Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ namo namo nimmaladasaNassa pratikramaNasUtra abhinava vivecana - 3 -: vivecana kartA :muni dIparatnasAgara
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ jj888888888888 bAla brahmacArI zrI neminAthAya nama: namo namo nimmaladasaNassa pU zrI AnaMda-kSamA-lalita-suzIla-sudharmasAgara gurUbhyonamaH OSO pratikramaNasUtra abhinava-vivecana (bhAga-3 sUtra-29 thI 38) -: vivecana kartA :muni dIparatnasAgara tA. 13-6-05 somavAra 2061, jeTha suda-6 cAre bhAgonuM saMyukta mUlya rU. 800/ "Agama ArAdhanA kendra", zItalanAtha sosAyaTI, vibhAga-1, phleTa naM 13, cothe mALe, vhAI senTara, khAnapura, amadAvAda-1. YR HYNYREREBYRERERURYREREX
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratikramaNa sUtra vivecana-3 va; pratikramaNa sUtra abhinava vivecana bhAga-1 thI 4 bhAga-1 sUtra-1 thI 12 bhAga-2 sUtra-13 thI 28 navakAra maMtra thI jaMkiMci-sUtra namutthaNa sUtrathI nAsaMmi daMsaNaMmi vaMdanasUtrathI namostu vardhamAnAm vizAla locanathI saMthArAporisi sUtra bhAga-3 sUtra-29 thI 38 bhAga-4 sUtra-39 thI 14 TAIpa seTIMga "phoraevara DijhAIna" mAdhavapurA mArkeTa, amadAvAda. phona naM. 25631080 mudraka "navaprabhAta prinTIMga presa ghIkAMTA roDa, amadAvAda. phona naM. 25508631 arhat zruta prakAzana zItalanAtha sosAyaTI-1, phleTa naM 13, vhAI senTara, khAnapura, amadAvAda. mana na mArA
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ anukramaNikA (pratikramaNa sUtra abhinava vivecana-3) a-nukra-ma-Ni-kA 29 krama | sUtranuM nAma vAMdaNA sUtra 30. devasiaM Alou sUtra 21 sAta lAkha pRSThAMka 017 thI 048 049 thI 050 051 thI 061 062 thI 082 083 thI 084 085 thI 086 087 thI 273 274 thI 285 286 thI 294 295 thI 304 32 | aDhAra pApasthAnaka 33 sabyassa vi. sUtra | icchAmi paDikkamiu sUtra 35 | vaMditta sUtra 31 | ammuThio sUtra 37 | Ayariya uvajajhAe sUtra 38 | namostu vardhamAnAya sUtra 34
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratikramaNa sUtra vivecana-3 dravya sahAyako) 1. paramapUjya vAtsalyavAridhi gacchAdhipati AcAryadevazrI devendrasAgara sUrIzvarajI ma.sA.nA ziSyaratna pUjya milanasAra upAdhyAya zrI devacaMdrasAgarajI ma.sA. tathA temanA ziSya pUjya munirAja zrI divyacaMdrasAgarajI ma.sA. temaja pUjya viduSI sAdhvI zrI AtmajayAzrIjInI preraNAthI "zrI kAMdivalI jaina zve pU.saMgha, kAMdIvalI vesTa, muMbaI' taraphathI - rU. 11,000/2. 5.pU. suvizAla gacchAdhipatizrI vijayarAmacaMdrasUrIzvarajI ma.sA.nA parivAravartI saraLahRdayI, zrutapremI pUjya paMnyAsa zrI vajasenavijayajI ma.sA.nI preraNAthI "bhadraMkaraprakAzana-amadAvAda' taraphathI-rU. 5,000/3. pUjya zatAvadhAnI zramaNIvaryA zrI amitaguNAzrIjI tathA temanA ziSyaratnA sAdhvI zrI kalpaguNAzrIjI ane sAthvI zrI apUrvayogAzrIjInI preraNAthI "vastrApura karIzmA che. pUjaina saMgha, amadAvAda' taraphathI - rU. 15,000/4. pUjya zatAvadhAnI, mAtRhRdayA sAdhvI zrI amitaguNAzrIjI tathA temanA ziSyaratnA sAdhvI zrI viditayogAzrIjInI preraNAthI "navaraMgapurA jaina zempU saMgha-amadAvAda taraphathI - 7,000/5. pUjya guruvaryA zramaNI zrI bhavyAnaMdazrIjInA ziSyA ratnA ugratapasvI sAdhvI zrI kalpaprajJAzrIjInA sadupadezathI "zvetAmbara mUrtipUjaka jaina saMgha, kAMdIvalI vesTa, muMbaInI preraNAthI" rU. 5,000/6. zrI zApura daravAjAno khAMco jaina saMgha, amadAvAda taraphathI-rU.5,000/0 bAkI rakama - zrata prakAzana nidhimAMthI ApI che.
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMdarbhasUci ne je >> je che $ $ che ke je nuM zuM che ? zuM zuM nuM che (saMdarbha sUci) pratikramaNasUtranA vivecanamAM upayogamAM lIdhelA saMdarbhonI sUci alpaparicita saiddhAMtika zabdakoza 2. | abhidhAna ciMtAmaNi nAmamAlA abhinava upadeza prAsAda bhAga-1 thI 3 anuyogadvAra sUtra-vRtti Aura paccakkhANa-pannA Agama kathAnuyoga bhAga-1 thI 6 Agama sadukoso bhAga-1 thI 4 AcAra dinakara AcArAMga sUtra-vRtti Avazyaka sUtra-cUrNi Avazyaka sUtra-niryukti Avazyaka sUtra-vRtti-malayagirijI kRt. Avazyaka sUtra-vRtti-haribhadrasUrijI kRt upAsakadasAMga sUtra-vRtti uvavAIsUtra-vRtti oghaniryukti-vRtti karmagraMtha (bhAga 1 thI 6 saMyukta) kalpasUtra (bArasA sUtra) mULa kalpasUtra subodhikA-vinayavijayajI gaNadhara yugapradhAna devavaMdana cauSpanna mahApuruSa cariyuM causaraNa pannA caityavaMdana mahAbhASya jaMbUtI prajJapti sUtra-vRtti 25. jIvavicAra prakaraNa-sAthe 26. | jIvAjIvAbhigama sUtra-vRtti je je
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratikramaNa sUtra vivecana-3 31. 3ra. 34. 35. 36. 38. 3 . 40. ThANAMga (sthAnAMga) sUtra-vRtti tattvArthAdhigama sUtra-mULa tattvArthAdhigama sUtra-abhinava TIkA triSaSThIzalAkA puruSa caritra dazavaikAlika sUtra-cUrNi dazavaikAlika sUtra-vRtti dharmabiMdu-TIkA-bhASAMtara saha dharmaratna prakaraNa-bhASAMtara saha dharmasaMgraha bhAga-1 ane 2 dharmasaMgrahaNI vRtti naMdisUtra-cUrNi naMdisUtra-vRtti namaskAra svAdhyAya navatattva prakaraNa-sArtha navapada-zrIpAla (vyAkhyAna). nAyAdhammakahA sUtra-vRtti nirayAvalikAdi paMca sUtra-vRtti nizIthasUtra-bhASya-cUrNi paMcavastu-bhASAMtara paMcAzakagraMtha-bhASAMtara pannavaNA sUtra-vRtti paryanta ArAdhanA (payagrA) pAkSika sUtra-vRtti sahita pratikramaNa garbha hetu pratikramaNa sUtra-avasUri pratikramaNa sUtra prabodhaTIkA bhAga-1 thI 3 pravacana sAroddhAra bhAga-1 ane 2 prazna vyAkaraNa sUtra-vRtti 41. !
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMdarbhasUci 55. 56. 16 58. 66. 64. ! 5. bhagavatI sUtra-vRtti bharapariNA-pannA bhASyatrayam-sAthe maraNa samAdhi pannA mahAnizItha sUtra-mULa mahApaccakkhANa-payannA yatidinacaryA-vRtti yogadRSTi samuccaya yogazAstra saTIka-anuvAda rAyapUseNiya sUtra-vRtti lalita vistarA-saTIka-anuvAda lokaprakAza bhAga-1 thI 4 vardhamAna kAtrizikA vizeSAvazyaka bhASya-bhASAMtara vRMdAravRtti (vaMditta sUtra-TIkA) zrAddhadinakRtya-anuvAda zrAddhapratikramaNa sUtra-vRtti zrAddhavidhi prakaraNa-anuvAda zrIpAla caritra (saMskRta) zrIpAla rAjAno rAsa padarzana samuccaya-sArtha SaDAvazyaka bAlAvabodha paDAvazyaka sUtrANi saMbodhaprakaraNa-sAthe samavAyAMga sUtra-vRtti sAdhu-sAdhvI kriyA sUtro-sArtha sUyagaDAMga sUtra-vRtti sUrapannatti sUtra-vRtti
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratikramaNasUtra vivecana-3 muni dIparatnasAgarajI dvArA prakAzita sAhitya-eka jhalaka kula prakAzanono aMka-251 1-gAyamasuttALi-mUtyuM 49-prakAzano A saMpuTamAM mULa Agamo che. jemAM 45 Agamo 45 alaga-alaga pustakomAM mudrita karAvAyela che. cAra vaikalpika Agamo paNa temAM samAvAI gayela che. e rIte 45 + 4 kula (49) AgamonuM A saMpuTamAM saMpAdana che. temaja pratyeka sUtrane aMte pUjya sAgarAnaMda sUrizvarajI saMpAdita Agamo tathA tenI vRttinA aMko paNa TAMkyA che. amArA A prakAzanamAM zrutaskaMdha, zataka/adhyayana/vakSaskAra/pada, pratipatti, uddezaka, sUtra/gAthA Adi spaSTatayA judA najare paDe tevI viziSTa mudraNakalAne prayojela che. pustako alaga-alaga ane nAnA kadanA hovAthI vAMcana ke kaMThastha karavAnI ati saraLatA rahe che. 45-AgamanI pUjA, pUjana, rathayAtrA ke zrI gautamasvAmI pUjanAdi mATe alaga-alaga pIstALIsa pustako hovAthI goThavaNI saraLa bane che. AgamasaghaLoto, gAmanAmomAM, AgamaviSayadarzana, AgamakathAnuyoganA mULa saMdarbha jovA mATe A prakAzana vasAvavuM jarUrI ja che. jenI kiMmata che rU. 1500/ - darzana-pUjana mATe AjIvana upayogI che. 2. Agama-gujarAtI anuvAda 47-prakAzano ApaNA mULa Agamo ardhamAgadhI bhASAmAM che. jeo bhASAjJAnathI vaMcita che, zAstrIya kAraNothI AgamanA abhyAsathI vaMcita rahyA che, AgamonI vAMcanA prApta karI zakatA nathI ityAdi kAraNe Agamika padArthonuM jJAna pAmI zakyA na hoya tevA bhavyAtmAo zrI kalpasUtra mAphaka saraLatAthI AgamonuM vAMcana ane bodha prApta karI zake, temaja bhavabhIru AtmAo potAnuM jIvana mArgAnusAra banAvI zake tevuM prakAzana. sAta bhAgomAM samAviSTa 2800 jeTalA pRSThomAM pIstALIza Agamono akSarazaH anuvAda dharAvatA A "AgamadIpa' saMpuTamAM bIjA be vaikalpika AgamonuM gujarAtI paNa Apela ja che. aMdAje 90,000 zloka pramANa mULa Agamano A gujarAtI anuvAda rUA. 2000/-nI kiMmate upalabdha thaI zake che. paNa sana-2004ne aMte tenI mAtra eka nakala bacelI che. e ja amArA A prakAzananI lokapriyatAno pUrAvo che. aneka pUjyazrIe A gujarAtI anuvAdano svAdhyAyAdi arthe upayoga karelo che.
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ amArA Agama prakAzano 3. AgamasuttANi-saTIkaM 46-prakAzano jeone mULa Agamo vAMcyA pachI tenI vistRta samaja meLavavI che. temAM rahelA padArthone UMDANathI avagAhavA che, temAM rahelA tattvo AdhArita kathA, dRSTAMta ke dravyAnuyogane jANavo che, tevA viziSTa jJAnapipAsu mATenuM amAruM A 13,500 jeTalA pRSThomAM patharAyela ane trIza bhAgomAM vibhAjIta evuM daLadAra prakAzana che. A prakAzanamAM mULa Agamo para prApta badhI ja niryuktio, 39 Agamo paranI vRtti, zeSa AgamonI saMskRta chAyA, keTalAMka bhASyo tathA cUrNio ityAdi sarve vivecanono samAveza karAyela che. sUtro ane mAthAnA spaSTa alaga vibhAjana, pracura peregrAphasa, adhyayana, udezaka, sUtra AdinI suspaSTa alaga peja lAIna temaja amArA mULa ane anuvAdita AgAmomAM apAyelA kramAMka mujabanA ja sUtra kramAMkana tathA vyavasthita anukramaNikAne lIdhe koIpaNa pasaMdita cokkasa viSayavastu ke samagra adhyayananA vAMcanamAM saraLatA rahe che. A prakAzananA abhyAsamUlya ane saMzodhanakSetre upayogitA temaja samagra vizvamAM Agama prakAzananI AvI eka ja mAtra zRMkhalA upalabdha hovAne kAraNe rU. 11,000/ - mUlya hovA chatAM tenI sana-2004ne aMte mAtra eka nakala sTokamAM rahI che. e ja amArA A prakAzananI mahattA sAbita kare che. 4. Agama-viSaya-darzana A eka evuM prakAzana che, jemAM 45-AgamonI vizarUpe anukramaNikA apAyela che, chatAM tenA pRSTho che - 384. pratyeka AgamanA pratyeka sUtra ke gAthAnA viSayone e ja AgamonA sUtronA kramAMkana anusAra, atIva suspaSTa rUpe ane pRtha-pRthaku svarUpe apAyelI A anukramaNikAthI tame tamAro managamato-Avazyaka ke tamArA saMzodhana ane lekhanane anurUpa viSaya sahelAIthI pasaMda karI zako cho. gujarAtI bhASAmAM taiyAra karAyela A anukramaNikAthI tame amArA anuvAdita AgamomAM to mULa viSaya joI ja zako cho. taduparAMta mULa Agamo ke AgamasaTImAM paNa tamArI pasaMdagIno viSaya zodhavo A bRhat anukrama parathI khUba ja saraLa che. rU. 400/-nI kiMmatane lakSamAM na laI tenuM upayogitA mUlya samajazo.
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratikramaNasUtra vivecana-3 5. Agamasaddakoso 4-prakAzano A zabdakoza - eTale saMdarbhasthaLa nirdeza sahitanI "Agama-DIkSanerI" jemAM tamane maLe che mULa AgamamAMthI levAyelA 46,000 zabdo ane tenA 3,75,000 jeTalA Agama saMdarbho sahita mULa-ardhamAgadhI zabdonA saMskRta artha ane gujarAtI eka ke vadhu artho cAra bhAgomAM samAviSTa 2400 jeTalA pAnAono A pustakano seTa mepalItho kAgaLa, pAku bAInDIMga ane AkarSaka mukhapRSTha to dharAve ja che. paNa tamAre mATe tenI upayogitA che - 3 thI 8 paryaMtano koIpaNa zabda zodhavA mATe. tyAM phakta zabdano artha ja joIne besI nathI rahevAnuM paNa pIstALIse pIstALIza AgamomAM A zabda jyAM jyAM vaparAyo hoya te-te badhAM sthAnono nirdeza paNa maLaze ja - jenA dvArA eka ja zabda jo judA judA saMdarbhamAM vaparAyo haze, to te bhinna-bhinna saMdarbhayukta artha ke vyAkhyA paNa jANI zakAze. - vaLI AvA saMdarbho jovA mATe tamAre judA judA prakAzanonA Agamone pheMdavAnI koI jarUra nathI. tame mAtra amAruM kAmasuttA - saMpuTa sAthe rAkho. tamAre upayogI zabdo temAM mULa Agama ke Agama-saTIkaMmAM maLI ja javAnA. 6. AgamanAmakoso Agama zabdakozanI eka pUraka DIkSanerI te A "Agama nAmakoza". A prakAzana Agama saTIkaMmAM AvatA nAmo (kathAo)nI DIkSanerI che. A DIkSanerImAM kathAnA pAtronA nAmo to kakkAvArI kramamAM ApelA ja che. sAthe sAthe te pAtro ke nAmono saMkSipta paricaya paNa che. tamAre mULa Agama uparAMta niryukti, bhASya, cUrNi ke vRttimAM jo A nAma ke te nAma sAthe saMkaLAyela kathA ke dRSTAMta jANavA che to amArI DIkSanerImAM te-te nAmane aMte nirdeza karAyela Agama saMdarbha jovo. Agama saMdarbha jotAM ja tamane te saMdarbhavALA AgamanuM nAma, paMcAMgIno prakAra ane sUtrakrama maLI jaze. jenA AdhAre tame te kathA ke dRSTAMtano sahelAIthI abhyAsa karI zakazo. A nAmakozanuM mahattva to tyAre ja samajAya jyAre eka ja nAma dharAvatA ekathI vadhAre pAtrono alaga-alaga parIcaya ke judI judI kathAo tamane jovA maLe. te paNa phakta rU. 200/-nI kiMmatamAM. saMdarbha mujaba kathA jovA mATe amAruM kAmasuttaLi-sacIva to che ja.
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ amArA Agama prakAzano 7. AgamasUtra hindI anuvAda 47-prakAzano mULa AgamanA 90,000 jeTalAM zloka pramANa sAhityanA mULa prakAzana pachI jema teno gujarAtI anuvAda karyo, tema hindI anuvAda paNa karyo pharka eTalo ja ke A hindI anuvAda bAra bhAgomAM Azare 3200 jeTalA pAnAomAM patharAyelo che. gujarAtI anuvAda karatA 300thI paNa vadhAre pRSTho temAM umerAyA che. je phakta kadanI vRddhi ja nathI, paNa arthavistAra ane peregrAphonI pracUratA paNa dharAve ja che. hindIbhASI mahAtmAone paNa AgamanA padArthajJAnathI vaMcita na rahevuM paDe te AzayathI taiyAra karAyela A AgamasUtra hindI anuvAda hindI bhASAnI samRddhi ane sAhityika mUlya to dharAve ja che. to paNa AgamanA gujarAtI anuvAdanI gerahAjarImAM te gujarAtI bhASI Agamarasiko ane tattvajijJAsuo mATe mahattvanuM saMdarbhazAstra banI rahyuM che. rU2700/-nuM mUlya dharAvatA A gAmamUtra-hindI anuvAdri mAM paNa kramAMkana to mULa Agama, Agama gujarAtI anuvAda ane gAma sadIThuM anusAra ja thayela che. tethI abhyAsIone tulanA karavI saraLa paDe che. hAla gujarAtI anuvAda sarvathA aprApya hovAthI Apa A Agama-hindI anuvAda ja meLavI zakazo. 8. Agama mahApUjanavidhi A eka laghu pustikA che. jemAM pIstALIza Agama mahApUjana bhaNAvavA mATenI saraLa, spaSTa, zAstrIya vidhi che. sAthe-sAthe paMDita zrI rUpavijayajI kRt 45Agama pUjAo paNa ApI dIdhela che. aSTaprakArI pUjAnA abhinava duhA paNa che. koIpaNa vidhikArakane sahelAIthI pUjana karAvatA phAve te rIte vidhi sAthe sUcanAono nirdeza che. temaja Agama maMDapanI racanA, mAMDala, Avazyaka sAmagrI, vidhimAM pratyeka kArya mATe jarUrI evA sahAyakonI kArya vaheMcaNI paNa jaNAvela che. moTA TAIpa, padyonI suMdara goThavaNI, pratyeka pUjana mATenuM alaga peja, dareka pUjanane mATenI sUcanA, te pUjananI sAthe ja apAyelI hoya tevuM A eka mAtra prakAzana che.
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 pratikramaNa sUtra vivecana-3 9. Agama kathAnuyoga 6-prakAzano Agama kArya viSayaka A amAruM navamuM prakAzana che. jemAM "kathAnuyoga" nAme anuyoganI mukhyatA che. A prakAzanamAM mULa Agamo, Agamo paranI niryukti, bhASya, cUrNi, vRtti ke avasUrI e tamAmano samAveza karI A Agama kathAnuyoganuM saMkalana ane gujarAtI anuvAda karavAmAM Avela che. je cha bhAgomAM vibhAjIta che 2200 jeTalA pRSThomAM samAviSTa che ane kathAone daza vibhAgamAM goThavela che. A kathAnuyogamAM tIrthakara, cakravartI, vAsudeva, baladeva e uttamapuraSo saMbaMdhI kathAnaka ke mAhitIno saMgraha che, zramaNa vibhAgamAM gaNadharo, pratyekabuddho, nilavo, anya zramaNonI kathAo che. te sAthe Azare 90 thI vadhu pRSThomAM gozALAnuM kathAnaka tenA pUrvabhava, vartamAnabhava ane bhAvi bhavo sahita mUkela che. te sivAya zramaNI kathA, zrAvaka kathA, zrAvikA kathA, anyatIrthI kathA, prANI kathA, prakIrNa kathA ane dRSTAMtonA alaga vibhAgo che. pratyeka kathAne aMte tenA Agama saMdarbho paNa mUkelA che, jethI mULa mAhitI strota joI zakAya. chaThThA bhAgamAM akArAdikrame pratyeka kathAnA nAmonI goThavaNI ane tenI sAthe pRSThAMka ApelA che, jethI koIpaNa kathA gotavI atyaMta saraLa bane che. pAkA paMThAnA bAInDIMgamAM A cha e bhAgomAM mepalItho vhAITa kAgaLa vaparAyela che, DemI sAIjhamAM taiyAra thayela ane suMdara ophaseTa prinTIMgamAM chapAyela A "Agama kathAnuyoga" kevaLa kathArasiko tathA vyAkhyAtAo mATe atyaMta upayogI prakAzana che. jenuM mUlya mAtra rU. 1,500/- che. temaja sana-2004mAM ja prakAzIta thayela hovAthI hajI saraLatAthI upalabdha che. vartamAnakALe lakhAtA ke vaMcAtA cIlAcAlu sAhitya ke dhArmika pustakone nAme aMgata mAnyatAnA prakSepapUrvaka sarjAtA sAhityo karatA A "Agama kathAnuyoga" vAMcana mATe zuddha-vizuddha dhArmika mAhitI ane rasika kathAonA saMgraharUpa hovAthI turaMta vasAvavA lAyaka che. bALakone vArtA kahevAmAM paNa upayogI che. mATe Ajeja va-sA-vo A "A-ga-ma kathA-nu-yo-ga" -- -- - A hatI Agama saMbaMdhI amArA 202 prakAzanonI yAdI --X ---X --
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ amArA prakAzano 13 Agama sivAyanA sAhitya sarjananI jhAMkhI che (1) vyAkaraNa sAhitya :0 abhinava haima laghuprakriyA bhAga-1 thI 4 - mahopAdhyAya vinayavijayajI kRt "laghuprakriyA" para siddhahema zabdAnuzAsana ane tenI sAthe saMbaMdhita aneka saMdarbhagraMthonA upayogathI taiyAra karAyelo evo A daLadAra graMtha che. je krAuna ATha pejamAM taiyAra thayela che. saMskRta vyAkaraNanA abhyAsa mATenuM A prakAzana che. je gujarAtI bhASAnA mAdhyamathI taiyAra thayela che. temAM mULasUtra, teno artha, vRtti, nRtyartha, anavRtti, vizeSa vivecana jevA sAta vibhAgo ane pracUra pariziSTo che. 0 kRdantamAlA :- A laghu sarjanamAM 125 ghAtuonA 23 prakAre thatAM kRdantonuM koSTaka che. (2) vyAkhyAna sAhitya :0 abhinava upadeza prAsAda bhAga-1 thI 3. - A eka svataMtra vyAkhyAnamALA che. "mannAha jiNANa' nAmaka sajhAyamAM AvatA zrAvakanA 36 kartavyo uparanA 108 vyAkhyAno temAM goThavelA che. pratyeka vyAkhyAna mATe daza-daza peja phALavela che. je pratyekamAM zloka-jainettara prasaMga - saMbaMdhita kartavyanI tAtvika vyAkhyA ane samaja-jainakathA ane kartavyane anurUpa stavanAdi paMktinI suMdara guMthaNI che. 0 navapada-zrIpAla - zAzvatI oLInA vyAkhyAnarUpe A pustakanuM sarjana thayuM che, jemAM nave padanuM alaga-alaga vivecana sAthe nava divasamAM zrIpAlacAritra paNa puruM thAya, te rIte goThavelA nava vyAkhyAnono samanvaya che. (3) tattvAbhyAsa sAhitya :0 tatvArthasUtra prabodha TIkA-adhyAya-1 0 tattvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA-adhyAya-1 thI 10 - A graMthamAM tattvArtha sUtranA daza adhyAyonuM alaga-alaga daza pustakamAM ati vistRta vivecana dharAvatuM dazAMga vivaraNa che. jemAM sUtra hetu mULasUtra, saMdhirahita sUtra, sUtrArtha, zabdajJAna, anuvRtti, aneka saMdarbha graMthone AdhAre taiyAra karAyela abhinava
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratikramaNa sUtra vivecana-3 TIka, sUtrasaMdarbha sUtrapadya, sUtraniSkarSa jevA daza vibhAgo che. pratyeka adhyAyane aMte sUtrakrama, akArAdi krama, zvetAmbara-digambara pAThabheda jevA pariziSTho tathA dazamA adhyAyanA pustakamAM aMte zabdasUci, viSayasUci, saMbaMdhakArikA jevA upayogI pariziSTho che. 0 tattvArtha sUtranA Agama AdhAra sthAno - A saMzodhana kakSAnuM eka viziSTa pustaka che. jemAM tattvArtha sUtranA pratyeka sUtrano mULa AgamamAMthI upalabdha saMdarbha saMdarbha pATha, saMdarbha sthaLano ullekha che. temaja zvetAmbara-digambara pAThabhedanI tAlikA ane vizleSaNa che. (4) ArAdhanA sAhitya :0 samAdhimaraNa : aMta samaye ane bhAvi gati sudhAravA mATe maraNa samaye cittanI samAdhi jaLavAya rahe tevI ArAdhanA vidhi, ArAdhanA sUtro, ArAdhanA padya, ArAdhanA prasaMgo vagere sAta vibhAgomAM A graMtha sarjelo che. 0 sAdhu aMtima ArAdhanA 0 zrAvaka aMtima ArAdhanA sAdhu-sAdhvI, zrAvaka-zrAvikAono aMta samaya sudhAravA mATe nitya karavAnI evI A ArAdhanA che, mULa prAkRta ane saMskRtamAM graMthastha thayela A vidhine saraLa gujarAtImAM rajU karela che. paMcAMganA kadanI A pustikA sAthe rAkhavI paNa saraLa che. (5) vidhi sAhitya :0 dIkSA-yogAdi vidhi 0 vidhi saMgraha bhAga-1 0 sAdhu-sAdhvI kALadharma vidhi (6) pUjana sAhitya :0 Agama mahApUjana vidhi 0 pAThya padmAvatI pUjanavidhi (7) yaMtra saMyojana :0 5-Agama yaMtra 0 viMzati sthAnaka yaMtra
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ amArA prakAzano (8) jinabhakti sAhitya :0 caityavandama parvamAlA 0 caityavandanasaMgraha-tIrthajina vizeSa 0 caityavandana covisI 0 caityavaMdana mALA - A eka saMpAdana graMtha che. jemAM parvadina tathA parvatithinA caityavaMdano, covisa jinanI covisI rUpa caityavaMdano, vividha tIrthamAM bolI zakAya tevA ane jinezvara paramAtmA viSayaka vividha bola yukta evA 779 caityavaMdanono vizALa saMgraha che. 0 zatruMjaya bhakti 0 zatruJjaya bhakti 0 siddhAcalano sAthI - siddhAcala bhAvayAtrA, stuti-caityavaMdanAdi 0 vItarAga stuti saMcaya-1151 bhAvavAhI stutino saMcaya 0 caitya paripATI (9) prakIrNa sAhitya :0 zrI navakAra maMtra-nava lAkha jApa noMdhapothI 0 zrI cAritra pada eka karoDa jApa noMdhapothI 0 abhinava jaina paMcAMga 0 abhinava jaina paJcAGga 0 amadAvAda jinamaMdira-upAzraya Adi DirekTarI 0 bAra vrata pustikA tathA anya niyamo 0 zrI jJAnapada pUjA 0 kAyamI saMparka sthaLa (10) sUtra abhyAsa-sAhitya :0 jaina eDyukezanala sarTiphikeTa korsa 0 pratikramaNa sUtra abhinava vivecana bhAga-1 thI 4 A rIte amArA 251 prakAzano thayA che. -4 -4 -
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1da pratikramaNasUtra vivecana-3 pratikamaNasUtra abhinava vivecana (pratikramaNa sUtranuM A vivecana ame sAta aMgomAM karela che-). (1) sUtra-viSaya :- sUtramAM AvatA mukhya viSayanuM saMkSipta kathana. (2) sUtra-mULa:- sUtra mULa svarUpe je pramANe hoya te ja pramANe tenI pATha noMdha jemake "iriyAvahI sUtra" che. to tyAM "iriyAvahI" sUtra pATha Apavo. (3) sUtra-artha :- je mULa sUtra hoya teno sIdho sUtrArtha A vibhAgamAM che. (4) zabdajJAna :- je mULa sUtra hoya, te sUtramAM AvatA pratyeka zabdo ane te zabdano gujarAtI artha A vibhAgamAM noMdhela che. (5) vivecana :- mULa sUtramAM AvatA mahattvanA zabdo tathA pratyeka vAkya athavA gAthAnA pratyeka caraNonuM ati vistRta vivecana A vibhAgamAM karAyela che. A vibhAga ja amArA prastuta graMthanuM hArda che. temAM aneka saMdarbha sAhitya ane AgamonA sAkSIpATha ApavA pUrvaka pratikramaNanA sUtronuM vivecana karAyela che. (6) vizeSa kathana :- sUtranA vistArathI karAyelA vivecana pachI paNa je mahattvanI vigato noMdhAI na hoya athavA "vivecana" uparAMta paNa je mahattvanI bAbato para prakAza pheMkavo jarUrI hoya tevI "vizeSa" noMdho A vibhAgamAM karAyela che. (7) sUtra-noMdha :- A sAtamA ane chellA vibhAgamAM sUtranuM AdhArasthAna, bhASA, padya hoya to chaMda, laghu-guru varNo, uccAraNa mATenI sUcanA jevI sAmAnya vigatono nirdeza karAyelo che. - A uparAMga cothA bhAgane aMte "pratikramaNa sUtromAM AvatA mULa prAkRta-saMskRta ke gujarAtI zabdonI saMpUrNa sUci ApavAmAM Avela che. - -*--- --
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAla brahmacArI zrI neminAthAya nama: namo namo nimmaladaMsaNasmA zrI AnaMda-kSamA-lalita-suzIla-sudharmasAgara gurUbhyo namaH pratikramaNa sUtra abhinava-vivecana bhAga-trIjo sUtra-29 vAMdaNA/gaviMdane saMga dvAdazAvarta vaMdana sUtra - sUtra-viSaya : A sUtra thakI guru mahArAjane gaMbhIratApUrvaka bhaktibhAvathI ane bahumAnasaha vaMdana karavAmAM Ave che. sUtramAM ziSya dvArA guru bhagavaMtane cha prazno ane gurujI dvArA tenA cha uttaronI ghaNI suMdara rIte goThavaNI karAyela che. vaMdana karyA pachI temanA pratye thayelA doSonI mAphI mAMgavAmAM Ave che. sUtra-mULa :icchAmi khamAsamaNo ! vaMdiuM, jAvaNijjAe nimIDiAe, aNajANaha me miummahaM. nizIhi; aho-kAya kAya-saMpAsa, khamaNi be kilAmo, appakilatANuM bahusubheNa bhe! divaso vaiEto. jatA be ! (4). javaNijjaM ca bhe ! khAmemi khamAsamaNo ! devasiaM vAkkama AvasleiAe, paDikkamAmi khamAsamaNANuM, [3| 2]
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratikramaNasUtra vivecana-3 "devasiAe" AsAyaNAe, tirisannayarAe, je kiMci micchAe, maNakakaDAe vayakkaDAe kAyakaDAe, kohAe mANAe mAyAe lobhAe, sava kAliyAe savvamicchovayArAe- sabUdhammAikamaNAe, AsAyaNAe, jo me AiAro kao, tassa khamAsamaNo ! paDikkamAmi niMdAmi garimAmi akhkhANa vosirAmi. | sUtra-artha : (A sUtramAM cha sthAna che tenI noMdha pUrvaka ane prazna-uttara paddhatithI A artha lakhyo che. tethI mULa sUtra sAthe thoDI vizeSa hakIkato pUrvaka sUtrano artha karelo che.) (1- icchA nivedana sthAna) (ziSya) he kSamAzramaNa gurudeva ! pApa vyApArono tyAga karIne sarva zakti sahita vaMdana karavAne icchuM chuM. (guru-"chaMdeNa" icchApUrvaka-svakhuzIthI karo) (2-anujJApana sthAna) (ziSya) mane mita avagrahamAM maryAdita bhUmimAM) pravezavAnI AjJA-(rajA) ApazojI. (gara - "aNajANAmi" - huM AjJA ApuM chuM.) (ziSya) guruvaMdana sivAyanA sarva vyApAro-pravRttino tyAga karIne, ApanA caraNane mArI kAyA vaDe sparza karuM chuM, (tema karatA mArA vaDe Apane) kaMI glAni ke takalIpha thaI hoya to tenI kSamA ApazojI. (3-zarIra yAtrA pRcchA sthAna) Apano divasa ochA khedathI sukhapUrvaka vyatIta thayo che ? (guru-"tahatti" temaja che.) (4-saMyama yAtrA pRcchA sthAna) (ziSya) Apane saMyama yAtrA varte che - barAbara cAle che ? (guru - "turbhe pi vaTTae tane paNa saMyama yAtrA varte che ?) (pa- yApanA pRcchA sthAna) (ziSya -) Apane indriyo ane kaSAyo upaghAtarahita varte che. (guru - "evuM" ema ja che.) (6- aparAdha kSamApanA sthAna) (ziSya-) he samAzramaNa ! divasa daramiyAna thayelA aparAdhone huM khAvuM chuM.
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAMdaNA/guruvaMdana sUtra-artha 19 (guru - "ahamavi khAmemi tumbha" huM paNa tane khamAvuM chuM.) (ziSya) Avazyaka kriyA mATe (have huM avagrahanI bahAra jAuM ). - divasa daramiyAna Apa kSamAzramaNanI tetrIza paikI koIpaNa AzAtanA karI hoya tenAthI huM pAcho pharuM chuM. - vaLI je kAMI aticAra mithyAbhAvathI thayelI AzAtanAthI thayo hoya - mana, vacana ane kAyAnI duSTa pravRttithI thayelI AzAtanA vaDe thayelo hoya - krodha, mAna, mAyA, lobhanI vRtti dvArA thayelI AzAtanAthI thayo hoya - sarvakALa saMbaMdhI, sarva prakAranA mithyA (mAyA kapaTabharyA) upacAro dvArA sarva prakAranA dharmanA atikramaNane lIdhe thayelI AzAtanA vaDe thayo hoya - tenAthI he kSamAzramaNa ! - huM pAcho pharuM chuM (tenuM pratikramaNa karuM chuM) tenI Atma sAkSIe niMdA karuM chuM (tenI) guru sAkSIe gaI karuM chuM azubhayogamAM vartelA mArA e AtmAno tyAga karuM chuM. i zabdajJAna :icchAmi - huM icchuM chuM khamAsamaNo - kSamAzramaNa, guru vaMdiu - vaMdana karavAne jAvaNijjAe - sarva zaktisahita nitIDiAe - pApa vyApAra tyajIne, niSpApa banela kAyA vaDe aNujANaha - anujJA Apo me - mane miummaha - mita avagrahamAM nizIhi - niSedhuM chuM ahokAyaM - ahokAya-caraNane kAya - kAyA vaDe saMphAsa - saMsparza-aDavAthI khamaNijjo - kSamaNIya, sahana karajo bhe - ApanA vaDe kilAmo - kheda, glAni appa - alpa thoDA kilatANuM - thAka-glAnivALA bahusubheNa - ghaNAM sukhapUrvaka bhe - Apano divaso - divasa vainkaMto - vItyo che ? jattA - yAtrA, saMyamayAtrA bhe - ApanI javaNijja - indriyo ane mananI pIDA rahita, vyAbAdhArahita khAmemi - khamAvuM chuM khamAsamaNo - he kSamAzramaNa ! devasie - divasa saMbaMdhI vAkkama - aparAdhane AvassiAe - Avazyaka kriyA vaDe, Avazyaka kriyA mATe paDikkamAmi - pratikramaNa karuM chuM khamAsamaNANe - kSamAzramaNonI devasiAe - divase thayelI AsAyaNAe - AzAtanA vaDe tittIsagnasarAe - tetrIzamAMthI jaMkiMci - je kAMI micchAe - mithyAbhAva vaDe maNa - mana saMbaMdhI
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 pratikramaNa sUtra vivecana-3 : A1 1 1 dukkaDAe - duSkRta-pApathI vaya - vacana saMbaMdhI kAya - kAyA-zarIra saMbaMdhI kohAe - krodhathI mANAe - mAnathI mAyAe - mAyAthI lobhAe - lobhathI savva - sarva, sabadhI kAliyAe - kALa saMbaMdhI micchovayArAe - miththopacArathI dhammAikkamaNAe - dharmanuM atikramaNa - dharma oLaMgavArUpI, tenA vaDe AsAyaNAe - AzAtanAo jo me - je mArA vaDe AiAro - aticAra kao - karyo hoya tassa - te saMbaMdhI paDikkamAmi - pratikramaNa karuM chuM niMdAmi - niMdu chuM gariyAmi - garha karuM appANa - bahiru AtmAne vosirAmi - vosirAvuM chuM 1 vivecana : Avazyaka sUtra nAmanA AgamamAM trIjA adhyayana - "vaMdana"mAM A sUtra-10 rUpe che. A adhyayanamAM bhadrabAhu svAmIjI racita niryukti-1103 thI 1230mAM vaMdana''nA viSayamAM ghaNo ja prakAza pADela che. A sUtra tathA niryukti para jinadAsagaNi mahattara racita cUrNi tathA haribhadrasUri racita vRtti paNa jovA maLe che. A sUtrane "vaMdana" sUtra kahe che. paNa te vaMdana gurusaMbaMdhI hovAthI tene "guruvaMdana" sUtra paNa kahe che. A sUtra saMbaMdhI aneka hakIkato lAvazyaka sUtranI niryukti vRtti guruvaMdanabhASya, paDAvazyaka sUtra bAlAvabodha, pravacana sAroddhAra, yogazAstravRtti ityAdimAM ApelI che. te sarvemAMthI sUtra sAthe saMkaDAyela agatyanI bAbatone "vivecana" ke "vizeSa kathana' rUpe sthAna ApavAno ame prayAsa ane puruSArtha karela che. te A pramANe 0 bhUmikA :- jo ke Avazyaka sUtranI niryukti, yUrNi ane vRttimAM to A sUtra pUrve ati vistRta bhUmikA che. paNa atre ame mAtra yogazAstra vRttimAM ApelI bhUmikAne ja rajU karIe chIe yogazAstra prakAza-3mAM A sUtranI vyAkhyA karatI vakhate AraMbhe jaNAve che ke dvAdazAvarta vaMdana karavAnI icchAvALo ziSya khamAsamaNarUpa laghuvaMdanapUrvaka saMDAsA pramArjIne beThAM beThAM ja pacIza bolathI muhapattinuM ane bIjA pacIza bolathI zarIranuM paDilehaNa kare. te pachI parama vinayapUrvaka pote mana, vacana ane kAyAthI zuddha thaIne gurunA AsanathI potAnA dehapramANa bhUmirUpa sADAtraNa hAtha avagrahanI bahAra ubho rahIne keDethI ardha zarIra mastaka sAthe namAvIne, hAthamAM ogho-muhapatti laIne vaMdana karavA mATe A pramANe bole * ma mAro vaMtika nALijJa, nidig - he kSamAzramaNa gurujI! huM pApavyApArono tyAga karIne, sarva zakti sahita vaMdana karavA icchuM chuM. - Avazyaka niryukti-1218mAM A "icchA nivedana sthAna" kahyuM che arthAt
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 21 vAMdaNA/guruvaMdana sUtra-vivecana ziSya ahIM potAnI vaMdana karavAnI ane te kaI rIte karavuM tenI icchAnuM nivedana kare che. Avazyaka niryukti-1219nI vRttimAM tene "vinayabhAvaicchA adhikAra kahyo che. 0 rUchami - huM icchuM chuM. vivecana mATe juo sUtra-3. - ahIM koInA baLAtkArathI vaMdana karato nathI tema jaNAvyuM 0 vamAsamA - he kSamAzramaNa ! (gurujI) - vivecana mATe juo sUtra-3 "khamAsamaNa" - "kSamA' zabdathI kSamA, mArdava, Arjava Adi sarve guNonuM grahaNa karavAnuM che. A vizeSaNa thakI AvA guNonA yoge teo sAcA vaMdanIya che - ema sUcavyuM : 0 vaMvivuM - vAMdavAne, vaMdana karavAne - vivecana mATe juo sUtra-3 "khamAsamaNa". - A pada dvArA ziSya zuM icche che te jaNAvyuM. havenA be pado dvArA kevI rIte vaMdana kare te jaNAve che- 0 nAvaLiag - sarva zaktisahita, viSaya-vikArarahita - vivecana mATe juo sUtra-3 "khamAsamaNa' temAM A "jAvaNijjAe padanuM vistArathI vivecana karAyela che. vanitAhikA- pApa-niSedhavALI kAyAthI, niSpApa banelA zarIrathI, pApavyApAro tyajIne, prANAtipAtAdi pApo jemAM nathI evI kAyA vaDe. - A padanuM ghaNAM vistArathI vivecana sUtra-3 khamAsamaNa'mAM karAyela che - te khAsa jovuM. yogazAstramAM jaNAve che ke, "nisIDiAe e vizeSya pada che ane jAvaNijjAe' e "vizeSaNa pada che. -0- ahIM mAvaThTha sUtra-10nI vRttimAM, cUrNimAM tathA yogazAstra graMthamAM ATalA padono saMkalita artha batAvatA kahe che- avagrahanI bahAra ubho rahIne ziSya ardhAnavata zarIra vaDe, be hAthamAM rajoharaNa grahaNa karIne vaMdana mATe udyata thaIne A pramANe kahe che - "he samAdi guNayukta zramaNa ! prANAtipAta AdithI nivRtta zarIra vaDe arthAt hiMsAdi na thAya te rIte, yathAzaktie athavA mArI kAyAnI sarva zakti vaDe huM Apane vaMdana karavAne icchuM chuM. (ATaluM bolIne ziSyae aTakavuM.) - ahIM be vikalpa jaNAve che - (1) tiviheNa, (2) chaMdeNe (1) jo guru bIjA kAryamAM rokAyelA hoya athavA bIjI koI bAdhAvALA hoya to teo 'tiviheLa' kahe che. arthAt mana, vacana, kAyA ema trividha vaMdana karavAno niSedha kare che. tyAre ziSya saMkSepa vaMdana kare che. (A pramANe Avazyaka sUtra vRttino mata che.) (ahIM Avazyaka cUrNikAra kahe che...) thoDIvAra pachI, hAla rAha jo. kAraNa kahevA yogya hoya to jaNAve, nahIM to na jaNAve.
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratikramaNasUtra vivecana-3 (2) jo guru bIjA koI kAryamAM rokAyelA na hoya to ziSyane vaMdana karavAnI rajA ApavA mATe "chaLa kahe. (e pramANe Avazyaka sUtra-10nI vRttimAM paNa kahyuM che ane Avazyaka niryukti-1224mAM paNa kahyuM che.). chaai - arthAt "tArI khuzI hoya tema kara - tArI icchA mujaba kara." A pramANe guru kahe tyAre vaMdana karanAra avagraha bahAra eTale ke sADA traNa hAtha dUra ubhA ubhA ja A pramANe kahe- * jugAdi ne miDardi- mita avagrahamAM pravezavAnI mane anujJA ApazojI. - Avazyaka niryukti-1218mAM A padone "anujJApana sthAna rUpe oLakhAvela che arthAt avagrahamAM pravezavA mATe ziSya gurunI anujJA mAMge che. jene Avazyaka niryukti-1220mAM bhAva anujJA adhikAra kahyo che. 0 junAgaDha - anujJA Apo, anumati Apo, paravAnagI Apo. - mana + jJA - anumati ApavI, saMmati ApavI. tenA parathI AjJArthanA bIjA puruSa bahuvacanamAM A pada baneluM che. teno artha thAya che - tame mane anujJAanumati Apo. - ahIM praveza karavA mATenI rajA mAMgavAmAM Ave che. 0 me - mane, vaMdana karanAra potA mATe A nirdeza kare che. 0 miDamAe - mita avagrahamAM, avagrahamAM pravezavA mATe, ApanI maryAdita bhUmimAM praveza karavA mATe. ahIM mita ane navagraha be zabdo joDAyelA che. temAM mita eTale maryAdita, mApelo ke niyata. ane vaghaI eTale gurunI AsapAsanI zarIra pramANa bhUmi sAmAnya rIte ziSya guruthI ochAmAM ochA sADA traNa hAtha dUra rahevAnuM hoya che. paNa tethI vadhAre najIka javuM. tene avagrahamAM praveza karyo kahevAya che. tethI 'mitAvagraha' arthAt avagrahanI aMdara javuM ke gurunI maryAdita bhUmimAM najIka javuM. varacakra vRttimAM jaNAve che ke, AcAryazrInI cAre dizAmAM temanA zarIra pramANa bIjA zabdomAM kahIe to sADAtraNa hAtha pramANa bhUmine avagraha kahe che. temAM temanI anumati vagara praveza karAya nahIM ziSya jyAre A pramANe mita avagrahamAM praveza karavA mATenI anujJA mAMge tyAre - gurujI kahe che "punALAma" arthAt huM anujJA ApuM chuM - huM mitAvagrahamAM praveza karavAnI tane anujJA ApuM chuM. (A pramANe Avazyaka sUtra-10nI vRtti tathA Avazyaka niryukti-1224mAM paNa jaNAvela che.) tyArapachI- nilaTi - guruvaMdana sivAyano bIjo vyApAra choDIne. - pApa vyApArano tyAga karyo che evuM sUcavato zabda saMketa - nivedha eTale varjana athavA choDavuM te. A nivedha' zabda parathI naithiI zabda banyo che. teno artha che - azubha pravRttino niSedha karanArI kriyA arthAt huM pApakAraka pravRttino tyAga karuM chuM.
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAMdaNA/guruvaMdana sUtra-vivecana 23 - nihi eTale sarve azubha vyApAronuM varjana karavuM te. vaMdanakriyA bhAvapUrvaka karavI hoya to manane saMpUrNa rIte temAM ja joDavuM joIe. paNa te mATe manane guruvaMdana sivAyanI badhI ja anya pravRttimAMthI pAchuM kheMcI levuM joIe. A rIte vaMdana sivAyanI sarve pravRttiono tyAga te naiSadhikI. ATaluM bolyA pachI vaMdana karanAra (ziSya) saMDAsA pramArjana kare. te A pramANe (1) jamaNo paga, (2) vacceno bhAga, (3) DAbo paga e traNanI pramArjanA karavI, pachI (4 thI 6) e ja pramANe AgaLanI pramArjanA karavI, pachI (7 thI 9), praveza bhUminI traNa vakhata pramArjanA karavI. tyArapachI avagrahamAM praveza karavo. avagrahamAM pravezyA pachI godohika Asane besavuM. tyArapachI rajoharaNa (ke caravaLo) gurunI sanmukha rahe te rIte jamIna upara (ane pagane sparzIne rahe tema) sthApana karavo. tyAra pachI (10) jamaNA kAnathI kapALe thaIne DAbA hAthanA sAMdhAthI koNI sudhI pramArjanA karavI, pachI (11) DAbA kAnathI kapALe thaIne jamaNA hAthanA sAMdhAthI koNI sudhI pramArjanA karavI. tyAra pachI (12 thI 14) sAdhue DAbA DhIMcaNa upara muhapatti mUkatA traNa vakhata DhIMcaNanI ane (15 thI 17) rajoharaNamAM gurucaraNanI sthApanA mATenI kalpanA karavAnI tyAM traNa vakhata pramArjanA karavI. gRhasthane caravaLA upara gurucaraNanI dhAraNA karavAnI hoya che. tethI tyAM traNa vakhata pramArjanA karavAnI ane traNa vakhata pramArjanA avagrahanI bahAra nIkaLatA pAchaLanI bhUminI karavAnI e rIte sattara pramArjanA thAya (e pramANe dharmasaMgrahanI TIppaNamAM lakhyuM che.) * jo ke A viSayamAM judAjudA ullekha maLe che, te dhyAnamAM rAkhavuM) tyArapachI 'anujJAsthApananA A sthAnamAM ja AgaLa bole 0 gadoLAya vyAvasaMtaM - (gurunA) adhokAyarUpa caraNane (ziSyanA) mastakarUpa zarIra vaDe sparza karavAthI. 0 bahoLAyuM - adhokAyane, caraNane - - adhobhAge arthAt nIce rahelI kAyA te adhaHkAya kahevAya. lakSaNathI adhokAya zabdano artha pAda athavA caraNa kahevAya che. - adhokAya arthAt guru caraNane 0 hrAya-saMhAsa - mArI kAyA vaDe saMsparza (karavAthI) - kAyA vaDe saMsparza te kAya saMsparza. ahIM jAya eTale potAnuM (ziSyanuM) zarIra. saMAsuM eTale saMsparza - hAtha, lalATa Adi vaDe gurucaraNane karavAmAM Avelo saMsparza samajavAno che. (ahIM romi - karuM chuM ke karavAthI e pada adhyAhAra samajavuM)
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24. pratikramaNa sUtra vivecana-3 0 A padonuM uccAraNa karavAnI rIta : Avazyaka vRti, yogazAstra, guruvaMdanabhASya mujaba A padonuM uccAraNa karavAnI ane te vakhate kAyaceSTA kema karavI ? te jaNAve che- - "ahokAyaM kAya' padonA eka eka akSara spaSTa svare judo judo bolAya che, te je rIte bolAya che, tene Avarta kahevAya che. no uccAra karatI vakhate be hathelI UMdhI karI, daze AMgaLIo vaDe rajoharaNa (caravaLA)nI dazIone daze AMgaLI vaDe sparza kare. pachI hathelI cattI karI ho no uccAra karatI vakhate daze AMgaLIo vaDe lalATane madhyabhAgamAM sparza kare. e ja rIte vA bolatA rajoharaNane sparze ane caM bolatA pharI lalATane sparza, pAchuM hA bolatA rajoharaNane sparze ane e bolatA lalATane sparze. A rIte traNa vakhata caravaLA ke oghA (rajoharaNa)nI dazIne sparze tyAre hatheLI UMdhI hoya ane traNa vakhate daze AMgaLI vaDe lalATanA madhya bhAge sparze tyAre hatheLI cattI hoya A rIte 3 - ho, - , zrA - ya ema traNa vakhata je sparzanA thAya tene traNa Avarta kahevAya che. jemAM pahelA-pahelA varNa , kAM ane hA mAM hatheLI UMdhI ane guru caraNe sparza thAya. bIjA-bIjA varNa ho, caM ane ya mAM hatheLI cattI hoya ane sIdho ja lalATe sparza thAya. ( A kriyA vakhate hatheLI sIdhI ja cattI karIne upara laI javI, rokAIne ke AratInI jema pheravIne nahI) 0 saMwAsaM - 'Avarta' vidhithI -hIM-chA-caM-hAM-ca bolyA pachI be hAtha ane mastakathI rajoharaNane sparza karatA saMsi zabda bole. bIjI rIte kahIe to rajoharaNa para savaLA hAthI rAkhIne gurucaraNane namaskAra karavA. tenA para mastaka mUkIne saMchAsa bole. * vamaLaao me vinAmo - (he bhagavaMta ! mArA vaDe) Apane kaMI kheda ke glAni thaI hoya to te samAyogya che. 0 vamaLo - kSamAyogya, sahana karavA yogya che. - Avazyaka vRttimAM kSamaNIyano artha sahya ane yogazAstramAM soDhavya: karyo che. teno artha che - "sahana karavA yogya 0 me - ApanA vaDe, he bhagavaMta ! Ape. 0 vinAmo - kheda, parizrama, glAni. - 'kilAmo' zabdano artha Avazyaka vRttimAM deDa glAnirUpa' karyo che. yogazAstra vRttimAM paNa kahyuM che - 'kilAmo' eTale sparza karavAthI thato deha-glAnirUpa kheda. (aNujANa7 me - thI kilAmo - sudhI anujJApana sthAna che.) - "khamaNijjo be kilAmo" pado be hAtha joDI lalATe rAkhIne athavA A zabdo mastake aMjali karI guru sAme dRSTi rAkhI bolAya che.
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25 vAMdaNA/guruvaMdana sUtra-vivecana vinaMtA vadakumeLa che! vivo hato? ochA kheravALA Apano divasa ghaNAM sukhapUrvaka vItyo che ? - vaMdana sUtramAM A trIjuM sthAna che, tene "avyAbAdha-pRcchA-sthAna" kahe che. 0 saM-chinnatA - ochI glAnivALA Apano. - ahIM pU ane vinaMtA be zabdo che. jemAM 3pappa eTale "alpa ke thoDI artha che. hindrata eTale kulAta - teno artha che glAni ke vedanA. jene alpa glAni ke vedanA che tevA Apane 0 vasumeLa - ghaNAM sukhapUrvaka bahu je zubha te bahuzubha, tenA vaDe eTale ke baMDa sukhapUrvaka. bahu' eTale ghaNuM. 'zubha' eTale kalyANakArI - sAruM. bhAvArthathI "Atmika sukha' tenA vaDe ke tenA sahita. 0 me - Apano 0 divaso - divasa 0 vakratI - vItyo ? pasAra thayo ? vyatikrAMta thayo ? vi + tim - vizeSa oLaMgI javuM pasAra karavuM. tenA parathI zabda banyo vyatikrAnta. teno artha che - vItI gayela ke pasAra thayela. A pada divasa nA vizeSaNarUpe mUkAyuM che. 0 ahIM sUtramujaba vivaso - zabda noMdhyo che. paNa A zabda je pratikramaNamAM bolAya, te pramANe parivartana pAme che. jemake rAtri pratikramaNa hoya to "rA' rAtri bolAya che e ja rIte pavaravo, DampalI, saMvacharo zabda te-te pratikramaNa mujaba bolAya che. -0- A pramANe be hAtha joDIne bolyA pachI ziSya, guruno uttara sAMbhaLavA icchA kare tyAre guru tene "taha'tti e pramANe kahe - eTale ke "te pramANe ja che' arthAt mAro divasa sukhapUrvaka pasAra thayo che. 0 pUchinnatA - A padonuM rahasya A pramANe che- aMtaHkaraNanI prasannatApUrvaka thatA kAmamAM kaMTALo jaNAto nathI. tethI glAnizrama paNa ocho lAge che. ahIM gurune alpa glAnivALA kahevAno hetu. teo dinacaryAne prasannatApUrvaka anusaranArA che, ema jaNAvavAno che. vehAma zabda avyAbAdha sthiti eTale rogAdi pIDArahita sthiti sUcavavAne mATe vaparAyelo che. tethI A vAkya dvArA gurune vinayapUrvaka evuM pUchAya che ke Apane glAni to nathIne ? Apa zAtAmAM cho ? * gattA che? gavaLa me ? ApanI saMyama yAtrA barAbara cAle che ne? ApanuM zarIra indriyo ane manathI pIDA to pAmatuM nathI ne ? (ahIM be prazro sAthe mUkyA che temAM A sUtranA pRcchAsthAna paNa be AvI jAya che. cothuM - saMyamayAtrA pRcchA sthAna, pAMcamuM yApanA pRcchA sthAna A baMne sthAno ane baMne prazro alaga hovA chatAM tene sAthe mUkavAnuM kAraNa e che ke temAM traNa AvartAnI vidhi Ave
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 che. A Avartane jaNAvavA baMne sthAno sAthe mUkyA che.) yAtrA, saMyama yAtrA. 0 jattA - Avazyaka vRttimAM 'khattA' zabdanI vyAkhyA karatA lakhyuM ke yAtrA eTale tapa ane niyAdi lakSaNavALI yAtrA athavA kSAyika-mizra ane aupazamika bhAvalakSaNa saMyama yAtrA. rahita. pratikramaNasUtra vivecana-3 - sAmAnyathI tIrthanI musApharIe javuM tene 'yAtrA' kahe che. paNa paMcamahAvratadhArI gurune mATe saMyama, tapa, niyamo e ja bhAvatIrtharUpe hovAthI tenuM pAlana 'yAtrA' samAna che. athavA kSAyikAdi bhAvorUpa saMyama temane mATe yAtrArUpa che. yAtrA dravyathI paNa hoya ane bhAvathI paNa hoya sAdhune bhAva-yAtrA hoya che. saMyamano nirvAha e bhAvayAtrA che ane bhAvayAtrA e ja sAcI yAtrA che. tethI yAtrA zabdathI ahIM 'saMyamayAtrA' samajavuM. 0 jyAre ziSya 'yAtrA-pRcchA'' dvArA A rIte pUche che nattA me ? tyAre guru tene kahe che '"tumaM pi vaTTa'" tane paNa varte che ? arthAt mane to tapasaMyamanI yAtrA vRddhi pAme che. tane paNa te yAtrA vRddhi pAmatI raheze. (A artha Avazyaka sUtra-10nI vRttimAM karyo che. temaja A sthAnano tathA gurunA pratyuttarano ullekha Avazyaka niryukti-1218 tathA 1224mAM che. yAtrAnA dravya-bhAva bhedano ullekha niyukti-1223mAM che.) have 'cApanA pRcchA sthAna'ne jaNAvIe chIe- 0 nALaNuM - indriyo ane mananA upazama vagere prakAro vaDe yukta, vyAbAdhA Avazyaka vRttimAM jaNAve che ke, yApanIya eTale indriya-noindriya upazamanAdi prakArathI ane abAdhitarUpe jANavI. - yogazAstravRttimAM kahyA mujaba - A prazna - 'nigraha karavA lAyaka padArtha saMbaMdhI kuzaLatA pUchavA mATe ziSya kare che. he bhagavaMta ! Apane indriya ane kaSAyo upazamamAM varte che ? - indriya ane kaSAyo upaghAta-rahita hoya arthAt vazamAM vartatA hoya te 'yApanIya' kahevAya che. (jo ke bAhya tapanA saMlInatA nAmaka tapamAM indriya jaya ane kaSAyajayanuM vidhAna che eTale A pRcchAne tapasaMbaMdhI pRcchA paNa kahI zakAya che.) 0 6 eTale vaLI. 0 me eTale ApanA. -0- ziSya bhaktipUrvaka A pramANe pUche tyAre guruno vinaya karyo kahevAya. tyAre guru A praznano uttara ApatA kahe che indriyAdikathI abAdhita chuM. 'vaM' hA, ema ja che. arthAt huM (A sthAna, teno pratyuttara, dravyathI tathA bhAvathI yApanA e be bheda A badhAMno ullekha Avazyaka niryukti-1218, 1223 ane 1224mAM che. temaja Avazyaka sUtra - -
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAMdaNA/guruvaMdana sUtra-vivecana 27 10nI vRttimAM paNa che.) 0 A baMne praznonI uccAraNa paddhati ane Avarta kriyA - "a-ho-kA-yaM-kA-ya' padonI mAphaka "jatA be javaNijja ca bhe"nI paNa viziSTa uccAraNa paddhati che, A pado bolatI veLA paNa traNa Avarta thAya che. 1' baMne hatheLI UMdhI rAkhI, rajoharaNanI dasIno (gurunA caraNano) sparza karatA paNa anudAtta svare bolavo. ttA - baMne hatheLI cattI rAkhI lalATa tarapha laI jatAM vacce aTakIne svarita svare A varNa bolavo. aDIM avaLI hatheLI savaLI karI lalATa tarapha laI jatAM - A pramANe ja vidhAna che. paNa hAthane ghumAvavAnuM ke "guru caraNanI dhAraNArUpa" rajoharaNathI dUra laI javAnuM koI vidhAna nathI, paNa rajopTaraNathI lalATa vacce sIdhuM ja hatheLI savaLI karavI te prakAranuM vidhAna che. mATe te pramANe ja Avarta karavA me - dRSTi guru sanmukha rAkhI baMne hAthanI daze AMgaLIothI lalATanA madhyabhAgane sparzatA udAtta svarathI A varNa bole. A ja rIte anudAtta svare, caraNa sthApanAne sparzatA "G" bole, svarita svare madhyamAM cattA hAthe 'va' bole, udAta svare lalATe sparzatA "ji" bole. e rIte bIjuM Avarta puruM thaze. tyArapachI trIjA AvartamAM paNa pahelA AvartanI mAphaka - anudAtta svarapUrvaka bole, tyAre baMne hatheLI avaLI rAkhIne rajoharaNane sparze. pachI hatheLI rajoharaNa sanmukha ja savaLI kare ane lalATa tarapha laI jatAM madhyamAM 'va' varNa svarita svare bole, pachI udAtta svare ane lalATamAM sparzatA "e" bole e pramANe bIjA traNa Avarta purA thaze. 0 cha Avarta - guruvaMdana jene vAMdaNA kahe che, te haMmezA be vakhata sAthe ja apAya che. pahelI vakhatanA vaMdana "ahokAyaMkAya'mAM traNa Avarta thaze ane 'javaNije ca bhe'mAM traNa Avarta thaze. e rIte kula cha Avarta thaze. be vakhatanA vAMdaNAmAM cha ane cha maLIne kula bAra Avarta thaze. (A pramANe AvazyakavRttimAM tathA guruvaMdana bhASya-vivecanamAM jaNAve che. jo ke pratikramaNa sUtra prabodha TIkAmAM AvartanI gaNanA judI rIte batAvela che.). 0 have vaMdanasUtranuM chelluM ane chaThuM sthAna batAve che. te A pramANe - aparAdha kSamApana sthAna'. vaMdanasUtramAM "khAmemi-khamAsamaNo'thI AraMbhIne "appANe vosirAmi' padothI jyAM vaMdana sUtra pUruM thAya che, tyAM sudhIno samagra pATha "aparAdha kSamApanA sthAna" nAme oLakhAya che. - tenuM vivecana karatA pahelA be vakhata karAtA vaMdana-vAMdaNA vize eka spaSTatA jarUrI che - vAMdaNA be vakhata sAthe apAya che. temAM pahelI vakhata vAMdaNA Ape tyAre avagrahamAM praveza karI vAMdaNA ApI have pachI kahevAnAra "mAvarsIigAI' pada bolIne
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 pratikramaNasUtra vivecana-3 avagrahanI bahAra nIkaLavAnuM hoya che, pharI mita avagrahamAM pravezavAnI AjJA laIne bIjI vakhata vAMdaNA ApavAmAM Ave che, paNa bIjI vakhata have pachIno Akho pATha avagraDamAM rahIne ja bolavAno hoya che. tethI viksAI pada bolAtuM nathI. sArAMza e ke have pachIno saMpUrNa pATha bIjA vAMdaNAmAM avagrahamAM rahIne ja bolAya che. jyAre pahelA vAMdaNAmAM A pATha vakSikAI bolyA pachI avagraha bahAra jaIne bolAya che. * zvAmi nAmano! phesi vagaM - he kSamAzramaNa ! divasa saMbaMdhI mAro je kaMI aparAdha thayo hoya tenI huM kSamA mAMgu chuM - khamAvuM chuM. 0 svAmi - khamAvuM chuM, mAphI mAMgu chuM. 0 mAsamaLo - he kSamAzramaNa ! - A zabdanuM vivecana sUtra-3 "khamAsamaNamAM jovuM. 0 sesi - divasa saMbaMdhI, divasamAM thayelo te divasiya. 0 vamaM - vyatikramane, aparAdhane - yogazAstra vRttimAM jaNAve che ke, "avazya karavA yogya yoganI virAdhanArUpa aparAdha te vyatikrama kahevAya che. -0- A samagra vAkyano artha A pramANe che - he kSamA Adi guNayukta zramaNa ! Aje AkhA divasamAM avazya karavA yogya anuSThAnomAM thayela virAdhanArUpa mArA aparAdhone khamAvuM chuM - ApanI pAse tenI kSamA mAMgu chuM. (tyAre guru tene kahe che-). himavi vAmana - huM paNa tane khamAvuM chuM arthAt pramAdathI AkhA divasamAM tArA pratye hitazikSA AdimAM paNa avidhi Adi karavA rUpa je koI aparAdha thayo hoya tene huM khamAvuM chuM. ATalo vidhi thayA pachI paga pAchaLanI bhUmi pramArjana karIne 'AvasiAe pada bolatA avagrahamAMthI bahAra nIkaLe. 0 vAsANa - Avazyaka kriyA mATe. - Avazyaka karavAnA hetuthI huM avagrahanI bahAra nIkaLuM chuM. - ahIM 'AvassiAe" pada niSkramaNa kriyAnA nirdeza mATe mUkAyeluM che. paNa bIjI vakhatanA vAMdaNAmAM avagrahanI bahAra nIkaLavAnuM hotuM nathI, mATe temAM AvasleiAe' pada bolAtuM nathI. - AvazyakI eTale Avazyaka saMbaMdhI Avazyakane lagatI. - avazya karavA yogya te "Avazyaka'. - ahIM AvazyakrUtra- 10nI vRttimAM judI ja rIte artha karAyo che - "tyArapachI ziSya praNAma karIne ja khamAvIne AlocanA yogya, pratikramaNa yogya prAyazcitta vaDe AtmAnI zuddhi kare, "pharI huM evo aparAdha nahIM karuM ane AtmAnI zuddhi karIza" evI buddhithI avagrahamAMthI bahAra nIkaLato "AvaAie"
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAMdaNA/guruvaMdana sUtra-vivecana 29 bole. avazya arthAt caraNasittarI karaNasittarI rUpa avazya karavA yogya kAryone aMge je ayogya vartana thayuM hoya tenuM - (pratikramaNa karuM chuM.) have 'paDimAmi' thI no me JaJAro so sudhIno pATha bole. hilTAmi - huM pratikramaNa karuM chuM. je asAdhu (sAdhune yogya nahIM tevuM) anuSThAna-AcaraNa karyuM hoya te doSonuM pratikramaNa karuM che - te doSathI huM pAcho pharuM chuM. sAmAnya rUpe ATaluM kahyuM have vizeSathI spaSTarUpe kahe che ghamAsamaLALuM - kSamAzramaNanI, gurunI guru pratye AkhA divasamAM karelI. 7 vaivasigApu - divasa saMbaMdhI, AkhA divasamAM karelI. - * AsAyaNAe AzAtanA vaDe. - - jJAnAdi lAbhonuM je khaMDana athavA jenAthI khaMDana thAya, te 'AzAtanA' kahevAya che, tenA vaDe. * tittIsannayarAe tetrIzamAMthI koIpaNa eka, be AdithI - AzAtanAnI saMkhyA jaNAvatuM evuM A vizeSaNa che. -0- samagra vAkyano sAra : - 'divasa daramiyAna Apa kSamAzramaNanI tetrIzamAMthI koIpaNa AzAtanA thaI hoya tenuM - (jJAnAdi lAbhone nAza karanArI zAtanA, khaMDanA, AzAtanA thavA vaDe thayelA aparAdhonuM) huM pratikramaNa karuM chuM. (AvI AzAtanA tetrIza prakAre kahI che. temAMthI koIpaNa eka, be, traNa athavA adhika - jeTalI AzAtanAo thayelI hoya tenuM) 0 tetrIza AzAtanAo - (gurunI 33 AtA) kahyuM che - Avazyaka sUtra vRttimAM A tetrIza AzAtanAo mATe mAtra sUcanA ApI yatA vAsu - arthAt je rIte dazAzrutaskaMdha nAmaka chedasUtra AgamamAM trIjI dazAmAM sUtra-4mAM batAvelI AzAtanA. - * - * Avazyaka sUtra-27nI vRttimAM paNa A 33 AzAtanAnuM varNana che. A AzAtanAnuM varNana yogazAstra prakAza-3nI vRttimAM paNa che. pravacana sAroddhAramAM vaMdana dvAramAM zloka 129 thI 131mAM paNa A AzAtanAonuM varNana Ave che. guruvaMdana bhASyanI gAthA 35 thI 37mAM paNa varNana che. (1) purogamana - gurunI AgaLa niSkAraNa cAlavuM. A rIte cAlatA ziSyane vinayabhaMga thavArUpa AzAtanA lAge che. mArga batAvavA ke koI vRddha, aMdha Adine sahAya karavA AgaLa cAle to doSa nathI. - (2) pakSagamana :- gurunI paDakhe-paDakhe ke najIkamAM niSkAraNa cAlavuM te. (3) pRSThagamana :- gurunI pAchaLa taddana najIka niSkAraNa cAlavuM te AjubAju ke pAchaLa cAlavAthI nizvAsa, chIMka, zleSma A rIte najIka
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 pratikramaNa sUtra vivecana-3 vagere lAgavAno saMbhava che tethI AzAtanA thAya che. (4) puraHstha :- gurunI AgaLa niSkAraNa ubhA rahevuM. pakSa:stha :- gurUnI paDakhe-najIkamAM niSkAraNa ubhA rahevuM. (6) pRSThastha :- garanI pAchaLa - najIkamAM niSkAraNa ubhA rahevuM. (7) puroniSIdana :- gurunI AgaLa niSkAraNa besavuM. (8) pakSaviSIdana :- gurunI paDakhe-najIkamAM niSkAraNa besavuM (9) pRSThaniSIdana :- gurunI pAchaLa-najIkamAM niSkAraNa besavuM ja cAlavuM, ubhavuM, besavuM e rIte AgaLanI-pAchaLanI, paDakhAnI traNa-traNa AzAtanA thaI A traNa trikathI nava AzAtanA thaI (10) Acamana :- gurunI sAthe uccArabhUmi - caMDila bhUmi gayela ziSya gurunA pahelA Acamana arthAt dehazuddhi kare. AhArAdi vakhate paNa pahelA mukhAdi zuddhi karavAthI thatI AzAtanA (11) AlocanA :- bahArathI upAzraye gurunI sAthe AvyA chatAM gurunI pahelAM gamanAgamananI AlocanA kare. (12) apratizravaNa :- koNa UMghe che, koNa jAge che ? e pramANe rAtre gurU pUche tyAre ziSya jAgato hoya to paNa jANe sAMbhaLato na hoya tema javAba na Ape. (13) pUrvAlApana :- koI Avela gRhasthAdikane gurue bolAvyA pahelA pote bole - pahelA ja vAtacIta kare. (14) pUrvAlocana :- gocarI-AhArAdi lAvIne prathama bIjA koI sAdhu AgaLa te gocarI Aloce (athavA tyAra pachI guru AgaLa gocarI Aloce. (AzAtanA 11 ane 14mAM eka ja bheda che. 11mAM gamanAgamananI AlocanA che, 14mAM gaucarInI AlocanA che.) (15) pUrvopadarzana - lAvelI gaucarI gurune dekhADyA pahelAM bIjA koI sAdhune dekhADe. (16) pUrva nimaMtraNa :- lAvela AhAra-pANI vAparavA mATe pahelAM bIjA sAdhuone nimaMtraNa kare-bolAve, pachI gurune nimaMtraNa kare. (17) khaddhadAna :- AhAra lAvIne gurunI AjJA vinA pote ja bIjA sAdhuone jema yogya lAge tema madhura snigdha Adi-khAdya AhAra yathAyogya dAna-vaheMcI Ape te. (18) khaddhAdAna :- AhAra lAvIne gurune kaMIka thoDo ApIne je snigdha ane madhura AhAra uttama dravyono banelo hoya te pote vApare. (khaddha-khAdya madhura AhAra, adana-khAvuM te.). (19) apratizravaNa :- divasanA paNa guru bolAve tyAre na bolavuM (20) khaddhabhASaNa :- kaThina, karkaza ane moTA ghAMTA pADIne gurU sAthe khaddha eTale pracUra bolavuM
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAMdaNA/guruvaMdana sUtra-vivecana (21) tatragata bhASaNa - gurU bolAve tyAre ziSya mathaeNa vaMdAmi' ke "jI" athavA "hA jI' ityAdi vacana bolI, turaMta uThIne gurU pAse jaI guru zuM kahe che te namratAthI sAMbhaLavuM joIe. tene badale potAne Asane beThA beThA ja javAba Ape. (22) kiMbhASaNa :- gurU bolAve tyAre kema ? zuM che ?, zuM kaho cho ? ityAdi bole. kemake guru bolAve tyAre ziSya "jI" ityAdi vacano namratApUrvaka bolavA joIe ane "AjJA pharamAvo' ityAdi vAkyo namratApUrvaka bolavA. (23) tuM bhASaNa :- gurune "bhagavaMta, zrI, pUjya, Apa' ityAdi mAnavAcaka - bahuvacanavALA zabdothI bolAvavA joIe, tene badale tuM tane, tArA ityAdi tochaDAIvALA, ekavacana vALA zabdothI "tuMkAre' bolAve (24) tajjata bhASaNa :- guru ziSyane kahe ke A plAna sAdhunI vaiyAvacca kema karato nathI ? tuM bahu ALasu che. tyAre ziSya sAmuM kahe ke tame pote ja kema vaiyAvacca karatA nathI ? tame pote ja ALasu thaI gayA cho. ityAdi rIte guru je zikhAmaNa vacana kahe te ja vAkya-vacana pramANe gurune pratyuttara Ape te tajjAta bhASaNa ke tajjAta vacana AzAtanA. (25) nosumana :- guru dharmakathA kahetA hoya tyAre, "aho Ape A uttama vacana kahyuM " ityAdi prazaMsA vacano na kahe temaja te dharmakathanathI potAne sArI asara thaI che evo harSabhAva ke AzcaryabhAva paNa na darzAve, paNa manamAM jANe dubhAto hoya tema varte te nosumana AzAtanA (26) nosmaraNa :- guru dharmakathA kahetA hoya tyAre "tamane A artha samaraNamAM - yAda nathI, e artha e pramANe na hoya.' ityAdi rIte AzAtanA (27) kathA cheda - guru dharmakathA kahetA hoya tyAre - zrotAne ema kahe ke huM tamane pachIthI sArI rIte samajAvIza ityAdi kahIne athavA te kathA punaH samajAvIne cAlatI kathAmAM vyAghAta kare. (28) pariSadu bheda :- guru dharmakathA kahetA hoya ane zrotA paNa kathAnA rasamAM eka tAna thayA hoya, teTalAmAM ziSya kahe - "have kyAM sudhI dharmakathana laMbAvazo? gaucarI veLA thaI gaI che athavA paurisino avasara thayo che. ityAdi kahI zrotAno cittabhaMga kare athavA evuM kaMI kahe ke sabhA bhegI ja na thAya. (29) anutthita kathA :- gurue dharmakathA purI karI hoya, paNa parSadA hajI uThI gaI na hoya, teTalAmAM potAnI caturAI darzAvavA gurUe vyAkhyAnamAM kahelI kathAno athavA arthano vizeSa vistAra kahI batAve te AzAtanA. (30) saMthArapAdaghaTTana - gurunI zayyAne, saMthArAne Adine potAno paga lagADavo, AjJA vinA tene hAtha lagADavo tathA tema thayA ke karyA pachI paNa gune te doSa khamAve nahIM to AzAtanA - kemake gurunI mAphaka temanA upakaraNa paNa pUjya che mATe ziSyano dharma che ke gurunA upakaraNane paNa paga vagere lagADavo nahIM ke AjJA vinA sparza karavo nahIM
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 pratikramaNasUtra vivecana- 3 jo sparza thaI jAya to 'pharIthI ema nahIM karuM' ema bolI aparAdha khamAvavo. (31) saMthArAvasthAna :- gurunI zayyA tathA saMthArA Adi upara ubhA rahevuM. (upalakSaNathI besavuM, sUvuM te AzAtanA) (32) uccAsana :- guru karatAM athavA gurunI AgaLa temanA karatAM uMcA Asana para besavuM te. (33) samAsana :- gurunA athavA gurunI pAse sarakhA Asane besavuM te. A pramANe gurunI tetrIza AzAtanAnuM varjana karavuM. 0 AzAtanA saMbaMdhe kiMcit vizeSa kathana : (1) ukta AzAtanA varNana ame guruvaMdana bhASyAnusAra karyuM che, Avazyaka vRtti, pravacana sAroddhAra, dazAzrutaskaMdha, yogazAstra AdimAM A tetrIza AzAtanA che, paNa kramAdimAM thoDo pheraphAra che. (2) Avazyaka sUtra-28mAM A AzAtanA judI rIte kahI che. vRttikAre baMne prakAranI AzAtanAno ullekha karyo che. (3) Avazyaka sUtra-28mAM kahevAyelI AzAtanA A pramANe che-- (1) arihaMtonI, (4) upAdhyAyonI, (7) zrAvakonI (10) devIonI (13) kevalIprajJapta dharmanI (15) sarva prANa-bhUta-jIva (16) kALa saMbaMdhI (19) vAcanAcAryanI (2) siddhonI, (5) sAdhunI (8) zrAvikAonI (11) AlokanI (14) traNe loka viSayaka ane sattva saMbaMdhI - (3) AcAryonI (6) sAdhvInI (9) devonI (12) paralokanI (17) zruta saMbaMdhI (18) zruta devatAnI (have pachInI 14 zrutaviSayaka che) (20) jaM vAiddha - sUtrAdimAM astovyasta karavuM (21) vacceAmeliyaM - judA (22) akSara nyUna karavo (24) pada ghaTADavuM (27) yoga vahana na karavA (29) kaluSita citte sUtrAdi grahaNa karavA ke bhaNavuM. (30) akAle svAdhyAya kare (32) asvAdhyAyika sthitimAM paNa svAdhyAya kare (33) svAdhyAyika sthitimAM svAdhyAya na kare. Avazyaka sUtrokta A tetrIza AzAtanAnuM vivecana Avazyaka sUtranI pUrNi ane vRttimAM sArI rIte apAyela che. temaja Avazyaka bhASya 213 thI 215mAM paNa tenuM vivaraNa che. A sivAya gurunI jaghanyAdi traNa AzAtanA, sthApanA saMbaMdhI traNa judA pATho meLavI mULa sUtra badalavuM. (23) akSara adhika karavo (25) vinayahInatA (26) ghohInatA (28) yogyatAhInane vadhu bhaNAvavuM (31) kALe svAdhyAya na kare
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAMdaNA/guruvaMdana sUtra-vivecana 33 AzAtanA, kavyAdi bhede cAra AzAtanA paNa jovA maLe che. * = vivi micchA! - je koI mithyAbhAvarUpa AzAtanA thaI hoya, tenA vaDe. 0 naMvitti - je kAMI 0 micchaU - mithyAbhAvathI - A pada AzAtanAnuM vizeSaNa hovAthI tRtiyAmAM che. - yogazAstra vivaraNamAM kahe che ke, "je kAMI kharAba ke game tevuM nimitta pakaDIne khoTA bhAvathI karI hoya, tevI AzAtanAthI. * maUkuDA vacaluDA vAvakuDA - mana saMbaMdhI, vacana saMbaMdhI ane zarIra saMbaMdhI pApa-duSkRta rUpa 0 mahuDI - mana vaDe karAyelI duSkRtarU5 AzAtanAthI. - duSTa manathI pradveSAdi karavA dvArA - mana vaDe karAyelI duSTatA te mananI duSTatA, tenA vaDe arthAt prasveSa Adi bhAvo vaDe karAyelI AzAtanAthI. 0 vayezciTU - vANI vaDe karAyelI duSkRtarUpa AzAtanAthI - duSTa vacanathI, asabhya-kaThora vacanAdi bolavA dvArA - vAgU-vAcAnI dukRtatA vaDe arthAt sabhyatArahita, kura, kaThora Adi vacananA vyavahArothI thayelI AzAtanA. 0 chAyaDuDA - kAyA vaDe karAyela duSkRtarUpa AzAtanAthI - kAyAthI najIkamAM ke pAse cAlavuM, besavuM vagere duSTa kAyika pravRtti dvArA thayelI AzAtanAothI. - Asana, gamana, sthAnAdi nimitte thayeluM kAyAnuM duSTa pravartana, te kAyAnI duSTatA, te rUpa AzAtanA vaDe. A AzAtanAne ja sUtrakAra AgaLa peTA bhede jaNAve che - * veda mAdhAmAthAtamAW - krodhathI, mAnathI, mAyAthI ane lobhathI thayelI AzAtanAo vaDe. - krodha, mAna, mAyA ane lobha A cAra pado AzAtanAnA vizeSaNo che arthAt krodhAdi cAre kaSAyo dvArA "vinaya cUkavo" ityAdi rUpe gurunI AzAtanA karI hoya. - krodhAdi cAre kaSAyonuM svarUpa sUtra-2 "paMciMdiya'mAM jovuM -0- A badhI divase (ke rAtre) karelI AzAtanAo kahI have pakhavADiyuM. comAsu ke varSamAM karelI tathA A bhavamAM ke anya bhavomAM karelI, karAtI ke thanArI - bhUta, bhaviSya ane vartamAnakALanI saghaLI AzAtanA mATe sUtrakAra kahe che- salaeNnigA - sarvakALa saMbaMdhI AzAtanAthI - sarvakALamAM utpanna thayelI te sarva kAlikI AzAtanA. - sarvakALamAM bhUta-vartamAna ane bhAvi e traNe kALano samAveza thAya che.
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 pratikramaNasUtra vivecana-3 jemAM bhAvikALanI AzAtanA eTale guru vize khoTA tarkavitarko karavAthI ke temanuM bhAvi ahita ciMtavavAthI A AzAtanA thAya che. - bhUtakALamAM je-je AzAtanAo karI hoya te. - vartamAnakALamAM je-je AzAtanAo thatI hoya te - bhaviSyakALamAM eTale - AvatI kAle athavA amuka samaye huM guru pratye amuka amuka aniSTa vartana karIza vagere vicAraNA te bhaviSyakALanI AzAtanA. - e pramANe bhavAMtaramAM teono vadha vagere karavAnuM niyANuM karavuM ityAdi anya janma saMbaMdhI AzAtanA. A ja AzAtanA saMbaMdhe AgaLa jaNAve che ke* savvamovAraV - sarva mithyA upacAra saMbaMdhI. - badhI jAtanA mithyA upacAra-AcArathI pUrNa evI. - mithyA - eTale khoTuM. - upavAra eTale mAyA kapaTathI karAtuM AcaraNa tenA vaDe je AzAtanA thAya. - Avazyaka vRttikAra kahe che ke, jemAM mAyA sthAnayukta kriyA vizeSa - pravRtti rahelI hoya te micyopacAra kahevAya * saMdhyadhAma - sarva dharmane oLaMgavAthI je AzAtanA thaI hoya te. - sarva dharmanA atikramaNavALI AzAtanA vaDe. 0 savya - eTale badhA prakAranA 0 thamsa - eTale pAMca samiti ane traNa gupti yukta aSTa pravacana mAtA athavA sAmAnyathI karavA yogya evI pravRtti ke AcaraNA vizeSa 0 miM - eTale ulaMghana, oLaMgavuM te. - yogazAstra vRttimAM teno Avo ja artha karatA kahe che ke ATha pravacana mAtAnA pAlanamAM athavA sAmAnya saMyamanI ArAdhanAnA kAryorUpa dharmAnuSThAnamAM ullaMghana karavArUpa arthAt virAdhanA rUpa - ityAdi. * vAtaveLA - AzAtanAo vaDe. - AzAtanA zabda A sUtramAM ja pUrve Avela che. - AzAtanAmAM be prakAre tetrIza AzAtanA thAya teno ullekha pUrve karAyela che. te AzAtanAo tathA - ahIM sUtramAM kahevAyelI guru saMbaMdhI sarva AzAtanA. * AzAtanA gurusaMbaMdhI paNa hoya ane devasaMbaMdhI paNa hoya. paraMtu A sUtra "guruvaMdana-sUtra" hovAthI ahIM mAtra guru viSayaka AzAtanAno ja ullekha jANavo. 0 no me gAne vego - je meM aticAra karyo. - A vAkyano saMbaMdha pUrvokta AzAtanAo sAthe che. teno artha che - ukta AzAtanAo vaDe meM athavA mArA vaDe je kaMI aticAra-doSa karyo ke thayo hoya. 0 no - je, je koI 0 - mArA vaDe
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAMdaNA/guruvaMdana sUtra-vivecana 35 0 gaphAra - aticAra, viruddha AcaraNa 0 - karyo hoya (ke thayo hoya) - e sarve AzAtanAthI thayela aticAra mATe zuM karavuM ? te kahe che- * tassa khamAsamaNo paDikkamAmi niMdAmi garihAmi appANaM vosirAmi tane he kSamAzramaNa huM paDikkama chuM, niMdu chuM, garlDa chuM, vosirAvuM che. 0 tamsa - tenuM, AzAtanA janya te aticAronuM - 'aticAra' zabdanA vivecana mATe juo sUtra-5, sUtra-27 0 vamasamo - he kSamAzramaNa ! - A zabda A sUtramAM pUrve Avela che. 0 paramami - (ApanI arthAt gurunI sAkSIe) pratikramaNa karuM chuM. arthAt pharIthI nahIM karavAnA nizcayapUrvaka e aparAdhothI mArA AtmAne pAcho haThAvuM chuM. - A zabdanA vivecana mATe juo sUtra-5 ''iriyAvahI.'', sUtra-9 "karemi bhaMte" 0 nivAra - aparAdho rUpa te duSTa kArya karanArA mArA bhUtakAlina AtmAnI (paryAyonI) saMsArathI virakta thayelA mArA prazAMta citta (vartamAnakAlIna zuddha adhyavasAyo) vaDe niMdA karuM cuM. - A zabdanA vivecana mATe juo sUtra-9 "karemi bhaMte" 0 rihami - duSTa kArya karanArA mArA te AtmAnI (paryAyonI) ApanI sAkSIe gaI karuM chuM. - A zabdanA vivecana mATe juo sUtra-9 "karemi bhaMte" 0 pappAnaM vosirAmi - mArA te duSTa AtmAne anumodanA nahIM karavA rUpe taju chuM - vosirAvuM chuM arthAt ayogya karyuM che tema kabUla karuM chuM. - A zabdanA vivecana mATe juo sUtra-9 'karemi bhaMte". 0 sUtrAMte vizeSa sUcanA : - vAMdaNA be vakhata joDe ja apAya che, paraMtu prathama vakhate vaMdana sUtramAM nihi bolI avagrahamAM praveza kare che, mAsiU bolI avagrahamAMthI bahAra nIkaLe che. jyAre bIjA vaMdanamAM nihi bolI pharI avagrahamAM praveza kare che, paNa bIjA vaMdanamAM mAsigAI pada bolAtuM nathI. sAvaja bhUtra- 10nI vRttimAM jaNAve che ke, vAra ravamAsamA ityAdi pado avagraDamAMthI bahAra nIkaLyA vinA ja tyAM rahIne ja gunA caraNa(sthApanA) sanmukha mastaka namAvIne be hAtha joDIne ubhA ubhA bole che. - sUtramAM jyAM Tesi zabda che tene sthAne rAtri Adi pratikramaNamAM tenA-tenA zabdo bole - jemake "rAI varkatA", "pakukho vALaMto", "comAsI vaikkatA', "saMvaccharo vaikkato". 1 vizaSa kathana :guru vaMdana sUtranuM padAnusAra vistRta vivecana karyuM paNa vivecanamAM na kahevAyelI,
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 pratikramaNa sUtra vivecana-3 chatAM sUtra sAthe saMbaMdhIta aneka bAbato ahIM varNavAyela nathI, te bAbatone have "vizeSa kathana' rUpe rajU karIe chIe- Hvazya sUtra mAM 'vaMdana' nAme AkhuM trIjuM adhyayana che. "vaMdana" vize vivecana mATe Avazyaka sUtranI niyukti-1103 thI 1230nI racanA thaI che. tenI cUrNi ane vRttimAM paNa "vaMdana" saMbaMdhI vivecana che. tanmadhya bhASya 204 paNa che. guruvaMdranamASya mAM paNa aneka vigato che. vaMdana vidhi viSayaka gAthAo paNa jovA maLe che. A badhAM saMdarbhomAMthI "vaMdana" sAthe saMbaMdhIta aneka upayogI vigato ahIM samAvelI che. jemake - (1) guruvaMdananA bheda, (2) pAMca prakAranA vaMdana, (3) vaMdanane ayogya-yogya, (4)vaMdana dAtA-adAtA, (5) niSedha-aniSedha sthAno, (6) vaMdananA kAraNo, (7) 25-Avazyaka ityAdi aneka vigato jANavA yogya che. 0 bhUmikA :- gurune vaMdana karatI vakhate A sUtra bolAya che tethI A sUtrane guruvaMdana sUtra kahe che. vyavahAramAM te "vAMdaNA" tarIke oLakhAya che. guru zabdathI ahIM AcArya. upAdhyAya, pravartaka, sthavira ane ratnAdhika e pAMcane guru rUpe samajavAnuM vidhAna che. (je bAbate AgaLa vistArathI jaNAvela che.) have ahIM guruvaMdana ke tenA sAthe saMkaDAyela vividha bAbatonuM vizeSa kathana che. 0 vaMdananA paryAyo ke nAmo : Avazyaka niryukti-1103, pravacana sAroddhAra vaMdana dvAra-gAthA 127, guruvaMdana bhASya gAthA-10 AdimAM A kathana Ave che. vaMdanakarma, citikarma kRtikarma, vinayakarma ane pUjAkarma e guruvaMdananA pAMca nAmo athavA paryAyo che. A dareka nAma dravya ane bhAva ema be-be prakAre jANavAM. A badhAM nAmo mULa to paryAya rUpa ja che, paNa temAM vyutpatti bhede arthabheda che. (1) vaMdana karma - prazasta mana, vacana, kAyA vaDe vaMdAya ke stavanA karAya te vaMdana karma - (2) citikarma - jemAM kuzala karmonuM saMcayana thAya te sthiti ane citirUpa kriyA te citikarma kAraNamAM kAryano upacAra thato hovAthI kuzalakarmanA saMcayanA kAraNarUpa rajoharaNa Adi upadhino saMcaya te citikarma nAma vaMdanano paryAya che. (3) kRtikarma :- mokSArthe namana Adi viziSTa kriyA karavI te kRtikarma kahevAya che. (4) pUjAkarma :- pUjavuM te pUjA. prazasta mana, vacana, kAyAnI ceSTA te pUjA. pUjArUpa kriyA te pUjA karma (5) vinaya karma :- jenA vaDe ATha prakAranA karmano vinAza thAya tevI guru pratyenI anukULa pravRtti te vinayakarma -0- pAMce vaMdananA dravyathI ane bhAvathI bhedo : ahIM 'dravya' zabda aprAdhAnyavAcaka ane "bhAva" zabda prAdhAnyavAcaka-uttama ke zreSTha arthavALo gaNavo.
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAMdaNA/guruvaMdana sUtra-vizeSa kathana 37 - "sakhyaka prakAranA phaLane na ApI zake evI vaMdanAdi kriyA' te dravyathI jANavI ane "samyak prakAranA phaLane ApI zake tevI vaMdanAdi kriyAo bhAvathI jANavI. (e pramANe jotA-) (1) mithyASTi jIvanI gurU stavanA temaja upayogarahita samyagRSTinI gurU stavanA te dravyavaMdanakarma jANavuM - upayoga sahita samyagudRSTie karelI gurU stavanA te bhAvavaMdana jANavuM (2) tApasa vagere mithyASTi jIvonI je tApasAdi yogya upadhi-upakaraNa pUrvaka kuzaLa kriyA ke teno saMcaya ane sagar dRSTi jIvonI upayoga rahita rajoharaNAdi upadhipUrvaka kuzaLa kriyA te dravya citikarma jANavuM - upayoga sahita samyagRSTinI rajoharaNAdi upakaraNo pUrvaka kriyA te bhAva citikarma jANavuM. (3) nindava vagere mithyASTionI tathA upayogarahita samyagadRSTinI namaskAra kriyA te dravya kRtikarma - upayoga sahita samyagRSTinI namaskAra kriyA te bhAvakRtikarma (4) mithyASTi ane upayogarahita samyagRSTionI mana, vacana, kAya saMbaMdhI kriyA te dravya pUjAkarma - upayogapUrvaka samyagadRSTionI prazasta mana, vacana, kAyA saMbaMdhI kriyA te bhAva pUjAkarma (5) mithyASTi ane upayogarahita samyagudRSTino je gurU pratye vinaya te dravya vinayakarma - upayogapUrvaka samyam daSTie karelo guru pratyeno vinaya te bhAva vinaya karma 0 vaMdananA pAMce paryAyonA dRSTAMto : - A dRSTAMta Avazyaka niryukti-1104 tathA tenI vRttimAM, tathA tadanusAra pravacana sAroddhAra vRtti AdimAM ApelA che. (1) vandana varma - zatAvArya nuM dRSTAMta : zrIpura nagaramAM zItala nAmanA rAjAe dharmaghoSasUri pAse dIkSA grahaNa karI, gurUe anukrame AcArya padavI ApI, tyAre teo zItalAcArya nAme prasiddha thayA. te zItala rAjAnI zRMgAramaMjarI nAmanI bahenane cAra putro hatA. teNI potAnA putrone zItalAcArya mAmAnuM dRSTAMta ApI niraMtara vairAgya mArgano upadeza ApatI jethI cAre putro vairAgya pAmyA. koI sthavira pAse dIkSA lIdhI. cAre sAdhu kALakrame gItArtha thayA. tyArapachI koI vakhate gurunI AjJA laI mAmA zItalAcAryane vaMdanA karavA nIkaLyA. je nagaramAM zItalAcArya hatA tyAM pahoMcyA tyAre saMdhyA thaI javAthI nagaranI bahAra ja rokAI gayA. zrAvaka dvArA AcArya mahArAjane nagaramAM samAcAra pahoMcADI dIdhA. rAtri daramyAna kAyotsargamAM rahelA munine zubhadhyAnamAM kevaLajJAna prApti thaI.
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 pratikramaNasUtra vivecana-3 te vAtanI zItalAcAryane khabara na paDI. prabhAta thayA bAda temaNe bhANeja munionI AvavAnI ghaNI rAha joI, chatAM teo AvyA nahIM. tyAre zItalAcArya pote bhANeja muni pAse AvyA. bhANeja munio kevalI hovAthI zItalAcAryano guru tarIke yogya satkAra na karyo. tethI zItalAcAryae roSa sahita temane avinayI ane duSTa ziSyo jANIne vaMdana karyuM. A vaMdana dravya vaMdanakarma jANavuM kevaLI munioe kahyuM ke, e to dravyavaMdanA thaI have tame bhAvavaMdanA karo. zItalAcArya kahe tame zI rIte jANyuM ? kevalIe kahyuM, apratipAtI jJAnathI. ema sAMbhaLatA ja zItalAcAryano krodha zAMta thayo, potAno aparAdha khamAvI punaH cAre kevalIne bhAvathI vaMdanA karI, zubha bhAvamAM teo paNa kevalajJAna pAmyA. A bIjI vaMdanA te bhAva vaMdanakarma jANavuM (2) viti - lucchakkAvArya nuM dRSTAMta : guNasuMdarasUri nAme AcArya eka kSullaka (bALamuni)ne saMghanI saMmatipUrvaka sUripade sthApI kALadharma pAmyA. sarve gacchavAsI munio te kSullakAcAryanI AjJAmAM vartatA hatA. koI vakhata mohanIya karmanA prabaLa udaye cAritra choDavAnI icchAthI eka munine sAthe laIne kSullakAcArya deha ciMtAnA bahAne bahAra nIkaLyA. sAthe Avela muni vRkSonA aMtare ubhA rahetA te na jue te rIte bhullabhAcArya eka sIdhI dizA tarapha cAlyA gayA. AgaLa jatAM eka suMdara vanamAM aneka uttama vRkSo hovA chatAM paNa lokone pIThikAvALA-cotarAvALA evA eka khIjaDAnA vRkSane pUjatAM joyA. te joIne bhulakAcArye vicAryuM ke A vRkSanA pUjAvAmAM tene pUjya TharAvIne A bAMdhelI pIThikA ja kAraNa che. nahIMtara bIjA vRkSone koI kema pUjatA nathI ! bhulakAcAryane manamAM thayuM ke huM to khIjaDA sarakho nirguNa chuM. gacchamAM to tilaka, bakula Adi uttama vRkSa samAna ghaNAM munio che. chatAM gurue temane AcArya pada ApavAne badale mane ApyuM. A gacchanA munio paNa mane pUje che, tenuM kAraNa zuM? mArAmAM zramaNapaNuM to che nahIM. paNa A rajoharaNAdi upakaraNa mAtra rUpa mArA citiguNa vaDe ane gurue ApelA AcArya padane kAraNe teo mane vaMdana kare che. ema vicArI lullakAcArya turaMta pAchA vaLyA, upAzraye AvyA. pachI prAyazcitta aMgIkAra karI zuddha thayA. ahIM sulakAcAryane vrata choDavAnI icchA vakhate temano rajoharaNAdi upakaraNono saMcaya te dravya citikarma ane prAyazcitta bAda e ja upakaraNono saMcaya te bhAva citikarma jANavuM (3) kRti - kRSNa ane vIra nuM dRSTAMta : dvArikA nagarImAM kRSNa vAsudeva ane temanuM mukha joyA pachI ja bhojana karanAro vIraka nAmano koLI rAjasevaka hato. comAsAmAM kRSNa vAsudeva rAjamahelanI bahAra nIkaLatA na hovAthI tenA darzananA abhAve vIrakazALApati bhojana vagara durbaLa thaI gayo. comAsA bAda tene joIne kRSNa durbaLatAnuM kAraNa pUchayuM tyAre dvArapALe kahyuM
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAMdaNA/guruvaMdana sUtra-vizeSa kathana 39 ke, cAra mahinA sudhI ApanA darzana na thatA te khAdhApIdhA vinA besI rahelo. te sAMbhaLI kRSNa aMtaHpura sahita rAjamahelamAM tene javAnI AjJA ApI. koI vakhate bhagavaMta ariSTanemi tyAM padhAryA. kRSNa vAsudeva vIraka zALavIne laIne prabhune vaMdana karavA gayA. tyAM kRSNa badhAM sAdhuone dvAdazAvarta vaMdana karyuM bIjA rAjAo to thoDAne vaMdana karIne thAkI jatAM besI gayA, paNa vIrake kRSNanI anuvRttithI sarvene vaMdanA karI. chelle kRSNa atyaMta zramita thaI gayA tyAre bhagavaMtane kahyuM ke, he bhagavan! 360 saMgrAmamAM paNa mane Avo thAka nathI lAgyo. tyAre bhagavaMte kahyuM ke, he kRSNa ! te kSAyika samakita ane tIrthaMkara nAmakarma (A vaMdananA pariNAme) upArjana karyuM che. temaja sAtamI naraka bAMdhela AyuSya toDIne trIjI narakanuM karyuM che. ahIM kRSNae karela vaMdana te 'bhAva kRtikarma jANavuM ane vIraka karela vaMdana te dravya kRtikarma jANavuM. (4) vinayakarma - rInaseva nuM dRSTAMta : najIka najIkanA gAmamAM be rAjasevako vasatA hatA. koI vakhate pota-potAnA gAmanI sImA mATe vivAda thatAM teno nyAya karAvavA rAjadarabAre jatA hatA. mArgamAM sAdhu mahArAjanA zukana thayA. eka rAjasevake bhAvapUrvaka muninA vaMdanathI mAruM kArya avazya siddha thaze. ema mAnI pradakSiNApUrvaka munine vaMdanA karI bIjA rAjasevake kevaLa pelAnI anuvRttithI vaMdanA karI. tyAM nyAya thatA bhAvavaMdana karanAra rAjasevakanA pakSe nyAya thayo. bIjAno parAjaya thayo. ahIM pahelA rAjasevakanuM vaMdana te bhAva vinayakarma ane tenuM anukaraNa karanAranuM vaMdana te dravya vinayakarma jANavuM (5) pUnArma - zAMva-pAna nuM dRSTAMta : dvArikA nagarImAM kRSNa vAsudevanA aneka putromAM zAMba ane pAlaka nAme paNa putro hatA. koI vakhate bhagavaMta ariSTanemi tyAM padhAryA kRSNa vAsudeve kahyuM ke, tamArA bemAMthI, kAle prabhune je pahelI vaMdanA karaze tene huM mAro azva ApIza. zAbamAre to prabhAtamAM zayyA parathI uThIne tyAM rahIne ja bhAvapUrvaka vaMdanA karI. jyAre pAlake azva meLavavAnI lAlacamAM jaldIthI vahelA uThI azvaratna upara besI bhagavaMta pAse jaIne vaMdanA karI, pAlake mAtra kAyAthI vaMdanA karI, paNa cittamAM to lobhavRtti ja hatI. kRSNa bhagavaMta pAse jaIne jyAre pUchyuM ke, bhagavan! Apane prathama vaMdanA koNe karI ? bhagavaMte kahyuM ke, dravyathI pAlaka ane bhAvathI zAMbe pahelI vaMdanA karI. tethI kRSNa vAsudeve zAMbakumArane azvaratna bheTa Apyo. ahIM pAlake karela vaMdana te dravya pUjAkarma ane zAMbakumAre karela vaMdana te bhAva pUjAkarma jANavuM 0 vaMdananA traNa bheda :guruvaMdana bhASya gAthA-1, 4 ane tenA vivaraNamAM traNa bhedo jaNAvelA che. (1) phiTTAvaMdana :
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratikramaNasUtra vivecana-3 mastaka namAvIne, hAtha joDIne, aMjali karIne athavA pAMca aMgamAM yathAyogya 1, 2, 3 ke 4 aMga vaDe namaskAra karavAthI phiTTA vaMdana thAya che. je sAdhu sAdhune kare, sAdhvI-sAdhvI tathA sAdhune kare. guruvaMdana bhASya gAthA-4 mujaba A vaMdana saMghamAM paraspara thAya che. 40 (2) chobhavaMdana : pAMce aMga namAvavApUrvaka paMcAMga praNipAtapUrvaka-khamAsamaNa devAthI A vaMdana thAya che. AvuM vaMdana sAdhu vaDIla sAdhune kare che. sAdhvIjI vaDIla sAdhvIne tathA sarve koI sAdhune kare che. zrAvako sAdhune kare che ane zrAvikAo sAdhu tathA sAdhvI baMnene kare che. guruvaMdana bhASya-4 mujaba A vaMdana mAtra sAdhu-sAdhvIne ja karAya che. (3) dvAdazAvarta vaMdana : guruvaMdana sUtrathI "ahokAyaM kAya'' ityAdi pado vaDe bAra vakhata Avarta pUrvakanI vaMdanA te dvAdazAvartta naMdana kahevAya. A vaMdana sAdhu-sAdhvI, zrAvaka-zrAvikA AcAryAdine kare. te mATe guruvaMdana bhASyamAM jaNAve che ke, AcArya, upAdhyAya, pravarttaka, sthavira temaja ratnAdhikane AvuM vaMdana karavuM. 0 vaMdana (-vAMdaNA) be vakhata kema ? Avazyaka niryukti-1229 ane guruvaMdana bhASya-4mAM jaNAve che-- "trIjuM dvAdazAvarta vaMdana be vAMdaNA devA vaDe karAya che.'' jema rAjasevaka pahelAM rAjAne namaskAra karIne kAryanuM nivedana kare, tyArabAda rAjAe visarjana karyA pachI punaH namaskAra karIne jAya che. tema ahIM guruvaMdana paNa be vaMdana vaDe karAya che. pahelA vAMdaNAmAM garvAHJALu pada bolI avagrahanI bahAra nIkaLI pratikramaNa, aticAranI niMdA gardAdi thAya che. jyAre bIjA vAMdaNAmAM avagrahamAM ja rahI gurucaraNe tenuM nivedana thAya che. 0 avaMdanIya koNa ? (Avazyaka sUtramAM trIjA vaMdana adhyayanamAM, pravacanasAroddhAra vaMdana dvAramAM ane guruvaMdana bhASyamAM paNa A varNana che.) pAsasthA, avasatra, kuzIla, saMsakta ane yathAchaMda e pAMcane avaMdanIya kahyA che. (1) pAtatva (pArzvastha) - jJAna, darzana, cAritranI pAse rahe eTale ke jJAnAdikane pAse rAkhe paNa seve nahIM te athavA karmabaMdhanA hetu - je mithyAtva vagere rUpa te pAza-jALamAM varte te pAsasthA kahevAya. tenA be bheda che-- - sarva pAsasthA - deza pAsasthA - agrapiMDane vinA kAraNe bhogave; kula nizrAe vicare, sthApanA kulomAM praveza kare, - je phakta vezadhArI hoya te. je zayyAtarapiMDa, abhyAtapiMDa, rAjapiMDa, nityapiMDa,
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAMdaNA/guruvaMdana sUtra-vizeSa kathana 41 saMkhaDI-jamaNavAramAM jAya ane gRhasthanI stavanA kare te deza pAsatthA jANavA. (2) visagna - je sadhu samAcArImAM sIdAya eTale ke pramAda kare - kheda kare tene avasatra jANavo. tenA be bheda che- - sarvathI avasatra - Rtubaddha pIThaphalakano upabhogI, sthApanA bhojI, prAkRtikA bhojI hoya te. - dezathI avasatra - pratikramaNa, paDilehaNA, svAdhyAya, bhikSAcaryA, dhyAna, upavAsAdi, Agamana, nirgamana, sthAna, besavuM, zayana karavuM e sarva sAdhu sAmAcArI kare nahIM ke hInAdhika kare ke guruvacane baLAtkAra kare te (3) phAna - mAThA ke kharAba AcAraNavALo te kuzIla. kuzIlanA traNa bheda batAvelA che- - jJAnakuzIla - "kAle, viNae" vagere ATha prakAranA jJAnAcArane je virAdhe ke sArI rIte pALe nahIM te - darzanakuzIla - " niksaMkiya niSkrakhiya" pada vALI gAthA mujabanA ATha prakAranA darzanAcArane na pALe ke virAdhe - cAritrakuzIla - taMtra-maMtra kare, kautukAdi karma kare, svapna phaLa kahe, jyotiSa jaNAve, bhUta-bhAvinA lAbhAlAbha kahe, jaDIbuTTI kare, potAnA jAti-kuLa Adi prakAze, strI-puruSAdinA lakSaNa kahe, kAmaNa-vazIkaraNa kare, snAnAdikathI zarIra vibhUSA kare ityAdi aneka prakAre cAritra virAdhanA kare te. (4) saMtarU - guNa ane doSa e baMne vaDe je mizra hoya te saMsakta kahevAya jema gAya vagere potAne khAvAnA TopalAmAM eThuM ke sAruM bhojana vagere sarva mizra thayeluM khAya che. tema A saMsakta sAdhunA mULaguNa - pAMca mahAvrata ane uttaraguNa - (piMDa vizuddhi, AhAra zuddhirUpa) guNomAM temaja tethI vyatirikta bIjA paNa guNomAM ghaNAM doSathI yukta hoya che. A saMsakta'nA be bheda che - saMkliSTa saMsakta - prANAtipAta Adi pAMce AzravamAM je pravRtta hoya, RddhigArava, zAtAgArava, rasagAravamAM Asakta hoya. strIne sevanAra, gRha AdithI yukta hoya AvA AvA doSayuktane saMkliSTa saMsakta kahe che. - asaMkliSTa saMsakta - pAsatthA vagere maLe tyAre tenA jevA guNavALo thaI jAya ane saMvijJa maLe to tenA jevA guNavALo thaI jAya. e pramANe te jyAM jAya tyAM tenA jevo AcAravALo thaI jAya te asaMkliSTa saMsakta kahevAya (5) yathAiH - usUtra prarUpaNA kare, potAnI matikalpanA pramANe artha prarUpe, gRhasthanA kAryamAM pravarte. anya sAdhunA ke ziSyanA alpa aparAdhamAM paNa vAraMvAra krodha-Akroza kare, potAnI kalpanA pramANe Agamano artha vicArI vigaI vagerenA upabhogathI sukhazIla thaI vicare ityAdi aneka lakSaNavALo te yathAchaMda kehavAya che. TUMkamAM potAnI icchA pramANe bole ane varte che. (ukta pAMce prakAranA sAdhune avaMdanIya kahyA che. jo ke Avazyaka niryukti ane tenI
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratikramaNasUtra vivecana-3 cUrNi tathA vRttimAM A sarvenI vaMdanIyatA ane avaMdanIyatA viSayaka carcA ghaNI laMbANathI karavAmAM AvelI che.) 42 0 vaMdanIya koNa ? Avazyaka niryukti-1195, guruvaMdana bhASya-13, pravacana sAroddhAra-vaMdana dvAra gAthA-102 mujaba (1) AcArya, (2) upAdhyAya, (3) pravartaka, (4) sthavira temaja (5) rAtmika e pAMcane nirjarA arthe vaMdana karavuM joIe. (1) AcArya :- gaNanAyaka, sUtra ane arthanA jJAtA, arthanA vAcanA dAtA, prazasta sarva lakSaNothI yukta dehavALA, gAMbhIryastharya, dhairya Adi guNothI yukta te AcArya. (2) upAdhyAya :- sUtra ane artha baMnenA jJAtA, sUtranA vAcanA dAtA, AcArya padavIne yogya te upAdhyAya (3) pravartaka :- sAdhuone kriyAdimAM pravartAvanAra athavA sAdhuone temanItemanI yogyatA mujaba prazasta yogamAM pravartAvanAra ane samudAyanI ciMtA karanAra te pravartaka. (4) sthavira - jJAnAdi yogomAM sIdAtA, munimArgathI kheda pAmatA, patita pariNAmI thatA sAdhuone Adine Aloka-paralokanA vipAko batAvI saMyamamAM je sthira kare te sthavira. pravartake je yogomAM joDela hoya te yogomAM kheda pAmIne pariNAmathI paDI rahelAne sthira kare te sthavira. (5) rAtmika paryAyamAM vaDIla hoya te rAtmika. jene bhASyanI avasUrimAM gaNAvacchedaka paNa kahyA che. jo ke Avazyaka vRttimAM gaNAvacchedakane sthavira sAthe gaNyA che. : 0 vaMdana adAtA ane dAtA : Avazyaka niryukti-1196, guruvaMdana bhASya-14 mujaba - - dIkSita evA mAtA, pitA, moTAbhAI, dAdA (mAtAnA pitA ane pitAnA pitA) temaja ratnAdhika arthAt dIkSA paryAyathI vaDIla sAdhu e sarve pAse sAdhue vaMdana na karAvavuM. kemake mAtA Adi vaMdana kare to lokamAM garhA thAya che, teone paNa kadAca kyAreka vipariNAma thavAno saMbhava che. paraMtu jo AlocanA pratyAkhyAna, sUtrArtha grahaNAdi karavA hoya to vaMdana kare. (Avazyaka vRttimAM kahyuM che ke-) A vidhi dIkSita thayelA mATe che, mAtA-pitAdi vaMdana kare. uparokta apavAda sivAyanA zeSa sAdhu-sAdhvI Adi sarvee sAdhune vaMdanA karavI. 0 vaMdana-niSedha sthAna : gRhastha
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 43 vAMdaNA/guruvaMdana sUtra-vizeSa kathana Avazyaka niryukti-1198, guruvaMdana bhASya-15, pravacana sAroddhAra-vaMdana dvAra gAthA-124 vaMdana kyAre na karavuM ? (1) guru jyAre dharmakArya ke vyAkhyAnAdimAM vyAkuLa hoya (2) sanmukha na beThelA hoya, mukha bIjI tarapha hoya. (3) nidrA Adi pramAdamAM vartatA hoya. (4) AhAra-pANI karatA hoya ke karavAnI icchAvALA hoya. (5) spaMDila mAtru karatA hoya ke karavAne taiyAra thAya hoya A pAMca samaye vaMdana na kare kemake, e samaye vaMdana karavAthI anukrame dharmamAM aMtarAya, anupayoga, krodhano saMbhava, AhAramAM aMtarAya ane caMDila-mAtramAM bAdhA thAya che. 0 vaMdana-aniSedha sthAna : Avazyaka niryukti-1199, guruvaMdana bhASya-16, pravacana sAroddhAra-vaMdana vAra gAthA-125 mujaba vaMdana kyAre karavuM ? (1) guru jyAre prazAMta arthAt avyagra cittavALA hoya. (2) Asana para beThelA hoya (3) upazAMta arthAt krodhAdi rahita hoya (4) vaMdana karanArane "chedeNa' Adi vacano kahevA udyata hoya. AvA saMjogomAM vaMdana karanAra buddhimAna ziSya gurunI AjJA mAgIne vaMdana karavuM joIe. 0 vaMdananA kAraNo : Avazyaka niryukti-1200 ane guruvaMdana bhASya-17 mujaba ATha kAraNe vaMdana niyamA karAya che. (1) pratikramaNa mATe - pratikramaNa kriyAmAM cAra-cAra vakhata be-be vAMdaNA devAya che, te pratikramaNamAM vaMdana. (A vidhAna devasI ane rAI pratikramaNane AzrIne che. pambi AdimAM ATha vakhata vAMdaNA Ave.) (2) svAdhyAya mATe - gurU pAse vAcanA letI vakhate gurune traNa vakhata vaMdana karAya che. (A vAMdaNA yoga karatI vakhate paThavaNa, paveyaNA ane paThana bAda kALaveLAnuM guruvaMdanane AzrIne che.) (3) kAussagga mATe :- yogoThahana vakhate AyaMbilanI pAlI palaTI nIvIrUpa paccakakhANa karavA mATe je kAussagna karavAno hoya che te pUrve vAMdaNA devAnA hoya che te (4) aparAdha khAmaNA mATe - guru paratve thayela aparAdhane khamAvavA mATe pahelA guruvaMdana karavAnuM hoya che te. (5) vaDIla mahemAnamuni mATe - prANuNA arthAt mahemAna evA vaDIla sAdhu padhAre tyAre vaMdanA karavI.
