRtayo viMzatirjinAH SaSThena-dvAbhyAmupavAsAbhyAM niSkrAntA iti 454 // 43 // idAnIM 'nANatavotti catuzcatvAriMzattamaM dvAramAha___ aTThamabhattavasANe pAsosahamallirihanemINaM / vasupujassa cautyeNa chaTThanbhatteNa sesANaM // 455 // aSTamabhaktAnte-upavAsatrayaparyante zrIpArzvajinavRSabhasvAmimallinAthAriSThanemInAM kevalajJAnamutpede, vAsupUjyasya caturthena-ekenopavAsenetyarthaH, zeSANAM tu ajitasvAmiprabhRtInAM ekonaviMzatestIrthakRtAM SaSThabhaktena-dvAbhyAmupavAsAbhyAmiti 455 // 44 // samprati 'nivvANatavo'tti paJcacatvAriMzaM dvAraM vivRNoti nivvANaM saMpatto caudasabhatteNa paDhamajiNacando sesA u mAsaeNaM vIrajirNido ya chaTeNaM // 456 // nirvANaM-paramAnandaM samprAptazcaturdazabhaktena-upavAsaSaTrena prathamajinacandraH-zrInAbheyajinendraH, zeSAH punarajitAyAH pArzvanAthaparyantA rjinA mAsena-triMzatopavAsaiH, vIrajinendrazca SaSThena-upavAsadvayeneti 456 // 45 // idAnIM 'bhAvijiNesarajIvatti SaTcatvAriMzaM dvAraM vivarISuH prathamaM tatprastAvanAgAthAmAha vIravarassa bhagavaovoliya culsiiivrisshsehi| paumAIcauvIsaM jaha huMti jiNA tahA thuNimo ||45||pddhmNc paumanAhaM seNiyajIvaM jiNesaraM nmimo| bIyaM ca sUradevaM vaMde jIvaMsupAsassa // 458 // saiyaM supAsanAmaM udAyijIvaM pnnbhvvaasN| vaMde sayaMpabhajiNaM pughilljiivNcutthmhN||459|| savvANubhUinAma daDhAujIvaM ca paMcamaM vaMde / chaTuM devasuyajiNaM vaMde jIvaM ca kittissa // 460 // sattamayaM udayajiNaM vaMde jIvaM ca saMkhanAmassa / peDhAlaM aTThamayaM ANaMdajiyaM namasAmi // 461 // poTilajiNaM ca navamaM surakayasevaM sunaMdajIvassa / sayakittijiNaM dasamaM vaMde sayagassa jIvaMti // 462 // egArasamaM muNisuvvayaM ca vaMdAmi devaIjIyaM / bArasamaM amamajiNaM sacaijIvaM jayapaIvaM // 463 // nikasAyaM terasamaM vaMde jIvaM ca vAsudevassa / baladevajiyaM vaMde caudasamaM nippulAyajiNaM // 464 // sulasAjIvaM vaMde pannarasamaM nimmamattajiNanAmaM / rohiNijIvaM namimo solasamaM cittagusaMti // 465 // sattarasamaM ca vaMde revaijIvaM samAhinAmANaM / saMvaramahArasamaM sayAlijIvaM paNivayAmi // 466 // dIvAyaNassa jIvaM jasoharaM vaMdimo iguNavIsaM / kaNhajiyaM gayataNhaM vIsaimaM vijayamabhivaMde // 467 // vaMde igavIsaimaM nArayajIvaM ca mallanAmANaM / devajiNaM bAvIsaM aMbaDajIvassa vaMde'haM // 468 // amarajiyaM tevIsaM aNaMtaviriyAbhihaM jiNaM vaMde / taha sAibuddhajIvaM cauvIsaM bhaddajiNanAmaM // 469 // ussappiNiha cauvIsa jiNavarA kittiyA sanA mehiM / siricaMdasUrinAmehiM suhayarA huMtu sayakAlaM // 470 // 'vIre'tyAdigAthAcaturdazakaM, atra SaSThI paJcamyarthe tRtIyA ca saptamyarthe tato 'vIravarAt zrImahAvIrasvAmino 'bhagavataH samapraizvaryAdiguNayuktAt 'vyutkrAnteSu' gateSu caturazItivarSasahasreSu 'padmAdayaH' padmanAbhaprabhRtayazcaturviMzatirjinA yathA bhaviSyanti tathA 'stumo' nAmagrahaNapUrvakaM praNamAmaH, iyamatra mAvanA-etasyAmavasarpiNyAM caturthArakasya duSSamasuSamAlakSaNasya paryante ekonanavatipakSebvavatiSThamAneSu zrIvardhamAnasvAmI nirvRttaH, tato mahAvIranirvANAnantaraM ekonanavatipakSAdhike pratyekamekaviMzativarSasahasrapramite avasarpiNIsambandhiparyantArakadvaye gate tathotsarpiNyA apyatiduSamAduSSamArUpe pratyekamekaviMzativarSasahasramAne evAdhArakadvaye gate tRtIyArakasya ca duSSamasuSamArUpasyaikonanavatipakSeSu gateSu zrIpadmanAbhaH samutpannaH, tataH prAguktArakacatuSTayasambandhisarvapramANamIlane caturazItivarSasahasrA jAyante, ye ca pakSANAM dve ekonanavatI samadhike avatiSThete te alpatvAnna vivakSite iti / atha tAneva krameNAha-prathamaM padmanAbhaM jinezvaraM zrImanmahAvIraparamazrAvaka zreNikamahArAjajIvaM namAmaH, dvitIyaM ca sUradevaM vande jIvaM supAzvasya zrImahAvIrapitRvyasya, tRtIyaM supArzvanAmAnaM koNikaputraudAyimahArAjajIvaM praNaSTabhavavAsamahaM vande, svayaMprabhajinaM poTTilakajIvaM caturthamahaM, sarvAnubhUtinAmAnaM dRDhAyuSo jIvaM paJcamaM vande, tathA SaSThaM devazrutajinaM vande jIvaM kIrteH, saptamaM udayajinaM vande jIvaM ca zahanAnaH zrAvakasya, peDhAlamaSTamakaM AnandajIvaM namasyAmi, poTTilajinaM ca navamaM surakRtasevaM sunandajIvasya sambandhinaM, zatakIrtijinaM dazamaM vande zatakasya jIvaM, ekAdazamaM munisuvrataM vande devakyA jIvaM, dvAdazamamamajinaM satyakijIvaM jagatpradIpaM, niSkaSAyaM trayodazaM vande jIvaM ca vAsudevasya, baladevasya jIvaM caturdazaM niSpulAkajinaM, sulasAyA jIvaM vande paJcadazaM nirmamatvanAmAnaM jinaM, rohiNIjIvaM namAmaH SoDazaM citraguptamiti, saptadazaM ca vande revatyA jIvaM samAdhinAmAnaM jinaM, saMvaramaSTAdazaM satAlijIvaM praNipatAmi-namAmi, dvIpAyanasya jIvaM yazodharanAmAnaM jinamekonaviMzaM vande, kRSNajIvaM gatatRSNaM viMzatitamaM vijayanAmAnamabhivande, tathA vande ekaviMzatitamaM nAradajIvaM ca mallinAmAnaM, devajinaM dvAviMzaM ambaDajIvasya saMbandhinaM, amarajIvaM trayoviMzatitamamanantavIryAmidhaM jinaM vande, tathA svAtibuddhajIvaM caturvizatitamaM 74
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhadrajinanAmAnaM vande / utsarpiNyAM bhAvinyAM caturviMzatirjinavarAH 'kIrtitAH' pUrvabhavasambandhinAmapratipAdanakapUrvakaiH svanAmamiH zrIcandrasUrinAmnA''cAryeNa stutAH sukhakarAH zubhakarA vA bhavantu sadAkAlamiti / ete ca tathAvidhasampradAyAbhAvAt zAstrAntaraiH saha visaMvAditvAcca na vizeSato vivRtAH // 457 - 470 // 46 // samprati 'saMkhA uDDAhatiriyasiddhANaM' iti saptacatvAriMzaM dvAramAha cAri uhaloe duve samudde tao jale ceva / bAvIsamaholoe tirie anuttarasayaM tu // 471 // Urdhvaloke ekasamayenotkarSatazcatvAra eva siddhyanti, tathA dvau samudre, trayaH zeSajale hRdanadyAdisambandhini, siddhaprAbhRtAbhiprAyeNa tu jalamadhye catvAro draSTavyAH, tathA adholoke - adhogrAmAdau utkarSata ekasamayena dvAviMzatiH siddhyati, siddhaprAbhRte punaridaM dRzyate yathA -- "cattAri uDDuloe jale caukaM duve samuhaMmi / aTThasayaM tiriloe vIsapuhuttaM aholoe" // 1 // etaTTIkAyAM ca viMzatiTathaktvaM dvA (dvi) viMzatipramANaM gRhItaM, dviprabhRtyA navabhya iti pRthaktvavacanAt tato yadyatrApi 'dovIsamaholoe' iti paThyate tataH samIcInaM bhavati, tathA tiryagloke utkarSata ekasamayenASTottaraM zataM siddhyatIti // 471 // 47 // samprati 'taha ikkasamayasiddhANaM ti aSTacatvAriMzaM dvAramAha iko va do va tinni va asayaM jAva ekkasamayammi / maNuyagaIe sijjhai saMkhAuyavIyarAgA u // 472 // ekasmin samaye jaghanyata eko dvau vA trayo vA siddhyanti utkarSato'STottaraM zataM, te ca siddhyanti manuSyagateH sakAzAnna zeSagatibhyaH, tespi ca sayavarSAyuSaH, asaGkhyeyavarSAyuSAM siddhyabhAvAt, tatrApi vItarAgAH - apagatarAgAH upalakSaNatvAca apagatasakalakarmakalaGkAH, na punaH kutIrthikasammatA iva sakarmANo'pi iti / / 472 / / 48 / / ' te ya pannarasabheehiM 'ti dvAramidAnImekonapaJcAzaM vivarItumAhatitthayara 1 atitthayarA 2 tittha 3 saliMga 4 unnaliMga 5 thI 6 purisA 7 / gihiliMga 8 napuMsaka 9 atitthasiddha 10 patteyabuddhA 11 ya // 473 // ega 12 aNega 13 sayaMbuddha 14 buddhabohiya 15 pabheyao bhaNiyA / siddhate siddhANaM bheyA pannarasasaMkhanti // 474 // 'titthe 'tyAdigAthAdvayaM, tIrthakarAH santo ye siddhAste tIrthakarasiddhAH, tathA atIrthakarAH - sAmAnyakevalinaH santo ye siddhAste - tIrthakarasiddhAH, tathA tIryate saMsArasAgaro'neneti tIrtha - yathAvasthitajIvAjIvAdipadArthasArthaprarUpakaM paramagurupraNItaM pravacanaM taca nirAvAraM na bhavatIti saGghaH prathamagaNadharo vA veditavyaH tasminnutpanne ye siddhAste tIrthasiddhAH, tathA svaliGge - rajoharaNAdirUpe vyavasthitAH tanto ye siddhAste svaliGgasiddhAH, tathA anyaliGge -parivrAjakAdisambandhini valkalakaSAyAdirUpe dravyaliGge vyavasthitAH santo ye siddhAste anyaliGgasiddhAH, yadA anyaliGginAmapi bhAvataH samyaktvAdipratipannAnAM kevalajJAnamutpadyate tatsamayaM ca kAlaM kurvanti tadedaM draSTavyaM, anyathA yadi dIrghamAyuSkamAtmanaH pazyanti tataH sAdhuliGgameva pratipadyante, tathA striyA liGgaM strIliGgaM strItvasyopalakSaNamityarthaH, taba tridhA - vedaH zarIranirvRttirnepathyaM ca tatreha zarIranirvRtyA prayojanaM na vedanepathyAbhyAM vede sati siddhyabhAvAt, nepathyasya cApramANatvAt, tasmin strIliGge vartamAnAH santo ye siddhAste strIliGgasiddhAH, tathA puruSaliGge zarIranirvRttirUpe vyavasthitAH santo ye siddhAste puruSaliGgasiddhAH, tathA gRhasthAH santo ye siddhAste gRhiliGgasiddhA marudevIprabhRtayaH, tathA napuMsakaliGge vartamAnAH santo ye siddhAste napuMsakaliGgasiddhAH, tathA tIrthasyAbhAvo'tIrthaM tIrthasyAbhAvazcAnutpAdo'pAntarAle vyavacchedo vA tasmin ye siddhAste'tIrthasiddhAH, tatra tIrthasyAnutpAde siddhA marudevIprabhRtayaH, na hi marudevyAH siddhigamanakAle tIrthamutpannamAsIt, tIrthasya vyavacchedazca suvighisvAmyAdyapAntarAleSu, tatra ye jAtismaraNAdinA prAptApavargAste tIrthavyavacchedasiddhAH, tathA pratItya ekaM kizvid vRSabhAdikamanityatAdibhAvanAkAraNaM vastu buddhA-buddhavantaH paramArthamiti pratyekabuddhAste santo ye siddhAste pratyekabuddhasiddhAH, tathA ekasmin samaye ekakA eva santo ye siddhAste ekasiddhAH, tathA ekasmin samaye ye aneke siddhAste anekasiddhAH, tathA svayaM-AtmanA buddhA: -tattvaM jJAtavantaH svayaMbuddhAste santo ye siddhAste svayaMbuddhasiddhAH, tathA buddhA - AcAryAstairbodhitAH santo ye siddhAste buddhabodhitasiddhAH, ityetaiH pUrvoktastIrthakaratvAdibhiH prabhedaiH - vizeSairbhaNitAH - pratipAditAH siddhAnte siddhAnAM bhedA:-prakArAH pazvAdazasaGkhyAH / nanu tIrthakara siddhA tIrthakara siddharUpabhedadvaye tIrthasiddhAtIrthasiddharUpabhedadvaye vA zeSabhedAH sarve'pyantarbhavanti tatkimartha zeSabhedopAdAnaM ?, satyamantarbhavanti paraM na vivakSitabhedadvayopAdAnamAtrAt zeSabhedaparijJAnaM bhavati, vizeSaparijJAnArtha caiSa zAstrArambhaprayAsa iti zeSabhedopAdAnamiti // 473 - 474 // 49 // idAnIM 'avagAhaNAya siddhA ukkijahannamajjhimAe ya'tti pazcAzattamaM dvAramAha do kosAe caura jahannAe majjhimAe u / aTThAhiyaM sayaM khalu sijjhai ogAhaNAi tahA // 475 // ekasmin samaye yugapadutkRSTAyAmavagAhanAyAM pazvadhanuH zatamAnAyAmutkarSato dvAveva siddhyataH, jaghanyAyAmavagAhanAyAM hastadvayapramANAyAM catvAraH, madhyamAyAM tu jaghanyotkRSTarUpAyAmaSTAdhikaM zataM khalu siddhyati, nanu marudevI nAmikulakarapatnI, nAbhezca paJcaviMzatyadhikAni paca dhanuHzatAni tanumAnaM yadeva ca tasya tanumAnaM tadeva marudevyA api, 'saMghayaNaM saMThANaM uccataM caiva kulagarehiM samaM' iti vacanAt, marudevI ca bhagavatI siddhA, tataH kathaM pazvadhanuH zatapramANA utkRSTA'vagAhanA ghaTate ? iti naiSa doSaH, marudevAyA nAbheH ki vidUnapramANatvAt, striyo muttamasaMsthAnA uttamasaMsthAnebhyaH puruSebhyaH svasvakAlApekSayA kizvidUnapramANA bhavanti, tato marudevA'pi 75
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ paradhanuHzatapramANeti na kazcidoSaH, api ca-hastinaH skandhArUDhA saGkacitAGgI marudevI siddhA tataH zarIrasocabhAvAnAdhikAvagAhanAsambhava ityavirodhaH, athavA yadidamAgame paJcadhanuHzatAnyutkRSTaM tanumAnamuktaM tadbAhulyApekSayA, anyathA paJcaviMzatyadhikapaJcadhanu:zatapramANA utkRSTA'vagAhanA, sA ca marudevIkAlavartinAmevAvaseyA, marudevyA AdezAntareNa nAmikulakaratulyatvAt , taduktaM siddhaprAbhRtaTIkAyAM-'marudevIvi AesaMtareNa nAmitullatti siddhaprAbhRtasUtre'pyukaM-"ogAhaNA jahannA rayaNIdugaM aha puNAi ucchosA / paMceva dhaNusayAI dhaNuhapuhutteNa ahiyAiM // 1 // " [avagAhanA jaghanyA ranidvikamatha punarutkRSTA pazcaiva dhanuHzatAni dhanuSpRthaktvenAghikAni // 1 // ] etaTTIkAvyAkhyA ca "pRthaktvazabdo bahutvavAcI bahutvaM ceha paJcaviMzatirUpaM draSTavya"miti // 475 // 50 // idAnIM gihiliMga annaliMgassaliMgasiddhANa saMkhA utti ekapacAzattamaM dvAramAha iha cauro gihiliMge dasa'nnaliMge sayaM ca aTThahiyaM / vinneyaM ca saliMge samaeNaM sijjhamA nnaannN|| 476 // 'iha' manuSyaloke gRhiliGge vartamAnA ekasmin samaye utkarSatazcatvAraH siddhyanti, tathA tApasAdyanyaliGge vartamAnA utkarSata ekasamaye daza siddhyanti, tathA zataM caikamaSTAdhikaM vijJeyamekasmin samaye yugapadutkarSataH 'svaliGge yatiliGge siddhyatAmiti // 576 // // 51 / / sAmprataM 'battIsAI sijhaMti aviraya'miti dvipaJcAzattamaM dvAramAha battIsAI sijhaMti avirayaM jAva aTThaahiyasayaM / aTThasamaehiM ekekUNaM jAvekasamayaMmi // 477 // battIsA aDayAlA sahI bAvattarI ya yovvA / culasII chanauI durahiyamahottarasayaM ca // 478 // - 'battIsa'mityAdigAthAdvayaM, ekAdayo dvAtriMzatparyatAH siddhyanto nirantaramaSTau samayAn yAvat prApyante, ayamatra paramArtha:-prathame samaye adhamyata eko dvau vA utkarSato dvAtriMzat siddhyanti, dvitIye'pi samaye jaghanyata eko dvau vA utkarSato dvAtriMzat , evaM tRtIye'pi caturthe'pi yAvadaSTame'pi samaye jaghanyata eko dvau vA siddhyataH utkarSato dvAtriMzat siddhvanti, parato'vazyamantaraM samayAdikaM, na ko'pi siddhyatItyarthaH, tathA trayastriMzadAdayo'STacatvAriMzatparyantA nirantaraM siddhyanta utkarSataH sapta samayAn yAvatprApyante, parato niyamAdantaraM samayAdikaM, tathA ekonapaJcAzadAdayaH SaSTiparyantA nirantaraM siddhyanta utkarSataH SaT samayAna yAvat prApyante, tataH paramavazyamantaraM, tathA ekaSaSTyAdayo dvisaptatiparyantA nirantaraM siddhyanta utkarSataH paJca samayAn yAvatprApyante, tataH Urdhva niyamAdantaraM, tathA trisaptatyAdayazcaturazItiparyantA nirantaraM siddhyanta utkarSatazcaturaH samayAna yAvatprApyante, parato'vazyamantaraM, tathA paJcAzItyAdayaH SaNNavatiparyantA nirantaraM siddhyanta utkarSatastrIna samayAn yAvadAsAdyante, parato niyamAdantaraM, tathA saptanavatyAdayo byuttarazataparyantA nirantaraM siddhyanta utkarSato dvau samayau yAvatprApyante, parato niyamAdantaraM, tathA ghyuttarazatAdayo'STottarazataparyantAH siddhyanto niyamAdekameva samayaM yAvatprApyante, parato'vazyamantaraM samayAdikamiti jaghanyataH, utkarSatazca SaNmAsAntaraM SaNmAsAna yAvat na ko'pi siddhyatItyatra sarvatra bhAvanA // 478 // 52 / / 'thIvee puMvee napuMsae sijjhamANaparisaMkhaM' iti tripaJcAzattamaM dvAraM vivarItumAha vIsitthIgAu purisANa ahasayaM egasamayao sijhe / dasa ceva napuMsA taha uvari samaeNa paDi. seho // 480 // vIsa narakappajoisa paMca ya bhavaNavaNa dasa ya tiriyANaM / itthIo purisA puNa dasa dasa savve'vi kappaviNA // 481 // kappaTThasayaM puhavI AU paMkappabhAu cattAri / rayaNAisu tisu dasa dasa cha tarUNamaNaMtaraM sijjhe // 482 // 'vIsI'tyAdigAthAH, ekasmin samaye utkarSataH striyo viMzatiH siddhyanti, tathA puruSANAmaSTottaraM zataM ekasamaye siddhyati, tathA dazaiva napuMsakA ekasamayena siddhyanti, uktasaGkhyAyA upari sarvatrApyekasamayena siddhyatAM pratiSedhaH / athAsminneva dvAre kasyA gaterAgatAH kiyanta utkarSata ekasamayena siddhyantIti vizeSataH pratipAdayannAha-aprataH sthitasya 'itthIutti padasya sarvatrAmisambandhAt manuSyANAM striyaH strItvAdudhdhRtya anantarabhave manuSyagatAvAgatAH satyo yadyekasmin samaye siddhyanti tadA utkarSato viMzatireva, tathA kalpayoH-saudhamazAnayoH striyaH svabhavAdudhdhRtA anantarabhave manuSyagati prApya viMzatiH siddhyanti, dvayoreva kalpayoH triya utpadyante ataH kappatti sAmAnyoktAvapi saudharmezAnayorityuktaM, evaM jyotiSikANAmapi khiyaH strItvAdumdhRtA viMzatiH siddhyanti, tathA bhavanapatInAM asurakumArAdInAM dazAnAmapi nikAyAnAM vyantarANAM dvAtriMzajjAtInAM ca khiyaH strItvAdudhdhRtAH pratyekaM paJca paJca siddhyanti, tathA paJcedriyatirazcAM striyaH strItvAduSkRtya dazaiva siddhyanti, puruSAH punaH sarve'pi kalpavyatiriktA manuSyajyotiSkabhavanapativyantaratiryaggatilakSaNasthAnapazcakasambandhinaH puruSatvAdumdhRtya anantaraM manuSyabhavamAgatA ekasamayenotkarSataH pratyekaM daza daza sidhyanti, iha 'kalpaM vine'tyuktaM tataH kalpAdudhRtAH kiyantaH siddhyanti ?, tatrAha-kalpA' kalpasthA vimAnavAsino devA anantarabhave puruSatvaM prApya ekasamayenotkarSato'STottaraM zataM siddhyanti, tathA 'pRthivyA' pRthivIkAyikebhyo'SkAyikebhyazca tathA paGkaprabhAyA uddhRtAH santaH pratyekaM catvArazcatvAraH tathA 'rayaNAisutti saptamyAH paJcamyarthatvena ratnAdibhyo-ratnaprabhAzarkarAprabhAvAlukApramAbhya stisabhyaH pRthivIbhyaH uddhRtAH pratyeka daza daza, dhUmaprabhA. 76
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ dibhyastu tisRbhyaH pRthivIbhya AgatA na siddhyanti tathAsvAbhAvyAt, tathA 'taruNa'tti SaSThI paJcamyarthe, tatastarubhyo - vanaspatikAyikebhya uddhRtya anantaraM manuSyabhavamAgatA utkarSata ekasmin samaye SaDeva siddhyanti, tejovAyUnAM punaranantarabhavena manuSyatvasyaivAprApteH dvitricaturindriyANAM tu tathAbhavasvAbhAvyAdevAnantarabhavena siddhyabhAva iti, tathA cotaM prajJApanAyAm - "aNaMtarAgayA NaM bhaMte! neraiyA egasamaeNaM kevaiyA aMtakiriyaM pakariMti ?, goyamA ! jahanneNaM ego vA do vA tinni vA ukkoseNaM dasa, rayaNappabhApuDhavineraiyAvi evaM caiva jAva vAluyappabhApuDhavIneraiyA, paMkappabhApuMDhavIneraiyA ukkoseNaM cattAri, asurakumArA dasa, asurakumArIo paJca, evaM jahA asurakumArA sadevIyA tahA jAva thaNiyakumArA, puDhavIkAiyA cattAri, evaM AukAiyAvi, vaNassaikAiyA cha, paMciMdiyatirikkhajoNiyA dasa, paMcidiyatirikkhajoNiNIovi dasa, maNussA dasa, maNussIo vIsaM, vANamaMtarA dasa, vANamaMtarIo paJca, joisiyA dasa, joisiNIo vIsaM, vemANiyA aTThasayaM, vemANiNIo vIsa" miti, siddhaprAbhRte ca devagateranyatra gatitraye'pi dazetyuktaM 'sesANa gaINa dasadasagaM ti vacanAt, tattvaM tu zrutavido vidanti, iha ca puMvedebhyo devAdibhyo 'nantaroddhRtA jIvAH kecitpuruSAH jAyante kecit striyaH kecinnapuMsakAH, evaM strIvedebhyo'pi devIprabhRtibhya uddhRtAnAM bhaGgatrayaM, evaM napuMsakebhyo'pi nArakAdibhyo bhaGgatrayaM, sarvasaMkhyayA bhaGgA nava, tatra ye puMvedebhya uddhRtya puruSA bhUtvA siddhyanti teSAmevaikasmin samaye'STottaraM zataM siddhyati, zeSeSu punaraSTasu bhaGgakeSu pratyekaM daza dazaiva, idamuktaM bhavati - devebhya AgatAH puruSA bhUtvA ekasamayenASTottaraM zataM siddhyanti, striyo napuMsakAzca bhUtvA pratyekaM dazaiva, devIbhyazcAgatAH puruSA api bhUtvA dazaiva evaM striyo napuMsakAca, yattu vaimAnikadevIbhyo jyotiSkadevIbhyo mAnuSIbhyazcAgatA viMzatiH siddhyantItyuktaM tatra puMkhInapuMsakAt dvikasaMyogatastrikasaMyogato vA militAH santo viMzatiH siddhyanti, na punaH kevalAH puruSAH striyo napuMsakA vA, yadapi viMzatiH striya eksamayena siddhyantItyuktaM tatrApi kAcitpuruSebhyaH kAzcit strIbhyaH kAzcinapuMsakebhya AgatAH satyo militAH viMzatiH siddhyanti, na punaH kevalebhyaH puruSebhyaH kevalAbhyaH strIbhyaH kevalebhyazca napuMsakebhyaH evamanayA dizA sarve'pi bhaGgA bhAvanIyAH, taduktaM siddhaprAbhRtasUtre --"sesA u aTTha bhaMgA dusagaM dasagaM tu hoi ikkeko // " iti, aparazcAtra vizeSo darzyate, yathA nandanavane catvAra ekasamaye siddhyanti, 'naMdanavaNe cattAri' iti siddhaprAbhRtaTIkAvacanAt, ekatarasmin vijaye viMzatiH, 'vIsA egayare vijaye' iti vacanAt, saMharaNataH punaH karmabhUmyakarmabhUmikUTazailAdiSu sarveSvapi sthAneSvekasamayenotkarSato daza daza, paNDakavane tu saMharaNato dvau, paJcadazasvapi karmabhUmiSu pratyekaM janmato'STottaraM zataM yaduktaM siddhaprAbhRtasUtre - "saMkamaNAe dasagaM do ceva havanti paMDagavaNaMmi / samaeNa ya aTThasayaM pannarasasu kammabhUmI // 1 // " tathotsarpiNyAmavasarpiNyAM ca pratyekaM tRtIye caturthe cArake'STazataM, avasarpiNyAM paJcamArake viMzatiH zeSeSvarakeSu pratyekamutsarpiNyAmavasarpiNyAM ca saMharaNato daza, uktaM ca siddhaprAbhRtasUtre - "osappiNiussappiNi taiyacautthayasamAsu aTThasayaM / pathyamiyAe vIsaM dasagaM dasagaM tu sesAsu // 1 // " tatra paJcamyAM samAyAmavasarpiNyA: sambandhinyAM notsarpiNyAH tatra tIrthAbhAvAditi // 482 // 53 // idAnIM 'siddhANaM saMThANaM' ti catuSpaJcAzattamaM dvAramAha dIhaM vA issaM vA jaM saMThANaM tu Asi puvvabhave / tatto tibhAgahINA siddhANogAhaNA bhaNiyA // 483 // jaM saMThANaM tu ihaM bhavaM cayaMtassa carimasamayaMmi / AsIya paesaghaNaM taM saMThANaM tahiM tassa // 484 // uttANao ya pAsillao ya Thiyao nisannao ceva / jo jaha karei kAlaM so taha uvavajjae siddho // 485 // 'dI he 'tyAdigAthAtrayaM dIrgha vA - pabhvadhanuH zatapramANaM hrasvaM vA - hastadvayapramANaM vAzabdAnmadhyamaM vA vicitraM, yaccaramabhave AsIta saMsthAnaM tataH-tasmAtsaMsthAnAt tribhAgahInA - vadanodarAdirandhrapUraNAt tRtIyena bhAgena hInA siddhAnAmavagAhanA, avagAhante asyAmityavagA - hanA-svAvasthaiva bhaNitA tIrthakaragaNadharairiti, bhavagatasaMsthAnapramANApekSayA tribhAgahInaM tatra saMsthAnamAnamiti bhAvaH || 483 // etadeva spaSTataramupadarzayati--'yatsaMsthAnaM' yAvatpramANaM saMsthAnaM 'iha' manuSyabhave AsIt tadeva 'bhavaM' bhavanti prANinaH karmavazavartino'sminniti bhavaM zarIraM saMsAraM vA tyajataH kAyayogaM parijihAnasyeti bhAvaH caramasamaye sUkSmakriyA'pratipAtidhyAnabalena vadanodarAdirandhapUraNAt tribhAgahInaM pradezaghanaM AsIt tadeva pradezaghanaM mUlapramANApekSayA tribhAgahInapramANaM saMsthAnaM 'tatra' lokApre 'tasya' siddhasya nAnyaditi // 484 // tasya ca kimekenaivAkAreNAvasthAnamutAnyathA'pItyAha - uttAna eva uttAnakaH pRSThato'rdhAvanatAdisthAnataH pArzvato vA-tiryagvyavasthitaH, sthitaH-UrddhasthAnataH niSaNNazcaiva-upaviSTaH, kiMbahunA ?, yo 'yathA' yena prakAreNAvasthitaH san kAlaM karoti sa ' tathA ' tena prakAreNopapadyate siddha iti // 485 // 54 // idAnIM 'avaThiThANaM ca siddhANaM' iti paJcapaJcAzattamaM dvAramAha IsinbhArA uvariM khalu joyaNassa jo koso / kosassa ya chanbhAe siddhANogAhaNA bha NiyA / / 486 // aloe paDihayA siddhA, loyagge ya paiTTiyA / iha boMdiM caittANaM, tattha gaMtUNa sijjhai // 487 // 'IsI 'tyAdi gAthAdvayaM, iha sarvArthasiddhavimAnAdUrddha dvAdazabhiryojanaiH paJcacatvAriMzadyojanalakSaviSkambhA vRttatvAdAyAmato'pyetAvanmAnA bahumadhyadezabhAge ca AyAmaviSkambhAbhyAmaSTayojanapramANe kSetre'STayojanabAhalyA tadanantaraM sarvAsu dikSu vidikSu ca pradezahAnyA 77
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ parihIyamAnA parihIyamAnA sarveSu caramAnteSu makSikApatrAdapi pratanuvaratvAdanulAsaGkhyeyabhAgamAtrabAhalyA sarvazvetasuvarNamayI sphaTikanirmala uttAnacchatrasaMsthitA ghRtabhRtatathAvidhakaroTikAkArA ca ISatprAgbhArA nAma siddhazilA bhavati, sthApanA ceyaM ~, sarvArthAd dvAdazamiryojanairlokAnta ityanye, tasyAzceSatprAgbhArAyA upari yojane gate lokAnto bhavati, tasya ca yojanasya ya uparitanakroza:-caturtha gavyUtaM tasya ca krozasya sarvoparitane SaSThe bhAge-trayastriMzadadhikAni trINi dhanuHzatAni dhanutribhAgazcetyevaMrUpe siddhAnAmavagAhanA avasthitimaNitA, etAvatyA evotkarSataH siddhAvagAhanAyA bhAvAt , yaduktaM-"tinni sayA tettIsA dhaNuttibhAgo ya kosa chbbhaao| jaM paramogAho'yaM to te kosassa chabbhAge ||1||"tthaa aloe' iha saptamI tRtIyArthe alokena kevalAkAzAstikAyarUpeNa 'pratihatAH' skhalitAH siddhAH, iha ca tatra dharmAstikAyAdyabhAvAttadAnantaryavRttireva pratiskhalanaM, na tu sambandhe sati vighAto'pratighAtatvAt , sapratighAtAnAM hi sambandhe sati vighAto nAnyeSAM iti, tathA 'lokasya paJcAstikAyAtmakasyAgre-mUrdhani 'pratiSThitA:' apunarAgatyA vyavasthitAH, tathA 'iha' manuSyakSetre 'bondi' tanuM tyaktvA 'tatra' lokApre samayAntarapradezAntarAsparzanena gatvA 'siddhyanti' niSThitArthA bhavanti, atrAnusvAralopo draSTavyaH, athavA ekavacanato'pyevamupanyAsaH sUtrazailyA aviruddha eva, tathA cAnyatrApi dRzyate-"vatthagaMdhamalaMkAraM, ithio sayaNANi ya / acchaMdA je na bhuMjaMti, na se cAitti vuccai // 1 // " // 486-487 // 55 // samprati 'avagAhaNA ya tesiM ukkosa'tti SaTpaJcAzattamaM dvAramAha tiNNi sayA tettIsA dhaNuttibhAgo ya hoi boddhavvo / esA khalu siddhANaM ukkosogAhaNA bhnniyaa||488|| dhanuSAM trINi zatAni trayaviMzadadhikAni dhanuSastRtIyabhAgazca bhavati boddhavyaH eSA khalu siddhAnAmutkRSThA'vagAhanA bhaNitA, iyamatra bhAvanA-siddhigamanayogyotkRSTAvagAhanAyAH paJcadhanuHzatarUpAyAstRtIyo bhAgaH SaSaSTyadhikaM dhanuHzataM catuHSaSTizcAGgulAni, sa ca siddhigamanakAle vadanodarAdivivarapUraNena saGkocita iti dhanuHzatapaJcakAtpAtyate, tataH zeSamutkRSTA siddhAvagAhaneti, yatpunaH paJcaviMzatyadhikapaJcadhanuHzatapramANamutkRSTamavagAhanAmAnaM siddhigamanayogyAnAM marudevIprabhRtInAM kApi zrUyate tadAdezAntareNa jJAtavyaM / / 488 // 56 // idAnIM 'majjhimasiddhogAhaNa'tti saptapaJcAzattamaM dvAramAha cattAri ya rayaNIo rayaNi tibhAgUNiyA ya povvA / esA khalu siddhANaM majjhimaogAhaNA bhaNiyA // 489 // catasro ratnayo-hastA ranizca tribhAgonA boddhavyA, eSA khalu siddhAnAM madhyamAvagAhanA bhaNitA, zrImahAvIrasya hi bhagavataH sapta hastAH zarIramAnaM, tataH siddhAvasthAyAM zuSirapUraNAyAGgalASTakAdhikahastadvayarUpe tribhAge samutsArite zeSaM catvAro hastAH SoDaza cAkulAni madhyamAvagAhaneti, upalakSaNaM caitat , tata utkRSTAyAH siddhAvagAhanAyA adho jaghanyAyAzvopari sarvApi madhyamAvagAhanA bhavatItyavagantavyaM, Aha-jaghanyapade saptahastocchritAnAmAgame siddhiruktA tata eSA jaghanyA prApnoti kathaM madhyamA ?, tadayuktaM, vastutattvAparijJAnAt , jaghanyapade hi tIrthakarApekSayA saptahastocchritAnAM siddhiruktA sAmAnyakevalinAM tu hInapramANAnAmapi bhavati, idamapi cAvagAhanAmAnaM 'cintyate sAmAnyasiddhApekSayA, tato na kshciddossH||489|| 57 // idAnIM 'jahanna siddhogAhaNa'tyaSTapacAzattamaM dvAramAha egA ya hoi rayaNI aheva ya aMgulAi sAhIyA / esA khalu siddhANaM jahaNNaogAhaNA bhaNiyA // 49 // ekA ca bhavati raniH paripUrNA aSTau cAlalAnyadhikAni eSA khalu siddhAnAM jaghanyAvagAhanA bhaNitA tIrthakaragaNadharaiH, siddhigamanayogyAnAM hi jaghanyA avagAhanA hastadvayapramANA, tataH zuSirapUraNAya SoDazAGgulalakSaNe tribhAge pAtite sati aGgalASTakAdhika eko hasto jaghanyAvagAhanA bhavati, eSA ca putrAdInAM dvihastAnAmavaseyA, yadvA saptahastocchritAnAmapi yatrapIlanAdinA saMvartitazarIrANAmiti // 490 // 58 // idAnIM 'sAsayajiNapaDimAnAmAI'tyekonaSaSTaM dvAramAmazraNapUrvamAziSA prAha siri usahaseNapahu 1 vAriseNa 2 sirivaddhamANajiNanAha 3 / caMdANaNa 4 jiNa savvevi bhava harA hoha maha tunbhe // 491 // zrIvRSabhasenaprabho! vAriSeNa zrIvardhamAnajinanAtha candrAnanajina sarve'pi yUyaM 'bhavaharA' saMsAranirnAzakA bhavata mameti // 491 // samprati 'jinakappigopagaraNasaMkha'tti SaSTitamaM dvAramAha pattaM pattAbaMdho pAyaTThavaNaM ca paaykesriyaa| paDalAiM rayattANaM ca gucchao pAyanijogo // 492 // tinneva ya pacchAgA rayaharaNaM ceva hoi muhpottii| eso duvAlasaviho uvahI jiNakappiyANaM tu // 493 // jiNakappiyAvi duvihA pANIpAyA paDiggahadharA ya / pAuraNamapAuraNA ekekA te bhave duvihA // 494 // duga 1 tiga 2 caukka 3 paNagaM 4 nava 5 dasa 6 ekkAraseva 7 bArasagaM 8 // 78
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ ee aTTa vigappA jiNakappe huMti uvahissa // 495 // puttIrayaharaNehiM duviho tiviho ya ekkppjuo| cauhA kappadueNaM kappatigeNaM tu paMcaviho // 496 // duviho tiviho cauhA paMcaviho'vihu sapAyanijjogo / jAyai navahA dasahA ekkArasahA duvAlasahA // 497 // ahavA dugaM ca navagaM uvagaraNe huMti dunni u vigappA / pAuraNavajiyANaM visuddhajiNakappiyANaM tu // 498 // taveNa mutteNa satteNa, egatteNa baleNa ya / tulaNA paMcahA vuttA, jiNakappaM paDivajao // 499 // 'patta'mityAdigAthA'STakaM, upakriyate vratI anenetyupakaraNaM-upadhirityarthaH, sa copadhiddhidhA-audhika aupagrahikazca, oghaH-pravAhaH sAmAnyamitiyAvat tatra bhava aughiko nityameva yo gRhyate ityarthaH, upaH-AtmanaH samIpe saMyamopaSTambhArtha vastuno grahaNamupagrahaH sa prayojanamasyetyaupaprahikaH, kAraNe Apanne saMyamayAtrArtha yo gRhyate na punarnityameva sa aupagrahika ityarthaH, tatra audhika upadhirdvividhogaNanApramANena pramANapramANena ca, tatra gaNanApramANamekadvivyAdirUpaM pramANapramANaM tu dIrghapRthutvAdirUpaM, evamaupaprahikopadherapi bhedadvayaM bhaNanIyaM, tatra audhikopadhigaNanApramANato jinakalpikAnAmiha pratipAdyate, tatra pAtraM-patagRhaH 1 pAtrabandho yena pAtraM dhAryate vastrakhaNDena caturasreNa 2 pAtrakasthApanaM kambalamayaM yatra pAtrakANi sthApyante 3 pAtrakesarikA-pAtrapratyupekSaNikA yA cilimiliketi prasiddhA 4 paTalAni yAni bhikSA bhramadbhiH pAtropari dIyante 5 rajatrANAni-pAtraveSTanakAni 6 prAkRtatvAca sUtre ekavacananirdezaH gocchaka:kabalakhaNDamayo yaH pAtrakopari dIyate 7 ayaM saptavidhaH pAtraniryogaH, pAtraparikara ityrthH||492|| tathA traya eva pracchAdakAH-prAvaraNarUpAH kalpA ityarthaH, dvau sUtramayAveka UrNAmayo 3 rajoharaNaM 4 caiva bhavati mukhapotikA 5, eSa utkarSato dvAdazavidha upadhirjinakalpikAnAM bhvti||49|| nanu jinakalpikA ekasvarUpA eva bhavantyAhozcitpRthaksvarUpA apItyAha-'jiNetyAdi,jinAnAM kalpa:-AcAro jinakalpaHsa vidyate yeSAM te 'ata iniThanA'viti (pA05-2-115) Thani jinakalpikAH, api: punarartho, jinakalpikAH punardvividhA-dvibhedAH, tAveva bhedAvAha-pANI eva pAtraM yeSAM te pANipAtrAH-pANipAtrabhojina eke, patagRhadharAH-patagRhabhojino dvitIyAH, te punarekaike dvibhedA bhaveyuH-saprAvaraNA aprAvaraNAzca, atra ca sUtre prAkRtatvAtsalopo draSTavyaH // 494 // nanu jinakalpikAnAM dvAdazavidha upadhiramidadhe sa kiM sarveSAmekavidha eva bhavati?, netyAha-'duge'tyAdi,dvikaM trikaM catuSkaM paJcakaM navakaM dazakaM ekAdazakaM dvAdazakamityete'STau vikalpA jinakalpe bhavantyupadheriti // 495 // tAneva vyAcaSTe-'puttI'tyAdigAthAdvayaM, mukhapotikArajoharaNAbhyAM dvividhaH, ko'rthaH ?-mukhapotikArajoharaNalakSaNamupakaraNadvayameva pANipAtrAH prAvaraNavarjitA jinakalpikA dhArayanti, tathA teSAmeva saprAvaraNAnAmekena kalpena yuktaH san pUrvokta upadhitrividho bhavati, tathA sa eva mukhavatrikArajoharaNarUpa upadhiH kalpadvayena sahitazcaturvidhaH kalpatrayeNa saMyuktaH punaH paJcavidho bhavati, tathA pUrvokta eva dvividhatrividhazcaturvidhaH paJcavidhazca upadhiH saptavidhapAtraniryogasahitaH san yathAkramaM navavidho dazavidha ekAdazavidho dvAdazavidhazcajAyate, tatra rajoharaNamukhapotikAsaptavidhapAtraniryogasahito navavidha upadhiH pAtrabhojinAmaprAvaraNAnAM jJeyaH, zeSastu dazavidha ekAdazavidho dvAdazavidhazca saprAvaraNAnAM pAtrabhojinAmiti // 496-497 // atha sUtrakRdevAprAvaraNAnAmupakaraNasaGkhyAmAha-'ahave'tyAdi, pUrva sAmAnyato jinakalpikopadheraSTau bhedAH pratipAditAH, athavA dvikaM navakaM ceti dvAveva bhedo, tatra dvikaM rajoharaNamukhapotikArUpaM navakaM tu rajoharaNamukhapotikAsaptavidhapAtraniryogalakSaNaM, iha ca ye prAvaraNavarjitAste svalpopadhitvena vizuddhajinakalpikA bhaNyante, teSAmevedaM dvikanavakalakSaNaM bhedadvayaM, avizuddhajinakalpikAnAM tu pUrvoktA eva bhedA iti // 498 / / jinakalpapratipattizca parikarmaNApUrvikaiva bhavati ataH pUrva parikarmaNApratipAdanArthamAha-'taveNe'tyAdi, tolyate-parIkSyate AtmA yayA sA tulanA-parikarmaNA Atmano jinakalpAGgIkaraNaM / pratiparIkSaNamityarthaH, sA paJcadhA-paJcabhedA uktA jinakalpaM pratipadyamAnasya, kathamiti tatrAha-tapasA' caturthAdiSaNmAsAntatapo'bhyAsenAtmAnaM bhAvayati, yadyetAvattapaH kurvANaH prathamameva na bAdhyate tadA jinakalpaM pratipadyate, nAnyatheti bhAvaH1 'sUtreNa' navapUrvAdilakSaNena jinakalpocitena tathA'bhyAsaM karoti yathA pazcAnupUrvyAdikrameNa tatparAvartayituM zaknoti 2 'sattvena' mAnasikAvaSTambhalakSaNenAtmAnaM tathA tolayati yathA zUnyagRhacatvarazmazAnAdisthAneSu bhayajanakeSu kAyotsargAdikaraNasamaye nisarganirargaladurgopasargaparISahAdibhirakSobhyo bhavati 3 ekatvenAtmAnaM bhAvayati, ekAkyeva paryaTan yadi vizrotasikAdibhiH [pariNAmavakratAdimiH] na bAdhyate tadA jinakalpaM pratipadyate, nAnyatheti 4 'balena' ekAGguSThAdyavaSTambhatazcirasthAyitvAdirUpeNa zArIreNa dhRtirUpeNa ca mAnasenAvaSTambhenAtmAnaM parIkSayatIti 5, etaiH paJcamiH prakAraistulanAM vidhAya pazcAjinakalpapratipattiH karaNIyeti // 499 // idAnIM 'thavirakappovagaraNAI ti ekaSaSTitamaM dvAramAha ee ceva duvAlasa mattaga airega colapaTTo u| eso caudasarUvo uvahI puNa therkppNmi||500|| tiNNi vihatthI cauraMgulaM ca bhANassa majjhimapamANaM / etto hINa jahannaM aharegayaraM tu ukkosaM // 501 // pattAbaMdhapamANaM bhANapamANeNa hoi kAyavvaM / jaha gaMThimi kayaMmi 3 koNA cauraMgulA hu~ti // 502 // pattagaThavaNaM taha gucchago ya pAyapaDilehaNI ceva / tiNhaMpi u ppamANaM vihatthI cauraMgulaM ceva // 503 // aDDAijA hatthA dIhA chattIsagule ruNdaa| bIyaM paDiggahAo sasarIrAo ya nipphaNNaM // 8 // // 504 // kayalIgambhadalasamA paDalA ukiTThamajjhimajahaNNA / gimhe 19
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ I hemaMtaMmi ya vAsAsu ya pANarakkhaTThA // 205 // tiNNi cau paMca gimhe cauro paMcacchagaM ca hemaMte / paMca ccha satta vAsAsu hoMti ghaNamasiNarUvA te // 506 // mANaM tu rayaNantANe bhANapamANeNa hoi niphannaM / pAyAhiNaM karaMtaM majjhe cauraMgulaM kamai // 507 // kappA AyapamANA aDDAijjA ya vitthaDA hatthA / do ceva suttiyAo uNNiya taio muNeyavvo // 508 // battIsaMguladIhaM cauvIsaM aMgulAI daMDo se / ahaMgulA dasAo egayaraM hINamahiyaM vA // 509 // cauraMgulaM vihatthI eyaM muhaNaMtagassa u pamANaM / bIovi ya Aeso muhampamANeNa niSkaNNaM // 510 // jo mAgahao pattho savisesayaraM tu mattagapamANaM / dosuvi davvaggahaNaM vAsAvAse ya ahigAro // 511 // sUvoyaNassa bhariyaM dugAuadvANamAgao sAhU / bhuMjai egaTThANe eyaM kira mattagapamANaM // 512 // duguNo cauragguNo vA hattho caurassa colapaTTo u / therajuvANANaTThA saNhe dhullaMmi ya vibhAsA // 513 // saMthAruttarapaTTo aDDAijjA ya AyayA hatthA / dohaMpi ya vitthAro hattho cauraMgulaM ceva // 514 // AyANe nikkhamaNe ThANe nisiyaNa tuyaha saMkoe / puThiMva pamajjaNaTThA liMgaTThA ceva rayaharaNaM // 515 // saMpAimarayareNU pamajjaNaTThA vayaMti muhapottIM / nAsaM muhaM ca baMdhai tIe vasahi pato // 596 // chakkAyarakkhaNaTThA pAyaggahaNaM jiNehiM pannantaM / je ya guNA saMbhoge havaMti te pAyagahaNe'vi // 517 // taNagahaNAnalasevAnivAraNA dhmmsukkjhaanntttthaa| diTTha kampaggahaNaM gilANamaraNaTTayA ceva // 518 // ubvavAuDe vAie ya hI khadvapajaNaNe ceva / tesiM aNuggahaTThA liMgudaTThA ya poya // 519 // 'ee' ityAdi gAthA viMzatiH, eta eva - anantaroditA jinakalpikasambandhinaH pAtrakAdyA mukhavastrikAparyantA dvAdaza upadhibhedAH, atiriktaM ca mAtrakaM colapaTTakaca, eSa caturdazavidha upadhiH punaH 'sthavirakalpe' sthavirakalpaviSaye bhavati gaNanApramANeneti // 500 // idAnIM pAtrakasya pramANamAha - ' tinnI' tyAdi, tisro vitastayazcaturaGgulaM ca caturNAmaGgulAnAM samAhArazcaturaGgulaM catvAryaGgulAni cetyarthaH, idaM bhAjanasya madhyamaM pramANaM, ayamarthaH - vartulasya sarvataH samacaturasrasya supratiSThAnasya nizchidrasya nirvraNasya snigdhavarNopetasya pAtrasya paridhirdavarakeNa mIyate, tatra ca mite yadA mAnadavarakastisro vitastayazcatvAri cAGgulAni bhavanti tadA tatpAtraM madhyamapramANaM bhavati, 'ito' madhyamapramANAt pAtrakAt hInaM dvivitastyeka vitastyAdimAnaM yatpAtraM tajjaghanyaM, 'atiriktataraM tu' madhyamapramANAttadvRhattara kRSTaM bha // 501 / / pAtrabandhapramANamAha - 'patte' tyAdi, pAtrabandhapramANaM bhAjanapramANena bhavati karaNIyaM, yadi madhyamaM pAtraM bhavati tadA pAtrabandhako'pi ( pranthAnaM 5000 ) tatpramANaH kAryaH, atha jaghanyaM tadA so'pi tadanusAreNa karaNIyaH, athotkRSTapramANaM pAtraM tadA so'pi gurutaraH kAryaH, kiMbahunA ?, yathA pranthau 'kRte' datte sati 'koNAH' prantherabhvalAzcaturaGgulA bhavanti tathA pAtrabandhakaH kArya iti // 502 // atha pAtrasthApanakagocchakapAtrapratyupekSaNikAnAM pramANamAha- 'pattage' tyAdi, atha pAtrakasthApanaM tathA gocchakastathA pAtrapratilekhanI ca eteSAM trayANAmapi pramANamekA vitastizcaturbhiraGgulairadhikA SoDazAGgulAnItyarthaH, prayojanaM tu pAtrabandhapAtrasthApanayo rajaHprabhRtirakSaNaM gocchakasya bhAjanavastrANAM paTalAdInAM pramArjanaM kezarikAyAstu pAtrapramArjana miti uktaM ca - " rayamAirakkhaNaTTA pattAbaMdho ya pAyaThavaNaM ca / hoi pamajjaNaheDaM gucchao bhANavatthANaM // 1 // pAyapamajjaNaheDaM kesariyA ittha hoi NAyavvA // " [ rajaAdirakSaNArthaM pAtrabandhazca pAtrasthApanaM ca / bhavati pramArjanahetorgocchako bhAjanavastrANAM // 1 // pAtrapramArjanahetoH pAtrakesarikA bhavati jJAtavyA // ] // 503 // atha paTalAnAM pramANamAha- 'aDDe'tyAdi, ardhatRtIyAn hastAn- sAdha dvau hastau dIrghANi - AyatAni SaTtriMzadaGgulAni eko hasto dvAdazAGgulAni cetyartho rundrANi - vistIrNAni paTalakAni bhavanti, athavA dvitIyamidaM pramANaM - pataddmahAt svazarIrAzca niSpannaM, ko'rthaH ? - mahati pAtrake sthUle zarIre laghutare pAtrake kRze zarIre vA paTalakAnyapi tadanusAreNa karaNIyAni / / 504 // tAni ca kIdRzAni bhavantItyAha - ' kayalI' tyAdi, kadalIgarbhadalasamAni zuklAni masRNalakSNAni ghanAni cetyarthaH kSaumANi paTalAnyutkRSTamadhyamajaghanyabhedabhinnAni bhavanti, utkRSTatvamadhyamatvajaghanyatvAni tu zobhanatvAdisvarUpApekSayA parigRhyante, na tu saGkhyApekSayA, tAni ca 'grISme' uSNakAle 'hemante' zItakAle 'varSAsu ca' varSAkAle pratyekaM 2 trividhAni jJeyAni tAni ca kimarthaM kriyante ?, tatrAha - 'prANarakSArtha' sampAtimAdijIvarakSaNanimittaM, upalakSaNatvAtpakSipurISapAMzupAtAdirakSaNArthaM liGgasaMvaraNArthadhva, etaduktaM bhavati-astha gite pAtrake sampAtimAH sattvAH patanti pavanaprakampitapAdapAdeH patrapuSpaphalAdIni sacittarajaHsalilAdayo vyomavartivihaGgamapurISavA tyAhatapAMzu prakarAdayazca nipatanti tatastatsaMrakSaNArtha paTalAni dhiyante, tathA bhikSAM bhramataH sAdhoH kadAcidvedodayo'pi sambhavati tatastairvikRtaliGgastha ganaM kriyate // 505 // athaiteSAmevotkRSTamadhyamajaghanyAnAM prISmAdiSu saGkhyAmAha - 'tiNNI 'tyAdi, grISme utkRSTAni - atyantazobhanAni trINi paTalAni bhavanti, kAlasyAtyantarUkSatvAt satvaraM sacittapRthvIrajaHprabhRtInAM pariNatestena paTalabhedAyogAt, madhyamAni-na zobhanAni nApyazobhanAni catvAri, teSAM prabhUtatarANAmeva svakAryasAdhanAt, jaghanyAni - jIrNaprAyANi atyantamazobhanAni pazcaiva / tathA hemante utkRSTAni catvAri, kAlasya snigdhatvAdvimardena pRthvIrajaHprabhRtInAM 80
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariNatestena paTalabhedasambhavAt, madhyamAni pazva, jaghanyAni tu SaDeva / tathA varSAsUtkRSTAni pazva, kAlasyAtyantasnigdhatvAdaticireNa pRthvIrajaHprabhRtInAM pariNatestena paTalabhedayogAt, madhyamAni SaD, jaghanyAni tu saptaiva paTalAni bhavantIti, tAni ca paTalAni tathA ghanamasRrUpANi kartavyAni yathA taistirohitaH savitA'pi na dRzyate, prAkRtatvAcca puMstvamiti // 106 // idAnIM rajakhANapramANamAha- 'mANa' mityAdi, 'mAnaM tu' pramANaM 'rajastrANe ' rajastrANaviSayaM bhAjanapramANena - pAtrakapramANena bhavati niSpannaM, tacaivaM veditavyamityAha - prAdakSiNyaM - veSTanaM kurvan pAtrasya madhye caturaGgulamiti - catvAryaGgulAni yAvatkramati-adhikaM tiSThati, etaduktaM bhavati - pAtrakAnurUpaM rajastrANaM kartavyaM, kiM bahunA ?, tiryak pradakSiNAkrameNa bhAjane veSTyamAne bhAjanasya madhyabhAgo yathA caturbhiraGgulai rajasrANenAtikramyate tathA rajasrANaM vidheyaM - kArya, prayojanaM cAsya mUSakabhakSaNareNUtkaravarSodakAvazyAyasacittapRthivIkAyAdisaMrakSaNaM, uktaM ca - "mUsagarayaukere vAsAsivhArae ya rakkhaTThA | hoMti guNA rayattANe evaM bhaNiyaM jiniMdehiM // 1 // " [ mUSakarajautkeraH varSA avazyAye rajasi ca rakSArtha / bhavanti guNA rajakhANe evaM bhaNitaM jinendraiH||1|| ] // 507 // idAnIM kalpapramANamAha-' kappe 'tyAdi, kalpA AtmapramANAH - sArdhahastatrayapramANA dairghyataH sArdhahastadvayapramANAzca vistarato vidheyAH, teSAM ca madhye dvau 'sautrikau' sUtraniSpannau pracchAdanapaTIrUpau tRtIyaH punaraurNikaH - UrNAniSpannaH kambala ityarthaH // 508 // idAnIM rajoharaNamAnamAha-'battI' tyAdi, dvAtriMzadaGgulAni dIrgha tAvadrajoharaNaM sAmAnyena kArya, tatra ca caturviMzatiraGgulAni daNDaH 'se' tasya karaNIyaH, aSTAGgulAzca dasikAH kAryAH, athavA ekatarat hInamadhikaM vA kArya, ko'rthaH 1 - daNDo vA hIno dasikA adhikamAnAH daNDo'dhi - kapramANo dasikA hI pramANAH, sarvathA samudAyatastad dvAtriMzadaGgulaM kartavyamiti / yazcAdhunAtanAH sAdhumAndyAH kecidevamAcakSate - rajoharaNaM 1 1 itaH prArabhya bahutaradoSasaMbhava itIti paryantaH pAThaH kenApi kAraNena naho mudrite etadIyAdarze / madhyabhAge pAzakatrayayuktaM bhavatu 'majjhe tipAsiyaM kujjatti [ madhye tripAzitaM kuryAt ] siddhAntavacanAt adhastanadavarakaM tu ( ye ) bani rajoharaNe te midhyAdRzaH sAdhavo bhagavadAjJAbhaGgakAritvAditi, tAn pratIdamabhidhIyate - gItArthaiH rajoharaNe adhastanadavarakabandhasyAcaritatvAt mithyAdRSTitA na tadbandhakasAdhUnAM na cAzaThapaJcagItArthAcaritaM kurvatAM bhagavadAjJAbhaGgo'pi kazcana, 'asaDhehiM samAinaM jaM katthai keNaI asAvajraM / na nivAriyamannehiya taM bahuguNamevamAyariyaM // 1 // [ azaThaiH samAcIrNaM yat kvacit kenacit asAvadyaM / na nivAritamanyaizca tad bahuguNamevamAcaritaM / / 1 / / ] iti gaNadharairevAbhihitatvAt, aparaM ca evaM vyAkurvatAM gItArthAcaritaM ca nyakkurvatAM teSAmeva mithyAdRSTitAprasaktiH, yataste'pi aho siddhAntoktakArakaMmanyA ! bhavadbhiH siddhAntoktAdadhikaM kimapi na vidhIyate ?, tata AstAM tAvadanyat rajoharaNamapi 'ghaNaM mUle thiraM majjhe, agge maddavajuttayaM / egaMgiyaM adbhusiraM, porAyAmaM tipAsiyaM // 1 // appolaM miDa panhaM, paDipuNNaM hatthapUrimaM / rayaNIpamANamittaM, kujjA porapariggahaM // 2 // [ ghanaM mUle sthiraM madhye apre mArdavayuktaM ekAGgikaM azuSiraM parvAyAmaM tripAzitaM // 1 // pollararahitaM mRdu pakSmalaM pratipUrNa hastapUrakaM / hastapramANaM kuryAt parveparigrAhyaM // 2 // ] ityAgamAnamihitaM kurvatAM bhavatAmapi bhagavadAjJAbhaGgakAritvena midhyAdRSTitvaM prAptaM, tato bhavadbhirapi gItArthAcaritamavazyaM zaraNIkarttavyaM anyathA tu bahutaradoSasaMbhava iti / mukhavatrikAmAnamidAnImAha - 'cau' ityAdi, catvAryaGgulAni ekA ca vitastiretazcaturasrasya mukhAnantakasya - mukhavastrikAyAH pramANaM, athavA dvitIya Adezo - matAntaraM mukhapramANena niSpannaM mukhAnantakaM, etaduktaM bhavati - vasatiM pramArjayataH sAdhornAsikAmukhayo rajaHpravezarakSaNArtha uccArabhUmau nAzikArzodoSaparihArArtha ca yAvatA mukhaM pracchAdyate jyatraM koNadvaye gRhItvA pRSThatazca kRkATikAyAM yAvatA pranthirdAtuM zakyate tAvatpramANA mukhavakhikA karaNIyeti / / 510 // idAnIM mAtrakapramANamAha-'jo' ityAdi, yo 'mAgadho' magadhadezodbhavaH prasthaH-do asaIo pasaI do pasaIo ya seiyA hoI / causeiyAhiM kulao caukulao mAgaho pattho // 1 // [ dve asatI prasRtiH dve prasRtI setikA bhavati catasRbhiH setikAbhiH kulavaH catuSkulavo mAgadhaH prasthaH // 1 // ] iti kramaniSpannaH tanmAnAtsavizeSataraM - adhikataraM mAtrakapramANaM bhavati, tena ca kiM prayojanamityAha - dvayorapi -- varSAvarSayoH - varSA kAlaRtubaddhakAlayorgurvAdiprAyogyadravyagrahaNaM kriyate, ayamadhikAraHidaM mAtrakasya prayojanaM, etaduktaM bhavati - yadi tatra kSetre guruglAnaprAghUrNAkAdiprAyogyadravyasyAvazyaMbhAvI lAbhaH tadA vaiyAvRttyakarasaGghATaka eva mAtrake tatprAyogyaM dravyaM gRhNAti, asati ca prAyogyadravyasya dhruvalAme sarva eva saGghATakA mAtrakeSu gurvAdiprAyogyaM dravyaM gRhNanti, yato na jJAyate kaH kiM lapsyate mahozvinneti, tathA yatra yatra kSetre kAle vA svabhAvenaiva bhaktapAnaM saMsajyate tatra prathamaM mAtrake tad gRhyate, tataH zodhayitvA bhaktapAnamitareSu patadgraheSu prakSipyate, tathA durlabhaghRtAdidravyagrahaNaM sahasAdAnagrahaNaM ca tena kriyate, ityAdi mAtrakasya prayojanamiti // 511 // aparaM ca mAtrakasya pramANamAha- 'sUo' ityAdi, atra prAkRtatvena vibhaktivyatyayAtsUpodanena - vAlI kUreNa bhRtaM yadekaM sthAnaM--bhAjanarUpaM dvigavyUtAdadhvana AgataH sAdhurbhuGkte tadetatkila mAtrakasya dvitIyaM pramANaM, mUlanagarAdupanagaragokulAdiSu dvigavyUtasthiteSu mikSAmaTitvA samAgatya vasatau mAtrake sarva prakSipya tadAnImetAvatA zrameNa ekasthAnasthitastatsUpAdikaM bhuGkte yadi ca yAvanmAtraM sUpAdikaM sAdhurbhoktuM zaknoti tAvanmAtrameva tatra mAtrake mAti na nyUnamadhikaM vA tadA tatpramANaM mAtrakasyeti tAtparya // 512 // idAnIM colapaTTamAmAha - 'diguNo' ityAdi, dviguNazcaturguNo vA kRtaH san yathA hastapramANazcaturasrazca bhavati tathA colasya- puruSacihnasya paTTaH - prAvaraNavastraM colapaTTaH kAryaH, kimarthaM dviguNacaturguNo vetyAha- 'therajuvANANaTTha'tti krameNa sthavirANAM yUnAM ca sAdhUnAmarthAya - prayojanAya, sthavirANAM dvihasta:, tadindriyasya prabalasAmarthyAbhAvAdalpenApyAvaraNAt, yUnAM ca caturhastazcolapaTTakaH karaNIya iti bhAvaH, 'saNhe dhulami ya 81
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ vibhAsati saNe sthUle ca colapaTTe 'vibhASA' vividhA bhASA, ayaM bhedo-yaduta sthavirANAM lakSNaH karaNIyastadindriyasparzena colapaTTasyopaghAtAbhAvAta, yUnAM tu sthUla iti // 513 // idAnIM pUrvamanuddiSTayorapyupakaraNaprastAvAdopaprahikopadhirUpayoH saMstArakottarapaTTarUpayormAnamAha-saMthetyAdi,saMstAraka uttarapaTTazceti dvayamapi pratyekamardhatRtIyau hastau AyataM bhavati, dvayorapi saMstArakottarapaTTayorvistAra:-pRthutvameko hastagatalaM-catvAryakalAni, prayojanaM ca saMstArakasya prANireNusaMrakSaNaM, tadabhAve hi zuddhabhUmau zayAnasya sAdhoH pRthivyAdInAM prANinAmupamardo bhavati reNuzca zarIre lagati, tathA uttarapaTTo'pi kSaumikaH SaTpadikAsaMrakSaNArtha saMstArakasyopari AstIryate, anyathA kambalamayasaMstArakazarIrayoH saMgharSeNa SaTpadikAvirAdhanA syAditi // 514 // atha sUtrakRdeva keSAzcidupakaraNAnAM prayojana pratipipAdayiSaH parva tAvadvajoharaNasya prayojanamAha-'Aye'tyAdi, AdAne-paNe nikSepe-mocane sthAne-UrdhvasthAne niSadane-upavezane tvagvartane-zayane socane ca-pAdAdInAM pazcAtkaraNe sampAtimAdisUkSmajIvasaMrakSaNAya pUrva-Adau bhUmyAdeH pramArjanArtha rajoharaNaM tIrthakaraiH kathitaM, pUrvamapramArjite hi pAtrAdau tadAdAne kriyamANe'vazyaM mazakakuMvAdInAmupaghAto bhavati, rajoharaNena tu pramArjane kRte teSAM rakSA kRtA bhavati, tathA'IdIkSAyAM liGga-cihnametat prathamamiti // 515 // atha mukhavatrikAyAH prayojanamAha-saMpe'tyAdi, sampAtimA jIvA makSikAmazakAdayasteSAM rakSaNArtha bhASamANairmukhe mukhavatrikA dIyate, tathA rajaH-sacittaH pRthivIkAyastatpramArjanArtha reNupramArjanArtha ca mukhapotikA vadantipratipAdayanti tIrthakarAdayaH, tathA vasatiM pramArjayan sAdhurnAsAM mukhaM ca badhnAti-AcchAdayati 'tayA' mukhapotikayA yathA mukhAdau reNuna pravizatIti // 516 // idAnIM pAtragrahaNasya prayojanamAha-'chakkAye'tyAdi, SaTakAyarakSaNArtha pAtragrahaNaM jinaH prazataM, pAtrakarahito hi sAdhuDhejanArthI SaDapi jIvanikAyAn parizATanAdidoSeNa vinAzayatIti, ye ca guNAH-guruglAnavRddhabAlamikSAbhramaNAsahiSNurAjaputraprApUrNakAlabdhimatsAvAderbhikSAdAnAdayaH sambhoge-ekamaNDalIrUpe vyAvarNitAH siddhAnte ta eva guNAH pAtragrahaNe'pi bhavanti, pAtragrahaNamantareNa kathametamimittaM mikSA samAnIyata iti bhAvaH // 517 // idAnIM kalpAnAM prayojanamAha-taNetyAdi, tRNAnAM-bIhipalAlAdInAM grahaNaM tRNaprahaNaM anala:-agnistasya sevA tayornivAraNArtha kalpagrahaNaM, asati kalpe zItAdau sati gADhe palAlAmisevAmavazyaM karoti tatkaraNe ca jIvavadhaH, tathA dharmazukladhyAnanimittaM dRSTa-anujJAtaM kalpapraNaM tIrthakadbhiH, zIvAdyupadrave hi kalpaprAvRttaH sukhena dharmazukladhyAne abhyAme karotIti, anyathA zItAdau kampamAnakAyo dantavINAmanavarataM vAdayan kathavAraM te dhyAne vidhAsyatIti?, tathA glAnasaMrakSaNArtha dRSTaM kalpagrahaNaM, anyathA zItavAtAdinA bAdhyamAno glAno gADhataraM glAno bhavati, tathA maraNArtha kalpagrahaNaM, mRtasya supari pracchAdanArtha kalpaH kriyate, itarathA lokavyavahArAdibAdhA kRtA bhavati // 518 // idAnI colapaTTasya prayojanamAha-veuvve'tyAdi, yasya sAdhoH prajananaM-sAdhanaM vaikriya-vikRtaM bhavati yathA dAkSiNAtyapuruSANAmaprabhAge vidhyate prajananaM tacca tathAvidhaM dRSTaM vikRtaM bhavati tatastatpracchAdanArtha colapaTTako'nujajJe, 'avAuDe'tti padaM sarvatra sambadhyate tato'prAvRte-aparihite colapaTTake ete doSA bhavanti, yathA-kazcitsAdhuraprAvRtasAdhano bhavati aprabhAge carmaNA anAcchAditaliGgo duzcarmA ityarthaH, tatastadanugrahArtha colapaTTo'nujJAtaH, tathA kazcit sAdhurvAtiko bhavativAtena ca tadIyasAdhanamucchUnaM bhavati tatastadanugrahAya colapaTTo'numataH, tathA prakRtyaiva kazcit hImAn-lajjAlurbhavati tatastatprAvaraNAya colapaTTaH tathA svabhAvenaiva kazcit 'khaddhapajaNaNa'tti bRhatsAdhano bhavati lokazca tathAvidhaM taM dRSTvA hasati tatastathAvidhAnupahAya colapaTTA, tathA liGgodayArtha colapaTTaH kadAcinmanohararUpAmanupamayauvanAM vanitAM vilokya liGgasyodayo bhavati athavA tadIyaM liGgaM manorama colapaTTAnAcchAditaM dRSTvA striyA eva liGgodayo bhavati tatastAcchAdanAya paTTaH-colapaTTo'nujJAta iti // 519 // idanImihaiva dvAre upakaraNAdivyavasthArtha saadhubhedaanaah| avarevi sayaMbuddhA havaMti pattepabuddhamuNiNo'vi / paDhamA duvihA ege titthayarA tadiyarA avare / // 520 // titthayaravajjiyANaM vohI uvahI suyaM ca liMgaM ca / neyAi~ tesi bohI jAissaraNAiNA hoi // 21 // muhapattI rayaharaNaM kappatigaM satta pAyanijogo / iya bArasahA uvahI hoi sayaMbuddhasAhUNaM // 522 // havai imesi muNINaM punvAhIyaM suaM ahava natthi / jahaM hoi devayA se liMga appai ahava guruNo // 523 // jai egAgIvihu viharaNakkhamo tArisI va se icchA / to kuNai tamannahA gacchavAsamaNusaraha niameNaM // 524 // patteyabuddhasAhUNa hoi vasahAidaMsaNe bohI / pottiyarayaharaNehiM tesi jahaNNo duhA uvahI // 525 // muhapotI rayaharaNaM taha satta ya pattayAinijogo / ukkoso'vi navaviho suyaM puNo puvvabhavapaDhiyaM // 526 // ekkArasa aMgAiM jahannao hoi taM tahukosaM / deseNa asaMpunnAI huMti puvAiM dasa tassa // 527 // liMgaM tu devayA deha hoi kaiyAvi liMgarahiovi / egAgI ciya viharai nAgacchai gacchavAse so // 528 // 'avare'vI'tyAdigAthAnavakaM, 'apare'pi' jinakalpikasthavirakalpikebhyaH pUrvabhaNitebhyo'nye'pi munayo bhavanti svayambuddhAH pratyekabuddhAca, apiH cArthe, tatra prathamAH-khayambuddhA dvividhAH-eke tIrthakarAstaditare-tIrthakaravyatiriktAH 'apareM dvitIyAH, ihaca tIrthakaravya 82
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ tiriktairadhikAraH, tatra svayambuddhapratyekabuddhAnAM bodhyupadhizrutaliGgakRto vizeSaH / / 520 // tatra svayambuddhAnAM bodhyAdInyAha- 'tirathe' tyAdi gAthAcatuSTayaM, tIrthakaravarjitAnAM svayambuddhAnAM bodhiH- dharmaprAptirupadhiH - upakaraNAni zrutaM jJAnaM liGgaM ceti jJeyAni pratyekabuddhebhyo bhedapratipAdukAni catvAri sthAnAni, tAnyeva krameNAha - teSAM bodhirbAhyapratyayamantareNaiva nijajAtismaraNAdinA bhavati, tathA mukhapottikA rajoharaNaM kalpatrikaM saptavidhazca pAtraniryoga iti dvAdazadhA upadhirbhavati svayambuddhasAdhUnAM tathA eSAM - svayambuddhasAdhUnAM pUrvajanmanyadhItaM - paThitaM zrutaM bhavati athavA naiva bhavati pUrvAdhItaM zrutaM kintu navatarapaThitameva, tato yadi pUrvAdhItaM zrutaM teSAmupatiSThate tadA 'se' tti tasya svayambuddhasya devatA 'liGgaM' rajoharaNAdikamarpayati, upalakSaNametat, gurusannidhau vA gatvA liGgaM pratipadyate, atha na pUrvAdhItaM zrutamupaniSThate tadA gurava eva liGgamarpayanti, ayaM ca yadyekAkyapi viharaNakSamo - vihAraM kartuM samarthastAdRzI vA tasya icchA-ekAki vihArakaraNe'bhilASastataH karoti taM-ekAkivihAraM, 'anyathA' ekAkivihArAkSamatAyAmicchAyA abhAve ca gacchavAsamanusarati - gaccha evAste 'niyamena' nizcayena, idaM ca pUrvAdhItazrutasadbhAva eva draSTavyaM, pUrvAdhItazrutAbhAve tu gacchavAsa evAvazyaM vyavatiSThate iti, tathA coktaM- "puvbAhIyaM suyaM se havai vA na vA, jai se natthi to liMgaM niyamA gurusaMnihe paDivajjai gacche ya viharaitti, aha puvvAhIyasuyasaMbhavo atthi to se liMgaM devayA payacchai, gurusannihe vA paDivajjai, jai egavihAraviharaNe samattho icchA va se to ekko caiva viharaha, annahA gacche viharainti, " idAnIM pratyekabuddhAnAM bodhyAdIni catvAri sthAnAnyAha - 'patte ityAdigAthAcatuSTayaM pratyekabuddhasAdhUnAM bAhyavRSabhAdikAraNadarzane bodhirniyamato bhavati, tathA teSAmupadhirdvividho - jaghanya utkRSTazca tatra jaghanyo mukhapotikArajoharaNAbhyAM dvidhA, utkRSTo'pi mukhapotikArajoharaNasaptavidhapAtraniryogarUpo navavidhaH, tathA zrutaM punaH pUrvabhavapaThitameva teSAM niyamato bhavati, tacca jaghanyata ekAdazAGgAni - AcArAdIni, tathotkRSTaM zrutaM dezena - ekadezenonAni - asampUrNAni bhavanti pUrvANi daza 'tasya' pratyekabuddhasya, liGgaM tu-rajoharaNAdikaM devataiva tasya dadAti kadAcitra liGgarahito'pi bhavati tathA ekAkyeva viharati vasundharAyAM, na punarAgacchati gacchavAse sa iti // 521-28 // idAnIM 'sAhuNINovagaraNAI'ti dvASaSTaM dvAraMmAha uvagaraNAI cauddasa acolapaTTAI kamaDhayajuyAI / ajjANavi bhaNiyAiM ahiyANivi huMti tANevaM / / 529 / / uggahaNaMtaga 1 paTTo 2 ahoruya 3 calaNiyA 4 ya boddhavvA / abhitara 5 bAhi niyaMsaNI 6 ya taha kaMcue 7 ceva // 530 / / ukkacchiya 8 vegacchiya 9 saMghADI 10 ceva khaMghagaraNI 11 ya / ohovahiMmi ee ajANaM panavIsaM tu // 531 // aha uggahaNaMtagaM nAvasaMThiyaM gujjhadesa rkkhtttthaa| taM tu pamANeNekaM ghaNamasiNaM dehamAsajja // 532 / / pahovi hoi ego dehapamANeNa so u bhaiyavvo / chAyaMtoggahaNaMtaM kaDiyaddho mallakacchA va // 533 // addhorugoSi te doSi gioihauM chAe kaDIbhAgaM / jANupamANA calaNI asIviyA laMkhiyAe va // 534 // aMtonisaNI puNa lINatarI jAva addhajaMghAo / bAhiragA jA khalugA kaDIi doreNa paribaddhA // 535 // chAei aNukuie uroruhe kaMcuo asivviyao / emeva ya okacchaya sA navaraM dAhiNe pAse // 536 // vegacchiyA u paTTo kaMcugamukkacchigaM ca chAyaMto / saMghADIo cauro tattha duhatthA uvasayaMmi // 537 // donni tihatthAyAmA bhikkhaTThA ega egamubAre / osaraNe cahasthA'nisatooryochAyaNA masiNA // 538 // khaMghagaraNI u cauhatthavitthaDA vAyavihuyarakkhaTThA | khujjakaraNI ukIra rUvavaINaM kuDahaheU // 539 // 'uvetyAdigAthaikAdazakaM, pUrvoktAni 'pattaM pattAbaMdhoM' ityAdIni upakaraNAdIni caturdaza abolapaTTAni - colapaTTakarahitAni kamaDhagayutAni AryikANAmapi bhaNitAni, pAtrAdInAM ca pramANaM gaNanayA svarUpeNa ca sthavirANAmiva draSTavyaM, kamaDhakaM ca-lepitatumbakabhAjanarUpaM kAMsyamayabRhattarakaroTikAkAramekaikaM saMyatInAM nijodarapramANena vijJeyaM, saMyatInAM ca maNDalImadhye patadgrahako na bhramati ekasyAH saMyatyA aparasyAH kArye na samAyAti tucchasvabhAvAt kintu kamaDhaka evArthikA bhojanakriyAM kurvantItyataH kamaDhakagrahaNaM, 'ahiyANivi hoMti tANevaM' ti adhikAnyapi - pUrvoktacaturdazopakaraNavyatiriktAnyapyupakaraNAnyAryikANAM bhavanti, tAni caivaM // 529 // yathA - avamahAnantakaM 1 paTTakaH 2 ardhorukaM 3 calanikA 4 ca boddhavyA, abhyantaranivasanI 5 bahirnivasanI 6 ca tathA kaJcukacaiva 7 upakakSikA 8 vaikakSikA 9 saGghATI 10 caiva skandhakaraNI 11 ca ete AryikANAM sambandhini oghopadhau paJcaviMzatirbhedAH // 530 - 31 // etAn svayameva vyAcaSTe-'athe'tyAnantarye, avagraha iti yonidvArasya sAmayikI saMjJA tasyAnantakaM- vastraM avagrahAnantakaM, taba nausaMsthAnaM - beDikAkAraM madhyabhAge vizAla paryaMtabhAgayostu tanukamityarthaH, guhyadezarakSArtha - brahmacaryasaMrakSaNArthaM gRhyate, tatpunargaNanApramANenaikaM bhavati, tathA ArtavabIjapAtasaMrakSaNArthaM ghanaM - ghanavatreNa kriyate, puruSasamAnakarkazasparzapariharaNArthaM ca masRNaM-masRNavastreNa kriyate, masRNe hi vastre khIyonisparzasadRzaH sparzo bhavati, sajAtIyazca sajAtIye na prabhavatIti masRNagrahaNaM, tathA 'dehamAzritya' dehAnumAnena pramANaM tasya karaNIyaM dehI hi kasyAzcittanuH kasyAzcitsthUlaH tatastadanusAreNa vidheyamityarthaH // 532 // paTTo'pi gaNanApramANena bhavatyekaH paryantabhAgavartibITakabandhaH pRthutvena catu 83
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ raGgulapramANaH samatirikto vA dairyeNa tu strIkaTIpramANaH, sa ca dehapramANena bhajanIyaH, pRthulakaTIbhAgAyA dIrghaH kRzakaTIbhAgAyAzca ikha ityarthaH, avagrahAnantakasya purataH pRSThatazca dvAvapi paryantabhAgAvAcchAdayan vardhAvatkaTyAM badhyate, tasmiMzca baddhe mallakacchAvadbhavati // 533 // adha UrukAdha bhajatIti niruktavazAdorukaH, tau dvAvapi-avagrahAnantakapaTTI gRhItvA avaSTabhya sarva kaTIbhAgamAcchAdayati, sa ca mallacalanAkRtiH, kevalaM Urvorantare UrUdvaye ca kasAbaddhA, calanakA'pIdRzyeva, kevalamadho jAnupramANA asyUtA kasAnibaddhA lalikA-vaMzoparinartakI tatparidhAnavat / / 534 // antarnivasanI punarupari kaTIbhAgAdArabhya adhaH ardhajavaM yAvadbhavati, sA ca paridhAnakAle lInatarA paridhIyate, AkulatayA janahAso mA bhUditi, bahirnivasanI yA upari kaTIta Arabhya adho yAvat khalugogulphaH (ghuTI) kaTyAM ca davarakeNa pratibaddhA bhavati // 535 // idamadhaH zarIrasya SaividhamupakaraNamuktaM, atha UrdhvakAyasya kathyate, tatra-chAeI'tyAdi, dairyamAzritya svahastenArdhatRtIyahastapramANaH pRthutvena tu hastamAnaH yadvA nijanijazarIrapramANaniSpannaH, asyUtaH pArzvadvaye'pi kasAbaddhaH kApAlikakaJcukavatkaJcukaH kriyate, sa ca uroruhau-stanau chAdayati, kimbhUtau ?, tatrAha-'aNukuie'tti aNu-khalpaM yathA bhavati evaM kucitau-kacukAbhyantare sasaMcArau na gADhaM sampRktAvityarthaH gADhaparidhAne hi ativiviktavibhAgatayA jananayanamana:spRhaNIyarUpau bhavataH tasmAtkaJcukasya zithilameva paridhAnaM vidheyamiti, kakSAyAH samIpamupakakSaM tadAcchAdikA opakakSikA 'evameva' kaJcukavadbhavati, sA ca asyUtA samacaturasrA svahastena sArdhahastapramANA urobhAgaM dakSiNapArzva pRSThaM ca pracchAdayantI vAmaskandhe-vAmapArthe ca bITakapratibaddhA paridhIyate // 536 // vegacchiyatti pUrvAdha, upakakSikAviparIto vaikakSikAlakSaNaH paTTo bhavati, tuzabda upakakSikAsAdRzyAvadhAraNe vAmapArthaparidhAnavizeSe vA draSTavyaH, saca kaJcukamupakakSikA cAcchAdayan vAmapArdhe paridhIyate 'saMghADIo ityAdisArdhA gAthA upari paribhogAya catasraH savATyo bhavanti, ekA dvihastA pRthutvena // 537 // dve trihaste, ekA ca caturhastA dairyeNa tu, catasro'pi sArdhahastatrayapramANAzcaturhastA vA draSTavyAH, tatra 'dvihastA' dvihastavistRtA upAzraye bhavati, na tAM vihAya prakaTadehayA kadAcidAsitavyamiti bhAvaH, ye ca dve 'trihastAyAme trihastavistRte bhavatastayormadhye ekA mikSArtha ekA uccAre bhavati, bhedagrahaNaM gocaryAdhupalabdhatulyavepAdiparihArArtha, tathA avasaraNe-samavasaraNe vyAkhyAne sAtrAdau 'caturhastA' caturhastavistRtA saGghATirbhavati, sA ca aniSaNNapracchAdanAyo. payujyate, yato na tatra saMyatImirupaveSTavyaM kintu UrdhvAmireva sthAtavyaM, tatastayA skandhAdArabhya pAdau yAvad tinyo vapuH pracchAdayantIti, etAzca pUrvaprAvRtaveSapracchAdanArtha zlAghAdItyartha ca masRNAH kriyante, catasro'pi ca gaNanApramANena ekameva rUpaM, yugapatparibhogAbhAvAt // 538 // 'khaMdhe' tyAdi skandhakaraNI'caturhastavistRtA'caturhastadIrghAca samacaturasrA prAvaraNasya vAtavidhutarakSaNArtha catuSpuTIkRtya skandhe dhriyate, saiva ca skandhakaraNI rUpavatyAH saMyatyAH kuDubhanimittaM kubjakaraNyapi kriyate, pRSThapradeze skandhAdhaH saMvRtatayA masRNavatrapaTTakena upakakSikAvaikakSikAnibaddhayA tayA virUpatApAdanAya kuDubhaM vidhIyate iti bhAvaH // 539 // 62 / / samprati 'jiNakappiyANa saMkhA ukkiTThA egavasahIe'tti triSaSTaM dvAramAha jiNakappiyA ya sAhU ukkoseNaM tu egavasahIe / satta ya havaMti kahamavi ahiyA kaiyAvi no huti // 540 // / iha ca vineyajanAnugrahArtha kizcidapratItArthatvAduttaratra yathAlandakalpAdau saprayojanatvAcca prathamaM jinakalpikasvarUpameva nirUpyatetatra jinakalpaM pratipitsunA prathamameva pUrvApararAtrakAle tAvadidaM cintanIyaM-vizuddhacAritrAnuSThAnena kRtaM mayA''tmahitaM ziSyAdiniSpAdanataH parahitaM ca, jAtAzcedAnI mama gacchaparipAlanasamarthAH ziSyAH, tato vizeSataH sAmpratamAtmahitaM mamAnuSThAnamucitaM iti, vicintya cedaM sati parijJAne nijamAyuHzeSa svayameva paryAlocayati, parijJAnAbhAve punaranyamatizAyinamAcAryAdikaM pRcchati, tatra svalpe vAyuSi bhaktaparijJAnAdInAmanyatamanmaraNamaGgIkaroti, atha dIrghamAyuH kevalaM jabAbalaparikSINastadA vRddhavAsaM svIkurute, puSTAyAM tu zaktau jinakalpaM pratipadyate, taM ca pratipattukAmaH pUrvameva paJcamistulanAbhirAtmAnaM tolayati, tadyathA-"taveNa satteNa sutteNa, egatteNa baleNa ya / tulaNA paMcahA vuttA jiNakappaM paDivajjao // 1 // " [ tapasA sattvena sUtreNa ekatvena balena ca / tulanA paJcadhoktA jinakalpaM pratipadyamAnasya // 1 // ] tulanA bhAvanA parikarma cetyekArthAni, tatrAcAryopAdhyAyapravartakasthaviragaNAvacchedakasvarUpAH prAyaH paJcaiva janAH prazastAmiretAbhiH paJcabhirbhAvanAmirjinakalpaM pratipitsavaH prathamamevAtmAnaM bhAvayanti, aprazastAstu kandarpadevakilbiSAmiyogikA''surasammohasvarUpAH paJca bhAvanA vakSyamANAH sarvathA dUrataH pariharanti, tatra tapasA''tmAnaM bhAvayaMstathA kSudhAM parAjayati yathA devAghupasargAdi. nA'neSaNIyAdikaraNato yadi SaNmAsAna yAvadAhAraM na labhate tathApi na bAdhyate, sattvabhAvanayA tu bhayaM nidrAM ca parAjayate, tatra bhayanidrAjayArtha rAtrau supteSu sarvasAdhuSUpAzraya eva kAyotsarga kurvataH prathamA sattvabhAvanA bhavati, dvitIyAdyAstUpAzrayabAhyAdipradezeSu, Aha ca-paDhamA uvassayaMmi ya bIyA bAhiM taiyA caukami / sunnagharaMmi cautthI aha paMcamiyA masANaMmi // 1 // " [prathamopAzraye ca dvitIyA bahiH tRtIyA catuSke / zUnyagRhe caturthI atha paJcamI zmazAne // 1 // sUtrabhAvanayA tu nijanAmavattathA paricitaM sUtraM karoti yathA divA rAtrI vA zarIracchAyAdyabhAve'pyucchvAsaprANastokalavamuhUrtAdikaM kAlaM sUtraparAvartanAnusAreNaiva sarva samyagavagacchati, ekatvabhAvanayA cAtmAnaM bhAvayan saGkATakasaMghATakasAdhvAdinA saha pUrvapravRttAnAlApasUtrArthasukhaduHkhAdiprathamithaHkathAdivyatikarA 84
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ nnirAkaroti, tato bAhyamamatve mUlata eva vyavacchedite paJcAddehopadhyAdibhyo'pi minnamAtmAnamavalokayan sarvathA teSvapi niramiSvaGgo bhavati, balabhAvanAyAM balaM dvividhaM zArIraM manodhRtibalaM ca tatra zArIramapi balaM jinakalpAIsya zeSajanAtizAyikameSTavyaM tapaHprabhRtimistu apakRSyamANasya yadyapi zArIraM balaM tathAvidhaM na bhavati tathApi dhRtibalenAtmA tathA bhAvayitavyo yathA mahadbhirapi parISahopasargairna bAdhyate etAbhiH paJcabhirbhAvanAbhirbhAvitAtmA jinakalpikapratirUpo gacche'pi prativasannupadhyAhAraviSaye dvividhe parikarmaNi pravartate, tatra yadi pANipAtralabdhirasti tatastadanurUpameva parikarma ceSTate, atha pANipAtralabdhirnAsti tataH patadmadhAritvaparikarmaNi yathAyogaM pravartate, AhAraparikarmaNi tu tRtIyapauruSyAmavagADhAyAM vallacaNakAdikamantaM prAntaM rUkSaM ca - " saMsadvamasaMsaTTA udghaDa taha appalevaDA ceva / uggahiyA paggahiyA ujjhiyadhammA ya sattamiyA // 1 // " [ asaMsRSTA saMsRSTA uddhRtA tathA alpalepikA / avagRhItA pragRhItA ujjhitadharmA ca saptamI / / 1 / / ] etAsAM saptAnAM piNDaiSaNAnAM madhye Adyadvayava zeSANAM paJcAnAM madhyAdanyataraiSaNAdvayAmipraheNAhAraM gRhNAti, tatrApyekayA bhaktamaparayA'nveSaNayA pAnakamiti / evamAdyAgamoktavidhinA gacchAntargataH pUrvamevAtmAnaM parikarmayitvA tato jinakalpaM pratipitsuH samagramapi saGgha mIlayati, tadabhAve svagaNaM tAvadavazyamAhvayate, tatastIrthakarasamIpe tadabhAve gaNadhara sannidhAne tadasattve ca caturdazapUrvadharasavidhe tadasambhave dazapUrvadharAntike tadalAbhe tu vaTAzvatthAzokapAdapAdInAmAsattau mahatyA vibhUtyA jinakalpamabhyupagacchati, nijapadavyavasthApitaM sUriM sabAlavRddhaM gacchaM vizeSataH pUrvaviruddhAMzca kSamayati, tadyathA - " jai kiMci pamAeNaM na suhu bhe vaTTiyaM mae puvi / taM bhe khAmemi ahaM nissallo nikkasAo ya // 1 // ANaMdamaMsupAyaM kuNamANA te'vi bhUmigayasIsA / khAmiMti taM jaharihaM jahArihaM khAmiyA teNaM // 2 // " [ yadi kiJcit pramAdena na suSThu bhavatAM vRttaM mayA pUrvaM / tat bhavatAM kSamayAmyahaM vizzalyo niSkaSAyazca // 1 // AnandAnuprAtaM kurvANAste'pi bhUmigatazIrSAH / kSamayanti yathArha yathAI kSamitAstena // 2 // ] nijapadasthApitasUreH zeSasAdhUnAM cAnuzAstiM prayacchati, yathA - "pAlejjasu gaNameyaM appaDibaddho ya hojja savvattha / eso ya paraMparao tumaMpi aMte kuNa evaM // 1 // puvvapavaNNaM viNayaM mA hu pamAehi viNayajoggesuM / jo jeNa pagAreNa uvajujjai taM ca jANehi // 2 // " tathA "omo samarAiNio appatarasuo ya mA ya NaM tugbhe / paribhavaha esa tumhavi visesao saMprayaM pujjo // 3 // " [ pAlayergaNamenamapratibaddhazca bhaveH sarvatra / eSa ca paramparakaH tvamapyante kuryAH // 1 // pUrvaprapanne vinaye mA pramAdIrvinayayogyeSu yo yena prakAreNopayujyate taM ca jAnIyAH // 2 // ] [ avamaH samarAnikaH alpatarazruta iti mainaM paribhUta yuSmAkameSa saMprati vizeSataH pUjyaH // 3 // ] ityAdizikSAM dattvA gacchAdvinirgate cakSurgocarAtIte tasminnAnanditAH sAdhavaH pratinivartante, evaM ca pratipannajinakalpo yatra prAmAdau mAsakalpaM caturmAsakaM vA kariSyati tatra SaT bhAgAn grAmAdeH kalpayati, tatazca yatra bhAge ekasmin dine gocaracaryAyAM hiNDitastatra punarapi saptama eva divase paryaTati, mikSAcaryA grAmAntaragamanaM ca tRtIyapauruSyAmeva karoti, caturthapauruSI tu yatrAvagAhate tatra niyamAdavatiSThate, bhaktaM pAnakaM ca pUrvoktaiSaNAdvayAbhigraheNAlepakRdeva gRhNAti, eSaNAdiviSayaM muktvA na kenApi sArdhaM jalpati, upasargaparISadAn sarvAnapi sahata eva, roge'pi cikitsAM na kArayatyeva, tadvedanAM tu samyageva viSahate, ekAkyeva ca bhavati, anApAtAsaMlokAdidazaguNopeta eva sthaNDile uccArAdi karoti, jIrNavastrANi ca tatraiva tyajati, pramArjanAdiparikarmavirahitAyAM vasatau tiSThati, yadyupavizati tadA niyamAdukaTuka eva na tu niSadyAyAmaupagrahikopakaraNasyaivAbhAvAt, mAsakalpenaiva cAyaM viharati, mattamataGgajavyAghrasiMhAdike ca saMmukhe samApatatyunmArgagamanAdinA IrSyAsamitiM na bhinatti, zrutasampadapi cAsya jaghanyato navamasya pUrvasya tRtIyamAcAravastu, tatra hi nyakSeNa kAlaparijJAnaM, utkarSatastu asampUrNAni daza pUrvANi prathamasaMhanano vajrakuDyasamAnAvaSTambhazcAyaM bhavati, locaM cAsau nityameva vidhatte, AvazyakInaiSedhikI midhyAduSkRtagRhi viSayapRcchopasaMpallakSaNAH paJca sAmAcAryo'sya bhavanti, anye tvAhuH - AvazyakInaiSedhikIgRhasthopasampalakSaNAstisra eva, ArAmAdinivAsina oghataH pRcchAdInAmapi asambhavAdityAdyanyA'pi jinakalpikAnAM sAmAcArI kalpagranthAderavagantavyA // tathA jinakalpikasthitipratipAdanArtha sopayogatvAt kAnicid dvArANi darzyante, tadyathA-- kSetradvAraM 1 kAladvAraM 2 cAritradvAraM 3 tIrthadvAraM 4 paryAyadvAraM 5 AgamadvAraM 6 vedadvAraM 7 kalpadvAraM 8 liGgadvAraM 9 dhyAnadvAraM 10 gaNanAdvAraM 11 abhiprahadvAraM 12 pravAjanAdvAraM 13 niSpratikarmatAdvAraM 14 bhikSAdvAraM 15 pathadvAraM 16 ceti, tatra tIrthaparyAyAgamavedaddhyAnAbhigrahapravrajyAniSpratikarmatAmikSApathadvArANye konasaptatitame parihAravizuddhidvAre yathA vakSyante tathaivAtrApi jJeyAni, kSetradvAre janmanA sadbhAvenaM ca pathyadazasvapi karmabhUmiSu saMharaNena tvakarmabhUmiSvapi bhavati, kAladvAre avasarpiNyAM janmanA tRtIyacaturthArakayoreva vratasthastu pavAra, utsarpiNyAM tu vratasthastRtIyacaturthArakayoreva, janmanA tu dvitIyArake'pi, pratibhAgakAle tu duSSamasuSamArUpe janmataH sadbhAvatazca prApyate, videheSvapi jinakalpikAnAM sadbhAvAt saMharaNena punaH sarvasminnapi kAle prApyate, cAritradvAre pratipadyamAnakaH sAmAyikacchedopasthApanIyayoreva, madhyamavidehatIrthakRtAM sAmAyike prathama pazcimajinayostu chedopasthApanIye, pUrvapratipannastu sUkSmasamparAyayathAkhyAtacAritrayopi, sa copazamazreNyAmeva, na tu kSapakazreNyAM 'tajjamme kevalapaDisehabhAvAoM' [ tajjanmani kevalapratiSedhabhAvAt ] itivacanAt, kalpadvAre sthitakalpe'sthitakalpe ca bhavati, liGgadvAre pratipadyamAnako dvividhe'pi dravyabhAvarUpe line bhavati, pUrvapratipannastu bhAvaliGge'vazyameva, dravyaliGge tu bhAjyo hRtajIrNatAdibhiH kadAcid dravyaliGgasyAbhAvAt, gaNanAdvAre pratipadyamAnakA jaghanyata ekAdaya utkarSataH 85
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ zatapRthaktvaM, pUrvapratipannAH punarjaghanyata utkarSatazca sahasrapRthaktvaM, kevalamutkRSTAjjaghanyaM laghutaraM, ityAdyanyadapi jinakalpikasvarUpaM samayasamudrAdavaseyamiti / samprati sUtramanuzriyate, jinA - gacchanirgatasAdhuvizeSAH teSAM kalpaH - samAcArastena carantIti jinakalpikAH te ca jinakalpikasAdhavaH utkarSata ekasyAM vasatau sapta bhavanti, adhikA-aSTAdayaH kathamapi kadAcanApi na bhavanti, yadyapi caikasyAM vasatAvutkRSTataH sapta jinakalpikAH prativasanti tathApi parasparaM na bhASante dharmavArttAmapi na kurvanti vIthyAmapi caikasyAmeka eva jinakalpikaH pratidinamaTati, na punarapara iti, uktaM ca " ekAe vasahIe ukkoseNaM vasaMti satta jiNA / avaropparasaMbhAsaM caiMti annAnnavIhiM ca // 1 // [ ekasyAM vasatau utkarSato vasanti sapta jinAH / parasparaM saMbhASaM tyajanti anyA'nyavIthiM ca ( vrajanti ) // 1 // ] // 540 // 'chattIsaM sUriNaguNa' tti catuHSaSTaM dvAramAha aTThavihA gaNisaMpaya caugguNA navari huti battIsaM / viNao ya caunbheo chattIsa guNA ime guruNo // 541 // AyAra 1 suya 2 sarIre 3 vayaNe 4 vAyaNa 5 maI 6 paogamaI 7 / eesa saMpayA khalu aTThamiyA saMgahapariNNA 8 (1) // 542 // caraNajuo mayarahio aniyayavittI arcacalo va (4) / juga pariciya ussaggI udattaghosAha vinneo (8) / 543 // cauraMso'kuMTAI bahiraNavajio tave satto (12) / vAI mahuratta nissiya phuDavayaNo saMpayA vayaNeti (16) || 544 // jogo pariNayavAyaNa nijjaviyA bAyaNAe~ nivvahaNe ( 20 ) / oggaha IhAvAyA dhAraNa mahasaMpayA cauroti (24) // 545 // satIM purisaM khetaM vatthaM nAuM paojae vAyaM ( 28 ) / gaNajoggaM saMsataM sajhAe sikkhaNaM jANe (32) // 546 // AyAre suyaviNae vikkhivaNe ceva hoi bodhavyA / dosassa parIghAe viNae causa paDivantI ( 36 ) // 547 // sammattanANacaraNA patteyaM aTThaaTTabheillA / bArasabheo ya tavo sUriguNA huMti chattIsaM ( 2 ) // 548 // AyArAI aTTha u taha caiva ya dasaviho ya Thiyakappo / bArasa tava chAvassaga sUriguNA huMti chattIsaM ( 3 ) // 549 // 'aTThavihe 'tyAdigAthAnavakaM, guNAnAM sAdhUnAM vA gaNaH- samudAyo bhUyAnatizayavAn vA yasyAsti sa gaNI - AcAryastasya sampat-samR ddhirbhAvarUpA gaNisampat, sA AcArAdibhedAdaSTavidhA, kevalamekaikasyAzcaturbhedatvena caturbhirguNane dvAtriMzadbhedAH, vinayazcaturbhedastatra prakSipyate tata ete guroH - AcAryasya SaTUtriMzad guNA bhavanti // 541 // tatrASTau sampada imAH - ' AyAre'tyAdi, AcArazca zrutaM ca zarIraM cetyekava dbhAvAdAcArazrutazarIraM, tathA vacanaM, prAkRtatvAdekAraH, vAcanA matiH prayogamatiH, eteSu viSaye sampat, tathAhi - AcArasampat 1 zrutasampat 2 zarIrasampat 3 vacanasampat 4 vAcanAsampat 5 matisampat 6 prayogamatisaMpat 7 aSTamI ca saMgrahaparijJAsaMpat 8, tatra AcaraNamAcAraH-anuSThAnaM tadviSayA sa eva vA sampad - vibhUtistasya vA sampat-sampattiH prAptirAcArasampat, evamagre'pi vyutpattyartho bhAvanIyaH // 542 // sA caturdhA, yathA-caraNayuto madarahito'niyatavRttiracazcalazveti, tatra caraNaM - cAritraM vratazramaNadharmetyAdisaptatisthAnasvarUpaM tena yuto - yuktazcaraNayutaH, anyatra tu 'saMyamadhuvayogayuktate' tyevamidaM paThyate, tatrApyayameva paramArthaH, yataH saMyamaH - cAritraM tasmin dhruvaH - nityo yogaH -samAdhistena yuktatA, tatra satatopayuktatetyarthaH, tathA madaiH -- jAtikulatapaH zrutAdyudbhavai rahito madarahitaH, pranthAntare tu 'asaMpaggaha' iti paThyate, tatrApi sa evArthaH, yataH samantAtprakarSeNa - jAtiMzrutataporUpAdiprakRSTatAlakSaNenAtmano grahaNaM - ahameva jAtimAnityAdirUpeNAvadhAraNaM sampraprahaH na tathA asampragraho jAtyAyanutsiktatvamityarthaH, aniyatavRttiH - prAmAdiSvaniyatavihArasvarUpatA, tathA'cabhvalo-vazIkRtendriyaH, anyaMtra tu 'vRddhazIlatA' ityevaM paThyate, tatra vRddhazIlatA - vapuSi manasi ca kAminImanomohane vayasi vartamAnasyApi nibhRtasvabhAvatA nirvikAratetiyAvat, yataH - " manasi jarasA'bhibhUtA jAyante yauvane'pi vidvAMsaH / mUDhadhiyaH punaritare bhavanti vRddhatvabhAve'pi // 1 // // tathA zrutasampacaturdhA, yathA-tatra 'sUcanAtsUtra' miti yugo - yugapradhAnAgamaH paricitasUtra:kramotkramavAcanAdibhiH sthirasUtraH utsargI - utsargApavAdasvasamayaparasamayAdivedI udAttaghoSAdi - udAttAnudAttAdisvaravizuddhividhAyI, anyatra bahuzrutatA 1 paricitasUtratA 2 vicitrasUtratA 3 ghoSavizuddhikaraNatA 4 ceti paThyate, arthastu sa eva // 543 // zarIrasampadaM caturvidhAmAha - 'ca' ityAdi, tatra caturasraH - ArohapariNAhayukto dairghyavistArAbhyAM lakSaNapramANasahitAbhyAM yukta itiyAvat tathA akuNTAvi:sampUrNapANyAdiH tathA badhiratvAdivarjitaH - avikalasakalendriyaH, tathA dRDhasaMhananatvena bAhyAbhyantarabhedaminne tapasi zaktaH samarthaH, anyatra tu ArohapariNAhayuktatA 1 anavatrApyatA 2 paripUrNendriyatA 3 sthirasaMhananatA 4 ceti paThyate, tatrApi sa evArthaH, kevalamavidyamAnamavatrApyaM--avatrapaNaM lajjanaM yasya so'yamanavatrApyo yadvA avatrApayituM - lajjayitumarhaH zakyo vA avatrApyo--lajjanIyo na tathA'navatrApyoShIna sarvAGgatvenAlajjAkara ityarthaH vacanasampaJcaturdhA, tadyathA - 'vAI'tyAdi, vAdI madhuravacana: anizritavacanaH sphuTavacanazcetyeSA 'vacane' vacanaviSaye sampat, tatra vadanaM - vAdaH sa prazasto'tizAyI vA vidyate yasya sa vAdI Adeyavacana ityarthaH tathA prakRSTArthapratipAdakamaparuSaM sukharatAgambhIratAdiguNopetamata eva zrotRjanamanaH prINakaM vacanaM yasya sa madhuravacanaH, tathA rAgadveSAdibhiranizritaM - akaluSaM vacanaM yasya so'nizritavacanaH, sphuTaM - sarvajanasubodhaM vacanaM yasya sa sphuTavacanaH, anyatra tu AdeyavacanatA 1 madhuravacanatA 2 anizritavacanatA 3 86
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ asandigdhavacanatA 4 ceti paThyate, arthaH prAgvadeva // 544 // atha vAcanAsampacaturdhA, tadyathA - ' jogo' ityAdi, tatra pariNAmikatvAdiguNopetAn ziSyAn vijJAya yasya yadyogyaM sUtraM tattasyaivoddizan samuddizan vA yogyavAcanaH, apariNAmikAdAvapa kaghaTani hitajalodAharaNato doSasambhavAt, tathA pUrvapradattasUtrAlApakAn ziSyasya samyakpariNamayya tato'parAparAlApakAnAM vAcanAM punaH punaH prayacchan pariNatavAcanaH, tathA vAcanAyAHvyAkhyAnasya niryApayitA - nirvAhakaH, ziSyasamutsAhanena jhaTityeva pranthaM samarthayate na punarapAntarAle evameva mubhAtItyarthaH, tathA nirvAhaNo - nirvAhako'rthasyeti zeSaH, pUrvAparasAGgatyena svayaM jJAnato'nyeSAM ca kathanataH samyagarthe nirgamayatIti bhAvaH, pranyAntare tvevaM dRzyate - viditvoddezanaM 1 viditvA samuddezanaM- pariNAmikAdikaM ziSyaM jJAtvetyarthaH 2 parinirvApya vAcanA - pUrvadattAkApakAnaghigamayya ziSyaM punaH sUtradAnamityarthaH 3 arthaniryApaNA arthasya pUrvAparasAGgatyena gamaniketyarthaH 4 // atha matisampacaturdhA, tadyathA - ' uggahe 'tyAdi, avagrahaH IhA avAyaH dhAraNA ca, avagrahAdInAM ca svarUpaM SoDazottaradvizatatamadvAre vakSyate || 545|| tathA prayogaH-atra vAdAdiprayojanasiddhaye vyApAraH tatkAle matiH - vastuparicchittiH prayogamatiH, tatsampacaturdhA, tadyathA - 'sattiM' ityAdi, zaktiM puruSaM kSetraM vastu ca jJAtvA vAdaM prayuJjIta, tatra zakterjJAnaM vAdAdivyApArakAle kimamuM vAvadUkaM vAdinaM jetuM mama zaktirasti na vetyAtmIyasvarUpaparyAlocanaM, puruSajJAnaM kimayaM prativAdI puruSaH saugataH sAGkhyo vaizeSiko'nyo vA tathA pratibhAdimAnitaro vetyAdiparibhAvanaM, kSetrajJAnaM kimidaM kSetraM mAyAbahulamanyathA vA tathA sAdhubhirbhAvitamabhAvitaM vetyAdivimarzanaM, vastujJAnaM kimidaM rAjAmAtyAdi sabhAsadAdi vA vastu dAruNamadAruNaM vA bhadrakamabhadrakaM vetyAdinirUpaNaM / tathA saGgrahaH-svIkaraNaM tatra parijJAnaM nAma - abhidhAnaM saGgrahaparijJA, tatsampaJcaturdhA, tadyathA - 'gaNe' tyAdi, tatra gaNasya gacchasya bAladurbalaglAnabahuyatijanAdilakSaNasya nirvAhayogyakSetragrahaNaM gaNayogyopasaGgrahasampat prathamA 1, tathA bhadrakAdipuruSaM prati... tadanurUpadezanAdikaraNena saMsaktasampad dvitIyA 2, pranthAntare tu niSadyAdimAlinyaparihArAya pIThaphalakopAdAnAtmikA dvitIyA sampaduktA, na caitAni pIThAdIni na gRhyante, samaye prAhitatvAn, tathA ca jItakalpe - " pIDhaphalagAigahaNe na u mailiMtI nisijvAI / vAsAsu viseseNaM annakAlaM tu gammaettha // 1 // pANA sIyala kuMthAiyA ya to gahaNa vAsAsu / " [ pIThaphalakAdigrahaNe naiva malinyante niSadyAdIni varSAsu vizeSeNa anyakAle tu gamyate'nyatra // 1 // prANAH zItalaM kundhvAvikAzca tato mahaNaM varSAsu ] tathA yathAsamayameva svAdhyAyapratyupekSaNAmikSATanopadhisamutpAdanAtmikA svAdhyAyasampattRtIyA, tathA gurupravrAja kAdhyApaka ratnAghikaprabhRtInAmupadhivaddanavizrAmaNAbhyutthAnadaNDakopAdAnAdizikSaNAtmikA zikSopasaGgrahasampaJcaturthI, ityevaM caturvidhAM saMgrahaparijJAsampadaM jAnIyAt, darzitA aSTApi pratyekaM caturvidhA gaNisampadaH // 546 // idAnIM caturvidhaM vinayamAha - ' Aye' tyAdi, AcAravinayaH zrutavinayo vikSepaNavinayo doSaparighAtavinayazceti vinayaviSaye eSA caturdhA pratipattirbhavati, tatra AcAro - pratinAM samAcAraH sa eva vinIyate- apanIyate karmAneneti vinayaH AcAravinayaH, sa caturdhA, yathA-saMyamasAmAcArI tapaHsamAcArI gaNasAmAcArI ekA kivihArasAmAcArI ca tatra saMyamaM svayamAcarati paraM ca prAhayati tatra ca sIdantaM sthirIkaroti tatrodyataM copabRMhatIti saMyama sAmAcArI 1, pAkSikAdiSu tapaHkarma svayaM karoti paraM ca kArayati mikSAcaryA svayamanutiSThati paraM ca tasyAM niyuGkte iti tapaH sAmAcArI 2, pratyupekSaNAbAlavRddhAdivaiyAvRttyAdikAryeSu svayamudyato'glAnyA gaNaM prerayatIti gaNasAmAcArI 3, ekAki vihArapratimAM svayaM pratipadyate paraM ca prAhayatIti ekAki bihAra sAmAcArI 4 / zrutavinayo'pi caturdhA, sUtravAcanAM dadAti 1 artha vyAkhyAnayati 2 hitaM vAcayati, hitavAcanA ca tadaiva bhavati yadA sUtramarthaM tadubhayaM ca pAriNAmikAdiguNopetaM ziSyaM paribhAvya yadyasya yogyaM tattasyaiva dadAti 3, sUtramartha vA niHzeSaM parisamAptiM yAvadvAcayati nAnavasthitatayA'pAntarAle'pi mudhyatIta 4 / vikSipyate iti vikSepaNaM tadeva vinayo vikSepaNavinayaH, sa caturdhA, tatra mithyAdRSTiM mithyAmArgAdvikSipya samyaktvamArga prAhayatItyekaH 1, samyagdRSTiM tu gRhasthaM gRhasthabhAvAdvikSipya pravAjayatIti dvitIyaH 2, samyaktvAcAritrAdvA cyutaM tadbhAvAdvikSipya punastatraiva vyavasthApayatIti tRtIyaH 3, svayaM ca cAritradharmasya yathaivAbhivRddhistathaiva pravartate aneSaNIya paribhogAdityAgena eSaNIyaparibhogAdisvIkAreNa ceti caturthaH 4 / doSAH - krodhAdayasteSAM parighAto-nirghAtanA sa evaM vinayo doSaparighAtavinayaH, sa caturdhA kruddhasya dezanAdibhiH krodhanirghAtanamityekaH 1, kaSAyaviSayAdibhirduSTasya tadbhAvavinivartanamiti dvitIyaH 2, bhaktapAnAdiviSayAyAH parasamayaviSayAyA vA kAGkSAyA nivartanamiti tRtIyaH 3, svayaM ca krodhadoSakAGgArahitasya supraNihitasya pravartanamiti caturthaH 4 / tadevamete sarve'pi SaTtriMzadguNA gurorbhavanti // 547 // athavA itthaM SaTtriMzadguNA gurorbhavanti, tatrAha - ' sammatte 'tyAdi, samyaktvasya - darzanAcArasya niHzaGkitAdayaH jJAnasya-jJAnAcArasya kAlavinayAdayaH caraNasya - cAritrAcArasya IryAsamityAdayaH pratyekamaSTAvaSTau bhedA militAzcaturviMzatiH, tapasazca bAhyAbhyantarabhedaminnasya pratyekaM SaDvidhatvena anazanAdayo dvAdaza bhedAH, sarvamIlane ca SaTtriMzadbhavanti / / 548 // atha bhaGgayantareNApi guroH SaTtriMzadguNAnAha - ' AyArAI' tyAdi, AcArAH - zrutAdayaH prAgvyAvarNitasvarUpA avivakSitasvasvabhedA aSTau gaNitampadaH, tathA "Acelaku 1 desiya 2 sijjAyara 3 rAyapiMDa 4 kiikamme 5 / vaya 6 jeTTha 7 paDikamaNe 8 mAsaM 9 pajjosavaNakappo 10 // 1 // / " ityevaM vakSyamANasvarUpo dazavidhaH sthitakalpaH, tathA dvAdazavidhaM tapaH prAguktasvarUpaM, tathA SaDAvazyakAni - sAmAyikacatuvaiizatistavavandanakapratikramaNakAyotsargapratyAkhyAnalakSaNAni, etAni sarvANyapi militAni SaTtriMzatsUriguNA bhavanti / iha caivamanyA api SatrizikAH sambhavanti, tAstu vistarabhayAnnAmidhIyante, kevalaM kizvitsopayogatvAt supratItatvAca - 'desakulajAirUve saMghavaNI 87
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhihajao aNAsaMsI / avikatthaNo amAyI thiraparivADI gahiyavako // 1 // jiyapariso jiyanido majhatyo desakAlabhAvannU / Asabaladdhapaibho nANAvihadesabhAsanU // 2 // paMcavihe AyAre jutto suttatthatadubhayavihinnU / AharaNaheuvanayanayaniuNogAhaNAkusalo // 3 // sasamayaparasamayaviU gaMbhIro dittimaM sivo somo| guNasayakalio eso pavayaNasAraM parikaheuM // 4 // iti gAthAcatuSTayabhaNitAH suriguNAH patriMzadarzyante tatra yutazabdaH pratyekamamisambadhyate, dezayutaH kulayuta ityAdi, tatra yo madhyadeze jAto yo vA'rdhaSaDaviMzatiSu janapadeSu sa dezayutaH, sa hyAryadezabhaNitaM jAnAti tataH sukhena tasya samIpe ziSyAH sarve'pyadhIyante iti tadupAdAnaM 1 kulaM-paitRka tathA ca lokavyavahAraH-IkSvAkukulajo'yamityAdi tena yutaH pratipannArthanirvAhako bhavati 2 jAtiH-mAtRkI tayA yuto vinayAdiguNavAn bhavati 3 rUpayuto lokAnAM guNaviSayabahumAnabhAga jAyate, 'yatrAkRtistatra guNA vasantItipravAdAt, kurUpasya anAdeyatvAdiprasaGgAzca 4 saMhananena-viziSTazArIrasAmarthyarUpeNa yuto vyAkhyAyAM na zrAmyati 5 dhRtiH-viziSTamAnasAvaSTambhalakSaNA tayA yuto nAtigahaneSvapyartheSu bhramamupayAti 6 anAzaMsI-zrotRbhyo vakhAdyanAkAGkI 7 avikatthano-nAtibahubhASI, yadvA svalpe'pi kenacidaparAddhe punaH punastadutkIrtanaM vikatthanaM tadrahitaH 8 amAyI-zAThyarahitaH 9 sthirA-atizayena nirantarAbhyAsataH sthairyamApannA anuprayogaparipATyo yasya sa sthiraparipATiH, tasya hi sUtramartho vA na manAgapi galati 10 gRhItavAkyaH-upAdeyavacanaH, tasya hi svalpamapi vacanaM mahArthamiva pratibhAti 11 jitaparSat na mahatyAmapi parSadi kSobhamupayAti 12 jitanidraH-alpanidraH, sa hi rAtrau sUtramartha vA paribhAvayan na nidrayA bAdhyate 13 madhyastha:-sarveSu ziSyeSu samacittaH 14 dezaM kAlaM ca bhAvaM ca jAnAtIti dezakAlabhAvaH, sa hi dezaM kAlaM bhAvaM ca lokAnAM jJAtvA sukhena viharati, ziSyANAM vA'bhiprAyAn jJAtvA tAna sukhenAnuvartayati 15-16-17 AsannA-tatkSaNAdeva labdhA karmakSayopazamenAvirbhUtA pratibhA-paratIthikAdInAmuttarapradAnazaktiryasya sa AsannalabdhapratibhaH 18 nAnAvidhAnAM dezAnAM bhASAM jAnAtIti nAnAvidhadezabhASAjJaH, sa hi nAnAdezIyAn ziSyAn sukhena zAstrANi grAhayati, tattaddezajAMzca janAn tattadbhASayA dharmamArge'vatArayati 19 paJcavidha AcAro-jJAnAcArAdirUpastasmin yuktaH-udyuktaH svayamAcAreSvanavasthitasyAnyAnAcAreSu pravartayitumazakyatvAt 24 sUtrArthagrahaNena caturbhaGgI sUcitA, ekasya sUtraM nArthaH dvitIyasyArtho na sUtraM tRtIyasya sUtramapyartho'pi caturthasya na sUtraM nApyarthaH, tatra tRtIyabhaGgAhaNArtha tadubhayagrahaNaM, tataH sUtrArthatadubhayavidhIna jAnAtIti sUtrArthatadubhayavidhijJaH 25 AharaNaM-dRSTAntaH hetuvividha:-kArako jJApakazca, tatra kArako yathA ghaTasya kartA kumbhakAraH, jJApako yathA tamasi ghaTAdInAmamivyAkaH pradIpaH, upanaya:upasaMhAro dRSTAntadRSTasyArthasya prakRte yojanamiti bhAvaH 'kAraNa'tti pAThe tu kAraNaM-nimittaM nayA-naigamAdayaH eteSu nipuNaH AharaNahetupanayanayanipuNaH, sa hi zrotAramapekSya tatpratipattyanurodhataH kacid dRSTAntopanyAsaM 26 kaciddhetUpanyAsaM karoti 27 upasaMhAranipuNatayA samyagadhikRtamarthamupasaMharati 28 nayanipuNatayA sa samyagadhikRtanayavaktavyatA'vasare samyak saprapaJcavaiviktyena nayAnamighatte 29 pAhaNAkuzala:-pratipAdanazaktiyuktaH 30 svasamayaM 31 parasamayaM 32 ca vettIti svasamayaparasamayavit, sa hi pareNAkSiptaH sukhena khapakSaM parapakSaM ca nirvAhayati, gambhIra:-atucchakhabhAvaH 33 dIptimAn-paravAdinAmanuddharSaNIyaH 34 ziva:-akopano yadivA yatra tatra vA viharan kalyANakaraH 35 somaH-zAntadRSTiH 36 iti SaTtriMzadguNopeto gururvijJeyaH, upalakSaNatvAcAmISAM guNAnAmaparairapi guNairaudAryasthairyAdimiH zazadharakaranikarakamanIyairalakRtaH pravacanopadezako gururbhavati, tathA cAha-"guNasayakalio jutto pavayaNasAraM parikahe"ti, yadvA guNA-mUlaguNA uttaraguNAzca teSAM zatAni taiH kalitoguNazatakalitaH yuktaH-samIcInaHpravacanasya-dvAdazAMgasya sAraMartha kathayituM, yaduktaM-"guNasuDhiyassa kyaNaM ghayaparisitto vva pAvao bhAi / guNahINassa na sohai nehavihUNo jaha paIvo // 1 // [guNasusthitasya vacanaM ghRtapariSikta iva pAvako bhAti / guNahInasya na zobhate snehavihIno yathA prdiipH||1||] iti gAthAcatuSTayAH / / 549 // 64 // idAnIM 'viNao bAvannaMbheyapaDibhinno'tti paJcaSaSTaM dvAramAha titthayara 1 siddha 2 kula 3 gaNa 4 saMgha 5 kiriya 6 dhamma 7 NANa 8 NANINaM 9 / Ayariya 10 theru 11 vajjhAya 12 gaNINaM 13 terasa payAI // 550 // aNasAyaNA 1 ya bhattI 2 bahu mANo 3 taha ya vaNNasaMjalaNA 4 / titthayarAI terasa caugguNA huMti bAvaNNA // 551 // 'titthe'tyAdigAthAdvayaM, tIrthakarAdisvarUpANi tAvat trayodaza padAni, tatra tIrthakarasiddhau prasiddhau kulaM-nAgendrakulAdi gaNaH-koTikAdiH sabaH-pratItaH kriyA-astivAdarUpA dharma:-zramaNazrAvakadharmAdiH jJAnaM-matyAdi jJAnina:-tadvantaH AcAryaH pratItaH sthaviraH-sIdatAM sthirIkaraNahetuH upAdhyAyaH-prasiddhaH kiyato'pi sAdhusamudAyasyAdhipatirgaNI // yadi nAmaitAni ca trayodaza padAni tataH kimityAha-AzAvanA-jAtyAdihIlanA tadabhAvo'nAzAtanA tIrthakarAdInAM sadaiva kartavyA, tathA bhaktiH-teSvevocitopacArarUpA tathA bahumAna:-teSve'vAntaraGgapratibandhavizeSaH tathA teSAmeva 'varNasavalanA' varNa:-kIrtistasya savalanA-prakAzanaM, anena prakAreNa tIrthakarAdayatrayodaza caturguNA anAzAtanAyupAdhibhedena dvipaJcAzadvinayabhedA bhavantIti // 550-551 // 65 // samprati 'caraNaM ti SaTpaSTaM dvAramAha vaya 5 samaNadhamma 10 saMjama 17 veyAvacaM 10 ca baMbhaguttIo 9 / nANAitiyaM 3 tava 12 kohaniggahA 4 ii caraNameyaM 70 // 552 // pANivaha musAvAe adatta mehuNa pariggahe ceva / eyAI 88
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ hoti paMca u mahavvayAiM jaINaM tu // 553 // khaMtI ya maddava'java muttI tava saMjame ya SoDavve / sacaM soyaM AkiMcaNaM ca baMbhaMca jidhmmo|| 554 // paMcAsavA viramaNaM paMciMdiyaniggaho ksaayjo| daMDattayassa viraI satarasahA saMjamo hoi // 555 // puDhavi 1 daga 2 agaNi 3 mAruya 4 vaNassai 5 bi 6 ti 7 cau 8 paNidi 9 ajjIvA 10 / pehu 11 ppeha 12 pamajaNa 13 pariThavaNa14 maNo 15 vaI 16 kAe 17 // 556 // Ayariya 1 uvajjhAe 2 tavassi 3 sehe 4 gilANa5 sAhUsuM 6 / samaNonna 7 saMgha 8 kula 9gaNa 10 veyAvaccaM havai dasahA // 557 // vasahi 1 kaha 2 nisigniM 3 diya 4 kuDuMtara 5 puvvakIliya 6 paNIe 7 / aimAyAhAra 8 vibhUsaNAI 9 nava baMbhaguttIo // 558 // bArasa aMgAIyaM nANaM tattatthasadahANaM tu / dasaNameyaM caraNaM viraI dese ya savve ya // 559 // aNasaNamUNoyariyA vittisaMkhevaNaM rasacAo / kAyakileso saMlINayA ya bajjho tavo hoi||560||paaycchittN viNao veyAvacaM taheva sajjhAo |shaannN ussaggovi ya abhitarao tavo hoi // 561 // koho mANo mAyA lobho cauro havaMti hu ksaayaa| eesiM niggahaNaM caraNassa havaMtime bheyaa||562|| 'vayetyAdigAthAdazakaM, vratAni-prANAtipAtaviramaNAdIni parigrahaviramaNAntAni tathA zramaNAnAM-sAdhUnAM dharmaH zramaNadharma:-zrAntimArdavAdiko dazabhedaH tathA sam-ekIbhAvena yamaH-uparamaH saMyamaH saptadazabhedaH tathA vyApiparti smeti vyApRtastasya bhAvo vaiyAvRttyaM AcAryAdibhedAdazaprakAra tathA brahma-brahmacarya tasya guptayo brahmacaryaguptayaH tAzca vasatyAdikA nava tathA jJAyate'neneti jJAnaM-AminibodhikAdi tat Aviryasya tad-jhAnAdi AdizabdAtsamyagdarzanacAritraparigrahaH jJAnAdi ca tat trikaM ca jJAnAditrikaM tathA tapo-dvAdazaprakAramanazanAdi tathA krodhasya niprahaH krodhanigrahaH bahuvacanaM mAnanigrahAdipariprahArtha, iti-evamprakAraM etaccaraNaM bhavatIti, 'kohaniggahAI caraNaM' iti tu pAThe krodhanigraha Adiryasya mAnanigrahAdikadambakasya tatkrodhanigrahAdi, etaccaraNamavaseyamiti / iha sahRdayaMmanyaH prAha-nanu caturthavratAntargatatvAd guptayo na pRthagbhaNanIyAH, atha parikarabhUtAzcaturthavratasya brahmacaryaguptayo'bhidhIyante evaM tarhi prANAtipAtaviramaNAderekaikasya vratasya parikarabhUtA bhAvanA api vAcyAH , gupterbhaNane vA caturtha vrataM na bhaNanIyaM, tathA jJAnAditrikasya grahaNaM na karaNIyaM, kintu jJAnasamyagdarzanayorevopanyAsaH kAryaH, cAritrasya vratagrahaNenaiva grahaNAt , tathA zramaNadharmagrahaNe saMyamagrahaNaM tapograhaNaM cAtiricyate, saMyamatapasI voddhRtya zramaNadharmopanyAsaH karaNIyaH, tathA tapograhaNe sati vaiyAvRttyasyopanyAso nirarthakaH, vaiyAvRttyasya tapo'ntargatatvAt , tathA kSAntyAdidharmaprahaNe sati krodhAdinipragrahaNamanarthakameva, tadiyaM gAthA paribhAvyamAnA AlUnavizIrNeti, tatrocyate, caturacakravartimiryadetaducyate-vratamahaNe sati guptayo na pRthagvAcyA iti, tadyuktaM, caturthavratasya hi nirapavAdatvaM darzayitumetA brahmacaryaguptayaH pRthagupAttAH, yaduktamAgame"navi kiMci aNunnAyaM paDisiddhaM vAvi jiNavariMdehiM / muttuM mehuNabhAvaM na viNA taM rAgadosehiM // 1 // " iti [naiva kizcidanujJAtaM pratiSiddhaM vApi jinavarendraH / muktvA maithunabhAvaM na sa vinA rAgadveSau // 1 // ] athavA prathamacaramatIrthakarayoH parigrahavatAt minnametanmahAvrataM bhavatItyetasyArthasya jJApanArtha bhedenopanyAsa iti, yaccAbhyadhIyata-vratagrahaNe jJAnAditrikaM na vaktavyaM, kintu jJAnadarzanadvayameva cAritrasya vratagrahaNenaiva gatatvAditi, tadayuktaM, yato yadetad vratacAritraM sa ekAMzaH sAmAyikAdeH paJcavidhasya cAritrasya, caturvidhaM cAritramadyApyagRhItamasti, tadartha jJAnAditrayamupanyastaM iti, yaccoktaM zramaNadharmagrahaNe saMyamatapasorupAdAnaM na vidheyaM, zramaNadharmagrahaNenaiva tayogRhItatvAt , tadapyasAdhu, saMyamatapasoH pradhAnamokSAGgatvena pRthagupAdAnAt, kathaM mokSaM prati pradhAnAGgatvaM iti cet, tatra brUmaH-apUrvakarmAzravasaMvarahetuH saMyamaH, pUrvopArjitakarmakSayahetuzca tapaH, tataH pradhAnatvamanayoH, ataH zramaNadharmagRhItayorapyanayoH pradhAnatayA bhedenopanyAsaH kRtaH, dRSTazvAyaM nyAyo yathA brAhmaNA AyAtA vaziSTo'pyAyAtaH, atra hi brAhmaNagrahaNena vaziSTasyApi grahaNaM kRtameva tathApi pradhAnatayA tasya bhedenopanyAsaH kriyata iti, yaccoktaM-tapograhaNena vaiyAvRttyasyApi grahaNAdbhedena tadupAdAnaM na vidheyamiti, tadapyacAru, vaiyAvRttyasya yathA svaparopakArakAritvena prAdhAnyaM na tathA'nazanAdInAM zeSatapobhedAnAmiti khyApanArtha tasya bhedenopAdAnaM, yaJcAmihitaM-zramaNadharmagrahaNenaiva gRhItatvAtkrodhAdinigrahaH pRthaga na vaktavya iti, tadapyasAdhIyaH, yato dvividhAH krodhAdayaH-udIrNA anudIrNAzva, tatrodIrNAnAM krodhAdInAM nigrahaNaM krodhAdinigrahaH anudIrNAnAM tu teSAmudayanirodhanaM kSAntyAdaya iti jJApanArtha pRthagupAdAnaM, athavA vastu trividhaM-mAjhaM heyamupekSaNIyaM ca, tatra kSAntyAdayo prAyAH krodhAdayo heyAH ato nigrahItavyAste ityevamarthamitthamupanyAsaH, tataH sarvamanavadyAmiti // enAM ca gAthAM svayameva sUtrakAraH pratyavayavaM vyAkhyAnayati-'ekadezena samudAyopacArAt 'pANivaha'tti prANivadhaviratiriti draSTavyaM, evaM mRSAvAdAdiSvapi, tatra prANinAM-trasasthAvarajIvAnAM ajJAna 1 saMzaya 2 viparyaya 3 rAga 4 dveSa 5smRtibhraMza 6 yogaduSpaNidhAna dharmAnAdara 8 rUpASTavidhapramAdayogAdvadho-hiMsanaM prANivadhastasmAdviratiH-samyagjJAnazraddhAnapUrvikA nivRttiH prathamavrataM, mRSA-alIkaM vadanaM-priyapathyatathyavacanaparihAreNa bhASaNaM mRSAvAdastasmAdviratiddhitIyaM vrataM, tatra priyaM vacanaM yat zrutamAtraM prINayati pathyaM-yaduttarakAle hitaM tadhyaM-satyaM, tadhyamapi vyavahArApekSayA yadapriyaM yathA cauraM prati caurastvaM kuSThinaM prati kuSThI tvamiti 89
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ tadapriyatvAnna tathyaM, vadhyamapi yadahitaM yathA mRgayumiH pRSThasyAraNye mRgAn dRSTavato mayA mRgA dRSTA iti, tajantujAtaghAtapApanimittatvAd na tathyamiti, adattasya-svAminA'vitIrNasyAdAnaM-grahaNaM adattAdAnaM, taba svAmijIvatIrthakaragurvadattabhedena caturvidhaM, tatra svAmyadattaM-tRNadArupASANAdikaM tatsvAminA yadadattaM, jIvAdattaM yatsvAminA dattamapi jIvenAdattaM, yathA pravrajyApariNAmarahito mAtApitRbhyAM putrAdirgurubhyo dIyate sacittapRthvIkAyAdirvA, taddhi tatsvAminA dattamapi tadadhiSThAyakajIvairadacamiti, tIrthakarAdattaM yattIrthakaraiH pratiSiddhamAdhAkarmAdi gRhyate, gurvadattaM nAma svAminA dattamAdhAkarmAdidoSarahitaM gurUnananujJApya yad gRhyate, tasmAdviratistRtIyaM vrataM, mithunaMstrIpuMsadvandvaM tasya karma maithunaM tasmAdviratizcaturtha vrataM, parigRhyate-AdIyate asAviti parigrahaH parigrahaNaM vA parigrahaH, sa ca dhanadhAnyakSe vAsturUpyasuvarNacatuSpada dvipadakupyabhedAnnavavidhastasmAdviratiH-mUrchAparihAreNa nivRttiH, 'mucchA pariggaho vutto' itivacanAt, na tu dravyAdityAgamAtraM, yasmAdavidyamAneSvapi dravyakSetrakAlabhAveSu mUrchayA prazamasaukhyaviparyAsena cittaviplavaH syAt , satsvapi ca dravyAdiSu tRSNAtyaktamanasAmasamaprazamasukhasaMprAptyA cittaviplavAbhAvaH, ata eva dharmopakaraNadhAriNAmapi munInAM zarIre upakaraNe ca nirmamatvAnAmaparimahatvaM, yadAhurasmadguravaH-"dharmasAdhananimittamuktavadvastrapAtramupakAri dhArayan / dehavanna hi parigrahI yatiH, prema nAsya yadi mUrchayA saha // 1 // " etAni yatInAM bhavanti paJcaiva tuzabdasyaivakArArthatvAnna catvAri, prathamapazcimatIrthakRtIrthayoH pacAnAmeva bhAvAt , mahAntibRhanti tAni ca bratAni ca-niyamA mahAvratAni, mahattvaM caiSAM sarvajIvAdiviSayatvena mahAviSayatvAt , uktaM ca "paDhamaMmi sambajIvA bIe carime ya savvadavvANi / sesA mahavvayA khalu tadekadeseNa davANaM // 1 // " [prathame sarvajIvA dvitIye carame ca sarvadravyANi / zeSANi mahAbratAni khalu tadekadezena dravyANAM // 1 // ] iti, tessaaN-vyaannaamekdeshenetyrthH||ath zramaNadharmamAha-khaMtI'tyAdi, kSAnti:kSamA zaktasyAzaktasya vA sahanapariNAmaH, sarvathA krodhaviveka ityarthaH, mRduH-astabdhastasya bhAvaH karma vA mArdavaM-nIcairvRttinutsekazva, ajuH-avakramanovAkAyakarmA tasya bhAvaH karma vA ArjavaM-manovAkAyavikriyAvirahaH mAyArahitatvamitiyAvat, mocanaM muktiH-bAyA. bhyantaravastuSu tRSNAvicchedaH lobhaparityAga ityarthaH, tapyante rasAdidhAtavaH karmANi vA'neneti tapaH, taba dvAdazavidhamanazanAdi, saMyamaH -AzravaviratilakSaNaH, satyaM-mRSAvAdaviratiH, zaucaM-saMyama prati nirupalepatA niratIcAratetyarthaH, nAsya kicana-dravyamastItyakiJcanaH tasya bhAva AkizcanyaM, upalakSaNaM caitat tena zarIradharmopakaraNAdiSvapi nirmamatvamAkimanyaM, navabrahmacaryaguptisanAtha upasthasaMyamo brahma, eSa dazaprakAro yatidharmaH, anye tvevaM paThanti-"khaMtI muttI ajava mahava taha lAghave tave ceva / saMjama ciyAga'kiyaNa boddhavve baMbha cere y||1||" tatra lAghavaM-dravyato'lpopadhitA bhAvato gauravaparihAraH tyAgaH-sarvasaGgAnAM vimocanaM saMyatebhyo vanAdidAnaM vA, zeSaM prAgvat // atha saMyamamAha-'paMcAsavetyAdi, AbhUyate-upAya'te karma ebhirityAzravAH-aminavakarmabandhahetavaH prANAtipAtamRSAvAdAdattAdAnamaithunaparigrahalakSaNAH paca tebhyo viramaNaM-vinivartanaM, indriyANi-sparzanarasanaghrANacakSuHzrotralakSaNAni paJca teSAM nigraho-niyantraNaM sparzAdiSu viSayeSu lAmpaTyaparihAreNa varjanam, kaSAyA:-krodhamAnamAyAlobhalakSaNAzcatvArasteSAM jayaH-amibhavaH uditAnAM viphalIkaraNena anuditAnAM cAnutpAdanena, daNDyate-cAritraizvaryApahArato'sArIkriyate emirAtmeti daNDA-duSpayuktA manovAkAyAsteSAM trayaM daNDatrayaM tasya virati:-azubhapravRttinirodhaH, eSa saptadazavidhaH saMyamo bhavati // athavA'nyathA saptadazavidhaH saMyamo bhavati-puDhavI'tyAdi, pRthivyudakAnimArutavanaspatidvIndriyatrIndriyacaturindriyapaJcendriyANAM manovAkAyakarmamiH karaNakAraNAnumatimizca saMrambhasamArambhArambhavarjanamiti navadhA jIvasaMyamaH, tatra "saMkappo saMrambho paritAtakaro bhave samAraMbho / Arambho uddavao suddhanayANaM tu savvarsi ||1||"[sNklpH saMrambhaH paritApakaro bhavet samArambhaH / ArambhaH upadravataH zuddhanayAnAM ca sarveSAM // 1 // ] tathA ajIvarUpANyapi pustakAdIni duSSamAdidoSAttathAvidhaprajJA''yuSkazraddhAsaMvegodhamabalAdihInA'dyakAlInavineyajanAnugrahAya pratilekhanApramArjanApUrva yatanayA dhArayato'jIvasaMyamaH, tathA prekSya-cakSuSA nirIkSya bIjaharitajantusaMsaktyAvirahitaM (yat) sthAnaM tatra zayanAsanacaskramaNAdIni kurvIteti prekSAsaMyamaH, tathopekSAsaMyamo-gRhasthasya pApavyApAraM kurvata upekSaNaM na punaridaM prAmacintanAdikaM sopayogaH kuru ityAdyupadezanaM, athavA sAdhUnAM saMyamaM prati sIdatAM preraNaM prekSAsaMyamaH, pArzvasthAdInAM ca niddhaMdhasAnAM vyApAraNaM pratyupekSaNamupekSAsaMyama iti, tathA prekSite'pi sthaNDile vasapAtrAdau ca rajoharaNAdinA pramRjya zayanAsananikSepAdAnAdi kurvataH kRSNabhUmapradezAtpANDubhUmAdau pradeze sAgArikAdhanirIkSaNe sacittAcittamiarajo'vaguNThitapAdAdInAM rajoharaNena pramArjanaM sAgArikAdinirIkSaNe tvapramArjanaM kurvato vA pramArjanAsaMyamaH, yaduktaM-"pAyAI sAgarie apamajittAvi saMjamo hoi / te ceva pamajate'sAgarie saMjamo hoi // 1 // " [pAdAdInapramArjayato'pi sAgArike sati saMyamo bhavati / tAnevAsAgArike pramArjayataH saMyamo bhavati // 1 // ] tathA bhaktapAnAdikaM vastrapAtrAdikaM ca prANisaMsaktamavizuddhamanupakArakaM vA janturahite sthAne vidhinA samayabhaNitena pariSThApayataH pariSThApanAsaMyamaH, tathA manaso droheAmimAnAdibhyo nivRttirdharmadhyAnAdiSu ca pravRttirmanaHsaMyamaH, tathA vAco hiMsraparuSAdibhyo nivRttiH zubhabhASAyAM ca pravRttirvAksaMyamaH, tathA gamanAgamanAdiSvavazyakaraNIyeSu yadupayuka: kAyaM vyApArayati sa kAyasaMyamaH, ityevaM saptadazaprakAraH prANAtipAtanivRttirUpaH saMyamo bhavati / / idAnIM vaiyAvRsyamAha-'AyariyetyAdi, AcAre-mAnAcArAdike paJcavidhe sAdhava AcAryAH Acaryante-sevyante iti vA AcAryAH upa-samIpamAgatya vineyairadhIyate-paThyate yebhyaste upAdhyAyAH, tapo vikaSTAvikaSTarUpaM vidyate yeSAM te tapakhinaH navataradIkSitAH zikSAH zaikSAH glAnA-jvarAdirogAkAntAH
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAdhavaH sthavirAH, samanojJA-ekasAmAcArIsamAcaraNaparAH saH-zramaNazramaNIzramaNopAsakazramaNopAsikAsamudAyaH bahUnAM gacchAnAmekajAtIyAnAM samUhaH kulaM-cAndrAdi gacchastvekAcAryapraNeyaH sAdhusamUhaH kulasamudAyo gaNaH-koTikAdiH eSAmevAcAryAdInAmannapAnava. sapAtrapratizrayapIThaphalakasaMstArakAdimirdharmasAdhanairupamahaH zuzrUSAbheSajakriyAkAntArarogopasargeSu paripAlanamevamAdi vaiyAvRttyaM // atha brahmamutIrAha-vasahI'tyAdi, brahmacAriNA strIpazupaNDakavivarjitA vasatirAsevanIyA, tatra niyo devamAnuSabhedAt dvividhAH etAzca sacittAH acicAstu pustalepyacitrakarmAdinirmitAH, pazavaH-tiryagyonijAH, tatra gomahiSIvaDavAvAleyAdayaH sambhAvyamAnamaithunAH paNDakA:-tRtIyavedodayavartino mahAmohakarmANaH strIpuMsevanAmiravAH, tatsaMsaktau hi tatkRtavikAradarzanAnmanovikArasadbhAvena brahmacaryabAdhAsambhavAt 1 tathA strINAM kevalAnAmekAkinA kathA-dharmadezanAdilakSaNavAkyaprabandharUpA na kathanIyA, yadivA strINAM sambandhinI kathA, yathA-'karNATI suratopacAracaturA lATI vidagdhapriyA' ityAdirUpA na kartavyA, rAgAnubandhinI hi dezajAtikulanepathyabhASAgativibhramagItahAsyalIlAkaTAkSapraNayakalahazRGgArarasAnuviddhA kAminInAM kathA avazyamiha munInAmapi mano vikriyAM nayatIti 2, tathA niSadyA-AsanaM, ko'rthaH 1 -zrImiH sahakAsane nopavizet , utthitAsvapi tAsu muhUrta tatra nopavizet , tadupabhuktAsanasya cittavikArakAraNatvAt , yadAha-"itthIe maliya sayaNAsaNaMmi tapphAsadosao jinno| dUsei maNaM mayaNo kuTuM jaha phAsadoseNaM // 1 // " [striyA pariSevite zayanAsane tatsparzadoSato yatermano madano dUSayati yathA kuSThaM sparzadoSeNa // 1 // ] 3 tathA avivekijanApekSayA spRhaNIyAni strINAmindriyANi-nayananAsikAmukhakarNadehAdIni upalakSaNatvAdanAni ca-stanajaghanAdIni apUrva vismayarasanirbharatayA visphAritalocano na vilokayet, na ca vilokanAnantaramaho salavaNatvaM locanayoH saralatvaM nAzAvaMzasya spRhaNIyatvaM payodharayorityAdi tadekApracittazcintayet , tadavalokanatacintanayormohodayahetutvAt 4, tathA kuDyAntaraM-yanAntarasthe'pi kuDyAdau dampatyoH suratAdizabdaH zrUyate brahmacaryabhaGgAbhavAca tatparityAgaH 5, tathA pUrva-gRhasthAvasthAyAM krIDitaM-bIsambhogAnubhavalakSaNaM ghUtAdiramaNalakSaNaM vA nAnusmaret , tatsmaraNendhanakSepAtsmarAmiH saMdhukSyate 6, tathA praNItaM-atisnigdhamadhurAdirasaM bhakkaM na bhujIta, nirantaraM vRSyanigdharasaprINito hi pradhAnadhAtuparipoSeNa vedodayAdabrahmApi sevate 7, tathA rUkSabhakSyasyApyatimAtramAhAra-AkaNThamudarapUraNaM varjayet , brahmakSatikAritvAt zarIrapIDAkAritvAca 8, tathA vibhUSaNA-mAnavilepanadhUpananakhadantakezasaMmArjanAdiH khazarIrasya saMskArastAM na kuryAt , azucizarIrasaMskAramUDho hi tattadutkalikAmayairvikalpairvRthA''tmAnamAyAsayatIti 9, etA brahmacaryasya-maithunavratasya guptayaH-parirakSaNopAyA brahmacaryaguptayo nava bhavanti // atha sAnAditrikamAha-'bArase tyAdi, jJAnaM-karmakSayopazamasamuttho'vabodhaH. tahetutvAd dvAdazAnAdi kamapi jJAnaM AdizabdAdupAGgaprakIrNAdipariprahaH, tathA tattvAni-jIvAjIvAzravasaMvaranirjarAbandhamokSalakSaNAni teSAmartha:-amidheyaM tasya zraddhAnaM-tathetipratyayarUpA ruciretadarzanaM, tathA sarvebhyaH pApavyApArebhyo viratiH-bAnazraddhAnapUrvakaM parihArazcaraNaM, taba dvividhaM-dezataH sarvatazca, tatra dezataH zrAddhAnAM sarvataH sAnAmiti / / atha dvAdazaprakAraM tapa Aha-'aNasaNa'mityAdi, 'pAyacchitta'mityAdi, gAthAdvayaM, etatsvarUpaM ca tapo'ticAravyAkhyAyAM pUrvameva vyAkhyAtaM, na punarihocyate // aba kropanimahAdInAha-koho'ityAdi, krodho mAno mAyA lobhazcatvAro bhavanti kaSAyAH, kaSyante-hiMsyante prANino yatrAsau kapa:saMsArastameti-Apnoti prANI yeste kaSAyAsteSAM nigrahaNaM-niyantraNaM iti, caraNassa-cAritrasyaite-pUrvoktA bhedAH saptatisajA bhavanti / / bratAnAM patrake zramaNadharmasya dazake saMyamasambandhini saptadazake vaivAvRsyadazake pramaguptinavake jhAnAdInAM vike tapaso dvAdazake krodhanimahAdInAM ca catuSke milite etatsaGkhyAsambhavAditi 552-562 // 66 // idAnIM 'karaNa'ti saptaSaSThaM dvAramAha- ... piMDavisohI 4 samiI 5 bhASaNa 12 paDimA 12 ya iMdiyaniroho5 paDilehaNa 25 guttIo 3 abhiggahA 4 ceva karaNaM tu 70 // 563 // 'piMDe'tyAdigAthA, 'piDi samAte' ityasya 'idito numdhAto'(pA07-1-58)riti numi kRte piNDanaM piNDa:-sahAto, bahUnAM sajAtIyAnAM vijAtIyAnAM vA kaThinadravyANAmekatra samudAya ityarthaH, samudAyazca samudAyibhyaH kathazcidamina iti ta eva bahavaH padArthA ekatra saMzliSTAH piNDazabdenocyante tasya vividha-anekairAdhAkarmAdiparihAraprakAraiH zuddhiH-nirdoSatA piNDavizuddhiH, saM-samyak prazastA arhatpravacanAnusAreNa iti:-ceSTA samitiH-IryAsamityAdikA, bhAvyante iti bhAvanA:-anuprekSA anityatvAdikAH, pratimAH-pratijJA amigrahaprakArA mAsikyAdayaH, indriyANi-sparzanAdIni teSAM nirodhaH AtmIyAtmIyeSTAniSTaviSayarAgadveSAbhAva ityarthaH, pratilekhanaM pratilekhanA-AgamAnusAreNa prati prati nirIkSaNamanuSThAnaM vA, sA ca colapaTTAderupakaraNasya, guptiH-gopanamAtmasaMrakSaNaM mumukSoryoganimaha ityarthaH, amigRhyanta ityamigrahA:-niyamavizeSA dravyAdimiranekaprakArA, caH samupaye evakAraH kramapratipAdanArthaH, etatkaraNaM bhavatIti, kriyata iti karaNaM mokSArthimiH sAdhuminiSpAdyata ityarthaH, tuzabdo vizeSeNa mUlaguNasadbhAve karaNatvamasya nAnyatheti (drshnaay)| atrAha para:-nanu samitigrahaNenaiva piNDavizuddhagrahItatvAna piNDavizuddhiprahaNaM kartavyaM, yata eSaNAsamitI sarvA'pyeSaNA gRhItA, piNDavizuddhirapyevaNaiva, tarika bhedenopnyaasH| iti, atrocyate, piNDadravyavyatirekeNApyeSaNA vidyate basatyAvirUpAtahaNArthameSaNAsamitigrahaNaM bhaviSyatIti, piNDavizuddhastu bhedenopanyAsa: kAraNe grahaNaM kartavyaM nAkAraNe ityasyArthasya zApanArthaH, athavA AhAramantareNa na zakyate piNDavizukhAdikaraNaM sarvameva kartumato bhedenopanyAsa iti // tatra svayamevainAM gAthAM pratipadaM vyAkhyAnayan yairdoSa rahitasya piNDasya vizuddhirbhavati tAn doSAn sAmAnyena tribhedAnAha 91
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ solasa uggamadosA solasa upAyaNAya dosanti / dasa esaNAya dosA bAyAlIsaM iha havanti // 564 // AhAkammu 1 desiya 2 pUrvakamme 3 ya mIsajAe ya 4 / ThavaNA 5 pAhuDiyAe 6 pAoyara 7 kI 8 pAmice 9 // 565 // pariyahie 10 abhihaDa 11 bhinne 12 mAlohaDe 13 ya acchi 14 / aNisiTThe 15 'jjhoyarae 16 solasa piNDuggame dosA // 566 // SoDaza udgamadoSAH udgamanamudgamaH - piNDasyotpattiH tadviSayA AdhAkarmikAdayo doSA uddhamadoSAH, tathA SoDaza utpAdanAdoSAH utpAdanaM utpAdanA - mUlataH zuddhasyApi piNDasya dhAtrItvAdibhiH prakArairupArjanaM tadviSayA doSA utpAdanAdoSAH, tathA daza eSaNAdoSAH eSaNameSaNA - azanAdergrahaNakAle zaGkitAdibhiH prakArairanveSaNaM tadviSayA doSA eSaNAdoSAH, ete ceha trayo'pi militA dvicatvAriMzadbhavanti / / 569 / / tatra tAvadudgamaviSayAn SoDaza doSAnnAmamAhamAha - 'AhAkambhe'tyAdigAthAdvayaM, AdhAkarmAdayo'dhyavapUrakAntAH SoDaza piNDodgamaviSayA doSA bhavantItigAthAdvayasya paramArthaH, tatra 'AhAkammaM 'ti AdhAnamAdhA-sAdhu nimittaM cetasaH praNidhAnaM yathA amukasya sAdhoH kAraNena mayA bhaktAdi pacanIyamiti AdhayA karma - pAkAdikriyA AdhAkarma tadyogAdbhaktAdyapyAdhAkarma, iha doSAbhidhAnaprakramespi yaddoSavato bhaktAderabhidhAnaM taddoSadoSavatorabhedavivakSayA draSTavyaM evamanyatrApi yadvA AdhAya - sAdhuM cetasi praNidhAya yat kriyate bhaktAdi tadAdhAkarma, pRSodarAditvAdyalopaH, sAdhunimittaM sacittasyAcittIkaraNamacittasya vA pAka iti bhAvaH 1 / ' uddesiya'tti uddezanamuddezo - yAvadarthikAdipraNidhAnaM tena nirvRttaM tatprayojanaM vA auddezikaM, tad dvividhaM - odhena vibhAgena ca, tatra oSaH - sAmAnyaM vibhAgaH - pRthakaraNaM, iyamatra bhAvanA - nAdattamiha kimapi labhyate tataH katipayA mikSA daya iti buddhyA katipayAdhikataNDulaprakSepeNa yannivRttamazanAdi tadoghauddezikaM, oghena - sAmAnyena svaparapRthagvibhAgakaraNAbhAvarUpeNa auddezikamoghauddezikamiti vyutpatteH, tathA vivAhaprakaraNAdiSu yaduddharitaM tatpRthakkRtvA dAnAya kalpitaM sadvibhAgaudezikaM, vibhAgena -svasattAyA uttArya pRthakkaraNenaudezikaM vibhAgaudezikamiti vyutpatteH, tatraughauddezikamevaM prAyeNa bhavati-iha kazcidanubhUtadurbhikSabubhukSaH samprAptasubhikSo gRhasthazcintayati, yathA- jIvitAstAvadvayaM kathamapi mahAkaSTenAsmin durbhikSe, idAnIM kimapi samprAptavartanasya pratidinamarthijanasampUrNa bhojanadAnazaktyabhAve mama mikSA api tAvatki - yatyo'pi dAtuM yuktAH, yato nAdattamiha janmanyamutra ca svargAdyavAyopabhujyate, dattasyaiva bhogAt, nApyakRtaM puNyaM svargagamanAdyavAptaye sampadyate, kRtasyaiva phaladAnasamarthatvAditi, tataH puNyopArjanabuddhyA yadA gRhiNA pratidivasaM yAvatpramANaM bhaktaM pacyate tAvatpramANe eva bhakte paktumArabhyamANe pAkhaNDinAM gRhiNAM vA madhye yaH ko'pi samAgamiSyati tasya mikSAdAnArthametAvat svArthametAvaca mikSAdAnArthamityevaM vibhAgarahitameva taNDulAnaghikatarAn prakSipati tadA oghaudezikaM bhavati, vibhAgaudezikaM punaH prathamaM tAvat tridhA - uddiSTaM kRtaM karma ca tatra svArthameva niSpannamazanAdikaM bhikSAcarANAM dAnAya yatpRthakkalpitaM taduddiSTaM, yatpunaruddharitaM sat zAlyodanAdikaM mikSAdAnAya karambAdirUpatayA kRtaM tatkRtamityucyate, yatpunarvivAhaprakaraNAdAvuddharitaM modakacUrNAdi tadbhUyo'pi bhikSAcarANAM dAnAya guDapAkadAnAdinA modakAdirUpatayA kRtaM tatkarmetyabhidhIyate, ekaikamapi punazcaturdhA - uddezasamuddezAdezasamAdezabhedAt, tatra yaduddiSTaM kRtaM karma vA vibhAgaudezikaM yAvantaH ke'pi mikSAcarAH pAkhaNDino gRhasthA vA samAgamiSyanti tebhyaH sarvebhyo'pi dAtavyamiti yadA saGkalpitaM bhavati tadA taduddezasaMjJamucyate, yadAH punaH pAkhaNDinAM deyatvena kalpayati tadA tat samuddezAtyaM, yadA zramaNAnAM - zAkyAdInAM dAsyAmIti cintayati tadA tadevAdezAmidhaM, yadA ca nirmanthAnAmeva - ArhatayatInAM dAsyAmIti parAmRzati tadA tat samAdezanAmakaM, na caitadanArSa, yata uktaM - " jAvaMtiyamuddesaM pAsaMDiNaM bhave samuddesaM / samaNANaM AesaM niyANaM samAesaM // 1 // " iti [ yAvatAmuddezaM pASaNDinAM samuddezaM bhavet / zramaNAnAmAdezaM nirmanthAnAM samAdezaM // 1 // ] sarvasaGkhyayA vibhAgaudezikaM dvAdazaprakAraM bhavati, atha AdhAkarmaka maudezikayoH kaH parasparaM prativizeSaH ?, ucyate, yatprathamata eva sAdhvarthaM niSpAditaM na svArtha tadAdhAkarma, yatpunaH prathamataH svArtha niSpAditaM san bhUyo'pi pAkakaraNena saMskriyate tatkamazikamiti 2 'pUI-kamme ya'tti udgamAdidoSarahitatayA pUte :- pavitrasya sato bhaktAderanyasyAvizuddhakoTika bhaktAderavayavena saha samparkAt pUte:- pUtibhUtasya karma - karaNaM pUtikarma, tadyogAdbhaktAdyapi pUtikarma, ayamarthaH - yathA saurabhya manoharatvAdiguNairviziSTamapi zAlyAdi bhojanadravyaM kuthitagandhAzucyAdidravyalatrenApi yuktamapavitraM syAdviziSTajana parihArya ca tathA niraticAracAritriNo yaterniraticAracAritrasya sAticAratayA'pavitratvakaraNenAvizodhikoTInAmavayavamAtreNApi saMyuktaH svarUpataH parizuddho'pyAhAra upabhujyamAno bhAvapUteH kAraNatvAt pUtiriti, tathA AdhAkarmikAdyavayavalezenApi saMzliSTAH sthAlI caTukaka roTikAdayo'pi pUtitvAtparihartavyAH 3, 'mI sajAe ya'tti mizreNa - kuTumbapraNidhAna sAdhupraNidhAnamIlanarUpeNa bhAvena jAtaM - pAkAdibhAvamApannaM yadbhaktAdi tanmizrajAtaM, tat tridhA - yAvadarthikaM pAkhaNDimizraM sAdhumizraM ca tatra durbhikSAdau bahUn mikSAcarAnupalabhya tadanukampayA yAvantaH kecana gRhasthA agRhasthA vA mikSAcarAH samAgamiSyanti teSAmapi bhaviSyati kuTumbe ceti buddhitaH sAmAnyena mikSAcarayogyaM kuTumbayogyaM caikatra mIlitaM yatpacyate tadyAvadarzika mizrajAtaM, yattu kebalapAkhaNDiyogyamAtmayogyaM caikatra pacyate tatpAkhaNDimizraM, yatpunaH kevalasAdhu yogyamAtmayogyaM caikatra pacyate tatsAdhumizra, zramaNAnAM pAskhaNDiSvantarbhAvavivakSaNAt zramaNamizraM pRthaG nokaM 4 / 'ThavaNa'tti sthApyate sAdhunimi taM kiyantaM kAlaM yAvannidhIyate iti sthApanA * yadvA sthApanaM - sAdhubhyo deyamidamitibuddhyA deyavastunaH kiyantaM kAlaM vyavasthApanaM sthApanA tadyogAdeyamapi sthApanA, svasthAne - culIsthA 92
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ lyAdau parasthAne-susthitakacchabbakAdau cirakAlamitvarakAlaM ca sAdhudAnanimittaM dhAryamANamazanAdikaM sthApaneti bhAvaH 5 / 'pAhaDiyAe'tti kasmaicidiSTAya pUjyAya vA bahumAnapurassarIkAreNa yadabhISTaM vastu dIyate tat prAbhRtamucyate, tataH prAbhRtamiva prAbhRtaM-sAdhubhyo deyaM mikSAdikaM vastu, prAbhRtameva prAbhRtikA, yadvA pra iti-prakarSeNa A iti-sAdhudAnalakSaNamaryAdayA bhRtA-nirvartitA yakA mikSA sA prAbhUtA tataH svArthikakapratyayavidhAnAt prAbhRtikA, sA ca bAdarA sUkSmA ceti dvibhedA, tatra bAdarArambhaviSayatayA bAdarA sthUletyarthaH, svalpArambhaviSayatayA tu sUkSmeti, ekaikA'pi ca dvidhA-utSvaSkaNena avaSvaSkaNena ca, tatra skhayogapravRttikAlAvadheH ut-Urddha parataH dhvaSkaNaM-Arambhasya karaNamutvaSkaNamabhidhIyate, tathA svayogapravRttakAlAvadherava-arvAk dhvaSkaNaM-ArambhakaraNamavaSvaSkaNamucyate, iha hi kenApi zrAvakeNa kutrApi nagare nijApatyasya vivAhaH kartumArebhe, lagnaM ca bhavyaM dattaM jyotiSikeNa paraM tasmin samaye'nyatra vihRtatvena tatra guravo na santi, tato'sau zrAvako vikalpayati-asmin vivAhalagne saGkhaDyAmanekAzanakhAdyAdimanoramAyAM kriyamANAyAM janakhAdyameva sarva bhaviSyati, na tinAM kiJcidupayogaM yAsyati, kiyadinAnantaraM ca yathAvihArakramaM zrIguravo'pyatra AjigamiSavaH zrUyante, tatastatsamaya eva mama vivAhaH kartu yujyate yena sAdhUnAmazanAdikaM puSkalaM dadAmi, tadevAzanAdikaM saphalaM yatsupAtreSu viniyoga yAti, evaM ca mahApuNyamupArjitaM syAt kalyANaM ca mahat sampanIpadyate, ityAdi vicintya niSTaGkitalagnAtparato gurUNAmAgamanasamaye vivAha karoti, evaM ca vivAhadinasyotSvaSkaNaM kRtvA yadupaskriyate bhaktAdi sA bAdarotSvaSkaNaprAbhRtiketi, tathA kenApi zrAvakeNa svaputrAdervivAhadinaM kiJcinniSTaGkitaM, itazca niSTaGkitavivAhadinAdAgeva sAdhavastatrAgatAH, tato'sau paribhAvayati-mayaiteSAM sAdhUnAM vipulaM viziSTaM ca bhaktapAnAdikaM puNyArtha dAtavyaM, tacca prAyeNa vivAhAdike mahati parvaNi vizAlaM bhavati, matputrAdivivAhastu prAripsito yatijane'nyatra vihRte bhaviSyatIti vicintya yatijane tatrastha evAnyadvivAhalagnaM vyavasthApayati, atra ca vivAhalagnasya bhaviSyatkAlabhAvino'vaSvaSka kRtvA yadupaskriyate bhaktAdi sA bAdarAvaSvaSkaNaprAbhRtiketi, tathA kila kAcitkuTumbinI sUtrakartanAdivyApAraparAyaNA bAlakena rudata bhojanaM yAcyate, yathA mAtaH ! mama bhojanaM prayaccheti, tatra ca prasvAve pratyAsannagRheSu bhikSAmaTan sAdhusaGghATakastayA dadRze, sA ca taM dRSTvA sUtrakartanAdilobhena bAlakaM jhaSantaM rudantaM ca pratyavAdIt-mA putra! pralapa mA rodIzca tvaM, iha madgRhe gehAnugehakrameNa vicaran yadi yatisaMghATakaH sameSyati tasya bhikSAdAnAyotthitA satI tavApi tatsamayameva bhojanaM dAsyAmIti, tataH sAdhusaGghATake krameNAgate dharmAdyarthamutthAya bhikSAM dadAti bAlakasya ca bhojanaM, iha ca yatra kSaNe bAlakena yAcitaM bhojanaM tadaiva tayA kartumucitasya putrabhojanadAnasya bhaviSyatkAlabhAvinA sAdhubhikSAdAnena samaM yatkaraNaM tadutvaSkaNaM tatra yA prAbhRtikA sA sUkSmotSvaSkaNaprAbhRtikA, tathA kAcid gRhasthA karttanaM kurvatI bhojanaM yAcamAnaM bAlakaM prati vadati-kartayAmi tAvatpUNikAmekAM pazcAtte bhojanaM dAsyAmIti, atrAntare ca sAdhurAgataH, tata utthAya tasmai bhikSAM dadAti bAlakasya ca bhojanaM, iha ca rUtapUNikAkarttanasamAptyanantaraM dAtavyatayA bAlakAya pratijJAte bhojane sAdhunimittamarvAgutthAnena yadarvAgeva bAlakasya bhojanadAnaM tadavaSvaSkaNaM tatra yA prAbhRtikA sA sUkSmAvaSvaSkaNaprAbhRtiketi, iyaM ca prAbhRtikA sAdhvarthamutthitAyA bAlakabhojanadAnAdanantaraM hastadhAvanAdinA'pkAyAdyupamardahetutvAdakalpanIyeti 6 / 'pAoyara'ci sAdhunimittaM vahnipradIpamaNyAdisthApanena bhittyAdyapanayanena vA bahirniSkAzya dhAraNena vA prAdu:-prakaTatvena deyasya vastunaH karaNaM prAduSkaraNaM tadyogAd bhaktAyapi prAduSkaraNaM, yadvA prAduH-prakaTaM karaNaM yasya tat prAduSkaraNaM, tacca dvidhA-prakAzakaraNaM prakaTakaraNaM ca, tatra ko'pi zrAvakaH sAdhubhaktibhUSitamAnaso nirantaraM satpAtradAnapavitrIkRtanijapANipallavo manAk mandavivekaH sAndhakAragRhamadhyasthitasya sAdhudeyasyAzanAderacakSurviSayatayA sAdhUnAmakalyA paribhAvya tasya prakAzanArtha bhAsvarataraM maNiM tatra vyavasthApayati agnipradIpau vA kurute gavAkSaM vA : kArayati laghutaraM vA sad dvAra bRhattaraM karoti kuDyacchidrAdi vA vidhApayati, itthaM yatsthAnasthitasyaiva deyavastunaH prakAzanaM tatprakAzakaraNaM, yatpunargRhamadhyavartinyAM cullyAM svagRhArtha rAddhasyaudanAderandhakArAdapasArya bahizzullyAM cullIvyatirikte vA'nyasmin saprakAze pradeze sAdhudAnArtha sthApanaM prakaTakaraNaM, etacca dvividhamapi prAduSkaraNaM SaTkAyopamardapravRttidoSAdisadbhAvAt sAdhubhirvarjanIyamiti 7 / 'kIya'tti krItaM yat sAdhvartha mUlyAdinA parigRhItaM, tacca caturdhA-AtmadravyanItaM AtmabhAvakrItaM paradravyakrItaM parabhAvakrItaM ca, tatrAtmanA-svayameva dravyeNa-ujjayantAditIrthazeSAdirUpaparAvartAdikAriguTikAsaubhAgyAdisampAdakarakSATakAdirUpeNa pradAnataH paramAvarjayan bhaktAdi gRhAti tadAtmadravyakrItaM, doSAzcAtra ujjayantAditIrthazeSAdisamarpaNAnantarameva daivayogena tasya gRhiNo'kasmAdeva jvarAdike mAnye jAte'nena sAdhunA'haM nirAkulaH san glAnIkRta ityAdiprajalpanataH zAsanasya mAlinyaM syAt , evaM jhAte ca rAjAdayaH karSaNakuTTanAdikaM viddhyuH, athAgrato mandaH san tena zeSAdinA samarpitena nIrogaH sampadyate tadA cATukAriNa ete yataya ityuDAho lokasya jalpato bhavet , tathA nirmAlyAdipradAnena praguNIbhUtazarIrasya gRhavyApArAdiprayojakatayA SaDjIvaghAtApannaH karmabandhaH syAdityAdayaH 1, tathA AtmanA-khayameva bhaktAdyartha dharmakathakavAdikSapakAtApakakavipramukhaiH dharmakathopanyAsAdilakSaNena bhAvena vidhIyamAnena dharmakathopanyAsAdyAkSiptebhyo janebhyo yadazanAdikaM gRhyate tadAtmabhAvakrItaM, doSAzcAtra nirmalanijAnuSThAnaniSphalIkaraNAdayaH 2, tathA pareNa-gRhasthena sAdhunimittaM sacittAcittamizrabhedena dravyeNa kRtvA yadazanAdikaM krItaM tatparadravyatrItaM. atra ca SaTakAyavirAdhanAdayaH pratItA eva doSAH3, tathA pareNa-maGkhAdinA bhakti vazAtsAdhunimittaM nijanijavijJAnapradarzanAdirUpeNa dharmakathAdirUpeNa vA bhAvena paramAvarva yattato gRhItaM tatparabhAvakrItaM, makaH-kedArako 93
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ yaH paTamupadarya lokamAvarjayati, itthaMbhUte ca parabhAvakrIte trayo doSAH-ekaM tAvatkrItaM dvitIyamanyasmAd gRhAdAnItamityabhyAhRtaM AnIyAnIya caikatra sAdhunimittaM sthApyata iti sthApitamiti 4-8 |'paamicce'tti apamityaM-bhUyo'pi tava dAsyAmItyevamabhidhAya yatsAdhunimittamucchinnaM gRhyate tadapamityaM prAmityakaM vA, iha yadapamitya gRhyate tadapyupacArAdapamityamityuktaM, tad dvividhaM-laukikaM lokottaraM ca, tatra laukikaM yad gRhasthena parasmAducchinnaM gRhItvA ghRtAdikaM vastu vratibhyo vitIryate, doSAzca dAsatvanigaDaniyatraNAdayaH, lokottaraM ca vastrAdiviSayaM sAdhUnAmeva parasparamavaseyaM, tattu dvidhA-ko'pi kasyApi satkamevaM vastrAdi gRhAti-yathA kiyadinAni paribhujya punarapi te samarpayiSyAmi, ko'pi punarevaM-etAvadinAnAmupari tavaitatsadRzamaparaM vastrAdi dAsyAmi, tatra prathame prakAre zarIrAdimalena malinIkate yadivA pATite caurAdinA vA hRte mArge patite vA tasmin vastrAdike kalahAdayo doSAH, dvitIye ca prakAre anyadvastrAdikaM yAcamAnasya tasya duSkararucerviziSTatare'pi datte mahatA kaSTena rucirApAdayituM zakyate, tataH tamAzritya kalahAyo doSAH sambhavantIti 9 / 'pariyaTTie'tti parivartitaM yatsAdhunimittaM kRtaparAvarta, tad dvividhaM-laukikaM lokottaraM ca, ekaikamapi dvidhA-tadravyaviSayamanyadravyaviSayaM ca, tatra tadravyaviSayaM yathA kuthitaM ghRtaM dattvA sAdhunimittaM sugandhi ghRtaM gRhAtItyAdi, anyadravyaviSayaM yathA kodravakUra samarpayitvA sAdhunimittaM zAlyodanaM gRhAtItyAdi, idaM ca laukikameva, lokottaramapi sAdhoH sAdhunA saha vastrAdiparAvartanasvarUpaM iti dvidhA bhAvanIyaM, doSAzcAtrApi prAgvadeva 10 / 'abhihaDe'tti abhi-sAdhvabhimukhaM hRtaM-gRhasthena sthAnAntarAdAnItamamihRtaM, tad dvidhA-anAcIrNamAcIrNa ca, tatrAnAcIrNa dvividhaM-pracchannaM prakaTaM ca, sarvathA sAdhunA abhyAhRtatvena yadaparijJAtaM tatpracchanna, yatpunarabhyAitatvena jJAtaM tatprakaTaM, ekaikamapi dvividhaM-khagrAmaviSayaM paraprAmaviSayaM ca, yasmin prAme sAdhurnivasati sa kila svagrAmaH, zeSastu paramAmaH, tatra kAcit zrAvikA bhaktiyuktA sAdhUnAM pratilAbhanAyAbhyAhRtAzaGkAnivRttyartha prahegakamiSeNopAzraye modakAdyAnIya sAdhusaMmukhamevaM vadati-yathA bhagavan ! mayA bhrAtRgehAdI saGkhaDyAM vA gatayA idaM labdhaM yadvA mayA vajanAnAM gRhe praheNakamidaM svagRhAnItaM, taizca roSAdinA kenApi kAraNena na gRhItaM, samprati vandanArthamatra praviSTA, tato yadi yuSmAkAmedamupakaroti tarhi pratigRhyatAmiti, tataH sA yaddadAti tat pracchannaM svagrAmaviSayamabhyAhRtaM, tathA kavid prAme bahvaH zrAvakAH santi, te ca sarve'pyekakuTumbavartinaH, anyadA teSAM gRhe vivAhaH samajani, nivRtte ca vivAhe pracuramodakAdyuddharitaM, tatastairacinti-yathaitatsAdhubhyo dIyatAM yena mahatpuNyamasmAkamupajAyate, atha kecit sAdhavo dUre'vatiSThante kecitpunaH pratyAsannAH, paramantarAle nadI vidyate, tataste'pyapkAyavirAdhanAbhayato nAgamiSyanti, AgatA api ca pracuramodakAdikamAlokya zuddhamiti kathyamAnamapyASAkarmazaGkayA na gRhISyanti, tato yatra prAme sAdhavo nivasanti tatraiva pracchannaM gRhItvA brajAma iti, tathaiva ca kRtaM, tato bhUyo'pi cintayanti-yadi sAdhUnAhUya dAsyAmastataste'zuddhamAzaya na gRhISyanti, tasmAd dvijAdibhyo'pi kimapi kimapi dadyaH, tacca tathA dIyamAnamapi yadi sAdhavo na prekSiSyante tatastavasthaiva teSAmazuddhAzaGkA bhaviSyati tato yatra yatroccArAdikAryArtha nirgatAH santaH sAdhavaH prekSante tatra dadma iti, evaM ca cintayitvA vivakSite kasmiMzcitpradeze dvijAdibhyaH stokaM stokaM dAtumArabdhaM, tata uccArAdikAryArtha nirgatAH kecana sAdhavo dRSTAH, tataste nimazritA-yathA bho sAdhavo'smAkamuddharitaM modakAdikaM pracuramavatiSThate, tato yadi yuSmAkaM kimapyupakaroti tarhi tatpratigRhyatAmiti, sAdhavo'pi zuddhamityavagamya pratyagRhan , etatpracchannaM paramAmaviSayamabhihRtaM, paramparayA jJAte ca pariSThApanIyaM, tathA kazcitsAdhurbhikSAbhaTan kApi gRhe praviSTaH, tatra ca gauravAI svajanabhojanAdikaM prakRtaM vartate, tato na tadAnIM sAdhave bhikSAM dAtuM prapAritA ityAdibhiH kAraNaiH kAcit zrAvikA svagRhAtsAdhorupAzraye modakAdikamA dAti tatprakaTaM svaprAmaviSayamamihataM, evaM paraprAmaviSayamapi prakaTamanAcIrNamavaseyaM, AcIrNa punardvividha-kSetraviSayaM gRhaviSayaM ca, kSetraviSayamapi trividhaM-utkRSTaM madhyamaM jaghanyaM ca, tatra kasmiMzcinmahati gRhe bhUribhujAnakajanapatirupaviSTA vartate, tasyAzcaikasmin paryante sAdhusakvATako dvitIye tu deyamazanAdikaM tiSThati, na ca sAdhusaGghATakazchuptibhayAdinA deyasyAzanAdeH samIpaM gantuM zaknoti, tato hastazatapramitakSetrAdAnItaM yad gRhNAti tadutkRSTaM kSetrAmihRtamAcIrNa, hastazatAtparatastvAnItaM pratiSiddhameva, madhyamaM kSetrAbhyAhRtaM punaH karaparivaddupari yAvaddhastazataM kizcinyUnaM bhavati tAvadvijJeyaM, karaparivarte tu jaghanyaM kSetrAcIrNamabhyAhRtaM, karaparivarto nAma hastasya kizciJcalanaM, yathA kAcidAtrI UrddhA upaviSTA vA svayogenaiva nijakaragRhItamodakamaNDakAdikA prasAritabAhustiSThati, sA ca tathAsthitA sAdhusavATakaM dRSTvA karasthitairmodakAdibhistaM nimantrayate, sa ca karasyAdhaH pAtrakaM dhArayati, sA ca bhujamacAlayantI kizcinmuSTiM zithilayati, tato maNDakAdikaM pAtrake patatIti, idaM kSetraviSayamAcINa, gRhaviSayamabhyAhRtamAcIrNa punaritthaM bhavati-patisthitAni trINi gRhANi santi, tatra ca yadA sAdhusaGghATako mikSAM gRhNAti tadA ekaH sAdhurekatra dharmalAmite gRhyamANamikSe gRhe upayogaM dadAno mikSA gRhNAti, pazcAdbhAgavartI dvitIyasaGghATakastu dharmalAmitagRhAditarayohayorAnIyamAnamikSayorupayogaM dAyakahastAdiviSayaM dadAtIti gRhatrayAdAnItamAcaritamazanAdikaM, caturthAdestu gRhAnnAcaritamiti 11 / 'unbhinnetti udbhedanamudbhinaM-sAdhubhyo ghRtAdidAnanimittaM kutupAdemukhasya gomayAdisthagitasyodghATanaM, tadu dvidhA-pihitodinnaM kapATodbhinaM ca, tatra yacchagaNakAgnitApitajatusacittapRthivIkAyaprabhRtimiH zleSadravyaiH pihitadvAraM pratidinamaparibhogaM khaNDaguDAdibhRtaghaTakutupakuzUlAdikaM sAdhudAnanimittamudghATya khaNDAdikaM sAdhubhyo dIyate taddIyamAnaM khaNDAdi pihitodbhinaM pihitamuddhinna, yatra tatpihitodbhinna miti vyutpatteH, yatpunaH khaNDadhRtaguDAdiyuktApavarakAdernivalanibhRtadatta 94
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ kapATasya pratidinamanudghATitadvArasya sAdhudAnanimittamudghATya kapATAni guDakhaNDAdi sAdhubhyo dIyate tatkapATodine, vyutpattiH prAgiva, doSAzcAtraSaDjIvanikAyavirAdhanAdayaH, tathAhi-kutupAdimukhAd ghRtAdikaM sAdhave dattvA zeSasya rakSaNArtha bhUyo'pi kutupAdimukha sacittapRthivIkAyena jalAkRtenopalimpati, tataH pRthivIkAyavirAdhanA'pkAyavirAdhanA ca, pRthivIkAyamadhye ca mudgAdayaH kITikAdayazca sambhavanti tatasteSAmapi virAdhanA, tathA ko'pyabhijJAnArtha jatu tApayitvA kutupAdimukhasyopari jatumudrAM dadAti tadA tejaskAyavirAdhanA'pi, yatrAgnistatra vAyuriti vAyukAyavirAdhanA ca, tathA kutupAdilepananimittaM mRttikAdi gaveSayan dAtA kadAcid vRzcikAdinA dazyate pIDyate cAsau, tato janA vadanti-aho mahAprabhAvA ete yatayo yeSAM dAnamAtre'pi dAtrA phalaM jhagityevaMvidhaM prAptamityevaM loke upahAsaH, tathA prathamataH kutupAdimukhe sAdhvarthamudghATite sati putrAdibhyo ghRtAdipradAne tathA kraye vikraye ca pApapravRttiH, tathA tasmin kutupAdimukhe pidhAtuM vismRte mUSakAdayo jIvA nipatya vinazyantIti, kapATodbhine'pyeta eva doSAH, tathAhi-yadA kapATAtmAkathamapi pRthivIkAyo jalabhRtaH karavako vA bIjapUrakAdikaM vA muktaM bhavati tadA tasminnudghATyamAne kapATe tadvirAdhanA bhavati, jalabhRte ca karavakAdau luThyamAne midyamAne vA pAnIyaM prasarpana pratyAsannacullyAdAvapi pravizet , tathA ca satyamivirAdhanA, yatrAgnistatra vAyuriti vAyuvirAdhanA ca, mUSikAdivivarapraviSTakITikAgRhagodhikAdisattvavinAze trasakAyavirAdhanA ca, tathaiva ca dAnakrayavikrayebhyo'dhikaraNapravRttiriti, tato dvividhamapyudbhinnaM na prAcaM, yadA tu kutupAdInAM mukhabandhaH pratidivasaM badhyate choTyate ca, tatrApi yadi jatumudrAvyatirekeNa kevalavastramAtrapranthiIyate nApi ca sacittapRthivIkAyAdilepastadA tasmin sAdhvarthamudbhinne'pi yaddIyate tatsAdhumirgRhyate, tathA kapATodbhinne'pi yatra-pratidinamudghATyate kapATamullAlakazca bhUmigharSakastathAvidho na bhavati tatrodaghATite'pi kapATAdAvapavarakAdisthitamazanAdikaM kalpate eveti 12 / 'mAlohaDe yatti mAlAt-sikakAderapahRtaM-sAdhvarthamAnItaM yadbhaktAdi tanmAlApahRtaM, tacaturbheda-UrddhamAlApahRtamadhomAlApahRtaM ubhayamAlApahRtaM tiryagmAlApahRtaM ca, tatrorddhamAlApahRtaM jaghanyotkRSTamadhyamabhedAt trividhaM, tatrorddhavilagitocasikkakAdergrahItumazaktatvenotpATitAbhyAM pANibhyAM pAdAdhobhAgarUpApretanaphaNAbhyAM ca bhUminyastAbhyAM dAcyA nijacakSuSA'dRSTaM yad gRhItamazanAdi tatpANryutpATanamAtra. stokakriyAgRhItatvAjaghanyamUrdhvamAlApahRtaM, yaJca nizreNyA dikamAruhya prAsAdoparitalAhAcyA gRhItaM tannizreNyArohaNAdigurukriyAgRhItatvAdutkRSTaM mAlApahRtaM, anayormadhyavarti madhyamamiti, tathA sAdhvartha bhUmigRhAdau pravizya tatra sthitaM bhaktAdikaM yadAnIya dadAti tadhovartibhUmigRhAderapahRtamitikRtvA'dhomAlApahRtaM, tathoSTrikAkalazamajUvAkoSThakAdisthitaM kiJcitsakaSTaM yahAtrI dadAti tadubhayasmAdUrbhAdhogatavyApArAduSTikAkalazamaMjUSAkumbhyAderapahRtamiti kRtvobhayamAlApahRtaM, tathAhi-bRhattarobaistarakumbhyAdimadhyasthitasya deyasya praNAya yena dAtA pA[pATanaM karoti teno nitanyApAratA, yena tvadhomukhaM bAhuM vyApArayatIti tenAdhogatavyApAratA, yadA ca pRthulamittyAdisthite skaMdhasamobapradezaprAye dIrghagavAkSAdau tiryaprasAritabAhuH kSiptena hastena gRhItvA yaddeyaM prAyeNa dRSTyA'dRSTaM dAtA datte tadA tattiryagmAlApahRtaM, tiryagmAlAd-mittyAdisthitagavAkSAdirUpAdapahRtamitikRtvA, na cedamatra vaktavyaM-mAlAzabdenocapradeza evAbhidhIyate tatkathaM bhUmigRhAdInAmadhobhUmisthitAnAM mAlazabdAbhidheyatvamiti?, yato lokarUDhyA uccaiHpradezavAcako nAtra mAlazabdo gRhyate, kintu samayaprasiddhyA, samaye ca bhUmigRhAdikamapi mAlazabdenAbhidhIyata iti, doSAzcAtra maJcakamaccikodUkhalAdiSvAruhya pANI cotpATya urddhavilagitasikakAdisthitamodakAdigrahaNe kathamapi yadi maJcakAdilhasanato dAtrI nipatati tadA tadyaHsthitAnAM pipIlikAdInAM pRthivyAdikAyAdInAM ca vinAzaH dAtryAzca hastAdibhaGgaH, yadivA visaMsthulapatanataH kathamapyasthAnAmighAtasambhavAt prANavyaparopaNamapi, tathA pravacanasyoDAho yayA sAdhvarthamaiSA mikSAmAharantI parAsurabhUt tasmAnAmI sAdhavaH kalyANakAriNaH, evaMvidhamapi dAcyA anarthamete na jAnantItyevaM lokamadhye mUrkhatApravAdazcetyevamAdayaH, tasmAnmAlApahRtaM sAdhumena grAhyaM, yasunadarasopAnAdIni sukhAvatArANyAruhya dadAti tanmAlApahRtaM na bhavati, kevalaM sAdhurapyeSaNAzuddhiAnAmettaM prAsAdasyopari dardarAdinA caTauta, apavAdena bhUstho'nyAnItaM gRhAtIti 13 / 'acchi jetti Acchidyate-anicchato'pi bhRtakaputrAdeH sakAzAt sAdhudAnAya parigRhyate yattadAcchedyaM, tat trividhaM-khAmaviSayaM prabhuviSayaM stenaviSayaM ca, tatra prAmAdinAyakaH svAmI svagRhamAtranAyakaH prabhuH stenaH-cauraH, tato prAmAdisvAmI yatIn dRSTvA bhadrakatayA kalahenAkalahena vA balAdapi sAdhunimittaM kauTumbikebhyaH sakAzAdazanAdyAcchidya yatibhyo yaddadAti tat svAmiviSayamAcchedyaM, tathA yadgorakSakakarmakaraputraputrikAvadhUbhAryAdisatkametabhyo'nicchadbhyo'pi sakAzAd gRhItvA gRhanAyakaH sAdhubhyo dugdhAdikaM dadyAttatprabhuviSayamAcchedyaM, tathA stenA api kecit saMyatAn prati bhadrakA bhavanti, tataste mArge AgacchantaH kadAcittathAvidhasArthena sArdhamAgatAn bhojanArtha kRtAvasthiteH sArthasya madhye bhikSAmaTataH paripUrNAnnamaprAmavatazca saMyatAn dRSTvA tannimittamAtmano vA'rthAya sArthikebhyo balAdAcchidya pAtheyAdi yadi sAdhubhyo dRdyastat stenaviSayamAcchedyaM, etat trivadhamapi AcchedyaM sAdhUnAM na kalpate, aprIkalahAtmaghAtAntarAyapradveSAdyaneka doSasambhavAt , kevalaM stenAccheo'yaM vizeSa:-yathA yeSAM sambandhi bhaktAdi balAdAcchidya caurAH sAdhubhyaH prayacchanti, ta eva sArthikA yadi stanalArApyamAnA evaM bruvate-asmAkamavazyaM caurahItavyaM, tato yadi caurA api yadi yuSmabhyaM dApayanti tadA mahAnasmAkaM santoSa iti, tata evaM sArthikairanujJAtAH sAdhavo dIyamAnaM gRhanti, pazcAcaureSvapagateSu bhUyo'pi tad dravyaM gRhItaM tebhyaH samarpayanti, yathA tadAnIM caurapratibhayAvasmAbhihItaM samprati te gatAstata etadAtmIyaM dravyaM yUyaM gRhIyote, evaM coke sati yAde ta'pi samanujAnate yathA yuSmabhya 95
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ meva sadasmAbhirdattamiti tarhi bhujate kalpanIyatvAditi 14 / 'aNisiTTe'tti ne nisRSTaM-saH svAmimiH sAdhudAnArvamamujJAta vettadanisRSTaM, tat tridhA-sAdhAraNAnisRSTaM collakAnisRSTaM jaDAnisRSTaM ca, tatra sAdhAraNa-bahujanasAmAnyaM gholakaM-svAminA padAtibhyaH prasAdIkriyamANaM kauTumbikena vA kSetrAdisthitakarmakaregyo dIyamAnaM dezIbhASayA bhaktamucyate jaDo-hastI tairanisRSTaM ananujJAtaM na kalpate sAdhUnAM, tatra sAdhAraNAnisRSTaM ca yatrahaTTagRhAdisthitatilakuTTitelavastralaDDukadadhyAdidevavastubhedenAnekavastuviSayaM, tatra ghANakAdiyoM tilakuTTitelAdikaM haTTe vastrAdikaM gRhe'zanAdikaM bahujanasAdhAraNaM ca sarvaiH svAmibhirananujJAtaM yadekaH kazcitsAdhubhyaH prayacchati tat sAdhAraNAnisRSTaM, tathA collako dvividhaH-chinno'cchinnazca, tatra ko'pi kauTumbikaH kSetragatahAlikAnAM kasyApi pArzve kRtvA bhojanaM prasthApayati, sa yadA ekaikahAlikayogyaM pRthagpRthagbhAjane kRtvA prasthApayati tadA sa collakazchinnaH, yadA tu sarveSAmapi hAlikAnAM yogyamekasyAmeva sthAlyAM kRtvA preSayati tadA so'cchinnaH, tatra yazcollako yasya nimittaM chinnaH sa tena dIyamAno mUlasvAminA kauTumbikena dRSTo'dRSTo vA sAdhUnAM kalpate, tena chedanena tasya svakIyIkRtasya dattatvAt , acchinno'pi kauTumbikena yeSAM hAlikAnAM yogyaH sa collakastaizca sAdhubhyo dAnAyAnujJAto dRSTo'dRSTo vA kalpate, taiH punarananujJAto'nyatareNAnujJAto vA na kalpata eva, pradveSAntarAyaparasparakalahAdidoSa. sambhavAt , tathA jaDAnisRSTaM hastino bhaktaM meNThenAnujJAtamapi rAjJA hastinA cAnanujJAtatvAnna kalpate, hastino hi bhaktaM rAjJaH sambandhi, tato rAjAnanujJAtasya grahaNe praNAkarSaNavepoddAlanAdayo doSA bhaveyuH, tathA madIyAjJAmantareNaiSa sAdhave piNDaM dadAtIti ruSTaH san rAjA kadAcinmeNThaM svAdhikArAnaMzayati, tatastasya vRtticchedaH sAdhunimitta iti sAdhoramtarAyadoSaH rAjAnanujJAtasvAdadattAdAnadoSazva, tathA gajasya pazyato meNThasyApi satkaM na gRhIyAt , gajo hi sacetanaH tato madIyaphavalamadhyAdanena muNDena piNDo gRhyate ityevaM kadAcid ruSTaH san yathAyogaM mArge paribhramanupAzraye taM sAdhuM dRSTvA tamupAzrayaM sphoTayet sAdhuM ca kathamapi prApya mArayediti 15 / 'ajjhoyarae yatti adhi-AdhikyenAvapUraNaM-svArthadattAdhizrayaNAdeH sAdhvAgamanamavagamya tadyogyabhaktasiddhyartha prAcuryeNa bharaNamadhyavapUraH sa eva svArthikakapratyayavidhAnAdadhyavapUrakaH tadyogAdbhaktAdyapyadhyavapUrakaH, sa ca tridhA-svagRhayAvadarthikamizraH svagRhasAdhumizraH svagRhapAkhaNDimizrazva, svagRhazramaNamizrastu svagRhapAkhaNDimizre antarbhAvita iti pRthaka noktaH, tatra yAvadarthikAdyAgamanAtprathamamevAgnisandhukSaNasthAlIjalaprakSepAdirUpe Arambhe khArtha niSpAdite pazcAdyathAsambhavaM trayANAM yAvadarthikAdInAmarthAyAdhikatarAn taNDulAdIn prakSipati eSo'dhyavapUrakaH, ata evAsya mizrajAtAdbhedaH, yato mizrajAtaM taducyate yatprathamata eva yAvadarthikAdyarthamAtmArtha ca mizraM niSpAdyate, yatpunaH prathamata Arabhyate svArtha pazcAtprabhUtAn yAvadarthinaH pAkhaNDinaH sAdhUn vA samAgatAnavagamya teSAmarthAyAdhikatarajalataNDulAdi prakSipyate so'dhyavapUraka iti, atra ca svagRhayAvadarthikamizre adhyavapUrake zuddhabhaktamadhye yAvantaH kaNAH kArpaTikAdyartha pazcAkSiptAstAvanmAtre sthAlyAH pRthakkRte kArpaTikebhyo vA datte sati zeSamuddharitaM yadbhaktaM tatsAdhUnAM kalpate, ata eva cAyaM vizodhikoTirvakSyate, tathA svagRhapAkhaNDimizre svagRhasAdhumizre ca zuddhabhaktamadhyapatite yadi tAvanmAnaM sthAlyAH pRthakkRtaM dattaM vA pAkhaNDyAdibhyastathApi zeSaM na kalpate, yataH sakalamapi tadbhaktaM pUtidoSaduSTaM bhavatIti 16 / uktAH SoDaza udgamadoSAH, atha utpAdanAdoSAnAha dhAI 1daI 2 nimitte 3 AjIva4 vnniimgetigicchaay| kohe 7mANe 8 mAyA 9lome 10 ya havaMti dasa ee||567 // pudiva pacchA saMthava 11 vijA 12 maMte 13 ya cuNNa 14 joge 15 ya / uppANAya dosA solasame mUlakamme 16 ya // 568 // 'dhAI'tyAdigAthAdvayaM, tatra dhayanti-pibanti bAlakAstAmiti dhIyate-dhAryate bAlAnAM dugdhapAnAdyarthamiti vA dhAtrI-bAlapAlikA, sA ca paJcadhA-kSIradhAtrI majanakadhAtrI maNDanadhAtrI krIDanadhAtrI utsaGgadhAtrI ca, iha dhAtrItvasya yatkaraNaM kAraNaM vA taddhAtrIzabdenokaM draSTavyaM, tathAvivakSaNAt, tato dhAtryAH piNDo dhAtrIpiNDaH, dhAtrItvasya karaNena kAraNena ca ya utpAdyate piNDaH sa dhAtrIpiNDa ityarthaH, evaM dUtyAdiSvapi bhAvanIyaM, iyamatra bhAvanA-kazcitsAdhurbhikSArtha pUrvaparicitagRhe praviSTo rudantaM bAlakaM vilokya tanmAtaramAha-yathA'yaM hi bAlako'dyApi kSIrAhAraH, tataH kSIramantareNAvasIdan roditi, tasmAnmahyaM zIghraM bhikSAM dehi pazcAdenaM bAlakaM stanyaM pAyaya yadvA prathamata enaM stanyaM pAyaya pazcAnmahyaM bhikSAM dehi yadivA alaM me samprati bhikSayA pAyaya stanyaM bAlakameva punarapyahamanyagRhe gatvA'tra sameSyAmi yadvA tiSTha tvaM nirAkulA ahamevAsmai kuto'pyAnIya kSIraM dAsyAmi, evaM svayaM dhAtrItvaM karoti, tathA matimAn rogarahito dIrghAyuzca bAlaH stanyaM pAyitaH syAt, apamAnitastu viparItaH, tathA durlabhaM khalu loke putramukhadarzanaM, tasmAtsarvANyanyAni karmANi muktvA tvamenaM bAlakaM stanyaM pAyayeti, evaM ca kriyamANe bahavo doSA bhaveyuH, tathAhi-bAlakamAtA bhadrakatvAdAvarjitamAnasA satyAdhAkarmAdikaM kuryAt , tathA bAlakasvajano'nyo vA prativerimakAdirbAlakamAtrAAdenA saha sambandhaM sAdhoH sambhAvayecATukaraNadarzanAt , yadi ca prAntA bAlajananI bhavettadA pradveSaM vrajet , aho pravrajitasyAsya mahatI parakIyA taptiH, tathA vedanIyakarmavipAkavazAtkadAcidvAlakasya jvarAdimAnye sajAte tvayA madIyaputro glAnIkRta ityAdi sAdhunA saha kalahakaraNAtpravacanamAlinyaM syAditi, athavA kasyApIzvarasya gehe bAladhApanaparAM dhAtrI svabuddhiprapaJcenotsAryAnyAM tatra sthApayan dhAtrItvalakSaNaM doSamAsAdayati, tathAhi-bhikSAcaryAyAM praviSTaH kazcisAdhuH kacidgahe. mahilA kAJcit sazokAmavalokya papraccha-kaM tvamadyAdhRtiparA dRzyase?, sA prAha-dhArmika yate ! duHkhaM duHkhasahA 96
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ yasyaiva kadhyate, yatirAha-ko duHkhasahAyo bhaNyate, sA prAha-yaH kathitaduHkhapratIkAraM kurute, munirAha-mAM muktvA ko'nyastathAbhUtaH ?, sA prAha-bhagavaMstarhi spheTitamaparadhAcyA amukasmin gRhe mama dhAtrItvaM tenAhaM viSaNNeti, tataH sAdhurutpanAmimAno yAvatvAM na tatra tathA sthApayAmi na tAvattvadIyAM mikSAM gRhAmItyabhidhAya spheTayitumiSTAyA dhAcyA adRSTatvAt vatsvarUpamajAnAnastasyA eva pArthe pRcchati-sA ki taruNI madhyamA vRddhA vA? pratanustanI sthUlastanI kUparastanI vA 1 mAMsalA kazA vA? kRSNA gaurI vetyAdi, pRSTvA ca tatrezvaragRhe gataH san taM bAlakamAlokya gRhaskhAmyAdisamakSaM dhAtrIdoSAn chUte, yathA vRddhA dhAtrI abalastanyA syAt tAM dhayan bAlos'pyabalaH sampadyate, kRzA ca dhAtrI stokastanyA bhavet tAM dhayan zizurapi paripUrNastanyAbhAvAt sIdan kRza eva bhavati, sthUlastanyAH stanyaM dhayan komalAGgatvAt kucacampitavaktraghrANaH san cipiTaghrANaH syAt, kUrparAkArastanIM ca dhayan bAlaH sarvadaiva stanAmimukhadI. dhakRtamukhatayA sUcIsadRzavadanaH syAt, uktaM ca-"niHsthAmA sthavirAM dhAtrI, sUcyAsyaH kUparastanIm / cipiTaH sthUlavakSojAM, dhayaMstanvIM kRzo bhavet // 1 // jADyaM bhavati sthUlAyAstanukyAstvabalakaram / tasmAnmadhyabalasthAyAH, stanyaM puSTikaraM smRtam // 2 // " tathA aminavasthApitA dhAtrI yena varNena kRSNAdinA utkaTA bhavati tena varNena tAM nindati, yathA-"kRSNA bhraMzayate varNa, gaurI tu balavarjitA / tataH zyAmA bhaveddhAtrI, balavaNaH prazaMsitA // 1 // " ityAdi, etad gRhasvAmI zrutvA sthaviratvAdisvarUpAM ca vartamAnadhAtrI paribhAbya spheTayati sAdhusammatAM ca dhAtrI karoti, sA ca pramuditA tasmai sAdhave manojhA vipulAM mikSA prayacchatIti dhAtrIpiNDA, atra ca bahavo doSAH, tathAhi-yA spheTitA dhAtrI sA vidveSaM yAti, tathA sati sAdhurayamanayA saha svecchamAste ityAlaM dadAti, atidviSTA ca satI viSAvidAnataH kadAcinmArayatyapIti, yA'pi cirantanI spheTayitvA saMprati sthApitA sA'pi kadAcidevaM cintayati, yathA'ha. manenAtanI spheTayitvA dhAtrI kRtA tathA'nyayA kadAcidabhyarthito mAmapi dhAtrItvAt spheTayiSyati tatastathA karomi yathA'yameva na bhavatIti vicintya viSAdiprayogeNa mArayediti, evaM majanadhAtrItvakAraNe svayaM vA karaNe maNDanadhAtrItvakAraNe svayaMkaraNe vA krIDanakaSAtrItvakAraNe svayaMkaraNe vA bhayAtrItvakAraNe svayaMkaraNe vA doSAH paribhAvya bhaNanIyA iti 1||'di'tti dUtI-parasparasaMviSTArthakathikA, tato datItvakaraNena-parasparasandiSTArthakathanena yaH piNDa upAya'te yatinA sa dUtIpiNDaH, se paraprAme ca, tatra yasmin prAme sAdhurvasati tasminneva prAme yadi sandezaM kathayati tadA svaprAmadUtI, yadA tu paraprAme gatvA sandezaM kayayati tadA paraprAmadUtI, ekaikA'pi ca dvidhA-prakaTA pracchannA ca, pracchannA punarapi dvidhA-ekA lokottaraviSayA, dvitIyasabATakasAghorapi guptatyayaH, dvitIyA punarlokalokottaraviSayA, pAzvevartino janasya savATakadvitIyasAdhorapi ca gupteti bhAvaH, tatra kazcitsAdhu mikSAkRte brajan vizeSatastallAbhArtha tasyaiva prAmasya sambandhinaH pATakAntare prAmAntare vA jananyAdeH satkaM pukhikAderamato gatvA sandezakaM kathayati yathA sA tava mAtA sa tava pitA vA sa bhrAtrAdirvA tvayA'dyAnAgantavyamityAdi tvatsammukhaM vadatItyevaM svapakSaparapakSayoH zRNvatoniHzaI kathanAt prakaTaM svagrAmaparaprAmaviSayaM dUtItvaM, tathA kazcidyatiH kayAcid duhitA mAsAdikaM prati svaprAme paraprAme vA sandezakathanAyAbhyarthitaH, tatastatsandezakamavadhArya tajjananyAdipAveM gataH sanne cintayati-dUtItvaM khalu garhitaM sAvadyatvAt, tato dvitIyasabATakasAdhurmA mAM dUtIdoSaduSTaM jhAsIdityevamartha bhanyantareNedaM bhaNati-yathA zrAvike! atimugdhA sA tava duhitA yaivaM sAvadyayogarahitAnasmAn prati vadati-yathedaM prayojanaM madIyAgamanAdikaM mama mAtustvayA kathanIyamiti, sA'pi dakSatayA'miprAyaM jJAtvA dvitIyasabATakasAdhucicarakSaNArtha pratibhaNati-yathA vArayiSye'haM tAM tavAbhimukhaM punarevaM vadantImityevaM sakATakasAdhoridaM gopAyitumiSTaM na lokasyeti lokottarapracchannaM svaprAmaparaprAmaviSayaM dUtItvaM, ubhayapracchannaM punarevaM-kAcit zrAvikA sAdhuM prati vadati-yathA majananyAdestvamevaM kathaye:-tatkArya tava pratItaM yathA tvaM jAnAsi tathaiva sampannamiti, iha ca sAdhusaGghATakasya zeSalokAnAM ca sandezArthAnavagamAdubhayapracchannatvaM, doSAzca sarvatra gRhasthavyApAraNAdinA jIvopamardAdayaH 2 // 'nimitta'nti nimittaM-atItAdyarthaparijJAnahetuH di taddhetakaM jJAnamapi upacArAnimittaM tatkaraNena piNDo nimittapiNDaH, ayamarthaH-kazcid vratI piNDAdilAbhanimitta gRhiNAmaprato nimittaM kathayati, yathA'tIte dine tavedaM sukhaduHkhAdikaM jAtaM tathA bhAvini kAle'mukasmin dine tava rAjAdeH satkaH prasAdo bhaviSyati, samprati cAdyaiva dine tavedamidaM ca bhaviSyatIti, te'pi ca gRhasthA lAbhAlAbhasukhaduHkhajIvitamaraNAdiviSayaM nimittaM pRSTamapRSTaM vA dhRSTena tena kadhyamAnaM zrutvA AvarjitamAnasAstasmai munaye modakAdikAM viziSTAM vipulAM ca mikSAM yatprayacchanti sa nimittapiNDA ucyate, na cAyaM yatInAM kalpate, AtmaparobhayaviSayANAM vadhAdidoSANAmanekeSAmana sambhavAditi 3 // 'AjIvitti AjIvanamAjIvo jIviketyarthaH, sa paJcavidho-jAtiviSayaH kulaviSayo gaNaviSayaH karmaviSayaH zilpaviSayazca, ekaiko'pi ca dvidhAsUcayA'sUcayA ca, sUcayA-vacanabhaGgavizeSeNa kathanaM asUcayA tu sphuTavacaneneti, tatra sAdhuH sUcayA asUcayA ca svajAtiprakaTanAta jAtimupajIvati, yathA kazcidbhikSArthamaTan brAhmaNagehaM praviveza, tana ca brAhmaNasutaM homAdikriyAM samyakkurvANaM vIkSya tajanakAbhimukhaM khajAtiprakaTanAya jalpati-yathA saminmabAhutisthAnayAgakAlaghoSAdIna zritya samyagasamyagvA kriyA bhavet , tatra pippalAdInAmArdrapratizAkhAdikhaNDarUpAH samidhaH matrA:-praNavAdikA varNapaddhatayaH AhutiH-agnau ghRtAdeH prakSepaH sthAnaM-utkaTukAdiH yAgaH-azvamedhAdiH kAlaH-prabhAtAdiH udAttAnudAttAdayazca ghoSA yatra yathAvatprayujyante sA samyakkriyA, yatra ca samidhAdayo. nyUnatayA'dhika 97
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ tayA viparyayeNa vA prayujyante sA na samyavikrayeti, ayamapi ca tvatputaH samyagahomAdikriyAkaraNAd jJAyate yathA zrotriyasya putra iti, yadivA vedAdizAstrapAragasya kasyacidupAdhyAyasya pArzve samyak paThita iti, tata evamukte sa brAhmaNo vadati-sAdho! tvamavazyaM brAhmaNo yenetthaM homAdInAmavitathatvaM jAnAsi, sAdhuzca maunenAvatiSThate, etacca sUcayA khajAtiprakaTanaM, asUcayA tu jAtyAjIvanaM pRSTo'pRSTo vA AhArAdyartha svajAtiM prakaTayati yathA'haM brAhmaNa iti, atra cAneke doSAH, tathAhi-yadi sa brAhmaNo bhadrakastarhi svajAtipakSapAtAtprabhUtamAhArAdikaM tannimittaM paktvA dadAti tata AdhAkarmadoSaH, atha prAntastarhi bhraSTo'yaM pApAtmA brAhmaNyaM parityaktavAniti vicintya svagRhAnniSkAzanAdi karoti, evaM kSatriyAdijAtidhvapi, evaM kulAdiSvapi bhavanIyamiti 4 // 'vaNImage'tti 'vanu yAcane' vanute prAyo dAyakAbhimateSu zramaNAdiSvAtmAnaM bhaktaM darzayitvA piNDaM yAcate iti vanIpakaH, kazcidyatiniphenthazAkyatApasaparibrAjakAjIvakadvijaprAghUrNakazvAnakAkazukAdibhaktAnAM gRhiNAM gRhe bhikSAM bhraman praviSTaH, tatasteSAM purato'zanAdilAbhArtha nimranthAdiguNavarNanenAtmAnaM tadbhaktaM darzayati, tathAhi-sa kadAcitpraviSTo nimranthamaktazrAvakagRhe nirgranthAnAzritya vadati, yathA bhoH zrAvakakulatilaka! tavaite guravaH sAtizayajJAnAdivibhUSitA bahuzrutAH zuddhakriyAnuSThAnapAlanaparA vizadasAmAcArIsamAcaraNacamatkRtacaturadhArmikajanamanasaH zivanagaramArgasArthavAhA ityAdi, tathA zAkyopAsakagehe praviSTaH zAkyAn bhujAnAnavalokya tadupAsakAnAM puratastatprazaMsAM kurute, yathA aho mahAnubhAvAH zAkyaziSyAzcitralikhitA iva nizcalAH prazAntacittavRttayo bhujate, mahAtmanAmitthameva bhoktuM yukta, dayAlavI dAnazIlAzcaite ityAdi, evaM tApasaparivrAjakAjIvakadvijAnapyAtriya tadNatadAnaprazaMsAkaraNena vanIpakatvaM vijJeyaM, tathA'tithibhaktAnAM purata evaM vadati-iha prAyeNa lokaH pariciteSu yadvA''zriteSu upakAriSu vA dadAti, yaHpunaradhvakhinnamatithi pUjayati tasyaiva dAnaM jagati pradhAnamiti, zvAnabhaktAMstu prati-naite zvAnaH zvAna eva kintu kailAzaparvatAdAgatya yakSA eva zvAnarUpeNa pRthivyAM sacaranti, tata eteSAM pUjA mahate hitAya bhavatIti, evaM kAkAdiSvapi bhAvanIyaM, taditthaM vanIpakatvakaraNenotpAditaH piNDo vanIpakapiNDaH, bahudoSazcAya, yato dhArmike'dhArmike vA pAne dAnaM dattaM niSphalaM na bhavatItyevamapyukte'pAtradAnasya pAtradAnasamatayA prazaMsanena samyaktvAtIcAraH syAt , kiM punaH kupAtrAneva zAkyAdIn sAkSAtprazaMsataH?, uktaM ca-dANaM na hoi aphalaM pattamapattesu saMnijujaMtaM / iya bhaNie'vi ya doso pasaMsao kiM puNa apatte? ||1||"[daanN na bhavatyaphalaM pAtreSvapAtreSu ca sanniyojyamAnaM / iti bhaNite'pi doSaH prazaMsataH kiM punarapAtrANi // 1 // ] evaM hi zAkyAdiprazaMsane loke mithyAtvaM sthirIkRtaM bhavati, tathAhi-sAdhavo'pyamUn prazaMsanti tasmAdeteSAM dharmaH satya iti, tathA yadi te zAkyAdibhaktA bhadrakA bhaveyustata itthaM sAdhuprazaMsAmupalabhya tadyogyamAdhAkarmAdi samAcareyuH, tatastallubdhatayA kadAcit zAkyAdivrataM pratipadyeran , tathA loke cATukAriNa ete janmAntare'pyadattadAnA AhArAdyartha zvAna ivAtmAnaM darzayantItyavarNavAdaH, atha pratyanIkAstahi gRhaniSkAzanAdi kuryuH, tathA sarvasAvadhaniratAnAM teSAM prazaMsane mRSAvAdaprANAtipAtAdayo'pi cAnumoditAH syuriti 5||'cikicche'tti cikitsanaM cikitsA-rogapratIkAraH rogapratIkAropadezo vA, sA dvividhAsUkSmA bAdarA ca, tatra sUkSmA auSadhavaidyajJApanena, bAdarA svayaM cikitsAkaraNena anyasmAtkAraNena vA, tatra kazcijjvarAdirogAkrAnto gRhI bhikSAdyartha gRhe sAdhuM praviSTaM dRSTvA pRcchati-bhagavannetasya madIyasya vyAdherjAnIye kamapi pratIkAramiti, sa prAha-bhoH zrAvaka! yAdRzastavAyaM rogastAdRzo mamApyekadA sajAta AsIt , sa cAmukenauSadhena mamopazamaM gata iti, evaM ca ajJasya gRhasthasya rogiNo bhaiSajyakaraNAmiprAyotpAdanAdauSadhasUcanaM kRtaM, athavA rogiNA cikitsAM pRSTo vadati-kimahaM vaidyo! yena rogapratIkAraM jAne iti, evaM cokte rogiNo'namijJasya sato'smin viSaye vaidyaM pRccheti sUcanaM kRtamiti sUkSmA cikitsA, yadA tu svayaM vaidyIbhUya sAkSAdeva vamanavirecanakkAthAdikaM karoti kArayati vA'nyasmAttadA bAdarA cikitseti, evamupakRto hi pramudito gRhI mama mikSA prakRSTAM dAsyatIti yatirimA dvividhAmapi kurute, na caivaM tucchapiNDakRte vratinAM kartumucitamanekadoSasambhavAta, tathAhi-cikitsAkaraNakAle kanduphalamUlAdijIvavadhena kAthakathanAdipApavyApArakaraNAdasaMyamo bhavet tasya, tathA nIrukkRto gRhasthastaptAyogolakasamAnaH praguNIkRtadurbalAndhavyAghravad anekajIvaghAtaM kuryAt , tathA yadi daivaduryogAtsAdhunA cikitsyamAnasyApi rogiNo vyAdherAdhikyaM jAyate tadA kupitastatpulAdisakRSya rAjakulAdau grAhayet , tathA''hArAdilubdhA ete itthamitthaM ca vaidyakAdi kurvantIti pravacanamAlinyaM syAditi 6 // 'kohe'tti krodhaH-kopaH taddhetukaH piNDaH krodhapiNDaH, kimuktaM bhavati ? kasyacitsAdhoH sambandhinamuccATanamAraNAdikaM vidyAprabhAvaM zApadAnAdikaM tapaHprabhAvaM sahasrayodhitvAdikaM balaM rAjakule vallabhatvaM vA jJAtvA yadvA zApadAnena kasyacinmAraNAdyanartharUpaM kopaphalaM sAkSAdeva dRSTvA bhayAd gRhasthena yattasmai dIyate sa krodhapiNDaH, athavA anyebhyo brAhmaNAdibhyo dIyamAne yAcamAno'pi sAdhuryadA na labhate tadA'labdhimAna san kupyeta, kupite ca sati tasmin 'sAdhuH kupito bhavyo na bhavatIti yaddIyate sa krodhapiNDa iti, atra ca sarvatra kopa eva piNDotpAdane mukhya kAraNaM draSTavyaM, vidyAtapaHprabhRtIni tu tatsahakArikAraNAnyeveti na vidyApiNDAdimiH sahAsya lakSaNasAkaryamAzaGkanIyaM 7 // 'mANe'tti mAno-garvastaddhetukaH piNDo mAnapiNDaH, ayamarthaH-kazcidyatiH kaizcidaparaiH sAdhumistvaM labdhimAna jJAsyase. yadyasmAnidamidaM ca bhojayiSyasItyAdivacanairuttejito na kimapi tvayA siddhyatItyevamapamAnito vA garvAdhmAtacetAH athavA''tmano labdhiprazaMsAdikamaparairviracyamAnamAkarNya yatra kutrApyahaM brajAmi tatra sarvathA'pi labhe tathaiva ca jano mAM prazaMsatItyevaM pravardhamAnAmimA 98
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ namAnasaH kasyApi gRhiNaH pArzve gatvA taM gRhiNaM taistairvacanajAtairdAnaviSaye'bhimAne caTApayati, sa ca gRhI tathA'bhimAnaparaH zeSe kalatrAdike nijaloke dAtumanicchatyapi yadazanAdikaM dadAti sa mAnapiNDaH 8 // 'mAya'tti mAyA -paravazvanAtmikA buddhiH tayA kazcitsAdhurmayogAdyupAyakuzalaH san svakIyarUpaparAvartAdikaM kRtvA yanmodakAdikaM piNDamupArjayati sa mAyApiNDaH 9 // 'lobhe ya'tti lobhogRddhistena yo gRhyate piNDaH sa lobhapiNDaH, iyamatra bhAvanA - kazcitsAdhuradyAhamamukaM siMhakesaramodakAdikaM grahISyAmItibuddhyA anyadvalacaNakAdikaM labhyamAnamapi yanna gRhNAti kintu tadevepsitaM sa lobhapiNDaH, athavA pUrva tathAvidhabuddhyabhAve'pi yathAbhAvaM labhyamAnaM pracuraM lapanazrIprabhRtikaM bhadrakarasamitikRtvA yad gRhNAti sa lobhapiNDaH, yadivA pAyasAdau labdhe yadi khaNDazarkarAdikaM kuto'pi labhyate tadA bhavyataraM bhavatItikRtAdhyavasAyaH paryaTan yallabhate khaNDAdikaM sa lobhapiNDa iti, idaM ca krodhAdipiNDacatuSTayaM sAdhUnAM na kalpate, pradveSakarmabandhapravacanalAghavAdidoSasambhavAt 10 // 'puviM pacchA saMthava'tti saMstavo dvidhA - vacanasaMstavaH sambandhi saMstavaJca taMtra vacanaMghA tadrUpo yaH saMstavaH sa vacanasaMstavaH, sambandhino - mAtrAdayaH zvazvAdayazca tadrUpatayA yaH saMstavaH sa sambandhi saMstavaH, ekaiko'pi ca dvidhA - pUrvasaMstavaH paJcAtsaMstavazca tatra deye'labdhe sati pUrvameva dAtAraM yadguNairvarNayati sa pUrvasaMstavaH yattu deye labdhe sati dAtAraM guNairvarNayati sa pazcAtsaMstavaH, iyamatra bhAvanA - kazcitsAdhurbhikSAmaTan kasmiMzcid gRhe kazvidIzvaraM dAtAraM nirIkSya dAnAtpUrvameva satyairasatyairvA audAryAdibhirguNaiH stauti, yathA aho dAnapatirasmAbhirya: pUrva vArtAmiH zrutaH so'yaM pratyakSeNaiva vIkSitaH, tathA itastato bhrAmyadbhirasmAmirnedRzA audAryAdayo guNA aparasya kasyApi dRSTAH zrutA vA, tathA dhanyastvaM yasyedRzA guNAH sarvatrAskhalitAH sarva digvalayavyApinaH prasarantItyevaM pUrvasaMstavaH, tathA dAne gRhiNA datte sati yat stauti yathA tvadIyadarzanenAdyAsmAkaM locane manazca zItalamajAyata, na cedamabhutaM yato dAtari guNini ca dRSTe kaH pramodabhAG na bhavati ? ityeSa pazcAtsaMstavaH, ubhayarUpe'pi cAsmin saMstave mAyAmRSAvAdAsaMyatAnumodanAdayo doSA bhaveyuriti, tathA mAtApitrAdirUpatayA yaH saMstavaH - paricayaH sa pUrvasambandhisaMstavaH, mAtrAdInAM pUrvakAlabhAvitvAt, yastu zvazrUzvazurAdirUpatayA saMstavaH sa pazcAtsambandhisaMstavaH zvazvAdInAM pazcAtkAlabhAvitvAt, tatra kazcitsAdhurbhikSArtha kasmiMzcid gRhe praviSTaH sannAhAralampaTatayA AtmavayaH paravayazca jJAtvA tadanurUpaM sambandhaM ghaTayati, tathAhi - yadi ca sA vayovRddhA svayaM ca madhyamavayAstadA tAM nijamAtrAdisamAnAM mahelAmAlokya mAtRsthAnena manAgazruvimocanaM vidhatte, tataH sA pRcchati - sAdho ! kiM tvamadhRto dRzyase ?, sAdhurapi prAha- mama tvatsadRzI mAtA'bhUt, yadi punaH sA'pi madhyamavayAstadA mamedRzI svasA'bhUditi vadati, atha sA bAlavayAstato mamedRzI duhitA AsIdityAdi bhASate iti, evaM pazcAtsaMstave'pi bhAvanA kAryA, atrApi ca bahavo doSAH, tathAhi te gRhiNo yadi bhadrakAstadA sAdhau pratibandho bhavet, pratibandhe ca satyAdhAkarmAdikaM kRtvA dadyuH, atha prAntAstarhi ayamasmAkaM svasya kArpaTikaprAyasya jananyAdikalpanenApabhrAjanAM vidhatte, tata evaM vicintya svagRhAnniSkAzanAdi kuryuH, adhRtyA azrumocanAdi kurvan mAyAvI eSo'smAkamAvarjananimittaM cATUni karotIti nindA ceti, tathA mamedRzI mAtA AsIdityukte mRtasya putrasya sthAne'yaM me putra iti buddhyA tasmai svanuSAdidAnaM kuryAt zvazrUrIdRzI mamAsIdityukte ca vidhavAM kuraNDAM vA nijasutAM dadyAdityAdayazca doSAH, tataH saMstavapiNDo yatInAM na kalpata iti 11 // ' vijjAmaMte'tti dvAradvayaM pratipAdyate, tatra vidyA- prajJatyAdi strIrUpadevatAdhiSThitA japahomAdisAdhyA vA akSaravizeSapaddhatiH puruSarUpadevatAdhiSThitA pAThamAtrasiddhA vA'kSaravizeSapaddhatirmacaH tadvyApAraNena ya upArjyate piNDaH sa vidyApiNDo macapiNDazca, doSAzcAtra - yo vidyayA'bhimantritaH san dAnaM dApyate sa svabhAvasthA jAtaH kadAcit pradviSTo'nyo vA tatpakSapAtI pradviSTaH san pratividyayA stambhanoccATanamAraNAdi kuryAt, tathA vidyAdinA paradrohakaraNarUpeNa jIvanazIlAH zaThAzcaite iti loke jugupsA, tathA kArmaNakAriNa ime iti rAjakule prahaNAkarSaNaveSaparityAjanakadarthanamAraNAdIni kuryAdityAdayaH 12-13 // ' cuNNajoge iti dvAradvayaM tatra cUrNo - nayanAJjanAdirantardhAnAdiphalaH yogaH - pAda pralepAdiH saubhAgyadaurbhAgyakaraH etadvyApAraNena ya upArjyate piNDaH sa cUrNapiNDo yogapiNDazca, doSAzcAtrApi pUrvavat, nanu cUrNayogayordvayoH kSodarUpatve sati parasparaM ko vizeSaH ? yena yogadvAraM pRthagucyate, satyametat paraM kAyasya bahirupayogI cUrNaH bahirantazcopayogI yoga iti, yato'sAvabhyavahAryAnAhAryabhedAd dvividho bhavet, tatra jalapAnAdinA abhyavahAryaH - AhAryaH pAdapralepAdizvetara iti anayorvizeSaH 14 - 15 // 'uppAyaNAya dosA solasame mUlakamme ya' iti ete'nantarokA utpAdanAyA doSAH, SoDazo doSo mUlakarma - atigahanabhavavanasya mUlaM kAraNaM prarohahetuH karma - sAvadyakriyA tato mUlaM ca tatkarma ca mUlakarma, tatra garbhastambhanagarbhAdhAnagarbhapAtAkSatayonitvakaraNakSatayonitvakaraNAdinA ya upArjyate piNDaH sa mUlakarmapiNDaH, ayaM ca sAdhUnAM na kalpate, pradveSapravacanamAlinyajIvaghAtAdyanekadoSasambhavAt, tathAhi garbhastambhane garbhazAtane ca sAdhunA kRte jJAte sati pradveSo bhavati, tataH zarIrasyApi vinAzaH, garbhAdhAnAkSatayonitvakaraNayozca yAvajjIvaM maithunapravRttiH garbhAdhAnAddhi putrotpattau prAya iSTA bhavati, kSatayonitvakaraNe punarbhogAntarAyAdIni 16 / / 567 // uktAH SoDazApyutpAdanAdoSAH, atha daza eSaNAdoSAnAha saMkiya 1 makkhiya 2 nikkhitta 3 pihiya 4 sAhariya 5 dAyagu 6 misse 7 / apariNaya 8 linta 9 chaDDiya 10 esaNadosA dasa havaMti // 568 // zaGkitaM - sambhAvitAdhAkarmAdidoSaM tatra ca caturbhaGgI - mahaNe zaGkito bhojane ceti prathamo bhaGgaH 1 grahaNe zaGkito na bhojane iti 99
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyaH 2 bhojane zaGkito na grahaNe iti tRtIyaH 3 na prahaNe nApi bhojane iti caturthaH 4, tatrAyeSu triSu bhaGgeSu SoDazodgamadoSanavaiSaNAdoSarUpANAM paJcaviMzatidoSANAM madhye yena doSeNa zaGkitaM bhavati taM doSamApnoti, kimuktaM bhavati ?-yadA AdhAkarmatvena zaGkitaM gRhNAti bhuMkte vA tadA AdhAkarmadoSeNa sambadhyate yadi punaraudezikatvena tata auddezikenetyAdi, caturthe tu bhaGge vartamAnaH zuddho, na kenApi doSeNa sambadhyate ityarthaH, eteSAM caivaM sambhava:-yathA ko'pi sAdhuH svabhAvato lajjAvAn bhavati, tatra kApi gRhe sa mikSArtha praviSTaH san pracurA mikSA labhamAnaH svacetasi zaGkate-kimatra pracurA mikSA dIyate ?, na ca lajjayA praSTuM zaknoti, tata evaM zaGkayA gRhItvA zaGkita eva tad bhute iti prathamabhaGgavartI, tathA mikSArtha gataH ko'pi sAdhuH kApi gehe tathaiva zaGkitamanAH pracurAM bhikSAmAdAya svavasatimAgamat, tato bhojanasamaye taM dolAyamAnamAnasaM samAlokya kazcidaparasAdhurvijJAtabhikSAdAyigRhavyatikarastadabhiprAyaM jJAtvA bhaNati-bho sAdho! yatra tvayA vipulA mikSA labdhA tadgRhe'dya mahatprakaraNaM vartate lAbhanakaM vA mahatkuto'pyAgatamityevaM tadvacaH zrutvA zuddhametaditi nizcitya vigatazakastad bhuGkte iti dvitIyabhagavartI, tathA kazcitsAdhurIzvaragehAnniHzaGkitaH pracurAM mikSA gRhItvA vasatAvAgato'nyAna sAdhUna guroH purataH svamikSAtulyAM mikSAmAlocayataH zrutvA sajAtazaGkazcintayati-yathA yAdRzyeva mayA mikSA pracurA labdhA tAdRzyevAnyairapi sakvATakaiH tannUnametadAdhAkarmAdidopaduSTaM bhaviSyatIti bhukhAnastRtIyabhaGgavartI 1 // 'makkhiya'tti mrakSitaM-pRthivyAdinA'vaguNThitaM, tad dvidhA-sacittamrakSitamacittamrakSitaM ca, tatra sacittamrakSitaM trividhaM-pRthivIkAyamrakSitaM akAyamrakSitaM vanaspatikAyamrakSitaM ca, tatra zuSkeNArTeNa vA sacittapRthivIkAyena deyaM mAtrakaM hasto vA yadi mrakSito bhavati tadA sacittapRthvIkAyamrakSitaM, apkAyamrakSite catvAro bhedAH-puraHkarma pazcAtkarma sasnigdhaM udakAI ca, tatra bhaktAderdAnAtpUrva yat sAdhvartha karma hastamAtrAderjalaprakSAlanAdi kriyate tatpura:karma, yatpunarbhaktAderdAnAt pazcAtkriyate tatpazcAtkarma, sasnigdhaM-ISallakSyamAgajalakharaNTitaM hastAdi, uMdakAI-phuTopalabhyamAnajalasaMsarga, tathA cUtaphalAdInAM sadyaHkRtaiH zlakSNakhaNDaiH kharaNTitaM yaddhastAdi tadvanaspatikAyamrakSitaM, zeSaistu tejaHsamIratrasakAyaikSitaM na bhavati, tejaskAyAdisaMsarge'pi loke prakSitazabdapravRttyadarzanAt , acittamrakSitaM punardvividhaM-garhitamitaraca, garhitaM vasAdinA liptaM itarat ghRtAdinA, iha ca sacittamrakSitaM tAvat sAdhUnAM sarvathA na kalpate, acittamrakSitaM tu lokAninditena ghRtAdinA mrakSitaM kalpate, ninditena punarvasAdinA mrakSitaM na kalpate eveti 2 // 'nikkhitta'tti nikSiptaM-sacittasyopari sthApitaM, tacca pRthivyaptejovAyuvanaspatitrasanikSiptabhedena SoDhA, punarekai dvidhA-anantaraM paramparaM ca, anantaraM-avyavadhAnena paramparaM ca-vyavadhAnena, tatra sacitte-mRdAdau yat pakAna. maNDakAdikamAnantaryeNa vyavasthApitaM tadanantaranikSipta, sacittamRdAderevoparisthite piTharakAdau yannikSiptaM pakkAnnAdi tat paramparanikSiptaM, tathA yannavanItastyAnIbhUtaghRtAdikaM saJcitte udake nikSiptaM tadanantaranikSiptaM, tadeva navanItAdi pakkAnnAdi vA jalamadhye sthiteSu nAvAdiSu sthitaM paramparanikSiptaM, tathA vahnau parpaTAdi yatprakSipyate tadanantaranikSipta, yatpunaragnerupari sthApite piTharAdau kSiptaM tatparamparanikSipta, tathA vAtotpATitAH zAliparpaTakAdayo'nantaranikSiptaM, yad yenotpATyate tattatra nikSiptamucyate iti vivakSayA, paramparanikSiptaM tu pavanApUritahatyAdyuparisthitamaNDakAdi, tathA vanaspatyanantaranikSiptaM saccittavrIhikAphalAdiSu pUpamaNDakAdi nyastaM, paramparanikSiptaM tu haritAdInAmevo. paristhiteSu piTharAdiSu nikSiptA apUpAdayaH, tathA trase'nantaranikSiptaM balIvardAdipRSThe'pUpamodakAdayo nikSiptAH, paramparanikSiptaM tu balIva. dipRSThanivezitakutupAdibhAjaneSu nikSiptA ghRtamodakAdaya iti, atra ca pRthivyAdiSu sarveSvapyanantaranikSiptaM deyaM vastu yatInAmakalpanIyameva, sacittapRthivIkAyAyuparisthitatvena sabaTTAdidoSasambhavAt, paramparanikSiptaM punaH sacittasaTTAdiparihAreNa yatanayA prAsamapIti, kevalaM tejaskAye paramparanikSiptasya grahaNamAzritya vizeSaH pratipAdyate-yayekSurasaH pAkasthAne agruparisthite kaTAhAdau yadi kaTAhaH sarvataH pArveSu mRttikayA'valipto bhavati dIyamAne cekSurase yadi parizATirnopajAyate so'pi ca kaTAho yadi vizAlamukho bhavati so'pi cekSuraso'cirakSipta itikRtvA yadi nAtyuSNo bhavati tadA sa dIyamAna ikSurasaH kalpate, iha yadi dIyamAnasyekSurasasya kathamapi bindurbahiH patati tarhi sa lepa eva vartate, na tu cullImadhyasthitatejaskAyamadhye patati, tato mRttikayA'valipta ityuktaM, tathA vizAlamukhAdAkRSyamANa udaJcanaH piTharasya karNe na lagati tato na piTharasya bhaGga iti na tejaskAyavirAdhanetyato vizAlamukha ityuktaM, bathA atyuSNe ikSurasAdau dIyamAne yasmin bhAjane tadatyuSNaM gRhAti tena taptaM sad bhAjanaM hastena sAdhuhan dahyate ityAtmavirAdhanA, yenApi sthAnena [dAdinA] sA dAtrI dadAti tenApyatyuSNena sA dahyate, anyaca-atyuSNamikSurasAdi kaSTena dAtrI dAtuM zaknoti, kaSTena ca dAne kathamapi sAdhusambandhibhAjanAdvahirujjhane hAnirdIyamAnasyecurasAdestasya ca bhAjanasya, sAdhunA vasatAvAnayanAyotpATitasya patagRhAdeH dAvyA vA dAnAyotpATitasyodazcanasya daNDarahitasyAtyuSNatayA jhagiti bhUmau mocane bhaGgaH syAt , tathA ca SaDjIvanikAyavirAdhaneti saMyamavirAdhanA cetyato'natyuSNamityuktaM 3 // 'pihiya'tti pihitaM-sacittena sthagitaM, tadapi SoDhA pRthivIkAyAdipihitabhedAt , ekaikamapi dvidhAanantaraM paramparaM ca, tatra sacittapRthivIkAyenAvaSTabdhaM maNDakAdi sacittapRthvIkAyAnantarapihitaM, sacittapRthivIkAyagarbhapiTharAdipihitaM sacittapRthivIkAyaparamparapihitaM, tathA himAdinA'vaSTabdhaM maNDakAdikaM sacittApkAyAnantarapihitaM, himAdigarbhapiTharAdinA pihitaM sacitApkAyaparamparapihitaM, tathA sthAlyAdau saMsvedimAdInAM madhye aGgAra sthApayitvA himavAdivAso yadA dIyate tadA tenAkAreNa keSAzcitsaMkhedimAdInAM saMsparzo'stIti tejaskAyAnantarapihitaM, evaM canakAdikamapi murmurAdikSiptamanantarapihitamavagantavyaM, anArabhRtena zarAvAdinA 100
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthagitaM piTharAdi paramparapihitaM, tathA tatraivAGgAradhUpanAdau avyavahitamanantarapihitaM vAyau draSTavyaM 'yatrAgnistatra vAyu'riti vacanAt, samIraNabhRtena tu bastinA pihitaM paramparapihitaM, tathA phalAdinA atirohitena pihitaM vanaspatyanantarapihitaM, phalabhRcchabbakAdinA pihitaM paramparapihitaM, tathA maNDakamodakAdikamuparisazvaratpipIlikA paGktikaM trasAnantarapihitaM, kITikAdyAkIrNena tu zarAvAdinA pihitaM trasaparamparapihitamiti, tatra ca pRthivIkAyAdibhiranantarapihitaM na kalpata eva yatInAM saGghaTTAdidoSasaMbhavAt paramparapihitaM tu yatanayA prAhmamapi, tathA acittenApyacitte deye vastuni pihite caturbhaGgI, yathA-gurukaM gurukeNa pihitaM 1 gurukaM laghukena 2 laghukaM gurukeNa 3 laghukaM laghukena 4, tatra ca prathamatRtIyayorbhaGgayoragrAhyaM, gurudravyasyotpATane hi kathamapi tasya pAte pAdAvibhaGgasambhavAt, dvitIyacaturthayostu prAhyamuktadoSAbhAvAt, deyavastvAdhArasya piTharAdergurutve'pi tataH karoTikA dinA dAnasambhavAt 4 // ' sAhariya'tti saMhRtam - anyatra prakSiptaM, tatra yena karoTikAdinA kRtvA bhaktAdikaM dAtumicchati dAtrI tatrAnyadadAtavyaM kimapi sacittamacittaM mizraM vA'sti tatastadadeyamanyatra sthAnAntare kSitvA tena dadAti etatsaMhRtamucyate, taJcAdeyaM kadAcitsacitteSu pRthivyAdiSu madhye kSipati kadAcidacitteSu kadAcinmizreSu tadA mizrasya sacitta evAntarbhAvAtsacittAcittapadAbhyAM caturbhaGgI, yathA sacitte sacittaM saMhRtaM 1 sacitte acittaM 2 acitte sacittaM 3 acitte acittamiti 4, tantrAdyeSu triSu bhaGgeSu sacittasaGghaTTAdidoSasambhavAnna kalpate caturthe bhane tu tathAvidhadoSAsambhave sati kalpate'pIti, atrApyanantaraparamparaprarUpaNA pUrvavatkartavyA, yathA sacittapRthivIkAyamadhye yadA saMharati tadA'nantarasacittapRthivIkAyasaMhRtaM, yadA tu sacittapRthivIkAyasyoparisthite piTharAdau saMharati tadA paramparasacittapRthivIkAyasaMhRtaM, evamapkAyAdiSvapi bhAvanIyaM, anantarasaMhRte na prAhyaM, paramparasaMhRte tu sacittapRthivIkAyAdyasaGghaTTane prAhma miti 5 // 'dAyaga'tti dAyakadoSaduSTaM, dAyakazcAnekaprakAra:, tathAhi - sthaviro 1 'prabhu 2napuMsakaH 3 kampamAnakAyo 4 jvarito 5 'ndho 6 bAlo 7 matta 8 unmatta 9 richannakara 10 richannacaraNo 11 galatkuSTho 12 baddhaH 13 pAdukArUDhaH 14 tathA kaNDayantI 15 piMSantI 16 bharjamAnA 17 kRntantI 18 loDhayantI 19 vikSNuvatI 20 pijayantI 21 dalayantI 22 virolayantI 23 bhuJjAnA 24 ApannasattvA 25 bAlavatsA 26 SaT kAyAn saGghaTTayantI 27 tAneva vinAzayantI 28 sapratyapAyA 29 ceti, tata evamAdisvarUpe dAtari dadati na kalpate, tatra sthaviraH saptativarSANAM matAntarApekSayA SaSTivarSANAM voparivartI, sa ca prAyo galallAlo bhavati, tato deyamapi vastu lAlayA kharaNTitaM bhavatIti tadgrahaNe loke jugupsA, tathA kampamAnahastazca bhavati, tato hastakampanavazAddeyaM vastu bhUmau nipatati, tathA ca SaTjIvanikAyavirAdhanA, tathA svayaM vA sthaviro dadat nipatet, tathA sati tasya pIDA bhUmyAzritaSaDjIvanikAyavirAdhanA ca 1 api ca- prAyaH sthaviro gRhasyAprabhurbhavati, tatastena dIyamAne kodhikAro'sya vRddhasya dAne iti vicintya gRhe svAmitvena niyuktasya pradveSaH syAt, tathA vRddho'pi yadi prabhurbhavati kampamAnazca yadyanyena vidhRto vartate svarUpeNa vA dRDhazarIro bhavati tarhi tataH kalpate 2 tathA napuMsakAdabhIkSNaM bhikSAgrahaNe atiparicayAttasya napuMsakasya sAdhorvA vedodayo bhavet, tato napuMsakasya sAdhvAliGganAdyAsevanena dvayasyApi karmabandhaH, tathA aho ete napuMsakAdapi nikRSTAt gRhantIti jananindA bhavet, apavAdatastu vardhitakacippitamatropahataRSizaptadevazaptAdiSu keSucidapratiseviSu napuMsakeSu dadatsu gRhyate'pi mikSeti 3 tathA kampamAnakAyospi mikSAdAnasamaye deyamAnayan bhUmau parizATayet tathA sAdhubhAjanAdvahirbhikSAM kSipet deyamAtrakaM vA pAtanena sphoTayediti, so'pi ca yadi dRDhamikSAbhAjanamAhI bhavet putrAdibhirvA dRDhahasto bhikSAM dApyate tadA tato'pi gRhyate 4 evaM jvarite'pi doSA bhAvanIyAH, kizva - jvaritAdbhikSAgrahaNe jvarasaGkramaNamapi sAdhorbhavet, tathA jane uDDAho yathA aho amI AhAralampaTA yaditthaM jvarapIDitAdapi gRhNanti, athAsaJcariSNurjvaro bhavettado yatanayA kadAcid gRhyate'pIti 5 tathA andhAdvikSAgrahaNe uDDAhaH, sa cAyaM - aho'mI audarikA yadandhAdapi mikSAM ca dAtumazaknuvato mikSAM gRhantIti, tathA andho'pazyan pAdAbhyAM bhUmyAzritaSaDjIvanikAyaghAtaM vidadhAti, tathA'ndho levAdau skhalitaH san bhUmau nipatet, tathA ca sati bhikSAdAnAyotpATitahastagRhItasthAlyAderbhaGgaH syAt, sAdhupAtrakAd bahiHkSepaNe ca parizATirbhavediti, so'pi putrAdinA dhRtahasto yadi dadyAttadA yatanayA gRhyate 6 tathA bAlo - janmato varSASTakAbhyantaravartI tasmin deyamAnamajAnati mAtrAdyasamakSamatiprabhUtAM mikSAM dadati aho luNTAkA ete na sAdhusadvRttA ityuDDAho bhavet mAtrAdInAM vratinAmupari dveSazca sajAyate, yadi ca mAtrAdibhiH kAryavazAdanyatra gacchadbhirbAlakasya kathitamidamidaM ca vratinAmantrAgatAnAM tvayA deyamiti, yadi ca jananyAdyanupadiSTe'pi stokameva kiJciddadAti bAlakastadA tenApi dIyamAnaM gRhyate, evaM mAtrAdibhiH kriyamANasya kalahAderabhAvAditi 7 tathA mattaH- pItamadirAdiH, sa ca mikSAM dadat kadAcinmattatayA sAdhorAliGganaM vidadhAti bhAjanaM vA bhinatti yadvA kadAcidbhikSAM dadAnaH pItamAsavaM vamati vamaMzca sAdhuM sAdhupAtraM vA kharaNTayati tato loke jugupsA - ghigamI sAdhavo'zucayo ye macAdapItthaM | mikSAM gRhNantIti, tathA ko'pi matto madavihvalatayA re muNDa ! kimatrAyAtastvamiti bruvan ghAtamapi vidadhAti 8 tathA unmatto- hapto grahagRhIto vA, tasminnapyeta evAliGganAdayo doSA vamanavarjA bhAvanIyA iti, tathA matto'pi yadi bhadrako'lakSyamadRzca bhavati yadi ca sAgArikaH ko'pi tatra tathAvidho na vidyate tarhi taddhastAt kalpate nAnyathA, unmatto'pi cet zucirbhadrakazca bhavati tadA kalpata iti 9 tathA chinnakaro mUtrAdyutsargAdau jalazaucAdyabhAvAdazucireva, tena ca dIyamAne jano nindAM karoti, tathA hastAbhAve yena bhAjanena kRtvA mikSAM dadAti yadvA deyaM vastu tasya patanamapi bhavati, tathA ca sati SaDjIvanikAyavyAghAtaH, tathA chinnacaraNe'pyeta eva doSA draSTavyAH, 101
