Book Title: Agam Suttani Satikam Part 24 Aavashyaka
Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Agam Shrut Prakashan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/003328/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasuvANi (saTIkaM) bhAgaH - 24 amul namo namo nimmala daMsaNassa saMzodhaka sampAdakazca : muni dIparatnasAgara Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAlabrahmacArI zrI neminAthAya namaH namo namo nimmala daMsaNassa zrI AnaMda-kSamA lalita suzIla sudharmasAgara gurUbhyonamaH Agama suttANi bhAga : 24 40 Avazyaka - mUlasUtram - 1 9 tA. 14/4/2000 pIThikA eva adhyayanaM -1 -: saMzodhakaH sampAdakazcaH :muni dIparatnasAgara ravivAra 2056 (saTIkaM) caitra suda 11 45- Agama suttANi-saTIkaM mUlya rU.11000/ 5 Agama zruta prakAzana 5 - saMparka sthala : 66 'Agama ArAdhanA kendra" zItalanAtha sosAyaTI vibhAga - 9, phleTa naM-13, 4 thI maMjhila, vhAyasenTara, khAnapura, ahamadAbAda (gujarAta) Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 mUlAGkaH - maGgala Avazyaka-mUlasUtrasya viSayAnukramaH pIThikA evaM adhyayanaM -1 - atraeva vartate adhyayanAni - 2, 3, 4, 5, 6, AgAmI (25) bhAge vartate viSayaH pIThikA - jJAnasya paJcaprakAzaH * upakrama Adi - upodaghAtaniryuktiH - vIra AdijinavaktavyatA bharatacakrI-kathAnakam * baladeva-vAsudeva kathanam samavasaraNa vaktvAvyatA gaNadharavaktavyatA dazadhA sAmAcArI nikSepa, naya, pramANAdi - nihnava vaktavyatA sAmAyika svarUpam samyaktvAdi viSaya: pRSThAGkaH mUlAGkaH 3 3 8 17 46 53 132 141 198 209 230 257 275 287 293 1-2 adhyayanaM 1 - - - Avazyaka-mUlasUtram (9) viSayaH namaskAra - vyAkhyA arhatzabdasyaniruktiH siddhasyanikSepAH, nirukti ityAdi - - siddhazilA varNanam AcArya nikSepAH - upAdhyAya - nikSepAH sAdhu nikSepAH - sAmAyika vyAkhyA sAmAyika sUtrasya svarupam, karaNanikSepAH, uddeza - vAMcanA anujJA * sUtra sparze bhaGgAH upasaMhAraH - pRSThAGkaH 330 332 355 358 383 389 390 390 395 395 412 423 429 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ... Arthika anudAtA ; . . -pa.pU. mAlavabhuSaNa tapasvI AcAryadeva zrI navaratnasAgara sUrIzvarajI ma.sA.nI preraNAthI zrI lAlabhAI devacaMda zAha taraphathI - nakala eka. -pa.pU, saraLa svabhAvI-zrImad bhagavatIsUtra vyAkhyAna paTu AcAryadeva zrI naradevasAgarasUrIzvarajI ma. sA. tathA pUjyazrInA ziSyaratnA tapasvI gaNivaryazrI caMdrakIrtisAgarajI ma.sA.nI preraNAthI zrI puruSAdAnIya pArzvanAtha hai. mUrti. jaina saMgha, devakInaMdana sosAyaTI, amadAvAda taraphathI nakala eka. pa.pU. zAsana prabhAvaka-kriyArAgI AcAryadevazrI vijaya cakacaMdra | sUrIzvarajI ma.sA.nI preraNAthI eka sagRhastha taraphathI nakala eka. -pa.pU, sAhityapremI munirAja zrI sarvodaya sAgarajI ma.sA.nI preraNAthI-"acalagacchAdhipati pa.pU.A.bha. zrI