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 pratikramaNamUtra vivecana-3 (6) AlocanA mATe - koI aticArAdinI AlocanA-prAyazcitta Adi karavA mATe gurune vaMdanA karavI. (7) saMvara mATe :- saMvara arthAt pratyAkhyAna savAranA ke sAMjanA nitya paccakkhANa mATe pUrve guruvaMdana karavuM te. (8) uttamArtha mATe :- anazana, saMlekhaNA Adi uttamArthanI sAdhanA mATe (anazana aMgIkAra karavA mATe) guruvaMdana karavuM te. sAvaraka niji - 1201mAM jaNAve che ke, pratikramaNanAM-4 ne svAdhyAyanAM3 e 7 vaMdana divasanA pUrvArdhanAM tathA uttarArdhanA maLI-14 dhruvavaMdana che. nityakriyAmAM sAdhu-sAdhvIne bapore paDilehaNAnI kriyAmAM vAMdaNA Ave che te paccakkhANa vaMdana aMtargat gaNAya che. te sivAya vaDIlane dvAdazAvarta (braha) vaMdana kare tyAre zrAvako pauSadhamAM "rAimuhapatI-paDilehaNa" vidhi kare tyAre paNa vAMdaNA Ape che. (guruvaMdana kare che.) 0 vaMdananA paccIza Avazyaka : Avazyaka niryukti-1202 thI 1206 pravacana sArodvAra-vaMdanahAra gAthA98, guruvaMdana bhASya-18 yogazAstra prakAza-3mAM A varNana Ave che. (1) avanata-2, (2) yathAjAta-1, (3) Avarta-12, (4) ziranamana-4, (5) guti-3, (6) praveza-2, (7) niSkramaNa-1. e pramANe A sAta bAbato thaIne paccIza Avazyaka thAya che. (1) avanati - guru mahArAjane potAnI vaMdana karavAnI icchA jaNAvavA rUchama thI niriyA| pado bole tyAre zarIra sahita je kiMcit mastaka namAvavuM te "avanata" kahevAya. baMne vaMdana vakhate A rIte mastaka namAvAya te be avanata kahevAya (2) yathAnAta- 1 :- "yathA jAta' eTale janma samayanI avasthA. janma be prakAre gaNAya (1) sAdhupaNuM svIkAre te, (2) garbhathI janma thAya che. temAMthI ahIM sAdhupaNAno arthAt dIkSAjanma levo. 1 dIkSA letI vakhate jema colapaTTa, rajoharaNa, muhapati e traNa upakaraNa ja hoya, tema hAdazAvarta vaMdana vakhate paNa e traNa upakaraNa pUrvaka ja vAMdaNA devAya. (kapaLo oDhavo ke khabhe rAkhavo te baMne avidhi ja che.) vaLI janma vakhate jema kapALe lagADI rAkhela be hAthanI aMjali hoya, tema vAMdaNA sUtramAM (vizeSa vidhi sivAyanA samaye) be hAthanI aMjali joDI kapALe rAkhavI. (3) kAvarta -12 :- bAra AvartanuM varNana sUtramAM kahochAvuM chAya Adi padonI vivecanamAM karela che te jovuM. (4) phironamana :- saMpUrNatayA zirane namAvavA rUpa zironamana. A "zironamana' vize be mata prasiddha che. (4-1) - sUtramAM saMchANaM bolI paheluM ziranamana kare, bIjuM sUtramAM jyAre vAmi masamo TesiDeyaM vadanaM bolatA kare te bIjuM zironamana A pramANe be
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAMdaNA/guruvaMdana sUtra-vizeSakathana vAMdaNAmAM be-be vakhata zironamana thatA zi,ya cAra vakhata zironamana kare. (kriyAvidhi mujaba rajoharaNa para savaLA hAtha rAkhI, tenA para mastaka mUkavuM te zironamana) (4-2) bIjA mate be zironamana ziSyanA ane be zironamana gurunA kahyA che. te A pramANe - hAni hamAsamaLo vaisirga vamaM bolAvI ziSya zironamana kare. tyAre guru paNa garbhAva svAmemi tumaM bolI kiMcit zira namAve te be ziro namana thayA. e rIte be vaMdanamAM cAra zironamana thAya che. 45 (5) dyuti - 3 :- vaMdana vakhate (1) mananI ekAgratA te manogupti, (2) vaMdanasUtranA uccAraNo zuddha ane askhalita karavA te vacanagupti, (3) kAyA vaDe Avarta Adi sarve kriyA samyak prakAre karavI te kAyagupti. (6) praveza - 2 :- vaMdana karatI vakhate avagrahamAM AvavAnI AjJA mAMgyA pachI praveza kare e rIte be vAMdaNAmAM be vakhata praveza Ave. (7) nimaeNLa - 1 :- avagrahamAMthI bahAra nikaLavuM te niSkramaNa. vAMdaNAmAM praveza be vakhata Ave paNa avagrahamAMthI bahAra nIkaLavAnuM phakta pahelA vAMdaNAmAM ja hoya tethI "niSkramaNa''-1 kahyuM che. 0 guruvaMdananI virAdhanA-ArAdhanAnuM phaLa :: guruvaMdana karatA evA sAdhu (sAdhvI-zrAvaka-zrAvikA) jo A pacIza AvazyakamAMthI koI eka Avazyaka paNa virAdhe to te vaMdanathI thatI karmanirjarAno bhAgI thato nathI. jeo A pacIze Avazyaka nitya zuddhipUrvaka kare che arthAt pacIze Avazyaka pUrvaka guruvaMdana kare che, teo zIghra mokSamAM jAya che athavA devalokanA sukhane pAme che. 0 vaMdanamAM TALavA yogya-32 doSo : Avazyaka niryukti-1207 thI 1213, pravacana sArodvAra-vaMdana dvAra gAthA 150 thI 154, guruvaMdana bhASya 23 thI 25 yogazAstra prakAza-3 mujaba - (1) anAdara :- saMbhramapaNe, Adararahita vaMdana kare. (2) stabdha :- mada vaDe stabdha-akkaDa thaIne vaMdana kare. (3) praviddha :- vaMdana adhuruM rAkhIne bhAgI javuM. : (4) paripiMDita :- eka ja vaMdanathI eka sAthe AcAryAdikane vAMde. (5) Tolagati :- tIDanI mAphaka AgaLa-pAchaLa kudatA kudatA vAMDhe. (6) aMkuza aMkuza vaDe hAthInI jema gurune kheMcI laI jaIne vAMde ke rajoharaNane aMkuza peThe be hAthethI pakaDIne vAMdhe ke mAthuM halAvyA kare. (7) kacchapariMgita :- zarIne kAcabA peThe AgaLa-pAchaLa khaseDato vAMde. (8) matsyortana :- mAchalI peThe ekadama uchaLato ane paDato vAMde, (9) manaHpraduSTa :- gurunI guNahInatA ke koI doSa manamAM rAkhI vAMde. (10) vedikAbaddha :- vaMdanamAM Avarta vakhate hAthane be DhIMcaNa vacce na rAkhatA upara, Aju-bAju, khoLAmAM ityAdi prakAre rAkhI vAMde.
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ jada pratikramaNa sUtra vivecana-3 (11) bhajaMta :- gura mane bhaje che-seve che ane sevaze mAnI vAMde. (12) bhaya :- vaMdana nahIM karuM to guru saMghAdi bahAra kADhaze mAnI vAMde. (13) maitrI :- guru sAthe maitrI che ke maitrI thaze tema mAnI vAMde. (14) gaurava :- guruvaMdana vidhimAM huM kuzaLa chuM mAnI garvathI vAMde. (15) kAraNa :- jJAnAdi kAraNa sivAya vastrAdi lAbha mATe vAMde. (16) stana :- laghutA na thAya mAnI coranI mAphaka chupAIne vAMde. (17) pratyenIka :- vaMdanA nahIM karavAnA avasare vaMdanA kare. (18) rASTa :- guru roSamAM hoya ke pote puSTa hoya tyAre vAM. (19) tarjanA :- vacana ke kAyA dvArA tarjanA karato vAMde. (20) zaTha :- kapaTathI vizvAsa upajAvavA vAMde ke bahAnAthI na vAMde. (21) hIlita :- vacana vaDe avajJA ke helaNA karIne vAMde. (22) viparikaMcita :- thoDI vaMdanA karI vacce dazakathAdi karavA mAMDe. (23) draSTAdraSTa :- badhAM vacce chupAI rahe ne guru dekhe to vAMdavA mAMDe. (24) zRMga :- Avarta vakhate mastakanA madhyabhAgane badale pazunA zIMgaDAnI mAphaka DAbA-jamaNA paDakhe vAMde. (25) kara :- vaMdanane "Teksa cUkavavAno che mAnIne gurune vAMde. (26) karamocana :- dIkSA lIdhI mATe laukika karathI chuTyA paNa arihaMtanA karamAMthI kyAM mukti maLe ? tema mAnI vAMde. (27) AzliSTa-anAzliSTa :- Avarta karatI vakhate rajoharaNa ane lalATa baMneno sparza karavo joIe te yathAvidhi na kare. (28) jUna :- sUtranA varNa pada ke paccIza Avazyaka nyUna karI vAMde. (29) uttaracUDA :- vaMdana pachI moTA avAje malyueNa vaMdAmi kahe. (30) mUka :- mUMgA mAphaka aspaSTa ke apragaTa uccAra karI vAMde. (31) DhaDhara :- ghaNA moTA sAde bolIne vaMdana kare. (32) cUDali :- oghAne cheDethI pakaDI cUDalI jema ghumAve. A pramANe batrIza doSane TALIne guruvaMdana karavuM. 0 vaMdanathI thatA cha guNa : Avazyaka niryukti-1215. tenI vRtti, pravacana sAroddhAra-vaMdanadvAra gAthA100, guruvaMdana bhASya-27 Adi mujaba : gurune vaMdana karavAthI cha guNa utpanna thAya che. te A rIte- (1) vinayopacAra :- vinaya guNanI prApti thAya che. (2) mAnabhaMjana :- abhimAna, ahaMkArAdino nAza thAya che. (3) gurupUjA :- gurujananI samyak pUjA ke satkAra thAya che. (4) AjJA ArAdhana :- tIrthakara bhagavaMtanI AjJAnuM pAlana thAya. (5) zratadharma ArAdhana :- vaMdanapUrvaka ja zruta grahaNa thAya che.
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAMdaNA/guruvaMdana sUtra-vizeSa kathana (6) akriyatva :- vaMdanathI paraMparAe akriya-siddha thavAya che. 0 AzAtanA :- vAMdaNA sUtramAM A zabda be vakhata Avyo che. 'vivecana' vibhAgamAM-33 AzAtanAnuM varNana to be prakAre karyuM ja che. paNa te sivAya paNa AzAtanAnuM vivecana jovA maLe che. (1) nadhAti bhede traNa AzAtanA : zrAddhavidhi vRttimAM jaNAve che ke, gurune paga vagere lagADavo ityAdi jaghanya AzAtanA, thuMka vagere lagADavuM ityAdi madhyama AzAtanA ane gurunI AjJA na mAnavI ke AjJAthI viparIta vartavuM ityAdi utkRSTa AzAtanA kahevAya che. (2) gurusthApanA saMbaMdhI traNa AzAtanA : sthApanAne paga lagADavo ke cala-vicala karavA te jaghanya AzAtanA, bhUmi para pADavI ane avajJAthI mUkavA te madhyama AzAtanA ane teno nAza karavo ke bhAMgavA te utkRSTa AzAtanA. (3) Avazya vRttimAM dravyAdi bhede cAra AzAtanA kahI che :dravyathI :- rAtmika sAthe gaucarI vAparatA manojJa padArtha pote vAparI jAya. upadhi-saMstAra AdimAM paNa e pramANe jANavuM rAtvikanI najIka jAya tyAre thatI. 47 kSetrathI kALathI rAtre ke vikAle bolAve tyAre mauna rahe. bhAvathI :- AcAryAdine tuM kAre bolAve. 0 vaMdananA cha sthAna ane gurunA cha uttara : vaMdananA cha sthAna kahyA che - (1) icchA, (2) anujJA, (3) avyAbAdhA, (4) yAtrA, (5) yApanA ane (6) kSamApanA. A cha sthAnane cha pRcchA paNa kahe che. vaMdana viSayamAM gurunA cha vacana Ave che jene uttara paNa kahe che. (1) chaMdeNa, (2) aNujANAmi, (3) tahatti, (4) tumbaMpi vaTTae, (5) evaM ane (6) ahamavi khAmemi tumaM. A baMne bAbatonuM varNana 'vivecana'mAM thaI gayela che. 0 vaMdananuM mahattva : he gautama ! vaMdanathI jIva gADha baMdhanavALI AThe karmaprakRtine zithila baMdhavALI kare che, cirakALanI sthitivALA karmone alpakAlanI sthitivALA kare che ane tIvra anubhAvavALAne maMda anubhAvI kare che. uttarAdhyayana sUtranA 29mAM adhyayanamAM paNa kahyuM che he gautama ! vaMdanathI jIva nIcagotra karmane khapAve che ane ucca gotrakarmano baMdha kare che temaja saubhAgya ane lokapriyatA pAme che. - - guruvaMdana bhASyamAM kahe che vaMdanathI jIvane vinayaguNa pragaTe che, vinayathI ahaMkAra nAza, gurujana pUjA, bhagavad AjJAnuM ArAdhana, zrutadharma ArAdhana ane paraMparAe mokSa prApti thAya che. -
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 pratikramaNa sUtra vivecana-3 - sUtra-noMdha :- A sUtranuM AdhAra sthAna Avazyaka sUtranuM adhyayana-3 "vaMdana" che. - A sUtramAM pado-58, ladhuvarNa-201, guruvarNa-25 che. - uccAraNamAM joDAkSaronI bhUlo uparAMta 'nisIDiyAe', "sabU', "vaMdiuM', 'kka' ityAdimAM bhUlo thatI jovA maLe che, te sudhAravI. - A sUtramAM sUtroccAraNa uparAMta kriyA vidhinuM paNa pUruM lakSya rAkhavuM jarUrI che kemake paccIza Avazyaka sAcavIne A "vAMdaNA" vidhi karavAnI che. - A sUtranI bhASA ArSaprAkRta-(ardhamAgadhI) che. --- --- -- -
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ devasiaM AlouM sUtra sUtra-30devasie AlouM sUtra aticAra AlocanA sUtra A - sUtra viSaya : A sUtrathI AkhA divasamAM lAgelA pApone sAmAnyathI jAhera karI mAphI mAMgavAmAM Ave che. sUtra-mULa :icchAkAreNa saMdisaha bhagave ! devasiaM AlouM ? icche Aloemi. jo me devasio aiyAro kao. ( ahIMthI pachI Akho sUtra pATha sUtra-27 mujaba jANavo.) v sUtra-artha : he bhagavan! Apa svakIya icchAe AjJA Apo. huM devasika AlocanA karavAne icchuM . (guru AjJA Ape - AlocanA karo. "mAnag" ) . (ziSya kahe-) huM e pramANe ja icchuM chuM, AlocuM chuM. ( have pachI no che Teligo sArAM thI samagra sUtrano artha sUtra-27 "icchAmi ThAmi" mujaba jANavo. zabdajJAna :icchAkAreNa - svakIya icchAe saMdisaha - AjJA Apo bhagavaM - he bhagavaMta devasie - divasa saMbaMdhI Alou - AlocanA karuM ? icche - icchuM chuM Aloemi - AlocanA karuM chuM jo me - je mArA vaDe (have pachInA badhA zabdo ane artha sUtra-27 mAM jovA) vivecana : * rUchAvareja saMhida bhagavaM ! phesigaM gAto ? he bhagavan! Apa svakIya icchApUrvaka AjJA Apo (to) huM divasa saMbaMdhI AlocanA karavAne icchuM chuM. (tyAre guru Adeza Ape ke tame AlocanA karo) 0 ahIM "icchAkAreNa saMdisaha bhagavaM !" ATalA zabdonI vivecanA sUtra5 "iriyAvahImAM juo.
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 pratikramaNa sUtra vivecana-3 0 phevarij - divasa saMbaMdhI, divasa bharanI - sUtra-26 "devasisa paDikkamaNe ThAu"mAM vivecana juo. - 'devasie' zabdane badale rAtri pratikramaNamAM "rAie" bole. e ja rIte "pakikhayaM" Adi samajI levuM. 0 mAnouM - AlocanA karuM? prakAzita karuM ? ahIM upasargapUrvaka kriyApada che. jeno artha che AlocavuM, vicAravuM. tenA parathI (kAno3) "AlocayAmi pada bane che. jeno artha AlocanA karuM, vicAruM, prakAzita karuM evo thAya che. aticAra AlocanA mATenA A yAjJA Acana pado che. * pheSTha - huM icchuM chuM. (guru jyAre 'Ato kahIne AjJA Ape tyAre ziSya teno vinayapUrvaka svIkAra karavA mATe A pada bole che.) * mAnoma - huM AlocanA karuM chuM. A pada bolyA pachI samagra vivecana sUtra-27 "icchAmi ThAmi' sUtra anusAra jANavuM. 1 vizeSa kathana : aticAra AlocanA svarUpe bolatA evA A sUtranuM "vizeSa kathana" to sarvathA sUtra-27 mujaba ja che. mAtra pharka e ke - tyAM A sUtra "kAyotsarga sthApanA" hetuthI che jyAre ahIM A sUtra "AlocanA" svarUpe bolavAnuM che. bAkI badhAM pado sarakhAM ja che, - denika kriyAmAM upayoga : - A sUtra devasika ane rAtrika pratikramaNamAM trIjuM Avazyaka puru thayA pachI bolAya che. pakina Adi traNe pratikramaNamAM aticAra sUtra bolatA pahelA bolAya che. v sUtranodha : 0 AdhArasthAna - sAvarakka sUtra-15 ane sUtra-38 anusAra A sUtranI yojanA thaI che. yogazAstra prakAza-3 mAM A AkhuM sUtra zrAvaka sAmAcArI mujaba A ja rIte apAyela che. 0 sUtranI bhASA ArSa prAkRta che.
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ "sAtalAkha" sUtra -sUtra-31 sAtalAkha satra che jIvahiMsA AlocanA sUtra v sUtra-viSaya : corAzI lAkha yoni vALA jIvomAMthI je jIvonI hatyA thaI hoya ke karIkarAvI hoya te badhAM jIvonI mAphI A sUtra vaDe mAMgavAmAM Avela che. ahIM yonino artha che jIvone upajavAnAM sthAna. sUtra-mULa :sAta lAkha pRthvIkAya, sAta lAkha apakAya, sAta lAkha teukAya, sAta lAkha vAukAya daza lAkha pratyeka-vanaspatikAya, cauda lAkha sAdhAraNa-vanaspatikAya, be lAkha beiMdriya, be lAkha teidriya, be lAkha cauridriya, cAra lAkha devatA, cAra lAkha nArakI, cAra lAkha tiryaMca-paMcendriya, cauda lAkha manuSya, evaMkAre corAzI lAkha jIvayonimAMhe mAhare jIve je koI jIva haNyo hoya, haNAvyo hoya, haNatA pratye anumodyo hoya, te sarve mane vacane kAyAe karI micchAmi dukkaDuM - sUtra-artha :A sUtra gujarAtImAM hovAthI teno artha Apela nathI : zabdajJAna :sAta lAkha - ityAdi rakamo te-te jIvonA aMka sUcave che pRthvIkAya - pRthvInA jIva apakAya - pANInA jIva teukAya - agrinA jIva vAukAya - pavananA jIva pratyeka - eka zarIrane AzrIne eka ja jIva hoya te sAdhAraNa - eka zarIrane AzrIne aneka jIva hoya te vanaspatikAya - jhADa, pAna, phUla Adi vanaspatinA jIva beiMdriya - be indriyavALA jIva (e rIte traNa, cAra indriyavALA jIva)
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ para yoni - upajavAnuM sthAna haNAvyo - marAvyo - vivecana : pratikramaNasUtra vivecana-3 haNyo - mAryo, hatyA karI anumodyo - anumodana karyuM (ahIM A sUtra saMbaMdhe saMkSipta vivecana che. jo ati vistArathI A sUtranuM vivecana jANavuM hoya to prakaraNa graMthomAM "jIvavicAra''mAM jIvanA bhedo, avagAhanA, Ayu, kAyasthiti, prANa AdinuM vivecana che. '"daMDaka prakaraNa''mAM paNa tenI ghaNI mAhitI che. ''jIvasamAsa'' ane paMca saMgraha graMtha paNa temAM ghaNo prakAza pADe che. A uparAMta Agama zAstromAM "jIvAjIvAbhigama'' ane "patravaNA''mAM to jIvasaMbaMdhI vipula mAhitI hovAnuM suvidita che ja, paNa te uparAMta AcArAMga, dazavaikAlika sthAnAMga, samavAyAMga, bhagavatIjI, uttarAdhyayana Adi AgamomAM ane tattvArtha sUtramAM paNa aneka mAhitI maLe che.) 0 bhUmikA :- A sUtranA Adya padane AdhAre tene ''sAta lAkha' sUtra kahe che, paNa vAstavamAM A sUtra dvArA corAzI lAkha jIvayonimAM koI jIvanI hiMsA thaI hoya tenI AlocanA-mAphI mAMgavA mATenuM A sUtra che. tethI tene "jIvahiMsA AlocanA'' sUtra kahe che. 0 yoni :- jemAMthI zaktino nAza thayo nathI ane je jIvane upajavAnI zaktie karIne saMpanna che, tevA jIvane utpanna thavAnA sthAnane 'yoni' kahevAmAM Ave che. A yoninA traNa prakAro cAra rIte kahevAyA che. jemAMnA prathama traNa-traNa bheda maLIne nava bhedo vizeSa prasiddha che. (juo ThANAMga sUtra-148) 0 bheda-1 (trika) 1-sacitta, 2-acitta, 3-mizra. 0 bheda-2 (trika) 1-zIta, 2-uSNa, 3-zItoSNa. 0 bheda-3 (trika) 1-saMvRtta, 2-vivRtta, 3-saMvRtta-vivRtta. 0 bheda-4 (trika) 1-kUrmAMtrata, 2. zaMkhAvartta, 3-vaMzapatrikA. A pratyeka yonine AzrIne bhinna bhinna jIvonI utpatti batAvI che. jenuM varNana sthAnAMga sUtra-148nI vRttimAM che. 0 yoni saMkhyA-jIvane utpanna thavAnA sthAno asaMkhya che paNa jenA sparza, rasa, gaMdha, varNa samAna hoya tevAM badhAM sthAnonI eka 'yoni" ema gaNIe to AvI yoni saMkhyA 84 lAkhanI batAvelI che. deg sUtrokta jIva bheda :- jIvAjIvAbhigama ane patravaNA e be AgamamAM ja jIvanA bhinna bhinna apekSAe vividha bhedo batAvyA che. temAM eka prakAra indriyanI apekSAe jovA maLe che. e ja rIte saMsArI jIvonA mukhya be bheda che trasa ane sthAvara. tema A sUtra-''sAta lAkha''mAM traNa prakAre jIvonA bhedano ullekha jovA maLe che te A pramANe : (1) pahelA sthAvara kAyane AzrIne pAMca bheda cha padomAM mUkyA. (2) bIjA indriyane AzrIne jene vikalendriyarUpe oLakhAvAya che, tevA traNa
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAta lAkha' sUtra-vivecana 53 bheda - traNa padomAM mUkyA. (3) trIjuM - paMcendriyane AzrIne tenA cAra bheda cAra padomAM mUkyA. e rIte kula 13 padomAM A jIvone saMkSepamAM oLakhAvyA che. (jo ke A dareka jIvo saMbaMdhI vividha prakAre je anekavidha mAhitI jIvAjIvAbhigama, pannavaNA, AcArAMga, sthAnAMga Adi AgamomAM jovA maLe che teno ahIM samAveza thayo nathI, tethI vivecanamAM paNa ame mAtra sAmAnya oLakhathI ja A jIvo vize mAhitI ApI che.) * sAta lAkha pRthvIkAya :- jenuM zarIra pRthvIrUpa che tevA jIvonI yoni sAta lAkha che. - pRthivI jenI kAyA ke zarIra che te pRthivI ke pRthvI-kAya. - pRthvIkAyanA mukhya be bhedo che - (1) sUkSma ane (2) bAdara. - sUkSma pRthvIkAya sarvaloka vyApI che ane - bAdara pRthvIkAya lokanA amuka bhAgamAM rahelA che. - bAdara pRthvIkAyanA mukhya be bheda che zlaSNa ane khara. - zlaSNa bAdara pRthvIkAyanA sAta bheda che - (1) kRSNa kRtikA, (2) nIla mRtikA, (3) lohitakRtikA, (4) hAridrakRtikA, (5) zukla kRtikA (6) pAMDu mRtikA, (7) manaka kRtikA. - khara bAdara pRthvIkAyanA aneka bhedo kahyA che. jevA ke zuddha pRthvI, kAMkarA, retI, nAnA patthara, zilA, lavaNa, khAro, lokhaMDa, trAMbu, jasata, sIsuM rU5. sonuM, vajaratna, haratALa, hiMgaLo, maNazila, pAro, aMjanaratna, pravAla, abhraka, abhra vAlukA, ratno, araNe, tejaMturI ityAdi. * sAta lAkha apakAya :- jenuM zarIra pANIrUpa che, tevA jIvonI yoni sAta lAkha che. - aeTale pANI, te jenuM zarIra che te apUkAya kahevAya. - apUkAya jIvonA be bheda che - (1) sUkSma ane (2) bAdara. - bAdara apakAya jIvo aneka prakAranA kahyA che. jemake jhAkaLa, barapha, dhummasa, karA, vanaspati paranA jaLabiMdu, zuddhodaka, zItodaka, uSNodaka, sArodaka, khaTTodaka, azlodaka, lavaNodaka, varuNodaka, zIrodaka, izka, rasodaka te sivAya bIjI rIte kahIe to - bhUminuM pANI, AkAzanuM pANI, dhummasa, ghanodadhi ityAdi. * sAta lAkha teukAya :- jenuM zarIra agnirUpa che, tevA jIvonI yoni sAta lAkha che. - teu-no artha tejasa ke agni che. te rU5 jenuM zarIra che te teukAya kahevAya che. tenA be mukhya bheda che - sUkSma ane bAdara, - bAdara teukAyanA aneka bhedo kahyA che. jemake-
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratikramaNasUtra vivecana-3 aMgArA, jvAlA, bhATho, uDatI jvALA, arci, uMbADiyuM, zuddhAgni, ulkAgni, vidyut azani (-agnikaLa), nirthAt, saMgharSathI utpanna agni, sUryakAMtamaNithI thayela agni ityAdi. 54 sAta lAkha vAyukAya : - jenuM zarIra vAyu-pavana rUpa che, tevA jIvonI yoni sAta lAkha che. - vAyu jenI kAyA che te vAyukAya kahevAya che. tenA mukhya be bhedo che sUkSma ane bAdara. temAM bAdara vAyukAyanA aneka bhedo che. pUrvano vAyu, pazcimano vAyu, dakSiNano vAyu, uttarano vAyu, urdhvadizAno vAyu, ardha dizAno vAyu, tIracho vAyu, vidizAono vAyu, vAtodgama, vAtotkAlikA, vAtamaMDalikA, utkalikA vAta, guMjAvAta, jhaMjhAvAta, saMvartavAta, dhanavAta, tanuvAta, zuddhavAta vagere. 0 vanaspatikAya :- sthAvara kAyanA pAMca bhedo che - pRthvI, ap, teu, vAyu ane vanaspati. A vanaspatirUpa jenI kAyA ke zarIra che te jIvone vanaspatikAya kahevAya che. tenA be mukhya bheda che. pratyeka vanaspatikAya ane sAdhAraNa vanaspatikAya. 0 daza lAkha pratyeka-vanaspatikAya : pratyeka vanaspatikAyanI 'yoni' daza lAkha kahelI che. - vanaspatimAM jIva hovAnI aneka sAbitI maLela che, tethI pRthvI - ar - teu - vAyunI mAphaka vanaspati paNa jIva che. vanaspatimAM AhAra, bhaya, maithuna ane parigraha saMjJA hovAnI sAbitI maLI cUkI che. te vAvavAthI uge che, havA, pANI, khAtara AdithI vRddhi pAme che. jIvonuM bhakSaNa paNa kare che. AvI vanaspatinA paNa sUkSma ane bAdara be bhedo che. - - temAM bAdara vanaspatinA paNa pratyeka ane sAdhAraNa bheda che. pratyeka vanaspatikAya - eka jIvanuM eka zarIra te pratyeka. sAdhAraNa vanaspatikAya - aneka jIvonuM eka zarIra che te. jIvavicAra prakaraNanI gAthA-12mAM pratyeka ane sAdhAraNa vanaspatikAyane oLakhavA mATenuM lakSaNa jaNAvela che H "jenI naso, sAMdhA ane gAMThA gupta hoya, jene bhAMgavAthI be sarakhA bhAga thAya, je tAMtaNArahita hoya, jene chedIne vAvatA paNa pharIthI uge tevI vanaspati sAdhAraNa vanaspatikAya che. - - uparanA lakSaNathI viruddha hoya te pratyeka vanaspatikAya che. pratyeka vanaspatikAyanA lakSaNamAM kahe che ke, jeonA eka zarIramAM eka jIva hoya, phaLa, phUla, chAla, thaDa, mULa, pAMdaDA ane bIja e sAta sthAnomAM judA judA jIvo hoya che. pratyeka vanaspatikAyanA mukhya bAra vibhAgono ullekha maLe che. te A pramANe
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAtalAkha' sUtra-vivecana 55 - (1) vRkSa-AMbo vagere, (2) guccha-rIMgaNI vagere, (3) gulma-navamallikA vagere. (4) latA-caMpakalatA vagere, (5) velo-kAkaDI vagere, (6) parvaga-zeraDI vagere, (7) tRNa-DAbha-jhAMjhavo vagere, (8) valaya, keLa, keraDI vagere, (9) harita-methI, tAMdaLajo vagere, (10) auSadhi-dhAnya vagere, (11) jalaruha-kamaLa vagere ane (12) kuhaNa-chatrauka, vaMsI vagere. * cauda lAkha sAdhAraNa vanaspatikAya :- sAdhAraNa vanaspatikAyanI yoni cauda lAkha che. - sAdhAraNa vanaspatikAyanA aneka bhedo che. temAM anaMtakAya rUpa evA batrIza bhedo A pramANe prasiddha che - (1) sarva prakAranA kaMda-sUraNa Adi, (2) vajakaMda, (3) lIlI haLadara, (4) lIlo Adu, (5) lIlo kacUro, (6) zatAvarI, (7) virAlikA, (8) kuMvAra, (9) thora, (10) gaLo, (11) lasaNa, (12) vAMsakArelA, (13) gAjara, (14) lUNI, (15) padminI kaMda, (16) garamara, (17) kUMpaNa, (18) khIrasUrA kaMda, (19) thega, (20) lIlI motha, (21) bhamara chAla, (22) bichuDo, (23) amRtavela, (24) mULAno kaMda, (25) bilADInA Topa, (26) aMkurA (palALelA kaThoramAM phUTatA koMTA), (27) vathulAnI bhAjI, (28) palaMka zAka, (29) zukaravAla, (30) kUNI AMbalI, (31) Alu, (32) kUNAM phaLa, A sivAya paNa bIjA ghaNAM anaMtakAyano ullekha maLe che. ( batrIza anaMtakAyanA nAma ane krama vize zAstramAM ane graMthomAM bheda jovA maLe che, tethI bramamAM paDavuM nahIM) A cha padomAM pAMca sthAvarakAyanA nAmo ane artha kahyo. te sivAya "jIva vicAra prakaraNanI keTalIka mAhitI atre noMdhIe chIe - te A pramANe 0 pratyeka vanaspatikAya sivAya pRthvIkAya vagere pAMce sthAvara jIvo aMtarmata AyuSyavALA tathA sUkSma bhede AkhAye lokamAM vyApta che - (jIvavicAra gAthA-14) 0 vanaspatikAya nAmanA jIva samUhamAM anaMta jIvo hoya che. bAkInA kAryamAM asaMkhya-asaMkhya jIvo hoya che. 0 pRthvIkAyAdi cha kAyanA jIvonA nAmo ane tenuM vivecana "jIvavicAra"nI gAthA 3 thI 11mAM joI zakAze. 0 uparokta gAthA 3 thI 11mAM jaNAvelA nAmo bAdara pRthvIkAyAdinA che. temAM pratyeka vanaspatikAyamAM sUkSma evo bheda nathI, bAkInA pAMce - pRthvI, apu, teu, vAu, sAdhAraNa vanaspati e pAMce kAyanA sUkSma ane bAdara be bheda che. A badhAnAM paNa paryApta ane aparyApta evA babbe bhedo che. - bAdarajIva eTale eka ke ghaNAM zarIro bhegAM thavAthI je najare joI zakAya tevA jIvA - sUkSma jIva eTale ghaNAM zarIro bhegA thAya to paNa carmacakSuthI arthAt
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa6 pratikramaNamUtra vivecana-3 najare joI zakAya tevA hotA nathI A sUkSma jIvo cauda rAjalokamAM ThAMsIThAMsIne bharelA che. ( sAvara sUtra nAmaka AgamamAM pahelA zrutaskaMdhanA pahelA adhyayananA udezaka-2, 3, 4, 5 ane 7mAM pAMce sthAvarakAya, temAM jIvonuM astitva, tenI hiMsA, hiMsAnuM phaLa ityAdi aneka vigatonuM varNana Ave che. navAnavAmAma nAmaka upAMga sUtramAM pratipatti-1mAM sUtra 11 thI 34mAM pAMce sthAvarajIvonA bheda-prabhedonuM varNana che pannavaUI Agama sUtramAM paNa pada-1mAM sUtra 19 thI 148mAM sthAvara jIvonA bheda prabhedonuM ati vistArathI varNana che. taddauparAMta pannavaNAnA bIjA padomAM pRthvIkAyAdinA sthAna, alpabadutva, sthiti, vizeSa, carima, pariNAma, indriya, kAyasthiti, karmaprakRti Adi aneka vigatonuM vistRta varNana che.) havenA traNa padomAM vikasendriyanuM varNana che - vikasendriya arthAt beindriya, te indriya ane caurikriya. A traNenI yoni be-be lAkha kahelI che. te varNana A pramANe che - * be lAkha beindriya :- be indriyavALA jIvonI yoni be lAkha che. - be indriya jIvonuM vivecana sUtra-5 "iriyAvahImAM juo. - "jIvavicAra"nI gAthA-15mAM keTalAMka beindriya jIvonA nAmo A pramANe kahyA che - zaMkha, koDA, gaMDolA, jaLo, AyariyA, aLasIyA, lALIyA, mAmaNamuMDa, karamIyA, porA, cUDela Adi. - pannavaNA sUtra-149 mujaba beindriya jIvo - pulakRmika, kukSikRmi, gaMDola, goloma, naura, somaMgalaga, vaMsImukha, sUcimukha, gauloka, jalauka, jAlAuya, zaMkha, zaMkhanaka, zaMkhalA, dhullA, khullA, gulayA, khaMdha, koDA, zauktika, mauktika, kaluyAvAsa, ekAvarta, dvidhAva, naMdikAvarta, zaMbaka, mAtRvAha, zuktisaMpaTa, caMdanaka, samudralikSA ane te sivAya bIjA tevA prakAranA jIvo. * be lAkha te indriya :- traNa indriyavALA jIvonI yoni be lAkha che. - traNa indriyavALA jIvonuM vivecana sUtra-pamAM jovuM. - jIvavicAra gAthA 16, 17 mujaba keTalAMka te indriya jIvo- kAna khajura, mAMkaDa, jU, kIDI, udhaI, maMkoDA, iyaLa, dhImela, sAvA, gIMgoDAnI jAto, gadvaiyA, viSTAnA jIvaDA, chANAnA jIvaDA dhaneDA, kaMthavA, gopAlika, iyaLa, gokaLagAya vagere. - pannavaNA sUtra-150 mujaba te indriya jIvo- aipayika, rohiNiya, kuMthu, pipIlikA, DAMsa, udhai, ukkaliyA, uSmAda, uppAi, utpATaka, taNAhAra, kASThahAra, mAlukA, pannAhAra, taNabeMTiya, parabaeNTiya, puSpabeMTiya, phalabeMTiya, bIja beMTiya, teburaNamiMjiyA, taosimiMjiya, kappAsaThimiMjiya, hiliya,
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAta lAkha' sUtra-vivecana 57 jhiliya, kiMgira, kigiriDa, bAhuya, laDuya subhaga, sauvastika, iMdrakAyika, iMdragopa, tarataMbaga, kucchalabAga, jU, hAlAhala, pisuya, zatapadikA, kAnakhajurA, halthisoMDa ane te sivAyanA bIjA A prakAranA jIvo. * be lAkha cauridiya :- cAra indriyavALA jIvonI yoni be lAkha che. - cAra indriyavALA jIvonuM vivecana sUtra-pamAM jovuM.. - jIvavicAra gAthA-18 mujaba cAra indriyavALA jIvo vIMchI, bagAI, bhramara, bhramarI, tIDa, mAkhI, DAMsa, macchara, kaMsArI, karoLIyA ane khaDamAMkaDI vagere. - pannavaNA sUtra-151 mujaba caurindriya jIvonA nAmo aMdhiya, pattiya, makSikA, macchara, kITa, pataMga, bagAI, kukkaDa, naMdAvarta, siMgiraDa, kRSNapatra, nIlapatra, lohitapatra, zuklapatra, citrapakSa, vicitrapala, opaMjaliyA, jalacArikA, gaMbhIra, taMtava, acchiroDa, abhivedha, sAraMga, neura, dolA, bhramara, bhamarI, jarulA, toTTA, viMchI, patraviMchI, chANaviMchI, jalaviMchI, piyaMgAla, kaNa, gomayakIDA ane te sivAyanA te prakAranA bIjA sarve jIvo caurindriya che. traNa prakAranA vikalendriya jIvo - saMmUrNima ane napuMsaka che. te traNenA saMkSepathI paryAptA ane aparyAptA evA be bhedo che. (A sivAya aneka vigato pannavaNA nAmaka upAMga sUtramAM A jIvo vize kahevAyelI che.) 0 have pachInA cAra padomAM paMcendriya jIvanA mukhya cAra bheda evA - deva, nArakI, tiryaMca paMcendriya ane manuSyonI yoninI saMkhyA jaNAve che. A jIvone sparzana, rasana, ghANa, cakSu, netra e pAMce indriyo hoya che- * cAra lAkha devatA :- devatAonI yoni cAra lAkha kahI che. - devatAonA mukhya cAra bheda kahyA che- (1) bhavanapati - tenA peTA daza bhedo kahyA che. (2) vyaMtara - tenA peTA ATha (vikalpa soLa) bhedo kahyA che. (3) jyotiSka - tenA peTA pAMca bhedo kahyA che. (4) vaimAnika - tenA mukhya be bheda che. (1) kalpopapanna (2) kalpAtIta. - jemAM kalpopapatra vaimAnikanA saudharmAdi bAra bhedo che. - kalpAtIta vaimAnikanA mukhya be bheda che. raiveyaka ane anuttara. raiveyakanA nava bhedo che. anuttaranA pAMca bhedo che. * devonA bheda-prabhedo vize vizeSa mAhitI jIvavicAramAM to che ja, taduparAMta jIvAjIvAbhigama ane pannavaNA upAMga sUtromAM paNa che. anya AgamomAM ane graMthomAM paNa che. je vistAra bhaye ahIM nodhela nathI. te zAstro ane graMthothI jANavI. ahIM mAtra temanA nAmo ApelA che -
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratikramaNasUtra vivecana-3 (1) bhavanapatinA daza bheda :- (1) asurakumAra, (2) nAgakumAra, (3) suvarNakumAra, (4) vidyutakumAra, (5) agnikumAra, (6) dvIpakumAra, (7) udadhikumAra, (8) dizAkumAra, (9) vAyukumAra, (10) svanitakumAra. (2) vyaMtaranA ATha bheda :- (1) kinnara, (2) kiMguruSa, (3) mahoraga, (4) gAMdharva, (5) yakSa, (6) rAkSasa, (7) bhUta, (8) pizAca, (3) jyotiSkanA pAMca bheda :- (1) caMdra, (2) sUrya, (3) graha, (4) nakSatra ane (5) tArA (4) vaimAnikamAM kalpapatranA bAra bhedo :- (1) saudharma, (2) izAna, (3) sanakumAra, (4) mAhendra, (5) brahmaloka, (6) lAMtaka, (7) mahAzukra, (8) sahastrAra, (9) Anata, (10) prANata, (11) AraNa, (12) ayyata. * cAra lAkha nArakI :- nArakI jIvonI yoni cAra lAkha kahI che. - sAta narakabhUmine AzrIne nArakInA mukhya sAta bhedo kahyA che. - sAta narakamRthvInAM nAmo che - (1) dhammA, (2) vaMza, (3) zelA, (4) aMjanA, (5) riSTA, (6) maghA, (7) mAghavatI. A sAte pRthvI adholokamAM AvelI che. gotrane AzrIne tenA nAma che - (1) ratnaprabhA, (2) zarkaraprabhA, (3) vAlukAprabhA, (4) paMkaprabhA, (5) dhumaprabhA, (6) tama prabhA, (7) tamastama prabhA. - A sAte nArakImAM utpanna jIvo nArakInA jIvo kahyA che. - nArakInA sarve jIvo napuMsaka hoya che. * cAra lAkha tiryaMca paMcendriya - - tiryaMca paMcendriya jIvonI yoni cAra lAkhanI kahI che. - paMcendriya tiryaMconA mukhya traNa bhedo kahyA che. (1) jalacara, (2) sthalacara, (3) khecara. (1) jalacara paMcendriya tiryaMca jIvonA mukhya pAMca bheda che :- matsya, kaccha5, grAha, magara ane zizumAra. (A pAMcenA peTA bhedo pannavaNA sUtra-157 thI 160mAM ApelA che. - jalacara paMcendriya jIvonA saMmUrNima ane garbhaja evA paNa be bhedo che. te baMnenA paNa paryApta ane aparyApta evA babbe bhedo che. temAM saMmUrNima che te badhAM napuMsako che ane garbhaja che tenA traNa bhedo che - strI, puruSa ane napuMsaka. (2) sthalacara paMcendriya tiryaMcanA mukhya traNa bheda prakaraNa graMthAdimAM che - (1) catuSpada, (2) ura parisarpa, (3) bhuja parisarpa jIvAjIvAbhigama ane pannavaNAmAM tenA mukhya be bhedo kahyA che - (1). catuSpada sthalacara, (2) parisarpa sthalacara. catuSpada sthalacaranA cAra mukhya peTA bhedo che - (1) ekakharIvALA, (2) be kharIvALA, (3) gaMDIpada, (4) sanakhapada. (A cArenA paNa aneka peTAbhedo
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ "sAta lAkha' sUtra-vivecana 59 pannavaNA sUtra-161thI jANavA.) parisarpa sthalacaranA be mukhya peTabhedo kahyA che - (1) uraparisarpa ane bhujaparisarpa (A baMnenA paNa peTAbhedo ane peTA-peTAbhedo pannavaNA sUtra-16thI jANavA.) - sthalacara paMcendriyanA paNa garbhaja ane saMmUrNima be bhedo che. ityAdi kathana jalacara paMcendriya mujaba jANavuM (3) khecara paMcendriya tiryaMcanA cAra mukhya bhedo kahyA che - carmapakSI, lomapakSI, samugaka pakSI ane vitata pakSI. (A cAre pakSIonA paNa aneka peTA bhedo che, je pannavaNA sUtra-163 thI 165 thakI jANavA.). - khecara paMcendriyanA paNa garbhaja ane saMmUIima be bhedo che. ityAdi kathana jalacara paMcendriya mujaba jANavuM * cauda lAkha manuSya :- manuSyonI yoni cauda lAkhanI kahI che. - manuSyonA mukhya be bhedo che - (1) saMmUrNima, (2) garbhaja. - saMmUrNima manuSyonA peTA bheda nathI. te manuSya kSetramAM utpanna thAya che. aMtarmuhUrta AyuSya mAtranA hoya che. garbhaja manuSyonA traNa bhedo kahyA che. (1) karmabhUmija, (2) akarmabhUmi, (3) aMtarlIpaja. karmabhUmi-15 che, akarmabhUmi-30 che. te saMbaMdhI vivaraNa sUtra-11 "jaga ciMtAmaNi" sUtra-15 ane sUtra-22thI jANavuM aMtarlIpa-56 che. (jo ke pannavaNA sUtra-166mAM teno 28 nAmo ApelA che. jIvAjIvAbhigama sUtra-142mAM paNa temaja che. A rIte 15 + 30 + 56 maLIne manuSyonA 101 bhedo thAya che. jenI ahIM 14 lAkha yoni batAvela che. - A sivAya manuSyonA Aryo ane mleccha evA jAti Azrita be mukhya bhedo kahyA che. mlecchonA paNa aneka peTA bhedo kahyA che (je pannavaNA sUtra-166 thI jANavA.) - AryonA be mukhya bheda che - RddhiprApta, avRddhiprApta. - amRddhi prApta AryonA navA mukhya bhedo kahyA che - (1) kSetrArya (2) jAti Arya (3) kulArya, (4) karmArya, (5) zilpArya, (6) bhASArya, (7) jJAnArya, (8) darzanArya, (9) cAritrArya. (A badhAMnA aneka peTA bhedo che te pannavaNA sUtra 163 thI 190 thakI jANavA) evaMkAre corAzI lAkha jIvayonimAMDe - sAta lAkha pRthvIkAyathI laIne cauda lAkha manuSyo sudhI jIvonI coryAzI lAkha yoni sUtrakAre ahIM batAvI che. A coryAzI lAkha jIva yonimAMthI koIpaNa jIvane...
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 pratikramaNa sUtra vivecana-3 * mAhare jIve - mArA jIva vaDe, meM - je koI jIva haNyo hoya, taNAvyA hoya, haNatAM pratye anumodyo hoya - ukta sarve jIvomAMthI koI paNa jIvanI svayaM hatyA karI hoya, bIjA pAse hatyA karAvI hoya ane hatyA karanAra-karAvanArane anumati ApI hoya ke hatyAnI anumodanA karI hoya. * te sarve mane vacane kAyAe karI micchA mi dukkaDuM - te sarve - te badhAM prakAranI hatyAnuM mane vacane kAyAe - manathI, vacanathI ane kAyAthI micchA mi dukkaDaM - mAruM duSkRt mithyA thAo. * ahIM mane, vacana, kAyAe ne badale mana, vacana, kAyAe evo pATha paNa pratikramaNa sUtronA pustakamAM noMdhAyela che. karI micchA mi dukkaDaM'ne badale "karI tassa micchA mi dukai' evo pATha paNa pratikramaNa sUtronA pustakamAM che. In vizeSa kathana : A sUtramAM jIvahiMsA saMbaMdhI mAphI mAMgavAmAM Avela che, kemake ahiMsAdharmanI paripAlanA e mukhya hetu che. arihaMta paramAtmAno upadeza che ke sarva jIvone sukha priya che, duHkha koIne gamatuM nathI. koI paNa jIvano vadha karavAthI tene duHkha pahoMce che. vaLI hiMsAthI vairAnubaMdha paNa vadhe che. (AcArAMga sUtra-17mAM paNa kahyuM che ke-) te "hiMsAvRtti" hiMsA karanAra jIvanA ahitane mATe thAya che. tene abodhinA kAraNabhUta thAya che. bhavAMtaramAM aneka kaTu pariNAmone bhogave che. tethI jIvahiMsA na karavI ane thaI jAya to A sUtra dvArA te-te hiMsAnuM "micchA mi dukkaDaM' ApavAnuM sUcana karela che. jIvahiMsAno tyAga karavA mATe jIvanA svarUpanI jANakArI jarUrI che. jIvo keTalA che? kayA kayA che? tenuM jJAna paNa jarUrI che. jenI A sUtramAM AcherI jhalaka jovA maLe che. "jIvavicAra"nI gAthA 45 thI 47mAM paNa jIvonI yonionI saMkhyA 84nI batAvI che. pachI gAthA-4lmAM kahyuM che ke, "yoniothI gahana ane bhayaMkara A saMsAramAM anAdi-anaMta kALa bhamyA che ane haju ghaNo vakhata sudhI bhamyA karaze." tethI saMsArabhramaNa ane hiMsAnA duSpariNAmothI bacavA mATe A 84 lAkha yonimAMnA koI jIvanI hiMsA karI hoya, karAvI hoya ke anumodI hoya to tenuM mithyAdukRta ApavuM joIe te A sUtrano sAra che. 0 kriyAmAM A sUtrano upayoga : devasika Adi pAMce pratikramaNamAM zrAvakone A sUtrano pATha bolavAno Ave che. divasa ke rAtri saMbaMdhI AlocanA karyA pachI ane vaMditu sUtra pUrve te pratikramaNamAM bolAya che, zramaNa kriyAmAM zramaNone A sUtra bolavAmAM AvatuM nathI. zrAvakone paNa pauSadha grahaNa karyo hoya tyAre A sUtra bolavAmAM AvatuM nathI. pauSadhadhArI zrAvako
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAtalAkha" sUtra-vizeSa kathana 61 ke zramaNo rAtre saMthArAporisi bhaNAve che tyAre temAM AvatI gAthA - pijha vamavi. mAM sarve jIvanikAyanI sAthe khamata-khAmaNA karavAmAM Ave che ane siddhanI sAkSIe temAM kabUlavAmAM Ave che ke mAre koI vairabhAva nathI. 0 A sUtrano ArAdhanAmAM upayoga : nitya kriyA rUpe nahIM paNa naimittika ke viziSTa ArAdhanA rUpe jyAre "samAdhimaraNa" ke "aMtima ArAdhanA karAya che tyAre temAM paNa A sUtra upayogI banI zake che. somasuMdara sUri racita "paryata ArAdhanA', vinayavijayajI racita "punya prakAzanuM stavana", mANijyasiMha sUri racita "amRtapada ArAdhanA stavana" AdimAM ArAdhanA saMbaMdhI daza adhikAronuM varNana Ave che. je mujaba (1) aticAra AlocanA, (2) vrata smaraNa ke grahaNa pachIno trIjo adhikAra Ave che "jIvakhAmaNA' A "jIvakhAmaNA' karatI vakhate sAmAnya jJAnavALA ArAdhako "sAta lAkha" sUtranA pATha dvArA jIva khAmaNA karI zake che. - sUtra-noMdha : - A sUtranI bhASA gujarAtI che. tethI AgamomAM pratyakSarUpe A sUtranuM koI AdhArasthAna maLI zake nahIM - sAkSIpATha rUpa AdhAronI noMdha levI hoya to - samavAyAMga sUtranA samavAya84 sUtra-163mAM 84 lAkha yoninI noMdha maLe che. tenI abhayadevasUrijI kRt vRttimAM A 84 lAkhanuM vibhAjana karyuM che temAM jaNAve che ke, pRthvI, udaka, agni, vAyu cArenI pratyekanI sAta-sAta lAkha yonio che, vanaspatikAyamAM pratyekanI daza ane sAdhAraNanI cauda lAkha yonio che, vikasendriyanI traNenI be-be lAkha, nAraka, tiryaMca, devatAnI cAra-cAra lAkha ane manuSyanI cauda lAkha yoni jaNAvelI ja che. - "jIvavicAra' prakaraNamAM gAthA-45 thI 47mAM paNa tenA sAkSIpATha maLe ja che. - jIvAjIvAbhigama ane pannavaNA upAMga sUtramAM tenI sAkSI maLe che (jo ke pannavaNAmAM Apela kula koTisaMkhyA A saMkhyAthI taddana bhinna che.)
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 # sUtra-viSaya : aDhAra prakAre baMdhAtA pAponA A sUtramAM nAma che, tenI sevanA thaI hoya to te pAponI mAphI maMgAya che. - sUtra-32 aDhAra pApasthAnako aDhAra pApasthAnaka AlocanA - sUtra-mULa :pahele prANAtipAta, trIje adattAdAdana, pAMcame parigraha, sAtame mAna, navame lobha, agiyArame dveSa, - terame abhyAkhyAna, paMdarame rati-arati, sattarame mAyAmRSAvAda pratikramaNasUtra vivecana-3 e aDhAra pApasthAnakamAMhI mahAre jIve je koI pApa sevyu hoya, sevarAvyu hoya, sevatAM pratye anumodyu hoya, te sarve mane vacane kAyAe karI micchA mi dukkaDaM. = sUtra-artha : A sUtra gujarAtImAM hoya teno gujarAtI anuvAda karyo nathI. - zabdajJAna : prANAtipAta - jIvahiMsA adattAdAna - corI parigraha dhana dhAnyAdi saMgraha ahaMkAra mAna rAga - prIti, moha kalaha paizunya - cADI-cugalI arati - duHkha Ave zoka karavo kajIyo, jhaghaDo bIje mRSAvAda, cothe maithuna, chaThThe krodha, AThame mAyA, dazame rAga, bArame kalarTa, caudame vaizunya, soLame paraparivAda, aDhArame mithyAtvazalya, mRSAvAda - juThuM bolavuM maithuna - viSayasevana krodha - gusso mAyA kapaTa dveSa - tIraskAra, arucI abhyAkhyAna - khoTuM ALa rati - sukha Ave harSa karavo paraparivAda - pArakI niMdA
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ aDhAra pApasthAnako-zabdajJAna 63 mAyAmRSAvAda - kapaTapUrvaka jUThuM bolIne chetarapIMDI karavI te mithyAtvazalya - mithyAtva doSa, kudeva-kuguru-kudharma sevana. aDhAra pApasthAnaka - aDhAra prakAranA pApa thavAnA sthAno sevyuM hoya - AcaryuM hoya tevarAvyuM hoya - AcarAvyuM hoya sevatA anumoghuhoya - AvuM AcaraNa aMtarathI sAru mAnyu hoya micchA mi dukkaDaM - mAru duSkRta mithyA thAo, mAphI mAMgavI. - vivecana : - jenuM sevana karavAthI ke je bhAvamAM rahevAthI pApa baMdhAya tevA sthAnone pApasthAnaka kahe che. - AvA pApasthAnakonI saMkhyA aDhAranI batAvAI che. - tethI A sUtra "aDhAra pApasthAnaka" nAme oLakhAya che. - A eka prakAre AlocanA paNa che. te devasika aticAranI AlocanA ane jIvahiMsA AlocanA (sAta lAkha) pachI bolAya che. tethI tene "aDhAra pApasthAnaka AlocanA' paNa kahevAya che. - navatattvomAMnuM eka tattva "pApatattva' che. tattvArthAdhigama sUtrakAre Azravatattva'nA be bheda kahyA che, jemAM azubha Azravane pApa' nAmathI oLakhAvavAmAM Avela che. A pApatattva' zeya arthAt jANavA yogya che, paNa te heya' hovAthI jANIne teno tyAga karavo. 0 pA5 - sAmAnya zabdomAM azubha pravRtti ane vRtti te pApa che. - narakAdi durgatimAM pADe te "pApa' kahevAya che. - jIvane malina kare-rajayukta kare te pApa. - AtmAne bAMdhe-AvarI de te pApa kahevAya che. - jenA kAraNe duHkha, azAtAdi anubhavAya te pApa. - nizItha cUf - aizvarya ke jIvitathI bhraMza thavo te pApa. - Avazyaka vRtti - je hita ke karmane pIe che te "pApa' che. athavA pApa eTale ja karma - sAvAra vRtti - pAparUpa anuSThAna te pApa athavA je jIvane pADe che ke bAMdhe che te pApa - taravaiRttija vRtti - pApa eTale jJAnAvaraNAdi kliSTa karma - thAnA vRtti - ghAtikarmane ja pAparUpe gaNAve che. - nAthAmahIM- vRtti - je puNyarUpa nathI te pApa che. - mAvita vRtti - prANAtipAta Adi pApa kahevAya che. have pApanA sthAnarUpa aDhAra bhedonuM varNana karAya che - * pahele prANAtipAta :- prANAtipAta paheluM pApasthAnaka che. 0 prANAtipAta - hiMsA, prANano atipAta te prANAtipAta.
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratikramaNasUtra vivecana-3 * prANothI rahita karavA, mAravo, vadha karavo te prANAtipAta. - prANanA daza bheda kahyA che - pAMca indriyo, mana, vacana, kAya e traNa baLa, zvAsocchavAsa ane AyuSya atipAta zabdano artha atikramaNa, vyAghAta ke vinAza che. - koInA prANanI hAni karavI, nAza karavo ke tene koI prakAre pIDA upajAvavI tene prANAtipAta kahevAya che. - prANAtipAtane zAstromAM hiMsA, ghAtanA, mAraNA, virAdhanA, saMraMbha, samAraMbha, AraMbha Adi nAme oLakhAvAya che. 'pramAda vaDe thayelo prANano - ThANAMga sUtra-48nI vRtti - ucchavAsa Adine prANa kahe che, tenuM atipAtana arthAt prANa sAthe viyojana te prANAtipAta arthAt hiMsA kahevAya che. te prANAtipAta dravya ane bhAvathI be bhede che ane vinAza, paritApa, saMkleza bhede traNa prakAre che. te mana, vacana, kAyA vaDe karavuM, karAvavuM, anumodavuM rUpe nava prakAre che ane A nava bhedone krodha, mAna, mAyA, lobhathI gaNatA 36 bheda che. 64 tattvArtha sUtrakAre tenI vyAkhyA karI che atipAta te hiMsA che. - ( 'praznavyAkaraNa' nAmanA dazamA AgamamAM AkhuM paheluM adhyayana A 'prANAtipAta' viSaya paratve kahevAyela che. temAM ''hiMsA''nA 30 paryAya nAmo jaNAvelA che. jevA ke, prANavadha, akRtya, ghAta, mAraNa, vadhana, upadrava, atipAta, AraMbha, samAraMbha, asaMyama, durgatiprapAta, chaviccheda, jIvitaaMtakaraNa, paritApana, vinAzAdi.) sUtra-5 ''iriyAvahI''mAM sUcita abhiyA, vattiyA, lesiyA, saMghAIyA, saMghaTTiyA, pariyAviyA, kilAmiyA, uviyA, ThANAo ThANuM saMkAmiyA, jIviyAo vavaroviyA. A darza prakAre jIvonI virAdhanA kahI che, te ahIM samajI levI. - dRSTAMta :- magadhadezano rAjavI zreNika, bhagavaMta mahAvIrano bhakta banyo na hato ane samyakatva paNa pAmyo na hato. te pUrvenI vAta che. tyAre tene zikAra Adi priya hatA. koI vakhate te zikAra karavA nIkaLyo. jaMgalamAM haraNIne joIne pAchaLa ghoDo doDAvyo. aMgarakSako paNa sAthe hatA. zreNika haraNI tarapha tAkIne tIra choDyuM. chuTeluM tIra garbhavatI haraNInA peTamAMthI ArapAra nIkaLI gayuM. haraNI ane teno mAsuma garbha taraphaDIne mRtyu pAmyA. zreNike najIka AvIne joyuM, te khuza khuza thaI bolyo, vAha ! zuM kamAla che ? kevuM nizAna meM tAkyuM ? eka tIrathI be ghAta karI dIdhA. badhAM aMgarakSaka Adi sarve tenI prazaMsA karavA lAgyA. te sAMbhaLI zreNika paNa manomana pApakarmonuM anumodana karavA lAgyo. A hiMsAnI anumodanA karI teNe atyaMta gADha karmono baMdha karyo. tenuM narakagamana nizcitta thaI gayuM. bIje mRSAvAda :- bIjuM pApasthAnaka mRSAvAda che. mRSAvAda eTale jUThuM bolavuM. mRSA je vAda te mRSAvAda. 0 'mRSA' eTale jUTha. te apriya, apathya, atathyano sUcaka che.
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ aDhAra pApasthAnako-vivecana 0 'vAda' eTale bolavuM, kahevuM artha sUcave che. 0 pRSAvAda eTale apriya bolavuM, apathya bolavuM ke atathya bolavuM te. tene 'jUTha' nAmathI oLakhavAmAM Ave che. 0 pRSAvAdane alikabhASaNa paNa kahe che. koI kAraNa ke nimittathI jUThuM bolavuM athavA je svarUpa hoya tenAthI viparIta batAvavuM te mRSAvAda. te sthAnAMTM sUtra-48nI vRttimAM kahyA pramANe mRSA eTale mithyA ane vAdano artha karyo bolavuM te. A mRSAvAda dravya ane bhAvathI be prakAre kahyo che. mRSAvAda cAra prakAre paNa kahyo che-- (1) abhUtodbhAvana :- jemake AtmA sarvagata che. (2) bhUtaniAva :- AtmA che ja nahIM. (3) vastu aMtarvyAsa :- jemake gAya hoya tene ghoDo kahevo. 65 (4) niMdA :- jemake "tuM koDhIyo che" evA vacano kahevA. tattvArtha sUtra mAM kahyuM che ke - pramAdathI asat ke ayathArtha kahevuM te anRt arthAt asatya ke mRSAvAda che. www - praznavyArA sUtramAM asatyanA 30 paryAya nAmo kahyA che. jemake - alIka, zaTha, anyAya, asat, garhaNIya, atRjuka, vaMcanA, kikliSa, valaya, gahana, manmanAdi. prajJApanA sUtravRtti - satno apalApa ane asatnI prarUpaNA e mRSAvAda che. 0 laghu dRSTAMta :- koI kALe vasurAjAnI mahAn satyavAdI rUpe ghaNI khyAti phelAyelI. koI divase tenA bhUtakALanA be sahAdhyAyIomAM 'aja' zabdanA viSayamAM carcA cAlI. jyAre 'parvata' nAme mitra vidyArthIne bhaNAvato hato. tyAre bhUtapUrva mitra "nArada'" maLavA Avyo te vakhate parvata 'aja'no artha bakaro karyo ane vidyArthIne kahyuM ke yajJamAM 'aja' arthAt bakarAno homa karavo. te vakhate nArade tene kahyuM, mitra parvata ! tuM Avo artha kema kare che ? ApaNe badhAM sAthe bhaNyA chIe 'aja'nA artha DAMgara-cokhA thAya che. DAMgaranI AhUti ApI yajJa karavAno che. vidyArthIone paNa thayuM ke 'DAMgara' artha yogya che, paNa 'parvata'ne potAnuM apamAna lAgyuM. tyAre nArada ane parvata baMne potAnA sahAdhyAyI vasurAjA pAse gayA. tenI satyavAdIrUpe khyAti hatI. --- A tarapha parvate ghera AvIne mAtAne vAta karI. mAtAe Azcaryacakita thaIne kahyuM, beTA ! teM A zuM karyu ? yajJamAM zuM bakaro homAya che ? teM ATaluM paNa na vicAryu ? pachI teNI parvata sAthe kaMIka gupta vAta karI vasurAjA pAse gaI. teNe kaMIka jUThI vAta karI rAjAne pIgaLAvyo. potAnA putranA jIvana mATe bhIkha mAMgI. jyAre parvata ane nArada tenI pAse AvyA, rAjA pAse "aja" zabdano artha pUchyo tyAre vasurAjAe parvatano pakSa lIdho ane asatyavAdI banyo. tyAre kSetradevIe roSAyamAna thaI tene rAjasiMhAsanethI nIce pADI dIdho. lohI vamato te rAjA tyAM mRtyu pAmyone narake gayo. 3 5
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66 pratikramaNa sUtra vivecana-3 * trIje adattAdAna :- adattAdAna trIjuM pApasthAnaka che. - adattAdAna eTale corI. adattanuM AdAna-adattAdAna. - "a-datta" eTale nahIM apAyeluM. je vastu tenA svAmI Adi taraphathI ApameLe na apAyelI hoya te adatta kahevAya ane "AdAna" eTale grahaNa karavuM te adattAdAna kahevAya. -- adattAdAna ne teya athavA corI kahe che. - aNadIdheluM grahaNa karavuM arthAt pramAdathI anyanI nahIM ApelI vastu grahaNa karavI te corI-teya che. tema tattvArtha sUtrakAre adhyAya-7nA sUtra-10mAM kahyuM che. - AvuM adatta vItarAga paramAtmAe cAra prakAre kahyuM che - (1) svAmI adatta - vastunA mAlika te svAmI, teNe nahIM Apela. (2) jIva adatta :- vastu sacitta hoya to teno mAlika te jIva. svAmI rajA Ape paNa te jIvanI rajA na hoya te adatta che. mahAvratIne mATe te sarvathA adatta che. (3) tIrthakara adatta :- tIrthakare jenI manAI pharamAvI che te. (4) gurU adatta :- jemAM gurunI anujJA hoya te guru adatta. - thAnAM sUtra-48nI vRttimAM kahyuM che ke, svAmI, jIva, tIrthakara ane gurunI anujJA sivAya sacitta-acitta mizra bhedathI vastunuM grahaNa karavuM te adattAdAna arthAt corI che. 0 praznavyachirA sUtra-14mAM adattAdAnanA trIza paryAya nAmo che. jemake - corI, parahata, adatta, paradhanavRddhi, lolupatA, taskaratva, apahAra, hastalaghutva, sTenika, haraNavipranA, kAMkSA, icchAmUcha, tRSNAgRddhi ityAdi. 0 laghu daSTAMta :- koI vakhate purimatAla nagare amoghadarzana nAmaka udyAnamAM bhagavaMta mahAvIra padhAryA. bhagavaMtanI anumati laIne gautamasvAmI gaucarI mATe nIkaLelA. purimatAlanA vizALa cokamAM teoe eka drazya joyuM. aneka hAthI, ghoDa, sainiko ubhA hatA. vacce eka puruSane vadhastaMbhe bAMdhelo hato. teno vadha karavA mATe tenA kAna-nAka kApI nAMkhyA hatA. tenI AsapAsa tenA kAkA, kAkI, putra, putravadhU, dIkarI, jamAI, pautro, pautrI, dohitra, dohitrI Adi saparivAra badhAMne rAjasevako koraDA ane cAbukathI mArI rahyA hatA. vadhastaMbhe caDAvelA puruSane paNa aNIyALA bhAlA tenA zarIramAM mArI mArIne tenA zarIranuM mAMsa TukaDe TUkaDA karI kaDhAI rahyuM hatuM, te mAMsa te ja puruSane khavaDAvatA hatA, tenA zarIramAMthI vahI rahelA khUnane bhegu karIne te puruSane pIvaDAvI rahyA hatA. Avo kura ane hRdayadrAvaka prasaMga joIne gautama svAmIe bhagavaMta mahAvIra pAse jaIne pUchayuM ke, he bhagavan! A puruSa koNa che ? tenuM zuM pApakRtya che ? paramAtmAe kahyuM ke, A purimatAla nagaranI bahAra coronI eka moTI pallI che, tyAM prasiddha ane mahAbhayaMkara vijaya nAme cora raheto hato. te corI, lUMTaphATa karato hato ane bIjA paNa aneka pAponI khANarUpa hato. teno putra "abhagrasena' nAme thayo. te
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ aDhAra pApasthAnako-vivecana 67 anukrame corapallImAM nAyaka banyo, te corI, lUMTaphAMTa, mAra-phADa Adi badhA prakAranA mahApApo karato hato. tene rAjAe pakaDyo che ane Aje tene parivAra sahita phAMsI apAI rahI che. marIne te narake jaze. * cothe maithuna :- maithuna e cothuM pApasthAnaka che. - maithuna eTale abrahmA mithunano bhAva te maithuna - mithuna eTale strI ane puruSanuM yugala temanI paraspara bhoga karavAnI vRtti ke kriyA te maithuna. - vyavAramAM maithunane abrahma, kAmakrIDA, viSayabhoga ke saMbhoga kahevAmAM Ave che. - tattvArtha sUtrakAre adhyAya-7mAM 11muM sUtra banAvyuM che. temAM kahyuM che ke, maithunapravRtti te abrahma che. svopajJa bhASyamAM teo jaNAve che ke, "strI ane puruSa baMnenA mithunabhAva athavA mithunakarmane maithuna kahe che. maithuna ja abrahma che. - kAmarAganA AvezathI strI-puruSanA joDalAe karelI mana, vacana ke kAyAnI koIpaNa pravRttine maithuna kahe che. - cAritra mohanIyanA udayathI strI-puruSanuM paraspara zarIra sammilana thavAthI sukhaprAptinI icchAthI thanAra rAga pariNAma te maithuna che. - maithuna traNa bhede kahyuM che - devadevI sAthe, manuSya sAthe ane tiryaMca sAthe. temAM anaMgakrIDAthI saMbhoga paryantanI ane sacetana ke acetana sAthenI sarve krIDAno samAveza thAya che ane tattvArtha sUtrakAranA jaNAvyA mujaba temaja vaMdittA sUtranI sAkSIe pramAda vazAt thayela A kriyA samajavI. 0 thAnAM sUtra-48nI vRtti - strI-puruSa lakSaNa rUpa karma te maithuna. tene abrahma kahe che. te mana, vacana, kAyAthI temaja karavuM, karAvavuM, anumodavA rUpe audArika ke vaikriya zarIra vaDe ema aDhAra bhede thAya che. 0 prazravikaraNa sUtra-18mAM tenA trIza paryAya nAmono ullekha che. jemake - abrahma, maithuna, caraMta, saMsargI, saMkalpI, darpa, mUDhatA, manaHsaMkSobha, anigraha, azIlatA, grAmadharmatRpti, rAgaciMtA, kAmabhogamAra, parasaMga ityAdi. 0 laghu daSTAMta :- caMpApurIno rAjA jitazatru tenI rANI sukumAlikA sAthe koI vakhate vikaTa sthitimAM mUkAyo. teNe rANInuM jIvana bacAvavA potAnI jAMghanuM mAMsa kApIne khavaDAvyuM. pANIne sthAne rAjAe tene potAnuM lohI paNa pIvaDAvyuM. rANI bacI gaI. thoDA samaye paristhiti sArI thaI gaI. paNa rANIne koI pAMgaLA puraSa para Asakti thaI gayelI. te pAMgaLAthI rANInI zarIra bhukha zAMta thatI hatI. te puruSa kAmakaLAmAM pravINa hato. baMnee maLIne koI vakhata kapaTathI rAjAne gaMgA nadImAM vahAvI dIdho. paNa rAjA potAnA bhAgyathI kinAre pahoMcI gayo. tyAM te nagarano rAjA mRtyu pAmelo. hAthIe jitazatru para kaLaza DhoLatA jitazatru te dezano rAjA banI gayo.
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratikramaNasUtra vivecana-3 A tarapha sukumAlikA rANI pelA pAMgaLA sAthe kAmabhoga sevana karatI pharatApharatA te ja rAjyamAM jaI pahoMcI. pAMgaLo gAvA-vagADavAnI kaLAmAM pravINa hato, rANI tene uThAvIne laIne pharatI hatI. teo rAjamahele pahoMcyA. pAMgaLo gAvA lAgyo ane rANI nAcavA lAgI. rAjA teNIne oLakhI gayo. rANIe pote to mahAsatI hovAno DhoMga karyo. pAMgaLo ja teno pati che tema kahevA lAgI. rAjAe teNInuM AkhuM caritra sabhA samakSa pragaTa karI teNIne deza-nikAlanI AjJA karI. aMte teNI marIne durgatimAM gI. pAMcame parigraha :- parigrahae pAMcamuM pApasthAnaka che. 68 parigraha eTale mAla-milakata AdinI mUrchA. pari + gRha svIkAra ke aMgIkArano artha batAve che, tethI je vastuno mAlikIbhAvathI saMgraha karavAmAM Avyo hoya tene parigraha kahevAmAM Ave che. - tattvArtha sUtra, bhASya ane tenI vRttimAM parigrahano artho-- mUrchA parigraha che - sacetana ke acetana koIpaNa padArtha upara mamatva buddhi "mAruM karavAnI - mAruM mAnavAnI buddhi ke mUrchA-mamatva te parigraha che. sUtramAM mUrchAne ja parigraha kahyo. te mUrchA eTale Asakti. nAnI, moTI, jaDa, cetana, bAhya ke AMtarika game te vastu hoya ke kadAca na paNa hoya, chatAM temAM baMdhAI javuM ke tenI pAchaLanI tANamAM vivekane gumAvI besavo te mUrchA. svopajJa bhASyamAM mUrchA, icchA, prArthanA, kAma, abhilASA, kAMkSA, gRddhi vagere ekArthaka ke paryAyavAcI kahyA che. - gAya, bheMsa, dhana, dhAnya Adi sacetana ke acetana evI koIpaNa bAhya upadhi ane rAgAdi rUpa atyaMtara upadhinuM saMrakSaNa ane saMskAra Adi rUpa vyApAra e ja mUrchA che. - parigraha - jenAthI AtmA saMsAramAM jakaDAya te parigraha. A rIte Asakti hoya to vastu na maLavA ke na bhogavavA chatAM paNa parigraha ja che. parigrahanA bAhya ane atyaMtara be bheda che. bAhya parigrahamAM vAstu, kSetra, dhana, dhAnya, zayyA, Asana, dvipada, catuSpada, kuSya Adino samAveza thAya che ane atyaMtara parigrahamAM mithyAtva, veda, hAsya, rati, arati, zoka, bhaya, jugupsA, krodha, mAna, mAyA, lobha, rAga ane dveSano samAveza thAya che. - prazna vyArA sUtra-21nI vRttimAM parigrahanA trIsa paryAya nAmo kahyA che. jevA ke - parigraha, saMcaya, caya, upacaya, nidhAna, piMDa, mahecchA, upakaraNa, saMrakSaNa, bhAra, tRSNA ityAdi. 0 laghu dRSTAMta :- parigraha-mUrchAnI vAta Ave eTale mammaNa nAme zreSThI yAda Ave tenI pAse amApa dhana hatuM. sonAnA banAvelA be baLada hatA. te baLadone hIrA, motI, ratnothI sajAvelA hatA. mAtra bIjA baLadanuM zIMgaDu sajAvavAnuM bAkI -
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ aDhAra pApasthAnako-vivecana hatuM. magadha samrATa zreNika paNa eka vakhata te joIne Azcarya cakita thaI gayelo hato. to paNa te mammaNa zeTha jIMdagIbhara zuM khAto hato ? mAtra tela ane coLA. tenI dhana-parigrahanI mUccha aMte tene sAtamI narakamAM laI gaI. - chaThe krodha :- krodhane chaThuM pApasthAnaka kahyuM che. - krodha eTale gusso ke kopa - kaSAya mohanIyanA udayathI jIvano gusse thavA rUpa pariNAma te krodha, kopa, roSa bhaMDana tenA paryAyo che. - krodhanI vizeSa vyAkhyA sUtra-2 "paMciMdiya"mAM jovI teno ullekha sUtra27 "icchAmi ThAmi'mAM paNa che. - krodha eTale kaSAya mohanIya karmanA udayathI pragaTa thato bhAva tenA anaMtAnubaMdhI, apratyAkhyAnI, pratyAkhyAnI ane saMvalana evA cAra peTAbheda varNavAyA che. - krodha e kaSAyanA cAra bhedomAMno eka bheda che. -- mAvAra sUtra-vRttimAM kahyuM che - kAraNe athavA akAraNe ati kura adhyavasAya thavo te krodha che athavA AtmIya upaghAtakAriNI krodhakarmanA vipAkano udaya te krodha. - thAnAM sUtra-vRtti jenA vaDe kuddha thAya te krodha, krodha, mohanIya saMpAdya jIvanI pariNati vizeSa te krodha - uttarAdhyayana vRtti - aprIti lakSaNa te krodha. 0 laghu dRSTAMta :- krodhanI vAta nIkaLe tyAre caMDakauzikanI yAda to Ave ja. prasiddha udAharaNa che, pUrve lakhAI paNa gayuM che. tapasvI evA sAdhu bALamunine laIne deha-ciMtA nIvAravAne gayelA hatA. mArgamAM eka nAnI deDakI paga nIce AvIne mRtyu pAmI. vasatimAM pAchA AvyA tyAre iriyAvADI pratikramatI vakhate deDakInI virAdhanAnI AlocanA na karI, bALamunie yAda karAvyuM, paNa tapasvI sAdhue te vAtane dhyAnamAM na lIdhI. pharI pratikramaNa veLA yAda karAvyuM, to paNa tapasvI munie AlocanA na karI, te bALamuni para atyaMta krodhe bharAIne tene mAravA doDyA. thAMbhalA sAthe bhaTakAIne mRtyu pAmyA. tapasvI sAthe krodha ane tapa baMnenA prabhAvathI jyotiSka deva thayA. pachI tApasa thayA tyAre paNa teno krodha paratve kAbu na hovAthI sau tene caMDakauzika kahevA lAgyA. tyAMthI mRtyu pAmI teo sarpa rUpe janmyA, jenI caMDakauzika sarpa nAme prasiddha kathA che. * sAtame mAna :- sAtamuM pApasthAnaka "mAna' kahyuM che. - mAna ne garvamada, ahaMkAra nAme oLakhe che. - mAna kaSAyamohanIya karmanA udayathI jIvane mada thavArUpa pariNAma, te mAna. A mAnanA staMbha, garva, utsaka, ahaMkAra, darpa, mada vagere arthasUcaka zabdo che.
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratikramaNa sUtra vivecana-3 - mAnanA cAra bhedo kahyA che - anaMtAnubaMdhI, apratyAkhyAnI, pratyAkhyAnI ane saMjvalana - mAna'nI vizeSa vyAkhyA sUtra-ra "paMciMdiya'mAM jovI. teno ullekha sUtrara7 "icchAmi ThAmi'mAM paNa che. - 'mAna' e kaSAyanA cAra bhedomAMno eka bheda che. - nIvArtavamAna vRttimAM "mAnano artha che. garvapariNAma - thAnI vRtti mujaba - "huM jAtyAdi guNavAnuM chuM" e pramANe mAnavuMvicAravuM te "mAna' che. - uttarAdhyayana vRtti :- 'aham e pramANe pratyaya hetu. - sAvAra vRtti :- jAti, kuLa, rUpa, baLa AdithI samutpanna thayela garva te mAna che. 0 laghu daSTAMta :- bhagavaMta mahAvIranA trIjA bhavanI vAta suvidita che. jyAre teoe RSabhadeva bhagavaMta pAse dIkSA aMgIkAra karelI hatI, tyArapachI ApameLe navo veza racyo. "marIci' nAmathI tenI kathA ati prasiddha banelI che. koI vakhate bharata cakravartIe bhagavaMta RSabhadevane pUchayuM ke, A samavasaraNamAM koI tIrthakarano jIva che ke kema ? tyAre RSabhadeva bhagavaMte bharatane kahyuM ke, A tAro putra marIci che tene traNe uttama padavI prApta thavAnI che. te vAsudeva, cakravartI ane A covIsInA aMtima tIrthaMkara thaze. tyAre bharata cakravartI A vAta sAMbhaLIne prasanna thayA, marIci pAse jaIne tene traNa pradakSiNA ApI, namaskAra karyA pachI kahyuM ke, huM tArA tridaMDIpaNAne namaskAra karato nathI, paNa tame bhAvimAM chellA tIrthakara A bharata kSetranI A covIsImAM thavAnA cho tene namaskAra karuM chuM. ema namaskAra karIne bhagavaMta RSabhadeve kahela AkhI bhaviSyavANI tene kahI saMbhaLAvI. marIcine A vAta sAMbhaLIne mAnakaSAyano udaya thayo. te nAcavA ane gAvA lAgyA ke mAruM kuLa keTaluM uttama che ? mArA dAdA pahelA tIrthakara thayA, mArA pitA pahelA cakravartI thayA ane huM pahelo vAsudeva thaIza. vaLI huM paNa vAsudeva-cakravartI ane tIrthakara e traNe padavIne pAmIza. jagatumAM uttamapurUSonI traNa-traNa padavI mane prApta thaze evI uttamatA mArA jIvanI che ! A rIte gotra-kuLanA madathI abhimAnamAM aMdha banyo. bhale marIcinI vAta sAcI hatI paNa A mAna kaSAye tene nIca gotra karma baMdhAvyuM. cheka paMdaramAM bhava sudhI jyAre jyAre manuSya thayA tyAre brAhmaNapaNAne pAmyA. chelle bhagavaMta mahAvIranA bhave paNa 82 divasa brAhmaNInI kukSimAM rahyA. * AThame mAyA :- mAyA e AThamuM pApasthAnaka kahyuM che. - mAyA eTale chaLa, kapaTa, prapaMca ityAdi. - mAyAkaSAya mohanIya karmanA udayathI jIvanA kapaTa karavArUpa pariNAma te "mAyA'. dago, prapaMca, vizvAsaghAta, kuTilatA Adi tenA arthasUcaka zabdo ke paryAyo che. - mAyA kaSAya vize vizeSa mAhitI mATe juo sUtra-2 "paMciMdiya". teno
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ aDhAra pApasthAnako-vivecana S ullekha sUtra-27 "icchAmi ThAmi'mAM paNa che. - mAyA kaSAyanA cAra peTAbhedo kahyA che - anaMtAnubaMdhI, apratyAkhyAnI, pratyAkhyAnI ane saMvalanA - sthAnAMga sUtra-48 vRttimAM kahyuM, kaSAya mohanIya karmapudgalanA udayathI saMpAdita thayela jIvapariNAma vizeSa - nIvArI vRtti-mAyA eTale paravacananA adhyavasAya - sUryaprajJasa ane nAyAvihI vRtti - mAyA eTale vacanabuddhi. - uttarAdhyayana vRtti :- sva-para vyAmoha utpAdaka zaThatA. patravaMI - vRtti - mAyA nivartita je karma-mithyAtva Adi che tene paNa mAyA ja kahI che. - thAna - vRtti - pracchannapaNe akArya karyA pachI tene gopavavuM ane tenI AlocanA na karavI te paNa mAyA che. mAyAne AgamamAM nikRti, paravacanA, anArjavatAdi kahe che. 0 laghu dRSTAMta :- rAjA pradezIne sUryakAMtA nAme rANI hatI. pahelA to te pati paratve atyaMta premAsakta hatI, paNa pradezI rAjA jyArathI kezI svAmI pAsethI dharma pAmyA ane vratadhArI banyA tyArathI rANI temanAthI asaMtuSTa rahevA lAgI. rANI nitya dehasukhathI paNa vaMcita rahevA lAgI. teNIne vicAra Avyo ke rAjAne have mArgamAMthI haTAvI dauM to samagra rAjyazrIno svAda laI zakuM. koI vakhate rAjAne AliMgana karavAnA kapaTathI potAnA vALa vIkheryA rAjAnA mukha para paDI AliMgana karavAnA bahAne sUryakAMtA rANIe potAnI AMgaLInA nakhothI rAjAnuM gaLuM ghoMTI nAkhyuM. rAjAne prANathI viyoga karAvI dIdho. paNa A kapaTane kAraNe rANI paNa mAyA kaSAyanuM phaLa pAmI durgatimAM gaI. * navame lobha :- navamuM pApasthAnaka "lobha" kahyuM che. - lobha eTale tRSNA, gRddhi, lAlaca ityAdi. - lobha kaSAya mohanIya karmanA udayathI jIvano tRSNArUpa pariNAma te lobha dhana-vaibhava, sattA-adhikAra ke rAjyAdi aizvarya vagerenI spRhAno-kAmanAno samAveza A pApasthAnakamAM thAya che. - sthAnAMga sUtra-48 mujaba - kaSAya mohanIya karma pudagalanA udayathI saMpAdya jIva pariNAma vizeSa - A zabdanuM vizeSa vivecana juo sUtra-2 "paMciMdiya". A zabdano ullekha sUtra-27 "icchAmi ThAminA vivecanamAM paNa che. - lobha zabda mATe jIvAjIvAbhigama, prazravyAkaraNa, AcArAMgAdi AgamomAM vividha paryAyarUpa artho batAvyA che. jemake - gRddhi, mUccha, Asakti, cittavimoha, tRSNApariNAma, abhinkaMga Adi. - sthAnAMga ane uttarAdhyayana vRtti - lobha eTale dravyAdi ke gRddhithI thatI
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 pratikramaNa sUtra vivecana-3 abhikAMkSA athavA jenA vaDe lobhAya te lobha 0 laghu dRSTAMta :- eka saMnyAsI tApasa jaMgalamAM raheto hato. laMgoTI sivAya tenI pAse kaMI na hatuM. mastIthI ane nizcitta thaIne te potAnI sAdhanAmAM masta hato. koI vakhate uMdara tenI laMgoTI kAtarI gayo. tApase rAjA pAse jaIne potAnI samasyA rajU karI. rAjAe tene eka bilADI ApI ane kahyuM ke, A bilADI laI jAo, tenAthI uMdara Avaze nahIM, laMgoTI kAtaraze nahIM. thoDA divasa gayA, bilADI kamaMDalamAMthI te saMnyAsI mATe rakhAyela dUdha pI gaI. pharI te saMnyAsI potAnI phariyAda laIne rAjA pAse gayo. rAjAe tene kutaro Apyo. paNa kutarA mATe dUdha kyAMthI lAvIne pIvaDAvavuM? te tApasa pharI rAjA pAse Avyo. rAjAe dUdha mATe gAya ApI. have gAyane ghAsa kaI rIte khavaDAvavuM? koInA khetaramAM gAya ghusI jatI tyAre loko tene mArapITa karatA ane saMnyAsI pAse AvIne temane paNa kaMIka sArA-khoTA be zabda saMbhaLAvI jatA hatA. saMnyAsI pharI rAjA pAse Avyo. rAjAe tene thoDI jamIna ApIne kahyuM ke, Apa khetI karo, ghAsa ugADo ane gAyane khavaDAvo. saMnyAsIe khetI karavAnuM zarU karyuM ' tyAre saMnyAsIne koI vakhate vicAra Avyo ke mArA ane gRhasthamAM zo pharka che? eka laMgoTInA lobhe huM keTalo nIce utarato gayo ke Aja sAdhanA-ArAdhanAne badale huM kheDUta jevo banI gayo chuM. lAbha vadhatAM lobha vadhyo. lobhe mane saMnyAsImAMthI gRhastha banAvI dIdho. 0 nava pApasthAnakane aMte kaMIka : pAMca Azrava-prANAtipAta Adi ane krodha Adi cAra kaSAyarUpa nava pApasthAnakonuM vivecana thayuM jemAM pahelA pAMca pApasthAnakono tyAga tenAthI viramavuM e vAta pAMca vratomAM Ave che. je sarvathA prANAtipAta Adi pAMcethI nivRtta thAya to te "sAdhu' kahevAya jenuM varNana sUtra-2mAM paMgha malvaye kutto mAM AvyuM. jo sthaLathI prANAtipAtAdi tyAge to te "zrAvaka" kehavAya, jenuM varNana-aticAro Adi vaMdittasUtramAM Avaze. krodha, mAna, mAyA, lobha e cAra manodoSone kaSAya kahe che. "kaSAya" svarUpe tenuM varNana sUtra-2 mAM Avela che. A kaSAyono udaya thavAthI AtmAnuM mULa svarUpa malina thAya che. eTale te vibhAvadazAne pAme che. tethI kaSAyo para jaya meLavavAnuM zAstrakAra sUcave che. vaLI krodhAdi cAre kaSAyo jIvane vividha rIte nukasAna pahoMcADe che, tattvArtha sUtrakAra to jIvone karmabaMdhanA kAraNa rUpa tattva ja kaSAyane gaNAve che. kaSAya saMsAravRddhinuM kAraNa che. (1) krodhathI saMmoha thAya che, saMmohathI mativibhrama pedA thAya che, mativibhrama pedA thatAM buddhino nAza thAya che ke je AdhyAtmika mRtyu che. (2) mAnathI vinayano nAza thAya che, vinayano nAza thatAM zikSA-keLavaNI
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ aDhAra pApasthAnako-vivecana 73. prApta thatI nathI. zikSAne abhAve jJAnamAM ke cAritramAM koI jAtanI pragati saMbhavatI nathI. (3) mAyAthI saraLatA cAlI jAya che, saraLatA cAlI jatAM dharma Takato nathI. dharmanA abhAve manuSyanuM jIvana pazu banI jAya che. (4) lobhathI tRSNA vadhe che. tRSNA vadhatA kArya-akAryanuM bhAna bhUlI javAya che. kArya-anAryanuM bhAna bhUlAya eTale pApano pravAha jorathI dhasI Ave che. e rIte lobha e sarve saguNono vinAzaka che. A rIte nave pApasthAnakonA tyAga mATe paramAtmAe upadeza Apelo che. prANAtipAta Adi pahelA pAMca mATe tenAthI sarvathA athavA dhULathI aTakavuM te aNagAra ke AgAra dharmanuM grahaNa ane pAlana. jyAre krodhAdi kaSAyano tyAga te kaSAyajaya. have bAkInA nava pApasthAnakonI vicAraNA karIe. 0 dazame rAga - dazamuM pApasthAnaka "rAga' kahela che. - "rAga' mATe saMthArA porisInI gAthAmAM pitta ane Avazyaka sUtra-48mAM paitra zabdano prayoga karyo che. - tri' eTale priyapaNAno bhAva ke karma teno artha "prema' evo karyo che. vRttikAra lakhe che ke "prema' e anabhivyakta evo mAyA ane lobha lakSaNarUpa che. tene abhivRMga-Asakti kahe che. - A "prema' nAmaka pApa sthAnane bIjA zabdamAM "rAga' kahe che. - raMjana ke raMjita thavuM te 'rAga'. ahIM raMjana zabdathI vividha bhAvo vaDe thatuM AtmAnuM rajitapaNuM samajavuM. viziSTa arthamAM mAyA ane lobhanI mukhyatAvALI vRttiothI AtmAne amuka vastu pratye je manojJabhAva ke prema utpanna thAya te rAga kahevAya che. - jIva jenA vaDe raMgAya che te "rAga' kahevAya che. - A rAganuM svarUpa mukhyatve traNa prakAre kahevAyu che - (1) dRSTirAga, (2) kAmarAga ane (3) neharAga. (1) dRSTirAga - kupravacanamAM Asakti thavI - jemAM khoTA siddhAMtonuM pratipAdana karavAmAM AvyuM hoya, te paNa sAruM lAgavuM, rucikara thavuM te daSTirAga kahevAya che. (2) kAmarAga :- zabda, rUpa, rasa, gaMdha ane sparzamAM Asakti thavI te kAmarAga kahevAya che. (3) sneharAga :- pitA, putra, patnI, parivAra Adi paratvono snehabhAva hovo te sneharAga kahevAya che. muhapatti-paDilehaNanA 50 bolamAM paNa kahevAya che ke, kAmarA, kheharAga, dRSTirAga pariharuM. rAganA bIjI rIte be bhedo paNa kahyA che - (1) aprazasta, rAga ane
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratikramaNa sUtra vivecana-3 (2) prazasta rAga lAvazya vRttimAM rAgano artha karyo rUpa Adi Apajanita prIti vizeSa athavA abhivRMga-Asakti lakSaNa. praznavyAvaUT mAM "rAgane abrahma (maithuna) nAmaka AzravanuM vIsamuM paryAya nAma kahyuM che. laghu daSTAMta :- eka mAtra rAganuM pariNAma juo - te suSamAne mRtyunuM kAraNa banyo. cilAtI putra pUrva janme yajJadeva nAme brAhmaNa hato. te sadA jinazAsananI niMdA karato hato. koI viziSTa sAdhu sAthe vAdamAM hArI gayo, tethI teNe dIkSA lIdhI. paNa pUrvanA saMskArane kAraNe jAtimadathI sAdhupaNA taraphano teno dugaMchAbhAva cAlu rahelo. teNe potAnA sarva snehI-svajanane pratibodha karyA, paNa tenI patnI zrImatIne yajJadeva pratye sajjaDa rAga hato te yajJadevane dIkSA choDAvI devA icchatI hatI koI divase teNIe potAnA pati yajJadeva munine vaza karavA mATe tenA para kArpaNa karyuM. paNa te kAmaNa viparIta thatAM yajJadeva muni mRtyu pAmyA. bhavAMtare yajJadevano jIva cilAtiputra rUpe janmyo ane zrImatI suSamA nAme dhanya sArthavAhanI putrI thaI. jyAre corano saradAra banela cilAtiputra rAgavaza suSamAne upADI gayo. tyAre mArgamAM lAcAra banatA teNe suSamAnuM mAthuM kApI nAkhyuM. je rAga patinA mRtyunuM kAraNa banyuM te ja rAge tene mota ApyuM. * agiyArame dveSa :- dveSa e agiyAramuM pApasthAnaka che. - veSa eTale aNagamo, tiraskAra. - teSa zabda mATe saMthArA porisInI gAthAmAM tathA Avazyaka sUtra-48mAM '' zabda prayojela che. Dhola nI vRtti karatA vRttikAra lakhe che ke "dosa' eTale keSa karavo te - dveSa athavA dUSaNa - doSa. te abhivyakta krodha ane mAna lakSaNarUpa che. jeno artha aprItimAtra" thAya che. - rAgathI viparIta zabda te dveSa che. tethI koI vastu pratye amanojJabhAva pedA thavo ke aNagamo yA tiraskAra janmavo te dveSa che. tenuM mukhya lakSaNa aprIti che. - dveSa vRtti ajJAna ane mohamAMthI utpanna thAya che. - prazamarati prakaraNamAM umAsvAtijI mahArAjA keSanA paryAya sUcaka nAmone jaNAvatA kahe che ke, irSyA, roSa, dveSa parivAda, matsara, asUyA, vaira ane pracaMDana Adi aneka TheSanA paryAyavAcI che. HvatI - vRtti - abhivyakta na thayelA krodha-mAna svarUpa je aprItimAtra che tene dveSa kahe che. thAnAM - vRtti - Sa nizrita matsarabhAvathI yukta guNavAne paNa A nirguNI che tema mAne che.
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ aDhAra pApasthAnako-vivecana uttarAdhyayana vRtti - vizuddha evA AtmAne paNa je dUSita kare ane vikRtine lAve tene doSa kahe che. AgamasUtronI vRttimAM dveSa ne doSa, aprIti lakSaNa, mAlinca karaNa, mAtsarya, dUSaNa ityAdi arthomAM jaNAvela che. 0 laghu dRSTAMta :- bhagavaMta mahAvIra temanA pUrvabhavamAM jyAre 'vizvabhUti' nAme rAjakumAra hatA. temaNe dIkSA lIdhI. mAsakSamaNa Adi tapazcaryAthI kAyA kRza banI gayelI. koI vakhate mAsakSamaNane pAraNe gaucarI arthe nIkaLelA. te vakhate teno bhAI vizAkhAnaMdI gavAkSamAMthI joI rahyo hato teTalAmAM koI gAye vizvabhUti munine pachADI dIdhA. te joIne vizAkhAnaMdIe mazkarI karI ke, rAjakumAra hatA tyAre tame eka mukko mArI koThAnA phaLa pADI dIdhA hatA, have tamAruM e baLa kyAM gayuM ? te vakhate vizvabhUti munine bhayaMkara dveSa caDyo, gAyane zIMgaDAthI pakaDI bhamAvIne pADI dIdhI. pachI dveSathI niyANuM karyuM, niyANAnA prabhAve tripRSTha vAsudeva paNa banyA ane siMhano bhava pAmelA vizAkhAnaMdInA jaDabA kheMcI mArI nAMkhyo. paNa dveSanuM pariNAma temane narakamAM laI gayuM. 0 rAga-dveSa yugala vize kaMIka vizeSa : 75 - zramaNa pratikramaNa sUtra (pagAmasijjA)mAM eka vAkya Ave che 'dohiM baMdhaNehiM - rAgabaMdhaNeNaM dosabaMdhaNeNaM' arthAt rAga ane dveSa e be baMdhana che. A baMdhana vaDe sevelA aticAronuM pratikramaNa karuM chuM. rAga (Asakti) ane dveSa (aprIti) e baMne AtmAne karmabaMdha karAvanAra hovAthI saMsAramAM baMdhanarUpa che. rAga-dveSa baMne asaMyamarUpa kahyA che. tenAthI je aticAra lAge tenuM pratikramaNa karavAnuM hoya che. rAgane AtmAno khataranAka zatru ane dveSane bhava-vRddhi kAraka kahyo che. vaMdittu sUtra ane pagAmasijjA baMnenI chellI gAthAmAM kahyuM che "evuM aTThaviDaM kamma rAgadosa samajjiaM' arthAt ATha prakAranA karmonuM upArjana rAga-dveSathI thAya che. prazamati mAM umAsvAtijI paNa lakhe che ke, "rAga-dveSathI yukta jIvane kevaLa karmabaMdha ja thAya che te sivAya alpa paNa guNa thato nathI. (mATe A baMne pApasthAnono tyAga karavo) www rAga ane dveSa baMnene moharUpI vRkSanA bIjarUpa kahyA che. - pAkSika sUtramAM pAMca mahAvrata ane chaTThA rAtribhojana vratanuM svarUpa jaNAvela che. A darekane cAra prakAre kahyA che dravya, kSetra, kALa ane bhAvathI. te darekamAM bhAvathI svarUpa jaNAvatA rAmeLa vA yoseLa vA lakhyuM - rAgathI ke dveSathI hiMsA, mRSA, corI, maithuna, parigraha ke rAtribhojananuM sevana te bhAvadoSa che. rAgadveSane kaSAyonI utpattimAM kAraNabhUta jaNAvatA paNa kahevAyuM che ke, krodha ane mAna abhivyakta na thAya tyAre dveSa kahevAya che ane anabhivyakta mAyA ane lobhane rAga kahyo che. tethI cAre kaSAyonI mULa utpatti rAga-dveSa che. dveSa e rAganuM ja rUpAMtara che. tethI ja vIta-rAga zabda prayojAya che. - -
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratikramaNa sUtra vivecana-3 jenAmAMthI rAga cAlyo gayo che, te ApoApa veSarahita thaI ja gayA che. tene mATe 'vIta-dveSa' zabdanI alaga jarUra zAstrakAre mAnI nathI. e ja rIte "vIrAgI" zabdaprayoga jovA maLe che paNa "vItelI" zabdaprayoga jovA maLato nathI. - A rAga-dveSa pravRtti anAdikAlIna che, eka sikkAnI ja be bAju samAna che. A rAga-dveSa jIva paratve paNa hoI zake ane jaDa paratve paNa hoI zake. paraMtu samagra dinacaryA vicArazo to anubhavAze ke jaDa paratve rAga-dveSamAM vadhu samaya jAya che, mATe baMne choDavA yogya che. * bArame kalaha :- kalaha e bAramuM pApasthAnaka che. - kalaha eTale kajiyo, kaMkAsa, laDAI, jhaghaDo ityAdi. kalahano udbhava krodha, mAna, mAyA, lobha ke rAga, dveSanI bahulatAthI thAya che. mATe te pApasthAnaka kahevAya che. - kalahathI aneka bhavono vairAnubaMdha janme che. je rIte tapelI garama retI svayaMne paNa bALe che ane pRthvIne paNa bALe che, te rIte kalaha potAne ane parane baMnene mATe duHkhadAyI che. - kalaha pApasthAnakanI sajhAyamAM tene durgatinA baMdhananuM mULa kAraNa kahyuM che. kalaha khamAvanArane ArAdhaka kahela che. - kalahamAM pAyAnuM kAraNa bhASA arthAt vacanayoga che to paNa cAre gatimAM kalahanuM astitva jovA maLe che. keTalAMka manuSyo pragaTarUpe zAMta jaNAtA hoya to paNa manomana kalaha karatA hoya che. je mATe prasannacaMdra rAjarSinuM dRSTAMta prasiddha che. - "kalaha' zabdano judA judA AgamonI vRttimAM je artha karyo che. teno sArAMza rajU karIe to AvA artho jovA maLe che - jhaghaDo, vacanathI thato kajIyo, bhAMDavuM te, vAcAthI thato vigraha, prema-hAsya AdithI thatuM yuddha, anyonya asamaMjasathI thatuM bhASaNa, vAda Adi. * terame abhyAkhyAna :- abhyAkhyAna teramuM pApasthAnaka che. - abhyAkhyAna eTale achatAM doSanuM AropaNa karavuM te. - mavartI vRtti - sAme thaI doSone pragaTa karavArUpa kathana te abhyAkhyAna kahevAya che. - thAnAM vRtti - jAhera rIte khoTA doSonuM AropaNa karavuM - bIjA para ALa caDAvavuM te abhyAkhyAna kahevAya. - praznavyAcharaNa - vRtti - bIjAnA achatA doSonuM AkhyAna-kathana te abhyAkhyAna, je mRSAvAdanuM sattaramuM nAma che. bIjI vyAkhyA karatA vRttikAre lakhyuM ke - asat duSaNonuM kathana. - sUyADa vRtti - asat abhiyoga te abhyAkhyAna - pannavI vRtti - asat doSanuM AropaNa karavuM te. 0 abhyAkhyAna e vacanayogano vyavahAra che.
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ aDhAra pApasthAnako-vivecana 0 18 pApasthAnakanI sajjhAyamAM kahyuM che ke 'abhyAkhyAna' pApane sevato jIva anaMtA duHkhane pAme che. 0 'abhyAkhyAna' doSanA bIjAe karelA sevanathI sItA sati, aMjanA sati Adine aneka kaSTo pahoMcyA, mATe teno tyAga karavo. - caudame vaizunya :- paizunya e caudamuM pApasthAnaka che. * sthAnAMTM sUtra-48 vRtti - paizunya eTale 'pizunakarma''. pizuna karmano artha sAcA ke khoTA aneka doSo pITha pAchaLa khullA pADavA te. sAmAnya vyavahAramAM te cADI-cugalI kahevAya. che - 77 patravaLA-vRtti - parokSamAM sat ke asat arthAt vAstavikake avAstavika doSone kahevA ke jAhera karavA te paizunya - mAvatI-vRtti. asat doSono AviSkAra te vaizunya. -- sUcakAM|-vRtti -bIjAnA guNo sahana na thavAthI tenA doSone jAhera karavA te pApasthAnaka 13 abhyAkhyAna ane 14 vaizunya e baMne samAnArthI jevA lAge che, paNa te baMnemAM bheda che. bhale baMnemAM "doSone pragaTa karavArUpa'' kathanamAM sAmya che, to paNa abhyAkhyAnamAM Aropo jAheramAM karAya che, jyAre cADI-cugalI khAnagImAM thAya che. - paizunya pApamAM paNa vANI-vacanayoganI mukhyatA che. - paMdarame rati-arati - 'rita ati" e paMdaramuM pApasthAnaka kahyuM che. (sthAnAMga sUtramAM A pApasthAnakane 'arati-rati' nAme oLakhAvela che, teno krama soLamo mUkelo che.) rati ane aratino sAmAnya artha harSa ane udvega che. - rati - iSTa vastu prApta thAya ke aniSTavastu dUra thAya tyAre thatI harSanI lAgaNIne 'rati' kahevAmAM Ave che. - gati - aniSTa vastuno saMyoga thAya ane iSTa vastu cAlI jAya tyAre thato udvega 'ati' kahevAya che. ahIM vyAkhyAmAM 'vastu' zabda che, paNa iSTa-aniSTa vyaktino saMyoga ke viyoga paNa rati-arati janmAve che, ane iSTa-aniSTa vyaktinI ke vastunI prAptino saMbhava ke aprAptinI zakyatA paNa manamAM rati ane aratine utpanna karatI hoya che. - A baMne bhAvo moha ane ajJAnanI prabaLatAne lIdhe thAya che. jemake amuka vyakti ke vastu maLe tyAre thatI 'rati' e moha che ane amuka vyakti ke ke vastu maLaze tevI kalpanA mAtra paNa rati ke arati janmAve te ajJAna che, bhaviSyakAlIna ArtadhyAna che. A badhuM ja cAritryanA vikAsanI khAmIsUcaka che. - sthAnAMza vRttikAra sUtra-48nI vRttimAM jaNAve che ke, ''koI viSayamAM je 'rati' che, te ja viSayAMtara apekSAe 'arati' bane che. mATe rati-aratinuM aupacArika ekatva che, tethI A baMneno eka ja pApasthAnakamAM samAveza karAyo che.
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 vikAra kahyo che. patravaLA-vRtti - jenA udayathI bAhya atyaMtara vastumAM prIti janme te rati ane aprIti janme te arati. - AvArAMza-vRtti - iSTaprAptinA saMyoga ke vinAzathI janmato mano vikAra te rati-ati jANavI. pratikramaNasUtra vivecana-3 bhAvI-vRttimAM rati-ati baMnene mohanIyanA udayathI thato cittano deza - - sthAnAM-vRtti - mohanIya udaya janya citta vikAra - jemAM prItilakSaNa che te rati che ane udvega lakSaNa che te ati che. di karmanI dRSTie rati-aratinuM sthAna mohanIya karmamAM che - mohanIyakarmanA darzana mohanIya ane cAritra mohanIya be bheda che. te cAritra mohanIyanA paNa kaSAya ane nokaSAya cAritramohanIya be bhedo che, nokaSAyacAritra mohanIyanA nava peTA bhedomAM rati ane ati e baMne bhedono samAveza thAya che. arthAt rati-ati e mohanIyakarmanA gharanI pravRtti che, AtmAnI potAnI pravRtti nathI. rati-arati e mukhyatAe manoyoga janya pravRtti che. kemake mananI kalpanA mAtrathI jIva rati (harSa) ane arati (udvega)no anubhava kare che. sukha ke duHkha vyakti ke vastumAM nathI, paNa te vastu ke vyakti sAthe joDAyelA manobhAvomAM che. 0 laghu dRSTAMta :- mahAsatI sulasA parama AdaraNIya zrAvikA che, tene koI saMtAna nathI. pati nAgasArathInA aneka prayatno pachI daivI sAdhanAthI saphaLatA maLI. te phaLa sulasAne khAvA mATe ApyuM. jenA prabhAvathI sulasAne 32 putro thayA. te phaLa athavA guTIkA 32 hatI, je alaga alaga samaye khAvAnI hatI, paNa sulasAe bhUlathI eka sAthe 32 guTIkA khAdhI, tene eka sAthe ja 32 putrono janma Apyo. A batrIze putro magadhanA rAjA zreNikanA aMgarakSaka banyA. jyAre rAjA zreNika celaNAne laIne AvatA hatA tyAre ceDA rAjA sAthe yuddha thayuM, A yuddhamAM sulasAnA batrIza putro zreNika rAjA sAthe madadamAM hatA tyAre batrIze putro ceDA rAjAnA hAthe mRtyu pAmyA. sulasA mATe kevo hRdayadrAvaka prasaMga hato, paNa sulasA harSa ke udveganA koI bhAvathI pIDita thayA vinA zAMta rahyA rati ke aratino sparza mAtra paNa nahIM. * soLame paraparivAda :- paraparivAda soLamuM pApasthAnaka che. (sthAnAMga sUtra-48mAM teno krama paMdaramo darzAvAyela che.) - bIjAnuM vAMku bolavuM ane potAnI baDAI karavI tene paraparivAda (pApasthAnaka) kahevAmAM Ave che. sthAnAMna sUtra-48nI vRtti-bIjAnuM khoTuM bolavuM, ghasAtuM bolavuM ke vAMku bolavuM te "para-parivAda '' - mAvatI-vRtti - bIjAnA guNadoSa vacanane vistAravuM te. - patravaLA-vRtti - aneka loko sanmukha bIjAnA doSonuM vizeSe karIne kathana karavuM te para-parivAda che.
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ aDhAra pApasthAnako-vivecana - pariva8 mAM para + para + va traNa zabdo che. "para' eTale bIjAnA viSayamAM, 'pari' arthAt viparIta ane "vAda' arthAt kathana - kahevuM te. - paraparivAdano vyavahAru artha che "bIjAnI niMdA". tene bIjA zabdomAM avarNavAda' paNa kahe che. 0 A pApasthAnakanA sevanamAM vacanayoganI mukhyatA che. - tattvArtha sUtrakAre paraniMdAne nIcagotra karma baMdhanA cAra kAraNomAMnuM eka kAraNa kahyuM che. * sattarame mAyAmRSAvAda :- mAyAmRSAvAda e sattaramuM pApasthAnaka kahyuM che. jene mATe sthAnAMga sUtra-48mAM "mAyAmasi' - "mAyAmRSA' zabda vaparAyo che. A ja zabda saMthArAporisImAM che. - mAyAmRSAvAda eTale chetarapIMDI, pratAraNA. - "mAyAthI utpanna thayela ke mAyAyukta mRSAvAda." tene mAyAmRSAvAda kahe che. - vyavahArathI tene jALa bichAvavI, kAvatarAM karavA, chetarapiMDI karavI ke pratAraNA karavI kahevAya che. - thAnAM sUtra-48mAM kahyuM che - mAthA eTale nikRti, mAsa eTale mRSA ke mRSAvAda. mAyAthI yukta mRSA te mAyAmRSA. prAkRtamAM tene mAyAmasi kahe che. AmAM be doSano yoga thayo che - mAyA ane mRSAvAda (bIjuM ane AThamuM pApasthAnaka) ahIM upalakSaNathI "mAnamRSA' Adi saMyoga doSa paNa samajI levo. - nAthaH-vRtti - vezAMtara karIne lokone chetaravA te. - mAvatI-vRtti - vezAMtara ane bhASAMtara karIne je bIjAnuM vaMcana karavuM - ThagavA te mAyAmRSA che. -praznavyArA - tene bIjA adharma kAranuM cothuM nAma kahyuM che. - uvavA-vRtti - trIjA kaSAya ane bIjA Azravano saMyoga eTale "mAyAmRSAvAda" ema jANavuM - manamAM kaMIka judu ane vacanamAM kaMIka judu tene mAyA-mRSAvAda kahe che. je vaizyAnI nIti samAna hoya che tethI kadI sukha ApatA nathI. - A pApasthAnakamAM manoyoga sAthe vacanayoga paNa bhaLe che. 0 khAsa noMdha : mAyAmRSAvAda' sattaramAM pApasthAnakarUpe ati prasiddha che. tethI graMthakAro ke vyAkhyAna dAtAo 'mAyA' ane "mRSAvAda'nA saMmizraNa paratve vizeSa dhyAna Ape che. A saMjogomAM sthAnAMga sUtra-48nI vRttimAM noMdhela vAkya khAsa dhyAnamAM levA jevuM che - " 4 nAnakRSadvisaMgaliokonAkSa." A ja vAtane uvavAI sUtra34nI vRttimAM paNa noMdhI che - "yAmasi'tti tRtIyA dvitIyAzraya: saMyo:, anena ca sarvasaMyogA upalakSitAH * aDhArame mithyAtvazalya:- mithyAtva zalyane aDhAramuM pApasthAnaka kaheluM
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80 pratikramaNa sUtra vivecana-3 che. jene mATe sthAnAMga, bhagavatIjI, nAyAdhammakatA ane vivAI sUtra tathA saMthArAporisImAM misisaOM zabda prayojAyelA che. "mithyAdarzanazalya" tema gujarAtImAM kahI zakAya. - mithyAtvazalya eTale mithyAtvarUpa doSa - "mithyAtva" eTale vastune viparIta rIte samajavI ke anya rIte mAnavI te athavA mithyAjJAnano bhAva te mithyAtva "zalya" eTale pApa athavA doSa A rIte mithyAtvanuM sevana karavuM ke mithyAtva doSanA bhAgI thavuM te mithyAtvazalyarUpa pAmasthAnaka che. - thAnAM sUtra-48nI vRttimAM kahe che - mithyAdarzana eTale viparIta dRSTi. te ja bhAlA vagere zalyanI jema zalya che kemake A zalya duHkhanA heturUpa che. mithyAdarzana pAMca prakAre che (1) Abhigrahika, (2) anabhigrahika, (3) Abhinivezika, (4) anAbhogika, (5) sAMzayika. - uttarAdhyayana-vRtti - atattvamAM tattvano abhinive. - samavAyAM -vRtti - atattvArthanuM zraddhAna te. - pApasthAnakanI sajhAyamAM "mithyAtvazalya' pApa sthAnakane sattare pApasthAnaka karatAM paNa bhAre pApasthAnaka kahyuM che. A pramANe aDhAra pApasthAnakonI rajUAta karI sUtrakAra AgaLa noMdhe che - * e aDhAra pApasthAnaka mAMhe mAhare jIve je koI pApa - upara kahyA pramANenA prANAtipAta, mRSAvAda Adi je aDhAra pApa sthAnaka che. A aDhAre pApasthAnakamAMthI meM (mArA jIve) je koI eka, be, traNa ke aDhAre aDhAra pApamAMthI je koI pApa.. * sevyu hoya, sevarAvyuM hoya, sevatA pratye anumoghu hoya svayaM (pote) AcaryuM hoya ke karyuM hoya, sattA-lAlaca ke sUcanA Adi dvArA bIjA koInI pAse AcarAvyuM hoya ke karAvyuM hoya, AvuM pApasthAnaka-AcaraNa karatA ke karAvatA hoya, tene aMtarathI sAruM mAnyuM hoya ke vacanAdi dvArA temane anumodana ke uttejana ApyuM hoya. * te sarve mane, vacana, kAyAe karI micchA mi dukkaDa te sarve arthAt eka, be.... yAvat... aDhAra je koI pApa karyA - karAvyA, anumodyA hoya te badhAMnuM manathI, vacanathI, kAyAthI (e trikaraNa yoge) mAruM te prat mithyA thAo arthAt te pApAcaraNanA vize huM mAphI mAMgu chuM. 0 chellA traNa vAkyomAM pAThabheda ane sAkSI pATha :(1) pApasthAnaka mAMDe - ahIM mAMDene badale "mAMDI' paNa maLe che. (2) mAhare jIve - ne badale "mahAre jIve' paNa lakhe che.