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalaM pAdAbhAvAttasya bhikSAdAnAya calataH prAyo niyamataH patanaM bhavet, tathA ca sati bhUmyAzritapipIlikAprabhRtiprANipraNAzaH, chinnakaro'pi yadi sAgArikAbhAve dadAti tadA yatanayA gRhyate, chinnacaraNo'pi ca yadyupaviSTo dadAti asAgArikaM ca sthAnaM bhavettadA gRjhate 10-11 tathA galatkuSThAd gRhyamANe tadIyocchvAsatvaksaMsparzArdhapakcarudhirasvedamalalAlAdibhiH sAdhoH kuSThasaGkramo bhavet, so'pi cenmaNDalaprasUtirUpakuSThAkIrNakAyaH san sAgArikAbhAve dadAti tarhi tataH kalpate na zeSakuSThinaH sAgArike vA pazyati, tatra maNDalAni - vRttAkAra - vizeSarUpANi prasUtiH - nakhavidAraNe'pi vedanAyA asaMvedanamiti 12 tathA karaviSaya kASThamayabandhanarUpeNa hastANDunA pAdaviSaya lohabandhanarUpeNa nigaDena ca baddhe dAtari mikSAM prayacchati duHkhaM tasya syAt tathA mUtrAdyutsargAdau ca zaucakaraNAsambhavAttato mikSAgrahaNe loke jugupsA, yathA amI azucayo yadetasmAdapyazucIbhUtAdbhikSAmAdadata iti, tathA pAdabaddhazceditazcetazca pIDAmantareNa gantuM zaktastatastasmAdapi kalpate, itarastu ya itazcetazca gantumazaktaH sa cedupaviSTaH san dadAti na ca ko'pi tatra sAgAriko vidyate tarhi tato'pi kalpate, hastabaddhastu mikSAM dAtumapi na zaknotIti tatra pratiSedha eva na bhajanA 13 tathA pAdukayoH - kASThamayopAnahorArUDhasya mikSAdAnAya pracalataH kadAcid duHsthitatvena patanaM syAt, pAdukArUDho'pi yadyacalo bhavati tadA kAraNe kalpate 14 tathA kaNDUyantyA - udUkhale taNDulAdikaM chaTayantyA na gRhyate, yata iyamudUkhalakSiptazAlyAdi bIja saGghaTTAdi karoti, mikSAdAnAtpUrva mikSAdAnottarakAlaM vA jalena hastadhAvanAtpuraH karmadoSaM pazcAtkarmadoSaM vA vidadhyAdityAdayo doSAH, atrApi kaNDayantyA kaNDanAyotpATitaM muzalaM na ca tasmin muzale kimapi kAbhyAM bIjaM lagnamasti atrAntare ca samAyAtaH sAdhuH tato yadi sA patanAdyanartharahite gRhakoNAdau muzalaM sthApayitvA mikSAM dadAti tadA kalpate 15 tathA piMSantI - zilAyAM tilAmalakAdi pramRgantI yadA mikSAdAnAyottiSThati tadA piSyamANatilAdisatkAH kAzcinnakhikAH sacittA api hastAdau lagitAH sambhavanti tato mikSAdAnAya hastAdiprasphoTane bhikSAM vA dadatyA. bhikSAsamparkatastAsAM virAdhanA bhavati, bhikSAM ca dattvA bhikSAvayavakharaNTitau hastau jalena prakSAlayet tato'kAyavirAdhanA, eSA'pi peSaNasamAptau prAzukaM vA piMSantI yadi dadAti tadA kalpate 16 tathA bharjjamAnA - cullayAM kaDilhakAdau canakAdIn sphoTayantI, tasyAM hi bhikSAM dadatyAM velAlaganena kaDilhakakSipta godhUmacanakAdInAM dAhe sati pradveSAdayo doSAH syuH, atrApi yatsacittaM godhUmAdikaM kaDilhake kSiptaM tadbhaSTottAritaM anyazca nAdyApi kare gRhNAti etasminnantare bhikSAkRte sAdhuH samAgataH tato yadyutthAya dadAti tadA kalpate 17 tathA kRntatyAM-yatreNa rUtapoNikAM sUtrarUpAM kurvatyAM 18 tathA loDhayantyAM--loDhinyAM karpAsaM kaNakena rUtatayA vidadhatyAM 19 tathA vikSNuvatyAM rUtaM karAbhyAM paunaHpunyena viralaM kurvatyAM 20 tathA piJjayantyAM pizJjanena rUtaM viralaM kurvatyAM na gRhyate, deyaliptahastadhAvanarUpasya puraH karmapazcAtkarmAderdoSasya sambhavAt kArpAsikAdisacittasaGghaTTasambhavAcceti 21, iha ca kartane yadi sUtrasya zvetatAtizayotpAdanAya zaGkhacUrNena hastau na kharaNTayati kharaNTane vA yadi jalena na prakSAlayati tadA kalpate, loDhane'pi yadi haste dhRtaH kArpAso na syAt kArpAsikAn vA yadi uttiSThantI na ghaTTayati tadA gRhyate, viSNuvatyAM piJjayantyAM ca yadi pazcAtkarma na bhavati tadA kalpate, tathA dalayantI - gharaTTena godhUmAdi cUrNayantI, tasyAM hi dadatyAM gharaTTakSiptabIjasaGghaTTaH hastadhAvane jalavirAdhanA ca, dalayantyapi sacittamudrAdinA dalyamAnena saha gharaTTaM muktavatI atrAntare ca sAdhurAyAtastato yadhuttiSThati acetanaM vA bhRSTaM mudgAdikaM dalayati tarhi taddhastAtkalpate 22 tathA virolayantI - dadhyAdi mannantI, yadi taddadhyAdi saMsaktaM madhnAti tarhi tena saMsaktadadhyAdinA liptakaratvAdbhikSAM dadatI teSAM rasajIvAnAM vadhaM vidadhyAt, atrApi cedasaMsaktaM dadhyAdi madhnAti tadA kalpate 23 tathA bhukhAnA dAtrI bhikSAdAnArthamAcamanaM karoti Acamane ca kriyamANe udakaM virAdhyate atha na karotyAcamanaM tarhi loke jugupsA, uktaM ca--"chakkAyadayAvaMto'vi saMjao dullahaM kuNai bohiM / AhAre nIhAre durguchie piMDagahaNe ya // 1 // " [ SaTkAyadayAvAnapi saMyato durlabhAM karoti bodhiM / AhAre nIhAre jugupsite piNDagrahaNe ca // 1 // ] 24 tathA ApannasattvAyAM bhikSAM dadatyAM na prAhyaM yatastasyA bhikSAdAnArthamUrDIbhavantyA bhikSAM dattvA Asane upavizantyAzca garbhabAdhA bhavet, tatrApi sthavirakalpikAnAM mAsASTakaM yAvat tatkareNa kalpate velAmAse tu na kalpate, UrjIbhavanAdyAyAsamantareNa svabhAvasthitayaiva tayA yadi dIyate tadA velAmAse'pi gRhyate 25 tathA bAlabA bAlakaM bhUmau macikAdau vA nikSipya yadi bhikSAM dadAti tarhi taM bAlakaM mArjArasArameyAdayo mAMsakhaNDaM zazakazizuriti vA kRtvA vinAzayeyuH, tathA AhArakharaNTitau zuSkau hastau karkazau bhavataH tato bhikSAM dattvA punardAtryA hastAbhyAM gRhyamANasya bAlasya pIDA syAt, yasyAstu bAla AhAre'pi lagati bhUmau ca muktaH sanna roditi tasyA hastAtkalpate sthavirakalpikAnAM, AhAraM hi gRhan bAlaH prAyaH zarIreNa mahAn bhavet tato na mArjArAdivirAdhanAprasaGgaH, ye tu bhagavanto jinakalpikAste nirapavAdatvAtsUtrabalena garbhAdhAnAdi jJAtvA mUlata evApannasattvAM bAlavatsAM ca sarvathA pariharanti 26 tathA SaTkAyAn pRthivyaptejovAyuvanaspatitrasasvarUpAn saMghaTTayantI - hastapAdAdinA zarIrAvayavena spRzantI tataH sajIvalavaNodakAgnivAyupUritabastibIjapUraphalAdimatsyAdIn hastasthAn siddhArthakadUrvApallavamalli kAzatapatrikApramukhapuSpANi ziraH sthAni mAlatImAlAdInyuraH sthAni japAkusumAnyAbharaNatayA karNasthAni paridhAnAdyantaHsthApitasarasasavRnta tAmbUlapatrAdIni kaTIsthAni sacitta jalakaNAdIni pAdalamAni dhArayantI yadi dadAti tadA na kalpate saGghaTTAdidoSasadbhAvAt 27 tathA tAneva SaTkAyAn pRthivyAdIn vinAzayantI-vyApAdayantI, tatra kuzyAdinA bhUmyAdikhananena pRthivIkAyaM majjanavastrAdidhAvanavRkSAdisecanAdimiraSkAyaM ulmukaghaTTanAdibhiragnikArya cullyAmaniphUtkaraNAdibhiH sacittavAtabhRtabastyAderitastataH prakSepaNena vA vAyukAyaM ciTi 102
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAdicchedanena vanaspatikAyaM madhvAdermatkuNAdipAtanena ca trasakAyaM vinAzayantyAM dAtryAM na gRhyate 28 tathA sapratyapAyA-sambhAvyamAnApAyA, iha apAyAstrividhAH, tadyathA - tiryagUrddhamadhazca tatra tiryaggavAdibhyaH UrddhamuttaraGgakASThAdeH adhaH sarpakaNTakAdeH, itthaM ca trividhAnAmapyapAyAnAmanyatamamapAyaM buddhyA sambhAvayan na tato mikSAM gRhNIyAditi, atra ca SaT kAyAn saGghaTTayantyAM tathA tAneva vinAzayantyAM sapratyapAyAyAM cApavAdo nAsti, tataH sarvathA na kalpate eva zeSeSu punarapavAdo darzita eva, 29 evamanye'pi dAyakadoSAH svayaM zAstrAntaratazca paribhAvya pariharaNIyAH 6 || 'ummIse'tti unmizraM - sacittasammizraM, iha kazcid gRhasthaH kevalaM vastvidaM vratine vitIryamANamalpaM syAditi lajjayA pRthagvastudvayadAne velA lagatItyautsukyena mIlitaM vastudvayaM mRSTaM bhavatIti bhaktyA sacittabhakSaNabhaGgo bhavatu eteSAmiti pratyanIkatayA anAbhogena vA sAdhUnAM kalpanIyatayA ucitaM pUraNAdikaM akalpanIyatayA munInAmanucitena karamardakadADimakulikAdinA mizrayitvA yaddadAti tadunmizraM, atra ca kalpanIyAkalpanIye dve api vastunI ca mizrayitvA yaddadAti tadunmizraM saMharaNaM tu yadbhAjanasthamadeyaM vastu tadanyatra kvApi sthaganikAdau saMhRtya dadAtItyayaM mizrasaMhRtayorbhedaH 7 || 'apariNaya'tti apariNataM - aprAsukIbhUtaM, tatsAmAnyatastAvad dvidhA - dravyato bhAvatazca, punarekaikaM dvidhA - dAtRviSayaM grahItRviSayaM ca tatra dravyarUpamapariNataM yatpRthivIkAyAdikaM svarUpeNa sajIvaM, yatpunarjIvena vipramuktaM tatpariNatamiti, taJca yadA dAtuH sattAyAM vartate tadA dAtRviSayaM yadA tu mahItuH sattAyAM tadA prahItRviSayaM tathA dvayorbahUnAM vA sAdhAraNe deyavastuni yadyekasya kasyaciddadAmItyevaM bhAvaH pariNamati na zeSANAM etadbhAvato dAtRviSayamapariNataM sAdhAraNAnisRSTaM dAyakaparokSatve dAtRbhAvApariNataM tu dAyakasamakSatve ityanayorbhedaH, tathA dvayoH sAdhvoH saGghATakarUpeNa mikSAkRte gRhigRhaM gatayorekasya sAdhoretallabhyamAnamazanAdikaM zuddhamiti manasi pariNataM na dvitIyasyeti grahItRviSayaM bhAvApariNataM etacca sAdhUnAM na kalpate zaGkitatvAt kaladdAdidoSasambhavAca 8 || 'litta'tti hastamAtrakAdilepakAritvAllitaM- dugdhadadhitemanAdi tatpunarutsargataH sAdhumirna prAhyaM rasAbhyavahArala|mpaTyavRddhiprasaGgAt dadhyAdi liptahastaprakSAlanAdirUpapazcAtkramAdyanekadoSasadbhAvAcca, kintu alepakRdeva vallacanakaudanA - dikaM, tathAvidhazaktyabhAve ca nirantarasvAdhyAyAdhyayanAdikaM kimapi puSTaM kAraNamAzritya lepakRdapi kalpate, tatra ca lepakRti gRhyamANe dAtuH sambadhI hastaH saMsRSTo'saMsRSTo vA bhavati, yena ca kRtvA bhikSAM dadAti tadapi mAtrakaM karoTikAdikaM saMsRSTamasaMsRSTaM vA, dravyamapi deyaM sAvazeSaM niravazeSaM vA eteSAM ca trayANAM padAnAM saMsRSTahastAsaMsRSTamAtra sAvazeSadravyarUpANAM sapratipakSANAM parasparaM yogato'STau bhaGgA bhavanti, te cAmI - saMsRSTo hastaH saMsRSTaM mAtraM sAvazeSaM dravyaM 1 saMsRSTo hastaH saMsRSTaM mAtraM niravazeSaM dravyaM 2 saMsRSTo hasto'saMsRSTaM mAtraM sAvazeSaM dravyaM 3 saMsRSTo hasto'saMsRSTaM mAtraM niravazeSaM dravyaM 4 asaMsRSTo hastaH saMsRSTaM mAtraM sAvazeSaM dravyaM 5 asaMsRSTo hastaH saMsRSTaM mAtraM niravazeSaM dravyaM 6 asaMsRSTo hasto'saMsRSTaM mAtraM sAvazeSaM dravyaM 7 asaMsRSTo hasto'saMsRSTaM mAtraM niravazeSaM dravyaM 8, eteSu cASTasu bhaGgeSu madhye viSameSu bhaGgeSu - prathamatRtIyapazcamasaptameSu prahaNaM kartavyaM na sameSu - dvitIyacaturthaSaSThASTamarUpeSu, iyamatra bhAvanA-iha hasto mAtraM dve vA svayogena saMsRSTe vA bhavetAmasaMsRSTe vA na tadvazena pazcAtkarma sambhavati, kiM tarhi dravyavazena ?, tathAhi - yatra dravyaM sAvazeSaM tatra tena sAdhvarthaM kharaNTite'pi na dAtrI prakSAlayati bhUyo'pi pariveSaNasambhavAt, yatra tu niravazeSaM dravyaM tatra sAdhudAnAnantaraM niyamatastadddravyAdhArasthAlIM hastaM mAtraM vA prakSAlayati, tato dvitIyAdiSu bhaGgeSu dravye niravazeSe pazcAtkarmasambhavAnna kalpate, prathamAdiSu tu pazcAtkarmAsambhavAtkalpata iti 9|| 'chaddiya'tti charditaM ujjhitaM tyaktamiti paryAyAH, taca tridhA - sacittamacittaM mitraM ca, tadapi ca kadAciccharditaM sacittamadhye kadAcidacittamadhye kadAcinmizramadhye, tatra ubhayatrApi mizrasya sacitta evAntarbhAvAt chardane sacittAcittadravyayorAdhArabhUtayorAdheyabhUtayozca saMyogatazcaturbhaGgI bhavati, tadyathA - sacitte sacittaM acitte sacittaM sacitte acittaM acitte acittaM, atra cAdyeSu triSu bhaGgeSu sacittasaGghaTTAdidoSasadbhAvAna kalpate, carame punaH parizATisadbhAvAt, parizATau ca mahAn doSaH, tathAhi--uSNasya dravyasya chardane bhikSAM dadamAno dahyeta bhUmyAzritAnAM vA pRthivyAdInAM dAhaH syAt zItadravyasya ca bhUmau patane bhUmyAzritAH pRthivyAdayo virAdhyante iti 10 // 568 / / ete daza eSaNAdoSA bhavanti, uktAstAvatsaGkSepato dvicatvAriMzadapi doSAH, vistaratastu piNDaniryukteravagantavyAH // atha piNDavizuddheH sarvasaGgrahamAha - piMDesaNAya savvA saMkhittoyarai navasu koDIsu / na haNai na kiNai na payai kArAvaNaaNumaIhi nava // 569 / / piNDaiSaNA-piNDavizuddhiH sarvA'pi saGkSiptA-saGkSepeNa bhaNyamAnA avatarati - antarbhavati navasu koTISu - vibhAgeSu, tA evAha-na svayaM hanti na ca krINAti na ca pacati iti trayaM, evaM kAraNAnumatibhyAmapi tathA nAnyena ghAtayati na krApayati na ca pAcayati tathA nApareNa hanyamAnaM na krIyamANaM na ca pacyamAnamanumodate, militAzcaitA nava koTayaH, etairnavabhiH padaiH piNDavizuddhiH sarvA'pi saGgRhyata iti bhAvaH // 569 / / iha ca pUrvaM SoDazavidha udgama uktaH, sa ca sAmAnyato dvidhA bhavati, tadyathA-vizodhikoTirUpo'vizodhikoTirUpaJca tatra yaddoSaduSTe bhakte tAvanmAtre'panIte sati zeSaM kalpate sa doSo vizodhikoTiH zeSastvavizodhikoTiH, tatra ye doSA avizodhikoTirUpA ye ca vizodhikoTirUpAstAnAha 103
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ kammuddesiyacarimetiya pUiyamIsacarimapAhuDiyA / ajjhoyara avisohI visohikoDI bhave sesA // 570 // sUcAmAtratvAtsUtrasya 'kamma'tti AdhAkarma saprabhedaM audezikasya - vibhAgaudezikasya caramanikaM - karmabhedasatkamantyameva bhedatrayaM, pUtirbhapAnarUpA 'mIsa'tti mizrajAtaM pAkhaNDigRhimizraM sAdhugRhimizraM caramA - antyA bAdaretyarthaH prAbhRtikA 'ajjhoyara'tti adhyavapUrakasya svagRhipAkhaNDimizrasvagRhisAdhumizrarUpamantyaM bhedadvayaM ete udgamadoSA avizodhikoTiH, asyAzvAvizodhikoTyA avayavena zuSkasikthAdinA tathA tatrAdinA lepena vallacaNakAdinA ca alepena saMsRSTaM yat zuddhaM bhaktaM tasminnujjhite'pi yadakRtakalpatraye pAtre zuddhamapi bhaktaM paJcAtparigRhyate tatpUtiravagantavyaM, 'visohikoDI bhave sesa'ti zeSA:- oghaudezikaM navavidhamapi ca vibhAgaudezikamupakaraNapUtirmizrasyAdyo bhedaH sthApanA sUkSmaprAbhRtikA prAduSkaraNaM krItaM prAmityakaM parivartitamabhyAhRtamudbhinnaM mAlApahRtamAcchedyamanisRSTamadhyava pUrakasyAdyo bhedazcetyevaMrUpA vizodhikoTiH, vizuddhyati zeSaM zuddhaM bhaktaM yasminnuddhRte yadvA vizuddhyati pAtrakaMmakRtakalpantrayamapi yasminnujjhite sA vizodhiH sA cAsau koTizva-bhedazca vizodhikoTiH, uktaM ca - "uddesiyaMmi navagaM uvagaraNe jaM ca pUiyaM hoi / jAvaMtiyamIsagayaM ajjhoyara ya paDhamapayaM // 1 // pariyaTTie abhihaDe ubhine mAlohaDe iya / acchijje aNisaTThe pAoyara kIya pAmice // 2 // suhumA pAhuDiyA'viya ThaviyagapiMDo ya jo bhave duviho / savvo'vi esa rAsI visohikoDI muNeyavvo // 3 // " [ auddezike navakamAdyamupakaraNe yazca pUtikaM bhavati / yAvadarthikaM mizragataM adhyavapUrake ca prathamapadam // 1 // parivarttitaM abhyAhRtaM udbhinnaM mAlApahRtaM ca / AcchedyamanisRSTaM prAduSkaraNamapamityaM krItaM / / 2 / / sUkSmA prAbhRtikA sthApanApiNDazca yo bhavet dvividhaH / sarvo'pyeSa rAzirvizodhikoTI jJAtavyaH // 3 // ] iha ca mikSAmaTatA pUrva pAtre zuddhaM bhaktaM gRhItaM tatastatraivAnAbhogAdikAraNavazato vizodhikoTidoSaduSTaM gRhItaM pazcAcca kathamapi jJAtaM yathaitadvizodhikoTidoSaduSTaM mayA gRhItamiti tato yadi tena vinA'pi nirvahati tarhi sakalamapi tadvidhinA''hArAdi pariSThApayati, atha na nirvahati tadA yadeva vizodhikoTidoSaduSTaM tadeva tAvanmAtraM samyakparijJAya parityajati yadi punaralakSitena sadRzavarNagandhAditayA pRthakparijJAtumazakyena mizritaM bhavati yadvA draveNa tatrAdi tadA sarvasyApi tasya vivekaH, kRte ca sarvAtmanA viveke yadyapi kecitsUkSmA avayavA lagitA bhavanti tathApi tatra pAtre'kRtakalpe'pyanyatparigRhNan zuddhaH sAdhuH tyaktabhaktAdervizodhi koTitvAditi // 570 || atha samitIrAhairiyA 1 bhAsA 2 esaNa 3 AyANAIsu 4 taha paridvavaNA 5 / sammaM jA u pavittI sA samiI paMcahA evaM / / 571 // 1 IraNamIryA - gatiH bhASaNaM- bhASA eSaNameSaNA AdIyate -gRhyate ityAdAnaM tadAdiryeSAM nikSepAdikriyAvizeSANAM te AdAnAdayaH IrSyA ca bhASA ca eSaNA ca AdAnAdayazca te tathA (teSu), pariSThApane -tyajane samyagAgamAnusAreNa yA pravRttiH - ceSTA sA samitiH, pazvAnAM ceSTAnAM tAtrikIyaM saMjJA, tata IryAsamitirbhASAsamitireSaNAsamitirAdAnanikSepasamitiH pariSThApanAsamitirityevamuktanyAyena paJcaprakArA samitiH, tatra trasasthAvarajantujAtAbhayadAnadIkSitasya yaterAvazyake prayojane lokairatyantakSuNNeSu ravirazmipratApiteSu prAsukavivikteSu mArgeSu gacchato janturakSAnimittaM svazarIrarakSAnimittaM ca pAdAprAdArabhya yugamAtrakSetraM yAvannirIkSya yA IrSyA - gatistasyAM samitirIryAsamitiH, yaduktaM"purao jugamAyAe, pehamANo mahiM care / vajjeMto bIyahariyAI, pANe ya dgamaTTiyaM // 1 // ovAyaM visamaM khANuM, vijjalaM parivajjae / saMkameNa na gacchajjA, vijjamANe parakame // 2 // " [ purato yugamAtreNa prekSamANo mahIM caret / varjayan bIjaharitAni prANAMzca dukamRttike // 1 // avapAtaM viSamaM sthANuM kardamaM parivarjayet / saMkrameNa na gacchet vidyamAne sarale pathi // 2 // ] evaMvidhopayogena gacchato yateryadi kathamapi prANivadho bhavati tathA'pi tasya pApaM na bhavati, yadAhuH - "uccAliyaMmi pAe iriyAsamiyarasa saMkamaTThAe / vAvajjejja kuliMgI marijja taM jogamAsajja // 1 // na hu tassa tannimitto baMdho suDumo'vi desio samae / aNavajjo u paogeNa savvabhAveNa so jamhA | 2 ||" [ uccAlite pAde IryAsamitena saMkramArthAya / vyApadyeta dvIndriyAdirbhiyeta tadyogamAsAdya // 1 // naiva tasya tannimitto bandhaH sUkSmo'pi darzitaH samaye / anavadyastu prayogeNa sarvabhAvena sa yasmAt // 2 // ] tathA - " jiyadu va maradu va jIvo ajadAcArassa nicchao hiMsA / payadassa natthi baMdho hiMsAmitteNa samidassa // 1 // [ jIvatu vA prANI mriyatAM vA ayatAcArasya nizcayato hiMsA / prayatasya nAsti bandhaH hiMsAmAtreNa samitasya / / 1 // ] tathA vAkyazuddhyadhyayanapratipAditAM sAvadyAM bhASAM dhUrtakAmukakravyAdacauracArvAkAdibhASitAni ca nirdambhatayA varjayataH sarvajanInaM khalpamapyatibahuprayojanasAdhakamasandigdhaM ca yadbhASaNaM sA bhASAsamitiH, tathA gaveSaNagrahaNaprAsaiSaNAdoSairadUSitasyAnnapAnAde rajoharaNamukhavastrikAdyaudhikopadheH zayyApIThaphalakacarmadaNDAdyaupagrahikopadhezca vizuddhasya yad grahaNaM sA eSaNAsamitiH, tathA Asana saMstArakapIThaphalakavastrapAtradaNDAdikaM cakSuSA nirIkSya pratilikhya ca samyagupayogapUrvaM rajoharaNAdinA yad gRhNIyAd yacca nirIkSitapratilekhitabhUmau nikSipet sA AdAnanikSepa samitiH, anupayuktasya tu pratilekhanApUrvamapyAdAne nikSepe ca na zuddhA samitiH, yadavAci - " paDilehaNaM kuNaMto miho kahUM kuNai jaNavayakahaM vA / dei va paccakkhANaM vAei sayaM paDicchai vA // 1 // puDhavI AukAe vAU teU vaNassaitasANaM / paDilehaNApamatto chaNDaMpi virAhao bhaNio || 2 ||" [ pratilekhanAM kurvANo mithaH kathAM karoti janapadakathAM vA / dadAti vA pratyAkhyAnaM vAcayati svayaM pratIcchati vA // 1 // pRthvyapkAyavAyu 104
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ tejovanaspatitrasAnAM SaNNAmapi pratilekhanApramatto virAdhako bhaNitaH // 2 // ] tathA purISaprazravaNaniSThIvanazleSmazarIramalAnupakAriva sanAnapAnAdInAM yajantujAtarahite sthaNDile upayogapUrvakvaM parityajanaM sA pariSThApanAsamitiH // 571 // idAnIM bhAvanAH pratipAdayati paDhamamaNica 1 masaraNaM 2 saMsAro 3 egayA ya 4 annattaM 5 / asuittaM 6 Asava 7 saMvaro 8 ya taha nijarA 9 navamI // 572 // logasahAvo 10 bohi ya dulahA 11dhammassa sAhao arahA 12 / eyAu huMti bArasa jahakkama bhaavnniiyaao||573|| tatra prathamamanityabhAvanA 1 dvitIyA azaraNabhAvanA 2 tRtIyA saMsArabhAvanA 3 caturthI ekatvabhAvanA 4 paJcamI anyatvabhAvanA 5 SaSThI azucitvabhAvanA 6 saptamI AzravabhAvanA 7 aSTamI saMvarabhAvanA 8 tathA navamI nirjarAbhAvanA 9 dazamI lokasvabhAvabhAvanA 10 ekAdazI bodhidurlabhatvabhAvanA 11 dvAdazI dharmakathako'hanniti 12, etAstu bhAvanA dvAdaza bhavanti yathAkrama-bhaNitakrameNa bhAvanIyA-aharnizamabhyasanIyA iti // etAsAM ca svarUpaM kiJcinnirUpayAmaH, tatraivamanityabhAvanA-prasyante vanasArAGgAste'pyanityatvarakSasA / kiM punaH kadalIgarbhaniHsArAniha dehinH||1|| viSayasukhaM dugdhamiva svAdayati jano biDAla iva muditaH / notpATitalakuTamivotpazyati yamamahaha kiM kurmaH ? // 2 // dharAdharadhunInIrapUrapAriplavaM vapuH / jantUnAM jIvitaM vAtadhUtadhvajapaTopamam // 3 // lAvaNyaM lalanAlokalocanAJcalacaJcalam / yauvanaM mattamAtaGgakarNatAlacalAcalam // 4 // svAmyaM svapnAvalIsAmyaM, capalAcapalAH zriyaH / prema dvitrikSaNasthema, sthiratvavimukhaM sukham // 5 // sarveSAmapi bhAvAnAM, bhAvayannityanityatAm / prANapriye'pi putrAdau, vipanne'pi na zocati // 6 // sarvavastuSu nityatvagrahmastastu mUDhadhIH / jIrNavArNakuTIre'pi, bhagne rodityaharnizam // 7 // tatastRSNAvinAzena, nirmamatvavidhA. yinIm / zuddhadhIrbhAvayennityamityanityatvabhAvanAm ||8||1||athaashrnnbhaavnaa-piturmaaturdhaatustnydyitaadeshc purataH, prabhUtA''dhivyAdhibrajanigaDitA:-karmacaraTaiH / raTantaH kSipyante yamamukhagRhAntastanubhRto, hahA kaSTaM lokaH zaraNarahitaH sthAsyati katham? ||1||ye jAnanti vicitrazAstravisaraM ye matratatrakriyAprAvINyaM prathayanti ye ca dadhati jyotiHkalAkauzalam / te'pi pretapateramuSya sakalatrailokyavidhvasanavyaprasya pratikArakarmaNi na hi prAgalbhyamAbibhrati // 2 // nAnAzastraparizramodbhaTabhaTerAveSTitAH sarvato, matyuddAmamadAndhasindhurazataiH kenApyagamyAH kacit / zakrazrIpaticakriNo'pi sahasA kInAzadAsairbalAdAkRSTA yamavezma yAnti hahahA nistrANatA prANinAm // 3 // uiMDaM nanu daNDasAtsuragiriM pRthvI pRthucchatrasAt , ye kartu prabhaviSNavaH kRzamapi kezaM vinaivAtmanaH / niHsAmAnyabalaprapazcacaturAstIrtharAste'pyaho, naivAzeSajanaughaghasmaramapAkartuM kRtAntaM kssmaaH||4|| kalatramitraputrAdisnehagrahanivRttaye / iti zuddhamatiH kuryAdazaraNyatvabhAvanAm // 5 // 2 / atha saMsArabhAvanA-sumatiramatiH zrImAnazrIH sukhI sukhavarjitaH, sutanuratanuH svAmyasvAmI priyaH sphuTamapriyaH / nRpatiranRpaH svargI tiryak naro'pi ca nArakastaditi bahudhA nRtyatyasmin bhavI bhavanATake // 1 // baddhA pApamanekakalmaSamahArambhAdimiH kAraNairgatvA nArakabhUmiSUdbhaTatamaHsaTTanaSTAdhvasu / aGgacchedanabhedanapradahanaklezAdiduHkhaM mahajjIvo yallabhate tadatra gadituM brahmApi jijhAnanaH // 2 // mAyAAdinibandhanairbahuvidhaiH prAptastirazcAM gati, siMhavyAghramataGgajaiNavRSabhacchAgAdirUpaspRzAm / kSuttaSNAvadhabandhatADanarujAvAhAdiduHkhaM sadA, yajjIva: sahate na tatkathayituM kenApyaho zakyate // 3 // khAdyAkhAdyavivekazUnyamanaso nihIMkatAliGgitAH, sevyAsevyavidhau samIkRtadhiyo niHshuuktaavllbhaaH| tatrAnAryanarA nirantaramahArambhAdimirdussahaM, lezaM saGkalayanti karma ca mahAduHkhapradaM cinvate // 4 // mAH kSatriyavADavaprabhRtayo ye'pyAryadezodbhavAste'pyajJAnadaridratAvyasanitAdaurbhAgyaromAdimiH / bhanyapreSaNamAnabhajanajanAvahAdimizcAnizaM, duHkhaM tadviSahanti yatkathayituM zakyaM na kalpairapi // 5 // rambhAgarbhasamaH sukhI zikhizikhA mirucairayaHsUcImiH pratiromabheditavapustAruNyapuNyaH pumAn / yad duHkhaM labhate tadaSTaguNitaM strIkukSimadhyasthitau, sampaceta sadaSyanantaguNitaM janmakSaNe prANinAm // 6 // bAlye mUtrapurISadhUliluThanAjJAnAdimirnanditA, tAruNye vibhvaarjnessttvirhaanissttaagmaadiy'thaa| vRddhatve tanukampadRSTyapaTutA zvAsAdyasusthAtmatA, tatkA nAma dazA'sti sA sukhamiha prApnoti yasyAM janaH 1 // 7 // samyagdarzanapAlanAdimiratha prApta bhave traidaze, jIvAH zokaviSAdamatsarabhayaskhalpardhikatvAdimiH / IrSyAkAmamadakSudhAprabhRtimizcAtyantapIDArditAH, kezena kSapayanti dInamanaso dIrgha nijaM jIvitam // 8 // itthaM zivaphalAdhAyibhavavairAgyavIrudhaH / sudhAvRSTiM sudhIH kuryAdenAM saMsArabhAvanAm // 1 // 3 / ayaikatvabhAvanA-utpadyate janturihaika eva, vipadyate caikaka eva duHkhI / karmArjayatyekaka eva citramAsevate tatphalameka eva // 1 // yajjIvena dhanaM svayaM bahuvidhaiH kaSTairihopALate, tatsambhUya kalatramitratanayabhrAtrAdibhirbhujyate / tattatkarmavazAca nArakanarasvarSAsitiryagbhavedhvekaH saiSa suduHsahAni sahate duHkhAnyasaGkhyAnyaho // 2 // jIvo. yasya kRte bhramatyanudizaM dainyaM samAlambate, dharmAddazyati badhayatvatihitAn nyAyAdapakrAmati / dehaH so'pi sahAtmanA na padamapyekaM parasmin bhave, gacchatyasya tataH kathaM vadata bhoH sAhAyyamAdhAsyati / // 3 // svArthaikaniSThaM svajanasvadehamukhyaM tataH sarvamavetya samyag / sarvatra kalyANanimittamekaM, dharma sahAyaM vidadhIta dhImAn // 4 // 4 / athAnyatvabhAvanA-jIvaH kAyamapi vyapAsya yadaho lokAntaraM yAti tadbhinno'sau vapuSo'pi kaiva hi kathA drvyaadivstuvrje'| tasmAlimpati yastanuM malayajairyo hanti daNDAdimiryaH puSNAti dhanAvi yazca harate tatrApi sAmyaM zrayet // 1 // anyatvabhAvanAmevaM, yaH karoti mhaamtiH| tasya sarvakhanAze'pi, na zokAMzo'pi, jAyate // 2 // 5 / athAzacitvabhAvanA-lavaNAkare padArthAH patitA lavaNaM yathA kaviSAdamatsarabhayasvalpardhikatvAdilAmaha prApnoti yasyAM janaH nan yanti dInamanaso dIrgha 105
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhavantIha / kAye tathA malAH syustadasAvazuciH sadA kAyaH // 1 // kAyaH zoNitazukramIlanabhavo garbhe jarAveSTito, mAtrAsvAditakhAthapeyarasakairvRddhiM kramAtprApitaH / vidyaddhAtusamAkulaH kRmirujAgaNDUpadAdyAspadaM, kairmanyeta subuddhibhiH zucitayA sarvairmalaiH kazmalaH ? // 2 // susvAdaM zubhagandhimodakadadhikSIrekSuzAlyodanadrAkSAparpaTikAmRtAghRtapUrasvargacyutAmrAdikam / bhuktaM yatsahasaiva yatra malasAtsampadyate sarvatastaM kAyaM sakalAzuciM zucimaho mohAndhitA manvate // 3 // ambhaH kumbhazatairvapurnanu bahirmugdhAH zucitvaM kiyatkAlaM lambhayathottamaM parimalaM kastUrikAdyaistathA / viSThAkoSThakametadaGgakamaho madhye tu zauMcaM kathaGkAraM neSyatha sUtrayiSyatha kathaGkAraM ca tatsaurabham ? // 4 // divyAmodasamRddhivAsitadizaH zrIkhaNDakastUrikAkarpUrAgurukuGkumaprabhRtayo bhAvA yadAzleSataH / daurgandhyaM dadhati kSaNena malatAM cAvibhrate so'pyaho, dehaH kaizcana manyate zucitayA vaidheyatAM pazyata // 5 // ityazaucaM zarIrasya, vibhAvya paramArthataH / sumatirmamatAM tatra, na kurvIta kadAcana // 6 // 6 // athA sravabhAvanA-manovacovapuryogaH, karma yenAzubhaM zubham / bhavinAmAtravantyete, proktAstenAsravA jinaiH // 1 // maiyA sarveSu sattveSu, pramodena guNAdhike / mAdhyasthyenAvinIteSu, kRpayA duHkhiteSu ca // 2 // satataM vAsitaM svAntaM kasyacitpuNyazAlinaH / vitanoti zubhaM karma, dvicatvAriMzadAtmakam // 3 // raudrArttadhyAnamidhyAtvakaSAya viSayairmanaH / AkrAntamazubhaM karma, vidadhAti dvyazItidhA / / 4 / / sarvajJagurusiddhAntasaGghasadguNavarNakam / RtaM hitaM ca vacanaM, karma saccinute zubham // 5 // zrIgurusarvajJadharmadhArmikadUSakam / unmArgadezi vacanamazubhaM karma puSyati // 6 // devArcanagurUpAstisAdhu vizrAmaNAdikam / vitanvatI suguptA ca tanurvitanute zubham // 7 // mAMsAzanasurApAnajantughAtanacaurikAH / pAradAryAdi kurvANamazubhaM kurute vapuH // 8 // enAmAzravabhAvanAmacirataM yo bhAvayedbhAvatastasyA - narthaparamparaikajanakAd duSTAzravaughAt manaH / vyAvRttyAkhiladuHkhadAvajalade niHzeSazarmAvalI nirmANapravaNe zubhAzravagaNe nityaM ratiM puSyati / / 9 / / 7 / atha saMvarabhAvanA - AzravANAM nirodho yaH, saMvaraH sa prakIrtitaH / sarvato dezatazceti dvidhA sa tu vibhajyate // 1 // bhayogikevaliSveva, sarvataH saMvaro mataH / dezataH punarekadviprabhRtyAzravarodhiSu // 2 // pratyekamapi sa dvedhA, dravyabhAvavibhedataH / yatkarma - pudgalAdAnamAtmanyAzravato bhavet // 3 // etasya sarvadezAbhyAM, chedanaM dravyasaMvaraH / bhavahetukriyAyAstu tyAgo'sau bhAvasaMvaraH // 4 // yugmam / mithyAtvakaSAyAdInAmAzravANAM manISibhiH / nirodhAya prayoktavyA upAyAH pratipanthinaH // 5 // yathA- midhyAtvamArttaraudrAkhyakuSyAne ca sudhIrjayet / darzanenAkalaGkena, zubhadhyAnena ca kramAt || 6 || kSAntyA krodhaM mRdutvena, mAnaM mAyAmRjutvataH / santoSeNa tathA lobhaM, nirundhIta mahAmatiH // 7 // zabdAdiviSayAniSTAniSTAMzcApi viSopamAn / rAgadveSaprahANena, nirAkurvIta kovidaH // 8 // ya etadbhAvanAsaGgI, saubhAgyaM bhajate naraH / eti svargApavargazrIravazyaM tasya vazyatAm // 9 // 7 / atha nirjarAbhAvanA-saMsArahetubhUtAyA, yaH kSayaH karmasantateH / nirjarA sA punardvadhA, sakAmAkAmabhedataH // 1 // zramaNeSu sakAmA syAdakAmA zeSajantuSu / pAkaH svata upAyAca karmaNAM syAd yathA''mravat // 2 // karmaNAM naH kSayo bhUyAdityAzayavatAM satAm / vitanvatAM tapasyAdi, sakAmA zaminAM matA // 3 // ekendriyAdijantUnAM, sajjJAnarahitAtmanAm / zItoSNavRSTidahanacchedabhedAdibhiH sadA // 4 // kaSTuM vedayamAnAnAM yaH zATaH karmaNAM bhavet / akAmanirjarAmenAmAmananti manISiNaH // 5 // yugmam / tapaHprabhRtibhirvRddhiM, vrajantI nirjarA yataH / mamatvaM karma saMsAraM hanyAttAM bhAvayettataH // 6 / / 9 / atha lokasvabhAvabhAvanA - vaizAkhasthAnasthitakaTistha karayuganarAkRtirlokaH / bhavati dravyaiH pUrNaH sthityutpattinyayAkrAntaiH // 1 // UrddhatiryagadhobhedaiH, sa tredhA jagade jinaiH / rucakAdaSTapradezAnmerumadhya vyavasthitAt // 2 // navayojanazatyUrddhamadhobhAge'pi sA tathA / etatpramANakastiryaglo kazcitrapadArthabhRt // 3 // Urddhalokastadupari saptarajjupramANakaH / etatpramANasaMyuktazcAdholoko'pi kIrtitaH // 4 // ratnaprabhAprabhRtayaH, pRthivyaH sapta veSTitAH / ghanodadhidhanavAtatanuvAtaistamocanAH // 5 // tRSNAkSudhAvaghAghAtabhedanacchedanAdibhiH / duHkhAni nArakAstatra, vedayante nirantaram // 6 // prathamA pRthivI piNDe, yojanAnAM sahasrakAH / azItirlakSamekaM ca, tatropari sahasrakam // 7 // adhazca muktvA piNDesya, zeSasyAbhyantare punaH / bhavanAdhipadevAnAM bhavanAni jagurjinAH // 8 // yugmam / asurA nAgAstaDitaH, suparNA agnayo'nilAH / stanitAbdhidvIpadizaH, kumArAntA dazeti te // 9 // vyavasthitAH punaH sarve, dakSiNottarayordizoH / tatrAsurANAM camaro, dakSiNAvAsinAM vibhuH // 10 // udIcyAnAM balirnAgakumArAderyathAkramam / dharaNo bhUtAnandazca harirharisahastathA // 11 // veNudevo veNudAlI, cAgnizikhAgnimANavau / velambaH prabhaJjanaca, sughoSamahAghoSakau // 12 // jalakAnto jalaprabhastataH pUrNo vaziSTakaH / amito mitavAhanaH, indrA jJeyA dvayordizoH // 13 // asyA eva pRthivyA uparitane muktayojanasahasre / yojanazatamadha upari ca muktvA'STasu yojanazateSu // 14 // pizAcAdyaSTabhedAnAM vyantarANAM tarasvinAm / nagarANi bhavantyatra, dakSiNottarayodizoH // 15 // pizAcA bhUtA yakSAzca, rAkSasAH kinnarAstathA / kimpuruSA mahoragA, gandharvA iti te'STadhA // 16 // dakSiNottarabhAgena, teSAmapi ca tasthuSAm / dvau dvAvindrau samAmnAtau, yathAsaGkhyaM subuddhibhiH // 17 // kAlastato mahAkAlaH, surUpaH pratirUpakaH / pUrNabhadro mANibhadro, bhImo bhImo mahAdikaH // 18 // kinnarakimpuruSau satpuruSamahApuruSanAmakau tadanu / atikAyamahAkAyau gItaratizcaiva gItayazAH // 19 // asyA eva pRthivyA upari ca yojanazataM hi yanmuktaM / tanmadhyAdadha upari ca yojanadazakaM parityajya // 20 // madhye'zItAviha yojaneSu tiSThanti vanacaranikAyAH / aprajJaptikamukhyA aSTAvatpardhikAH kiJcit // 21 // atra pratinikAyaM ca, dvau dvAvindrau mahAdyutI / dakSiNottarabhAgena, vijJAtavyau manISibhiH // 22 // yojanalakSonnatinA sthitena madhye suvarNamayavapuSA / merugi 106
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ " riNA viziSTe jambUdvIpe bhavantyatra // 23 // varSANi bhAratAdIni sapta varSadharAstathA / parvatA himavanmukhyAH, SaT zAzvatajinAkhyAH // 24 // yojanalakSapramitAjambUdvIpAtparo dviguNamAnaH / lavaNasamudraH paratastadviguNadviguNavistArAH // 25 // boddhavyA ghAtakI khaNDakAlodAdyA asalyakAH / svayambhUramaNAntAzca dvIpavAridhayaH kramAt // 26 // yugmam / pratyekarasasampUrNAzcatvArastoyarAzayaH / trayo jalarasA anye, sarve'pIkSurasAH smRtAH // 27 // sujAtaparamadravya hRdyamadyasamodakaH / vAruNIvaravArdhiH syAt, kSIrodajaladhiH punaH // 28 // samyakkathitakhaNDAdimugdhadugdhasamodakaH / ghRtavaraH sutApitanavyagavyaghRtodakaH // 29 // lavaNAndhistu lavaNAsvAdapAnIyapUritaH / kAlodaH puSkaravaraH, svayambhUramaNastathA // 30 // meghodakarasAH kintu, kAlodajaladhairjalam / kAlaM gurupariNAmaM, puSkarodajalaM punaH // 31 // hitaM laghupariNAmaM, svacchasphaTikanirmalam / svayambhUramaNasyApi, jaladherjalamIdRzam // 32 // tribhAgAvartasucaturjAtakekSurasopamam / zeSAsaGkhyasamudrANAM, nIraM nigaditaM jinaiH // 33 // samabhUmitalAdUrddha yojane zatasaptake / gate navatisaMyukte, jyotiSAM syAdudhastarlaH / / 34 / / tasyopari ca dazasu yojaneSu divAkaraH / taduparyazItisaGkhyayojaneSu nizAkaraH // 35 // tasyopari ca viMzatyAM yojaneSu mahAdayaH / syAdevaM yojanazataM, jyotirloko dazottaram || 36 || jambUdvIpe bhramantau ca dvau candrau dvau ca bhAskarau / catvAro lavaNAmbhodhau, candrAH sUryAzca kIrtitAH // 37 // dhAtakIkhaNDake candrAH, sUryAzca dvAdazaiva hi / kAlo dvicatvAriMzaJcandrAH sUryAzca kIrtitAH || 38 // puSkarArdhe dvisaptatizcandrAH sUryAzca mAnuSe / kSetre dvAtriMzamindUnAM sUryANAM ca zataM bhavet // 39 // mAnuSottarataH paJcAzadyojanasahasrakaiH / candrairantaritAH sUryAH, sUryairantaritAzca te // 40 // mAnuSakSetracandrArkapramANArdhapramANakAH / tatkSetraparidhervRddhyA, vRddhimantazca yayA // 41 // svayambhUramaNaM vyApya, ghaNTAkArA asaGkhyakAH / zubhalezyA mandalezyAstiSThanti satataM sthirAH // 42 // samabhUmitalAdUrddha, sArdharajjau vyavasthitau / kalpAvanalpasampattI, saudharmezAnanAmakau // 43 // sArdharajjudvaye syAtAM samAnau dakSiNottarau / sanatkumAramAhendrau devalokau manoharau // 44 // Urddhalokasya madhye ca brahmalokaH prakIrtitaH / tadUrddha lAntakaH kalpo, mahAzukrastataH param // 45 // devalokaH sahasrAro'thASTamo rajjupAke / ekendrau candravad vRttAvAnataprANatau tataH // 46 // rajjuSa tataH syAtAmekendrAvAraNAcyutau / candravadvartulAvevaM, kalpA dvAdaza kIrtitAH // 47 // maiveyakAstrayo'dhastyAstrayo madhyamakAstathA / zrayazvoparitanAH syuriti praiveyakA nava // 48 // anuttara vimAnAni tadUrddha pazca tatra ca / prAcyAM vijayamapAcyAM vaijayantaM pracakSate // 49 // pratIcyAM tu jayantAkhyamudIcyAmaparAjitam / sarvArthasiddhaM tanmadhye, sarvottamamudIritam // 50 // sthitiprabhAvale zyAmirvizuddhyavadhidIptibhiH / sukhAdibhizca saudharmAdyAvatsarvArthasiddhikam // 51 // pUrvapUrvatridazebhyaste'dhikA uttarottare / hInahInatarA dehagati garvaparigrahaiH // 52 // ghanodadhipratiSThAnA, vimAnAH kalpayordvayoH / triSu vAyupratiSThAnAstriSu vAyUdadhisthitAH // 53 // te vyomavihitasthAnAH, sarve'pyuparivartinaH / ityUrddhvaloka vimAnapratiSThAnavidhiH smRtaH // 54 // sarvArthasiddhAd dvAdazayojaneSu himojavalA / yojanapaJcacatvAriMzalakSAyAmavistarA // 55 // madhye'STayojanapiNDA, zuddhasphaTikanirmalA / siddhazileSatprAgbhArA, prasiddhA jinazAsane // 56 // tasyA upari gavyUtatritaye'tigate sati / turyagavyUtaSaDbhAge, sthitAH siddhA nirAmayAH // 57 // anantasukha vijJAna vIryasaddarzanAH sadA / lokAntasparzino'nyo'nyAvagADhAH zAzvatAzca te // 58 // enAM bhavyajanasya lokaviSayAmabhyasyato bhAvanAM, saMsAraikanibandhane na viSayagrAme mano dhAvati / kintvanyAnyapadArthabhAvanasamunmIlatprabodhoddhuraM, dharmadhyAnavidyAviha sthirataraM tajjAyate saMtatam // 59 // 10 // atha bodhidurlabhatvabhAvanA - pRthvInIrahutAzavAyutaruSu chiTairnijaiH karmamizramyan bhImabhave'tra pulaparAvadaninantAnaho / jIvaH kAmamakAmanirjaratayA samprApya puNyaM zubhaM prApnoti prasarUpatAM kathamapi dvitrIndriyAdyAmiha // 1 // AryakSetrasujAti satkulavapurnIrogatAsampado, rAjyaM prAjyasukhaM ca karmalaghutAhetoravApnotyayam / tattvAtattva vivecanaikakuzalAM bodhiM na tu prAptavAn kutrApyakSaya mokSasaukhyajananIM zrIsavidezitAm // 2 // bodhirlabdhA yadi bhavedekadA'pyatra jantubhiH / iyatkAlaM na teSAM tadbhave paryaTanaM bhavet // 3 // dravyacAritramapyetairbahuzaH samavApyata / sajjJAnakAriNI kApi, na tu bodhiH kadAcana // 4 // ye'sidhyan ye ca siddhyanti, ye setsyanti ca kecana / sarve bodhimAhAtmyAttasmAdbodhirupAsyatAm // 5 // 11 // atha dharmakathako'rhanniti bhAvanA - arhantaH kevalAlokAlokitAlokalokakAH / yathArtha dharmamAkhyAtuM, paTiSTA na punaH pare // 1 // vItarAgA hi sarvatra, parArthakaraNoyatAH / na kutrApyanRtaM brUyustatastaddharmasatyatA // 2 // kSAntyAdibhedairdharmaM ca, dazadhA jagadurjinAH / yaM kurvan vidhinA janturbhavAndhau na nimajjati // 3 // pUrvAparaviruddhAni, hiMsAdeH kAra - kANi ca / vacAMsi citrarUpANi, vyAkurvadbhirnijecchayA // 4 // kutIrthikaiH praNItasya, sadgatipratipanthinaH / dharmasya sakalasyApi kathaM svAkhyAtatA bhavet ? // 5 // yaJca tatsamaye kApi, dayAsatyAdipoSaNam / dRzyate tadvacomAtraM, budhairjJeyaM na tastvataH // 6 // yatproddAmamadAndhasindhuraghaTaM sAmrAjyamAsAdyate, yanniH zeSajanapramodajanakaM sampadyate vaibhavam / yatpUrNendusamadyutirguNagaNaH samprApyate yatparaM, saubhAgyaM ca vijRmbhate tadakhilaM dharmasya lIlAyitam // 7 // yana plAvayati kSitiM jalanidhiH kallolamAlAkulo, yatpRthvImakhilAM ghinoti salilAsAreNa dhArAdharaH / yaccandroSNarucI jagatyudayataH sarvAndhakAracchide, tanniHzeSamapi dhruvaM vijayate dharmasya visphUrjitam // 8 // abandhUnAM bandhuH suhRdasuhRdAM samyagagado, gadArttikAntAnAM dhanamadhanabhAvArtamanasAm / anAthAnAM nAtho guNavirahitAnAM guNanidhiH, jayatyeko dharmaH paramiha hitatrAtajanakaH // 9 // arhatA kathito dharmaH, satyo'yamiti bhAvayan / sarvasampatkare dharme dhImAn dRDhataro 107
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhavet // 10 // 12 // ekAmapyamalAmimAsu satataM yo bhAvayedbhAvanAM, bhavyaH so'pi nihantyazeSakaluSaM dattAsukhaM dehinAm / bastvabhyastasamastajainasamayastA dvAdazApyAdarAdabhyasyellabhate sa saukhyamatulaM kiM tatra kautUhalam ? // 1 // 572-573 // atha pratimAH pratipAdayati mAsAI satsaMtA 7 paDhamA 8 viha 9 taiya satsarAidiNA 10 / aharAi 11 egarAI 12 bhikkhupaDimANa pArasagaM // 574 // paDivajaha eyAo saMghayaNadhiijuo mhaasso| paDimAo bhAviyappA sammaM guruNA annunnaao|| 575 // gacchecciya nimmAo jA puvvA dasa bhave asaMpuNNA / navamassa taiya vatthu hoi jahaNNo suAbhigamo // 576 // vosaTTacattadeho uvasaggasaho jaheva jiNakappI / esaNa abhiggahIyA bhattaM ca alevaDaM tassa // 577 // gacchA viNikkhamittA paDivajjai mAsiyaM mahApaDimaM / dattegA bhoyaNassA pANassavi tattha ega bhave // 578 // jattha'tthamei sUro na tao ThANA payaMpi saMcalai |naaegraaivaasii egaM ca dugaM ca aNNAe // 579 // duTThANa hatthimAINa no bhaeNaM payaMpi osarai / emAiniyamasevI viharai jA'khaNDio mAso // 580 // pacchA gacchamuveI eva dumAsI timAsi jA satta / navaraM dattI vahui jA satta u sattamAsIe // 581 // tatto ya aTThamIyA bhavaI iha paDhama sattarAiMdI / tIi cautthacauttheNa'pANaeNaM aha viseso // 582 // uttANagapAsallI nesajI vAvi ThANa ThAittA / sahassagge ghore divvAI tattha avikaMpo // 583 // docAvi erisaciya bahiyA gAmAiyANa mavaraM tu / ukuDalagaMDasAI daNDAyayauvva ThAittA // 584 // tacAvi erisacciya navaraM ThANaM tu tassa godohii| vIrAsaNamahavAvi cihijA aMbakhulo vA // 585 // emeva ahorAI cha8 bhattaM apANagaM navaraM / gAmanagarANa bahiyA vagghAriyapANie ThANaM // 586 // emeva egarAI aTThamabhatteNa ThANa bAhirao / IsIpanbhAragae aNimisanayaNegadiTThIe // 587 // sAhaDDa dovi pAe vagdhAriyapANi ThAyae ThANaM / vAghAriyalaMbiyabhuo aMte ya imIi laddhitti // 588 // 'mAsAI'tyAdi gAthApaJcadazakaM, mAsAdayaH' mAsaprabhRtayaH 'saptAntAH' saptamAsAvasAnA ekaikamAsavRddhyA sapta pratimA bhavanti, tatra mAsa: parimANamasyA mAsikI prathamA evaM dvimAsikI dvitIyA trimAsikI tRtIyA yAvat saptamAsikI saptamI, 'paDhamA bii taiya sattarAidiNa'tti saptAnAM pratimANAmupari prathamA dvitIyA tRtIyAca sapta rAtridinAni-rAtrindivAni pramANato yasyAM sA tathA pratimA bhavati, tamilApazcaivaM-prathamA saptarAtrindivA dvitIyA saptarAtrindivA tRtIyA saptarAvindivA ca, etAzca timro'pi krameNASTamI navamI dazamI ceti, 'aharAi'tti ahorAtraM parimANamasyAH sAhorAtrikI ekAdazI pratimA, 'egarAi'tti ekA rAtriryasyAM sA ekarAtriH ekarAtrirevaikarAtrikI dvAdazI pratimA, ityevaM 'bhikSupratimANAM' sAdhupratijJAvizeSANAM dvAdazakaM saMbhavatIti // 574 // atha ya etAH pratipadyate tamAha-'paDivajaI' ityAdigAthAtrayaM, pratipadyate-abhyupagacchatyetAH-anantaroktAH pratimAH 'saMhananadhRtiyutaH' tatra saMhananaM-varSabhanArAcAderanyatarat etadyuko atyantaM parISahasahanasamartho bhavati dhRtiH-cittasvAsthyaM tadyuktazca ratyaratibhyAM na bAdhyate, mahAsattvaH-sAttvikaH sa banukUlapratikUlopasargeSu harSaviSAdau na vidhatte, 'bhAvitAtmA' sadbhAvanAbhAvitAntaHkaraNaH pratimAnuSThAnena vA bhAvitAtmA, tadbhAvanA ca tulanApazcakeca syAt , tadyathA-"taveNa satteNa sutteNa, egatteNa baleNa ya / tulaNA paMcahA vuttA, paDimaM paDivajao // 1 // " [tapasA sattvena sUtreNa ekatvena balena ca / tulanA pazcadhoktA pratimA pratipadyamAnasya // 1 // ] etadvyAkhyA ca prAgevoktA, kathaM bhAvitAtmetyAha-'samyak' yathA''gamaM, tathA 'guruNA' AcAryeNAnujJAtaH-anumataH, atha gurureva pratipattA tadA vyavasthApitAcAryeNa gacchena vA'numata iti // 575 // tathA 'gaccha eva' sAdhusamudAyamadhya eva tiSThan 'nirmAtaH' AhArAdiviSaye pratimAkalpaparikarmaNi pariniSThitaH, Aha ca-"paDimAkappiyatullo gacche ciya kuNai duvihaparikammaM / AhArovahimAisu taheva paDivajaI kappaM // 1 // " [pratimAkalpikatulyo gaccha eva karoti dvividhaparikarma / AhAropadhyAdiSu tathaiva pratipadyate kalpaM // 1 // ] AhArAdipratikarma cApretanagAthAyAM kathayiSyate, parikarmaparimANaM caivaM-mAsikyAdiSu saptasu yA yatparimANA pratimA tasyAstatparimANameva parikarma, tathA varSAsu naitAH pratipadyate na ca parikarma karoti, tathA Adyadvayamekatraiva varSe, tRtIyacatuthyau~ caikaikasmin varSe, anyAsAM tu tisRNAmanyatra varSe parikarma anyatra varSe pratipattiH, tadevaM navamirvarAdhAH sapta samApyanta iti / atha tasya kiyAn zrutAbhigamo bhavatItyAha-jApuvvetyAdi, yAvatpUrvANi daza 'asampUrNAni kizcidUnAni, sampUrNadazapUrvadharo hi amoghavacanatvAddharmadezanayA bhavyopakAritvena tIrthavRddhikAritvAtpratimAdikalpaM na pratipadyate, 'bhavet syAt zrutAdhigama iti yogaH, utkRSTazcAyaM jaghanyasya vakSyamANatvAt , atha tamevAha-navamasya pUrvasya-pratyAkhyAnanAmakasya tRtIyaM vastu-AcArAkhyaM tadbhAgavizeSa yAvaditi vartate syAt asya jaghanyaH-alpIyAn zrutAdhigamaH-zrutajJAnaM sUtrato'rthatazca, etatzrutavirahito hi niratizayajJAnatvAtkAlAdi na jAnAtIti // 576 // tathA vyutsRSTaH parikAbhAvena tyakto mamatvatyAgena dehaH-kAyo yena saH tathA, 'upasargasaho divyamAnuSataira 108
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 vopadravasoDhA 'yathaiva' yadvadeva 'jinakalpI' jinakalpikaH tadvadupasargasaha ityarthaH, 'eSaNA' piNDagrahaNaprakAraH, sA ca saptavidhA - "saMsaTTamasaMsaTThA uddhaDa taha appalevaDA ceva / uggahiyA paggahiyA ujjhiyadhammA ya sattamiyA // 1 // " [ asaMsRSTA saMsRSTA uddhRtA tathA'lpalepikA caiva / avagRhItA pragRhItA ujjhitadharmA ca saptamI // 1 // ] iti vakSyamANasvarUpA 'abhigRhItA' abhigrahavatI, abhigrahAvaM-tAsAM saptAnAmeSaNAnAM madhye AdyayordvayoragrahaNaM paJcasu grahaNaM, punarapi vivakSitadivase antyAnAM pazvAnAM madhye dvayorabhigrahaH- ekA bhakte ekA ca pAnake iti, tathA bhaktaM ca- annaM punaralepakRtaM - alepakArakaM vallacanakAdi 'tasya' pratimAM pratipattukAmasya parikarma kurvataH, cazabdAdupadhizcAsya svakIyaiSaNAdvayalabdha eva tadabhAve yathAkRto'pyucitaprAptiM yAvatsyAt, jAte tucite taM vyutsRjati, uktaM ca--"uvagaraNaM suddhesaNamANajuaM jamuciaM sakappassa / taM giNhai tayabhAve ahAgaDaM jAva uciyaM tu // 1 // jAe ucie ya tayaM vosirai ahAgaDaM vihANeNaM / iya ANAnirayassiha vinneyaM taMpi teNa samaM // 2 // " [ upakaraNaM zuddhaiSaNAmAnayutaM yaducitaM svakalpasya / tat gRhNAti yathAkRtaM tadbhAve yAvaducitaM tu // 1 // jAte ucite ca tat vyutsRjati yathAkRtaM vidhAnena / ityAjJAniratasyeha vijJeyaM tadapi tena sadRzaM // 2 // ] kalpocitaM copadhimutpAdayati svakIyenaiSaNAdvayena, etacca eSaNAcatuSTaye'ntimaM, eSaNAcatuSTayaM punaridaM - kASIsikAdyuddiSTameva vastraM prahISyAmi 1 prekSitameva 2 paribhuktaprAyamevottarIyAditayA 3 tadapyujjhitadharmakameveti 4 // 575-576-577 / / athaivaM kRtaparikarmA yatkaroti tadAha - 'gacchAt' sAdhusamUhAdviniSkramya - taM vimucyetyarthaH, tatra yayAcAryAdiH pratimApratipattA tadA alpakAlikaM sAdhvantare svapadanikSepaM kRtvA zubheSu dravyAdiSu zaratkAle sakalasAdhvAmantraNakSAmaNapUrvakaM, uktaM ca - "khAmei tao saMgha sabAlavuDuM jahociyaM evaM / acaMtaM saMviggo pubvaviruddhe viseseNaM // 1 // jaM kiMci pamApaNaM na suDu me vaTTiyaM mae puvi / taM me khAmemi ahaM nissallo nikkasAotti // 2 // " [ kSamayati tataH saGgha sabAlavRddhaM yathocitaM evaM / atyantaM saMvidmaH pUrvaviruddhAn vizeSeNa // 1 // yat kizcit pramAdena na suSThu bhavatAM varttitaM mayA pUrva / tad bhavatAM kSamayAmi ahaM nizzalyo niSkaSAya iti // 2 // ] pratipadyate - abhyupagacchati 'mAsika' mAsapramANAM 'mahApratimAM' gurukapratijJAM tatra ca dattiH - avicchinnadAnarUpA 'ekA' ekaiva bhojanasya - annasyAjJAtoJcharUpasya uddhRtAdyuttaraiSaNApazva kopAttasyAlepakAriNaH kRpaNAdibhirajighRkSitasya ekasvAmisatkasyaivAgurviNIbAlavatsApIyamAnastanIbhiH elukasyAntaH pAdamekaM vinyasyAparaM bahirvyavasthApya dIyamAnasya tathA 'pAnasyApi' pAnakAhArasya caikaiva 'tatra' mAsikyAM pratimAyAM dattirbhavediti // tathA 'yatra' jalasthaladurgAdau sthitasyeti gamyate 'astameti' paryantaM yAti 'sUro' raviH 'na' naivaM 'tataH' tasmAtsthAnAjjalAdeH 'padamapi' pAdapramANamapi kSetramAstAM dUraM 'saJcarati' gacchati AdityodayaM yAvat, tathA 'jJAtaH' pratimAnapratipanno'yamityevaM janenAvasitaH sannekarAtravAsI-ekatra prAmAdAvahorAtramevAvatiSThate, na tvadhikamityarthaH, tathA 'ajJAto' yatra prAmAdau pratimApratipannatayA aviditastatra ekaM vA - ekarAtraM dvikaM vA - rAtridvayaM vasati, na parata iti / tathA 'duSTAnAM mArakANAM hastyAdInAM AdizabdAtsiMhavyAghrAdInAM ca 'bhayena' maraNabhItyA 'padamapi pAdavikSepamAtramapi kiM punaH dUrataH ?, naivApasarati - apagacchati, duSTo hi mAraNArthamAgacchannapasRte'pi * sAdhau haritAdi virAdhayiSyatItyato nApasarati, aduSTastvapasRte sAdhau mArgeNaiva gacchati tato haritAdivirAdhanA na syAdityaduSTAdapasaratIti, 'evamAdiniyamasevI' etatprabhRtikAbhigrahAnupAlakaH san AdizabdAcchAyAyA uSNaM uSNAcchAyAyAM ca nopasarpatItyAdyamitraho viharati--prAmAnuprAmaM saJcarati yAvadakhaNDitaH - paripUrNo mAso jAta iti zeSaH, AdizabdAdanye'pi bahavo niyamavizeSAH pratipattavyAH, yathA saMstAra kopAzrayAdInAM yAcanArtha saMzayitasUtrArthayorgRhAdeva praznArthaM tRNakASThAdInAmanujJApanArthaM pranitAnAM sUtrAdInAM sakRd dvirvA kathanArthameva cAyaM pratimApratipanno vakti na tu bhASAntaramiti, tathA AgantukAgAravivRtagRhavRkSamUlalakSaNa eva vasatitraye vasati na tvanyatra, tatra AgantukAgAraM yatra kApeTikAdaya Agatya vasanti vivRtagRhaM yadadhaH kuDyAbhAvAdupari cAcchAdanAbhAvAdanAvRtaM vRkSamUlaMkarIrAditarumUlaM sAdhuvarjanIyadoSarahitaM, uktaM ca - " jAyaNapucchANunnavaNapuTTa vAgaraNabhAsago ceva / AgamaNaviyaDagiharukkhamUlagAvAsayatigotti / / 1 / / " [ yAcanApRcchAnujJApanaSpRSTavyAkaraNabhASaka eva / AgamanavivRtagRhavRkSamUlatrayAvAsaka iti // 1 // ] tathA va bibheti- pradIptAdapyupAzrayAnna nirgacchati, atha kazcid bAhrAdau gRhItvA''karSati tadA niryAtyapi, tathA caraNapraviSTaM dArukaNTakazarkarAdikaM na spheTayati akSigataM reNutRNamalAdikaM ca nApanayati, tathA karacaraNamukhAdikamaGgaM prAsukajalenApi na kSAlayati, tadanyasAdhavo hi puSTAlambane paTAdi prakSAlayantyapIti // 578- 579 - 580 / / pazcAt - mAsapUraNAnantaraM gacchaM - sAdhusamUhamupaiti vibhUtyA, tathAhigacchasthAnAsannaprAme Agacchatyasau, AcAryAstu tatpravRttimanvicchanti, tato nRpAdInAM nivedyate yathA paripAlitaprati mArUpa mahAtapAH sAdhuratrAgataH, tato nRpAdilokaiH zramaNasaGgena cAminandyamAnastatra pravekSyate tapobahumAnArthaM tasya tadanyeSAM zraddhAvRddhyarthaM pravacanaprabhAvanArthaM ceti, evamAdyA uktA zeSAH SaDatidizannAha - ' evaM ' anenaiva krameNa dvaimAsikI traimAsikI yAvatsaptamapratimA saptamAsikyantA, 'navaraM' kevalaM prathamAyAH-mAsikyAH pratimAyAH sakAzAd dvaimAsikyAdInAmayaM vizeSa:- yathA dattayastAsu vardhante, tatra dvaimAsikyAM bhaktasya pAnasya ca pratyekaM dattidvayaM traimAsikyAM bhaktasya pAnasya ca pratyekaM dattitrayaM, evaM yAvatsaptamAsikyAM bhaktasya pAnasya ca sapta sapta dattaya iti // 581 / / athASTamImAha - ' tatazca' saptamyA anantaramaSTamI prathamasaptarAtrindivA pratimA bhavati 'iha' prakrame, tasyAM prathamasaptarAtrindivAyAM caturthacaturthena - ekAntaropavAsena Asitavyamiti zeSaH, 'apAnakena' pAnakAhArarahitena caturvidhAhArarahitenetyarthaH, 'a 109
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ the'tyayaM ukto vakSyamANazca 'vizeSo' bhedaH prAktanapratimAbhyaH, iha ca pAraNake AcAmlaM kartavyaM, dattiniyamastu nAstIti // tathA 'uttAnaka' UrdhvamukhazayitaH 'pAsallIti pArzvazayitaH 'nisajI'ti niSadyAvAn samaputatayopaviSTaH 'vApI'ti vikalpArthaH 'sthAnaM' uktameva kAyaceSTAvizeSarUpaM "sthitvA' kRtvA prAmAdibhyo bahiriti zeSaH, 'sahate' kSamate 'upasargAn' upadravAn 'ghorAn' raudrAn 'divyAdIn' devakRtAdIna , AdizabdAnmAnuSatairazcAdigrahaH, 'tatra' tasyAM pratimAyAmavikampo-manaHzarIrAbhyAmacala iti // 582583 // navamImAha-'dvitIyAspi' dvitIyasaptarAtrindivApratimA'pi 'IdRzyeva' prathamasaptarAtrindivapratimAsadRzyeva tapaHpAraNakasAdhAd prAmAdibahirvRttisAdhAcca, ata evAha-'bahistAdeva' bahireva prAmAdisannivezavizeSANAM, navaraM-kevalamayaM vizeSaH, tuzabdo'vadhAraNe, sa ca yojita eva, 'utkaTuko' bhUmAvanyastaputatayA upaviSTaH, tathA lagaNDaM-duHsaMsthitaM kASThaM tadvacchete ya evaMzIlo'sau lagaNDazAyI, mastakapArNikAbhireva pRSThadezenaiva vA spRSTabhUbhAgaH, tathA daNDavad-yaSTivadAyato-dIqa daNDAyataH-pAdaprasAraNena bhUminyastAyatazarIraH sa eva daNDAyatakaH vAzabdo vikalpArthaH, sthitvA-avasthAya devAdyupasargAn sahata iti prakramaH // 584 // dazamImAha-tRtIyAspi' tRtIyasaptarAtrindivapratimA'pi 'IdRzyeva' uktasvarUpaiva tapaHpAraNakaprAmAdibahirvRttisAdharmyAtprathamarAtrindivapratimAtulyaivetyarthaH, 'navaraM' kevalaM 'sthAna' zarIrAvasthAnaM 'tasya' pratimApratipatturgodohIti-godohakasamAkAratvAdgodohikA godohanapravRttasyeva putayoH pANibhyAM saMyoge aprapAdatalAbhyAmavasthAnakriyA, sA vidheyeti zeSaH, tathA vIrANAM-dRDhasaMhananAnAmAsanaM vIrAsanaM, siMhAsanAdyadhirUDhasya bhUminyastapAdasya siMhAsanAdyapanayane satyacalitasya tathaivAvasthAnarUpaM tadapi sthAnaM, tasyeti prakramaH, yadvA vAmapAdo dakSiNasyororupari dakSiNazca pAdo vAmasyororupari yatra kriyate dakSiNakaratalasyopari vAmatalaM vAmakaratalasya copari dakSiNakaratalamuttAnaM nAmilanaM ca yatra vidhIyate tadvIrAsanaM 'ahavAvitti athaveti prakArAntarodyotanArtha apiH samuccaye 'tiSThed' avatiSThet 'Ayakubjo cA AmraphalavadvakrAkAreNAvasthitaH, evametAstisro'pi prathamasaptarAtrindivAdyAH pratimA ekaviMzatyA divasairyAntIti // 585 // ekAdazImAha-evameva' anantaroktanItyA ahorAtrikI pratimA bhavati, navaraM-kevalaM SaSThaM bhaktaM-bhojanaM varjanIyatayA yatra tat SaSThabhakta-upavAsadvayarUpaM tapaH, tatra yupavAsadvaye catvAri bhaktAni vaya'nte, ekAzanena ca tadArabhyate tenaiva ca niSThAM yAtItyevaM SaDbhaktavarjanarUpaM taditi, SaSTamityatra cAnusvAro'nAgamikaH, apAnakaM-pAnakAhArarahitaM tasyAM vidhemamiti zeSaH, tathA prAmanagarebhyo bahistAt 'vyAghAritapANike' pralambitamujasya sthAnaM-avasthAnaM bhavati pratimApratipannasyeti / iyaM ca ahorAtrikI pratimA dinatrayeNa yAti ahorAtrasyAnte SaSThabhaktakaraNAt , yadAha-'ahorAiyA tihiM, pacchA cha8 kareitti // 586 // dvAdazImAha-evameva-ahorAtrikIvadeva ca ekarAtrikI pratimA bhavati, vizeSamAha-aSTamabhaktena-upavAsatrayarUpeNa pAnakAhArarahitena sthAnaM-avasthAnaM tatkatturbahistAd prAmAdeH, tathAhi ISatprAgbhAragataH-ISatkubjo nadyAdidustaTIsthito vA'sau syAt, tathA'nimiSanayano-nirnimeSanetraH, tathaikadRSTika:-ekapudgalagatadRSTiryathAsthitagAtro guptasarvendriya iti / 'sAhaTTatti saMhRtya dvAvapi 'pAdI' kramau jinamudrayA vyavasthApyetyarthaH vyAghAritapANi:-vakSyamANArthaH 'ThAyae'tti tiSThati karoti 'sthAnaM' kAyAvasthAnavizeSaM / atha 'vAghAriyapANitti padaM sUtrakRdeva vyAkhyAti-vAghAritti vyAghAritapANirlambitabhujo'valambitabAhurucyate, samyak pAlane cAsyA yat syAttadAha-ante ca-samyakparyantaM nayane punarasyAH-ekarAtrikIpratimAyA landhiH-lAbhavizeSaH syAt, Aha ca-"egarAiyaM ca NaM mikkhupaDimaM samma aNupAlemANassa ime tao ThANA hiyAe bhavanti, saMjahA-ohinANe vA samupajjejA, maNapajjavanANe vA samupajejA, kevalanANe vA asamuppaNNapuvve samupajjejjA" virAdhane punaH "ummAyaM vA labhejA, dIhakAliyaM vA rogAyakaM pAuNejA, kevalipannattAo dhammAo bhaMsijA" [ekarAtrikI ca mikSupratimAM samyaganupAlayata imAni trINi sthAnAni hitAya bhavanti, tadyathA-avadhijJAnaM vA samutpadyeta mana:paryavajJAnaM vA samutpadyeta asamutpannapUrva vA kevalajJAnaM samutpadyeta / unmAdaM vA labheta dIrghakAlikaM vA rogAtakaM prApnuyAt kevaliprajJaptAt dharmAt bhrazyeta] itizabdaH samAptI, iyaM ca pratimA rAtreranantaramaSTamakaraNAccatUrAtrindivamAnA syAt , yadAha-egarAiyA cauhiM, pacchA aTThamaM kareiti / atra ca 'sAhadovi pAe vAghAriyapANi ThAyae ThANaM / vAghAriyalaMbiyabhuo aMte ya imIya laddhitti // 1 // " iyaM gAthA keSucitsUtrapustakeSu na dRzyata iti // 588 // athendriyanirodhamAha phAsaNa 1 rasaNaM 2 ghANaM 3 cakkhU 4 soyaMti 5 iMdiyANesiM / phAsa 1 rasa 2 gaMgha 3 vaNNA 4 saddA 5 visayA viNiddiTTA // 589 // sparzanaM rasanaM ghrANaM cakSuH zrotraM ceti indriyANi pazca, sparze raso gandho varNaH zabdazceti teSAmindriyANAM yathAkramaM viSayA vinirdiSTAH, atra ca gAthAyAM yadyapIndriyanirodhavacanaM nAsti tathA'pIndriyanirodhasya prastutatvAdeteSu viSayeSu indriyANAmAsaktirvarjanIyetyartho jJeyaH / aniyatritAni hIndriyANi pade pade kezasAgara eva pAtayanti, yadabhyadhAyi-"saktaH zabde hariNaH sparza nAgo rase ca vAricaraH / kRpaNapataGgo rUpe bhramaro gandhena ca vinaSTaH // 1 // paJcasu saktAH paJca vinaSTA yatrAgRhItaparamArthAH / ekaH paJcasu saktaH prayAti bhasmAntatAM mUDhaH // 2 // turagairiva taralatarairdurdAntairindriyaiH samAkRSya / unmArge nIyante tamoghane duHkhade jIvAH // 3 // indriyANAM jaye tasmAdyanaH kAryaH subuddhimiH / tajjayo yena bhavinAM, paratre ca zarmaNe // 4 // 589 // atha pratilekhanAmAha 110
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ paDilehaNANa gosAvarAhaugghADaporisIsa tigaM / tattha paDhamA aNuggaya sUre paDikkamaNakara - NAo / / 590 // muhapotti 1 colapaTTo 2 kappatigaM 3-4-5 do nisijja 6-7 rayaharaNaM 8 / saMthAru 9 ttarapaTTo 10 dasa pehA'Nuggae sUre // 591 // uvagaraNaca uddasagaM paDilehijjai diNassa paharatige / ugghADaporisIe u pattanijogapaDilehA // 592 // paDilehiUNa uvahiM gosaMmi pamajvaNA u vasahIe / avaraNhe puNa paDhamaM pamajjaNA tayaNu paDilehA // 593 // donni ya pamajjaNAo ubhi vAsAsu taiya majjharahe / vasahiM bahuso pamajjaNa aisaMghaTTa'nnahiM gacche // 594 // pratidivasaM sAdhujanasya pratilekhanAnAM trikaM - tisraH pratilekhanAH kartavyA bhavanti, tadyathA - ekA 'gosa'tti prabhAte dvitIyA 'avarahe ti aparAhNe tRtIyapraharAnte, tRtIyA 'ugghADaporisitti udghATapauruSyAM samayabhASayA pAdonaprahare, tatra tAsu tisRSu pratilekhanAsu madhye prathamA tAvat pratipAdyate yathA prabhAte pratikramaNakaraNAnantaraM anugate sUre-sUryodramAdarvAgamISAM dazAnAM sthAnAnAM pratilekhanA bhavati // 590 // kAni punardaza sthAnAnItyAha- mukhapotikA 1 colapaTTaH 2 kalpatrikaM - eka UrNAmayo dvau sUtramayau 3-4-5 dve niSadye rajoharaNasya, ekA sUtramayI abhyantaraniSadyA 6 dvitIyA bAhyA pAdaproJchanarUpA 7 rajoharaNaM 8 saMstArakaH 9 uttarapaTTazca 10, eteSAM dazAnAmapi sthAnAnAM 'prekSAyAM' pratilekhanAyAM kRtAyAmudgacchati sUraH ko'rthaH ? - eteSu dazasu sthAneSu pratyupekSiteSu satsu yathA sUrya udgacchati tathA pratilekhanA kartavyeti, anye tvekAdazaM daNDakamAhuH, yaduktaM nizIthacUrNau - 'anne bhAMti - ekArasamo daMDaotti, kalpacUrNAvapyuktaM'daMDao ekkArasamoM'tti, zeSaM ca vasatyAdikamudite eva sUrye pratyupekSyate iti, iha ca sUtre pratyupekSaNIyasthAnamAnamevoktaM na tu pratilekhanAkramaH, tasyAgame'nyathaivAbhidhAnAt, taduktaM nizIthacUNa - " uvahiMmi pacUse paDhamaM muhapotti tao rayaharaNaM tao aMtonisijjA tao bAhiranisijjA colapaTTo kappauttarapaTTasaMthArapaTTadaMDago ya, esa kamo, annahA ukkamo, purisesu puvvaM Ayariyassa, pacchA parinnA tao gilANase hAiyANa, annadA ukkamo 'tti atra 'parinnitti anazanina upadhiM AcAryopadhipratilekhanAnantaraM pratyupekSate, zeSaM sugamaM // 591 / / atha dvitIyatRtIyapratilekhanAsvarUpamAha - dinasya praharatri ke atikrAnte sati upakaraNacaturdazakaM sthavirakalpikasatkaudhikasvarUpaM pratyupekSate, tatra prathamaM mukhavastrikA tatazcolapaTTaH tato gocchakaH tataH pAtrapratilekhanikA tataH pAtrabandhaH tataH paTalAni tato rajakhANaM tataH pAtrasthApanaM tato mAtrakaM tataH patagrahaH tato rajoharaNaM tataH kalpantrikamiti, upalakSaNametat, tato'nyo'pyaupamahikopadhiH pratyupekSaNIya iti / tathA udghATapauruSyAM saptavidhapAtraniryogapratyupekSA bhavati, vatrAsane samupaviSTaH prathamaM mukhavastrikAM pratyupekSya gocchakaM pratyupekSate tataH paTalAni tataH pAtrakesarikAM tataH pAtrabandhaM tato rajastrANaM tataH pAtraM tataH pAtrasthApanamiti, pratyupekSaNavidhistu vistarabhayAnna likhyate tata oghaniryuktipaJcavastukAdeH svayamevAvaseyaH // 592 // atraiva vizeSamAha - gose - pratyuSasi mukhavatrikAdilakSaNaM pUrvomupadhiM pratyupekSya tadanu vasate : - yati nivAsalakSaNAyA upayuktena sAdhunA pramArjanA vidheyA, aparAdhe punaH prathamaM vasateH pramArjanA pazcAtpratyupekSaNA upadheriti // 593 // yatrApi vasaterjIvasaMsaktirna bhavati tatrApi Rtubaddhe kAle dve pramArjane vidheye pratyuSasi aparAdhe ca, dvau vArau vasatiravazyatayA pramArjanIyeti bhAvaH 'varSAsu' varSAkAle punastRtIyA'pi vasateH pramArjanA bhavati, dve pUrvokte eva tRtIyA tu madhyAhne bhavati, tathA Rtubaddhe varSAsu vA kunthuprabhRtibhiH prANibhiH saMsaktau satyAM bahuzo'pi vasatiM pramArjayet, cazabdo vikalpapradarzanArthaH, vikalpaJcAyaM-yadi saMsaktA'pi vasatiH pUrvoktapramArjanApramANenaivAsaMsaktA bhavati tato nAtiriktA pramArjanA, no cecadA bahuzo'pi pramArjanA kartavyA, aMtha bahuzo vasateH pramArjane prANinAmatisaGghaTTo bhavati tadA'nyatra - vasatyantare prAmAntare vA gacchaMtIti // 594 // atha guptIrAha maNaguttimAiyAo guttIo tinni huMti nAyavvA / akusalanivittirUvA kusalapavittissarUvA ya / / 595 / / manogutyAdayo- manoguptivAgguptikAyaguptilakSaNA guptayastisro bhavanti jJAtavyAH, tAsAM svarUpamAha - 'akuzala nivRttirUpA' akuzalAnAM -azubhAnAM manovacanakAyAnAM nivRttiH - nirodhastadrUpAH 'kuzalapravRttisvarUpAzca kuzalAnAM - zubhAnAM manovacanakAyAnAM pravRtti:- vyApAraNaM tatsvarUpAzca tA iti, ayamabhiprAyaH - iha manoguptistridhA - ArttaraudradhyAnAnubandhikalpanAnicayaviyoga: prathamA, zAstrAnusAriNI paralokasAdhikA dharmadhyAnAnubandhinI mAdhyasthyapariNatirdvitIyA, kuzalAkuzalamanovRttinirodhena yoganirodhAvasthAbhAvinI svA'tmArAmatA tRtIyeti, vAgguptirdvibhedA-mukhanayana bhrUvikArAGgulyAcchoTanoddhUbhAvakAsitaddukRtaloSThakSepaNAdInAmarthasUcikAnAM ceSTAnAM parihAreNAdya mayA na vaktatryamityabhigrahakaraNamekA vAgguptiH, ceSTAvizeSeNa hi nijaprayojanAni sUcayato maunakaraNAbhipraho niSphala eveti, tathA vAcanapracchanaparapRSTArthavyAkaraNAdiSu lokAgamAvirodhena mukhapotikAcchAditamukhakamalasya bhASamANasyApi vAgvRtterniyatraNaM dvitIyA vAgguptiH, AbhyAM bhedAbhyAM vAggupteH sarvathA vAgnirodhaH samyagbhASaNaM ca svarUpaM pratipAditaM bhavati, bhASAsamitau tu samyagvAkpravRttireveti vAgguptibhASAsamityorbhedaH, yadAhuH - "samio niyamA gutto gutto samiyattaNaMmi bhayaNijo / kusalavayamudIraMto jaM vaiguttovi samiovi // 1 // " [ samito niyamAd gupto guptaH samitatve bhajanIyaH / kuzalavaca udIrayan yad bacogupto'pi samito'pi // 1 // ] 111
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAyaguptidvaidhA-ceSTAnivRttilakSaNA yathAgamaceSTAniyamalakSaNA ca, tatra divyamAnuSAdyupasargasadbhAve'pi kSutpipAsAdiparISahAdisambhave'pi ca yatkAyotsargakaraNAdinA kAyasya nizcalatAkaraNaM sarvayoganirodhAvasthAyAM ca sarvathA yatkAyaceSTAnirodhanaM sA prathamA kAyaguptiH, tathA gurupracchanazarIrasaMstArakabhUmyAdipratilekhanapramArjanAdisamayoktakriyAkalApapuraHsaraM zayanAdi sAdhunA vidheyaM, tataH zayanAsananikSepAdAdiSu svacchandaceSTAparihAreNa niyatA yA kAyaceSTA sA dvitIyA kAyaguptiriti // 595 // idAnImamigrahAnAha vve khitte kAle bhAve ya abhiggahA viNidihA / te puNa aNegabheyA karaNassa imaM sakhvaM tu dravye kSetre kAle bhAve vA'migrahA vinirdiSTA:-kathitAH jinaiH, te punaH sarve'pyanekabhedAH, yathA trailokyasvAminA zrImanmahAvIreNa chanasthacaryAyAM viharatA kauzAmbyAM gRhItAH, tatra dravyAbhipraho yadyahaM kulmASabAkulAn sUpaiMkakoNe sthitAn lapsye tathA kSetrAmigraho niga. DaniyabitacaraNA yadyekaM pAdamudumbarasya madhye dvitIyaM ca bahistAt dAtrI kariSyati tathA kAlAbhigraho yadi divasadvitIyapauruSyAM atikrAntAyAM dAsyati tathA bhAvAbhigraho yadi muNDitazirA rudatI satI sA dAsyati tadA'haM bhikSAM gRhISyAmi nAnyatheti, evaMvidhAmiprahaibhagavataH SaNmAsAH paJcadivasonAstapasyataH sakhAtAH ityanayA dizA dravyAdyabhiprahA vijJeyAH // karaNasyedaM-uktaprakAreNa svarUpamiti, asyApi karaNasya saptatibhedAn zrIguravaH kathayanti, te caivaM-AdhAkarmAdayo dvicatvAriMzadapi doSAH piNDazayyAvastrapAtralakSaNavastucatuSTayaviSayatvena catvAra eva samayante samitayaH paJca bhAvanA dvAdaza pratimA api dvAdaza indriyanirodhAH paJca pratilekhanAH paJcaviMzatiH guptayastisraH abhiprahAzcatvAra iti sarvamIlane ca saptatiH // nanu caraNakaraNayoH kaH prativizeSaH, ucyate, nityAnuSThAnaM caraNaM yattu prayojane Apanne kriyate tatkaraNamiti, tathA ca vratAdi sarvakAlameva caryate, na punavratazUnyaH kazcitkAla iti, piNDavizuddhyAdayastu prayojana evApanne'nuSThIyante iti // 596 // 67 // samprati 'jaGghAvijjAcAraNagamaNasatti'tti aSTaSaSTaM dvAramAha aisayacaraNasamatthA jaMghAvijAhiM cAraNA muNao / jaMghAhiM jAi paDhamo nissaM kAuM ravikare'vi // 597 // eguppAraNa gao ruyagavaraMmi ya tao paDiniyatto / pIeNaM naMdIsaraMmi ei taieNa samaeNaM // 598 // paDhameNa paMDagavaNaM bIuppAeNa naMdaNaM ei / taiuppAraNa tao iha jaMghAcAraNo ei // 599 // paDhameNa mANusottaranagaM tu naMdIsaraM tu bIeNaM / ei tao taieNaM kayaceiyavaMdaNo ihayaM // 600 // paDhameNa naMdaNavaNe bIuppAeNa paMDagavaNaMmi / ei ihaM taieNaM jo vijjAcAraNo hoi|| 601 // caraNaM-gamanaM tadvidyate yeSAM te cAraNAra, 'jyotsnAdibhyo'Na' iti (pA05-2-13 vA0) matvarthIyo'N pratyayaH, tatra gamanamanyeSAmapi munInAmasti tato vizeSaNAnyathAnupapattyA caraNamiha viziSTaM gamanamAgamanaM cAmigRhyate, ata evAtizAyane matvarthIyo'yaM, yathA rUpavatI kanyetyatra, tato'tizayacaraNasamarthA-atizayagamanAgamanalabdhisampannAzcAraNA, te ca dvibhedA:-javAcAraNA vidyAcAraNAzca, tatra ye cAritratapovizeSaprabhAvataHsamudbhUtagamanAgamanaviSayalabdhisampannAste jasAcAraNAH, ye punarvidyAvazataH samutpannagamanAgamanalabdhayaste vidyAcAraNAH, jalAcAraNA rucakavaradvIpaM yAvadgantuM samarthAH vidyAcAraNAzca nandIzvaraM, tatra japAcAraNA yatra kutrApi gantumicchavastatra ravikarAnapi nizrIkRtya gacchaMti, // 597 // vidyAcAraNAstvevameva, jalAcAraNazca rucakavaradvIpaMgacchannekenaivotpAtena gacchati pratinivartamAnastvekenotpAtena nandIzvaramAyAti dvitIyena svasthAnamiti traya utpAtAH, // 598 // yadi punaruzikhara jigamiSustadA prathamenaivotpAvena paNDakavanamadhirohati, pratinivartamAnastvekenotpAtena nandanavanamAgacchati dvitIyena svasthAnamiti, jaGghAcAraNo hi cAritrAtizayaprabhAvato bhavati, tato labdhyupajIvane autsukyabhAvataH pramAdasambhavAcAritrAtizayanibandhanA labdhirapahIyate, tataH pratinivartamAno dvAbhyAmutpAtAbhyAM svasthAnamAyAti // 599 // vidyAcAraNaH punaH prathamenotpAtena mAnuSottaraparvataM gacchati, dvitIyena tu nandIzvaraM, tatra ca gatvA caityAni vandate, vataH pratinivartamAnastvekenaivotpAtena svasthAnamAyAti, tathA meruM gacchan prathamenotpAtena nandanavanaM gacchati dvitIyena paNDakavanaM, tatra caityAni vaMditvA tataH pratinivartamAna ekenaivotpAtena svasthAnamAyAti, // 600 // vidyAcAraNo hi vidyAvazAt bhavati, vidyA ca parizIlyamAnA sphuTA sphuTataropajAyate, tataH pratinivartamAnasya zakyatizayasaMbhavAt ekenaivotpAtena svasthAnAgamanamiti, etacca cAraNabhedadvayamupalakSaNaM, anye'pi bahavazcAraNA bhavanti, tadyathA-AkAzagAminaH paryaGkAsanasanniviSTAH kAyotsargasthitA vA pAdotpanikSeparahitA vyomacAriNaH, apare vApIsaritsamudrAdiSu jalamupetyAkAyikajIvAnavirAdhayanto jale bhUmAviva pAdotkSepanikSepakuzalA jalacAraNAH, apare bhuva upari caturakulapramite AkAze jabotkSepanikSepanipuNA javAcAraNAH, anye nAnAdrumalatAgulmapuSpANyupAdAya puSpasUkSmajIvAnavirAghayantaH kusumadalapaTalamavalambamAnAH puSpacAraNAH, apare caturyojanazatocchritasya niSadhasya nIlasya ca gireSTakacchinnAM zreNimupAdAyoparyadho vA pAdapUrvakaM uttaraNAvataraNanipuNAH zreNicAraNAH, anye'gnizikhAmupAdAya tejaskAyikAnavirAdhayantaH svayamadayamAnAH pAdavihAranipuNA agnizikhAcAraNAH, apare dhUmavati tirazcInAmUrddhagAminI vA''lambyAskhalitagamanAskandino dhUmacAraNAH, kubjavRkSAntarAlabhAvinamaHpradezeSu kubjavRkSAdisambaddhamarkaTakatantvAlambanataH pAdotkSepanikSepakSamA markaTakatantUnAJchidanto yAnto markaTakatantucAraNAH, candrArkaprahanakSatrAdya 112
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ nyatamajyotIrazmisambandhena bhuvIva caraNacaGkramaNapravaNA jyotIrazmicAraNAH, pratilomAnulomavRttiSu nAnAdigmukhonmukheSu mAruteSu tatpradezazreNimupAdAya gatimaskhalitakramavinyAsA mAskandanto vAyucAraNAH, pare nIhAramavaSTabhyApkAyikajIvapIDAmajanayanto gatimasaGgAM kurvANA nIhAracAraNAH, evamAdayo'nye'pi jaladacAraNAvazyAyacAraNaphalacAraNAdayo vaktavyAH || 601 // 68 // idAnIM 'parihAravisuddhitavo 'ti ekonasaptatitamaM dvAramAha parihAriyANa u tavo jahanna majjho taheva ukkoso / sIuNhavAsakAle bhaNio dhIrehiM patteyaM // 602 // tattha jahanno gimhe cauttha chaTuM tu hoi majjhimao / aTThamamihamukkoMso eso sisire pavakkhAmi // 603 // sisire tu jahanna tavo chaTThAI dasamacaramago hoi / vAsAsu aTThamAI bArasapajjatago neo / / 604 // pAraNage AyAmaM paMcasu gaho dosu'bhiggaho bhikkhe / kappaTThiyAvi paidiNa kareMti emeva AyAmaM // 605 // evaM chammAsatavaM cariDaM parihAriyA aNucaraMti / aNucarage parihAriyapariTThie jAva chammAsA // 606 // kappaTThio'vi evaM chammAsatavaM karei sesA u / aNuparihAriyabhAvaM vayaMti kappaTThiyattaM ca // 107 // evaM so aTThArasamAsapamANo ya vannio kappo / saMkhevao viseso visesasutAu nAyavvo / / 608 / / kappasammattIeN tayaM jiNa | ego bAyaNAyaribho cauro taviNo tadaNucarA cauro / muNinavagaM nimgacchaGga parihAravisuddhicaraNAya // 1 // ityavivRtA gAthA kaciTTIkApustakAda sopayogA ca / kappaM vA uviMti gacchaM vA / paDivajamANagA puNa jiNassagAse pavajjaMti // 609 // titthayarasamIvAsevagarasa pAse va no va annassa / eesiM jaM caraNaM parihAravisuddhigaM taM tu // 610 // 'parI' tyAdigAthAnavakaM, pariharaNaM parihAraH- tapovizeSastena carantIti pArihArikAH, te dvidhA - nirvizamAnakA nirviSTakAyikAca, tatra nirvizamAnakA - vivakSitatapovizeSAsevakAH nirviSTakAyikAH- AsevitavivakSitatapovizeSAH, iha ca navako gaNaH - catvAro nirvizamAnakAzcatvArazcAnucAriNa ekaH kalpasthito vAcanAcArya:, yadyapi ca sarve'pi zrutAtizayasaMpannAstathApi kalpatvAtteSAmekaH kazcit kalpasthito'vasthApyate, teSAM ca parihArikANAM nirvizamAnanirviSTakAyikAnAM tapastridhA - jaghanyaM madhyamamutkRSTaM ca taca trividhamapi zItakAle uSNakAle varSAkAle ca pratyekaM bhaNitaM dhIraiH - tIrthakRdbhiriti // 602 // tatra grISmakAle tapa Aha-- 'tatra' teSu triSu kAleSu madhye grISme - uSNakAle - tirUkSatvAjjaghanyaM tapazcaturtha- eka upavAsaH madhyamaM punaH SaSThaM- dvAvupavAsau aSTamaM traya upavAsA utkRSTaM tapo bhavati, tapaHzabdasya sUtre sarvatra prAkRtatvAt puMstvaM, ita Urddha zizire - zItakAle tapaH pravakSyAmi // / 603 // tadevAha - zizire - zItakAle prISmataH kiJcitsAdhAraNe punarjaghanyAdi--jaghanyamadhyamotkRSTaM yathAkramaM paSThAdidazamaparyantaM tapo bhavati, ko'rthaH ? - jaghanyaM SaSThaM madhyamamaSTamaM utkRSTaM dazamamupavAsacatuSTayalakSaNamiti, tathA varSAsu sAdhAraNe kAle'STamAdidvAdazaparyantaM krameNa jaghanyamadhyamotkRSTaM tapo jJeyaM, ko'rthaH ? - jaghanyaM aSTamaM madhyamaM dazamaM utkRSTaM ca dvAdazamupavAsapazca kalakSaNaM tapa iti // 604 || pAraNake triSvapi kAleSu - prISmazItavarSAlakSaNeSu teSAmAvAmlaM bhavati, tathA saMsRSTAdayaH sapta mikSA bhavanti, tatra pazcasu uttarAsu - uddhRtAdiSu praho-grahaNaM, saMsRSTAsaMsRSTe Adye dve bhikSe varjayitvA uddhRtAdayaH pazcaiva grahItavyA ityarthaH punarapi vivakSita dine'ntyAnAM paJcAnAM madhye dvayorabhigrahaH - adya mayA dve eva vivakSite bhikSe grAhye ityevaMsvarUpaH, tatrApyekA bhakte ekA ca pAnake iti, idaM caturNAM pArihArikANAM tapaH, ye tu kalpasthitAdayaH paJca eko vAcanAcAryazcatvArazcAnucAriNaH, te sarve'pi evamevapUrvoktamikSAmiprahayuktAH santaH pratidinamAcAmlaM kurvantIti // 605 // evaM SaNmAsAn tapazcaritvA pArihArikA anucaranti - anucarA bhavanti, vaiyAvRttyakarA ityarthaH, ye cAnucarakA Asan te pArihArikatapasi pari-sAmastyena sthitA bhavanti yAvat SaNmAsAH, ayamartha:ye pUrvamanucAriNa Asana te pUrvoktaprakAreNaiva SaNmAsAn yAvat nirvizamAnakA bhavanti, ye ca pUrvaM tapaH praviSTA Asan te'nucAriNo bhavanti / / 606 / / mAsadvAdazakAnantaraM kalpasthito'pi - vAcanAcAryo'pyevaM pUrvoktanyAyena SaNmAsAn yAvat parihArikatapaH karoti, zeSAstu aSTau anupArihArikabhAvaM - vaiyAvRttyakaratvaM kalpasthitatvaM ca - vAcanAcAryatvaM vrajanti, zeSANAmaSTAnAM madhye sapta vaiyAvRttyakarA bhavanti ekastu vAcanAcArya ityarthaH / / 607 // evamasau kalpo'STAdazamAsapramANo varNitaH saGkSepataH, yastvatra vizeSaH kazcit sa vizeSasUtrAt --kalpAderjJAtavyaH / / 608 // kalpasamAptau ca yatkartavyaM tadAha - ' kappasammattIe' ityAdi gAthApUrvArddha, kalpasya - pArihArikAnuSThAnarUpasya samAptau 'tayaM'ti takaM tameva mArihArikakalpaM jinakalpaM vA upayAnti - pratipadyante gacchaM vA anusaranti / parihAravizuddhikA hi dvividhAH-itvarA yAvatkathikAzca tatra ye kalpasamAtyanantaraM tameva kalpaM gacchaM vA samupayAnti te itvarAH, ye punaH kalpasamAptyanantaramavyavadhAnena jinakalpaM pratipadyante te yAvatkathikAH, uktaM ca - "ittariya therakappe jiNakappe Avakahiya"tti, [ itvarAH sthavirakalpe yAvatkathikA jinakalpe ] atra sthavirakalpagrahaNamupalakSaNaM, svakalpe ceti draSTavyaM, iha cetvarANAM kalpaprabhAvAdeva devamAnuSatiryagyonika kRtA upasargAH sadyoghAtina AtaGkA atIvAviSahyAzca vedanA na prAdurbhavanti, yAvatkathikAnAM tu sambhaveyurapi, te hi jinakalpaM pratipatsyamAnA jinakalpabhAvamanuvidadhati, jinakalpikAnAM copasargAdayaH sambhavantIti, uktaM ca-" ittariyANuvasaggA AyaMkA veyaNAya na 113
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ havaMti / AvakahiyANa bhaiyA" iti [itvarANAmupasargA AtaGkA vedanAzca na bhavanti / yAvatkathikAnAM bhaktAH] athAyaM kalyo yasya samIpe pratipadyate taM sArdhagAthayA prAha-'paDivajetyAdi pratipadyamAnakA:-pArihArikakalpaM pratipattukAmAH punarjinasakAze-tIryakarapArzve pratipa. dyante, tIrthakarasamIpAsevakasya vA pArzve, yenaitattapattIrthakarasamIpe pratipannapUrva bhavati tatsakAze vA pratipadyante ityarthaH, etavayaM muktvA na punaranyasya pArzve pratipattiriti, eteSAM yaccaraNaM-cAritraM tatparihAravizuddhikamabhidhIyate, parihAreNa-tapovizeSeNa vizuddhiH-nirmalatA yasmin cAritre iti vyutpatteH 609-10||athaite parihAravizuddhikAH kasmin kSetre kAle vA sambhavanti ?, ucyate, iha kSetrAdinirUpaNArtha bahUni dvArANi pravacane nirUpyante asmAbhistu granthagauravabhIrumirvineyajanAnuprahAya kAniciddarzyante-(pranthAnaM 6000) tatra kSetradvAre dvidhA mArgaNA-janmataH sadbhAvatazca, tatra yatra kSetre janma tatra janmato mArgaNA, yatra ca kalpaM pratipadyate tatra sadbhAvataH, vatra janmataH sadbhAvatazva pacAsu bharateSu paJcasu cairavateSu prApyante natu mahAvideheSu, na caiteSAM saMharaNamasti yena jinakalpikA iva saMharaNataH sarvAsu karmabhUmiSvakarmabhUmiSu vA prApyeran , uktaM ca-khece bharahevaesu hoMti saMharaNavajiyA niyamA[kSetre bharatairavatayorbhavanti saMharaNavarjitA niyamAt / 1 / kAladvAre avasarpiNyAM tRtIye caturthe vA'rake janma sadbhAvaH paJcame'pi, utsarpiNyAM dvitIye tRtIye caturthe vA janma sadbhAvaH punastRtIye caturthe vA, uktaM ca-osappiNIe dosuM jammaNao tIsu saMtibhAve ya / ussappiNi vivarIo jammaNo saMtibhAve y||1||" [avasa. piNyAM dvayorjanmatastisRSu sadbhAve ca / utsarpiNyAM viparIto janmataH sadbhAvatazca // 1 // ] notsarpiNyavasarpiNIrUpe tu caturthArakapratibhAgakAle na sambhavanyeva, mahAvidehakSetre teSAmasambhavAt 2 / tIrthadvAre parihAravizuddhiko niyamatastIrthe pravartamAna eva sambhavati na tUcchede nAnutpattyA vA tadabhAve jAtismaraNAdinA, uktaM ca-"titthetti niyamaoSiya hoi sa titthaMmi na uNa padabhAve / vigae'NuppaNNe vA jAIsaraNAiehiM tu // 1 // " [tIrtha iti niyamata eva bhavati sa tIrthe natu tadabhAve / vigate'nutpame vA jAtismaraNAdikaistu // 1 // 13 / paryAyadvAre paryAyo dvidhA-gRhasthaparyAyo yatiparyAyazca, ekaiko'pi dvidhA-jaghanya utkRSTazca, tatra gRhasthaparyAyo jaghanya ekonatriMzadvarSANi yatiparyAyo viMzatiH, dvAvapi cotkarSato dezonapUrvakoTIpramANo, uktaM ca paJcavastuke-"eyassa esa neo gihipariyAo jahanna gunntiisaa| jaipariyAo vIsA dosuvi ukosa desUNA // 1 // " [etasyaiSa zeyo gRhiparyAyo jaghanyata ekonatriMzat yatiparyAyo viMzati: dvayorapyutkarSato dezonA (puurvkottii)||1||1 yatpunaratra sUtre-"jammeNa tIsavariso pariyAraNa guNavIsavariso ya / parihAraM paTThaviuM kappai maNuo hu eriso||1||" ityuktaM tadasaGgatamiva lakSyate, kalpAdimirvyabhicArAt , yaduktaM kalpabhASye -"gihipariyAe jahannao guNatIsA / jaipariyAe vIsA dosuM ukkosadesUNA // 1 // " [gRhiparyAye jaghanyata ekonatriMzat yatiparyAya viMzatiH dvayorutkarSato dezonA // 1 // 4 / AgamadvAre apUrvamAgamaM sa nAdhIte, yasmAttaM kalpamadhikRtya gRhItocitayogArAdhanata eva sa kRtakRtyatAM bhajate, pUrvAdhItaM vizrotasikAkSayanimittaM nityamevaikAgramanAH samyakprAyo'nusmarati, Aha ca-"appuThvaM nAhijaha Agamameso paDucca taM kappaM / jamuciyapagahiyajogArAhaNao esa kayakicco // 1 // punvAhIyaM tu tayaM pAyaM aNusaraha niyameveso / ega. ggamaNo sammaM vissoyasiyAe~ khayaheU // 2 // " [apUrva nAdhIte AgamameSa pratItya taM kalpaM / yaducitapragRhItayogArAdhanAta eSa kRtakRtyaH // 1 // pUrvAdhItaM tu taM nityamevaiSo'nusmarati / ekApramanAH samyak visrotasikAyAH kssyhetoH||2||] 5 / vedadvAre pravRttikAle vedaH puruSavedo vA bhavennapuMsakavedo vA, na strIvedaH, khiyAH parihAravizuddhikalpapratipattyasambhavAt , atItanayamadhikRtya punaH pUrvapratipamazcinyamAnaH savedo vA bhavedavedo vA, tatra savedaH zreNipratipattyabhAve upazamazreNipratipattau kSapakazreNipratipattau vA tvavedaH, uktaMca-"vedo pavittikAle itthIvajjo u hoi egyro| puvvapaDivanago puNa hoi savedo avedo vA // 1 // " [vedaH pravRttikA kataraH / pUrvapratipannakaH punarbhavati savedo'vedo vA // 1 // ] 6 / kalpadvAre sthitakalpa evAyaM, nAsthitakalpe, 'ThiyakappaMmi ya niyamA iti vacanAt , tatra AcelakyAdiSu dazasvapi sthAneSu ye sthitAH sAdhavastatkalpaH sthitakalpa ucyate, ye punazcaturyu zayyAtarapiNDAdiSvavasthiteSu kalpeSu sthitAH zeSeSu cAcelakyAdiSu SaTasu asthitAstatkalpo'sthitakalpaH 7 / liGgadvAre niyamato dvividhe'pi line bhavanti, tadyathA-dravyaliGge bhAvaliGge ca, ekenApi vinA vivakSitakalpocitasAmAcAryayogAta 8dhyAnadvAre dharmadhyAnena pravardhamAnena parihAravizuddhikaM kalpaM pratipadyate, pUrvapratipannaH punarAtaraudrayorapi bhavati, kevalaM prAyeNa niranubandhaH 9 / gaNanAdvAre jaghanyatanayo gaNAH pratipadyante utkarSataH zatasaGkhyAH , pUrvapratipannA jaghanyata utkarSato vA zatazaH, puruSagaNanayA jaghanyataH pratipadyamAnAH saptaviMzatiH utkarSataH sahasraM, pUrvapratipannAH punarjaghanyataH zatazaH utkarSataH sahasrazaH, Aha ca-"gaNao tinneva gaNA jahanna paDivatti sayasa ukoso / ukkosa jahanneNa ya sayasozciya puvvapaDivanA // 1 // sattAvIsa jahannA sahassamukosao ya paDivattI / sayaso sahassaso vA paDivanna jahanna ukoso // 2 // " [gaNatanaya eva gaNA jaghanyataH pratipattau zataza utkRSTataH / utkRSTato jaghanyatazca zatazaH eva puurvprtipnnaaH||1|| saptaviMzatirjaghanyataH sahasramutkRSTatazca pratipattau / zatazaH sahasrazo vA pratipannA jaghanyAt utkRSTAJca // 2 // ] anyacca yadA pUrvapratiphaakalamadhyAdeko nirgacchati anyaH pravizati tadA nyUnaprakSepe pratipatto kadAcideko'pi bhavati pRthaktvaM vA, pUrvapratipanno'pyevaM bhajanayA kadAcidekaH prApyate pRthaktvaM vA, uktaM ca-"paDivajamANa bhayaNAe~ hoja eko'vi UNapakkhevo / puvvapaDivannayAvi ya bhaiyA eko puhuttaM vA // 1||"|[prtipdymaanaa bhajanayA UnaprakSepe eko'pi bhavet pUrvapratipannA api ca bhaktAH ekaH pRthatvaM vA // 1 // ] 10 / 114
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhiprahadvAre abhigrahAzcaturvidhA:-dravyAbhigrahAH kSetrAmigrahAH kAlAmiprahA bhAvAbhigrahAca, tatra parihAravizuddhikasyaite'migrahA na bhavanti, yasmAdetasya kalpa eva yathoktasvarUpo'bhigraho vartate, uktaM ca-"davAIya abhiggaha vicittarUvA na huMti puNa keI / eyassa jAva kappo kappocciya'bhiggaho jeNaM // 1 // eyammi goyarAI niyamA niyameNa niravavAdA ya / tappAlaNaM ciya paraM eyassa visuddhiThANaM tu // 2 // " [dravyAdikA amigrahA vicitrarUpA na bhavanti punaH kecit / etasya yAvat kalpaH kalpa eva yenAmigrahaH // 1 // etasmin gocarAdiniyamA niyamena nirapavAdAzca tatpAlanameva parametasya vizuddhisthAnaM // 2 // ] 11 / pravrajyAdvAre nAsAvanyaM pravrAjayati kalpasthitiriyamitikRtvA, Aha ca-pavAvei na eso annaM kappaTiitti kaauunnN| [pravrAjayati naiSo'nyaM kalpa itikRtvA] iti, upadezaM punayathAzakti prayacchati 12 / niSpratikarmatAdvAre eSa mahAtmA niSpratikarmazarIro'kSimalAdikamapi na kadAcidapanayati, na ca prANAntike'pi samApatite vyasane apavAdapadamAsevate, uktaM ca-"nippaDikammasarIro acchimalAIvi nAvaNei sayA / pANaMtievi ya tahA vasaNaMmi na vaTTae bIe // 1 // appabahuttAloyaNavisayAIo u hoi esatti / ahavA suhabhAvAo bahugaMDapeyaM ciya imassa // 2 // " [niSpratikarmazarIro'kSimalAdyapi nApanayati sadA / prANAntike'pi ca tathA vyasane na varttate dvitIye ( apavAde locanaviSayAtItastu bhavatyeSa iti / athavA zubhabhAvAt bahukamapyetadevAsya // 2 // ] 13 / bhikSAdvAre pathidvAre ca mikSA vihArakramazcAsya tRtIyasyAM pauruSyAM bhavati, zeSAsu ca pauruSISu kAyotsargaH, nidrA'pi cAsya svalpA draSTavyA, yadi punaH kathamapi javAbalamasya parikSINaM bhavati tathApyeSo'viharannapi mahAbhAgo nApavAdapadamAsevate, kintu tatraiva yathAkalpamAtmIyaM yogaM vidadhAti, uktaM ca-"taiyAi porasIe bhikkhAkAlo vihArakAlo ya / sesAsu ya ussaggo pAyaM appA ya nihatti // 1 // javAbalaMmi khINe aviharamANo'vi na varamAvajje / tattheva ahAkappaM kuNai u jogaM mahAbhAgo // 2 // " [tRtIyasyAM pauruSyAM bhikSAkAlo vihArakAlazca zeSAsu cotsargaH prAyo'lpA ca nidreti // 1 // javAbale kSINe aviharannapi na paraM (apavAdaM) Apadyate / tatraiva yathAkalpaM karoti yogaM tu mahAbhAgaH // 2 // ] 14, 15 / / 69 // idAnIM 'ahAlaMda'tti saptatitamaM dvAramAha laMdaM tu hoi kAlo so puNa ukkosa majjhima jahanno / udaullakaro jAviha sukkA so hoi u jahanno // 611 // ukkosa puvvakoDI majjhe puNa hoti gaThANAI / ettha puNa paMcarataM ukosaM hoI ahalaMdaM // 612 // jamhA u paMcarattaM caraMti tamhAu huNti'haalNdii| paMceva hoi gaccho tesiM ukosaparimANaM // 613 // jA ceva ya jiNakappe merA sA ceva laMdiyANaMpi / nANattaM puNa sutte bhikkhAyarimAsakappe ya // 614 // ahalaMdiANa gacche appaDibaddhANa jaha jiNANaM tu / navaraM kAlaviseso uuvAse paNaga caumAso // 615 // gacche paDibaddhANaM ahalaMdINaM tu aha puNa vi. seso / uggaha jo tesiM tu so AyariyANa Abhavai // 616 // egavasahI paNagaM chaThavIhIo ya gAmi kuvvaMti / divase divase annaM aDaMti vIhIsu niyameNaM // 617 // paDibaddhA iyarevi ya ekekA te jiNA ya therA ya / atthassa u desammi ya asamatte tesi pddibNdho|| 618 // laggAisu tUrate to paDivajitu khittavAhiThiyA / giNhaMti jaM agahiyaM tattha ya gaMtUNa Ayario / tarsi tayaM payacchA khetaM iMtANa tesime dosaa| vaMdaMtamavaMdate logaMmi yahohaparivAoM // 620 // na tarena jaI gaMtuM Ayario tAhe ei so ceva / aMtarapalliM. paDivasabha gAmavahi aNNavasahiM vA // 621 / tIe ya aparibhoge te vaMdaMte na vaMdaI so u / taM ghetu apaDibaddhA tAhi jahicchAi viharaMti // 622 // 'laMda' mityAdigAthAdvAdazakaM, landaM tu bhavati kAlaH, samayaparibhASayA landazabdena kAlo bhaNyata ityarthaH, sa punaH kAlatredhA-utkRSTo madhyamo jaghanyazca, tatra udakAkaro yAvatA kAlena 'iha' sAmAnyena loke zuSyati tAvAn kAlavizeSo bhavati jaghanyaH, asya ceha jagha. nyatvaM pratyAkhyAnaniyamavizeSAdiSu vizeSata upayogitvAt , anyathA atisUkSmatarasyApi samayAdilakSaNasya siddhAntoktasya kAlasya sambhavAta // 611 // utkRSTaH pUrvakoTIpramANaH, ayamapi cAritrakAlamAnamAzritya utkRSTaH uktaH, anyathA palyopamAdirUpasyApi kAlasya sambhavAt , madhye punarbhavantyanekAni sthAnAni varSAdibhedena kAlasya, atra punaryathAlandakalpaprakrame paJcarAtraM 'yathe'tyAgamAnatikrameNa landaM-kAla utkRSTaM bhavati, tenaivAtropayogAt // 612 // yasmAtpaJcarAtraM caranti peTArdhapeTAdyanyatamAyAM vIbhyAM bhaikSanimittaM pazcarAtrindivAnyaTanti tasmAddhavanti yathAlandinaH, vivakSitayathAlandabhAvAt , tathA paJcaiva puruSA bhavanti gaccho-gaNasteSAM-yathAlandikAnAM, paJcako hi gaNo'muM kalpaM pratipadyate ityutkRSTamekekasya gaNasya puruSaparimANametaditi // 613 / / atra bahuvaktavyatvAniravazeSAmidhAne pranthagauravaprasakyA yathAlandikakalpasyAtidezamAha-yaiva ca jinakalpe-jinakalpaviSayA merA-maryAdA paJcavidhatulanAdirUpA saiva ca yathAlandikAnAmapi prAyazaH, nAnAtvaM -bhedaH punarjinakalpikebhyo yathAlandikAnAM 'satre' sUtraviSayaM tathA bhikSAcaryAyAM mAsakalpe ca, cakArAtpramANaviSayaM ceti // 614 // athAtidezapUrvakamalpavaktavyatvAtprathamaM mAsakalpanAnAtvamevAha-yathAlandikA dvividhAH-cche pratibaddhA apratibaddhAzca, gacche ca pratiba 115
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ ndho'mISAM kAraNataH kizcidazrutasyArthasya zravaNArthamiti mantavyaM, tato yathAlandikAnAM gacche apratibaddhAnAmupalakSaNatvAtpratibaddhAnAM ca 'taveNa satteNa' ityAdibhAvanArUpA sarvApi sAmAcArI yathA jinakalpikAnAM pUrvamuktA tathaiva samavaseyA, navaraM-kevalaM dvividhAnAmapi yathAlandikAnAM jinakalpikebhyaH kAle-kAlaviSaye vizeSo-bhedo jJAtavyaH, tamevAha-'uu vAse paNaga caumAso'tti Rtau-RtubaddhakAle varSe-varSAkAle ca yathAsaGkhyaM dinapazcakaM mAsacatuSTayaM caikatrAvasthAnaM bhavati, iyamatra bhAvanA-Rtubaddhe kAle yathAlandikAH sAdhavo yadi vistIrNo prAmAdirbhavati tadA taM gRhapatirUpAmiH SaDbhirvIthImiH parikalpya ekaikasyAM vIbhyAM paJca paJca divasAni mikSAmaTanti, tatraiva ca vasanti, evaM SaDbhirvIthIbhirekasmin prAme mAsaH paripUrNo bhavati, tathAvidhavistIrNaprAmAbhAve tu nikaTatameSu SaTsu prAmeSu paJca pazca divasAna vasanti, uktaM ca kalpabhASye-"ekeka paMcadiNe paNa paNaeNa ya nihio maaso| etaJcUrNizva-jai ego ceva gAmo saviyArotti-vitthiNNo tA cha vIhIo kA ekekIe paMca paMca divasANi hiMDanti bIyAevi paMca divase jAva chaTThIevi paMca divasA, evaM egagAme mAso bhavai, aha nasthi ego gAmo saviyAro to havaMta'hAlaMdiyANa chaggAmA khettassa pariyaMteNaM, tesiM ekeka paMca divasANi acchanti, evaM mAso vibhajamANo paNapaNaeNa niDhio hoI"tti // 615 / / atha yathAlandikAnAmeva parasparaM bhedamAha-cchapratibaddhAnAM punaryathAlandikAnAM gacchApratibaddhebhyaH sakAzAt vizeSo-bhedo bhavati, tamevAha-teSAM gacchapratibaddhayathAlandikAnAM yaH krozapacakalakSaNaH kSetrAvagrahaH sa AcAryANAmeva bhavati, yasyAcAryasya nizrayA te viharanti tasyaiva sa kSetrAvagraho bhavatIti bhAvaH, gacchApratibaddhAnAM tu jinakalpikavat kSetrAvagraho nAstIti // 616 // atha dvividhAnAmapi yathAlandikAnAM mikSAcaryAnAnAtvaM vivakSurAha-Rtubaddhe kAle ekasyAM vasatau 'paJcakaM' paJca divasAni yAvadavatiSThante, varSAsu punazcaturo mAsAn yAvadekasyAM vasatau tiSThanti, prAme par3a vIthIH kurvanti, ayamarthaH-yathAlandikA gRhapatirUpAbhiH SaDbhirvIthImimaM parikalpayanti, ekaikasyAM ca vIbhyAM paJca paJca divasAni mikSA paryaTanti, tatraiva ca vasatiM vidadhati, uktaM ca paJcakalpacUNauM-"chanbhAge gAmo kIrai, egege paJcadivasaM mikkhaM hiMDaMti, tattheva vasaMti, vAsAsu egattha caummAso"tti, tAsu ca vIthISu divase divase niyamato'nyAmanyAM bhikSAmaTanti, uddhRtAdimikSApaJcakamadhyAdekasmin divase yAM bhikSAmaTanti na punardvitIye'pi dine tAmevATanti kintvanyAmiti bhAvaH, itthaM tAvadasmAbhirvyAkhyAtaM sudhiyA tu samayAvirodhenAnyathA'pi vyAkhyeyamiti // 617 // atha sUtranAnAtvaM nirdidikSuryathAlandikabhedAnevAha-yathAlandikA dvividhA:-gacchapratibaddhA itare ca-gacchApratibaddhAH, te punarekaikazo dvibhedAH-jinakalpikAH sthavirakalpikAzca, tatra yathAlandikakalpaparisamAtyanantaraM ye jinakalpaM pratipatsyante te jinakalpikAH, ye tu sthavirakalpamevAzrayiSyanti te sthavirakalpikAH, iha ca ye gacche pratibaddhAsteSAM pratibandho'nena kAraNena bhavati-'atthasse'tyAdi, arthasyaiva na sUtrasya, deza:-ekadezo'dyApyasamApto-na gurusamIpe paripUrNo gRhIta iti tadgrahaNAya gacche pratibandhasteSAM, tasyAvazyaM gurusamIpe prahISyamANatvAditi // 618 // atha paripUrNa sUtrArtha gurusamIpe gRhItvaiva kathaM kalpaM na pratipadyante ? ityAha-lamAdiSu tvaramANeSu-zubheSu lagnayogacandrabalAdiSu jhagityAgateSu satsu anyeSu ca lanAdiSu dUrakAlavartiSu na tathAbhavyeSu vA'gRhItaparipUrNasUtrArthA api lamAdibhavyatayA kalpaM pratipadyante, tataH pratipadya taM kalpaM gacchAnnirgatya gurvadhiSThitAkSetrAd prAmanagarAderbahirdUradeze sthitA viziSTataraniSTharanikhilanijAnuSThAnaniratA gRhaMti yadgRhItaM-anadhItamarthajAtaM, tatra cAyaM vidhiHyaduta AcAryaH svayaM tatra gatvA tebhyo yathAlandikebhyaH 'tayaM ti tamarthazeSaM prayacchati-dadAti, atha ta evAcAryasamIpamAgatya kimiti tamarthazeSaM na gRhantItyAha-'khettaM iMtANe'tyAdi, kSetramadhyaM samAgacchatAM teSAM-yathAlandikAnAmete-vakSyamANA doSAH, tathAhi-vaMdamAneSu gacchavAsiSu sAdhuSu avandamAneSu ca kalpasthiteSu lokamadhye parivAdo-nindA bhavati, tathAhi-yathAlandikAnAM kalpasthityaiva AcArya muttavA anyasya sAdhoH praNAmaM kartuM na kalpate, gacchasAdhavazva mahAnto'pi tAn vandante, te punarna prativandante, tato loko vaded yathA duSTazIlA ete yena anyAn sAdhUna vandamAnAnapi na vyAharanti na vandante vA, gacchasambandhisAdhUnAM vA upari bhraSTatvAzA bhavet , avazyamete duHzIlA nirguNAzca yena na vandante, AtmArthikA vA ete yena aprativandamAnAnapi vandante iti / atha yadi jAvalakSINatayA tatsakAzaM gantuM na taret-yadi na zaknuyAdAcAryastadA eti-Agacchati, ketyAha-antarapallI-mUlakSetrAtsArdhadviganyUtasthaM prAmavizeSa yadvA prativRSabhaprAmAn-mUlakSetrAd dvigavyUtasthAn mikSAcaryAyAmAna athavA bahirmUlakSetrAt mUlakSetra eva vA anyavasatiM vAzabdAnmUlavasatimiti, iyamatra bhAvanA-yadyAcAryoM yathAlandikasamIpe gantuM na zaknoti tadA yasteSAM yathAlandikAnAM madhye dhAraNAkuzalaH so'ntarapallImAgacchati, AcAryastu tatra gatvA'rtha kathayati, atra punaH sAdhusaGghATako mUlakSetrAdbhaktaM pAnaM ca gRhItvA AcAryAya dadAti, svayaM cAcAryaH sandhyAsamaye mUlakSetramAyAti, athAntarapallImAgantuM na zaknoti tadA antarapallIprativRSabhaprAmayorantarAle gatvA'rtha kathayati, tatrApi gantuM zaktyabhAve prativRSabhaprAme, tatrApi gantumazaktI prativRSabhagrAmamUlakSetrayorantarAle, tatrApi gantumasAmarthya mUlakSetrasyaiva bahivijane pradeze, atha tatrApi gantumasamarthastadA mUlakSetramadhya evAnyasyAM vasatau gatvA tatrApi gamanazaktyabhAve mULavasatAveva pracchannaM AcAryastasmai yathAlandikAyArthazeSaM prayacchatIti, uktaM ca kalpacUrNI-Ayarie suttaporisiM atthaporisiM ca gacche ThiyANaM dAuM ahAlaMdiyANaM sagAsaM gantuM atthaM sArei, aha na tarai dovi porisIo dAuM gantuM to suttaporisiM dAuM vaccai, atthaporisiM ca sIseNaM davAvei, atha suttaporisiMpi dAuM gantuM na taraha to dovi porisIo sIseNaM vAvei, appaNA ahAlaMdie vAei, jai na sakei Aya 116
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ rio khettabahiM ahAlaMdiyasagAsaM gantuM tAhe jo tesiM ahAlaMdiyANaM dhAraNAkusalo so aMtarapalliM AsannattabahiM ei, AyariyA tattha gantuM atthaM kahiMti, ettha puNa saMghADo bhattapANaM gahAya Ayariyassa nei, gurU ya veyAliyaM paDieitti, evaMpi asamatthe gurU aMtarapalli. yAe paDivasabhagAmassa ya aMtarA vAeitti, asai paDivasame vAei, asai paDivasabhassa vasabhagAmassa ya aMtarA vAei, asai vasabhagAmassa bahiyAe vAei, ataraMte saggAme annAe vasahIe, ataraMte ekavasahIe, tIe ca aparibhoge ovAse vAeI" ityAdi, 'tIe ca aparibhoge'tti tasyAM ca-mUlavasatAvaparibhoge tathAvidhajanAnAkIrNasthAne tebhyo'rthazeSaM prayacchatIti yogaH, tatra ca ye gacchasAdhavo mahAnto'pi te yathAlandikaM vandante, sa punaryathAlandikastAna vandata iti, evaM tamarthazeSaM gRhItvA tataH paraM niSThitaprayojanatvAdgacche apratibaddhAH santo yathAlandikAH khecchayA-khakalpAnurUpaM viharanti-nijakalpaM paripAlayanta iti // 619 // 620 // 621 // 622 // atha jinakalpikasthavirakalpikabhedaminnAnAM parasparaM vizeSamAha jiNakappiyAvi tahiyaM kiMci tigicchaMpi te na kAreMti / nippaDikammasarIrA avi acchimalaMpi na'vaNiti // 623 // therANaM nANattaM ataraMtaM appiNaMti gacchassa / te'vi ya se phAsueNaM kareMti savvaMpi parikammaM // 624 // ekkakapaDiggahagA sappAuraNA bhavaMti therA u / je puNa siM jiNakappe bhayaesiM vatthapAyAI // 25 // gaNamANao jahaNNA tiNi gaNA sayaggaso ya ukosA / purisapamANe panarasa sahassaso ceva ukkosA // 626 // paDivajamANagA vA ekkAi havejna UNapakkheve / hoti jahaNNA ee sayaggaso ceva ukkosA // 627 // puvvapaDivanagANavi ukko sajahaNNaso parImANaM / koDipuSTuttaM bhaNiyaM hoi ahAlaMdiyANaM tu // 628 // jinakalpikAzca yathAlandikAstadA-kalpakAle mAraNAntike'pyAta samutpanne na kAmapi cikitsAM te kArayanti, yathAkalpasthiteH, apica niSpatikarmazarIrA:-pratikarmarahitadehAste bhagavantaH, tata AstAM tAvadanyat, akSimalamapi nApanayantyapramAdAtizayAditi // 623 // sthavirakalpikayathAlandikAnAM jinakalpikayathAlandikebhyo nAnAtvaM-bhedaH, yathA azakvantaM vyAdhibAdhitaM santaM svasAdhumarpayanti gacchasya-cchavAsisAdhusamUhasya, svakIyapazcakagaNaparipUraNArtha ca tasya sthAne viziSTadhRtisaMhananAdisamanvitamanyaM muni svakalpe pravezayanti, te'pi ca gacchavAsinaH sAdhavaH 'se'tti tasyAzaknuvataH prAsukena-niravadyenAnapAnAdinA kurvanti sarvamapi parikarmapratijAgaraNamiti // 624 // kizca-sthavirA:-sthavirakalpikayathAlandikA avazyameva ekaikapatagrahakA:-pratyekamekaikapatapradhAriNaH tathA saprAvaraNAzca bhavanti, ye punareSAM-yathAlandikAnAM madhye jinakalpe bhaviSyanti jinakalpikayathAlandikA ityarthaH bhAjye teSAM vanapAtre-saprAvaraNAprAvaraNapatagrahadhAripANipAtrabhedaminnA bhAvijinakalpApekSayA keSAzcidvastrapAtralakSaNamupakaraNaM bhavati keSAMciJca netyarthaH // 625 // atha sAmAnyena yathAlandikapramANamAha-gaNamAnato-mANamAzritya jaghanyatastrayo gaNAH pratipadyamAnakA bhavanti, zatAprazazca -zatapRthaktvamutkRSTato gaNamAnaM, puruSapramANaM tveteSAM pratipadyamAnakAnAM jaghanyataH paJcadaza, paJcako hi gaNo'muM kalpaM pratipadyate gaNAzca jaghanyatanayaH tataH pazca trimirguNitAH paJcadaza, utkRSTataH punaH puruSapramANaM sahasrazaH-sahasrapRthakvaM // 626 // puruSapramANamevAnitya punarvizeSamAha-pratipadyamAnakA ete jaghanyata ekAdayo vA bhaveyuH nyUnaprakSepe sati, yathAlandikakalpe hi paJcamunimayo gacchaH, tatra ca yavA glAnatvAdikAraNavazato gacchasamarpaNAdinA teSAM nyUnatA bhavati tadaikAdikaH sAdhustaM kalpaM pravezyate yena paJcako gaccho bhavati, evaM jaghanyA ete pratipadyamAnakAH, tathA zatApraza utkRSTAH pratipadyamAnakA eveti // 627 // pUrvapratipannAnAmapi sAmAnyenotkRSTato. parimANaM koTipRthattavaM bhaNitaM bhavati yathAlandikAnAM, uktaM ca kalpacau~ -"paDivajamANagA jahaNNaNaM tinni gaNA ukkoseNaM sayapuhuttaM, purisapamANeNaM paDivajamANagA jahaNNeNaM pannarasa purisA, ukkoseNaM sahassapuhuttaM, puvvapaDivanagANaM jahaNNeNaM koDipuhuttaM, ukkoseNavi koDipuhutta"miti, kevalaM jaghanyAdutkRSTaM viziSTataraM jJeyamiti 77 // 628 // idAnIM 'nijAmayANa aDayAla'tti ekasaptatitamaM dvAramAha uccatta 1 dAra 2 saMthAra 3 kahaga 4 vAIya 5 aggadAraMmi 6 / bhatte 7 pANa 8 viyAre 9-10 kahaga 11 disA je samatthA ya 12 // 629 // eesiM tu payANaM caukkageNaM guNijamANANaM / nijAmayANa saMkhA hoi jahAsamayanidhihA // 630 // uccattaMti parAvattayaMti paDivaNNaaNasaNaM cauro1taha cauro anbhaMtara duvAramUlaMmi ciTThati 2 // 631 // saMthArayasaMtharayA cauro 3 cauro kahiMti dhamma se 4 / cauro ya vAiNo 5 aggadAramUle muNicaukkaM 6 // 632 // cauro bhattaM 7cauro ya pANiyaMtaduciyaM nihAlaMtidAuro uccAraM pariTThavaMti9cauroya pAsavaNaM 10 // 633 // gharo bAhiM dhamma kahiMti 11 cauro ya caumuvi disAsu / ciTThati 12 uvaddavarakkhayA saha 117
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ ssajohiNo muNiNo // 634 // te savAbhAve tA kujA ekekageNa UNA jA / tappAsahiya ego jalAiaNNesao biio|| 635 // 'unvatte'tyadigAdhAdvayaM, niryAmakA-glAnapraticAriNaH, te ca pArzvasthAvasannatvAdidoSaduSTA agItArthAzca na kartavyAH kintu kAlaucityena gItArthatAdiguNayuktA vizeSato vaiyAvRttyakaraNodyatAH, ete ca utkarSato'STacatvAriMzadbhavanti, tadyathA-'utta'tti udvartanAdizarIrapariceSTAkAriNaH 1 'dAra'tti abhyantaradvAramUlasthAyinaH 2 'saMthAra'tti saMstArakakartAraH 3 'kahaga'tti anazaninaH purato dharmakathakAH 4 'vAiya'tti vAdinaH 5'aggadAraMmi'tti agradvAramUlAvasthAyakAH 6'bhatta'tti taducitamaktAnayanayogyAH 7 'pAna'tti pAnAnayanayogyAH 8'viyAra'tti uccAraprazravaNayorgrahaNaM, tataH uccArapariSThApakAH 9 prazravaNapariSThApakAzca 10 'kahaga'tti' bahirdharmakathakAH 11 'disA je samatthA ya'tti dizAsu pUrvAdyAsu catasRSvapi ye samarthAH-sahasrayodhiprabhRtayaH 12 // 'eesiM tu payANaM'ti eteSAM pUrvoktAnAM dvAdazAnAmapi padAnAM pratyekaM sAdhucatuSTayasadbhAvAt catuSkakeNa guNyamAnAnAM niryAmakasaGkhyA bhavati yathA-yena prakAreNa samaye-siddhAnte nirdiSTA-kathitA aSTacatvAriMzallakSaNetyarthaH, anye tu uccAraprazravaNapariSThApane milite'pi caturo'bhidhAya tato dikSu pratyekaM dvau dvAvityaSTau mahAyodhAnmanyante ityevamaSTacatvAriMzataM pratipAdayantIti // 629-630 // atha sUtrakRdevaitAn vivRNoti-ubattaMte'tyAdi gAthAcatuSTayaM, iha ca utsargatastAvadanazaninA svayamevodvartanAdi vidheyaM, atha na zaknoti tadA taM pratipannAnazanaM catvAraH sAdhava udvartayanti parAvartayanti ca, upalakSaNametat , utthApanopavezanabahirnirgamanAntaHpravezanopadhipratyupekSaNAdikamapi tadIyaM parikarma ta evaM kurvanti, tathA abhyantaradvAramUle janasammardarakSaNArtha catvAraH sAdhavastiSThanti, janasammarde hi kadAcidanazanino'samAdhirapyutpayeta, tathA catvArastadanukUlasukhasparzAdyapetaM samAdhisaMvardhanAya saMstArakamAstRNanti, tathA catvAraH sAdhavo viziSTadezanAlabdhisampannAH satataM kathayanti 'se tasya viditavastutattvasyApi saMvegasamullAsakaM dharma, tathA tasyAnaza ninaH prabhAvanAmatizAyinI zrAvakalokaiH kriyamANAM dRSTvA kecid durAmAnastAmasahamAnAH sarvajJamatanirAkaraNAya vAdadAnAyopatiSThante tatasteSAM tiraskaraNAya vAdino-vAvadUkAzcatvAraH pramANapravINAH praguNIbhUtAstiSThanti, tathA'pradvAramUle pratyanIkAdipravezarakSArtha municatuSkaM-catvAraH sAdhavaH sAmopetAstiSThanti, tathA pratyAkhyAte'pyAhAre parISahapIDito yadyasau kathamapyAhAramamilaSati tadA mA kathaJcidasau pratyanIkadevatAdhiSThito yAcate iti parIkSArtha prathamatastAvatpRcchayate yathA-kastvaM gItArtho vA agItArtho vA? pratipannAzana evameva vA? idAnI dinaM vartate rAtrirvetyAdi, evaM ca pRSTe yadyasau prastutaM vakti tadA jJAyate na devatAdhiSThitaH kintu parISahapIDita iti jJAtvA samAdhisampAdanAya kiccidAhAro dIyate, tatastadbalena parISahAn paribhUya prastutapAragAmI bhavati, atha vedanArdita AhAraM na karoti tadA''dhyAnopagatastiryakSu bhavanapativyantareSu vA samutpadyeta, pratyanIkeSu ca bhavanapativyantareSUtpannaH kopavazAtkadAcitpAzcAtyayatInAMmupadravamapi kuryAditi tatazcatvAro munayastasyAnazanina ucitaM-yogya AhAraM 'nibhAlayanti' gaveSayanti, tathA catvAro dehadAhAdyupazamasamartha pAnIyamanveSayanti, tathA catvAra uccAra-purISaM pariSThApayanti-parityajanti, tathA catvAraH prazravaNaM-mUtraM pariSThApayanti, tathA catvAro bahirbhAge janAnAM puratazvetazcamatkArakAriNaM manohAriNaM dharma kathayanti, tathA catvArazcatasRSvapi dikSu kSudropadravarakSakAH sahasrayodhino-mahAmallA munayastiSThanti, kSudropadravanivAraNArthamekaikazcatasRSvapi dikSu tiSThatItyarthaH // 631-632-633-634 // athaite paripUrNA yadA na prApyante tadA kimityAha-te-niryAmakAH sarveSAmaSTacatvAriMzatsaGkhyAnAmabhAve ekaikahAnyA tAvatkAryA yAvajaghanyato'vazyaM dvau niryAmako, tatraikastatpArzvasthitaH-tasya-pratipannAnazanasya sarvadeva samIpAvasthAyI, dvitIyastu jalAdyanveSako bhaktapAnAdyAnayanArtha paryaTatIti, ekena punarniryAmakena na kartavyaivAnazanapratipattiH, yaduktaM'ego jai nijavago appA catto paro pavayaNaM ca / sesANamabhAve'vi hutA bIo'vassa kAyabvo ||1||'tti [yoko niryAmakastarhi AtmA tyaktaH paraH pravacanaM ca / tasmAt zeSANAmabhAve'pi cAvazyaM dvitIyaH karttavyaH (niryAmakaH) // 1 // ] 71 // 635 // idAnIM 'paNavIsaM bhAvaNAo' iti dvAsaptatitamaM dvAramAha iriyAsamie sayA jae 1 uveha bhuMjeja va pANabhoyaNaM 2 / AyANanikkhevaduguMcha 3 saMjae samAhie saMjayae maNo 4 vaI 5 // 636 // ahassasacce 6 aNuvIya bhAsae 7, je koha 8 loha 9 bhaya 10 meva vje| se dIharAyaM samupehiyA sayA, muNI hu mosaMparivajae siyA // 637 / / u uggahajAyaNe 11 ghaDe mahamaM nisammA 12saha bhikkhu uggahaM 13 / aNunaviya bhujIya pANabhoyaNaM 14 jAittA sAhammiyANa uggahaM 15 // 638 // AhAragutte 16 avibhUsiyappA 17 itthI na nijjhAya 18 na saMthavejjA 19 / buddhe muNI khuDukahaM na kujA 20 dhammANupehI saMghae bNbhcerN||639|| je sadda 21rUva 22 rasa 23 gaMdhamAgae 24, phAse / maNuNNapAvae 25 / gehiM paosaM na kareja paMDie, se hoi daMte virae akiMcaNe // 640 // 'iriyAsamie' ityAdi vRttapaJcaka, prANAtipAtAdinivRttilakSaNamahAvratAnAM dAApAdanArtha bhAvyante-abhyasyante iti bhAvanAH, anabhyasyamAnAmirbhAvanAmiranabhyasyamAnavidyAvanmalImasIbhavanti mahAvratAnIti, tAzca pratimahAvrataM pazca paJca bhavanti, tatra prathamamahAvratasya 118
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ , 1 tAH kathyante, IraNaM iryA-gamanaM tatra samitaH - upayuktaH, asamito hi prANino hiMsyAditi prathamA bhAvanA 1 tathA sadA-sarvakAla 'yataH' samyagupayuktaH san 'uveha' tti avalokya bhuJjIta vAzabdAd gRhIta vA pAnabhojanaM, ayamarthaH- pratigRhaM pAtramadhyapatitaH piNDacakSurAdyupayuktena tatsamutthAgantukasattvarakSaNArthaM pratyavekSaNIyaH Agatya ca vasatau punaH prakAzavati pradeze sthitvA supratyavekSitaM pAnabhojanaM vidhAya prakAzapradezAvasthitena bhoktavyaM, anavalokya bhuJjAnasya hi prANihiMsA sambhavatIti dvitIyA, 2 tathA 'AdAnanikSepau' pAtrAderprahaNamokSAvAgamapratiSiddhau 'jugupsati' na karotIti AdAnanikSepajugupsakaH, AgamAnusAreNa pratyavekSaNapramArjanapUrvamupayuktaH sannupadherAdAnanikSepau karotItyarthaH, ajugupsako hi sattvavyApAdanaM vidadhyAditi tRtIyA 3 tathA 'saMyataH' sAdhuH 'samAhitaH' samAdhAnaparaH san 'saMyatate' pravartayatyaduSTaM mano, duSTaM hi manaH kriyamANaM kAyasaMlInatAdike'pi sati karmabandhAya sampadyate zrUyate hi prasannacandro rAjarSirmanogutyabhAvitA'hiMsAvrato hiMsAmakurvannapi saptamanarakapRthvIyogyaM karma nirmitavAniti caturthI 4 evaM vAcamapyaduSTAM pravartayet duSTAM (hi tAM) pravartayan jIvAn vinAzayediti paJcamI 5, tattvArthe tu asyAH sthAne eSaNAsamitilakSaNA bhAvanA bhaNitA, iti prathamavratabhAvanAH paJca / atha dvitIyamahAvratabhAvanA bhaNyante - atra ahAsyAt- hAsyaparihArAt 'satyaH' satyavAk, hAsyena hyanRtamapi brUyAditi prathamA 1 tathA 'anuvicintya' samyagjJAnapUrvakaM paryAlocya 'bhASako' vaktA, anAlocitabhASI hi kadAcinmRSA'pyabhidadhIta, tatazcAtmano vairapIDAdayaH sattvopaghAtazca bhavediti dvitIyA 2 tathA yaH krodhaM lobhaM bhayameva vA varjayet pariharet sa eva munirdIrgharAtraM - mokSaM 'samupekSitA' sAmIpyena mokSAvalokanazIlaH san 'sadA' sarvakAlaM hu-nizcayena 'mosaM'ti anusvArasyAlAkSaNikatvAnmRSAparivarjakaH 'siyA' syAt, ayamartha:- krodhaparavazo hi vaktA svaparanirapekSo yatkibhvanabhASI mRSA'pi bhASeta ataH krodhasya nivRttiranutpAdo vA zreyAniti tRtIyA 3 tathA lobhAbhibhUtacitto'pyatyarthamarthakAGkSayA kUTasAkSitvAdinA vitathabhASI bhavati, ataH satyavratamanupAlayatA lobhaH pratyAkhyeya iti caturthI 4 tathA bhayArttaH nijaprANAdirakSaNecchayA satyavAditAM vyabhibharati tato nirbhayavAsanA''ghAnamAtmani vidheyamiti paJcamI 5 iti dvitIyamahAvratabhAvanAH paJca / atha tRtIyamahAvratabhAvanAH procyante tatra svayameva - Atmanaiva na tu paramukhena sAdhuH prabhuM prabhusandiSTaM vA samyakparijJAya avagrahasya - devendrarAjagRhapatizayyAtarasAdharmikabhedabhinnasya yAcane- yAcyAyAM pravartate, paramukhena hi yAcane'svAmiyAcane ca parasparavirodhena ca akANDaghATanAdayo'datta paribhogAdayazca doSA iti prathamA 1 tathA tatraivAnujJApitAvagrahe tRNAdiprahaNArthaM matimAn ghaTeta--ceSTeta nizamya - AkarNyAvagrahapradAtustRNAdyanujJAvacanaM, anyathA tadadattaM syAditi dvitIyA 2 tathA 'sadA' sarvakAlaM mikSuravagrahaM spaSTamaryAdayA yAceta, ayamartha:-sakRddatte'pi svAminA'vagrahe bhUyo bhUyo'vagrahayAcanaM kartavyaM, pUrvalabdhe'vagrahe glAnAdyavasthAyAM mUtrapurISotsargapAtra karacaraNaprakSAlanasthAnAni dAyakacittapIDAparihArArthaM yAcanIyAnIti tRtIyA 3 tathA'nujJApya gurumanyaM vA bhuJjIta pAnabhojanaM, ayamarthaH - sUtroktena vidhinA prAsukameSaNIyaM labdhamAnIyAlocanApUrva gurave nivedya guruNA'nujJAto maNDalyAmekako vA'zrIyAt, upalakSaNametat, anyadapi yatkizvidaudhikaupagrahika bhedamupakaraNaM dharmasAdhanaM tatsarvaM guruNA'nujJAtameva bhoktavyaM anyathA'dattameva paribhuktaM syAditi caturthI 4 tathA samAno dharmaH sadharmastena carantIti sAdharmikAH - pratipannaikazAsanAH saMvignAH sAdhavaH, teSAM pUrvaparigRhItakSetrANAmavagrahaM mAsAdikAlamAnena paJcakrozAdikSetrarUpaM yAcitvA sthAnAdi kArya, tadanujJAtaM hi tatra upAzrayAdi samastaM gRhNIyAt, anyathA caurya syAditi paJcamI 5 etAstRtIyatratabhAvanAH pazca / idAnIM caturthavratabhAvanAH pratipAdyante tatra AhAre guptaH syAt na punaH snigdhamatimAtraM bhuJjIta, yato nirantaravRSyasnigdhamadhurarasaprINitaH pradhAnadhAtuparipoSaNena vedodayAdabrahmApi seveta, atimAtrAhArasya tu na kevalaM brahmavratavilopavidhAyitvAdvarjanaM kAyaklezakAritvAdapIti prathamA 1 tathA avibhUSitAtmA - vibhUSAvirahitaH, dehanAnavilepanAdivividhavibhUSAnirato hi nitAntamudriktacittatayA brahmavirAdhakaH syAditi dvitIyA 2 tathA striyaM na nirIkSeta, tadavyatirekAttadaGgAnyapi vadanastanaprabhRtIni saspRhaM na prekSeta, nirantaramanupamavanitAvayavavilokane hi brahmabAdhAsambhava iti tRtIyA 3 tathA striyaM na saMstuvItastrIbhiH saha paricayaM na kuryAt tatsaMsaktavasatitadupabhuktazayanAsanAdi sevanena, anyathA brahmavratabhaGgaH syAditi caturthI 4 tathA buddha:-ava gatatattvo muniH kSudrAM- aprazasyAM brahmacaryaprastAvAt strIviSayAM kathAM na kuryAt, tatkathA''saktasya hi mAnasonmAdaH sampadyeta iti paJcamI 5 etAbhiH pacamirbhAvanAbhirbhAvitAntaHkaraNo dharmAnuprekSI - dharmasevanatatparaH sAdhuH sandhatte - samyakpuSTiM nayati brahmacaryamiti caturthamahAvratabhAvanAH / atha paJcamavratabhAvanA nigadyante tatra yaH sAdhuH zabdarUparasagandhAn AgatAn - indriyaviSayIbhUtAn, makAro'yamalAkSaNikaH, sparzAzca samprApya - samAsAdya manojJAna- manohAriNaH pApakAn - virUpAn iSTAnaniSTAMzcetyarthaH, gRddhi-abhiSvaGgalakSaNAM pradveSaM ca-aprItilakSaNaM yathAkramaM na kuryAt paNDito - viditatattvaH san sa dAnto jitendriyo virataH - sarvasAvadyayogebhyo bhavatyakizvanaH - kizvana bAhyAbhyantaraparigrahabhUtaM nAsyAstItivyutpattyA pariprahaviratitratavAnityarthaH, anyathA zabdAdiSu mUrcchAdisadbhAvAt paJcamavratavirAdhanA syAditi paJcasu viSayeSvabhiSvaGgapradveSavarjanAt pazvamavratasya paJca bhAvanAH, militAstu paJcaviMzatiriti etAzca samavAyAGgatattvArthAdiSu kizvidanyathA'pi dRzyante iti // 636 / / 637 / / 638 // 639 // 640 // 72 // idAnIM 'asuhAo paNavIsaM' ti trisaptatitamaM dvAramAha kaMdaSpadeva 1 kicisa 2 abhiogA 3 AsurI 4 ya sammohA 5 / esA hu appasatthA paMcavihA 119
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvaNA tattha // 641 // kaMdappe 1 kukuie 2 dosIlase ya 3 hAsakaraNe 4 ya / paravimhiyajaNa vi ya 5 kaMdapaNegahA taha ya // 642 // suyanANa 1 kevalINaM 2 dhammAyariyANa 3 saMgha 4 sAhUNaM / mAI avaNNavAI kiMvisiyaM bhAvaNaM kuNai // 643 // kouya 1 bhUIkamme 2 pasiNehiM 3 taha ya pasiNapasiNehiM 4 / tahaya nimittenaM 5 ciya paMcaviyappA bhave sAya // 644 // saha viggahasIlantaM 1 saMsattatavo 2 nimittakahaNaM ca 3 / nikkivayAvi ya 4 avarA paMcamagaM niraNukaMpattaM 5 // 645 // ummaggadesaNA 1 maggadUsaNaM 2 maggavipaDivittIya 3 / moho ya 4 mohajagaNaM 5 evaM sA havai paMcavihA // 646 // 1 kandarpaH- kAmastatpradhAnA nirantaraM narmAdiniratatayA viTaprAyA devavizeSAH kandarpAsteSAmiyaM kAndarpI, evaM devAnAM madhye kilbiSA:pApA ata evAspRzyAdidharmakA devAzca te kilviSAzceti vA devakilviSAsteSAmiyaM kilviSI, A-samantAt Abhimukhyena yujyante - preSyakamaNi vyApAryante ityAmiyogyAH - kiGkarasthAnIyA devavizeSAsteSAmiyamAmiyogI, asurA - bhuvanavAsidevavizeSAsteSAmiyamAsurI, saMmuhyantIti sammohA - mUDhAtmAno devavizeSAsteSAmiyaM sammohI, eSA hu- sphuTaM 'paJcavidhA' paJcaprakArA 'aprazastA' sakliSTA bhAvanA tattatsvabhAvAbhyAsarUpA bhaNiteti zeSaH, AsAM ca madhye saMyato'pi san yo yasyAM bhAvanAyAM vartate kathaJcidbhAvamAndyAt sa tadvidheSveva kandarpAdiprakAreSu deveSu gacchati cAritralezaprabhAvAt, uktaM ca- 'jo saMjao'vi eyAsu appasatthAsu vaTTai kahiMci / so tavviddesu gacchada surekha bhaio caraNahINo || 1 || ' [ yaH saMyato'pi etAsu aprazastAsu vartate kathaMcit sa tadvidheSu macchati sureSu bhaktazcaraNahInaH // 1 // |] atra 'bhaio caraNahINo'tti yaH punaH sarvathApi cAritrarahitaH sabhAjyo - vikalpanIyaH, kadAcittadviSeSveva sureSUtpadyate kadAcizca nArakatiryakkumAnuSeviti // 641 // etAzca pazvApi bhAvanAH pratyekaM pabhvavidhAH, tatra prathamaM paJcavidhAM kandarpabhAvanAmAha - 'kaMdappe 'tyAdi, kandarpe kaukucye duHzIlatve hAsyakAraNe paravismayajanane'pi ca viSaye bhavati kandarpaH - kandarpaviSayA bhAvanA kAndarpikI ityarthaH, 'anekavidhA' pathvaprakArA, tatra uccaiHsvareNa hasanaM tathA parasparaM parihAsaH tathA gurvAdinA'pi saha niSThuravakroktyAdayaH svecchAlApAH tathA kAmakathAkathanaM tathA evaM caivaM ca kurviti vidhAnadvAreNa kAmopadezaH tathA kAmaviSayA prazaMsA ca kandarpazabdenocyate, taduktam --' kahakahakahassa hasaNaM kaMdappo aNihuyA ya saMlAvA / kaMdappakahAkahaNaM kaMdappuvaesa saMsA ya // 1 // " [ kahakahakaheti hasanaM kandarpaH anibhRtAzca saMlApAH / kandarpakathAkathanaM kandarpopadezaH kandarpaprazaMsA ca // 1 // ] tathA kukuco - bhANDaceSTA tasya bhAvaH kaukucyaM, tad dvedhA - kAyakau kucyaM vAkaukucyaM ca, tatra kAyakaukucyaM yatsvayamahasanneva bhrUnayanAdimirdehAvayavairhAsakArakaistathA tathA ceSTAM karoti yathA paro hasatIti, yaduktam -- 'bhumanayaNavayaNadasacchaehiM karacaraNakaNNamAIhiM / taM taM karei jaha issae paro attaNA ahasaM // 1 // [ nayanavadanadazanacchadena karacaraNakarNAdimi: / tattat karoti yathA paro hasati AtmanA'hasan // 1 // ] vAkaukucyaM tu yatparihAsapradhAnaistaistairvacanajAtairvividhajIvavirutairmukhAtodyavAditayA ca paraM hAsyatIti, yaduktam - "vAyA kukkuio puNa taM jaMpai jeNa hassae anno / nANAvihajIvarue kutrvai muhatUrae 'ceva // 1 // " [ vAkautkucikaH punastat jalpati yena hasati anyaH / nAnAvidhajIvarutAni mukhatUryameva ca karoti // 1 // ] tathA duSTaM zIlaM - svabhAvo yasya sa duHzIlaH tadbhAvo duHzIlatvaM, tatra yatsambhramAvezavazAdaparyAlocya drutaM drutaM bhASate yaca zaratkAle darpoddhurapradhAnabalIvaI iva drutaM drutaM gacchati yatha sarvatrAsamIkSitaM kArya drutaM drutaM karoti yaca svabhAvasthito'pi tIvrodrekavazAddarpeNa sphuTatIva sphuTati ca etad duHzIlatvaM yaduktam -- bhAsai duyaM duyaM gacchae ya dariovva gova so sarae / sabvaduyahuyakArI phuTTa va Thiovi dappeNaM // 1 // [ bhASate drutaM drutaM gacchati ca dRpto gauriva zaradi / sarvvadrutadrutakArI sthito'pi darpeNa sphuTatIva // 1 // ] tathA bhANDa iva pareSAM chidrANi - virUpaveSa bhASAviSayANi nirantaramanveSayan vicitraistAdRzaireva veSavacanairyad draSTRNAmAtmanazca hAsaM janaya tad hAsyakAraNaM, yaduktam - "vesavayaNehiM hAsaM jaNayaMto appaNo paresiM ca / aha hAsaNotti bhannai ghayaNovva chale niyacchanto // 1 // " [ veSavacanAbhyAM hAsyamAtmanaH pareSAM ca janayan / atha hAsyakAraka iti bhaNyate bhANDa iva chalaM pazyan // 1 // ] 'ghayaNo 'tti bhANDaH, tathA indrajAlaprabhRtibhiH kutUhalaiH prahelikAkuheTikAdibhizca tathAvidhaprAmyalokaprasiddhairyAtsvayamavismayamAno bAlizaprAyasya janasya manovibhramamutpAdayati tatparavismayajananaM, yaduktam -- "surajAlamAiehiM tu vimhayaM kuNai tavvihajaNassa / tesu na vimhayai sayaM AhaTTakuheDaehiM ca // 1 // " [ tadvidhajanasyendrajAlAdibhirvismayaM karoti / taH na svayaM vismayate prahelikAkuheDakaiH // 1 // ] atra 'AhaTTa' ttiprahelikA kuheDaka:-AbhANakaprAyaH prasiddha eva / / 642 // atha daivakilbiSIM bhAvanAM pazvavidhAmAha-'suye' tyAdi, zrutajJAnasya - dvAdazAGgIrUpasya kevalinAM--kevalajJAnavatAM dharmAcAryANAM dharmopadeSTRNAM saGghasya - sAdhusAdhvIzrAvaka zrAvikAsamudAyarUpasya sAdhUnAM - yatInAM avarNavAdI mAyI ca-svazaktinigUhanAdinA mAyAvAn devakilviSIM bhAvanAM karoti, tatra avarNaH - azlAghA asaddoSodudghaTTanamitiyAvat sa caivaM zrutajJAnasya- pRthivyAdayaH kAyAH SaDjIvanikAyAmapi vyAvarNyante zastraparijJAdhyayanAdiSvapi bahuzasta eva, evaM vratAnyapi - prANAtipAtanivRttyAdIni tAnyeva punaH punasteSu teSu sUtreSu pratipAdyante, tathA ta eva pramAdA - madyAdayaH apramAdAzca tadvipakSabhUtA bhUyo bhUyazca tatra tatra kathyante, na punaradhikaM kizvidapIti punaruktadoSaH, anyaca mokSArtha ghaTayitavyamitikRtvA kiM sUtre sUryaprajJatyAdinA 120
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotiHzAstreNa ?, tathA mokSArthamabhyudyatAnAM yatInAM kiM yoniprAbhRtopanibandhena ?, bhavahetutvAjjyotiSayoniprAbhRtaprabhRtInAmiti, ukta ca-"kAyA vayA ya teJciya te ceva pamAya appamAyA ya / mokkhAhigAriyANaM joisajoNIhiM kiM kajaM? // 1 // " [kAyAH vratAni ca tAnyeva ta eva pramAdA apramAdAzca / mokSAdhikAriNAM jyotiSayonibhiH kiM kAryam ? // 1 // ] kevalinAmavarNavAdo yathA-kimeSAM jJAnadarzanopayogau krameNa bhavata uta yugapat ?, tatra yadi krameNeti pakSaH kakSIkriyate tadA jJAnakAle na darzanaM darzanakAle ca na jJAnamiti parasparAvaraNataiva prAptA, atha yugapaditi dvitIyaH pakSaH so'pyayuktaH, yata ekakAlatvAd dvayorapyekatApa''ttiH prApnoti, uktaM ca-"egatarasamuppAe anno'nnAvaraNayA duveNhaMpi / kevaladasaNaNANANamegakAle ya egattaM // 1 // " [ekatarasamutpAde anyo'nyAvaraNatA dvayorapi kevalajJAnadarzanayoH ekakAle ekatvaM // 1 // dharmAcAryANAmavarNavAdo yathA-na zobhanaiteSAM jAtiH naite lokavyavahArakuzalAH na caite aucityaM vidantItyAdi vividhaM gurUna prati bhASate, na caiteSAM vinayavRttyA vartate, tathA ahitazchidrANyanveSayan sarvasamakSaM gurUNAmevAsato'pi doSAn vadati, sarvadaiva ca teSAM pratikUlatAmAcaratIti, uktaM ca-"jAIhiM avaNNaM vibhAsai vaTTai na yAvi uvavAe / ahio chihappehI pagAsavAI aNaNukUlo // 1 // " [jAtyAdimiravarNa vibhASate na cApyupapAte varttate / ahitazchidrapekSI prakAzavAdyananukUlaH // 1 // ] savasyAvarNavAdo yathA-bahavazva pazuzRgAlAdInAM saGkAH tatko'yamiha saGgho bhavatAmArAdhya ityAdi vadati, sAdhUnAmavarNavAdo yathA-nAmI sAdhavaH parasparamapi sahante ata eva dezAntaraM parasparaspardhayA paribhramanti anyathA ekatraiva saMhatyA tiSTheyuH, tathA mAyAvitayA sarvadeva lokAvarjanAya mandagAminaH, mahato'pi ca prati prakRtyaiva niSThurAH, tadaiva ruSTAstadeva tuSTAzca, tathA gRhibhyastaistaizcATuvacanairAtmAnaM rocayanti, sarvadA sarvavastusaJcayaparAzva, uktaM ca-"avisahaNA'turiyagaI aNANuvittIya avi gurUNaMpi / khaNamittapIirosA gihivacchalagA ya saMcaigA // 1 // " [aviSahaNA atvaritagatayaH guruunnaampynnuvRttyH| kSaNamAtraprItiroSAH gRhivatsalakAzca sNcyikaaH||1||] anyairapyuktaM-"anityatAzabdamudAharanti, bhagnAM ca tumbI parizocayanti / yathA tathA'nyaM ca vikatthayanti, harItakI naiva parityajanti // 1 // " anyatra tu 'savvasAhaNaM'ti paThitvA 'mAyI'ti bhinnaiva paJcamI bhAvanA pratipAditA, yathA-"gUhui AyasahAvaM chAyai ya guNe parassa saMtevi / corovva savvasaMkI gUDhAyAro havai mAI ||1||"[guuhte AtmasvabhAvaM parasya ca sato'pi guNAn AcchAdayati / caura iva sarvazaGkI gUDhAcAro bhavati mAyI // 1 // ] // 643 // atha AbhiyogI bhAvanAM pazcabhedAmAha-kouyetyAdi, atra saptamI tRtIyArthe tataH kautukena 1 bhUtikarmaNA 2 prazna praznAprabhena 4 nimittena 5 ca paJcavikalpA-paJcabhedA bhavet sA ca-AmiyogikI bhAvanA, tatra bAlAdInAM rakSAdikaraNanimittaM snapanakarabhramaNAbhimazraNathukaraNadhUpadAnAdi yakriyate tatkautukaM, uktaM ca"viNhavaNahomasiraparirayA ya khAraDahaNAiM dhUve ya / asarisavesaggahaNaM avatAsaNaucchubhaNabaMdhA // 1 // " [api sapanahomaziraHparirayAzca kSAradahanAni dhUpazca / asadRzaveSaprahaNaM avatrAsanaM kSepaNaM bandhaH // 1 // ] tathA ca sati zarIrabhANDakarakSArtha bhasmasUtrAdinA yatpariveSTanakaraNaM tad bhUtikarma, uktaM ca-'bhUIe maTTiyAi va sutteNa va hoi bhUikammaM tu / vasahIsarIrabhaMDayarakkhA amiogamAIyA ||1||"[bhuutyaa mRttikayA vA sUtreNa vA bhavati bhUtikarma tu / vasatizarIrabhANDarakSA abhiyogAdikAzca // 1 // ] tathA yatparasya pArthe lAbhAlAbhAdi pRcchayate svayaM vA aSTadarpaNakhagatoyAdiSu dRzyate sa pramaH, uktaM ca-"paNho ya hoi pasiNaM jaM pAsai vA sayaM tu taM pasiNaM / aMguciTThapae dappaNaasitoyakuDAI ||1||"[prbhshc bhavati pracchanaM yat pazyati vA svayaM tu sa praznaH / aGguSThocchiSTapade darpaNAsitoyakuDyAdiSu // 1 // ] tathA svapne svayaM vidyayA kathitaM ghaNTikAdyavatIrNadevatayA vA kathitaM sat yadanyasmai zubhAzubhajIvitamaraNAdi parikathayati sa praznApramaH, uktaM ca-"pasiNApasiNaM sumiNe vijAsiTuM kahei annassa / ahavA AiMkhaNiyAghaMTiyasihaM parikahei // 1 // " [prApramaH svapne vidyAziSTaM anyasmai kathayati / athavA AkhiNikAghaNTikAziSTaM parikathayati // 1 // ] tathA ni. mittaM-atItAnAgatavartamAnavastuparijJAnahetu navizeSaH, uktaM ca "tivihaM hoi nimittaM tIyapaDuppaNNa'nAgayaM ceva / teNa viNA u na neyaM najjA teNaM nimittaM tu // 1||"[trividhN bhavati nimittamatItaM vartamAnamanAgataM caiva / tena vinA tu na jJeyaM jJAyate tena nimittaM tu||1||] etAni ca kautukabhUtikarmAdIni gauravAdinimittaM kurvANaH sAdhurabhiyoganirvRttaM karma badhnAti, apavAdapadena tu gauravarahitaH sannatizayajJAne sati niHspRhavRttyA yadA karoti tadA'sau ArAdhaka eva ucaMca gotraM banAtIti tIrthonnatikaraNAt , uktaM ca-"eyANi gAravaTThA kuNamANo AmiyogiyaM baMdhe / bIyaM gAravarahio kumvai ArAhaguSaM ca ||1||"[etaani gauravArtha kurvan Amiyogika banAti dvitIyaM padaM gauravarahitaH karoti ArAdhaka uccairgotraM c|||| // 644 // atha AsurI bhAvanAM paJcabhedAmAha-'saI'tyAdi, sadA vigrahazIlatvaM 1 saMsaktatapaH 2 nimittakathanaM ca 3 niSkapatA'pi cAparA 4 paJcamakaM ca niranukampatva 5 miti, tatra 'sadA' sarvakAlaM 'vigrahazIlatvaM' pazcAdananutApitayA kSamaNAdAvapi prasattyaprAptyA ca virodhAnubandhaH, yadAha-"ni viggahasIlo kAUNa ya nANutappaI pacchA / na ya khAmio pasIyai sapakkhaparapakkhao vAvi // 1 // "[ nityaM vigrahazIlaH kRtvA ca pazcAnnAnutapyate na ca kSamitaH prasIdati svapakSaparapakSato vA'pi // 1 // ] tathA saMsaktasya-AhAropadhizayyAdiSu sadA pratibaddhabhAvasya AhArAdyarthameva ca tapaH-anazanAditapazcaraNaM saMsaktatapaH, yadAha-"AhArauvahisejjAsu jassa bhAvo u nighasaMsatto / bhAvovahao kuNai va tavovahANaM tadahAe // 1||"[aahaaropssishyyaasu yasya tu bhAvo nityaM saMsaktaH / upahatabhAvo vA karoti tapaupadhAnaM tadarthAya / / 1 / / 1 tathA traikAlikasya lAbhAlAbha 121
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ sukhaduHkhajIvitamaraNaviSayasya nimittasya kathanaM-abhimAnAminivezAdvyAkaraNaM, yadAha-"tivihanimittaM ekeka chavvihaM jaMtu vanniyaM puvaM / amimANAbhinivesA vAgariyaM AsuraM kuNai // 1 // " [trividhaM nimittamekaikaM SaDidhaM yattu pUrva varNitaM / amimAnAdabhinivezAca vyAkRtamAsurI karoti // 1 // ] tathA sthAvarAdisattveSvajIvapratipattyA gataghRNaH kAryAntaravyAsaktaH san gamanAsanAdi yaH karoti kRtvA ca nAnutapyate kenaciduktaH san sa niSkRpaH tadbhAvo niSkRpatA, yadAhuH-"caMkamaNAIsu satto sunikivo thAvarAisattesuMkAra ca nANutappai erisao nikivo hoi // 1 // " [cakramaNAdiSu saktaH suniSkRpaH sthAvarAdisattveSu kRtvA ca nAnutapyate IdRzo nikRpo bhavati // 1 // ] tathA yaH kRpApAtraM kutazciddhetoH kampamAnamapi paraM dRSTvA krUratayA kaThinabhAvaH san nAnukampAbhAgbhavati sa niranukampaH tasya bhAvo niranukampatvaM, yadAha-"jo u paraM kaMpaMtaM daTTaNa na kaMpae kaDhiNabhAvo / eso ya niraNukaMpo pannatto vIyarAgehiM // 1 // " [yastu paraM kampamAnaM dRSTvA nAnukampate kaThinabhAvaH / eSa ca niranukampaH prajJapto vItarAgaiH // 1 // ] // 645 / / atha sAMmohIM bhAvanAM paJcavidhAmAha-'ummagge'tyAdi, unmArgadezanA 1 mArgadUSaNaM 2 mArgavipratipattiH 3 mohaH 4 mohajananaM ca 5 evaM sA sAMmohIbhAvanA bhavati paJcavidhA, tatra pAramArthikAni jJAnAdInyadUSayanneva tadviparItaM dharmamArga yadudizati sA unmArgadezanA, Aha ca-"nANAdi adUsiMto tavivarIyaM tu uvadisai maggaM / ummaggadesago esa Ayaahio paresiM ca // 1 // " [jJAnAdi adUSayan tadviparItaM tu dezayati mArgam / unmArgadezaka eSa Atmano'hitaH pareSAM ca // 1 // ] tathA pAramArthikaM jJAnadarzanacAritralakSaNaM bhAvamArga tatpratipannAMzca sAdhUna paNDitamAnI svamanISAnirmitarjAtidUSaNairyad dUSayati tanmArgadUSaNaM, Aha ca-"nANAitihAmaggaM dUsai jo je ya mggpddivnnaa| abuho jAIe khalu bhannai so maggadUsatti // 1 // " [jJAnAdividhAmArga dUSayati yaH ye ca mArgapratipannAH- (tAn ) abudho jAtyA bhaNati sa khalu mArgadUSaka iti bhaNyate // 1 // ] tathA tameva jJAnAdimArgamasadUSaNairdUSayitvA jamAlivadezata unmArga yatpratipadyate sA mArgavipratipattiH, Aha ca-"jo puNa tadeva maggaM dUsittA apaMDio satakAe / ummaggaM paDivajai vippaDivaNNo sa maggassa // 1 // " [yaH punastameva mArga dUSayitvA'paNDitaH svatarkeNa unmArga pratipadyate sa mArgAt vipratipannaH // 1 // ] tathA nikAmamupahatamatiH sannatigahaneSu jJAnAdivicAreSu yanmuhyati yacca paratIrthikasambandhinI nAnAvidhAM samRddhimAlokya muhyati sa saMmohaH, Aha ca"taha taha uvayamaio mujjhai nANacaraNaMtarAlesu / iDIo ya bahuvihA daTuM jatto tao moho // 1 // " [tathA tathA upahamatikaH jJAnacaraNAntareSu muhyati bahuvidhA RddhIzca dRSTvA yataH tato mohaH // 1 // ] tathA svabhAvena kapaTena vA darzanAntareSu parasya mohamutpAdayati tanmohajananaM, Aha ca-"jo puNa mohei paraM sabbhAvaNaM ca kaiyaveNaM vA / saMmohabhAvaNaM so pakarei abohilAbhAya // 1 // " [yo mohayati punaH parAn sadbhAvena kaitavena vA sa sammohIbhAvanAM prakaroti abodhilAbhAya // 1 // etAzca paJcaviMzatirapi bhAvanAH samya. cAritravighnavidhAyitvAdazubhA iti yatimiH parihartavyAH, yaduktam-"eyAo viseseNaM pariharai caraNavigghabhUyAo / eyanirohAu ciya sammaM caraNaMpi pAvaMti // 1||"[etaa vizeSeNa pariharati caraNavighnabhUtAH / etanirodhAdeva samyak caraNamapi prApnuvanti // 1 // ] tti 73 // 646 // idAnIM 'saMkhA mahabayANaM'ti catuHsaptataM dvAramAha paMcavao khalu dhammo purimassa ya pacchimassa ya jiNassa / majjhimayANa jiNANaM cauviho hoi vinneo|| 647 // paJcavrataH khalu-prANAtipAtamRSAvAdAdattAdAnAbrahmapariprahaviratilakSaNapaJcamahAvrata eva dharma:-cAritradharmaH pUrvasya ca-prathamasya ca RSabhajinasya pazcimasya ca-caramasya vardhamAnajinasya munInAmiti zeSaH, madhyamakAnAM-ajitanAthAdInAM pArzvanAthAntAnAM dvAviMzaterjinAnAM sambandhisAdhUnAM caturbata:-caturyAmo bhavati vijJeyaH, iha hi tattatkAlasvabhAvAdeva trividhAH puruSA bhavanti-RjujaDA vakrajaDA RjuprajJAzca, tata RjavaH-zAThyarahitAste ca te jaDAzca-tathAvidhohApohavyapohAduktamAtrArthaprAhiNa RjujaDA:-ke'pi prathamatIrthakarasAdhavaH, te ca naTAvalokanajJAtena jJAtavyAH, tathAhi-kila kecit prathamatIrthakarasAdhavo vicAragocarAcireNa vasatAvAgatAH, pRSTAzca gurumiH-kimiti bhozcirAyamAgatAH?, te ca RjutvAdavocan-yathA naTaM nRtyantamAlokayanto vayamasthAma, tato gurustAnanvazAt-yaduta rAgAdinibandhanaM naTanRttAvalokanaM mA punarbhavanto vyadhuH, te'pi tathaiva gurUNAM giraM pratipedire, aparedhuzca tathaiva te gurupRSTA vyajijhapamyathA naTI nRtyantIM pazyantaH sthitAH, gurumirbhaNitaM-nanu pUrvameva niSiddhA yUyaM, atha te ajujaDatvAdUcuH-naTanRttanirIkSaNaM bhavadbhiH pratyaSikhyata na naTInRttanirIkSaNamiti, naTe hi niSiddhe rAganimittatvAnnaTI niSiddheveti pratyetuM tairna zakitamiti te RjujaDAH, tathA vakrajaDA:-zaThatvamugdhatvadharmadvayayuktAH kecicaramatIrthakarasAdhavaH, te'pyevameva naTadRSTAntenAvagantavyAH, navaraM te tathaiva gurumirnivAritAH punaranyadA naTInirIkSaNa kRtvA cirAdAgatAH pRSTAzca vakrajaDatvAdudarabAdhAdyasaduttarANi viteruH, nirbandhena ca gurumiH pRSTA asmAmineTI nirIkSitetyuktavantaH, sutarAmupAlabdhAzca santo jaDatvAtkathitavanto-yathA naTa eva na draSTavya ityasmAbhiradhi vayuktAH prajJAvantazca RjuprajJA madhyamadvAviMzatijinasAdhavo mahAvidehavatinazca, te'pi tathaiva naTodAharaNAdeva pratipattavyAH, te hi kila tathaiva naTanirIkSaNaM prati pratiSiddhAH prAjJatvAtsvayaM vimRzya rAgAdihetutayA naTInirIkSaNamapi parihRtavantaH, tatazca madhyamajinasAdhava - jutvena yathopadiSTAnupAlanAt prAjJatvenopadezamAtrAdapyazeSaheyArthAyUhanena tatparihArasamarthatvAca sukhapratibodhyAH, ato na aparigRhItAyAH 122
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ striyaH paribhogaH syAditi parigrahaviramaNenaiva maithunaviratiM pratipadyante ityatasteSAM paramArthataH pazcayAmo'pi caturyAmaH, prathamajinasAdhUnAM tu RjujaDatvena bahudhA bahumizvopadezaiH samastaheyArthajJAnasambhavAt caramajinasAdhUnAM ca vakrajaDatvAttena tena vyAjena heyArthasevAsambha rativratenaiva maithunavirativrataM sagRhItamiti na pratipattiH tataH paJcayAma eva teSAM dharma iti 74 // 647 // idAnI kiikammANa ya diNe saMkha'tti pazcasaptataM dvAramAha cattAri paDikamaNe kiikammA tiNNi huMti sajjhAe / puSaNhe avaraNhe kiikammA caudasa havaMti // 648 // catvAri pratikramaNe kRtikarmANi-vandanakAni bhavanti, tatra AlocanavandanakaM prathamaM kSAmaNakavandanakaM dvitIyaM AcAryaprabhRtisarvasasya kSamaNapUrvamAzrayaNAya vandanakaM tRtIyaM pratyAkhyAnavandanakaM caturtha, tathA svAdhyAya trINi vandanakAni, tatra svAdhyAyaprasthApane eka vandanaM svAdhyAyapravedane dvitIyaM svAdhyAyakaraNAnantaraM ca tRtIyaM, evaM pUrvAhe-pratyuSasi sapta vandanakAni aparAhe'pyetAnyeva sapta, kAla. grahaNoddezasamuddezAnujJAdivandanakAnAM svAdhyAyavandaneSvevAntarbhAvAt , tadevametAni dhruvANi kRtikarmANi pratidivasaM caturdaza bhavanti abha. tArthikasya, bhaktArthikasya tu aparAhe pratyAkhyAnavandanenAbhyadhikAnIti 75 // 648 // samprati 'khette cArittANaM saMkha'tti SaTsaptatitamaM dvAramAha tiNi ya cArittAI bAvIsajiNANa eravayabharahe / taha paMcavidehesuM bIyaM taiyaM ca navi hoi // 649 // trINyeva cAritrANi-sAmAyikasUkSmasamparAyayathAkhyAtalakSaNAni paJcasu bharateSu paJcasu cairavateSu prathamacaramavarjitAnAM dvAviMzatermadhyamajinAnAM kAle, tathA paJcasvapi mahAvideheSu sAdhUnAM bhavaMti, dvitIyaM-chedopasthApanIyaM tRtIyaM ca-parihAravizuddhikaM kadAcanApina bhavatIti, prathamacaramaMtIrthakarayozca bharatairavateSu paJcApi sAmAyikAdIni cAritrANi bhavantItyarthAduktaM bhavatIti 76 // 649 // idAnIM 'Thiyakappo'tti saptasaptataM dvAramAha sijAyarapiMDaMmi ya 1 cAujAme ya 2 purisajihe ya 3 / kikammassa ya karaNe 4 Thikappo ma jjhimANaM tu // 650 // iha kalpaH-sAdhusamAcAraH sa ca sAmAnyena dazadhA-"Acelukka 1 desiya 2 sejjAyara 3 rAyapiMDa 4 kiikamme 5 / vaya 6 jiTTha 7 paDikamaNe 8 mAsaM 9 pajjosavaNakappo 10 // 1 // " eSa ca dazavidho'pi satatAsevanena prathamacaramajinasAdhUnAmavasthitaH kalpaH, madhyamajinasAdhUnAM caturSa sthAneSu sthitatvAt SaTsu cAsthitatvAdazasthAnakApekSayA'navasthitaH kalpaH, uktaM ca-"Thiya ahiyao ya kappo AcelukAiesu ThANesu / savvesu ThiyA paDhamo cau Thiya chasu aTThiyA vIo // 1 // " [ sthitosthitazca kalpa AcelakyAdikeSu sthAneSu / sarveSu sthitAH prathamaH caturSa sthitAH SaTsvasthitA dvitIyaH // 1 // ] tathA madhyamajinasAdhUnAmapi caturyu sthAneSu sadaivAvasthitatvena SaTsu ca sthAneSu kAdAcitkAvasthAnena sthito'sthitazca dvidhA kalpaH sambhavati, tatra teSAM sthitakalpastAvaducyate-zayyAtarapiNDe-vakSyamANasvarUpe tathA caturNA yAmAnAM-bratAnAM samAhArazcaturyAmaM tadeva cAturyAmaM tatra tathA puruSa eva jyeSTho-ratnAdhikaH puruSajyeSThastatra tathA kRtikarmaNo-vandanakasya karaNe-vidhAne sthitaH-avasthitaH kalpo-maryAdA madhyamAnAM-madhyamadvAviMzatisAdhUnAM tuzabdAnmahAvidehasAdhUnAM ca, etaduktaM bhavati-madhyamajinasAdhavo mahAvidehasAdhavazva prathamacaramajinasAdhuvavazyameva zayyAtarapiNDaM pariharantitathA parigrahaviramaNAntarbhUtamaithunavirativratatvena sarvadaiva caturyAmaM dharma manyante tathA prathamapazcimajinasAdhUnAM mahAvratAropaNalakSaNayA upasthApanayA yathA jyeSThatvaM tadvanmadhyamajinasAdhUnAmapi sarveSAM pravrajyayA jyeSThatvaM sarvadeva jJeyaM, tathA abhyutthAnalakSaNaM dvAdazAvarttAdirUpaM ca dvividhamapi kRtikarma sAdhumiH sAdhvIbhizca yathAparyAyavRddhi vidheyaM sAdhvyazca paryAyajyeSThA api adyadinadIkSitairapi sAdhumina vandanIyAH puruSapradhAnatvAd dharmasya anekadoSasambhavAca, te cAmI-tucchattaNeNa gavvojAyai na ya saMkae paribhavaNaM / annovi hoja doso thiyAsu mAhujjAhijjAsu // 1 // " [tucchatvena garvo jAyate na ca zaGkate paribhave / anyo'pi bhavehoSaH strISu mAdhuryahAryAsu // 1 // ] strISu mAdhuryahAryAsu'mAdhuryeNa-komalavacana hatuM zakyAsvityarthaH, tadevametAni catvAryapi sthAnAni sarveSAmapi sAdhUnAM nityamavasthitAnIti sthitakalpaH 77 // 650 // idAnIM 'aTThiyakappo'tti aSTAsaptataM dvAramAha Acelaku 1 desiya 2 paDikkamaNe 3 rAyapiMDa 4 mAsesu 5 / pajusaNAkappaMmi ya 6 aTThiyakappo muNeyavvo // 651 // Acelako dhammo purimassa ya pacchimassa ya jiNassa / majjhimagANa ji. NANaM hoi sacelo acelo vA // 652 // majjhimagANaM tu imaM kaDaM jamuddissa tassa cevatti / no kappai sesANaM tu kappai taM esa meratti // 653 // sapaDikkamaNo dhammo purimassa ya pacchimassa ya jiNassa / majjhimayANa jiNANaM kAraNajAe pddikmnnN|| 654 // asaNAicaukaM vtthpttkNblypaaypuNchnne| nivapiMDaMmi na kappati purimaaMtimajiNajaINaM // 655 // purimeyaratitthaka 123
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ rANa mAsakappo Thio viNihiTTho / majjhimagANa jiNANaM ahiyao esa vinnnneo|| 656 // pajosavaNAkappo cevaM purimeyarAibheeNaM / ukkoseyarabheo so navaraM hoi vinneo // 657 // cAummAsukkoso sattari rAiMdiyA jahanno u / therANa jiNANaM puNa niyamA ukkosao ceva // 658 // Acelakye auddezike pratikramaNe rAjapiMDe mAsakalpe paryuSaNAkalpe ca satatasevanIyatvAbhAvAnmadhyamajinasAdhUnAmasthitakalpo jJAtavyaH, te hyetAni sthAnAni kadAcideva pAlayantIti // 651 // tatra AcelakyasvarUpaM tAvadAha-'Ace'ityAdi, avidyamAnaM na kutsArthe kutsitaM vA celaM yasyAsAvacelakastadbhAva AcelakyaM tadyogAddharmo'pi cAritralakSaNa AcelakyaH sa pUrvasya ca-yugAdidevasya pazcimasya ca-zrImahAvIra jinasya sambandhisAdhUnAM bhavati, ayamatra bhAvArtha:-acelA dvidhA-avidyamAnavasrA vidyamAnavakhAzva, tatra tIrthakarA avidyamAnavastrAH santo'celA bhavanti puruhUtopanItadevadUSyApagamAnantaraM, tIrthakaravyatiriktAstu sAdhavo vidyamAnairapi varacelAH, svalpamUlyazvetakhaNDitavatrAzrayaNAt, dRzyate ca loke vivakSitavastrAbhAve sacelatve'pi viziSTArthAprasAdhakatvenAsattvAvizeSAdacelavyavahAraH, yathA kAcitpu. randhrI parijIrNazATikAparidhAnA tantuvAyamAha-nagnA'haM dehi me zATikAmiti, madhyamakAnAM punAviMzaterjinAnAM sambandhisAdhUnAM bhavati-syAtsacela:-savastro'celo vA-nirvastro dharmaH, kutaH ?-teSAmRjuprAjJatvAnmahAmUlyapaJcavarNAnAmitareSAM ca vastrANAM paribhogAnujJAnAt , prathamapazcimajinasAdhUnAM tu RjujaDatvena vakrajaDatvena ca mahAdhanAdivatrANAmananujJAnAt zvetakhaNDitAdInAmeva cAnujJAnAdacelaka iti // 652 // 'uddesiya'tti vyAkhyAyate-'majjhimetyAdi, uddezena-sAdhusaGkalpena nivRttamauddezikaM-AdhAkarma atra sthitAsthitakalpavicAre vivakSitaM tato madhyamajinasAdhUnAmidaM-auddezikaM yameva-sAdhvAdikamuddizya kRtaM-nirvartitaM tasyaiva na kalpate, itiH vAkyasamAptau, zeSANAM tuuddiSTasAdhubhyo'nyeSAM tadaudezikaM grahItuM kalpate, kasmAdevamityAha-eSA' anantaroktA 'mera'tti maryAdA ajuprAjJasAdhUna prajJApanIyalokAMzcAdhikRtya jinaiH kRtetikRtvA, prathamapazcimajinatIrthe tu yamuddizya kRtamAdhAkarma tattasyApi na kalpate zeSasAdhUnAmapIti ||653||'pddikmnn'tti pratanyate-sapratikramaNa:-'sapaDi'ityAdi, ubhayakAlaM SaDvidhAvazyakakaraNayukto dharma:-cAritradharmaH pUrvasya ca pazcimasya ca jinasya saMbandhisAdhUnAM, madhyamajinasAdhUnAM tu kAraNe-pratikramaNavizodhanIyAticArarUpe jAte-samutpanne sati pratikramaNaM kartavyaM, kAraNAbhAve sarvadA'pi te na pratikrAmanti, ayamabhiprAyaH-prathamapazcimajinasAdhUnAmaticAro bhavatu vAmA vA tathA'pyavazyatayA prabhAte pradoSe ca SaDighA''vazyakapratikramaNaM gamanAgamananadyavatArAdiSu ca niyameneryApathikApratikramaNaM kartavyaM, RjujaDavakrajaDatayA teSAmupakAritvAt , madhyamajinamunInAM punaH prAyeNAtIcAra eva na sambhavati RjuprajJatvAtteSAM, atha kathaJcitkadAcanApi sambhavati tadA tatkSaNAdeva rogacikitsodAharaNena pratikramaNamuktarUpaM kurvanti, yathA hi jAtamAtra eva roge cikitsA kriyamANA sukhAvahA bhavati, evaM tatkAla evAtIcAravizuddhaye vidhIyamAnaM pratikramaNamapIti ||654||'raaypiNdd'tti vyAkhyAnayanAha-'asaNe'tyAdi, azanAdicatuSka-azanapAnakhAdimasvAdimarUpA AhArAzcatvAraH vastraM pAtraM kambalaM pAdaprobchanakaM cetyetAnyaSTau 'nRpapiNDe' nRpapiNDaviSaye cakravAdisatkAnItyarthaH prathamAntimajinayatInAM na kalpante, anekadoSasambhavAt , tathAhi-rAjakule mikSArtha vrajatAM yatInAmanavaratamastokarAjakulalokanirgamapravezAdibhiH saMmadimaGgalabuddhyA vA pAtrabhaGgadehaghAtAdayaH sambhavanti, cauraherikaghAtakAdisambhAvanayA rAjakopAtkulagaNasaGghAyupaghAtazca lokamadhye ca gardA yathA aho rAjapratiprahamete garhaNIyamapi na parityajanti, garhaNIyatA ca tasya smAtairevamucyate-"rAjapratigrahadagdhAnAM, brAhmaNAnAM yudhiSThira! | khinnAnAmiva bIjAnAM, punarjanma na vidyate // 1 // " madhyamajinasAdhUnAM punarnRpapiNDaH kalpate'pi, te hi ajuprajJatvAdvizeSato'pramAditvenoktadoSaparihAraprabhaviSNavo bhavanti, itare tu RjujaDavakrajaDatvena na tatheti // 655 // 'mAsa'tti prakaTayannAha-purItyAdi,pUrvetaratIrthakarANAM-prathamapazcimajinasAdhUnAM mAsakalpa:-ekatra mAsAvasthitirUpaHsamAcAraH sthita:-avasthito nirdiSTa:-kathitaH, teSAM mAsakalpAbhAve'nekadoSasambhavAt , uktaM ca-"paDibaMdho lahuyattaM na jaNuvayArona desavinANaM / nANArAhaNamee dosA avihArapakkhaMmi // 1 // asyA vyAkhyA-pratibandhaH-zayyAzayyAtarAdivastuSvamiSvaGgo bhavati, tathA laghutvaM-lAghavaM, ete hi svagRhaM parityajya gRhAntarAdiSu vyAsaktA evaM lokasambhAvanotpAdanAt, tathA na janopakAro-na vividhadezasthitabhavyajanAnAmupadezadAnAdimirguNaH kRto bhavati athavA na dezAntarasthitasuvihitajanasyopacAro-vandanAdipUjA janebhyo vA sakAzAdupacAro na labdho bhavati suvihitajanavyavahAro vA na paripAlitaH syAt tathA na-naiva dezeSu-vividhamaNDaleSu saJcaratAM vijJAna-vicitralokalokottaravyavahAraparijJAnaM tathA na-naiva AjJArAdhanaM-AgamoktArthAnupAlanaM, Agamo hyevaM-'muttUNa mAsakappaM anno suttami natthi ya vihaaro| [muktvA mAsakappaM nAstyanyaH sUtre vihAraH] ete-anantaroktA doSA:-dUSaNAnyavihArapakSe-mAsakalpena vihArAbhyupagamAbhAve iti / atha kadAcid durbhikSAdikAladoSasaMyamAnanuguNatvAdikSetradoSazarIrAnanukUlabhaktalAbhAdidravyadoSaglAnatvajJAnahAnyAdibhAvadoSavazato yadyapyeSa mAsakalpo na bahirvRttyA kriyate tathApyavazyambhAvena bhAvato vasatisaMstArakavyatyayAdimiH kriyamANatvAdavasthitaH, yaduktaM-"kAlAidosao jai na davvao esa kIraI niymaa| bhAveNa u kAyavvo saMthAragavaJcayAIhiM // 1 // " [kAlAdidoSato yadi na dravyata eSa kriyate / bhAvena tu niyamAt saMstArakavyatyayAdibhiH karttavyaH // 1 // ] madhyamajinasAdhUnAM punarasthitaka:-anavasthitaH eSa:-mAsakalpo vijJeyo-jJAtavyaH, juprajJatvena teSAmadhikAvasthAne'pi pUrvoktadoSAsambhavAt , uktaM ca-"dosAsai majjhimagA acchaMti u jAva puvvakoDIvi / viharaMti ya vAsAsuvi 124
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ akaddame pANarahie ya // 1 // minnaMpi mAsakappaM karaMti taNuyaMpi kAraNaM pappa / jiNakappiyAvi evaM emeva mahAvidehesuM // 2 // " [ doSevasatsu madhyamAstiSThanti yAvat pUrvakoTImapi / viharanti varSAsvapi ca akardame prANarahite ca || 1|| mAsakalpamapUrNamapi kurvanti tanukamapi kAraNaM prApya / jinakalpikA apyevaM evameva mahAvideheSu ||2|| ] 'pajjosavaNa'tti vyAkhyAnayannAha - 'pajjo' ityAdi, pari- sarvathA vasanaMekatra nivAso niruktavidhinA paryuSaNA tadrUpaH kalpaH paryuSaNAkalpaH nyUnodaratAkaraNaM vikRtinavakaparityAgaH pIThaphalakAdisaMstArakAdAnaM uccArAdimAtrakasaGgrahaNaM locakaraNaM zaikSApratrAjanaM prAggRhItAnAM bhasmaDagalakAdInAM parityajanaM itareSAM grahaNaM dviguNavarSopagrahopakaraNadharaNaM abhinavopakaraNAgrahaNaM sakrozayojanAtparato gamanavarjanamityAdiko varSAkAlasamAcAra ityarthaH, so'pi na kevalaM mAsakalpa eva, evaMuktakrameNa, tamevAha-pUrvetarAdibhedena - AdimAntimamadhyama sAdhuvizeSeNa, ayamarthaH - prathamapazcimajinayatInAM paryuSaNAkalpo'trasthito madhyamajinamunInAM tvanavasthita iti, atraiva vizeSamAha - utkarSe tara bhedaH - utkRSTa jaghanyabhedaH sa paryuSaNAkalpaH, navaraM - kevalaM bhavati - syAdvijJeyaH - avaseya iti / / 657 / / etAveva bhedau vyAcaSTe - 'cAu0 ' caturNA mAsAnAM samAhArazcaturmAsaM tadeva cAturmAsaM tadyAvadutkarSa:- utkRSTaH pa ryuSaNAkalpaH, ASADhapUrNimAyA: kArtikapUrNimAM yAvadityarthaH, jaghanyaH punaH saptatiM rAtrindivAni - ahorAtrANi bhAdrazuklapaccamyAH kArti - kapUrNimAM yAvadityarthaH keSAmayaM paryuSaNAkalpa ityAha- sthavirANAM - - prathama pazcimajinasambandhisthavirakalpikasAdhUnAM jinAnAM punaH -pUrvAtimatIrthakRjjinakalpikAnAM niyamAt-nizcayena utkRSTa eva - mAsacatuSTayapramANa eva paryuSaNAkalpaH, nirapavAdatvAtteSAmiti / / 658 / / idAnIM 'ceiya'tti ekonAzItitamaM dvAramAha-- bhattI 1 maMgalaceiya 2 nissakaDa 3 anissakaDaceiyaM 4 vAvi | sAsayaceiya 5 paMcamamuvaiTTha jiNavariMdehiM // 659 // - gihi jiNapaDimAe bhatticeiyaM 1 uttaraMgaghaDiyaMmi / jiNabiMbe maMgalaceiti 2 samayannuNo viMti // 660 // nissakaDaM jaM gacchassa saMtiyaM tadiyaraM anissakaDaM 4 / siddhAyayaNaM ca 5 imaM cehayapaNagaM viNiddidvaM // 661 // nIyAI suraloe bhaktikayAiM ca bharahamAhiM / nissAssikayAiM maMgalakayamuttaraMgaMmi // 662 // vArantayassa putto paDimaM kAsIya ceie ramme / tattha ya thalI ahesI sAhammiyaceiyaM taM tu // 663 // 'bhattI 0' gAthApaMcakaM, caityazabdasya pratyekamabhisambandhAdbhakticaityaM maGgalacaityaM nizrAkRtaM caityamanizrAkRtaM caityaM zAzvatacaityaM ca paJcamamupadiSTaM - nAmataH kathitaM jinavarendrairiti // 659 // etAnyeva vyAcaSTe - 'gihI' tyAdi gAthAdvayaM gRhe jinapratimAyAM yathoktalakSaNAdyupetAyAM pratidinaM trikAlaM pUjAvandanAdyartha kAritAyAM bhakticaityaM, tathA uttaraGgasya - gRhadvAroparivarivartitiryakASThasya madhyabhAge ghaTite-niSpAdite jinabimbe maGgalacaityamiti 'samayajJAH' siddhAntavedino 'bruvate' vadanti, mathurAyAM hi nagaryAM gRhe kRte maGgalanimittamuttaraGgeSu prathamamarhatpratimAH pratiSThApyante, anyathA tad gRhaM patati, tathA cAvocAma stutiSu - "jaMmi siripAsapaDimaM saMtikae karai paDigihaduvAre / ajjavi jaNo puriM taM mahuramadhannA na pecchati // 1 // " [ yasyAM zrIpArzvapratimAM zAntikRte karoti pratigRhe dvAri / adyApi janaH tAM purIM madhurAmadhanyA na prekSante // 1 // ] tathA 'nizrAkRtaM' yadgacchasya kasyApi satkaM sa eva gacchastatra pratiSThAdiprayojaneSvadhikriyate anyaH punastatra kizvitpratiSThAdikaM kartuM na labhate ityarthaH, tathA 'tadiyaraM'ti tasmAt - nizrAkRtAditarat - anizrAkRtaM yatra sarve'pi gacchAH pratiSThApratrAjanakamAlAropaNAdIni prayojanAni kurvate iti, tathA 'siddhAyatanaM 'ca' zAzvatajinAyatanaM ca idaM caityapaJcakaM 'vinirdiSTaM' vizeSeNa kathitamiti / / 660 / / 661 / / athavA'nyena prakAreNa paJca caityAni bhavanti, tatrAha - 'nIyAI' ityAdigAthAdvayaM, 'nityAni' zAzvatAni caityAni tAni ca 'suraloke' devabhUmau upalakSaNatvAnmeruzikhare kUTanandIzvararucakavarAdiSu ca bhavanti, tathA bhaktikRtAni bharatAdibhiH kAritAni, makAro'yamalAkSaNikaH, tAni ca nizrAkRtAni anizrAkRtAni ceti dvedhA, tathA maGgalArtha kRtaM maGgalakRtaM caityaM mathurAdipurISu uttaraGgapratiSThApitaM / tathA vArattakamuneH putro 'ramye' ramaNIye 'caitye' devagRhe 'pratimAM' tasyaiva vArattakamuneH pratikRtimakArSIt, tatra ca sthalIti rUDhirabhUt, tattu sAdharmikacaityamiti, bhAvArthastu kathAnakAdavaseyaH, tacedaM - vArattakaM nagaraM, abha yaseno rAjA, tasya ca vArattako nAma matrI, ekadA ca dharmaghoSanAmA munirbhikSArthaM tasya gehaM praviSTaH, tadbhAryA ca tasmai mikSAdAnAya ghRtakhaNDasammizrapAyasaparipUrNa pAtramutpATitavatI, atrAntare ca kathamapi tataH khaNDasammizro ghRtabindurbhUmau patitaH, tataH sa mahAtmA dharmaghoSamunirbhagavadupadiSTamikSAgrahaNavidhividhAnavihitodyamazcharditadoSaduSTeyaM bhikSA tasmAnna kalpate mameti manasi vicintya mikSAmagRhItvA gRhAnnirjagAma, vArattakamantriNA ca mattavAraNopaviSTena dRSTo bhagavAnnirgacchan, cintitaM ca- kimanena muninA madIyA mikSA na gRhIteti ?, evaM ca yAvazcintayati tAvattaM bhUmau nipatitaM khaNDayuktaghRtabindu makSikAH sametyAzizriyan tAsAM ca bhakSaNAya pradhAvitA gRhagodhikA tasyA api vadhAya pradhAvitaH saraTaH tasyApi ca bhakSaNAya pradhAvati sma mArjArI tasyA api vadhAya pradhAvitaH prAghUrNakaH zvA tasyApi ca vadhAya pratidvandvI pradhAvito'nyo vAstavyaH zvA tato dvayorapi tayoH zunorabhUdanyo'nyaM yuddhaM nijanijazunakaparAbhavapIDayA ca pradhAvitayordvayorapi tatsvAminora bhUtparasparaM lakuTAlakuTi mahAyuddhaM dRSTaM caitatsarvamapi vArattakamantriNA, paribhAvitaM ca ghRtAderbindumAtre'pi bhUmau patite yata evaMvidhA'dhikaraNapravRttiH ata evAdhikaraNabhIrurbhagavAn, aho sudRSTo bhagavatA dharmaH, ko hi nAma bhagavantaM 125
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ vItarAgamantareNaivamanapAyaM dharmamupadeSTumalaMbhaviSNuH, tato mamApi sa eva devatA taduktamevAnuSThAnamanuSThAtumucitamiti vicintya saMsArasukhavimukhaH zubhadhyAnopagataH saJjAtajAtismaraNo devatA'rpitasAdhuliGgo dIrghakAlaM saMyamamanupAlaya kevalajJAnamAsAditavAn, kAlakrameNa ca siddhaH, tatastatputreNa snehApUritamAnasena devagRhaM kArayitvA rajoharaNamukhapottikAparigrahadhAriNI pitRpratimA tatra sthApitA satrazAlA ca tatra pravartitA sA ca sAdharmikasthalIti siddhAnte bhaNyate 79 / / 662 / / 663 // idAnIM 'putthagapaMcagaM' ti azItitamaM dvAramAhagaMDI 1 kacchavi 2 muTThI 3 saMpuDaphalae 4 tahA chivADI ya 5 / eyaM potthayapaNagaM vakkhANamiNaM bhave tassa // 664 // bAhallapuhuttehiM gaMDIpottho u tullago dIho 1 / kacchavi aMte taNuo majjhe pilo muNevva // 665 // cauraMguladIho vA vAgi muTTiputthago ahavA / cauraMguladIho ci cauraMso hoi vinneo / / 666 || saMpuDago dugamAI phalayA vocchaM chivADibhittAhe / taNupattUsiyarUvo hoi chivADI vahA beMti / / 667 / / dIho vA hasso vA jo pihulo hoi appabAhallo / taM muNiya samayasArA chivADipotthaM bhaNaMtIha // 668 / / 'gaMDI 0 ' gAthApaMcakaM, gaNDikApustakaM kacchapIpustakaM muSTikApustakaM saMpuTaphalakapustakaM chedapATipustakaM ca etatpustakapaJcakaM ca jJAtavyamiti zeSaH, tasya ca - pustakapaJcakasya idaM vakSyamANaM vyAkhyAnaM bhavediti // 664 // tadevAha - ' bAhalle' tyAdi gAthAcatuSTayaM, bAhalyaM-piNDaH pRthutvaM-vistaraH tAbhyAM tulyaH -- samAnaJcaturasro dIrghazca gaNDIpustako jJeyaH, tathA kacchapIpustaka ubhayapArzvayorante - paryantabhAge tanukaH-sUkSmo madhyabhAge c pRthulo - vistRto'lpabAhalyo jJAtavyaH tathA caturaGgulaH - aGgulacatuSTayapramANaH prAkRtatvAt serlopaH dIrgho vA Ayato vRttAkRtiH - vartulAkAro muSTipustakaH, athavA caturaGguladIrgha eva-aGgulacatuSkAyAma eva caturasraH - catuSkoNo muSTi pustako bhavati vijJeyaH, tathA sampuTaphalakapustako yatra dvayAdIni ubhayoH pArzvayoH phalakAni - pRSThakAni bhavanti, vaNigjanasya uddhAranikSepAdyAdhAraH sampuTakAkhya upakaraNavizeSa iti bhAvaH, idAnIM vakSye chedapATIpustakaM, yathA tanubhiH - stokaiH patrairucchritarUpaH - kiJcidunnato bhavati chedapATIpustaka iti budhA bruvate, lakSaNAntaramAha - dIrgho vA - mahAn hrasvo vA -laghuryaH pRthulo - vistRto'lpabAhalyazca - svalpapiNDo bhavati taM jJAtasamayasArAzchedapATIpustakaM bhaNantIha - zAsane, na caitatsvamanISikayA vyAkhyAyate, yaduktaM nizIthacUrNo -- 'dIho bAhala - puhutteNa tullo caturasso gaMDIputthago, aMte taNuo majjhe pihulo appabAhallo kacchabhI, caturaGgulo dIho vA vRttAkRti muTThIputthago, ahavA caturaGguladIho caurasso muTThiputthago, dugAiphalagA saMpuDagaM, dIho hasso vA pihulo appabAhallo chivADI, ahavA taNupatterhi ussio chivADI "tti 80 / / 665 / / 666 / / 667 / / 668 // idAnIM 'daMDapaMcagaM' ti ekAzItitamaM dvAramAha laTThI 1 tahA vilaTThI 2 daMDo ya 3 vidaMDao ya 4 nAlI a 5 / bhaNiyaM daMDayapaNagaM vakkhANamiNaM bhave tassa || 669 // laTThI AyapamANA vilaTThI cauraMguleNa parihINA / daMDo bAhupamANo vidaMDao kakkhabhitto u // 670 // laTThIe cauraMgula samUsiyA daMDapaMcage nAlI / naipamuhajaluttAre tIe thagvijjae salilaM // 671 // bajjhai laTThIe javaNiyA vilaTThIeN katthai duvAraM / ghaTTiI i ovassayataNayaM teNAirakkhaTThA // 672 // uubaddhami udaMDo vidaMDao dhippae varisayAle / jaM so lahuo nijjai kappaMtario jalabharaNaM // 673 // visamAi vaddhamANAiM dasa ya pavAI egavannAI / daMDesu apollAI suhAI sesAI asuhAI // 674 // 'laTThI0' gAthASaTuM, yaSTistathA viyaSTistathA daNDastathA vidaNDastathA nAlikA etaddaNDapaJcakaM bhaNitaM tIrthakaragaNadharaiH, tasya ca - daNDapaJcakasya idaM vakSyamANasvarUpaM vyAkhyAnaM bhavet / etadevAha - 'laTThI' ityAdi sArdhagAthA, yaSTirAtmapramANaH - sArdhahastatrayamAnaH, viyaSTiryaSTeH sakAzAccaturbhiraGgulaiH parihIno nyUno bhavati, daNDo bAhupramANaH skandhapradezapramANaH vidaNDaH kakSAmAtrakaH - kakSApramANaH, nAlikA yaSTeH sakAzAzcaturaGgulasamucchritA - AtmapramANAzcaturbhiraGgulaira tiriktA SoDazAGgulAdhikahastatrayamAnetyarthaH, daNDapaJcake - daNDapa - kamadhye nAlI nAma daNDaH paJcama iti // idAnIM eteSAM paJcAnAmapi daNDAnAM prayojanaM pratipipAdayiSuranAnupUrvyA api vyAkhyAGgatvAtprathamaM nAlikAyAH prayojanamAha - 'naipamuhajaluttAre tIe thagdhijae salilaM / nadIpramukhajalottAre - nadIhadAdikamuttarItumanomirmunibhistayA nAlikayA stAdhyate - salilaM idaM gAdhamagAdhaM vA iti parimIyate // 669 // 670 // 671 // atha yaSTyAdInAM prayojanamAha - 'bajjhe 'tyAdi, yaSTyA - yaSTidaNDakena upAzraye bhojanAdivelAyAM sAgArikAdirakSaNArthaM yavanikA - tiraskariNI badhyate, tathA viyaSTyA - viyaSTidaNDakena kutrApi pratyantaprAmAdau taskarAdirakSaNArthamupAzraya satkaM dvAraM ghaTTayate - Ahanyate, yena khATkArazravaNAt taskarazunakAdayo nazyantIti, tathA Rtubaddhe kAle mikSA bhramaNAdivelAyAM daNDako gRhyate, tena hi pradviSTAnAM dvipadAnAM manuSyAdInAM catuSpadAnAM gavAzvAdInAM bahupadAnAM zarabhAdInAM nivAraNaM kriyate, durgasthAneSu ca vyAghracaurAdibhaye praharaNaM bhavati, vRddhasya ca avaSTambhana heturbhavatItyAdiprayojanaM, varSAkAle vidaNDako gRhyate, yad - yasmAtsa laghuko bhavati tataH kalpAntaritaH - kalpasyAbhyantare kRtaH sukhenaiva nIyate, 126
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ jalabhayena-yathA'pkAyena na spRzyata iti / / 672 / / 673 / / idAnImeteSAM daNDAnAM zubhAzubhasvarUpapratipAdanAyAha - 'vise' tyAdi, pUrvoteSu paJcasu daNDakeSu parvANi - pranthimadhyAni evaMvidhAni zubhAni bhavantIti sambandhaH, tatra viSamANi - ekatripaJcasaptanavarUpANi tathA daza ca - dazasaGkhyAni tathA vardhamAnAni - uparyupari pravardhamAnamAnAni tathA ekavarNAni na punazcittalakAni tathA 'apollAI' azuSirANi nibiDAnItyarthaH evaMvidhavizeSaNaviziSTaparvopetAH snigdhavarNA masRNA vartulAzca daNDakA yatijanasya prazastA iti bhAvaH, 'sesAI asuhAI'ti zeSANi - pUrvoktavizeSaNaviparItasvarUpANi parvANi azubhAni - aprazastAnIti, ekAdiparvANAM ca zubhAzubhaphala mitthamoghaniyuktAvuktaM, yathA - "egapavvaM pasaMsaMti, dupavvA kalahakAriyA / tipavvA lAbhasaMpannA, caupavvA mAraNaMtiyA // 1 // paMcapavvA ya jA laTThI, paMthe kalahanivAriNI / chapavvAe ya AyaMko, sattapavvA nirogiyA // 2 // aTThapavvA asaMpattI, navapavvA jasakAriyA / dasapavvA ujA laTThI, tahiyaM savvasaMpayA // 3 // " iti 81 / / 674 / / idAnIM 'taNapaNagaM' ti dvyazItitamaM dvAramAha taNapaNagaM puNa bhaNiyaM jiNehi~ jiyarAgadosamohehiM / sAlI 1 vIhiya 2 kodava 3 rAlaya 4 ranne taNAI ca 5 // 675 // tRNapaJcakaM punarbhaNitaM jinairjitarAgadveSamohairyathA zAlivrIhikakodravarAlakasambandhIni tRNAni - palAlaprAyANi araNye - araNyaviSayANi ca tatra zAlayaH - kalamazAliprabhRtayaH vrIhaya: - SaSTikAdayaH kodravo-dhAnyavizeSaH pratItaH rAlakaH - kavizeSa: araNyatRNAni - zyAmAkapramukhAni / / 82 / / 675 / / idAnIM 'cammapaMcagaM' ti tryazItitamaM dvAramAha ! aya 1 ela 2 gAvo 3 mahisI 4 migANamajiNaM ca 5 paMcamaM hoi / taligA 1 khallaga 2 baddhe 3 kosaga 4 kittI ya 5 bIyaM tu // 676 // ajAH-chagalikAH eDakA - ajavizeSAH gAvo mahiSyazca pratItAH mRgA- hariNAH, eteSAM sambandhIni paJca ajinAni - carmANi bhavanti, athavA dvitIyAdezena idaM carmapaJcakaM, yathA- 'taliga'tti upAnahastAzca ekatalikAH, tadabhAve yAvazcatustalikA api gRhyante, acakSurviSaye rAtrau gamyamAne sArthavazAdivApi mArga muktvA unmArgeNa gamyamAne stenazvApadAdibhayena vA tvaritaM gamyamAne kaNTakAdisaMrakSaNArthametAH pAdayoH kriyante yadvA kazcitsukumArapAdatvAdgantumasamartho bhavati tataH so'pi gRhNAtIti, tathA khallakAni - pAdatrANAni, yasya hi pAdau vicarcikAvAtena sphuTitau bhavataH sa mArge gacchan tRNAdibhirdUyate yadvA kasyacitsukumArapAdatvAt zItena pArNyAdipradezeSu vipAdikAH sphuTanti tatastadrakSaNArthaM tAni pAdayoH paridhIyante, tathA 'vaddhe'tti vardhAste ca truTitopAnahAdisandhAnArthaM gRhyante, tathA kozakaH--carmamaya upakaraNavizeSaH, yadi hi kasyacitpAdanakhAH pASANAdiSu pratiskhalitA bhajyante tadA teSu kozakeSvaGgulyo'GguSTho vA kSipyante, athavA nakharadanikAdhAraH kozakaH, tathA kRttiH - mArge dAvAnalabhayAdgacche yaccarma dhiyate yatra vA pracuraH sacittapRthivIkAyo bhavati tatra pRthivIkAyayatanArthaM kRttimAstIrya avasthAnAdi kriyate yadvA kadAcittaskarairmuSitA bhaveyustato'nyaprAvaraNAbhAve tApa prAvRNvantItyetad dvitIyaM yatijanayogyaM carmapaJcakaM bhavati 83 // 676 // idAnIM 'dUsapaMcagaM' ti caturazItitamaM dvAramAha apaDilehiyadUse tUlI 1 uvahANagaM ca 2 nAyavvaM / gaMDuvahANA 3 ''liMgiNi 4 masUrae 5 ceva pottamae // 677 // palhUvi 1 koyavi 2 pAvAra 3 navayae 4 taha ya dADhigAlI ya 5 / duppaNDi - lehiya se evaM bIyaM bhave paNagaM / / 678 // palhavi hatthuttharaNaM koyavao rUpapUrio paDao / daDhagAlI ghoyapotI sesa pasiddhA bhave bheyA // 679 // kharaDo 1 taha voruTThI 2 salomapaDao 3 tahA havai jINaM 4 / sadasaM vatthaM 5 palhavipamuhANabhime upajAyA / / 680 // 'appe' vyAdigAthAcatuSkaM, dUSyaM vastraM, tad dvividhaM- apratyupekSaM duSpratyupekSaM ca tatra yatsarvathA'pi na pratyupekSituM zakyate tadapratyupekSaM, yacca samyak na zakyate pratyupekSituM tad duSpratyupekSaM, tatra apratyupekSitadUSyapathvakaM yathA - tUlI - susaMskRtarUtabhRto'rkatUlAdibhRto vA vistIrNaH zayanIyavizeSaH, tathA upadhAnakaM-haMsaromAdipUrNamucchIrSakaM, tathA upAdhAnakasyopari kapolapradeze yA dIyate sA gaNDopadhAnikA gallamasUriketyarthaH, tathA jAnukUrparAdiSu yA dIyate sA AliGginI, tathA vastrakRtaM carmakRtaM vA vRttaM bUryAdipUrNamAsanaM masUraka:, etAni sarvANyapi potamayAni - vastramayAni prAyeNeti // 677 // atha duSpratyupekSitapazvakamAha - pallaviH koyaviH prAvArakaH navatakaM tathA dRDhagAlizca etad duSpratyupekSitadUSyaviSayaM dvitIyaM paJcakaM bhavet / / 678 // athaitadeva vyAkhyAnayannAha - palhaviH - istyAstaraNaM, hastinaH pRSThe yadAstIryate kharaDa ityarthaH ye cAnye AstarakAdayo'lparomayuktA bahuromayuktA vA te sarve'pyatrAntarbhavanti, yaduktaM nizIthacUNa"je ya vaDuattharagaiccAI mANabheA maTTharomA ullutaromA vA te savve ittha nivayaMti"tti 'vaDDu attharagAi'ti yaH kila uSTropari nyasyate, tathA koyaviko - rUtapUritaH paTaH, vUruTThIti yaducyate, ye cAnye ulbaNaromANo nepAlakambalaprabhRtayaste sarve atrAntarbhavanti, uktaM ca--"je anne evamAibheA ubvaNaromA kaMbalagAiA te savve ittha nivayaMti"tti, tathA dRDhagAlidhautapotikA brAhmaNAnAM sambandhi sadazaM paridhAnavastramityarthaH, ye cAnye dvisarasUtrapaTIprabhRtayo bhedAste sarve'tra nipatanti, uktaM ca - "viralimAI bhUribheA savve ittha 127
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ nivayaMti "tti, viralimAiti - doriyApramukhAH, zeSau ca - prAvAranavatakalakSaNau prasiddhAveva bhedau, tatra prAvAraH - salomakaH paTaH, sa ca mANikaprabhRtikAH, anye tu prAvArako - bRhatkambalaH pariyacchirvetyAhuH, navataM ca- jINamiti // 679 // atha palhavipramukhANAM pazyanAmapi sukhAvabodhArthaM krameNa paryAyAnAha - 'khare' tyAdi, iyaM ca vyAkhyAtArthA 84 // 680 // idAnIM 'paJca avaggahabheya'tti pathavAzItitamaM dvAramAha deviMda 1 rAya 2 hivai 3 sAgari 4 sAhammi 5 uggahe paMca / aNujANAviya sAhUNa kappae savvA vasi // 681 // aNujANAveyavo jaIhiM dAhiNadisAhivo iMdo 1 / bharahaMmi bharaharAyA 2 jaM so chakkhaMDamahinAho // 682 / / taha gihavaIvi desassa nAyago 3 sAgaritti sejja - vaI 4 | sAhammio ya sUrI jaMmi pure vihiyavarisAlo 5 // 683 // tappaDibaddhaM taM jAva doNi mAse ao jaINa sayA / aNaNunnAe paMcahivi uggahe kappai na ThAuM // 684 // 'deviMde' tyAdigAthAcatuSkaM devendrarAjagRhapati sAgArikasAdharmikANAM sambandhinaH paJcAvagrahAH - AbhavanavyavahArA bhavanti, tatastAnanujJApya sAdhUnAM - vratinAM kalpate sarvadA vastuM vAsaM kartu nAnyatheti // 681 // etadeva vyaktaM vyAcaSTe - 'aNujANAveyave' tyAdi gAthAtrayaM, iha lokamadhyavartino merumahAmahIdharasya bahumadhyabhAge UrddhAdhaH pratararUpA tiryak ca ekaprAdezikI zreNirasti, tayA ca sarvopiloko dvidhAkRto- dakSiNArdhamuttarArdha ca tatra dakSiNArdha zakrasyAbhavati uttarArdha ca IzAnasya tato dakSiNArdhavartibhiryatibhirdakSiNadizAyA - dakSiNa lokArdhasyAdhipatirindraH zakrAbhidho'nujJApayitavyaH uttarArdhavartitra timistu IzAnendraH 1, tathA cakravatryAdayo rAjAno yAvanmAtrasya kSetrasya prabhavanti tAvatpramANaM kSetraM rAjAvagrahaH, tatra tiryag mAgadhAdiSu tIrtheSu yAvazJcakravartinaH zaro vrajati Urddhamapi kSullahimavadgirau catuHSaSTiM sUtrAdezena dvisaptatiM vA yojanAni yAvat, uktaM ca kalpacUNa - 'uDuM jAba saro ceva cullahimavaMtakumAra merA vaccati causaTThi joyaNANi suttAeseNa bAvatAraM 'ti, adhastu gartAvaTAdiSu tato bharatakSetre bharatazcakrI yatibhiranujJApayitavyaH, yasmAtkAraNAt sa SaTkhaNDamahInAthaH, upalakSaNametat tataH svasvakAle sagarAdayo'pyanujJApayitavyAH, evamairavatAdiSvapi nijanijacakravartinaH 2, tathA gRhapatiH - dezasya - maNDalasya nAyaka:- adhipatiH tadavagrahe - tadadhiSThitamaNDalarUpe vasadbhiH so'pyanujJApayitavyaH 3, tathA sAgArikaH - zayyApatirvasatisvAmItyarthaH tamapyanujJApya vRttivaraNDakAdiparikSiptagRhAdirUpe tadavagrahe sthAtavyaM, eSa ca tiryak vijJeyaH, adhastu dvayorapi gRhapatisAgArikayorvApIkUpa bhUmigRhAdiparyantaH Urddha punaH parvatapAdapAdizikharAnto'vagraha iti 4, tathA samAno dharmaH sadharmastena caratIti sAdharmikaH sUriH - AcAryaH, upalakSaNatvAdupAdhyAyAdizca tataH sa AcAryAdiryasmin pure-nagare vihitavarSAkAlaH-kRtacaturmAsakastannagaraM gavyUtapaJcakAdarvAk tasyAcAryAdeH pratibaddhaM tadavagraha ityarthaH, ayaM ca kSetrataH, kAlatastu varSAkAlAnantaramapi dvau mAsau, ete pazca avagrahAH, ataH paJcabhiretairdevendrAdibhirananujJAte avagrahe yatInAM sadA-sarvakAlaM na kalpate sthAtuM - avasthAnaM kartumiti, atra cottarottareNAvagraheNa pUrvaH pUrvo bAdhito boddhavyaH, yathA rAjAvagraheNa devendrAvagraho bAdhitaH tathAhi - rAjAvagrahe rAjJa eva prAdhAnyaM na devendrasya tatastatra rAjaivAnujJApayitavyo na tu devendra iti, evaM rAjAvagrahamapi gRhapatyavagraho bAdhate, tamapi sAgArikAvagrahaH, tamapi sAdharmikAvagraha iti / / 85 / / 682 / / 683 / / 684 // idAnIM 'parIsaha 'tti SaDazItaM dvAramAha 1 khuhA 1 pivAsA 2 sI 3 unhaM 4, daMsA 5 celA 6 ra 7 sthio 8 / cariyA 9 nisIhiyA 10 sejjA 11, akkosa 12 vaha 13 jAyaNA 14 / / 685 / / alAbha 15 roga 16 taNaphAsA 17, mala 18 sakkAra 19 parIsahA / pannA 20 annANa 21 sammattaM 22, ii bAvIsaM parIsahA // 686 // daMsaNamohe daMsaNaparIsaho pannAnANa paDhamaMmi / carame'lAbhaparIsaha satteva carittamohammi // 687 || akkosa araha itthI nisIhiyA'cela jAyaNA ceva / sakkArapurakAre ekkArasa veyaNijjaMmi // 688 // paMceva ANuputrI cariyA 6 sejjA 7 taheva jalle ya 8 / vaha 9 roga 10 taNaphAsA 11 sesesuM natthi avayAro // 689 // bAvIsaM bAyarasaMparAya cauddasa ya suhumarAyammi / chaumatthavIyarAge caudasa ekkArasa jiNaMmi // 690 // vIsaM ukkosapae vahati jahannao ya ekko y| sIosiNacariyanisIhiyA ya jugavaM na varhati // 699 // 'khuhe' tyAdigAthAsaptakaM, mArgAcyavanArtha nirjarArthaM ca pari-sAmastyena sahyanta iti parISahAH, tatra mArgAcyavanArtha darzanaparISahaH prajJAparISahaca, zeSA viMzatirnirjarArtha, ete ca dvAviMzatisaGkhyAH kSutpipAsAzItoSNa daMzA celArati strI caryAnaiSedhi kIzayyA''krozavadhayAcyA'lAbharogatRNasparzamalasatkAraprajJA'jJAnasamyaktvAni, amISAM ca yathAkramaM saGkSepato'yamarthaH - kSudvedanAmuditAmazeSavedanAtizAyinIM samyagviSamANasya jaTharAntarvidAhinImAgamavihitena bhaktena zamayato'neSaNIyaM ca pariharataH kSutparISaha vijayo bhavati, aneSaNIyagrahaNe tu na vijitaH syAt kSutparISahaH, ayaM cAzeSaparISahANAM madhye'tidussaha ityAdAvupanyastaH 1 tadanu bubhukSApIDitasya tadupazamanAyozcAvaceSu gRheSu hiNDamAnasya zramavazAt tRSNA jAyate, tataH pipAsAparISaho dvitIyasthAne, evamapretanaparISANAmapyuttarottarabhaNane kAraNaM jJAtavya 128
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ miti, tatra pAtumicchA-pipAsA saivAtyantavyAkulIkaraNaheturapi zItalajalAdyaprArthanataH pariSahyamANA pipAsAparISahaH, eSaNIyabhAve tu prANidayAlunA samagramaneSaNIyaM pariharatA zarIrasthitiH kAryA 2 tathA 'zyaiGgatAvityasya gatyarthatvAt kartari ktaH, tato 'dravamUrtisparzayoH zya' ( pA06-1-24 ) iti samprasAraNe sparzavAcitvAcca 'zyo'sparze' ( pA0 8-2-47 ) iti natvAbhAve zItaM - zizirasparzaH tadeva parISahaH zItaparISahaH, zIte mahatyapi patati jIrNavasanaH paritrANavarjito nAkalpyAni vAsAMsi gRhNAti zItatrANAya Agamoktena vidhinA eSaNIyameva kalpAdi gaveSayet paribhuJjIta vA, nApi zItArto jvalanaM jvAlayet anyajvAlitaM vA na seveta, evamanutiSThatA zIta parISahajayaH kRto bhavati 3 tathA 'uS dAhe' ityasya uNAdinakpratyayAntasyoSNaM - nidAghAditApAtmakaM tadabhitaptazilAdirUpaM ca tadeva parISada uSNaparISahaH, uSNatapto'pi na jalAvagAhanasnAnavyajanavAtAdikaM vAMcheta, na cAtapatrAdyuSNatrANAyAdadIta, kintUSNamApatitaM samyaksaheta, evamanutiSThatoSNaparISahajayaH kRto bhavati 4 tathA dazanti-bhakSayanti iti pacAdyaci daMzAH mazakayUkAmatkuNAdikSudrasattvopalakSaNametat ta eva parISaho daMzaparISahaH, daMzamazakAdibhirdazyamAno'pi na tataH sthAnAdapagacchet, na ca tadupanayanArthaM dhUmAdinA yateta, nApi vyajanAdinA tannivArayedityevaM daMzAdiparISaddajayaH kRtaH syAt, evamanyatrApi kriyA yojyA 5 tathA celasyAbhAvo'celaM jinakalpikAdInAM anyeSAM tu yatInAM bhinnaM sphuTitamalpamUlyaM ca celamapyacelamucyate, yathA kutsitaM zIlamazIlamiti, tadeva parISaho'celaparIvahaH, amahAmUlyAni khaNDitA malinAni ca vAsAMsi sAdhurdhArayet, na ca tathAvidhavastraH san mama prAkparigRhItaM vastraM nAsti nApi tathAvidho dAteti dainyaM gacchet, anyalAbhasambhAvanayA pramuditamAnasazca na bhavediti 6 tathA ramaNaM ratiH-saMyamaviSayA dhRtistadviparItA tvaratiH saiva parISaho'ratiparISahaH, viharatastiSThato vA yadyaratirutpadyate tatrotpannAratinA'pi samyagdharmArAmaratenaiva bhavitavyaM 7 tathA styAyateH stRNAtervA truTi TizvAt GIpi strI saiva tadgatarAgahetugativibhrameGgitAkAravilokane 'pi ' tvagrudhiramAMsa medasnAyvasthisirAnraNaiH sudurgandhi / kucanayanajaghanavadanorumUcchito manyate rUpam // 1 // tathA - niSThIvanaM jugupsatyadharasthaM pibati mohitaH prasabham / kucajaghanaparizrAvaM necchati tanmohito bhajate // 2 // ' ityAditatsvarUpaparibhAvanAtaH pariSahyamANatvAtparISahaH strIparISahaH, ayamartha:-na strINAmaGgapratyaGgasthAnahasitalalitavibhramAdyAzcittAkSepakAriNIzceSTAzcintayet, na jAtucicakSurapi tatra nikSipet mokSamArgArgalAsu lalanAsu kAmabuddhayeti 8 tathA caraNaM caryA dravyato prAmAnuprAmaviharaNAtmikA bhAvatastvekasthAnamadhitiSThato'pyapratibaddhatA saiva parISahacaryAparISahaH, varjitAlasyo grAmanagarakulAdiSvaniyatavasatirnirmamatvAtpratimAsaM caryAmAcarediti 9 tathA niSedhanaM niSedhaH - pApakarmaNAM gamanAdikriyAyAzca pratiSedhaH sa prayojanaM yasyAH sA naiSeghikI - zUnyAgArasmazAnAdikA svAdhyAyAdibhUmiH saiva parISaho naiSedhikIparISahaH, anyatra tu niSadyetyevaM paThyate, tatra niSIdantyasyAmi niSadyA--sthAnaM strIpazupaNDakavivarjitaM tatra iSTAniSTopasargAn anudvidmaH samyaksaheta 10 tathA zerate'syAmiti zayyA - upAzrayaH saMstArako vA saiva parISahaH zayyAparISahaH samaviSamabhUmikaM pAMzUtkarapracuramatiziziraM bahudharmakaM vA upAzrayaM vA mRdukaThinAdibhedenoccAvacaM saMstArakaM vA prApya na kadAcidapyudvijet 11 tathA AkrozanamAkrozaH - aniSTavacanaM sa eva parISahaH AkrozaparISahaH tadyadi satyaM tarhi kaH kopaH ? zikSayati hi mAmayamupakArI, na punarevaM kariSyAmIti, anRtaM cet sutarAM kopo na kartavyaH, uktaM ca - "AkruSTena matimatA tattvArthavicAraNe matiH kAryA / yadi satyaM kaH kopa: ? syAdanRtaM kimiha kopena ? // 1 // " ityAdi paribhAvya na kopaM kuryAt 12 tathA hananaM vadhaH-tADanaM sa eva parISaho vadhaparISahaH, parairhi durAtmakaiH pANipANilattAkazAdimi: pradveSAditastADanaM kriyamANaM samyaksaheta, na punaH kopakaluSitAntaH karaNo bhavet, cintayecca - anyadevedaM zarIramAtmana: pudgalasaMhatirUpaM, AtmA punarna zakyata eva dhvaMsayituM, ataH svakRtaphalamupanatamidaM mameti 13 tathA yAcanaM yAJcA prArthanetyarthaH saiva parISaho yAbhyAparISahaH, mikSorhi vastrapAtrAnnapAnapratizrayAdi parata eva sarvamapi labhyaM, zAlInatayA ca yadyapi yAJcAM kartuM na zaknoti tathApi trapAmapahAya prAgalbhyabhAjA sakhAte kArye svadharmakAyaparipAlanAya yAcanamavazyaM kAryamiti 14 tathA lambhanaM lAbho na lAbho'lAbhaH - abhilaSitaviSayAprAptiH sa eva parISaho'lAbhaparISahaH, yAcanIyAlAbhe'pi - "bahu paraghare asthi, vivihaM khAimasAimaM / na tattha paMDio kuppe, icchA dijja paro na vA // 1 // " [ bahu paragRhe'sti vividhaM khAdyasvAdyaM / na tatra paNDitaH kupyet icchA paro dadyAt na vA // 1 // ] ityAdi paribhAvya prasannacetasA'vikRtavadanena ca bhavitavyaM 15 tathA rogaH - kaNDUjvarAdirUpaH sa eva parISaho rogaparISahaH, jvarakAsazvAsAdike satyapi na gacchanirgatA jinakalpikAdayazcikitsAvidhApane pravartante, kintu samyageva tadadhisahante svakarmaNaH phalamidamuditamiti cintayantaH, gacchavAsinastvalpabahutvAlocanayA samyag sahante pravacanoktena vA vidhinA cikitsAmapi kArayantIti 16 tathA tarantIti tRNAni, auNAdiko nak hrasvatvaM ca, teSAM sparzastRNasparzaH sa eva parISahastRNasparzaparISahaH, azuSiratRNasya hi darbhAdeH paribhogo'nujJAto gacchanirgatAnAM gacchavAsinAM ca yatInAM tatra yeSAM zayanamanujJAtaM niSpannAnAM te tAn darbhAn bhUmAvISadArdratAdiyuktAyAmAstIrya saMstArottarapaTTakau ca darbhA - NAmupari vidhAya zerate, caurApahRtopakaraNo vA atyantajIrNatvAtpratanusaMstArakapaTTako vA tadupari zete, tatra ca zayAnasya yadyapi kaThinatIkSNAprabhAgaistRNairatyantapIDA samupajAyate tathApi paruSadarbhAditRNasparza samyak saheteti 17 tathA malaH - prasvedajalasamparkataH kaThinIbhUtaM rajaH sa eva parISaho malaparISahaH, malo hi vapuSi sthiratAM gato grISmoSmasantApajanitadharmajalArdratAM prApto durgandhirmahAntamudvegamApAdayati, tadupanayanAya na kadAcidabhiSekAdyamilASaM kuryAditi 18 tathA satkAro bhaktapAnAnna vastrapAtrapradAnavandanAbhyutthAnAsanasampAdanasa 129