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 81 aDhAra pApasthAnako-vivecana (3) te sarve ne badale "te savi huM' paNa jovA maLe che. (4) mana, vacana, kAyAe'ne badale mana, vacana, kAyAe paNa jovA maLe che. (5) "micchA mi dukkaDaM' pUrve 'tassa' zabda paNa jovA maLe che. - ahIM sUtramAM " micchA mi dukkaDa' vAkyaprayoga che. - A ja prakAre aDhAre pApasthAnaka saMbaMdhI gAthA(1) saMthArA porisImAM che - tyAM jarA judI rIte kahyuM che - - vasiriyu - huM A aDhAre pApasthAnakone vosirAvuM chuM arthAt teno tyAga karuM chuM (kAraNa ke-) - A aDhAre pApasthAnako mokSamArganA sevanamAM vidana bhUta arthAt aMtarAyarUpa che. (temaja) A aDhAre pApasthAnako durgatine baMdhAvanAra che. -(2) sthAnAMga sUtra-49 tathA tenI vRttimAM jaNAve che- sUtra-48mAM aDhAra pApasthAnaka varNavyA te prANAtipAtathI parigraha e pAMca pApasthAnakothI viramavuM arthAt aTakavuM ane krodhathI mithyAdarzanazalya paryantanA tera pApasthAnakomAM viveka rAkhavo arthAt tyAga karavo. -(3) bhagavatIjI sUtra-94 tathA tenI vRtti- he bhagavan! jIvo bhAre karmIpaNAnuM upArjana kaI rIte kare che ? - he gautama ! prANAtipAtathI mithyAdarzanazalyanA sevanathI jIva bhAre karmIpaNAnuM upArjana kare che. - he bhagavan! jIvo laghukarmIpaNuM kaI rIte upArje che ? - he gautama! jIvo prANAtipAta viramaNathI laIne mithyAdarzanazalyanA viramavA dvArA laghukarmIpaNuM upArje che. -(4) Avo ja sAkSIpATha "uvavAI sUtramAM paNa che. i vizeSa kathana : pApa upArjana karavAnA prakAro te pApasthAnaka. AvA pApasthAnako aDhAra che. te badhAMnA mULamAM aDhAramuM pApasthAnaka mithyAtvazalya kahevAyuM che. A sUtra dvArA aDhAre pApasthAnakonI AlocanA karavAmAM AvI che - mAphI mAMgelI che. ahiMsA, satya, acaurya, brahmacarya, niSparigraha, kSamA, namratA, saraLatA, saMtoSa, samabhAva (rAga ane dveSarahitatA), ziSTAcAra ane sajjanatA (kalaha rahitatA, ALa na caDAvavuM, cADI-cugalI na karavI), harSa-udvega rahitatA, niMdA rahitatA, mAyA-mRSArahitatA ane samyakdarzana yukatatA A aDhAre guNo mATe prANAtipAtAdi aDhAra pApasthAnakano tyAga karavo ati Avazyaka che. - pravacana sAroddhAranA 237 mAM dvAramAM gAthA 1351thI 1353mAM aDhAra [3] 6]
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ 82 pratikramaNa sUtra vivecana-3 pApasthAnakono ullekha karAyelo che. - paraMtu A aDhAra pApasthAnakamAM kiMcit pAThabheda che. chaThA pApasthAnaka rUpe temAM rAtribhojanano ullekha che ane rati-arati nAmaka pApasthAnaka temaNe noMdhela nathI. - A vAtanI noMdha, pravacana sAroddhAranI vRttimAM paNa karI che, tyAM lakhyuM che ke, "sthAnAMga sUtramAM rAtribhojana pApasthAnakamAM gaNela nathI. paraMtu paraparivAdanI AgaLa rati-aratine gaNela che. 0 A sUtrano pratyakSarUpe upayoga mAtra pratikramaNa kriyAmAM thAya che, vaLI A sUtra zrAvako ja bole che, zramaNo bolatA nathI. zrAvako paNa pauSadha karyo hoya to A sUtra bolatA nathI. - zrAvako pratikramaNamAM sAta lAkha sUtranI joDe A aDhAra pApasthAnaka sUtra bole che. 0 A aDhAra pApasthAnakane nAmoccArapUrvaka prAkRta bhASAmAM zramaNo tathA rAtri pauSadhavratadhArI zrAvako jarUra bole che, paNa te "saMthArAporisI' bhaNAve tyAre bolAya che. | sUtra-noMdha :- A sUtra gujarAtI bhASAmAM che. - A sUtranA AdhArasthAnarUpe sthAnAMga sUtra-48, bhagavatIjI sUtra-94, ujavAI sUtra-34, (thoDA pheraphAra sAthe) pannavaNA sUtra-pa25 (mAM 'kriyA' svarUpe) ityAdi Agamo gaNAvI zakAya kemake te badhAmAM A aDhAra pApasthAnono judI judI rIte ullekha jovA maLe che. - pravacana sAroddhAra kAra-23lmAM paNa ullekha che. --X -- --
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ savyassa vi sUtra sUtra-33 : ( pratikramaNa AjJA-yAcanA | sUtra-viSaya : AkhA divasamAM lAgelA pApane ati TUMkamAM kahI guru mahArAja pAse "have zuM karavuM?" te aMgenI AjJA mAMgavA mATenuM A sUtra che. chelle ziSya potAnA pAponI A sUtra dvArA mAphI mAMge che. v sUtra-mULa :savyassa vi devasia duciMtie dubabhAsia duciThinA icchAkAreNa saMdisaha bhagavan! icche, tassa micchA mi dukkaDuM - sUtra-artha : (ziSya kahe-)divasa saMbaMdhI sarva paNa duSTa ciMtavana, duSTa bhASaNa ane duSTa ceSTA saMbaMdhI he bhagavan! Apa svecchAe AjJA Apo (ke huM zuM karuM ?) (tyAre guru kahe ke, mehaM - tuM tenuM pratikramaNa kara.) (tyAre ziSya kahe-) "icche' mAre ApanI AjJA pramANa che. mAruM te sarve pApa mithyA thAo. i zabdajJAna : A sUtranA zabdo sUtra-26 "devasia paDikkamaNe ThAuM" sUtra mujaba che tethI zabda-jJAna sUtra-26mAM jovuM vivecana : aticAranI AlocanA karyA pachI (zrAvaka sAta lAkha ane aDhAra pApasthAnaka sUtra bolavA dvArA jIvahiMsA ane pApasthAnakonI AlocanA kare, jo zrAvaka pauSadhamAM hoya to "gamanAgamana' saMbaMdhI AlocanA kare ane zramaNo devasika ke rAtrika aticAra bolI AlocanA kare tyArapachI) pratikramaNa sUtra bolatA pahelA "pratikramaNa AjJAyAcanA" mATe A sUtra bolAya che. te Adya padothI "sabyassa vi" sUtra nAme oLakhAya che. jyAre pratikramaNanI AjJA mAMge tyAre guramahArAja tene "DimeTTa zabdathI AjJA Ape. ziSya te AjJAne 'icche' zabda bolI svIkAre. ahIM "icche' zabda dvArA hA, ApanI AjJAnusAra have tenuM (vistArathI) pratikramaNa karuM chuM tema ziSya
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratikramaNasUtra vivecana-3 svIkAra karIne A sUtra bolyA pachI ''pratikramaNasUtra'' bole arthAt zrAvaka "vaMdittu sUtra'' bole zramaNo pagAma sijjA" sUtra bole. e rIte sva-sva AcAronI AlocanA, pratikramaNAdi vidhi pUrNa kare. 0 A sUtranuM zabdAnusAra vivecana : A sUtranA pratyeka zabdonuM vivecana sUtra-26 - ''devasia paDikkamaNe ThAuM' sUtra mujaba jANavuM. mAtra kramamAM thoDo phera che, bAkI zabdo samAna ja che. - vizeSa kathana : 84 pratikramaNanA pAMca bhedo bhagavaMta mahAvIranA zAsanamAM prasiddha che (1) daivasika, (2) rAtrika, (3) pAkSika, (4) cAturmAsika, (5) sAMvatsarika. pratikramaNa AjJAyAcanA mATe devasijha ne badale 'rAga' zabda rAtri pratikramaNamAM bolAya che. e ja rIte pAkSikAdi traNe pratikramaNamAM pAkSika (Adi) aticAra bolAI gayA pachI A sUtra bolAya che. tyAM pharka mAtra eTalo ke 'vaisiga' ne sthAne pavitra, ghammAsiga ke 'saMvari' zabda bolAya che. - 'vizeSa kathana'nI bIjI upayogI vigata mATe sUtra-26 "devasia paDikkamaNe ThAuM' khAsa jovuM. # sUtra-noMdha : - sUtranoMdha mATe paNa sUtra-26 joI javuM. - yogazAstra, dharmasaMgrahamAM A sUtrano ullekha maLe che.
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ icchAmi paDikkamiu sUtra sUtra-3 icchAmi paDikkamiuM sUtra v sUtra-viSaya : A sUtra thakI AkhA divasamAM lAgelA pApone sAmAnya rIte jAhera karIne tatsaMbaMdhI pratikramaNa mATenI icchA vyakta karAya che, sUtrAMte mAphI mAMgela che. sUtra-mULa :icchAmi paDikkamiuM jo me devasio aiAro kao. ( ahIMthI pachI Akho sUtrapATha sUtra-27 "icchAmi ThAmi. sUtra" mujaba jANavo.) sUtra-artha :divasa daramiyAna meM je kAMI aticAra-mbalanA karI hoya tenuM huM pratikramaNa karavA icchuM chuM. ( ahIMthI AgaLa samagra sUtrano artha sUtra-27 "icchAmi ThAmi" sUtra anusAra jANavo.) zabda-jJAna :icchAmi - huM icchuM chuM paDikkamiu - pratikramavAne jo me - je meM - mArA vaDe devasio - divasa saMbaMdhI aiAro - aticAra, skUlanA kao - karyo hoya (* have pachInA zabdo ane artho sUtra-27 mujaba jANavA.) - vivecana :* icchAmi paDikkamiuM jo me devasio aiAro kao0 0 rUchAmi - huM icchuM chuM, abhilASA karuM chuM. - A zabda pUrve sUtra-3 "khamAsamaNa" sUtra ane sUtra-27 "icchAmi ThAmi'mAM AvI gayela che, tyAM vivecana jovuM. 0 DilivuM - pratikramavAne, nivartavAne, zenAthI nivartavAne icche che? tenA anusaMdhAne - no veliDo ityAdi padonuM kathana che. - pratikramaNa zabdanuM vizeSa vivecana sUtra-5 'iriyAvahI'mAM thayela che, tyAM jovuMsUtra-9 "karemi bhaMtemAM paNa teno ullekha che, sUtra-26, 29 ityAdimAM paNa ullekha che. - mULa zabda vikrama che jemAM prati + * mukhya che. A prati + m zabdanuM hetvarthakRdanta banyuM pratibituM jenuM prAkRta rUpAMtara paDamAM che.
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86 pratikramaNamUtra vivecana-3 -- no che teno lA go ityAdi sarve padonuM vivecana sUtra-27 "icchAmi ThAmi" anusAra jANavuM. - vazya sUtra-15nI cUrNi ane vRttimAM paNa A sUtranuM suMdara vivecana thayeluM ja che. pharka mAtra eTalo che ke tyAM A sUtra zramaNane AzrIne lakhAyeluM che, jyAre tene AdhAre ahIM A "icchAmi paDikkamiu" sUtra zrAvakanA saMdarbhe taiyAra thayela hovAthI "dezavirati dharma" anusAra baneluM che. . vizeSa kathana : - A sUtranA vizeSa kathana mATe sUtra-27 "icchAmiThAmi'nA 'vivecana'nI bhUmikA temaja "vizeSa kathana" baMne khAsa joI javA jemake - sUtra-27, sUtra-30 ane A sUtra-34 e traNeno AraMbha ja mAtra judI judI rIte thAya che. pachInA sarve pado to traNemAM samAna ja che. hA, hetuno pharka jarUra che. sUtra-27 "icachAmi ThAmi" kAyotsarga hetuthI che, sUtra-30 "devasie Alou" aticAra AlocanArthe che ane A sUtra-34 "icchAmi paDikkamiuM" pratikramaNArthe che. paNa aticAra AlocanA saMbaMdhI sarve pado to traNemAM saMpUrNa samAna che. - denika kriyAmAM A sUtrano upayoga :-devasika Adi pAMce pratikramaNamAM A sUtra bolAya che. - daivasika ane rAtrika pratikramaNamAM A sUtra "vaMditta sUtra" pUrve bolAya che. arthAt eka vakhata bolAya che. - pAlikAdi traNe pratikramaNamAM A sUtra traNa vakhata bolAya che te A rIte- (1) vaMditta sUtra pUrve devasika pratikramaNa mAphaka bolAya. (2) pAkSika (Adi) sUtra pUrve eka vakhata bolAya. (3) pAkSikanA vaMditu sUtra pUrve pUrvavat bolAya che. mAtra pharka eTalo ja che ke - te pAkSika, cAturmAsika ke sAMvatsarika sUtramAM bolAya che tyAre devasine sthAne pakhie Alou... ityAdi pheraphAra pratikramaNanA bheda anusAra bolAya che. - tethI pahelA vaMdittA pUrve to "devasi" zabda ja rahe che, paNa pakikha sUtra ane bIjA vaMditA pUrve AdezamAM devasiuM'ne badale je pratikramaNa hoya te zabda vaparAya che. 0 zeSa sarve kathana sUtra-27 icchAmi ThAmi mujaba jANavuM v sUtra-noMdha :- AdhAra sthAna : Avazyaka sUtra-adhyayana-4 "pratikramaNa'nuM sUtra-16 e A sUtranuM AdhArasthAna che. tyAM A sUtra zramaNane AzrIne che, jyAre ahIM A sUtra zrAvakanA saMdarbhamAM che. - A sUtranI bhASA ArSa prAkRta che. - uccAro mATenuM sUcana sUtra-27 mAM mujaba jANavuM -- --X-- -X --
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMditu-sUtra sUtra-35 vaMditta-sUtra zrAvaka pratikramaNa sUtra - sUtra-viSaya : A sUtramAM jJAnAdi AcAra ane samyaktva sahita zrAvakanA bAra vrato AdimAM lAgelA aticAronI niMdA, ga ane pratikramaNa karavAmAM Avela che. temaja AtmAne pavitra banAve tevI bhAvanAo vyakta karavAmAM Avela che. v sUtra-mULa :viMditta saba siddha, ghammAyarie A savvasAhU a; icchAmi paDikkamiuM, sAvaga-dhammAIArassa. jo me vayAiAro, nANe taha daMsaNa caritta a; suhumo A bAyaro vA, te ni de ta ca garivAmi. duvihe parizmahaMmI, sAvaje bahuvihe A AraMbhe; kArAvaNe a karaNe, paDikkame desi saLaM. je baddhamiMdiehiM, cauhiM kasAeei appasacaeNhiM; rAgeNa va dosaNa va, te niMde taM ca gariphAmi. AgamaNe niSNamaNe, ThANe caMkamANe aNAbhoge; abhioge A nione, paDikkame desie savva. saMkhA kaMkha vigicchA, pasaMsa taha saMthavo kuliMgIsu, sammattAssa-iAre, paDikame desi saLaM. chakAya-samAraMbha, payaNe A payAvaNe a je dosA; attaThA ya paraThA, ubhayaThA ceva te niMde. paMcahamaNuvrayANa, guNavrayANaM ca tihamaiAre; siphakhANaM ca caNiyuM, paDikkame desiaM saLaM. paDhame aNuvvayaMmI, zUlaga-pANAIvAya-viraIo; Ayariyamappasantha, inca pamAya-pUsaMge; vaDa-baMdha-kavi-pTee, AIbhAre bhara-pANa-vucchee; paDhamavayassa-iAre, paDikkame desia sa. bIe aNuvvayaMmI, parizUlaga-aliyavayaNa-viraIo; Ayariyamapnasatye, iltha pamAya-prasaMgeNaM.
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88 pratikramaNasUtra vivecana-3 sahasA-rahassa dAre, mosuvaese A phUDalehe a; bIyavayassa-iAre, paDikkame desie savva. taIe aNuvvayaMmI, zUlaga-paradadhva-haraNa-viraIo; AyariyamapUsalya, iltha pamAya-ppasaMgeNaM. tenAhaDa-ppaoge, tappaDirUve viruddha-gamaNe a; phUDatula-kUDamANe, paDikkame desi saLaM. caultha aNuvvayaMmI, nicce paradAra-gamaNa-viraIo; AyariyamapUsalya, ilya pamAya prasaMgeNaM. aparigdahiA-Ittara - ANaMga-vIvAha-tivra aNurAge; caulyavayassa-iAre, paDikkame desihaM saLaM. Ino aNuvrae paMcamamI, AyariyamaprasacaeNmi parimANa paricchee, ilya pamAya-pUsaMgeNaM. dhaNa-patra-pitta-valtha, ruppa-suvanne A kuvia-parimANe; kupae caNviyaMmi ya, paDikkame desiaM saLaM. gamaNassa ya parimANe, disAsu urphe ahe A tirie ca; vI saI-aMtaraddhA, paDhamaMmi guNadhvae niMde. majaMmi a paMsaMmi a, puSka a phale a gaMdha-male a; upabhoga-parIbhoge, bIaMmi guNadhvae niMde. saccitte paDiba, apola-duSpoliyaM ca AhAre; tucchosahi-bhakukhaNayA, paDikkame desiaM saLaM. iMgAlI-vaNa-sADI-bhADI-phoDIsu vajjae kamma; vANijja ceva daMta-lakukha-rasa-kesa-visa-visayaM. evaM khu jaMtapIlaNa-karmo nibaMchaNaM ca dava-dANa; sara-daha-talAya-sosa, asaI-posa ca vaksijUjA. sasthagni-musala-jaMtaga-taNa-kaThe maMta-mUla-bhesajUje; dinne davAvie vA, paDikkame desiaM saLaM. hANuvvaTTaNa-vatraga-vilavaNe sa6-2va-rasa-gaMdhe; vatthAsaNa-AbharaNe, paDikkame desi saLaM. kaMdape kukakuIe, mohari-agiraNa-bhoga-aIrite; daMDami aNaThAe, taIaMmi guNavvae niMde. tivihe duppaNihANe, aNavaThANe tahA saI-vihUNe; sAmAIya vitaha-kae, paDhame sikukhAvae nide. ANavaNe pesavaNe, sake rUve A puggala-kukheve; desAvagAsiaMmi, bIe sikukhAvae nide. saMthAruccAravihI-pamAya taha ceva bhoaNAbhoe;
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 31 33 35 vaMditta-sUtra-mULa posahavihi-vivarIe, taIe siphakhAvae niMde. saccitte nikikhavaNe, pihiNe vavaesa-macchare ceva; kAlAInkama-dANe, caultha-sikakhAvae nide. suDiesa a duDiesu a, jA me assajaesu aNukaMpA; rAgaNa va dosaNa va, te niMde taM ca gariNAmi. sAsu saMvibhAgo, na kao tava-caraNa-karaNa-jusu saMte phAsuadANe, te niMde taM ca gariNAmi. ihaloe paraloe, jIvia-maraNe A AsaMsa- page; paMcaviho AiAro, mA majujha hujja maraNaMte kANa kAiasma, paDikkame vAiassa vAyAe; mANasA mANasiassa, savvasta vayAIArassa. viMdaNa-vaya-siphakhA-gAravesu saNA-kasAya-daDesu; guttIsu a samiIsu a, jo aIAro a ta nide. sammadiThI jIvo, jaI vi hu pAvaM samAyare kiMci; appo si hoI baMdho, jeNa na niddhadharsa kuNaI. taM pi hu sapaDikkamaNa, sampari Ave sauttaraguNaM ca; khippa visAmeI, vADi vra susikhio vijjo. jahA visaM kuTha-gacaM, maMta-mUla-visArayA; vijUjA haNaMti matahiM, to te havaI niOisaM. evuM aThavihaM kamma, rAga-dosa-samajijaaM; AlAaMto a niMdato, khipyuM haNAI susAvao. kaya-pAvo vi maNusso, AloIa niMdiya guru-sagAse; hoI aIrega-lahuo, oria-bharu vya bhAravaho. AvassaeNa eeNa, sAvao jaI vi bahurao hoI; dakakhANamaMtakirieN, kADI aciraNa kAleNa. AloaNA bahuvihA, na ya saMbhariA paDikkamaNa-kAle; mUlaguNa-uttaraguNe, te niMde taM ca gariNAmi. tasya dhammaksa kevali-pannAsTa, ababhuThio mi ArANAe, virao mi virANAe tiviheNa paDijhaMto, vaMdAmi jiNe cauvvIsaM. jAvaMti ceiAi, udde A ahe a tirialoe a savAi tAi vaMde, iha saMto tattha saMtAI jAvaMta ke vi sAhu, bharapheravaya-mahAvidehe a; salaeNsiM tesiM paNa tiviheNa tidaMDa-virayANa. cira-saMciA -pAva-paNAsaNI, bhava-saya-sahassa-mahaNIe; 37 38 39 42 43. jaja 45
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratikramaNasUtra vivecana-3 cakavIsa-jisa-vicciya-kahAI, volaMtu me diahA. mama maMgalamarihaMtA, siddhA sAhu sujaM ca dhakho a; sammadiThI devA, diMta samAhiM ca borDiM ca. paDisiddhANaM karaNe, kiccANamakaraNe A paDikkamaNa; asaddhahaNe A tahA, vivarIa-parvaNAe a. khAmemi savyajIve, savva jIvA khamaMtu me; mitI savvabhUesa, vere majujha na keNaI; evamahaM AloIa, niMdia garahie dugaMchie samma; tiviheNa paDikkato, vaMdAmi jiNe cauvvIsaM. sUtra-artha : (1)sarve siddha bhagavaMtone, dharmAcAryone, (upAdhyAyone) tathA sarve sAdhuone vaMdana karIne huM zrAvakadharmamAM lAgelA aticAronuM pratikramaNa karavAne icchuM chuM. (2) je vratonA aticAra mane jJAnane viSe, darzanane vize tathA cAritrane vize (ane 5 zabdathI tapAcAra tathA vIryAcArane vize) nAnA ke moTA (je aticAra lAgyA hoya) tene huM biMdu , gaDuM chuM. | (3) bAhya ane atyaMtara e be prakAranA parigrahane lIdhe, aneka prakAranI pApavALI pravRttio pote karavAmAM ane bIjA pAse karAvavAmAM divasa daramyAna jeje aticAro lAgyA hoya te sarve huM pratikramuM chuM. (4) pAMca indriyo, cAra kaSAyo tathA rAga ane dveSanuM pravartana aprazastabhAva vaDe thavAthI, je kaMI azubha karma baMdhAyu hoya, tene huM biMdu chuM, tenI garNA karuM chuM. (5) AvavAmAM, javAmAM, eka sthAne ubhA rahevAmAM ane vAraMvAra cAlavAmAM mArA upayoga vinA, koInA AgrahathI ke pharaja vaza thaIne divasa daramiyAna je kaMI aticAra lAgyA hoya tene huM pratikramuM chuM. (6) samyaktvanA pAlanamAM zaMkA, kAMsA, vicikitsA, kuliMgi-prazaMsA ane kuliMgi-saMstava vaDe divasa daramyAna nAno ke moTo je aticAra lAgyo hoya, te sarvene huM pratikramuM chuM. (7) cha kAya jIvonI hiMsA thAya tevI pravRtti karatAM tathA potA mATe, pArakA mATe ke baMnene mATe rAMdhatA ke raMdhAvatA je doSo thayA hoya tene huM niMdu . (8) pAMca aNuvrato, traNa guNavrato ane cAra zikSAvratonA viSayamAM divasa daramyAna lAgelA badhAM aticArone huM pratikakuM chuM. (9) pahelA aNuvratamAM - pramAdanA prasaMgathI ke aprazasta bhAvano udaya thavAthI pahelA sthUla prANAtipAta viramaNa vratamAM je kaMI aticAra lAge tevuM AcaraNa karyuM hoya, tene huM pratikramuM . (10) pahelA aNuvratanA aticAra - vadha karavo, baMdhana bAMdhavuM aMgacchedana karavuM atibhAra bharavo tathA bhojana-pANIno aMtarAya karavo. (e pAMcamAMthI) prathama
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMditta-sUtra-artha 91 vratane vize divasa daramyAna je aticAra lAgyA hoya te sarvene huM pratikramuM . (11) bIjA aNuvratamAM - pramAdanA prasaMgathI ke aprazasta bhAvonA udaya thavAthI bIjA sthUla mRSAvAda viramaNa vratamAM je kaMI aticAra lAge tevuM je kaMI AcaraNa karyuM hoya tene huM pratikramuM chuM. (12) bIjA aNuvratanA aticAra - vagara vicArye koInA para ALa caDAvavuM. ekAMtamAM chUpI vAta karatA jANIne bhaLatuM anumAna karavuM gupta vAta pragaTa karI devI, khoTo upadeza Apavo. khoTo lekha lakhavo. (e pAMcamAMthI) bIjA vratane vize divasa daramiyAna je koI aticAra lAgyA hoya te sarvene huM pratikramuM chuM. (13) trIjA aNuvratamAM - pramAdanA prasaMgathI ke aprazasta bhAvano udaya thavAthI sthaLa paradravyaharaNa viratimAM aticAra lAge tevuM je kAMI AcaraNa karyuM hoya tene huM pratikramuM chuM. (14) trIjA aNuvratanA aticAra - core corI lAvelI vastu levI, corane corImAM uttejana ApavuM. khoTI vastune kharA jevI karI vecavI, rAjyanA kAyadA viruddha AcaraNa karavuM ane khoTAM tola khoTAM mApa rAkhavA. (e pAMcamAMthI) trIjA vratane vize divasa daramyAna je aticAra lAgyA hoya tene huM pratikramuM chuM. (15) cothA aNuvratamAM - pramAdanA prasaMgathI ke aprazasta bhAvono udaya thavAthI "haMmezAM pArakI strI sAthe gamana"nI viratimAM aticAra lAge tevuM je kaMI AcaraNa karyuM hoya tene huM pratikramuM chuM. (16) cothA aNuvratanA aticAra - kumArI ke vidhavA vagereno saMga karatAM, rakhAta ke vezyA sAthe gamana karatAM, kAmottejaka ceSTAo karatAM, anyanA lagna karAvatAM tathA viSayabhoganI tIvra abhilASA rAkhatAM cothA vratane vize divasa daramyAna je koI aticAra lAgyo hoya, te sarvethI huM pAcho pharuM chuM. (17) pAMcamAM aNuvratamAM - pramAdanA prasaMgathI ke aprazasta bhAvano udaya thavAthI parigraha parimANa vratamAM aticAra lAge tevuM je kaMI AcaraNa meM karyuM hoya tene huM pratikramuM chuM. (18) pAMcamAM aNuvratanA aticAra - dhana-dhAnya, kSetra-vAstu, rUpuM-sonuM, bIjI halakI dhAtuo - dvipada (mANasa) catuSpada (pazu, pakSIo)nA parigraha parimANanA niyamathI adhika vastu rAkhatA divasa daramyAna je koI aticAra lAgyo hoya tene huM pratikramuM . ' (19) pahelA dizA pariNAma vrata nAmaka guNavratanA aticAra - urdhva adho ane ticha dizAnA pramANanuM ullaMghana karavAthI, kSetravRddhi (eka dizA ghaTADI bIjI dizAmAM vadhAro karavAthI) ane smRti jatI rahevAthI thayela pahelA guNavratamAM je aticAra lAgyA hoya tenI huM niMdA karuM chuM. (20) bIjA upabhoga-paribhoga nAmaka guNavatanA aticAra - madya-mAMsa AdinI viratimAM, phUla, phaLa, sugaMdhI padArtho ane mALA vagerenA upabhogamAM je
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 92 pratikramaNasUtra vivecana-3 aticAra lAgyA hoya tene huM biMdu . (21) niyata karelA pramANathI adhika sacitta AhAranA bhakSaNamAM, sacittathI sparzIta AhAranA bhakSaNamAM, apakva, duSpakva, tuccha auSadhinA bhakSaNamAM divasa daramyAna je koI aticAra lAgyo hoya te sarvenuM huM pratikramaNa karuM chuM. (22 ane 23) aMgArakarma, vanakarma, zakaTakarma, bhATakakarma ane sphoTakakarma daMtavANijya, lAkSavANijya, rasavANijya, kezavANijya, viSavANijya, yaMtrapAlaNa karma, nilaMchanakarma dava-dAnakarma,jalazoSaNa karma ane asatIpoSaNa karma - e paMdara karmAdAno zrAvake choDI devA joIe. chatAM tenA AcaraNathI je aticAra lAgyA hoya tene huM pratikramuM chuM. (A rIte sAtamA vrata arthAt bIjA guNa vratanA aticAro gAthA 21 thI 23mAM kahyA temAM pAMca aticAra ane paMdara karmAdAno maLIne kula vIsa aticAro jANavA.) (24) AThamuM vrata arthAt trIjA guNavratanA aticAro - zastro, agni, sAMbelu Adi sAdhano, ghaMTI vagere yaMtro, vividha jAtanAM tRNo, kASTho, mULa ane bhaiSajyo vagere (vinA prayojane) bIjAne ApatAM tathA apAvatAM sevAyelA anarthadaMDa vaDe divasa daramyAna je aticAro lAgyA hoya te sarvenuM huM pratikramaNa karuM chuM. (25) khAna, udvartana, varNaka, vilepana, zabda, rUpa, rasa, gaMdha, vastra, Asana ane AbharaNa saMbaMdhI sevAyelA anarthadaMDa vaDe divasa daramyAna je aticAro lAgyA hoya te sarve huM pratikramuM chuM. (26) kaMdarpa, kIku, maukharya, saMyuktAdhikaraNa ane bhogaatiriktatA (e pAMca rUpe anartha daMDa virati saMbaMdhe) trIjA guNavratane vize je koI aticAra lAgyA hoya tene huM biMdu chuM. (27) pahelA zikSAvratamAM sAmAyikane niSphaLa karanArA mano-dukmaNidhAna, vacana duSpaNidhAna, kAya duSpaNidhAna, anavasthAna (avinayapaNe sAmAyika karavuM) ane smRti cAlI javI (sAmAyika vratane bhUlI javuM) e pAMca aticArone huM niMdu chuM. (28) dezAvakAzika nAmanA bIjA zilAvatamAM Anayana prayoga, prakhyaprayoga, zabdAnupAta, rUpAnupAta ane pudagalapa (kAMkaro Adi nAMkhI potA-paNuM jaNAvavuM) e pAMca vaDe je koI aticAra lAgyA hoya tene huM niMda chuM. (29) pauSadhopavAsa nAmanA trIjA zikSAvratamAM saMthAro ane uccAra prastravaNabhUminI pratilekhanA ane pramArjanAmAM pramAda thavAne lIdhe tathA bhojanAdinI ciMtA vaDe je kaMI viparItatA thaI hoya (aticAranuM sevana thayuM hoya) tene huM biMdu chuM. (30) sacitta nikSepaNa, sacitta pidhAna, para-vyapadeza, mAtsarya ane kAlAtikrama e pAMca aticAro (bAramAM vratanA arthAt atithi saMvibhAga nAmaka) cothA zikSAvratanA pratikramaNa prasaMge huM biMdu chuM. (31) suDita (sukhI), duHkhita ane asaMyata sAdhuonI bhakti rAga ke dveSapUrvaka karI hoya tenI huM niMdA karuM chuM gaha karuM chuM.
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMditta-sUtra-artha 93 (32) (tapasvI, cAritrazIla ane kriyApAtra) tapa-caraNa ane karaNayukta sAdhuone ApI zakAya tevI prAsuka vastuo hAjara hovA chatAM jo ApI na hoya, to mArA te duSkRtyane huM niMdu chuM. tenI gartA karuM chuM. (33) (dharmanA prabhAvathI) A lokamAM sukhI thavAnI icchA, paralokamAM sukhI thavAnI icchA, jIvavAnI icchA, maraNanI icchA, kAmabhoganI icchA - e pAMca icchA karavAthI lAgatA aticAra mane maraNa samaye na thAo. (athavA A pAMca icchA mane maraNAMta sudhI na hojo.). (34) azubha kAyA vaDe lAgelA aticArane zubha kAyayogathI, azubha vacana vaDe lAgelA aticArane zubha vacana yogathI ane azubha mana vaDe lAgelA aticArane zubha manoyogathI - ema sarve vratonA aticArone huM pratikramuM chuM. (35) vaMdana, vrata, zikSA, gaurava, saMjJA, kaSAya, daMDa, guti ane samiti (e nava viSayomAM karavA yogya na karavAthI ane na karavA yogya karavAthI) je aticAro lAgyA hoya tenI huM niMdA karuM chuM. (36) samyakdaSTi jIva jo ke pratikramaNa karyA pachI paNa keTalIka sAvadya pravRtti kare to paNa tene karmabaMdha ati alpa thAya che kAraNa ke e tene nirdayatAnA adhyavasAyathI karato nathI. (37) jema suzikSita vaidya vyAdhine jaldI zamAvI de che, tema pratikramaNa karanAra sakhyadRSTi jIva te alpa karmabaMdhano paNa pratikramaNa, pazcAttApa ane prAyazcitta dvArA zIgha nAza kare che. (38-39) jema zarIramAM jhera vyApeluM hoya to maMtramULa vizArada vaidyo teno maMtra vaDe utAra kare che ane tethI te nirviSa thAya che.. tema vratakarma karanAra guNavaMta suzrAvaka potAnAM pAponI AlocanA ane niMdA karatA-karatA rAga ane dveSa vaDe upArjana karelAM ATha prakAranA karmone zIgha khapAvI de che. (40) bhAra utArI nAkhanAra majUra jema bhAra utaryA pachI ghaNo ja haLavo thAya che, tema ghaNAM pApakarma karato manuSya paNa potAnAM pAponI guru samakSa AlocanA ane niMdA karavAthI khUba haLavo thAya che. (41) jo ke zrAvaka sAvadya AraMbhone lIdhe bahu karmavALo thayo hoya to paNa A Avazyaka kriyA vaDe thoDA samayamAM duHkhono aMta kare che. (karaze.). (42) mULaguNa ane uttaraguNo saMbaMdhI AlocanA karavA yogya aticAro aneka prakAranA hoya che. te badhAM pratikramaNa karatI vakhate yAda AvyA na hoya, tethI te (sarve aticAro)nI huM niMdA karuM chuM ane garha karuM chuM. (43) (have, huM te kevalI bhagavaMtoe prarUpelA zrAvaka dharmanI ArAdhanA mATe tatpara thayo chuM ane virAdhanAthI virAma pAmyo chuM. (tethI have) mana, vacana ane kAyA vaDe tamAma doSothI nivRtta thaIne covIze jinezvarone huM vaMdana karuM chuM. (44) urdhvaloka, adholoka ane tichalokamAM rahelA sarve caityo (pratimAo)ne
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 ahIM rahelo evo huM tyAM rahelA sarve caityone vaMdanA karuM chuM.) (45) bharata, bhairavata ane mahAvideha kSetromAM rahelA je koI paNa mana, vacana, kAyA e traNa daMDathI virAma pAmelA sAdhuo che te sarvene huM namyo chuM (meM namaskAra karela che.) (46) ghaNAM kALanA ekaThAM karelAM pApono nAza karanArI, lAkho bhavone haNanArI evI covIze jinezvaronA mukhamAMthI nIkaLelI evI dharmakathAonA svAdhyAya dvArA mArA divaso pasAra thAo. (47) arihaMto, siddho, sAdhuo, dvAdazAMgIrUpa zrutadharma ane cAritradharma mane maMgalarUpa thAo. tathA sabhyaSTi devo mane samAdhi ane bodhi Apo. (48) zAstromAM niSedha karAyelAonuM AcaraNa karavAthI, karavA yogyanuM AcaraNa na karavAthI, azraddhA thavAthI tathA jinezvaradevanA upadezathI viparIta prarUpaNA karavAthI - (ema A cAra kAraNothI) pratikramaNa karavuM Avazyaka che. (49) sarve jIvonI huM kSamA mAMgu chuM, sarve jIvo mane kSamA Apo. mAre sarve jIvonI sAthe maitrI che, koInI sAthe vaira nathI. meM (50) A rIte meM samyak prakAre aticAronI AlocanA, niMdA, garhA, jugupsA karI che. have huM mana, vacana, kAyA vaDe tamAma doSonI nivRttipUrvaka covIse jinone vaMdana karuM chuM. - zabdajJAna - vaMdittu - vAMdIne dhammAyarie - dharmAcAryone savvasAhU a - sarva sAdhuone paDikkamia - pratikramavAne aIArassa aticArone pratikramaNasUtra vivecana-3 - jo me - je mane - nANe - jJAnane vize caritte - cAritrane vize suhumo - sUkSma, nAnA vA - athavA niMde - niMdu chuM duviSe - be prakAranA sAvajje - sAvadya-pApavALo AraMbhe - AraMbhone vize a karaNe - ane karavAmAM desiaM - divasa saMbaMdhI jaM banneM - je bAMdhyu hoya savAsiSThe sarva siddhone a ane (upAdhyAyane) icchAmi - huM icchu chuM zrAvaka dharmanA sAvagadhamma - - - - vayAIAro vratonA aticAra daMsaNe - darzanane vize a - ane (tapa tathA vIryanA) bAyaro - bAdara, moTA tuM - tene garihAmi garhA karuM chuM pariggahaMmi - parigrahane vize bahuviSe - ghaNAM prakAranA kArAvaNe - karAvavAmAM paDikkame - pratikramuM chuM savva - badhAM aticAra iMdiehiM - indriyo vaDe -
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMditta-sUtra-zabdajJAna - 5 kasAehiM - kaSAyo vaDe rAgeNa - rAga vaDe dosaNa - 8Sa vaDe niSNamaNe - javAmAM caMkamANe - Ama tema pharatAM abhioge - AgrahathI cauhiM - cAra appasacaeNhiM - mAThA bhAva vaDe va - athavA AgamaNe - AvavAmAM ThANe - sthAnake ubhA rahetAM aNAbhoge - upayoga vinA nioge - parAdhInatAthI saMkA - jinavacanamAM saMdeha vigicchA - durgachA, niMdA ta - temaja kuliMgIsu - mithyAtvIno chakkAya - cha kAyanA payare - rAMdhatA dosA - doSa lAgyA hoya paraThA - bIjAne mATe ubhayaThA - baMnene mATe paMcatuM - pAMca guNavrayANuM - guNavratonA tihaM - traNa sikkhANa - zikSAvratonA paDhame - pahelA thalaga - sthUla, moTA viraIo - viratirUpa appasantha - mAThA bhAva vaDe pamAya - pramAdanA vaha - vadha karavo chavicchee - zarIrane chedavuM bharapANa - AhAra pANIno paDhamavayassa - pahelA vratanA bIe - bIjA aliavayaNa - juThAM vacano sahasA - vagara vicAryuM sadAre - strIe kahelI kuDaleDe - khoTA lekha lakhavA taIe - trIjA kaMkha - anya matanI kAMkSA pasaMsa - prazaMsA saMthavo - saMstava, paricaya sammattassa - samyaktvanA samAraMbhe - AraMbhane vize payAvaNe - raMdhAvatA ataSThA - potAne mATe ya - ane ceva - nize aNuvrayANa - aNuvratonA ca - ane AIAre - aticAra cahiM - cAra aNuvvayaMma - aNuvratamAM pANAIvAya - prANAtipAtanI Ayarie - AcaryuM hoya iltha - ahIM prasaMgeNaM - prasaMgathI baMdha - baMdhane bAMdhavuM aIbhAre - ghaNo bhAra bharavo gucchee - aMtarAya karavo parithalaga - ati moTA viraIo - viratine vize rahas - ekAMtamAM mosuvaesa - juTho upadeza devo bIyavayassa - bIjA vratanA paradabdha - pArakA dhananI
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ 9 6 haraNanI haraNa tena - core ppaoge - uttejana ApavuM viruddha rAjya viruddha kuDatula - khoTA tola karavA cautze - cothA paradAra pArakI strI sAthe aparigdahiA - kuMvArI aNaMga - anaMga krIDA titva - tIvra, ghaNI ja itto - e pachI paMcamaMmi - pAMcamA appasatsaMmi - mAThA bhAva vaDe paricchee - ullaMghana karavAthI dhaNa-dhatra dhana-dhAnya rUppasuvaze - rUpuM-sonuM parimANe - niyamane vize cauppayaMmi - cAra pagavALA gamaNasa javAnA disAsu - dizAomAM ahe - nIce - vudghi - vadhAro karavAthI paDhamaMmi - pahelA majjaimi - madirA, dArU puSThe - puSpa, phUla gaMgha - sugaMdhI padArtha uvabhoga - upabhoga - pratikramaNasUtra vivecana-3 viraIo - viratithI ANDa - corelI tappaDirUve - tenA jevI karIne gamaNe AcaraNa karavuM kuDamANe - khoTA mApa karavA niccuM - nitya, haMmezAM gamama gamana karavAnI bIjI ittara vivAha - lagna,saMbaMdha aNurAge - abhilASA aNuvvae - aNuvrata vize AyariyuM - Acaryu hoya parimANa - parigrahanA niyamanuM khitta vattha - kSetra-vAstu Adi kuvia - halakI dhAtuonA duppae - be pagavALA, manuSya pazu, pakSI Adi parimANe - niyamane vize udbha - UMce tiriaM - tirlI saIaMtaraddhA - bhUlI javAthI guNavae - guNavrata vize maMsaMmi - mAMsa le - phaLa male - phUlanI mALA paribhoga - paribhogane vize bIaMmi guNatvae - bIjA guNavrata - uvabhoga paribhoga parimANa vize sacitte - sacitta-doSavALI paDibaa - pratibaddha, vaLagelI duppoliaM - ardhapakva, kAcI-pAkI tucchosahi - tuccha-auSadhi apola - apakva, kAcI AhAre - vAparavAthI bhakSaNayA - khAvAthI iMgAlI - aMgArakarma sADI - zakaTakarma phoDI - sphoTaka karma vaNa - vanakarma bhADI bhATaka karma suvajrae - sArI rIte choDavA
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMditta-sUtra-zabdajJAna vANijUja - vepAra ceva ya - vaLI nize daMta - dAMtano vepAra lakukha - lAkhano vepAra rasa - ghI, telano vepAra kesa - vALano vepAra visa - jherano vepAra visaya - zastrAdino vepAra evaM khu - e pramANe nizca jaMtapillaNa - yaMtrapilaNa kammu - karma nibaMchaNe - nilaMchana davadANuM - davadAna karma sara - sarovara daha - draha talAya - taLAva sosa - sUkavI nAkhIne asaI - asati-durAcArI posa - poSaNa karavuM vajijUjA - choDI devA santha - zastra agni - agni musala - sAMbeluM jaMtaga - yaMtra taNa - tRNa, ghAsa kaThe - kASTha maMta - maMtra mUla - mULa, jaDIbuTTa bhesajje - auSadha dinne - ApavAthI davAvie - apAvavAthI vA - athavA nhANa - nhAvuM, snAna uvaTTaNa - ubaTana vannaga - varNaka, raMga karavo vilavaNa - vilepana sadda rUva - zabda rUpa rasa gaMdha - rasa gaMdha vasthAsaNa - vastra Asana AbharaNe - ghareNAmAM kaMdakhe - kaMdarpa, kAmakathA kukakuIe - kaukucca mohari - maukharya ahigaraNa - adhikaraNa bhoga - bhogavavAnI vastu AIriste - vadhAre rAkhavI iMmi aNaThAe taIaMmi - trIjA anartha daMDa viramaNa vrata nAmanA tivihe - traNa prakAranA duppaNihANe - duSpaNidhAna aNavaThANa - avinayapaNe tahA - tathA sAIviNe - yAda na rahevAthI sAmAIgya - sAmAyika vitahakae - khoTI rIte karatAM paDhame - pahelA, sAmAyika siphakhAvae - zikSAvratane vize ANavaNe - maMgAvavAmAM pesavaNe - mokalavAmAM sade - zabda karavo rUve - rU5 dekhADavuM puggalakukheve - pudagala kSepathI desAvagAsiaMmi - dezAvagAsikamAM bIe sikukhAvae - bIjA zikSAvratane (dezAvAsikane) vize saMthAra - saMthArA saMbaMdhI uccAravihi - laghu-vaDInitimAM pamAya - pramAda, ALasa taha ceva - tema vaLI 317]
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 98 pratikramaNa sUtra vivecana-3 bhoyaNa - bhojane saMbaMdhI Abhoe - ciMtA karavI posahavidhi - pauSadhavidhi vivarIe - viparIta karavAthI taIe sikukhAvae - trIjA pauSadha nAmaka zikSAvratamAM saccitte - sacitta vastu nikikhavaNe - mUkavAthI pihiNe - DhAMkavAthI vavaesa - pheraphAra bolatA macchare - mAtsarya, irSyA ceva - nizcaye kAlAIkamANe - kAlAtikrama - vakhata oLaMgIne levA javAthI caultha siphakhAvae - cothA atithisaMvibhAga vratane vize suhiesu - sukhI upara duhiesu - duHkhI upara asaMjaesu - asaMyamI vize aNukaMpA - dayA rAgeNa - rAge karIne dosaNa - veSa karIne sAhUsu - sAdhuone vize saMvibhAgo - vahorAvavuM te na kao - na karyuM hoya tava - tapa-tapasvI caraNa - caraNasittarI, cAritra karaNa - karaNasittarI, kriyA juttesu - sahita, yukta saMte - hovA chatAM phAsu - nirdoSa, pavitra a dANe - dAna na ApyuM hoya iDaloe - A lokane vize paraloe - para lokane vize jIvia - jIvavAnI maraNe - maravAnI a - kAmabhoganI AsaMsa - icchA page - karavA vaDe paMcaviDa - pAMca prakArano mA - na, nahIM majha - mane hujja - hojo maraNaMte - maraNAMta sudhI kAeNa - kAyayogathI kAIassa - karAyelAne vAyAe - vacanayogathI vAIassa - bolavAthI mANasA - manoyogathI mANasiassa - mananathI. sabyassa - sarve vayAIArassa - vratanA aticArone vaMdaNa - vaMdana vaya - bAra vrata sikkhA - zikSA gAravesu - traNa gAravamAM samiIsu - pAMca samitimAM sannA - cAra saMjJAo kasAya - cAra kaSAyo daMDasu - traNa daMDane vize gutisu - traNa gutine vize jo AIAro - je aticAra sammadiThI - samyagadaSTi jIvo - jIva jaI vi - jo ke huM - kharekhara pAva - pApa samAyare - kare, Acare kiMci - thoDuM appo - alpa, thoDo
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMdittu-sUtra-zabdajJAna si - tene baMdho - baMdha na nahIM kuNaI - kare che taM pi hu - tene paNa nizcaye sappariAvuM - pazcAttApa vaDe - khipyuM - jaldI vAhi - vyAdhine susikkhio - suzikSIta jahA visuM - jema jhera maMtamUla - maMtra ane jaDIbuTTI vijjA - vaidyo maMtehiM - maMtro vaDe havaI - thAya che evaM - evI rIte kamma - karmone hoI - thAya che jeNa - kAraNa ke niddhadharsa - nirdayapaNe - sapaDikkamaNuM - pratikramaNa vaDe sautaragurNa - prAyazcitta vaDe uvasAmeI - zAMta kare che cq - jema vio - vaidya kuTnagaya - zarIramAM vyApta visAraya jANanArA hAMti - haNe che samajjiaM - bAMdhelA niMdaMto - niMdato kayapAvovi - pApakartA paNa AloIa - AlovIne gurU sagAse - gurUnI pAse aIrega - ghaNo oharia - utArIne bhAravaho - bhAravAhaka AvassaeNa eeNa - A Avazyaka kriyA vaDe mUlaguNa - mULa guNa tassa dhammassa - te dharmanI pannattassa kahelA to taM - tethI te nivvirsa - jhera rahita aovihaM - ATha prakAranA rAgadosa - rAgadveSathI AloaMto Alovato susAvao - suzrAvaka maNusso - manuSya niMdia niMdIne zrAvaka sAvao bahurao - ghaNA pApavALo dukakhANuM - duHkhono kAhI - karaze AloyaNA - AlocanA na ya saMbhariA - na sAMbharI hoya, yAda na AvI hoya paDikkamaNa - pratikramaNa - - hoI - thAya che lahuo - haLavo bharUvva - jema bhArane jaI vi hoI - hoya aMtakiriaM - nAza aciraiNa - thoDA - - jo ke kAleNa - kALamAM - bahuvihA - ghaNAM prakAranI 9 kAle - kALe, vakhate uttaraguNe - uttara guNa kevali - kevaLI bhagavaMta abuTThiomi - uThyo chuM
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 pratikramaNasUtra vivecana-3 ArANAe - ArAdhanA mATe viraomi - aTakyo chuM virANAe - virAdhanAthI tiviheNa - traNa prakAre paDikaMto - pratikramato jiNe cauvvIsa - covIza jinane jAvaMti - jeTalAM ceIAi - caityo uDUDha aDe tirialoe - urdhva adho ane tichalokamAM savhAi tAi - te sarvene vaMde - vaMdana karuM chuM ipha saMto - ahIM rahelo tatva saMtAI - tyAM rahelAne jAvaMta - jeTalA ke vi - koI paNa bharapheravaya mahAvidehe - bharata, airAvata, mahAvidehamAM salvesi tesiM - te sarvene paNao - namIne, namyo chuM tiviheNa - trividhe - mana, vacana, kAyA e traNe vaDe tidaMDa-virayANa - manadaMDa, kAyadaMDa, vacanadaMDathI viratane cira - ghaNAM kALanA saMcia - ekaThAM karelA pAva - pApane paNAsaNI I - nAza karanArI bhava - bhavane sayasahassa - lAkha maNIe - haNanArI vicciya - mukhethI nIkaLela kahAI - dharmakathAmAM volaMtu - pasAra thAo me - mArA diahA - divaso mama - mAre maMgala - maMgaLarUpa che arihaMtA - arihaMto sua - zrutadharma dhakho - cAritra dharma sammaphiThi - samakita dRSTi devo - devatAo dita - Apo samAThuiM - samAdhine bohiM - bodhine paDisiddhANa - pratiSedha karela karaNe - karavAthI kiccANa - karavA yogya akaraNe - na karavAthI paDikkamaNa - pratikramaNa asahaNe - azraddhA vaDe vivarIya - viparIta parUvaNAe - prarUpaNA karavAthI khAmemi - khamAvuM chuM sa_jIve - badhAM jIvone savva jIvA - badhAM jIvo khamaMtu me - mane kSamA Apo mitti me - mAre maitrI che savvabhUesa - badhAM jIvo sAthe vairaM majha - vaira mAre na keNaI - koI sAthe nathI evamahaM - e pramANe meM AloIa - AlovyuM niMdia - niMdA karavI garahia - gaNDa karI dugaMcchia - durgachA karI samma - samyak prakAre tiviheNa - traNa prakAre paDikUkaMto - pratikramato
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ 101 vaMditta-sUtra-vivecana vaMdAmi - vaMdana karuM chuM jiNe - jinezvarone | vivecana : zrAvake divase, rAtre, pakhavADIye, comAse ane varSa lAgatAM aticArone AlovavAnA mATe A sUtra bolavAnuM hoya che. tenuM kriyA sahita paThana-uccAraNa karavA mATe devasika pratikramaNamAM nirdhArIta thayelA samaya vize spaSTa vidhAna che ke sUrya asta thato hoya tyAre A sUtra bolAya che. tene zrAddha pratikramaNa sUtra kahevAya che kemake zrAddha arthAt zrAvaka, zrAvake pratikramaNanA hetuthI A sUtra bolavAnuM che (ciMtavavAnuM che) mATe "zrAddhapratikramaNa" kahevAya che. A sUtranI vivecanA karatA pahelA vivecanamAM upayogamAM levAyelA graMthono sAmAnya ullekha ame jarUrI mAnIe chIe kemake ame ahIM karela vivecana thoDuM vistRta lAgaze, paraMtu pUrvAcAryoe je vizALakAya graMtharacanA A sUtranA vivecanamAM karI che tenI tulanAe 150-200 pRSThomAM A sUtranuM vivecana to sAmAnya ja lAge. 0 vivecananA saMdarbha graMtho - (ame upayoga karela) devendrasUrijI racita - "vRMdAravRttio, ratnazekharasUrijI racita artha dIpikA, mAnavijya upAdhyAyano "dharmasaMgraha", jayavijayajI racita "SaDAvazyaka bAlAvabodha", hemacaMdrAcArya racita "yogAstra', vijayasiMha sUri racita "cUrNi', caMdrasUri racita "paDAvazyakavRtti', umAsvAtijI racita "tattvArthAdhigama sUtra" - tenA paranuM svapajJa bhASya, haribhadrasUrijI racita "paMcAzaka', "dharmabiMdu', zrAddhaguNa vivaraNa, saMbodhaprakaraNa, dharmaratna prakaraNa, zrAddhadinakRtya, pravacanasAroddhAra Adi. AgamomAM mukhyatve (1) Avazyaka sUtra-vRtti, (2) Avazyaka cUrNi, (3) upAsaka dazAMga - saTIka. ane sahAyArthe (4) sthAnAMga vRtti, (5) bhagavatIjI vRtti, (6) dazavaikAlika vRtti - Adi. 0 vivecana paddhati : A pUrve 34 sUtronuM vivecana karAyela che. A pachI paNa ghaNAM sUtronuM vivecana thavAnuM che, to paNa ahIM "vivecana paddhati" vAkyaprayoga sahetuka karela che. (1) A sUtra ane tenuM vivecana ghaNuM lAMbu che. (2) sUtramAM AcAra, vrato-aticAro, anya paNa bIjI bAbatono samAveza thayo che, tenuM spaSTa vibhAjana jarUrI che. (3) kyAMka kyAMka eka ja gAthAne badale gAthAsamUha sAthe laIne paNa vivecana karela che, jethI sUtrano hetu spaSTa thAya. (4) anya sUtromAM gAthAnuM kramAMkana sAthe Apela nathI. paNa ahIM sUtra lAMbu hovAthI gAthA kramAMkana paNa mUkela che. (5) keTalAMka padasamUha sUtramAM eka karatA vadhu vakhata jovA maLe che, tyAM teno saMbaMdha darzAvavo jarUrI lAgyo che. jemake - "paDikkame desie savva', "Ayariyamaprasantha ityAdi.
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 pratikramaNamUtra vivecana-3 (6) keTaluMka vivecana pUrva sUtromAM karela hovA chatAM tenuM punarAvartana paNa karyuM che. 0 vaMdana - gAthA-1 pahelA be caraNa - * vaMgi - vaMdana karIne, namaskAra karIne - vat kriyApada abhivAdana ane stuti baMne arthamAM che. - kAyAthI namaskAra karavo te "abhivAdana' che ane - vacanathI stavanA karavI te "stuti' che. - A baMne kriyAo mananI sahAya vaDe thAya che. tethI mana, vacana, kAyA vaDe thato namaskAra e vaMdanane yogya che. - A pada vaDe pAMceya parameSThIne mana, vacana ane kAyA vaDe namaskAra karavAno che, kemake teno saMbaMdha have pachInA pado sAthe che. 0 sUtra-3 "khamAsamaNamAM A kriyApadanuM vivecana jovuM. * sabrasiddha - sarve siddhone arihaMto tathA siddhone 0 O zabdanA artha be prakAra che. (1) dhva' eTale badhAM ane (2) savva - sarvajJa athavA sarve tIrthakaro. jo badhA artha laIe to "sabU' zabda "siddhAnuM vizeSaNa banI jaze ane tIrthakara artha laIe to aritonuM grahaNa thaze. - rihaMta - zabda mATe sUtra-1 "navakAra maMtra" jovuM - tirthIyara - zabda mATe sUtra-13 "namutthaNa" jovuM. 0 siddha - siddhone sarva siddha bhagavaMtone. A "siddha' zabdanuM vivecana pUrve sUtra-1 "navakAra maMtra', sUtra-8 "logassa sUtra-13 namuskurNa' AdimAM thayeluM che. - 'siddha' je je AtmAo sarve karmo khapAvIne mokSe gayA che te - temane vizeSathI oLakhAvavA mATe paMdara bhedonuM kathana pUrve karela che. te pramANe tIrthakara siddha Adi bhedo saMkSepamAM A pramANe A siddha bhagavaMto - tIrthaMkara padavI pAmIne paNa siddha thayA hoya ane tIrthakara pada pAmyA vinA sAmAnya kevaLIrUpe paNa siddha thayA hoya. tIrthanI sthApanA thayA pachI paNa siddha thayA hoya ke tIrtha sthApanA pUrve athavA tIrtha na pravartatuM hoya tyAre paNa thayA hoya. teoe svayaMbodha pAmIne, bAhya nimittathI bodha pAmIne ke AcArya AdinA bodhathI bodhita thaIne paNa karmakSaya karyo hoya uparokta sarve AtmAo purUSaliMga pAmIne paNa siddha thayA hoya, strIliMga pAmIne paNa siddha thayA hoya ane napuMsakaliMge paNa siddha thayA hoI zake che. vaLI temane siddhatva prApti pUrve sAdhuno veza (svaliMga) paNa hoya, parivrAjaka Adi bhinnaveza (anyaliMga) paNa hoya ane gRhasthaveza (gRhiliMga) paNa hoI zake che. AvA koIpaNa liMga ke koIpaNa veza dharAvatA uparokta AtmA ekalA paNa
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMditta-sUtra-vivecana-gAthA-1 103 mokSe gayA hoya ane eka samaye be thI laIne ekaso ATha paNa eka sAthe siddha thayA hoI zake che. - A pada sAthe 'vaMditta'no saMbaMdha joDAyelo che, tethI sarve siddha bhagavaMtone athavA arihaMta ane siddha bhagavaMtane namaskAra karIne ke vaMdana karIne evo artha samajavo. * ghamAyari - dharmAcAryone. - dharma saMbaMdhI AcArya te dharmAcArya teone - samyagU dharma ApanAra guru mahArAjane. (ahIM zrAddha pratikramaNa sUtraarthadIpikA TIkAmAM lakhe che ke-) jIva, ajIva Adi navatattvone na mAnanAro evo nAstika pradezI nAme rAjA hato. te vakhate bhagavaMta pArzvanAthanA zAsananA dareka gaNadharonA mokSagamana bAda vicaratA bhagavaMta pArzvanAthanA sAdhuonA gaNane dhAraNa karI rahelA kezI svAmI paNa vicaratA hatA. pradezI rAjAnA maMtrInI vinaMtIthI teo pradezI rAjAnA rAjyamAM padhAryA. temaNe kezI rAjAne samyagudharma pamADyo. nAstika evo pradezI rAjA vratadhArI zrAvaka banyA. - ahIM pradezI rAjAne dharma pamADela hovAthI kesIsvAmI, pradezI rAjA mATe dharmAcArya-dharmagurU thAya tethI potAnA dharmAcAryarUpe pradezI rAjA kesI svAmIne namaskAra kare. e ja rIte je susAdhue ke gRhastha jene dharma pamADyo hoya te tenA mATe dharmAcArya gaNAya. - sAmAnyathI dharmAcAryano artha AcArya thAya. tenA chatrIza guNonuM varNana sUtra-2 "paMciMdiyamAM Ave che. tethI "AcArya' zabdano artha jANavA sUtra-1 ane sUtra-2 jovuM - ane (ahIM koI '' zabdathI upAdhyAyanuM grahaNa karavuM tema sUcave che, paNa te vAtanuM vizeSa samarthana amane maLela nathI.) * savvasAhU - sarva sAdhuone - "savvasAhU'nI vyAkhyA sUtra-1 "navakAramaMtra", sUtra-15 "jAvaMta kavi'mAM jovI. (punarAvartanarUpe kaMIka kahIe to-) - "sarva' zabdathI ahIM jinakalpI, sthavirakalpI, upAdhyAya, pravartaka, sthavira, gaNAvacchedaka Adi sarve prakAranA sAdhu levA. - "sAdhu zabdathI vRttikAre jenuM grahaNa karyuM tenI vyAkhyA karI che- (1) AcArya - sUtra ane arthanA jANakAra, AcAryanA lakSaNo vaDe yukta, gaccharUpI mahelanA sthaMbha samAna, gacchanI sArasaMbhALathI vizeSa karIne mukta, arthanA vAcanA dAtA te AcArya (2) upAdhyAya-samyaktva, jJAna, cAritrathI yukta hoya, sUtra ane arthanI vidhinA jJAtA hoya, AcAryapada pAmavAne yogya hoya, sUtranA vAcanAdAtA hoya, AcArya pada mATe paNa Asakti rahita hoya, anya gacchamAMthI paNa vAcanArthe AvelA
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104. pratikramaNa sUtra vivecana-3 para anugraha karanArA hoya te upAdhyAya, (3) pravartaka - tapa ane saMyamanA yogamAM - jemAM je yogya gaNAya tene temAM pravartAva ane asamarthane nivartAve, gaNanI sArasaMbhALa karavAmAM pravartelA hoya te pravartaka kahevAya che. (4) sthavira - cAritramAM munione sthira karanArA hovAthI teo sthavira kahevAya che. teo je munirAja jemAM sIdAtA hoya temane vidyamAna baLavALA pravartako sthira kare. (5) gaNAvacchedaka - sAdhuonI TUkaDInA vaDIla. (6) ratnAdhika - cAritra paryAye athavA guNa vaDe vaDIla. -0- A rIte vaMditta sUtranI pahelI gAthAnA pUrvArdhamAM vinonI zAMtine mATe tathA maMgalane arthe arihaMta, siddha, AcArya upAdhyAya ane sarva sAdhuone (paMca parameSThIne) namaskAra karyo (namaskAra karyA pachI zuM ? te pahelI gAthAnA uttarArdhamAM kahe che.) 0 vaMditta sUtranA viSayanuM kathana - gAthA-1 chellA be caraNa - * rUma - huM icchuM chuM. (vivecana juo sUtra-3 "khamAsamaNa" ane sUtra5 'iriyAvaDI") - (zrAvaka zuM icche che ? te jaNAve che) * valmAM - pratikramavAne, pratikramaNa karavAne. - pratikramavAne eTale pAchA pharavAne ('pratikramaNa' zabdanA vizeSa artha mATe juo sUtra-5 "iriyAvaDI") - (pAchuM pharavA icche che tema kahyuM - paNa zenAthI pAchu pharavuM?) * sAvaja-ghamAphArasa - zrAvakadharmamAM lAgelA aticArothI. (ahIM paMcamI vibhaktinA arthamAM chaThI vibhakti che.) 0 sAva - eTale zrAvaka. ('zrAvaka' zabdano vizeSa artha sUtra-10 "sAmAIya vayajuro"mAM jovo. ahIM teno achaDato ullekha karyo che.) zrAvaka eTale "sAdhu ane zrAvakanA anuSThAnagarbhita evA zrI jinavacanane samyag rIte - azaThapaNe sAMbhaLe te. paMcAzaka TIkAmAM lakhe che ke, "darzana, jJAna ane dezaviratidharmathI saMpanna evo je AtmA, haMmezAM guruvaryonA mukhethI sAdhu ane zrAvakanI sAmAcArIne upayogavALo thaIne sAMbhaLe tene zrAvaka jANavo. 0 sAvadhaH - zrAvakano dharma, zrAvakadharma ke AgAra dharmathI ahIM mukhyatve zrAvakanA bAra vrato apekSita che. vizeSathI kahIe to zrAvakano jJAna-darzana Adi rUpa je dharma che te "zrAvakadharma". 0 phArasa - aticArothI. - A zabda pUrve sUtra-27 "icchAmi ThAmi'mAM Avela che. sAmAnyathI "aticAra' eTale niyata karela vrata - maryAdAnuM ke hadanuM atikramaNa
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ 105 vaMditta-sUtra-vivecana-gAthA-1, 2 ke ullaMghana karavuM te. -0- samagra uttarArdhano artha - dhAraNa karelA zrAvaka-vratamAM pramAdathI ke zaratacUkathI kAMI bhUlo ke skUlanAo thaI hoya to tene yAda karIne pAcho pharuM chuM te "zrAvakadharmAticAra pratikramaNa". 0 pratikramaNa zabdano artha ahIM nivRtti levo. "pramAdavazAt svasthAnamAMthI parasthAnamAM gayelAM AtmAnuM svasthAnamAM pAchA pharavuM tenuM nAma pratikramaNa che. A vyAkhyAmAM ahIM svasthAna te "dharmamAM che. parasthAna te "aticAra" che. - aticArane parasthAna kema kahyuM? - upAsakadazA sUtramAM kahyuM che ke, aticAro jANavAnA che AcaravAnA nathI. arthAt aticAra joya che upAdeya nathI mATe aticAra e parasthAna che. tenAthI pAchA pharavuM te pratikramaNa che. - pratikramaNa-micchA mi dukkaDuM, niMdA, gartA e badhAM ekArthaka zabdo che, je A sUtramAM judA judA sthAne vaparAyA che. vyutpatti artha te badhAMnA judA che paNa "pAchuM pharavuM" bhAva to samAna ja che. - have bIjI gAthAmAM sAmAnyathI sarva aticAra kahe che- * no je vathAphare - je mArA vratane vize aticAro. - mArA vratamAM je aticAra thayo hoya ke mane vrata saMbaMdhI je aticAra lAgyo hoya. - aticAra zabdano sAmAnya artha bhUla ke alanA thAya che. to paNa aticArane samajavA mATe vRttikAra cAra bheda kahe che 1. tikrama - svIkRta vratanI virAdhanA mATe koI nimaMtraNa ke preraNA kare tyAre teno niSedha na karavo vagere te atikrama 2. vyatikrama - vratanI virAdhanA thAya tevA kArya mATe gamana Adi kriyAnI taiyArI te vyatikrama 3. tivAra - vrata virAdhanA thAya tevA doSonuM kaMIka aMze sevana karavuM te aticAra. 4. manAvAra - sarvathA vrata virAdhanA ke bhaMga te anAcAra. A cAre bheda pratyeka AcAra ane pratAdine lAgu paDe che, paNa noMdhapAtra vAta e che ke "aticAra'mAM atikrama ane vyatikramano samAveza thAya che, paNa anAcArano samAveza thato nathI. kemake kramamAM moTA banatA jatA doSomAM nAnA doSo samAI jAya che. paNa nAnI bhUlamAM moTI bhUla samAI jatI nathI. e ja rIte jyAre aticAranuM pratikramaNa thAya tyAre atikrama, vyatikramanuM pratikramaNa thaI jAya che. paNa anAcAranuM pratikramaNa thatuM nathI. * nA - jJAnane vize, jJAnanI ArAdhanAmAM
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 taha tathA, te ja rIte - haMsane - darzanane vize, darzananI ArAdhanAmAM * caritta - cAritrane vize, cAritranI ArAdhanAmAM jJAna, darzana ane cAritra e traNe pado sAthe 'aticAra' zabda joDAyelo che. temAM-- (1) jANavuM te 'jJAna' che. jIvAdi tattvone yathArthapaNe jANavA te samyag jJAna che, jJAnAcAra rUpe vicAratA tenA kALa, vinayAdi ATha bhedo kahelA che. (jenuM vistRta varNana sUtra-28 "nANami sarNami'mAM karAyeluM che.) jJAnanA bhedonI dRSTie matijJAna, zrutajJAna Adi pAMca bhedo prasiddha che. pratikramaNasUtra vivecana-3 - A jJAnAcAranuM yogya AcaraNa na karavAthI, viparIta AcaraNa karavAthI, jJAnanA bhedo vize zraddhA na karavAthI ityAdi kAraNe aticAra lAge che. (2) mAnavuM zraddhA te darzana che. jIvAdi tattvone yathArthapaNe jANavAM te samyagdarzana che. darzanAcAra rUpe vicAratA tenA niHzaMkita, niSkAMkSita Adi ATha bhedo kahelA che. (jenuM vistRta varNana sUtra-28 "nANaMmi haMsaNaMmi'mAM karAyeluM che.) A darzanAcAranuM yogya AcaraNa na karavAthI, viparIta AcaraNa karavAthI, samyakatvanA zaMkA, kAMkSAdi pAMca aticAronuM sevana karavAthI ityAdi kAraNe aticAra lAge che. (3) jIvAdi tattvone heya-upAdeyanA vivekapUrvaka AcaraNa karavuM te samyacAritra che. cAritrAcAra rUpe vicAratA tenA pAMca samiti ane traNa gupti e ATha bheda che. (jenuM vistRta varNana sUtra-28 'nANuMmi haMsaNuMmi''mAM karAyeluM che.) cAritranA bhedonI dRSTie sAmAyikacAritra Adi pAMca bhedo che.) - - A cAritrAcAranuM yogya AcaraNa na karavAthI, viparIta AcaraNa karavAthI, cAritranA bhedo vize zraddhA na karavAthI ityAdi kAraNe aticAra lAge che. 0 ''pAkSika aticAra'' sUtramAM jJAna, darzana, cAritra viSayaka aticAronuM varNana vistArathI thayeluM che. 0 1 - "nANe taha daMsaNe caritte'" pachI ''a'' zabda che. - sAmAnyathI 5 no artha ''ane'' thAya che. paraMtu TIkAgraMtho ane bAlAvabodhamAM '' zabdathI saMlekhanAnA pAMca aticAra (je vaMdittu sUtranI have pachInI gAthA 33mAM kahevAze) tapAcAranA bAra aticAra (varNana mATe juo sUtra-28 "nANaMmi haMsaNaeNmi) ane vIryAcAranA traNa aticAranuM grahaNa karavuM A rIte kula-124 aticAra jaNAve che, te A pramANe-- (1) jJAnAcAranA-8, (2) darzanAcAranA-8, (3) cAritrAcAranA-8, tapAcAranA-12, vIryAcAranA-3, samyakatvanA-5, zrAvakanA bAra vratonA kula-75 (sAtamA vratanA-20 ane bAkInA agiyAra vratonA pAMca-pAMca maLIne kula-75) ane saMleSaNAnA-5 e sarve maLIne kula 124 aticAro zrAvaka mATe kahevAyA che. A 124 aticAramAMthI je koI aticAra-
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMditta-sUtra-vivecana-gAthA-2, 3 107 * sumo vA vAyaro vA sUkSma(nAno) ke bAdara (moTo) - guma - sUkSma, nAno, ajANapaNe thaI javAnA kAraNe khyAlamAM nahIM Avelo - athavA - - vAyaro - bAdara, moTo, jANavAmAM Avelo, pragaTa aticAra A aticAronuM huM zuM karuM ? . * te siMhe te 4 riAma - tene huM biMdu chuM - niMdA karuM chuM ane tenI gaha karuM chuM - gaDuM chuM. 0 ni - niMdu chuM, niMdA karuM chuM, AtmasAkSIe vakhoDuM chuM. - lAgelA aticAra badala hA ! meM kharAba karyuM vagere pazcAttApapUrvaka AtmasAkSIe tenI niMdA karuM chuM. 0 rihAni - gacchuM chuM, ga karuM chuM, guru sAkSIe prakAzuM chuM. - pravacana sAroddhAra kAra-98mAM kahyuM che ke, "manathI khoTuM gaNavuM te niMdA' che ane guru samakSa tenuM prakAzana karavuM te "ga' che. - niMdA ane ga vaDe pratikramaNanA svarUpanuM nirmANa thAya che. te mujaba ahIM dareka aticAranI niMdA ane gaha karavA mATe A baMne zabdono prayoga sUtramAM karAyo che. - "niMdA ane gaha' baMne kriyApadono prayoga - A sUtranI gAthA-4, 31, 32, 42, 50 mAM paNa have pachI jovA maLe che. - phakta "niMdA' kriyApada paNa A pAMca gAthA sivAya gAthA-7, 19,20, 26, 27, 28, 29, 30, 40 mAM jovA maLe che. - pratikramaNanA paryAya rUpe A baMne zabdono artha pUrve sUtra-5 "iriyAvahInA vivecanamAM noMdhela che. (sarva vratAdinA aticAro lAgavAnuM kAraNa prAyaH parigraha ane AraMbha che. tethI A baMnenuM sAmAnyapaNe pratikramaNa karavA mATe have trIjI gAthAmAM jaNAve che ke-) * * suvihe parini - be prakAranA parigrahane vize( "parigraha' zabdanI vyAkhyA sUtra-32 "aDhAra pApasthAnakamAM jovI) - "je grahaNa karAya te parigraha". je vastu mamatva bhAvathI - mUrchAthI grahaNa karavAmAM Ave, te parigraha kahevAya. jemAM dhana, dhAnya, kSetra, vAstu Adi grahaNa karAya che. (je have pachI gAthA-18mAM Avaze.). A parigrahane be prakArano kahyo che - (1) bAhya, (2) AtyaMtara. jemAM dhana-dhAnyAdi nava prakArano parigraha bAhya che ane atyaMtara parigrahamAM veda-3, hAsyAdi-6, mithyAtva-1, kaSAya-4 Ave che. bIjI rIte parigrahanA be bheda che - sacitta ane acitta vastuno saMgraha. jemAM (1) sacitta saMgrahamAM nokara-cAkara, Dhora-DhAMkhara Adi ane (2) acitta vastunA saMgrahamAM - jamIna, makAna, dhana, dhAnya, dhAtu Adino saMgraha samAviSTa thAya che. * sAva vahaii gAme - ghaNA prakAranA pApamaya AraMbho karatAM athavA
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 pratikramaNasUtra vivecana-3 AraMbhone vize. 0 sAva - sAvadya, pApamaya. - A pada gAma zabdanA vizeSaNarUpe che. * savajJa' zabdanuM vivecana sUtra-9 "karemibhaMte'mAM jovuM. - khetI, vyApAra Adine AraMbha kahela che. 0 vavide - ghaNAM prakAranA - gRhasthanA nirvAha mATe keTaloka AraMbha ane parigraha to thavAnA ja che. tethI A zabda dvArA "aneka prakAranA" evuM AraMbha ane parigraha mATe vizeSaNa mUkyuM che. 0 sAthe - AraMbhane vize, AraMbha karatAM. - "AraMbhavuM te AraMbha' te zarIra dhAraNa karavA mATe anna-pAna AdinA anveSaNarUpa che. sAmAnyathI saMsAra-vyavahAra mATe je pravRtti karavAmAM Ave te "AraMbha' gaNAya che. - sAdhu jIvanane nirAraMbhI gaNAvatI vAta uttarAdhyayana sUtranA vIsamAM adhyayanamAM kahI che - "A vipula vedanAthI jo eka vakhata mukta thAuM to zAMta, dAMta ane nirAraMbhI banI turaMta ja anagAradharmamAM pravrujita thAuM (ema kahyuM che) * rivane 3 vara - karAvatA ane karatAM. - A zabdono saMbaMdha parigraha ane AraMbha sAthe che. 0 ravi - anyane preraNA karatAM, bIjAnI pAse karAvatAM. 0 karo - jAte karatAM, karavuM te karaNa. - je pravRtti (parigraha ane AraMbha) jAte karavAmAM Ave tene 'karaNa' kahevAya ane bIjAne preraNA-AjJAdi karIne karAvavAmAM Ave tene "kArAvaNa' kahevAya. 0 - sAmAnyathI A zabdano artha "ane" thAya che, paNa ahIM A zabda dvArA "anumodana karavuM" artha paNa karyo che tethI parigraha ane AraMbha pote kare, bIjA pAse karAve ke karanAranI anumodanA kare - e traNeno A padamAM samAveza. karyo che. -0- jJAna, darzana, cAritra AdinI ArAdhanAmAM tathA vratonA pAlanamAM aticAra lAgavAmAM mukhya kAraNarUpa to aneka prakAre thayela parigraha ane sAvadya AraMbha ja che. kahyuM paNa che ke "vipula dhanasaMcaya ane moTA pAyAno AraMbha-parigraha arthAt vadhAre paDatI sAMsArika pravRtti ane mAla milkatano saMcaya karavo te manuSyane avazya naraka ke tiryaMca yonimAM laI jAya che - jema subhUma cakravartIne parigraha vRtti ane brahAdatta cakravartIne vadhAre paDato AraMbha (hiMsA pariNAma) narakagatinA kAraNa banyA hatA. bhagavatIjI sUtra, tatvArtha sUtrAdimAM paNa mahA AraMbha ane mahA parigrahane nArakIpaNAnA karma upArjananA kAraNarUpa batAvyA che.
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMditta-sUtra-vivecana-gAthA-3, 4 109 - dilane resiva vyaM - divasa saMbaMdhI e badhAM ja aticArone huM pratikramuM . 0 qDakSane pratikramuM , te doSathI pAcho pharuM chuM. - ahIM pratikramaNa zabdano saMbaMdha bahuvidha parigraha ane AraMbhathI thayelA doSo-aticAro sAthe che. - pratikramaNa zabdano vizeSa artha jaNAvatA vRttikAra kahe che- "pharIthI tevA aticAro-doSo nahIM karavAnA zubha bhAvapUrvaka huM te aticArothI pAcho pharuM chuM. 0 rij - devasika, divasamAM banelA divasa saMbaMdhI. - ahIM ArSa prayogathI 'va' no lopa thaI desie' evuM rUpa baneluM che. sUtra26 "devasia paDikkamaNe ThAu"mAM vaparAyela "devasia' zabda ke sUtra-27 ane 29 vageremAM vaparAyela "devasia" zabdano artha ke vivecana ane A desi' zabda samAna ja che. -devasika pratikramaNanA arthamAM sie' zabda che, tene badale rAtrika pratikramaNa hoya to "rAie' zabda bolavo. e ja rIte pakikhaye, caummAsiya, saMvaccharie zabdo bolAya che. 0 saMdhyuM - sarvane, sAmAnyathI "sarva eTale badhAM artha thAya che, ahIM arthadIpikA TIkAmAM "sarva' zabdathI sUkSma ane bAdara arthAt "nAnA ke moTA' sarve evo artha grahaNa karyo che. 0 A padano saMbaMdha : (1) "paDikkame desie savva padano saMbaMdha gAthAnA traNe pUrva pado sAthe che - bahuvidha parigraha ane sAvadya AraMbha karatA, karAvatA ke anumodatA lAgela sarve aticAronuM pratikramaNa karuM chuM. (2) "paDikkame desie savva' e dhruva paMkti have pachInI gAthA-5, 6, 8, 10, 12, 14, 16, 18, 21, 24 ane 25mAM paNa Ave che. tyAM vAkyartha to A ja rahe che ke, huM divasa saMbaMdhI aticAronuM pratikramaNa karuM chuM paNa, A vAkyano saMbaMdha badalAyA kare che. jemake A gAthAmAM teno saMbaMdha parigraha ane AraMbhanA doSa sAthe che to gAthA-6mAM teno saMbaMdha samyaktvanA aticAro sAthe che, e rIte. - gAthA-3mAM parigraDa ane AraMbhanI mukhyatA jaNAvyA pachI have gAthA4 mAM aticArarUpa azubhakarmanA kAraNarUpe aprazasta evA indriya, kaSAya, (yoga), rAga ane dveSanI mukhyatA darzAve che. 0 gAthA-4mAM AvatA viSayane arthadIpikA TIkAmAM ratnazekharasUrijI - jJAnAcAramAM lAgatA aticAronA heta kahe che. teo gAthA-4 nI vRttimAM noMdhe che ke, ahIM jJAnAticAra adhikAra cAle che. jJAnAticAra rUpa azubhakarmanI A gAthAmAM niMdA ane gaha karAI che. te jJAnAvaraNIyakarma indriyo, kaSAyo, yogothI baMdhAya che. temanA mate samyagUjJAnanA abhAve ja jIva azubha karmone bAMdhe che. mATe
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 pratikramaNasUtra vivecana-3 A gAthAmAM jJAnAticArano adhikAra jANavo. (jo ke bIjA graMthomAM to A gAthA sarva koI aticArUpa azubhakarmanA kAraNarUpa gAthA tarIke hovAnuM ja kathana che - "apekSAbheda bahuzruto jANe.") * = vAddha - je baMdhAyu hoya -- aticArarUpa je koI azubhakarma baMdhAyela hoya - ahIM 'sudaM vaLyuM e pada adhyAhAra che. (A azubha karmabaMdhanA hetuo have kahe che-). phuliei - indriyo vaDe. pAMca indriyo dvArA. - 'indriya' zabdanuM vivecana - juo sUtra-2 "paMciMdiya". - "kuMDhiya' zabda sAthe ahIM pUrthIi zabda joDavAno che. tethI "aprazasta indriyo vaDe" evo zabdArtha thaze. - pAMce indriyonA prazasta ane aprazasta baMne artho :(1) prazasta-aprazasta zravaNendriya : devagurunA guNo zravaNa karavA, gurUnI hitazikSA sAMbhaLavI, dharmadezanA sAMbhaLavI vageremAM zubha adhyavasAyanA hetupaNe je joDAya te prazasta zravaNendriya gaNAya. jyAre iSTa padArthonA zravaNamAM je rAgano hetu bane ane aniSTa padArthonA zravaNamAM dveSano hetu bane te zravaNendriya aprazasta gaNAya. (2) prazasta-aprazasta cakSurindriya : devadarzana, gurUdarzana, saMghadarzana, zAstravAMcana, tIrthadarzana vagere vaDe je pavitra thAya te cakSu prazasta gaNAya che, jyAre priya-apriya ke manojJatA ane amanojJatAnA bhAvapUrvaka je kAMI jue te aprazasta cakSurindriya. vikArI dRSTithI strInA aMgopAMgAdi jovAM tathA bhaya ane kutUhalathI nirIkSaNa Adi karavAM e aprazasta cakSurindriyano vyavahAra che. (3) prazasta-aprazasta dhrANendriya : arihaMta prabhunI pUjA mATenA kesara, kapUra, barAsa, kasturI AdinI sugaMdhanI parIkSA kare, glAna, bALa, vRddha Adi guruvaryone pathya evA auSadhAdine suMghavAmAM je ghANa joDAya te prazasta dhrANendriya ane iSTa evA sugaMdhI padArthomAM rAga karanArI tathA aniSTa evA durgadhI padArthomAM dveSa karanArI bane te aprazasta-dhrANendriya jANavI. (4) prazasta-aprazasta rasanendriya vAcanAdi pAMca prakAranA svAdhyAyamAM, devagurunI stutimAM, sadupadeza devAmAM, guru mahArAjane ApavA yogya AhAra pANInI cAkhIne parIkSA karavAmAM rokAya te prazasta rasanendriya ane vikathA karavAmAM, pApano upadeza ApavAmAM, rUcIkara AhAra para rAga karavAmAM ane arocaka AhAramAM veSa karavAmAM rokAya te aprazasta rasanendriya jANavI. (5) prazasta-aprazasta sparzanendriya :- arihaMta paramAtmAnA prakSAlana AdimAM, glAna-bALa vRddha Adi guruvaryonI vaiyAvacca karavAmAM zarIrano upayoga karAya te
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ 111 vaMditta-sUtra-vivecana-gAthA-4 sparzanendriya prazasta jANavI ane strIne AliMganamAM ke priya-apriya, manojJaamanojJatAnA bhAvapUrvaka thatA sparza Adine aprazasta sparzanendriya jANavI. 0 aprazasta indriyonA kaTu vipAka : (1) zravaNendriya :- pAradhI zikAra mATe saMgIta vagADavAno AraMbha kare che, tyAre temAM lIna banIne haraNo doDI Ave che. zravaNa indriyanA rAgathI A haraNo pAradhInA bANano bhoga banI mRtyu pAme che. (2) cakSurindriya - pataMgIyu dIvAnA prakAzane joIne tenI tarapha AkarSAya che, dIvAmAM paDIne potAnuM AkhuM jIvana saLagAvI mUke che. (3) ghrANendriya :- taLAvamAM khIlelA kamaLonI sugaMdhamAM lIna banelo bhramara sUryavikAsI kamaLomAM praveza kare che, paNa sUrya asta thAya tyAre kamaLamAM sapaDAI jaIne potAnA prANa khoI bese che. (4) rasanendriya - mAchImAro loDhAnA tINa kAMTA upara loTanI mIThI goLIo lagADIne jaLAzayomAM nAMkhe che tyAre rasanendriyanI lAlacane vaza mAchalI tene khAvA doDe che, te khAvA jatA tenuM tALavuM viMdhAI jAya che ane mRtyu pAme che. (5) sparzanendriya :- madonmatta ane baLavAna evA hAthIne pakaDavA mATe UMDI khAIo loko banAve che, te khAIne ghAsa ane pAMdaDA vaDe bharI de che. te khAIthI dUra suMdara hAthaNIne joIne hAthI tene bheTavA doDe che, tyAre khAImAM paDIne azaraNa thaI jAya che. A rIte eka-eka indriyanuM aprazasta pravartana paNa jema mRtyu ke dAruNa duHkhanuM kAraNa bane che, tema pAMca indriyone aprazastapaNe pravartAvavAthI manuSya aneka prakAre aticArarUpa azubhakarmonuM upArjana kare che. * vahiM sAhiM - cAra kaSAyo vaDe. - kaSAyanA mukhya cAra bheda kahyA che - (1) krodha, (2) mAna, (3) mAyA ane (4) lobha. (jenuM vivecana sutra-2 "paMciMdiyamAM ane sUtra-3ra "aDhAra pApasthAnaka'mAM jovuM) - A padane paNa pUrthIi zabda sAthe joDavAnuM che tethI aprazasta krodha, aprazasta mA, aprazasta mAyA ane aprazasta lobha e cArane kAraNe lAgatA aticArathI baMdhAtA azubhakarmonuM A padathI grahaNa karavAnuM che. (1) prazasta-aprazasta krodha : ziSyAdi parivAra tathA saMtAnone suzikSita banAvavA mATe je kRtrima krodha karavAmAM Ave te prazasta krodha che. jema - kAlikAcArye pramAdI ziSyone sUtA mUkIne tyAga karyo ke maMtrI tetalIputrane pratibodha karavA poTTIla deve rAjA pAse krodha karAvyo. A prazasta krodhanA daSTAMto che. jyAre priya-apriyAdi prasaMgomAM je krodha Ave ke kalaha sudhI pahoMce e aprazasta krodha che. jema caMDakAcArye potAnA ziSyanA mastake daMDa mAryo
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 pratikramaNa sUtra vivecana-3 (2) prazasta-aprazasta mAna : dharma ane dharmanA pAlana mATe thatuM mAna te prazastamAna che, jema - sudevAdine namavuM ane kudeva Adine na namavuM ityAdi pratijJAno nirvAha karavA mATe mAna karavuM te prazasta mAna che. jyAre priya-apriyAdi prasaMgonA kAraNe je mAna karavAmAM Ave te aprazastamAna che. athavA namana Adi karavA yogya devAdine na namavuM te aprazasta mAna che jema - bAhubalI nAnA bhAIone namaskAra-vaMdanAdi na karavA mATe bhagavaMta RSabhadevA pAse jatA na hatA, te tenuM aprazasta mAna kahevAya. (3) prazasta-aprazasta mAyA : koIpaNa AtmAnuM kevaLa AtmikaDita lakSyamAM rAkhIne te mATe jarUrI bAhya ke atyaMtara sAdhano mATe je kRtrima jaLaprapaMca karavo paDe te prazastamAyA athavA zikArI pAse mRgAdino apalApa karavAmAM, rogIne kaDavuM auSadha pAvAmAM, dIkSAmAM vidana karanAra mAtApitAne samajAvavAmAM je mAyA karavI paDe te sva-parane hitakArI hovAthI prazasta mAyA kahevAya che. jema AryarakSita sUrijInA pitA munipaNAmAM paNa lajjAne kAraNe dhotIyu paherI rAkhatA hatA, teno tyAga karAvI sAdhunA AcAramAM pitAne sthApita karavA mATe AryarakSita sUrijIe zrAvakonA chokarAone zIkhavADI rAkhIne kapaTathI pitAmuninuM dhotiyuM kheMcAvI lIdhuM, tene badale colapaTTo paherAvI dIdho. koIne chetaravAnI buddhithI mAyA karavAmAM Ave te aprazasta mAyA kahevAya. athavA dhana-dhAnyAdi dravya meLavavA mATe je vepArI kapaTa kare ke jAdugaro vagere hAthacAlAkInA prayoga karI lokone Thage che, tene aprazasta mAyA kahe che. (4) prazasta-aprazasta lobha :e jJAna, darzana, cAritranI kriyAomAM tathA vinaya, vaiyAvacca vagere guNomAM lobha karavo te prazasta lobha jyAre dhana-dhAnya AdinA parigrahamAM mamatva buddhithI thato lobha te aprazasta lobha jema mammaNa zeTha sonA ane ratnono baLada banAvavA mATe je mUcha bhAva rAkhatA hatA te aprazasta lobha kahevAya. (upalakSaNathI indriya ane kaSAyo sAthe yogane paNa grahaNa karavAmAM Ave che tethI ahIM prazasta-aprazasta yogane jaNAve che-). (1) prazasta-aprazasta manoyoga : dharmadhyAna ane zukladhyAnamAM manane pravartAvavuM te prazasta manoyoga che ane ArtadhyAna-raudradhyAnamAM manane pravartAvavuM te aprazasta manoyoga che. (2) prazasta-aprazasta vacanayoga : deva, guru, saMgha, sAdhu dharma AdinA guNa gAvAmAM vaparAtI vANI te prazasta vacanayoga che jyAre sAMsArika pravRtti nimitte, kalaha, abhyAkhyAna, paithuna AdimAM pravartatI vANI te aprazasta vacanayoga che. (3) prazasta-aprazasta kAyayoga :devadarzana, guruvaMdana, tIrthayAtrA, vaiyAvacca, sAmAyika-pratikramaNAdi dharmakriyAmAM
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMditta-sUtra-vivecana-gAthA-4 113 pravartatI kAyA te prazasta kAyayoga che jyAre sAMsArika hetumAM, indriyonA viSayomAM, vyasanAdi pravRttimAM pravartato kAyayoga te aprazasta kAyayoga che. * patyeihiM - aprazasta vaDe. - A aprazasta zabda indriya, kaSAya, rAga, dveSa e badhAMne lAgu paDe che. eTale ke A zabda vizeSaNa rUpe prayojAyela che. mULa zam kriyApada vakhANa, prazaMsA, plAdhAnA arthamAM che tenA parathI banela zata zabda slAdhita, prazasita evo artha dharAve che. prakRSTatA ke adhikatAnA sUcana mATe pUrve pra upasarga lAge che e rIte prazasta (satya) zabda bane che. teno artha che sArI rIte prazaMsA pAmeluM ke atizaya vakhaNAyeluM. je vAta jJAnIpuruSoe zAstromAM ane sujJajanoe vyavahAramAM prazaMselI che te uttama, icchavA yogya ke AdaraNIya kahevAmAM Ave che. jyAre prazasta (pattha) zabdanI pUrve nakAra sUcaka 3 mUkavAmAM Ave tyAre aprazasta (madhutva) zabda bane che. je prazasta karatA ulaTA ke viparIta arthane sUcave che. aprazasta eTale je vAtane zAstromAM jJAnIpuruSoe AdaraNIya gaNI nathI athavA tyAjya gaNI che te athavA sujJajanoe vyavahAramAM jene icchavA yogya ke AdaraNIya gaNI nathI te. * sIkha to 3 - rAgathI athavA DhaSathI. 0 ropA - rAgathI, AsaktithI ( "rAga' zabdanuM vivecana sUtra-3ra "aDhAra pApasthAnaka'mAM jovuM.). - jenA vaDe jIva karmothI raMgAya te "rAga' kahevAya che. - dharmabiMdu graMthamAM kahyuM che ke, "koIpaNa viSayamAM Asakti thavI te "rAga" kahevAya che. 0 tole - keSathI, aprItithI ( 'vaiSa' zabdanuM vivecana sUtra-32 "aDhAra pApasthAnakamAM jovuM) jenAthI ke je hoya tyAre prANIo aprItine, mAtsaryane dhAraNa kare che tene dveSa, tiraskAra, avajJA Adi tenA paryAyo che. lipinkA TIkAmAM rAganA traNa bhedo jaNAvyA che te mujaba kAmarAga, neharAga, dRSTirAga e traNa prakAranA rAgamAMnA koIpaNa eka rAga vaDe vratomAM aticAra-doSa lAge tevuM karma bAMdhyuM hoya te karmanI huM niMdA ane garNI karuM chuM.) - kAmarAganuM dRSTAMta - jaMbusvAmIjInA jIva bhavadeve potAnA bhAImuni bhavadattanI dAkSiNyatAthI dIkSA grahaNa karI, to paNa tene potAnI navapariNita patnI nAgilA pratye lAgalagATa bAra varSa paryanta je rAga rAkhyo tene kAmarAganuM dRSTAMta jANavuM - sneharAganuM dRya ta - boTika (digaMbara) mata pravartAvanAra zivabhUti paratve
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 pratikramaNa sUtra vivecana-3 jema tenI bahena uttarAno rAga hato tema dhana, svajana, kuTuMba Adi parano je rAga te neharAganuM dRSTAMta che. - dRSTirAga ane tenuM dRSTAMta - dRSTi eTale darzana, zAkya vagere anya darzanomAM je rAga te dRSTirAga, hemacaMdrAcAryajIe kahyuM che ke, kAmarAga ane sneharAga e be rAganuM nivAraNa karavuM hajuM saheluM che, paNa pApI evo je dRSTirAga che, te to mahApuruSo mATe paNa dUra thavo mUzkela che - gozALAnA ziSyoe gozALAe mRtyu avasare kahyuM hovA chatAM zrAvastInagarImAM apabhrAjanApUrvaka tenA zarIranuM nIDaraNa na karyuM te dRSTirAga. A rAga ane dveSa paNa prazasta ane aprazasta bhede che. (1) prazasta-aprazasta rAga arihaMta devo, sugara, susAdhu Adi paratveno rAga e prazasta rAga che. jemake - gaNadhara gautamasvAmIne bhagavaMta parano rAga e prazasta rAga che. viSaya-bhoga Adi para je rAga te aprazasta rAga kahevAya che. jemake zreNika rAjA jyAre celaNAne ceDA rAjAne tyAMthI laI gayo tyAre te aprazasta rAga hato. (2) prazasta-aprazasta dveSa : potAnA karelAM pApo ane pramAda pratye dveSa thavo, tene prazasta dveSa kahevAya che. duSkarmano kSaya karavA mATe udyata thayelA naMdISeNa muni dvArA ghora tapa ke AtmahatyAno prayAsa e prazasta dveSanuM dRSTAMta che. jyAre zatruo vagere pratikULajano para dveSa thavo te aprazasta dveSa che. jemake udAyana rAjA e caMDapradyota rAjA para caDAI karI tene bAMdhI lIdho hato. * te nile taM 4 rini - tene niMda chuM, tene gaDuM chuM. - (vivecana-juo gAthA-2 mujaba) vizeSa e ke ahIM aprazasta evA ikiya, kaSAya, yoga, rAga ane dveSathI baMdhAtA azubha karmonI niMdA ane gartA samajavI. gAthAmAM "prazasta" dvArA samajavAnuM che ke zrAvakone prazasta pravRtti mATe pratikramaNa nathI kahyuM paNa aprazasta pravRtti mATenuM pratikramaNa kahyuM che jyAre dravya ke bhAva zramaNane to vItarAgatA prApta karavAmAM prazasta ke aprazasta badhAM vyApAro bAdhaka ja che. - have gAthA-pAMcanuM vivecana karIe chIe - arthadIpikA TIkAmAM gAthA-5 ane 6 baMnene darzanAcAranA hetu ke doSonA pratikramaNa svarUpa kahI ja che, bIjA graMthamAM gAthA-5 mATe be hetu mUkyA che - gamanAgamana pratikramaNa ane samyakdarzana saMbaMdhI hetuothI lAgatA aticAronuM pratikramaNa. A gAthAmAM "aNAbhoge-abhiyoga ane niyoge" e traNa hetu vaDe AgamaNe, nigamaNa, ThANe, caMkamaNe' e cAra kriyAmAM vartatA je koI aticAra lAgyA hoya tenuM pratikramaNa jaNAvyuM che athavA aticAranI viziSTa AlocanA pUrve gamanAgamana saMbaMdhI pratikramaNa karyA pachI samyaktva saMbaMdhI doSonuM pratikramaNa karavAnuM
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMdi-sUtra-vivecana-gAthA-5 115 che, tema samajavuM. * gAmane nizAnane TALe caMvamaLe - AvavAmAM, javAmAM, ubhA rahevAmAM ke cAre tarapha pharavAmAM, 0 grAma - AvavAmAM AvavuM te Agamana. 0 nimaNe - javAmAM, bahAra javuM te nirgamanA - koI vyakti koI sthAnanI aMdara ke sthAna prati Ave to tenuM te sthAnamAM 'Agamana thayuM kahevAya ane koI vyakti te sthAna choDIne jAya to te sthAnathI tenuM nirgamana kahevAya 0 TALe - sthAne, ubhA rahevAmAM - thA - eTale ubhA rahevuM tenI kriyA te sthAna (TA) tenA vize eTale ke ubhA rahevAmAM - Agamana ke nirgamana na karatAM eka sthAne ubhA rahevuM te sthAna 0 vaMchama - cotarapha pharavAmAM, vAraMvAra cAlavAmAM. - vAraMvAra javuM-AvavuM ke ahIM-tahIM pharavuM te caMkramaNa A kriyAmAM Agamana ane nirgamana baMne pravRtti cAlu rahe che. - "AgamaNe Adi cAre pada saMbaMdhI vizeSa kathana : (1) dharmadhyAna ke zubha pravRtti ane kriyAnA hetu sivAya thatI A prakAranI kriyAo azubha karmabaMdhanuM kAraNa che. (2) jo "Agamana' Adi uparokta cAra kriyA ane have pachI kahevAnAra 'aNAbhoge' Adi traNe e sAte alaga-alaga hetarUpe vicAravAmAM Ave to A sAteno saMbaMdha pUrvanI gAthA traNanA gaM vaddha pado sAthe joDavo arthAt "Agamana' Adi sAte kAraNothI "je azubha karmabaMdha thayo hoya" tenuM huM pratikramaNa karuM chuM tema samajavuM (3) darzanAcAranA aticAronA pratikramaNarUpe vicArIe to have pachI kahevAnAra "aNAbhoge, abhioge, niyoge" A traNa kAraNo che ane "AgamaNe" Adi cAra te aticAra lAgavA mATenI pravRtti ke kAryo che. matalaba ke "AgamaNe' Adi cAre pravRttio jo "aNAbhoga-abhioga ane niyogane kAraNe thaI hoya to aticAra lAge che ane te karmabaMdhanuM kAraNa bane che. A kathanane AzrIne vRttikAra artha kare che te mujaba - gAmo - eTale mithyASTionA rathayAtrA mahotsava vagere jovA mATe kutUhalathI jhaDapabhera AvavuM te. - nijhAmane - tevA mahotsava Adi jovA mATe potAnA ghara-hATamAMthI nIkaLavAmAM Ave. - TALe - anyadarzanIonA devasthAno AdimAM jo ubhA rahevAmAM Ave che. - vaMma - tevA devasthAno vageremAM ahIM-tahIM pharavAmAM Ave upalakSaNathI
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 pratikramaNa sUtra vivecana-3 tyAM suvA-besavAmAM Ave. (e cAra kAryo-pravRttithI divasa daramyAna darzanAcAramAM je aticAra lAgyA hoya tenuM huM pratikramaNa karuM chuM - tema samajavuM.) Ama kema kahAM ? zrAvakone anyatIrthInA rathayAtrAdimAM javAno niSedha che mATe Ama kahyuM che. to te aticAra kaI rIte? niSedha hovAthI tevI pravRtti zrAvaka mATe spaSTa anAcAra che, paNa jo have pachI jaNAvAyela "aNAbhoge" Adi traNa kAraNe AgamanAdi thAya to aticAra che. * gAmane - anAbhogathI, anupayogathI, bhUlI javAthI, visarI javAthI, jANa bahAra AgamanAdi thaI javAthI. 0 Abhoga eTale vizeSa upayogapUrvakanI kriyA. 0 anAbhoga eTale "Abhoga nahIM te." vastu khyAlamAMthI taddana nIkaLI javI, visarAI javI e anAbhoga kriyA che. - "anAbhoge' padamAM saptamIno prayoga tRtIyA vibhaktinA arthamAM thayo che. A ja prayoga mitro ane niko mAM che. - "darzanAcAra'nA arthamAM vRttikAra kahe che ke, pramAdanA vazathI samyaktvano upayoga na rahela hoya to darzanAcAramAM aticAro lAge. samyakatvanA upayoga hoya to paNa anyatIrthIonA mahotsava ke devasthAno vageremAM javA-AvavAthI to anAcAra ja kahevAya * moje - abhiyogathI, AgrahathI, dabANathI - cAre bAjuthI joDavuM dabANapUrvaka joDavuM te "abhioga". - jemAM sva icchA nahIM paNa Agraha, dabANa ke baLAtkAra kAraNabhUta hoya che, tene abhioga' kahevAmAM Ave che. - "darzanAcAra'nA saMbaMdhamAM vRttikAra A pramANe kahe che- samyakatvano upayoga hoya to paNa rAjA vagerenA AgrahathI baLAtkAre mithyASTionA mahotsavo ke dharmasthAno vageremAM javuM paDela hoya tethI temAM je koI aticAra lAgyo hoya. A abhiyoganA cha bheda kahyA che. samyakatva aMgIkAra karatI vakhate A cha abhiyogane apavAdarUpa kahyA che. (1) rAjAbhiyoga:- rAjAnI paravazatA ke dabANathI koI kArya karavuM paDe te. (mahotsavAdimAM javuM AvavuM paDe te). (2) gaNAbhiyoga :- lokasamUhanA dabANathI ke svajana kuTuMba Adi samudAyanI paravazatA ke AgrahathI koI kArya karavuM paDe te (mahotsavAdimAM javuM-AvavuM paDe che.) (3) balAbhiyoga - rAjA ke svajanAdi sivAyanA koI vadhAro baLavAnanA dabANathI ke tenI AdhInatAthI koI kArya karavuM paDe te (mahotsavAdimAM javuM-AvavuM
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ 117 vaMditta-sUtra-vivecana-gAthA-pa paDe te.). (4) devAbhiyoga :- duSTa devatAonA dabANathI koI kArya karavuM paDe te (mahotsavAdimAM javuM-AvavuM paDe te) (5) guru-abhiyoga :- mAtA-pitA Adi vaDIla lokonA dabANa vaza koI kAma karavuM paDe te. (mahotsavAdimAM javuM-AvavuM paDe te) vRttikArazrI eka sAkSIpATha dvArA jaNAve che ke, mAtA, pitA, vidyA, kalA zIkhavanAra gura, te traNenI jJAtio, potAnA vaDIlo, dharmopadezaka gurU e cha ne sajjana puruSoe guruvarga kahela che, tethI gurunigraha"mAM A cha ne guru samajavA. (6) vRtti-kAMtAra abhiyoga :- duSkALa jevA prasaMgamAM athavA jaMgala vagere sthAnamAM ke je vakhate ane jyAM sarvathA nirvAhano abhAva hoya che, tevA viSama prasaMgamAM AjIvikAne mATe koI kArya karavuM paDe te vRtti kAMtAra abhiyoga A che kAraNothI abhyadarzanIonA rathayAtrAdi mahotsava ke devasthAnomAM javAAvavA, rahevA ke pharavAnuM banyuM hoya ane tenAthI (darzanAcAramAM) je koI aticAra lAgyA hoya tenuM huM pratikramaNa karuM chuM. * nigam - niyogathI, pharajane lIdhe - niyoga eTale adhikAra ke pharaja, tenA lIdhe arthAt je kArya adhikAravazAt ke pharaja bajAvavA mATe karavuM paDela hoya tene lIdhe (koI aticAra lAgyA hoya te-) - nagarazeTha, maMtrI vagere adhikAra padanI pharajathI tevA koI sthAnomAM javuM AvavuMubhA rahevuM ke cotarapha pharavAnuM thayuM hoya tenAthI (darzanAcAramAM) aticAra lAgyA hoya tenuM * halane silve - divasa saMbaMdhI te sarve aticAronuM huM pratikramaNa karuM chuM (vivecana mATe gAthA-3 jovI) vizeSa eTale ke ahIM "anAbhoga, abhiyoga, niyoga" e traNa kAraNe je AvAgamana, sthAna ke caMkramaNa thayuM hoya tenuM pratikramaNa karavuM 0 gAthArtha bIjI rIte - vRttikAre jaNAvela che. anAbhoge" pramAdane vaza thaI asAvadhAnapaNe ghara, dukAna vagere sthAnomAM AvavAthI, nIkaLavAthI, ubhA rahevAthI ke haravA-pharavAthI je koI aticAra lAgyo hoya tenuM pratikramaNa karavuM ahIM ghara-dukAna vageremAM AvAgamana Adi prayojana che to paNa asAvadhAnapaNe javA-AvavAmAM paMcendriyAdi jIvonI hiMsA thavAno saMbhava che, tethI zrAvakone tevA jarUrI prayojanathI paNa upayoga vinA gamanAgamanano niSedha che. "abhiyogI' rAjA vagerenI paravazatAne lIdhe pote lIdhela koI niyama khaMDita karavo ke virAdhavo paDela hoya tyAre... "niyoge pApamaya pravRtti karavI paDe tevA adhikArI pade vartatA hoya tyAre... have chaThI gAthAmAM samyakatvanA pAMca aticAro kahe - zrAvakanA
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 pratikramaNasUtra vivecana-3 bAra vrato grahaNa karatA pahelA samyakatva aMgIkAra karavAnuM hoya che. (jeno AlAvo yogazAstra ane dharmasaMgraha Adi graMthomAM che, Avazyaka sUtramAM paNa jovA maLe che.) te samyakRtvamAM je pAMca doSa-aticAra saMbhave che tenuM A gAthAmAM varNana che. "sakhyatva mUla bAravrata' vAkaya bolAya che, tethI vratono svIkAra samyaktvapUrvaka karavAmAM Ave che. vaLI samyaktva e mokSamahelanuM prathama pagathIyuM che, cothA guNa sthAnake samyaktva prApti thAya, pachI dezavirati-sarvavirati cAritra aMgIkAra thAya. kevaLajJAna to cheka bAramAM guNaThANe thAya tyAra pachI cheka chelle sarvathA zuddha cAritra ane mokSa thAya paNa samyakdarzana (samyaktva) vinA badhuM ja pAyA vinAnA mahela jevuM che. tethI samyakatvano svIkAra vratonI pahelA thAya che. te ja kAraNe tenA aticAro paNa pahelA mUkyA che- (1) saMvarA - zaMkA, saMzaya, e samyakatvano pahelo aticAra che. | (artha ane vivecana sUtra-28 "nAsaMmi daMsaNUmi'mAM karela che chatAM ahIM kiMcit vivecanA karIe chIe). arihaMta ane siddha e deva, paMca mahAvratadhArIe gurU ane kevalI ke vItarAgapraNIta mArga e dharma temanA viSayamAM zaMkA karavI ke jIvAdi nava (sAta) tattvonA viSayamAM saMdeha thavo te zaMkA AvI zaMkA be prakAre thaI zake - (1) sarvathI ane (2) dezathI. (1) sarvazaMkA - sarvavirati ane dezavirati dharma che ke nahIM ?, jIva-ajIva Adi kharekhara haze ke kema ? ityAdi mULa vastu paratve ja zaMkA thavI te sarva zaMkA kahevAya. (2) deza zaMkA - jIva to che paNa te sarvavyApI haze ke dezavyApI ? vartamAnamAM bharatakSetramAM sAdhu to che paNa tene cAritra haze ke nahIM? ityAdi prakAre zaMkA thavI te deza zaMkA kahevAya. A baMne prakAranI zaMkA arihaMta paramAtmAe kahela tattvane vize avizvAsarUpa hovAthI samyakRtvane malina kare che. tethI jyAM hetu, dRSTAMta, tarkano abhAva jaNAya, jJAtAno yoga na maLe ke jJAnAvaraNIya karmodayathI sAcuM na samajAya to "je jinezvare kahyuM che te satya che" ema mAnavuM paNa zaMkA karavI nahIM. 0 laghu daSTAMta :- koI be mANasoe ghaNI sevA karavAthI prasanna thayelA koI siddhapura te baMnene eka-eka kaMthA (godaDI) ApIne kahyuM ke, A kaMthA cha mAsa sudhI kaMThe vIMTALavAthI roja 500 sonaiyA Ape tevI prabhAvaka che, te vAtamAM zaMkAthI eka paraze te kaMthAno tyAga karyo. jyAre bIjAe te vacanamAM zaMkA rAkhyA vinA cha mAsa kaMthAne gaLe vIMTALI rAkhI. pariNAme te mahAddhivALo thayo. (2) vaMa - kAMkSA, anyamatanI icchA. samyaktvano A bIjo aticAra che. (artha ane vivecana mATe sUtra-28 nAsaMmi daMsaNami" jovuM chatAM atre kiMcit noMdha karI che...)