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUtaguNotkIrtanAdirUpA pratipattiH sa eva parISahaH satkAraparISahaH, satkAraM hi parasmAjjAyamAnaM dRSTvA notkarSAdyAkulaM cetaH kuryAt asatkArito vA na pradveSaM vrajet 19 tathA prajJAyate'nayA vastutattvamiti prajJA- buddhyatizayaH sa eva parISahaH prajJAparISahaH, manojJaprajJAprAgbhAraprAptau hi na garvamudvahet, prajJApratipakSeNApyabuddhikatvena parISaho bhavati nAhaM kiJcijjAne mUrkho'haM sarvaiH paribhUta ityevaM paritApamupAgatasya karmavipAko'yamiti matvA tadakaraNAttatparISahjayaH 20 tathA jJAyate vastutattvamaneneti jJAnaM zrutAkhyaM tadabhAvo'jJAnaM sa eva parISaho'jJAnaparISahaH, AgamazUnyo'hamiti na manasi khedaM vidadhyAt etatpratipakSeNApi jJAnena parISaho bhavati, tataH samagrazrutapArago'hamiti notsekaM gacchediti 21 tathA samyaktvaM samyagdarzanaM tadeva kriyAdivAdinAM vicitramatazravaNe'pi samyak pariSahyamANaM nizcalacittatayA dhAryamANaM parISadaH samyaktvaparISahaH, Avazyake tu asamyattatvaparISaha iti paThitaM, tatra caivaM vyAkhyA - sarvapApasthAnebhyo virataH prakRSTatapo'nuSThAyI nissaGgazcAhaM tathApi dharmAdharmAtmadevanArakAdibhAvAnna prekSe tato mRSA samastamevedamiti asamyaktvaparISadaH, tatraivamAlocayet-dharmAdharmau puNyapApalakSaNau yadi karmarUpau pudgalAtmakau tatastayoH kAryadarzanAdanumAnasamadhigamyatvaM, atha kSamAkrodhAdikau dharmAdharmau tataH svAnubhavAdAtmapariNAmarUpatvAtpratyakSavirodhaH, devAstvatyantasukhAsaktatvAnmanuSyaloke ca kAryasyAbhAvAd duSSamAnubhAvAca na darzanagocaramAyAnti, nArakAH punarnirantaramevAti tIvra vedanArttAH pUrvakRtaduSkarmodayanigaDabandhanavazIkRtatvAdasvatantrAH kathamiha samAyAntItyAdi paribhAvayato'samyaktvaparISahajayo bhavatIti, itizabda iyattApradarzanArthaH, ete kSudAdayaH samyaktvAntA dvAviMzatiriti na nyUnAdhikAH parISahA bhavantIti / sampratyeteSAM dvAviMzaterapi parISANAM samavatArazcintyate - sa ca dvedhA-prakRtisamavatAro guNasthAnakasamavatArazca tatra prakRtisamavatAre jJAnAvaraNavedanIyamohanIyAntarAyalakSaNAsu catasRSu prakRtiSu dvAviMzatirapi parISahAH samavataranti / / 685 // 686 / / tatra ca yasya yatrAvatArastamAha - 'daMsaNe' tyAdi gAthAtrayaM mohanIyaM dvidhA cAritramohanIyaM darzanamohanIyaM ca, tatra darzanamohe - mithyAtvAditrayalakSaNe darzanaparISahaH - samyaktvaparISaha eko'vatarati, tadudaye tasya bhAvAt, tathA 'panna nANa'tti prAkRtatvena prathamAdvivacanalopAt prajJA'jJAne -prajJAparISaho'jJAnaparISahazca prathame - jJAnAvaraNakarmaNyavatarataH, tatkSayopazamodayAbhyAmanayoH sadbhAvAt, tathA carame - antarAyakarmaNi alAbhaparISaho'vatarati, lAbhAntarAyodayanibandhanatvAdalAbhasya, tathA cAritramohe - cAritramohanIyanAni mohanIyabhede AkrozArati strInaiSedhikyacelayAcyA satkArapuraskAralakSaNAH saptaiva parISahA avataranti, ayamarthaH - krodhodayAdAkrozaparISahaH aratimohanIyodayAdaratiparISadaH puMvedodayAtstrIparISahaH bhayakarmodayAnnaiSedhikIparISahaH jugupsodayAdacelaparISahaH mAnodayAdyAcyAparISahaH lobhodayAtsatkArapuraskAraparISaha iti, atra ca satkAro - vastrAdibhiH pUjanaM puraskAra : - abhyutthAnAdipratipattiH yadvA satkAreNa puraskAraH-puraskaraNaM tatastAveva sa eva vA parISahaH satkArapuraskAraparISaha iti, tathA ekAdaza parISadA vedanIye'vataranti tadudayAdbhavantItyarthaH, te caite 'paJceva ANupuSi' pazcaiva - paJcasaGkhyA eva, te ca kacidanAnupUrvyA api vyAkhyAGgatvAttayA'pi syurityAha-AnupUrvyA-paripATyA kSutpipAsAzItoSNadaMzamazakAkhyA itiyAvat tathA caryA zayyA 'jalle ya'tti jallo - malaH, vadho rogastRNasparzazcetyekAdaza, zeSeSu-pUrvoktakarmacatuSTrayavyatirikteSu darzanAvaraNAyurnAmagotrAkhyeSu karmasu nAsti parISANAmavatAraH - antarbhAvaH, tadudaye parISahANAmasambhavAt / / 687 / / 688 // 689 / / adhunA guNasthAnakasamavatAramAha - 'bAvI saM' gAhA, dvAviMzatirityapizabdasya luptanirdiSTatvAd dvAviM zatirapi parISahA bAdarasamparAyanAni guNasthAnake, ko'rthaH ? - anivRttibAdarasamparAyaM navamaguNasthAnaM yAvat sarve'pi parISahAH sambhavantIti, tathA caturdaza cazabdasyaiva kArArthatvAccaturdazasaGkhyA eva - kSutpipAsAzItoSNa daMzamazakacaryA zayyAvadhAlAbha rogatRNasparzamalaprajJA'jJAnarUpAH parISahAH sUkSmarAgaM - sUkSmasamparAyanAmni dazamaguNasthAna ke udayamAsAdayanti, mohanIyasya kSapitatvena upazamitatvena vA saptAnAM cAritramohanIyapratibaddhAnAM darzanamohanIyapratibaddhasya caikasya tatrAsambhavAditi bhAvaH, tathA chadma-AvaraNaM tatra sthitazchadmasthaH vIta:apagato rAgaH samastamohopazamAtsakalamohakSayAcca yasya sa tathA tataH karmadhArayaH, chadmasthavItarAgazabdena upazAntamohakSINamohalakSaNaM guNasthAnakadvayaM parigRhyate, tatrApi uktarUpA eva caturdaza parISahAH sambhavantIti, tathA jine-sayogikevalyayogikevalilakSaNe trayodazacaturdazaguNasthAnakadvaye parISahakAraNabhUtasya vedanIyasyaiva sadbhAvAttatpratibaddhA eva ekAdaza parISahAH sambhavanti, uktaM ca - "kSutpipAsA ca zItoSNe, daMzAzcaryA vadho malaH / zayyA rogatRNasparzo, jine vedyasya sambhavAt // 1 // " iti // 690 // nanvete parISahA ekasmin kAle utkRSTato jaghanyatazca ekasmin prANini kiyantaH prApyante ?, tatrAha --- 'vIsaM gAhA viMzatirutkRSTapade cintyamAne parISadA vartante yugapadekatra prANini, jaghanyatazca - jaghanyapadamAzritya eka eva parISahaH, nanUtkRSTapade kiM na dvAviMzatirapi parISahA ekatra vartante ? ityAha zItoSNe caryAniSedhikyau ca yugapad - ekakAlamekatra na vartete-na sambhavataH, parasparaparihArasthitilakSaNatvAdamISAM tathAhi-na zItamuSNena saha bhavati noSNaM zItena saha na caryAyAM naiSedhikI na ca naiSedhikyAM satyAM caryeti, ato yaugapadyenAmISAmasambhavAd dvayorabhAvAnnotkRSTato'pi dvAviMzatirekadA parISahA vartanta iti, nanu naiSedhikIvatkathaM zayyApi caryayA saha na virudhyate ?, atrocyate, nirodhabA - dhAditastvaGganikAderapi tatra sambhavAt, naiSedhikI tu svAdhyAyAdInAM bhUmidhveva prAyaH sthiratAyAmevAnujJAtA iti tasyA eva caryayA virodha iti, tattvArthe tu utkRSTato'pyekonaviMzatirevoktAH, caryAzayyAniSadyAdInAmekasya sambhave dvayorabhAvAt, tathAhi caryAyAM satyAM 130 "
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ niSadhAzayye na staH niSadyAyAM tu zayyAcarye zayyAyAM punarniSadyAcaye na bhavata iti 86 // 691 / / idAnIM 'maMDali satta'ti saptAzItaM dvAramAha sutte 1 atthe 2 bhoyaNa 3 kAle 4 Avassae ya 5 sajjhAe 6 / saMthAre 7 ceva tahA satteyA maMDalI jinno|| 692 // sUtre-sUtraviSaye'rthe arthaviSaye bhojane kAle-kAlaprahe Avazyake-pratikramaNe svAdhyAyaprasthApane saMstArake caiva saptaitA maNDalyo yateH, etAsu caikaikenAcAmlena praveSTuM labhyate nAnyatheti 87 // 692 // idAnIM 'dasaThANavavaccheo'tti aSTAzItaM dvAramAha maNa 1 paramohi 2 pulAe 3 AhAraga 4 khavaga 5 uvasame 6 kappe 7 / saMyamatiya 8 kevala 9 sijhaNA ya jaMbumi vocchinnA // 693 // padaikadeze'pi padasamudAyadarzanAt manaHparyayajJAnaM tathA parama:-prakRSTastadutpattAvavazyameva kevalajJAnalAbhAdavadhiH-mUrtadravyaparicchedI jJAnavizeSaH paramAvadhiH sa ca kSetrato'loke'pi lokapramANAsAhayeyakhaNDaviSayaH kAlatastu asaGkhyeyotsarpiNyavasarpiNIviSayaH tathA pulAkalabdhistathA AhArakazarIralabdhistathA kSapakazreNistathopazamazreNistathA kalpo-jinakalpaH tathA saMyamatrikaM parihAravizuddhisUkSmasamparAyayathAkhyAtalakSaNacAritratrayaM tathA kevalaM kevalajJAnaM tathA sedhanA-siddhigamanaM ityete daza padArthA jambUsvAmini vyavacchinnA:-jambUskhAmyanantarameteSAmabhAva ityarthaH, iha ca kevaligrahaNena sijmaNAgrahaNena vA''gate yat ubhayorupAdAnaM tat yaH kevalI sa niyamAtsiddhyati yazca siddhyati sa niyamAt kevalI sanniti khyApanArtha, tathA prathamasaMhananaM varSabhanArAcaM prathamaM saMsthAnaM-samacaturasra, yazcAntamuhUrtana caturdazAnAmapi pUrvANAmupayogo'nuprekSaNaM ete trayo'pyarthI apazcime caturdazapUrvadhare sthUlabhadrasvAmini vyavacchinnAH uktaM ca-"saMghayaNaM saMThANaM ca paDhamagaM jo ya puvvauvaogo / ee tinnivi atthA vocchinnA thUlabhadaMmi // 1 // " [prathamakaM saMhananaM saMsthAnaM yazca pUrvopayogaH ete trayo'pyarthA vyavacchinnAH sthUlabhadre // 1 // ] // 88 // 693 idAnIM 'khavagaseDhi'tti ekonanavatitamaM dvAramAha- aNamicchamIsasammaM aTTha napuMsitthIveyachakkaM ca / puMveyaM ca khavei kohAIevi saMjalaNe // 694 // koho mANo mAyA loho'NaMtANubaMdhiNo curo| khaviUNa khavaha saMDho micchaM mIsaM ca sammattaM // 695 // appacakkhANe cauro paJcakkhANe ya samamavi khavei / tayaNu napuMsagaitthIveyadugaM khaviya khavai samaM // 696 // hAsaraiaraipuMveyasoyabhayajuyaduguMcha satta imaa| taha saMjalaNaM kohaM mANaM mAyaM ca lobhaM ca // 697 // to kiTTIkayaassaMkhalohakhaMDAI khaviya mohakhayA / pAvai loyAloyappayAsayaM kevalaM nANaM // 698 // navaraM itthI khavagA napuMsagaM khaviya khavai thIveyaM / hAsAichagaM khaviu khavai saveyaM naro khavago // 699 // iha kSapakazreNipratipattA pumAn varSASTakasyopari vartamAno varSabhanArAcasaMhananI zuddhadhyAnArpitamanA aviratadezaviratapramattApramattasaMyatAnAmanyatamaH kevalaM yadyapramattasaMyataH pUrvavittarhi zukladhyAnopagataH zeSastu sarvo'pi dharmadhyAnopagataH, tatra prathamato'nantAnubandhinAM visaMyojanA'bhidhIyate-iha zreNimapratipadyamAnA api aviratAzcaturgatikA api kSAyopazamikasamyagdRSTayo dezaviratAstiryo manuSyA vA sarvaviratAstu manuSyA eva sarvAmiH paryAptimiH paryAptA yathAsambhavaM vizuddhayA pariNamanto'nantAnubandhinAM kSapaNArtha yathApravRttakaraNApUrvakaraNAnivRttikaraNAkhyAni trINi karaNAni kurvanti, karaNavaktavyatA ca sarvA'pi karmaprakRtyAdibhyo'vaseyA, anivRttikaraNaM ca prAptaH san anantAnubandhinAM sthiti karmaprakRtyabhihitasvarUpeNodvalanAsakrameNAdhastAdAvalikAmAnaM muktvA upari niravazeSAnanantAnubandhino vinAzayati, AvalikAmAtraM tu stibukasakrameNa vedyamAnAsu prakRtiSu sakramayati, tadevaM kSapitAnantAnubandhicatuSko darzanamohakSapaNArtha yathApravRttyAdIni trINi karaNAni karoti, anivRttikaraNAddhAyAM ca vartamAno darzanatrikasya sthitisatkarma tAvadudvalanAsakrameNodvalayati yAvatpalyopamAsaGkhyeyabhAgamAtramavatiSThate, tato mithyAtvadalikaM samyaktvamizrayoH prakSipati, taJcaivaM-prathamasamaye stokaM dvitIyasamaye tato'saGkhyeyaguNaM evaM yAvadantarmuhUrtacaramasamaye AvalikAgataM muktvA zeSaM dvicaramasamayasakramitadalikAdasoyaguNaM sakramayati, AvalikAgataM tu stibukasakrameNa samyattave prakSipati, evaM mithyAtvaM kSapitaM, tato'ntarmuhUrtena samyagamithyAtvamapyanenaiva krameNa samyaktve prakSipati, tataH samyagamithyAtvamapi kSapitaM, tataH samyaktvamapavartayituM tathA lagno yathA'ntarmuhUrtena tadapyantarmuhUrtamAnasthitikaM jAtaM, tacca krameNAnubhUyamAnamanubhUyamAnaM sat samayAdhikAvalikAzeSaM jAtaM, tato'nantarasamaye tasyodIraNAvyavacchedaH, tato vipAkAnubhavenaiva kevalena vedayati yAvaccaramasamayaH, tato'nantarasamaye'sau kSAyikasamyagdRSTirjAyate, iha yadi baddhAyuH kSapakazreNimArabhate anantAnubandhikSayAnantaraM ca maraNasambhavato vyuparamate tataH kadAcinmidhyAtvodayAdbhayo'pyanantAnubandhina upacinoti, tadvIjasya mithyAtvasyAvinAzAt, kSINamithyAdarzanastu nopacinoti bIjAbhAvAt , kSINasaptakastvapratipatitapariNAmo'vazyaM tridazeSUtpadyate, pratipatitapariNAmastu nAnAmatisambhavAdyathApariNAma sarvagatibhAgbhavati, baddhAyuSko'pi yadi tadAnIM kAlaM na karoti tathApi saptake kSINe niyamAdavatiSThate, na tu cAritramohakSapaNAya yatnamAdadhAti, atha kSINasaptako gatyantaraM sakrAman katitame bhave mokSamupayAti ?, ucyate, tRtIye caturthe vA bhave, 131
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ tathAhi-yadi devagatiM narakagatiM vA saGkrAmati tadA devabhavAntarito narakabhavAntarito vA tRtIyabhave mokSaM yAti, atha tiryakSu manuSyeSu vA samutpadyate tarhi so'vazyamasaGkhyeyavarSAyuSkeSu madhye gacchati na saGkhyeyavarSAyuSkeSu, tatastadbhavAnantaraM devabhave devabhavAca cyutvA manudhyabhave tato mokSaM yAtIti caturthe bhave mokSagamanaM, tathA kSINasaptakaH pUrvabaddhAyuSko'pi yadi tadAnIM kAlaM na karoti tarhi kazcidvaimAnikeSveva baddhAyuSkazcAritramohanIyopazamArthamapi yatate, na zeSabhaveSu baddhAyuSkaH / nanu yadi darzanatrikamapi kSayamupagataM tarhi kimasau samyagdRSTirutAsamyagdRSTiH?, ucyate, samyagdRSTiH, samyagdarzanAbhAve samyagdRSTitvamanupapannamiti cet , tadasat, iha nirmadanIkRtakodravakalpA apagatamidhyAtvabhAvA mithyAtvapudgalA eva yatsamyagdarzanaM tadeva kSINaM yatpunarAtmapariNatisvabhAvaM tattvArthazraddhAnalakSaNaM samyagdarzanaM tanna kSINaM, api ca-tadatIva zlakSNazubhrAbhrapaTalavigame manuSyadRSTiriva vizuddhatarasvarUpaM bhavati, yadi punarabaddhAyuH kSapakazreNimArabhate tataH saptake kSINe niyamAdanuparatapariNAma eva cAritramohanIyakSapaNAya yatnamArabhate, cAritramohanIyaM ca kSapayituM yatamAno yathApravRttAdIni trINi karaNAni karoti, tadyathA-yathApravRttakaraNamapramattaguNasthAnake apUrvakaraNamapUrvakaraNaguNasthAnake anivRttikaraNamanivRttibAdarasamparAyaguNasthAnake, tatrApUrvakaraNe sthitighAtAdimirapratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNakaSAyASTakaM tathA kSapayati sma yathA'nivRttikaraNAddhAprathamasamaye tatpalyopamAsayeyabhAgamAtrasthitikaM jAtaM, anivRttikaraNAddhAyAzca sayeyeSu bhAgeSu gateSu satsu styAnarddhitrikanarakatiryaggatinarakatiryagAnupUryekadvitricaturindriyajAtisthAvarAtapodyotasUkSmasAdhAraNAnAM SoDazaprakRtInAmudvalanAsakrameNodvalyamAnAnAM palyopamAsayeyabhAgamAtrA sthitirjAtA, tato baddhyamAnAsa prakRtiSu tAni SoDazApi karmANi guNasakrameNa pratisamayaM prakSipyamANAni niHzeSato'pi kSINAni bhavanti, ihApratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNakaSAyASTakaM pUrvameva kSapayitumArabdhaM paraM tannAdyApi kSINaM kevalamapAntarAla eva pUrvoktaM prakRtiSoDazakaM kSapitaM pazcAttadapi kaSAyASTakamantarmuhUrtena kSapayatItyeSa sUtrAdezaH, anye tvAH-SoDaza karmANyeva pUrva kSapayitumArabhate kevalamapAntarAle'STau kaSAyAna kSapayati pazcAt SoDaza karmANIti, tato'ntarmuhUrtena navAnAM nokaSAyANAM caturNA ca sajvalanAnAmantarakaraNaM karoti, sthApanA, tacca kRtvA napuMsakavedadalikamuparitanasthitigatamudvalanavidhinA kSapayitumArabhate, taccAntarmuhUrtena palyopamAsaGkhyeyabhAgamAtraM jAtaM, tataH prabhRti baddhyamAnAsu prakRtiSu guNasakrameNa tahalikaM prakSipati, tavaivaM prakSipyamANaM antarmuhUrtena niHzeSaM kSINaM, adha. stanasthitidalikaM ca yadi napuMsakavedena kSapakazreNimArUDhastato'nubhavataH payati anyathA tvAvalikAmAnaM tadbhavati taca vedyamAnAsu prakRtiSu stibukasakrameNa sakramayati tadevaM kSapito napuMsakavedaH, tato'ntarmuhUrtena strIvedo'pyanenaiva krameNa kSipyate, tata: SaT nokaSAyAn yugapatkSapayitumArabhate, tataH prabhRti ca teSAmuparitanasthitigataM dalikaM na puruSavede sakramayati kintu sabjvalanakrodha eva, ete'pi ca pUrvoktavidhinA kSipyamANA antarmuhUrtena niHzeSAH kSINAH, tatsamayameva ca puMvedasya bandhodayodIraNAnyavacchedaH samayonAvalikAdvikabaddhaM muktvA zeSadalikakSayazca, tato'sAvidAnImavedako jAtaH, krodhaM ca vedayataH satastasya krodhAddhAyAtrayo vibhAgA bhavanti, tadyathA-azvakarNakaraNAdvA kiTTikaraNAddhA kiTTivedanAddhA ca, tatrAzvakarNakaraNAddhAyAM vartamAnaH pratisamayamanantAnyapUrvaspardhakAni caturNAmapi sajvalanAnAmantarakaraNAduparitanasthitau karoti, atha kimidaM spardhakamiti !, ucyate, iha tAvadanantAnantaiH paramANuminiSpannAn skandhAna jIvaH karmatayA gRhAti, tatra caikaikasmin skandhe yaH sarvajaghanyarasaH paramANustasyApi rasaH kevaliprajJayA chidyamAnaH sarvajIvebhyo'nantaguNAn rasabhAgAn prayacchati aparastAnapyekAdhikAn anyastu vyadhikAn evamekottarayA vRddhyA tAvanneyaM yAvadanyaparamANurabhavyAnantaguNAn siddhAnantabhAgenAdhikAn rasabhAgAn prayacchati, tatra jaghanyarasA ye kecana paramANavasteSAM samudAyaH samAnajAtIyatvAdekA vargaNetyucyate anyeSAM tvekAdhikarasabhAgayuktAnAM samudAyo dvitIyA vargaNA apareSAM tu vyadhikarasabhAgayuktAnAM samudAyastRtIyA vargaNA evamanayA dizA ekaikarasabhAgavRddhAnAmaNUnAM samudAyarUpA vargaNAH siddhAnantabhAgakalpA abhavyAnantaguNA vAcyAH, etAsAM ca samudAyaH spardhakamityucyate, spardhanta ivottarottaravRddhyA paramANuvargazA atretikRtvA, ita UrddhamekottarayA nirantarayA vRddhyA pravardhamAno raso na labhyate kintu sarvajIvAnantaguNaireva rasabhAgaiH, tatastenaiva krameNa tataH prabhRti dvitIyaM spardhakamArabhyate, evameva ca tRtIyaM, evaM tAvadvAcyaM yAvadanantAni spardhakAni, etebhya eva cedAnIM prathamAdivargaNA gRhItvA vizuddhiprakarSavazAdanantaguNahInarasAH kRtvA pUrvavatspardhakAni karoti, na caivaMbhUtAni pUrva kadAcanApi kRtAni tato'pUrvANItyucyante, asyAM cAzvakarNakaraNAddhAyAM vartamAnaH puMvedaM samayonAvalikAdvikena krodhe guNasarakrameNa saGkramayan caramasamaye sarvasakrameNa sakramayati, tadevaM kSINaH puMvedaH, azvakarNakaraNAddhAyAM ca samAptAyAM kiTTikaraNAddhAyAM ca vartamAnazcaturNAmapi sajvalanAnAM uparitanasthitidalikasya kiTTIH karoti, kiTTayo nAma pUrvaspardhakebhyaH prathamAdivargaNA gRhItvA vizuddhiprakarSavazAdatyantahInarasAH kRtvA tAsAmekottaravRddhityAgena bRhadantarAlatayA vyavasthApanaM, yathA yAsAmeva vargaNAnAmasatkalpanayA'nubhAgabhAgAnAM zatamekottarAdi vA''sIt tAsAmeva vizuddhiprakarSavazAdanubhAgabhAgAnAM dazakasya paJcadazakAdezva vyavasthApanamiti, etAzva kiTTayaH paramArthato'nantA api sthUlajAtimedApekSayA dvAdaza kalpyante, ekai-(granthAgraM 7000) kasya kaSAyasya tisrastisraH, tadyathA-prathamA dvitIyA tRtIyA ca, evaM krodhena kSapakazreNi pratipannasya draSTavyaM, yadA tu mAnena pratipadyate tadA udbalanavidhinA krodhe kSapite sati zeSANAM trayANAM pUrvakrameNa nava kiTTIH karoti, mAyayA cetpratipannastarhi krodhamAnayorudvalanavidhinA kSapitayoH satoH zeSadvikasya pUrvakrameNa SaT kiTTIH karoti, yadi punarlobhena pratipadyate tata udbalanavidhinA krodhAditrike kSapite sati lobhasya kiTTitrikaM karoti, eSa kiTTIkaraNa 132
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ vidhiH, kiTTIkaraNAddhAyAM niSThitAyAM krodhena pratipannaH san krodhasya prathamakiTTidalikaM dvitIyasthitigatamAkRSya prathamasthitiM karoti vedayate ca tAvadyAvatsamayAdhikAvalikAmAtraM zeSaH, tato'nantarasamaye dvitIyakiTTidalikaM dvitIyasthitigatamAkRSya prathamasthitiM karoti vedayate ca tAvadyAvatsamayAdhikAvalikAmAtraM zeSaH, tatastRtIyakiTTidalikaM dvitIyasthitigatamAkRSya prathamasthitiM karoti vedayate ca tAvadyAvatsamayAdhikAvalikAmAtraM zeSaH, tisRSvapi cAmUSu kiTTivedanAddhAmuparitanasthitigataM dalikaM guNasaGkrameNApi pratisamayamasaGkhyeyaguNavRddhilakSaNena sabjvalane mAne prakSipati, tRtIyakiTTivedanAddhAyAzcaramasamaye sajjvalanakrodhasya bandhodayodIraNAnAM yugapad vyavacchedaH, satkarmApi ca tasya samayonAvalikAdvikabaddhaM muktatvA'nyannAsti, sarvasya mAne prakSiptatvAt, tato mAnasya prathamakiTTidalikaM dvitIyasthitigatamAkRSya prathamasthitiM karoti vedayate ca tAvadyAvadantarmuhUrta, krodhasyApi ca bandhAdau vyavacchinne sati tasya dalikaM samayonAvalikAdvikena mAnaguNasaGkrameNa saGkramayan caramasamaye sarva saGkramayati, mAnasyApi ca prathamakiTTidalikaM prathamasthitIkRtaM vedyamAnaM samayAdhikAvalikAzeSaM jAtaM, tato mAnasya dvitIyakiTTidalikaM dvitIyasthitigatamAkRSya prathamasthiti karoti vedayate ca tAvadyAvatsamayAdhikAvalikAmAtraM zeSa : tatastRtIyakiTTidalikaM dvitIyasthitigatamAkRSya prathamasthitiM karoti vedayate ca tAvadyAvat samayAdhikAvalikAmAtraM zeSaH, tasminneva ca samaye mAnasya bandhodayodIraNAnAM yugapadvyavacchedaH, satkarmApi ca tasya samayonAvalikAdvikabaddhameva, zeSasya krodhazeSasyeva mAne mAyAyAM prakSiptatvAt, tato mAyAyAH prathamakiTTidalikaM dvitIyasthitigatamAkRSya prathamasthitiM karoti vedayate ca tAvadyAvadantarmuhUrtamAtraM, savalanamAnasya ca bandhAdau vyavacchinne sati tasya dalikaM samayonAvalikAdvikena guNasaGkrameNa mAyAyAM sarva prakSipati, mAyAyA api ca prathamakiTTidulikaM dvitIyasthitigataM prathamasthitIkRtaM vedyamAnaM samayAdhikAvalikAzeSaM jAtaM, tato mAyAyA dvitIyakiTTidulikaM dvitIyasthitigatamAkRSya prathamasthitiM karoti vedayate ca tAvadyAvat samayAdhikAvalikAmAtraM zeSaH, tatastRtIyakiTTidalikaM dvitIyasthitigatamAkRSya prathamasthitiM karoti vedayate ca tAvadyAvatsamayAdhikAvalikAmAtraM zeSaH, tasminneva ca samaye mAyAyA bandhodayodIraNAnAM yugapadvyavacchedaH, satkarmApi ca tasyAH samayonAvalikAdvikabaddhamAtrameva, zeSasya guNasaGkrameNa lobhe prakSiptatvAt, tato lobhasya prathamakiTTidalikaM dvitIyasthitigatamAkRSya prathamasthitiM karoti vedayate ca tAvadyAvadantarmuhUrta, saJjavalanamAyAyAzca bandhAdau vyavacchinne sa tasyA dalikaM samayonAvalikAdvikena guNasaGkrameNa lobhe sarvaM saGkramayati, sajjvalana lobhasya ca prathamakiTTidalikaM prathamasthitIkRtaM vedyamAnaM samayAdhikAvalikAmAtraM zeSaM jAtaM, tato lobhasya dvitIyakiTTidalikaM dvitIyasthitigatamAkRSya prathamasthitiM karoti vedayate ca, tAM ca vedayamAnastRtIyakiTTidalikaM gRhItvA sUkSmakiTTIH karoti tAvadyAvad dvitIyakiTTidalikasya prathamasthitikRtasya samayAdhikAvali - kAmAtraM zeSaH, tasminneva ca samaye sabjvalanalobhasya bandhavyavacchedo bAdarakaSAyodayodIraNAvyavacchedo 'nivRttibAdara samparAyaguNasthAnakakAlavyavacchedazca yugapajjAyate, tataH sUkSmakiTTidalikaM dvitIyasthitigatamAkRSya prathamasthitiM karoti vedayate ca tadAnImasau sUkSmasamparAya ucyate, pUrvoktAzcAvalikAstRtIyakiTTigatAH zeSIbhUtAH sarvA api vedyamAnAsu paraprakRtiSu stibukasaGkrameNa saGkramayati, prathamadvitIyakiTTigatAzca yathAsvaM dvitIyatRtIyakiTTayantargatA vedyante, sUkSmasamparAyazca lobhasya sUkSmakiTTIrvedayamAnaH sUkSmakiTTidulikaM samayonAvalikAdvikabaddhaM ca pratisamayaM sthitighAtAdibhistAvatkSapayati yAvatsUkSmasamparAyAddhAyAH saGkhyeyA bhAgA gatA bhavanti eko'vazidhyate, tatastasmin saGkhyeye bhAge saJjvalanalobhaM sarvApavartanayA'pavarya sUkSmasamparAyAddhAsamaM karoti, sA ca sUkSmasamparAyAddhA adyApyantarmUhUrtamAnA, tataH prabhRti ca mohasya sthitighAtAdayo nivRttAH zeSakarmaNAM tu pravartanta eva, tAM ca lobhasyApavartitAM sthitimudayodIraNAbhyAM vedayamAnastAvadgato yAvatsamayAdhikAvalikAmAtraM zeSaH, tata udIraNA sthitA, tata udayenaiva kevalena tAM vedayate yAvaJcaramasamaya:, tasmiMzca caramasamaye jJAnAvaraNapazvaka darzanAvaraNacatuSkayazaH kIrtyacai gotrAntarAyapazvakarUpANAM SoDazakarmaNAM bandhavyavacchedaH mohanIyasyodayasattAvyavacchedazca bhavati, tato'sau kSINakaSAyo jAyate, tasya ca zeSakarmaNAM sthitighAtAdayaH pUrvavatpravartante yAvatkSINakaSAyAddhAyAH saGkhyeyA bhAgA gatA bhavanti, ekaH saGkhyeyo bhAgo'vatiSThate, tasmiMzca jJAnAvaraNapaJcakAntarAyapabhvaka darzanAvaraNacatuSTayanidrAdvikarUpANAM SoDazakarmaNAM sthitisatkarma sarvApavartanayA'pavartya kSINakaSAyAddhAsamaM karoti, kevalaM nidrAdvikasya svasvarUpApekSayA samayanyUnaM sAmAnyataH karmarUpatayA tu tulyaM, sA ca kSINakaSAyAcA adyApyantamuhUrttamAnA, tataH prabhRti ca teSAM sthitighAtAdayaH sthitAH, zeSANAM tu bhavantyeva, tAni ca SoDaza karmANi nidrAdvikahInAni udayodIraNAbhyAM vedayamAnastAva gato yAvatsamayAdhikAvalikAmAtraM zeSaH, tata udIraNA nivRttA, tata AvalikAmAtraM yAvadudayenaiva kevalena tAni vedayate yAvatkSINakaSAyAddhAyA dvicaramasamaya:, tasmiMzca dvicaramasamaye nidrAdvikaM svarUpasattApekSayA kSINaM, caturdazAnAM ca prakRtInAM caramasamaye kSayaH, tato'nantarasamaye kevalI jAyata iti // 694 / / athainAM gAthAM pratipadaM svayameva sUtrakRdvyAkhyAti - 'koho' ityAdi gAthAdvayaM, krodho mAno mAyA lobha ityetAnanantAnubandhinazcaturaH kaSAyAn yugapatkSapayitvA'saMDho'tti napuMsakaH zreNipratipattA mithyAtvaM mizraM samyaktvaM ca krameNAntarmuhUrtena kSapayati, sarvatrApi ca kSapaNA kAlo'ntarmuhUrtamAnaH, zreNiparisamAptikAlo'pyantarmuhUrtamAtra eva, antarmuhUrtAnAmasaGkhyeyabhedatvAt // 695 // tato'pratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNAn aSTau kaSAyAn 'samamapi' yugapadeva kSapayati, tadanu napuMsakastrIvedadvikaM yugapatkSapayati, strIvedanapuMsakavedakSayasamakAlameva ca puMvedasya bandho vyavacchidyate, tacca kSapayitvA'nantaraM kSapayati samaM - yugapadeva imA vakSyamANAH sapta prakRtIH / / 696 // tA evAha - 'hAse' tyAdi, hAsyaratyarati puMvedazoka 133
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhayajugupsAkhyA imAH sapta, tadanantaraM saJjvalanakrodhaM tataH saJjvalanaM mAnaM tataH savjvalanAM mAyAM tataH sabjvalanaM lobhaM ca kSapayatIti yogaH, lobhasya tvayaM vizeSa: / / 697 / / 'to kiTTI' gAhA, lakSNIkRtAni tato- mAyAkSapaNAnantaraM lobhasya khaNDAnyasaGkhyeyAni kiTTIkRtAni kSapayitvA sakalamohakSayAtprApnoti lokAlokaprakAzakaM kevalajJAnamiti, idaM ca lobhakiTTikaraNaM lobhena zreNi pratipannasya draSTavyaM, yadA tu krodhena zreNi pratipadyate tadA krodhAdInAM caturNAmapi kiTTIH karoti, mAnena tu mAnAdInAM trayANAM mAyayA ca mAyAlobhayoH kiTTIkaraNaM jJeyamiti / / 698 / / ayaM ca kSapaNAkramaH sUtre napuMsakaM kSapakamAzrityoktaH, yadA tu strI prArambhikA tadA'yaM vizeSa:- 'navara' mityAdi, navaraM - kevalaM strI kSapikA pUrva napuMsaka vedaM kSapayati, tataH strIvedaM, strIvedakSayasamakAlameva ca puMvedasya bandhavyavacchedaH, tato'vedakaH pUrvoktAH puMvedahAsyAdiSaTurUpAH sapta prakRtIryugapatkSapayati, zeSaM tathaiva yadA tu puruSaH pratipattA bhavati tadA pUrva napuMsaka vedaM tataH strIvedaM tato hAsyAdiSaTkaM kSapayitvA paJcAtsvavedaM puMvedaM kSapayati, zeSaM tathaiveti 89 // 699 // samprati 'uvasamaseDhi ci navatitamaM dvAramAhaaNadaMsanapuMsitthIveyachakaM ca purisaveyaM ca / do do egaMtarie sarise sarisaM uvasamei // 700 // kohaM mANaM mAyaM lobhamaNaMtANubaMdhamuvasamai / micchantamissasammattaruvapuMjattayaM tayaNu // 701 // itthinapuMsagavee tatto hAsAichakameyaM tu / hAso raI ya araI ya sogo ya bhayaM duguMchA ya // 702 // to puMveyaM tatto appacakkhANapaJcakhANA ya / AvaraNakohajuyalaM pasamai saMjalaNakohaMpi // 703 // eyakkameNa tinivi mANe mAyA u loha tiyagaMpi / navaraM saMjalaNAbhihalohatibhAge iya viseso // 704 // saMkheyAI kiTTIkayAI khaMDAI pasamai kameNaM / puNaravi carimaM khaMDa asaMkhakhaMDAI kAUNa // 705 // aNusamayaM ekkekaM uvasAmaha iha hi sattagovasame / hoi apu tato aniyahI hoi napumAi // 706 // pasamaMto jA saMkheyalohakhaMDAo carimakhaMDassa / saMkhAIe khaMDe pasamaMto suDumarAo so // 707 // iya mohovasamammi kayammi uvasaMtamohaThANaM / saGghaTTasiddhiheUM saMjAyaha vIyarAyANaM // 708 // ihopazamazreNiprArambhako'pramattasaMyata eva, upazamazreNiparyavasAne tvapramattasaMyatapramattasaMyatadeza viratAviratAnAmanyatamo bhavati, anye tvAdduH-aviratadezaviratapramattApramattasaMyatAnAmanyatamo'nantAnubandhinaH kaSAyAnupazamayati, darzanatrikAdikaM tu saMyame eva vartamAnaH, tatra prathamamanantAnubandhinAmupazamanA'bhidhIyate, aviratAdInAmanyatamo'nyatamasmin yoge vartamAnastejaH padmazukulezyAnyatamalezyAyuktaH sAkAropayogayukto'ntaHsAgaropamakoTIkoTIsthitisatkarmA karaNakAlAt pUrvamapyantarmuhUrta yAvadvizuddhyamAnacittasantatiravatiSThate, tathA'vatiSThamAnazca parAvartamAnAH prakRtI: zubhA eva badhnAti nAzubhAH, pratisamayaM cAzubhAnAM karmaNAmanubhAgamanantaguNahAnyA karoti zubhAnAM cAnantaguNavRddhyA, sthitibandhe'pi ca pUrNe satyanyaM sthitibandhaM pUrvapUrvasthitibandhApekSayA palyopamAsatyeya bhAgahInaM karoti, pUrNe cAntarmuhUrte krameNa yathApravRttakaraNApUrvakaraNAnivRttikaraNAkhyAni pratyekamAntarmuhUrtikAni trINi karaNAni karoti, caturthI tUpazAntAddhAM, karaNavaktavyatA ca sarvA'pi karmaprakRteravaseyA, anivRttikaraNAddhAyAzca saGkhyeyeSu bhAgeSu gateSu ekasmin bhAge'vatiSThamAne'nantAnubandhinAmadhastAdAvalikAmAtraM muktvA'ntarmuhUrtamAnamantarakaraNamantarmuhUrtena karoti, antarakaraNadalikaM cotkIryamANaM vadhyamAnAsu paraprakRtiSu prakSipati, prathamasthityAvalikAgataM ca dalikaM stibukasaGkrameNa vedyamAnAsu paraprakRtiSu prakSipati, antarakaraNe ca kRte dvitIyasamaye'nantAnubandhinAmuparitanasthitidalikamupazamayitumArabhate, tadyathA - prathamasamaye stokaM dvitIyasamaye tato'saMkhyAtaguNaM tRtIyasamaye'pi tato'saGkhyeyaguNaM yAvadantarmuhUrtena sAkalyato 'nantAnubandhina upazamitA bhavanti, upazamitA nAma yathA reNunikaraH salilabindunivahairabhiSicyAmiSicya drughaNAdibhirnikuTTito nispando bhavati tathA karmareNunikaro'pi vizuddhivAripUreNa pariSicya pariSicyAnirvRttikaraNarUpadrughaNanikuTTitaH saGkramaNodayodIraNAnidhattanikAcanAkaraNAnAmayogyo bhavati, anye tu anantAnubandhinAmupazamanAM na manyante, kintu visaMyojanAM kSapaNAM, sA ca prAgevoktA, samprati darzanatrikasyopazamanA bhaNyate, iha kSAyopazamikasamyagdRSTiH saMyame vartamAno'ntarmuhUrtena darzanatrikamupazamayati, upazamayaMzca pUrvoktakaraNatrayanirvartanena vizuddhyA vardhamAno'nirvRttikaraNAddhAyA asaGkhyeyeSu bhAgeSu gateSu antarakaraNaM karoti, tacca kurvan samyaktvasya prathamasthitimantarmuhUrtamAnAM sthApayati midhyAtvamizrayozvAvalikAmAtraM, utkIryamANaM ca dalikaM trayANAmapi samyaktvasya prathamasthitau prakSipati, midhyAtvamizrayoH prathamasthitidalikaM samyaktvasya prathamasthitidalikamadhye stibukasaGkrameNa saGkramayati, samyaktvasya punaH prathamasthitau vipAkAnubhavataH krameNa kSINAyAmupazamasamyagdRSTirbhavati, uparitanadalikasya copazamanA trayANAmapi midhyAtvAdInAmanantAnubandhinAmuparitanasthitidalikasyevAvaseyA, evamupazAntadarzanatrikaH pramattApramattaparivRttizatAni kRtvA cAritramohamupazamayitukAmaH punarapi yathApravRttAdIni trINi karaNAni karoti, kevalamiha yathApravRttakaraNamapramattaguNasthAne apUrvakaraNaM cApUrvakaraNaguNasthAne, apUrvakaraNe ca sthitighAtAdibhirvizuddhya tato'nantarasamaye'nivRttikaraNe pravizati, anivRttikaraNAddhAyAzca saGkhayeyeSu bhAgeSu gateSu darzana saptakavarjitAnAmekaviMzatermohanIyaprakRtInAmantarakaraNaM karoti, tatra yasya vedasya sajvalanasya ca udayo'sti tayoH svodayakAlamAnAM prathamasthitiM karoti, zeSANAM tvekAdazakaSAyANAmaSTAnAM ca nokaSAyANAmAvalikAmAtraM, vedatrikasajjvalanacatu 134
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ SkodayakAlamAnaM antarakaraNagatadalikaprakSepasvarUpaM ca pranthavistarabhayAnna likhyate, antarakaraNaM ca kRtvA tato napuMsaka vedamantarmuhUrtenopazamayati, tathAhi--prathamasamaye stokaM dvitIyasamaye tato'saGkhyeyaguNaM evaM ca pratisamayamasaGkhyeyaguNaM tAvadupazamayati yAvaJcaramasamayaH, paraprakRtiSu pratisamayamupazamitadalikApekSayA tAvadasatyeyaguNaM prakSipati yAvad dvicaramasamayaH, caramasamaye tUpazamyamAnaM dalikaM paraprakRtiSu saGkramyamANadalikApekSayA'saGkhyeyaguNaM draSTavyaM, upazAnte ca napuMsakavede strIvedaM prAguktavidhinA'ntarmuhUrtenopazamayati, tato'ntarmuhUrtena hAsyAdiSaTkaM tasmiMzcopazAnte tatsamayameva puruSavedasya bandhodayodIraNAvyavacchedaH, tataH samayonAvalikAdvikena sakalamapi puMvedamupazamayati, tato yugapadantarmuhUrtamAtreNApratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNakrodhauM, tadupazAntau ca tatsamayameva sajjvalanakrodhasya bandhoda -' yodIraNAvyavacchedaH, tataH samayonAvalikAdvikena sabjvalanakrodhamupazamayati, tato'ntarmuhUrtenApratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNau mAnau yugapadupazamayati, tadupazAntau ca tatsamayameva sajjvalanamAnasya bandhodayodIraNAvyavacchedaH, tataH samayonAvalikAdvikena sajjvalanamAnamupazamayati, tato yugapadantarmuhUrtenApratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNamAye upazamayati, tadupazAntau ca tatsamayameva saJjvalanamAyAyA bandhodayodIraNAvyavacchedaH, tato'sau lobhavedako jAtaH, lobhavedanAddhAyAzca trayo vibhAgAstadyathA - azvakarNakaraNAddhA kiTTikaraNAddhA kiTTIvedanAddhA ca tatrAdyayordvayostribhAgayorvartamAnaH saJjvalanalobhasya dvitIyasthiteH sakAzAddalikamAkRSya prathamasthitiM karoti vedayate ca, azvakarNakaraNAddhAyAM ca vartamAnaH prathamasamaya eva trInapi lobhAnapratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNasajvalanarUpAn yugapadupazamayitumArabhate, vizuddhyA vardhamAnazcApUrvANi spardhakAni karoti, apUrvaspardhakazabdArthazca prAgevoktaH, sajjvalanamAyAyAzca bandhAdau vyavacchinne sati tataH samayonAvalikAdvikena sajvalanamAyAmupazamayati, evamazvakarNakaraNAddhAyAM gatAyAM kiTTikaraNAddhAyAM pravizati, tatra ca pUrvaspardhakebhyo'pUrvaspardhakebhyazca dvitIyasthitigataM dalikaM gRhItvA pratisamayamanantAH kiTTIH karoti, kiTTikaraNAddhAyAzcaramasamaye yugapadapratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNalobhAvupazamayati, tadupazAntau ca tatsamayameva sabjvalanalobhabandhavyavacchedo bAdarasabjvalana lobhodayodIraNAvyavacchedazva, tato'sau sUkSmasamparAyo bhavati, tadA coparitanasthiteH sakAzAtkatipayAH kiTTIH samAkRSya prathamasthitiM sUkSmasamparAyAddhAtulyAM karoti vedayate ca, sUkSmasamparAyAddhA cAntarmuhUrtamAnA, zeSaM ca sUkSmaM kiTTIkRtaM dalikaM samayonAvalikAdvikabaddhaM copazamayati, sUkSmasamparAyAddhAyAzca caramasamaye sabjvalanalobha upazAnto bhavati, tato'nantarasamaye'sAvupazAntamoho bhavati, sa ca jaghanyenaikasamayamutkarSato'ntarmuhUrtaM yAvallabhyate, tata Urddha niyamAdasau pratipatati, pratipAtazca dvidhA bhavakSayeNa addhAkSayeNa ca, tatra bhavakSayo mriyamANasya addhAkSaya upazAntAddhAyAM samAptAyAM, addhAkSayeNa ca pratipatan yathaivArUDhastathaiva pratipatati, yatra yatra bandhodayo vyavacchinnastatra tatra pratipatatA satA tena te addhAkSayeNa Arabhyante itiyAvat pratipataMzca tAvatpratipatati yAvatpramattasaMyataguNasthAnakaM, kazcitpunastato'yadhastanaM guNasthAnakadvikaM yAti ko'pi sAsAdanabhAvamapi yaH punarbhavakSayeNa pratipatati sa niyamAdanuttara vimAnavAsiSUtpadyate, utpanazca prathamasamaya eva sarvANyapi bandhanAdIni karaNAni pravartayatItyeSa vizeSaH, utkarSatazcaikasmin bhave dvau vArAvupazamazreNiM pratipadyate, yazca dvau vArAvupazamazreNiM pratipadyate tasya niyamAttasmin bhave kSapaka zreNyabhAvaH, yaH punarekavAraM pratipadyate tasya kSapakazreNirbhavedapItyeSa kArmapranthikAmiprAyaH, AgamAbhiprAyeNa tvekasmin bhave ekAmeva zreNiM pratipadyate, taduktam -- 'mohopazama ekasmin bhave dviH syAdasantataH / yasmin bhave tUpazamaH, kSayo mohasya tatra na // 1 // " iti nanUpazamazreNimaviratAdaya evArabhante te ca yathAsambhavaM samyagmithyAtvAnantAnubandhyapratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNAnAmupazamAdbhavanti anyathA teSAmudaye samyaktvAdilAbhAyogAt tataH kathamidAnIM teSAmupazamo bhaNyate ?, tadasat, pUrva hi teSAM kSayopazama evAsIt nopazamastata idAnImupazamaH kriyate, nanu kSayopazamo'pyudite karmAze kSINe'nudite copazAnte bhavati upazamo'pi cetthaMbhUta eva tataH ko'nayorvizeSaH ? yenaivamucyate pUrva kSayopazama AsInopazama iti, satyaM, iha kSayopazame tadAvArakasya karmaNaH pradezato'nubhavo'sti upazame tu neti vizeSaH, nanu yadi satyapi kSayopazame mithyAtvAnantAnubandhyAdikaSAyANAM pradezAnubhavo'sti tarhi kathaM na samyaktvAdiguNavighAto bhavati ?, tadudaye hyavazyaM samyaktvAdilAbhaH sannapyapagacchati yathA sAsAdanasamyagdRSTeriti, naiSa doSaH, pradezAnubhavasya mandAnubhAvatvAt, mandAnubhAvo hyudayo na svAvAryaguNavighAtamAdhAtumalaM, yathA caturjJAnino matijJAnAvaraNAdInAM vipAkato'pyudayaH, tathAhi - matijJAnAvaraNAdikaM karma dhruvodayaM dhruvodayatvAJcAvazyaM vipAkato'nubhavanIyaM, vipAkAnubhavApekSayaiva dhruvodayatvAbhidhAnAt, atha ca tatsakalacaturjJAnino na matyAdijJAnavighAtakRdbhavati, tadudayasya mandAnubhAvatvAt, tadyadi vipAkato'pyanubhUyamAnaM mandAnubhAvodayatvAnna svAvAryaguNavighAtAya prabhavati tataH pradezato'nubhUyamAnamanantAnubandhyAdi sutarAM na bhaviSyati, tadudayasyAtIva mandAnubhAvatvAditi / atha gAthAkSarArthaH kathyate - ekadezena samudAyopacArAt 'aNa'tti anantAnubandhinaH krodhamAnamAyAlobhAn upazamayati, iyaM ca kriyA sarvatra yojyA, tato darzanaM darzastat trividhaM midhyAtvamizrasamyaktvasvarUpaM puJjatrayaM tato napuMsakavedaM tataH strIvedaM tato hAsyAdiSaTkaM - hAsyaratyaratizokabhayajugupsAlakSaNaM tataH puruSavedaM tato dvau dvau krodhAdyaiau ekAntaritau-sajvalanakrodhAdyantaritau sadRzau - krodhAditvena tulyau sadRzaM tulyaM yugapaditi bhAvaH, ayamartha:-apratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNakrodhayugalaM yugapat prazamayati, tataH sajvalanakrodhamityAdi / 700 // athainAM gAthAM svayameva sUtrakRdvyAkhyAti'kohaM' gAhA, gatArtha, 'itthI' gAhA sugamA, navaraM darzanatrayopazamAnantaraM napuMsaka vedastrI vedau yugapadupazamayati, ayaM ca napuMsaka vedena 135
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ zreNiM pratipannasya krama uktaH, ihArya sampradAyaH-strIvedena puruSavedena vA upazamazreNiM pratipadyamAno yasmin sthAne napuMsakavedamupazamayati tadUraM yAvannapuMsakavedenApi zreNi pratipannaH san napuMsakavedameva kevalamupazamayati, tata Urddha punarnapuMsakavedaM strIvedaM ca yugapadupazamayituM lagnaH, sa ca tAvadgato yAvannapuMsakavedodayAddhAyA dvicaramasamayaH, tasmiMzca samaye strIveda upazAntaH, napuMsakavedasya ca ekA samayamAtrA udayasthitirvartate, zeSaM sarvamupazAntaM, tasyAmapyudayasthitAvatikrAntAyAmavedako bhavati, tataH puruSavedAdikAH sapta prakRtIyugapadupa. zamayituM yatate, zeSaM tathaiva, yadA tu strIvedena zreNiM pratipadyate tadA prathamato napuMsakavedamupazamayati, pazcAt strIvedaM, taM ca tAvadupazamayati yAvatsvodayasya dvicaramasamayaH, tasmiMzca samaye ekAM caramasamayamAtrAmudayasthitiM varjayitvA zeSaM sakalamapi strIvedasya satkaM dalikamupazamitaM, tatazcaramasamaye gate'vedakA satI puruSavedahAsyAdiSaTkarUpAH sapta prakRtIyugapadupazamayati, zeSaM tathaiva, puruSavedena punaH zreNiM pratipadyamAnasya svarUpaM prathamagAthAyAmevoktaM // 701 // 702 // 'to veyaM gAhA, uttAnArthA, 'evetyAdi anenaiva krodhopazamakrameNa trInapyapratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNasajvalanAkhyAnmAnAn tisrazca mAyA lobhatrikaM ca prazamayatIti yogaH, navaraM-kevalaM sajvalanAbhidhalobhasya tribhAge kiTTivedanAddhAlakSaNe lobhe iti-vakSyamANo vizeSaH, tamevAha // 703 // 704 // 'saMkheyAI' ityAdi, gAthAcatuSTayaM, kiTTIkRtAni-lakSNIkRtAni sajvalanalobhakhaNDAni saGkhyAtAni krameNAnusamayaM prazamayati, caramaM ca khaNDaM punarapyasaGkhyeyAni khaNDAni kRtvA'nusamayamekaikamupazamayati // 705 // 706 // 707 // idAnIM yAH prakRtIrupazamayan yeSu guNasthAnakeSu vartate tadAha-'iha hI'tyAdi, iha hi zreNipratipattA'nantAnubandhicatuSkadarzanavikarUpasaptakopazame kRte sati bhavatyapUrva:-apUrvakaraNaguNasthAnake vartata ityarthaH, tataH paraM 'napumAi'ci napuMsakavedAdiprakRtIH prazamayan yAvatsaGkhyeyAni bAdaralobhakhaNDAni prazamayati tAvadanivRttibAdaro bhavati, anivRttibAdaraguNasthAne vartate ityarthaH, tadanu caramasya sUkSmakiTTIkRtakhaNDasya saGkhyAtItAni-asaGkhyeyAni khaNDAni prazamayan sUkSmasamparAyaguNasthAnake bhavati, ityevaM mohanIyopazame kRte sati upazAntamohaguNasthAnaM bhavati, tacca sarvArthasiddhihetuH sajAyate vItarAgANAmapratipatitabhAvAnAmiti zeSa iti 90 // 708 // idAnIM 'thaMDillANa cauvIsa usahasse'tti dvAramekanavatitamamAha aNAvAyamasaMloe 1, parassANuvaghAyae 2 / same 3 ajjhusire yAvi 4, acirakAlakayaMmi 5 ya // 709 // vicchinne 6 dUramogADhe 7, nAsanne 8 bilavajie 9 / tasapANabIyarahie 10, uccArA INi vosire // 710 // anApAtamasaMlokaM 1 parasya anaupaghAtikaM 2 samaM 3 azuSiraM 4 acirakAlakRtaM 5 vistIrNa 6 dUramavagADhe 7 anAsannaM 8 bilavarjitaM 9 saprANabIjarahitaM 10 yatsthaNDilaM tatra uccArAdIni-purISaprazravaNaprabhRtIni vyutsRjet, tatra parasyetyubhayatra sambandhAt na vidyate ApAta:-abhyAgamaH parasya-anyasya svapakSasya parapakSasya vA yasmin sthaNDile tadanApAtaM, na vidyate saMloko-darzanaM vRkSAdicchannatvAdyatra parasya tadasaMlokaM, atra ca caturbhaGgI, tadyathA-anApAtamasaMlokamiti prathamo bhaGgaH anApAtaM saMlokavaditi dvitIyaH ApAtavadasaMlokamiti tRtIyaH ApAtavat saMlokavaJceti caturthaH, amISAM caturNA bhaGgAnAM madhye prathamo bhaGgo'nujJAtaH zeSAstu pratiSiddhAH, iha ca caramabhaGgavyAkhyAne anye vidhipratiSedharUpAH sujJAnA bhavantIti caramabhaGgasyaiva svarUpaM nirUpyate-tatra. ApAtavatsthaNDilaM dvividhaM jJAtavyaM, tadyathA-svapakSApAtavat parapakSApAtavaJca, svapakSaH-saMyatavargaH parapakSo-gRhasthAdiH, svapakSApAtavadapi dvividha-saMyatApAtavat saMyatyApAtavacca, saMyatA api dvividhAH-saMvijJA asaMvijJAzca, saMvijJA-udyatavihAriNaH asaMvijJAH-zithilAH pArzvasthAdayaH, saMvijJA api dvividhA:-manojJA amanojJAzca, manojJA-ekasAmAcArikAH amanojJAzca-viminnasAmAcArikAH, asaMvijJA api dvividhAH-saMvijJapAkSikA asaMvijJapAkSikAca, saMvijJapAkSikA-nijAnuSThAnanindino yathoktasusAdhusamAcAraprarUpakAH asaMvijJapAkSikA-nirdharmANaH susAdhujugupsakAH, uktaM ca-tatthAMvAyaM duvihaM sapakkhaparapakkhao ya nAyavvaM / duvihaM hoi sapakkhe saMjaya taha saMjaINaM ca // 1 // saMviggamasaMviggA saMviggamaNunnaeyarA ceva / asaMviggAvi duvihA tappakkhiyaeyarA ceva // 2 // " parapakSApAtavadapi sthaNDilaM dvividha-manuvyApAtavat tiryagApAtavaJca, ekaikamapi trividhaM-puruSApAtavat khyApAtavannapuMsakApAtavacca, tatra mAnuSapuruSApAtavat trividhaM-daNDikapuruSApAtavat kauTumbikapuruSApAtavat prAkRtapuruSApAtavaJca, daNDikA-rAjakulAnugatAH kauTumbikAH-zeSA maharddhikAH itare-prAkRtAH, te ca trayo'pi pratyekaM dvividhAH-zaucavAdino'zaucavAdinazca, evaM khyApAtavannapuMsakApAtavacca pratyekaM prathamato daNDikAdibhedatatrividhaM, tataH zaucavAdyazaucavAdibhedataH punarekai dvividhamavaseyaM, uktaM ca-"parapakkhe'vi ya duvihaM mANusatericchagaM ca nAyavvaM / ekekapi ca tivihaM purisitthinapuMsakaM ceva / / 1 // purisAvAyaM tivihaM daNDiyakoDubie ya paagie| te soya'soyavAI emeva napuMsaitthIsaM // 2 // " atha tiryagApAtavat kathyate-tatra tiryaJco dvividhAH-dRptA adRptAzca, dRptA-darpavanta: adRptAH-zAntAH, te'pi pratyekaM trividhA:-jaghanyA utkRSTA madhyamAzca, jaghanyA mUlyamaGgIkRtya eDakAdayaH utkRSTA hastyAdayaH madhyamA mahISAdayaH, ete kila puruSA uktAH, evameva strInapuMsakA api vaktavyAH, navaraM te dRptA adRptAzca pratyekaM dvidhA vijJeyAH, tadyathA-jugupsitA ajugupsitAzca, jugupsitA gardabhyAdayaH itare'jugupsitAH, uktaM ca-"dittamadittA tiriyA jahannaukkosamajjhimA tivihA / emeva thInapuMsA duguMchiaduguMchiyA navaraM // 1 // " uktamApAtavatsthaNDilaM, saMlokavatpunarmanuSyeSveva draSTavyaM, teca manuSyAtrividhA:-tadyathA-puruSAH khiyo napuMsakAca, ekaike pratyekaM trividhA: 136
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAkRtAH kauTumbikA daNDikAzca, te punarekaike dvividhAH-zaucavAdino'zaucavAdinazca, uktaM ca- Alogo maNuesuM purisitthInapuMsagANa boddhvvo| pAgaDakuDuMbidaMDiya asoya taha soyavAINaM // 1 // tatraivamApAtasaMloko caramabhaGge tRtIye ApAto dvitIye saMloka uktabhedaprabhedayuktaH / idAnImeteSu sthaNDileSu gamane doSAH pratipAdyante-tatra svapakSasaMyatasaMvignAmanojJAnAmApAte sati na gantavyaM, adhikaraNadoSasambhavAt , tathAhi-AcAryANAM parasparaM vibhinnAH sAmAcAryaH, tato'manojJAnAM sAmAcArIvitathAcaraNadarzane sati zaikSANAM svasAmAcArIpakSapAtena naiSA sAmAcArIti kalahaH syAt , asaMvinAnAmapi pArzvasthAdInAmApAte na gantavyaM, te hi pracureNa pAnIyena putaprakSAlanaM kurvanti, tatasteSAM kuzIlAnAM pracuravAriNA putanirlepakaraNaM dRSTvA zaikSakANAM zaucavAdinAM mandadharmANAM ca ete'pi prabajitA eveti varamete ityanukUlatayA teSAM samIpe gamanaM syAt , manojJAnAmApAte'pi gamanaM kartavyaM, saMyatyApAtastu sarvathA'pi parihartavya iti svapakSApAtadoSAH, parapakSApAte'pi yadi puruSApAtaM sthaNDilaM brajati tadA niyamato'tipracuramanAvilaM ca jalaM netavyaM, anyathA'tyalpe kaluSe vA sarvathA pAnIyAbhAva vA yadi gato bhavettataste dRSTvA azucayo'mI ityavarNavAdaM vidadhyuH,mA ko'pyanIpAmazucInAmannapAnAdi dadyAditi bhikSApratiSedhaM vA kuryuH, abhinavapravRttasya ca kasyacit zrAvakasya vipariNAmo vA bhavediti, strInapuMsakApAte punarAtmani pare tadubhayasmin vA zaGkAdayo doSA bhavanti, tatrAtmani sAdhuH zaGkAviSayIkriyate yathA epa kimapyuddhAmayati, pare strI napuMsako vA zakyate yathaite pApakarmANa enaM sAdhu kAmayante iti, tadubhayasmin yathA dvAvapyetau parasparamatra maithunArthamAgato, tathA khyApAte napuMsakApAte yA sa sAdhurAtmaparobhayasamutthena doSeNa striyA paNDakena vA sArdha maithunaM kuryAt tatra ca kenacidAgArikeNa dRSTvA rAjakulAdiSvAkRSyeta tataH pravacanasyoDAha ityAdi, dRptatiryagApAtena zRGgAditADanamAraNAdayo doSAH, garhitatiryakatrInapuMsakApAte punarjanasya maithunazaGkA syAt kadAcicca pratisevanAmapi kuryAditi // uktA ApAte doSAH, evameva saMloke'pi tiryagyonikAn varjayitvA manuSyeSu draSTavyAH, tirazcAM hi saMloke nAsti kazcidanantarodito doSaH, manuSyANAM punaH strIpuruSanapuMsakAnAM saMloke ye ApAte doSA uktAsta eva veditavyAH, atha kadAcidAtmaparobhayasamutthA maithunadoSA na bhaveyustathApyamI sambhAvyante-yathA kecidevamAhuryaduta yayaiva dizA uccArArthamasmAkaM yuvativargo vrajati tayaiva dizA ete'pi pratrajitA brajanti, tannUnamasmadIyAM kAmapi kAminI kAmayamAnA dattasaGketA vA tadAloke tiSThanti, tathA napuMsakaH strI vA svabhAvato vAtadoSeNa vA vikRtaM sAgArikaM dRSTvA tadviSayAbhilASamUrchAmApannA taM sAdhumupasargayet , tasmAt trayANAmapi saMloko varjanIyaH, tadevaM caramabhaGge ApAtasaMlokadoSAH tRtIye ApAtadoSAH dvitIye ca saMlokadoSA bhavanti, prathame punaH sthaNDile te dvaye'pyApAtasaMlokadoSA na saMti tatastatra gamanaM kartavyaM, uktaM ca-"AvAyadosa taie bIe saMlogao bhave dosA / te dovi natthi paDhame tahiM gamaNaM bhaNiyavihiNA u // 1 // " 11 tathA upaghAta:-uDDAhAdi prayojanamasya tadopaghAtika sthaNDilaM, tat trividhaMAtmaupaghAtikaM pravacanaupaghAtika saMyamaupaghAtikaM ca, tatrAtmaupaghAtikamArAmAdi, tatra hi saMjJAM vyutsRjato yatestatsvAminaH sakAzAt piTTanAdiprasaGgaH, pravacanaupaghAtikaM purISasthAnaM, taddhi jugupsitamazucyAtmakatvAt , tatastatra saMjJAvyutsarge IdRzA ete iti pravacanopaghAtaH syAt , saMyamaupaghAtikamaGgArAdidAhasthAnaM, tatra hi saMjJAvyutsarjane te'nyArambhiNo'nyatrAsthaNDile'gniprajvAlanAdi kurvanti tyajanti vA tAM saMjJAmasthaNDile tatazca saMyamopaghAta iti, yatazcaite doSA bhavantyato'naupaghAtike sthaNDile vyutsarjanIyaM, evamanyatrApi bhAvanIyaM 2 / tathA samaM-aviSama, viSame hi vyutsRjato yateH patanaM syAt tatra cAtmavirAdhanA, purISaM prazravaNaM vA praloThat SaTakAyAnupamardayatIti saMyamavirAdhanA ca 3 / tathA 'ajjhuSiraM' yattRNAdicchannaM na bhavati, zuSire hi saMjJAdi vyutsRjato vRzcikadaMdazUkAdidazanenAtmano virAdhanA purISaprazravaNAkramaNena ca trasasthAvaraprANipraNAzanataH saMyamavirAdhanA 4 / tathA acirakAlakRtaM-svalpakAlaniviSTaM, ayamarthaH-yAni sthaNDilAni yasmin RtAvaniprajvAlanAdibhiH kAraNairacittAni kRtAni tasminneva Rtau tAnyacirakAlakRtAni bhavanti, yathA hemante kRtAni hemanta eva acirakAlakRtAni, tvantaravyavahitAni tu cirakAlakRtAni, tataH sacittatvAnmizrIbhUtatvAdvA asthaNDilAni tAnIti, yatra punarakaM varSAkAlaM sadhano grAma uSitastatra dvAdaza varSANi yAvatsthaNDilaM bhavati tataH paramasthaNDilaM 5 / tathA vistIrNamahat, tat tridhA-jaghanyaM madhyamamutkRSTaM ca, tatra jaghanyamAyAmaviSkambhAbhyAM hastapramANaM, utkRSTaM dvAdaza yojanAni, tacca cakravartiskandhAvAraniveze samavaseyaM, zeSaM tu madhyamamiti 6 / tathA dUramavagADhaM-gambhIraM, yatrAdhastAccatvAryamulAnyagnitApAdinA acittA bhUmistajaghanyaM, yasya punaradhastAtpaJcAGgulaprabhRtikaM tadutkRSTaM dUramavagADhaM, atra ca vRddhasampradAyaH-'cauraGgulogADhe sannA vosirijai na kAiya'tti 7 / tathA anAsannaM-ArAmAdernAtisamIpasthaM, iha kila AsannaM dvividhaM-dravyAsannaM bhAvAsannaM ca, tatra dravyAsannaM devakulaharmyaprAmArAmagrAmakSetramArgAdInAM nikaTaM, tatra ca dvau doSau-saMyamopaghAta AtmopaghAtazca, tathAhi-sa devakulAdisvAmI tatsAdhuvyutsRSTaM purISaM kenacitkarmakareNAnyatra tyAjayati, tatastatpradezavilepane hastaprakSAlane ca saMyamopaghAtaH, AtmopaghAtazca sa gRhAdyadhipatiH pradviSTaH san kadAcittADayatIti, bhAvAsannaM nAma tAvattiSThati yAvatsaMjJA manAga nAgacchati, tatastvaritaM gacchan kecidbhUrtena bhAvAsannatAmupagamya dharmapracchanAdivyAjenArdhapatha eva dhRtaH, tatazca tasya purISavegaM dhArayata AtmavirAdhanA, maraNasya glAnatvasya vA'vazyambhAvAt , anadhisahena ca satA tena lokapurato'sthAne saMjJAvyutsarge punarjavAdilepane vA pravacanavirAdhanA, saMyamopaghAtAdi tatraivApratyupekSitasthaNDile vyutsRjato bhavatIti 8 / tathA bilavarjitaM-bhUmirandhrAdirahitaM, bilayukte hi sthaNDile saMjJAM vyutsRjato yadA bile pravizantyA saMjJayA prazravaNena ca 137
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ tadgatAH pipIlikAprabhRtayaH prANino vyApAdyante tadA saMyamavirAdhanA sarpAdibhakSaNe cAtmavirAdhanA 9 / tathA trasaprANavIjarahitaM-sthA. varajaGgamajantujAtaviyuktaM, tadyukte hi sthaNDile saMjJAvyutsarga kurvANasya sAdhodvau doSau-saMyamavirAdhanA AtmavirAdhanA ca, tatra traseSu bIjeSu ca prANavyaparopaNAt saMyamavirAdhanA supratItA, traseSvAtmavirAdhanA tebhyo bhakSaNAdyupadravasambhavAt , bIjeSvAtmavirAdhanA atitIkSNagokSurakAdibIjAnAM pAdeSu laganataH pAdapraloThanena patanato veti 10 / amISAM cAnantaroditAnAM dazAnAM padAnAmekadvitricatuHpaJcaSaTsaptASTanavadazakaiH saMyogAH kartavyAH, teSu ca bhaGgAH sarvasaGkhyayA caturvizatyadhikaM sahasraM, atha kasmin saMyoge kiyanto bhaGgakAH ?, ucyante, iha bhaGgAnAmAnayanArthamiyaM karaNagAthA-"ubhayamuhaM rAsidgaM hechillANaMtareNa bhaya paDhamaM / laddhaharAsivibhatte tassuvari guNittu saMjogA // 1 // " asyA akSaragamanikA-iha dazAnAM padAnAM vyAdisaMyogabhaGgA AnetumabhipretAstatastAvatpramANau dvau rAzI ubhayamukhau sthApyete, kimuktaM bhavati ?-ekakAdIna dazakaparyantAnaGkAna pUrvAnupUryopari sthApayitvA teSAmadhastAt pazcAnupUrvyA bhUya ekakAdayo dazakaparyantA aGkAH sthApanIyAH, sthApanA ceyaM 1 10 45 120 210 252 210 120 45 - 10 atrAdhastanarAziparyantavartina ekakasyopari yo dazakaste ekakasaMyoge daza bhaGgA draSTavyAH, na ca tatra karaNagAthAyA vyApAro, vyAdisaMyogabhaGgAnayanAyaiva tasyAH pravRttatvAt , tato'dhastanarAziparyantavartina ekakasyAnantareNa dvikalakSaNenoparitanarAzau pazcAnupUrtyA prathamamaka dazakarUpaM bhajet-tasya bhAgAkAraM kuryAt , tato labdhAH paJca, yato daza dvidhA vibhaktAH paJcaiva bhavanti, 'laddhaharAsivibhatte'tti adhorAzinA dvikalakSaNenoparitane prathame aGke dazakalakSaNe vibhakte sati labdhena aGkena paJcakena tasya dvikalakSaNasyoparitanamakaM navakalakSaNaM guNayet-tADayet, jAtAH paJcacatvAriMzat , itthaM ca guNayitvA saMyogAH-saMyogabhaGgA vAcyAH, yathA dvikasaMyoge bhaGgAH paJcacatvAriMzaditi, tato bhUyo'pi trikasaMyogabhaGgAnayanAya prathamapAdarahitA karaNagAthA vyApAryate, yathA'dhastanarAzisthitena dvikAdanantareNa trikeNoparitanarAzivyavasthitaM trikoparitanASTakarUpAkApekSayA''dyaM paJcacatvAriMzallakSaNamaMkaM bhajet , tato labdhAH paJcadaza, yataH pazcacatvAriMzat tridhA vibhaktAH paJcadazaiva bhavanti, taizcAdhorAzinoparitane aGke vibhakte labdhaiH paJcadazabhistrikalakSaNasyAGkasyoparitanamaSTakalakSaNamavaM guNayet , guNite ca sati jAtaM viMzatyuttaraM zataM, etAvantastrikasaMyoge bhaGgAH, punazcAdhastanarAzisthitena trikAdanantareNa catuSkakeNoparitanarAzisthitaM catuSkoparitanasaptakarUpAGkApekSayA prathamaM viMzatyuttarazatalakSaNamaMkaM bhajet, labdhA triMzat , yato viMzatyuttaraM zataM caturbhirbhaktaM triMzadeva bhavati, tayA ca triMzatA catuSkasyopari yaH saptakaH sa guNyate, jAte dve zate dazottare, etAvantazcatuSkakasaMyoge bhaGgAH, evaM paJcakAdisaMyogeSvapi bhaGgA AnetavyAH yAvaddazakasaMyoge eko bhaGgaH, evaM caikakasaMyoge daza bhaGgAH dvikasaMyoge paJcacatvAriMzat trikasaMyoge viMzaM zataM catuSkasaMyoge dve zate dazottare paJcakasaMyoge ve zate dvipaJcAzadadhike SaTkasaMyoge dve zate dazottare saptakasaMyoge vizaM zataM aSTakasaMyoge paJcacatvAriMzat navakasaMyoge daza dazakasaMyoge ekaH, sarvamIlane ca trayoviMzatyuttaraM sahasramazuddhabhaGgAnAM bhavati, catuvizastu zuddho bhaGgo yadyapi karaNena nAgacchati tathApyetanmadhye taM prakSipya bhaGgasaGkhyA pUraNIyA, yataH sarvabhaGgaprasAre kriyamANe paryante zuddhabhaGgasyAgatiH, uktaM ca-"dasa paNayAla visottarasayaM ca dosaya dasuttarA do ya / bAvanna do dasuttara visuttaraM paJca cattA ya / / 1 / / dasa eko ya kameNaM bhaGgA egAdicAraNAesuM / suddheNa samaM miliyA bhaGgasahassaM cauvvIsaM // 2 // " 91 // 710 // idAnIM 'pahANaM nAmAiM payasaMkhAsaMjuyAI caudasavitti dvinavataM dvAramAha uppAyaM paDhamaM puNa ekkArasakoDipayapamANeNaM / bIyaM aggANIyaM channauI lakkhapayasaMkhaM // 711 // viriyappavAyaputvaM sattaripayalakkhalakkhiyaM taiyaM / atthiyanatthipavAyaM saTThIlakkhA cautthaM tu // 712 // nANappavAyanAmaM eyaM egUNakoDipayasaMkhaM / saccappavAyaputvaM chappayaahiegakoDIe // 713 // AyappavAyaputvaM payANa koDI u hu~ti chttiisN| samayappavAyagavaraM asII lakkha payakoDI // 714 // navamaM paJcakkhANaM lakkhA culasI payANa parimANaM / vijappavAya panarasa sahassa ekkArasa u koDI // 715 // chavIsaM koDIo payANa puve avaMjhaNAmaMmi / chappanna lakkha ahiyA payANa koDI u paannaau||716 // kiriyAvisAlapuvaM nava koDIo payANa terasamaM / adattarasakoDI caudasame biMdusArammi // 717 // paDhamaM AyAraMgaM aTThArasa payasahassaparimANaM / evaM sesaMgANavi duguNAduguNappamANAiM // 718 // 'uppAye'tyAdigAthASTakaM, yatrotpAdamaGgIkRtya sarvadravyaparyAyANAM prarUpaNA kRtA tadutpAdapUrva prathama, tacca padapramANena-padasaGkhyAmAzrityaikAdazakoTipramANaM, prathamapUrve ekAdaza padAnAM koTaya ityarthaH, iha yatrArthopalabdhistatpadamityAdipadalakSaNasadbhAve'pi tathAvidhasampradAyAbhAvAttasya pramANaM na samyagavagamyata iti, tathA yatra sarveSAM dravyANAM paryAyANAM jIvavizeSANAM cAgraM-parimANaM varNyate tadadmAyaNIyaM dvitIyaM pUrva, 138
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ agra-parimANaM tasya ayana-gamanaM pariccheda ityarthaH tasmai hitamamAyaNIyamiti vyutpatteH, tasya padaparimANaM SaNNavatirlakSANi, tathA yatra jIvAnAM sakarmetarANAmajIvAnAM ca vIrya procyate-prarUpyate tadvIryapravAdaM tRtIyaM pUrva, tasya padaparimANaM saptatirlakSANi, tathA yalloke'sti vasta dharmAstikAyAdi yacca nAsti kharazRGgAdi athavA syAdvAdAbhiprAyeNa sarva vastu svarUpeNAsti pararUpeNa nAstItyevaM yatra procyate tadastinAstipravAdaM caturtha, tadapi padaparimANataH SaSTirlakSANi, tathA yatra jJAnaM matyAdikaM paJcavidhaM svarUpabhedaprabhedAdibhiH prodyate tat jJAnapravAda nAma paJcamaM pUrva, etacca padaparimANamAzrityaikena padena nyUnA ekA koTiH, tathA satyaM-saMyamaH satyavacanaM vA tadyatra sabhedaM sapratipakSaM ca prodyate tat satyapravAdaM SaSThaM pUrva, tasya padaparimANaM SaDbhiH padairadhikA ekA koTiH, tathA yatrAtmA-jIvo'nekanayaiH prodyate tadAtmapravAI saptamaM pUrva, tasya padaparimANaM SaTtriMzatkoTayaH, tathA samayaH-siddhAntArthaH sa cAtra karmarUpo gRhyate tataH karmasvarUpaM yatra prarUpyate tat samayapravAdaM varaM-pradhAnamaSTamaM pUrva, anyatra tu karmapravAdamityucyate, tatrApi karma-jJAnAvaraNAdikamaSTavidhaM prakRtisthityanubhAgapradezAdibhirbhadairanyaizcottarottarabhedairyatra prodyate tatkarmapravAdaM pUrva, tasya padaparimANamekA koTirazItizca lakSANi, tathA yatra sarvapratyAkhyAnasvarUpaM saprabhedaM prodyate tat pratyAkhyAnapravAdaM navama, tasya padAnAM parimANaM caturazItirlakSAH, tathA yatrAnekavidhA vidyAtizayAH sAdhanAnukUlyena siddhiprakarSeNa varNyate tadvidyAnupravAdaM dazamaM, tasya padaparimANamekAdaza koTayaH paJcadaza ca sahasrANi, tathA'vandhyanAmadheyamekAdazaM pUrva, vandhyaM nAma niSphalaM na vandhyaM avandhyaM saphalamityarthaH, tatra hi sarve jJAnatapaHsaMyogAH zubhaphalena saphalA varNyante aprazastAzca pramAdAdikAH sarve azubhaphalA varNyante ato'vandhyaM, anye tu kalyANamityAhuH, arthastu tatrApi sa eva, tasmiMzca padaparimANaM SaDviMzatikoTayaH, tathA yatra prANA-jIvAH paJcendriyatrividhabalocchAsaniHzvAsarUpA vA AyuzcAnekadhA varNyate tat prANAyuAdazaM pUrva, tatra padaparimANamekA koTiH SaTpaJcAzaca lakSAH, tathA yatra kriyA:-kAyikyAdikA vizAlA-vistIrNAH sabhedatvAdabhidhIyante tat kriyAvizAlaM trayodaza pUrva, tatra padaparimANaM nava koTayaH, tathA bindusAramiti lokazabdo'tra lumo draSTavyaH, tatazca loke-jagati zrutaloke vA'kSarasyopari binduriva sAraM-sarvottamaM sarvAkSarasannipAtalabdhihetutvAllokabindusAraM, tatparimANamardhatrayodazapadakoTya iti, samavAyAMgaTIkAyAM tu padaparimANaviSaye kiMcidanyathAtvamapi dRzyate iti / nanu pUrvANIti kaH zabdArthaH ?, ucyate, yasmAttIrthaGkarastIrthapravartanAkAle gaNadharANAM sarvasUtrAdhAratvena pUrva pUrvagatasUtrArtha bhASate tasmAt pUrvANIti bhaNitAni, gaNadharAH punaH zrutaracanAM vidhAnA AcArAdikrameNa racayanti sthApayanti ca, matAntareNa tu pUrvagataH sUtrArthaH pUrvamahatA bhASito gaNadharairapi pUrvagataM zrutameva pUrva racitaM pazcAdAcArAdikaM, nanvevaM yadAcAraniryuktAyuktaM-'savvesiM AyAroM' ityAdi tatkathaM ?, ucyate, tatra sthApanAmAzritya tathoktaM iha tu akSararacanAmadhikRtya bhaNitaM pUrva pUrvANi kRtAnIti / / 711 // 712 / / 713 // 714 / / 715 / / 716 // 717 // atha padasaGkhyAprastAvAdAcArAdInAmapyaGgAnAM padasaGkhyAmAha-paDhamaM' ityAdigAthA, prathamamAcArAGgagamaSTAdazapadasahasrapramANaM, evam-anenaiva prakAreNa sUtrakRdaGgasthAnAGgaprabhRtIni zeSAGgAnyapi dviguNadviguNapadapramANAni, tathAhi-sUtrakRdaGgaM SaTtriMzatpadasahasraM sthAnAGgaM dvisaptatipadasahasraM evamuttarottarANAmapi samavAyAdInAmaGgAnAM krameNa dviguNatA padAnAM pratipattavyA, yAvadvipAkazrute ekAdaze aGge padaparimANamekA koTI caturazItiLakSAH dvAtriMzacca sahasrANIti / nanu pUrva tAvat pUrvANi bhagavadbhirgaNabhRdbhiH krameNa adhyante pUrva karaNAtpUrvANIti pUrvasUripradarzitavyutpattizravaNAt , pUrveSu ca sakalasyApi vAGmayasyAvatAro, na khalu tadasti yatpUrveSu nAbhihitaM, tataH kiM zeSAGgaviracanenAGgabAhyaviracanena vA?, ucyate, iha vicitrA jagati prANinaH, tatra ye durmedhasaste pUrvANi nAdhyetumIzate, pUrvANAmatigambhIrArthatvAt , khINAM ca pUrvAbhyayane'nadhikAra eva, tAsAM tucchatvAdidoSabahulatvAt , uktaM ca-"tucchA gAravakaliyA caliMdiyA dubbalA ya dhIIe / ii atisesajjhayaNA bhUyAvAo ya no thINaM // 1 // " [tucchA gauravakalitAzcalendriyA dhRtyA ca durbalA itihetoratizAyInyadhyayanAni bhUtavAdazca na strINAM // 1 // ] atrAtizeSAdhyayanAni-utthAnazrutAdIni vividhaviziSTAtizayasampannAni zAstrANi, bhUtavAdo-dRSTivAdaH / tato durmedhasAM strINAM cAnugrahAya zeSAnAnAmaGgavAhyasya ca viracanamiti // 92 // 718 // idAnIM 'niggaMtha'tti vinavataM dvAramAha paMca niyaMThA bhaNiyA pulAya 1 bausA 2 kusIla 3 nigaMthA 4 / hoi siNAo ya 5 tahA ekeko so bhave dviho|| 719 // gaMtho micchattadhaNAio mao je ya niggayA ttto| te niggaMthA vuttA tesi pulAo bhave paDhamo // 720 // micchattaM veyatiyaM hAsAI chakkagaM ca nAyacaM / kohAINa caukaM caudasa abhitarA gaMthA // 721 / khettaM vatthu dhaNadhannasaMcao mittnaaisNjogo| jANasayaNAsaNANi ya dAsA dAsIu kuviyaM ca // 722 // dhannamasAraM bhannai pulAyasaheNa teNa jassa samaM / caraNaM so hu pulAo laddhIsevAhi so ya duhA // 723 // uvagaraNasarIresu bauso duvihovi hoi paMcaviho / Abhoga 1 aNAbhoe 2 saMbuDa 3 assaMbuDe 4 suhume 5 // 724 // AsevaNA kasAe duhAM kusIlo duhAvi paMcaviho / nANe 1 daMsaNa 2 caraNe 3 tave 4 ya ahasuhumae 5 ceva // 725 // uvasAmago 1 ya khavago 2 duhA niyaMTho duhAvi paMcaviho / paDhamasamao 1 apaDhamo 2 carama 3 acaramo 4 ahAsuhumo 5 // 726 // pAvijaha ahasayaM khavagANuvasAmagANa 139
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ caupannA / ukkosao jahanneNekko va dugaM va tigamahavA // 727 // suhajhANajalavisuddho kammamalAvekkhayA siNAotti / duviho ya so sajogI tahA ajogI viNiddiTTho // 728 / / mUluttaraguNavisayA paDisevA sevae pulAe ya / uttaraguNesu bauso sesA paDi sevaNArahiyA // 729 // niggaMthasiNAyANaM pulAyasahiyANa tinha voccheo / samaNA bausakusIlA jA titthaM tAva hohiMti // 730 // 'paMce' tyAdigAthAdvAdazakaM, pranthAdAntarAnmithyAtvAderbAhyAca dharmopakaraNavarjaghanAdernirgatA nirmanthAH - sAdhavaH, te pazvavidhA uktAH, yathApulAko bakuzaH kuzIlo nirgranthaH snAtakazceti, eteSAM ca pulAkAdInAM sarveSAM sAmAnyatazcAritrasadbhAve'pi mohanIya karmakSayopazamAdivaicitryAdosvagantavyaH, ekaiko'pi sa pulAkAdirdvividho bhavet, dvaividhyaM ca sUtrakRdevAgre prakaTayiSyati / / 719 // atha sUtrakAra eva nirmanthazabdavyutpattimAha - 'gaMtho' gAhA, pradhyate - badhyate kaSAyavazagemAtmaneti pranthaH yadvA prabhAti - bannAtyAtmAnaM karmaNeti granthaH, sa dvibhedaH'Abhyantaro bAhyazca tatrAbhyantaro mithyAtvAdizcaturdazavidhaH bAhyazca dhanAdiko dazavidho 'mataH' kathitaH, tasmAcca dvibhedAdapi pranthAd ye nirgatAste nirmanthA 'uktAH' bhaNitAH, 'teSAM' nirmanthAnAM paJcabhedAnAM madhye pulAkaH prathamo bhavet // 720 // atha caturdazavidhAbhyantarapranthapratipAdanAmAha-- 'micchattaM' gAhA, midhyAtvaM-tattvArthAzraddhAnaM vedatrikaM - puMstrInapuMsaka vedalakSaNaM hAsyAdiSaTkaM ca-hAsyaratyaratibhayazokajugupsAlakSaNaM jJAtavyaM, tatra hAsyaM - vismayAdiSu vakravikAzAtmakaM ratiH - asaMyame prItiH arati :- saMyame'prItiH, uktaM ca"araI ya saMjamammI hoi raI'saMjame yAvi" tti bhayaM - ihalokAdisaptadhA, zoka:- iSTa viyogAnmAnasaM duHkhaM jugupsA - asnAnAdimalinatanumunihIlanA, tathA cAha - " aNhANamAiehiM sAhuM tu duguMchaI duguMcha ti [ asnAnAdibhiH sAdhuM jugupsate jugupseti ] / tathA krodhAdInAM catuSkaM - krodhamAnamAyAlobhalakSaNaM ete caturdaza AbhyantarA granthAH // 721 // atha bAhyaM granthamAha- kSetraM - setvAdi vAstu-khAtAdi dhanaM cahiraNyAdi dhAnyaM ca - zAlyAdi tayoH saJcayo - rAzirdhanadhAnyasaJcayaH mitrANi ca sahavardhitAdIni jJAtayazca - svajanAstaiH saMyogaHsambandho mitrajJAtisaMyogaH, yAnAni ca - zibikAdIni zayanAni ca - palyaMkAdIni AsanAni ca - siMhAsanAdIni yAnazayanAsanAni, caH samuccaye dAsA-aGkapatitAH dAsyo'pi - tathAvidhA eva kupyaM ca - vividhagRhopaskarAtmakaM, atra ca dhanadhAnyasaJcayo mitrajJAtisaMyo gazceti dvau, zeSAzcASTeti dazavidho bAhyagranthaH // 722 / / atha pulAkAdIn vyAcikhyAsuH prathamaM pulAkavyAkhyAnamAha - 'dhannamasAraM ' gAhA, pulAkazabdenAsAraM - niHsAraM dhAnyaM taNDulakaNazUnyaM palaJjirUpaM bhaNyate tena pulAkena samaM-sadRzaM yasya sAdhozcaraNaM - cAritraM bhavati sa pulAkaH, pulAka iva pulAka itikRtvA, ayamarthaH- tapaH zrutahetukAyAH saGghAdiprayojane sabalavAhanasya cakravartyAderapi cUrNane samarthAyA labdherupajIvanena jJAnAdyaticArAsevanena vA sakalasaMyamasAragalanAt palaJjivaniHsAro yaH sa pulAkaH, sa ca dvidhA - labdhyA sevayA ca, labdhipulAkaH sevApulAkazcetyarthaH, tatra labdhipulAko devendrarddhisamasamRddhiko labdhivizeSayuktaH, yadAha - " saMghAiyANa kajje cuNNejjA cakkavaTTimavi jIe / tIe laddhIeN juo laddhipulAo muNeyavvo // 1 // " [ saMghAdikAnAM kArye cUrNayati cakravarttinamapi yayA / tayA labdhyA yuto labdhipulAko jJAtavyaH // 1 // ] anye tvAhuH- Asevanato yo jJAnapulAkastasyeyamIdRzI labdhiH sa eva ca labdhipulAko na tadvyatiriktaH kazcidapara iti, AsevApulAkastu paJcavidhaH - jJAnapulAkaH darzanapulAkaH cAritrapulAkaH liGgapulAkaH yathAsUkSmapulAkazca, tatra skhalitamilitAdibhiraticArairjJAnamAzrityAtmAnamasAraM kurvan jJAnapulAkaH, evaM kudRSTisaMstavAdimirdarzanapulAkaH, mUlottaraguNapratiSevaNayA cAritravirAdhanatazcaraNapulAkaH, yathoktaliGgAdhikagrahaNAnniSkAraNAnyaliGgakaraNAdvA liGgapulAkaH, kizcitpramAdAnmanasA'kalpyagrahaNAdvA yathAsUkSmapulAkaH, anyatra punarevamuktaM - "AhAsuhumo ya eesu ceva causuvi jo thovathovaM virAhei"tti // 723 // atha bakuzamAha--'uvagaraNa' gAhA, bakuzaH zabala: karbura iti paryAyAH, evambhUtazca sAticAratvAt saMyamo'trAbhipretaH, tatazca bakuzasaMyamayogAtsAdhurapi bakuzaH, sAticAratvAcchuddhyazuddhivyatikIrNacaraNa ityarthaH, sa dvividhaH - upakaraNaviSaye zarIraviSaye ca, upakaraNabakuzaH zarIravakuzazceti bhAvaH, tatrAkAla eva prakSAlitacolapaTTakAntarakalpAdizvokSavAsaH priyaH pAtradaNDakAdyapi vibhUSArthaM tailamAtra yojjvalakRtya dhArayannupakaraNabakuzaH, tathA'nAguptavyatirekeNa karacaraNavadnaprakSAlanamakSikarNanAsikAdyavayavebhyo'pi dUSikAmalAdyapanayanaM dantapavanakaraNaM kezasaMskAraM ca dehavibhUSArthamAcaran zarIrabakuzaH, ayaM ca dvividho'pi sAmAnyataH paJcavidhaH, tadyathA - AbhogabakuzaH anAbhogabakuzaH saMvRtabakuzaH asaMvRtabakuzaH sUkSmabakuzazca atrAbhogaH - sAdhUnAmakRtyametaccharIropakaraNavibhUSaNamityevambhUtaM jJAnaM tatpradhAno bakuza AbhogabakuzaH, zarIropakaraNavibhUSayoH sahasAkArI anAbhogavakuzaH, saMvRto-gupto loke avijJAtadoSaH saMvRtabakuzaH, prakaTakArI tu asaMvRtabakuzaH, mUlottaraguNAzritaM vA saMvRtAsaMvRtatvaM kizvitpramAdI netramalAdyapanayanAt sUkSmabakuzaH, ete ca bakuzAH sAmAnyena RddhiyazaskAmAH sAtagauravAzritAH aviviktaparivArAH chedayogyazabalacAritrayuktA avagantavyAH, tatra RddhiH - pracuravastrapAtrAdiprAptiH yazazca-guNavanto viziSTAH sAdhava ityAdipravAdarUpakhyAtiguNastatkAmAH - tadabhilASiNaH, sAtaM sukhaM tatra gauravaM - AdarastadAzritAH, nAtIvAhorAtrAbhyantarAnuSTheyAsu kriyAsvabhyudyatA iti bhAvaH, aviviktaH - asaMyamAdapRthagbhUtaH samudraphenAdinA nighRSTajastailAdinA vihitazarIramRjaH kartarikAkalpitakezaH sa parivAro yeSAM te'viviktaparivArA: chedayogyaM - sarvadezacchedArha zabalaM -aticArakarburaM yathA 140
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ ritraM tena yuktAH chedayogyazabalacAritrayuktAH // 724 // atha kuzIlamAha-'AsevaNA' gAhA, mUlottaraguNavirAdhanAt satvalanakaSAyodayAdvA kutsitaM zIlaM-cAritraM yasya sa kuzIlaH, sa ca dvidhA-AsevanAkuzIlaH kaSAyakuzIlazca, AsevanA-saMyamasya viparItA''rAdhanA tayA kuzIla AsevanAkuzIlaH, kaSAyaiH-sajvalanakrodhAdyudayalakSaNaiH kuzIlaH kaSAyakuzIlaH, dvividho'pi kuzIlaH paJcavidho-jJAnadarzanacaraNatapoyathAsUkSmabhedAt , ayamarthaH-pratisevanAkuzIlaH paJcavidho jJAnadarzanacAritratapaHpratisevakaH sUkSmapratisevakaca, tatra jJAnadarzanacAritratapasyupajIvana tatpratisevaka ucyate, anye tu tapaHsthAne liGgaM paThanti, eSa eva zobhanastapasvItyAdiprazaMsayA yastuSyati sa sUkSmapratisevakaH, kaSAyakuzIlo'pi paJcavidho-jJAnadarzanacAritratapaHkaSAyakuzIlaH sUkSmakaSAyakuzIlazca, tatra jJAnadarzanatapAMsi sajvalanakrodhakaSAyAdhupayukto yaH svasvaviSaye vyApArayati sa tattatkaSAyakuzIla ucyate, kaSAyAviSTa eva yaH kasyApi zApaM prayacchati sa cAritrakaSAyakuzIlaH, manasA tu krodhAdIn kurvan sUkSmakaSAyakuzIlaH, athavA sajvalanakrodhAdikaSAyAviSTa eva jJAnadarzanacAritratapAMsi yo virAdhayati-atIcAramalinAni karoti sa jJAnAdikaSAyakuzIlaH, sUkSmakaSAyakuzIlastu tathaiveti // 725 // atha nirgranthamAha'uvasAmago ya'gAhA, nirgato mohanIyakarmalakSaNAt pranthAditi nirgranthaH, sa dvidhA-upazAntamohaH kSINamohazca, sUtre ca 'vartamAnasAmIpye vartamAnavadve'ti nyAyAdatItakAlAbhidhAne'pi 'uvasAmago ya khavago'tti vArtamAniko vuNapratyayaH, uktaM ca-"so uvasaMtakasAo khINakasAo "tti, tatra upazAnta:-upazamaM nIto vidyamAna eva sakramaNodvartanAdikaraNAyogyatvena vyavasthApito moho-mohanIyaM karma yena sa upazAntamohaH, tathA kSINo moho yasya sa kSINamohaH, sUkSmasamparAyAvasthAyAM sakhkhalanalobhamapi niHzeSa kSapayitvA sarvathA mohanIyakAbhAvaM pratipanna ityarthaH, sa dvividho'pi pratyekaM paJcavidhastadyathA-prathamasamayanigrantho'prathamasamayanimranthazcaramasamayanirgranyo'caramasamayanimrantho yathAsUkSmanirgranthazceti, tatrAntarmuhUrtapramANe nirgranthakAlasamayarAzau prathamasamaye nirgranthatvaM pratipadyamAnaH prathamasamayanimranthaH 1, anyasamayeSu ca vartamAno'prathamasamayanimranthaH 2 pUrvAnupUrvyA vyapadizyate, tathA carame-antima samaye vartamAnazcaramasamayanimranthaH 3 zeSeSu punarvartamAno'caramasamayanimranthaH pazcAnupUrvyA nirdizyate, yathAsUkSmanirgranthaH punaH sAmAnyena prathamAdisamayAvivakSayA sarveSu samayeSu vartamAno yathAsUkSmanirgranthaH paJcama iti vivakSayA bheda eSAmiti // 726 // athaite upazAntamohAH kSINamohAzca nirgranthA ekasmin samaye yAvantaH prApyante tadAha-'pAvijjaI' gAhA, ekasmin samaye pravezamaGgIkRtya prApyate'STottarazataM kSapakANAM-kSINamohAnAM, upazAmakAnAM-upazAntamohAnAM punazcatuSpaJcAzat , idaM ca utkarSataH, jaghanyena tu kSINamohA upazAntamohAzva eko vA dvau vA trayo vA prApyante, ayamabhiprAya:-kSINamohAstAvatkadAcidbhavanti kadAcinna bhavanti, kSapakazreNerutkarSataH SaNmAsamAnasyAntarasya sadbhAvAnnirantaramasambhavAt , tato yadA bhavanti tadA yugapadekasamaye kSapakazreNyAM jaghanyata ekAdayaH utkRSTato'STottarazatapramANA eva pravizanti nAdhikAH, etacca sUtre yugapadekasamayapraviSTAnaGgIkRtyoktaM, nAnAsamayapraviSTAnaGgIkRtya punarutkRSTataH zatapRthaktvaM, tathAhi-antarmuhUrtasvarUpe kSapakazreNikAle ekasmin samaye yugapadevaikAdayo yAvadutkRSTato'STottarazatapramANA jIvA mohakSapaNAya praviSTAH anyasminnapi samaye etAvanto'parasminnapi ca samaye etAvantaH praviSTAH evaM nAnAsamayapraviSTAn sarvAnapyaGgIkRtya sarvasminnapyantarmuhUrtapramANe kSapakazreNikAle sAmAnyena paJcadazasvapi karmabhUmiSu kadAcicchatapRthaktvaM kSINamohAnAM prApyate, tataH paraM kSapakaNerapi nirantaramabhAvAt / Aha-nanvantarmuhUrtamAne'pi jhapakazreNikAle'saGkhyAtAH samayAH prApyante, tatra ca pratisamayaM yadyekaikaH pravizati tathApyasaGkhyayA bhavanti kiM punaraSTottarazatapraveze iti ?, atrocyate, syAdevaM yadi pratisamayamasaGkhyAteSvapi samayeSvevaM tatpravezaH syAt, etaca nAsti, keSucideva samayeSvevaM tatpravezasambhavAt tathaivAtizAyimidRSTatvAdgarbhajamanuSyANAmapi cAsaGkhyAtAnAmasambhavAdvizeSatastu cAritriNAM, na ca garbhajamanuSyaM cAritriNaM muktvA'nyaH kSapakazreNiM pratipadyata iti / tathA upazAntamohA api kadAcidbhavanti kadAcinna bhavanti, upazamazreNerutkarSato varSapRthaktvapramANasyAntarasyApi sadbhAvAt , tatra ca yadA bhavantyamI tadA jaghanyata ekAdaya utkarSatastu catuSpacAzatpramANA eva jIvA ekasmin samaye upazamaNi pratipadyante nAdhikAH, nAnAsamayapraviSTAH punarutkRSTataH sahayAtAH, etaduktaM bhavati-antarmuhUrtalakSaNe upazamazreNikAle ekasmin samaye yugapadeva ekAdayo yAvadutkRSTatazcatuSpaJcAzat praviSTAH anyasminnapi samaye etAvantaH aparasminnapi samaye etAvantaH praviSTAH, evaM nAnAsamayapraviSTAn sarvAnapyaGgIkRtya sarvasminnapyantarmuhUrtamAne upazamazreNikAle sAmAnyena sarvasminnapi manuSyakSetre kadAcidutkRSTataH saGkhyAtA upazAntamohAH prApyante, tataH paramupazamazreNenirantaramabhAvAt , asaGkhyeyAH kathamamI na prApyante ? ityAdyAkSepaparihArau pUrvavadvAcyAviti // 727 // atha snAtakamAha-'suhajhANa' gAhA, zubhaM-prazastaM dhyAnaMzukladhyAnalakSaNaM tadeva karmamalApekSayA-ghAtikarmamalapaTalaprakSAlanApekSayA jalaM-salilaM tena vizuddho-nirmalaH snAtaka iti bhaNyate, kSAlitasakalaghAtikarmamalapaTalatvAt sAta iva snAtaH sa eva snAtaka: kevalItyarthaH, sa ca dvividho nirdiSTaH-sayogI ayogI ca, tatra manovAkkAyavyApAravAn sayogI sarvathA samucchinnamanovAkAyavyApArastvayogI, eteSAM ca pulAkAdInAM vyAkhyAprajJaptau 'pannavaNaveya' ityAdigranthoktaiH SaTtriMzatA dvArairvicAro'sti // 728 // tatra bahutaropayogitvAt zeSadvAropalakSaNArtha pratisevanAdvAramAha-mUluttaraguNa' gAhA, mUlaguNAH-prANAtipAtanivRttyAdayaH uttaraguNA:-piNDavizuddhyAdayaH tadviSayA 'pratisevA' sevA-samyagArAdhanA tatpratipakSastu pratisevA virAdhanetyarthaH 'sevae'tti sUcakatvAtsUtrasya pratisevanA kuzIle pulAke ca, ayamarthaH-pulAkapratisevanA kuzIlapratisevanA, mUlagu 141
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ NAnAmuttaraguNAnAM cAnyatamasya virAdhanA, tattvArthabhASye tu " pratisevanA paJcAnAM mUlaguNAnAM rAtribhojanaviratiSaSThAnAM parAmiyogAd balAtkAreNAnyatamaM pratisevamAnaH pulAko bhavati, maithunamevetyeke, pratisevanAkuzIlo mUlaguNAnavirAdhayannuttaraguNeSu kAzcidvirAdhanAM pratisevate" ityuktaM, tathA uttaraguNeSu pratisevako bakuzaH, uttaraguNAnAmeva virAdhako na mUlaguNAnAmityarthaH, zeSAstu kaSAyakuzIlanirpranthasnAtakAH pratisevanArahitAH, mUlaguNAnAmuttaraguNAnAM ca avirAdhakA eveti bhAvaH, atra ca yatpulAkAdInAM mUlottaraguNavirAdhakatve'pi nirgranthatvamuktaM tajjaghanyajaghanyatarotkRSTotkRSTatarAdibhedataH saMyamasthAnAnAmasaGkhyeyatayA tadAtmakatayA ca cAritrapariNateriti bhAvanIyaM, cAritraparyAyA api cAmISAM paJcAnAmapi pratyekamanantAH, yata uktam - "pulAgassa NaM bhaMte! kevaiyA carittapajjavA pannattA ?, goyamA ! aNaMtA carittapajjavA pannattA, evaM jAva siNAyassa" tti / / 729 / / athaite pulAkAdayaH paJcApi kiyantaM kAlaM yAvatprApyante ?, tatrAha--nirpranthasnAtakAnAM pulAkasahitAnAM trayANAmapi nirgranthabhedAnAM vyavacchedaH - abhAvo 'maNaparamohipulAe' ityAdivacanAt jambUsvAmino'nantaramete trayo'pi na jAtA ityarthaH, bakuzakuzIlalakSaNAH punaH zramaNAH - sAdhavo yAvattIrthaM tAvadbhaviSyanti, 'bakusakusIlehiM vaTTae titthaM' iti vacanAt 93 / / 730 // idAnIM 'samaNa'tti caturnavataM dvAramAha niggaMtha 1 sakka 2 tAvasa 3 geruya 4 AjIva 5 paMcahA samaNA / tammi niggaMdhA te je jiNasAsaNabhavA muNiNo // 731 // sakkA ya sugayasIsA je jaDilA te u tAvasA gIyA / je bhAu tavatthA tidaMDiNo geruyA te u // 732 // je gosAlagamayamaNusaraMti bhannaMti te u AjIvA / samaNattaNeNa bhuvaNe paMcavi pattA siddhimime // 733 // nirmanthAH zAkyAstApasA gairukA AjIvAzca paJcadhA - paJcabhedAH zramaNA bhavanti, 'taMmi'tti prAkRtatvAdekavacanaM, tatasteSu - zrimaNeSu madhye nirmanthAste bhaNyante ye jinazAsanabhavAH - pratipannapAramezvarapravacanAH munayaH - sAdhavaH, tathA zAkyAH sugataziSyA - bauddhA ityarthaH, ye ca jaTilA - jaTAdhAriNo vanavAsipAkhaNDinaste tApasA gItAH - kathitAH, ye dhAturaktavastrAtridaNDinaste tu gairukAH paritrAjakA ityarthaH, tathA ye gozAlaka matamanusaranti bhaNyante te tu AjIvakA iti, ete pazvApi zramaNatvena bhuvane prasiddhiM prAptA iti 94 || // 731 // 732 // 733 / / idAnIM 'gAsesaNa 'tti pazJcanavataM dvAramAha saMjoyaNA 1 pamANe 2 iMgAle 3 dhUma 4 kAraNe 5 ceva / uvagaraNabhattapANe sabAhira'ntarA paDhamA // 734 // kukkuDiaMDayamettA kavalA battIsa bhoyaNapamANe / rAeNA''sAyaMto saMgAraM karaha sacaritaM // 735 // bhuMjaMto amaNunnaM doseNa sadhUmagaM kuNai caraNaM / veyaNaAyaMkappamuhakAraNA chacca patteyaM // 736 // veyaNa 1 veyAvacce 2 iyariTThAe ya 3 saMjamaTThAe 4 / taha pANavattiyAe 5 chaTTaM puNa dhammaciMtAe 6 // 737 || Aryake 1 uvasagge 2 titikkhayA baMbhaceraguttIsu 3 / pANidayA 4 tavaheU 5 sarIravoccheyaNaTThAe 6 // 738 // ' saMjoyaNe 'ti gAthApUrvArdha, saMyojanA pramANaM aGgAro dhUmaH kAraNaM ceti paJca prAsaiSaNAdoSAH, prAso-bhojanaM tadviSayA eSaNAzuddhAzuddhaparyAlocanaM prAsaiSaNA tasyA doSA prAsaiSaNAdoSAH, tatra prathamaM saMyojanAmAha - ' uvagaraNetyAdi uttarArdha 'paDhama'tti doSapabhvakApekSayA prathamA-AdyA saMyojanetyarthaH, saMyojanaM saMyojanA - utkarSatotpAdanArtha dravyasya dravyAntareNa mIlanaM, sA dvidhA bhavati - upakaraNaviSayA bhaktapAnaviSayA ca, punarekaikA dvidhA - sabAhyAbhyantarA - bAhyAbhyantarabhedayuktA, bAhyA abhyantarA cetyarthaH, tatra upakaraNavi payA bAhyA saMyojanA yathA kazcitsAdhuH kutrApi gRhe bhavyaM colapaTTAdikaM prApya punaranyatra vibhUSArthaM taducitaM paTIprabhRtikaM mArgayitvA vasaterbahireva prAvRNotIti, abhyantarA vasatau nirmalaM colapaTTAdikaM paridhAya vibhUSAnimittaM tadanurUpAM nirmalAmeva narmAdipaTIM paridadhAtIti, tathA bhikSArthaM hiNDamAnaH san kSIrAdikamanukUladravyaiH khaNDAdibhiH saha rasagRddhyA rasavizeSotpAdanAya bahireva saMyojayatItyeSA bAhyA bhaktapAnaviSayA saMyojanA, abhyantarA punaryadvasatAvAgatya bhojanavelAyAM saMyojayatIti, sA ca tridhA - pAtrakaviSayA kavalaviSayA mukhaviSayA ca, tatra bhojanasamaye yatpAyasAdi yena khaNDAdinA rocate tadrasagRddhyA tenaiva sahaikasminneva pAtre saMyojya sthApayatIti prathamA, yadA tu hastagatameva kavalatayA utpATitaM sukumArikAdikaM khaNDAdinA saha saMyojayati tadA dvitIyA, yadA punarmaNDakAdikaM mukhe prakSipya pazcAdguDAdikaM prakSipati tadA tRtIyeti, apavAdazcAtra - ekaikaM sAdhusaGghATakaM prati pracuraghRtAdiprAptau satyAM bhojanAnantaraM yadi kathamapi kiyadayuddharitaM bhavati tadA taduddharitaghRtAdi nirgamanArthaM khaNDAdibhirapi tasya saMyojanaM na doSAya, uddharitaM hi ghRtAdi na khaNDAdikamantareNa maNDakAdibhirapi saha bhoktuM zakyate prAyastRptatvAt na ca pariSThApanaM yuktaM ghRtAdipariSThApane snigdhatvAt pazcAdapi pipIlikAdiprANipraNAzasambhavAt, tathA glAnabhavyIkaraNArtha yadvA bhaktArocakinaH pradhAnAhAralAlitasya sukhocitasya rAjaputrAdervA sAdhUcitena saMyogarahitAhAreNAdyApi samyagabhAvitasya zaikSakasya vA nimittaM rasagRddhyApi saMyojanA kalpata eveti // 734 // idAnIM pramANamAha'kukkuDa' ityAdi gAthApUrvArdha, kurkuTyaNDakamAtrAH kavalA dvAtriMzadbhojanapramANe iti, tatra kurkuTI dvidhA - dravyakurkuTI bhAvakurkuTI ca, tatra sAdhoH zarIrameva kurkuTI tanmukhamaNDakaM, tatrAkSikapolauSThabhruvAM vikRtimanApAdya yaH kavalo mukhe pravizati etatpramANaM kavalasya, athavA 142
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ kurkuTI-pakSiNI tasyA aNDakaM pramANaM kavalasya, tathA yAvanmAtreNAhAreNa bhuktena na nyUnaM nApyatyAdhmAtamudaraM bhavati dhRtizca viziSTA sampadyate jJAnadarzanacAritrANAM ca vRddhirupajAyate tAvatpramANa AhAro bhAvakurkuTI, tasya dvAtriMzattimo bhAgo'NDakaM, tatpramANaM kavalasya, tato dvAtriMzatkavalAH puruSasyAhArapramANaM, striyAstu aSTAviMzatiH napuMsakasya punazcaturvizatiH, uktaM ca taNdulavaicArike-"battIsaM kavalA purisassa AhAro aTThAvIsaM itthiyAe cauvvIsaM paMDayassa"tti, adhikAhArastu ajIryamANaH san vyAdhaye vamanAya mRtyave ceti, yadabhyadhAyi-"aibahuyaM aibahuso aippamANeNa bhoyaNaM bhuttN| hAdeja va vAmeja va mAreja va taM ajIraMtaM // 1 // " iti [atibahukamatibahuzaH atipramANena bhojanaM bhuktaM / hAdayedvA vamayedvA mArayedvA tadajIryamANaM / / 1 // ] idAnImaGgAradoSamAha-'rAeNe'tyAdi uttarArdha, rAgeNa-annasya taddAturvA prazaMsArUpeNAsvAdayan-abhyavaharan prAsukamapyAhAraM karoti svacAritraM sAGgAraM, caraNendhanasyAGgArabhUtatvAt , ayamatra bhAvArtha:-iha dvidhA aGgArAH-dravyato bhAvatazca, tatra dravyataH kRzAnudagdhAH khadirAdivanaspativizeSAH, bhAvato rAgAgninA nirdagdhaM caraNendhanaM, tato yathA dagdhamindhanaM dhUme gate sati aGgAra ityucyate evamihApi caraNendhanaM rAgAgninA nirdagdhaM sadaGgAraka ityucyate, tatazca bhojanagataviziSTagandharasAsvAdavazena sajAtatadviSayamUrchasya sato'ho sumRSTamaho susaMbhRtamaho snigdhaM supakaM surasaM cetyevaM prazaMsAtaH sahAGgAreNa yadvartate tatsAGgAramiti // 735 // idAnIM dhUmadoSamAha-bhuMjaMto' ityAdi gAthApUrvAdha, dveSeNa-annasya taddAyakasya vA nindAtmakenaamanojJam-amadhuramAhAraM bhujAnazcaraNaM-cAritraM sadhUmakaM karoti, nindAtmakakaluSabhAvasvarUpadhUmasammizratvAt , atrApyayaM bhAvArtha:-iha dvividho dhUmastadyathA-dravyato bhAvatazca, tatra dravyato'rdhadagdhAnAM kASThAnAM sambandhI bhAvato dveSAgninA dahyamAnasya caraNendhanasya sambandhI kaluSabhAvo nindAtmakaH, tato yathA'GgAratvamaprAptaM jvaladindhanaM sadhUmamucyate evaM dveSAgninA dahyamAnaM caraNendhanamapi sadhUma, tatazca bhojanagatavirUparasagandhAsvAdato jAtatadviSayavyalIkacittasya sato'ho virUpaM kathitamapakkamasaMskRtamalavaNaM ceti nindAvazAddhamena saha yadvartate tatsadhUma cAritramiti // adhunA kAraNamAha-veyaNe'tyAdyuttarArdha, vedanAtaGkapramukhAni SaT kAraNAni pratyekaM bhojane abhojane ca jJeyAni, puMstvaM ca prAkRtatvAt , ayamarthaH-vedanAdibhiH SaDbhiH kAraNairbhojanaM kurvANaH AtaGkapramukhaizca SabhiH kAraNairbhojanamakuvANastIrthakadAjJAM nAtikAmati puSTakAraNatvAt , anyathA tvatikrAmatyeva rAgAdibhAvAditi // 736 // tatra vedanAdIni SaT bhojanakA. raNAni tAvadAha-'veyaNa' gAhA, iha padaikadeze padasamudAyopacArAt suvyatyayAca 'veyaNa'tti kSudvedanopazamAya bhujIteti sarvatra kriyAsambandhaH, bubhukSA hi na zakyate soDhuM bubhukSAyAH sarvavedanAtizAyitvAt , uktaM ca-'chuhAsamA veyaNA natthi'tti [kSudhAsamA vedanA nAsti] tathA vaiyAvRttyakaraNAya, bubhukSito hi gurvAdInAM na zaknoti vaiyAvRttyaM kartu, tathA Iryeti-IryAsamitiH saiva nirjarArthibhiraryamAnatayA'rthastasmai, bubhukSApIDitasya hi cakSuAmapazyataH kathamiva IryAsamitiparipAlanaM syAt ?, tathA saMyamArthAya, kSudhAoM hi na prekSotprekSApramArjanAdilakSaNaM saMyamaM vidhAtumalaM ataH saMyamAmivRddhyartha, tathA prANA-ucchrAsAdayo balaM vA prANAsteSAM tasya vA vRttiH-pAlanaM tadartha prANasaMdhAraNArthamityarthaH yadvA prANapratyayaM-jIvitanimittaM, avidhinA hyAtmano'pi prANopakrame hiMsA syAt, ata evoktam-'bhAviyajiNavayaNANaM mamattarahiyANa natthi hu viseso / appANaMmi paraMmi ya to vajje pIDamubhaovi // 1 // [bhAvitajinavacanAnAM mamatvarahitAnAM nAstyeva vizeSaH / Atmani parasminnapi ca tato varjayet pIDAmubhayayorapi // 1 // ] SaSThaM punaridaM kAraNaM-yaduta 'dharmacintAyai' dharmacintA-dharmadhyAnacintA zrutadharmacintA vA pranthaparAvartanacintanavAcanAdirUpA, iyaM [bhayarUpA'pi bubhukSA''kulitecataso na syAdAtadhyAnasambhavAditi / iha ca yadyapi vedanopazamAdInAM zAbdyA vRttyA tadupalakSitabhojanaphalatvena pratItiH tathApi vaivinA taniSedhasUcanAdArthyA vRttyA kAraNatvamevaiSAmupadarzitaM bhavati, ata eva SaSThamityatra kAraNameva sambandhitam // 737 // athAtakAdIni SaDevAbhojanakAraNAnyAha-'AyaMke' gAhA, AtaGke-jvarAdau roge samutpanne sati na bhujIta, upavAsAn kurvato hi prAyeNa jvarAdayasuTyanti, uktaM ca-"balAvarodhi nirdiSTa, jvarAdau laGghanaM hitam / Rte'nilazramakrodhazokakAmakSatajvarAn // 1 // " tathopasarge devamanuSyatiryakRte sajAte sati, titikSayA hetubhUtayA upasargasahanArthamityarthaH, upasargazca anukUlapratikUlabhedAd dvividhaH, tatra mAtApitRkalatrAdikhajanakR. to'nukUlaH, te hi snehAdinA pravrajyAmocanArtha kadAcidupatiSThante, tatropaso'yamiti matvA nAbhIyAt, yatastamupavAsAn kurvantaM vIkSya tannizcayAvagamanAnmaraNAdibhayAdvA muJcantIti, pratikUlopasargazca kupitarAjAdikRtaH, tatrApi na bhujIta, vihitopavAsaM hi sAdhuM samIkSya rAjAdayo'pi prAyeNa sajAtadayA muJcantIti, tathA brahmacaryaguptiSu-brahmacaryaguptinimittaM maithunavratasaMrakSaNArthamityarthaH, upavAsAn hi vidadhataH kAmaH kAmaM dUramapakrAmati, yaduktam-'viSayA vinivartante, nirAhArasya dehinH|' iti, tathA 'pANidayAtavaheu'tti prANidayAhetoH-jIvarakSaNArtha, jalavRSTau mahikApAte sacittarajaHpAtAdau prabhUtasUkSmamaNDU kikAmasikAkodravikAdisattvasaMsaktAyAM vA bhUmau prANidayAnimittamaTanaM pariharan na bhujIta, tathA tapohetoH-tapaHkaraNanimittaM, ekadvivyAdhupavAsakaraNena SaNmAsAntaM yAvattapaH kurvato na bhojanasambhavaH, tathA zarIrasya vyavacchedaH-parihArastadartha ca, iha hi ziSyaniSpAdanAdisakalakartavyatA'nantaraM pAzcAtye vayasi saMlekhanAkaraNena yAvajjIvAnazanapratyAkhyAnakaraNayogyamAtmAnaM kRtvA bhojanaM pariharet nAnyathA, ziSyaniSpAdanAdyabhAve prathame dvitIye vA vayasi zarIraparityAgArthamanazanapratyAkhyAnakaraNe jinAjJAbhaGgaprasaGgAt saMlekhanAmantareNA-dhyAnAdisambhavAca, yaduktam-"dehammi asaMlihie sahasA dhAUhiM khijjamANAhiM / jAyai aTTajjhANaM sarIriNo carimasamayammi // 1 // " [dehe'saMlikhite sahasA dhAtuSu kSIyamANeSu / 143
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAyate ArtadhyAnaM zarIriNazcaramasamaye // 1 // ] ityAdi, kAraNatvabhAvanA cAmISAM prAgvat 95 // 738 // idAnIM 'piMDe pANe ya esaNAsattagaMti SaNNavataM dvAramAha saMsaha 1 masaMsaTThA 2 uddhaDa 3 taha appaleviyA 4 ceva / uggahiyA 5 paragahiyA 6 ujjhiyadhammA 7 ya sattamiyA // 739 // taMmi ya saMsaTTA hatthamattaehiM imA paDhama bhikkhA 1|tvivriiyaa bIyA bhikkhA giNhaMtayassa bhave 2 // 740 // niyajoeNaM bhoyaNajAyaM uddhariyamuddhaDA bhikkhA 3 // sA appaleviyA jA nillevA vallacaNagAI 4 // 741 // bhoyaNakAle nihiyA sarAvapamuhesu hoi uggahiyA 5 / paggahiyA jaM dAuM bhuttuM va kareNa asaNAI 6 // 742 // bhoyaNajAyaM jaM chaDuNArihaM nehayaMti dupayAI / addhaccattaM vA sA ujjhiyadhammA bhave bhikkhA // 743 // pANesaNAvi evaM navari cautthIeN hoi nANattaM / sovIrAyAmAiM jamalevADatti samayuttI // 744 // 'saMsaddhe'tyAdigAthASaTuM, piNDa:-siddhAntabhASayA bhaktamucyate tasya eSaNA-grahaNaprakAraH piNDaiSaNA, sA ca saptavidhA, tadyathA-asaMsRSTA 1 saMsRSTA 2 uddhRtA 3 tathA alpalepikA 4 caiva avagRhItA 5 pragRhItA 6 ujjhitadharmA ca saptamikA, atra ca uttarottarasyA ativizuddhatvAt itthaM kramanirdezo draSTavyaH, yatpunaH sUtre saMsRSTAyAH pUrvamupAdAnaM tadgAthAbhaGgabhayAditi, iha ca dvaye sAdhavo-gacchAntargatA gacchanirgatAca, tatra gacchAntargatAnAmetAH saptApi grahItumanujJAtAH, gacchanirgatAnAM punarAdyayordvayoragrahaH paJcaskhabhigrahaH / / 739 // athaitAH svayameva vyAcaSTe'taMmI'tyAdigAthAcatuSTayam , tami'tti prAkRtatvAttAsu bhikSAsu madhye saMsRSTA hastamAtrakAbhyAM bhavati, ko'rthaH 1-saMsRSTena-takratImanAdinA kharaNTitena hastena saMsRSTenaiva ca mAtrakeNa-karoTikAdinA gRhRtaH sAdhoH saMsRSTA nAma mikSA bhavati, iyaM ca dvitIyA'pi mUlagAthoktakamApekSayA prathamA, atra ca saMsRSTAsaMsRSTasAvazeSaniravazeSadravyairaSTau bhaGgAH, teSu cASTamo bhaGgaH saMsRSTo hastaH saMsRSTaM mAtraM sAvazeSaM dravyamityeSa gacchanirgatAnAmapi kalpate, zeSAstu bhaGgA gacchAntargatAnAM sUtrArthahAnyAdikaM kAraNamAzritya kalpanta iti, tathA tadviparItA-saMsRSTAkhyabhikSAviparItA dvitIyA asaMsRSTA nAma bhikSA bhavati, asaMsRSTena hastena asaMsRSTena ca mAtrakeNa mikSA gRhRtaH sAdhorasaMsRSTetyarthaH, atra cAsaMsRSTo hasto'saMsRSTaM ca mAtraM dravyaM punaH sAvazeSaM vA syAnniravazeSaM vA, tatra niravazeSe pazcAtkarmadoSaH tathApi gacchasya bAlAdyAkulatvAttaniSedho nAsti ata eva sUtre taccintA na kRtA / / tathA nijayogena-AtmavyApAreNaiva bhojanajAtaM mUlasthAlyAdeH sakAzAdanyatra sthAlyAdAvuddhRtaM, tacca sAdhoita uddhRtA tRtIyA bhikSA bhavati, tathA sA alpalepikA nAma caturthI mikSA yA nirlepA vallacaNakAdiH, AdizabdAtpRthukAdiparigrahaH, atra cAlpazabdo'bhAvavAcakaH, tato'lpalepA nirlepA nIrasetyarthaH, yadvA'lpaH-stoko lepaH pazcAkarmAdijanitaH karmasaMbandho vA yasyAM sA alpalepA, uktaM ca AcArAne-'assi khalu paDiggahiyaMsi appe pacchAkamme appe pajjavajAe'tti atra ca-pRthukAdike gRhIte'pyalpaM pazcAtkarmAdi tathA alpaM paryAyajAtaM, alpaM tuSAdi tyajanIyamityarthaH, tathA bhojanasamaye nihitaM-nikSiptaM zarAvapramukheSu-zarAvakAMsyapAtrAdiSu bhAjaneSu bhoktukAmasya DhaukitaM yadbhojanajAtaM kUrAdikaM tad gRhato yateravagRhItA paJcamI bhikSA bhavati, atra ca dAtrA kadAcitpUrvameva udakena hasto mAtrakaM vA dhautaM syAttato yadi pariNataH pANyAdiSUdakalepastadA kalpate anyathA tu niSedhaH, tathA bhojanavelAyAM bhoktukAmAya dAtumabhyudyatena pariveSakeNa piTharakAderuddhRtya caTTakAdinA utkSiptaM pareNa ca na gRhItaM pravrajitAya dApitaM yadvA bhokA svayaM bhoktuM kareNa-nijahastena yad gRhItamazanAdi tad gRhato yateH pragRhItA nAma SaSThI bhikSA bhavati, tathA yojanajAtamamanojJatvAdinA kAraNena parityAgAI anye ca dvipadAdayo brAhmaNazramaNAtithikArpaTikAdayo na Ihante-nAvakAGkanti tad ardhatyaktaM vA gRhataH sAdhorujjhitadharmA nAma saptamI bhikSA bhavediti, Asu ca saptasvapi piNDaiSaNAsu saMsRSTAdyaSTabhaGgI bhaNa. nIyA, navaraM caturthyAM nAnAtvaM, tasyA alepatvAtsaMsRSTAdyabhAva iti // 740 // 741 // 742 // 743 // atha pAneSaNAsaptakamAha'pANesaNA' gAhA, pAnaiSaNA'pyevameva saMsRSTAdikA saptavidhA jJeyA, navaraM-kevalaM caturthyAmalpalepAyAM bhavati nAnAtvaM-bhedaH, yadyasmAt sauvIrAyAmAdi-kAjikAvasrAvaNAdi AdizabdAduSNodakataNDulodakAdi cAlepakRditi 'samayoktiH' siddhAntabhaNitiH, zeSaM tu IkSurasadrAkSApAnakAmlikApAnakAdi lepakRt , taddhi pIyamAnaM yateH karmalepaM karoti 96 // 744 // idAnIM 'bhikkhAyariyAvIhINamaTTagaM'ti saptanavataM dvAramAha ujjaM1 gaMtuM paJcAgaiyA 2 gomuttiyA 3 payaMgavihI 4 / peDA ya 5 addhapeDA 6 abhitara 7 bAhisaMbukkA 8 // 745 // ThANA ujjugaIe bhikkhaMto jAi valai anddNto| paDhamAe 1 bIyAe pavisiya nissarai bhikkhaMto 2 // 746 // vAmAo dAhiNagihe bhikkhijjai dAhiNAo vAmaMmi / jIe sA gomuttI 3 aDaviyaDDA payaMgavihI 4 // 747 // caudisi seNIbhamaNe majjhe mukkaMmi DA 5 / disidugasaMbaddhasseNibhikkhaNe addhapeDatti 6 // 748 // abhitarasaMbukkA jIe bhamiro bahiM viNissaraha 7 / bahisaMvukkA bhannai eyaM vivarIyabhikkhAe 8 // 749 // 'uz2a'mityAdigAthApaMcakaM, mikSAcaryAviSayA vIthayo-mArgavizeSA mikSAcaryAvIthayaH, tAzca aSTau yathA-RjvI 1 gatvA pratyAgatiH 2 144 bhannae peDA 5
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyAyAM gatvApratyAgatikA gomUtrikA 3 pataGgavIthiH4 peTA 5 ardhapeTA 6 'abhitarabAhisaMbuka'tti zambUkazabdasya pratyekamamisambandhAdabhyantarazambUkA 7 bahiH zambUkA 8 ca // 745 // tatraitAH krameNa vyAcaSTe-'ThANe'tyAdi, prathamAyAM vIdhyA kazcidyatiH svasthAnAt-nijavasateH RjugatyA-prAjalapathena samazreNivyavasthitagRhapako mikSA bhraman yAti yAvatpaGkezvaramaM gRhaM tato'naTan-mikSAmagRhan RjugatyA tathaiva valati-nivartate, tvApratyAgatikAyAM bhraman-mikSAM gRhan samasthitagRhapako pravizya dvitIyapako mikSamANa eva niHsarati-pratyAgacchati, ko'rthaH ?-upAzrayAnnirgataH sannekasyAM gRhapako mikSamANaH kSetraparyantaM gatvA pratyAgacchan punardvitIyAyAM gRhapako yasyAM mikSate sA gatvApratyAgatikA, gatvA pratyAgatiryasyAmiti ca vigrahaH, anye tu RjvIviparyayeNa gatvApratyAgatika vyAkhyAnayantIti, tathA vAmAd-vAmagRhAdakSiNagRhe dakSiNagRhAca vAmagRhe yasyAM mikSate sA gomUtrikA, goH-balIvardastasya mUtraNaM gomUtrikA tadvadyA sA tathA, iyaM hi parasparAmimukhagRhapatayorekasyAM gatvA punaritarasyAM punastasyAM punaritarasyAM punastasyAmevetyevaM krameNa bhAvanIyA, tathA ardavitA-aniyatA mikSA 'pataGgavIthiH' pataGga:-zalabhastasya vIthikA-mArgastadvayA sA tathA, pataGgagatihiM aniyatakamA bhavati evaM yA anAzritakramA sA pataGgavI-- thiketi, tathA peTA-vaMzadalamayaM vastrAdisthAnaM janapratItaM, sA ca caturasrA bhavati, tatazca sAdhuramigrahavizeSAdyasyAM caryAyAM prAmAdikSetraM peTAvacaturanaM vibhajya madhyavartIni ca gRhANi muktvA catasRSvapi dikSa samazreNyA mikSA bhramati sA peTeti bhaNyate, tathA digdvayasambaddhayohazreNyobhikSaNe'rdhapeTeti, peTArdhasamAnasaMsthAnagRhazreNimikSaNe'rdhapeTeti bhAvaH, tathA zambUka:-zastadvat zaGkhabhramivadityarthaH yA vIthi: sA zambUkA, iyaM ca dvedhA-abhyantarazambUkA bahiHzambUkA ca, tatra yasyAM kSetramadhyabhAgAt zaGkavRttatvagatyA mikSA bhraman bAhaviniHsarati-kSetrabahibhogamAgacchati sA abhyantarazambUkA, tathA bahiHzambakA bhaNyate etasyA-abhyantarazambUkAyA viparItAmakSyAviparItamikSaNena, yasyAM bahirbhAgAttayaiva mikSAmaTan madhyabhAgamAyAti sA bahiHzambUketi bhAvaH, uktaM ca-'abhitarasaMbukA bAhirasaM ya, tattha ambhitarasaMbuchAe saMkhanAmikhettovamAe Agiie aMto ADhavaha bAhirao saMniyA, iyarIe vivajao"tti anye tu abhyantarazambUkAbahiHzambUkayoH parasparaM lakSaNaviparyayamAhuH, paJcAzakavRttau tu "zambUkAvRttA-zaGkavadvRttatAgamanaM, sA ca dvividhA-adakSiNato'pradakSiNatazce"tyuktaM, iha ca gatvApratyAgatikAyAM RjyAH prakSepAt zambUkAyA ekatvavivakSaNAca SaDeva vIthayo granthAntare pratipAditA iti 97 // 749 // [iti prathamakhaNDamekagAthAsahitaM 9 sahasrarUpaM ] idAnIM 'dasa pAyacchittAIti aSTanavataM dvAramAha AloyaNa 1paDikamaNe 2 mIsa 3 vivegetahA viussgge| tava 6ccheya 7mala 8 aNava TThiyA ya 9pAraMcie ceva 10 // 750 // Aloibai guruNo purao kajeNa hatthasayagamaNe 1 / samiipamuhANa micchAkaraNe kIrai paDikamaNaM 2 // 751 // sahAiesa rAgAivirayaNaM sAhilaM gurUNa puro| dijjA micchAdukaDameyaM mIsaM tu pacchittaM 3 // 752 // kajo aNesaNijje gahie asaNAie paricAo 4 / kIrai kAussaggo diDhe dussaviNapamuhaMmi 5 // 753 // nidhigayAI dijjai puDhavAivighaTTaNe tavaviseso 6 / tavaduhamassa muNiNo kilai pajjAyavuccheo 7 // 754 // pANAivAyapamuhe puNavayArovaNaM viheyaI 8 ThAvijai navi esuM karAighAyappaduTThamaNo 9 // 755 // pAraMciyamAvajaha saliMganivabhAriyAisevAhiM / avatsaliMgadharaNe bArasavarisAiM sUrINaM 10 // 756 // navaraM dasamAvattIeN navamamajhAvayANa pcchittN| chammAse jAva tayaM jahannamukosao varisaM // 757 // dasa tA aNusajjatI jA cauddasapuvi pddhmsNghynnii| teNa paraM mUlaMtaM duppasaho jAva caarittii||758 // 'Aloye'tyAdigAthAnavakaM, Aja-maryAdAyAM sA ca maryAdA iyaM-'jaha bAlo jaMpaMto kajamakajaM ca ujju bhnni| taM taha AloejjA maayaamyvippmukkoy|||| yathA bAlo jalpana kAryamakArya ca RjukaM bhaNati / tathA tadAlocayet mAyAmadavipramuktazca // 1 // ] anayA maryAdayA 'loca darzane' curAditvAt Nic locanaM locanA-prakaTIkaraNaM AlocanA, guroH purato vacasA prakAzanamiti bhAvaH, yatprAyazcittamAlocanAmAtreNa zuddhyati tadAlocanAItayA kAraNe kAryopacArAdAlocanA 1, tathA pratikramaNaM-doSAtpratinivartanaM apunaHkaraNatayA mithyAduSkatapradAnamityarthaH tadaha prAyazcittamapi pratikramaNaM, kimuktaM bhavati ?-yat prAyazcittaM midhyAduSkRtamAtreNaiva zuddhimAsAdayati na ca gurusamakSamAlocyate, yathA sahasA'nupayogataH zleSmAdiprakSepAdupajAtaM prAyazcittaM, tathAhi-sahasA'nupayuktena yadi zleSmAdi prakSiptaM bhavati na ca hiMsAdikaM doSamApanastarhi gurusamakSamAlocanAmantareNApi midhyAduSkRtapradAnamAtreNa sa zuddhyati tatpratikramaNAItvAtpratikramaNaM 2, yasmin punaH pratisevite prAyazcitte yadi gurusamakSamAlocayati Alocya gurusandiSTaH pratikrAmati pazcAcca midhyAduSkRtamiti brUte tadA zukSyati tadAlocanApratikramaNalakSaNobhayAhatvAnminaM 3, tathA vivekaH-parityAgaH, yatprAyazcittaM viveka eva kRte zuddhimAsAdayati nAnyathA, yathA AdhAkarmaNi gRhIte, tadvivekAItvAdvivekaH 4, tathA vyutsarga:-kAyaceSTAnirodhaH, yad vyutsargeNa-kAyaceSTAnirodhopayogamAtreNa zuddhyati prAyazcittaM yathA duHsvapnajanitaM tat vyutsargArhatvAd vyutsargaH 5, 'tave'tti yasmin pratisevite nirvikRtikAdiSaNmAsAntaM tapo dIyate tattapo'hatvAttapaH 6, yasmin punarApatite prAyazcitte sandUSitapUrvaparyAyadezAvacchedaH zeSaparyAyarakSAnimittaM duSTavyAdhisaMdUSitazarIraikadezacche 145
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ danamiva zeSazarIrAvayavaparipAlanAya kriyate tacchedAItvAcchedaH 7, 'mUla'tti yasmin samApatite prAyazcitte niravazeSaparyAyocchedamAdhAya bhUyo mahAvratAropaNaM tanmUlAItvAnmUlaM 8, yena punaH pratisevitena utthApanAyA apyayogyaH san kazcitkAlaM na vrateSu sthApyate yAvannAdyApi prativiziSTaM tapazcIrNa bhavati pazcAcca cIrNatapAstaddoSoparatau vrateSu sthApyate tadanavasthAItvAdanavasthitaprAyazcittaM, yadvA yathoktaM tapo yAvanna kRtaM tAvanna vrateSu liGge vA sthApyate ityanavasthApyaH tasya bhAvo'navasthApyatA 9, 'pAraMcie ceva'tti 'aMcU gatau' yasmin pratisevite liGgakSetrakAlatapasAM pAramaJcati tatpArAJcitaM, pArAJcitamahati tadahatIti (pA05-1-63) sUtreNa DaH pArAzcitaM, yadvA pAraM-antaM prAyazcittAnAM tata utkRSTataraprAyazcittAbhAvAdaparAdhAnAM vA pAramaJcati-cchatItyevaMzIlaM pArAzci tadeva pArAzcikamiti 10 // 750 // athaitAni svayameva vyAcaSTe-'AlojaI' ityAdigAthASaTkam , kAryeNa-avazyakaraNIyena mikSAgrahaNAdinA hastazatAtparata:-Urddha yadgamanamupalakSaNatvAdAgamanAdi ca tadAlocarhasya guroH purata Alocyate-vacasA prakaTIkriyate, iyamatra bhAvanA-gurumApRcchaya guruNA'nujJAtaH san svayogyamikSAvastrapAtrazayyAsaMstArakapAdaprobchanAdi yadivA AcAryopAdhyAyasthavirabAlaglAnazaikSakakSapakAsamarthaprAyogyavastrapAtrabhaktapAnauSadhAdi gRhItvA samAgato yadvA uccArabhUmervihArAdvA samAgataH athavA caityavandananimittaM pUrvagRhItapIThaphalakAdipratyarpaNanimittaM vA bahuzrutApUrvasaMvimAnAM vaMdanapratyayaM vA saMzayavyavacchedAya vA zrAddhasvajJAtyavasannavihArANAM zraddhAvRddhyartha vA sAdharmikANAM vA saMyamotsAhanimittaM hastazatAtparaM dUramAsannaM vA gatvA samAgato yathAvidhi gurusamakSamAlocayatIti, iyaM cAlocanA gamanAgamanAdiSvavazyakartavyeSu samyagupayuktasyAduSTabhAvatayA niraticArasya chadmasthasyApramattasya yatedraSTavyA, sAticArasya tUparitanaprAyazcittasambhavAt , kevalajJAninazca kRtakRtyatvenAlocanAyA ayogAt , Aha-yAni nAmAvazyakartavyAni gamanAdIni teSu samyagupayuktasyAduSTabhAvatayA niraticArasya chadmasthasyApramattasya kimAlocanayA ?, tAmantareNApi tasya zuddhatvAt , yathAsUtraM pravRtteH, satyametat , kevalaM yAzceSTAnimittAH sUkSmapramAdanimittA vA sUkSmA AzravakriyAstA AlocanAmAtreNa zudhvantIti tacchuddhinimittamAlocanA 1 / tathA samitipramukhANAM sahasAkArato'nAbhogato vA kathamapi pramAde sati mithyAkaraNe-anyathAkaraNe pratikramaNaM-mithyAduSkRtapradAnalakSaNaM prAyazcittaM kriyate, tatra samitayaH paJca, tadyathA-IryAsamiti SAsamitireSaNAsamitirAdAnabhANDamAtranikSepaNAsamitirucAraprazravaNakhelasiGghAnajallapAriSThApanikAsamitizca, pramukhagrahaNAdptyAdiparigrahaH, guptayazca tisrastadyathA-manoguptirvacanaguptiH kAyaguptizca, iyamatra bhAvanA-sahasAkArato'nAbhogato vA ryAyAM yadi kathAM kathayan brajet bhASAyAmapi yadi gRhasthabhASayA DhaDarasvareNa vA bhASeta eSaNAyAM bhaktapAnagaveSaNavelAyAmanupayukto bhANDopakaraNasyAdAne nikSepe vA apramArjayitA apratyupekSite sthaNDile uccArAdInAM pariSThApayitA na ca hiMsAdoSamApannaH tathA yadi manasA duzcintitaM syAt vacasA durbhASitaM kAyena duzceSTitaM tathA yadi kandarpo vA hAso vA strIbhaktacaurajanapadakathA vA tathA krodhamAnamAyAlobheSu gamanaM viSayeSu vA zabdarUparasagandhasparzalakSaNeSvabhiSvaGgaH sahasA'nAbhogato vA kRtaH syAttata eteSu sarveSu sthAneSu AcAryAdiSu ca manasA pradveSAdikaraNe vAcAantarabhASAdikRtau kAyena purogamanAdau tathA icchAmithyAtathAkArAdiprazastayogAkaraNe ca mithyAduSkRtapradAnalakSaNaM prAyazcittamiti 2 / tathA zabdAdiSu-zabdarUpaprabhRtiSviSTAniSTaviSayeSu 'rAgAdiviracanaM' rAgasya-abhiSvaGgalakSaNasya AdigrahaNAd dveSasya-aprItilakSaNasya manomAtreNa karaNaM gurUNAM purataH 'sAhiti kathayitvA yaddIyate mi. dhyAduSkRtametatprAyazcittaM mizramiti bhaNitaM, iyamatra bhAvanA-nAnAprakArAn zabdAdIn viSayAn indriyaviSayIbhUtAnanubhUya kasyacidevaM saMzayaH syAd yathA zabdAdiSu viSayeSu rAgadveSau gato vA na veti, tatastasmin saMzayaviSaye mizraM-pUrva gurUNAM purata AlocanaM tadanantaraM gurusamAdezena mithyAduSkRtadAnamityevaMrUpaM prAyazcittaM bhAvataH pratipadyate, yadi hi nizcitaM bhavati yathA amukeSu zabdAdiSu viSayeSu rAga dveSaM vA gata iti, tatra tapo'I prAyazcittaM, athaivaM nizcayo-na gato rAga dveSaM vA, tatra sa zuddha eva na prAyazcittaviSayaH 3 / tathA'neSaNIye-azuddhe azanAdike-azanapAnakhAdimaskhAdimarUpe sakalaudhikaupagrahikalakSaNe ca vastuni gRhIte sati parityAgaH kAryaH, idamuktaM bhavati-samyagupayuktena kenApi sAdhunA bhaktapAnAdikaM gRhItaM pazcAtkathamapyaprAsukamaneSaNIyaM vA jJAtaM tatra prAyazcittaM tasya gRhItasya bhaktapAnAdeH parityAgaH, upalakSaNametat tena etadapi draSTavyaM-azaThabhAvena girirAhumeghamahikArajaHsamAvRte savitari udgatabuddhyA anastamitabuddhyA vA gRhItamazanAdikaM pazcAd jJAtamanudgate astamite vA sUrye gRhItaM tathA prathamapauruSyAM gRhItvA caturthImapi pauruSI yAvad dhRtamazanAdi zaThabhAvenAzaThabhAvena vA ardhayojanAtikramaNena nItamAnItaM vA'zanAdi tatra viveka eva prAyazcittamiti, zaThAzaThayozcedaM lakSaNaM -indriyavikathAmAyAkrIDAdibhiH kurvan zaThaH glAnasAgArikAsthaNDilabhayAdikAraNato'zaThaH 4, tathA duHsvapnapramukhe dRSTe sati tadvizodhanAya kriyate kAyotsargaH, tatra duHsvapnaH-prANAtipAtAdisAvadyabahulaH, pramukhagrahaNAdgamanAgamananausaMtaraNAdiparigrahaH, eteSu viSaye kAyotsargalakSaNaM prAyazcittamiti bhAvaH, uktaM ca "gamaNAgamaNaviyAre sutte vA sumiNadasaNe raao| nAvA naisaMtAre pAyacchittaM viussggo||1||" [gamanAgamanayorvicAre sUtre vA svapnadarzane rAtrau / nAvA nadIsaMtaraNe prAyazcittaM vyutsargaH // 1 // ] atra 'sutce vatti sUtre -sUtraviSayeSu uddezasamuddezAnujJAprasthApanapratikramaNazrutaskandhAGgaparivartanAdiSvavidhisamAcaraNaparihArAya prAyazcittaM kAyotsargaH 5|vaa samucaye, tathA pRthivyAdivighaTTane-sacittapRthivIkAyAdisaTTane nirvikRtikAdikaH SaNmAsAvasAnastapovizeSo dIyate chedagranthAnusAreNa jItakalpAnusAreNa vA, etattapolakSaNaM prAyazcittamiti 6 / tathA tapasA durdamasya-vizodhayitumazakyasya muneH kriyate paryAyavyavacchedaH 146
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvatAropaNakAlAdArabhya ahorAtrapaJcakAdinA krameNa zrAmaNyaparyAyacchedanaM, tatra tapodurdamo yaH SaNmAsakSapako'nyo vA vikRSTatapaHkaraNasamarthastapasA garvito bhavati yathA kiM mamAnena prabhUtenApi tapasA kriyate ? iti tapaHkaraNAsamartho vA glAnAsahabAlavRddhAdiH tathAvidhatapaHzraddhAnarahito vA niSkAraNato'pavAdarucirveti 7 / tathA prANAtipAtapramukhe-prANivadhamRSAvAdAdike'parAdhe saGkalpya kRte punavratAropaNaM-bhUyo'pi vratasthApanaM vidhAtavyaM, ayamarthaH-AkuTTathA paJcendriyajIvavadhe vihite darpaNa maithune sevite mRSAvAdAdattAdAnaparigraheSu ca utkRSTeSu pratiseviteSu AkuTTayA punaH punaH seviteSu vA mUlAbhidhAnametatprAyazcitraM bhavatIti 8 / tathA karAdimiH-muSTiyaSTiprabhRtimirghAtomaraNanirapekSavayA AtmanaH parasya vA svapakSagatasya parapakSagatasya vA ghorapariNAmataH praharaNaM tena praduSTamanA-atisaliSTacittAdhyavasAyo na vrateSu sthApyate yAvaducitaM tapo na kRtaM syAt , ucitaM ca tapaHkarma utthAnaniSadanAdyazaktiparyantaM, sa hi yadA utthAnAdyapi kartumazaktastadA anyAn prArthayate-AryA! utthAtumicchAmItyAdi, te tu tena saha sambhASaNamakurvANAstatkRtyaM kurvanti, etAvati tapasi kRte tasyotthApanA kriyata iti 9 / tathA pArAccikaM nAma dazamaM prAyazcittamApadyate skhaliGginInRpabhAryAdisevAmiH, AdizabdAlliGgighAtarAjavadhAdiparigrahaH, etaca avyaktaliGgadhAriNAM jinakalpikapratirUpANAM kSetrAhiHsthitAnAM suvipulaM tapaH kurvatAM mahAsattvAnAM sUrINAMAcAryANAmeva jaghanyataH SaNmAsAna utkRSTato dvAdaza varSANi yAvadbhavati, tatazca-aticArapAragamanAnantaraM pravrAjyate nAnyatheti 10 // 751 // 752 // 753||754 // 755 // 756 // athAtraiva vizeSamAha-'navara'mityAdigAthAtrayaM, navaraM-kevalaM dazamaprAyazcittApattAvapi satyAM navamameva-anavasthApyalakSaNaM prAyazcittamadhyApakAnAM-upAdhyAyAnAM bhavati, ayamartha:-yeSu yeSvaparAdheSu pArAccikamApadyate teSu teSvapi bahuzaH samAseviteSu upAdhyAyasyAnavasthApyameva prAyazcittaM bhavati, na tu pArAzcikaM, upAdhyAyasyAnavasthApyaparyantasyaiva prAyazcittasya pratipAdanAt, evaM sAmAnyasAdhUnAmapyanavasthApyapArAzcikayogyeSvaparAdheSu satsu mUlaparyantameva prAyazcittamavagantavyaM, taccAnavasthApyaM jaghanyataH SaNmAsAna yAvadbhavati utkRSTatastu varSamiti, idaM ca AzAtanAnavasthApyamAzrityoktaM, pratisevanAnavasthApyApekSayA tu jaghanyato varSamutkRSTato dvAdaza varSANi, uktaM ca-"tattha AsAyaNAaNavaTuppo jahanneNaM chammAsA ukoseNaM saMvacchara, paDisevaNAaNavaThThappo jahanneNaM bArasa mAsA ukkoseNaM bArasa saMvacchayaNi"tti, tatra tIrthakarapravacanagaNadharAdyadhikSepakArI AzAtanAnavasthApyaH, hastatADanasAdharmikAnyadhArmikastainyakArI tu pratisevanAnavasthApyaH / nanvetAni dazApi prAyazcittAni yAvattIrtha tAvadbhavanti ? uta netyAha-dasa tA' gAhA, yAvazcaturdazapUrvI prathamasaMhananI ca tAvadaza prAyazcittAni anuSajanti-anuvartante, etau ca caturdazapUrviprathamasaMhananinau yugapadeva vyavacchinnau, tayozca vyucchinnayoranavasthApyaM pArAzcitaM ca vyavacchinnaM, tataH pareNa-anavasthApyapArAzcitavyavacchedAdanantaramAlocanAdi mUlAntamaSTavidhaM prAyazcittaM tAvadanuvartamAnaM boddhavyaM yAvad duSprasabhanAmA sUriH, tasmiMzca kAlagate tIrtha cAritraM ca vyavacchedamupayAsthatIti 98 // 058 // idAnIM 'ohammi payavibhAgammi sAmAyArIdurgati navanavataM zatatamaM dvAramAha sAmAyArI ohaMmi ohanijjuttijaMpiyaM savaM / sA payavibhAgasAmAyArI jA cheyagaMthuttA // 79 // samAcaraNaM samAcAra:-ziSTajanAcaritaH kriyAkalApaH samAcAra eva sAmAcArya, bheSajAditvAt svArthe vyam (pA0 5-4-23) strIvivakSAyAM 'SidgaurAdibhyazceti ( pA04-1-41) kI , 'yasthe' ( yasyeti ca pA0 6-4-148) tyakAralopaH, yasya hala (pA0 6-4-49) ityanena taddhitayakAralopaH, paragamanaM sAmAcArI, sA tridhA bhavati-oghasAmAcArI dazadhAsAmAcArI padavibhAgasAmAcArI ca, tatra oghaH-sAmAnya tadviSayA sAmAcArI-sAmAnyataH saGkepAmidhAnarUpA sA ca oSaniyuktijalpitaM sarva jJeyaM, tatra hi tinAmoghataH sarvasamAcAraH pratyupekSaNAdikaH kathyate iti, tathA sA padavibhAgasAmAcArI yA chedapranyeSujItakalpanizIthAdiSUkteti, iha ca sAmpratakAlapravrajitAnAM tathAvidhazrutaparijJAnazaktivikalAnAmAyuSkAdihAsamapekSya oghasAmAcArI navamAtpUrvAt tRtIyAdvastuna AcArAmidhAnAt tatrApi viMzatitamAtprAbhRtAt tatrApyodhaprAmRtaprAbhRtAt niyUMDhA, padavibhAgasAmAcAryapi navamapUrvAdeva niyUMDheti 99-100 // 759 // idAnImekazatatamaM 'cakavAlasAmAyArI'tti dvAramAha icchA 1 micchA 2 tahakAro 3, AvassiyA ya 4 nisIhiyA 5 / ApucchaNA ya 6 paDipucchA 7, chaMdaNA ya 8 nimaMtaNA 9 // 760 // uvasaMpayA ya 10 kAle, sAmAyArI bhave dasavihA u / eesiM tu payANaM, patteyaparUvaNaM vocchaM // 761 // jai anbhatthila paraM kAraNajAe kareja se koii| tattha ya icchAkAro na kappai balAbhiogo u 1 // 762 // saMjamajoe anbhuhiyassa jaM kiMpi vitahamAyariyaM / micchA eyaMti viyANiUNa micchatti kAyacaM 2 // 763 // kappAkappe pariniTTiyassa ThANesu paMcasu Thiyassa / saMyamatavaDgassa u avikappeNaM tahakAro 3 // 764 // AvassiyA viheyA avassagaMtabakAraNe muNiNo 4 / tammi nisIhiyA jattha sejaThANAi Ayarai 5 // 765 // ApucchaNA u kaje 6 puSdhanisiddheNa hoi paDipucchA 7 / puchagahieNa chaMdaNa 8 nimaMtaNA hoagahieNaM 9 // 766 // uvasaMpayA ya tivihA nANe taha dasaNe caritte ya 10 / esA hu dasapayArA sAmAyArI taha'nnA ya // 767 // 147
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'icche'tyAdigAthASTakaM, eSaNamicchA karaNaM-kAraH, kArazabdaH pratyekamabhisambadhyate, icchayA-balAbhiyogamantareNa karaNaM icchAkAraH, tathA ca icchAkAreNa mamedaM kurviti, kimuktaM bhavati ?-icchAkriyayA na balAmiyogapUrvikayA mamedaM kurviti, tathA mithyA vitathamanRtamiti paryAyAH, midhyAkaraNaM mithyAkAro mithyAkriyetyarthaH, tathA saMyamayogavitathAcaraNe viditajinavacanasArAH sAdhavastakriyAyA vaitathyapradarzanAya mithyAkAraM vidadhate mithyAkriyeyamiti, tathAkaraNaM tathAkAraH, sa ca sUtrapranAdigocaro yathA bhavadviruktaM tathaivedamityevaMvarUpaH, tathA avazyaM avazyazabdo'kArAnto'pyasti tato'vazyasya-avazyaM kartavyasya kriyA AvazyikI, caH samuccaye, tathA niSedhena-asaMvRtagAtraceSTAnivAraNena nirvRttA tatprayojanA vA yA zayyAdipravezanakriyA sA naiSedhikI, tathA ApRcchanamApRcchA, sA vihArabhUmigamanAdiSu prayojaneSu guroH karaNIyA, caH pUrvavat , tathA pratipRcchA-pratipraznaH, sA ca prAganiyuktenApi karaNakAle kAryA niSiddhena vA prayojanataH kartukAmeneti, tathA chaMdanA-pUrvagRhItenAzanAdinA AmazraNA vidheyA, tathA nimatraNA agRhItenaivAzanAdinA ahaM bhavadarthamazanAdyAna yAmItyevaMrUpA, tathopasampaJca vidhinA deyA, iyaM kAle-kAlaviSaye sAmAcArI bhaved dazavidhA, evaM tAvatsamAsata uktA, samprati prapaJcataH pratipadamabhidhitsuridamAha-eteSAM padAnAM turvizeSaNe viSayapradarzanena pratyekaM pRthakpRthakprarUpaNAM vakSye-kathayiSyAmi / / 760 // 761 // tatrecchAkAro yeSvartheSu kriyate tatpradarzanArthamAha-'jaI'tyAdi, yadIyabhyupagame anyathA sAdhUnAmakAraNe abhyarthanaiva na kalpate, tatazca yadi abhyarthayetparaM-anyaM sAdhuM glAnAdau kAraNajAte samutpanne sati, tatastenAbhyarthayamAnena icchAkAraH prayoktavyaH, yadivA anabhyarthito'pi ko'pyanyaH sAdhuH 'se'tti tasya kartukAmasya kasyacitsAdhoH kAraNajAte kuryAt, tatrApi tenAnabhyarthitena sAdhunA tasya cikIrSitaM kartukAmena icchAkAraH prayoktavyaH, iha viralAH kecidanabhyarthitA eva parakAryakAra iti ko'pItigrahUNaM, atha kasmAdicchAkAraprayogaH kriyate ?, ucyate, balAbhiyogo mA bhUditi hetoH, tathA cAha-yato na kalpate balAmiyogaH sAdhUnAM, tata icchAkAraprayogaH kartavyaH, tuzabdaH kvacidlAbhiyogo'pi kalpate iti sUcanArthaH // 762 // samprati mithyAkAraviSayapratipAdanArthamAha-'saMjamajoe' gAhA, saMyamayogaH-samitiguptirUpaH tasmin viSaye'bhyutthitasya sato yatkiJcidvitathaM-anyathA''caritaM-AsevitaM bhUtamiti zeSaH, mithyA viparItametaditi vijJAya, kiM ?-mithyeti kartavyaM-tadviSaye mithyAduSkRtaM dAtavyamityarthaH, saMyamayogaviSayAyAM ca pravRttI vitathAsevane mithyAduSkRtaM doSApanayanAya samartha na tUpetyakaraNaviSayAyAM nApyasakRtkaraNagocarAyAmiti // 763 // idAnIM tathAkAro yasya dIyate tatpratipipAdayiSurAha-kappAkappe' gAhA, kalpo vidhirAcAra iti paryAyAH kalpaviparItastvakalpo jinasthavirakalpAdirvA kalpaH carakasugatAdidIkSA punarakalpa iti, kalpazcAkalpazca kalpAkalpamityekavadbhAvaH tasmin pari-samantAnniSThitaH pariniSThito jJAnaniSThAM prAptastasya, anena ca jJAnasampaduktA, tathA tiSThaMti mumukSavo yeSu tAni sthAnAni-mahAbratAni teSu paJcasu-paJcasayeSu sthitasya-Azritasya, anena ca mUlaguNasampattiruktA, tathA saMyamaH-pratyupekSotprekSAdiH tapazca-anazanAdi tAbhyAmAvyasya-sampannasyetyanenottaraguNayuktatAmAha, tasya, kimityAha-'avikalpena' nirvikalpaM tadIyavacane vitathatvAzaGkAmakurvANenetyarthaH tathAkAraH, kArya ityadhyAhAraH, ko'bhiprAyaH ?-evaMvidhasya gurorvAcanAdAnAdau pRcchanAnantaramuttaradAne tathA sAmAcArIzikSaNAdau ca yathA yUyaM vadatha tathaivaitadityarthasaMsUcakastathAzabdaH prayoktavyaH // 764 // idAnImAvazyikInaSedhikIdvAradvayamAha-'Ave'tyAdi, AvazyakI vidheyA vasaternirgacchatA sAdhunA avazyaM gantavye jJAnAditrayahetubhUte mikSATanAdau kAraNe sati, anena niSkAraNagamananiSedha uktaH,tathA bahirdezAnivRttena tasmin sthAne naiSedhikI vidheyA yatra zayyAsthAnAdyAcarati, tatra zayyA-vasatistasyAM sthAnaM-avasthAnaM taca prastAvAtpravezalakSaNaM AdizabdAccaityapravezAdiparigrahaH, bahirdezAdvasatyAdau pravizan naiSedhikI vidhyAditi bhAvaH // 765 // sAmpratamApRcchAdidvAracatuSTayamekagAthayA prAha- 'Apucche'tyAdi, ApRcchanamApRcchA sA ca kartumabhISTe kArye pravartamAnena guroH kAryA-bhagavan ! ahaM idaM karomIti dvAraM / tathA pUrvaniSiddhena satA yathA tvayedaM na kartavyamiti, utpanne ca prayojane kartukAmena 'hoi paDipucchatti bhavati pratipRcchA, pUjyai ridaM niSiddhamAsIt idAnIM tena kAryeNa prayojanaM yadi pUjyA Adizanti tadA karomItyevaMrUpA, pAThAntaraM vA 'puvvaniutteNa hoi paDipucchatti pUrva niyuktena satA yathA bhavatedaM kAryamiti tatkartukAmena guroH pratipRcchA bhavati kartavyA ahaM tatkaromIti, tatra hi guruH kadAcitkAryAntaramAdizati samAptaM vA tena prayojanamiti dvAraM / tathA pUrvagRhItenAzanAdinA chaMdanA zeSasAdhubhyaH kartavyA, yathA mayedamazanAdyAnItaM yadi kasyacidupayujyate tato'sAvicchAkAreNa grahaNaM karotviti dvAraM / tathA nimatraNA bhavatyagRhIvenAzanAdinA, yathA'haM bhavatAM yogyamazanAdyAnayAmIti dvAraM / / 766 // idAnImupasampadvAramAha-'uvetyAdi, upasampadanamupasampat-kasmAccidapyaparagurukulAdaparasya viziSTazrutAdiyuktasya guroH samIpAgamanamiti, sA ca tridhA-jJAne-jJAnaviSayA evaM darzanaviSayA cAritraviSayA ca, tatra jJAnadarzanayoH sambandhinI tridhA bhavati-vartanA sandhanA grahaNaM ca, etadartha hi upasampadyate iti, tatra vartanA-pUrvagRhItasyaivAsthirasya sUtrAderguNanamiti, sandhanA ca-tasyaiva sUtrAdeH pradezAntare vismRtasya mIlanA ghaTTanA yojanetyarthaH grahaNaM punastasyaiva tatprathamatayA AdAnaM, etat tritayamapi sUtrArthatadubhayaviSayamavagantavyaM, evaM jJAne nava bhedAH, tathA darzane'pi darzanaprabhAvakasaMmatyAdizAstraviSaye eta eva bhedA vijJeyA iti, tathA cAritraviSayA dvidhA sampat-vaiyAvRttyaviSayA kSapaNaviSayA ca, ayamAzayaH-cAritrArthamanyagacchasatkAcAryAya kazcidvaiyAvRttyakaratvaM pratipadyate, sa ca kAlataH kazciditvarakAlaM kazciJca yAvajjIvamiti, atrAha paraH-nanu kimatropasampadA kArya ?, 148
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ svagaccha evAyaM cAritrArtha kimiti vaiyAvRttyaM na karoti ?, satyaM, svagacche na tathAvidhA nirvAhAdisAmagrI vaiyAvRttyAdikaraNakSamA samasti tataH paraMgacchopasampadaM karotIti, tathA kSapaNaviSayaivaM bhavati-yathA kazcitkSapaNArthamupasampadyate, sa ca kSapako dvividhaH-itvaro yAvatkathikazca, yAvatkathika uttarakAle'nazanakartA, itvarastu dvividho-vikRSTakSapako'vikRSTakSapakazca, tatrASTamadazamAdikartA vikRSTakSapakaH, paSThAntatapaHkArI tu avikRSTakSapaka ityAdisvarUpamAvazyakAdibhyo vijJeyamiti, eSA huH-sphuTaM cakravAle-cakravAlaviSayA cakravatpratipadaM bhramantI dazavidhA sAmAcArI vijJeyeti zeSaH, tathA anyA ca vakSyamANA sAmAcArI dazavidhA jJeyA / / 767 // tAmevAha paDilehaNA 1 pamajaNa 2bhikkhi 3riyA 4''loga 5 bhuMjaNA 6 ceva / pattagadhuyaNa 7 viyArA 8 thaMDila 9 AvassayAIyA 10 // 768 // pUrvAdde'parAhe ca vanapAtrAdInAM pratyupekSaNA vidheyA 1 tathA pramArjanA vasateH pUrvAhe'parAhe ca kartavyA 2 tathA kRtakAyikAdivyApArAH pAtrANi gRhItvA AvazyakIkaraNapUrva vasaternirgatyAhArAdiSu mUrchAmakurvantaH piNDagrahaNaiSaNAyAM samyagupayuktAH sAdhavo 'bhikkha'tti mikSA gRhanti 3 tathA mikSAgrahaNAnantaraM naiSedhikIpUrve vasato pravizya 'namaH kSamAzramaNebhya ityevaMrUpaM vAcikaM namaskAramuccArya dezaM cakSuHpratyupekSaNApurassaraM rajoharaNena pramRjya 'Iriya'tti IryApathikI pratikrAmanti 4 kAyotsarge ca mikSAbhramaNabhAvino nirgamanAdArabhya pravezaparyantAn puraHkarmAdInaticArAn gurunivedanArtha cintayanti, pArayitvA ca caturviMzatistavaM paThantIti, tathA ca caturvizatistavapAThAnantaraM bhAvatazcAritrapariNAmApannAH santo gurorgurusammatasya vA jyeSThAryasya purato yadodanAdi yena prakAreNa karoTikAprabhRtibhAjanAdinA gRhItaM tatsarva tathaiva pravacanoktena vidhinA 'Aloya'tti Alocayanti nivedayantItyarthaH, tadanantaraM durAlocitabhaktapAnayonimittameSaNAneSaNayorvA nimittaM kAyotsarga kurvanti, 'icchAmi paDikkamiDaM goyaracariyAe mikkhAyariyAe jAva tassa micchAmi dukaDaM, tassa uttarIkaraNeNaM jAva vosirAmitti kAyotsarga kurvanti ca, tatra namaskAraM 'jai me aNuggahaM kujA sAhU' ityAdi vA cintayet , yaduktamoghaniyukto-'tahiM durAloiyabhattapANaesaNamaNesaNAe u| adussAse ahavA aNuggahAI va jhAijjA // 1 // dazavakAlike tvasmin kAyotsarge 'aho jiNehiM asAvajA' itigAthAcintanaM bhaNitaM, pArayitvA ca caturvizatistavabhaNanaM, tadanu parizramAdyapanayanAya muhUrtamupaviSTAH svAdhyAyaM viddhatIti, tathA niHsAgArike sthAne rAgadveSavirahitAH santo namaskAraM paThitvA sandizata pArayAma ityabhidhAya ca guruNA'nujJAtA braNalepAthupamayA bhujanti-bhojanaM kurvanti, tathA bhojanAnantaramacchodakena bhAjaneSu samayaprasiddha kalpatrayaM dattvA 'pattagadhuvaNa'tti pAtrakANAM dhAvanaM kurvanti, samayaparibhASayA trepyantItyarthaH, tadnu yadyapi prAgevaikAzanaka pratyAkhyAtaM 'sAgArikAkAraNaM guruabbhuTThANeNaM AuMTaNapasAreNaM pAridvAvaNiyAgAreNaM' ityeSAM prAgagRhItAnAmAkArANAM ca nirodhanArtha pratyAkhyAnaM vidheyamiti, tathA 'viyAra'tti vicAraH-saMjJAvyutsarjanArtha bahirgamanaM taM vakSyamANavidhinA kurvanti, tathA 'thaMDilaM ti sthaNDilaM-parAnuparodhi prAsukabhUbhAgalakSaNaM tiryag jaghanyena hastamAtra pratilekhayanti, tacca saptaviMzatividhaM, tathAhi-kAyikAyogyAni vasatemadhye SaT sthaNDilAni bahirbhAge'pi SaDeva, militAni ca dvAdaza, evamuccArayogyAnyapi dvAdaza, trINi ca kAlagrahaNayogyAnIti, tathA pUrvoktavidhinA 'Avassaya'tti AvazyakaM-pratikramaNaM kurvanti, AdizabdAtkAlagrahaNAdiparigrahaH, ityeSA prakArAntareNa dazavidhA pratidinasAmAcArI samAsato vyAkhyAtA, vistaratastu paJcavastukadvitIyadvArAdavaseyeti 101 // 768 // idAnIM 'niggaMdhattaM jIvassa paMca vArAo bhavavAse tti nyuttarazatatamaM dvAramAha uvasamaseNicaukkaM jAyai jIvassa AbhavaM nUNaM / tA puNa do egabhave khavagasseNI puNo egA - // 769 // upazamazreNicatuSkaM-upazamazreNicatuSTayameva jAyate-bhavati jIvasyAbhavaM-saMsAre vartamAnasya tat nUnaM-nizcitaM, utkarSato nAnAbhaveSu vAracatuSTayamupazamazreNiM pratipadyata iti bhAvaH, te punarupazamazreNyau ekasmin bhave utkarSato dve bhavataH, kSapakazreNiH punarekaivaikasmin bhave bhavati, tato'yamarthaH-upazAntamohe kSINamohe ca guNasthAnake nirgranthatvaM bhavati, tacopazamazreNicatuSTaye kSapakazreNau caikasyAM kRtAyAM paJcadhA bhavatyutkarSataH saMsAre vasato jIvasyeti 102 // 769 / / idAnIM 'sAhuvihArasarUvaMti vyuttarazatatamaM dvAramAha gIyatyo ya vihAro bIo gIyatthamIsao bhnnio| etto taiyavihAro nANunnAo jiNavarehiM // 770 // davao cakkhusA pehe, jugamittaM tu khetto| kAlao jAva rIejA, uvautte ya bhaavo||771|| gIto-vijJAtaH kRtyAkRtyalakSaNo'rtho yaiste gItArthA-bahuzrutAH sAdhavaH tatsambandhitvAdgItArthaH cazabdaH samuccaye bhinnakramazca vihArovicaraNaM prathama iti gamyate, dvitIyazca-anyo vihAro gItArthamizrAH-samanvitA ye'gItArthAste gItArthamizrAsteSAM satko gItArthamizraH sa eva gItArthamizrako bhaNita:-ukto jinaividheyatayA, pAThAntaraM gItArthanizrita iti, tatra gItArthasya nizrA-AzrayaNaM gItArthanizrA sA sajAtA asyeti gItArthanizritaH, ita:-AbhyAM dvAbhyAM vihArAbhyAmanyastRtIya ekAnekAgItArthasAdhurUpo nAnujJAto-nAnumato vidhe 149
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ yatayA jinavarairiti / / 770 // vihArazcaturvidho bhavati, dranyataH kSetrataH kAlato bhAvatazca, etadevAha-'dabao'ityAdi, dravyatazcakSuSA prekSate mArgasthitAn jIvAniti zeSaH, kSetrato yugamAtraM kSetraM, yuga-yUpaM caturhastapramANaM tatpramANAM bhUmiM nirIkSeta, atyAsannasya dRSTasyApi kasyacijjIvAde rakSitumazakyatvAt (pranthAnaM 8000) yugamAtrAca parataH lakSNajIvAdeSTumapyazakyatvAditi yugamAtragrahaNaM, kAlato yAvatkAlaM muhUrNapraharAdikaM 'rIejatti gacchet , bhAvatazca upayuktaH-samyagupayogapara iti 103 // 771 // rammmmmmmmmmmmmmmmm // iti zrIpravacanasAroddhAravRttau pUrvabhAgaH // Ennammmmmmmmmmmmmaaannn sAmprataM 'appaDibaddhavihAro'tti caturuttarazatamaM dvAramAha appaDibaddho a sayA gurUvaeseNa savabhAvasuM / mAsAivihAreNaM vihareja jahociyaM niyamA // 772 // muttUNa mAsakappaM anno suttami natthi u vihAro / tA kahamAiggahaNaM kajje UNAibhAveNaM // 773 // kAlAidosao jai na davao esa kIrae niyamA / bhAveNa tahavi kIraha saMthAragavaccayAIhiM // 774 // kAUNa (kamhipi) mAsakappaM tattheva ThiyANa tIsa maggasire / sAlaMbaNANa jiTThoggaho ya chammAsio hoi // 775 // aha asthi payaviyAro caupADivayaMmi hoi niggamaNaM / ahavAvi anitassa ArovaNa suttanihi // 776 // egakkhettanivAsI kAlAikaMtacAriNo jaivi / tahavi hu visuddhacaraNA visuddhaAlaMvaNA jeNa // 777 // sAlaMbaNo paDato attANaM duggamavi dhaarh| iya sAlabaNasevI dhAreijaI asaDhabhAvaM // 778 // kAhaM achittiM aduvA ahissaM, tavovahANesu ya ujamissaM / gaNaM va nIisu ya sAraissaM, sAlaMbasevI samuvei mokkhaM // 779 // 'appaDibaddho'ityAdi gAthA'STakaM, apratibaddhazca sadA-sarvakAlamamiSvaGgarahita ityarthaH gurUpadezena hetubhUtena, ketyAha-sarvabhAveSudravyAdiSu, tatra dravye-zrAvakAdau kSetre-nirvAtavasatyAdau kAle-zaradAdau bhAve-zarIropacayAdau apratibaddhaH, kimityAha-mAsAdivihAreNa siddhAntaprasiddhena viharet-vihAraM kuryAt , yathocitaM-saMhananAdyaucityena niyamAd-avazyaMbhAvata iti, etaduktaM bhavati-dravyAdipratibaddhaH sukhalipsutayA tAvadekatra na tiSThet , kiM tarhi ?, puSTAlambanena, mAsakalpAdinA vihAro'pi ca dravyAdyapratibaddhasyaiva saphalaH, yadi punaramukaM nagarAdikaM gatvA tatra maharddhikAn bahUn vA zrAvakAnupArjayAmi tathA ca karomi yathA mAM vihAyAparasya te bhaktA ne bhavantItyAdidravyapratibandhena tathA nirvAtavasatyAdijanitaratyutpAdakamamukaM kSetraM idaM tu na tathAvidhamityAdikSetrapratibandhena tathA paripakasurabhizAlyAdizasyadarzanAdiramaNIyo'yaM viharatAM zaratkAlAdirityAdikAlapratibandhena tathA snigdhamadhurAbAhArAdilAbhena tatra gatasya mama zarIrapuSTyAdi sukhaM bhaviSyati atra tu na tatsampadyate aparaM caivamudyatavihAreNa viharantaM mAmevodyataM lokA bhaNiSyanti amukaM tu zithilamityAdibhAvapratibandhena ca mAsakalpAdinA viharati tadA'sau vihAro'pi kAryAsAdhaka eva, tasmAdavasthAnaM vihAro vA dravyAdyapratibaddhasyaiva sAdhaka iti // 772 // atha parAbhiprAyamAzaya parihAramAha-muttUNe tyAdi, muktvA-vihAya mAsakalpaM-mAsavihAramanyaH sUtre-mUlAgame tuzabdasya evakArArthatvAnnAstyeva vihArastathA'zravaNAt , tat kathaM-kasmAdAdigrahaNamanantaragAthAyAM ?, tatrAha'kajetti kArye tathAvidhe sati nyUnAdibhAvena-nyUnAdhikabhAvAtkAraNAdAdigrahaNaM, ayamAzayaH-sAdhumistAvanmAsakalpenaiva mukhyato vihAraH kAryaH, kAraNavazataH punaH kadAcidapUrNe'pi mAse vihAraH kriyate kadAcittvAdhikyenApi kriyate ityetadarthamAdigrahaNaM kRtaM // 773 // etadeva prakaTIkurvannAha-'kAlAI'tyAdi, kAlAdidoSataH kriyate-kAlakSetradravyabhAvadoSAnAzritya, tatra kAladoSo-durmikSAdiH kSetradoSaH-saMyamAnanuguNatvAdiH dravyadoSo-bhaktapAnAdInAM zarIrAnanukUlatA bhAvadoSo-glAnatvajJAnAdihAnyAdiH, yadyapi 'na' naiva 'dravyato' bahivRttyA 'eSa mAsakalpaH kriyate' vidhIyate, tathApi 'niyamAda' avazyaMtayA 'bhAvena' bhAvataH kriyate ekasthAnasthitairapi yatibhiH, kathamiti cettatrAha-saMthAragavaJcayAIhiM' saMstArakavyatyayAdibhiH-zayanabhUmiparAvartanaprabhRtimiH, AdizabdAda 150
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ satipATakAdiparigrahaH, ayamAzayaH-ekasyAmapi vasatau yasyAM dizi saMstArako mAsaM yAvadAstIrNastAM dizaM mAse pUrNe parityajyAparasyAM dizi saMstAraka AstaraNIyaH, evamaparavasatisadbhAve mAsAdanantaramaparavasato sakramaH karaNIyaH, evaM ca kurvatAM mAsakalpavihArAmAve'pi yatitvamaviruddhameva, yadavAci-"paMcasamiyA tiguttA ujuttA saMjame tave caraNe / vAsasayaMpi vasaMtA muNiNo ArAhagA bhaNiyA // 1 // " ityAdi / / 774 / / athaikasmin kSetre utkRSTamavasthAnakAlamAnamAha-kamhipI'tyAdi, kasmiMzcit kSetre kRtvAvidhAya ASADhamAse mAsakalpaM 'tatraiva tasminneva kSetre 'sthitAnAM kRtavarSAkAlAnAM yAvanmArgazIrSe-mArgazIrSaviSayANi triMzadinAni eSa 'sAlambanAnAM' puSTakAraNasevinAM jyeSTha-utkRSTo'vagrahaH-ekatrAvasthAnalakSaNaH pANmAsikaH-SaNmAsapramANo bhavati, idamuktaM bhavati -yatra uSNakAlasya caramo mAsakalpaH kRtastatra tathAvidhAnyakSetrAbhAvato varSAkAlaM yadi tiSThanti varSAkAle ca vyatikrAnte yadi megho varSati tato'nyadivasadazakaM tatra tiSThanti tasminnapi samAptimupagate yadi punarvarSati tato dvitIyaM divasadazakaM tiSThanti tasminnapyatIte punarvRSTastadA tRtIyamapi divasadazakaM tatra tiSThanti, evamutkarSatastrINi divasadazakAni vRSTyAdyAlambanamAzritya sthitAnAM SaNmAsapramANa utkRSTo'vagraho bhavati, tadyathA-eko grISmacaramamAsaH catvAro varSAkAlamAsAH SaSTho mArgazIrSoM divasadazakatrayalakSaNa iti // 775 // atha mArgazIrSe na varSati mArgAzca haritakardamAdyanAkulAstatra kiM kartavyamityAha-ahe'tyAdi, athAti pAdAnAM-caraNAnAM vicArogamanAnukUlatA, tata iti zeSaH, 'caupADivayaMmi'tti catasRNAM pratipadAM samAhArazcatuHpratipat, atra ca pratipado mAsAntavartinyo vivakSitAH, tataH kArtikAnantaraM bhavati nirgamanaM-vihAra ityarthaH, atha vihArayogye'pi samaye na nirgacchati tadA tasya sAdhoranirgacchatastata: sthAnAdAropaNaM-prAyazcittaM sUtranirdiSTra-sUtrakathitaM bhavatIti / / 776 // nanvekatra kSetra sthitAnAM yatanAparANAmapi yatInAM kulapratibandhAdayo bahavo doSA eva bhavanti tataH kathamidaM yuktamityAha-ege'tyAdi, ekasmin kSetre nivAsa ekakSetranivAsaH tasmin sati yadyapi 'kAlAtikrAntacAriNaH' samayabhaNitakAlAtikramacAriNo yatayastathApi 'huH sphuTaM 'vizuddhacaraNA' niraticAracAritrAste 'yena' yataH kAraNAt 'vizuddhAlambanA' vizuddhaM-zAThyenAdUSitaM vArdhakajaGkhAbalaparikSINatAvihArAyogyakSetrAdikamAlambanaM kAraNaM yeSAM te vizuddhAlambanA iti // 777 // atha kasmAdAlambanamanveSaNIyamityAha-'sAlaMbe'tyAdi, Alambyate-patadbhirAzrIyate ityAlambanaM, tacca dvividhaM-dravyato bhAvatazca, tatra gAdau prapatadbhiryad dravyamAlabyate tad dravyAlambanaM, tadapi dravyaM dvividhaM-puSTamapuSTaM ca, tatrApuSTaMdurbalaM kuzavalvajAdi puSTaM tu dRDhaM kaThoravallyAdi, bhAvAlambanamapi puSTApuSTabhedAd dvidhA, tatra puSTaM vakSyamANaM tIrthAvyavacchittyAdi, zaThatayA svamatimAtroprekSitaM tvapuSTaM, tatazca saha Alambanena vartata iti sAlambanaH, asau patannapyAtmAnaM durgame'pi-gAdau puSTAlambanAvaSTambhato dhArayati, 'iti' evameva saha Alambanena vartata iti sAlambanaH evambhUtaH san kimapi nityavAsAdikaM sevate-bhajate iti sAlambanasevI 'yatiH sAdhuH saMsAragartAyAM patantamAtmAnamazaThabhAvaM-mAtRsthAnarahitaM dhArayatItyeSa AlambanAnveSaNe guNaH // 778 // kAni punastAnyAlambanAnItyAha-'kAha'mityAdi, yaH kazcidevaM cintayati yathA kariSyAmyahamatra sthito'cchitti-avyavacchitti jinadharmasyeti zeSaH, rAjAderjinazAsanAvatAraNAdimiH, 'aduve'ti athavA ahamadhyeSye sUtrato'rthatazca dvAdazAnaM darzanaprabhAvakANi vA zAstrANi, yadivA tapolabdhisamanvitatvAttapovidhAneSu nAnAprakAreSu tapassu 'ujjamissaM'ti udyasyAmi udyamaM kariSyAmi, 'gaNaM vA' gacchaM vA 'nIisa yatti saptamyAstRtIyArthatvAnnItibhiH sUtroktAmiH sArayiSyAmi-guNaiH pravRddhaM kariSyAmi, sa evaM sAlambanasevIetairanantaroditarAlambanairyatanayA nityavAsamapi pratisevamAno jinAjJAnullAnAtsamupaiti-prApnoti 'mokSaM siddhiM, tasmAttIrthAvyavacchedAdikameva yathoktaM jJAnadarzanacAritrANAM samuditAnAmanyatarasya vA yad vRddhijanakaM tadAlambanaM jinAjJAvazAdupAdeyaM, nAnyat , anyathA hi-"AlaMbaNANa bhario loo jIvassa ajaukAmassa / jaM jaM picchai loe taM taM AlaMbaNaM kuNai // 1 // " iti [ayatitukAmasya jIvasya loka AlambanairbhUtaH / yat yat prekSate loke tattad AlambanaM karoti // 1 // ] 104 // 779 // idAnIM 'jAyAjAyakappatti paJcocarazatatamaM dvAramAha jAo ya ajAo ya duviho kappo ya hoi nAyaco / ekeko'vi ya duviho samattakappo ya asmtto|| 780 // gIyattha jAyakappo agIyao khalu bhave ajAo ya / paNagaM samattakappo tadUNago hoi asamatto // 781 // uubaddha vAsAsuM satta samatto tadUNago iyro| asamattAjAyANaM oheNa na kiMci AhavaM // 782 // 'jAo'ityAdi gAthAtrayaM, dvividhaH khalu kalpa:-samAcAro bhavati jJAtavyastadyathA-jAto'jAtazva, tatra jAtA-niSpannAH zrutasampadupetatayA labdhAtmalAbhAH sAdhavaH tavyatirekAtkalpo'pi jAta ucyate, etadviparItaH punarajAtaH, ekaiko'pi ca dvidhA-samAptakalpo'samAptakalpazca, samAptakalpo nAma paripUrNasahAyaH tadviparIto'samAptakalpaH // 780 // etAneva caturo jAtAdIna vyAkhyAnayati'gIyatva ityAdigAthAdvayaM, gItArthasAdhusambandhitvAdgItArtho yo vihAraH sa jAtakalpo'bhidhIyate 'agItaH khalu' agItArthasAdhusambandhI punarbhavedajAta:-ajAtakalpaH, tathA dvitIyagAthAvartinaH 'uubaddhe' ityasya padasthaha sambandhAt 'Rtubaddhe' avarSAsu 'paNagaM'ti sAdhupaJcakaparimANaH samAptakalpo nAma vihAro bhavati, 'tadanakaH' tasmAtpazcAt hInataro dvitricaturANAM sAdhUnAmityarthaH kalpo bhavatyasa 151
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ mApto'paripUrNasahAyatvAt, varSAsu - varSAkAle punaH sAdhusaptakaparimANaH samAptakalpaH, tadUnakaH - tasmAtsaptakAnnyUnatara itaraH - asamAptakalpaH, yaca varSAsu saptAnAM bihArakaraNaM tat kila varSAsu teSAM glAnatvAdisambhave sahAyasyAnyata AgamanAsambhavAdalpa sahAyatA mA bhUditi hetoH, tatazvAsamAptAjAtAnAM - asamAptakalpAjAtakalpavatAM sAdhUnAmoghena - utsargeNa na kiJcitkSetratadgataziSya bhaktapAnavakhapAtrAdikamAgamaprasiddhamAbhAvyamiti 105 // 781 / / 782 // idAnIM 'pariTThavaNuccArakaraNadisi'tti SaDuttarazatatamaM dvAramAha disA avaradakkhiNA 1 dakkhiNA ya 2 avarA ya 3 dakkhiNApuvA 4 / avaruttarA ya 5 puccA 6 uttara 7 puvyuttarA 8 ceva // 783 // paurannapANa paDhamA bIyAe bhattapANa na lahaMti / taiyAe himAI natthi utthIeN sajjhAo // 784 // paMcamiyAe asaMkhaDI chaTTIe gaNassa bheyaNaM jANa / santamiyA gelannaM maraNaM puNa aTThame biMti // 785 // disipavaNagAmasUriyacchAyAe pamaNi tikto / jassoggahotti kAUNa vosire AyamejA vA // 786 // uttarapunvA pujjA jammAeN nisAyarA ahipaDaMti / ghANArisA ya pavaNe sUriyagAme avanno u // 787 // saMsattagahaNI puNa chAyAe niggayAe~ vosiraha / chAyA'saha upahamivi vosiriya muhuttayaM ciTThe // 788 // uvagaraNaM vAmagajANugaMmi matto ya dAhiNe hatthe / tattha'nnastha va puMche - tiAyamaNaM adUraMmi // 789 // 'dise' tyAdigAthAsaptakaM, acittasaMyata pariSThApanAya dik prathamato'paradakSiNA - nairRtI nirIkSaNIyA tasyA abhAve dakSiNA tasyA abhAve aparA--pazcimetyarthaH tasyA apyabhAve dakSiNapUrvA-AgneyItyarthaH tasyA apyabhAve'parottarA - vAyavIti bhAvaH tasyA apyabhAve pUrvA tasyA apyalAbhe uttarA tasyA apyalAbhe pUrvottarA aizAnItyarthaH, iha ca yatra prAmAdau mAsakalpaM varSAvAsaM vA gItArthAH sAdhavaH saMvasanti tatra prathamameva pUrvoktAsu dikSu pariSThApane mRtojjhananimittaM trINi mahAsthaNDilAni pratyupekSante - Asane madhye dUre ca, kiM kAraNamiti cettatra brUmaH - prathamasthaNDile kadAcidvyAghAto bhavet, tathAhi kSetraM tatra kenApi kRSTaM udakena vA tat plAvitaM haritakAyo vA tatrAjani kITikAdibhirvA tatsaMsaktaM jAtaM prAmo vA tatra niviSTaH sArtho vA kazcittatrAvAsita ityato dvitIye sthaNDile pariSThApanaM vidheyaM, tasyApyetaireva hetubhirvyAghAte tRtIye sthaNDile pariSThApanaM kAryamiti / / 783 // samprati prathamAyAM dizi satyAM zeSadikSu pariSThApane doSamAha - 'paure' tyA digAthAdvayaM, 'paurannapANa paDhamA' ityatra prAkRtatvAtsaptamyA lopaH, tataH prathamAyAm - aparadakSiNAyAM pariSThApane pracurAnnapAnavastrapAtrAdilAbhataH samAdhirupajAyate, tasyAM satyAM dvitIyasyAM dakSiNAyAM pariSThApane bhaktapAne na labhante, tRtIyasyAM---pazcimAyAmupadhyAdi na labhante, caturthyAM - dakSiNapUrvasyAM nAsti svAdhyAyaH svAdhyAyAbhAva ityartha: / / 784 // paJcamyAm-- aparottarasyAM 'asaMkhaDitti kalahaH saMyatagRhasthAnyatIrthikAdibhiH saha SaSThayAM - pUrvasyAM gaNasya gacchasya bhedanaM-bhedaM jAnIhi, gacchabhedo bhavatItyarthaH, saptamyAm - uttarasyAM glAnatvaM - rogotpattiH, aSTamIti prAkRtatvAdvibhaktilope aSTamyAM - pUrvottarasyAM dizi mRta - kapariSThApane maraNaM punarbuvate, anyaH kazcitsaMyato mriyate ityarthaH, iha ca pAnIyastenabhayAdivyAghAtasadbhAvataH pUrvapUrvadigalAbhe uttarottarasyAmapi dizi mRtakapariSThApane pracurAnapAnalAbhalakSaNaH prathamadikpratipAdita eva guNo'vaseyaH, yadA punaH pUrvapUrvadiksadbhAve uttarotarasyAM dizi pariSThApayanti tadA pAzcAtyA eva doSA bhavantIti // 785 // uktA acittasaMyatapariSThApanadik, idAnImuJcArakaraNadigamidhIyate-- 'disItyAdi, sAdhunA saMjJAM vyutsRjatA 'disi' tti pUrvasyAmuttarasyAM ca dizi pRSThaM na dAtavyaM, tathA pavanagrAmasUryANAM ca pRSThaM na dAtavyaM, tathA chAyAyAM nirgatAyAM vyutsRjet, tathA trikRtvaH - trIn vArAn pramArNya upalakSaNametat pratyupekSya ca sthaNDilamiti gamyate vyutsRjet, tatra cAyaM vidhiH - ayugalitA atvaramANA vikathArahitAzca purISavyutsarjanAya vrajanti, tata upavizya putanirlepanAya iSTakAdikhaNDarUpANi DagalakAni gRhNanti, piMpIlikAdirakSaNArthaM ca teSAM prasphoTanaM kurvanti, tadanantaramutthAya nirdoSaM sthaNDilaM gatvA Urddhamadhastiryak cAvalokanaM kurvanti, tatroddhuM vRkSasthaparvatasthAdidarzanArtha adho gartAdaryAdyupalabdhaye tiryak vrajadvizrAmyadAdinirIkSaNArthamiti, tataH sAgArikAbhAve saMdaMzakAn sampramArNya prekSite pramArjite ca sthaNDile purISaM vyutsRjantIti, tathA yasyAyamavagrahaH so'nujAnIyAdityanujJAM kRtvA vyutsRjet AcamedvA || 786 // sampratyenAmeva gAthAM vivarItukAma Aha-- 'uttare' tyAdi, uttaradikpUrvadika loke pUjyate tatastasyAH pRSThadAne lokamadhye'varNavAdo bhavati, vAnamantaraM vA kazcit kopayet tathA ca sati jIvitavyasya vinAzaH, tasmAddivA rAtrau ca pUrvasyAmuttarasyAM ca pRSThaM varjayet, tathA yAmyA -dakSiNA dik tasyAH sakAzAdrAtrau nizAcarAH - pizAcAdayo devA abhipatanti - uttarAbhimukhAH samAgacchanti, tatastasyAM rAtrau pRSThaM na dadyAt uktaM ca - " ubhe mUtrapurISe ca, divA kuryAdudaGmukhaH / rAtrau dakSiNataJcaiva tathA cAyurna hIyate // 1 // " tathA yataH pavanastataH pRSThadAne azubhagandhAghrANaM nAsikAyAM ca arzAsyupajAyante, cazabdAllokopahAsazca yathA Aghrantyetadete iti, tasmAtpavanasyApi pRSThaM na kartavyaM, tathA sUryasya grAmasya ca pRSThakaraNe'varNo - lokamadhye'zlAghA, yathA na kizvijjAnantyete yallokodyotakarasyApi sUryasya yasmin prAme sthIyate tasyApi ca pRSThaM dadati, tatastayorapi na dAtavyaM pRSThamiti ' // 787 || 'chAyAe' iti vyAkhyAnArthamAha - 'saMsatte' tyAdi, saMsaktA dvIndriyairmahaNiH - kukSiryasyAsau saMsaktaprahaNiH, sa dvIndriyarakSa 152
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ NArtha chAyAyAM puSpaphalapradavRkSAdisambandhinyAM nirgatAyAM vyutsRjati, atha chAyA'dyApi na nirgacchati madhyAhne eva saMjJApravRtteH tatazchA yAyA asati-abhAve uSNe'pi svazarIracchAyAM purISasya kRtvA vyutsRjati, vyutsRjya ca muhUrtakaM - alpaM muhUrta tathaiva tiSThati yena etAvatA kAlena svayogataste pariNamanti, anyathoSNena mahatI paritApanA syAt // 788 // atha vyutsRjan khopakaraNaM kathaM dharatItyAha'uve 'tyAdi, upakaraNaM - daNDakaM rajoharaNaM ca vAme Urau sthApayati, mAtrakaM ca dakSiNe haste kriyate, DagalAni ca vAmahastena dharaNIyAni, tataH saMjJAM vyutsRjya tatrAnyatra vA pradeze DagalakaiH putaM puMsayati-rukSayati, puMsayitvA tribhirnAvApUrakaiH culukairityarthaH AcamanaM - nirlepanaM karoti, uktaM ca -- 'tirhi nAvApUraehiM AyAmai nillevei, nAvA - pasaI' iti, tadapi cAcamanamadUre karoti, yadi punardUre Acamati tata uDDAho yathA kazcid dRSTvA cintayet -- anirliptaputo gata eSa iti // 106 // 789 // idAnIM 'aTThArasa purisesu'ti saptottarazatatamaM dvAramAha bAle 1 buDhe 2 napuMse ya 3, kIve 4 jaDDe ya 5 vAhie 6 / teNe 7 rAyAvagArI ya 8, ummatte ya 9 adaMsaNe 10 // 790 // dAse 11 duTThe ya 12 mUDhe ya 13, aNatte 14 juMgie iya 15 / obaddhae ya 16 bhayae 17, sehanippheDiyA iya 18 // 791 // 'bAle 'tyAdi lokadvayaM, janmata Arabhya aSTau varSANi yAvadvAlo'trAbhidhIyate sa kila garbhastho nava mAsAn sAtirekAn gamayati jAto'pyaSTau varSANi yAvaddIkSAM na pratipadyate, varSASTakAdadho vartamAnasya sarvasyApi tathAsvAbhAvyAddezataH sarvato vA viratipratipatterabhAvAt, uktaM ca"eesi vayapamANaM aTTha samAutti vIyarAehiM / bhaNiaM nahannagaM khalu" iti [eteSAM vayaHpramANamaSTa samA iti vItarAgairbhaNitaM jaghanyakaM khalu ] anye tu garbhASTamavarSasyApi dIkSAM manyante, yaduktaM nizIthacUrNI - "AdeseNa vA ganbhaTThamassa dikkha"tti [ Adezena vA garbhASTamasya' dIkSeta ] bhagavadvasvAminA vyabhicAra iti cet, tathAhi bhagavAn vajrasvAmI SANmAsiko'pi bhAvataH pratipannasarvasAvadyaviratiH zrUyate, tathA ca sUtra - 'chammAsiyaM chasu jayaM mAUe samanniyaM vaMde' [ SANmAsikaM SaTsu yataM mAtrA samanvitaM vande ] satyametat, kintviyaM zaizave'pi bhagavadvajrasvAmino bhAvatazcaraNapratipattirAzcaryabhUtA kAdAcitkIti na tayA vyabhicAraH, uktaM ca paJcavastuke - "tadadho parihavakhettaM na caraNabhAvo'vi pAyameesiM / AhavabhAvakahagaM suttaM puNa hoi nAyavvaM // 1 // " asyA vyAkhyA - teSAmaSTAnAmagho vartamAnA manuSyAH paribhavakSetraM bhavanti, yena tena vA'tizizutvAtparibhUyante tathA caraNabhAvo'pi - caraNapariNAmo'pi prAya eteSAM - varSASTakAdadhovartamAnAnAM na bhavati, yatpunaH sUtraM 'chammAsiyaM chasu jayaM mAUe samanniyaM vaMde' ityevaMrUpaM tat 'AhaJcabhAvakahagaM' kAdAcitkabhAvaka -' thakaM, tato varSASTakAdadhaH paribhavakSetratvAccaraNa pariNAmAbhAvAcca na dIkSyante iti, anyacca bAladIkSaNAyAM saMyamavirAdhanAdayo doSAH, sa hi ayogolakasamAno yato yataH spandate tatastato'jJAnitvAt SaDjIvanikAyavadhAya bhavati, tathA niranukampA amI zramaNAH yadevaM bAlAnapi balAddIkSAkArAgAre prakSipya svacchandatAmucchidantIti jananindA, tatpariceSTAyAM ca mAtRjanocitAyAM kriyamANAyAM svAdhyAyapalimanthaH syAditi 1 / tathA saptativarSebhyaH parato vRddho bhaNyate, apare tvAhuH - arvAgapIndriyAdihAnidarzanAt SaSTivarSebhya upari vRddho'bhidhIyate, tasyApi ca samAdhAnAdi kartu duHzakaM, yaduktam - " uccAsaNaM samIhai viNayaM na karei gavvamuvvahai / vuDDo na dikkhiyavvo jai jAo vAsudeveNaM // 1 // " [ uccAsanaM samIhate vinayaM na karoti garvamudvahati / vRddho na dIkSitavyo yadi jAto vAsudevena // 1 // ] ityAdi, idaM ca varSazatAyuSkaM prati draSTavyaM, anyathA yad yasmin kAle utkRSTamAyustaddazadhA vibhajyASTamanavamadazamabhAgeSu vartamAnasya vRddhatvamavaseyaM 2 / tathA strIpuMsobhayAbhilASI puruSAkRtiH puruSanapuMsakaH, so'pi bahudoSa kAritvAddIkSitumanucitaH 'bAle bur3e ya yere ya iti pAThastu nizIthAdiSvadarzanAdupekSitaH 3 / tathA strImirbhogairnimazrito'saMvRtAyA vA striyo'GgopAGgAni dRSTvA zabdaM vA manmatholApAdikaM tAsAM zrutvA samudbhUtakAmAbhilASo'dhisoDhuM yo na zaknoti sa puruSAkRtiH puruSakkIbaH, so'pyutkaTavedatayA puruSavedodayAd balAtkAreNAGganAliGganAdi kuryAt tata uDDAhAdikAritvAddIkSAyA anarha eva 4 / tathA jaDastrividho - bhASayA zarIreNa karaNena ca, bhASAjaDuH punarapi trividho - jalamUko manmanamUka elakamUkazca tatra jalamagna iva buDabuDAyamAno yo vakti sa jalamUkaH, yasya tu vadataH khathyamAnamiva vacanaM skhalati sa manmanamUkaH, yazcailaka ivAvyaktaM mUkatayA zabdamAtrameva karoti sa elakamUkaH, tathA yaH pathi mikSATane vandanAdiSu vA'tIva sthUlatayA azakto bhavati sa zarIrajaDuH, karaNaM-kriyA tasyAM jaDuH karaNajaDuH, samitiguptipratikramaNapratyupekSaNasaMyamapAlanAdikriyAM punaH punarupadizyamAnAmapyatIva jaDatayA yo grahItuM na zaknoti sa karaNajaDu ityarthaH, tatra bhASAjastrividho 'pi jJAnagrahaNe'samarthatvAnna dIkSyate, zarIrajastu mArgagamanabhaktapAnAdyAnayanAdiSu asamartho bhavati, tathA atijaDusya prasvedena kakSAdiSu kuthitatvaM bhavati, teSAM jalena kSAlanAdiSu kriyamANeSu kITikAdInAM prANinAM plAvanA sampadyate tataH saMyamavirAdhanA, tathA loko nindAM karoti - aho'sau bahubhakSakaH, kathamanyathA evaMvidhaM sthUlatvametasya muNDitakasya, na hi galacaura iti, tathA tasyorddhazvAso bhavati, aparikramaca sarpajalajvalanAdiSu samIpamAgacchatsu sa bhavati, tato'sau na dIkSaNIyaH, tathA karaNajaDo'pi samitiguptyAdInAM zikSyamANo - 'pyagrAhakatvAnna dIkSaNIya iti 5 / tathA 'vAhie'tti bhagandarAtisAra kuSThaplIhakA kAsajvarAdirogairprasto vyAdhitaH, so'pi na dIkSArhaH, tasya cikitsane SaTkAyavirAdhanA svAdhyAyAdihAnizva 6 / tathA kSatrakhananamArgapAtanAdicauryanirataH stenaH so'pi gacchasya vadhabandha 153
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ natADanAdinAnAvidhAnarthanibandhanatayA dIkSAnaI eva 7 / tathA zrIgRhAntaHpuranRpatizarIratatputrAdidroha vidhAyako rAjApakArI,pasama caye, tahIkSaNe ruSTarAjakRtA mAraNadezaniHsAraNAdayo doSA bhavanti 8 / tathA yakSAdimiH prabalamohodayena vA paravazatAM nIta unmattaH so'pi na dIkSAhaH, yakSAdibhyaH pratyavAyasambhavAt svAdhyAyadhyAnasaMyamAdihAniprasaGgAca 9 / tathA na vidyate darzana-dRSTirastyadarzanaH -andhaH, styAnarddhinidrodayavAnapyatra draSTavyaH na vidyate darzanaM-samyaktvamasyeti vyutpatteH, ayaM ca dIkSitaH san dRgvikalatayA yatra tatra vA saJcaran SaTa kAyAn virAdhayet viSamakIlakaNTakAdiSu ca prapatet , styAnarddhistu pradviSTo gRhiNAM sAdhUnAM ca mAraNAdi kuryAta 10 / // 79 // tathA gRhadAsyAH sakhAto durbhikSAdiSvarthAdinA vA krItaH RNAdivyatikare vA'varuddho dAsa ucyate tasyApi dIkSAdAne tatsvAmikRtA utpravrAjanAdayo doSAH 11 / tathA duSTo dvidhA-kaSAyaduSTo viSayaduSTazca, tatra gurugRhItasarSapabharjikAvyatikarAminiviSTa. sAdhvAdivadutkaTakapAyaH kaSAyaduSTaH, atIva parayoSidAdiSu gRddho viSayaduSTaH, so'pi dIkSAno'tisaMkliSTAdhyavasAyatvAt 12 / tathA snehAdajJAnAdiparatavatayA yathAvasthitavastvadhigamazUnyamAnaso mUDhaH, so'pi jJAnavivekamUlAyAmAItadIkSAyAM nAdhikriyate, ajJAnatvAtkRtyAkRtyAdivivekavikalatvAcca 13 / tathA yo rAjavyavahArikAdInAM hiraNyAdikaM dhArayati sa RNArcaH tasya dIkSAdAne rAjAdikatA grahaNAkarSaNakadarthanAdayo doSAH 14 / tathA jAtikarmazarIrAdimirdUSito juGgitaH, tatra mAtaGgakolikabaruDasUcikachimpAdayo'spRzyA jAtijuGgitAH, spRzyA api strImayUrakurkuTazukAdipoSakA vaMzavaratrArohaNanakhaprakSAlanasaukarikatvavAgurikatvAdininditakarmakAriNaH karmajuGgitAH, karacaraNakarNAdivarjitAH paGgukubjavAmanakakANakaprabhRtayaH zarIrajuGgitAH, te'pi na dIkSArhAH, loke'varNavAdasambhavAt 15 / tathA arthagrahaNapUrvakaM vidyAdigrahaNanimittaM vA etAvanti dinAni tvadIyo'hamityevaM yenAtmanaH parAyattatA kRtA bhavati so'vabaddhaH sa evAvabaddhakaH, so'pi na dIkSAIH kalahAdidoSasambhavAt 16 / tathA rUpyakAdimAtrayA vRttyA dhaninAM gRhe dinapATikAdimAtreNa tadAde. zakaraNAya pravRtto yaH sa bhRtakaH, so'pi na dIkSocitaH, yasyAsau vRttiM gRhAti sa dIkSyamANe tasmin mahatImaprItimAdadhAti 17 / tathA zaikSasya-dIkSitamiSTasya nispheTikA-apaharaNaM zaikSanispheTikA tadyogAd yo mAtApitrAdimiramutkalito'pahRtya dIkSitumiSyate so'pi na dIkSocitaH, mAtApitrAdInAM karmabandhasambhavAt adattAdAnAdidoSaprasaGgAca 18 / ityete'STAdaza puruSasya-puruSAkAravato dIkSAnahIM bhedA iti 107 / / 791 // idAnIM 'vIsaM itthIsunti aSTottarazatatamaM dvAramAha je aTThArasa bheyA purisassa tahitthiyAe~ te ceva / guviNI 1 savAlavacchA 2 dunni ime TuMti annevi // 792 // ye'STAdaza bhedAH puruSeSvadIkSaNAya uktAstathA-tenaiva prakAreNa striyo'pi ta eva bhedA aSTAdaza vijJeyAH, ayamartha:-yathA puruSAkAravatastathA strIjanAkAravato'pi batAyogyA bAlAdayo'STAdaza bhedAstAvanta eva, anyAvapi dvAvimau bhavataH, yathA gurviNI-sagI saha bAlena-stanapAyinA vatsena vartate sA sabAlavatsA, ete sarve'pi viMzatiH strIbhedA vratAyogyAH, doSA apyatra pUrvavadvAcyAH 108 // 792 // idAnIM 'dasa napuMsesu' iti navottarazatatamaM dvAramAha paMDae 1 vAie 2 kIve 3, kuMbhI 4 IsAluyatti ya 5 / sauNI 6 takamasevI 7 ya, pakkhiyApakkhie 8 iya // 793 // sogaMdhie ya 9 Asatte 10, dasa ete napuMsagA / saMkilihitti sAhUNaM, pahAve akappiyA // 794 // 'paMDae' ityAdizlokadvayaM, paNDako vAtikaH klIvaH kuMbhI IrSyAluH zakunistatkarmasevI pAkSikApAkSikaH saugandhika Asaktazca daza ete napuMsakAH saskRiSTacittA iti sAdhUnAM pravrAjayitumakalpyA vratAyogyA ityarthaH, sacchiSTatvaM caiSAM sarveSAmapyavizeSato nagaramahAdAhasamAnakAmAdhyavasAyasampannatvena strIpuruSasevAmAzritya vijJeyaM, ubhayasevino hyete iti // 793 // 794 // tatra paNDakasya lakSaNaM-mahilAsahAvo saravannabheo, miMda mahaMtaM mauyA ya vaannii| sasaiyaM muttamapheNayaM ca, eyANi chappaMDagalakkhaNANi // 1 // iti vRttAdavaseyaM, asya vyAkhyA-puruSAkAradhAriNo'pi mahilAkhabhAvatvaM paNDakasyaikaM lakSaNaM, tathAhi-gatistrastapadAkulA mandA ca bhavati sazavaca pRSThato'valokamAno gacchati zarIraM ca zItalaM mRdu ca bhavati yoSidivAnavarataM hatthollakAn prayacchan udaropari tiryagvyavasthApitavAmakaratalasyopariSTAikSiNakarakUrparaM vinyasya dakSiNakaratale ca mukhaM kRtvA bAhU ca vikSipana bhASate abhIkSNaM ca kaTihastakaM dadAti prAvaraNAbhAve khIvad bAhubhyAM hRdayamAcchAdayati bhASamANazca punaH punaH savibhramaM bhrUyugmamutkSipati kezabandhanaprAvaraNAdikaM ca strIvatkaroti yoSidAbharaNAdiparidhAnaM ca bahumanyate nAnAdikaM ca pracchanne samAcarati puruSasamAjamadhye ca sabhayaH zatitastiSThati strIsamAje tu niHzaGkaH pramadAjanocitaM ca randhanakaNDanapeSaNAdikaM karma vidadhAti ityAdimahilAvabhAvatvaM paNDakalakSaNaM 1 tathA 'svaravarNabhedaH' svara:-zabdo varNa:-zarIrasambandhI upalakSaNatvAdgandharasasparzAzva strIpuruSApekSayA vilakSaNAstasya bhavantItyarthaH 2-3 mehanaMpuruSacihaM mahadbhavati 4 mRdvI ca vANI lalanAyA iva jAyate 5 tathA khiyA iva sazabdaM mUtraM jAyate phenarahitaM ca tadbhavati 6 etAni SaT paNDakalakSaNAni 1 / tathA vAto'syAstIti vAtikaH yaH khanimittato'nyathA vA mehane stabdhe sati strIsevAyAmakRtAyAM vedaM dhArayituM na zaknoti 2 / tathA klIbaH-asamarthaH, sa caturghA dRSTizabdAzliSTanimantraNAlIbabhedAt, tatra yo vivakhAdyavasthaM vipakSaM vIkSya 154
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSubhyati sa dRSTiklIvaH, yastu yuvatizabdaM zrutvA kSubhyati sa zabdalIbaH, yaH punaH purandhrImirupagUDho nimazritazca vrataM vidhAtuM na zaknoti sa yathAkramamAzliSTa kIbo nimazritaklIbazca vijJeyaH 3 / yasya tu mohotkaTatayA sAgArikaM vRSaNI vA kumbhavadutsUnau bhavataH sa kumbhI 4 / tathA yasya pratisevyamAnAM vanitAM vilokya prakAmamA samutpadyate sa IrSyAlu: 5 / tathA caTakavadutkaTavedatayA'bhIkSNaM pratisevanAprasaktaH zakuniH 6 / tathA maithunamAsevya bIjanisarge sati yaH zvAna iva vedotkaTatayA jihvAlehanAdinindyakarmaNA sukhamAtmano manyate sa tatkarmasevI 7 / tathA yasya pakSe-zukRpakSe'tIva mohodbhavo bhavati apakSe ca-kRSNapakSe svalpaH sa pAkSikApAkSikaH 8 / tathA yaH zubhagandhaM manvAnaH svakIyaM liGgaM jighrati sa saugandhikaH 9 / tathA yo vIryapAte'pi kAminImAlinya tadaneSu kakSopasthAdiSvanupravizyaiva tiSThati sa AsaktaH 10 / paNDakAdInAM ca parijJAnaM teSAM tanmitrAdervA kathanAderiti / nanu puruSamadhye'pi napuMsakA uktA ihApi ceti tatka eteSAM parasparaM prativizeSaH ?, satyaM, kintu tatra puruSAkRtInAM grahaNaM iha tu napuMsakAkRtInAmiti, uktaM ca nizIthacUrNI-'iyANiM napuMsayA dasa, te purisesu ceva vuttA napuMsadAre, jai je purisesu vuttA te ceva ihaMpi kiMkao bhedo?, bhannai, tahiM purisAkiI iha gahaNA sesayANa bhave'tti, evaM strISvapi vAcyaM / nanu napuMsakAH SoDazavidhAH zrute zrUyante tatkathamatra dazaivoktAH ?, satyaM, dazaiva tadbhedAH pravrajyAyA ayogyAH tatasta evoktAH, zeSAH punaH SaT dIkSAyogyA eva, tathA coktam-'vaddhie cippie ceva, maMtosahiuvahae / isisatte devasatte ya, pavvAvejA napuMsae // 1 // asyArthaH-AyatyAM rAjAntaHpuramahallakapadaprAptyAdinimittaM yasya bAlatve'pi chedaM dattvA vRSaNau gAlitau bhavataH sa varddhitakaH, yasya tu jAtamAtrasyAGguSThAGgulImirmardayitvA vRSaNau drAvyete sa cippitaH, etayozcaivaM kRte sati kila napuMsakavedodayaH sampadyate, tathA kasyacinmatrasAmarthyAdanyasya tu tathAvidhauSadhIprabhAvAt puruSavede strIvede vA samupahate sati napuMsakavedaH samudeti, tathA kasyacinmadIyatapaHprabhAvAnapuMsako bhavatvayamiti RSizApAt , tathA kasyaci jAyate, ityetAn SaT napuMsakAn nizIthoktavizeSalakSaNasambhave sati prabrAjayediti 109 // idAnIM 'vigalaMga'tti dvAraM dazo. carazatatamamAha- .. hatthe pAe kanne nAsA uThe vivajie ceva / vAmaNagavaDabhakhujA paMgulaTuMTA ya kANA ya // 795 // pacchAvi hoti viyalA AyariyattaM na kappae tesiN| sIso ThAveyacho kANagamahisova nimmaMmi // 796 // . 'hatthe'tyAdigAthAdvayaM, iha sarvatra tRtIyArthe saptamI, tato'yamartha:-hastena upalakSaNatvAt hastAbhyAM vA pAdena pAdAbhyAM vA karNena kAbhyAM vA nAsayA oSThena vA vivarjitA-rahitAH tathA vAmanakA-hInahastapAdAdyavayavAH pRSThato'prato vA nirgatazarIrA vaDamAH ekapArzvahInAH kubjA: pAdagamanazaktivikalAH paGgalAH vikalapANayaH TuNTAH kANA-ekAkSAH ete sarve'pi pravrAjanAnahAH, pravacananindAdidoSasambhavAditi // 796 // atha gRhIte vrate ye vikalAGgA bhavanti teSAM kA vArtA ?, tatrAha-pazcAdapi zrAmaNyasthitA ye'kSigalanAdinA vikalA-vikalAGgA bhavanti teSAmapyAcAryaguNairyuktAnAmapyAcAryatvaM na kalpate, pravacanahIlanAprasakteH, ye'pyAcAryapadopaviSTAH santaH pazcAdvikalAGgA jAyante teSAmapi na kalpate dhArayitumAcAryatvaM, kintu taistathA vikalAGgaiH sadbhirAtmanaH pade ko'pyAkatima svAdiguNagaNaprazasyaH ziSyaH sthApayitavyaH, AtmA tvaprakAze sthAne sthApayitavyaH, ka ivetyatrAha-kANakamahiSa iva nimne iyamatra bhAvanA-kANako nAma corita ucyate, yathA coritamahiSo mA ko'pyenaM drAkSIditi hetomasya nagarasya vA bahirgarUpe ninne pradeze upalakSaNametadatigupile vA vanagahane sthApyate, evameSo'pi, anyathA pravacanahIlanAprasaktiH AjJAdibhaGgadoSaprasaGgazca, kevalamasyApi yatkRtyaM tatsarvamapi sthavirAH kurvantIti 110 // 797 // idAnIM 'jamulaM jaikappaM vatthaMti ekAdazocarazatatamaM dvAramAha mullajuyaM puNa tivihaM jahannayaM majjhimaM ca ukkosaM / jahanneNa'vArasagaM sayasAhassaM ca ukosaM // 797 // do sAbharagA dIvicagA u so uttarAvaho ekko| do uttarAvahA puNa pADaliputto havai ekko ||798||do dakSiNAvahA vA kaMcIe nelao sa dugunnaao| eko kusumanagarao teNa pamANaM imaM hoI // 799 // 'mulle tyAdi gAthAtrayaM, mUlyayuktaM punarvastraM trividhaM bhavati-jaghanyaM madhyamamutkRSTaM ca, tatra jaghanyena-jaghanyato'STAdazakaM yasyASTAdaza rUpakA nANakavizeSA mUlyaM tajjaghanyaM vastramityarthaH, zatasAhasraM ca-rUpakalakSamUlyamutkRSTaM, zeSaM tu madhyamamiti, tatreha trividhamapi mUlyayuktaM vastraM sAdhUnAM grahItuM na kalpate, kintvetasmAdRSTAdazarUpakalakSaNAnmUlyAdyanyUnamUlyaM tadeva kalpate, uktaM ca paJcakalpabRhadbhASye-"UNagaaTThArasagaM vatthaM puNa sAhuNo aNunnAyaM / etto vairitvaM puNa nANunAyaM bhave vatthaM // 1 // " [UnASTAdazakaM vastraM punaH sAdhUnAmanujJAtaM / ito vyatiriktaM punarnAnujJAtaM bhavedvastram // 1 // ] // 797 // nanvidaM kena rUpakeNa pramANamityAha-'sAbhare'tyAdi, sAbharako nAma rUpakaH, tato dvIpasthAnasatkAbhyAM dvAbhyAM sAbharakAbhyAmuttarApathe ekaH sa sAbharako bhavati, dvIpazca yaH surASTrAmaNDale dakSiNasyAM dizi yojanamAtraM samudramavagAhya tiSThati so'tra gRhyate, dvAbhyAM ca uttarApathAbhyAM-uttarApathasambandhibhyAM sAbharakAbhyAM pATalIputranagarasatka ekaH sAbharaka iti, anena rUpakeNa vanapramANamatra kartavyaM // 798 // atha prakArAntareNa rUpakavarUpamAha 155
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dakkhiNe 'tyAdi, vAzabdaH prakArAntaradyotane dvau dakSiNApathasatkau rUpakau kAthvInagaryAH sambandhI nelako rUpaka ityarthaH, sa ca nelako dviguNaH san ekaH kusumanagaraja : - pATalIputrasambandhI rUpakaH tena rUpakeNedamaSTAdazakAdi pramANaM bhavatIti // 111 // // 799 // idAnIM 'sejjayarapiMDo 'tti dvAdazottarazatatamaM dvAramAha sejjAyaro pahU vA pahusaMdiTTho ya hoi kAyavo / ego Nege ya pahU pahusaMdidvevi emeva // 800 // sAgAriyasaMdiTThe egamaNege caukkabhayaNA u / egamaNegA vajjA Negesu ya ThAvae egaM // 801 // annattha vaseUNaM Avassaga carimamannahiM tu kare / donnivi tarA bhavaMtI satyAisu annahA bhayaNA // 802 // jai jaggaMti suvihiyA kareMti AvassayaM tu annattha / sijjAyaro na hoI sutte va kae va so hoI // / 803 // dAUNa gehaM tu saputtadAro, vANijjamAIhi u kAraNehiM / taM caiva annaM va vaeja de, sejjAyaro tattha sa eva hoi // 804 || liMgatthassavi vajjo taM pariharao va bhuMjao vAvi / juttassa ajuttassa va rasAvaNe tattha dito // 805 / / titthaMkara paDikuTTho annAyaM uggamovi ya na sujjhe / avimutti alAghavayA dullahasejjA u voccheo // 806 // purapacchimavajjehiM avi kammaM jiNavarehiM leseNaM / bhuttaM videhaehi ya na ya sAgariassa piMDo u // 807 // bAhullA gacchassa u paDhamAliyapANagAikajjesu / sajjhAyakaraNaAuTTiyA kare uggamegayaraM // 808 // 'sejje 'tyAdigAthAnavakaM zayyayA - sAdhusamarpitagRhalakSaNayA saMsArasAgaraM dustaramapi taratIti zayyAtaraH sa dvidhA bhavati kartavyaH prabhurvAyatipradattopAzrayasvAmI prabhusandiSTo vA - tenaiva prabhuNA yatkRtapramANatayA nirdiSTaH, tatra yaH prabhuH sa eko vA bhavedaneko vA, prabhusandiSTo'pyevameva vAcyaH ko'rthaH ? - prabhusandiSTo'pyeko vA'neko vA bhavatIti // 800 // amumevArtha vizeSata Aha- 'sAgAriye 'tyAdi, sAgArika:sAdhUpAzrayasvAmI sandiSTazca - prabhusandiSTaH pratyekameko vA'neke vA bhavanti, tatazcatuSkabhajanA - caturbhaGgI jJAtavyA, tadyathA-eka: prabhukaH prabhusandiSTa iti prathamo bhaGgaH, ekaH prabhuraneke prabhusandiSTA iti dvitIyaH aneke prabhava ekaH prabhusandiSTa iti tRtIyaH, aneke prabhavo'neke ca prabhusandiSTA iti caturtho bhaGgaH, te ca zayyAtarA eko vA'neke vA varjanIyAH, atraivApavAdamAha - 'aNegesu ya ThAvae egaM'ti anekeSu - bahuSu zayyAtareSu satsu ekaM kamapyapavAdapadena zayyAtaraM sthApayet iyamatra bhAvanA - bahujanasAdhAraNA vasatiH kApi labdhA, tatra ca sAdhusAmAcArIkuzalAH zrAvakA yadyevaM vadanti ekaM kamapi zayyAtaraM sthApayata mA sarvAnapi pariharateti tadA ekaM zayyAtaraM sthApayitvA zeSagRheSu bhikSAM gRhNanti, yadvA bahavastatra sAdhavastato yadi sarve'pi saMstaranti tadA sarvAnapi zayyAtarAn kurvanti, asaMstaraNe tu ekaM zayyAtaramiti, grahaNavidhizcAyaM dvayoH zayyAtarayorekAntareNa bhikSAgrahaNavArako bhavati triSu zayyAtareSu tRtIyadine caturSu caturthadine evaM vArakeNa bhikSAM gRhantIti // 801 / / athAyaM zayyAtaraH kadA bhavati ?, tatrAha - ' annatthe 'tyAdi, anyatra -anyasmin kasmiMzcit sArthe grAmAdau vA uSitvA sutvetyarthaH caramaM - prAbhAtikamAvazyakaM - pratikramaNamanyatra - sthAnAntare gatvA yadi kurvanti tadA dvAvapi 'tara'ti ekadezena samudAyopacArAt zayyAtarau bhavataH yasyAvagrahe rAtrau supto yadavagrahe ca prAbhAtikaM pratikramaNaM kRtaM tau . dvAvapi zayyAtarau bhavata iti bhAvaH, idaM ca prAyazaH sArthAdiSu sambhavati AdizabdAcca caurAvaskandabhayAdiparigrahaH, anyathA tu - prakArAntarasadbhAve bhajanA - zayyAtarasya vikalpanA, yasya gRhe sthitAH sa vA'nyo vA zayyAtaro bhavatItyarthaH / / 802 // tAmeva bhajanAmAha - 'jaI' tyAdi, yadItyabhyupagame rAtraizcaturo'pi praharAn jAgrati zobhanaM vihitaM -anuSThAnaM yeSAM te suvihitAH sAdhava ityarthaH AvazyakaM tu - prAbhAtikapratikramaNaM punaranyatra gatvA kurvanti tadA mUlopAzrayasvAmI zayyAtaro na bhavati, kintu supte vA - zayane vA kRte sati kRte vA prAbhAtika pratikramaNe zayyAtaro bhavati, ayamatra tAtparyArthaH - zayyAtaragRhe sakalAM rAtriM jAgaritvA prAbhAtikapratikramaNaM yadyanyatra kurvanti tadA maulaH zayyAtaro na bhavati kintu yadgRhe pratikramaNaM kRtaM sa eva, atha zayyAtaragRhe rAtrau sutvA jAgaritvA vA prAbhAtikapratikramaNaM kurvanti tadA sa eva zayyAtara iti, yadA tu vasatisaGkIrNatAdikAraNAdanekopAzrayeSu sAdhavastiSThanti tadA yatrAcAryaH sthitaH sa eva zayyAtaro nAnya iti // 803 // nanu sAdhUnAM gRhamarpayitvA gRhasvAmI yadA dezAntaraM vrajati tadA zayyAtaro bhavati vA na vA ?, tatrAha -- 'dAUNe'tyAdi vRttaM kazcid gRhasthaH sAdhUnAM gRhaM dattvA 'saputradAraH ' putrakalatrAdisakalanijalokaparivRto vaNijyAdimi: kAraNaistameva dezamanyaM vA vrajet, tatrApi ca sthito yadi tasya gRhasya svAmI tadA sa eva zayyAtaro bhavati, na punardUradezAntarasthitatvAttasya zayyAtaratvaM na bhavatIti // 804 // athAyaM zayyAtaraH kasya sambandhI pariharaNIyastatrAha - 'liMgatthe' tyAdi, liGgasthasyApi - liGgamAtradhAriNo'pi sAdhuguNavirahitasyApItyarthaH sambandhI zayyAtaro varjanIyaH AstAM tAvaditarasya cAritriNa iti, sa ca sAdhustaM 'zayyAtarapiNDaM pariharatu vA bhuGkAM vA tathApi varjyaH, atha sAdhuguNairviyuktasya zayyAtaraH kasmAtparihiyate ?, ucyate, sAdhuguNairyuktasyAyuktasya vA zayyAvaraH sarvathA parihartavyaH, atra ca 'rasApaNo' madyApaNo dRSTAntaH, tathAhi - mahArASTrAkhye deze sarveSvapi madyahaTTeSu madyaM bhavatu vA mA vA tathApi tatparijJApanArtha dhvajo badhyate, taM ca dRSTvA sarve'pi mikSAcarAdayo'bhojyamitikRtvA pariharanti evamasAvapi sAdhuguNairyukto vA bhavatu ayukto vA tathApyasya rajoharaNadhvajo dRzyata itikRtvA zayyAtaraH parihiyata iti / / 805 / / atha 156
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ zayyAtarapiNDagrahaNe doSAnAha-titthaMkare'tyAdi, tIrthakaraiH sarvairapi pratikuSTo-niSiddhaH zayyAtarapiNDaH, taM ca gRhatA tIrthakarAjJA na kRtA syAt , tathA ajJAtasya-aviditasya rAjAdipravrajitatvena ucchavRttyA yadvaikSaM tadajJAtamucyate tadeva prAyaH sAdhunA prAcaM 'annAyauncha caraI visuddhaM' iti vacanAt , taccAsannanivAsAdatiparicayena jJAtakharUpatayA zayyAtaragRhe piNDaM gRhanna zuddhyatIti yogaH, tathA zayyAtarapiNDagrahaNe sati 'udamaH' kalpanIyabhaktAdibhavanamapi 'na zuddhyati' na zuddho bhavati, nikaTAdibhAvena punaH punastatraiva bhaikSapAnakAdinimitvaM pravizata udgamadoSAH syurityarthaH, tathA svAdhyAyazravaNAdibhyaH prItaH zayyAtaraH kSIrAdi snigdhadravyaM dadAti tacca gRhNatA vibhaktiH pAyAbhAvo na kRtaH syAt , tathA avidyamAnaM lAghavaM laghutA yasya sa tathA tadbhAvo'lAghavatA, tatra viziSTAhAralAbhenopacitatvAccharIrAlAghavaM zayyAtarAttatparijanAcopadherlAbhAdupadheranalpatayA tadalAghavamiti, tathA durlabhA-asulabhA zayyA ca-vasatiH kRtA bhavati, yena kila zayyA deyA tenAhArAdyapi deyamityevaM gRhiNAM bhayotpAdanAt, tathA vyavacchedo-vinAzo dAnabhayAcchayyAyAH zayyAtareNa kriyate, vasatyabhAvAdvA bhaktapAnazayyAdivyavacchedaH syAditi // 806 // tathA-'pure'tyAdi, pUrvaH-RSabhasvAmI pazcimo-vardhamAnasvAmI etau dvAvapi muktvA zeSairjinavaraiH-dvAviMzatisayairmadhyamatIrthakRdbhividehajaizca-mahAvidehakSetrasamutpannaiH sarvairapi tIrthakaraiH 'avi kammati apiH-sambhAvane karma-AdhAkarma 'lezena' ekadezena bhuktaM, 'na ca' naiva 'sAgArikasya' zayyAtarasya piNDaH, madhyamavidehatIrthakarANAM hi yasyaiva yogyamAdhAkarma kRtaM tasyaiva tanna kalpate zeSANAM tu kalpate iti tairAdhAkarmabhojanamapi kathaJcidanumataM, sAgArikapiNDaH punaH sarvathApi pratiSiddha eveti, ayaM ca sAgArikapiNDo dvAdazadhA azanapAnakhAdimaskhAdima 4 rajoharaNavastrapAtrakambala 4 sUcIpiSpalakakarNazodhananakharadanikA 4 bhedAt , uktaM ca-"asaNAIyA cauro 4 pAuJchaNa 5 vattha 6 patta 7 kaMbalayaM 8 / sUI 9 chura 10 kannasohaNa 11 naharaNiyA 12 sAgariyapiMDo // 1 // " tRNaDagalakAdistvapiNDaH, uktaM ca-"taNaDagalachAramallagasejjAsaMthArapIDhalevAI / sejAyarapiMDo so na hoi seho ya sovahio // 1 // " atra 'seho ya sovahiotti yadi zayyAtarasya putraH putrI vA vastrapAtrAdisahitA pravrajettadA sa zayyAtarapiNDo na bhavatIti // 807 // tathA-'bAhulletyAdi, gacchasya-sAdhusamUhasya bAhulyAt-prAcuryAddhetoH prathamAlikApAnakAdyartha zayyAtaragRhe punaH punaH pravizatsu sAdhuSu zayyAtara udgamadoSaM-AdhAkarmAdInAmanyataraM kamapi kuryAt, tatra prathamAlikA kSullakaglAnAdInAM prathamata eva bhojanaM, pAnakaM ca pratItaM, tathA nirantarasvAdhyAyavidhAnena karaNena ca-cAritreNa 'AuTTiya'tti AvarjitA upetya udgamadoSAn kuryuriti, ayaM ca ahorAtrAtparato'zayyAtaro bhavati, yaduktaM-'vutthe vajejahorattaM' (uSite varjayedahorAtraM ) idamatra hRdayaM yatroSitAstataH sthAnAdyasyAM velAyAM vinirgatA dvitIya dine tAvatyA velAyAH parato'zayyAtaro bhavati, tathA apavAdato glAnatvAdikAraNe zayyAtarapiNDo'pi grahItuM kalpate, yaduktaM-'duvihe gelannaMmI nimaMtaNe davvadullahe asive / omoyariyapaose bhae ya gahaNaM aNunnAyaM // 1 // asyA vyAkhyA-AgADhAnAgADhe-gADhatarAgADhatare dvividhe glAnatve zayyAtarapiNDo'pi grAhyaH, idamuktaM bhavati-anAgADhe glAnatve trIna vArAnAhiNDyate yadi na labdhaM glAnaprAyogyaM tadA zayyAtarapiNDo'pi gRhyate, AgADhe punaH zIghrameva zayyAtarapiNDAhaNaM kriyate, nimantraNe ca-zayyAtaranirbandhe sakRt taM gRhItvA punaH prasaGgo nivAraNIyaH, durlabhe ca kSIrAdidravye AcAryAdInAM prAyogye anyatrAlabhyamAne tatraiva gRhanti, azive-duSTavyantaropadravAdike avamaudarye ca-durbhikSe anyatra mikSAyAmalabhyamAnAyAM zayyAtaragRhe'pi bhikSAM gRhanti, 'paose'tti rAjJA pradviSTena sarvatra bhaikSe nivArite pracchannaM tadgRhe'pi gRhanti, anyatra ca taskArAdibhaye tatrApi gRhanti mikSAdikamiti. 112 // 808 // idAnIM 'jattiya sutte sammati trayodazottarazatatamaM dvAramAha caudasa dasa ya abhinne niyamA sammaM tu sesae bhayaNA / maiohivivajjAse hoi hu micchaM na sesesu||809|| .. -... yasya sAdhozcaturdaza pUrvANi yAvaddaza ca pUrvANi abhinnAni-paripUrNAni santi tasminniyamAt-nizcayena samyaktvaM bhavati, zeSe-kizcidUnadazapUrvadharAdau bhajanA-vikalpanA, samyaktvaM vA syAnmidhyAtvaM vetyarthaH, tathA materavadhezca viparyAse-matyajJAne vibhaGgajJAne ca sati hu-nizcayena mithyAtvaM bhavati, mithyAtvavazAdeva hi matijJAnAvadhijJAnayorviparyAsasadbhAvaH, zrutajJAnasya tu viparyAso darzita eva, 'sesae bhayaNa'tti vacanAt , zeSayostu manaHparyavajJAnakevalajJAnayomithyAtvaM na bhavatyeveti 113 // 809 // idAnIM 'je niggaMthAvi caugaiya'tti caturdazottarazatatamaM dvAramAha caudasa ohi AhAragAvi maNanANi vIyarAgAvi / huMti pamAyaparavasA tayaNaMtarameva caugaiyA // 810 // sarvatra sUcAmAtratvAtsUtrasya 'caudasa'tti caturdazapUrvadharA api tathA avadhijJAnino'pi tathA AhArakA api-AhArakalabdhimanto'pi, caturdazapUrviNo'pi kecidAhArakalabdhimanto na bhavantItyAhArakagrahaNaM, tathA manaHparyavajJAnino'pi, tathA vItarAgA api-upazAntamohA api, kSINamohAnAM tvapratipAtitvAnna grahaNaM, 'pramAdaparavazA' viSayakaSAyAdikaluSIkRtacetasaH santastadanantarameva-tadbhavAnantarameva caturgatikA-nArakatiryagmanuSyadevalakSaNagaticatuSTayabhAjo bhavantIti 114 // 810 // idAnIM 'khettAIyaMti paJcadazottarazatatamaM dvAramAhajamaNuggae raviMmi atAvakhettaMmi gahiyamasaNAi / kappar3a na tamuvabhottuM khettAIyatti samauttI . 157
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 811 // asaNAIyaM kappai kosadugandhaMtarAu AgeuM / parao ANijjaMtaM maggAIyaMti tamakappaM // 812 // paDhamappaharANIyaM asaNAi jaINa kappae bhotuM / jAva tijAme uhuM tamakappaM kAlakaMrta // 813 // kukkuDiaMDayamANA kavalA battIsa sAhuAhAre / ahavA niyayAhAro kIrai battIsabhAehiM // 814 // hoi pamANAIyaM tadahiyakavalANa bhoyaNe jaiNo / egakavalAiUNe UNoyariyA tavo saMti ( taMmi ) // 815 // 'jame 'tyAdigAthASaTuM yadanugate rakhAvatApakSetre rAtrAvityarthaH gRhItamazanAdi - azanaM pAnaM khAdimaM svAdimaM ca na tadupabhoktuM kalpate yatInAM yataH kSetrAtItaM taditi samayoktiH - siddhAntabhaNitiriti 115 / / 811 // idAnIM 'mArgAtIta' miti SoDazottarazatatamaM dvAramAha - 'ase' tyAdi, azanAdikaM krozadvayAbhyantarAd-gavyUtadvayamadhyAdAnetuM kalpate yatInAM paratastu - kozadvayAtparata AnIyamAnaM tadazanAdi mArgAtItamitikRtvA'kalpanIyameveti 116 / / 812 / / idAnIM 'kAlAtIta 'miti saptadazottarazatatamaM dvAramAha - 'paDhe 'tyAdi, dinaprathamapraharAnItamazanAdi kalpate yatInAM bhoktuM yAvat trayANAM yAmAnAM samAhArastriyAmaM praharatrayamityarthaH, Urddha tu praharatrayAdupari caturthaprahare tadakalpyaM - akalpanIyaM kAlAtikrAntaM, siddhAnte niSiddhamitikRtveti // 117 // 813 // idAnIM ' pramANAtikrAnta'mityaSTAdazottarazatatamaM dvAramAha - 'kukku' ityAdigAthAdvayaM, kurkuTI - pakSiNI tasyA yadRNDakaM tanmAnAH -- tatpramANAH kavalA dvAtriMzatsAdhUnAM-yatInAmAhAre bhavanti, prakArAntareNa kavalamAnamAha - athavA sAdhorudaraM yAvanmAtreNAhAreNa na nyUnaM nApyatyAghrAtaM bhavati tAvanmAtrI nikAha / ro dvAtriMzadbhAgaiH kriyate, dvAtriMzattamazca bhAgaH kavala iti etasmAcca dvAtriMzatkavalamAnAdhikakavalabhojane yateH pramANAtItaM bhojanaM bhavati, tathA etasmAd dvAtriMzatkavalapramANAhArAdekena dvAbhyAM trimicaturbhiH pazvAdibhirvA kavalainyUne sati tasminnAhAre UnodarikAmidhastapovizeSo bhavatIti 118 / / 814-815 // idAnIM 'duhasejjacaukaM' ti ekonaviMzatyuttarazatatamaM dvAramAha-- pavayaNaasaddahANaM 1 paralAbhehA ya 2 kAmaAsaMsA 3 / nhANAipatthaNaM 4 iya cattAri'vi dukkhasejjAo // 816 // suhasejjAo'vi cauro jaiNo ghammANurAyarattassa / vivarIyAyaraNAo suhasejjAunti bhannaMti // 817 // 'pavetyAdigAthAdvayaM, zerate Asviti zayyAH duHkhadAH zayyA duHkhazayyAH, tAzca dveSA-dravyato bhAvatazca tatra dravyato'manoMjJakhadvAdirUpAH, bhAvato duHsthitacittatayA duHzramaNatAsvabhAvAstAzcatasraH, tatra pravacanasya - jinazAsanasyAzraddhAnaM - evamevedamiti pratipattyabhAva iti prathamA duHkhazayyA, tathA pareSAM anyeSAM lAbhasya- vastrAdyavApterIhA - prArthaneti dvitIyA, caH samuccaye, tathA kAmAnAM - manojJazabdarUpAdInAmAzaMsanaM - abhilaSaNamiti tRtIyA, tathA snAnAdInAM - gAtrAbhyaGgamarddanaprakSAlanAdInAM prArthanaM - AkAGkSaNamiti caturthI, Asu hi dviSTabhAvasvabhAvAsu zrAmaNyazayyAsu sthito jIvaH kadAcidapi zrAmaNyasya na sukhamAsAdayatIti catasro duHkhazayyAH 119 // 816 // idAnIM viMzatyuttarazatatamaM 'suhasejjacaukkaM 'ti dvAramAha - 'suhetyAdi, 'yateH' sAdhoH 'dharmAnurAgara kasya' dharme - jinadharme anurAgeNa--gADhatarAbhilASarUpeNa raktasya- Asaktasya sukhazayyA evaM catasro'pi 'viparItAcaraNAt ' pUrvoktapravacanAzraddhAnAdiduHkhazayyAvaiparItyakaraNataH sukhazayyA iti bhaNyante, ayaM bhAvaH - pravacanazraddhAnaM paralAbhAnIhanaM kAmAdInAmanAzaMsanaM snAnAdInAmaprArthanaM yateH sukhazayyAH, tatra hi sthitaH paramasantoSapIyUSama pramAnasatayA nirantaratapo'nuSThAnAdikriyAkalApavyApRtatayA ca sukhameva yatiH samAsAdayatIti 120 / / 817 // idAnIM 'terasa kiriyAThANAI'ti ekaviMzatyuttarazatatamaM dvAramAha aTThA 1 gaTThA 2 hiMsA 3 'kamhA 4 diTThI ya 5 mosa 6 dine 7 ya / ajjhappa 8 mANa 9 mitte 10 mAyA 11 lobhe 12 riyAvahiyA 13 / / 818 // tasthAvarabhUehiM jo daMDa nisaraI u kajjeNaM / Ayaparassa aTThA aTThAdaMDaM tayaM biMti 1 // 819 // jo puNa saraDAIyaM thAvarakAyaM ca vaNalayAIyaM / mAreha chiMdiUNa va chaDDeI so aNaTThAe 2 / / 820 // ahimAivayariyassa va hiMsiMsuM hiMsaI va hiMsehI / jo daMDaM ArabhaI hiMsAdaMDo havai eso 3 // 821 // annaTThAe nisirai kaMDAI annamAhaNe jo u / jo va niaMto sassaM chiMdijjA sAlimAIyaM // 822 // esa akamhAdaMDo 4 di vijAsao imo hoi / jo mittamamittaMti kAuM ghAeja ahavAvi // 823 // gAmAI ghAeja va ateNa teNanti vAvi ghAejA / diTThivivajjAseso kiriyAThANaM tu paMcamayaM 5 / / 824 // antanAyagAINa vAvi aTThAi jo musaM vayai / so mosappacaio daMDo chaTTo havai eso 6 / / 825 // emeva AyanAyagaaTThA jo ginhaI adinnaM tu / eso adinnavittI 7 ajjhatthIo imo hoi // 826 // navi koi ya kiMci bhaNai tahavi hu hiyaeNa dummaNo kiMci / tassa'jjhatthI sIsaha cauro ThANA ime tassa / / 827 // koho mANo mAyA lobho ajjhatthikiriyae ceva 8 / jo puNa 158