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMditta-sUtra-vivecana-gAthA-6 119 sudeva, sugara, sudharmanI prApti pachI paNa anyadarzananI icchA ke AkAMkSA karavI te samyaktvanA mULamAM prahAra karanArI che. paradarzananI abhilASArUpa AkAMkSA paNa be prakAre che- (1) sarva AkAMkSA - samasta pAkhaMDIonA darzananI abhilASA thavI. (2) deza AkAMkSA - koI eka paradarzananI AkAMkSA thavI te. 0 laghu daSTAMta :- koI brAhmaNa roja dhArAdevInI ArAdhanA karato hato. loko pAse cAmuMDA devInI prazaMsA sAMbhaLI cAmuMDAdevInI paNa ArAdhanA zarU karI. koI vakhate te nadImAM DUbato hato. tyAre teNe dhArAdevI ane cAmuMDA devI baMnene pokAro karIne kahyuM ke, tene bacAve tyAre baMne devI hAjara thaI, paNa paraspara irSyAthI koI devIe tene bacAvyo nahIM. bicAro brAhmaNa aMte DUbI maryo mATe anya anya dharmonI AkAMkSA na karavI, (3) vicchiA - vicikitsA, dharmanA phaLanA viSayamAM saMdeha ke dharmajana pratyenI jugupsA. A samyaktvano trIjo aticAra che. (artha ane vivecana mATe juo sUtra-28 "nAsaMmi daMsaNami) - dharmakriyA karyA pachI tenA phaLane vize saMdeDa karavo ke mane A dharmanuM phaLa maLaze ke nahIM? athavA sAdhu, sAdhvInA malina zarIra ane vastrAdi joIne tenI niMdA karavI te "vigicchA" aticAra kahyo. 0 laghu dRSTAMta : (1) aSADhAbhUti AcAryae ghaNAM ziSyone nirdhAmaNA karAvI ane te ziSyo devalokamAM gayA. koI vakhate eka laghuziSyane nirdhAmaNA karAvatA karAvatA temaNe kahyuM ke, jo tuM devalokamAM utpanna thAya to tuM mane darzana Apaje. ziSya te vAta svIkArI devalokanA sukhamAM lIna banela te ziSya deva thayA pachI keTaloka kALa na Avyo. tyAre AcAryae vicAryuM ke mAro ziSya deva thayo hoya to jarUra Ave mATe devalokAdi kaMI che ja nahIM, e pramANe vicikitsA janmI ke A tapa, japa, saMyamanuM koI phaLa nathI, meM Aja sudhI phogaTa phleza karyo che. te vakhate deva banelA laghuziSyae avadhijJAnanA upayogathI A vAta jANI, gune pratibodha karavA Avyo. devatAI nATako ane vividharUpo dekhADIne AcArya bhagavaMtane bodha pamADyA. AcArya paNa AlocanA karI, pharI samyaktvamAM sthira thaI, saMyama pALI devaloke gayA. (2) vivAha prasaMge savaga vibhUSita evI koI zrAvaka putrIe munine vahorAvatI vakhate muninA dehanI malinatA joI vicAryuM ke jaina dharma to zreSTha ja che, paNa munine prAsukajaLathI snAna karavAnuM hoya to zuM doSa che ? te zrAvaka putrI AvI durgachA karyA pachI AlocanA karyA vinA maraNa pAmI ane rAjagRhImAM gaNikAnI putrIrUpe utpanna thaI. mAtAe tene janma Apyo tyAre ati tIvra durgadhavALI te putrIno mAtAe tyAga karyo zreNika rAjAe jyAre te kanyAnA durgadhapaNA vize prazna karyo tyAre bhagavaMta
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 pratikramaNasUtra vivecana-3 mahAvIre teNIe pUrvabhave karela muni dugaMchAnuM kAraNa batAvyuM. kALakrame teNInuM durgaMdhApaNuM dUra thayuM, zreNika rAjAnI rANI banI chelle dIkSA lIdhI - (mATe dugaMchArUpa vigicchA na karavI) saMta - prazaMsA, vakhANa karavA te. A padano saMbaMdha niyui sAthe joDavAno che. eTale "kuliMgIonI prazaMsA'' arthAt mithyASTionI prazaMsA nAmano A samyaktvano cotho aticAra kahyo. - kuliMgI prazaMsAthI mithyAtvanI puSTi thAya che, atattvamAM zraddhA karyA, karAvyAno doSa lAge che. samyagdarzanamAM asthira thavAya che. - - bauddha Adi anya darzanInuM tapa, AcaraNa ityAdi varNana karavuM-prazaMsA karavI te samyaktvane dUSita kare che. kemake mithyAtvInI prazaMsA sAmAnyajanane mithyAtvI tarapha AkarSita kare che, mithyAtvanA pravartanano doSa lAge che, loka mithyAtva pratye sthira thAya che. 0 laghu dRSTAMta :- arihaMta paramAtmAnA dharmanA parama upAsaka ane zraddhAvaMta evA eka lakSmaNa zreSThI hatA. koI divase temaNe koI mAsopavAsI parivrAjakanI tapasyAnI sabhAmadhye prazaMsA karI. te sAMbhaLI sabhAmAM beThela be zrAvako, te parivrAjakane AdarathI namavA gayA. te parivrAjakanA vacano sAMbhaLI baMne zrAvaka arihaMta praNita dharmanA niMdaka thaI gayA. pariNAme mRtyu pAmIne baMne nAraka Adi aneka bhavomAM bhamyA. lakSmaNa zeTha to dharmArAdhanAnA baLe saudharmakalpe deva thayA. cyavana kALe vIraprabhune potAnA mokSa bAbata pUchyuM tyAre prabhue kahyuM ke, tiryaMcagatinA sAta bhava pachI manuSya thaIza, paNa teM pUrvabhave parivrAjakanA tapanI prazaMsA karI che, tenA doSathI samyak prApti tane ati durlabha thaze. (mATe kuliMgI prazaMsA karavI nahIM) saMcavo - saMstava, paricaya, saMsarga. * 'saMstava' padane paNa vuttinIsu pada sAthe joDavAnuM che. tethI ''kuliMgIsaMstava'' pada banaze. tethI kuliMgI-anya darzanIno paricaya, sahavAsa, saMsarga karavo rUpa samyaktvano pAMcamo aticAra che. - - anya darzanI ke mithyASTio sAthe ekatra vAsa, bhojana, AlApAdi paricaya rAkhavAthI sukhe sAdhI zakAya tevI temanI kriyA jovAthI ane sAMbhaLavAthI Dha samakitIne paNa dRSTibheda saMbhave che. to sAmAnyadharmIne to mithyAtva pravezatA vAra keTalI ? mATe kudRSTivALAno paricaya karavo te samyaktvano doSa che. upalakSaNathI potAnA dharmamAM je nihnavAdi mithyAdaSTi hoya temanI prazaMsA ane paricaya paNa samyaktvane vize aticAra rUpa che. 0 laghu dRSTAMta :- AcArya haribhadrasUrijInA 'siddha' nAmanA muni hatA. siddhamuni bauddha dharmanA rahasyano marma jANavA gayA tyAre bauddhoe siddhamunine potAnA matathI vAsita karI dIdhA. tyAM jatI vakhatI te munie guru mahArAjane vacana ApeluM
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMdittu-sUtra-vivecana-gAthA-6 ke huM jarUra pAcho AvIza. tethI teo guru mahArAja pAse pAchA AvyA. gurumahArAje pratibodha karatA siddhamuni jinadharmathI vAsita thayA. paNa bauddhone vacana ApyuM hatuM tethI pharI bauddho pAse gayA. vaLI bauddhonA bodhathI teo temanA pratye AkarSita thayA. A pramANe siddhamunie ekavIza vakhata Ava-jA karI. tyAre tenA pratibodha mATe "namRtyurNa" sUtra para haribhadrasUrijI mahArAje 'lalita vistarA' nAme vRtti racI te vAMcyA pachI teo jinadharma dRDha banyA mATe anya mationo paricaya sarvathA choDavo. nimIttu - kuliMgIone vize, kutIrthikone vize. jeono veza-AcAra Adi kutsita che, mokSa mArgamAM bAdhaka che temane kuliMgI ke anyadarzanI ke mithyAdRSTi kahyA che. A '"kuliMgI' pada pUrvenA 'pasaMsa'' ane ''saMthava'' pado sAthe saMkaDAyeluM che, jeno ullekha te-te padomAM karyo che. sammattatta-gAre - samyaktvanA aticArane vize zaMkA, kAMkSA Adi pAMca duSaNonuM varNana karyu tene samyakatvanA aticAra jANavA. 0 dbAra - aticAra, duSaNa, doSa - 'aticAra' zabdanuM vivecana pUrve gAthA-2mAM karAyeluM che. 121 0 sammatta 0 hiTane vaisirga savva - gAthA-3 mujaba jANavuM. -- A eka vizALa ane gahana viSaya che, tenI saMpUrNa carcA vistAra bhaye atre karela nathI, to paNa tenA ghaNA muddAnI ame ahIM noMdha laI rahyA chIe. * samyakatvanI dRDhatA vize jaya ane vijaya nAmanA kumAranI ghaNI ja moTI kathA arthadIpikA TIkAmAM ApelI che. tyAM joI zakAze. * samyak zabda yathArthatAno dyotaka che athavA mokSamArgathI aviruddha mArgano sUcaka che. tethI yathArtha ke mokSamArgathI aviruddha mArga ke tattvano bhAva te samyaktva che. - - - 0 samyaktvano artha-vyAkhyA : arthaviSThA - darzanamohanIya karmanA upazamAdithI thayela "arihaMta bhagavaMtoe kahela jIva-ajIva Adi navatattvo - te tattvone vize samyak zraddhArUpa AtmAno je zubha pariNAma'' tenuM nAma samyaktva jANavuM. paMvAza - paheluM - tattva vaDe arthonI zraddhA karavI te samyaktva. vevendrasUri - jIva, ajIva, puNya, pApa, Azrava, saMvara, baMdha, mokSa ane nirjarA e nava tattvonI je AtmaguNa vaDe zraddhA te AtmaguNane samyaktva kahevAya. navatattvaprakaraNa jIva, ajIva Adi navatattvone je jANe-mAne tene - samyaktva - 'samyak eTale yathArtha'' teno bhAva te samyaktva
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 pratikramaNa sUtra vivecana-3 samyaktva che. vaLI koI te navatattvone jANato na hoya - mAtra bhAvathI te tattvomAM zraddhA rAkhato hoya tene paNa samyaktva che. athavA - samyagadarzana, jJAna ane cAritrano je adhyavasAya-AtmapariNAma te samyakatva. - tattvArthasUtra - tattvArthanI zraddhA te samyagadarzana - ahIM tattva eTale bhAva ane artha eTale jIvAdi tattvo. - arihaMta e ja mArA deva, susAdhu ja mArA guru ane jInezvare-kevalIe kahelo dharma mAre pramANa che evA je zubha AtmapariNAma tene jagatagurU-tIrthakare samyaktva kahela che. 0 samyaktvanI mahattA : - arihaMta paramAtmAe prarUpelA sarvavirati ane dezavirati dharmanuM mULa samyaktva che. - samyaktva e kaSTa karIne sAdhya evA paNa cinokta dharmanuM mULa che, dharmarUpI nagaranuM dvAra che. dharmarUpI mahelano pAyo che, jinakathita dharmano AdhAra che, mRtarUpI amRtarasane jhIlavAnuM bhAjana che, samasta guNonuM nidhAna che. - anAdikALathI bhavacakramAM bhamatA paNa bhavano aMta nahIM pAmI zakelA jIvone aMtarmuharta mAtra paNa jo samyaktva prApta thayuM hoya to temane nize addhapugala parAvartakALa saMsAra bAkI rahe che. - jo samyakatva pAmyA pahelA AgAmI bhavanuM Ayu bAMdhyuM na hoya ane pAmelA samakita vakhyo na hoya to te samyagRSTi jIva avazya vaimAnika deva thAya che. - je dharmAnuSThAna karI zake tema hoya te kare ane na karI zake tema hoya te dharmAnuSThAnamAM zraddhA rAkhe. evo puNyAtmA (samakitanA prabhAve) mokSa pAme che. 0. samyaktva prApti : prathama samyaktvano lAbha cAre gatimAM saMjJIparyApta paMcendriya jIvane thAya che. te samyaktva nisargathI ke adhigamathI pAme. koI anAdi mithyAdRSTi jIva anaMtA pudgalaparAvarta sudhI saMsAramAM bhamyo hoya, pachI - jema parvatamAMthI nIkaLela patthara nadInA pravAhamAM ghasaDAtAM anAyAse ja suMvALo banI jAya tema vagara prayAsa ane vagara icchAe zubhapariNAmanA bhedarUpa yathApravRtti karaNa vaDe Ayu sivAyanA sAta karmone kaMIka nyUna eka sAgaropamanI sthitivALA banAve che. ahIM e pachI prANIne duSkarmathI nIpajelI ane pUrva kadI nahIM bhedelI evI gAMTha - rAgadveSanA pariNAmarUpa karmagraMthI hoya che. A gAMTha pAse bhavya ke abhavya jIvo yathApravRtti karaNa vaDe-prayAsa vinA anaMtI vAra Ave che. te ja graMtha deze te ja karaNanA pariNAmamAM vartatA tyAM saMkhyAta ke asaMkhyAta kALa rahe che. tyAM rahela
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMditta-sUtra-vivecana-gAthA-6 123 jIva Rddhi-devalokAdinI icchAthI dIkSA paNa grahaNa kare che. kaMIka nyUna evAM dazapUrvo sudhInuM dravyazruta paNa meLave. AvA kiMcit nyUna daza pUrva sudhInA jJAnavALAne samyaktva hoya ane na paNa hoya. paraMtu pUrNa dazapUrvathI caudapUrva sudhInA jJAtAne nizcaye samyakatva hoya che. yathApravRttikaraNa vaDe graMthI deze rahelA te jIvomAMthI koI jIva kuhADAnI tIrNodhAra jevA vizuddha pariNAmathI te rAga-dveSanA pariNAmanI gAMThane bhede che. te vakhate tIvra pariNAmathI mithyAtvanI sthitinA udayakSaNanI upara oLaMgI jAya che. pahelA aMtarmuhurta vedAya tevA mithyAtvanA dalIkone dAbIne bIjA aMtarmuharta vedavAnA mithyAtvanA dalIkonI uthalapAthala kare che. e rIte mithyAtvanI sthitinA aMtarmuhartakAlIna mithyAtvanI sthitine paNa valovI nAkhanAra prabaLa evA AtmasAmarthyanA A jIve kadi nahIM pragaTAvelA prAdubhavane apUrvakaraNa kahe che. A apUrvakaraNa pachI sattAmAM rahela mithyAtvanI sthitinA te jIva be bhAga kare che, jene anivRttikaraNa kahe che. A apUrvakaraNa ane anivRttikaraNa lakSaNarUpa pariNAma-vizuddhinA sAmarthyathI te jIva anivRttikaraNamAM rahyo rahyo te sthaLe mithyAtvanAM dalIkone mithyAtvanI prathama aMtarmuhartakAlIna vedya sthitimAMthI vedato jAya che ane bIjA aMtarmuhUrtakAlIna vedya sthitimAMnA mithyAtvanAM dalIkone paNa te prathama sthitimAM rahyo rahyo ja vedI nAMkhavA te prathama antarmuhartakAlIna vedya sthitimAM ja nAMkhavA lAgIne bIjA aMtarmuhurvakAlIna bhAvi vedya sthitine mithyAtvanA muddagalo rahita karI nAkhe che. A rIte mithyAtvanI sthitimAM AMtarU pADI denArI AtmAnI te kriyAne aMtarakaraNa kahe che. aMtaHkaraNa vakhate jIve mithyAtvanI je be sthiti banAvI, temAM nIcenI nAnI sthiti aMtarmuhartakALa pramANa vedya hoya che ane te prathama sthitinI pachInA pADelA AMtarAnI uparanI moTI sthiti aMtaHkoDAkoDI sAgaropamakALa pramANa hoya che. temAM aMtarakaraNamAM pahelAM ja samaye upazama samyaktva pAme che. e pramANe jIve prApta karela upazama samyaktva bAda mithyAtvanI bAkI rahela bIjI moTI sthitimAM rahelAM mithyAtvanA pagalo zuddha, addha zuddha ane azuddha evA traNa bhAga kare che. e rIte te kSayopazama samyaguSTi, mizraSTi ane mithyASTi thAya che. e rIte upazama samyaktvathI paDIne kSayopazamasamyaktvamAM, mizramAM ke mithyAtvamAM jAya che. temAMthI koI dezavirati ke sarvavirati paNa pAme che. 0 samyaktvanA prakAro :1. eka prakAra - tattvamAM rucirUpa AtmAnA vizuddha pariNAma. 2. be prakAra - Adhigamika arthAtu upadezathI thatuM ane naisargika eTale
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 pratikramaNa sUtra vivecana-3 sahaja rIte thatuM samyaktva. 3. traNa prakAra - (1) kAraka - guranA upadezathI tapa, japAdi kriyAnI zraddhA, (2) dIpaka - potAnI zraddhA na hoya chatAM bIjAne zraddhA karAvanAra. (3) rocaka - zAstrIya hetu ke dRSTAMta jANyA vinA rucimAtrathI thanAra. 4. pAMca prakAra - (1) aupazAmika, (2) sAyika, (3) lAyopathamika, (4) vedaka ane (5) sAsvAdana. 5. daza prakAra - (1) nisargaci, (2) upadezaruci, (3) AjJArUci, (4) sUtrarUci, (5) bIjarUci, (6) abhigama rUci, (7) vistAra rUci, (8) kriyArUci, (9) saMkSeparUci, (10) dharmaphaci. 0 samyaktvanA 67 bheda - (saMkSepamAM) (1) cAra prakAre zraddhA - (1) paramArtha saMstava-tattva paricaya, (2) paramArthanA jJAtA muninI sevA, (3) samyaktvathI bhraSTa janono tyAga, (4) mithyASTino tyAga. (2) traNa prakAre liMga - (1) zratanI parama abhilASA, (2) cAritra dharmano ati anurAga (3) deva gurunI vaiyAvaccano niyama (3) daza prakAre vinaya - - arihaMta, siddha, caitya, kRta, cAritra, sAdhuva, AcArya, upAdhyAya, pravacana ane darzana e dazeno vinaya karavo. (4) traNa prakAre zuddhi - (1) ariMtanA dharma sivAya samasta vizva asAra mAnavuM te manazuddhi. (2) arihaMta dharma ArAdhanathI na thatu kArya, bIjA koIpaNa devonA dharmathI siddha thavAnuM ja nathI ema jANI teone prArthanA na kare te vacanazuddhi. (3) maraNAMte paNa anya devane namaskAra na kare te kAyazuddhi. (5) pAMca prakAre duSaNa varjana zaMkA, kAMsA, vicikitsA, prazaMsA, saMstavano tyAga karavo. (6) ATha prakAre prabhAvako buhamRta, dharmopadezamAM labdhivaMta, vAdI, naimitika, tapasvI, vidyAvaMta, yogasiddha ane mahAvidvAnuM. (7) pAMca lakSaNa - upazama, saMvega, nirveda, anukaMpA ane Astikya. (8) cha prakAre jayaNA - anyatIrthIne - anya devane ane paratIrthIe grahaNa karela jinapratimAne- vaMdana, namaskAra, dAna, anupradAna, AlApa, saMtApa e cha na karavA. (9) cha AgAra -
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMdittu-sUtra-vivecana-gAthA-6, kAMtAravRtti. (10) cha bhAvanA samyakatvae rAjAbhiyoga, gaNAbhiyoga, balAbhiyoga, devAbhiyoga, gurunigraha ane * 6. --- ha - 125 che, mokSanuM nidhAna che, AdhAra che ane bhAjana che. (11) cha sthAna - cAritradharmanuM mULa che, mokSanuM dvAra che, mokSa mahelano pAyo jIva che, jIva nitya che, jIva puNya-pApano kartA che, teno bhoktA che, mokSa che, mokSano upAya che. (12) pAMca prakAre bhuSaNa * - jinazAsanane vize kuzaLatA, zAsanaprabhAvanA, tIrthasevA, sthiratA ane bhakti. e rIte samyakatvanA 67 bhedo che. (samyakatvanA vivecana mATe tenI noMdha karI che, graMthavistAra bhaye vyAkhyA noMdhI nathI.) 0 have gAthA-7thI cAritrapratikramaNano adhikAra cAlu thAya che. bIjA zabdomAM kahIe to zrAvakanA bAra vrato saMbaMdhI aticAra-vicAraNAno AraMbha thAya che. jemAM A gAthA-7mAM sAmAnyathI samAraMbha-hiMsAnI niMdA karelI che. * chakkAya samAraMbhe cha kAyanA jIvonI hiMsA ke virAdhanA karatAM. 0 chakkAya eTale SaTkAya, cha prakArano kAya samUha. jemAM pRthvIkAya, akAya, teukAya, vAyukAya, vanaspatikAya ane trasakAyano samAveza thAya che. (vadhu vigata mATe sUtra-31 'sAta lAkha' jovuM) pRthvI, pANI, agni, pavana, vanaspati e pAMca sthAvara jIvo che ane trasakAyamAM beindriya, teindriya, caurindriya tathA asaMjJI ane saMjJI paMcendriya jIvono samAveza thAya che. dazavaikAlika sUtra adhyayana-4, AcArAMga sUtra adhyayana-1, jIvAjIvAbhigama ane patravaNA AgamomAM tenI ghaNI mAhitI che. 0 samAraMbhe - hiMsA, virAdhanA. -0- cha e kAyanA jIvone jemAM paritApanA Adi hiMsAparyaMta je pravRtti thAya tene chakAyano samAraMbha kahe che. prazna :- AgamagraMthomAM saMraMbha, samAraMbha, AraMbha e traNenuM grahaNa che to pachI ahIM mAtra 'samAraMbha' zabda kema mUkyo ? samAdhAna :- jema trAjavAnI dAMDIne madhyamAM grahaNa karavAthI Adi ane aMtanuM grahaNa paNa thAya che, tema tulAdaMDa nyAyathI madhyano 'samAraMbha' zabda grahaNa karatAM traNe padonuM grahaNa thAya che. jIvone tarjanA thAya tevA AraMbha mATeno saMkalpa te saMraMbha. - jIvone paritApa karanAro AraMbha te samAraMbha.
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 pratikramaNa sUtra vivecana-3 - jIvane upadrava karavAthI prANano vinAza thAya te AraMbha. tethI ahIM traNa prakAranA doSonI niMdA samajI levI. have A che kAyanA samAraMbhanuM pApa kaI rIte lAge te kahe che patha A pathAvi - rAMdhatA ane raMdhAvatA. - pa eTale rAMdhavuM. pavana - rAMdhavAnI kriyA. - jAte rAMdhavuM te pacana (M) ane bIjA pAse raMdhAvavuM te pAcana (pathaviM) kahevAya che. - '' no sAmAnya artha "ane thAya che. paNa ahIM pacananI rAMdhanAranI anumodanA artha paNa karyo che. 1 - jo ke gRhasthone vividha pravRttiomAM cha e kAyanA jIvono samAraMbhahiMsA lAge che, paNa rAMdhavA-raMdhAvavAnI pravRtti mATe ghaNo samAraMbha thAya che. kemake temAM cUlA (mATI)nI, pANInI, agrinI, pavananI, judA judA dhAnyo ane vanaspatinI, aneka jAtanA vAsaNonI vagere aneka vastunI jarUra paDe che. A prakAranI hiMsAno sarvathA tyAga gRhasthone mATe zakya paNa nathI ane tene te jAtanuM pratyAkhyAna paNa nathI. paraMtu temAM jeTalI jayaNA pALe, teTaluM te samAraMbha-hiMsAnuM pramANa ghaTADI zakAya che. * je vosA - je doSo ke dUSaNo, malinatA, azuddhi. - pacana, pAcana ke tenI anumodanA karatA pRthvI Adi cha kAya jIvano je samAraMbha thAya tene kAraNe je doSa lAgyo, malinatA thaI. - Avo doSa konA nimitte lAge te kahe che * sattA ca para umA va - potAne mATe, bIjAne mATe ke potAnA ane bIjAnA baMnene mATe. 0 aThThA eTale AtmArthe, potAnA mATe 0 ghara eTale pArakAnA mATe, bIjAnA mATe 0 umaTTA - ubhayane mATe, potAnA-pArakAnA baMne mATe. 0 veva - eTale ane vaLI. - potAne mATe, bIjAne mATe ke baMnene mATe athavA nirarthaka veSAdine lIdhe (rAMdhatA-raMdhAvatA je cha kAyajIvonI hiMsA thavAthI mane je doSa lAgyo hoya - tenuM zuM karavuM ?) * taM niH - tenI huM (te doSonI) niMdA karuM chuM. have bAravratonA aticAronuM sAmAnya pratikramaNa karavA mATe sUtrakAra - gAthA-8mAM jaNAve che ke * paMpaNamayvyathA" - pAMca aNuvratonA - aNu eTale nAnuM dvaya eTale vrata-viramavuM te. - juvrata - mahAvratonI tulanAe A vrata nAnA che, alpa niyamavALA che
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMditta-sUtra-vivecana-gAthA-8 127 tethI tene aNuvrata kahevAya che. - manu eTale na evo artha paNa thAya che. "anu' eTale pazcAtta samyaktvano svIkAra karyA pachI A vrato prApta thAya che, tethI paNa tene "anuvata' kahevAmAM Ave che. - A aNuvratonA pAMca prakAro kahyA che te A pramANe(1) sthUla prANAtipAta viramaNavrata - sthaLa jIvahiMsA nahIM karavAnuM vrata. (2) sthUla mRSAvAda viramaNa vrata - sthaLa juThuM na bolavAnuM vrata. (3) sthUla adattAdAna viramaNa vrata - sthULa aNadIdheluM nahIM levAnuM vrata, (dhULa corI na karavAnuM vrata.) (4) paradArAgamana viramaNa vrata - parastrI sAthe gamana nahIM karavAnuM vrata. A vratane dhULa maithuna viramaNa tathA svadArA saMtoSa vrata paNa kahe che. | (5) skUla parigraha parimANa vrata - sthULa parigrahane maryAdita rAkhavo. * guNavyathAmAM tic - traNa guNavratonA. - guNanI arthAt mULaguNanI puSTine karanArA hovAthI A vratone guNavrato kahevAmAM Ave che. tenI saMkhyA traNa che. - pAMca aNuvratone guNakAraka hovAthI te guNavrata kahevAya che. (1) dikparimANa vrata :- dareka dizAmAM amuka hadathI vadhAre na javuM tevuM pariNAma nakkI karavuM te. (2) bhogopabhoga parimANa vrata - bhoga ane upabhoganA padArthonI maryAdA nakkI karavArUpa vrata. | (3) anarthadaMDa viramaNa vrata - viziSTa prayojana vinA AtmA daMDAya tevI pravRtti karavAthI aTakavAnuM vrata. ( tattvArthAdhigama sUtramAM A kramamAM pheraphAra che.) 0 kare - aticAronuM. (vyAkhyA gAthA-2 mujaba) - A gAthAmAM "aticAra' zabda traNa pado sAthe saMkaDAyelo che. aNuvrata, guNavrata ane zikSAvrata. "A traNe maLIne thatAM zrAvakanA bAra vratonA aticAra" - evo vAkyartha samajavAno che. * sivavAnaM ra 33 - cAra zikSAvratonA - jIvane sarvavirati cAritranuM ke sAdhu-jIvananuM zikSaNa Ape ke tAlIma Ape te zikSAvrata kahevAya. - ziSyane vidyAgrahaNa karavA mATe jema vAraMvAra abhyAsa karavo paDe, arthAt vidyA jema vAraMvAra abhyAsathI sAdhya che, tema te guNavrato pachInAM pharIpharI abhyAsa karavA yogya evA sAmAyika Adi cAra vrato zikSAvrata rUpa che. (1) sAmAyika vrata - be ghaDI paryanta mana, vacana, kAyAthI sAvadya vyApArono tyAga karavArUpa vrata.
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 pratikramaNasUtra vivecana-3 (2) dazAvakAsika vrata - chaThuM paheluM guNavata) dikparimANa vrata ane te sivAyanA vratomAM rAkhelI chUTone maryAdita karavAnuM vrata. (3) poSadhopavAsa vrata - aSTamI, caturdazI Adi parvatithi ke viziSTa parva dine pauSadhasaha upavAsa Adi karavAnuM vrata. (4) atithi saMvibhAga vrata - atithi eTale sAdhu-sAdhvI. temane zuddha AhAra-pANI Adino saMvibhAga arthAt dAna karavAnuM vrata. A rIte zrAvakanA bAra vrata thAya che. zAstrakAroe tenA bhAga be rIte pADela che - (1) ahIM gAthA-8mAM jaNAvyA mujabanA traNa vibhAga jemAM aNuvrata, guNavrata ane zikSAvratano samAveza karyo. (2) mULaguNa ane uttaraguNa rU5 jemAM mULaguNa te pAMca aNuvrata ane uttaraguNa te bAkInA sAta vrato. A bAra vratomAM lAgelA aticAronuM zuM karavuM ? * paDakhe sigaM saa - artha-vivecana gAthA-3 mujaba, vizeSa e ke ahIM divasa daramyAna bAra vrato saMbaMdhI je koI aticAra lAgyo hoya tenuM pratikramaNa karavAnuM che. - ahIM bAra vratono phakta saMkhyA ane prakAranI dRSTie nirdeza karAyo che tenA nAmollekhapUrvaka aticAra kathana have pachInI gAthAmAM che je "cAritrAcAranA aticAronuM vizeSathI pratikramaNa" kahevAya che. havenI gAthA-9 ane 10mAM pahelA aNuvratanA aticArano hetu ane pAMca aticAronuM kathana kare che- * paTane khulvayaMma thata-pAvAva vispho - pahelA aNuvratamAM sthULa prANAtipAtanI viratine AzrIne- 0 paDha - pahelA, bAra vratamAM paheluM - pAMca aNuvratamAM paheluM. 0 aNuvrayaMti - aNuvratamAM. ( ahIM juvaryApti ane anuvaya evA bane pATha paNa maLe che.) 0 thuna-paphavAya - sthULa prANAtipAtanI 0 viDyo - virati thakI, viramaNavratane AzrIne. "paheluM aNuvrata" zabdaprayoga karIne A aNuvratanuM nAma jaNAve che - "sthULa prANAtipAta-virati", tenA aticAronuM, kathana to gAthA-10mAM che, paNa ahIM te aticAra lAgavAno hetu kahe che. - sarva vratonA sArarUpa hovAthI "sthUla prANAtipAta viramaNa' paheluM aNuvrata kahyuM che. - samagra vAjyano nirdeza A pramANe che ke, have pahelA aNuvratane vize lAgelA aticAronuM pratikramaNa karavAmAM Ave che. - sthUla prANAtipAta viratimAM aticAra lAge tevuM je kAMI AcaraNa karyuM hoya (kaI rIte ? te gAthAnA uttarArdhamAM kahyuM che.) 0 dhUna - sthaLathI. sthULatAthI pAlana eTale amuka aMze vratanuM AcaraNa
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMditta-sUtra-vivecana-gAthA-9 129 karavuM te sthULa. zramaNone A AcaraNa sarvathA karavAnuM hovAthI sUkSma kahevAya che, jyAre zrAvako tenuM AcaraNa sarvathA karI zake nahIM mATe temanA vratamAM sthULa zabdanuM grahaNa karyuM che. (zramaNone pahelA pAMca vrata sarvathA hovAthI tyAM savvANa' zabda vaparAya che. zrAvakone sarvathA hiMsA-mRSA AdithI viramavAnuM na hovAthI temanA mATe "sthaLa" (dhUna) zabda vaparAya che. 0 pADuvAya - prANAtipAta, hiMsA. - A zabda pUrve sUtra-32 "aDhAra pApAnaka"mAM vaparAyo che. - prANano atipAta eTale prANAtipAta, hiMsA. - prANIno vadha-hiMsA 243 prakAre kahI che. pRthvI, apu, teu, vAyu ane vanaspati e pAMce sthAvara, be, traNacAra indriyavALA e traNa vikalendriya ane eka paMcendriya maLIne jIvo nava prakAre gaNyA. tethI hiMsAnA jIvane AzrIne navA bheda thayA. - tene mana, vacana, kAyAthI e traNa bhede guNatA ra7 bheda. - tene karavuM, karAvavuM, anumodavuM traNa bhede guNatA 81 bheda. - e traNe vartamAna, bhUta, bhAvi e traNa kALa vaDe guNatA kula 243 bhede hiMsA kahI che. bIjI rIte hiMsAnA be bheda kahyA - (1) dravyathI. (2) bhAvathI. jemAM hiMsAnA pariNAmapUrvaka ke hiMsA na thaI jAya tevA upayoga sivAya thatI pravRttithI je hiMsA thAya te bhAvahiMsA che ane iryAsamiti AdimAM upayogapUrvaka vartatA jIvothI jayaNApAlana karavA chatAM koI hiMsA thAya to te dravyahiMsA che. 0 zrAvakane savA vasA ja hiMsAvirati kaI rIte ? - A vAkya zramaNonA sarvathA hiMsA viramaNanA saMdarbhamAM che, jo zramaNonuM vrata vIsa vasA pramANa gaNIe to - zrAvakonuM prathama vrata savAvasA jeTaluM (savA cha TakA jeTaluM) thAya. te A pramANe (1) sAdhune trasa ane sthAvara baMne prakAranA jIvonI hiMsAno tyAga che jyAre gRhasthone trasa jIvonI hiMsAno tyAga ane sthAvaranI jayaNA hoya che, tethI 10 vasA (50 TakA) jeTaluM pramANa ochuM thayuM. (2) trasa jIvonI hiMsA be prakAre che - saMkalpathI ane AraMbhathI. temAM gRhasthane saMkalpahiMsAno tyAga ane AraMbhahiMsAnI jayaNA hoya che. tethI pAMca vasA jeTaluM (25 TakA) pramANa bIjuM ochuM thayuM. (3) saMkalpa - vadha be prakArano che. aparAdhIno ane niraparAdhIno. temAM gRhasthane niraparAdhInA saMkalpa-vadhano tyAga che ane aparAdhInA saMkalpa-vadhanI jayaNA che, tethI aDhI vasA (12.5 TakA) pramANa pharI ochuM thayuM. have bAkI rayuM aDhI vasA. (4) niraparAdhI jIvano vadha paNa sApekSa ane nirapekSa ema be prakAre che.
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratikramaNasUtra vivecana- 3 gAya, bheMsa, baLada, ghoDA, bakarA Adi prANio nirdoSa hovA chatAM AjIvikA mATe temane pALavA paDe che ane prasaMgopAt temane baMdhana-tADanAdi paNa karavAM paDe che. putra-putrI Adine paNa suzikSA mATe tADana-tarjana Adi karavuM paDe che. A sarve sApekSa hiMsA che jyAre nirdayapaNe mAra mArIne ke bIjI koI paNa rIte niraparAdha prANIne pIDavuM te 'nirapekSa' hiMsA che. AvI hiMsAno gRhasthane tyAga hoya che, tethI aDhI vasAmAMthI savA vasA jeTaluM ja pramANa (6.25 TakA pramANa) bAkI rahyuM. A rIte gRhasthanuM vrata 'niraparAdhI trasa jIvanI saMkalpapUrvaka nirapekSa hiMsA na karavI.'' ema hoya che. mATe te sthULa kahyuM. 130 gAthAmAM atyAra sudhInuM vivaraNa sthUla prANAtipAta viramaNa vratanuM svarUpa jaNAve che. eTale ja viDyo zabda mUkyo. 0 vio eTale virati thakI. viramavuM-aTakavuM te virati. * have A vratamAM aticAra kaI rIte saMbhave te jaNAve che- 7 Ayariyamappasatye tya pamAyapoLa - ahIM pramAdanA yoge aprazasta bhAvamAM vartatA (evA meM prANAtipAtanI virati vize) je kAMI viparIta AcaraNa karyuM hoya. 0 JAyariyuM - aticaryu hoya, atikramsa hoya. aticaravuM eTale maryAdAnuM ullaMghana karavuM, aticAra utpanna thAya tevI kriyA karavI. ahIM vat pada adhyAhAra che. eTale "je kAMI aticAra utpanna thAya tevuM karyuM hoya.'' evo teno artha thaze. - Ayariya zabda ArSa prayoga che, teno artha titik thAya che. kemake Jariye padane badale Ayariya zabda mUkAyo che. '"aiyariyaM'' eTale "anyatra gamana karavuM''. jo ke dezaviratimAMthI sarvaviratimAM javuM te paNa anyatra gamana karyuM ja kahevAya. paNa A 'anyatragamana' pratikramaNane yogya nathI. tethI sUtrakAre AgaLa zabda mUkyo gappasatye aprazasta bhAve. * appasatthe aprazasta bhAvano udaya thayo hoya tyAre - aprazasta eTale krodhAdika audayika bhAva utpanna thavAthI, mana kAbU bahAra jatAM. (je kaMI vadha-baMdhanAdi pravRtti karI hoya.) 0 Dtha - ahIM, A sthaLe. A pahelA prANAtipAta viramaNa vratane vize. -- ''ityuM" zabda bahu mahattvano che. jemake rAmacaMdrajI pratyenA lakSmaNanA snehanI kasoTI karavA koI deve lakSmaNane kahyuM ke, rAmacaMdra mRtyu pAmyA. te sAMbhaLIne lakSmaNa maraNa pAmyA. to ahIM vadha-hiMsA to thaI ja che. paNa A aticAra hiMsAno nathI mRSAvAdano che, tethI tenI AlocanA bIjA vratamAM thAya.
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMditta-sUtra-vivecana-gAthA-9, 10 131 jyAre "ityaM" zabda sUcave che ke, pahelA aNuvratamAM je aticAra lAgyo te. - A aticAra lAgavAnuM kAraNa jaNAve che- 0 mAyaqi - pramAdanA prasaMga vaDe, pramAdavazAt - pramAda eTale Atmapita pratyenI asAvadhAnI. teno prasaMga ke avasara te pramAdaprasaMga. tenA vazathI. ( pramAda zabdanA artha-vivecana mATe sUtra-22 jovuM) - pramAdanA pAMca prakAro "arthadIpikA" TIkAmAM jaNAvyA che- (1) madya - dAru, (2) viSaya - zabda, rUpa, rasa, gaMdha, sparza e pAMceya indriyonA viSaya sukhanI lAlasA, (3) kaSAya - krodha, mAna, mAyA, lobha, (4) nidrA ane (5) vikathA - rAjakathA, deza kathA, bhojana kathA ane strIkathA. A pAMca pramAdo jIvane saMsAramAM rakhaDAve che. - pramAdanA ATha prakAro paNa kahyA che- (1) ajJAnabhAva dharavo, (2) prabhuvacanamAM saMzaya dharavo, (3) mithyAjJAna, (4) rAga, (5) dveSa (6) matibhraMza, (7) dharmane vize anAdara ane (8) mana, vacana, kAyAnA azubha yoga A pramAdanA prasaMgathI jIvo prAyaH vratone aticarita kare che. 0 ahIM A gAthAnA uttarArdhamAM je "Ayariyamaprasantha ittha pamAyausaMgeNaM" e pramANe je kahyuM te paMkti gAthA-11, 13, 15, 17 e cAra gAthAmAM paNa Ave che, je anukrame bIjA, trIjA, cothA, pAMcamAM vratanA aticAra jaNAvavA mATe che. sarvatra ahIM kahelA arthane ja grahaNa karavo. have gAthA-10mAM pahelA sthUla prANAtipAta viramaNa vratanA pAMca aticArone jaNAve che- * vada-dha-kavi che mAre matta-pALavu - (1) vadhe, (2) baMdhana, (3) aMgopAMgano cheda, (4) atibhAra bharavo ane (5) bhojanapAnano viccheda. 0 va8 - vadha, catuSpadAdikane nirdayapaNe tADana karavuM te. - "vadha' zabdano sAmAnya artha "mArI nAMkhavuM' evo thAya che, paNa uttarAdhyayana sUtra-vRttimAM vadha zabdano artha "cAbukathI phaTakAravuM ke paroNAnI aNI vaDe mAravuM" evo karela che, A pahelA aNuvratano pahelo aticAra che. - vadha eTale dvipada ane catuSpada Adi prANIone nirdayapaNe tADanA karavI, tarjanA karavI, lAkaDI doraDAM vagerethI prahAra karavo. 0 vaMdha - baMdha eTale baMdhana, doraDA vagerethI daDha bAMdhavuM te. - koIpaNa mANasa ke prANIne nirdaya rIte bAMdhavuM te baMdhana. A pahelA aNuvratano bIjo aticAra che. 0 vicchedra - zarIranA aMgopAMgano cheda' karavo. - chavi eTale aMga, zarIra, cAmaDI. che eTale kApavuM, chedavuM te.
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 pratikramaNa sUtra vivecana-3 - kAna, nAka vIMdhavA, kAna nAka kApavA, khasI karavI, pUchaDuM galakaMbala Adi kApavA, cAmaDI utAravI te sarve 'chaviccheda' kahevAya che. A pahelA aNuvratano trIjo aticAra che. 0 rUmAra - atibhAra bharavo te. - koIpaNa mANasa ke pazu pAse gajA uparAMta bhAra upaDAvavo te atibhAra kahevAya. A pahelA aNuvratano cotho aticAra che. - vahana karavAnI zaktine dhyAnamAM lIdhA vinA tenA upara ghaNAM ja bhAranuM AropaNa karavuM te. 0 mattapAvucchA - bhojana-pAnano viccheda karavo te. - samaya pramANe khAvA-pIvA na ApIne bhukhyA-tarasyA rAkhavA te. - matta - eTale bhojana pAna eTale pANI vichera eTale viyoga. A pahelA aNuvratano pAMcamo aticAra che. A pAMca aticAra aprazasta bhAve ke pramAdanA yogathI thAya tyAre samajavA. kemake jo irAdApUrvaka kare to anAcAra che ane prazastabhAve thayela AcaraNa aticArarUpa thatuM nathI. vadha-baMdhana Adi mATeno vidhi - AvazyakacUrNi ane yogazAstra tathA dharmasaMgraha vRttimAM vadha baMdhana Adi pAMce mATeno vidhi kahelo che. te A pramANe (1) vadha vidhi :- zrAvaka prathama to jita-pariSaha arthAt tejasvI hovo joIe. jene jotAM ja putra vagere bhaya pAmIne barAbara cAle. dAsa-dAsI, pazuo evA rAkhavAM ke vadha-baMdhanAdi karyA vinA potAnI maryAdA pramANe varte. tema chatAM tADanA-tarjanA karavA paDe te marmasthAnone choDIne kare, jethI tenA aMgomAM khoDakhAMpaNa na Ave, mRtyu na pAme. (2) baMdha-vidhi - baMdhana kare to lAMbA doraDAthI ane narama gAMThathI bAMdhe, jethI barAbara hAlI-cAlI zake. agni vagereno upadrava thAya to gAMThane jaldIthI choDI zakAya (3chaviccheda vidhi :- koI vyAdhi vageremAM aMgacheda karavo paDe to khUba dayApUrvaka kare. (4) bhArAropaNa vidhi :- mukhyavRttie to zrAvake evo vyApAra ja na karavo ke jemAM majUro ke pazuo pAse bhAra vahevaDAvavAthI AjIvikA cAle. chatAM karavo paDe to majUro sukhethI upADI zake teTalo ja bhAra tenA pAse upaDAvavo. bhojana samaye temane chUTA karI devA ityAdi. (5) bhojana-pAna viccheda vidhi :- aparAdhIne paNa taddana bhukhyo na rAkhavo. bhojana samaye tene jamADIne zrAvake jamavuM. kadAca rogAdikanI zAMti mATe tene bhukhyo rAkhavo paDe to rAkhe paNa dayAmAM kacAza Ave te rIte aparAdhI sAthe
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMdittu-sUtra-vivecana-gAthA-10, 11 133 paNa na varte, to pachI niraparAdhI evA dAsa-dAsI, pazu-prANI pratye to anukaMpA rAkhavAnI ja hoya. A pramANe koIne paNa bhojanano aMtarAya na karavo. -0- pahelA aNuvratanA viSayamAM haribalamacchInI kathA ghaNAMja vistArathI arthadIpikA-TIkAmAM apAyelI che. te jovI. 0 laghu dRSTAMta : jayapura nagare zatruMjaya nAme rAjA hato. tene sura ane caMdra nAme be putro hatA. vadhu snehane kAraNe rAjAe surakumArane yuvarAjapade sthApyo. caMdrakumAra rIsAIne paradeza cAlyo gayo. ratnapura nagare caMdrakumAre sudarzana nAmanA sAdhu pAse dharmadezanA sAMbhaLI. niraparAdhI jIvane mAravo nahIM. tevo niyama teNe grahaNa karyo. tenA niyamathI prabhAvita thayelA rAjA vijayasene tene aMgarakSaka tarIke sthApyo ane suMdara kanyA paraNAvI. surakumAra yuvarAje potAnA pitAne mAravA koI vakhate yukti karI, paNa zatruMjaya rAjAe te jANI jatAM surakumArane dezanikAla karyo. ratnapurathI caMdrakumArane bolAvI laIne rAjagAdI soMpI. zatruMjaya rAjA mRtyu pAmIne jaMgalamAM cittArUpe janmyo. koI vakhate surakumAra te jaMgalamAM AvI caDatAM cittAe pUrvabhavanA vairathI tene mArI nAMkhyo. surakumArano jIva marIne bhIlaputra thayo. bhIlaputra ane citto sAmasAme laDIne maraNa pAmyA. baMne marIne suvara thayA, tyAM paNa laDIne mRtyu pAmyA. pachI mRgapaNe-pachI hAthIpaNe baMne janmI laDIne mRtyu pAmyA marIne pahelI narakamAM utpanna thayA. A rIte prANivadhamAM pravartatA jIvo saMsAramaMDalamAM rahIne bhayaMkara garbhAvAsa, naraka ane tiryaMca yoniomAM bhame che. A sthUla prANAtipAta viramaNa vratano svIkAra na karanAra athavA svIkArIne temAM aticAra lagADe to tenuM phaLa-pAMgaLApaNuM, ThuMThApaNuM, kuSTa Adi mahAroga, svajanono viyoga, zoka, TuMkuM AyuSya, du:kha ane durgati pAme che. 55 vayasajjJAre-A vadha, baMdhanAdi pahelA vratanA aticAra jANavA Dizcame siga sarvAM-gAthA-3 mujaba vivecana jANavuM. have gAthA-11 ane 12 skUlamRSAvAda viramaNa nAmanA bIjA aNuvrata viSayaka che. jemAM gAthA-11mAM bIjA aNuvratanuM svarUpa ane aticArano hetu kahyo che, gAthA-12mAM bIjA aNuvratanA pAMca aticAronuM varNana karavAmAM Avela che. 0 yI! gaLumi rivyUnA nibavayana viraphlo - bIjA aNuvratamAM moTuM juThuM bolavAnI karela viratithI... 0 vIy - eTale bIjA. bAra vratamAM bIjuM, pAMca aNuvratamAM bIjuM. 0 anuvvayaMmi - aNuvratamAM (* ahIM anuvvampa ane anuvvayammI baMne pATha jovA maLe che.) 0 pariyUnA - niyavayaLa-vijJa - sthUla mRSAvAdathI viramaNa.
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 -- attivavaLa eTale mRSAvAda, juThuM bolavuM te. * parivRttA-eTale tenuM bahuM sthULatAthI pAlana karavuM te. - * krodha, mAna, mAyA, lobha, kAmarAga, sneharAga, daSTirAga, dveSa, hAsya, bhaya, lajjA, rati, arati, dAkSiNyatA, vAcALapaNuM, vikathA ityAdi hetuothI mRSAvAdano saMbhava che. vaLI parane pIDAno hetu hoya to satyavAda paNa mRSAvAda che. A mRSAvAda sthUla ane sUkSma be prakAre che. temAM atyaMta duSTa bolavAnI icchAthI bolAya te sthUla mRSAvAda che ane tevI icchA vinA uparokta krodha, mAna, mAyA Adi hetuthI bolAya te sUkSma mRSAvAda che. zrAvakane sUkSma mRSAvAdane vize jayaNA rAkhavAnI hoya che ane sthUla mRSAvAda to tyAjya ja che. te mATe AvazyavRtti mAM kahe che ke, je vacano bolavAthI potAne ke parane atyaMta vyAghAta thAya ane atyaMta saMkleza thAya te vacano prayojanathI ke vinA prayojane paNa bolavA nahIM. - 0 mRSAvAda vize aDhAra pApasthAnaka sUtramAM paNa noMdha che. "mRSA'' eTale juThuM ke asatya. ''vAda'' eTale kahevuM-bolavuM. - mRSAvAda eTale asatyakathananA mukhya traNa lakSaNo che - (1) apriya, (2) apathya ane (3) atathya. 1) apriya - je vacana sAMbhaLatAM ja kaDavuM ke karkaza lAge te. (2) atathya (3) apathya AvA vacano bolatA aTakavuM te mRSAvAda viramaNa ke virati. tenuM sthULarUpe pAlana karavuM te sthUla mRSAvAda viramaNa vrata. A vratamAM pAMca prakAre moTA mRSAvAdano tyAga karavAno che. kanyA saMbaMdhI asatya bolavuM te. (1) nyAtIja dveSa AdithI aviSakanyAne viSakanyA athavA viSakanyAne aviSakanyA kahevI ke suzIlakanyAne duHzIla kanyA ane duHzIla kanyAne suzIla kanyA kahevI. ityAdi prakAre kanyAsaMbaMdhI viparIta bolavAthI kanyAsaMbaMdhI mRSAvAda lAge che. - - pratikramaNasUtra vivecana- 3 - je vacana mULa hakIkata karatAM juduM hoya te. je vacanathI pariNAme lAbha na thAya te. - (2) vAttIna gAya, baLada vagere pazu vize asatya bolavuM te. jemake ochA dudhavALI gAyane bahu dudhavALI ane bahu dudhavALI gAyane ochA dudhavALI kahevI. e ja rIte amuka lakSaNavALA pazune amuka lakSaNavALuM nathI tema kahevuM, pazu vize sadaMtara khoTo ke ulaTo khyAla utpanna kare tevA badhAM jUThANAMno A bIjA prakAranA mRSAvAdamAM samAveza thAya che. (3) mUcIjha - bhUmisaMbaMdhI asatya bolavuM te. - jamIna, makAna Adi sthAvara milkatanA vize jUThuM bolavuM te. jemake potAnI bhUmi Adi pArakAnA kahevA, pArakAnA bhUmi Adine potAnI kahevI. ukhara bhUmine rasALa kahevI ane rasALa bhUmine ukhara bhUmi kahevI,
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ 135 vaMditta-sUtra-vivecana-gAthA-11, 12 paDatara jamInane kheDANa yogya ane kheDANa yogya jamInane paDatara kahevI, jamInanI sarahada ke makAnanA kSetraphaLa vize jUThuM bolavuM e badhuM bhUgalIka kahevAya che. A traNe moTA jUThANAnA anusaMdhAne eka khulAso ahIM je kanyAlIka, gavAlIka ane bhUkhyalIka e traNa jUThANAM jaNAvyA te mAtra upalakSaNathI jaNAvelAM che. kanyAsaMbaMdhI asatya parathI sarve dvipada (-manuSya), go saMbaMdhI asatya parathI sarve catuSpada (pazu-prANI) ane bhUmisaMbaMdhI asatya parathI sarve apada (bhUmi, dravya, hIrA, dhAtu, ratna, motI vagere) saMbaMdhI sarve alIka-asatya vacanone varya ja jANavAM. ahIM grahaNa karAyelA kanyA-go-bhUmi to prasiddha zabdo hovAthI grahaNa karyA che, lokane vize tenuM niMdyapaNuM prasiddha che. vaLI A traNe zabdomAM bhogAMtarAya, keSavRddhi Adi doSo pragaTa che. (4) cAlApahAra - thApaNa oLavavI te cothuM juThANuM che. nyAsa eTale thApaNa. teno apahAra karavo eTale oLavavI. potAne tyAM koIe dhana-dhAnya Adi thApaNa mUkela hoya te thApaNano vakhata jatAM apahAra ke apalApa karavo, te thApaNane potAnI karIne rAkhI levI ane tenA mAlikane ema kahevuM ke A vAta khoTI che athavA huM temAM kAMI jANato nathI to te mRSAvAda che. Avo mRSAvAda moTA pAtakano hetu che. kAraNa ke thApaNa mUkanAra to tene potAno Aptajana samajIne koIne sAkSI rAkhyA vinA potAnuM dhana vagere thApaNarUpe mUkI jAya che, paNa te AvI thApaNa oLavI laIne sAmAne bhayaMkara duHkha pahoMcADe che, kalpI na zakAya tevo AghAta pahoMcADe che, jethI sAmAnuM mRtyu paNa thAya che. (5) chUTAkSa - koInI khoTI sAkSI pUravI te pAMcamo mRSAvAda ke moTuM jUThANuM tarIke oLakhAvAyela che. - levaDadevaDanA saMbaMdhamAM khoTI sAkSI eTale - koI mANase koI mANasa joDe dhana AdinI levaDadevaDa karavAmAM potAne sAkSI tarIke rAkhela hoya temAM lAMca laIne athavA irSyAdi kAraNe khoTI sAkSI pUravI te A bhava ane parabhavane vize anarthano hetu che. - paisAnI ke satAnI lAlacathI, lAgavaga-zeDa ke zaramathI, korTakacerImAM ke lavAda yA paMca AgaLa koInI paNa khoTI sAkSI pUravI e mahA anarthanuM kAraNa che. A rIte pAMca moTA jUThANAM mRSAvAda viramaNa vratamAM kahA. te viSayamAM pramAdathI aprazasta bhAve vartatA meM je kAMI viruddha AcaraNa karyuM hoya (tenI niMdA ane ga karuM chuM) te jaNAvavA kahyuM - * gAyamAtye rUca pAyathaini - gAthAnA A uttarAddhanuM vivecana pUrvanI gAthA-9 pramANe jANavuM. have gAthA-12mAM bIjA aNuvrata-sthUla mRSAvAdathI viramaNanA pAMca
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 aticArone jaNAve che-- 7 sahasA vagara vicArye koI para ALa mUkavuM. - 'sahasA' zabda mAtra sUcana karanAra zabda che. vRttikAra kahe che ke, 'sahasA' zabdathI 'sahasA'khyAkhyAna' evo zabda samajavAno che. ''sahasA'' eTale vagara vicArye ke UMDANamAM utaryA vinA ekAeka bolavAmAM Ave te. '"abhyAkhyAna'' eTale - ALa ApavuM, koInA para doSAropaNa karavuM te. jemake - tuM cora che, tuM juTho che, tuM vyabhicArI che vagere. AvA asat doSanuM prati AropaNa karavuM te '"sahasAbhyAna' kahevAya. je A sthUlamRSAvAda viramaNa vratano pahelo aticAra che. - ras - ekAMtamAnI chAnI vAtathI anumAna karI kahevuM te. ''ram'' zabda paNa sUcana mAtra che. tyAM abhyAkhyAna zabda joDIne 'rahobhyAkhyAna'' evo zabda bane che, te aticArarUpe levAno che. "rahas" eTale nirjana sthaLa ke ekAMta, AvA sthaLe koI be mANaso kaMI vAta ke masalata karatA hoya, koI joDe chUpI salAha karatA hoya tenA iMgita AkAra ane ceSTA-hAvabhAva vagerethI jANIne anumAna mAtrathI ema kahI devuM ke teo amuka prakAranI vAta karatA hatA, jemake - teo rAjavirUddha-dezavirUddha Adi khaTapaTo calAvI rahyA che ityAdi kahevuM, koInI niMdA ke kAvatarA karatA hatA tema kahevuM to te ''rahobhyAkhyAna'' kehavAya che. je bIjA aNuvratano bIjo aticAra che. athavA cADI karavI te rahomyAkhyAna che. jemake pratikramaNasUtra vivecana-3 - be jaNane prIti hoya, temAMnA ekano AkAra AdithI abhiprAya jANIne bIjAne evI rIte cADI kare ke jethI pahelA uparathI teno prema uThI jAya. strIe kahelI chAnI vAta bIjAne kahevI te. J -- 7 vara ahIM 'sadAra' zabda paNa sUcana mAtra che. 'svadAra' zabdathI ''svadAra maMtrabheda'' e pramANe zabda levAno che. 0 'svadAra' eTale potAnI srI 0 'bheda' eTale teno bheda karavo ke khullI pADavI te. 0 'svadAramaMtrabheda' eTale potAnI strInI koI chUpI vAta bahAra pADI devI ke teNInA koI gupta rahasyane khulluM karI devuM te - bIjA aNuvratano A trIjo aticAra che. - 0 'maMtra' eTale chUpI vAta potAnI strIe potAnAmAM vizvAsa rAkhIne je marmanI vAta karI hoya te marmo ke rahasyo bIjA samakSa jaNAvI devA te. noMdha :- sahasA, rahas ane sadAra e traNe zabdono dvandva samAsa thayo hovAthI te padone ekavacanamAM sUtrakAre mUkelA che. prazna :- svadAra maMtrabheda AdimAM je satya che, tevuM ja jema hoya tema
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ 137 vaMditta-sUtra-vivecana-gAthA12 kahevAnuM hovAthI vrata atikramita kaI rIte thAya ? uttara :- AvuM satya kahevAthI sAmAnI chUpI vAta pragaTa thavAne lIdhe tene thatI lajjA AdithI te strI vagerenAM maraNa Adi anarthano paNa saMbhava hovAthI paramArthathI te satya hovA chatAM asatya che. kahyuM che ke, "parane pIDAkArI hoya tevuM satya vacana paNa na bolavuM. lokamAM paNa saMbhaLAya che ke, tevuM parapIDAkArI satya bolatAM kauzika nAme RSi narakamAM gayA. ahIM svadAramaMtrabheda kahyuM che, tethI upalakSaNathI mitra Adino maMtrabheda ane patie strIne kahela tenI chUpI vAtane strI bIjAne kahI de to te paNa svapatimaMtrabheda nAme aticAra ja jANavo. mosuva - khoTo upadeza ke khoTI salAha ApavI. 0 mosa eTale mRSA, khoTo ke jUTho 0 uvaesa eTale upadeza Apavo - salAha ApavI. - koIne jANIbUjIne khoTI salAha ApavI ke khoTI uzkeraNI karavI tene mRSopadeza kahe che. je bIjA aNuvratano cotho aticAra che. - be vyaktino vivAda cAlato hoya tyAre temAMnA eka vyaktine bIjI vyaktine khoTI rIte ThagavAno upAya zIkhavavo ke be pakSamAMthI eka pakSane khoTI salAha ApavI te mRSA-upadeza kahevAya. - maMtra ane auSadhi Adine siddha karavAnA upAyo ke guNo Adi pote samyak prakAre jANato na hoya chatAM bIjAne te maMtra ane auSadhi Adine siddha karavAnA upAyo athavA guNono upadeza karavo athavA to hiMsApradhAna zAstro bhaNAvavAM vagereno mRSopadeza kahevAya. - mAyA, prapaMca, ThagAI Adi zIkhavanArA zAstro bhaNAvavA ke te zAstro bhaNavA salAha ApavI te paNa mRSA-upadeza kahevAya. * DaDha - kUTalekha, khoTA lekha ke dastAvejo karavA. 0 phUDa eTale kUTa, juThThA, banAvaTI, khoTA. 0 leha eTale lekha, lakhANa, dastAvejo Adi. - bIjAnI mudrA, mahora, rabbara sTempa, akSara, banAvaTI sahI vagere banAvI kADhIne jUThA ke khoTA artha ubhA thAya tevAM khAtA, dastAveja vagere ubhA karavA te kUTalekha kahevAya. - koI mANasanuM khAtuM cAlatuM hoya ane te amuka rakamano mAla laI gayo hoya, temAM rakama vadhArI devI ke teNe ApelI rakama karatA ochI rakama jamA karavI e paNa kUTalekha ja che. - koI karArapatra ke dastAvejamAMthI athavA agatyanA kAgaLamAMthI koI kAmano ke mahattvano akSara, zabda Adi chekI nAkhavA ke sarva hakIkata pharI jAya te
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 pratikramaNasUtra vivecana-3 rIte koI varNa ke cinTano umero ke ghaTADo karavo te paNa kUTalekha che. A kUTalekha e bIjA aNuvratano pAMcamo aticAra che. * vayavayamsa-re - upara sahasAabhyAkhyAna Adi je pAMca kahyA te bIjA vratanA aticAra jANavA. 0 vaya - bIjuM 0 vayasa - aNuvratanA 0 yAra - aticAra. (artha ane vyAkhyA gAthA-2 mujaba jANavI) 0 vIvaya eTale skUlamRSAvAda viramaNa nAme bIjuM vrata. * paDane resi saa - gAthA-3 mujaba artha ane vivecana jANavuM. vizeSa e ke ahIM bIjA aNuvratamAM divasa saMbaMdhI je aticAra lAgyA hoya tenuM pratikramaNa samajavu. 0 bIjA vratanA saMbaMdhamAM "kamalazreSThI"nI kathA ghaNAM vistArapUrvaka arthadIpikA" TIkAmAM apAyelI che te jovI. ahIM vasurAjAnI kathA saMkSepamAM ApIe chIe. 0 bIjA vrata saMbaMdhe laghu daSTAMta : suktavatI nAme nagarI hatI. tyAM sarakadaMbaka nAme upAdhyAya hatA. temanI pAse potAno putra "parvata', rAjAno putra "vasu" ane nArada e traNa vidyArthIoe vedono abhyAsa sArI rIte karyo. keTalAMka samaya bAda phIrakadaMbaka upAdhyAya maraNa pAmyA. tene sthAne teno putra parvata upAdhyAya thayo. te parvata koI divase potAnA ziSyone vedonA pATha zIkhavato hato, temAM "aja" zabda Avyo. parvata ziSyonI pAse "aja' zabdano artha bokaDo karyo. yajJamAM bokaDo bakaro homavo joIe tevuM vidhAna karyuM. te vakhate nArada tyAM hAjara hato. teNe parvatane kahyuM, bhAI ! tuM "aja' zabdano artha khoTo kare che. ApaNA svargastha gurUdeve to "aja'no artha traNa varasanI jUnI DAMgara ke je vAvavAthI pharI uge nahIM tema artha karyo che. parvate nAradanI A vAta svIkArI nahIM. baMne vacce vAdavivAda thayo. baMnee zarata tarIke bemAMthI je jUTho sAbita thAya teNe potAnI jIbha kapAvI nAMkhavI. Avo nirNaya karI savAre vasurAjA pAse nyAya karAvavA javAnuM nakkI karyuM. rAtrinA samaye parvatanI mAtA vasurAjA pAse gaI ane putrane bacAvavA mATe vasurAjAne kahyuM ke tame savAre parvata ane nArada potAno vivAda laIne Ave tyAre "aja'no artha bokaDo karajo. ATalI kAkaludI mAnya karAvI mAtA pAchA pharyA. savAre parvata ane nArada rAjadarabAramAM AvyA. baMne jaNAe pota-potAnA artho rajU karyA. tyAre vasurAjAe guru dAkSiNyatA ane gurupatnInI vinaMtIthI khoTI sAkSI pUrIne kahyuM ke upAdhyAyajIe "ajano artha "bokaDo' ja karyo hato. te ja vakhate devatAe vasurAjAne lAta mArI siMhAsana parathI pADI dIdho. khoTI sAkSI pUravAnA pApe vasurAjA marIne narake gayo. parvata paNa ghaNAM kALa sudhI saMsAramAM bhaTakaze.
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ 139 vaMditta-sUtra-vivecana-gAthA-12, 13 0 mRSAvAda ke tenA aticAranA mAThAM phaLa : A bIjA aNuvratane grahaNa nahIM karavAnA ke grahaNa karIne tenuM ullaMghana karavAnA ke aticAra lagADavAnA mAThAM phaLo kahe che- Avo mANasa jyAM jAya tyAM apriya bane che, tenA zubha zabdo paNa koI sAMbhaLatA nathI. te durgadha mukhavALo thAya, tenA mukhamAMthI parU jharyA kare tevo mukhapAka thAya, aniSTha mukhavALo thAya. kaThora vacano bolanAra thAya. avyakta baDabaDa karanAro thAya, bakarAnI jema bolatA musIbate beM-beM karI zake tevo thAya sAmo mANasa na samajI zake tevo avanAvALuM ane guMgaLa bolanAro thAya. AvA-AvA doSa A vratabhaMga ke aticArothI thAya che. - juThuM bolanArA jIvone A lokamAM ja jIbhano cheda, vadha, baMdhana, apayaza, ke dhananAzarUpa phaLo bhogavavA paDe che. - asatyavAdI mANasane vinaya, prazAMtapaNuM Adi aneka guNo hoya to paNa te sarvatra avizvAsane pAtra banI jAya che. - arthadIpikA TIkAmAM kalikAla sarvajJa hemacaMdrAcAryano eka sAkSI pATha ApI jaNAvela che ke, pAradArika ane corano hajI upAya che, paNa asatyavAdI manuSyano koI upAya nathI. have gAthA-13 ane 14mAM trIjA sthUla adattAdAna viramaNa vratanuM svarUpa, aticAra lAgavAno hetu ane A trIjA aNuvratanA pAMca aticArone jaNAve che * tapa aNuvyavi dhUna -parabaidarA-viraphago - trIjA aNuvratamAM sthaLa (moTA) paradravyanA haraNanI viratithI. 0 taU' trIjA. bAra vratamAMnA trIjA, pAMca aNuvratamAMnA trIjA 0 aNuvvaryAni - aNuvratamAM (artha ane vivecana gAthA-9 mujaba. pAThAMtara aNuvvayammi bhane aNuvvayammI.. 0 yUna | - sthULa (artha ane vivecana gAthA-9 mujaba). 0 parabaihara - pArakAnuM ke bIjAnuM dravya laI levuM te. - ra - pArakAnuM, bIjAnuM phebdha - dravya dhanAdi - haraNa - haraNa karavuM, laI levuM, corI levuM ityAdi - viraDuM - virati, viramavuM te, vrata. - bIjAnA dhana Adine harI levAno sthULapaNe tyAga karavo te "sthULa paradravyaharaNa virati" kahevAya che. jene sthUla adattAdAna viramaNa vrata nAme oLakhavAmAM Ave che. - ahIM "adatta-AdAnano sAmAnya artha corI ke bIjAnA dhana AdinuM laI levuM thAya che, paNa viziSTa arthamAM "adatta' eTale nahIM dIdheluM ane 'AdAna' eTale levuM ke grahaNa karavuM artha thAya che.
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratikramaNasUtra vivecana-3 'adattAdAna' nAme trIjA pApasthAnakarUpe artha ane vivecana mATe 'sUtra32 'aDhAra pApasthAnaka'' paNa joI javuM. A jagatamAM dravya arthAt dhana vagerene (rUpiyo) agiyAramo prANa gaNAyA che. saMsArano vyavahAra calAvavA mATe te pradhAnavastu che. tenA mAlike ApyA vinA te dravya Adi laI levA ke bIjI koI rIte tenuM haraNa karavuM te mahA anarthakArI hovAthI zrAvake tenAthI aTakavAnuM che, adattAdAnano tyAga karavAno che. 0 adattAdAnanA cAra bhedo : 140 (1) svAmI adatta :- je dhana, suvarNa, makAna Adi vastu tenA mAlike na ApI hoya te 'svAmI adatta' kahevAya che. (2) jIva adatta :- je potAnI mAlikInI phaLa vagere sacitta vastu mAMgavI ke khAvI te jIva adatta kahevAya che, kemake te phaLAdikanA jIve potAnA prANa tamane arpaNa karyA nathI. (3) tIrthaMkara adatta tIrthaMkara paramAtmAe jeno niSedha karyo hoya, athavA je grahaNa karavA mATe tIrthaMkaranI AjJA na hoya tevI vastune tIrthaMkara adatta kahevAya che. (4) guru adatta vastu sarvadoSathI rahita hoya, svAmI-jIva ke tIrthaMkara adattamAMnu koI adatta paNa thatuM na hoya tevA padArtha ke vastu mATe paNa jo gurunI AjJA lIdhI na hoya ke gurue teno niSedha karelo hoya to tene guru adatta kahevAmAM Ave che. - - A cAra prakAre ''adatta''nuM svarUpa jaNAveluM che. have vRttikAra 'svAmiadatta'nA dRSTAMta thakI sthULa ane sUkSma adattano bheda spaSTa kare che. te A pramANe - svAmI adatta sthULa ane sUkSma ema be prakAre che. temAM je adattathI lokane vize cora kahevAno vyavahAra pravarte che. te sthUla adatta kahevAya. jemake coravAnI buddhithI dhana-dhAnyAdi je kaMI le te alpa hoya to paNa sthULa adattAdAna kahevAya che. jyAre mAlikane jaNAvyA vinA tRNa, DhephuM, patthara vagere vastu thoDI le to lokamAM tene 'cora' gaNavAno vyavahAra thato nathI. kemake te sUkSma adattAdAna che. A be prakAranA adattamAM zrAvake sUkSma adattAdAnamAM jayaNA rAkhavAnI hoya che, jyAre sthUla adattAdAna tene tyAjya che. tethI sUtrakAre ahIM sthULa adattAdAnathI aTakavAnuM che tevuM sUcavavA mATe "thUlaga paradavyaharaNaviraI' evo prayoga karyo che. - A sthULa paradravyaharaNa paNa be prakAre thAya pratyakSa, parokSa. pratyakSa (sIdhuM) paradravya haraNa mAlike ApyA vinA tenA dravyane baLajabarIthI paDAvI levuM, phosalAvIne laI levuM, corI ke khAtara pADIne haraNa karavuM ityAdi pratyakSa paradravya haraNa che. parokSa (ADakataruM) paradravya haraNa-mAlikane khabara na paDe te rIte -
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMdittu-sUtra-vivecana-gAthA-13, 14 141 yuktithI paDAvI levuM, chetarapIMDI karIne paDAvI levuM, rAjyanA adhikArI sAthe maLI jaIne anukULa kAyadAo karAvI paDAvI levuM te parokSa paradravya haraNa che. 0 gAriyamapratatye tya pamAyasoLa - gAthAnA A uttarArdhano artha ane vivecana pUrve gAthA-9 mujaba jANavuM. vizeSa e ke pramAdanA prasaMgathI ke krodhAdi aprazasta bhAvano udaya thavAthI trIjA aNuvratamAM koI aticAra lAgyo hoya to tenuM huM pratikramaNa karuM chuM e pramANe ahIM samajavuM. - 0 have gAthA-14mAM trIjA aNuvratanA pAMca aticArone sUtrakAra jaNAve che. te A pramANe tenADa - sTenaAta, core lAvelI vastu levI. - 0 tena - eTale tena, cora, taskara 0 grAhaka eTale Ahvata, corela, corIne lAvela. cora loko je moMghI vastu corIne lAve, tene sastI jANIne kharIdavI, te 'stana-Ahata' A jAtano vyavahAra corIne uttejana ApanAro hovAthI te 'sthUlaparadravyaharaNa-i -virati'ne dUSita kare che. tethI tene trIjA aNuvratano pahelo aticAra kahelo che. - corIthI Avelo mAla rAkhavo ke kharIdavo, tethI paradravya haraNa karanArane arthAt corane corIkArya mATe pratyakSa uttejana maLe che. tethI tene aticArarUpa kriyA gaNelI che. - deza - prayoga. corane corImAM uttejana ApavuM te. ahIM mAtra 'prayoga' zabda che, paNa te sUcanarUpe mUkAyela che. teno vAstavika zabda 'stanaprayoga' ke taskara prayoga samajavo. bIjA zabdomAM kahIe to gAthAnA AraMbhe mUkAyela 'tena' zabda ''AhaDa' ane "ppaoga'" baMne sAthe saMkaDAyelo che. tethI "tenAhaDa-ppaoge'' padathI '"tenAhaDa" ane "tenappaoga'' e pramANe be pado che tema samajavAnuM che. stanaprayoga eTale vacanaprayoga dvArA tene corInA kAmamAM uttejana ApavuM te. jemake - corone kahevuM ke - AjakAla kAmadhaMdhA vinAnA kema jaNAva cho ? tame lAvela corIno mAla jo koI vecI ApanAra na hoya to huM vecI ApIza. AvA prakAranA vacano kahevA athavA tamAre koI sAdhananI jarUra hoya to laI jAo evuM kahIne koza, kAtara Adi corI mATenA upakaraNo, bhAtuM vagere ApavA ke apAvavA. ityAdi vaDe corone corInI kriyAmAM preravA tene sTeprayoga nAme trIjA aNuvratano bIjo aticAra kahyo che. 0 tattine - khoTI vastune kharA jevI karI vecavI. mAlamAM bheLaseLa karavI ke nakalI mAla vecatAM je aticAra lAge te "tappaDisUva' A trIjA vratano trIjo aticAra che.
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratikramaNasUtra vivecana-3 - tat eTale te ane kiva eTale pratirUpa, sadeza, sarakhuM, nakala. - koIpaNa vastumAM tenA jevI jaNAtI halakI vastune bheLavavI athavA tene ja maLatI nakala banAvavI ane tene sAcA mAla tarIke vecavI te 'tappaDisUva' aticAra. 142 jemake je vastu vecavAnI che te vastunA jevI. cokhAnI zALamAM java meLavI devA, ghImAM carabI athavA koparela tela meLavI devuM, telamAM maLI jAya tevuM mUtra meLavI devuM, hiMgamAM khera Adino rasa ke tevI anya vastu bheLavavI, kesaramAM makAInA DoDAnA resA mIThopILo raMga nAMkhI bheLavI devA, uttama kapUra, maNI, motI, sonuM, cAMdI vageremAM banAvaTI kapUra, maNi, motI Adi meLavI devA. A ane AvI badhI seLabheLa karI vepAra karavo te '"tatpratirUpa'' che. -- Ama karIne bahu mUlyavALI vastuomAM alpa mUlyavALI halakI vastuo bheLavavA dvArA uttama dravyanA mUlya hoya te ja kiMmate AvI vastuo vecavI ityAdi A trIjo aticAra che. - cora pAsethI lIdhela gAya vagerenA zIMgaDAone gAya vagerene koIpaNa oLakhe nahIM e rIte agnimAM pakAyelA kAliMgaDAnA rasa vagere vaDe vAMkA hoya to sIdhAM karI devA ane sIdhAM hoya to vAMkA karI devA e mujabano vyavahAra te "tatpratirUpa" vyavahAra kahevAmAM Ave che. - viruddha AmaLe - rAjyanA kAyadA viruddha gamana karavuM te. 0 viruddha - eTale ahIM rAjyanA kAyadA viruddha samajavuM. 0 6maLa - eTale javAnI ke vartavAnI kriyA. rAjyanA niyamothI viruddha javAnI ke viruddha pravRtti karavAnI kriyA te sarve 'rAjyaviruddha gamana' kahevAya che. A trIjA aNuvratano cotho aticAra che. pote je rAjyamAM raheto hoya te rAjyathI viruddha evA vairI rAjyane vize potAnA rAjAe niSedha karyo hovA chatAM vepAra mATe javuM te 'viruddhagamana' nAmano aticAra kahevAya che. upalakSaNathI rAjAe niSedha karela hAthIdAMta, loDhuM, patthara, suvarNa, kApaDa, ilekTronIka vastu Adi (dANacorI Adi dvArA) vyApAra arthe levI te paNa 'viruddhagamana' aticAra ja che. - rAjya taraphathI amuka pradezamAM ke amuka sthAnamAM javAnI manAI hoya tema chatAM tyAM javuM te paNa 'rAjyaviruddhagamana' che. rAjyanA je kAyadAono bhaMga karavAthI daMDane pAtra banavuM paDe, apamAnane pAtra thavuM paDe, AbarUne dhakko pahoMce te badhAMno samAveza A prakAranA vyavahAramAM thAya che. jemake rAjye koI vastu para jakAta nAkhelI hoya te na cUkavavI, amuka Avaka para vero AkArelo hoya te na bharavo ityAdi rAjya viruddha gamananA ja udAharaNo che.
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMdittu-sUtra-vivecana-gAthA-14 hatuna-phUDamALe - khoTAM tola-khoTA mApa rAkhavAthI. 0 hUDa eTale kUTa athavA khoTI 0 tuA eTale trAjavuM. jenAthI jokhIne grAhakano mAla levAno hoya ke grAhakane mAla ApavAno hoya tevA trAjavA-tolA khoTAM rAkhavA eTale ke levAmAM mAla vadhAre Ave ane vecavAmAM mAla ocho jAya tevA trAjavA-tulA rAkhavA tene 'kUMDatula' kahevAya che. AvI pravRtti dAMDI maraDIne, kaDI caDAvIne, levAnA tola-kATalAmAM nIce sIsuM coMTADIne, ApavAnA kATalAmAM khADo khodIne ityAdi prakAre grAhakane chetaravAnI buddhithI tolamAM je je kUDa (khoTuM) karavAmAM Ave che tene 'chUTatulA'' kahevAya che. - 143 - tola mATe tulA (trAjavuM) artha karyo, tema daza killo, pAMca killo, 500 grAma ke maNa, zera, tolo vagereno samAveza paNa A tolamAM ja thAya che, tethI temAM pheraphAra karavo arthAt adhika ke ochuM karavuM teno samAveza paNa 'kUMDatula'mAM ja karAya che. 0 kUDamANa khoTAM mApa athavA khoTAM mAna rAkhavA te. - - paLI, pavAluM, pAlI, mAthuM, kaLazI vagere mApa kahevAya che. vartamAna bhASAmAM lITara, glAsa, boTala, Dabbo ityAdi badhAM mApa mATenA sAdhano rUpe oLakhAya che. letI vakhate temAM vadhAre Ave tema karavuM ane ApatI vakhate ochuM jAya tema karavuM tene 'kUTamAna' kahevAya che jemAM mAna-mApa khoTAM karavAmAM Ave che. mAna ane mApane bIjI rIte paNa oLakhAvela che. jemAM pAlI-pavAluM ke lITara Adi hoya te mAna kahevAya ane jemAM mITara, senTImITara ke vAra ane phUTa hoya te mApa kahevAya. AvA mAna ke mApamAM letI vakhate vadhu Ave ane ApatI vakhate ochuM jAya te rIte kharIda-vecANa karavuM te 'kUTamAna' kahevAya che. -- AvA kUMDatula (khoTAM tola) ane kUDamAna (khoTAM mAna ke mApa) karavA e trIjA aNuvratano pAMcamo aticAra kahyo che. * paDikkame desiaM savvaM artha-vivecana gAthA-3 mujaba. vizeSa e ke ahIM trIjA aNuvratamAM uparokta pAMca aticAramAMno koI aticAra divasa daramyAna lAgyo hoya to te sarvenuM pratikramaNa karuM chuM. tema artha samajavo-jANavo. 0 corane janma ApanArI 18 prakAranI kriyAo : zrAvake trIjA vratanA aticArano parihAra ke tyAga karavA mATe, corInA doSathI bacavA icchanAre 18 prakAre coranI utpatti kahevAya che te jANIne tene varjavI joIe. (1) bhalana :- huM tArA bhego chuM, tuM DarIza nahIM e rIte kahIne corane protsAhita karavo te.
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 pratikramaNa sUtra vivecana-3 (2) kuzala :- coranA kSemakuzaLa ke sukhaduHkhanI pRcchA karavI. (3) tarjA :- corI karavA mokalavA mATe hAtha vaDe ke anya rIte corane saMjJA karavI - saMketa karavo. (4) rAjabhAga :- rAjano kara chUpAvavo. (5) avalokana :- corI karI rahelA coranA mArgane jotAM rahevuM (ane jarUra paDe to saMjJAthI khabara ApavI) athavA corI karatA corone teo corI lAvaze to mane lAbha thaze evA prakAranI apekSA buddhithI jovA. (6) amArgadarzana :- cora kyAM gayA ? ema pUchanArane sAco rasto na batAvavo. bhaLato ja mArga batAvavo. (7) zayyA-corane sUvA mATe khATalo-gAdaluM vagere sUI rahevA mATenA sAdhano purA pADavA ke ApavA. (8) padabhaMga :- cora gayo hoya te mArge tenA paDelA pagalAM koInA jovAmAM na Ave te mATe gAya-bheMso Adine te mArge calAvIne ke anya rIte coranAM pagalAM bhUsI nAMkhavA. (9) vizrAma - corane visAmA mATe jagyA ApavI. (10) pAdapatana :- corane praNAma-namaskAra vagere karavA, tenA page paDavuM. e rIte tenuM gaurava karavuM. (11) Asana :- corane besavA mATe Asana ApavuM. (12) gopana :- corane chUpAvavo. chUpAvAnI jagyA ApavI. (13) khaMDadAna :- corane khAMDa mizrita pakavAnna vagere khAdya padArthonuM dAna karavuM arthAt khavaDAvavuM-pIvaDAvavuM. (14) mADarAjika - corane ujANI-mijabAnI Adi ApavA dvArA tene vadhAre paDatuM mAna ApavuM. (15) padya :- coranA pagano thAka utAravA mATe garama pANI, tela vagere ApavA ke apAvavA. (16) agni :- corane rasoI pakAvavA mATe, zIta prakopathI bacavA mATe ityAdi kAraNe agni Apavo. (17) udaka :- corane khuza karavA, snAnAdi karavA ityAdi kAraNothI zItaLa ke uNa jala (pANI) puruM pADavuM. (18) rajU :- core lAvela gAya, bheMsa Adi Dhorone bAMdhavA mATe ke tevA anya koI kAraNothI doraDAM ApavA ke apAvavA. AmAMnI koI paNa pravRtti e corane uttejana Ape che. 0 adattAdAna ke tenA aticAranA phaLa : - A vratano svIkAra nahIM karavAmAM ane vrata svIkArIne temAM mAlInya upajAvavAmAM durbhAgIpaNuM, dAsapaNuM, daridratA, durgati AdinA bhogavanArA banavuM
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMdittu-sUtra-vivecana-gAthA-14, 15 145 paDe che. corI karanArA puruSo A bhavamAM paNa gadheDe besADAya che, janatAmAM niMdA pArma, dhikkAra pAme ane maraNaparyanta duHkha pAme, temaja parabhavamAM nArakInA duHkho pAme che, narakathI nIkaLIne corInA ja vyasana thakI haNAyelA puruSo hajAro bhava sudhI mAchImAra, vAmaNA, lulA, pAMgaLA, baherA ane AMdhaLA thAya che. (e pramANe arthadIpikA-TIkAmAM zrI ratnazekhara sUrIzvarajI jaNAve che.) A vratanA saMbaMdhamAM vasudatta ane dhanadattanI kathA vistArathI ''arthadIpikA'' TIkAmAM apAyelI che. 0 trIjA vrata upara vaMcaka zreSThInuM laghu dRSTAMta : eka gAmamAM dhana nAme zeTha hato, dhanA zeThANI tenI patnI hatI. dhanasAra nAme tene putra hato. zeThano dhaMdho kapaTathI cAlato hato. gAmaDAnAM abhaNa ane bhoLA mANasone te dararoja chetarato hato. A pramANe teNe ghaNuM dhana prApta kareluM hatuM. paNa te anItinuM dhana tenI pAse TakatuM na hatuM. evAmAM koI zrAvakaputrInA lagna dhanazeThanA putra dhanasAra sAthe thayA. zeThanA ghara ane dukAna pAse pAse hatA. have te zeTha mAla vecavAnA zerane badale poNo zera rAkhato ane mAla kharIdavAno zera savAzerano rAkhato hato. e vAta lokonA dhyAnamAM AvatA sau tene paMcaka zreSThInA nAme oLakhavA lAgyA. jyAre putravadhUnI jANamAM A vAta AvI tyAre teNe dhanazeThane kahyuM ke, chaLakapaTathI upArjana karelI lakSmI ApaNA ghera Takaze nahIM te corI kahevAya. nyAyathI upArjana karelI lakSmI ja sthira rahe che. zeThe putravadhUnuM vacana mAnya karyuM, tenA zuddha vyavahArathI lokomAM te satyavAdI dhanazreSThI nAme prasiddha thayo. cha mAsamAM tenA ghera pAMcazera sonuM zuddha vyavahArathI vadhyuM. putravadhUnA kahevAthI teNe sonAnI pAMcazerI banAvI. tenA upara potAnuM nAma kotarAvIne dhorI mArga para rAkhI. traNa divasa sudhI paNa te koI laI na gayuM. pachI taLAvamAM nAMkhI, tyAMthI paNa pAchI AvI. A rIte khoTAM tola-mApa karato hato. tyAM sudhI tenuM dhana TakatuM na hatuM, paNa nyAya mArgathI upArjita zuddha dravyanA prabhAve zeTha khUba ja lakSmIvaMta thaI marIne sadgatie gayo mATe A trIjuM aNuvrata aticArano tyAga karIne zuddha rUpe pALavuM joIe. 0 have gAthA 15 ane 16mAM cothA vratanuM svarUpa, temAM aticAra lAgavAnA hetu ane pAMca aticArone jaNAve che. 0 ghaDatye gaLuyaMti niyaM paravAra-maLa-viro- cothA aNuvratamAM sadA para strIgamananI virati thakI- 0 ghaDatye - cothA, bAra vratamAM cothuM vrata, pAMca aNuvratamAM cothuM. 0 aNumi - aNuvratamAM. (artha ane vivecana gAthA-9 mujaba pAThAMtara aNuvvayammi mane aNuvvayammI.) 3 10
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 0 nirde - nitya, sadA, haMmezAM 0 paravAra-mana-viraD - pArakI strI sAthenA gamanathI aTakavuM. para eTale pArakI, bIjAnI, je potAnI nathI tevI. vAra - srI, patnI, gharavALI. ---- gamana gamana, javuM, viSayabhoga bhogavavAM te. je potAnuM nathI te 'para' kahevAya. anya sarve manuSyo, badhAM ja tiryaMco ane badhAM ja devo te sarve 'para' pArakA kahevAya. te sarvenI strIo sAthe viSayabhoga karatA viramavuM-aTakavuM. tene 'paradAragamanavirati' kahevAmAM Ave che. ahIM upalakSaNathI vicAratA ema kahevAya ke je strI ke patnI potAnI nathI te sarve strI pArakI ja gaNAya. tethI A vratanuM bIjuM nAma "svavArA saMtova'' vrata paNa kahevAya che. bIjI rIte A vratane "sthata maithuna viramaNa vrata'' paNa kahevAya che. - pratikramaNasUtra vivecana-3 - --- maithuna sUkSma ane sthULa ema be prakAre che. temAM kAmavikAranA udayathI indriyo je alpavikArI bane te sUkSmamaithuna ane audArika zarIravALI manuSya strI, vaikriya zarIravALI devIo (tiryaMca strI) no mana, vacana, kAyA vaDe je saMbhoga te sthUla maithuna kahevAya che athavA maithunanI virati rUpa brahmacarya sarvathI ane dezathI ema be prakAre che. mana, vacana, kAyAthI sarva srIonA saMsarga-saMbhogano sarvathA tyAga karavo te sarvathI brahmacarya ane svapatnI sAthenA saMtoSapUrvaka bAkI parastrIno tyAga karavo te dezathI brahmacarya - arthAt - maithuna viramaNa kahevAya che. zrAvaka sarvathA brahmacaryanuM pAlana karavAmAM azakta hoya to te dezathI brahmacarya-maithuna viramaNa vratano svIkAra kare che. A vrata svIkAranAra potAnI paraNetara patnI sivAyanI sarve strIo, devIo ane tiryaMca strIono tyAga kare che. 0 nirde paravAra. haMmezane mATe parastrIone AzrIne - eTale ke, potAnI eka ke vadhu patnI-strI sivAyanI sarva koI manuSya-deva-tiryaMcanI strI sAthe gamana karavAnI-teNInuM Asevana karavAnA ke saMbhoga karavAnI karela viratithI... jo ke aparigRhItA devIo, keTalIka manuSya strI vagerene koI paraNanAra ke svIkAranAra na hovAthI te "parastrI-pArakAnI srI'' gaNAtI nathI, to paNa te parajAtine bhogya hovAthI paradArA ja gaNAya mATe varjanIya che. jyAre ''svadArAsaMtoSI''ne to potAnI paraNelI strI sivAyanI sarve strIo paradArA ja che. ahIM vArA zabdanA upalakSaNathI strIne paNa parapuruSano tyAga e kathana samajI ja levAnuM hoya che. 0 Ayariyamasatye, tca pamAyaQsoLa - gAthAnA A uttarArdhanuM vivecana pUrvenI gAthA-9 mujaba jANavuM. vizeSa e ke ahIM "cothA aNuvratane vize pramAdanA prasaMgathI ke aprazasta bhAvamAM vartatA meM je koI aticAra karyo hoya'' -
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMditu-sUtra-vivecana-gAthA-15, 16 147 tema artha samajavo. 0 cothA aNuvratane dhAraNa karanArAe paNa svadArA saMtoSa saha nIcenA divaso ke tithiomAM maithunano tyAga karavo AvakArya che. (1) AThama, caudaza Adi cAritra tithio. (2) viziSTa parvatithio. (3) tIrthaMkara paramAtmAnA kalyANakonA divaso. (4) paryuSaNa parva ane baMne zAzvatI oLIo. (5) strInI sagarbhAvasthA tathA aMtarAyAdi divaso. (6) dIvALI, jJAna paMcamI, mauna ekAdazI Adi parvo. (7) divasano samaya... ityAdi. have gAthA-16mAM cothA aNuvratanA pAMca aticArone sUtrakAra jaNAve che. te A pramANe 0 3parihimA aparigRhItA - kuMvArI vidhavA Adi strI sAthe saMbaMdha karavo te. - aparigRhItA zabda sAthe gamana zabda joDavAno che. tethI cothA vratanA A pahelA aticAranuM nAma thaze-" aparigRhItAgamana". - je paraNelI strI hoya te parigRhItA kahevAya. je paraNelI na hoya te aparigRhItA kahevAya. tethI je kuMvArI kanyA che te ane je lagna na karanArI strIo che, te sarve aparigRhItA kahevAya che. - aparigRhItAno bIjo artha e paNa che ke, "jeno svAmI nathI evI strI te arthamAM vidhavAo paNa aparigRhItA kahevAya che, kemake vidhavAo pahelA parigRhItA hatI, paNa tenA svAmI have hayAta na hovAthI teo paNa aparigRhItA gaNAze. AvI kuMvArI, apariNita ke vidhavA Adi strIo vize A koInI strI nathI evI buddhithI gamana karavuM te aparigRhItAgamana nAmano cothA aNuvratano aticAra kahevAya che. * phattara - itvara, thoDA kALa mATe grahaNa karelI te. - "rUttara' zabdamAM mAtra itvara' nahIM paNa "ilvara parigRhItA gamana' nAme aticAra che. A cothA vratano bIjo aticAra che. - itvara eTale alpakALa mATe, amuka muddata sudhI grahaNa karavAmAM AvelI strI te itraparigRhItA kahevAya. - amuka muddata mATe koIe bhADethI ke mUlya ApI potAne vaza karIne rAkhelI vaizyA Adi strI athavA lagna karyA sivAya amuka samaya mATe pagArathI, mUlyathI ke anya koI kAraNe je strI koI puruSa sAthe rahe tevI strI itvagRhItA kahevAya. evI strI mATe "A to sarvasAdhAraNa strI che' evI buddhithI gamana karavuM
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 pratikramaNasUtra vivecana-3 te - saMbhoga, saMsarga Adi karavA te itvagRhItAgamana nAmano aticAra che. * Maa - anaMga, maithuna aMga sivAyanA aMga. - ahIM "anaMga' zabdathI "anaMgakrIDA' ema zabda samajavAno che. A anaMgakrIDA e cothA aNuvratano trIjo aticAra che. - "anaMga" eTale kAma. tene jagADanArI vividha krIDA te. - maithuna mATenA aMga sivAyanI kAma pradhAna bIjI bIjI kuceSTA ke jenAthI kAma, viSayecchA, bhogalAlasA vizeSa jAgRta bane che. jemake - cuMbana, oSThakSata, stana AdinuM mardana, AlIMgana, daMtakSata, nakhata, viziSTa sthAne ke viziSTa prakAre spazadi karavA ityAdi pravRttine 'anaMgakrIDA' kahe che, tenAthI lAgatA aticAra. -0- svadArA saMtoSa vratadhArIne to parastrInA koI paNa aMgo paNa vikAradaSTie jovA vagere kalpatA nathI. kahyuM che ke - "strInAM gupta aMgo jovAmAM, teno sparza karavAmAM, gomUtra grahaNa karavAmAM, kusvapna Ave temAM ane indriyanuM avalokana karavAmAM sarvatra yatanA rAkhe. arthAt te sarvemAM sarAgatAthI na varte. - strInA guhyaaMgo - sAthaLa, mukha, kAMkha, sAthaLanA mULamAM ke stana vagerenA aMtaramAM dRSTi na karavI, dRSTi thAya to pheravI levI. - svadArA saMtoSa vrata yukta zrAvake paNa parastrIne AzrIne brahmacaryanI nava vADanAM pAlanamAM yatnazIla rahevuM. A nava vADo A pramANe kahelI che (1) vasati - paratrI, pazu, napuMsaka rahetA hoya te sthAne na rahevuM. (2) kathA - strI kathAne sarAgapaNe sAMbhaLavI nahIM. (3) niSadyA - strI beThI hoya te Asane be ghaDI sudhI na besavuM. (4) indriya - strInAM mukha, cakSu, guptAMgAdi sarAgapaNe jue nahIM. (5) kuyaMtara - bhIMta Adine aMtare sUtela yugala kAmakrIDAnI vAto ke pravRtti karatA hoya te ekAMte besIne sAMbhaLe nahIM. (6) pUrvakrIDita - pUrvAvasthAmAM aniyata karela kAmakrIDA saMbhAre nahIM. (7) praNIta AhAra - rasapUrvaka snigdha AhAra kare nahIM. (8) atimAtra AhAra - rasavihina AhAra paNa vadhu pramANamAM na kare. (9) vibhUSA - zarIra zobhA, tailamardana, vilepana, vrata tathA AtmAne hAnikAraka evuM nimprayojana nAnAdi na kare. -0- parastrI viSayamAM A 'anaMgakrIDA' aticAra che, tevo paNa eka mata che. paraMtu A matavALA paNa kahe che ke, potAnI ja strI sAthe kAmazAstromAM jaNAvelAM kAmanA AsanonuM Asevana karavuM ke atRptapaNe puruSasevana, napuMsaka sevana ke hastakarma vagerenuM tucchajanocita krIDana karavuM temaja kASTha, phalaka, mATI, cAmaDuM vagerenA banAvelA kAma saMbaMdhI upakaraNo vaDe zrAvakane sarvathA anucitta krIDA karavI te "anaMgakrIDA' aticAra ja che.
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMditta-sUtra-vivecana-gAthA-16 149 * paravivAda ra :- sva putrAdi sivAya pArakAnA vivAhAdi karavA. - potAnA dIkarA-dIkarI ke Azrita sivAya paranA-bIjAnA vivAha Adi karavA te "paravivAhakaraNa" nAme cothA aNuvratano cotho aticAra kahelo che. - "kanyAdAnanuM phaLa maLaze" evI icchAthI athavA snehasaMbaMdha Adine lIdhe pArakA putra-putrIono vivAha karavo te "paravivADakaraNa aticAra" che. tene vRttikAra maharSi hetusahita jaNAve che. svadArA saMtoSI vratadhara zrAvake potAnI strI sivAya anya koIpaNa strI joDe ane paradAravarjaka vratadhara zrAvake potAnI strI tathA paNyAMganA sivAya anya koIpaNa strI joDe maithuna nahIM ja karavAnuM vrata jyAre "mana, vacana, kAyAthI karuM nahIM, karAvuM nahIM" ema cha koTIthI lIdhuM hoya tyAre pArakA putra-putrIno vivAha kare temAM tattvathI to teNe te paraNanArAone vize maithunanuM kAraNa ubhuM karyuM gaNAya tene AzrIne vratano bhaMga gaNAya che. paraMtu "huM to A vivAha ja karI ApuM chuM maithuna karAvato nathI" e bhAvanAthI vivAha karavAmAM to vratanuM sApekSapaNuM hovAthI vratano bhaMga thato nathI. potAnA putra-putrIonA vivAhanI bAbatamAM paNa jo koI bIjA ciMtA karanAra hoya to koInA vivAha karavo nahIM" ema suzrAvake zrIkRSNa ane ceDA mahArAjAnI jema niyama karavo ucita che. arthavIpaLA mAM tyAM sudhI jaNAvela che ke, potAnI strI dareka rIte anukuLa hoya chatAM pUratAM saMtoSanA abhAvathI bIjI strI joDe pote vivAha kare tevA "svadArAsaMtoSI" zrAvakane paravivAtakaraNa nAme aticAra lAge che. * tivyasaburAne - tIvra anurAga, kAmabhoganI tIvra abhilASA karavI te athavA tIvra Asakti rAkhavI te. - tivya eTale tIvra, atyaMta, gADha, - kapurI - eTale viSayabhoganI Asakti, kAmabhogAbhilASA - kAma eTale indriyonA pAMca viSayomAMnA zabda ane rUpa e be viSayo ke je dUrathI upayogamAM laI zakAya che te. bhoga eTale indriyonA pAMca viSayomAMnA rasa, gaMdha, sparza e traNe ke jeno sparzIne upayogamAM karI zakAya te bhoga. AvA kAma-bhogane vize tIvra Asakti rAkhavI te. AvA tIvra anurAgane laIne maithuna karyA pUrve ke pachI paNa strInAM mukha, kAna, guhya pradeza vagere lAMbo kALa AliMgana pUrvaka sevyA kare athavA to keza kheMcavA, prahAra karavA, daMtakSata karavA, nakhakSata karavA vagere vaDe kAmane uttejita kare athavA to kAmavRddhi karanArI auSadhIo vAparyA kare te sarve aticArarUpa kahela che. 0 A vratanI vyAkhyAne AzrIne aticAra bheda :sthaLa maithunathI viramavA viSayaka A vratanuM grahaNa be prakAre thAya che athavA
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 pratikramaNamUtra vivecana-3 to A vratanI vyAkhyA be bhinna rIte thAya che- (1) svadAra saMtoSa vrata (2) paradAragamana virati paradAragamana viratidhara zrAvakane mATe to ahIM batAvyA che te aparigRhItAgamana Adi pAMca aticAra lAge tema jANavuM. svadArasaMtoSa vratadharane mATe A pAMca aticAramAM traNa ke cAra ke pAMca aticAra saMbhave che. te A pramANe - (1) tene aparigRhItA gamana ane itraparigRhItA gamana e baMne anAcAra ke vratabhaMgarUpa ja gaNyA che. chellA traNa aticAra tenA mATe aticArarUpa gaNela che. | (2) jo thoDA kALa mATe koI paNyAMganA Adi strIne vetana ApIne potAnI strI rUpe svIkArela hoya ane potAnI strI hovAnI buddhie teNInI sAthe gamana karela hoya to "ilvaraparigRhItA gamana" paNa svadArasaMtoSa vratadhara zrAvakane mATe aticArarUpa ja gaNAya. (3) je rIte sudarzana zeTha para kapilAe humalo karyo te pramANe ajANapaNe ja acAnaka koI strI AkramaNa kare ane tevA kAraNathI parastrIgamana thaI jAya to svadArasaMtoSa vratadhara zrAvakane mATe aparigRhItA gamana paNa aticArarUpa ja gaNAya. A ja rIte strIone mATe paNa traNa, cAra ke pAMca aticAro aticArarUpa saMbhave che. kemake chellA traNa aticAra to "svapuruSa saMtoSa" vratadhArI zrAvikAne gaNAya ja che. tudaparAMta sujyeSThA je rIte vidyAdharanI mAyAno bhoga banyA te rIte ajANapaNe koI puruSa sAthe gamana thaI jAya to pahelo aticAra lAge. zokyano vAro hovA chatAM tenA vArAmAM pote svapati sAthe gamana kare to te strIne bIjo aticAra lAge. e rIte pAMce aticAra saMbhave che. * satyavasti-mAre parizcame silve - divasa saMbaMdhI lAgelA cothA vratanA sarve aticAronuM huM pratikramaNa karuM chuM. (A gAthAno artha ane vivecana gAthA-2 ane 3 mujaba jANavuM) 0 paradAragamana pApanAM mAThAM phaLo : sthaLa maithuna viramaNa vrata be rIte grahaNa thAya - (1) svadArasaMtoSa vrata ane te levAnI azakti hoya to (2) paradAranI virati, paradArA gamananAM pApathI A bhavamAM paNa vadha, baMdhana, UMce laTakAIne maravuM, nAka kapAvuM, dhanano nAza thavo vagere ghaNI kadarthanA thAya che. vaLI AvA paradAdAgamanarata mANasone parabhavamAM nArakImAM paNa zAlmalI vRkSanA tINa aNIdAra kAMTAne AliMgana karavuM vagere bahu prakAre dusaha duHkhanI prApti thAya che. kharAba zIlavALA mANaso, marIne parabhave indriyo chedAyela, napuMsako, kurUpa, durbhAgI, bhagaMdaranA rogavALA, vaidhavya ke bALa vaidhavyayukta, vaMdhya, mRta
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMditta-sUtra-vivecana-gAthA-16, 17 151 bALakane janma dAtA Adi thAya che. ( zIlavata mATe zIlavatInI vizALa kathA arthadIpikAmAM zrI ratnazekhara sUrijIe noMdhelI che, te jovI). 0 cothA vrata saMdarbhamAM nAgilanuM laghu daSTAMta : mahApura nagare bhojarAjA rAjya karato hato. te nagaramAM lakSmaNa nAme jaina zreSThI hato, tene naMdA nAme yuvAna ane suMdara putrI hatI. te yuvAna thaI tyAre teNIe pratijJA karI ke, je dIve kAjala na hoya, jenI vATa khUTe nahIM, je haMmezAM sthira rahe, jyAM tela na khUTe - evo dIvo jenA ghera haze te puruSane huM paraNIza. A pratijJA te nagaranA nAgila nAmanA jugArIe sAMbhaLI. te nAgile virUpAkSa yakSanI sAdhanA karI yakSe nAgilane tyAM naMdAnI pratijJA mujabano dIvo karyo. zeThe naMdAne nAgila sAthe paraNAvI. nAgila jugAramAM roja dravya hArI javA lAgyo. zeThanA ApelA dravyathI te pharI jugAra ramato ane bIjI strI sAthe viSaya sukha bhogavIne pAcho Avato. to paNa naMdA teno Adara karatI. koI vakhate jJAnI gurune nAgile pUchyuM ke zuM mArI patnIne mArA upara nathI ke jethI mArA durguNone sahana karI le che - guru mahArAje tene satya samajAvyuM. tethI bodha pAmIne teNe svadArA saMtoSa vrata svIkAryuM. vivekI banyo. ghera AvI snAna karI jinezvara devanI pUjA karI, supAtra dAna karyuM. tenA vivekavinaya joIne naMdA tenA tarapha snehabhAva dharavA lAgI. koI vakhate naMdA piyara gayelI. koI vidyAdharIe nAgilane joyo, tenA rUpamAM mohita thaI gaI. te vidyAdharIe anukULa-pratikULa upasarga karyA paNa nAgilane tenA cothA aNuvratamAMthI calita karI zakI nahIM. nAgile A prasaMgathI vairAgya pAmI potAnA hAthe mastakanA vALano loca karyo. zAsanadevatAe veza Apyo. pachI naMdA sAthe gurumahArAja pAse dIkSA lIdhI. kALakrame bhavAMtare mokSe gayA. have gAthA 17 ane 18mAM pAMcamAM aNuvratanuM svarUpa, tenA aticArano hetu ane pAMca aticArone jaNAve che - * phatto vani - e pachI pAMcamAM aNuvratane vize. 0 rUtto - ahIMthI, have, e pachI (cothA aNuvrata pachI) 0 abuvvA - aNuvratane vize, anuvratane vize - A zabdanuM vivecana gAthA-8mAM jovuM. 0 paMmaMti - pAMcamA, bAra vratamAM pAMcamuM vrata, pAMca aNuvratomAM paNa pAMcamuM aNuvrata. (tenA vize.) * gAriyanakhatyAMja * aprazasta bhAvano udaya thavAthI atikramaNAdi kAraNe aticAra-yogya pravRtti thaI hoya. - mAThA bhAva vaDe koI AcaraNa thayuM hoya.
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 pratikramaNa sUtra vivecana-3 (A padanA vivecana mATe gAthA-9nuM vivecana jovuM) * parimA-pariTa che - parimANanA paricchedane vize. - parigrahanA parimANanI maryAdAne vize. parigrahanA parimANanuM ullaMghana karavAthI. - mAna eTale mApavuM, tene yogya rIte mApavuM te parimANa eTale ke niyata karela mApa athavA nirdhArIta maryAdA. - pAMcamuM aNuvrata parigrahanuM pramANa ke maryAdA nakkI karavA mATe che. tene sthULa parigraha viramaNa paNa kahe che ane "parigraha parimANa vrata" paNa kahe che. teno paricchedra eTale maryAdAnuM ullaMghana karavuM te. parigraha bAhya ane atyaMtara ema be prakAre che. temAM dhana-dhAnya Adi nava prakAre bAhya parigraha che - je have pachInI gAthA-18mAM jaNAvela che ane cauda prakAre abhyatara parigraha che, jene saMkSepamAM rAga-dveSAdi parigraha kahe che. paNa ahIM parigraha parimANanA arthamAM bAhya parigrahano adhikAra ja cAle che. tene AzrIne ja vyAkhyA che. jIvananI jarUriyAta mATe gRhastho dhana, dhAnya, makAna Adi keTaloka parigraha Avazyaka che, paNa te badhuM "para" che evI buddhi zrAvakoe rAkhavI joIe. jethI lobha, tRNA ke Asakti ghaTe. vratadhArI zrAvako te mATe potAnI badhI ja mAlamilkatanI maryAdA nakkI kare che. A vratane "parigraha parimANa vrata' kahe che. jene mATe upAsakadazA nAmanA Agama sUtramAM 'icchAvidhi-parimANa' nAma noMdhAyela che. parigraha e AraMbha, samAraMbha, hiMsAdinuM kAraNa bane che, tethI narakagatinI prAptinA cAra kAraNomAM "mahAparigraha' paNa eka kAraNa kaheluM che. parigrahanI mUccha jUTha ane adattanA pApa paNa karAve che. mAyA ane kalahane paNa nimaMtraNa Ape che. AvA aneka kAraNothI parigrahanuM parimANa nakkI karavA rUpa vratane sthAna apAyela che. * rUtya pamAyathonuM - ahIM pramAdAdinA prasaMgathI.... (A padanuM vivecana gAthA-9nA "vivecana'mAM jovuM.). - pAMcamAM aNuvratamAM parigrahanuM parimANa nakkI karAya che. A parimANamaryAdAmAM koIpaNa prakAre pramAdanA prasaMgathI lobhAdine vaza thaIne kaMI viruddha AcaraNa thayuM hoya - aticAra lAgyA hoya tenuM ahIM pratikramaNa karavAnuM che. 0 havenI gAthA-18mAM bAhya parigrahanA nava bhedo tathA temAM lAgatA aticAronA pratikramaNane jaNAve che- ahIM vivecanamAM thoDo paddhati badalAva karyo che. pahelA gAthArtha, pachI rahasyArtha, pachI aticAra kaI rIte ane pachI zabdonI vyAkhyA. gAthAnA spaSTIkaraNa ane samajaNa mATe amane pheraphAra jarUrI lAgyA che-
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ 153 vaMditta-sUtra-vivecana-gAthA-18 ghai - dhana, ghanna - dhAnya, vitta - kSetra (bhUmi) vatyu - vAstu (ghara), rugdha - rUpuM suvanna - suvarNa suvijha - kuSya (kAMsu, loDhuM Adi sarve dhAtuo) 353 - dvipada (manuSya) ghaDawya - catuSpada (prANI) A nava prakAranA parigrahanI sAthe sUtramAM 'vijha' zabda pachI paramAra zabda joDelo che. A parimANa' zabda A nave zabdo sAthe joDavAno che. jemake dhaNaparimANa', "dhannaparimANa', 'khittaparimANa' e pramANe. ane chelle noMdhyuM che. je resi sabai - divasa saMbaMdhI lAgelA aticAranuM huM pratikramaNa karuM chuM. ahIM sUtrano zabdArtha mAtra joIe to dhananuM parimANa, dhAnyanuM parimANa, kSetranuM parimANa evA ja artho nIkaLaze. mAtra "parimANa" zabdathI to "niyama" eTalo ja artha thAya che. to "niyama'mAM pratikramaNa kaI rIte saMbhave ? jo niyamanuM ullaMghana thAya, niyamano atikrama thAya, niyamanA pAlanamAM doSa lAge to AvA-AvA kAraNothI ja pratikramaNa' karavuM jarUrI bane. kemake niyama levAnuM pratikramaNa na hoya paNa niyamamAM bhUla thAya tenuM pratikramaNa hoya e arthane spaSTa karavA mATe "parimANa' zabdathI (pramANa zabdathI) pramANAtikrama' e pramANe zabda samajavAno che. divasa saMbaMdhI e sarve doSonuM huM pratikramaNa karuM chuM ema kahyuM, paNa te doSonA nAma kayA che ? (1) dhana pramANAtikrama (2) dhAnya pramANAtikrama (3) kSetra pramANAtikrama (4) vAstu pramANAtikrama, (5) rUpya pramANAtikrama, (6) suvarNa pramANAtikrama, (7) kukhya pramANAtikrama (8) dvipada pramANAtikrama (9) catuSpada pramANAtikrama - e nava doSa jANavA. 0 prazna :- ahIM prazna e thAya ke parigraha parimANa vratanA aticAro pAMca kahevAya che, ahIM bheda nava jaNAvyA che, to pachI pAMca aticAranI gaNanA kaI rIte karavI ? - samAdhAna :- A navanI gaNanA ja pAMcamAM karelI che. te A rIte - (1) dhana-dhAnya pramANatikrama (2) kSetra-vAstu pramANAtikrama (3) rUNa-suvarNa pramANAtikrama (4) kuSya-pramANatikrama (5) dvipada-catuSpada pramANAtikrama A prakAre pAMca aticAra saMbaMdhI pratikramaNa karavuM. ATalA spaSTIkaraNa pachI have pratyeka zabdonuM vivecana karIe-
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 pratikramaNamUtra vivecana-3 - ghana - dhana cAra prakAre kahyuM che. (1) gaNima, (2) parima, (3) meya, (4) paricchedya A cAre bhedonuM varNana A pramANe che- (1) gaNima:- je vastuo gaNIne levAya che. jemake - rokaDa, sopArI, zrIphaLa vagere sarve gaNima-dhana kahyuM che. (2) dharima :- je vastuo ghArIne-tolIne levAya che. jemake - goLa, sAkara ityAdi vastuone dharima-dhana kahyuM che. (3) meya - je vastuo mApIne ke bharIne levAya, te meya. jemake - ghI, tela, kApaDa vagere te meya-dhana kahyuM che. (4) paricchedya :- je vastu kasIne ke chedIne levAya che. jemake - suvarNa, ratna ityAdi. te paricchedya-dhana kahyuM che. ghanna - dhAnya, A dhAnyanA 24 bhedo kahyA che - (1) java, (2) ghauM, (3) zAlI, (4) vIDi-DAMgara, (5) sAThIcokhA, (6) kodarA, (7) juvAra, (8) kAM, (9) rAlaka, (10) tala, (11) maga, (12) aDada, (13) aLasI, (14) caNA, (15) makAI, (16) vAla, (17) maTha, (18) coLA, (19) makAI, (20) masUra, (21) tuvara, (22) kaLathI, (23) dhANA, (24) vaTANA. - dhAnyanA 17 bhedonA nAmo paNa graMthamAM jovA maLe che. (1) zAlI, (2) java, (3) DAMgara, (4) kodara, (5) rAlaka, (6) tala, (7) maga, (8) aDada, (9) coLAM, (10) caNA, (11) tuvera, (12) masUra, (13) kaLathI, (14) ghauM, (15) vAla, (16) aLasI, (17) zaNa-(eka prakAranuM dhAnya che.) - athavA te te dezaprasiddha dhAnyo aneka prakAranA che. 0 ghana-ghanna mApha Dhama - dhana, dhAnya pramANAtikrama. A rIte vividha prakAranA dhana ane dhAnyomAMthI amuka ja dhana-dhAnya potAnA upayoga mATe chUTAM rAkhavA, paNa tethI vadhAre dhana-dhAnyano upayoga nA karavo tene dhana-dhAnya parigraha parimANa kahe che. A rIte dhana-dhAnya pramANano niyama karyA pachI te maryAdAnuM pramAdathI ke aprazasta bhAvathI ullaMghana thaI jAya to te dhana-dhAnya pramANAtikrama nAmano pAMcamAM aNuvratano pahelo aticAra che. 0 dhana-dhAnya pramANAtikrama thavAnA saMbhavita kAraNo : - dhana ane dhAnyarUpa parigrahanA rAkhela pramANa karatA kALAMtare pITha ke vyAja vadhI javAthI te parigraha vadhI gayo joIne potAnA devAdAro pAse ja potAnuM te vadhArAnuM dhana ke dhAnya rahevA de ane te devAdAroe potAne ApavAnI rakamo, potAnI pAsenAM AgaLanAM dhana ke dhAnyanI levaDedavaDa thaI jAya tyAM sudhI
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMditta-sUtra-vivecana-gAthA-18 155 devAdArone ghera ja rAkhI mUke, athavA te te leNI vastuonI kiMmata vadhI jAya tyAre jo te bhAve gharamAM lAve to parigrahanuM pramANa vadhI jatuM hovAnI bIke devAdAra pAsethI "huM tamane ja ApIza" evuM khAtrIsUcaka bahAnuM laI le. athavA koThAronI saMkhyAnuM pramANa nakkI karyuM hoya to te koThAro pahoLA banAvI de. A sarve sthitimAM "dhanadhAnya pramANAtikrama' aticAra lAge. have pAMcamAM aNuvratanA bIjA aticArane jaNAve che- * hita - kSetra - dhAnya upajavAnI bhUmi. - A kSetranA traNa bheda kahyA che - (1) setu, (2) ketu, (3) tadabhava. (1) setukSetra :- jemAM reMTa, kosa vagerethI pANI kADhIne jyAM dhAnyAdi nipajAvI zakAya tevA kSetrane setu kSetra kahe che. (3) ketukSetra - jyAM varasAdanA pANIthI ja dhAnya nipajAvI zakAya tevA kSetrane ketu kSetra kahe che. | (3) tadubhaya kSetra :- jyAM setu ane ketu baMne prakAre dhAnyAdi pAke tevA kSetrane tadubhaya kSetra kahe che. * satyu - vAstu. ghara, hATa, havelI vagere bAMdhakAmavALI jagyAo. - vAstunA traNa bheda che - (1) khAta, (2) uskRita, (3) khAtozthIta. (1) khAtagRha - bhUminI aMdara je bAMdhakAma karIne bhoyaruM - TAMku vagere banAvAya tene khAtagRha kahe che. (3) ucchitagRha - bhUminI upara je bAMdhakAma karIne prAsAda vagere banAvAya tene ucchitagRha kahe che. (3) khAtoSkRita gRha :- jemAM bhUminI aMdara bhoMyaru ane bhUminI upara makAna-prAsAdAdi banAvAyA hoya te khAtoSkRita gRha kahevAya che. * bhiA-vatyu pAThThama - kSetra-vAstu pramANAtikrama A traNa prakAranA kSetro (bhUmi ke khetara) ane traNa prakAranA vAstu (makAna, dukAna) e cha prakAromAMthI potanA thakI amuka ja kSetra ane vAstu rAkhI tethI vadhArAnA parigrahano tyAga karavo, tene "kSetra-vAstupramANa" kahevAmAM Ave che. A kSetra ane vAstunA parigrahanuM pramANa-maryAdAthI kaMI atikramaNa thAya ke A maryAdAnuM koI rIte ullaMghana thaI jAya to tene kSetra-vAstu pramANAtikrama nAmano aticAra kahevAya che. 0 kSetra-vAstu pramANAtikramanA saMbhavIta kAraNo jyAre kSetra-vAstunA pramANano niyama lIdho hoya ane teTalA pramANavALo paragraha pUrNa thaI jAya, tyArapachI temAM sarahado bhUMsAI javAthI ke vaccenI dIvAla paDI javAthI ke evA anya kAraNothI lIdhelA niyamanI saMkhyA ke maryAdA oLaMgAI jAya che. tyAre pAMcamA aNuvratano A bIjo aticAra lAge che. jo vyakti pote lobhAdi aprazasta bhAvone vaza thaIne kSetra ke gharanI
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 pratikramaNasUtra vivecana-3 lagolaganuM kSetra ke ghara vecAtuM laI vaccenI vADa ke bhIMtane khaseDIne potAnA kSetra ke ghara sAthe joDI daIne ekaja kSetra ke ghara vagere gaNI saMkhyAnI dRSTie potAno niyama jALavI rAkhe to paNa te kSetra-vAstu pramANAtikramano aticAra seve che. have pAMcamAM aNuvratanA trIjA aticArane jaNAve che-- 0 vya - rUpya eTale rUpuM, rajata athavA cAMdI. suvaLa - suvarNa eTale sonuM. rUppa - suvaNNa pamANAikkama cAMdI ane sonAne killo ke tolAmAM gaNatarI karIne amuka killo cAMdI ane amuka tolA sonuM mAlikIbhAvathI potA pAse rAkhavuM ane tenAthI vadhArAnA cAMdI ane sonAnA parigrahano mAre tyAga evo je niyama karavo tene "rUpya-suvarNa pramANa'' kahevAmAM Ave che. A rUpyasuvarNanA parimANa ke maryAdAnA niyamanuM koI rIte atikramaNa ke ullaMghana thAya tene "rUpya-suvarNa pramANAtikrama nAmano aticAra kahevAya che. je pAMcamAM aNuvratano trIjo aticAra che. - 0 rUpya-suvarNa pramANAtikramanA saMbhavIta kAraNo : jyAre pote nakkI karela maryAdA jeTaluM sonuM-cAMdI thaI gayA hoya tyAre tenAthI vadhAre sonuM-cAMdI pramAdathI AvI jAya ke lobhAdI aprazasta bhAve sonuMcAMdI vadhAravA Asakti utpanna thAya, te vakhate A sonuM-cAMdI potAnA nathI ema gaNAvavAnA khyAlathI srI-putrAdi parivArane ApI devAthI rUpya-suvarNanA pramANAtikramano aticAra thAya che. - - A rIte pramAdathI thatI bhUla-cUka ke aprazasta bhAvathI bIjAnA nAme caDAvI devAthI pramANanI maryAdAnuM ullaMghana thAya che. jene aticAra kahevAmAM Ave che. have pAMcamAM aNuvratanA cothA aticArane jaNAve che-- * vijJa - kUSya-sAmAnya dhAtuo. sonA, cAMdI sivAyanI sarva dhAtuno samAveza kuSyamAM thAya che. sAmAnya dhAtu eTale kAMsu, loDhuM, tAMbu, kalAI, pIttaLa, sIsu, elyumInIyama ityAdi sarve. - upalakSaNathI ahIM mATInA vAsaNo, vAMsa, kASTha, haLa, gADAM, zastra, khATa-khATalA, khATalI, gAdalA vagere gharavakharI arthAt gharanA badhAM rAcaracIlAno samAveza paNa temAM karavAmAM Avela che. jethI vAsaNa-kusaNa, rAca-racIluM, uThavAbesavA, suvAnI sarve vastuo A badhAMno samAveza kuSyamAM thaI jAya che. * kuvia pamANAikkama kUSya pramANAtikrama kUSyamAM samAvAtI sarve vastu amuka nirdhArIta pramANa karatA vadhAre rAkhavI nahIM tene 'kUSya-parimANa'' kahe che. te maryAdAnA pramANa pramAdane kAraNe bhUlacUkathI ke aprazasta bhAvone vaza thaIne thaI gayuM hoya to "kUpya pramANAtikrama'' nAmano aticAra lAge che. A aticAra pAMcamAM parigrahaparimANa vratano cotho
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMdittu-sUtra-vivecana-gAthA-18 aticAra che. 0 kUpya pramANAtikramanA saMbhavita kAraNa jyAre A gharavakharI ke vAsaNa-kusaNanuM saMkhyA pramANa vadhI jAya tyAre tenI saMkhyA niyata karavA thALI-vATakAM vagere gaLAvIne ke vecI daIne vadhu vajanadAra ke moTA banAvI devAmAM Ave, suvAnA sAdhanono vicAra karIe to sIMgala beDane badale Dabala beDanA pataMgo banAvIne saMkhyA sarabhara karI de, pharnIcara AdimAM paNa AvA pheraphAro karI saMkhyA-maryAdA jALavI le to aticAra thAya. have pAMcamAM aNuvratanA pAMcamAM aticArane kahe che-- suya - dvipada, be pagavALAM - manuSya, pakSI vagere. 'dvi' eTale be, ''va'' eTale pAda ke paga jene che te dvipada kahevAya. temAM mANaso ane pakSIono samAveza thAya che. tethI dAsa, dAsI, nokara, cAkara, ghATI, rasoIyA, DrAIvara, gumAstA, vANottara, kAmavALA ityAdi badhAM prakAranA manuSyo tathA menA, popaTa, bulabula, tetara, mora, kAgaDA, kabutara, kukaDA, haMsa ityAdi aneka pakSIono samAveza dvipadamAM thaI jaze. WAA 157 - * cauppaya catuSpada, cAra pagavALA-prANIo. 'catur' eTale cAra, 'pada' eTale pAda ke paga jene che te sarve catuSpada kahevAya che. jemAM gAya, baLada, bheMsa, pADA, ghoDA, uMTa, bakarA, gheTA, hAthI, kutarA, bilADA, sasalA Adino samAveza thAya che. catuSpadanA prasiddha daza bhedo A pramANe graMthakAre kahyA che- (1) gAya, (2) bheMsa, (3) uMTaDI, (4) bakarI, (5) gheTA, (6) jAtya azva, (7) khaccara, (8) dezI azvo, (9) gadheDA, (10) hAthI. 0 tuya-caDava pamALAAna - dvipada catuSpada pramANAtikrama. dvipada ane catuSpadanuM je saMkhyA nirdhAraNa karavuM tene dvipadacatuSpada parigraha parimANa kahevAya che. jemAM amuka saMkhyAthI vadhu dvipada-catuSpada rAkhavA nahIM tevuM vrata grahaNa karela hoya che. A saMkhyA parimANamAM koI kAraNe ullaMghana ke atikramaNa thAya to tene 'dvipada-catuSpada pramANAtikrama'' nAmano aticAra kahe che, je pAMcamAM parigraha parimANa vratano pAMcamo aticAra che. -0- have gAthA 17 ane 18nA sArAMzarUpe kaMI vizeSa jaNAve che- A pAMcamuM aNuvrata parigrahanuM parimANa-maryAdA nakkI karavA saMbaMdhe che. parigraha pUrve jaNAvyA mujaba be prakArano che - bAhya ane atyaMtara, jemAM A vratano viSaya bAhyaparigrahane sparze che. bAhya parigrahanA bhedonI saMkhyA graMthakAre be, cha, nava ane cosaTha prakAre paNa gaNAvI che. vaLI te asaMkhya bhede paNa che. (1) be bheda sacitta ane acitta e parigrahanA be bheda che. (2) cha bheda :- parigrahanA dhAnya, ratna, sthAvara, dvipada, catuSpada ane kuSya evA cha bhedo paNa kahyA che. -
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 pratikramaNa sUtra vivecana-3 (3) nava bheda :- ahIM gAthAmAM kahyA te dhana-dhAnyAdi nava bhedo che. (4) cosaTha bheda :- 24 prakAranA dhAnyo, 24 prakAranA ratno, 3 prakAranA sthAvaro, 2 prakAranA dvipado, 10 prakAranA catuSpado ane 1 prakAranuM kukhya e pramANe cosaTha bhedo paNa kahyA che. A bhedomAM sUtrakAre vaMditu sUtramAM nava bhedonI gaNanAne svIkArela che. kharekhara to vartamAna parigrahano paNa kaMIka saMkSepa karavA mATe A vrata svIkAravuM joIe. paraMtu jo tema karavAne zaktimAna na hoya to icchAnusAre "parigraha parimANa" nakkI karavuM. (tethI ja A vratane "icchA pariNAma vrata" paNa kahyuM che.) jemake vidyamAna parigraha rUpiyAnA mUlyanI dRSTie daza lAkha rUpiyA che, paNa bhAvi jarUriyAta ke icchA pacAsa lAkha rUpiyAnA mUlya pramANa parIgrahanI che, to te zrAvaka 50 lAkha rUpiyA sudhInA parIgrahanI maryAdA nakkI kare. kemake zrAvakone te rIte paNa vrata grahaNa karavAnI chUTa che. tema karavAthI paNa vizvanA vizALa parigrahanI aviratinA doSathI bacI zakAya che ane parimANathI paNa dhana vadhI jAya to dharmamAM kharcavuM joIe. 0 parigraha parimANa vrata mATe upAsakadazA AgamamAM AnaMdazrAvake karela parimANa khAsa jovA jevuM che. tyAM ghaNAM vistArathI A vratanuM varNana che. 0 A pAMcamAM aNuvrata upara kRpaNa dhanazreSThInuM kathAnaka vistArapUrvaka thatIpicchA - TIkAmAM apAyeluM che, te jovuM. 0 pAMcamAM parigraha vrata saMbaMdhe upadeza daSTAMta : (1) magadha dezamAM sughoSa nAme gAmamAM kucikarNa nAmano zeTha hato. te gAmano te adhikArI paNa hato. tenI pAse puSkaLa gAyo hatI. teNe gAyonA gokuLa banAvIne govALIyAne suprata karelA. gokuLa divase divase vadhavA lAgyA. tene parigrahanI atRpti paNa vadhavA lAgI. dUdha-dahIM khAvAno lobha paNa vadhato cAlyo. koI vakhate teNe eTalA badhAM dudha-dahIM khAdhA ke te bebhAna thaI gayo. maratI vakhate paNa tenuM dhyAna gAyo ane gokuLomAM ja rahyuM hatuM. aMte te parIgraha saMbaMdhI ArtadhyAna karato marIne tiryaMca gati pAmyo. (2) acalapuramAM eka tilaka nAme zeTha raheto hato. te caNA, aDada, cokhA, maga, tuvera, ghauM vagere anAja eka sAthe kharIdato ane savAI ke doDhI kIMmate te vecato. koI vakhate duSkALamAM tene ghaNo napho thayo. pharI jyAre sukALa Avyo, tyAre badhAM dhAnya ghaNAM sastA hatA. teNe ghaNAM badhAM dhAnyanI kharIdI karI, gAmegAma koThAro bharAvI dIdhA. potAnI badhI saMpatti anAja bharavAmAM kharca dIdhI. teTalAmAM koI nimitta ke dukALa paDavAnI AgAhI karI, te sAMbhaLI zeThe dAgInA-kapaDA Adi badhuM veMcI daIne ane vyAje paisA lAvIne pharI bIjuM dhAnya saMgrahI lIdhuM. paraMtu puSkaLa varasAda thayo, sukALa paDyo. nadImAM pura AvyA. tilaka zeThanuM ghaNuM anAja nadIomAM pUra AvavAthI taNAI gayuM. A samAcAra sAMbhalI
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMditta-sUtra-vivecana-gAthA-18, 19 159 tilakazeThanuM hRdaya phATI paDyuM. marIne narake gayo. A pramANe parIgrahanuM parimANa karavAne badale parIgrahamAM atRpta rahenArA jIvo durgatine pAme che mATe zrAvakoe A aNuvrata grahaNa karavuM. 0 have pAMca vratone hitakArI evA traNa guNavrato ke je uttaraguNarUpa paNa gaNAya che, tene sUtrakAra batAve che, jemAM havenI gAthA-1mAM chaThA dikparimANa vratane kahe che. jemAM cAra caraNathI A gAthAmAM pahelA caraNamAM A vratanuM svarUpa spaSTa kare che. bIjA ane trIjA caraNamAM A vratanA pAMca aticArone jaNAve che ane chellA caraNamAM aticAranI niMdA karI che. ahIM paNa gAthAno saMbaMdha AgaLa-pAchaLa joDAyelo hovAthI vivecana paddhatimAM pheraphAra karyA che. gAthArtha ApIne, svarUpa spaSTa karyA pachI pAMca aticAronuM varNana karela che. amAsa ca parimA, visAsuudddde ahe a tiriaM ca, vuDDi saiMtaraddhA, paDhamaMmi guNavvae niMde javA-AvavAnA (gamana) saMbaMdhI pahelA dikparimANa nAmanA guNavratane vize (zrAvakanA bAra vratamAMnA chaThA vratane vize)... urdhvadizA, adho dizA ane pUrvAdi cAra tirjI dizAmAM javAne mATe nakkI karela parimANa rUpI vratamAM pramAda yoge adhika gamana karavAthI lAgelA aticAra tathA.. - vRddhi - eka dizAnuM parimANa ghaTADI bIjI dizAmAM umeravAthI.. - temaja parimANanI smRti na rahevAthI lAgela aticAranI - huM pahelA guNavatanA viSayamAM niMdA karuM chuM. 0 chaThA vratanuM svarUpa :: - A vrata zrAvakanA bAra vratonI dRSTie chaThuM vrata che. jyAre vibhAgIkaraNanI dRSTie traNa guNa vratomAMnuM paheluM guNavrata che ane sAta uttaraguNomAMnuM paheluM uttaraguNa vrata che. - A guNavratane "dikparimANavrata' kahevAmAM Ave che. - zrAvaka jIvanane saMyamita banAvavA mATe jema parigrahanuM parimANa Avazyaka che, tema dizAonuM parimANa paNa jarUrI che. jo tenI maryAdAno niyama karavAmAM na Ave to game te dizAmAM game teTaluM gamanAgamana karavAnuM mana thAya ane pravRtti paNa thaI zake. A gamanAgamana vaDe ghaNI ja hiMsA thavAno saMbhava rahe che, iryAsamiti paLAtI nathI ane jayaNAnuM pAlana paNa thatuM nathI. - zramaNone kevaLa saMyama yAtrArthe vicaraNa karavAnuM hovAthI teo saMyamanA lAbhane mATe ke Avazyaka kAraNe game tyAM game teTaluM vicaraNa kare to paNa iryAsamitinA pAlana sAthe karatA hovAthI temaja AjJAnuM pAlana paNa mukhya
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 pratikramaNasUtra vivecana-3 hovAthI temane A vrata grahaNa karavAnuM hotuM nathI, paNa zrAvako-gRhastho lobhAdikathI vyApArasaMbaMdhI kAryane mATe ke anya koI kAraNathI ke kAraNa vinA gamana karatAM, AraMbhAdi ke anarthadaMDaka pravRttimAM pravartatA jIvahiMsAdika aneka doSo lAge che. tethI pote chuTA rAkhelA kSetra sivAyanI dizAnuM parimANa karela hovAthI bAkInA cauda rAjalokamAM rahelA sarve jIvonI rakSArUpa guNane mATe A dikparimANa ke divirati rUpa vrata levAmAM Ave che. tethI te guNavrata kahevAya che. A vratamAM zrAvake badhI dizAmAM gamana karavA mATe amuka aMtara sudhI (amuka yojana ke kilomITara sudhI)no niyama karela hoya che. tethI tene dizAparimANa ke digU-virati kahe che. A vratanA pAMca aticAronuM kramazaH varNana have karIzuM. pahelA tenA nAmono ullekha jarUrI che. kemake - gAthAmAM pAMcamAM vratanA aticAranI mAphaka adhyAhAra padone joDIne A aticAra kathana karavAnuM che- (1) urdhvadi-pramANAtikrama (2) adhodika pramANAtikrama (3) tiryadi-pramANAtikrama (4) kSetra vRddhi (aticAra) (5) smRti-antardhAna (aticAra) have gAthAnA padone AzrIne vivecana karIe chIe * amAsa - gamananA, javA-AvavAnA, gatinA - koIpaNa dizAmAM javA-AvavA saMbaMdhI pravRtti te gamana 0 parimA - parimANane vize, mApane vize, niyamane vize. * visa! - dizAomAM - 'dizA' zabdano saMbaMdha ahIM be rIte joDI zakAya che. (1) gamananI sAthe ane (2) have pachInA urva-adho-ticha e traNe pado sAthe. (1) gamana sAthe joMDatAM - "koIpaNa dizAmAM javA-AvavA saMbaMdhI parimANa arthAt maryAdA nakkI karavI" - tevo artha thaze. (2) udhvadi pado sAthe joDatAM - "urdhvadizA, adhodizA, tichadizA arthAt pUrva, pazcima, uttara, dakSiNa e cAre dizAmAM" evo artha thaze. 0 "dizA" zabda ne saMskRtamAM 'vi' kahe che, gujarAtImAM 'dizA' kahe che. - mukhya dizA vyavahAramAM cAra gaNAya che - uttara, pUrva, dakSiNa, pazcima. temAM cAra khUNAo arthAt vidizAno samAveza karatAM izAna, agni, naiRtya ane vAyavya umerAya che ane urdhvadizA tathA adho dizAne umeratA A saMkhyA dazanI thAya che. - bIjA prakAre vicAratA A saMkhyA traNanI jaNAvI che. (1) urdhva dizA, (2) adho dizA ane (3) tirthI dizA. jemAM uttarAdi cAre dizA tirthI dizArUpa gaNAya che ane vidizAnI vivalA thatI nathI. * 3DuM - urdhva, UMcI uparanI dizA te urdhva kahevAya.