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ picArAdartha. prayojanavyatirekojI puNe'tyAdi, ya: kriyeti 2 // 82 jAimayAI aviheNaM tu mANeNaM // 828 // matto hIlei paraM khisai paribhavai mANavacceyA 9 / mAipihanAyagAINa jo puNa appevi avarAhe // 829 // tivaM daMDaM kuNaI dahaNaMkaNabaMdhatADaNAIyaM / tammittadosavittI kiriyAThANaM bhave dasamaM 10 // 830 // egArasamaM mAyA annaM hiyayaMmi anna vAyAe / annaM AyaraI vA sakammaNA gUDhasAmattho / 831 // mAyAvatI esA 11 etto puNa lohavattiyA iNamo / sAvajAraMbhapariggahesu satto mahaMtesu // 832 // taha itthIkAmesuM giddho appANayaM ca rkkhNto| anasiM sattANaM vahabaMdhaNamAraNe kuNai // 833 // eseha lohavattI 12 iriyAvahiaM ao pavakkhAmi / iha khalu aNagArassA samiIguttIsuguttassa // 834 // sayataM appama ttassa bhagavao jAva ckkhupmhNpi|nivyi tA suhamA hU iriyAvahiyA kiriya esA 13 // 835 // 'aTTe'tyAdigAthA'STAdazakaM, karaNaM kriyA-karmabandhanibandhanA ceSTA tasyAH sthAnAni-bhedAH kriyAsthAnAni tAni ca trayodaza, tatra 'aTThA'NaTThA hiMsa'tti atra triSu padeSu prAkRtalakSaNena caturyekavacanasya lopo dRzyaH, tato'rthAya-svaparaprayojanAya kriyA arthakriyA, anarthAya-khaparaprayojanAbhAvena kriyA'narthakriyA, hiMsAyai kriyA hiMsAkriyA, athavA'rthoM vidyate yasyAM sA'rthakriyA anarthaH-svaprayojanAbhAvo vidyate yasyAM sA'narthA; hiMsA vidyate yasyAM sA hiMsAkriyA, arzAderAkRtigaNatvAdacpratyayaH, tathA'kasmAd-anabhisandhinA kriyA'kasmAkriyA, tathA 'diTTI yatti dRSTiviparyAsakriyA sUcanAtsUtramitikRtvA, tathA mRSAkriyA tathA'dattAdAnakriyA tathA'dhyAtmakriyA tathA mAnakriyA tathA'mitrakriyA tathA mAyAkriyA tathA lobhakriyA tathA IryApathakriyeti / / 818 // athaitAni krameNa vyAcikhyAsuH prathama kriyAsthAnaM vyAcaSTe-'tase'tyAdi, atra tRtIyAyAH saptamyarthatvAt traseSu-dvIndriyAdiSu sthAvareSu-pRthivyAdiSu bhUteSu-prANiSu yaH kazciddaNDaM-daNDyate AtmA'nyo vA prANI yena sa daNDo-hiMsA, taM nisRjati-karoti kAryeNa-prayojanena, tadevAha-'Ayaparassa va aTTa'tti AtmanaH-svazarIrAdeH parasya vA-bandhuvargAderAya-upakArAya taM kriyAkriyAvatorabhedopacArAdartha. daNDaM-arthakriyAM bruvate tIrthakaragaNadharA iti // 819 // atha dvitIyaM kriyAsthAnamAha-"jo puNe'tyAdi, yaH punaH kazcitsaraTAdikaMkakalAsamUSikAdikaM trasakArya sthAvarakAyaM ca-vanalatAdikaM prayojanavyatirekeNaiva yathAkramaM mArayitvA chittvA ca tyajati sa dharmadharmiNorabhedopacArAdanAya kriyeti 2 // 820 // tRtIyaM kriyAsthAnamAha-'ahI'tyAdi, ayaM sarpAdivairI vA'smAn hiMsitavAn hinasti hiMsiSyati vA ityabhisaMdhinA ahyAdeH-sAdeH makAro'lAkSaNikaH vairiNo vA yo daNDamArabhate-vadhaM vidhatte sa hiMsAdaNDaH dharmadharmiNorabhedopacArAdbhavatyeSa iti 3 // 821 // caturtha kriyAsthAnamAha-'annaddhe'tyAdi, anyArtha-anyeSAM mRgapakSisarIsRpaprabhRtInAM vadhanimittaM 'nisRjati' kSipati 'kANDAdika' zaraleSTuprabhRtikaM anyaM punarAhanyAt ya eSo'kasmAd-anamisandhinA anyavadhArthapravRttyA daNDaH-anyasya vinAzo'kasmAiNDaH, yo vA 'niyaMto'tti avalokayan chedanabuddhyA tRNAdikaM anyat zAlyAdikaM zasyamanAbhogena chidyAditi, ayamartha:-anyasmin zAlyAdimadhyavyavasthite tRNAdike chettumupakrAnte anAbhogato'nyacchAlyAdikaM chiMdyAt eSa vA'kasmAdaNDaH 4 // 822 // paJcamaM kriyAsthAnamAha-'didI'tyAdi, dRSTe:-buddherviparyAso-viparyayo mativibhrama ityarthaH tasmAdayaM-vakSyamANo daNDo bhavati, amumevAha-yo mitramapi sadamitramitikRtvA ghAtayet, yo mitrasyApyamitro'yamiti buddhyA vadhaH sa dRSTiviparyAsadaNDa iti bhAvaH, athavA'pIti prakArAntaradyotane, prAmAdIn ghAtayet , ayamarthaH-prAmamadhyavartinA kenacitkasmizcidaparAdhe kRte samapramapi grAmaM yanmArayati eSa vA dRSTiviparyAsadaNDa iti, yadvA astenamapi steno'yamitikRtvA hanyAdityeSa dRSTiviparyAsaH paJcamaM kriyAsthAnamiti 5 // 823 // 824 // atha SaSThaM kriyAsthAnamAha-'attaTTe'tyAdi, AtmArtha pareSAM vAnAyakAdInAmarthAya yo mRSA vadati sa eSa mRSApratyayiko-mRSAkAraNiko daNDaH SaSTho bhavati 6 // 825 // saptamaM kriyAsthAnamAha-emeve'tyAdi, 'evameva' mRSAvAdadaNDavadAtmanAyakArtha-AtmanaH pareSAM vA nAyakAdInAM nimittaM 'nAiga'tti pAThe tu jJAtyartha-khajanArtha yo gRhNAtyadattaM-anyenAvitIrNameSo'dattavartI adattadaNDakriyAvAnityarthaH 7 // 826 // ayaM punarvakSyamANo bhavati AdhyAtmiko daNDaH, adhyAtma-manastatra bhavo bAhanimittAnapekSaH zoko'bhibhava iti bhAvaH, tamevAha-'navI'tyAdi, yasya sammukhaM na ko'pi kizcidapyaniSTaM jalpati, tathApi hRdayena-manasA kRtvA kizcidatizayena durmanA:-kAluSyabhAgbhavati tasyAdhyAtmikI kriyA 'sIsaiti kathyate, tasya cAdhyAtmikakriyAsthAnasya imAni vakSyamANAni catvAri 'sthAnAni' kAraNAni bhavanti, tAnyevAha-koho' ityAdi, krodho mAno mAyA lobhazcetyetAni catvAri kAraNAnyadhyAtmakriyAyAM bhavantIti, bAhyanimittAnapekSamAbhyantaraniSkAraNakrodhAdisamudbhUtaM daurmanasyamAdhyAtmikakriyeti tAtparyArthaH 8 // 827 // navamaM kriyAsthAnamAha-'jo puNe'tyAdi, yaH punarjAtimadAdinA-jAtikularUpabalazrutatapolAbhaizvaryamadalakSaNenASTavidhena mAnena mattaH san paraM Atmavyatirikta hIlayati-jAtyAdiminindati nikRSTo'yamityAdivacanaiH paribhavatyanekAmiH kadarthanAmirmAnapratyayA eSA kriyeti 9 // 828-829 // dazamaM kriyAsthAnamAha-mAI'tyAdi, yaH punarmAtApitRsvajanAdInAmalpe'pyaparAdhe tInaM daNDaM kurute dahanAGkanabandhatADanAdikaM tanmitradveSavartikriyAsthAnaM, amitrakriyetyarthaH, bhavedazamaM kriyAsthAnamiti, tatra dahanaM-ulmukAdimirdambhanaM aGkanaM-lalATAdiSu cihnakaraNaM bandho-rajjvAdiminiyatraNaM tADanaM kazAdimirAhananaM, AdizabdAdanapAna 159
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ niSedhAdiparigrahaH 10 // / 830 // ekAdazamaM kriyAsthAnamAha - ' egAre'tyAdi, ekAdazaM mAyA - mAyAkriyAsthAnaM yathA hRdaye - manasi anyat - vacaH kriyAvilakSaNaM vAci vacasi anyat - manaH kriyAvilakSaNaM anyatha vAGmAnasavisaMvAdi Acarati - karoti, kathambhUtaH san ? - 'gUDhasAmarthyaH' gUDhe - gopane sAmarthyaM - zaktivizeSo yasya sa tathA, kena kRtvA ? - 'svakarmaNA' nijaceSTitenAkAreGgitAdinA, mAyApratyA eSA kriyeti 11 // 831 // dvAdazaM kriyAsthAnamAha - 'etto' ityAdi, itaH - Urddha punarlobhapratyayA kriyA iyaM vakSyamANA, yathA sAvadyArambhAH- prANyupamardAdinA sapApavyApArA ye parigrahA - dhanadhAnyAdirUpAsteSu mahatsu - guruSu sakto - gADhatarAkAGkSAyuktaH, tathA strISu - yuvatiSu kAmeSu ca - manojJarUparasagandhasparzazabdasvarUpeSu gRddhaH - atyantamamisaktaH, tathA''tmAnamapAyebhyo gADhAdareNa rakSan anyeSAM savAnAM prANinAM vadhabandhanamAraNAni - laguDAdihananarajjvAdisaMyamanaprANavyaparopaNalakSaNAni karoti eSA iha - siddhAnte lobhapratyayAlobhanibandhanA kriyeti // 12 // 832-833 // trayodazaM kriyAsthAnamAha - ato- lobhakriyAnantaramairyApathikIM kriyAM pravakSyAmi, tatra IraNamIryA - gamanaM tadviziSTaH panthA IryApathastatra bhavA airyApathikI, vyutpattimAtramidaM pravRttinimittaM tu yaH kevalayogapratyaya upazAntamohAditrayasya sAtAvedanIya karmabandhaH sA airyApathikI, iha khalvanagArasya sAdhoH samitiSu - IryAsamityAdiSu guptiSu - manogutyAdiSusu guptasyasusaMvRtasya satatamevApramattasyopazAntamohakSINamohasayoga ke valilakSaNaguNasthAnakatrayavartinaH, anyeSAM tu apramattAnAmapi kaSAyapratyaya karmabandhasadbhAvena kevalayoganimittakarmabandhAsambhavAnnApramattazabdenAtra grahaNaM, bhagavataH - pUjyasya yAvaccakSuHpakSmApi nipatati - spandate, idaM ca yogasyopalakSaNaM, tato'yamarthaH - yAvaccakSurnimeSonmeSamAtro'pi yogaH sambhavati tAvatsUkSmA - ekasAmayikabandhatvenAtyalpA sAtabandhanalakSaNA kriyA bhavati, eSA hu: - sphuTamairyApathikI kriyA trayodazIti 121 // / 834 // 835 / / idAnIM 'AgarisA sAmAIe caravihevi egabhave' iti dvAviMzatyuttarazatatamaM dvAramAha sAmAiyaM cauddhA suya 1 daMsaNa 2 desa 3 saba 4 bheehiM / tANa ime AgarisA egabhavaM pappa bhaNivA // 836 // tinha sahassa puhuttaM ca sayapuhuttaM ca hoi viraIe / egabhave AgarisA evaiyA huMti nAyavA // 837 // 'sAme' tyAdi gAthAdvayaM samo - rAgadveSayorapAntarAlavartI madhyasthaH, 'iNa gatau' ayanaM ayo gamanamityarthaH samasya ayaH samAyaH - samIbhUtasya sato mokSAdhvani pravRttiH, samAya eva sAmAkaM viyAderAkRtigaNatvAt svArthika ikaNpratyayaH, ekAntopazAntagamanamiti bhAvaH, tazcaturdhA - caturbhedaM zrutadarzanadeza sarvalakSaNairbhedaiH zrutasAmakaM samyaktvasAmAyikaM dezaviratisAmAyikaM sarvaviratisAmAyikaM cetyarthaH, teSAM ca caturNAmapyete - vakSyamANA AkarSA ekaM bhavaM upalakSaNatvAnnAnAbhavazca prApya - Azritya bhaNitavyAH, tatra AkarSaNamAkarSaH - prathamatayA muktasya vA grahaNamityarthaH, te ca dvidhA - ekabhavikA nAnAbhavikAzca / / 836 / / tatra prathamata ekabhavikAnAha - 'tinhe 'tyAdi, trayANAMsamyaktvasAmAyikazrutasAmAyikadezaviratisAmAyikAnAmekabhave sahasrapRthaktvamAkarSANAmutkarSato bhavati, virate:- sarvaviratestvekabhave zatapRthaktvamAkarSANAmutkarSataH, pRthaktvamiti dviprabhRtirAnavabhyaH, evametAvanta utkarSata ekabhave AkarSA bhavanti jJAtavyAH, paratastu pratipAto'lAbho vA, jaghanyataH punazcaturNAmapi sAmAyikAnAmeka evAkarSa ekasmin bhave bhavati, uktaM cAvazyakacUrNau - 'suyasAmAiyaM ega'bhave jahaneNaM egammi Agarise ukkoseNaM sahassapuhuttaMvArA, evaM sammattassavi, desa viraIe ya savvaviraIe ya puNa jahantreNa ekammi, ukkoseNaM sayapuhuttaMvArA" iti // 837 // atha nAnAbhavagatAn pratipAdayati 1 tinha asaMkhasahassA sahasapuhuttaM ca hoi viraIe / nANabhave AgarisA evaiyA huMti nAyavA // 838 // 'tinhaM' ityAdi, trayANAM - samyaktvazrutadezavirati sAmAyikAnAM nAnAbhaveSvAkarSANAmutkarSato bhavantyasaGkhyeyAni sahasrANi yatastrayANAmapyekasmin bhave sahasrapRthaktvamAkarSANAmuktaM, bhavAzca kSetrapalyopamAsaGkhyeyabhAgagatanabhaH pradezatulyAH 'saMmattadasavirayA paliyassAsaMkhabhAgamecA u / ' [ samyaktva dezaviratAH palyasyAsaMkhabhAgamAtrA eva ] iti vacanAt tataH sahasrapRthaktvaM tairguNitamasaGkhyeyAni sahasrANi bhavanti, sahasrapRthaktvaM ca nAnAbhaveSvAkarSANAmutkarSato bhavati virate:- sarvavirateH, tasyA hi khalvekabhave zatapRthaktvamAkarSANAmuktaM bhavAvASTau tataH zatapRthaktvamaSTabhirguNitaM sahasrapRthaktvaM bhavati, etAvanto nAnAbhaveSvAkarSA bhavanti jJAtavyAH, anye paThati -- 'doha sahassa-' masaMkhA' iti, tatrApi zrutasAmAyikaM samyaktvasAmAyikAnantarIyakatvAdanuktamapi pratipattavyaM, sAmAnyazrutasya tvakSarAtmakasya nAnAbhaveSvAkarSA anantaguNA iti 122 / / 838 / / idAnIM 'sIlaMgadvArasasahassa' tti trayoviMzatyuttarazatatamaM dvAramAha sIlaMgANa sahassA aTThArasa ettha huMti niyameNaM / bhAveNaM samaNANaM akkhaMDacarittajuttANaM // 839 // joe 3 karaNe 3 sannA 4 iMdiya 5 bhomAi 10 samaNadhamme ya 10 / sIlaMgasahassANaM aTThAragassa niSpattI // 840 // karaNAi~ tinni jogA maNamAINi havaMti karaNAI / AhArAI 160
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ sannA cau soyAiMdiyA paMca // 841 // bhomAI nava jIvA ajIvakAo ya samaNadhammo ya / vaMtAidasapayAro evaM Thiya bhAvaNA esA // 842 // na karai maNeNa AhArasannavippajadago u niyameNa / soiMdiyasaMvaraNo puDhavijie khaMtisaMjutto // 843 // iya mahavAijogA puDhavIkAe havaMti dasa bheyA / AukkAyAIsuvi ia ee piMDiaMtu sayaM // 844 // soiMdieNa evaM sesehivi jaM imaM tao paMca / AhArasannajogA iya sesAhiM sahassadugaM // 45 // evaM maNeNa vayamAiesu evaM tu chassahassAiM / na kare sesehipi ya ee sadhevi aTThArA // 846 // zIlAnAnAM-cAritrAMzAnAM tatkAraNAnAM vA sahasrANyaSTAdaza 'atra' yatidharme zAsane vA bhavanti-syuniyamena-avazyambhAvena na nyUnAnyadhikAni veti bhAvaH, kathamityAha-'bhAvena' vizuddhapariNAmena, bahirvRttyA tu kalpapratisevayA nyUnAnyapi syuriti bhAvaH, keSAmityAha-zramaNAnAM-sAdhUnAM, na punaH zrAvakANAM, sarvaviratAveva teSAmuktasaGkhyAkAnAM sambhavAt , athavA bhAvena zramaNAnAM na tu dravyazramaNAnAM, teSAmapi kiMvidhAnAmityAha-'akhaNDacaritrayuktAnAM' samapracaraNapratipannAnAM na tu darpapratiSevayA khaNDitacAritrAMzAnAM, nanvakhaNDacAritrA eva sarvaviratA bhavanti tatkhaNDane asarvaviratatvaprasakteH, tathAhi-paDivajja aikamme paMca' ityAgamaprAmANyAt sarvavirataH pacApi mahAvratAni pratipadyate atikrAmati ca pazcApyeva naikAdikamiti kathaM sarvaviraterdezakhaNDanamiti ?, atrocyate, satyametat, kintu pratipasyapekSaM sarvaviratatvaM, paripAlanApekSayA tvanyathA'pi sajvalanakaSAyodayAtsyAt , ata evoktam-"sabvevi ya aiyArA saMjalaNANaM tu udayao hotI"ti [sarve'pyaticArAzca saMjvalanAnAmevodayato bhavanti] aticArA hi cAritradezakhaNDanarUpA eva, tathaikavratAtikrame sarvavratAtikrama iti yadukkaM tadapi vivakSayA, sAyaM-"cheyassa jAva dANaM tAva aikamA neva egapi / egaM ai. kamaMto aikamme paMca mUleNaM ||1||"[chedsy yAvadAnaM tAvadatikrAmyati naivaikamapi / ekamatikAmyan atikrAmyati paJca (zodhizca ) mUlena // 1 // ] evameva hi dazavidhaprAyazcittavidhAnaM saphalaM syAt, anyathA mUlAyeva tatsyAt , vyavahAranayatazcAticArasambhavaH nizcayatastvasarvaviratatayA bhaGga eveti paryAptaM prapaJceneti // 839 // kathaM punarekavidhasya zIlasyAGgAnAmaSTAdaza sahasrANi bhavantItyAha'joe' ityAdi, yoge-karaNAdivyApAre viSayabhUte karaNe-yogasyaiva sAdhakatame manaHprabhRtike, saMjJAdIni catvAri padAni dvandvaikatvavanti, tatra saMjJAsu-cetanAvizeSarUpAsu AhArAdiSu indriyeSu-akSeSu protrAdiSu bhUmyAdiSu-pRthivyAdijIvakAyedhvajIvakAye ca zramaNadharme cakSAntyAdau zIlAsahasrANAM prastutAnAmaSTAdaza parimANamasya vRndasyetyaSTAdazakaM tasya niSpattiH-siddhirbhavati // 840 // yogAdIneva vyAkhyAtumAha-'karaNAIti vibhaktilopAtkaraNAdayaH-karaNakAraNAnumatayatrayo yogA bhavanti, tathA manaAdIni tu-manovacanakAyarUpANi punarbhavanti-syuH karaNAni trINyeva, tathA AhArAdayaH-AhArabhayamaithunapariprahaviSayA vedanIyabhayamohanIyavedamohanIyalobhakaSA. yodayasampAdyA adhyavasAyavizeSarUpAH, 'ca'tti catasraH saMjJA bhavanti, tathA zrotrAdIni-pazcAnupUrvyA zrotracakSurghANarasanasparzanAnIndriyANi pazca bhavanti, uttarottaraguNAvAptisAdhyAni zIlAkSAnIti jJApanArthamindriyeSu pazcAnupUrvIti, tathA bhUmyAdayaH-pRthivyaptejovAyuvanaspatidvitricatuHpaJcendriyA nava jIvA-jIvakAyAH, ajIvakAyastu-ajIvakAyaH punardazamo yaH parihAryatayoktaH sa ca mahAmUlyavatrapAtrasuvarNarajatAdirUpo duSpratyupekSitApratyupekSitadUSyapustakacarmatRNapazcakAdirUpazca, tathA zramaNadharmastu-yatidharmaH punaH kSAntyAdi:-kSAntimArdavArjavamuktitapaHsaMyamasatyazaucAkizcanyabrahmacaryarUpo dazavidha iti, 'evaM'ti evamuktanyAyena 'sthite auttarAdharyeNa paTTakAdau vyavasthite tricatuHpaJcadazadazaso mUlapadakalApe 'bhAvanA' bhaGgaprakAzanA 'eSA anantaravakSyamANalakSaNA zIlAGganiSpattiviSayeti // 841 // 842 // tAmevAha na kareItyAdi, na karotIti karaNalakSaNaH prathamayoga upAttaH, manaseti prathamaM karaNaM, 'AhArasannavippajaDhagotti AhArasaMjJAviprahINaH san , anena ca prathamasaMjJA tathA niyamena-avazyantayA zrotrendriyasaMvaraNo-niruddharAgAdimacchrotrendriyapravRttiH, anena ca prathamendriyaM, evaMvidhaH san kiM na karotItyAha-pRthivIjIvAn ArambhaviSayAniti zeSaH, pRthivIjIvArambhaM na karotIti tAtparyArthaH, anena ca prathamajIvasthAnaM, kSAntisaMyukta:-kSAntisampannaH, anena ca prathamazramaNadharmabheda ukta iti // 843 // tadevamekaM zIlAGgamAvirbhAvitamiti, atha zeSANyapi tAnyatidezato darzayannAha-iye'tyAdi, 'iti' anenaiva pUrvoktAmilApena mArdavAdiyogAt-mArdavArjavAdipadasaMyogena 'pRthivIkAye pRthivIkAyamAzritya pRthivIkAyArambhamityamilApenetyarthaH sambhavanti-syurdaza bhedA-daza zIlavikalpAH, apkAyAdiSvapi navasu sthAneSu, apizabdo dazetyasyeha sambandhanArthaH, ityanena krameNa ete sarve'pi bhedAH 'piMDiyaM tu'tti prAkRtatvAt piNDitAH punaH santaH athavA piNDitaM-piNDamAzritya zata-zatasaGkhyAH syuriti, zrotrendriyeNaitat zataM labdhaM, zeSairapi cakSurAdibhiryad-yasmAdidaM zataM pratyekaM labhyate, tato militAni paJca zatAni syuH, paJcatvAdindriyANAM, etAni cAhArasaMjJAyogalabdhAni iti, evaM zeSAbhirapi bhayasaMjJAdimistisRmiH paJca pazca zatAni syuH, sarvamIlane ca sahasradvayaM syAt , yatazcatasraH saMjJA iti, etatsahasradvitayaM manoyogena labdhaM, 'vayamAiesu'tti vAgAyoH vacanakAyayoH pratyekametatsahasradvayaM, ityevaM SaT sahasrANi, trisaGkhyatvAt manovacanakAyayogAnAM, etAni na karotItyanena labdhAni, zeSayorapi ca kAraNAnumatyoH SaT SaT sahasrANi syuH, ete anantaroktAH sarve'pi zIlabhedAH piNDitAH santo'STAdaza sahasrANi bhavantIti / AlApakagAthAzcaivamatra karaNIyAH-'na karemi maNasA''hArasannavirao u soya 161
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgutto | puDhavIkAyAraMbhaM khaMtiguNe vaTTamANo'haM // 1 // evaM maddavaguNe vaTTamANo'haM 2 / ajjavaguNe vaTTamANo'haM 3 / yAvadvaMbhaguNe vaTTamANo'haM 10 / evamapkAyAdiSvapi gAyA bhaNanIyAH / tathA kAremi na maNasAhArasannavirao u soyasaMgutto / puDhavIkAyAraMbhaM khaMtiguNe vaTTamANo'haM // 1 // ' ityAdi tathA -- 'na'Numanne maNasAhArasannavirao u soyasaMgutto / puDhavIkAyAraMbhaM khaMtiguNe vaTTamANo'haM // 1 // ityAdi / nanvekakayoge evASTAdaza sahasrANi syuryadA tu vyAdisaMyogajanyA bhaGgakA iha gRhyante tadA bahutarAH syuH, tathAhi - ekanyAdisaMyogena yogeSu sapta vikalpAH, evaM karaNeSvapi, saMjJAsu paJcadaza, indriyeSvekatriMzat, bhUmyAdiSu trayoviMzatyadhikaM sahasraM, evaM kSamAdiSvapIti, eSAM ca rAzInAM parasparaguNane dve koTIsahasre trINi koTIzatAni caturazItiH koTayaH ekapaJcAzallakSANi trINi SaSTiH sahasrANi dve zate pazcaSaSTizceti ( 23845163265 ) tataH kimityaSTAdazaiva sahasrANyuktAni ?, ucyate, yadi zrAvakadharmavadanyatarabhaGgakena sarvaviratipratipattiH syAttadA yujyeta tadbhaNanaM, na caivamekatarasyApi zIlAGgabhaGgakasya zeSasadbhAva eva bhAvAdanyathA sarvaviratireva na syAditi, uktaM ca ____"ittha imaM vinneyaM aidaMpajjaM tu buddhimaMtehiM / ekkaMpi suparisuddhaM sIlaMgaM sesasanbhAve // 1 // " asyA vyAkhyA - atra - zIlAGgAdhikAre idaM vijJeyamaidamparya-tattvaM buddhimadbhiH puruSaiH, yaduta - ekamapi suparizuddhaM zIlAGgaM zeSasadbhAve - tadaparazIlAGgasattAyAmeva, tadevaM samuditAnyevaitAni bhavantIti na vyAdisaMyogabhaGgakopAdAnaM api tu sarvapadAntyabhaGgasyeyamaSTAdazasahasrAMzatoktA, yathA trividhaM trividhenetyasya navAMzateti, ata eva zrAvakANAmetAni na bhavantyeva, kintu manaH sthairyasampAdanArthaM te'pyanumatipradhAnena svAmilApena gAthoccAraNamAtramAsUtrayanti, amilApazcAyaM--na kareMtI maNasAhArasannavirayA u soyasaMguttA / puDhavIkAyAraMbhaM dhannA je khaMtiguNajuttA 1 // 1 // evaM dhannA je maddavujjuttA 2, dhannA je ajjabujjuttA 3, evaM yAvaddhannA je baMbhaguNajuttA', ityAdi // 844 // 845 || 846 / / 123 / idAnIM 'nayasattagaM' ti caturviMzatyuttarazatatamaM dvAramAha- negama 1 saMgaha 2 vavahAra 3 rijjusue 4 ceva hoi boddhave / sadde 5 ya samabhirUDhe 6 evaMbhUe 7 ya mUlanayA // 847 // ekkeko ya sayaviho satta nayasayA havaMti evaM tu / bIovi ya Aeso paM'ceva sayA nayANaM tu // 848 // anekadharmakaM vastvanavadhAraNapUrvakamekena nityatvAdyanyatamena dharmeNa pratipAdya svabuddhiM nIyate - prApyate yenAmiprAyavizeSeNa sa jJAturamiprAyavizeSo nayaH, ayamatra tAtparyArthaH - iha yo nAma nayo nayAntarasApekSatayA syAdvAdalAnchitaM vastu pratipadyate sa paramArthataH paripUrNaM vastu gRhNAtIti pramANa evAntarbhavati, yastu nayavAdAntaranirapekSatayA svAbhipretenaiva dharmeNAnavadhAraNapUrvakaM vastu paricchettumamitraiti sa vastvekadezaparigrAhakatvAnnaya ityucyate, sa ca niyamAnmithyAdRSTireva ayathAvasthitArthavastuparimAhakatvAt, ata evoktamanyatra 'savve nayA micchAvAiNo'tti [sarve nayA midhyAvAdinaH ] yata eva ca nayavAdo mithyAvAdaH tata eva ca jinapravacanavedino mithyAvAditvaparijihIyA sarvamapi syAtkArapurassaraM bhASante na tu jAtucidapi syAtkAravirahitaM yadyapi ca lokavyavahArapathamavatIrNA na sarvatra sarvadA sAkSAtsyAtpadaM prayuJjate tathApi tatrAprayukto'pi sAmarthyAt syAcchando draSTavyaH, prayojakasya kuzalatvAt, uktaM ca- 'aprayukto'pi sarvatra, syAtkAro'rthAtpratIyate / vidhau niSedhe'nyatrApi, kuzalazcetprayojakaH // 1 // ' atra 'anyatrApI'ti anuvAdAtidezAdivAkyeSu / te ca nayA mUlabhedApekSayA sapta, tathA cAha - ' negame' tyAdi, naigamaH saMgraho vyavahAra RjusUtrazcaiva bhavati boddhavyaH / zabdazca samamirUDha evaMbhUtazceti mUlanayA iti gaathaasngkssepaarthH| tatra na ekaM naikaM nAyaM nav kintu na iti 'an khare' iti na bhavati, prabhUtAnItyarthaH, tato naikaiH - prabhUtasaGkhyAkairmAnaiH -mahAsAmAnyAvAntarasAmAnyavizeSAdiviSayaiH pramANairmimIte - paricchinatti vastujAtamiti naigamaH, pRSodarAditvAdiSTarUpasiddhiH, yadvA nizcito gamo naigamaH parasparaviviktasAmAnyAdivastugrahaNaM sa eva prajJAderAkRtigaNatayA svArthikANpratyayavidhAnAnnaigamaH, athavA gamA:panthAno naike gamA yasya sa naigamaH, pRSodarAditvAtkakArasya lopaH, bahuvidhavastvabhyupagamapara ityarthaH tathAhi - eSa sattAlakSaNaM mahAsAmAnyamavAntarasAmAnyAni ca dravyatvaguNatva karmatvAdIni tathA antyAn vizeSAn -sakalAsAdhAraNarUpAn avAntaravizeSAMzca- pararUpavyAvartanakSamAn sAmAnyAdatyantavinirluThitasvarUpAn pratipadyate, yato'sAvevamAha -saMvinniviSTAH kila padArthavyavasthitayaH, tatra sarveSvapi padArtheSu dravyAdirUpeSu sat sadityavizeSeNa pratyaya upajAyate vacanaM ca na caite tathArUpe pratyayavacane dravyAdimAtranibandhane, dravyAdInAmasarvavyApakatvAt, tathAhi-- yadi dravyamAtranibandhanaH saditi pratyayastarhi sa guNAdiSu na bhavet, tatra dravyatvAbhAvAt, guNamAtranibandhanave dravyAdiSu na syAt, tatra guNatvAbhAvAt evaM sarvatrApi bhAvanIyaM, tato'sti dravyAdibhyo vyatiriktaM mahAsattAkhyaM nAma sAmAnyaM yadvazAdavizeSeNa sarvatra saditi pratyaya iti / tathA navasu dravyeSu dravyaM dravyamityanugatAkArapratyayadarzanAt dravyatvaM nAmAvAntarasAmAnyaM pratipattavyaM, evaM guNatvakarmatvagotvAzvatvAdInyapi, amUni cAvAntarasAmAnyAni sAmAnyavizeSA ityucyante, yata etAni svasvAdhAravizeSeSu anugatAkArapratyayavacanahetutvAt sAmAnyAni vijAtIyebhyo vyAvartamAnatvAcca vizeSA iti sAmAnyavizeSAH, tathA tulyajAtiguNakriyAdhArANAM nityadravyANAM paramANvAkAzadigAdInAmatyantanyAvRttibuddhihetutvAdantyA vizeSAH te ca yoginAmeva pratyakSAH asmadAdInAM tvanumeyAH, tathAhi - tulyajAtiguNakriyAdhArAH paramANavo vyAvartakadharmasambandhino vyAvRttipratyayaviSayatvAt, muktAphalarAzyantargatasaci " 162
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ hamuktAphalavat , ye cAvAntaravizeSA ghaTapaTAdInAmitaretaravyAvartanakSamAste AbAlagopAlAGganAdijanAnAmapi pratyakSAH, ete ca mahAsAmAnyAvAntarasAmAnyAMtyavizeSAvAntaravizeSAH parasparavisakalitasvarUpAstathaiva pratibhAsamAnatvAt , tathAhi-na sAmAnyapAhiNi vijJAne vizeSAvabhAsaH nApi vizeSagrAhiNi sAmAnyAvabhAsaH, tataH parasparaviniTuMThitakharUpAH, tathA cAtra prayogaH-yadyathA'vabhAsate tattathAsbhyupagantavyaM, yathA nIlaM nIlatayA, avabhAsante ca te parasparavisakalitasvarUpA iti naigmH| nanveSa yadi sAmAnyavizeSAbhyupagamaparastarhi yatsAmAnyaM tad dravyaM ye tu vizeSAste paryAyA iti paramArthato dravyAstikaparyAyAstikanayamatAvalambitvAt samyagdRSTireva pratipannajinamatatvAttathAvidhasamyagjainasAdhuvat tataH kathaM mithyAdRSTiH ?, tadetadyuktaM, pratipannajinamatatvAsiddheH, parasparavisaMkalitasAmAnyavizeSAbhyupagamAt , tathAhi-eSa parasparamekAntato vibhinnAveva sAmAnyavizeSAvicchati, guNaguNinAmavayavAvayavinAM kriyAkArakANAM cAtyantabhedaM, na puna nasAdhuriva sarvatrApi bhedAbhedAvato mithyAdRSTiH kaNAdavat, kaNAdenApi hi sakalamapyAtmIyaM zAstraM dvAbhyAmapi dravyAstikaparyAyAstikanayAbhyAM samarthitaM tathApi tanmithyAtvaM, svaviSayapradhAnatayA parasparamanapekSayoH sAmAnvavizeSayorabhyupagamAt, uktaM ca-"jaM sAmannavisese paropparaM vatthuto ya se minne / (pranthAnaM 10000) mannai aJcaMtamato micchAdiTThI kaNAdovva / / 1 // dohivi naehiM nIyaM satthamulUgeNa tahavi micchattaM / jaM savisayappahANataNeNa annonnaniravekkhA // 2 // " [yat sAmAnyavizeSau parasparaM vastutazca tI minnau / manyate atyantaM ataH kaNAda iva mithyAdRSTiH // 1 // dvAbhyAmapi nayAbhyAmulUkena zAstraM nItaM tathApi mithyAtvaM / yat svaviSayapradhAnatvAt anyo'nyanirapekSau (iti vdti)||2||] 1 / tathA saGgRhAti-azeSavizeSAtirodhAnadvAreNa sAmAnyarUpatayA samastaM jagadAdatte iti saGgraha,, tathAhi-ayamevaM manyate-sAmAnyamevaikaM tAttvikaM na vizeSAH, te hi bhAvalakSaNasAmAnyAvyatiriktA vA bhaveyuravyatiriktA vA? gatyantarAbhAvAt, prathamapakSe na santyeva vizeSAH, bhAvAvyatiriktatvAdAkAzakuzezayavat , atha dvitIyaH pakSastarhi vizeSA api bhAvamAtrameva, tathAhi-bhAvamAtraM vizeSAstavyatiriktatvAt , iha yadyasmAdavyatiriktaM tattadeva, yathA bhAvasya svarUpaM, avyatirekiNazca bhAvAdvizeSA iti, kiM ca-vizeSAgraho vizeSeNa tyAjyo vizeSavyavasthApakapramANAbhAvAt , tathAhi-bhedarUpA vizeSAH, na ca kizcana pramANaM bhedamavagAhate, pratyakSaM hi bhAvasampAditasattAkaM atastameva sAkSAtkartumalaM nAbhAvaM, amAvasya sakalazaktiviraharUpatayA tadutpAdane vyApArAbhAvAt , anutpAdakasya ca sAkSAtkaraNe sarvasAkSAtkaraNaprasaGgaH, tathA ca sati vizeSAbhAvAtsarvo'pi draSTA sarvadarzI syAt , aniSTaM caitat , tasmAdbhAvaprAhakameva pratyakSameSTavyaM, sa ca bhAvaH sarvatrAviziSTastathaiva tena grAhya iti na pratyakSAd vizeSAvagatiH, nApyanumAnAdeH, pratyakSapUrvakatvAccheSapramANapaTalasya, tataH sAmAnyameva paramArthataH sat na vizeSA iti saGgrahaH 2 / tathA vyavaharaNaM vyavahAraH, yadivA vizeSato'vahiyate-nirAkriyate sAmAnyamaneneti vyavahAraH, vizeSapratipAdanaparo vyavahAranaya ityarthaH, sa hyevaM vicArayati-yadi sadityukte ghaTapaTAdyanyatamo vizeSa eva ko'pyanirdiSTasvarUpaHpratIyate na saGghahanayasammataM sAmAnyaM tasyArthakriyAsAmarthya vikalatayA sakalalokavyavahArapathAtItatvAt tato vizeSa evAsti na sAmAnyaM, itazca na sAmAnyamupalabdhilakSaNaprAptasya tasyAnupalabdheH, iha yadu palabdhilakSaNaprAptaM sannopalabhyate tadasaditi vyavahartavyaM, yathA kacitkevalabhUtalapradeze ghaTo, nopalabhyate copalabdhilakSaNaprAptaM sat saGghahanayasammataM sAmAnyamiti svabhAvAnupalabdhiH, api ca-sAmAnyaM vizeSebhyo vyatiriktaM syAdanyatirikaM vA syAt, yadyAyaH pakSastarhi sAmAnyasyAbhAva eva, vizeSavyatiriktasya sAmAnyasyAsambhavAt , na hi mukulitArdhamukulitAdivizeSavikalaM kimapyAkAzakusumamastIti paribhAvanIyametat , athAvyatiriktaM tato vizeSA eva na sAmAnyaM tadavyatiriktatvAttatsvarUpavat , yadapi cokaM 'pratyakSaM bhAvasampAditasakalasacAkaM atastameva sAkSAtkartumala'mityAdi, tadapi bAlapralapitaM, pratyakSaM hi nAma tena sampAdivasattAkamucyate yadutpannaM satpratyakSaM sAkSAt karoti, kurute ca pratyakSaM sAkSAt ghaTapaTAdirUpaM vizeSaM na saGghahanayasammataM sAmAnyaM, na ca vizeSo ghaTapaTAdirUpo'bhAvo bhAvAtmakatvAt, tato nArthakriyAzaktivikala ityadoSaH, tato vizeSa eva pratyakSAdipramANaprasiddho na sAmAnyamiti sAmAnyAgraha eva tyAjyo na vizeSAmahaH, kizca-yadevArthakriyAkAri tadeva paramArthasat , na ca sAmAnya dohAdikriyAsUpayujyate kintu vizeSA eva gavAdayaH tatasta eva tAttvikAH na sAmAnyamiti, eSa ca vyavahAranayo lokasaMvyavahAraparaH tato yadeva loko'bhimanyate tadevaiSo'pi na zeSa santamapi, lokazca bhramarAdau paramArthataH paJcavarNAdyupete'pi kRSNavarNAditvameva pratipannaH, tasya spaSTatayopalabhyamAnatvAt , tata eSo'pi tadanuyAyitayA tadevecchati na zeSAn sato'pi zuklAdIn varNAniti 3 / tathA Rju-praguNamakuTilamatItAnAgataparakIyavakraparityAgAdvartamAnakSaNavivarti svakIyaM ca sUtrayati-niSTadvitaM darzayatIti RjusUtraH, yadivA Rjuzruta iti zabdasaMskAraH, tatra RjuHpUrvoktavakraviparyayAdabhimukhaM zrutaM-jJAnamasyeti RjuzrutaH, zeSajJAnAnabhyupagamAt , tathAhi-ayaM manyate yadatItamanAgataM vA tadyathAkramaM vinaSTatvAt alabdhAtmalAbhAca nArthakriyAsamartha nApi pramANagocaro'tha cArthakriyAsamartha pratyakSAdipramANapathamavatIrNa vastu na zeSaM, anyathA zazazRGgAderapi vastutvaprasaktaH, tato'rthakriyAsAmarthyavikalatvAta pramANapathAtItatvAca nAtItamanAgataM vA vastu, yadapi ca parakIyaM vastu tadapi paramArthato'sat niSprayojanatvAt paradhanavat , eSa ca RjusUtro vArtamAnikaM vastu pratipadyamAno liGgavacanaminnamapyekaM pratipadyate, tatraikamapi triliGgaM yathA taTastaTI taTaM, tathaikamapi ekavacana dvivacanabahuvacanavAcyaM yathA gururgurU guravaH godau grAmaH Apo jalaM dArAH kalatramityAdi, nikSepacintAyAM ca nAmasthApanAdravyabhAvarUpAMzcaturo'pyasau nikSepAnabhimanyate 4 / tathA zabdyate-pratipAdyate vastveneneti 163
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ zabdaH, zabdasya yo vAcyo'rthaH sa eva yena nayena tattvato gamyate na zeSaH sa naya upacArAt zabda ityucyate, asya ca dvitIyaM nAma sAmprata iti, sAmpratavastvAzrayaNAt sAmprataH, tathAhi-eSo'pi RjusUtranaya iva sAmpratameva vastvabhyupagacchati nAtItamanAgataM vA, nApi vartamAnamapi parakIyaM, api ca-nikSepacintAyAM bhAvanikSepameva kevalameSa manyate na nAmAdIna nikSepAna , tathA ca nAmAdinikSepanirAkaraNAya pramANamAha-nAmasthApanAdravyarUpA ghaTA na ghaTAH ghaTakAryakAritvAbhAvAt yad ghaTakAryakAri na bhavati tanna ghaTo yathA paTastathA cAmI ghaTA ghaTakAryakAriNo na bhavanti tasmAnna ghaTA iti nAmAdighaTAnAM ghaTatvAbhAvaH, itazca ghaTatvAbhAvastalliGgAdarzanAt , na khalu nAmAdighaTeSu ghaTaliGgaM pRthubudhnodarAdyAkArarUpaM jaladhAraNarUpaM vA kimapyupalabhAmahe, anupalabhamAnAzca teSu kathaM ghaTavyapadezapravRttimicchAmaH ?, api ca-nAmAdIn ghaTAn ghaTatvena vyapadizata RjusUtrasya pratyakSavirodhaH, aghaTarUpatayA paTAdInAmiva teSAM pratyakSata upalabhyamAnatvAt / anyacca eSa liGgavacanabhedAdvastuno bhedaM pratipadyate, yathA anya eva taTIzabdasya bAcyo'rthaH anya eva taTazabdasya pulliMgasya, apara eva ca napuMsakaliGgasya, tathA anya eva gururityekavacanavAcyo'rthaH anya eva ca gurava iti bahuvacanavAcyaH, tato na bahuvacanavAcyo'rtha ekavacanena vaktuM zakyate, nApyekavacanavAcyo bahuvacanena, tathA na pu~lliGgArtho napuMsakaliGgena vaktuM zakyaH nApi strIliGgena nApi napuMsakaH puMlliGgena strIliGgena vA nApi strIliGgaH puMlliGgena napuMsakaliGgena vA, arthAnanuyAyitayA teSAmarthato minnatvAt , tathA cAtra prayoga:-ye parasparamarthato'nanuyAyinaste minnArthA iti vyavahartavyAH yathA ghaTapaTAdizabdAH, parasparamarthato'nanuyAyinazca liGgavacanabhedabhinnAH zabdA iti, ye vindrazakrapurandarAdayaH zabdAH surapatiprabhRtilakSaNamekamabhinnaliGgavacanamadhikRtyAbhinnaliGgavacanAsteSAmaminno'rya ityekArthatA 5 / tathA sam-ekIbhAvena amirohati-vyutpattinimittamAskandati zabdapravRttau yaH sa samabhirUDhaH, eSa hi paryAyazabdAnAmapi pravibhaktamevArthamamimanyate, yathA ghaTanAd ghaTaH, viziSTA kAcanApi yA ceSTA yuvatimastakAdyArohaNAdilakSaNA sA paramArthato ghaTazabdavAcyA, tadvatyarthe punarghaTazabdaH pravartate upacArAt, evaM 'kuTa kauTilye' kuTanAt kuTaH, atra pRthubunodarakambugrIvAdyAkArakauTilyaM kuTazabdavAcyaM, tathA 'uma uMbha pUraNe' kuH-pRthivI tasyAM sthitasya umbhanAt-pUraNAtkumbhaH, atra yat pRthivyAM sthitasya pUraNaM tatkumbhazabdavAcyaM, evaM sarveSAmapi paryAyazabdAnAM nAnAtvaM pratipadyate, vadati ca-na zabdAntarAmidheyaM vastu dravyaM paryAyo vA tadanyazabdavAcyavasturUpatAM sakrAmati, na khalu paTazabdavAcyo'rtho jAtucidapi ghaTazabdavAcyavasturUpatAmAskandati tathA'nupalambhAt Askandane vA vastusAkaryApattiH, tathA ca sati sakalalokaprasiddhapratiniyataviSayapravRttinivRttyAdivyavahArocchedaprasaGgaH, tato ghaTAdizabdavAcyAnAmarthAnAM kuTAdizabdavAcyArtharUpatA'nAskandanAnna kuTAdayaH zabdA ghaTAdyarthavAcakA iti viminnArthAH paryAyazabdAH, pramANayati ca-iha ye ye pravibhaktavyutpattinimittakAH zabdAste te viminnArthAH yathA ghaTapaTazakaTAdizabdAH, bhinnavyutpattinimittakAzca paryAyazabdA iti, yatpunaravicAritapratItibalAdekArthAmidhAyakatvaM paryAyazabdAnAM pratipAdyate, tadasamIcInamatiprasaGgAt, tathAhi-yadi yuktiriktA'pi pratItiH zaraNIkriyate tarhi mandamandaprakAze davIyasi deze saMniviSTamUrtayo viminnA api nimbakadambAzvatthakapitthAdaya ekatAkAratAmAbibhrANAH pratItipathamavatarantItyekatayaiva te'bhyupagantavyAH, na caitadasti, viviktatatsvarUpagrAhipratyanIkapratyayopanipAtabAdhitatvena pUrvapratIterviviktAnAmevaiteSAmabhyupagamAt , evamanyatrApi bhAvanIyaM, anyacca-zabdanaya! yadi tvayA parasparamarthato bhinnatvAlliGgavacanabhinnAnAM zabdAnAM bhinnArthatA vyavahiyate tataH paryAyazabdAnAmapi kiM na vibhinnArthatAvyavahAraH kriyate ?, teSAmapi parasparamarthato bhinnatvAttasmAnnaikArthavAcinaH paryAyadhvanaya iti 6 / tathA evaMzabdaH prakAravacanaH evaM-yathA vyutpAditastaM prakAraM bhUtaH-prApta evambhUtaH zabdaH tatsamarthanapradhAno nayo'pyevambhUtaH upacArAt, ayaM hi zabdamarthena vizeSayati, arthavazAnnaiyatye vyavasthApayatIti bhAvaH, yathA sa eva tattvato ghaTazabdo yazceSTAvantamartha pratipAdayati na zeSaH, tathA artha zabdena vizeSayati, zabdavazAttacchabdavAcyamartha pratiniyataM vyavasthApayatIti bhAvaH, yathA yA ghaTazabdavAcyatvena prasiddhA ceSTA sA ghaTanAt ghaTa iti vyutpattyarthaparibhAvanAbalAt yoSidAdimastakArUDhasya ghaTasya jalAharaNAdikriyArUpA draSTavyA na tu sthAnabharaNakriyArUpA, tatazca yasminnarthe zabdo vyutpAdyate sa vyutpattinimittamartho yadaiva svarUpato vartate tadaiva taM zabdaM pravartamAnamabhipreti na zeSakAlaM, yathodakAdyAharaNavelAyAM yoSidAdimastakArUDho viziSTaceSTAvAn ghaTo ghaTazabdavAcyo na zeSo ghaTazabdavyutpattinimittazUnyatvAt paTAdivat , tathA ghaTazabdo'pi tattvataH sa eva draSTavyo yazceSTAvantamartha pratipAdayati na zeSaH, zeSasya svAbhidheyArthazUnyatvAt , evaM caiSa vyutpattinimittAstitvabhUSitameva tAttvikaM zabdamabhilapati, ya eva paJcendriyatrividhabalAdirUpAn dazavidhAna prANAn dhArayati sa eva nArakAdirUpaH sAMsArikaH prANI jIvazabdavAcyo na siddhaH, sUtroktasvarUpaprANadhAraNalakSaNavyutpattinimittAsambhavAt , siddhastvAtmAdizabdavAcyaH, atati-sAtatyena gacchati tAMstAna jJAnadarzanasukhAdiparyAyAnityAdyAtmAdizabdavyutpattinimittasambhavAditi 7 // 847 // sampratyeteSAmeva nayAnAM prabhedasaGkhyAdarzanArthamAha-ekeke'tyAdi, nayA mUlabhedApekSayA yathoktarUpA naigamAdayaHsapta, ekaikazca prabhedataH zatavidhaH, tataH sarvabhedagaNanayA sapta nayazatAni bhavanti, anyo'pi cAdezo-matAntaraM paJcaiva zatAni nayAnAM bhavantIti, tathAhi-zabdasamabhirUdvaivambhUtAnAM trayANAmapi nayAnAM zabdaparatvenaikatvavivakSaNAt paJcaiva mUlanayAH, pratyekaM ca zataprabhedatve paJca zatAnIti, apizabdAt SaT catvAri zatAni dve vA zate, tatra SaT zatAnyevaM-naigamaH sAmAnyaprAhI saGghahe praviSTo vizeSamAhI tuvyavahAre, tataH SaDeva mUlanayAH, ekaikazca prabhedataH zatabheda - iti SaT zavAni, tathA sahavyavahAraRjusUtrazabdA iti catvAra eva mUlanayAH ekaikazca zavavidha iti catvAri zatAni, zavadayaM tu 164
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ naigamAdInAM RjusUtraparyanvAnAM caturNA dravyAstikatvAt zabdAdInAM tu trayANAM paryAyAstikatvAttayozca pratyekaM zatabhedatvAt , athavA yAvanto vacanapathAstAvanto nayA ityasaGkhyAtAH pratipattavyAH 124 // 848 // idAnIM 'vatthaggahaNavihANaM ti paJcaviMzatyuttaraM zavatamaM dvAramAha janna tayaTThA kIyaM neva vuyaM jaM na gahiyamannasiM / AhaDapAmicaM ciya kappae sAhuNo vatthaM / / 849 // aMjaNakhaMjaNakadamalitte, mUsagabhakkhiyaaggividaDDhe / unniya kuhiya palavalIde, hoha vivAgo muha asuho vA // 850 // navabhAgakae vatthe cauro koNA ya dunni aMtAya / do kanAvadyIu majjhe vatthassa ekaM tu // 851 // cattAri devayA bhAmA, duve bhAgA ya mANusA / AsurA ya duve bhAgA, ego puNa jANa rkkhso|| 852 // devesu uttamo lAmo, mANusesu ya mjjhimo| Asu resa ya gelanaM, maraNaM jANa rkkhse||853 // iha tAvadvastramekendriyavikalendriyapaJcendriyAvayavaniSpattibhedAt tridhA bhavati, tatra ekendriyAvayavaniSpanna kArpAsikAdi, vikalendriyAvayavaniSpanaM kauzeyakAdi etacca kAraNa eva gRhyate, paJcendriyAvayavaniSpannaM aurNikAdi, punarekaikaM tridhA-yathAkRtAlpaparikarmabahuparikarmabhedAt, tatra yAni parikarmarahitAnyeva tathAsvarUpANi labhyante tAni yathAkRtAni, yAni caikavAraM khaNDitvA sIvitAni tAnyalpaparikamANi, yAni punarbahudhA khaNDitvA sIvitAni tAni bahuparikarmANi, iha ca yAnyalpaparikarmANi vasrANi tAni bahuparikarmavatrApekSayA lokasaMyamavyAghAtakArINIyatastadapekSayA zuddhAni, tebhyo'pi yathAkRtAnyatizuddhAni, manAgapi palimanthAdidoSakAritvAbhAvAt , tato gRhadbhiH pUrva yathAkRtAni prAmANi tadalAbhe pAlpaparikarmANi teSAmapyabhAve bahuparikarmANyapi vastrANi prAhyANIti, etaca sarvamapi vastraM gacchavAsimiH kalpanIyameva prAyam , tavaM-yadvastraM na tadartha-bratinimittaM krItaM, yacca naiva vratinimittaM 'vayaM'ti antarbhUtaNyarthatvAt vAyitaM, yacca naiva gRhItamanyeSAM sambandhi, anicchato'pi putrAdeH sakAzAt sAdhudAnAya balAdyanna gRhItamiti bhAvaH, evaMvidhaM vastraM, tathA abhyAhRtamapamityakaM ca tyaktvA zeSaM sAdhoH kalpata iti, tatra abhyAhRtaM dvedhA-paraprAmAbhyAhRtaM svagrAmAbhyAhRtaM ca, paragrAmAbhyAhRtaM yadanyasmAd prAmAdeH sAdhunimittamAnItaM, svaprAmAbhyAhRtaM haTTAdibhyo yad vratimiradRSTaM yatinimitvameva gRhe samAnItaM, pratidRSTaM tu haTTAdibhyo'pyAnItaM gRhAdiSu yatInAM prahItuM kalpata iti, tathA apamityaka-uddhArakeNAnyasmAd gRhItvA yaddadAti, doSAzcAtrApi piNDavadvAcyA iti, aparaM ca-atrApyavizodhikoTivizodhikoTidvayaM jJAtavyaM, tatra mUlato yatyartha vAyanAdikaM vastrasyAvizodhikoTiH prakSAlanAdikaM ca yatyartha kriyamANaM vizodhikoTiH, idaM ca vasaM yadA kalpanIyamityavasitaM bhavati tadA dvayorapyantayorgRhItvA sarvato nirIkSaNIyaM, mA tatra gRhiNAM maNirvA suvarNa vA anyadvA rUpakAdidravyaM nibaddhaM syAt , tataH so'pi gRhastho bhaNyate-nirIkSasva etadvatraM sarvataH, evaM ca yadi tena maNyAdi dRSTaM tato gRhItaM, atha na dRSTaM tataH sAdhureva darzayati enamapanayeti, Aha-gRhiNaH kathite kathamadhikaraNaM na bhavati ?, ucyate, kathite stokatara eva doSaH, akathite tu mahAnuDDAhAdiH syAditi // atha yAdRze vane labdhe zubhaM bhavati yAdRze cAzubhaM bhavatItyetadAha'aMjaNe'tyAdi, akhana-sauvIrAkhanaprabhRtikaM tailakajalAjanaprabhRti vA khaJjanaM-dIpamalaH kardamaH-paGkastailipte-kharaNTite vane, tathA mUSakairupalakSaNatvAtkaMsArikAdimizca bhakSite tathA'minA vizeSeNa dugdhe tathA tuNNite tunnakAreNa svakalAkauzalataH pUritacchidre tathA kuTTiterajakakuTTanena patitacchidre tathA paryavaiH-purANAdimiH paryAyailIDhe-yukta, atijIrNatayA kutsitavarNAntarAdisaMyukta ityarthaH, evaMvidhe vane gRhIte sati bhavati vipAka:-pariNAmaH zubho'zubho vA, iyamatra bhAvanA-gRhItasya varasa nava bhAmA: kalbante, tatra ca kecidAgeSu ajanakhacanAdike sati zubhaM phalamupajAyate keSucitpunarazubhamiti / atha tAneva bhAgAnAha-kalpanayA navamirbhAgaiH kRte vase ete. bava bhAgA vijJeyAH, yathA-catvAraH koNakAstathA dvAvantau yayordazikA bhavanti tathA dve karNapaTTike, madhye ca vasasyaiko bhaagH|| sampratyeteSAmeva vibhAgAnAM krameNa svAmina Aha-catvAraH koNakarUpA bhAgA daivyA-devasambandhinaH, dvAvanyau dazikAsambaddhau bhAgau mAnuSI-manuSyasvAmiko, dvau ca vibhAgau-karNapaTTikAlakSaNau Asurau-asurasambandhinau sarvamadhyagataH punareko bhAgo rAkSaso-rAkSasasambandhItyevaM krameNa navAnAmapi vibhAgAnAM svAmino jAnIhIti / / athaiteSu bhAgeSu anjanAdisadbhAve prazastAprazastaM phalamAha-daivyeSu bhAgeSu yadyajanAdimirdUSitaM vastraM bhavettadA tasmin gRhIte yatijanasya uttamo lAbho bhavedvastrapAtrAdInAM, tathA mAnuSabhAgayorakhanAdimiH dUSite vane munInAM madhyamo &: sampadyate, tathA AsurabhAgayorakhanAdimiH dUSite vasne gRhyamANe glAnatvaM vatinAM jAyate, rAkSasabhAge punarakhanAdidUSite jAnIhi yatInAM maraNamiti 125 // 853 // sAmprataM 'vavahArA paMceva'tti SaDviMzatyuttarazatatamaM dvAramAha Agama 1 suya 2 ANA 3 dhAraNA 4 ya jIe 5 ya paMca vavahArA / kevala 1 maNo 2 hi 3 caudasa 4 dasa 5 navapuvAi 6 paDhamo'tatha // 854 // kahehi sarva jo vutto, jANamANo'vi gRhai / na tassa diti pacchittaM, viMti annattha sohaya // 855 // na saMbhare ya je dose, sambhAvA na ya maayo| paJcakkhI sAhae te u, mAiNo una sAhae 1 // 856 // AyArapakappAI sesaM savaM suyaM viNididaM 2 / desaMtarahiyANaM gUDhapayAloyaNA ANA 3 // 857 // gIyastheNaM dinnaM suddhiM avahAriUNa taha ceva / di. 165
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ tassa dhAraNA taha uddhiyapayadharaNarUvA vA 4 // 858 // davAi ciMtijaNaM saMghayaNAINa hANimA sajja / pAyacchittaM jIyaM rUDhaM vA jaM jahiM macche 5 // 859 // 'Agame'tyAdi vyavar3iyante jIvAdayo'neneti vyavahAraH athavA vyavaharaNaM vyavahAro-mumukSupravRttinivRttirUpaH tatkAraNatvAd jJAnavizeSA api vyavahAraH, sa ca paJcaprakArastadyathA-Agamyante-paricchidyante padArthA anenetyAgamaH 1 zravaNaM zrUyate iti vA zrutaM 2 AjJApyateAdizyate ityAjJA 3 dharaNaM-dhAraNA 4 jIyata iti jItaM 5, tatra prathamaH AgamavyavahAraH SaDvidhaH, kaska ityAha-kevalajJAnaM 'maNohi'tti 'padaikadeze padasamudAyopacArAt' manaHparyAyajJAnaM avadhijJAnaM 'caudasa dasa nava puvAIti pUrvazabdaH pratyekamamisambadhyate caturdaza pUrvANi daza pUrvANi nava pUrvANi ca eSa sarvo'pyAgamavyavahAra ucyate iti, iha ca yadi kevalI prApyate tadA tasyaivAlocanA dIyate tadabhAve manaHparyAyajJAninaH tasyApyabhAve'vadhijJAninaH ityAdi yathAkramaM vAcyaM // 854 // tatra kevalyAdirAgamavyavahArI svayamapi tAvatsarva jAnAtyeva tato'ticArajAtaM ziSyasya svayamapi prakaTIkRtya prAyazcittaM dadAti anyathA vetyAzaGkaya prAsaGgikaM tAvadAha-kahehI tyAdi kathaya sarva doSajAtamiti AgamavyavahAriNA prokto yaH ziSyo jAnAno'pi svadoSAn mAyAvitayA gRhati-gopAyati na tasmai-mAyAvine prAyazcicaM dadati AgamanyavahAriNaH, kintu bruvate-'anyatra' anyasya samIpe gatvA zodhaya-zodhi gRhANa, yastu sadbhAvata eva doSAn kAMzrinna smarati na punarmAyayA tasya tAn doSAn pratyakSI-pratyakSajJAnI AgamavyavahArItyarthaH 'sAhae'tti kathayati, mAyAvinastuna kathayatIti, etaduktaM bhavati-AgamavyavahArI yadi kevalajJAnAdibalenaivajjAnAti yathaiSa bhaNitaH san zuddhabhAvatvAt samyakpratiphtsyate iti vadA smArayati yathA'mukaM tavAlocanIyaM vismRtaM tatastadapyAlocayeti, yadi punaretadvagacchati yatheSa bhaNito'pi san mAyAditayA na sambakpratipatsyate iti tadA tamapratipatsyamAnaM naiva smArayati niSphalatvAt , amUDhalakSo hi bhagavAnAgamavyavahArI, ata eva dattAyAmapyAlocanAyAM yadyAlocakaH samyagAvRtto jJAtastatastasmai prAyazcittaM prayacchati, atha na pratyAvRttastato na prayacchatIti, nanu caturdazapUrvadharAdeH kathaM pratyakSajJAnitvaM?, tassa jhuMtajJAnitvena parokSajJAnitvAt, ucyate, caturdazAdipUrvabalasamutthasyApi jJAnasya pratyakSatulyatvAt , tathAhi-yena yathA yosticAraH kRtastaM tathA sarvamete jAnantIti, atha yadi AgamanyavahAriNaH sarvabhAvaviSayaM parijJAnaM tataH kasyAcasya purata Alocyate ?, kintu tasya samIpamupagamya vaktavyamaparAdhaM me bhavanto jAnate tasya zodhi prayacchateti, ucyate, bhAlocite bahuguNasambhavataH samyagArAdhanA bhavati, tathAhi-AlocamA''cAryeNa sa AlocakaH protsAhyate, yathA vatsa! tvaM bhAgyavAn yadevaM mAnaM nihatyAtmahitArthavayA svarahasyAni prakaTayasi, mahAduSkarametat , evaM sa protsAhitaH san pravardhamAnapariNAmaH samyag niHzalyo bhUtvA yathAvasthitamAlocayati zodhiM ca samyakpratipadyate tataH paryante ArAdhanA stokakAlena ca mokssgmnmiti.|| 855 // 856 // atha zrutavyavahAramAha-'AyAre'tyAdi, AcAraprakalpo-nizIthastadAdikaM kalpavyavahAradazAzrutaskandhaprabhRtika, ekAdazAGgAvazeSapUrvapramukhaM ca zeSaM zrutaM-sarvamapi zrutavyavahAraH, navAdipUrvANAM bhutatvAvizeSe'pyatIndriyArtheSu viziSTajJAnahetutvena sAtizayatvAt kevalAdivadAgamatvenaiva vyapadezaH, ete ca zrutavyavahAriNaH sphuTataropalabdhinimittaM trIna vArAnAlocanAImAlocApayanti, te DokaM dvau vA vArAvAlocite anena samyagAlocitamasamyagveti vizeSaM nAvagacchantIti, kathamAlocApayantIti ceducyate prathamavelAyAM nidrAyamANa iva zRNoti, tato brUte-nidrApramAdaM gatavAnahamiti na kimapyazrauSamato bhUyo'pyAlocaya, dvitIyavAramAlocite bhaNati-na suSTu mamA'dhunA'vadhAritamanupayogabhAvAdataH punarapyAlocaya, evaM triSvapi vAreSu yadi sahazArthamAlocitaM tato jJAtavyameSo'mAyAvI, atha visarazaM tarhi sAtavyameSa pariNAmataH kuTila iti, evaM ca sati tasyApi pratyaya upajAyate yathA'haM visarazamaNanena mAyAvI lakSita iti, tato mAvAniSpanna prAyazcittaM pUrva dAtavyaM tadanantaramaparAdhanimittamiti // atha AjJAvyavahAramAha-deyate'tyAdi, dezAntarathitayoyorgItArthayoYDhapadairAlocanA-nijAvicAranivedanamAjJAvyavahAraH, etaduktaM bhavati-yadA dvAvapyAcAryAvAsevitasUtrArthatayA gItAyau~ kSINajanAvalau vihArakramAnurodhato dUrataradezAntaravyavasthitau ata eva parasparasya samIpaM gantumasamarthAvabhUtAM, tadA'nyataraHprAyazcitte samApatite sati tathAvidhayogyagItArthaziSyAbhAve sati matidhAraNAkuzalamagItArthamapi ziSyaM samayabhASayA gUDhArthAnyatIcArAsevanapadAni kathayitvA preSayati, tena ca gatvA gUDhapadeSu kathiteSu sa AcAryoM dravyakSetrakAlabhAvasaMhananadhRtibalAdikaM paribhAvya svayaM vA tatra gamanaM karoti ziSyaM vA tathAvidhaM yogyaM gItArtha prajJApya preSayati tadabhAve tasyaiva preSitasya gUDhArthAmaticArazuddhiM kathayatIti // 857 // atha dhAraNAvyavahAramAha-gIyatthe'tyAdi, iha gItArthena saMvignAcAryeNa kasyApi ziSyasya kacidaparAdhe dravyakSetrakAlabhAvapuruSAn pratisevanAzvAvalokya yA zuddhiH pradattA tAM zuddhiM tathaivAvadhArya so'pi ziSyo yadA'nyatrApi tAraza evAparAdhe teSveva dravyAdiSu tathaiva prAyazcittaM dadAti tadA'sau dhAraNAnAma caturtho vyavahAraH, uddhRtapadadhAraNarUpA vA dhAraNA, idamukaM bhavati-vaiyAvRttyakaraNAdinA kazcidgacchopakArI sAdhuradhApyazeSacchedazrutayogyo na bhavati tatastasyAnugrahaM kRtvA yadA gururuddhRtAnyeva kAnicitprAyazcittapadAni kathayati tadA tasya teSAM padAnAM dharaNaM dhAraNA'bhidhIyate iti / / 858 // atha jItavyavahAramAha-'vvAI'tyAdi, yeSvaparAdheSu pUrvamaharSayo bahunA tapaHprakAreNa zuddhiM kRtavantasteSvapyaparAdheSu sAmprataM dravyakSetrakAlabhAvAn vicintya saMhananadhRtibalAdInAM ca hAnimAsAdya samucitena kenacittapaHprakAreNa yAM gItArthAH zuddhiM nirdizanti tatsamayaparibhASayA jItamucyate, athavA yatprAyazcittaM yasyAcAryassa gacche sUtrAtiriktaM kAraNataH pravartitaM anyaizca bahumiranuvartitaM tacatra rUDhaM jItamucyate, tadevameteSAM 166
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcAnAM vyavahArANAmanyatareNApi vyavahAreNa yukta eva prAyazcittapradAne gItArthoM gururadhikriyate na tvagItArthaH, anekadoSasambhavAta uktaM ca-'aggIo na viyANai sohiM caraNassa dei UNa'hiyaM / to appANaM AloyagaM ca pADei saMsAre // 1 // iti [agItArtho na vijAnIte caraNasya zoSiM dadAtyUnAmadhikAM vA / tata AtmAnamAlocakaM ca pAtayati saMsAre // 1 // ] 126 // 859 // idAnIM 'paMca ahAjAya'tti saptaviMzatyuttarazatatamaM dvAramAha paMca ahAjAyAI colagapaTTo 1 taheva rayaharaNaM 2 / unniya 3 khomiya 4 nissejajuyalayaM taha ya muhapottI 5 // 860 // colapaTTastathA rajoharaNaM tathA aurNikakSaumaniSadyAyugalakaM tathA mukhapotikA etAni paJca yathAjAtAni, yathAjAtaM-janma tacca zramaNa- . tvamAzritya draSTavyaM, colapaTTAdimAtropakaraNayukta eva hi zramaNo jAyate atastadyogAdetAnyapi yathAjAtAnyucyante, tatra colapaTTaH pratIta eva, bAhyAbhyantaraniSadyAdvayarahitamekaniSadyaM sadazaM rajoharaNaM, iha kila samprati dazikAmiH saha yA daNDikA kriyate sA sUtranItyA kevalaiva bhavati na sahadazikA, tasyAzca niSadyAtrayaM, tatra yA daNDikAyA upari tiryagveSTakatrayapramANapRthutvA ekahastAyAmA kambalIkhaNDarUpA sA AdyA niSadyA, tasyAzcAne hastatribhAgAyAmA dazikAH sambaddhyante, eSA ca niSadyA dazikAkalitA'tra rajoharaNazabdena gRhyate uktaM ca-"eganisejaM ca rayaharaNa"miti [ekaniSadyAvaJca rajoharaNaM // ] dvitIyA tvenAmeva niSadyAM tiryagbahubhirveSTakarAveSTayantI kicidadhikahastapramANAyAmA hastapramANamAtrapRthutvA vastramayI niSadyA sA abhyantaraniSadyA, iyaM ca kSaumikaniSadyAmahaNeneha gRhyate, tRtIyA tu tasyA evAbhyantaraniSadyAyAH tiryagveSTakAn bahUn kurvantI caturaGgulAdhikaikahastamAnA caturasrA kambalamayI bhavati, sA-copavezanopakAritvAdadhunA pAdapronchanakamiti rUDhA, iyaM bAhyA niSotya midhIyate, asyAstviha aurNikaniSadyApahaNena prahaNamiti, tathA mukhapidhAnAya potaM-vastraM mukhapotaM, mukhapotameva isvaM caturaGgulAdhikavitastimAtrapramANatvAnmukhapotikA mukhavatriketyarthaH, 'ativartante svArthe pratyayakAH prakRtiliGgavacanAnIti vacanAca prathamato napuMsakatve'pi kapratyaye samAnIte strItvamiti 127 // 860 // idAnIM 'nisijAgaraNavihi'tti aSTAviMzatyuttarazatatamaM dvAramAha satve'vi paDhamayAme donni ya vasahANa AimA jAmA / taio hoi gurUNaM cauttha save gurU suyi||861|| sarve'pi sAdhavaH prathamayAme-rAtreH prathama praharaM yAvat svAdhyAyAdhyayanAdi kurvANA jApati, dvau ca Adyau yAmau vRSabhANAM, vRSabhA iva vRSabhA-gItArthAH sAdhavasteSAM, ayamartha:-dvitIye yAme ye sUtravantaH sAdhavaste svapanti vRSabhAstu jAprati, te ca jAgrataH prajJApanAdisUtrArtha parAvartayanti, tRtIyaH praharo bhavati gurUNAM, ko'rthaH ?-praharadvayAnantaraM vRSabhAH svapanti guravastUsthitAH prajJApanAdi guNayanti caturtha praharaM yAvat , caturthe ca prahare sarve'pi sAdhavaH samutthAya vairAtrikaM kAlaM gRhItvA kAlikazrutaM parAvartayanti, guruH punaH svapiti, anyathA prAtarnidrAghUrNamAnalocanAstadazAdeva ca bhajyamAnapRSThakA vyAkhyAnabhavyajanopadezAdikaM kartu te sodyamAH santo na zakuvantIti 128 // 861 // idAnIM 'AloyaNadAyagannesa'tyekonatriMzaduttarazatatamaM dvAramAha salluddharaNanimittaM gIyassa'nnesaNA u ukosA / joyaNasayAI satta u vArasa vAsAiM kAyadA // 862 // 'zalyodaraNanimitta AlocanArtha 'gItasya' gItArthasya guroranveSaNA tuH punararthe utkRSTA kSetrataH saptaiva yojanazatAni yAvatkatavyA kAlatastu dvAdaza varSANi yAvaditi, ayamarthaH-saMnihita eva gItArtho yadi na labhyate tadA yojanazatasaptapramANakSetre'sAvutkRSTato. 'nveSaNIyaH kAlatastu dvAdaza varSANi yAvatsamAgacchan pratIkSaNIya iti, nanvetAvati kSetre tadanveSaNArtha paryaTannetAvantaM ca kAlaM tamAgacchantaM pratIkSamANaH sa yadi antarAle'pradattAlocano'pi mriyate tadA kimayamArAdhako na veti ?, ucyate, AlocanAM dAtuM samyakpariNato'ntarA'pi mriyamANo'yamArAdhaka eva, vizuddhAdhyavasAyasampannatvAt , uktaM ca-"AloyaNApariNao sammaM saMpaTThio gurusayAse / jai aMtarAvi kAlaM kareja ArAhao tahavi // 1 // " [AlocanApariNataH samyak saMprasthito gurusakAze / yadyantarA'pi kAlaM kuryAt tathApyArAdhakaH // 1 // ] athaivamanveSaNe'pi sakaloktaguNagururgururna prApyate tadA saMvipnagItArthamAtrasyApyAlocanA dAtavyA, yataH zrUyate -apavAdato gItArthasaMvignapAkSikasiddhaputrapravacanadevatAnAmalAbhe siddhAnAmapyAlocanA deyA, sazalyamaraNasya saMsArakAraNatvAt iti, Aha ca-"saMvigge gIyatye asaI pAsatthamAisArUvI" [saMvigne gItArthe asati pArzvasthAdayaH sarUpyantAH iti ] 129 // 862 / / samprati 'gurupamahANaM kIrai asuddhasuddhahi~ jattiyaM kaalN|' iti triMzaduttarazatatamaM dvAramAha jAvajIvaM guruNo asuddhasuddhehi vAvi kAyacaM / vasahe vArasa vAsA aTThArasa bhikkhuNo mAsA // 863 // yAvajjIvamAjanmApItyarthaH guro:-AcAryasya zuddhaiH-AdhAkarmAdidoSAdUSitairazuddho'pi-AdhAkarmAdidoSayuktairvA'pi azanapAnabhaiSajAdimiH kartavyaM pratijAgaraNamiti zeSaH, ayamartha:-zuddhairazuddhaizca te yAvajjIvamapi pravijAgaraNIyAH sAdhuzrAvakalokena, sarvasyApi ca ga. 167
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ cchasya tadadhInatvAta yathAzakti nirantaraM sUtrAtheniNeyapravRttezva, tathA vRSabhe-upAdhyAyAdike dvAdaza varSANi yAvata pratijAgaraNA rAbairazuvastumizca vidheyA, tataH paraM zaktau bhaktavivekaH, etAvatA kAlenAnyasyApi samastagacchabhArodvahanasamarthasya vRSabhasya utthAnAt , tathA aSTAdaza mAsAna yAvadviyoH-sAmAnyasAdhoH zuddhairazuddhaiH pratijAgaraNA vidheyA, tataH paramasAdhyatayA zaktau satyAM bhaktavivekasyaiva kartumucitatvAt , idaM ca zuddhAzuddhAzanAdimirAcAryAdInAM paripAlanaM rogAdyabhibhUtavapuSAM kSetrakAlAdeH parihANivazato bhaktAcalAbhavatAM ca vidheyA (ya) na punarevameva susthAvasthAyAmiti, vyavahArabhASye tu sarvasAmAnyaglAnaprakriyAvyavasthArthamiyaM mAthA likhitA'sti, yathA"chammAse Ayario kulaM tu saMvaccharAi~ tinni bhave / saMvaccharaM gaNo khalu jAvajIvaM bhave saMgho // 1 // " asyA vyAkhyA-prathamata AcAryaH SaDa mAsAna yAvacikitsAM glAnasya kArayati, tathApyapraguNIbhUtaM taM kulasya samarpayati, tataH kulaM trIn saMvatsarAn yAvacikitsakaM thApyapraguNIbhavane kulaM gaNasya taM samarpayati, tadanantaraM saMvatsaraM yAvadgaNaH khalu cikitsAM kArayati, tathApyanivartitaroge taM gaNaH sahasya samarpayati, tataH sabo yAvajjIvaM-prAsukapratyavatAreNa tadabhAve cAprAsukenApi yAvajjIvaM cikitsako bhavati, etaccoktaM bhaktavivekaM kartumazakavataH, yaH punarbhaktavivekaM kartuM zaknoti tena prathamato'STAdaza mAsAn cikitsA kArayitavyA, viratisahitasya jIvitasya punaH saMsAre duSprApatvAt , tadanantaraM cetpraguNIbhavati tataH sundaraM, atha na bhavati tarhi bhaktavivekaH kartavya iti 130 / / 863 // idAnI 'uvahidhoyaNakAlo'tti ekatriMzaduttarazatatamaM dvAramAha appatte ciya vAse savaM uvahiM dhuvaMti jayaNAe / asaIe udgassa u jahannao pAyanijogo // 864 // AyariyagilANANaM mailA mailA puNovi dhoijjA / mAhu gurUNa avaNNo logammi ajIraNaM iare // 865 // aprApta eva-anAyAte eva varSe varSAkAle varSAkAlAnmanAgaktine kAle ityarthaH, jalAdisAmagyAM satyAmutkarSataH sarvamupadhi-upakaraNaM yatanayA yatayaH prakSAlayanti, udakasya-jalasya punarasati-abhAve jaghanyato'pi pAtraniryogo'vazyaM prakSAlanIyaH, iha nispUrvo yujirupa. kAre vartate, ulaMca pAThodUkhale 'nijjogo uvayAroM' iti, tatra niyujyate-upakriyate'neneti niryogaH-upakaraNaM pAtrasya niryogaH pAtraniryogaH-pAtropakaraNaM pAtrakabandhAdiH, uktaM ca-"pattaM pattAbaMdho pAyaTThavaNaM ca pAyakesariyA / paDalAiM rayattANA gocchao paaynibogo||1||" iti, Aha-kiM sarveSAmeva vastrANi varSAkAlAdAgeva prakSAlyante? kiM vA'sti keSAzcidvizeSaH ?, astIti brUmaH, // 864 // keSAmiti cedata Aha-'AyariyetyAdi, AcAryA:-pravacanArthavyAkhyAdhikAriNaH saddharmadezanAdiguNagrAmabhUrayaH sUrayaH, AcAryagrahaNamupalakSaNaM tenopAdhyAyAdInAM prabhUNAM parigrahaH, teSAM, tathA glAnA-mandAsteSAM ca punaH punarmalinAni 2 vastrANi prakSAlayet, prAkRtatvAca malinAnItyatra sUtre puMstvanirdezaH, prastute'rthe kAraNamAha-'mA ha' ityAdi, mA bhavatu hu:-nizcitaM gurUNAM malinavastraparidhAne loke'varNa:-azlAghA, yathA nirAkRtayo'mI maladurabhigandhopaliptadehAH tataH kimeteSAmupakaNThaM gatairasmAbhiriti, tathA itarasmin-lAne mA bhavatvajIrNamiti, malaklinnavastraprAvaraNe hi zItalamArutAdisamparkataH zaityasambhavena bhuktAhArasyApariNatau glAnasya vizeSato mAndyamujjRmbhate iti, iha varSAkAlapratyAsannaM kAlamapahAya zeSe Rtubaddhe kAle cIvaraprakSAlanaM yatInAM na kalpate, prANyupamardopakaraNabakuzatvAdyanekadoSasambhavAt , nanvete doSA varSAkAlArvAgapi vanaprakSAlane sambhavanti tatastadAnImapi na cIvarANi prakSAlanIyAni, tanna, tadAnIM cIvaraprakSAlanasya sUtroktanItyA bahuguNatvAt , ye'pi ca prANyupamadoMdayo doSAste'pi yatanayA pravartamAnasya na sambhavanti, yo hi sUtrAjJAmanusRtya yatanayA samyakpravartate sa yadyapi kathazcitprANyupamardakArI tathApi nAsau pApabhAgbhavati nApi tIbraprAyazcittabhAgI, satrabahumAnato yatanayA pravartamAnatvAt , ata evoktam-'dhuvaMti jayaNAe' iti 131 // 865 // idAnIM 'bhoyaNabhAya'tti dvAtriMzaduttarazatatamaM dvAraM vyAcikhyAsuH prathamataH kavalamAnamAha battIsaM kira kavalA AhAro kucchipUrao bhnnio| purisassa mahiliyAe aTThAvIsaM bhave ka T // 66 // adamasaNassa sabaMjaNassa kujjA davassa do bhaae| vAyapaviyAraNaTTA chanbhAgaM UNayaM kujA // 867 // sIo usiNo sAhAraNo ya kAlo tihA munneygho| sAhAraNaMmi kAle tatthAhAre imA mattA // 868 // sIe davassa ego bhatte cattAri ahava do pANe / usiNe duvassa dunI titrivi sesA u bhattassa // 869 // ego davasa bhAgo avaDio bhoyaNassa do bhaagaa| vahuMti va hAyaMti va do do bhAgA u ekeke // 870 // puruSasya kukSipUraka AhAro madhyamapramANo dvAtriMzatkavalA:, kiletyAhArasya madhyamapramANatAyAH saMsUcaka, mahelAyAH kukSipUraka AhAro madhyamapramANo'STAviMzatiH kavalA iti // 866 // atha bhojanabhAgapratipAdanArthamevAha (panthApaM9000)-'addhe'tyAdi, iha kila sarvamudaraM pani gairvibhajyate, tatrArdha-trI bhAgAnazanasya-kUramudramodakAdeH savyajanasya-takratImanabharjikAsahitasya yogyaM kuryAt-viddhyAt , tathA dravasya-pAnIyasya yogyau dvau bhAgau kuryAt , SaSThaM tu bhAgaM vAtapravicAraNArtha-vAyusaJcalanArthamUnakaM kuryAt, anyathA hi vAyuviSkambhataH 168
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ zarIrerogAdisambhava iti // 867 // iha kAlApekSayA tathA tathA bhavati AhArasya pramANaM, kAlazca vidhA, tathA cAha-'sIo'ityAdi, tridhA kAlo jJAtavyaH, tadyathA-zIta uSNaH sAdhAraNazca, 'tatra' teSu kAleSu madhye sAdhAraNe kAle AhAre-AhAraviSaye iyaM-anantaroktA mAtrA-pramANaM // 868 // 'sIe'ityAdi, zIte-atizayena zItakAle dravasya-pAnIyasya eko bhAgaH kalpanIyaH catvAro bhakte-bhaktasya, madhyame tu zItakAle dvau bhAgau pAnIyasya kalpanIyau trayastu bhAgA bhaktasya, athavetizabdo madhyamazItakAlasaMsUcanArthaH, tathA uSNe-madhyamoSNakAle dvau bhAgau dravasya-pAnIyasya kalpanIyau zeSAstu trayo bhAgA bhaktasya, atyuSNe ca kAle trayo bhAgA dravasya zeSau tu dvau bhAgau bhaktasya, vAzabdo'trAtyuSNakAlasaMsUcanArthaH, sarvatra ca SaSTho bhAgo vAyupravicAraNArtha mutkalo moktavyaH / / 869 // samprati bhAgAnAM carasthiravibhAgapradarzanArthamAha-'ego'ityAdi, eko dravasya bhAgo'vasthito, na kadAcidapi na bhavatIti bhAvaH, dvau ca bhAgau bhojanasya, zeSau tu dvau dvau bhAgau ekaikasmin-bhakte pAne cetyarthaH, vardhate vA hIyete vA, vRddhiM vA vrajato hAni vA vrajata ityarthaH, tathAhi-atizItakAle dvau bhAgau bhojanasya vardhate atyuSNakAle ca pAnIyasya, atyuSNakAle ca dvau bhAgau bhojanasya hIyete atizItakAle ca paaniiysyeti|| 870 // 132 // sAmprataM 'vasahisuddhi'tti trayaviMzaduttarazatatamaM dvAramAha paTTIvaMso do dhAraNAu cattAri muulveliio| mUlaguNehiM visuddhA esA hu ahAgaDA vasahI // 871 // vaMsagakaDaNokaMvaNa chAyaNa levaNa duvArabhUmI ya / parikammavippamukkA esA mUluttaraguNesu // 872 // dUmiya dhUviya vAsiya ujjoiya balikaDA avattA ya / sittA saMmahAvi ya visohikoDiM gayA vasahI // 873 // mUluttaraguNasuddhaM thIpasupaMDagavivajjiyaM vasahiM / sevija sabakAlaM vivajae huMti dosA u // 874 // uparitanastiryapAtI pRSThavaMzo gRhasambandhI madhyavalaka ityarthaH dvau mUladhAriNyau-bRhadbalyau yayorupari pRSThavaMzastiryak sthApyate, catasro mUlavelayazcatuSu gRhapArzveSu, ubhayordhAraNayorubhayato dvidvivelisambhavAt , ete ca vasateH sapta mUlaguNAH, etairmUlaguNaiH saptamirAtmArtha kRtaiH sadbhirvasatirvizuddhA bhavati, yA punaH sAdhusaGkalpena niSpAditairmUlaguNairyuktA eSA huH-sphuTaM AdhAkRtA bhavati-sAdhUnAdhAya-sampradhArya kRtA AdhAkRtA AdhAkarmikItyarthaH, uktA mUlaguNavizuddhA vasatiH, athottaraguNavizuddhA'midhIyate, te cottaraguNA dvividhA:-mUlottaraguNA uttarottaraguNAzca, tatra prathamaM tAvanmUlottaraguNAnAha-vaMsage'tyAdi, vaMzakA ye mUlavelInAmupari sthApyante, pRSThavaMzasyopari tiryaka kaTanaM-kaTAdibhiH samantataH pArvANAmAcchAdanaM utkambana-upari kambikAnAM bandhanaM chAdanaM-darbhAdimirAcchAdanaM lepanaM-kuDyAnAM kardamena gomayena ca lepapradAnaM 'duvAra'tti saMyatanimittamanyato vasatebharakaraNaM bRhadalpadvArakaraNaM vA 'bhUmi'tti viSamAyA bhUmeH samIkaraNaM, ete sapta mUlabhUtA uttaraguNA mUlottaraguNAH, uttaraguNeSu ete mUlaguNA ityarthaH, etadrUpaM yatparikarma-sAdhvarthameteSAM niSpAdanaM tena vipramuktA-virahitA yA vasatireSA mUlottaraguNeSu vizuddhA, etAni sapta sAdhvartha yatra na kRtAni sA mUlottaraguNavizuddhA vasatiriti bhAvaH, ete ca pRSThavaMzAdayazcaturdazApyavizodhikoTiH, uttarottaraguNAstu vizodhikoTiH, te cAmI-'dUmiye'tyAdi, dUmiyA nAma-sukumAralepanena komalIkRtakuDyA khaTikayA dhavalIkRtakuDyA ca dhUpitA-durgandhetikRtvA'gurudhUpAdimiH sugandhIkRtA vAsitA-paTavAsapuSpAdimirapanItadaurgandhyA udyotitA-ratnapradIpAdimirandhakAre prakAzitA balIkRtA-kRtApUpakUrAdibalividhAnA avattA-chagaNamRttikAbhyAM jalena copaliptabhUmitalA siktA-kevalodakena AkRtA sammRSTA sammArjinyA pramArjitA, etairuttarottaraguNaiH saMyatanimittaM kRtairvizodhikoTiM gatA vasatiH, avizodhikoTau na bhavatItyarthaH, yatra tu sAdhvarthamete na niSpAditAH sA vasatirvizuddhaiveti / tathA cAha -mUlutte'tyAdi, mUlottaraguNaparizuddhAM tathA strIpazupaNDakavivarjitAM vasati seveta sarvakAlaM, viparyaye-azuddhAyAM jyAdisaMsaktAyAM ca vasatau bhavanti doSA iti, etadnusAratastu catuHzAlAdiSvapi mUlottaraguNavibhAgo vijJeyaH, yatpunariha sUtre catuHzAlAdyapekSayA mUlottaraguNavibhAgaH sAkSAnnoktastatredaM kAraNaM-yathA viharatAM sAdhUnAM zrutAdhyayanAdivyAkSepaparihArArtha prAyo prAmAdiSveva vAsaH sambhavati, tatra ca vasatiH pRSThavaMzAdiyuktaiva bhavati, tatastAsAmeva vasatInAM sAkSAdbhaNanamiti, uktaM ca-"cAussAlAIe vinneo evameva u vibhaago| iha mUlAiguNANaM sakkhA puNa suNa na jaM bhaNio // 1 // viharaMtANaM pAyaM samattakajANa jeNa gAmesu / vAso tesu ya vasahI paTThAijuyA ao tAsi // 2 // " // 874 // 133 // sAmprataM 'saMlehaNA duvAlasa varise'tti catustriMzaduttarazatatamaM dvAramAha cattAri dicittAI 4 vigaInijjUhiyAiM cattAri 4 / saMvacchare ya donni u egaMtariyaM ca AyAmaM 10 // 875 // nAivigiTTho ya tavo chammAse parimiyaM ca AyAmaM / avare'vi ya chammAse hoi vigiheM tavokammaM 11 // 876 // vAsaM koDIsahiyaM 12 AyAmaM kaTu ANupuvIe / girikaMdaraM va gaMtuM pAovagamaM pavajei // 877 // saMlekhanaM saMlekhanA-Agamoktena vidhinA zarIrAdyapakarSaNaM, sA ca trividhA-jaghanyA pANmAsikI madhyamA saMvatsarapramANA utkRSTA tu dvAdaza varSANi, tatra utkRSTA tAvadevaM-prathamaM catvAri varSANi 'vicitrANi vicitratapAMsi karoti, kimuktaM bhavati?-catvAri varSANi 169
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ yAvatkadAciccaturtha kadAcit SaSThaM kadAcidaSTamaM evaM dazamadvAdazAdInyapi karoti, pAraNakaM ca sarvakAmaguNitenodgamAdizuddhanAhAreNa vidhatte, tataH paramanyAni catvAri varSANi uktaprakAreNa vicitratapAMsi karoti vikRtiniyUMhitAni-vikRtirahitAni, kimuktaM bhavati ?-vicitraM tapaH kRtvA pAraNake nirvikRtikaM bhute utkRSTarasavarja ca, tataH parato'nye dve ca varSe ekAntaritamAcAmlaM karoti, ekAntaraM caturtha kRtvA AcAmlena pArayatItyarthaH, evametAni daza varSANi gatAni, ekAdazasya tu varSasyAdyAn SaNmAsAn 'nAtivikRSTaM' nAtigADhaM tapaH karoti, nAtivikRSTaM nAma tapazcaturtha SaSThaM vA'vaseyaM nASTamAdikaM, pAraNake tu parimitaM-kizcidUnodaratAsampannamAcAmlaM karoti, tataH paramaparAn SaNmAsAn vikRSTa-aSTamadazamadvAdazAdikaM tapaHkarma bhavati, pAraNake tu mA zIghrameva maraNaM yAsiSamitikRtvA pari AcAmlaM karoti, na punarUnodaratayeti, dvAdazaM tu varSa koTIsahitaM nirantaramAcAmlaM karotItyarthaH / uktaM ca nizIthacUrNI-"duvAlasamaM varisaM niraMtaraM hAyamANaM usiNodaeNa AyaMbilaM karei, taM koDisahiyaM bhavai, jeNAyaMbilassa koDI koDIe milaI"tti / caturtha kRtvA AcAmlena pArayati, punazcaturtha vidhAyAcAmlenaiva pArayatItyAdInyapi bahUni matAntarANi dvAdazasya varSasya viSaye vIkSyante, paraM pranthagauravabhayAnAtra likhitAnIti / iha ca dvAdaze varSe bhojanaM kurvan pratidinamekaikakavalahAnyA tAvadUnodaratAM karoti yAvadeka kavalamAhArayati, tataH zeSeSu dineSu kramaza ekena sikthenonamekaM kavalamAhArayati dvAbhyAM sikthAbhyAM tribhiH sikthairevaM yAvadante ekameva sikthaM bhuGke, yathA dIpe samakAlaM tailavartikSayo bhavati tathA zarIrAyuSorapi samakaM bhayaH syAditi hetoH, aparaM ceha dvAdazasya varSasya paryantavartinazcaturo mAsAn yAvadekAntaritaM tailagaNDUSaM cirakAlamasau mukhe dhArayati, tataH khelamallake bhasmamadhye prakSipya mukhamuSNodakena zodhayati, yadi punastailagaNDUSavidhAnaM na kAryate tadA rUkSatvAttena mukhayatramIlanasambhave paryatasamaye namaskAramucArayituM na zakkotIti, tadevamanayA''nupUrvyA-krameNa dvAdazavArSikImutkRSTAM saMlekhanAM kRtvA girikandarAM ca gatvA upalakSaNametat anyadapi SaTakAyopamardarahitaM viviktaM sthAnaM gatvA pAdapopagamanaM, vAzabdAdbhaktaparijhAmiginImaraNaM vA prapadyate, madhyamA tu saMlekhanA pUrvoktaprakAreNa dvAdazamirmAsaiH jaghanyA ca dvAdazamiH pakSaiH paribhAvanIyA, varSasthAne mAsAn pakSAMzca sthApayitvA tapovidhiH prAgiva niravazeSa ubhayatrApi bhAvanIya iti bhAvaH // 875 // 876 // 877 // 134 // idAnIM 'vasaheNa vasahigahaNaM ti paMcatriMzaduttarazatatamaM dvAramAha nayarAiesu gheppai vasahI putvAmuhaM Thaviya vasahaM / vAmakaDIha niviDaM dIhIkaaggimekapayaM // 878 // siMgakkhoDe kalaho ThANaM puNa neva hoi calaNesu / ahiThANe poharogo pucchaMmi pheDaNaM jANa // 879 / / muhamUlaMmi ya cArI sire ya kauhe ya pUyasakAro / khaMdhe paTThIya bharo pu TaeNmi ya dhAyao vsho|| 880 // nagaraprAmAdiSu pUrvAbhimukhaM vAmakaTyA-vAmapArzveNa niviSTaM-upaviSTaM dIrghAkRtAmimaikapAda-AyatIkRtApratanaikataracaraNaM vRSabhaM-balIbarda sthApayitvA-nivezya vasatirgRhyate, ayamarthaH-yAvanmAnaM kSetraM vasimAkAntaM bhavati tAvatsarvamapi vAmapArbopaviSTapUrvAbhimukhavRSabharUpaM buddhyA parikalaya prazasteSu pradezeSu sAdhubhirvasatioiti // 878 // itthaM ca kSetre vRSabharUpe kalpite kutrAvayave vasatiH kriyamANA kimphalA bhavati?, tatrAha-siMge'tyAdi, zRGgapradeze yadi vasatiM karoti tadA nirantaraM vatinAM kalaho bhavati, tathA sthAnaM avasthitiH punanaiva bhavati caraNeSu-pAdapradezeSu kriyamANAyAM vasatau, tathA'dhiSThAne-apAnapradeze vasatau kriyamANAyAM munInAM udararogo bhavati, tathA pucche-pucchapradeze kriyamANAyAM vasatau spheTanaM-apanayanaM vasaterjAnIhi, tathA mukhamule vasatau kriyamANAyAM 'cAritti bhojanasampattiH sAdhUnAM bhavyA bhavati, tathA zirasi-zRGgayormadhye kakude vA-aMzakUTapradeze vasatikaraNe pUjA-pravaravastrapAtrAdipradAnalakSaNA satkArazca-abhyutthAnAdirUpo tinAM bhavati, tathA skandhapradeze pRSThapradeze ca vasatau satyAM bharo bhavati-sAdhumiritastata AgacchadbhirvasatirAkulA bhanati, tathA 'poTTami yatti udaradeze vasatau vidhIyamAnAyAM dhrAtaH-tRpto bhavati vRSabho-vRSabhakalpo bhavati gRhItavasatinivAsI yatijana iti // 879 // 880 // 135 // idAnIM 'usiNassa phAsuyassavi jalassa sacittayA kAlo' iti SaTtriMzaduttarazatatamaM dvAramAha usiNodagaM tidaMDukkaliyaM phAsuyajalaMti jaikappaM / navari gilANAikae paharatigovarivi dhariyavaM // 881 // jAyai sacittayA se gimhami paharapaMcagassuvari / caupaharovari sisire vAsAsu puNo tipaharuvari // 882 // tribhirdaNDaiH-utkAlairutkAlitaM-AvRttaM yaduSNodakaM tathA yatprAsukaM-khakAyaparakAyazasropahatatvenAcittIbhUtaM jalaM tadeva yatInAM kalpyaM-grahItumucitaM, iha kila prathame daNDe jAyamAne kazcitpariNamati kazcinneti mizraH dvitIye prabhUtaH pariNamati stoko'vatiSThate tRtIye tu sarvo'pyapkAyo'citto bhavatIti tridaNDagrahaNaM, idaM ca sarvamapi praharatrayamadhya evopabhoktavyaM, praharatrayAdUrddha punaH kAlAtikrAntadoSasambhavenopabhogAnahatvAnna dhAraNIyaM, navaraM-kevalaM glAnAdikRte-lAnavRddhAdInAmarthAya praharatrikAdapyUrddha dhartavyamiti // 881 // 'jAye'tyAdi, jAyate-bhavati sacittatA 'se'tti tasya uSNodakasya prAsukajalasya vA glAnAdyartha dhRtasya 'grISme' uSNakAle praharapaJcakasyoparipraharapaJcakAdUrddha, kAlasyAtirUkSatvAccireNaiva jIvasaMsaktisadbhAvAt , tathA zizire-zItakAle kAlasya nigdhatvAtpraharacatuSTayAdUI sacittatA 170
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhavati, varSAsu-varSAkAle punaH kAlasyAMtisnigdhatvAtprAsukIbhUtamapi jalaM bhUyaH praharatrayAdrddha sacittIbhavati, tadUrddhamapi yadi dhriyate tadA kSAraH prakSepaNIyo yena bhUyaH sacittaM na bhavatIti / / 882 // 136 // idAnI 'tericchimANavIo devIo tiriyamaNayadevANaM / jagguNAo jattiyamettAhigAu'tti saptatriMzaduttarazatatamaM dvAramAha tiguNA tirUvaahiyA tiriyANaM itthiyA muNeyavA / sattAvIsaguNA puNa maNuyANaM tayahiyA ceva // 883 // battIsaguNA battIsarUvaahiyA ya taha ya devANaM / devIo pannattA jiNehiM jiyarAga dosehiM / / 884 // triguNAtribhI rUpairadhikAzca tirazcAM puMve dinAM striyo jJAtavyAH, ko'rthaH ?-asatkalpanayA sarvebhyastiryagyonikapuruSebhyaH pratyekaM tisrastisrastiryakatriyo dIyante tisrazca tiryastriya uddharanti tato na tadyogyastiryagyonikaH pumAna prApyata iti, evamuttaratrApi bhAvanA kAryA, tathA manuSyANAM striyo manuSyapuruSebhyaH saptaviMzatiguNAH tadadhikAzva-saptaviMzatirUpAdhikAH, tathA devapuruSebhyo devatriyo dvAtriMzadgaNA dvAtriMzadrUpAdhikAzca prajJaptAH-kathitA jinairjitarAgadveSairiti // 883 // 884 // 137 // idAnIM 'accherayANa dasagaM'ti aSTatriMzaduttarazatatamaM dvAramAha uvasagga 1 gambhaharaNaM 2 itthItitthaM 3 abhAviyA parisA 4 / kaNhassa avarakaMkA 5 avayaraNaM caMdasUrANaM 6 // 885 // harivaMsakuluppattI 7 camaruppAo 8 ya aTThasayasiddhA 9 / assaMjayANa pUyA 10 dasavi aNaMteNa kAleNaM // 886 // siririsahasIyalesuM ekeka mallineminAhe ya / vIrajiNiMde paMca u egaM sabesu pAeNaM // 887 // risahe ahiyasayaM siddhaM sIyalajiNaMmi hrivNso| nemijiNe'varakaMkAgamaNaM kaNhassa saMpannaM // 888 // itthItitthaM mallI pUyA asaMjayANa nvmjinne| avasesA accherA vIrajiNiMdassa titthaMmi // 889 // A-vismayatazcaryante-avagamyante janairityAzcaryANi-adbhutAni, tAni ca upasargAdIni daza, tatropasRjyate-kSipyate bAdhyate prANI dharmAdibhirityupasargAH-suranarAdikRtopadravAH, te ca yojanazatamite kSetre prazamitadurvAgvairamAriviDvaradurbhikSAdyupadravodrekasyApi vareNyapuNyApaNasyApi tIrthakarasyApi bhagavataH zrImahAvIrasya chadmasthakAle kevalikAle ca narAmaratiryakRtAH samabhavan , idaM ca kila na jAtucid jAtapUrva, tIrthakarA hi nikhilanarAmaratirazcAM satkArasthAnameva, nopasargabhAjanaM, anantakAlabhAvyayamoM loke'dbhutabhUta iti 1 / tathA garbhasya-strIkukSisamudbhUtasattvasya saMharaNaM-anyastrIkukSau sakrAmaNaM garbhasaMharaNaM, etaJca tIrthaGkaramuddizyAbhUtapUrvamasyAmavasarpiNyAM bhagavataH zrImahAvIrasya jAtaM, tathAhi-zrImahAvIrajIvo marIcibhave samupArjitanIcairgotrakarmA prANatakalpapuSpottaravimAnAzyutvA brAhmaNakuNDaprAme RSabhadattAparanAmadheyasomiladvijadayitAyA devAnandAyAH kukSAvASADhazuklaSaSThayAmavAtarat, itazca vyazItidineSu samatikrAnteSu saudharmAdhipatirupayuktAvadhirna tIrthakRtaH kadAcanApi nIcaiHkuleSu jAyante iti vimRzya bhuvanagurubhaktibharabhAvitamanAH padAtyanIkAdhipatiM hariNegameSimAdikSat-yathaiSa bharatakSetre caramatIrthakRt prAgupAttakarmazeSapariNativazatastucchakule jAtaH tadayamitaH saMhRtya kSatriyakuNDagrAme prasiddhasiddhArthapArthivapalyAtrizalAdevyAH kukSau sthApyatAmiti, tataH sa hariNegameSistatheti pratipadyAzvayukkRSNatrayodazIdivase rAtrau prathamapraharadvayamadhye devAnandAbhidhAnabrAhmaNyudarAt trizalAdevyAH kukSau bhagavantaM saMhRtavAn , etadapyanantakAlabhAvitvAdAzcaryameveti 2 / tathA strI-yoSittasyAstIrthakaratvenotpannAyAstIrtha-dvAdazAGga saGgho vA strItIrtha, tIrtha hi tribhuvanAtizAyinirupamAnamahimAnaH puruSA eva pravartayanti, iha tvavasarpiNyAM kumbhakanRpatipucyA mahayamidhAnayA ekonaviMzatitamatIrthakaratvenotpannayA tIrtha pravartitaM, tathAhi-ihaiva jambUdvIpe dvIpe'paravidehe salilAvatIvijaye vItazokAyAM nagaryA mahAbalo nAma bhUpatirabhUt , sa ca suciraparipAlitarAjyaH SazirbAlamitraiH samamAItaM dharmamAkarNya varadharmamunIndrasamIpe pravavrAja, taizca saptabhirapi yadekastapaH kariSyati tadanyairapi kartavyamiti pratijJAya samaM caturthAditapazcakre, anyadA ca mahAbalamunistebhyo viziSTataraphalepsayA pAraNakadine pAdo'dha me duSyati ziro'dya me duSyati duSyatyudaramadya me nAsti me'dya kSudityAdivyapadezena mAyayA tAn vaJcayitvA tapazcakre, tena ca mAyAmizreNa tapasA strIvedakarma arhadvAtsalyAdimiH viMzatisthAnastIrthakRnnAmakarma ca baddhA paryantasamaye samayoktArAdhanayA vipadya vaijayantavimAneSu suraH samutpede, tataLayutvA ca mithilAnagaryA kumbhAbhidhavasudhAdhipateH palyAH prabhAvatyAHprAgjanmakRtamAyAsamupArjitastrIvedakarmavazato mallayabhidhAnA putrI samabhavat , krameNa . ca prAptayauvanA yathAvidhi pravrajyAM pratipadya kevalajJAnamupAgamat , aSTamahAprAtihAryaprabhRtitIrthakarasamRddhisaMzobhitA ca tIrtha pravartayAmAseti, asyApi bhAvasyAnantakAlajAtatvAdAzcaryateti 3 / tathA abhavyA-ayogyA cAritradharmasya parSat-tIrthakarasamavasaraNasthitazrotRlokAH, zrUyate hi bhagavataH zrIvardhamAnasvAmino jRmbhikapAmAdahiH samutpannaniHsapatnakevalAlokasya tatkAlasamAyAtasaGkhyAtItasuravisaraviracitasucArusamavasaraNasya bhUribhaktikutUhalAkulitamilitAparimitAmaranaratirazcAM svasvabhASAnusAriNA sajalajaladharadhvAnAnukAriNA'timanohAriNA mahAdhvaninA dharmakathAM kurvANasyApi na kenacidviratiH pratipannA, kevalaM prathamasamavasaraNe'vazyameva tIrthakRdbhiH kartavyA dharmadezaneti sthitiparipAlanAyaiva dharmakathA babhUva, na caitattIrthakarasya kasyApi bhUtapUrvamityAzcarya 4 / tathA kRSNasya-navamavAsudevasyAparakakAbhidhAnA nagarI 171
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 gamanagocaro'bhUdityabhUtapUrvatvAdAzcarya, iha kila zrUyate hastinAgapure yudhiSThirapraSThAH paJcApi pANDavAH kAmpilyapurAdhipadrupadanRpaputryA draupadyA saha saharSaM vArakeNa viSayasukhamupabhuJjAnAH paramapramodena dinAnyativAhayanti sma, anyedyurnAradanAmA munirmanaH samIhitAn dezAn paribhrAmyan draupadImandiramAyayau, draupadyA cAvirato'yamiti matvA namaskRtimAtreNApi na tasya pratipattiH kRtA, tato'sau krodhAdhmAtamanA nAradaH kathamiyaM mahAduHkhabhAgbhaviSyatIti cintayaMstanniketanAnnirgatya bharatakSetre ca kRSNabhayAttasyAH kuto'pyapAyamapazyan dhAtakIkhaNDasambandhibharatakSetre campAghipatikapilAkhyakezava sevakasya lalanAlampaTasya padmanAbhanRpasya purImaparakaGkAmidhAmabhyagAt, sospi nRpaH sasambhramamutthAya pratipattipurassaramantaHpure nItvA nikhilA api nijapreyasIH pradarzayan bhagavan ! anavarataM sarvatrApyaskhalitapracAreNa bhavatA vilokitAH kApyevaMvidhAH purandhaya iti nAradaM nijagAda, nArado'pi setsyatyanena mama prayojanamiti manasi nizcitya pratyavAdIt - rAjan ! kUpamaNDUka iva kimetAmiH svAntaHpurIbhiH pramodamAnamAnaso bhavAn ?, yajjambUdvIpabharatabhUSaNAyamAne hastinAgapure pANDavAnAM preyasyA draupadyAH purastAdetAH sarvA api dAsIdezyA evetyabhidhAya nAradamunirutpapAta, atha padmanAbho draupadIprAptiparyAkulaH pAtAlanivAsinaM pUrvasaGgatikaM suraM tapasA samArAdhya pratyakSIbhUtaM kiM karomItivAdinaM pANDavapraNayinIM draupadImihAnIya mama samarpayetyavAdIt, devo'pi mahArAja ! draupadI hi mahAsatI pANDavavyatirekeNa nAnyaM manasA'pi patimabhilaSati tathA'pi tvannirbandhAdatrAnayAmItyuktvA hastinAgapurAdavasvApinIdAnena nizi prasuptAM draupadImapahRtya tasmai samarpayAmAsa, padmanAbho'pi pramuditamanAH prabuddhAM nijayitAdyanavalokanena vihvalitahRdayAM draupadImabhASata - mA bhaiSIrmRgAkSi ! mayaiveha tvamAnAyitA'si, ahaM hi dhAtakIkhaNDabharatakSetre aparakaGkApurIpatiH padmanAbhanAmA nRpastvAM preyasIM prArthaye, tato mayA saha svecchayA'tucchAn bhogAn bhuGkSveti, draupadyapi ca tadvacaH zrutvA tatkAlasamutpannamatiH SaNmAsamadhye yadi madIyaH ko'pi iha nAgamiSyati tadA tvadIyaM samIhitaM kariSyAmItyavocata, rAjJA'pi jambUdvIpajuSAM puruSANAmatrAgamanamasaMbhavIti vimRzya tadvacaH pratyapradyata itazca pANDavAH prabhAte draupadImapazyantaH sAdaraM sarvatrAnveSaNe'pi tadvArtAmapyalabhamAnAH samapramapi vRttAntaM vAsudevAya nyavedayan, vAsudevo'pi kiMkartavyatAmUDho yAvadAste tAvadakasmAnnAradamunistatra svayaM kRtamanarthamavalo - kayitumAjagAma, sarvatrApyaskhalitapracAraM saJcaratA bhavatA kiM kApi draupadI dRSTeti kRSNenAnuyuktaH sa uktavAn- dhAtakIkhaNDe'marakaGkAyAM nagaryAM gatena mayA padmanAbhanRpasya sadmani draupadI dRSTetyabhidhAya so'nyato'gamat, tataH kRSNaH padmanRpatinA draupadI hRtA eSo'haM tAmihAneSyAmIti mA manAgapi khedaM vidadhvamiti pANDavAn samAzvAsya mahApRtanAparivRtaH pANDavaiH saha dakSiNAmbhonidhitaTa nikaTamabhyagAt, pANDavA apyatyantabhISaNamapAraM pArAvAramavalokya svAminnayaM manasA'pyalaGghayaH kathaM laGghanIya iti viSNuM vyajijJapan, viSNurapi na kAcicintA bhavadbhirvidheyeti tAnuktvA'STamatapasA susthitanAmAnaM lavaNasamudrasvAminamamaramArAdhayAmAsa, athAvirbhUya devena kiM karomItyukte viSNuravadat - surazreSTha ! padmanAbhanRpatyapahRtA dhAtakIkhaNDadvIpAda draupadI drutameva yathA samAnIyate tathA kurviti, devo'pi yathA padmanAbhapArthivasya pUrvasaGgatasureNApahRtya samarpitA tathA tavApyahamarpayAmi yadvA taM sabalavAhanamambhonidhimadhye kSiptvA tAmAnayAmItyAdi bahu jalpitavAn, kRSNo'pyabhASata - nAyaM yazaskaraH panthAH, tataH pANDavAnAM mamApi ca SaNNAM rathAnAmambhodhimadhyena mArgamavyAhataM kuru yena svayameva tatra gatvA taM ca yudhi vinirjitya drupadatanayAmAnayAma iti, susthitena ca tathaiva kRte zrIpatiH pazcabhiH pANDavaiH saha dvilakSayojanapramANamapi jaladhiM sthalamivollaGghayAparakaGkApurIparisarodyAne ca sthitvA prathamaM dArukAkhyadUtapreSaNena draupadImayAcata, padmo'pi sa tatraiva vAsudevaH iha tvAtmaSaSTho'pyasau mama na kiccit tato gatvA yuddhAya svasvAminaM sajjayeti sagarvamabhidhAya yuyutsuH sasainyaH sannA tadevodyAnamAgamat viSNurapi dArukavacanazravaNAd dviguNIbhUtaroSastaM sasainyamApatantamAlokya zaGkhamApUrya taddhaninA senAtribhAgamanAzayat, tataH zArGgasphAlanajanitadhvaninA'pi sainyatribhAge nAzite padmanAbhanRpo'vatiSThamAnatRtIyAMzabalo raNAGgaNAnnaMTvA nijapurImadhye pravizya gopurANi pihitavAn, kRSNo'pi sakrodhaM rathAdavatIrya nRsiMharUpadhArI nitAntaM garjannijapAdadardaraiH puramapAtayat tataH padmanAbho bhayavyAkulitaH kSamyatAM 2 devi ! rakSa 2 mAmasmAtkruddhAtkRSNAditi vadan draupadIM zaraNamagamat, tayA'pi mAM puraskRtya vidhAya ca strIveSaM zArGgiNameva zaraNaM vrajetyuktaH sa tathA kRtavAn, kRSNo'pi draupadIM pANDavAnAmarpayitvA tenaiva pathA rathArUDhaH pratinivRttaH, tadAnIM ca tatra campAyAM puryAmudyAne samavasRtaM munisuvratajinaM kapilanAmA vAsudevastatsamIpamAsInaH svAmin! kasyAyaM mameva zaGkhasvanaH zrUyate ?, iti papraccha, bhagavAnapi samayaM draupadIvRttAntamAkhyat, tataH kapilo jambUdvIpabharatArdhAdhipaterabhyAgatasya svAgata bhavAmIti bhagavantamapRcchat, tato bhagavatA yathaikatra dvitIyo'rhanna cakrabhRnna tathA viSNurapi na bhavati, tathA kAraNAdAgato'pi nAnyena milatItyukto'pi kapilaH kautukAt kRSNadidRkSayA jaladhitaTe jagAma, dRSTavAMzcAmbhodhimadhyena vrajato viSNo rathadhvajAn tataH kapilanAmA vAsudevastvAM draSTumutkaNThito'hamihAgatastadvalakheti spaSTAkSaraM zaGkhamavAdayat, kRSNo'pi vayamatidUraM gatAstatastvayA na kicidvAcyamiti vyaktAkSaraM zaGkhadhvaninA taM pratibodhya krameNa svasthAnaM prApta iti 5 / tathA kauzAmbyAM nagaryA samavasRtasya bhagavataH zrIvardhamAnavibhorvandanArthaM pazcimapauruSyAmavataraNaM - AkAzAtsamavasaraNabhuvi samAgamanaM yugapacandrasUryayoH zAzvatavimAnasthitayorbabhUva idamapyAzcaryameva, anyadA hi uttaravaikriyavimAnenaivAvatarata iti 6 / tathA hare: - puruSavizeSasya vaMzaH - putrapautrAdiparamparA harivaMza: tallakSaNaM yatkulaM tasyotpattirharivaMzakulotpattiH, kulaM hyanekadhA tato harivaMzena vizeSyate, etadapi ca pUrvamabhUtatvAdAzcaryameveti zrUyate hi ihaiva jambUdvIpabharatakSetre 172 1
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ kauzAmbyAM nagaryA samakho nAma bhUpatirabhUt, ekadA ca vicitravilAsavasatau vasantasamaye samAgate mataGgajArUDhaH sa rAjA rantukAmaH puraparisarodyAnaM gacchan mArge vIrakAyasya kuvindasya dayitAM vanamAlAbhidhAnAmasamAnalAvaNyapuNyadehAvayavAmavalokitavAn , sA'pi praNayaspRzA dRzA vAraM vAraM sAkAsamudaikSata, rAjA ca tAM nirnimeSacakSuSA saspRhaM pazyan smaravidhurastatraiva gajaM bhramayan kamapi pratIkSamANa iva nApato jagAma, atha sumatinAmA sacivastadbhAvaM jijJAsuH svAmin ! sarvamapi sainyamiha prAptaM tataH kimadyApi vilambyate ? iti rAjAnaM vyajijJapat, rAjApi sacivavacasA cetaH kathamapi saMsthApya lIlodyAnamagamat , tatra ca zUnyahRdayo hRdye'pyudyAne na kApi rati prApa, atha tamudvinamAnasamamAtyaH sumatiravAdIt-deva! kimadya zUnyahRdaya iva tvaM lakSyase ?, yadyagopyo'yaM manovikArastatkathyatAmiti, rAjApi tvameva mama manovikArapratIkArapravaNaH tatastava gopyaM na kiJcidastItyabhidhAya svasvarUpaM nyarUpayat , atha deva! tvatsamIhitaM zIghrameva sampAdayiSyAmi brajatu svAmI svasthaH svAvAsamityamAyenoktaH kSitipatiH svAvAsamayAsIt , tato matrI vicitropAyapaNDitAmAtreyikAM nAma parivrAjikA vanamAlAyAH pArthe prAhiNot , sA'pi tatra gatvA tadvirahavihvalAM vanamAlAmavocat-vatse! kimadya vicchAyA vIkSyase?, nivedaya svaduHkhamiti, sA'pi niHzvasya duSprApaprArthakatAmAtmIyAmakathayat, AtreyikApi madIyamatratatrANAM na kizcidasAdhyamasti tataH prAtaH pRthvIpatinA saha saGgamaM tava kariSyAmIti tAmAzvAsya gatvA ca sacivasavidhaM tat nRpaprayojanaM niSpannaprAyaM nyavedayat , sacivo'pi tavRttAntanivedanena nRparAjamarajayat, tataH prabhAte parivrAjikA vanamAlAmAdAya nRpamandiramagamat , rAjA'pyanurAgavazatastAmantaHpure nikSipya tayA samamasamaM saMsArasukhamanvabhUt , itazca vIrakakuvindo'pi vanamAlAmanavalokamAno hA priye vanamAle! ka gatA'sItyApanekaprakAraM pralapacunmatta iva ca trikacatvarAdiSu paribhramannekadA nRpatiniketanAntikamabhyagAt , bhUpAlo'pi vanamAlAsahitastathAvikRtAkAraM zUnyamAnasaM hA vanamAle ityAdipralApinaM tamavekSya vyacintayat-aho'smAbhirubhayalokaviruddhamatinirguNaM karma samAcaritaM sarvathA'pyasmAkaM narake'pyavasthAnaM nAstItyAdi bahvAtmAnaM nindatostayoH sahasaivAkAzAttaDitpatitvA prANAn jahAra, mRtvA ca tau parasparasnehavazAt zubhadhyAnAca harivarSAkhye tRtIye kSetre mithunarUpiNau harihariNInAmakAvutpannau, tatra ca kalpapAdapasampAditasamIhitI satatamaviyuktau parasparasnehavazAt suciraM vilasantau tasthatuH, vIrakuvindo'pi tayormRtyumavagatya tyaktapahilabhAvo dustapamajJAnatapaH kimapi kRtvA mRtvA ca saudharmakalpe kilviSikasuraH samutpede, avadhinA ca nijaM pUrvabhavaM harihariNInAmakau ca pUrvabhavavairiNau vilokya tatkAlotpannaroSAruNekSaNaH kSaNamacintayat-iha harivarSakSetre kSetrAnubhAvAdeva tAvavadhyau mRtau cAvazyameva devalokaM brajiSyatastato durgatinibandhane akAle'pi maraNaprade nayAbhyanyatra sthAnAntare iti vinizcitya tAvubhAvapi kalpatarubhiH saha tataH kSetrAdapahRtya bharatakSetre campApuryAmAnaiSIt , tasyAM ca puri tadAnImikSvAkuvaMzajazcandrakIrtinAmA nRpo'putraH paJcatvamagamat , tatastasya prakRtayo rAjyAImaparaM puruSamanveSTuM sarvato'pi pravartamAnAstena devenAkAzasthitena svasamRddhivazataH sarvasyApi janasya vismayamupajanayatA sAdaramamihitAH-bho bho rAjyacintakAH! bhavatpuNyapreriteneva mayA harivarSAt hariNyAkhyanijapalyA samanvito harinAmA rAjyAhaH pumAna yugmarUpo'nayorevAhArayogyaiH kalpadrumaiH samamihAnItaH tadayamastu bhavatAM rAjA, etayozca kalpapAdapaphalamidaM pazupakSimAMsaM madyaM cAhAro deya iti, prakRtayo'pyevamastviti bhaNitvA hari rAjye sthApayAmAsuH, so'pi suraH svazaktyA tayorAyuHsthiti ivAM tanuM ca dhanuHzatamAnAM kRtvA tirodadhe, harirapi payodhiparyantAM vasudhAM sAdhayitvA suciraM rAjyamakarot , tataH prabhRti ca pRthivyAM tannAmnA harivaMzo babhUveti 7 / tathA camarasya -asurakumArendrasyotpAta:-UrddhagamanaM so'pyAkasmikatvAdAzcaryamiti, zrUyate hi ihaiva bharatakSetre bibhele sanniveze pUraNo nAma dhanADhyo gRhapatirabhUt , sa cAnyadA nizIthe cintayAmAsa-nUnaM prAgbhavAcIrNavistIrNatapaHprabhAvataHprAptA tAvadiyaM lakSmIH mAnyatA ca, vataH punarapyeSyadbhave viziSTaphalaprAptaye gRhavAsaM parityajya kimapi dustapaM tapaH karomItyevaM vicintya prAtaH sarvAnapi svajanAnApRcchaya tanayaM ca nijapade nivezya prANAmanAmakaM tApasavratamAhIt , tadinAdArabhya ca yAvajjIvaM SaSThaM tapazcakAra, pAraNakadine ca dArumayaM catuSpuTaM bhikSApAtramAdAya madhyAhnakSaNe mikSA bhrAmyati sma, tatra prathamapuTapatitAM bhikSAM pAnthAdibhyaH dvitIyapuTapatitAM bhikSA kAkAdibhyaH tRtIyapuTamikSA ca matsyAdijalacAribhyo dattvA rAgadveSAdirahitazcaturthapuTabhikSA svayamabhuGka, evaM dvAdaza varSANi bAlatapaH kRtvA paryantasamaye mAsamekamanazanamAdAya mRtvA ca camaracaJcAyAM camarendro babhUva, utpannazca tatrAvadhijJAnenetastataH pazyannUrddha saudharmAvataMsake vimAne saudharmendraM dRSTvA kruddhaH surAnavocat-are ko'yaM durAtmA'prArthitaprArthito mama ziraH sthita evaM vilasatIti ?, te'pyUcuH-ayaM hi pUrvabhavArjitaiH puNyaiH sarvAtizAyisamRddhiparAkramaH saudharmAdhipaH zakra iti, etacca zrutvA'dhikataraM kruddhaH svaparivAranivArito'pi yuyutsuH zikSayAmyenamavajJAkAriNamiti vadan parighamAdAya sa hi zaktaH zrUyate tataH kathamapi tatparAjito'haM kaM zaraNaM prapatsye ? iti vicintya sa susumArapure pratimAsthitasya zrImahAvIrasya samIpamAgamat , tatra ca praNAmapUrvakaM bhagavaMstava prabhAveNa vaniNaM jeSyAmIti vibhuM vijJapya lakSayojanamAnamativikRtaM nijavapurvidhAya parighapraharaNaM parito bhramayan garjanAsphoTayan tridazAna trAsayan darpAndhaH saudharmendraM prati samudapatat , tata eka pAdaM saudharmAvataMsakavimAnavedikAyAmaparaM ca sudharmAyAM nidhAya parighenendrakIlaM tristADayitvA'nekazaH zakramAkrozayAmAsa, zakro'pyavadhitastaM viditvA kopAjAjvalyamAnaH sphArasphuratsphuliGgazatasamAkulaM kulizaM taM prati mumoca, camaro'pi pRSThato dambholimAyAntamavalokayitumacyakSamaH zrImahAvIraM zaraNaM prapitsurvapurvistaramupasaMhRtya tvaritataraM palAyiSTa, samAsannIbhUtakulizazca zaraNaM zaraNamiti bruvANaH 173
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUkSmIbhUya svAmipAdayorantare prAvizat zakro'pyarhadAdinizrAmantareNa nAsurANAmihAgantuM svataH zaktiH sambhavatIti vicintyAvadhijJAnA-' vagatatadvyatikarastIrtha karAzAtanAbhayAtvaritamAgatya svAmipAdayozcaturaGgulamaprAptaM vatramupasaMjahAra, svAminaM ca kSamayitvA camaramavocatraiseso bhagavataH prasAdAnnAsti te bhayamiti, evaM camaramAzvAsya bhUyo'pi bhagavantaM natvA zakraH svasthAnamagamat camaro'pyamarendre gate prabhupAdadvayAntarAnnirgatya praNamya ca prabhuM prAstAvIt, yathA- 'zrImadvIrajinendra ! bhadramatulaM tubhyaM bhavatvanvahaM yasyAnanyasamAnadivyamahimavyAmizrayA nizrayA / kiJcitkarma manISitaM tanumatAM vyAtanvatAM sammukhIbhUtApyAzu vipattireti nidhanaM sampattirujjRmbhate // 1 // ' evaM ca stutvA sa camaracazvApurImayAsIt 8 / tathA'STabhiradhikaM zatamaSTazataM te siddhA: - nirvRtA aSTazatasiddhAH ekasamayeneti zeSaH, tathA cAsmin bharatakSetre asyAmavasarpiNyAM bhagavataH zrInAbheyasya nirvANasamaye zrUyate aSTottaraM zatamekasamayena siddhaM, tathA coktaM saGghadAsagaNinA vasudevacarite - " bhayavaM usabhasAmI jayagurU puvvasaya sahassaM vAsasahassUNayaM vihariUNa kevalI aTThAvayapavvae saha dusahiM samaNasahassehiM parinivvANamuvagao cauddasameNaM bhatteNaM mAghabahule pakkhe terasIe abhIiNA nakkhatteNaM egUNaputtasaeNaM aTThahi yanaehiM saha ekasamaeNaM nivvuo, sesANavi aNagArANaM dasa sahassANi aTThasayaUNag2ANi siddhANi taMmi ceva rikkhe samayaMtaresu bahusu" iti, idamapyanantakAlajAtamityAzcarya, etadAzcaryamutkRSTAvagAhanAyAmeva jJAtavyaM, madhyamAvagAhanAyAM tu anekazo'pi aSTottarazataM sidhyatIti nAzcaryam 9 / tathA asaMyatA - asaMyamavantaH ArambhaparigrahaprasaktA abrahmacAriNasteSu pUjAsatkAraH, sarvadA hi kila saMyatA eva pUjArhAH, asyAM tvavasarpiNyAM viparItaM jAtamityAzcarya, tathA ca zrUyate zrIsuvidhisvAminirvANAtkiyatyapi kAle gate DhuMDAvasarpiNIdoSAtsAdhUnAmucchedaH samapadyata, tataH sthavirazrAvakAn dharmamArgAnabhijJA janA dharmaM papracchuH, athAtmaparijJAnAnusArataH kiJciddharma kathayatAM teSAM sthavi - rabhAvakANAM te janAH zrAvakajanayogyAM dhanavasanAvikAM pUjAM pracakrire, te'pi tatpUjayA samutpannagarvAstatkAlaM khabuddhyA zAstrANi samAsUtraya mahImandirazayyA svarNa rUpya lohatiLakarpAsagokanyAgajAzvAderdAnAni ihAmutra ca mahAphalAnyAcakhyuH, mahAgRddhyA ca vayameva dAnAyocitaM pAtraM aparaM sarvamapAtramityAdyupadezataH sarvato janaM vipratArayanto'pi tadAnIM tathAvidhagurvabhAvAllokAnAM gurutAM gatAH, evamasmin kSetre samantatastIrthasamucchede sajAte zrIzItalasvAmitIrthaM yAvadasaMyatAnAmapi teSAM dhigvarNAnAM prathIyasI pUjA samajAyateti 10 / etAni ca dazApyAzcaryANyanantena kAlena - anantakAlAdasyAmavasarpiNyAM saMvRttAnIti / upalakSaNaM caitAnyAzcaryANi, ato'nye'pyevamAdayo bhAvA anantakAlabhAvita AzcaryarUpA draSTavyAH, yaduktaM paJcavastuke - 'uvalakkhaNaM tu eyAIti / / 885 / / 886 // atha kasya tIrthakRtaH kAle kiyantyAzcaryANi jAtAnItyetadAha - ' sirI' tyAvi, zrI RSabhanAthazItalasvAminostIrthe ekaikamAzcaryamabhUt, tatra zrI RSabhanAthatIrthe ekasamayenASTottarazatasiddhiH, zItalasvAmitIrthe ca harivaMzotpattiH, tathA mallijinaneminAthayorapyekaikaM tatra strItIrtha mallijinenaiva pravartitaM, neminAthatIrthe ca kRSNasyAparakaMkAgamanaM saMvRttaM, tathA vIrajinendre garbhaharaNopasargaca marotpAtA bhavyaparSaJcandrasUryAvataraNalakSaNAni pacaivAryANi krameNa jAtAni tathA ekamasaMyatapUjAlakSaNamAzcarya prAyeNa - bAhulyena sarveSvapi tIrthakareSu sampannamiti / / 887 // etadeva spaSTataraM pratipAdayannAha -- 'risa he' gAhA 'itthI' gAhA, vyAkhyAtArtha caitat navaraM 'pUyA assaMjayANa navamajiNe' iti yaduktaM tatsarvathA tIrthocchedajanitAsaMyata pUjAprArambhamAzritya draSTavyaM suvidhisvAmiprabhRtInAM zAntinAthaparyantAnAmaSTAnAM tIrthakRtAmantareSu saptasu tIrthocchedujAtAyA asaMyata pUjAyAH sadbhAvAt, yatpunaH zrIRSabhanAthAdikAle marIcikapilA dInAmasaMyatAnAM pUjA zrUyate tattIrthe pravartamAna eveti, ata eva prAguktaM 'egaM savvesu pAeNeti 138 / / 888 / / 889 / / idAnIM 'cauro bhAsAu'tti ekonacatvAriMzaduttarazatatamaM dvAramAha paDhamA bhAsA saccA 1 bIyA u musA vivajjiyA tAsiM / saccAmusA 3 asacAmusA 4 puNo taha utthIti // 890 // jaNavaya 1 saMmaya 2 ThavaNA 3 nAme 4 rUve 5 paDuccasacce ya 6 / vavahAra 7 bhAva 8 joge 9 dasame ovammasacce ya 10 // 891 // kohe 1 mANe 2 mAyA 3 lobhe 4 pejje 5 tava dose 6 ya / hAsa 7 bhae 8 akkhAiya 9 ubadhAe 10 nissiyA dasahA // / 892 // uppanna 1 vigaya 2 mIsaga 3 jIva 4 ajIve 5 ya jIva ajjIve 6 / taha mIsagA anaMtA 7 parita 8 addhA 9 ya addhaddhA 10 // 893 // AmaMtaNi 1 ANamaNI 2 jAyaNi 3 taha pucchaNI ya 4 pannavaNI 5 / pacakhANI bhAsA 6 bhAsA icchANulomA ya 7 // 894 // aNabhiggahiyA 8 bhAsA bhAsA ya abhigama 9 boDavA / saMsayakaraNI 10 bhAsA voyaDa 11 adhoyaDA 12 ceva // 895 // bhASyate iti bhASA, sA caturvidhA, tatra prathamA bhASA satyA, santo-- mUlottaraguNAsteSAmeva jagati muktipadapradAyakatayA paramazobhanatvAt athavA santo- vidyamAnAste ca bhagavadupadiSTA eva jIvAdayaH padArthA anyeSAM kalpanAmAtraracitasattAkatayA tattvato'sattvAt tebhyo hitA styA, satyAviparItasvarUpA mRSA dvitIyA, ubhayasvabhAvA satyAmRSA tAsAM catasRNAM bhASANAM madhye tRtIyA, yA punastisRSvapi bhASAsvanaghikRtA- tallakSaNAyogatastatrAnantarbhAvinI sA AmantraNAjJApanAdiviSayA asatyA mRSA tAsAM bhASANAM madhye caturthIti / / 890 // 174
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmpratametAsAmeva bhASANAM bhedAnamighitsuH prathamaM satyabhASAyA bhedAnAha-'jaNavayetyAdi, satyA bhASA tAvaddazaprakArA bhavati janapadasatyAdibhedAt , tatra janapadeSu-dezeSu yA yadarthavAcakatayA rUDhA dezAntare'pi sA tadarthavAcakatayA prayujyamAnA satyA-avitatheti janapadasatyA, yathA kokaNAdiSu payaH piJcaM nIramudakamityAdi, satyatA cAsyA aduSTavivakSAhetutvAnnAnAjanapadeSviSTArthapratipattijanakatvAdyavahArapravRttaH, evaM zeSeSvapi bhAvanA kAryA 1, tathA sakalalokasAmmatyena satyatayA prasiddhA sammatasatyA, yathA kumudakuvalayotpalatAmarasAnAM samAne'pi paGkasambhave gopAlAdInAM sammatamaravindameva paGkajaM na zeSamityaravinde saMmatatayA paGkajazabdaH satyaH, kuvalayAdAvasatyo'sammatatvAditi 2, tathA sthApanAsatyA yA tathAvidhamakavinyAsaM mudrAvinyAsaM copalabhya prayujyate yathA ekakaM purato bindudvayasahitamupalabhya zatamidamiti bindutrayasahitaM sahasramidamiti, tathA tathAvidhaM mudrAvinyAsamupalabhya mRttikAdipu mAso'yaM kArSApaNo'yamiti, yadvA yallepyAdikarma ahaMdAdivikalpena sthApyate sA sthApanA tadviSaye satyA sthApanAsatyA, yathA'jino'pi jino'yaM anAcAryo'pyAcAryo'yamiti 3, tathA nAmataH-amidhAnamAtreNa satyA nAmasatyA, yathA kulamavardhayannapi kulavardhanaH dhanamavardhayannapi dhanavardhanaH ayakSazca yakSa iti 4, tathA rUpato-rUpApekSayA satyA rUpasatyA, yathA dambhato gRhItapravrajitarUpaH pravrajito'yamiti 5, tathA pratItya-Azriya vastvantaraM satyA pratItyasatyA, yathA anAmikAyAH kaniSThAmadhikRtya dIrghatvaM madhyamAmadhikRtya ikhatvaM, na ca vAcyaM kathamekasyA isvatvaM dIrghatvaM ca tAttvikaM parasparavirodhAditi, minnanimittatve parasparavirodhAsambhavAt , tathAhi-tAmeva yadi kaniSThAM madhyamAM vA ekAmaGgulimaGgIkRtya isvatvaM dIrghatvaM ca pratipAdyeta tato virodhaH sambhavet , ekanimittatve parasparaviruddhakAryadvayAsambhavAt , yadA tvekAmadhikRtya isvatvaM aparAmAdhekRtya dIrghatvaM tadA sattvAsattvayoriva bhinnanimittatvAnna parasparaM virodhaH, atha yadi tAttvike iskhatvadIrghatve tata Rjutvavakratve iva kasmAtte paranirapekSe na pratibhAsete ?, tasmAtparopAdhikatvAtkAlpanike ime iti, tadyuktaM, dvividhA hi vastuno dharmAHsahakArivyalayarUpA itare ca, tatra ye sahakArivyaGgyarUpAste sahakArisamparkavazAtpratItipathamAyAnti yathA pRthivyA jalasamparkato gandhaH, itare tvevamevApi yathA karpUrAdigandhaH, isvatvadIrghatve api sahakArivyaGgayarUpe, tataste taM taM sahakAriNamAsAdyAbhivyaktimAyAta ityadoSaH 6, tathA vyavahArato-lokavivakSAtaH satyA vyavahArasatyA, yathA girirdahyate galati bhAjanaM anudarA kanyA alomikA eDakA, loko hi girigatatRNAdidAhe tRNAdinA saha girerabhedaM vivakSitvA girirdahyate iti brUte, bhAjanAdudake zravati udakabhAjanayorabhedaM vivakSitvA galati bhAjanamiti, sambhogajabIjaprabhavodarAbhAve'nudareti lavanayogyalomAbhAve'lomiketi, tato lokavyavahAramapekSya sAdhorapi tathA avato vyavahArasatyA bhASA bhavati 7, tathA bhAvato varNAdisvarUpA satyA bhAvasatyA, kimuktaM bhavati ?-yo bhAvo varNAdiyasminnutkaTo bhavati tena yA satyA bhASA sA bhAvasatyA, yathA satyapi pazcavarNasambhave zuklasyaiva varNasyotkaTatvAdalAkA zukcheti 8, tathA yogaH-sambandhastasmAtsatyA yogasatyA, yathA chatrayogAdvivakSitazabdaprayogakAle chatrAbhAve'pi chatrayogasya sambhavAt chatrI, evaM daNDayogAhaNDI 9, tathA upamaiva aupamyaM tena satyA aupamyasatyA, yathA samudravattaDAgamiti 10 // 891 / / atha dvitIyabhASAyA mRSAlakSaNAyA bhedaanaah-kohe| ityAdi, krodhaniHsRtAdibhedAnmRSAbhASA dazavidhA bhavati, saptamyAH paJcamyarthatvAnniHsRtazabdasya ca pratyekamamisambandhAtkrodhAniHsRtA krodhAdvinirgatetyarthaH, evamanyatrApi, tatra krodhAbhibhUto visaMvAdanabuddhyA paraM pratyAyayan yatsatyamasatyaM vA bhASate tatsarva mRSA, tasya hi Azayo'tIva duSTaH, tato yadapi ghuNAkSaranyAyena satyamApatati zAThyabuddhyA vopetya satyaM bhASate tadapyAzayadoSaduSTamiti mRSA, yathA vA krodhAmibhUtaH pitA putramAha-na tvaM mama putra iti, adAsaM vA dAsamabhidhatte iti 1 tathA mAnAniHsRtA yatpUrvamananubhUtamapyaizvaryamAtmokarSakhyApanAyAnubhUtamasmAmistadAnImevamaizvaryamityAdi vadati 2 tathA mAyAyA niHsRtA yatparavaJcanAmiprAyeNa satyamasatyaM vA bhASate 3 tathA lobhAniHsRtA vaNikprabhRtInAmanyathA krItamevetthaM krItamityAdi 4 tathA premNo niHsRtA, yadatipremavazAdAso'haM tavetyAdi vadati 5 tathA dveSAniHsRtA matsariNAM guNavatyapi nirguNo'yamityAdi 6 tathA hAsyAnniHsRtA yathA kAndarpikANAM kasmiMzcitkasyacit sambandhini gRhIte'pi pRSTAnAM kelivazato na dRSTamityAdi 7 tathA bhayAnniHsRtA taskarAdibhayenAsamajasabhASaNaM 8 tathA AkhyAyikAni:mRtA, yathA kathAsvasaMbhavyamidhAnaM 9 tathA upaghAtAnisRtA caurastvamityAdyasadabhyAkhyAnamiti 10 // 892 // atha tRtIyabhASAyAH satyAmRSAyA bhedAnAha-'uppanne'tyAdi, utpannamizritAdibhedAtsatyAmRSA bhASA dazadhA bhavati, iha ca madhyasthitasya 'mIsaya'tti padasya sarvatrApi sambadhAdutpannamizritA vigatamizritetyAdi draSTavyaM, tatazca utpannamizritA anutpannaiH saha saGkhyApUraNArtha yA sA utpannamizritA, evamanyatrApi yathAyogaM bhAvanIyaM, tatrotpannamizritA yathA kasmiMzcid prAme nagare vA nyUneSvadhikeSu vA dArakeSu jAteSu daza dArakA asmiadya jAtA ityAdi, vyavahArataH satyAmRSAtvAd asyAH, zvaste zataM dAsyAmItyuktvA paJcAzatyapi dattAyAM loke mRSAtvAdarzanAdanutpannedhvevAdatteSveva ca mRSAtvavyavahArAt 1 tathA evameva maraNakathane vigatamizritA, yathA asminnadya daza vRddhA vigatA ityAdi 2 tathA janmano maraNasya ca kRtaparimANasyAmidhAne visaMvAdane ca mizrakamizritA utpanna vigatamizritetyarthaH, yathA'sminnadya daza dArakA jAtA daza ca vRddhA vipannA iti 3 tathA prabhUtAnAM jIvatAM stokAnAM ca mRtAnAM zaGkhazajanakAdInAmekatra rAzau dRSTe yadA kazcidevaM vadati-aho mahAn jIvarAzirayamiti tadA sA jIvamizritA, satyAmRSAtvaM cAsyA jIvatsu satyatvAnmRteSu mRSAtvAt 4 tathA yadA prabhUteSu mRteSu stokeSu jIvatsu ekatra rAzIkRteSu zaGkhAdiSvevaM vadati-aho mahAnayaM mRto jIvarAziriti tadA sA ajIvamizritA, asyA api satyAma 175
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAtvaM mRteSu satyatvAt jIvatsu ca mRSAtvAt 5 tathA tasminnetra rAzau etAvanto'tra jIvanti etAvanto'tra mRtA iti niyamenAvadhArayato visaMvAde jIvAjIvamizritA 6 tathA mUlakAdikamanantakAyaM tasyaiva satkaiH paripANDupatrairanyena vA kenacitpratyekavanaspatinA mizramavalokya sarvo'pyeSo'nantakAyika iti vadato'nantamizritA 7 tathA pratyeka vanaspatisaGghAtamanantakAyikena saha rAzIkRtamavalokya pratyekavanaspatirayaM sarvo'pIti vadataH pratyekamizritA 8 tathA addhA - kAlaH, sa ceha prastAvAddivaso rAtrirvA parigRhyate, sa mizrito yayA sA addhAmizritA, yathA kazcitkazcana tvarayan divase vartamAna eva vadati - uttiSTha 2 rAtrirjAteti, rAtrau vA vartamAnAyAmuttiSTha 2 divaso jAta iti 9 tathA divasasya rAtreva ekadezo'ddhAddhA, sA mizritA yayA sA addhAddhAmizritA, yathA prathamapauruSyAmeva vartamAnAyAM ka zcit kabhvana tvarayannevaM vadati - cala cala madhyAhno jAta iti 10 / / 893 / / atha caturthabhASAyA asatyAmRSAyA bhedAnAha - ' AmaM traNI' tyAdi, AmazraNyAdibhedAda satyAmRSA bhASA dvAdazabhedA bhavati, tatra AmazraNI he devadatta ! ityAdi, eSA hi prAguktasatyAdibhASAtrayalakSaNaviphalatvAnna satyA na mRSA nApi satyAmRSA, kevalaM vyavahAramAtrapravRttiheturityasatyAmRSA 1 evaM sarvatrApi bhAvanA kAryA, AjJApanI - kArye parasya pravartanaM, yathedaM kurviti 2 yAcanI kasyApi vastuvizeSasya dehIti mArgaNaM 3 pracchanI avijJAtasya sandigdhasya vA kasyacidarthasya parijJAnAya tadvidaH pArzve kathametaditi pracchanaM 4 prajJApanI vineyajanasyopadezadAnaM, yathA prANivadhAnnivRttA bhavanti bhavAntare prANino dIrghAyuSa ityAdi 5 pratyAkhyAnI - yAcamAnasya pratiSedhavacanaM 6 icchAnulomA nAma yathA kazcit kizvana kAryamArabhamANaH kazvana pRcchati, sa prAha-karotu bhavAn mamApyetadabhipretamiti 7 anabhigRhItA - yatra na pratiniyatArthAvadhAraNaM, yathA bahuSu kAyeSUpasthiteSu kazcit kabhvana pRcchati - kimidAnIM karomi ?, sa prAha-yatpratibhAsate tatkurviti 8 abhigRhItA - pratiniyatArthAvadhAraNaM, yathA idamidAnIM kartavyamidaM neti, yadvA anamigRhItA yA'rthamanamigRhyocyate DitthAdivat, abhigRhItA tvarthamabhigRha yocyate ghaTAdi - vat 9 saMzayakaraNI yA ekakA vAganekArthAbhidhAyitayA parasparaM saMzayamutpAdayati, yathA saindhavamAnIyatAmityatra saindhavazabdo lavaNavastrapuruSavAjiSu 10 vyAkRtA yA prakaTArthA 11 avyAkRtA atigabhIrazabdArthA avyaktAkSaraprayuktA vA avibhAvitArthatvAditi 12 139 // 894 // 895 / / idAnIM 'vayaNasolasagaM' ti catvAriMzaduttarazatatamaM dvAramAha kAlatiyaM 3 vayaNatiyaM 6 liMgatiyaM 9 taha parokkha 10 paccakkhaM 11 / uvaNaya'vaNayacakkaM 15 ajjhatthaM caiva solasamaM // 896 // kAlatrikaM tathA vacanatrikaM tathA liGgatrikaM parokSamatra prathamaikavacanasya lopaH tathA pratyakSaM tathopanayApanayacatuSkaM tathA'dhyAtmaM caiva SoDazamiti gAthAvayavArthaH / tatrAkarotkaroti kariSyatItyatItAdikAlanirdeza pradhAnaM vacanajAtaM kAlatrikavacanamityarthaH, tathA eko dvau bahava ityekatvAdyabhidhAyakaH zabdasandarbhe vacanatrikamiti, tatheyaM strI ayaM puruSaH idaM kulamiti trINi liGgapradhAnAni vacanAnIti liGgatrikaM tathA sa iti parokSanirdezaH parokSavacanaM ayamiti pratyakSa nirdezaH pratyakSavacanaM, tathopanayApanayavacanaM caturdhA bhavati, tathathA - upanayApanayavacanaM tathA upanayopanayavacanaM tathA apanayopanayavacanaM tathA apanayApanayavacanamiti, tatropanayo-guNoktiH bhapanayo-doSabhavanaM, tatra surUpeyaM rAmA paraM duHzIlA ityupanayApanayavacanaM tathA surUpeyaM strI suzIletyupanayopanayavacanaM tathA kurUpA strIyaM paraM suzIletyapanayopanayavacanaM kurUpeyaM kuzIlA cetyapanayApanayavacanamiti, tathA anyazcetasi nidhAya vipratArakabuddhyA'nyadvibhaNiSurapi sahasA yazcetasi tadeva vakti yattat SoDazamadhyAtmavacanam 140 // 896 // idAnIM 'mAsANa paMcabheya'tti ekacatvAriMzaduttarazatatamaM dvAramAha mAsA ya paMca sute nakkhato 1 caMdio 2 ya riumAso 3 / Aico'viya avaro 4 'bhivaDio taha ya paMcamao 5 // 897 // aharata sattavIsaM tisattasattaTThibhAga nakkhato 27 / / caMdo uNattIsaM visadvibhAyA ya battIsaM 29 / 33 / / 898 // uumAso tIsadiNo 30 Aibo tIsa hoi addhaM ca 30 / 3 / abhivaDio ya mAso caDavIsasaeNa cheeNaM // 899 // bhAgANigavIsa sayaM tIsA egAhiyA diNANaM tu 31 / 3 / ee jaha niSphatiM lahaMti samayAu taha neyaM // 900 // mAsA nakSatrAdayaH pazca 'sUtre' pAramezvare pravacane pratipAditA iti zeSaH, tatra nakSatreSu bhavo nAkSatraH kimuktaM bhavati ? - candrazcAraM caran yAvatA kAlenAbhijita ArabhyottarASADhA nakSatraparyantaM gacchati tatkAlapramANo nAkSatro mAsaH, yadivA candrasya nakSatramaNDale parivartayato niSpanna ityupacArAnmAso'pi nakSatraM, tathA candre bhavazcAndraH yugAdau zrAvaNe mAse bahulapakSapratipada Arabhya yAvatpUrNimAsIparisamAptistAvatkAlapramANazcAndro mAsaH, ekapaurNamAsIparAvartazcAndro mAsa itiyAvat, athavA candracAraniSpannatvAdupacArato mAso'pi cAndraH, caH samuccaye, tathA RtumAsaH, iha kila RturlokarUDhyA SaSTyahorAtrapramANo mAsadvayAtmakaH tasyArdhamapi mAso'vayave samudAyopacArAt RtuH sa cArthAtparipUrNatriMzadahorAtrapramANaH, eSa eva ca RtumAsaH karmamAsa iti vA sAvanamAsa iti vA vyavahiyate, uktabhya "esa deva uThamAso kammamAso sAvaNo mAso bhannai" iti, tathA AdityasyAyamAdityaH, sa ca ekasya dakSiNAyanasyottarAyaNasya vA tryazItyadhikadizatapramANasya SaSThabhAgamAnaH yadivA AdityacAraniSpannatvAdupacArato mAso'pyAdityaH, tathA paJcamo mAso'bhivardhitaH, amiva 176
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ rdhito nAma mukhyatastrayodazacandramAsapramANa: saMvatsaraH, dvAdazacandramAsapramANAtsaMvatsarAdekena mAsenAmivardhitatvAt , paraM taddvAdazabhAgapramANo mAso'pyavayave samudAyopacArAdamivardhitaH, tadevamuktA nAmato nakSatrAdayaH pazcApi mAsAH, // 897 // sAmpratameteSAmeva mAsAnAM dinaparimANamAha-'aharatte'gAhA 'uu'gAhA 'bhAgA'gAhA, nAkSatro-nakSatrasambandhI mAsaH saptaviMzatirahorAtrAH ekasya cAhorAtrasya saptaSaSTiAMgAstriH sapta-trayo vArAH sapta, ekaviMzatirityarthaH, tathA cAndra:-candramAsaH ekonatriMzadahorAtrA dvASaSTibhAgAzca ahorAtrasya dvAtriMzat , tathA RtumAsaH paripUrNAni triMzadinAni, tathA AdityaH-AdityamAso bhavati triMzadahorAtrA ardha cAhorAtrasya, tathA abhivardhitamAso dinAnAmekenAdhikA triMzat , ekatriMzadahorAtrA ityarthaH, ekasya cAhorAtrasya caturvizatyuttarazatarUpeNa chedena-bhAgena vibhaktasya ekaviMzatyadhikaM zataM bhAgAnAM bhavatIti, ete paJcApi mAsA yathA niSpattiM labhante tathA 'samayAt' siddhAntAd 'jJeyaM jJAtavyamiti / sa ca niSpattiprakAraH siddhAntAnusAreNa vineyajanAnugrahAya kiJcidazyate-iha kila candracandrAmivardhitacandrAbhivardhitalakSaNasaMvatsarapazcakapramANe yuge ahorAtrarAzistriMzadadhikASTAdazazatapramANo 1830 bhavati, kathametadavasIyate ? iti ceducyateiha sUryasya dakSiNamuttaraM vA ayanaM jyazItiadhikadinazatAtmakaM yuge ca paJca dakSiNAyanAni pazcottarAyaNAnIti sarvasaGkhyayA dazAyanAni tatarUyazItyadhikaM dinazataM dazakena guNyate ityAgacchati yathokto dinarAziH, evaMpramANaM dinarAziM sthApayitvA nakSatracandraRtvAdityamAsAnAM dinamAnAnayanAya yathAkrama saptaSaSTidvASaSTyekaSaSTiSaSTilakSaNairbhAgahArairbhAgaM haret tato yathoktaM nakSatrAdimAsagata dinaparimANamAgacchati, tathAhi-yugadinarAzikhiMzadadhikASTAdazazatapramANo dhriyate, tasya saptaSaSTiyuge nakSatramAsA iti saptaSaSTyA bhAgo hiyate labdhAH saptaviMzatirahorAtrAH ekaviMzatirahorAtrasya saptaSaSTibhAgAH eSa nakSatramAsaH, tathA tasyaiva yugadinarAzeviMzadadhikASTAdazazatamAnasya yuge candramAsA dvASaSTiriti dvASaSTyA bhAge hRte yallabhyate taccandramAsamAnaM, tathA'syaiva yugadinarAzerekaSaSTiyuge RtumAsAH ityekaSaSTyA bhAgaharaNe labdhaM yathoktamRtumAsamAna, tathA yuge sUryamAsAH SaSTiriti SaSTyA dhruvarAzerbhAgahAre yallabdhametatsUryamAsaparimANaM, uktaM ca-rikkhAImAsANaM karaNamiNamaM tu aannnnovaao| jugadiNarAsiM ThAviya aTThAra sayAI tiisaaii||1|| tAhe harAhi bhAgaM rikkhAIyANa diNakaratANaM / sattaTThIbAvaTThIegaTThIsaTThibhAgehiM // 2 // " [RkSAdimAsAnAM karaNamidaM tvAnayanopAyaH yugadinarAziM sthApayitvA'STAdaza zatAni triMzAni // 1 // tato hara bhAgamRkSAdInAM dinakarAntAnAM sptssssttidvaassssttiekssssttissssttibhaagaiH|| 2 // ] tathA tasmin varSe abhivardhitarUpe tRtIye paJcame vA trayodaza zazimAsA bhavanti tadvarSa dvAdazabhAgIkriyate tata ekaiko bhAgo'bhivardhitamAsa ityucyate, iha kilAbhivadhitasaMvatsarasya trayodazacandramAsamAnasya dinaparimANaM jyazItyadhikAni trINi zatAni catuzcatvAriMzacca dvASaSTibhAgA rAtrindivasya 38341 tathAhi-ekasmin candramAse ekonaviMzadinAni dvAtriMzaca dvASaSTibhAgAH, mAsAzca trayodaza iti tAni dinAni tadaMzAzca trayodazabhirguNyante jAtAni saptasaptatyuttarANi dinAnAM trINi zatAni, aMzAnAM ca SoDazAdhikAni catvAri zatAni, te ca dinasya dvASaSTibhAgAH tato dinAnayanAya dvASaSTyA bhAgo hiyate labdhAni SaT dinAni, tAni ca pUrvoktadineSu mIlyante, tato jAtAni trINi zatAni dhyazItyadhikAni dinAnAM catuzcatvAriMzazca dvASaSTibhAgAH, tato varSe mAsA dvAdaza iti mAsAnayanAya dvAdazamirbhAgo hiyate, labdhA ekatriMzadahorAtrAH zeSAstiSThantyahorAtrA ekAdaza, te caturvizatyuttarazatabhAgakaraNArtha caturvizatyuttarazatena guNyante, jAtAni trayodaza zatAni catuSSaSTyadhikAni, ye'pi ca uparitanAzcatuzcatvAriMzad dvASaSTibhAgAste'pi caturvizatyuttarazatabhAgakaraNArtha dvAbhyAM guNyante jAtA aSTAzItiH, sA'nantarabhAgarAzau prakSipyate, jAtAni ca caturdaza zatAni dvipazcAzadadhikAni, teSAM dvAdazamirbhAge hRte labdhamekaviMzatyuttaraM zataM caturviza tyuttarazatabhAgAnAM, etAvadamivardhitamAsapramANaM, uktaM ca-"jami varisaMmi terasa sasiNo mAsA vaMti so variso / bArasabhAe kajai abhivaDiyamAsa so bhAgo // 1 // " [yasmin varSe trayodaza zazino mAsA bhavanti tat varSa / dvAdazabhAgIkriyate sa bhaago'mivrdhitmaasH||1||] iti 141 // 898 // 899 // 900 // samprati 'varisANa paMca bheya'tti dvicatvAriMzadadhikazatatamaM dvAramAha saMghaccharA u paMca u caMde 1 caMde 2 'bhivaDie 3 ceva / caMde 4 'bhivaDie 5 taha bisaTTimAsehiM jugamANaM // 901 // cAndrazcAndro'bhivardhitaH cAndro'bhivardhitazcetyevaM krameNa paJca saMvatsarA bhavanti, ete ca paJcApyanena krameNa bhavanto militvA ekaM yugaM niSpAdayantIti yugasaMvatsarA ityucyante, tatra pUrvoktasvarUpacandramAsaniSpannatvAtsaMvatsaro'pi cAndraH, tasya ca pramANaM trINi zatAni catupazcAzaduttarANi dinAnAM dvAdaza ca dvASaSTibhAgAH 35413 tathAhi-ekonaviMzadinAni dvASaSTibhAgIkRtasyAhorAtrasya ca dvAtriMzadaMzAzvandramAsaH 2923 sa ca dvAdazabhirguNyate tato yathoktaM candrasaMvatsarapramANaM bhavati, evaM dvitIyacaturthAvapi saMvatsarAviti, tathA candrasaM. vatsarAdekena mAsenAbhivardhitatvAdabhivardhitasaMvatsaraH, tasya ca pramANaM trINi zatAni ahrAM dhyazItyadhikAni catuzcatvAriMzacca dvASaSTibhAgAH 3831 tathAhi-ekatriMzadahorAtrAzcaturvizatyuttarazatabhAgAnAM caikaviMzaM zatamabhivardhitamAsapramANaM, tatraikatriMzadinAni dvAdazamirguNyante jAtAni dvAsaptatyuttarANi trINi zatAni, yaccaikaviMzatyadhika bhAgazataM tadapi dvAdazabhirguNyate jAtAni dvipaJcAzadadhikAni caturdaza zatAni, teSAM ca caturvizatyadhikazatena bhAgaharaNe labdhAnyekAdaza dinAni tAni ca pUrvoktadineSu prakSipyante, bhavanti ca trINi zatAni 177
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyazItyadhikAni, zeSasya cASTAzItirUpabhAjyarAzezcaturvizatyuttarazatarUpabhAjakarAzezva yathoktabhAgAnayanAya dvikenApavartanA kriyate, labdhAzcatuzcatvAriMzat dvASaSTibhAgAH eSo'bhivardhitasaMvatsaraH, evaM paJcamo'pi, emizcAndrAdibhiH paJcabhiH saMvatsarairekaM yugaM bhavati, taca dviSaSTicandramAsapramANaM, tathAhi-yuge trayazcandrasaMvatsarAH ekaikasmiMzca candrasaMvatsare dvAdaza candramAsAH tatastrayo dvAdazabhirguNyante jAtAH SatriMzat , abhivardhitasaMvatsarau ca yuge dvAvevaM ekaikasmiMzcAmivardhitasaMvatsare trayodaza candramAsAH, adhikamAsakasya tatra sadbhAvAt , tato dvau trayodazabhirguNyete jAtAH SaDviMzatiH, ubhayamIlane ca dvASaSTizcandramAsA iti 142 // 901 // idAnIM 'logassarUvaMti tricatvAriMzadadhikazatatamaM dvAramAha mAdhavaIe~ talAo IsiMpanbhArauvarimatalaM jA / caudasarajU logo tassAho vitthare satta // 902 // uvariM paesahANI tA neyA jAva bhUtale egaa| tayaNuppaesavuDhI paMcamakappaMmi jA paMca // 903 // puNaravi paesahANI jA siddhasilAeN ekagA rajU / ghammAe logamajjho joyaNaassaM. khakoDIhiM // 904 // heTTAhomuhamallagatullo uvariM tu saMpuDaThiyANaM / aNusaraha mallagANaM logo paMcasthikAyamao // 905 // tiriyaM sattAvannA urdu paMceva hu~ti rehAo / pAesu causu rajU caudasa rajU ya tasanADI // 906 // tiriyaM cauro dosuMcha hosuM aTTha dasa ya ikike / bArasa dosuM solasa dosuM vIsA ya causuMpi // 907 // puNaravi solasa dosuM pArasa dosupi huMti nAyavA / tima dasa tisu aTTa cchA ya dosu dosuMpi cattAri // 908 // oyariya loyamajhA cauro cauro ya savahiM neyA / tiga tiga duga duga ekikago ya jA sattamI puDhavI // 909 // aDavIsA chabIsA cauvIsA vIsa sola dasa curo| sattAsuvi puDhavIsuM tiriyaM khaNDuyagaparimANaM // 910 // paMca saya bArasuttara heTThA tisayA u caura anbhahiyA / aha urdU aha sayA solahiyA khaMDayA save // 911 // battIsaM rajuo hehA ruyagassa hu~ti nAyacA / egoNavIsamuvari igavannA sabarpiDeNaM // 912 // dAhiNapAsa dukhaMDA vAme saMdhija vihiyavivarIyaM / nADIjuyA tirajU uDDAho satta to jAyA // 913 // hehAo vAmakhaMDaM dAhiNapAsaMmi Thavasu vivarIyaM / uvarima tiraju khaMDa vAme ThANaMmi saMdhijjA // 914 // tinni sayA teyAlA rajjUrNa huMti sabalogammi / cauraMsaM hoi jayaM sattaNha ghaNeNimA saMkhA // 915 // chasu khaMDagesu ya dugaM causu dugaM dasasu hu~ti cattAri / causu caukaM gevejaNuttarAI caukkami // 916 // sayaMbhupurimaMtAo avaraMto jAva rajju mANaM tu / eeNa rajjumANeNa logo cauddasarajuo // 917 // mAghavatyAH-samastamaprabhAparAbhidhAnAyAH saptamanarakapRthivyAstalAd-alokasaMsparzinaH sarvAdhastanabhAgAdArabhya ISatprArabhArAyAH-siddhazilAyAH sarvoparitanatalaM lokAntalakSaNaM yAvadUrbhAdhobhAgena caturdazarajjUpramANo loko bhavati, tasya ca lokasyAdhastAt-saptamapRthivyA adhobhAge vistarato dezonAH sapta rajavaH, sUtrakAreNa tvalpatvAddezonatvaM na vivakSitaM, tato'dholokAntAdupari pradezahAni:-tiryagalAsadhyeyabhAgAnistAvad jJAtavyAM yAvad bhUtale-tiryaglokamadhyavartisamabhUmibhAge vistarata ekA rajjUH, tadanu-samabhUmibhAgAduparimukhaM pradezavRddhiH-tiryagaDalAsaGkhyeyabhAgavRddhistAvad draSTavyA yAvadUrddhalokamadhye paJcame brahmalokAmidhe kalpe vistarataH paJca rajavaH, tataH punarapyUrddha pradezahAnistAvadavaseyA yAvatsiddhazilAyA upariSTAllokAnte vistarata ekaiva rajjUH, ghAyAM ca-ratnaprabhAparAbhidhAnAyAM prathamapRthivyAM yojanAnAmasaGkhyAtAbhiH koTibhirbahusamabhUbhibhAgAdatikrAntAmiloMkamadhyaM, iyamatra bhAvanA-iha sAmastyena caturdazarajjvAtmako lokaH, sa ca tridhA bhidyate, tadyathA-Urddhalokastiryagloko'dholokazca, tatra tiryaglokasya UrdhvAdho'pekSayA aSTAdazayojanazatapramANasya madhyabhAge jambUdvIpe ratnaprabhAyA bahusame bhUmibhAge merubahumadhye'STaprAdeziko rucakaH, tatra gostanAkArAzcatvAra uparitanAH pradezAzcatvArazvAdhastanAH, eSa eva rucakaH sarvAsAM vizAM vidizAM ca pravartakaH, etasmAcca rucakAdU dhastiryaglokavibhAgAH, tathAhi-rucakasyAdhastAdupariSTAca nava nava yojanazatAni tiryaglokaH tasya ca tiryaglokasyAdhastAdadholokaH upariSTAdU lokaH, dezonasaptarajjUpramANa UrddhalokaH samadhikasaptarajjUpramANo'dholokaH madhye'STAdazayojanazatocchrayastiryamlokaH, tato-rucakasamabhUtalabhAgAdadhomukhamasaGkhyAtA yojanakoTIrgatvA ratnaprabhAyAM caturdazarajjvAtmakasya lokasya madhyabhAgaH paripUrNasaptarajjUpramANo bhavatIti // 902 // 903 // 904 // samprati lokasya saMsthAnamAha-'heTe'tyAdi, adhastAd-adhobhAge adhomukhamallakatulya:-adhomukhIkRtasarAvasadRkSAkAraH, upari punaH sampuTasthitayormallakayo:-zarAvayorAkAramanusarati lokaH, ayamarthaH-prathamaM tAvadekaM zarAvamadhomukhamavasthApyate tatastasyopari dvitIyamuparimukhaM tasyApyupari tRtIyamadhomukhamityevaM vyavasthitazarAvatrayasadRzAkAraH sakalo'pi loko bhavatIti, sa ca paJcAstikAyamayo-dharmAdharmAkAzajIvapudgalalakSaNaiH paJcamirastikAyairvyAptaH // 905 // atha caturdazarajjvAtmakamapi lokamasatkalpanayA khaNDakapravibhAgena didarzayiSuH khaNDakaniSpAdanAya tAvadAha-'tiriya'mityAdi, tiryaka-tirazcInAH saptapazcAzatsaGkhyA rekhAH paTTikAdau sthApyante, Urddha-uparyadhobhA 178
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ vena punaH paJcaiva rekhAH sthApyA bhavanti, tathA 'pAesu causu'tti saptamyAstRtIyArthatvAzcaturbhiH pAdaiH-khaNDakairekA rajjUbhavati, iha caturbhiH khaNDakairekA rajjUH parikalpitA tato rajjUcaturthabhAgatvAt khaNDakaM pAda ityabhihitaM, caturdazarajjUzca-UrdhvAdhobhAvena caturdazarajjUpramANA asanADI, iyamatra bhAvanA-tiryagvyavasthApitasaptapaJcAzadrekhAbhirUdhiobhAvena SaTpaJcAzatkhaNDakAni jAyante, caturbhizca khaNDakairekA rajjUriti SaTpaJcAzatazcaturbhirbhAgahAre UrdhvAdhazcaturdaza rajavo labhyante iti, tiryakrasanADImadhye sarvatra ekaiva rajjUruparyadhobhAvavinivezitarekhApaJcakena khaNDakacatuSkasyaiva niSpannatvAt , evaM tAvat sanADImadhye UrbhAdhobhAvena khaNDakAnyuktAni / / 906 / / atha sakalasyApi lokasya tiryagvartIni khaNDakAnyamidhAtukAmaH prathamaM tAvadUrddhaloke rucakAdArabhya lokAntaM yAvattiryakkhaNDAnyAha'tiriya mityAdi, rucakasamAd bhUbhAgAdUrddha dvayoH patayorekonatriMzattamarekhoparivartinyostiryak-tirazcInAni catvAri catvAri khaNDakAni sanADImadhyagatAnyeva bhavanti, sanADyA bahistatra khaNDakAnAmabhAvAt , tata uparitanyordvayoH patayoH SaT khaNDakAni, tatra catvAri trasanADImadhyavartInyeva ekaikaM tu trasanADyA bahiH pratyekamubhayapArzvayoriti, tata ekaikasyAM paGko krameNASTau daza ca khaNDakAni, tathAhi-ekasyAM patau nADImadhye catvAri bahizcaikapArzve dvayaM dvitIyapArzve'pi dvayamityaSTau, aparasyAM ca paDau catvAri madhye bahizca ubhayataH pratyekaM tritayaM tritayamiti daza, tato'pi dvayoH patayoH pratyekaM dvAdaza dvAdaza khaNDakAni catvAri madhye bahizcatvAri catvArIti, tadanantaraM dvayoH paGgayoH pratyeka SoDaza SoDaza khaNDakAni catvAri madhye pArzvayozca SaT SaDiti, tata uparitanISu catasRSu paziSu pratyeka vizatiH khaNDakAni catvAri madhye bahizcaikapArzve'STAvaparapArzve'pyaSTAviti, tadevamUrddhaloke caturdazasu paniSu yathAsambhavaM khaNDakAnAM vRddhiraktA // 907 // atha caturdazasveva patiSu hAnimAha-(pranthA.10000 "puNaravI'tyAvi, punarapyuparitanapatidvaye SoDaza khaNDakAni, bhAvanAca sarvatra prAgvadavaseyA, tata Urddha dvayoH patayordvAdaza dvAdaza khaNDakAni, tato'pi tisRSu paniSu daza daza khaNDakAni, tato'pi tisRSu paniSu aSTAvaSTau khaNDakAni, tadanu dvayoH patayoH SaT SaT khaNDakAni tato'pi sarvoparivartinyordvayoH patayornADImadhyagatAnyeva catvAri catvAri khaNDakAni bhavantIti, itthaM tAvannijagurupradarzitasthApanAnusArato rucakAdArabhya lokAntaM yAvat 'tiriyaM cauro dosuM' ityAdigAthAdvayaM vyAkhyAtaM, apare tu vaiparItyena paTTeSu sthApanA pazyanta etadgAthAdvayaM lokAntAdArabhya lokamadhyaM yAvadvyAkhyAnayantIti / / 908 // athAdholoke saptasvapi pRthivISu UrdAdhobhAvena khaNDakAnyAha-'oyariye'tyAdi, avatIrya lokAntAllokamadhyaM samAgatya tato lokamadhyAd -rucakalakSaNAdArabhya sarvatra-sarvAsu pRthivISu trasanADImadhye UrdhvAdhobhAvena catvAri catvAri khaNDakAni jJAtavyAni, trasanADyAstu bahirdvitIyAdyAsu pRthivISu yathAkrama khaNDakAnAM trikaM trikaM dvikaM dvikamekaikaM ca khaNDakaM tAvad vijJeyaM yAvat saptamI pRthvI, iyamatra bhAvanAratnaprabhAyAM tAvat trasanADyAH bahiH khaNDakAnAmabhAva eva, tataH zarkarAprabhAyA uparitanatalAdArabhya dakSiNavAmabhAgayoH pratipati tirazcInAni trINi trINi khaNDakAni tAvadUdhiobhAvena jJeyAni yAvatsaptamapRthivyA adhastano bhAgaH, tato vAlukAprabhAyA uparitalAdArabhya ubhayapArzvayoH khaNDakatrayAtpurataH punarapi trINi trINi khaNDakAni tAvadavaseyAni yAvatsaptamI pRthivI, tataH paGkaprabhAyA uparitalAdArabhya dvayoH pArzvayoH pUrvoktakhaNDakebhyaH parato ve dve khaNDake tAvadavagantavye yAvatsaptamI pRthivI, tataH punarapi dhUmaprabhAyA Arabhya pArzvadvaye'pi dve dve khaNDake tAvadbhavato yAvatsaptamI pRthivI, tato bhUyo'pi tamaHprabhAyA Arabhya pArzvadvayostAvadekaikaM khaNDakaM sthApanIyaM yAvat saptamI pRthivI, tataH saptamyAmapi pRthivyAM pUrvoktakhaNDakebhyaH parata ubhayapArzvayorekaikaM khaNDakaM pratipani tAvadbhavati yAvatsarvAdhastanI paGkiriti, tadevamadholoke UodhobhAvena khaNDakAnyuktAni / / 909 // atha tamastamaHprabhAyA Arabhya ratnaprabhA yAva'pratipRthivi tiryakkhaNDakapramANamAha-'aTThAvIsetyAdi, saptamyAM-tamastamaHprabhAyAM narakapRthivyAmaSTAviMzatiH khaNDakAni tiryagbhavanti, tatra trasanADyA bahirekapAdhai dvAdaza dvitIyapArzve'pi dvAdaza prasanADImadhye ca catvArIti, tamaHprabhAyAM SaDviMzatiH khaNDakAni catvAri madhye bahirbhAgayozcaikAdazaikAdazeti, dhUmaprabhAyAM caturvizatiH catvAri madhye ubhayapArzvayozca daza dazeti, paGkaprabhAyAM viMzatiH madhye catvAri bahirbhAgayozcASTASTAviti,vAlukAprabhAyAM SoDaza madhye catvAri ubhayapArzvayozca SaTSaDiti, zarkarAprabhAyAM tiryagdaza khaNDakAni catvAri madhye dakSiNavAmabhAgayozca trINi trINIti, ratnaprabhAyAM ca trasanADImadhyagatAnyeva catvAri tiryakkhaNDakAnItyevaM saptasvapi tamastamaHprabhAdyAsu pRthivISu tiyektirazcInakhaNDakAnAM-kalpitacaturasrAkAranabhobhAgarUpANAM parimANaM-saGkhyAnaM samavaseyamiti ||910||ath sakalasyApi lokasya khaNDakasarvasaGkhyAmAha-'paJce'tyAdi, paJca zatAni dvAdazottarANi-dvAdazAdhikAni khaNDakAnAM 'he'tti adholoke bhavanti, tathAhi-'aDavIsA' i. tyAdigAthoktAna aSTAviMzatyAdyaGkAn mIlayitvA pratipRthivi aSTAviMzatiSaDviMzatyAdikhaNDakasaGkhyopetapazicatuSTayasadbhAvAzcaturbhirguNayet , tato jAyante paJca zatAni dvAdazottarANIti, 'aha urdU'ti atha-adholokAdanantaramUrddha-Urddhaloke trINi zatAni caturbhirabhyadhikAni khaNDakAnAM bhavanti, 'tiriyaM cauro dosuM' ityAdigAthAdvitayoditakhaNDakamIlane yathoktasaGkhyAsadbhAvAt , sarvANi cAdholoko lokasambandhIni khaNDakAni militAni aSTau zatAni SoDazAdhikAni bhavantIti // 911 // atha sarvasminnapi loke yAvatyo yAvatyo rajavo bhavanti tAvatIrdarzayitumAha-'battIsaM'ityAdi, rucakasya-pUrvoktasvarUpasyAdhastAdadholoke ityarthaH dvAtriMzadrajavo bhavanti jJAtavyAH, iha kila tridhA rajjUHsUcIrajjUH pratararajjUrghanarajjUzca, tatrAyAmataH khaNDakacatuSTayapramANA bAhalyataH punarekakhaNDapramitA khaNDakazreNiH sUcyAkAravyavasthApitakhaNDakacatuSTayaniSpannatvAtsUcIrajjUH, tathA eSaiva prAkpradarzitA khaNDakacatuSkAtmikA sUcistayaiva guNyate ataH pratyekaM khaNDakacatuSTayani 179
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ pannasUcIcatuSTayAtmikA uparitanAdhastanakhaNDakarahitA SoDazakhaNDakasalyA pratararajjUH sampadyate, tathA pratara eva sUcyA guNito dairyeNa . viSkambhataH piNDatazca samasaGkhyakhaNDakopetA sarvatazcaturasrA ghanarajjUH, daiAdiSu triSvapi sthAneSu samatAlakSaNasyaiva ghanasyeha rUDhatvAt , pratararajjUzva dIrgha viSkambhAbhyAmeva samAnapiNDastasyaikakhaNDakamAtratvAditi bhAvaH, eSA ca ghanarajjUzcatuHSaSTikhaNDakAtmikA, pUrvoktasUcyA'nantaroditaSoDazakhaNDakapramite pratare guNite etAvatAmeva khaNDakAnAM bhAvAt , sthApanA ca-prAguktaSoDazakhaNDakAtmakapratarasyopari trIna vArAn SoDaza SoDaza khaNDakAni dattvA bhAvanIyA, tathA ca dairghya viSkambhapiNDaistulyo'yamApadyata iti, uktaM ca-"sUI rajjU cauhi~ u khaMDagehiM solasahiM payararajjU ya / causahikhaMDagehiM ghaNarajjU hoi vinneyA // 1 // " tato dvAdazottarapaJcazatarUpasyAdholokakhaNDakarAzeH pratararajjvAnayanAya SoDazamirbhAge hRte dvAtriMzatpratararajjavo bhavanti, tathA upari-Urddha loke ekonaviMzatiH pratararajjavaH, caturuttarazatatrayasya SoDazabhibhogahAre ekonaviMzatereva labhyamAnatvAt , tathA sarvapiNDena-adholokorddhalokasambandhisarvarajjUmIlanena ekapaJcAzatpratararajavo bhavantIti // 912 // sAmprataM ghanarajjUsaGkhyAM pratipipAdayiSuH prathamaM tAvallokaghanIkaraNamAha-'dAhiNa' gAhA 'heTAo' gAhA, Urddhaloke trasanADyA dakSiNapArzvavartinI ye dve khaNDe-brahmalokamadhyAdadhastanamuparitanaM ca khaNDaM te parigRhya viparIte ca vidhAya-adhastanabhAgamuparitanaM uparitanaM ca cAdhaH kRtvetyarthaH, vAmapArzve sandadhyAt-saMyojayet , tataste dve khaNDe rajjUvistRtayA trasanADyA yute sarvatra vistaratastisro rajavo jAtAH UdhizvocchrayeNa sapta rajavaH ityUrddhalokasaMvartanaM, 'heDhAu'tti adhastAd-adholoke punasrasanADIto vAmabhAgavarti khaNDaM buddhyA gRhItvA dakSiNapArzve viparItaM kRtvA sthApayet , tata upastinasaMvartitor3alokarUpaM khaNDaM trirajjUvistIrNa saMvartitAdholokakhaNDasya vAme sthAne-vAmapAghe saGghAtayet, iyamatra bhAvanA-iha svarUpatastAvalloka UrdhvAdhazcaturdazarajjUpramANaH adhastAdvistarato dezonasaptarajjUpramANaH tiryaglokamadhyabhAge ekarajjUH brahmalokamadhye paJcarajjUH upari ca lokAnte ekarajjUH zeSasthAneSu punaraniyatavistaraH, evaMpramANasya lokasya vaizAkhasthAnasthakaTisthakarayugmapuruSAkArasya ghanIkaraNAya prathamamuparitanalokArdha saMvartyate tathAhi-sarvatraikarajjUvistIrNAyAvasanADyA dakSiNabhAgavartinI brahmalokamadhyAdadhastanamuparitanaM ca ye dve khaNDe kUrparAkArasaMsthite brahmalokamadhye pratyekaM dvirajjUvistIrNe dezonArdhacatuSTayarajjUcchaye te buddhikalpanayA samAdAya sanADyA evottarapArzve vaiparItyena saGghAtyete, evaM coparitanaM lokAdha trirajjUvistAraM dezonasaptarajjUcchrayaM, bAhalyatastu brahmalokamadhye paJcarajjUpramANamanyatra tvaniyatabAhalyaM jAyate, tato'dholoke ca trasanADyA dakSiNabhAgavaryadholokakhaNDamadhobhAge dezonatrirajjUvistAraM krameNa hIyamAnavistaraM tAvadyAvadupariSTAdrajvasaGkhyeya. bhAgaviSkambhaM samadhikasaptarajjUcchrayaM buddhyA parigRhya trasanADyA evottarapArzve U dhobhAgaviparyAsena saMyojayet , evaM ca kRte'dhastanaM lokAdha dezonacatUrajjUvistAraM sAtirekasaptarajjUcchrayaM bAhalyato'pyadhaH kvacitkiJcidUnasaptarajjUmAnaM anyatra tvaniyatabAhalyaM jayAte, tata uparitanamardha buddhyA gRhItvA'dhastanasyArdhasyottarapArzve saGghAtyate, tathA ca sati kacitsAtirekasaptarajjUcchrayaH kvacicca dezonasaptarajjUcchrayaH vistaratastu dezonasaptarajjUpramANo ghano jAtaH, tataH saptarajjUnAmupari yadadhikaM tatparigRhya uttarapArzve Udhi AyataM savAtyate, tato vistarato'pi paripUrNAH sapta rajavo bhavanti, tathA saGghAtitoparitanakhaNDasya bAhalyaM kacitpaJca rajavaH adhastanakhaNDasya tu bAhalyaM adhastAdyathAsambhavaM dezonAH sapta rajavaH, tata uparitanakhaNDabAhalyAdezonarajjUdvayamatrAtiricyate ityasmAdatiricyamAnabAhalyAdardha gRhItvA uparitanakhaNDabAhalye saMyojyate, evaM ca kRte bAhalyatastAvat kiyatyapi pradeze kiJcidUnAH SaT rajavo bhavanti, vyavahAratastu sarvamapyetacaturastrIkRtanabhaHkhaNDaM saptarajjUpramANamucyate, vyavahAranayo hi kizcinyUnasaptahastAdipramANamapi paTAvivastu paripUrNasaptahastAdimAnaM vyapadizati, dezato'pi ca dRSTaM bAhalyAdidharma paripUrNe'pi vastuni vyavasyati sthUladRSTitvAditi bhAvaH, ata eva tanmatenaivAtra saptarajjUbAhalyatA sarvagatA'vagantavyA, AyAmaviSkambhAbhyAmapi yatra dezonasaptarajjUpramANamidaM vyavahAratastatrApi pratyekaM saptarajjUpramANatA dRzyA, tadevaM vyavahAranayamatenAyAmaviSkambhabAhalyaiH pratyekaM saptarajjUpramANo ghano jAyate, etaJca paTTikAdau likhitvA bhAvanIyamiti // 913 // 914 // idAnIM ghanIkRtasya lokasya rajjUsakhyAM pratipAdayitumAha-'tiSNi' ityAdi, sarvasminnapi caturdazarajjvAtmake loke ghanIkRte tricatvAriMzaduttarANi trINi zatAni rajjUnAM bhavanti, atha ghanIkaraNe kIhaksaMsthAno lokaH sampadyate', ta. trAha-'cauraMsaM hoi jayaM' caturasra-sarvataH samacaturasraM jagat-loko bhavati, saMvartitaM saditi zeSaH, iyaM ca tricatvAriMzaduttarazatatrayalakSaNA rajjUsayA saptAnAM ghanena 'samatrirAzihatirghana' itivacanAdanyo'nyaM tristADanena jAyate, etaduktaM bhavati-saMvartitasya lokasyAyAmaviSkambhabAhalyAnAM pratyekaM saptarajjUmAnatvAt sapta saptakena guNyante jAtA ekonapaJcAzat sA'pi punaH saptakena guNyate jAtAni trINi zatAni tricatvAriMzAnIti, etacca vyavahAramAzrityoktaM, nizcayatastu ekonacatvAriMzadadhikazatadvayasaGkhyAnAmeva dhanarajjUnAM sambhavAt , tathAhi-SaTpaJcAzatsaGkhyAsvapi patiSu 'tiriyaM cauro dosuM' ityAdigAthAkathitAni caturAdIni pratarakhaNDakAni ekaikapaktigatAni pRthakpRthagvaya'nte, 'sadRzadvirAzighAto varga itivacanAt catuSkAdayo'kAzcatuSkAdibhireva guNyante ityarthaH, jAtAH SoDazAdayo'GkAH, teSAM ca sarvamIlane paJcadazasahasrAH SaNNavatyadhike ca dve zate khaNDakAnAM bhavanti, asya ca rAzerdhanarajjUsamAnayanAya catuHSaSTyA bhAgo hiyate, tato jAyate ekonacatvAriMzadadhikadvizatasaGkhyA eva dhanarajjava iti, uktaM ca-'aha uvariM chappannA payarapaJcakkhadiTThakhaMDANaM / vagaM kuNaha pihu pihu saMjoge tijayagaNiyapayaM // 1 // sahasegArasa dusayA battIsahiyA ahaMmi khaMDANaM / samadIha 180
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ pihuvvehANa rajjucauraMsamANeNa // 2 // cattAri sahassAI causaTThijuAI ur3alogammi / panarasasahassa dusayaM chaNNauyaM jAyamubhaesiM // 3 // causaTThIeN vihattaM uNayAlA do sayA havijevaM / loe ghaNarajjUNaM tiriyaM cauroti gAhttho // 4 // " athor3aloke yAvatsa khaNDakeSu yAvanto devalokA bhavantItyetadAha-'chasu' ityAdi, rucakasamAd zUbhAgAduparimukheSu SaTsu khaNDakeSu, sArdharajjUpramANe kSetre ityarthaH, dvikaM-saudharmezAnalakSaNaM devalokadvayaM bhavati, tato'pyuparitaneSu caturyu khaNDakeSu-rajjUmAne kSetre sanatkumAramAhendrarUpaM devalokadvikaM bhavati, tato'pyupari dazasu khaNDakeSu-ardhatRtIyarajjUpramite kSetre bhavanti brahmalokalAntakazukrasahasrAratarUpAzcatvAro devalokAH, tadanu caturyu khaNDakeSu-rajjUparicchinne kSetre AnataprANatAraNAcyutanAmakAnAM devalokAnAM catuSkaM bhavati, tataH sarvoparivartini khaNDakacatuSTaye-antimarajjo navapraiveyakavijayavaijayantajayantAparAjitasarvArthasiddhAkhyAni paJcAnuttaravimAnAni siddhikSetraM ca bhavaMtIti // 916 // samprati rajjUsvarUpamAha-'sayaMbhu' ityAdi, sakaladvIpapayodhiparyantavartinaH svayambhUramaNAbhidhAnajalanidheH 'purima'tti pUrvavedikAntAdArabhya yAvattasyaiva toyadheraparavedikAntaH etAvatprayANA rajjUravagatajyA, anena ca rajjUgAnenogyato lokacaturdazarajjUpramANo bhavatIti 143 // 917 // idAnIM 'sannAo tinni'tti catuzcatvAriMzaM zatatamaM dvAramAha-- sannAu tinni paDhame'ttha dIhakAlovarasiyA nAma / taha heuvAyadiTThIbAuvaesA tadiyarAo // 918 / / eyaM karemi eyaM kayaM mae isamahaM karissAmi / so dIhakAlasannI jo iya tikAlasannadharo // 919 // je uNa saMciMteuM iTANihesu visayavatthUsuM / vattaMti niyattaMti ya sadehaparipAlaNAhe // 920 // pAeNa saMpaiciya kAlaMti na yApi dIhakAlaMmi vAparAlI niceThA hu~ti hu asanI // 921 // sammadiTTI sannI saMte nANe khaovasamie ya / assannI micchattami dihivA. ovaeseNaM // 922 // saMjJAnaM saMjJA jJAnamityarthaH, sA tribhedA 'paDhamettha'tti prathamA-AdyA atra-etAsu tisRSu saMjJAsu madhye dIrghakAlopadezikI nAma, dIrghakAlamatItAnAgatavastuviSayatvenopadezaH-kathanaM yasyAH sA dIrghakAlopadezI saiva dIrghakAlopadezikA, tathA taditare-dvitIyatRtIye hetuvAdadRSTivAdopadeze, upadezazabdasya pratyekamamisambandhAt hetuvAdopadezA dvitIyA sajJA dRSTivAdopadezA ca tRtIyetyarthaH, tatra hetuH kAraNaM nimittamityanarthAntaraM tasya vadanaM vAdastadviSaya upadezaH-prarUpaNA yasyAM sA hetuvAdopadezA, tathA dRSTi:-darzanaM samyaktvaM tasya vadanaM-vAdo dRSTInAM vAdo dRSTivAdaH tadviSaya upadeza:-prarUpaNaM yasyAM sA dRSTivAdopadezeti // 918 // atha dIrghakAlopadezasaMjJAyAH svarUpaM pratipipAdayiSustayA saMjJinamevAha-'eyaM' ityAdi, etatkaromyahaM etatkRtaM mayA etatkariSyAmyahaM ityevaM yastrikAlaviSayAM vartamAnAtItAnAgatakAlatrayavartivastuviSayAM saMjJA-manovijJAnaM dhArayati sa dIrghakAlasaMjJI, dIrghakAlA-dIrghakAlopadezA saMjJA'syAstItikRtvA, sa ca garbhajastiryak manuSyo vA devo nArakazca manaHparyAptiyukto vijJeyaH, tasyaiva trikAlaviSayavimarzAdisambhavAt , eSa ca prAyaH sarvamapyartha sphuTarUpamupalabhate, tathAhi-yathA cakSuSmAn pradIpAdiprakAzena sphuTamarthamupalabhate tathaiSo'pi manolabdhisampanno manodravyAvaSTambhasamutthavimarzavazataH pUrvAparAnusandhAnena yathAvasthitaM sphuTamarthamupalabhate, yasya punarnAsti tathAvidhastrikAlaviSayo vimarzaH so'saMjJIti sAmarthyAllabhyate, sa ca sammUcchimapaJcendriyavikalendriyAdivijJeyaH, sa hi svalpasvalpataramanolabdhisampannatvAdasphuTamasphuTataramartha jAnAti, tathAhi-saMzipaJcendriyApekSayA sammUchimapaJcendriyo'sphuTamartha jAnAti, tato'pyasphuTaM caturindriyaH tato'pyasphuTataraM trIndriyaH tato'pyasphuTatamaM dvIndriyaH tato'pyatyasphuTatamamekendriyaH tasya prAyo manodravyAsambhavAt , kevalamavyaktameva kizcidatIvAlpataraM mano draSTavyaM yadvazAdAhArAdisaMjJA avyaktarUpAH prAduSSyantIti 1 // 919 // sAmprataM hetuvAdopadezasaMjJayA saMjJinamasaMzinaM cAha-'je uNa' gAhA, 'pAeNa' gAhA, ye punaH sazcintya saccintyeSTAniSTeSu-chAyAtapAhArAdiSu viSayavastuSu madhye svadehaparipAlanAtoriSTeSu vartante aniSTebhyastu tebhya eva nivartante, prAyeNa ca sAmpratakAla eva, na cApi naiva dIrghakAle atItAnAgatalakSaNe, prAyoprahaNAt kecidatItAnAgatakAlAvalambino'pi nAtidIrghakAlAnusAriNaH te dvIndriyAdayo hetuvAdopadezasaMjJayA saMjhino vijJeyAH, atra ca nizceSTA:-dharmAdyamitApe'pi tannirAkaraNAya pravRttinivRttivirahitAH pRthivyAdaya evAsaMjJino bhavanti, idamuktaM bhavati-yo buddhipUrvakaM svadehaparipAlanArthamiSTeSvAhArAdiSu vastuSu pravartate aniSTebhyazca nivartate sa hetUpadezasaMjJI, sa ca dvIndriyAdirapi veditavyaH, tathAhi-iSTAniSTaviSayapravRttinivRttisazcintanaM na manovyApAramantareNa sambhavati, manasA ca paryAlocanaM saMjJA, sA ca dvIndriyAderapi vidyate, tasyApi pratiniyateSTAniSTaviSayapravRttinivRttidarzanAt , tato dvIndriyAdirapi hetUpadezasaMjJayA saMjJI labhyate, navaramasya sazcintanaM prAyo vartamAnakAlaviSayaM, na bhUtabhaviSyadvi. Sayamiti nAyaM dIrghakAlopadezena saMjJI, yasya punarnAstyabhisandhAraNapUrvikA pravRttinivRttizaktiH sa prANI hetuvAdopadezenApyasaMjJI labhyate, sa ca pRthivyAdirekendriyo veditavyaH, tasyAbhisandhipUrvakamiSTAniSTapravRttinivRttyasambhavAt , yA api ca AhArAdikA daza saMjJAH pRthivyAdInAmapyatra vakSyante prajJApanAyAmapi ca pratipAditAstA apyatyantamavyaktarUpA mohodayajanyatvAdazobhanAzceti na tadapekSayA'pi teSAM saMjJitvavyapadezaH, na hi loke'pi kArSApaNamAtrAstitvena dhanavAnucyate na cAviziSTena mUrtimAtreNa rUpavAniti, anyatrApi hetuvAdopadezasaMjJitvamAzrityoktaM-"kRmikITapataGgAdyAH samanaskA jaGgamAzcaturbhedAH / amanaskAH paJcavidhAH pRthivIkAyAdayo jiivaaH||1||" 181
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 // 920 // 921 // atha dRSTivAdopadezasaMjJayA saMjJinamasaMjJinaM cAha-'sammetyAdi, dRSTivAdopadezena kSAyopazamike jJAne vartamAnaH samyagdRSTireva saMjJI, saMjJAnaM saMjJA-samyagjJAnaM tayuktatvAt , mithyAdRSTiH punarasaMjJI viparyayatvena vastutaH samyagjJAnarUpasaMjJArahitatvAt , yadyapi ca mithyAdRSTirapi samyagdRSTiriva ghaTAdikaM jAnIte vyavaharati ca tathApi tasya sambandhi vyavahAramAtreNa jJAnamapi nizcayato'jJAnamevocyate, syAdvAdAzrayaNena jJAnanibandhanasya bhuvanagurunirNItayathAvasthitavastvabhyupagamasya kadAcidapyabhAvAt , Aha-yadi viziSTasaMjJAyuktatvAt samyagdRSTiH saMjhISyate tarhi kimiti jhAyopazamikajJAnayukto'sau gRhyate ?, kSAyikajJAne hi viziSTatarA sA prApyate, tatastavRttirapyasau kiM nAGgIkriyate ?, ucyate, yato'tItasyArthasya smaraNamanAgatasya ca cintA saMjJA'bhidhIyate,sA ca kevalini nAsti, sarvadA sarvArthAvabhAsakatvena kevalinAM smaraNacintAdyatItatvAt iti kSAyopazamikajJAnyeva samyagdRSTiH saMjJIti / nanu prathamaM hetuvAdopadezena saMjJI vaktuM yujyate, hetuvAdopadezenAlpamanolabdhisampannasyApi dvIndriyAdeH saMjJitvenAbhyupagamAt tasya cAvizuddhataratvAt , tato dIrghakAlopadezena, hetUpadezasaMzyapekSayA dIrghakAlopadezasaMjJino manaHparyAptiyuktatayA vizuddhatvAt , tatkimarthamutkramopanyAsaH ?, ucyate, iha sarvatra sUtre yatra kacitsaMjJI asaMjJI vA parigRhyate tatra sarvatrApi prAyo dIrghakAlopadezena gRhyate na hetuvAdopadezena nApi dRSTivAdopadezena, tata etatsaMpratyayArtha prathamaM dIrghakAlopadezena saMjJino grahaNaM, uktaM ca-"sannitti asannitti ya savvasue kAliovaeseNaM / pAyaM saMvavahAro kIrai teNAio sa ko||1||" tato'nantaramapradhAnatvAt hetUpadezena saMjhino grahaNaM, tataH sarvapradhAnatvAdante dRssttivaadopdesheneti144||922|| idAnIM 'sannAo cauro'tti pazcacatvAriMzaduttarazatatamaM dvAramAha AhAra 1 bhaya 2 pariggaha 3 mehuNa 4 rUvAo huMti cttaari| sattANaM sannAo AsaMsAraM samaggANaM // 923 // saMjJAnaM saMjJA-AbhogaH, sA dvidhA-kSAyopazamikI audayikI ca, tatrAdyA jJAnAvaraNakSayopazamajanyamatibhedarUpA, sA cAnantaramevoktA, dvitIyA punaH sAmAnyena caturvidhA''hArasaMjJAdilakSaNA, tatra kSudvedanIyodayAd yA kavalAdyAhArAdyartha tathAvidhapudgalopAdAnakriyA sA AhArasaMjJA, tasyA AbhogAtmikatvAt , sA punazcaturbhiH kAraNaiH samutpadyate, yaduktaM sthAnAGge-"cauhiM ThANehiM AhArasannA samuppajjai, taMjahA-omakuTThayAe chuhAveyaNijassa kammassudaeNaM maIe tadaTThovaogeNaM"ti, tatra avamakoSThatayA-riktodaratayA kSudvedanIyasya karmaNa udayena matyA-AhArakathAzravaNAdijanitabuddhyA tadarthopayogena-satatamAhAracintayeti 1 tathA bhayamohanIyodayAdbhayoddhAntasya dRSTivadanavikAraromAJcor3hedAdikriyA bhayasaMjJA, iyamapi caturbhiH sthAnarutpadyate, yaduktaM-"hINasattayAe bhayaveyaNijassa kammassa udaeNaM maIe tadaTThovaogeNaM"ti, tatra hInasattvatayA-sattvAbhAvena bhayavedanIyasya karmaNa udayena matyA-bhayavArtAzravaNabhISaNadarzanAdijanitayA buddhyA tadarthopayogena-ihalokAdisaptabhayalakSaNArthaparyAlocaneneti 2 tathA lobhodayAtpradhAnasaMsArakAraNAmiSvaGgapUrvikA sacittetaradravyopAdAnakriyA parigrahasaMjJA, eSApi caturbhiH sthAnairutpadyate, yaduktam-"avimuttayAe lobhaveyaNijassa kammassa udaeNaM maIe tadaTThovaogeNaM"ti, tatra avimuktatayA-saparigrahatayA lobhavedanIyakarmaNa udayena matyA-sacetanAdiparipradarzanAdijanitabuddhyA tadarthopayogena-parigrahAnucintaneneti 3 tathA puMvedodayAnmaithunAya khyAlokanaprasannavadanasaMstaMbhitoruvepathuprabhRtilakSaNA kriyA maithunasaMjJA, asAvapi caturbhiH sthAnarutpadyate, yaduktam-'ciyamaMsasoNiyAe mohaNijjassa kammassa udaeNaM maIe tadaTThovaogeNa ti, tatra cite-upacite mAMsazoNite yasya sa tathA tadbhAvastattA tayA citamAMsazoNitatayA mohanIyasya karmaNa udayena matyA-suratakathAzravaNAdijanitabuddhyA tadarthopayogena-maithunalakSaNArthacintaneneti 4, etAzcatasraH saMjJAH samaprANAmekendriyAdInAM paJcendriyaparyavasAnAnAM sattvAnAM-jIvAnAmAsaMsAra-saMsAravAsaM yAvaddhavanti, tathA ca keSAzcidekendriyANAmapyetAH spaSTamevopalabhyante, tathAhi-jalAdyAhAropajIvanAdvanaspatyAdInAmAhArasaMjJA saGkocanIvayAdInAM tu hastasparzAdibhItyA avayavasakocanAdibhyo bhayasaMjJA bilvapalAzAdInAM tu nidhAnIkRtadraviNopari pAdamocanAdibhyaH pariprahasaMjJA kurubakAzokatilakAdInAM tu kamanIyakAminIbhujalatAvagUhunapANiprahArakaTAkSavikSepAdibhyaH prasUnapallavAdiprasavapradarzanAnmaithunasaMzeti 145 // 923 // idAnIM 'sannAo dasatti SaTcatvAriMzadadhikazatatamaM dvAramAha AhAra 1 bhaya 2 pariggaha 3 mehuNa 4 taha koha 5 mANa 6 mAyA 7 ya / lobho 8ha 9 loga 1. sannA dasaveyA sabajIvANaM // 924 // saMjJAyate'nayA'yaM jIva iti saMjJA-vedanIyamohodayAzritA jJAnAvaraNadarzanAvaraNakSayopazamAzritA ca vicitrAhArAdiprAptikriyA, sA copAdhibhedAzavidhA, tatrAhArabhayaparigrahamaithunasaMjJA anantarameva vyAkhyAtAH, tathA krodhavedanIyodayAttadAvezagarmA paruSamukhanayanadantacchadasphuraNAdiceSTA krodhasaMjJA mAnodayAdahakArAtmikA utsekAdipariNatirmAnasaMjJA mAyAvedanIyenAzubhasAkezAdanRtasambhASaNAdikriyA mAyAsaMjJA lobhavedanIyodayato lAlasatvena sacittetaradravyaprArthanA lobhasaMjJA, tathA matijJAnAvaraNakarmakSayopazamAt zabdAdyarthagocarA sAmAnyAvabodhakriyA oghasaMjJA tadvizeSAvabodhakriyA lokasaMjJA, evaM cedamApatitaM-darzanopayoga oghasaMjJA jJAnopayogo lokasaMjJA, eSa sthAnAGgaTIkAmiprAyaH, AcArAGgaTIkAyAM punaramihitaM-oghasaMjJA tu avyaktopayogarUpA vallIvitAnArohaNAdisaMjJA lokasaMjJA tu 182
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ svacchaMdaghaTitavikalparUpA laukikAcaritA, yathA - 'na santyanapatyasya lokAH zvAno yakSAH viprA devAH kAkA: pitAmahAH barhiNAM pakSavAtena garbha ityAdikA' iti, apare tu jJAnopayoga oghasaMjJA darzanopayogo lokasaMjJetyevamAhuH, ete dazApi ayaM jIva iti saMjJAnahetutvAt saMjJAH sarveSAM saMsArijIvAnAM jJeyAH, sukhapratipattaye ca spaSTarUpAH paJcendriyAnadhikRtya vyAkhyAtAH, ekendriyAdInAM svetA avyaktarUpA avagantavyA iti 146 // 924 // idAnIM 'sannAo pannara se' ti saptacatvAriMzadadhikazatatamaM dvAramAha AhAra 1 bhaya 2 pariggaha 3 mehuNa 4 suha 5 dukkha 6 moha 7 vitimicchA 8 / taha koha 9 mANa 10 mAyA 11 lohe 12 loge ya 13 dhammo 14 ghe 15 // 925 // prakramAyAtasya saMjJAzabdasya pratyekamabhisambandhAdAhArasaMjJAdaya oghasaMjJAparyantAH paJcadaza saMjJA bhavanti, tatra daza pUrvoktasvarUpA eva, sukhaduHkhasaMjJe-sAtAsAtAnubhavarUpe mohasaMjJA - midhyAdarzanarUpA vicikitsAsaMjJA - cittavilutilakSaNA dharmasaMjJA - kSamAdyAsevanasvarUpA, etAzca vizeSAnupAdAnAdyathAsambhavaM sarvajIvAnAmavaseyAH, iha kacid pranthe caturvidhAH saMjJAH uktAH kaciddazavidhAH kacit tu paJcadazavidhAH tataH kAsAccitpunarbhaNane'pi na paunaruktyamAzaGkanIyaM, tathA AcArAGge vipralApavaimanasyarUpAM zokasaMjJAM prakSipya SoDaza saMjJAH pratipAditA iti 147 / / 925 // idAnIM 'sattasaTThilakkhaNabheyavisuddhaM sammattaM ti aSTacatvAriMzadadhikazatatamaM dvAramAha causaddahaNa 4 tirliMgaM 3 dasaviNaya 10 tisuddhi 3 paMcagayadosaM 5 / aTThapabhAvaNa 8 bhUsaNa 5lakkhaNa 5 paMcavihasaMjuttaM // 926 // chadhihajayaNA 6 ''gAraM 6 chanbhAvaNa 6 bhAviyaM ca chaTThANaM 6 / iya sattayasaTThilakkhaNabheyavisuddhaM ca sammattaM // 927 // paramatthasaMthavo vA 1 sudiTThaparamatthasevaNA vAvi 2 | bAvanna 3 kudaMsaNavajjaNA ya 4 sammattasaddahaNA // 928 // sussUsa 1 dhammarAo 2 gurudevANaM jahAsamAhIe / veyAvacce niyamo 3 sammaddiTThissa liMgAI // 929 // arahaMta 1 siddha 2 cehaya 3 sue ya 4 dhamme ya 5 sAhuvagge ya 6 / Ayariya 7 uvajjhAesa 8 ya pavayaNe 9 daMsaNe 10 yAvi // 930 // bhattI pUyA vannajjalaNaM vajjaNamavannavAyassa / AsAyaNaparihAro daMsaNaviNao samAseNaM // 931 // mottUNa jiNaM 1 mottUNa jiNamayaM 2 jiNamayaTThie motuM 3 | saMsAkaccavAraM ciMtijjaMtaM jagaM sesaM // 932 // saMkA 1 kha 2 vigicchA 3 pasaMsa 4 taha saMdhavo kuliMgIsu 5 / sammattassa'iyArA parihariyavA payatteNaM // 933 // pAvayaNI 1 dhammakahI 2 vAI 3 nemittio 4 tavassI 5 ya / vijjA 6 siddho ya 7 kavI 8 aTTheva pabhAvagA bhaNiyA // 934 // jiNasAsaNe kusalayA 1 pabhAvaNA 2''yayaNasevaNA 3 thirayA 4 / bhattIya 5 guNA sammattadIvayA untamA paMca // 935 // uvasama 1 saMvego'vi ya 2 nigheo 3 taha ya hoi aNukaMpA 4 / atthikaM ci 5 ee saMmate lakkhaNA paMca // 936 // noannatitthie annatitthideve ya taha sadeve'vi / gahie kutitthi ehiM vaMdAmi na vA nama'sAmi // 937 // neva aNAlatto Alavemi no saMlavemi taha tesiM / demi na asaNAIyaM pesemi na gaMdhapuSphAi // 938 // rAyAbhiogo ya 1 gaNAbhiogo 2, balAbhiogo ya 3 surAbhiogo 4 / katAravittI 5 guruniggaho ya 6, cha chiMDiAo jiNasAsami // 939 // mUlaM 1 dAraM 2 paTThANaM 3, AhAro 4 bhASaNaM 5 nihI 6 / ducchakassAvi dhammassa, sammattaM parikittiyaM // 940 // asthi ya 1 nicco 2 kuNaI 3 kathaM ca veeha 4 asthi nivANaM 5 | atthi ya mokkhAvAo 6 chassammattassa ThANAI // 941 // catvAri zraddhAnAni yatra taccatuHzraddhAnaM, zraddhAnacatuSTayAnvitaM samyaktvaM bhavatIti bhAvaH, prAkRtatvAca prathamaikavacanalopaH, evamagre'pi yathAsambhavaM samAso vibhaktilopazca draSTavyaH, 'triliGga' miti liGgatrayayuktaM dazavinayaM - dazavidhavinayopetaM trizuddhaM -zuddhitrayasamanvitaM 'paMcagayado saM'ti gatAH pathva doSA yasmAttadgatapazvadoSaM, doSapazcakaparivarjitamityarthaH, chandobhaGgabhayAca kAntasya paranipAtaH, aSTaprabhAvanaMaSTavidhaprabhAvanAparigataM 'bhUsaNalakkhaNapaMcavihasaMjuttaM'ti pazvavidhena bhUSaNena pazyavidhena ca lakSaNena saMyuktaM, atrApi paJcavidhazabdasya paranipAtastathaiva, tathA SaDvidhau yatanAkArau yasya tat SaDvidhayatanAkAraM SaDbhiryatanAbhiH SamivAkAraiH parikalitamityarthaH, SaDbhAvanAbhAvitaM - SaGgirbhAvanAbhirnirantaraM parizIlitaM, SaTsthAnaM sthAnaSaTkayuktaM, ityevaM saptaSaSTyA 'lakSaNabhedaiH' lakSyate - nizcIyate samyatvamebhiriti lakSaNAni - zraddhAnAdIni teSAM bhedAH - prakArAH paramArthasaMstavAdayastairvizuddhaM casyaivakArArthatvAdetaiH saptaSaSTyA lakSaNabhedervizuddhameva paramArthataH samyaktvaM bhavati, samyakzabdaH prazaMsArtho'virodhArtho vA, samyag - jIvastasya bhAvaH samyattatvaM prazasto mokSAvirodhI vA jIvasya svabhAvavizeSa itiyAvat / / 927 // athaitAneva lakSaNabhedAn pratyekaM pratipipAdayiSuH prathamaM 'causaddahaNaM' ti vyAkhyAtumAha - 'parame 'tyAdi, paramAzca - tAttvikAzca te'rthAzca - jIvAjIvAdayasteSu saMstavaH - paricayastAtparyeNa bahumAnapurassaraM jIvAdipadArthAvagamAbhyAsa itiyAvat vAzabda uttarApekSayA samuccaye iti prathamaM zraddhAnaM, tathA suSThu samyagnItyA dRSTA - upalabdhAH paramArthA-jIvAdayo yaiste su 183
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ dRSTaparamArthAH -- AcAryAdayasteSAM sevanaM paryupAstiH sudRTaparamArthasevanaM, strItvaM prAkRtatvAt vAzabdo'nuktasamuccaye, tato yathAzakti tadvaiyA - ttipravRttizca, api samuccaye, iti dvitIyaM zraddhAnaM, tathA 'vAvannakudaMsaNa 'tti darzanazabdaH pratyekamabhisambadhyate vyApannaM- vipannaM vinaSTaM darzanaM yeSAM te vyApannadarzanA - nihravAdayaH tathA kutsitaM darzanaM yeSAM te kudarzanAH- zAkyAdayasteSAM varjanaM- parihAro vyApannakudarzanavarjanaM, mA bhUdetadaparihArataH samyaktvamAlinyamiti, atrApi strItvaM prAkRtatvAt iti tRtIyacaturthe zraddhAne, 'sammattasaddahaNA' iti samyattavaM zraddhIyate-astIti pratipadyate'neneti samyaktvazraddhAnaM, pratyekaM ca paramArthasaMstavAdibhirasya sambhavAdekavacanaM, na cAGgAramardakAderapi paramArthasaMstavAdInAM sambhavAdvyabhicAratA, tAvikAnAmevaiSAmihAdhikRtatvAt tasya ca tathAvidhAnAmeSAmasambhavAditi / / 928 / / 'tiliMgaM' ti vyAkhyAtumAha - 'sussUse' tyAdi, zrotumicchA-zuzrUSA, hasvatvaM tu prAkRtazailyA, sadbodhAvaMdhyanibandhanadharmazAstrazravaNavAJchetyarthaH, sA ca vaidagdhyAdiguNottarataruNanarakinnaragAnazravaNarAgAdapyadhikatamA samyaktve sati bhavati, tathA dharmaH - zrutacAritralakSaNaH, tatra zrutadharmarAgasya zuzrUSApadenaiva pratipAditatvAdiha dharmarAgazcAritradharmarAgo'bhipretaH, sa ca tathAvidhakarmadoSatastadakaraNena kAntArAgata durgatabubhukSAkSAmabrAhmaNaghRtapUrNabhojana milASAvyatirikto'tra bhavati, tathA guravo-dharmopadezakA AcAryAdayaH devAzca - ArAdhyatamA arhanto gurudevAH teSAM, iha ca gurupadasya pUrvanipAto vivakSayA gurUNAM pUjyataratvakhyApanArthaH, na hi gurUpadezamantareNa sarvaviddevAbhigama iti bhAva:, yathAsamAdhi - samAdhAnAnatikrameNa, atra cAvyayIbhAvasamAsAdapi tRtIyAyA alopaH prAkRtatvAt, vaiyAvRttye- tatpratipattivizrAmaNAbhyarcanAdau niyama:- avazyaGkartavyatayA'GgIkAraH, sa ca samyaktve sati bhavatItyetAni samyagdRSTeH - dharmadharmiNorabhedopacArAt samyavasya liGgAni, etaiH zuzrUSAdimistrimirliGgaiH samyaktvamutpannamastIti nizcIyata iti bhAvaH, yadyapi ca zuzrUSAdaya upazAntamohAdInAM sAkSAnna bhavanti kRtakRtyatvAt tathApi phalato bhavanti tadbhAvasya tatphalatvAditi // 929 // 'dasaviNaya'tti vyAkhyAnayannAha - 'arihaMta' gAhA 'bhaktI' gAhA, arhantaH - tIrthakarAH siddhAH - kSINASTakarmamalapaTalAH caityAni - jainendrapratimAH zrutaM - AcArAdyAgamaH dharmaHkSAntyAdirUpaH sAdhuvargaH - zramaNasamUhaH AcAryopAdhyAyau -pratItau pravakti jIvAditattvamiti pravacanaM saGghaH darzanaM - samyaktvaM tadabhedopacArAttadvAnapi darzanamucyate, evaM prAgapi yathAsambhavaM vAcyaM / eteSu arhadAdiSu dazasu sthAneSu viSayeSu kimityAha - 'bhattI' tyAdi, bhakti:- abhimukhagamanAsanapradAnaparyupAstya alibandhAnubrajanAdilakSaNA pUjA - gandhamAlyavastrapAtrAnnapAnapradAnAdisatkArarUpA varNanaM varNa:zlAghanaM tena jvalanaM - jJAnAdiguNodbhAsanaM varNajvalanaM tathA varjanaM-pariharaNamavarNavAdasya - azlAghAyAH AzAtanA - manovAkkAyaiH pratIpavartanaM tasyAH parihAraH - pratiSedhaH AzAtanAparihAraH, eSa dazasthAnaviSayatvAddazavidho darzanavinayaH, samyaktve sati asya bhAvAtsamyaktvavi - nayaH 'samAsena' saGkSepeNa draSTavyaH, vistaratastu zAstrAntarAdavaseya iti // 931 // 'tisuddhi'tti vyAcikhyAsurAha - ' mottUNe 'tyAdi, 'muktavA' vimucya 'jinaM' vItarAgaM muktatvA ca 'jinamataM' syAtpadalAJchitatayA tIrthakRdbhiH praNItaM yathAvasthitaM jIvAjIvAditattvaM tathA jinamatasthitAMzca - pratipannapAramezvarapravacanAn sAdhvAdIn muktvA zeSamekAntagrahaprastaM jagaJcintyamAnaM - paribhAvyamAnaM 'saMsArakacca vAraM 'ti saMsAramadhye kacavaranikaraprAyamasAramityarthaH, jimAditritayameva sAraM zeSaM tu sarvamapyasAramiti cintayA samyaktvasya vizodhyamAnatvAdetAstisraH zuddhaya iti // 932 // 'paMcagaya dosaM 'ti prakaTayannAha - 'saMke' tyAdi, zaGkA - sarvajJoktavacasi saMzayaH kAGkSA-anyAnyadarzanAbhilASaH vicikitsA - sadAcArasAdhvAdinindA tathA kutsitaM liGga-darzanaM yeSAM te kuliGginaH -- kutIrthikAH teSu viSaye prazaMsA - zlAghA tathA tadviSaya | eva saMstavaH - sambhASaNAdinA paricayaH, ete pazvApi zaGkAdayaH samyaktvasya mAlinyahetutvAdatIcArA - doSAH samyagdRSTinA prayatnena parihartavyA - varjanIyAH, vizeSatastveteSAM kharUpaM SaSThe zrAvakapratikramaNAticAradvAre pratipAditamiti // 933 // 'aTThapabhAvaNaM'ti vivarIpurAha - 'pAvayaNI' tyAdi, pravacanaM - dvAdazAGgaM tadasyAstyatizayavaditi prAvacanI - yugapradhAnAgamaH, dharmakathA prazasyA'syAstIti dharmakathI, yaH kSIrAzravAdilabdhisampannaH sajalajaladharadhvAnAnukAriNA nAdenAkSepaNIvikSepaNIsaMvejanInirbedinIlakSaNAM caturvidhAM janitajanamanaH pramodaprathAM dharmakathAM kathayati, vAdiprativAdisabhya sabhApatirUpAyAM caturaGgAyAM pariSadi pratipakSapratikSepapUrvakaM svapakSasthApanArthamavazyaM vadatIti vAdI, nirupamavAdalabdhisampannatvena vAvadUkavAdivRndArakavRndairapya mandIkRta vAgvibhava iti bhAvaH, nimittaM - traikAlika lAbhAlAbhapratipAdakaM zAstraM tadvedhI vA sa naimittikaH sunizcitAtItAdinimittavedItyarthaH, viprakRSTaM - aSTamaprabhRtikaM dustapaM tapo'syAstIti tapakhI 'vijati matublopAdvidyAvAn vidyA :- prajJatyAdayaH zAsanadevatAH tAH sahAyake yasya sa vidyAvAn vajrakhAmivat, aJjanapAdale patilakaguTikAsakalabhUtAkarSaNavai kriyatvaprabhRtayaH siddhayaH tAbhiH siddhyati smeti siddhaH, kavate - navanavabhaGgIvaidagdhyadigdhaiH pAkAtirekarasanIyarasarahasyAsvAdameduritasahRdayahRdayAnandairniHzeSabhASAvaidagdhyahRdya hRdyairgadyapadyaprabandhairvarNanaM karotIti kaviH, ete prAvacanyAdayo'STau prabhAvayanti - svataH prakAzakasvabhAvameva dezakAlAdyaucityena sahAyakaraNAtpravacanaM prakAzayantIti prabhAvakAH kathitAH, teSAM ca karma prabhAvanA, sA ca samyaktvaM nirmalIkarotIti, anyatra punaranyathA'STau prabhAvakA uktAstathAhi - "aisesaiDDi 1 dhammakahi 2 vAI 3 Ayariya 4 khavaga 5 nemittI 6 / vijjA 7 rAyAgaNasaMmayA 8 ya titthaM pabhAvaMti // 1 // " [ atizeSardhayo dharmakathako vAdI AcAryaH kSapakaH naimittikaH vidyAsiddhaH rAjagaNasaMmatazca tIrthaM prabhAvayanti // 1 // ] tatra atizeSA - avadhimana:paryayajJAnAmarSauSadhyAdayo'tizayAste tairvA Rddhiryasya so'tizeSarddhiH, rAjasammatA - nRpavallabhAH gaNasammatA -mahAjanAdibahumatA iti // 934 // 'bhUsaNa' tti vyAcikhyAsurAha - 184
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinazAsane-arhadarzanaviSaye etaca sarvatra sambadhyate kuzalatA-naipuNyaM, tadvazena hi nAnAprakArairupAyaiH sukhenaiva paraM pratibodhayatIti, tathA prabhavati jainendra zAsanaM tasya prabhavataH prayojakatvaM ca prabhAvanA, sA cASTadhA prabhAvakabhedena prAgevoktA, yatpunarihopAdAnaM tadasyAH svaparopakAritvena tIrthakaranAmakarmanibandhanatvena ca prAdhAnyakhyApanArtha, tathA AyatanaM dvidhA-dravyato bhAvatazca, tatra dravyato jinagRhAdi bhAvatastu jJAnadarzanacAritrAdhArAH sAdhvAdayaH tasyAsevanaM-paryupAstiH, strItvaM ca prAkRtatvAditi, tathA sthiratA-jinadharma prati calitacittasya parasya sthiratvApAdanaM svasya vA paratIrthikasamRddhidarzane'pi jinapravacanaM prati niSpakampatA, tathA bhaktiH-pravacane vinayavaiyAvRttyarUpA pratipattiH, ete samyaktvasya dIpakA:-prabhAsakA uttamAH-pradhAnA guNA-bhUSaNAni, etairguNaiH samyaktvamalakiyata iti bhAvaH // 935 // 'lakkhaNapaMcavihasaMjutta'ti vivRNvannAha-'uvasametyAdi, aparAdhavidhAyinyapi kopaparivarjanamupazamaH, sa ca kasyacitkaSAyapariNateH kaTukaphalAvalokanAdbhavati kasyacitpunaH prakRtyaiveti, tathA narAmarasukhaparihAreNa muktisukhAbhilASaH saMvegaH, samyagdRSTihiM narendrasurendrANAM viSayasukhAni duHkhAnuSamAd duHkhatayA manyamAno mokSasukhameva sukhatvena manyate'milaSati ceti, tathA nArakatiryagAdisAMsArikadu:khebhyo nirviNNatA nirvedaH, samyagdarzanI hi duHkhAtigahane saMsArakArAgAre gurutarakarmadaNDapAzikaistathA tathA kaca'mAnaH pratikartumakSamo mamatvarahitazca duHkhena nirviNNo bhavati, anye tu saMvego bhavavirAgaH nirvedo mokSAmilASa ityanayorarthavyatyayamAhuH, tathA duHkhiteSu prANiSvapakSapAtena duHkhaprahANecchA dayA anukampA, pakSapAtena tu karuNA svaputrAdau vyAghrAdInAmapyastyeva, sA cAnukampA dravyato bhAvatazca bhavati, dravyataH satyAM zaktau duHkhapratikAreNa bhAvata ArdrahRdayatveneti, tathA astIti matirasyetyAstikaH tasya bhAvaH karma vA AstikyaM, tattvAntarazravaNe'pi jinagaditatattvaviSaye nirAkAGkSA pratipattiH, etAnyupazamAdIni paJca samyaktve-samyaktvaviSayANi lakSaNAni, etaiH parasthaM parokSamapi samyaktvaM samyagupalakSyata iti // 936 // 'chavvihajayaNa'tti vyAkhyAnayannAha-'no ane'tyAvi, nevetyAdi, anyatIthikAn-paradarzaninaH parivrAjakamikSubhautikAdIn anyatIrthikadevAMzca-rudraviSNusugatAdIn tathA svadevAnapi-arhatpratimAlakSaNAn kutIrthikaiH-digambarAdimirgRhItAn-svIkRtAn bhautikAdimirvA parigRhItAn mahAkAlAdIn 'no' naiva vande vA na ca 'namasyAmi' namaskaromi, tadbhaktAnAM mithyAtvAdisthirIkaraNAt , satra vandanaM-zIrSAbhivAdanaM namaskaraNaM-praNAmapUrvakaM prazastadhvanimirguNotkIrtanaM, tathA anyatIrthikaiH pUrvamanAlaptaH san tAvAlapAmi nApi saMlapAmi, tatra AGa ISadarthatvAd ISadbhASaNamAlApanaM punaH punaH sambhASaNaM saMlapanaM, tatsambhASaNe hi taiH saha paricayaprAptyA tatprakriyAzravaNadarzanAdimirmithyAtvodayo'pi syAt , prathamAlaptena tvasambhramaM lokApavAdabhayAt kiJcitsvalpaM vAcyamapIti, tathA teSAM-anyatIthikAnAM dadAmi nAzanAdikaM-azanapAnakhAdimasvAdimavasnapAtrAdikaM, tarAne hyAsmano'nyeSAM ca pazyatAM teSu bahumAnasadbhAvAttadaiva mithyAtvagamanaM, iha ca paratIthikAnAmazanAdidAnamanukampAM vihAya pratiSiddhaM, anukampAgocarApannaM tu teSAmapi dAnaM dAtavyaM, yata uktam-"savvehipi jiNehiM dujayajiyarAgadosamohehiM / sattANukaMpaNahA dANaM na kahipi paDisiddhaM // 1 // " [ sarvairapi jinairjitadurjayarAgadveSamohaiH / sattvAnukampAyai dAnaM na kutrApi pratiSiddhaM // 1 // ] tathA teSAmeva -paratIrthikadevAnAM tatparigRhItajinapratimAnAM ca pUjAdinimittaM na preSayAmi gandhapuSpAdikaM AdizabdAdvinayavaiyAvRttyayAtrAstrAtrAdikaM ca teSAM na karomIti, etatkaraNe hi lokAnAM mithyAtvaM sthirIkRtaM syAt , etAmiH paratIrthikAdivandananamaskaraNAlapanasaMlapanAzanAdidAnagandhapuSpAdipreSaNalakSaNAmiH SabhiyatanAmiryavamAnaH samyaktvaM nAtikamatIti // 937-938 // 'chAgAti vitanvannAha-rAyAbhi ogo' ityAdi, tatrAbhiyojanaM-anicchato'pi vyApAraNamabhiyogaH rAjho-nRpaterabhiyogo rAjAbhiyogaH, gaNaH-vajanAdisamudAyastasyAmiyogo gaNAmiyogaH, balaM-balavato haThaprayogastenAmiyogo balAbhiyogaH, surasya-kuladevatAderamiyogaH surAmiyogaH, kAntAraM-araNyaM tatra vRttiH-vartanaM nirvAhaH kAntAravRttiH yadvA kAntAramapi bAdhAhetutvAdiha bAdhAtvena vivakSitaM tataH kAntAreNa-bAdhayA vRttiH-prANavarcanarUpA kAntAravRttiH, kaSTena nirvAha itiyAvat , guravo-mAtRpitRprabhRtayaH, yaduktaM-'mAtA pitA kalAcAryA, eteSAM jJAtayastathA / vRddhA dharmopadeSTAro, guruvargaH satAM mataH // 1 // teSAM nimaho-nirbandhaH, tadetAH SaT chiNDikA-apavAdA jinazAsane bhavanti, idamatra tAparyam-pratipannasamyaktvasya paratIrthikavandanAdikaM yatpratiSiddhaM tadrAjAmiyogAdibhiretaiH SaDbhiH kAraNairbhaktiviyuktaM dravyataH samAcaranapi samyatkvaM nAticaratIti // 939 // 'chabbhAvaNabhAviyaMti vyAkhyAtumAha-'mUlaM dAra'mityAdi, dviSaTkasyApi-dvAdazabhedasyApi paJcANuvratatriguNavatacatuHzikSAbravarUpasya cAritradharmasya idaM samyaktvaM mUlaM kAraNamityarthaH parikIrtitaM-kathitaM, tIrthakarAdimiriti sarvatra sambandhaH, yathA hi mUlavirahitaH pAdapaH pracaNDapavanaprakampitastatkSaNAdeva nipatati, evaM dharmatarurapi sudRDhasamyaktvamUlavihInaH kutIrthikamatamArutAndolitaH sthairya nAsAdayediti, 'dA'ti dvAramiva dvAraM pravezamukhamiti bhAvaH, yathA hi akRtadvAraM nagaraM samantataH prAkAravalayaveSTitamapyanagarameva bhavati janapravezanirgamAbhAvAt , evaM dharmamahApuramapi samyaktvadvArazUnyamazakyAdhigamaM syAditi, 'paidvANaMti pratiSThate prAsAdo'sminniti pratiSThAnaM-pIThaM, tataH pratiSThAnamiva pratiSThAnaM, yathA hi payaHparyantapRthvItalagatagartApUrakarahitaH prAsAdaH sudRDho na bhavati tathA dharmadevasya harmyamapi samyaktvarUpapratiSThAnaparityaktaM nizcalaM na bhavediti, 'AhAro'tti AdhAra iva AdhAra Azraya itiyAvat, yathA hi dharAvalamantareNa nirAlambaM jagadidaM na tiSThati, evaM dharmajagadapi samyaktvalakSaNAdhAravyatirekeNa nAvatiSThati, 'bhAyaNaM'ti bhAjanamiva bhAjanaM pAtramityarthaH, yathA hi kuNDAdibhAjanavizeSavivarjitaM kSIrAdivastunikurambaM vinazyati evaM dharmavastunivaho'pi samya 185
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 ktvabhAjanaM vinA vinAzamAsAdayediti, 'nihi'tti nidhiriva nidhiH, yathA hi niravadhinidhivyatirekeNa mahArhamaNimauktikakanakAdidravyaM na prApyate tathA samyaktvamahAnidhAnAnabhigatau cAritradharmavittamapi nirupamasukhasampAdakaM na prApyate iti ityetAmiH SaGgirbhAvanAmirbhA vyamAnamidaM samyaktvamavilambamasama mokSasukhasAdhakaM bhavatIti // 940 // 'chaTThANaM' ti prapaJcayitumAha - ' atthI' tyAdi, asti-vidyate cazabdasyAvadhAraNArthatvAdastyeva jIva iti gamyate, pratiprANi svasaMvedanapramANaprasiddha caitanyAnyathAnupapatteH, tathAhi-na caitanyamidaM bhUtAnAM dharmaH, taddharmatve sati pRthivyAH kAThinyasyeva tasya sarvatra sarvadA copalambhaprasaGgAt, na ca sarvatra sarvadA copalabhyate, loSThAdau mRtAva sthAyAM cAnupalambhAt, nApi caitanyamidaM bhUtAnAM kArya, atyantavailakSaNyAdeva kAryakAraNabhAvasyApyanupapatteH tathAhi - pratyakSata eva kA ThinyAdisvabhAvAni bhUtAni pratIyante, caitanyaM ca tadvilakSaNaM, tataH kathamanayoH kAryakAraNabhAvaH ?, tanna bhUtadharmo bhUtakArya vA cai tanyaM, atha cAsti pratiprANi svasaMvedanapramANasiddhaM, ato yasyedaM sa jIva iti, anena ca nAstikamatamapahastitaM 1 / 'nico 'tti saca jIvo nityaH- utpattivinAzavirahitaH, tadutpAdakakAraNAbhAvAt sataH sarvathA vinAzAyogAca, anityatve hi jIvasya bandhamokSAdyekAdhikaraNatvAbhAvaprasakteH, tathAhi - yadyAtmA nityo nAbhyupagamyate, kintu pUrvAparakSaNatruTitAnusandhAnA jJAnakSaNA eva, tathA satyanyasya bandho'nyasya muktiH anyasya kSudanyasya tRptiH anyo'nubhavitA'nyaH smartA anyacikitsAduHkhamanubhavati anyo vyAdhirahito jAyate anyastapaHkvezamadhisahate'paraH svargasukhamanubhavati aparaH zAstramabhyasitumArabhate'nyo'dhigatazAstrArtho bhavati, na caitadyuktaM, atiprasaGgAditi, etena zauddhodanisiddhAntadhvAntamapadhvastaM 2 / 'kuNai'ti sa ca jIvaH karoti midhyAtvAviratikaSAyAdibandhahetuyuktatayA tattatkarmANi nirvartayati, pratiprANipratItavicitra sukhaduHkhAdyanubhavAnyathAnupapatteH tathAhi loke sukhaM duHkhaM vA citramanubhUyate, na caiSa citrasukhaduHkhAnubhavo nirhetukaH, sarvadA sadbhAvAbhAvaprasaGgAt, 'nityaM sattvamasattvaM vA'hetoranyAnapekSaNAt' / iti nyAyAt tasmAdasya sukhaduHkhAnubhavasya svakRtameva karma heturiti siddho jIvaH karmaNAM karteti kApilapratikalpanApratikSepaH, nanvayaM jIvaH sukhAbhilASI na kadAcanApyAtmano duHkhamAzAste tato yadi svakarmaNAmeSa kartA tataH kathaM duHkhaphalaM karma karoti ?, ucyate, yathA hi rogI roganivRttimicchannapi rogAbhibhUtatvAd apazyakriyAnibandhanaM bhAvinamapAyaM jAnannapi cApadhyakriyAmAsevate tadvadveSo'pi jIvo midhyAtvAyamibhUtatvAt kathaMcit jAnannapi duHkhaphalaM karma karotIti 3 / 'kathaM ca veei'tti sa ca jIvaH kRtaM svayamaminirvarttitaM zubhAzubhaM karma vedayate--svayamevopabhuGkte anubhava lokAgamapramANatastathaivopapadyamAnatvAt, tathAhi--yadi svayaMkRta karmaphalabhoktRtvaM jIvasya nAbhyupagamyate tataH sukhaduHkhAnubhavo muktAkAzayoriva tasya na syAt, sukhaduHkhAnubhavakAraNa sAtAsAta vedanIyakarmopabhogAbhAvAt, asti cAyaM sukhaduHkhAnubhavaH pratiprANi svasaMvedanapramANasiddhatvAt, loke'pyeSa jIvaH prAyo bhoktA siddha:, tathAhi - sukhinaM kazvana puruSaM dRSTvA loke vaktAro bhavanti - puNyavAneSa yaditthaM sukhamanubhavatIti, tathA AgameSu ca jainetareSu bhoktA siddhaH 'savvaM ca parasatayA bhuMjai kammamaNubhAvao bhaiyaM' [ sarvaM ca pradezatayA bhujyate karma, anubhAvato bhAjyaM / ] tathA 'nAbhuktaM kSIyate karma, koTikalpazatairapi / ityAdivacanAt na caivaM lokapratItAvAgameSu vA vartamAneSu kasyacidvivekacakSuSo vipratipattirasti, kRtavaiphalyaprasaGgAt, na caitadyujyate, vaNikkRSIvalAdInAM svakRtazubhAzubhakarmaphalabhogasya sAkSAdeva darzanAt, tathA ca sati siddha eSa jIvaH svakRtakarmaNAM bhokteti, anena cAbhoktRjIvavAdI durnayo nirAkRtaH 4 | 'asthi nibANaM'ti asya jIvasyAsti - vidyate nirvANaM - mokSaH, sata eva jIvasya rAgadveSamadamohajanmajarArogAdiduHkhakSayarUpo'vasthAvizeSa itiyAvat, etena pradIpanirvANakalpamabhAvarUpaM nirvANamityAdyasaGgataM saGgirantaH saugatavizeSA vyudastAH, te hi pradIpasyevAsya jIvasya sarvathA dhvaMsa eva nirvANamAhuH, tathA ca tadvacaH - "dIpo yathA nirvRtimabhyupeto, naivAvaniM gacchati nAntarikSam / dizaM na kAzvidvidizaM na kAzvit, snehazzyAtkevalameti zAntim // 1 // jIvastathA nirvRtimabhyupeto, naivAvaniM gacchati nAntarikSam / dizaM na kAzvidvidizaM na kAzvit, zakSayAtkevalameti zAntim // 2 // etacAyuktaM, dIkSAdipravAsavaiyarthyAt pradIpadRSTAntasyApyasiddhatvAt, tathAhi-na pradIpAnalasya sarvathA vinAzaH, kintu tathAvidhapudgalapariNAmavaicitryAt ta eva pAvakapudgalA bhAkharaM rUpaM parityajya tAmasaM rUpAntaramApnuvanti, tathA ca vidhyAte pradIpe'nantarameva tAmasapudgalarUpo vikAraH samupalabhyate, ciraM cAsau purastAdyannopalabhyate tatsUkSmasUkSmatarapariNAmasadbhAvAdaJjanarajovat, aJjanasya hi pavanenApahriyamANasya yatkRSNaraja uDDIyate tadapi pariNAmasaukSmyAnnopalabhyate na punarasattvAditi, tato yathA'nantaroktasvarUpaM pariNAmAntaraM prAptaH pradIpo nirvANa ityucyate tathA jIvo'pi karmavirahitaH kevalAmUrtajIvasvarUpalakSaNaM pariNAmAntaraM prApto nirvANamucyate, tasmAt duHkhAdikSayarUpA sato'vasthA nirvANamiti sthitaM 5 / 'atthi ya mokkhovAo'tti asti ca mokSasya - nirvRtterupAyaH - samyaksAdhanaM, samyagdarzanajJAnacAritrANAM muktisAdhakatayA ghaTamAnakatvAt, tathAhi--sakalamapi karmajAlaM midhyAtvAjJAnaprANihiMsAdihetukaM, vatastatpratipakSatayA samyagdarzanAdyabhyAsaH sakalakarmanirmUla'nAya prabhaviSNureva na caivaM midhyAdRSTipraNIto'pyupAyo muktisAdhako bhaviSyatIti vAcyaM tasya hiMsAdidoSakaluSitatvena saMsArakAraNatvAt, anenApi mokSopAyAbhAvapratipAdakadurnayanyakkAraH kRtaH 6 / etAnyAtmAstitvAdIni SaT samyaktvasthAnAni, samyaktvameSu satsveva bhavatIti bhAva:, atra ca pratisthAnakamAtmAdisiddhaye bahu vaktatryaM tattu nocyate pranthagahanatAprasaGgAditi 148 // 949 // idAnIM 'ega vihAi- dasa vihaM sammattaM' tyekonapaJcAzadadhikazatatamaM dvAramAha 186
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ egaviha 1 duviha 2 tivihaM 3 cauhA 4 paMcaviha 5 dasavihaM 6 sammaM / davAi kAragAI uvasamabheehi vA sammaM // 942 // egavihaM sammaruI 1 nisagga'bhigamehi 2 taM bhave duvihaM / tivihaM taM khaiyAI 3 ahavAvi hu kAragAIhiM // 943 // sammattamIsamicchattakammakkhayao bhaNaMti taM khaiyaM / micchattakhaovasamA khAovasamaM vavaisaMti // 944 // micchattassa uvasamA uvasamayaM taM bhaNaMti samayann / taM uvasamaseDhIe AimasammattalAbhe vA // 945 // vihiANuTTANaM puNa kAragamiha royagaM tu saddahaNaM / micchaddiTThI dIvai jaM tatte dIvagaM taM tu // 946 // khaiyAI sAsAyaNasahiyaM taM cauvihaM tu vinneyaM / taM sammattabbhaMse micchattA''pattirUvaMta // 947 // veyayasaMjattaM puNa eyaM ciya paMcahA viNiddiDaM / sammattacarimapoggalaveyaNakAle tayaM hoi // 948 // eyaM ciya paMcavihaM nisaggAbhigamabheyao dasahA / ahavA nisaragaruI icAi jamAgame bhnniaN||949 // nissaggu 1 vaesaruI 2 ANaruI 3 sutta 4 bIya 5 ruImeva / ahigama 6 vitthAraruI 7 kiriyA * 8 saMkheva 9 dhammaruI 10 // 950 // jo jiNadiTTe bhAve cauvihe saddahei sayameva / emeva nanna hatti ya nisaggaruitti nAyavo // 951 // ee ceva u bhAve uvaihe jo pareNa saddahai / chaumattheNa jiNeNa va uvaesaruitti naaybo||952|| rAgo doso moho annANaM jassa avagayaM hoi| ANAe royaMto so khalu ANAruI nAma // 953 // jo suttamahijaMto sueNamogAhaI u sammattaM / aMgeNa bAhireNa ya (u) so suttaruitti nAyaco // 954 // egapae'NegAiM payAiM jo pasaraI u sammatte / udaeca tillabiMdU so bIyaruitti nAyabo // 955 // so hoi ahigamaruI suyanANaM jassa atthao diTuM / ekkArasa aMgAI painnagA dihivAo ya // 956 // davANa savabhAvA sabapamANehiM jassa uvaladdhA / savAhiM nayavihIhiM vitthAraruI muNeyaco // 957 // nANe daMsaNacaraNe tavaviNae saccasamiiguttIsu / jo kiriyAbhAvaruI so khalu kiriyAI nAma // 958 // aNabhiggahiyakudiTThI saMkhevaruitti hoi nAyavo / avisArao pavayaNe aNabhiggahio ya sesesuM // 959 // jo atthikAyadhamma suyadhamma khalu carittadhammaM ca / saddahai jiNAbhihiyaM so dhammaruitti naayco|| 960 // AIpuDhavIsu tisu khaya 1 uvasama 2 veyagaM 3 ca sammattaM / vemANiyadevANaM paNiditiriyANa emeva // 961 // sesANa nArayANaM tiriyatthINaM ca tivihadevANaM / natthi hu khaiyaM sammaM annesiM ceva jIvANaM // 962 // ekavidhaM dvividhaM trividhaM caturdhA paJcavidhaM dazavidhaM samyaktvaM bhavatIti zeSaH, tatra ekavidhaM tattvArthazraddhAnalakSaNaM samyaktvaM, etaccAnuktamapyavivakSitopAdhibhedatvena sAmAnyarUpatvAdavasIyate ityasyAM gAthAyAM na vivRttaM, dvividhAdi tu na jJAyate ityullekhamAha-'davAI ityAdi, dvividhaM dravyAdibhedataH, tatra ca 'dava'tti sUcAmAtratvAd dravyato bhAvatazca, dravyato vizodhivizeSeNa vizuddhikRtA mithyAtvapudgalA eva, bhAvatastu tadupaSTambhopajanito jIvasya jinoktatattvarucipariNAmaH, AdizabdaH prakArAntarairapi dvividhatvadarzanArthaH, tena naizcayikavyAvahArikabhedataH paudgalikApaudgalikabhedato naisargikAdhigamikabhedato'pi ca dvividhamiti, tatra yaddezakAlasaMhananAnurUpaM yathAzakti yathAvatsaMyamAnuSThAnarUpaM maunaM-avikalaM-munivRttaM tannaizcayikaM samyaktvaM, vyAvahArikaM tu samyaktvaM na kevalamupazamAdiliGgagamyaH zubhAtmapariNAmaH kiMtu samyaktvaheturapi arhacchAsanaprItyAdiH kAraNe kAryopacArAtsamyaktvaM, tadapi hi pAramparyeNa zuddhacetasAmapavargaprAptiheturbhavatIti, uktaM ca-'jaM moNaM taM sammaM jaM sammaM tamiha hoi moNaM tu / nicchayao iyarassa u samma sammattaheUvi ||1||[ynmaunN tatsamyaktvaM yatsamyaktvaM tadiha bhavati maunameva / nizcayasya itarasya tu samyaktvaheturapi samyaktvaM // 1 // ] vyavahAranayamatamapi ca pramANaM, tabalenaiva tIrthapravRtteH, anyathA taducchedaprasaGgAt , taduktaM 'jai jiNamayaM pavajaha tA mA vavahAranicchayaM muyaha / vavahAranaocchee titthuccheo jao'vassaM // 1 // " [yadi jinamataM pratipadyase tarhi vyavahAranizcayau mA muJca / vyavahAranayocchede tIrthocchedo yato'vazyaM // 1 // ] iti, tathA apanItamithyAsvabhAvasamyaktvapujagatapudgalavedanasvarUpaM kSAyopazamikaM paudgalikaM, sarvathA mithyAtvamizrasamyaktvapujapudgalAnAM kSayAdupazamAcca jAtaM kevalajIvapariNAmarUpaM kSAyikamaupazamikaM cApaudgalika, naisargikAdhigamike punarapre vakSyete, tathA 'trividhaM kArakAdi' kArakarocakadIpakabhedataH, 'uvasamabheehiM vatti vAzabdaH traividhyasyaiva prakArAntarapradarzanArthaH, bahuvacanaM ca gaNArtha, tatatrividhaM caturvidhaM paJcavidhaM dazavidhaM ca samyaktvamupazamAdibhirbhedairbhavatIti, idamuktaM bhavati-aupazamikakSAyikakSAyopazamikabhedAt trividhaM, aupazamikakSAyikakSAyopazamikasAsvAdanabhedAccaturvidhaM, aupazamikakSAyikakSAyopazamikasAsvAdanavedakabhedAtpaJcavidhaM, etadeva pratyekaM nisargAdhigamabhedAdazavidhamiti, kathaM punardvividhAdibhedaM samyaktvamityAha-samyaga-avaiparItyena AgamoktaprakAreNa, na tu svamatiparikalpitabhedairiti bhAvaH // 942 // athainAmeva gAthAM sphuTataraM vyAkhyAnayanAha-ekavidhaM-ekaprakAramupAdhibhedAvivakSayA nirbha 187
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ damityarthaH, 'samyaga ruciH samyaga-ajJAnasaMzayaviparyAsanirAsena idameva tattvamiti nizcayapUrvikA jinoditajIvAdipadArtheSvamiprItiH, jinoktAnusAritayA tattvArthazraddhAnarUpamekavidhaM samyaktvamiti bhAvaH, tathA nisargAdhigamAbhyAM tat-samyaktvaM bhaved dvividhaM, tatra nisargaH-svabhAvo gurUpadezAdinirapekSastasmAtsamyaktvaM bhavati, yathA nArakAdInAM, adhigamo-gurUpadezAdistasmAtsamyaktvaM bhavatIti pratItameva, ayamabhiprAyaH-tIrthakarAdyupadezadAnamantareNa svata eva jantoryatkopazamAdibhyo jAyate tannisargasamyaktvaM, yatpunastIrthakarAdyupadezajinapratimAdarzanAdibAhyanimittopaSTambhataH karmopazamAdinA prAdurbhavati tadadhigamasamyaktvamiti, tathA trividhaM tat-samyaktvaM kSAyikAdi, athavA trividhaM kArakAdi // 943 // tatra kSAyikakSAyopazamike vyAkhyAtumAha-samyaktvamizramithyAtvakarmakSayAdbhaNanti tIrthakaragaNadharAH kSAyika samyaktvaM, trividhasyApi darzanamohanIyasya bhayeNa-nirmUlocchedena nivRttaM kSAyikaM, asamarthaH-anantAnubandhikaSAyacatuSTayakSayAnantaraM mithyAtvamizrasamyaktvapujalakSaNe trividhe'pi darzanamohanIyakarmaNi sarvathA kSINe kSAyikaM samyaktvaM bhavatIti, tathA mithyAtvasya-mithyAtvamohanIyakarmaNa udIrNasya kSyAdanudIrNasya copazamAtsamyaktvarUpatApattilakSaNAdviSkambhitodayasvarUpAca kSAyopazamikaM samyaktvaM vyapadizanti-kathayanti, idamuktaM bhavati-yadudIrNa-udayamAgataM mithyAtvaM tadvipAkodayena veditatvAt kSINaM-nirjIrNa, yacca zeSaM sattAyAmanudayAgataM vartate tadupazAntaM, upazAntaM nAma viSkambhitodayamapanItamithyAsvabhAvaM ca, mithyAtvamizrapukhAvAzritya viSkambhitodayaM zuddhapujamAzritya punarapanItamithyAtvasvabhAvamityarthaH, tadevamudIrNasya mithyAtvasya kSayeNa anudIrNasya copazamena nivRttatvAt truTitarasaM zuddhapujalakSaNaM mithyAtvamapi kSAyopazamikaM samyaktvamucyate, zodhitA hi mithyAtvapudgalA atisvacchavastramiva dRSTeyathA'vasthitatattvarucyadhyavasAyarUpasya samyaktvasyAvArakA na bhavanti, ataste'pyupacArataH samyaktvamucyante iti // 944 // athaupazamikaM samyaktvamAha-mithyAtvasya-mithyAtvamohanIyasya karmaNo ya upazamo-vipAkapradezarUpatayA dvividhasyApyudayasya bhasmacchannavahnivadviSkambhaNaM tasmAt 'uvasamaya'ti prAkRtazailyA aupazamikaM tatsamyaktvaM bhaNanti samayajJAH-siddhAntavedinaH, tatpunarupazamazreNyAmaupapazamikI zreNimanupraviSTasya sato jantoranantAnubandhiSu darzanatrike copazamaM nIte bhavati, kimupazamazreNigatasyaivaitadbhavati ?, netyAha'Aime'tyAdi, AdimaH-prathamo'nAdimithyAdRSTeH sato jIvasya yo'sau samyaktvalAbhastasmin vA aupazamikaM samyaktvaM bhavati / iha khalvanAdimithyAdRSTiH kazcidAyurvarjasaptakarmaprakRtidhvanAbhoganirvartitena yathApravRttikaraNena kSapayitvA pratyekaM palyopamAsayeyabhAganyUnasAgaropamakoTIkoTipramANatAM nItAsu apUrvakaraNena 'bhannai karaNaM tu pariNAmoM' itivacanAdadhyavasAyavizeSarUpeNAtiprakRSTaghanarAgadveSapariNAmajanitasya vanAzmavad durbhedyasya karmagranrbhedaM vidhAyAnivRttikaraNaM pravizati, tatra ca pratisamayaM vizuddhyamAnastAnyeva karmANi nirantaraM kSapayan udIrNa mithyAtvaM vedayan anudIrNasya tu tasyopazamalakSaNamantarmuhUrttakAlamAnamantarakaraNaM pravizati, tasya cAyaM vidhiHyaduta antarakaraNasthitemadhyAddalikaM gRhItvA prathamasthitau dvitIyasthitau ca prakSipati, evaM ca pratisamayaM tAvatprakSipati yAvadantarakaraNadalikaM sakalamapi kSIyate, antarmuhUrtena ca kAlena sakaladalikakSayaH, tatastasminnanivRttikaraNe'vasite udIrNe ca mithyAtve'nubhavataH kSINe anudIrNe ca pariNAmavizuddhivizeSato viSkambhitodaye UparadezakalpaM mithyAtvavivaramAsAdya aupazamikaM samyaktvamadhigacchati, tasmiMzca sthitaH sattAyAM vartamAnaM mithyAtvaM vizodhya pujatrayarUpeNAvazyaM vyavasthApayati, yathA hi kazcinmadanakodravAnauSadhavazena zodhayati, te ca zodhyamAnAH kecicchuddhyanti kecidardhazuddhA eva bhavanti kecitteSvapi sarvathaiva na zuddhyanti, evaM jIvo'pyadhyavasAyavizeSato jinavacanarucipratibandhakaduSTarasocchedakaraNena mithyAtvaM zodhayati, tadapi zodhyamAnaM zuddhamardhazuddhamazuddhaM ca tridhA jAyate, tatra zuddhapujaH sarvajJadharme samyakpratipattyapratibandhakatvenopacArAt samyaktvapuJja ucyate, dvitIyastu ardhazuddha iti mizrapuja ucyate, tadudaye tu jinadharme audAsInyameva bhavati, azuddhastvahaMdAdiSu mithyApratipattijanakatvAnmithyAtvapukho'bhidhIyate, tadevamantarakaraNena antarmuhUrtakAlamaupazamikasamyaktve'nubhUte tadanantaraM niyamAdasau kSAyopazamikasamyagdRSTirmizro mithyAdRSTiyaM bhavatItyeSa kArmagranthikAbhiprAyaH, saiddhAntikAH punarayamanAdimithyAdRSTiH ko'pi granthibhedaM vidhAya tathAvidhatIvrapariNAmopetatvenApUrvakaraNamupArUDhaH sanmithyAtvaM tripujIkaroti 'apuvyeNa tipuMjaM micchattaM kuNai koddvovmyaa|' iti vacanAt , tato'nivRttikaraNasAmarthyAcchuddhapujapudgalAn vedayannaupazamikaM samyaktvamalabdhvaiva prathamata eva kSAyopazamikasamyagdRSTirbhavati, anyastu yathApravRttyAdikaraNatrayakrameNAntarakaraNe aupazamikaM samyaktvaM labhate, puMjatrayaM tvasau na karotyeva, tatazcaupazamikasamyaktvAcyuto'vazyaM mithyAtvameva gacchatIti / nanvaupazamikasamyaktvasya kSAyopazamikasamyaktvAtko vizeSaH?, ubhayatrApi hyavizeSeNoditaM mithyAtvaM kSINaM anuditaM copazAntamiti, ucyate, asti vizeSaH, kSAyopazamike hi samyaktve mithyAtvasya pradezAnubhavo'sti, na tvaupazamike samyaktve iti, anye tu vyAcakSate-zreNimadhyavartinyevaupazamike samyaktve pradezAnubhavo nAsti, na tu dvitIye, tathApi tatra samyaktvANvanubhavAbhAva eva vizeSa iti // 945 // idAnIM kArakarocakadIpakasamyaktvAni krameNAha-vihitasya-Agamoktasya yadanuSThAnaM-karaNaM tadiha-samyaktvavicAre kArakaM samyaktvaM, ayamarthaH-yadnuSThAnaM yathA sUtre bhaNitaM tad yasmin samyaktve paramavizuddhirUpe sati dezakAlasaMhananAnurUpazaktyanigRhanena tathaiva karoti tat sadanuSThAnaM kArayatIti kArakamucyate, etacca sAdhUnAM draSTavyaM, tathA zraddhAnamAtraM rocakaM samyaktvaM, idamuktaM bhavati-yatsamyaktvaM sadanuSThAnaM rocayatyeva kevalaM na punaH kArayati tadrocayati tathAvidhavizuddhibhAvAdvihitAnuSTAnaM iti rocakaM, yathA zreNikAdInAM, tathA yaH svayamiha mithyAdRSTirabhavyo vA kazcidaGgAra. 188
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ mardakAdivat atha ca dharmakathayA mAtRsthAnAnuSThAnenAtizayena vA kenacittattvAni jinoktAni dIpayati-parasya prakAzayati yasmAttasmAtatsamyaktvaM dIpakamucyate, nanu svayaM mithyAdRSTiratha ca tasya samyaktvamiti kathamucyate ? virodhAt, ucyate, mithyAdRSTerapi satastasya yaH pariNAmavizeSaH sa khalu pratipattRRNAM samyaktvasya kAraNaM, tataH kAraNe kAryopacArAt samyaktvamityucyate, yathA''yurghatamityadoSaH // 946 // atha caturvidhaMsamyaktvamAha-'khaiye'tyAdi, tadeva kSAyikAditrividhaM samyaktvaM sAsvAdanasahitaM caturvidhaM vijJeyaM, tatpunaH sAsvAdanamanantAnubandhikaSAyodayena samyaktvasyaupazamikAkhyasya bhraMze-hAse mithyAtvAprAptirUpamavaseyaM, iyamatra bhAvanA-ihAntarakaraNe aupazamikasamyaktvAddhAyAM jaghanyataH samayazeSAyAmutkRSTatastu SaDAvalikAzeSAyAM vartamAnasya kasyacidanantAnubandhikaSAyodayaH sampadyate, tatastena kaSAyodayenaupazamikasamyaktvAzyavamAnasya mithyAtvamadyApyaprApnuvato'trAntare jaghanyataH samayamutkRSTatastu SaDAvalikAH sAsvAdanasamyaktvaM bhavati, paratastvasau niyamena mithyAtvodayAnmithyAdRSTirbhavatIti // 947 // samprati paJcavidhaM samyaktvamAha-'veyaye'tyAdi, etadeva pUrvoktaM caturvidhaM samyaktvaM vedakasamyaktvasaMyuktaM punaH paJcadhA-paJcavidhaM vinirdiSTaM-vizeSataH kathitaM vItarAgaiH, tacca vedakasamyaktvaM samyaktvapujasya bahatarakSapitasya caramapudgalAnAM vedanakAle-mAsasamaye bhavati, vedayati-anubhavati samyaktvapudgalAn iti vedaka:-anubhavitA, tadanarthAntarabhUtatvAt samyaktvamapi vedakaM, yathA Ahiyata ityAhArakaM tathA vedyata iti vedakaM, idamatra tAtparyam-kSapakazreNiM pratipannasyAnantAnubandhikaSAyacatuSTayamapi kSapayitvA mithyAtvamizrapujeSu sarvathA kSapiteSu samyaktvapujamapyudIryodaryAnubhavena nirjarayato niSTitodIraNIyasya caramaprAse'vatiSThamAne'dyApi samyaktvapujapudgalAnAM kiyatAmapi vedyamAnatvAdvedakaM samyaktvamupajAyate iti / atrAha-nanvevaM sati kSAyopazamikena sahAsya ko vizeSaH, samyaktvapujapudgalAnubhavasyobhayatrApi samAnatvAt , satyaM, kintvetadazeSoditapudgalAnubhUtimataH proktaM, itarattUditAnuditapudgalasyaitanmAtrakRto vizeSaH, paramArthatastu kSAyopazamikamevedaM, caramagrAsazeSANAM pudgalAnAM kSayAcaramagrAsavartinAMtu mithyAsvabhAvApagamalakSaNasyopazamasya sadbhAvAditi // 948 // atha dazavidhaM samyaktvamAha-eya'mityAdi, etadevAnantaroditaM paJcavidhaM samyaktvaM nisargAdhigamabhedAbhyAM dazadhA bhavati, kSAyikakSAyopazamikaaupazamikasAsvAdanavedakAnAM pratyekaM nisargato'dhigamatazca jAyamAnatvAddazavidhatvamityarthaH, athaveti prakArAntaropadarzanArthaH nisargarucirupadezarucirityAdirUpatayA yadAgame-prajJApanAdau pratipAditaM tena ca dazavidhatvamavagantavyam // 949 // tadevAha-'nisaggu'ityAdi, atrarucizabdaH pratyekaM yojyate tato nisargarucirupadezaruciriti draSTavyam , atra nisarga:svabhAvastena ruci:-jinapraNItatattvAbhilASarUpA yasya sa nisargaruciH 1 upadezo-gurvAdibhirvastutattvakathanaM tena ruciH-uktasvarUpA yasya sa upadezaruciH 2 AjJA-sarvajJavacanAtmikA tasyAM ruci:-abhilASo yasya sa AjJAruciH 3 'suttabIyaruimeva'tti atrApi rucizabdaH pratyekamabhisambadhyate, sUtraM-AcArAdyaGgapraviSTaM aGgabAhyaM cAvazyakadazakAlikAdi tena ruciryasya sa sUtraruciH 4 bIjamiva bIjaM yadekamapyanekArthaprabodhotpAdakaM vacaH tena ruciryasya sa bIjaruciH 5, anayozca padayoH samAhAradvandvaH tena napuMsakanirdezaH, eveti samuccaye, 'ahigamavitthArarui'tti atrApi rucizabdasya pratyekamabhisambandhaH, tato'dhigamarucirvistArarucizva, tatrAdhigamo-viziSTaM parijJAnaM tena ruciryasyAsAvadhigamaruciH6 vistAro-vyAsaH sakaladvAdazAGgasya nayaiH paryAlocanamiti bhAvaH tenopabRMhitA ruciryasya sa vistAraruciH 7 kiriyAsaMkhevadhammarui'tti rucizabdasyAtrApi pratyekamabhisambandhAt kriyAruciH saGkeparucirdharmaruciriti draSTavyaM, tatra kriyA-samyaksaMyamAnuSThAnaM tatra ruciryasya sa kriyAruciH 8 saGkepaH-saddhahastatra ruciryasya vistarArthAparijJAnAt sa saGkeparuciH 9 dharme-astikAyadharme zrutadharmAdau vA ruciryasya sa dharmaruciH, yacceha samyaktvasya jIvAnanyatvenAbhidhAnaM tadguNaguNinoH kathaJcidananyatvakhyApanArthamiti gaathaasngkepaarthH||950|| vyAsArtha tu svata eva sUtrakRdAha-'jo'ityAdi, yo jinadRSTAn-tIrthakaropalabdhAn bhAvAn-jIvAdipadArthAzcaturvidhAnadravyakSetrakAlabhAvabhedato nAmasthApanAdravyabhAvabhedato vA catuSprakArAn svayameva-paropadezanirapekSaM jAtismaraNapratibhAdirUpayA svamatyaiva zraddadhAti, kenollekhena zraddadhAti ? tata Aha-evamevaitat jIvAdi yathA jinaidRSTaM nAnyatheti, caH samuccaye, eSa nisargarucitivyaH // 951 // upadezarucimAha-ee'ityAdi, etAMzcaiva anantaroktAna tuH pUraNe bhAvAn-jIvAdInupadiSTAn-kathitAn pareNa-anyena zraddadhAti-tatheti pratipadyate, kIdRzena pareNa ?-chAdayatIti chadma-ghAtikarmacatuSTayaM tatra tiSThatIti chadmastha:-anutpannakevalastena jayati rAgAdIniti jinastena ca-utpannakevalajJAnena tIrthakRdAdinA, chadmasthasya tu prAgupanyAsastatpUrvakatvAjinasya prAcuryeNa vA tathAvidhopadeSTraNAM, sa IdRkkimityAha-upadezaruciriti jnyaatvyH||952|| AjJArucimAha-'rAgo'ityAdi, rAgaH-abhiSvaGgo dveSaH-aprItiH mohaH-zeSamohanIyaprakRtayaH ajJAnaMmithyAjJAnarUpaM yasyApagataM-naSTaM bhavati, sarvathA cAsyaitadapagamAsambhavAddezata iti gamyate, apagatazabdasya liGgavipariNAmato rAgAdimiH pratyekamabhisambandhaH, etadapagamAcca 'ANAe'tti avadhAraNaphalatvAdvAkyasya AjJayaiva kevalayA tIrthakarAdisambandhinyA rocamAnaH-kvacidapi kugrahAbhAvAt pravacanoktamarthajAtaM tatheti pratipadyamAno mASatuSAdivat sa khalu-nizcitamAjJAruciH nAmetyabhyupagame ttshcaajnyaaruciritybhyupgntvyH||953|| sUtrarucimAha-"jo sutte'ityAdi, yaH sUtraM AgamamadhIyAnaH paThan zruteneti-sUtreNa tenaivAdhIyamAmena aGgena-aGgapraviSTenAcArAdinA bAhyena ca-aGgabAhyena AvazyakAdinA samyaktvamavagAhate-prApnoti tuzabdasyAdhikArthasUcakatvAtprasannaprasannatarAdhyavasAyazca bhavati sa govindavAcakavat sUtraruciriti jnyaatvyH||954|| bIjarucimAha-'ege'tyAdi,ekena padena prakramAjjIvAdinA avagatena anekAni padAni prAkRtatvena vibhaktivyatyayAdanekeSu-bahuSu padeSu-jIvAdiSu yaH prasarati-vyApitayA gacchati samyaktvamityanena ruciratropalakSitA 189
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ tato dharmadharmiNorabhedopacArAt AtmA samyaktvavAn san prasarati rucirUpeNa prasaratItyarthaH, yadA tu 'payaraI u sammatte' iti pAThastadA ekapadaviSaye samyaktve-rucau sati anekeSu padeSu pracarati-prakarSeNa vyApitayA gacchati rucyAtmakatvenaivetyakSarArthaH, bhAvArthastu sa eveti, tuzabdo'vadhAraNe, prasaratyeva, kathamityAha-udaka iva tailabinduH, kimuktaM bhavati ?-yathA udakaikadezagato'pi tailabinduH samastamudakamAnAmati tathA tattvaikadezotpannarucirapyAtmA tathAvidhakSayopazamavazAdazeSeSu tattveSu rucimAn bhavati, sa evaMvidho bIjaruciriti jJAtavyaH, yathA hi bIjaM krameNAnekabIjAnAM janakaM evamasyApi ruciviSayo bhedato bhinnAnAM rucyantarANAmiti // 955 // adhigamarucimAha-'so'ityAdi, yasya zrutajJAnamarthato dRSTa, kimuktaM bhavati ?-yena zrutajJAnasyArtho'dhigato bhavati, kiM punastat zrutajJAnamityAha-ekAdazAGgAni-AcArAdIni prakIrNakAni-uttarAdhyayananandyadhyayanAdIni dRSTivAdaH-parikarmasUtrAdiH, aGgatve'pi pRthagupAdAnamasya prAdhAnyakhyApanArtha, cazabdAdupAGgAni caupapAtikAdIni, sa bhvtydhigmruciH|| 956 // vistArarucimAha-'davANa'mityAdi, dravyANAM-dharmAstikAyAdInAmazeSANAmapi sarve bhAvAH-paryAyAH sarvapramANaiH-azeSaiH pratyakSAdibhiryasyopalabdhAH-yasya pramANasya yatra vyApArastenaiva pramANena pratItAH 'sabAhiti sazca nayavidhibhiH naigamAdinayaprakAraiH, amuM bhAvamayaM amuM cAyaM nayabhedami(da i)cchatIti sa vistAraruciriti jJAtavyaH, sarvavastuparyAyaprapaJcAvagamena tasya rucerativimalarUpatayA bhaavaat||957|| kriyArucimAha-'nANe ityAdi, jJAne tathA darzanaM ca cAritraM ca darzanacAritraM samAhAradvandvastasmin tathA tapasi vinaye ca, tathA sarvAsu samitiSu-IryAsamityAdiSu sarvAsu ca guptiSu-manoguptiprabhRtiSu 'sacca'tti pAThe tu satyA-nirupacaritAstAzca tAH samitiguptayazca, yadivA satyaM ca-avisaMvAdanayogAdyAtmakaM samitiguptayazca satyasamitiguptayastAsu yaH kriyAbhAvaruciH, kimuktaM bhavati ?-yasya bhAvato jJAnAdyAcArAnuSThAne rucirasti sa khalu kriyArucirnAma, iha ca cAritrAntargatatve'pi vapaHprabhRtInAM punarupAdAnaM vizeSata eSAM muktyaGgatvakhyApanArtha // 958 // saGkeparucimAha-'aNe'tyAdi, anabhigRhItA-anaGgIkRtA kutsitA dRSTiH-saugatAdidarzanaM yena sa tathA, avizAradaH-akuzalaH pravacane-jinapraNIte zeSeSu ca-kapilAdipraNIteSu pravacaneSu anabhigRhIto-na vidyate'bhItyAbhimukhyenopAdeyatayA gRhItaM-grahaNaM jJAnamasyetyanabhigRhItaH, pUrvamanabhigRhItakudRSTirityanena darzanAntaraparigrahaH pratiSiddhaH anena tu paradarzanaparijJAnamAtramapi niSiddhamiti vizeSaH, idamatra tAtparya-uktavizeSaNo yaH saGkepeNaiva cilAtIputravadupazamAdipadatrayeNa tattvarucimavApnoti sa saGkeparucirucyate iti // 959 // dharmarucimAha-'jo'ityAdi, yaH khalu jIvo'stikAyAnAM-dharmAstikAyAdInAM dharmagatyupaSTambhakatvAdirUpaM svabhAvaM zrutadharmam-aGgapraviSTAdyAgamasvarUpaM cAritradharma ca-sAmAyikAdikaM jinAbhihitaM-tIrthakRduktaM zraddadhAtitatheti pratipadyate sa dharmaruciriti jJAtavyaH, iha ca ziSyamativyutpAdanArthamitthamupAdhibhedena samyaktvabhedAbhidhAnaM, anyathA hi nisargopadezayoradhigamAdau vA kacitkeSAJcidantarbhAvo'styeveti / / 960 // atha pUrvoktAnyeva kSAyikAdIni trINi samyaktvAni prasaGgato nArakAdijIveSu cintayannAha-'AI'tyAdigAthAdvayaM, AdyAsu tisRSu pRthivISu-ratnaprabhAzarkarAprabhAvAlukAprabhAsu 'khayovasamaveyagaMti sUcakatvAt sUtrasya kSAyikamaupazamikaM vedakaM ca samyaktvaM bhavati, iha ca vedyante-anubhUyante zuddhasamyaktvapulapudgalA asminniti vedakaMkSAyopazamikaM samyaktvamucyate, aupazamikakSAyikasamyaktvayoH pudgalavedanasya sarvathaivAbhAvAt , yatpunaH kSapyamANasamyaktvapukhapugalacaramagrAsalakSaNaM vedakasamyaktvaM pUrvamuktaM tadiha pRthaga na vivakSitaM, pudgalavedanasya samAnatvena kSAyopazamikasamyaktva eva tasyAntarbhAvAt , tato'yamarthaH-AdyanarakapRthivItrayavartinArakANAM kSAyikaupazamikakSAyopazamikAni trINyapi samyaktvAni sambhavantIti, tathAhi-yosnAdimidhyAdRSTiArakaH prathamaM samyaktvamavApnoti tasyAntarakaraNakAle'ntarmuhUrtamaupazamikaM samyaktvaM bhavati, aupazamikasamyaktvAcAnantaraM zuddhasamyaktvapujapudgalAn vedayatastasyApi kSAyopazamikaM samyaktvamavApyate, manuSyatiryagbhyo vA yaH kSAyopazamikasamyagdRSTi rakeSUtpadyate tasyaitatpArabhavikaM labhyate, virAdhitasamyaktvo hi SaSThIpRthivIM yAvat gRhItenApi samyaktvena saiddhAntikamatena kazcidutpadyate, kArmagranthikamatena tu vaimAnikadevebhyo'nyatra tiryamanuSyo vA vAntenaiva kSAyopazamikasamyaktvenotpadyate na gRhIteneti, yadA punaH kazcinmanuSyo nArakayogyamAyurbandhaM vidhAya pazcAtkSapakazreNimArabhate baddhAyuSkatvAcca tAM na samApayati kevalaM darzanasaptakaM kSapayitvA kSAyikaM samyaktvamavApnoti, tatazca manuSyAyustruTisamaye mRtvA nArakeSUtpadyate tadA AdyapRthivItrayanArakANAM pArabhavikaM kSAyikaM samyaktvamavApyate, na tu tAdbhavikaM, manuSyasyaiva tadbhave kSAyikasamyaktvArambhakatvAditi, tathA vaimAnikadevAnAM 'paNiditiriyANa'tti vyAkhyAnato vizeSAvagatau paJcendriyANAM manuSyANAM tirazcAM vA saGkhyeyavarSAyuSAmevameva-pUrvoktameva, trINyapi samyaktvAni bhvntiityrthH|| tatra vaimAnikadevAnAmaupazamikaM kSAyikaM ca nArakavadeva, kSAyopazamikaM tvaupazamikasamyaktvAnantarakAlabhAvi tAdbhavikaM, tiryak manuSyo vA yaH kSAyopazamikasamyagdRSTiH san vaimAnikeSUtpadyate tasyaitatpArabhavikaM ca labhyate, manuSyAstu dvividhAH saGkhyeyavarSAyuSo'saGkhyeyavarSAyuSazca, tatra saGkhyeyavarSAyuSAM manughyANAmaupazamikaM samyaktvamanantaroktanyAyena prathamasamyaktvalAbhakAle bhavatyupazamazreNyA vA, tadanantarakAlAdibhAvi tu kSAyopazamikaM tAdbhavikaM, devAdInAM tu kSAyopazamikasamyagdRSTInAM manuSyeSUtpattau pArabhavikaM kSAyopazamikaM, kSAyikaM tu kSapakazreNyAM tAdbhavikaM, nArakadevAnAM kSAyikasamyagdRSTInAM manuSyeSUtpattau pArabhavikaM tathaiva, asaGkhyeyavarSAyuSAM punarmanuSyANAmaupazamikaM jhAyikaM ca nArakavadeva vAcyaM, kSAyopazamikaM tu tadanantarakAlAdibhAvi tAivikaM tathaiva, tiryaanuSyAstu kSAyopazamikasamyaktvayuktA vaimAnikeSveva jAyante nAnyatra, ye tu mithyAdRSTyavasthAyAM baddhAyuSkatvAdeSUtpadyante te avazyaM maraNasamaye mithyAtvaM gatvaivotpadyante iti pArabhavikaM kSAyopaza 190
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ mikaM samyaktvameSAM na labhyate iti kArmagranthikAH, saiddhAntikAstu manyante-kSAyopazamikasamyaktvasaMyuktA api baddhAyuSkA amI kecideteSUtpadyante iti pArabhavikamapi kSAyopazamikaM samyaktvamamISAM labhyate, asAhayeyavarSAyuSkatirazvAM punastrINyapi samyaktvAnyasahayeyavarSAyuSkamanuSyavadvAcyAni, zeSANAmAdyapRthivItrayavyatiriktAnAM nArakANAM paGkaprabhAdyadhastanapRthivIcatuSTayanArakANAmityarthaH 'tiriyatthINaM ca'tti asaGkhyeyavarSAyuSkasaMjJipaJcendriyatirazcAM tat strINAM ca, tathA trividhadevAnAM-bhavanapativyantarajyotiSkalakSaNAnAM nAstyeva kSAyikaM samyaktvaM, kSAyikaM hi samyaktvameteSu tAdbhavikaM tAvanna bhavati, saGkhyeyavarSAyuSkamanuSyasyaiva kSAyikasamyaktvArambhakatvAt , pArabhavikamapi na bhavati kSAyikasamyagdRSTereteSvanutpatteH, aupazamikakSAyopazamike tu bhavata iti, 'samma annesiM ceva jIvANaM'ti anyeSAM punarjIvAnAM samyaktvameva nAsti caH punararthe, evo'vadhAraNe minnakramaH sa ca yojita eva, etaduktaM bhavati-ekadvitricaturindriyAsaMjJipaJcendriyANAM tadbhavaM parabhavaM vA apekSya prastutasamyaktvatrayamadhya ekamapi na sambhavati, sAsvAdanasamyaktvaM punarbAdarapRthivyambuvanaspatidvitricaturindriyAzisaMjJipaJcendriyeSvaparyAptAvasthAyAM pArabhavikaM, paryAptasaMjJipaJcendriyeSu tu tAdbhavikamavApyate, sUkSmaikendriyabAdaratejovAyuSu punaH samyaktvalezavatAmapyutpAdAbhAvAt sAsvAdanaM nAstItyeSa kArmapranthikAmiprAyaH, sUtrAbhiprAyeNa tu pRthivyAyekendriyANAM sAsvAdanasamyaktvaM nAsti, yaduktaM prajJApanAyAM-"puDhavikAiyANaM pucchA, goyamA! puDhavikAiyA no sammadiTThI micchAdiTThI no sammAmicchadiTThI, evaM jAva vaNapphaikAiyA" iti // 961 // 962 // 149 // idAnIM 'kulakoDINaM saMkhA jIvANaM'ti paJcAzadadhikazatatamaM dvAramAha vArasa satta ya tinni ya satta ya kulakoDisayasahassAI / neyA puDhavidagAgaNivAUNaM ceva parisaMkhA // 963 // kulakoDisayasahassA sattaTTa ya nava ya ahavIsaM ca / beiMdiyateiMdiyacauridiyahariyakAyANaM // 964 // addhatterasa vArasa dasa dasa nava ceva sayasahassAiM / jalayarapakkhicauppayaurabhuyasappANa kulasaMkhAH // 965 // chabIsA paNavIsA suneraiyANa sayasahassAiM / bArasa ya sayasahassA kulakoDINaM maNussANaM // 966 // egA koDAkoDI sattANauI bhave syshssaa| pannAsa ca sahassA kulakoDINaM muNayabA // 967 // / 'bArase'tyAdigAthApaJcakam , pRthivyudakAgnivAyUnAmeva kulAnyAzritya parisaGkhyA yathAkramaM zeyA, tadyathA-dvAdaza kulakoTizatasahasrANilakSAH pRthivIkAyikAnAM sapta udakajIvAnAM trINyamikAyikAnAM vAyUnAM punaH saptaiva kulakoTizatasahasrANi // 963 // 'kule'tyAdi, atrApi yathAsayena yojanA, dvIndriyANAM sapta kulakoTizatasahasrANi aSTau trIndriyANAM nava caturindriyANAM aSTAviMzatiharitakAyikAnA-samastavanaspatikAyikAnAm // 964 // 'addhe'tyAdi, atrApi yathAkramaM padaghaTanA, tatra jale caranti-paryaTantIti jalacarA:-matsyamakarAdayaH teSAmardhatrayodaza kulakoTizatasahasrANi, sArdhA dvAdaza kulakoTilakSA ityarthaH, pakSiNAM-kekikAkAdInAM dvAdaza catuSpadAnAM-jagardabhAdInAM daza ura:parisarpANAM-bhujagAdInAM daza bhujaparisarpANAM-godhAnakulAdInAM nava kulakoTilakSANi bhavanti // 965 // 'chavIse'tyAdi, sarveSAM bhavanapatyAdisurANAM SaDviMzatiH kulakoTilakSANi nArakANAM tu paJcaviMzatiH manuSyANAM punarvAdaza kulakoTInAM zatasahasrANi bhavantIti // 966 // atha pUrvoktAnAmeva kulAnAM sarvasaGkhyAmAha-'ege'tyAdi, sarvasaGkhyayA ekA kulakoTIkoTiH saptanavatiH kulakoTInAM zatasahasrANi paJcAzaca sahasrAH kulakoTInAM jJAtavyAH // 967 // 150 // idAnIM 'joNilakkha culasI'tyekapaJcAzadadhikazatatamaM dvAramAha puDhavidgaagaNimAruya ekake satta joNilakkhAo / vaNapatteyaaNaMte dasa caudasa jonnilkkhaao||968|| vigalidiesa do do cauro cauro ya naarysuresuN| tiriesuhoti cauro caudasa lakkhA u maNuesu // 969 // samavannAisameyA bahavo'vi hu jonnilkkhbheyaao| sA mannA dhippaMtiha ekkagajoNIha gahaNeNaM // 970 // 'yu mizraNe ityasya dhAtoryuvanti-bhavAntarasakramaNakAle taijasakArmaNazarIravantaH santo jIvA audArikAdizarIraprAyogyapudgalaskandhairmizrIbhavantyasyAmiti auNAdike nipratyaye yoniH jIvAnAmutpattisthAnamityarthaH, tatra pRthivyudakAgnimarutAM sambandhinyekaikasmin samUhe sapta sapta yonilakSA bhavanti, tadyathA-sapta pRthivInikAye saptodakanikAye saptAgninikAye sapta vAyunikAye, vanaspatinikAyo dvividhastadyathA-pratyeko'nantakAyazca, tatra pratyekavanaspatinikAye daza yonilakSAH, anantavanaspatinikAye caturdaza lakSAH, vikalendriyeSu-dvIndriyAdiSu dvIndriyatrIndriyacaturindriyarUpeSu pratyekaM dve dve yonilakSe, tadyathA-ve yonilakSe dvIndriyeSu dve trIndriyeSu dve caturindriyeSu, tathA catasro yonilajhA nArakANAM, catasro devAnAM, tathA tiryakSu paJcendriyeSu catasro yonilakSAH, caturdaza yonilakSA manuSyeSu, sarvasaGkhyAyAzca mIlane caturazItiryonilakSA bhavantIti / na ca vaktavyamanantAnAM jIvAnAmutpattisthAnAnyapyanantAni prApnuvanti, yato jIvAnAM sAmAnyAdhArabhUto loko'pyasaGkhyeyapradezAtmaka eva, vizeSAdhArarUpANyapi narakaniSkuTadevazayanIyapratyekasAdhAraNajantuzarIrANyasoyAnyeva, tato jIvAnAmAnanye'pi kathamutpattisthAnAnAmAnantyaM ?, bhavantu tIsoyAnIti cennaivaM, yato bahUnyapi tAni kevalidRSTena kenacidvarNAdinA dharmeNa sadRzAnyekaiva yoniriSyate, tato'nantAnAmapi jantunAM kevali vivakSitavarNAdisAdRzyataH parasparAntarbhAvacintayA caturazI 191
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAhupamAehi viNayajoggesuM / o saMprayaM putro // 3 // " [pAprANopayujyate tilakSasaGkhyA eva yonayo bhavanti, na hiinaadhikaaH|| 968 // 969 // etadevAha-'sametyAdi, samaiH-sadRzairvarNAdimiH-varNagandharasaspa H sametA-yuktAH samAnavarNagandharasasparzA ityarthaH, bahavo'pi-prabhUtA api yonibhedalakSA hu:-nizcitamiha ekayonijAtigrahaNena gRhyante, kutaH ?-sAmAnyAt-vyaktibhedataH prAbhUtye'pi samAnavarNagandharasasparzasadbhAvena sAdRzyAditi / nanu yonikulayoH kaH prativizeSaH ?, ucyate, yonirjIvAnAmutpattisthAnaM, yathA vRzcikAdeomayAdi, kulAni tu yoniprabhavAni, tathAhi-ekasyAmeva yonAvanekAni kulAni bhavanti, yathA chagaNayonau kRmikulaM kITakulaM vRzcikakulamityAdi, yadivA tasyaiva vRzcikAdeomayAghekayonyutpannasyApi kapilarakAdivarNabhedAdanekavidhAni kulAnIti / atha prajJApanAdyanusAreNa yoniviSayo'paro'pi vizeSaH kazcidupadaryate-yathA zItoSNamizrabhedAt tridhA yoniH, tatra nArakANAM zItA uSNA ca, AdyAsu tisRSUSNavedanAsu pRthivISu zItA, caturthyAM bahuSUparitaneSu uSNavedaneSu narakAvAseSu zItA adhaH stokeSu zItavedaneSu uSNA, paJcamyAM bahuSu zItavedaneSu uSNA stokeSu uSNavedaneSu zItA, SaSThIsaptamyozca zItavedanayo rakANAM yoniruSNaiva, zItayonikAnAM hi uSNavedanA'bhyadhikA bhavati uSNayonikAnAM tu zItavedanA, nArakANAM ca yathA vedanAprAcuryamApadyate prAyaH sarva tathaiva pariNamati, tato vedanAkramaprAtikUlyena yonikramasambhavaH, surANAM garbhajatiryakarANAM ca zItoSNarUpobhayasvabhAvA yoniH, naikAntena zItaM nApyuSNaM kintvanuSNAzItaM tadupapAtakSetramiti bhAvaH, pRthivyambuvAyuvanaspatidvitricaturindriyasammUchimatiryakpaJcendriyasammUchimamanuSyANAmupapAtasthAnAni zItasparzAnyuSNasparzAnyubhayasparzAnyapi bhavantIti teSAM tridhA yoniH, keSAzcicchItA keSAzciduSNA keSAzcinmizreti, tejaskAyikAnAmuSNaiva yoniH, uSNasparzapariNata eva kSetre teSAmutpatteH / tathA sacittAcittamizrabhedApi tridhA yoniH, tatra nArakANAM devAnAM cAcittA, tadupapAtakSetrasya kenApi jantunA'parigRhItatvenAcetanatvAt , yadyapi niSkaSAyazca // 1 // AnandAzrupAtaM kurvANAste'pi bhUmigatazIrSAH / kSamayanti yathAI yathAI kSamitAstena // 2 // 1 nijapadasthApitasUreH zeSasAdhUnAM cAnuzAstiM prayacchati, yathA-"pAlejasu gaNameyaM appaDibaddho ya hoja savvattha / eso ya paraMparao tumaMpi aMte kuNasu evaM // 1 // putvapavaNNaM viNayaM mA hu pamAehi vinnyjoggesuN| jo jeNa pagAreNa uvajujjai taM ca jANehi // 2 // " tathA "omo samarAiNio appatarasuo ya mA ya NaM tumbhe / paribhavaha esa tumhavi visesao saMprayaM pujo // 3 // " [pAlayergaNamenamapratibaddhazca bhaveH sarvatra / eSa ca paramparakaH tvamapyante kuryAH // 1 // pUrvaprapanne vinaye mA pramAdIvinayayogyeSu yo yena prakAreNopayujyate taM ca jAnIyAH // 2 // ] [avamaH samarAnikaH alpatarazruta iti mainaM paribhUta yuSmAkameSa saMprati vizeSataH puujyH||3||] ityAdizikSA dattvA gacchAdvinirgate cakSurgocarAtIte tasminnAnanditAH sAdhavaH pratinivartante, evaM ca pratipannajinakalpo yatra prAmAdau mAsakalpaM caturmAsakaM vA kariSyati tatra SaT bhAgAn prAmAdeH kalpayati, tatazca yatra bhAge ekasmin dine gocaracaryAyAM hiNDitastatra punarapi saptama eva divase paryaTati, mikSAcaryA prAmAntaragamanaM ca tRtIyapauruSyAmeva karoti, caturthapauruSI tu yatrAvagAhate tatra niyamAdavatiSThate, bhaktaM pAnakaM ca pUrvoktaiSaNAdvayAbhigraheNAlepakRdeva gRhNAti, eSaNAdiviSayaM muktvA na kenApi sArdhaM jalpati, upasargaparISahAn sarvAnapi sahata eva, roge'pi cikitsAM na kArayatyeva, tadvedanAM tu samyageva viSahate, ekAkyeva ca bhavati, anApAtAsaMlokAdidazaguNopeta eva sthaNDile uccArAdi karoti, jIrNavastrANi ca tatraiva tyajati, pramArjanAdiparikarmavirahitAyAM vasatau tiSThati, yadyupavizati tadA niyamAdukaTuka eva na tu niSadyAyAmaupAhikopakaraNasyaivAbhAvAt , mAsakalpenaiva cAyaM viharati, mattamataGgajavyAghrasiMhAdike ca saMmukhe samApatatyunmArgagamanAdinA IryAsamitiM na bhinatti, zrutasampadapi cAsya jaghanyato navamasya pUrvasya tRtIyamAcAravastu, tatra hi nyakSeNa kAla pratyeti zraddadhAti spRzati ca matimAn yaH sa vai shuddhdRssttiH||971|| eyassa vivaraNamiNaM tikAlamaIyavahamANehiM / hoi bhavissajuehiM davacchakaM puNo eyaM // 972 // dhammatthikAyadacaM 1 dvmhmmsthikaaynaamN2c.| AgAsa 3 kAla 4 poggala 5 jIvadayassaruvaM c6||973 // jIvA 1 jIvA 2 punnaM 3 pAvA 4''sava 5 saMvaro ya 6 nijaraNA 7|bNdho 8 mokkho 9 ya imAI nava payAI jiNamayammi // 974 // jIvaM chakkaM iga 1 vi 2 ti 3 cau 4 paNiMdiya 5 aNidiyasarUvaM 6 / chakAyA puDhavi 1 jalA 2 nala 3 vAu 4 vaNassai 5 tasehiM 6 // 975 // challesAo kaNhA 1 nIlA 2 kAU ya 3 teu 4 pauma5siyA 6 / kAlavihINaM davacchakaM iha asthikAyAo // 976 // pANivaha 1 musAvAe 2 adatta 3 mehuNa 4 pariggahehi 5 ihN| paMca vayAI bhaNiyAI paMca samiIo sAhemi // 977 // iriyA 1 bhAsA 2 esaNa 3 gahaNa 4 pariTThavaNa 5 nAmiyA tAo / paMca gaIo nAraya 1 tiri 2 nara 3 sura 4 siddha 5 naamaao||978|| nANAiM paMca mai 1 suya 2 ohi 3 maNa 4 kevalehi 5 bhaNiyAI / sAmAiya 1 cheya 2 parihAra 3 suhama4 ahaklAya 5 caraNAI // 979 // trayaH kAlAH samAhRtAtrikAlaM trikAlameva traikAlyamatItAdikAlatrikamityarthaH, dravyaSaTkaM-dharmAstikAyAdibhedAt , navamiH padaiHjIvAdimistattvaiH sahitaM-yuktaM dravyaSaTkameva jJAtavyaM, tathA SaTzabdasya DamarukamaNinyAyenobhayatra sambandhAt SaT jIvA-ekendriyA 192
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ dayaH SaT kAyAH-pRthivIkAyAdayaH, SaT ca lezyA:-kRSNAdayaH, apare ca paJcAstikAyA-dharmAstikAyAdayaH, tathA paJcazabdasya pratyeka.. matrApi yojanAtpaJca vratabhedAH-prANivadhaviramaNAdayaH, paJca samitibhedA-IryAsamityAdayaH, paJca gatibhedA-narakagatyAdayaH, paJca jJAnabhedAH-matijJAnAdayaH, paJca cAritrabhedAH-sAmAyikAdayaH, ityete pUrvoktAH sarve'pi padArthAstribhuvanamahitaiH-trilokArcitairahadbhiH-tIrtha karairIzaiH-svAbhAvikakarmakSayajanyasuraviracitacatustriMzadatizayasvarUpaparamaizvaryopazobhitairmokSamUlaM-nirvANakAraNaM proktaM-upadiSTaM, ato yaH pumAn matimAn-pravekavivekakalita etAn pratyeti-svarUpato'vagacchati zraddadhAti-idameva tattvamityAtmano rocayati spRzati ca-yathA. yathaM samyagAsevate sa vai sphuTaM 'zuddhadRSTiH' zuddhA-mithyAtvamalAnAvilA dRSTiH-samyaktvaM yasya sa zuddhadRSTiriti // 971 // athainaM vRttaM vyAcikhyAsuH kAlatrikaM pratipAdayannAha-'eye'tyAdi, etasya-pUrvoktasya traikAlyamityAdeH sragdharAvRttasyedaM-vakSyamANaM vivaraNaMvyAkhyAnaM vijJeyamiti zeSaH, tatra traikAlyamatItavartamAnAbhyAM bhaviSyadyuktAbhyAM bhavati, atItavartamAnabhaviSyallakSaNAstrayaH kAlA ityarthaH, tatrAtizayena ito-to'tIto, vartamAnatvamatikrAnta ityarthaH, vartata iti vartamAnaH-sAmpratamutpannaH sarvasUkSmaniraMzasamayamAtramAna iti bhAvaH, bhaviSyatIti bhaviSyan-vartamAnatvaM na prApto'nAgata iti hRdayaM, dravyaSaTkaM punarida-vakSyamANaM // 972 // tadevAha-'dhamme'tyAdi, dharmAstikAyAdharmAstikAyAkAzAstikAyakAlapudgalAstikAyajIvAstikAyasvarUpANi Sar3a dravyANi, tatra jIvAnAM pudgalAnAM ca svata eva gatikriyApariNatAnAM tatsvabhAvadharaNAt-tatvabhAvapoSaNAddharmaH astayazceha pradezAsteSAM kAya:-saGghAto'stikAyaH, tato dharmazcAsAvastikAyazca dharmAstikAyaH, sakalalokavyApI asaMkhyeyapradezAtmako'mUoM dravyavizeSa ityarthaH / jIvapudgalAnAmeva tathaiva gatipariNatAnAM tatsvabhAve'dharaNAdadharmaH sa cAsAvastikAyazcAdharmAkhikAyaH, kimuktaM bhavati-jIvapulAnAM sthitipariNAmapariNatAnAM tatpariNAmopaSTambhako'mUrto lokavyApI asaMkhyeyapradezAtmako'dharmAstikAyaH, lokamAtratvaM cAnayoretadavaSTambhakAkAzadezasyaiva lokatvAt , alokavyApitve tvanayorjIvapudgalAnAmapi tatra pracAraprasaGgena tasyApi lokatvaprApteriti / tathA AGiti maryAdayA tatsaMyoge'pi svakIyasvakIyakharUpe'vasthAnataH sarvathA tatsvarUpAprAptilakSaNayA kAzante-khabhAvalAbhenAvasthitikaraNena ca dIpyante padArthasArthA yatra tadAkAzaM yadA tvamividhAvAG tadA''Giti sarvabhAvAbhivyAptyA kAzate-pratibhAsate ityAkAzaM tacca tadastikAyazcAkAzAstikAyo, lokAlokavyApI anantapradezAtmako dravyavizeSa ityrthH| tathA kalanaM-samastavastustomasya saGkhyAnamiti kAlaH, athavA kalayanti-samayo'syAnena rUpeNotpannasyAvalikA muhUrtAdi vA ityAdiprakAreNa sarvamapi sacetanAcetanaM vastvavagacchanti kevalyAdayo'neneti kAla:-samayAvalikArUpo drvyvishessH| tathA pUraNagalanadharmANaH pudgalAH-paramANvAdayo'nantANukaskandhaparyantAH, ete hi kutazcid dravyAdgalanti-viyujyante kiJcittu dravyaM svasaMyogataH pUrayanti-puSTaM kurvanti, pudgalAzca te'stikAyazca pudglaastikaayH| tathA jIvanti jIviSyanti jIvitavanta iti jIvAste ca te'stikAyazca jIvAstikAyaH, pratyekamasaGkhyeyapradezAtmakasakalalokabhAvinAnAjIvadravyasamUha ityarthaH, atra ca jIvapudgalAnAM gatyanyathAnupapattedharmAstikAyasya teSAmeva sthityanyathAnupapatteradharmAstikAyasya jIvAdipadArthAnAmAdhArAnyathAnupapatterAkAzAstikAyasya bakulAzokacampakAdipuSpaphalapradAnanaiyatyAnyathA'nupapatteH kAlasya ghaTAdikAryAnyathAnupapatteH pudgalAstikAyasya pratiprANi svasaMvedanasiddhacaitanyAnyathAnupapattezca jIvAstikAyasya sattvaM samavaseyamiti // 973 // atha nava padAnyAha-'jIve'tyAdi, jIvAH-sukhaduHkhopayogalakSaNAH ajIvAH-tadviparItA dharmAstikAyAdayaH puNyaM-zubhaprakRtirUpaM karma pApa-tadviparItaM karmaiva Azravati-Agacchati karmAnenetyAzravaH zubhAzubhakarmopAdAnahetuH hiMsAdiH saMvaraNaM saMvaro-guptyAdibhirAzravanirodhaH nirjaraNaM nirjarA-vipAkAttapaso vA karmaNAM dezataH kSapaNaM bandhojIvakarmaNoratyantasaMzleSaH mokSaH-kRtsnakarmakSayAdAtmanaH svAtmanyavasthAnaM, ityetAni navasaGkhyAni padAni-tattvAni jinamate-arhatpravacane vijJeyAnIti, iha ca AzravabandhapuNyapApAni mukhya saMsArakAraNamiti heyAni, saMvaranirjare mukhyaM mokSakAraNaM, mokSastu mukhyaM sAdhyamityetAni trINyapyupAdeyAnItyevaM ziSyasya heyopAdeyatAparijJAnArtha madhyamaprasthAnApekSayA navetyuktaM, anyathA saGkepApekSayA jIvAjIvayoreva puNyapApAdInAmantarbhAvasaMbhavAd dvitvasaGkhyayaivAbhidheyaM syAt , tathA coktaM sthAnAGge-'jadathi ca NaM loe taM savvaM dupaDoyAraM, taMjahA-jIvA ceva ajIvA ceva'tti, vistaratastu taduttarottarabhedavivakSayA''nantyameva syAt , atha kathaM jIvAjIvayoreva puNyapApAdInAmantarbhAvasambhava iti ceducyate-puNyapApe karmaNI bandho'pi tadAtmaka eva karma ca pudgalapariNAmaH pudgalAzcAjIvA iti, Azravastu midhyAdarzanAdirUpaH pariNAmo jIvasya, sa cAtmAnaM pudgalAMzca muktvA ko'nyaH ?, saMvaro'pyAzravanirodhalakSaNo dezasarvabheda AtmanaH pariNAmo nivRttirUpaH, nirjarA tu karmaparizATo jIvaH karmaNAM yatpArthakyamApAdayati svazaktyA, mokSo'pi sakalakarmavirahita Atmaiveti, anyatra punaH puNyapApayorbandhe'ntarbhAvAt saptaiva tattvAnyuktAni / / 974 // atha jIvaSaTakAyaSaTke prAha-'ige'tyAdi, indriyazabdasya pratyekamamisambandhAdekendriyadvIndriyatrIndriyacaturindriyapaJcendriyAnindriyasvarUpaM jIvaSaTakaM, tatra eka-sparzanalakSaNamindriyaM yeSAM te ekendriyAH-pRthivyambutejovAyuvanaspatayaH dve sparzanarasanalakSaNe indriye yeSAM te dvIndriyAH-zaGkazuktikAcandanakakapardakajalUkAkRmigaNDolakapUtarakAdayaH trINi sparzanarasanaghrANalakSaNAni indriyANi yeSAM te trIndriyAH-yUkAmatkuNagardabhakendragopakakunthumakoTapipIlikopadehikAkArpAsAsthitrapusabIjakatumbarakAdayaH catvAri sparzanarasanaghrANacakSurlakSaNAni indriyANi yeSAM te caturindriyAH-bhramaramakSikAdaMzamazakavRzcikakITapataGgAdayaH paJca sparzanarasanaghrANacakSuHzrotralakSaNAni indriyANi yeSAM te paJcendriyA:-karimakaramayUramanujAdayaH nikhilakarmenimeM 193
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ ktatvena zarIravirahitatvAnna vidyate indriyaM-sparzanAdi yeSAM te anindriyAH-siddhAH / tathA SaT kAyAH pRthvIjalAnalavAyuvanaspatitrasabhedAt, pRthvIkAyajalakAyAnalakAyavAyukAyavanaspatikAyatrasakAyalakSaNAH SaT kAyA ityarthaH, tatra pRthivI-kAThinyAdilakSaNA saiva kAyaH-zarIraM yeSAM te pRthivIkAyAH jalaM-pAnIyaM tadeva kAyaH-zarIraM yeSAM te jalakAyAH, analo-vahniH sa eva kAya:-zarIraM yeSAM te'nalakAyAH, vAyuH-pavanaH sa eva kAya:-zarIraM yeSAM te vAyukAyAH, vanaspatiH-latAdirUpaH sa eva kAya:-zarIraM yeSAM te vanaspatikAyAH, sanazIlAnasAH-calanadharmANaH kAyAH-zarIrANi yeSAM te trasakAyAH // 975 // atha lezyASaTkamastikAyapaJcakaM cAha'challese'tyAdi, lizyate-zliSyate karmaNA saha jIvo yakAbhistA lezyA:-kRSNanIlakApotatejaHpadmazuklavarNadravyasAhAyyAjIvasyAzubhAH zubhAzca pariNAmavizeSAH, uktaM ca-'kRSNAdidravyasAcivyAtpariNAmo ya AtmanaH / sphaTikasyeva tatrAyaM, lezyAzabdaH prayujyate // 1 // ' kRSNAdidravyANi ca kecid 'yogapariNAmo lezyA' itivacanAdyogAntargatadravyANyAhuH, anye tu 'sakalakarmaprakRtiniHsyandarUpANi' apare punaH 'kArmaNazarIravatpRthageva karmASTakAtkArmaNavargaNAniSpannAni kRSNAdidravyANI'ti pratipAdayanti, tattvaM tu tIrthakRto vidantIti, etAzca pariNAmavizeSAtmikA lezyAH SaD bhavanti, tadyathA-kRSNalezyA nIlalezyA kApotalezyA tejolezyA padmalezyA 'siya'tti sitalezyA zukkulezyetyarthaH, tatra kRSNadravyAtmikA kRSNadravyajanitA vA lezyA kRSNalezyetyarthaH, evaM nIlalezyetyAdipadeSvapi bhAvanIyaM, tAsu cAdyAstisro'zubhAH aparAstu tisraH zubhAH, etAsAM ca vizeSataH svarUpanirUpaNArtha jambUkhAdakaSaTapuruSIdRSTAnto prAmaghAtakadRSTAntazcocyate, tathAhi kecit kasmiMzcitkAnane kSutkSAmakukSayaH SaT puruSAH suparipakkasarasaphalabharAvanamitasakalazAkhaM kalpazAkhisadRkSamekaM jambUvRkSamadrAkSuH, tataH sarvairapi pramuditaiH proktaM-aho'vasaraprAptamasya darzanaM apanayAmo bubhukSA bhakSyAmaH khecchayA'tucchAnyasya svAduphalAnItyaikamatye sati tanmadhye kliSTapariNAmenaikenoktaM-yuktamidaM kevalamasminnanokahe durArohe samArohatAM jIvitavyasyApi saMzayaH, tasmAttIkSNadhAraiH kuThArairamuM mUlata eva kartayitvA tiryakprapAtya sukhenaiva sakalAni phalAnyabhyavaharAmaH, epa evaMjAtIyaH kRSNalezyApariNAma:, dvitIyena tu kiJcitsazUkenoktaM-kimasmAkametenAtimahatA pAdapena chinnena ?, mahIyasImasya zAkhAmevaikAM kartayitvA phalAnyAkhAdayAmaH, evaMprakAro nIlalezyApariNAmaH, tRtIyaH punaH prAha-kimetayA mahAzAkhayA chinnayA?, tadekadezabhUtAH prazAkhA eva kartayAmaH, ityevaMvidhaH kApotalezyApariNAmaH, caturthazcovAca-kimAmirapi varAkImiH kartitAmiH ?, tatparyantavartinaH kAMzcidgucchAneva chiMdaH, eSa taijasalezyApariNAmaH, paJcamaH punaH provAca-gucchairapi kiM nazchinnaiH ?, tanmadhyAtsupakAni bhakSaNocitAni kAnicitkalAnyeva gRhIma ityasau padmalezyApariNAmaH, SaSThastu babhASe-kiM tairapi troTitaiH ?, yAvatpramANaiH prayojanamasmAkaM tAvatpramANAni phalAnyadhastAdapi patitAnyasya viTapinaH prApyante, tadvayamamIbhireva prANavRttiM vidadhmaH kimunmUlanAdinA'sya zAkhinaH khedena ? ityayaM zuklalezyApariNAma iti // prAmaghAtakadRSTAntastu kasmiMzcid prAme dhanadhAnyAdilubdhaiH SaDvistaskarasvAmimirmilitvA dhATI prakSiptA, tatraikenoktaM yatkimapi dvipadacatuSpadapuruSastrIbAlavRddhAdikaM pazyatha tatsarva mArayata ?, ityevaMjAtIyaH kRSNalezyApariNAmaH, dvitIyastu nIlalezyApariNAmavartI babhASe-mAnuSANyeva mArayata kiM tiryagbhiriti, tRtIyaH punaH kApotalezyAyukto jagAda-puruSAneva vyApAdayata ?, kiM strImiriti, caturthastu taijasalezyApariNAmAnvitaH prAha-puruSeSvapi sapraharaNAneva nizumbhata, kiM niSpraharaNairapi ?, paJcamaH punaH padmalezyApariNAmasampannaH provAca-sAyudheSvapi yudhyamAnAneva vinAzayata kimanyairniraparAdhairiti, SaSThastu zuklalezyApariNAmaparigataH pratipAdayati sma-aho mahadasamajasaM yadekaM tAvad dravyamapaharatha aparaM ca varAkamenaM janaM vinAzayatha, tasmAdyadyapi dravyamapaharatha tathApi prANAMstAvatsarvasyApi lokasya rakSateti / / tathA kAlavihInaM-kAlalakSaNadravyarahitaM pUrvoktaM dravyaSaTkamevAstikAyAH-dharmAstikAyAdharmAstikAyAkAzAstikAyapudgalAstikAyajIvAstikAyalakSaNAH prAguktasvarUpAH paJcAstikAyA ityarthaH, atha yathA dharmAstikAya ityuktaM tathA kAlAstikAya iti kasmAnocyate ? iti cet, naivaM, pradezabahutva evAstikAyatvopapatteH, atra ca tannAsti, atItAnAgatasamayA(granthAgraM12000)nAM vinaSTAnutpannatvena prajJApakaprarUpaNAkAle vartamAnasamayarUpasyaikasyaiva kAlapradezasya sadbhAvAditi, yadyevamAvalikAmuhUrtadivasAdiprarUpaNAyA apyabhAvaprasaGgaH prApnoti, AvalikAdInAmapyasaGkhyeyasamayAdyAtmakatvena pradezabahutva evopapatteH, satyametat , kevalaM sthirasthUlakAyatrayavartivastvabhyupagamaparavyavahAranayamatamavalambyA''valikAdikAlaprarUpaNA, nizcayanayamatena tu tadabhAva eveti na kAle'stikAyatA // 976 // paJca bratAnyAha-'pANivahe'tyAdi, vrataM-zAstravihito niyamaH tasya ca pratyekamabhisambandhAtprANivadhavratamRSAvAdabratAdattAdAnavratamaithunavrataparigrahavatairiha-jinasiddhAnte paJca vratAni bhnnitaani| itaH paJca samitI: 'sAhemi'tti kathayAmi, // 977 // tA evAha-'iriyetyAdi pUrvArdha, IryAsamiti SAsamitireSaNAsamitimrahaNasamitiH AdAnanikSepasamitirityarthaH pariSThApanAsamitizcetyetAH paJca samitayaH / pratasamitisvarUpaM ca SaSaSTe saptaSaSTe ca dvAre vistareNoktamiti / atha paJca gatIrAha-paMce'tyAdi uttarArdha, nArakagatitiryaggatinaragatisuragatisiddhagatinAmikAH paJca gatayaH, tatra gamyate-prApyate svakarmarajjUsamAkRSTairjantubhiriti gatiH nArakANAM gati rakagatiH, tirazcAM-ekendriyAdInAM gatistiryaggatiH, narANAM-manuSyANAM gatirnaragatiH, surANAM-devAnAM gatiH suragatiH, siddhagatistu karmajanyA zAstraparibhASitA na bhavati kevalaM gamyata iti gatiriti vyutpattisAmyamAtrAdihopAteti // 978 // atha paJca jJAnAni cAritrANi cAha-nANAI' ityAdi, matizrutAvadhimanaHparyayakevalalakSaNairbhedaiH paJca jJAnAni, etAni cAne vyAkhyAsyante, tathA caryate-Amyate 194
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ prApyate bhavodadheH parakUlamebhiriti caraNAni-cAritrANi, tAni ca paJca sAmAyikaM padaikadeze'pi padasamudAyopacArAt chedopasthApanika parihAravizuddhikaM sUkSmasamparAyaM yathAkhyAtaM ceti, tatra samo-rAgadveSarahitatvAd ayo-gamanaM samAyaH, eSa cAnyAsAmapi sAdhukriyANAmupalakSaNaM, sarvAsAmapi sAdhukriyANAM rAgadveSarahitatvAt , samAyena nivRttaM samAye vA bhavaM sAmAyikaM, yadvA samAnAM-jJAnadarzanacAritrANAmAyo-lAbhaH samAyaH samAya eva sAmAyika, vinayAderAkRtigaNatayA svArthe ikaN, taca sarvasAvadyaviratirUpaM, yadyapi ca sarvamapi cAritramavizeSataH sAmAyikaM tathApi chedAdivizeSaivizeSyamANamarthataH zabdAntaratazca nAnAtvaM bhajate, prathamaM punaravizeSaNAtsAmAnyazabda evAvatiSThate sAmAyikamiti, tacca dvidhA-itvaraM yAvatkathikaM ca, tatra svalpakAlabhAvi itvaraM, idaM ca bharatairAvateSu prathamapazcimatIrthakaratIrtheSvanAropitamahAvratasya zaikSasya vijJeyaM, atra janmani yAvajjIvitakathA'styAtmanastAvatkAlabhAvi yAvatkathaM tadeva yAvatkathikaM AbhavavartItyarthaH, etacca bharatairAvatabhAvimadhyamadvAviMzatitIrthakaratIrtheSu videhatIrthakaratIrtheSu ca munInAmavaseyaM, teSAmupasthApanAyA abhAvAt , nanu cetvaramapi sAmAyika karomi bhadaMta ! sAmAyikaM yAvajjIvaM' ityevaM vratagrahaNakAle yAvadAyurAgRhItaM tata upasthApanAkAle tatparityajataH kathaM na pratijJAbhaGgaH?, ucyate, nanu prAgevoktaM sarvamevedaM cAritramavizeSataH sAmAyikaM, sarvatrApi sAvadhayogaviratisaddhA. vAt , kevalaM chedAdivizuddhivizeSaivizeSyamANamarthataH zabdAntaratazca nAnAtvaM bhajate, tato yathA yAvatkathika sAmAyikaM chedopasthApanaM vA paramavizuddhivizeSarUpasUkSmasamparAyAdicAritrAvAptau na bhaGgamaGgIkaroti tathA itvaramapi sAmAyikaM vizuddhirUpacchedopasthApanAvAptau, yadi hi pravrajyA parityajyate tarhi tadbhaGga Apadyate na tu tasyaiva vizuddhivizeSAvAptAviti, tathA chedaH pUrvaparyAyasya upasthApanA ca mahAvrateSu yasmin cAritre tacchedopasthApanaM tadeva chedopasthApanikaM tadeva vA vidyate yatra tacchedopasthApanikaM, taca dvidhA-sAticAraM nirati. cAraM ca, tatra niraticAraM yaditvarasAmAyikavataH zaikSasyAropyate, tIrthAntarasakrAntau vA, yathA pArzvanAthatIrthAdvardhamAnasvAmitIrtha saMkrAmataH pacayAmadharmapratipattau, sAticAraM yanmUlaguNaghAtinaH punarvatAropaNaM, tathA pariharaNaM parihAra:-tapovizeSastena vizuddhiH-karmanirjarArUpA yasmin cAritre tatparihAravizuddhikaM, taca dvidhA-nirvizamAnakaM nirviSTakAyikaM ca, tatra nirvizamAnakA-vivakSitacAritrAsevakAH nirviSTakAyikA-AsevitavivakSitacAritrakAH tavyatirekAcAritramapyevamucyate, iha navako gaNazcatvAro nirvizamAnakAzcatvArazcAnucAriNaH ekaH kalpasthito vAcanAcAryaH, etatsvarUpaM ca savistaramekonasaptatidvAre pratyapAdi, tathA samparyevi-paryaTati saMsAramaneneti samparAya:-kaSAyodayaH sUkSmo-lobhAMzAvazeSaH samparAyo yatra tat sUkSmasamparAyaM, tacca dvidhA-vizudhyamAnakaM saMlizyamAnakaM ca, tatra vizuddhyamAnakaM ApakazreNimupazamazreNiM vA samArohataH, sacizyamAnaM tUpazamazreNitaH pracyavamAnasya, tathA athazabdo-yAthAtathyAthai Ai abhividhau, yathAtathyena abhividhinA vA yat khyAtaM-kathitaM akaSAyacAritramiti tat athAkhyAtaM, yathAkhyAtamiti dvitIyaM nAma, tasyAyamanvarthaH-yathA sarvasmin jIvaloke khyAtaM-prasiddhamakaSAyaM bhavati cAritramiti tathaiva yattat yathAkhyAtaM, idaM ca dvidhA-chAgrasthikaM kaivalikaM ca, tatra chAnasthikamupazAntamoguNasthAnake kSINamohaguNasthAnake vA, kaivalikaM sayogikevalibhavamayogikevalibhavaM ceti 152 // 979 // idAnIM 'saDapaDimAo'tti tripaJcAzadadhikazatatamaM dvAramAha dasaNa 1 vaya 2 sAmAiya 3 posaha 4 paDimA 5 abaMbha 6 sacitte 7 / AraMbha 8 pesa 9 udiha 10 vajae samaNabhUe 11 ya // 980 // jassaMkhA jA paDimA tassaMkhA tIeN hu~ti mAsAvi / kIraMtImuvi kabjAu tAsu pubutsakiriyA u||981|| pasamAiguNavisihaM kuggahasaMkAisallaparihINaM / sammadasaNamaNahaM IsaNapaDimA havai paDhamA 1 // 982 // bIyANuSayadhArI 2 sAmAikaDo ya hoi taiyAe 3 / hoi cautthI cauddasIahamimAIsu divasesu // 983 // posaha cauvihaMpi ya paDipuNNaM samma so u aNupAle / baMdhAI aiyAre payattao vavaImAsu // 984 // sammamaNuSayagupavayasikkhAvayavaM thiro ya nANI y| ahamIcauddasIsuM paDimaM ThAegarAIyaM // 985 // asiNANa viyaDabhoI mauliyaDo divasabaMbhayArI ya / rati parimANakaDo paDimAvajesu divasesuM // 986 // jhAyai paDimAeN Thio tiloyapujje jiNe jiyakasAe / niyadosapaJcaNIyaM annaM vA paMca jA mAsA // 987 // siMgArakahavibhUsukkarisaM itthIkahaM ca vajito / vajaha avaMbhamegaMtao ya chaTThAi chammAse // 988 // sattami satta u mAse navi AhArai sacittamAhAraM / jaM jaM hehillANaM taM taM carimANa sabaMpi // 989 // AraMbhasayaMkaraNaM aTThamiyA aha mAsa vajei / navamA nava mAse puNa pesAraMbhe'vi vajei // 990 // dasamA dasa mAse puNa uddiDhakayaMpi bhatta navi muMje / so hoi u churamuMDo sihaliM vA dhArae koI // 991 // jaM nihiyamatthajAyaM pucchaMta suyANa na. vari so tattha / jai jANai to sAhai aha navi to bei navi yANe // 992 // khuramuMDo loeNa va rayaharaNaM paDiggahaM ca giNihattA / samaNo hUo viharaha mAsA ekArasukkosaM // 993 // mamakAre'vocchinne vaccai sannAyapalli daTuM je / tatthavi sAhuva jahA giNhai phAsuM tu AhAraM // 994 // 195
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ darzanaM ca-samyaktvaM vratAni ca-aNuvratAdIni sAmAyikaM ca-sAvadyAnavadyayogaparivarjanAsevanasvarUpaM pauSadhaM ca-aSTamIcaturdazyAdiparvadinAnuSTheyo'nuSThAnavizeSaH pratimA ca-kAyotsargaH abrahma ca-abrahmacarya sacittaM ca-sacetanadravyaM iti samAhAradvandvaH tata etasmin viSaye pratimeti prastAvAdavaseyaM, atra ca darzanAdiSu paJcasu vidhidvAreNa pratimAbhiprahaH abrahmasacittayostu pratiSedhamukheneti, tathA Arambhazca-svayaM kRSyAdikaraNaM praiSazca-preSaNaM pareSAM pApakarmasu vyApAraNaM uddiSTaM ca-tameva zrAvakamuddizya sacetanaM sadacetanIkRtaM pakkaM vA yo varjayati-pariharati sa ArambhapraiSoddiSTavarjakaH, pratimeti prakRtameva, iha ca pratimAnAM prakrAntatve'pi pratimApratimAvatorabhedopacArApratimAvato nirdezaH kRtaH, evamuttaratrApi, tathA zramaNaH-sAdhuH sa iva yaH sa zramaNabhUtaH, bhUtazabdasyopamAnArthatvAt , caH samuccaye, AsAM ca darzanapratimA vratapratimetyAdirUpo'milApaH kAryaH, etA ekAdaza zrAddhAnAM-upAsakAnAM pratimAH-pratijJA abhigrahAH zrAddhapratimA iti // 980 // athaitAsAmeva pratimANAM pratyekaM svarUpaM pratipipAdayiSuH prathamaM tAvat kAlamAnaM sAmAnyasvarUpaM cAha-'jassaMkhe'tyAdi, yatsaGkhyA-yAvatsaGkhyAmAnA prathamadvitIyAdiketyarthaH pratimA tasyAM mAsA api tatsaGkhyA:-tAvatpramANA bhavanti, ayamarthaH-prathamAyAM pratimAyAmeko mAsaH kAlamAnaM dvitIyAyAM dvau mAsau tRtIyAyAM trayo mAsA yAvadekAdazyAM pratimAyAmekAdaza mAsA iti, etacca kAlamAnaM yadyapi dazAzrutaskandhAdiSu sAkSAnnopalabhyate tathA'pyupAsakadazAsu pratimAkAriNAmAnandAdizramaNopAsakAnAM sArdhavarSapazvakalakSaNaM pratimaikAdazapramANaM pratipAditamasti, tacca pUrvoktayaiva ekAdikayaikottarayA vRddhyA saGgacchata iti, tathA uttarottarAsvapi tAsu pratimAsu kriyamANAsu pUrvapUrvapratimApratipAditAH sarvA api kriyA-anuSThAnavizeSarUpAH kartavyA eva, tuzabda evakArArthaH, idamatra tAtparyam-dvitIyAyAM pratimAyAM prathamapratimoktamanuSTAnaM niravazeSamapi kartavyaM, tRtIyAyAM tu pratimAyAM prathamadvitIyapratimAdvayoktamapyanuSThAna vidheyaM, evaM yAvadekAdazyAM pratimAyAM pUrvapratimAdazakoktaM sarvamapyanuSThAnaM kAryamiti // 981 // atha darzanapratimAsvarUpanirUpaNAyAha-'pasameM'tyAdi, samyagdarzanaM-samyaktvaM prathamA darzanapratimA bhavatIti sambandhaH, kathambhUtaM samyagdarzanamityAha-prazamAdiguNaviziSTa-prazamasaMveganirvedAnukampAstikyalakSaNaiH paJcabhirguNairviziSTaM-anvitaM, tathA kuprahazca-tattvaM prati zAstrabAdhitatvena kutsito'minivezaH zaGkAdayazca-zaGkAkAGkAvicikitsAmithyAdRSTiprazaMsAtatsaMstavarUpAH paJca samyaktvAtIcArAH kugrahazaGkAdayasta eva zalyate-anekArthatvAdvAdhyate janturemiriti zalyAni taiH parihInaM-rahitaM, ata eva anaghaM-nirdoSa, ayamatra bhAvArtha:-samyagdarzanasya kugrahazaGkAdizalyarahitasyANuvratAdiguNavikalasya yo'bhyupagamaH sA darzanapratimeti, samyagdarzanapratipattizca tasya pUrvamapyAsIt kevalamiha zaGkAdidoSarAjAmiyogAdyAkAraSaTakavarjitatvena yathAvatsamyagdarzanAcAravizeSaparipAlanAbhyupagamena ca pratimAtvaM sambhAvyate, kathamanyathA upAsakadazAsu ekamAsaM prathamAyAH pratimAyAH pAlanena dvau mAsau dvitIyAyAH pratimAyAH pAlanena evaM yAvadekAdaza mAsAnekAdazyAH pAlanena paJca sArdhAni varSANyarthataH pratipAditAnIti, na cAyamartho dazAzrutaskandhAdAvupalabhyate, zraddhAmAtrarUpAyAstatra tasyAH pratipAdanAt, evaM darzana(vrata)pratimAdiSvapi yathAyogaM bhAvanA kaaryaa||982|| atha gAthAdvayena vratasAmAyikapauSadhapratimAtrayamAha-'bIyetyAdi, aNuvratAni-sthUlaprANAtipAtaviramaNAdIni upalakSaNatvAd guNavratAni zikSAvratAni ca vadhabandhAdyaticArarahitAni nirapavAdAni ca dhArayataH samyakparipAlayato dvitIyA bratapratimA bhavati, sUtre ca pratimApratimAvatorabhedopacArAditya nirdezaH, tathA tRtIyAyAM-sAmAyikapratimAyAM sAmAyika-sAvadyayogaparivarjananiravadyayogAsevanasvabhAvaM kRtaM-vihitaM dezato yena sa sAmAyikakRtaH, AhitAnyAdidarzanAt kAntasyottarapadatvaM, idamuktaM bhavati-apratipannapauSadhasya darzanavratopetasya pratidinamubhayasandhyaM sAmAyikakaraNaM tRtIyA pratimeti, tathA caturthI poSadhapratimA yasyAM caturdazyaSTamyAdiSu divaseSu-caturdazyaSTamyamAvAsyApaurNamAsISu parvatithiSu caturvidhamapyAhArazarIrasatkArAbrahmacaryavyApAraparivarjanarUpaM pauSadhaM paripUrNa, na punaranyatareNApi prakAreNa parihInaM samyag AgamoktavidhinA sa-pratimApratipattA tuzabdasyAvadhAraNArthatvAdanupAlayatyeva-Asevata eva, etAsu catasRSvapi vratAdiSu pratimAsu bandhAdIn-bandhavadhacchavicchedaprabhRtIn SaSTisaMkhyAn aticArAn dvAdazavrataviSayAn prayatnato-mahatA yatnena varjayati-pariharatIti // 983 // 984 // atha pratimApratimAkharUpamAha-'samme'tyAdi, 'samma'tti samyaktvaM makAro'lAkSaNikaH aNuvrataguNavatazikSAvratAni ca yasya vidyante sa tadvAn , pUrvoktapratimAcatuSTayAnvita ityarthaH, sthira:-avicalasattvaH itaro hi tadvirAdhako bhavati, yato'syAM pratimAyAM nizi catuSpathAdau kAyotsargaH kriyate tatra copasargAH prabhUtAH sambhavantIti, jJAnI ca-pratimAkalpAdiparijJAnapravaNaH, ajAnAno hi sarvatrApyayogyaH kiM punaretatpratimApratipattAviti, aSTamIcaturdazyorupalakSaNatvAdRSTamIcaturdazyamAvAsyApaurNamAsIrUpeSu pauSadhadineSvapi draSTavyaM 'pratimA' kAyotsarga 'ThAItti tiSThati dhAtUnAmanekArthatvAtkarotItyarthaH, kimpramANAmityAha-ekA rAtriH parimANamasyA ityekarAtrikI-sArvarAtrikI tAM yastasya pratimA bhavatIti zeSaH // 985 // zeSadineSu yAdRzo'sau bhavati tadarzayitumAha-'asiNANe'tyAdi, asnAnaH-snAnaparivarjakaH vikaTe-prakaTe prakAze divA na rAtrAvityarthaH divApi vA prakAzadeze bhuGkte-azanAdyabhyavaharatIti vikaTabhojI, pUrva kila rAtribhojane'niyama AsIt tadarthamidamuktaM, 'mauliyaDo'tti abaddhaparidhAnakaccha ityarthaH, tathA divase-divA brahma caratItyevaMzIlo divasabrahmacArI, ritti'ti rAtrau kimata Aha-parimANaMstrINAM taddogAnAM vA pramANaM kRtaM yena sa parimANakRtaH, kadetyAha-pratimAvarjeSu-kAyotsargarahiteSvaparvastvityarthaH divaseSu-dineSviti / / 986 / / atha kAyotsargasthito yaJcintayati tadAha-'jhAya ItyAdi, dhyAyati-cintayati pratimAyAM kAyotsargasthitaH-avasthitastri 196
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ lokapUjyAn-tribhuvanAbhyarcanIyAn jinAna-tIrthakRto jitakaSAyAn-nirastasamastadveSAdidoSAn anyadvA jinApekSayA nijadoSapratyanIkaM -svakIyakAmakrodhapramukhadUSaNapratipakSabhUtaM kAmanindAkSAntiprabhRtikaM dhyAyati, kiyatpramANeyaM paJcamI pratimetyAha-paJca mAsAn yAvaditi // 987 // atha SaSThI pratimAmAha-'siMgAre'tyAdi, zRGgArakathA-kAmakathA tathA vibhUSAyAH-snAnavilepanadhUpaprabhRtikAyA utkarSaHprakarSaH tataH samAhAradvandvaH tadvarjayan-pariharan , utkarSagrahaNAccharIramAtrAnugAM vibhUSAM vidhAtyapIti, tathA striyA-yoSitA saha rahasi kathA-praNayavArtA varjayan , kimityAha-varjayati abrahma-maithunamekaM 'tao yatti taka:-asau pratimApratipattA SaSThayAM-abrahmavarjanapratimAyAM SaNmAsAn yAvat , pUrvasyAM hi pratimAyAM divasa eva maithunaM pratiSiddhaM, rAtrau punarapratiSiddhamAsIt , asyAM tu divApi rajanyAmapi ca sarvathApi maithunapratiSedhaH, ata evAtra cittaviplutividhAyinAM kAmakathAdInAmapi pratiSedhaH kRta iti // 988 / / atha saptamI pratimAmAha-'sattamI'tyAdi, saptamyAM-sacittAhAravarjanapratimAyAM sapta mAsAn yAvat sacittaM-sacetanamAhAraM-azanapAnakhAdimaskhAdimasvarUpaM naivAhArayati-abhyavaharati, tathA yadyastinInAM-prAktanInAM pratimAnAmanuSThAnaM tattatsarvamapi-niravazeSamuparitanInAM-apretanapratimAnAmavaseyaM, etacca prAguktamapi vismaraNazIlavineyajanAnugrahAya punarupanyastam , evamanyatrApi // 989 // athASTamInavamyau pratime pratipAdayitumAha-'AraMbhe'tyAdi, aSTamI-svayamArambhavarjanapratimA bhavati yasyAmaSTau mAsAna yAvadArambhasya-pRthivyAdyupamardanalakSaNasya svayaM -AtmanA karaNaM-vidhAnaM varjayati-pariharati, svayamiti vacanAccaitadApannaM-vRttinimittamArambheSu tathAvidhatIvrapariNAmarahitaH paraiH karmakarAdibhiH sAvadyamapi vyApAraM kArayatIti, nanu svayamapravartamAnasyApyArambheSu preSyAn vyApArayataH prANihiMsA tavasthaiva, satyaM, kintu yA sarvathaiva svayamArambhANAM karaNataH paraizca kAraNata ubhayajanyA hiMsA sA svayamakaraNatastAvatparihRtaiva, yataH svalpo'pi prArambhaH parihiyamANaH projjammamANamahAvyAdheH stokatarastokatamakSaya iva hita eva bhavati, eSA punarnavamI-preSyArambhavarjanapratimA bhavati, yasyAM nava mAsAna yAvat putrabhrAtRprabhRtiSu nyastasamastakuTumbAdikAryabhAratayA dhanadhAnyAdiparigraheSvalpAmiSvaGgatayA ca preSyairapi-karmakarAdimirapi AstAM svayaM ArambhAn-sapApavyApArAn mahataH kRSyAdIniti bhAvaH, AsanadApanAdivyApArANAM punaratilaghUnAmaniSedha eva, tathAvidhakarmabandhahetutvAbhAvenArambhatvAnupapatteH // 990 // atha dazamI pratimAmAha-'dasame'tyAdi, dazamI punaruddiSTabhaktavarjanapratimA daza mAsAn' yAvadbhavati, yasyAmuddiSTaM-uddezastena kRtaM-vihitamuddiSTakRtaM, tameva zrAvakamuddizya saMskRtamityarthaH, evaMkharUpaM bhaktamapiodamAdikaM naiva mukhIta AstAM tAvaditarasAvadhavyApArakaraNamityapizabdArthaH, "so hoi'tti sa punardazamapratimApratipattA kazcit kSuramuNDa:-kSuramuNDitamastako bhavati 'sihiliM'ti zikhAM vA zirasi ko'pi dhArayatIti // 991 // tathA-'ja'mityAdi, navaraM-kevalaM sa zrAvakastatra-tasyAM dazamapratimAyAM sthito yannihitaM-bhUmyAdau nikSiptamarthajAtaM-dravyaM suvarNAdikaM tatpRcchatAM sutAnAM-putrANAM upalakSaNatvAddhAtrAdInAM ca yadi jAnAti tataH kathayati, akathane vRtticchedaprApteH, atha naiva jAnAti tato brUte-naivAhaM kimapi jAnAmismarAmIti, etAvanmuktvA nAnyatkimapi tasya gRhakRtyaM kartuM kalpata iti tAtparyam // 992 // athaikAdazI pratimAmAha-'khure'tyAdi, kSureNa muNDo-muNDitaH kSuramuNDo locena vA-hastaluzcanena muNDaH san rajoharaNaM patagRhaM ca upalakSaNametat sarvamapi sAdhUpakaraNaM gRhItvA 'samaNahUo'tti zramaNo-nirgranthastadvad yastadanuSThAnakaraNAtsa zramaNabhUtaH sAdhukalpa ityarthaH viharet-gRhAnnirgatya nikhilasAdhusAmAcArIsamAcaraNacaturaH samitiguptyAdikaM samyaganupAlayan mikSArtha gRhikulapraveze sati zramaNopAsakAya pratimApratipannAya mikSA datteti bhASamANaH, kastvamiti kasmiMzcitpRcchati pratimApratipannaH zramaNopAsako'hamiti bruvANo prAmanagarAdiSvanagAra iva mAsakalpAdinA vicaredekAdaza mAsAn yAvaditi / etabotkRSTataH kAlamAnamuktaM, jaghanyataH punarekAdazApi pratimAH pratyekamantarmuhartAdimAnA eva, taca maraNe vA prabajitatve vA sambhavati, nAnyatheti // 993 // tathA-'mame'tyAdi, mametyasya karaNaM mamakArastasminnavyavacchinne-anapagate sati, anena khajanadarzamArthitvakAraNamuktaM, saMjJAtA:-khajanAsteSAM pallI-sannivezastAM saMjJAtapallIM brajati-gacchati draSTuM-vilokayituM saMjJAtAniti gamyate, je iti pAdapUraNe, tatrApi-saMjJAtapalyAmapi, AstAmanyatra, sAdhuriva-saMyata iva vartate, na punaH svajanoparodhena gRhacintAdikaM kuryAt , yathA ca sAdhuH prAsukameSaNIyaM ca gRhAti tathA so'pi zramaNabhUtapratimApratipannaH prAsukameva-pragatAsukamevAcetanamevopalakSaNatvAvasyaiSaNIyaM cAhAraM-azanAdikaM gRhAtIti, jJAtayo hi snehAdaneSaNIyaM bhaktAdi kurvanti AgraheNa ca tad prAhayitumicchaMti anuvartanIyAzca te prAyo bhavantIti tadbrahaNaM sambhAvyate tathApi tadasau na gRhNAtIti bhAvaH // iha cottarAsu saptasu pratimAsvAvazyakacUyA prakArAntaramapi dRzyate, tathAhi-"rAIbhattaparinnAetti paJcamI, sacittAhAraparitrAetti SaSThI, diyA brahmacArI, rAo parimANakaDetti saptamI, diyAvi rAovi baMbhayArI asiNANae vosaTTakesamaMsuromanahetti aSTamI, sAraMbhaparinnAetti navI, pesAraMbhaparinnAetti dazamI, udiinnavivajae samaNabhUetti ekAdazI"ti 153 // 994 // idAnIM 'dhannANamabIyatta'ti catuSpaJcAzadadhikazatatamaM dvAramAha java 1 javajava 2 gohuma 3 sAli 4 vIhi 5 dhannANa kottttyaaiisuN| khiviUNaM pihiyANaM littANaM muhiyANaM ca // 995 // ukkoseNaM Thika hoi tini varisANi tayaNu eesiM / viddhaMsijaha joNI taso jAyai abiiytsN||996|| tila 1 mugga 2 masura 3 kalAya 4 mAsa 5cavalaya 6 kulattha 197
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 tuvarINaM 8 / taha kasiNacaNaya 9 vallANa 10 koTyAIsu khiviUNaM // 997 // olittANaM pihiyANa laMchiyANaM ca muddiyANaM ca / ukkiTThaThiI varisANa paMcagaM to abIyattaM // 998 // ayasI 1 laTTA 2 kaMgU 3 koDsaga 4 saNa 5 varaha 6 siddhatthA 7 / koddava 8 rAlaga 9 mUlaga bIyANaM 10 kohaIyAsu // 999 // nikkhittANaM eyANukosaThiIeN satta varisAI / hoha jahaneNa puNo aMtamuttaM samaggANaM // 1000 // 'yave' tyAdi, yavA godhUmAzca pratItAH yavayavA - yavavizeSAH zAlayaH - kalamAdivizeSAH zrIhayaH -- sAmAnyataH, eteSAM dhAnyAnAM koSTha kAdiSu--kuzUlapalyaprabhRtiSu kSitvA - prakSipya pihitAnAM - tathAvidhapidhAnakena sthagitAnAM liptAnAM dvAradeze pidhAnena saha gomayAdinA sarvato'valiptAnAM mudritAnAM ca - mRttikAdimudrAvatAmutkarSatastrINi varSANi yAvat sthiti:- avinaSTayonikatvena avasthAnaM bhavatIti, tadanu --tataH parameteSAM--yavAdInAM paJcAnAM dhAnyAnAM yoniH - aGkurotpattiheturvidhvasyate - kSIyate, tato-yonividhvaMse sati jAyate'bIjatvaM-- tadbIjamabIjaM bhavati, uptamapi nAGkuramutpAdayatIti bhAvaH / / 995 / / 996 // tathA - 'tile 'tyAdi, tilamudgamASacavalakAH pratItAH masUro- vRttAkAro dhAnyavizeSa: ( pranthA0 700 ) canakikA ityanye kalAya :- tripuTAkhyo dhAnyavizeSaH kulatthAH - cavalakAkArAzcipiTikA bhavanti tuvarya:- ADhakyaH, vRttacaNakAH- zikhArahitA vRttAkArAzcaNakavizeSAH vallA-niSpAvAH, eteSAM dazAnAM dhAnyAnAM koSThakAdiSu kSiptvA pihitAnAM tato'valiptAnAM tato lAnchitAnAM-rekhAdibhiH kRtalAnchanAnAM mudritAnAM cotkRSTA sthitirvarSapaJcakaM yAvadbhavati, tato'bIjatvaM jAyate, chando'nurodhAca pihitAvaliptayorvyatikramanirdezaH / / 997 / 998 / / 'ayasI'tyAdi, atasI-kSumA laTTAkusuMbhaM kaGguH -pItataNDulAH 'koDUsaga 'tti koradUSakAH- kodravavizeSAH zaNaM-tvakpradhAno dhAnyavizeSaH, 'baraTha'tti dhAnyavizeSaH, sa baraThIti sapAdalakSAdiSu prasiddhaH siddhArthAH sarSapAH kodravAH pratItA eva rAlakaH kaGgavizeSaH mUlakaM - zAkavizeSastasya bIjAni mUlakabIjAni eteSAM dazAnAmapi dhAnyAnAM koSThakAdiSu nikSiptAnAM upalakSaNametat pihitAnAmavaliptAnAM lAJchitAnAM mudritAnAM cotkRSTAyAM sthitau sapta varSANi bhavanti, jaghanyena punaH samagrANAM sarveSAmapi pUrvoktAnAM dhAnyAnAmantarmuhUrta sthitirbhavati, antarmuhUrtAzca parataH svAyuHkSayAdevAcittatA jAyate, sA ca paramArthato'tizayajJAnenaiva samyakparijJAyate na chAsthikajJAneneti na vyavahArapathamavatarati, ava eva ca pipAsApIDitAnAmapi sAdhUnAM svabhAvataH svAyuH kSayeNAcittIbhUtamapi taDAgodakaM pAnAya vardhamAnasvAmI bhagavAn nAnujJAtavAn : itthaMbhUtasyAcittIbhavanasya chadmasthAnAM durlakSatvena mA bhUtsarvatrApi taDAgodake sacitte'pi pAzcAtyasAdhUnAM pravRttiprasaGga iti kRtvA 154 // 999 // 1000 // idAnIM 'khettAiyANa'cittaM 'ti paJcapaJcAzadadhikazatatamaM dvAramAha joyasa tu gaMtA aNahAreNaM tu bhaMDasaMkaMtI / vAyAgaNidhUmehi ya viddhatthaM hoi loNAI // 1001 // hariyAlo maNasila pippalI u khajjUra muddiyA abhayA / AinnamaNAinnA te'vi hu emeva nAyavA // 2 // AruhaNe oruhaNe nisiyaNa goNAiNaM ca gAumhA / bhommAhAraccheo uvakameNaM tu pariNAmo // 3 // ekaM yojanazataM gatvA-atikramya lavaNAdi vidhvastam - acittaM bhavati, kenetyAha- anAhAreNa - svadezajasAdhAraNAhArAbhAvena, ayamarthaHvivakSitakSetrAdanyatra kSetre lavaNAdikaM yadA nIyate tadA tatpratidinaM vidhvasyamAnaM 2 tAvadgacchati yAvadyojanazataM, yojanazatAdUrddha puna rbhinnAhAratvena zItAdisamparkatazcAvazyamacittIbhavati, kecittu yojanazatasthAne gavyUtazataM paThanti yaduktaM nizIthacUrNI - 'keI paThaMti gAuyasayagAhA' iti, tathA 'bhaMDasaMkaMtI 'ti prAkRtatvena vibhaktivyatyayAt bhANDasaGkrAntyA - pUrvabhAjanAdaparabhAjanaprakSepaNena pUrvabhANDazAlAyA vA'nyabhANDazAlAsaMcAraNena vAtAgnidhUmaizva yojanazatamagatamapi svasthAne'ntare vA vartamAnaM lavaNAdikamacittaM bhavatIti / itthaM ca kSetrAdikrameNAcittIbhavanaM pRthivIkAyikAnAM vanaspatiparyantAnAM sarveSAmapi pratipattavyam // 1001 // ata evAha - 'hariyAle 'tyAdi, haritAlAdayaH pratItA eva, navaraM mudrikA - drAkSA abhayA - haritakI, ete'pyevameva jJAtavyAH, yojanazatAtparataH pUrvoktaireva hetubhiracittIbhavantIti bhAvaH, 'AinnamaNAinna' ci yojanazatAdAgatA api kecidAcIrNAH kecitpunaranAcIrNAH, tatra pippalIharitakyAdaya AcIrNA ato gRhyante kharjUradrAkSAdayaH punaranAcIrNAstato'cittA api na gRhyante iti // 2 // atha lavaNAdInAmevAcittatAkAraNAbhivyaJjanAyAha - 'AruhaNe' ityAdi, teSAM lavaNAdInAmArohaNe - zakaTagavAdipRSThAdiSvadhiropaNe sati tathA avarohaNezakaTAdibhya evAvatAraNe tathA niSIdantIti nandyAderAkRtigaNatvAdyupratyaye niSadanA - lavaNAdyupari niviSTapuruSAH teSAM gavAdInAM ca gAtroSmaNA, tathA yo yasya lavaNAderAhAro bhaumAdiH - pArthivAdistasya vyavacchede ca - abhAve sati tathA upakramyate - bahukAlavedyamapyAyuH stokenaiva kAlena niSThAM nIyate anenetyupakramaH - svakAyazAstrAdiH, tathAhi - kizcitkasyacit svakAyazastraM yathA kSArodakaM madhurodakasya kiJcitparakAyazastraM yathA jvalano vanaspateH kizvittUbhayazastraM yathA mRttikAmizramudakaM zuddhodakasya, tena ca pariNAma :- acittatA bhavati, sacittamapyemiH kAraNairacittatArUpeNa pariNamatItyarthaH 155 // 3 // idAnIM ca 'dhannAI carabIsaM 'ti SaTpazvAzadadhikazatatamaM dvAramAha ari aari java 1 gohuma 2 sAli 3 vIhi 4 saTThI 5 ya / koddava 6 aNuyA 7 kaMgU 8 198
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAlaya 9 tila 10 mugga 11 mAsA 12 ya // 4 // ayasi 13 harimaMtha 14 tiugaDa 15 nipphAva 16 siliMda 17 rAyamAsA 18 y|ikkhuu 19 masUra 20 tuvarI 21 kulattha 22 taha dhannaya 23 kalAyA 24 // 5 // dhAnyAni caturvizatirbhavanti, yathA-yavAH 1 godhUmAH 2 zAlayo 3 bIyaH 4 SaSThikAH 5 kodravA 6 aNukAH 7 kaMguH 8 rAlakaH 9 tilA 10 mudgA 11 mASAzca 12 tathA atasI 13 harimanthAH 14 tripuTikAH 15 niSpAvAH 16 zilindA 17 rAjamASA 18 ikSavaH 19 masUrAH 20 tuvaryaH 21 kulatthA 22 stathA dhAnyakaM 23 kalAyAH 24 ityetAni ca prAyeNa lokaprasiddhAni prAguktAnyeva, navaraM SaSTikAH-zAlibhedaH ye SaSTirAtreNa pacyante, aNukA-yugandharI, bRhacchirA kaGgaH alpataraziro rAlakaH, harimanthAH-kRSNacaNakAH zilindA-makuSTAH rAjamASA:-cavalakAH dhAnyakaM-kusumbharI kalAyA-atra vRttacaNakA iti 156 // 4 // 5 // adhunA 'maraNaM sattarasabheyaMti saptapaJcAzadadhikazatatamaM dvAramAha AvIi 1 ohi 2 aMtiya 3 valAyamaraNaM 4 vasahamaraNaM ca 5 / aMtosallaM 6 tabbhava 7 ghAlaM 8 taha paMDiyaM 9 mIsaM 10 // 6 // chaumatthamaraNa 11 kevali 12 vehAyasa 13 giddhapiTThamaraNaM 14 c| maraNaM bhattaparinnA 15 iMgiNi 16 pAovagamaNaM ca 17 // 7 // aNusamayaniraMtaramAviisaniyaM taM bhaNaMti paMcavihaM / dave khette kAle bhave ya bhAve ya saMsAre // 8 // emeva ohimaraNaM jANi mao tANi ceva marai puNo / emeva AiaMtiyamaraNaM navi marai tANi puNo // 9 // saMjamajogavisannA maraMti je taM valAyamaraNaM tu / iMdiyavisayavasagayA maraMti je taM vasa tu // 10 // gAravapakanibuDDA aiyAraM je parassa na kahaMti / dasaNanANacaritse sasallamaraNaM havaha tesiN||11|| mottuM akammabhUmiya naratirie suragaNe ya nerie| sesANaM jIvANaM tabbhavamaraNaM ca kesiMci // 12 // mottUNa ohimaraNaM AvI(I)yaMtiyaMtiyaM cev| sesAmaraNAsave tabbhavamaraNeNa naayvaa||13||avirymrnnN bAlaM maraNaM virayANa paMDiyaM viti / jANAhi bAlapaMDiyamaraNaM puNa desavirayANaM // 14 // maNapajjavohinANI suyamainANI maraMti je smnnaa| chaumatthamaraNameyaM kevalimaraNaM tu kevaliNo // 15 // giddhAibhakkhaNaM giddhapiTTha ubbaMdhaNAi vehAsaM / ee donnivi maraNA kAraNajAe annunaayaa||16|| maraNaM bhattaparinnA iMgiNi pAyavagamaNaM ca tinni mrnnaaii| kannasamajjhimajeTTA ghiisaMghayaNeNa u visihA // 17 // "AvII'tyAdi, maraNazabdasya pratyekamamisambandhAdAvIcimaraNaM avadhimaraNaM 'aMtiya'ti AtyantikamaraNaM ArSatvAcetthaM nirdezaH evamuttaratrApi, 'valAyamaraNaM'ti valanmaraNaM vazArtamaraNaM ca antaHzalyamaraNaM tadbhavamaraNaM bAlamaraNaM tathA paNDitamaraNaM mizramaraNaM chaprasthamaraNaM kevalimaraNaM 'vehAyasaM'ti vaihAyasamaraNaM gRdhrapRSThaM ca maraNaM "bhattaparinna'tti bhaktaparijJAmaraNaM iMginImaraNaM pAdapopagamanamaraNaM ceti // 6 // 7 // etAni kramazaH svayameva vivarISurAvIcimaraNaM tAvadAha-'aNusamaya'mityAdi, anusamaya-samayamAzritya, idaM ca vyavahitasamayAzrayaNato'pi bhavatIti mA bhUddhAntirata Aha-nirantaraM-asAntaramantarAlAbhAvAt , kiM tadevaMvidhaM ?-'AvIcisaMjJitaM' A-samantAt vIcaya iva vIcaya:-pratisamayamanubhUyamAnAyuSo'parAparAyurdalikodayAtpUrvapUrvAyurdalikavicyutilakSaNA avasthA yasmin maraNe tadAvIci, tata AvIcIti saMjJA sajAtA yasmin tadAvIcisaMjJitaM, tArakAditvAditaci rUpamidaM, athavA vIciH-vicchedastabhAvo'vIciH, dIrghatvaM tu prAkRtatvAt , ubhayatra prakramAnmaraNaM, tadevambhUtaM pratikSaNamAyurdravyavicaTanalakSaNamAvIcimaraNaM paJcavidhaM bhaNanti tIrthakaragaNadharAdayo'smin saMsAre-jagati, paJcavidhatvamevAha-dravye kSetre kAle bhave bhAve ca, dravyA''vIcimaraNaM kSetrA''vIcimaraNaM kAlA''vIcimaraNaM bhavA''vIcimaraNaM bhAvA''vIcimaraNaM cetyarthaH, tatra dravyA''vIcimaraNaM nAma yannArakatiryagnarAmarANAmutpattisamayAtprabhRti nijanijAyu:karmadalikAnAmanusamayamanubhavanAdvicaTanaM, tacca nArakAdibhedAccaturvidhaM, evaM nArakAdigaticAturvidhyApekSayA tadviSayaM kSetramapi caturvidhaM tatastatprAdhAnyApekSayA kSetrAvIcimaraNamapi caturdheva, kAla iti yathAyuSkakAlo gRhyate, na tu addhAkAlastasya devAdiSvasambhavAt , sa ca devAyuSkakAlAdibhedAccaturvidhaH, atastatprAdhAnyApekSayA kAlAvIcimaraNamapi caturvidhameva, nArakAdicaturvidhabhavApekSayA bhavAvIcimaraNamapi caturthaiva, teSAmeva ca nArakAdInAM caturvidhAyuHkSayalakSaNabhAvaprAdhAnyApekSayA bhAvAvIcimaraNamapi catudhaiveti // 8 // athAvadhimaraNamAha-'evameve'tyAdi, evameva yathA''vIcimaraNaM dravyakSetrakAlabhavabhAvabhedataH paJcavidhaM tathedamavadhimaraNamapItyarthaH, tatsvarUpamAha-yAni mRtaH sampratIti zeSaH tAni caiva 'marai puNa'tti tivyatyayena mariSyati punaH, kimuktaM bhavati ?-avadhiH-maryAdA tatazca yAni nArakAdibhavanibandhanatayA''yuHkarmadalikAnyanubhUya mriyate punaryadi tAnyevAnubhUya mariSyati tadA dravyAvadhimaraNaM, tadvyApekSayA punastadhaNAvadheryAvajIvasya mRtatvAt , sambhavati hi gRhItojjhitAnAmapi karmadalikAnAM punargrahaNaM pariNAmavaicitryAditi, evaM kSetrakAlAdiSvapi bhAvanA kAryA / AtyantikamaraNamAha-emeve'tyAdi, evameva-avadhimaraNavadAtyantikamaraNamapi dravyAdibhedataH paJca 199
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ vidhaM, vizeSaH punarayaM-'navi marai tANi puNo'tti apizabdasyaivakArArthatvAnnaiva tAni-dravyAdIni punarmiyate, ayamarthaH-yAni narakAdyAyuSkatayA karmadalikAnyanubhUya mriyate mRtazca na punastAnyanubhUya mariSyatItyevaM yanmaraNaM tad dravyApekSayA'tyantabhAvitvAdAtyantikamiti, evaM kSetrAdiSvapi vAcyam // 9 // valanmaraNamAha-saMjameM'tyAdi, saMyamayogA:-saMyamavyApArAstaisteSu vA viSaNNAH saMyamayogaviSaNNA:-atiduzcaraM tapazcaraNamAcaritumakSamAH vrataM ca kulAdilajjayA moktumazaknuvantaH kathaJcidasmAkamitaH kaSTAnuSThAnAnmuktirbhavatviti vicintayanto mriyante yacca tadbalatAM-saMyamAnuSThAnAnnivartamAnAnAM maraNaM valanmaraNaM, tuzabdo vizeSaNArtho bhanavratapariNatInAM vratinAmevaitaditi vizeSayati, anyeSAM hi saMyamayogAnAmevAsambhavAt kathaM tadviSAdaH 1 tadabhAve ca kathaM taditi // vazArtamaraNamAha -'iMdiyetyAdi, indriyANAM-cakSurAdInAM viSayA-manojJarUpAdaya indriyaviSayAH tadvazaM gatAH-prAptA indriyaviSayavazagatAH snigdhadIpakalikAvalokanAkulazalabhavanniyante tadvazArtamaraNaM, vazena-indriyaviSayapAratatryeNa RtA:-pIDitA vArtAH teSAM maraNamapyupacArAdvazAtamucyate iti // 10 // antaHzalyamaraNamAha-gArave'tyAdi, gauravaM-sAtaddhirasagauravAtmakaM tadeva kAluSyahetutayA paGkaHkardamaH tasminnimagnAH tatkroDIkRtatayA aticAra-aparAdhaM ye parasya-AlocanAhasyAcAryAdenaM kathayanti, mA bhUdasmAkamAlocanAImAcAryAdikamupasarpatAM tadvandanAditaduktatapo'nuSThAnAsevanena RddhirasasAtAbhAvasambhava iti, upalakSaNaM caitat , tato bahuzruto'haM tatkathamalpazruto'yaM mama zalyamuddhariSyati ? kathaM cAhamasmai vandanAdikaM dAsyAmi ? ayaM ca jJAnahIno'yaM vA mama sama ityabhimAnena lajjayA vA-anucitAnuSThAnasaMvaraNasvarUpayA ye'ticAraM na kathayantIti, kiMviSayamityAha-darzanajJAnacAritre-darzanajJAnacAritraviSayaM, tatra darzanaviSayaM zaGkAdi jJAnaviSayaM kAlAtikramAdi cAritraviSaya samityananupAlanAdi, zalyamiva zalyaM kAlAntare'pyaniSTaphalavidhAnaM pratyavandhyatayA saha tena sazalyaM tacca tanmaraNaM ca sazalyamaraNam-antaHzalyamaraNaM bhavati teSAM-gauravapakanimagnAnAmiti // 11 // tadbhavamaraNapAha -'mottuM' ityAdi, muktvA -apahAya, kAn ?-akarmabhUmijAzca te devakurUttarakurvAdiSUtpannatayA naratiyazcazcAkarmabhUmijanaratiryaJcastAna , teSAM hi tadbhavAnantaraM deveSvevotpAdaH, tathA suragaNAMzca-suranikAyAn , kimuktaM bhavati ?-caturnikAyavartino'pi devAn , tathA nirayo-narakastasmin bhavA nairayikAstAMzca muktveti sambandhaH, teSAM devAnAM ca tadbhavAnantaraM tiryagmanuSyeSvevotpatteH, zeSANAM-etaduddharitAnAM karmabhUmijanaratirazcAM jIvAnA-prANinAM tadbhavamaraNaM, teSAmeva punastatrotpatteH, tad vidyate yasmin bhave-tiryagmanuSyalakSaNe vartate jantustadbhavayogyamevAyurbaddhA punastatkSayeNa mriyamANasya bhavati, tuzabdasteSAmapi saGkhyeyavarSAyuSAmeveti vizeSakhyApakaH, asaGkhyeyavarSAyuSAM hi yugaladhArmikatvAdakarmabhUmijAnAmiva deveSvevotpAdaH, teSAmapi na sarveSAM, kintu keSAJcittadbhavopAdAnarUpamevAyuHkarmopacinvatAmiti // 12 // atrAntare-AvII iti gAthA sUtre dRzyate na cAsyA bhAvArthaH samyagavagamyate nApyasAvuttarAdhyayanacUAdiSu vyAkhyAtetyupekSyate // 13 // samprati bAlapaNDitamizramaraNAnyAha-'avirayetyAdi, viramaNaM virataM-hiMsAnRtAderuparamaNaM na vidyate tadyeSAM te'viratAsteSAM--mRtisamaye'pi dezaviratimapyapratipadyamAnAnAM mithyAdRzAM samyagdRzAM vA maraNamaviratamaraNaM tad bAlA iva bAlA:-aviratAsteSAM maraNaM bAlamaraNamiti bruvate iti sambandhaH, tathA viratAnA-sarvasAvadyanivRttimabhyupagatAnAM maraNaM paNDitamaraNaM bruvate tIrthakaragaNadharAdaya iti, tathA jAnIhi bAlapaNDitamaraNaM-mizramaraNaM, punaHzabdaH pUrvApekSayA vizeSadyotanArthaH, dezAtsarvavirataviSayApekSayA sthUlaprANivyaparopaNAderviratA dezaviratAsteSAM dezaviratAnAM // 14 // evaM caraNadvAreNa bAlAdimaraNatrayamabhidhAya jJAnadvAreNa chaprasthamaraNakevalimaraNe prAha-'maNapajavo' ityAdi, manaHparyAyajJAnino'vadhijJAninaH zrutajJAnino matijJAninazca niyante ye zramaNA:-tapasvinaH chAyantIti chadmAni-jJAnAvaraNAdIni karmANi teSu tiSThantIti chadmasthAsteSAM maraNaM chadmasthamaraNametat , iha ca prathamato manaHparyAyanirdezAdvizuddhikRtaprAdhAnyAGgIkAreNa cAritriNa etadupajAyate iti khAmikRtaprAdhAnyApekSayA draSTavyaM, evamavadhyAdiSvapi yathAyogaM svadhiyaiva hetuvAcya iti, tathA kevalamaraNaM kevalinaH-utpannakevalajJAnasya sakalakarmapudgalazATanato mriyamANasya bhavatIti // 14 // sAmprataM vaihAyasagRdhrapRSThamaraNe abhidhAtumAha-'giddhAI'tyAdi, gRdhrAH-pratItAH te AdiryeSAM zakunikAzivAdInAM tairbhakSaNaM gamyamAnatvAdAtmanastadanivAraNAdinA tadbhakSyakarikarabhAdizarIrAnupravezena ca gRdhrAdibhakSaNaM, tatkimucyate ? ityAha-giddhapiTTa'tti gRdhaiH spRSTaM-sparzanaM yasmin tad gRdhraspRSTaM yadivA gRdhrANAM bhakSyaM pRSThamupalakSaNatvAdudarAdi ca marturyammin tad gRdhrapRSThaM, sa hyalaktakapUNikApuTapradAnenAtmAnaM gRdhrAdibhiH pRSThAdau bhakSayatIti, pazcAnirdiSTasyApi tasya prathamataH pratipAdanamatyantamahAsattvaviSayatayA karmanirjarAM prati prAdhAnyakhyApanArtham , 'ubbaMdhaNAi vehAsamiti ud-Urddha vRkSazAkhAdI bandhanamudbandhanaM tadAdiryasya tarugiribhRguprapAtAderAtmanaiva janitasya maraNasya tadu bandhanAdi, 'vehAsamiti prAkRtatvAdyalope vihAyasi-vyomani bhavaM vaihAyasaM, udbaddhasya hi vihAyasyeva bhavanamiti tatprAdhAnyavivakSayetthamuktamiti, nanvevaM gRdhrapRSThasyApyAtmaghAtarUpatvAdvaihAyasa evAntarbhAvaH, satyametat kevalamasyAlpasattvairvidhAtumazakyatvakhyApanArtha bhedopanyAsaH, nanu-bhAviyajiNavaMyaNANaM mamattarahiyANa natthi hu viseso / appANaMmi parammi ya to vaje pIDamubhao'vi // 1 // ' [bhAvitajinavacanAnAM mamatvarahitAnAM nAstyeva vizeSaH / Atmani ca parasmiMzca tato varjayet pIDAmubhayorapi // 1 // ] ityAgamaH, ete cAnantarokte maraNe atyantamAtmapIDAkAriNI iti kathaM nAgamavirodhaH ?, ata eva ca bhaktaparijJAnAdiSu pIDAparihArAya 'cattAri vicittaaii| vigaInijjUhiyAiM cattAri // [catvAri (varSANi) vicitrANi vikRti niyUDhAni catvAri ] ityAdisaMlekhanAvidhiH pAna 200
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAdividhizva tatrAmihitaH, darzanamAlinyaM cobhayatretyAzaMkyAha - ete - anaMtaro ke dve api-gRpRSThavaihAyasAkhye maraNe 'kAraNa'ti prAkR tatvena saptamIlopAt kAraNe - darzanamAlinyaparihArAdike jAte - samutpanne yadvA kAraNajAte - kAraNaprakAre sati udAyinRpAnusRtatathAvidhagItArthAcAryavadanujJAte ityadoSaH // 16 // samprati antyamaraNatrayamAha - 'maraNa' mityAdi, bhaktaM - bhojanaM tasya parijJAnaM parikSA, sA dvidhA - jJaparijJA pratyAkhyAnaparijJA ca jJaparijJayA'nekavidhamasmAbhirbhuktapUrvametaddhetukaM ca sarvamavadyamiti parijJAnaM pratyAkhyAnaparijJayA ca--"savvaM ca asaNapANaM cauvvihaM jo ya bAhiro uvahI / abbhintaraM cauvihaM jAvajjIvaM ca vosirai // 1 // " [ sarva cAzanapAnaM caturvidhaM yazca bAhya upadhiH / abhyantaraM caturvidhaM yAvajjIvaM ca vyutsRjati // 1 // ] ityAgamavacanAccaturvidhAhArasya trividhAhArasya vA yAvajjIvamapi parityAgAtmakaM pratyAkhyAnaM bhaktaparijJocyate, tathA iyate - pratiniyatadeza eva ceSTyate'syAmanazanakriyAyAmitIGginI, bhaktaparijJAyAM hi trividhaM caturvidhaM vA''hAraM pratyAcaSTe zarIraparikarma ca svataH karoti paratazca kArayati, iGginyAM tu niyamAcaturvidhAhAraviratiH paraparikarmavivarjanaM ca bhavati, svayaM punariGgitadezAbhyantare udvartanAdiceSTAtmakaM parikarma yathAsamAdhi vidadhAtyapIti vizeSa:, tathA pAdaiH - adhaHprasarpimUlAtmakaiH pibatIti pAdapo - vRkSaH, upazabdacaupamye upameye'pi sAdRzye'pi ca dRzyate, tatazca pAdapamupagacchatisAdRzyena prApnotIti pAdapopagamanaM, kimuktaM bhavati ? - yathaiva pAdapaH kacitkathavinnipatitaH samamasamaM vA avibhAvayan nizcala evAste tathA ayamapi bhagavAn yadyathA samaviSamadezeSvaGgamupAGgaM vA prathamataH patitaM na tattatazcalayatIti, iha caivaMvidhAnazanopalakSitAni maraNAnyapyevamuktAni ata evAha - trINi maraNAni, athaiteSAmeva trayANAM maraNAnAM kizcit svarUpamAha -- 'kannasa' ti sUtratvAt kaniSThaM. laghu jaghanyamitiyAvat madhyamaM - laghujyeSThayormadhyabhAvi jyeSThaM- atizayavRddhamutkRSTamityarthaH tata eteSAM dvandve kaniSThamadhyamajyeSThAni yathA - yena trINyapi maraNAnyavaseyAni, tathA 'dhiiti dhRtiH - saMyamaM prati cittasvAsthyaM saMhananaM - zarIrasAmarthyaheturbraRSabhanArAcAdi tataH samAhAradvandve dhRtisaMhananaM tena viziSTAnyetAni, idamuktaM bhavati - yadyapi tritayamapyetat 'dhIreNavi mariyavvaM kApuriseNAvi avassa mariyavvaM / tamhA avassamaraNe varaM khu dhIrataNe mariuM // 1 // ' [ dhIreNApi marttavyaM kApuruSeNApyavazyaM marttavyaM tasmAdavazyamaraNe dhIratvenaiva marttu varaM // 1 // ] ityAdibhAvanAtaH zubhAzayavAneva pratipadyate phalamapi ca vaimAnikatA muktilakSaNaM ca trayasyApi samAnaM, tathA coktam -- "eyaM pacakkhANaM aNupAleUNa suvihio sammaM / vemANio va devo havijja ahavAvi sijjhijjA // 1 // " [ etat pratyAkhyAnamanupAlya suvihitaH samyak vaimAniko devo vA bhavet athavApi sidhyet // 1 // ] tathApi viziSTaviziSTataraviziSTatamadhRtimatAmeva ca tatprAptiriti jyeSThatvAdistadvizeSa ucyate, tathAhi - bhaktaparijJAmaraNamAryikAdInAmapyasti yata uktam- "savvAvi ya ajjAo sabvevi ya paDhamasaMghayaNavajjA / savvevi desavirayA paJcakkhANeNa u maraMti // 1 // " [ sarvA apyAryAH sarve'pi ca prathamasaMhananavarjA: / sarve'pi ca dezaviratAH pratyAkhyAnenaiva mriyante // 1 // ] atra ca pratyAkhyAnazabdena bhaktaparicaiva bhaNitA, tatra prAk pAdapopagamAderanyathA bhaNanAt, iGginImaraNaM tu viziSTataradhRtisaMhananavatAmeva bhavatItyAryikAdiniSedhata evAvasIyate, pAdapopagamanaM tu nAnaiva viziSTatamadhRtimatAM vajrarSabhanArAcasaMhananinAmeva ca bhavati, uktaM ca - "paDhamaMmi ya saMghayaNe vaTTaMte selakuDDasAmANA / tesiMpi ya voccheo coisapuvvINa bocchee // 1 // " [ prathame ca saMhanane varttamAne zailakuDyasamAnAH / teSAmapi ca vyucchedazcaturdazapUrviNAM vyucchede // 1 // ] iti, tIrthakarasevitatvAzca pAdapopagamanasya jyeSThatvaM, itarayozca viziSTasAdhusevitatvAdanyathAtvaM yato'bhyadhAyi - " savve savvaddhAe savvannU savvakammabhUmIsu / savvagurU savvamahiyA savve merummi amisittA // 1 // savvAhiM laddhIhiM savve'vi parisahe parAjittA / savveviya titthayarA pAovagayA u siddhigayA || 2 || avasesA aNagArA tIyapaDuppanna'NAgayA savve / keI pAovagayA paJcakkhANiMgiNI keI // 3 // " [ sarve sarvAddhAyAM ete sarvazAH sarvakarmabhUmiSu sarvaguravaH sarvamahitAH sarve merau abhiSiktAH // 1 // sarvAmirlabdhimiryuktAH sarve'pi ca pariSadAn parAjitya / sarve'pi ca tIrthakarAH pAdapopagatAH siddhigatAH // 2 // avazeSA anagArAH atItapratyutpannAnAgatAH sarve / kecit pAdapopagatAH pratyAkhyAnina iGginazca kecit // 3 // ] iti, tasmAdbhaktaparijJAnaM kaniSThaM iGginImaraNaM madhyamaM pAdapopagamanaM tu jyeSThamiti 157 // 17 // idAnIM 'paliovamaM' ityaSTapazcAzadadhikazatatamaM dvAramAha paliovamaM ca tivihaM uddhAra'ddhaM ca kheptapaliyaM ca / ekkekaM puNa duvihaM bAyara suhumaM ca nAyavaM // 18 // jaM joyaNavicchinnaM taM tiuNaM pariraeNa savisesaM / tAvaiyaM udhiddhaM pallaM paliovamaM nAma // 19 // gAhiyabehiyatehiyANa ukkosa sattarattANaM / samma saMniciyaM bhariyaM vAlaggakoDIhiM // 20 // tato samae samae ikkike avahiyaMmi jo kAlo / saMkhijA khalu samayA bAyarauddhArapalaMmi // 21 // ekkekamao lomaM kaTTumasaMkhijjakhaMDamaddissaM / samacheyANaMtapaesiyANa pallaM bharijAhi // 22 // tatto samae samae ekkeke avahiyaMmi jo kAlo / saMkhijja vAsakoDI suhume uddhArapallami // 23 // vAsasae vAsasae ekke bAyare avahiyaMmi / bAyara addhApaliyaM saMkhejjA vAsakoDIo // 24 // vAsasae vAsasae ekkeke avahiyammi suhumaMmi / suhumaM aDA 201
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ paliyaM havaMti vAsA asaMkhijjA // 25 // vAyarasuhumAyAse khettapaesANusamayamavahAre / bAyara sahamaM khettaM ussappiNIo asaMkhejjA // 26 // 'paliovame'tyAdigAthAnavakam , palyo-vartulAkRtirdhAnyAdhAravizeSaH palyavatpalyaH-purastAdvakSyamANakharUpaH tenopamA yatra kAlapramANe tatpalyopamaM, tacca tridhA-uddhArapalyopamaM addhApalyopamaM kSetrapalyopamaM ca, tatra vakSyamANasvarUpavAlAprANAM tatkhaNDAnAM coddhAreNa dvIpasamudrANAM vA pratisamayamuddharaNam-apaharaNamuddhAraH tadviSayaM tatpradhAnaM vA palyopamamuddhArapalyopamaM, tathA addhA-kAlaH sa ceha prakramAkSyamANavAlAprANAM tatkhaNDAnAM vA pratyekaM varSazatalakSaNa uddhArakAlo gRhyate, athavA prastutAddhApalyopamaparicchedyo nArakAdyAyuSkalakSaNaH kAlo'ddhA tatpradhAnaM tadviSayaM vA palyopamamaddhApalyopamaM, tathA kSetraM-vivakSitAkAzapradezasvarUpaM taduddhArapradhAnaM palyopamaM kSetrapalyopamaM, eteSAM ca madhye punarekaikaM dvibhedaM jJAtavyaM-bAdaraM sUkSmaM ca, tatra vAlAgrANAM sUkSmakhaNDAkaraNato yathAvasthitAnAM sthUlAnAM prahaNAdvAdaraM teSAmevAsa yeyasUkSmakhaNDakaraNataH sUkSmamiti // 18 // kaH punarasau palyo yena palyopame upamA vidhIyate ? ityAha-'ja'mityAdi, nAma iti ziSyasya komalAmatraNe 'paliovama ityatra prAkRtatvena vibhaktivyatyayAt saptamI 'pallaM' ityAdAvapi liGgavyatyayAt puMstvaM, tatazca palyopame-palyopamaviSaye dhAnyapalyavatpalyaH prAgudiSTaH sa vizeyo, yaH kimityAha-yo vistIrNaH, kiyadityAha-yojanamutsedhAnulakramaniSpannaM, vRttAkAratvAdayeNApi yojanamiti draSTavyaM, tacca yojanaM triguNaM savizeSa parirayeNa, bhramitimaGgIkRtya sarvasyApi vRttaparidheH kizcinyUnaSaDnAgAdhikatriguNatvAdasyApi palyasya kizcinyUnaSaDbhA(paM0 900)gAdhikAni trINi yojanAni paridhirbhavatItyarthaH, 'uviddhaM' udyo'pi tAvadeva yojanamevetyarthaH, AyAmaviSkambhAbhyAM pratyekamekayojanamAnaH uccatvenApi yojanapramANaH paridhinA tu kizcinyUnaSanAgAdhikayojanatrayamAno ya: palyaH sa iha palyopamaM vijJeya iti tAtparya // 19 // atha ayameva palyo yatsvarUpairvAlApraiH pUryate tadetanirUpayitumAha-egAhiye'tyAdi, ekenAhrA nirvRttA ekAhikyaH dvAbhyAM trimizcAhominiSpanA vyAhikyarUyAhikyazca tAsAmekAhikIdvyAhikIcyAhikInAmevaM caturAhikInAM yAvadutkarSataH saptarAtraprarUDhAnAM vAlAnAmevAtisUkSmatvAdaprakoTayo vAlAprakoTayastAsAM bhRto'sau palyo trAdhikriyate, tatra muNDite zirasyekenAhrA yAvatpramANA vAlAprakoTaya uttiSThanti tA ekAhikyaH dvAbhyAM tu yA uttiSThanti tA vyAhikyaH trimistu vyAhikyaH evaM yAvatsaptarAtraprarUDhAH saptarAtrikya iti, kathaM punastAsAM vAlAprakoTInAM bhRta ityAha-saMmRSTaH-AkarNa pUritaH saMnicitaH-pracayavizeSAnibiDIkRtaH, kiMbahunA, tathA kathaJcanApi bhRto'sau palyo yathA tAni vAlAprANi na vAyurapaharati nApi vahirdahati na ca teSu salilaM pravizya kothamApAdayati, taduktam-"te NaM vAlaggA no aggI DahejA no vAU harejA no salilaM kutthejA" [tAn vAlAgrAn nAgnirdahet na vAyuharet na salilaM kothayet ] ityAdi // 20 // tataH kimityAha-tatto' ityAdi, tato-yathoktavAlAprabhRtapalyAt samaye samaye-pratisamayamekaikasmin vAlApre'pahiyamANe yAvAn kAlo lagati, pratisamayaM vAlAprAkarSaNAdyAvatA kAlena sakalo'pi sa palyaH sarvAtmanA nilepo bhavatItyarthaH, tAvAn kAlo bAdaramuddhArapalyopamaM ityAvRttyA prathamAntatayAspyatra sambaddhyate, kiyAna punarasau kAla iti kathyatAmityAha-khalvavadhAraNe sakyeyA eva samayA asmin bAdare uddhArapalyopame bhavanti nAsaGkhyeyAH, vAlAgrANAmapyatra saGkhyAtatvAt teSAM ca pratisamayamekaikApahAre salayeyasyaiva samayarAzeH sadbhAvAditi // 21 // uktaM bAdaramuddhArapalyopamaM, atha kramaprAptameva sUkSmamuddhArapalyopamamamidhitsurAha-'ekeke tyAdi, ata:-sahajavAlAprabhRtapalyAdekaikaM loma-pUrvoktavAlApralakSaNaM asaGkhyeyAni khaNDAni yatra tadasayeyakhaNDamadRzyaM kRtvA, etaduktaM bhavati-pUrva vAlAprANi sahajAnyeva gRhItAni atra tu tAnyeva vAlAgrANi pratyekaM tAvadasatkalpanayA khaNDyante yAvadadRzyatAsvarUpAsayeyakhaNDarUpatAmekaikaM vAlA bhajata iti, tatpunarekaikaM vAlAprakhaNDaM dravyato'tyantavizuddhalocanazchadmasthaH puruSo yadatIva sUkSmaM pudgaladravyaM cakSuSA pazyati tadasoyabhAgamAtra, kSetratastu sUkSmapanakazarIraM yAvati kSetre'vagAhate tadasaGkhyeyaguNakSetrAvagAhi dravyapramANaM, tathA cAnuyogadvArasUtram-"tatya NaM egamege vAlagge asaMkhejjAiM khaMDAI kijai, te NaM vAlaggA diTThIogAhaNAo asaMkhejaibhAgamettAto suhumassa paNagajIvassa sarIrogAhaNAu asaMkhejaguNA" [ tatraikaikasya vAlAgrasyAsaMkhyeyAni khaNDAni kriyate tAni vAlAprANi dRSTyavagAhanAto'saMkhyeyabhAgamAtrANi sUkSmasya panakajIvasya zarIrAvagAhanAyA asaMkhyeyaguNAni] iti, vRddhAstu vyAcakSate-bAdaraparyAptapRthivIkAyazarIratulyamiti, tathA cAnuyogadvAramUlaTIkAkRdAha haribhadrasUriH-"bAdarapRthivIkAyikaparyAptazarIratulyAnyasaGkhyeyakhaNDAnI"ti vRddhavAdaH, evaM kRtvA tataH kiM vidheyamityatrocyate-tato'mISAM sarveSAmapi samacchedAnAM-parasparaM tulyakhaNDIkRtAnAM pratyekaM cAdyApyanantaprAdezikAnAmanantaparamANvAtmakAnAM tameva pUrvoktaM palyaM bibhRyA-buddhyA paripUrNa vidadhyAstvamiti // 22 // evaM ca tasmin bhRte yatkartavyaM tadAha-'tatto' ityAdi, tataH -sUkSmakhaNDIkRtAlAprabhRtapalyAtpratisamayamekaikasmin sUkSmavAlAprakhaNDe'pahiyamANe yAvAn kAlo lagati tAvatpramANaM sUkSmamuddhArapalyopamaM bhavatIti prAgvadatrApi sambandhaH, kiyAn punarasau kAlo bhavatItyAha-saGkhyeyA varSakoTyaH sUkSme uddhArapalyopame bhavantIti jJAtavyaM, vAlAprANAmiha pratyekamasaGkhyeyakhaNDAtmakatvAdekaikasyApi vAlAprasya sambandhinAM khaNDAnAmapahAre'saGkhyeyasamayarAziprApteH sarvavAlAprakhaNDAtmakApahAre bhavanyeva saGkhyAtA varSakoTyaH // 23 // atha bAdaramaddhApalyopamaM pratipAdayitumAha-vAse'tyAdi, tasminnevotsedhAgAlapramitayojanapramANAyAmaviSkambhodvedhe palye pUrvoktasahajabAdaravAlAprairnibhRtaM bhRte sati prati varSazatamekaikaM vAlApramapa 202
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ hiyate yAvatA kAlena sa palyo nipIkriyate tAvAn kAlo bAdaramaddhApalyopamaM vijJeyaM, tatra bAdare'ddhApalyopame saGkhyeyA varSakoDyo bhavantIti / / 24 // atha sUkSmamaddhApalyopamamAha-vAsase'tyAdi, sa eva palyaH prAgvadasatyeyakhaNDIkRtasUkSmavAlAprairAkarNa paripUrNaH kriyate, tato varSazate varSazate'tikrAnte satyekaikasUkSmavAlAprApahArato yAvatA kAlena sa palyaH sarvAtmanA rikto bhavati tAvAna kAlaH sUkSmamadApalyopamaM avaboddhavyaM, tatra ca sUkSme'ddhApalyopame bhavantyasayeyAni varSANi, asaGkhyeyA varSakoTayo bhavantItyarthaH // 25 // samprati bAdaraM sUkSmaM ca kSetrapalyopamamAha-'bAyare'tyAdi, bAdarANi ca sUkSmANi ca bAdarasUkSmANi pUrvoktapalyagatAni sahajAnyasaGkhyeyakhaNDIkRtAni ca yAni vAlAprANItyarthaH teSAmavagADhatvasambandhena sambandhi yadAkAzaM tatra ye kSetrapradezA-niraMzanabhovibhAgasvarUpAsteSAmanusamayaM-pratisamayamekaikApahAre kriyamANe yAvAn kAlo lagati tadAtmakaM yathAkramameva bAdaraM sUkSmaM ca kSetraM-kSetrapalyopamaM bhavati, iyamatra bhAvanA-sa evotsedhAGgulapramitayojanapramANaviSkambhAyAmAvagADhaH palyaH pUrvavadekAhorAtrayAvatsaptAhorAtraprarUdvairvAlAprairAkarNa nicito bhriyate, tatastairvAlAgrairye nabhaHpradezAH spRSTAste samaye samaye ekaikanabhaHpradezapratisamayApahAreNa yAvatA kAlena sarvAtmanA niSThAmupayAti tAvAn kAlavizeSo bAdaraM kSetrapalyopamaM, etaccAsayeyotsarpiNyavasarpiNImAnaM, yataH kSetrasyAtisUkSmatvenaikaikavAlAprAvagADhakSetrapradezAnAmapi pratisamayamekaikApahAre 'aMgulaasaMkhabhAge osappiNIo asaMkhejA' [ aGgulAsaMkhyeyabhAge avasapiNyo'saMkhyeyAH iti vacanAt asalyeyA utsarpiNyavasarpiNyo laganti, kiM punaH sarvavAlAprAvagADhakSetrapradeza eva pUrvoktaH palyaH pUrvavadekaikaM vAlApramasaGkhyeyakhaNDaM kRtvA tairAkarNa bhRto nicitazca tathA kriyate yathA manAgapi na tatrAmyAdikamAkrAmati, evaM bhRte tasmin palye ye AkAzapradezAstairvAlApraiH spRSTA ye ca na spRSTAste sarve'pyekaikasmin samaye ekaikAkAzapradezApahAreNa samudbhiyamANA yAvatA kAlena sarvAtmanA niSThAmupayAnti tAvAn kAlavizeSaH sUkSma kSetrapalyopamaM, idamapyasaGkhyeyotsarpiNyavasarpiNImAnameva kevalaM pUrvasmAdasaGkhyeyaguNaM, vAlApraspRSTanabhaHpradezebhyo'spRSTAnAmasaMkhyAtaguNatvAditi / nanu yairvAlAprairekAntato nicitamApUrite sati tasmin pasye vayAdikamapi sarvathA nAkAmati tatra kathaM tairvAlApraiH aspRSTA namaHpradezAH sambhAvyante ? yenocyate tairvAlAprairaspRSTA iti, atrocyate, vAlAgrebhyo'saGkhyeyakhaNDIkRtebhyo'pi nabhaHpradezAnAmatyantasUkSmatvAt , tathA cAtrArthe prazranirvacanarUpamanuyogadvArasUtraM-"tattha NaM coyage paNNavagamevaM vayAsI-atyi NaM tassa pallassAgAsappaesA je NaM tehiM vAlaggehiM aphunnA ?, haMtA atyi, jahA ko diluto?, se jahAnAmae ege palle siyA se NaM kohaMDANaM bharie tattha mAuliMgA pakkhittA tevi mAyA tattha NaM billA pakkhittA tevi mAyA tattha NaM AmalagA pakkhittA tevi mAyA tattha NaM badarA pakkhitvA tevi mAyA tattha NaM caNagA pakkhittA tevi mAyA, evameeNaM dihateNaM atthi NaM tassa pallassa AgAsappaesA jeNaM tehiM vAlaggehiM aNupphunnA" iti, [tatra codakaH prajJApakamevamavAdIt -santi tasya palyasyAkAzapradezA ye tairvAlAprairaspRSTAH ?, hanta santi, yathA ko dRSTAntaH ?, tadyathA nAma ekaH palyaH syAt sa kUSmANDaibhRtaH tatra mAtRliGgAni prakSiptAni tAni mAtAni tatra bilvAni prakSiptAni tAnyapi mAtAni tatrAmalakAni prakSiptAni tAnyapi mAtAni tatra badarANi prakSiptAni tAnyapi mAtAni tatra caNakAH prakSiptAste'pi mAtAH evamanena dRSTAntena santi tasya palyasyAkAzapradezA ye tairvAlAprairna spRSTAH] tadevamarvAgdRSTayo yadyapi yathoktapalye zuSirAbhAvato'spRSTanabhaHpradezAnna sambhAvayanti tathApi sUkSmANAmapi vAlAprANAM bAdaratvAdAkAzapradezAnAM punaratisUkSmatvAtsantyevAsaGkhyAtA aspRSTA nabhaHpradezAH, dRzyante ca nibiDatayA sambhAvyamAne'pi stambhAdau AsphAlivAnAM kIlikAnAM prabhUtAnAM tadantaH pravezaH na cAsau zuSiramantareNa bhavatIti / nanu yadyAkAzapradezA vAlApraiH spRSTA aspRSTAzca parigRhyante tataH kiM vAlApraiH prayojanaM ?, evaM prarUpaNA kriyatAM-utsedhAjulapramitayojanAyAmaviSkambhAvagADhe palye yAvanto nabhaHpradezA iti, satyametat , kevalamanena sUkSmapalyopamena dRSTivAde spRSTAspRSTabhedena dravyapramANaM kriyate, yathA yairvAlApraiH spRSTA nabha:pradezAsteSAM pratisamayamekaikanamaHpradezApahAreNa yat bAdarakSetrapalyopamaM tatpramANAnyetAni dravyANi, ye tu vAlApraiH spRSTA aspRSTA vA namaHpradezAsteSAM pratisamayamekaikanabhaHpradezApahAreNa yat sUkSmakSetrapalyopamaM tAvatpramANAnyetAni dravyANi, tato dRSTivAde vAlApraiH prayojanamiti tatprarUpaNA kriyate iti 158 // 26 // idAnIM 'ayara'tyekonaSaSTyadhikazatatamaM dvAramAha uddhArapallagANaM koDAkoDI bhavena dsgunniyaa| taM sAgarovamassa u ekkassa bhave parImANaM // 27 // jAvaio uddhAro aDhAibANa sAgarANa bhave / tAvaiA khalu loe havaMti dIvA samuddA ya // 28 // taha addhApallANaM koDAkoDI bhaveja dasaguNiyA / taM sAgarovamassa u parimANaM havai egassa // 29 // muhameNa u addhAsAgarassa mANeNa saghajIvANaM / kammaThiI kAyaThiI bhavahiI hoi nAyabA // 30 // iha khettapallagANaM koDAkoDI haveja dasaguNiyA / taM sAgarovamassa u ekassa bhave parImANaM // 31 // eeNa khesasAgarauvamANeNaM havija nAyavaM / puDhavidagaagaNimAru yahariyatasANaM ca parimANaM // 32 // 'uddhAre'tyAdigAthASaTuM, atimahattvasAmyAtsAgareNa-samudreNopamA yasya tatsAgaropamaM, tadapi tridhA-uddhArAddhAkSetrasAgaropamabhedAt , punarekaikaM dvidhA-bAdaraM sUkSmaM ca, vatra uddhArapalyayoH pUrvoktasvarUpayorbAdarasUkSmabhedaminnayoryA pratyeka koTIkoTirdazamirguNitA daza koTIkoTaya 203
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ ityarthaH tadetatpratyekamekasya bAdaroddhArasAgaropamasya sUkSmoddhArasAgaropamasya ca parimANaM bhavediti, dazabhirbAdaroddhArapalyopamakoTikoTibhirekaM bAdaroddhArasAgaropamaM bhavati, dazabhizca sUkSmoddhArapalyopamakoTikoTibhirekaM sUkSmoddhArasAgaropamaM bhavatItyarthaH // 27 // atha sUkSmoddhArasAgaropamasya prayojanamAha-'jAvaio' ityAdi, ardhatRtIyapramANAnAM vyAkhyAnAt sUkSmoddhArasAgaropamANAM paJcaviMzatipalyakoTikoTiSvityarthaH sUkSmavAlAgroddhAropalakSitaH samayarAzirityarthaH bhavet-jAyeta tAvanta eva loke dvIpAH samudrAzca bhavanti, etaduktaM bhavati -sArdhe sUkSmoddhArasAgaropamadvaye sUkSmoddhArapalyopamAnAM paJcaviMzatikoTikoTiSvityarthaH yAvanto vAlAproddhAraviSayAH samayA. bhavanti tAvatsaGkhyAstiryagloke dvIpasamudrA api sarve sambhavantItyarthaH, iha ca yadyapi sUtre sAmAnyenaivoktaM tathApi sUkSmoddhArasAgaropamasyaivedaM dvIpasamudrasaGkhyAnayanalakSaNaM prayojanamavaseyaM, 'eehiM suhumehiM uddhArapaliovamasAgarovamehiM dIvasamuddANaM uddhAro dhippaI [etAbhyAM sUkSmoddhArapalyopamasAgaropamAbhyAM dvIpasamudrANAmuddhAro gRhyate] iti vacanAt , bAdaroddhArasAgaropameNa tu na kimapi prayojanaM, kevalaM bAdare prarUpite sUkSmaprarUpaNA kramaniSpannatvAt sukhakartavyA sukhAvaseyA ca bhavatItyatastatprarUpaNAmAtraM kRtaM, evaM bAdarAddhAkSetrasAgaropamayorbAdarapalyopamatraye ca vAcyamiti // 28 // atha bAdaraM sUkSmaM cAddhAsAgaropamamAha-'tahe'tyAdi, tatheti samuccaye addhApalyopamayorbAdarasUkSmabhedabhinnayoryA pratyekaM koTikoTirdazabhirmuNitA daza koTikoTaya ityarthaH tadetatpratyekamekasya bAdarAddhAsAgaropamasya sUkSmAddhAsAgaropamasya ca pramANaM bhavet , bhAvArthastu uddhArasAgaropamavaditi // 29 // atha sUkSmAddhAsAgaropamaprayojanamAha-suhame'tyAdi, sUkSmeNAddhAsAgaropamasya mAnena-pramANena sarveSAM-nArakatiryagAdijIvAnAM karmasthitikAyasthitibhavasthitayo bhavanti jJAtavyAH, tatra karmaNAMjJAnAvaraNAdInAM sthitiH-avasthAnakAlastriMzatsAgaropamakoTIkoTyAdirUpaH karmasthitiH, kAyaH-pRthivyAdikAyo'trAbhipretaH, tatazcaikasmin kAye punaH punastatraivotpattyA sthitiH asaGkhyeyotsarpiNyavasarpiNyAtmikA kAyasthitiH bhavo-nArakAyekajIvasya vivakSitamekameva janma tatra sthitiH-AyuHkarmAnubhavanapariNatistrayastriMzatsAgaropamAdirUpA bhavasthitiH, etAH karmakAyabhavasthitayaH sUkSmAddhAsAgaropameNa pramIyante iti bhAvaH // 30 // atha bAdaraM sUkSmaM ca kSetrasAgaropamamAha-ihe'tyAdi, iha-asmin prakrame bAdarakSetrapalyopamAnAM dazamiH koTikoTibhirbAdaraM kSetrasAgaropamaM sUkSmakSetrapalyopamAnAM tu dazabhiH koTikoTibhiH sUkSma kSetrasAgaropamamiti tAtparyArthaH, akSarArthastu puurvvditi||3shaasuukssmkssetrsaagropmsy prayojanamAha-eteNe'tyAdi,etena-sUkSmakSetrasAgaropamasyaiva mAnena-pramANena jJAtavyaM, kimityAhaparimANaM-saGkhyAnaM, keSAM ?-pRthivyudakAgnivAyuvanaspatitrasajIvAnAM, etacca prAcuryeNa dRSTivAde pratipAditaM sakRdevAnyatra sUkSmoddhArAddhAkSetrapalyopamAnAmapyetAnyeva prayojanAni draSTavyAnIti 159 // 32 // idAnIM 'osappiNi'tti SaSTyadhikazatatamaM dvAramAha dasa koDAkoDIo addhAayarANa huMti punnAo / avasappiNIeN tIe bhAyA chacceva kAlassa // 33 // susamasusamA ya 1 susamA 2 taiyA puNa susamadussamA 3 hoi| dUsamasusama cautthI 4 dUsama 5 aidUsamA chaTThI 6 // 34 // susamasusamAe~ kAlo cattAri havaMti koddikoddiio| tinni susamAe~ kAlo dunni bhave susamadusamAe // 35 // ekA koDAkoDI bAyAlIsAe~ jA sahassehiM / vAsANa hoi UNA dUsamasusamAi so kAlo // 36 // aha dUsamAe~ kAlo vAsasa hassAI ekavIsaM tu / tAvaio ceva bhave kAlo aidUsamAevi // 37 // "dase'tyAdigAthApaJcakaM, avasarpati hIyamAnArakatayA avasarpayati vA''yuSkazarIrAdibhAvAna hApayatItyavasarpiNItasyAM, tarItumazakyAni prabhUtakAlataraNIyatvAdatarANi-sAgaropamANItyarthaHsUkSmAddhAsAgaropamANAM sampUrNA daza koTIkoTyo bhavanti, sUkSmAddhAsAgaropamANAM dazamiH koTIkoTIminiSpanno'vasarpiNIlakSaNaH kAla vizeSo'vagantavya iti tAtparyArthaH, tasyAM cAvasarpiNyAM kAlasya bhAgA-vicchedAH suSamasuSamAdayaH SaDeva bhavanti // 33 // tAnevAha-'susame'tyAdi, zobhanAH samAH-varSANyasyAmiti suSamA atyantaM suSamA suSamAsuSamA, sarvathA duSSamAnubhAvarahita ekAntasuSamArUpo'vasarpiNyAH prathamo bhAgaH, dvitIyA suSamA tRtIyA punaH suSamaduSSamA bhavati, duSTAH samA asyAM sA duSSamA suSamA cAsau duSSamA ca suSamaduSSamA, suSamAnubhAvabahulA alpaduSSamAnubhAvetyarthaH, caturthI duSSamasuSamA, duSSamA cAsau suSamA ca duSSamasuSamA, duSSamAnubhAvabahulA alpasuSamAnubhAvetyarthaH, paJcamI duSamA, SaSThI tvatizayena duSSamA atiduSSamA, sarvathA suSamAnubhAvarahitA duSSamaduSSametyarthaH / / 34 // athaiteSAmeva suSamasuSamAdInAM SaNNAmarakANAM pramANamAha-susamasumeM'tyAdi, suSamasuSamAyAM kAla:-kAlapramANaM sAgaropamANAM catasraH koTikoTayo bhavanti, suSamAyAM tisraH sAgaropamakoTikoTayaH, suSamaduSSamAyAM dve sAgaropamakoTikoTyau, ekA-ekasayA sAgaropamakoTikoTirdvicatvAriMzatA varSANAM sahasrairyA nyUnA bhavati sa duSSamasuSamAyAH kAlo, dvicatvAriMzadvarSasahasranyUnaikasAgaropamakoTikoTipramANA duSSamasuSametyarthaH, atha duSSamAyAM kAlapramANamekaviMzativarSasahasrANi tAvAneva ca-duSSamApramANa eva bhavet kAlaH atiduSSamAyAmapi, ekaviMzativarSasahasrapramANA duSSamaduSSamApi bhavatIti bhAvaH, asyAM cAvasarpiNyAM zarIrocchrayAyuSkakalpavRkSAdizubhabhAvAnAM parato'nantaguNA parihAniH, tathAhi-suSamasuSamAyAM manuSyANAM gavyUtatritayaM zarIrocchrayaH trINi ca palyopamAnyAyuH zubhapariNAmo'pi kalpavRkSAdiranekaH, suSamAyAM dve gavyUte dve ca palyopame kalpapAdapAdipariNAmazca zubho hInataraH, suSamaduSSamAyAmekaM gavyUtaM eka palyopamaM hInatamazca kalpavRkSAdipariNAmaH, duSamasuSamAyAM paJca 204
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhanuHzataprabhRti saptahastAntaM tanumAnamAyurapi pUrvakoTipramANaM parihInazca kalpavRkSAdipariNAmaH, duSSamAyAmaniyataM dehamAnamAyurapyaniyataM varSazatAdarvAk paryante viMzativarSANi paramAyuH zarIrocchrayo hastadvayaM auSadhivIryaparihANizvAnantaguNA, atiduSSamAyAmapyaniyataM zarIrocchrayAdi sarva paryante tu hastapramANaM vapuH SoDaza varSANi paramAyurniravazeSauSadhiparihAnizceti, evamanyadapyetatsvarUpaM samayAt samavaseyamiti 160 // 35 // 36 // 37 // idAnIM 'ussappiNi'tti ekaSaSTyadhikazatatamaM dvAramAha avasappiNIva bhAgA havaMti ussappiNIivi cha ee / paDilomA parivADI navari vibhAesu nAyacA / / 38 // 'avasappiNI'tyAdi, utsarpati-vardhate'rakApekSayA utsarpayati vA-bhAvAnAyuSkAdIna vardhayatItyutsarpiNI, asyAmapyeta evAvasarpiNyA: sambandhinaH suSamasupamAdayo SaT kAlavibhAgA bhavanti, navaraM-kevalaM vibhAgeSu-arakeSu pratilomA-viparItA paripATI-AnupUrvI jJAtavyA, ayamartha:-avasarpiNyAM suSamasuSamAdyA duSSamaduSSamAntAH SaDarakA uktAH utsarpiNyAM tu duSSamaduSSamAdyAH suSamasuSamApayantAH SaDarakA bhavantIti, tadevaM viMzatisUkSmAddhAsAgaropamakoTIkoTIpramANadvAdazArakametadavasarpiNyutsarpiNyoH kAlacakraM paJcasu bharatedhvaravateSu ca pazcasvanAdyantaM parivartate, yathA'horAtre vAsaro rajanI vA na zakyate nirUpayitumAditvenAntatvena vA anAditvAdahorAtracakrapravRttestathedamapIti 161 // 38 // idAnIM 'dabe khette kaale| bhAve poggalapariyaTTo'tti dviSaSTyadhikazatatamaM dvAramAha osappiNI aNaMtA poggalapariyahao muNeyavo / te'NaMtA tIyaddhA aNAgayaddhA aNaMtaguNA // 39 // poggalapariyaho iha davAicaudhiho muNeyako / thUleyarabheehiM jaha hoi tahA nisAmeha // 40 // orAlaviuvAteyakammabhAsANapANamaNaehiM / phAsevi sabapoggala mukA aha baayrprho||41|| ahava imo davAI orAlaviudhateyakammehiM / nIsesadaragahaNaMmi bAyaro hoi priyho||42|| dadhe suhumaparaho jAhe egeNa aha sarIreNaM / phAsevi sabapoggala aNukkameNaM naNu gaNijjA // 43 // logAgAsapaesA jayA maraMteNa ettha jIveNaM / puTTA kamukkameNaM khettaparaho bhave thUlo // 44 // jIvo jaiyA ege khettapaesaMmi ahigae marai / puNaravi tassANaMtari bIyapaesaMmi jai marae // 45 // evaM taratamajogeNa sabakhettaMmi jai mao hoi / suhumo khettaparaho aNukrameNaM naNu gaNejA // 46 // osappiNIeN samayA jAvaiyA te ya niyayamaraNeNaM / puTThA kamukameNaM kAlaparaho bhave thuulo||47|| suhumo puNa osappiNI paDhame samayaMmi jai mao hoi| puNaravi tassANaMtarabIe samayaMmi jai marada // 48 // evaM taratamajoeNa sabasamaesu ceva eesuN| jai kuNai pANacAyaM aNukrameNaM naNu gaNijjA // 49 // egasamayaMmi loe suhumAgaNijiyA u je u pavisaMti / te DhuMta'saMkhaloyappaesatullA asaMkhejjA // 50 // tatto asaMkhaguNiyA agaNikAyA u tesi kAyaThiI / tatto saMjamaaNubhAgabaMdhaThANANi'saMkhANi // 51 // tANi marateNa jayA puTThANi kamuphameNa savANi / bhAvaMmi pAyaro so suhumo ya kameNa boddhayo // 52 // 'osappI'tyAdi gAthAcaturdazakaM, avasarpiNIgrahaNenotsarpiNyapyupalakSyate, tato'yamarthaH-avasarpiNyutsarpiNyo'nantA militAHsamuditAH pudgalaparAvarto jJAtavyaH, te ca pudgalaparAvartA anantA atItAddhA, anantapudgalaparAvartAtmako'tItaH kAla ityarthaH, atItAddhApekSayA cAnantaguNo'nAgatAddhA bhaviSyatkAla ityarthaH, nanu bhagavatyAM 'aNAgayaddhA NaM tIyaddhAo samayAhiya'tti sUtre'nAgatakAlo'tItakAlAtsamayAdhika uktaH, tathAhi-"atItAnAgatau kAlAvanAditvAnantatvAbhyAM tulyau, tayozca madhye bhagavataHpraznasamayo vartate, sa cAvinaSTatvenAtIte na pravizatItya vinaSTasAdhAdanAgate kSiptaH, tato'tItakAlAdanAgatAddhA samayAdhiko bhavatI"ti, iha punaratItAddhAto'nAgatAddhA'nantaguNA'mihitA tatkathaM na virodhaH?, atrocyate, yathA anAgatAddhAyA anto nAsti evamatItAddhAyA AdirityubhayorapyantAbhAvamAtreNa tatra tulyatvaM vivakSitamiti na doSaH, yadi ca atItAnAgatAddhe vartamAnasamaye same syAtAM tataH samayAtikrame'nAgatAddhA samayenonA syAt tato vyAdimiH samayaiH, evaM ca samatvaM nAsti, tasmAdatItAddhAyAH sakAzAdanAgatAddhA'nantaguNeti sthitaM, ata evAnantenApi kAlena gatena nAsau kSIyata iti, vartamAnakasamayarUpA vartamAnAddhA'pyasti, sA ca sUkSmatvAnneha pRthakpratipAditeti // 39 // pudgalaparAvartabhedAnamidhAtumAha-poggale'tyAdi, iha-asmin pAramezvarapravacane pudgalaparAvartI dravyAdito-dravyakSetrakAlabhAvabhedatazcaturvidhaHcatuSpakAro jJAtavyaH, tadyathA-dravyapudgalaparAvartaH kSetrapudgalaparAvartaH kAlapudgalaparAvartI bhAvapudgalaparAvartazca, punarapyekaikaH pudgalaparAvartaH sthUletarabhedAbhyAM-bAdarasUkSmatvabhedena dvidhA-bAdaraH sUkSmazca, sa ca yathA bhavati tathA nizamayata-zRNuteti // 40 // tatra bAdaradravyapudgalaparAvartamAha-orAle'tyAdi, ekena jantunA vikaTAM bhavATavI paryaTatA ananteSu bhaveSu audArikavaikriyataijasakArmaNabhASA''naprANamanolakSaNapadArthasaptakarUpatayA caturdazarajjvAtmakalokavartinaH sarve'pi pudgalAH spRSTvA-paribhujya yAvatA kAlena muktA bhavanti eSa bAdaradravyapudgalaparAvartaH, kimuktaM bhavati?-yAvatA kAlenaikena jIvena sarve'pi jagadartinaH paramANavo yathAyogamau 205
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ dArikAdisaptakasvabhAvatvena paribhujya 2 parityaktAstAvAn kAlavizeSo bAdaradravyapudgalaparAvartaH, AhArakazarIraM cotkRSTato'pyekajIvasya vAracatuSTayameva sambhavati tatastasya pudgalaparAvarta pratyanupayogAnna grahaNaM kRtamiti // 41 // atha matAntareNa dravyapudgalaparAvartamAha'ahave'tyAdi, athavA-anyeSAmAcAryANAM matenaudArikavaikriyataijasakArmaNazarIracatuSTayarUpatayA niHzeSadravyagrahaNe-ekajIvena sarvalokapudgalAnAM paribhujya 2 parityajane'yaM bAdaraH-sthUlaH pudgalaparAvarto bhavati, kiMviziSTaH ?-dravyAdiH, dravyazabda Adiryasya pudgalaparAvatasya sa dravyAdiH, dravyapudgalaparAvarta ityarthaH // 42 // sUkSma dravyapudgalaparAvartamAha-'do' ityAdi, atha dravye-dravyaviSayaH sUkSmaH puralaparAvarto bhavati yathA audArikAdizarIrANAmekena-anyatamena zarIreNa eko jIvaH saMsAre paribhraman sarvAnapi pudgalAn spRSTavAparibhujya 2 muzcati, iyamatra bhAvanA-yAvatA kAlena sarve'pi lokAkAzabhAvinaH paramANava audArikAdyanyatamaikavivakSitazarIrarUpatayA paribhujya 2 niSThAM nIyante tAvAn kAlavizeSaH sUkSmadravyapudgalaparAvartaH, pudgalAnAM-paramANUnAmaudArikAdirUpatayA vivakSitaikazarIrarUpatayA vA sAmastyena parAvartaH-pariNamanaM yAvati kAle sa tAvAn kAlaH pudgalaparAvataH, idaM ca zabdasya vyutpattinimittaM, anena ca vyutpattinimittena svaikArthasamavAyipravRttinimittamanantotsarpiNyavasarpiNImAnasvarUpaM lakSyate, tena kSetrapudgalaparAvarcAdau pudgalaparAvartanAbhAve'pi pravRttinimittasyAnantotsarpiNyavasarpiNImAnasvarUpasya vidyamAnatvAtpudgalaparAvartazabdaH pravartamAno na viruddhyate, yathA gozabdaH pUrva gamane vyutpAditaH, tena ca gamanena vyutpattinimittena skhaikArthasamavAyikhurakakudalAGkalasAnAdimattvarUpaM pravRttinimitcamupalakSyate, tato gamanarahite'pi gopiNDe pravRttinimittasadbhAvAdgozabdaH pravartate iti, 'aNukkameNaM naNu gaNeja'tti etAMzca pudgalAn anukrameNa-vivakSitaikazarIraspRSTatArUpayA paripATyA nanu-nizcitaM gaNayet, idamatra tAtparya etasmin sUkSme dravyapudgalaparAvarte vivakSitaikazarIravyatirekeNAnyazarIratayA ye paribhujya 2 parityajyante te na gaNyante, kintu prabhUte'pi kAle gate sati ye ca vivakSitaikazarIrarUpatayA pariNamyante ta eva paramANavo gaNyanta iti, prathamapakSAbhiprAyeNa tu audArikAdisaptakamadhyAdanyatamenaikena kenacityUvaoNktirItyA sarvapudgalasparzane sUkSmapudgalaparAvarto bhavatIti // 43 // atha bAdarakSetrapudgalaparAvartamAha-loge'tyAdi, lokasya-caturdazarajjvAtmakasyAkAzapradezA-nirvibhAgA nabhobhAgA yadA mriyamANenAtra-jagati jIvena spRSTA-vyAptAH krameNa-tadanantarabhAvalakSaNenokrameNa vA-ardavitardamaraNAkrAntakSetrapradezarUpeNa tadA kSetrapudgalaparAvarto bhavet sthUlo-bAdaraH, kimuktaM bhavati?-yAvatA kAlenaikena jIvena krameNa utkrameNa vA yatra tatra mriyamANena sarve'pi lokAkAzapradezA maraNe saMspRSTAH kriyante sa tAvAn kAlavizeSo bAdaraH kssetrpudglpraavrtH||44|| samprati sUkSmakSetrapudgalaparAvartamAha-'jIvo' ityAdigAthAdvayaM, ekaH kazcijanturanantabhavabhramaNaparo yadA ekasmin kSetrapradeze'dhigate-prApte sati, tatra sthita ityarthaH, kalpanayA na paramArthena, asaGkhyAtapradezAvagADhavAjIvasya, mriyate-prANAna parityajatipunarapi tasya-prathamamaraNaspRSTapradezasyAnantare-avyavahite dvitIye pradeze yadi mriyate punarapyanantare tRtIye pradeze yadi mriyate, evaM tara, tamayogena-anantarAnantarapradezamaraNalAbhalakSaNena sarvasminnapi kSetre-lokAkAze mRto bhavati tadA sUkSmaH kSetrapudgalaparAvarto jJeyaH, atra ca kSetrapradezAn anukrameNaiva-prathamapradezAnubaddhapradezaparamparAparipATyaiva gaNayet, na punaH pUrvaspRSTAn vyavahitAn vA pradezAn gaNayet, iyamatra bhAvanA-yadyapi jIvasyAvagAhanA jaghanyA'pyasaGkhyeyapradezAtmikA bhavati tathApi vivakSite kasmiMzciddeze mriyamANasya vivakSitaH kazcidekaH pradezo'vadhibhUto vivakSyate, tatastasmAtpradezAdanyatra pradezAntare ye nabhaHpradezA maraNena vyApyante te na gaNyante, kintvanante'pi kAle gate sati vivakSitAtpradezAdanantaro yaH pradezo maraNena vyApto bhavati sa gaNyate, tasmAdapyanantaro yaH pradezo maraNe vyAptaH sa gaNyate, evamAnantaryaparamparayA yAvatA kAlena sarvalokAkAzapradezA maraNena spRSTA bhavanti tAvAn kAlavizeSaH sUkSmakSetrapudgalaparAvartaH, anye tu vyAcakSate-yeSvAkAzapradezeSvavagADho jIvo mRtaste sarve'pyAkAzapradezA gaNyante, na punastanmadhyavartI vivakSitaH kazcideka evAkAzapradeza iti // 45 // 46 // atha bAdaraM kAlapudgalaparAvartamAha-'osappI'tyAdi, avasarpiNyA upalakSaNatvAdutsarpiNyAzca yAvantaH samayAH-paramasUkSmAH kAlavibhAgAste yadA ekajIvena nijamaraNena krameNotkrameNa vA spRSTA bhavanti tadA kAlapudgalaparAvatoM bhavet sthUlaH, ayamarthaH-yAvatA kAlenaiko jIvaH sarvAnapyavasarpiNyutsarpiNIsamayAn krameNotkrameNa vA maraNena vyAptAm karoti tAvAn kAlavizeSo bAdaraH kAlapudgalaparAvartaH // 47 / / sUkSmaM kAlapudgalaparAvartamAha-'suhumo' ityAdigAthAdvayaM, sUkSmaH punaH kAlapudgalaparAvarto bhavati, tadyathA-ekaH kazcijjIvo'vasarpiNyAH prathame samaye yadi mRto bhavati punarapi tasyAvasarpiNIprathamasamayasyAnantare dvitIye samaye yadi mriyate, evaM taratamayogena-anantarAnantarasamayamaraNalAbhalakSaNena eteSu sarveSvapyavasarpiNyutsarpiNIsambandhiSu samayeSu yadi prANaparityAgaM karoti tadA sUkSmaH kAlapudgalaparAvarto bhavati, ihApi samayAna anukrameNaiva-prathamasamayAnugatasamayaparamparAparipATyaiva gaNayet, na pumaH pUrvaspRSTAn vyavahitAn vA samayAn gaNayediti, atrApIyaM bhAvanA-ihAvasarpiNIprathamasamaye kazcijjIvo mRtyumupagataH, tato yadi samayonaviMzatisAgaropamakoTIkoTImiratikrAntAmibhUyo'pi sa janturavasarpiNIdvitIyasamaye mriyate tadA sa dvitIyaH samayo maraNaspRSTo gaNyate, zeSAstu samayA maraNaspRSTA api santo na gaNyante, yadi punastasminnavasarpiNIdvitIyasamaye na mriyate kintu samayAntare tadA so'pi na gRhyate, kintvanantAsvavasarpiNyutsarpiNISu gatAsu yadA'vasarpiNIdvitIyasamaye eva mariSyati tadA sa samayo gaNyate, evamAnantaryaprakAreNa yAvatA kAlena sarve'pyutsarpiNyavasarpiNIsamayA maraNavyAtA bhavanti tAvAn kAlavizeSa: 206
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUkSmaH kAlapudgalaparAvartaH // 48 // 49 // sAmprataM dvividhamapi bhAvapudgalaparAvarta vivakSuH prathamaM tAvadanubhAgabandhasthAnaparimANamAha -'egasamayaMmI'tyAdigAthAdvayaM, loke iha-jagati ekasmin samaye ye pRthivIkAyikAdayo jIvAH 'suhamAgaNijiyA utti saptamyarthatvAtprathamAyAH sUkSmAgnijIveSu-sUkSmanAmakarmodayavartiSu tejaskAyikajIveSu pravizanti-utpadyante te bhavantyasaGkhyeyAH, asaGkhyeyatvamevAha-asaGkhyeyalokapradezatulyA:-asoyalokAkAzapradezarAzipramANAH, iha ca vijAtIyajIvAnAM jAtyantaratayotpattiH praveza ucyate, itthameva prajJaptI pravezanakazabdArthasya vyAkhyAtatvAt , tataste jIvAH pRthivyAdibhyo'nyakAyebhyo bAdaratejaskAyebhyazca sUkSmatejaskAyatayotpadyante te iha gRhyante,ye punaH pUrvamutpannAH(sUkSma)stejaskAyikAH punarmRtvA tenaiva paryAyeNotpadyante te na gRhyate, teSAM pUrvameva praviSTatvAt , tataH sarvastokA ekasamayasamutpannasUkSmAgnikAyikAH, 'tatto'tti tataH-tebhyaH ekasamayotpannasUkSmAgnikAyikebhyo'saGkhyaguNitA-asatyeyaguNA agnikAyAH pUrvotpannAH sarve'pi sUkSmAgnikAyikajIvAH, kathamiti ceducyate-ekaH sUkSmAgnikAyiko jIvaH samutpanno'ntarmuhUrta jIvati, etAvanmAtrAyuSkatvAtteSAM, tasmiMzcAntarmuhUrte ye samayAsteSu pratyekamasaGkhyeyalokAkAzapradezapramANAH sUkSmAgnikAyikAH samutpadhante, ataH siddhamekasamayotpannasUkSmAgnikAyikebhyaH sarveSAM pUrvotpannasUkSmAgnikAyikAnAmasaGkhyeyaguNatvaM, tebhyo'pi sarvasUkSmAnikAyikebhyasteSAmeva pratyekaM kAyasthiti:-punaH punastatraiva kAye samutpattilakSaNA'saGkhyAtaguNA, ekaikasyApi sUkSmAgnikAyikasyAsayeyotsarpiNyavasarpiNIpramANAyAH kAyasthiterutkarSataH pratipAditatvAditi, tasyA api kAyasthiteH sakAzAtsaMyamasthAnAnyanubhAgabandhasthAnAni ca pratyekamasoyaguNAni, kAyasthitAva saGkhyeyaguNAnAM sthitibandhAnAM bhAvAt , ekaikasmiMzca sthitibandhe'saGkhyeyAnAmanubhAgabandhasthAnAnAM sadbhAvAditi, saMyamasthAnAnyapyanubhAgabandhasthAnastulyAnyeveti teSAmupAdAnaM, tatsvarUpaM cApre vakSyAmaH / athAnubhAgabandhasthAnAnIti kaH zabdArthaH ?, ucyate, tiSThatyasmin jIva iti sthAnaM, anubhAgabandhasya sthAnamanubhAgabandhasthAnaM, ekena kASAyikeNAdhyavasAyena gRhItAnAM karmapudgalAnAM vivakSitakasamayabaddharasasamudAyaparimANamityarthaH, tAni cAnubhAgabandhasthAnAnyasaGkhyeyalokAkAzapradezapramANAni, teSAM cAnubhAgabandhasthAnAnAM niSpAdakA ye kaSAyodayarUpA adhyavasAyavizeSAste'pyanubhAgabandhasthAnAnItyucyante, kAraNe kAryopacArAt , te'pi cAnubhAgabandhAdhyavasAyA asaGkhyeyalokAkAzapradezapramANA iti // 50 // 51 / / atha bAdaraM sUkSmaM ca bhAvapudgalaparAvartamAha'tANI'tyAdi, tAni-anubhAgabandhAdhyavasAyasthAnAni sarvANyapyasayeyalokAkAzapradezapramANAni mriyamANena yadA jIvenaikena krameNaAnantaryeNotkrameNa ca-pAramparyeNa spRSTAni bhavanti eSa bAdarabhAvapudgalaparAvartaH, kimuktaM bhavati ?-yAvatA kAlena krameNotkrameNa vA sarveSvapyanubhAgabandhAdhyavasAyeSu vartamAno mRto bhavati tAvAn kAlo bAdarabhAvapudgalaparAvartaH, sUkSmaH punaH bhAvapudgalaparAvarto voddhavyo yadA krameNa-paripATyA sarvANyapyanubhAgabandhAdhyavasAyasthAnAni spRSTAni bhavanti, iyamatra bhAvanA-kazcijjantuH sarvajaghanye kaSAyodayarUpe'dhyavasAye vartamAno mRtastato yadi sa eva janturanante'pi kAle gate sati prathamAdanantare dvitIye'dhyavasAyasthAne vartamAno mriyate tadA tanmaraNaM gaNyate na zeSANyutkramabhAvInyanantAnyapi maraNAni, tataH kAlAntare bhUyo'pi yadi dvitIyasmAdanantare tRtIye'dhyavasAyasthAne vartamAno mriyate tadA tRtIyaM maraNaM gaNyate na zeSANyapAntarAlabhAvInyanantAnyapi maraNAni, evaM krameNa sarvANyanubhAgabandhAdhyavasAyasthAnAni yAvatA kAlena maraNena spRSTAni bhavanti tAvAn kAlavizeSaH sUkSmabhAvapudgalaparAvartaH / iha ca bAdare prarUpite sati sUkSmaH sukhenaiva ziSyaiH samadhigamyate iti bAdarapudgalaparAvartaprarUpaNA kriyate, na punaH ko'pi bAdarapudgalaparAvartaH kacidapi siddhAntapradeze prayojanavAnupalabhyata iti, tathA sUkSmANAmapi caturNA pudgalaparAvartAnAM madhye jIvAbhigamAdau pudgalaparAvataH kSetrato bAhulyena gRhItaH, kSetrato mArgaNAyAM tasyopAdAnAt , tathA ca tatsUtra-je se sAie sapajjavasie micchAdihI se jahaneNaM aMtomuhuttaM ukoseNaM aNaMtaM kAlaM, aNaMtAo usappiNIosappiNIo kAlao, khettao avaDaM poggalapariyaTTa desUNa mityAdi [yaH sa sAdisaparyavasito mithyAdRSTiH sa jaghanyenAntarmuhUrttamutkaSTenAnantaM kAlaM, anantA utsarpiNyavasarpiNyaH kAlataH kSetrato'pArdha pudgalaparAvartta dezonaM ] tato'nyatrApi yatra vizeSanirdezo nAsti tatra pudgalaparAvartagrahaNe kSetrapudgalaparAvoM gRhyate iti sambhAvyate, tattvaM tu bahuzrutA eva vidantIti 162 / / 52 // idAnIM 'pannarasa kammabhUmIutti triSaSTyadhikazatatamaM dvAramAha bharahAi 5videhAI 5 eravayAiMca5paMca patteyaM bhannati kammabhUmI dhammajoggA u pnnrs||53|| bharatAni 'videhAIti mahAvidehA airavatAni ca pratyekaM paJca paJca bhaNyante paJcadaza karmabhUmayaH, etAsAmeva svarUpamAha-dharmasyazrutacAritrarUpasya yogyA-ucitAstadanuSThAnasya tatraiva sambhavAt , ayamarthaH-karma-kRSivANijyAdi mokSAnuSThAnaM vA tatpradhAnA bhUmayaH karmabhUmayaH tAzca paJcadaza bhavanti, tadyathA-ekaM bharatakSetra jambUdvIpe dve dhAtakIkhaNDe dve ca puSkaravaradvI mahAvidehA airavatAni ca pratyekaM paJca paJceti 163 / / 53 // idAnIM 'akammabhUmIo tIsa'tti catuHSaSTyadhikazatatamaM dvAramAha hemavayaM 1 harivAsaM 2 devakurU 3 taha ya uttarakurUvi 4 / rammaya 5 erannavayaM 6 iya chanbhUmI u paMcaguNA // 54 // eyA akammabhUmIu tIsa sayA jualadhammajaNaThANaM / dasavihakappamahahumasa mutthabhogA psiddhaao||55|| 'hemavaya'mityAdigAthAdvayaM, haimavataM harivarSa devakuravastathA uttarakuravo ramyakamairaNyavataM cetyetAH SaDjhUmayaH paJcamirguNitAtriMzadaka 207
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ mANo yathoktakarmavikalA bhUmayo'karmabhUmayo bhavanti, SaNNAM pazcAnAM triMzatsaGkhyAtmakatvAt , etAzca sarvA api sadA-sarvakAlaM yugaladhArmikajanAnAM sthAnaM-AzrayaH, yugaladhArmikA eva naratiryazcastatra vasantIti bhAvaH, tathA dazavidhA ye kalpamahAdrumA vakSyamANasvarUpAstatsamutthena-tadutpannena bhogena-annapAnavasanAlaGkArAdinA prasiddhA:-prakhyAtA iti 164 // 54 // 55 // sAmprataM 'aTTamaya'ti pazcapazyadhikazatatamaM dvAramAha jAi 1 kula 2rUva 3 bala 4 suya 5 tava 6 lAbhi 7 ssariya 8 aha mymtto| eyAI ciya baMdhai asuhAI bahuM ca saMsAre // 56 // jAtikularUpabalazrutatapolAmaizvaryasvarUpairaSTamirmadaiH-amimAnairmatta:-paravazaH prANI etAnyeva-jAtyAdInyazubhAni-hInAni banAtiarjayati bahuMca-prabhUtaM kAlaM yAvadasmin saMsAre paribhramatIti zeSaH, ayamartha:-jAtimadaM vidadhAno janturanyajanmani tAmeva jAti hInAM labhate vikaTAM ca bhavATavI paryaTatIti, evamapre'pi bhAvanA kAryA, tatra jAti:-mAtRkI viprAdikA vA kulaM-paitRkamupAdikaM vA rUpaM-zarIrasaundarya balaM-sAmarthya zrutaM-anekazAstrAvabodhaH tapaH-anazanAdi lAbha:-abhilaSitavastuprAptiH aizvarya ca-prabhutvamiti, 165 // 56 // idAnIM 'dunni sayA teyAlA bheyA pANAivAyassa // ' iti SaSaSTyadhikazatatamaM dvAramAha bhU 1 jala 2 jalaNA 3 nila 4 vaNa 5 bi 6ti 7 cau 8paMciMdiehiM 9 nava jIvA / maNavayaNakAya 3 guNiyA havaMti te sattavIsaMti // 57 // ekkAsII sA karaNakAraNANumaitADiyA hoi / saciya tikAlaguNiyA dunni sayA hoMti teyAlA (243) // 58 // bhUH-pRthvI jalaM-ApaH jvalana:-agniH anilo-vAyuH vanaspatayaH-pratItAH dvIndriyatrIndriyacaturindriyapaJcendriyAzcetyetairmedaina novacanakAyalakSaNekhibhiH karaNeguNitAH saptaviMzatirbhavanti, tathA sA-saptaviMzatiH karaNakAraNAnumatimistADitA-guNitA ekAzItirbhavati, saivaikAzItiratItavartamAnabhaviSyallakSaNainimiH kAlairguNitA dve zate tricatvAriMzadadhike bhavataH, ayamatra bhAvArtha:-pRthivyAdInAM navAnAmapi jIvAnAM manasA vacanena kAyena ca pratyekaM vadhasya sambhavAt saptaviMzatirbhedAH, tatrApi pRthijyAdivadhaM manaHprabhRtIbhiH kazcitsvayaM karoti kazcidanyena kArayati kazcitpunaranyaM kurvantamanumanyate iti pratyekaM karaNakAraNAnumatisambhavenaikAzItirbhedAH, te ca pratyekaM kAlatraye'pi sambhavantIti dve zate tricatvAriMzadadhike prANAtipAtabhedA iti 166 // 57 // 58 // samprati 'pariNAmANaM adbhuttarasayaMti saptaSaSyadhikazatatamaM dvAramAha saMkappAitieNaM 3 maNamAIhiM 3 taheva karaNehiMzakohAicaukkeNaM 4 pariNAmeTThottarasayaM ca // 19 // saMkappo saMraMbho 1 paritAvakaro bhave samAraMbho 2|aarNbho 3 uddavao suddhanayANaM ca sdhesiN||6|| iha saGkalpazabdena saMrambha upalakSyate paryAyatvAt , AdizabdAtsamArambhArambhaparigrahaH, tato vakSyamANasvarUpAH saMrambhasamArambhArambhAtrayo manovacanakAyairguNyante jAtA nava, vathA 'karaNehiM ti bahuvacananirdezAtkAraNAnumatiparigrahaH, tataH pUrvokkA nava karaNakAraNAnumatitrikeNa guNyante jAtAH saptaviMzatiH, sA'pi krodhAdicatuSkeNa-krodhamAnamAyAlobhalakSaNaizcaturbhiH kaSAyairguNyate jAtaM 'pariNAme paSThIsaptamyorartha pratyabhedAt pariNAmAnA-cittAdipariNativizeSANAmaSTottaraM zavamiti, idamatra tAtparya-udbhUtakrodhapariNAma AtmA karoti svayaM kAyena saMrambhamityeko vikalpaH, tathA AvirbhUtamAnapariNAma AtmA svayaM karoti kAyena saMrambhamiti dvitIyaH, tathA samupajAvamAyApariNatirAtmA svayaM karoti kAyena saMrambhamiti tRtIyaH, tathA lobhakaSAyagrasta AtmA karoti svayaM kAyena saMrambhamiti caturthaH, evaM kRtena catvAro vikalpAH kAritena catvAraH anumatyA'pi catvAraH ete dvAdaza kAyena labdhAH, tathA vacasA dvAdaza mana-. sA'pi dvAdaza, ete SaTtriMzatsaMrambhaNa labdhAH tathA samArambheNApi SaTtriMzat tathA ArambheNApi patriMzadityevamaSTottaraM pariNAmazataM bhavatIti // 59 / / atha saGkalpAdInAmeva svarUpamAha prANAtipAtaM karomIti yaH saGkalpa:-adhyavasAyaH sa saMrambhaH, yaH punaH parasya paritApakara:-pIDAvidhAyI vyApAraH sa samArambhaH, apadrAvayato-jIvitAtparaM vyaparopayato vyApAra ArambhaH, etacca saMrambhAditritayaM sarveSAmapi zuddhanayAnAM sammataM, ayamarthaH-iha naigamasasanhavyavahAraRjusUtrazabdasamabhirUdvaivaMbhUtalakSaNAH sapta nayAH, tatra zuddherantarbhUtakAritArthatvAt zodhayaMti karmamalinaM jIvamiti zuddhA:negamasaGghahavyavahArarUpAtrayaH, te hi anuyAyidravyAbhyupagamaparAH, tato bhavAntare'pi kRtakarmaphalopabhogopapatteH saddharmadezanAdau pravRttiyogato bhavati tAttvikI zuddhistasmAtta eva zuddhAH, RjusUtrazabdasamamirUdvaivaMbhUtakharUpAstu catvAro nayA azuddhAH, te hi paryAyamAtramabhyupagacchanti paryAyANAM parasparamAtyantikaM bhedaM ca, evaM ca sati kRtavipraNAzAdidoSaprasaGgaH, tathAhi-manuSyeNa kRtaM karma kila devo bhuGkte, manuSyAvasthAtazca devAvasthA minnA, tato manuSyakRtakarmavipraNAzo, manuSyeNa satA tasyopabhogAbhAvAt, devasya ca phalopabhogo'. kRtAbhyAgamaH, devena satA tasya karmaNo'karaNAt , kRtapraNAzAdidoSaparijJAne ca na ko'pi dharmazravaNe'nuSThAne vA pravartate iti mithyAtvazuddhyabhAvaH, tadabhAvAca na te zuddhA iti, athavA zuddhanayAnAM cetyatra prAkRtatvAtpUrvasyAkArasya lopo draSTavyaH, tataH sarveSAmapyazuddhanayAnAmetatsaMrambhAditritayaM sammataM na tu zuddhAnAmiti, tatra naigamasavAhavyavahArarUpA AdyAlayo nayA azuddhA vyavahArAbhyupagamapara 208
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ tvAt , uparitanAstu catvAraH zuddhA naizcayikatvAditi, tadidamatra tAtpaya-saMrambhasamArambhArambhalakSaNaM tritayaM naigamAdInAmeva trayANAM sammataM, vyavahAraparatayA teSAM matena tritayasyApi sambhavAt, RjusUtrAdayastu hiMsAvicAraprakrame na bAhyavastugatAM hiMsAmanumanyante, yatastanmatenAtmaiva tathA'dhyavasAyaparikalito hiMsA na bAhyamanuSyAdiparyAyavinAzanaM, 'AyA ceva u hiMsA' iti vacanAt , tataH saMrambha eva hiMsA, na samArambho nApyArambhaH, RjusUtrAdInAM mateneti 167 // 60 // samprati 'baMbhamadRdasabheyaMti aSTaSaSyadhikazatatamaM dvAramAha divA kAmaraisuhA tivihaM tiviheNa navavihA viraI / orAliyAuvi tahA taM bhaM aTThadasa bheyaM // 61 // divi bhavaM divyaM tacca vaikriyazarIrasambhavaM kAmyanta iti kAmA-viSayAsteSu ratiH-amiSvaGgastasmAtsukhaM kAmaratisukhaM suratasukhamiti bhAvaH tasmAdivyAtkAmaratisukhAt trividhaM yathA bhavati kRtakAritAnumatibhirityarthaH trividhena-manovAkAyalakSaNena karaNena navavidhA viratiH, evamaudArikAdapi tiryamanuSyasambhavAt tathA-trividhaMtrividhena navavidhA viratiH, ityevaM tad-brahmacaryamaSTAdazabhedaM bhavati, iyamatra bhAvanA-manasA'brahma na karomi na kArayAmi kurvantamapi paraM nAnumanye evaM vacasA kAyena ceti divye brahmaNi nava bhedAH, evamaudArike'pItyaSTAdazeti 168 // 61 // samprati 'kAmANa caubIsaM'yekonasaptatyadhikazatatamaM dvAramAha kAmo cauvIsaviho saMpatto khalu tahA asaMpatto / caudasahA saMpatto dasahA puNa hoasaMpatto // 62 // tattha asaMpatte'tthA 1 ciMtA 2 taha saddha 3 saMbharaNa 4 meva / vikkavaya 5 lajjanAso 6 pamAya 7 ummAya 8 sambhAvo 9 // 3 // maraNaM ca hoDa dasame 10 saMpasapi ya samAsao vocchN| diTThIe saMpAo 1 diTThIsevA 2 ya saMbhAso 3 // 64 // hasiya 4 lalio 5 vahiya 6 daMta 7 nahanivAya 8 buMvaNaM 9 ceva / AliMgaNa 10 mAdANaM 11 kara 12 sevaNa 13 'NaMgakIDA 14 kAmazcaturvizatividha:-caturvizatibhedo bhavati, tatra prathamaM tAvatsAmAnyena vidhA-samprApta:-kAminAmanyo'nyaM saGgamasamutthaH, tathA asamprAptazca-vipralambhakharUpaH, tatra samprAptazcaturdazadhA-caturdazaprakAraH dazadhA puna: dazaprakAro bhavatyasamprApta iti // 62 // tatrAlpataravaktavyatvAdasamprAptaM tAvadAha-tatthe'tyAvi, tatra-dvayoH samprAptAsamprAptayormadhye asamprApto'yaM-'atthe ti arthanamarthaH-adRSTe'pi rama. NyAdau zrutvA sadamilApamAnaM 1 cintA-aho rUpAdayastasyA guNA ityanurAgeNa cintanaM 2 tathA zraddhA-tatsaGgamAmilASaH 3 tathA saMsmaraNa-saGkalpitatapasyAlekhyAdidarzanenAtmano vinodanaM 4 tathA vikRvatA-tadvirahaduHkhAtirekeNAhArAdiSvapi nirapekSatA 5 tathA lajAnAzo-gurvAdisamakSamapi tadguNotkIrtanaM 6 tathA pramAdaH-tadarthameva sarvArambheSu pravartanaM 7 tathonmAdo-naSTacittatayA AlajAlajalpanaM 8 tathA tadbhAvanA-stambhAdInAmapi tadukhyA''liGganAviceSTA 9 maraNaM ca bhavati dazamo'samprAptakAmabhedaH 10, idaM ca sarvathA prANaparityAgalakSaNaM na jJAtavyaM, zRGgArarasabhaGgaprasaGgAt, kintu maraNamiva maraNaM-nizceSTAvasthA mUrchAprAyA kAcidityarthaH, isthamevAbhinavaguptena bharatavRttikRtA'pi vyAkhyAtatvAditi / atha saMprAptaM kAmamAha-saMpattaMpI'tyAdi, saMprAptamapi kAmaM samAsata:-sahepeNa vakSye, tadevAha-dRSTeH sampAtaH khINAM kucAdyavalokanaM 1 tathA dRSTisevA-hAvabhAvasAraM taddaSTedRSTimIlanaM 2 tathA sambhASaNaM-ucitakAle smarakathAmijalpa: 3 // 63 // 64 // hasitaM ca-vakroktigarbha hasanaM 4 lalitaM-pAsakAdikrIDA 5 upagUDhaM-gADhatarapariSvakaM 6 dantapAto-dazanacchedavidhiH 7 nakhanipAta:-kararuhavipATanaprakArA8cumbana-vakasaMyogaH 9 AliGganaM-ISatsparzanaM 10 AdAnaM-kucAdigrahaNaM 11 'karasevaNaM'ti prAkRtazailyA karaNAsevane, vatra karaNaM-suratArambhayatraM caturazItibhedaM vAtsyAyanaprasiddhaM 12 AsevanaMmaithunakriyA 13 anaGgakrIDA ca-AsyAdAvarthakriyeti 14 // 169 // 65 // idAnI 'dasa pANa'tti saptatyadhikazatatamaM dvAramAha- . iMdiya 5 bala 3 UsAsA 1 u 1 pANa cau chakka satta aDheva / igi vigala asannI sannI nava dasa . pANA ya yoddhacA // 66 // indriyabalocchvAsAyUMSi prANA ityabhidhIyante, te ca daza, tatrendriyANi-sparzanAdIni pazca, balaM kAyavAkhAnobhedAt tridhA, ucchrAsazabdenAvinAbhAvitvAniHzvAso gRhyate tata ucchAsaniHzvAsarUpa eko bhedaH, Ayuzca dazamamiti / samprati yeSAM jIvAnAM yAvantaH prANAH sambhavantItyetadAha-cauchake'tyAdi, iha sUcakatvAtsUtrasya 'igi'tti ekendriyA: 'vikala'tti vikalendriyAH dvitricaturindriyA ityarthaH, tata ekendriyANAM dvitricaturindriyANAM ca yathAsayaM catvAraH SaT sapta aSTau ca prANA bhavanti, iyamatra bhAvanA-sparzanendriyakAyabalocchAsAyurlakSaNAzcatvAraH prANA ekendriyANAM pRthivyAdInAM, sparzanendriyarasanendriyakAyabalavAgbalocchAsAyuHsvarUpAH SaT prANA dvIndriyANAM, ta eva ghrANendriyasahitAH sapta prANAstrIndriyANAM, ta eva sapta cakSurindriyasahitA aSTau prANAzcaturindriyANAM, tathA asaMjhinAM saMjhinAM ca nava daza prANA boddhavyAH, atrApyayamarthaH-indriyapacakakAyavAgbalocchAsaniHzvAsAyurlakSaNA nava prANA asaMkSipaJcendriyANAM, saMjhipaJcendriyANAM tu pUrvoktA dazApi prANA bhavantIti 170 // 66 // samprati 'dasa kappaduma'tyekasaptatyadhikazatatamaM dvAramAha 209
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ mattaMgayA ya 1 bhiMgA 2 tuDiyaMgA 3 dIva 4 joi 5 cittaMgA 6 / cittarasA 7 maNiyaMgA 8 gehAgArA 9 aNiyaNA ya 10 // 67 // mattaMgaesu majjaM suhapeja 1 bhAyaNA ya bhiMgesu 2 / tuDiyaMgesu ya saMgayatuDiyAI bahuppagArAI 3 // 68 / / dIvasihA 4 joisanAmagA ya ee kareMti ujjoyaM 5 / cittaMgesu ya mallaM 6 cittarasA bhoyaNaDhAe 7 // 69 / / maNiyaMgesu ya bhUsaNavarAI 8 bhavaNAi bhavaNarukkhesu 9 / taha aNiyaNesu dhaNiyaM vatthAI bahuppayArAI 10 // 7 // iha mattaM-madastasyAGga-kAraNaM madirAstaddadatIti mattAGgadAH yadvA mattasya-madasyAGga-kAraNaM madirArUpaM yeSu te mattAGgAsta eva mattAkAH 1 'bhiMga'tti bhRtaM-bharaNaM pUraNaM tatrAGgAni-kAraNAni bhRtAGgAni-bhAjanAni, na hi bharaNakriyA bharaNIyaM bhAjanaM vinA bhavatIti tatsampAdakatvAd vRkSA api bhRtAlAH prAkRtatvAzca bhiMgA ucyante 2 tathA truTitAni-tUryANi tatkAraNatvAt truTitAGgAH 3 'dIvajoici. taMga'tti ihAGgazabdaH pratyekamabhisambadhyate, tato dIpa:-prakAzakaM vastu tatkAraNatvAddIpAGgAH 4 jyotiH-agnistatra ca suSamasuSamAyAmagnerabhAvAt jyotiriva yadvastu somaprakAzakamiti bhAvaH tatkAraNatvAjjyotiraGgAH 4 tathA citrasya-anekaprakArastha vivakSAprAdhAnyAt mAlyasya kAraNatvAcitrAGgAH 6 tathA citrA-vividhA manojJA rasA-madhurAdayo yayAtrirasAH 7 tathA maNInAM-maNipradhAnAbhara. NAnAM kAraNatvAnmaNyaGgAH 8 tathA gehaM-gRhaM tadvadAkAro yeSAM te gRhAkArAH 9 'aNiyaNa'tti vicitravastradAyitvAnna vidyante namAstanivAsino janA yebhyaste'nanAH 10 ityete daza kalpadrumA bhavantIti // 67 / / athaiteSAM madhye yeSu yadbhavati tadAha-mattAGgakeSu kalpadrumeSu sukhapeyaM paramAtizayasaMpannavarNAdiviziSTatvena pAtumamilaSaNIyaM supakkekSudrAkSAdirasaniSpannaM madyaM bhavati, ko'rthaH -teSAM phalAni viziSTabalavIryakAntihetuvizrasApariNatasarasasugandhivividhaparipAkAgatahRdyamadyaparipUrNAni sphuTitvA sphuTitvA madyaM muzcantIti 1 tathA bhRtAGgeSu bhAjanAni-sthAlaprabhRtIni bhavanti, ayamarthaH-yathA iha maNikanakarajatAdimayavicitrabhAjanAni sthAlaprabhRtIni dRzyante tathaiva visApariNatairaparimitaiH sthAlakaJcolakakalazakarakAdimirbhAjanaiH phalairivopazobhamAnAH prekSyante 2 tathA truTitAGgeSu saGgatAni-samyagayathoktarItyA sambaddhAni truTitAni-AtodyAni bahuprakArANi-tatavitataghanazuSirabhedabhinnAni phalAnIva bhavanti, tatra 'tataM-vINAdikaM jJeyaM, vitataM-paTahAdikam / ghanaM tu-kAMsyatAlAdi, zuSiraM kAhalAdika // 1 // miti 3 tathA dIpazikhA jyotiSikanAmakAzca ete kalpatarava udyotaM-prakAzaM kurvanti, idamuktaM bhavati-yatheha snigdhaM prajjvalantyaH kAJcanamaNimayyo dIpikA udyotaM kurvANA dRzyante tadvadvizrasApariNatAH (dIpazikhAkalpavRkSAH) prakRSTodyotena sarvamudyotayanto vartante jyotiSikAstu sUryamaNDalamiva svatejasA sarvamapyavabhAsayantaH santIti 4-5 tathA citrAGgeSu mAlyam-anekaprakArasarasasuraminAnAvarNakusumadAmarUpaM bhavati 6 tathA citrarasA bhojanArthAya-yugaladhArmikANAM bhojananimittaM bhavanti, etaduktaM bhavati-ihatyaviziSTadAlikalamazAlizAlanakapakAnaprabhRtibhyo'tIvAparimitasvAdutAdiguNopetendriyabalapuSTihetuhRdyakhAdyabhojyapadArthaparipUrNaiH phalamadhyairvirAjamAnAzcitrarasAH saMtiSThanti 7 tathA maNyaGgeSu varANi-zreSThAni bhUSaNAni vizrasApariNatAni kaTakakuNDalakeyUrAdInyAbharaNAni bhavanti 8 tathA bhavanavRzeSu gehAkAranAmakeSu kalpadrumeSu bhavanAni-visApariNAmata eva prAMsuprAkAropagUDhasukhArohasopAnapaDivicitracitrazAlAvitatavAtAyanAnekaguptaprakaTApavarakakuTTimatalAdyalakRtAni nAnAvidhAni niketanAni bhavanti 9 tathA ananeSu kalpapAdapeSu dhaNiyaM-atyartha bahuprakArANi vicitrANi vastrANi-visAvazata evAtisUkSmasukumAradevadUSyAnukArINi manohArINi nirmalabhAMsi vAsAMsi samupajAyanta iti 10 / 171 // 68 // 69 // 70 // idAnIM 'naraya'tti dvisaptatyadhikazatatamaM dvAramAha ghammA 1 vaMsA 2 selA 3 aMjaNa 4 riTThA 5 maghA 6 ya mAdhavaI 7 / narayapuTavINa nAmAI huMti rayaNAI gottAI // 71 // rayaNappaha 1 sakarapaha 2 vAluyapaha 3 paMkapahabhihANAo 4 / dhUmapaha 5tamapahAo 6 taha mahAtamapahA 7 puDhavI // 72 // iha yadanAdikAlaprasiddhamanvartharahitamabhidhAnaM tatsarvakAlaM yathAkathazcidanvarthanirapekSatayA namanAt-pravartanAnAmetyucyate, yatpunaH sAnvartha tago:-svAmidhAyakavacanasya trANAd-yathArthatvasampAdanena pAlanAdgotramiti, tatra dharmA vaMzA zailA akhanA riSThA maghA mAghavatI cetyetAni narakapRthivInAM saptAnAM yathAkrama nAmAni bhavanti, vathA 'zyaNa'ci ekadezena samudAyopacArAdratnaprabhAdIni gotrANi bhavanti, tatra prabhAzabdo bAhulyavAcI, tato ravAnAM-karketanAdInAM prabhA-bAhulyaM yasyAM sA ratnaprabhA ratnabahuleti bhAvaH, evaM zarkarANAmupalakhaNDAnAM prabhA yasyAM sA zarkarAprabhA, vAlukAyAH paruSapAMsUtkararUpAyAH prabhA yasyAM sA vAlukAprabhA, paGkasya prabhA yasyAM sA paGkaprabhA, kardamAbhadravyopalakSitetyarthaH, dhUmasya prabhA yasyAM sA dhUmaprabhA, dhUmAbhadravyopalakSiteti bhAvaH, tamasaH prabhA-bAhulyaM yatra sA tamaHprabhA, tathA mahAtamasaH-atizAyitamasaH prabhA-bAhulyaM yatra sA mahAtamaHprabhA, apare tu tamastamasya-prakRSTatamasastamastamaso vA-atyantatamasaH prabhA-bAhulyaM yasyAM sA tamastamaHprabheti vA manyanta iti 172 // 71 // 72 // samprati 'neraiyANaM AvAsa'tti trisaptatyadhikazatatamaM dvAramAha tIsA ya 1 pannavIsA 2 pannarasa 3 dasa 4 ceva tinni 5 ya havaMti / paMcUNa sayasahassaM 6 paMceva 7 aNuttarA narayA // 73 // 210
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ nArakANAmAvAsAH kramazaH saptasvapi pRthivISu triMzAdayo bhavanti, tathAhi - prathamAyAM pRthivyAM triMzacchatasahasrA lakSA ityarthaH evaM dvitIyasyAM paJcaviMzatiH tRtIyasyAM paJcadaza caturthyAM daza pathvamyAM trINi SaSThayAM paJcabhirUnaM zatasahasraM lakSamityarthaH saptamyAM paJcaivAnutarAH sarvAdhovartino nArakAvAsAH, te caivaMpUrvasyAM dizi kAlanAmA narakAvAsaH aparasyAM dizi mahAkAlaH dakSiNasyAM rorukaH uttarasyAM mahArorukaH madhye'pratiSThAnakaH, militAcaite caturazItirlakSAH 173 // 73 // samprati 'veyaNa'nti catuHsaptatyadhikazatatamaM dvAramAha-sasasu svettasahAvA anno'nuddIriyA ya jA chuTTI / tisu AimAsu viyaNA paramAhammiyasurakayA ya // 74 // kSetrasvabhAvA -- kSetrasvabhAvasamudbhUtA duHkhavedanA tAvadavizeSeNa saptasvapi narakapRthivISu bhavati, 'anno'nuddIriyA yajA chaThThI' tti yAdacchabdo'yamavyayatvenAnekArthatvAdiha maryAdAvAcI, tato'nyo'nyodIritA - nArakaireva parasparamupajanitA vedanA SaSThIM pRthivIM yAvat-SaSThA arvAkpaJcamImamivyApya bhavatIti, idamuktaM bhavati-anyo'nyodIritA vedanA dvidhA-praharaNakRtA zarIrakRtA ca, tatra praharaNakRtA AdyAsveva pacasu pRthivISu bhavati, zarIrakRtA tu sAmAnyena saptasvapi pRthivISu, na caitadanArSa, tathA coktaM jIvAbhigamopAMge - "imIse bhaMte! raNappA puDhavIe neraiyA jAva egattaMpi pahU viuvvittae puhutaMpi pahU viuvvittae', egattaM viuvvamANA egaM mahaM muggararUvaM vA musuMDhIrUvaM vA evaM karavattaasisa ttiha lagayA musalacakkanArAyakuMtatomarasUlalaguDajAva bhiMDimAlarUvaM vA, puhuttaM viubvemANA muggaravANi vA jAva bhiMDamAlaruvANi vA, tAI saMkhejjAI no asaMkhejjAI saMbaddhAiM no asaMbaddhAI sarisAI no asarisAI viuvvaMti, viuvvittA annamannassa kArya abhibhavamANA veyaNaM udIrayanti, evaM jAtra dhUmappabhAe puDhavIe, chaTThasattamAsu NaM puDhavIsu neraiyA lohi kuMthuruvAI vairAmayatuMDAI gomaya kIDasamANAI viubvicA annamannassa kArya samaturaMge mANA 2 khAemANA 2 sayaporAkimiyA iva cAlemANA cAlemANA anto anto aNuSpavisamANA veyaNamudIrayanti" ti [ asyAM bhadanta ! ratnaprabhAyAM pRthivyAM nairayikA yAvad ekatvamapi prabhurvikurvituM pRthaktvamapi prabhurvikurvituM ?, ekatvaM vikurvanta ekaM mahat mudgararUpaM vA muSaNDhIrUpaM vA evaM karapatrAsizaktihalagadAmuzalacakranArAcakuntatomarazUla lakuTa yAvat miNDimAlarUpaM vA, pRthaktvaM vikurvanto mudgararUpANi vA yAvad miNDimAlarUpANi vA, tAni saGkhayeyAni nAsatyeyAni sambaddhAni nAsambaddhAni sadRzAni nAsadRzAni vikurvanti, vikurvya anyo'nyasya kAyamabhibhavanto vedanAmudIrayante, evaM yAvad dhUmaprabhAyAM pRthvyAM SaSThIsaptamyoH pRthvyornairayikA lauhikakundhurUpANi vajramayatuNDAni gomRtakakITasamAnAni vikurvya anyo'nyasya kAyaM samaturaGgAyamANAH 2 khAdantaH 2 zataparvakRmaya iva cAlayantaH 2 antarantaranupravizanto vedanAmudIrayante ] | atra pRthaktvazabdo bahutvavAcI, tataH pRthaktvaM- prabhUtAni mudgarAdIni bhiNDimAlaparyantAni praharaNAni vikurvantaH parimitAni svazarIrasaMlagnAni samAnarUpANi ca vikurvanti, asaGkhyAtAnAM svazarIrapRthagbhUtAnAM visadRzAnAM ca praharaNAnAM vikurvaNe tathAbhavasvAbhAvyena sAmarthyAbhAvAt, 'samaturaGgemANA samaturaGgemANA' iti samaturaGgA ivAcarantaH samaturaGgAyamANAH, azvA ivAnyo'nyamArohanta ityarthaH, zataparvakRmaya iva- ikSukramaya iva 'cAlemANA cAlemANA' zarIramadhyena sabhvarantaH sabhvaranta iti // tathA tisRSvAdyAsu pRthivISu paramAdhArmikasurakRtA'pi vedanA bhavati, tatra kSetrasvabhAvajA ( pranthAnaM 13000 ) ratnaprabhAzarkarA prabhAvAlukA prabhAsUSNA, etannArakANAM hi zItayonikatvena kevalaM himapratimazItapradezAtmakatvAt yonisthAnAdanyatra ca sarvasyApi bhUmyAdeH khadirAGgArebhyo'pyatyantaprataptatvAdgADhatara uSNavedanAnubhavaH, evamanyAsvapi vAcyaM, paGkaprabhAyAM bahuSUparitaneSu narakAvAsepUSNA adhastaneSu stokeSu ca zItA, dhUmaprabhAyAM bahuSu zItA stokeSUSNA, SaSThayAM saptamyAM ca pRthivyAM kevalA zItA vedanaiva, iyaM ca vedanA sarvA'pyadho'dho'nantaguNatayA tItrA tIvratarA tIvratamA cAvaseyA, uSNavedanAyAH zItavedanAyAzca svarUpaM punaritthaM pradarzayanti pravacanavedinaH - yathA nidAghacaramasamayamadhyAhne nabhomadhyamadhirUDhe prauDhe caNDarociSi sarvathA'pi jaladapaTalavikale gaganatale manAgapyasphurati mAruti prabhUtapittakopAmibhUtasya kRtAtapavAranivAraNasya sarvataH prajvalajjvalanajvAlA karA litakalevarasya kasyacitpuMsaH kila vAkpathAtItasaMvedanA yAdRguSNavedanA prAdurbhavati tatostorvedaneSu narakeSu nArakANAmanantaguNA, apica-yadi nArakA uSNavedanebhyo narakebhya utpATya dhamanImukhoSdhmAyamAnakhAdirAGgArarAzizayyAzAyinaH kriyante tadA sudhArasasekAtirekanirvApyamANA ivAtyantasukhAkhAdameduramanaso nidrAmapi labheran / tathA pauSe mAghe vA nizIthe sarvathA'pyabhravibhramavirahite'pi viyati sarvato'pi vapuHprakampakRti pravAti vAte tuSArazikharizikhara kRtasthitestuhinakaNagaNasamparkiNo niragnernirAzrayasya nirAvaraNasya puMso yA zItavedanA tato bhavati zItavedaneSu nArakANAmanantaguNA, kibhva-yadi te nArakAH zItavedanebhyo narakebhya utpATya yathoktapuruSasthAne sthApyante tadA te prAptAtyantanirvAtasthAnA iva nirupamasukha sampatternidrAmapyAsAdayeyuriti / tathA kSutpipAsAkaNDUpAravazyajvaradAhabhayazokAdikA'nyA'pi nArakANAM vedanA zrute zrUyate, tathAhi -te nArakAH sarvadaivAkSayakSudagnidahyamAnazarIrAH sakalajagadgata susnigdhaghRtAdipudgalAhAreNApi na tRpyanti, pipAsA'pi teSAM zazvatkaNThoSThatAlujihvAdizoSakRnnikhilapayodhipayaHpAne'pi nopazAmyati, kaMDUH punaH kaNDUyamAnA kSurikAdibhirapyanucchedyA, pAravazyajvaradAhabhayazokAdayo'pyatratyebhyo'nantaguNAH, yadapi ca nArakANAmavadhijJAnaM vibhaGgajJAnaM vA tadapi teSAM duHkhakAraNaM, te hi dUrata eva tiryagUrddhamadhazca nirantaraM duHkhahetumApatantamAlokayanti, Alokya ca bhayena kampamAnakAyAH sodvegamavatiSThante / iyaM sarvA'pi kSetrasvabhAvajA duHkhavedanA, atha parasparo 211
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIritA pratipAdyate-iha dvividhA nArakAH-samyagdRSTayo midhyAdRSTayazca, tatra ye midhyAdRSTayaste midhyAjJAnAvaliptacetasaH paramArthamajAnAnAH parasparamudIrayanti duHkhAni, ye tu samyagdRSTayaste tu nUnamasmAmiH kRtaM janmAntare'pi tatkimapi pApaM prANihiMsAdirUpaM yena nimamA vayaM paramaduHkhAmbhodhAviti paribhAvayantaH sahante samyakparodIritAni duHkhAni na punaranyeSAmutpAdayanti, dRSTanijakarmavipAkatvAt , ata eva ca te mithyAdRSTibhyo'dhikataraduHkhAH pravacane pratipAdyante, bhUyiSThatayA mAnasikaduHkhasambhavAt , ye'pi ca mithyAdRSTayaH parasparamudIrayanti duHkhAni te'pyevaM-yatheha jagatyapUrvAd prAmAntarAdAgacchataH zuno dRSTvA tadvAmavAstavyAH zvAno nirdayaM kruddhyanti parasparaM praharanti ca tathA nArakA api vibhaGgajJAnabalena dUrata evAnyo'nyamAlokya krodhAndhA vaikriyaM bhayAnaka rUpamAdhAya teSveva svasvanarakAvAseSu kSetrAnubhAvajanitAni pRthivIpariNAmarUpANi zUlazilAmudrakuntatomarakhagayaSTiparazuprabhRtIni praharaNAni vaikriyANi vA''dAya taiH karacaraNadazanaizca parasparamaminnanti, tataH parasparAmighAtato vikRtAGgA nisvananto gADhavedanAH sUnAntaHpraviSTamahiSAdaya iva rudhirakardame viceSTante, evamAdikAH parasparodIritA duHkhavedanAH, paramAdhArmikakRtAstu taptatrapupAnataptAyomayastrIsamAliGganakUTazAlmalyamAropaNaayodhanAghAtavAsyAditakSaNakSatakSAroSNatelakSepaNakuntAdiprotanabhrASTrabharjanayApIlanakarapatrapATanavaikriyAnekakAkolUkasiMhAdikadarthanataptavAlukAvatAraNaasipatravanapravezanavaitaraNItaraGgiNIplAvanaparasparAyodhanAdijanitA aparimitAH samayasamudrAdavagantavyAH / kizca-kumbhISu pacyamAnAstIvratApAtte nArakA utkarSataH paJca yojanazatAnyU mucchalanti, tathA coktaM jIvAbhigame-'neraiyANuppAo ukosaM paMca joyaNasayAI / dukkheNa'bhiduyANaM veyaNasayasaMpagADhANaM ||1||nairyikaannaamutpaat utkRSTataH pazca yojanazatAni / duHkhenAmidrutAnAM vedanAzatasaMpragADhAnAM // 1 // ] patantazca vikurvitairvavatuNDairaNDajairantarAle noTimisroTyante kizciccheSAstu bhUmipatitA vyAghrAdimivilupyanta iti 174 // 74 // idAnIM 'Au'tti paJcasaptatyadhikazatatamaM dvAramAha sAgaramegaM 1 tiya 2 satta 3 dasa 4 ya sattarasa 5 taha ya bAvIsA 6 / tettIsaM 7 jAva ThiI satasu puDhavIsu ukkosA // 75 // jA paDhamAe jeTThA sA bIyAe kaNihiyA bhaNiyA / taratamajogo eso dasavAsasahassa rayaNAe // 76 // saptasvapi narakapRthivISviyaM yathAsaGkhyamutkRSTA sthitiH, tadyathA-ratnaprabhAyAM pRthivyAM sAgaropamamekamutkRSTA sthitiH zarkarAprabhAyAM trINi sAgaropamANi bAlukAprabhAyAM sapta paGkaprabhAyAM daza dhUmaprabhAyAM saptadaza tamaHprabhAyAM dvAviMzatiH tamastamaHprabhAyAM trayastriMzatsAgaropamANyutkRSTA sthitiriti // 75 // samprati saptasvapi pRthivISu jaghanyAM sthitimAha-jetyAdi, yA prathamAyAM-ratnaprabhAyAM jyeSThAutkRSTA sthitirekasAgaropamalakSaNA sA dvitIyAyAM pRthivyAM zarkarAprabhAmidhAnAyAM kaniSThA-jaghanyA bhaNitA, eSa taratamayogo-jaghanyoskRSTasthitiyogaH sarvAsvapi pRthivISu bhAvanIyaH, tadyathA-yA dvitIyAyAmutkRSTA sA tRtIyAyAM jaghanyA yA tRtIyAyAmutkRSTA sA caturthyA jaghanyA evaM yA SaSThayAmutkRSTA sA saptamyAM jaghanyA, ratnaprabhAyAM prathamapRthivyAM jaghanyA sthitirdaza varSasahasrANIti, ayamamiprAya:prathamapRthivyAM ratnaprabhAyAM jaghanyA sthitirdaza varSasahasrANi zarkarAprabhAyAmekaM sAgaropamaM vAlukAprabhAyAM trINi sAgaropamANi paTTaprabhAyAM sapta dhUmaprabhAyAM dazatamaHprabhAyA saptadaza tamastamaHprabhAyAM kAlAdiSu caturSa narakAvAseSu dvAviMzatisAgaropamANi jaghanyA sthitiH jaghanyo. skRSTAntarAlavartinI tu sthitiH sarvatra madhyamA boddhavyA 175 // 75 // 76 // idAnIM 'taNumANaM ti SaTsaptatyadhikazatatamaM dvAramAha paDhamAe puDhavIe neralyANaM tu hoi uccattaM / satta dhaNu tinni rayaNI chaJceva ya aMgulA puNNA // 77 // sattamapuDhavIeN puNo paMceva dhaNussayAI taNumANaM / majjhimapuDhavIsu puNo aNegahA majijhamaM neyaM // 78 // jA jammi hoi bhavadhAraNijja avagAhaNA ya naraesu / sA duguNA boDavA uttaraveudi ukkosA // 79 // bhavadhAraNijjarUvA uttaraviuviyA ya naraesu / ogAhaNA jahannA aMgulaassaMkhabhAgo u // 8 // avagAhate-avatiSThate jIvo'syAmityavagAhanA-tanuH zarIramityeko'rthaH, sA dvidhA-bhavadhAraNIyA uttaravaikriyA ca, bhave-nArakAdAvAyuHsamAptiM yAvadanavarataM dhAryate'sAviti bhavadhAraNIyA, svAbhAvikaM zarIramityarthaH, sahajazarIragrahaNottaraM-uttarakAlaM kAryavizeSamAzritya vividhA kriyata ityuttaravaikriyA, ekaikA'pi ca dvidhA-jaghanyA utkRSTA ca, tatra prathamaM tAvat pratipRthivi utkRSTA bhavadhAraNIyA'vagAhanA procyate-prathamAyAM ratnaprabhAyAM pRthivyAM nArakANAmutkarSato bhavadhAraNIyAvagAhanocatvaM sapta dhanUMSi tisro ratnayaH-trayo hastA ityarthaH, SaDeva cAkulAni pUrNAni, utsedhADalena sapAdaikatriMzaddhastA iti bhAvaH, saptamapRthivyAM punaH paJcaiva dhanuHzatAnyutkarSato nArakANAM tanumAna-zarIrocchrayaH, madhyamapRthivISu-zarkarAprabhAyAsu tamaHprabhAparyantAsu punarmadhyama-prathamasaptamapRthivInArakatanumAnayormadhyavarti anekadhA, pUrvapUrva pRthivIta uttarottarapRthivISu dviguNadviguNaM tanumAnamutkarSato jJAtavyaM, tathAhi-ratnaprabhAnArakatanumAnAd dviguNaM zarkarAprabhAyAM-paJcadaza dhanUMSi dvau hastau dvAdaza cAGgalAni dehamAnaM, evaM vAlukAprabhAyAmekatriMzaddhanUMSi eko hastaH paGkaprabhAyAM dvASaSTirdhanUMSi dvau hasto dhUmaprabhAyAM paJcaviMzaM dhanuHzataM tamaHprabhAyAM sArdhe dve dhanuHzate tamastamaHprabhAyAM paJcaiva dhanuHzatAnIti // 77 // samprati 212
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratipRthivyutkarSata uttaravaikriyAmavagAhanAmAha-'jA jammI'tyAdi, saptasu narakeSu-narakapRthivISu madhye yasminnarake-narakapRthivyAmutkRSTA bhavadhAraNIyA yA'vagAhanA uktA sA dviguNA satI yAvatpramANA bhavati tAvatI tasyAM narakapRthivyAmutkRSTA uttaravaikriyarUpA avagAhanA boddhavyA, tadyathA-ratnaprabhAyAmutkRSTA uttaravaikriyAvagAhanA paJcadaza dhanUMSi dvau ca sAdhau~ hastau zarkarAprabhAyAmekatriMzaddhanUMSi eko hastaH vAlukAprabhAyAM dvASaSTirdhanUMSi dvau ca hastau paGkaprabhAyAM paJcaviMzaM dhanuHzataM dhUpaprabhAyAM sAdhaM dvezate tamaHprabhAyAM paca dhanuHzatAni tamastamaH prabhAyAM dhanuHsahasramiti // 79 // samprati bhavadhAraNIyAmuttaravaikriyAM ca jaghanyAmAha-'bhavetyAdi, narakeSu-sarvAsu narakapRthivISu nArakANAM jaghanyA bhavadhAraNIyA aGgulasyAsoyo bhAgaH, sA cotpattisamaye draSTavyA, na tvanyadA, uttaravaikriyarUpA punaravagAhanA jaghanyA'GgulasayeyabhAgamAtrA, sA'pi ca prArambhakAle draSTavyA, kevalaM sA prathamasamaye'pi tathAvidhaprayatnAbhAvAdalasaGkhyayabhAgamAtraiva bhavati na tvasaGkhyeyabhAgamAtrA, kecica 'aMgulaasaMkhabhAgo' iti paThanto jaghanyAmuttaravaikriyAmapyanulAsayAtabhAgapramANAmAhuH, tadasaGgatameva samayavirodhAt, tathA ca prajJApanAsUtram-"tattha NaM jA sA uttaraveunviyA sA jahaneNaM aMgulassa saMkhejaibhAgaM ukoseNaM ghaNusahassa"miti, tathA anuyogadvAraTIkAyAM haribhadrasurirapyAha-"uttaravaikriyA tu tathAvidhaprayatnAbhAvAdAcasamaye'pyAlasoyabhAgamAtraive"ti 176 // 80 // idAnIM 'uppattinAsaviraho'tti saptasaptatyadhikazatatamaM dvAramAha cauvIsaI muhuttA 1 satta ahoratta 2 taha ya pannarasa zamAso ya 4 do ya 5 cauro 6 chammAsA 7virahakAlo u||81|| ukoso rayaNAisu savAsu jahannao bhave samayo / emeva ya uccaNasaMkhA puNa suravastullA (rANa smaa)||82|| .. iha narakagatau tiryakhAnuSyagatikA jIvAsvAvadanavarataM sadevotpadyante kadAcittvantaramapi bhavati, taca sAmAnyena sarvAmapi narakagatimAzritya jaghanyenaikaH samayaH utkRSTatastu dvAdaza muhUrtAH, etAvantaM kAlamanyata Agatyaiko'pi janturnarakagatau notpadyate iti bhAvaH, idaM ca sUtre'nukkamapi svayameva draSTavyaM, yaduktam-"niraigaI NaM bhante! kevaiyaM kAlaM virahiyA uvavAeNaM pannacA?, goyamA ! jahanneNaM eka samayaM ukoseNaM bArasa muhutta"tti, pratipRthivIpU(vitU)tpAdAntaramutkRSTavo ratnaprabhAyAM caturvizatirmuhUrtAH zarkarAprabhAyAM saptAhorAtrAH vAlukAprabhAyAM paJcadaza paGkaprabhAyAmeko mAsaH dhUmaprabhAyAM dvau mAsau tamaHprabhAyAM catvAro mAsAH tamastamaHprabhAyAM SaNmAsA virahakAla: antarakAla utkRSTataH, jaghanyataH punaH sarvAvapi ratnaprabhAdikAsu pRthivISu pratyekaM bhavatyekaH samayo virahakAlaH, 'evameva ya ubaTTaNa'tti yathopapAtavirahakAla uktaH evameva udvartanavirahakAlo'pi jaghanyata utkarSatazca vAcyaH, kimuktaM bhavati ? narakebhyo nArakAH prAyaH satataM cyavante kadAcideva tvantaraM, tacca sAmAnyena narakagatimAzritya jaghanyata ekaH samayaH, utkRSTatastu dvAdaza muhuurtaaH| vize. pacintAyAM tu jaghanyataH sarvAsvapi pRthivISu udvartanAvirahakAla ekaH samayaH, utkarSato ratnaprabhAyAM caturvizatirmuhUrtAH zarkarAprabhAyAM sapta dinA vAlukAprabhAyAM pakSaH paGkaprabhAyAM mAsaH dhUmaprabhAyAM dvau mAsau tamaHprabhAyAM catvAro mAsAH tamastamaHprabhAyAM paNmAsAH, ekasminnArake uddhRtce punariyatA kAlenAnyo nAraka udvartata iti bhAvaH / 'saMkhA puNa suravaratulla'tti upapAtodvartanayoH saGkhyA punarekasmin samaye kiyanto nArakA utpadyante cyavante cetyevaMlakSaNA suravaraistulyA yathA surANAM vakSyate tathaiva draSTavyA, tadyathA-ekasmin samaye nArakA utpadyante cyavante ca jaghanyata eko dvau vA utkarSatastu saGkhyAtA asaGkhyAtA veti 177 / / 81 // 82 // samprati 'lesA'tti aSTasaptatyadhikazatatamaM dvAramAha kAU 1 kAU 2 taha kAUnIla 3 nIlA 4 ya nIlakiNhA 5 ya / kiNhA 6 kiNhA 7 ya tahA .. sattasu puDhavIsu lesAo / / 83 // iha sAmAnyena tAvannArakANAM lezyASaTkamadhyAdAdyAH kRSNanIlakApotyAkhyAstisra eva lezyA bhavanti, tAzca pratipRthivi pratipAdhante, vatra kApotAdayo lezyAH saptasvapi pRthivISu yathAsona bhavanti, tathAhi-ratnaprabhAyAmekA kApotalezyaiva bhavati, zarkarAprabhAyAmapi kApotalezyaiva, kevalaM kliSTatarA veditavyA, evaM sarvatra sajAtIyA vijAtIyA ca lezyA'dho'dhaH kliSTatarA kliSTatamA vAcyA, vAlukAprabhAyAM kApotanIlA ca lezyA bhavati, keSuciduparitaneSu prastaTeSu kApotalezyA keSucidadhastaneSu nIlalezyeti bhAvaH, paGkaprabhAyAM kevalA nIlalezyaiva, dhUmaprabhAyAM nIlalezyA kRSNalezyA ca, keSuciduparitanaprastaTeSu nIlalezyA zeSeSvadhastanaprastaTeSu kRSNalezyA bhavatItyarthaH, tamaHprabhAyAmekaiva kRSNalezyA, tamastamaHprabhAyAmapyatisakliSTatamA kRSNalezyaiveti, iha ca kecidAcakSate-yathaitA nArakANAM vakSyamANAzca devAnAM bAhyavarNarUpAH kila dravyalezyA avagantavyAH, anyathA saptamapRthivInArakANAM yA samyaktvaprAptiH zrute'bhidhIyate sA na yujyate, tejasyAdilezyAtraya eva tadavAteruktatvAt, yaduktamAvazyake-"sammattassa ya tisu uvarimAsu paDivajamANao hoi| puvvapaDivanao puNa annayarIe u lesAe // 1 // " [samyaktvasya ca tisRSUparitanISu pratipadyamAnako bhavati / pUrvapratipannako'nyatarasyAM punarlezyAyAM // 1 // ] uparitanyazca tisro lezyAsteSAM na santi, saptamapRthivyAM kRSNalezyAyA evoktatvAt , tathA saudharme tejolezyaiva kevalA vakSyate, asyAzca prazastapariNAmahetutvena saGgamakAdInAM bhuvanagurau raudropasargakartRtvAnupapattiH, tathA-kAU nIlA kaNhA lesAo tini hoMti nresu|[kaapotii nIlA kRSNA lezyAstisro bhavanti narakeSu] ityAdirUpo niyamo'pi virudhyate 'devANa nArayANa ya davva 213
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ llesA havaMti eyAo / bhAvaparAvattii puNa suraneraiyANa challesA // 1 // [devAnAM nArakANAM ca dravyalezyA bhvntyetaaH| bhAvaparAvRttI punaH suranairayikANAM SaT lezyAH // 1 // ] iti vacanAt , tasmAdetA nArakANAM vakSyamANAzca surANAM bAhyavarNarUpA eveti, tadetadayuktamabhiprAyAparijJAnAt , lezyAzabdo hi zubhAzubhe pariNAmavizeSe vyAkhyAtaH, tasya ca pariNAma vizeSasyotpAdakAni kRSNAdirUpANi dravyANi jantUnAM sadA saMnihitAni santi, etaizca kRSNAdidravyairjIvasya ye pariNAmavizeSA janyante mukhyatayA ta eva lezyAzabdenocyante, gauNavRttyA punaH kAraNe kAryopacAralakSaNayA etAnyapi kRSNAdirUpANi dravyANi lezyAzabdena vyapadizyante, tatazca nArakANAM devAnAM ca yA lezyAstA dravyalezyA draSTavyAH, tattallezyAdravyANi tasya tasya nArakasya devasya vA sarvadaivAvasthitodayAni draSTavyAnIti tAtparya, na punarbAhyavarNarUpAH, tAni ca lezyAdravyANi tiryaGmanuSyANAmanyalezyAdravyopadhAne vizuddhavastramiva majiSThAdirAgayoge sarvathA svarUpatyAgAttadrUpeNaiva pariNamante, anyathaitallezyAyAH palyopamatrayasthiterapi sambhavAdutkarSato'pyantarmuhUrtamAgamoktaM virudhyeta, nArakadevalezyAdravyANAM tu tadanyalezyAdravyasamparke tadAkAramAtraM tatpratibimbamAnaM vA jAyate, na punaH svasvarUpaparihAreNa tadrUpatA, tathAhi-yathA vaiDUryAdimaNeH protakRSNAdisUtrasamparkAdaspaSTaM kiJcittadAkArabhAvamAtraM bhavati sphaTikopalasya vA japAkusumAdisannidhAnataH spaSTaM tatpratibimbamAtraM, na tUbhayatrApi tadrUpatApattiH, tathA kRSNAdilezyAdravyANyapi nIlAdilezyAdravyaughaM prApya kadAcidaspaSTaM tadAkArabhAvamAtraM kadAcitspaSTaM tatpratibimbamAtra pratipadyante, na punastadvarNagandharasasparzatayA pariNamya nIlAdilezyAdravyarUpANyeva bhavanti, na caitannijamanISAvijRmbhitaM, prajJApanAyAM lezyApade itthameva pratipAditatvAt , tatsUtraM ca vistarabhayAna likhitamiti / evaM ca saptamapRthivyAmapi yadA kRSNalezyA tejolezyAdidravyANi prApya tadAkAramAtreNa tatpratibimbamAtreNa vA'nvitA bhavanti tadA sadAvasthitakRSNalezyAdravyayoge'pi sAkSAttejolezyAdidravyasAcivye iva zubhaH pariNAmo nArakasya jAyate japoparaktasphaTikasannidhAne sphaTikasya raktatAvat , tatpariNAme cAsya samyaktvAvAptiraviruddheti, na caivamapi tejolezyAdisadbhAve saptamapRthivyAM kevalakRSNalezyAbhidhAyinaH sUtrasya vyAghAtaH, yatastasyAM kRSNava sadAvasthAyinI tejasyAdikA tvAkAramAtrAdinA kadAcideva jAyate, na ca jAtApi ciramavatiSThate, na cAvasthitAyAmapi tasyAM kRSNalezyAdidravyANi sarvathA svasvarUpaM tyajanti, tato'dhikRtasUtre kRSNaiva saptamyAmuktetyevaM sarvatra bhAvanIyaM, ata eva saGgamakAdInAmapyAkAramAtrAdinA kRSNalezyAsambhavAdupapadyate tribhuvanagurAvupasargavidhAtRtvaM, yA api bhAvaparAvRttyA suranArakANAM paDapi lezyA uktAstA api prAguktenaivAkArabhAvamAtrAdinA prakAreNa ghaTante nAnyathA, lezyAtrayaniyamastu sadAvasthitodayalezyAdravyApekSatvAdaviruddha iti, kiMca-AsAM bAhyavarNarUpatve prajJayAdiSu- neraiyA NaM bhaMte! savve samavannA?, goyamA! no iNaDhe samaDhe, se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai?, goyamA! neraiyA duvihA pannattA, taMjahA-puvvovavannagA ya pacchovavannagA ya, tattha NaM je te puvovavannagA te NaM visuddhavannatarAgA, je te pacchovavannagA te NaM avisuddhavannatarAgA, se eNaTeNaM goyamA! evaM vuccai-no neraiyA savve samavannA" iti varNamuktvA "neraiyA NaM bhaMte! savve samalesA?, goyamA! no iNahe samaDhe, se keNaTeNaM bhaMte! evaM vuccai ?, goyamA! neraiyA duvihA pannattA, taMjahA-punvovavannagA pacchovavannagA ya, tattha NaM je te puvvovavannagA te NaM visuddhalesatarAgA, je te pacchovavannagA te NaM avisuddhale. satarAgA, se eeNaTeNaM goyamA! evaM vuccai-no neraiyA savve samalessA" iti lezyoktiratiricyeta, varNAnAmeva lezyAtvAbhyupagamAt , teSAM ca pUrvasUtreNaiva pratipAditatvAditi 178 // 83 // samprati 'avahi'tti ekonAzItyadhikazatatamaM dvAramAha cattAri gAuyAI 1 achuTTAI 2 tigAuyaM ceva 3 / aTThAijjA 4 donni ya 5 divaGa 6 megaM ca 7 narayohI // 84 // iha ratnaprabhAyAM narakAvAseSu nArakANAM catvAri gavyUtAtyavadhiH-utkRSTamavadhikSetrapramANaM bhavati, zarkarAprabhAyAM tu ardha caturthasya yeSu tAnyardhacaturthAni gavyUtAni, sAdha gavyUtatrayamityarthaH, vAlukAprabhAyAM gavyUtatrayaM, paGkaprabhAyAmadhaM tRtIyasya yeSu tAnyardhatRtIyAni gavyU. tAni, dhUmaprabhAyAM dve gavyUte, tamAyAM dvitIyasyArdha yatra tad vyardha gavyUtaM, saptamapRthivyAM punarekaM gavyUtamutkRSTamavadhipramANaM, tathA saptakhapi pRthivISu pratyekamutkRSTAdavadhikSetrapramANAdardhagavyUte vyapanIte jaghanyamavadhikSetrapramANaM bhavati, tathAhi-prathamAyAM pRthivyAM sArdhAni trINi gavyUtAni dvitIyAyAM trINi gavyUtAni tRtIyAyAmardhatRtIyAni gavyUtAni caturthA dve gavyUte paJcamyAM sAdha gavyUtaM SaSThayAmekaM gavyUtaM saptamyAmardhagavyUtamiti, uktaM ca-"adbhuTThagAuyAI jahannayaM addhagAuyaMtA" [adhyuSThagavyUtAdiko jaghanyo'rdhagavyUtAntaH] iti 179 / / 84 // samprati 'paramAhammiya'tyazItyadhikazatatamaM dvAramAha__ aMbe 1 aMbarisI 2 ceva, sAme ya 3 sabalei ya 4 / ruddo 5 varudda 6 kAle ya 7, mahAkAlitti 8 Avare // 85 // asipatte 9 dhaNU 10 kuMbhe 11, vAlU 12 veyaraNI iya 13 / kharassare 14 mahAghose 15, pannarasa paramAhammiyA // 86 // paramAzca te adhArmikAzca saSTripariNAmatvAt paramAdhArmikA-asuravizeSAH, te ca vyApArabhedena paJcadaza bhavanti, tatra yaH paramAdhArmiko devo nArakAnambaratale nItvA niHzavaM vimuJcati so'mba ityabhidhIyate 1 yastu nArakAnihatAn kalpanikAmiH khaNDazaH 214 9
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ kRtvA bhrASTrpAkayogyAn karotItya sAvambarISasya-bhrASTrasya sambandhAdambarISa iti 2 yastu rajjupANiprahArAdinA zAtanapAtanAdikaM karoti varNatazca zyAmaH sa zyAma iti 3 yazcAzravasAhRdayakAlejyakAdInyutpATayati varNatazca zabala: - karburaH sa zabala iti 4 yaH zaktikuntAdiSu nArakAn protayati sa raudratvAdraudraH 5 yastu teSAmaGgopAGgAni bhanakti so'tyantaraudratvAduparaudraH 6 yaH punaH kaNDAdiSu pacati varNatazca kAlaH sa kAlaH 7 mahAkAla iti cAparaH paramAdhArmika iti prakramaH, sa ca lakSNamAMsAni khaNDayitvA khAdayati varNatazca mahAkAla iti 8 asi: - khagastadAkArapatravadvanaM vikurvya yastatsamAzritAnnAra kAnasipatrapAtanena tilazazchinatti so'sipatraH 9 yo dhanurvimuktArdhacandrAdibhirbANaiH karNAdInAM chedanabhedanAni karoti sa dhanuH 10 bhagavatyAM tu mahAkAlAnantaramasistato'sipatrastataH kumbha iti paThyate, tatra yo'sinA nArakAMzchinatti so'siH zeSaM tathaiva, yaH kumbhyAdiSu tAn pacati sa kumbhaH 11 yaH kadambapuSpAkArA kArAsu vA vaikriyAsu vAlukAsu taptAsu canakAniva tAn pacati sa vAlukaH 12 virUpaM taraNaM prayojanamasyA iti vaitaraNI ti yathArthAM pUyarudhiratraputAmrAdibhiratitApAtkalakalAyamAnairbhRtAM nadIM vikurvitvA tattAraNena nArakAn yaH kadarthayati sa vaitaraNIti 13 yo vajrakaNTakAkulazAlmalIvRkSe nArakamAropya kharaM kharaM kurvantaM kurvan vA karSati sa kharasvaraH 14 yastu bhItAn prapalAyamAnAnnArakAn pazUniva vATakeSu mahAghoSaM kurvato niruNaddhi sa mahAghoSa iti 15 / evamete paJcadaza paramAdhArmikAH prArajanmani saGkiSTakrUrakriyAH pApAbhiratAH paJcAmyAdirUpaM midhyAkaSTatapaH kRtvA raudrImAsurIM gatimanuprAptAH santastAcchIlyAnnArakANAmAdyAsu tisRSu pRthivISu vivighavedanAH samudIrayanti tathA kadurthyamAnAMzca nArakAn dRSTvA ihatyameSamahiSakurkuTAdiyuddhaprekSakanarA iva hRSyanti, hRSTAJcATTATTahAsaM celotkSepaM tripadyAsphAlanAdi ca kurvanti, kiM bahunA ?, yathaiSAmitthaM prItirna tathA nitAntakAnte prekSaNakAdAviti 187 / / 85 / / 86 / / samprati 'narayubaTTANa laddhisaMbhavo' syekAzItyadhikazatatamaM dvAramAha tisu tit catthIe kevalaM paMcamIi sAmannaM / chaTThIeN virai'viraI sattamapuDhavIi sammataM // 87 // paDhamAo cakkavahI bIyAo rAmakesavA huMti / tacAo arahaMtA tahatakiriyA cutthiio|| 88 // uhiyA saMtA neraiyA tamatamAo puDhavIoM / na lahaMti mANusataM tirikkhajoNiM uvaNamaMti // 89 // chaTThIo puDhavIo uccahA iha aNaMtarabhavaMmi / bhajjA maNussajamme saMjamalaMbheNa u vihINA // 90 // iha 'tisu'tti saptamyAH prAkRtatvena paJcamyarthatvAdAdyAbhyastisRbhya eva pRthivIbhya udvRttA anantarabhave tIrthakRto bhavanti, na zeSapRthivIbhyaH, sambhavamAtraM cedaM, na niyama:, tena ye pUrvanibaddhanarakAyuSaH santaH svahetUpAttatIrthakRnnAmagotrAH zreNikAdaya iva narakeSu gacchanti ta eva tata udvRttA anantarabhave tIrthakRto, na zeSAH, caturthyAH pRthavyA udvRttAH kecit kevalaM - kevalajJAnaM sAmAnyena prApnuvanti, tIrthakRtastu niyamena na bhavanti, paJcamyA udvRttAH zrAmaNyaM - sarvaviratirUpaM labhante na tu kevalajJAnaM, SaSThayA udvRttA viratyaviratiM - dezaviratiM labhante na tu zrAmaNyaM, saptamyA udvRttAH samyaktvaM samyagdarzanarUpaM, na dezaviratyAdikamiti, ayamatra bhAvArtha:- AdyAbhyastisRbhya udvRttAstIrthakRto bhavanti catasRbhya udvRttAH kevalajJAninaH paJcamyA udvRttAH saMyaminaH SaSThayA udvRttA dezaviratAH saptamyA udvRttAH samyagdRSTaya iti // 87 // punarapi labdhivizeSasambhavaM darzayannAha - ' paDha meM 'tyAdi, prathamAyAH - ratnaprabhAyA evoddhRtAzcakravartino bhavanti na zeSapRthivIbhyaH, dvitI'yAyAH - dvitIyAM maryAdIkRtya narakebhya uddhRtA rAmakezavA - baladevavAsudevA bhavanti, evaM sarvatra maryAdA bhAvanIyA, tRtIyAyA uddhRtA arhanto bhavanti, caturdhyA uddhRtA 'aMtakiriya'tti padaikadeze padasamudAyopacArAd antakriyAsAdhakAH, muktigAmino bhavantItyarthaH, tathA tamastamAmidhAnAyAH saptamyAH pRthivyA uddhRtAH santo nArakA niyamAnmAnuSatvaM na labhante, kintu tiryagyonimupanamanti - dhAtUnAmanekArthatvena prApnuvanti, tathA SaSThayA:--tamaHprabhAbhidhAnAyAH pRthivyA uddhRtAH santo nArakA ihAnantarabhave manuSyajanmani bhAjyA:-- keci nmanuSyA bhavanti kecittu neti bhAvaH, ye'pi ca manuSyA bhavanti te'pi niyamataH saMyamalAbhena - sarvaviratilAbhena vihInA bhavanti, na tu kadAcanApi tadyuktAH 181 / / 88 / / 89 / / 90 / / idAnIM 'tesu jesimuvavAo' iti dvyazItyadhikazatatamaM dvAramAha assannI khalu paDhamaM doghaM ca sarisivA taiya pakkhI / sIhA jaMti cautthi uragA puNa paMcamiM puDhaviM // 91 // chaddhiM ca itthiyAo macchA maNuyA ya sattamiM puDhaviM / eso paramuvavAo boddhavo narayapuDhavIsu // 92 // vAlesu ya dADhIsu ya pakkhIsu ya jalayaresu uvavannA / saMkhijjAuThiIyA puNo'vi narayAuyA huMti // 93 // asaMjJina:-sammUrcchimAH paJcendriyAH khalu prathamAM narakapRthivIM gacchanti, khaluzabdo'vadhAraNe, tacAvadhAraNamevaM - asaMjJinaH prathamAmeva pRthivIM yAvadgacchanti, na parata iti, na tu ta eva prathamAM gacchanti, garbhajasarIsRpAdInAmapi uttarapRthivISaTkagAminAM tatra gamanabhAvAt, evamuttaratrApyavadhAraNaM bhAvanIyaM, asaMjJinazcAtra tiryathyo jJeyAH, saMmUcchimamanuSyANAmaparyAptAnAmeva kAlakaraNato narakagaterabhAvAt, tatrApi palyopamAsaGkhyeyabhAgAyuSkeSveva, uktaM ca - " asannI NaM neraiyAu pakaremANA jahanneNaM dasa vAsasahassAiM ukkoseNaM pali 215
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ ovamassa asaMkhejjaibhAgaM pakariMti "tti [asaMjJino nairayikAyuH prakurvanto jaghanyena daza varSasahasrANi utkRSTataH palyopamasyAsaMkhyeyabhAgaM prakurvanti ] tathA dvitIyAmeva pRthivIM yAvadgacchanti sarIsRpA - bhujaparisarpA godhAnakulAdayo garbhavyutkrAntA na tataH parataH, evaM tRtIyAmeva garbhajAH pakSiNo-gRdhrAdayaH, caturthImeva siMhyaH - siMhopalakSitAzcatuSpadA garbhajAH, paJcamImeva garbhajA uragA:- uraH parisarpAH sarpAdayaH, SaSThImeva striyaH - strIratnAdyA mahArambhAdiyuktAH, saptamIM yAvadgarbhajA matsyA - jalacarA manujAzca atikrUrAdhyavasAyino mahApApakAriNaH, eSa jIvavizeSabhedena parama:- utkRSTa upapAto boddhavyo narakapRthivISu, jaghanyatastu sarveSAmapi ratnaprabhAyAH prathame prastaTe madhyamataH punarjaghanyAtparataH svasvotkRSTopapAtAdarvAgiti // 91 // 92 // samprati keSAJcittiryagyonijAnAM bAhulyakRtaM vizeSamAha - ' vAlesu' ityAdi, narakebhya uddhRtA vyAleSu-sarpAdiSu daMSTriSu - vyAghrasiMhAdiSu pakSiSu - gRddhAdiSu jalacareSu - matsyajAtiSu saGkhyAtAyuH sthitaya utpannAH santo bhUyaH krUrAdhyavasAyavazagAH pazvendriyavadhAdIn vidhAya narakAyuSo bhavanti, etacca bAhulyenocyate na tu niyamaH, yato nArabhyo'pi keciduddhRtya samyaktvAdiprAptivazAcchubhAM gatimAsAdayantIti 93 / / 182 // samprati 'saMkhA uppajaMtANa' tti tryazItyadhikazatatamadvArasya 'taha ya uvaTTamANANaM' ti caturazItyadhikazatatamadvArasya cAvasaro vivaraNAya, paramutpattinAzavirahakAladvAre 'saMkhA puNa suravaratulla'tti gAthAdalena tadddvAradvayamapi vyaktaM prAgvyAkhyAtamiti nedAnIM tadvivRtamiti 183 - 184 // samprati 'egiMdiyavigaliMdiya sannIjIvANa kAya Thaio'ti paJcAzItyadhikazatatamaM dvAramAha assaMkhosappiNisappiNIu egiMdiyANa ( u ) cauNhaM / tA ceva U aNaMtA vaNassaie u boddhavA // 94 // vAsasahassAsaMkhA vigalANaM ThiiDa hoi boddhavA / sattaTThabhavA u bhave paNiditirimaNuya ukkosA // 95 // ekendriyANAM caturNA - pRthivyaptejovAyurUpANAM pratyekamutkRSTA kAyasthiti:- mRtvA mRtvA tatraiva kAye'vasthAnamasaGkhyA utsarpiNyavasarpiNyaH, etaca kAyasthitimAnaM kAlataH, kSetratasvasaGkhyeyA lokAH, idamuktaM bhavati - asaGkhyeyeSu lokAkAzeSu pratisamaya me kaikapradezApahAre sarvapradezApahAreNa yAvatyo'saGkhyeyA utsarpiNyavasarpiNyo bhavanti tAvatya iti, tA eva - utsarpiNyavasarpiNyo'nantA vanaspatikAyikasyotkRSTA kAyasthitiH boddhavyA, iyamapi kAlataH, kSetratastu pUrvoktaprakAreNa anantA lokAH, asaGkhyeyAH pudgalaparAvarttAH, ve ca AvalikAyA asatyeyatame bhAge yAvantaH samayAH tattulyA, iyaM ca kAyasthitiH sAMvyavahArikAnAzritya draSTavyA, asAMvyavahArikajIvAnAM tvanAdivaseyA, tato na marudevyAdibhirvyabhicAraH, tathA ca kSamAzramaNAH - ' taha kAyaThiikAlAdao visese paDuca kira jIve / nANAibaNassaiNo je saMvavahArabAhiriyA // 1 // " [ tathA kAyasthitikAlAdayo vizeSAn jIvAn kila pratItya / nAnAdivanaspatIn ye saMvyavahArabAhyAH // 1 // ] yApi cAsAMvyavahArikajIvAnAmanAdiH kAyasthitiH sA'pi keSAJcidanAdiraparyavasAnA, ye jAtucidapyasAMvyavahArikarAzeruddhRtya sAMvyavahArikarAzau na nipatiSyanti, keSAJcidanAdiH saparyavasAnA, ye'sAMvyavahArikarAzeruddhRtya sAMvyavahArikarAzau nipatanti / atha kimasAMvyavahArikarAzervinirgatya sAMvyavahArikarAzAvAgacchanti ?, ucyate, Agacchanti, tathA coktaM vizeSaNavatyAM - "sijyaMti jattiyA kira iha saMvavahArajIvarAsIo / inti aNAivaNassairAsIo tattiyA taMmi // 1 // " [ sidhyanti yAvantaH kileha saMvyavahArajIvarAzeH / AyAnti anAdivanaspatirAzestA vantastasmin // 1 // ] tatra ye'nAdisUkSmanigodebhya uddhRtya zeSajIvepUtpadyante te pRthivyAdivividhavyavahArayogAt sAMvyavahArikAH, ye punaranAdikAlAdArabhya sUkSmanigodeSvevAvatiSThante te tu tathAvidhavyavahArAtItatvAdasAMvyavahArikAH, tatra sAMvyavahArikAH sUkSmanigodebhya uddhRtya zeSajIveSUtpadyante, tebhyo'pyuddhRtya kecid bhUyo'pi teSveva nigodeSu gacchanti paraM tatrApi sAMvyavahArikA eva te vyavahAre patitatvAt, tatra ca sUtroktamutkarSato'vasthAnakAlamAnaM, asAMvyavahA rikAstu sadA nigodeSvevotpattimaraNabhAjo, na kadAcanApi trasAdibhAvaM labdhavanta iti / tathA vikalAnAM dvitricaturindriyANAM pratyekaM kAyasthitistu saGkhyAtA varSasahasrAH 'vigalANa ya vAsasahassaM saMkhejja'tti pazvasaGgrahavacanAt paJcendriyatirazcAM manuSyANAM ca saMjJiparyAptAnAmutkRSTA kAyasthitiH saptASTau vA bhavA bhavet, tatra sapta bhavAH saGkhyeyavarSAyuSaH aSTamastvasa peyavarSAyuSa eva, tathAhi - paryAptamanuSyAH paryAptasaMjJipaJcendriyatiryazvo vA nirantaraM yathAsaGkhyaM sapta narabhavAMstiryagbhavAn vA'nubhUya yadyaSTame bhave bhUyasteSvevotpadyante tadA niyamAdasaGkhyAyuSkeSveva netareSu, asaGkhyAyuzca mRtvA sureSvevotpadyante tato navamo'pi narabhavastiryagbhavo vA nirantaraM na labhyate, aSTasu ca bhaveSUtkarSataH kAlamAnaM trINi palyopamAni pUrvakoTipRthaktvAdhikAni, jaghanyA tu sarvatrApi kAyasthitirantarmuhUrtamiti 185 // 94 // // 95 // samprati 'egiMdiyavigalasannijIvANaM bhavadviiti SaDazItyadhikazatatamaM dvAramAha bAvIsaI sahassA satteva sahassa tinni'horantA / vAe tinni sahassA dasavAsa sahassiyA rukkhA // 96 // saMvaccharAI bArasa rAIdiya huMti auNapannAsaM / chammAsa tini paliyA puDhavAINaM ThiGakosA // 97 // sahA ya 1 suddha 2 vAluya 3 maNosilA 4 sakarA ya 5 kharapuDhavI 6 / ekaM 1 bArasa 2 caudasa 3 solasa 4 aTThAra 5 bAvIsA 6 // 98 // 216