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMditta-sUtra-vivecana-gAthA- 1 9 161 - ahIM A zabda dvArA pahelA guNavratanA pahelA aticAranuM sUcana karAyela che. tene "urdhvadizA pramANatikrama' kahe che. - UMce amuka aMtarathI vadhAre na javuM evuM je parimANa-maryAdA nakkI karavI tene "urvedika pramANa" kahe che. A pramANanuM atikramaNa ke ullaMghana thAya tene "urdhvadipramANAtikrama' kahe che. - UMce parvatanA zikhara Adi para caDavAnuM ke vimAna Adi dvArA musApharI karavAmAM jeTalA yojanA ke kilomITaranI UMcAInuM pramANa niyama letI vakhate nirdhArIta karela hoya te pramANa karatA ajANapaNe ke pramAdathI adhika UMce javAyuM hoya to tene "urdhvadiku pramANAtikrama' nAmano aticAra lAge che. ahIM sAvara sUtra nI pUf mAM jaNAve che ke, svIkArela pramANa karatAM upara vRkSa ke parvatanA zikhare vAnara ke pakSI vagere vastra, AbhUSaNa ityAdi laIne jAya to tyAM levA javAnuM kahyuM nahIM jo te vastra ke AbharaNa tyAMthI ApameLe nIce paDe athavA bIjA koI ApameLe lAvIne Ape to levuM kahyuM. * 3 - adha, nIce, nIcenI dizAne adhodizA kahevAya. - A zabda pahelA guNavratanA bIjA aticArane sUcavavA vaparAyela che. tene "adho dizA pramANAtikrama' kahe che. - nIce amuka aMtarathI vadhAre na javuM evuM je parimANa-maryAdA nakkI karavI, tene "adhodiku pramANa" kahe che. A pramANanuM atikramaNa-ullaMghana thAya tene "adhodika pramANAtikrama' kahe che. - nIce bhoMyarA, khINa, khANa, guphA, suraMga AdimAM utaravAnuM ke sTImara, nAva, jahAja Adi dvArA musApharI karavAmAM jeTalo yojana ke kilomITaranuM pramANa niyama letI vakhate karela hoya te pramANa karatA ajANapaNe ke pramAdathI vadhAre nIce javAyuM hoya tyAre A aticAra lAge che. * tithi - tirya), tirjI, pUrvAdi cAre dizAo. - A zabda pahelA guNavratanA trIjA aticArane sUcavavA mATe vaparAyela che. tene "tiryakRdizA pramANAtikrama" kahe che. - upara ane nIcenI vacceno bhAga te tirya. temAM pUrva, dakSiNa, pazcima ane uttara cAra dizAo gaNAya che. A tirya dizAomAM amuka aMtarathI vadhAre na javuM evuM je parimANa-maryAdA nirdhArIta karI hoya tene "tiryak diku pramANa" kahe che. evA svIkRta pramANathI pramAda vaza banIne ke anAbhoge adhika aMtare javAthI "tiryakRdizA pramANAtikrama" nAmano aticAra thAya che. A traNeya aticAranA saMbaMdhamAM yogazAstra vRtti tathA dharmasaMgrahamAM jaNAve che ke, je zrAvaka "nakkI karelA kSetrathI adhika gamana karuM nahIM ane karAvuM nahIM evA niyamavALo hoya." te zrAvakane svIkArela kSetramaryAdAthI AgaLa pote javAthI ane bIjAne mokalavAthI ke bIjA dvArA koI vastu maMgAvavAthI [3|11
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratikramaNasUtra vivecana-3 dikpramANAtikrama aticAra lAge che. paNa jo zrAvake mAtra "huM karuM nahIM'' tevo niyama grahaNa karela hoya, te jo koI bIjAne mokale ke bIjA pAse maMgAve to tene doSa lAgato nathI. 162 * yuddha - vRddhi, vadhAro. pramANanuM vadhavuM te vRddhi. A zabda pahelA guNavratanA cothA aticArano sUcaka che. tene ''kSetravRddhi' aticAra kahe che. - gamana saMbaMdhI je pramANa nakkI karela hoya tenAthI vadhAre aMtara sudhI gamana karavuM te 'anAcAra' che. paNa eka dizAmAM javAnuM pramANa ghaTADIne bIjAmAM vadhAryuM hoya to te aticAra che. mAno ke sarva dizAomAM so-so yojana sudhI javAno (tethI vadhu na javAno)niyama lIdho hoya. temAM koI vakhate pUrva dizAmAM jAya tyAre pAMca-daza yojana vadhAre javAno prasaMga Ave tyAre sAmenI pazcima dizAnuM gamana teTalA yojana ghaTADIne icchita dizAmAM jarUrI yojana vadhArI de. te vakhate manamAM mAne ke meM vratabhaMga karyo nathI. kemake kula saMkhyAno bhaMga karyo nathI, tyAre tene bhaMgAbhaMga svarUpavALo kSetravRddhirUpa cotho aticAra lAge che. sad-aMtaraddhA - smRti aMtardhAna, smaraNa na rahevAthI. - smRtinuM aMtardhAna thavuM te, jemAM niyama yAda na rahevAthI ke bhUlI javAthI A aticAra lAge che. gamana zarU karyA pachI e yAda ja na Ave ke, 'huM keTale dUra Avyo ?' keTaluM cAlyo ? athavA A dizAmAM mAre keTalA aMtarathI vadhAre dUra na javAno niyama che ? to te "smRti aMtardhAna' nAme aticAra thAya. je pahelA guNavratano pAMcamo aticAra che. mAno ke pUrva dizAmAM so yojana javAnuM pramANa nakkI karyuM che. te dizAmAM gamana zarU kare, pachI vyAkuLatAthI, pramAdathI ke mativibhramathI tene saMdeha thAya ke, "meM so yojananuM pramANa rAkhela che ke pacAza yojananuM ?'' paNa tene nirdhArIta maryAdA yAda na Ave to pacAza yojanathI AgaLa cAlatA smRti aMtardhAna nAmano aticAra lAge che. jo so yojanathI vadhu jAya to te anAcAra che. kadAca kSetranuM parimANa ajANatAM atikramita thayuM hoya to dUranA meLavelAM dravyAdino sarva lAbha tyajI devo. je sthaLe tene parimANanuM smaraNa thaI Ave te ja sthaLethI pAchA pharI javuM, paNa AgaLa javuM nahIM ke bIjAne paNa AgaLa mokalavo nahIM. - (tIrthayAtrAdi ke dharmanA nimitte to niyamita kSetrathI paNa AgaLa javAmAM ke mokalavAmAM koI doSa nathI kemake tyAM AraMbha-samAraMbha ke dhana Adi prApti karavAno hetu hoto nathI.) 0 58mi - pahelA. ahIM traNa guNavratomAM A vratano krama pahelo hovAthI
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMditta-sUtra-vivecana-gAthA-19 163 "paDhamaMmi" zabda lakhyo che. zrAvakanA bAra vratone AzrIne to A chaThuM vrata ja che. pAMca aNuvratone "mUlaguNarUpe svIkAratA bAkInA sAta vrato uttaraguNarUpa thaze, temAM A pahelo uttaraguNa thaze. * guNavyaU - guNavratane vize (vyAkhyA gAthA-8 mujaba jovI.) * nile - huM niMdu chuM. upalakSaNathI gaha karuM chuM, pratikramuM chuM. A dikparimANavratane grahaNa karanArane nirdhArIta bhUmi sivAya bAkInA cauda rAjaloka kSetranA sarve trasa ane sthAvara jIvone abhayadAna ApavAno ane lobharUpI samudrane vaza karavAno lAbha thAya che. kemake sadehe sarvakSetramAM jato na hoya to paNa aviratipaNAne lIdhe tene avatano-hiMsAno baMdha nitya che, tenAthI bacI javAya che. ( A vrata vize vistArathI mahAnaMdakumAra kathA matapijhA nAme TIkAmAM apAyelI che, tyAMthI jovI) 0 pahelA guNavrata upara siMha zreSThInuM laghu daSTAMta : vAsaMtI nagarImAM kIrtipAla rAjA hato. tene bhImakumAra nAme putra hato. bhImakumArane siMha zreSThI sAthe maitrI hatI. koI vakhate nAgapura nagaranA nAgacaMdra rAjAnI putrI guNamAlAnuM bhImakumAra mATe mAMgu AvyuM. tyAM bhImakumAra sAthe javA rAjAe siMdazreSThIne kahyuM. zreSThIe kahyuM ke mAre so yojanathI vadhu na javAno niyama che, mATe huM jaI zakIza nahIM. rAjAe dhamakI ApI eTale siMhazreSThIe rAjAnI AjJA pramANa karI. rastAmAM siMha zeThe bhImakumArane pratibodha karyo. rAjakumAranuM mana saMsArathI virakta banyuM. so yojana pachI zreSThI AgaLa na vadhyo. rAjAnA sAmate rAjAnI AjJA kahI saMbhaLAvI. jyAre zreSThIne lAgyuM ke baLAtkAre paNa temano niyama bhaMga karAvaze tyAre teNe rAtre vanamAM jaI dIkSA laI lIdhI. rAjakumAre paNa sAthe dIkSA lIdhI. baMnee pAdapopagamana anazana svIkAryuM. rAjA AdinI ghaNI vinaMtI teoe na svIkArI. eka mAsanA anazana bAda baMne kevaLI thaIne mokSe gayA. 0 have bhogopabhoga parimANa vrata nAme bIjA guNavatane sUtrakAra jaNAve che A vratanA viSayamAM vaMditta sUtranI gAthA 20 thI 23 che. jemAM gAthA-20mAM A vratanuM svarUpa darzAvI temAM lAgatA aticAranI sAmAnyathI niMdA karI che. pachI gAthA-21mAM A vratanA pAMca aticAronuM varNana che. (bhogopabhoga parimANa vrata sivAyanA zrAvakanA agIyAre vratanA pAMca-pAMca aticAro che, paNa A sAtamA vratanA vIsa aticAra kahyA che. jemAM pAMca aticAra gAthA-21mAM jaNAvyA pachI) gAthA-22 ane 23mAM bIjA paMdara aticAronuM varNana karela che. e rIte kula vIza aticAro che. 0 gAthA-20 thI 23nI bhUmikA :upabhoga-paribhoga parimANavrata nAmanuM A vrata che. tene bhogopabhoga
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 pratikramaNasUtra vivecana-3 parimANa vrata paNa kahe che. zrAvakanA bAra vratomAM A sAtamuM vrata che. je traNa guNavratomAM bIjuM guNavrata che ane sAta uttaraguNarUpa vratomAM tene bIjA krame mUkelA che. (jo ke tattvArthAdhigama sUtramAM krama parivartana che.) sUtranI vIsamI gAthAmAM A vatanA svarUpane jaNAvIne sAmAnyathI ullekha karyo che ke, A vrataviSayaka aticAronI huM niMdA karuM chuM. tyArapachI gAthA-21mAM A vrata saMbaMdhI - pAMca aticAronI noMdha che. gAthA-22 ane 23mAM zrAvake varjavAnA paMdara karmAdAnono ullekha karyo che. jene aticArarUpa gaNavA tevuM sUcana parokSarUpe jovA maLe che. e rIte kula vIza aticAro A sAtamAM vratanA hovAnuM jaNAvela che. tenuM pratikramaNa paNa karela che. - A cAra gAthAmAM A rIte traNa mukhya vibhAgo che- (1) bhogya-paribhogya vastunuM parimANa-maryAdA nakkI karavI. (2) sacitta acittAdino viveka karavo. (3) ghaNAM AraMbha-samAraMbhavALA dhaMdhAono tyAga karavo. 0 arthadIpikA vRtti mujaba bhogopabhogano viziSTa artha : zrImAnuM ratnazekhara sUrIzvarajI vRttimAM jaNAve che ke, bhogopabhoga parimANa vratane arthanI samAnatAne kAraNe upabhoga paribhoga parimANa vrata paNa kahe che. (jo ke A viSayamAM upAsakadasA Agama Avazyaka sUtranI cUrNi, paMcAzaka sUtra, tattvArtha sUtra, dharmabiMdu, yogazAstra, dharmasaMgraha vRMdAravRtti Adi graMthomAMnI vRtti ke vyAkhyA paNa tulanAtmaka rIte mananIya che, je graMtha gaurava bhaye ame ApI zakatA nathI, tethI ame "vaMdittasUtra"nI gAthAo lakSamAM rAkhIne tenA ja zabdo ane kramane AdhAre ahIM saMkSipta vivecana karyuM che.) A sAtamuM vrata "bhogathI' ane karmathI' ema be prakAre che. temAM mora nA 3pamI ane parimA ema be prakAra che. jenI vyAkhyA gAthA-20mAM vimAna-parimo padamAM karavAnI che ane rma zabdathI vyavasAya artha thAya che. jemAM zrAvake varjavAyogya evA paMdara karmAdAnonuM varNana gAthA-22 ane 23mAM karavAmAM Avaze. have gAthA-20nuM zabdAnusAra vivecana karIe chIe- * mane - madya, madirA, dAru (ne vize) - je kepha caDAve te mada, madirA, dAru, surA, vAruNI, kAdaMbarI vagere tenA paryAya zabdo che. - madya-dAru be prakAre che - (1) kASThotpanna, (2) piSTotpanna. (1) kASThotpanna :- vanaspatinA phaLa, chAla vagere kahovaDAvIne banAveluM madya te "kASThaniSpanna' dAru kahevAya che. (2) piSTotpanna :- loTamAMthI banAvela dAru piSTotpanna kahevAya. upalakSaNathI je koIpaNa rIte banAvela hoya te badhAM prakAranA dArUno samAveza A "madya' zabdathI samajI levo.
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMditta-sUtra-vivecana-gAthA-20 165 - madyanA aneka doSone jaNAvavA mATe yogazAstramAM lakhe che ke halAla viSa samAna madirA zarIrane zithila karI nAMkhe che, indriyone azakta karI nAkhe che ane uMDA ghenamAM nAkhI de che. ghAsano gaMja jema agrinA taNakhAMthI nAza pAme che, tema viveka, saMyama, jJAna, satya, zauca, dayA ane kSamA e sarve guNo madirAthI nAza pAme che. corI, vyabhicAra vagere doSanuM kAraNa "madirA' che tathA vividha vipattionuM kAraNa paNa "madirA' ja che. tethI jema rogI mANasa kupathyathI dUra rahe tema mANase madirAthI dUra rahevuM joIe. - madirA ghaNAM doSavALI ane mahA anarthakArI hovAthI gAthAmAM prathama tenuM sthAna mUkela che. kahyuM che ke, mahAmoha, kaleza, parAbhava, nidrA, upahAsa, roSa ane madanA hetubhUta evI durgatinA mULarUpa madirA lajjA, lakSmI, buddhi ane dharmano nAza karanArI che. - madirAmAM aMdha banelA zAMbakamAra vaDe kaipAyana RSine kadarthanA karavAnA pariNAme zrIkRSNanuM sarva kuLa haNAyuM ane pitAnI dvArikA bhasmasAt banavA pAmI. 0 mannama - zabdanuM pAThAMtara mannaSyi che. * matani - mAMsa (ne vize) - mAMsa traNa prakAre che - (1) jalacara, (2) sthalacara, (3) khecaranuM. (1) jalacaranuM mAMsa :- mAchalI, kAcabA vagerenuM mAMsa. (2) sthalacaranuM mAMsa :- gheTA, bakarAM vagerenuM mAMsa. (3) khecaranuM mAMsa :- tetara, pakSI vagerenuM mAMsa - athavA carma, rUdhira ane mAMsa ema traNa prakAre che. - madirAnI jema A mAMsa paNa ati doSanuM sthAna che. kahyuM che ke, "paMcendriya prANInA vadhathI thatuM mAMsa, durgadhIvALu che, azucimaya che, bIbhatsa che, khAnArane rAkSasanI tulanAmAM mUkanAra che ane roga pedA karanAra hovAthI durgatinuM mULa che." - yogazAstramAM paNa kahyuM che ke, "divya bhojano hovA chatAM jeo mAMsa khAya che, teo amRtarasa choDIne haLAhaLa viSa khAya che. vaLI prANInA maraNa pachI turaMta ja tenA mAMsamAM saMmUrNima jaMtuonI utpatti thatI hovAthI te dUSita thAya che. tethI narakanA bhAtA samAna mAMsanuM bhakSaNa koNa kare? * sa - sAmAnyathI 'A' no artha "ane thAya che. paNa vaMditta sUtranI TIkAmAM jaNAve che ke, ahIM '' zabdathI sarve abhakSya ane anaMtakAya vastuo paNa tyAjya jANavI. 0 bAvIsa abhakSyo ane te varjavAnA kAraNo : (1) vaDanAM phaLa, (2) pIpaLAnA phaLa, (3) ubaranA phaLa, (4) pIparanA phaLa, (5) kAkoduMbaranA phaLa, (6) dAru-madirA, (7) mAMsa, (8) madha, (9)
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 pratikramaNasUtra vivecana-3 mAkhaNa, (10) hima-barapha, (11) viSa-jhera, (12) karA, (13) sarva prakAranI mATI, (14) rAtribhojana, (15) bahubIja, (16) anaMtakAya, (17) boLa athANuM, (18) gholavaDAM, (19) vataMkA-rIMgaNA, (20) ajANyA phaLa-phUla (21) tuccha phaLa, (22) calita rasa. yogazAstra, dharmasaMgraha, arthadIpikA AdimAM A bAvIse abhakSyonI spaSTatA, tene vavAnA kAraNo sahita karI che- (1) abhakSyo 1 thI 5 jene uduMbara jAtinA phaLo kahe che, temAM macchara AkAranA ghaNAM sUkSma trasa jIvo vyApta hovAthI varjya che, athavA to zrAvakone mATe abhakSya che. (2) abhakSyo 6 thI 9 jemAM madirA, mAMsa, madha, mAkhaNa e cAra mahAvigaIo kahI che. temAM te-te varNanA jaMtuo upaje che ane cyave che. asaMkhya sUkSma jIvonI utpatti thatI hoI te abhakSya che. - vizeSathI jaNAve che ke, madirA mAdaka che, buddhine vikRta karanArI che, tamoguNanI vRddhi karanAra che. mAMsa paNa buddhine maMda karanAra, tamoguNanI vRddhi karanAra ane hiMsAnuM pradhAna kAraNa che madha aneka jIvonA nAzathI utpanna thAya che ane mAkhaNa ati sUkSma trasa jIvonA samUhanI khANarUpa che mATe abhakSya che. (3) abhakSya-10 ane 12 hima-barapha ane karA-asaMkhyAtA zuddha akAya svarUpa che. tethI kudaratI ke kRtrima baMne tarapha abhakSya che. (4) abhakSya-11 viSa-jhera, te prANaghAtaka che. maMtrathI tenI zakti haNI nAkhI hoya to paNa peTamAMnA kRmione haNanAra thAya che, maraNa kALe mUDhatA utpanna kare che, mATe abhakSya che. (5) abhakSya-13 sarva prakAranI mATI - te sacitta che, prANa-dhAraNa mATe anAvazyaka che, maraDo, ajIrNa, patharI Adi rogo utpanna kare che mATe te abhakSya che. (6) abhakSya-14 rAtribhojana - temAM jIvahiMsAdi ghaNo doSa che. temAM ghaNAM prakAranA uDatA trasa jIvo paDIne maravAno saMbhava che. sAdhune paNa vartamAnakALe pAMca mahAvrata pachI rAtribhojana viramaNa vrata uccarAvAya che. mATe rAtribhojana varjavuM joIe. (7) abhakSya-15 bahubIja je phaLa AdimAM bIjo vadhAre hoya te bahubIja kahevAya. jemake paMpoTA, aMjIra vagere. jemAM AMtarapaDa vinA kevala bIjano jattho hoya che, tevAM phaLomAM dareka bIjanAM vinAzano saMbhava hovAthI abhakSya kahyAM che. - (8) abhakSya-16 anaMtakAya anaMtA jIvono nAza karavAnA heturUpa hovAthI tene abhakSya kahela che. tenA batrIza bhedonA nAma prasiddha che. te sivAyanA paNa anaMtakAya che. je lakSaNone AdhAre oLakhAya che. (jenI vyAkhyA sUtra-31 -
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMditta-sUtra-vivecana-gAthA-20 167 "sAta lAkhamAM apAyelI che.) batrIza anaMtakAyanA nAmo A pramANe che- (1) sUraNakaMda, (2) vajakaMda, (3) lIlIhaLadara, (4) Adu, (5) lIlo kacUro, (6) zatAvarI, (7) virAlI, (8) kuMAra, (9) thoharI, (10) gaDUcI, (11) lasUNa, (12) vaMzakArelA, (13) gAjara, (14) lavaNaka, (15) loDhaka, (16) girikarNikA, (17) kisalayapatra, (18) kaserU-khIriMzuka, (19) theganIbhAjI, (20) lIlImotha, (21) lavaNavRkSanI chAla, (22) khilus kaMda, (23) mULAno kaMda, (24) bhUmiruha, (25) phaNagAvelA kaThoLa, (26) vatthalo, (27) zUkaravallI, (28) palcaka-pAlakabhAjI, (29) kuNI AMbalI, (30) AlukaMda, (31) piMDALu ( "sAtalAkha' sUtra-31mAM paNa graMthAntarathI 32 anaMtakAyanA nAmo jaNAvelA che. uparokta nAmo ane te nAmomAM krama ane nAmanI daSTie taphAvata che, te kevaLa vivaphA bheda samajavo.) (9) abhakSya-17 - boLa athANuM - tene saMdhAnaka kahe che. lIMbu, kerI, karamadA, guMdA Adi aneka vastuonA boLa athANAmAM ghaNAM trasa jIvo utpanna thAya che mATe varyuM che. (10) abhakSya-18 gholavaDAM jene "dila' kahe che. kAcA dUdha, dahIM, chAsa mizrita kaThoLa ke tenI dALamAM aneka sUkSma jIvo utpanna thatA hovAthI te abhakSya che. (11) abhakSya-19 - vRtAka - jene (keTalAMka) rIMgaNA paNa kahe che te kAmavRttipoSaka tathA bahu nidrA lAvanAra hovAthI abhakSya che. (12) abhakSya-20 ajANyA phaLa-phUla - temAM prANahAni tathA roganI utpattino saMbhava hovAthI abhakSya che. (13) abhakSya-21 tuccha phaLa - caNI bora, mahuDA, jAMbu Adi tuccha phaLo che. temAM khAvAnuM thoDuM ane pheMkavAnuM vadhAre hovAthI tene varksa kahyA che. (14) abhakSya-22 calita rasa - varNa, gaMdha, rasa, sparza pharI javAthI tene calita rasa kahe che. temAM vAsI atra, kohavAI gayela vastu ityAdi anekano samAveza thAya che. temAM ati sUkSma jIvo utpanna thatA hovAthI te abhakSya che. ( ahIM abhakSya padArthono sAmAnya artha ane varjavAnA kAraNo kahyA che. vistArathI tenuM vivecana moTA graMthothI jANavuM.). * puruSa ane sa - phUla ane phalane vize. 0 puSpa eTale puSpa ke phUla khAvA mATe ke zokha mATe phUlono ghaNo upabhoga karanAre tene jIvahiMsAnuM kAraNa gaNI tyAga karavo joIe athavA tenA upabhoganI maryAdA nakkI karavI joIe. 0 chatta - eTale phaLa, phaLamAM mukhyatAe tuccha phaLa ane ajANyA phaLano samAveza thAya che. te abhakSya hovAthI tyAga karavo. temaja phaLano vadhAre upayoga
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 pratikramaNasUtra vivecana-3 paNa sacitta hovAthI maryAdAmAM karavo. 0 ma - ahIM '' zabdathI patra, mULa Adi paNa samajI levA. (vRttikAra kahe che ke, madya, mAMsa, abhakSyo, puSpa, phaLa, patra, mULa e badhI udaramAM nAkhavArUpa bhogya vastuo che. have je gaMdha ane mAlyathI sUcita che te bAhya paribhoganI vastuo che. aMdha-mANe ga - gaMdha ane mAlya (ne vize) - dha eTale kesara, kasturI, kapUra, dhUpa vagere sugaMdhI padArtho. - macche - eTale mAlya, phUlanI mALA tathA bIjA zaNagAro. ahIM upalakSaNathI vastra, AbhUSaNa vagere sarve bhoga dravyo jANavA * uvamoja-ro - upabhoga-paribhoga parimANa vrata (ne vize) 0 vamo - jeno bhoga ekavAra thAya te 'upabhoga' jemake AhAra, pAna, nAna, udvartana, vilepana, kusuma vagere. A badhAM eka vakhata bhogavAI gayA pachI bIjIvAra bhogavI zakAtA nathI. 0 parimo - jeno bhoga eka karatA vadhAre vakhata thaI zake te parIbhoga'. jemake vastra, AbhuSaNa, zayana, Asana, vAhana, strI (ke strI mATe puruSa). A badhuM vAraMvAra bhogavI zakAya che. - AvA upabhoga-parIbhoganuM parimANa ke maryAdA karavA. tene vaMditu sUtramAM sAtamuM vrata kahyuM che. je bIjuM guNavrata paNa kahevAya che. ( A gAthAnI bhUmikAmAM 'upabhoga-paribhoga' vize thoDI carcA AraMbhe karI ja che.) bhogopabhoga ke upabhoga paribhoga nAme oLakhAtA A vratano krama sAmAnyathI sAtamo gaNAya che. paNa tattvArtha sUtrakAre tene agiyAramAM krame athavA chaThA uttaraguNa vratarUpe jaNAvela che. uvavAI AgamamAM dikparimANa vrata sAtamuM ane A vrata AThamuM kahyuM che. jemAM bahu adharmano saMbhava hoya tevAM khAnapAna, ghareNAM, kapaDAM, vAsaNa vagereno tyAga karI ochA adharmavALI vastuonuM paNa bhoga mATe parimANa bAMdhavuM te uvabhoga-paribhoga parimANa vrata." ati sAvadya vastuono sarvathA tyAga ane alpa sAvadyavALI vastuono upabhoga paNa parimANathI karavo te upabhoga paribhoga parimANa vrata kahevAya che." tattvArtha bhASyakAra tene be bhede jaNAve che. (1) bhojanasaMbaMdhI ane (2) karmaviSayaka. sAvaraka sUtra mAM paNa A vrata bhojanathI ane karmathI ema be prakAre jaNAveluM che. tenI vyAkhyA karatA Avazyaka vRttikAre kahyuM che ke 35 pada eka vakhata evA arthanuM sUcaka che. tethI 'upa' eTale eka vakhata bhogavAya te azana, pAna Adino upabhoga jANavo athavA "upa" eTale "aMdara' evo artha paNa che,
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMdittu-sUtra-vivecana-gAthA-20, 21 tethI te zarIranI aMdara bhogavAya te upabhoga. paribhogamAM ''i pada vAraMvAra arthanuM sUcaka che mATe je 'pari' eTale vAraMvAra bhogavAya, te vastrAdi paribhoga jANavo athavA 'pari'no bIjo artha 'bahAra' karyo che. e mujaba 'pari' eTale bahAra bhogavAya te vastra-alaMkAra vagere jANavA. 169 0 vImi muLavvat nivaeN - bIjA guNavratane vize niMdu chuM. 0 vIsaMmi - bIjA. vaMdittu sUtramAM kramanI dRSTie A guNavratano krama bIjo kahyo che. tethI 'bIaMmi' zabda vAparyo che. vImi nuM pAThAMtara vIjhampa paNa che. (uvavAI sUtramAM A krama trIjo che.) 0 muLavvacchu - guNavrata - artha ane vyAkhyA gAthA-8 mujaba. 0 nive AtmasAkSIe niMdA karuM chuM. ahIM 'aticAronI' e pada adhyAhAra che. upabhoga-paribhoga parimANa vratamAM madya, mAMsa, phUla, phaLa, gaMdha, mAlyAdinA upabhogamAM je aticAra lAgyo hoya tenI huM niMdA karuM chuM. have gAthA-21mAM bhogya vastunA pAMca aticAro tathA tenuM pratikramaNa darzAvela che. (A vratano bIjo artha karma che. tenA aticAronuM pratikramaNa gAthA22 ane 23mAM darzAvala che.) * saccite paDibaddhe apoli duppolie a AhAre. tucchosahi bhakkhaNayA. gAthAnA prathama traNa caraNamAM pAMca aticAronA nAma che. jemAM pahelA be caraNane aMte mUkAyela 'AhAra' zabda pUrvenA cAre zabdo sAthe saMkaDAyela che. tethI savittaJAhAra ityAdi pado banaze. vaLI viddha zabda pUrvanA sacitta zabda sAthe paNa saMkaDAyela che, tethI cittapaDivandvaJAhAra evo zabda bane. A pAMce aticAro A pramANe che-- - (1) sacitta AhAra, (2) sacitta pratibaddha AhAra, (3) apakva auSadhi AhAra, (4) duSpazrva auSadhi AhAra, (5) tuccha vanaspatinuM bhakSaNa. sacitta - sacitta AhAranA viSayamAM aticAra. nizIthacUrNinA uddezA-1mAM jaNAvyA mujaba - 'je dravya jIvathI yukta hoya tene sacitta arthAt cetana sahita kahevAya che. jyAre agni Adi zastro pariNamavAthI jemAMthI cetana cAlyuM gayuM hoya te acitta kahevAyA che. jemake 'pANI' sAmAnyathI sacitta che paNa traNa ukALAthI adhika ukaLeluM pANI 'acitta' che. zAkabhAjI sacitta che, paNa gaMdhAI gayA pachI te acitta bane che. Avazyaka cUrNimAM chaTThA AvazyakamAM jaNAve che ke, utkRSTa mArge to zrAvaka paNa potAnA nimitte AraMbha na thayo hoya tevo nirdoSa AhAra vApare, te banI zake nahIM - tethI sacitta AhArano sarvathA tyAga kare, tema paNa na banI zake to abhakSya-anaMtakAyAdino tyAga kare ane sacittadravyonuM parimANa nakkI kare.
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratikramaNasUtra vivecana-3 have sacittano sarvathA tyAga karyA pachI athavA sacittanuM parimANa nakkI karyA pachI anAbhogathI ke pramAdathI sacitta vastune vApare ke tenA niyama karelA parimANano bhaMga kare to tene sacitta AhAra nAme aticAra lAge, je sAtamA vratano pahelo aticAra che. 170 0 ahIM mAtra 'sacitta'nA parimANanI vAta karI. paNa saMbodha prakaraNazrAvaka vratAdhikAramAM jaNAvyA mujaba bhogopabhoga parimANa vrata antargat zrAvake sacitta Adi cauda vastunuM parimANa karavAnuM che. (1) sacitta, (2) dravya, (3) vigaI, (4) upAha, (5) taMbolamukhavAsa, (6) vastra, (7) kusuma-puSpa, (8) vAhana, (9) zayana, (10) vilepana, (11) abrahma, (12) dizA, (13) snAna, (14) bhAta-pANI e cauda niyama pratidina savAra-sAMja dhAravA joIe. e dhAraNAmAM anAbhogathI atikramaNa thavuM te aticAra che. paDibaddha sacitta pratibaddha AhAra viSayaka aticAra. sacitta vaDe pratibaddha-saMbaddha AhAra te sacitta pratibaddha. je vastu sAmAnya rIte nirjIva thayelI hoya, paNa temAMno koI bhAga sacitta sAthe joDAyelo hoya, te sacitta pratibaddha kahevAya che, jemake vRkSano guMdara, bIja sahitanA pAkelAM phaLa vagere. AvI sacitta saMbaMdhavALI vastu mukhamAM mUkI de, to tene sacittapratibaddha AhAra nAmaka aticAra lAge che. A aticAra sAtamA vratano bIjo aticAra che arthAt bIjA guNavratano bIjo aticAra che. - - Avo aticAra pramAdathI paNa lAge ane ajJAna buddhie paNa lAge che. jema koI pAkuM phaLa-bIja vagereno tyAga karIne vApare to paNa tatkALa bIja juduM pADe tyAre te phaLa sacitta pratibaddha ja kahevAya. e rIte pANI acitta karela hoya, paNa barapha upara ke phrIjhamAM paDeluM hoya tyAre vApare to sacitta pratibaddha kahevAya che. * goni :- apakva vanaspatinA AhAra (thI thato doSa) ahIM aitti zabda sAthe bahAra zabda joDavAno che. temAM aihi zabda adhyAhAra che. (upAsakadasA nAmanA sAtamAM AgamamAM A aticAramAM 'patiosahimavaiyA'' evo spaSTa pATha che.) jo khAdya vanaspatine rAMdhyA vinA ja have te acitta thaI che evI buddhithI tenuM bhakSaNa kare, to apakva auSadhi bhakSaNa nAmano sAtamo aticAra lAge che. je sAtamA vratano trIjo aticAra che. -- agnithI pUrNatayA saMskAra pAmyA pachI te pUrNapakva bane che. (* yogazAstra, dharmasaMgraha AdimAM A aticAra nathI tattvArtha sUtramAM paNa tenA badale "abhiSava AhAra'' nAmaka aticAra noMdhela che. temAM madya Adi mAdaka -
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMditta-sUtra-vivecana-gAthA-21 171 AhAra, sUkSma jIvothI yukta AhAra, vAsI ane jaMtuyukta AhArano samAveza karyo che.) * sukhotiSa - duSpakva vanaspati AhArathI thato doSa- - ahIM "duSpolia" zabda che. tenI sAthe "AhAra' zabda joDavAno che ane auSadhi-vanaspati zabda adhyAhAra che. (upAsakadasA nAmaka AgamamAM A aticAra." supatni mohi maravA evo spaSTa pATha che.) - ardha bhuMjAyela poMka, caNA, java, ghauM, jADA mAMDA ane ardha pAkelA phaLa vagerenuM acitta buddhie bhakSaNa karavuM te A cotho aticAra che. - jo khAdya vanaspatine kAcI-pAkI pakavIne ke aradhI-paradhI sekIne tenuM bhakSaNa kare che tyAre A aticAra lAge che. * tusAdi magya - tuccha vanaspatinuM bhakSaNa. - tuccha evI je auSadhi arthAt vanaspati te tucchauSadhi. tenuM bhakSaNa eTale AhAra karavo te. jemAM khAvAnuM thoDuM ane pheMkI devAnuM vadhAre hoya tene tucchauSadhi kahevAya che. tenuM bhojana karavAthI A sAtamAM vratano pAMcamo aticAra lAge che. - joIe tevI tRpti thatI nahIM hovAthI tuccha ke asAra kahevAtI evI auSadhi arthAt vanaspatio jevI ke maga, coLA vagerenI komaLa zIMgo. tenuM bhakSaNa karavAthI A aticAra lAge che. vaLI te jIbhanI lolupatAthI ja khavAtI hoya che. A rIte sAtamA vratanA "bhoga" saMbaMdhI pAMca aticAra kahyA ane "karma" saMbaMdhI paMdara aticAra have kahevAze. graMthAntaramAM A aticAromAM bheda :0 tattvArthasUtra adhyAya-7 sUtra-30 (1) sacittaAhAra, (2) sacitta saMbaddha AhAra, (3) sacitta saMmizra AhAra (4) abhiSava AhAra, (5) duSpakva AhAra. 0 dharmabiMdu graMtha adhyAya-3 tattvArtha sUtramAM che te ja pAMca aticAra lIdhA che. 0 yogasAstra graMtha-prakAza-3 tattvArtha sUtramAM che te ja pAMca aticAra lIdhA che. 0 dharmaratna prakaraNa - vaMditta sUtramAM che te ja pAMca aticAra lIdhA che. sArAMza - traNa aticAramAM zabda bheda hovA chatAM arthathI badhAM graMthomAM samAna che - (1) sacitta, (2) sacitta pratibaddha ane (3) duSpakva AhAra. jyAre be aticAromAM bhinnatA che. (1) apakva ane tucchauSadhine badale (1) sacitta saMmizra ane (2) abhiSava.
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratikramaNasUtra vivecana- 3 * Dime siga savva - artha, vyAkhyA gAthA-5 mujaba. vizeSa e ke ahIM ''upabhoga-paribhoga parimANa'' vratanA saMdarbhamAM A aticAronuM pratikramaNa jANavuM. 0 have gAthA 22 ane 23mAM sAtamA vratanA karma saMbaMdhI paMdara aticAronA nAma jaNAvI tenuM varjana karavA kahyuM che. - bhoga-paribhoganI vastu meLavavA mATe bahu sAvadya gaNAtA aMgArakarma Adi je paMdara karmAdAno che te tIvrakarmabaMdhanA kAraNabhUta aticAra hovAthI zrAvakane varjya che. 172 - karmAdAna - A paMdara vyavasAyane karmAdAna kahe che. kemake A vyavasAyomAM jJAnAvaraNIyAdi karmonuM AdAna-grahaNa thAya che. tethI AvA karmAdAnone vize anAbhogathI je kAMI aticarita karyuM hoya tenuM pratikramaNa karavAnuM hoya che. 0 paMdara karmAdAnonA nAmo : (1) aMgArakarma, (2) vanakarma, (3) zakaTakarma, (4) bhATakakarma, (5) sphoTaka karma - e pAMca karmo. (6) daMtavANijya, (7) lAkSavANijya, (8) rasavANijya, (9) keza vANijya, (10) viSavANijya - e pAMca vANijya. (1) yaMtrapIlanakarma, (12) nirvAMchana karma, (13) davadAna, (14) sarovaradraha-talAvanuM zoSaNa, (15) asatipoSaNa e pAMca sAmAnya. (1) gati - aMgAra, aMgArakarma, aMgArajIvikA. - jemAM agninuM vizeSa prayojana paDe tevo dhaMdho. kASTha bALIne navA kolasA karavA, bhaThThIo karavI, IMTanA nibhADA pakavavA, luhArI dhaMdho karavo, sonIno dhaMdho karavo, bhADabhuMjAnuM kAma, dIvAsaLInuM kArakhAnuM, cUno pakAvavo, kSAro tathA bhasmo banAvavAnuM kAma ityAdi karmo aMgAra karmo kahevAya che. (2) vaLa vana, vanakarma, vanajIvikA. vanane lagato-vanaspatine lagato dhaMdho. * kApelA ke nahIM kApela vananA ijArA rAkhI tenAM pAMdaDA, phaLa, phula, kaMdamUla, tRNa, kASTha vecavAM. te vanakarma kahevAya che- jemAM - jaMgalanA ijArA rAkhavA, jaMgalo kApavA, jaMgalanI pedAza jevI ke jaDIbuTTI, pAMdaDA, phaLa, chAla Adi vecavAno dhaMdho, ghAsanAM bIDa rAkhavA ane lIlotarI vecavAno dhaMdho ityAdi karmo vanakarmo ke vanyajIvikA kahevAya che. - (3) sADI - zakaTa, zakaTakarma, zakaTa-jIvikA. gADAM banAvavAno dhaMdho te zakaTakarma kahevAya. -- gADAM ane tenA avayavo ghaDavAM, kheDavAM, vecavA Adi temAM gADAM banAvavA, ekkA, hAthagADI, TAMgA tathA ghoDAgADI banAvavA, moTara-khaTArA -
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMdittu-sUtra-vivecana-gAthA-22 173 banAvavA, AgagADInA eMjino tathA DabbA banAvavA, A sarve vAhanonA sperapArTasa banAvavA ityAdino samAveza zakaTakarma ke zakaTajIvikAmAM thAya che. (4) mArI - bhATaka, bhATaka karma, bhATakajIvikA. - - bhADuM upajAvavAno ke bhADe ApavAno dhaMdho. - gADA, baLada, uMTa, pADA, khara, khaccara, azva, gADA-gADI vagere rAkhI tenAthI bhADu laIne bhAra vaheDAvavo te bhATaka karma kahevAya. temAM koIpaNa prakAranA vAhanonuM tathA jAnavaronuM bhADu upajAvIne AjIvikA calAvavI te bhATaka-jIvikA kahevAya che. (5) joDI - sphaToka, sphoTaka karma, sphoTaka jIvikA. - - pRthvInuM peTa ke patthara phoDIne AjIvikA calAvavI te. taLAva, kUvA, borIMga, vAva, jamIna, bogaduM, patthara Adi khodI ApavA tathA patthara phoDavAnA dhaMdhAne sphoTaka karma kahe che. (arthaviA TIkAmAM to) dhaMdhArthe java, caNA, ghauM vagerenA anukrame sAthavo, dALa, loTa ane tAMdula karavAne paNa sphoTaka karma athavA sphoTaka jIvikA kahela che. 0 gAthA-22mAM DuMgaLI-vaLa-sADI-mADI-choDI pachI pada mUkela che suvajjae kammaM 0 suvar - huM choDI dauM chuM, huM tyAga karuM chuM. 0 rum - karma, dhaMdho. AjIvikA mATeno dhaMdho te karma. A padono saMbaMdha AkhI gAthA sAthe che, tethI pUrve jaNAvelA gati aMgArakarma Adi pAMca ane have pachI gAthAnA uttarArdhamAM jaNAvelA vaMta - dAMta vANijya Adi pAMce karmonuM paNa huM varjhana karuM chuM - ema saMbaMdha joDavAno che. * have gAthAnA uttarArdhamAM AraMbhe zabda che - 'vALikA' A zabdano saMbaMdha have pachInA vaMta-tattva Adi pAMce sAthe joDavAno che. tethI taMtavAAi, navavavALina, rasagiddha, sALiA, vistavAbhinna ema pAMca vANijya thaze. - 0 vabhinna - vANijya, vepAra. vaNikanI pravRtti te ''vANijya'' - mAla levA-vecavAnI kriyA te vANijya kahevAya che. seva - e-ja-rIte. have paMdara karmAdAnanA bIjA pAMca karmo-vANijya' jaNAve che. (6) vaMta - daMtavANijya, hAthI dAMtano vyApAra. dAMta Adi pazu-pakSInAM aMgopAMgamAMthI taiyAra thatI vastuone saMgharavI ke vecavI te daMtavANijya kahevAya. temAM - hAthI dAMtano vepAra, ghuvaDanAM nakhano vepAra, haraNanA ziMgaDA tathA cAmaDAno vepAra, haMsa tathA zAhamRganA pIMchAno vyApAra, camarI gAyanAM pUMchano vepAra, kastUrIno vepAra, vAghanA cAmaDAM-mUchanA vALa - carabIno vepAra, geMDA ane kAcabAnI DhAlano vepAra, zaMkha, chIpa, koDAno vepAra ityAdine daMtavANijya kahe che, teno tyAga karavo.
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratikramaNasUtra vivecana-3 (7) navava lAkSavANijya, lAkSano vyApAra. - lAkha vagere vastuno vyApAra ke jemAM ghaNAM trasa jIvonI hiMsA thAya che, tenA dvArA AjIvikA calAvavI te lAkSavANijya. temAM lAkha, ghAvaDI, gaLI, maNasIla, haratAla, rogAna, lAla mATI, paDopAMdaDI, TaMkaNakhAra, sAbu, khAro, kasuMbo, turI Adino samAveza thAya che. A dhaMdhAmAM aneka trasa jIvonI hiMsA thAya che, temAMnA keTalAMkanI vAsathI mAkhI vagere ghaNAM jIvo marI jAya che. rasa vANijya, rasano vyApAra. (8) rasa dUdha, dahIM, ghI, tela vagere rasano vyApAra. rasa ane mahAvigaIono vyApAra te rasavANijya che. temAM madha, madirA, mAMsa, mAkhaNa, dudha, dahIM, ghI, tela vagere vastuono vyApAra samAviSTa che. tenuM huM varjana karuM chuM. (9) sa - keza-vALano vyApAra, keza vANijya. 174 -- - - manuSyo tathA pazuono vyApAra. be pagAM arthAt dAsa-dAsI vagere manuSyo tathA copagAM - gAya, ghoDA vagere jIvatAM pazuonA vepArano keza vANijyamAM samAveza thAya che. gulAmo pakaDavAno dhaMdho paNa keza vANijya che. -- - - (10) vitta viSaya - viSavANijya viSa-jhera ane zastrono vyApAra. jhera ane jherI padArthonA vyApArane viSavANijya kahe che. temAM somala, aphINa, morathuthu, vachanAga, maNazIla, haratAla Adi padArtho vecavA. anya rIte banAvelA jhero vecavA, laDAI mATenAM zastro jevA ke jherI gesa, boMba, topa, baMduka, bhAlAM, barachI, tIrakAmaThAM, dArUgoLo vagere banAvavA ane vecavA. koza, kodALI, pAvaDAM, trikama Adi banAvIne vecavA e badhAMno samAveza thAya che. huM A karmovyApAranuM varjana karuM chuM. A vyApArane 'viSa-viSaya vANijya paNa kahe che. 0 bAkInA pAMca karmAdAna ke jene pAMca sAmAnya kahe che, tenuM varjana karavA saMbaMdhI gAthA-23mAM AgaLa kahe che-- pAMca karmAdAnonuM svarUpa je jovAnuM bAkI che tenA nAma che - (1) yaMtrapIlana karma, (2) nirvAMchana karma, (3) davadAna karma, (4) jaLa zoSaNa karma ane (5) asatI poSaNa karma. e pAMcane pAkSika aticAramAM 'pAMca sAmAnya'' tarIke oLakhAvela che. - rUM yu - e ja rIte kharekhara, e pramANe nizce * (15 karmAdAnone aMte A padono artha jovo) (11) kheta-pIttaLa-jammU yaMtra pIlaNa karma. yaMtra vaDe pIlana te yaMtrapIlana. te aMgenuM je karma-vyavasAya te ''yaMtrapIlanakarma'.e sAtamA vratano aticAra che.
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMditta-sUtra-vivecana-gAthA-23 175 - zilA, ukhala, muzala, ghaMTI, reMTa, sarANa, TAMkaNAM, ghANI vagereno vyApAra tathA yaMtro dvArA tela, zeraDI, sarasava, eraMDI, alasI vagerene pIsavAdaLavA ane tela kADhavAno vyApAra athavA jaLayaMtra calAvavA, pAtAla yaMtra (tela kADhavA mATe), AkAzayaMtra, DolikA yaMtra Adi calAvIne dhaMdho karavo te yaMtrapAlana karma che tene huM vajuM chuM. (12) nibaMkavi - nilAMchana karma, aMgachedana karma - jemAM pazuonAM aMgone chedavAM, bhedavAM, AMkavA, DAmavAM, gALavAM vagerenuM kAma karavAmAM Ave che te nilachana karma - baLada, pADA, UMTa vagerenA nAka vIMdhavA, gAya, bheMsa, baLada, ghoDA vagerenuM aMkana karavuM - DAma devA vagere, AkhalA, ghoDA vagerenI khasI karavI vagere, UMTa vagerenI pITha gALavI Adi, gAya, bakarI vagerenA kAna, dhAbaLI vagere kApavA ityAdi nilachina karma che. A bAramAM karmAdAnanuM huM varjana karuM chuM. (13) ravalai - davadAna karma, Aga lagADavI te. - vana, khetara, jaMgala AdimAM Aga lagADavArUpa vyApAra. - Aga lagADavAnuM karma te 'dava-dAnakarma che. temAM zokhathI Aga lagADavI, duzmanAvaTathI Aga lagADavI ane vyavasAya nimitte jaMgala, khetara Adine bALI nAMkhavAno samAveza thAya che, tene vajuM chuM. (14) sAra-8-tanAtha-sohaM - eka prakAre jaLazoSaNa karma - sarovara, kaha, taLAva Adi jaLAzayone sUkavavA te. - kUvA khAlI karI ApavA, vAvo tathA kuMDone ulecI ApavA, sarovaramAMthI nahero vagere kADhIne ke bIjA upAyothI pANI zoSavavuM ane nadI-nALAnAM pANI bIje raste vALI mULa pravAhane sUkavI devo. A sarve jaLazoSaNa karma che. tene huM vajuM chuM (kemake temAM cha e jIvanikAyanA jIvono vinAza thAya che.) (15) god - asatI poSaNa, asatIpoSaNa karma. 0 sa - asatI eTale kulaTA ke vyabhicAriNI strI, 0 pona - poSaNa, asatInuM poSaNa karavArUpa karma - asatIpoSaNa karmamAM vizeSathI samAvAtI bAbatono ullekha karatA graMthakAra jaNAve che ke, dAsa, dAsI, naTI, napuMsako vagerene halako dhaMdho karavA mATe ucheravA, ekaThAM karavA ke anya rIte poSaNa ApavuM, temanI mAraphata kUTaNa khAnAM calAvavA. siMha, vAgha, cittA, rIMcha vagere zikArI prANIone ucheravA, temanA khela karavA, temane vecavA ityAdi. e ja rIte kUtarAM, bilADA, vAMdarA, popaTa, menA, kUkaDA, mora Adi pakSI-pazu pALavA, temano khela karAvavo, temane vecavA ityAdi asatIpoSaNakarma che. * jhikA - huM choDI dau chuM. tyAga karuM chuM.
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratikramaNasUtra vivecana-3 - zrAvakoe aMgArakarma Adi paMdara karmAdAna choDI devA joIe mATe huM tenuM varjana karuM chuM - teno tyAga karuM chuM. ahIM vijhA ne badale vaami pATha paNa che. 176 rUM chu - A zabdo dvArA arthaviSThA nI vRttimAM jaNAve che ke, A zabdo paMdara karmAdAnone aMte joDavA. - - * 'a' eTale 'pUrvokta paMdara kharakarmonI jema' nirdayapaNAsUcaka koTavAla, jelara ane udyAnapAlakapaNuM ityAdi kharakarmo-karmAdAno. - chu - nizcaya karIne vavA. gAthA-22 ane 23 baMnemAM "varjana karavAnuM kahyuM' bIjI vakhata vajju kriyApadano upayoga eTale karyo che ke A paMdare karmAdAno vizeSa-vizeSe varjavA yogya che. e vanIya kharakarmo-karmAdAnone vize anAbhogAdithI je kAMI ullaMghana thayuM hoya tene pratikramuM chuM - e saMbaMdha joDavo. * sAtamA vratanI ArAdhanA-virAdhanAnA saMdarbhamAM maMtrIputranI kathA ghaNAM vistArathI "arthadIpikA'' TIkAmAM ApelI che.) 0 sAtamA vrata upara dharmarAjAnuM laghu dRSTAMta : zrIkamalanagaramAM zrIzekhara nAme rAjA hato. jyotiSIe tene bAra varSanA dukALanI AgAhI jaNAvI. rAjAe pote ane loko dvArA ghaNo dhAnyano saMgraha karAvyo. paNa varasAda sAro thayo, sukALa thayo. te vakhate udyAnamAM yugaMdharamunine kevaLajJAna thayuM. rAjA vaMdanArthe gayo, dharmadezanA sAMbhaLIne pachI gurumahArAjane pUchyuM ke jyotiSInI AgAhI kema khoTI paDI ? kevaLI bhagavaMte kahyuM, grahono yoga to bAra varSanA duSkALa thAya tevo ja hato. paNa sukALa kema thayo tenuM kAraNa sAMbhaLo purimatAla nagare eka rogI ane durbhAgI zrAvaka hato. te je koI AhAra kare, tenAthI tene roga ja thato hato. pachI te zrAvake viveka buddhithI vicArIne 22abhakSyo, 32-anaMtakAyo ane sarve sacitta AhArano paccakkhANapUrvaka tyAga karyo. dharmaprabhAve te nirogI thayo - dhanavAna thayo pachI teNe brahmacarya vrata grahaNa karyuM, duSkALa vakhate puSkaLa dAna karyuM, marIne te devaloke gayo. - tArA A nagaramAM subuddhi nAme zrAvaka rahe che. jene niyama che ke dararoja khAvA jeTalA anAjano ja saMgraha karavo. ATalA durbhikSanI vAto sAMbhaLavA chatAM, niyamapAlanane mATe koIpaNa anAjano saMgraha karyo nahIM. tenA ghera pelo zrAvaka devalokathI cyavIne putrarUpe utpanna thayo che. te putranA punya pratApe duSkALane badale sukALa thayo che. te sAMbhaLI rAjA subuddhi zrAvakane ghera gayo. punyazALI bALakane namaskAra karI, tenuM dharmakumAra nAma rAkhyuM kALakrame tene rAjya soMpyu te dharmarAjAnA rAjyamAM kyAreya dukALa na paDyo. pachI dharmarAjAe dIkSA lIdhI. niraticAra
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMdittu-sUtra-vivecana-gAthA-24 cAritra pALI, kevaLI thaIne mokSe gayA. 0 have gAthA 24, 25, 26 e traNe AThamA anarthadaMDa viramaNa vratanA viSayamAM che, jemAM gAthA-24 ane 25mAM A trIjA guNavratanA svarUpa upara prakAza pADavAmAM Avela che ane gAthA-26mAM A vratanA pAMca aticArone jaNAvavAmAM AvyA che. 0 anarthadaMDa viramaNa vratanI bhUmikA : A vrata zrAvakanA bAra vratomAM sAtamA vratarUpe ahIM noMdhAyela che. teno ullekha trIjA guNavratarUpe paNa karAyela che. tattvArthasUtranA adhyAya-7mAM sUtra-16 mAM je sAta uttaraguNo rUpa vrata kahyA, temAM A vratano krama bIjo che jyAre vaMdittu sUtramAM A kramo trIjo che. vaLI uvavAI nAmaka AgamasUtramAM tene paheluM guNavata kahela che. yogazAstra, dharmasaMgraha AdimAM vaMdittu sUtrano krama ja jaLavAyela che. 0 ka anarthadaMDane samajavA mATe pahelA 'daMDa' zabdano artha jANavo jarUrI che. "jenAthI AtmA daMDAya-duHkha pAme te daMDa athavA prANIne ke AtmAne jaM daMDa-zikSA kare te daMDa athavA jenA vaDe prANI daMDAya-maraNa pAma te daMDa. pApa sevanathI AtmA daMDAya che - duHkha pAme che mATe daMDano artha pApasevana paNa thAya che. sthAnAMga sUtranA prathama sthAnamAM - "daMDa eka prakArano che'' evuM eka sUtra che. A sUtra-bhUtopamardana eTale jIvahiMsAnA sAmAnya lakSaNane uddezIne karavAmAM Avela che. paNa eja sUtranA bIjA sthAnamAM tenA be prakAro A pramANe kahelAM che 'daMDa'nA be prakAra kahelAM che - (1) artha daMDa ane (2) anartha daMDa. (1) artha' - prayojanavazAt sakAraNa pApanuM sevana te arthadaMDa. gRhasthane potAno tathA svajana Adino nirvAha karavo paDe che. AthI gRhastha potAnA tathA svajana AdinA nirvAha mATe je pAponuM sevana kare te saprayojana hovAthI arthadaMDa che. - - - jenA vinA gRhasthavAsa na calAvI zakAya te pApasevana e arthadaMDa che. bIjA zabdomAM kahIe to upabhoga paribhogane vaza agAri-vratInI pravRtti te artha che. 177 - je hiMsA viziSTa prayojanane lIdhe ke anivArya kAraNone laIne karavAmAM AvI hoya te arthadaMDa kahevAya. kSetra, vAstu, dhana, dhAnya, zarIra, kuTuMba-parivAra vagerene aMge je koI sAMsArika kArya karavAmAM Ave te arthadaMDa che. - (2) anarthavantu :- prayojana vinA niSkAraNa pApanuM sevana te. jemAM potAnA ke svajana AdinA nirvAhano prazna ja na hoya tevuM pApa sevana e anarthadaMDa che. jenA vinA gRhasthAvAsa cAlI zake te pApasevana ne anarthadaMDa kahevAmAM - 3 12
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 pratikramaNa sUtra vivecana-3 Ave che. - upabhoga paribhoganA hetu sivAyanI pravRtti te anarthadaMDa. - je hiMsA khAsa prayojana sivAya ke anivArya kAraNa vinA karavAmAM AvI hoya te "anarthadaMDa' che. - arthadaMDa sivAyanA pArakAM kSetra-vAstu vagerene aMge je kArya karavAmAM Ave te "anarthadaMDa' kahevAya. eTale ke - AtmA potAnuM puNyadhana gumAvavA vaDe vinA prayojane pApakarmathI baMdhAya te anarthadaMDa. 0 anarthadaMDa virati - gRhastho arthadaMDamAMthI bacI zakatA nathI, paNa anarthadaMDamAMthI bacI zake che. te saMbaMdhI vratane "anarthadaMDa viramaNavrata" kahe che - "potAnA bhAgarUpe prayojana mATe thatA adharma vyApAra sivAya badhAM adharmavyApArathI nivRtti levI. arthAt nirarthaka koI pravRtti na karavI te anarthadaMDa virati vrata. 0 anarthadaMDanA cAra prakAro : anarthadaMDanA cAra mukhya bhedo che - (1) apadhyAna, (2) pApopadeza, (3) hiMnnapradAna ane (4) pramAdAcaraNa. (1) apadhyAna-aniSTa ke aprazastadhyAna tenA be bhedo che - ArtadhyAna ane raudradhyAna - ArtadhyAnanA cAra bheda che te A pramANe 0 nirdeviyo - potAne apriya evA prApta ke aprApya evA zabdAdi viSayo traNeya kALamAM potAne kadIye na maLe evI je ciMtA ke manobhAvanA te aniSTa viyoga ciMtA' ArtadhyAna che. 0 ro viviyA - zarIre thayela vyAdhi vagere vedanAnA viyoganI ciMtA athavA "zarIramAM vyAdhi Adi traNeya kALamAM kadIye na thAva" evI je ciMtA te rogAdi viyogaciMtA ArtadhyAna che. 0 rUTasaMyo - potAne priya evA prApta ke aprApta zabdAdi padArthono saMyoga traNeya kALamAM atyaMta banyo rahe tevA je pariNAma-adhyavasAya rAkhavA te 'iSTAdi saMyoga' nAmaka ArtadhyAna che. 0 nidAnAdhyavasAya - devatAI bhogo, devatAI Rddhi ane cakravartInuM rAjya vagere aprApya Rddhio Adi meLavavA mATe niyANuM karavAnA pariNAma rAkhavA te 'nidAnAdhyavasAya' nAme ArtadhyAna che. - raudradhyAnanA paNa cAra prakAre che te A pramANe : 0 hiMsAnuvaMghI - potAne je vyakti prati dveSa thayo hoya te prANIne ati krodhAdi kaSAyathI haNavAnI, bAMdhavAnI, Dama vagere devAnI tathA tenAM nagara-deza vagere bhAMgavAnI vRtti dharAvavI te "hiMsAnubaMdhI" raudradhyAna che. 0 pRSAnuvaMzI - koInA para achatuM ALa mUkavuM ke koInI cADI karavI,
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMdittu-sUtra-vivecana-gAthA-24 179 asabhya vacano uccAravA, khoTI evI ghAtaka vagere vAto karavI ityAdi saMbaMdhI satata vRtti te mRSAnubaMdhI raudradhyAna. 0 stevAnuvaMdhI - pArakAnuM dhana harI levAnI bhAvanA rAkhavI, satata corI ke corInA upAyonA adhyavasAyo te sTeyAnubaMdhI nAmaka raudradhyAna che. 0 viSayasaMrakSaLAnuvaMdhI - zabdAdi padArtho sAdhI ApanAra dhananuM saMrakSaNa karavA mATe koIno paNa vizvAsa nahIM AvavAne lIdhe 'para' pratye teo marI jAya to sAruM evI duSTa ciMtavanA rAkhavI te ''viSayasaMrakSaNAnubaMdhI'' raudradhyAna che. A pramANe anarthadaMDano pahelo bheda ''apadhyAna' kahyo. (2) pApopadeza : je kArya mATe sUcanA, salAha ke zikhAmaNa ApavAthI anyane AraMbhasamAraMbha karavAnI preraNA maLe te pApopadeza kahevAya. je upadezathI pApakarma thAya te pApopadeza jemake- laDAIo laDavI joIe, A yugamAM kArakhAnA vinA to na ja cAle, tamArI kanyA vivAha yogya che mATe paraNAvI do, vAcharaDAne baLada banAvIne kAmamAM lyo, ghoDAne pheravIne taiyAra karo, mAchalA pakaDavAnI jALa nAkho, zastra-asra sajAvo, nahero-taLAvakUvAo khodAvo, AvA-AvA prakArane je upadeza Apavo te sarve pApopadeza nAme bIjo anarthadaMDa jANavo. - jo AvA zabdo gharakAma, gharanI khetI, vyApAra-dhaMdhA mATe potAnA putraparivArane kahevA paDe to te arthadaMDa che, paNa jenI javAbadArI potAne mAthe nathI tevAone AvA zabdo kahevA te anarthadaMDa che. kemake Avo upadeza hiMsAdi pAMca doSono poSaka che. mATe teno tyAga karavo joIe. (3) hiMsrapradAna - hiMsaka sAdhanonuM pradAna- je sAdhano vaDe hiMsA thaI zake tevA sAdhano koIne ApavA te. (* anarthadaMDano A trIjo bheda bahu sAvadya hovAthI sUtrakAra pote ja tenI vivakSA gAthA-24mAM kare che.) "zastra, agni, muzala, gADu, ghaMTI, yaMtra, tRNa, kASTha, maMtra, mULa ane bheSaja e dareka pApAraMbhavALI vastuo koIne pote ApI hoya ke apAvI hoya tene aMge lAgela divasa saMbaMdhI pApane huM pratikramuM chuM. satya zastra jenAthI prANInI hiMsA thAya te zastra nizIthacUrNimAM paNa kahyuM che ke, "je jenA vinAzanuM kAraNa che, te tenuM - zastra che. - - AvA zastra dravya ane bhAvathI be prakAre che. temAM khaDgAdi hathiyAro, agni, viSa, kSAra Adi padArtho dravya zastra kahevAya che. kAraNa ke prANInI hiMsA thavAmAM te sAdhanabhUta che. jyAre aMtaHkaraNanI duSTatA tathA vANI ane kAyAnuM saMyamarahita pravartana e bhAvazastra che, kemake AtmAne haNavAmAM te kAraNabhUta che.
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 pratikramaNa sUtra vivecana-3 - jo ke vyavahAru artha karatA "zrAddhapratikramaNa-pArSadevavRtti''mAM jaNAve che ke - zastra zabda vaDe khagAdi hathiyAro ja samajavA. 0 ji - agni, Aga ke Ataza. te dahana Adi aneka lakSaNothI yukta hoya che. * mutatti - muzala eTale sAMbeluM. upalakSaNathI khAMDaNiyo, haLa Adi. * gaMti - yaMtra yuktipUrvaka kAma karavAnuM sAdhana. jemake ghaMTI, dhANI, reMTa, ghareDI, gADu vagere. * taja - tRNa eTale darbha Adi ghAsa ke muMja Adi doraDAM vaNavA mATenI vanaspati, ghA-vaNamAMnA kRminuM zodhana kare tevA viziSTa prakAranA ghAso paNa ahIM samajI levA. - 6 - kASTha eTale lAkaDAM. temAM baLataNa mATe kAma lAge tevAM tathA ojAro banAvavAmAM upayogI thAya tevA baMneno samAveza thAya. maMta - maMtra, vazIkaraNAdi aneka prakAranA maMtro. * mUna - tAva vagere rogone dUra karanArI mUlI-jaDIbuTTI athavA garbhane gALanAra ke pADanAra mULakarma. esajha - bhaiSajya - uccATanAdi mATe judI judI vastuonA saMyogathI utpanna kareluM dravya - -0- hiMsaka sAdhanonA pradAna - anarthadaMDanA cAra bhedamAMnA eka bhedamAM ukta bAbato gAthAmAM noMdhAI che. jene sAmuhika rIte arthapachI vRttimAM A rIte jaNAvI che - "zastra, agni, muzaLa e prasiddha vastuo che. upalakSaNathI kharala, khAMDaNI, haLa vagere paNa samajavAM. tathA gADA-ghaMTI vagere yaMtra, moTA dora vagere vaNI zakAya tevuM darbha Adi ghAsa ke sAvaraNI vagere, reMTa lAkaDI Adi kASTha, jhera utAranAra ke kArpaNa vagerenA maMtra, nAgadamanI vagere auSadhio ke tAva utAranAra mULIyA athavA garbha kRza karavAnI ke pADavAnI kriyA vagere mULakarma, uccATanAdi kriyAmAM kAraNabhUta bheSaja vagere. * trei havAvi vA dIdhuM hoya ke devaDAvyuM hoya. - aneka jIvonA prANano ghAta karanArA te zastra, agni, mUzala vagere dAkSiNyatAdi kAraNa sivAya anyane ApyAM hoya athavA apAvyA hoya. temAM hiMsAne uttejana maLavAno saMbhava rahe che, tethI teno samAveza "anarthadaMDa'mAM thAya che. * pAkane sesi saa - ukta kAraNe divasa saMbaMdhI lAgela sarva aticArone huM pratikramuM chuM. (4) pramAdAcaraNa - pramAdapUrvakanuM ke pramAda vaDe thatuM AcaraNa. ( anarthadaMDano A cotho bheda che. te bahu sAvadya hovAthI sUtrakAre tenI vivalA gAthA-25mAM svayaM karI che.)
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ 181 vaMditta-sUtra-vivecana-gAthA-25 khAna, udvartana, varNaka, vilepana, zabda, rUpa, gaMdha, vastra, Asana ane AbharaNa e sarva bAbata saMbaMdhI je pramAdAcaraNa sevyuM hoya tene huM pratikramuM chuM. have A pramAdAcaraNane gAthAnA zabdo dvArA samajIe* Aju ke jApu - snAna, nAhavuM te snAna. - jayaNA pAlana vinA karAtuM snAna anarthadaMDaka che. - snAna karatI vakhate A pramANe jayaNApAlana jarUrI che - je bhUmi ke sthAna jIvAkuLa hoya, jyAM saMpAtima jIvo uDI uDIne AvI paDatA hoya tyAM snAna karavuM nahIM. aNagaNa pANathI nAhavuM nahIM, jarUra karatAM vadhAre pANI DhoLavuM nahIM. * vadhyA - udvartana-mela vagere kADhavA mATe pIThI vagere padArtho coDavA tene udvartana kahe che. - jayaNArahitapaNe karAyela udvartana anarthadaMDaka che. - udvartana ke ubaTanamAM jo trasAdi jIvothI vyApta cUrNa vagere vaDe zarIre ubaTana karavuM ke ubaTana cUrNa ane utArelA mela Adi rAkhamAM ke yogya jagyAe paraThavyA na hovArUpa pramAdAcaraNa thayuM hoya ane tenuM zvAnAdike bhakSaNa karyuM hoya ke koInA paga Adi taLe kacaDAyuM hoya. * vana - varNaka. raMga lagADavo tathA citarAmaNa karavAM te. - jayaNArahitapaNe karAyela varNaka - hAthe-page maheMdI mUkavI, dAMta raMgavA, kapALa para pIra kADhavI, chAtI vagere para citarAmaNa karavuM ityAdi anarthadaMDaka che. A rIte zarIranA avayavo zobhAvatAM saMpAtima jIvonI virAdhanA thaI hoya. * viravaLa - vilepana sugaMdhI padArtho coLavA te vilepana. - caMdana, kesara ityAdi aneka dravyothI karAtuM vilepana jyAre jayaNArahitapaNe thAya che tyAre uDIne AvI paDatAM jIvonI virAdhanA thAya che. AvuM pramAdAcaraNa anarthadaMDaka che. (vRttimAM jaNAvyA mujaba ahIM "ajayaNA" zabda mUkyo che. paraMtu ubaTana, varNaka, vilepana Adino upayoga paNa koI khAsa AvazyakatA sivAya karavo te anarthadaMDarUpa ja che. 0 have zabdAdi catuSkanA pramAdAcaraNane sUtramAM kahe che- * sai - zabda. zravaNendriyano viSaya te zabda. tenuM zravaNa ayatanAthI thatAM thayela pramAdAcaraNathI anarthadaMDa lAge che. - vinA prayojane bolavuM, ghoMghATa karavo, bUmo pADavI, vINA, vAMsaNI, mRdaMga Adi zabdorUpa saMgItamAM lubdha thavuM, phaTANAdi gIto gAvA, badhAM sUI rahyA hoya tyAre avAja karavo, koInI niMdA karavI vagere zabdathI utpanna thato anarthadaMDa' che. vahelI savAre uThIne UMce zabda bolavAthI ke koI rIte avAja karavAthI
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 pratikramaNasUtra vivecana-3 garoLI vagere hiMsaka jIvo jAgIne jaMtuone mAravAnuM kAma zarU karI de che. jaLa vagerenA AraMbhI jIvo pote AraMbhamAM pravarte tyAre paNIhArI, kheDUta, ghAMcI, dhobI, mAchImAra Adi paNa temanA temanA AraMbha kAryomAM pravarte che. teo kAme lAgatA pratyakSa ke parokSapaNe pApapravRttino prAraMbha thAya che eTale 'anarthadaMDa'ne utpanna karavAmAM te nimittabhUta bane che. 0 bhagavatIjI sUtramAM ahIM eka praznottara che - kauzAMbI nagarInA rAjA zatAnIkanI bahena ane mRgAvatInI naNaMda jayaMtI zrAvikA prazna kare che. bhagavaMta mahAvIra javAba Ape che. - he bhagavan ! jIvonuM suvApaNuM sArUM ke jAgavApaNuM sAruM ? he jayaMtI ! keTalAMka jIvonuM uMghavuM sAruM ane keTalAMka jIvonuM jAgavuM sAruM che. je jIvo adharmI che, adharmane anusaranArA che, adharmapriya che, adharmane bolanArA che, adharmanA jonArA che, adharmanA rAgI che, adharmAcArane yathArthapaNe AcAranArA che ane adharmathI ja AjIvikA icchatA vicare che, tevA jIvonuM ughavApaNuM sAruM che - te jIvo sutA rahevAthI bahu jIvone, bahu prANone, bahu bhUtone, bahusatvone duHkhane mATe yAvat paritApane mATe thatA nathI. te jIvo sutA sutA potAne, parane ke ubhayane bahu adharmathI joDatA nathI. mATe te jIvonuM UMghavApaNuM sArUM che. (A sAkSIpATha mujaba vahelA uThIne uccasvare bolanAra pramAdAcaraNathI anarthadaMDanuM sevana karanArA thAya che.) ruva - rUpa. cakSurindriyano viSaya te rUpa. tenuM darzana ayatanAthI thatA thayela pramAdAcaraNathI anarthadaMDa lAge che. * dehanAM rUpa ane raMga anitya che, asthira che, vIjaLInA jhabakArA jevAM capaLa ane kSaNika che. tene sudhAravA ke sAcavavA mATe game teTalo prayAsa karavAmAM Ave te mithyA ja che. sanatakumAra cakravartInI mAphaka ghaDI pahelAMnI phUla jevI gulAbI kAyA ghaDI pachI ja bImArI AdithI gherAI jAya che. tethI e dizAmAM samaya ane zaktino vyaya karavo te niSprayojana hovAthI te anarthadaMDanuM kAraNa che. 'rUpa'nI vRddhi mATe navAM navAM vastronI, alaMkAronI ane anekavidha sAmagrInI jarUra paDe che. je pracura AraMbha-samAraMbha vinA prApta thaI zakatI nathI. vaLI temAM ghaNuM durdhyAna paNa thAya che. te ja rIte 'rUpa-lAlasA'nI tRpti mATe nATaka, philma, nAcagAnanI mIjalaso jovAmAM Ave che. bIjA paNa aneka prakAranA upAyo karAya che. A sarve pravRttiomAM dhana ane samayano durvyaya, mohanIya karmano baMdha paraMparAe doSonuM sevana Adi thatA hovAthI te sarve 'anarthadaMDa' rUpa che. strI vagerenA rUpa-nATakAdimAM joIne niSprayojana 'rUpa'nA vicAro karavAmAM, te rUpanuM varNana karavAmAM ane 'rUpa'nI himAyata karavAmAM mana, vacana,
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ 183 viMditta-sUtra-vivecana-gAthA-25 kAyAnuM je pravartana thAya che, tethI anarthadaMDa lAge che. mATe teno tyAga karavo joIe. * rasa - rasanendriyane viSaya te "rasa'. tenA viSayamAM jayaNArahitapaNe ke rasalolupatAthI thayela pramAdAcaraNa. - zarIrane dhAraNa ane poSaNa mATe AhAra jarUrI che, paNa temAM rasaAsakti thavI, Asaktine pUrNa karavAnA prayatnomAM nANAM, samaya, Arogyane veDaphavA ityAdi arthahIna hovAthI te "anarthadaMDa'nuM kAraNa bane che. - bhojana mATe azana-pAna Avazyaka che, paNa vividha vAnagI, caTAkedAra svAda, aneka prakAranA AcAra-athANA, salADa, rAItAM, pharasANa, miSTAnna vagereno upayoga Avazyaka nathI. te jIbhanA svAdanuM poSaNa karavA rUpa hovAthI anarthadaMDa rUpa che. - pAkSika sUtramAM rAtribhojana saMbaMdhI varNanamAM paNa bhAvathI rAtribhojananA svarUpane varNavatAM kahyuM che ke, tIkhA, khATA, khArA, turA, kaDavA, mIThA ityAdi rasonuM rAga ke dveSathI sevana karavuM te rAtribhojanarUpa che. mATe rasanI Asakti rAkhavI - poSavI ke vadhAravI te eka prakAranuM pramAdAcaraNa che. * paMtha - gaMdha e dhrANejiyano viSaya che. tenA viSayamAM jayaNArahitapaNe ke gaMdhanI AsaktithI thayela pramAdAcaraNa. - puSpo, mALA, kasturI, kesara, attara Adi sugaMdhI dravyo, UMcI jAtanA tela ke varNako ityAdimAM Asakti rAkhavI te "gaMdha' saMbaMdhI anarthadaMDa che. * valya - vastro paheravA-oDhavAnA kapaDAM te vastra. - zarIrane DhAMkavA, maryAdAnI jALavaNI karavA, prasaMgonuM aucitya jALavavA, ThaMDI, garamI, varasAda, macchara Adi parISahothI bacavA ityAdi kAraNe vastro Avazyaka che. paNa vastranA raMga, phezana, zArIrika dekhAvane zobhAvavA ke pradarzita karavA AdinI vRttithI vastramAM vadhAre paDatAM Asakta thavuM te anarthadaMDa che. 0 Asana - besavA mATenA sAdhanone "Asana' kahe che. - Asana mATe pATa, pATalA, khATa, pAtharaNA Adi jarUrI che paNa vadhAre paDatuM rAca-racIluM, phezanebalapaNuM e badhuM rAkhavuM ke bIjA pAse tenA bhabhakAno DoLa karavo te anarthadaMDa che. * sAmarA - vividha aMgone zaNagAranArA AbhUSaNa. - ghareNAMno atireka karavo, moMghA ke mUlyavAna ghareNAMnuM pradarzana karavuM ke tenA vize abhimAna karavuM, bIjA pAse tene vividha rIte rajU karI prazaMsA meLavavI ityAdi sarve AbharaNa saMbaMdhI anarthadaMDa che. ja dharmasaMgrahanI gAthA-36nA vivaraNamAM A pramAdAcaraNanuM vivecana karatI vakhate A pramANe jaNAve che ke kautukathI sparzAda indriyonA viSayone bhogavavA. jemake - kutUhalathI gIta
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 pratikramaNa sUtra vivecana-3 sAMbhaLavA, nAca-nATaka ke sarakasAdi jovAM, kAmazAstrAdi graMthomAM jaNAvela kAmaceSTAdinuM vAraMvAra parizIlana karavuM, temAM Asakti karavI, jugAra ramavo, surApAna karavuM ke zikAra, corI, vezyAgamana, parastrIgamana, mAMsabhakSaNa Adi mahAduSTa vyasano sevavA. nadI, taLAva, phuvArA vagere jaLAzayomAM taravuM, DUbakI lagAvavI, pIcakArIe chAMTavI vagere jaLakrIDAo karavI. hiMcoLe hiMcakavuM, bagIcAmAM puSpAdi kriDA karavI, kukaDA vagerene paraspara yuddha karAvavA ke yuddha jovAM, vaira-virodha karavA ke rAkhavA, sarva prakAre vikathA karavI jemAM bhojana, strI, deza ane rAjya saMbaMdhI cAra kathAo mukhyatAe varNavAya che, vadhAre paDatuM UMghavuM e sarve pramAdAcaraNarUpa anarthadaMDa che. A sivAya paNa aneka pramAdAcaraNono ullekha graMtha ane zAstromAM che te sarve anarthadaMDarUpa hovAthI tyAga karavo. 0 parizcane resi saLaM - e rIte khAna, udvartana AdithI je pramAdAcaraNa thayuM hoya ane tene kAraNe je anarthadaMDa thavAthI divasa daramyAna je aticAro lAgyA hoya te sarvenuM huM pratikramaNa karuM chuM - te doSathI pAcho pharuM chuM. 0 anarthadaMDa viramaNa vrata saMbaMdhI vivecanamAM ApaNe gAthA 24 ane 25mAM A vratanuM svarUpa joyuM. have gAthA-26mAM "anarthadaMDa viramaNavrata"nAM pAMca aticAro ane tenuM nidArUpa pratikramaNa sUtrakAra maharSi jaNAvI rahyA che. * valaNa - kaMdarpa, rAgavaza thatuM asabhya bhASaNa ke vartana. - kaMdarpa eTale madana ke kAmavikAra. - kAmavikAra utpanna thAya tevA vacanaprayoga. - rAgavaza asabhya bhASaNa ane parihAsa Adi karavA te. - kaMdarpa eTale kAma. potAne ane parane kAmavikAra utpanna thAya tevA rAgAdi vikArone uttejita karanArAM hAsyAdi vacano bolavAM te paNa upacArathI kaMdarpa kahevAya. - kaMdarpa eTale kAma-vikAra. paNa paribhASAthI kAmavikArane utpanna karanArA tamAma vANI-prayogone azlIla mazkarI vagerene paNa "kaMdarpa ja gaNavAmAM Ave che. vratadhArI zrAvake atizaya hasavuM nahIM, hasavuM jarUrI bane to mAtra mukha malakAvavuM, paNa aTTahAsya thAya, koIne gALa devAI jAya, pramAdathI kAma-vikArane utpanna karanArA azlIla zabdano prayoga thaI jAya, to te anarthadaMDa viramaNa vratano "kaMdarpa" nAmano prathama aticAra gaNAya che. yu ga - kaukucca, netrAdikanI vikRta ceSTA. - duSTa kAyapracAra saha rAgayukta asabhya bhASaNa ane hAsya. - parihAsa ane aziSTa bhASaNa uparAMta bhAMDa jevI zArIrika kuceSTAo
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ 185 vaMditta-sUtra-vivecana-gAthA-26 karavI te kakusya. - "kaukuccano sAmAnya artha netra, bhramara, oSTha, nAsika, hAtha Adi vikAra-pUrvakanI hAsyane utpanna karanArI vikRta ceSTA che. temAM paraMparAthI bIjI paNa kriyAo grahaNa thAya che. jemake lokone hAsya utpanna thAya tevI ceSTAothI bolavuM, cAlavuM, besavuM ane halakAI jaNAvanArA cenacALAo karavA. - rAgasahita hAsyapUrvaka kAmottejaka asabhya vAkyo bolavA sAthe asabhya kAyika ceSTA karavI arthAt kaMdarpamAM hAsya tathA vANI prayoga uparAMta kAyikaprayoga karavArUpa kautkacya nAme AThamA anarthadaMDa viramaNa vratano A bIjo aticAra che. * mohari - mukharatA, vAcALatA, maukharya, asaMbaddha bolavuM te. - nirlajjapaNe, saMbaddha vinAnuM bahuMja bola-bola karavuM te. * vAcALatA, ucita ke anucitanA viveka vinA bolyA ja karavuM te mukharatA ke maukharya-jemAM mukhano atizaya vyApAra hoya che te. A aticAra trIjA anarthadaMDa virati-vratano trIjo aticAra che. - "maukharya' eTale asabhya tathA asaMbaddha vacano bolavA, temaja vAcALapaNe bahu bolavuM. AvI vAcALatAvaza pApopadeza thavAno saMbhava hovAthI A mukharatAmAM pApopadeza rUpa aticArapaNuM che. mukharatA prAyaH sarvane aniSTa che, vizeSa anarthano hetu che. vAcALa manuSya avasarAdi aucitya joyA vinA bole che tethI aprIti vagere mahAnuM doSa thAya che. vratadhArI zrAvake vivekapUrvaka tathA madhura bhASAmAM-Avazyaka hoya teTaluM ja bolavuM joIe. chatAM pramAdathI ke anAbhoge vadhu paDatuM bolAI jAya to tene maukharya nAme aticAra kahe che. * dikaraNa - vagara vicArye hiMsaka sAdhano ekaThAM karavA te. - 'adhikaraNa' zabda mATe tattvArthamAM asamIkSya-adhikaraNa ane upAsakadazA' AgamamAM "saMyuktAdhikaraNa' zabda vAparela che. - potAnI jarUriyAtano vicAra karyA vinA ja jAtajAtanA sAvadya upakaraNo bIjAne tenA kAma mATe ApyA karavA te. - adhikaraNa eTale pApanAM sAdhana. potAne AvazyakatA na hoya to paNa rAkhavA, jethI koI mAMgavA Ave tyAre ApI zakAya. ahIM nirarthaka pApano baMdha thAya che. - adhikaraNa zabda sAmAnyathI Azraya arthamAM prayojAya che. paNa ahIM te hiMsAnA Azraya rU5 upakaraNanA viziSTa arthamAM vaparAyelo che. tethI ahIM sAMbeluM, khAMDaNIyo, koza, kodALI, kuhADI, talavAra vagere hiMsaka sAdhano rUpe samajavA. - jenA vaDe AtmA narakAdi gatino adhikArI thAya te adhikaraNa. je trIjA guNavratano cotho aticAra che.
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 pratikramaNa sUtra vivecana-3 - adhikaraNone pRthak pRthak rAkhavAthI ane jarUra paDe tyAre ja sAthe joDavAthI hiMDhapradAnamAMthI bacI zakAya che. tethI AvazyakatA vinA hiMsaka sAdhanone joDIne ke sajIne taiyAra rAkhavAM te "saMyuktAdhikaraNa' nAme aticAra che. te mATe hiMsaka hathiyArone sajIne taiyAra na rAkhavA, gADA-haLa Adi pahelethI joDavA nahIM, ghara ke hATa ghaNAMne baMdhAvavA hoya, to pote pahela na karavI, agni pahelAM na saLagAvavo, caravA mATe gAya pahelA na choDavI ityAdi sAvadhAnI rAkhavI. moja 3rita - bhogAtiriktatA, bhoganAM sAdhano jarUrathI adhika rAkhavAM te. - anarthadaMDa viramaNa vratano pAMcamo aticAra vaMditta sUtramAM "bhogaatirikta' nAme che. tattvArthasUtramAM tene "upabhogAdhikatva" kahela che. upAsakadasA AgamamAM tene "upabhogaparibhogArira" kahela che. dharmasaMgrahamAM "bhogabhUritA" kahela che. sAmAnyathI kahIe to bhogopabhoganAM sAdhano jarUra karatAM vadhu rAkhavAthI bIjAne teno bhogavaTo karavAnI icchA thAya che mATe tene anarthadaMDano aticAra kahe che. bhoga-parimANamAM niyata karela sAmagrIno upayoga ajayaNAthI karavo te paNa A aticArarUpa ja kahela che. - upabhoga-paribhogane yogya evA snAna, bhojana, bhoga, vastra Adi vastuo jarUra karatAM vadhu rAkhavI. sAva pUrthi mAM A saMdarbhamAM kaI rIte upabhoga-paribhoga karavo teno vidhi kahyo che. * hari 365 tami putraniMre trIjA guNavata evA anarthadaMDane vize huM pUrve kahelA "kaMdarpa Adi aticArone niMdu chuM - huM niMdArUpa pratikramaNa karuM chuM. ( A AThamAM vratanA saMdarbhamAM "vIrasena-kusumazrI"nI kathA ghaNAM vistArathI arthatIpiA TIkAmAM jovI.) 0 "anarthadaMDa viramaNa vratamAM "sUrasena"nuM dRSTAMta : baMdhurA nagarImAM vIrasena rAjA hato. rAjAne sUrasena ane mahasena nAme putro hatA. baMne bhAIone paraspara sneha hato. koI vakhate mahasenanI jIbhe roga thayo, te keme karIne maTato na hato. rogathI tenuM mukha durgadha mAratuM hatuM. sUrasene pratijJA lIdhI ke mArA bhAIno roga na maTe tyAM sudhI mAre anna-jaLano tyAga pachI navakAramaMtra gaNatA-gaNatA ukALeluM pANI pIvaDAvavA lAgyo. maMtraprabhAvathI mahasenano jIbhano roga zAMta thaI gayo. te vakhate avadhijJAnI gurumahArAja udyAnamAM padhAryA. sUrasene vaMdana karIne gurubhagavaMtane potAnA bhAInA roganuM kAraNa pUchyuM - gurue kahyuM ke, te maNipura nagaramAM "madana' nAme hato. te dharmiSTha zrAvakane dhIra ane vIra nAme be putro hatA. baMne bhAI potAnA mAmAmuni pAse udyAnamAM gayA. tyAM vasaMta nAmanA koI sAdhune
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMditta-sUtra-vivecana gAthA-26, 27 187 ghaNAM mANasothI vIMTaLAyela joyA. tene koI sarpa DaMsa daIne bilamAM pesI gayelo. te vakhate nAno bhAI vIra bolyo ke e pApI sApane mArI kema na nAMkhyo. moTA bhAI dhIre kahyuM ke, A jIbhathI nirarthaka AvA pApavacana na bola. paNa vIra na mAnyo. te anarthadaMDa rU5 pApanuM A phaLa bhogavyuM. have gAthA-27mAM sUtrakAra maharSi cAra zikSAvratamAMnA pahelA zikSAvratarUpa ane zrAvakanuM je navamuM vrata che te "sAmAyika vrata' nAmaka cothA uttaraguNa vratanA pAMca aticArane jaNAve che. A pAMca aticAro A pramANe che (1) manodupraNidhAna, (2) vacana duppaNidhAna, (3) kAyaduppaNidhAna, (4) anavasthA ane (5) smRti viDinatva. - tattvArtha sUtrakAre A pAMca aticAramAM cothA aticAra 'anavasthAne sthAne "anAdara' nAme aticAra kahyo che. - upAsakadasA AgamamAM thoDA zAbdika pheraphAra ane vizeSa spaSTIkaraNa thayela che. - yogazAstranA kartA tattvArtha sUtrane ja anusaryA che. 0 have gAthA-27nuM zabdAnusAra vivecana karela che* tivi duhAche - traNa prakAranAM duSpaNidAnane vize. 0 gmhANa-praNidhAna - tanmaya pravRtti, vyApAra, prayoga athavA pravartAvavuM te. 0 A praNidhAna durUpayoga athavA dUSitarUpa thI thAya tyAre tene duSpaNidhAna kahevAmAM Ave che. - duppaNidhAnano artha vRttikAre 'sAvadya vyApAra' karyo che. - dharmasaMgrahamAM duppaNidhAnano artha duSTaviSayamAM joDANa athavA pApa vyApAra evo karyo che. 0 vire - "duppaNihANa"nuM saMkhyAvAcI vizeSaNa mUkyuM che. "tiviheM' arthAt traNa prakAre. kayA traNa prakAra ? tenuM spaSTIkaraNa tattvArtha sUtra tathA yogazAstramAM sUtra ane gAthA dvArA maLe che. tyAM "yogaduppaNidhAna" evo spaSTa pATha Apela che ane "yoga" eTale mana, vacana, kAyAnI pravRtti. tethI traNa prakAre duSpaNidhAna eTale (1) manoduSpaNidhAna, (2) vacana duSmaNidhAna ane (3) kAyadupraNidhAna. A traNa bhedane sAmAyikavratanA traNa aticAra kahyA che. (* sAmAyika vratanI vyAkhyA ane vivecana mATe sUtra-9 "karemi bhaMte" tathA sUtra-10 "sAmAIyavayajUro" e baMne jovA. temAM "sAmAyika" vize vistArathI aneka mAhitI Apela che.). (1) manokuwdhAna-tivAra -
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 pratikramaNasUtra vivecana-3 - sAmAyika lIdhA pachI temAM manathI ghara, dukAna, jamIna, makAna, kuTuMba, svajana vagere saMbaMdhI ciMtA karavI te manodupraNidhAna kahevAya che. te sAmAyika vratano pahelo aticAra che. - manoyogane barAbara saMyamamAM na rAkhatA teno chUTathI upayoga ke durUpayoga thavA devo te mano duppaNidhAna. - krodha, droha Adi vikArane vaza thaI ciMtana Adi manovyApAra karavo ke nirarthaka pApanA vicAro karavA te. 0 sAmAyikamAM manodupraNidhAna janya daza doSo kahyA che. je sUtra-10 "sAmAiyavayajuttamAM mananAM daza doSamAM jovA. sAmAyika laIne je zrAvaka Arta raudra dhyAnamAM paDI gharanI ciMtA kare tenuM sAmAyika nirarthaka che. (2) vavanakumbrAdhAna-tivAra : - sAmAyika laIne karkaza, kaThora ke tevAM prakAranA doSavALA sAvadyavacano bolavAM e "vacanaduSpaNidhAna' nAme sAmAyika vratano bIjo aticAra kahyo che. - vacanayogane saMyamamAM na rAkhatA chUTathI teno upayoga athavA durUpayoga thavA devo te vacanadupraNidhAna. - zabda saMskAra vinAnI ane artha vinAnI temaja hAnikAraka bhASA bolavI te vacanaduppaNidhAna. | (vacanayoga duSmaNidhAna janya daza doSo sAmAyikamAM kahyA che. je sUtra10 "sAmAIye vayajuro"mAM vacananA daza doSarUpe noMdhyA che.) (3) hAyakuwghana-tivara - - sAmAyika laIne jagyA joyA pramA vinA bhUmi para bese. uThe, hAtha-paga lAMbA-TUMkA kare, kutUhala vaza ubhA thavuM athavA hAtha-paganI nizAnIo karavI ke pAse rAkhela vastuonI levaDa-devaDa karavI ityAdi kAya duSmaNidhAna che. je sAmAyika vratano trIjo aticAra che. - kAyarUpa upayogane saMyamamAM na rAkhatAM teno chUTathI upayoga ke durUpayoga thavA devo te kAyadupraNidhAna. (sAmAyikamAM kAyayoganA duSpaNidAna janya bAra doSo kahyA che. jenuM varNana sUtra-10 "sAmAiyavayajuttomAM jovuM.). paMcAzaka sUtra-1 gAthA 26nI TIkAmAM A traNa doSa vize kahyuM che - (1) sAmAyikamAM jamInane joyA ke pramAryA vinA besavuM, uThavuM, ubhA rahevuM vagere karavAthI hiMsA na thAya to paNa, te pramAdarUpa hovAthI sAmAyika karanAre sAmAyika karyuM na gaNAya. (2) sAmAyika karanAro pahelAM buddhithI vicAre pachI jarUra paDye ekAdi vakhata niravadya vacana bole anyathA tenuM sAmAyika sAmAyikarUpa na bane.
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMditta-sUtra-vivecana-gAthA-27 189 (3) jo zrAvaka sAmAyikamAM gharamAM ke sAvadya kAryonI ciMtA kare to ArtadhyAnane pAmelAnuM sAmAyika nirarthaka che. govALa - anavasthAna ke asthirapaNAne vize. - avasthAna - sthiti ke sthiratA te avasthAna'. teno abhAva te "anavasthAna'. e sAmAyika vratano cotho aticAra kahyo. - jyAre sAmAyika vidhipUrvaka na thAya ke tenA niyata karelA niyamonuM yogya rIte pAlana na thAya tyAre 'anavasthAna' doSa lAge. - sAmAyikano be ghaDIno kALa pUrNa thavA devo nahIM athavA sAmAyika jema tema pUruM karavuM athavA haMmezA sAmAyika karavAnA nirdhArIta samaye pote nivRtta hovA chatAM paNa pramAdane lIdhe "pachI karI laIza" evA vicAramAM niyatakALa anAdarathI vitAvI devo te anavasthAna ke anAdara nAmano sAmAyikano aticAra che. ( tattvArtha sUtramAM 'anavasthAna'ne badale "anAdara' nAme cotho aticAra kahyo che. je dharmasaMgraha ane yogazAstramAM pAMcamAM krame che.) sAmAyika niyata karelA samaye na karavuM te pramAda gaNAya che. mAvazyaka pUf mAM paNa kahyuM che ke jyAre paNa samaya maLe tyAre sAmAyika kare. (paNa pramAda na kare.) 0 manAvara zabdathI A aticArano artha tattvArtha TIkAmAM A pramANe karyo che - sAmAyikamAM utsAha na rAkhavo, samaya hovA chatAM pravRtta na thavuM ke jema tema pravRtta thavuM te anAdara che. - sAmAyikanI vidhi, mudrA, Asana Adi na sAcavavA, hRdayamAM ucita bahumAna bhAva na hovo; jema tema vidhi karavI te anAdara che. * taH - tathA, te ja rIte. sa-viM - smRti vihInatAthI karavuM. - smRti viDina eTale bhUlI javuM te. avadhArelo niyama yAda na Ave, ocho yAda Ave ke joIe tyAre yAda na Ave, tyAre te smRtivihInatA kahevAya. - nidrAdikanI prabaLatAthI ke ghara-dukAna AdinI ciMtAne lIdhe vyagratAthI zUnya banI bhUlI jAya ke, meM sAmAyika karyuM che ke nahIM ? athavA sAmAyikanA vakhatano upayoga na rAkhe to te vismaraNatA nAme pAMcamo aticAra che. - A aticArane tattvArtha sUtramAM "mRti-anupasthApana" aticAra kahyo che. jyAre yogazAstrAdimAM "skRtinuM anavadhAraNa" kahyuM che temaja teno krama cotho che." - "ekAgratAno abhAva ke cittanA avyavasthitapaNAne lIdhe sAmAyika vizenI smRtino bhaMza te smRti anupasthApanA mokSanAM sAdhanarUpa sarva dharmAnuSThAnonuM mULa-upayoga, smRti ane ekAgratA che. saMvAdaprakaraNa mAM kahyuM che ke, je pramAda potAne sAmAyika kyAre karavAnuM che ?
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190 pratikramaNasUtra vivecana-3 athavA sAmAyika karyuM ke lIdhuM ke nahIM ? te kyAre lIdhuM? kyAre pUrNa thaze ? vagere bhUlI jAya to tene sAmAyika karyuM hovA chatAM paNa niSphaLa jANavuM. sAmAphiya vitaw - sAmAyika vitatha karyuM hoya athavA sAmAyika virAdhyuM hoya. - sAvadya pravRttino tathA durgAnano tyAga karIne be ghaDI zubha bhAvamAM rahevuM te sAmAyika. e vratamAM upara jaNAvelA pAMca aticAramAMnA koIpaNa aticAranA sevanathI sAmAyikanI virAdhanA thAya che athavA sAmAyika vitatha-viruddha thAya che. - "vitahakI" e vitathakRta "vitatha' eTale tathA prakArathI viruddha eTale ke samyak anupAlanathI rahita. * paDhane tivaravAvajidde - pahelA zikSAvratamAM siMda chuM. 0 patrima - pahelAM. vaMditta sUtramAM cAra zikSAvratomAM sAmAyika e paheluM zikSAvrata che. tethI ahIM 'padama' zabda mUkyo che. zrAvakanA bAra vratomAM tene navamA krame mUkela che. jo ke tattvArtha sUtramAM zIlavatarUpe oLakhAvAyela sAta vratomAM teno krama cotho che ane A ja krama uttaraguNarUpa vratamAM anya graMthomAM paNa che. 0 sivavAvaya - zikSAvrata. (gAthA-8mAM tenuM vivecana che.) - zikSA saMbaMdhI vrata. zikSA eTale zikSaNa ke tAlIma. - te zikSA be prakAre che. grahaNa zikSA ane Asevana zikSA, temAM grahaNa zikSA jJAnaprApti rUpa che ane Asevana zikSA abhyAsarUpa che. tethI sUtrane yAda karavuM, tenA artha samajavA, tenI pRcchanA karavI, tenI anuprekSA karavI, tenI parAvartana karavI vagere grahaNazikSA' che. - temAM batAvelI kriyAo karavI, teno abhyAsa pADavo, tenI uttarottara zuddhi karavI vagere Asevana zikSA kahevAya che. - zikSAvato e baMne prakAranI zikSA Ape che. * 0 nirve - huM niMdA karuM chuM, niMdA rUpa pratikramaNa karuM chuM. - pahelAM zikSAvratamAM sAmAyikane niSphaLa karanArA manoduppaNidhAna Adi pAMca aticAronI huM niMdA karuM chuM. - e pAMca aticAranuM jIvane pramAdanI adhikatAne lIdhe ke anAbhoga vagere kAraNe aticArapaNuM samajavuM. tene huM biMdu chuM. ( sAmAyikavrata vize zreSThIputra dhanamitranI kathA laMbANathI jovA mATe vaMditta sUtranI "arthadIpikA TIkA jovI.) 0 sAmAyika vize eka DosInuM dRSTAMta : eka nagaramAM sudhana nAme nagarazeTha hato. te anyadharmI hato. sudhanazeTha dAnamAM eka lAkha suvarNa dAnamAM ApyA pachI ja gharanI bahAra nIkaLato hato. zeThanA ghara pAse eka DosI-rahetI hatI te zrAvikA hatI. te ghaNI garIba hatI. lokonAM daLaNAM daLIne parANe AjIvikA calAvatI hatI. paNa teNIne savAre ane
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMdittu-sUtra-vivecana-gAthA-27, 28 sAMje nitya sAmAyika karavAno niyama hato. koI vakhate te DozIthI samayasara sAmAyika na thaI zakI tethI AtmaniMdA ane pazcAttApa karatI beThI hatI. tyAre zeThe kahyuM ke, tane mArI mAphaka lAkha suvarNanuM dAna ApavAmAM kaMI ochuM to nathI thayuM ne? to pachI ATalo valopAta zAne mATe kare che ? Aje uTha-besa ochI thaI ke eka kapaDuM Amatema na karyuM to kAle vadhu karaje. tyAre DozIe kahyuM ke zeTha AvuM na bolo. sAmAyikamAM to ghaNo mahAn lAbha che. 191 kALakrame baMne mRtyu pAmyA. DozI marIne te ja nagaramAM rAjaputrI thaI, rAjAne te bahu vahAlI thaI. zeTha mRtyu pAmIne hAthI thayo, te hAthI bhIla lokoe rAjAne bheTa Apyo. rAjAe tene paTTahastI rUpe sthApyo. kALakrame rAjaputrI tathA hAthI baMne jAti smaraNajJAna pAmyA. tethI hAthI DhoMga karIne rAjamArga para paDI rahyo. rAjaputrIe tenA kAnamAM potAno pUrvabhava kahetA ja hAthI ubho thaI gayo. bodha pAmIne teNe anazana karyuM. marIne te devaloke gayo. rAjaputrI dIkSA laI, kevaLajJAna pAmI mokSa gayA. have gAthA-28mAM bIjA zikSAvratanA pAMca aticArone jaNAvavAmAM Ave che. A vrata zrAvakanA bAra vratomAM dazamuM vrata gaNAya che. mukhya mArge A vratane chaTThA dikparimANa vratanA saMkSeparUpa vrata tarIke oLakhAvAyela che. jemake - pahelAM jo jAvajjIvane mATe 100 yojana Adi pramANa rAkhIne dikparimANa vrata grahaNa karyuM hoya, temAMthI potAnA anukULa divase gharathI ke koIpaNa niyata sthAnethI AgaLa javAno - be ghaDI Adi samaya sudhI niSedha karavA svarUpa athavA to pahelAnA badhAM ja vratono saMkSepa karavA rUpa A dezAvakAsika vrata che. sarva vrato letI vakhate chuTAM rAkhelA vizALa AraMbhanA ekaeka dezabhAgamAM alpa AraMbhamAM rahevuM ke AvI javuM te dezathI avakAzane dezAvakAzika kahevAya che. A vratamAM eka muhUrta, eka divasa, eka rAtri, pAMca ke paMdara divasa ema jeTalA divasa sudhI rahevAno utsAha thAya teTalo kALa dRDhatAthI vrata dhAraNa karavuM. yogazAstra vRttimAM ane dharmasaMgrahanI gAthA-38mAM kahyA pramANedikparimANa vratano vizeSa e ja dezAvakAsika vrata che. temAM vizeSa e che ke, dikparimANa vrata che te yAvajjIvane mATe ke eka varSa mATe ke eka cAturmAsa mATe levAya che. jyAre A dezAvakAzika vrata eka divasa-eka prahara ke eka muhUrta mATe grahaNa karAya che. 0 dezAvakAza eTale dezathI avakAza, dezathI amuka aMze ane avakAza eTale chUTa rAkhavI te. Javazya sUtramAM kahyuM che ke, divratamAM grahaNa karelAM dizAnA pramANamAM roja navuM-TUMkuM pramANa karavuM te dezAvakAsika jANavuM. saMvodhapraraLa gAthA-122mAM kahyuM che ke, pratidina diziparimANano athavA chUTA rAkhelAM
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 pratikramaNa sUtra vivecana-3 sarva vratono saMkSepa karavo te dezAvakAsika vrata che. tethI A vratamAM aNuvrataguNavrata Adi sarveno saMkSepa karavAmAM Ave che. graMthakAro jaNAve che ke jeno anarthadaMDa viramaNa vratamAM ullekha che te sacitta, dravya Adi cauda niyamone ja dararoja savAre saMkSepa karI dhAravA ane sAMje punaH saMkoca karavA ane anya paccakkhANanI sAthe chezuM dezAvakAsikanuM paccakkhANa paNa gurunI samakSa (na hoya to svayaM) karavuM. T ( vartamAnakALe paNa zrAvakomAM "caudaniyama" dhAravAnI ane savAra-sAMja dezAvakAsika paccakkhANa levAnI pravRtti jovA maLe che. paraMtu desAvakAsika vrata bAbata vartamAna praNAli tanna bhinna jovA maLe che. hAlamAM savAra-sAMja baMne kALa pratikramaNa uparAMta ATha ke daza sAmAyika karIne A vratanuM ArAdhana karatA jovA maLe che.) 0 dezAvakAsika vratanA pAMca aticAro :(1) Anayana prayoga - koI dvArA kAMI maMgAvavuM. (2) preSyaprayoga - koI kArya mATe koIne mokalavo. (3) zabdAnupAta - kaMIka avAja karI koIne bolAvavA. (4) rUpAnupAta - kAyika ceSTA karI koIne bolAvA. (5) pudgalakSepa - kAMkaro vagere pheMkI koIne bolAvavA. -0- A pAMce aticArone have sUtrakAranA zabdomAM-gAthA-28mAM kahyA mujabanA zabdomAM - vivecana karIe chIe. * gALavo - Anayana prayoga (ne vize) - Anayana eTale lAvavuM. prayoga eTale kriyA - pote je sthaLamAM vrata svIkArela hoya, tenI bahAranI jagyAmAMthI koInI mAraphata kAMI paNa maMgAvavuM te Anayana prayoga kahevAya. jene dezAvakAsika vratano pahelo aticAra kahyo che. (jo ke yogazAstramAM teno krama bIjo mUkyo che.) 0 vaMditta sUtramAM "mAnava' zabda ja che, paNa tattvArthasUtramAM prayoga' zabda vaparAyela che. je arthadIpikAvRttimAM paNa svIkArela che, tethI ame ahIM noMdhyo che. - ghamasaMgraha - "niyata karelI amuka bhUminI bahAra rahelI koI sacitta, acitta vagere vastunI jarUra paDe tyAre nokara vagere dvArA niyata bhUmimAM maMgAvavI te Anayana aticAra che. amuka kSetranI maryAdA nakkI karyA pachI bahAranI koIpaNa vastunI jarUra paDe to tenA vinA calAvI levuM joIe, paNa jo bIjAnI mAraphata maMgAvIne teno upayoga kare to te yogya nathI, kAraNa ke tema karavAthI vratanI mULa bhAvanA - je hiMsAdi doSothI bacavAnI che, te sacavAtI nathI. tethI vratamAM nirdhArIta karelA kSetranI maryAdAnI bahArathI koIpaNa vastu bIjA pAse maMgAve tyAre jo tema karanAra evuM vicAre ke jo huM svayaM jaIza to vrata bhAMge mATe bIjA pAse maMgAvuM tyAre
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMdittu-sUtra-vivecana-gAthA-28 vratarakSaNa karavAnI tenI apekSA hovAthI 'Anayana prayoga' nAme aticAra lAge. pesavaLe - preSaNa prayoga (ne vize) -- - preSaNa eTale mokalavuM ke mokalAvavuM. prayoga eTale kriyA. pote je sthAnamAM vrata laIne beTho hoya, tyAMthI koIpaNa kAraNe nokara vagerene bahAra mokalavo ke koI kAryamAM tene upayogamAM levAthI preSya prayoga nAme aticAra lAge che. - 0 vaMdittu sUtramAM 'pesavaLa' zabda ja che, paNa tattvArtha sUtramAM tenI sAthe 'prayoga' zabda joDelo che, vRttikAre paNa A zabdane svIkArela che, mATe ame tenI ahIM noMdha karI che. 0 A aticArano krama yogazAstramAM pahelo che. dharmasaMprada - desAvagAsika vratamAM javA-AvavA vagerene aMge amuka pramANamAM niyata karela bhUmithI dUranuM koI prayojana paDe, to "jAte javAthI mArA vratano bhaMga thaze mATe bIjAne mokaluM'' e buddhithI bIjAne mokalI kArya karAvI levuM, te preSaNa nAmano aticAra che. vastutaH javA-AvavAthI jIvirAdhanA thAya, e uddezathI amuka bhUmithI vadhAre dUra javA-AvavAno tyAga karavArUpa desAvakAsika vrata jaNAvyuM che, chatAM te bhUminI bahAra pote jAya tene badale bIjAne mokale tyAre vrata rakSaNanI buddhi hovAthI tene aticAra kahyo che. anyathA jIvavirAdhanA svayaM kare ke bIjA pAse karAve baMne anAcAra ja gaNAya. - 193 sadde - zabdAnupAta (ne vize) zabda karIne bolAvavA. pote je sthAnamAM vrata laIne beTho hoya, tyAMthI khoMkhAro khAIne ke UMcethI avAja karIne potAnI hAjarI jaNAvanArI ceSTA karavI, te 'zabdAnupAta' nAme trIjo aticAra kahyo che. vaMvittu sUtranI gAthAmAM mAtra 'sadda' zabda ja che, paNa tattvArtha sUtra, yogazAstra, arthadIpikA TIkA AdimAM 'zabda' sAthe anupAta zabda joDelo ja che, mATe ahIM arthamAM ''zabdAnupAta'' lakhyuM che. dharmasaMgraha mAM kahyuM che ke, "desAvagAsika vratamAM pote jyAM rahyo hoya te makAna, tenI vADa ke koTa vagere maryAdA bahAra mAre na javuM - ema abhigraha karyo hoya ane pachI koI prayojana AvI paDe tyAre "jAte maryAdA bahAra jaIza ke bIjAne bolAvIza to mArA vratano bhaMga thaze'' evI samajathI pote jaI zake nahIM tema bIjAne bahArathI bolAvI paNa zake nahIM. tethI vADa, koTa ke daravAjA vagerenI je maryAdA rAkhI hoya te maryAdAmAM rahIne bahAra rahelA mANasane bolAvavA chIMka, udharasa vagerethI te najIkamAM rahelA mANasane saMbhaLAya tema avAja kare ke je sAMbhaLIne te bIjo mANasa tenI pAse Ave, e rIte maryAdita bhUminI bahArathI bIjAne bolAvavAnA uddezathI koIpaNa prakAre avAja karavo te 'zabdAnupAta' nAme trIjo aticAra jANavo. (ahIM paNa vrata rakSAnI bhAvanA hovAthI aticAra | 2121 - -
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194 pratikramaNasUtra vivecana-3 mAnela che.) * re - rUpAnupAta(ne vize.) rUpa dekhADIne bolAvavA. - pote je sthAnamAM vrata laIne beTho hoya, tyAMthI UMco-nIco thaIne makAna-AdinI jALIe AvIne potAnI hAjarI darzAvanArI ceSTA kare te 'rUpAnupAta' rUpa aticAra jANavo. 0 vaMdittasUtranI gAthAmAM mAtra 'va' zabda che. paNa tattvArtha sUtra, yogazAstra, arthadIpikAvRtti AdimAM "rUpanI sAthe "anupAta' zabda joDelo ja che, tethI ame paNa teno svIkAra karyo che. - tharmasaMgraha mAM kahyuM che ke, zabdAnupAtanI jema avAja nahIM karatAM potAnuM rUpa dekhADIne bahArathI bIjAne bolAvavA te "rUpAnupAta' aticAra che. jemake - niyatabhUmi bahAranuM kAMI prayojana AvI paDe tyAre bahArathI bIjAne bolAvavo hoya tyAre "zabda' karavAne badale "pote ahIM che" ema jaNAvavA mATe svayaM tenI sAme jaIne ubho rahe jethI te tene joI zake. athavA AMTA-pherA kare ke jethI bahAra rahelAMnuM dhyAna kheMcAya ane bahAra rahelo manuSya tenI pAse Ave. ahIM paNa vrata grahaNa karanAranI buddhi evI hoya che ke jo "huM bahAra jaIza" to mArA vratano bhaMga thaze, tethI mAruM rUpa-AkRti dekhADI koIne bolAvuM jethI vratanuM rakSaNa thaI zake. mATe tene aticAra kahyo che. * putti-ve - pugalanuM prakSepaNa karatAM, vastu pheMkatA. 0 pudgala eTale kAMkaro, patthara, DhekuM, lAkaDuM vagere vastu. 0 kSepa eTale pheMkavuM te. - potAnI hAjarI jaNAvavA mATe ke potAnI pAse koIne bolAvavAne mATe kAMkaro, DhezuM, patthara Adi pheMkavA te pulakSepa nAmaka pAMcamo aticAra kahyo che. - te agArI vratIe je kSetra-pramANa dhArela hoya te maryAdAthI adhika dUra dezamAM rahelI vyaktinuM kAma paDatAM tene bolAvavA dhArela dezanI najIka jaIne kAMkaro pheMkIne jaNAve athavA koI rIte pugala prakSepa dvArA potAnA astitvane jaNAve. - dharmasaMgraha mAM "pugala mepa'ne badale "pudgalapreraNa' zabda lakhyo che. tenI vyAkhyAmAM kahyuM che ke, pudgala eTale patthara, iMTa ke evI koI vastu bIjAne pragaTa thavA tenA tarapha pheMkavI, te pudgalapreraNa' nAmano aticAra che - arthAt - amuka niyata sthAna ke je dezAvakAsika vratamAM nirdhArela hoya tyAMthI bahAra javA mATe koI prayojana ke kArya utpanna thAya tyAre tyAM nahIM javAnA abhigrahane kAraNe tyAM jaI na zakavAthI tyAM rahela manuSyanuM lakSya potAnI tarapha kheMcavA mATe pote patthara, DhephAM vagere pheke, tethI bIjo manuSya samaje ke, "A mane bolAve che" ema samajIne tenI pAse Ave. e rIte patthara Adi pheMkIne bIjAne sUcana karavuM te dezAvakAsika vratano pAMcamo aticAra che. * resAvAmi - dezAvakAsika vratane vize.
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMdittu-sUtra-vivecana-gAthA-28 aticAranA AraMbhe A vize bhUmikA bAMdhelI ja che. vratarUpe zrAvakanuM dazamuM vrata ke bIjA zikSAvrata gaNAtA ane utaraguNavrata tarIke jeno pAMcamo krama prasiddha che. (jo ke tattvArtha sUtrakAre sAta zIlavratamAM teno bIjo krama mUkyo che.) evA A dezAvakAsikavratanA saMbaMdhamAM Anayana, preSaNa Adi pAMca aticAro jaNAvyA. te dezAvakAsika zabdathI traNa artho grAhya che. (1) digvirati vrata vaDe maryAdita karelo dik parimANano eka bhAga arthAt chaTThA vratano vizeSathI saMkSepa karavo te. (2) koIpaNa vrata saMbaMdhI karavAmAM Avela saMkSepa arthAt koIpaNa vratamAM rAkhelI chUTone vizeSa maryAdita karIne tenA eka bhAgamAM - dezamAM sthira thavuM te dezAvakAsika che. - (3) pratidina savAra-sAMja cauda niyamo dhAravA (ke je niyamano ullekha nAma mAtrathI sAtamA vratamAM karyo hato.) A cauda niyamo A pramANe che- saMkSepathI 15 - (1) savitta :- zrAvake mukhyavRttie sacittano tyAga karavAno che. paNa jo tema na karI zake to teNe sacittanuM parimANa nakkI karavuM joIe ke mAre ATalAM sacitta dravyothI vadhAre dravyono tyAga che e cauda niyamamAMno pahelo niyama che. 0 acitta vastu vAparavAthI cAra prakAranA lAbha thAya che. (1) sarva sacittano tyAga (3) kAmaceSTAnI zAMti (2) dravya cauda niyamamAM A bIjo niyama che. jemAM AjanA divase huM ATalAM ''dravyo''thI adhika nahIM vAparuM evuM parimANa nakkI karavuM te dravya-saMkSepa. A vratanI dhAraNA mukhya vastune AzrIne thAya che. jemake 'dALa' tyAM dALa eka dravya gaNAya, temAM naMkhAyelA padArthonI alaga gaNatarI thatI nathI. - (2) rasanendriyano vijaya (4) jIvahiMsAmAMthI bacavuM (3) virU - vigaI ke vikRti. jo ke vigaI to daza che. paNa temAM madha, mAkhaNa, madirA, mAMsa e cAra mahAvigaIo to saMpUrNa paNe tyAjya che ja. kemake abhakSya padArtho bhogopabhogamAM tyAjya ja che. bIjI cha vigaIo che - dudha, dahIM, ghI, tela, goLa ane kaDA vigaI (taLelA padArtha) A cha vigaIomAM eka ke tethI vadhu vigaIno roja tyAga karavAno niyama te 'vigaI tyAga' kahevAya che. Avo tyAga be rIte karavAnI praNAli che. (1) svarUpa tyAga ane (2) mULathI tyAga. svarUpa (ke kAco) tyAga kare tyAre sIdhuM ja tela-goLa ke dudha vagere vAparI zake nahIM, paNa zAkamAM tela Ave ke goLa Ave to teno bAdha nathI. jyAre mULathI tyAga kare tyAre jemAM tela ke goLa ke dudha ke dahIM vagere Ave te sarve vastuno tene tyAga thaI jAya che arthAt dudhanA mULathI tyAgamAM cA, kophI, dudhapAka Adi sarveno tyAga thaI jAya che.
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196 pratikramaNa sUtra vivecana-3 (4) vAha - upAmaha, pagarakhAM, joDAM, cappala ityAdi Aja divasanA (ke rAtrinA) ATalAM pagarakhAM (cappala, slIpara, buTa, mojaDI vagere)thI vadhAre pagarakhAM paheravA nahIM, tevo niyama te upADa-saMkSepa. (5) saMvata - tAMbula, pAna, mukhavAsa, sopArI ityAdi. azana, pAna, khAdima ane svAdimamAM je svAdima AhAra te taMbola che. taMbolamAM mukhya artha bhale pAna thato hoya, paNa temAM mukhavAsa svarUpe upayogamAM levAtI sarve vastuono samAveza thAya che. taMbolanuM je parimANa nakkI karavuM te taMbola-niyama (6) valya :- vastro. paheravAnA, oDhavAnA vastronI saMkhyAnuM parimANa karavuM te Aje divasanA (ke rAtrinA) ATalAthI vadhu vastro paherIza nahIM - oDhIza nahIM - arthAt vAparIza nahIM tevo niyama. (7) rusuma - puSpa, phUla, mALA, veNI vagere. A niyamamAM suMghavA ane vAparavA e baMne prakArano upabhoga samAviSTa thAya che. - mAthAmAM nAkhavAnA, gaLAmAM paheravAnA, vALamAM guMthavAnA, hAthamAM bAMdhavAnA, zayyAmAM pAtharavAnA, suMghavAnA, phUlanA gajarA ke "buke' svarUpe rakhAtA ityAdi tamAma prakArano samAveza thaze. - "suMghavuM' e A vratanA saMkSepamAM mahattvanuM hovAthI, attara, senTa, spe ityAdi paNa zokhathI suMghavAnA dravyo ahIM ja levA. A pramANenA niyamanuM je nitya parimANa nakkI karavuM tene "kusuma' puSpa saMbaMdhI (suMghavA saMbaMdhI) upabhogano niyama kahe che. (8) vAhana - jaLamAM, sthaLamAM ke gaganamAM vicaravA mATenA upayogI koI paNa prakAranA yAMtrika ke mAnavIya ke prANIja sAdhanono A niyamamAM saMkSepa karavAno hoya che. jemAM hAthI, ghoDA, UMTa Adi paNa Ave, skUTara, sAyakala, moTara, relve, basa Adi paNa Ave. vahANa, sTImara, boTa Adi paNa Ave. helIkopTara, vimAna, rokeTa Adi paNa Ave. te sarve saMbaMdhI je nitya maryAdA karavI te vAhana-niyama. (9) ziyana - sUvA-besavA saMbaMdhI sAdhanonuM nitya parimANa nakkI karavuM te. jemAM pATa, pATalA, khATa, khATalA, khurazI, koca, seTI, gAdalA, rajAI, godaDAM, cAdara, blenkeTa, zetaraMjI, caTTAI, hIMcakA vagere amukathI vadhAre saMkhyAmAM vAparIza nahIM tevo niyama (10) vinneva - vilepana, vilepana yogya dravyo jevA ke - caMdana, kasturI, kesara, abIla, pAvaDara, krIma, sauMdarya prasAdhano, tela, pIThI vagerenuM divasa (ke rAtri) saMbaMdhI parimANa nakkI karavuM te vilepana niyama. (11) vaMma - brahAcaryaniyama - sAmAnyathI divase abrahmanuM sevana karavuM te zrAvakane varyuM che. rAtrinA samaye paNa 'svadArAsaMtoSa' vratapAlana thAya te rIte
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMditta-sUtra-vivecana-gAthA-28 197 yatanA karavAnI che. tethI tenA parimANane lagatA je niyamano saMkSepa (caturtha vratano saMkSepa) te brahmacarya niyama. (12) kisi - daze dizAmAM javA-AvavAnuM parimANa te diniyama jo ke chaThA vratamAM A niyama levAya ja che, paNa roje-rojanI jarUriyAta ane icchA mujaba teno saMkSepa karavo te disi-parimANa saMkSepa kahevAya. jemake - chaThA vratamAM 100 kilomITarathI vadhAre na javAno niyama che, paNa Aje kyAMya javuM nathI to 10 kilomITaranI chUTa rAkhavI te. (13) nhANa - snAna. divasanA (ke rAtrinA) ATalA vakhatathI vadhu snAna na karavuM tevuM parimANa nakkI karavuM te. (1) matta - bhojana, pAna saMbaMdhI AhAranuM parimANa nakkI karavuM te jo AnaMda zrAvakanI mAphaka bhogopabhoga parimANa karyuM hoya to temAM AhAra saMbaMdhI ghaNAM parimANanI vAta jAvajIva paryantanI Ave che. teno rojerojanA niyamamAM saMkSepa karavo te AhArasaMbaMdhI niyama che. athavA divasanA (ke rAtrinA) amuka AhAranuM parimANa nakkI karavuM te. A niyama svavaparAzanI apekSAe levo. A "cauda niyamo" roja lenAra zrAvaka-zrAvikAne jANamAM ja haze ke vartamAnakALe A cauda niyama uparAMta bIjI paNa dhAraNAo karAtI hoya che. te mujaba-rojeroja pRthvIkAya, apUkAya, teukAya, vAyukAya ane vanaspatikAyanA upabhoga mATenI maryAdA paNa bAMdhavAnI hoya che. temaja asi, aSI ane kRSine lagatuM parimANa paNa nakkI karavAnuM hoya che. mAtra trasakAya saMbaMdhI jayaNA rAkhavAmAM Ave che. * vagha sivAva, niH - bIjA zikSAvratane vize huM niMdu chuM. - dezAvagAsika nAmanA bIjA zikSAvratamAM je "Anayana preSaNa Adi pAMcamAMnA koI aticAro lAgyA hoya to tenI niMdA karuM chuM - niMdA rUpa pratikramaNa karuM chuM. A vratanI mahattA avirati pApathI bacavA mATe ghaNI ja mahattvanI che. karmabaMdhanA kAraNomAM "avirati' paNa eka kAraNa che je pApono paccakkhANapUrvaka tyAga nathI karyo te sarve pApo na karavA chatAM aviratijanya karmabaMdha cAlu rahe che. jyAre zrAvaka vrato grahaNa kare tyAre "aviratinuM pramANa cokkasa ghaTe che kemake teNe pratyeka vratamAM maryAdA nakkI karI hoya che, paNa je parimANa niyata karyA hoya te to samagra varSa ke jIvana mATe nakkI karAyA hoya che. rojeroja teTalA parimANanI chUTa ke vaparAza hotA nathI, tethI rojeroja A vratono saMkSepa karavAthI aviratinuM pramANa ghaNuM ja ghaTADI zakAya che. jemake samagra jIvanane AzrIne 50 ke 60 dravyonA AhAranI maryAdA karAI hoya, paNa rojeroja teTalAM dravyono upabhoga hoto nathI, to rojeroja mATe 15 ke 20 dravyo paNa AvazyakatA ane icchA mujaba dhArI zakAya che ke jIvanabhara
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 pratikramaNa sUtra vivecana-3 mATe sarve dizAmAM 1000-1000 kilomITaranI chUTa rAkhI hoya, paNa je-te divase 50-50 kilomITaranuM AvAgamana paNa dhArI zakAya che. ahIM mukhyatA che vratomAM nakkI karelA parimANa karatAM paNa dainika parimANamAM saMkSepa karI vadhune vadhu virativaMta banavA mATenI dizAmAM puruSArtha karavo te. ( dasamAM dezAvagAsika vratamAM dhanada rAjabhaMDArInI kathA vistArathI che te arthadIpikA' TIkAmAM jovI.) 0 dezAvagAsika vratamAM sumitra maMtrInuM dRSTAMta : caMdrikA nAmanI nagarImAM adharmI evo tArApIDa nAme rAjA hato. sumitra nAmano zrAvaka teno maMtrI hato. koI caturdazInA divase teNe gharanI bahAra na nIkaLavAnuM vrata lIdhela. te rAtre rAjAe koI kAma mATe maMtrIne bolAvyA. maMtrI vrata-niyamamAM hovAthI na AvatA rAjAe tenI maMtrI mudrA pAchI maMgAvI. sumitrae paNa vrata sAcavavA maMtrIpadano tyAga karyo. rAjAne dUta maMtrI mudrA paherIne manamAM harakhAto harakhAto pAcho pharyo. paNa rastAmAM dharAsana nagarInA sUrasena rAjAe maMtrIne mArI nAMkhavA mANaso mokalelA hatA. teNe A rAjadUtane maMtrI jANI mArI nAMkhyo. dharmano A pratyakSa mahimA jANI rAjA sumitrane ghera Avyo. potAnI bhUlanI mAphI mAMgI, dharma aMgIkAra karyo. | sumitra maMtrIe A banAvathI vairAgya pAmI dIkSA lIdhI. teNe saMsAranI asAratAno upadeza Apyo. tArApITha rAjAe paNa dIkSA lIdhI. baMne niraticAra cAritra pALI mahAvidehe utpanna thayA. tyAM dIkSA laI, kevaLajJAna pAmI mokSe gayA. have gAthA-2lmAM pauSadhavrata saMbaMdhI aticArone jaNAvIne tenI niMdarUpa pratikramaNa karavAmAM Ave che. 0 pauSadha e zrAvakanA agiyAramAM vratarUpe prasiddha che. ahIM teno trIjA zikSAvata rUpe ullekha che. uttaraguNarUpa sAta vratomAM teno krama chaTho che. tene tattvArtha sUtramAM "pauSadhopavAsa' vrata rUpe oLakhAvela che ane tyAM teno pAMcamAM zIlavata rUpe ullekha che. 0 poSa eTale puSTi, paNa dharmano adhikAra hovAthI dharmanI puSTi. tene tha eTale ghare - dhAraNa karanAra, te pauSadha. - aSTamI, caturdazI, pUrNimA, amAvAsyA che ane koI viziSTa tithimAM upavAsa karI bIjI badhI ALa-paMpALano tyAga karIne avazya karavAnuM vrata te pauSadhopavAsa vrata. - pauSadhopavAsano bIjo artha karyo che. pauSadha vrata sahita 35vasanaM rahevuM che. A vrata mATe Avazyaka sUtramAM kahyuM che ke, pauSadhopavAsa cAra prakAre che. te A pramANe - (1) AhAra pauSadha, (2) zarIra satkAra pauSadha (3) brahmacarya pauSadha, (4) avyApAra pauSadha.
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMdittu-sUtra-vivecana-gAthA-29 pauSadha + upavasana. eTale pauSadhopavAsa. jemAM pauSadha eTale parvatithie avazya karavA yogya vrata. tenI sAthe AtmAnuM upavasana arthAt vasavuM ke rahevuM te. avasthAna pauSadha + upa + vAsa. pauSadha eTale eka vrata ke pratimA. 1 - jenA guNo vividha doSothI DhaMkAI gayA che, tevA AtmAe AhAra vagerenA tyAga karavArUpa guNonI ( 3pa eTale) sAthe ke samIpe (vAsa eTale) rahevuM ke vasavuM te. 199 * dharmaviMdu mAM kahyuM che ke, doSothI DhaMkAyelA AtmAno guNonI sAthe sArI rIte vAsa karavo te upavAsa jANavo. mAtra zarIra zoSaNa karavuM te upavAsa kahevAto nathI. pauSadha sahita upavAsa te pauSadhopavAsa. Avazya vRtti - dharmano saMcaya karavAmAM hetubhUta banIne dharmane je pUraNa kare - pUre te parva. A parvatithione ja dharmapuSTinuM kAraNa mAnI rUDhithI pauSadha kahelo che. -- samavAyAMza - vRttimAM abhayadevasUrijIe pauSadhano artha karatI vakhate tenA cAra bhedo batAvyA che. (1) AhAratyAga, (2) zarIra satkArano tyAga, (3) brahmacarya pAlana, (4) kuvyApArano tyAga. A pratyeka bhedanA sarvathI ane dezathI ema babbe bhedo kahyA che. te badhuM varNana A ja vivecanamAM AgaLa '"savitti'' zabdonI vyAkhyA karatI vakhate karela che. 0 pauSadha vratanA pAMca aticAronA nAmo atre jaNAvIe chIe tyAra pachI sUtranA zabdo mujaba tenI vivecanA karela che. (1) apratilekhita duSkRtilekhita saMstAraka-zayyA. (2) apramArjita-duSpramArjita saMstAraka-zayyA. (3) apratilekhita duSkRtilekhita uccAra prasravaNa bhUmi. (4) apramArjita-duSpramArjita uccAra prasravaNa bhUmi. (5) ananupAlanA. (vaMdittu sUtranI TIkA pramANe ame uparokta aticAro kahyA che, tattvArtha sUtra, yogazAstrAdimAM A pAMca aticAra judI rIte kahyA che. te A pramANe (1) dRSTithI joyA ke pramArjana karyA vinA saMthAro karavo, (2) joyA pramArjya vinA vastu levI-mUkavI, (3) joyA-pramArSyA vinA paraThavavuM, (4) pauSadha pratye anAdara, (5) vismRti thavI.) saMthAruccAravihI- pamAya saMthAro ane uccAranI vidhimAM thayelA - pramAdane vize. saMthAro ane uccArane saMthArughAra kahe che. tenA aMgenI vidhinA viSayamAM je pramAda thavo tene saMthArughAravihI-pamAya e pramANe kahela che.
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 pratikramaNa sUtra vivecana-3 0 "saMthAro" eTale saMstAraka - sUvA ke uMghavA icchanArAo vaDe jamIna para je bichAvAya che tene saMskAraka kahe che. athavA - jemAM sAdhuo sUI rahe che te "saMskAra'. - viziSTa arthamAM te darbha, ghAsa, kAMbaLa ke saMthArIyA AdinuM sUcana kare che. upalakSaNathI pATa ke pATIyuM paNa saMthAro che. 0 udhAra - zabdathI ahIM uccAra-prastravaNa bhUmi artha che. - uccAra eTale vaDInIti ane prastravaNa eTale laghunIti vyavahAru bhASAmAM kahIe to maLa ane mUtra te baMnene paraThavavAnI jagyA ke jene spaMDila bhUmi kahe che. tene lagatI pratilekhana-pramArjananI khAsa kriyA, te eno vidhi. temAM pramAda karavo eTale temAM bhUla-cUka karavI. ahIM vaMditta sUtranI arthadIpikA TIkA vizeSamAM kahe che "uccAravidhi" eTale laghunIti ane vaDInIti aMge 12-12 bhUmio arthAt 24 mAMDalA karavA. - jeo mAtra ane aMDila rokavA samartha na hoya tene pauSadhazALAnI aMdara jaghanyathI eka-eka hAtha pramANa dUra javAnI ane nIce cAra AMgaLa pramANa checha jagyA cAre dizAmAM paDilehavAnI hoya che. te covIsa mAMdalA karavA rUpa 24 jagyA upalakSaNathI jaNAvI hovAthI thuMka, gaLapho, lITa, prasveda-mela vagere paraThavavAnI bhUmine barAbara joI-pramArjIne pachI paraThavavAno vidhi paNa sAcavavAno che. A covIsa mAMDalAbhUmi tathA zleSmAdi paraThavavAnI bhUmi pUjavApramArjavAmAM je pramAda thavA pAme. te A vratane vize aticAra che. teno spaSTa artha A pramANe che (1) saMthAro, vasati vagerene caluthI barAbara joyA vinA ke jema tema joIne tenA upara besavuM vagere kAryothI "apratilekhita-duSpatilekhita saMskAraka zayyA" nAme paDelo aticAra lAge che. (2) e pramANe te saMthAro, vasati vagerene caravaLAthI barAbara pramAryA vinA ke jema tema pramArjIne tenA upara besavuM, suvuM vagere kAryathI apramArjitaduSpamArjita saMskAraka zayyA" nAme bIjo aticAra lAge che. (3) e pramANe vaDInati-laghunIti saMbaMdhI je covIza mAMDalAvALI bhUmi temaja upalakSaNathI thuMka, kapha, lIMTa Adi paraThavavAnI bhUmine cakSuthI barAbara jovAmAM AvI na hoya athavA jema tema jovAmAM AvI hoya to "apratilekhita duSpatilekhita uccAra prastravaNabhUmi" nAme trIjo aticAra lAge che. | (4) e ja pramANe te jagyAone pramAryA vinA ke jema tema pramArjavAthI "apramArjita duSpamArjita uccAra prastravaNa bhUmi" nAme cotho aticAra lAge che. 0 tada reva - ane te ja pramANe.
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMditta-sUtra-vivecana-gAthA-29 201 * magag (marUUTU) baMne pATho maLe che. 0 mAgaUTTU - bhojanAbhoge - bhojanAdinI ciMtA karavAmAM "bhojana" eTale AhAra, upalakSaNathI deha-satkAra vagere. teno Abhoga' - upayoga eTale vicAra. te "bhojanAbhoga". eTale bhojana ke zarIra-satkAranI ciMtA karavI, tene lagatA vicAro karavA, te "bhojanAbhoga' kahevAya che. 0 mouTU - evo pATha "mokSamag' ne sthAne urthalIpinkA vRttimAM noMdhela che. teno artha paNa judo ja karyo che. vRttikAre A zabdanA be bhAga karyA che. "mo ane sAmoI'. jemAM moDuM no artha mavati' lAge che evo karyo che ane TTU no artha "anAbhoge' - anupayogamAM vartatA evo karyo che eTale "saMthAruccAravihI - pamAya bhoi anAbhoge' ema vAkya letA "pramAdathI tathA anAbhogathI saMthArA ane uccAra vidhimAM jo koI aticAra thayA hoya." tevo artha ahIM karela che. 0 "mAyaTopa' e sarva svIkRta pATha mujaba paNa vRttikAra maharSie lakhyuM che ke, "bhoyaNa" eTale bhojana "Abhoga" eTale upayoga. upalakSaNathI zarIrasatkArAdimAM upayoga te bhojanAbhoga kahevAya. jyAre pauSadha pUro thaze ke jethI huM potAnI icchA mujaba bhojana-zarIra satkAra vagere karAvuM ? ityAdi je ciMtA te bhojanAbhogano artha che ane teno "viparita pauSadhavidhi" nAmanA pAMcamAM aticAramAM samAveza thAya che. tema zrI ratnazekharasUrijI-vaMditu sUtranI vRttimAM kahe che. * pasaMda-vidi-vivaray - pauSadha vidhinA viparItapaNAthI. 0 posaI eTale pauSadha. jeno AraMbha artha Apyo ja che. - dharmanI puSTine dhAraNa kare athavA dharmanuM poSaNa kare te pauSadha. zrI haribhadrasUrijIe dazamAM paMcAzakamAM tenI vyAkhyA karatA kahyuM che ke, "je kuzala dharmanuM poSaNa kare che ane jemAM jinezvara devoe kahelA - "AhAra tyAga" AdinuM vidhipUrvaka anuSThAna karAya che. te pauSadha kahevAya che. - uvArasA ane mAvatI nAmaka Agama sUtramAM tene "posahovavAsa' nAmathI oLakhAvela che. jemAM posaDa' zabda parvatithinA arthamAM rUDha thayelo che. A parvatithinI vyAkhyA yogazAstranA trIjA prakAzamAM-85mAM zlokamAM karI che cAra parvomAM arthAt AThama, caudaza, pUrNimA, amAvAsyA e cAre parvonA samUha te catuSkarvI. A divasomAM upavAsa Adi tapa, kupravRttino tyAga, brahmacaryanuM pAlana ane snAnAdino tyAga e pauSadha vrata che. tenuM vidhipUrvaka anuSThAna karavuM te pauSadha che. jene poSadhopavAsa nAmaka zrAvakanuM agiyAramuM vrata kahyuM che. - savAlasA, samavAya Adi AgamonI vRttimAM kahyuM che ke, te AhArAdi cAra bhedo vaDe che. Avazyaka sUtramAM adhyayana-6 'paccakkhANa'mAM paNa A cAra bhedo jaNAvelA che- ; 8Te che
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratikramaNasUtra vivecana- 3 (1) AhAra pauSadha-upavAsa Adi tapa karavo te. AhAra pauSadha sarvathI ane dezathI be prakAre kahyo che temAM cauvihAra upavAsa te sarvathA AhAra pauSadha che ane tivihAra upavAsa, AyaMbila, nivi, ekAsaNuM e dezathI AhAra pauSadha che. (2) zarIra satkAra pauSadha :- zarIra satkArano tyAga karavo te. - snAna, udvartana, vilepana, puSpa, gaMdha, viziSTa vastra ane AbhAraNAdithI zarIrano satkAra karavAno tyAga karavo te. 202 -- A vrata paNa sarvathI ane dezathI be bhede AgamomAM kahevAyuM che, paNa vartamAnakALe A vratamAM sarvathI ja zarIra satkAra tyAga thAya che. (3) brahmacarya pauSadha - brahmacaryanuM pAlana karavuM te. abrahmanA AcaraNano sarvathA tyAga karavo te brahmacarya pauSadha. A vrata paNa sarvathI ane dezathI ema be bhede hatuM. paNa pUrvAcaryonI paraMparAthI have sarvathA ja A vratanuM grahaNa thAya che. (4) avyApAra pauSadha - sAvadya vyApArano tyAga karavo te. -- - ahIM avyApArano artha vyApArano abhAva evo nathI karyo, paNa kutsita ke sAvadya vyApArano tyAga evo artha karyo che. - A vrata paNa sarvathI ane dezathI be prakAre grahaNa thatuM hatuM. paNa hAla A vrata mAtra sarvathI ja uccarAvAya che. 0 pauSadhanI pratijJA ke paccakkhANa : sAdhujIvananI zikSA ApatA evA A zikSAvratamAM cAra prahara ke ATha praharanuM paccakkhANa karAya che. jo mAtra divasa saMbaMdhI pauSadha le to nAvivarsa pATha bolAya che. jo ahorAtrano pauSadha karAya to khAva ahorartta evo pATha bolAya che. trIjI praNAli mujaba jo mAtra rAtri pauSadha kare to khAva sekSa vivarsa bahorAM ke nAvase-vivasa-rAM evo pATha bolAya che. sAmAyikanA pratijJA sUtra mujaba pauSadhanuM paNa pratijJA sUtra che, jemAM nimaMte ! posahaM ! e rIte pATha bolI pauSadhanA cAre bhedanuM pratyAkhyAna karAvAya che. pachI no zeSa pATha to sAmAyika sUtranI mAphaka tuvid tiviheLa ityAdi ja che. 0 vitti eTale vidhi. pauSadhanI vidhi, pauSadhamAM vidhi. - pauSadhane grahaNa karavA ke pAravA mATe sAmAyikamAM hoya tevA prakAranI vidhi hoya che. e vidhi anusAra ja pauSadhavratanuM grahaNa karavuM joIe ane pAravo joIe. pauSadhamAM paNa paDilehaNa, guruvaMdana, sajjhAya, devavaMdana, pramArjana, gamanAgamana pratikramaNa, saMthArA porisi, prAtaHkAlIna porisi Adi aneka vidhi karavAnI hoya che. A baMne prakAranI vidhinuM yathAyogya pAlana na thayela hoya, vidhinA mULa
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMditta-sUtra-vivecana-gAthA-29, 30 203 uddezathI kaMI viruddha vartana thayuM hoya, bahumAnapUrvaka kriyA na karAyela hoya tene vidhimAM viparItatA kahevAya athavA yogazAstra, dharmasaMgraha Adi mujaba 'anAdara' karyo kahevAya. * taphA sivAva, niMre trIjA zikSAvratamAM thayelA uparokta pAMce aticAromAMthI koI aticAra lAgyo hoya tenI huM niMdA karuM chuM, niMdArUpa pratikramaNa karuM chuM. - saMskAra ane uccArabhUminA pratilekhana ane pramArjanarUpa vidhimAM pramAda karavAthI pahelA cAra aticAro utpanna thAya che ane bhojana tathA zarIra satkAra AdinA vicAro karavAthI vidhinI viparItatA thatAM vratanI ananupAlanA ke anAdara thAya che. ( pauSadhanI ArAdhanA-virAdhanA upara devakumAra-pretakumAranI kathA vistArathI vaMdittasUtra vRttimAM jovI) 0 pauSadhavrata vize calaNIpittA zrAvakanuM dRSTAMta : vArANasI nagarImAM calaNIpitA nAme zrAvaka raheto hato. tene zyAmA nAmanI patnI hatI. tenI pAse covIza karoDanI saMpatti hatI. 80000 gAyo hatI. teNe koI vakhate pauSadha lIdho. rAtrinA samaye te kAyotsarga rahela hato. koI eka mithyAtvI deva tenI pAse Avyo. aneka upasargo karyA paNa culanI pitA kAyotsargamAM nizcala rahyo. pachI tenA traNe dIkarAne mArI nAMkhyA, to paNa te pauSadhamAM aDaga rahyo. pachI te deva culanIpitAnI mAtAne laI Avyo tyAre culanIpitA vratathI calita thaIne thoDuM moTethI bolavA lAgyo. te deva cAlyo gayo. tyAre tenI mAtA culanIpitAno avAja sAMbhaLI gharamAMthI bahAra AvyA. culanIpitAne pUchayuM ke tuM kema moTethI avAja karato hato. teNe badhI vAta karI tyAre mAtA bolyA ke, koI mithyAtvI deve tane upadrava karyo lAge che. tArA traNe putro kuzaLa che. mATe tuM tArI bhUlanuM mithyAdiSkRt ApI nizcala thA. tyAre calaNIpitAe aticAranI AlocanA karI, pauSadha vratane nizcala thaI pUrNa karyo. savAre bhagavaMta mahAvIra pAse jaI AloyaNA karI, sArI rIte vrata ArAdhanA karI, devaloke gayo. have gAthA-30mAM zrAvakanA bAramA vrata "atithisaMvibhAga'nA pAMca aticArono nirdeza ane A aticAronI niMdArUpa pratikramaNa karavAnuM vidhAna karela che. 0 atithisaMvibhAga vratanI bhUmikA : - atithi mATeno saMvibhAga te atithi saMvibhAga. te rUpa je vrata te. vratano krama zrAvakanA vratomAM bAramo che, cAra zikSAvatomAM teno krama cotho che. uttaraguNa rUpa sAta vratomAM teno krama sAtamo che. - tithi eTale je tithi rahita che te.
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 pratikramaNa sUtra vivecana-3 - je mahAtmAe tithi ane parvanA sarva utsavo tajyA che. tene "atithi' jANavA ane te sivAyanAne 'abhyAgata' jANavA. - vibhA zabda huM ane vimA e be padothI banelo che. temAM huM no artha saMgatatA ke nirdoSatA che ane vimA eTale viziSTa bhAga. potAnA arthe taiyAra karelA khAna-pAnamAMno amuka aMza. te sAdhune kalpe tevuM prAsuka ane eSaNIyanuM dAna karavuM te. yogazAstra mAM kahyuM che ke, atithi eTale sAdhu. evA sAdhumahAtmArUpa atithine guru tarIke mAnIne bahumAna-bhaktinA atizayarUpa harSathI mana, vacana, kAyAnI zuddhipUrvaka AhAra, vastra, pAtra vagerenuM dAna ApavuM te atithi saMvibhAga kahevAya che. saMvibhAgamAM saM eTale samyak - AdhAkarmAdi-3ra doSathI rahita. vi' eTale viziSTa prakAre. (sAdhune pUrvakarma-pazcAt karma Adi doSa na lAge te rIte) mA eTale potAnI vastuno amuka aMza ApavAnuM je vrata te atithisaMvibhAga vrata che. - tAtparya e che ke - nyAyopArjita dhanathI ke nyAyathI meLavelI vastuo, acitta, nirdoSa ane kamya eTale sAdhutAne poSaka hoya, tevI AhAra, vastra, pAtrAdi vastuo deza, kALa, zraddhA, satkAra ane kramapUrvaka potAnA uddhAranI buddhithI sAdhune ApavI te atithi saMvibhAga vrata. - deza eTale ke dezamAM je vastu durlabha hoya tenuM dAna karavuM. - kALa eTale sukALa ke duSkALane vicArIne dAna ApavuM. - zraddhA eTale kevaLa AtmakalyANa mATe zuddha bhAvathI dAna ApavuM. - satkAra eTale sanmAnapUrvaka dAna ApavuM. Ave tyAre ubhA thavuM jAya tyAre vaLAvavA javuM ityAdi guru bahumAna. - krama eTale pahelA durlabha ke uttama vastuo vahorAvavI ane pachI sAmAnya vastuo levI ema kramazaH vinaMtI karavI. 0 sAvara mAM chaThA AvazyakamAM jaNAve che ke, "nyAyathI meLavelA ane kalpanIya evA AhAra-pANI vagerenuM deza, kALa, zraddhA, satkAra ane kramathI viziSTa, uttama, bhaktipUrvaka, sva-para AtmakalyANanI buddhie, sAdhuone dAna karavuM te atithi saMvibhAga. 0 saMvidhaprakaraNa - dhIra ane jinezvara devanI AjJAnA pAlaka uttama zrAvako, sAdhuone kalpe tevI je vastu, thoDI paNa koI sAdhune vahorAvI na hoya, teno kadI potAne mATe upayoga karatA nathI. rahevA mATe sthAna, zayyA, Asana, AhAra, pANI, auSadha ane vastra, pAtra vagere upakaraNo zrAvake pote vipula saMpattivAna na hoya, to thoDAmAMthI thoDA paNa munine ApavA. 0 mAvatInI - zramaNa nircanthone acitta ane nirdoSa AhAra, pANI,
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMditta-sUtra-vivecana-gAthA-30 205 khAdya, svAdya tathA vastra, pAtra, kaMbala, pAdaproMchana, pITha, pATIyA, zayyA, saMthArA vagerenuM dAna karavApUrvaka zrAvaka potAno kALa nirgamana kare. 0 atithi saMvibhAgano vartamAna vidhi : atithisaMvibhAga mATe vRddha paraMparAthI ane paMcAzaka cUrNi mujaba atithi saMvibhAga mATe sAmAcArI A pramANe cAle che- zrAvake pauSadhanA pAraNe munine dAna ApIne bhojana karavuM. te mATe bhojanano avasara thAya tyAre - suMdara vastra, alaMkAra paherIne zobhApUrvaka upAzraye jaI sAdhune vinaMtI kare ke, he bhagavaMta ! Apa AhAra-pANI arthe mAre tyAM padhAro. e vakhate sAdhunI sAmAcArI evI che ke teo vilaMba na kare, paNa jaldIthI taiyArI kare. kemake vadhAre samaya lAge to sAdhune sthApanA doSa lAge ane zrAvakane bhojanamAM aMtarAya thatA sAdhune bhogAMtarAya Adi karmano baMdha thAya. tethI (vadhu sAdhu hoya to) eka sAdhu paDalAnuM paDilehaNa kare, bIjA sAdhu muhapati paDilehe ane trIjA sAdhu pAtrAnuM pratilekhana kare. pachI porisa Adino samaya jALavIne gaucarI levA nIkaLe tyAre AhAra levA janAra muni ane bIjA saMghATaka sAdhu sAthe jAya. teo nimaMtraNa karanAra zrAvakanI pAchaLa-pAchaLa jAya. ghera pahoMce tyAre zrAvaka sAdhuone Asana grahaNa karI besavA vinaMtI kare. munirAja jo bese to ThIka, nahIM to zrAvake vinaya karyo gaNAya. tyArabAda svahaste AhAra-pANI vahorAve athavA bIjI vyakti vahorAvanAra hoya to vahorAve tyAM sudhI AhArAdinA vAsaNo pote dharI rAkhe vahorAvyA pachI zrAvaka vaMdanA karI munine vidAya ApavA keTalAMka DagalAM pAchaLa jAya. pachI AvIne pote jame. jo potAnA te gAma vageremAM sAdhu-munirAjano yoga na hoya, to paNa pote bhojana avasare bAraNe joyA kare, cittanA zuddha bhAvathI bhAvanA kare ke jo koI sAdhu Ave to sAruM, A pramANe zuddha hRdayathI bhAvanA karyA pachI pAraNuM kare. pauSadha sivAyanA avasare dAna ApIne jame ke jamIne dAna Ape. 0 zrAvadharma prajJapti no pATha - atithisaMvibhAga eTale atithi rUpa sAdhusAdhvI, zrAvaka-zrAvikAo. teo koI jyAre ghara AMgaNe padhAre tyAre bhaktipUrvaka ubhA thaIne Asana ApavuM, pAdapramArjana karavuM, yathAyogya namaskArAdi karavA. ityAdi karyA pachI potAnA vaibhavanA pramANamAM AhAra, pANI, vastra, auSadha, vasati ApIne saMvibhAga karavo. 0 atithi saMvibhAga vratanA aticAro - (1) sacitta nikSepa (2) sacittavidhAna (3) paravyapadeza (4) mAtsarya (5) kAlAtikramadAna A pAMce aticArono artha vivecana have vaMditta sUtranI gAthA-30 anusAra zabdazaH ame AgaLa jaNAvI rahyA chIe.
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 pratikramaNa sUtra vivecana-3 * vitta nivavava - sacitta vastu nAMkhavAmAM. 0 vitta - zabdanI vyAkhyA-10mAM vratamAM jovI. 0 nizvivaUT - nikSepaNa, nAMkhavuM te. mUkavA ke nAMkhavAnI kriyAne nikSepaNa kahevAya che. - munirAjane dAna ApavA yogya vastumAM sacitta vastu nAMkhavI. - sAdhune devA yogya vastu potAnI pAse hovA chatAM te nahIM devAnI buddhithI sacitta padArtho jevA ke, mIThuM vagere pRthvIkAya, kAcuM pANI vagere apakAya, jemAM agni hoya tevI chUTI cUlli vagere agnikAya ke dhAnyAdi sacitta lIlotarI Adi vanaspatikAya vagerenI upara mUke te "sacittamAM sthApana" evo aticAra paNa kahyo che. paraMtu jyAre munirAjane dAna karavA yogya vastune na ApavAnI buddhie ke rasavRttithI te vastumAM sacitta vastu nAMkhI de tyAre te sacitta nikSepa kahevAya che e pahelo aticAra. (ahIM vaMdittasUtramAM sacitta nikSepa" nAme aticAra che, jyAre yogazAstra ane dharmasaMgraha AdimAM "sacitta sthApanaaticAra che. tattvArtha sUtramAM "sacittanikSepa" nAma che ane bhASya tathA vRttimAM vyAkhyA paNa te rIte ja che, jyAre zrI ratnazekharasUrijI kR vaMditta sUtranI arthadIpikA vRtti che temAM vyAkhyA sacitta sthApana mujaba che. tethI A aticArane be rIte vicArI zakAya-) (1) sacitta vastuno dAna devA yogya vastumAM nikSepa karavo. (2) sacitta vastu para dAna devA yogya vastunI sthApanA karavI. * pitA - pidhAna eTale DhAMkavAmAM, DhAMkaNa karavAmAM. - pa + ghA eTale DhAMkavuM. tenI kriyA te vighAna kahevAya che. paNa temAMthI '' no lopa thaI jatAM vidyAna' zabda banyo che. - A zabdano saMbaMdha 'vitta' sAthe joDIne aticAra banyo che. jema vattanikSepa eka aticAra banyo, tema "vattAdhAna' evo A aticAra che. teno artha che - munirAjane dAna ApavA yogya vastu upara sacitta vastu mUkI daI - tenuM DhAMkaNa karavuM. - sAdhune devA yogya vastu, nahIM devAnI buddhithI te vastune kaMda, pAMdaDa, phaLa, phUla vagere sacitta vastu vaDe DhAMkI devI. jethI sAdhu mahArAjane te akathya banI jAya. e bIjo aticAra jANavo. * vava - vyapadeza, bahAnuM kADhavuM te. - atithi saMvibhAga vratanA A trIjA aticArane yogazAstramAM anyApadeza' nAma Apela che. teno krama pAMcamo noMdhelo che. vi + 10 + Tiza eTale bahAnuM kADhavuM. te parathI vyakveiza zabda banyo. jeno artha che. "bahAnuM ke "kapaTa". - koI eka vastu potAnI hovA chatAM bIjAnI kahevI ke bIjAnI hovA
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ 207 vaMdittu-sUtra-vivecana-gAthA-30 chatAM potAnI kahevI te vyapadeza che. jene paravyapadeza ke anyApadeza nAmano aticAra kahe che. - munirAjane dAna ApavA yogya vastu potAnI hoya chatAM pArakI kahevI, jethI pArakI jANIne muni grahaNa na kare athavA pArakI hovA chatAM te vastune potAnI kahevI ke jethI muni te vastu grahaNa kare. A baMne vAta zrAvakane mATe aticAra rUpa che. tattvArthamASTa mAM jaNAve che ke, pauSadhopavAsanA pAraNA kALe bhikSAne mATe samupasthita thayela sAdhune pragaTa svarUpe anna Adi hovA chatAM zrAvaka ema kahe ke A to pArakA che, mArA nathI tethI huM te ApI zakIza nahIM tene paravyadeza aticAra kahe che. -- A pramANenuM kapaTa ke bahAnuM zrAvaka kevI rIte kare tenA dRSTAMto ApatA graMthakAro kahe che - jemake -- (1) sAdhu sAMbhaLe te rIte gharanA mANasone kahe ke, A to ApaNuM nathI pArakuM che mATe sAdhune Apazo nahIM. e rIte sAdhune vizvAsa pamADavA khoTuM bole. (2) sAdhu sAMbhaLe tema evuM bole ke, A dAnathI mArI mAtA vagerene puNya hojo ! AvuM bolavAthI sAdhu akalpya mAnIne te vastu grahaNa na kare. (3) dAna mATe koI vidyamAna vastu munie mAMgavA chatAM 'amUka'nI che, mATe tyAM jaIne mAMgo. e pramANe kahevuM - ityAdi bahAnA kADhe. mare - mArcathI, adekhAI karavAmAM. A aticAra atithisaMvibhAga vratano cotho aticAra che, teno krama yogazAstramAM trIjo che. upAsakadasAMga sUtramAM pAMcamo che. - - munirAjane dAna karavA chatAM Adara na rAkhavo athavA bIjAnA dAnaguNanI adekhAIthI dAna karavA prerAvuM te mAtsarya. munirAja koI vastunI yAcanA kare tyAre kopa karavo ke vastu hovA chatAM na ApavI te mAtsarya che athavA potAnAthI utaratA koI mANasane dAna Apato joIne ema vicAre ke zuM huM tenAthI utarato chuM ? mATe barAbara dAna ApuM - te mAtsarya. - - kaSAyayukta citta sahita ApavuM te mAtsarya. anekArtha saMgraha koSamAM jaNAvyA mujaba bIjAnI saMpatti ke unnatti sahana nahIM thavAthI tenA para krodha karavo - te matsara. 0 caiva - te ja rIte. kAlAikkama - dANe kAlAtikrama dAnathI, kALa vItI gayA pachI dAna - - - - ApavAne vize. kALano atikrama ke ullaMghana te kAlAtikrama kahevAya che. ahIM "kALa'' zabdathI "sAdhuno bhojanakALa athavA gaucarI levA javAno samaya'' evo artha
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 pratikramaNa sUtra vivecana-3 thAya che. tenAthI ghaNo pahelAno ke ghaNo pachIno samaya pasaMda karavo, te kAlAtikrama che. temAM je dAna ke bhikSA apAya, te kAlAtikramadAna kahevAya che. - bhikSAnA kALa sivAya "muni kaMI dAna nahIM le" evI buddhithI gaucarI mATe nimaMtraNA karavI te kAlAtikrama che. temAM munine kaMIka levAnI pharaja pADavA rUpe dAna kare te kAlAtikrama dAna gaNAya. - kAlAtikrama dAna e atithi saMvibhAga vratano pAMcamo aticAra che, jene dharmasaMgrahamAM cothA krame mUkyo che, jyAre upAsakadazAMga sUtramAM trIjA krame darzAvela che. * ghaDatye sivaravAvaniH - cothA zikSAvratamAM huM niMdu chuM. 0 vaDaW - caturtha, cothA. A pada zikSAvratano krama darzAve che. 0 zivavava4 - zikSAvata jenI vyAkhyA gAthA-8mAM jovI. 0 nirve - niMdu chuM. niMdArUpa pratikramaNa karuM chuM. - cothA zikSAvratanA pAMca aticAronI niMdA karuM chuM. ( bAramAM vrata upara guNAkara ane guNadhara e be mitronI kathA vistArathI "vaMdittasUtra"nI TIkAmAM jovI) 0 atithisaMvibhAga vratamAM dhanazreSThInuM dRSTAMta : eka gAmamAM dhana nAmaka vyApArI hato. tene bhadrika pariNAmI patnI hatI. koI vakhata zeThe guru mahArAja pAse niyama lIdho ke mAre trikAla devapUjA, ekAMtara upavAsa, sacitta vastuno tyAga karavo. karmanA udaye dhanazeTha nirdhana thaI gayo. patnIe kahyuM ke, mArA piyarathI dravya lAvI vyApAra karo. strInA AgrahathI te sAsare javA nIkaLyo. patnIe Apela sukhaDI sAthe lIdhI. pahelA divase upavAsa hato. bIjA divase sukhaDI vAparatA pahelA teNe vicAryuM ke koI munirAja AvI caDe to vahorAvIne pachI khAvA besuM. A pramANe icchA karatAM ja puNyodaye eka mAsakSamaNanA tapasvI sAdhu bhikSA levA AvI caDyA. zeThe sukhaDI vahorAvI dIdhI. trIje divase upavAsa karyo. cothe divase dhanazeTha sAsare pahoMcyA. sasarA pAse dhananI mAMgaNI karI. paNa te dravya pAchuM nahIM ApI zake ema mAnI sasarAe dhana ApyuM nahIM. dhanazeTha nirAza thaIne pAcho potAnA vatana tarapha javA upaDyo. rastAmAM nadIkinAre besIne vicAryuM ke patnI mane khAlI hAthe Avelo joIne nirAza thaze. tethI teNe kAMThAnA kAMkarA laIne poTaluM bAMdhyuM. ghera jaI patnIne ApyuM. strI, dhananuM bhareluM poTaluM jANI AnaMdita thaI. zeThe mAsakSamaNanA upavAsI munirAjane je dAna ApeluM te dAnanA prabhAvathI zAsanadeve badhAM kAMkarAne divyaratno banAvI dIdhA. temAMthI eka ratna kADhI strIe anAja vagere vastu kharIdI, suMdara rasoI banAvI, zeTha vismaya pAmyo. bhojana karyuM. rAtre sUtAM sUtAM dhanazeTha vicAra karavA lAgyA ke A kAMkarAnA badale ratna kaI
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMditta-sUtra-vivecana-gAthA-30, 31 209 rIte thaI gayA. te vakhate zAsana deve pragaTa thaIne kahyuM ke, te rastAmAM je atithisaMvibhAga rUpe supAtradAna dIdhuM hatuM, tenA prabhAve meM kAMkarAnA badale ratno karI dIdhAM. dharmano sAkSAt prabhAva joIne vizeSa dharma pAlana karI dharmazaTha aMte cAritra pALIne mokSe gayo. 0 aticAronI saMkhyA vize kathana : ahIM samyaktva Adi bAra vratonA je pAMca-pAMca aticAro kahyA. (eka anarthadaMDa viramaNa vratanA 20 aticAro sivAya). paNa te sivAya paNa upalakSaNathI ghaNAM aticAro jANavA. pAMca-pAMca ja aticAro che ema nizcaya karIne na vartavuM. (vaMditta sUtranI arthadIpikA vRttimAM zrIratnazekharasUrijI mahArAja sAkSI pATha ApI kahe che ke-) sUtramAM je pAMca-pAMca aticAro darzAvyA che, te nizcayArthe nathI, paNa upalakSaNarUpe che. tethI smRti antardhAna eTale ke vismaraNa Adi saMbaMdhI aticAro je ahIM kahevAyA nathI te sarve aticArone yathA saMbhavapaNe sarva vratomAM jANavA. atithi saMvibhAgamAM upara pAMca aticAra jaNAvyA, te sivAya paNa bIjA doSonuM kathana have pachInI be gAthAmAM sUtrakAra maharSie svayaM jaNAvela che. have gAthA 31 ane 32mAM atithi saMvibhAga drata saMbaMdhI bIjA doSonuM kathana karIe chIe- (A gAthAnI vivecana paddhatimAM pheraphAra karyo che. pahelA gAthAno sAmAnya artha ApI, pachI tenA be prakAre viziSTa artho ApyA che, tyArabAda gAthAnuM zabdazaH vivecana karela che.) 0 gAthAno zabdAnusAra sAmAnya artha : suDita, duHkhita ane atyaMta sAdhuonI bhakti rAga ke dveSapUrvaka karI hoya tenI niMdA karuM chuM ane guru sAkSIe tenI AlocanA karuM chuM. 0 gAthAno zabdAnusAra viziSTa artha pahelo : suMdara hitavALA, vyAdhi athavA tapa-tyAgathI pIDita ke kRza dehavALA temaja asvaMyata arthAt svecchAcArIpaNuM tyajI guru AjJAmAM vicAratA sAdhu mahAtmAo pratye meM je svajana kuTuMba tarIkenA rAgathI ke sAdhu niMdArUpa dveSathI bhakti karI hoya tenI huM Atma sAkSIe niMdA ane guru sAkSIe gartA karuM chuM. 0 gAthAno zabdAnusAra viziSTa artha bIjo : sukhI, duHkhI temaja pArthasthAdi pAMca prakAranA asaMyamIo pratye svajanakuTuMbAdi tarIkenA rAgathI ke teo vaDe levAtA azuddha azana-pAnAdigata doSo (ke tevo AhAra anyatra vahorIne pachI potAnA ghera paNa AhAra mATe Avela hoya te prasaMge) jovAne lIdhe dveSathI bhakti karI hoya arthAt dilamAM dveSa chatAM vyavahArathI suviDita muninI jema bhakti sAcavI hoya tenI huM niMdA karuM chuM, tenI huM ga karuM chuM. |3|14)
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 pratikramaNa sUtra vivecana-3 0 "sahi" adhyAhAra padano saMbaMdha : A gAthA-31mAM traNa pado che. supta, hitu ane saMgasu e traNe vizeSaNo che, A vizeSaNonuM vizeSya pada che sahayu. jo ke gAthAmAM A pada adhyAhAra che - jyAMya jaNAveluM nathI. paNa vRttikAra maharSi jaNAve che ke, atithi saMvibhAga vatano adhikAra A gALAmAM cAlu hovAthI te vizeSya anuvRttirUpe ahIM grahaNa karavAnuM che. 0 mULa gAthAnA zabdonuM vivecana :* suSTinuM - suDitone vize, sukhIone vize. - "su' eTale suThuM arthAt suMdara. - 'hiya' eTale hita arthAt jJAna, darzana ane cAritra. - suMdara che hita jenuM te sahita kahevAya che - athavA - - je sAdhuo jJAna, darzana, cAritramAM rata che te sAdhuone suDita kahevAmAM Ave che. 0 "muhika' zabdano "sukhita' evo saMskAra paNa thAya che. - sukhita eTale sukhI. sukha zabdathI ahIM vastra, pAtra Adi upadhinuM barAbara hovuM te. * yuTiluM - duHkhitone vize, duHkhIyAo aMge. - duHkha pAmela te duHkhita. - duHkha zabdathI roga, tapazcaryA ane upadhinuM ochApaNuM ityAdi kAraNo ahIM samajavAnuM vRttikAre kahyuM che. (1) jeone koIpaNa roga thayelo hoya. (2) jeo tapazcaryAthI glAna ke asvastha banyA hoya. (3) jemanI pAse vastra, pAtra Adi upadhi apUratI hoya - ityAdi kAraNe teo duHkhita kahevAya che. - je mArA vaDe * saMgag - asvaMyatone vize. ( ahIM ''saMnANuM' evo paNa eka pATha che.). - jeo svacchaMdapaNe pravRtti karatA nathI, guru AjJA mujaba vicare che, (tevA sAdhuone vize) - ahIM "asvaMyata" athavA "asvayata' zabdArtha paNa che, teno artha che - "sva' eTale jAte ane "yata' eTale udyama karanArA athavA viharanArA. "asvayata' eTale jeo "svayata' nathI te arthAt jeo svacchaMdapaNe vicaranArA nathI paNa guru AjJAmAM rahIne vicaranArA che tevA. - saMg no saMskRta paryAya "saMpu" paNa thAya che. "asaMyata'no artha saMyamathI bhraSTa ke saMyamathI rahita paNa thAya. jema pAsatthA. anyaliMgI
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMditta-sUtra-vivecana-gAthA-31 ra11 Adino samAveza thAya che. 0 yvepA - anukaMpA, dayA, bhakti ityAdi. - anukaMpavuM - hRdayanuM dayArda thavuM te anukaMpA kahevAya. tene dayA, kRpA, bhakti Adi paNa kahe che. - arthadIpikA vRttimAM ratnazekharasUrijI jaNAve che ke, "anukaMpA' zabdane bhaktibhAvano sUcaka kahyo che. "AcAryanI bhakti karavAthI mahAbhAgyazALI evA AkhA gacchanI bhakti-anukaMpA karI jANavI, gacchanI anukaMpA-bhakti karavAthI tIrtha arthAt jinazAsanarUpa tIrthano viccheda aTakAvyo ke tIrthane TakAvI rAkhyuM che tema jANavuM. 0 sukhI, duHkhI ane asvaMyata e traNe vizeSaNavALA evA munirAjone vize meM anna, pAna, vastrAdikanuM dAna karavArUpa je bhakti karI, te bhakti (kaI rIte karI te sUtramAM jaNAve che-) * zani 3 toleja rAgathI ke dveSathI karI hoya) 0 "rAgathI" - A sAdhuo sAdhuguNathI suzobhita che evI buddhithI nahIM paNa A mArA svajana che, mitra che vagere samajI bhakti karavI. 0 keSathI" - ahIM dveSano artha sAdhu niMdA ke tiraskAra samajavo. eTale ke A sAdhuo dhanadhAnyAdi rahita che, jJAtijanothI tyajAyela che, bhUkhathI pIDAya che, AhArAdi upArjavAmAM prAptihIna che. tethI dayA khAvA yogya che ityAdi teSamUlaka niMdAthI bhakti karavI. - cita eTale bhAvanI nirmaLatA. - ane pAtra eTale lenAranI yogyatA. - je bhAvamAM rAgano ke dveSano aMza na hoya te nirmaLa gaNAya che jemake koI munine joI evuM ciMtavavuM ke A to mArA pUrvanA snehI che athavA mArA saMsArI pakSanA sagA che athavA te mArA para vizeSa sadbhAva rAkhe che, mATe temane dAna ApuM, to evuM dAna rAgathI yukta hovAthI bhAvanI nirmaLatAvALuM gaNI na zakAya. te ja rIte ema vicAravuM ke, A muni bahu bhalA che, temane rahevA mATenuM sthAna nathI, jo ApaNe temane dAna nahIM ApIe to bIjuM koNa Apaze ? AvuM dAna niMdAthI yukta hovAthI bhAvanI nirmaLatAvALuM gaNI zakAya nahIM - zrAvake ema ciMtavavuM joIe ke, suviDita munine dAna ApavuM te mAro zrAvakano dharma che. tenAthI mane atithi saMvibhAga vatano lAbha maLe che. pariNAme puNyAnubaMdhI puNyano baMdha paDe che. sAdhu bhagavaMto to nirapekSa che, paNa mAre temanI yathArtha bhakti karavI joIe ityAdi. evuM dAna uttama bhAvanAvALuM gaNAya. - "pAtra"nI dRSTie vicAra karIe to sAdhu supAtra ja che. pachI te suDita', 'duDita' ke asvayatamAMthI koI paNa hoya. jyAre pAsatthA-anyaliMgI
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 pratikramaNasUtra vivecana-3 vagere kupAtra che. 0 niMdApUrvakanI bhaktithI thatuM nukasAna : niMdApUrvakanI je bhakti che, te bhakti paNa dIrdhakAlIna evA azubha AyuSyano hetu hovAthI vAstavikamAM niMdA ja che. tathA prakAranA zramaNane athavA mAkhaNane athavA0 saMyata - jIvavadhAdino tyAga karavAmAM satata yatnavALA. 0 virata - te pachIthI jIvavadhAdithI nivRtta thayelA. 0 pratihata - bhUtakAlIna pApone niMdArUpa pratikramaNathI haNI nAkhavAvALA evA. 0 paccakkhANavALA - bhaviSyakALa saMbaMdhI pApo na karavA. saMyata, virata, pratihata, pratyAkhyAta pApakarmavALA sAdhune hIlanA karIne, niMdA karIne, hiMsA karIne, gartA karIne, apamAna karIne, asuMdara ane aprItikara evA azana, pAna, khAdima, svAdima AhArathI pratibhAbhIne azubha evuM dIrdha AyuSyapaNAvALuM karma upArja che, bAMdhe che. * taM nirvei naM 4 ridvAmi - tenI huM AtmasAkSIe niMdA karuM chuM ane tenI guru sAkSIe gaha karuM chuM. (sAdhunI rAga ke dveSathI je bhakti karI, tenI niMdA ane gartA karuM chuM.) 0 A gAthA-31no bIjo artha thepa vRtti mujaba - sukhI athavA duHkhI evA "asaMmata" eTale ke pArthastha, avasatra, kuzIla, saMsakta ane yathAchaMda e pAMca prakAranA zithIlAcArI sAdhuone meM je rAgathI ke dveSathI bhakti karI hoya tenI huM niMdA ane gartA karuM chuM. - athavA "asaMyata"no artha ema samajavo ke, cha javanikAyanA vadhavALA bAvA, sAMI, saMnyAsI, phakIra Adi kulIMgIone vize rAgathI arthAt eka gAma, deza ke gotra AdinA premathI athavA teSathI arthAt teomAM zrI jinavacananI pratyanikatA - viparItatA Adi jovAthI teo pratye thayela keSathI meM je kAMI dAna karyuM hoya tenI huM niMdA karuM chuM, gartA karuM chuM. have gAthA-32mAM atithi saMvibhAgane AzrIne karavA yogya kRtya na thavA pAmyuM hoya, tenI niMdA ane gaha jaNAvAya che. pakilAbhavA yogya AhArAdi hovA chatAM paNa tapa, cAritra ane kriyAvaMta munirAjomAM teno saMvibhAga na karyo hoya te mArA duSkRtanI huM niMdA karuM chuM - gaho karuM chuM. 0 tahatuM - suvihita sAdhuone vize. - "sAdhu' zabdanI vyAkhyA sUtra-1 "navakAramaMtra', sUtra-15 "jAvaMta ke vi."mAM AvelI ja che. te jovI. vizeSa e ke vaMditta sUtranI A gAthAmAM ja AgaLa - "sAdhu" zabdanI oLakha ApatA kahyuM che ke, "tava, caraNa, karaNa,
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ viMditta-sUtra-vivecana-gAthA-32 213 juoNsu' arthAt tapa-caraNa ane karaNathI yukta evA sAdhu (ne vize-) * saMvimA - saMvibhAga, vahorAvavuM te, dAnano bhAga. - A zabdano artha atithi saMvibhAgamAM jovo. na vo - na karyo hoya. - sAdhuone dAna na ApyuM ke vahorAvyuM na hoya. 0 sAdhu kevA ? havenA zabdomAM sAdhunA traNa lakSaNo kahyA che. * tava-ghara-vArA guj - tapa, caraNa, karaNathI yukta supAtra evA sAdhuo kevA prakAranA hoya ? te jaNAvyuM (1) je sAdhuo anazanAdi bAra prakAranA tapathI yukta hoya. (2) je sAdhu caraNa sittarInA pAlanakartA hoya. (3) je sAdhu karaNa sittarInA pAlanakartA hoya. (ahIM prathama lakSaNa "tapa" kahyuM che. pachInA caraNasittarI lakSaNamAM 'tapa'no samAveza thAya che, chatAM teno alaga nirdeza eTalA mATe karyo che ke, "tapa e nikAcita karmone dUra karavAnuM prabaLa sAdhana che.) 0 tapanI vyAkhyA : ( nAraMmi daMsaNUmi sUtra-28mAM vistArathI tapa ane tenA bAra bhedonI vyAkhyA karelI ja che, te jovI.) - "sAdhu' zabdano eka paryAya che - "zramaNa" che. zramaNa zabdano AgamomAM tapasvI evo artha karyo ja che. tethI sAdhu tapasvI ja hoya. ochAmAM ochuM "sAdhu rAtribhojana tyAga ane navakArasI pratyAkhyAna kare che, teTale aMze to tapasvI che ja. vaLI kevaLa dehane zaraNa karavA mATe arihaMta paramAtmA dvArA prarUpita niravadya evI gaucarI (AhAra-pANI)thI arthAt nirdoSa vRttithI pote AjIvikA calAve che, mATe paNa temane tapasvI kahyA che. vaLI anazana Adi bAre prakAranA tapamAM rata hoya che. e bAra prakAre tapanuM AcaraNa karatA hovAthI teo 'supAtra' kahevAya che. A bAra prakAranA tapanA bAhya ane atyaMtara evA be bheda che. te pratyekanA cha-cha bhedo che. te A pramANe (1) bAhyatapamAM - (1) anazana, (2) uNodarI, (3) vRtti saMkSepa, (4) rasatyAga, (5) kAyakleza ane (6) saMlInatA - e cha bheda che. (2) atyaMtara tapamAM - (1) prAyazcitta, (2) vinaya, (3) vaiyAvacca, (4) svAdhyAya, (5) dhyAna ane (6) kAyotsarga - e cha bheda che. A bAre bhedonuM vistRta varNana sUtra-28mAM jovuM. (1) anazana - navakArazI Adi paccakkhANathI thAya che. (2) uNodarI - vihAra AdimAM apUratI gaucarIthI calAve che. (3) vRttisaMkSepa - AhAra, vastra, pAtra jeTalA maLe tenAthI saMtuSTa rahe che.
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 pratikramaNa sUtra vivecana-3 (4) rasatyAga - gaucarImAM jevuM maLe tevuM vApare che. (5) kAyakleza - khullA page vicaraNa, loca Adi kartavyo pALe che. (6) saMlInatA - nitya kriyA, pratikramaNAdithI A tapa sAdhe che. (7) prAyazcitta - doSonI AlocanA, niMdA, gati kare che. (8) vinaya - vaDIlone vaMdanAdi vidhi thakI sAcave che. (9) vaiyAvacca - glAna, vRddha Adi sAdhunI bhakti kare che. (10) svAdhyAya - navo abhyAsa, punarAvartanAdi dvArA cAlu hoya che. (11) dhyAna - dharmadhyAna AdimAM jIvana pasAra kare che. (12) utsarga - kAyA vagerenA mamattvane tyAgIne jIve che. - A to saMkSepamAM sAdhu dvArA thatA tapAcAraNano mAtra sAmAnya nirdeza karyo che. bAre bhedo vize vistArathI jANavA mATe sUtra-28 "nANaMmidaMsaNUmi" jovuM. 0 varaNa-"caraNasittarI'no nAma nirdeza - sAdhuonI caraNasittarImAM 70 bAbatono samAveza thAya che. tenI pUrvAcArya racita gAthAmAM A pramANe nirdeza che- pa-mahAvata, 10-zramaNadharma, 17-saMyama, 10-vaiyAvacca, 9-brahmacarya gukhI, 3-jJAnAdi trika, 12-tapa, 4-krodhAdi kaSAyano nigraha, ema 70 prakAre caraNanA bhedo kahyA che. -0 pAMca mahAvrato A pramANe che- (1) prANAtipAta viramaNa vrata, (2) mRSAvAda viramaNa vrata, (3) adattAdana viramaNa vrata, (4) maithunaviramaNa vrata, (5) parigraha viramaNa vrata. -0 daza prakAre zramaNadharma A pramANe che(1) kSamA, (2)mArdava-mRdutA, (3) Arjava-saraLatA, (4) nirlobhatA, (5) tapa (6) saMyama, (7) satya, (8) zauca, (9) akiMcanatA, (10) brahmacarya. -0 sattara prakAre saMyama A pramANe che- (1) hiMsA, mRSA, teya (corI), maithuna (abrahma), parigraha e pAMca prakAranA AzravothI viramavuM - te pAMca bheda. (2) sparzanA, rasanA, ghANa, calu ane zrotra e pAMca prakAranI indriyono nigraha karavo - te pAMca bheda, (3) krodha, mAna, mAyA, lobha e cAre kaSAyono jaya karavo. (4) mana, vacana, kAyA e traNa daMDothI viratI. -0 sattara prakAre saMyamanI gaNanA bIjI rIte :(1) pRthvI, apu, teu, vAyu, vanaspati - e pAMcano saMyama.
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMditta-sUtra-vivecana-gAthA-32 215 (2) beindriya, te indriya, caurindriya - e traNano saMyama. (3) paMcendriya saMyama, (4) ajIva saMyama (5) prekSAsaMyama - dRSTi vaDe sthAnAdinI pramArjanA karavI. (6) upekSA saMyama - asaMyamIonI ciMtA na karavI. (7) pramArjanA saMyama - gRhasthanA dekhatA paga na pramArjavA (8) pAriSThApanAsaMyama - vidhipUrvaka sarva vastu paraThavavI. (9) yogasaMyama, mana, vacana, kAyAnA yogomAM saMyama A pramANe prANInI dayA rUpa 17 prakAre saMyama jANavo. -0 daza prakAre vaiyAvacca karI che. te A pramANe- (1) AcAryanI, (2) upAdhyAyanI, (3) sthaviranI, (4) tapasvInI, (5) glAnanI (6) zaikSanI (7) sAdharmikanI (8) kuLanI (9) gaNanI (10) saMghanI - sevA, bhakti Adi karavA te. -0 nava prakAre brahmacaryanI gupti che. te A pramANe (1) strI, pazu, napuMsaka rahetA hoya tevA sthAnamAM na rahevuM. (2) strI kathA na karavI (3) strInA Asane na besavuM. (4) strInA aMga-upAMga sarAga dRSTie nIrakhavA nahIM. (5) strI-puruSanuM joDaluM hoya tyAM bhIMtane aMtare na rahevuM. (6) snigdha AhAra na levo (7) ati AhAra na levo. (8) pUrva kAmakrIDA na saMbhAravI (9) zRMgAra na karavo -0 jJAnAdi trika-ArAdhanA (1) jJAna, (2) darzana, (3) cAritranI AsevanA -0 bAra prakAranA tapanuM sevana karavuM - tenI vyAkhyA pahelAM ja kahevAI gaI che. -0 cAra prakAranA kaSAyano nigraha karavo. (1) krodha, nigraha karavo, (2) mAna nigraha karavo, (3) mAyAnigraha karavo, (4) lobhanigraha karavo. A rIte caraNa sittarI dharmathI yukta evA sAdhu. 0 varaNa karaNasittarIno nAma nirdeza : karaNa sittarI viSayaka pUrvAcArya racita gAthA A pramANe che4-piMDavizuddhi, 5-samiti, 12-bhAvanA, 12-pratimA, 5-indriya nirodha, 25paDilehaNAM, 3-gupti, 4-abhigraha e sarve maLIne 70 bhede kriyAno nirdeza karAyo che te A pramANe -0 cAra prakAre piMDavizuddhi jALavavI- (1) AhAra, (2) zayyA, (3) vastra ane (4) pAtra
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 pratikramaNa sUtra vivecana-3 e cAra akalpanIyano tyAga karI, kalpanIya ja grahaNa karavA. -0 pAMca prakAre samitinuM pAlana karavuM (1) iryAsamiti, (2) bhASA samiti, (3) eSaNA samiti, (4) AdAna-nikSepa samiti, (5) pAriSThApanikA samiti - e pAMcanuM pAlana karavuM. -0 bAra prakAre bhAvanAo bhAvavI(1) anitya bhAvanA, (2) azaraNa bhAvanA, (3) ekatva bhAvanA, (4) anyatva bhAvanA, (5) saMsAra bhAvanA, (6) azucitva bhAvanA, (7) Azrava bhAvanA, (8) saMvara bhAvanA, (9) nirjarA bhAvanA, (10) lokasvarUpa bhAvanA, (11) bodhi durlabha bhAvanA, (12) dharma svAkhyAta bhAvanA -0 bAra prakAre bhikSupratimAne dhAraNa karavI(1) pahelI eka mAlikI (2) bIjI be mAsikI (3) trIjI traNa mAsikI (4) cothI cAra mAsikI (5) pAMcamI pAMca mAsikI (6) chaThI cha mAsikI (7) sAtamI sAta mAsikI (8) prathama sAta ahorAtranI (9) bIjI sAta ahorAtranI (10) trIjI sAta ahorAtranI (11) eka divasanI (12) eka rAtrinI. -0 pAMca prakAre indriya nirodha(1) sparzana, (2) rasana, (3) ghANa, (4) cakSu, (5) zrotra. e pAMca indriyono virodha karavo - azubhamAM na pravartAvavI. -0 pacIza prakAre paDilehaNA karavI - (1) dRSTi paDilehaNA, (2) cha prasphoTaka-pakhoDAM (3) nava AsphoTaka-akhoDA (4) nava prasphoTaka-pakhoDAM e sarve maLIne muhapattinI paccIza paDilehaNAM che, jeno vidhi gurugamathI jANI ane abhyAsathI siddha karavo. -0 traNa prakAre gutinuM pAlana karavuM. (1) manoguti, (2) vacanaguti, (3) kAyavuti. A rIte mana, vacana, kAyAnA azubha yoganuM gopana karavuM. -0 cAra prakAre abhigraho dhAraNa karavA. (1) dravya-abhigraha, (2) kSetraabhigraha, (3) kALa-abhigraha, (4) bhAva abhigraha A pramANe sAdhune bAra prakAranA tapa, 70 prakAranA saMyama ane 70 prakAranI kriyAthI yukta jANavA te "tava caraNa, karaNa, juttesu".
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMditta-sUtra-vivecana-gAthA-32, 33 217 * saMte pa-3-hA - sUtrakAra maharSi A 32mI gAthAnA trIjA caraNamAM pado jaNAve che. temAM 'saMte' zabda pachInA 'AjhavAi' padano vigraha be prakAre jovA maLe che. (1) chAane sAthe tathA (2) chAnuDa ane . arthanI dRSTie "dAna na ApyuM" tevo artha badhAmAM sarakho ja karyo che. vaLI arthadIpikA nAmaka zrI ratnazekharasUri racita vRttimAM prANu-mALe evo pada vigraha che ja. tethI ame pahelA pada vigrahane svIkAryo che. 0 saMta - vidyamAna hovA chatAM, pAse hovA chatAM. 0 / - prAsuka, acitta, nijIva, nirdoSa - prAsuka eTale jemAMthI prANa cAlyA gayA che, je jIvarahita che tevI acitta ke nirjIva vastune prAsaka kahevAya che. - zAstramAM paNa tenI vyAkhyA karatA kahevAyuM che ke, je dravya nirjIva hoya, je dravya jaMtuo vaDe mizra na hoya, tene jIvAjIva vizAradoe "prAsuka" e pramANe kahela che. 0 vAkayArtha - sAdhune paDilAbhavA yogya - vahorAvavA yogya AhAra Adi (azana, pAna, khAdima, svAdima) hovA chatAM "e pramANe "saMta phAsu a dANe" vAkyano artha samajavo. 0 taM ni saM da rimi - huM tenI niMdA karuM chuM, gahIM karuM chuM. A gAthAmAM - mULa to chatI zaktie atithi saMvibhAga athaoNt supAtra dAna na karyuM hoya tenI niMdA ane garNI karela che. A vAtane jaNAvavA mATe sUtramAM traNa bAbato jaNAvI che. (1) vahorAvavA yogya prAsuka (acitta) AhArAdi pAse hovA chatAM (2) tapa-cAritra ane kriyAvaMta sAdhu bhagavaMtano yoga maLavA chatAM (3) meM saMvibhAga na karyo arthAt dAna na ApyuM. evA mArA pramAdAcaraNanI huM AtmasAkSIe niMdA karuM chuM ane guru sAkSIe garha karuM . 0 have gAthA 33mAM saMlekhanA saMbaMdhI pAMca aticAro kahe che- (1) ihaloka AzaMsA prayoga, (2) paraloka AzaMsA prayoga, (3) jIvita AzaMsA prayoga, (4) maraNa AzaMsA prayoga, (5) kAmabhoga AzaMsA prayoga. 0 gAthAnI bhUmikA : A gAthAmAM pratyakSarUpe kyAMya "saMlehaNA" ("saMlekhanA")zabda noMdhAyo nathI. paNa vRttikAra maharSinA jaNAvyA mujaba tathA "pAkSikaaticAra"nA varNano mujaba A aticArone saMlekhanAnA aticAro kahyA che. saMlekhanA eTale sArI lekhanA. teno artha A pramANe che saMlekhanAmAM mULa dhAtu nivuM che. ahIM teno artha "zoSaNano bhAva" che.
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratikramaNasUtra vivecana-3 'saM' no artha che 'samyak' athavA sArI rIte. tethI jenAthI sArI rIte zoSaNa thAya te 'saMlekhanA' tapa-kriyA kahevAya che. A zoSaNa zarIra ane kaSAyo AdinuM karavAnuM hoya che. tethI zarIra ane kaSAyo vagerenuM zoSaNa karanAruM je tapa tene 'saMlekhanA' kahevAmAM Ave che. 218 paMcavastu graMthamAM kahyuM che ke, (juo gAthA-1366) "deha ane kaSAyo vagere niyamathI pAtaLA pADI de-kRza karI nAkhe, tevI tapakriyAne jinavaroe ''saMlekhanA' kahI che. vAsavitA AgamamAM A sUtrane "apazcima mAraNAMtika saMlekhanA'' evA zabdothI oLakhAvela che. maraNa samaye yogya samAdhi, mananI sthiratA ane ArAdhaka bhAva jaLavAI rahe te mATe jyAre baLa, vIrya, sAhasa, parAkrama, zraddhA, dhRti ane saMvega vidyamAna hoya tyAre ja khAvuM-pIvuM arthAt sarve AhArano tyAga karI daIne maraNa paryantanuM ''anazana'' karavuM te saMlekhanAno mukhya hetu che. 0 saMlekhanAno vidhi : pravacana sAroddhAranA dvAra-134mAM zloka 875thI 877mAM jaNAve che ke, cAra varSa judA-judA prakArano tapa kare. cAra varSa vividha tapa vigaI-rahitapaNe kare. be varSa ekAMtarA AyaMbila saha upavAsa kare. pachI cha mahinA ati vikRSTa tapa nahIM paNa kaMIka haLavo tapa ane pAraNe parimita AyaMbila kare. A pramANe krama pUrvaka bAra varSa sudhI utkRSTa saMlekhanA karI parvatanI guphAmAM jaI pAdapopagamana anazanane svIkAre. Agamokta vidhie A saMlekhanA traNa prakAranI kahI che. (1) utkRSTa saMlekhanA - pahelA cAra varSa vividha prakArano kaThora tapa kare eTale cAra varSa sudhI kyAreka upavAsa, kyAreka chaThTha kyAreka aTTama, kyAreka cAra-pAMca upavAsa kare, pAraNAmAM udgama vagere doSo rahita manoIcchita AhAra vApare. te pachI bIjA cAra varSa upara mujaba ghora vividha prakArano tapa kare ane pAraNAmAM vigaI rahita AhAra vApare eTale ke utkRSTa rasanA tyAgapUrvakanI nivi kare. te pachI bIjA be varSa sudhI ekAMtara AyaMbila kare temAM AMtarAmAM upavAsa kare, pAraNe AyaMbila kare. A pramANe kula daza varSa pUrA thAya. pachI agiyAramAM varSamAM pahelA cha mahinAmAM atigADha tapa na kare eTale upavAsa ke chaTha kare paNa aThThama vagere tapa na kare. pAraNAmAM parimita AyaMbila eTale uNodarIpUrvaka AyaMbila tapa kare. te pachI bIjA cha mahinAmAM vikRSTa eTale aTTama, dazamabhakta, dvAdazabhakta vagere kaThora tapa kare. pAraNAmAM uNodarI tapa na karatA saMpUrNa peTa bharIne AyaMbila kare.
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMditta-sUtra-vivecana-gAthA-33 219 bAramA varSamAM koTisahita niraMtara AyaMbila kare. (jo ke bAramA varSe zuM karavuM? te bAbata aneka mata-matAMtaro che.) * A pramANe bAra varSanI utkRSTa saMlekhanA karI parvatanI guphAmAM jaIne eTale upalakSaNathI bIjI paNa je, cha javanikAyanI virAdhanA vagaranuM ekAMta sthAna hoya, tyAM jaIne pAdapopagamana athavA bhaktaparijJA athavA iMginI maraNane svIkAre. (2) madhyama saMlekhanA : uparokta rIte ja bAra mahine saMlekhanA tapa karavo tene madhyama saMlekhanA kahI che. (3) jaghanya saMlekhanA : uparokta rIte ja bAra pakhavADIye eTale cha mahine je saMlekhanA tapa karavo tene jaghanya saMlekhanA kahI che. 0 A tapanA mukhya adhikArI tathA eka daSTAMta : vRddhAvasthAne kAraNe, rogAdikane lIdhe ke prabaLa vairAgyathI "saMlekhanA" karavAnI icchA thAya tyAre zakti-saMyogo joIne pahelA tivihAro ke covihAro "saMlekhanA tapa karavAmAM Ave che. A tapa svIkAryA pachI mananA bhAvo nirmaLa rahe tevA ja prayAso karavAnA hoya che. pUrve jeNe zarIranI badhI dhAtuonuM tathA gArava Adi mAnasika bhAvonuM zoSaNa karyuM hoya che, te ja A tapa kriyAnA mukhya adhikArI che. - laghu dAMta :- koI eka gacchamAM eka munie saMthAro-saMlekhanA svIkArI. apramatta bhAve ArAdhanA karatA teo samAdhi mRtyune pAmyA. temanI Rddhi vagere joIne bIjA eka munine paNa saMlekhanA svIkAravAnI icchA thaI. guru mahArAja pAse AjJA mAMgI ke, ApanI rajA hoya to huM saMlekhanA svIkArI anazana karuM. guru mahArAje kahyuM ke, hajI ApanI yogyatA nathI. pelA munie kaThora tapa AdaryuM, ema karatA keTaloka kALa nigamana karyo. pachI pharI guru mahArAjane kahyuM ke, meM zAstrokta vidhi mujabano tapa paNa pUro karyo che, have Apa mane saMlekhanA-anazana karavAnI AjJA Apo. pharI paNa guru mahArAje tene AjJA na ApI. pharI tApUrvaka keTaloka kALa vItAvI AjJA mAMgI. jyAre trIjI vakhata saMkhanAnI AjJA na ApI te munirAje krodhita thaIne kahyuM ke, have A zarIramAM mAMsa ke dhAtu bacyA nathI, kaMI kauvata rahyuM nathI, cAmaLIo labaDI rahI che, to paNa Apa mane saMlekhanA karavAnI AjJA kema nathI ApatA ? tyAre guru bhagavaMte kahyuM ke hajI vAra che. tyAre roSathI te munie potAnI AMgaLI vALIne baTakAvI detA kahyuM ke, hajI zuM vAra che ? tyAre gurue uttara Apyo ke basa A ja kAraNa - mAtra zarIra zoSavAthI saMlekhanA na thAya, kaSAyonuM paNa zoSaNa karavuM joIe. tyAre bodha pAmelA munie potAnA kaSAyo, gAravo Adino tyAga karyo. pachI saMlekhanA svIkArI svarge gayA.
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 have gAthAnA zabdo anusAra vivecana karIe chIe- 0 hova A lokane vize, manuSyaloka saMbaMdhI. A padanI sAthe 'JAmaMtapatrone'zabda joDavAno che. - - 'ihaloka' eTale ahIM Avelo loka, manuSyaloka. urdhvaloka upara che, adholoka nIce che. tethI 'ihaloka' zabdathI manuSyalokanuM ja grahaNa karAya che. AsaMtApoLa eTale icchAno vyApAra ke pravRtti. -- www saMlekhanAno tapa svIkAryA pachI manamAM evI icchA karavI ke huM maraNa bAda A manuSyalokamAM parabhavane vize huM manuSya thauM, rAjA thAuM ke zreSThI Adi thAuM ityAdi icchArUpa je prayoga-mana Adino vyApAra-te pahelo aticAra che. 0 para topu - paralokane vize, pachInA bhavane vize. A pada sAthe paNa 'JasaMkSaporno'zabdane joDavAno che. saMlekhanA tapano svIkAra karyA pachI manamAM evI icchA rAkhavI ke, ahIMthI marIne deva thAuM, vimAnono adhipati indra thAuM ityAdi icchArUpa prayoga-mana Adino vyApAra-te saMlekhanA saMbaMdhI bIjo aticAra che. nIviga - jIvita-jIvanane vize. A pada sAthe paNa 'bAsasaporna' padane joDavAnuM che. jIvana ke prANadhAraNa te jIvita. saMlekhanA tapano svIkAra karyA pachI evI icchA rAkhavI ke A avasthAmAM huM vadhAre vakhata jIvuM to ThIka. jethI prApta thaI rahelAM satkAra, sanmAna, utsavo Adi lAMbo samaya cAle ane lokomAM mArI vadhAre kIrti thAya, te jIvitAzaMsA prayoga nAme trIjo aticAra. -- . pratikramaNasUtra vivecana-3 anazana karela koI zrAvakane cAlu bhavamAM ja adhika jIvavAnI icchArUpa vyApAra. vividha mahotsavo, agaNita satkAra-sanmAna, viziSTa bahumAna, sAdharmika dvArA thatI prazaMsA e badhuM joIne vadhu jIvavAnI icchA karavI te. maLe - mRtyu ke maraNanA vize. - avasAna ke mRtyu te maraNa. saMlekhanA tapa svIkAryA pachI kSetranI karkazatAnA kAraNe, pUjA-sanmAna AdinA abhAve, kSudhA vagerenI pIDA asahya banavAthI ityAdi kAraNe evo vicAra kare ke have mAruM maraNa jaldI thAya to sAruM e maraNaAzaMsA nAmano cotho aticAra che. . sa padathI 'kAmabhoga'' zabdanuM grahaNa karAyuM che. - - ane. sAmAnyathI samuccaya karavA vaparAya che, paNa ahIM 'ga' * 'kAmabhoga' sAthe paNa AsaMtapoLa zabda joDavAno che. saMlekhanA tapano svIkAra karyA pachI yogya pUjA-satkAranA abhAve ke kSudhA Adi duHkhathI pIDita thaIne evI icchA karavI ke vahelo ke moDo huM devalokamAM ke manuSyalokamAM game tyAM utpanna thAu paNa tyAM mane icchita kAma ane bhoganI
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMdittu-sUtra-vivecana-gAthA-33 prApti thAo to te kAmabhoga AzaMsA nAme pAMcamo aticAra che. aticAro kahyA che spaSTa zabdollekha che. - upAsavA nAmanA sAtamAM AgamasUtramAM saMlekhanA tapanA je pAMca temAM to pAMcamAM aticAramAM 'kAmabhogAsaMsappaoga' nAme 7 gAmaMsa-yoge icchA karavArUpa manovyApAra, Ja + zaMt parathI 'AzaMsA' zabda banyo che. 'AzaMsA' eTale nahIM maLelI vastu meLavavAnI icchA. tene AzA ke AkAMkSA paNa kahe che ane 'goga' eTale prayoga. arthAt kriyA athavA mana Adino vyApAra ke pravRtti. - 0 laghu dRSTAMta brahmadatta cakravartI potAnA pUrvabhavamAM eka muni-sAdhu hatA. utkRSTa tapane aMgIkAra karIne vicaratA hatA. cAMDAlapaNAne pAmavA chatAM te AtmAe kramazaH potAne urdhvasthAne pahoMcADI sAdhupaNAnI prApti karelI. aMta samayanI ArAdhanAmAM rata evA munine kSamApanA pUrvaka vaMdanA karavA mATe sanatkumAra cakravartI Ave che. cakravartI potAnA sarva parivAra sAthe Avelo hato. sarve aMteura paNa sAthe ja hatuM. jyAre badhAM vaMdana karI rahyA hatA tyAre te munine cakravartInA srIratnanA vALanI laTano sparza thayo. jyAre cakravartInA srIratnanI laTa sarakIne kAyotsarga magna munine sparzI tyAre te eTalA badhAM romAMcita thaI gayA ke tene evA uttama bhoganI icchA jAgI. te munie niyANuM karyuM ke mArA tapa ane cAritranuM jo koI phaLa hoya to huM bhavAMtara AvA uttama bhogane pAmuM. muni bhavAMtare cakravartIpaNAne pAmyA ane brahmadatta cakravartI thayA. 221 - - A pramANe parabhavane vize kaMIka meLavavAnI icchA ke AzA thavI te ''AzaMsAprayoga'". koIpaNa dharmAnuSThAnamAM Aloka ane paralokanAM sukhanI AkAMkSA sarvathA varSanIya samajavI. kemake kadAca punyanA udaye icchAnI pUrti thaI paNa jAya, paraMtu nidAnanA pariNAme kadApI te bhavamAM kevaLajJAnanI prApti ke mokSa maLI zakato nathI. brahmadatta cakravartInI mAphaka naraka athavA durgatine pAme che. chevaTe sarvaviratidhara banIne paNa mukti to na ja pAme. * paMcaviddo gagaro - pAMca prakAranA aticAra. - ahIM je (1) Aloka saMbaMdhI AzaMsAthI (5) kAmabhoga AzaMsA sudhInA kahyA te pAMca prakAranA aticAro arthAt saMlekhanA vratanA ullaMghana ke atikramaNa doSo jANavA. - 0 mA mA duqha marAMte - maraNa samaye mane A (pAMcamAMthI paNa eka paNa icchA) na hojo. saMlekhanA tapa-kriyA karatAM pAMcamAMthI eka paNa aticAra mane na lAge, evA manoratha A '"mA dunna'' zabdathI vyakta karAyAche. 0 mA na, nahIM 0 gaa - hojo mA~ - mane, mAre maraUte - maraNa samaye
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 pratikramaNa sUtra vivecana-3 - e pAMca prakAranI icchAone lIdhe nIpajatA aticAro mane maraNanA chellA zvAsocchavAsa paryanta paNa lAgavA na pAmo. ahIM saMkhanA vratane AzrIne A aticAro kahyA te to mAtra upalakSaNathI kahyA che. kharekhara to koIpaNa dharmAnuSThAna AlokanA ke paralokanA arthe AcaravuM nahIM, yazakIrti prazaMsAdi mATe karavuM nahIM, paNa kevaLa jinezvara devo dvArA prarUpita hetu sivAyanA anya koIpaNa hetuothI dharmAnuSThAna AcaravuM nahIM. atyAra sudhImAM je aticAronuM varNana karyuM te sarve aticAra mana, vacana, kAyAnA azubha yogathI upaje che. mATe havenI 34mI gAthAmAM je yogathI je aticAro thayA hoya te aticAronI pratikramaNA te yogathI karavAnuM vidhAna kare che. * vALa vAsa - kAyA vaDe kAyika aticAronuM. - kAyA thakI thayelA aticArone kAyAthI (pratikramuM chuM) - have pachI Avato "paDikkama" zabda traNa prakAranA aticAro sAthe saMbaMdha dharAve che. - kAyAthI vadha baMdhanAdi karyuM te kAyika, kAyAnA yogathI thayelA aticAra. AvA aticArane vALa - kAyAthI eTale ke guramahArAje Apela bAhyatapa ke kAussagna jevA atyaMtara tapa Adi prAyazcittamAM kAyAne joDIne te "kAyika aticArone kAyAthI" (pratikramuM chuM tema samajavuM.) - azubhakAya yogane sthAne tapa ane kAyotsarga ArAdhanA. - jema daDhaprahArIe potAnI kAyA vaDe gAya, bALaka, strI ane brAhmaNanI hatyA karelI, te pUrve paNa aneka hatyAo karI hatI. e pramANe teNe kAyika aticAra (anAcAra) karyo hato. pazcAttApa thatAM teNe dIkSA lIdhI. pote kAyA vaDe karela hatyAone sthAne te hatyAo yAda AvyA kare tyAM sudhI cAreya AhAranA tyAga karavApUrvaka te tapamAM cha mAsa sudhI kAyAne kAusagnamAM sthApIne chelle mokSapada prApta karyuM. te kAyA vaDe kAyAnA aticAronuM pratikramaNa jANavuM * paDayama - pratikramuM chuM, pratikramaNa karuM chuM. - A zabdanI vyAkhyA vize gAthA-1mAM jaNAvela che. - A kriyApada kAyA, vacana, mana e traNenA aticArone "pratikramavA" mATe prayojAyela che. tethI teno traNe sAthe saMbaMdha joDavo. 0 vAgasa vAyA - vAcA vaDe vAcika aticAronuM. - vacana vaDe thayelA aticArone vacanathI (pratikramuM chuM) - sahasA abhyAkhyAna arthAt vicAryA vinA koIne zIdhrapaNe "tuM cora che - tuM laMpaTa che' ityAdi prakAre khoTuM ALa devuM vagere vacanathI karyuM hoya te vAcika. AvA vAcika aticArone vacana vaDe pratikramavA te"vAiassa vAyAe" kahevAya. - azubha vacana yogane sthAne mithyAdiSkRtAdi' vacanano vyavahAra karavo te,
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMditta-sUtra-vivecana-gAthA-34 22 3 vAcA vaDe vAcAnuM pratikramaNa. koI vakhate bhagavaMta mahAvIranI AjJAthI gautamasvAmI AnaMda zrAvakane tyAM padhArelA. te vakhate anazana tapadhArI AnaMda zrAvake gautamasvamIne kahyuM ke, lavaNa samudranI pUrva, dakSiNa ane pazcima e traNe dizae 500-500 yojana sudhI tathA uttara dizAmAM himavaMta parvata sudhInuM temaja urdhvalokamAM saudharmakalpa sudhInuM ane adholokamAM ratnaprabhA pRthvInA narakAvAsanA lolupanAmAM pratara sudhInuM avadhijJAna mane utpanna thayuM che. e kathana sAMbhalIne gautamasvAmIe ekAeka kahyuM ke, gRhasthane ATaluM moTuM avadhijJAna na thAya, mATe e asadu vAdanI AlocanA karo. tyAre AnaMdazrAvake kahyuM ke, he prabho ! sat vastu kahevAmAM zuM AlocanA hoya ? jo na hoya to Apa ja AlocanA karo. A kathana sAMbhaLI sAzaMkita thayelA gautamasvAmIjI bhagavaMta mahAvIra pAse AvyA. bhagavaMta mahAvIrane pUchatAM temaNe AnaMdanuM kathana satya che, tema jaNAvyuM. AnaMda zrAvakane "mithyAduSkRt" ApavA kahyuM. tyAre prabhunA vacane gautamasvAmIe AnaMda zrAvaka pAse jaIne te sthAnanI AlocanA karI tene khamAvyo. e rIte vacanathI vacananA aticArane pratikrakhyo. * maLatI mAhi3 - mana vaDe mAnasika aticAronuM. - mana vaDe thayelA aticArane mana vaDe (pratikramuM chuM.) - azubha manoyogane sthAne pApabhIrutA, pApa kAryonI niMdA, pazcAttApa vagere dvArA mana vaDe mananuM pratikramaNa - devatattva AdimAM zaMkAdithI mAlinyatA thavA rUpa mAnasika. te mAnasika aticArone "manathI ja sAtamI narakane yogya upArjela karmathI manathI niMdA karatAM kSaNavAramAM kevaLajJAna prApta karanAra prasannacaMdra rAjarSinI jema "hA meM khoTuM karyuM e rIte AtmaniMdApUrvaka manathI te aticArone pratikakuM chuM. * savvasa vAphaDArarasa - sarve vratonA aticAronuM - saghaLAM vratomAM je aticAro lAgyA hoya tenuM. - eka apekSAe sarva koI aticAro traNa prakAre lAge che. (1) kAyAnA azubha vyApArothI - jemake vadha, baMdhana, aMgaccheda. (2) vacananA azubha vyApArothI - jemake sahasAvyAkhyAna Adi. (3) mananA azubha vyApArothI - jemake zaMkA, kAMkSA AdithI ke krodha, mAna, mAyA, lobha AdithI. - A traNa prakAre koI paNa vratano koI paNa aticAra-doSa thAya che. - A azubha yogone sthAne punaH zubha yogonuM pravartana karavuM te pratikramaNa che. have gAthA-35mAM vizeSa prakAre pratikramaNanuM kathana che. - samyaktva ane bAra vratamAM tathA saMlekhanAmAM je koI aticAra lAge che,
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 pratikramaNasUtra vivecana-3 te aticArono nAma-nirdeza te-te gAthAmAM karyo, tyArapachI A aticAranuM sAmAnya kAraNa che. mana, vacana, ane kAyA. e vAta jaNAvIne tenuM sAmAnyapaNe pratikramaNa karyuM. have e traNe yoganuM ja vizeSapaNe pratikramaNa jaNAve che. - A gAthAmAM - (1) vaMdana, (2) vrata, (3) zikSA, (4) gaurava, (5) saMjJA, (6) kaSAya, (7) daMDa, (8) gupti ane (9) samiti. A nava viSayomAM karavA yogya na karavAthI ane na karavA yogya karavAthI aticAro lAge che, tenI niMdA karAyela che. - A nava viSayo aMge gAthAnA zabdo anusAra vistArathI vivecana have ahIM karI rahyA chIe * vaMla - vaMdana. temAM ahIM vRttikAre be prakAranA vaMdanano ullekha karyo che - (1) caityavaMdana athavA devavaMdana ane (2) guru vaMdana. A baMne vaMdanonA paNa dravyathI ane bhAvathI babbe bheda che. tethI kula cAra bheda thaze - (1) dravya caityavaMdana, (2) bhAva caityavaMdana, (3) dravya guruvaMdana ane (4) bhAva guruvaMdana. daSTAMta - dravyathI caitya athavA devavaMdanamAM pAlakakumAranuM dRSTAMta che, jeNe sAkSAt jaIne bhagavaMta ariSTanemine vaMdana kareluM ane bhAva deva (caitya) vaMdanamAM zAMbakumAranuM dRSTAMta che, jeNe ghera beThAM-beThAM ja bhagavaMta ariSTanemine vaMdana karela. e ja rIte guruvaMdanamAM dravya ane bhAva be bhedane jaNAvatuM dRSTAMta che - kRSNa vAsudeva ane vIraka zALavInuM. te baMne e 18000 sAdhune vAMdyA. paNa kRSNavAsudeve karela bhAvavaMdana hatuM. jyAre vIraka sALavIe kevaLa anuvRttithI karela dravyavaMdana hatuM. - caityavaMdana bhASyamAM devavaMdananA 2074 bola ane guruvaMdanabhASyamAM guruvaMdananA 492 bola rUpe jaNAvela che. - vaMdana yathA samaya ane yathAvidhi na karyuM hoya tene niMdu chuM. * vaya - vrata. temAM vRttikAre zrAvakanA bAra vrata ane pauruSI Adi paccakakhANono samAveza karyo che. - zrAvakanA bAra vratomAM ApaNe A ja vaMditu sUtramAM pAMca aNuvrata, traNa guNavata, cAra zikSAvrato joI gayA te. - paurUSI (pArasI), sArdha porasI, purimaTTa, avaThTha, bIyAsaNuM, ekAsaNuM, ekalaThANuM, AyaMbila Adi paccakkhANa, - vrato lIdhAM nahIM ke laIne barAbara pAnyA nahIM athavA A vrata niyamomAM kaMIpaNa bhUlacUka thaI hoya tene niMdu chuM. * sivava - zikSA. tenA paNa vRttikAra be bheda kahe che. (1) grahaNa zikSA - sUtro ane arthono abhyAsa karavo te. (2) Asevana zikSA - zrAvakAcAra mujabanA niyamo pALavA te. - sAmAyika Adi sUtro tathA arthonuM grahaNa karavuM te grahaNa zikSA kahevAya
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMdittu-sUtra-vivecana-gAthA-35 che. kahyuM che ke, zrAvakane jaghanyathI ATha pravacanamAtA ane utkRSTathI dazavaikAlika sUtranAM cAra adhyayana sudhI sUtra ane arthathI zrutagrahaNa karavuM, karAvavuM, pAMcamuM adhyayana sUtrathI na ka2e paNa mAtra vyAkhyAnAdi vaDe arthathI sAMbhaLavuM kalpe. Asevana zikSA e punaH punaH karavA rUpa abhyAsa che, te mATe paMcAzaka, zrAddhavidhi, zrAddhadinakRtya, dharmasaMgraha, dharmabiMdu, dharmaprajJapti Adi graMthomAM zrAvakanA je kartavya batAvelA che. tene yathAvidhi AcaravA te Asevana zikSA che. 225 ahIM zrAvakanA dainika AcaraNa ke kartavyarUpa bAbatono sAmAnya citAra ''zrAddhadinakRtya''nA AdhAre jaNAvela che-- 1. zrAvake paMcaparameSThI-namaskAra maMtrane saMbhAratA nidrA dUra karavI. 2. namaskAra maMtra parAvartanA bAda "huM koNa chuM ? zrAvaka chuM'' ityAdi ciMtavanA karavI. 3. zrAvakonA bAra vrato paikI mAre keTalAM che ? te saMbhAravuM. 4. mokSa e agraNI puruSArtha che. tenA avaMdhya kAraNarUpa samyag jJAna, darzana, cAritrarUpa ratnatrayano yoga eTale sarva aticAranuM vizodhaka hovAthI cha Avazyaka rUpa pratikramaNa te tenuM kAraNa hovAthI (rAI pratikramaNa) karavuM. 5. dravyapUjArUpa ane bhAvapUjArUpa caityavaMdana karavuM. 6. vidhipUrvaka namukkArasahI Adi pratyAkhyAna karavuM. 7. vidhipUrvaka jinabhavane (derAsare) javuM. 8. puSpamALA, gaMdha Adi vaDe jinabiMbonuM pUjana karavuM. 9. prasiddha evI caityavaMdana vidhi vaDe caityavaMdana karavuM. 10. guru pAse jaI vaMdana karI, temanI pAse pratyAkhyA karavuM. 11. guru mahArAja pAse dharmanuM zravaNa karavuM. 12. sAdhu samudAyane zarIra AdinI sukhazAtA pUchavuM. 13. glAna, bALa, vRddha Adi munine mATe yogya auSadha Adi mATe ucita evI vyavasthA karavI. 14. loka ane lokottarathI aviruddha evo vyavasAya karavo. 15. madhyAhne jinapUjA, munidAna, sAdharmika vAtsalya, ucita dAna ityAdi karIne paccakkhANa saMbhArIne ucita bhojana karavuM. 16. bhojana karyA pachI yathAsaMbhava-banI zake te rIte muThThIsahiya, gaMThasahiya athavA divasa carimanuM pratyAkhyAna karavuM. 17. caityagRha samIpe athavA upAzrayAdimAM munirAja rahelA hoya tyAM jaIne temanI pAse dharmopadezanuM zravaNa karavuM. 18. jinabiMbanI arcA karavI. 19. guru mahArAja pAse jaI vaMdanA karIne pratikramaNa karavuM. 20. svAdhyAya, saMyama ane vaiyAvRntyAdi vaDe zrAMta thayelA munionuM temaja 315
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 pratikramaNamUtra vivecana-3 zrAvakAdinuM paNa temano kheda dUra karavA mATe vizrAmaNa karavuM - pagacaMpI ityAdi karavA. 21. pachI ghera jaIne ucita yoganuM anuSThAna karavArUpa namaskAra ciMtana Adi potAnA abhyAsa karela sUtrone saMbhArI javA. 22. potAnA parivArane ekaTho karIne dharmopadeza Apavo. 23. vidhipUrvaka zayana karavuM. 24. potAnA dharmAcAryane saMbhArI cAra zaraNAM svIkAravA. 25. abrahmasevananI prAye viratI karavI ane te mohanI jugupsAthI thAya mATe mohanIya karmanI tenA doSa jovApUrvaka jugupsA karavI. 26. strInA svarUpanuM ciMtavana karavuM, strInA aMgopAMganI apavitratA vicAravI ane temAM Asakta thayelAne A bhava ane parabhava saMbaMdhI je apAyakaSTa prApta thAya che, te vicArI javA. 27. strIsaMgathI jeo nivRtta thayelA hoya temanA pratye bahumAna bhaktithI nirbhara evI prIti dhAraNa karavI. 28. pAchalI rAtre jAgRta thatAM dharmarUpa kAyAne bAdhAkAraka viSaya abhilASAdi doSo tathA tenA vipakSabhUta bhavavairAgyAdi zubha bhAvonuM ciMtavana karavuM. 29. tevI jAgRta avasthAmAM potAnA dharmAcArya ke je udyata vihArI ane vizuddha cAritrI hoya temanI pAse huM dIkSA kyAre grahaNa karIza ? te aMgenA manoratho karavA. 0 zrAvakanA dinakRtyanA eka ja graMtha AdhArita A sAmAnya saMkSepa krama kahyo che. zrAvakanI Asevana zikSA - AcaraNA A ane ATalI ja che, tevuM na mAnavuM. kemake zrAddhAdhi, paMcAzaka, dharmaprajJapti Adi graMthomAM aneka AcaraNA jovA maLe che. vaLI parvakRtya, vArSika kRtyo, 36 kartavyo Adi paNa zrAvakonA graMthomAM ullekha pAmelA ja che te sarve AcaraNo zrAvako mATe Asevana zilArUpe ciMtanIya ane AcaraNIya che. -0- A grahaNa ane Asevana baMne zikSAnuM yathArtha rIte AcaraNa ke sevana karavuM joIe, te na thayuM hoya tenI huM niMdA karuM chuM. * jArava gaurava. vRttikAra maharSi tene be bhedothI jaNAve che (1) madaabhimAnarUpe, (2) traNa gArava svarUpe. (1) gaurava eTale "jAtimada' Adi ATha madanA sthAno kahyA che- (1) jAtino mada, (2) kuLano mada, (3) rUpano mada, (4) baLano mada, (5) zrutano mada (6) tapano mada (7) lAbhano mada, (8) aizvaryano mada. A ATha madamAMthI (upalakSaNathI) koIpaNa prakArano mada karavAthI jIva tete viSayamAM hAni pAme che. jemake - jAtino mada karavAthI "metAryanuM dRSTAMta
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMditta-sUtra-vivecana-gAthA-35 2 27 jANavuM. kuLano mada karanAra marIcine brAhmaNapaNAnA keTalA bhava pAmavA paDyA ? rUpano mada karanArA sanat kumAranA zarIramAM 16 rogo utpanna thayA. e rIte jeno mada kare tenI hAni thAya che. temaja saMsAra paribhramaNa paNa vadhe che. 0 sthAnAMga sUtra-895mAM madanA daza bhedono paNa ullekha che. 0 gAravano bIjo artha karyo che - gaurava. prApta thayelA viSayonuM abhimAna ane aprApta viSayo mATenI Asakti ke lAlasA hovI. tenA traNa mukhya bheda kahyA che. (1) rasa gaurava - ghI, dUdha, dahIM vagere rasa padArtho maLatAM tenuM abhimAna karavuM ane na maLe to tenI lAlasA karavI te rasagAravA A "rasagArava'nA viSayamAM maMgUsUrinuM dRSTAMta prasiddha che. (2) Rddhigaurava - dhana, vaibhava, parivAra Adi Rddhi maLatAM tenuM abhimAna karavuM ane na maLe to tenI icchA karavI te Rddhi gArava. A RddhigAravanA viSayamAM dazArNabhadranuM dRSTAMta prasiddha che. (3) zAtAgArava - komaLa zayyA, vastra, Asana, sukha, Arogya Adi prApta thayA hoya tenuM abhimAna karavuM ane na maLe to tenI lAlasA rAkhavI te zAtA gArava. temAM zazirAjAnuM dRSTAMta che. 0 laghu daSTAMta :- kusumapura nagaramAM zazi ane sUryaprabha nAmanA be bhAIo hatA. zazi rAjA tarIke rAjya karato hato ane sUryaprabha yuvarAja hato. koI vakhate tyAM vijayasenasUri nAmanA AcArya padhAryA. sUryaprabha AcArya mahArAjane vaMdanArthe gayo. dharma dezanA sAMbhaLI, pratibodha pAmyo. moTAbhAInI anumati pAmIne dIkSA lIdhI. niraticAra cAritrapALI pAMcame devaloke deva thayo. zazi rAjA zAtAgAravamAM rakta rahyo. aviratapaNe marIne narake gayo. sUryaprajadeve bhAInA nehane lIdhe narakamAM jaI zazinA jIvane dharmano prabhAva jaNAvyo. te vakhate zazino jIva pazcAttApa karavA lAgyo. paNa narakane vaza thayA pachI zuM thAya ? e rIte zazirAjA zAtAgAravanA kAraNe bahu duHkha pAmyo. -0- A rIte jAtimada Adi ATha prakAranA madano ane rasagArava Adi traNa gAravano tyAga karavo joIe. temAMthI meM je kAMI tyAga na karyo ke jenuM Asevana karyuM tenI huM niMdA karuM chuM. * sannA - saMjJA. saMjJAnA-4 ke 10 ke 15 ke 16 bhedo kahyA che. - sthAnAMga sUtra-383 ne samavAyAMga sUtra-4mAM saMjJAnA cAra bhedonuM kathana che. tyAM saMjJAnI vyAkhyA karatA vRttikAra zrI abhayadevasUrijI jaNAve che ke, "saMjJA" eTale azAtAvedanIya ane mohanIya karmanA udayathI thatI AhAranI abhilASA vagere viziSTa prakAranI cetanAo. A cAra saMjJA che - (1) AhAra, (2) bhaya, (3) maithuna, (4) parigraha. A cAre saMjJAnI utpatti kaI rIte thAya tenA cAra-cAra kAraNo paNa sthAnAMga
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 pratikramaNa sUtra vivecana-3 sUtra-383mAM batAvelA che. sthAnAMga sUtra-964mAM daza prakAre paNa saMjJA kahelI che- (1) AhAra, (2) bhaya, (3) maithuna, (4) parigraha, (5) krodha, (6) mAna, (7) mAyA, (8) lobha, (9) loka ane (10) ogha saMjJA. e rIte paMdara ane soLa saMjJAonA ullekha paNa maLe che. (1) AhArathI (8) lobha saMjJA e ATha saMjJA upara mujaba jANavI temaja (9) ogha, (10) sukha, (11) duHkha, (12) moha, (13) vicikitsA, (14) zoka ane (15) dharma e paMdara saMjJA kahI. - soLa prakAre saMjJA - uparokta 15 ane (16) lokasaMjJA e soLa saMjJA che, tenI vyAkhyA AcArAMga vRttimAM karAyelI che. (A saMjJAonI vyAkhyA, te utpanna thavAnA kAraNo ane kayA karmanA udayathI kaI saMjJA hoya vagere vistArathI jANavAnI jijJAsAvALAe sthAnAMga, AcArAMga, vaMdig sUtravRtti jovI.) sarve saMjJAono tyAga karavo joIe ke temAM yogya viveka rAkhavo joIe. meM te pramANe tyAga na karyo ke viveka ne rAkhyo hoya tenI huM niMdA karuM chuM. * sAtha - kaSAyanA cAra ane soLa bhedo prasiddha che. te uparAMta 64 bhedanuM kathana paNa vaMdittasUtra-arthadIpikA vRttimAM che. cAra kaSAya - krodha, mAna, mAyA ane lobha. (jenI vyAkhyA sUtra-2 "paMciMdiya'mAM karAI che. sUtra-27mAM paNa teno ullekha che.) - A cAre kaSAyonA pratyekanA cAra-cAra bheda che. e rIte kaSAyanA soLa bhedo thAya che. (1) anaMtAnubaMdhI, (2) apratyAkhyAnI, (3) pratyAkhyAnI ane (4) saMjvalana-krodha, mAna, mAyA ane lobha e 16 bhedo thAya che. - jyAre anaMtAnubaMdhI paNa anaMtAnubaMdhI, apratyAkhyAnI, pratyAkhyAnI ane saMjvalana evA cAra bhede ratnazekharasUrijI oLakhAve che tyAre tenA (1) anaMtAnubaMdhI - anaMtAnubaMdhI, (2) anaMtAnubaMdhI-apratyAkhyAnI, (3) anaMtAnubaMdhI-pratyAkhyAnI, (4) anaMtAnubaMdhI-saMjvalana e pramANe pratyeka bhedanA cAra-cAra peTA-peTA bhedo gaNatA 64 prakAre kaSAya thAya che. -0- A sarva prakAre kaSAyono tyAga karavo joIe, chatAM A kaSAyono tyAga na karyA hoya tenI huM niMdA karuM chuM. * ha - daMDa - jenA vaDe AtmA daMDAya te daMDa. - A daMDanA traNa bheda kahyA che. manadaMDa, vacanadaMDa, kAyadaMDa. jenI vyAkhyA pUrve sUtra-15 "jAvaMta ke vi."mAM thayelI ja che. ' (1) manadaMDa - mananA yoge AtmAnuM daMDAvuM te. jema - koI zrAvaka hato, tene aMta vakhate gautamasvAmIe nirdhAmaNA karAvelI tene chelle vakhate potAnI strInA kapALamAM paDelA ghA'nI ciMtA thatI hatI. te manodaMDathI tenI strInA kapALanA "ghAmAM
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMditta-sUtra-vivecana-gAthA-35, 36 229 ja kRmirUpe utpanna thayo. (2) vacanadaMDa - vacananA yoge AtmAnuM daMDAvuM te. jemake - laukika dRSTAMtamAM Ave che ke, kauzika tApase zikArIne mRgo kyAM gayA te satyavacana kahyA to paNa parINAme hiMsA thaI hovAthI te vacanadaMDanA phaLa rUpe narake gayo. (3) kAyadaMDa - kAyAnA yoge AtmA daMDAya te kAyadaMDa. jemake - mAMDavya nAmanA RSie pUrve bharavADanA bhavamAM lIMkhane zULathI parovI, te pApathI RSi, vinA aparAdhe zULInI zikSA pAmyo. -0- traNa prakAranA daMDane tajavA joIe. teno tyAga na karyo hoya tene huM niMdu chuM. * jutti - guti. te traNa prakAre che. manogati, vacanaguti ane kAyagupti. (guptinI vyAkhyA sUtra-2 "paMciMdiya'mAM jovI.) - - ma - samiti. te pAMca prakAre che - iryAsamiti, bhASAsamiti, eSaNA samiti, AdAna bhaMDa nikSepaNA samiti, pAriSThApanikA samiti. kalpasUtra AdimAM tenA ATha bheda paNa kahyA che, jemAM A pAMca samiti uparAMta manasamiti, vacanasamiti ane kAya samiti e traNano ullekha che. (samitinI vyAkhyA sUtra-2 "paMciMdiya'mAM jovI.) -0- A guti ane samitinuM saMbhavataH pAlana karavuM joIe. zrAvake temAM upayogavaMta rahevuM joIe. chatAM kaMI pramAdAcaraNAdi thayuM hoya tenI huM niMdA karuM chuM. sUtrakAra maharSie tyArapachI '' pada mUkyuM che. A "' no artha sAmAnyathI "ane' thAya che. vRtti-anuvAdamAM jaNAve che ke, '' zabdathI zrAvakanI 11 pratimA Adi sarve dharmakRtyone vize jeno niSedha karyo hoya te karavuM ke karaNIya hoya te na karyuM - te sarveno ahIM samAveza thAya che. * no vAro na taM ddei - je aticAra lAgyo hoya tene huM biMdu chuM - ahIM ukta nave viSaya saMbaMdhI aticAranI niMdA A padothI samajI levI. 0 have gAthA-36mAM samyaktvI jIvane alpa baMdhanuM kAraNa jaNAve che. sarve aticArone sAmAnyathI ane vizeSathI pratikramyA. paraMtu pratikramanAra zrAvaka to pharI-pharI cha kAyanA AraMbhamAM ja pravarte che, tethI tene haMmezAM ghaNAM pApabaMdhano saMbhava rahe che. A viSayamAM ahIM "hastinAna" nyAyano ullekha che. jema hAthI jaLAzayamAM snAna kare tyArapachI bahAra nIkaLIne paNa pharI suMDha vaDe potAnI upara dhULa nAMkhe che. e rIte te nAhyA pachI paNa pAcho dhULIyo thaI jAya che. tema zrAvaka paNa AlocanA-pratikramAdi karyA pachI paNa punaH te ja doSonuM sevana kare che, to tenI zuddhi kaI rIte thAya ? A praznanuM samAdhAna A gAthA dvArA zAstrakAra, sagar darzanano mahimA
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 30 pratikramaNamUtra vivecana-3 batAvavA pUrvaka Ape che. tethI pahelA gAthAnA zabdonuM vivecana karela che, pachI A vAtane vadhu tArkika rIte spaSTa karavAno prayAsa ame karela che. * sammadiThThI navo - sabhyam dRSTi jIva. - sabhyan dRSTi eTale aviparIta bodha jene che te. - rAga ane dveSanI nibiDa graMthino bheda thavAthI jene samyaktvanI sparzanA thaI che, te saman dRSTi - athavA - - je sudeva, suguru ane sudharmamAM apUrva zraddhA rAkhe che, te samyagU dRSTi jIva kahevAya che. - je jinabhASita tattvomAM pUrNa zraddhA dharAve che te samyag evI dRSTi yukta sakhya dRSTi kahevAya che. 0 nIva - eTale jIva, AtmA. * gaDu vi du pAvaM samAre vivi - jo ke thoDuM paNa pApa Acare to paNa... 0 panaDuM - jo ke 0 vi - paNa 0 6 - kharekhara, to paNa 0 pAa - pApane 0 samAyare - samAcare, kare 0 Rivi - thoDuM - samyagu dRSTi jIva pApabhIru hoya che, jo ke koI vAte nirvAha na thato hoya tyAre nirvAha calAvavA mATe thoDA paNa "pApa" no arthAt khetI vagere koI kAryano AraMbha kare che, to paNa * Mo si pha vaMtho - tene karmano baMdha thoDo thAya che. 0 sapo - alpa, thoDo si - tene 0 horuM - thAya che 0 dhaMdho - baMdha, karmabaMdha - te zrAvakane prathamanA traNa guNasthAnakanI apekSAe alpa pApabaMdha-karmano baMdha thAya che. (kemake..) * ne ra nibaMdhasaM yu - te nirbhayapaNe pApa karato nathI. 0 neLa - jethI, kAraNa ke 0 1 - na, nahIM 0 niddhaghAM - nirdaya rIte, niSThuratAthI, nirlajjapaNe. 0 kurR - kare che. - jIvadayA jenuM mULa che, tevA samyagudharmanAM jJAnapUrvaka sarvakAryamAM te yatanApUrvaka ja pravartato hovAthI nirdayapaNe ke niSpharapaNe te (pApa) AraMbha karato nathI. 0 gAthA rahasyArtha :- A gALAmAM sauthI vadhu mahattvano jo koI nirdeza hoya to te e che ke, ekanuM eka pApakArya koI mithyASTi jIva kare ane te ja kArya jo koI samyagadRSTi jIva kare to te baMnemAM pariNAma ke bhAvanI dRSTie ghaNo pharka rahe che.