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRthivyAdInAM manuSyaparyantAnAM sthitiH-AyuHpramANarUpA eSA utkRSTA, yathA-pRthivIkAyikAnAM dvAviMzativarSasahasrANi apkAyikAnAM sapta varSasahasrANi tejaskAyikAnAM trINi rAtrindivAni vAte-vAtakAye trINi varSasahasrANi vRkSA-vanaspatayo dazavarSasAhasrikAH, kimuktaM bhavati ?-vanaspatikAyikAnAmutkarSataH sthitirdaza varSasahasrANIti, tathA dvIndriyANAmutkarSata AyuHsthiti daza varSANi trIndriyANAmekonapaJcAzadrAtrindivAni caturindriyANAM SaNmAsAH paJcendriyANAM tiryagmanuSyANAM trINi palyopamAni, eSA cotkRSTA sthitiH prAyo nirupadravasthAne draSTavyA, evamagre'pi zeyaM // 96 // 97 // evaM sAmAnyena pRthivyAdInAmutkRSTAM sthitimabhidhAya pRthivIbhedeSu vizeSeNAha'saNhe'tyAdi, iha pUrvArdhapadAnAmuttarArdhapadAnAM ca yathAkrama yojanA, sA caiva-zlakSNA-marusthalyAdigatA pRthivI tasyA eka varSasahasramutkRSTamAyuH zuddhA-kumAramRttikA tasyA dvAdaza varSasahasrANi vAlukA-sikatA tasyAzcaturdaza varSasahasrANi manaHzilA pratItA tasyAH SoDaza zarkarA-dRSatkarkarikA tasyA aSTAdaza kharapRthivI-zilApASANarUpA tasyA dvAviMzativarSasahasrANyutkRSTamAyuH, jaghanyaM tu sarvatrApyantarmuhUrtamiti 186 / / 98 // samprati 'eesiM taNumANaM'ti saptAzItyadhikazatatamaM dvAramAha joyaNasahassamahiyaM ohapaegidie tarugaNesu / macchajuyale sahassaM uragesu ya ganbhajAIsu // 1099 // ussehaMgulaguNiyaM jalAsayaM jamiha joyaNasahassaM / tatthuppannaM naliNaM vinneyaM bhnniymaannNti||1100|| jaM puNa jalahidahesuM pmaannjoynnshssmaannesuN| uppaja varapaumaM taM jANasu bhUviyAraMti // 1101 // vaNa'NaMtasarIrANaM egamanilasarIragaM pamANeNaM / analodagapuDhavINaM asaM. khaguNiyA bhave buDDI // 2 // vigaliMdiyANa pArasa joyaNA tini caura kosA ya / sesANogAhaNayA aMgulabhAgo asaMkhijo // 3 // ganbhacauppaya chaggAuyAiMbhuyagesu gaauypuhusN| pakkhIsu dhaNupuhuttaM maNuesu ya gAuyA tini // 4 // oghapade-sAmAnyacintAyAmekendriye pRthivyAdivizeSAnAkAjitAnAmekendriyANAmityarthaH, vizeSacintAyAM tarugaNeSu-pratyekavanaspatInAmityarthaH utkarSataH sAtirekaM yojanasahasraM zarIrapramANamavaseyaM, etaJca samudre gotIrthAdigatalatAnalinanAlAdyadhikRtya veditavyaM, anyatraitAvadaudArikazarIrasyAsambhavAt , tathA paJcendriyatiryaJcatrividhAH-jalacarAH sthalacarAH khecarAzca, jalacarAH sammUrchajA garbhajAzca punaH pratyekamaparyAptAH paryAptAzcetyevaM caturvidhAH, sthalacarAstu dvividhAH-catuSpadAH parisazca, catuSpadAH punarapi sammUrchaja kamaparyAptAH paryAptAzcetyevaM caturvidhAH, parisAstu dvividhAH-uraHparisarpA bhujaparisAzca, ubhaye api pratyekaM catuSpadavaJcaturvidhAH, ityevaM sthalacarAH sarve'pi dvAdazavidhAH, khecarAstu jalacaravaJcaturvidhAH, tadevaM viMzatibhedAnAM tirazcAM tanumAnacintAyAM matsyAnAM-jalacarANAM yugale-sammUrchajagarbhajalakSaNe urageSu ca-uraHparisapeMSu sarpAdiSu garbhajeSu pratyeka paripUrNa yojanasahasramiti // 99 // nanu tanupramANamutsedhADalena 'ussehapamANao miNasu deha' iti vacanAt , samudrapaidAdImAMzu pramANaM pramANAGkalena, tataH samudrAdInAM yojanasahasrAvagAhanatvAttadgatapadmanAlAdInAmutsedhAGgulApekSayA'tyaMtadairghya prApnotItyata graha-usseha'mityAdi, 'ja'mityAdi, utsedhAGgulena 'paramANU rahareNU' ityAdikramaniSpannena guNitaH-pramitaH san yo'sau jalAzayaH-samudragotIrthAdiriha-manuSyaloke yojanasahasrapramANo bhavati, tatra samutpanna nalinaM-pagaM bhaNitamAnaM-pUrvoktakizcitsamadhikayojanasahasrapramANaM vijJeyaM, yat punaH pramANAGgalAnAM yojanasahasramAneSu jalaghiidAdiSu varaM-pradhAnaM panAmutpadyate tajjAnIhi bhUvikAraM-pRthivIvikAramiti / idamuktaM bhavati-iha samudramadhye pramANAkulato yojanasahasrAvagAhe yAni pAni tAni pRthivIpariNAmarUpANyeva, yathA zrIdevatAyAH pAide pacaM, yAni punaH zeSeSu gotIrthAdiSu sthAneSu pAni tAni vanaspatipariNAmarUpANyapi bhavanti, tAni ca zeSeSu jalAzayeSu, vallyAdayazcotkarSato yathoktamAnA bhavanti, tathA coktaM vizeSaNavatyAm"puDhavIpariNAmAI tAI kira sirinivAsapaumaM va / gotitthesu vaNassaipariNAmAI tu hojAhi ||1||jtthussehNgulo sahassamavasesaesu yjlesuN|vlliilyaado'vi ya sahassamAyAmao hoti ||2||"[taani kila pRthvIpariNAmAni zrInivAsapadmamiva / gotIrtheSu vanaspatipariNAmAni tu bhveyuH||1|| yatrotsedhAMgulataHsahasraM avazeSeSu ca jaleSu / vallIlatAdayo'pi ca sahasramAyAmato bhavanti // 2 // // 1100-1101 // tathA pratyekavanaspativarjitAnAM paMcAnAmapi pRthivyAdInAmabulAsayayabhAgamAnA'vagAhanA vakSyate, tatastatra vizeSamAha-vaNe'tyAdi, 'vigale'tyAdi, 'gabbhe'tyAdi, 'vaNa'tti vanaspatInAM 'aNaMta'tti anantakAyikAnAM sUkSmANAM yAnyasoyAni zarIrANi teSAM pramANena-mAnenaikamanilazarIrakaM-vAyuzarIraM, kimuktaM bhavati -sUkSmasAdhAraNavanaspatInAmasaGkhyAtaiH zarIraistulyamekaM sUkSmaM vAyuzarIramiti, uktaM ca prajJaptI-'aNaMtANaM suhumavaNassaikAiyANaM jAvaiyA sarIrA se ege suhumavAusarIre"tti, anantakAyikAnAM yAvanti zarIrANi tadekaM sUkSma vAyuzarIra, tAvatazarIrapramANamityarthaH, yAvagrahaNAcAsaGgyAtAni zarIrANi prAhmANi, anantAnAmapi vanaspatInAmekAdyasaGgyeyAntazarIratvenAnantAnAM zarIrANAmabhAvAt , tato vAyukAyikazarIrAdanalodakapRthivInA-agnijalapRthivIkAyikazarIrANAM sUkSmANAM bAdarANAM ca yathAkramamasaGkhyaguNA bhavati vRddhiH, iyamatra bhAvanA-yAvatpramANamekaM sUkSmavAyukAyikazarIraM tato'pyasaGkhyAtaguNamekaM sUkSmatejaskAyikazarIraM tato'saGkhyAtaguNamekaM sUkSmApkAyikazarIraM tato'pyasakyAtaguNamekaM sUkSmapRthivIkAyikazarIraM tato'pyasaGkhyAtaguNamekaM bAdaravAyuzarIraM tato'sayAtaguNamekaM bAdarAnizarIraM tato'pyasalyAtaguNamekaM bAdarApkAyikazarIraM tato'pyasayAtaguNamekaM 217
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvividhA:-manojJA amanojJAzca, manojJA-ekasAmAcArikAH amanojJAzca-vibhinnasAmAcArikAH, asaMvijJA api dvividhAH-saMvijJapAkSikA asaMvijJapAkSikAca, saMvijJapAkSikA-nijAnuSThAnanindino yathoktasusAdhusamAcAraprarUpakAH asaMvijJapAkSikA-nirdharmANaH susAdhujugupsakAH, uktaM ca-tatthAvAyaM duvihaM sapakkhaparapakkhao ya nAyavvaM / duvihaM hoi sapakkhe saMjaya taha saMjaINaM ca // 1 // saMviggamasaMviggA saMviggamaNunnaeyarA ceva / asaMviggAvi duvihA tappakkhiyaeyarA ceva // 2 // " parapakSApAtavadapi sthaNDilaM dvividhaM-manupyApAtavat tiryagApAtavaJca, ekaikamapi trividhaM-puruSApAtavat khyApAtavannapuMsakApAtavaJca, tatra mAnuSapuruSApAtavat trividhaM-daNDikapuruSApAtavat kauTumbikapuruSApAtavat prAkRtapuruSApAtavacca, daNDikA-rAjakulAnugatAH kauTumbikAH-zeSA maharddhikAH itare-prAkRtAH, te ca trayo'pi pratyeka dvividhAH-zaucavAdino'zaucavAdinazca, evaM vyApAtavannapuMsakApAtavacca pratyekaM prathamato daNDikAdibhedatastrividhaM, tataH zaucavAdyazaucavAdibhedataH punarekai dvividhamavaseyaM, uktaM ca-"parapakkhe'vi ya duvihaM mANusatericchagaM ca nAyavvaM / ekekapi ca tivihaM purisitthinapuMsakaM ceva // 1 // purisAvAyaM tivihaM daNDiyakoDubie ya pAgaie / te soya'soyavAI emeva napuMsaitthIsu // 2 // " atha tiryagApAtavat kathyate-tatra tiryaJco dvividhAH-dRptA adRptAzca, dRptA-darpavanta: adRptAH-zAntAH, te'pi pratyekaM trividhA:-jaghanyA utkRSTA madhyamAzca, jaghanyA mUlyamaGgIkRtya eDakAdayaH utkRSTA hastyAdayaH madhyamA mahIpAdayaH, ete kila puruSA uktAH, evameva strInapuMsakA api vaktavyAH, navaraM te dRptA adRptAzca pratyeka dvidhA vijJeyAH, tadyathA-jugupsitA ajugupsitAzca, jugupsitA gardabhyAdayaH itare'jugupsitAH, uktaM ca-"dittamadittA tiriyA jahannaukkosamajjhimA tivihA / emeva thInapuMsA duguMchiaduguMchiyA navaraM // 1 // " uktamApAtavatsthaNDilaM, saMlokavatpunarmanuSyeSveva draSTavyaM, teca manuSyAtrividhAH-tadyathA-puruSAH striyo napuMsakAzca, ekaike pratyekaM trividhA: emeva puhuttao navaraM // 6 // aMgulapuhutta rasaNaM pharisaM tu sarIravitthaDaM bhaNiyaM / bArasahiM joyaNehiM soyaM parigiNhae saI // 7 // evaM giNhai cakkhU joyaNalakkhAoM saairegaao| gaMdhaM rasaM ca phAsaM joyaNanavagAu sesANi // 8 // aMgulaasaMkhabhAgA muNaMti visayaM jahannao mottuN| caktaM puNa jANai aNgulsNkhivbhaagaao||9|| indanAdindraH-AtmA sarvadravyopalabdhirUpaparamaizvaryayogAt tasya liGga-cihnamavinAbhAvi indriyaM, tad dvidhA-dravyendriyaM bhAvendriyaM ca, tatra dravyendriyaM dvidhA-nirvRttirUpamupakaraNarUpaM ca, nivRttirnAma prativiziSTasaMsthAnavizeSaH, sAipi dvidhA-bAhyA AbhyantarA ca, tatra bAhyA karNakarpaTikAdirUpA, sA ca vicitrA na pratiniyatarUpatayA vyapadeSTuM zakyate, tathAhi-manuSyasya zrotre netrayorubhayapArzvato bhAvinI bhruvAM coparitane zravaNabandhApekSayA same vAjino netrayorupari tIkSNe cAprabhAge ityAdijAtibhedAnnAnAvidhA, AbhyantarA tu nirvRttiH sarveSAmapi jantUnAM samAnA, tAmeva cAdhikRtya prastutasUtroktaM saMsthAnamavaseyaM, kevalaM sparzanendriyanirvRtteH prAyo na bAhyAbhyantarabhedaH, tattvArthamUlaTIkAyAM tathA'bhidhAnAt, upakaraNaM-khaDgasthAnIyAyA bAhyanivRtteryA khaDgadhArAsamAnA svacchatarapudgalasamUhAtmikA'bhyantarA nivRttiH tasyAH zaktivizeSaH, idaM copakaraNarUpaM dravyendriyamantarnivRtteH kathaJcidarthAntaraM, zaktizaktimatoH kathaJcidbhedAt , kathaJcidbhedazca satyAmapi tasyAmantarnivRttI dravyAdinopakaraNasya vighAtasambhavAt , tathAhi-satyAmapi kadambapuSpAdyAkRtirUpAyAmantanirvRttAvatikaThorataraghanagarjitAdinA zaktyupaghAte sati na paricchettumIzate jantavaH zabdAdikamiti, bhAvendriyamapi dvidhA-labdhirupayogazca, tatra labdhiHzrotrendriyAdiviSayaH sarvAtmapradezAnAM tadAvaraNakarmakSayopazamaH, upayogaH-svaskhaviSaye labdhirUpendriyAnusAreNAtmano vyApArapraNidhAnamiti, tacca paJcadhA-zrotrAdibhedAt, tatra zrotramAbhyantarI nirvRttimadhikRtya kadambapuSpAkAraM mAMsagolakarUpaM cakSuH kizcitsamunnatamadhyaparimaNDalAkAramasUrAkhyadhAnyavizeSasadRzaM ghrANamatimuktakakusumadalacandrakavat kiJcid vRttAkAramadhyavitataM pradIrghatryanasaMsthitaM karNATakAyudhaM kSuraprastatparisaMsthitaM-tadAkAraM rasanendriyamiti // 5 // tathA 'nANe'tyAdi, sparzanendriyaM punarnAnAkAra-anekasaMsthAnasaMsthitaM, zarIrasyAsaGkhyeyabhedatvAt , tathA bAhalyataH sarvANyapIndriyANyaGgulasyAsayeyo bhaagH| nanu yadi sparzanendriyasyApyakulAsa yabhAgo bAhalyaM tataH kathaM khagAdyamighAte antaH zarIrasya vedanAnubhavaH ?, tadayuktaM, vastutattvAparijJAnAt , tvagindriyasya hi viSayaH zItAdayaH sparzAH, yathA cakSuSo rUpaM, na ca khaDgAdyamighAte antaH zarIrasya zItAdisparzane vedanamastIti, kintu kevalaM duHkhavedanaM, taccAtmA sakalenApi zarIreNAnubhavati, na kevalena tvagindriyeNa, jvarAdivedanAvat , tato na kazcidoSaH, atha zItalapAnakAdipAne antaH zItasparzavedanA'pyanubhUyate, tataH kathaM sA ghaTate ?, ucyate, iha tvagindriyaM sarvatrApi pradezaparyantavati vidyate, tathA pUrvasUrimirvyAkhyAnAt , tathA ca prajJApanAmUlaTIkA-"sarvapradezaparyantavartitvAttvaco'bhyantarato'pi zuSirasyopari tvagastyeve"ti, tato'bhyantarato'pi zuSirasyopari tvagindriyasya bhAvAdupapadyate antarapi zItasparzavedanAnubhavaH, tathA evameva-aGgulAsaGkhyeyabhAgapramANAnyeva pRthutvato-vistarato'pIndriyANi bhavanti // 6 // navaraM rasanasparzanayorvizeSaH, tamevAha-'aMgale'tyAdi gAthApUrvAdha, aGgalapRthaktvavistAraM rasanendriyaM, sparzanaM punaH zarIravistRtaM bhaNitaM, yasya jIvasya yAvanmAnaM zarIraM sparzanamapi tasya vistaratastAvatpramANamityarthaH / / athendriyaviSayamAnamAha-bAretyAdi sAdho gAthA, dvAdazabhyo yojanebhya AgataM ghanagarjitAdizabdamutkRSTato gRhAti zrotraM, na parataH, parata AgatAH khalu te zabdapudgalAstathAsvAbhAvyAnmandapariNAmAstathopajAyante yena svaviSayaM zrotravijJAnaM notpAdayitumIzAH,zrotrendriyasya ca tathAvidha 218
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ matyadbhutaM balaM na vidyate yena parato'pyAgataM zabdaM zRNuyAditi, tathA cakSurindriyamutkarSataH sAtirekAdyojanalakSAdArabhya kaTakuTyAdimiravyavahitaM rUpaM gRhAti-paricchinatti, parato'vyavahitasyApi paricchede cakSuSaH zaktyabhAvAt , etacAbhAsuradravyamadhikRtyocyate, bhAsuraM tu dravyamadhikRtya pramANAGgulaniSpannebhya ekaviMzatiyojanalakSebhyo'pi parataH pazyanti, yathA puSkaravaradvIpArdhe mAnuSottaranaganikaTavatino narAH karkasaMkrAntau sUryabimba, uktaM ca-"igavIsaM khalu lakkhA cautIsaM ceva taha shssaaii| taha paMca sayA bhaNiyA sattatIsAe~ airittA // 1 // ii nayaNavisayamANaM pukkharadIvar3avAsimaNuyANaM / puvveNa ya avareNa ya pihaM pihaM hoi nAyavvaM // 2 // " tathA zeSANi-ghANarasanasparzanendriyANi krameNa gandhaM rasaM sparza ca pratyekamutkarSato navabhyo yojanebhya AgataM gRhanti, na parataH, parata AgatAnAM mandapariNAmatvabhAvAt ghrANAdIndriyANAM ca tathArUpANAmapi teSAM paricchedaM kartumazaktatvAt // 7 // 8 // atha jaghanyaM viSayamAnamAha-'aMgule'tyAdi, cakSurindriyaM muktvA zeSANi catvAri zrotrAdIni jaghanyato'GgalAsayayabhAgAdAgataM svasvaviSayaM zabdAdikaM jAnanti, prAptArthaparicchedakatvAt , cakSuH punaraprAptakAritvAjaghanyato'GgalasaddhayeyabhAgamAtravyavasthitaM pazyati, na tu tato'pyaktiramiti, pratiprANi pratItazcAyamarthaH, tathA ca nAtisannikRSTamajanarajomalAdikaM cakSuH pazyatIti, iha ce pRthutvaparimANaM sparzanendriyavyatirekeNa zeSANAM caturNAmindriyANAmAtmAGgulena pratipattavyaM, sparzanendriyasya tUtsedhAGgulena, viSayaparimANaM punaH sarveSAmapyAtmAGgulenaiva, atra cobhayatrApyupapattiH savistaratarA bhASyAdavasAtavyA 188 // 9 // idAnIM 'lesAu'tti ekonanavatyadhikazatatamaM dvAramAha puDhavIAuvaNassaibAyarapattesu lesa cattAri / ganbhe tiriyanaresuM challesA tinni sesANaM // 10 // bAdarazabdaH pratyekamamisambadhyate, pratyekavanaspatInAM ca svarUpopadarzanArthameva vyabhicArAbhAvAt, paryApta iti vizeSaNaM ca sAmarthyAd draSTavyaM, anyathA tejolezyAyA ayogAt , tato bAdaraparyApteSu pRthivIkAyikeSvapkAyikeSu pratyekavanaspatiSu cAdyAzcatasraH kRSNanIlakApotatejorUpA lezyA bhavanti, tejolezyA kathamavApyate iti ced, ucyate, IzAnAntadevAnAmeteSUtpAdAtkiyantamapi kAlaM tejolezyApi sambhava ti, yallezyA hi jantavo niyante parabhave'pi tallezyA evotpadyante,na punaH pAzcAtyabhavAntyasamaye'nyo lezyApariNAmo'nyazcAgAmikabhavAdyasamaye, yadAgamaH-"jallesAI davvAI AittA kAlaM karei tallesesu uvavajai'tti, [ yallezyAni dravyANi AdAya kAlaM karoti talle. zyeSUtpadyate] kevalaM tiryajanarA AgAmibhavasambandhilezyAyA antarmuhUrte'tikrAnte suranArakAstu svasvabhavasambandhilezyAyA antarmuhUrte zeSe sati parabhavamAsAdayanti, garbhajatiryAnuSyeSu SaDapi lezyAH teSAmanavasthitalezyAkatvAt, tathAhi-tirazcAM pRthivIkAyikAdInAM narANAM sammUrchimagarbhajAnAM zuklalezyAvarjA yAH kAzcillezyAH sambhavanti tAH pratyekaM jaghanyata utkarSatazcAntarmuhUrtasthitayaH, zuknulezyA tu jaghanyato'ntarmuhUrtAvasthAnA utkarSataH kiJcinyUnanavavarSonapUvakoTipramANeti, iyaM cotkRSTA sthitiH pUrvakoTerurddha saMyamAvApterabhAvAt pUrvakoTyAyuSaH kizcitsamadhikavarSASTakAdUrddhamutpAditakevalajJAnasya kevalino'vaseyA, anyeSAM tUtkarSato'pyantarmuhUrtAvasthAnaiveti, zeSANAMtejovAyUnAM sUkSmapRthivyambUvanaspatInAM sAdhAraNAnAmaparyAptabAdarapRthivyambupratyekavanaspatInAM dvitricaturindriyANAM sammUrchimapaJcendriyatiryaGnarANAM ca tisraH-kRSNanIlakApotanAmAno lezyA bhavantIti 189 // 10 // idAnIM 'eyANa jattha gai'tti navatyadhikazatatamaM dvAramAha egeMdiyajIvA jaMti naratiricchemu juylvjesuN| amaNatiriyAvi evaM narayaMmivi jaMti te paDhame // 11 // taha saMmucchimatiriyA bhavaNAhivavaMtaresu gacchaMti / ja tesiM uvavAo pliyaasNkhejaauusuN||12|| paMciMdiyatiriyANaM uvavAukosao sahassAre / naraesu samaggesuvi viyalA ajuyalatirinaresu // 13 // naratiriasaMkhajIvI joisavajjesu jaMti devesu / niyaAuyasamahINAuesu IsANaaMtesu // 14 // uvavAo tAvasANaM ukkoseNaM tu jAva joisiyA / jAvaMti vaMbhalogo crgprivaayuvvaao|| 15 // jiNavayaukkiTThatavakiriyAhiM abhadhabhavajIvANaM / gevijesukkosA gaI jahannA bhavaNavaIsu // 16 // chaumatthasaMjayANaM uvavAukosao a sbddhe| uvavAo sAvayANaM ukkoseNa'cuo jAva // 17 // uvavAo laMtagaMmi caudasapucissa hoi u jahanno / ukoso savaDhe siddhigamo vA akammarasa // 18 // avirAhiyasAmannassa sAhuNo sAvayassa'vi jahanno / sohamme uvavAo vayabhaMge vaNayarAIsuM // 19 // sesANa tAvasAINa jahannao vaMtaresu uvvaao| bhaNio jiNehiM so puNa niyakiriyaThiyANa vinneo // 20 // iha 'egeMdiyajIvatti sAmAnyoktAvapi na tejovAyavo gRhyante, teSAM manuSyeSvevAnutpAdAt , uktaM ca-'sattamamahineraiyA teU vAU aNaMtaruvvaTTA / navi pAve mANussaM tahA asaMkhAuyA savve // 1 // ' [saptamamahInairayikAstejovAyU anntrodvttaaH| naiva prApnuvanti mAnuSyaM tathA'saMkhyAyuSaH sarve // 1 // ] tata ekendriyajIvA:-pRthivyambuvanaspatayo yugalavarjeSu-yugaladhArmikavarjiteSu saGkhyAtAyuSkeSvityarthaH nareSu tiryakSu ca yAnti-utpadyante, na devanArakAsaGkhyeyavarSAyustiryagnareSviti bhAvaH, tathA'manaskatiryaJco'pi-asaMkSipaJcendriyatiryaJco'pyevaM-pUrvavat , saGkhyeyAyuSkeSu naratiryakSu samutpadyanta iti bhAvaH, narake'pi ca prathame te gacchanti, idamuktaM bhavati-asaMjJipaJcendriyatiryacazva catasRSvapi gatiSUtpadyante, kevalaM narakadevagatyorutpadyamAnAnAmamISAM vizeSaH, tatra narakagatau prathamapRthivyAmeva, na zeSAsu, tatrA 219
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ pyutkRSTato'pi palyopamAsaGkhyeyabhAgAyuSkeSveva jAyante, nAdhikAyuSkeSviti // 11 // devagatau punarutpadyamAnAnAM vizeSamAha -- 'tahe' - tyAdigAthAnavakaM, tathA saMmUrchimatiryazvo deveSUtpadyamAnA bhavanapativyantareSveva jAyante, na jyotiSkAdiSu, yasmAtteSAM - sammUrchimatirazcAM deveSu pasyopamAsalyAta bhAgamAtrAyuSkeSvevopapAto, nAdhikasthitiSviti // 12 // paJcendriyatirazcAmutkarSata upapAtaH sahasrAraM yAvadbhavati, narakeSvapi samagreSu--sarvAsvapi narakapRthivISu, idamatra tAtparya - saGkhyAtAyuSkasaMjJitiryakpazvendriyAzcatasRSvapi gatiSUtpadyante, kevalaM devagatau sahasrArakalpameva yAvadutpadyante, na tu parata AnatAdiSu tathAvidhayogyatA'bhAvAditi, tathA vikalA - dvitricaturindriyA yugala - varjeSu tiryakSu manuSyeSu cotpadyante, na devanArakeSu // 13 // asaGkhayajIvinaH - asaGkhyavarSAyuSo narAstiryazvazva jyotiSkavarjiteSu deveSu yAnti, devagatiM vimucya zeSe gatizraye mokSe ca naiva te gacchantItyarthaH, iha ca yadyapi sAmAnyenAsatyeyavarSAyuSkA naratiryathvo bhaNitAstathApi 'sUcakatvAt sUtrasya' viziSTA eva khecaratiryakpazvendriyA antaradvIpajatiryagnarAzca veditavyAH, tathAhi -asatyeyavarSAyuSo deveSUtpadyamAnA nijAyuSaH samasthitiSu hInasthitiSu cotpadyante, nAdhikasthitiSu, tataH patyopamAsajyeyabhAgamAtreNAsatyeyavarSAyuSaH khecaratiryakpathyendriyA antaradvIpajatiryamarAzca jyotiSkavarjeSu, upalakSaNametat, jyotiSka saudharmezAna varjeSUtpadyante, na jyotiSkAdiSvapi, adhikasthitipUtpAdAbhAvAt, jyotiSkeSu hi jaghanyato'pi palyopamASTamabhAgaH saudharmezAnayozca palyopamaM sthitiriti zeSAstvasajyeyavarSAyuSo haimavatAdikSetrabhAvinastathA suSamasuSamAdiSu triSvarakeSu bharatairavatabhAvinazca tiryagmanuSyA nijAyuSaH samahInAyuSkeSu sarveSvapIzAnAnteSu gacchanti, tata Urddha tu sarvathA niSedhaH, yata IzAnAdUrddha sanatkumArAdiSu jaghanyato'pi sAgaropamadvayAdikaiva sthitiH, asakhyAtavarSAyuSAM tiryaGmanuSyANAM punarutkarSato'pi trINyeva palyopamAnIti // 14 // tApasA - vanavAsino mUlakandaphalAhArA bAlatapasvinaH teSAmupapAta utkarSato bhavati yAvajjyotiSkAH, tata Urddha notpadyanta iti bhAva:, tathA carakaparivrAjakA - ghATi bhaikSopajIvinatridaNDinaH athavA carakAH - kacchoTakAdayaH parivrAjakAH- kapilamunisUnavaH carakAzca parivrAjakAzca teSAmutkarSata upapAto yAvadbrahmaloka: // 15 // jinoktAni yAni vratAni - prANAtipAtaviramaNAdIni yaccotkRSTaM - viziSTamaSTamAditapo yAzca kriyA:- pratidinAnuSTheyapratyupekSaNAdikAH etaiH sarvairapi bhavyAnAmabhavyAnAM ca mithyAdRzAM jIvAnAM deveSUtpadyamAnAnAmutkRSTA gatitraiveyakeSu, iyamatra bhAvanA - ye kila bhavyA abhavyA vA samyaktvavikalAH santaH zramaNaguNadhAriNo nikhilasAmAcAryanuSThAnayuktA dravyaliGgadhAriNazca te'pi kevalakriyAkalApaprabhAvata uparitanamaiveyakAn yAvadutpadyante eva, asaMyatAJcaite, satyapyanuSThAne cAritrapariNAmazUnyatvAditi, jaghanyA tu gatirbhavanapatiSu, etacca deveSUtpAdApekSayA draSTavyaM ( pranthAnaM 800 ) anyathA devatvAdanyatrApi yathAdhyavasAyamutpAdo bhavatIti // 16 // chAdyate--Atriyate yathA'vasthitamAtmanaH svarUpaM yena tacchadma-jJAnAvaraNIyAdikarma tasmin tiSThantIti chadmasthAH te ca te saMyatAzca chadmasthasaMyatAH teSAmutkarSata upapAtaH sarvArthasiddhe mahAvimAne, zrAvakANAM - dezaviratimanuSyANAM punarupapAta utkarSato'cyutaM dvAdazadevalokaM yAvaditi // 17 // upapAto lAntake-SaSThadevaloke caturdazapUrvadharasya jaghanyato bhavati, utkRSTatastu sarvArthasiddhe, akarmakasya - kSINASTakarmaNaH punazcaturdazapUrviNaH upalakSaNatvAdanyeSAM manuSyANAM kSINakarmaNAM siddhigamo - mokSAvAptirbhavatIti // 18 // sAdhoH pratrajyAkAlA'dArabhyAvirAdhitazrAmaNyasya - akhaNDitasarvaviratirUpacAritrasya, zrAvakasya cAvirAdhitazrAmaNyasya - akhaNDitayathAgRhItadezacAritrasya jaghanyata upapAtaH saudharme-prathamadevaloke, kevalaM tatrApi sAdhorjaghanyA sthitiH palyopamapRthaktvaM zrAvakasya tu palyopamamiti, tathA sAdhUnAM zrAvakANAM ca nijanijatratabhane jaghanyata upapAto vanacarAdiSu, vanacarA-vyantarAsteSAmAdayaH - prathamAH, bhavanapativyantarAdikrameNAgame devAnAM prasiddhatvAt bhavanapataya ityarthaH teSu tathA coktaM prajJApanAyAM - "virAhiyasaMjamANaM jahanneNaM bhavaNavAsIsu ukkoseNaM sohamme kappe" tathA "virAhiyasaMjamAsaMjamANaM jahanneNaM bhavaNavAsIsu ukkoseNaM joisiesu" ti atra ca 'virAdhitasaMyamAnAM' virAdhitaHsarvAtmanA khaNDito na punaH prAyazcittapratipattyA bhUyaH saMdhitaH saMyamaH saMyamAsaMyamazca yaiste tathA teSAM // 19 // zeSANAM tApasAdInAM -tApasacarakaparivrAjakAdInAM jaghanyata upapAto jinaiH - tIrthakarairbhaNito vyantareSu prajJApanAyAM tu tApasAdInAM 'jahaneNaM bhavaNavAsI su' ityuktaM, sa punarupapAtavidhirnija kriyAsthitAnAM - nija nijAgamoktAnuSThAnaniratAnAM na khAcArahInAnAmiti 190 // 20 // idAnIM 'eesi jatto AgaI 'tti ekanavatyadhikazatatamaM dvAramAha neraiyajuyalavajjA egiMdisu iMti avaragaijIvAM / vigalatteNaM puNa te havaMti aniraya amarajulA // 21 // tihu amaNatiricchA naratiriyA juyaladhammie motuM / ganbhacauppayabhAvaM pAvaMti ajuyalaca ugaiyA || 22 || neraiyA amarAvi ya tericchA mANavA ya jAyaMti / maNuyatteNaM vajjittu juyaladhammiyanaratiricche || 23 // 'neraiye 'tyAdigAthAtrayaM, nairayikayugaladhArmikavarjitA aparagatijIvAH saGkhyAtavarSAyuSaH ekadvitricatuH pazcendriyatiryasnarAH sanatkumArAdidevAnAmekendriyeSvanutpAdAt bhavanapativyantarajyotiSkasaudharmezAna devAzca ekendriyeSu - pRthivyAdiSvAgacchanti, kevalaM tathAbhavaskhAbhAvyAddevAstejovAyuvarjiteSu paryAptabAdareSu samAyAntItyavaseyaM, tathA nairayikadevayugaladhArmikavarjitAste - tiryaGnarajIvA vikalendriyatvena - dvitricaturindriyatvena bhavanti, dvitricaturindriyeSvAgacchantIti bhAvaH // 21 // yugaladhArmikAMstiro narAMzca varjayitvA zeSA narA 220
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ stiryacca bhavantyamanaskatiryabhyaH, upalakSaNatvAdmanaskA manujAzca, idamuktaM bhavati-saGkhyAtavarSAyuSkanara tiryazva evAsaMjJipazvendriyatiryaunareSUtpadyante, na devanArakA iti, tathA yugaladhArmikanaratiryagvarjitAzcaturgatikA api jIvA garbhajacatuSpadabhAvaM prApnuvanti, kevalaM devAH sahasrArAdag draSTavyAH, AnatAdidevAnAM manuSyeSvevotpAdAt, evaM zeSANAmapi garbhajatiryakpacendriyANAM draSTavyaM, jIvAmigamAdau caturgatikajIvAnAM jalacarAdiSUtpAdasyoktatvAt // 22 // nairayikA amarAzca tathA yugaladhArmikanaratiryagvarjitAstiryabhvo manuSyAzca manujatvena - garbhajamanuSyatve notpadyante 191 // 23 // samprati 'uppattimaraNaviraho jAyaMtamaraMtasaMkhA utti dvinavatitrinavatyadhikazatatamaM dvArayugmamAha - bhinnamutto vigaleMdiyANa saMmucchimANa ya taheva / bArasa muhutta ganbhe save jahannao samao // 24 // uddaTTaNAvi evaM saMkhA samaeNa suravaru tullA / naratiriyasaMkha sabesu jaMti suranArayA ganbhe // 25 // bAsa muhupta ganbhe muhutta sammucchimesu cauvIsaM / ukkosavirahakAlo dosruvi ya jahanao samao // 26 // emeva ya uTTaNasaMkhA samaeNa suravaratullA / maNuesuM uvavajje'saMkhAuya motu sesAo // 27 // 'bhinne' tyAdigAthA catuSkaM vikalendriyANAM - dvitricaturindriyANAM sammUrchimANAM ca - asaMjJipaJcendriyANAM tirazcAM pratyekaM minnaHkhaNDo muhUrtto'ntarmuhUrtamityarthaH, utkRSTa upapAtavirahakAla:, tathA 'ganbhe'ti garbhajapacendriya tirazcAmutkRSTa upapAtavirahakAlo dvAdaza muhUrtA:, jaghanyataH punaH sarveSvapi vikalendriyAdiSUpapAta virahakAla ekasamayaH // 24 // vikalendriyAgAM sammUrchajAnAM garbhavyu - kAntAnAM ca paJcendriyatirayAM upapAtavirahakAlasamatayA udvartanApi udvartanAvirahakAlo'pi vaktavyaH, tathA eteSAmeva dvIndriyAdInAmekena samayena - ekasmin samaye upapAte udvartanAyAM ca saGkhyA suravaraistulyA bhaNanIyA, sA caivaM' ego va do va tini va saMkhamasaMkhA ya egasamaeNaM / uvavajjantevaiyA uThavaTTaMtAvi emeva // 1 // ' tathA narAstiryabhyazca saGkhyAtavarSAyuSaH sarveSvapi sthAneSu yAnti catasRSvapi gatiSUtpadyante iti bhAvaH, 'suranArayA gabbhe'tti sUtrasya sUcAmAtraparatvAt surA nArakAca garbhajaparyAptasaGkhyAtavarSAyuSkatiryakhyAnuSyeSu gacchanti cAnyatra, navaraM surA ekendriyeSvapi uktaM ca- 'bAyarapajjattesuM surANa bhUdagavaNesu uppattI / IsANaMtANaM ciya tatthavi na u uDugANaMpi // 1 // ' // 25 // uktastirazcAmupapAtacyavanayorvirahakAla ekasamayasaGkhyA ca prasaGgataH sAmAnyena gatidvAraM ca, atha manuSyANAmetadevAha - 'bArase tyAdi, garbhajeSu manuSyeSu utkarSata upapAtavirahakAlo dvAdaza muhUrtA:, saMmUcchimamanuSyeSu caturviMzatirmuhUrtAH, jaghanyatastUbhayatrApyekaH samayaH, tathA udvarttanA'pi - udvartanAvirahakAlo'pyevameva - upapAtavirahakAlavadveditavyaH, saGkhyA punarekasmin samaye utpadyamAnAnAmudvartamAnAnAM ca narANAM suravaraistulyA, sA caivaM - 'ego va do va tinni va saMkhamasaMkhA u egasamaeNaM / uvavajjaMtevaiyA uvvaTTaMtAvi emeva // 1 // ' iti, navaramasatyAtatvaM sAmAnyato garbhajasammUrchimasaGgrahApekSayA draSTavyaM, tathA asaGkhyAtavarSAyuSo naratirazcaH upalakSaNatvAt saptamapRthivInArakatejovAyUMzca muktvA zeSAH sarve'pi suranaratiryasnArakA manuSyeSUtpadyaMta iti / 192-193 // 26 // // 27 // samprati 'bhavaNavazvANamantarajoisiyavimANavAsidevANa Thiinti caturnavatyadhikazatatamaM dvAramAha 1 bhavaNavaivANamaMtarajoisiyavimANavAsiNo devA / dasa 1 aTTha 2 paMca 3 chavIsa 4 saMkhajuttA ka meNa ime // 28 // asurA 1 nAgA 2 vijjU 3 suvanna 4 aggI 5 ya vAu 6 dhaNiyA 7 ya / udahI 8 dIva 9 disAviya 10 dasa bheyA bhavaNavAsINaM // 29 // pisAya 1 bhUyA 2 jakkhA 3 ya rakkhasA 4 kinnarA 5 ya kiMpurisA 6 / mahoragA 7 ya gaMdhavA 8 aTThavihA vANamaMtariyA // 30 // aNapani 1 paNapaniya 2 isivAiya 3 bhUyavAie 4 caiva / kaMdiya 5 taha mahakaMdiya 6 kohaMDe 7 caiva payage 8 ya // 31 // iya paDhamajoyaNasae rayaNAe aTTha vaMtarA avare / tesu iha solasiMdA ouraho dAhiNutarao // 32 // caMdA 1 sUrA 2 ya gahA 3 nakkhantA 4 tArayA 5 ya paMca ime / ege calajoisiyA ghaMTAyArA thirA avare // 33 // sohaMmI 1 sANa 2 saNakumAra 3 mAhiMda 4 bhaloyamihA 5 / laMtaya 6 sukka 7 sahassAra 8 ANaya 9 pANagrA 10 kappA // 34 // taha AraNa 11 anuyA 12 vihu ihi gevijjavaravimANAI / paDhamaM sudarisaNaM 13 taha biIyaM suppati 14 // 35 // iyaM maNoramaM 15 taha visAlanAmaM 16 ca savaobhahaM 17 / somaNasaM 18 somAsa 19 mahapIikaraM ca 20 AicaM 21 // 36 // vijayaM ca 22 vejayaMtaM 23 jayaMta 24 maparAjiyaM 25 ca saGgha 26 / eyamaNuttarapaNagaM eesiM cauddihasurANaM // 37 // camarabali sAramahiyaM sesANa surANa AuyaM vocchaM / dAhiNavivahupaliyaM do desRNuptarillANaM // 38 // aTTha addhapaMcamapalioma asurajuyaladevINaM / sesavaNadevayANa ya desUNaddhapaliyamukosaM // 39 // dasa bhavaNavaNayarANaM vAsasahassA ThiI jahaNNeNaM / paliovamamukosaM vaMtariyANaM viyANijjA // 40 // 221
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ paliyaM savarisalakkhaM sasINa paliyaM ravINa syshssN| gahaNakkhattatArANa paliyamaddhaM cunbhaago||41|| taddevINavi taTTiiaddhaM ahiyaM tmNtdeviduge| pAo jahannamasu taarytaariinnmttuNso||42|| do sAhi satta sAhiya dasa caudasa satsareva ayarAI / sohammA jA suko taduvari ekakamArove // 43 // tettIsagyarukosA vijayAisu Thiha jahanna igatIsaM / ajahannamaNukosA sabaDhe ayara tettIsaM // 44 ||pliyN ahiyaM sohaMmIsANesuM to'hakappaThiI / uvarilaMmi jahannA kameNa jAvekatIsa'yarA // 45 // sapariggaheyarANaM sohamIsANa paliyasAhIyaM / ukkosa satta vannA nava paNapannA ya devINaM // 46 // 'bhavaNe'tyAdigAthA ekonaviMzatiH, dIvyantIti devA:-prAgbhavopAcapuNyaprAgbhAropanataviziSTabhogasukhAH prANivizeSAH, te ca mUlabhedatastAvazcaturvidhAH, tadyathA-bhavanapatayo vyantarA jyotiSkA vimAnavAsinazca, tatra bhavanAnAM patayaH-tannivAsitvAtsvAmino bhavanapatayaH, tannivAsitvaM ca bAhulyato nAgakumArAdyapekSayA draSTavyaM, te hi prAyo bhavaneSu vasanti kadAcidAvAseSu, asurakumArAstu prAcuryeNAvAseSu kadAcidbhavaneSu, bhavanAnAmAvAsAnAM cAyaM vizeSa:-bhavanAni bahirvRttAnyantaH samacaturasrANi adhaHkarNikAsaMsthAnAni, AvAsAstu kAyamAnasthAnIyA mahAmaNDapA vicitramaNiratnaprabhAbhAsitasakaladikakA iti / tathA vividhamantaraM-zailAntaraM kandarAntaraM banAntaraM vA AzrayarUpaM yeSAM te vanAntarAH, yadivA vigatamantaraM-vizeSo manuSyebhyo yeSAM te vyantarAH, tathAhi-manuSyAnapi cakravartivAsudevaprabhR. tIn bhRtyavadupacaranti kecidyantarA iti manuSyebhyo vigatAntarAH, prAkRtatvAza sUtre 'vANamaMtarA' iti pAThaH, yadvA vAnamantarA' iti padasaMskAraH, tatrApi banAnAmantarANi vanAntarANi teSu bhavA vAnamantarAH, pRSodarAditvAdubhayapadAntarAlavartI mAmamaH, idaM tu vyutpatinimittaM pravRttinimittaM tu sarvatrApi jAtibheda pavAnusatavyaH / tathA dyotayanti-prakAzayanti jagaditi jyotIMSi-vimAnAvi teSu bhavA jyotiSkAH / tathA vividhaM mAnyante-upabhujyante puNyavadbhirjIvairiti vimAnAni teSu vasantI yevaMzIlA vimAnavAsinaH / ete ca bhavanapatyAdayo devAH 'krameNa yathAsahyaM dazASTapaJcaSaDiMzatisarbhadairyuktA bhavanti // 28 // sampratyetAneva krameNa bhedAnamidhitsuH prathamaM tAva vanapatibhedAnAha-'asure'tyAdi, bhavanavAsinAM avAntarajAtibhedamadhikRtya daza bhedA bhavanti, tadyathA-'asurA' iti padaikadeze padasamudAyopacArAdasurakumArAH evaM nAgakumArA ityAdyapi paribhAvanIyaM, atha kasmAdete kumArA iti vyapadizyante ?, ucyate, kumAravacceSTanAt , tathAhi-sarva evaite kumArA iva zRGgArAmiprAyakRtaviziSTottarottararUpakriyAsamuddhatarUpaveSabhASAbharaNapraharaNAvaraNayAnavAhanA atyulbaNarAgAH krIDanaparAzca, tataH kumArA iva kumArA iti, gAthAnubandhAnulomyAdikAraNAca kutazcidete evaM paThitAH, prajJApanAdau tvamunaiva krameNa paThyante, tathAhi-"asurA nAga suvannA vijU aggI ya dIva udahI ya / disipavaNathaNiyanAmA dasahA ee bhavaNa. vAsI // 1 // " // 29 // vyantarabhedAnAha-'pisAye'tyAdi, sugamA // 30 // ihApare'pyaSTau vyantarabhedAH santI tyatastAnapyAha'aNe'tyAdigAthAdvayaM, aprajJaptikAH paJcaprajJaptikAH RSivAditAH bhUtavAditAH kranditAH mahAkanditAH kUSmA pizAcAdivyatiriktA aSTau vyantaranikAyAH, ratnaprabhAyAH pRthivyAH prathame-uparitane yojanazate bhavanti, etaduktaM bhavati-ratnaprabhAyA uparitane ratnakANDarUpe yojanasahasra adha upari ca pratyekaM yojanazatarahite pizAcAdayo'STI vyantaranikAyAH santi, tatra ca yadupari yojanazataM muktaM tatrAdha upari ca dazayojanarahite'prajJaptikAdayo'STAviti, teSu ca-aprajJaptikAviSvaSTasu vyantaranikAyeSu rucakassAdhastAikSiNata uttaratazca dvayordvayorindrayorbhAvAt SoDaza indrA bhavanti, evaM pizAcAdiSvapyaSTasu SoDaza bhavanapatiSu ca dazasu viMzatiH, ata eva viMzatirbhavanapatIndrANAM dvAtriMzato vyantarendrANAM asaGkhyAtatve'pi candrArkANAM jAtimAtrAzrayaNAd dvayozcandrasUryayojyotiSkendrayoH dazAnAM ca saudharmAdikalpendrANAM mIlane catuHSaSTirindrA iti // 31 // 32 // jyotiSkabhedAnAha-'caMde'tyAdi, candrAH sUryAH prahA: nakSatrANi tArakAzcetyevaM paJca jyotiSkabhedA bhavanti, tatra caike-manuSyakSetravartino jyotiSkAzcalA-meroH prAdakSiNyena sarvakAlaM bhramaNazIlAH apare punarye mAnuSottaraparvatAtpareNa svayaMbhUramaNasamudraM yAvadvartante te sarve'pi sthirA:-sadAvasthAnasvabhAvAH, ata eva ghaNTAkArA acalanadharmakatvena ghaNTAvat sthAnasthA eva tisstthntiityrthH|| 33 // vaimAnikabhedAnAha-sohamI tyAdigAthAcatuSkaM, iha vaimAnikA dvividhA:-kalpopapannAH kalpAtItAzca, tatra kalpa:-AcAraH, sa cAtra indrasAmAnikatrAyastriMzAdivyavasthArUpaH taM pratipannAH kalpopapannAH, te ca dvAdaza, tadyathA-saudharmadevalokanivAsinaH saudharmAH IzAnadevalokanivAsina IzAnAH evaM sarvatrApi bhAvanIyaM, bhavati ca 'tAsthyAttavyapadezoM' yathA paJcAladezanivAsinaH pAJcAlA iti, yathoktarUpaM kalpamatItA:-atikrAntAH kalpAtItA:-aveyakA anuttaravimAnavAsinaH, sarveSAmapi teSAmahamindratvAt , tatra lokapuruSasya zrIvApradeze bhavAni vimAnAni praiveyakAni, tAni ca nava, tadyathA-sudarzanaM 1 suprabuddhaM 2 manoramaM 3 vizAlaM 4 sarvatobhadraM 5 sumanaH 6 saumanasaM 7 prItikaraM 8 AdityaM 9 ceti, tathA na vidyante uttarANipradhAnAni vimAnAni yebhyastAnyanuttarANi tAni ca paJca, tadyathA-vijayaM vaijayantaM jayantaM aparAjitaM sarvArthasiddhaM ca, etannivAsino 1. militAzca vaimAnikAH ssddiNshtiH| eteSAM malabhedApekSayA caturvidhAnAM bhavanapatyAdidevAnAM 'ThiDa'tti sthiti rAyuSkalakSaNA pratipAdyate // 34 // 35 // 36 // 37 // tAmevAha-'camare'tyAdi, ihAsurakumArAdayo daza bhavanapatinikAyAH, 222
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekaike ca dvidhA merodakSiNadigbhAgavartino merorevottaradigbhAgavartinazca, tatrAsurakumArANAM dakSiNa digbhAvinAmindrazcamaraH uttaradigbhAvinAM ca baliH, tatra 'camarabali sAramahiyaMti padaikadeze'pi padasamudAyopacArAt 'sAra'miti sAgaropamaM draSTavyaM, prAkRtatvAcamarabalizabdAbhyAM parataH SaSThIvibhakterlopaH, tato'yamarthaH-camarabalyoH krameNa sAgaropamamadhikaM cotkRSTamAyuH, kimuktaM bhavati ?-camarasyAsurendrasya dakSiNadigvartina utkRSTamAyureka paripUrNa sAgaropamaM, balerasurendrasya uttaravigvartinaH sAgaropamaM kiJcitsamadhikamiti, samprati zeSANAM camarabalivyatiriktAnAM surANAM-devAnAM nAgakumArAdyadhipatInAmityarthaH AyurvakSye, tadeva kathayati-'dAhiNadivaDapaliyaM do desUNuttarillANaM' ityAdi, dAkSiNAtyAnAM nAgakumArAdhadhipatInAM-dharaNapramukhAnAM navAnAmindrANAmutkRSTamAyuH dvitIyamadhaM yasya tad vyardha pasyopamaM, sAdha palyopamamityarthaH, 'uttarillANa'ti uttarAhANAM-uttaradigbhAvinAM nAgakumArAdIndrANAM bhUtAnandaprabhRtInAM navAnAM dezone-kizcidUne dve palyopame, uttaradigvartino hyete svabhAvAdeva zubhAzcirAyuSazca bhavanti, dakSiNadigvartinastu tadviparItA iti // 38 // ityuktaM bhavanavAsinAM devAnAM utkRSTamAyuH, samprati bhavanavAsivyantaradevInAmAha-'addhaTTe'tyAdi, asurayo:-asurendrayozcamarabalinAnoyugalaM asurayugalaM tasya devInAM yathAkramamutkRSTamAyurardhacaturthAni ardhapaJcamAni ca palyopamAni, camarendradevInAM sArdhAni trINi balIndradevInAM tu sArdhAni catvAri palyopamAnItyarthaH, zeSANAM nAgakumArAdyadhipatInAM tUttaradigvartinAM tathA 'vaNa'tti vanacarANAM-vyantarANAmuttaradakSiNadigvartinAM cazabdAt dakSiNadigbhAvinAgakumArAdhadhipatInAM ca sambandhinInAM devInAM yathAkramamutkRSTamAyurdezonaM palyopamamardhapalyopamaM ca, iyamatra bhAvanA-uttaradigbhAvinAgakumArAdyadhipatidevInAmutkRSTamAyurdezonaM palyopamaM, dakSiNadigbhAvinAgakumArAghadhipatidevInAM dakSiNottaradigbhAvivyantarAdhipatidevInAM cotkRSTamAyuradha palyopamamiti, kecidvyantarINAM palyopamamutkRSTamAyurAhuH "zrIhnIdhRtikIrtibuddhilakSmyaH pasyopamasthitaya" iti vacanazravaNAt , taca teSAmAgamAnavagamavijRmbhitaM, yaduktaM prajJApanAyAm"vANamaMtarINaM bhaMte ! kevaikAlaM ThiI panattA?, goyamA! jahanneNaM dasa vAsasahassAI ukkoseNaM addhapaliovama"miti, zrIprabhRtayastu bhavanapatidevyaH, tathA ca saGgrahaNITIkAyAM haribhadrasUri:-"tAsAM bhavanapatinikAyAntargatatvAdi"ti // 39 // atha bhavanapativyantaradevadevInAM jaghanyAM vyantaradevAnAmutkRSTAM ca sthitimAha-dase'tyAdi, sUcakatvAtsUtrasya 'bhavaNa'tti bhavanapatidevAnAM, upalakSaNatvAttadevInAM ca vanacarANAM-vyantaradevAnAM tadevInAM ca jaghanyena sthitirdaza varSasahasrANi, jaghanaM-adhastAnikRSTo bhAgaH tatra bhavaM jaghanyaMromamalAdi taca kila stokaM tato'nyadapi stokaM lakSaNayA jaghanyamityucyate, kevalaM bhAvapradhAnatvAnirdezasya jaghanyena-jaghanyatayA sarvastokatayetyarthaH, tathA vyantarANAM-jyantaradevAnAmutkRSTAM sthiti vijAnIyAt palyopamapramANAM, tadevInAM tu pasyopamArdhamutkRSTA sthitiH prAgevoketi // 40 // samprati jyotiSkadevadevInAmutkRSTAM jaghanyAM ca sthitimAha-'paliye'tyAdigAthAdvayaM, jyotiSkadevAstAvazcandrAdityagrahanakSatratArakabhedAtpaJcavidhAH tadevyo'pi pacavidhA iti sarve'pi dazavidhAH, tatra zazinAM-asoyadvIpasamudravarticandravimAnavAsidevAnAM savarSalakSaM-varSaNAM lakSeNAdhikaM palyopamamutkRSTamAyuH, evaM ravINAM-AdityAnAmazeSANAM sasahasra-varSANAM sahasraNAdhikaM palyopamamutkRSTamAyuH, tathA prahanakSatratArANAM palyopamaM palyopamA palyopamacaturbhAgazca yathAkramamutkRSTamAyuH, iyamatra bhAvanA-pahANAM-bhImabu-. dhAdInAM paripUrNa palyopamaM nakSatrANAM-azvinyAdInAM palyopamAI tArakadevAnAM ca palyopamasya caturtho bhAga utkRSTamAyuriti, tathA teSAM -candrAdityagrahanakSatratArakadevAnAM sambandhinyAH sthitera-samapratibhAgarUpaM teSAmeva sambandhinInAM devInAM krameNotkRSTamAyuH, kevalamanyadevIdvike-nakSatratArakadevIdvaye tadevArdhamadhikaM-vizeSAdhikamavaseyaM, idamuktaM bhavati-candravimAnavAsinInAM devInAM pasyopamA pazcAzadvarSasahasrAdhikaM sUryadevInAM palyopamA pacavarSazatAdhi prahadevInAM ca pUrNa pasyoramArdhamutkRSTamAyuH, tathA nakSatradevInAM palyopamasya caturtho bhAgo vizeSAdhikamutkRSTamAyuH, tArakadevInAM palyopamasyASTamo bhAgaH kizcidadhikamutkRSTamAyuriti , tathA tArakadevadevyoH pRthagamidhAnAt zeSeSvaSTasu-candrAdityagrahanakSatradevatadevIrUpeSu bhedeSu pAdaH-palyoramasya caturyoM bhAgo javanyamAyuH, tathA tArakadevAnAM tArakadevInAM ca palyopamasyASTAMza:-aSTamo bhAga iti // 41 // 42 // atha vaimAnikadevAnAmutkRSTAM sthitimAha-do sAhItyAdi, saudharmAtsaudharmakalpAcAvat zukro-mahAzukrakalpastAvadanane krameNotkRSTA sthitiH pratipattavyA, tathAhi-saudharme kalpe devAnAmutkRSTA sthiti atare, tarItumazakyaM prabhUtakAlataraNIyatvAdataraM sAgaropamaM, ve sAgaropame ityarthaH, IzAne te eva dve sAgaropame sAdhikekiJcitsamadhike, sanatkumAre sapta sAgaropamANi, mAhendre tAnyeva sapta sAgaropamANi sAdhikAni, brahmaloke daza sAgaropamANi lAntake caturdaza mahAzukre saptadaza, 'taduvari ekakamArove' iti tasya-mahAzukrasya kalpasyopari sahasrArAdiSu pratikalpaM pratipraiveyakaM ca pUrvasmAt pUrvasmAdadhikamekaikaM sAgaropamaM utkRSTAyuzcintAyAmAropayet , tadyathA-sahasrAre'STAdaza sAgaropamANyutkRSTA sthitiH Anate ekonaviMzatiH prANate viMzatiH AraNe ekaviMzatiH acyute dvAviMzatiH adhastanAdhastanapraiveyake trayoviMzatiH aghastanamadhyame catuviMzatiH adhastanoparitane paJcaviMzatiH madhyamAghastane SaDiMzatiH madhyamamadhyame saptaviMzatiH madhyamoparitane'STAviMzatiH uparitanAdhastane ekonatriMzat uparitanamadhyame triMzat uparitanoparitanapraiveyake ekatriMzatsAgaropamANyutkRSTA sthitiH // 43 // ekaikavRddhyA ca ekatriMzato'nantaramanuttareSu dvAtriMzadeva syAt atasteSu pRthagAha-'tettIse'tyAdi, vijayAdiSu-vijayavaijayantajayantAparAjiteSu catuSu anuttaravimAneSu trayaviMzadatarANi-sAgaropamANyutkRSTA sthitiH, jaghanyA punareteSu vijayAdiSu caturyu eka 223
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ triMzatsAgaropamANi, tathA sarvArthasiddha trayastriMzatsAgaropamANyajaghanyotkRSTA sthitiriti // 44 // atha vaimAnikadevAnAmeva jaghanyAM sthitimAha-'paliya'mityAdi, iha yathAkramaM padasambandhAt saudharme kalpe eka palyopamaM IzAne tadeva kizcitsamadhikaM jaghanyA sthitiH, tata Urddha sanatkumArAdiSu praiveyakAnuttaravimAnAvasAneSu adha:kalpasthiti:-adhovartinaH kalpasya vA utkRSTA sthitiH uparyuparivartini saiva ca krameNa tAvatpratipattavyaM yAvadekatriMzadatarANi, tathAhi-yaiva saudharma sAgaropamadvayarUpA utkRSTA sthitiH saika taduparivartini sanatkumAre jaghanyA, yaiva cezAne sAtirekasAgaropamadvayasvarUpA utkRSTA sthitiH saiva taduparivartini mAhendre jaghanyA, sanakumArotkRSTasthitistu sAgaropamasaptakalakSaNA taduparivartini brahmaloke jaghanyA, tathA coktaM prajJApanAyAm-'baMbhaloe kappe devANaM kevaiyakAlaM ThiI pannattA!, goyamA! jahaneNaM satta sAgarovamAI"ti, tattvArthabhASye tu yA mAhendra parA sthitivizeSAdhikAni sapta sAga ropamANi sA brahmaloke jaghanyA bhavatItyuktaM, brahmalokotkRSTasthitistu dazasAgaropamAtmikA lAntake jaghanyA, lAntakotkRSTasthitirapi catu dezasAgaropamarUpA mahAzukre jaghanyA, tadutkRSTasthitistu saptadazasAgaropamasvarUpA sahasrAre jaghanyA, tadutkRSTasthitiH punaraSTAdazasAgaropamalakSaNA Anate jaghanyA, tadutkRSTasthitistvekonaviMzatisAgaropamasvarUpA prANate jaghanyA, tadutkRSTasthitirapi viMzatisAgaropamAtmikA AraNe jaghanyA, tadutkRSTasthitistvekaviMzatisAgaropamasvarUpA acyute jaghanyA, tadutkRSTasthitistu dvAviMzatisAgaropamarUpA adhastanAdhastana. praiveyake jaghanyA, evamekaikaM sAgaropamaM vardhayatA tAvanneyaM yAvadanuttaracatuSke-vijayavaijayantajayantAparAjitarUpe ekatriMzatsAgaropamANi jaghanyA, sthitiH, sarvArthasiddhe punarjaghanyA sthiti sti, ajaghanyotkRSTAyAtrayastriMzatsAgaropamarUpAyA eva sthitestatrAmidhAnAditi // 45 // samprati vaimAnikadevInAM jaghanyAmutkRSTAM ca sthitimAha-'saparI'tyAdi, iha vaimAnikadevInAmutpattiH saudharmezAnayoreva, tAzca dvidhAparigRhItAH kulAGganA iva aparigRhItAzca vezyA iva, tatra saparigrahANAM-parigRhItAnAmitarAsAM ca-aparigRhItAnAM jaghanyA sthitiH saudharme IzAne ca yathAsayaM palyaM-palyopamaM sAdhikaM ca, kimuktaM bhavati?-saudharma parigRhItAnAM devInAmaparigRhItAnAM ca devInAM jaghanyAyuH palyopamaM IzAne parigRhItAnAmaparigRhItAnAM ca devInAM sAdhikaM palyopamamiti, tathA saudhameM parigRhItAnAmaparigRhItAnAM (pranthAnaM 14000) cotkRSTamAyuryathAkramaM sapta pazcAzaca palyopamAni IzAne nava pazcapazcAzaca, iyamatra bhAvanA-saudharme parigRhItAnAmutkRSTamAyuH sapta palyopamAni aparigRhItAnAM paJcAzat , IzAne parigRhItAnAmutkRSTamAyurnava palyopamAni aparigRhItAnAM ca paJcapazcAza diti 194 // 46 // samprati 'bhavaNa'tti paJcanavatyadhikazatatamaM dvAramAha satteva ya koDIo havaMti dhAvattarI sayasahassA / eso bhavaNasamAso bhavaNavaINaM viyANijjA // 47 // causaTThI asurANaM nAgakumArANa hoi culasII / vAyattari kaNagANaM vAukumArANa channauI // 48 // dIvadisAudahINaM vijukumAriMdaNiyaaggINaM / chaNhapi juyalANaM bAvattarimo sayasahassA // 49 // iha saMti vaNayarANaM rammA bhomanayarA asaMkhijA / tatto saMkhijaguNA joisiyANaM vimaannaao||50|| battIsaSThAvIsA pArasa aTTa ya cauro syshssaa| AreNa baMbhaloyA vimANasaMkhA bhave esA // 51 // paMcAsa catta chacceva sahassAlaMta sukka sahassAre / saya cauro ANayapANaesu tinnAraNaJcayae // 52 // ekArasuttaraM hehimesa sattuttaraM ca maji sayamegaM uvarimae / paMceva aNuttaravimANA // 53 // culasII sayasahassA sattANauI bhave shssaaii| tevIsaM ca vimANA vimANasaMkhA bhave esA // 54 // bhavanavAsinAM devAnAM dazasvapi nikAyeSu sampiNDya cinyamAnAni sarvANyapi bhavanAni sapta koTayo dvAsaptatizca zatasahasrANilakSAH bhavanti 77200000 eSa bhavanapatInAM bhavanasamAso-bhavanasarvasaGkhyA iti vijAnIyAt , etAni ca azItisahasrAdhikalakSayojanabAhalyAyA ratnaprabhAyA adha upari ca pratyekaM yojanasahanamekaM muktvA zeSe'STasaptatisahasrAdhikalakSayojanamAne madhyabhAge'vagantavyAni, anye tvAhuH-navateyojanasahasrANAmadhastAdbhavanAni, anyatra coparitanamadhastanaM ca yojanasahasraM muktvA sarvatrApi yathAsambhavamAvAsA iti // 47 // samprati bhavanavAsinAmave pratinikAyaM bhavanasaGkhyAmAha-cau' ityAdi, asurANAM-asurakumArANAM dakSiNottaradigbhAvinAM sarvasaGkhyayA bhavanAni catuHSaSTiH zatasahasrANi-ukSA bhavanti, evaM nAgakumArANAM caturazItirlakSAH kanakAnAM-suvarNakumArANAM dvisaptatirlakSAH vAyukumArANAM SaNNavatilakSAH dvIpakumAradikkumArodadhikumAravidyutkumArasta nitakumArAgnikumArANAM SaNNAmapi dakSiNottaradigvartilakSaNayugmarUpANAM pratyekaM SaTsaptatiH SaTsaptatilekSA bhavanti bhavanAnAM, eSAM ca sarveSAmapyekatra mIlane prAguktAH saGkhyA bhavanti // 48 // 19 // samprati vyantaranagaravaktavyatAmAha -'iMhe'tyAdi, iha-tiryagloke ratnaprabhAyAH prathame yojanasahane ratnakANDarUpe adha upari ca pratyekaM yojanazatavirahite vanacarANAM-yantarANAM ramyANi-ramaNIyAni bhUmau bhavAni bhaumAni-bhUmyantarvartIni nagarANyasaGkhyAtAni santi, ramyatA caiteSu nityamuditaiya'ntarairgatasyApi kAlasyAvedanAt , yadAha-"tahiM devA vaMtariyA varataruNIgIyavAiyaraveNaM / nicaM suhiyA pamuiyA gayaMpi kAlaM na yANaMti // 1 // " [vatra devA vyantarA varataruNIgItavAditraraveNa / nityaM sukhitapra 224
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ tathA aarnnaacytyo| Su samuditeSu ni samudite zatame muditA gatamapi kAlaM na jAnanti // 1 // ] yAstu manuSyakSetrAdvahipeSu samudreSu ca vyantarANAM nagaryastA jIvAbhigamAdizAtrebhyo'vaseyAH, tebhyo'pi vyantaranagarebhyaH savayeyaguNAni jyotiSkANAM-jyotiSkadevAnAM vimAnAni // 50 // samprati vaimAnikadevavimAnAnAM saGkhyAmAha-'battIse'tyAdi gAthAcatuSkaM, brahmalokAd-brahmalokacaramaparyantAdArataH-arvAk, kimuktaM bhavati ?-brahmalokamabhivyApya eSA vimAnasaGkhyA bhavati, tadyathA-saudharma kalpe dvAtriMzadvimAnAnAM zatasahasrANi IzAne'STAviMzatiH sanatkumAre dvAdaza mAhendre'STau brahmaloke catvAri // 51 // tathA-'paMcAse'tyAdi, atrApi pUrvArdhe kalpakrameNa saGkhyApadayojanA, lAntake paJcAzadvimAnAnAM sahasrANi mahAzukra catvAriMzat sahasrAre SaT sahasrAH, tathA AnataprANatayoyoH samuditayozcatvAri vimAnazatAni, tathA AraNAcyutayoddhayoH samuditayostrINi vimAnazatAni // 52 // tathA-'egAre'tyAdi,adhastaneSu triSu praiveyakeSu samuditeSu vimAnAnAmekAdazottaraM zataM madhyame aveyakatrike samudite saptottaraM zataM uparitanapraiveyakatrike samudite zatamekaM, sarvAntimapratare tu vijayAdIni paJcaivAnuttaravimAnAni // 53 // atha vimAnAnAM sarvasaGkhyAmAha-'culasII'tyAdi, anantaragAthAtrayAbhihitAnAM vimAnAnAmeSA sarvasaGkhyA-caturazItiH zatasahasrANi saptanavatiH sahasrANi trayoviMzatizca vimAnAnIti (8497023 ) 195 // 54 // samprati 'dehamANaM'ti SaNNavatyadhikazatatamaM dvA bhavaNavaNajoisohammIsANe satta huMti rayaNIo / ekakahANi sese duduge ya duge caukke ya // 15 // gevijesuM donni ya egA rayaNI aNuttaresu bhave / bhavadhAraNijja esA ukkosA hoi nAyabA // 56 // savesukkosA joyaNANa veuviyA sayasahassaM / gevijaNuttaresuM uttaraveuviyA natthi // 57 // aMgu laasaMkhabhAgo jahanna bhavadhAraNija pAraMbhe / saMjjA avagAhaNa uttaraveuviyA sAvi // 58 // 'bhavaNe tyAdigAthAcatuSTayaM, bhavanapativyantarajyotiSkasaudharmezAneSu devAnAmutsedhADalena dehamAnamutkarSataH sapta ratnayo-hastA bhavanti, zeSe dvike dvike dvike catuSke ca ekaikahAniH-ekaikahastaviSayA hAnirvaktavyA, tadyathA-sanatkumAramAhendrayorutkarSataH SaT hastAH zarIrapramANaM brahmalokalAntakayoH paJca zukrasahasrArayozcatvAraH AnataprANatAraNAcyuteSu traya iti, tathA aveyakeSUtkarSataH zarIrapramANaM dvau ratnI ekazca raniranuttareSu bhavet , eSA ca saptahastapramANAdikA utkRSTAvagAhanA bhavadhAraNIyA veditavyA // 55 / / 56 / / sAmpratamuttaravaikriyarUpAvagAhanAmAnamAha-savesa' ityAdi, bhavanapatyAdiSu acyavadevalokaparyanteSu sarveSAmapi devAnAmuttaravaikriyA tanurutkarSato yojanAnAM zatasahasraM, yojanalakSapramANA bhavatItyarthaH, aveyakeSu anuttareSu ca devAnAmuttaravaikriyA tanurnAsti, satyAmapi zaktI prayojanAbhAvatastadakaraNAt , uttaravaikriya hyatra gamanAgamananimittaM paricAraNAnimittaM vA kriyate, na caiteSAmetadastIti / / 57 // samprati jaghanyato bhavadhAraNIyAmuttaravaikriyAM cAha-'aMgule'tyAdi, sarveSAmapi bhavanapatyAdInAM bhavadhAraNIyA-vAbhAvikyavagAhanA jaghanyA'GgulasyAsayeyo bhAgaH, sA ca prArambhe utpattiprathamasamaye samavaseyA, uttaravaikriyA punaravagAhanA jaghanyA'Ggalasya soyo bhAgaH, paryAptatvena tasya tathAvidhajIvapradezasaGkocAbhAvAt , sA'pi prArambhe uttaravaikriyazarIranirmANaprathamasamaye draSTavyA 196 // 58 // sAmprataM 'lesAu'tti saptanavatyadhikazatatamaM dvAramAha kiNhA nIlA kAU teUlesA ya bhavaNavaMtariyA / joisasohamIsANa teUlesA muNeyavA // 59 // kappe saNaMkumAre mAhiMde ceva baMbhaloe ya / eesu pamhalesA teNa paraM sukklesaao| 60 // bhavanapatayo vyantarAzca kRSNanIlakApotatejolezyAkAH, kRSNA nIlA kApotI taijasI caiSAM lezyA bhavantItyarthaH, tatrApi paramAdhArmikAH kRSNalezyAH, tathA jyotiSkeSu saudharmezAnayozca devAstejolezyAkA jJAtavyAH, tathA sanatkumAramAhendrabrahmalokAkhyeSu triSu kalpeSu devAH padmalezyAkAH, tato-brahmalokAtparaM-Urddha lAntakAdiSu anucaravimAnAnteSu devAH zuklalezyA jJAtavyAH, sarvA api lezyA / yathottarasthAnaM vizuddhavizuddhatarA boddhavyAH, etAzca bhAvalezyAhetavo bhavasthitAH kRSNAdidravyarUpA dravyalezyA eveha pratipattavyAH na bhAvalezyAH, tAsAmanavasthitatvAt , nApi bAhyavarNarUpA, bAhyavarNasya devAnAM prajJApanAdau pArthakyenoktatvAt , etacca nArakalezyAdvAre prAgevoktaM, bhAvalezyAstu devAnAM pratinikAyaM yathAsambhavaM SaDapi bhavanti, tathA ca tattvArthamUlaTIkAyAM haribhadrasUri:-"bhAvalezyAH SaDapISyante devAnAM prati nikAya"miti 197 // 59 // 60 // idAnIM 'ohinANaM tyaSTanavatyadhikazatatamaM dvAramAha sakkIsANA paDhamaM doccaM ca saNaMkumAramAhiMdA / tacaM ca baMbhalaMtaga sukasahassAraya cautthi // 61 // ANayapANayakappe devA pAsaMti paMcamI puddhviiN| taM ceva AraNaJcaya ohiNANeNa pAsaMti // 62 / / chalui hiTimamajjhimagevijA sattami ca uvarillA / saMbhinnaloganAliM pAsaMti aNuttarA devA // 63 // eesimasaMkhejA tiriyaM dIvA ya sAgarA ceva / bahuyayaraM uvarimayA urlDa ca skppthuubhaaii||64|| saMkhejajoyaNAI devANaM addhasAgare uunne| teNa paramasaMkhejA jahannayaM pannavIsaMta // 65 // bhavaNavaivaNayarANaM urdu bahuo aho ya sesaannN| joisineraiyANaM tiriyaM orAlio citto||66|| 'sakkI'tyAdigAthASaTa, zakrezAnau-saudharmezAnakalpendrau upalakSaNametat indrasAmAnikAdayazvotkRSTAyuSaH, evamanyatrApyupalakSaNavyAkhyAna 225
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ draSTavyaM, prathamAM-ratnaprabhAkhyAM pRthivIM yAvat, ratnaprabhAyAH pRthivyAH sarvAdhastanaM bhAgaM yAvadutkRSTato'vadhinA pazyataH, sanatkumAramAhendrAvindrau dvitIyAM - zarkarAprabhAM pRthivIM yAvat, zarkarAprabhAyAH pRthivyA adhastanaM sarvAntimaM caramaM bhAgaM yAvadityarthaH, evamuttaratrApi bhAvanIyaM brahmalokalAntako tRtIyAM - vAlukAprabhAM yAvat, zukrasahasrArau caturthI padmaprabhAM yAvat, tathA AnataprANatakalpayardevAH- indratatsAmAnikAdayaH paJcamIM pRthivIM-dhUmaprabhAM yAvadavadhinA pazyanti, AraNAcyutadevA api tAmeva paJcamIM pRthvIM yAvat, tathA AnataprANatadevebhya AraNAcyutadevAstAmeva vizuddhatarAM bahuparyAyAM ca tatrApyAnatadevebhyaH prANatadevAH AraNadevebhyazcAcyutadevAH savizeSAM pazyanti, uttarottaradevAnAM vimalavimalatarAvadhijJAnasadbhAvAt evaM prAguttaratra ca sarvatra bhAvanIyaM, tathA aghastanamadhyamatraiveyakAH 'Adheye AdhAropacArAt' tannivAsino devAH SaSThIM tamaH prabhAM pRthivIM yAvatpazyanti, uparitanamaiveyakavAsino devAH saptamIM pRthivIM yAvat, anuttaravimAnavAsinastu devAH sambhinnAM paripUrNAM lokanADa - lokamadhyavartinIM trasanADImadhastAdavadhinA pazyanti, uktaM ca tattvArthabhASye - "anuttaravimAnavAsinastu kRtsnAM lokanAli pazyantI"ti, anye tu svavimAnadhvajAdUrddhamadarzanAt kizvidUnAM lokanADIM pazyantItyAhuH, tadevamadhastAdavadhiviSayabhUtaM kSetramuktaM // 61 // 62 // 63 // samprati tadeva tiryagUrddha cAha - 'erasi' mityAdi, eteSAM - zakrezAnAdidevAnAM tiryak - tirazrInamavadhiviSayaM kSetramasaGkhyeyA dvIpAH sAgarAzra, asaGkhyAvAn dvIpAnasaGkhyAtAMzca samudrAnavadhinA tiryakpazyantItyarthaH, kevalametadeva dvIpasamudrAsayeyakaM 'uvarimayA' iti uparyuparivartikalpavAsino devA bahukattaraM, upalakSaNametat bahukatamaM ca tiryagavadhinA pazyanti, uparyuparidevalokanivAsinAM vizuddhavizuddhatarAvadhijJAnasadbhAvAt, Urddha punaH sarve'pi zakrAdayo devAH svakalpastUpAdIn - svasvavimAna cUlAdhvajAdikaM yAvatpazyanti na parataH, tathA bhavasvAbhAvyAt, jaghanyataH punaramI sarve'piM saudharmAdayo 'nuttaravimAnavAsiparyantA aGgulAsaGkhyeyabhAgamAtraM kSetraM pazyanti, tathA cAvazyaka cUrNiH -- " vemANiyA sohammAoM Arambha jAva savvahasi - gA devA tAva jahantreNa aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM ohiNA jANaMti pAsaMti," nanvaGgulAsatyeyabhAgamAtrakSetrapramito'vadhiH sarva jaghanyo bhavati, sarvajaghanyazcAvadhistiryagmanuSyeSveva na zeSeSu, yaduktaM - 'ukkoso maNupasu maNussatericchaesu ya jahanno / iti [ utkRSTo manuSyeSu manuSyatiryakSu ca jaghanyaH ] tatkathamiha vaimAnikAnAM sarvajaghanya uktaH ?, ucyate, saudharmAdidevAnAM pArabhaviko'pyupapAtakAle'vaghiH sambhavati, sa ca sarvajaghanyo'pi kadAcidavApyate, upapAtAnantaraM tu devabhavapratyayajaH, tato na kadAciddazeSaH, yadAha jinabhadragaNikSamAzramaNaH -- "vemANiyANamaMgulabhAgamasaMkhaM jahannao hoi / uvavAo parabhavio tabbhavajo hoi to pacchA // 1 // [ vaimAni - kAnAmaGgulAsaMkhyabhAgo jaghanyato bhavati / aupapAtikaH ( upapAte) pArabhavikaH tadbhavajo bhavati tat pazcAt // 1 // ] pArabhavikatvAcAyaM sUtrakRtA nokta iti // 64 // uktaM vaimAnikAnAmadhastiryagUrddha cAvadhikSetraM, atha sAmAnyataH zeSadevAnAmAha - 'saMkhejjetyAdi, devAnAM--bhavanapativyantarajyotiSkANAmardhasAgaropamapramANe kizvidUnAyuSi sati saMkhyeyAnyeva yojanAni avadhiparicchedyakSetraM, tataH paraM saMpUrNArdhasAgaropamAdike AyuSi sati punaH asatyeyAni yojanAni, kevalamAyurvRddhyA yojanAsaGkhyAtakasyApi vRddhirvAcyA, jaghanyaM tu punaravadhikSetraM paJcaviMzatiryojanAni tAni ca yeSAM sarvajaghanyaM - dazavarSasahasrapramANaM AyusteSAmeva bhavanapativyantarANAM draSTavyAni na zeSANAM, Aha ca bhASyakRt - "paNavIsajoyaNAI dasavAsasahassiyA ThiI jesi' miti [ paJcaviMzatiryojanAni dazavarSasAhasrikA sthitiryeSAM ] jyotiSkAH punarasaGkhyeyasthitikatvAjjaghanyato'pi saGkhyeyayojanapramitAn saGkhyeyAn dvIpasamudrAnavadhijJAmataH pazyanti, utkarSato'pi tAneva, kevalamadhikatarAn uktaM ca prajJApanAyAm - "joisiyA NaM bhaMte! kevaiyaM khettaM ohiNA jANaMti pAsaMti ?, 'goyamA ! jahannevi saMkhejje dIvasamudde ukkoseNavi saMkhejje dIvasamudde" iti // 65 // atha nArakatiryaGnarAmarANAM madhye kasya kasyAM dizi prabhUto'vadhiriti pratipAdayannAha - 'bhavaNe 'tyAdi, bhavanapatInAM vyantarANAM cAvadhirUrddha bahukaH - prabhUtaH, zeSAsu ca dikSu svalpaviSaya evAvadhiH, evamagre'pi bhAvanIyaM, zeSANAM tu vaimAnikadevAnAM punaradhaH prabhUto'vadhiH jyotiSkanArakANAM tiryakprabhUtaH, tathA tiryagmanuSyANAM sambaMdhyavadhiraudArikAvadhirucyate ayaM tu citro - nAnAprakAraH, keSAJcidUrddha bahuH anyeSAM tvadhaH pareSAM tu tiryak keSAJcit tulya iti bhAvaH 198 // 66 // samprati 'uppattIe viraho'tti navanavatyadhizatatamaM dvAramAha bhavaNavaNajoisohaMmIsANa cauvIsaI muhuttA u / ukkosa virahakAlo sarvvasu jahannao samao // 67 // nava diNa vIsa muhuttA bArasa dasa ceva diNa muhuttA u / bAvIsA addhaM ciya paNayAla asIi divasasayaM // 68 // saMkhijja mAsa ANayapANaya taha AraNacue vAsA / saMkhejjA vineyA vijetuM ao vocchaM // 69 // hiDime vAsasayAI majjhima sahasAI ubarime lakkhA / saMkhijjA vinneyA jahasaMkheNaM tu tIsuMpi // 70 // paliyA asaMkhabhAgA ukkoso hoi virahakAlo u / vijayAsu niddiTTho sadhesu jahannao samao // 71 // 'bhavaNe'tyAdigAthAcatuSkaM, iha bhavanapatyAdiSu devAH prAyaH satatamutpadyante kadAcideva tvantaraM tacca sAmAnyena caturvidheSvapi samuditeSu deveSu dvAdaza muhUrtAH, tadanantaramavazyamanyatamasmin kazciddeva utpadyate eva, uktaM ca - "ganbhayatirinarasuranArayANa viraho muhutta bArasaga" [ garbhajatiryaGnarasuranArakANAM viraho muhUrttAnAM dvAdazakaM ] miti, vizeSatastu bhavanavAsiSu vyantareSu jyotiSkeSu saudharme 226
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ IzAne ca pratyekamutkarSata upapAtavirahakAlazcaturviMzatirmuhUrtA:, iyamatra bhAvanA - bhavanavAsyAdiSu madhye pratyekamekasmin bahuSu vA deveSUtpanneSu satsu anya utkRSTamantaraM caturviMzatiM muhUrttAn kRtvA niyamataH samutpadyate iti, jaghanyata upapAtavirahakAlaH sarveSvapi bhavanavAsi vyantarajyotiSkasaudharmezAnarUpeSu ekaH samayaH kimuktaM bhavati ? - eteSu pathvasvapi sthAneSu pratyekamekasmin bahuSu vA samutpanneSvanyaH samayamekamantaraM kRtvA samutpadyata iti zeSaH sarvo'pyupapAta virahakAlo madhyamo veditavya iti // 67 // sanatkumAre kalpe devAnAmutkarSata upapAtavirahakAlo nava dinAni - rAtrindivAni viMzatizca muhUrtAH mAhendre dvAdaza dinAni daza ca muhUrtAH brahmaloke sArdhAni dvAviMzatirdinAni lAntake paJcacatvAriMzaddinAni mahAzukre'zItidinAni sahasrAre divasazataM - ahorAtrazataM // 68 / / Anate prANate ca pratyekamutkarSata upapAtavirahakAlaH saGkhyeyA mAsAH kevalamAnatApekSayA prANate prabhUtA veditavyAH, te ca varSAdarvAgeva, tathA AraNe acyute ca pratyekaM saGkhyeyAni varSANi, navaramatrApyAraNApekSayA'cyute prabhUtAni tAni ca varSazatAdarvAgeva, ataH paraM graiveyakeSUtkarSata upapAtavirahakAlaM vakSye // 69 // pratijJAtamevAha - 'hiTTime 'tyAdi, triSvapi adhastanamadhyamoparitanayaiveyakatrikeSu yathAsaGkhyena saGkhyeyAni varSazatAni varSasahasrANi varSalakSANi ca vijJeyAni, tathAhi - adhastanayaiveyakatrike utkRSTa upapAtavirahakAlaH saGkhyeyAni varSazatAni tAni ca varSasahasrAdArataH, madhyamatraiveyakatrike saGkhyeyAni varSasahasrANi tAni ca varSalakSAdarvAk, uparitanayaiveyakatrike saGkhyeyAni varSalakSANi tAni ca varSakoTyA Arato draSTavyAni, anyathA koTIgrahaNameva kuryAdityevaM sarvatra bhAvanIyaM, iyaM ca vyAkhyA haribhadrasUrikRta saGgrahaNITIkAnusArataH, anye tu sAmAnyenaiva vyAcakSata iti // 70 // sAmpratamanuttaravimAneSu upapAtaviraha kAlamAnamAha - 'paliye 'tyAdi, vijayAdiSu - vijayavaijayantajayantAparAjitarUpeSu caturSu vimAneSUtkRSTa upapAtavirahakAlo'ddhApalyopamAsaGkhyeyabhAgaH, tuzabdasyAnuktasamuccayArthatvAtsarvArthasiddhe palyopamasya saGkhyeyo bhAgaH, tathA ca prajJApanA - 'savvasiddhadevA NaM bhaMte ! kevaikAlaM virahiyA uvavAeNaM pannatA ?, goyamA ! jahanneNaM evaM samayaM ukkoseNaM paliovamassa saMkhejjaibhAga" miti, jaghanyataH punaH sarveSvapi -- sanatkumArAdiSvanuttarAnteSu upapAtavirahakAla ekaH samaya iti 199 // 71 // samprati 'ubaTTaNAe viraho'tti dvizatatamaM dvAramAha uvavAyavirahakAlo eso jaha vaNNio ya devesu / uGghaTTaNAvi evaM sadhesiM hoi vinneyA // 72 // upapatanamupapAtaH-tadanyagatikAnAM sattvAnAM devatvenotpAdaH tasya virahakAla :- antarakAlaH eSaH - caturviMzatimuhUrtAdika utkRSTo jaghanyatazca yathA deveSu prAgupavarNitaH evaM- anenaiva prakAreNa sarveSAM devAnAmudvartanA'pi vijJeyA, tadyathA - bhavanavAsivyantarajyotiSkasaudharmezAnadevAnAmutkRSTa udvartanAviraha kAlazcaturviMzatirmuhUrtA:, sanatkumAre nava dinAni viMzatizca muhUrtAH mAhendre dvAdaza dinAni daza muhUrtAH brahmaloke sArdhA dvAviMzatirdinAH lAntake paJcacatvAriMzaddinAH zukre azItirdinAH sahasrAre dinazataM AnataprANatayoH saGkhyeyA mAsAH AraNAcyutayoH saGkhyeyAni varSANi adhastaneSu triSu praiveyakeSu saGkhyeyAni varSazatAni madhyameSu triSu saveyAni varSasahasrANi uparitaneSu triSu saGkhyeyAni varSalakSANi vijayAdiSu caturSu palyopamAsatyeyabhAgaH sarvArthasiddhe ca punaH palyopamasatyeyabhAgaH, jaghanyataH punaH sarveSAmapyudvartanAvirahakAla ekaH samaya iti 200 // 72 // idAnIM 'imANa saMkha' yekottaradvizatatamaM dvAramAha ekko va do va tinniva saMkhamasaMkhA ya egasamaeNaM / uvavajjaMtevaiyA udyahaMtAvi emeva // 73 // bhavanavAsyAdiSu pratyekamekasmin samaye jaghanyataH eko dvau vA trayo vA utpadyante, utkarSataH saGkhyAtA asaGkhyAtA vA, kevalaM sahakhArAdUrddha sarvatrotkarSataH saGkhyAtA eva vaktavyAH nAsaGkhyAtAH, yato manuSyA eva sahasrArAdUrddha gacchanti na tiryaco, manuSyAca saGkhyAtA eva, 'ubaTTaMtAvi emeva' tti udvartamAnA api santo bhavanapativyantarAdibhya itthamevodvartante, te ca jadhanyata eko dvau vA trayo vA utkarSataH saGkhyAtA asaGkhyAtA vA yAvatsahasrArakalpaH, sahasrArakalpAdUrddhamutkarSataH saGkhyAtA eva cyavante, AnatAdicyutA i manuSyeSvevAgacchanti, na tiryakSu, manuSyAca saGkhyAtA eveti 209 // 73 // idAnIM 'jammi eyANa gaiti dvyuttaradvizatatamaM dvAramAhapuDhavI AuvaNassa ganbhe pajjattasaMkhajIvIsuM / sagganuyANa vAso sesA paDisehiyA ThANA // 74 // bAyarapajattesuM surANa bhUdagavaNesu uppattI / IsANaMtANaM ciya tatthavi na ubaTTagArNapi // 75 // ANayapabhirhito jANuttaravAsiNo caveUNaM / maNuesuM ciya jAyai niyamA saMkhijjajIvisuM // 76 // svargAt-devotpAdasthAnAcyutAnAM sAmAnyena bhavanapativyantaraMjyotiSkavaimAnikAnAM devAnAM vAso - vasanamutpattirityarthaH pRthivIkAye apkAye vanaspatikAye tathA garbhajeSu paryApteSu saGkhyAtavarSajIviSu tiryagmanuSyeSu bhavati, zeSANi punaH sthAnAni - tejaskAyavAyukAyadvitricaturindriyAsa yAtAyuSkasammUrchimA paryAptatiryagnaradevanArakarUpANi pratiSiddhAni tIrthakaragaNadharaiH // 74 // atraiva vizeSamAha - 'bAyare': tyAdigAthAdvayaM, pRthivyudakapratyeka vanaspatiSvapi bAdaraparyApteSveva surANAM devAnAmutpattiH, na punaH sUkSmapRthivyapkAyikeSu sAdhAraNavanaspatiSu aparyApteSu bAdarapRthivyappratyeka vanaspatiSveveti, tatrApIzAnAntAnAmeva devAnAmekendriyeSUtpattiH na tUgAnAM sanatkumArAdInAM, te hi pazcendriyatiryaGmanuSyeSvevotpadyante, tathA AnataprabhRtibhyaH - AnatakalpadevAnArabhya yAvadanuttaravAsino devA: svasthAnAcyutvA niyamataH saGkhyAtavarSAyuSkeSu manuSyeSveva jAyante, naikendriyeSu nApi tiryaviti bhAvaH 202 // 75 // 76 // idAnIM 'jato AgaI esiM'ti tryuttaradvizatatamaM dvAramAha 227
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariNAmavisuddhIe devAuyakammabaMdhajogAe / paMciMdiyAu gacche naratiriyA sesapaDiseho // 77 // AIsANA kappA uvavAo hoi devadevINaM / tatto paraM tu niyamA devINaM natthi uvavAo // 78 // pariNamanaM pariNAmo-mAnasiko vyApAravizeSaH, sa ca dvidhA-vizuddho'vizuddhazca, tatra yo vizuddhaH sa devagatikAraNamiti tatpratipAdanArtha vizuddhigrahaNaM, pariNAmasya vizuddhiH pariNAmavizuddhiH tayA, prazastena mAnasavyApAraNetyarthaH, etena zubhAzubhagatyavAptau manovyApArasyaiva prAdhAnyamAha, sApi ca pariNAmavizuddhiH kA'pyutkarSa prAptA muktipadasyaiva prApikA, atastannivRttyarthamAha-devAyuHkarmabandhanayogyayA hetubhUtayA paJcendriyAH, tuzabda evakArArthaH paJcendriyA eva naikendriyadvIndriyAdaya ityarthaH, narA-manuSyAstiryazcazca deveSu madhye gacchanti, zeSANAM tu suranArakANAM devagatigamane pratiSedho jJAtavyaH, na khalu devA nArakA vA svAyuHkSaye'nantaraM devatvenotpadyanta iti // 77 // samprati prasaMgato devadevInAmutpattisthAnamAha-'AIsANe'tyAdi, A IzAnAt-IzAnakalpabhabhivyApya, kimuktaM bhavati ?-bhavanapativyantarajyotiSkasaudharmezAnadeveSu devAnAM devInAM copapAto-janma bhavati, tataH-IzAnAtparamUrddha sanatkumArAdiSu devInAmupapAto nAsti, kintu devAnAmeva kevalAnAM, kevalaM sanatkumArAdidevAnAM ratAbhilASe sati devyaH khalvaparigRhItAH saudharmAdIzAnAca sahasrAraM yAvadgacchanti na parata iti, tathA acyutAtparataH surANAmapi gamAgamau na staH, tatrAdhastanAnAmUrddha zaktyabhAvAt , uparitanAnAM vihAgamane prayojanAbhAvAt , aveyakAnuttarasurA hi jinajanmamahimAdiSvapi nAtrAgacchanti, kintu svasthAnasthA eva bhaktimAtanvate, saMzayaprazne cAvadhijJAnato bhagavatprayuktAni manodravyANi sAkSAdavetya tadAkArAnyathAnupapattyA jijJAsitamartha nizcinvanti, na cAnyatprayojanaM, tanna teSAmihAgama iti 203 // 78 // samprati 'viraho siddhigaIe'tti caturuttaradvizatatamaM dvAramAha- . ___ ekasamao jahanno ukkoseNaM tu jAva chammAsA / viraho siddhigaIe ubaTTaNavajiyA niymaa||79|| ekaH samayo jaghanyataH siddhigatau virahaH-antaraM bhavati, utkarSatastu yAvat SaNmAsAH, sA ca siddhigatirniyamAt-nizcayenodvartanavarjitA, na khalu siddhAstataH kadAcanApyudvartante, taddhetUnAM karmaNAM nirmUlamunmUlitatvAt , uktaM ca-"dagdhe bIje yathA'tyantaM, prAdurbhavati nAGkuraH / karmabIje tathA dagdhe, na rohati bhavAGkaraH // 1 // 204 // 79 // samprati 'jIvANAhAragahaNaUsAsa'tti paJcottaradvizatatamaM dvAramAha sarireNoyAhAro tayAya phAseNa romaahaaro| pakkhevAhAro puNa kAvalio hoi nAyavo // 8 // oyAhArA jIvA sabe apajattagA munneyvaa| pajjattagA ya lome pakkheve huMti bhaiyatvA // 81 // romAhArA egidiyA ya neraiyasuragaNA ceva / sesANaM AhAro rome pakkhevao ceva / / 82 // oyAhArA maNabhakkhiNo ya save'vi suragaNA hoti / sesA havaMti jIvA lomAhArA muNeyavA // 83 // apajjattANa surANa'NAbhoganivattio ya AhAro / pajattANaM maNabhakkhaNeNa AbhoganimmAo // 84 // jassa jai sAgarAiM Thii tassa ya tettiehiM pakkhehiM / UsAso devANaM vAsasahassehiM aahaaro|| 85 // dasavAsasahassAI jahannamAU dharati je devA / tesi cautthAhAro sattahiM thovehiM UsAso // 86 // dasavAsasahassAI samayAI jAva sAgaraM UNaM / divasamuhattapuhuttA AhArUsAsa sesANaM // 87 // 'sarIre'tyAdigAthASTakaM, zarIreNaiva kevalena ya AhAraH sa ojAhAraH, etaduktaM bhavati-yadyapyaudArikavaikriyAhArakataijasakArmaNabhedataH zarIraM paJcadhA tathA'pIha taijasena tatsahacAriNA kArmaNena ca zarIreNa pUrvazarIratyAge vigraheNAvigraheNa cotpattidezaM prAptaH san janturyatprathamamaudArikAdizarIrayogyAn pudgalAnAhArayati yaJca dvitIyAdisamayeSvapyaudArikAdimizreNAhArayati yAvaccharIranipattiH eSa sarvo'pyojaAhAraH, ojasA-taijasazarIreNAhAra ojaAhAraH, sakAravarNalopAdojAhAro vA, yadvA ojaH-svajanmasthAnocitaH zukrAnuviddhazoNitAdipudgalasaGghAtastasyAhAra ojAhAraH, tathA tvacA-tvagindriyeNa yaH sparzastena ya AhAraH zarIropaSTambhakAnAM ziziraprAvRTkAlAdibhAvinAM zItajalAdipudgalAnAM grahaNaM sa lomabhiH-lomarandherAhAraH pracurataramUtrAdyamivyaGgyo lomAhAraH, yaH punarAhAraH kAvalika:-kavalairniSpanno bhavati sa prakSepAhAro jJAtavyaH, prakSepaNaM-mukhe pravezanaM prakSepaH tenaudanAderAhAraH prakSepAhAraH, athavA prakSipyata iti prakSepaH-odanakavalAdistasyAhAraH prkssepaahaarH|| 80 // atha yasyAmavasthAyAM jIvAnAM ya AhArastadAha-oyAhAre'tyAdi, ojaH-utpattideze svazarIrayogyaH pudgalasamUhastadAhArayantItyojaAhArAH yadvA ojaH-taijasazarIraM tenAhAro yeSAM te ojaAhArA jIvAH sarve'pyekendriyAdayaH paJcendriyAntA aparyAptA mantavyAH, aparyAptatvaM ca zarIraparyAptimapekSya nAhAraparyApti, tadaparyAptAnAmanAhArakatvAt , sarvAbhiH svayogyaparyAptibhiraparyAptA ojaAhArA ityanye, tathA paryAptAH-zarIraparyAptyA paryAptAH matAntareNa sarvAmiH khayogyaparyAptibhiH paryAptAH sarve jIvA loni-lomAhAre niyamato bhavanti, paryAptAnAM sarveSAmapi jIvAnAM sarvadApi lomAhAro bhavatyeveti bhAvaH, tathA ca dharmAdyamitaptAzchAyayA zItalAnilasalilasparzanena vA prIyante prANinaH, prakSepe-prakSepAhAre bhavanti bhajanIyA:-yadeva kavalaprakSepaM kurvanti tadaiva prakSepAhAro nAnyadA, lomAhAratA tu pavanAdisparzanAt sadaiveti // 81 // avaikendriyAdInAM pRvagAhAranaiya 228
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ tyamAha-rome'tyAdi, zarIraparyAptyA paryAptAH matAntareNa sarvasvayogyaparyAptiparyAptA ekendriyA nairayikAH suragaNAzca sarve lomAhArA eva jJAtavyAH, na punaH prakSepAhArAH, tatra ekendriyANAM prakSepAhArAbhAvo mukhAbhAvAt , nairayikadevAnAM tu vaikriyazarIratayA tathAsvabhAvAt , uktaM ca-"egidiyadevANaM neraiyANaM ca natthi pakkhevo / sesANaM jIvANaM saMsAratthANa pakkhevo // 1 // " [ekendriyadevAnAM nairayikANAM ca nAsti prakSepaH / zeSANAM jIvAnAM saMsArasthAnAM prakSepaH // 1 // ] zeSANAM-dvitricaturindriyANAM tiryapaJcendriyANAM manuSyANAM cAhAro loni-lomaviSayaH prakSepatazca bhavati, ubhayarUpasyApyAhArasya teSAM sambhavAt // 82 // atha devAnAmAhAraviSayaM vizeSamAha-'oye'tyAdi, sarve'pi bhavanapatyAdayaH suragaNA aparyAptAvasthAyAmojaAhArAH, paryAptAvasthAyAM manobhakSiNo-manasA cintitopanatAn sakalendriyAhAdakamanojJapudgalAn bhakSayantIva bhakSayanti-vaikriyazarIreNAtmasAtkurvatItyevaMzIlA manobhakSiNaH, iyamatra bhAvanA-yathA zItapudgalAH zItayonikasya prANinaH sukhitvAyopakalpante uSNAH pudgalA vA uSNayonikasya tathA devairapi manasA'bhyavahiyamANAH pudgalAsteSAM tRptaye paramasantoSAya copakalpante, tata AhAraviSayAbhilApanivRttirbhavatIti, zeSAH-suravyatiriktA jIvA nairayikAdayo'paryAptAvasthAyAmojaAhArAH, paryAptAstu lomAhArA jJAtavyAH, na punarmanobhakSiNaH, manobhakSaNalakSaNo hyAhAraH sa ucyate ye tathAvidhazaktivazAnmanasA svazarIrapuSTijanakAH pudgalA abhyavahriyante yadabhyavaharaNAnantaraM ca tRptipUrvaH paramasantoSa upajAyate, na caitannairayikAdInAmasti pratikUlakarmodayavazatasteSAM tathArUpazaktyabhAvAt / / 83 // punaratraiva vizeSamAha-'apajetyAdi, AbhoganamAbhogaH-AlocanamabhisandhirityarthaH Abhogena nirvartitaH-utpAdita AbhoganirvartitaH AhArayAmItIcchApUrva nirmApita itiyAvat , tadviparIto'nAbhoganirvartitaH, AhArayAmIti viziSTecchAmantareNa niSpAdyate yaH prAvRTkAle pracurataramUtrAdyabhivyaGgyazItapudgalAdyAhAravat so'nAbhoganirvartita iti bhAvaH, atrAparyAptakAnAM surANAmojaAhAro'nAbhoganirvartitaH-anAbhogasampAdito bhavati, manaHparyApterabhAvAt AbhogAsambhavAt , paryAptAnAM punaryo manobhakSaNena-manasA saJcinya viziSTapudgalAbhyavaharaNenAhAraH sa bhAbhoganirmitaH-AbhogasampAdito bhavati // 84 // samprati sAgaropamasaGkhyayA AhArocchAsayoH kAlamAnamAha-'jasse'tyAdi, devAnAM madhye yasya devasya yAvanti sAgaropamANi sthitistasya tAvadbhiH pakSairucchosaH-zarIrAntargataprANapavanotsarpaNaM pravartate, tAvadbhizca varSasahasrairAhAraH-AhArAmilApaH, yathA-yasya devasyaikaM sAgaropamaM sthitistasyaikasmin pakSe'tikrAnte ucchrAsaH ekasmin varSasahasre AhAraH, yasya dve sAgaropame tasya pakSadvaye ucchAso varSasahasradvaye AhAraH, yAvat trayastriMzatsAgaropamANi yasya sthitistasya trayastriMzatpakSAtikrame ucchAsaH trayastriMzadvarSasahasrAtikrame AhAraH, deveSu hi yo yathA mahAyuH sa tathA sukhI, sukhitAnAM ca yathottaraM mahAnucchAsaniHzvAsakriyAvirahakAlaH, duHkharUpatvAducchAsaniHzvAsa kriyAyAH, tato yathA yathA''yuSaH sAgaropamavRddhistathA tathocchAsakriyAvirahapramANasyApi pakSavRddhiH, AhArakriyAyAstu tato'pyatiduHkharUpatvAdvarSasahasravRddhiH / / 85 / / atha jaghanyAyuSAmAhArocchAsayoH kAlamAnamAha-dase'tyAdi, ye devA-bhavanapatayo vyantarAzca jaghanyaM dazavarSasahasrANyAyurdharanti teSAmAhAraH-AhArAbhilASazcaturthAd-ahorAtrAdutpadyate, sati cAhArAmilASe manasA parikalpitAH zubhAH pudgalAH sarveNaiva kAyenAhAratayA pariNamanti, tathA teSAmeva-dazavarSasahasradhAriNAM devAnAM saptamiH stokaiHAdhivyAdhirahitamanuSyasatkocchAsaniHzvAsasaptakapramANaiH kAlavizeSairucchAsaH, saptasaptastokAtikrame evocchrasanti, zeSakAlaM ca tadAbAdhayA rahitAH stimitA eva tiSThantItyarthaH / / 86 // atha varSasahasradazakasthiterUddha yAvatsAgaropamaM pUrNametAvatyantarAle AhArocchAsakAlamAnamAha-dasave'tyAdi yeSAmuktebhyaH zeSANAM devAnAM dazavarSasahasrANi samayAdIni-samayAvalikAmuhUrtadivasamAsasaMvatsarayugAdyadhikAni yAvakizcidUnaM sAgaropamamAyuHsthitiH teSAM divasapRthaktvAdAhAro muhUrtapRthaktvAducchAsazca, sUtre ca-'puhatte ti ekavacananirdezo jAtyapekSaH, tato'yaM bhAvArtha:-dazavarSasahasrebhya Urddha samayAdivRddhau yathAkramamAhArocchrAsayordivasamuhUrtapRthaktvAni tAvadvardhanIyAni yAvatparipUrNasAgaropamAyuSa pakSAducchAso varSasahasrAdAhAra iti, tathA ekendriyANAmAhArAbhilASaH satataM, vikalendriyanArakANAmutkarSato'ntarmuhUrtAt paJcendriyatirazcAmahorAtradvayAtikramAt manuSyANAM cAhorAtratrayAtikramAditi, ucchAso'pi nArakANAM nirantaraM ekadvitricatuHpaJcendriyatiryaGanarANAM punaraniyatamAtraH 205 // 87 // samprati 'tinni sayA tevadrA pAsaMDINaM'ti SaDuttaradvizatatamaM dvAramAha asIisayaM kiriyANaM 180 akiriyavAINa hoi culasII 84 / annANiya sattaTThI 67 veNaiyANaM ca battIsaM 32 // 88 // jIvAinavapayANaM aho ThavinaMti sayaparayasadA / tesiMpi aho niccAniccA saddA Thavijanti / / 89 / / kAla 1 ssahAva 2 niyaI 3 Isara 4 appatti 5 paMcavi payAiM / niccAnicANamaho aNukkameNaM ThavinaMti // 90 // jIvo iha atthi sao nicco kAlAu iya paDhamabhaMgo / bIo ya atthi jIvo sao anico ya kaalaao||91 // evaM parao'vi hu donni bhaMgayA puccadugajuyA cauro / laddhA kAleNevaM sahAvapamuhAvi pAvaMti // 92 // paMcahivi caukkehiM pattA jIveNa vIsaI bhaMgA / evamajIvAIhivi ya kiriyAvAI asiisayaM // 93 // iha jIvAipayAiM punnaM pAvaM viNA Thavivanti / tesimahobhAyammi Thavijae saparasaddadugaM // 94 / / 229
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ tassavi aho lihijjai kAla 1 jahicchA ya 2 payadugasameyaM / niyai 1 ssahAva 2 Isara 3 appatti 4 imaM payacaukkaM // 95 // paDhame bhaMge jIvo natthi sao kAlao tayaNu bIe / parao'vi natthi tar kAlA bhaMgagA donni // 96 // eva jaicchAIhivi parahiM bhaMgahugaM dugaM pattaM / miliyAvi te duvAlasa saMpattA jIvatatteNaM // 97 // evamajIvAIhivi pattA jAyA tao u culasII / bheyA akiriyavAINa huMti ime saGghasaMkhAe // 98 // saMta 1 masaMtaM 2 saMtAsaMta 3 mavattava 4 saya avatta 5 / asya avattavaM 6 sayavattavaM 7 ( saya sayavatta) ca satta payA // 99 // jIvAinavapayANaM ahokameNaM imAiM ThaviUNaM / jaha kIrai ahilAvo taha sAhijjaha nisAmeha // 1200 // saMto jIvo ko jANai ? ahavA kiM va teNa nAeNaM ? / sesapaehivi bhaMgA iya jAyA satta jIvassa // 1 // evamajIvAINa'vi patteyaM satta miliya tesaTThI / taha anne'vi hu bhaMgA cattAri ime u iha huMti // 2 // saMtI bhAvuSpattI ko jANai kiMca tI nAthAe ? / evamasaMtI bhAvuppattI sadasattiyA ceva // 3 // taha avattavAvi hu bhAvuppattI imehiM miliehiM / bhaMgANa sattasaTThI jAyA annANiyANa imA // 4 // sura 1 nivai 2 jai 3 nnAI 4 thavirA 5 vama 6 mAi 7 piisu 8 eesiM / maNa 1 vayaNa 2 kA 3 dANehiM 4 caudhiho kIrae viNao // 5 // aTThavi caukkaguNiyA battIsa havaMti veNaiya bheyA / savehiM piMDiehiM tinni sayA huMti tesaTThA // 6 // 'asII' tyAdigAthA ekonaviMzatiH, na kartAramantareNa kriyA - puNyabandhAdilakSaNA sambhavati, tata evaM parijJAya tAM kriyAmAtmasamavAyinIM vadanti tacchIlAzca ye te kriyAvAdinaH - AtmAdyastitvapratipattilakSaNAH teSAmazItyadhikaM zataM bhavati, vakSyamANaprakAreNa azItyadhikazatasaGkhyAste iti bhAvaH, tathA na kasyacitpratikSaNamavasthitasya padArthasya kriyA sambhavati utpantyanantarameva vinAzAdityevaM ye vadanti te'kriyAvAdinaH--AtmAdinAstitvapratipattilakSaNAH, tathA cAhuH - "kSaNikAH sarvasaMskArA, asthirANAM kutaH kriyA ? / bhUtiyaiSAM kriyA saiva, kArakaM saiva cocyate // 1 // " teSAM caturazItirbhavati, tathA kutsitaM jJAnamajJAnaM tadeSAmasti tena vA carantItyajJAnikAHasaMcintyakRtabandhavaiphalyAdipratipAdanaparAH, tathAhi te evamAhuH- na jJAnaM zreyaH tasmin sati parasparaM vivAdayogena cittakAluSyAdibhAvato dIrghatarasaMsArapravRtteH, tathAhi - kenacitpuruSeNAnyathA dezite vastuni vivakSito jJAnI jJAnagarvAdhmAtamAnasastasyopari kaluSacittaH tena saha vivAdamArabhate, vivAde ca kriyamANe tIvratIvrataracittakAluSyabhAvato'haGkAratazca prabhUtaprabhUtatarAzubhakarmabandhasambhavaH, tasmAcca dIrgha dIrghatarasaMsAraH, tathA coktam -- 'anneNa annahA desiyaMmi bhAvaMmi nANagavveNaM / kuNai vivAyaM kalusiyacitto tatto ya se baMdho // 1 // " [ anyenAnyathA dezite bhAve jJAnagarveNa / karoti vivAdaM kaluSitacittastatazca tasya bandhaH // 1 // ] yadA punarajJAnamAzrIyate tadA nAhaGkArasambhavo nApi parasyopari cittakAluSyabhAvaH tato na karmabandhasambhavaH, apica - yaH saJcintya kriyate karmabandhaH sa dAruNavipAkaH ata evAvazyaMvedyaH, tasya tIvrAdhyavasAyato niSpannatvAt, yastu manovyApAramantareNa kAyavacanakarmavRttimAtrato vidhIyate na tatra manaso'minivezaH tato nAsAvavazyaMvedyo nApi tasya dAruNo vipAkaH, kevalaM atizuSka sudhApaGkadhavalitamittigatara jorAjiriva sa karmasaGgaH svata eva zubhAdhyavasAyapavanavikSobhito'payAti, manaso'bhinivezAbhAvazcAjJAnAbhyupagame samupajAyate, jJAne satya minivezasambhavAt, tasmAdajJAnameva mumukSuNA - muktimArgapravRttenAbhyupagantavyaM [pranthAnaM 300] na jJAnamiti, kibhva-bhavedyukto jJAnasyAbhyupagamo yadi jJAnasya nizcayaH kartu pAryate, paraM yAvatA sa eva na pAryate, tathAhi - sarve'pi darzaninaH parasparaM minnameva jJAnaM pratipannAH, tato na nizvayaH kartuM zakyate - kimidaM jJAnaM samyaguta nedamiti, yaduktam -- 'sabve ya miho minnaM nANaM iha nANiNo jao biMti / tIrai tao na kAuM viNicchao evameyanti // 1 // " [ sarve ca mitho minnaM jJAnaM iha jJAnino yato bruvate, zakyate tato na karttuM vinizcaya evametaditi // 1 // ] teSAmajJAnikAnAM saptaSaSTirbhedAH, tathA vinayena carantIti vainayikAH- ete cAnavadhRtaliGgA cArazAstrAH kevalaM vinayapratipattipradhAnAH, eSAM ca dvAtriMzadbhedA iti / / 88 / / atha 'yathoddezaM nirdeza' iti nyAyAt kriyAvAdinAmazItyuttarazatasaGkhyAbhaGgAnayanopAyamAha - 'jIve 'tyAdigAthAdvayaM, jIvAdIni nava padAni - jIva ajIva AzravabandhasaMvaranirjarApuNyapApamokSalakSaNAnnava padArthAn paripATyA paTTikAdau viracayya teSAmadhaH pratyekaM svataH parata iti zabdau sthApyete, tayorapi svataH parata iti zabdayoradhaH pratyekaM nityAnityazabdau sthApyete, tato'pi - nityAnityazabdayoradhastAdanukrameNa - paripATyA kAlasvabhAvaniyatIzvarAtmasvarUpANi pazca padAni sthApyante / / 89 / / 90 / / athaiteSAmeva bhedAnAmamilApamAha - ' jIvo' ityAdigAthAtrayaM, iha asti jIvaH svato nityaH kAlataH prathamo bhaGgo - vikalpaH, asya ca vikalpasyAyamarthaHiha-asmin jagati asti-vidyate khalvayaM jIvaH - AtmA svataH - skhena rUpeNa, na tu paropAdhyapekSayA, hrasvatvadIrghatve iva, nityaH-zAnato, na kSaNikaH, pUrvottarakAlayoravasthitatvAt kAlavAdino matena, kAlavAdinazca te mantavyA ye kAlakRtameva sarva jaganmanyante, tathA ca te evamAhuH - na kAlamantareNa sahakAracampakAzokAdikusumodgamaphalAnubandhAdayo himakaNAnuSaktazItaprapAtanakSatragarbhAdhAnavarSAdayo vA RtuvibhAgasampAditA bAlakumArayauvanavalipalitAgamAdayo vA avasthAvizeSA ghaTante, pratiniyatakAlavibhAga eva teSAmupalabhyamAna 230
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ tvAt , anyathA sarvamavyavasthayA bhavet , na caitad dRSTamiSTaM vA, apica-mudAdipaktirapi na kAlamantareNa loke bhavantI dRzyate, kintu kAlakrameNa, anyathA sthAlIndhanAdisAmagrIsamparkasambhave prathamasamaye'pi mudgAdipakterbhAvaprasaGgaH, na ca tadbhavati, tasmAdyatkRtakaM tatsarva kAlakRtamiti, yadAhuH-'na kAlavyatirekeNa, garbhabAlazubhAdikam / yatkicijAyate loke, tadasau kAraNaM kila // 1 // kiMca kAlAhate naiva, mudgapaktirapIkSyate / sthAlyAdisaMnidhAne'pi, tataH kAlAdaso matA // 2 // " dvitIyazva bhaGgo'yaM-asti kAlataH, evamuktaprakAreNa parato'pi dvau bhaGgo kartavyo, yathA-asti jIvaH parato nityaH kAlataH, asti jIvaH parato'nityaH kAlataH, sarveSAmapi hi padArthAnAM parapadArthasvarUpApekSayA svasvarUpaparicchedaH, yathA dIrghatvApekSayA isvatvasya ikhatvApekSayA ca dIrghatvasya, ityevamevAtmanaH stambhakumbhAdIn samIkSya tadvyatirikte vastunyAtmabuddhiH pravartata iti, ato yadAtmanaH svarUpaM tatparata evAvadhAryate na svataH, pUrveNa ca svata eva iti padalabdhena bhaGgadvikena yuktAvetau bhaGgau catvAro bhavanti, te ca kAlapadena labdhAH, evamanena prakAreNa svabhAvapramukhA api-svabhAvaniyatIzvarAtmapadAnyapi pratyekaM caturazcaturo vikalpAna prApnuvanti, tathAhi-asti jIvaH svato nityaH svabhAvataH 1 asti jIva: svato'nityaH svabhAvataH 2 asti jIvaH parato nityaH svabhAvataH 3 asti jIvaH parato'nityaH svabhAvataH 4, te hi svabhAvavAdina evamAhuH-iha sarve bhAvAH svabhAvavazAdupajAyante, tathAhi-mRdaH kumbho bhavati na paTAdiH tantubhyo'pi paTa utpadyate na kumbhAdiH, etacca pratiniyataM bhavanaM tathAsvabhAvatAmantareNa na ghaTate, tasmAtsakalamidaM svabhAvakRtamavaseyaM, anyacca-AstAmanyatkAryajAtaM, iha mudgAdipaktirapi na svabhAvamantareNa bhavitumarhati, tathAhi-sthAlIndhanakAlAdisamaprasAmagrIsambhave'pi na kATukamugAnA pAktarupalabhyate, tasAAdyadyadbhAve bhavati yadabhAve ca na bhavati tattadanvayavyatirekAnuvidhAyi tatkRtamiti svabhAvakRtA mudpaktirapyeSTavyA, tataH sakalabhevedaM vastujAtaM svabhAvahetukamavaseyamiti / tathA asti jIvaH svato nityo niyatitaH 1 tathA'sti jIvaH svato'nityo niyatitaH 2 asti jIvaH parato nityo niyatitaH 3 asti jIvaH parato'nityo niyatitaH 4, niyativAdino hyevamAhuH-niyati ma tattvAntaramasti yadazAdete bhAvAH sarve'pi niyatenaiva rUpeNa prAdurbhavanti, nAnyathA, tathAhi-yadyadA yato bhavati tattadA tata eva niyatenaiva rUpeNa bhavadupalabhyate, anyathA kAryakAraNabhAvavyavasthA pratiniyatarUpavyavasthA ca na bhavet , niyAmakAbhAvAt , tata evaM kAryanayatyataH pratIyamAnAmenAM niyati ko nAma nirAkartumalaM ?, tathA coktam-"niyatenaiva rUpeNa, sarve bhAvA bhavanti yat / tato niyatijA hyete, tatsvarUpAnubhedataH // 1 // yadyadaiva yato yAvat , tattadaiva tatastathA / niyataM jAyate nyAyAt, ka enAM bAdhituM kSamaH ? // 2 // " tathA asti jIvaH svato nitya IzvarataH 1 asti jIvaH svato'nitya IzvarataH 2 asti jIvaH parato nitya IzvarataH 3 asti jIvaH parato'nitya IzvarataH 4, IzvaravAdino hi sarva jagadIzvarakRtaM manyante, IzvaraM ca sahajasiddhajJAnavairAgyadharmeMzvaryarUpacatuSTayaM prANinAM ca svargApavargayoH prerakamiti, taduktam-"jJAnamapratighaM yasya, vairAgyaM ca jgtpteH| aizvarya caiva dharmazca, sahasiddhaM catuSTayam // 1 // ajJo janturanIzo'yamAtmanaH sukhaduHkhayoH / Izvaraprerito gacchet , svarga vA zvabhrameva vA // 2 // " ityAdi / tathA asti jIvaH svato nitya AtmanaH 1 asti jIvaH svato'nitya AtmanaH 2 asti jIvaH parato nitya AtmanaH 3 asti jIvaH parato'nitya AtmanaH 4, Atmavedino hi vizvapariNatirUpamAtmAnamevaikaM pratipannAH, yata uktam-'eka eva hi bhUtAtmA, dehe dehe vyavasthitaH / ekadhA bahudhA caiva, dRzyate jalacandravat // 1 // tathA "puruSa evedaM sarva yad bhUtaM yacca bhAvya"mityAdi, tadevaM paJcamirapi catuSkakaimilitairvizatirbhaGgA jAtAH, ete ca jIvapadena prAptAH, evamajIvAdimirapyaSTabhiH padaiH pratyekaM viMzatirvikalpAH prApyante, yathA astyajIvaH svato nityaH kAlata ityAdi sarva bhAvanIyaM, ityato viMzatirnavamirguNitA zatamazItyuttaraM kriyAvAdinAM bhavati // 91 // // 92 / / 93 // idAnImakriyAvAdinAM caturazItisaGkhyabhaGgAnayanopAyamAha-'ihe'tyAdigAthAdvayaM, iha akriyAvAdibhedAnayanaprakrame jIvAdIni pUrvoktAni puNyapApavarjitAni sapta padAni paripATyA paTTikAdau sthApyante, teSAM ca jIvAdipadAnAmadhobhAge pratyekaM svaparazabdadvikaM sthApyate, svataH parata iti dve pade nyasyete ityarthaH, asattvAdAtmano nityAnityavikalpo na staH, taddharmisiddhyApatteH, tasyApi ca-khaparazabdadvikasyAdhastAtkAlayadRcchArUpapadadvayasametametanniyatisvabhAvezvarAtmalakSaNaM padacatuSkaM likhyate, kAlayadRcchAniyatikhabhAvezvarAtmasvarUpANi SaT padAni sthApyanta ityarthaH, iha yadRcchAvAdinaH sarve'pyakriyAvAdina eva, na kecidapi kriyAvAdinaH, tataH prAgyadRcchA nopanyastA // 94 // 95 // atha vikalpAmilApamAha-'paDhame'tyAdigAthAtrayaM, nAsti jIvaH svataH kAlata iti prathamo bhaGgaH, tadanu nAsti jIvaH parataH kAlata iti dvitIyo bhaGgaH, etau dvau ca bhaGgo kAlena labdhau, evaM yadRcchAdibhirapi paJcamiH padaiH pratyekaM dvau dvau vikalpo prApyate, sarve'pi militA dvAdaza, amISAM ca vikalpAnAmarthaH prAgvadbhAvanIyaH, navaraM yadRcchAta iti-yadRcchAvAdinAM mate, atha ke te yadRcchAvAdinaH?, ucyate, iha ye bhAvAnAM saMtAnApekSyA na pratiniyataM kAryakAraNabhAvamicchanti kiMtu yadRcchayA te yahacchAvAdinaH, tathA ca eta evamAhuH-na khalu pratiniyato vastUnAM kAryakAraNabhAvaH, tathApramANenAgrahaNAt, tathAhi-zAlakAdapi zAlUko jAyate gomayAdapi, agnerapyagnirjAyate araNikASThAdapi, jAyate dhUmAdapi dhUmo'gnIndhanasaMparkAdapi, kandAdapi jAyate kadalI bIjAdapi, vaTAdayo'pi bIjAdupajAyante zAkhaikadezAdapi, tato na pratiniyataH kacidapi kAryakAraNabhAva iti yadRcchAtaH kvacidapi kiMcidbhavatIti pratipattavyaM, na khalvanyathA vastusaddhAvaM pazyanto'nyathA''tmAnaM prekSAvantaH pariklezayanti, ete ca dvAdaza vikalpA jIva 231
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvena - jIvapadena saMprAptA - labdhAH, evamajIvAdibhirapi SaGgiH padaiH pratyekaM dvAdaza dvAdaza vikalpAH prAptAH, tato dvAdazabhiH sapta guNitA jAtAzcaturazItiH, sarvasaGkhyayA cAkriyAvAdinAmete bhedA bhavatIti / / 96 / / 97 / / 98 4 idAnImajJAnikAnAM saptaSaSTisabhedAnayanopAyamAha - 'saMte' tyAdigAthAdvayaM, sattvaM 1 asattvaM 2 sadasatvaM 3 avaktavyatvaM 4 sadavaktavyatvaM 5 asadavaktavyatvaM 6 sadasadvaktavyatvaM 7 ceti sapta padAni - sapta bhaGgAH, tatra sattvaM-svarUpeNa vidyamAnatvaM, asattvaM- pararUpeNAvidyamAnatvaM sadasattvaM - svapararUpAbhyAM vidyamAnatvAvidyamAnatvaM, tatra yadyapi sarvaM vastu svapararUpAbhyAM sarvadaiva svabhAvata eva sadasat tathApi kacit kiJcitkadAcidudbhUtaM pramAtrA vivakSyate tata evaM trayo vikalpA bhavanti, tathA tadeva sattvamasattvaM ca yadA yugapadekena zabdena vaktumiSyate tadA tadvAcakaH zabdaH ko'pi na vidyate iti avaktavyatvaM yadA tveko bhAgaH sannaparazvAvaktavyo yugapadvivakSyate tadA sadavaktavyatvaM yadA tveko bhAgo'sannaparazvAvaktavyo yugapadvivakSyate tadA'sadavaktavyatvaM, yadA tveko bhAgaH sannaparazcAsan aparazcAvaktavyastadA sadsadavaktavyatvamiti / na caitebhyaH saptavikalpebhyo'nyo vikalpaH saMbhavati, sarvasyaiteSveva madhye'ntarbhAvAt iha ca ghaTamAzritya kizcidbhAvanA pradarzyate, tathAhi - oSThaprIvAkapAlakukSibughnAdibhiH svaparyAyaiH sadbhAvena vizeSitaH kumbhaH kumbho bhaNyate, san ghaTa iti prathamo bhaGgo bhavatItyarthaH 1 tathA paTAdigataistvakANAdibhiH paraparyAyairasadbhAvena vizeSito'kumbho bhavati, sarvasyApi ghaTasya paraparyAyaira sattvavivakSAyAmasana ghaTa iti dvitIyo bhaGgo bhavatItyarthaH 2 tathA ekasmin deze svaparyAyasattvena anyatra tu deze paraparyAyAsantvena vivakSito ghaTaH saMvAsaMzca bhavati, ghaTo'ghaTazca bhavatItyarthaH 3 tathA sarvo'pi ghaTaH svaparobhayaparyAyaiH sadbhAvAsadbhAvAbhyAM vizeSito yugapadvaktumiSTo'vaktavyo bhavati, khaparaparyAya sattvAsattvAbhyAmekena kenApyasAMketikena zabdena sarvasyApi tasya yugapadvaktumazakyatvAt 4 tathA ekasmin deze svaparyAyaiH sattvena vizeSito'nyatra tu deze svaparobhayaparyAyaiH sattvAsattvAbhyAM yugapadasAMketikenaikena zabdena vaktuM vivakSitaH kumbhaH saMzcAvaktavyazca bhavatItyarthaH, deze tasya ghaTatvAdeze cAvaktavyatvAditi 5 tathA ekadeze paraparyAyairasattvena vizeSito'nyasmiMstu deze svaparaparyAyaiH sattvAsattvAbhyAM yugapadasAMketikenaikena zabdena vaktuM vivakSitaH kumbho'sannavaktavyazca bhavati, akumbho'vaktavyazca bhavatItyarthaH, deze tasyAkumbhatvAt deze cAvaktavyatvAditi 6 tathA ekadeze svaparyAyaiH sattvena vizeSitaH ekasmiMstu deze paraparyAyairasattvena vizeSito'nyasmiMstu deze svaparobhayaparyAyaiH sattvAsattvAbhyAM yugapadekena zabdena vaktuM vivakSitaH kumbhaH saMzvAsaMzcAvaktavyazca bhavati, ghaTo'ghaTo'vaktavyazca bhavatItyarthaH, deze tasya ghaTatvAddeze'ghaTatvAdeze'vaktavyatvAditi 7, evaM saptabhedo ghaTaH, evaM paTAdirapi draSTavya eveti etAni ca sapta padAni jIvAdInAM navAnAM padAnAM paripATyA paTTikAdau vinyastAnAmadhastAtkrameNa pratyekaM sthApayitvA yathA-yena prakAreNa kriyate'milApastathA sAhiSyata iti-kathyate nizamayata-zRNuta, etaca ziSyANAmavahitatvotpAdanArthamuktamiti // 99 // 1200 // tamevAbhilApamAha - 'saMto' ityAdigAthAdvayaM, san jIva iti ko vetti ? kiM vA tena jJAteneti prathamo bhaGgaH, asya cAyamarthaH - na kasyacidviziSTaM jJAnamasti yo'tIndriyamAtmAnamavabhotsyate, na ca tena jJAtenApi kizcitphalamasti, tathAhi--yadi nityaH sarvagato'mUrtI jJAnAdiguNopeta etadguNavyatirikto vA''tmA tataH katamasya puruSArthasya siddhiriti, tasmAdajJAnameva zreyaH, evaM zeSairapyasadAdibhiH SaGgiH padairjIvabhaGgA bhavanti, asan jIvaH ko betti ? kiM vA tena jJAtenetyAdi, iti jAtA jIvapadasya sapta bhaGgAH, evamajIvAdInAmapyaSTAnAM padAnAM pratyekaM sapta sapta bhaGgA bhavanti, sarve'pi militAstriSaSTiH, tathA'nye'pi - amI vakSyamANAH huzabdasyAvadhAraNArthatvAccatvAra eva bhaGgA iha - ajJAnikaprarUpaNaprakrame bhavanti // 1 // // 2 // tAnevAha - 'saMtI' tyAdigAthAdvayaM, satI bhAvotpattiH ko jAnAti ? kiM vA'nayA jJAtayA ? 1 evamasatI bhAvotpattiH ko vetti ? kiM vA'nayA jJAtayA ? 2 sadasatI bhAvotpattiH ko vetti ? kiM vA'nayA jJAtayA ? 3 avaktavyA bhAvotpattiH ko vetti ? kiM vA'nayA jJAtayA ? 4 eteSAM ca bhaGgAnAmayaM tAtparyArthaH - iha padArthasyotpattiH kiM sato'sataH sadasato'vAcyasya veti ko jAnAti ? jJAtena vA na kiJcidapi prayojanamiti, zeSavikalpatrayaM tu utpattyuttarakAlaM padArthAvayavApekSamato'tra na saMbhavatIti noktam, etaizcaturbhiGgairmilitaiH triSaSTimadhye prakSiptairjAtA eSA bhaGgakAnAM saptaSaSTirajJAnikAnAmiti // 3 // 4 // idAnIM vainayikAnAM dvAtriMzadbhedAnAha'sure'tyAdigAthAdvayaM, surA - devAH nRpatayo - rAjAnaH yatayo - munayaH jJAtayaH - svajanAH sthavirA - vRddhAH avamA-anukampanIyAH kArpakAdayaH mAtApitarau pratItau eteSAmaSTAnAM pratyekaM manovacanakAyadAnaizcaturvidho vinayaH kriyate, tadyathA - surANAM vinayaM karoti manasA tathA vAcA tathA kAyena tathA dezakAlopapannadAnena ityAdi, ete ca vinayAMdeva kevalAtsvargApavargamArgamabhyupagacchanti, vinayazca nIcairvRttyanutsekalakSaNaH, sarvatra caivaMvidhena vinayena devAdiSUpatiSThan svargApavargabhAgbhavatIti, tadevamete'STAvapi bhaGgA catuSkeNa guNitA dvAtriMzadvainayikabhedA bhavantIti / sarvairapyetaiH pUrvoktaiH kriyA'kriyA'jJAnavainayikavAdibhedaiH piMDitaiH - ekIkRtaistrINi triSaSTyadhikAni pAkhaNDinAM zatAni bhavantIti / eteSAM ca pratikSepaH sUtrakRtAGgAdibhyaH samavaseyaH 206 || 5 || 6 || samprati 'aTThahA pamAya'tti saptottaradvizatatamaM dvAramAha mAo ya muNiMdehiM, bhaNio aTTabheyao / annANaM 1 saMsao 2 ceva, micchAnANaM 3 taheva ya // 7 // rAgo 4 doso 5 mainbhaMso 6, dhammaMmi ya aNAyaro 7 / jogANaM duppaNihANaM 8, aTThahA vajjiyao // 8 // 232
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramAdyati - mokSamArga prati zithilodyamo bhavatyanena prANIti pramAdaH, sa ca munIndraiH - tIrthakRdbhirbhaNitaH - pratipAdito bhavati, aSTabheda:aSTaprakAraH, tadyathA-ajJAnaM mUDhatA saMzayaH - kimetadevaM syAdutAnyatheti saMdeha: mithyAjJAnaM - viparyastA pratipattiH rAgaH-abhiSvaGgaH dveSaH - aprItiH smRtibhraMzo - vismaraNazIlatA dharme cAtpraNIte'nAdaraH - anudyamaH yogAnAM - manovAkkAyAnAM duSpraNidhAnaM-duSTatAkaraNaM, ayaM cASTavidho'pi pramAdaH karmabandhahetutvAdvarjayitavyaH - parihartavya iti 207 // 7 // 8 // samprati 'bharahAhiva' tti aSTottaradvizatatamaM dvAramAha bharaho 1 sagaro 2 maghavaM 3 saNakumAro ya rAyasaddUlo 4 / saMtI 5 kuMthU 6 ya aro 7 havaha subhUmo 8 ya koro // 9 // navamo ya mahApaumo 9 hariseNo 10 ceva rAyasaddUlo / jayanAmo 11 ya naravaI bArasamo baMbhadatto ya 12 // 10 // bharataH prathamazcakravartI dvitIyaH sagaraH - sagaranAmA tRtIyo maghavAn caturthaH sanatkumAro rAjazArdUlaH, zArdUlazabdaH siMhaparyAyaH, rAjJAM zArdUla iva rAjasu vA zArdUlazcakravartItyarthaH, paJcamaH zAntinAthaH SaSThaH kundhunAthaH saptamo'rasvAmI aSTamaH subhUmo bhavati kauravyaH -kauravyagotraH navamo mahApadmaH dazamo hariSeNo rAjazArdUla :- cakravartI ekAdazo jayanAmA narapati: dvAdazo brahmadattaH 208 // 9 // 10 // idAnIM 'haladhara'tti navottaradvizatatamaM dvAramAha apale 1 vijaye 2 bhadde 3, suppabhe ya 4 sudaMsaNe 5 / AnaMde 6 naMdaNe 7 paume 8, rAme yAvi 9 apacchime // 11 // prathamo baladevo'calaH dvitIyo vijayaH tRtIyo bhadraH caturthaH suprabhaH paJcamaH sudarzanaH SaSTha AnandaH saptamo nandanaH aSTamaH padmaH sItAbhartA rAma ityarthaH navamo rAmaH - kRSNasahacaraH apazcimaH - sarvAntimo, na vidyate pazcimo yasmAditi vyutpatteH, 209 // 11 // samprati 'hariNo 'ti dazottaradvizatatamaM dvAramAha tividdU ya 1 duviddU ya 2 sayaMbhu 3 purimuttame 4 purisasIhe 5 / taha purisapuMDarIe 6 datte 7 nArAyaNe 8 kaNhe 9 // 12 // tripRSThaH prathamo vAsudevaH prAkRtatvAdArSatvAcca sUtre 'tividdU'tti nirdezaH, dvitIyo dvipRSThaH tRtIyaH svayambhUH caturthaH puruSottamaH paJcamaH puruSasiMhaH SaSThaH puruSapuNDarIkaH saptamo dattaH aSTamo nArAyaNo rAmabhrAtA lakSmaNa ityarthaH, navamaH kRSNaH 210 // 12 // idAnIM 'paDivAsudeva' syekAdazottaradvizatatamaM dvAramAha AsaggIve 1 tAraya 2 merae 3 madhukeDhave 4 nisuMbhe 5 ya / bali 6 paharAe 7 taha rAvaNe ya 8 navame jarAsiMdhU 9 // 13 // azvamIvaH prathamaH prativAsudevaH tArako dvitIyaH merakastRtIyaH madhukaiTabhazcaturthaH, asya ca madhurityeva nAma kevalaM kaiTabhAmidhabhrAtRsaMbandhAnmadhukaiTabha ityucyate, nizumbhaH paJcamaH baliH SaSThaH prabhArAjaH prahlAdo vA saptamaH rAvaNo'STamaH jarAsandho navamaH, ete sarve'pi tripRSThAdInAM navAnAmapi vAsudevAnAM yathAkramaM pratizatravaH, tathA sarve'pi cakrayodhinaH sarve'pi ca hatAH svacatraiH, yatastAnyeva prativAsudevacakrANi prativAsudevairvAsudevavyApattaye kSiptAni puNyodayavazAdvAsudevAn praNamya vAsudevahaste caTitAni taiH kSiptAni tAnyeva prativAsudevAn vyApAdayanti 211 // 13 // samprati ' rayaNAI caudasa'tti dvAdazottaradvizatatamaM dvAramAha-- i seNAvara 1 gAhAvara 2 purohiya 3 turaya 4 gaya 5 vahuI 6 itthI 7 / cakaM 8 chataM 9 cammaM 10 maNi 11 kAgaNi 12 khagga 13 daMDo 14 ya // 14 // cakkaM 1 khaggaM 2 ca dhaNU 3 maNI 4 ya mAlA 5 tahA gayA 6 saMkho 7 / ee satta u rayaNA sadhesiM vAsudevANaM // 15 // cakaM chattaM daMDa tanniviyAI vAmamittAnaM / cammaM duhatthadIhaM battIsaM aMgulAI asI // 16 // cauraMgulo maNI puNa tassaddhaM caiva hoi vicchinno / cauraMgulappamANA suvannavarakAgiNI neyA // 17 // senApatiH 1 gRhapatiH 2 purohitaH 3 turagaH 4 gajaH 5 vardhakiH 6 strI 7 cakraM 8 chatraM 9 carma 10 maNiH 11 kAkinI 12 khaDgo 13 daNDa 14 zvetyetAni caturdazApi ratnAni nigandyate, 'ratnaM nigadyate tajjAtau jAtau yadutkuSTa' miti vacanAt senApatyAdijAtiSu vIryata utkRSTatvena ratnAnItyucyante, tatra senApatiH - dalanAyako gaGgAsindhuparapAravijaye baliSTaH 1 gRhapatiH - cakravartigRhasamucitetikartavyatAparaH zAlyAdisarvadhAnyAnAM samastasvAdusahakArAdiphalAnAM sakalazAkavizeSANAM niSpAdakazca 2 purohitaH - zAMntikarmAdikRt 3 turaGgamagajau prakRSTavegamahAparAkramAdiguNasamanvitau 4-5 vardhakiH - gRhanivezAdisUtraNAkArI, yastamisraguhAyAM khaNDaprapAtaguhAyAM conmanajalAnimagnajalayornadyozcakravarttisainyottaraNAya kASThamayaM setubandhaM karoti 6 strIratnamatyadbhutakAmasukhanidhAnaM 7 cakraM samastAyudhAtizAyi durdamaripujayakaraM 8 chatraM cakravartihastasaMsparza prabhAva saMjAtadvAdRzayojanAyAmavistAraM sat vaitADhya nagottaravibhAgavartimlecchAnurodhimeghakumAravRSTAmbubharanirasanasamarthaM navanavatisahasrakAcvanazalAkAparimaNDitaM nirvraNasuprazastakAzcanamayoddaNDadaNDa bastipradeze paJjaravirAjitaM rAjalakSmIcihnamarjunAmidhAnapANDurasvarNapratyavastRtapRSThadezaM zAradasaMpUrNa pUrNimAmRgAGkamaNDalamanoharaM tapanAtapavAtavRSTiprabhRtidoSakSayakArakaM 9 233
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ carmaratnaM chatrasyAdhastAJcakravartihastasparzaprabhAva saMjAtadvAdazayojanAyAmavistAraM prAtaruptAparAhna saMpannopabhogyazAlyAdisampattikaraM 10 maNiratnaM vaiDUryamayaM tryatraM SaDaMzaM yathAkramamUrddhAdhaH sthitayozchatracarmaratnayorapAntarAle chatra tumbe nyastaM sad dvAdazayojanavistAriNaH samastasyApi cakravartikaTakasya nirupamaprakAzakAri tamisraguhAyAM khaNDaprapAtaguhAyAM ca pravizatazcakravartino hastiratnadakSiNazirasi nibaddhaM ca dvAdaza yoja -- nAni yAvatpUrvAparapuratorUpAsu tisRSu dikSu nibiDatamamapi tamaH stomamapaharati yasya ca haste zirasi vA baddhyate tasya divyatiryagmanuSyakRtasamastopadravasamastarogApahAraM karoti, etacca mUrtyanyatra vA'Gge vyavasthApya saMgrAme praviSTaH san zastrairavadhyo bhavati sarvabhayavimuktazvopajAyate, anyacca - tasmin maNiratne sadA maNibandhAdau vyavasthite'vasthitayauvano'vasthitakezanakhazcopajAyate pumAn 11 kAkiNIratnamaSTasauvarNikaM samacaturasrasaMsthAnasaMsthitaM viSApahArasamartha yatra candraprabhA sUryaprabhA vahnidIptirvA na tamaHstomamapahartumalaM bhavati tatra tamisraguhAyAmatinibiDatimiratiraskaraNadakSaM, yasya divyaprabhAvakalitatayA dvAdaza yojanAni yAvattamisra visaravinAzikA gabhastayo vivardhante, yacca sarvakAlaM cakravartI nijaskandhAvAre rAtrau sthApayati, taddhi divasAlokabhUtaM prakAzaM rajanyAmAdadhAti yasya ca prabhAveNa cakravartI dvitIyamardhabharatamamijetuM sakalasainyasametastamisraguhAyAM pravizati, tathA ca tatra praviSTaH san sa pUrvabhittitaTe pazcimamicitaTe ca pratyekaM yojanAntaritAni paJcadhanuHzatAyAmaviSkambhAnyubhayapArzvayoryojanodyotakarANi cakranemisaMsthAnAni candramaNDalapratinibhAni vRttahiraNyarekhArUpANi gomUtrikAnyAnenaikasyAM bhittau paJcaviMzatiraparasyAM tu caturviMzatiritye konapa bhvAzataM maNDalAnyAlikhan vrajati, tAni ca maNDalAni yAvazcakravartI cakravartipadaM paripAlayati tAvadavatiSThante, guhA'pi tathaivodghATitA tiSThati, uparate tu cakriNi tatsarvamuparamate 12 khaDgaratnaM - saMgrAmabhUmAvapratihatazaktiH 13 daNDaranaM ratnamayapazcalatAkaM vajrasAramayaM sarvazatrusainyavinAzakArakaM, cakravartinaH skandhAvAre viSamonnatavibhAgeSu samatvakAri zAntikaraM cakravartino hitepsitamanorathapUrakaM divyamapratihataM prayatnavizeSatazca vyApAryamANaM yojanasahasramapyadhaH pravizati 14 / etAni caturdaza ratnAni pratyekaM yakSasahasrAdhiSThitAni bhavanti tathaitAni senApatyAdIni sapta pa ndriyANi cakrAdIni sapta ekendriyANi pRthivIpariNAmarUpANi pratyekaM jambUdvIpe jaghanyapade'STAviMzatirekakAlaM prApyante, jaghanyatoSpi cakravarticatuSTayasadbhAvAt, utkRSTatastu dazottaradvizatasaGkhyAni, cakravartino hyekakAlaM triMzadbhavanti, yathA aSTAviMzatirvidehe ekaiko bharaterakhatayoH, saptAnAM ca triMzatA guNane dve zate dazottare bhavata iti // 14 // atha ratnaprastAvAdvAsudevasyApi ratnAnyAha - 'cakka ' mityAdi, 'cakrakhaGgadhanurmaNayaH pratItAH mAlA sadaiva cAmlAnA devArpitA gadA-kaumodakI nAma praharaNavizeSaH zaGkhaH - pAzvajanyo dvAdazayojanavistAridhvAnaH, etAni sapta ratnAni sarveSAmapi vAsudevAnAM bhavanti // 15 // atha saptAnAmapyekendriyaratnAnAM pramANamAha - 'cakka ' mityAdi gAthAdvayaM, cakraM chatraM daNDamityetAni trINyapi ratnAni vyAmapramANAni, vyAmo nAma prasAritobhayabAhoH puMsastiryaghastadvayAGgulayorantarAlaM, carmaratnaM dvihastadairghya, dvAtriMzadaGguladIrgho'si:-khaDgaratnaM, tathA dairghyamadhikRtya maNiH punaJcaturaGgulapramANaH, tasya - dairghyasyArdha dve aGgule ityarthaH vistIrNo-vistRtaH, tathA caturaGgulapramANA suvarNavarakAkinI - jAtyasuvarNamayI kAkinInAma ratnaM jJeyA, etAni saptAkendriyaratnAni sarvacakravartinAmAtmAGgalena jJeyAni zeSANi tu sapta paJcendriyaratnAni tattatkAlInapuruSocitamAnAnIti 212 // 16 // // 17 // samprati 'nava nihio'ti trayodazottaradvizatatamaM dvAramAha nesappe 1 paMDayae 2 piMgalae 3 sabarayaNa 4 mahapaume 5 / kAle ya 6 mahAkAle 7 mANavaga 8 mahAnihI saMkhe // 18 // nesappaMmi nivesA gAmAgaranagarapaTTaNANaM ca / doNamuhamaDaMbANaM khaMdhArANaM gANaM ca // 19 // gaNiyassa ya gIyANaM mANummANassa jaM pamANaM ca / dhannassa ya bIyANaM upattI paMDue bhaNiyA // 20 // saGghA AharaNavihI purisANaM jA ya jA ya mahilANaM / AsANa ya hatthINa ya piMgalaganihimmi sA bhaNiyA // 21 // rayaNAI savarayaNe caudasa pavarAI cakkavaTTINaM / uppajjaMti egiMdiyAI paMciMdiyAI ca // 22 // vatthANa ya utpattI niSphasI ceva saGghabhatINaM / raMgANa ya ghAUNa ya saGghA esA mahApaume // 23 // kAle kAlannANaM bhava purANaM ca tisuvi vaMsesu / sippasayaM kammANi ya tinni payAe hiyakarAI // 24 // lohassa ya uppattI hoi mahAkAla AgarANaM ca / rUppassa suvaNNassa ya maNimottiyasilapavAlANaM // 25 // johANa ya uktI AvaraNANaM ca paharaNANaM ca / saGghA ya juddhanII mANavage daMDanII ya // 26 // naTTavihI nAvahI vassa cavihassa niSpattI / saMkhe mahAnihimmi u tuDiyaMgANaM ca savesiM // 27 // cakkapaTThANA aDassehA ya nava ya vikkhaMbhe / bArasa dIhA maMjUsa saMThiyA jaNhavIeN muhe // 28 // deformaNikavADA kaNayamayA viviharayaNapaDipunnA / sasisUracakkalakkhaNa aNusamavayaNovavatIyA // 29 // paliovamaTTiIyA nihisarinAmA ya tattha khalu devA / jesiM te AvAsA akjA AhivaccAya // 30 // ee te nava nihiNo pabhUyadhaNarayaNasaMcayasamiddhA / je vasamuvagacchaMti sadhesiM cakkavahINaM // 31 // 234
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ naisarpaH pANDukaH piGgalakaH sarvaratnaH mahApadmaH kAlaH mahAkAla: mANavakaH mahAnidhiH zaGkhazca, ete nava nidhayaH, eteSu ca nidhiSu kalpapustakAni zAzvatAni vartante teSu ca vizvasthitirAkhyAyate // 18 // tatra yasminnidhau yadAkhyAyate tadAha - 'nesappaMmI 'tyAdigAthA ekAdaza, naisarpe - naisarpAmidhe nidhau prAmAkaranagarapattanAnAM droNamukhamaDambAnAM skandhAvArANAM gRhANAM cazabdAdApaNAnAM ca nivezA:sthApanAnyAkhyAyante, tatra grAmo - vRttyAvRtaH Akaro - yatra sanniveze lavaNAdyutpadyate nagaraM - rAjadhAnI pattanaM - jalasthalanirgamapravezaM droNamukhaM--jalanirgamapravezaM ardhatRtIyagavyUtAntargrAmAntararahitaM maDambaM skandhAvAraH - kaTakanivezaH gRhaM bhavanaM ApaNo - haTTa iti // 19 // gaNitasya - dInArAdipUgaphalAdilakSaNasya tathA gItAnAM - svarakaraNapATakaraNadhUpakAgArukaTikikAprabhRtInAM prabandhAnAM tathA mAnaM-setikAdi tadviSayaM yattadapi mAnameva dhAnyAdi meyamiti bhAvaH tathA unmAnaM - tulAkarSAdi tadviSayaM yattadapyunmAnaM, khaNDaguDAdi dharimamityarthaH, tataH samAhAradvandvaH tatastasya yatpramANaM, tathA dhAnyabIjAnAM ca - zAlyAdInAM dezakAlaucityenotpattiH - niSpattiH pANDukanidhau bhaNitAvyAvarNitA // 20 // sarvo'pyAbharaNavidhiryaH puruSANAM yazca mahilAnAM tathA azvAnAM hastinAM ca sa yathaucityena piGgalanAmake mahAnidhau bhaNitaH || 21 // iha cakravartinazcaturdaza ratnAni sarvottamAni bhavanti, tadyathA - cakrapramukhANi sapta ekendriyANi senApatipramukhANi saptapacendriyANi tAni caturdazApi sarvaratnAkhye mahAnidhau utpadyante, tadutpattistatra vyAvarNitetyarthaH, anye tvevamAhuH -- utpadyante etatprabhAvAt sphItimanti ca bhavantItyarthaH // 22 // sarveSAmapi vastrANAM yA utpattiH tathA sarveSAmapi vastrAdigatAnAM bhaktivizeSANAM sarveSAmapi ca raGgANAM - majiSThAkRmirAgakusumbhAdInAM dhAtUnAM ca-lohatAmrAdInAM 'dhobANa ya'tti pAThe tu sarveSAM vastrAdiprakSAlanavidhInAM yA niSpattiH sarvA caiSA mahApa nidhAvabhidhIyate // 23 // kAle-kAlanAmani nidhau kAlajJAnaM - samasta jyotiHzAstrAnugataM jJAnamiti bhAvaH, tathA jagati trayo vaMzAH vaMzaH pravAha AvaliketyanarthAntaraM, tadyathA - tIrthakaravaMzazcakravartivaMzo baladevavAsudevavaMzazca teSu triSvapi vaMzeSu yadbhavyaM bhAvi yazca purANaM- atItaM, upalakSaNametat vartamAnaM ca, 'tisuvi vAsesu' ttipAThe tu anAgatavastuviSayamatItavastuviSayaM ca kAlajJAnaM krameNAnAgatAtItavarSatrayagocaramiti, kacid 'bhavapurANaM ca tisuvi kAlesu'tti pAThaH, tatra ca triSvapi kAleSu - vartamAnAtItAnAgateSu bhavyaM - zubhaM purANaM ca-azubhaM kAlajJAnamiti, tathA yat zilpazataM - ghaTaloha citravastranApitazilpAnAM pazvAnAmapi pratyekaM viMzatibhedatvAt yAni ca kRSivANijyAdIni jaghanya madhyamotkRSTabhedabhinnAni trINi karmANi prajAyA hitakarANi tadetatsarvamamidhIyate // 24 || mahAkAle nidhau lohasya nAnAbhedabhinnasyotpattirAkhyAyate, rUpyasuvarNamaNimuktAzilApravAlAnAM saMbandhinAmAkarANAM ca tatra rUpyasuvarNe pratIte maNayaH - candrakAntAdayaH muktA - mauktikAni zilAH - sphATikAdikA pravAlAni - vidrumANIti // 25 // mANavake nidhau yodhAnAM - zUrapuruSANAmAvaraNAnAM - kheTakAdInAM praharaNAnAM khaGgAdInAM ca yatra yathA vA utpattirbhavati tathA'bhidhIyate, tathA sarvA'pi yuddhanItiH-vyUharacanAdilakSaNA, sarvA'pi ca daNDanItiH - sAmAdicaturvidhA''khyAyate // 26 // zaGkhAmidhAne punarmahAnidhau sarvo'pi nartanavidhiH- nRtyakaraNaprakAra: sarvo'pi ca nATakavidhiH - abhineyaprabandhaprapaJcanaprakAraH, tathA dharmArthakAmamokSalakSaNapuruSArthapratibaddhasya yadvA saMskRtaprAkRtApabhraMzasaMkIrNa bhASAnibaddhasya gadyapadyageyacaurNapadabaddhasya vA caturvidhasyApi kAvyasya tathA sarveSAM truTitAGgAnAmAtodyAparaparyAyANAmutpattirAkhyAyate / anye tvete pUrvoktAH padArthAH sarve'pi navasu nidhiSu sAkSAdeva samutpadyante iti vyAkhyAnayanti ||27|| atha navAnAmapi nidhInAM sAdhAraNaM svarUpamAha - 'cakkaThThapaI' tyAdi, pratyekamaSTasu cakreSu pratiSThAnaM - avasthAnaM yeSAM te aSTacakrapratiSThAnAH, prAkRtatvAdRSTazabdasya paranipAtaH, aSTau yojanAni utsedhaH - uccaistvaM yeSAM te tathA, nava ca yojanAni viSkambheNa navayojanavistArA ityarthaH, dvAdazayojanadIrghAH, maJjUSAsaMsthAnasaMsthitAH sadaiva jAhnavyA - gaMgAyA mukhe'vasthitAH cakravarttina utpattikAle ca bharatavijayAnantaraM cakravartinA saha pAtAlena cakravartipuramanugatAH // 28 // vaiDUryamaNimayAni kapATAni yeSAM te tathA, mayaTpratyayasya vRttyA uktArthatA, kanakamayAH - sauvarNAH vividharatnaparipUrNAH, zazisUracakrAkArANi lakSaNAni - cihnAni yeSAM te tathA, prAkRtatvAtprathamAbahuvacanasya lopaH, 'aNusamavayaNovavattIyatti anurUpA samA-aviSamA vadanopapattiH - dvAraghaTanA yeSAM te tathA, 'aNuvama' ttipAThe tu na vidyate upamAvacanasyopapattiH - ghaTanA yeSAM svarUpavyAvarNane te anupamavacanopapattikAH- upamayA pratipAdayitumazakyAH, upamAyA evAbhAvAditi bhAvaH, kacit 'aNusamayacayaNovavattIya' ttipAThaH, tatra anusamayaM - pratisamayaM pudgalAnAM cyavanamupapattizca yeSAM te tathA, yAvantastebhyaH pudgalA galanti tAvanta evAnusamayaM lagantItyarthaH, sthAnAGge tu 'aNusamajugabAhuvayaNA yatti paThyate, tatra cAyamarthaH - anusamA - anurUpA aviSamA jugatti-yUpastadAkArA vRttatvAddIrghatvAca bAhavo -dvArazAkhA vadaneSu-mukheSu yeSAM te tathA / / 29 / / teSu ca nidhiSu palyopamasthitikA nidhisadRzanAmAnaste devA bhavanti yeSAM devAnAM ta eva nidhaya AvAsA - AzrayAH AdhipatyAya - AdhipatyanimittamakreyAH, na teSAmAdhipatyaM krayeNa labhyamiti bhAvaH // 30 // ete te nava nidhayaH prabhUtadhanaratnasaMcayasamRddhAH ye sarveSAmapi bharatakSetrAdhipacakravartinAM vazamupayAntIti 213 // 31 // idAnIM 'jIvasaMkhA u'tti caturdazottaradvizatatamaM dvAraM bibhaNiSuH svakRtameva jIvasaGkhyApratipAdakaM kulakamatra pranthe nikSiptavAn pranthakAraH, tatra ceyamAdigAthA - nami nemiM egA jIvasaMkhaM bhaNAmi samayAo / ceyaNajuttA ege 1 bhavatthasiddhA duhA jIvA 2 // 32 // tasa thAvarA ya duvihA 2 tivihA thIpuMnapuMsagavibheyA 3 / nArayatiriyanarAmaragaibhe 235
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ yAo caunbheyA 4 // 33 // ahava tiveyaaveyagasarUvao vA havaMti cattAri 4 / egabiticaupaNidiyarUvA paMcappayArA te // 34 // ee ciya cha aniMdiyajuttA 6 ahavA cha bhUjalagginilA / vaNatasasahiyA 6 chappiya te satta akAyasaMvaliyA // 35 // aMDaya 1 rasaya 2 jarAuya 3 saMseyaya 4 poyayA 5 samucchimayA 6 / ubbhiya 7 tahovavAiya 8 bheeNaM aTThahA jIvA // 36 // puDhavAha paMca biticaupaNidi 4 juttA ya navavihA 9 huMti / nArayanapuMsa tirinarativeya surathIpumevaM vA // 9 // 37 // puDhavAi aTTha asanni sanni dasa te sasiddha igadasau 11 / puDhavAiyA tasaMtA apajjapajjantta bArasahA // 38 // bArasavi ataNujuttA terasa muhumiyaregiMdibedI / tiya ca asanni sannI apajjapajjatta caudasahA // 39 // caudasavi amalakaliyA panarasa taha aMDagAi je aTTha / te apajjantagapajattabheyao solasa havaMti // 40 // solasavi akAyajuyA satarasa napumAi nava apajattA / pajjanttA aTThArasaM akammajua te iguNavIsaM // 41 // puDhavAi dasa apajjA pajjattA huMti vIsa saMkhAe / asarIrajuehiM tehiM vIsaI hoi egahiyA // 42 // suhRmiyara bhUjalAnalavADavaNANataM dasa sapatteA / bitica asannisannI apajjapajjanta battIsaM // 43 // taha narayabhavaNavaNajoi kappa gevejja'NuttaruppannA / santadasa'DapaNabArasa navapaNachappannaveuvA // 44 // huti aDavannasaMkhA te naratericchasaMgayA sadhe / apajattapajattehiM solasuttarasayaM tehiM // 45 // sannidugahINa battIsasaMgayaM taM sayaM chayattAlaM / taM bhavAbhavagadUrabhava AsannabhavaM ca // 46 // saMsAranivAsIrNa jIvANa sayaM imaM chayattAlaM / appaM va pAliyAM sivasuhakaMkhIhiM jIvehiM // 47 // siriammaevamuNivaiviNeyasirinemicaMdasUrIhiM / saparahiyatthaM raiyaM kulayamiNaM jIvasaMkhAe // 48 // natvA- praNamya nemiM - dvAviMzatIrthakaraM ekAdikAM - ekadvitryAdikAM jIvasaGkhyAM bhaNAmi - kathayAmi samayAt - siddhAntAt na punaH svamanISikayeti / tatra cetanAyuktAH - caitanyopetA jIvA eke-ekavidhAH, upayogalakSaNatvAjjIvAnAM, siddhasaMsAryavasthAdvaye'pyupayogabhAvena satatAvabodhabhAvAt, satatAvabodhAbhAve ca jIvatvaprasaGgAt, tathA bhavasthasiddhabhedena dvidhA jIvAH, tatra bhavasthAH - saMsAravartinaH siddhA - muktipadaprAptAH // 32 // athavA trasasthAvarabhedena dvidhA jIvAH, tatra trasA - dvIndriyAdayaH sthAvarAH - pRthivyAdaya ekendriyAH, tathA trividhAH strIpuMnapuMsakabhedataH, iha rUyAdayaH khyAdivedodayAt yonyAdisaMgatA gRhyante, tathA coktam- "yo nirmRdutvamasthairya, mugdhatA'balatA stanau / puMskAmiteti liGgAni sapta strItve pracakSate || 1 || mehanaM kharatA dADha, zauNDIrya zmazru dhRSTatA / strIkA miteti liGgAni sapta puMstve pracakSate // 2 // stanAdizmazrukezAdibhAvAbhAvasamanvitam / napuMsakaM budhAH prAhurmohAnalasudIpitam // 3 // " tathA nArakatiryarAmaragatibhedatazcaturbhedA jIvAH // 33 // athavA trivedAvedasvarUpato bhavanti caturvidhA jIvAH, vAzabdaH samuccaye, tatra trivedAstrayaH - puruSAH striyo napuMsakAzca, na vidyate veda upazamitatvAt kSapitatvAdvA yeSAM te avedA:- anivRttibAdarAdayo bhavasthAH siddhAzca / tathA ekadvitricatuHpaJcendriyabhedataH paJcaprakArAste jIvAH // 34 // eta eva ekendriyAdayaH paJcaprakArA jIvA anindriyayuktAH SaDvidhA bhavanti, na vidyante indriyANi - raparzanAdIni yeSAM te'nindriyAH- siddhAH, athavA pRthivyaptejovAyuvanaspatitrasabhedataH SaDvidhA jIvAH, tathA pUrvoktA eva pRthivyAdayaH SaDidhA jIvA akAyasahitAH saptavidhA bhavanti, na vidyate kAyaH - pazcaprakAramapi zarIraM yeSAM te'kAyAH -siddhAH / / 35 / / aNDajAdibhedato'STavidhA jIvA bhavanti, tatra aNDAjjAtA aNDajAH - pakSigRhako kilAmatsya sarpAdayaH rasAjjAtA rasajAH - takrAranAladadhitImanAdipu pAyukRmyAkRtayo'tisUkSmA jIvavizeSAH, jarAyo:-garbhaveSTanAjjAtAstadveSTitA ityarthaH jarAyujA - manuyagomahiSyAdayaH, saMsvedAjjAtAH saMsvedajA - matkuNayUkAzatapadikAdayaH, potaM vastraM tadvajjAtAH potAdiva bohisthAjjAtA ajarAyuveSTitA ityartha: potajA - hastivalgulI carma jalUkAprabhRtayaH, saMmUrcchana nirvRttAH saMmUrchimAH - kRmipipIlikAmakSikAzAlikAdayaH, udbhedAd-bhUmibhedAjjAtA udbhedajAH - pataGgakhaJjanakAdayaH, upapAte - devazayanIyAdau bhavA aupapAtikAH- devA nArakAzceti // 36 // pRthivyAdayaH - pRthivyatejovAyuvanaspatayaH paJca dvitricatuHpaJcendriyayuktA navavidhA jIvA bhavanti, athavA nArakA napuMsakatvenaikavidhAH tiryazvo narAzca trivedatvena - strIpuMnapuMsaka vedatvena pratyekaM tribhedAH surAzca strIpuruSabhedatvena dvividhAH ityevaM navavidhA jIvAH / / 37 / / pRthivyAdayaH - pRthivya ptejovAyuvanaspati dvitricaturindriyalakSaNA aSTau jIvAH asaMjJisaMjJipazcendriyeNa sahitA dazavidhA bhavanti, tathA ta eva dazavidhA jIvAH sasiddhA: - siddhasahitA ekAdazavidhA bhavanti, tathA pRthivyAdayastra sAntAH, pRthivyaptejovAyuvanaspatitrasA ityarthaH, pratyekamaparyAptaparyAptabhedato dvAdazavidhA bhavanti // 38 // te dvAdazApi atanuyuktAstrayodaza bhavanti, na vidyate tanuH - zarIraM yeSAM te'tanavaH - siddhAH, tathA ekendriyAdvidhA - sUkSmA bAdarAzca tathA dvIndriyA strIndriyAzcaturindriyAH pacendriyAstu dvividhAH - asaMjJinaH saMjJinazca, ete saptApi pratyekamaparyAptAH paryAptAzceti caturdazavidhA jIvAH // 39 // eta eva caturdaza amalasahitAH paJcadazavidhAH, na vidyate mala iva malonisarga nirmala jIvamAlinyApAdanahetutvAdaSTaprakAraM karma yeSAM te'malAH- siddhAH, tathA ye'NDajarasajAdayaH pUrvamaSTau jIvabhedA bhaNitAste'pa 236
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ ryAptaparyAptabhedataH SoDaza bhavanti // 40 // eta eva SoDaza akAyena-siddhena yuktAH saptadazavidhAH / tathA pUrvoktA napuMsakAdibhedA -nArakanapuMsakatrIpuMnapuMsakatiryakkhIpuMnapuMsakamAnavastrIpuMvedadevalakSaNA navavidhA api jIvAH pratyekamaparyAptAH paryAptAzca santo'STAdazabhedAH / tathA te eva cASTAdaza akarmabhiH-siddhairyuktA ekonviNshtiH||41|| pUrva ye pRthivyAdayo dazavidhA jIvA bhaNitAH ta evAparyAptaparyAptabhedAbhyAM viMzatisaGkhyA bhavanti, tathA taireva pRthivyAdibhirvizatisayairbhedairazarIrayutaiH-siddhasahitaiH sadbhirekaviMzati vabhedA bhavanti // 42 // pRthivyaptejovAyvanantavanaspatayaH paJca pratyekaM sUkSmabAdarabhedato daza bhavanti, te ca sapratyekAH-pratyekavanaspatisahitA ekAdaza, dvitricaturasaMjJisaMjJipaJcendriyAzca paJca militAH SoDaza, ete ca pratyekamaparyAptaparyAptabhedabhinnA dvAtriMzadbhavanti, iyamatra bhAvanA-pRthivIkAyo dvidhA-sUkSmo bAdarazca, punarekaiko dvidhA-aparyAptaH paryAptazceti caturvidhaH pRthvIkAyaH, evaM jalAnalavAyavo'pi, vanaspatirdvidhA -sAdhAraNaH pratyekazca, tatra sAdhAraNo dvidhA-sUkSmo vAdarazca, punarekaiko dvidhA-aparyAptaH paryAptazca, pratyekastu bAdara eva, sa cAparyAptapaptibhedena dvividha iti SoDhA vanaspatikAyaH, dvitricaturasaMjJisaMjJipaJcendriyAH punaH pratyekamaparyAptaparyAptabhedato dvidhA, militAzca dvAtriMzaditi // 43 // nArakabhavanapativanacarajyotiSkakalpapraiveyakAnuttaravimAnotpannA jIvA yathAkramaM saptadazaaSTapaJcadvAdazanavapaJcabhedA bhavanti, evaM ca vaikriyazarIriNaH SaTpaJcAzadbhedAH, etaduktaM bhavati-ratnaprabhAdipRthivIsaptakanivAsitvena nArakAH saptavidhAH bhavanapatayo'surakumArAdibhedato dazavidhAH vyantarAH pizAcAdibhedAdaSTavidhAH jyotiSkAzcandrAdibhedena paJcavidhAH kalpopapannAH saudharmAdidvAdazadevalokotpannatvena dvAdazavidhAH praiveyakotpannA adhastanAdhastanAdipraiveyakanavakanivAsitvena navavidhAH anuttaravimAnotpannAstu vijayAdivimAnapaJcakotpannatvena paJcavidhAH, sarvamIlane ca SaTpaJcAzaditi // 44 // te sarve'pi vaikriyazarIriNo naratiryaksaMgatAH santo'STapaJcAzatsaGkhyA bhavanti, tathA tairevASTapaJcAzatsayaiH pratyekamaparyAptaparyAptabhedabhinnaiH SoDazottarazataM bhavanti // 45 // saMjJidvikaM-paryAptApaptisaMjJirUpaM tena hInA-rahitA pUrvoktA yA dvAtriMzat tayA saMgataM-militametadeva SoDazottaraM zataM SaTcatvAriMzaM zataM bhavati, saMjhidvikasya tu SoDazottarazatagrahaNenaiva grahaNAdvarjanamiti / tacca SaTcatvAriMzaM zataM bhavyAbhavyadUrabhavyAsannabhavyalakSaNaizcaturbhirbhedaiH saMgRhyate, idamatra tAtparya-pUrvoktasya SaTcatvAriMzaduttarazatasya madhye kecijjIvA bhavyAH kecidabhavyAH kecid dUrabhavyAH kecidAsannabhavyA iti, tatra muktiparyAyeNa bhaviSyantIti bhavyAH-siddhigamanayogyAH, na punaravazyaM siddhigAmina eva, bhavyAnAmapi keSAzcitsiddhigamanAsaMbhavAt , uktaM ca-"bhavvAvi na sijjhissaMti keI" ityAdi, bhavyaviparItA abhavyAH, tathA ca te na kadAcidapi saMsArAkUpArasya pAraM prApnuvantaH prApnuvanti prApsyanti ceti, idaM ca bhavyAnAM bhavyatvamanAdikAlasiddhaM zAzvatameva, na punaH sAmagyantareNa pazcAdbhavatyapagacchati vA, abhavyatvamapyabhavyAnAmitthameva draSTavyaM, yadyapi ca bhavyatvAbhavyatvAbhyAmeva sarve'pyamI jIvabhedAH saMgRhItAstathApi bhavyavizeSatvAdeto dUrabhavyAsannabhavyalakSaNau bhedI pRthagupAttau, tatra dUreNa-dIrghatareNa kAlena bhavyA-muktigAmino dUrabhavyAH-ye gozAlakavaccirAnmokSaM yAsyanti, ye punastenaiva bhavena dvivyAdibhirvA bhavaimokSaM yAsyanti te aasnnbhvyaaH| iha ca bhavyatvAbhavyatvalakSaNamevamAcakSate vRddhAHyaH saMsAravipakSabhUtaM mokSaM manyate tadavAptyabhilASaM ca saspRhaM vahati kimahaM bhavyo'bhavyo vA ? yadi bhavyastadA zobhanaM athAbhavyastadA dhimAmityAdicintAM ca kadAcidapi karoti sa ityAdiprakAreNa cihvena jJAyate bhavya iti, yasya tu jAtucidapi neyaM cintA samutpannA samutpadyate samutpatsyate vA sa jJAyate'bhavya iti, uktaM cAcArAGgaTIkAyAM-"abhavyasya hi bhavyAbhavyazaMkAyA abhAvAdi"tyAdi // 46 // saMsAranivAsinAM-bhavavartinAM jIvAnAM-prANinAmetat SaTacatvAriMzaduttaraM zatamAtmavat pAlanIyaM-rakSaNIyaM zivasukhakAGkimiHmokSasukhAmilASukai vairiti // 47 // zrIAvadevasUriziSyaiH zrInemicaMdrasarimiH svaparahitAya, Atmano'vismRtaye pareSAM cAvabodhAya ityarthaH, jIvasaGkhyAyAH pratipAdakamidaM kulakaM-gAthAsamudAyAtmakaM racitaM-kRtamiti 214 / / 48 // idAnIM 'kammAiM aTTha'tti paJcadazottaradvizatatamaM dvAramAha- . paDhamaM nANAvaraNaM 1 bIyaM puNa dasaNassa AvaraNaM 2 / taiyaM ca veyaNIyaM 3 tahA cautthaM ca mohaNIyaM 4 // 49 // paMcamamA 5 goyaM 6 chaTuM sattamagamaMtarAyamiha 7 / bahutamapayaDitteNaM bhaNAmi aTThamapae naamN8||50|| prathama-AdyaM jJAnAvaraNaM dvitIyaM punardarzanAvaraNaM tRtIyaM ca vedanIyaM tathA caturtha ca mohanIyaM paJcamamAyuH gotraM SaSThaM saptamaM cAntarAyaM iha ca bahutamottaraprakRtitvena bahuvaktavyatvAt bhaNAmi aSTamapade aSTamapadasthAne vA nAmakarmeti, granthAntare hi AyurnAma gotramantarAyaM cetyanena krameNa paThyate, iha tu bahUttaraprakRtitayA paryante nAmakarmeti / tatra jJAyate-paricchidyate vastvaneneti jJAnaM sAmAnyavizeSAtmake vastuni vizeSagrahaNAtmako bodhaH Atriyate-AcchAdyate'nenetyAvaraNaM-mithyAtvAdisacivajIvavyApArAhRtakarmavargaNAntaHpAtI viziSTapudgalasamUhaH jJAnasya-matyAderAvaraNaM jJAnAvaraNaM 1 tathA dRzyate'neneti darzanaM-sAmAnyavizeSAtmake vastuni sAmAnyagrahaNAtmako bodhaH tasyAvaraNaM darzanAvaraNaM 2 tathA vedyate-AhAdAdirUpeNAnubhUyate yattadvedanIyaM, yadyapi sarva karma vedyate tathApi paGkajAdizabdavadvedanIyazabdasya rUDhiviSayatvAt sAtAsAtameva karma vedanIyamityucyate, na zeSaM 3 tathA mohayati-sadasadvivekavikalaM karotyAtmAnamiti mohanIyaM 4 tathA eti-Agacchati pratibandhakatA svakRtakarmAvAptanarakAdikugateniSkramitumanaso jantorityAyuH athavA A-samantAdeti-gacchati 237
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhavAdbhavAntarasaMkrAntau jantUnAM vipAkodayamityAyuH 5 tathA gUyate-zabdyate uccAvacaiH zabdairyattadotraM-uccanIcakulotpattilakSaNaH paryAyavizeSaH tadvipAkavedyaM karmApi gotraM, kAraNe kAryopacArAt 6 tathA antarA-dAtRpratiprAhakayorantarvighnahetutayA ayate-cchatItyantarAyaM, yajIvasya dAnAdikaM kartuM na dadAtItyarthaH 7 tathA nAmayati-tyAdivividhabhAvAnubhavanaM prati pravaNayati jIvamiti nAma 8 / etA aSTau mUlaprakRtayaH 215 // 50 // sAmprataM 'tesiM uttarapayaDINa aTThavannasayaMti SoDazottaradvizatatamaM dvAramAha paMcavihanANavaraNaM nava bheyA saNassa do vee / aTThAvIsaM mohe cattAri ya Aue huMti // 51 // goyammi donni paMcaMtarAie tigahiyaM sayaM nAme / uttarapayaDINevaM aTThAvannaM sayaM hoI // 52 // mai 1suya 2 ohI 3 maNa4 kevalANi jIvassa Avarivati / jassa ppabhAvaotaM na bhave kammaM // 53 // nayaNezyarohizkevala4dasaNaAvaraNayaM bhave cauhA / niddA 5 payalAhi chahA 6 niddAidurutta 7-8 thINaddhI 9 // 54 // evamiha daMsaNAvaraNameyamAvaraha darisaNaM jIve / sAyamasAyaM ca duhA veyaNiyaM suhaduhanimittaM // 55 // koho mANo mAyA lobho'NatANubaMdhiNo cauro / evamapaJcakkhANA paJcakkhANA ya saMjalaNA // 56 // solasa ime kasAyA eso navanokasAyasaMdoho / itthIpurisanapuMsakarUvaM veyattayaM taMmi // 57 // hAsaraIaraIbhayasogaduguMchatti hAsachakkamimaM / darisaNatigaM tu micchattamIsasammattajoeNaM // 58 // iya moha aTThavIsA nArayatirinarasurAjya caukkaM / goyaM nIyaM uccaM ca aMtarAyaM tu paMcavihaM // 59 // dAuM na lahai lAho na hoi pAvai na bhogaparibhogaM / niruo'vi asatto hoi aMtarAyappabhAveNaM // 60 // nAme bAyAlIsA bheyANaM ahava hoi sattaTThI / ahavAvi hu teNauI tiga ahiyasayaM havai ahavA // 11 // paDhamA bAyAlIsA 42 gai 1 jAi 2 sarIra 3 aMguvaMge 4 ya / baMdhaNa 5 saMghAyaNa 6 saMghayaNa 7 saMThANa 8 nAmaM ca / / 62 / / taha vanna 9 gaMdha 10 rasa 11 phAsa 12 nAma agurulahuyaM ca 13 boddhanvaM / uvaghAya 14 parAghAyA 15 Nupuci 16 UsAsanAmaM ca 17 // 63 // AyA 18 joya 19 vihAyagaI 20 tasa 21 thAvarAbhihANaM ca 22 / bAyara 23 muhamaM 24 pajjattA 25 pajjattaM ca 26 nAyacaM // 64 // patteyaM 27 sAhAraNa 28 thira 29 mathira 30 subhA 31 subhaM 32 ca nAyacaM / sUbhaga 33 dUbhaga 34 nAmaM sUsara 35 taha dUsaraM 36 ceva // 65 // Aejna 37 maNAejaM 38 jasakittInAma 39 ajasakittI 40 ya / nimmANaM 41 titthayaraM 42 bheyANavi hu~time bheyA // 66 // gai hoi cauppayArA jAIvi ya paMcahA muNeyavA / paMca ya huMti sarIrA aMgovaMgAI tinneva // 67 // charasaMghayaNA 6 jANasu saMThANAvi ya havaMti chacceva 6 / vannAINa caukaM 4 agurulahu 1 vaghAya 1 paraghAyaM 1 // 68 // aNupucI caubheyA 4 ussAsaM 1 AyavaM 1 ca ujjoyaM 1 / suhaasuhA vihayagaI 2 tasAivIsaM ca 20 nimmANaM // 69 // titthayareNaM sahiyA 1 sattaTThI eva huMti payaDIo 67 / saMmAmIsehi viNA tevannA sesakammANaM // 70 // evaM vIsuttarasayaM 120 baMdhe payaDINa hoi nAyatvaM / baMdhaNasaMghAyAvi ya sarIragahaNeNa iha gahiyA // 71 // baMdhaNabheyA paMca u saMghAyAvi ya havaMti paMceva / paNa vannA do gaMdhA paMca rasA aTTa phAsA ya // 72 // dasa solasa chabbIsA eyA melivi sattasaThThIe / teNauI hoi tao baMdhaNabheyA u pannarasa // 73 // veuvAhArorAliyANa sagateyakammajuttANaM / nava baMdhaNANi iyaradusahiyANaM tinni tesiMpi // 74 // sabehivi chUDhehiM tiga ahiya saya tu hoinAmassa / iya uttarapayaDANa kammaTThaga ahavannasaya / / 75 / / paJcavidhaM jJAnAvaraNaM nava bhedA darzanasya-darzanAvaraNasya dvau vedanIye aSTAviMzatirmohanIye catvArazca AyuSi bhavanti gotre dvau paJca antarAyake tribhiradhikaM zataM nAmakarmaNi, uttaraprakRtInAmevaM sarvamIlane'STapaJcAzadadhikaM zataM bhavatIti / / 51 // 52 / / tatra yathAvaM tAneva bhedAn krameNa nAmagrAhamAha-'maItyAdigAthAstrayoviMzatiH, tatra matizrutAvadhimanaHparyavakevalAni jIvasyAtriyante-AcchAdyante yatprabhAvatastad jJAnAvaraNaM bhavetkarma, kimuktaM bhavati?-jJAnAvaraNaM paJcaprakAra, tadyathA-matijJAnAvaraNaM zrutajJAnAvaraNaM avadhijJAnAvaraNa manaHparyavajJAnAvaraNaM kevalajJAnAvaraNaM ceti / tathA darzanAvaraNaM bandhe udaye sattAyAM ca tridhA prApyate, tadyathA-kadAciccaturdhA kadAcit SoDhA kadAcicca navadhA, tatra kathaM caturdhA ? kathaM SoDhA ? kathaM vA navadheti trInapi prakArAn darzayan prathamatazcaturdhA darzayati-darzanAvaraNaM caturdhA-catuSprakAraM bhavati, kathamityAha-nayanetarAvadhikevalepu-nayanetarAvadhikevalaviSayaM tat, sUtre tu saptamyA adarzanaM lopAt, lopazca prAkRtatvAt , eSa cAtra bhAvArtha:-darzanAvaraNaM yadA caturdhA bandhe udaye sattAyAM vA vivakSyate tadevaMrUpaM tadavagantavyaM, yathA nayanadarzanAvaraNamitaradarzanAvaraNamacakSurdarzanAvaraNamityarthaH avadhidarzanAvaraNaM kevaladarzanAvaraNaM ceti, tadeva darzanAvaraNacatuSTayaM nidrApracalAbhyAM 238
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ poDhA bhavati, darzanAvaraNaSaTakagrahaNe ca sarvatrApIdameva darzanAvaraNaSaTkaM grAhyaM, etadeva darzanAvaraNaSaTkaM nidrAdidviruktaprakRtistyAnarSibhiH sahitaM navadhA draSTavyamiti zeSaH, sUtre ca vibhaktilopa ArSatvAt , nidrAdIni nidrApracalAzabdau dviruktau vAcakatvena yayoste nidrAdidvirukte nidrAnidrA pracalApracalA cetyarthaH, etadiha zAstre navavidhaM darzanAvaraNamuktaM, etacca jIve-jIvasya darzanaM-sAmAnyopayogarUpamAvRNoti-AcchAdayati, kevalaM nidrApaJcakaM prAptAyA darzanalabdherupaghAtakRt, darzanAvaraNacatuSTayaM tu mUlata eva darzanalabdhimupahanti, Aha ca gandhahastI-"nidrAdayaH samadhigatAyA eva darzanalabdherupaghAte vartante, darzanAvaraNacatuSTayaM tUgamoccheditvAt samUlaghAtaM hanti darzanalabdhi"miti, vedanIyaM dvidhA-sAtavedanIyamasAtavedanIyaM ca, etazca krameNa sukhaduHkhanimittaM-sukhanimittaM sAtavedanIyaM duHkhanimittamasAtavedanIyamityarthaH, tathA mohanIyaM dvidhA-darzanamohanIyaM cAritramohanIyaM ceti, darzanaM-samyaktvaM tanmohayatIti darzanamohanIyaM, cAritraM-sAvadyetarayoganivRttipravRttiliGgamAtmapariNAmarUpaM tanmohayatIti cAritramohanIyaM, tatra bahutaravaktavyatvAt prathamatazcAritramohanIyaM nirdizati, tacca dvidhA-kaSAyanokaSAyabhedAt , tatra krodho mAno mAyA lobhazcetyanantAnubandhinazcatvAraH kaSAyAH, evameta eva krodhAdayazcatvAraH pratyekamapratyAkhyAnAvaraNAH pratyAkhyAnAvaraNAH saMjvalanAzca militAH SoDaza, tathA eSa vakSyamANo navAnAM nokaSAyANAM saMdohaH-samUhaH, tatra strIpuruSanapuMsakasvarUpaM vedatrayaM hAsyaratyaratibhayazokajugupsAlakSaNaM idaM hAsyaSaTakaM ca, darzanamohanIyaM tu mithyAtvamizrasamyaktvAnAM yogena-mIlanena tridhA iti mohsy-mohniiykrmnno'ssttaaviNshtibhedaaH| tathA AyuSazcatasraH prakRtayaH, tadyathA -nArakAyustiryagAyurnarAyuH surAyuzca, gotraM tu dvidhA-uccairgotraM nIcairgotraM ca, antarAyaM tu punaH paJcavidhaM, tadyathA-dAnAntarAyaM lAbhAntarAyaM bhogAntarAyaM paribhogAntarAyaM vIryAntarAyaM ca, etAMzca bhedAn sukhAvabodhArthamarthakathanadvAreNaiva sUtrakRnnirdizati-yasyAntarAyasya prabhAvato dAtuM na labhate jIvastadAnAntarAya, evaM yatprabhAvato jIvasya lAbho na bhavati tallAbhAntarAyaM, yatprabhAvato bhogAn paribhogAMzca na prApnoti tatkrameNa bhogAntarAyaM paribhogAntarAyaM ca, yatprabhAvatazca nIrujo'pi-nIrogo'pi jIvo'zakta:-asamartho bhavati tadvIryAntarAyaM, iyamatra bhAvanA-yadudayavazAt sati vibhave samAgate ca guNavati pAtre dattamasmai mahAphalamiti jAnannapi dAtuM notsahate tahAnAntarAyaM, tathA yadudayavazAhAnaguNena prasiddhAdapi dAturgRhe vidyamAnamapi deyamarthajAtaM yAcyAkuzalo'pi guNavAnapi yAcako na labhate tallAbhAntarAyaM, tathA yadudayavazAt satyAmapi viziSTAhArAdiprAptAvasati ca pratyAkhyAnapariNAme vairAgye vA kevalaM kArpaNyAnotsahate bhoktuM tadbhogAntarAyaM, evaM paribhogAntarAyamapi bhAvanIyaM, navaraM bhogaparibhogayorayaM vizeSaH-sakRdbhujyate iti bhogaH-AhAramAlyAdiH, punaH punaH paribhujyate iti paribhogo-bhavanavanitAdiH, tathA yadudayavazAtsatyapi nIruji zarIre yauvanikAyAmapi vartamAno'lpaprANo bhavati yadvA balavatyapi zarIre sAdhye'pi prayojane hInasattvatayA na pravartate tadvIryAntarAyamiti, tathA vivakSAntarataH kAraNAntaratazca nAmakarma nAnAprakAraM, tadyathA-dvicatvAriMzadbhedaM saptaSaSTibhedaM trinavatibhedaM tryuttarazatabhedaM ca // 53 // 54 // 55 // 56 // 57 // 58 // 59 // // 60 // 61 // tatra tAvad dvicatvAriMzadbhedAnAha-'paDhame'tyAdigAthAnavakaM, prathamA dvicatvAriMzadiyaM draSTavyA, tadyathA-gatinAma jAtinAma zarIranAma aGgopAGganAma bandhananAma saMghAtanAma saMhanananAma saMsthAnanAma varNanAma gandhanAma rasanAma sparzanAma agurulaghunAma upaghAtanAma parAghAtanAma AnupUrvInAma ucchAsanAma AtapanAma udyotanAma vihAyogatinAma sanAma sthAvaranAma bAdaranAma sUkSmanAma paryAptanAma aparyAptanAma pratyekanAma sAdhAraNanAma sthiranAma asthiranAma zubhanAma azubhanAma subhaganAma durbhaganAma sukharanAma duHsvaranAma AdeyanAma anAdeyanAma yazaHkIrtinAma ayazaHkIrtinAma nirmANanAma tIrthakaranAma ceti / tathA eteSAmeva gatyAdInAM bhedAnAM yadA nArakagatyAdayaH pratibhedA vivakSitA bhavanti tadA sptssssttiH|| 62 // 63 // 64 // 65 // 66 // tAmeva saptaSaSTimAha'gaI'tyAdigAthApaJcakaM, gatinAma caturdhA-narakagatitiryaggatimanuSyagatidevagatibhedAt , jAtinAma paJcadhA ekendriyadvIndriyatrIndriyacaturindriyapaJcendriyajAtibhedAt, zarIranAma paJcadhA audArikavaikriyAhArakataijasakArmaNazarIrabhedAt , aGgopAGganAma tridhA audArikavaikriyAhArakAGgopAGgabhedAt , saMhanananAma SoDhA-vanaRSabhanArAcaRSabhanArAcanArAcaardhanArAcakIlikAsevArtasaMhananabhedAt, saMsthAnanAma SoDhA samacaturasranyagrodhaparimaNDalasAdivAmanakubjahuMDasaMsthAnabhedAt , varNAdicatuSka-varNagaMdharasasparzalakSaNaM, tathA agurulaghUpaghAtaparAghAtaM ca, AnupUrvInAma caturdhA nArakatiryagmanuSyadevAnupUrvIbhedAt , tathA ucchAsaM AtapaM udyotaM, vihAyogatirdvidhA-zubhAzubhavihAyogatibhedAt , trasAdiviMzatiH-trasasthAvarAdikA yazaHkIrtiayazaHkIrtiparyantA, nirmANaM ca, etAH prakRtayastIrthakaranAmnA sahitAH saptaSaSTirbhavanti, etA eva ca bandhamudayaM cAzritya nAmakarmaNa uttaraprakRtayaH parigRhyante, zeSANAM ca karmaNAM samyaktvamitraivinA tripaJcAzat , bandhaciMtAyAM hi darzanamohanIyottaraprakRtI samyaktvamizre na gRhyete, tayorvandhAsaMbhavAt , mithyAtvapudgalA eva hi tathAvidhavizodhivazAt samyaktvarUpatayA mizrarUpatayA ca pariNamantIti / evaM ca saptaSaSTernAmakarmabhedAnAM tripaJcAzatazca zeSakarmabhedAnAM bhIlane bandhe viMzatyuttaraM prakRtInAM zataM bhavati jJAtavyaM / nanu pUrvoktadvicatvAriMzaduttaraprakRtimadhye ye bandhanasaMghAtanAmnI pratipAdite te saptaSaSTimadhye kathaM na gaNyete ? ityAha-'baMdhaNetyAdi, bandhanasaMghAtau zarIragrahaNena zarIranAmakarmAntarbhUtatveneha-saptaSaSTibhedaciMtAyAM gRhItAviti pRthagna vivakSitau, tathA sattAyAM cintyamAnAyAM nAmakarmaprakRtayastrinavatisaGkhyA matAntareNa tryuttarazatasaGkhyAzcAdhikriyante // 67 // 68 // 69 // 70 // 71 // tataH krameNa trinavatiM vyuttarazataM cAha-'baMdhaNe tyAdigAthAcatuSka, audArikavaikriyAhArakataijasakArmaNabandhanabhedAdUndhananAma paJcadhA, saMghAvanAmApi 239
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ audArikavaikriyAhArakataijasakArmaNasaMghAtabhedAt paJcadhA, evametA daza, tathA varNanAma kRSNanIlalohitahAridrasitabhedAt paJcadhA, gandhanAma surabhidurabhigandhabhedAd dvidhA, rasanAma tiktakaTukaSAyAmlamadhurabhedAt pathvadhA, sparzanAma karkazamRdulaghuguruzItoSNasnigdharUkSabhedAdaSTadhA, evametA viMzatiH prakRtayaH, etAsAM madhyAdvarNagandharasasparzAnAM sAmAnyatazcaturNAM saptaSaSTipakSe'pi gRhItatvAttadapagame zeSAH poDaza bandhanasaMghAtadazakena saha SaDUiMzatiH prakRtayo bhavanti, etAzca anantarokta saptaSaSTimadhye prakSipyante, tato nAmaprakRtInAM trinavatirbhavatIti / tathA prakArAntareNa bandhanasya paJcadaza bhedAH, ke te ityAha- ' veuve 'tyAdi, daikriyAhArakaudArikANAM pratyekaM svakataijasakArmaNayuktAnAM, svakaM - AtmIyaM, kimAtmIyamiti ceducyate vaikriyasya vaikriyaM AhArakasyAhArakaM audArikasyaudArikaM tena svakena taijasena kArmaNena ca pratyekaM sahitAnAM bandhanAni cintyamAnAni navanavasaGkhyAni bhavanti, tadyathA - vaikriyavaikriyabandhanaM vaikriyataijasabandhanaM vaikiyakArmaNabandhanaM AhArakAhArakabandhanaM AhAra kataijasabandhanaM AhArakakArmaNabandhanaM audArikaudArikabandhanaM audArikataijasabandhanaM audArikakArmaNavandhanamiti, tatra pUrvagRhItavaikriyapudgalAnAM svaireva vaikriyapudgalairgRhyamANaiH saha saMbandho vaikriyavaikriyabandhanaM, teSAmeva vaikriyapudgalAnAM pUrvagRhItAnAM gRhyamANAnAM ca taijasapudgalairgRhyamANaiH pUrvagRhItaizca saha saMbandho vaikriyataijasabandhanaM, tathA teSAmeva vaikriyapudgalAnAM pUrvagRhItAnAM gRhyamANAnAM ca kArmaNapudgalairgRhyamANaiH pUrvagRhItaizca saha saMbandho vaikriyakArmaNabandhanaM, tathA pUrvagRhItAnAmAhArakapudgalAnAM svairevAhArakapudgalairgRhyamANaiH saha yaH saMbandhaH sa AhArakAhArakabandhanaM tathA teSAmevAhArakapudgalAnAM pUrvagRhItAnAM gRhyamANAnAM ca taijasapudgalairgRhyamANaiH pUrvagRhItaizca saha saMbandha AhArakataijasabandhanaM, tathA teSAmevAhArakapudgalAnAM pUrvagRhItAnAM gRhyamANAnAM ca kArmaNapudgalairgRhyamANai: pUrvagRhItaizca saha saMbandha AhArakakArmaNabandhanaM, tathA pUrvagRhItAnAmaudArikapudgalAnAM svairevaudArikapudgalairgRhyamANaiH saha yaH saMbandhaH sa audArikaudArikabandhanaM, tepAmevaudArikapudgalAnAM gRhItAnAM gRhyamANAnAM ca tejasapudgalairgRhyamANaiH pUrvagRhItaizca saha saMbandha audArikataijasabandhanaM, tathA teSAmevaudArikapudgalAnAM pUrvagRhItAnAM gRhyamANAnAM ca kArmaNapudgalairgRhyamANaiH pUrvagRhItaizca saha saMbandha audArikakArmaNabandhanaM, tathA 'iyaradusahiyANaM tinni tti itarAbhyAM - taijasakArmaNAbhyAM dvAbhyAM samuditAbhyAM sahitAnAM vaikriyAhArakaudArikANAM trINibandhanAni bhavanti, tadyathA - vaikriyataijasakArmaNabandhanaM AhArakataijasakArmaNabandhanaM audArikataijasakArmaNabandhanaM ca tatra vaikriya - pudgalAnAM taijasapudgalAnAM kArmaNapudgalAnAM ca pUrvagRhItAnAM gRhyamANAnAM vA yaH parasparaM saMbandhastadvaikriyataijasakArmaNabandhanaM, evamAhArakataijasakArmaNabandhanaudArikataijasakArmaNabandhanayorapi bhAvanA'nusartavyA, anena ca bandhanatrikeNa saha pUrvoktAni nava bandhanAni dvAdaza bhavanti, tathA 'tesiM ca'tti tayozca taijasakArmaNayoH svasthAne parasparaM bandhanaciMtAyAM trINi bandhanAni bhavanti, tadyathA - taijastaijasabandhanaM taijasakArmaNabandhanaM kArmaNakArmaNabandhanaM ceti tatra taijasapudgalAnAM pUrvagRhItAnAM svaireva taijasapudgalairgRhyamANaiH saha yaH parasparaM saMbandhastattaijasataijasabandhanaM, teSAmeva taijasapudgalAnAM pUrvagRhItAnAM gRhyamANAnAM ca kArmaNapudgalairgRhyamANaiH pUrvagRhItaizca saha saMbandhastaijasakrArmaNabandhanaM, kArmaNapudgalAnAM pUrvagRhItAnAM svaireva kArmaNapudgalairgRhyamANaiH saha saMbandhaH kArmaNakArmaNabandhanaM, etaizca tribhirbandhanaiH sahitAni pUrvoktAni dvAdaza bandhanAni paJcadaza bhavanti, etannimittabhUtAni ca yAni bandhananAmakarmANi tAnyapi paJcadaza, etaizca sarvairapi bandhanabhedairbandhanapaJcaka rahitapUrvoktatrinavatimadhye prakSiptairnAmakarmaNa uttaraprakRtInAM DyuttaraM zataM bhavati / ityevaM sarvasaGkhyayA aSTAnAmapi karmaNAmuttaraprakRtInAmaSTapazcAzadadhikaM zataM bhavatIti / tadevamuktAH sarvA api nAmata uttaraprakRtayaH, sAmpratametAsAmevArthaH kathyate, tatra 'man jJAne' mananaM matiH yadvA manyate - indriyamanodvAreNa niyataM vastu paricchidyate'nayeti matiH -- yogyadezAvasthitavastuviSaya indriyamanonimitto'vagamavizeSaH matizvAsau jJAnaM ca matijJAnaM tacca dvividhaM zrutanizritamazrutanizritaM ca tatra prAyaH zrutAbhyAsamantareNApi yatsahajaviziSTakSayopazamavazAdutpadyate tadazrutanizritaM - autpattikyAdibuddhicatuSTayaM yattu pUrvaM zrutaparikarmitamatervyavahArakAle tu azrutAnusAratayA samutpadyate tat zrutanizritaM taccaturdhA, tadyathA - avagrahaH IhA avAyaH dhAraNA ceti, punaravagraho dvidhA - vyaJjanAvagraho'rthAvagrahazya, tatra vyajyate - prakaTIkriyate zabdAdirartho'neneti vyaJjanaM- upakaraNendriyasya kadambapuSpAdyAkRteH zrotraghrANarasanasparzanalakSaNasya zabdagandharasasparzapariNatadravyANAM ca yaH parasparaM saMbandhaH prathamamupazleSamAtraM, aparaM ca - indriyeNApyarthasya vyazyamAnatvAdindriyamapi vyaJjanamucyate, tatazca vyaJjanena - indriyalakSaNena vyaJjanasya - viSaya saMbandhalakSaNasyAvagrahaNaM - paricchedanamekasya vyaJjanazabdasya lopAt vyaJjanAvagrahaH, kimapIdamiti avyaktajJAnarUpArthAvagrahAdadho'vyaktataraM jJAnamAtramityarthaH, ayaM ca nayanamanovarjendriyacatuSTayabhedAccaturdhA, nayanamanasoraprApyakAritvena viSayasaMbandhAbhAvAd, asya cendriyaviSayayoH saMbandhaprAhakatvAditi bhAvaH, ardhyata ityarthaH tasya zabdarUpAdibhedAnAmanyatareNApi bhedenAnirdhAritasya sAmAnyarUpasyAvagrahaNamarthAvagrahaH, kimapIdamityavyaktajJAnamityarthaH, sa ca manaH sahitendriyapaJcakajanyatvAt SoDhA / avagRhItasyaiva vastuno'pi kimayaM bhavet sthANureva na tu puruSa ityAdi vastudharmAnveSaNAtmakaM jJAnaceSTanamIhA, IhanaM Ihe tikRtvA, 'araNyametat savitA'stamAgato, na cAdhunA saMbhavatIha mAnavaH / prAyastadetena khagAdibhAjA, bhAvyaM smarArAtisamAnanAmnA // 1 // ' ityAdyanvayadharmaghaTanavyatirekadharmanirAkaraNAbhimukhatA''liGgito jJAnavizeSa IhA iti hRdayaM, sA'pi manaH sahitendriyapaJcakajanyatvAt SoDhaiva / Ihitasyaiva vastunaH sthANurevAyamityAdinizcayAtmako bodhavizeSo'vAyaH, ayamapi pUrvavat SoDhA / tathA nizcitasyaivAvicyutismRvivAsanArUpaM dharaNaM dhAraNA, sA'pi pUrvavat SoDhaiva / tadevamarthAvagrahAdInAM caturNA pratyekaM SaDvidhatvAdvyaJjanAvagrahabhedacatuSTayena saha zruta / 240
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ nizritaM matijJAnamaSTAviMzatividhaM, azrutanizritena cautpattikyAdibuddhicatuSTayena saha dvAtriMzadvidhaM bhavati, jAtismaraNamapi samavikrAntasayAtabhavAvagamasvarUpaM matijJAnabheda eva, tathA cAcArAGgaTIkA - " jAtismaraNaM tvAmi nibodhaka vizeSa" iti etAvadbhedabhinnasyAsya evAvadbhedameva yadAvaraNasvabhAvaM karma tanmatijJAnAvaraNamekagrahaNena gRhyate / tathA zravaNaM zrutaM vAcyavAcakabhAvapurassarI kAreNa zabdasaMsRSTArthagrahaNaheturupalabdhivizeSaH, evamAkAraM vastu ghaTazabdavAcyaM jaladhAraNAdyarthakriyAsamarthamityAdirUpatayA pradhAnIkRtasamAnapariNAmaH zabdArthaparyAlocanAnusArIndriyamanonimitto jJAnavizeSa ityarthaH zrutaM ca tad jJAnaM ca zrutajJAnaM, tadbhedAzca nandyAdibhyo'vaseyAH, tasya sabhedasyApyAvaraNasvabhAvaM karma zrutajJAnAvaraNaM / tathA avazabdo'dhaH zabdArthaH, ava - adho'dho vistRtaM vastu dhIyate - paricchidyate'nenetyavadhi: yadvA'vadhiH - maryAdA rupiSveva dravyeSu paricchedakatayA pravRttirUpA tadupalakSitaM jJAnamapyavadhiH avadhizvAsau jJAnaM ca avadhijJAnaM, tathAnantadravyabhAvaviSayatvAttattAratamya vivakSayA'nantabhedaM asatyeyakSetrakAlaviSayatvAttu tattAratamyavivakSayA'saGkhyeyabhedaM prakArAntaravivakSayA tvanugAmikAdibhedata AvazyakAdibhyo'nusaraNIyaM tasyaitAvadbhedabhinnasyAvaraNasvarUpaM karma avadhijJAnAvaraNaM / tathA saMjJimirjIvai: kAyayogena manovargaNAbhyo gRhItAni manoyogena manastvena pariNamayyA lambyamAnAni dravyANi manAMsItyucyante teSAM paryAyAH - cintAnuguNAH pariNAmAsteSu jJAnaM manaH paryAyajJAnaM, idaM cArdhatRtIyasamudrAntarvartisaMjJimanogatadravyAlambanaM tacca dvedhA - Rjumati vipulamati ca etatsvarUpaM ca labdhadvAre vakSyate, tasyaivaM bhedabhinnasyAvaraNasvabhAvaM karma manaH paryAyajJAnAvaraNaM / tathA kevalaM ekaM matyAdijJAnanirapekSatvAt zuddhaM . vA kevalaM tadAvaraNamalakalaGkavigamAt sakalaM vA kevalaM prathamata evAzeSatadAvaraNavigamataH saMpUrNotpatteH asAdhAraNaM vA kevalamananyasadRzatvAt anaMtaM vA kevalaM jJeyAnantatvAt kevalaM ca tad jJAnaM ca kevalajJAnaM tasyAvaraNaM kevalajJAnAvaraNaM / atra cAdyAni catvAryAvaraNa dezaghAtIni kevalajJAnAMvaraNoddharitajJAnadezaghAtitvAt, kevalajJAnAvaraNaM tu sarvaghAti, etAni matijJAnAvaraNAdIni pazcottaraprakRtayaH: tanniSpannaM tu sAmAnyena jJAnAvaraNaM mUlaprakRtiH, yathA'GgulIpaJcakaniSpanno muSTiH ghRtaguDakaNikkAdibhirniSpanno vA modaka ityAdi, evamataneSvapi bhAvanA kAryA / tathA nayanAbhyAM darzanaM - sAmAnyAvabodharUpaM nayanadarzanaM tasyAvaraNaM nayanadarzanAvaraNaM cakSurdarzanAvaraNamityarthaH, itaraiH - cakSurvarjazeSendriyamanomidarzanamitaradarzanaM tasyAvaraNa mitaradarzanAvaraNaM, acakSurdarzanAvaraNamityarthaH, avadhireva darzanamavadhidarzanaM tasyAvaraNamavadhidarzanAvaraNaM, kevalameva darzanaM kevaladarzanaM tasyAvaraNaM kevaladarzanAvaraNaM, tathA 'drA kutsAyAM gatau' niyataM drAti- kutsitatvamavispaSTatvaM gacchati caitanyamanayeti nidrA-nakhacchoTikAdimAtreNaiva sukhAvabodhA svApAvasthetyarthaH, kAraNe kAryopacArAt tadvipAkavedyA karmaprakRtirati nidretyucyate, tathopaviSTa Urddhasthito vA pracalati - vighUrNayatyasyAM svApAvasthAyAmiti pracalA, tadvipAkavedyA karmaprakRtirapi pracalA, tathA nidrAto'tizAyinI nidrA nidrAnidreti madhyapadalopI samAsaH, duHkhaprabodhA svApAvasthetyarthaH, tasyAM hi caitanyasyAtyantamasphuTatarIbhUtatvAdbahumirgholanAprakAraiH prabodho bhavati, ataH sukhaprabodhanidrAto'syA atizAyinItvaM, tadvipAkavedyA karmaprakRtirapi nidrAnidrA, tathA pracalAto'tizAyinI pracalA pracalApracalA, sA hi caGkramaNAdikamapi kurvataH svapnurbhavatIti sthAnasthitasvaptRbhavAM pracalAmapekSyAsyA atizAyinItvaM, tathA styAnA - bahutvena saMghAtamApannA gRddhiH - abhikAGkSA jApradavasthA'dhyavasitArthasAdhanaviSayA yasyAM svApAvasthAyAM sA styAnagRddhiH, tasyAM hi jAgradavasthA'dhyavasitamarthamutthAya sAdhayati, styAnA vA- piNDIbhUtA RddhiH - AtmazaktirUpA'syAmiti styAnarddhirityapyucyate, tadbhAve hi utkarSataH prathamasaMhananasya kezavArdhabalasadRzI zaktirupajAyate, tathA ca pravacane zrUyate - kacitpradeze ko'pi kSullako vipAkaprAptastyAnarddhinidrAsahito dviradena divA khalIkRtaH, tatastasmin dvirade baddhAbhinivezo nizi styAnadaye vartamAnaH samutthAya taddantayugalamutpATya khopAzrayadvAri ca prakSipya punaH prasuptavAn ityAdi, tadvipAkavedyA karmaprakRtirapi styAnagRddhiH styAnarddhirvocyate / tathA vedanIyaM karma, vedyate - sukhaM duHkhaM vA AtmanA jJAyate tadvedanIyaM taca dvidhA - sAtamasAtaM ca yadudayavazAdArogyaviSayopabhogAdijanitamAhAdarUpaM sAtaM--sukhaM vedyate tatsAtavedanIyaM, yadudayavazAdrogAdijanitaM paritAparUpamasAtaM - duHkhamanubhUyate tadasAtavedanIyaM / tathA kaSyante - hiMsyante parasparamasmin prANina iti kaSaH - saMsAraH kaSamayante - gacchantyebhirjantava iti kaSAyAH - krodhamAnamAyAlobhAH, tatra kroSaH -akSAntipariNatirUpaH mAno - garvo jAtyAdyudbhavamamArdavaM mAyA - vaJcanAdyAtmikA jIvapariNatiH lobhaH - asaMtoSAtmako jIvapariNAmaH, te ca pratyekamanantAnubandhyapratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNasaMjvalanabhedAzcaturdhA, tataH SoDaza, tatra pAramparyeNAnantaM bhavamanubadhnanti - anusaMdadhatItyevaMzIlA anantAnubandhinaH, yadyapyeteSAmanyakaSAyodayarahitAnAmudayo nAsti tathA'pyavazyamanantabhavabhramaNamUlakAraNamithyAtvodayApekSakatvAdeteSAmevaitannAma, na punaH sahajodayAnAmanyakaSAyANAmapi teSAmavazyaM mithyAtvodayApekSakatvAbhAvAt, navo'lpArthatvAdalpaM pratyAkhyAnamapratyAkhyAnaM-dezaviratirUpaM tadapyAvRNvantItyapratyAkhyAnAvaraNAH, pratyAkhyAnaM - sarvaviratirUpamAvRNvantIti pratyAkhyAnAvaraNAH, parISahopasargAdisaMpAte sati cAritriNamapi saM-ISat jvalayantIti saMjvalanAH, tathA nozabdaH sAhacarye, tataH kaSAyaiH sahacAriNaH- sahavatino ye te nokaSAyAH, kaiH kaSAyaiH sahacAriNa iti ced, ucyate, AdyairdvAdazami:, tathAhi - nAdyeSu dvAdazasu kaSAyeSu kSINeSu nokaSAyANAmavasthAnasaMbhavaH, tadanantarameva teSAmapi kSapaNAya kSapakasya pravRttiH, athavA ete prAdurbhavanto'vazyaM kaSAyAnuddIpayanti, tataH kaSAyasahacAriNaH, te ca nokaSAyA nava, tatra yadudaye striyAH pittodaye madhuradravyAbhilASavat puMsyabhilASaH samutpadyate sa kukUlAgnisamAnaH strIvedaH, yadudaye puMsaH striyAmamilASo bhavati zleSmodaye'mlAbhilASavat sa tRNAgnijvAlAsamAnaH puMvedaH, yadudaye paNDakasya pittazleSmodaye 241
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArjikA'milASavadubhayorapi strIpuruSayoramilASaH samudeti sa nagaramahAdAhasamAno napuMsakavedaH, tathA yadudaye sanimittamanimicaM vA hasati tat hAsyamohanIyaM, yadudayAdvAhyAbhyantareSu vastuSu prItirupajAyate tadratimohanIyaM, eteSveva yadudayAdaprItirupajAyate tadaratimohanIyaM, yadudayAtsanimittamanimittaM vA tathArUpasvasaMkalpato bibheti tadbhayamohanIyaM, yadudayAtpriyaviprayogAdau svorastADamAkrandati paridevate bhUpIThe ca luThati dIrgha niHzvasiti tacchokamohanIyaM, yadudayavazAtpunaH purISAdibIbhatsapadArtheSu jugupsAvAn bhavati tajjugupsAmohanIyaM, tathA yadudayAjinapraNItatattvArthAnAmazraddhAnaM viparItazraddhAnaM vA tanmithyAtvaM, yadudayAtpunarjinapraNItaM tattvaM na samyak addhatte nApi nindati tanmizra, samyagmidhyAtvamityarthaH, yaduyavazAtpunarjinapraNItaM tattvaM samyak zraddhatte tatsamyaktvamiti / tathA nArakasya sato vedyamAnamAyuSkaM nArakAyuSkaM tirazcAM tiryagAyuSkaM manuSyANAM narAyuSkaM devAnAM surAyuSkamiti / tathA yadudayavazAduttamajAtikulataporUpaizvaryazrutasatkArAbhyutthAnAsanapradAnA khalipragrahAdisaMbhavastaduccairgotraM, yadudayavazAtpunarjJAnAdisaMpanno'pi nindA labhate hInajAtyAdisaMbhavaM ca tannIcairgotraM / antarAyabhedAzca nAmotkIrtanAvasare sUtrakRtaiva vyAkhyAtA iti / tathA gamyate-tathAvidhakarmasacivai vaiH prApyata iti gatiH-nArakatvAdiparyAyapariNatiH tadvipAkavedyA karmaprakRtirapyupacArAdgatiH saiva nAma gatinAma, evamanyatrApi draSTavyaM, tatazca narakaviSaye gatinAma narakagatinAma, nArakazabdavyapadezyaparyAyanibandhanaM narakagatinAmeti tAtparya, evaM tiryagmanuSyadevagatinAmApi vAcyamiti / tathA ekendriyAdInAM ekendriyatvAdirUpasamAnapariNAmalakSaNamekendriyAdivyapadezabhAga yatsAmAnyaM sA jAtiH, idamatra tAtparya-dravyarUpamindriyaM aGgopAGganAmendriyaparyAptinAmasAmarthyAt siddhaM, bhAvarUpaM tu sparzanAdIndriyAvaraNakSayopazamasAmarthyAt, 'kSAyopazamikAnIndriyANI ti vacanAt , yatpunarekendriyAdizabdapravRttinibandhanaM tathArUpasamAnapariNatilakSaNaM sAmAnyaM tadananyasAdhyatvAjAtinAmanibandhanamiti, uktaM ca-"avyamicAriNA sAdRzyenaikIkRto'rtho'sau jAti"riti, tannimittaM jAtinAma, tatra ekasya sparzanendriyajJAnasyAvaraNakSayopazamAttadekavijJAnabhAja ekendriyAH, evaM yasya yAvantIndriyANi tasya tAnyAzrityAnenAmilApena tAvanneyaM yAvatpazcAnAM sparzanarasanaghrANacakSuHzrotrajJAnAnAmAvaraNakSayopazamAt paJcavijJAnabhAjaH paJcendriyAH, teSAmekendriyANAM jAtinAma ekendriyajAvinAma evaM yAvat paJcendriyajAtinAma / zIryata iti zarIraM-pratikSaNaM prAgavasthAtazcayApacayAbhyAM vinazyatItyarthaH, tatra yasya karmaNa udyAdaudArikavargaNApudralAn gRhItvA audArikazarIratvena pariNamayati tadaudArikazarIranAma, evaM vaikriyAhArakataijasakArmaNazarIranAmaskhapi vAcyaM, yAvad yasya karmaNa udayAtkArmaNavargaNApudgalAn gRhItvA kArmaNazarIratvena pariNamayati tatkArmaNazarIranAma, idaM ca satyapi samAnavargaNApudgalamayatve svakAryabhUtAtkArmaNazarIrAdanyadeva, iyaM hi kArmaNazarIrasya kAraNabhUtA nAmakarmaNa uttaraprakRtiH, kArmaNazarIraM tu punaretadudayasabha vitvAdetatkArya niHzeSakarmaNAM prarohabhUmirAdhAro vA saMsAryAtmanAM ca gatyantarasaMkramaNe sAdhakatamaM kAraNamityanyadeva svakAryAtkArmaNazarIrAtkAraNabhUtaM prastutaM kArmaNazarIranAmakarmeti / tathA aGgAni-zirauraudarapRSThabAharusaMjJitAnyaSTau tavayavabhUtAni tvakalyAdInyupAGgAni zeSANi tu tatpratyavayavabhUtAnyaliparvarekhAdInyaGgopAGgAni, aGgAni ca upAGgAni ca aGgopAGgAni ceti dvandve ekapadazeSe aGgopAGgAni, tAni ca yasya karmaNa udayAd yeSu triSu zarIreSu bhavanti tat trividhaM aGgopAGganAma, tatra yadudayAdaudArikazarIratvena pariNatAnAM pudgalAnAmaGgopAGgavibhAgena pariNatirbhavati tadaudArikazarIrAGgopAGganAma, evaM vaikriyAhArakAGgopAGganAnorapi vAcyaM, taijasakArmaNayostu jIvapradezasaMsthAnAnurodhitvAnnAstyaGgopAGgasaMbhava iti / tathA badhyate'neneti bandhanaM-audArikAdipudgalAnAM gRhIvAnAM gRhyamANAnAM ca parasparasaMzleSakAri, tacca zarIrapaJcakabhedAt paJcadhA, tatra pUrvagRhItairaudArikapuralaiH saha gRhyamANAnaudArikapuralAnuditena yena karmaNA banAtyAtmAparasparasaMsaktAn karoti tadAdArikabandhananAma, dArupASANAdInAM jaturAlAprabhRtizleSadravyavat, evaM vaikriyAdibandhanacatuSke'pi vAcyaM, athavA audArikaudArikabandhananAmabhedAdi paJcadazadhA, tacca prAgeva vyAkhyAtaM, yadi tvidaM zarIrapudgalAnAmanyo'nyasaMzleSakAri bandhananAma na syAt tatteSAM zarIrapariNatyA saMhitAnAbhapyasaMbaddhatvAtpavanApahRtakuNDasthitasaMhatAstimitasaktUnAmiva ekatra sthairya na syAditi / tathA saMghAtyante-piNDIkriyante audArikAdipudgalA yema tatsaMghAtanaM, tadapi ca zarIrapaJcabhedatvAtpaJcadhA, tatra yasya karmaNa udayAdaudArikazarIratvapariNatAn pudgalAnAtmA saMghAtayati-piNDayatyanyo'nyasaMnidhAnena vyavasthApayati tadaudArikasaMghAtanAma, ityevaM vaikriyAdizarIracatuSTaye'pi vAcyaM, yadi ca pudgalasaMhatimAtranimittaM saMghAtanAma na syAttadA bandho'pi na bhavet, 'nAsaMhatasya baMdhana miti nyAyAt / tathA saMhanyamAnazarIrapudgalAnAM lohapaTTAdivat upakAri saMhananaM-asthiracanAvizeSaH, tatpunaraudArikazarIra eva nAnyeSu, asthyAdirahitatvAtteSAM, taba SoDhA-vaRSabhanArAcAdi, tatra vagaM-kIlikA RSabhaH-pariveSTanapaTTaH nArAca:-ubhayato markaTabandhaH, tatazca dvayorasbhorubhayato markaTabandhena baddhayoH paTTAkRtinA tRtIyenAsthA pariveSTitayorupari tadasthitrayabhedi kIlikAkAraM vanAmakamasthi bhavati yatra tadvaRSabhanArAcaM prathama, vajavarja RSabhanArAcaM dvitIyaM, RSabhavarja vamanArAcamityanye, vaRSabhavarja nArAcaM tRtIyaM, ekato markaTabandhaM dvitIyapArzve kIlikAviddhamardhanArAcaM caturtha, RSabhanArAcavarja kIlikAviddhAsthidvayasaMcitaM kIlikAkhyaM paJcama, yatra punaH parasparaM paryantamAtrasaMsparzalakSaNAM sevAM atAniAgatAnyasthIni bhavanti nityameva ca snehAbhyaGgAdirUpAM parizIlanAmAkAGkati tatsevAta SaSThaM saMhananamiti / tathA saMsthAnaM-avayavaracanAtmikA zarIrAkRtiH, tadapi SoDhA-samacaturasrAdi, tatra samAH-zarIralakSaNazAstroktapramANalakSaNAvisaMvA(pranthAgraM 15000)dinyazcatasro'srayaH-caturdigvibhAgopalakSitAH zarIrAvayavA yasya tatsamacaturasraM, samAsAnto'tpratyayaH, nyagrodhavatparimaNDalaM nyagrodhaparimaNDalaM, 242
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ yathA nyagrodha upari saMpUrNAvayavo'dhastu hInastathedamapi nAbherupari vistArabahulaM saMpUrNalakSaNAdibhAg adhastu na tatheti, tathA Adi:ihotsedhAkhyo nAbheradhastano dehabhAgo gRhyate, tataH saha AdinA-nAbheradhastanabhAgena yathoktapramANalakSaNena vartata iti sAdi, yadyapi ca sarvamapi zarIramAdinA saha vartate tathApi sAditvavizeSaNAnyathAnupapattyA viziSTa eva pramANalakSaNopapanna Adiriha lakSyate, tata uktaMyathoktapramANalakSaNeneti, idamuktaM bhavati yatsaMsthAnaM nAbheradhaH pramANopapannamupari ca hInaM tatsAdi iti, apare tu sAcIti paThanti, tatra sAcIti pravacanavedinaH zAlmalItarumAcakSate, tataH sAcIva yatsaMsthAnaM tatsAci, yathA zAlmalItaroH skandhakANDamatipuSTamupari ca na tadanurUpA mahAvizAlatA tadvadasyApi saMsthAnasyAdho bhAgaH paripUrNo bhavati uparitanabhAgastu neti bhAvaH, tathA vAmanaM maDahakoSThaM pANipAdazirogrIvaM yathoktapramANalakSaNopetaM zeSaM tUraudarAdirUpaM koSThaM zarIramadhyaM maDahaM-lakSaNarahitaM tad yatra tadvAmanamityarthaH, adhastanakAyamaDahaM kubjaM pANipAdaziropIvAlakSaNo'dhastanakAyo maDaho-lakSaNavisaMvAdI yatra zeSaM tu madhyakoSThaM yathoktalakSaNayuktaM tatkubjaM, vAmanaviparItamityarthaH, anye tu darzitalakSaNavyatyayena prathamaM kubjaM tato vAmanaM paThantIti, huNDaM tu sarvAvayaveSu prAyo lakSaNavinirmuktaM, yasyaiko'pyavayavaH prAyo na lakSaNayukto bhavati tatsarvatrAsaMsthitaM huNDamityarthaH / tathA varNyate-alakriyate guNavatkriyate zarIrAdyaneneti varNa:-kRSNAdiH paJcadhA, tatra kRSNaH kajjalAdAviva nIlaH priyanuparNAdAviva lohito hikulakAdAviva hAridro haridrAdAviva zuklaH khaTikAdAviva / tathA gandhyate AghrAyata iti gandhaH, sa dvidhA-suramiH zrIkhaNDAdAviva duramirlasunAdAviva / tathA rasyate-AsvAdyata iti rasaH tiktAdiH paJcadhA, tatra tiktaH kozAtakyAdAviva kaTuH zuNThyAdAviva, zAne hi yatpariNAmamaGgIkRtyAtidAruNaM tatkaTukamucyate, yacca pariNAme'tizItalaM tanimbAdikaM loke kaTukamapi zAstre tiktamiti vyapadizyate, kaSAyo'pakkakapitthAdAviva amla AmlavetasAdAviva madhuraH zarkarAdAviva / tathA spRzyata iti sparza:-karkazAdiraSTadhA, tatra karkazaH pASANAdAviva mRdurhasarUtAdAviva laghurarkatUlAdAviva gururbajAdAviva zIto mRNAlAdAviva uSNo vahayAdAviva snigdho ghRtAdAviva rUkSo bhasmAdAviva, evamete varNAdayo yadudayavazAjantuzarIreSu bhavanti tAnyapi karmANyetanAmakAni vaacyaaniiti| tathA sarvaprANinAM zarIrANi yadudayavazAdAtmIyAtmIyApekSayA naikAntena laghUni nApi gurUNi kiMtu agurulaghupariNAmapariNatAni bhavanti tadgurulaghunAma, ekAntagurutve hi voDhumazakyAni syuH ekAntalaghutve tu vAyunA vikSipyamANAni dhArayituM na pArayeraniti / tathA svazarIrAvayavaireva pratijilAgalavRndalambakacauradantAdi miH zarIrAntarvardhamAnairyadudayAdupahanyate-pIDyate jantustadupaghAtanAma, tathA yadudayAdojasvI darzanamAtreNa vAksauSThavena vA nRpasabhAmapi gataH sabhyAnAmapi kSobhamApAdayati pratipakSapratighAtaM ca vidhatte tatparAghAtanAma, tathA kUrparalAgalagomUtrikAkArarUpeNa yathAkramaM dvitricatu:samayapramANena vigraheNa bhavAntarotpattisthAnaM gacchato jIvasyAnuzreNiniyatA gamanaparipATI ihA''nupUrvI, tatra narakagatyA sahacaritA''nupUrvI narakagatyAnupUrvI, tatsamayaM ca vedyamAnatvAtsahacAritvaM, evaM tiryagmanuSyadevAnupUyo'pi vAcyAH / tathA yadudayAducchAsaniHzvAsalabdhirAtmano bhavati taducchAsanAma, sarvalabdhInAM kSAyopazamikatvAdodayikI labdhirna saMbhavatIti cet, naitadasti, vaikriyAhArakAdilabdhInAM audayikInAmapi saMbhavAd, vIryAntarAyakSayopazamo'pi ca tatra nimittIbhavatIti satyapyaudayikatve jhAyopazamikamyapadezo'pi na virudhyate / nanu yadi ucchAsanAmakarmodayAducchAsaniHzvAsau tadA ucchAsaparyAptinAmnaH kopayogaH 1, ucyate, ucchAsanAmna ucchAsaniHzvAsagrahaNamokSaviSayA labdhi rupajAyate, sA ca labdhi!cchAsaparyAptimantareNa svaphalaM sAdhayati, na khalviSukSepaNazaktimAnapi dhanurmahaNazaktimantareNeSu kSepnumalaM, tata ucchrAsalabdhinirvartanArthamucchAsaparyA tinAnna upayogaH, evamanyatrApi minnaviSayatA yathAyogaM sUkSmadhiyA bhaavniiyaa| tathA yadudayAjantuzarIrANi svarUpeNAnuSNAnyapi uSNaprakAzalakSaNamAtapaM kurvanti tadAtapanAma, tadvipAkazca bhAnumaNDa. lAdigateSu pRthivIkAyeSveva, na vahau, pravacane pratiSedhAt , tatroSNatvamuSNasparzanAmodayAt utkaTalohitavarNanAmodayAca prakAzakatvamiti / tathA yadudayAjantuzarIrANi varUpeNAnuSNAnyanuSNaprakAzAtmakamudyotamAtanvanti yathA yatidevottaravaikriyacandraprahanakSatratArAvimAnaratnauSadhayastadudyotanAma, tathA vihAyasA-nabhasA gatiH-pravRttirvihAyogatiH, nanu sarvagatatvAdvihAyasastato'nyatra gatirna saMbhavatIti kimartha vihAyasA vizeSaNaM ?, vyavacchedyAbhAvAt , satyametat , kiMtu yadi gatirityevocyate tato nAmnaH prathamaprakRtirapi gatirastIti paumaruktyAzaGkA syAt , atastadvyavacchittaye vihAyasA vizeSaNaM, vihAyasA gatirna tu nArakatvAdiparyAyapariNatirUpati vihAyogatiH, sA ca dvedhAprazastA aprazastA ca, tatra prazastA haMsahastivRSabhAdInAM, aprazastA tu kharoSTramahiSAdInAmiti / tathA trasyanti-uSNAdyamivaptAH santo vivakSitasthAnAdudvijante gacchanti ca chAyAdyAsevanArtha sthAnAntaramiti trasA-dvIndriyAdayaH tatparyAyavipAkavedyaM karmApi trasanAma, tathA tiSThantItyevaMzIlA uSNAdyamitApe'pi tatsthAnaparihArAsamarthAH sthAvarA:-pRthivyAdaya ekendriyAdayaH tatparyAyavipAkavedyaM karmApi sthAvaranAma, tejovAyUnAM tu sthAvaranAmodaye'pi calanaM svAbhAvikameva, na tUSNAdyamitApena dvIndriyAdInAmiva viziSTamiti / tathA yadudayAjjIvA bAdarA bhavanti tadvAdaranAma, bAdaratvaM cAtra pariNAmavizeSaH, yadvazAtpRthivyAderekaikasya jantuzarIrasya cakSurmAdyatvAbhAve'pi bahUnAM samudAye cakSuSA grahaNaM bhavati, tadviparItaM sUkSmanAma, yadudayAhUnAmapi samuditAnAM jantuzarIrANAM cakSumrAhyatvaM na bhavati, tathA yadudayA tkhayogyaparyAptinirvartanasamartho bhavati tatparyAptakanAma, yadudayAca vayogyaparyAptiparimAptisamartho na bhavati tadaparyAptakanAma, paryAptisvarUpaM tu dvAviMzatyadhikadvizatatamadvAre vizeSeNa vakSyate, tathA yadudayAt jIvaM jIvaM prati minnaM zarIramupajAyate tatpratyekanAma, tasyodayaH 243
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAt pratyekazarIriNAM, pratyekazarIriNazca nArakAmaramanuSyadvIndriyAdayaH pRthivyAdayaH kapitthAditaravazca, nanu yadi pratyekanAmna udayaH kapitthAdipAdapAdInAmiSyate tarhi teSAM jIvaM jIvaM prati bhinnaM zarIraM bhavet, taca na bhavati, yataH kapitthAzvatthapIluzelvAdInAM mUlaskandhatvakzAkhAdayaH pratyekamasatyeyajIvA ucyante, yata uktaM prajJApanAyAM ekAsthikabahubIjavRkSaprarUpaNAvasare - "eesi mUlA asaMkhejjajI - viyA kaMdAvi khaMdhAvi tayAvi sAlAvi pavAlAvi, pattA patteyajIviyA" ityAdi, mUlAdayazca phalaparyantAH sarve'pyekazarIrAkArA upalabhyante, devadattazarIravat, yathA hi devadattazarIramakhaNDamekarUpamupalabhyate tadvanmUlAdayo'pi tata ekazarIrAtmakAH kapitthAdayaste cAsapeyajIvAH tataH kathaM te pratyekazarIriNaH ?, ucyate, pratyekazarIriNa eva teSAM mUlAdiSvasaGkhyeyAnAmapi jIvAnAM bhinnabhinnazarIrasaMbhakevalaM zleSadravyavimizritasakalasarSapavartiriva prabalarAgadveSopacitatathArUpapratyeka nAmakarmapudgalodayataste tathA parasparavimizrazarIrA jAyante, tathA coktaM prajJApanAyAmeva - "jaha sagalasarisavANaM silesamissANa vaTTiyA vaTTI / patteyasarIrANaM taha hoMti sarIrasaMghAyA // 1 // jaha vA tilapappaDiyA bahuehiM tilehiM mIsiyA saMtI / patteyasarIrANaM taha hoMti sarIrasaMghAyA // 2 // " gAthAdvayasyApyayamakSarArtha:-yathA sakalasarSapANAM zleSadravyeNa mizrIkRtAnAM vartitA - valitA vartiH yathA ca bahumistilairvimizritA satI tilaparpaTikA bhavati tathA pratyekazarIriNAM zarIrasaGghAtAH, iyamatra bhAvanA-yathA tasyAM vartI sakalasarSapAH parasparaM minnA nAnyo'nyAnuvedhabhAjastathA adarzanAt ata eva sakalagrahaNaM yena spaSTameva anyo'nyAnuvedhAbhAvaH pratIyate, evaM vRkSAdAvapi mUlAdiSu pratyekamasaGkhyeyA api jIvAH parasparaM vibhinnazarIrAH, yathA ca te sarSapAH zleSadravyasaMparkamAhAmyAt parasparaM vimizrA jAtAstathA pratyekazarIriNo'pi te tathArUpapratyekanAmakarmapudgalodayAtparasparaM saMhatA jAtA iti / tathA yadudayavazAdanantAnAM jIvAnAmekaM zarIraM bhavati tatsAdhAraNanAma, nanu kathamanantAnAM jIvAnAmekaM zarIramupajAyate ?, tathAhi-ya eva prathamamutpattidezamAgatastena taccharIraM niSpAditaM, anyo'nyAnugamanena ca sarvAtmanA kroDIkRtaM, tataH kathaM tatrAnyeSAM jIvAnAmavakAza: ?, na khalu devadattazarIre devadattenAnyo'nyAnuvedhena kroDIkRte devadatta iva sakalazarIreNa sahAnyo'nyAnugamapurassaramanye'pi jIvAH prAduSSanti, tathA'darzanAt, api ca- satyapyavakAze yenaiva taccharIraM niSpAdyAnyo'nyAnugamena kroDIkRtaM sa eva tatra pradhAna iti, tasyaiva paryAptAparyAptavyavasthA prANApAnAdiyogyapudgalopAdAnaM ca bhavet, na zeSANAmiti, tadetadsamyak, samyagjinavacanaparijJAnAbhAvAt, te hyanantA api jIvAstathAvidhakarmodayasAmarthyataH samakamevotpattidezamadhitiSThanti samakameva ca taccharIrAzritAH paryAptIrnirvartayitumArabhante samakameva ca paryAptA bhavanti, samakAlameva ca prANApAnAdiyogyAn pugalAnAdadate, yacaikasya pudgalAbhyavaharaNaM tadanyeSAmanantAnAmapi sAdhAraNaM yaccAnantAnAM tadvivakSitasyApi jIvasya tato na kadAcidanupapattiriti, uktaM ca prajJApanAyAm - "samayaM vakaMtANaM samayaM tesiM sarIraniSpattI / samayaM ANuggahaNaM samayaM ussAsanissAsA // 1 // egassa u jaM gahaNaM bahUNa sAhAraNANa taM caiva / jaM bahuyANaM gahaNaM samAsao taMpi egassa // 2 // sAhAraNamAhAro sAhAraNamANupAgaNaM ca / sAdhAraNajIvANaM sAhAraNalakkhaNaM eyaM // 3 // " iti [ samakaM vyutkrAntAnAM samakaM teSAM zarIraniSpattiH / samakamAnApAnagrahaNaM samakamucchrAsaniHzvAsau // 1 // ekasya tu yagrahaNaM bahUnAM sAdhAraNAnAM tadeva / yad bahUnAM grahaNaM samAsatastadapi ekasya // 2 // sAdhAraNa AhAraH sAdhAraNamAnApAnagrahaNaM ca / sAdhAraNajIvAnAM sAdhAraNalakSaNametat // 3 // ] tathA yadudayAt zarIrAvayavAnAM ziro'sthidantAnAM sthiratA bhavati tat sthiranAma, tathA yadudayavazAjjihlAdInAM zarIrAvayavAnAmasthiratA bhavati tadasthiranAma, tathA yaduddyAnnAbheruparitanAH ziraHprabhRtayo'vayavAH zubhA bhavanti tacchubhanAma, ziraHprabhRtimirhi spRSTaH paro hRSyatIti teSAM zubhatvaM, tathA yasyodayAnnAbheradhastanAH pAdAdayo'vayavA azubhA bhavanti tadazubhanAma, taiH spRSTaH paro ruSyatIti teSAmazubhatvaM kAminyAH pAdenApi spRSTastu-' Syati tato vyabhicAra iti cet, na, tattoSasya mohanIyanibandhanatvAt, vastusthitikheha cintyate, tato na doSaH, tathA yadudayAdanupakAryapi sarvasya manaHprahlAdakArI bhavati tatsubhaganAma, tathA yadudayAdupakArakRdapi janadveSyo bhavati tad durbhaganAma, tathA yadudayAnmadhuragambhIrodArasvaro bhavati tatsukharanAma, tathA yaduddyAtkharabhinnadInahInasvaro bhavati tad duHkharanAma, tathA yadudayena yatkiccidapi bruvANaH sarvasyopAdeyavacano bhavati tadAdeyanAma, tathA yadudayAd yuktamapi bruvANaH parihAryavacanastadanAdeyanAma, tathA tapaH zauryatyAgAdinA samupArjitena yazasA kIrtanaM - saMzabdanaM zlAghanaM yazaH kIrtiH, athavA yazaH - sAmAnyena khyAtiH kIrtiH - guNotkIrtanarUpA prazaMsA yadvA sarvadiggAminI parAkramakRtA vA sarvajanotkIrtanIyaguNatA yazaH ekadiggAminI dAnapuNyakRtA vA kIrtiH, yazazca kIrtizca yazaH kIrtI te yadudayAdbhavatastato yazaH kIrtinAma, nanu ca kathamete yazaH kIrtI tannAmodayanibandhane ?, tadbhAve'pi kacittayorabhAvAt, taduktam - "tasseva kei jasakittikittayA ajasakittaA anne / pAyArAI jaM beMti aisae iMdayAlattaM // 1 // " [ tasyaiva kecit yazaH kIrttikIrttakAH ayazaHkIrttikIrttakA anye / yasmAt prAkArAdInatizayAnAM indrajAlatvaM bruvate // 1 // ] naiSa doSaH, sadguNamadhyasthapuruSApekSayaiva yazaH kIrtinAmodayasyAbhyupagatatvAt, uktaM ca - " jai kahavi dhADavesammayAe durddhapi jAyae kaDuyaM / niMbo mahuro kassaI na pamANaM taddavi taM hoi // 1 // " [ yadi kathamapi dhAtuvaiSamyeNa dugdhamapi bhavati kaTukaM / nimbazca kasyacinmadhuro na tathApi tatpramANaM bhavati // 1 // ] api tu -- "vivarIyadavvaguNabhAsayAe apamANatA u tasseva / sagguNavisayaM tamhA jANaha jasakittinAmaM tu // 1 // " [ dravyaguNaviparItabhAsakatayA tasyaivApramANatA / tasmAt sadguNaviSayaM yazaH kIrttinAma jAnIhi // 1 // ] tadviparItamayazaH kIrtinAma yadudayavazAnma 244