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMditta-sUtra-vivecana-gAthA-36 2 31 - kemake mithyASTi jIva te kArya nirdhvasapaNe kare che athavA bhAvazUnyatAthI kare che, jyAre samyagudRSTi jIva te ja kArya kare tyAre jayaNApUrvaka kare che athavA to kuNAM pariNAmo sAthe kare che. - Ama karavAthI samyagudRSTi jIva pApa-AraMbha kare to paNa te karmano alpabaMdha kare che. kemake tenA pariNAmomAM phera che. - A bAbatamAM be prasiddha dRSTAMto che (1) jaMbUbhakSakonuM ane (2) gAma luMTakonuM. A baMne dRSTAMto cha leyArUpa AtmAnA pariNAmone jaNAve che. temAM nirdayatA ane dayALatA vacce keTaluM moTuM aMtara raheluM che te spaSTa thAya che. 0 jaMbUbhakSakonA dRSTAMte cha lazyAnI samaja : cha puruSo mArge jatAM hatA. bahu pAkelA jAMbUnA bhArathI jenI zAkhAca namI gayelA che, tevuM jAMbUDAnuM vRkSa joIne bolyA ke cAlo ApaNe jAMbUDA khAIe. paNa khAvA kevI rIte ? (1) pahelo puruSa bolyo ke, vRkSa upara caDanArane paDI javAno bhaya rahe che, mATe vRkSane mULathI kApI nAMkhIe pachI phaLa khAIe. (2) bIjo puruSa bolyo ke, AvA mahAnuM vRkSane zA mATe kApavuM? moTImoTI zAkhA kApI lo. pachI jAMbUDA khAIzuM. (3) trIjo puruSa bolyo ke, nAnI nAnI DALI ja kApIe to paNa ApaNuM kAma thaI ja javAnuM che, moTI DALa zA mATe kApavI ? (4) cotho puruSa bolyo ke, DALI zA mATe kApavI. mAtra phaLanA gucchA ja toDone. ApaNe to jAMbuDA ja khAvA che ne ? (5) pAMcamo puraSa bolyo ke, gucchA zA mATe toDavA ? tenA karatAM mAtra jAMbUDA ja toDIne khAIe. (6) chaTho puruSa bolyo ke phaLa toDavAnI paNa kyAM jarUra che ? mAtra nIce paDelA jAMbUDA ja khAIe. A dRSTAMtathI cha lazyAne jaNAvI che. kRSNa, nIla, kApota, tejo, padma ane zukla. A legyA eTale AtmapariNAma jIvonA AtmapariNAmone mukhya che bhAgomAM vahecI daIne ahIM nirdhvasa ke nirdayathI dayAyukta Atma pariNAmonA bhedone darzAvavA A rUpaka mUkyuM. 0 gAmaluMTakonA dRSTAMtane AdhAre AtmapariNAmakoI cha luMTArAoe gAma lUMTavAno nizcaya karyo. (1) eka luMTArAe kahyuM - gAmamAM je koI puruSa strI, pazu, bALaka hAtha lAge tene mArI nAMkhIne dhana luMTavuM. (2) bIjA luMTArAe kahyuM - pazuone zA mATe mAravA ? jo sAmano karaze to manuSyo karaze, mATe pazuone mAravA nahIM. (3) trIjA luMTArAe kahyuM, manuSyomAM sAmano to puruSo ja karavAnA che,
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 pratikramaNasUtra vivecana-3 mATe srIone mAravAnI jarUra nathI. (4) cothA luMTArAe kahyuM, sarve puruSone mAravAthI zuM lAbha ? jemanA hAthamAM hathiyAra hoya temane ja haNavA. kemake sAmano to teo ja karavAnA che. (5) pAMcamAM luMTArAe kahyuM, badhAM hathiyAravALAne mAravA nathI, paNa jeo sAmano karavA Ave tevA hathiyAravALAne ja mAravA ane tema karIne gAma lUMTavuM. (6) chaTThA luMTArAe kahyuM - ApaNe luMTArA chIe, hatyArA nathI. mATe be pApa zA mATe bAMdhavA joIe. mAtra dhana luMTavuM ane koI sAmano kare tyAre ApaNe ApaNo bacAva karI levo. ema karIne koIne mAryA vinA ja dhana luMTavuM. kArya eka ja che. chatAM judA judA prakAranA jIvonA AtmapariNAmo ke adhyavasAyomAM keTalo taphAvata che ? keTalI taratamatA che ? A ja vAta mithyAsRSTi ane samyagdRSTi jIvo vacceno bheda samajavA mATe mahattvanI che. mithyATaSTinA pariNAmo kRSNa, nIla,kApota lezyAvALA jIvo jevA hoya che jyAre samyagdaSTinA pariNAmo zubha-zubhatara ke zubhatama hoya che. bAhyadRSTie baMne jIvo pApAraMbhI jaNAtA hovA chatAM temanA adhyavasAyo samAna hotA nathI. tethI temano karmabaMdha paNa eka samAna thato nathI. eka ja pravRtti karatA hovA chatAM ekane teno karmabaMdha nikAcita thAya che, bIjAne thoDA maMda pariNAmane kAraNe te nidhatta karmabaMdha thAya, trIjAne vadhu maMda pariNAme te pApAraMbha karyo hoya to ''baddha'' karmabaMdha thAya ane cothAne ati maMda pariNAmathI te pApAraMbha karyo hoya ke, thayo hoya che to tene mAtra 'spaSTa' prakArano karmabaMdha thAya che. vAraMvAra AlocanA, niMdA, garharUpa pratikramaNa karato zrAvaka kadAca pharIpharI te AraMbha kAryomAM joDAya, to paNa tene alpa karmano baMdha thAya, tevuM kathana e kAraNe ja karyuM che ke, niMdA-garhA Adi vAraMvAra karavAthI tenA adhyavasAyo vizuddha thAya che. tenA pariNAmo maMda paDe che, tethI dhIme dhIme nirmaLa pariNAmo tarapha AgaLa vadhatA samyagdaSTi jIvane nirdayatAnA adhyavasAyone abhAve sAvadya karma karavA chatAM alpa karmabaMdha kahyo. 0 have sUtrakAra-37mI gAthAmAM alpakarmabaMdhathI paNa kema aTakavuM teno upAya darzAve che-- pUrve gAthA-36mAM e pramANe kahyuM ke, samyagdRSTi jIva agara pApAraMbha kare to paNa alpakarmabaMdha thAya che. paraMtu viSa alpa hoya chatAM te hAnikartA to che ja. to pachI alpa evuM pApa paNa saMsArabhramaNano hetu kema na bane ? athavA pratikramaNathI e pApa kema TaLe ? A zaMkAnuM samAdhAna A gAthA-37mAM vaidyanA dRSTAMta dvArA apAyela che. pratikramaNa karanAra samyagdaSTi jIvane sAvadya pravRtti karavA chatAM alpa karmabaMdha thAya che te to gAthA-36mAM kahyuM, paNa A alpa karmabaMdha paNa mokSa prAptimAM aMtarAyarUpa hovAthI tenA nAza kema karavo ? te jaNAvavA mATe A
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ 23 3 vaMditta-sUtra-vivecana-gAthA-37 gAthAmAM kahe che ke jema suzikSita vaidya vyAdhine jaldI zamAvI de che, tema pratikramaNa karanAra samyagadRSTi jIva te alpa kanabaMdhano paNa pratikramaNa, prazcAttApa ane prAyazcitta dvArA zIgha nAza kare che. A vAta A gAthAnA zabdonA vivecana dvArA have jaNAvela che * taM ja du sapazcimai - tene (alpa pApanA baMdhane) paNa nizcaya karI pratikramaNa karavA vaDe... 0 naM - tene (te alpa pApanA baMdhane je gAthA-36mAM kahyo) 0 pi - paNa - jarUra, nizcaya karIne 0 sapaDamavi - pratikramaNa yukta thaIne, pratikramaNa karIne. - samyagudRSTi evA zrAvake kareluM te alpa pApa paNa cha AvazyakarUpa pratikramaNanI sAthe... "sapratikramaNa' eTale pratikramaNanI sAthe ja prakAranA Avazyaka lakSaNavALA pratikramaNa sahita, te pratikramaNa. * sarimAvuM - saparitApam - pazcAttApavALo thaIne, pazcAttApa karIne. ahIM "paritApa' zabdano artha pazcAttApa che. A pazcAttApe karIne sahita te "saparitApa' che - "hA ! viparIta karyuM, hA ! meM khoTuM karyuM' ityAdi vAkyone pazcAttApa vAkyo kahevAya che. ahIM "sapUriAva''ne badale "sappaDiAraM" evo paNa pAThabheda paNa grahaNa karAya che. teno artha "sapraticAra' evo thAya che - arthAt - praticAraNA sahita - lAbhArthI vaNikanI jema Aya ane vyayanA lakSaNavALI pravRtti sahita (zIdhra upazamAve che.) kahyuM che ke, kayuM karyuM kArya karyuM ane kayuM na karuM ? athavA meM kayuM kArya alpa karyuM athavA kayuM kArya bahu karyuM ? e pramANe je puruSa, kAryAkAryano vicArano hRdayamAM saMprasAra kare te puruSa potAnuM atyaMta hita kare che. * sa-uttarAkhas - prAyazcittarUpa uttaraguNavALo thaIne. - te eTale sahita uttara - uttaraguNa vaDe. ahIM uttaraguNano artha prAyazcittarUpa uttaraguNa jANavo. - arthadIpikA vRttimAM paNa jaNAve che ke, gurudatta prAyazcitta karavA rUpa uttaraguNapUrvaka.. viSe vArpha - jaldIthI upazamAve che. 0 vivuM - jadI, zIgha. 0 3vasAme - upazamAve che, zAMta kare che. 0 35 + zam kriyApada che, teno artha "urthIpikA'' vRttikAre karatA A pramANe kahyuM che - upazamAve che eTale nimpratApa kare che athavA khapAve che - ema samajavuM.
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 34 pratikramaNasUtra vivecana-3 A "khippa visAme padono saMbaMdha pUrvanA traNa pado sAthe che. (1) sapaDikkamaNa, (2) sapariAve, (3) sa-uttara guNa. samagra vAkyano samuccaya artha che - pratikramaNa, pazcAttApa, prAyazcitta karanAra zrAvaka jaldIthI potAnA karmone khapAve che. * vAhidya suvirava vinno - suzikSita vaidya jema vyAdhine-rogane (zAMta kare che, dUra kare che tema). - ahIM "khippa visAmeI' padane joDIne upamA ApI che te A rIte jema-je rIte eka suzikSita vaidya vyAdhi-rogane jaldIthI upazamAve che - kSINa kare che dUra kare che tema... (pratikramaNa prAyazcitta ane pazcAttApa paNa alpa evA karmabaMdhane dUra kare che.). 0 vAhi va - jema vyAdhine, jema rogane -vyAdhi eTale khAMsI, dama, tAva Adi vividha rogo. 0 suiivazvamo - suzikSita, kuzaLa, sArI rIte zikSA pAmela. athavA suzikSita eTale roganuM nidAna ane roganI cikitsA karavAmAM kuzaLa evo. 0 vinno - vaidya. jenI pAse vidyA che te vaidya kahevAya. viziSTa arthamAM kahIe to - je zarIrane roganuM nidAna karavAnI tathA tenI cikitsA karavAnI vidyAne jANe te vaidya kahevAya. 0 gAthA rahasyArtha : jema suzikSita vaidya vamana, virecana, laMghana, bastikarma Adi upacAro vaDe khAMsI, damana, tAva vagere rogonuM zamana karI de che, tema pratikramaNa karanAra samyagadaSTi jIva prApta thayelA alpabaMdhane paNa pratikramaNa-pazcAttApa ane prAyazcitta' vaDe jaldIthI nAza karI nAMkhe che. ahIM pratikramaNa dvArA AtmanirIkSaNa, aticAra-zodhana ane pApa nivRtti samajavAnI che. 0 Atma nirIkSaNa eTale atita kALamAM vItelA jIvananuM bArIkAIthI nirIkSaNa karavuM te. 0 aticAra zodhana - je kriyA ke pravRtti ke AcaraNa aticAra rUpa hoya tene judA tAravavA te aticAra zodhana. 0 pApanivRtti eTale - AtmanirIkSaNa dvArA je aticAro zodhyA hoya temAMthI manane nivRtta karavuM arthAt te pApa ke doSathI manane pAchuM vALI levuM te. - sUtramAM vaparAyela paritApa ke pazcAttApa zabdo thakI niMdA, ga ane mithyAdurkAnuM sUcana maLe che. 0 niMdA - pApane kharAba mAnavuM, vakhoDavuM ke niMdavuM te. 0 ga : teno guru samakSa ekarAra karavo, dilagIra thavuM te. 0 mithyAdukRta :- karelI bhUlanI mAphI mAMgavI te.
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMditta-sUtra-vivecana gAthA-37, 38 235 - pratikramaNamAM AlocanA, niMdA, gaSTha, mithyAduSkatuM, tapa, kAyotsarga ityAdi sarve kriyAono samAveza thAya che. jenA vaDe karmano alpabaMdha paNa tUTI jAya che. 0 gAthA-38mAM gAthA-37nA kathananI ja puSTi dRSTAMta dvArA sUtrakAre karelI che ane gAthA-3mAM te daSTAMta ke upamAna niSkarSa ApIne gAthA-38nuM upamAnuM upameya jaNAve che. te A rIte - jema zarIramAM prasarelA viSane. - maMtra ane jaDIbuTTInA jANakAra vizArado evA vaidyo. - maMtro vaDe haNI nAMkhe che - nivAraNa kare che. (ke) - jenA vaDe viSagrasta mANasa nirviSa thaI jAya che. - ema - e pramANe. ' - (gAthA-36mAM kahelA) te alpa pAponI. - AlocanA ane niMdA karato suzrAvaka. - rAga-dveSathI upArjita karelA ATha karmone. - zIghratAthI-jaldIthI haNI nAMkhe che - kSaya kare che. A samagra kathanane pahelA sUtrakAra racita gAthAnA zabdonA vivecana thakI ane pachI gAthAnA rahasyArtha dvArA jaNAvIe chIe. 0 gaNA - jema, je pramANe. * visaM - viSane, jherane, vatsanAbha ke anya koI jhera. - vRttikAra maharSi AvA viSanA be bheda kare che - sthAvara ane jaMgama. temAM sthira evA jherI vRkSo vagerenuM viSa sthAvara viSa kahevAya che. jenA mULa, patra, puSpa Adi daza bhedo che. haratA pharatA evA vIMchI, sarpo vagerenuM viSa jaMgama viSa kahevAya che. tenA sApa, vIMchI Adi soLa bhedoche. AyurvedamAM jheranA nava prakAro jaNAvelAM che, te A rIte - (1) vatsanAbha, (2) hAridra, (3) satuka, (4) pradIpana, (5) saurASTrika, (6) IMgika,(7) kAlakUTa, (8) hAlAhala, (9) brahmaputra A badhAM prakAranA viSo rUlatA, uSNatA, tIkSNatA Adi dasa doSone lIdhe prANIonuM tAtkAlika maraNa nipajAve che. * -yaM - koThAmAM gayela, udaramAM pravezela. - koSTha eTale udara ke peTa. upalakSaNathI zarIra. - "ta' eTale gayela ke pravezela. - koInA udaramAM jaI zarIramAM prasarelA te sthAvara ke jaMgama athavA koI paNa prakAranA viSa-jherane je rIte.. * maMta-mUta-visArathI - maMtra ane mUlanA vizArado, maMtra ane jaDIbuTTInA
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 pratikramaNa sUtra vivecana-3 niSNAto. upalakSaNathI yaMtra-taMtranA jANakAro. 0 maMta- maMtra, gArUDa Adi viSane haratA evA maMtro. 0 mUna - mULa, kAkaDI-kaDavI tuMbaDI - ghisoDI vagerenA mULIyA athavA viSanuM nivAraNa karatI jaDIbuTTIo. visAra) - vizArada arthAt kuzaLa, nipuNa, dakSa, jJAtA. - A "maMta-mUla-visAraya' e " vijjA" zabdanuM vizeSaNa che. * vijJA - vaidyo. gurUthI AmnAya ane abhyAsane jeoe prApta karelo che tevA (nipuNa) vaidyo ke maMtravAdIo. - prAcIna kALamAM vaidyo jaDIbuTTInI sAthe sAthe maMtranA paNa jJAtA hatA. teo maMtra ane jaDIbuTTI baMnethI upacAro karatA hatA. te kAraNe ahIM sUtrakAre vaidyo mATe "maMtra-mUla-vizArada" e prakAranuM vizeSaNa sUtramAM prayojela che. - uttarAdhyayana sUtra nAmaka AgamamAM vIsamAM adhyayananA 734mAM zloka A vAtano sAkSI pATha paNa maLe che- te vakhate vidyA ane maMtra dvArA cikitsA karanAra cikitsaka evA AcAryo mAre tyAM AvyA ke jeo advitIya zAstrakuzala/zAstra kuzala tathA maMtra-mUlamAM vizArada hatA. (mahAnirgathIya nAmaka A adhyayanamAM anAthI muni zreNika rAjAne potAnuM-anAthapaNuM samajAvatI vakhate A vAkya bolyA hatA.) * prati mahiM - maMtro vaDe haNe che - utAre che. * to haM - tethI te (jenA zarIramAM jhera vyApeluM che te) * have nidvisaM - nirviSa - viSarahita thAya che. 0 nivAM - jemAMthI viSa-jhera cAlyuM gayuM che te. athavA nirviSa eTale viSathI rahita thavuM te. - vRttikAra maharSi ratnazekharasUrijI jaNAve che ke, ahIM e vicAravAnuM che ke, jene jhera caDhela che, te manuSya maMtrAlarono artha kAMI jANato nathI. mAtra maMtrAlaro sAMbhaLe che. chatAM tenuM jhera jema utarI jAya che tema gaNadharAdi pUjyazrI dvArA guMphita evA pratikramaNa sUtranA maMtrAkSara samAna akSaronA arthone kadAca na paNa jANato hoya, to paNa temAM rahela acitya zakti vaDe zrAvakane caDela alpa pAparUpa jhera pratikramaNathI utarI jAya che. kemake maNi, maMtra, auSadhi Adino prabhAva aciMtya hoya che. 0 maMtrazakti viSayamAM eka DozInuM daSTAMta : eka gAmamAM eka garIba DozI rahetI hatI. teno haMsa nAmano eka dIkaro hato. te lokonA vAcharaDAM cAravA jato hato. eka vakhata te gocarabhUmithI ghera Avato hato, te vakhate tene koI sarpa Dasyo. tenAthI te bebhAna thaIne paDI gayo. mAtAne A vAtanI khabara paDI. gArUDI-maMtravAdI puruSane bolAvI, haMsa jyAM paDelo hato tyAM laI gaI. dIkarAne maDadAM mAphaka paDelo joIne badhAM maMtravAdIo pAchA
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ viMditta-sUtra-vivecana-gAthA-38, 39 2 37 pharyA. DozI ekalI ja vilApa karatI rahI. dIkarAnI pAse beThA-beThA DozI, he vatsahaMsa he vatsa haMsa ! ema vAraMvAra UMcA avAje vilApa karavA lAgI. pachI DozI mAtra haMsa ! haMsa ! ema bolavA lAgI. ema karatAM AkhI rAtri pasAra thaI gaI. prabhAte jyAre sUryano udaya thayo tyAre haMsa sAjo thaI gayo. mA AnaMdita thaI gaI. DozI ane haMsa ghera AvyA. maMtravAdIo paNa A vAta jANIne vismaya pAmyA. DozIne teo pUchavA lAgyA ke, te kayA ilAjathI tArA dikarAne sAjo karyo ? DozIe kahyuM ke, meM to kAMI ilAja karyo nathI. mAtra huM haMsa, haMsa bolIne vilApa karatI jyAre thAkI gaI tyAre, sUryodaya thayo ane mAro dikaro haMsa uThIne beTho thayo. A vAta sAMbhaLIne, maMtravAdIo samajyA ke, gArUDamaMtramAM "haMsa' ja bIja maMtrAlara che, A DozI ajANatAM chatAM paNa potAnA dikarAnuM nAma paNa haMsa hovAthI, te ja bIjamaMtra AkhI rAtri bolI ane te "haMsa" maMtrabIjanA prabhAvathI, DozIno dikaro haMsa sAjo thaI gayo. "haMsa' akSarathI jhera utarI gayuM. bIjAkSarano A mahimA che. A ja pramANe "pratikramaNa karatAM ajANapaNe paNa pApano karmano kSaya thaI jAya che. 0 have gAthA-39mAM A gAthA-38mAM apAyelI upamAno uttarArdha sUtrakAra maharSi potAnA zabdomAM jaNAve che * parva - ema, e prakAre, e ja rIte. * navadaM - ATha prakAranA karmone. 0 rukma eTale karma - AtmAnI zaktione AvaranAra evA pudgala vizeSa 0 prakruvida - ATha prakAranA karmonA prakRtti bhedathI mukhya ATha prakAro prasiddha che te A pramANe- (1) jJAnAvaraNIya, (2) darzanAvaraNIya, (3) vedanIya, (4) mohanIya, (5) Ayu, (6) nAma, (7) gotra, (8) aMtarAya. * rAja-rosa-sajJii - rAga ane dveSathI upArjana karela - A padano saMbaMdha "aThaviADuM kamaeN" sAthe che. rAga-dveSathI upArjane karela evA ATha prakAranA karmo. 0 rA- A padanI vyAkhyA sUtra-32 "aDhAra pApa'mAM jovI. 0 lepa - A padanI vyAkhyA sUtra-32 "aDhAra pApa'mAM jovI. 0 jhim - samarjita. sArI rIte saMpAdana karela, upArjita karela, saMcita ke ekaThAM karela. - ahIM karmabaMdhananA hetu rUpe rAga-dveSa e baMnenI ja mukhyatA kahI che. - tailAdi vaDe mardana karela zarIrane jema raja vaLage tema rAgadveSathI Akula
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 38 pratikramaNa sUtra vivecana-3 mAnasamAM karmano baMdha thAya che. * uttamaMto - Alocato, guru samakSa pragaTa karato. - A AlocanA zabdanA artha ane vivecana mATe sUtra-30mAM ullekha che, te jovo. niyaMtI - niMdato, AtmasAkSIe niMdA karato. - niM kriyApadano upayoga sUtra-9 'karemibhaMte'mAM thayo che, sUtra-29 "vAMdaNA sUtramAM paNa thayo che. tyAM jovuM. * vivuM paDDa - jaladIthI haNe che, zIghratAthI kSaya kare che. 0 musApha - suzrAvaka, sAro zrAvaka. "' zabdano sAmAnya artha "sAro' thAya che. paNa vadhu yogya artha "sakhya" che. samyak zrAvaka. guNasthAnakane AzrIne jyAre zrAvakano artha vicArIe to je "avirati samyagadaSTi" che te cothA guNasthAnake hoya che ane je dezaviratidhara che te pAMcamAM guNasthAnake hoya che. A kathanane svIkArIne kahIe to bhAvathI jeo samyaktva ke viratine sparzanA karI rahyA che athavA te taraphanI atyaMta rucivALA che tevA "bhAvazrAvakane ahIM suzrAvaka arthamAM jANavo. - vRttikAre paNa "zuM' padane "prazaMsAvAcI' gaNAvela che. te mATeno sAkSIpATha ApIne ratnazekharasUrijI jaNAve che ke bhAvazrAvaka mATe cha sthAna kahyAM - (1) vratakarma karanAra arthAt vratadhArI, (2) zIlavaMta, (3) guNavaMta, (4) RjuvyavahArI arthAt mAyArahita vyavahAra vALo, (5) gurUnI zuzruSA karanAra ane (6) pravacana kuzaLa e cha guNavALAne nizcayathI bhAvazrAvaka jANavo. 0 gAthA-38 ane 39tno rahasyArtha : - ahIM gAthAnA paraspara saMbaMdhanI vicAraNA Avazyaka che. pUrve sUtrakAre gAthA-36mAM jaNAvyuM ke zrAvaka samyagRSTi hovAthI AraMbhanA kAryo kare to paNa nirdhvasapariNAmI na hovAnA kAraNe alpa karmano baMdha kare che. te alpakarmanA baMdhane paNa te samyagadRSTi jIva pratikramaNa, pazcAttApa ane prAyazcitta vaDe kSaya karI de che. e vAtanI puSTi mATe sUtrakAre suzikSita vaidyanuM dRSTAMta ApyuM ke jema suzikSita vaidya hoya te khAMsI, dama, tAva vagere vyAdhinuM zamana karI de che, te ja rIte pratikramaNa karanAra samyagadaSTi AtmA alpakarmabaMdhanuM jaldI upazamana karI de che. tethI prazna e thAya ke zuM karmano baMdha e alpamAtra viSa jevo ke AvatA evo roga jevo nathI ? dehamAM thoDuM paNa viSa vyApya hoya ke roganA sAmAnya cinho paNa dekhAya, to pariNAme te keTalAM bhayaMkara nIvaDe che ? to tenuM nivAraNa "pratikramaNa' jevA sAmAnya upAyothI thAya kharuM ? teno uttara sUtrakAra svayaM A gAthA-38, 39mAM Ape che.
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMditta-sUtra-vivecana-gAthA-39, 40 239 vaidyaka zAstranA vizArado mAtra sAmAnya roga maTADanArA ja hotA nathI, paNa teo maMtra ane mUlanA upayogamAM paNa niSNAta hoya che. pariNAme game tevA prakAranA jherathI vyApta thayelA zarIrane paNa teo potAnI maMtrazakti ane jaDIbuTTI (viziSTa auSadharUpa mULIyA) vaDe zarIramAMthI jherane dUra karI devA samartha hoya che. e rIte viSagrasta mANasane viSarahita banAvI de che. te ja pramANe je zrAvaka vratane dhAraNa karanAra che, zIlavaMta ane guNavaMta che, juvyavahArI che, gurunI zuzruSA karanAro che temaja pravacana (kRta)mAM kuzaLa che, te AlocanA, niMdA, goMdinA yathArtha marmane jANanAra hoya ja che. tethI pratikramaNano vidhi evI kuzaLatApUrvaka Acare che ane Adare che ke jethI rAga ane dveSarUpa sarpo dvArA tenA zarIramAM vyApela AThe prakAranA karmo rUpI jherane nisatva nabAvI dUra karI de che. pariNAme teno AtmA karmarUpI viSathI rahita banIne anaMtajJAnAdine pragaTa kare che. A rIte pratikramaNanI vidhi ane bahumAnapUrvaka thatI kriyA e koI sAmAnya upAya karatA kriyAkAMDa mAtra nathI, paNa aciMtya prabhAva dharAvatuM eka adbhuta Ayojana che ke jenA pariNAme manuSya jIvananA mahAn utkarSane sAdhI iSTa phaLanI prApti thAya che. uttarAdhyayana sUtranA adhyAya-2mAM gAthAkrama-1124mAM A vAtanI puSTI karato eka praznottara che. te A pramANe- he bhagavan! pratikramaNathI jIvane zuM prApta thAya che ? pratikramaNathI jIva svIkRta vratonA chidrone baMdha kare che. Azravono nirodha kare che, zuddha cAritranuM pAlana kare che, samiti guNirUpa ATha pravacana mAtAonA ArAdhanamAM satata upayukta rahe che, saMyama yogamAM apRthakRtva thAya che ane sanmArgamAM samyak samAdhistha thaIne vicaraNa kare che. Avo samyak samAdhistha vicaraNa karato jIva karmanA bhArathI kevo haLavo thaI jAya te vAta havenI gAthA-40mAM jaNAve che. 0 gAthA-40nI bhUmikA : pratikramaNa-kriyAmAM mAtra pratikramaNa' thAya evo zabdArtha nathI levAno. kemake A cha prakAranA AvazyakathI yukta evuM suMdara anuSThAna che. sAmAyika nAmanA pahelA ja Avazyakane AdaratI vakhate te paDikkamAmi' zabdanI sAthe "niMdAmi ane garirAmi" zabdo paNa bole che. arthAt niMdA ane garNo paNa kare che ane pratikramaNa sUtra (vaMditta sUtra) bolatA pahelA te "AlocanA' paNa kare ja che. e rIte AlocanA ane niMdA karato zrAvaka pratikramaNa dvArA zuM pAme ? te A gAthAmAM jaNAvela che. - jema bhAra utaryo hoya tevo bhAravAhaka-majura, - ghaNo ja haLavo thaI jAya (bhAravihina thaI jAya),
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 pratikramaNa sUtra vivecana-3 - tema pApakartA manuSya paNa - guru pAse potAnA pAponI AlocanA ane niMdA karavAthI. - karmano bhAra ocho thatA ghaNo haLavo banI jAya che. 0 A kathanane sUtrakAranA zabdo dvArA ja samajavA prayatna karIe0 thapAvo - karelA pApavALo, pApakartA, pApI. - pavi eTale pApa. 0 ye - kRta, karelA ( "pApa" zabdanI vyAkhyA mATe sUtra-3ra "aDhAra pApasthAnaka' jovuM sUtra-1 "navakAra maMtra'mAM tathA sUtra-6 "ta uttarI"mAM paNa tenI vyAkhyA apAyela che te jevI.) - arthadIpikA-vRttimAM jaNAve che ke, pApa eTale - "puNyanuM zoSaNa kare athavA jIvarUpI vastrane malina kare ke rajavALu kare tene pApa kahe che." - A pApano eka paryAya zabda che azubhakarma. A "azubhakarma" zabdanI vyAkhyA mATe sUtra-10 "sAmAIya vayajuro" jovuM. - A pApa athavA azubha karma prakRtti-82 prakAre che. te A rIte(1) pAMca prakAranuM jJAnAvaraNIya karma - prakRtti-5 (2) nava prakAranuM darzanAvaraNIya karma - prakRtti-9 (3) pAMca prakAranuM aMtarAya karma - prakRtti-5 (4) chavvIsa prakAranuM mohanIya karma - prakRtti-26 (5) asAtA vedanIya karma - prakRtti-1 (6) naraka AyuSya karma - prakRtti-1 (7) nIca gotra karma - prakRtti-1 (8) nAma karmanI 34 - prakRtti-34 naraka gati, narakAnupUrvI, tiryaMcagati, tiryacaAnupUrvI, ekendriya-beindriya, teindriya, caurindriya e cAra jAti, asavihAyogati, pahelA sivAyanA pAMce saMghayaNa, pahelA sivAyanA pAMce saMsthAno, aprazasta varNa, gaMdha, rasa, sparza, upaghAta nAmakarma, sthAvara, sUkSma, aparyApta, sAdhAraNa, asthira, azubha, duHsvara, durbhAga, anAdeya ane apayaza e daza nAmakarma. karmonI uttaraprakRttinI dRSTie A 82 bhedone karmagraMthamAM, navatattva prakaraNamAM, lokaprakAza AdimAM 'pApa prakRtti' kahela che. jo jhINavaTathI tenI mULa prakRttino vicAra karo to jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, aMtarAya ane mohanIya e cAre mULapravRttio badhI ja pApa prakRtti che. tethI "jIva samaye samaye sAta prakAranI karmaprakRttino baMdha kare che." e kathana mujaba punyaprakRttino baMdha thAya ke sarvathA na paNa thAya, paraMtu pApaprakRttino baMdha to pratyeka samaye vatta-ochA aMze paNa cAlu ja rahe che. tethI zrAvakane "jyapAvo' karelA alpa pApavALo - kahevuM te yogya che.
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMditta-sUtra-vivecana-gAthA-40 241 bIjuM hiMsA, asatya, corI vagere je pApanA hetuo kahyA che. tene paNa arthadIpikA TIkAmAM pApa ja kahyA che. AvA pApone karanAro te "kRpApa" ke pApI' kahevAya che. 0 vi - paNa * majusso - manuSya - puruSa strI ke napuMsaka. - vRttikAra maharSi jaNAve che ke ahIM manuSya zabdathI strI, puruSa ke napuMsaka evA manuSyonuM ja grahaNa karavuM. paraMtu tiryaMca, deva ke nArakInuM grahaNa karavuM nahIM. (kemake pratikramaNane savidhi karavAnI yogyatA kevaLa manuSyonI ja che.) * sArU niri guru-samAre - gurunI samIpe AlocanA karIne ane (AtmasAkSIpUrvaka) niMdA karIne. 0 mAnopharma nuM saMskRta rUpAMtara vAnoLe thAya che. je mA + nor nuM saMbaMdhaka bhUtakRdaMta che. 0 bhagavatIjI sUtramAM 17mAM zatakamAM, trIjA uddezomAM eka sUtranI vRttimAM zrI abhayadevasUrijI mahArAja AlocanA' zabdanI vyAkhyA karatA A pramANe kahe che - 'A' eTale maryAdApUrvaka saghaLA doSonI ane 'nonA' eTale gura AgaLa prakAzanA arthAt spaSTakathana ke pragaTa kathana karavuM te "AlocanA' kahevAya che. 0 dharmasaMgrahamAM paNa 'AlocanA' padanI vyAkhyA karatA kahyuM che ke, mA eTale aparAdhanI maryAdApUrvaka AcArya vagerenI samIpe noranA - nirIkSaNa karavuM te AlocanA. - AlocanA zabdanA ekArthaka ke paryAya zabdone jaNAvatA kahyuM che ke, Alocana, vikaTanA, zuddhi, sadbhAva-dApanA, niMdA, gartA, vikuna ane zalyoddhAra e badhAM ekArthaka zabdo che. - sAvarayavRtti mujaba AlocanA eTale mithyAdukRt - vyavahAramAMSya nI vRttimAM AlocanAno artha karyo che -- gurunI samIpe vacana dvArA sarva kaMI pragaTa karavuM te - uttarAdhyayana vRtti mujaba AlocanA eTale AtmadoSonI arthAt potAnA doSonuM gura samIpe prakAzana karavuM te. 0 niSi - zabdanuM saMskRta rUpAMtara che niktitvA eTale ke niMdA karIne. niMdu kriyApadanuM A saMbaMdhaka bhUtakRdaMtanuM rUpa che. - niMdA e eka prakAranI jugupsA che. A niMdAnA prazasta ane aprazasta evA be prakAro-bhedo che. - prazasta niMdA - svazuddhine arthe potAnI bhUlonI niMdA karavI tene prazasta niMdA kahevAya che. - aprazasta niMdA - kepa Adine kAraNe anya lokonI je niMdA karavI tene aprazasta niMdA kahevAya che. [ [16]
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 pratikramaNasUtra vivecana-3 - "niMdA' mukhyatve Atma sAkSIe karAtI kriyA che, jyAre te guru sAkSIe karavAmAM Ave tyAre tene "gartA' kahevAya che to paNa ahIM te zabdane sAthe joDI daIe to teno artha gurunI samakSa AtmaniMdA karavI tevo paNa thaI zake. - "niMdA' zabda pratikramaNanA eka paryAya rUpe paNa kahevAyo che. jene AtmakutsA' kahe che. - Avazyaka vRttimAM niMdAno artha 'kutsA' paNa karyo che ane guru samakSa ja potAnI bahelaNA karavI tevo paNa karyo che. - bhagavatIjI vRttimAM "niMdA'no artha karatA kahyuM che ke, mana vaDe ja kutsA karavI athavA AtmA vaDe ja AtmadoSonI sarvathA kutsA-jugupsA karavI te niMdA. * gu-sAte - gurunI samIpe, guru-samakSa. - guru zabdathI ahIM gItArtha guru samajavAnA che. kAraNa ke AlocanA : haMmezA gItArthanI pAse ja thAya che. AlocanA devAno adhikAra paNa gItArthono ja che. agItArtha pAse AlocanA karAtI nathI ane agItArtha pAse jo AlocanA karavAmAM Ave to AlocakanI zuddhi paNa thatI nathI. - marthalIpikA vRttimAM A vAta samajAvavA prazna karyo che ke pApanI je AlocanA ke niMdA karAya to te samyak prakAre kyAM thAya ? konI pAse thAya ? jo AlocanA agurU ke agItArtha vagerenI pAsa ke potAnI meLe ja karavAmAM Ave to temAM zuddhino abhAva hovAthI - gItArtha evA guru pAse ja AlocanAdi karavA joIe. - vRttikAre A viSayamAM eka sAkSIpATha ApIne jaNAvyuM che- agItArtha guru prAyazcittanI vidhine jANatA nathI, te kAraNe ochuM ke adhika prAyazcitta Ape che. tethI potAne ane AlocanA karanArane paNa saMsAramAM pADe che. - pApazuddhi Apa meLe kare to tIvra tapa karatA paNa zuddhi thatI nathI. A viSayamAM zrI mahAnizItha sUtra nAmaka AgamamAM lakSmaNA AryAnuM dRSTAMta apAyela che. teno saMkSepa A covIzIthI 80 covIzI pUrve koI rAjAnI lakSmaNA nAmanI putrI lagna samaye ja vidhavA thaIteNIe tIrthakara samIpe dIkSA aMgIkAra karI. koI vakhate aMtarAyanA kAraNe vasatimAM ekalA rahelA lakSmaNA AryAe cakalA-cakalInuM maithuna joIne vicAryuM ke - bhagavaMte maithunano niSedha kema karyo haze ? athavA bhagavaMta to avedI che, tene savedInA sukha-duHkhanI zI khabara paDe ? ityAdi durgAna ciMtavya. pachI teNIne pastAvo thayo ke, meM A ghaNuM ja azubha ciMtavyuM. paNa lajjA Adi kAraNe teNIe A durgAnanI AlocanA bIjAnA nAme lIdhI. "pote ja AvuM azubha ciMtavya che" - ema kahI AlocanA grahaNa karI nahIM.
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMditu-sUtra-vivecana-gAthA-40 243 - paramAtmAe teNIne je prAyazcitta jaNAvyuM te kaThora prAyazcitta paNa teNIe aMgIkAra karyuM. daza varSa paryanta chaTTha, aThama, cAra, pAMca Adi upavAsano krama ane pAraNe cha vigaIno tyAga, be varSa ekAMtara upavAsa, be varSa mAtra bhujelA caNA ja, 16 varSa sudhI mAsakSamaNane pAraNe mAsakSamaNa ane vaza varSa sudhI AyaMbila ema 50 varSa lakSmaNA AryAe tapa karyo to paNa teNInI zuddhi na thaI. aneka bhavo sudhI bhramaNa karI vikRSTa duHkhone bhogavyA. AvatI covIsImAM te mokSe jaze. - mATe AlocanA gItArtha gura samakSa jAte ja levI. 0 hepha - thAya che. * moja-ro - ghaNo khAlI thavAthI haLavo thayelo. - ti + rivuM eTale khAlI thavuM. te parathI tire zabda banyo. teno artha che "ghaNo khAlI thayelo." - dhu% - haLavo thayelo che te - atizaya haLavo thayelo evo te "aIrega laDuo' - A padono saMbaMdha be vAkayo sAthe joDAyelA che- (1) "bhAra utArelA majUra' sAthe - jenI have vyAkhyA karAze. (2) "AlocanA-niMdA karela manuSya" sAthe. jenI vyAkhyA karI che. -(1) bhAra utarI javAthI jema majUra ghaNo ja haLavo thaI jAya che. -(2) tema AlocanA-niMdA karavAthI manuSya paNa haLavo thAya che. * mahari3 malve mAravo - utArelA bhAravALA majura jevo. 0 mohari - apahRta, utArelA, utArI nAMkhelA. 0 maO - jema bhArane, bhAra jevo. 0 mArava - bhAravAhaka, majUra, je bhAranuM vahana kare che te. - jeNe bhAra utArI nAkhyo che, tenA jevo athavA potAno bhAra jeNe utArI dIdhela che, te majUra jevA. 0 gAthAno rahasyArtha : AlocanA ane niMdA AdinI jemAM ghaNI ja mahattA rahelI che, tevI A pratikramaNa kriyA manuSyane kaI rIte upayogI che, e vAtane A gAthA dvArA jaNAvavAmAM AvI che. jema koI bhAravAhaka ke majUra hoya, mAthA para ghaNo vadhAre boja laIne jato hoya, lAMbo patha kApyA pachI jyAre te bojAne nIce utArI de che, tyAre te haLavApaNAno anubhava kare che, hAzakAro thAya che. ArAma ane sukhanI lAgaNI anubhave che. T basa e ja rIte koI manuSya hiMsA, asatya, corI, vyabhicAra ityAdi sarve pApano bojo laIne pharato hoya, jyAre te gItArtha guru bhagavaMta samIpe jaIne
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 pratikramaNa sUtra vivecana-3 potAnA sarve pAponI kabulAta karIne - ekarAra karIne temaja potAnA pApa-kAryonI Atma sAkSIpUrvaka niMdA kare che tyAre te potAnA pApano bhAra utArI de che. pazcAttApa dvArA temaja prAyazcitta aMgIkAra karavA pUrvaka te atyaMta haLavo - bhAra rahita bane che. jo ke A AlocanAdi gItArtha guru pAse ja thavA joIe. bIjuM AvI AlocanA karanAre pote ja potAnI jAte potAnA pApono ekarAra niHzalyapaNe karelo hovo joIe. nizIthacUrNimAM kahevuM che ke, "pApanuM je pratisevana thaI jAyate duSkara nathI, paNa tenI je AlocanA karavI te duSkara che, vaLI pAparUpa zalya mahAanarthakArI che. jo AlocanA kare to tenA phaLane varNavatA kahyuM che ke - guru pAse pApapaMkone samyak prakAre AlocIne anaMta AtmAo avyAbAdha evA zAzvata sukhane pAmyA che - jema potAnA svAmI rAjAnI patnI ane potAnI bahenamAM Asakta banI svAmInuM rAjya chaLakapaTathI grahaNa karavA rUpa droha vagere karanAra caMdrazekhara rAjA potAnAM te ghora pApanI yathArtha AlocanA laI cAstri grahaNa karIne mukti pAmyA. 0 gAthA-40mAM AlocanAno lAbha jaNAvyA bAda have gAthA-41mAM pratikramaNathI mokSaphaLanI prAptirUpe pratikramaNanA mAhAbhyane sUtrakArazrI jaNAve che. - jo ke zrAvaka kadAca (sAvadya AraMbhane kAraNe) - bahu pApa rajamaya-pApakarmavALo thaI jAya to paNa- - A cha AvazyakarUpa pratikramaNa vaDe - alpakALamAM bhavaduHkhono aMta kare che. arthAt - mokSa pAme che. A ja kathanane sUtrakAranA zabdo dvArA thoDAM vistArapUrvaka have A vivecanamAM rajU karela che- * sAvilsana - Avazyaka vaDe, pratikramaNa vaDe. - avazya karavA yogya te Avazyaka' - vizeSAvazyaka bhASyamAM AvazyakanA ekArthaka zabdo kahyA che (1) Avazyaka, (2) avazyakaraNIya, (3) dhruva, (4) nigraha, (5) virodhi, (6) adhyayanaSaddha, (7) varga, (8) nyAya, (9) ArAdhanA, (10) mArga. A daze (AvazyakanA) paryAya zabdo che. - "sAdhue ane zrAvake rAtrinA ane divasanA aMte avazya karavA yogya che, te kAraNathI A "Avazyaka" kahevAya che. - je kAraNathI avazya karavA yogya che, te kAraNathI te Avazyaka che, athavA Avazyaka padamAM '' zabda maryAdA ane abhividhi arthano vAcaka che, tethI maryAdA ane abhividhi vaDe guNono AdhAra te Avazyaka che - athavA -
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMditta-sUtra-vivecana-gAthA-41 245 '' eTale samasta prakAre jIvane jJAna-darzana guNovALo kare te Avazyaka che - athavA - sAnnidhya bhAvanA AcchAdanA vaDe guNathI AtmAne vAsita kare te AvAsaka arthAt Avazyaka kahevAya che. A Avazyakane naMdisUtra, pakisUtra, Avazyaka sUtra Adi AgamomAM cha prakAranuM kahyuM che. te A pramANe (1) sAmAyika, (2) caturvizatistava, (3) vaMdana, (4) pratikramaNa, (5) kAyotsarga, (6) pratyAkhyAna Avazyaka' nAmaka mUlasUtra-AgamamAM vartamAnakALe paNa cha adhyayano che. A cha adhyayano upara kahyA mujaba ja che. temaja tenA para bhadrabAhu svAmIjI kRt. niryukti, jinadAsagaNi mahattara kRt cUrNi ane haribhadrasUrijI kRt vRtti prApta thAya ja che. vaLI prathama adhyayana paratve malayagirisUrijI racita vRtti temaja jInabhadragaNi kSamAzramaNa kRt vizeSAvazyaka bhASya paNa maLe che. taduparAMta bhASyanI chuTI-chavAI gAthAo paNa vRttimAM maLe che. A gAthAmAM "Avazyaka' zabdathI A sAmAyika Adi che "Avazyaka'ne ja grahaNa karavAnA che. arthadIpikA" nAmaka vRttimAM ratnazekharasUrijI jaNAve che - ahIM "bhAvaAvazyaka"nuM grahaNa karela che. "dravya Avazyaka' nahIM. Avazyaka kriyA be prakAranI che - (1) dravya Avazyaka ane (2) bhAva Avazyaka. - dravya AvazyakamAM - zarIranA rakSaNa ane poSaNa mATe thatI bhojana, zayana, zauca Adi kriyAo samAviSTa che. - bhAva AvazyakamAM - AtmAnA rakSaNa ane zuddhikaraNa mATe thatI sAmAyika, caturvizati, vaMdana, pratikramaNa, kAyotsarga ane pratyAkhyAna kriyAo samAviSTa che. - A cha e AvazyakathI je viziSTa phaLanI prApti thAya che, te viSayamAM uttarAdhyayana sUtranA adhyayana-29tmAM gAthAkrama 1121 thI 1126mAM eka-eka praznottara che. teno saMkSepa A rIte che - (1) sAmAyikathI - sAvadya yogonI virati thAya che. (2) caturvizati stavathI - darzana vizodhi thAya che. (3) vaMdanathI - nIcagotra karmano kSaya, uccagotra karmabaMdha thAya che. (4) pratikramaNathI - Azrava nirodha, zuddha cAritra pAlana, saMyama yogomAM satata joDANAdi prApta thAya che. (5) kAyotsargathI - aticAra zodhana, prazasta dhyAnAdi thAya che. (6) pratyAkhyAnathI - Azrava dvArA baMdha thaI jAya che.
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 0 pratikramaNa sUtra vivecana-3 jyAre A cha e Avazyakamaya pratikramaNa kriyA savAra-sAMja nitya karavAmAM Ave tyAre zuM lAbha maLe, te vAta A gAthAmAM ja have AgaLa batAvavAmAM Avela che. * WM - enA vaDe, A Avazyaka (kriyA) vaDe. 0 tAvo - zrAvaka, zramaNopAsaka, zrAddha - A padanI vyAkhyA mATe sUtra-10 "sAmAIya vayajuro" jovuM. * gapha ri - jo ke * vadura - bahu rajavALo, bahukarmavALo 0 vahu - ghaNAM 0 ranam - raja, bAMdhelAM karmo - arthadIpikA vRttimAM "vaharama' zabdanA be artho kare che. (1) "bahurao' eTale bahu bAMdhelAM karmavALo - varanA: (2) - athavA - "bahurao' eTale ghaNo Asakta- vahurata: * DuM - hoya che, thAya che. * suvaDAvaMtari - duHkhonA layane. - ahIM be zabdo che - (1) kuvA (2) maMchiri. - "dakukhANa" eTale duHkhono, zarIra ane mananAM sarva duHkhono. - "aMtakiria" aMta kriyA, aMta karavo te, kSaya karavo te. * zAhI virena roLa - thoDA kALamAM ja kare che - karaze. 0 zAhI - kare che, karaze. 0 vireT - thoDA, alpa 0 grAntA - kALa vaDe, kALe karIne. 0 gAthA rahasyArtha : prastuta gAthA dvArA Avazyaka kriyA (SaDAvazyakamaya pratikramaNa)nI adbhuta mahattAne pragaTa kare che. jo zrAvaka ghaNAM karmo bAMdhavAmAM athavA vividha pApAraMbhomAM lepAI javA pAmyo hoya to paNa, te avazya karavA yogya A paDAvazyakapratikramaNa vaDe zarIra ane mananAM sarva prakAranA duHkhono alpakALamAM ja ane kyAreka te ja bhavamAM paNa kSaya karI mokSa pAme che. jo ke A rIte duHkhono zIdhra aMta thavAmAM anaMtara-sIdhuM kAraNa yathAkhyAta cAritra che, tenI prApti pachI ja duHkhono aMta ane sarvakarmono kSaya thAya che. to paNa paraMparAe A bhAva-AvazayakanI ArAdhanA paNa sakala karmano kSaya thavAmAM hetu che - arthAt zrAvaka, sAdhumahArAjanAM vartananI vAMchanA svarUpa A sAmAyikAdi cha bhAvAvazyakano abhyAsa karavA vaDe sarvaviratine AtmasAt karI tenAM ArAdhanathI te bhavamAM mukti pAme che. - athavA bharata cakravartI AdinI jema gRhasthIne paNa sAmAyika Adi A AvazyakathI kevaLajJAna saMbhave che. - arthadIpikA vRttimAM eka sAkSIpATha ApI kahyuM che ke
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ vadi-sUtra-vivecana-gAthA-42 247 "sAmAyika Adi ekaeka padanI ArAdhanAthI paNa anaMtA AtmAo mokSa pAmyA che. 0 have gAthA-4ramAM "yAda nahIM rahelA aticAronI AlocanA" aMge sUtrakArazrI jaNAve che- - mUlaguNo ane uttaraguNo saMbaMdhI - AlocanA karavA yogya aticAro aneka prakAranA che. - te badhAM aticAro. - pratikramaNa vakhate yAda AvyA na hoya. - tethI tenI ahIM niMdA karuM chuM, gartA karuM chuM. 0 sUtrakArazrInA zabdonA vivecana dvArA A kathana joIe0 3oya vAvita - AlocanA ghaNAM prakAranI che. 0 noyaUT - AlocanA. gAthA 40mAM tenI vyAkhyA jovI. - vizeSa eTaluM ke "AlocanA' zabdano sAmAnya artha gura samakSa pApanuM prakAzana ane prAyazcitta grahaNa che. tema chatAM aupacArika rIte te zabda AlocanA yogya pApone mATe paNa vaparAya che. A gAthAmAM "AlocanA' zabda ukta bIjA arthamAM ja vaparAyo che. eTale teno artha pApo-pramAda sthAno - bhUlo - AlanAo ke aticAro thAya che. 0 arthadIpikA vRttimAM kahyuM che ke, AlocanA eTale thaI gayela azubha kAryanuM guru pAse kathana. azubha kAryamAM kAraNabhUta pramAdAcaraNa paNa upacArathI Alocana kahevAya che. 0 vavahI ghaNAM prakAranI, aneka prakAranI - A AlocanA jJAna, darzana, cAritra, tapa, vIrya e pAMce AcAronA saMbaMdhamAM hoya, vizeSathI bAravrata, saMlekhanA Adi saMbaMdhomAM paNa hoya. A to mukhya bheda kahyA, paNa peTA bhedothI te aneka prakAranI bhUla, skUlanA, doSa Adi saMbaMdha hoya che. 0 2 saMmariNA ane te yAda na AvI ke na sAMbharI hoya. 0 1, na, nahIM 0 - ane 0 saMmarimA - yAda AvavI, sAMbharavI, smaraNamAM hovI. - aneka prakAranI skUlanA thaI hoya, paNa guru samakSa tenuM prakAzana karatAM - pragaTa karatA, te dareka AlocanA (bhUlo) yAda na paNa AvyA hoya, smaraNamAM na paNa rahyA hoya. pazcima re - pratikramaNanA samaye, pratikramaNa karatA. - pratikramaNa karavAno kALa mukhya mArge ubhaya saMdhyA che. eTale ke sUryodaya ane sUryAsta e be kALa che.
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 pratikramaNamUtra vivecana-3 - dharmasaMgraha graMthamAM vyavahAra sUtranI cUrNi AdinA sAkSIpATha pUrvaka 'pratikramaNa' kaI rIte, kayAre ane zA mATe karavuM joIe te jaNAve che- 0 kaI rIte ? - mukhavastrikA ane rajoharaNAdithI yukata thaIne vidhipUrvaka pramArjelA sthAne pratikramaNa karavuM. 0 jyAre ? baMne saMdhyAkALe pratikramaNa karavuM. 0 zA mATe ? paMcAcAranI vizuddhi mATe pratikramaNa karavuM. 0 pratikramaNa kALa - eTale baMne saMdhyAno samaya ema kahyuM. paNa saMdhyAkALa kone kahevo? - eka sAkSIpATha mujaba saMdhyAkALa eTale - sUrya ane nakSatrothI varjita ahorAtrano je saMdhikALa tene tattvanA jANakAra munioe "saMdhyA-samaya' kahyo che. - saMdhyAkALanuM vizeSa spaSTIkaraNa saMdhyAno samaya savAre ane sAMje baMne vakhate eka-eka muhurta jeTalo kahyo che. ahIM mUhurta eTale be ghaDI athavA 48 miniTa ema samajavuM. sUryodayanA samayamAMthI eka ghaDI arthAt 24 miniTa bAda karo ane eka ghaDI-24 miniTa umero te savArano saMdhyAkALa thayo. jemake 6.30 vAgye sUryodaya hoya to 6.06 thI 6.54 sudhIno savArano samaya e saMdhyAkALa kahevAya. e ja rIte sAMjanA paNa sUryAstamAMthI eka ghaDI bAda karavI ane eka ghaDI umeravI. te be ghaDI (48 miniTa)no saMdhyAkALa kahevAya. jemake sAMje 7.00 vAgyAno sUryAsta hoya to 6.36 thI 7.24 sudhIno samaya e saMdhyAkALa kahevAya ( A samaye asvAdhyAyakALa hoya che, tethI svAdhyAya karavo kalpato nathI, paNa Avazyaka kriyA karavAnI hoya che.) pratikramaNa aMgenI sAmAcArI evI che ke, savAranA pratikramaNa bAda turaMta paDilehaNa kare. paDilehaNa pUrNa thAya tyAre sUryodaya thAya e rIte savAranuM pratikramaNa karavuM. sAMjanA pratikramaNamAM sUraja asta thato hoya tyAre pratikramaNa sUtra (vaMditu sUtra) Ave ane saMdhyAkALanI pUrNAhUti thAya tyAM sudhImAM pratikramaNanI samApti thAya. apavAda mArge to AjIvikAnI parAdhInatA Adine kAraNe vahelAM-moDAM paNa pratikramaNa thaI zake che. tethI saMdhyAkALa na ja sAcavI zakAya, to paNa nityakarmanuM pAlana karavuM joIe. (alabata pramAda ke Tevane kAraNe moDA pratikramaNa karavuM ucita nathI.) arthadIpikA vRttimAM sAkSIpATha ApIne jaNAvela che ke AjIvikAnA sAdhanono viccheda thatAM gRhastha jIvananA sarve kAryo sadAya che, tethI nirapekSa vRttivALAe to gRhastha jIvanano tyAga karIne cAritra grahaNa
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ 249 vaMditta-sUtra-vivecana-gAthA-42 karavuM te vadhu ucita che." paraMtu jo gRhastha jIvana dhAraNa karela hoya to paNa pratikramaNa-Avazyaka choDavuM joIe nahIM - zrAddha vidha graMthamAM kahyuM che ke pAtakone (azubha karmone) jIva pradezamAMthI kADhI nAkhanAruM, kaSAyarUpa bhAva zatrune jItanAruM, puNyane utpanna karanAruM ane muktinA kAraNarUpa evuM pratikramaNa ubhayakALa karavuM. 0 dRSTAMta :- dilhImAM eka zrAvaka raheto hato. tene ubhayakALa devasI ane rAI pratikramaNa karavAno abhigraha hato. rAjyakAryamAM koIe khoTuM tahomata mUkyuM, tethI dilhInA bAdazAhe tene sarvAge beDIo paherAvIne kedakhAnAmAM pUrI dIdho. te divase tene lAMghaNa thaI. to paNa saMdhyA vakhate pratikramaNa karavA mATe teNe kedakhAnAnA rakhevALane eka TaMka pramANa sonuM ApavAnuM kabUla karI be ghaDI sudhI hAtha choDAvyA ane pratikramaNa karyuM. e ja rIte rAI-pratikramaNa paNa karyuM. eka mahino te kedakhAnAmAM rahyo. tyAM sudhI roja savArasAMja eka-eka TaMka pramANa suvarNa ApIne (ApavAnuM vacana ApIne) eka mAsamAM 60 TaMka pramANa sonuM pratikramaNa karavA mATe ApyuM. paNa pratikramaNa choDyuM nahIM. tenA niyamanA pAlananI AvI daDhatA jANIne bAdazAha ghaNo saMtuSTa thayo ane tene kedakhAnAmAMthI mukta karI, moTI bakSIsa ApI. A rIte pratikramaNa karavAmAM yatanA ane daDhatA rAkhavI. 0 A AlocanA kaI bAbatanI karavAnI ? te jaNAvavA mATe sUtrakAra have A ja gAthAmAM AgaLa jaNAve che- * mUnapukha-uttarAje - mUlaguNa ane uttaraguNane vize. 0 mUlaguNa eTale sthULa prANAtipAta Adi pAMca aNuvato. 0 uttaraguNa eTale traNa guNavato ane cAra zikSAvrato. e pramANe zrAvakanA samyaktva yukta bAra vratomAM thayelA aticAronI AlocanA karavI. * te niHi taMtra dAna - tenI huM niMdA ane gaha karuM chuM. - A pramANe vismaraNAdi kAraNe nahIM levAyela AlocanAnI paNa huM AtmasAkSIe niMdA karuM chuM ane gurU sAkSIe gaha karuM . e pramANe pratikramaNathI zuddhi thAya che. 0 gAthA rahasya - vRttikAra maharSi ratnazakharasUrijI mahArAja A gAthAnA AraMbhe avataraNarUpe jaNAve che- mana, vacana, kAyAnI pravRttio khyAlamAM paNa na Ave eTalI sUkSma hoya che, indriyorUpI azvo ati caMcaLa-capaLa hoya che, jIvanuM atyaMta pramAda bahulapaNuM hoya che. A kAraNothI athavA AtmA satata sAvadhAna na raheto hovAthI saMbhava che ke pratikramaNa kALe badhI AlocanAo - badhAM duSkato yAda na paNa Ave ane
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 pratikramaNa sUtra vivecana-3 koI pApa AlocyA vinA rahI paNa jAya, tene zalya kahevAmAM Ave che. bhagavaMte kahyuM che ke he gautama ! prAyazcittanA sthAnako asaMkhyAtA che ane temAMthI eka paNa AlocanA thavA na pAme ane AlocyA vinA rahI jAya to te ekAda anAlocita kRtyathI paNa te jIvanuM mRtyu zalyasahita thayuM kahevAya. tethI AvA zalyayukta mRtyunI sthiti utpanna na thAya te mATe ahIM tamAma sUkSma aticAronuM pratikramaNa karAyuM che. A gAthAnA kathananI puSTI aMtima ArAdhanA vidhinI eka gAthAmAM paNa jovA maLe che. aMtima ArAdhanA karato jIva jyAre AlocanA kare tyAre jJAnAdi AcAronI AlocanA pachI bole che. "chaumalyo mUDha maNo, kittiyamittapi saMbharaI jIvo; jaM ca na saMbharAgaDuM, micchA mi dukkaDaM tasya. chAstha ane mUDha manavALo jIva (evo huM) keTaluM mAtra saMbhAre. (keTalI AlocanA yAda karI zake), tethI je mane smaraNamAM nathI tenuM paNa mAre " micchA mi dukkaDaM" (te mAruM duSkRt mithyA thAo) A pramANe mUlaguNa ane uttaraguNa saMbaMdhI sarve paNa koI aticAronI niMdA ane gaha karAya che. 0 have gAthA-43mAM ArAdhanA mATe tatpara thayela zrAvaka covIsa jinanI vaMdanApUrvaka maMgalarUpe zuM kahe te jaNAve che- - kevaLI bhagavaMtoe prarUpelA evA zrAvakadharmanI.. - ArAdhanA mATe huM tatpara banyo chuM... - virAdhanAthI huM virAma pAmyo chuM... - tethI karIne mana, vacana, kAyA vaDe... - tamAma doSone pratikramato (tenAthI nivRtta thaIne) - covIze jinezvarone huM vaMdanA karuM chuM. sUtrakAranA zabdomAM ja A kathanone samajavA prayatna karIe- 0 tAsa ghama - te zrAvaka dharmanI 0 tasa - "te'. ahIM 'te' evuM je vizeSaNa pada mUkyuM che te guru pAse svIkArelA zrAvaka dharmane mATe vaparAyeluM che. eTale teno artha "te guru pAse svIkArelA" e pramANe thAya che. 0 thampasa - dharmanuM. paNa ahIM "dharma' zabdathI "zrAvaka dharmanuM ema samajavAnuM che. kemake A sUtramAM samagra adhikAra zrAvakanA bAra vrato arthAtu pAMca aNuvrata, traNa guNavrata, cAra zikSAvratono che. - guru pAse pratipanna karelA - svIkArelA zrAvaka dharmanuM. * tapAsa - kevali bhagavaMtoe kahelA.
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ viMditta-sUtra-vivecana-gAthA-43 251 - 0 vani - jeone kevaLajJAna, kevaLadarzana prApta thayuM che, teone kevali kahevAmAM Ave che. athavA to jeonA chAghasthika (ghAtI) karmono kSaya thayo che, tevA sayogIne kevali kahe che. - A pada pUrve sUtra-8 "logassamAM AveluM che, (alabata tyAM ti pada tIrthaMkaranA eka vizeSaNarUpe vaparAyela che.) pachI sUtra-11 jagaciMtAmaNi'mAM bIjI gAthAmAM paNa kahevAyuM che. tyAM paNa "kevali" zabdanI vyAkhyA jovI. 0 pannara - prajJasa, kahela, prarUpela. - "kevalipannata" - kevali bhagavaMtoe kevaLajJAna-kevaLadarzana vaDe jANInejoIne chadmasthatAnA eka paNa AvaraNa rahita paNe sarvajJa-sarvadarzItvathI prarUpaNA karela-kahela (evo zrAvakadhama). - ahIM arthadIpikA vRttikAre eka vAkya nodhela che. "tasya dhammassa kevalipannattassa" e pado bolIne maMgalagarbhita evI have AgaLa jaNAvAtI gAthA bole 3mudigo mi - udyata thayo chuM, tatpara thayo chuM. - ahIM dravyathI ane bhAvathI A padano artha samajavAno che. - dravyathI ahIM kAyika sthitinA parivartananI vAta che- "vaMditu sUtra" bolatI vakhate zrAvake utkaTIka Asane - vIrAsane besIne A sUtra bolavAno vidhi che. 42mI gAthA sudhI zrAvaka e ja Asane A sUtra bole che. tyArapachI gAthA43mAM 'abhuTiThao mi" e pada bolatA utkaTIka Asanano tyAga karIne ubho thAya che. A vAta jaNAvavA mATe ahIM "ubho thayo chuM" ema kahe che. - bhAvathI A padano artha che - "udyan thavuM ke tatpara thavuM." aticArAdi AlocanA karyA pachI, haLavo thayelo zrAvaka have ArAdhanA mATe tatpara thAya che te darzAvavA "anyUTiThao mi' evuM pada ahIM vaparAyela che. (evo bhAva dhAraNa karavo.) * My - ArAdhanA mATe, anupAlanA mATe. 'mA + ' kriyApadanuM A rUpa che. ArAdhanA zabda banyo che. - bhagavatIjI vRtti "ArAdhanA eTale niraticArapaNe anupAlanA." - arthadIpikA vRtti - "ArAdhanA eTale samyak prakAre pAlana karavuM." - uttarAdhyayana vRtti - "ArAdhanA eTale sagar Asevana." athavA anuSThAna" athavA "jJAnAdi ArAdhanArUpa." - sthAnAMga vRtti-ArAdhanA eTale niraticAra jJAnAdi AsevanA. * viro ni - huM virata thayo chuM, huM virAma pAmyo chuM, huM nivRtta thayo chuM, aTakyo chuM. - vi + ram - virAma pAmavuM. tenA parathI vista zabda banyo. vitta eTale
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ 252 pratikramaNa sUtra vivecana-3 virAma pAmelo, nivRtta thayelo. * virakSarg - virAdhanAthI, khaMDaNAthI. - "virAdhanA" zabdanI vyAkhyA ane vivecana mATe sUtra-5 "iriyAvADI" jovuM. tyAM virahiyA ane virAra II zabdo che. * tivihema - traNa prakAre - mana, vacana, kAyA vaDe. -- "tiviheba' zabdanI vyAkhyA ane vivecana mATe sUtra-9 "karemi bhaMte"nuM vivecana juo. * paDaghAto - paDikkamato, pratikramaNa karato. - ATalI gAthAnA vivaraNane arthadIpikA vRttimAM A rIte rajU karela che - kevali bhagavaMte prarUpelAM ane gurU mahArAja pAse svIkArelA te zrAvakadharmanuM samyak prakAre pAlana karavA mATe huM ubho thayo chuM - udyat thayo chuM ane tenI khaMDanAthI virAma pAmyo chuM. eTale ke, mana, vacana, kAyAthI pAcho pharyo chuM. e rIte pratikramelA evA aticArothI pAcho pharela evo huM.. (maMgala nimitte...) * vaMbi nit asad - covIze jinane vAMdu chuM. - A ja prakArano bhAva pragaTa karatA zabdo - sUtra-23 "siddhANaM buddhANaM'nI pAMcamI gAthAmAM paNa Avela che. - ahIM vRttikAra maharSi jaNAve che ke, kSetrAzrita, kAlAzrita ane AsannopakArI evA zrI RSabhadeva Adi covIze jinezvarone huM vaMdanA karuM chuM. ahIM "vaMdAmi jiNe cauvvIsa" padathI pAMca bharatakSetranA, pAMca airAvata kSetranA tathA upalakSaNathI pAMca mahAvideha kSetranA tIrthakarone paNa vaMdanA samajavAnI che. 0 gAthA rahasya - pUrvenI gAthA-4ra vageremAM jaNAvyA mujaba pratikramaNa karanAra zrAvaka, potAnAthI thayela duSkRta vagerenI niMdA ane garNA karavArUpa pratikramaNa karIne, jenuM mULa vinaya che tevA dharmanI ArAdhanA mATe tatpara bane che. pratikramaNanI kriyA dharmArAdhanAnuM eka aMga che. A dharmano svIkAra guru mahArAja pAse karAya che. A dharmanA mULa prarUpaka to jinezvara bhagavaMto che. pachI kevali bhagavaMto dvArA te prarUpaNA karAya che. bhagavaMto dvArA sAdhudharma ane zrAvakadharma baMne prarUpaNA thaI che. temAM guru sAkSIe samyaktva sahita bAra prakAranA zrAvakadharmano svIkAra karavo ane tenA pAlanamAM prayatnavaMta rahevuM e zrAvakadharmanI ArAdhanA che. AvI ArAdhanA mATe tatpara thanAre virAdhanAthI virata thavuM joIe, kemake jyAM virAdhanA hoya tyAM ArAdhanAno saMbhava nathI. virAdhanAthI aTakavA mATe mana, vacana, kAyAnI zuddhi jarUrI che. je vAta gAthAmAM 'tiviheNa paDijhaMto' zabdathI rajU karAyela che tyAra pachI maMgalane arthe covise jinane vaMdanA karavAmAM AvI che. A rIte pratikramaNa karanArane sUtrakAre 'ArAdhaka' kahela che. 0 A pramANe bhAva jinezvara paramAtmAne vaMdanA-namaskAra karyA pachI
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMditta-sUtra-vivecana-gAthA-44, 45 253 samyaktvanI zuddhi artha have pachInI gAthA-44mAM traNe lokamAM rahelA zAzvatAazAzvatA sthApanA jinane vaMdanA karavAmAM Avela che- jAvaMti ceiAI, uDDhe a ahe a tirialoe a%; savvAiM tAI vaMde, iha saMto tattha saMtAI. - A samagra 44mI gAthA svataMtrapaNe eka sUtrarUpe sUtra-14 "jAvaMti ceiAi" pUrve AvI gayela che. tethI A gAthAnI vyAkhyA ane vivecana sUtra-14 mAM jovA. ahIM A sUtrano mAtra sAmAnya artha noMdhela che. jethI A sUtranI saLaMga sUtratA jaLavAI rahe. - urdhva, adho ane tistRlokamAM - jeTalA caityo che - jinapratimAo che. - tyAM rahelA te sarve caityone - jinapratimAone - ahIM rahelo evo huM vaMdana karuM chuM. A rIte traNe lokamAM rahelA 8,57,00,282 zAzvata caityo tathA temAM rahela 15,42,58,36,080 zAzvata pratimAne tathA jyotiSka ane vyaMtaranA sthAnamAM rahelA asaMkhya caityo ane pratimAone tathA azAzvata evA sarve caityo ane pratimAone A gAthAmAM vaMdanA karavAmAM AvI che. A pramANe gAthA-43 bhAva jinane ane gAthA-44mAM sthApanA jinane vaMdanA karyA pachI have gAthA-45mAM sarve sAdhuone vaMdanA karAya che. ja A AkhI gAthA-45 pUrve eka svataMtra sUtrarUpe sUtra-15 "jAvaMta ke vi" nAmathI AvI gayela che. tethI A gAthAnI vyAkhyA ane vivecana sUtra-15 - "jAvaMta ke vi"mAM jovA. jAvaMta ke vi sAhU, bharaheravayamahAvidehe a; savvesiM tesiM paNao, tiviheNa tidaMDavirayANaM. - (mana, vacana, kAyA) e traNa daMDathI viramelA.. - bharata, airavata ane mahAvideha kSetramAM rahelA... - je koIpaNa munirAjo hoya te sarvene - mana, vacana, kAyA vaDe huM praNAma karuM chuM. A rIte sarve munirAjone vaMdanA karAya che. jemAM bhArata Adi traNa kSetronA nAmo ApyA che, paNa padAMte Apela '' thI vyaMtarAdi devo vaDe haraNa karAya, viziSTa labdhithI naMdIzvaraDhipAdinI yAtrArthe gayela ityAdi sarve sAdhuonuM ahIM grahaNa karavAnuM che. saMkSepamAM - kahIe to koI paNa sthAne rahelA koIpaNa sAdhu pachI te kevali hoya, labdhidhara hoya, padastha hoya ke sAmAnya munirAja hoya te sarvene ahIM vaMdanA karAya che. mana, vacana, kAyA zabdanI vyAkhyA arthadIpikAmAM A pramANe che (1) manathI-munirAjonA guNonuM smaraNa karavApUrvaka bahumAna karavuM tene
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratikramaNasUtra vivecana-3 manathI praNAma karyo kahevAya. (2) vacanathI - te munirAjonuM nAmotkIrtana karavuM te vacanathI praNAma. (3) kAyAthI - saheja mastaka namAvavArUpe praNamavuM te kAyAthI praNAma. 0 sarve pratimAone tathA sarve munirAjone pUrvenI gAthA-44 ane 45mAM vaMdanA-praNAma karyA pachI zubha pariNAmanI dhArAmAM atizaya vRddhi pAmato evo pratikramaNa karanAra suzrAvaka have-46mI gAthAmAM bhaviSyane mATe paNa zubha bhAvanI abhilASA kare che. te A pramANe- 254 - dIrghakALathI ekaThAM karelAM pApono vinAza karanArI - - lAkho bhavono vinAza karanArI covIze jinezvaronA mukhathI nIkaLelI dharmakathA vaDe mArA divaso pasAra thAo. 0 gAthAnA zabdo anusAra tenuM vivecana have karIe chIe- vir-saMciga-pAva-paLAsaLIr - lAMbA kALathI upArjana karelAM pApono nAza karanArI (evI) 0 vira - dIrgha athavA lAMbo evo kALa. ahIM 'kALa' zabda samajI levAno che. tethI dIrghakALathI ke lAMbA kALathI evo artha karyo. 0 viJa - saMcita, ekaThAM karelA, upArjana karelAM. 0 pAva temaja vaMdittu sUtranI gAthA-40mAM paNa karAyela che. = 0 pabAsaLI - prakRSTatayA nAza karanArI. ahIM mULa kriyApada pra+nAr che, te parathI praLAza zabda banyo che. paNa A Akhu pada 'hA' nuM vizeSaNa rUpa hovAthI prazAzanI evo zabda banAvela che. -- pApa. 'pApa' zabdanI vyAkhyA pUrve sUtra-32 'aDhAra pApa''mAM A gAthAnA trIjA caraNamAM je 'hA' zabda che, tenI sAthe A prathama caraNano saMbaMdha joDatA ema kahevAya ke, ''dIrghakALathI ekaThAM karelA evA pApono prakRSTatayA nAza karanArI kathA vaDe- * bhava-saya-sahasa-madaLI! - lAkho bhavonuM mathana karanArI. bhava. saMsAramAM thatI rakhaDapaTTI, janma-maraNanA pherA. 0 bhava - jIva kyAreka pRthvIkAyarUpe janma le, kyAreka vikalendriyarUpe janma pAme, kyAreka paMcendriyapaNAmAM utpanna thAya, temAM paNa manuSya thAya, nArakI thAya, deva thAya, tiryaMca paNa thAya - AvI rIte AyuSyakarma puruM thatAM judI-judI avasthAne dhAraNa kare tene 'bhava' kahe che. 0 saya-sahaAE A saMkhyAvAcI pada che. 0 zata - eTalo 100 0 sahahda eTale 1000 tethI 100 ne 1000 vaDe guNatA 'zatasahasra' evu pada bane che. zatasahasra eTale lAkha arthAt lAkho ke aneka bhavonuM.
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMditta-sUtra-vivecana-gAthA-46 255 0 maphaLa - ma nuM saMskRta rUpAMtara che mathu - eTale mathana karavu ke nAza karavo. mahI - eTale "mathanI' mathana karanArI, nAza karanArI. - A pada paNa cothA caraNamAM AvatA 'hIM' padanuM vizeSaNa che. - kevI kathA ? arthAt kathAonuM mAhAtmakhya zuM che ? A kathAomAM be prakAranI vizeSatA rahelI che, tema kahe che. (1) A kathAo - dIrdhakALanA ekaThA karelA pApono nAza karanArI che. (2) A kathAo - lAkho (aneka) bhavo arthAt janma-maraNanA pherAno paNa nAza karavAnuM sAmarthya dharAve che. * vasa-nikha-LiyA -DuM - covIza jinezvarothI nIkaLelI kathAo vaDe. pUrvenA be caraNamAM kathAonuM sAmarthya jaNAvIne sUtrakArazrI A padamAM te kathA kyAMthI prApta thaI teno ullekha kare che. 0 -ni covIza jina. - ahIM "covIzajina' zabdano vAcyArtha nahIM paNa rahasyArtha levo. bharata ane airAvata kSetramAM pratyeka avasarpiNI ke utsarpiNI kALamAM eka-eka covIsI hoya che arthAt jinezvaronI covIza covIzanI saMkhyA hoya che. A arthamAM "cauvIza jina" eTale mAtra covIza jinezvara ema nahIM vicAratA pratyeka jinezvara evo artha grahaNa karavo. - bIjuM mahAvideha kSetramAM covIsI' hotI nathI chatAM tyAMnA tIrthaMkara paramAtmAnA paNa jIvana, guNa, nAma, caritro, dharmaprarUpaNA Adi hoya to che ja. tethI dharmakathA'nI prApti to temAMthI paNa thAya ja che. mATe upalakSaNathI mahAvideha kSetranA jinezvarono paNa ahIM samAveza thAya che. - saMkSepamAM kahIe to "covIsajina" arthAt pratyeka jinezvara-paramAtmA saMbaMdhI kathA (kathana)no ahIM samAveza karAyela che. 0 vinimaya eTale vinirgata - nIkaLelI. 0 - eTale dharmakathA, dharmakathana. - vinirgata kathAno artha vividha rIte darzAvAyela che. gaMbhIratAthI A arthonI vicAraNA jarUrI che. kemake kathA eTale mAtra vArtA artha nathI. (1) sAmAnya artha - jinezvaronA mukhathI nIkaLelI dharmakathAo. (2) vizeSa artha - tIrthakaronA nAmanuM kirtana, ane - tIrthakaronA guNonuM kirtana tathA - tIrthakaronA caritronuM varNana Adi. ahIM upalakSaNathI bodha karAvatI sarve dharmakathAo samajI levI. 0 tharmakathA zabdathI mAtra kathA ke caritro evo artha grahaNa thato nathI. kathA e to samagra dharmadezanAno eka bhAga mAtra che.
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 pratikramaNamUtra vivecana-3 - dharmakathA eTale "dharmakathana' dharmane puSTa karanArI dharmadezanA. temAM jinezvarI dvArA apAyela samagra dharmopadezano samAveza thAya che. te dharmakathArUpe hoya, dravyAnuyogarUpe paNa hoya, AcAronA varNanarUpa caraNa-karaNAnuM yogarUpe paNa hoya ke gaNita Adi anya kathana svarUpe paNa hoya. badho ja upadeza dharmakathA kahevAya che. - kemake hA zabdamAM mULa saMskRta kriyApada kathu che ane eTale kahevuM, bolavuM, vyAkhyAna ke upadeza artha thAya che. * rotanuM je diE - mArA divaso pasAra thAo. 0 vInantu eTale pasAra thAo, vyatIta thAo, jAo. 0 che - mArA 0 dihIM - eTale divaso. - mArA divaso covIse jinezvaranI kathA ke dharmakathanathI yukta evA vacanothI - ciMtanopUrvaka pasAra thAo. 0 gAthA rahasya - zrAvakano divasa ke samaya kaI rIte pasAra thavo joIe ? athavA kaI rIte zrAvaka samaya pasAra karavAnI abhilASA rAkhe ? A praznano uttara A gAthAmAM apAyo che. pratikramaNa karanAra zrAvaka potAnA hRdayamAM evI bhAvanA rAkhe ke mArA divaso jinezvara bhagavaMte kahela dharmakathA ke dezanAnA svAdhyAya karavAmAM pasAra thAo ke je kathAo lAMbA kALanA saMcita thayelAM pApono nAza karanArI tathA lAkho bhavono arthAt janma-maraNanA pherAno nAza karanArI che. | zrAvakano artha che "paralokanA hitanI buddhithI upayogapUrvaka dharmadezanAjinavacanane sAMbhaLe" tethI zrAvake tIrthaMkara paramAtmA hoya to tenA samavasaraNamAM jaIne ane na hoya to pachI AcArya, upAdhyAya, sAdhu mahArAja-jeno paNa yoga maLe tenI pAse jaIne dharmano upadeza sAMbhaLavo. bAkIno samaya te upadezanA manana, ciMtana Adi rUpe vAgoLavAmAM karavo. ahIM vRttikAra maharSi eka spaSTatA kare che ke zrAvaka potAno divasa A rIte pasAra thAo - evI ja vicAraNA kare tene prArthanA ke AzaMsA doSa samajavo nahIM paNa jema "jayavIyarAya" sUtra AdimAM bodhibIja, samAdhi Adi mATe prArthanA karAyela che tema ahIM tenI "abhilASA sUcave che' tema mAnavuM. 0 have gAthA-47mAM maMgalanuM kathana karIne sakhyam dRSTi devo pAse (bhavAMtare paNa) bodhi ane samAdhinI prApti mATenI sahAya maLe te prArthanA karavAmAM Ave che. * mama maMta6 - mane maMgalarUpa che, mAre maMgalarUpa thAo. 0 maMtra - zabdanI vyAkhyA sUtra-1 "navakAramaMtramAM jovI. * rihaMtA - arihaMto, tIrthaMkara paramAtmAo.
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ viMditta-sUtra-vivecana-gAthA-47 257 - rihaMta zabdanI vyAkhyA mATe sUtra-1 "navakAramaMtra' ane sUtra-13 "namutthaNa' sUtro jovA. * siddhAM - siddho, siddha bhagavaMto. - "siddha' zabdanI vyAkhyA sUtra-1 "navakAramaMtra', sUtra-8 "logassa" sUtra-23 "siddhANaM buddhANaM' ityAdimAM jovI. * tADU - sAdhuo, sAdhu bhagavaMto, munirAjo - "sAdhu" zabdanI vyAkhyA sUtra-1 "navakAramaMtra'', sUtra-15 "jAvaMta ke vi' Adi sUtromAM jovI. * sui - zrata, dvAdazAMgI, zratadharma * tharamo - dharma, cAritradharma 0 4 ke A baMne "ane" arthamAM vaparAya che. - mRtadharma ane cAritradharma saMbaMdhI ullekha sUtra-22 "pukharavaradIvaDUDhamAM thayelo ja che. 0 gAthA-47nA pUrvArdha saMbaMdhe "arthadIpikA vRttimAM jaNAve che- (1) arihaMta, (2) siddha, (3) sAdhu, (4) paramAtmA prarUpita dvAdazAMgIrUpa zrata athavA mRtadharma ane (5) cAritradharma svarUpa dharma. - e pAMce mAre maMgalarUpa che, mane maMgalarUpa thAo. ahIM gAthAmAM sUtrakAre je "' zabda mUkyo che, tenAthI sUtramAM maMgalanI sAthe lokottama ane zaraNa baMnene grahaNa karavAnuM sUcave che. arthadIpikA vRttimAM kahela che ke, arihaMta Adi pAMcane mATe je "maMgala" zabda vaparAyo che tenI sAthe arihaMtAdi pAMce A lokamAM uttama che ane arihaMtAdi pAMce mAre zaraNarUpa che - e baMneno '' padathI samuccaya thAya che, tema samajI levuM. - saMthArA porisI AdimAM "cattAri maMgala", "cattAri loguttamA" ane "cattAri zaraNa" e gAthAo dvArA "maMgala' Adi cArane gaNAvelA che, arihaMta, siddha, sAdhu, kevali prarUpIta dharma. tene badale ahIM pAMca kema kahyA ? dharma' zabdathI mRtadharma ane cAritradharma baMnenuM grahaNa to thAya ja che. pachI ahIM baMne alaga kema ? ahIM mRtadharmane alaga levAnuM kAraNa jaNAvatA vRttikArazrI kahe che ke, jJAna ane kriyA baMne hoya to ja mukti prApta thAya che, te vAtano viziSTa nirdeza karavA mATe ahIM baMne dharmo alaga kahyA che. kahyuM che ke, kriyA vinAnuM ekaluM jJAna-jANapaNuM haNAeluM che - nakAmuM che ane jJAna vinAnI ekalI kriyA paNa haNAelI che. arthAt jJAna pAMgaLuM che ane kriyA AMdhaLI che. 0 dRSTAMta :- eka jaMgalamAM eka paMgu jato hato ane eka aMdha paNa jato hato. jaMgalamAM dAvAnaLa lAgyo. pAMgaLo mANasa hato teNe joyuM ke dAvAnaLa [ 3717
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258 pratikramaNa sUtra vivecana-3 lAgyo che, paNa jANavA chatAM te bhAgavArUpa kriyA na karI zakavAthI bhasmIbhUta thaI gayo. aMdha mANasa nAsI javAnI kriyA to karI zake tema hato, paNa nAse kyAM ? te mArgane jANato - dekhato na hato. tethI te paNa baLI maryo. paraMtu jo te paMgu ane aMdha bhegA thaI gayA hota to cAlI zakanAra aMdha dekhatA-jANatA evA paMgune potAnA khabhe besADI ke Teko ApIne paMgu kahe te dizAmAM gati karata, to te ghora dAvAnaLamAMthI baMne bacI gayA hota. A rIte jJAna ane kriyA baMneno yoga hoya to ja mokSa prApta thaI zake. AcArAMga sUtramAM paNa kahyuM che ke, aTUTU . keTalAka AtmAo AjJA arthAt jinezvara kathita jJAnathI rahita hovA chatAM vrata, tapa, niyamAdi kriyAmAM joDAyelA hoya che ane keTalAka AtmAo AjJA arthAt jinezvara kathita jJAnathI yukta hovA chatAM AtmakalyANanI kriyA mATe udyamavaMta hotA nathI. he Atman ! tArA mATe evuM na bane tenuM tuM dhyAna rAkhaje. * salphI levA hiMdu samAdiM ra vahiM - he samyagudRSTi devo ! mane samAdhi ane bodhine Apo. - he samyagudRSTi devo ! mane cittanI samAdhi ane bodhi-paralokamAM jinadharmanI prAptimAM sahAyaka thAo. 0 sakkiI sevA - samyagadRSTi devo. jinezvara paramAtmAnA sarve adhiSThAyaka yakSa ane yakSiNIo ityAdi samakitavaMta deva-devI. 0 sAda eTale samAdhi ane vohi eTale bodhi. - "samAhi', "boDi' ane 'dita' zabdonI vyAkhyA ane vivecana mATe sUtra-8 "logassanI gAthA-6 jovI. A ja padono ullekha sUtra-18 "jayavIyarAya'mAM paNa thayelo ja che. vizeSa ullekha karatA vRttikAra maharSi jaNAve che ke "samAdhi eTale cittanI svasthatA. samAdhi e sarva dharmorUpa vRkSonuM mULa che, sarva dharmarUpa zAkhAonuM thaDa che, sarva dharmarUpa nAnI-nAnI DALIonI zAkhA che athavA dharmarUpa vRkSanuM phaLa che athavA to dharmarUpa aMkuranuM bIja che." kAraNa ke cittanI svasthatA vinA viziSTa dharmakriyA paNa prAya kaSTa kriyA bane che. AvI samartha samAdhine haNanAra Adhi ane vyAdhi che. te Adhi vyAdhinuM nivAraNa tyAre thAya jyAre tenA kAraNabhUta upasargonuM nivAraNa thAya. te upasargo nivAravA samyagudRSTi deva-devIo samartha hovAthI temane ahIM prArthanA karAya che. ApaNe kriyAmAM paNa "kSetradevatA" arthe kAyotsarga karIe ja chIe. haribhadrasUrijIe lalita vistarAmAM kahyuM che ke, cothI stuti vaiyAvacca karanAra yakSa yakSiNIonI hoya che. joga, upadhAna vrata uccAraNa AdimAM "naMdinI kriyAmAM paNa samyagadRSTi devatA nimitte kAyotsarga thAya che. A dareka pramANothI siddha che
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMditu-sUtra-vivecana-gAthA-48 259 ke, "samyagudRSTi devo pAse samAdhi tathA bodhilAbhanI (sahAyArthe) prArthanA karavAmAM doSa nathI. 0 have gAthA-48mAM pratikramaNa zA mATe karavuM ? te kahe che. * sitA vAra - pratiSedha karAyelAnuM karavuM. - pratikramaNa zA mATe karavuM ? tenuM A paheluM kAraNa kahyuM che. 0 siddha - eTale pratiSiddha - jemAM prati + lidhu kriyApada che. teno artha che - niSedha karavo ke manAI pharamAvavI. tenA parathI zabda banyo che pratisiddha - eTale ke niSedha karAyela, pratiSedha karAyela, manAI karAyela. 0 ra - karavAmAM. - jJAnI bhagavaMtoe je vastuono ke kriyAono niSedha karelo che tevI kriyAo karI hoya. jemake avirati zrAvaka hoya arthAt jeNe vrata grahaNa na karyA hoya tevAne paNa aDhAra pApasthAnakanA sevanano pratiSedha che. chatAM zAstra niSiddha evA A pApasthAnakomAM koIpaNa pApasthAnakanuM sevana karyuM hoya to tenuM pratikramaNa karavuM joIe. 0 vidyAmavara - karavA yogya kRtyo nahIM karavAmAM. - pratikramaNa zA mATe karavuM ? tenuM A bIjuM kAraNa kahyuM che. 0 chidma eTale kRtya - arthAt karavA yogya. 0 vara eTale na karavuM te (na AcaravuM te) - jJAnI bhagavaMtoe je kriyA ke vastuo karavAnI kahI che te na karI hoya. jemake - zrAvakonA nitya kRtya jevA ke devapUja, guruvaMdana, cha prakAranA Avazyako, sutA-uThatA sAta navakAra gaNavA ityAdi kartavyo teNe karavA joIe. chatAM A kRtyo na karyA hoya to pratikramaNa karavuM joIe. ( zrAvake karavA yogya kRtyono ahIM to sAmAnya nirdeza mAtra karyo che. zrAvake pote zuM karavuM joIe ? tenuM jJAna prApta karavuM ja joIe. te mATe zrAvaka dinakRtyo, rAtrikRtyo, parvakRtyo, vArSikakRtyo, zrAvakanA 36-kartavyo ityAdi badhuM ja paMcAzaka, zrAddhavidhi, zrAddhadinakRtya, dharmasaMgraha, dharmabiMdu Adi graMthothI jANI levuM joIe.) 0 1 - eTale ane 0 Di2mAM - pratikramaNa, pratikramaNanI kriyA. - A zabdano saMbaMdha ahIM pUrve rajU karelA be kRtyo ane have pachI rajU thanArA be kRtyo - ema cAre kRtyo sAthe che eTale ke (1) jenI manAI pharamAvI che te kare - Acare to pratikramaNa. (2) je karavAnuM hyuM che te na kare - na Acare to pratikramaNa. (3) jinavacano ke jinapraNita tattvomAM azraddhA kare to pratikramaNa.
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 pratikramaNamUtra vivecana-3 (4) viparIta prarUpaNA ke unmArga dezanA kare to paNa pratikramaNa. (0 pratikramaNa zabdanI vyAkhyA mATe sUtra-5 ''iriyAvahI" jovuM.) 3 - azraddhA thavAmAM - jinezvara paramAtmAnA vacanomAM azraddhA karI hoya. - jJAnI bhagavaMtoe kahelA sUkSmatattvo jevA ke bhavya, abhavya, nigoda vagere athavA jIva, ajIva, puNya, pApa, Azrava, saMvara, nirjarA, baMdha ane mokSamAM temaja jJAnI bhagavaMtonA vacanomAM azraddhA karI hoya. ghaNAM zAstrIya padArtho hetu, yukti, pramANAdithI samajAvavA zakya nahIM hovAne lIdhe je paramAtmAnI AjJA ke vacanathI ja mAnya karavAnA hoya che. evA tattvo ke kathano mAnavAnI ke grahaNa, karavAnI rUci na thaI hoya, to pratikramaNa karavuM joIe. zraddhAna-eTale daDha pratIti. teno jemAM abhAva che te azraddhAna. tenA vize. ahIM zraddhA zabdano saMbaMdha jinapraNita tattvo ane jinavacano sAthe che. temAM vizvAsa na karyo hoya to. * sa taNA - ane teja rIte. vivaraNa-viMV - viparIta prarUpaNA ke unmArga dezanA vize. 0 vivarIjha eTale viparIta athavA viruddha. 0 parUvaMI - eTale prarUpaNA, vyAkhyAna ke kathana - prakRSTa, pradhAna ke pragata evI che "rUpaNA' arthAt evuM je pradarzita karAyeluM kathana, tene prarUpaNA kahevAya che. - jinezvara paramAtmA kathita dharmathI ulaTI dezanA ApI hoya. - jJAnI bhagavaMtonA kathanathI viruddha kAMIpaNa prarUpaNA karI hoya athavA kaMI bolAyuM hoya to pratikramaNa karavuM joIe. - A unmArganI dezanA marIci AdinI jema duHkhe aMta pAmI zakAya tevA ghora duHkhono hetu che, kahyuM che ke kapila ! "ahIM paNa dharma che" evuM eka ja viparIta vacana bolavAthI marIci, sadaza nAmavALA koDAkoDI sAgaropamakALa saMsAramAM bhamyo ane duHkhano samudra pAmyo. 0 dRSTAMta : bhagavaMta mahAvIrano jIva jyAre potAnA trIjA bhavamAM hato tyAre bhagavaMta RSabhadevanA putra bharata cakravartIno putra hato. tenuM nAma marIci hatuM. marIcie RSabhadeva paramAtmA pAse dIkSA lIdhelI. koI vakhata pramAdane lIdhe tathA mohanIyakarmanA udaye tenAthI jaina dIkSAnuM yogya pAlana thaI zakatuM na hovAthI, teNe potAnI mati kalpanAthI navo veza racI kADhayo tyAra pachI paNa jo ke lokone upadeza to dharma mArgano ja Apato hato. eka vakhata kapila nAmano rAjakumAra tenI pAse dharma samajavA Avyo. tyAre
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMditta-sUtra-vivecana-gAthA-48, 49 261 marIcie pahelAM to tene arihaMta paramAtmAno mArga ja samajAvyo. paNa jyAre kapile pUchayuM ke, zuM tamArA mArgamAM dharma nathI ? tyAre marIcie kahyuM ke, he kapila! dharma to tyAM paNa che ane ahIM paNa che. ema kahIne teNe tridaMDIpaNAmAM paNa dharma hovAnuM kathana karIne viparIta prarUpaNA karI athavA unmArganI dezanA ApI. A viparIta prarUpaNAthI koDAkoDI sAgaropamano saMsAra vadhAryo temaja je 'tridaMDIpaNAmAM' dharma hovAnuM kathana karavA dvArA viparIta prarUpaNA karI hatI e ja tridaMDIpaNAne vAraMvAra pAmyo. paMdaramAM bhava sudhI te jyAre jyAre manuSyapaNuM pAmyo tyAre tyAre 'tridaMDI brAhmaNa ja thayo. AvI koI viparIta prarUpaNA anAbhoge thaI hoya to tenuM pratikramaNa karavuM tema ahIM sUtrakArazrI jaNAve che. 0 prazna :- ahIM pratikramaNanA cothA kAraNarUpe je "viparIta prarUpaNA" kahyuM, to zuM zrAvakane dharmadezanA ApavAno adhikAra che ? - samAdhAna :- gItArtha guru bhagavaMto pAse sUtra ane arthane yathArthapaNe jANe ane jANIne "pUjya gurUdevo A pramANe kahe che" - ema kahIne zrAvaka (zrAvako pAse ke parivArajana pAse) dezanA ApI zake. arthadIpikA vRttimAM eka sAkSIpATha ApIne kahyuM che ke, zrAvaka bhaNe, sAMbhaLe, ciMtana kare ane dharmano upadeza Ape. (jo ke A bAbata graMthAntaramAM anya rIte jaNAvI che. zrAvaka nitya vyAkhyAna zravaNa kare, pachI sAMje pratikramaNa bAda ghera potAnA parivArane ekatra karI, guru mahArAja pAse je zravaNa karyuM hoya, teno bodha parivAranA lokone Ape) tema karatA anAbhogathI jo kAMI viparIta prarUpaNA thaI gaI hoya, to tenuM pratikramaNa kare. A rIte jeo vratadhArI na hoya tevA sAmAnya gRhastha paNa pratikramaNa karavuM Avazyaka che. 0 gAthA rahasya - "vratonI virAdhanAno saMbhava jeNe vrata grahaNa karyA hoya tevA zrAvakone hoya che. jeNe vrata grahaNa karyA ja nathI, tene aticAra lAge kyAMthI ? jo aticAra na lAgyA to pratikramaNa zA mATe karavAnuM ? tethI vratadhArIone ja pratikramaNa karavAnuM hoya. vratadhAraNa na karanArane pratikramaNa karavAnuM na hoya" - AvI mithyA mAnyatA dharAvanArane mATe sUtrakAre A gALAmAM spaSTa samAdhAna ApyuM che ke pratikramaNanI kriyA to sarve jana mATe sAdhAraNa che. pratikramaNa zA mATe karavuM joIe tenA cAra kAraNo A gALAmAM jaNAvyA che. - have gAthA-49no AraMbha thAya che. uparokta gAthAmAM pratikramaNanA viSayo temaja hetuo jaNAvavA pUrvaka darekane pratikramaNa karavAnuM che. e vAta siddha karI. have A gAthAmAM anaMtA bhavamAMnA anaMtA jIvo saMbaMdhInA vairavirodhanI kSamApanA vaDe pratikramaNa jaNAvAya che.
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 pratikramaNa sUtra vivecana-3 saMsAramAM anAdi kALathI A AtmA paribhramaNa karI rahyo che. je koI jIvonI sAthe judA judA bhavamAM kyAMkane kayAMka bhegA thayA hoIe tyAre je-je jIvo sAthe vaira virodha Adi thayA hoya te-te jIvo sAthenA vaira-virodhano hisAba karIe to anaMtAbhavamAM anaMtA jIvonI sAthe zatratA, aprIti, dveSa Adi thayA hoya tevo saMbhava che. mATe te sarve sAthe samApanA karavI atyaMta Avazyaka che. temanI sAtheno verabhAva tyajIne maitrIbhAva dhAraNa karavo joIe - e vAta A gAthAmAM kahI che. * sAmi savya - sarve jIvone huM namAvuM chuM. 0 vAmana (kSamAji) huM namAvuM chuM, mArA vaDe thayelA doSonI kSamA mAMgu chuM. 0 sadgunIve - sarvajIvone, sarvajIvo pAse. - ahIM "sarvajIvo' padathI caudarAjalokamAM rahelA ekendriyAdi sarva prakAranA sarva koI jIvonuM grahaNa karavuM. - anaMtA bhavomAM ajJAna ane mohathI gherAyelA evA meM je-je jIvone trAsa Apela hoya te sarve jIvone huM namAvuM chuM. - koIe mAro kAMIpaNa aparAdha karyo hoya, tenA te aparAdhane huM mApha karuM chuM. - navA maMtu me - badhAM jIvo mane kSamA karo. - meM paNa koIno kAMI aparAdha karyo hoya to teo mane kSamA ApomApha karo. - te sarve jIvo mArA durvartanane khamo arthAt mAphI Apo. A pramANe bolavAmAM mAre lIdhe teone akSamAnA kAraNabhUta karmabaMdha na thAo - e prakAranuM kArUNya jaNAvyuM che. 0 vamaMtu zabdanuM saMskRta rUpAMtara kSArAtu che. jeno artha kSamA karo, kSamA Apo, mApha karo, mAphI Apo evo thAya che. * mitti e savvamUnuM - badhA jIvo sAthe mAre maitrI che. 0 mitti - maitrI, mitratAno bhAva (tenI vyAkhyA AgaLa ApI che.) 0 saMdhvamUkuM - sarve bhUto pratye - sarve jIvo pratye. - bhUga eTale "bhUta' - "sarvadA bhavanAd bhUta" sarvadA hovAthI teo 'bhUta' kahevAya che - athavA - "abhUvanuM, bhavati, bhaviSyantIti mUtani - je thayA hatA, thAya che ane thaze te "bhUta' kahevAya che. - AcArAMga nAmaka pahelA Agama sUtramAM zrutaskaMdha-1, adhyayana-6 ane uddezaka-tmAM ekAWka zabdorUpe ullekha karatA kahyuM che ke "prANa, bhUta, jIva, sattva' e badhAM ekArthaka zabdo che.
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMditta-sUtra-vivecana-gAthA-49 263 (jo ke pAkSika sUtramAM "salvesiM pAsANaM, savvasiM bhUyANaM, savvasiM jIvANaM, savvasiM sattANuM" e pAThamAM prANa, bhUta, jIva ane satva e cAre zabdonI vivakSA alaga-alaga karAyela che, paNa sAmAnya vyavahAramAM to A badhAM "jIva" rUpe ja oLakhAya che.) * veruM ma ra pa - mAre koI sAthe vairabhAva nathI. 0 vera - vaira, zatrutA, duzmanAvaTa 0 manta - mAre 0 kharUM koInI sAthe (paNa) 01 - nathI 0 arthadIpikA vRtti tathA anya graMthomAM A gAthAnA bhAvo vize ghaNo sAro prakAza pADela che kemake A eka nitya mananIya gAthA che. aMtima ArAdhanAnA daza adhikAromAM paNa "jIvakhAmaNA' nAmano trIjo adhikAra che. jo samAdhimaraNa prApta karavuM hoya to sarve jIvo sAthe "kSamApanA karavI te atyaMta Avazyaka manAyuM che. vItarAgatA prApti mATe paNa koI jIva sAthe vairabhAva na hovA te jarUrI che. pratikramaNanuM svarUpa ane hetuo samajyA pachI pratikramaNanI sArthakatA kyAre kahevAya ? te jaNAvavAne mATe A gAthA che. A gAthAnA pahelA caraNamAM kahevAyuM che ke, huM cauda rAjalokamAM rahelA sarve jIvonI kSamA mAMgu chuM. kAraNa ke A saMsAramAM janma-maraNanA pherA pharatAM koIpaNa sthaLa evuM nathI ke jyAM A jIva eka karatAM vadhu vakhata utpanna thayo na hoya. tethI judA judA svarUpe temanA saMbaMdhamAM ane saMparkamAM AvatA saMbhava che ke mArA dvArA temano koIne koI prakAra aparAdha thayo hoya. koIno paNa aparAdha karavo te ahiMsAnI mULa bhAvanAthI viruddha hovAthI cAritranI nirmaLatAne dUSaNa lagADanAra che, tethI tenuM pratikramaNa arthAt tenI zuddhi satvare thavI joIe. AvI zuddhi karavAne mATe ahIM "khAmemi" zabda dvArA kSamAnI yAcanA karAI che. bIjA padamAM "badhAM jIvo mane kSamA karo" ema je kahyuM te paNa A bhAvanAnuM ja pratibiMba che. kSamA yAcana karavI e eka pagathIyuM che ane sAmo jIva ApaNane kSamA kare tevI prArthanA ke abhilASA e bIjuM athavA pUraka pagathIyuM che. ahIM kSamA mAMgavA dvArA ApaNe ApaNA hRdayane nirmaLa ane vizuddha avazya banAvIe chIe, tenI sAthe ApaNA lIdhe, sAmA jIvane akSamAno kAraNabhUta karmabaMdha na thAya tevo bhAva paNa rAkhavAno ja che. - kemake jeo upazame che (krodhAdithI zAMta thAya che, temane to ArAdhanA che ja, paNa je upazamatA nathI, tevA virAdhaka bhAvayukta AtmAo vairAnubaMdha laIne bhavAMtaramAM jAya tyAre bhagavaMta zrI pArzvanAtha ane kamaThanA bhava jevI paraMparA cAlu thAya che. tethI sAmo jIva paNa kSamA bhAva dhAraNa kare evI prArthanApUrvaka A vairAnubaMdhanuM nivAraNa karavuM joIe. jethI bhavAMtare te jIvanA vairabhAvathI te paNa na DUbe ane ApaNane paNa asamAdhi mATenuM nimitta na maLe.