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyasthasyApi janasyAprazasyo bhavati, tathA yadudayavazAjantuzarIreSu svasvajAtyanusAreNAGgapratyaGgAnAM pratiniyatasthAnavartitA bhavati tannirmANanAma, tacca sUtradhArakalpaM, tadabhAve hi tabhRtakakalpairaGgopAGganAmAdibhirnirtitAnAmapi ziraudarAdInAM sthAnavRtteraniyamo bhavet , tathA yadudayavazAdaSTamahAprAtihAryapramukhAzcaturviMzadatizayAH prAduSpanti tattIrthakaranAmeti // 75 // 216 // idAnIM 'baMdhodayodIraNasattANaM kiMci sarUvaMti saptadazottaradvizatatamaM dvAramAha sattaTThachegavaMdhA saMtudayA aha satta cattAri / sattahachapaMcadugaM udIraNAThANasaMkheyaM // 76 // baMdheSTa satta'NAuga chavihamamohAu igavihaM sAyaM / saMtodaesa aha u satta amohA cau aghAI // 77 // aTTa udIraha satta u aNAu chavihamaveyaNIAU / paNa aviyaNamohAuga akasAI nAma gottadugaM // 78 // baMdhe vIsuttarasaya 120 sayabAvIsaM tu hoi udayaMmi 122 / udIraNAe~ evaM 122 aDayAlasayaM tu santaMmi 148 // 79 // 'satte'tyAdigAthApaJcakaM, mithyAtvAdibhirbandhahetubhirabanacUrNapUrNasamudrakavanirantaraM pudgalanicite loke karmayogyavargaNApudgalarAtmano vahvathayaspiNDavadanyo'nyAnugamalakSaNaH saMbandho bandhaH, tasya catvAri sthAnAni, tadyathA-sapta aSTau SaT ekamiti, tathA teSAmeva karmapudgalAnAM bandhasaMkramAbhyAM labdhAtmalAbhAnAM nirjaraNasaMkramakRtakharUpapracyutyabhAve'pi sati sadbhAvaH sattA, tasyA api trINi sthAnAni, tadyathA-aSTau sapta catvAri, tathA teSAmeva karmapudgalAnAM yathAsvasthitibaddhAnAmapavartanAdikaraNa vizeSataH svabhAvato vA udayasamayaprAptAnAM vipAkavedanamudayaH, tasyApi trINi sthAnAni, tadyathA-aSTau sapta catvAri, tathA udayAvalikAto bahirvartinInAM sthitInAM dalikaM kaSAyaiH sahitena asahitena vA yogasaMjJakana vIryavizeSeNa samAkRSyodayAvalikAyAM pravezanamudIraNA, tasyAH punaH pazca sthAnAni, tadyathA-sapta aSTau SaT paJca dve, ityeSAM bandhAdInAM sthAnasaGkhyA // 76 // sAmpratameteSAM bandhAdisthAnAnAmeva svarUpamAha-baMdhe'tyAdigAthAdvayaM, AyurbandhakAle jJAnAvaraNAdikA aSTau prakRtayo bandhe prApyante, zeSakAlaM tvanAyuSkA:-AyurvandhavivarjitAH sapta, 'amohAutti mohAyurvarjAH SaTa prakRtIbaMdhnataH SaDiyo bandhaH, jJAnadarzanAvaraNAntarAyanAmagotrabandhavyavacchede ekameva sAtaM banata ekavidho bandhaH / tathA sattAyAmudaye ca sarvaprakRtisamudAye aSTau prApyante, mohanIyasya udayasattAvyavacchede sapta, ghAtikarmaNAM-jJAnadarzanAvaraNAntarAyANAmudayasattAvyavacchede catasraH / tathA sarvaprakRtisamudAye'STau prakRtIrudIrayati, AyuSa udIraNAyAmapagatAyAmAyurvarjAH sapta, vedanIyAyuSorudIraNAyAmapagatAyAM SaDidhaM karmodIrayati, vedanIyamohAyuSAmudIraNA'pagame paJca prakRtIrudIrayati, akaSAyI-kevalI nAmagotralakSaNe dve karmaNI udIrayati / athaitAnyeva bandhAdisthAnAni vineyavyutpattaye guNasthAnakayojanayA vibhAvyante-mithyAdRSTyAdayo mizravarjitA apramattAntA aSTa sapta vA karmANi bannanti, AyuH kadAcideva baddhyate ityAyurbandhakAle aSTa AyurbandhAbhAve tu saptava, mizrApUrvakaraNAnivRttibAdarAstu saptaiva badhnanti, teSAmAyurbandhAbhAvAt , tatra mizrasya tathAsvAbhAvyAt itarayoH punarativizuddhatvAt Ayurbandhasya ca gholanApariNAmahetutvAt , tathA sUkSmasaMparAyo mohanIyAyurvarjAni SaT karmANi badhnAti, mohanIyabandhasya bAdarakaSAyodayahetutvAt tasya ca tadabhAvAt AyurbandhAbhAvastvativizuddhataratvAdavaseyaH, tathA upazAntamohakSINamohasayogikevalina ekavidhaM sAtavedanIyaM karma badhnanti, na zeSANi, tadvandhahetvabhAvAt , ayogikevalI tu yogasyApi bandhahetorabhAvAdabandhakaH / tathA mithyAdRSTiguNasthAnakAdArabhya yAvatsUkSmasaMparAyaguNasthAnaM tAvadaSTAvapi karmaprakRtaya udaye sattAyAM ca prApyante, sarvatrApi mohanIyodayasattayoH prApyamANatvAt , upazAntamohe udaye sapta prApyante, mohanIyasyopazAntatvenodayAbhAvAt , sattAyAM tvaSTau, mohanIyasya vidyamAnatvAt , kSINamohe sattAyAmudaye ca sapta, mohanIyasya kSINatvenodayasattayorabhAvAt , sayogyayogikevalinostu catvAryaghAtikarmANi udaye sattAyAM ca prApyante, na zeSANi, teSAM kSINatvAt , tathA mithyAdRSTerArabhya yAvatpramattasaMyataguNasthAnaM tAvajjIvo nirantaramaSTAnAmapi karmaNAmudIrakaH, kevalamanubhUyamAnabhavAyukAvalikAvazeSe satyAyuSa AvalikApraviSTatvenodIraNAyA abhAvAt saptAnAmudIrakaH, samyagmithyAdRSTiguNasthAnake tu vartamAnaH sarvadaivASTAnAmudIrakaH, AyuSa AvalikAvazeSatve mizraguNasthAnakasyAsaMbhavAt , tathAhi-antarmuhUrtAvazeSa evAyuSi mizraguNasthAnakAtpratipatya samyaktvaM mithyAtvaM vA jIvo gacchatIti, apramattApUrvakaraNAnivRttibAdarA vedanIyAyurvarjANAM zeSANAM SaNNAM karmaNAmudIrakAH, na tu vedanIyAyuSoH, ativizuddhatayA tadudIraNAyogyAdhyavasAyasthAnAbhAvAt , sUkSmasaMparAyastu SaNNAM paJcAnAM vA udIrakaH, tatra yAvanmohanIyamAvalikAvazeSaM na bhavati tAvatpUrvoktAnAmeva SaNNAmudIrakaH, AvalikAvazeSe ca mohanIye tasyApyudIraNAyA abhAvAtpazcAnAmudIrakaH, upazAntamoho'pi vedanIyAyurmohanIyavarjAnAM paJcAnAmudIrakaH, tatra vedanIyAyuSoH kAraNaM prAgevoktaM, mohanIyaM tUdayAbhAvAnnodIyete, 'vedyamAnamevodIryata' iti vacanAt , kSINamoho'pyanantaroktAnAM paJcAnAM karmaNAmudIrakaH, tAni ca tAvadudIrayati yAvad jJAnadarzanAva. raNAntarAyANi AvalikApraviSTAni na bhavanti, AvalikAmAtrapraviSTeSu teSu teSAmapyudIraNAyA abhAvAt dve eva nAmagotralakSaNe karmaNI udIrayatIti, sayogikevalI punarnAmagotre udIrayati, na zeSANi, ghAtikarmacatuSTayasya nirmUlata eva kSINatvAt , vedanIyAyuSostu pUrvoktakAraNAnodIraNeti, ayogikevalI tvanudIrakaH, yogasavyapekSatvAta udIraNAyAstasya ca yogAbhAvAditi // 77 // 78 // atha bndhaa| sarvasaGkhyayA yAvatya uttaraprakRtayo bhavanti tAvatIdarzayitumAha-'bandhe' ityAdi, bandhe-bandhacintAyAM viMzatyuttaraM prakRtInAM zataM bhavatIti, 245
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ udaye ca dvAviMzatyuttaraM zataM bhavatIti, udIraNAyAmapyevaM, dvAviMzatyuttarameva zatamityarthaH, sattAyAM punaraSTacatvAriMzadadhikaM zataM bhavati, iyamatra bhAvanA-bandhe udaye ca cintyamAne bandhananAmAni saMghAtananAmAni ca svasvazarIrAntargatAnyeva vivakSyante, tathA ye varNagandharasasparzAnAmuttarabhedA yathAkrama paJcadvipazcASTasaGkhyAH te'pi bandhe udaye ca na vivakSyante, kiMtu varNAdaya eva catvAraH, tathA bandhe cinyamAne samyaksvasamyagmithyAtve na gRhyete, mithyAtvapudgalAnAmeva tathApariNateH, tathA ca sati bandhacintAyAM bandhanapaJcakaM saMghAtanapaJcaka varNAdiSoDazakaM ca nAmnastrinavaterapanIyate zeSAH saptaSaSTiH parigRhyante, moha nIyaprakRtayazca samyaktvasamyagmidhyAtvahInAH zeSAH SaDriMzatiH, tataH sarvaprakRtisaGkhyAmIlane bandhe viMzatyuttaraM prakRtizataM bhavati, udaye ca cinyamAne samyaktvamizre apyudayamAyAta iti te api parigR. hyete, tata udaye dvAviMzaM prakRtizataM, udaye satyevodIraNA bhavatItyata udIraNAyAmapi dvAviMzaM zataM, sattAyAM tu cintyamAnAyAM bandhanapazcakaM saMghAtanapaJcakaM varNAdiSoDazakaM ca pUrvApanItaM parigRhyate, tataH sarvasaGkhyayA prakRtInAmaSTacatvAriMzaM zataM bhavati, uktaM ca karmastave"aDayAlaM payaDisayaM khaviya jiNaM nivvuyaM vaMde" [aSTacatvAriMzaM prakRtInAM zataM kSapayitvA nivRtaM jinaM vande] // yadA punargargarSizivazarmaprabhRtyAcAryANAM matenASTapaJcAzadadhikaM prakRtizataM sattAyAmadhikriyate tadA bandhanAni paJcadaza vivakSyante tato'STacatvAriMzadadhikasya prakRtizatasya pUrvoktasyopari bandhanagatA daza prakRtayo'dhikAH prApyante iti bhavatyaSTapaJcAzadadhikaM prakRtizatamiti // 79 // 217 // idAnIM 'kammadviI sAbAha'tti aSTAdazottaradvizatatamaM dvAramAha mohe koDAkoDIu sattarI vIsa nAmagoyANaM / tIsiyarANa cauNhaM tettIsa'yarAI Aussa // 80 // esA ukosaThiI iyarA veyaNiya bArasa muhuttaa| ahaha nAmagottesu sesaesa muhusNto|| 81 // jassa jaha koDakoDIu tassa tettiyasayAI varisANaM / hoha avAhAkAlo Au. mmi puNo bhavatibhAgo // 82 // mohe-mohanIye SaSThIsaptamyorartha pratyabhedAt mohanIyasya karmaNa utkRSTA sthitiH saptatisAgaropamakoTIkoTyaH, iha dvidhA sthitiH, tadyathA-karmarUpatAvasthAnalakSaNA anubhavayogyA ca, tatra karmarUpatAvasthAnalakSaNAmeva sthitimadhikRtyotkRSTaM jaghanyaM vA pramANamabhidhAtumiSTamavagantavyaM, anubhavayogyA punarabAdhAkAlahInA, yeSAM ca karmaNAM yAvatyaH sAgaropamakoTIkoTyaH teSAM tAvanti varSazatAnyabAdhAkAlaH, tena mohanIyasyotkRSTA sthitiH saptatisAgaropamakoTIkoTya iti tasya saptativarSazatAnyabAdhAkAlaH, tathAhi-tanmohanIyamutkRSTasthitika baddhaM sat saptativarSazatAni yAvanna kAzcidapi svodayato jIvasyAbAdhAmutpAdayati, abAdhAkAlahInazca karmadalikaniSekaH, kimuktaM bhavati ?-saptativarSazatapramANeSu samayeSu madhye na vedyadalikanikSepaM karoti, kiMtu tata Umiti, tathA nAmagotrayorutkRSTA sthitivizatisAgaropamakoTIkoTyo, dve varSasahasre abAdhA, abAdhAkAlahInazca karmadalikaniSekaH, tathA itareSAM caturNA-jJAnAvaraNadarzanAvaraNavedanIyAntarAyANAM triMzatsAgaropamakoTIkoTya utkRSTA sthitiH, trINi varSasahasrANyabAdhA abAdhAkAlahInazca karmadali kaniSekaH, AyuSa utkRSTA sthititrayastriMzadatarANi-sAgaropamANi pUrvakoTitribhAgo'bAdhA abAdhAkAlahInazca karmadalikaniSekaH, sUtrakRtA tvasau pUrvakoTitribhAgo'bAdhArUpatayaivApayAti na punarudayamAyAti ato yAvatI sthitirAyuSo vedyate tAvatyevAbAdhArahitopAtteti / / 80 // atha utkRSTasthitinigamanapUrva jaghanyAM sthitimAha-ese'tyAdi, eSA-pUrvokkA utkRSTA sthitiH, itarA-jaghanyA punarvedanIye-vedanIyasya dvAdaza muhUrtAH, iha dvidhA vedanIyasya jaghanyA sthitiH prApyate-sakaSAyAnakaSAyAMzca pratItya, tatrAkaSAyANAM vedanIyasthitirdvisamayasthitikA, yatastatkarma prathamasamaye baddhaM dvitIyasamaye veditaM tRtIyasamaye'karmatAmanubhavati, akaSAyANAM kaSAyarahitatvena bahutarasthitibandhAsaMbhavAt , sakaSAyANAM tu sUtropAttA dvAdazamuhUrtA jaghanyA sthitiH, antarmuhUrtamabAdhA abAdhAkAlahInazca karmadalikaniSekaH, tathA nAmagotrayoH pratyekamaSTau aSTau muhUrttA jaghanyA sthitiH antarmuhUrttamabAdhA abAdhAkAlahInazca karmadalikaniSekaH, tathA zeSANAM-jJAnAvaraNadarzanAvaraNAntarAyamohanIyAyuSAM jaghanyA sthitirmuhUrtAntaH-antarmuhUrta, atrApyantarmuhUrtamabAdhA, navaraM tallaghutaramavaseyaM, abAdhAkAlahInazca karmadalikaniSekaH, tadevamuktA mUlaprakRtInAmutkRSTA jaghanyA ca sthitiH, uttaraprakRtInAM tu karmaprakRtyAdigranthebhyo'vaseyA // 81 // sAmpratameteSAmeva karmaNAmutkRSTasthityabAdhAkAlaparimANamAha-'jasse'tyAdi, yasya karmaNo yAvatyaH sAgaropamakoTIkoTya utkRSTA sthitiH pratipAditA tasya karmaNastAvanmAtrANi varSazatAni bhavatyutkRSTo'bAdhAkAlaH, yathA mohanIyasya saptatisAgaropamakoTIkoTya utkRSTA sthitiH tatastasya saptativarSazatAnyabAdhA, evaM sarvatrApi bhAvanIyaM, AyuSi punarutkRSTo'bAdhAkAlo bhavatribhAgaH-pUrvakoTitribhAgalakSaNaH, pUrvakoTitribhAgamadhye badhyamAnAyurdalikaniSekaM na vidadhAtItyarthaH, vedyamAnasya hyAyuSo dvayonibhAgayoratikrAntayostRtIye bhAge'vaziSTe parabhavAyuSo bandhaH tataH pUrvakoTitribhAgo labhyate, jaghanyA tvabAdhA sarveSAmapi karmaNAmantarmuhUrtapramANeti // 82 // 218 // idAnIM 'bAyAlIsA ya punnapayaDIo'tti ekonaviMzatyuttaradvizatatamaM dvAramAha sAyaM 1 uccAgoyaM 2 naratiridevAu 5 nAma eyAo / maNuyadurga 7 devadugaM9paMciMdiyajAi 10 taNupaNagaM 15 // 83 // aMgovaMgatigaMpi ya18 saMghayaNaM vanarisahanArAyaM 19 / paDhama ciya saMThANaM 20 vanAicaukka supasatthaM 24 // 84 // agurulahu 25 parAghAyaM 26 ussAsaM 27 AyavaM ca 28 246
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ ujjoyaM 29 / supasatthA vihagagaI 30 tasAidasagaM ca 40 nimmANaM 41 // 85 // titthayareNaM sahiyA punnappayaDIo~ huMti bAyAlA 42 / sivasirikaDakkhiyANaM sayAvi sttaannmeyaau||86|| sAta-sAtavedanIyaM tathA uccairgotraM tathA narAyustiryagAyudevAyuzca, tathA etAzca nAmakarmaprakRtayastadyathA-manuSyadvikaM--manuSyagatimanuSyAnupUrvIlakSaNaM devadvikaM-devagatidevAnupUrvIlakSaNaM paJcendriyajAtiH tanupaJcakaM-audArikavaikriyAhArakataijasakAmaNalakSaNaM aGgopAGgatrikaaudArikavaikriyAhArakAGgopAGgalakSaNaM, saMhananaM varSabhanArAcAkhyaM, prathamaM caiva saMsthAna-samacaturasrAkhyaM, tathA varNAdicatuSkaM-varNagandharasasparzasvarUpaM suprazastaM-zubhaM, tatra varNAH zuklapItaraktAH gandhaH surabhiH rasA madhurAmlakaSAyAH sparzA mRdulaghusnigdhoSNA iti, agurulaghu parAghAtaM ucchAsaM AtapaM udyotaM suprazastA vihAyogatiH trasAdidazakaM ca-trasabAdaraparyAptapratyekasthirazubhasubhagasukharAdeyayazaHkIrtilakSaNaM nirmANaM ca, etA eva tIrthakaranAmnA sahitA dvicatvAriMzatpuNyaprakRtayaH zubhasaMjJikAH prakRtayo bhavanti, etAzca zivazrIkaTAkSitAnAM sattvAnAM sadaiva prApyanta iti / / 83 // 84 / / 85 // 86 // 219 // idAnIM 'bAsII pAvapayaDIo'tti viMzatyuttaradvizatatamaM dvAramAha nANaMtarAyadasagaM 10 daMsaNa 11 mohapayaha chaccIsA 26 / assAyaM nirayAuM nIyAgoeNa aDayAlA // 87 // narayadurga 2 tiriyadurga 4 jAicaukkaM 8 ca paMca saMghayaNA 13 / saMThANAvi ya paMca u 18 vannAicaukkamapasatthaM 22 // 88 // uvaghAya 23 kuvihAyagaI 24 thAvaradasageNa hoti cottIsA 34 / savAoM mIliyAo bAsII pAvapayaDIo 82 // 89 // jJAnAvaraNapaJcakaM antarAyapaJcakaM darzanAvaraNanavakaM, samyaktvamizre udayameva kevalamAzrityAzubhe, na bandhamapi, tayorbandhAsaMbhavAt , atastadvarjA mohanIyasya SaDaviMzatiHprakRtayaH, asAtaM narakAyukaM nIcairgotraM cetyetA aSTacatvAriMzatprakRtayaH, narakadvika-narakagatinarakAnupUrvI kharUpaM tiryadvikaM-tiryaggatitiryagAnupUrvIlakSaNaM, jAticatuSka-ekendriyadvIndriyatrIndriyacaturindriyajAtilakSaNaM, paJca saMhananAni prathamavarjAni . saMsthAnAnyapi AdyavarjAni paJca, varNAdicatuSkamaprazastaM, tatra varNI nIlakRSNau gandho durabhiH rasau tiktakaTuko sparzAzca gurukhararUjhazItarUpA iti, upaghAtaM kutsitA ca-aprazastA vihAyogatiH, sthAvara dazakaM ca-sthAvarasUkSmAparyAptasAdhAraNAsthirAzubhadurbhagaduHsvarAnAdeyAyazaHkIrti. lakSaNaM etAzcaturviMzanAmakarmaprakRtayaH, militAzca sarvA vyazItiH pApaprakRtayaH-azubhasaMjJAH prakRtaya ityarthaH, varNAdicatuSkaM hi zubhaprakR. tisaGkhyAyAmazubhaprakRtisaGkhyAyAM ca parigRhyate, tasya dvidhA saMbhavAt, ato bandhoktAyA viMzatyutarazatalagasamAyA na vyAghAta iti // 87 // 88 // 89 / / 228 // idAnIM 'bhAvacchakaM sapaDibheyaM yekaviMzatyuttaradvizatatamaM dvAramAha bhAvA chaccovasamiya 1 khaiya 2 khaovasama 3 udaya 4 pariNAmA 5 / du2 nava 9 hAri 18gavIsA 21 tiga3bheyA sannivAo y||90|| sammacaraNANi paDhame daMsaNanANAI dANalAmA y| uvabhogabhogavIriya sammacarittANi ya biie // 91 // caunANamagANatigaM dasaNati. ga paMca dANaladdhIo / sammattaM cArittaM ca saMjamAsaMjamo tie||92|| caugai caukasAyA liMgatigaM lesachakkamannANaM / micchattamasiddhattaM asaMjamo taha ca utthmmi||93|| paMcamagaMmi ya bhAve jIvAbhavattabhavayA ceva / paMcaNhavi bhAvANaM bheyA emeva tevanA // 1294 // odayiyakhaovasamiyapariNAmehiM cauro gaicaukke / khaDyajuehiM cauro tadabhAve uvasamajuehiM // 95 // ekeko uvasamaseDhIsiddhakevali su evamaviruddhA / pannarasa sannivAiyabheyA vIsaM asaMbhaviNo // 96 // dagajogo siddhANaM kevalisaMsAriyANa tiyjogo| caujogajaaM causavi garDasa maNuyANa paNajogo // 97 // mohassevovasamo khAovasamo cauNha ghAINaM / udayakkhayapari NAmA aDhaNhavi huMti kammANaM // 98 // viziSTahetumiH svabhAvato vA jIvAnAM tena tena rUpeNa bhavanAni bhAvAH-vastupariNAmavizeSAH, athavA bhavantyemirupazamAdimiH paryA. yairiti bhAvAH, 'chacce'ti cazabdasyAvadhAraNArthatvAt paDeva-SaTsaGkhyA eva, tadyathA-aupaza mikaH kSAyikaH kSAyopazamikaH audayikaH pAriNAmikaH sAnnipAtikazca, tatropazamo-bhasmacchannAmerivAnudrekAvasthA pradezato'pyudayAbhAva itiyAvat , itthaMbhUtazcopazamaH sarvopazama, ucyate, sa ca mohanIyasyaiva karmaNo na zeSasya, 'savvuvasamo mohasseva u' iti vacanAt , tatra caivaM zabdavyutpattiH-upazama evaupazamikaH svArthika ikaNpratyayaH yadvA upazamena nivRtta aupazamika:-krodhAdyudayAbhAvaphalarUpo jIvasya paramazAntAvasthAlakSaNaH pariNAmavizeSaH, kSayaH-karmaNAmatyantocchedaH kSaya eva kSAyikaH kSayeNa vA nittaH kSAyika:-tatkarmAbhAvaphalarUpo vicitro jIvasya pariNativizeSaH, udIrNasyAMzasya kSayaH anudIrNasya cAMzasya vipAkamadhikRtyopazamaH kSayopazamaH sa eva kSAyopazamikaH tena vA nivRtto ghAtikamakSayopazamasaMpAdyo matijJAnAdilabdhirUpa AtmanaH pariNAmavizeSaH kSAyopazamikaH, aSTAnAM karmaNAM yathAsvamudayasamayaprAptAnAmAtmIyAtmIyasvarUpeNAnubhavanamudayaH udaya evauyikaH yadvA udayena nivRtta audayiko bhAvo-nArakatvAdiparyAyapariNatirUpaH, pariNamanaM pariNAmaH-kathaJcidavasthitasya vastunaH pUrvAvasthAparityAgenottarAvasthAgamanaM sa eva tena vA nivRttaH pAriNAmikaH / eSAmeva yathAkrama bhedAnAha 247
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 'dunavetyAdi, dvau nava aSTAdaza ekaviMzatistrayazca yathAkrameNa bhedA yeSAM te tathA, sAnnipAtikazca SaSTho bhAvaH, sannipatanaM sannipAto - milanaM sa eva tena vA nirvRttaH sAnnipAtikaH, audayikAdibhAvanyAdisaMyoganiSpAdyo'vasthAvizeSa ityarthaH // 90 // sAMpratamaupazamikakSAyikabhedAn dvinavasaGkhyAn vyAkhyAtumAha - 'samme' tyAdi, samyaktvaM cAritraM caupazamikaM, prathame aupazamike bhAve vartate, aupazamikaM hi samyaktvaM darzana saptake cAritraM tu cAritramohanIye upazAnte saMbhavati, ata aupazamikabhAvavartitvamanayoriti, tathA 'daMsaNanANAI'ti 'sUcakatvAt sUtrasya' kevaladarzanaM kevalajJAnaM dAnalAbhopabhogaparibhogavIryalabdhayaH kSAyikasamyaktvaM kSAyikacAritraM ca dvitIye kSAyike bhAve bhavanti, tathAhi - kevaladarzanaM kevalajJAnaM ca nijanijAvaraNakSaya evopajAyate, kSAyikadAnAdilabdhayastu paJcApi pazyavidhAntarAyakSaya eva, kSAyikasamyaktvamapi darzana moha saptakakSaye, kSAyikacAritraM punazcAritramohanIyakSaye iti // 91 // adhunA kSAyopazamikabhAvabhedAnaSTAdazasaGkhyAnAha - 'ca' ityAdi, catvAri jJAnAni - gatizrutAvadhimanaH paryAyarUpANi ajJAnatrikaM matizrutAjJAnavibhaGgarUpaM, darzana trikaM - cakSuracakSuravadhidarzanasvabhAvaM 'paMce 'ti saGkhyA dAnenopalakSitA labdhayo dAnalabdhayaH, dAnalAbhopabhogaparibhogavIryalabdhayaH, samyaktvaM samyagdarzanaM, cAritraM ca - sAmAyika cchedopasthApanIyaparihAravizuddhikasUkSmasaMparAyalakSaNaM, saMyamAsaMyamo - dezaviratirUpa ityete'STAdRza bhedAstRtIye kSAyopazamike bhAve bhavanti, tathAhi - jJAnacatuSkamajJAnatrikaM ca yathAsvamAvArakasya matijJAnAvaraNAdikarmaNaH kSayopazama eva bhavati, darzana trikaM tu cakSurdarzanAvaraNA dikSayopazame, dAnAdikAH punaH paJca labdhayo'ntarAyakarmakSayopazame bhavanti / nanu dAnAdilabdhayaH pUrva kSAyikabhAvavartinya uktAH iha tu kSAyopazamika iti kathaM na virodhaH ?, naitadevaM, abhiprAyAparijJAnAt, dAnAdilabdhayo hi dviSA bhavanti-antarAyakarmaNaH kSayasaMbhavinyaH kSayopazamasaMbhavinyazca tatra yAH kSAyikyaH pUrvamuktAstAH kSayasaMbhUtatvena kevalina eva bhavanti, yAstviha kSAyopazamikya ucyante tAH kSayopazamasaMbhUtAH chadmasthAnAmeveti, samyaktvamapi kSAyopazamikaM darzana saptakakSayopazame, cAritracatuSkaM tu cAritramohanIyakSayopazame, saMyamAsaMyamazcApratyAkhyAnAvaraNakaSAyamohanIyakSayopazame iti // 92 // sAMpratamekaviMzatimaudayikabhAvabhedAnAha - 'caugaI' tyAdi, ete sarve'pi gatyAdayo bhAvAzcaturthe audayike bhAve bhavanti, tathAhi - catasro narakAdigatayo narakagatyAdinAmakarmodayAdeva jIve prAduSSanti, kaSAyA api krodhAdayazcatvAraH kaSAyamohanIyakarmodayAt, liGgatrikamapi strIvedAdirUpaM strIvedapuMvedanapuMsaka vedamohanIya karmodayAt lezyASaTkaM tu 'yogapariNAmo lezyA' ityAzrayaNena yogatrikajanakakarmodayAt, yeSAM tu mate kaSAyanissyaMdo lezyAstadabhiprAyeNa kaSAyamohanIya karmodayAt, yeSAM tu karmanissyaMdo lezyAstanmatena tu saMsAritvAsiddhatvavadaSTaprakAra karmodayAditi, ajJAnamapi viparyasta bodharUpaM matyajJAnAdikaM jJAnAvaraNamidhyAtvamohanIyodayAt, yattu pUrvamasyaiva matyAdyajJAnasya kSAyopazamikatvamuktaM tadvastvavabodhamAtrApekSayA, sarvamapi hi vastvavabodhamAtraM viparyastamaviparyastaM ca jJAnAvaraNIyakarmakSayopazama eva bhavati, yatpunastasyaiva viparyAsalakSaNamajJAnatvaM tad jJAnAvaraNamithyAtvamohanIyakarmodaya eva saMpadyate ityekasyaivAjJAnasya kSAyopazamikatvamaudayikatvaM ca na virudhyate, ityevamanyatrApi virodhaparihAraH kartavya iti, midhyAtvaM mithyAtvamohanIyodayAt, asiddhatvaM - karmASTakodayAt, asaMyamaH--aviratatvaM tadapyapratyAkhyAnAvaraNakaSAyodayAdupajAyata iti / nanu nidrApazvakA sAtA divedanAhAsyaratyaratiprabhRtayaH prabhUtatarabhAvA anye'pi karmodayanyAH santi tat kimityetAvanta evaite nirdiSTAH ?, satyaM, upalakSaNamAtratvAdamISAM saMbhavino'nye'pi draSTavyA iti // 93 // atha pAriNAmikabhedAMkhInAha-- 'paMce 'tyAdi, paJcamake ca pAriNAmikatvalakSaNe bhAve jIvatvA bhavyatvabhavyatvAni vartante, jIvatvamabhavyatvaM bhavyatvaM cAnAdipAriNAmiko bhAva ityarthaH, upalakSaNaM caitat tena ye guDaghRtataNDulAsavaghaTAdInAM navapurANatvAdayo'vasthAvizeSAH ye ca varSadhara parvatabhavana vimAnakUTaratnaprabhAdInAM pudgala vicaTanacaTanasaMpAdyA avasthAvizeSAH yAni ca gaMdharvanagarANi yazca kapihasi - tamulkApAto garjitaM mahikA digdAho vidyut candrapariveSaH sUrya pariveSazcandrasUryagrahaNamindradhanurityAdiH sarvaH sAdipAriNAmiko bhAvaH, lokasthitiralokasthitirdharmAstikAyatvamityAdirUpastvanA dipAriNAmika iti / uktAH pratyekaM bhAvabhedAH, sampratyeteSAmeva bhedAnAM sarvasayAmAha - 'paMcaNhavI' tyAdi, paJcAnAmapyaupazamikAdInAM bhAvAnAM bhedAH samuditAH santa evameva- pUrvoktanakAreNa tripaJca (zatsa bhavanti, dvinavASTAdazaikaviMzatitrayANAM mIlanenaitatsaGkhyAyAH sadbhAvAditi / SaSThastu sAnnipAtiko bhAva eteSAmeva dvaya disaMyoganiSpAdyaH, tatra cAgamoktakrameNa audayikau pazamikakSAyikakSAyopazamikapAriNAmikarUpANAM paJcAnAM padAnAM sAmAnyataH SaDUviMzatirbhaGgA utpadyante, tadyathA - daza dvikasaMyoge daza trikasaMyoge paJca catuSkasaMyoge ekaH paJcakasaMyoge iti, tatra dvikasaMyoge daza - audayika aupazamika ityeko bhaGgaH audayikaH kSAyika iti dvitIyaH audayikaH kSAyopazamika iti tRtIyaH audayikaH pAriNAmika iti caturthaH aupazamikaH kSAyika iti paJcamaH aupazamikaH kSAyopazamika iti SaSThaH aupazamikaH pAriNAmika iti saptamaH kSAyikaH kSAyopazamika ityaSTamaH kSAyika: pAriNAmika iti navamaH kSAyopazamikaH pAriNAmika iti dazamaH, tathA daza trikasaMyoge - audayika aupazamikaH kSAyika ityeko bhaGgaH audayika aupazamikaH kSAyopazamika iti dvitIyaH audayika aupazamikaH pAriNAmika iti tRtIyaH audayikaH kSAyikaH kSAyopazamika iti caturthaH audayikaH kSAyikaH pAriNAmika iti paJcamaH audayikaH kSAyopazamikaH pAriNAmikaH iti SaSThaH aupazamikaH kSAyikaH kSAyopazamika iti saptamaH aupazamikaH kSAyikaH pAriNAmika ityamaH aupazamikaH kSAyopazamikaH pAriNAmika iti navamaH kSAyikaH kSAyopazamikaH pAriNAmika iti dazamaH, tathA catuSkasaMyoge - audayika aupazamikaH kSAyikaH kSAyopa 248
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ zamika ityeko bhaGgaH audayika aupazamikaH kSAyikaH pAriNAmika iti dvitIyaH audayikaH aupazamikaH kSAyopazamikaH pAriNAmika iti tRtIyaH audayikaH kSAyikaH kSAyopazamikaH pAriNAmika iti caturthaH aupazamikaH kSAyikaH kSAyopazamikaH pAriNAmika iti paJcamaH, SaDviMzatitamastu bhaGgaH paMcakasaMyoge jAyamAnaH supratIta eva, ete ca SaDviMzatirbhaGgA. bhaGgaracanAmAtramadhikRtya darzitA veditavyAH, saMbhavinaH punareteSu madhye paramArthataH SaDeva, tadyathA-eko dvikasaMyoge 9 dvau trikasaMyoge 5-6 dvau catuSkasaMyoge 3-4 ekaH paJcakasaMyoge // 94 // ete cAvAntarabhedataH paMcadaza bhavantyatastAn sUtrakRdAha-'odaI'tyAdigAthAdvayaM, audayikakSAyopazamikapA riNAmika vairniSpannasya sAnnipAtikasya nArakatiryamarasurasvarUpagaticatuSkaviSayatayA cintyamAnasya catvAro bhedA bhavanti, idamuktaM bhavati-audayikaH kSAyopazamikaH pAriNAmika ityayaM trikasaMyoganiSpanno bhaGgo gatibhedAcaturdhA midyate, tadyathA-nirayagatAvaudAyika nairayikatvaM kSAyopazamikamindriyAdi pAriNAmikaM jIvatvAdi, tiryaggatAvaudayika tiryagyonitvaM kSAyopazamikamindriyAdi pAriNAmikaM jIvatvAdi, evaM narasuragatyorapi bhAvanA kAryA, tathA etairevaudayikAdibhitribhiH kSAyikasahitairniSpannasya sAnnipAtikasya bhAvasya catvAro bhedA bhavanti, ayamarthaH-amISAmeva trayANAM bhAvAnAM madhye yadA kSAyiko bhAvazcaturthaH prakSipyate tadA catuSkasaMyogo bhavati, evaM cAmilapanIyaH-audayikaH kSAyikaH kSAyopazamikaH pAriNAmikaH, eSo'pi gatibhedAccaturdhA, tadyathA-audayikI narakagatiH kSAyika samyaktvaM kSAyopazamikamindriyAdi pAriNAmika jIvatvAdi, evaM tiryagnarasuragatiSvapi bhAvanIyaM, prakArAntareNa catuHsaMyoge eva caturbhedAnAha-tabhAve-anantaraprakSiptamAyikabhAvAbhAve aupazamikabhAvayuktairaudayikAdibhireva catvAro bhedA bhavanti, etaduktaM bhavati yadA kSAyikabhAvasthAne aupazamiko bhAvaH prakSipyate tadApi catuSkasaMyogo bhavati, evaM cAmilApa:-audAyika aupazamikaH kSAyopazamikaH pAriNAmikaH, eSo'pi gatibhedAtprAgiva caturdhA bhAvanIyaH, navaramaupazamikaM samyaktvamavagantavyaM, tathA ekakaH-ekasaGkhyaH sAnnipAtiko bheda upazamazreNisiddhakevaliSu bhavati, tatra audayika aupazamikaH kSAyikaH kSAyopazamikaH pAriNAmika ityevaMrUpa ekaH paJcakasaMyogo yaH kSAyikaH samyagdRSTiH sanupazamaNi pratipadyate tasya saMbhavati, tathAhi-audayikaM manuSyatvAdi aupazamikaM cAritraM kSAyikaM samyaktvaM kSAyopazamikamindriyAdi pAriNAmika jIvatvAdi, siddheSu punareko dvikasaMyogalakSaNaH sAnnipAtikabhedaH, tadyathA-kSAyikaH pAriNAmika iti, tatra kSAyikaM samyaktvakevalajJAnAdi pAriNAmika jIvatvaM, kevalinAM tvekanikasaMyogalakSaNaH sAnnipAtikabhedaH, tadyathA-audayikaH kSAyikaH pAriNAmikaH, tatraudayikaM manuSyatvAdi kSAyika kevalajJAnAdi pAriNAmike jIvatvabhavyatve, evamanena gatyAdiSu saMyogaSaTkacintanaprakAreNAviruddhAH parasparavirodhAbhAvena saMbhavinaH paJcadaza sAnnipAtikabhedAH SaTakabhAvavikalpA bhavanti, viMzatisaGkhyAH punarbhaGgA asaMbhavinaH saMyogotthAnamAtratayaiva saMbhavaMti na punarjIveSu kadAcidapi prApyante iti // 95 // 96 // athaita eva saMbhavinaH SaD bhaGgA yeSu jIveSu saMbhavanti tAnAha-'dage'tyAdi, dazasu dvikasaMyogeSu madhye kSAyikapAriNAmikabhAvadvayaniSpanno navamo dvikasaMyogaH siddhAnAM saMbhavati, zeSAstu nava prarUpaNAmAtraM, anyeSAM tu jIvAnAmaudayikI gatiH kSAyopazamikAnIndriyANi pAriNAmikaM tu jIvatvamityetadbhAvatrayaM jaghanyato'pi labhyata iti, tathA kevalinAM saMsAriNAM ca trikarsayogaH, tatra dazasu trikasaMyogeSu madhye kevalinAM audayikakSAyikapAriNAmikamAvatrayaniSpannaH paJcamo bhaGgaH saMbhavati, aupazamikasya mohanIyAzritatvena tatkSayavatAM kevalinAmasaMbhavAt , kSAyopazamikasyApi indriyAdyabhAvato'saMbhavAd 'atIndriyAH kevalina' iti vacanAt, saMsAriNAM tu caturgatikajIvAnAmaudayikakSAyopazamikapAriNAmikabhAvatrayaniSpannaH SaSThatrikasaMyogaH saMbhavati, zeSAstvaSTau prarUpaNAmAtraM, kApyasaMbhavAditi, tathA paJcasu catuSkasaMyogeSu madhye caturyogayugaM-catuHsaMyogabhaGgadvayaM catasRSvapi gatiSu saMbhavati, tathAhiaupazamikasamyagdRSTeraudayikaupazamikakSAyopazamikapAriNAmikabhAvacatuSTayaniSpannastRtIyo bhaGgaH, kSAyikasamyagdRSTastu audAyikaH kSAyikaH kSAyopazamikaH- pAriNAmika ityevaMrUpazcaturthoM bhaGgazcatasRSvapi gatiSu prApyata iti, tathA manuSyANAM paJcakayogaH-pUrvoktabhAvapaJcakasaMyogaH saMbhavati, kevalaM kSAyikasamyagdRSTayaH santo ye upazamaNi pratipadyante teSAmeva na punaranyeSAM, samuditabhAvapaJcakasya teSAmeva bhAvAditi // 97 // uktA jIvAnadhikRtya sarve'pi bhAvAH, idAnI ko bhAvaH kasmin karmaNi bhavatItyetannirUpayitumAha'mohasseve'tyAdi, aSTAnAM karmaNAM madhye mohanIyasyaivopazamo-vipAkapradezarUpatayA dvividhasyApyudayasya viSkambhaNaM nAnyeSAM, upazama. stviha sarvopazamo vivakSito na dezopazamaH, tasya sarveSAmapi karmaNAM saMbhavAta , tathA udayAvalikApraviSTasyAMzasya kSayeNAnudayAvalikApraviSTasyopazamena-vipAkodayanirodhalakSaNena nirvRttaH kSAyopazamikaH, sa caturNAmeva ghAtikarmaNAM-jJAnAvaraNadarzanAvaraNamohanIyAntarAyarUpANAM bhavati na zeSakarmaNAM, caturNAmapi ca kevalajJAnAvaraNakevaladarzanAvaraNarahitAnAM, tayorvipAkodayaviSkambhAbhAvataH kSayopazamAsaMbhavAt , udayakSayapariNAmA aSTAnAmapi karmaNAM bhavanti, tatra udayo-vipAkAnubhavanaM, tasya sarveSAmapi saMsArijIvAnAmaSTAnAmapi karmaNAM darzanAt , kSayaH-AtyantikocchedaH, sa ca mohanIyasya sUkSmasaMparAyaguNasthAnakasya caramasamaye, zeSANAM tu trayANAM ghAtikarmaNAM kSINakaSAyaguNasthAnakasya, aghAtikarmaNAmayogikevalinaH, tathA pariNamanaM pariNAmaH-jIvapradezaiH saha saMlulitatayA mizrIbhavanaM yadvA tattaddravyakSetrakAlAdhyavasAyApekSayA tathAtathAsaMkramAdirUpatayA yatpariNamanaM sa pariNAmaH, eSa cAtra tAtparyArthaH-mohanIyasya aupazamikakSA 249
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ yikakSAyopazamikaudayikapAriNAmikalakSaNAH paJcApi bhAvAH saMbhavanti, jJAnAvaraNadarzanAvaraNAntarAyANAmaupazamikavarjAH zeSAzcatvAraH, nAmagotravedanIyAyuSAM kSAyikaudayikapAriNAmikalakSaNAtraya iti // 98 // atha guNasthAnakeSu bhAvapaJcakaM cintayannAha sammAicausu tiga cau bhAvA cau paNuvasAmaguvasaMte / cau khINa'puve tinni sesgunntthaanngegjie|| 99 // 'sammAItyAdi, samyagdRSTyAdiSu caturyu-aviratasamyagdRSTidezaviratapramattApramattasaMyatalakSaNeSu guNasthAnakeSu trayazcatvAro vA bhAvAH prApyanta iti zeSaH, tatra jhAyopazamikasamyagdRSTezcaturvapi guNasthAnakeSu trayo bhAvA labhyante, tadyathA-yathAsaMbhavamaudayikI gatiH kSAyopazamikamindriyasamyaktvAdi pAriNAmikaM jIvatvamiti, kSAyikasamyagdRSTeraupazamikasamyagdRSTezca catvAro bhAvA labhyante, trayastAvatpUrvoktA eva caturthastu kSAyikasamyagdRSTeH kSAyikasamyaktvalakSaNaH aupazamikasamyagdRSTestvaupazamikasamyaktvalakSaNa iti, tathA catvAraH paJca vA bhAvA dvayorapyupazamakopazAntayorbhavanti, kimuktaM bhavati ?-anivRttibAdarasUkSmasaMparAyalakSaNaguNasthAnakadvayavartI janturupazamakaH upazAntamohaguNasthAnakavartI copazAntaH, tatrAnivRttibAdarasUkSmasaMparAyayozcatvAraH pUrvavadeva, upazAntamohe tu caturtha aupazamikasamyaktvacAritrarUpaH, paJcamaH punasrayANAmapi darzanasaptakakSaye upazamazreNiM pratipadyamAnAnAM, tathAhi-kSAyikasamyaktvasya aupazamikacAri trasya ca sadbhAvAditi, tathA catvAro bhAvAH kSINApUrvayoH-kSINamohaguNasthAnake apUrvakaraNaguNasthAmake ca, tatra trayaH pUrvavadeva caturthastu kSINamohe kSAyikasamyaktvacAritrarUpaH, apUrvakaraNe tu kSAyikasamyaktvarUpa aupazamikasamyaktvarUpo veti, 'tinni sesaguNaThANage'ti trayaH-trisaGkhyA bhAvA bhavanti, keSvityAha-vibhakterlopAt zeSaguNasthAnakeSu-mithyAdRSTisAsAdanasamyagmidhyAdRSTisayogikevalyayogi. kevalilakSaNeSu, tatra mithyAdRSTyAdInAM trayANAmaudayikakSAyopazamikapAriNAmikalakSaNAlayaH sayogyayogikevalinostvaudayikakSAyikapAriNAmikarUpA iti / nanvamI triprabhRtayo bhAvA guNasthAnakeSu cintyamAnAH kiM sarvajIvAdhAratayA cintyante ! AhozcidekajIvAdhAratayetyAha-'egajie'tti ekajIve-ekajIvAdhAratayetthaM bhAvacintA mantavyA, nAnAjIvApekSayA tu saMbhavinaH sarve'pi bhAvA bhavantIti 221 // 99 // idAnIM 'jIvacaudasago'tti dvAviMzatyuttaradvizatatamaM dvAramAha iha suhumabAyaregidiyaviticau asanni sanni paMciMdI / pajattApajattA kameNa caudasa jiyahANA // 1300 // iha-jagati pravacane vA anena krameNa caturdaza jIvasthAnAni bhavanti, tiSThanti jIvAstattatkarmapAratacyAdeviti sthAnAni-sUkSmaparyApaikendriyatvAdayo'vAntaravizeSAH jIvAnAM sthAnAni jIvasthAnAni, kena krameNetyAha-sUkSmabAdarabhedAd dvividhA ekendriyAH tathA dvIndriyAtrIndriyAzcaturindriyAH paJcendriyAzcAsaMjJisaMjJibhedato dvidhA militAzca sapta, ete ca sUkSmaikendriyAdayaH pratyeka dvividhAH-paryAptA aparyAptAzceti, tathA vizeSazcAtra-aparyAptakA dvidhA-labdhyA karaNena ca, tatra ye aparyAptakA eva santo mriyante na punaH skhayogyaparyAptIH sarvA api samarthayante te labdhyaparyAptakAH, ye punaH svayogyakaraNAni-zarIrendriyAdIni na tAvat nirvartayanti atha cAvazya purastAnnivartayiSyanti te karaNAparyAptakAH, iha caivamAgamaH-labdhyaparyAptakA api niyamAdAhArazarIrendriyaparyAptiparisamAptAveva niyante nArvAka, yasmAdAgAmikabhavAyurbaddhA mriyante sarva eva dehinaH, taccAhArazarIrendriyaparyApyA paryAptAnAmeva badhyata iti 222 // 1300 // idAnIM 'ajIva caudasago'tti trayoviMzatyuttaradvizatatamaM dvAramAha dhammA 1 'dhammA 2''gAsA 3 tiyatiyabheyA taheva addhA ya 10 / khaMdhA 11 desa 12 paesA 13 paramANu 14 ajIva caudasahA // 1 // iha ajIvA dvividhAH-rUpiNo'rUpiNazca, rUpameSAmastIti rUpiNaH, rUpagrahaNaM gandhAdInAmupalakSaNaM, tadvyatirekeNa tasyAsaMbhavAt athavA rUpaM nAma sparzarUpAdisaMmUrcchanAtmiko mUrtiH tadeSAmastIti rUpiNaH-pudgalAH, teSAmeva rUpAdimattvAt , rUpavyatirekiNo'rUpiNo -dharmAstikAyAdayaH, tatra rUpiNazcaturdhA arUpaNizca dazadhA, bahuvaktavyatvAcca prathamamarUpiNa Aha-dharmAstikAyAdharmAstikAyAkAzAstikAyAH-pUrvoktasvarUpAstrayo'pi pratyekaM tribhedAH, tadyathA-dharmAstikAyadravyaM dharmAstikAyadezAH dharmAstikAyapradezAH, tatra dharmAstikAyadravyarUpaM sakaladezapradezAtmakAvibhAgadharmAnugatasamAnapariNAmavat avayavidravyaM dharmAstikAyadravyaM, tathA tasyaiva dharmAstikAyadravyasya dezA:-buddhiparikalpitA dvayAdipradezAtmakA vibhAgA dharmAstikAyadezAH, tathA dharmAstikAyasya prakRSTA dezA-nirvibhAgA bhAgA dharmAstikAyapradezAH, te cAsaGkhyeyA lokAkAzapradezapramANatvAtteSAM, evamadharmAstikAyAkAzAstikAyayorapi pratyekaM tribhedatA vAcyA, navaramAkAzAstikAyapradezA anantA draSTavyAH, alokasyAnantatvAt , dazamazca addhAkAlaH, asya ca vartamAnasamayarUpasyaiva paramArthasattvAddezakalpanAvirahaH / tathA skandhA dezAH pradezAH paramANavazceti caturvidhA rUpyajIvAH, tatra skandanti-zuSyanti dhIyante ca-puSyanti vicaTanena saMghAtena ceti skandhAH-anantAnantaparamANupracayarUpA mAMsacakSuhyAH kumbhastambhAdayaH tadagrAhyA acittamahAskandhAdayo'pi, pRSodarAditvAca rUpaniSpattiH, atra bahuvacanaM pudgalaskandhAnAmAnantyakhyApanArtha, dezAH-skandhAnAmeva skandhatvapariNAmamajahatAM buddhiparikalpitA dyAdipradezAtmakA vibhAgAH, atrApi bahuvacanamanantaprAdezikeSu tathAvidheSu skandheSu dezAnantatvasaMbhAvanArtha, pradezAstu skandhAnAM-ska 250
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ ndhatvapariNAmapariNatAnAM buddhiparikalpitAH prakRSTA dezA nirvibhAgA bhAgA ityarthaH, atrApi bahuvacanaM pradezAnantatvasaMbhAvanArtha, paramAzca te aNavazca paramANavo-nirvibhAgadravyarUpAH / nanu pradezaparamANvoH kaH prativizeSaH ?, ubhayorapi nirvibhAgarUpatvAt , ucyate, skandhapratibaddhA nirvibhAgAH pradezAH, ye tu skandhatvapariNAmarahitA vizakalitA ekAkina evAsmin loke vartante te paramANavaH, tadevamajIvA:jIvavyatiriktAzcaturdazavidhA bhavanti 223 // 1 // idAnIM 'guNa caudasagu'tti caturvizatyuttaradvizatatamaM dvAramAha micche 1 sAsaNa 2 misse 3 aviraya 4 dese 5 pamatta 6 apamatte 7 / niyahi 8 aniyahi 9 suhamu 10 vasama 11 khINa 12 sajogi 13 ajogi 14 guNA // 2 // 'sUcanAt sUtra'miti nyAyAt 'padaikadeze'pi padasamudAyopacArAdvA' ihaivaM guNasthAnakanirdezo draSTavyaH, tadyathA-mithyAdRSTiguNasthAnaM sAsAdanasamyagdRSTiguNasthAnaM samyagmithyAdRSTiguNasthAnaM aviratasamyagdRSTiguNasthAnaM dezaviratiguNasthAnaM pramattasaMyataguNasthAnaM apramattasaMyataguNasthAnaM apUrvakaraNaguNasthAnaM anivRttibAdarasaMparAyaguNasthAnaM sUkSmasaMparAyaguNasthAnaM upazAntakaSAyavItarAgacchadmasthaguNasthAnaM kSINakaSAyavItarAgacchadmasthaguNasthAnaM sayogikevaliguNasthAnaM ayogikevaliguNasthAnaM ityetAni caturdaza guNasthAnAni bhavanti / tatra mithyAviparyastA dRSTiH-arhatpraNItatattvapratipattiryasya bhakSitadhattarapuruSasya site pItapratipattivat sa mithyAdRSTiH, guNA-jJAnadarzanacAritrarUpA jIvasvabhAvavizeSAH, tiSThanti guNA asminniti sthAna-jJAnAdiguNAnAmeva zuddhyazuddhiprakarSApakarSakRtaH svarUpabhedaH, guNAnAM sthAnaM guNasthAnaM, mithyAdRSTerguNasthAnaM-sAsAdanAdyapekSayA jJAnAdiguNAnAM zuddhyapakarSakRtaH svarUpabhedo mithyAdRSTiguNasthAnaM / nanu yadi mithyAdRSTirasau kathaM tasya guNasthAnasaMbhavaH ?, guNA hi jJAnadarzanacAritrarUpAH, tatkathaM te dRSTau jJAnAdiviparyastAyAM bhaveyuH ?, ucyate, iha yadyapi tattvArthazraddhAnalakSaNAtmaguNasarvaghAtiprabalamithyAtvamohanIyavipAkodayavazAdvastupratipattirUpA dRSTirasumato viparyastA bhavati tathApi kAcinmanuSyapazvAdipratipattirantato nigodAvasthAyAmapi tathAbhUtAvyaktasparzamAtrapratipattiraviparyastA'pi bhavati, yathA'tibahalaghanapaTalasamAcchAditAyAmapi candrArkaprabhAyAM kAcitprabhA, tathAhi-samunnatanUtanaghanAghanaghanapaTalena ravirajanikarakaranikaratiraskAre'pi naikAntena tatprabhAvinAzaH saMpadyate, pratiprANiprasiddhadinarajanivibhAgAbhAvaprasaGgAt , uktaM ca-"suhRvi mehasamudae hoi pahA caMdasUrANa"miti, [saSThapi meMghasamudaye bhavati prabhA cndrsuuryyoH| evamihApi prabalamithyAtvodaye'pi kAcidaviparyastApi dRSTirbhavatIti tadapekSayA mithyAdRSTerapi guNasthAnasaMbhavaH, yadyevaM tataH kathamasau midhyAdRSTireva manuSyapazvAdipratipattyapekSayA antato nigodAvasthAyAmapi tathAbhUtAvyaktasparzamAtrapratipattyapekSayA vA samyagdRSTitvAdapi ?, naiSa doSaH, yato bhagavadahatpraNItaM sakalamapi pravacanArthamamirocayamAno'pi yadi tadtamekamapyakSaraM na rocayati tadAnImapyeSa mithyAdRSTirevocyate, tasya bhagavati sarvaze pratyayanAzAt , uktaM ca-"sUtroktasyaikasyApyarocanAdakSarasya bhavati naraH / mithyAdRSTiH sUtraM hi naH pramANaM jinAmihitam // 1 // " kiM punaH zeSo bhagavadarhadabhihitayathAvajIvAjIvAdivastutattvapratipattivikalaH 1, nanu sakalapravacanArthAmirocanAttadgatakatipayArthAnAM cArocanAdeSa nyAyataH samyagmidhyAhaSTireva bhavitumarhati, kasmAnmidhyAdRSTiH ?, tadasat , vastutattvAparijJAnAt , iha yadA sakalaM vastu jinapraNItatayA samyak addhatte tadAnImasau samyagdRSTiH, yadA tvekasminnapi vastuni paryAye vA matidaurbalyAdinA ekAntena samyakaparijJAnamithyAparijJAnAbhAvato na samyak zraddhAnaM nApyekAntato vipratipattiH tadA samyagmidhyAdRSTiH, uktaM ca zatakabRhau~ -"jahA nAlikeradIvavAsissa khuhAiyassavi ittha samAgayassa purisassa oyaNAie aNegavihe Dhoie tassa AhArassovariM na ruI na ya niMdA, jeNa teNa so oyaNAio AhAro na kayAvi divo nAvi suo, evaM sammAmicchAdihissavi jIvAipayatthANaM uvari na ya ruI nAvi niMda"tti, yadA punarekasminnapi vastuni paryAye vA ekAntato vipratipattiM pratipadyate tadA midhyAdRSTirevetyadoSaH 1 / tathA AyaM-aupazamikasamyaktvalAbhalakSaNaM sAdayati-apanayatIti nairukta yazabdalope AsAdanaM anantAnubaMdhikaSAyavedanaM, sati yasmin paramAnandasukhaphalado niHzreyasatarubIjabhUta aupazamikasamyaktvalAbho jaghanyataH samayamAtreNa utkRSTataH SaDbhirAvalikAmirapagacchatIti, saha AsAdanena vartata iti sAsAdanaH samyaga-aviparyastA dRSTiH-jinapraNItavastupratipattiryasya sa samyagdRSTiH sAsAdanazcAsau samyagdRSTizca sAsAdanasamyagdRSTiH tasya guNasthAnaM sAsAdanasamyagdRSTiguNasthAnaM, athavA saha AsAtanayA-anantAnubandhyudayalakSaNayA vartata iti sAsAtanaH sa cAsau samyagdRSTizca 2 tasya guNasthAnaM sAsAtanasamyagdRSTiguNasthAnaM, sAsvAdanasamyagdRSTiguNasthAnamiti vA pAThaH, tatra saha samyaktvalakSaNarasAsvAdanena vartata iti sAsvAdanaH, yathA hi bhuktakSIrAnaviSayavyalIkacittaH puruSastadvamanakAle kSIrAnnarasamAsvAdayati tathaiSo'pi mithyAtvAbhimukhatayA samyaktvasyopari vyalIkacittaH samyaktvamudvaman tadrasamAvAdayati tataH sa cAsau samyagdRSTizca 2 tasya guNasthAnaM, etacaivaM bhavati-ihApArasaMsArapArAvArAntarvartI janturmithyAdarzanamohanIyAdipratyayamanantapudgalaparAvartAn yAvadanekazArIrikamAnasikaduHkhalakSANyanubhUya kathamapi tathAbhavyatvaparipAkavazatogurutaragirisaritpravAhavAjhamAnopalagholanAkalpenAdhyavasAyavizeSarUpeNAnAbhoganirvartitena yathApravRttikaraNenA''yurvarjAni jJAnAvaraNAdikarmANi sarvANyapi pRthakpalyopamasaGkhyeyabhAganyUnaikasAgaropamakoTIkoTIsthitikAni karoti, atra cAntare karkazakarmapaTalApahastitavIrya vizeSANAmasamatAmatikaThorataranibiDaciraprarUDhagahanatarupanthiva durbhedaH karmapariNAmajanito jIvasya dhanarAgadveSapariNAmarUpo'bhinnarUpo prandhirbhavati, imaM ca pranthi yAvadabhavyA api yathApravRttikaraNena karma kSapayitvA'nantazaH samAgacchanti, tato 251
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ pranthibhedaM kartumasamarthAH punarapi vyAvRttya saMklezavazAdutkRSTasthitIni karmANi kurvanti, kazcitpunarmahAtmA samAsannaparamanirvRtisukhaH samullasitaprabhUtadurnirvAryavIryaprasaro nisitAkuNThakuThAradhArayevApUrvakaraNarUpayA paramavizuddhyA yathoktasvarUpasya grantherbhedaM vidhAya mithyAtvamohanIyakarmasthiterantarmuhUrtamudayakSaNAdupari gatvA anivRttikaraNasaMjJitenAntarmuhUrtakAlamAnaM tatpradezavedyadalikAbhAvarUpamantarakaraNaM karoti, atra ca yathApravRttApUrvAnivRttikaraNAnAmayaM kramo, yathA-"jA gaMThI tA paDhamaM gaThiM samaicchao bhave bIyaM / aniyaTTIkaraNaM puNa sammattapurakkhaDe jIve / / 1 // " [yAvat granthistAvad prathamaM pranthi samatikrAmato bhaved dvitIyaM / anivRttikaraNaM punaH puraskRtasamyaktve jIve // 1 // ] 'gaMThiM samaicchao'tti pranthi samatikAmato mindAnasyetiyAvat , 'sammattapurakkhaDe'tti samyaktvaM puraskRtaM yena sa tathA tasmin , Asannasamyaktve jIve anivRttikaraNaM bhavatItyarthaH / etasmiMzcAntarakaraNe kRte tasya karmaNaH sthitidvayaM bhavati, antarakaraNAdadhastanI prathamA sthitirantarmuhUrtamAnA, tasmAdeva cAntarakaraNAduparitanI dvitIyA, sthApanA ceyaM : , tatra prathamasthitI mithyAtvadalikavedanAdasau mithyAdRSTireva, antarmuhUrtena punastasyAmapagatAyAmantarakaraNaprathamasamaya evaupazamikaM samyaktvamavApnoti, mithyAtvadalikavedanA'bhAvAt , yathA hi vanadavAnalaH pUrvadagdhendhanamUSaraM vA dezamavApya vidhyAyati tathA mithyAtvavedanavanadavo'pyantarakaraNamavApya vidhyAyati, tathA ca sati tasyaupazamikasamyaktvalAbhaH, tasyAM cAntauhUrtikyAmupazAntAddhAyAM paramanidhilAbhakalpAyAM jaghanyena samayazeSAyAM utkRSTataH SaDAvalikAzeSAyAM kasyacinmahAvibhISikotthAnakalpastathAvidhaM kiMcinnimittamAzrityAnantAnubandhyudayo bhavati, tadudaye cAsau sAsAdanasagdRSTiguNasthAne vartate, upazamazreNipratipatito vA kazcitsAsAdanatvaM yAtIti kArmapranthimataM, siddhAntamate tu zreNyAH samAptau pratipatitaH pramattaguNasthAne'pramattaguNasthAne vA tiSThate, kAlagatastu deveSvavirato bhavatIti, sAsAdanottarakAlaM cAvazyaM mithyAtvodayAdayaM mithyAdRSTirbhavatIti 2 / tathA samyak ca mithyA ca dRSTiryasyAsau samyagmidhyAdRSTiH tasya guNasthAnaM samyagmidhyAhaSTiguNasthAnaM, ihAnantaroktavidhinA labdhenaupazamikasamyaktvenauSadhavizeSakalpena madanakodravasthAnIyaM mithyAtvamohanIyaM karma zodhayitvA tridhA karoti, tadyathA-zuddhamardhavizuddhamavizuddhaM ceti, sthApanA ..., tatra trayANAM pujAnAM madhye yadA ardhavizuddhapuJja udeti tadA tadudayavazAjIvasyArdhavizuddhamarhadabhihitatattvazraddhAnaM bhavati, tena tadAsau samyagmidhyAdRSTiguNasthAnamantarmuhUrtakAlaM spRzati, tata UrddhamavazyaM samyaktvaM mithyAtvaM vA gacchatIti 3 / tathA viramati sma-sAvadyayogebhyo nivartate smeti virataHna virato'virataH athavA viramaNaM virataMsAvadyayogapratyAkhyAnaM nAsya viratamastItyavirataHsa cAsau samyagdRSTizcetyaviratasamyagdRSTiH, idamuktaM bhavati-yaH pUrvavarNitaupazamikasamyagdRSTiH zuddhadarzanamohapujodayavartI vA kSAyopazamikasamyagdRSTiH kSINadarzanasaptako vA kSAyikasamyagdRSTiraviratapratyayaM durantanarakAdiduHkhaphalakarmabandhaM sAvadyayogaviratiM ca paramamunipraNItasiddhisaudhAdhyArohaNaniHzreNikalpAM jAnannapi na viratimabhyupagacchati na ca tatpAlanAya yatate, apratyAkhyAnAvaraNodayavipnitatvAt , te hi alpamapi pratyAkhyAnamAvRNvanti, sa ihAviratasamyagdRSTirucyate 4 / tathA sarvasAvadyayogasya deze-ekatrataviSayasthUlasAvadyayogAdau sarvavrataviSayAnumativarjasAvadyayogAnte virataM-viratiryasyAsau dezaviratiH, sarvasAvadyayogaviratistvasya nAsti, pratyAkhyAnAvaraNakaSAyodayAt , sarvaviratirUpaM hi pratyAkhyAnamAvRNvantIti pratyAkhyAnAvaraNA ucyante iti, dezaviratasya guNasthAnaM dezavirataguNasthAnaM 5 / tathA saMyacchati sma-sarvasAvadyayogebhyaH samyaguparamati smeti saMyataH pramAdyati sma-mohanIyAdikarmodayaprabhAvataH saMjvalanakaSAyanidrAdyanyatamapramAdayogataH saMyamayogeSu sIdati smeti pramattaH sa cAsau saMyatazca pramattasaMyataH tasya guNasthAnaM pramattasaMyataguNasthAnaM-vizuddhyavizuddhiprakarSApakarSakRtaH svarUpabhedaH, tathAhi-dezavirataguNApekSayA etadguNAnAM vizuddhiprakarSoMDazuddhyapakarSazca, apramattasaMyataguNApekSayA tu viparyayaH, evamanyeSvapi guNasthAnakeSu pUrvottaraguNApekSayA vizuddhyavizuddhiprakarSApakarSayojanA draSTavyA 6 / tathA na pramatto'pramatto-nidrAdipramAdarahitaH sa cAsau saMyatazcApramattasaMyatastasya guNasthAnamapramattasaMyataguNasthAnaM 7 / tathA apUrvamaminavamananyasadRzamitiyAvat karaNaM-sthitighAtarasaghAtaguNazreNiguNasaMkramasthitibandhAnAM paJcAnAM padArthAnAM nirvartanaM yasyAsAvapUrvakaraNaH, tathAhi-bRhatpramANAyA jJAnAvaraNAdikarmasthiterapavartanAkaraNena khaNDanaM-alpIkaraNaM sthitighAtaH, rasasyApi-karmaparamANugatasnigdhalakSaNasya pracurIbhUtasya sato'pavartanAkaraNena khaNDanaM rasaghAtaH, etau ca dvAvapi pUrvaguNasthAnakeSu vizuddheralpatvAdalpAveva kRtavAn atra punarvizuddheH prakRSTataratvAd bRhatpramANatayA'pUrvAvimau karoti, tathA uparitanasthitervizuddhivazAdapavartanAkaraNenAvatAritasya dalikasyAntarmuhUrta yAvadudayakSaNAdupari kSipratarakSapaNAya pratikSaNamasayeyaguNavRddhyA yadviracanaM sA guNazreNiH, sthApanA 11 etAM ca pUrvaguNasthAneSvavizuddhataratvAt kAlato drAdhIyasI dalikaviracanAmAzrityAprathIyasIM ca dalikasyAlpasyApavartanAdviracitavAn , iha tu tAmeva vizuddhatvAdapUrvA kAlato hrasvatarAM dalikaviracanAmAzritya punaH pRthutarAM bahutaradalikasyApavartanAdviracayatIti, tathA badhyamAnazubhAzubhaprakRtiSu abadhyamAnazubhAzubhaprakRtidalikasya pratikSaNamasaGkhyeyaguNavRddhyA vizuddhivazAnnayanaM guNasaMkramaH, tamapyasAviha apUrva karoti, tathA sthitiM ca karmaNAmazuddhatvAt prAgdrAdhIyasIM baddhavAn , iha tu tAmapUrvA palyopamAsaGkhyeyabhAgena hInAM hInatarAM hInatamAM ca vizuddhivazAnAti, ayaM cApUrvakaraNo dvidhA-kSapaka upazamakazca, kSapaNopazamanArhatvAccaivamucyate rAjyArhakumArarAjavat , na punarasau kSapayatyupazamayati vA kimapi sarvAtmanA karma, tasya guNasthAnamapUrvakaraNaguNasthAnaM, asmiMzca guNasthAnake kAlatrayavartino nAnAjIvAnAzritya pratisamayaM yathottaramadhikavRddhyA asatyeyalokAkAzapradezapramANAnyadhyavasAyasthAnAni bhavanti, tathAhi-ye'syAntarmuhUrtapramANasya 252
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ guNasthAnasya prathamasamayaM pratipannAH pratipadyante pratipatsyante ca tAnU sarvAnapekSya jaghanyAdInyutkRSTAntAnyasaGkhyeyalokAkAzapradezapramANAnyadhyavasAyasthAnAni labhyante, kacitkadAcitkeSAzcitprathamasamayavartinAM parasparamadhyavasAyasthAne nAnAtvasyApi bhAvAt , tasya ca nAnAtvasyaitAvata eva kevalajJAnenopalabdhatvAt , ata eva cedamapi na vAcyaM kAlatrayavartinAmetadguNasthAnakaprathamasamayapratipattRRNAmAnanyAtparasparamadhyavasAyasthAnAnAM nAnAtvAccAnantAnyadhyavasAyasthAnAni prApnuvanti, bahUnAM prAya ekAdhyavasAyasthAnavartitvAt , tato dvitI. yasamaye tadanyAnyadhikatarANyadhyavasAyasthAnAni labhyante tRtIyasamaye tadanyAnyadhikatarANi caturthasamaye tadanyAnyadhikatarANItyevaM yAvaJcaramasamayaH, etAni ca sthApyamAnAni viSamacaturasraM kSetramAstRNanti, sthApanA : nanu dvitIyAdisamayeSvadhyavasAyasthAnAnAM vRddhau ki kAraNaM?, ucyate, svabhAvavizeSaH, etadguNasthAnakapratipattAro hi pratisamayaM vizuddhiprakarSamAsAdayantaH khalu svabhAvata eva bahavo vibhinneSu vibhinneSvadhyavasAyasthAneSu vartanta iti, atra ca prathamasamayajaghanyAdhyavasAyasthAnAt prathamasamayotkRSTamadhyavasAyasthAnamanantaguNavizuddhaM prathamasamayotkRSTAcAdhyavasAyasthAnAd dvitIyasamayajaghanyAdhyavasAyasthAnamanantaguNavizuddhaM tasmAttadutkRSTamanantaguNavizuddhaM ityevaM yAvad dvicaramasamayotkRSTAdhyavasAyasthAnAJcaramasamayajaghanyAdhyavasAyasthAnamanantaguNavizuddhaM tasmAdapi tadutkRSTamanantaguNavizuddhamiti, ekasamayagatAni cAmUnyadhyavasAyasthAnAni parasparaM SaTsthAnanipatitAni, yugapadetadguNasthAnakapraviSTAnAM ca parasparamadhyavasAyasthAnasya vyAvRttilakSaNA nivRttirapyasti, yathoktamanantaramitikRtvA nivRttiguNasthAnakamapyetaducyate 8 / tathA yugapadguNasthAnakaM pratipanAnAM bahUnAmapi jIvAnAmanyo'nyamadhyavasAyasthAnasya vyAvRttiH-nivRttiH sA nAsti asyetyanivRttiH, samakAlametadguNasthAnakamAruDhasyAparasya yasmin samaye yaddhyavasAyasthAnamanyo'pi vivakSitaH puruSastasmin samaye tadevAdhyavasAyasthAnaM samanuvartate ityarthaH, saMparaiti-paryaTati saMsAramaneneti saMparAyaH-kaSAyodayaH bAdaraH-sukSma kiTTIkRtasaMparAyApekSayA sthUraH saMparAyo yasya sa bAdarasaMparAyaH anivRttizcAsau bAdarasaMparAyazca 2 tasya guNasthAnamanivRttibAdarasaMparAyaguNasthAnaM, tasyAM cAnivRttibAdaraguNasthAnakAddhAyAmAntauMhUrtikyAM prathamasamayAdArabhya pratisamayamanantaguNavizuddhaM yathottaramadhyavasAyasthAnaM bhavati, yAvantazcAntarmuhUrte samayAstAvanyevAdhyavasAyasthAnAni tatpraviSTAnAM bhavanti nAdhikAni, ekasamayapraviSTAnAM sarveSAmapyekAdhyavasAyasthAnatvAt , sa cAnivRttibAdaro dvedhA-kSapaka upazamakazca, kSapayati upazamayati vA kaSAyASTakAdikamitikRtvA 9 / tathA sUkSmaH-kiTTIkRtaH saMparAyo-lobhakaSAyodayarUpo yasya sa sUkSmasaMparAyaH, sa dvidhA-kSapaka upazamakazca, kSapayati upazamayati vA anivRttibAdareNa kiTTIkRtaM lobhamekamitikRtvA, tasya guNasthAnaM sUkSmasaMparAyaguNasthAnaM 10 / tathA chAdayati jJAnAdikaM guNamAtmana iti chadma-jJAnAvaraNIyAdighAtikarmodayaH chadmani tiSThatIti chadmasthaH, sa ca sarAgo'pi bhavatIti tadvyavacchedArtha vItarAgagrahaNaM, vIto-vigato rAgo-mAyAlobhakaSAyodayarUpaH upalakSaNatvAdasya dveSo'pi-krodhamAnodayarUpo yasya sa vItarAgaH sa cAsau chamasthazca vItarAgacchannasthaH, saca kSINakaSAyo'pi bhavati tasyApi yathoktarAgApagamAt tatastadvyavacchedArthamupazAntakaSAyagrahaNaM, upazAntAH-upazamitA vidyamAnA eva santaH saMkramaNodvartanApavartanAdikaraNairvipAkodayapradezodayAyogyatvena vyavasthApitAH kaSAyA yena sa upazAntakaSAyaH sa cAsau vItarAgacchadmasthazca 2 tasya guNasthAnamupazAntakaSAyavItarAgacchagrasthaguNasthAnaM 11 / tathA kSINA-abhAvamApannAH kaSAyA yasya sa kSINakaSAyaH, tatrAnyeSvapi guNasthAnakeSu kSapakazreNidvAroktayuktyA kApi kiyatAmapi kaSAyANAM kSINatvasaMbhavAta kSINakaSAyavyapadezaH saMbhavati tatastadvyavacchedArtha vItarAgagrahaNaM, kSINakaSAyavItarAgatvaM ca kevalinAmapyastIti tadvyavacchedArtha chadmasthagrahaNaM, yadvA chadmasthaH sarAgo'pi bhavatIti tadapanodArtha vItarAgagrahaNaM, vItarAgazvAsI chamasthazca vItarAgacchadmasthaH, sa copazAntakaSAyo'pyastIti tadvyavacchedArtha kSINakaSAyagrahaNaM, kSINakaSAyazcAsau vItarAgacchadmasthazca 2 tasya guNasthAnaM kSINakaSAyavItarAgacchadmasthaguNasthAna 12 / tathA yojanaM yogo-vyApAraH, uktaM ca-"kAyavAGmanaHkarma yogaH" (tattva06-1) saha yogena vartante yete sayogA-manovAkAyAH te yasya vidyante sa sayogI, tatra bhagavataH kAyayogazcakramaNanimeSonmeSAdiH vAgyAgo dezanAdiH manoyogo manaHparyAyajJAnibhiranuttarasurAdibhirvA manasA pRSTasya manasaiva dezanA, te hi bhagavatprayuktAni manodravyANi manaHparyAyajJAnenAvadhijJAnena ca pazyanti, dRSTvA ca te hi vivakSitavastvAlocanA''kArArthAnupapattyA alokasvarUpAdikamapi bAhyamartha pRSTamavagacchaMti, kevalaM jJAnaM darzanaM ca vidyate yasya sa kevalI sayogI cAsau kevalI ca sayogikevalI tasya guNasthAnaM sayogikevaliguNasthAnaM 13 / tathA yogaH-pUrvokto vidyate yasyAsau yogI na yogI ayogI sa cAsau kevalI ca ayogikevalI tasya guNasthAnamayogikevaliguNasthAnaM, ayogitvaM punarevaMiha trividho'pi yogaH pratyeka dvidhA-sukSmo bAdarazca, tatra kevalotpatteranantaraM jaghanyato'ntarmuhUrtamutkarSato dezonAM pUrvakoTI vihRtyAntarmuhUrtAvazeSAyuSkaH sayogikevalI zailezI pratipitsuH pUrva bAdarakAyayogena bAdaravAgyogaM niruNaddhi tato bAdaramanoyogaM tataH sUkSmakAyayogena bAdarakAyayoga, sati tasmin sUkSmayogasya niroddhumazakyatvAt , tatastenaiva sUkSmavAgyogaM tataH sUkSmamanoyogaM tataH sUkSmakriyamanivRtti zukladhyAnaM dhyAyana sUkSmakAyayogaM svAtmanaiva niruNaddhi, anyasyAvaSTambhanIyayogAntarasya tadA'sattvAt , tannirodhAnantaraM samucchinakriyamapratipAti zukladhyAnaM dhyAyana isvapaJcAkSaroccAraNamAtrakAlaM zailezIkaraNaM praviSTo bhavati, zIlasya-yogalezyAkalaGkavipramuktayathAkhyAtacAritralakSaNasya ya IzaH sa zIlezastasyeyaM zailezI, tribhAgonasvadehAvagAhanAyAmudarAdirandhrapUraNavazAt saMkocitasvapradezasya zailezasyAtmano'tyantasthirAva sthitirityarthaH tasyAM karaNaM-pUrvaracitazailezIsamayasamAnaguNazreNikasya vedanIyanAmagotrAkhyasyAghAtikarmatrita 253
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ yasyAsayeyaguNayA zreNyA AyuHzeSasya tu yathAsvarUpasthitayA zreNyA nirjaraNaM zailezIkaraNaM, tatrAsau praviSTo'yogikevalI bhavati, ayaM ca bhavasthaH, tataH zailezIkaraNacaramasamayAnantaraM kozabandhavimokSalakSaNasahakArisamutthasvabhAvavizeSAderaNDaphalamiva bhagavAnapi karmasambandhavimokSalakSaNasahakArisamutthasvabhAvavizeSAdUrddha gacchati, sa corddha gacchan RjuzreNyAM yAvatvAkAzapradezeSu ihAvagADhastAvata eva pradezAnUrddhamapyavagAhamAno vivakSitasamayAccAnyatsamayAntaramaspRzan lokAnte gacchati, na parato'pi, gatyupaSTambhakadharmAstikAyAbhAvAt , gataH san zAzvataM kAlamavatiSThate 14 / 224 // 2 // idAnIM 'maggaNacaudasagotti paJcaviMzatyuttaradvizatatamaM dvAramAhagai 1 iMdie ya 2 kAye 3 joe 4 vee 5 kasAya 6 nANesuM 7 / saMjama 8 daMsaNa 9 lesA 10 bhava 11 samme 12 sanni 13 AhAre 14 // 3 // gatiH indriyANi kAyAH yogAH vedAH kaSAyAH jJAnAni saMyamaH darzanAni lezyAH bhavyAH samyaktvaM saMjJI AhAraka iti mUlabhedApekSayA caturdaza mArgaNAsthAnAni, mArgaNaM-jIvAdInAM padArthAnAmanveSaNaM mArgaNA tasyAH sthAnAni-AzrayA mArgaNAsthAnAni, uttarabhedApekSayA tu dvASaSTiH, tathAhi-suranaratiryanArakagatibhedAdu gatizcaturdhA, sparzanarasanaghrANacakSuHzrotrendriyabhedAt paJca iMdriyANi, pRthivyaptejovAyuvanaspatitrasakAyabhedAt kAyaH SoDhA, manovacanakAyAkhyA yogAtrayaH, strIpuMnapuMsakasvarUpA vedAtrayaH, krodhamAnamAyAlobhalakSaNAH kaSAyAzcatvAraH, matizrutAvadhimanaHparyAyakevalabhedAt paJca jJAnAni, jJAnagrahaNena cAjJAnamapi tatpratipakSabhUtamupalakSyate, tacca tridhA-matyajJAnazrutAjJAnavibhaGgajJAnabhedAt , evamaSTau, sAmAyikacchedopasthApanIyaparihAravizuddhikasUkSmasaMparAyayathAkhyAtabhedAt saMyamaH pazcadhA, vatpratipakSatvAca dezasaMyamo'saMyamazca gRhyate, evaM sapta, cakSuracakSuravadhikevalabhedAcatvAri darzanAni, kRSNA nIlA kApotI taijasI padmA zuklA ceti SaT lezyAH, bhavyastatpratipakSatvena cAbhavya iti dvayaM, kSAyopazamikakSAyikaupazamikabhedAt samyaktvaM vidhA, samyaktvagrahaNena ca tatpratipakSabhUtAni mizrasAsAdanamithyAtvAnyapi gRhyante evaM SaT , saMjhI tatpratipakSazvAsaMjhIti dvayaM, AhArakastapratipakSo'nAhAraka iti dvayaM, sarvamIlane ca dvASaSTiriti 225 // 3 // idAnIM 'uvaoga bArasa'tti SaDriMzatyuttaradvizatatamaM dvAramAha mai 1 suya 2 ohI 3 maNa 4 kevalANi 5 maha 6 suyaannANa 7 vinbhaMgA 8 / acakkhu 9 ca kkhu 10 avahI 11 kevalacaudaMsaNu 12 vaugA // 4 // upayujyate-vastuparicchedaM prati vyApAryate jIva ebhirityupayogA:-bodharUpA jIvasya svatattvabhUtA vyApArAH, te ca dvidhA-sAkArA anAkArAzca, tatra AkAra:-prativastu pratiniyato prahaNapariNAmarUpo vizeSa: 'AgArou viseso' iti vacanAt saha AkAreNa vartante iti sAkArAH, sAmAnyavizeSAtmake vastuni vizeSAMzamAhiNa ityarthaH, tadviparItAstvanAkArAH, sAmAnyAMzaprAhiNa ityarthaH, tatra matinutAvadhimanaHparyAyakevalAkhyAni paJca jJAnAni, matyajJAnabhutAjJAnavibhaGgarUpANi trINi cAjJAnAni ityaSTau sAkArAH, acakSuzcakSuravadhikevalAkhyAni catvAri darzanAnyanAkArAH, tadevaM militA dvAdaza upayogAH, tatra jJAnAni darzanAni ca prAgevoktAni, tathA matizrutAvadhijJAnAnyeva nayaH kutsArthatvAnmithyAtvakaluSitatayA yadA kutsitAni bhavanti tadA yathAkramaM matyajJAnazrutAjJAnavibhaGgavyapadezabhAji bhavanti, 'vibhaMga'tti viparIto bhaGgaH-paricchittiprakAro yasmin tadvibhaGgamiti 226 // 1 // idAnIM 'yogA pannarasa'ti saptaviM.. zatyutaraM dvizatatamaM dvAramAha sacaM 1 mosaM 2 mIsaM 3 asacamosaM 4 maNoM taha vaI ya 4 / urala 1 viuvA 2 hArA 3 mIsa 3 kammayaga 1 miya jogaa||5||. yadyapi manovAkAyAvaSTambhasamuttho jIvasya parispanda eva yoga ucyate tathA'pIha yogazabdena kAraNe kAryopacArAttatsahakAribhUtaM manaHprabhRtyeva vivakSitamiti taiH saha yogasya sAmAnAdhikaraNyaM, tatra manazcaturdhA, tadyathA-satyaM mRSA mizramasatyAmRSA ca, tatra santomunayaH padArthA vA jIvAdayasteSu yathAsaGkhyaM muktiprApakatvena yathAvasthitavastusvarUpacintanena ca sAdhu satyaM, yathA-asti jIvaH sadasadrUpo dehamAtravyApItyAdirUpatayA yathAvasthitavastuvikalpanacintanaparaM, satyaMviparItamasatya, yathA-nAsti jIva ekAntasadpo vetyAdi ayathAvasthitavastupratibhAsanaparaM, satyaM ca mRSA ceti mizra, yathA dhavakhadirapalAzAdimizreSu bahuSvazokavRkSeSvazokavanamevedamiti vikapanaparaM, atra hi katipayAzokavRkSANAM sadbhAvAt satyatA anyeSAmapi dhavAdInAM sadbhAvAdasatyatA, vyavahAranayamatApekSayA caivamucyate, paramArthataH punaridamasatyameva, yathAvikalpitArthAyogAt , tathA yanna satyaM nApi mRSA nApi satyamRSA tadasatyAmUSA, iha vipratipattau satyAM yadvastupratiSThAzayA sarvajJamatAnusAreNa vikalpyate yathA asti jIvaH sadasadrUpa iti tatkila satyaM paribhASitaM ArAdhakatvAt , yatpunarvipratipattau satyAM vastupratiSThAzayA sarvajJamatottIrNa vikalpyate yathA nAsti jIva ekAntanityo veti tadasatyaM virAdhakatvAt , yatpunarvastupratiSThAzAmantareNa svarUpamAtraparyAlocanaparaM yathA he devadatta! ghaTamAnaya gAM dehi mahyamityAdicintanaM tadasatyAmRSA, idaM hi svarUpamAtraparyAlocanaparatvAnna yathoktalakSaNaM satyaM nApi mRSeti, idamapi vyavahAranayamatena draSTavyaM, nizcayanayamatena tu vipratAraNAdibuddhipUrvakamasatye'ntarbhavati anyathA tu satye iti / yathA manaH satyAdibhedAccaturdhA tathA vAgapi satyAdibhedAccaturdhA / tathaudArikavaikriyAhArakANi zarIrANi, 254
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatra udAraM-pradhAnaM, prAdhAnyaM ca tIrthakaragaNadharazarIrApekSayA draSTavyaM, tato'nyasyAnuttarasurazarIrasyApyanantaguNahInarUpatvAt , athavA udAraM-sAtirekayojanazatasahasramAnatvAccheSazarIrebhyo bRhatpramANaM, bRhattA cAsya vaikriyamAzritya bhavadhAraNIyasahajazarIrApekSayA draSTavyA, anyathottaravaikriyaM yojanalakSamAnamapi labhyate iti, udAramevaudArikaM, tathA vividhA viziSTA vA kriyA vikriyA tasyAM bhavaM vaikriyaM, tathAhi-tadekaM bhUtvA'nekaM bhavati anekaM ca bhUtvA ekaM tathA aNu bhUtvA mahadbhavati mahad bhUtvA aNu ityAdi, tathA caturdazapUrvavidA tIrthakarasphAtidarzanAdikatathAvidhakAryotpattau viziSTalabdhivazAdAhiyate-niyaMta ityAhArakaM, tathA mizrazabdaH pratyekaM saMbadhyate, audArikamidaM vaikriyamizramAhArakamizraM ca, tatraudArikamizra kArmaNena, taccAparyAptAvasthAyAM kevalisamudghAtAvasthAyAM vA, utpattideze hi pUrvabhavAdanantarAgato jIva Adyasamaye kArmaNenaiva kevalenAhArayati, tataH paramaudArikasyApyArabdhavAdaudArikeNa kArmaNamizreNa yAvaccharIrasya niSpattiH, kevalisamudghAtAvasthAyAM tu dvitIyaSaSThasaptamasamayeSu kArmaNena mizramaudArikaM pratItameva, tathA vaikriyamizraM kArmaNenaudArikeNa vA, tatra kArmaNena mizraM devanArakANAmaparyAptAvasthAyAmAdyasamayAnantaraM draSTavyaM, bAdaraparyAptakavAyoH paJcendriyatiryagmanuSyANAM ca vaikriyalabdhimatAM vaikriyArambhakAle vaikriyaparityAgakAle vA audArikeNa mizra, tathA siddhaprayojanasya caturdazapUrva vida AhArakaM tyajata audArikaM gRhata AhArakaM vA prArabhamANasyAhArakamizramaudArikeNa jJeyaM, tathA 'kammayagaMti karmajakaM karmaNo jAtaM karmajaM karmAtmakamityarthaH tadeva karmajakaM, kimuktaM bhavati ?-karmaparamANava evAtmapradezaiH saha kSIranIravadanyo'nyAnugatAH santaH zarIrarUpatayA pariNatAH karmajazarIramiti, ata eva tadanyatra kArmaNamityuktaM, karmaNo vikAraH kArmaNamiti, tathA coktam-"kammavivAgo kammaNamaTThavihavicittakammanipphannaM / savvesiM sarIrANaM kAraNabhUyaM muNeyavvaM ||1||"[krmvipaakH kArmaNamaSTavidhavicitrakarmaniSpannaM / sarveSAM zarIrANAM kAraNabhUtaM jJAtavyaM // 1 // ] atra 'sarsi' iti sarveSAmaudArikAdInAM zarIrANAM kAraNabhUtaM-bIjabhUtaM kArmaNaM zarIramiti, na khalvAmUlasamucchinne bhavaprapazcaprarohabIjabhUte kArmaNe vapuSi zeSazarIraprAdurbhAvaH, idaM ca karmajaM zarIraM jantorgatyantarasaMkrAntau sAdhakatamaM kAraNaM, tathAhi-karmajenaiva vapuSA parikarito janturmaraNadezamapahAyotpattidezamamisarpati, nanu yadi kArmaNavapuHparikarito gatyantaraM saMkrAmati tarhi sa gacchannAgacchan vA kasmAna dRzyate ?, ucyate, karmapudgalAnAmatisUkSmatayA cakSurAdIndriyAgocaratvAt , tathA ca paratIrthikairatyuktam-"antarA bhavadeho'pi, sUkSmatvAnopalabhyate / niSkrAmanvA pravizanvA, nAbhAvo'nIkSaNAdapi // 1 // " tadevaM caturdhA manoyogazcaturdhA vAgyogaH saptadhA ca kAyayogaH iti paJcadaza yogAH / nanu taijasamapi zarIraM vidyate yad bhuktAhArapariNamanahetuH yadazAca viziSTatapovizeSasamutthalabdhivizeSasya puMsastejolezyAvinirgamaH tatkimiha noktamiti ?, ucyate, sadA kArmaNena sahAvyabhicAritayA tasya tadbrahaNenaiva gRhItatvAditi 227 // 5 // idAnIM 'paraloyagaI guNaThANaesa'tti aSTAviMzatyuttaradvizatatamaM dvAramAha micche sAsANe vA avirayabhAvaMmi ahigae ahavA / jaMti jiyA paraloyaM sesekkArasaguNe mottuM // 6 // mithyAtve sAsAdanatve vA athavA aviratabhAve-aviratasamyagdRSTitve'dhigate-prApte sati, mithyAtvAdinA gRhItenetyarthaH, paralokaM-bhavAntaraM jIvA brajanti, zeSAMstu mizradezaviratyAdInekAdaza guNasthAnakAn muktvA-iha bhava eva sarvathA parityajya jIvAH paralokaM yAnti, iyamatra bhAvanA-mithyAtvena gRhItena bhavAntaragamanaM pratItameva, tasya ca sarvatrApi saMbhavAt , evaM sAsAdanabhAve'pi 'agubaMdhodayamAugabandhaM kAlaM ca sAsaNo kunni| [sAsvAdano'nantAnubandhibandhodayamAyurvandhaM kAlaM ca karoti ] iti vacanAt, tathA gRhItasamya. ktvasyApi devAdiSUtpAdAdaviratasamyagdRSTitve'pi paralokagamanaM, tathA gRhItamizrabhAvo na bhavAntaraM gacchati, 'na sammamiccho kuNai kAlaM [na samyagmidhyAdRSTiH kAlaM karoti ] iti vacanAt , dezaviratyAdiguNasthAnakAnAM tu viratisadbhAva eva bhAvAt , viratizca yAvabjIvitAvadhikatvAnna teSu paralokasaMbhava iti 228 // 6 // idAnIM 'guNaThANayakAlamANaM'tyekonatriMzaduttaradvizatatamaM dvAramAha micchattamabhavANaM aNAiyamaNaMtayaM ca vinneyaM / bhavANaM tu aNAI sapajjavasiyaM ca sammatte // 7 // [mIsAkhINasajoge na maraMtikArasesu a maraMti / tesuvi tisu gahieK paraloagamo na aDhesu // 8 // 1 chAvaliyaM sAsANaM samahiyatettIsasAyara cautthaM / desUNapuccakoDI paMcamaga terasaM ca puDhe // 8 // lahupaMcakkhara carimaM taiyaM chahAi bArasaM jAva / iha aTTha guNahANA aMtamuhuttA pmaannennN||9|| iha ca mithyAtvakAlacintAyAM caturbhaGgI, tadyathA-anAdyanantaH 1 anAdisAntaH 2 sAdyanantaH 3 sAdisAntazca 4, tatra midhyAtvaM-viparItarucirUpamabhavyAnAmanAdyanantaM ca vijJeyaM, anAdikAlAtteSu tatsadbhAvAt AgAmikAle'pi ca tadabhAvAsaMbhavAditi bhAvaH, bhavyAnAM punarmithyAtvamanAdi saparyavasitaM, cazabdasyAnuktasamuccayArthatvAt sAdisaparyavasitaM ca vijJeyaM, saparyavasitatvaM ca samyaktve-samyaktvAvAptau satyAM, idamuktaM bhavati-yo'nAdimithyAdRSTiH san bhavyajIvaH samyaktvaM lapsyate tasya mithyAtvamanAdisAntaM, anAdikAlAtteSu tasya sadbhAvAt AgAmikAle tu bhavyatvAnyathAnupapatteravazyaM samyaktvAvAptau paryavasAnAca, yastvanAdimithyAdRSTiH samyaktvaM labdhvA kenApi kAraNena punarmithyAtvaM yAti tasya tatsAdi, samyaktvalAbhAdanantaraM tatprApteH sAditvAt , mithyAtve ca jaghanyato'ntarmuhUrta utkRSTatastvahaMdAzAtanAdipApabahulatayA'pApudgalaparAvarta yAvat sthitvA yadA punarapi samyaktvaM labhate tadA tatsAntaM, . 255
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAdhanaMtamititRtIyabhaGgAstu zUnya eva, pratipatitasamyagdRSTInAmeva hi mithyAtvaM sAdi, teSAM cAvazyaM samyaktvabhAvato mithyAtvasyAnantatvAsaMbhavAditi, tathA sAsAdanaguNasthAnakaM utkarSataH SaDAvalikApramANaM, tata UrddhamavazyaM mithyAtvopagamAt, AvalikA cAsaGkhyAtasamayasamudAyarUpA, caturtha-aviratasamyagdRSTiguNasthAnakaM trayastriMzatsAgaropamANi sAdhikAni, tathAhi-kazciditaH sthAnAdutkRSTasthitidhvanuttaravimAneSutpannaH tatra cAviratasamyagdRSTitvena trayastriMzatsAgaropamANi sthitaH tatazzyutvA'trApyAyAto yAvadadyApi viratiM na labhate / tAvattaddhAvenaiva sthita ityato manuSyabhavasaMbaddhakatipayavarSAdhikatrayastriMzatsAgaropamasaMbhavaH, paJcamaM-dezaviratiguNasthAnakaM trayodazaM-sayogiguNasthAnakaM, ete dve api pRthak pratyekaM kiJcidUnapUrvakoTipramANe, garbhastho hi kila sAtirekAnava mAsAn gamayati, jAto'pi cASTau varSANi yAvadviratyana) bhavati, tata Urddha dezaviratiM pratipattya sarvaviratipratipattyA kevalajJAnaM votpAdya yau dezaviratisayogikevalinau pratyekaM pUrvakoTi jIvatastayoH kiJcidUnavarSanavakalakSaNena dezena nyUnA pUrvakoTiriti, tathA caramaM-ayogikevaliguNasthAnaM laghupaJcAkSaraM, kimuktaM bhavati ?-nAtidrutaM nAti vilambitaM ca kiMtu madhyamena prakAreNa yAvatA kAlena baNanama ityevaMrUpANi paJcAkSarANyuccAryante tAvatkAlamAnamiti, tata Urddha muktyavApteH, tRtIyaM-samyagmithyAdRSTiguNasthAnaM, tathA SaSThAdi dvAdazaM yAvatpramattApramattasaMyatApUrvakaraNAnivRttibAdarasUkSmasaMparAyopazAntamohakSINamoharUpANItyarthaH ityetAnyaSTau guNasthAnAni pratyekamantarmuhUrtapramANAni, parato guNasthAnakAntaragamanAt kAlakaraNAdveti, etaccotkRSTataH kAlapramANamuktaM, jaghanyatastu sAsAdanapramattApramattasaMyatApUrvakaraNAnivRttibAdarasUkSmasaMparAyopazAntamohAnAmeka samayaH, tadUrddha maraNabhAvenAnyatropagamAt , mithyAdRSTimizrAviratadezaviratakSINamohasayogikevalinAM cAntarmuhUrta, ayogikevalinastu jaghanyotkRSTataH pUrvoktameveti 229 // 7 // 8 // 8 // 9 // idAnIM 'nirayatirinarasurANaM ukkosa viuvaNAkAlo'tti triMzaduttaradvizatatamaM dvAramAha aMtamuhuttaM naraesu huMti cattAri tiriyamaNuesuM / devesu addhamAso ukkosa viuccaNAkAlo // 10 // antarmuhUrta narakeSUtkarSato vikurvaNAvasthAnakAlaH, tiryakSu manuSyeSu ca catvAryantarmuhUrtAni, deveSu-bhavanapatyAdiSu ardhamAsaH-paJcadazadinAnyutkRSTato vikurvaNAkAla iti 230 // 10 // idAnIM 'satta samagghAya'tyekatriMzadadhikadvizatatamaM dvAramAha veyaNa 1 kasAya 2 maraNe 3 veuviya 4 teyae ya 5 AhAre 6 / kevaliyasamugghAe 7 satta ime hu~ti maNuyANaM // 11 // egidINaM kevaliAhAragavajiyA ime paMca / paMcAvi aveuvA vigalAsanINa cattAri // 12 // kevaliyasamugghAo paDhame samayaMmi virayae daMDaM / bIe puNo kavADaM maMthANaM kuNai taiyaMmi // 13 // loyaM bharai cautthe paMcamae aMtarAiM saMharai / chahe puNa maMthANaM harai kavADaMpi sattamae // 14 // aTThamae daMDaMpi hu uralaMgo paDhamacaramasamaesuM / sattamachaTThaSiijesu hoi orAlamisseso // 15 // kammaNasarIrajoI cautthae paMcame taijje ya / jaM hoi aNAhAro so tami tige'vi samayANaM // 16 // samityekIbhAve ut prAbalyena hananaM vedanIyAdikarmapradezAnAM nirjaraNaM ghAtaH, ekIbhAvena prAbalyena ghAtaH samudghAtaH, kena sahekIbhAvagamanamiti ce, ucyate, arthAdvedanAdibhiH, tathAhi-yadA''tmA vedanAdisamudghAtaM gatastadA vedanAdyanubhavajJAnapariNata eva bhavati nAnyajJAnapariNata iti vedanAdyanubhavajJAnena sahakatvApattirjIvasyAvagantavyA, prAbalyena ghAtaH kathamiti ced, ucyate, iha vedanAdisamudghAtapariNato janturbahUn vedanIyAdikarmapradezAn kAlAntarAnubhavayogyAnudIraNAkaraNenAkRSyodaye prakSipyAnubhUya ca nirjarayati, AtmapradezaiH saha saMzliSTAn zAtayatIti bhAvaH, sa ca saptadhA, tadyathA-vedanAsamudghAtaH kaSAyasamudghAtaH mAraNAntikasamudghAtaH vaikriyasamudghAtaH taijasasamudghAtaH AhArakasamudghAtaH kevalisamudghAtazceti, tatra vedanayA-asadvedanodayajanitayA pIDayA hetubhUtayA samudghAto vedanAsamudghAtaH, sa cAsAtavedanIyakarmAzrayaH, tathAhi-vedanAkarAlito jIvaH svapradezAn anantAnantakarmaskandhAnuviddhAn zarIrAdahirapi vikSipati, taizca vadanajaTharAdirandhrANi karNaskandhAdhantarAlAni cApUryAyAmato vistaratazca zarIramAnaM kSetramamivyApyAntarmuhUrta yAvattiSThati, tasmiMzcAntarmuhUrte prabhUtAsAtavedanIyakarmapudgalaparizATaM karoti, tataH samudghAtAnivRttya svarUpastho bhavati 1, kaSAyaiH-krodhAdimirhetubhUtaiH samudghAtaH kaSAyasamudghAtaH, sa ca kaSAyAkhyacAritramohanIyakarmAzrayaH, tathAhi-tInakaSAyodayAkulo jIvaH svapradezAn bahirvikSipya taiH pradezairvadanodarAdirandhrANi karNaskandhAdyantarAlAni cApUryAyAmato vistaratazca dehamAnaM kSetramamivyApya vartate, tathAbhUtazca prabhUtAn kaSAyakarmapudgalAn parizAtayati 2, maraNameva prANinAmantakAritvAdanto maraNAntastatra bhavo mAraNAntikaH sa cAso samudghAtazca mAraNAntikasamudghAtaH, sa cAntarmuhUrtazeSAyuHkarmAzrayaH, tathAhi-kazcijjIvo'ntarmuhUrtazeSe vAyuSi bahiH khadezAn vikSipya tairvadanodarAdirandhrANi karNaskandhAdyantarAlAni cApUrya viSkambhabAhalyAbhyAM svazarIrapramANamAyAmataH svazarIrAtirekato jaghanyenAlAsoyabhAgamutkarSato'sahayeyAni yojanAnyekadizi kSetramabhivyApya vartate, tathAbhUtazca prabhUtAnAyuHkarmapudgalAn parizAtayati 3, vaikriye prArabhyamANe samudghAto vaikriyasamudghAtaH, sa ca vaikriyazarIranAmakarmaviSayaH, tathAhi-vaikriyalabdhimAna jIvo vaikriyakaraNakAle svapradezAn zarIrA 256
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvahiniSkAsya viSkambhabAhalyAbhyAM zarIrapramANaM AyAmataH soyayojanapramANaM daNDaM nisRjati, nisRjya ca yathAsthUlAn vaikriyazarIranAmakarmapudgalAn prAgbaddhAna zAtayati, yata uktam-"veubviyasamugpAyeNaM samohaNai samohaNittA saMkhejAiM joyaNAI daMDa nisiraha nisiritA ahAbAyare puggale parisADeti' 4, tez2asi viSaye bhavastaijasaH, sa cAso samudghAtazca tejasasamudghAtaH, sa ca tejolezyAvinirgamakAlabhAvI taijasazarIranAmakarmAzrayaH, tathAhi tejonisargalabdhimAn RddhaH sAdhvAdiH saptASTau padAni avaSvakya viSka mbhabAhalyAbhyAM zarIramAnaM AyAmatastu saGkhyeyayojanapramANaM jIvapradezadaNDaM zarIrAdahiH prakSipya krodhaviSayIkRtaM manuSyAdi nirdahati, tatra ca prabhUtAMstaijasazarIranAmakarmapudgalAn zAtayati 5, AhArakazarIre prArabhyamANe samudghAta AhArakasamududhAtaH, sa cAhArakazarIranAmakarmaviSayaH, tathAhi-AhArakazarIralabdhimAnAhArakazarIraM cikIrSurviSkambhavAhalyAbhyAM dehamAna AyAmataH soyayojanapramANaM zarIrAdahiH khapradezadaNDaM nisRjya yathAsthUlAn prabhUtAnAhArakazarIranAmakarmapudgalAn prAgvaddhAna zAtayatIti 6, ete ca SaDapi samudghAtAH pratyekamAntarmuhUrtikAH, tathA kevalinyantarmuhUrtabhAviparamapade bhavaH kaivalikaH sa cAso samudghAtazca kevalikasamudghAtaH, sa ca sadasa. dvedhazubhAzubhanAmocanIcairgotrakarmAzrayaH, amuMca sUtrakAraH svayameva purastAtprapaJcayiSyatIti / athaitAneva samudghAtAn jIveSu ciMtayati -'satta ime huti maNuyANaM ti saptApyete pUrvokAH samudghAtA manuSyANAM bhavanti, manuSyeSu sarvabhAvasaMbhavAt / 'egeMdI' tyAdi, ekendriyANAM-pRthivyAdInAM kaivalikAhArakasamudghAtavarjitA ime AdyAH paJca samudghAtA bhavanti, pazcApi caite vaikriyavarjitAzcata samudghAtA vikalendriyANAmasaMjJipaJcendriyANAM ca bhavanti, iyaM ca gAthA prajJApanApaMcasaMgrahajIvasamAsAdimiH zAlAntaraiH saha visaMvati, teSvekendriyAdInAM taijasasamudghAtasya pratiSiddhatvAt , tathA ca caturvizatidaNDakakrameNa prajJApanAsUtraM-"neraiyANaM bhaMte ! kaha samugghAyA pannattA, goyamA! cattAri samugdhAyA pannacA, saMjahA-veyaNAsamugyAe kasAyasamugyAe mAraNaMtiyasamugghAe veubviyasamugpAe / asurakumArANaM bhaMte! kai samugghAyA pannattA?, goyamA! paMca samupAyA pannattA, taMjahA-veyaNAsamugghAe teyasamugghAe kasAyasamugghAe mAraNaMtiyasamugghAe veubviyasamugghAe, evaM jAva thnniykumaaraannN| puDhavikAiyANaM bhaMte ! kaha samugghAyA pannattA ?, goyamA ! tinni samugghAyA pannattA, saMjahA veyaNAsamugghAe-kasAyasamugyAe mAraNaMtiyasamugyAe, evaM jAva cauridiyANaM, navaraM vAukAiyANaM cattAri samugdhAyA pannatA, taMjahA-veyaNAsamugghAe kasAyasamugdhoe mAraNaMtiyasamugghAe veunviyasamugghAe, paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM jAva vemANiyANaM bhaMte! kA samugpAyA pannattA, goyamA! paMca samugghAyA pannatA, taMjahA-veyaNAsamugyAe kasAyasamugghAe teyasamugyAe mAraNaMtiyasamugghAe veubviyasamugyAe, navaraM maNussANaM sattavihA samugghAyA pannatA, taMjahA-veyaNAsamugghAe jAva kevalisamugghAe" iti, etaca sukhArtha kiMcidvyAkhyAyate-nairapikANAmAdyAzcatvAraH samudghAtAH, teSAM bhavapratyayena tejolezyAlabdhyAhArakalabdhikevalitvAbhAvataH zeSasamudghAtatrayAsaMbhavAt , asurakumArAdInAM dazAnAmapi bhavanapatInAM tejolabdherapi bhAvAdAdyAH paca, pRthivyaptejovanaspatidvitricaturindriyANAmAyAlayaH, teSAM vaikriyalabdherapyasaMbhavAt , vAyUnAmAcAzcatvArasteSAM bAdaraparyAptAnAM vaikriyalabdhisaMbhavAdvaikriyasamudghAtasthApi saMbhavAt, paJcendriyatirazcAmAdyAH paJca, keSAMcitteSAM vaikriyatejolezyAlabdherapi saMbhavAt , manuSyANAM saptApi, bhyantarajyotikavaimAnikAnAM tvAdyAH paJceti // 12 // atha kevalisamudghAtaM sUtrakadeva byAcaSTe-kevalI'tyAdigAthAcatuSkaM, kevalisamupAtaH pratipAdyata iti zeSaH, tatrAntarmuhUrtAvazeSAyuH kevalI kazcitkarmaNAM samIkaraNArtha samudghAtaM karoti yasya vedanIyAdikamAyuSaH sakAzAdadhikataraM bhavati, anyastu na karotyeva, taM ca kurvan prathamasamaye bAhalyataH svazarIrapramANaM Urddhamadhazca lokAntaparyantamAtmapradezAnAM daNDAkAratvena vistAraNAdaNDaM viracayati, dvitIye punaH samaye tameva daNDaM pUrvAparaM dakSiNottaraM vA'tmapradezAnAM prasAraNAtpArzvato lokAntagAmi kapATamiva kapATaM karoti, tRtIyasamaye tameva kapATaM dakSiNocaraM pUrvAparaM vA digdvayaprasAraNAnmathisadRzaM manyAnaM lokAntaprA. piNamAracayati, evaM ca lokasya prAyo bahu pUritaM bhavati madhyantarANi tvapUritAni, jIvapradezAnAmanuzreNi gamanAt, caturthasamaye tAnyapi madhyantarANi saha lokaniSkuTaiH pUrayati, tathA ca samasto'pi lokaH pUrito bhavati, tadanantaraM ca paJcame samaye yathoktAkramAt pratilomamadhyantarANi saMharati, prasRtAn jIvapradezAn sakarmakAn madhyantargatAna saMkocayatItyarthaH, SaSThe punaH samaye manthAnamupasaMharati, ghanatarasaMkocAt , saptame samaye kapATamapi saMharati, daNDAtmani saMkocAt , aSTame tu samaye daNDamapi saMhRtya svazarIrastha eva bhavati, tadevamaSTasAmayikaH kaivalikaH samudghAtaH, eteSu cASTasvapi samayeSu kevalI prabhUtAn vedanIyanAmagotrakarmapudgalAn zAtayati / samprati samudghAtagatasya yogavyApArazcintyate-yogAzca-manovAkAyAH tatra samudghAtagatasya kAyayoga eva kevalo vyApriyate, na manovAgyogau, prayojanAbhAvAt , tatra prathamacaramasamayayoraudArikAGgo bhavati, audArikakAyavyApAraprAdhAnyAdaudArikayogayukta eve. tyarthaH, saptamaSaSThadvitIyeSu audArikamizraH, samudghAtamApana audArike tasmAca bahiH kArmaNavIryaparispandAdaudArikakArmaNamizrakAyayogayukta ityarthaH, caturthapaJcamatRtIyasamayeSu punarbahirevaudArikAdbahutarapradezavyApArasadbhAvAt kArmaNazarIrayogayukta eva, tanmAtraceSTanAt, atraiva hetumAha-jaM hoi aNAhAro so tami tigevi samayANati yad-yasmAtkAraNAt sa tasmin samayatrike'pyanAhArako bhavati, yazcAnAhArakaH sa niyamAdeva kevalakArmaNazarIrayogIti 231 // 13 // 14 // 15 // 16 // idAnIM 'chappajattIo'ci dvAtriMzaducaradvizatatamaM dvAramAha 257
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ AhAra 1 sarIriM 2 diya 3 pajattI 4 ANapANa 4 bhAsa 5 maNe 6 / cattAri paMca chappiya egidiyavigalasannINaM // 17 // paDhamA samayapamANA sesA aMtomuhattiyA ya kamA / samagaMpi huMti navaraM paMcama chaTThA ya amarANaM // 18 // paryAptirnAma AhArAdipudgalagrahaNapariNamanaheturAtmanaH zaktivizeSaH, sA ca pudgalopacayAdupajAyate, kimuktaM bhavati ?-utpattidezamAgatena prathamaM ye gRhItAH pudgalAsteSAM tathA anyeSAmapi pratisamayaM gRhyamANAnAM tatsaMparkatastadrUpatayA jAtAnAM yaH zaktivizeSa:-AhArAdipudgalakhalarasAdirUpatApAdanahetuH yathodarAntargatAnAM pudgalavizeSANAmAhArapudgalakhalarasarUpatApariNamanahetuH zaktivizeSaH sA paryAptiH, sA ca poDhA, tadyathA-AhAraparyAptiH zarIraparyAptirindriyaparyAptiH prANApAnaparyAptirbhASAparyAptirmanaHparyAptizca, tatra yayA zaktyA karaNabhUtayA janturbAhyamAhAramAdAya khalarasarUpatayA pariNamayati sA AhAraparyAptiH, yayA rasIbhUtamAhAraM rasAsRgmAMsamedo'sthimajjAzukralakSaNasaptadhAturUpatayA pariNamayati sA zarIraparyAptiH, yayA tu dhAturUpatayA pariNamitAdAhArAdekasya dvayosrayANAM caturNA paJcAnAM vA indriyANAM prAyogyAni dravyANyupAdAya ekadvivyAdIndriyarUpatayA pariNamayati sA indriyaparyAptiH, yayA punarucchAsayogyavargaNAdalikamAdAya ucchAsarUpatayA pariNamayyAlambya ca muJcati sA prANApAnaparyAptiH, yayA tu bhASAprAyogyadalikamAdAya bhASAtvena pariNamayyAlambya ca muJcati sA bhASAparyAptiH, yayA punarmanoyogyavargaNAdalikamAdAya manastvena pariNamayyAlambya ca muJcati sA manaHparyAptiH, Aha-kiM sarveSAmapi jIvAnAM sarvA apyetAH paryAptayaH prApyante ?, netyAha-cattArI'tyAdi, iha yathAsa yena saMbandhaH, tadyathA-AdyAzcatasra evaikendriyANAM, bhASAmanasosteSvabhAvAt, vikalazabdena cAtra manovikalA gRhyante, te ca pArizepyAd dvitricaturindriyA asaMjJipaJcendriyAzca labhyante, teSAmAdyAH paJcaiva paryAptayo na tu manaHparyAptiH manasasteSvabhAvAditi, saMjJipavendriyANAM punaH SaDapi paryAptayaH prApyante, manaso'pi teSAM sadbhAvAditi, etAmizca svaskhayogyaparyAptimiraparyAptA eva ye kAlaM kurvanti te'pyAdyaparyAptitrayaM samApya tato'ntarmuhUrtenAyurbaddhA tadanantaramabAdhAkAlarUpamantarmuhUrta jIvitvaiva ca mriyante iti // 17 // athAsAM niSpattikAlamAnamAha-'paDhame tyAdi, prathamA-AhAraparyAptiH samayapramANA, zeSAH-zarIraparyAptyAdayaH paJca paryAptayaH krameNa pratyekamAntamauMhUrtikyaH, idamuktaM bhavati-etAH paryAptayaH sarvA apyutpattiprathamasamaye eva yathArakhaM yugapajjantunA niSpAdayitumArabhyante, krameNa ca niSThAmupayAnti, tadyathA-prathamamAhAraparyAptiH tataH zarIraparyAptirindriyaparyAptirityAdi, AsvAhAraparyAptizca prathamasamaya eva niSpAdyate, zeSAstu paJcApi pratyekamantarmuhUrtena kAlena, atha AhAraparyAptiH prathamasamaya eva niSpadyate iti kathamavasIyate ?, ucyate, iha bhagavatA bhAryazyAmena prajJApanAyAmAhArapade dvitIyoddezake sUtramidamapAThi-"AhArapajjattIe apajjattae NaM bhaMte ! kiM AhArae aNAhArae?, goyamA! no AhArae aNAhArae" iti, tata AhAraparyAptyA aparyApto vigrahagatAvevopapadyate nopapAtakSetrasamAgato'pi, upapAtakSetrasamAgatasya prathamasamaya evAhArakatvAt , tata ekasAmayikI AhAraparyAptinivRttiH, yadi punarupapAtakSetramAgato'pi AhAraparyAptyA aparyAptaH syAttata evaM vyAkaraNasUtraM paThet-'siya AhArae siya aNAhArae' yathA zarIrAdiSu paryAptiSu 'siya AhArae siya aNAhArae' iti, sarvAsAmapi ca paryAptInAM parisamAptikAlo'ntarmahUrtapramANaH, etacca sUtre yadyapi sAmAnyenoktaM tathApyaudArikazarIriNAmeva draSTavyaM, vaikriyAhArakazarIriNAM tvAhArendriyAnaprANabhASAmanaHparyAptayaH paJcApyekenaiva samayena samApyante, zarIraparyAptiH punarantarmuhUrtena, uktaM ca-"veuvvAhArANaM sarIra annAu paNa igigsmyaa| pihu paNa aMtamuhuttA urAla AhAra igasamayA // 1 // " [vaikriyAhArakayoH zarIramanyAH pnycaikaiksaamyikaaH| pRthak pazca AntarmuhartikA audArike AhAraparyAptirekasAmayikI // 1 // ] atha devAnAM vizeSamAha-'samagaMpi hu~ti navaraM paMcama chaTThA ya amarANaMti' navaraM-kevalaM paJcamI-bhASAparyAptiH SaSThI ca-manaHparyAptiH ete dve api paryAptI amarANAM-devAnAM samakamapi-yugapadapi bhavataH, kenApyabhiprAyeNa vyAkhyAprajJaptyAdiSu devAnAmanayoH paryApsyorekatvapratipAdanAt, tathA ca vyAkhyAprajJaptiTIkA-"paMcavihAe pajattIe'tti paryApti:-AhArazarIrAdInAmaminirvRttiH, sA cAnyatra SoDhA uktA iha tu paJcadhA, bhASAmanaHparyAptyobahuzrutAmimatena kenApi kAraNena ekatvavivakSaNAdi"ti 232 // 17 // 18 // idAnI 'aNAhArayA cauro'tti trayastriMzaduttaradvizatatamaM dvAramAha viggahagaimAvannA kevaliNo samohayA ajogI ya / siddhA ya aNAhArA sesA AhAragA jIvA // 19 // vigrahagatiH-bhavAt bhavAntare vizreNyA gamanaM tAmApannA:-prAptAH sarve'pi jIvAH tathA kevalinaH samuddhatA:-kRtasamudghAtAH tathA ayoginaH-zailezyavasthAH tathA siddhA:-kSINakarmASTakAH, sarve'pyete'nAhArAH, etadvyatiriktAH zeSAH sarve'pyAhArakAH, iha parabhavaM gacchatAM jIvAnAM gativa'idhA-Rjugativigrahagatizca, tatra yadA jIvasya maraNasthAnAdutpattisthAnaM samazreNyAM prAjalameva bhavati tadA jugatiH, sA caikasamayA, samazreNivyavasthitatvenotpattidezasyAdyasamaya etra prApteH, niyamAdAhArakazcAsyAM, heyaprAyazarIramokSagrahaNAntarAlAbhAvenAhArAvyavacchedAt , yadA tu maraNasthAnAdutpattisthAnaM vakraM bhavati tadA vigrahagatiH, vakrazreNyA antarAlarUpeNa vigraheNopalakSitA gatirvigrahagatiritikRtvA, tatra vigrahagatyotpannA utkarSatasnIn samayAna yAvadanAhArakAH, tathAhi-asyAM vakragatI sthito janturekena 258
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAbhyAM trimicaturbhirvA vacairutpattidezamAyAti, tatraikavakrAyAM dvau samayau, tayozca niyamAdAhArakaH, tathAhi - Adyasamaye pUrvazarIramokSaH tasmiMzca samaye taccharIrayogyAH kecitpudgalA jIvayogAlomAhArataH saMbandhamAyAnti, audArikavaikriyAhArakapudgalAdAnaM cAhAraH, tata Adyasamaye AhArakaH, dvitIye ca samaye utpattideze tadbhavayogyazarIra pudgalAdAnAdAhArakaH, dvivakrAyAM gatau trayaH samayAH, tatrAye antye ca prAgvadAhArako madhyame tvanAhArakaH, trivakrAyAM catvAraH samayAH, te caivaM-trasanADyA bahiradhastanabhAgAdUrddhamuparitanabhAgAdadho vA jAyamAno janturvidizo dizi dizo vA vidizi yadotpadyate tadaikena samayena vidizo dizi yAti dvitIyena trasanADIM pravizati tRtIyenoparyadho vA yAti caturthena bahirutpadyate, dizo vidizi utpAde tvAdye samaye nasanADIM pravizati dvitIye uparyadho vA yAti tRtIye bahirgacchati caturthe vidizyutpadyate, atrAdyantayoH prAgvadAhArakaH madhyamayotvanAhArakaH, caturvakrAyAM pathva samayAH, te ca trasanADyA bahireva vidizo vidizyutpAde prAgvadbhAvanIyAH, atrApyAdyantayorAhArakaH triSu tvanAhArakaH, tathA kevalinaH samudghAte'STasAmayike tRtIyacaturthapabhvamarUpAn kevalakArmaNayogayutAMstrIn samayAn, ayoginaH zailezyavasthAyAM hrasvapaJcAkSaroccAraNamAtraM, siddhAstu sAdimaparyavasitaM kAlamanAhArakA iti 233 // 19 // idAnIM 'satta bhayadvANAI'ti catustriMzaduttaradvizatatamaM dvAramAha iha 1 paraloyA 2ssyANA 3 makamha 4 AjIva 5 maraNa 6 masiloe 7 / satta bhayaTThANAI imAI siddhaM bhaNiyAI // 20 // bhayaM-bhayamohanIyaprakRtisamuttha AtmapariNAmaH tasya sthAnAni - AzrayA bhayasthAnAni, tatra manuSyAdikasya sajAtIyAdanyasmAnmanuSyAdereva sakAzAdyadbhayaM tadihalokabhayaM, ihAdhikRtabhItimato jantorjAtau yo lokastato bhayamiti vyutpatteH, tathA parasmAt-vijAtIyAttiryagdevAdeH sakAzAnmanuSyAdInAM yadbhayaM tatparalokabhayaM, tathA AdIyate ityAdAnaM tadarthaM mama sakAzAdayamidamAdAsyatIti yaurAdibhyo bhayaM tadAdAnabhayaM, tathA akasmAdeva - bAhyanimittAnapekSaM gRhAdiSveva sthitasya rAtryAdau bhayamakasmAdbhayaM tathA dhanadhAnyAdihIno'haM duSkAle kathaM jIviSyAmIti duSkAlapatanAdyAkarNanAdbhayamAjIvikAbhayaM naimittikAdinA mariSyasi tvamadhunetyAdikathite bhayaM maraNabhayaM, akAryakaraNonmukhasya vivecanAyAM janApavAdamutprekSya bhayamazlokabhayamiti, imAni sapta bhayasthAnAni siddhAMte bhaNitAni 234 // 20 // idAnIM 'chabbhAsAo appasatthAo' tti paMcatriMzaduttaradvizatatamaM dvAramAha hIliya 1 khiMsiya 2 pharusA 3 aliA 4 taha gArahatthiyA bhAsA 5 / chaTThI puNa uvasaMtAhigaraNaullAsasaMjaNaNI 6 // 21 // bhASyante-procyante bhASA-vacanAni tAzca aprazastA - gurukarmabandhahetutvAdazobhanA hIlitAdibhedataH SaD bhavanti, tatra hIlitA sAsUyamavagaNayan vAcaka ! jyeSThAryetyAdi jalpanaM 1 khiMsitA janmakarmAdyudghATanaM 2 paruSA duSTazaikSetyAdi karkazavacanaM 3 alIkA kiM divA pracalayasItyAdiprabhe na pracalayAmItyAdi bhaNanaM 4 ( pranthAnaM 15000) tathA gRhasthAnAmiyaM bhASA gArhasthI sA ca putra mAmaka bhAgineyetyAdirUpA 5 SaSThI punarbhASA 'upazAntAdhikaraNollAsasaMjananI' upazAntasya - upazamaM nItasyAdhikaraNasya- kalahasya ya ullAsa : -prakAmaM pravartanaM tasya saMjananI - samutpAdayitrItyarthaH 235 ||21|| idAnIM 'bhaMgA aNuSayANaM' ti SaTtriMzaduttaradvizattatamaM dvAramAha duvA 2 aTThavihA vA 8 battIsavihA ya 32 sattapaNatIsA 735 / solasa ya sahassa bhave aTTha sayottarA 16808 vahaNo // 22 // duvihA virayAvirayA duvihaMtivihAiNaTThahA huMti / vayamegegaM chavihaguNiyaM dugamiliya battIsaM // 23 // tinni tiyA tinni duyA tinnikkekA yahuMti joe / ti du ekaM ti du evaM ti du ekkaM caiva karaNAI // 24 // maNavayakAiyajoge karaNe kArAvaNe aNumaIe / ekkagadugatigajoge sattA satteva guNavannA // 25 // paDhameko tinni tiyA donni navA tini do navA ceva / kAlatigeNa ya guNiyA sIyAlaM hoi bhaMgasayaM // 26 // paMcANuvayaguyiM sIyAlasayaM tu navari jANAhi / satta sayA paNatIsA sAvayavayagahaNakAlaMmi // 27 // sIyAlaM bhaMgasayaM jassa vimuddhIeN hoi uvaladdhaM / so khalu paJcakkhANe kusalo sesA akusalA u // 28 // duvihativihAha chaviha tesiM bheyA kameNime huMti / paDhameko dunni tiyA dugega do chakka igavIsaM // 29 // egavae chanbhaMgA niddiTThA sAvayANa je sutte / te ciya payavuDIe santaguNA chajjuyA kamaso // 30 // igavIsaM khalu bhaMgA niddiTThA sAvayANa je supte / te zciya bAvIsaguNA igavIsaM pakkhiveyanvA // 31 // egavae nava bhaMgA niddiTThA sAvayANa je sutte / te ciya dasaguNa kArDa nava pakkhevaMmi kAyadyA // 32 // igavannaM khalu bhaMgA niddiTThA sAvayANa je sutte / te ciya pannAsaguNA guNavannaM pakkhiveyatvA // 33 // egAI eguttarapatteyapayaMmi uvari pakkhevo / ekkekahANiavasANasaMkhyA huMti saMyogA // 34 // ahavA payANi ThaviDaM akkhe ghittUNa cAraNaM kujjA / ekkagadugAijogA bhaMgANaM saMkha kAyavA // 35 // bArasa 1 chAvaTThIvi ya 2 bIsahiyA do 259
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ ya 3 paMca nava cauro 4 / do nava sapta ya 5 cau donni nava ya 6 do nava ya satteva 7 // 36 // paNa nava cauro 8 vIsA ya donni 9 chAvaTTi 10 bArase 11 ko 12 ya / sAvayabhaMgANamime savANavi huMti guNakArA // 37 // chaccaiva ya 1 chattIsA 2 sola dugaM caiva 3 cha nava durgAmikaM 4 | cha santa satta satta ya 5 chappanna chasaTThi cau chaTThe 6 // 38 // chattIsA navanauI sattAvIsA ya 7 sola channauI / santa ya solasa bhaMgA aTThamaThANe viyANAhi 8 // 39 // channauI chAvantari santa du sunnekka huMti navamammi 9 / chAhatari igasaTThI chAyAlA sunna chacceva 10 // 40 // chappanna sunna satta ya nava sattAvIsa taha ya chattIsA 11 // chattIsA tevIsA aDahattari chahattarIgavIsA 12 // 41 // duhitaviNa paDhamo duvihaM duviheNa bIyao hoi / duvihaM egaviheNaM egavihaM ceva tiviNaM // 42 // egavihaM duviheNaM ekkekaviheNa chaTThao hoi / uttaraguNa sattamao avirayao amo hoi // 43 // paMcaNhamaNuvayANaM ekkagadugatigacakkapaNagehiM / paMcagadasadasapaNaekkago ya saMjoya nAvA // 44 // chacceva ya chattIsA sola dugaM caiva cha nava duga ekaM / chassatta satta satta paMca vayANa guNaNapayaM // 45 // vayaekkaga saMjogANa huMti paMcaNha tIsaI bhaMgA / guNasaMjoga dapi tinni saTTA sayA huMti // 46 // tigasaMjoga dasaNhaM bhaMgasayA ekkavIsaha saTTA / causaMjogapaNa caTThi sayANa asiyANi // 47 // satattarI sayAI chahattarAI tu paMcame huMti / uttaraguNa avirayameliyANa jANAhi savvaggaM // 48 // solasa ceva sahassA aTTha sayA ceva huMti ahiyA / eso vaya piMDattho daMsaNamAI u paDimAo // 49 // vrataM-niyamavizeSastadvidyate yeSAM te vratinaH zrAvakA ityarthaH, te dvidhA - vakSyamANayuktyA dviprakArAH, athavA aSTavidhAH, athavA dvAtriMzadbhedAH, athavA saptazatAni paJcatriMzadadhikAni, athavA SoDaza sahasrA aSTau zatAnyaSTottarANi vratino bhavanti / atra ca tratina ityukte sAmAnyena zrAvakA gRhyante natu dezaviratA eva, aviratasamyagdRSTInAmapi samyaktvapratipattilakSaNasya niyamasya sadbhAvAt // 22 // athaitAneva bhedAna pratyekaM vyAcikhyAsurAyaM bhedatrayamAha - 'duvihe 'tyAdi, dvividhAH zrAvakAH - viratA aviratAzca tatra viratAH - pratipannadezaviratayaH aviratAH--abhyupetakSAyika (kAdi) samyaktvAH satyakizreNika kRSNAdaya iva, 'duvihaM tivihAiNaTThahA hoMti'tti dvividhaH - kRtakAritarUpaH trivi - dho- manovAkkAyabhedena yatra sa dvividhatrividha eko bhaGgaH sa Adiryasya dvividhatrividhAderbhaGgajAlasya tena dvividhatrividhAdinA bhaGgajAlenASTavidhAH zrAvakA bhavanti, yadvakSyati - "duvihatividdeNa paDhamo duvihaM duviheNa bIyao hoi / duvihaM egaviheNaM egavihaM caiva tividdeNaM // 1 // egavihaM duviheNaM ekekaviheNa chaTThao hoi / uttaraguNa sattamao avirayao aTThamo hoi // 2 // " anayozca sopayogatvAdatraiva vyAkhyA kriyate - iha vrataM pratipitsuH ko'pi kiJcitpratipadyate, zrAvakatratapratipatterbahubhaGgatvAt, tatra dvividhaM kRtakAritabhedaM trividhena - manasA vacasA kAyeneti prathamo bhaGgaH evaM ca bhAvanA-sthUlahiMsAdikaM na karotyAtmanA na kArayatyanyena manasA vacasA kAyena ceti, asya cAnumatirapratiSiddhA, ApatyAdiparigrahasadbhAvAttai hiMsAdikaraNe ca tasyAnumatiprApteH, anyathA parigrahAparigrahayoravizeSeNa pratrajitApravrajitayorabhedApatteH, yatpunarvyAkhyAprajJamyAdau trividhaM trividhemetyapi pratyAkhyAnamuktamagAriNastadvizeSaviSayaM vijJeyaM, tathAhi-yaH kila pravitrajiSureva putrAdisaMtatipAlanAya vilambamAnaH pratimAH pratipadyate yo vA vizeSaM svayambhUramaNAdigataM matsyamAMsadantidantacitrakacarmAdikaM sthUlahiMsAdi vA kacidavasthAvizeSeNa pratyAkhyAti sa eva trividhaM trividheneti karoti ityalpaviSayatvAdatra na vivakSitamiti, dvividhaM dvividheneti dvitIyo bhaGgaH, atra cottarabhaGgAtrayaH, tatra dvividhamiti - sthUlahiMsAdikaM na karoti na kArayati, dvividheneti manasA vacasA 1 yadvA manasA kAye'neti 2 yadvA vAcA kAyeneti 3, tatra yadAM manasA vAcA na karoti na kArayati tadA manasA'bhisandhirahita eva vAcA'pi hiMsAdikama* juvameva kAyenaiva duzceSTitAdinA asaMzikavatkaroti, yadA tu manasA kAyena na karoti na kArayati tadA manasA'misandhirahita eva kAyena duzceSTitAdi pariharannevAnAbhogAdvAcaiva hanmi ghAtayAmi ceti brUte, yadA tu vAcA kAyena na karoti na kArayati tadA manasaivAmisandhimaghikRtya karoti kArayati ca, anumatistu tribhirapi sarvatraivAsti, evaM zeSavikalpA api bhAvanIyAH, dvividhamekavidheneti tRtIyaH, atrApyuttarabhaGgAtrayaH, dvividhaM karaNaM kAraNaM ca ekavidhena manasA 1 yadvA vacasA 2 yadvA kAyena 3, ekavidhaM trividheneti caturthaH, atra ca dvau pratibhaGgau, ekavidhaM karaNaM manasA vAcA kAyena ca, athavA ekavidhaM kAraNaM manasA vAcA kAyena, ekavidhaM dvividheneti paJcamaH, atra cottarabhedAH SaT, ekavidhaM karaNaM dvividhena manasA vAcA 1 yadvA manasA kAyena 2 yadvA vAcA kAyena 3, athavA ekavidhaM kAraNaM dvividhena manasA vAcA 4 yadvA manasA kAyena 5 yadvA vAcA kAyena 6, ekavidhamekavidheneti SaSTho mUlabhaGgaH, atrApyuttarabhaGgAH SaT, ekavidhaM karaNaM ekavidhena manasA 1 yadvA vAcA 2 yadvA kAyena 3 athavA ekavidhaM kAraNaM ekavidhena manasA 4 yadvA vAcA 5 yadvA kAyeneti 6, tadevaM mUlabhaGgAH SaT, SaNNAmapi ca mUlabhaGgAnAmuttarabhaGgAH sarvasaGkhyayaikaviMzatiH, tathA ca vakSyati - " duvihativihA ya chaciya tesiM bheyA kameNime hoMti / paDhameko donni tiyA dugega do chaca igavIsaM // 1 // eSA'pi prakramAdihaiva vyAkhyAyate - anantaroktA eva 260
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvividhatrividhAdayaH SaDnaGgAH sthApyante, teSAM SaNNAM bhaGgAnAM krameNaite vakSyamANA bhedA-uttaravikalpA bhavanti, tathAhi-prathamamekaH sthApyate, tadanantaraM krameNa dvau triko tata eko dvikaH tadanu krameNa dvau SaTko, iyamatra bhAvanA-prAguktAyAH SaDnadyAH prathame bhaGge eka eva bhedaH, dvitIyabhaGge uttarabhedAtrayaH, tRtIye'pi trayaH, caturthe dvau, paJcame SaT , SaSThe'pi mUlabhaGge uttarabhaGgAH SaDiyevaM SaDnaGgyAmuttarabhaGgakA militA ekaviMzatiriti, sthApanA ceyaM PRRIED yogAH / iti karaNakAraNamanovAkAyairuttarabhedAH, 'uttaraguNa sattamao'tti pratipannottaraguNaH saptamo bhedaH, zrAva-RDER karaNAni kANAM hi dvidhA niyamo-mUlaguNaviSaya uttaraguNaviSayazca, tatra mUlabhUtA guNA mUlaguNAH-paJcA- || 3 3 2 66] bhaGgAH / NuvratAni uttarabhUtA guNA uttaraguNAH-trINi aNuvratAni catvAri ca zikSAbratAni, iha ca saMpUrNAsaMpUrNottaraguNabhedamanAdRtya sAmAnyenaika eva bhedo vivakSitaH, 'avirayao aTThamo hoi'tti avirata:-aviratasamyagdRSTiraSTamo bhedaH, tadevamuktA aSTavidhAH zrAvakAH / atha dvAtriMzadvidhAnAha-'vayamegegaM' ityAdi, ekaikaM sthUlaprANAtipAtaviramaNAdikaM vrataM SanirvidhAmiH-bhedairguNitaM-tADitaM dvividhatrividhAdikayA pUrvoktayA SaDnanyA guNitamityathaH, pratipanocaraguNAviratasamyagdRSTilakSaNabhedadvikamilitaM dvAtriMzadbhavanti, tathAhi-sthUlaprANAtipAtaviratiM SaDbhaGgImadhyAtkazcidAyena bhaGgena gRhAti kazcid dvitIyena kazcit tRtIyena kazciJcaturthena kazcitpazcamena kazcit SaSTheneti prANAtipAtavirateH SaD bhaGgAH, evaM mRSAvAdAdattAdAnamaithunaparigraheSvapi pratyekaM SaD bhalA vAcyAH militAzca triMzat / Avazyake punarevaM triMzadbhaGgAH-yathA kazcitpazcApyaNupratAni samuditAnyeva gRhAti, tatra ca dvividhatrividhAdayaH SaDnedAH, anyo vratacatuSTayaM gRhNAti tatrApi SaT , aparo vratatrayaM tatrApi SaT, anyo vratadvayaM tatrApi SaT , anyastvekamevANuvrataM gRhNAti tatrApi SaDeva bhaGgAH, evamete paJca SaTakAtriMzadbhavanti, uttaraguNAviratasahitAstu dvAtriMzat // 23 // evaM tAvadAvazyakaniyuktyabhiprAyeNa kRtA bhanaprarUpaNA, sAMprataM paMcatriMzadusarasaptazatasaGkhyAm zrAvakabhedAn pratipipAdayipurbhagavatyamiprAyeNa navabhaGgImAha-'tinnI'yAdi, yogeSu-karaNakAraNAnumatirUpeSu trayastrikAH trayo dvikAH traya ekakAzca bhavanti krameNa sthApyA iti zeSaH, tadadhastAca krameNa trINi dve ekaM trINi ve ekaM trINi ve ekaM caiva karaNAni-manovAkAyalakSaNAni sthApyAni bhavantIti padaghaTanA, bhAvArthaH punarayaM-trividhaM trividheneti prathamo bhaGgaH, kazcid gRhI sAvadhaM yogaM na karoti na kArayati nAnyaM samanujAnIte manasA vacasA kAyena cetyeko bhaGga iti bhAvaH, trividhaM dvividheneti dvitIyo mUlabhaGgaH * atrottarabhaGgAlayaH, tathAhi-na karoti na kArayati nAnujAnIte manasA vAcA 1 yadvA manasA kAyena 2 yadvA vacasA kAyena 3, trividhamekavidheneti tRtIyo bhaGgaH, atrApyuttarabhaGgAtrayastathAhi-na karoti na kArayati nAnujAnIte manasA 1 yadvA vacasA 2 yadvA kAyena 3, dvividhaM trividheneti caturthoM bhaGgaH, atrApyuttarabhaGgAtrayaH, tathAhi-na karoti na kArayati manasA vacasA kAyena 1 yatA na karoti nAnujAnIte tribhirapi karaNaiH.2, yadvA na kArayati nAnujAnIte trimirapi karaNaiH 3, dvividhaM dvividheneti paJcamo bhaktA, atra cottarabhedA nava, tathAhi-na karoti na kArayati manasA vacasA 1 yadvA manasA kAyena 2 yadvA vacasA kAyena 3 athavA na karoti nAnujAnIte manasA vacasA 4 yadvA manasA kAyena 5 yadvA vacasA kAyena 6 athavA na kArayati nAnujAnIte manasA vacasA 7 yadvA manasA kAyena 8 yadvA vacasA kAyena 9, dvividhamekavidheneti SaSTho bhaGgaH, atrApyuttarabhedA nava, tathAhi-na karoti na kArayati manasA 1 yadvA vacasA 2 yadvA kAyena 3 athavA na karoti nAnujAnIte manasA 4 yadvA vacasA 5 yadvA kAyena 6 athavA na kArayati nAnujAnIte manasA 7 yadvA vacasA 8 yadvA kAyena 9, ekavidhaM trividheneti saptamo bhagaH, atra cotsarabhaGgAkhayA, tathAhi -na karoti manasA vacasA kAyena 1 yadvA na kArayati trimirapi karaNaH 2 yadvA nAnujAnIte trimirapi karaNaiH 3, ekaviSaM dvividhenetyaSTamo bhaGgaH, atra cottaravikalpA nava, tathAhi-na karoti manasA vacasA 1 yadvA manasA kAyena 2 yadvA vacasA kAyena 3 athavA na kArayati manasA vacasA 4 yadvA manasA kAyena 5 yadvA vacasA kAyena 6, athavA nAnujAnIte manasA vacasA . yahA manasA kAyena 8 yadvA vacasA kAyena 9, ekavidhaM ekavidheneti navamo mUlabhaGgaH, atrApyuttaravikalpA nava, tathAhi-na karoti manasA 1 yadvA vacasA 2 yadvA kAyena 3 athavA na kArayati manasA 4 yadvA vacasA 5 yadvA kAyena 6 athavA nAnujAnIte manasA 7 yadvA vacasA 8 yadvA kAyeneti 9 / tadevaM mUlabhaGgA nava uttarabhaGgAstu mIlitAH sarvasaGkhyayA ekonapazcAzat , saktaM ca-"tivihaMti viheNa paDhamo tivihaM duviheNa bIyao hoi / tivihaM egaviheNaM duvihaM tiviheNa ti ca utyo||1|| duvihaMduviheNa paMcama duvihekaviheNa chahamo hoi / ekkavihaM tiviheNaM duviheNa ya sattamaTThamao // 2 // ekavihekkaviheNaM navamo paDhamaMmi ekamalo u / sesesu tini timi ya vini ya nava nava ya vaha tinni // 3 // nava nava ya hoMti kamaso ee savvevi iguNavannAsaM // " sthApanA.. iti karaNakAraNAnumatimanovAkAyAH, nanu ca vAkAyAbhyAM tAvatpratyakSAvipramANata eva karaNakAra- 22- MOD NAnumatayo dRzyante, manasastu tAH kathaM pratyetavyAH1, antarvyApAratvena parairanupalakSyamANatvAt ,"DARD NRN) ucyate, nirvyApArakAyavacano yadA sAvadhayogakaraNAdi manasA vikalpayati tadA mukhyatayA kAyavacanavanmanasyapi karaNAdIni saMbhavanti, tathAhi-sAvadyayogamenamahaM karomItyevaM yadA manasA cintayati tadA karaNaM, yadA tu manasA cintayati karotveSa sAvA asAvapi ceNitajJo'miprAyAdeva pravartate tadA kAraNaM, yadA punaH sAvadyavyApAra vidhAya manasA cintayati-suSTu kRta 261
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ midaM mayA tadA mAnasI anumatiriti, tadevaM sUtrakRnnigaditAM navabhaGgI vivRNvadbhirasmAbhiH prasaGgAdekonapazcAzadbhadyapi prada. zitA // 24 // saMprati prakArAMtareNa sUtrakAra evainAM pratipAdayitumAha-'maNetyAdi, iha ca prAkRtatvAdvibhaktivyatyayo'vagantavyaH, tataH karaNasya kAraNasyAnumatezca manovAkAyalakSaNaiH tribhiH karaNaiH saha yoge-saMbandhe sati ekadvikatrikayoge-pratyekamekasaMyogadvikasaMyogatrikasaMyogacintayA sapta- saptakA bhavanti, tathAhi-sthUlahiMsAdikaM na karoti manasA 1 vAcA 2 kAyena ca 3 . manasA vAcA 4 manasA kAyena 5 vAcA kAyena 6 manasA vAcA kAyena ca 7, ete karaNena sapta bhaGgAH, evaM kAraNena sapta, anumatyA sapta, tathA, sthUlahiMsAdikaM na karoti na kArayati ca manasA 1 vAcA 2 kAyena 3 manasA vAcA 4 manasA kAyena 5 vAcA kAyena 6 manasA vAcA kAyena 7, ete karaNakAraNAbhyAM sapta bhaGgAH, evaM kAraNAnumatibhyAmapi sapta, karaNAnumatibhyAM sapta, karaNakAraNAnumatimirapi sapta, evaM sapta saptakA mIlitA ekonapaJcAzadbhavanti // 25 // atra sUtrakAraH pUrvoktAyA eva navabhaGgyA uttarabhaGgapratipAdanapUrva saptacatvAriMzaduttarazatasaGkhyAna bhaGgakAnAha-'paDhame ityAdi, tinni tiyetyAdigAthoktAnAM navabhaGgIpratipAdakAnAmaGkAnAmadhastAtprathame sthAne ekakaH sthApyate, tataH krameNa trayastrikAH, tato dvau navako, tata ekatrikaH, punarapi dvau navako, ayamatra tAtparyArtha:-trividhaM trividhenetyatra prathamabhaGge eka eva vikalpaH, sarvaprakAraiH pratyAkhyAtatvAdvikalpAntarAbhAva iti bhAvaH, tadanyeSu punardvitIyatRtIyacaturtheSu trayastrayaH paJcamaSaSThayornava nava saptame trayaH aSTamanavamayornava navetyevaM sarve'pyekonapaJcAzat , ete ca trikAlaviSayatvAtpratyAkhyAnasya kAlatrikeNa-atItAnAgatavartamAnalakSaNena guNitAH saptacatvAriMzaM zataM bhaGgAnAM bhavanti, trikAlaviSayatA cAtItasya nindayA sAmpratikasya saMvaraNena anAgatasya ca pratyAkhyAneneti, yadAha-"aIyaM niMdAmi paDuppannaM saMvaremi aNAgayaM ca paJcakkhAmi"tti // 26 // sAmprataM paJcatriMzaduttarasaptazatasaGkhyAn zrAvakabhedAnAha-paMce'tyAdi, iha navarizabda AnantaryArthaH, 'Anantarye NavarIti prAkRtalakSaNavacanAt , Anantarya ca pUrvoktApekSayA, tato'yamarthaH-etadeva saptacatvAriMzaM zataM paJcasvapyaNuvrateSu pratyekaM saptacatvAriMzadadhikasya bhaGgazatasya bhAvAtpaJcamiraNuvratairguNitaM sapta zatAni paJcatriMzadadhikAni jAnIhi-budhyasva zrAvakavratagrahaNakAle-zrAvakANAM pazcANuvratapratipattiprastAve iti // 27 // ete ca bhaGgA yasyArthato'vagatAH sa eva pratyAkhyAnapravINa iti darzayannAha-'sIyAla'mityAdi, vizuddhirnAma jIvasya vizuddhikAritvAtpratyAkhyAnamucyate tadviSayaM 'sIyAlaM'ti saptacatvAriMzaduttarabhaGgAnA-praNaprakArarUpANAM zataM yasyopalabdhaM-arthataH samyakparijJAtaM bhavati sa khalu-sa eva pratyAkhyAne-niyamavizeSapratipattirUpe kuzalo-niSNAtaH, zeSA-etadvyatiriktAH punarakuzalA-anamijJAH / iha ca yadyapyanantaraM paJcatriMzaduttarANi sapta zatAnyabhihitAni vathApi saptacatvAriMzacchatamUlatvAtteSAM mukhyatayA sUtre saptacatvAriMzacchatamevamuktamiti // 28 // atha SaDbhaGgayA evottarabhaGgarUpAmekaviMzatibhaGgImAha'duvihe'tyAdi, iyaM ca prAgvyAkhyAteva, iha ca dvividhatrividhAdinA pUrvabhaNitena bhaGgakanikurambena zrAvakAhapaJcANuvratAdivratasaMhatibhanakadevakulikAH sUcitAH, tAzca ekaikavrataM pratya mihitayA SaDnaGgyA tathA ekaviMzatibhaGgayA tathA navabhaGgayA tathA ekonapaJcAzanajhyA ca niSpadyante / atha devakulikA iti kaH zabdArthaH ?, ucyate, ekAdivratapratibaddhabhaGgakakadambakapratipAdakA aGkAH paTTAdiSu nyastA devakulikAkAratvena pratibhAsanAddevakulikA iti vyapadizyante, sarvAskhapi ca devakulikAsu pratyekaM trayastrayo rAzayo bhavanti, tadyathAAdau guNyarAziH madhye guNakArakarAziH ante cAgatarAziriti // 29 // tatra prathamaM tAvadetAsAmeva devakulikAnAM SaDnaGgyAdikrameNa vivakSitaghratabhaGgakasarvasAyArUpAnevaMkArakarAzInAha-'ege'tyAdigAthAcatuSkaM, ekasmin vrate-sthUlaprANAtipAtaviramaNAdike ye dvividhatrividhAdayaH SaDbhaGgAH sUtre-AvazyakaniyuktyAdau zrAvakANAM nirdiSTA:-kathitAsta eva SaDnaGgAH saptaguNA:-saptamistADitAH SaDyutAzca krameNa sarvabhaGgakasaGkhyArAziM janayantIti zeSaH, kathaM punaH SaDbhaGgAH saptamirguNyante ? ityAha-padavRddhyA-mRSAvAdAcekaikavratakSyA, yAvanti vratAni vivakSyante tAvatIrvArA guNyante iti tAtparya, sthUlaM ca nyAyamAzrityaivamucyate yAvatA ekavratamaGgakarAzeraSadhI vyavasthApitatvAdvivakSitavratebhya ekena hInA vArA guNyante iti, iyamatra bhAvanA-ekavate tAvat SaGgaGgAH, te ca saptamirguNitA jAtA dvicatvAriMzat tatra SaT kSipyante jAtA aSTacatvAriMzat eSA'pi saptamirguNyate SaT ca kSipyante jAtaM 342 atrApi saptamirguNite SaTasu prakSiseSu jAtaM 2400 punaH saptabhirguNite SaTprakSepe ca jAtaM 16806, evaM saptaguNanaSaTprakSepakrameNa tAvadgantavyaM yAvadekAdazyAM velAyAmAgataM 13841287202, ete cASTacatvAriMzadAdayo dvAdazApyAgatarAzaya uparyadhobhAvena vyavasthApyamAnA arddhadevakulikAkArAM bhUmikAmAstRNvantIti khaNDadevakuliketyucyate, tadevamuktA SaGgaGgIpratibaddhA khaNDadevakulikA // ekaviMzatibhaGgyAdikhaNDadevakulikA apyevameva bhAvanIyAH, kevalamekaviMzatibhaGgIpakSe ekaviMzatiravadhau vyavasthApya vAraMvAraM dvAviMzatyA guNyante ekaviMzatistu prakSipyate yAvadekAdazavelAyAM dvAdazavatabhaGgasarvasaGyAyAmAgataM 12855002631049215 / navabhaGgIpakSe'pyevaM, navaramavadhau nava, te ca vAraMvAraM dazamirguNyante nava ca prakSipyante yAvadekAdazyAM vArAyAM sarvavratabhaGgasarvasaGkhyAyAmAgataM 999999999999 / ekonapacAzadbhaGgIpakSe punaravadhAvekonapaJcAzat , sA ca vAraMvAraM paJcAzatA guNyate ekonapaJcAzacca prakSipyante yAvadekAdazyAM vArAyAM sarva. vratabhaGgakasaGkhyAyAmAgataM 244140624999999999999 / akSarArthastu sugama eveti, tathA saptacatvAriMzacchatabhaGgapakSe'pyevaM, navaraM tatra saptacatvAriMzacchatamavadhI vyavasthApyate, vAraMvAramaSTacatvAriMzacchatena guNyate, saptacatvAriMzacchataM ca prakSipyate yAvadekAdazyAM 262
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ m h velAyAmAgataM 110443607719611533356957695, uktaM ca-"sIyAlaM bhaGgasayaM vayavuDa'DayAlasayaguNaM kAuM / sIyAlasaeNa juyaM savvaggaM jANa bhaGgANaM // 1 // " [saptacatvAriMzaM bhaGgazataM vratavRddhASTacatvAriMzacchataguNaM kRtvA / saptacatvAriMzacchatena yutaM sarvAnaM jAnIhi bhaGgAnAM // 1 // ] tadevaM pratipAditAH pazcApi khaNDadevakulikAH / sAmprataM saMpUrNadevakulikAnAmavasaraH, tatra ca pratitratamekaikadevakulikAsadbhAvena SaDnaGgyA diSu pratyekaM dvAdaza dvAdaza devakulikAH prAdurbhavanti // 30 // 31 // 32 // 33 // tAsu ca sarvAsvapyucyamAnAsu mahAn pranthavistaro bhavatItyato digmAtrapradarzanAya SaDnaGgyAmeva dvAdazI devakulikAmamidhitsurekakadvikAdisayogasUcakaguNakArakarAzisamAnayanopAyamAha-'egAI'tyAdi, 'egAI eguttara'tti yAvatpramANAnAM padAnAmekakadvikAdisaMyogAH samAnetumiSyante tAvatpramANA eva ekAdaya ekottarayA vRddhyA uparyupari krameNa sthApyante, iha ca dvAdazAnAM vratAnAM saMyogAH samAnetavyAH nyasanIyAH, sthApanA 1 100- 11 tataH 'patteyapayaMmitti pratyekaM ekaikasmin pade "uvari'tti prakSepAGkoparisthite | 'pakkhevo'tti adhastanAGkasya prakSepaH kAryaH, adhastanAGkastu tathaiva dhriyate, kathaM prakSepaH kAryaH ? ityAha-'ekkekahANi'tti ekaikasyoparitanAGkasya hAniH-varjanaM yathA bhavati tathA, kSepe 2 uparitanoko'dhastanAGkakSeparahitaH kArya iti bhAvaH, 'avasANasaMkhayA huMti saMyoga'tti avasAnakrameNa sarvAGkaprakSepaparisamAptirUpe ye akAH kramazastatsaGkhyA:-tatpramANAH saMyogA-ekadvizyAdipadamIlanarUpA bhavanti, iyamatra bhAvanA-prathamamekAdidvAdazAntA UrbhIyatA patiH sthApyA, tata ekako dvike kSipyate jAtAtrayaH, te ca triSu kSipyante jAtAH SaT, te ca catuSke kSipyante jAtA daza, te ca paJcake kSipyante jAtA paJcadaza, te ca SaTke jAtA ekaviMzatiH, sA ca saptake jAtA aSTAviMzatiH sA cASTake jAtA SaTtriMzat sA ca navake jAtA paJcacatvAriMzat sA ca dazake jAtA paJcapaJcAzat sA ca ekAdaze kSipyate jAtA SaTSaSTiH, eSA ca noparisthe dvAdazake kSipyate, kiMtu dvAdazakastadavastha eva dhriyate, 'ekekahANi'tti vacanAt , iti prathamaprakSepaH / punazcaikakakhike kSipyate jAtAzcatvAraH, te ca SaTke kSipyante, jAtA duza, te ca dazake jAtA viMzatiH, sA ca paJcadazake jAtA paJcatriMzat, sA caikaviMzato jAtA SaTpaJcAzat , sA cASTAviMzatau jAtA caturazItiH, sA ca SaDviMzato jAtaM viMzatyuttaraM zataM, tacca paJcacatvAriMzati jAtaM paJcaSaSTyAdhikaM zataM, tadapi paJcapaJcAzati prakSipyate, jAtaM viMzatyuttaraM zatadvayaM, etaccoparisthitaSaSaSTau na kSipyate, "ekkekahANi'tti vacanAt, iti dvitIyaH kSepaH / evaM ca vAraMvAraM caramamakaM varjayitvoparyupari tAvadakAH prakSeptavyA yAvadekAdazaH kSepaH, ekakastvantya. tvAnna kutrApi kSipyate iti dvAdazasya kSepasyAsaMbhavaH / sthApanA tadevaM ekakasaMyogA dvAdaza dvikasaMyogAH SaTSaSTiH trikasaMyogA dve zate viMzatyuttare catuSkasaMyogAzcatvAri zatAni paJcanavatyadhikAni paJcakasaMyogAH sapta zatAni dvinavatya 925 dhikAni SaTkasaMyogA nava zatAni caturvizatyadhikAni sapta 166/210330495 kasaMyogAH sapta zatAni dvinavatyadhikAni aSTakasaMyogAzva 20 35, 66 84 120 125/220 tvAri zatAni paJcanavatyuttarANi navakasaMyogA dve zate viMza 21/ 28 36 45 55 66 tyuttare dazakasayogAH SaTSaSTiH ekAdazasaMyogA dvAdaza dvAdazakasaMyogaH punareka eveti // 34 // athavA prakArAntareNa saMyogasaGkhyAparijJAnopAyamAha-'ahave'tyAdi, athavA padAni-vivakSitabatalakSaNAni paTTikAdau sthApayitvA akSAn gRhItvA krameNa cAraNAM kuryAt , tata ekadvikAdisaMyogaviSaye bhaGgAH samutpadyante, teSAM saGkhyA kartavyA, iha ca yadyapi dvAdazI devakulikA vaktumupakrAntA tathApi lAghavArtha pazcANuvratAnyevAzritya bhAvanA'midhIyate, tatra paJcAnAM padAnAmekasaMyoge ekaikacAraNayA pazca bhaGgAH, dvikasaMyoge daza, te caivaM-prathamadvitIyaprathamatRtIyaprathamacaturthaprathamapaJcamacAraNayA catvAraH, dvitIyatRtIyadvitIyacaturthadvitIyapaJcamacAraNayA trayaH tRtIyacaturthatRtIyapaJcamacAraNayA dvau caturthapaJcamacAraNayA tvekaH sarve daza, tathA trikayoge'pi daza, te caivaM-prathamadvitIyatRtIya-prathamadvitIyacaturtha-prathamadvitIyapaJcama-prathamatRtIyacaturtha-prathamatRtIyapaJcama-prathamacaturthapaJcamacAraNayA SaTU, dvitIyatRtIyacaturtha-dvitIyatRtIyapazcama-dvitIyacaturthapaJcamacAraNayA trayaH, tRtIyacaturthapaJcamacAraNayA tvekaH, sarve daza, catuHsaMyoge paJca, te caivaM-prathamadvitIyatRtIyacaturthacAraNayA ekaH prathamadvitIyatRtIyapaJcamacAraNayA dvitIyaH prathamadvitIyacaturthapaJcamacAraNayA tRtIyaH prathamatRtIyacaturthapaJcamacAraNayA caturthaH dvitIyatRtIyacaturthapaJcamacAraNayA tu paJcamaH, paJcakayoge punazcAraNAyA asaMbhavAdeka eva bhaGga iti // 35 // evaM sarvatrApi cAraNA karaNIyA, atha sUtrakAraH sAkSAdeva dvAdazyA devakulikAyAH krameNa guNakArakarAzInAha-'bArase'tyAdi gAthAdvayaM, dvAdaza SaTpaSTiviMzatyadhike dve zate "paMca nava caurotti paJca nava catvArazca, gaNitavyavasthAvazato vyutkrameNa sthApyante, tato bhavanti paJcanavatyuttarANi catvAri zatAni, evamagre'pi, 'do nava satta yatti dvinavatyadhikAni sapta zatAni, 'cau donni naka yatti caturvizatyuttarANi nava zatAni, 'do nava ya sattevatti dvinavatyadhikAni sapta zatAni, 'paNa nava cauro'tti paJcanavatyuttarANi catvAri zatAni, viMzatyuttare dve zate SaTSaSTiAdaza 792 m . mer . 462 162792 mh wh bgrh s lh m . : 263
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekazcetyete rAzayaH sarveSAmapi zrAvakabhaGgAnAM SaTpaTtriMzadAdirUpANAM guNyarAzInAM yathAkramaM guNakArA bhavanti, sarvagrahaNaM ceM jJApayati na yAmeva kevalAyAmete guNakArAH kiMtvekaviMzatibhanayAdiSvapi guNakArakarAzInAM sarvatrApyekasvarUpatvAt // 36 // // 37 // idAnIM dvAdazyA eva devakulikAyAH krameNa guNyarAzInAha - 'chacceva ye'tyAdigAthAcatuSkaM SaDeva SaTtriMzat 'sola dugaM veva'ti dve zate SoDazottare 216 'channava dugekaM ti ekasahasraM SaNNavatyadhike ca dve zate 1296 'cha satta santa satta yati sapta sahasrAH sapta zatAni SaTsaptatyadhikAni 7776 'chapannachachaTTichacau' tti SaTcatvAriMzatsahasrANi SaT zatAni SaTpaJcAzadadhikAni 46656 "chaTTe'tti AdyaSaTkApekSayA SaSThe sthAne ityarthaH 'chattIsA navanauI sattAvIsA ya'tti dve lakSe ekonAzItiH sahasrA nava zatAni SaTtriMzaceti 279936 'solasa channauI satta ya solasa bhaMga'tti solatti - SoDaza lakSAH ekonAzItiH sahasrANi SaT zatAni SoDaza bhaGgAnaSTamasthAne vijAnIhi - avabudhyasva 1679616 'channauI chAvattari satta dusunnekeM'tti ekA koTiH saptasaptatiH sahasrAH SaT zatAni SaNNavatizca bhavanti navame sthAne 10077696 'chAhattari igasaThThI chAyAlA sunna chacceva' tti SaT koTyaJcatasro lakSAH SaTSaSTiH sahasrAH zatamekaM SaTsaptatizceti 60466176 'chappanna sunna satta ya nava sattAvIsa tahaya chattIsa 'tti SaTtriMzakoTayaH saptaviMzatirlakSAH saptanavatiH sahasrAH SaTpaJcAzaceti, 362797056 'chattIsA tevIsA aTThahattarI chahattarIgavIsa 'tti dve koTIzate saptadaza koTayaH saptaSaSTirlakSAH dvyazItiH sahasrAtrINi zatAni SaTtriMzadadhikAni 2176782336 eteSAM ca sazInAmAnayanopAyo yathA-- AyAH SaT SaGgirguNyante jAtAH SaTtriMzat, sApi SaGgirguNyate jAte dve zate SoDazottare, evaM vAraMvAraM tAvat nirguNanaM vidheyaM yAvad dvAdazApi guNyarAzaya: saMpUrNAH saMpadyante iti eta eva SaD devakulikAH SaTUtriMzadAdayo dvAdaza guNyarAzayaH kramazo dvAdazaSaTSaSTiprabhRtibhirdvAdazamirguNakAraka rAzimirguNitA AgatarAzayo bhavanti, uktaM ca "paDhamavae chanbhaMgA chahi chahi~ guNiyA ya bArasavi ThANA / saMjogehi ya guNiyA sAvayavayabhaMgayA huMti // 1 // / " iha ca sUtrakAreNAgatarAzayo vistarabhayAnnoktAH, vayaM tu vineyAnugrahAya gAthAmirupadarzayAma: - bAhattari 1 chAhattari tevIsA 2 sunna du paNa sIyAlA 3 / vIsA panarasa causaTThi 4 du nava paNasIi panara cha ya 5 // 1 // coyAlasayaM dasa ekatIsa cau 6 bAra ti nava sayarI ya / iga du du 7 vIsA nava nava cAlIsA ega yAsI 8 // 2 // vIsa igatIsa nava sayari ega bAvIsa 9 sola chassatta / chassanta sunna nava nava tini ya 10 dasamaMmi ThANaMmi // 3 // bAhattari chAyAlA chappanna tipanna ti cau 11 chattIsA / tevIsA aDahattari chahatari ekavIsA ya 12 // 4 // gAthAcatuSTayasyApyarthaH prAgvadavaseyaH, tadevamuktA guNyaguNakArakAgatarAzitraya pradarzanena dvAdazI devakulikA, etadanusAreNAproktA anyA apyekAdaza devakulikAH svayamabhyuhyAH, yathA ca SaGgayAM dvAdaza devakulikAH evamekaviMzatinavaikonapaJcAzatsaptacatvAriMzazatabhaGga pakSe 'pyanayA dizA pratyekaM dvAdaza dvAdaza devakulikAH samavaseyAH, sarvasaMkhyayA ca SaSTirdevakulikA bhavantIti, sarvAsAmapyAsAM devakulikAnAM s bahuzrutasUrisUtritebhyaH paTebhyaH pratipattavyAH, bhAvArthastu purastAdvyaktIkariSyate // 38 // 39 // 40 // 41 // atha 'duvihaM tivihAihA hotiti yatpUrvamuktaM tadvivRNvannAha - 'duvihe tyAdigAthAdvayaM etaca prAgeva vyAkhyAtaM // 42 // 43 // idAnImaSTottarazatAdhirUSoDazasahasrasaMkhyAn zrAvakabhedAnamidhitsuH pazcANutratadevakulikApratipAdanAya prathamamekAdisaMyogaparimANapradarzanaparAn guNakArakarAzInAha - 'paMcaNDa' mityAdi, pazvAnAmaNuvratAnAmekakadvika trikacatuSkapaJcakaizcintyamAnAnAM yathAsaMkhyena pazca daza daza pazcaikazcetyevaM saMbodhA jJAtavyAH, ayamarthaH - pazcAnAmaMNuvratAnAmekakasaMyogAH paJca dvikasaMyogA daza trikasaMyogA api daza catuSkasaMyogAH paca paJcakasaMyogastveka eveti, pate ca saMyogA 'egAI eguttare tyAdinA karaNenAkSasaMcAraNayA vA samAnetavyAH, bhAvanA tu prAgeva pradarzitA // 44 // atha paJcamadevakulikAyA guNyarAzInAha - 'chacceve' tyAdi, Adau SaDeva tataH SatriMzat 'soladugaM caiva'tti dve zate SoDazocare, 'nava duga eka' miti dvAdaza zatAni SaNNavatyadhikAni 'cha satta satta satta ya'tti saptasahasrAH sapta zatAni SaTsaptatyuttarANi, pathyAnAmapi vratAnAmetadguNanasya - tADanasya padaM sthAnaM, guNyarAzayaH ityarthaH // 45 // atha paJcamadevakulikAyA evAgatarAzInAha'vaye 'tyAdigAthAtrayaM, vratasaMbandhinAmekakasaMyogAnAM paJcAnAM triMzadbhaGgA bhavanti, dvikasaMyogAnAM dazAnAmapi trINi zatAni SaSTyadhikAni bhavanti, trikasaMyogAnAM dazAnAmekaviMzatirbhaGgazatAni SaSTyadhikAni - SaSTyadhikazatottare dve sahasre ityarthaH, catuHsaMyogapazva ke paJcAnAM catuSkasaMyogAnAM catuHSaSTiH zatAnyazItyuttarANi bhavanti, paJcake - paJcakasaMyoge punaH saptasaptatiH zatAni SaTsaptatyuttarANi bhaGgAnAM bhavanti / iyamatra bhAvanA - kazcitsthUlaprANAtipAtaviramaNAdIni pathyANutratAni pratipadyate, tatra kila pazcaikakasaMyogAH, ekaikasmiMzca ekakasaMyoge dvividhatrividhAdayaH SaT SaGgaGgA bhavanti, tataH SaT paJcabhirguNyante jAtAtriMzat, etAvantaH paJcAnAM vratAnAmekakasaMyoge bhaGgAH, tathA ekaikasmin dvikasaMyoge SaTtriMzat SaTtriMzadbhaGgAH, tathAhi - prANAtipAtatratasaMbandhI dvividhatrividhalakSaNaH prathamo bhaGgako'vasthito mRSAvAdasatkAn SaGgaGgAn labhate, evaM prANAtipAtavratasaMbandhI dvividhadvividhalakSaNo dvitIyo'pi bhaGgako'vasthito mRSAvAdasatkAn SaGgaGgAn labhate, evaM prANAtipAtatratasaMbandhI dvividhaikavidhalakSaNastRtIyo'pi bhaGgakaH ekavidhatrividhalakSaNaH caturtho'pi ekavidhadvividhalakSaNaH paJcamo'pi ekavidhaikavidhalakSaNaH SaSTho'pi bhaGgako'vasthitaH evaM mRSAvAdasatkAn SaTSaGgaGgAn pratyekaM labhate, tatazca SaT SaGgiguNitAH SaTtriMzat, daza cAtra dvikasaMyogA bhavantItyataH SaTtriMzaddazamirguNyante, jAtAni trINi zatAni SaSTyadhikAni, etAvantaH OCA
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcAnAM bratAnAM dvikasaMyoge bhaGgAH, bhaGgAmilApazcaivaM-sthUlaprANAtipAtaM pratyAkhyAti dvividhaM trividhena sthUlamRSAvAdamapi dvividhaM trividhena 1 sthUlaprANAtipAtaM dvividhaM trividhena sthUlamRSAvAdaM tu dvividhaM dvividhena 2 sthUlaprANAtipAtaM dvividhaM trividhena sthUlamRSAvAdaM tu dvividhamekavidhena 3 sthUlaprANAtipAtaM dvividhaM trividhena sthUlamRSAvAdaM tvekavidhaM trividhena 4 sthUlaprANAtipAtaM dvividhaM trividhena sthUlamRSAvAdaM tvekavidhaM dvividhena 5 sthUlaprANAtipAtaM dvividhaM trividhena sthUlamRSAvAdaM punarekavidhamekavidhena 6, evaM sthUlAdattAdAnamaithunaparipraheSvapi pratyekaM SaT SaDbhanAH, sarve'pi militAzcaturvizatiH, ete ca dvividhatrividhalakSaNaM prANAtipAtaprathamabhaGgamamuJcatA labdhAH, evaM dvitIyatRtIyacaturthapaJcamaSaSTheSvapi prANAtipAtabhaGgeSu caturvizatizcaturviMzatirbhaGgA bhavanti, ete sarve'pi catuzcatvAriMzaduttaraM zataM, tathA sthUlamRSAvAdaM pratyAkhyAti dvividhaM trividhena sthUlAdattAdAnamapi dvividhaM trividhena, sthUlamUSAvAda dvividhaM trividhena sthUlAdattAdAnaM tu dvividhaM dvividhena, evaM pUrvakrameNa SaDnakA jJeyAH, evaM maithunaparagraheSvapi pratyekaM SaT SaDnakAH, sarve'pyaSTAdaza, ete ca mRSAvAdaprathamabhaGgamamuJcatA labdhAH, evaM dvitIyAdiSvapyaSTAdaza 2 bhavanti, militAzvASTottara zataM, tathA sthUlAdattAdAnaM sthUlamaithunaM ca pratyAkhyAti dvividhaM trividhena, sthUlAdattAdAnaM dvividhaM trividhena sthUlamaithunaM tu dvividhaM dvividhena, evaM pUrvakrameNa SaD bhaGgA jheyAH, evaM maithunaparigraheSvapi SaD bhaGgAH, sarve'pi dvAdaza, ete ca sthUlAdattAdAnaprathamabhaGgakamamuJcatA labdhAH, evaM dvitIyAdiSvapi dvAdaza dvAdaza bhavanti, militAzca dvAsaptatiH, tathA sthUlamaithunaM sthUlaparigrahaM ca pratyAkhyAti dvividhaM trividhena sthUlamaithunaM dvividhaM trividhena sthUlaparigrahaM tu dvividhaM dvividhena, evaM pUrvakrameNa SaD bhaGgAH, ete ca sthUlamaithunaprathamabhaGgakamamuJcatA labdhAH, evaM dvitIyAdiSvapi pratyekaM SaT SaDnavanti, militAzca SaTtriMzat , ete ca mUlAdArabhya sarve'pi catuzcatvAriMzaM zataM aSTottaraM zataM dvAsaptatiH SaTtriMzaSa militAstrINi zatAni pazyAdhikAni bhavantIla, evaM trikasaMyogAdiSvapi bhaGgAmilApaH kAryaH, vistarabhayAca neha pradayate / tathA ekaikasmiMtrikasaMyoge SoDazottaraM zatadvayaM pratyeka bhaGgAnAM bhavanti, tathAhi-mRSAvAdasaMbandhI prathamo bhaGgo'vasthito'dattAdAnasatkAn SaDbhaGgAn labhate, evaM dvitIyatRtIyacaturthapaJcamaSaSThA api SaDnaGgAna labhante, taMto'trApi SaTtriMzad bhaGgAH, te ca prANAtipAtaprathamabhaGgakena labdhAH, evaM dvitIyatRtIyacaturthapaJcamaSaSThairapi prANAtipAtasaMbandhibhirbhaGgaiH SaTtriMzat SaTtriMzallabdhAH, SaTtriMzatazca SanirguNane dve zate SoDazottare, atra ca trikasaMyogA daza bhavanti, tato dve zate SoDazottare dazamirguNyete jAtAnyekaviMzatiH zatAni SaSTyadhikAni, etAvantaH paJcAnAM vratAnAM trikasaMyoge bhaGgAH, tathA ekaikasmin catuSkasaMyoge dvAdaza zatAni SaNNavatyadhikAni pratyeka bhaGgAnAM bhavanti, tathAhi-adattAdAnasaMbandhI prathamo bhaGgo'vasthito maithunavratasatkAn SaDbhaGgAn labhate, evaM dvitIyatRtIyacaturthapaJcamaSaSThA api SaD bhaGgAn labhante, jAtAH SaTtriMzad bhaGgAH, te ca mRSAvAdaprathamabhaGgakena labdhAH, evaM dvitIyatRtIyacaturthapaJcamaSaSThairapi mRSAvAdabhaGgaiH SaTtriMzat SaTtriMzallabdhAH, jAte dve zate SoDazottare, ete ca prANAtipAtabhaGgakaiH SaDbhirapi pratyekaM prApyante, jAtAni 1296, catuSkasaMyogAzcAtra paJca, tato dvAdaza zatAni SaNNavatyadhikAni paJcabhirguNyante, jAtAni catuHSaSTizatAnyazItyadhikAni, etAvantaH paJcAnAM vratAnAM catuSkasaMyoge bhanAH, tathA paJcakasaMyoge maithunavratasaMbandhinaH prathamAdyAH SaDapi bhaGgAH pratyekaM parigrahasatkAn SaT SaDnaGgAn labhante, jAtaM 36, sA ca SaTtriMzat adattAdAnabhaneH SaDbhirapi pratyekaM prApyate, jAtaM 216, ete ca dve zate SoDazottare mRSAvAdabhaGgaiH Sabhirapi pratyekaM prApyate, jAtaM 1296, etAni ca dvAdaza zatAni SaNNavatyadhikAni prANAtipAtavratasaMbandhimiH SaDbhirapi bhaGgaiH pratyekaM prApyante, jAtAni 7776, eka eva cAtra paJcakasaMyogaH, tataH saptasaptatizatAni SaTsaptatyuttarANi ekena guNyante, 'ekena ca guNitaM tadeva bhavatIti guNyarAzeva'vyabhAvAtsaptasaptati zatAni SaTsaptatyadhikAnItyavasthitaiva saGkhyA jAtA, etAvantaH paJcAnAM vratAnAM pazcakasaMyoge bhaGgAH, vratayantrakasthApanA ceyaM, tadevaM guNakArakaguNyAgatarAzitrikeNa niSpannA paripUrNA paJcamI devakulikA, etadanusAreNa sarvAsAmapi devakulikAnAM niSpattinipuNatvena svayamavaseyA, "uttaraguNaavirayameliyANa jANAhi sadhaggaM'ti pratipannottaraguNAviratasamyagdRSTilakSaNabhedadvayImilitAnAmanantaroktAnAM triMzatprabhRtInAM bhaGgAnAM sarvAnaM-sarvasaGkhyAM jAnIhi // 46 // 47 // 48 // etadevAha-'solase'tyAdi, SoDaza sahasrA aSTau zatAnyaSTAdhi kAni bhavanti, eSaH-pUrvokto vratAnAM paJcasaGkhyAnAM piMDArtha:-sarvasamudAyasaGkhyAkharUpaH / darzanAdayastu prati 13] mA-amigraha vizeSAH, na punarbratAni, tAbhyo bratAnAM viminnasvarUpatvAditi bhAvaH, ete ca zrAvakANAM bhedAH mmmmm paJcaivANuvratAnyAzrityoktAH, dvAdazavatavivakSayA tu bhUyastarA api bhedA bhavanti, // 49 // tathA cAhaterasakoDisayAI culasIijuyAI pArasa ya lkkhaa|sttaasiiii sahassA do yasayA taha duruttA y||50|| 'terase'tyAdi, trayodaza koTizatAni caturazItikoTayo dvAdaza lakSAH saptAzItisahasrANi dve zate vyuttare 13841287202, etacca SaDnaGgIpratibaddhAyA dvAdazyA devakulikAyAH samAgatasarvarAzisaMpiNDanena uttaraguNAviratarUpabhedadvayaprakSepeNa ca bhavatIti / ete ca sarve'pi zrAvakANAmeva vratabhaGgA iha pratipAditAH, sAdhUnAM punaH saptaviMzatireva bhaGgA bhavanti, tathAhi-yanna karoti tanmanasA vacasA kAyena, evaM na kArayatyapi manasA vAcA kAyena, evaM na samanujAnIte manasA vacasA kAyenetyevaM vartamAne kAle nava . 1296 prA sm ":-100 ::: ::: 265
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaGgAH, evamatIte'pi nava, bhaviSyatyapi navetyevaM saptaviMzatiH, Aha ca bhASyakRt-"karaNatigeNekekaM kAlatie tighaNasakhiyanisINaM / savaMti jao gahiyaM sIyAlasayaM puNa gihINaM ||1||[kirnntrikennaikaikN (yogaM) kAlatrikeNa trighanasaGkhyamRSINAM / sarvamiti yato gRhItaM saptacatvAriMzaM zataM punargRhiNAM // 1 // 34343=27] atra na karomi na kArayAmImAdikamekaikaM yoga mana:prabhatinA karaNatrayeNa saha kAlatrike cArayet , tatazca trayANAM yo dhanaH-saptaviMzatilakSaNastatsAcaiva-bhaGgakasaGkhyAmAzritya tatsaGkhyApramANamRSINAM-sAdhUnAmavabudhyeteti zeSaH / kasmAdityAha-yataH sarvasAvadyayogaM pratyAkhyAmIti sAdhumiH pratyAkhyAnaM gRhItaM, tatakhapratyAkhyAnamaGgakAnAmetatsaGkhyApramANatA, asarvasAvadyayogapratyAkhyAyinAM punargRhiNAM pratyAkhyAnasya saptacatvAriMzaduttaraM bhaGgakazataM vijJeyamiti 236 // 50 // adhunA 'aTThArasa pAvaThANagAi'nti saptatriMzadadhikadvizatatamaM dvAramAha sacaM pANaivAyaM 1 aliya 2 madattaM 3 ca mehuNaM savaM 4 / savaM pariggahaM 5 taha rAIbhattaM 6 ca vosrimo||51|| savaM kohaM 7 mANaM 8 mAyaM 9 lohaM 10 ca rAga 11 dose 12 ya / kalaha 13 abbhaktrANaM 14 pesunnaM 15 paraparIvAyaM 16 // 52 // mAyAmosaM 17 micchAdasaNasalaM 18 taheva vosrimo| aMtimaUsAsaMmi dehapi jiNAipacakkhaM // 53 // sarva-saprabhedaM prANAtipAtaM 1 tathA sarvamalIka-mRSAvAdaM 2 tathA sarvamadattaM-adattAdAnaM 3 tathA sarva maithunaM 4 tathA sarva parigraha 5 tathA sarva rAtribhaktaM ca-rajanibhojanaM 6 vyutsRjAmaH-pariharAmaH, tathA sarva krodhaM 7 mAnaM 8 mAyAM 9 lobhaM ca 10 rAmAdveSau ca 11-12 tathA kalahaM 13 abhyAkhyAnaM 14 paizUnyaM 15 paraparivAdaM 16 mAyAmRSA 17 mithyAtvadarzanazalyaM ca 18 tathaiva-satrabhedaM vyutsRjAmaH, etAnyaSTAdaza pApahetUni sthAnakAni pApasthAnakAni, na kevalametAnyeva, kiMtu antime ucchAse, paralokagamanasamaye ityarthaH, dehamapi nijaM zarIramiti vyutsRjAmaH, tatrApi mamatvamocanAt jinAdipratyakSaM-tIrthakarasidvAdInAM samakSamiti, tatra prANAtipAtamRSAAdAdacAdAnamaithunaparipaharAtribhaktakrodhamAnamAyAlomAH pratItAH, tathA rAga:-anamivyaktamAyAlomalakSaNasvabhAvabhedamamivaGgamAtra, 'doso'tti dveSaNaM dveSaH dUSaNaM vA doSaH, sa kAnamivyaktakrodhamAnalakSaNabhedasvabhAvoprItimAtraM, kalaho-rATI abhyAkhyAnaM prakaTamasahoSAropaNaM paizUnya-pizunakarma pracchannaM sadasadoSAvibhauvanaM, tathA pareSAM parivAdaH paraparivAdo-vikatyanamityarthaH, tathA mAyA canikRtiH sRSA ca-mRSAvAdaH mAyayA vA saha mRSA mAyAmRSA prAkRtatvAnmAyAmosaM mAyAmusaM vA doSadvayayoga, idaM ca mAnamRSAdidoSasaMyogopalakSaNaM, vezAntarakaraNena lokapratAraNamityanye, tathA mithyAdarzana-viparyastA dRSTiH tadeva tomarAdizalyamiva zalyaM duHkhahe. tutvAnmidhyAdarzanazalyamiti, sthAnAGgeca rAtribhojanaM pApasthAnamadhye na paThitaM kiMtu paraparivAdAprato'ratiratiH, tasya cAyamartha:-ara. vizva-tanmohanIyodayajazcittavikAra udvegalakSaNaH ratizca-tathAvidhAnandarUpA aratiratirityekameva vivakSitaM, yataH kacana viSaye yA ratistAmeva viSayAntarApekSayA'ratiM vyapadizanti, evamaratimeva ratimityaupacArikamekatvamanayorastIti, tathA rAgapadasthAne pijjapadaM ca paThanti, tatra ca priyasya bhAvaH karma vA prema, arthastu rAgapadavAcya eveti, 237 / / 51 // 52 // 53 // idAnIM 'muNiguNa sattAvIsaM'tyaSTatriMzadadhikadvizatatamaM dvAramAha chaccaya chakAyarakkhA paMciMdiyalohaniggaho khaMtI / bhAvavisuddhI paDilehaNAikaraNe visuddhIya // 54 // saMjamajoe juttaya akusalamaNavayaNakAyasaMroho / sIyAipIDasahaNaM maraNaMu(tu)vasagga sahaNaM ca // 55 // 'SaT vratAni-prANAtipAtaviramaNAdIni rajanibhojanaparyavasAnAni SaNNAM kAyAnAM-pRthivyAditrasAntAnAM rakSA-saMghaTTaparitApAdiparihAreNa samyaganupAlanaM paJcAnAmindriyANAM-zrotrAdInAM nigraho-niyantraNaM, iSTetareSu zabdAdiSu rAgadveSAkaraNamityarthaH, lomasya ca nigraho -virAgatA kSAntiH-krodhanigrahaH bhAvavizuddhiH-akaluSAntarAtmatA pratilekhanAdikaraNe ca vizuddhiH, zuddhenAdhyavasAyena samyagupayuktatayA pratyupekSaNAdikriyAkaraNamityarthaH, tathA saMyamopaSTambhako yo'sau yogo-vyApArastatra yuktatA-tatparatA akuzalAnA-aprazastAnAM manovaca:kAyAnAM saMrodho-niSedhaH, prazastAnAmeva teSAM karaNamiti tAtparya, zItavAtAtapAdijanitAyAH pIDAyAH-vedanAyAH sahana-samyagmarSaNaM, 'maraNAntopasargasahanaM ca' maraNamante yeSAM te maraNAntA-maraNahetava ityarthaH te ca te upasargAzca maraNAntopasargAsteSAM sahanaM-kalyANamitrabuddhyA samyaktitikSaNaM,ete saptaviMzatirmunInAM-anagArANAM guNA:-cAritravizeSA bhavanti / anyatra punaritthamanagAraguNA uktAH-mahAbratAni paJca 5 indriyanigrahAzca paJca 10 krodhAdi vivekAzcatvAraH 14 satyAni trINi, tatra-bhAvasatyaM-zuddhAntarAtmatA karaNasatyayathoktapratilekhanAdikriyAkaraNaM yogasatyaM-manaHprabhRtInAmavitathatvaM 17 kSamA-anamivyaktakrodhamAnasvarUpasya dveSasaMjJitasyAprItimAtrasyAbhAvaH, athavA krodhamAnayorudayanirodhaH, krodhamAnazabdAbhyAM tUdayaprAptayostayonirodhaH prAgamihita iti na paunaruktyaM 18 virAgatAamiSvaGgamAtrasyAbhAvaH, yadvA mAyAlobhayoranudayo, mAyAlobhavivekazabdAbhyAM tadayaprAptayostayonirodhaH prAgamihita itIhApi na punaru 266
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ ktatA 19 manaHprabhRtinirodhAH 22 jJAnAdisaMpannatAstisraH 25 vedanAdhisahanatA 26 maraNAntopasargasahanaM ca 27 // 238 // 54 // // 55 // idAnIM 'igavIsA sAvayaguNANaM'tyekonacatvAriMzadadhikadvizatatamaM dvAramAha dhammarayaNassa jogo akkhuddo 1 rUvavaM 2 pagaisomo 3 / loyappio 4 akUro 5 bhIrU 6 asaTho sadakkhinno 8 // 56 // lajjAluo9 dayAlU 10 majjhattho 11 somadihi 12 guNarAgI 13 / sakahasupakkhajutto 14 sudIhadaMsI 15.visesannU 16 // 57 // vuDDANugo 17 viNIo 18 kayanuo 19 parahiyatthakArI ya 20 / taha ceva laddhalakkho 21 igavIsaguNo havai saho // 58 // paratIrthikapraNItAnAM sarveSAmapi dharmANAM madhye pradhAnatvena yo ratnamiva vartate sa dharmaratnaM-jinodito dezaviratyAdirUpaH samAcAraH tasya yogyaH-ucita IdRksvarUpa eva zrAvako bhavati, tadyathA-akSudra ityAdi, tatra yadyapi kSudraH-tucchaH kSudraH-krUraH kSudro-daridraH kSudro-laghurityanekArthaH kSudrazabdaH tathA'pIha tucchArtho gRhyate tasyaiva prastutopayogitvAt , tataH kSudraH-tuccho'gambhIra ityarthaH tadviparIto'kSudraH sa ca sUkSmamatitvAt sukhenaiva dharmamavabudhyate 1 rUpavAna-saMpUrNAGgopAGgatayA manoharAkAraH, sa ca tathArUpasaMpannaH sadAcArapravRttyA bhavikalokAnAM dharme gauravamutpAdayan prabhAvako bhavati, nanu nandiSeNaharikezabalaprabhRtInAM kurUpANAmapi dharmapratipattiH zrUyate, ataH kathaM rUpavAneva dharme'dhikriyate ?, satyaM, iha dvividhaM rUpaM-sAmAnyamatizAyi ca, tatra sAmAnyaM saMpUrNAGgatvAdi, tacca nandiSeNAdInAmapyAsIdeveti na virodhaH, prAyikaM caitaccheSaguNasadbhAve kurUpatvasyApyaduSTatvAt , evamagre'pi, atizAyi punaryadyapi tIrthakarAdInAmeva saMbhavati tathApi yena kaciddeze kAle vayasi vA vartamAno rUpavAnayamiti janAnAM pratItimupajanayati tadevehAdhikRtaM mantavyaM 2 prakRtyA-khabhAvena saumyaH-abhISaNAkRtivizvasanIyarUpa ityarthaH, evaMvidhazca prAyeNa na pApavyApAre vyApriyate sukhAzrayaNIyazca bhavati 3 lokasya-sarvajanasya ihaparalokaviruddhavarjanena dAnazIlAdiguNaizca priyo-vallabho lokapriyaH, so'pi sarveSAM dharme bahumAnaM janayati 4, akrUraH-akliSTAdhyavasAyaH, krUro hi paracchidrAnveSaNalampaTaH kaluSamanAH svAnuSThAnaM kurvannapi na phalabhAgbhavatIti 5 bhIru:-aihikAmuSmikApAyebhyasrasanazIlaH, sa hi kAraNe'pi sati na niHzakamadhame pravartate 6 azaThaH-acchayAnuSThAnaniSThA, zaTho hi vazcanaprapaJcacaturatayA sarvasyApya vizvasanIyo bhavati 7 sadAkSiNyaH-svakAryaparihAreNa parakAryakaraNaikarasikAntaHkaraNaH, sa ca karava nAma nAnuvartanIyo bhavati? 8 'lajjAlu yatti prAkRtazailyA lajjAvAna , sa khalvakRtyAsevanavArtayA'pi brIDate, svayamaGgIkRtamanuSThAna ca parityaktuM na zaknoti 9 dayAluH dayAvAna , du:khitajantujAtatrANAmilASuka ityarthaH, 'dharmasya hi dayA mUla miti pratItameva 10 madhyastho-rAgadveSatyaktadhIH, sa hi sarvatrAraktadviSTatayA vizvasyApi vallabho bhavati 11 saumyadRSTiH kasyApyanuDhejakaH, sa hi darzanamAtreNApi prANinAM prItiM pallavayati 12 guNeSu-gAmbhIryasthairyapramukheSu rajyatItyevaMzIlo guNarAgI, sa hi guNapakSapAtitvAdeva sadguNAn bahu manyate nirguNAMzvopekSate 13 satkathA:-sadAcAracAritvAtsucaritracaryAkathanarucayo na tu duzcAritracaryAkathanarucyo ke sapakSA:-. sahAyA janAstairyukta:-anvito, dharmAvibandhakaparivAra iti bhAvaH, evaMvidhazca na kenacidunmArga netuM zakyate 14 anye tu satkathaH supakSayuktazceti pRthagguNadvayaM manyante, madhyasthaH somadRSTizreti dvAbhyAmapyekameveti, tathA sudIrghadI-suparyAlocitapariNAmapezalakAryakArI, sakila pArijAmiyA bussA sundarapariNAmamaihikamapi kAryamArabhate 15 vizeSajJa:-sAretaravastuvibhAgavedI, avizeSajJastu doSAmapi guNatvena guNAnapi doSatvenAdhyavasthati 16 vRddhAn-pariNatamatInanugacchati-guNArjanabukhA sekta iti vRddhAnuvA, vRddhajanAnugatyA hi pravartamAnaH pumAn na jAtucidapi vipadaH padaM bhavati 17 vinIto-gurujanagauravakRt , vinayavati hi sapadi saMpadaH prAdubhavanti 18 svalpamapyupakAramaihikaM pAratrikaM vA pareNa kRtaM jAnAti na nihute iti kRtajJaH, kRtaghno hi sarvatrApyamandAM nindA samAsAdayati 19 pareSAM-anyeSAM hitAna-padhyAnAn-prayojanAni kartu zIlaM yasya sa parahitArthakArI, sadAkSiNyo'bhyarthita eka karoti ayaM punaH svata eva parahitAya pravartate ityanayorbhedaH, yazca prakRtyaiva parahitakaraNe nitarAM nirato bhavati sa nirIhacittatayA'nyAnapi saddha, sthApayati 20 tathA labdhamiva labdhaM lakSaM-zikSaNIyAnuSThAnaM yena sa labdhalakSaH, pUrvabhavAbhyastamiva sarvamapi dharmakRtyaM jhaTiye. vAdhigacchatIti bhAvaH, IdRzo hi vandanapratyupekSaNAdikaM dharmakarma sukhenaiva zikSayituM zakyate 21, tadevamekaviMzatiguNasaMpannaH zrAddhaH -zrAvako bhavatIti 239 / / 56 / / 57 // 58 // idAnIM 'tericchINukiTTha ganbhaDiitti catvAriMzadadhikazatatamaM dvAramAha ukkiTThA ganbhaThiI tiriyANaM hoi aTTha varisAI / mANussINukilu itto gambhaTTiiM vucchaM // 19 // utkRSTA garbhasthiti:-garbhAvasthAnaM tirazcInAM-tiryagyoSitAM bhavatyaSTau varSANi, tataH paraM garbhasya vipattiH prasavo veti 240 // idAnIM 'mANusINukkiTThA ganbhaThiitti tathA 'tagganbhassa kAyaTiI'tyekacatvAriMzadadhikadvicatvAriMzadadhikadvizatatame dvAre Aha gambhaTii maNussINukiTThA hoi varisabArasagaM / gambhassa ya kAyaThiI narANa cauvIsa vari saaii||60|| mAnuSINAM-manuSyastrINAmutkRSTA garbhasthitirbhavati varSadvAdazakaM dvAdazavarSapramANA, ayamartha:-kazcijanturAvirbhUtaprabhUtapApAmibhUtavapuvAtapittAdidUSite devAdistambhite vA garne dvAdaza varSANi nirantaraM tiSThatIti, iyaM ca bhavasthitiruktA, kAyasthitiH punarnarANAM garbhasa 267
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ catavizatirvarSANi, idamuktaM bhavati-kazcijjIvo dvAdaza varSANi jIvitvA tadante ca mRtvA tathAvidhakarmavazAttatraiva garbhasthite kalevare samutpadya punarvAdaza varSANi jIvatItyevaM caturvizatirvarSANyutkRSTato garne jantustiSThatIti 241, 242 // 6 // idAnIM 'ganbhaDiyajIvaAhAroM'tti tricatvAriMzadadhikadvizatatamaM dvAramAha paDhame samaye jIvA uppannA gambhavAsamajjhami / oyaM AhAraMtI sabappaNayAi pUyaba // 61 // oyAhArA jIvA sadhe apajattayA muNeyavA / pajattA uNa lome pakkheve hu~ti bhaiyatvA // 12 // prathame samaye jIvA utpannA garbhavAsamadhye oja AhArayanti-ojaAhAraM kurvanti, 'saSappayaNayAe'tti sarvAtmanA, sarvairapyAtmapradezairityarthaH, kiMvadityAha-apUpA iva, yathA hi tailabhRtataptatApikAyAM prathamasamaya evApUpAH sakalamapi telamApibanti, evaM jIvA api garbhotpattiprathamasamaye oja AhArayanti, pituH saMbandhi zukraM mAtuH saMbandhi zoNitametadvayamapyekatra militaM oja ityucyate, atha kasyAmavasthAyAM jIvasyAhAraH ka ityetatprasaGgataH prAha-'oyetyAdi, iyaM ca prAgeva paJcottaradvizatatamadvAre vyAkhyAtA 243 // 61 // // 62 // idAnIM 'riuruhirasukkajoe jettiyakAleNa gambhasaMbhUItti catuzcatvAriMzadadhikadvizatatamaM dvAramAha-. riusamayaNhAyanArI narovabhogeNa gmbhsNbhuuii| bArasamuhutta majhe jAyai uvari puNo ney||6|| mAsAvasAne trINi dinAni yAvadhuvatInAM yadajasramasra zravati tadRturityucyate, tatra Rtusamaye nAtAyAkhyahAdUrddha zuddhihetoH kRtasnAnAyAH nAryAH striyo naropabhogena-puruSasaMbhogena garbhasaMbhUtirbhavati, sA ca dvAdazAnAmeva muhUrtAnAM madhye jAyate, caturvizatighaTikAnAM madhye ityarthaH, Urddha puna va garbhasaMbhUtiH, dvAdaza muhUrtAni yAvacchukazoNite avidhvastayonike bhavataH, tata UI dhvaMsamupagacchata iti bhAvaH 244 // 63 // idAnIM 'jattiya puttA gambhe'tti tathA 'jattiya piyaro ya puttassa'tti paJcacatvAriMzadadhikaSaTcatvAriMzadadhike ca dvizatatame dvAre prAha suyalakkhapuhuttaM hoi eganarabhuttanAriganbhaMmi / ukkoseNaM navasayanarabhuttatthIi egasuo // 64 // sutalakSapRthaktvaM bhavatyekapuruSabhuktAyA nAryA garne, pRthaktvaM ceha dviprabhRtirAnavabhya iti samayoktaM jJeyaM, ayamartha:-ekasyAH triyaH puruSeNopabhuktAyA garne jaghanyata eko dvau trayo vA yAvat utkRSTatastu nava lakSANi jIvAnAmutpadyante, niSpattiM tu prAya eko vA dvau vA gacchataH, zeSAstu khalpakAlaM jIvitvA tata eva mriyante iti, tathotkRSTato navazatasaurnarairupamuktAyAH striyo garbhe ekaH suto bhavati, ko'rthaH ?-kAcid dRDhasaMhananA kAmAturA ca taruNI yadA dvAdazamuhUrtamadhye utkarSato navamirnarazataiH saMbhujyate tadA tadvIje yaH, putro jAyate sa navAnAM pitRzatAnAM putro bhavatIti 245-246 // 64 // idAnIM 'mahilANa gabbhaabhavaNakAlo purisaabIyakAlo'tti saptacatvAriMzadadhikadvizatatamaM dvAramAha paNapannAe~ pareNaM joNI pamilAyae mahiliyANaM / paNahattarIeN parao hoi abIyao naro pAyaM // 65 // vAsasayAuyameyaM pareNa jA hoi pucakoDIo / tassaddhe amilAyA savAuyavIsabhAye ya // 66 // bIyaM sukaM taha soNiyaM ca ThANaM tu jaNaNigabhaMmi / oyaM tu uvaTuMbhassa kAraNaM tassarUvaM tu||67 // aTThArasapiTTakaraMDayassa saMdhIu huMti dehami / bArasa paMsuliyakaraMDayA ihaM taha ccha paMsulie // 68 // hoi kaDAhe sattaMgulAI jIhA palAi puNa curo| acchIu do palAI siraM tu bhaNiyaM caukavAlaM // 19 // achuTTapalaM hiyayaM battIsaM vasaNa acchikhaMDAiM / kAlejayaM tu samae paNavIsa palAi nidiha // 70 // aMtAI donni ihayaM patteyaM paMca paMca vAmAo / sahisayaM saMghINaM mammANa sayaM tu sattahiyaM // 71 // sahisayaM tu sirANaM nAbhippabhavANa siramuvagayANaM / rasaharaNinAmadhejANa jANajNuggahavidhAesu // 72 // suicakkhughANajIhANaNuggaho hoi taha vighAo ya / sahasayaM annANavi sirANa'hogAmiNINa tahA // 73 // pAyatalamuvagayANaM jaMghAbalakAriNINa'NuvaghAe / uvaghAe siraviyaNaM kuNaMti aMdhattaNaM ca tahA // 74 // avarANa gudapaviTThANa hoi saha sayaM taha sirANaM / jANa baleNa pavattai vAU muttaM purIsaM ca // 79 // arisA u pAMDurogo veganiroho ya tANa ya vighAe / tiriyagamANa sirANaM saTThasayaM hoi avarANaM // 76 ||baahublkaarinniio uvaghAe kucchiuyrviynnaao| kuvaMti taha'nAo paNavIsaM siMbhadharaNIo // 77 // taha pittadhAriNIo paNavIsaM dasa ya mukkadharaNIo / iya satta sirasayAI nAbhippabhavAiM purisassa // 78 // tIsUNAI itthINa vIsahINAI huMti sNddhss| nava hAruNa sayAI nava dhamaNIo ya dehami // 79 // taha ceva sabadehe navanauI lakkha romakUvANaM / abuTThA koDIjo samaM puNo kesmNsuuhi||8|| muttassa soNiyassa ya patteyaM AtyaM vasAe u| addhAdayaM bhaNaMti ya patthaM matthuluyavatthussa // 81 // asuimala pasthachaka kulao kulao ya pittasiMmANa / 268
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ mukkassa addhakulao durTa hINAhiyaM hojA // 82 // ekArasa itthIe nava soyAiM tu huMti puri sassa / iya kiM suisaNaM ahimaMsamalaruhirasaMghAe? // 83 // varSANAM paJcapaJcAzataH parata ArtavAbhAvAnmahilAnAM yoniH pramlAyati-garbhotpattikAraNatAM na pratipadyate, bhAvArthastu nizIthacUrNyabharairupadayate-"itthIe jAva paNapanna vAsA na pUraMti tAva amiliyA(lANA) joNI, ArtavaM bhavati garbha ca gRhAtItyarthaH, paNapanavAsAe puNa kassai attavaM bhavati na puNa ganbhaM giNhai, paNapannAe parao no attavaM no ganbhaM giNhaI"tti, tathA varSANAM paJcasaptateH parataH prAyeNa naraH-pumAn bhvtybiijo-grbhaadhaanyogyviiryvivrjitH||65|| kiyatpramANAyuSAM punaretanmAnaM draSTavyamityAha-vAse'tyAdi,varSazatAyuSAmaidaMyugInAnAmevaitad-garbhadhAraNAdikAlamAnamuktaM draSTavyaM, pareNa tarhi kA vArtA ? ityAha-pareNa jA hoi puSakoDIo' ityAdi, varSazatAtparato varSazatadvayaM trayaM catuSTayaM cetyAdi yAvanmahAvidehAdimanuSyANAM yA pUrvakoTiH sarvAyuSke bhavati tasya sarvAyuSo'rdha tardha yAvadamlAnA-garbhadhAraNakSamA yuvatInAM yonidraSTavyA, tataH parataH sakRtprasavadharmiNo'mlAnayonayazcAvasthitayauvanatvAt , puruSANAM tu sarvakhApi pUrvakoTiparyantasya svAyuSo'ntyo viMzatitamo bhAgo'bIjo bhavati 247 // 66 // idAnIM 'sukAINa pamANaM tyaSTacatvAriMzadadhikadvizatatamaM dvAramAha-bIya' mityAdi, bIjaM-kAraNaM tacca zarIrasya zukra tathA zoNitaM ca, pituH zukraM mAtuH zoNitaM etad dvathamapi zarIrasya kAraNamityarthaH, sthAnaM tu tasyAdau jananIgarbha-mAturudaramadhyabhAge, zukrazoNitasamudAya oja ityucyate, zarIropaSTambhasyApi prathamatastadeva hetuH kAraNamityarthaH, tasya zarIrasya svarUpaM tu 'advArasapir3hakaraMDayassa ityAdyanantaravakSyamANalakSaNamiti zeSaH // 67 // tadevAha-'aDe'tyAdigAthAhaya, dehe-manuSyazarIre pRSThakaraNDakasya-pRSThavaMzasyASTAdaza pranthirUpAH saMdhayo bhavanti, yathA vaMzasya parvANi, teSu cASTAdazamu sandhiSu madhye dvAdazabhyaH sandhibhyo dvAdaza paMzulikA nirgayobhayapArthAvAvRttya vakSaHsthalamadhyorddhavartyasthi lagitvA pallakAkAratayA pariNamanti, ata Aha-iha zarIre dvAdaza paMzulikArUpAH karaNDakA-vaMzakA bhavanti, 'taha chapuMsulie hoi kaDAhe'tti tathA tasminneva pRSThavaMze zeSaSaTsaMdhibhyaH SaT pAMzulikA nirgatya pArzvadvayaM cAvRtya hRdayasyobhayato vakSaHpajarAdhastAd zithilakukSitaratUpariSTAtparasparAsaMmilitAstiSThanti, ayaM ca kaTAha ityucyate, jihvA-mukhAbhyantarvartimAMsakhaNDarUpA dairyeNAtmAkulataH saptAGgulapramANA bhavati, taulye tu magadhadezaprasiddhena palena catvAri palAni bhavanti, akSimAMsagolako tu dve phle, zirastu asthikhaNDarUpaizcaturmiH kapAlainiSpadyate iti // 68 // 69 // tathA 'addhaddhe'tyAdi, hRdayAntarvartimAMsakhaNDaM sArdhapalatrayaM bhavati, dvAtriMzaca mukhe dantA-asthikhaNDarUpAH prAyaH prApyante, kAleyajaM tu-vakSo'ntagUDhamAMsavizeSarUpaM paJcaviMzatipalAnyAgame nirdiSTaM / 70 // tathA-'aMtAI' ityAdi, iha zarIre dve atre bhavataH, pratyekaM paJcapaJcavAmapramANe, tathA saMdhayaH-ahalyAdyasthikhaNDamelApakasthAnAni teSAM SaSTyadhikaM zataM bhavanti, marmANi-saGghANikAvirakAdIni, teSAM tu saptAdhikaM zataM bhavati // 71 // atha puruSazarIre zirAsaGkhyAmAha-'saTThisaya mityAdigAthAsaptakaM, iha puruSasya zarIre nAbhiprabhavANi zirANAM-sasAnAM sapta zatAni bhavanti, tatra SaSTyadhikaM zataM zirANAM nAbheH zirasi gacchati, tAzca rasaharaNInAmadheyA:, raso hiyate-vikIryate yakAbhiritikRtvA, yAsAM cAnugrahavighAtayoH satoryathAsamayaM zrotracakSurghANajihvAnAmanugraho vighAtazca bhavati, tathA anyAsAmapyadhogAminInAM pAdatalamupagatAnAmanupapAte javAbalakAriNInAM sasAnAM pazyadhika zataM bhavati, upaghAte tu tA eva zirovedanA'ndhatvAdIni kurvanti, tathA'parAsAM gudapraviSTAnAM zirANAM SaSTyadhikaM zataM bhavati, yAsAM balena vAyurmUtraM purISaM ca prANinAM pravartate, etAsAM ca vidhAte'si pANDurogo veganirodhazca bhavati, tathA aparAsAM tiryaggAminInAM zirANAM SaSTyadhika zataM bhavati, tAH punarbAhubalakAriNyaH, upaghAte ca sati kubhiudaravedanAH kurvanti, tathA'nyAH paJcaviMzatiH zirAH zleSmadhAriNyo bhavanti, tathA pittadhAriNyo'pi paJcaviMzatiH zirAH, daza ca zirAH zukrAkhyasaptamadhAtudhAriNyaH, ityevaM nAbhiprabhavANi saptazirAzatAni puruSasya zarIre bhavanti / / 72 // 73 // 74 // 75 // 76 // 77 // 78 // atha strInapuMsakayoH kiyantya etA bhavantItyAzaGyAha-'tIsUNAI' ityAdigAthAcatuSka, triMzatA nyUnAni strINAM sapta zirAzatAni bhavanti, viMzatyA ca hInAni sapta zatAni zirANAM bhavanti SaNDhasya-napuMsakasya, tathA snAyUnAm-asthibandhanazirANAM zatAni nava ca dhamanyo rasavahA-nADyo dehe // 79 // tathA sarvasminnapi dehe navanavatirlakSA romakUpANAM bhavanti, romNAM-tanUruhANAM kUpA iva kUpA romakUpA-romarandhrANItyarthaH, etacca saMkhyAnaM zmazrukezairvinA'vaseyaM, taistu saha sArdhAstinaH koTayo romakUpAnAM jAyante, tatra imaNi-kUrcakacAH, kezAstu-ziroruhA iti // 8 // zarIre sarvadeva mutrasya zoNitasya ca pratyekamavasthitamADhakaM magadhadezamasiddhamAnavizeSarUpaM bhaNanti, uktaM ca-"do asaIo pasaI, do pasaio seiyA, cattAri seiyAu kulao, cattAri kuDavA pattho, cattAri patthA ADhayaM, cattAri ADhayA doNo" ityAdi, dhAnyabhRto'vAGmukhIkRto hasto'satItyucyate, vasAyAstvardhADhakaM bhaNanti, mastakabhejako mastuluGkavastu, anye tvAhuH-medapippisAdi mastuluGga, tasyApi prasthaM yathoktarUpaM vadanti // 81 // azucirUpo yo'sau malastasya prasthaSaTakaM bhavati, pittazleSmaNoH pratyekaM yathAnirdiSTasvarUpaH kulavo bhavati, zukrastvardhakulavaH, etabADhakaprasthAdikaM mAnaM bAlakumArataruNAdInAM 'do asaio pasaI'tyAdikrameNAtmIyAtmIyahastenAnetavyaM, uktamAnAca zukrazoNitAderyatra hInAdhikyaM bhavati tatra vAtAdidUSitatveneti jJeyaM // 81 // atha zrotrANi zarIre yAvanti bhavanti tAvatyupadazryopasaMharati-'ekArase'tyAdi, dvau kau~ dve cakSuSI dve ghrANe mukhaM stanau pAyurupasthazcetyevamekAdaza zrotrANi 269
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ striyo bhavanti, stanavajaNi zeSANi nava puruSasya, etaca manujagatimAzritya proktaM, tiryaggatau tu ajAdInAM dvistanInAmekAdaza bhotrANi, gavAdInAM catuHstanInAM trayodaza, sUkaryAdInAmaSTasvanInAM saptadaza, nirvyAghAte evaM vyAghAte punarekastanyA ajAyA daza, tristanyAzca gordvAdazeti, ityevamasdhyAdisaMghAtarUpe zarIre kiM nAma svarUpataH zucitvaM 1, na kizvidityarthaH // 248 // 83 // idAnIM 'samma tAINuttamaguNANa lAhaMtaraM tu ukkosaM' ityekonapaJcAzadadhikadvizatatamaM dvAramAha-- sammattaMmaya laddhe paliyapuhutteNa sAvao hoi / caraNovasamakhayANaM sAyarasaMkhaMtarA huMti // 84 // yAvatyAM karmasthitau samyaktvaM labdhaM tanmadhyAtpalyopamapRthaktvalakSaNe sthitikhaNDe kSapite zrAvako - dezavirato bhavet, tatazcaraNopazamakSayANAmantarA saMkhyAtAni sAgaropamANi bhavanti, iyamatra bhAvanA - dezaviratiprAptyanantaraM saMkhyAteSu sAgaropameSu kSapiteSu cAritra'mavApnoti, tato'pi saMkhyAteSu sAgaropameSu kSapiteSUpazamazreNi pratipadyate, tato'pi saMkhyAteSu sAgaropameSu kSapiteSu kSapakazreNirbhavati, tatastadbhave mokSa iti evamapratipatitasamyaktvasya devamanuSyajanmasu saMsaraNaM kurvato'nyo'nyamanuSyabhave dezaviratyAdilAbho bhavati, yadivA tIvra zubha pariNAmavazAtkSapita bahukarmasthiterekasminnapi bhave'nyatarazreNivarjyAnyetAni sarvANyapi bhavanti, zreNidvayaM tvekasmin bhave saiddhAntikAbhiprAyeNa na bhavatyeva, kiMtvekaivopazamazreNiH kSapakazreNirvA bhavatIti, uktaM ca - " evaM apparivaDie sammatte devamaNuyajammesu / annayaraseDhivajjaM egabhaveNaM ca savvAI || 1 || " [ evamapratipatite samyaktve devamanujajanmasu anyatarazreNivarjAni ekabhavenaiva sarvANi // 1 // ] / / 249 / / 84 / / idAnIM 'na lahaMti mANusattaM sattA je'NaMtarubaTTa'ti paJcAzadadhikadvizatatamaM dvAramAhasattamamahineraiyA teU vAU anaMtaruvadvA / na lahaMti mANusattaM tahA asaMkhAuyA sabe // 85 // saptamaMpRthivInairayikAstaijasakAyikta vAyukAyikAstathA asaGkhyAtavarSAyuSaH sarve tiryaGmanuSyAzcAnantaramuddhRtA mAnuSyaM na labhante, 'mRtvA'nantarabhave manujeSu notpadyante ityarthaH, zeSAstu suranaratiryamArakA nareSUtpadyante // 250 // 85 // idAnIM 'pubaMgaparimANaM' ti ekapaJcAzadadhikadvizatatamaM dvAramAha varisANaM lakkhehiM culasIsaMkhehiM hoi puvaMgaM / eyaM ciya eyaguNaM jAyaha puvaM tayaM tu imaM // 86 // varSANAM lakSkSaizcaturazItisaGkhyairbhavati pUrvAGga - pUrvAkhyasya saGkhyAvizeSasya kAraNaM, anenaivaitadguNena tasya jAyamAnatvAt, tathA cAha'eyaM ciya' ityAdi, etadeva - pUrvAGgaM caturazItivarSalakSalakSaNaM etadguNaM caturazItilakSairguNitaM sakhAyate pUrva, tatpunaridaM - anantaradvAre vakSyamANasvarUpamiti // 251 // 86 // sAmprataM 'mANaM pubassa' tti dvipaJcAzadadhikadvizatatamaM dvAramAha pucassa uparimANaM sayariM khalu vAsakoDilakkhAo / chappannaM ca sahassA boddhavvA vAsakoDINaM // 1 // 87 // pUrvAbhidhAnasya saGkhyAvizeSasya parimANaM varSakoTInAM saptatiH koTirlakSAH SaTpazvAzat sahasrANi, 70560000000000 / // 252 // 87 // idAnIM 'lavaNasihamANaM' ti tripaJcAzadadhikadvizatatamaM dvAramAhadasajoyaNANa sahasA lavaNasihA cakkavAlao ruMdA / solasasahassa uccA sahassamegaM tu ogADhA // 2 // 88 // lavaNasamudre yojanalakSadvayaviSkambhe madhyameSu dazasu yojanasahasreSu nagaraprAkAra iva jalamUrdhva gataM, tasyotsedhavRddhiH zikheva zikhA, tato lavaNasya zikhA lavaNazikhA, sA dazayojanAnAM sahasrANi cakravAlato rundrA - rathacakravadvistIrNA, bhUtalasamajalapaTTAdUrdhva SoDazayojanasa* hasrANyuccA ekaM tu sahasramadho'vagADhA, iyamaMtra bhAvanA - lavaNasamudre jambUdvIpAddhAtakIkhaNDadvIpAcca pratyekaM pazvanavatipazvanavatiyojanasahatrANi gotIrtha, gotIrtha nAma taDAgAdiSvika pravezamArgarUpo nIcoM nIcataro bhUpravezo, gotIrthamiva gotIrthamiti vyutpatteH, madhyabhAgAvagAhastu dazayojanasahasrapramANavistAraH, gotIrthaM ca jambUdvIpavedikAntasamIpe ghAtakIkhaNDavedikAntasamIpe cAkulAsaveyabhAgaH tataH paraM samatalAd bhUbhAgAdArabhya krameNa pradezahAnyA tAvatrIcatvaM nIcatastvaM paribhAvanIyaM yAvatpazvanavatiyojanasahasrANi pazvanavatiyojanasahasraparyante ca samatala bhUbhAgamapekSya uNDatvaM yojanasahasramekaM tathA jambUdvIpavedikAto dhAtakIkhaNDadvIpavedikAtaca samatale bhUbhAge prathamato jalavRddhirasoyabhAgaH, tataH samatala bhUbhAgamevAdhikRtya pradezavRddhyA jalarAziH krameNa parivardhamAnaH parivardhamAnaH tAvatparibhAvanIya yAvadubhayato'pi paJcanavatiyojanasahasrANi paJcanavatiyojanasahasraparyante cobhayato'pi samabhUbhAgamapekSya jalavRddhiH sapta yojanazatAni, kimuktaM bhavati ? -tatra pradeze samabhUbhAgamapekSyAvagAho yojanasahasraM, tadupari jalavRddhiH sapta yojanazatAnIti, tataH paraM madhye bhUbhAge dazayojanasahasravistAre'vagAho yojanasahasraM jalavRddhiH SoDaza yojanAMsahasrANi, pAtAlakalazagatavAyukSobhe ca teSAmupari ahorAtramadhye dvau vArau kicinnyUne dve gavyUte udakamatirekeNa parivardhate pAtAlakalazagatavAyUpazAntau ca hIyate // 253 // 88 // idAnIM 'ussehaMgulaAyaMgulapamANaMgulapamANaM' ti catuHpaJcAzadadhikadvizatatamaM dvAramAha ussehaMgula 1 mAyaMgulaM ca 2 taiyaM pamANanAmaM ca 3 / iya tini aMgulAI vAvArijjati samayami // 89 // sattheNa sutikkheNavi chettuM bhettuM ca jaM kira na sakA / taM paramANu siddhA vayaMti AI pamANAnaM // 90 // paramANU tasareNU rahareNU aggayaM ca vAlassa / likkhA jUyA ya jayo aguNavivaDiyA kamaso // 91 // vIsaMparamANulakkhA sasAnauI bhave sahassAI / sayamegaM 270
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAvanaM egaMmi u aMgule hu~ti // 92 // paramANU icAikameNa ussehaaMgulaM bhaNiyaM / jaM puNa AyaMgulameriseNa taM bhAsiyaM vihiNA // 93 // je jaMmi juge purisA aTThasayaMgulasamUsiyA TuMti / tesiM jaM niyamaMgulamAyaMgulamettha taM hoI // 94 // je puNa eyapamANA UNA ahigA va tesimeyaM tu / AyaMgulaM na bhannai kiMtu tadAbhAsamevatti // 95 // ussehaMgulamegaM havaha pamANaMgulaM sahassaguNaM / ussehaMguladuguNaM vIrassAyaMgulaM bhaNiyaM // 96 // AyaMguleNa vatthu ussehapamANao miNasu dehaM / nagapuDhavivimANAI miNasu pamANaMguleNaM tu // 97 // agi ragItyA didaNDake agirgatyartho dhAtuH, gatyarthAzca jJAnArthA api bhavantyato'gyante-pramANato jJAyante padArthA anenetyaGkala-mA. navizeSaH, taca trividhaM, tadyathA-AdyamutsedhAkulaM dvitIyamAtmAGgulaM tRtIyaM ca pramANAGgulanAmakaM, ityetAni trINyakulAni samayesiddhAnte tattadvastumAnaviSayatayA vyApAryante, tAni ca vastUni yathAyathamemirmIyante ityarthaH // 89 // nanvamISAmaGgulAnAMmadhye utsedhAbalaM tAvat kiMpramANaM bhavatItyAzaya tatpramANaniSpattikramanirUpaNArthamAha-'sattheNetyAdi, zastreNa-khagAdinA sutIkSNenApi chettuMdvidhAkartu bhettuM vA-khaMDazo vidArayituM sacchidraM vA kartu yaM pudgalavizeSaM na zaktAH pumAMsastaM paramANu ghaTAdyapekSayA'tisUkSmaM siddhAH-saiddhAntikatayA prasiddhA yadvA jJAnaprasiddhAH kevalinaH, na tu muktiprAptAH, teSAM zarIrAdyabhAvena vacanasyAsaMbhavAt , vadanti-bruvate pramANAnAMakulahastAdInAmAdi-mUlaM, kilazabdena cedaM sUcyate-lakSaNamevedaM paramANoH, na punastaM chettuM bhettuM vA ko'pyArabhate, atizlakSNatvena chedanabhedanAviSayatvAtprayojanAbhAvAceti, ayaM ceha vyavahAranayamatenaiva paramANutvenocyate, yAvatA'nantANukaskandha evAsau, kevalaM sUkSmapariNAmApannatvena cakSurgrahaNacchedanabhedanAdyaviSayatvAdamumapi vyavahAranayaH paramANuM manyata itIha paramANutvenopanyasta iti // 91 // uktaM paramANusvarUpaM, idAnIM taduparivartinaH zeSAnutsedhAGgulaniSpattikAraNabhUtAnanyAnapi parimANavizeSAnAha-'paramANU ityAdi, iha paramANoranantaraM upalakSaNasya vyAkhyAnAducchlakSNalakSNikAdIni trINi padAni gAthAyAmanuktAnyapi draSTavyAni, anuyogadvArAdiSu tathaivAbhidhAnAdhuktisaMgatatvAcca, tatazcAnantaiH paramANubhirekasyA ucchlakSNalakSNikAyA Agame'bhidhAnAtparamANuM varjayitvA sarve'pyete ucchalakSNalakSNikAlakSNazlakSNikordhvareNutrasareNurathareNvAdayo yavaparyantAH parimANavizeSA yathottaramaSTaguNAH krameNa kartavyAH, tata utsedhADalaM niSpadyate, iyamatra bhAvanA-pUrvoktavyAvahArikaparamANavo'nantA militAH santa ekA ucchlakSNazlakSNikA bhavati, atizayena zlakSNAzlakSNalakSNA saiva zlakSNazlakSNikA uttarapramANApekSayA ut-prAbalyena zkSNalakSNikA ucchlakSNazlakSNikA, aSTAbhirucchlakSNalakSNikAmirekA lakSNazlakSNikA, prAktanapramANApekSayA'STaguNatvAt UrdhvareNvapekSayA cASTamabhAgavartitvAt , aSTAmiH zlakSNazlakSNikAmireka UrdhvareNuH, jAlaprabhA'bhivyaGgyaH svataH parato vA UrdhvAdhastiryakcalanadharmA reNurUrdhvareNuH, aSTabhirUrdhvareNubhirekanasareNuH, trasyati-pUrvAdivAtaprerito gacchati yo reNuH sa trasareNuH, aSTamitrasareNumireko rathareNuH, bhramadrathacakrotkhAto reNU rathareNuH, pUrvaH paurastyAdivAteSu calati ayaM tu tatsadbhAve'pi rathacakrAdyutkhananamantareNa na calatItyasmAtpUrvo'lpapramANaH, iha ca bahuSu sUtrAdarzaSu 'paramANU rahareNU tasareNU' ityAdireva pATho dRzyate, sa cAsaGgata eva lakSyate, rathareNumAzritya trasareNoraSTaguNatvAnupapatteH, uktanyAyena viparyayasyaiva ghaTanAditi, yadapi saMgrahiNyAM 'paramANU rahareNU tasareNU' ityAdireva pATho dRSTa ityucyate tatrApi samAnaH panthAH, tasyApi ghaTamAnakatvasya cintyatvAdAgamena saha virodhAdhuktyasaMgatatvAceti, aSTabhI rathareNubhirdevakurUttarakurumanuSyANAM saMbaMdhi ekaM vAlAnaM bhavati, tairaSTamiharivaparamyakamanuSyavAlAgaM bhavati tairaSTamihamavatairaNyavatamanuSyavAlAnaM tairaSTamiH pUrva videhAparavidehamanuSyavAlAnaM tairaSTamirbharatairavatamanuSyavAlAmaM, iha caivaM vAlAprANAM bhede satyapi vAlAprajAtisAmAnyavivakSyA vAlApramiti sAmAnyenaikameva sUtre nirdiSTamiti, aSTabhirbharatairavatamanuSyavAlAprerekA pratItasvarUpaiva likSA jAyate, tAmiraSTAbhirekA yUkA, tAmirapyaSTAbhiryavazabdasUcitamekaM yavamadhyaM, aSTamiryavamadhyarekamutsedhAGgulaM niSpadyata iti, ita. Urdhva sUtrAnuktamapyupayogitvAducyate-etAni SaDaDalAnyakulaSaTkavistIrNaH pAdasya madhyatalapradezaH pAdekadezatvAtpAdobhavati, dvau ca yugmIkRtAvetau pAdau dvAdazAGgalapramANA vitastiH, dve vitastI hastaH, catvAro hastA dhanuH, dvau dhanuHsahasro gavyUtaM, catvAri gavyUtAni yojanamiti, uktaM ca-"aTTeva ya javamajjhANi aMgulaM chacca aMgulA pAo / pAyA ya do vihatthI do ya vihatthI bhave hattho ||1||cuhtthN puNa dhaNuhaM dunni sahassAI gAuyaM tesiM / cattAri gAuyA puNa joyaNamegaM muNeyavvaM // 2 // " // 91 // athaikasminnatsedhAGgale kiyantaH paramANavo bhavantItyetadAzajhyAha-vIse'tyAdi, vizatirlakSAH paramANUnAM saptanavatisahasrANi zataM caikaM dvipaJcAzadadhikaM ekasminnutsedhADale etAvantaH paramANavo bhavanti, iyaM ca saMkhyA 'paramANU tasareNU' ityAdigAthAyAM sAkSAdupAttAneva paramANuvizeSAnAzritya draSTavyA, upalakSaNavyAkhyAnalabdhocchalakSNalakSNikAditrayApekSayA punaratibhUyasI paramANusaMkhyA saMpadyata iti // 92 // athotsedhAGkalopasaMhArapUrvamAtmAjalaM saMbandhayannAha-'paramANa' ityAdi, paramANvAdikrameNa bhaNitaM prathamamutsedhADalaM, utsedho-devAdizarIrANAMmuSatvaM tannirNayakartRkatvena tadviSayamaGgalamutsedhAgalaM, yadvA utsedho 'aNaMtANaM suhumaparamANupuggalANaM samudayasamiisamAgameNaM ege vavahAraparamANU' ityAdikrameNocchayo-vRddhistasmAjAtamaGgalamutsedhAkulaM, yatpunarAtmAkulaM pUrvamudiSTaM tadIdazena-vakSyamANasvarUpeNa vidhinA-prakAreNa bhASitaM-pratipAditaM tiirthdnndhraiH|| 13 // tameva vidhimAha-'je jamI' tyAdi, ye 271
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ puruSA:-cakravartivAsudevAdayo yasmin yuge-suSamaduSSamAdikAle nijAGgulenaivASTottaraM zatamakulAnAmucchritA-uccA bhavanti teSAM ca svakIyAkulenASTottarAnulazatocAnAM puruSANAM yagnijaM-AtmIyamaGgalaM tatpunarAtmAkulaM bhavati, iha ca ye yasmin kAle pramANayuktAH puruSA bhavanti teSAM saMbandhI AtmA gRhyate tata Atmano'GgulamAtmAGgulaM // 94 // idaM ca puruSANAM kAlAdibhedenAnavasthitamAnatvAdaniyatapramANaM draSTavyaM / 'je puNe' tyAdi, ye punaH puruSA etasmAdaSTottarAGgulazatalakSaNAtpramANAnyUnAH samadhikA vA teSAM saMbandhi yadalametadAtmAjalaM na bhaNyate, kiMtu tadAbhAsameva-AtmAGgulAbhAsameva, paramArthata AtmAGgulaM tanna bhavatItyarthaH, lakSaNazAstroktasvarAdizeSalakSaNavaikalyasahAyaM ca yathoktapramANAdhInAdhikyamiha pratiSiddhaM na kevalamiti saMbhAvyate, bharatacakravAdInAM svAGgulato viMzatyadhikAGgulazatamAnAnAmapyatra nirNItatvAnmahAvIrAdInAM ca keSAJcinmatena caturazItyAdyanulapramANatvAditi // 95 // sAmprataM kramasaMprAptaM pramANAkulamAha'ussehaMgule' tyAdi, utsedhADalaM-anantaroktasvarUpaM sahasraguNaM sadekaM pramANAGgulaM bhavati, paramaM-prakarSarUpaM pramANaM prAptamaGgulaM pramANAkulaM, nAtaH paraM bRhattaramaGgulamastIti bhAvaH, yadivA samastalokavyavahArarAjyAdi sthitiprathamapraNetRtvena pramANabhUto'sminnavasarpiNIkAle tAvadyugAdidevo bharatacakravartI vA tasya pramANabhUtapuruSasyAGgalaM pramANADalaM, tacca bharatacakravartina AtmAMgulaM, tadA AtmAkulasya pramANAkulasya ca tulyatvAt , nanu yadi bharatacakriNaH saMbandhyanulaM pramANAGgulamityucyate evaM satyutsedhAkulAtpramANAkulaM catuHzataguNameva syAt , na sahasraguNaM, tathAhi-bharatacakravartI AtmIyAGgulena kila viMzaM zatamaGgulAnAmanuyogadvAracUAdiSu nirNItaH, utsedhAjulena tu paJcadhanuHzatamAnatvAt pratidhanuzca SaSNavatyaGgulasadbhAvAdaSTacatvAriMzatsahasrANyaGgalAnAmasau saMpadyate, evaM ca satyekasmin pramANAGkale utsedhAkulAnAM catvAryeva zatAni bhavanti, viMzatyadhikazatena pramANAGgalAnAmaSTacatvAriMzatsahasrasaMkhyasyotsedhAjalarAzerbhAgApahAre etAvata eva lAbhAt, tatazcaivaM bharatasaMbandhyaGgulalakSaNaM pramANAkulamutsedhAkulAccatuHzataguNameva syAt na sahasraguNamiti, satyamuktaM, kiMtu pramANAGgalasyArdhatRtIyotsedhAlarUpaM pRthutvamasti, tato yadA vakIyapRthutvena yuktaM yathAvasthitamevedaM cintyate tadotsedhAkulApramANAmulaM catuHzataguNameva bhavati, yadA tvardhatRtIyotsedhAGgulalakSaNena viSkambheNa zatacatuSTayalakSaNaM pramANAGguladairdhya guNyate tadotsedhAlaviSkambhA sahasrAGguladIrghA ca pramANAGgulasUcirjAyate, "idamuktaM bhavati-ardhatRtIyotsedhAkulaviSkambhe pramANAkule tisraH zreNayaH kalpyante, prathamA utsedhAGgulenaikAGgulaviSkambhA zatacatuSTayadIrghA dvitIyApi tAvanmAnaiva tRtIyApi dairyeNa catuHzatamAnaiva viSkambhatastvardhAGgulapramANA, tatazcaitasyA dairdhyAcchatadvayaM gRhItvA viSkambho'GgulapramANaH saMpAdyate, tathA ca satyakulazatadvayadIrghA aGgulaviSkambhA iyamapi siddhA, tatastisRNAmapyetAsAmuparyupari vyavasthApane utsedhAGgulenAkulasahasradIrghA aGgulaviSkambhA pramANAGgulasya sUciH siddhA bhavati, tata imAM sUcimadhikRtya utsedhAjalAtpramANAGgalaM sahasraguNadIrghamukta, vastutastu catuHzataguNadIrghameva, ata eva pRthvIparvatadvIpapayorAzivimAnAdimAnAnyanenaiva catuHzataguNenArdhatRtIyAkulalakSaNasvaviSkambhAnvitenAnIyante na tu sahasraguNayA agulaviSkambhayA sUcyA iti tAvad vRddhasampradAyAdavagataM, tattvaM tu kevalino vidantIti / tathA tadevotsedhADalaM dviguNaM sad vIrasya bhagavato'pazcimatIrthakRta ekamAtmAkulaM bhaNitaM pUrvAcAyaH, vardhamAnasvAmI hi bhagavAn AdezAntarAdAtmAGgalena caturazItiraGgulAni, utsedhAGgalatastu saptahastamAnatvAdRSTaSaSTyAdhikaM zataM, tathA cAnuyogadvAracUrNiH-"vIro AesaMtarao AyaMguleNa culasIiaMgulamugviddho utseiMgulao sayamaTThasarTa havaI' iti, tato dve utsedhAGale vIrasyaikamAtmAilaM bhavati, atra ca matAntarANyadhikRtya baha vaktavyaM taca nocyate pranthagauravabhayAt / idaM ca trividhamapyaGgulaM punaH pratyekaM tridhA bhavati, tadyathA-sUcyAlaM pratarAkhalaM ghanAGgalaM ca, tatra deyeNAkulAyatA bAhalyatastvekaprAdezikI namaHpradezazreNiH sUcyaGgulamucyate, etaca sadbhAvato'saMkhyeyapradezamapyasatkalpanayA sUcyAkAravyavasthApitapradezatrayaniSpanna draSTavyaM, sthApamA ceyaM 000, sUcI sUcyaiva guNitA pratarAjalaM, idamapi paramArthato'saMkhyeyapradezAtmakaM asadbhAvatastveSevAnantaradarzitA tripradezAtmikA sUciH tayaiva guNyate, ataH pratyeka pradezatrayaniSpamasUcItrayAtmakaM navapradezasaMkhyaM saMpadyate, sthApanA ceyaM , pratarazca sUcyA guNito dairghya viSkambhabAhalyeSu samasaMkhyaM ghanAGgalaM bhavati, dairdhyAdiSu triSvapi sthAneSu samatAlakSaNasyaiva samayacaryayA ghanasyeha rUDhatvAt , pratarAGgulaM tu dairghya viSkambhAbhyAmeva pradezaiH samaM piNDatastasya tatraikapradezamAtratvAditi bhAvaH, idamapi sadbhAvato dairghya viSkamyabAhalyeSu pratyekamasaMkhyeyamAnamasatprarUpaNayA tu saptaviMzatipradezAtmaka, pUrvoktatripadezAtmakasUcyA'nantarapradarzite navapradezAtmake pratare guNite etAvatAmeva pradezAnAM bhAvAt , eSAM ca sthApanAnantaranirdiSTanavapradezAtmakapratarasyAdha upari ca nava nava pradezAn dattvA bhAvanIyA, tathA ca satyAyAmaviSkambhapiNDaistulyaviSayamApadyata iti // 96 // atha yenAGgulena yanmIyate tadAha-'Aya' miyAdi, AtmAGgulena vAstu mimISva, tacca vAstu tridhA khAtamucchritamubhayaM ca, tatra khAtaM-kUpabhUmigRhataDAgAdi ucchritaM-dhavalagRhAdi ubhayaM-bhUmigRhAdiyuktaM dhavalagRhAdi, tathA dehaM-devAdInAM zarIramutsedhapramANata:-utsedhADalena mimI'va, pramANAGalena punarnagapRthvIvimAnAdIni mimISva tatra nagA-mervAdyAH pRthivyo-dharmAdyAH vimAnAni-saudharmAvataMsakAdIni, AdizabdAdbhavananarakAvAsadvIpasamudrAdyapi pramANAGgulena mimISveti 254 // 97 // idAnIM 'tamakAyasarUvaMti paJcapaJcAzadadhikadvizatatamaM dvAramAha jaMbUdIvAu asaMkhejaimA arunnvrsmuhaao| bAyAlIsasahasse jagaIu jalaM vilaMgheuM // 98 // samaseNIe satarasa ekavIsAiM joyaNasayAI / ullasio tamarUvo valayAgAro aukAo 272
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 99 // tiriya pavittharamANo AvarayaMto sUrAlayacaukaM / paMcamakappe rilumi patthaDe ghaudisiM milio // 1400 // hehA mallayamUlaTTiiTio uvari baMbhaloyaM jA / kuchuDapaMjaragAgArasaMThio so tmkaao||1|| duviho se vikhaMbho saMkheno asthi taha asNkhejo| paDhamaMmivi vikhaMbho saMkhejA joyaNasahassA // 2 // parihIeN te asaMkhA bIe vikUkhaMbhaparihijoehiM / hu~ti asaM khasahassA navaramimaM hoi vitthaaro||3|| jambUdvIpAdasayatamo yo'sAvaruNavarasamudrastamAzritya dvicatvAriMzadyojanasahasrANi jagatyA jalaM vilaya samazreNyA-samamittitayA ekaviMzatyadhikAni saptadaza yojanazatAni yAvadvalayAkArastamorUpo. devAnAmapi tatrodyotAbhAvena mahAndhakArAtmakatvAdapkAya ullasitaH, ayamartha:-etasmAjambUdvIpAttiryagasaGkhyAtadvIpasamudrAn vyatikramyAruNavaranAmA dvIpaH samasti, tadvedikAparyantAd dvicatvAriMzadyojanasahasrANyaruNavaraM samudramavagAyAtrAntare jaloparitanatalAdUrdhvamekaviMzatyuttarANi saptadaza yojanazatAni yAvatsamamityAkAratayA gatvA valayAkRtirapkAyamayo mahAndhakArarUpastamaskAyaH samullasita iti, ayaM ca tiryakpravistaran surAlayacatuSkaM-saudharmezAnasanatkumAramAhe. ndrarUpaM devalokacatuSTayamAvRNvan-AcchAdayannUrva tAvadgato yAvat paJcame brahmalokanAmake kalpe tRtIye'riSThavimAnaprastaTe catasRSvapi dikSu milita iti // 98 // 99 // 10 // atha tamaskAyasya saMsthAnamAha-hetu' tyAvi, adhastAd-adhobhAge mallakamUlasthitisthito-mallaka-zarAvaM tasya mUlaM-bunaM tasya sthiti:-saMsthAnaM tayA sthito-jyavasthitaH, zarAvabunAkAra iti bhAvaH, upariSTAca brahmalokaM yAvat kurkuTapaJjarakAkArasaMsthitaH saH-pUrvoktasvarUpastamaskAyo bhavati, tamasAM-tamisrapudgalAnAM kAyo-rAzistamaskAya iti // 1 // athAsya tamaskAyasya viSkambhaM paridhi ca prAha-duvihoM ityAdigAthAdvayaM, dvividho-dviprakAraH 'seti tasya tamaskAyasya viSkambho-vistAro bhavati-samAvastathA asaGkhyAtaca, tatra prathame viSkambhe Adita Arabhya Urdhva soyayojanAni yAvatsoyA yojanasahasrAH pramANato bhavanti, pariSau-parikSepe punasta eva yojanasahasrA asaGkhyAtAH, adhastamaskAyasya saGkhyAtayojanavistRtatve'pyasamAtatamadvIpaparikSepato bRhattaratvAttatparikSepasyAsaGkhyAtayojanasahasrapramANatvamaviruddhaM, AntarabahiHparikSepavibhAgastu noktaH, ubhayasyApyasaGkhyAtatayA tulytvaaditi| tathA dvitIye viSkambhe viSkambhaparidhiyogAbhyAM-viSkambhena paridhinA ca pratyekamasaGkhyAtA yojanasahasrA bhavanti, navaraM-kevalamidamatrAsayAtayojanasahasrarUpaM pramANaM vistAre bhavati, valayAkArAdUrdhva yadA'sau tamaskAyaH krameNa vistarati tadAnImidaM pramANamavaseyamiti bhAvaH, asya ca tamaskAyasya mahattvamitthamAgamavidaH pravedayanti, yathA-yo devo maharddhiko yayA gatyA tisRbhizcapuTikAbhirekaviMzativArAn sakalaM jambUdvIpamanuparivRttyAgacchet sa eva devastayaiva gatyA paGkirapi mAsaiH saGkhyAtayojanavistArameva samaskAyaM vyativrajet netaramiti, yadA ca kazcidevaH paradevyAsevAhevAkapararatnApahArAdibhiraparAdhamAdhatte tadA balavadevabhayAt prapalAyya devAnAmapi bhUribhayAvirbhAvakatvena gamanavighAtahetau tasmiMstamaskAye nilIyata iti // 255 // 2 // / // samprati 'aNaMtachakaM'ti SaTpaJcAzadadhikadvizatatamaM dvAramAha - siddhA 1 nigoyajIvA 2 vaNassaI 3 kAla 4 poggalA 5 ceva / sabamalogAgAsaM 6 chappee'NaM. tayA neyA // 4 // __ sarva eva siddhA:-apagatasakalakarmakalaMkAH tathA sarve'pi sUkSmabAdarabhedabhinnA nigodajIvA-anantakAyikajantavaH tathA sarve vanaspatayaH-pratyekAnantavanaspatijIvAH kAla iti-sarve'tItAnAgatavartamAnasamayAH sarve pulA:-samastapudgalAstikAyagatAH paramANavaH tathA sarva-samastamalokAkAzaM, ayaM ca sarvazabdaH pratyekaM liGgavacanapariNAmena sarvatra saMbandhanIyaH, saca tathaiva saMbandhitaH, ete-pradarzitakharUpAH SaDapi rAzayo'nantakA zeyAH // 256 // 4 // idAnIM 'aDaMganimittANaM'ti saptapaJcAzadadhikadvizatatamaM dvAramAha aMgaM 1 suviNaM 2 ca saraM 3 upAyaM 4 aMtarikkha 5 bhomaM ca 6 / vaMjaNa 7 lakkhaNa 8 meva ya apayAraM iha nimittaM // 5 // aMgapphuraNAIhiM suhAsuhaM jamiha bhannai tamaMga 1 taha susumiNayadussumiNaehiM jaM sumiNayaMti tayaM 2 // 6 // imaNihUM jaM saravisesao taM saraMti vineyaM / ruhiravarisAi jaMmi jAyai bhannai tamuppAyaM 4 // 7 // gahavehabhUyaaTTahAsapamuhaM jamaMtarikkhaM taM 5 / bhomaM ca bhUmikaMpAiehiM najja viyArehiM 6 // 8 // iha paMjaNaM masAI 7 laMchaNapamuhaM tu . lakkhaNaM bhaNiyaM 8 / suhaasuhasUyagAI aMgAIyAiM aTThAvi // 9 // aGgaM svapnaH svara utpAta AntarikSaM bhauma vyajanaM lakSaNaM cetyevamaSTaprakAraM-aSTavidhamiha-zAne nimittaM bhavati, atItAnAgatavarvamAnAnAmatIndriyabhAvAnAmadhigame nimittaM-heturyadvastujAtaM tannimittaM, sUtre svapnAdipadeSu prAkRtatvAnapuMsakatvamiti // 5 // sAmpratamaSTaprakAramapi nimittaM krameNa vyAkhyAtumAha-'aMge'yAdigAthAcatuSka, aGgasphuraNAdibhiH-zarIrAvayavaspandapramANAdibhiryadiha vartamAnamatItamanA. gataM vA zubhaM vA-prazastamazubhaM vA-aprazastaM anyasmai kathyate tadbhaNyate'GgAmaM nimittaM, yathA-"dakSiNapArzve spandanamabhidhAsye tatphalaM triyA vAme / pRthivIlAbhaH zirasi sthAnavivRddhirlalATe syAt // 1 // " ityAdi, tathA susvapnaduHsvapnAbhyAM yatkathyate zubhAzubhaM tatsvaprAkhyaM nimittaM, yathA-"devejyAtmajabAndhavotsavagurucchatrAmbujaprekSaNaM, prAkAradviradAmbudadrumagiriprAsAdasaMrohaNam / ambhodhestaraNaM surA 273 .
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ mRtapayodanAM ca pAnaM tathA, candrArkaprasanaM sthitaM zivapade svApe prazastaM nRNAm // 1 // " ityAdi 2, iSTamaniSTaM ca yatsvaravizeSataH SaDDAdisvarasaptakavibhAgataH zakunarutarUpAdvA parasmai kathyate tat svaranAmakaM nimittaM, yathA-"sajjeNa labbhae vitti, kayaM ca na viNassai / gAvo mittA ya puttA ya, nArINaM ceva vallaho // 1 // " ityAdi, yadvA-'cilicilisaddo puno sAmAe sUlisUli dhanno u / cerI cerI ditto cikkuttI lAbhaheutti // 1 // ' ityAdi 3, sahajarudhiravRSTyAdi yasmin jAyate (bhaNyate) tadutpAtAbhidhaM nimittaM, AdizabdAdasthivRSTyAdiparigrahaH, yathA-"majjAni rudhirAsthIni, dhAnyAGgArAn vasAM tathA / maghavA varSate yatra, bhayaM vidyAccaturvidham // 1 // " ityAdi 4, prahavedhabhUtATTahAsapramukhamAntarikSaM nimittaM, tatra prahavedho-ahasya prahamadhyena nirgamaH, bhUtATTahAsaH-atimahAnAkAze AkasmikaH kilakilArAvaH, yathA-"bhinatti somaM madhyena, graheSvanyatamo yadA / tadA rAjabhayaM vidyAt , prajAkSobhaM ca dAruNam // 1 // " ityAdi, pramukhagrahaNAdgandharvanagarAdiparigrahaH, yathA-"kapilaM zasyaghAtAya, mAviSThaM haraNaM gavAm / avyaktavarNa kurute, balakSobhaM na saMzayaH // 1 // gaMdharvanagaraM snigdhaM, saprAkAraM satoraNam / saumyAM dizaM samAzritya, rAjJastadvijayaGkaram // 2 // " ityAdi 5, bhUmikampAdibhirvikAraiH zubhAzubhaM yad jJAyate tadbhaumaM nimittaM, yathA-"zabdena mahatA bhUmiryadA rasati kampate / senApatiramAtyazca, rAjA rASTraM ca pIDyate // 1"6, iha-asmin zAne vyakhanaM-maSAdi, lAJchanapramukhaM tu lakSaNaM bhaNitaM, yathA-"nAbhyadhastAdbhavedyasyA, lAJchanaM mazako'pi vA / kuGkumodakasaGkAzaM, sA prazastA nigadyate // 1 // " ityAdi, nizIthagranthe punaritthamuktaM-"mANAigaM lakkhaNaM masAigaM vaMjaNaM, ahavAjaM sarIreNa saha samuppannaM taM lakkhaNaM pacchA uppannaM vaMjaNa" miti, tadevaM zubhAzubhasUcakAnyaGgAdInyaSTAvapi pratipAditAnIti, lakSaNAni ca puruSavibhAgenetthaM nizIthe prokAni--"pAgayamaNuyANaM battIsaM aThThasayaM baladevavAsudevANaM aTThasahassaM cakava. dvititthagarANaM, je phuDA hatthapAyAisu lakhijjati tesiM pamANaM bhaNiya, je puNa aMto svabhAvasattvAdayaH tehiM saha bahutarA bhavaMtI'. tyAdi, 257, // 6 // 7 // 8 // 9 // saMprati 'mANummANapamANaM ti aSTapaJcAzadadhikadvizatatamaM dvAramAha jaladoNamaddhabhAraM samuhAiM samUsio u jo nava u / mANummANapamANaM tivihaM khalu lakSaNaM neyaM // 10 // mAnaM-jaladroNapramANatA, unmAnaM-tulAropitasyArdhabhArapramANatA, yasya svamukhAni navaiva samucchritaH sa pumAn pramANopeto bhavati, ayamarthaH-pAnIyaparipUrNAyAM puruSapramANAdIpadatiriktAyAM mahatyAM kuNDikAyAM pravezito yaH puruSo jalasya droNaM-sarvArdhaghaTikAghaTasvarUpaM niSkAsayati droNena jalasyonAM vA tAM pUrayati sa puruSo mAnayakto bhavati, tathA sArapadalopacitatvAt tulAyAmA yaH puruSastulayati sa unmAnayukto bhavati, tathA yadyasyAtmIyamalaM tenAtmano'Ggulena dvAdazAkulAni mukhaM pramANayuktaM bhavati, anena ca mukhapramANena nava mukhAni sarvo'pi puruSaH pramANayukto bhavati, pratyekaM dvAdazAGgulaivabhirmukhairaSTottaraM zatamalAnAM saMpadyate, tatazcaitAvaducchrayaH pumAn pramANayukto bhavatIti, tadevaM mAnonmAnapramANarUpametat trividhaM lakSaNamuttamapuruSANAM khalu nizcayena jJeyamiti, 258 // 14 // idAnIM 'aTThArasa bhakkhabhojAI'tyekonaSadhikadvizatatamaM dvAramAha sUo 1 yaNo 2 javannaM 3 tinni ya maMsAI 6 goraso 7 jUso 8 / bhakkhA 9 gulalAvaNiyA 10 mUlaphalA 11 hariyagaM 12 DAgo 13 ||11||hoi rasAlU ya 14 tahA pANaM 15 pANIya 16 pANagaM 17 ceva / aTThArasamo sAgo 18 niruvahao lohao piNDo // 12 // jalathalakhahayaramaMsAI tini jUso u jiiryaaijuo| muggaraso bhakkhANi ya khaMDakhavayapabhokkhANi // 13 // gulalAvaNiyA guDappapaDIu gulahANiyAu vA bhnniyaa| mUlaphalaMtikapayaM hariyayamiha jIrayAIyaM // 14 // DAo vatthularAINa bhajiyA hiMgujIrayAijuyA / sA ya rasAlU jA majjiyatti tallakkhaNaM ceyaM // 15 // do ghayaMpalA mahu palaM dahiyassa'ddhADhayaM miriya vIsA / dasa khaMDagulapalAI esa rasAlU nivaijogo // 16 // pANaM surAiyaM pANiyaM jalaM pANagaM puNo etth| dakkhAvANiyapamuhaM sAgo so takkasiddhaM jaM // 17 // sUpaH odanaH yavAnaM trINi mAMsAni goraso yUSaH bhakSyANi guDalAvaNikA mUlaphalAni haritakaM DAkaH, tathA bhavati rasAlA, ArSatvAca rasAlU iti nirdezaH, tathA pAnaM pAnIyaM pAnakaM aSTAdazazca zAkaH, eSo'STAdazavidho nirupahato-nirgata upahataH-doSo yasmAdasau nirupahato-nirdoSa ityarthaH, laukiko-nirvivekalokapratItaH piNDa:-AhAra iti // 11 // 12 // tatra sUpo-dAliH odanaH-kUraH, yavAnaM-yavaniSpannaM paramAnaM, goraso-dugdhadadhighRtaprabhRtikaH, zeSaM ca sUtrakRdeva krameNa vivRNoti-'jale'tyAdikaM gAthApaJcakaM, jalacarasthalacarakhacaraMjIvasaMbandhIni trINi mAMsAni, tatra jalacarA-matsyAdayaH sthalacarA-hariNAdayaH khacarA-lAvakAdayaH, tathA jUSo-jIrakakaTubhANDAdimiryutaH susaMbhRto mudgarasaH, tathA bhakSyANi-khaNDakhAdhakapramukhANi, khAdyaka-khajakaM, tacca khaNDena kharaNTitaM, tatpramukhANi, tathA gulalAvaNikA-guDaparpaTikA, pUrvadezIyapradhAnaguDakRtA yA parpaTiketyarthaH, athavA guDamizrA dhAnA guDadhAnA bhaNitA gulalAvaNiketi, 'mUlakaphala'miti vekameva padaM prAyaM, natu dvayaM, tatra mUlAni azvagandhAdInAM phalAni sahakArAdInAM, tathA haritakamiha jIra 274
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAdipatranirmitaM, tathA DAko vastularAjikAdInAM bharjikA hiGgujIrakAdibhiryutA susaMskRtA, sA ca rasAlA jJeyA yA mArjiteti loke prasiddhA, tasyAzcedaM vakSyamANaM svarUpaM / tadevAha -- 'do ghayapale' tyAdi, dve pale ghRtasya ekaM palaM madhunaH ardhADhako daghnaH viMzatirmaricAni vartitAni daza ca palAni khaNDasya guDasya vA, etaiH padArthairmilitai rasAlA niSpadyate, eSA ca nRpatInAM - rAjJAmupalakSaNatvAdIzvaralokasya yogyA - uciteti, tathA pAnaM-surAdi, AdizabdAtsarvamadyabhedaparigrahaH, tathA pAnIyaM - suzItalaM sukhAdu ca jalaM, pAnakaM punaratradrAkSAkharjUrAdikRtaM pAnakapramukhaM, tathA zAkaH sa ucyate yattakreNa siddhaM - niSpa naM vaTakAdIti, 259 // 13 // 14 // 15 // 16 // 17 // samprati 'chaTThANavuDihANi'tti SaSTyadhikadvizatatamaM dvAramAha hI vAhANIva anaMta 1 assaMkha 2 saMkhabhAgehiM 3 / vatthUNa saMkha 4 assaMkha 5 NaMta 6 guNaNeNa viyA // 18 // anantA'saGkhyAtasaGkhyAtabhAgaiH saGkhyAtAsa yAtAnantaguNena ca vastUnAM padArthAnAM vRddhirvA hAnirvA vidheyA, iha SaTsthAnake trINi 1. sthAnAni bhAgena - bhAgahAreNa vRddhAni hInAni vA bhavanti, trINi ca sthAnAni guNanena - guNakAreNa, 'bhAgo tisu guNaNA tisu' iti vacanAt, tatra bhAgahAre'nantAsaGkhyAtasaGkhyAta lakSaNaH kramaH, guNakAre ca saGkhyAtA saGkhyAtAnantalakSaNa iti, ayayarthaH -- sarvavirativizuddhisthAnAdInAM vastUnAM vRddhirvA hAnirvA cintyamAnA SaTsthAnagatA prApyate, tadyathA - anantabhAgavRddhiH asaGkhyAtabhAgavRddhiH sayAta - bhAgavRddhiH saGkhyAtaguNavRddhiH asaGkhyAtaguNavRddhiH anantaguNavRddhizca, evaM hAnirapi tatra kiJcitsugamatvAtsarvavirativizuddhisthAnAnyevAMzritya lezato bhAvyate - iha hi sarvotkRSTAdapi dezavirativizuddhisthAnAt sarvajaghanyamapi sarvavirativizuddhisthAnamanantaguNaM, anantaguNatA ca sarvatrApi SaTsthAnakacintAyAM sarvajIvAnantakapramANena guNakAreNa draSTavyA iyamatra bhAvanA - sarvajaghanyamapi sarvavirativizuddhisthAnaM kevaliprajJAcchedanakena vicchidyate, chitvA ca nirvibhAgA bhAgAH pRthak kriyante, te ca nirvibhAgA bhAgAH sarvasaMkalanayA vibhAvyamAnA yAvantaH sarvotkRSTadezavirativizuddhisthAnagatA nirvibhAgAH bhAgAH sarvajIvAnantakarUpeNa guNakAreNa guNyamAnA jAyante tAvatpramANAH prApyante, atrApyayaM bhAvArtha : -- iha kilAsatkalpanayA sarvotkRSTasya dezavirativizuddhisthAnasya nirvibhAgA bhAgA daza sahasrANi, sarvajIvAnantakapramANazca rAziH zataM, tatastena zatasaGkhyena sarvajIvAnantakamAnena rAzinA dazasahasrasaGkhyAH sarvotkRSTa deza virati vizuddhisthAnagatA nirvibhAgA bhAgA guNyante, jAtA daza lakSAH, etAvantaH kila sarvajaghanyasyApi sarvavirativizuddhisthAnasya nirvibhAgA bhAgA bhavanti, ete ca sarvajaghanyacAritrasatkavizuddhisthAnagatA nirvibhAgA bhAgAH samuditAH santaH sarvajaghanyaM saMyamasthAnaM bhaNyate, tasmAdanantaraM yad dvitIyaM saMyamasthAnaM tat pUrvasmAdanantabhAgavRddhaM kimuktaM bhavati ? - prathamasaMyamasthAnagatanivibhAgabhAgApekSayA dvitIyasaMyamasthAne nirvibhAgA bhAgA anantatamena bhAgenAdhikA bhavantIti, tasmAdapi yadanantaraM tRtIyaM tattato'nantabhAgavRddhaM evaM pUrvasmAt pUrvasmAduttarottarANi nirantaramanantabhAgavRddhAni saMyamasthAnAni aGgulamAtrakSetrAsa ye yabhAgagatapradeza rAzipramANAni vAcyAni, etAni ca samuditAni saMyamasthAnAnyekaM kaNDakaM bhavati, kaNDakaM nAma samayaparibhASayA aGgulamAtrakSetrAsatyeyabhAgagatapradezarAzipramANA saGkhyA'bhidhIyate, uktaM ca - "kaNDati ettha bhannai aMgulabhAgo asaMkhejjo" [kaNDakamiti bhaNyate'GgulabhAgo'saGkhyeyaH] tasmAcca kaNDakAt parato yadanyadanaMtaraM saMyamasthAnaM tat pUrvasmAdasatyeyabhAgAdhikaM etaduktaM bhavati -- pAzcAtya kaNDakasatkacaramasaMyamasthAnagatanirvibhAgabhAgApekSayA kaNDakAnantare saMyamasthAne nirvibhAgabhAgagatapradezA asatyeyatamena bhAgenAdhikAH prApyante, tataH parANi punaryAnyanyAni saMyamasthAnAni aGgulamAtrakSetrAsatyeya bhAgagatapradezarA zipramANAni tAni yathottaramanantabhAgavRddhAnyavaseyAni, etAni ca samuditAni dvitIyaM kaNDakaM, tasya ca dvitIyakaNDakasyopari yadanyat saMyamasthAnaM tatpunarapi dvitIyakaNDakasatkacaramasaMyamasthAnagatanirvibhAgabhAgApekSayA'saGkhayeyabhAgavRddhaM tato bhUyo'pi tataH parANi kaNDakamAtrANi saMyamasthAnAni yathottaramanantabhAgavRddhAni bhavanti, tataH punarapyekamasaya bhAgavRddhaM saMyamasthAnaM, evamanantabhAgAdhikaiH kaNDakapramANaiH saMyamasthAnairvya va hitAnyasaGghayeya bhAgAdhikAni saMyamasthAnAni tAvadvAcyAni yAvattAnyapi kaNDakamAtrANi bhavanti, caramAdasaGkhyeyabhAgAdhikasaMyamasthAnAt parANi yathottaramanantabhAgavRddhAni kaNDakamAtrANi saMyamasthAnAni vAcyAni, tataH paramekaM saGkhyeyabhAgAdhikaM saMyamasthAnaM, tato mUlAdArabhya yAvanti sthAnAni prAgatikrAntAni tAvanti bhUyo'pi tenaiva krameNAbhidhAya punarapyekaM satyeyabhAgAdhikaM saMyamasthAnaM vAcyaM idaM ca dvitIyaM satyeyabhAgAdhikaM sthAnaM, tato'nenaiva krameNa tRtIyaM vAcyaM, amUni caivaM satyeyabhAgAdhikAni saMyamasthAnAni tAvadvAcyAni yAvatkaNDakamAtrANi bhavanti, tata uktakrameNa bhUyo'pi saGkhyabhAgAdhikasthAnaprasaMge saGkhyeyaguNAdhikamekaM sthAnaM vaktavyaM, tataH punarapi mUlAdArabhya yAvanti saMyamasthAnAni prAgvyatikrAntAni tAvanti bhUyo'pi tathaiva vAcyAni, tataH punarapyekaM satyeyaguNAdhikaM sthAnaM vAcyaM tato bhUyo'pi mUlAdArabhya tAvanti saMyamasthAnAni tathaiva vAcyAni, tataH punarapyekaM satyeyaguNAdhikaM sthAnaM, amUnyapyevaM satyeyaguNAdhikAni sthAnAni tAvadvAcyAni yAvatkaNDakamAtrANi bhavanti, tatastenaiva krameNa punaH saGkhyeyaguNAdhikasthAnaprasaMge'saGkhyeyaguNAdhikaM sthAnaM vAcyaM tataH punarapi mUlAdArabhya yAvanti saMyama - sthAnAni prAgatikrAntAni tAvanti tathaiva bhUyo'pi vAcyAni, tataH punarapyekamasatyeyaguNAdhikaM saMyamasthAnaM vAcyaM tato bhUyo'pi mUlAdArabhya tAvanti saMyamasthAnAni tathaiva vAcyAni, tataH punarapyekamasatyeyaguNAdhikaM, amUni caivamasatyeyaguNAdhikAni saMyamasthA 275
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAni tAvadvAcyAni yAvatkaNDakamAtrANi, tataH pUrvaparipATyA punarapyasaGkhyeyaguNAdhikasthAnaprasaGge'nantaguNAdhikaM saMyamasthAnaM vAcyaM, tato bhUyo'pi mulAdArabhya yAvanti saMyamasthAnAni prAguktAni bhavanti tAvanti tathaiva vAcyAni, tato bhUyo'pyekamanantaguNAdhika sthAnaM, tataH punarapi mUlAdArabhya tAvanti sthAnAni tathaiva vAcyAni, tataH punarapyekamanantaguNAdhikaM sthAnaM, evamanantaguNAdhikAni saMyamasthAnAni tAvadvAcyAni yAvatkaNDakamAtrANi bhavanti, tato bhUyo'pi teSAmupari paJcavRddhyAtmakAni saMyamasthAnAni mUlAdArabhya tathaiva vAcyAni, yatpunaranantaguNavRddhisthAnaM tanna prApyate, SaTsthAnakasya parisamAptatvAt, itthaMbhUtAnyasayeyAni kaNDakAni samudi. tAni eka SaTsthAnakaM bhavati, asmAca SaTsthAnakAdUrdhvamuktakrameNaiva dvitIyaM SaTsthAnakamuttiSThati, evameva ca tRtIyaM, evaM SasthAnakAnyapi tAvadvAcyAni yAvadasayeyalokAkAzapradezapramANAni bhavanti, uktaM ca-"chaThThANagaavasANe annaM chaTThANayaM puNo annaM / evamasaMkhA logA chaThThANANaM muNeyavvA // 1 // " asmiMzca SaTsthAnake yAdRzo'nantatamo bhAgo'sayatamaH salyeyatamo vA gRhyate yAdRzastu soyo'saGkhyeyo'nanto vA guNakAraH sa nirUpyate-tatra yadapekSayA'nantaguNavRddhatA tasya sarvajIvasaGkhyApramANena rAzinA bhAgo hiyate hRte ca bhAge yallabdhaM so'nantatamo bhAgaH tenAdhikamuttaraM saMyamasthAnaM, kimuktaM bhavati ?-prathamasya saMyamasthAnasya ye nirvibhAgA bhAgAsteSAM sarvajIvasaGkhyApramANena rAzinA bhAge hRte sati ye labhyante tAvatpramANairnivibhAgairbhAgairdvitIyasaMyamasthAne nirvibhAgA bhAgA adhikAH prApyante, dvitIyasaMyamasthAnasya ye nirvibhAgA bhAgAsteSAM sarvajIvasaGkhyApramANena rAzinA bhAge hRte sati yAvanto labhyante tAvatpramANenirvibhAgai gairadhikAstRtIye saMyamasthAne nirvibhAgA bhAgAH prApyante, evaM yadyatsaMyamasthAnamanantabhAgavRddhamupalabhyate tattatAzcAtyasya saMyamasthAnasya sarvajIvasaGkhyApramANena rAzinA bhAge hRte sati yadyallabhyate tAvatpramANenAnantatamena bhAgenAdhikyamavagantavyaM / asoyabhAgAdhikAni punarapyevaM-pAzcAtyasya saMyamasthAnasya satkAnAM nirvibhAgabhAgAnAmasakhyeyalokAkAzapradezapramANena rAzinA bhAge hRte sati yadyallabhyate so'sayatamo bhAgaH, tatastenAsaGkhyeyatamena bhAgenAdhikAnyasayeyabhAgAdhikAni sthAnAni veditavyAni, sahayeyabhAgAdhi. kAni svevaM-pAzcAtyasya pAzcAtyasya saMyamasthAnasyotkRSTena sayeyena bhAge hRte sati yadyallabhyate sa satyeyatamo bhAgaH, tatastena saGkhyeyatamena bhAgenAdhikAni sthAnAni veditavyAni, soyaguNavRddhAni punarevaM-pAzcAtyasya pAzcAtyasya saMyamasthAnasya ye ye nirvibhAgA bhAgAste te utkRSTena sahayeyakamAnena rAzinA guNyante guNite ca sati yAvanto yAvanto bhavanti tAvattAvatpramANAni sahayaguNAdhikAni sthAnAni draSTavyAni, evamasayeyaguNavRddhAnyanantaguNavRddhAni ca bhAvanIyAni, navaramasayeyaguNavRddhau pAzcAtyasya pAzcAtyasya saMyamasthAnasya nirvibhAgA bhAgA asalyeyalokAkAzapradezapramANenAsayeyena guNyante, anantaguNavRddhau tu sarvajIvapramANenAnanteneti / ayaM ca SaTsthAnakavicAraH sthApanA vinA mandabuddhibhiH samyagavabodhdhuM na zakyate, sA ca sthApanA karmaprakRtipaTebhyaH pratipattavyA, vistarabhayAttu neha pradayete, kevalaM kiyantamapi sthAnAzUnyArtha sthApanAprakAraM prakAzayAmaH, tathAhi-prathamaM tAvattiryakpaGkhI catvAro bindavaH sthApyante, teSAM ca kaNDakamiti saMjJA, sarveSAmapi caiteSAmanyo'nyamanantabhAgavRddhyA vRddhiravaseyA, tatasteSAmaprato'saGkhyAtabhAgavRddhisaMjhaka ekakaH sthApyate, tato bhUyo'pi catvAro bindavaH, tata ekaka ityAdi tAvadavaseyaM yAvadizatibindavazcatvArazcaikakA jAtAH, tadanu saGkhyAtabhAgavRddhisaMjJako dvikaH sthApyate, tataH punarapi viMzatibindavazcatvArazcaikakAH, tato dvitIyo dvikaH, evaM viMzatervizatebindUnAmantarA'ntarA caturNA caturNAmekakAnAmavasAne tRtIyacaturthAvapi dviko krameNa sthApyau, tadanu bhUyo'pi caturthadvikasyAne viMzatibindavazcatvArazcaikakAH, evaM ca jAtaM bindUnAM zataM, ekakAnAM viMzatizcatvArazca dvikAH, atrAntare caturNA bindUnAmaprataH samAtaguNavRddhisaMjJakaH prathamastrikA saMsthApyate, tataH punarapi bindUnAM zatAdekakAnAM viMzaterdvikAnAM catuSTayAca parato dvitIyakhikaH sthApyate, evaM bindUnAM zate ekakAnAM viMzatau dvikAnAM ca catuSTaye catuSTaye'tikrAnte tRtIyazcaturthAvapi triko sthApyau, tadanu caturthatrikasyApyo bindUnAM zatamekakAnAM viMzatirdvikAnAM catuSTayaM ca sthApyate, tato jAtAni paJca zatAni bindUnAM zatamekakAnAM viMzatirdvikAnAM catvArazca trikAH, atrAntare caturNA bindUnAmaprato'saGkhyAtaguNavRddhisaMjJaka prathamacatuSkaH sthApyate, tato bhUyo'pi paJca zatAni bindUnAM, zatamekakAnAM viMzatirdvikAnAM catvArazca trikAH prAgiva sthApyante, tato dvitIyacatuSkaH sthApyaH, evaM bindUnAM zatapaJcake ekakAnAM zate dvikAnAM viMzatau trikANAM catuSTaye catuSTaye cAtikrAnte tRtIyacaturthAvapi catuSko krameNa sthApyau, ttshcturthctussksyaane| sthApayitvA anantaguNavRddhisaMjJakaH prathamaH paJcako nyasyate, evamanenaivAnantaroktena krameNa dvitIyatRtIyacaturthA api paJcakA nyasanIyAH, tatazcaturthapaJcakasyApyo paJcamapaJcakocitaM dalikaM likhyate, na ca paJcakaH sthApyate, tata AdyantayoH pratyekaM binducatuSTayena prathama SaTsthAnaM samApyate, yadA punaH prathamAnantaraM dvitIyaM SaTsthAnakaM sthApayitumiSyate tadA tadapekSayA prathamaM pRthakcatvAro bindavaH sthApyante, tadanantaramekakAdiH so'pi pUrvoktavidhiH krameNa kartavya iti, sAmpratamakAnAM bindUnAM ca sarvasaGkhyA kathyate tatraikasmin SaTsthAnake catvAraH paJcakA bhavanti, tataH paJcabhirvA guNayediti karaNavazAccaturNA paJcakAnAM paJcabhirguNane labdhA viMzaticatuSkAH, eteSAmapi paJcamirguNane labdhaM zataM trikANAM, teSAmapi paJcamirguNane labdhAni paJca zatAni dvikAnAM, teSAmapi ca paJcamirguNane labdhe ve sahasre sArdhe ekakAmAM, teSAmapi ca paJcamirguNane labdhAni dvAdaza sahasrANi sArdhAni bindUnAM 12500, iyamekasmin SaTsthAne sarvasaGkhyA, evaM zeSeSvapi SaTsthAnakeSu pratipattavyamiti, 260 // 18 // idAnIM 'avahari jAI neva tIraMti'tyekaSaSTyadhikadvizatatamaM dvAramAha 276
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ samaNI 1 mavagayaveyaM 2 parihAra 3 pulAya 4 mappamattaM 5 ca / caudasapuci 6 AhAragaM ca 7 na ya koi saMharai // 19 // zramaNI-ajijhabrahmacaraNazaraNAM sAdhvIM apagatavedaM-kSapitavedaM 'parihAra'tti pratipannapArihArikatapazcaraNaM pulAkaM-labdhipulAkaM aprama-apramattasaMyataM caturdazapUrviNaM-caturdazapUrvadharaM AhArakaM ca-AhArakazarIriNaM naiva ko'pi-vidyAdharadevAdiH (pranthAnaM 17000) saMharati-pratyanIkatayA'nukampayA anurAgeNa vorikSapyAnyatra kSipati, iha ca na sarvo'pi caturdazapUrvadhara AhArakalabdhimAn bhavati, kiMtu kazcideveti jJApanArthamAhArakamahaNaM / / 261 // 19 // idAnIM 'aMtaradIvatti dviSaSTyadhikaM dvizatatamaM dvAramAha culahimavaMtaputvAvareNa vidisAsu sAyaraM tisae / gaMtaNaMtaradIvA tinni sae haMti vicchinnA // 20 // auNAvannanavasae kiMcUNe parihi tesime nAmA / egorua 1 AbhAsiya 2 vesANI . ceva 3 naMgUlI 4 // 21 // eesi dIvANaM parao cattAri joyaNasayANi / ogAhiUNa lavaNaM sapaDidisiM causayapamANA // 22 // catsAraMtaradIvA haya 5 gaya 6 gokanna 7 saMkulIkannA 8 // evaM paMcasayAI chassaya sattaTTa nava ceva // 23 // ogAhiUNa lavaNaM vikkhaMbhogAhasassiyA bhnniyaa| gharo cauro dIvA imehiM nAmehiM nAyabA // 24 // AyaMsamiMDhagamuhA ayomuhA gomuhA ya cauroe 12 / assamuhA hatthimuhA sIhamuhA ceva vagghamuhA 16 // 25 // tatto ya AsakannA harikanna akanna kannapAvaraNA 20 / ukamuhA mehamuhA vidyumuhA vijudaMtA ya 24 // 26 // ghaNadaMta laTThadaMtA ya gUDhadaMtA ya suddhadaMtA ya 28 / vAsahare siharimi ya evaM ciya aTukIsAvi // 27 // tinneva haMti Ahe eguttaravADiyA nvsyaao| ogAhiUNa lavaNaM tAbaDayaM ceda vicchinnA // 28 // iha jambUdvIpe bharatasya haimavatasya ca kSetrama sImAkArI pUrvAparaparyantAbhyAM lavaNArNavajalasaMsparzI mahAhimavadapekSayA dhulo-laghuhimavannAmA parvataH samasti, tasya lavaNArNavajalasaMsparzAdArabhya pUrvasyAM pazcimAyAM ca dizi pratyekaM dve dve gajadantAkAre daMSTra vinirgate, tatra IzAnyAM dizi yA nirgatA daMSThA tasyAM himavataH paryantAdArabhya trINi yojanazatAni lavaNasamudraM gatvA-avagAha atrAntare yojanazatatrayAyAmaviSkambhaH kizcinyUnaikonapaJcAzadadhikanavayojanazatapariraya ekorukanAmA dvIpo vartate, ayaM ca paJcadhanuHzatapramANaviSkambhayA gavyUtadvayocchritayA padmavaravedikayA vanakhaNDena ca sarvataH parimaNDitaH, evaM sarve'pyantaradvIpAH pratyekaM padmavaravedikayA vanakhaNDena ca parikSiptaparisarAH samavaseyAH, evaM tasyaiva himavataH parvatasya paryantAdArabhya dakSiNapUrvasyAM dizi trINi yojanazatAni lavaNasamudramavagAha dvitIya daMSTrAyA upari ekorukadvIpapramANa AbhAsikanAmA dvIpo vartate, tathA tasyaiva himavataH pazcimAyAM dizi paryantAdArabhya dakSiNapazcimAyAM dizi nairRtakoNe ityarthaH trINi yojanazatAni lavaNasamudramavagAhya daMSTrAyA upari yathoktapramANo vaiSANikanAmA dvIpaH, tathA tasyaiva himavataH pazcimAyAmeva dizi paryantAdArabhya pazcimottarasyAM dizi vAyavyakoNe ityarthaH trINi yojanazatAni labaNasamudramadhye caturthI daMSTrAmatikramyAtrAntare pUrvapramANo nAGgolikanAmA dvIpaH, evamete himavatazcatasRSvapi vidikSu tulyapramANAzcatvArontare-lavaNasamudramadhye dvIpA antaradvIpA avatiSThante, tata eteSAmekorukAdInAM caturNA dvIpAnAM parataH 'sapaDidisaM'ti pratyekaM pUrvotarAdividikSu catasRSvapi catvAri catvAri yojanazatAni lavaNasamudramavagAhya caturyojanazatAyAmaviSkambhA jambUdvIpavedikAtazcaturyojanazatapramANAntarA hayakarNagajakarNagokarNazaSkulIkarNanAmAnazcatvAro'ntaradvIpAH, tadyathA-ekorukasya parato hayakarNaH AbhAsikasva parato gajakarNaH vaiSANikasya parato gokarNaH naGgolikasya parataH zaSkulIkarNa iti, evamapre'pi bhAvanA kAryA, tata eteSAmapi hayakarNAdInAM caturNA dvIpAnAM parataH punarapi yathAkramaM pUrvottarAdividikSu pratyekaM paJca paJca yojanazatAni vyatikramya paJcayojanazatAyAmaviSkambhA jambUdvIpavedikAtaH paJcayojanazatapramANAntarA AdarzamukhameNDhamukhAyomukhagomukhanAmAnazcatvAro dvIpAH, eteSAmapyAdarzamukhAdInAM caturNA dvIpAnAM parato bhUyo'pi yathAkramaM pUrvottarAdividikSu pratyekaM SaT SaT yojanazatAni vyatikramya SaSaDyojanazatAyAmaviSkambhA jambUdvIpavedikAtaH SaDyojanazatapramANAntarA azvamukhahastimukhasiMhamukhavyAghramukhanAmAnazcatvAro dvIpAH, eteSAmapyazvamukhAdInAM caturNA dvIpAnAM parato bhUyo yathAkramaM pUrvottarAdiSu vidikSu pratyekaM saptayojanazatAyAmaviSkambhA jambUdvIpavedikAtaH saptayojanazatapramANAntarA azvaka harikarNAkarNakarNaprAvaraNanAmAnazcatvAro dvIpAH, eteSAmapyazvakarNAdInAM caturNA dvIpAnAM parato yathAkramaM pUrvottarAdividikSu pratyekamaSTAvaSTau yojanazatAnyatikramyASTayojanazatAyAmaviSkambhA jambUdvIpavedikAto'STayojanazatapramANAntarA ulkAmukhameghamukhavidyunmukhavidhuranvAmidhAnAzcatvAro dvIpAH, tato'mISAmapyulkAmukhAdInAM caturNA dvIpAnAM parato yathAkramaM pUrvottarAdividikSu pratyekaM navanavayojanazatAnyatikramya navayojanazatAyAmaviSkambhA jambUdvIpavedikAto navayojanazatapramANAntarA dhanadantalaSTadantagUDhadantazuddhadantanAmAnazcatvAro dvIpAH, evamete himavati parvate catasRSu vidizca vyavasthitAH sarvasaMkhyayA aSTAviMzatiH, evaM zikhariNyapi varSadhare-parvate lavaNodArNavajalasaMsparzAdArabhya yathokapramANAntarAzcatasRSu vidikSu vyavasthitA ekorukAdinAmAno'STAviMzatisayA dvIpA vaktavyAH, vataH sarvasa 277
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ ayayA SaTpazcAzadantaradvIpA bhavantIti // 20 // 21 // 22 // 23 // 24 // 25 // 26 // 27 // 28 // atheteSu vartamAnAnAM manuSyANAM svarUpamAha-saMtI' tyAdigAthAtrayaM, saMti imesu narA vrishnaaraaysNhnnnnjuttaa| samacauraMsagasaMThANasaMThiyA devasamarUvA // 29 // aTThadhaNussayadehA kiMcUNAoM narANa itthIo / paliyaasaMkhijahabhAgaAUyA lakSaNoveyA // 30 // dasavihakappadumapattavaMchiyA taha na tesu dIvesu / sasisUragahaNamakkUNayAmasagAiyA huNti||31|| eteSu sarveSvapyantaradvIpeSu narA:-puruSAH santi-sadaiva parivasanti, te ca vajarSabhanArAcasaMhananinaH samacaturasrasaMsthAnasaMsthitA devalokAnukArirUpalAvaNyAkArazobhitavigrahA aSTadhanuHzatapramANazarIrocchrayAH, strINAM tvidameva pramANaM kiJcinyUnaM draSTavyaM, tathA palyopamAsayayabhAgapramANAyuSaH samagrazubhalakSaNatilakamaSAyupevAH strIpuruSayugalavyavasthitA dazavidhakalpapAdapAvAptavAJchitopabhogasampadaH prakRtyaiva pratanukrodhamAnamAyAlomAH saMtoSiNo nirautsukyA mArdavArjavasaMpannAH satyapi manohAriNi maNikanakamauktikAdike mamatvakAraNe mamatvAminivezarahitAH sarvathA'pagatavairAnubandhAH parasparapreSyapreSakabhAvarahitatvAdahamindrAH hastyazvakarabhagomahiSyAdisadbhAve'pi tatparibhogaparAGmukhAH pAdavihAracAriNo jvarAdirogabhUtapizAcAdigrahavyasanavirahitAH, caturthAcAhAramete gRhanti, AhArazca zAlyA vidhAnyasadbhAve'pi na taniSpannaH, kiMtu zarkarAto'pyanantaguNamAdhuryA mRttikA cakravartibhojanAdapyadhikamadhurANi kalpadrumapuSpaphalAni ceti, catu:SaSTizca pRSThakaraNDakAsteSAM, SaNmAsAvazeSAyuSazcAmI bIpuruSayugalaM prasuvate, ekonAzItidinAni ca tatparipAlayanti, khokanehakaSAyatayA ca te mRtvA divaM brajanti, maraNaM ca teSAM jRmbhAkAsakSutAdimAtrapurassaraM na zarIrapIDayeti, tathA teSu dvIpeSvaniSTasUcakAzcandrasUoparAgAdayaH zarIropadravakAriNazca matkUNayUkAmazakamakSikAdayo na bhavanti, ye'pi ca jAyante bhujagavyAghrasiMhAdayaste'pi manuSyANAM na bAdhitamalaM, nApyanyo'nyaM hiMsyahiMsakabhAve vartante, kSetrAnubhAvato raudrabhAvarahitatvAt , ata eva te'pi mRtvA divameva brajanti, bhUmirapi tatra reNupaGkakaNTakAdirahitA sakaladoSaparityaktA sarvatra samatalA ramaNIyA ca vartata iti, yacAtra sUtrAtiriktamuktaM tatsarvamupalakSaNatvAd draSTavyaM 262 // 29 // // 30 // 31 // idAnIM 'jIvAjIvANaM appabahuyaMti triSaSTyadhikadvizatatamaM dvAramAha nara 1 neraiyA 2 devA 3 siddhA 4 tiriyA 5 kameNa iha huNti| yova 1 asaMkha 2 asaMkhA 3 aNaMtaguNiyA 4 anaMtaguNA 5 // 32 // nArI 1 nara 2 neraiyA 3 tiricchi 4 sura 5 devi 6 siddha 7 tiriyA 8 ya / thova asaMkhaguNA ghau saMkhaguNANaMtaguNa doni // 33 // tasa teu puDhavi jala vAukAya akAya vaNassai sakAyA / thova asaMkhaguNAhiya tinni do'NaMtaguNaahiyA // 34 // paNa cau ti du ya aNidiya egidi saiMdiyA kamA huMti / thovA tini ya ahiyA do'NaMtaguNA visesahiyA // 35 // jIvA poggala samayA dava paesA ya pajavA ceva / thovANaMtANatA visesaahiA duve'NaMtA // 36 // iha sarvatra yathAsakyena padayojanA, tatra sarvaskhokAstAvannarA-manuSyAH sahayeyakoTIkoTImAtrapramANatvAt, vebhyo nairayikA asajayaguNAH, alamAtrakSetrapradezarAzeH sambandhini prathamavargamUle tRtIyena vargamUlena guNite yAvAn pradezarAzirbhavati tAvatpramANAsu dhanIkutasya lokasyaikaprAdezikISu zreNiSu yAvanto namaHpradezAtAvatpramANatvAt, vebhyo devA asoyaguNAH, vyantarANAM jyotiSkANAM ca pratyeka pratarAsayayabhAgavartizreNigatAkAzapradezarAzipramANatvAt , tebhyaH siddhA anantaguNAH, kAlasAnantatvAt SaNmAsAnte ca kasacidavazyaM siddhigamanAt tatprAptasya ca punarAvRttyabhAvAt, tebhyo'pi tiryaco'nantaguNAH, anantenApi kAlenaikanigodAnantabhAgavartijIvarAzeH siddhatvAt tiryaggato. tvasaddhyeyanigodasadbhAvAt pratinigodaM ca siddhAnantaguNajIvarAzibhAvAt // 32 // uktaM nairayikatirvagyonikamanuSyadevasiddharUpANAM paJcAnAmalpabahutvaM, idAnIM nairayikatiryagyonikatiryagyonikImanuSyamAnuSIdevadevIsiddhalakSaNAnAmaSTAnAmalpabahutvamAha-'nArI'tyAdi, sarvastokA nAryo-manuSyatriyaH, soyakoTIkoTIpramANatvAt , tAbhyo narA-manuSyA asakhayeyaguNAH, iha narA iti saMmUchimajA api manuSyA gRhyante, bedasvAvivakSaNAt, teca saMmUchimajA vAntAdiSu nagaranirdhamanAnteSu jAyamAnA asoyAH prApyante, tebhyo nairayikA asoyaguNAH, manuSyA putkRSTapade'pi zreNyasoyabhAgagatapradezarAzipramANA labhyante, nairayikAstvakulamAtrakSetrapradezarAjhisakatRtIyavargamUlaguNitaprathamavargamUlapramANazreNigatAkAzapradezarAcipramANAH, to mavantyasaveyaguNAH, tebhyastiryagnonikAH khiyo'soyaguNAH, pratarAsajhekmAgavaya'sAhoyazreNimatAzapradezarAzipramANatvAt , tAbhyo'pi devA asoyaguNAH, asoyaguNapratarAsayabhAgavaLasoyazreNigatapradezarAzimAnatvAt , tebhyo'pi devyaH soyaguNAH, dvAtriMzadruNatvAt, tAbhyo'pi siddhA anantaguNAH, tebhyo'pi tiryagyonikA anantaguNAH, atra yuktiH prAgevokA // 33 // atha sAmAnyenaiva jantUnAM kAyavizeSaNavizeSitAnAmalpabahutvamAha-tase tyAdi, sarvastokAsasakAyikAH, dvIndriyAdInAmeva prasakAyatvAt , teSAM va zeSakAyApekSayA'tyalpatvAt , tebhyaskhaijasakAyikA asoyaguNAH, asAyalokAkAzapradezapramANatvAt , tebhyaH pRthivIkAvikA 278
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSAdhikAH, prabhUtAsoyalokAkAzapradezapramANatvAt , tebhyo'pkAyikA vizeSAdhikAH, prabhUtatarAsaha yalokAkAzapradezapramANatvAt , tebhyo vAyukAyikA vizeSAdhikAH, prabhUtatamAsayeyalokAkAzapradezamAnatvAt, tebhyo'kAyikA anantaguNAH, siddhAnAmanantatvAt , tebhyo vanaspatikAyikA anantaguNAH, anantalokAkAzapradezarAzipramANatvAt , tebhyaH sakAyA vizeSAdhikAH, pRthivIkAyikAdInAmapi satra prakSepAt // 34 // sAmpratamekendriyatvAdivizeSaNaviziSTAnAM jantUnAmalpabahutvamAha-'paNetyAdi, sarvakhokAH paJcendriyAH, sahayayojanakoTIkoTIpramANaviSkambhasUcIpramitapratarAsayeyabhAgavayaMsahayeyazreNigatmakAzapradezarAzipramANatvAt , tebhyazcaturindriyA vizepAdhikAH, teSAM viSkambhasUcyAH prabhUtasahayeyayojanakoTIkoTIpramANatvAt , tebhyo'pi trIndriyA vizeSAdhikAH, teSAM viSkambhasUcyAH prabhUtatarasoyayojanakoTIkoTIpramANatvAt , tebhyo'pi dvIndriyA vizeSAdhikAH, teSAM viSkambhasUcyAH prabhUtatamasoyayojanakoTIkoTItramANatvAt , tebhyo'nindriyA anantaguNAH, siddhAnAmanantatvAt , tebhyo'pyekendriyA anantaguNAH, vanaspatikAyikAnAM siddhebhyospyanantaguNatvAt , tebhyo'pi sendriyA vizeSAdhikAH, dvIndriyAdInAmapi tatra prakSepAt // 35 // atha jIvapudgalAdInAmalpabahutsamAha'jIvetyAdi, vakSyamANApekSayA sarvastokA jIvAH, tebhyaH puralA anantaguNAH, iha hi paramANudvipradezikAdIni pRthakpRthagdravyANi, vAni ca sAmAnyatanidhA-prayogapariNatAni mizrapariNatAni visrasApariNatAni ca, tatra prayogapariNatAnyapi tAvajjIvebhyo'nantaguNAni, ekaikasya jIvasyAnantaH pratyekaM jJAnAvaraNIyAdikarmapudgalaskandherAveSTitatvAt , kiM punaH zeSANi ?, yataH prayogapariNatebhyo mizrapariNatAnyanantaguNAni tebhyo'pi visrasApariNatAnyanantaguNAni tato yuktaM jIvebhyaH pugalA anantaguNAH, tebhyo'ddhAsamayA anantaguNAH, yata ekasAmi paramANordravyakSetrakAlabhAvavizeSasambandhavazAdanantA bhAvasamayA upalabdhAH, yathaikasya paramANostathA sarveSAM paramANUnAM sarveSAM ca pratyeka dvipradezikAdInAM skandhAnAmevamanyAnyadravyakSetrakAlabhAvasambandhinAmanantAH samayA atItA anAgatA apIti siddhaM puralebhyaH samayAnAma nantaguNatvaM, tebhyaH sarvadravyANi vizeSAdhikAni, kathamiti ced uccyate iha ye anantaramaddhAsamayAH pudralebhyo'nantaguNA ukAste pratyekaM dravyANi, tato dravyacintAyAM te'pi gRhyante, teSu madhye sarvajIvadravyANi sarvapuraladravyANi dharmAdharmAkAzA-. stikAyadravyANi ca prakSipyante, tAni ca samuditAnyapyaddhAsamayAnAmanantabhAgakalpAnIti teSu prakSipteSvapi manAgadhikatvaM jAtamityaddhAsamayebhyaH sarvadravyANi vizeSAdhikAni, tebhyaH sarvapradezA anantaguNAH, ekasyApyalokAkAzadravyasya sarvadravyAnantaguNapradezatvAt , tebhyaH sarvaparyavA anantaguNAH, ekaikasminnAkAzapradeze'nantAnAmagurulaghuparyAyANAM sadbhAvAditi // 263 // 36 // idAnIM 'jugappahANasUrisaMkhatti catuHSaSTyadhikadvizatatamaM dvAramAha jA duppasaho sUrI hohiMti jugappahANa AyariyA / ajasuhammappabhiI caurahiyA dunni ya sahassA // 37 // ihAvasarpiNyA duSamAvasAnasamaye dvihastocchritavapurvizativarSAyuSkaH puSkalatapaHkSapitakarmatayA samAsanasiddhisaudhaH zuddhAntarAtmA dazavakAlikamAtrasUtradharo'pi caturdazapUrvadhara iva zakrapUjyo duprasabhanAmA sarvAntimaH sUribhaviSyati, tavasta duSpasamaM yAvatcamamivyApyaivetyarthaH, AryasudharmaprabhRtayaH ArAt-sarvaheyadharmebhyo'rvAgyAtaH AryaH sa cAsau sudharmastatprabhRtayaH, prabhRtigrahaNAca jambUsvAmiprabhavazayyambhavAcA gaNadharaparamparA gRhyate, yugapradhAnA:-tatkAlapacaratpAramezvarapravacanopaniSadveditvena viziSTataramUlaguNottaraguNasaMpanatvena ca tatkAlApekSayA bharatakSetramadhye pradhAnA AcAryA:-sUrayazcaturadhikasahasradvayapramANA bhaviSyanti, anye tu catUrahitasahasradayapramANA ityAhuH, tattvaM tu sarvavido vidanti, yava mahAnizIthapanye jagrantha pranthakAra:-"itthaM cAyariyANaM paNapannA hoMti koddilkkhaao| koDisahasse koDIsae ya taha ittie cevatti // 1 // " [itthaM cAcAryANAM paJcapaJcAzatkoTIlakSAH koTIsahasrA koTIzataM tathaitAvanta eveti // 1 // ] (5555155-koTyaH) tatsAmAnyamunipatyapekSayA draSTavyaM, tathA ca tatraivoktam-"eesiM majhAo ege nivvaDai guNagaNAinne / savvuttamabhaMgeNaM titthayarassANasarisa guruu||1||" [eteSAM madhyAt eke nipatanti guNagaNAkIrNAH sarvottamabhaGge tIrthakarAnusadRzA guravaH // 1 // ] 264 // 37 // idAnIM 'ussappiNiaMtimajiNatitthappamANaMti paJcaSaSTyadhikadvizatatamaM dvAramAha osappiNaaMtimajiNa titthaM siririsahanANapajAyA / saMkhejA jAvaiyA tAvayamANaM dhuvaM bhavihI // 38 // iha zrIRSabhavAminaH kevalajJAnapAyo varSasahasrona ekaH pUrvalakSaH, tata evaMkharUpA jJAnaparyAyAH soyA yAvanto bhavanti tAvatpramANamutsarpiNyAmantimajinasya caturvizatitamasya bhadrakRnnAmnastIrthakRtastIrtha dhruva-nizcitaM bhaviSyati, soyapUrvalakSamAnaM tattIyamityarthaH, 265 // 38 // idAnIM 'devANa paviyArotti SaSaSTyadhikadvizatatamaM dvAramAha do kAyappaviyArA kappA phariseNa donni do ruve / sahe do caura maNe natthi yatthI // 39 // gevijaNuttaresuM appaviyArA havaMti sabasurA / sappaviyAraThiINaM aNaMtaguNaso kkhasaMjuttA // 40 // dvau kalpAviti maryAdAyAM kalpazabdena ca vAtsthyAt kalpasthA devAH, tato'yamartha:-bhavanapatyAdaya IzAnAntA devAH liSTodakapuvedA 279
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ nubhAvAnmanuSyavanmaithune nimajjantaH sarvAGgINaM kAyachezajaM sparzAnandamAsAdya tRpyanti nAnyatheti, kAyena-zarIreNa manuSyatrIpuMsAnAmiva pravIcAro-maithunopasevanaM yayosto kAyapravIcArau, tathA sparzena dvau sanatkumAramAhendrau sapravIcArI, tahevA hi maithunAmilASiNo devInAM stanAdyavayavasparzalIlayaiva kAyapravIcAradevebhyo'nantasukhamavApnuvanti tRptAzca jAyante, devInAmapi devaiH sparza kRte sati divyaprabhAvataH zukrapudgalasaMcAreNAnantaguNaM sukhamutpadyate, evamagre'pi bhAvanA kAryA, tathA dvau brahmalokalAntako rUpadarzane sapravIcArI, devInAM divyonmAdajanakarUpAvalokanenaiva tatra surAH suratasukhajuSo jAyanta ityarthaH, tathA dvau zukrasahasrArau devIzabde zrute sati sapravIcArI, surasundarINAM savilAsagItahasitabhASitabhUSaNAdidhvanimAhAdakamAkarNya upazAMtavedAstatra devA bhavantItyarthaH, tathA catvAraH-AnataprANavAraNAcyutAmidhAnadevalokadevA manasA sapravIcArA bhavanti, te hi yadA pravIcAracikIrSayA devIzcittasya gocarIkurvanti tadaiva tAstatsaMkalpAjhAne'pi tathAvidhasvabhAvataH kRtAdbhutazRGgArAH svasthAnasthitA eva uccAvacAni manAMsi dadhAnA manasaiva bhogAyopatiSThante, tata itthamanyo'nyaM manaHsaGkalpe divyaprabhAvAdeva devISu zukrapudalasaMkramata ubhayeSAM kAyapravIcArAdanantaguNaM sukhaM saMpadyate tRptizcollasatIti, upari ca-maveyakAdiSu sImavIcAraH-strIsevA sarvathA nAstIti // 39 // ata evAha-gevejjetyAdi, praiveyakeSu navasu anuttaravimAneSu paJcasu apravIcArA-maithunasevAvirahitA bhavanti sarve'pi surA-devAH, nanvevaM teSAmapravIcArANAM sukhaM kiMcinna bhaviSyatItyAha-sapravIcArasthitibhyo devebhyaH sakAzAdanantaguNasaukhyasaMyuktAste praiveyakA anuttarasurAzca bhavanti, pratanumohodayatayA prazamasukhAntInatvAt , te ca tathAbhavasvabhAvatvena cAritrapariNAmAbhAvAna brahmacAriNa iti 266 // 40 // saMprati 'kaNharAINa sarUvaMti saptaSaSTAdhikadvizatavamaM dvAramAha paMcamakappe riTThami patthaDe addknnhraaiio| samacauraMsakkhoDayaThiio do do disicuke||41|| puSAvarauttaradAhiNAhimajjhilliyAhi puSThAo / dAhiNauttarapuvA avarA bhiknnhraaiio||42|| puvAvarA chalaMsA taMsA puNa dAhiNuttarA bjjhaa| abhaMtaracauraMsA samAvi ya knnhraaiio||43|| AyAmaparikkhevehi tANa assaMkhajoyaNasahassA / saMkhejasahassA puNa vikkhaMbhe kaNharAINaM // 44 // IsANadisAIsuM eyANaM aMtaresu ahasuvi / aha vimANAI tahA tammo egavimANaM // 45 // api 1 tahAdhimAliM 2 vairoyaNa 3 pabhaMkare ya 4 caMdAmaM5 / sUrAmaM 6 mukkAmaM 7 supaDAbhaM ca 8riSThAbha 9 // 46 // aTThAparahiIyA basaMti lomaMtiyA surA tesuN| sasahabhavabhabaMtA gijjati imehiM nAmehiM // 47 // sArassaya 1 mAicA 2 SaNhI 3 varuNA ya 4 mahatoyA 5 ya / tusiyA 6 abAyAhA 7 aggibA 8 ceva rihA ya 9 // 8 // paDhamajuyalaMmi satta cha sayANi / bImi caudasa sahassA / taie satta sahassA nava gheva sayANi sesesu // 49 // .. paJcame brahmalokanAmake kalpe tRtIye riSThaprastaTe aSTau kRSNarAjyo bhavanti, kRSNAH sacicAcitaprathivIpariNAmarUpA rAnyo-misyAkAramyavasthitAH patayaH kRSNarAjyaH, kathaMbhUtAstA itsAha-samacaturasrAH samAH-sarvAsvapi dikSu tulyAH caturasrAH catuSkoNAH ata enAsATakasthitayaH, ihAkhATakAH prekSAkhAne AsanavizeSakSaNAH, prajJaviTIkAyAM tathA vyAkhyAnAt, tasvitayaH-tatsadRzAyarA, vadhA.paitA vyabasthitAstabA darzayati-'dodo ditiparake ti dikcatuke-patasRSyapi pUrvAdiSu dinuDhe dveSNarAnyo myavasite, tathAhi-pUrvasyAM dakSiNottarAyate tiryagvistIrNe dve kRSNarAjyau, evaM dakSiNasyAM pUrvAparAyate aparasyA dakSiNocarAyate uttarasyAM pUrvAparAyate iti // 41 // atha tAsAmeva punaH svarUpamAha-pudhe'tyAdi, pUrvAparocaradakSiNAmimadhyavartinImiH kRSNarAjImiH krameNa dakSiNocarapUrvAparAbahirvartinyaH kRSNarAjyaH spRSTAH, ayamarthaH-paurastyAbhyantarA kRSNarAjI dakSiNabAyAM kRSNarAjI spRzati, evaM dakSiNAbhyantarA pazcimabAhyAM pazcimA'bhyantarA uttarabAyAM uttarAbhyantarA ca pUrvabAhyAmiti // 42 // sthApanA ceyaM / koNavibhAgastvevaM-'puvAvaretyAdi, paurastyapAzcAtye dve bAhye kRSNarAjyo SaDane-SaTkoTike, uttarAdAkSiNAtye punarbAhye dve kRSNarAjyau tryane abhyantarAH sarvA api-catasro'pi kRssnnraajyshctursraaH|| 43 / / sAmpratametAsAmeva pramANamAha-AyAma'tyAdi, AyAmaparikSepAbhyAM dairdhyaparidhibhyAM tAsAMkRSNarAjInAmasaGkhyAtA yojanasahasrA bhavanti, viSkambhe-vistAre punaH kRSNarAjInAM saGkhyAtA yojanasahasrA iti // 44 // athaitAsAM madhye vimAnasaMyojanAmAha-'IsANe'tyAdi, etAsAmaSTAnAM kRSNarAjInAmIzAnavigAdiSvaSTasvapyantareSu-rAjIdvayamadhyalakSaNeSvavakAzAntarejvaSTau vimAnAni bhavanti, tathA tanmadhye-tAsAM bahumadhyabhAge ekaM vimAnaM / / 45 // tAnyeva vimAnAni nAmataH prAha-'accI'tyAvi, ayamarthaH-abhyantarottarapUrvayoH kRSNarAjyorantare arthivimAnaM 1 evaM pUrvayorarciAliH 2 abhyantarapUrvadakSiNayovairocanaM 3 dakSiNayoH pramakaraM 4 abhyantaradakSiNapazcimayozcandrAbhaM 5 pazcimayoH sUrAbhaM 6 abhyantarapazcimottarayoH zukrAmaM 7 uttarayoH supratiSThAmaM 8 sarvakRSNarAjImadhyabhAge tu riSThAbhamiti 9 // 46 // athaitanivAsino devAnAha-'aTThAye'tyAdi, teSvevAkAzAntaravartidhvaSTAsu arciHprabhR. tiSu vimAneSu 'lokAntikAH' lokasya-brahmalokasyAnte-samIpe bhavAH surA-devAH parivasanti, kathaMbhUtA ityAha-'aSTAvarasthitayaH' aSTAvatapaNi-sAgaropamANi sthitiryeSAM te tathA, tathA saptamiraSTamirvA bhavairbhavAnto muktiryeSAM te saptASTabhavabhavAntAH etaizva-vakSyamA 280
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ gairnAmamiramI gIyante-kathyante // 47 // tAnyeva nAmAni vimAnakrameNAha-'sAre'tyAdi, sArasvatAH 1 makAro'lAkSaNika: AdityAH 2 vahayaH 3 varuNAH 4 gardatoyAH 5 tuSitAH 6 avyAbAdhAH 7 AgneyAH 8 ete saMjJAntarato marutopyabhidhIyante, riSThAzceti 'tAsthyAttadvyapadeza' iti riSThavimAnAdhArA riSThAH 9, ete ca sArasvatAdayo lokAntikasurAH pravrajyAsamayAtsaMvatsareNArvAgeva svayaMsambuddhamapi jinendra kalpa itikRtvA bhagavan ! sarvajanajIvahitaM tIrtha pravartayeti bodhayanti // 48 // athaiteSAM devAnAM parivAramAha 'tyAdi, ayamatrAbhiprAyaH-sArasvatAdityayoH samuditayoH sapta devAH sapta ca devazatAni parivAraH, evaM vahivaruNayozcaturdaza devA. zvaturdaza ca devasahasrAH, gardatoyatuSitayoH sapta devAH sapta ca devasahasrAH, zeSeSu tvavyAbAdhAgneyariSTheSu nava devA nava ca devazatAnIti, // 267 / / 49 // idAnIM 'sajjhAyassa akaraNaM' tyaSTaSaSTyadhikadvizatatamaM dvAramAha saMjamaghA 1 uppAye 2 sAdive 3 vuggahe ya 4 sArIre 5 / mahiyA 1 sacittarao 2 vAsammi ya 3 saMjame tivihN||50|| mahiyA ugambhamAse sacittarao ya isiAyaMbe / vAse tinni pagArA bubbuya tavaja phusie ya // 51 // dave taM ciya davaM khette jahiyaM tu jacciraM kAlaM / ThANAibhAsa bhAve mottuM ussAsaummese // 52 // paMsU ya maMsaruhire kesasilAvuTTi taha rayugghAe / maMsaruhire aharattaM avasese jaciraM suttaM // 53 // paMsU aJcittarao rayassalAo disA rugghaao| tattha savAe nighAyae ya suttaM pariharaMti // 54 // gaMdhavadisA vijukka gajie jUva jakkha Alitte / ekekaporisiM galiyaM tu do porisI haNai // 55 // disidAho chinnamUlo ukka sarehA pgaassNjuttaa| saMjhAcheyAvaraNo u jUvao sukti diNa tini||56|| caMdimasUruvarAge nigyAe guMjie ahorattaM / saMjhAcau paDivae jaM jahi sugimhae niyamA // 57 // AsADhI iMdamaho kattiya sugimhae ya boddhadhe / ee mahAmahA khalu eesiM jAva pADivayA // 58 // ukkoseNa duvAlasa caMdo jahanneNa porisI aTTha / sUro jahanna bArasa porisi ukkosa do atttth|| 59 // saggahanivuDa evaM sUrAI jeNa hu~ti'horattA / AinnaM diNamukke socciya divaso ya rAI ya // 60 // vuggahadaMDiyamAI saMkhobhe daMDie va kaalge| aNarAyae ya sabhae jaciraniddoccAhorattaM // 61 // tadivasabhoiAi aMto sattaNha jAva sajjhAo / aNahassa ya hatthasayaM didvivivittaMmi suddhaM tu // 62 // mayahara pagae bahupakkhie ya sattaghara aMtara mayaMmi / nihukkhatti ya garihA na paDhaMti saNiyagaM vAvi // 63 // tiripaMciMdiya dave khette sahihattha poggalAinnaM / tikurattha mahaMtegA nagare bAhiM tu gAmassa // 64 // kAle tiporisi aTTa va bhAve suttaM tu naMdimAIyaM / soNiya maMsaM cammaM aTThIvi ya ahava cattAri // 65 // aMto bahiM va dhoyaM sahI hatyAu porisI tinni / mahakAi ahorattaM ratte bUDhe ya suddhaM tu // 66 // aMDagamujjhiya kappe na ya bhUmi khaNaMti iyarahA tinni / asajhAiyappamANaM macchiyapAyA jahiM bur3e // 67 // ajarAu tini porisi jarAuyANaM jare paDe tinni / rAyapahabidupaDie kaMppe bUDhe puNo ntthi|| 68 // mANassayaM cauddhA ahi motUNa sayamahora yAvannavivanne sese tiya satta aTeva // 69 // rattukkaDA u itthI aTTa diNe teNa satta sukkhie| tiNha diNANa pareNaM aNougaM taM mahArattaM // 70 // daMte diDhe vigicaNa sesahi bAraseva vari sAiM / dahaTThIsu na ceva ya kIrai sajjhAyaparihAro // 71 // A-maryAdayA siddhAntoktanyAyena adhyayanaM-paThanaM AdhyAyaH suSTa-zobhana AdhyAyaH svAdhyAyaH sa eva svAdhyAyikaM yatra nAsti tadasvAdhyAyika-rudhirAdi, tanmUlabhedApekSayA dvidhA-AtmasamutthaM parasamutthaM ca, AtmanaH-svAdhyAya cikIrSoH samudbhUtamAtmasamutthaM, parasmAt-svAdhyAyakarturanyasmAtsamudbhUtaM parasamutthaM, tatra bahuvaktavyatvAtprathamataH parasamutthameva pratipAdyate, tacca paJcavidhaM, tadyathA-saMyamaghAti-saMyamaupaghAtikaM 1 autpAtikaM-utpAtani mittaM 2 sadaivaM-devatAprayuktaM 3 vyugrahaH-saMgrAmaH 4 zArIraM cazarIrasaMbhavaM 5, eteSu ca paJcasvapyasvAdhyAyikeSu svAdhyAyaM vidadhataH sAdhostIrthakadAjJAbhaGgAdayo doSA bhavanti / tatra saMyamesaMyamopaghAtaviSayamasvAdhyAyikaM trividhaM-mahikA sacittarajo varSa ceti / trInapi bhedAn krameNa vyAkhyAnayati-'mahI'tyAdi, mahikA garbhamAse patantI dhUmarI pratItA, garbhamAso nAma kArtikAdiryAvanmAghamAsaH, sA ca patanasamakAlameva sarvamapkAyabhAvitaM karoti, sacittarajo nAma vyavahArasacittA araNyavAtodbhUtA lakSNA dhUliH, tacca sacittarajo varNata ISadAtAnaM digantareSu dRzyate, gAthAyAM puMstvaM prAkRtatvAt , tadapi nirantarapAtena trayANAM dinAnAM parataH sarva pRthvIkAyabhAvitaM karoti, varSasya punasrayaH prakArA bhavanti, tAnevAha-'bubbuya'tti yatra varSe nipatati pAnIyamadhye budabudA:-toyazalAkArUpA uttiSThanti tadvarSamapyupacArAd budbudamityucyate, tadvarja-tairbudabudairvarjitaM dvitIyaM varSa, tRtIyaM 'phusiaya'tti jalasparzikA nipatantyaH, tatra bubude 281
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ varSe nipatati yAmASTakAdUma, anye tu vyAcakSate-trayANAM dinAnAM parataH, tarje pacAnAM dinAnAM parataH, jalasparzikArUpe saptAnAM dinAnAM parataH sarvamakAyaspRSTaM bhavati / atha saMyamaghAtibhedAnAM sarveSAmapi caturvidhaM parihAramAha-'da ityAdi, dravye-dravyatastadevAkhAnyAyika mahikA sacittarajo varSa vA vaya'nte, kSetre yAvati kSetre mahikAdi patati tAvatkSetraM, kAlato 'jaciraM' yAvantaM kAlaM patati tAvantaM kAlaM, bhAve-bhAvato muktvA ucchvAsamunmeSaM ca, tarjane jIvitavyavyAghAtasaMbhavAt, zeSa-sthAnAdikaM AdizabdAgamanAgamanapratilekhanAdiparigrahaH kAyikI ceSTAM bhASAM ca varjayanti, iha ca na niSkAraNena kAmapi lezato'pi ceSTAM kurvanti, glAnAdikAraNe tu samApatite yatanayA hastasaMjJayA akSisaMjJayA ahAlIsaMjJayA vA vyavaharanti potAvaritA vA bhASante varSAkalpAvRtAzca gacchantIti / gataM saMyamopaghAyasvAdhyAyikaM idAnImautpAtikamAha-paMsU yetyAdi, atra vRSTizabdaH pratyekamamisaMbadhyate, pAMzuvRSTau mAMsavRSTau rudhiravRSTau kezavRSTau zilAvRSTau ca, tatra pAMzuvRSTi ma yadacittaM rajo nipatati, mAMsavRSTirmAsakhaNDAni patanti, rudhiravRSTiryatra rudhirabindavaH patanti, kezavRSTiryaduparibhAgAtkezAH patanti, zilAvRSTiH-pASANanipatanaM karakAdizilAvarSamityarthaH, tathA rajaudghAte-rajaskhalAsu dikSu sUtraM na paThyate, zeSAH sarvA api ceSTAH kriyante, tatra mAMse rudhire ca patati ekamahorAtraM vaya'te, avazeSe-pAMzuvRSTyAdau yAvaciraM-yA. vantaM kAlaM pAMzuprabhRti patati tAvantaM kAlaM sUtraM-nandyAdi na paThyate, zeSakAlaM tu paThyate / samprati pAMzurajaudghAtayorvyAkhyAnamAha'paMsU'ityAdi, pAMzavo nAma dhUmAkAramApANDuramacittarajaH, rajaudghAto rajasvalA dizo yAsu satISu samantato'ndhakAramiva dRzyate, tatra pAMzuvRSTau rajaudghAte vA savAte nirvAte ca patati yAvatpatanaM tAvatsUtraM pariharanti / // 54 // gatamautpAtikaM, idAnIM sadevamAha-gaMdhadhe'tyAdi, gandharvanagaraM nAma yaccakravA dinagarasyotpAtasUcanAya saMdhyAsamaye tasya nagarasyopari dvitIyaM nagaraM prAkArATTAlakAdisaMsthitaM dRzyate, 'disatti digdAhaH, vidyut-taDit ulkA-sarekhA prakAzayuktA vA garjitaM-jImUtadhvaniH yUpako-vakSyamANalakSaNaH yakSAdIptaM nAma-ekasyAM dizi antarA'ntarA yad dRzyate vidyutsadRzaH prakAzaH, eteSu madhye gandharvanagarAdikamekaikAM pauruSIM hanti, ekaikaM praharaM yAvatsvAdhyAyo na vidhIyate iti bhAvaH, garjitaM punaH dvipauruSI hanti, iha ca gandharvanagaraM niyamAt sadevam, anyathA tasyAbhAvAt , zeSakANi tu digdAhAdIni bhAjyAni-kadAcitvAbhAvikAni bhavanti kadAcidevakRtAni, tatra svAbhAvikeSu khAdhyAyo na parihiyate, kiMtu devakRteSu, paraM yena kAraNena sphuTaM vaiviktye na tAni na jJAyante tena teSAmavizeSeNa parihAraH, uktaM ca-"gaMdhavanagara niyamA sAdivvaM sesagANi bhaiyANi / jeNa na najati phuDaM teNa u tesiM tu prihaaro||1||" [gAndharvanagaraM niyamAt sadaivaM zeSakANi bhaktAni / yena na jJAyante sphuTaM tena tu teSAM parihAra eva // 1 // atha digdAhAdivyAkhyAnamAha-'disI'tyAdi, dizi-pUrvAdikAyAM chinnamUlo dAhaH-prajvalanaM digdAhaH, kimuktaM bhavati?-anyatamasyAM dizi mahAnagaraM pradIptamivopari prakAzo'dhastAdandhakAra iti digdAhaH, ulkA pRSThataH sarekhA prakAzayuktA vA tArakasyeva pAtaH, yUpako nAma zuklapakSe trINi dinAni yAvad, dvitIyasyAM tRtIyasyAM caturdhyA cetyarthaH, sandhyAchedaH-sandhyAvibhAgaH sa Atriyate yena sa sandhyAcchedAvaraNazcandraH, iyamatra bhAvanA-zuklapakSe dvitIyA. tRtIyAcaturthIrUpeSu triSu dineSu sandhyAgatazcandra itikRtvA sandhyA na vibhAvyate tatastAni zuklapakSe trINi dinAni yAvaccandraH sandhyAcchedAvaraNaHsa yUpaka iti, eteSu triSu dineSu prAdoSikaM kAlaM na gRhanti prAdoSikI ca sUtrapauruSIMna kurvanti, sandhyAcchedAvibhAvanena kAlavelAparijJAnAbhAvAditi, na kevalaM amUni sadevAni, kiMtvanyAnyapi, tAnyevAha-'caMdI'tyAdi, candrasya-candravimAnasyoparAgo-rAhuvimAnatejasoparakhanaM candroparAgo grahaNamityarthaH, evaM sUryoparAgo'pi, tatazcandroparAge sUryoparAge ca tadine'pagate iti vAkyazeSaH, tathA sAbhre nirabhre vA nabhasi byantararuto mahAgarjitasamo dhvanirnirghAtaH, garjitasyeva vikAro gujAvadyamAno mahAdhvanirgajitaM, tasminirghAta gajite ca pratyekamahorAtraM yAvatsvAdhyAyaparihAraH, ayaM cAtra vizeSaH-yasyAM velAyAM nirghAto gujitaM vA'dhikRte dine'bhavat dvitIye'pi dine yAvatsaiva belA prAptA bhavati tAvadasvAdhyAya eva, uktaM ca-nigghAyagukhiesuM viseso-biiyadiNe jAva sA velA ahorattaccheeNa Na chijai, jahA annesu bhasajjhAiesu" iti / 'saMjhAceu'tti catasraH saMdhyAstisro rAtrau, tadyathA-prasthite sUrye ardharAtre prabhAte ca, catarthI dinasya madhyabhAge, etAsu catasRSvapi sandhyAsu svAdhyAyo na vidhIyate, zeSakriyANAM tupratilekhanAdInAM tu na pratiSedhaH, 'pADivae'tti pratipa grahaNena pratipatparyantAzcatvAro mahAmahAH sUcitAH, tatazvaturNA mahAmahAnAM catasRSu pratipatsu tathaiva svAdhyAya eva na kriyate, na zeSakriyANAM pratiSedhaH 'jaM jahiM sugimhae niyama'tti, evamanyo'pi ya utsavaH pazuvadhAdibahulo yasmin prAmanagarAdau yAvantaM kAlaM pravartate sa tatra tAvantaM kAlaM varjanIyaH, suprISmaka:-caitramAsabhAvI punarmahAmahaH sarveSu dezeSu zuklapakSapratipada Arabhya caitrapaurNamAsIpratipatparyanto niyamAt prasiddha iti / ke punaste catvAro mahAmahAH, tatra sUtrakRdAha-'AsADhI'tyAdi,ASADhI-ASADhapaurNamAsImaha indramahaHazvayuddhapaurNamAsI kArtikI-kArtikapaurNamAsI suprISmaka:-caitrapaurNamAsI, khaluzabdasyAvadhAraNArthatvAdeta eva catvAro mahAntaH-sarvAtizAyino mahA-utsavA mahAmahA boddhavyAH, eteSAM ca caturNA mahAmahAnAM madhye yo mahAmaho yasmin deze yato divasAdArabhya yAvantaM kAlaM pravartate tasmin deze tato divasAdArabhya tAvantaM kAlaM na svAdhyAyaM kurvanti, iha ca yadyapi sarve'pi mahAmahAH paurNamAsIparyatA eva prasiddhAstathApi kSaNAnuvRttisaMbhavena pratipado'pyavazyaM varjanIyAH, ata evAha-'jAva pADivaItti gatArtha / samprati jaghanyata utkarSatazca candroparAgaM sUryoparAgaM cAdhikRtya svAdhyAyavighAtakAlamAnamAha-'ukoseNe'tyAdigAthAdvayaM, candra utkarSato dvAdazapauruSI hanti jagha 282
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ nyatastvaSTau, kathamiti ceducyate-udgacchaMzcandramA rAhuNA gRhItaH, tatazcatasraH pauruSI rAtrehanti catasra AgAmino divasasya evamaSTI, dvAdaza punareva-prabhAtakAle candramAH sagrahaNa evAstamupagataH tatazcatasraH pauruSIdivasasya hanti catasra AgAminyA rAtrezcatasro dvitIyasya divasasya, athavA autpAtikamahaNena sarvarAtrikaM grahaNaM sajAtaM sagraha eva nimanaH, tatra saMdUSitarAtrezcatasraH pauruSIranyaccAhorAtraM, athavA abhracchannatayA vizeSaparijJAnAbhAvAca na jJAtaM kasyAM velAyAM grahaNaM? prabhAte ca sagraho nimajan dRSTastataH samagrA rAtriH parihRtA anyaccAhorAtramiti dvAdaza / tathA sUryo jaghanyena dvAdaza pauruSIhanti utkarSato dvAvaSTau-SoDaza pauruSIrityarthaH, kathamiti ceducyate-sUryaH sagraha evAstamupayAtaH, tatazcatasraH pauruSI rAtrehanti catasra AgAmino divasasya catasrastataH parasyA rAtrarevaM dvAdaza, SoDaza punarevaM-sUrya udgacchan rAhuNA gRhItaH sakalaM ca divasamutpAtavazAtsagrahaH sthitvA sagraha evAstaM gataH, tatazcatasraH pauruSIrdivasasya hanti catana AgAminyA rAtrezcatasro'paradivasasya tato'pi catasro'parasyA rAtreH evaM SoDaza pauruSIhanti sagraha udgataH sagraha evAstamitaH, tathA coktam - "eyaM uggacchaMtagahie saggahanivur3e daDhavva" miti, kathamiti ceducyate-sUrAI jeNa hota'horatta'tti sUryAdayo yenAhorAtrAH, yataH sUryAdirahorAtrastato dinamukta sUrye sa eva divasaH saiva ca rAtrirasvAdhyAyikatayA parihiyante, candre tu tasyAmeva rAtrI mukte yAvadaparazcandro nodeti tAvadasvAdhyAya iti seva rAtriraparaM ca dinamityevamahorAtramasvAdhyAyaH, anye punarAhuH AcIrNamidaM-candro rAtrI gRhIto rAtrAveva muktastasyA eva rAtreH zeSaM varjanIyaM, yasmAdAgAmisUryodaye samAptirahorAtrasya jAtA, sUryo'pi yadi divA gRhIto divaiva ca muktastatastasyaiva divasasya zeSaM rAtrizca varjanIyeti / gataM sadaivamakhAdhyAyikaM, idAnIM vyugrahajamAha-'vuggahe'tyAdi gAthAdvayaM, vyugrahe-parasparavigrahe daNDikAdInAM, AdizabdAtsenApatyAdInAM ca parasparaM vigrahe'svAdhyAyaH, iyamatra bhAvanA-dvau daNDiko saskandhAvArI parasparaM saMgrAmaM kartukAmau yAvannopazAmyatastAvatsvAdhyAyaM kartuM na kalpate, evaM dvayoH senAdhipatyoIyo; tathAvidhaprasiddhipAtrayoH striyoH parasparaM vyugrahe vartamAne athavA mallayuddhe tathA dvayormAmayoH parasparaM kalahabhAve bahavastaruNAH parasparaM loSTairyuSyanti yadivA bAhayuddhAdibhiH svato loSTAdimirvA parasparaM kalahe dezaprasiddhe rajaHparvaNi vA yAvannopazamo bhavati senAdhipAdivyugrahasya tAvadaskhAdhyAyaH, kiM kAraNamiti ceducyate tatra vAnamantarAH kautukena svasvapakSeNa samAgacchanti te chalayeyuH, bhUyasAM ca lokAnAmaprItiryathA vayamevaM bhItA vartAmahe kAmapyApadaM prApsyAmaH ete ca zramaNakA nirduHkhAH sukhaM paThanti, tathA daNDike kAlagate 'aNarAyae yatti yAvadanyo rAjA nAmiSikto bhavati tAvatprajAnAM mahAn saMkSobho bhavati tasmin saMkSobhe sati svAdhyAyo na kalpate, sabhayaM-mlecchAdibhayAkulaM tasminnapi svAdhyAyo na kartavyaH, eteSu sarveSu vyugrahAdiSvasvAdhyAyavidhimAha-'jaJciraniddocca'horattaMti vyugrahAdiSu yaciraM-yAvantaM kAlaM 'anidoccaMityanirbhayamasvAsthyamityarthaH, tAvantaM kAlamasvAdhyAyaH, svasthIbhavanAnantaramapyekamahorAtraM parihatya svAdhyAyaH kartavyaH, uktaM ca nihocIbhUevi ahorattamegaM pariha rittA sajjhAo kIraI" iti / iha 'saMkhobhe daMDie ya kAlagae' ityanenAnyadapi sUcitamasti tatastadanidhitsurAha-'tahivase'tyAdi, bhojike-grAmasvAmini AdizabdAdvakSyamANamahattarAdiparigrahaHsaptAnAM gRhANAmantaH-madhye kAlagate sati tadivasamahorAtraM yAvadasvAdhyAyaH-svAdhyAyaparihAraH, prasaGgAdanyadapi pratipAdayati-'aNAhassa' ityAdi, ko'pyanAtho hastazatAbhyantare mRtaH tasminnanAthe hastazatAbhyantare kAlagate svAdhyAyo na kriyate, tatreyaM yatanA-zayyAtarasyAnyasya vA tathAvidhasya zrAvakasya yathA vArtA kathyate svAdhyAyAntarAyamasmAkamanAthamRtakena kRtamasti, tataH sundaraM bhavati yadIdaM charyate, evamabhyarthito yadi zayyAtarAdiH pariSThApayettataH zubhaM bhavatIti svAdhyAyaH kAryaH, athavA (ca) zayyAtarAdirna ko'pi pariSThApayitumicchati tadA'nyasyAM vasatau brajanti, yadyanyA vasatirnAsti tadA rAtrI sAgArikAsaMloke vRSabhAstadanAthamRtakamanyatra prakSipanti, atha tatkalevaraM zvazRgAlAdimiH samantato vikIrNa tataH samantato nibhAlayanti yad dRSTaM tatsarvamapi tyajanti itarasmistu prayatne kRte'pyadRSTe azaThA itikRtvA zuddhA, svAdhyAyaM kurvanti, api na prAyazcittamAja iti bhAvaH / saMprati 'tahivasabhoiyAI' ityatroktamAdizabda vyAkhyAnayati-'mayaharetyAdi, mahattarake-prAmapradhAne prakRte-prAmAdhikAraniyukta bahupAkSike-bahukhajane, cakArAt zayyAtare, anyasmin vA prAkRte manuSye svavasatyapekSayA saptagRhAbhyantare mRte tadivasaM-ekamahorAtramasvAdhyAyaH, kiM kAraNamata Aha-nirduHkhA amI ityaprItyA garhAsaMbhavAt , tato na paThanti, (zanairvA paThanti ) yathA na ko'pi zRNotIti, mahilAruditazabdo'pi yAvat zrUyate tAvanna paThanti / gataM vyugrahaja, idAnIM zArIrikasyAvasaraH, tacca dvividhaM-mAnuSaM tairazcaM ca, tatra tairazcaM tridhA-jalajaM-matsyAditiryagbhavaM evaM gavAdInAM sthalajaM mayUrAdInAM ca khajaM, punarjalajAdikaM pratyekaM dravyAdibhedatazcaturvidhaM, tAneva dravyAdIna caturo bhedAnAha'tirI'tyAdi, dravye-dravyatastiryakpaJcendriyANAM jalajAdInAM rudhirAdidravyamasvAdhyAyikaM, na vikalendriyANAM, kSetre-kSetrataH SaSTihastAbhyantare pariharaNIyaM, na parataH, atha tatsthAnaM tairazcena paudlena-mAMsena samantataH kAkakukkurAdibhirvikSiptenAkIrNa-vyAptaM tadA yadi sa prAmastarhi tasmin tisRbhiH kuradhyAmirantarite vikIrNe paudle svAdhyAyaH kriyate, artha nagaraM tadA tatra yasyAM rAjA sabalavAhano gacchati devayAno ratho vA vividhAni vA vAhanAni gacchanti tathA mahatyA'pyekayA rathyayA antarite svAdhyAyaH kAryaH, atha sa prAmaH samasto'pi vikIrNena paudalenAkINoM vidyate na timRmiH kurathyAmirantaritaM tatpaugalamavApyate tadA prAmasya bahiH svAdhyAyo vidheyaH / gatA kSetrato mArgaNA, samprati kAlato bhAvatazca tAmAha-kAle'tyAdi, kAle-kAlatastajjalajAdigataM rudhirAdi saMbhavakAlAdArabhya tisraH 283
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ pauruSIInti, 'advaiveti yatra mahAkAyapazcendriyasya mUSakAdermArjArAdinA mAraNaM tatrASTau pauruSIryAvadasvAdhyAyaH, gatA kAlato'pi mArgaNA, bhAvata Aha-bhAva-bhAvato nandyAdikaM sUtraM na paThanti / athavA jalajAdikaM pratyekaM rudhirAdibhedatazcaturvidhaM, tadyathA-zoNitaM mAMsaM carma asthi ceti, catvAryapyetAni pratItAni / atraiva vizeSamAha-'aMto'ityAdi, yadi SaSTeIstAnAM antaH-madhye mAMsaM dhauta-prakSAlitaM tadA tasmin bahirnIte'pi yatastatastatra niyamAt kecidavayavAH patitA bhavanti tatastisraH pauruSIH parihartavyaH svAdhyAyaH, evaM pAke'pyavaseyaM, SaSTihastebhyo bahiH-parataH punaH prakSAlite pakve vA pizite svAdhyAyaH kartavyaH, na kazcidoSaH, 'ave'ti prAgyaH duktaM tadidAnIM bhAvayati-'mahakAe ahorattaMti etacca prAgeva vyAkhyAtaM, atraike prAhuH-yadi mArjArAdinA mUSakAdiraviminna eva san mArito mArayitvA ca gRhItvA athavA gilitvA yadi tataH sthAnAtpalAyate tadA paThanti sAdhavaH sUtraM, na kazcidoSaH, anye necchaMti yataH kastaM jAnAti avibhinno minno vA mArita iti, apare punarevamAhuH-yatra mArjArAdiH svayaM mRto'nyena vA kenApyaviminna eva sanmAritastatra yAvattatkalevaraM na midyate tAvannAsvAdhyAyikaM, viminne tvasvAdhyAyikamiti, tadetadasamIcInaM, yatazcarmAdibhedatazcaturvidha. masvAdhyAyikaM tasmAdavibhinne'pyasvAdhyAya eva, 'ratte bUDhe ya suddhaM ti yattatra SaSTihastAbhyantare patitaM rakta-rudhiraM tenAvakAzena pAnIyapravAha Agatastena vyUDhaM tadA pauruSItrayamadhye'pi zuddhamasvAdhyAyikamiti svAdhyAyaH kAryaH / tairazcAsvAdhyAyikaprastAvAdanyadapyAha'aNDage'tyAdi, SaSTihastAbhyantare aNDake patite yadi tadaNDakamaminnamadyApyasti tadA tasminnujjhite khAdhyAyaH kalpate, atha patitaM sattadaNDakaM minnaM tasya ca kalalabindubhUmau patitastadA na kalpate, na ca bhUmi khananti, itarathA-bhUmikhanane yadi tadasvAdhyAyikamapanayanti tathApi tinaH pauruSIryAvadasvAdhyAyaH, atha kalpe patitaM sattadaNDakaM minnaM kalalabindurvA tatra lagnastadA tasmin SaSTihastebhyaH parato bahirnItvA dhaute kalpate, aNDakabindoramRgbindo'svAdhyAyikasya pramANaM yatra makSikApAdA nimajanti, kimuktaM bhavati ?yAvanmAtre makSikApAdo nimajati tAvanmAtre'pyaNDakabindau rudhirabindau vA bhUmau patite'svAdhyAyaH / kiMca-"ajarAu"ityAdi, ajarAyu:-jarAyurahitA hastinyAdikA prasUtA tisraH pauruSIH svAdhyAyaM hanti, ahorAtraM chedaM muktvA-ahorAtre tu chinne AsannAyAmapi prasUtAyAM kalpate svAdhyAyaH, jarAyujAdInAM punargavAdInAM yAvajarAyurlambate tAvadasvAdhyAyaH, jarAyo patite'pi sati tadanantaraM tisraH pauruSIryAvadasvAdhyAyaH, tathA rAjapathe yadyasvAdhyAyikabindavaH patitAstadA kalpate svAdhyAyaH, kiM kAraNamiti ceducyate yattatsvayogata AgacchatAM gacchatAM ca manuSyatiraznAM padanipAtairevorikSaptaM bhavati, jinAjJA cAtra pramANamato na kazcit doSaH, atha punastadasvAdhyAyikaM tairazcaM rAjapathAdanyatra SaSTihastAbhyantare patitaM tadA tasmin vyUDhe varSoMdakena upalakSaNametat dagdhe vA pradIpanakena zuddhyati svAdhyAyaH / gataM tairazcamadhunA mAnuSamAha-'mANusse'tyAdi, mAnuSamasvAdhyAyika caturdhA-carma rudhiraM mAMsaM asthi ca, etedhvasthi muktvA zeSeSu satsu kSetrato hastazatAbhyantare na kalpate svAdhyAyaH kAlato'horAtraM, 'pariyAvannavivannetti mAnuSaM taira vA yadudhiraM tadyadi paryApannatvena-pariNAmAntarApannatvena svabhAvAdvarNAdvivarNIbhUtaM bhavati khadirakalkasadRzaM tadA tadaskhAdhyAyikaM na bhavatIti kriyate tasmin patite'pi svAdhyAyaH, 'sesa'tti paryApanaM vivarNa muktvA zeSamakhAdhyAyika bhavati, 'tiga'tti yadaviratAyA mAse 2 ArtavamaskhAdhyAyikamAgacchati tatsvabhAvatastrINi dinAni galati, tatastAni trINi dinAni yAvadasvAdhyAyaH, trayANAM divasAnAM parato'pi kasyAzcidgalati paraM na tadAtavaM bhavati kiMtu tanmahAraktaM niyamAt paryApanaM vivarNa bhavatIti nAsvAdhyAyikaM gaNyate, tathA yadi prasUtAyA dArako jAtastadA sapta vinAnyakhAdhyAyikaM aSTame divase kartavyaH svAdhyAyaH, atha dArikA jAtA tarhi sA raktotkaTeti tasyAM jAtAyAmadhI dinAnyasvAdhyAyaH, navame dine svAdhyAyaH kalpate / emameSa gAthAvayavaM vyAcikhyAsurAha-ratta' ityAdi, niSekakAle yadi rakotkaTatA tadA strI iti tasyAM jAtAyAM dinAnyaSTAvakhAdhyAyaH, dArakaH zukrAdhikastatastasmin jAte sapta dinAnyasvAdhyAyaH, tathA strINAM trayANAM dinAnAM paratastanmahAraktamanAtavaM bhavati tato na gaNanIyaM / asthi muktveti yatpUrvamuktaM tasyedAnI vidhimAha-daMte ityAdi, yatra hastazatAbhyantare dArakAdInAM dantaH patito bhavati tatra prayatnato nibhAlanIyaH, yadi dRzyate tadA pariSThApyA, atha samyagmRgyamANairapi na dRSTastadA zuddhamiti kalpate svAdhyAyaH, anye tu bruvate-tasyAvaheThanArtha kAyotsargaH karaNIyaH, dantaM muktvA zeSe aGgopAGgasambandhinyasthini hastazatAbhyantare patite dvAdaza varSANi na kalpate svAdhyAyaH, athAsthInyaminA dugdhAni tadA hastazatAbhyantare sthiteSvapi teSu naiva kriyate svAdhyAyasya-vAcanAdeH parihAraH, anuprekSA tu na kadAcanApi pratiSiddhyate iti 268 // 50 // 51 // // 52 // 53 // 54 // 55 // 56 // 57 // 58 // 59 // 60 // 61 // 62 // 63 // 64 // 65 // 66 // 67 // 68 // // 69 // 70 // 71 // idAnIM 'naMdIsaradIvaThiya' ityekonasaptatyadhikadvizatatamaM dvAramAha vikkhaMbho koDisayaM tisaTTikoDI u lkkhtculsiiii| naMdIsaro pamANaMguleNa iya joyaNapamANo // 72 // eyaMto aNjnnrynnsaamkrpsrpuuriovNtaa| pAlatamAlavaNAvalijuyaca ghaNapaDalakaliyava // 73 // cauro aMjaNagiriNo puvAidisAsu taannmekeko| culasIsahassauco ogADho joyaNasahassaM ||7||jumm|muule sahassadasagaM vikkhaMbhe tassa uvari sydsgN|tesughnnmnnimyaaii siddhAyayaNANi cattAri // 76 // joyaNasayadIhAI pAvasari UsiyAI rmmaaii| pannAsa vittha 284
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ DAiM cauduvArAI sadhayAiM // 76 // paidAraM maNitoraNapecchAmaMDavavirAyamANAI / paJcadhaNussaya. jasiyaahattarasayajiNajuyAiM // 77 // maNipeDhiyA mahiMdajjhayA ya pokkhariNiyA ya paasesuN| kaMkellisattavannayacaMpayacUyAvaNajuyAo // 78 // naMduttarA ya naMdA ANaMdA naMdivaddhaNA nAma / pukkhariNIo cauro puvaMjaNacaudisiM saMti // 79 // vikkhaMbhAyAmehiM joynnlkkhppmaannjuttaao| dasajoyaNUsiyAo caudisitoraNavaNajuyAo // 80 // tAsi majjhe dahimuha mahIharA dukhadahiyasiyavannA / pokkhariNIkallolAhaNaNonbhavapheNapiNDucha // 81 // causaTThisahassucA dasajoyaNasahassavitthaDA save / sahasamaho uvagADhA uvari aho pallayAgArA // 82 // aMjaNagirisiharesu va tesuvi jiNamaMdirAI ruMdAI / vAvINamaMtarAlesu pancayadurga dugaM atthi // 83 ||te raikarAbhihANA vidisiThiyA aTTa pumraayaabhaa| uvariTThiyajiNiMdasiNANaghusiNarasasaMgapiMguSa // 44 // acaMtamasiNaphAsA amaresaraviMdavihiyaAvAsA / dasajoyaNasahasuccA ubiddhA gAuyasahassaM // 8 // jhallarisaMThANaThiyA uccattasamANavitthaDA save / tesuvi jiNabhavaNAI neyAiM jahuttamANAI // 86 // dAhiNadisAe~ bhaddA visAlavAvI ya kumuypukkhrinnii| taha puMDarIgiNI maNitoraNaArAmaramaNIyA // 87 // pukkhariNI naMdiseNA tahA amohA ya vAvi gothuubhaa| taha ya sudaMsaNavAvI pacchimaaMjaNacaudisAsu // 88 // vijayA ya vejayaMtI jayaMti aparAjiyAu vaaviio| uttaradisAe~ puyutsavAvImANA u bArasavi // 89 // sapAo vAvIo dahimuhaselANa tthaannbhuuyaao| aMjaNagiripamuhaM giriterasagaM vijaha caudisipi ||90||iy bAvannagirIsarasiharaTThiyavIyarAyavimbANaM / pUyaNakae cavihadevanikAo sameha sayA // 91 // ito jambUdvIpAdaSTamo valayAkAraH kAmaM kamanIyatayA sakalasuravisarAnandI nandIzvaro nAma dvIpo'sti, nandyA-atyudArajinamandirodyAnapuSkariNIparvataprabhRtiprabhUtapadArthasArthasamudbhUtayA'tyabhUtayA samRddhyA Izvara:-sphAtimAnandIzvarA, sa ca viSkambhe-cakravAlaviSkambhataH ekaM koTizataM triSaSTiH koTyazcaturazItirlakSAH 1638400000 ityetAvadyojanapramANaH, yojanAni cAtra pramANAGgulaniSpannAnyavaseyAni / athAanazailAdivaktavyatAmAha-eyanto'ityAdi gAthAtrikaM, etasya bhandIzvarasya dvIpasyAntaH-madhyabhAge pUrvAdiSu dikSu ekaikasyAM dizi ekaikabhAvena catvAraH sarvAtmanA'janaratnamayA aJjanagirayaH prajJaptAH, tadyathA-pUrvasyAM dizi devaramaNaH dakSiNasyAM nityodyotaH pazcimAyAM svayaMprabhaH uttarasyAM ramaNIyaH, uktaM ca-"puvvadisi devaramaNo nijjoo ya dAhiNadisAe / avaradisAe~ sayaMpabha ramaNijjo uttare pAse // 1 // " kathaMbhUtAste ityAha-ajanaratnAnA-kRSNaratnavizeSANAM ye zyAmAH karaprasarA:-prabhApaTalAni taiH pUritA:paripUrNatAM nItA upAntA:-paryantabhAgA yeSAM te tathA, evaMvidhAzcotprekSyante-bAlatamAlavanAvalIyutA iva-taruNataratamAlataruvanamaNDalIvalayitA iva, tathA ghanapaTalakalitA iva-prAvRSeNyapayodapatiyuktA iva, dhArAdharA hi vividhodyAnahRdyAH sajalanaladajAlamAlino hi bhavantIti, tathA teSAmajanakaparvatAnAmekaiko'janakaH parvataH pratyekaM caturazItiyojanasahasrANi uccaH-ucchritaH eka yojanasahanamavagADhobhUmipraviSTaH, tathA tasyaikaikasyAnagirermUle-dharaNitale sahasradazakaM-daza yojanasahasrANi bhavanti viSkambhe-vistarataH, vadanantaraM ca mAtrayA mAtrayA parihIyamAnasya tasya upari-paryantabhAge zatadazaka-yojanasahasraM viSkambhena, evaM caite catvAro'pyakhanagirayo mUle vistIrNA madhye saMkSiptA upari ca tanukAH saMvRttAH, teSu cAkhanagiriSu ghanamaNimayAni-nAnAvidhaniHsapatnaratnanirmitAni ekaikasminnekaikasadbhAvAccatvAri siddhAyatanAni-zAzvatAni siddhAnAM vA-zAzvatInAmahatpratimAnAmAyatanAni siddhAyatanAni bhavanti / athaiteSAmeva pramANAdipratipAdanAyAha-'joyaNe'tyAdi gAthAtrayaM, tAni siddhAyatanAni yojanazatamekaM dIrghANi-pUrvapazcimataH dvAsaptatiyojanAnyucchritAni ramyANi-ramaNIyAni paJcAzadyojanAni vistRtAni-vistIrNAni dakSiNottarataH, tathA ekaikasyAM dizi ekaikasadbhAvena catvAri dvArANi yeSu tAni caturdArANi, sadhvajAni-sapatAkAni, tathA pratidvAramekaikasmin dvAre maNaya:-candrakAntAdiranavizeSAstaniSpannastoraNaiH, prekSA-prekSaNakaM tadartha maNDapAH-prekSAmaNDapAstaizca prasiddhasvarUpairvizeSeNa rAjamAnAni-zobhamAnAni, tathA paJcadhanuHzatasamucchritairaSTottarazatasAthaiH RSabhavardhamAnacandrAnanavAriSeNAkhyarjinaiH zAzvatapratimAbhiryatAni-saMyuktAni / teSAM siddhAyatanAnAM madhye maNimayyaH-savoMtmanA ratnamayyaH pIThikA-vedikAH prajJaptAH, tAsAmupari mahendradhvajAH, mahendrA ityatimahAntaH samayabhASayA te ca te dhvajAzceti, athavA mahendrasyaiva-zakrAderdhvajA mahendradhvajAH, teSAM ca purataH pratyekaM yojanazatAyAmAH paJcAzadyojanaviSkambhA dazayojanodvedhAH puSkariNyovApyaH prajJaptAH, tAzca pArtheSu catasRSu dikSu kadvelisaptaparNacampakacUtavanayuktAH, tatra pUrvasyAM dizi azokavanaM dakSiNasyAM saptacchadavanaM pazcimAyAM campakavanaM uttarasyAM ca sahakAravanamiti / uktA anagirivaktavyatA, atha puSkariNIvaktavyatAmAha-'nandu'ityAdi gAthAdvayaM, teSu caturyu avanagiriSu madhye yo'sau pUrva:-pUrva digbhAvI akhanagiristasya caturdizi-catasRSu dikSu lakSamekaM gatvA catasraH puSkariNyaH santi, tadyathA-pUrvasyAM nandottarA dakSiNasyAM nandA aparasyAM AnandA uttarasyAM nandivardhanAca, tAzva viSkambhAyAmAbhyAM yojana 285
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ lakSapramANayuktA daza yojanAnyucchritA-udviddhAH, tathA catasRSu dikSu nAnAmaNimayastambhasaMniviSTairutuGgaitoraNaiH pUrvAdidikkrameNAzokasaptacchadacampakacUtavanaizca yuktAH-parikSiptAH / evaM zeSAjanagirisambandhinInAmapi puSkariNInAM vAcyaM / tAsAM madhye-bahumadhyadezabhAge sarvAtmanA sphaTikamayA dadhimukhanAmAno mahIdharAH-parvatAH santi, te ca dugdhadadhivat sitaH-zveto varNa:-kAntiyeSAM te tathA. azotpreSyante-puSkariNInAM-vApInAM ye kallolA:-samullasantastaraGgAsteSAM yadAhananaM-parasparaM pratisphAlanaM tatsamudbhUtAH phenapiNDA iva / ete dadhimakhaparvatAH sarve'pi catuHSaSTiyojanasahasrANyucchritA daza yojanasahasrANi vistIrNAH eka yojanasahasramadho'vagADhAH uparyadhazca sarvatra samAH ata eva palyaGkasaMsthAnasaMsthitAH / teSvapi dadhimukhaparvateSu rundrANi-vizAlAni jinamandirANi-siddhAyatanAni vaktavyAni, yathA'janagirizikhareSu akhanaparvatoparivartisiddhAyatamavaktavyatAtrApi vaktavyeti bhAvaH, tathaitAsAmeva vApInAmapAntarAleSu dvau dvau parvato stA tatsvarUpamAha-'te'ityAdi gAthAtrayaM, pUrvAcanagirervidikSu vyavasthitA dvayordvayorvApyorantarAle bahiHkoNayoH pratyAsattau pratyeka parvatadvitayabhAvAdaSTau ratikaranAmAnaH parvatAH santi, te ca 'padmarAgAbhAH' padmarAgaH-zoNamaNivizeSastadvadAbhA-prabhA yeSAM te tathA, ata utprekSyante-uparisthitAH-tadupari vartamAnA ye jinendrAH-zAzvatapratimAsteSAM yat snAnaM-kuGkumajalaM tatsaMparkataH pATalA iva, sarve'pi caite ratikarAH prakAmakomalasparzAH tathA surapatisamUhakRtAvAsAH daza yojanasahasrANyucchritA gavyUtasahasra-sArdhayojanazatadvayamudviddhAH uccatvasamAnavistarA dazayojanasahasravistIrNA ityarthaH sarvataH samA jhallarIsaMsthAnasaMsthitA iti, teSvapi ratikareSu yathoktamAnAni pUrvoktapramANAni jinabhavanAni jJeyAni, tadevamuktA pUrvAjanagirivaktavyatA, etadanusAreNa ca zeSadigajanagirINAmapi sarva vAcyaM, navaraM puSkariNInAM nAmasu vizeSaH, tamevAha-'dAhiNe'tyAdi gAthAcatuSkaM, dakSiNasyAM dizi dakSiNAne ityarthaH- pUrvasyAM dizi bhadrA vApI dakSiNasyAM dizi vizAlA aparasyAM dizi kumudA uttarasyAM puNDarIkiNI, etAzca sarvA api mnnimytornnaaraamrmnniiyaaH| tathA pazcimAkhanagira pUrvasyAM dizi nandiSaNA vApI dakSiNasyAmamoghA aparasyAM gostUbhA uttarasyAM sudarzanA tathottarAkhanagirau pUrvasyAM dizi vijayA dakSiNasyAM vaijayantI aparasyAM jayantI uttarasyAmaparAjitA, dvAdazAnAmapyamUSAM vApInAM pramANAdikaM sarva pUrvAcanagirivApIvad vaktavyaM, sarvA api SoDazApyetA vApyo dadhimukhazailAnAM sthAnabhUtAH-AdhArabhUtA eva, etAsu vApISu madhyabhAge dadhimukhazailA vyavasthitA ityarthaH, tadevaM nandIzvaradvIpe catasRSvapi dikSu pratyekamajanagiripramukhaM giritrayodazakaM vidyate, tathAhi-ekaikasyAM dizi ekaiko'janagirizcatvAro dadhimukhAH aSTau ratikarAH militAzca trayodaza, te ca catasRSvapi dikSu pratyekametAvatAmadrINAM sadbhAvAzcaturbhirguNyante, jAtA dvipaJcAzadrirayaH / sAmprataM sarvopasaMhAramAha-iye'tyAdi, iti-prAguktaprakAreNa dvipaJcAzatsaGkhyagirIzvarazikhareSu sthitAnAM vItarAgabimbAnAM pUjAkRte . caturvidho-bhavanapativyantarajyotiSkavaimAnikalakSaNo devanikAya:-surasamUhaH sadA-sarvakAlaM sameti, iha ca nandIzvaravaktavyatAyAM bahu vaktavyaM tattu nocyate granthagauravabhayAt , vizeSArthinA ca jIvAbhigamAdizAstrANi paribhAvanIyAni, yaccAtra jIvAmigamadvIpasAgaraprajJaptisaMgrahiNyAdibhyaH kiJcidanyathAtvaM dRzyate tanmatAntaramavaseyamiti 269 // 72 // 73 // 74 / / 75 // 76 // 77 // // 78 // 79 // 80 // 81 // 82 / / 83 // 84 // 85 // 86 // 87 // 88 // 89 // 90 // 91 // idAnIM 'laddhIo'tti saptatyadhikadvizatatamaM dvAramAha Amosahi 1 vipposahi 2 khelosahi 3 jallaosahI 4 ceva / savosahi 5 saMbhinne 6 ohI 7 riu 8 viulamailaddhI 9 // 92 // cAraNa 10 AsIvisa 11 kevaliya 12 gaNahAriNo ya 13 puSadharA 14 / arahaMta 15 cakkavaTTI 16 baladevA 17 vAsudevA 18 ya // 93 // khIramahusappiAsava 19 koTTayabuddhI 20 payANusArI 21 ya / taha bIyabuddhi 22 teyaga 23 AhAraga 24 sIyalesA 25 ya // 94 // veuvidehaladdhI 26 akkhINamahANasI 27 pulAyA 28 ya / pariNAmatavavaseNaM emAI huMti lddhiio|| 95 // saMpharisaNamAmoso muttapurIsANa vippuso vAvi (vyvaa)| anne viDitti viTThA bhAsaMti paitti pAsavaNaM // 96 // ee anne ya bahU jesiM sabevi surahiNo'vayavA / rogovasamasamatthA te haMti taosahi pattA // 97 // jo suNai sabao muNai sabaksie u sabasoehiM / suNai bahuevi sadde bhinne saMbhinnasoo so||98|| riu sAmannaM tammattagAhiNI riumaI maNonANaM / pAyaM visesavimuhaM ghaDamettaM ciMtiyaM muNai // 99 // viulaM vatthuvisesaNa nANaM taggAhiNI maI viulA / ciMtiyamaNusaraha ghaDaM pasaMgao pajavasaehiM / / 1500 // AsI dADhA taggaya mahAvisA''sIvisA duvihabheyA / te kammajAibheeNa gahA caravihavikappA // 1 // khIramahusappisAovamANavayaNA tayAsavA huMti / kohayadhanasuniggalasuttatthA kohabuddhIyA // 2 // jo suttapaeNa bahuM suyamaNudhAvai payANusArI so / jo atthapaeNa'tthaM aNusaraha sa bIyabuddhI o|| 3 // akkhINamahANasiyA bhikkhaM jeNANiyaM puNo teNaM / parimuttaM ciya khijA pahuehivi na uNa annehiM // 4 // bhavasiddhiyapurisANaM eyAo huMti bhnniylddhiio| bhavasiddhiyama 286
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ hilANavi jattiya jAyaMti taM vocchaM // 5 // arahaMta cakkike savabalasaMbhinne ya cAraNe puvA / gaNahara pulAyaAhAragaM ca na hu bhaviyamahilANaM // 6 // abhaviyapurisANaM puNa dasa pudhillAu kevalitaM ca / ujjumaI viulamaI terasa eyAu na hu huMti // 7 // abhaviyamahilApi hu eyAo huMti bhaNiyaladdhIo / mahakhIrAsavaladdhIvi neya sesA u aviruddhA // 8 // labdhizabdasya pratyekamamisambandhAt AmazaSadhilabdhiH vipruDauSadhilabdhiH khelauSa ghilabdhiH jalloSadhilabdhiH sarvauSadhilabdhiH sambhinneti 'sUcakatvAtsUtrasya' sambhinnazrotolabdhiH avadhilabdhiH RjumatilabdhiH vipulamatilabdhiH cAraNalabdhiH AzIviSalabdhiH kevalilabdhiH gaNadharalabdhiH pUrvadharalabdhiH bharhalabdhiH cakravartilabdhiH baladevalabdhiH vAsudevalabdhiH kSIramadhusarpirAzravalabdhiH koSThakabuddhilabdhiH padAnusArilabdhiH tathA bIjabuddhilabdhiH tejolezyAlabdhiH AhArakalabdhiH zItalezyAlabdhiH vaikurvikadehalabdhiH akSINamahAnasIlabdhiH pulAkalabdhiH, evametA aSTAviMzatisaGkhyA: AdizabdAdanyAzca jIvAnAM zubhazubhatarazubhatama pariNAmavazAdasAdhAraNatapaHprabhAvAcca nAnAvidhalabdhayaH RddhivizeSA bhavanti / athaitAH krameNa vyAcikhyAsuH pUrvaM tAvadAmazauSadhyAdilabdhipaJcakaM prapaJcayitumAha - 'saMphari se' tyAdi gAthAdvayaM, saMsparzanamAmarzaH sa evauSadhiryasyAsAvAmazauSadhiH - karAdisaMsparzamAtrAdeva vividhavyAdhivyapanayanasamartho labdhilabdhimatorabhedopacArAt sAdhurevAmazauSadhirityarthaH, idamatra tAtparya- yatprabhAvAt svahastapAdAdyavayavaparAmarzamAtreNaivAtmanaH parasya vA sarve'pi rogAH praNazyanti sA Amaza - Sadhi:, 'muttapurIsANa vippuso vAvi' ('vayavA ) ttimUtrapurISayorvipruSaH - avayavAH iha vimuDucyate, 'vippuso vA'vi'tti pAThastu pranthAntareSvadRSTatvAdupekSitaH, athacAvazyametadvyAkhyAnena prayojanaM tadetthaM vyAkhyeyaM - vAzabdaH samucaye apizabda evakArArtho minnakramazca tato mUtrapurISayorevAvayavA iha vipruDucyate iti, anye tu bhASante - viDiti viSThA patti prazravaNaM mUtraM, 'sUcakatvAt sUtrasye' ti, tata 'ee'tti eat viNmUtrAvayava 'anne ya'tti anye ca khelajallakezanakhAdayo bahavaH sarve ca samuditA avayavA yeSAM sAdhUnAM surabhayo rogopazamasamarthAzca te sAdhavo bhavanti, kathaMbhUtA ityAha- 'taosahiM patti'tti te ca te auSadhayazca tadauSadhayo - vipmUtra khelajallakezanakhAdyauSadhayaH sarvauSadhayazca tAH prAptAstadauSadhiprAptAH, viNmUtrAdyauSadhayaH sarvauSadhayazca sAdhavo bhavantItyarthaH, etaduktaM bhavati - yanmAhAtmyAnmUtrapurISAvayavamAtramapi rogarAzipraNAzAya saMpadyate surami ca sA vipruDauSadhiH, tathA khela: - leSmA jallo - malaH karNavadananAzikAnayanajihvAsamudbhavaH zarIrasambhavazca tau khelajalau yatprabhAvataH sarvarogApahArakau surabhI ca bhavataH sA krameNa khelauSadhirjalloSaghizca, tathA yanmAhAtyato viNmUtra kezanakhAdayazca sarve'pyavayavAH samuditAH sarvatra bheSajIbhAvaM saurabhaM ca bhajaMte sA sarvauSadhiriti / samprati sambhinnazrotolabdhimAha - 'jo' ityAdi, yaH sarvataH - sarvairapi zarIradezaiH zRNoti sa sambhinnazrotAH, athavA yaH sarvAnapi zabdAdIn viSayAn sarvairapi zrotobhiH - indriyairjAnAti, ekatareNApIndriyeNa samastAparendriyagamyAn viSayAn yo'vagacchatItyarthaH, sa sambhinnazrotolabdhimAn, athavA dvAdazayojanavistRtasya cakravartikaTakasya yugapaddhruvANasya tattUryasaGghAtasya vA samakAlamAsphAlyamAnasya sambhinnAn - lakSaNato vidhAnatazca parasparaM vibhinnAn jananivahasamutthAn zaGkhakAhalA bherI bhANaka DhakkAditUryasamutthAn vA yugapadeva ca subahUn zabdAn yaH zRNoti sa saMbhinnazrotAH sambhinnazrotolabdhiriti / atha Rjumatilabdhi vipulamatilabdhiM cAha - 'riGa' ityAdi gAthAdvayaM, Rju -sAmAnyaM vastumAtraM tadmAhiNI matiH- saMvedanaM Rjumati manojJAnaM-manaH paryAyajJAnameva, sA ca prAyo- bAhulyena vizeSavimukhaM - dezakAlAdyanekaparyAyaparityaktaM ghaTamAnaM pareNa cintitaM jAnAti, tathA vipulaM vastuno ghaTAdervizeSANAM dezakSetrakAlAdInAM mAnaM-saGkhyAsvarUpaM tadugrAhiNI matirvipulA, sA ca pareNa cintitaM ghaTaM prasaGgataH paryavazatairupetamanusarati - sauvarNaH pATaliputrako'dyatano mahAnapavarakasthita ityAdyapi prabhUtavizeSairviziSTaM ghaTaM pareNa cintitamavagacchatItyarthaH, idamatra tAtparya - manaH paryAyajJAnaM dvedhA - Rjumatirvipulamatikha', tatra sAmAnyaghaTAdivastumAtracintanapravRttamanaH pariNAmamAhi kizvidavizuddhataramardhatRtIyAGgulahInamanuSyakSetraviSayaM jJAnaM RjumatilabdhiH paryAyazatopetaghaTAdivastuvizeSacintanapravRttamanodravyaprAhi sphuTataraM saMpUrNamanuSyakSetraviSayaM jJAnaM vipulamatilabdhiH / sampratyAzI viSalabdhimAha - 'AsItyAdi, Aiyo - daMSTrAstAsu gataM--sthitaM mahadviSaM yeSAM bhavati te AzIviSAH, te ca dvibhedAH - karmabhedena jAtibhedena ca tatra karmabhedena paJcendriyatiryagyonayo manuSyA devAzca sahasrArAntA ityanekavidhAH, ete hi tapazcaraNAnuSThAnato'nyato vA guNata AzIviSavRzcikabhujaGgAdisAdhyAM kriyAM kurvanti, zApapradAnAdinA paraM vyApAdayantIti bhAvaH, devAstvaparyAptAvasthAyAM tacchaktimanto mantavyAH, te hi pUrva manuSyabhave samupArjitAzIviSalabdhayaH sahasrArAntadeveSvaminavotpannA aparyAptAvasthAyAM prAgbhavikAzIviSalabdhisaMskArAdAzIviSalabdhimanto vyavahiyante, tataH paraM tu paryAptAvasthAyAM saMskArasyApi nivRttiriti na tadvyapadezabhAjaH, yadyapi ca nAma paryAptA api devAH zApAdinA paraM vyApAdayanti tathApi na labdhivyapadezaH, bhavapratyayatastathArUpasAmarthyasya sarvasAdhAraNatvAt, guNapratyayo hi sAmarthyavizeSo labdhiriti prasiddheH, jAtibhedena ca vRzcikamaNDUka sarpamanuSyabhedAccaturvidhAH krameNa bahubahutarabahutamAtibahutamaviSAH, vRzcikaviSaM hyutkRSTato'rdhabharata kSetrapramANaM vapurvyApnoti maNDUkaviSaM bharatakSetrapramANaM bhujaGgaviSaM jambUdvIpapramANaM manuSyaviSaM tu samayakSetrapramANamiti / atha kSIramadhusarpirAzravalabdhiM koSThakabuddhilabdhiM cAha - ' khIre 'tyAdi, kSIraM- dugdhaM madhu-madhuradravyaM sarpiH- ghRtaM etatsvAdopamAnaM vacanaM vairasvAmyAdivattadAzravAH - kSIramadhusarpirAzravA bhavanti, iyamatra bhAvanA - puNDrekSucAriNInAM gavAM lakSasya kSIramardhArdhakrameNa dIyate yAvadekasyAH pItagokSIrAyAH kSIraM, tatkila cAturi 287
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ kyamityAgame gIyate, tadyathopabhujyamAnamatIva manaHzarIraprahAdaheturupajAyate tathA yadUcanamAkarNyamAnaM manaHzarIrasukhotpAdanAya prabhavati te kSIrAzravAH, kSIramiva vacanamA-samantAt zravantIti vyutpatteH, evaM madhvapi kimapyatizAyizarkarAdimadhuradravyaM draSTavyaM, ghRtamapi puNDekSucArigokSIrasamutthaM mandAgnikathitaM viziSTavarNAdyupetaM, madhviva vacanamAzravantIti madhvAzravAH, ghRtamiva vacanamAzravantIti ghRtAzravAH, upalakSaNatvAcca amRtAzraviNa IkSurasAzraviNa ityAdayo'pyevamavaseyAH, athavA yeSAM pAtrapatitaM kadannamapi kSIramadhusarpirAdirasavIryavipAkaM jAyate te krameNa kSIrAbaviNo madhvAzraviNaH sarpirAzraviNa ityAdi / tathA koSTakanikSiptadhAnyAnIva sunirgalA-avismRtavAcirasthAyinaH sUtrArthI yeSAM te koSThakadhAnyasunirgalasUtrArthAH koSTabuddhayaH, koSThe iva dhAnyaM yA buddhirAcAryamukhAdvinirgatau tadavasthAveva sUtrArthoM dhArayati na kimapi tayoH sUtrArthayoH kAlAntare'pi galati sA koSTabuddhilabdhiriti bhAvaH / atha padAnusArilabdhiM bIjabuddhilabdhiM cAha-'jo' ityAdi, yo'dhyApakAdeH kenApi sUtrapadenAdhIyate('nudhAvati-adhIte) bahvapi sUtraM svaprajJayA'bhyuhya tadavasthameva gRhAti sa padAnusAralabdhimAn , tathA utpAdavyayaprauvyayuktaM sadityAdivadarthapradhAnaM padamarthapadaM tenaikenApi bIjabhUtenAdhigatena yo'nyamazrutamapi yathAvasthitaM prabhUtamarthamavagAhate sa bIjabuddhilabdhimAna , iyaM ca bIjabuddhilabdhiH sarvottamaprakarSaprAptA gaNabhRtAM bhagavatAM, te hi utpAdAvipadatrayamavadhArya sakalamapi dvAdazADyAtmakaM pravacanamabhisUtrayantIti / idAnImakSINamahAnasIlabdhimAha-'akkhINe'tyAdi, yenAnItaM bhaikSaM bahumirapi-lakSasadhairapyanyaistRptito'pi bhuktaM na kSIyate yAvadAtmanA bhuGkte, kiMtu tenaiva bhuktaM niSThAM yAti tasyAkSINamahAnasIlabdhiH , atra cAvadhicAraNakevaligaNadhAripUrvadharaarhazcakravartibaladevavAsudevatejolezyA''hArakazItalezyAvaikriyapulAkalabdhayaH prAyeNa prAgeva paramArthataH pratipAditatvAtpratItatvAca sUtrakRtA na vivRtA iti, tejoLezyAzItalezyAlabdhI ca sthAnAzUnyArtha kizcidvyAkhyAyete-tatra tejolezyAlabdhiH krodhAdhikyAtpratipanthinaM prati mukhenAnekayojanapramANakSetrAzritavastudahanadakSatIvrataratejonisarjanazaktiH, zItalezyAlabdhistvagaNyakAruNyavazAdanugrAmaM prati tejolezyAprazamanapratyalazItalatejovizeSavimocanasAmarthya, purA kila gozAlakaH kUrmagrAme karuNArasikAntaHkaraNatayA snAnAbhAvAvirbhUtayUkAsantatitAyinaM vaizikAyinaM bAlatapasvinamakAraNakalahakalanatayA 'are yUkAzayyAtara' ityAdyayuktoktibhiH kopATopAdhmAyamAnamAnasamakarot, tadanu vaizikAyinastasya durAtmano dAhAya vAdahanadezyAM tejolezyAM visasarja, tatkAlameva ca bhagavAn vardhamAnasvAmI praguNitakaruNastatprANatrANAya pracuraparitApocchedacchekAM zItalezyAmamuJcaditi, iha ca yaH khaluniyamAt nirantaraM SaSThaM tapaH karoti pAraNakadine ca sanakhakulmASamuSTyA jalaculukena caikenAtmAnaM yApayati tasya SaNmAsAnte tejolezyAlabdhiriyamutpadyate, tathA 'emAI hu~ti laddhIo' ityatrAdizabdAdanyA apyaNutvamahattvalaghutvagurutvaprAptiprAkAmyezitvavazitvApratighAtitvAntardhAnakAmarUpitvAdikA labdhayo boddhavyAH, tatrANutvaM-aNuzarIratA yena bizacchidramapi pravizati tatra ca cakravartibhogAnapi mukte, mahattvaM merorapi mahattarazarIrakaraNasAmarthya, laghutvaM-vAyorapi laghutarazarIratA, gurutvaM-vanAdapi gurutarazarIratayA indrAdimirapi prakRSTabalairduHsahatA, prAptiH-bhUmisthasya aGgulyapreNa meruparvatApraprabhAkarAdeH sparzasAmarthya, prAkAmyam-apsu bhUmAviva pravizato gamanazaktiH, tathA'pviva bhUmAvunmajjananimajane, IzitvaM-trailokyasya prabhutA tIrthakaratridazezvaraRddhivikaraNaM, vazitvaM-sarvajIvavazIkaraNalabdhiH, apratighAtitvam-adrimadhye'pi niHsaGgagamanaM, antardhAnam-adRzyarUpatA, kAmarUpitvaM-yugapadeva nAnAkArarUpatayA vikurvaNazaktiriti / atha bhavyatvAbhavyatvaviziSTAnAM puruSANAM mahilAnAM ca yAvatyo labdhayo bhavanti tat pratipAdayati-bhavetyAdi gAthAcatuSka, bhavA-bhAvinI siddhiA-muktipadaM yeSAM te bhavasiddhikA bhavyA ityarthaH te ca te puruSAzca te tathA teSAmetA:-pUrvoktAH sarvA api labdhayo bhavanti, tathA bhavasiddhikamahilAnAmapi yAvatyo labdhayo na jAyante tadvakSye / pratijJAtameva nirvAhayati-'arihaMte tyAdi, ahaMcakravartivAsudevabaladevasambhinnazrotazcAraNapUrvadharagaNadharapulAkAhArakalabdhilakSaNA etA daza labdhayo bhavyamahilAnA-bhavyatrINAM 'naha' naiva bhavanti, zeSAstvaSTAdaza labdhayo bhavyatrINAM bhavantIti sAmarthyAdramyate, yacca mallisvAminaH strItve'pi yattI tatvAna gaNyate, tathA anantaramuktAstAvaddaza labdhayaH kevalitvaM ca-kevalilabdhiranyacca RjumativipulamatilakSaNaM labdhidvayamityetAstrayodaza labdhayaH puruSANAmapyabhavyAnAM naiva kadAcanApi bhavanti, .zeSAH punaH paJcadaza bhavantIti bhAvaH, abhavyamahilAnAmapyetAH pUrva bhaNitAtrayodaza labdhayo na bhavanti, caturdazI madhukSIrAzravalabdhirapi naiva tAsAM bhavati, zeSAstvetadvyatiriktAzcaturdazalabdhayo'viruddhAH, bhavantItyarthaH, // 270 // 92 // 93 // 94 // 95 // 96 // 97 // 98 // 99 // 1500 // 1 // 2 // 3 // 4 // 5 // // 6 // 7 // 8 // idAnIM 'tava'tyekasaptatyadhikadvizatatamaM dvAramAha purima kAsaNanidhigaiyaAyaMbilovavAsehiM / egalayA iya paMcahiM hoi tavo iMdiyajautti // 9 // nivigaiyamAyAma uvavAso iya layAhiM tihiM bhaNio / nAmeNa jogasuddhI navadiNamANo tavo eso||10|| nANaMsi saNaMmi ya caraNami ya tini tinni patteyaM / uvavAso tappUyApuvaM tannAmagatavaMmi // 11 // ekkAsaNagaM taha niSigaiyamAyaMbilaM abhttho| iya hoi layacaukaM kasAyavijae tavacaraNe // 12 // khamaNaM ekAsaNagaM ekagasitthaM ca egaThANaM ca / ekkagadattaM nISiyamAyaMpilamaTThakavalaM ca // 13 // esA egA laiyA ahahiM laiyAhiM divasa cushii| iya aTThakammasUDaNatavaMmi . 288
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaNiyA jiNidehiM // 14 // iga duga iga tiga duga cau tiga paNa caDa chakka paMca satta chagaM / aThThaga saptaga navagaM aTThaga nava sansa aTTheva // 15 // chaga sattaga paNa chakkaM caDa paNa, tiga caura duga tigaM egaM / duga ekkaga uvavAsA lahusihanikkIliyatavaMmi // 16 // caupannaM khamaNasayaM diNANa taha pAraNANi tettIsaM / iha parivADicaukke varisadugaM divasa aDavIsA // 17 // vigaIo nivigaIyaM tahA alevADayaM ca aayaamN| parivADicaumi ya pAraNaesuM viheyavaM // 18 // iga duga iga tiga duga cau tiga paNa cau chakka paMca santa chagaM / aDa santa nava'Da dasa nava ekkArasa dasa ya bArasagaM // 19 // ekkAra tera bArasa caudasa terasa ya panara caudasagaM / solasa panarasa solA hoi vivarIyamekkataM // 20 // ee u abhattaTThA igasaTThI pAraNANamiha hoi / esA egA laiyA cauguNA purNa imAe // 21 // varisachagaM mAsadugaM divasAI taheva bArasa havaMti / ettha mahAsIhanikIliyaMmi ti tavacaraNe // 22 // eko dugAi ekkaga aMtariyA jAva solasa havaMti / puNa solasa egaMtA ekkaMtariyA abhattaTThA // 23 // pAraNayANaM saTThI parivADicaukkagaMmi cattAri / varisANi huMti muttAvalItave divasasaMkhAe // 24 // iga du ti kAhaliyAsuM dADimapuSphesu huMti aTTha tigA / egAisolasaMtA sariyAjuyalaMmi uvavAsA // 25 // aMtaMmi tassa payagaM tatthaMkaTThANamekamaha paMca / sattaya satta ya paNa paNa tinnikkaMtesu tigarayaNA ||26|| pAraNayadiNaTThAsI parivADicakkage varisapaNagaM / nava mAsA aTThArasa diNANi rayaNAvalitavaMmi // 27 // rayaNAvalI kameNaM kIrai kaNagAvalI to navaraM / kujjA dugA tigapae dADimapuSphesu payage ya // 28 // parivADi - cakke varisapaMcagaM diNadugUNamAsatigaM / paDhamatavutto kajjo pAraNayavihI tavappaNage // 29 // bhaddAitavesu tahA''iyA layA iga du tinni cau paMca / taha ti caDa paMca iga du taha paNaga iga donniti cakaM // 30 // taha du ti ca paNagegaM taha caDa paNagega donni tinneva / paNahattari uvavAsA pAraNayANaM tu paNavIsA // 31 // pabhaNAmi mahAbhaddaM iga duga tiga caDa paNaccha satteva / taha cau paNa chaga sattaMga iga du ti taha satta ekkaM do // 32 // tini caDa paMca chakkaM taha tiga ca paNa cha santagegaM do / taha chaga santaga iga do tiga cau paNa taha dugaM ti cau // 33 // paNa chaga satteka taha paNa chaga satteka donni tiya cauro / pAraNayANa guvannA chaNNauyasayaM cautthANaM // 34 // bhaddotarapaDimAe paNa chaga sattaTTha nava tahA stt| aDa nava paMcaccha tahA nava paNa chaga sapta adveva // 35 // taha chaga santaTTha nava paNa tahaTTha nava paNaTTha satta'bhattaTThA | paNahattarasayasaMkhA pAraNagANaM tu paNavIsA // 36 // paDimAeN saGghabhaddAe paNa cha sattaTTha nava dasekkArA / taha aDa nava dasa ekkAra paNa cha santa ya tahekkArA // 37 // paNa chaga sattaga aDa nava dasa taha sattaTTha nava dasekkArA / paNa cha tahA dasa ekkAra paNa cha santaTTha nava ya tahA // 38 // chaga santaDa nava dasagaM ekkArasa paMca taha navaga dasagaM / ekkArasa paNa chavaM sataha ya iha tave hoMti // 39 // tinni sayA bANauyA itthuvavAsANa hoMti saMkhAe / pAraNayA guNavannA bhaddAitavA ime bhaNiyA // 40 // paDivaiyA ekkaciya durga duijANa jAva paznarasa / khamaNeha mAvasAo hoi tavo saGghasaMpattI // 41 // rohiNirikvadiNe rohiNItavo satta mAsavarisAI / sirivAsupUjyapUyApuvaM kIraha abhattaTTho // 42 // ekArasa suyadevItami ekkArasIoM moNeNaM / kIraMti vautthehiM suyadevIpUyaNApuSaM // 43 // sabaMgasuMdaratave kuNaMti jiNapUyakhaMtiniyamaparA / aTThavavAse egaMtaraMbile dhavalapakkhami // 44 // evaM nirujasihovi hu navaraM so hoi sAmale pakkhe / taMmi ya ahio kIraha gilANapaDijAgaraNaniyamo // 45 // so paramabhUsaNo hoi jaMmi AyaMbilANi battIsaM / aMtarapAraNayAhaM bhUsaNadANaM ca devassa // 46 // AyaijaNago'vevaM navaraM saGghAsu dhammakiriyAsuM / aNimUhiyabalaviriyappavittijutehiM so kajjo // 47 // egaMtarovavAsA sabarasaM pAraNaM ca cettaMmi / sohaggakapparukkho hoi tahA die dANaM // 48 // tavacaraNasamattIe kappatarU jiNapuro sasantIe / kAyavo nANAvihaphalavilasirasAhiyAsahio // 49 // titthayarajaNaNipUyApuvaM ekkAsaNAI satteva / titthayarajaNaNinAmagatavaMbhi kIraMti bhahavae // 50 // ekkAsaNAiehiM bhaddavayacaukkagaMmi solasahiM / hoi samosaraNatavo tappUyApuJcavihiehiM // 51 // naMdIsarapaDapUyA niyayasAmatthasarisatavacaraNA / 289
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ hoi amAvassatavo amAvasAvAsaruddiTTho // 52 // siripuMDarIya nAmagatavaMbhi egAsaNAi kAyavaM / cettassa punnimAe pUrayanvA ya tappaDimA // 53 // devaggaThaviyakalaso jA punno akkhayANa muTThIe / jo tattha sattisariso tavo tamakkhayanihiM viMti // 54 // vahui jahA kalAe ekkAe'NuvAsaraM caMdo / punno saMpajjai jA sayalakalAhiM pami // 55 // taha paDivayAe ekko kavalo bIyAi punnimA jAva / ekkekkakavalavuDDI jA tesiM hoi pannarasagaM // 56 // ekkekkaM kimi ya pakami kalaM jahA sasI muyai / kavalovi tahA mumbai jA'mAvAsAi so ekko // 57 // esA caMdappaDimA javamajjhA mAsamitta parimANA / iNhiM tu vajjamajjhaM mAsappADimaM pavakkhAmi // 58 // pannarasa paDivayAe ekkagahANIeN jAva'mAvassA / ekkeNaM kavaleNaM jAyA taha paDibaI'vi siA // 59 // bIpAiyAsu ikagavuDhI jA punnimAeN pannarasa / javamajjhavajjamajjhAo dovi paDimAoM bhaNiyAo // 60 // divase divase egA dattI paDhamaMmi sattage gijjhA / vahaha dattI saha sattageNa jA satta sattamae // 61 // iguvannavAsarehiM hoi imA sattasattamI paDimA / aThThaTThamiyA navanavamiyA ya dasadasamiyA caiva // 62 // navaraM vaha dattI saha aThThaganavagada sagavuTThIhiM / causaTThI ekkAsI sayaM ca divasANimAsu kamA // 63 // egAiyANi AyaMbilANi ekekavuhimaMtANi / pacaMtaabhattaThThANi jAva punnaM sayaM tesiM // 64 // eyaM AyaMbilavaddhamANanAmaM mahAtavaJcaraNaM / varisANi ettha caudasa mAsatigaM vIsa divasANi // 65 // guNarayaNavaccharaMmI solasa mAsA havaMti tavacaraNe / egaMtarovavAsA paDhame mAsaMmi kAyavA // 66 // ThAya ukkuDuAsaNeNa divase nisAeN puNa nicaM / vIrAsaNieNa tahA hoyadhamavAuDeNaM ca // 67 // bIyAisu mAsesuM kujjA eguttarAe buTThIe / jA solasame solasa uvavAsA huMti mAsaMmi // 68 // jaM paDhamagaMbhi mAse tamaNuhANaM samaggamAsesu / paMca sayAiM diNANaM vIsUNAI imaMmi tave / / 69 / / taha aMgovaMgANaM cihavaMdaNapaMcamaMgalAINaM / uvahANAha jahAvihi havaMti neyAI taha samayA // 70 // / utA, tapati-nirdahati duSkarmANIti tapaH, taca nAnAvidhopAdhinibandhanatvAdanekaprakAraM, tatrendriyajayamUlatvAjjinadharmasya prathamamindriya jayAhvayaM tapaH prAha - prathama dine pUrvArdha dvitIyadine ekAzanakaM tRtIyadine nirvikRtikaM caturthadine AcAmAmlaM paJcamadine upavAsaH ityevaM pazcami - svapodinairekA latA, latA zreNiH paripATI cetyekArthAH, ekaikaM cendriyamAzrityaivasvarUpA ekaikA latA kriyate, tataH pathyamirlatAmiH pathyaviMzatyA divasairindriyajayAkhyastapovizeSo bhavati, indriyANAM - sparzanAdInAM paJcAnAmapi jayo- damanaM yasmAdasAvindriyajayaH, indriyajayahetutvAdvA indriyajayaH, yadyapi sarvANyapi tapAMsIndriyajaye prabhaviSNUni tathApIndriyajayamAlambya kriyamANatvAdasyaiva tapasastaddhetutvaM pUrvasUribhira mihitaM, evamucaratrApi vAcyaM // 9 // yogazuddhitapaH prAha - 'nidhigaiye 'tyAdi, nirvikRtikaM AcAmAmlaM upavAsazca ityekA ekaikaM ca yogamAzrityaivaMvidhA ekaikA latA kriyate, tatastisRmirlatAmiryogazuddhinAmakaM dinanavakapramANametattapo bhaNitaM pUrvarSimiH, sUtre ca puMstvaM prAkRtatvAt, yogAnAM - manovAkkAyavyApArANAM zuddhiH - anavadyatA yasmAcacapo yogazuddhiH // 10 // jJAnadarzanacAritratapAMsi prAha - 'nANaMmI' tyAdi, jJAne - jJAnazuddhinimittaM darzane - darzanazuddhinimittaM caraNe - cAritrazuddhinimittaM tatpUjApUrva-jJAnAdipUjApurassaraM tannAmake - jJAnAdinAmake tapasi pratyekaM trayastraya upavAsA bhavanti idamuktaM bhavati - jJAnasya siddhihetostribhirupavAsaiH kRtairjJAnatapo bhavati, tatra ca yathAzakti jJAnasya - siddhAntAdeH pustakanyastasya suprazastaparidhApanikAdikaraNaM jJAnavatAM ca puruSANAmeSaNIyavastrAnnapAnapradAnAdirUpA pUjA kartavyA, evaM tribhirupavAsairderzanatapo bhavati, navaraM tatra darzanaprabhAvakANAM sammatyAdipranthAnAM sadgurUNAM ca pUjA vidheyA, tathA tribhirupavAsaizcAritratapo bhavati, tatrApi cAritriNAM pUjA karaNIyeti // 11 // kaSAyavijayatapaH prAha'ekke' tyAdi, ekAzanakaM nirvikRtikaM AcAmlaM abhaktArthazca - upavAsaH ityekA latA, pratikaSAyaM caikaikA latA kriyate tatkaSAyavijayaM tapazcaraNaM, kaSAyANAM - krodhamAnamAyAlo bhalakSaNAnAM caturNA vizeSeNa jaya: - abhibhavanaM yasmAditikRtvA, asmiMzca tapasi catasro latAH SoDaza divasAni // 12 // aSTakarmasUdanaM tapaH prAha - 'khamaNa' mityAdigAthAdvayaM, kSamaNam - upavAsaH 1 ekAzanaM 2 ekasikthakaM 3 ekasthAnakaM 3 ekA dattiH 5 nirvikRtikaM 6 AcAmlaM 7 aSTakavalaM ca 8 eSA ekA latA, ekaikaM ca karmAzrityaivarUpA 'ekaikA latA kriyate, tato'STAmirlatAmirdivasAnAM catuHSaSTirbhaNitA jinendrairaSTakarmasUdanatapasi, aSTAnAM karmaNAM - jJAnAvaraNAdInAM sUdanaMvinAzanaM yasmAttadaSTakarmasUdanaM tapaH, etatsamAptau ca jinapatInAM snapanavilepanapUjana paridhApanikAdi vidheyaM, purato viziSTabalimadhye kanakamayI karmatarudArikA kuThArikA ca DhaukanIyA // 12 // laghusiMhaniSkrIDitaM tapaH pratipAdayitumAha - 'ige' tyAdigAthAdvayaM, anantaravakSyamANamahAsiMhaniSkrIDitApekSayA laghu-havaM siMhasya niSkrIDitaM - gamanamityarthaH siMhaniSkrIDitaM tadiva yattapastatsiMhaniSkIDitamiti, siMho hi gacchan gatvA'tikrAntaM dezamavalokayati evaM yatra tapasyatikrAntatapovizeSaM punarAsevyApretanaM taM prakaroti tat siMhaniSkrIDitamiti, 290
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ -Mm etasya caivaM racanA-ekAdayo navAntAH krameNa sthApyante, punarapi pratyAgatyA navAdaya ekAntAH, tatazca vyAdInAM navAntAnAmane pratyekamekAdayo'STAntAH sthApyante, tato navAdyekAntapratyAgatapatrAvaSTAdInAM vyantAnAmAdau saptAdaya ekAntAH sthApyante iti, sthApanA ceyaM, ayaP ma rthaH-prathamameka upavAsaH kriyate tataH pAraNakaM evamantarA sarvatra pAraNakaM jJeyaM, tato dvau tata ekaH tatastraya upavAsA tato dvau tatazcatvAraH tatastrayaH tataH paJca tatazcatvAraH tataH SaT tataH paJca tataH sapta tataH SaT tato'STau tataH sapta tato nava tato'STau tato nava tataH sapta tato'STau tataH SaT tataH sapta tataH paJca tataH SaT tatazcatvAraH tataH paJca tatasrAyaH patatazcatvAraH tato dvau tatastrayaH tata ekaH tato dvau tata eka iti, ete laghusiMhaniSkrIDite tapasyupavAsAH // 13 // atho pavAsadivasAnAM pAraNakadinAnAM ca saGkhyAmAha-'cau'ityAdi, laghusiMhaniSkrIDite tapasi kSamaNadinAnA-upavAsadivasAnAM zatamekaM catuSpazcAzadadhikaM, tathAhi-dve navasaGkalane tata ekA 45, punaH 45, aSTasaGkalanA caikA 36 saptasaGkalanApyekaiva 28, sarvamIlane ca yathoktA saGkhyA bhavati 154, tathA pAraNakAni trayastriMzat , tadevaM sarvadinasaGkhyA 187, te ca SaNmAsAH saptadinAdhikA bhavanti, etacca tapaH paripATIcatuSTayena kriyate, tata eteSu caturguNiteSu dve varSe aSTAviM. zatidinAdhike bhvtH|| 14 // atha paripATIcatuSTaye'pi pratyekaM pAraNasvarUpaM nirUpayati-'vigaI'tyAdi, prathamaparipATyAM pAraNakeSu vikRtayo bhavanti, sarvarasopetaM pAraNakamiti bhAvaH, dvitIyaparipATyAM nirvikRtika-vikRtivirahaH, tRtIyaparipATyAmalepakAri-vallacaNakAdi, caturthaparipATyAmAcAmlaM parimitabhaikSyamiti, evamasya tapasaH pAraNakabhedena catasraH paripATyo vidheyAH // 15 // mahAsiMhanikrIDitaM tapa Aha-'ige'tyAdi gAthAdvayaM, iha ekAdayaH SoDazAntAH SoDazAdayazcaikAntAH sthApyante, tatazca vyAdInAM SoDazAntAnAmane pratyekamekAdayaH paJcadazAntAH SoDazAdiSu vekAnteSu paJcadazAdInAM vyantAnAmAdau pratyekaM caturdazAdayaH ekAntAH sthApyante, sthApanA ceyaM, naganna nagagagagagagagagagaga nAhATA ayamarthaH-prathamameka umahAsiMhaniSkrIDitaM tapaH pavAsaH tato dvau tata ------- ------- HEIBE |eka: tatastrayaH tato ho tatazcatvAraH tatanayaH tataH paJca tatazcatvAraH tataH SaT tataH paJcatataH sapta tataH SaT tato'STau tataH sapta tato nava tato'STau tato daza tato nava tata ekAdaza tato daza tato dvAdaza tata ekAdaza tatastrayodaza vato dvAdaza tatazcaturdaza tatastrayodaza tataH paJcadaza tatazcaturdaza tataH SoDaza tataH paJcadazopavAsA iti, evaM pratyAgatyA'pi SoDazopavAsAH tatazcaturdazetyAdi tAvadavaseyaM yAvatparyata eka upavAsa iti // 16 // athoLazeSa dinasarvasaGkhyAM cAha-ee'ityAdi gAthAdvayaM, asminmahAsiMhaniSkrIDite tIbre-atiduzvare tapazcaraNe ete ditA abhaktArthA-upavAsA bhavanti, te ca sarvasaGkhyayA catvAri zavAni saptanavatyucarANi, tathAhi-atra dveSoDazasaGkalane 136-136 ekA paJcadazasaGkalane (nA) 120 ekaiva caturdazasaGkalane (nA)105, tathA ekaSaSTiH pAraNakAni bhavanti, tataH sarvaikatve varSamekaM SaNmAsA aSTAdaza ca dinAnItyeSA paripATI, etadapi ca tapaH pUrvavatpAraNakabhedena cavasRmiH paripATImiH parisamApyate, tato'sya rAzezcaturbhirguNane varSANi SaT mAsau dvau dinAni ca dvAdaza bhavantIti // 17 // muktAvalIvapaH prAha-'eko'ityAdi mAthAdvayaM, muktAvalI-mauktikahArastadAkArasthApanayA yacapastanmuktAvalItyucyate, tatrAdau tAvadekaka: sthApyate vavo vikatrikAdaya ekakAntaritA bhavanti yAvat paryante SoDaza, tataH punaH pratyAgatyA SoDazAdaya ekakaparyantA ekakAntaritAH sthApyante, sthApanA peyaM, ayamartha:-pUrva nannannnAnnajannananananananannATAndAnA tAvadeka upavAsaH tato ho --nAcanAnananana --E-HEI-1-1-1B tataH punarekaH tavastrayaH tata ekaH tatazcatvAraH tata ekaH tataH paJca tata ekaH tataH SaT tata ekaH tataH sapta va ekaH tato'STau tata ekaH tato nava taMta ekaH tato daza tata ekaH tata ekAdaza tata ekaH tato dvAdaza tata ekaH tatastrayodaza tata ekaH tatazcaturdaza tata ekaH bataH pacadaza tata ekaH tataH SoDazopavAsAH, evamardha muktAvalyA niSpannaM, dvitIyamapyardhamevaM draSTavyaM, kevalamatra pratilomagatyA upavAsAn karoti, tadyathA-ghoDazopavAsAn kRtvA ekamupavAsaM karoti, tataH paJcadaza tata ekamityevamekopavAsAntaritamekocarahAnyA tAvanneyaM yAvatparyante dvAvupavAsau kRtvA ekamupavAsaM karotIti, ete'bhaktArthA-upavAsAH sarvAgreNa trINi zatAni, tathAhi-dve SoDazasaGkalane 136-136 aSTAviMzatizva caturthAni tathA SaSTiH pAraNakAni tato jAtaM varSamekaM, etadapi tapaH prAgvacatasRmiH paripATImiH samApyate, tato bhavanti muktAvalItapasi divasasakyayA catvAri varSANIti, aMtakRdazAsu punarya eva prathamapaGiparyantavartinaH SoDaza dvitIyapaDiprArambhe'pi va eva, eka eva SoDazaka iti tAtparya // 18 // ratnAvalItapaH prAha-'ige'tyAdi gAthAtrayaM, ranAvalI-AbharaNavizeSa: ratnAvalIva ratnAvalI, yathA hi ratnAvalI ubhayata AdisUkSmasthUlasthUlataravibhAgakAhalikAkhyasauvarNAvayavadvayayukttA tadanu dADimapuSpobhayopazobhivA tato'pi saralasarikAyugalazAlinI punarmadhyadeze sugliSTapadakasamalatA ca bhavati, evaM yattapaH paTTAdAvupadaryamAnamimamAkAra 291
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhArayati tadratnAvalItyucyate, tatraikakadvikatrikA uttarAdharyakrameNa kAhalikayoH sthApyA bhavanti, tadanu dvayorapi dADimapuSpayoH pratyekamaSTau trikAH, te cobhayato rekhAcatuSTayena va koSThakAn vidhAya madhye ca zUnyaM kRtvA sthApyante, tatazcAdho'dhaH sarikAyugale ekAdayaH SoDazAntAH sthApyAH, tasya ca sarikAyugalasyAnte - paryante padakaM - paGkayaSTakena catustriMzadaGkasthAnAni, koSThakAH ityarthaH, tatra prathamAyAM paDAvekamasthAnaM dvitIyasyAM patha tRtIyasyAM sapta caturthyAmapi sapta pazcamyAM pazca SaSThayAmapi paJca saptamyAM trINi aSTamyAM tvekamevADasthAnaM, teSu catukhiMzatyapikoSThakeSu trikaracanA, trikAH sthApyante iti FICENE bhAvaH, sthApanA ceyaM, idamatra tAtparya - ratnAvalItapasi prathamamekamupavAsaM karoti tato dvau tatastrIn ityekA kAhalikA, aMtarA ca sarvatra pAraNakaM vAcyaM tato'STAvaSTamAni - upavAsatrikAtmakAni karoti, etaiH kila kAhalikAyA adhastAddADimapuSpaM niSpadyate, tatacaikamupavAsaM karoti tato'pi dvau tatastrIn tato'pi catura ityevaM pazca SaT saptASTau nava dazaikAdaza dvAdaza trayodaza caturdaza pazvAdaza SoDazopavAsAn karoti, eSA hi dADimapuSpasyAdhastAdekA sarikA, tatazcatustriMzadRSTamAni karoti, etaiH kila padakaM saMpadyate, tataH SoDazopavAsAn karoti tataH paJcadaza tatazcaturdaza ityevamekaikahAnyA tAvanneyaM yAvadeka upavAsaH, eSA dvitIyA sarikA bhavati, tatazcASTAvaTamAni karoti, etairapi dvitIyaM dADimapuSpaM niSpadyate, tatastrInupavAsAn karoti tato dvau tata ekamupavAsaM karoti, etairdvitIyA kAhalikA niSpadyate, evaM sati paripUrNA ratnAvalI siddhA bhavati, asmiMzca ratnAvalItapasi kAlikAyAstapodinAni 12 dADimapuSpayoH SoDazamiraSTamairdinAni 48 sarikAyugale dvAbhyAM SoDazasaMkalanAbhyAM dinAni 272 padake catustriMzatA'STamairdinAni 102, sarvaikatve catvAri zatAni catustriMzaduttarANi, aSTAzItizca pAraNakadinAni, ubhayamIlane pathva zatAni dvAviMzatyuttarANi, piNDitAstu varSamekaM mAsAH pazca dinAni ca dvAdaza, idamapi ca tapaH pUrvavacatasRbhiH paripATImiH samarthyate, tataJcaturbhirguNane varSANi paJca mAsA nava aSTAdaza 'ca dinAnIti // 19 // 20 // 21 // kanakAvalItapaH prAha - 'rayaNe 'tyAdi gAthAdvayaM kanakamayamaNikaniSpanno bhUSaNavizeSa: kanakAvalI tadAkAraM sthApanayA yattapastatkanakAvalItyucyate, etacca kanakAvalItapo ratnAvalItapaHkrameNaiva kriyate, navaraM kevalaM dADimapuSpayoH padake ca trikapade - trikANAM sthAne upavAsadvayasUcakA dvikAH kartavyAH, zeSaM punaH sarvamapi tathaiveti, asmiMzca tapasi kAhalikayosta podinAni dvAdaza dADimapuSpayordvAtriMzat sarikAyugale dve zate dvAsaptatyuttare padake cASTaSaSTiH, sarvasaGkhyayA trINi zatAni caturazItyadhikAni, aSTAzItizca pAraNakadivasAH, tatprakSepAccatvAri dinazatAni dvAsaptatyuttarANi, sarvAgrapiNDastu varSamekaM trayo mAsA dvAviMzatirdivasAH, atrApi pUrvavacaturbhirguNane varSANi pazya mAsau dvau dinAni cASTAviMzatiriti, antakRddazAdiSu tu kanakAvalyAM padake dADimadvaye ca dvikasthAne trikA uktAH ratnAvalyAM ca dvikA iti / tathA prathamatapasi laghusiMhaniSkrIDite yaH sarvarasAhArAdikaH pAraNakavidhiruktaH sa tapaHpaJcake'pi - laghu bRhatsiMhaniSkrIDitamuktAvalIratnAvalI kanakAva lIlakSaNe kartavyaH, etaca sarva yathAyathaM bhAvitamebeti // 22 // atha bhadratapaH prAha - 'bhadde'tyAdi gAthAdvayaM, bhadrAdiSu bhadramahAbhadrabhadrocarasarvatobhadreSu tapassu madhye pUrva bhadratapaH pratipAdayAmi, tadyathA - Adau bhavedeka upavAsaH tato dvau tatastrayaH tatazcatvAraH tataH pathya ityekA latA evaM trayazcatvAraH pathva eko dvau iti dvitIyA pathaca eko dvau trayaJcatvAra iti tRtIyA dvau trayazcatvAraH paJca eka iti caturthI catvAraH pathva eko dvau traya iti paJcamI, iha pathyamitAmiH paJcasapta tirupavAsAH paJcaviMzatizca pAraNakAni, ubhayamIlane ca zatamekaM dinAnAmiti // 23 // sthApanA ceyaM / mahAbhadraM tapaH prAha -- 'pabhaNAmI 'tyAdi gAthAtrayaM, prakarSeNa bhaNAmi - pratipAdayAmi mahAbhadranAmakaM tapaH, tadyathA - pUrvameka upavAsaH tato dvau trayazcatvAraH pathA SaT saptetyekA latA, catvAraH pathA SaT sapta eko dvau traya iti dvitIyA, trayazcatvAraH paththA SaT sapta eko dvAviti caturthI, SaT saptaiko sapta eko dvau trayazcatvAraH paJca SaDiti tRtIyA, dvau trayazcatvAraH pazveti paJcamI, dvau trayazcatvAraH pazca SaT sapta eka iti SaSThI, pRthva SaT sapta eko dvau trayazca ~ 1 | 2 | 3 | 4 | 5 3 4 5 1 2 5 1 2 3 1 2 3 4 5 4 5 1 2 3 tvAra iti saptamI, ihaikonapaJcAzatpAraNakAni, SaNNavatyadhikaM zataM caturthAnAM - upavAsAnAmityarthaH evaM cAsminmahAbhadre tapasi dve zate paJcacatvAriMzaduttare dinAnAM bhavata iti / sthApanA ceyaM (428) // 24 // sAmprataM bhadrottaraM tapaH prAha-'bhaddo' ityAdi gAthAdvayaM, pratimA nAma pratijJAvizeSaH, tato bhaTTottarapratimAyAM-bhadrocaratapasi paca SaT saptASTau navetyAdyA lavA, saptASTau nava paJca SaDiti 4 292
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 2 3 4 5 6 7 4 5 6 7 1 2 3 4 5 6 3 4 5 6 7 1 2 6 0 1 2 9 5 6 7 8 dvitIyA, nava paJca SaT saptASTAviti tRtIyA, SaT saptASTau nava pazceti caturthI, aSTau nava paJca SaT sapteti paJcamI, iha paJcasaptatyuttaraM zatamabhaktArthAnAM - upavAsAnAM paJcaviMzatistu pAraNakAnAM, evaM ca bhadrottaratapasi zatadvayaM dinAnAM bhavati, sthApanA ceyaM // sAmprataM sarvatobhadratapaH prAha - 'paDime' tyAdi gAthA - 5 6 7 8 3 4 5 catuSkaM pratimAyAM sarvabhadrAyAM sarvatobhadratapasItyarthaH, paJca SaT sapta aSTau nava daza ekAdaza 7 8 9 5 6 2 3 4 5 6 7 1 upavAsA iti prathamA latA, aSTau nava daza ekAdaza paJca SaT khapteti dvitIyA, ekAdaza 6 7 8 5 6 7 1 2 3 4 paca SaT saptASTau nava dazeti tRtIyA, sapta aSTau nava daza ekAdaza paJca SaDiti caturthI, 8 9 5 6 7 daza ekAdaza paJca SaT sapta aSTa naveti paJcamI, SaT sapta aSTau nava daza ekAdaza pazceti SaSThI, nava daza ekAdaza pathva SaT sapta aSTAviti saptamI, sthApanA ceyaM, atra ca sarvasaGkhyayA trINi zatAni dvinavatyuttarANi upavAsAnAM bhavanti, ekonapaJcAzazca pAraNakAnAM, ubhayamIlane catvAri zatAnyekacatvAriMzadadhikAni dinAnAM bhavantIti / tadevametAni bhadrAdIni - bhadramahAbhadrabhadrottara sarvatobhadrarUpANi catvAri tapAMsi bhaNitAni, graMthAntare punaramUnyanyathA'pi dRzyante, eteSvapi caturSu tapassu prAgvatpAraNakabhedataH pratyekaM cAturvidhyaM ca draSTavyaM dinasaGkhyA ca yathAyathamAne6 7 8 9 10 11 5 tavyeti // 25 // atha sarvasaukhyasampatcitapaH prAha - 'paDive 'tyAdi, pratipadekaiva dvikaM dvitIyayoH evaM yAva 10 11 5 6 7 8 9 10 11 5 6 7 tpaJcadaza amAvAsyAH kSamaNai: - upavAsairyatra bhavanti, ayamartha:- ekA pratipad dve dvitIye tisrastRtIyAH catanazcaturthyaH evaM yAvatpaJcadaza pazcAdRzyaH kRtopavAsA yatra bhavanti tattapaH sarvasaMpattiH 'sUcakatvAtsUtrasya' sarvasaukhyasaMpattistapo bhavati, sarveSAM saukhyAnAM saMpattiH - prAptiryasmAdivikRtvA, yadvA sarvasaMpattirityeva nAma, tathAhi - tatkimapi vastu nAsti bhuvastale yadasya samyagAsevitasya tapasaH prabhAvataH prAyeNa prANinAM na saMpadyate iti / iha cAmAvAsyAzabdazravaNAdanyatra ca 'iya jAva pannarasa punimAsu kIraMti jattha uvavAsA' ityAdivacanAkarNanAdavasIyate iha ca yathedaM tapaH kRSNapakSe zuklapakSe vA prArabhyate na kazciddoSa:, atra ca viMzatyuttaraM zatamupavAsAnAM bhavati 15 // 41 // rohiNItapaH prAha - 'rohiNI' tyAdi, rohiNI - devatAvizeSaH tadArAdhanArthaM vapo rohiNItapaH tasmin rohiNItapasi saptamAsAdhikasaptavarSANi yAvadrohiNInakSatropalakSite dine upavAsaH kriyate, iha ca vAsupUjyajinapratimAyAH pratiSThA pUjA ca vidheyA 16 // 42 // zrutadevatAtapaH prAha - 'ekke 'tyAdi, zrutadevatArAdhanArthaM tapaH zrutadevItapaH tasmin zrutadevItapasyekAdaza ekAdazyaH zrutadevatApUjApurassaramupavAsA maunavratena vidhIyante, upalakSaNaM caitat, tato'mbAtapo'pyatra draSTavyaM tacca pazca pazcamISu nemijinAmbikApUjApUrvamekAzanAdinA bhavati 17 // 43 // sarvAGgasundaratapaH prAha - 'sabaMge' tyAdi, sarvAGgAni sundarANi - sauduryopetAni bhavanti yasmAttatsarvAGgasundaraM tapaH tasmin sarvAGgasundare tapasi kSAntimArdavArjavAdyamiprahakRtAgrahAstIrthakRtpUjAmunidInAdidAnaniratAJcASTAvupavAsAn ekAntaritAnAcAmlena kRtapAraNakAn dhavalapakSe kurvanti, asya ca tapasaH sarvAGgasundaratvamAnuSaGgikameva phalaM, mukhyaM tu sarvajJAjJayA kriyamANAnAM sarveSAmeva tapasAM mokSAvAptireva phalamiti bhAvanIyaM, evaM sarvatrApi 18 // 44 // nirujazikhatapaH prAha - 'eva 'mityAdi, rujAnAM - rogANAmabhAvo nirujaM tadeva pradhAnaphalavivakSayA zikheva zikhA-cUlA yatrAsau nirujazikhastapovizeSaH so'pyevameva sarvAGgasundaratapovadaSTamirupavAsairAcAmlapAraNa kairdraSTavyaH, navaraM - kevalaM sa-nirujazikhastapoviMzeSaH zyAmale - kRSNapakSe bhavati, adhikaca tatra kriyate glAnaprati jAgaraNaniyamo glAno mayA pathyAdidAnataH praticaraNIyaH ityevaMrUpapratijJAgrahaNamityarthaH, zeSaM tu jinapUjAdikaM tathaiveti 19 // 45 // paramabhUSaNatapaH prAha - 'so' ityAdi, paramANi - zakracakravartyAdyucitAni prakRSTAni hArakeyUra - kuNDalAdIni bhUSaNAni - AbharaNAni yasmAdasau paramabhUSaNaH, tasmin dvAtriMzadAcAmlAni pAraNakAntaritAni zaktisadbhAve nirantarANi vA karoti, tatsamAptau ca devasya mukuTatilakAdyAbharaNavitaraNaM yathAzakti yatidAnAdikaM ca kartavyamiti 20 // 46 // AyatijanakaM tapaH prAha - ' AyaI' tyAdi, AyatiM - AgAmikAle'bhISTaphalaM janayati - karoti yo'sAvAyatijanakastapovizeSaH so'pyevaM - paramabhUSaNatapovad dvAtriMzatA''cAmlairdraSTavyaH, navaraM - kevalaM sarvAsu dharmakriyAsu -vandanakapratikramaNasvAdhyAyasAdhusAdhvI vaiyAvRttyAdiSu sarvadharmakRtyedhvani gRhita balavIryapravRttiyuktaiH - agopAyitazarIra prANacisotsAhapravartanapradhAnaiH saH -AyatijanakaH kAryaH 21 // 47 // saubhAgyakalpavRkSamAha - ' egaMte' tyAdigAthAdvayaM, kalpavRkSa iva kalpavRkSaH saubhAgyaphaladAne kalpavRkSaH saubhAgyakalpavRkSaH, tatra saubhAgyakalpavRkSatapasi caitramAse ekAntarA-ekadinavyavahitA upavAsAH samapramapi mAsaM bhavanti, pAraNakaM ca sarvarasaM - savikRtikamityarthaH, tathA'tra yathAzakti sAdhvAdibhyo dAnaM dIyate, asya ca tapazcaraNasya samAptau zaktyanusArato jinapateH purataH pUjAkaraNAdipUrva vizAlasthAlAvalimadhye mahArajatamayaH saralataNDulamayo vA vividhaphalapaTalavilasadasaMkhyazAkhAzikhaH kalpazAkhI kartavya iti 22 // 48 // 49 // tIrthakaramAtRtapa Aha-- 'titthe 'tyAdi, tIrthakarajananIpUjApUrvamekAzanAni - ekabhaktAni saptaiva tIrthakarajananInAmake tapasi kriyante, asya ca tapaso bhAdrapade mAsi zukrusaptamyAmArambhaH trayodazyAM ca samAptiH, varSatrayaM ca yAvadidaM tapaH kriyate 23 // 50 // samavasaraNatapa Aha - 'ekkAsetyAdi, bhAdrapadamAsi kRSNapratipad Arabhya tatpUjApUrva - samavasaraNapratimApUjanapurassaraM svazaktyanusAreNaikAzananirvikR 293 7 1 2 3 5/6 7 8 9 10 11 8 9 10 11 5 6 7 11 5 6 7 8 9 10 7 8 9 10 11 5 6
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ tikAcAmlopavAsaiH SoDazamirbhAdrapadacatuSke-caturyu bhAdrapadeSu pratyekaM vihitaiH samavasaraNatapo bhavati, atra ca caturSa bhAdrapadeSu catuH SaSTistapodinAni syuH, ayaM bhAvaH-samavasaraNasyaikaikaM dvAramAzritya pratyekaM dinacatuSTayaM kriyate, tata evAsya dvAriketi prasiddhiH 24 // 51 // amAvAsyAtapaH prAha-'nandI'tyAdi, paTalikhitanandIzvarasurabhuvanajinArcanAnvitaM nijasAmarthyasadRzena-vazaktyanurUpeNopavAsAdInAmanyatamena tapazcaraNena bhavatyamAvAsyAtapo'mAvAsyAvAsarodiSTa, amAvAsyAdivasa ityarthaH, idaM ca tapo dIpotsavAmAvAsya rabhyate varSasaptakena ca samApyata iti 25 // 52 // puNDarIkatapa Aha-'sirI'tyAdi, zrIpuNDarIkanAmake tapasi caitramAsasya pUrNimAyAH prArabhya dvAdaza pUrNimAsIH matAntareNa sapta varSANi yAvadekAzanAdi tapaH svazacyA kartavyaM, pUjanIyA ca tatpratimA-nAbhayajinaprathamagaNadharasya puNDarIkasya pratikRtiriti, iha ca caitramAsapUrNimAsyAmasya tapasaH prArambhe puNDarIkakevalotpattireva kAraNaM, puNDarI. kasya hi bhagavatazcaitrapUrNimAyAmudapAdi kevalajJAnaM, tathA cAcakSmahi zrIpadmaprabhacaritre puNDarIkagaNadharavaktavyavAyAM-"ghaNaghAikamma* kalusaM pakkhAliya sukjhANasalileNaM / cettassa punnimAe saMpatto kevalAloyaM // 1 // " [ghanaghAtikarmakaluSaM prakSAlya zukladhyAnasalilena / caitrasya pUrNimAyAM saMprAptaH kevalAlokaM // 1 // ] iti, evamanyatrApi upayujya kAraNaM vAcyaM 26 // 53 // akSayanidhimAha-'deve'tyAdi, devAne-sarvajJapratimAyAH purataH sthApitaH kalazaH pratidinaM kSipyamANayA'kSatamuSTyA yAvadbhirdinaH pUryate vAvanti dinAni svazatyanurUpaM yattapa ekAzanAdyanyataraM tad budhA bruvate akSayanidhi, akSayaH-sadaiva paripUrNo nidhiH-nidhAnaM yasmAditikRtvA 27 // 54 // sAmprataM yavamadhyAM candrapratimAmAha-'vahuI'tyAdigAthAcatuSkaM, candra iva kalAvRddhihAnibhyAM yA pratimA sA candrapratimA-candrAyaNAkhyaM tapa iti, sA dvidhA-yavamadhyA vanamadhyA ca, yavasyeva madhye sthUlasya paryanvabhAgayostu nukasya madhyaM yasyAH sA yavamadhyA, vajasva madhye tanukasya paryatayostu sthUlasya madhyaM yasyAH sA vanamadhyA, tatrAdau yavamadhyAM vyAkhyAnayati-yathA zuklapakSe pratipadaH prArabhyAnuvAsaraM-pratidivasamekaikayA kalayA candro vardhate yAvatparvaNi-pUrNimAyAM sakalAmirapi kalAmiH saMpUrNaH saMpadyate, tathA tenaiva prakAreNa pratipadi ekaH kavalaH, upalakSaNametat , tato mikSA dattirvA ekaiva gRhyate, dvitIyAyAM dvau kavalau tRtIyAyAM trayaH kavalAH evamekaikakavalavRddhyA yAvatpUrNimAyAM teSAM kavalAnAM paJcadazakaM bhavati, paJcadaza kavalA abhyavaiiyante ityarthaH, kRSNe pakSe ca yathA pratidinamekaikAM kalAM zazI muJcati tathA kavalo'pi mucyate yAvadamAvAsyAyAM 'so'tti sa kavala eko bhavati, ko'rthaH 1-kRSNapakSapratipadi paJcadaza kavalA gRhyante dvitIyAyAM caturdaza tRtIyAyAM trayodaza ityevaM yAvadamAvAsyAyAmaka eva kavala iti, eSA yavamadhyA candrapratimA mAsamAtrapramANA bhaNitA 28 // idAnIM punarmAsapramitAM-mAsapramANAM vanamadhyAM candrapratimAM prakaNa vakSyAmi // 55 // 56 // 57 // 58 // tAmevAha-pannare'tyAdigAthAdvayaM, kRSNapakSapratipadi paJcadaza kavalA gRhyante, tata ekaikahAnyA tAvannIyate yAvadamAvAsyAyAmekena kavalena jAtA, amAvAsyAyAmaka eva kavalo gRhyate iti bhAvaH, tathA pratipadapi sitA-zuklA ekena kavalena jAtA, ko'rthaH 1,-zuklapratipadyapyeka eva kavalo gRhyate, tato dvitIyAyA ArabhyaikottaravRddhyA tAvanneyaM yAvatpUrNimAsyAM paJcadaza kavalA datcayo vA gRhyante iti, tadevamime yavamadhyavanamadhye dve api pratime bhaNite iti, eSa ca paJcAzakAdipranthAbhiprAyaH, vyavahAracUrNyabhiprAyaH punarayaM-zuklapakSasya pratipadi candravimAnasya dRzyasya paJcadazabhAgIkRtasya ekA kalA dRzyate caturdaza kalA na dRzyante dvitIyasyAM ve kale tRtIyasyAM tisraH kalAH evaM yAvatpaJcadazyAM paripUrNAyAM paJcadaza kalAH, tato bahulapakSasya pratipadi ekayA kalayA Uno dRzyate caturdaza kalA dRzyante dvitIyasyAM trayodaza tRtIyAyAM dvAdaza yAvadamAvAsyAyAmekApi na dRzyate, tadevamayaM mAsa AdAvUno madhye saMpUrNo'nte punarapi parihIno, yavo'pyAdAvante ca tanuko madhye vipulaH, evaM sAdhurapi mikSA gRhAti zuklapakSasya pratipadyekAM dvitIyasyAM ve tRtIyasyAM timro yAvatpazvadazyAM paJcadaza tato bahulapakSasya pratipadi punazcaturdaza dvitIyAyAM trayodaza yAvaccaturdazyAmekAM amAvAsyAmupoSitaH, tatazcandrAkAratayA candrapratimA AdAvante ca mikSAyAstanutvAnmadhye vipulatvAdyavamadhyopamitamadhyabhAgA, tathA cAmumeva yavamadhyAM candrapratimAmadhikRtyAnyatroktaM-"ekaikAM vardhayedbhikSAM, zuLe kRSNe ca hApayet / bhujIta nAmAvAsyAyAmeSa cAndrAyaNo vidhiH||1||" vajamadhyAyAM candrapratimAyAM bahulapakSa Adau kriyate, tata evaM bhAvanA-bahulapakSasya pratipadi candravimAnasya caturdaza kalA dRzyante dvitIyasyAM trayodaza tRtIyasyAM dvAdaza yAvaccaturdazyAmekA amAvAsyAyAmekApi na tataH punarapi zuklapakSasya pratipadi candravimAnasya ekA kalA dRzyate dvitIyAyAM dve yAvatpaJcadazyAM paJcadazApi, tayaM mAsa AdAvante ca pRthulo madhye tanuko vanamapyAdAvante ca vipulaM madhye vanukamevaM sAdhurapi mikSAM gRhAti bahulapakSasya pratipadi caturdaza dvitIyasyAM trayodaza yAvacaturdazyAmekAmamAvAsyAyAM copavAsayati tataH punarapi zuklapakSasya pratipadyekAM mikSAM gRhAti dvitIyasyAM dve yAvatpazcadazyAM paJcadazeti, tata eSApi candrAkAratayA candrapratimA AdAvante ca vipulatayA madhye ca tanukatayA vanamadhyopamitamadhyabhAgA vajamadhyeti 29 // 59 // 60 // sAmprataM saptasaptamikAdyAzcatasraH pratimAH pratipAdayati-'divase' ityAdigAthAtrayaM, prathame saptake divase 2 ekA dattiAhA, tataH saptakena saha dattirvardhate yAvatsaptame saptake pratidinaM sapta dattayo bhavanti, iyamatra bhAvanA-saptasaptamikAyAM pratimAyAM saptasaptakA dinAnAM bhavanti, satra prathame saptake pratidivasamekaikAM daviM gRhAti dvitIye saptake pratidivasaM dve dve dattI evaM tRtIye saptake tisraH 2 caturthe catasraH 2 pathame patha 2 SaSThe SaT 2 saptame sapta sapteti, etAzca bhojanaviSayA eva dattaya uktAH, evametatsaGkhyA eva pAnakaviSayA api pratipattanyA, tathA 294
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ cASTamAigasUtram-"paDhame sattae ekeka bhoyaNassa dattiM paDigAhei, ekekaM pANayassa, evaM jAva sattame satta datcIDa yoyaNassa paDigAhei, satta pANayasse"tyAdi, anye punaranyathA pratipAdayanti-prathame saptake prathamadivase ekAM dattiM gRhAti dvitIye dve tRtIye tisraH caturthe catasraH paJcame pazca SaSThe SaT saptame sapta, evaM dvitIye tRtIye caturthe paJcame SaSThe saptame ca saptake draSTavyaM, ukkaM ca vyavahArabhASye-"ahavA ekkakkiyaM dattiM jA sattekekassa sattae / Aeso atthi eso'vi"tti, tadevamekonapaJcAzatA vAsarairiyaM saptasaptakikA pratimA bhavati, sapta saptakA dinAnAM yasyAM sA saptasaptakikA, saptazabdakakArasya makAraH prAkRvatvAt, athavA sapta saptamAni dinAni yasyAM sA saptasaptamikA, yasyAM hi sapta dinasaptakAni bhavanti tasyAM sapta saptamAni dinAni bhavantyeveti / tathA aSTASTamikA navanavamikA dazadazamikA ca pratimA evaM-prAguktaprakAreNaiva draSTavyA, navaraM-kevalamayaM vizeSa:-aSTakanavakadazakavRddhimiH saha pratyekaM dattirvardhate, idamuktaM bhavati-aSTASTamikAyAM pratimAyAmaSTAvaSTakAni bhavanti, tatra prathame'STake pratidinamekaikA dacihyate, dvitIye'STake pratidinaM dve dattI evaM tRtIye tisraH caturthe catasraH evamekaikadattivRddhyA tAvadavagantavyaM yAvadaSTame'STake pratidinamaSTAvaSTau dattayo gRhyante, asyAM hi catuHSaSTirdinAni bhavanti / tathA navanavAmikAyAM pratimAyAM nava navakAni bhavanti, tatra prathame navake pratidinamekaikA dattiH dvitIye navake pratidinaM dattidvayaM tRtIye navake pratidinaM dattitrayaM evamekaikadattivRddhyA tAvadavaseyaM yAvannavame navake pratidinaM nava nava dattayaH, atra caikAzItirdinAni / tathA dazadazamikAyAM pratimAyAM daza dazakAni bhavanti, tatra prathame dazake pratidinamekA dattirgRhyate, dvitIye dazake pratidinaM dattidvayaM, evamekaikadattivRddhyA tAvannetavyaM yAvadazame dazake pratidinaM daza daza dattayaH, atra dinAnAM zatamekaM / tadevaM navamirmAsaizcaturvizatyA dinaizcatasro'pyetAH pratimAH samApyante, iha ca saptasaptamikAyAM pratimAyAM dattiparimANaM SaNNavatyadhikaM zataM, aSTASTamikAyAmaSTAzItyuttare dve zate dattInAM, navanavamikAyAM paJcottarANi catvAri zatAni, dazadazamikAyAM paJcAzadadhikAni pazca zatAni dattInAmiti 30 // 61 // 62 // 63 // idAnImAcAmlavardhamAnaM tapaH prAha-ege'tyAdigAthAdvayaM, ekAdikAnyekaikavRddhimanti paryantAbhaktArthAnyAcAmlAni kriyante yAvatveSAmAcAmlAnAM zataM paripUrNa bhavati, etadAcAmlavardhamAnanAmakaM mahAtapazcaraNaM, AcAmlaM vardhamAnaM yatra tapazcaraNe tadAcAmlavardhamAnaM, ayamarthaH-prathamaM tAvadAcAmlaM kriyate tata upavAsaH tatazca dve AcAmle punarupavAsaH trINyAcAmlAni punarupavAsaH catvAryAcAmlAni punarupavAsa: paJca AcAmlAni punarupavAsaH evamupavAsAntaritAnyekottaravRddhyA tAvadAcAmlAni vardhanIyAni yAvatparyante zatamAcAmlAnAM kRtvA ekamupavAsaM karotIti, iha ca zataM caturthAnAM tathA paJcAzadadhikAni paJca sahasrANyAcAmlAnAM bhavanti, ubhayamIlane varSANi caturdaza mAsAstrayo dinAni ca viMzatiriti 31 // 64 // // 65 // atha guNaratnavatsaraM tapaH prAha-guNe'tyAdigAthAcatuSTayaM, guNAnAM-nirjarAdI(malA)nAM nirjarAvizeSANAM racanaM karaNaM vatsareNa satribhAgavarSeNa yasmiMstapasi tadguNaracanavatsaraM athavA guNA eva ratnAni yatra sa tathA guNaratno vatsaro yatra tadgaNaratnavatsaraM tapaH etasmin guNaratnavatsare tapazcaraNe SoDaza mAsA bhavanti, tatra prathame mAse ekAntarA upavAsAH kartavyAH, tathA divase nirantaramutkaTukAsanena sthAvavyaM nizAyAM punarnityameva vIrAsanakena-vIrAsanopaviSTena tathA nizi bhavitavyamaprAvRtena-nirAvaraNenetyarthaH, evaM dvitIyAdiSvapi mAseSvekoriyA vRddhyA tAvadupavAsAH kartavyA yAvatSoDaze mAse SoDazopavAsA bhavanti, ayamarthaH-prathame mAse pAraNakadinAntarita ekaika upavAsaH kartavyaH dvitIye mAse dvau dvAvupavAsau tRtIye mAse trayastraya upavAsAH caturthe catvAro yAvat SoDazamAse SoDaza SoDaza upavAsA bhavanti, atra ca trayodaza mAsAH saptadaza dinAdhikAstapaHkAlaH trisaptatizca dinAni pAraNakakAlaH, evaM cAya-pannarasa vIsaM cauvIsa ceva cauvIsa pannavIsA ya / cauvIsa ekavIsA cauvIsA sattavIsA ya // 1 // tIsA tettIsAviya caDhavIsa chavIsa aTThavIsA ya / tIsA battIsAvi ya solasamAsesu tavadivasA // 2 // pannarasa dasa'ha chappaJca caura paJcasu ya tinni tinniti / paJcasu do do ya tahA solasamAsesu pAraNagA // 3 // iha ca yatra mAse'STamAditapaso yAvanti dinAni na pUryante tAvantyapretanamAsAdAkRSya pUraNIyAni adhikAni cAgetanamAse kSeptavyAni, tathA yatprathametyAdigAthAyAmutkaTukAsanAdyanuSThAnaM pUrvamuktaM tatsamapreSvapi mAsesu karaNIyaM, sarvasaGkhyayA cAsiMstapasi viMzatyUnAni paJca zatAni dinAnAM bhavantIti, tadevamapAraH pravacanapArAvAraH tatpratipAditatapasAM ca prabhUtAH kAra ityato'nekAni skandakapramukhapuruSavizeSairAcIrNAni tapAMsi zrUyante // 66 // 67 // 68 // 69 // kiyantIha vaivikkyena vaktuM zakyante?, dibyAnaM ca kiJcidetadupadarzitaM tataH zeSANAM tapovizeSANAmatidezamAha-tahe'tyAdi, tathAzabdaH prAguktApekSayA samuccaye, aGgAnAM-AcArAdInAM upAGgAnAM-aupapAtikAdInAM caityavandanAyA-aiyApathikIzakrastavasthApanAItstavanAmastavazrutastavasiddhastavasvarUpAyAH paMcamaGgalamahAzrutaskandhasya AdizabdAtprakIrNakAnAM ca devendrastavAdInAmupadhAnAni-tapovizeSarUpANi yena vidhinA bhaNitAni tathaiva samayAt-siddhAntAd bhavanti zeyAni, iha ca sAmprataM mugdhalokahitAya bahuzrutasUriparamparApravartitAnyaparANyaparimitAni tapAMsi pracaranti dRzyante, paraM neha tAni pratanyante, granthaprapaJcaprasaGgAt , tadarthinA cAsmaduparacitA sAmAcArI nirIkSaNIyA 271 // 7 // idAnIM 'pAyAlakalasa'tti dvisaptatyuttaradvizatatamaM dvAramAha paNanaui sahassAI ogAhittA cauddisiM lavaNaM / cauroliMjarasaMThANasaMThiyA hoMti pAyAlA // 71 // valayAmuha keyUre juyage taha Isare ya boddhave / sabavairAmayANaM kuDDA eesi dasasaiyA 295
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 72 // joyaNasahassadasagaM mUle uvariM ca hoti vicchinnA / majjhe ya sayasahassaM tattiyamittaM ca ogADhA // 73 // paliovamahiIyA eesiM ahivaI surA iNamo / kAle ya mahAkAle velaMSa pabhaMjaNe gheva // 74 // annevi ya pAyAlA khuDAliMjaragasaMThiyA lavaNe / aha sayA culasIyA satta sahassAya sabasi // 79 // joyaNasayavicchinnA mUluvari isa sayANi mjjhmi| ogADhA ya sahassaM dasajoyaNiyA ya siM kur3A // 76 // pAyAlANa vibhAgA savANavi tinni tinni bo. ddhacA / hihimabhAge vAU majjhe vAU ya udagaM ca // 77 // uvari udagaM bhaNiyaM paDhamagabIesu vAusaMkhubhio / urlDa vAme udagaM parivaDDai jalanihI khubhio||78|| parisaMThiaMmi pavaNe puNaravi udagaM tameva saMThANaM / vaDDei teNa udahI parihAyai'NukkameNeva // 79 // jambUdvIpamadhyamadhyAsInasya mandarAcalasya catasRSu pUrvAdiSu dikSu pratyekaM paJcanavatiyojanasahasrANi lavaNArNavamavagAya atrAntare ct| sRSu dikSu pratyekamekaikabhASena catvAraH pAtAlAH-padaikadeze padasamudAyopacArAt pAtAlakalazAH, te ca kiMsaMsthAnA ityAha-ali kharaM -mahApihiDaM tatsaMsthAnasaMsthitAstadAkArA ityarthaH // 71 // atha teSAM nAmAdikamAha-'valaye'tyAdigAthAtrayaM, meroH pUrvasyAM dizi pAtAlakalazo vaDavAmukho-vaDavAmukhanAmA valayAmukho vA, dakSiNasyAM keyUpaH keyUro vA, samavAyAGgaTIkAyAM tu ketukaH, aparasyAM tu yUpaH uttarasyAmIzvaraH, ete catvAro'pi sarvavajramayAH-sarvAtmanA vajamayAH, teSAM ca-sarvavaJamayAnAM kuDyAni-ThicArikAH sarvatra bAhalyamadhikRtya daza zatakAni, daza yojanazatapramANAni // 72 // catvAro'pi te mahApAtAlakalazA mUle-bune upari-mukhepa pratyekaM yojanasahasradazakaM-daza yojanasahasrANi vistIrNA bhavanti, madhye-udarapradeze punaH zatasahasra-yojanalakSaM vistIrNAH, payA bAvanmAna yojanalakSamAtramavagADhA-bhUmau praviSTAH, idamuktaM bhavati-catvAro'pyete pAtAlakalazA ekaikaM yojananakSamudvedhena, tathA mUle daza yojanasahasrANi viSkambhena, tata UrddhamekaprAdezikyAH zreNyA viSkambhataH pravardhamAnAH 2 madhye eka yojanalakSaM viSkambhena, tata UI bhUyo'pyekaprAdezikyA zreNyA viSkambhato hIyamAnA hIyamAnA upari-mukhamUle daza yojanasahasrANi viSkambhata iti // 73 // sAmpratameteSAM pAtAlakalazAnAmadhipatIn devAnAha-eteSAM pAtAlakalazAnAmadhipatayaH surAH pasyopamasthitayo maharSikA ime-evaMnAmAnaH, tadyathAvaDavAmukhe kAlaH keyUre mahAkAlaH yUpe velambaH Izvare prabhajana iti // 74 // samprati laghupAtAlakalazavaktavyatAmAha-'anne'vI'tyAdigAthAdvayaM, lavaNe-lavaNasamudre teSAM pAtAlakalazAnAmantareSu tatra tatra pradezeSu bahavo'nye'pi kSullA-laghavaH pAtAlA:-pAvAlakalazAH, kSullAlikharasaMsthitA-laghupihaDakasaMsthAnasaMsthitAH santi, tatra sarveSAmapi sarvasaGkhyA sapta sahasrANyaSTau zatAni caturazItyuttarANi, ekaikasya mahApAvAlakalazasya parivAre ekasaptatyadhikaikonaviMzatizatasaGkhyAnAM ladhupAtAlakalazAnAM bhAvAditi // 75 // ete ca laghupAvAlakalazAH pratyekamardhapalyopamasthitikairdevaiH parigRhItAH / sampratyeteSAM pramANamAha-sarve'pi laghupAvAlakalazA mUle-bune upari-mukhe pratyekaM yojanazataM vistIrNAH, madhye-madhyabhAge jaTharapradeze daza zatAni-daza yojanazatAni vistIrNAH, tathA'vagADhA-bhUmau praviSTAH yojanasahalaM, tathA 'siM'ti eteSAM laghupAtAlakalazAnAM kuDyAni-ThikarikA bAhalyamadhikRtya dazayojanakAni-dazayojanapramANAni // 6 // samprati gurUNAM laghUnAM ca pAtAlakalazAnAM vAyvAdivibhAgamAha-pAyAlANe tyAdigAthAtrayaM, sarveSAmapi gurUNAM laghUnAM ca pAtAlakalazAnAM trayasayo vibhAgA bhavanti, tadyathA-adhastano madhyama uparitanazca, vatra mahApAtAlakalazAnAmekaikasimyaganayariMzayojanasahasrANi trINi yojanazatAni prayastriMzadadhikAni tribhAgazca yojanasya, laghupAtAlakalazAnAM tu trINi yojanazatAni yariMzadadhikAni tribhAgazca yojanasya, eteSu ca sarveSu mahApAtAlakalazeSu laghupAtAlakalazeSu ca madhye pratyekamadhastane tribhAge vAyuH madhyame tribhAge vAyurudakaM ca uparitane tribhAge udakaM bhaNitaM tIrthakaragaNadharaiH, tatra tathAjagatsvAbhAvyAdeva samakAlaM pratiniyate kAlavibhAge sarveSvapi pAtAlakalazeSu pratyekaM prathame dvitIye ca tribhAge bahavo'nye'nye udArA vAyavaH saMmUrcchanti, tadanantaraM kSubhyante, jAtamahAmutazaktikAH saMta Urddhamitastato viprasarantItyarthaH, kSaNena ca tathA pariNamanti yathA tairudakamatitarAmUrddhamucchAlyate, tataH prathamadvitIyeSu tribhAgeSu vAyuH saMkSubdhaH sannUImudakaM vamayati-niHsArayati, tena corddha niHsAryamANena jalanidhiH kSumitaH san parivardhate, parisaMsthite-upazamaM gate punaH pavane punarapyudakaM tadeva saMsthAnamAzrayati, bhUyo'pi kalazeSu madhye pravizatIti bhAvaH, tena kAraNenAnukrameNaiva parihIyate, ahorAtramadhye ca dvikRtvaH pratiniyate kAlavibhAge-pakSamadhye caturdazyAdiSu tithiSvatirekeNa te vAyavaH kSubhyante, tena pratyahorAtraM dvau vAro pakSamadhye caturdazyAdiSu tithiSu vArvidhate hIyate ceti, ete ca sarve'pi guravo laghavazca pAtAlakalazA lavaNavArinighAveva vidyante, na punaH zeSasamudreSviti 272 // 77 // 78 // 79 // idAnIM 'AhAragassarUvaM'ti trisaptatyadhikadvizatavamaM dvAramAha samao jahannamaMtaramukoseNaM tu jAva chmmaasaa| AhArasarIrANaM ukoseNaM nava sahassA // 8 // cattAri ya vArAo caudasapurI karei AhAraM / saMsArammi vasaMto egabhave donni vArAo // 1 // titthayarariddhisaMdasaNatyamatthovagahaNaheDaM vA / saMsayavuccheyatyaM vA gamaNaM jiNapAyamUlaMmi // 2 // caturdazapUrvadharaistathA vidhaprayojanaprasAdhanAya viziSTalabdhivazAdAhiyante- niryante ityAhArakANi zarIrANi, kRr3hahula'miti vacanA296
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ karmaNi vun , yathA pAdahAraka ityatra, vAni ca vaikriyazarIrApekSayA'tyantazubhAni svacchasphaTikazilAzakalavadatizubhrapudgalasamUhaghaTanAtmakAni parvatAdimirapyapratihatAni, tatraitAni kadAcilloke sarvathA na bhavantyeva, tato'bhavanalakSaNamantarameSAm-AhArakazarIrANAM jaghanyata eka: samayaH utkarSataH SaNmAsAH, uktaM ca-"AhAragAiM loe chammAsA jA na hotivi kayAI / ukkoseNaM niyamA ekaM samayaM jahaneNaM // 1 // " [AhArakazarIrANi loke SaNmAsAna yAvanna bhavantyapi kadAcit / utkarSeNa niyamAt ekaM samayaM jaghanyena // 1 // yatpunarjIvasamAsAdiSu-AhAramissajoge vAsapuhutaM' ityAdivacanata AhArakamizrasya varSapRthaktvamantaramuktaM tanmatAntaraM saMbhAvyate iti, yadApi bhavanti tadApi jaghanyata ekaM dve trINi vA utkarSataH sahasranavakaM, avagAhanA cAhArakazarIrasya jaghanyato dezonA kiccidUnA ramiH-hastaH, tathAvidhaprayatnabhAvatastathA''rambhakadravyavizeSatazca prArambhasamaye'pi tasyA etAvatyA eva bhAvAt , na saudArikAderivAkalAsayabhAgamAtratA prArambhakAle iti bhAvaH, utkarSataH punaH paripUrNA ramiH, uktaM ca samavAyAle-"AhAragasarIrassa jahaneNaM desaNA rayaNI, ukoseNaM paDipuNNA rayaNI"ti // 80 // sAmpratamekajIvasya sarvabhaveSvekabhave ca kiyantyAhArakazarIrANi bhavantIyetapratipAdanAyAha-'battArI'tyAdi, caturdazapUrvadharaH saMsAre nivasanutkarSato'pi vAracatuSTayamevAhArakazarIraM karoti, caturthavelAyAM kRte taba eva mutyavApteriti bhAvaH, ekasmiMstu bhave vAradvayameveti / / 81 // atha caturdazapUrvadharo'pi kimarthamAhArakazarIramAracayati? ucyate, tIrthakarapAdapIThopakaNThagamanAya, tadapi kiMnimitcamityata Aha-tisthayare'tyAdi, tIrthakaraddhisaMdarzanArtha arthAvaprahaNahetovA yadvA saMzayavyavacchedArtha jinapAdamUle caturdazapUrvavido gamanaM bhavati, idamaidamparyamatra-sakalatrailokyAtizAyinImaSTamahAprAtihAryAdikAmanupamAmAItI samRddhimakhilAmAlokayitumutpannakutUhalastathAvidhAna vA navanavArthasArthAn jighRkSuH athavA kasmiMzcidarthe'tyantagahanai sadi. hAnastadarthavinizcitaye kazcicaturdazapUrvavidvidehAdikSetravartivItarAgacaraNakamalamUlamAhArakazarIreNa samutsarpati, na khalvaudArikeNa vapuSA zakyate tatra gantuM, tatra ca bhagavantamAlokitasamastalokAlokamAlokya pariniSThitaprayojanaH punarAgatya tameva dezaM yatra prAggacchataudArikamanAbAdhabukhyA nyAsakavannikSiptaM svapradezajAlAvabaddhaM tadavasthamAste tato yAcitopakaraNavadvimucyAhArakamupasaMhRtyAtmapradezajAlaM dAgaudArikamevAnupravizati, eSa ca prArambhAtprabhRti vimocanAvasAnaH sarvo'pyantarmuhUrtaparimANaH kAlo bhavatIti 273 // 82 // sAmprataM 'desA aNAriya'tti catuHsaptatyuttaradvizatatamaM dvAramAha saga javaNa sabara babbara kAya muruMDoi goNa pakkaNayA / arabAga hoNa romaya pArasa khasa khAsiyA ceva // 83 // duSilaya lasa bokasa bhillaMgha puliMda kuMca bhamararuA / kovAya cINa caMcuya mAlava damilA kulagghA yA // 84 // kekaya kirAya hayamuha kharamuha gayaturayamiMDhayamuhA yAhayakannA gayakannA ame'Si aNAriyA bahave // 85 / / pAvA ya caMDakammA aNAriyA nigghiNA niraNu taavii| dhammotti akkharAiMsumiNe'vina najjae jaannN||86|| zakAH yavanAH zabarAH barbarAH kAyAH muruNDAH uDDAH gauDAH pakaNagAH arabAgAH hUNAH romakAH pArasAH khasAH khAsikAH lumbilakAH lakuzAH bokazAH millAH andhrAH pulindrAH kuJcAH bhramararucAH korpakAH cInAH cakSukAH mAlavAH draviDAH kulArdhAH kekayAH kirAvAH yamukhAH kharamukhAH gajamukhAH turajamukhAH miNDhakamukhAH hayakarNAH gajakarNAzcetyete dezA anAryAH, ArAd-reNa heyadharmebhyo yAtA:-AptA upAdeyadhamairityAryAH, 'pRSodarAdaya' iti rUpaniSpattiH, tadviparItA anAryAH, ziSTAsaMmatanikhilavyavahArA ityarthaH, na kevaumeta eva, kiMtvapare'pyevaMprakArA bahavo'nAryA dezAH praznavyAkaraNAdipranyotA vijheyaaH||83||84||85|| atha sAmAnyato'. nAryadezakharUpamAha-'pAvetyAvi, pate sarve'pyanAryadezAH 'pApA' pApaM-apuNyaprakRtirUpaM tadndhanibandhanatvAtpApAH, tathA caNDaM-kopokaTavayA raudrAmidhAnarasavizeSapravartitatvAdatiraudraM karma-samAcaraNaM yeSAM te caNDakarmANaH, tathA na vidyate ghRNA-pApajugupsAlakSaNA yeSAM te nirguNAH, tathA niranuvApina:-samAsevite'pyakatye manAgapi na pazcAttApabhAja iti bhAvaH, kiMca-yeSu dharma ityakSarANi svapne'pi sarvathA na jJAyante, kebalamapeyapAnAbhakSyabhakSaNAgamyugamanAdiniratAH zAstrAdyapratItaveSabhASAdisamAcArAH sarve'pyamI anAryadezA iti 274 // 86 // samprati 'Ayariyadesa'tti paJcasaptatyadhikadvizatatamaM dvAramAha rAyagiha magaha 1 caMpA aMgA 2 taha tAmalitti vaMgA ya 3 / kaMcaNapuraM kaliMgA 4 vaNArasI ceva kAsI ya 5 // 87 // sAkeyaM kosalA 6 gayapuraM ca kuru 7 soriyaM kusahA ya 8 / kaMpillaM paMcAlA 9 ahichattA jaMgalA ceva 10 // 88 // cAravaI ya suraTThA 11 mihila videhA ya12 vattha kosaMbI 13 / naMdipuraM saMDillA 14 bhadilapurameva malayA ya 15 // 89 // vairADa maccha 16 varuNA acchA 17 taha mattiyAvaha dasamA 18 / sottImaI ya ceI 19 vIyabhayaM siMdhusovIrA 20 // 10 // mahurA ya sUraseNA 21 pAvA bhaMgI ya 22 mAsapurI vahA 23 / sAvatthI ya kuNAlA 24 koDIvarisaM ca lADhA ya 25 // 91 // seyaviyAviya nayarI keyaiaddhaM 25||c AriyaM bhaNiyaM / jatthuppatti jiNANaM cakSINaM rAmakahANaM // 92 // 297
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjagRhaM nagaraM magadho dezaH campAnagarI aGgadezaH tathA tAmaliptI nagarI vaGgA janapadaH kAJcanapuraM nagaraM kaliGgadezaH vANArasI nagarI kAzayo dezAH sAketa nagaraM kozalA janapada: gajapuraM nagaraM kuravo dezaH saurikaM nagaraM kuzAoM dezaH kAmpilyaM nagaraM pAJcAlo dezaH ahicchatrA nagarI jaGgalo dezaH dvAravatI nagarI surASTro dezaH mithilA nagarI videhA janapadaH vatsA dezaH kauzAmbI nagarI nandipuraM nagaraM zaNDilyo zANDilyA vA dezaHbhahilapura nagaraM malayAdezaH vairATo dezo batsA rAjadhAnI, anye tu vatsA dezo vairATaM puraM nagaramityAhuH, varuNAnagaraM acchAdezaH, anye tu varuNepu acchapurItyAhuH, tathA mRttikAvatI nagarI dazArNo dezaH zuktimatI nagarI cedayo dezaH vItabhayaM nagaraM sindhusauvIrA janapadaH mathurA nagarI sUrasenAkhyo dezaH pApA nagarI bhaGgayo dezaH mAsapurI nagarI voM dezaH, anye tvAhaHcediSu sauktikAvatI vItabhayaM sindhuSu sauvIreSu mathurA sUraseneSu pApAH bhaGgiSu mAsapurIvaTTeti, tadativyavahRtaM, paraM bahuzrutasaMpradAyaH pramANaM, tathA zrAvastI nagarI kuNAlAdezaH koTIvarSa nagaraM lADhAdezaH zvetambikA nagarI kekayajanapadasyAdha, etAvadardhaSaDviMzatijanapadAtmakaM kSetra. mArya bhaNitaM, kuta ityAha-'jatthuppattI'tyAdi, yasmAdatra eteSvardhaSaDviMzatisaGkhyeSu janapadeSutpattirjinAnAM-tIrthakarANAM cakriNAM-cakravartinAM rAmANAM-baladevAnAM kRSNAnAM vAsudevAnAM ca tata Arya, etena kSetrasyAryAnAryavyavasthA darzitA-yatra tIrthakarAdInAmutpattistadArya zeSamanAryamiti, AvazyakacUrNI punaritthamAryAnAryavyavasthA uktA-"jesu kesuvi paesesu mihuNagAdipaiDiesu hakArAMiyA nII parUDhA 'te AriyA, sesA aNAyariyA" iti, ete ca pratyAsatsyA bharatakSetravartina evAryA uktAH, upalakSaNatvASAmanye'pi mahAvidehAntarvartivijayamadhyamakhaNDAdiSvamI bahavo draSTavyA iti 275 // 87 // 88 // 89 // 50 // 91 // 92 // idAnIM 'siddhegattIsaguNa'tti SaTsaptatyadhikadizatatamaM dvAramAha mava darisaNaMmi 9 cattAri Aue 4 paMca Aime aMte 5 / sese do do bheyA 8 khINamilAvaNa igatIsaM // 93 // paDisehaNa saMThANe ya vannagaMdharasaphAsavee ya / paNa 5 paNa 5 du2 paNa 54 8tihA egatIsamakAya 1 'saMga 2'kahA 3 // 94 // darzane-darzanAvaraNIye karmaNi cakSurdarzanAcakSurdarzanAvadhidarzanakevaladarzanAvaraNanidrAnidrAnidrApracalApracalApracalAstyAnardhilakSaNA nava bhedAH tathA''yuSi nArakatiryanarAmarAyurlakSaNAzcatvAraH tathA''dime-jJAnAvaraNIye matizrutAvadhimanaHparyavakevalajJAnAvaraNIyasvarUpAH paJca anye'pyantarAyAkhye karmaNi dAnalAbhabhogopabhogavIryAntarAyarUpAH paJcaiva bhedAH, zeSe ca karmacatuSke pratyeka dvau dvau bhedo, tatra vedanIye sAvAsAtAtmako mohanIya darzanamohanIyacAritramohanIyalakSaNo nAmakarmaNi zubhanAmAzubhanAmako gotre cocairgotranIcairgotrAmidhau bhedoM bhavata iti, tadevamete sarve'pi bhedAH kSINAmilApena-kSINazabdavizeSitatvena procAryamANA ekatriMzatsaGkhyAH siddhAnAM guNA bhavanti, kSINacakSurdarzanAvaraNa ityAdikazcAmilApaH kaaryH|| 93 // athavA prakArAntarejakatriMzatsiguNAnAha-'paDisehetyAdi, pratiSedhenaniSedhena saMsthAnavarNagandharasasparzavedAnAM krameNa paJcapaJcadvipazcASTatribhedAnAM tathA akAyAsaGgAruhapadatritayena caikatrizasiddhaguNA bhavanti, tatra saMtiSThante emiriti saMsthAnAni-AkArAH, tAni ca pazca parimaNDalavRttavyasracaturasrAyatabhedAt, tatra parimaNDalaM saMsthAnaM bahivRttavAvasthitapradezajanitamantaHzuSiraM yathA valayasya, tadevAntaH pUrNa vRttaM yathA darpaNasya, tryanaM-trikoNaM yathA zRGgATakasya, caturastraMcatuSkoNaM yathA stambhAdhArakumbhikAyAH, AyataM-dIrSa yathA daNDasya, dhanapratarAdipratibhedavyAkhyA ca bRhaduttarAdhyayanaTIkAdibhyo'baseyA, tathA varNAH paJca zvetapItaraktanIlakAlabhedAt , gandho dvidhA-surabhItarabhedAt , rasAH paJca tiktakaTukaSAyAmchamadhurabhedAt, sparzA aSTau gurulaghumRdukarkazazItoSNasnigdharUkSabhedAt, vedAtrayaH strIpuMnapuMsakabhedAt , tathA siddhA akAyA-audArikAdikAyapazcakavipramuktAH teSAM siddhatvaprathamasamaya eva sarvAtmanA tyaktatvAt , tathA asaGgA-bAhyAbhyantarasaGgarahitatvAt , tathA aruhA-na rohanti bhUyaH saMsAre samutpadyante ityaruhAH, saMsArakAraNAnAM karmaNAM nirmUlakASaMkaSitatvAt , uktaM ca-"dagdhe bIje yathA'tyantaM, prAdurbhavati nAGkaraH / karmabIje tathA dagdhe, na rohati bhavAGkaraH // 1 // " tadevamaSTAviMzatisaGkhyAnAM saMsthAnAdInAM niSedhAdakAyatvAsaGgatvAruhatvavidhAnAca siddhAnAmekatriMzadguNA bhavanti / saMsthAnAdyabhAvAkAyatvAdisadbhAvau ca siddhAnAM suprasiddhAveva, tathA cAcArAne-"se na dIhe na vaTTe na tase na cauraMse na parimaMDale na kiNhe na nIle na lohie na hAlide na sukkile na subbhigaMdhe na dubbhigaMdhe na titte na kaDue na kasAe na aMbile na mahure na kakkhaDe na maue na garue na lahue na sIe na uNhe na niddhena lukkhe na kAe na saMge na ruha na itthIe na purise na napuMse" ityAdi, etacca siddhaguNapratipAdakadvAraM prakRSTamaGgalabhUtaM zAstrasya ziSyapraziSyAdivaMzagatatvenAvyavacchicirbhUyAditi antamaGgalatvena paryante sUtrakAreNopanyastamiti 276 // 93 // 94 // tadevaM vyAkhyAtAni SaTsaptatyadhikadvizatasaGgyAni dvArANi, tavyAkhyAnAca samarthitaH samagro'pyayaM pranthaH // sAMprataM prastutaprakaraNakartA nijAnvayaprakaTanapUrvakaM svakIyaM nAma pradarzayametatprakaraNe kAraNamAtmano'nuddhatatvaM ca pratipAdayitumAha dhammadhuradharaNamahAvarAhajiNacaMdasUrisissANaM / siriammaevasUrINa pAyapaMkayaparAehi // 95 // sirivijayaseNagaNaharakaNiTThajasadevasUrijiDehiM / sUrinemicaMdasUrihiM saviNayaM sissabhaNiehiM // 96 // samayarayaNAyarAo rayaNANaM piva samatthadArAI / niuNanihAlaNapuvaM gahira saMjatti 298
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ ehiM va // 97 // pavayaNasAruddhAro rahao saparAvayohakajaMmi / jaMkiMci iha ajuttaM bahussuAtaM visohaMtu // 98 // jumm| dharma:-sarvajJapraNItaH sa eva jIvAdipadArthAdhAratvena dharA-pRthivI tasyA yaduddharaNaM-svarUpabhraMzarakSaNAdyathAvasthitatvenAvasthApanaM vadviSaye mahAvarAhA-AdivarAhA ye zrIjinacandrasUrayastacchiSyANAM zrIAvadevasUrINAM pAdapaGkajaparAgaiH-kramakamalakijalkabhUtaiH zrImadvijayasenagaNadharakaniSTheyazodevasUrINAM ca jyeSvaiH zrInemicandrasUribhiH savinayaM ziSyabhaNitaH sAMyAtriphairiva-prAvahaNikairiva samayaratnAkarAt-siddhAntasamudrAdranAnIva sadAni-zobhanAmidheyAni SaTsaptatyuttaradvizatasaGkhyAni dvArANi nipuNanibhAlanapUrva gRhItvA pravacanasAroddhAro nAma pranthaH svaparAvabodhakAryanimittaM racito-nirmitaH, yaha kizcidayuktamuktaM tadbahuzrutA vizodhayantu / / iha yadyapi yadbhavitavyaM tadeva bhavati tathApi zubhAzayaphalatvAcchobhanArtheSvAzaMsA vidheyeti darzanArthamAzaMsAM kurvannAha jA vijayai bhuvaNattayameyaM ravisasisumerugirijuttaM / pavayaNasAruddhAro tA naMda bahu paDhirjato yAvadetadvijayate bhuvanatrayaM-vargamartyapAtAlalakSaNaM ravizazisumerugiriyuktaM-dinakaratuhinakarasuragiriparigataM tAvadarya pravacanasAroddhAraprantho budhaiH-tattvAvabodhabandhurabuddhibhiH paThyamAno nandatu-ziSyapraziSyaparamparApracAritarUpAM samRddhimAsAdayatu // 1599 / / (pranthAnaM 18000) iti zrIsiddhasenasUriviracitA pravacanasAroddhAravRttiH samAtA // siddhAntAdivicitrazAstranikaravyAlokanena kacit, kApyAtmIyagurUpadezavazataH svaprajJayA ca kacit / pranthe'smin gahane'pi ziSyanivahairatyarthamabhyarthitastattvajJAnavikAzinImahamimAM vRttiM subodhAM vyadhAm // 1 // medhAmandatayA calAcalatayA cittasya ziSyAvalIzAstrArthapratipAdanAdiviSayavyAkSepabhUyastayA / yatsiddhAntaviruddhamatra kimapi granthe nibaddhaM mayA, tad bhUtAvahitaiH prapazcitahitaiH zobhyaM sudhImiH svayam // 2 // zrIcandragacchagagane prakaTitamunimaNDalaprabhAvibhavaH / udagAnavInamahimA zrImadabhayadevasUriraviH // 3 // tArkikAgastyavistArisatpravAculukaizciram / vardhate pIyamAno'pi, yeSAM vAdamahArNavaH // 4 // tadanu dhanezvarasUrijejhe yaH prApa puNDarIkAkhyaH / nirmadhya vAdajaladhi jayazriyaM muJjanRpapurataH // 5 // bhAsvAnabhUmavInaH zrImadajitasiMhasUriratha yasya / tapasollAsitamahimA jJAnodyotaH ka na sphuritaH // 6 // zrIvardhamAnasUristataH paraM guNanidhAnamajaniSTa / ataniSTa somamUrterapi yasya sadA kalAvibhavaH // 7 // atha devacandrasUriH zrImAn gobhirjagajjanaM dhinvan / rajanIjAnirivAjani nAspRzyata yaH paraM tamasA // 8 // zrIcandraprabhamunipatiravati sma tataH svagacchamacchamanAH / acalena yena mahatA suciraM cakre kSamoddharaNam // 9 // atha bhadrabhuvo'bhUvana , zrIbhadrezvarasUrayaH / ye dadhurvidhutArINi, tapAMsi ja yazAMsi ca // 10 // ziSyAsteSAmabhavan zrImadajitasiMhasUrayaH zaminaH / bhramarahitaiH kusumairiva zirasi sadA yaiH sthitaM guNinAm // 11 // zrIdevaprabhasUriprabhavo'bhUvanathonmathitamohAH / sUriSu rekhA yeSAmAyaiva babhUva bhUvalaye // 12 // aprmeyprmeyominirmaanne'rnnvsnnibhaaH| yaiH pramANaprakAzo'yaM, madhyate vibudhairnanu // 13 // zrIzreyAMsacaritrAdiprabandhAGganasaGgimI / yadvANI lAsyamullAsya, kasya no mudamAdadhe // 14 // prajJAvaibhavajUMbhaNAdaharahardevejyasabrahmamiyAgabrahma vineyavRndahRdayakSetrAntaruptaM tathA / nityAbhyAsaghanAmbuvRSTighaTanAdakaritaM pUrNatAmAyAtaM phalati sma vAdivijayairdacapramodaM yathA // 15 // nAplAnyaMta kati smayoburadhiyo yadgadyagumphormimiH, yadvAgvaibhavabhaGgimiH kati nahi prApyanta harSa nRpAH / yattIvravratamudrayA kati na cAnIyanta citraM janA, yadvA kiM bahu jalpitena nikhilaM yatkRtyamatyadbhutam // 16 // teSAM guNiSu gurUNAM ziSyaH shriisiddhsensuuririmaam| pravacanasAroddhArasya vRttimakarodatispaSTAm // 17 // karisAgararavisaye 1248 zrIvikramanRpativatsare caitre / puNyArkadine zuklASTamyAM vRttiH samAptA'sau // 18 // tArakamukkole zazikalaze gaganamarakatacchatre / daNDa iva bhavati yAvat kanakagirirjayatu vAvadiyam // 19 // iti zrImadvidvaddhurandharanemicandrAcAryakRtamUlaH zrImatsiddhasenasUripurandarasUtritavRttiyutaH zrImAn pravacanasAroddhAraH samAptimagamat yAchAyAyAyAyAyAyAyAyAyAyAyalAca 299
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ ANAe dhammo zrI jinAjJA prakAzana