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratikramaNasUtra vivecana-3 AvA ja bhAvapUrvaka rAtre saMthArA porisImAM paNa eka gAthA roja bolAya che ke, je gAthA payatrA AgamasUtrathI uddhRt karAyelI che. jenA pUrvAdhamAM lakhyuM che ''khamia khamAvia mayi khamaha ! savvaha jIvanikAya'' teno artha paNa e che ke, huM bIjA jIvone kSamA karuM chuM, teonI pAse mArA aparAdhanI kSamA mAMgu chuM, sarve jIvo mane kSamA karo. e rIte kSamA ApavI - kSamA mAMgavI ane sAmo jIva paNa kSamA Ape tevI prArthanA karavI e traNa bAbato noMdhI che. 264 (1) kSamA mAMgavI e thoDuM saheluM kArya che. (2) kSamA ApavI e tenAthI thoDuM kaThina che. (3) sAmo jIva paNa ApaNane kSamA Ape te mATe tene samajAvavo ke tenI pAse svIkara karAvavo te sauthI kaThina che. tema chatAM sarvathA vairabhAvarahita thavA A traNe prakriyA ghaNI ja Avazyaka che. kSamAnuM AdAna-pradAna to jarUrI che ja. paNa sAmo jIva paNa ApaNane kSamA karI de tevI prArthanA ane abhilaSA eTalI ja Avazyaka che. thoDuM paNa vaira, A bhava temaja parabhavamAM mahAn anartha karanAruM thAya che. alpa vairavirodhamAM paNa A bhavamAM ghora anartha thavAnA dRSTAMtomAM kauravo ane pAMDavone ghora yuddha thayuM ane temAM 18 akSauhiNI senAno saMhAra thayo (eka akSauhiNI senAmAM-21870 ratha, 21870 hAthI, 65610 azva tathA 1,09,650 manuSyonA pAyadaLa lazkaranI eka TukaDI maLIne eka akSauhiNI senA thAya che.) e ja rIte ceDA mahArAjA ane koNikane yuddha thayuM ane temAM lAkho prANIono saMhAra thayo. temAM rathamusala ane mahAzilAkaMTaka yuddha thayA. te baMne yuddha thaIne eka karoDa ane 80 lAkha manuSyono saMhAra thayo. guNazarmA ane agrisenanI vaira paraMparA keTalA bhava cAlI te dRSTAMta paNa jainajagatamAM prasiddha che. A badhI ghaTanA kSamAnuM mahattva prasthApita kare che. 'kSamA' eTale krodhanuM visarjana, vairano tyAga ke sahanazIlatA. tenA vinA AtmA ucca vikAsanI kakSA hAMsala karI zakato nathI. yatidharmonA dazabhedomAM paNa kSamAdharmanuM sthAna sauthI paheluM mUkyuM che, sAdhune mATe paNa kSamAzramaNa jevo sUcaka zabda yojAela che. A sarve sthAnomAM 'kSamA'nI mahattA svIkArAyelI che. kSamAnuM mahattva varNavatA eka zlokamAM kahyA mujaba- "sukhonuM mULa kSAMti-kSamA che. uttama kSamA, e dharmanuM mULa che. kSamA e mahAvidyAnI mAphaka sarva pApono nAza karanArI che.' .. kSamA dvArA vairatyAga jarUra thAya che, paNa tenI sAthe maitrI paNa Avazyaka che. tethI A gAthAnA uttarArdhamAM "mAre koI sAthe vaira nathI.'' evuM svIkAravAnI sAthe '"mAre sarva jIvo sAthe maitrI che'' ema paNa kahevA mATe "mitti ne savva mUchyuM'' kahyuM. "mitti' eTale maitrI. "mitti' zabdamAM nir kriyApada che. jeno artha che, sneha
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMditta-sUtra-vivecana-gAthA-49, 50 265 karavo, bhalI lAgaNI pradarzita karavI. tenA parathI 'mitra" zabda banyo, jeno artha che sneha karanAra, bhalI lAgaNI pradarzita karanAra. teno bhAva te mitratA. A maitrIbhAva mATe yogazAstranA cothA prakAzamAM zrI hemacaMdrAcArye Apela vyAkhyA A pramANe che "koIpaNa prANI pApa na karo, koI paNa duHkhI na thAoAkhuM jagat mukta thAo, AvI buddhi te "maitrI' kahevAya. A ja maitrIbhAvane bIjA zabdomAM vyakta karatA kahyuM che ke sarvajIvone mokSasAdhaka anuSThAno vaDe yathAzakti mukti apAvuM, teomAMnA je koI jIvo pUrvabhave mane vinakArI thayA hoya tenA vighAtamAM paNa huM na vartu - e maitrIbhAva che. A pramANe A gAthAmAM traNa bAbato jaNAvI- (1) kSamAnuM AdAna-pradAna - | sarve jIvonI huM kSamA mAMgu chuM, sarve jIvo mane kSamA Apo. (2) maitrI bhAva - sarve jIvo sAthe mAre maitrI che. (3) vairabhAva tyAga - mAre koI sAthe vairabhAva nathI. 0 have vaMditta sUtranI chellI eTale ke 50mI gAthAmAM - samagra zrAddha pratikramaNa sUtrano upasaMhAra kare che. aMtya maMgalarUpa A gAthAmAM chelle covIze jinezvarone pharI vaMdanA kare che. * vimarda - A rIte huM, 0 parva - A rIte, A pramANe arthAt 1 thI 49 gAthAmAM jaNAvyA pramANe athavA temAM kahI te kriyA bhAvapUrvaka karIne- 0 vAto - (Anovya) AlocanA karIne - ahIM gAthAmAM pAchaLa Avato 'sa' zabda joDavo. arthAt sanma phiksa - samyak prakAre AlocanA karIne. eTale ke gurU mahArAja samakSa potAnI smalanAone sakhya prakAre jaNAvIne ke prakAzIne.. 0 nidrika - (nindritA) - niMdA karIne. - "meM A kharAba karyuM' ityAdi zabdo dvArA AtmasAkSIe niMdA karIne. 0 pada - (hiMtrA) - gaNDa karIne. - guru mahArAjanI sAkSIe te aticAro ke skUlanAnA viSayamAM "arere ! meM khoTuM karyuM" ityAdi zabdothI ga karIne. 0 suifchai/gifs (guNavA) jugupsA karIne, aNagamo vyakta karIne. - TINA eTale niMdA, aNagamo, tiraskAra. "pApakArI evA mane dhikkAra thAo' ityAdi zabdo dvArA potAnI
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratikramaNasUtra vivecana-3 samyak prakAre A pramANe gAthAnA pUrvArdhamAM ATalI vAta "e rIte meM samyak prakAre (pApanI ke skhalanAnI) AlocanA, niMdA, goM ane jugupsA karI che. tema karIne... * tiviheNa paDikkaM to 266 skhalanAone dhikkArIne. 0 samma darzAvI ke-- - - mana, vacana, kAyA vaDe pratikramato arthAt pratikramaNa karatAM. 7 yaMmi nine ghaDavvIsuM - covIze jinezvarone huM vaMdanA karuM chuM gAthAnA uttarArdhanA A badhAM pado pUrve gAthA-43mAM AvI gayA che. tethI tenI vyAkhyA-vivecana gAthA-43mAM jovA. 0 gAthA rahasya :- pUrve jaNAvyuM tema A gAthAmAM pratikramaNa sUtrano upasaMhAra karyo che, tathA aMtima maMgala dvArA viSayanI pUrNAhuti karavAmAM AvI che. temAM jaNAvyuM ke, A rIte meM aticAronI samyak prakAre AlocanA karI che, niMdA karI che, garhA karI che ane jugupsA paNa karI che. to paNa huM pharIvAra huM mana, vacana, kAyAthI pratikramaNa karuM chuM. eTale ke parasthAnamAM gayela mArA AtmAne svasthAnamAM huM sthApana karuM chuM. A pramANe karato evo huM covIse jinane arthAt upalakSaNathI sarve jinane vaMdanA karuM chuM. - vizeSa kathana : - sUtrathI pacAza gAthAonuM ati vistRta vivecana karyA pachI te gAthA saMbaMdhe to kaMI kathana karavAnuM che nahIM, paNa tenA saMdarbhamAM je koI viziSTa vAta noMdhapAtra hoya, tene ahIM vizeSa-kathanarUpe rajU karavAmAM Ave che-- 0 A sUtranuM nAmakaraNa : pratikramaNa cha Avazyakamaya kahyuM che. jemAM sAmAyikathI laIne paccakkhANa sudhInA cha Avazyako Ave che. A cha AvazyakamAMnA cothA AvazyakanuM nAma "pratikramaNa'' Avazyaka che. pratikramaNa AvazyakamAM prANa rUpa evuM A zrAddhapratikramaNa sUtra che, jene "vaMdittusUtra' paNa kahe che. kemake teno AraMbha "vaMdittu' zabdathI thAya che. temAM zrAvakonA vratonA aticAranI zuddhi karAtI hovAthI athavA te-te skhalanAnI niMdA, garhA Adi karI pharI tema na karavAnA bhAvathI pAchuM pharavAnuM hovAthI 'zrAddhapratikramaNa sUtra'' kahevAya che. A sivAya A sUtrane vividha vRttikAro Adi zrAvaka pratikramaNa sUtra, gRhipratikramaNa sUtra, samaNovAsapratikramaNa sUtra ityAdi nAme paNa oLakhAve che. temaja A sUtra (pratikramaNa) AvazyakanA paryAyarUpe paNa prayojAya che. 0 sUtranI mahattA ke AvazyakatA : tIrthaMkara padanI prApti mATe "savijIva karuM zAsanarasI''nI bhAvanAnI sAthe bIjuM mahattvanuM paribaLa che.' arihaMta vatsalatA'' Adi vIza sthAnakomAMthI
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMditta-sUtra-vizeSa kathana 267 koIpaNa eka ke vadhu sthAnakanI karAyela bhAva ArAdhanA. A vIza sthAnakomAM eka sthAnaka "Avazyaka kriyA" che. lokaprakAza sarga-30nA zloka navamAM-11muM sthAnaka Avazyaka' batAvela che. temAM "cha AvazyakamAM aticAranuM varjana" evo artha jaNAvyo che Avazyaka sUtra-niryukti tathA pravacana sAroddhAramAM paNa "Avazyaka"no krama 11 mo ja che. tyAM Avazyaka eTale "avazya karavA yogya pratikramaNAdi" artha karyo che. anuyogadvAra sUtramAM AvazyakanI vyAkhyA karatA kahyuM che ke "je kAraNathI zramaNo ane zrAvakoe roja divasa ane rAtrine aMte avazya karavA yogya che, tethI tene "Avazyaka' kahevAya che." A kAraNathI zramaNa ane zrAvaka baMnee pratikramaNa karavuM Avazyaka che. baMne mATe pratikramaNa upAdeya che. vaMditu sUtramAM jaNAvyA mujaba zrAvakoe cAra kAraNothI paNa pratikramaNa karavuM jarUrI kahevAyuM che - (1) niSiddha kriyAonuM AcaraNa thavAthI, (2) vidheya kriyAonuM AcaraNa na thavAthI, (3) sarvajJa bhagavaMtonAM vacana para azraddhA thavAthI tathA (4) zAstra viruddha prarUpaNA thavAthI. paMcAcAranI vizuddhi mATe paNa pratikramaNa jarUrI che. saMkSepamAM kahIe to kAdava ane dhULathI kharaDAyelAne jeTalI jarUra khAnanI che, tenAthI paNa vadhAre jarUra pAparUpI paMkathI kharaDAyelA AtmAne pratikramaNa'nI che. 0 vaMditta sUtranuM svarUpa ane temAM samAviSTa bAbato samyaktva pUrvaka eka ke tethI vadhu vratone jANI, AdarI ane pAlana karanArane zrAvaka kahe che - zrAvakanA pratikramaNa rUpa A sUtramAM samyaktva yukta vratonuM svarUpa ane pramAda ke ajJAnatAthI temAM thatI skUlanAonA prakAronuM varNana karAyela che. e rIte A sUtra ucca jIvana jIvanAra zrAvakane kyA kayA aticAra lAge che te yAda devaDAvanAra A sUtra che. A sUtra pacAsa padmamaya gAthAonuM baneluM che. A AkhuM sUtra "gAhA" nAmaka chaMdamAM racAyeluM che. thoDI sAvadhAnI ane upayoga rAkhI sUtra racanAne samajI levAmAM Ave to tene saraLatApUrvaka kaMThastha karI zakAya tevuM che. vaLI zrAvakajIvananA - dezavirati dharmanA vrata Adino citAra rajU karanAruM sUtra hovAthI punaH punaH mananIya che. saMkSepamAM A sUtranA viSayonuM punaH smaraNa karIe to - teno bhAva kaMIka A rIte rajU karI zakAya - tenI prathama gAthAmAM paMca parameSThInA namaskArapUrvaka maMgalAcaraNa karAyuM che. bIjI gAthAmAM paMcAcAra saMbaMdhI aticAranI niMdA-ga karAI che. trIjI, cothI, pAMcamI gAthAmAM pApa ane karmabaMdhanA mULa samAna parigraha AdinuM pratikramaNa karyuM che. chaThI gAthAmAM vratonA mULa samAna samyaktvanA aticAro rajU karyA che. gAtha-chaThIthI bAra vratanuM svarUpa ane tenA aticAronuM varNana AraMbha pAme
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 pratikramaNa sUtra vivecana-3 che. jemAM chaThI gAthAmAM bAra vratanA traNa mukhya vibhAgonA nAma rajU karyA che. tathA tenuM sAmAnyathI pratikramaNa karyuM che. gAthA-7mAM sAmAnyathI samAraMbha-hiMsAnI niMdA karI che. tyArapachI gAthA-8thI vrata svarUpa ane aticAronuM varNana che. 0 gAthA - 9, 11, 13, 15, 17mAM pAMca aNuvratonuM svarUpa anukrame rajU karavAmaM Avela che. 0 gAthA - 10, 12, 14, 16, 18mAM pAMce aNuvratonA pAMca-pAMca aticArone jaNAvI tenuM pratikramaNa karAyela che. 0 gAthA-19nuM paheluM caraNa, gAthA-20 ane gAthA-24, 25mAM traNa guNavratonuM svarUpa jaNAvela che ane gAthA-19nA pahelA sivAyanA traNa caraNamAM tathA gAthA-21 thI 23 ane 26mAM A traNa guNavratonA aticAro rajU thayA che. 0 gAthA-27 thI 30mAM cAra zikSAvratanA pAMca-pAMca aticAronuM kathana anukrame karAyela che. gAthA-31, 32mAM cothA atithisaMvibhAga drata saMbaMdhI vizeSa doSonuM kathana karAyela che. 0 gAthA-33 mAM saMlekhanA saMbaMdhI pAMca aticAronuM kathana che. 0 gAthA-34, 35 mAM aticAranA kAraNonuM kathana thayela che. 0 gAthA-36 thI 41 mAM pratikramaNanI tAtvika bhUmikA rajU thaI che. jemAM samyagudRSTine thato alpa karmabaMdha, te paNa jaladIthI kaI rIte tuTe ?, manuSya haLavo kaI rIte bane ? ityAdi kathana che. 0 gAthA-42 mAM "ne smaraNamAM AvelA aticAronuM pratikramaNa ane 43 mAM virAdhanAthI viramI ArAdhanAmAM udyat thavAnA saMkalpapUrvaka sarve jinane vaMdanA karI. 0 gAthA-44, 45 mAM sarve jinapratimA ane sAdhune vaMdanA karI. 0 gAthA-46 mAM zubha bhAvanA karIne, gAthA-47mAM arihaMtAdine maMgalarUpa mAnI, samAdhi-bodhinI mAMgaNI karI. 0 gAthA-48 mAM pratikramaNa karavAnA kAraNonuM kathana karyuM 0 gAthA-49 mAM sarve jIvo sAthe kSamApanA karIne, gAthA-50mAM pratikramaNanA upasaMhArapUrvaka sarve jinezvarane vaMdanA karI. A pramANe vaMdittasUtranA viSayonI saMkSipta sUci che. 0 vaMditta sUtrano vyavahAru niSkarSa : A sUtranA vizeSa kathanarUpe sUtranuM svarUpa ane tenI saMkSipta viSaya sUci thaI, paNa vyavahAru ke sAmAnya bhASAmAM A sUtranA tAraNo rajU karIe to vividha niyamo grahaNa karavAnI saraLatA rahe tathA zrAvakajIvananI bhUmikAnuM eka dazya rajU karI zakAya tevA hetuthI ahIM sUtrokta viSayonI vyavahAru yAdI rajU karela che
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMditta-sUtra-vizeSa kathana 269 (1) maMgalane mATe paMca parameSThIne namaskAra karavA. (2) jIvanamAM thatI skUlanA ke doSonuM roja nirIkSaNa karavuM. (3) jJAna, darzana, cAritranI ArAdhanA doSa rahitapaNe karavI. (4) parigrADa ane AraMbha-samAraMbha e sarva pApanuM mULa che, tethI A baMne zakya teTalA ochA thAya te mATe jAgRta rahevuM. (5) sparza Adi pAMca indriyone aprazasta bhAve na pravartAvavI. (6) krodha, mAna, mAyA, lobhane jIvanamAMthI dUra rAkhavA mahenata karavI | (7) rAga ane dveSathI karmo baMdhAya che, tethI aprazasta evA rAga ane dveSane jIvanamAMthI dezavaTo Apavo. (8) AvavuM, javuM, besavuM, uThavuM Adi sarve pravRttiomAM jayaNA pALavI eTale ke jIvarakSA mATe sAvadhAna rahevuM. (9) jinavacana ane deva, gura, dharmamAM zaMkA karavI nahIM (10) sudeva, suguru, sudharmanI prApti thayA pachI bIjA deva, gura, dharmanI icchA karavI nahIM (11) sudeva, sagara, sudharma viSayamAM khoTA tarka, vitarka na karavA. (12) mithyAtvIonI prazaMsA na karavI. (13) mithyAtvIono paricaya ke sahavAsa na rAkhavo. (14) cha-kAya jIvanI hiMsA ochAmAM ochI thAya teno khyAla rAkhavo. (15) pAMca aNuvrata, traNa guNavrata, cAra zikSAvrata e pramANe zrAvakanA bAra vratonuM roja smaraNa karavuM ane temAM je koI doSa lAgyA hoya tenAthI pAchA pharavA jAgRta rahevuM. (16) nirdoSa prANIne mAravuM nahIM. (17) koI prANIne sakhata baMdhane bAMdhavA nahIM. (18) koI prANInAM aMgopAMga chedavA nahIM (19) prANIo pAse gajA uparAMta kAma na levuM. nokara, cAkara, sevaka, gAya, bheMsa, ghoDA Adi pazuM vagere pAsethI kAma letI vakhate temanA para puro dayA bhAva rAkhI, temanI zakti hoya teTaluM ja kAma levuM. (20) koIne bhUkhyA-tarasyA rAkhavA nahIM (21) bolatI vakhate vicArIne ke zAMta cite bolavuM. (22) koInA para ALa caDAvavuM nahIM. . (23) koI chAnI vAta karatA hoya tyAre tenA para doSAropaNa karavuM nahIM ke, "tame amuka ja vAta karatA hatA." (24) strI ke mitranI gupta vAta ughADI na pADavI. | (25) khoTI salAha ApavI nahIM ke lokone khoTA raste dorI jAya tevA jUThAM bhASaNo karavAM nahIM
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ 270 pratikramaNa sUtra vivecana-3 (26) khoTuM nAmuM na lakhavuM, khoTI rasIda na banAvavI, khoTA dastAveja na karavA, mAlanI khoTI jAherAto na ApavI. (27) koI paNa prakAre corI karavI nahIM ke koIe na ApelI vastu ApameLe levI nahIM (28) corIno mAla kharIdavo nahIM. (29) corIno mAla kharIdavA koIne preraNA na ApavI. (30) vecavA mATenA mAlamAM koI prakAranI bheLaseLa na karavI. (31) rAjyanA niyata karelA kAyadAnuM ullaMghana na karavuM, dANacorI na karavI, karacorI na karavI. (32) khoTAM tola-mApa rAkhavA nahIM. (33) parastrIgamana karavuM nahIM. (34) vaizyAgamana karavuM nahIM (35) potAnI strImAM ke strIthI saMtoSa rAkhavo. (36) kAmabhoganA uttejana mATe anaMgakrIDA na karavI. (37) vivAha kAryomAM rasa levo nahIM. (38) kAmabhoga saMbaMdhI tIvra abhilASA na rAkhavI. (39) dhana, dhAnya, kSetra, vAstu, rUpuM, suvarNa, kuSTha, dvipada ane catuSpada evA vividha parIgrahanI maryAdA rAkhavI. amaryAda-paragrahanI lAlasA na karavI (40) vyavasAya ane pravRttionuM kSetra maryAdita rAkhavuM. jethI binajarUrI AvAgamanane nivArI zakAya (41) upabhoga-paribhoganA sAdhanonI maryAdA rAkhavI. atyaMta Avazyaka hoya te sivAyanA sAdhanono saMgraha na karavo. (42) mAMsa-madirAno sarvathA tyAga karavo. (43) puSpa, gaMdha, mALA vagereno upayoga ghaTADavo. (44) bAvIza abhakSya-batrIza anaMtakAya sahita tyAga karavo. (45) aMgAra karma, vanakarma Adi je paMdara karmAdAno kahyA che, teno sarvathA tyAga karavo, na ja thaI zake to paNa temAMnA vadhumAM vadhu vyavasAyone choDI devA, tenA zeramAM nANA paNa na rokavA. (46) nirarthaka pravRtti (anarthadaMDa lAge tevI) pravRtti na karavI. (47) durgAna - Arta ane rodradhyAna na thAya te mATe jAgRta rahevuM. (48) zastra, agni Adi pApasAdhano koIne ApavA nahIM. (49) kAmotpAdaka cenacALA karavA nahIM. (50) ati vAcALapaNuM rAkhavuM nahIM. (51) bIjAne hasAvavAnI ke bhAMDa-bhavAyA jevI ceSTA na karavI. (para) zastro sajAvIne taiyAra na rAkhavA.
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMditta-sUtra-vizeSa kathana 271 (53) mana, vacana, kAyAne niSpApa banAvavAno prayatna karavo. te mATe roja ochAmAM ochuM be ghaDI pramANavALuM - 48 miniTa paryantanuM sAmAyika nAmaka anuSThAna rAkhavuM. (54) roja sacina, dravya, vigaI Adi cauda niyamo savAra-sAMja dhAravA ane ochAmAM ochI jarUriyAtathI rahetA zIkhavuM. temaja sAMsArika pravRttionI maryAdA karavI. (55) parva divasomAM (zakya hoya to anya divasomAM paNa) upavAsa karavo, brahmacaryanuM pAlana karavuM, zarIra zaNagAra ane sAvadya vyApArano tyAga karavo A badhAM mATe ekAMta sthAnamAM dharmadhyAna karavA mATe pauSadhanuM anuSThAna karavuM. (56) sAdhu-sAdhvIjIne atithi mAnIne zuddha AhAra-pANI vahorAvavA, saMyamopayogI bIjA paNa upakaraNonuM dAna karavuM teonI yathAzakti sevA-bhakti karavI. (57) mRtyu samaya najIka jaNAya tyAre anazanapUrvaka samAdhimaraNanI ArAdhanA karavI. (58) ArAdhanA-tapa ityAdinA phaLa svarUpe kadI paNa Aloka-paraloka AdinI sukhanI icchA na karavI. (59) anukULa sthitimAM jIvavA mATe ane pratikULa sthiti AvI paDe tyAre maravA mATenI vicAraNA ke icchA na karavI. (60) mana, vacana, kAyAnI prazasta pravRtti karIne, te dvArA aprazasta evA mana, vacana, kAyAnuM niyaMtraNa karavuM. (61) yathA samaya, yathAvidhi devavaMdana karavuM. (62) vratone grahaNa karyA mujaba tenuM pAlana karavuM. (63) sAmAyika AdinA sUtrone artha sahita grahaNa karavA. (64) jAti, kuLa, rUpa, baLa, zrata, tapa, lAbha, aizvarya e ATha bAbate kadApI abhimAna na karavuM. (65) AhAra, bhaya, maithuna, parigraha Adi saMjJAno tyAga karavo athavA AvI saMjJAomAM yogya vivekapUrvaka vartavu. (66) krodha, mAna, mAyA, lobhano tyAga karavo athavA aprazasta evA krodha, mAna, mAyA, lobha na karavA. (67) jenAthI AtmA daMDAya tevA mana, vacana, kAyAnA daMDano tyAga karavo. (68) cAlavAmAM, bolavAmAM, grahaNa karavAmAM, levA-mUkavAmAM ane paraThavavAmAM sAvadhAnI rAkhavI. (69) AraMbha-samAraMbha Adi pApa kAryo karavA ja paDe to paNa nirdhvasapaNe na karavA. je kaMI kAryo karavA paDela hoya teno pazcAttApa, prAyazcita ane pratikramaNa karavA.
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272 pratikramaNa sUtra vivecana-3 (70) karelA ke thayelA pAponI AlocanA, niMdA, gae karavI. (71) virAdhanAnI pravRttithI aTakavuM ane ArAdhanAmAM pravRtta thavuM. (72) samayano jeTalo avakAza maLe temAM jinezvara kathita dharmadezanA ane tIrthakara AdinA caritronI dharmakathAnA svAdhyAyamAM pravRtta rahIne divasa pasAra karavo. (73) arihaMta, siddha, sAdhu, kRtadharma ane cAritra dharmane maMgalarUpa mAnavA. (74) samAdhi ane bodhinI prApti mATe abhilASA rAkhavI. (75) sarve jIvo sAthe samApanA karavI ane maitrIbhAva dhAraNa karavo. temaja vairabhAvano tyAga karavo. A pramANe ame vaMdittasUtramAM sUtrakAre guMthela viSayone eka niyamAvalI svarUpe rajU karyA che. temAM sUtrano parIcaya paNa prApta thAya che ane grahaNa karavA ke AdaravA rUpa niyamono nirdeza maLe che. 0 A sUtranuM kriyAmAM sthAna : vaMditta sUtranuM sthAna pratyakSarUpe pratikramaNa kriyAmAM jovA maLe che. pAMce pratikramaNamAM te bolAya che. devasI ane rAIya baMne pratikramaNamAM te eka-eka vakhata bolAya che. jyAre pAkSika, cAturmAsika ane saMvatsarika pratikramaNamAM A sUtra babbe vakhata bolAya che. mAtra "desi' zabdane badale tyAM rAIe, pakina ityAdi zabdo bolAya che. pAkSika - (caumAsI-saMvatsarI) pratikramaNa karatI vakhate jyAre "pakUkhI sUtra bolavAno vidhi Ave tyAre jo sAdhu bhagavaMtanI nizrA prApta thaI na hoya ke karI na hoya to "vaMdittasUtra" pakikhasUtrane badale bolavuM tevI hAla paraMparA che. tyAM A sUtra traNa vakhata bolavAno prasaMga Ave che. alabatta tyAM A sUtra zrAvake ubhA ubhA bolavAnuM hoya che. 0 vaMditta sUtra pratikramaNamAM bolavAno vidhi : upara evuM jaNAvyuM ke, "pakikhasUtra"ne badale bolAtuM vaMditta sUtra zrAvake ubhA-ubhA bolavuM. to prazna e thAya ke sAmAnyathI "vaMdittasUtra" bolavAnI vidhi zuM che ? - "vaMdittasUtra" bolavA mATe eka viziSTa Asana che. je Asanane vIrAsana kahe che keTalAMka tene utkaTIka Asana paNa kahe che. (A Asane kaI rIte besavuM teno abhyAsa gurugamathI prApta karavo.) temAM gAthA-4ra paryanta A pramANe virAsane besIne bole ane tyArapachI gAthA-43mAM "tasya dhammaksa kevalI pannattasa" bolyA pachI bAkInuM sUtra ubhA rahIne, be hAtha joDIne bolo. - A sUtra bolatI vakhate sUtrano AraMbha karatA pahelA vIrAsane besIne ja navakAramaMtra, karemi bhaMte ane icchAmi paDikkamiu sUtra bolavAmAM Ave che, tyArapachI vaMditu sUtra bolAya che.
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMditta-sUtra-vizeSa kathana 273 0 vaMditta sUtranI prAcInatA darzaka purAvAo - - A sUtra Avazyaka Adi AgamomAM jovA maLatuM na hovAthI te zA mATe bolavuM? te prAcIna che ke kema ? evA prazno uThe che. - A sUtra zrutasthavira bhagavaMtanI racanA che.tenA para vikrama saMvata1183mAM vijayasiMhasUri racita cUrNi jovA maLe che. tenA upara vikrama saMvata956mAM yakSadevaziSya zrI pArzani racita TIkA jovA maLe che. taduparAMta saMvata1222mAM cAMdrakulanA zIlabhadrasUrinA ziSya dhanezvaranA ziSya zrI caMdrasUri racita vRtti, saMvata-1296mAM cakrezvara sUrinA ziSya tilakAcAryaracita laghuvRtti, saMvata1300mAM devendrasUri racita vRMdAravRtti, saMvata-1496mAM zrI munisuMdarasUrinA ziSya ratnazekharasUrijI racita arthadIpikA vRtti, kharataragacchIya jinacaMdrasUrinA ziSya zrI taruNaprabha sUrie saMvata-1411mAM racela vivaraNa tathA saMvata1525mAM upAdhyAya meru suMdara racita bAlAvabodha ityAdi aneka "vyAkhyAgraMtho" prApta thAya che. saMvata-1731mAM mAnavijayajI upAdhyAya racita "dharmasaMgraha'mAM paNa A sUtra-artha sahita ApavAmAM Avela che. - sUtra-noMdha : - AdhAra sthAna :- Avazyaka sUtra Adi koI AgamamAM A sUtranuM spaSTa AdhArasthAna maLatuM nathI. paNa Avazyaka sUtranAM chaThA adhyayanamAM zrAvakadharmane lagatAM AlApakone AdhAre sthavira bhagavaMte A sUtranI racanA karI hovAnuM anumAna thaI zake che. jo ke A sUtranI gAthA-48mI Avazyaka niryukti-1281mI gAthArUpe che ane Avazyaka sUtranA cothA pratikramaNa adhyayanamAM "zramaNa sUtra"nI aMtima gAthA (sUtra rUpe) je gAthA jovA maLe che, te ja gAthA vaMditta sUtranI 49 ane 50mI gAthA rUpe udbhata thayelI che. - bhASA :- A sUtranI bhASA ArSaprAkRta che. AkhuM sUtra "padyamaya" racanArUpe che. je "gAhA" nAmaka chaMdamAM che. - uccAra :- A sUtra lAMbu che, tenI 50 gAthA che. tethI utAvaLathI bolatA uccAra doSo na thAya te jovuM, joDAkSara, anusvAra Adi mATe paNa cokkasAI rAkhavI jarUrI che. -- - --
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 pratikramaNa sUtra vivecana-3 sUtra-360 abhuTio sUtra gurakhAmaNA-sUtra * sUtra-viSaya : A sUtra thakI-gurumahArAja paratve ApaNAthI je-je aparAdho thayA hoya tene jAhera karIne guru mahArAjanI kSamApanA karavAmAM Ave che - temaja te-te aparAdhonI mAphI mAMgavAmAM Ave che. sUtra-mULa :IcchAkAreNa saMdisaha bhagavan! abhuThiomi abhiMtara devasi pAmeluM. icche, khAmemi devasie. jaMkiMci apattie, paraMpattie, bhakta, pANe, viNae, veAvacce, AlAve, saMlAve, uccAsaNe, samAsaNa, aMtara bhAsAe, uvaribhAsAe. je kiMci majujha viNaya-paripINuM suhame vA bAyara vA tumbha jANaha, ahaM na jANAmi, tassa micchA mi dukkaDaM. 1 sUtra-artha :(ziSya kahe) he bhagavaMta ! (Apa) icchApUrvaka AjJA Apo. divasa daramiyAna thayelA aparAdhonI kSamA mAMgavAne-khamAvavAno huM upasthita thayo chuM-tatpara thayo chuM. (guru kahe - "khAmeDa" khamAvo) (ziSya kahe) "icche" huM paNa tema icchuM . divasa daramiyAna (thayelA mArA aparAdhone) huM namAvuM chuM. AhAra-pANImAM, vinayamAM, vaiyAvaccamAM, bolavAmAM, vAtacIta karavAmAM, ucA Asane besavAthI,sarakhA Asane besavAthI, vacce bolavAthI, gurunI uparavaTa jaIne bolavAthI arthAt guru vacana upara TIppaNI karavAthI je kAMI aprIti ke vizeSa aprIti upajAve tevuM karyuM hoya. tathA mArA vaDe sUkSma ke sthULa (thoDuM ke vadhAre) je kaMI vinayarahita vartana thayuM hoya (temaja) - tame jANo cho paNa huM jANato nathI, tevA koI aparAdha thayA hoya. te saMbaMdhI mAruM saghaLuM pApa mithyA thAo arthAt huM mArI bhUlonI mAphI
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhuThio sUtra-zabdajJAna 275 mAMgu chuM. - zabdajJAna :icchAkAreNa - icchAe karI saMdisaha - AjJA Apo bhagavad - he bhagavaMta ! ababhuThiomi - huM tatpara thayo chuM abhiMtara-devasi - divasa daramyAna thayelA (aparAdhone) khAmeu - khamAvavAne je kiMci - je kAMI apattie - aprItibhAva parapattie - vizeSa aprItibhAva bharta - bhojananA saMbaMdhamAM pANe - pANInA saMbaMdhamAM viNaye -vinayanA saMbaMdhamAM veyAvacce - vaiyAvRtya saMbaMdhamAM uccAsaNe - UMcA Asane besavAthI samAsaNe - samAna Asane besavAthI aMtarabhAsAe - vacce bolavAthI uvaribhAsAe - TIppaNI karavAthI je kiMci - je kAMI majujha - mAruM viNaya-parihANa - vinayarahita suhuma - sUkSma, thoDuM, alpa vA - athavA, ke bAyare - bAdara, vadhu, moTuM tubabhe - Apa, tame jANaha.- jANo cho ahaM na jANAmi - huM jANato nathI tassa - te micchA mi dukkaDaM - mAruM pApa-duSkRt mithyA thAo. vivecana : A madhyama vaMdananA pAThamAM AvatuM sUtra che. tene gurakhAmaNA sUtra kahe che. Avazyaka sUtramAM pAMcamAM adhyayanamAM AvatA A sUtrapATha saMbaMdhe AvazyakavRttimAM vivecana maLe ja che. te uparAMta yogazAstra, dharmasaMgraha, zrAddhadinakRtya, paDAvazyaka bAlAvabodha Adi graMthomAM paNa tenI TIkA che. * rUchAtA saMkisada mavin! he bhagavaMta ! he pUjya ! icchAe karIne - icchApUrvaka (mane) AjJA Apo. - A padanI vyAkhyA-vivecana sUtra-5 "iriyAvahImAM jovuM. - he bhagavaMta ! baLajabarIthI nahIM, paNa ApanI icchA mujaba rajA Apo. - A bhavana zabdano ullekha yogazAstramAM thayela nathI. 0 zenI AjJA mAMge che - te have jaNAve che- 0 karamudrio ni - huM upasthita thayo chuM. 0 murdiko - amyutthita, upasthita thavuM, sanmukha ubhA thavuM, tatpara thavuM te. ni - eTale haM, mi ne badale huM pATha paNa jovA maLe che. - ma + hatu + thA - sAme ubhA thavuM, AsanethI uThavuM ke tatpara thavuM. tenA parathI 'pusthita' zabda banyo.
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 pratikramaNa sUtra vivecana-3 - "adbhuThiomi" huM amyutthita arthAt Apane khAmaNA karavAnI taiyArI vALo thayo chuM. anya sarva icchA choDIne khAmaNAM karavAne mATe tatpara thayo chuM. - huM sanmukha ubho thayo chuM, AdarapUrvaka ubho thayo chuM. - amyuti zabda icchA ke abhilASAne rajU karIne kriyA karavAnI tatparatA batAve che. ahIM guru bhagavaMta pAse kSamA mAgavAnI arthAt khamAvavAnI mAtra icchA ja nathI taiyArI-tatparatA paNa che. evuM darzAvavA A zabda prayojAyela che. "amyutthita' zabdano bIjo artha paNa jovA maLe che. te mujaba AdarapUrvaka ubhA rahevuM ke ubhA thavuM - te bhAva sUcave che. e artha paNa ahIM baMdha besato ja Ave che. kAraNa ke guranI kSamA dabANathI ke bAhyopacArathI mAgavAnI nathI, paNa temanA pratyenA saMpUrNa AdarabhAvathI mAgavAnI che. 0 upasthita zAnA mATe thayo che, te jaNAve che- * bhiMtara-resa vAnej - divasa daramyAna thayelA aparAdhone khamAvavAne mATe. 0 kimaMtara-daramiyAna, aMdara 0 phevarSi - divasa saMbaMdhI - AkhA padano artha zrAddhadinakRtyamAM A pramANe karyo che- divasa daramiyAna thayelA aticArane-aparAdhane" - dharmasaMgrahamAM kahe che ke, divasa saMbaMdhI saMbhavita aticAronI. ahIM aticAra' zabda adhyAhAra che. pachI dharmasaMgrahakartA ahIM eka pAThabhedano ane pAThabhedathI thatAM arthabhedano ullekha kare che. (1) khAmeu (athavA pAThabhede) (2) khAmemi. - jo "khAmeu" pAThabheda svIkArIe to teno artha khamAvavAne mATe (tatpara thayo chuM) e pramANe thaze. jo A artha svIkArIe to AvI icchA ke tatparatA pragaTa karIne pachI maunapaNe gurunA AdezanI-AjJAnI rAha jue. (AjJA maLyA pachI kSamApanA vidhi AgaLa kahe). - jo khAmemi - pATha bheda svIkAre to - teno artha tyAM kahyo che - huM hamaNAM kSamA-prArthanA karuM chuM. - "phevali' zabdano artha divasa saMbaMdhI, divasa daramyAnanA e pramANe thAya che. sAmAnya rIte phevasiyaM zabda sUryodayathI sUryAstanI kAlamaryAdAno sUcaka che. jo ke kriyAmAM prayoga thAya tyAre to madhyAhnathI madhyarAtri paryanta "devasi" bolAya che ane madhyarAtri pachIthI madhyAhna paryanta A sUtra kriyA vakhate bolAya to "pha" zabda bolAya che. (TUMkamAM phevasi' zabdane badale-) - jo rAtri daramiyAna thayela aparAdhonI kSamA mAMgavAnI hoya athavA kriyAmAM A sUtra bolo to "zarU' zabda bolAya.
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ abuTThio sUtra-vivecana 277 jo pAkSika, cAturmAsika ke saMvatsarika aparAdhonI kSamA mAMgavA mATe ke pAkSikAdi pratikramaNamAM vaMdana arthe A sUtra bolAya to 'vaisirga' nA badale anukrame ''pavitraM'', '"vADamAsiyaM'' ane ''saMvajhiM'' pada bolavAmAM Ave che. 'abhiMtara devasiaM'', ''abhiMtara rAiaM'' ityAdi sarve pado vizeSaNarUpa che. tethI vizeSya zuM ? tevI apekSA raheja che. te vizeSyano nirdeza sUtramAM to spaSTa zabdomAM jovAmAM Avato nathI. paNa "khamAvavA mATenuM'' kSamA mAMgavAnA mukhya heturUpa A sUtra hovAthI kSamA to haMmezAM aticAra, aparAdha, doSa ke skhalanAnI ja mAMgavAnI hoya che. ahIM guru sAthe kSamApanA karavAnI hovAthI "aparAdha' zabda adhyAhArathI samajI levAno che. 'khamAvavuM' e zabda "khamavuM'nuM preraka rUpa che. tethI teno spaSTa artha kSamAnI yAcanA ke mAgaNI che. - jyAre ziSya potAnI khamAvavAnI icchA vyakta kare tyAre guru potAnI icchAthI tene uttara Ape che - svAmeha 0 svAmeH eTale khamAvo. (ApanI khamAvavAnI icchA hoya to te mATe mArI anumati che - AjJA che.) jo ke sUtramAM A pada lakhyuM nathI. paNa guru tema bole che te jANavuM. 0 pharsTa sAmemi TeligaM ApanI AjJA pramANe - huM divasa saMbaMdhI aparAdhone khamAvuM chuM. 0 rU - huM paNa tema icchu chuM, ApanI AjJA svIkAruM chuM. 0 svAmemi - mArA aparAdhone khamAvuM chuM. 0 vaivasijhaM - divasa saMbaMdhI, divasa daramiyAnanA. -- ahIM paNa vaiktitraM ne badale rAga, jvarga samajI levuM. ahIMthI khamAvavAnI prakriyAno AraMbha thAya che. 1 - ziSya Adeza mAMge tyAre ubhA-ubhA be hAtha joDIne Adeza mAMge che, - gurunI AjJA prApta thayA pachI te vidhipUrvaka be hAtha, be DhIMcaNa ane mastaka jamIna para (caravaLA para) lagADIne pachI jamaNo hAtha caravaLA para sthApI, DAbA hAthamAM muhapatti laIne te hAtha mukha pAse rAkhIne haveno sUtrapATha bolavo. 0 plAnemi - khamavuM eTale sahanazIlatA rAkhavI, udAratA rAkhavI, khAmozI rAkhavI, vaira levAnI vRttino ke dveSabhAvano tyAga karavo. A 'khamavuM' zabdanuM prerakarUpa che 'khamAvavuM'. 'khamAvavuM' eTale sAmAnI pAse kSamAnI-mAphInI apekSA rAkhavI, udAratAnI mAgaNI karavI tathA vaiSabhAvanA ke kaluSita lAgaNIno tyAga kare tevI prArthanA karavI te kSamApanA kriyA che. A prArthanA eTalA mATe karavAmAM Ave che ke, aprItikAraka ke asavartanathI gurune koIpaNa prakAranuM duHkha thayuM hoya ke krodha karavAnuM nimitta maLela hoya to tenI
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278 pratikramaNa sUtra vivecana-3 upazAMti thAya, vinaya ane bahumAnanI jALavaNI thAya tathA potAnA AtmAnI zuddhi thAya. ahIM mAMphI mAMgavI e koI dInatA ke raMkatA nathI kemake temAM pAramArthika hetuthI aparAdhonI kSamA mAgavAmAM AvelI che, paNa ahIM jAgRta AtmA dvArA svasthatA prAptino sabaLa prayAsa che. tenuM pariNAma che-"cittanI prasannatA.' have sUtrakAra divasa daramiyAna thayela aparAdhonA kAraNo sUtramAM jaNAvIne kaI kaI bAbate mAphI mAMgavI teno ullekha kare che- 0 = vivi - je kAMI paNa Apatti - aprItika, aprIti upajAvanAruM. "apatie" zabda ArSa-prayogamAM che, tenA saMskAra "aprItika... e pramANe thAya che. A viSayamAM yogazAstranA trIjA prakAzamAM svopajJa vRtti karatA A vAta jaNAvela che - ASaprayogathI "apatti'no artha aprItimAtra evo thAya che. A zabdanA bIjA paNa be saMskRta rUpAMtara kahevAyA che. (1) pratyaya eTale 'aprItijanaka". (2) lAbhapratyayaM eTale "potAnA nimitte". - A zabda pachI "paraMpatti' pada sUtramAM Ave che, tethI tenI sAtheno tulanAtmaka artha karatA kahyuM che alpa aprItirUpa athavA sAmAnya aprItirUpa te "apatti". - pAThAMtaramAM 3pattigaM ne badale 3pUtiyuM paNa maLe che. * patti - vizeSa aprIti upajAvanAruM. - yogazAstra prakAza-3nI svopajJa vRttimAM A padanI vyAkhyA karatA kahyuM ke, prakRSTa prIti upajAvanAruM, para-nimittavALuM ke para-hetuvALuM te "parapatti' kahevAya. - 'apattiaM' padanI tulanAe A padano artha "vizeSa aprIti upajAvanAruM' e pramANe jANavo. 0 aparAdha ke doSanuM sUcana karavA mATe ahIM tenA be bhedo kahyA che - (1) apattie ane (2) parapattie. (1) apattie - je vartana sAmAnya rIte ke alpa aprIti upajAve tevuM hoya tene "apatti" kahevAya. (2) parapattie - je vartana vizeSa prakAre ke vadhAre aprIti upajAve tevuM hoya tene "parapatti" kahevAya. 0 gharma saMgraha mAM kahe che ke, "apatti" eTale potAnA nimitte ane "parapatie" eTale bIjAnA nimitte. - mArA nimitte ke koI bIjAnA nimitte paNa, ApanA pratye mAro ke mArA
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ ababhuThio sUtra-vivecana 279 pratye Apano je koI aparAdha thayo hoya ("te mithyA thAo" e chellA vAkya saMbaMdha ahIM joDavo. 0 AvuM vartana kyA kyA viSayomAM saMbhave che, teno nirdeza have pachInA padothI sUtrakArazrI jaNAve che. matte pALe - bhojana ane pANInA viSayamAM. - matta - bhojana, matta zabdanuM saMskRta rUpAMtara bhakta thAya che. bhaktanA aneka artho che. jemake sevaka, anna, odana, tAMdula, bhojana, vibhAga karavo vagere. paNa A sUtramAM matta zabda bhojananA arthamAM vaparAyelo che. - yogazAstra prakAza-3, svopajJavRttimAM "bhatta' bhojananA viSayamAM" evo artha karyo che. man eTale rAMdhavuM. te parathI maruM eTale bhojana zabda banyo che. 0 pAna - pANI. yogazAstra prakAza-3, svopajJa vRttimAM eTale "pANInA viSayamAM" evo artha karyo che. - ahIM sAdhune ApavA yogya prAsuka bhojana-pANI samajavA. - guru mahArAja bhojana ke pANI mATe ghera padhArelA hoya te vakhate zrAvakathI-gRhasthathI vahorAvatA pahelA, vahorAvatI vakhate athavA vahorAvyA pachI jo guru mahArAja pratye kaMI sAmAnyathI athavA vizeSathI aprItikara vartana thaI gayela hoya to te duSkRtnI mAphI mAMgavI. vire verAva - vinayanA viSayamAM ke saMbaMdhamAM, vaiyAvaccanA viSayamAM ke saMbaMdhamAM. - "vinaya" eTale abhyatthAna, AsanadAna, vaLAvavA javuM ityAdi kriyAo samajavI. - 'vinaya' zabdanI vyAkhyA sUtra-28 "nANaMmi'mAM jovI. 0 "vaiyAvacca - ahIM vaiyAvacca zabdathI auSadha temaja upayogI vastuonuM dAna, vizrAmaNA Adi samajavA. - "dharmasaMgraha'mAM paNa lakhyuM che ke, ubhA thavuM vagere vinayamAM ane auSadha tathA pathya anukULa AhArAdithI sahAya karavA rUpa vaiyAvaccamAM. - gurano vinaya sAcavavo ane ucita vaiyAvRtya karavuM, e ziSyanuM kartavya che, ziSyano viziSTa dharma che. temAM vinaya e mukhyatve ziSTAcArarUpa che ane veyAvacca mukhyatve sevA-bhaktirUpa che. A vinaya ane veyAvacca baMne nirmaLa bhAvathI ane koIpaNa AzaMsA rahitapaNe AdaravAmAM ane AcaravAmAM Ave to te tIrthaMkara nAmakarma bAMdhavAmAM nimittarUpa bane che. vIsasthAnakanI ArAdhanAmAM vinaya ane veyAvacca e baMne sthAnono samAveza thAya che. - A vinaya ane veyAvacca baMne guNonI ArAdhanA karatAM je kaMI sAmAnya ke vizeSathI aprItikara vartana thaI gayuM hoya to te duSkRtnI mAphI mAMgavI. - bolavAmAM ane vAtacIta karavAmAM.
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280 pratikramaNa sUtra vivecana-3 0 "AlAve" ekavAra bolavAmAM, AlApamAM -- dharmasaMgrahamAM paNa A ja vAta kahI che ke, "AlAve" eTale ekavAra bolavA rUpa AlApamAM. 0 saMlAve" - vAtacIta karavAmAM, paraspara vAtomAM-vadhAre bolavA rUpa saMlApamAM. - paraspara kathA karavA rU5 vAraMvAra bolavAmAM. - guranI sAthe bolavAno tathA vAtacIta karavAno prasaMga aneka vAra Ave che. temAM ekAda vakhata koI evuM vacana bolAyu hoya temaja koI vakhate evI vAtacIta thaI hoya ke jethI guru mahArAjane sAmAnya ke vizeSa aprIti upajAve tevuM thayuM hoya. (to te duSkRtnI mAphI mAMgu chuM e vAkya joDavuM.) * udyAsa samaso - guru karatA UMcA Asane besavAthI, gurunA AsananI samAna Asana rAkhavAmAM. - yogazAstranA trIjA prakAzanI svopajJa vRttimAM A ja vAta kahetA hemacaMdrAcAryajI jaNAve che ke "uccAsaNa" arthAt gurunA Asana karatAM UMcA Asane besavuM. samAsaNa" arthAt gurunA AsananI samAna Asana rAkhavuM. - ziSyae potAnuM Asana gurunA Asana karatAM nIcuM rAkhavuM joIe. tenA badale koI kAraNavazAt ke pramAdathI potAnuM Asana UMcu rAkhela hoya ke samAna bhUmikAe rAkhela hoya, e kAraNathI gurune sAmAnyathI ke vizeSathI aprIti utpanna thaI hoya. (to mAruM te duSkRt mithyA thAo - ema saMbaMdha joDavo) 0 aMtaramAra, karimAsa - vacce bolavAmAM ke vadhAre bolavA athavA TIppaNI karavAmAM. 0 "aMtarabhAsA" eTale gura koI sAthe ke koI vAta karI rahyA hoya tenI vacamAM bolI uThavuM te aMtarbhASA. - Avazyaka sUtra-58nI vRttimAM paNa A ja vAta kahI che ke, guru vAta karatA hoya tyAre vacce bolavuM te aMtarbhASA kahevAya. - "uvaribhAsA" - gurue kahyA pachI te vAtane vizeSapaNe kahevI tene "uvaribhASA" kahe che. - - turaMta, uparAMta ke vizeSa bolavuM, TIkA ke TIppaNI karavI, vAta purI thAya ke turaMta ja temAM kaMI bolavA lAgI javuM te. - gurue karela kathana ke kahela vAta upara vizeSa arthamAM TIkA-TIppaNa karavuM ke temane sthApelI vAtanuM utthApana karIne potAnI vAtanuM sthApana karavuM te uvaribhAsA kahevAya che. - guru dvArA kathita viSayanuM vizeSa prakAre khaMDana karIne "svabhASA' - potAnI vAtanI sthApanA karavI te uparibhASA.
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ abyuTThio sUtra-vivecana 0 aMtarbhASA ane uparibhASA- guru mahArAja koI sAthe vAtacIta karatA hoya ane koI paNa viSaya paratve potAnA vicAro darzAvatA hoya, te samaye vacce ja bolI uThavuM ke, '"tamArI bhUla thAya che, A vAta A pramANe nathI paNa te pramANe che - ityAdi athavA guru mahArAja koI vAta pUrNa kare, tyAre turaMta ja te vAtanuM khaMDana karIne ke te vAtane vadhu vistArathI rajU kare tyAre guru mahArAjane AvA prasaMge sAmAnyathI ke vizeSatAthI aprIti utpanna thavAno saMbhava che. (AvI aprIti thaI hoya to mArA te duSkRtnI mAphI mAMgu chuM.) A pramANe upara kahyA te-te kAryo karavAmAM-- * naM iitta je kAMI, je kaMI sAmAnya athavA vizeSarUpamAM ke samastapaNe. mA~ mAruM, mArAthI viLaya-parihInaM - vinayathI rahitapaNe, zikSAthI rahita athavA bhakti vinAnuM. Mede dharmasaMgrahamAM jaNAve che ke, vinayahIna eTale guru mahArAje ApelI zikSAthI viparItapaNe. zrAddhadina kRtya mujaba-vinaya-parihIna eTale bhaktithI rahita thayuM - 281 hoya te. 0 guru mahArAja sAthe mukhyatve je je kArya mATe prasaMga paDe che, teno sAmAnya nirdeza A ja sUtramAM pUrve 'bhattepANe'' Adi padothI karavAmAM Avyo che. tethI bhojana-pAna ityAdi sarva koI prasaMge je kaMI aparAdha thaI gayo hoya, tene A 'vinaya-parihIna' nAmaka zabda-prayogathI sUcita karavAmAM Avela che arthAt vinayahIna vartana karavAthI ke thavAthI mArA vaDe je kAMI aparAdha thayelo hoya (mArA te duSkRtnI mAphI mAMgu chuM - e vAkya saMbaMdha joDavo) AvuM vartana kaI rIte thayuM hoya to mAphI mAMgavI ? * suhumaM vA bAyaraM vA sUkSma (thoDuM) ke bAdara (vadhAre) sudumaM - sUkSma, nAnuM ke alpa prAyazcittano yogya 7 0 vAyara - bAdara, moTuM ke vizeSa prAyazcittane yogya. yogazAstra prakAza-3nI svopajJavRttimAM jaNAve che ke, je alpa prAyazcittathI zuddha thAya tevuM hoya te sUkSma ane vizeSa prAyazcittathI zuddha thAya tevuM hoya te bAdara kahevAya. ahIM be vakhata 'vA' no prayoga che. tethI sUkSma ane bAdara baMnenA viSayomAM 'mithyAduSkRta'' ApavAnuM che. * thoDuM ke vadhAre, nAnuM ke moTuM je kaMI anucita vartana thayuM hoya, ema kahyuM. vinayarahita vartananI spaSTatA ahIM sUkSma ane bAdara e be prakAro vaDe karavAmAM AvI che. - - - sUkSma eTale evuM vartana ke je laghuprAyazcittathI zuddha thAya.
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 pratikramaNasUtra vivecana-3 - bAdara eTale evuM vartana ke je vizeSa prAyazcitte zuddha thaya. - A baMne prakAranA vartananI zuddhi mATe mAphI mAMgavAnI che. * tume nAda sadaM ra gAmi - Apa jANo cho (paNa) huM (te) jANato nathI. evA paNa aparAdho thayA hoya ke thavAnI saMbhAvanA che ke je gurunA khyAlamAM barAbara AvI gayA hoya ane ziSya tenA vize kAMIpaNa jANato na hoya. eTale tevA aparAdhonuM sUcana paNa ahIM sUtramAM karavAmAM Avela che... athavA... - mithyAduSkatuthI zuddhi thaI zake tevA sUkSma ane bAdara- avinayAdithI thayelA aparAdho ke jene Apa jANo cho. kemake ucita anucita sarva bhAvone jANavAmAM Apa samartha cho, tethI ApanA jANavAmAM hoya ane huM mUDha hovAthI na jANato houM - temaja - te aparAdho meM guptapaNe karelA hovAthI Apa na jANatA ho ane meM svayaM karelA hovAthI huM jANato houM, vaLI Apa paNa bIjAe karelA hoya vagere kAraNothI jANatA na ho ane huM paNa vismRti AdinA yoge na jANato houM tathA ApanI pratyakSa karelA hovAthI Apa ane huM baMne te aparAdhone jANatA hoIe. A rIte cAreya bhede karelA aparAdhone ahIM "turbhe jANaha ahaM na jANAmi' padathI jANavA. * nANAmi ne sthAne yogazAstramAM kAma evo pATha che. * tassa micchA mi du6i - te sarve aparAdhonuM huM mithyA duSkRt ApuM chuM arthAt te saMbaMdhI mAruM pApa mithyA thAo. - A padanI vyAkhyA ane vivecana mATe sUtra-5 "iriyAvahI" jovuM. te sivAya sUtra-10 "sAmAiya vayajuro", sUtra-27 "icchAmi ThAmi" ityAdi ghaNAM sUtromAM A pATha Avela che. 0 tasa - temAM. ahIM saptamI vibhaktinA arthamAM SaSThI vibhaktino prayoga thayo hovAthI - "temAM" artha karyo. 0 micchA mi "mAruM pApa mithyA thAo." - aprItiviSayaka ane vinayarahita thayelA mArA te te aparAdho viSayaka "mAruM pApa mithyA thAo." - ahIM "micchA mi dukkaDaM' duSTa AcaraNono pazcAttApa athavA doSonI kabUlAta karavA rUpa pratikramaNa arthane kahenAruM jaina pAribhASika vAkya che. tene badale chuM" ema adhyAhAra samajavuM. e rIte "micchA mi dukkaDaM" e pAThano artha ahIM A pramANe jANavo - "aprIti viSayaka ane vinayarahitapaNAnA te mArA aparAdho, mane, mokSamArganI sAdhanAmAM virodha karanArA ane duSkRt arthAt pAparUpa che, ema potanA doSonI kabUlAtarUpe "pratikramaNa" eTale aparAdhanI kSamApanA
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ ababhuThio sUtra-vivecana 283 jANavI. (A pramANe yogazAstranA trIjA prakAzanI svopajJa vRttimAM jaNAvela che.) 0 vidhipUrvaka aparAdha khamAvatA aneka bhavyajIvo kevaLajJAna pAmyA che. A viSayamAM caMDakAcAryanA ziSyanI kathA che. ujjainI nagarImAM caMdrAcArya nAme AcArya hatA, svabhAvathI te krodhI hatA. koI vakhate nava pariNIta eka yuvAna, mitro sAthe temanI pAse Avyo. mitroe AcArya mahArAja pAse mazkarI karI ke amArA A mitrane dIkSA levI che. AcArya mahArAje joyuM ke hajI A mIMDhaLabaMdho yuvAna che, majAka-mazkarImAM mane dIkSA mATe kahI rahyA che. temaNe krodhAvezamAM rAkha laIne pelA yuvAnano loca karI dIdho. yuvAnane dIkSA ApI dIdhI, mitro to bhayathI nAsI gayA. navadIkSita ziSya e AcArya mahArAjane kahyuM ke, Ape mane dIkSA to ApI dIdhI, paNa huM to hajI tAjo ja paraNelo chuM. jo mArA gharanA A vAta jANaze to dhamAla thaze. mATe, cAlo ApaNe ahIMthI nIkaLI jaIe. samaya-saMjoga vicArI rAtrinA ja baMnee vihAra karyo. AcAryazrI vRddha hatA, barAbara cAlI zakatA na hatA. tethI temane khabhe besADIne navadIkSita sAdhu cAlyA. rastA UMcA nIcA ane aMdhArI rAtri hovAne kAraNe sAdhuthI barAbara calAtuM na hatuM ane AcAryazrIne AMcakA AvatA hatA. temaNe krodhathI navA sAdhune mastake dAMDo mAryo. tAjo ja loca thayelA mastakathI lohI vahevA lAgyuM. navadIkSite vicAryuM ke mArA kAraNe gurujIne ghaNuM kaSTa thAya che, guru pratyenA bhakti ane vinayathI ciMtavatA navA sAdhu zukladhyAnanI dhArAe caDIne kevaLajJAna pAmyA. kevaLajJAnanA prakAzamAM badhuM barAbara dekhAtuM hovAthI ziSya sAdhu barAbara cAlavA lAgyA. guru mahArAje pUchayuM ke kema, have barAbara cAlavA lAgyo ? ziSya kahe, ApanI kRpAthI. gura bhagavaMte AzcaryathI pUchayuM ke tane koI jJAna thayuM che ? tyAre khyAla Avyo ke are! A to kevaLajJAnI che turaMta AcAryazrI khabhethI utarI gayA. pazcAttApa karatA teo paNa kevaLajJAna pAmyA. jevI rIte ziSyae guruno vinaya karavAthI ane AcArya mahArAje khamAvavA dvArA kevaLajJAna prApta karyuM te ja rIte bhAvathI khAmaNAM khAmatAM aneka bhavyajIvo kevaLajJAna pAmyA che ane pAmaze. In vizeSa kathana : A sUtranuM eka nAma "abhuThio" che. je A sUtranA Adya padane AdhAre bolAya che. bIjuM nAma "gurukhAmaNA sUtra" che. jene "guru kSamApanA" paNa kahe che. A sUtra vaDe ziSya guru paratve thayelA nAnA-moTA aparAdhone khamAve che, tathA gura paNa sAmethI tene khamAve che. eTale A sUtramAM khAmaNA-kSamApanAnI prakriyAnI mahattA hovAthI tene khAmaNA arthAt kSamApanA sUtra kahe che. kSamApanA mATe Avazyaka guNa che saraLatA ane namratA. ArjavatAno guNa vikasavAthI saraLatA Ave che. vinayaguNa vikasavAthI namratA Ave che. vinaya e
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ 284 pratikramaNa sUtra vivecana-3 dharmanuM mULa che. je paraMparAe nizcala evA mokSa sukhane Ape che. tethI mokSa ke nirvANasukhanI icchA karanAra sAdhake guruno vinaya niraMtara ane pratyeka rIte karavo joIe. cAritranA yogya pAlana mATe paNa guruno vinaya nitAMta phaLadAyI che. dharmaratna prakaraNanI 126mI gAthAmAM kahyuM che ke, gurunA caraNanI sevA karavAmAM magna ane temanI AjJAnuM pAlana karavAmAM tatpara evA sAdhu cAritrano bhAra vahana karavAne zaktimAna thAya che. bIjo nahi ja. e vAta nakkI samajavI. - tethI gurune vinayathI ArAdhavA temaja prasanna karavA. tema chatAM pramAdathI ke koIpaNa kAraNe temano avinaya thAya ke AzAtanAnuM kAraNa utpanna thAya to gurunI mana, vacana, kAyAthI kSamA mAgavI. A kAraNe ja gurune vaMdana karatAM, divasa ane rAtrinuM pratikramaNa karatI vakhate temaja pakSa, cAturmAsa, saMvatsara daramiyAna thayelA aparAdhonI AlocanA karatAM A pUrvaka gurune khamAvavAno vidhi che. guru paratve aparAdho thavAno saMbhava kaI rIte che ? te vAtano nirdeza sUtramAM karyo che - AhAra pANInA viSayamAM, vinaya, vaiyAvacca vakhate, Asana grahaNa karatA, vAtacIta vagerenA prasaMgomAM guru mahArAjane sAmAnya aprIti ke vizeSa aprIti utpanna thaI hoya tevo saMbhava che. koI vinayarahita kRtya ke jeno ziSyane khyAla hoya ane ziSyane khyAla na paNa hoya, paraMtu gurune barAbara khyAla hoya. A pratyeka aparAdhane mATe ziSya aMtarathI, pharI tevo aparAdha na karavAnA bhAvayukta thaIne "micchA mi dukkaDaM" Ape che arthAt potAnA duSkRt badala mAphI mAMge che. ahIM guru ziSyone uddezIne kahe che - "ahamavi vAri tumha" huM paNa tamane khamAvuM chuM. (tamane avinayathI rokavA mATe meM tamArA doSonuM smaraNa karAvatAM, tamane aticArothI rokatAM, tamAro pramAda uDAvavAnI preraNA karatAM ane karavA yogya kAryonI vAraMvAra preraNA karatAM je kAMI aprIti ke vizeSa aprItine utpanna karAvanAra thayuM hoya te saMbaMdhI mAruM sarvaduSkRta mithyA thAo) 0 A sUtramAM prApta pAThAMtaro : "bhagavan" zabdane badale "bhagava" prayoga paNa jovA maLe che, to vaLI yogazAstra-vRttimAM A padano ullekha ja nathI. ababhUThio pachI "mi'ne badale "huM" pATha paNa maLe che. jo ke arthanI dRSTie baMnenA artha samAna che. "aDui" pAThAMtara paNa maLe che. khAmeu"ne badale "khAmemi" pATha paNa maLe che, paNa tyAM khAmaNA karavAnI icchAno "khamAvuM chuM" artha nIkaLe che. "apatti"ne badale "appatti" pATha paNa maLe che. "jANAmi''ne badale "yANAmi" pATha paNa maLe che. 0 sUtrano kriyAmAM upayoga :A sUtra kriyAmAM mukhyatve be prakAre upayogI bane che-
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhuThio sUtra-vizeSa kathana 285 (1) vaMdana karatI veLAe (2) pratikramaNa kriyAmAM (1) vaMdanamAM :- vaMdananA traNa bheda che. jaghanya, madhyama, utkRSTa. jemAM madhyama ane utkRSTa vaMdanamAM A sUtrano upayoga thAya che. madhyama vaMdana-no vartamAna vidhi evo che ke, temAM gura sanmukha pahelA be khamAsamaNa (praNipAta) kriyA thAya che. pachI "icchakAra" sUtrano pATha bolAya che, pachI padastha gurudevo hoya to pharI khamAsamaNa devAya che. tyArapachI A "abhuThio pAThapUrvaka vaMdanA-khAmaNA thAya che. A madhyama vaMdana ubhayakALa to karavAnuM ja hoya che, te sivAya paNa gura nizrAe sAmAyika, pratikramaNa, sUtra ke gAthA letI vakhate, gaucarI mATe nimaMtraNA karatI vakhate, vyAkhyAna zravaNArthe, AlocanA grahaNa karavI hoya tyAre ityAdi aneka prasaMge karavAno vidhi che. 0 utkRSTa vaMdana ke jene dvAdazAvarta vaMdana kahe che, temAM paNa A 'abhuThio'nA pAThapUrvaka vaMdana thAya che. zrAvakomAM jo ke hAla A vidhi-pravRtti jovA maLatI nathI, paNa pauSadhamAM rAI muhapattinI kriyA kare tyAre temAM "abhuThio"nA pATha pUrvaka vaMdana-khAmaNA thAya che. (2) pratikramaNanI kriyA daramiyAna : devasi ane rAI pratikramaNa karatI veLAe vaMditu sUtra bolyA pachI vAMdaNA laIne "abhuThio"nA pAThapUrvaka aparAdha-sAmaNArUpa A vaMdana thAya che. pakiMkha, caumAsi ane saMvacchari - e traNe pratikramaNamAM A ja sUtrapAThano upayoga to rAI ane devasi pratikramaNa mujaba eka-eka vakhata ja thAya che. paNa sAmAnya zAbdika pheraphAra pUrvaka A sUtrapAThano upayoga pakina Adi pratikramaNamAM bIjA traNa-traNa vakhata thAya che. (1) saMbuddhA khAmaNAM pUrvaka, (2) pattA khAmaNaNa pUrvaka ane (3) samatta khAmaNAM pUrvaka. sUtra-noMdha :- A sUtra Avazyaka sUtranA adhyayana-pamAM che. - A sUtranI bhASA ArSa-prAkRta che. - uccAraNa dRSTie joDAkSara ane anusvAramAM to sAvadhAnI jarUrI ja che. jemake "abhuThioene badale "abhu' ke "Thio" bolatA jovA maLe che. abhiMtarane badale "abhi" ke "abhi" bolatA hoya che. e ja rIte apatti"ne badale "arapattie" bolatA hoya che. AvI bhUlo na thAya tenI sAvadhAnI rAkhavI joIe. - vaMdana kriyA vakhate "abhuThio" je rIte bolAya che, tenI kriyA vidhi barAbara jALavavI. -~- ~
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ 286 pratikramaNasUtra vivecana-3 sUtra-37 Ayariya uvajjhAe sUtra AyariyAI-khAmaNAsUtra = sUtra-viSaya : A sUtramAM AcArya, upAdhyAya, ziSya, sAdharmika, kula, gaNa, sakalasaMgha, sarvajIvo paratve je kaMI krodha, mAna, mAyA, lobharUpa kaSAya thayela hoya tenI tathA sarve aparAdhonI kSamApanA karAI che. # sUtra-mULa : Ayariya-uvajjhAe, sIse sAhammie kula-gaNe a; je me keI kasAyA, savva tiviheNa khAmemi. savvassa samaNasaMghasa, bhagavao aMjaliM karia sIse; sarvAM khamAvaIttA, khamAmi savvasse ahayaM pi. savvasTa jIvarAsisTa, bhAvao dhamma-nihia-niya-citto; sarvAM khamAvaIttA, khamAmi savvasa atyaM pi. = sUtra-artha : - - zabda-jJAna : M Ayariya - AcArya sIse - ziSyone kula - eka AcAryano parivAra, eka AcAryano ziSya samudAya gaNa ghaNAM AcAryano parivAra, traNa kulonuM nAma te gaNa 1. AcArya, upAdhyAya, ziSya, sAdharmika, kula ane gaNa paratve meM je kaMIpaNa kaSAyo (krodha, mAna, mAyA, lobha) karyA hoya, te sarvenI huM mana, vacana, kAyAthI kSamA mAMgu chuM (temane khamAvuM chuM) 1 mastaka upara be hAtha joDIne (aMjali karIne), pUjya evA sarva zramaNa (pradhAna caturvidha) saMghanI kSamA mAMgIne (sarva aparAdho khamAvIne) huM paNa temane kSamA ApuM chuM. (te sarvenA karelA aparAdhane huM paNa khamAvuM chuM.) ra bhAvathI dharmane vize potAnuM citta sthApyuM che evo huM (aMtaHkaraNanI sAcI dharmabhAvanApUrvaka) jIvarAzinA sakala jIvo (pratye meM karelA sarve aparAdho)nI kSamA mAMgIne (-sarva aparAdha khamAvIne) huM paNa temane kSamA ApuM chuM (- te sarvenA karelA aparAdhane huM paNa khamAvuM chuM.) uvajjhAe - upAdhyAyane sAhammie - sAdharmikane 2 3
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ayariya uvajjhAe sUtra-zabdajJAna 287 a - ane me - meM keI - koIpaNa kasAyA - kaSAyo (karyA) saa - sarvene tiviheNa - traNa prakAre khAmemi - huM namAvuM chuM, huM kSamA mAMgu chuM. sabyassa - sarva samaNasaMghamsa - zramaNasaMghane bhagavao - pUjyane aMjali - be hAtha joDIne kariya - karIne sIsa - mastaka para saa - sarva (aparAdha)ne khamAvaittA - khamAvIne khamAmi - khamuM chuM sabyassa - sarvanA ahayaMpi - huM paNa jIvarAsimsa - jIvasamUhane bhAvao - bhAvathI dhamma - dharmane vize nitiya - sthApyuM che niya citto - potAnuM citta, (jeNe evo huM) .. vivecana : A sUtra kSamApanA saMbaMdhI sUtra che, temAM AcAryAdine khamAvavAmAM AvatA hovAthI tene "AyariAI-khAmaNA sUtra' kahe che. paNa vyavahAramAM te "Ayariya uvajjhAe" sUtranA nAmathI prasiddha che, kemake A sUtranA Adya pado "Ayariya uvajajhAe' che. tethI badhAM sUtronI jema A sUtra paNa Adya padone AdhAre oLakhAya che. mAyarika-vANa - AcArya ane upAdhyAya pratye, AcArya ane upAdhyAyanA saMbaMdhamAM. - ahIM AcArya ane upAdhyAya baMnene sAthe laIne vibhakti mUkI che. 0 'mAriye' zabdanA vivecana mATe sUtra-1 navakAramaMtra' tathA sUtra-2 paMciMdiya saMvaraNo' jovuM. 0 "havebsAI' zabdanA vivecana mATe sUtra-1 "navakAramaMtra' juo. - A baMne padano saMbaMdha gAthA-1nA uttarArdha sAthe che. * sa - ziSya paratve, ziSyanA saMbaMdhamAM. - je zikSaNa ApavA yogya hoya, upadeza ApavA yogya hoya te "ziSya' kahevAya che. - jenA nAmathI jenI dIkSA thaI hoya te gurane mATe te celo paNa ziSya kahevAya che. - uttarAdhyayana sUtranI vRttimAM kahyuM che ke, je anuzAsita athavA zikSita karavAnuM zakya hoya te ziSya kahevAya che. - A padano saMbaMdha A gAthAnA uttarArdha sAthe che. * samiA - sAdharmika pratye, samAnadharmInA saMbaMdhamAM.
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ 288 pratikramaNasUtra vivecana-3 0 sAdharmika - samAnadharmathI cAle te sAdharmika. - ahIM sAmAnyathI sAdhune mATe sAdhune sAdharmika gaNavA ane upalakSaNathI zrAvakane paNa sAdharmika kahI zakAya che. - prazravyAkaraNanI vRttimAM kahyuM che - liMga (veza) ane pravacanathI je samAnadharmI hoya te sAdharmika kahevAya. dazavaikAlikanI vRttimAM tenA cAra bhAMgA batAvyA che - (1) pravacanathI samAna hoya paNa liMga-veza vaDe samAna na hoya. (2) liMgathI samAna hoya paNa pravacanathI samAna hoya, (3) liMga ane pravacana baMnethI samAna hoya, (4) liMga ke pravacana ekamAMthI samAna na hoya. (A cotho bheda nirarthaka che.) - samavAyAMga sUtra vRtti mujaba - gItArtha samudAyamAM vicaratA evA saMvigrane sAdharmika kahe che. - ThANAMgasUtra vRtti mujaba - samAna dharma eTale sadharme. tenA vaDe vicaranAra te sAdharmika arthAt sAdhu. - bhagavatIjI sUtravRtti - sAdharmika eTale samAna sAdhu jyAre AcArAMga sUtra vRtti mujaba - sAdharmika eTale bIjA sAdhu. - A padano saMbaMdha A gAthAnA uttarArdha sAthe che. * - - kula ane gaNa pratye, kula ane gaNanA saMbaMdhamAM - na - eka AcAryano parivAra ke eka AcAryanA ziSyono samudAya tene kula kahevAmAM Ave che. - ThANAMgasUtravRtti - cAMdra Adi nAme prasiddha evo sAdhusamudAya-vizeSarUpa e kula kahevAya che. - prazravyAkaraNasUtravRtti, gaccha, samudAyarUpa je cAMdra, nAgendra Adi nAme oLakhAya che tene kula kahe che. - TUM - ghaNAM AcAryono parivAra te "gaNa' kahevAya. - praznavyAkaraNasUtravRtti - eka sAmAcArI vALAno samUha. - Avazyaka sUtravRtti - eka vAcanA-AcAra ane kriyAsthAnonI samAnatAvALo samudAya ke sUtrane "gaNa' kahe che. - bRhadukalpasUtravRtti - aneka kulono samudAya te ga. - bhagavatI sUtra zataka-8, uddezaka-8mAM jo ke alaga ja vyAkhyA abhayadeva sUri kRt vRttimAM jovA maLe che. temanA kahevA mujaba - "eka AcAryanI saMtatine "kula" jANavuM ane paraspara apekSA rAkhanArA evAM traNa kulonA samudAyane eka "gaNa jANavo. - A padano saMbaMdha gAthAnA uttarArdha sAthe che. 0 3 - ane * ne je lAyA - meM je koI kaSAya karyA hoya.
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ayariya uvajjhAe sUtra-vivecana 289 - A AkhuM vAkya gAthAnA pUrvAddha sAthe saMbaMdha dharAve che. (1) AcArya pratye meM je koI kaSAyo karyA hoya. (2) upAdhyAya pratye meM je koI kaSAyo karyA hoya. (3) ziSya pratye meM je koI kaSAyo karyA hoya. (4) sAdharmika pratye meM je koI kaSAyo karyA hoya. (5) kula pratye meM je koI kaSAyo karyA hoya. (6) gaNa pratye meM je koI kaSAyo karyA hoya. 0 rR - koIpaNa, koIpaNa prakAre. 0 vasIya - eTale krodha, mAna, mAyA, lobharUpa bhAva ke vartana ( sAmAnyathI kasAya' zabdanA arthamAM badhAM krodha' evuM ja samaje che ane khamAvavAnI vAtamAM 'krodha' mATe ja khamAvavAnuM evo artha kare che. tethI ahIM spaSTatA karavI ke kasAyanA cAra mukhya bheda che ane temAM krodha, mAna, mAyA, lobha cAreno samAveza thAya che. - "kasAya' zabdanI vyAkhyA-vivecana mATe sUtra-2 "paMciMdiya saMvaraNo" sUtra-27 "icchAmi ThAmi" sUtra-35 vaMdittasUtramAM jovA 0 ne ' pachI yA pada adhyAhAra che. jyA eTale karyA hoya. 0 A rIte je kaSAyo AcAryAdi pratye karyA hoya athavA temAMnA koIpaNane meM kaSAyo karAvyA hoya tenuM zuM karavuM ? te vAtane sUtrakArazrI cothA caraNamAM darzAve che. * sabai tivi kAmi te sarvene traNa prakAre - mana, vacana, kAyAthI huM khamAvuM chuM, temanI kSamA mAMgu chuM. 0 taLe - te sarvene. te eTale AcArya, upAdhyAya Adi. 0 tiviheNa - trividhane, traNa prakAre - manathI, vacanathI, kAyAthI, 0 svAmi - (samaya) khamAvuM chuM, kSamA mAMgu chuM. uparokta gAthAmAM AcArya Adi cha nI kSamA mAMgavAmAM AvI. (1) AcArya paratve karelA kaSAyanI kSamA yAcanA - AcArya e sarve sAdhuonA vaDIla sthAne, sarvocca pade birAje che. teoe potAnI AjJAmAM rahelA, hAtha nIcenA sAdhuone sAraNAdi karavAnA hoya - (1) sAraNA - sAdhuonI vAraMvAra sAra-saMbhALa karavI, temane sadAcAravALA banAvavA temanA doSonuM temane smaraNa karAvavuM. (2) vAraNA - sAdhuonA cAritramAM aticAra lAgato hoya ke anAcAra thato hoya to tenuM nivAraNa karavuM. (3) coyaNA - te sAdhuo pramAdamAM rahetA hoya to temane iSTa upayogathI sanmArge vALavA preraNA karavI. (4) paDicoyaNA - kadAca jarUra paDe to vAraMvAra preraNA karIne athavA [3|19]
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ 290 pratikramaNasUtra vivecana-3 kaThora zabdo kahIne paNa temane sadAcAramAM pravartAvavA. A rIte AcArya sAraNA, vAraNA, coyaNA, paDicoyaNA karatA hoya te prasaMge AcAryae kahelI koI vAta saMbhava che ke potAne na ruci hoya, to temanA pratye mananA bhAvo kaluSita thayA hoya, kaMI kaSAyabhAvono udaya thayo hoya tethI kSamA yAcanA prasaMge sau prathama temane yAda karIne khamAvAyA che. (2) upAdhyAya paratve karelA kaSAyanI kSamAyAcanA - je AcAryanI nizrAmAM sAdhuo rahetA hoya, te sAdhuone zratanuM adhyayana karAvavAnuM kArya te AcAryanA AjJAvartI upAdhyAyanuM che. sAdhuone A rIte adhyayana-adhyApana karAvatI vakhate koI vakhata bhaNavA bAbate temane Thapako Apyo hoya, kaMI AkarA veNo kahyA hoya evuM banavA saMbhava che. A vAta sAdhunA hitanI hovA chatAM saMbhava che ke sAdhune potAne gamI na hoya. te kAraNe tene koI prakAre kaSAyano udaya thayo hoya. tethI bIjI kSamApanA upAdhyAyanI karavAmAM AvI che. (3) ziSya paratve karelA kaSAyanI kSamAyAcanA - ziSya vinayI ane namra rahevAnuM che, be hAtha joDI aMjali karIne praznottara, AjJA, yAcanA ke grahaNa Adi karavAnA che, gurunA abhiprAya mujaba vartavAnuM che. kaMIpaNa grahaNa-AsevanA zikSA athavA zrutanuM grahaNa gurune vaMdana karavApUrvaka, vinaya jALavIne karavAnuM che, teo kaMI kahe tyAre paNa be hAtha joDIne, namratApUrvaka temane sAMbhaLavAnA che. gurunI anumati vinA koI kArya karavAnuM nathI. have ziSya vinayarahita, abhimAnayukta, manasvI, mAyApUrvaka Adi koI vartana-vyavahAra karatA hoya te joIne kaSAyono uddabhava thavA saMbhava che. tethI trIjI kSamApanA tenI karI. (4) sAdharmika paratve karelA kaSAyanI kSamAyAcanA-jJAna Adi guNonI samAnatA vartatI hovAnA kAraNe je sAdhu sAdharmika che, tevA sAdharmikonI vaiyAvacca zArIrika-vizrAmaNA vaDe, hArdika prema vaDe, guNanI prazaMsA ane avaguNa DhAMkavA vaDe tathA AzAtanAnA tyAga vaDe karavAnI hoya che. AvA prasaMgomAM koI vakhate-koI kAraNe temanA pratye kaSAya thayo hoya tema saMbhavita che. tethI cothI kSamApanA sahavartI-sAdharmika sAthe karavAnI che. (5) kula ane gaNa paratve thayelA kasAyanI kSamAyAcanA - pote cAMdra Adi je kuLano ane koTi Adi je kaMI gaNanA sAdhu che. te kula ane te gaNa vividha pharajo adA karatA athavA te kula ane gaNamAM nivAsa karatA aneka prasaMgo ke nimitto maLe che ke je prasaMge ane nimitte koI vakhata kaSAya utpanna thaI paNa javA pAme. to temanI paNa kSamAyAcanA karavI joIe. tevA hetuthI pAMcamAM krame kuLanI ane chaTThA krame gaNanI kSamAyAcanA karavAmAM AvI che. jemanI sAthe vadhAre nikaTa rahevAno ke vadhAre sahavAsa parIcayano prasaMga Ave temanA pratye rAga ke dveSanI pariNatI paNa thavI saMbhava che ane A rAga-dveSa janya krodha, mAna, mAyA-lobharU5 kaSAyonI utpatti ke sthiti paNa saMbhave che. tevA
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ayariya uvajjhAe sUtra-vivecana 291 hetuthI sarva prathama AcArya Adi che ne smaraNamAM lAvIne temanI kSamAyAcanA karAI che. bIjI gAthAmAM sakalazrI saMghanI kSamApanA karAI che, kemake gaNa karatAM paNa moTo vistAra saMghano che, AcAryAdi sAthenA sahavAsa ke saMsarga pachIno krama zrI saMghano che, tethI bIjI gAthAmAM temane sthAna ApyuM che. te A pramANe che * savvasa samAraMthasa - sakala zrI zramaNasaMghane, sarva sAdhu samudAyarUpa samUhane. 0 savva - sarva, sakaLa A zabda zramaNa saMghanA vizeSaNarUpe che. 0 samaUsaMgha - zramaNasaMgha, zramaNono samudAya. - zramaNasaMgha arthAt "zramaNa pradhAna saMgha" evo artha paNa che. - zramaNa che pradhAna jemAM tevo zramaNa, zramaNI, zrAvaka, zrAvikArUpa caturvidha saMgha te zramaNa saMgha - ahIM ApaNe sAdhunI mAMDIne kula-gaNa sudhIne yAda karavA paDaze, pachI saMghanI vyAkhyA samajavI paDaze. sAdhuonI ekAda TukaDI (cAra ke pAMca sAdhu) sAthe vicaratA hoya temAM eka vaDIla ke ratnAdhika sAdhu hoya tene gaNAvacchedaka kahe che. AvA aneka gaNAvacchedakono samUha koI AcAryanI nizrAmAM - temanA AjJAvartIpaNe vartato hoya che. AvA eka AcAryanI saMtati arthAt eka guruno ziSya-praziSyAdi parivAra ke jemanI sAmAcArI Adi samAna hoya che, tevA ekathI vadhu AcAryanA sarve sAdhuono samUha maLIne eka kula bane che. AvA aneka kulo ekaThA thAya (bIjA mate traNa kulo bhegA thAya) tyAre paraspara apekSA rAkhanArA kulono je samUha thAya teno eka gaNa bane che. (ahIM gaNa eTale mAtra "samAna vAcanA grahaNa karanArano varga" eTalo ja artha levAno nathI.) AvA tamAma gaNo ekaThA thAya tyAre je sAdhusamUha thAya te samUhane saMgha kahe che. je "zramaNasaMgha'' kahevAya che. eTale pratyeka sAdhu A zramaNasaMghanA sabhyarUpe hoya che. tenI mULa vyavasthA evI hatI ke eka saMghAcArya hoya, tenA hAtha nIce arthAt AjJAmAM keTalAMye gaNAcAryo hoya, pratyeka gaNAcAryanI AjJAmAM keTalAMye kulAcArya hoya che. pratyeka kulAcAryanI AjJAmAM aneka AcAryaupAdhyAyo-sAdhuo hoya che. AvuM zramaNasaMghanuM svarUpa che. jyAre "zramaNa pradhAna saMgha" e vyAkhyA grahaNa karIe tyAre paNa eka vizALa saMghamAM zAkhA-prazAkhA rUpa kula-gaNa-AcArya Adi sahita zramaNa-zramaNI, zrAvaka-zrAvikArUpa saMgha hoya che. AvA saMgha dvArA paramAtmAnI AjJAnusAra rajU thayelA Adarzone jIvanamAM utAravA prayatna karavo, temanA nirmIta karAyela sAmAcArI-niyamo mujaba jIvana
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ 292 pratikramaNa sUtra vivecana-3 jIvavuM ane sakala zrI saMghanuM gaurava vadhe tevI pravRtti-AcaraNa karavuM joIe. paNa tema karatI vakhate koI zithilatA ke pramAda paNa AvI jAya. saMghanA niyamo ke sAmAcArInA viSayamAM koI prakAre kaSAya paNa udbhavyo hoya tevuM banI zake. tyAre zuM karavuM ? te gAthAmAM AgaLa kahe che- bhavano saMzatti rijha sIle - mastake aMjali karIne - be hAtha joDI lalATe lagADIne te pUjya evA. 0 vimo - pUjyane, bhagavarUpane 0 aMrtari - aMjali karIne, be hAtha joDIne 0 sIse - zIrSa para, mastaka para, lalATe. - gAthAno pUrvArTa rajU karatA A pramANe kahI zakAya ke, "kaSAyapratikramaNa karanAra sAdhu-mastake baMne hAtha joDIne - aMjali karIne pUjya athavA bhagavadUrUpa evA sakala zramaNa (pradhAna) saMghanI... savva vanAvA - teo sarvane khamAvIne, te sarvenA karelA aparAdhonI kSamA mAgIne. - ahIM savva eTale sarve-arthAt sakala zramaNasaMgha pratye karelA badhAM aparAdhonI - ane - - vamavitA - (samayitvA) khamAvIne, kSamA mAgIne * nami savyasta darya pi - huM paNa sarvene khamuM chuM, te sarvanA karelA aparAdhanI huM kSamA karuM chuM. - sakala zramaNasaMghanI kSamA mAgIne huM paNa sarvene kSamA karuM chuM. - ahIM pUjya ke bhagavarUpa evA sakala zrI saMgha paratve koI koI aparAdha thayo hoya - koI saMbhavita doSa thayo hoya ke koIe kaMI aparAdha karyo hoya to te mATe kSamAnuM AdAna-pradAna karIne arthAt khamAvIne ane khamIne veranI viSamavRtti ke kaSAyanI pariNatithI mukta thavAya che. athavA te AtmA mukta thAya che. 0 ahIM haryApa eTale aham pa - huM paNa. 0 have trIjI gAthamAM sUtrakAra zrI sarvajIvarAzi sAthe kSamAnuM AdAnapradAna karavAnI vAta jaNAve che. sauthI nikaTavartI evA AcAryAdine khamAvyA pachI, thoDA dUravartI evA sarvazramaNa saMgha sAthe kSamAnuM AdAna-pradAna karyuM ane have je sarve jIvo sAthe sahavAsa-saMparka Adi thayA hoya, te jIvonI sAthe kSamA mAMgavA ane ApavAnI che. te A rIte- * sabata nIvarasitsava - sarva jIvasamUhane. 0 savva - sarva sakaLa saghaLI. 0 nIvarala - jIvono samUha, coryAzIlAkha jIvayonimAM rahelA sarve jIvo. - nIva zabda mATe sUtra-5 'iriyAvahI' ane navarAti mATe sUtra-31
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ayariya uvajjhAe sUtra-vivecana 293 "sAta lAkha" jovuM. 0 mAvo ghama-nirvi-nira-ttio - bhAvathI dharmane vize potAnuM citta sthApyuM che evo huM, aMtaranA bhAvathI dharmamAM potAnA cittanuM sthApana karanAra evo huM (eTale kSamA mAMganAra) 0 mAvo - bhAvathI, aMtaranA bhAvapUrvaka. 0 ghanihima - dharmane vize sthApyuM che, dharmamAM sthApanAra 0 niya vitto - potAnuM citta (evo huM) - dharmamAM nija-cittane sthApita karanAra. kaSAya pratikramaNa' karanAra sAdhu sarva jIvarAzinA jIvo pratye thayela kaSAyanA udayanI kSamA mAge che. te kahe che- huM aMtaHkaraNanI sAcI dharma-bhAvanApUrvaka jIva-rAzinA sakala jIvonI temanA pratye thayelA kaSAya aMge kSamA mAMgu chuM ane temane paNa kSamA ApuM chuM - A ja vAtane jaNAvavA mATe sUtrakArazrIe A gAthA-3mAM jaNAvyuM che * savva nAvaDA nAma 3 pi - temanA sarve aparAdho khamAvIne, huM paNa sarve jIvoe karelA aparAdhane khamuM chuM arthAt temanI kSamA mAgIne huM temane kSamA karuM chuM. - gAthA-3no uttarArdha, gAthA-2mAM paNa uttarArdharUpe AvI gayela che. tethI arthanI dRSTie baMne samAna che - vizeSa eTaluM ke gAthA-2mAM sakala zrI saMgha sAthe kSamAnuM AdAna-pradAna thayeluM che, jyAre ahIM sarva jIvo sAthe kSamAnuM AdAnapradAna che. 0 A gAthAmAM mahattvapUrNa vAkya che - "bhAvathI dharmamAM potAnuM citta sthApana karanAro evo huM." gAthA-1 mAM jema "tiviheNa" mUkyuM - mana, vacana, kAyA traNenA yogathI kSamA mAMgI, vaLI phakta "kSamA mAMgu chuM. eTaluM ja vidhAna karyuM paNa huM AcAryAdine kSamA karuM chuM evuM na kahIne te sarvenuM gaurava jALavyuM ane mahattA pradarzita karI. gAthA-2 mAM "aMjali karia sIse" evo mahattvano prayoga karIne sakala zrI saMgha paratve vinaya-bahumAna pragaTa karyuM. tema A gAthA-rUmAM "dharmamAM sthApita citta jenuM che tevo huM' ema kahIne aMtaranA bhAvapUrvaka eka mahattvanI vAta kahI dIdhI ke A kSamA AdAna-pradAna karanAra kevo che ? bhAvathI dharmamAM potAnuM citta sthApana karanAro. jenuM citta dharmamaya hoya, dharmamAM ja sthApita hoya evo AtmA durgatimAM jaI ja kaI rIte zake ? durgatimAM na javA mATe kaSAyayukta manavALo rahI na zake. kaSAyane upazamAvavA samAnuM AdAna-pradAna jIva mAtra sAthe karavuM ja joIe evA bhAvathI sarve jIvonI kSamA mAge ane sarve jIvone kSamA kare. khamAve ane khame. n vizeSa kathana :
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratikramaNasUtra vivecana- 3 traNa gAthAmAM kSamApanAno bhAva rajU karatuM A sUtra padyamaya ane nAhIM chaMdamAM racAyeluM che. A sUtrano mukhyatve upayoga pratikramaNanI kriyAmAM thAya che. pratyeka pratikramaNamAM ''ammudghio'' pAThathI khAmaNA karyA pachI be vakhata vAMdaNA laIne avagrahanI bahAra nIkaLyA pachI be hAthanI mastake aMjali karavApUrvaka A sUtra bolAya che. 294 -- te sivAya aMtima ArAdhanA avasare ''jIva-khAmaNA'' karatI vakhate paNa A sUtra atyaMta upayogI che. 0 sUtra mAhAtmya :- pratikramaNano vyApaka artha che mithyAtvathI pAchA pharIne samyaktvamAM sthira thavuM, aviratithI khasIne viratimAM rahevuM, pramAdathI mukta thaIne saMyamamAM udyat thavuM, karmabaMdhanA kAraNarUpa kaSAyabhAvono tyAga karI, kaSAyarahitatA mATe puruSArtha karavo - ityAdi. ahIM kaSAyanI upazAMti e mahattvanuM ghaTaka che. vItarAgatA prApti mATe paNa kaSAyono nigraha ane kSaya jarUrI che. krodha Adi cAra kaSAyonI upazAMti kSamA Adi cAra guNothI thAya che. tethI kSamA mAMgavI ane ApavI e paNa eka nitAMta Avazyaka bhAvakriyA che. A sUtramAM AcAryathI AraMbhIne sarva jIvo sAthe kSamApanA karavAmAM AvI che. A kSamAbhAvathI jIva krodharahita thaI paraMparAe saraLa, namra ane saMtoSI bane che. = sUtra-noMdha : A sUtranI bhASA ArSa prAkRta che. Avo ja sUtrapATha - AvazyakasUtra hAribhadrIya vRttimAM noMdhAyela che, pahelI be gAthAnI noMdha AvazyakacUrNimAM paNa jovA maLe che. saMstAraka payatrAnI gAthA 104 thI 106 paNa A ja pATha darzAve che. arthAt AgamamAM A sUtrapATha upalabdha che. A sUtranuM uccAraNa layabaddhapaNe karavuM. -X----X--
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ 295 namoDastu vardhamAna-sUtra sUtra-38 namoDastu vardhamAnAma-sUtra vardhamAna stuti . sUtra-viSaya : A sUtra stutirUpe che. tenI pahelI gAthAmAM vardhamAnasvAmInI, bIjI gAthAmaM sarve tIrthakaronI ane trIjI gAthAmAM jinavANInI stuti che. paNa sarva sAmAnyapaNe A vardhamAnasvAmInI stuti ja kahevAya che. . sUtra-mULa : namoDastu vardhamAnAya, spardhamAnAya karmaNA; tajujayAvAsamokSAya, parokSAya kutIrthinAmuM ceSAMvikacAraviMda-rAjyA, jayAya: krama kamalAvaliMdadhatyA; sauriti saMgataprazasya, kathita santa zivAya te jinendrA 2 kaSAyatApArdita jaMtunivRtti, karoti yo jainamukhAbudodugataH sa zukra mAsobhava vRSTi satribho, dadhAtu tuSTi mayivistaro girAm 3 | sUtra-artha : karmanI sAthe spardhA karanAra, te karmone jItIne mokSa prApta karanAra ane anya darzanI-kutIrthIone na samajAya tevA svarUpavALA bhagavAnuM mahAvIra svAmIne mArA namaskAra ho. jema zreSTha caraNa-kamaLanI zreNIone dhAraNa karanArI deva-nirmita suvarNakamaLonI paMktie jANe ema kahyuM ke, sarakhAnI sAthe samAgama thavo te prazaMsanIya che, te jinezvaro mokSane mATe thAo. jeTha mAsamAM utpanna thayelA varasAda jevo, zrI jinezvaraparamAtmAnA mukharUpI vAdaLAmAMthI varasato vANIno vistAra kaSAyorUpI tApathI baLI rahelA prANIone zAMti Ape che. te mArA upara prasannatA-saMtoSane dhAraNa karo. zabdajJAna :namoDastu - namaskAra thAo vardhamAnAya - vardhamAna svAmIne spardhamAnAya - spardhA karanArane karmaNA - karmonI sAthe tajujaya - te karmone jItIne avApta - pAmyA che mokSAya - mokSane parokSAya - parokSane kutIrthanAma - anyadarzanIne
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ 296 pratikramaNa sUtra vivecana-3 ceSAM - jeonA vikaca - khIlelA araviMda - kamaLonI rAjyA - zreNI vaDe jyAyaH uttama, prazaMsanIya krama - caraNarUpa kamalAvali - kamaLanI zreNIne dadhatyA - dhAraNa karIne sauH - sarajAnI sAthe iti - e prakAre saMgata - samAgama thavo te prazasya - vakhANavA yogya kathita - kaheluM che santu - thAo zivAya - mokSane mATe te jinendrA: te jinendro kaSAyatApa - kaSAyarUpI tApathI ardita - pIDAyelA evA jantu - prANIone nivRti - zAMtine karoti - kare che yo - je jaina - jinezvaronA mukha - mukharUpa aMbuda - meghamAMthI uddagataH nIkaLelo sa: - te zukramAsa - jeTha mAsamAM uddabhava - utpanna thayelA vRSTi - varasAdanA satribho - sarakho, jevo dadhAtu - dhAraNa karo tuSTi - saMtoSane mayi - mAra para vistaro - vistAra, samUha girAm - vANIno | vivecana : A sUtrane "vardhamAna stuti" kahe che, kemake A stutimAM vardhamAnasvAmI arthAt caramatIrthaMkara paramAtmAzrI mahAvIranI stuti che. moTAbhAganA sUtronI mAphaka A sUtra paNa tenA Adya padothI oLakhAtuM hovAthI te "namoDastu vardhamAnAya" nAmathI paNa A sUtra oLakhAya che. temAM prathama stuti adhikRta jinavardhamAna jinanI che, bIjI stuti-sAmAnya jinonI apekSAe che ane trIjI stuti zrutajJAna AdhArita che. alabata A samagra stuti "vardhamAna stuti''rUpe oLakhAya che. tenuM zabdazaH vivecana A pramANe che * namoDA vardhamAnAya - vardhamAna svAmIne namaskAra thAo. chellA tIrthakara bhagavaMta mahAvIrane namaskAra ho. - namoDastu-nama:stu - tenuM prAkRta rUpAMtara "namohyu thAya che. tethI A padanI vyAkhyA mATe sUtra-13 "namutthaNa" jovuM. - paNa A namaskAra kone karyo ? 0 vardhamAnAya - vardhamAna svAmIne A bharatakSetranI cAla covIsInA aMtima tIrthaMkara bhagavaMta mahAvIrane - temanuM janmadatta nAma vardhamAna' che. 0 "vardhamAna' zabdanuM prAkRta rUpAMtara vaiddhamANa thAya che, tethI A zabdanI vyAkhyA sUtra-20 "kalAsakaMda'mAM jovI. sUtra-21 "saMsAradAvA'mAM temanA 'vIra'
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ namoDastu sUtra-vivecana 297 zabdathI ullekha che. sUtra-8 "logassa" paNa jovuM - juo gAthA-4nuM vivecana. - have sUtrakArazrI vardhamAnasvAmI kevo che ? tenA vizeSaNo A ja stutimAM AgaLa jaNAve che. * spardhAnA rmA - karmanI sAthe spardhA karI rahelane. karma saMgAthe jhajhumI rahela ke harIphAI karanArane - spardha - eTale spardhA karavI, harIphAI karavI. tenA parathI kRdanta banyuM pamAna eTale spardhA karatA, harIphAI karatA. 0 varmana - karma, jJAnAvaraNIya Adi mukhya ATha prakAranA - vardhamAna svAmI kevA che ? tenA vizeSaNa ke guNaprazaMsArUpa A vAkya dvArA jaNAvyuM ke te karma sAthe spardhA karanAra che. * tajhayAvInA - te karmone jItIne ke te karmo para jaya meLavIne mokSane prApta karanAra-meLavanArane 0 tat +Aya - teno jaya, karmane jItavA te. (tenA vaDe) 0 pravAta - jemaNe prApta karyo che (zuM prApta karyuM che ?). 0 mokSa - mokSane, siddhipadane, muktine. - stutinA bIjA caraNamAM bhagavaMta vize kahyuM ke, teo karmanI sAthe spardhA karI rahyA che ke jhajhumI rahyA che. A trIjA caraNamAM AgaLa kahe che ke, karmonI sAme jhajhumI, tenA para jIta meLavIne arthAt karmono kSaya karIne jemaNe mokSa prApta karyo che evA bhagavaMta vardhamAna (ne namaskAra thAo) - stutinA bIjA ane trIjA caraNanuM rahasya : vardhamAnasvAmIe "utthAna, karma, baLa, vIrya, parAkrama'nA siddhAMtonI prarUpaNA karI hatI. teoe prathama A siddhAMtane jIvanamAM utAryo. aMtarazatrurUpa jJAnAvaraNIya Adi karmo sAthe ghaNI ja bahAdurIpUrvaka sADA bAra varSa sudhI jhajhumyA. karmanI prAbalyatA jANI anAryadezamAM - lADha bhUmimAM jaIne, tyAM eka cAturmAsa vItAvIne aneka karmono khAtmo bolAvyo. anAdikALathI AtmAne vaLagelA karmone haThAvavA mATe temaNe aneka viziSTa koTinI tapazcaryA karI, apramatta bhAve vicaryA, kAyotsarga-pratimAdie sthira rahyA. upasarga ane parISahone nizcalabhAve khamyA tethI temanI vIratAne sUcavavA mATe ahIM vizeSaNa mUkyuM che ke, "spardhamAnAya karmaNA". have jema koI yoddho laDAI karavA mATe medAnamAM Ave ane jhajhume paNa kharo, paraMtu zatruonA joradAra humalA vacce TakI rahevuM ane zatruone mArI haThAvavA, e lezamAtra saheluM nathI. tema koIpaNa jIvane A durjeya aMtar zatruo evA rAga-dveSa athavA krodhAdi kaSAyo rU5 zatruo sAme laDavuM ane te zatruthI parAsta na thavuM, temaja tene jItI levA e duSkara-duSkara kArya che. paraMtu vardhamAna svAmIe sADA bAra varSa vIratA ane dhIratAthI temano sAmano karIne te karmono
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ 298 pratikramaNa sUtra vivecana-3 dhvaMsa karI dIdho ane paraMparAe mokSanI prApti paNa karI te sUcavavA ahIM vizeSaNa mUkyuM ke, "tajjayAvAsa molAya.' vaLI A vardhamAna kevA che ? cothA caraNamAM kahe che- parokSANa yukatarthanA - kutIrthika - anyadarzanIone parokSa arthAt najare dekhAtA nathI tevAne. 0 parokSa - parokSa, apratyakSa, dRSTithI dUra, najarane na dekhAtAM. - ahIM akSa eTale AMkha, daSTi. tenAthI para eTale je AMkho vaDe dekhI zakAto nathI ke dRSTimAM AvatA nathI te. 0 kRtIrthanAmu - kutIrthione arthAt je anyadarzanI che, anyaliMgI che, mithyAtvI che, pAkhaMDI che tevAone eTale kutsita ke kharAba ke khoTA ke mithyAmati tIrtha eTale zAstra, mata, prarUpapaNA Adi. - jemanA zAstro kutsita che teo kutIrthika kahevAya che. A ja prakArano bhAva sUtra-20 "kallANa kaMdaM"mAM "kuvAI' zabdamAM paNa pUrve kahevAya che. - AvA kuvAdI ke kutIrthi ke jemanA zAstro paraspara visaMvAdI che athavA to ekAMta dRSTinA pratipAdaka che te. - evA kuzAstrone mAnanArAonA arthAt pAkhaMDIonA cAra bhedo sUyagaDAMga aMgasUtramAM vistArathI ane temanA matanA khaMDanapUrvaka mULa Agama, tenI cUrNi ane tenI vRttimAM varNavAyela che. sthAnAMga sUtramAM paNa teno ullekha maLe che. tenA cAra bheda kahyA - jJAnavAdI, ajJAnavAdI, vinayavAdI ane kriyAvAdI jemanA peTA bhedo karatA 363 pAkhaMDIo kahyA che. bauddha, AjIvika, naiyAyika, vaizeSika, mImAMsaka vagere tenA udAharaNo che. paramAtmA vardhamAna mahAvIranuM darzana syAdvAdamaya-anekAMtavAdI ane lokottara hatuM. tethI ekAMtavAdane mAnanArAo bhagavaMta vardhamAnanA upadezanuM vAstavika tAtvikarUpa samajI na zake - jhAlI na zake te saMbhava che. tethI temanA mATe dRSTithI athAt darzanathI bhagavaMta parokSa bane. e vAtane AzrIne ahIM "parokSAya kutIrthinAma" kahyuM. A rIte - (1) karma sAme jhajhUmatA, (2) karmone jItI laIne mokSa meLavanAra, (3) mithyAtvIone "darzanathI dUra evA zrI vardhamAna svAmIne pahelI gAthAmAM namaskAra karyo have bIjI gAthamAM sAmAnya jina Azrita stuti che- * ceSAM vivAvirA - khIlelA kamaLonI zreNi vaDe je tIrthakaronI. 0 ahIM viva eTale khIlelA ane praviMdra eTale kamaLa. tenI ravi eTale zreNI, hAra, paMkti, yeSAM eTale jeonI. * cothaH kama manAvaliM vaghatyA - prazasta ke pavitra caraNarUpa kamaLanI
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ 299 namoDastu sUtra-vivecana zreNine dhAraNa karatI. - ahIM nyAya: eTale prazasta-vakhANavA lAyaka ke pavitra.. #ma eTale caraNarUpa, mana eTale kamaLa, sAtti eTale zreNi ke paMkti ke hAra, DhathatyA eTale dhAraNa karanArI. - ghatI mAM mUla kriyA pada "gha' che. "thA' eTale dhAraNa karavuM. te parathI Tathati banyuM teno artha che dhAraNa karanArI. sadaritti saMgIta prazacaM ta - sarakhAmI joDe samAgama thavo te prazasta-vakhANavA yogya kahyuM che. * santa zivAya te ginenAH te jinendro-jinezvara paramAtmAo mokSane mATe thAo. - ahIM sastuM eTale thAo, ho. - zivAya - zivane mATe, ziva-sukha arthAt mokSa mATe. 0 ziva - eTale sarva upadravothI rahita, sarva kabdothI varjita, maMgalarUpa, mokSarUpa hoya te, kalyANakArI artha paNa che. - te jinendrA: te jinendro, 'jina' arthAt "sAmAnya kevalI' teomAM indra samAna te jinendra kahevAya. teone 0 jinendra' zabdanuM prAkRta rUpAMtara nibiMdra' che - tethI A zabdanI vyAkhyA mATe sUtra-20 "kahyANakaMda"nI gAthA-1 jovI ane 'bina' zabdanI vyAkhyA mATe sUtra-8 "logassa" sUtra-11 "jagaciMtAmaNi', sUtra-12 aMkiMci", sUtra-13 "namutthaNa" jovuM. - gAthA-2no rahasyArtha : ahIM A stutinA chellA caraNamAM kahyuM ke, santu phivAya te jinendrA: arthAt te jinendro tamArA zivasukhane mATe thAo." paNa 'te eTale kayA? A vAtano uttara stutinA prathama caraNamAM eka suMdara upamA dvArA Apelo che- jemanA zreSTha caraNarUpI kamalanI paMktione dhAraNa karanArI deva-nirmita suvarNakamalonI zreNi dvArA ema kahevAyuM ke, sarakhAnI sAthe samAgama thavo te prazaMsanIya che. koIpaNa tIrthaMkara paramAtmA arthAt jinezvara deva jyAre kevaLajJAnanI prApti thaI jAya, tyArapachI cotrIza atizayothI yukta hoya che. A cotrIza atizayomAMno eka atizaya e pramANe che ke, jyAre bhagavaMta vihAra karatA hoya che tyAre devatAo nava suvarNakamaLonI racanA kare che. A kamaLo zuddha suvarNanA banelA ane mAkhaNa jevA mulAyama hoya che. jyAre jinezvara paramAtmA cAle che tyAre temanA caraNo - pagalAM suvarNakamaLa para ja paDe che. nava kamaLamAMthI be kamaLa upara paramAtmAnA paga rahe che, bAkInA sAta kamaLo jema jema paramAtmA AgaLa cAle tema tema devatAo tene AgaLa saMcAre che. paramAtmAnA kadama ApoApa tenA
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ 300 pratikramaNasUtra vivecana-3 para ja paDe che. evo bhagavaMtano atizaya hoya che. ahIM eka suMdara kavi kalpanA rajU thaI che. jenA para bhagavaMtanA caraNa rahe che te suvarNa kamaLo jANe ema kahe che ke, "jevA ame kamaLo chIe tevA jinezvara paramAtmAnA caraNo paNa kamaLo che." A rIte kamaLonI sAthe kamaLono samAgama meLApa thayo e ghaNuM ja prazaMsanIya che, kemake samAgama sarakhe sarakhAno ja zobhe che." A stuti dvArA evuM kahe che ke, je jinezvara paramAtmA devatA racita suvarNakamaLo para caraNakamaLa sthApana karatAM vihAra kare che, te jinezvaro amArA zivasukhane mATe thAo. 0 have trIjI stutimAM paramAtmAnI vANInI stuti dvArA zratanI stuti karavAmAM AvI che. te A pramANe- pApa-tApa-rdhita ityAdi. A stutinA cothA caraNamAM kahyuM, "thAtu turde mayi - mArA para tuSTi arthAt anugrahane dhAraNa karo. paNa A prArthanA kone uddezIne karAI che? arthAta koNa anugraha kare ? vANIno samUha. 0 mayi vistAro nirA siddhAMtarUpa vANIno samUha mArA para anugraha karo- mArA para prasannatA dhAraNa karo - mane saMtoSa Apo - kRpA karo. A pramANe prArthanA karI. paNa te vANIno samUha kevo che ? athavA kayA vANInA samUhane uddezIne A bhAvanA karI che ? 0 naina- muvutiH - je vANI jinezvaranA mukhamAMthI nIkaLelI che. 0 vayitArkika vastu nivRti, 0 sa zukramAsaudbhava vRSTi sannibho - je vANI kaSAyanA tApathI pIDAI rahelA prANIone jeTha mAsamAM thayelI vRSTinI mAphaka prANIone zAMti Ape che. evI vANI mane paNa tuSTi ApanArI thAo. - A stutimAM paNa eka suMdara upamA ApavA dvArA sUtrakAre jina-vANInI mahattA sthApita karI che- jeTha mAsamAM sUryano tApa ghaNo ja hoya che. tene kAraNe garamI ane ukaLATa paNa asahya bane che. AvI sthitimAM jyAre varasAda varase che, tyAre te varSA ghaNI ja sukhakara ane saMtoSajanaka lAge che. e ja rIte kaSAyabhAvathI ane tajanya karmonA baMdhanarUpa tApathI tapta banelA jIvo. te tApanA prabhAvathI AkuLa vyAkuLa thatA hoya che. temanA para jinezvaradevanA mukharUpI meghamAMthI nIkaLelI vANIno samUha athavA te vANI pravAharUpa varSA te jIvo mATe ghaNAM sukhakara ane zAMtipradAyaka bane che.
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ namoDastu. sUtra-vivecana 301 Avo vANI pravAha mArA para tuSTine - arthAt - anugrahane dhAraNa karo mane paNa saMtoSa ApanArA thAo. A rIte traNa stuti karAI che (1) vardhamAna jinanI, (2) sAmAnya jinanI ane (3) jinavANInI - zrutanI, jo ke nAmathI to A '"namo'stu' sUtra vardhamAna stutirUpe ja prasiddha thayela che. ahIM prabodha TIkAnA racayitA zrI eka mahattvanI vAta noMdhe che. zrI tilakAcAryae je sAmAcArInI racanA karelI che. temAM A traNane badale cAra stutio jovA maLe che. jenI sAkSI ApatA prabodhaTIkAkAre noMdhyu che ke, bhADAMrakara insTiTayUTanI prati naM. 1106 (41) / 1891-95mAM cothI stuti jovAmAM AvI che. je A pramANe che- A pramANe A stotrane cAra stutirUpa batAvela che. jo ke vyavahAramAM to traNa stutivALo ja pATha prasiddha che. vizeSa kathana : "zvasiti surabhigandhA, lubdhabhRMgIkuraMgaM mukharAzinamajasraM, bibhratI yA bibhartI / " -- A stuti traNa gAthArUpa che ane padyamaya che. paraMtu tenA traNe padyonA chaMda alaga-alaga che. (1) "namoDastu.''vALuM paheluM padya 'anuSTup' chaMdamAM che. (2) 'yeSAMvikacAra''vALuM bIju padya 'vaitAlika'' chaMdamAM che. (3) ''kaSAyatApArdita ''vALuM trIju padya 'vaMzastha' chaMdamAM che. koI A stotranA bIjA padyane vaitAlikane badale ''aupacchaMdasika'' hovAnuM jaNAve che. chaMdonuzAsana jotA amane 'vaitAlika' yogya lAgyuM hovAthI ame ahIM vaitAlika hovAnI noMdha karI che. GAD - kriyAmAM A sUtrano upayoga : A sUtrano saMdhyAkAlIna pratikramaNamAM upayoga thAya che. 1 - jyAre cha Avazyaka pUrNa thAya tyAre saMdhyAkALanA pratikramaNamAM bolAya che 'icchAmo aNusa. no khamAsamaNANuM.'' tyAM artha evo thAya che ke, he kSamAzramaNa pUjya ! huM ApanA anuzAsanane - ApanI AjJAne icchu chuM ke, cha Avazyaka pUrNa thayA, have huM zuM karuM ? A pramANe gurunA anuzAsananI icchA karIne pachI maMgala-stuti nimitte athavA bIjI rIte kahIe to SaDAvazyaka kriyA sArI rIte pUrNa thayA pachI ullAsane abhivyakta karavA A stuti ucca svare ke pragaTa rUpe samUhamAM bolavAmAM Ave che. jo ke A stotra paThana mATe pUrve namo'rhat bolAya che. A stotranA ukta vidhimAM be apavAda che. (1) strIo arthAt sAdhvI ane zrAvikAone A stotra bolavAno niSedha
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ 302 pratikramaNa sUtra vivecana-3 che. tene badale teo "saMsAradAvAnala' stuti bole che. (2) pAkSika, cAturmAsika, saMvatsarika e traNa pratikramaNamAM vyavahAra evo che ke, pahelA vaDIla gurudeva A AkhuM stotra bole pachI anya sAdhu ane zrAvako A AkhuM stotra bole che, jyAre roja devasika pratikramaNamAM vaDIla gurudeva A stotranI mAtra pahelI stuti bole che, pachI anya sAdhu tathA zrAvako AkhuM stotra bole che. dharmasaMgrahamAM evuM jaNAve che ke, parvadine te divasanuM bahumAna jALavavA vaDIlo A AkhuM stotra bole che. 0 strIo A sUtra kema na bole ? A viSayamAM "dharmasaMgraha" graMthanA bhAga pahelAmAM be alaga alaga mato rajU karyA che. (1) bALako, strIo, maMdabuddhivALA, jaDabuddhivALA ane cAritranI icchAvALA manuSyonA upakArane mATe sarvajJoe siddhAMtane prAkRta bhASAmAM racelA che. A kathana dvArA sAdhvIo ane gRhastha strIonuM saMskRtanA viSayamAM anadhikArapaNuM jaNAveluM che. te kAraNathI evA prakAre vyavahAra cAle che ke, strIvarga "namoDastu vardhamAnAya" stuti na bole. paNa tene sthAne "saMsAra dAvAnala." stuti bole che. (2) keTalAMka evuM maMtavya paNa dharAve che ke, "namoDastu vardhamAnAya' vagere stutio pUrvomAMthI uddharelA hovAno saMbhava che. jo te pUrvenI antargatu hoya to, strIone pUrvonA adhyayanano adhikAra na hovAthI teo "namoDastuo paNa bolI zake nahIM. e kAraNathI paNa saMbhava che ke strIone A stotra bolavA mATeno niSedha karAyelo hoya. 0 A sUtrano sAmAnya sArAMza : pahelA adhikRta jinanI, pachI sAmAnya jinanI ane trIjI AgamanI athavA zrutanI stuti karavI e caityavaMdana bhASyAdimAM rajU thayela prAcIna baMdhAraNa che. A pramANe sUtra-20 "kallAsakaMdaM" ane sUtra-21 "saMsAradAvAnala'mAM paNa A baMdhAraNano ullekha karyo ja che. te ja pramANe A stotramAM paNa e baMdhAraNa jovA maLe che. stuti-1mAM sarva prathama vardhamAnasvAmInI stuti karavAmAM AvI che. jene adhikRt jinanI stuti kahe che. stuti-2mAM cotrIza atizayathI yukta evA sarva jinezvaronI stuti karavAmAM AvI che. jene sAmAnya jinonI stuti kahe che. stuti-3mAM tIrthaMkara paramAtmAnI vANInI stuti karavA dvArA zrutajJAnano anugraha icchavAmAM Avela che. 0 A stotranI traNe stutimAM chaMdanI dRSTie to vaividhya che ja, taduparAMta bIju eka kAvyAtmaka vaiziSphaya e che ke, pahelI stutimAM suMdara anuprAsa che.
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ namostu sUtra-sUtranoMdha 303 bIjI stutimAM arthAntaragarbhita unmelA che ane trIjI stutima upamAlaMkAra che. - sUtra-noMdha :- A stotra saMskRta bhASAmAM racAyela che. - A stotra Avazyaka sUtra Adi koI AgamamAM jovA maLatuM nathI paraMtu paNa prabodhaTIkAkartAnA jaNAvyA mujaba (1) tilakAcArya racita sAmAcArImAM A stotra jovA maLe che. (2) dharmasaMgrahamAM paNa A stotra vivecanasahita maLe che. vaLI zrI hemacaMdrAcAryajI racita evA "chaMdonuzAsana'mAM pahelA saMjJA adhyAyamAM paMdaramAM sUtranI svopajJa vRttimAM pAdAMta yatinA udAharaNarUpe "namoDastu. vardhamAnAya' e pahelI stuti apAyelI che. e rIte prathama stutinI vizeSa prAcInatA joI zakAya che. muni dIparatnasAgara dvArA karAyela pratikramaNa sUtra - "vivecana''no bhAga-3 pUrNa
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ mULa sUtrone abhAi rUpe parAthartata karavA paDe e anicchanIya ane manovedanAprahAyaka ghaTanA ja che. chatAM kALanI keDIe A durghaTanA Avabhaya pAmatI ja rahI che. sarSe sAhityakSetre bahujaja hitArthe thatAM ajavAhono ItihAsa dAyakAo juno banato jAya che. amAro A parizrama paNa e ja anivArya aniSTanI anarthAtta che. jyAre vivecana e mULa sUtrono 'arthabodha' che. sUtranA artha-dAnano pravAha to anAThikALathI bhAthaparamAtmAnA bhANI salila svarUpe vaheto ja rahyo che. ame to mAtra te zabdonuM deha ghaDatara karyuM che. pratikramaNa sUtrono bodha bhAvapUrvaka kriyArUpe 'pariNamana pAme e ja abhyarthanA.. muni dIyaradjasAgara