guNasAgarasUrIzvarajI ma.sA.nA ziSyaratna pa.pU. munirAja zrI cAritraratnasAgarajI ma. nI 1lmI aThThAi nimitte-zrI cAritraratna phA.ce. TrasTa taraphathI nakala eka. -pa.pU. vaiyAvRtyakArikA sAdhvI zrI malayAzrIjI ma.sA.nA ziSyA vyavahAra vicakSaNA pU. sAdhvI zrI hitajJAzrIjI ma.nI preraNAthI jenA ArAdhanA maMdira-"jJAnakhAtA" taraphathI nakala eka. -pa.pU. saumyamUrti sAdhvIzrI samyaguNAzrIjI ma.nI preraNAthI pa.pU. gurumAtA-vAtsalyamUrti sA.zrI ratnatrayAzrIjI ma.nI paMcamI punyatithi nimitte zrImatI lIlamabena prANalAla pI. dAmANI taraphathI nakala eka. -pa.pU. svanAmadhanyA sA. zrI samyaguNAzrIjI tathA teonA ziSyA sA. zrI samajJAzrIjInI preraNAthI-2013nA yazasvI cAtumAsa nimitte zrI pArzvapadmAvatI jaina saMgha, pArUlanagara, amadAvAda taraphathI nakala be. -pa.pU. ratnatrayArAdhako sAdhvIzrI saumyaguNAzrIjI tathA teozrInA ziSyA sA. zrI samajJAzrIjInI preraNAthI saMvata 2054nA nirmaLa ArAdhanAmaya cAtumasanI smRtimAM-ghATaloDiyA (pAvApurI) jena je. mUrti. saMgha, amadAvAda taraphathI nakala eka. -- - - -- - Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -pa.pU. sAdhvI zrI ratnatrayAzrIjI ma.nA parama vineyA sA. zrI saumyaguNAzrIjInI preraNAthI teonA saMsArIbhAIzrI indravadanabhAI dAmANInA anumodanIya puruSArthathI "Agama dIpa-saMpuTa"nA badalAmAM prApta rakamamAMthI-nakala cAra. -5.pU. prazamarasanimagnA sAdhvIzrI prazamazIlAzrIjI ma.nI preraNAthIsammetazikhara tirthoddhArikA pa.pU. sAdhvIzrI raMjanazrIjI ma.sA.nA ziSyA apratima vaiyAvRttvakArikA sA.zrI malayAzrIjI tat ziSyA sA. zrI narendrazrIjI-tat ziSyA sA. zrI praguNAzrIjI ma.nA. AtmazreyArthearihaMta TAvara, jaina saMgha, muMbai taraphathI nakala eka. -5.pU. AgoddhAraka AcAryadevazrI nA samudAyavartI 5.pUjya vaiyAvRttvakArikA sA.zrI malayAzrIjI ma. nA ziSyA pU.sA. zrI kaivalyazrIjI ma.nA ziSyA pU.sA.zrI bhavyAnaMdazrIjI ma.sA.nA suziSyA miSTabhASI sAdhvIzrI pUrNaprajJAzrIjI ma.sA. tathA temanA vinita ziSyA sA. zrI pUrNadarzitAzrIjI tathA sA. pUrNanaMdItAzrIjInI preraNAthI-sarvodaya pArzvanAtha cerITebala TrasTa, mulunDa muMbaI taraphathI nakala eka. -5.pU. vaiyAvRttvakArikA sAdhvIzrI malayAzrIjI ma.nA praziSyA sA. zrI bhavyAnaMdazrIjIma.nA suvinitA sA.zrI kalpaprajJAzrIjI tathA kokIlakaMThI sA. zrI kairavaprajJAzrajI nI preraNAthI -mehula sosAyaTI, ArAdhanAbhavana, subhASanagara, vaDodarAnI baheno taraphathI nakala eka -zrI vizAzrImALI tapagacchajJAti-jJAnakhAtuM, jaina pAThazALA, jAmanagara taraphathI nakala be. -zrI maMgaLa pArekhano khAMco-jaina zve. mUrti, saMgha, amadAvAda. taraphathI 2054nA cAturmAsa nimitte nakala be. * zrI AkoTA jaina saMgha, vaDodarAnI baheno taraphathI nakala eka. W -zrImatI nayanAbena ramezacaMdra zAha, vaDodarAnI preraNAthI AgamonA seTanA badalAmAM prApta rakamamAMthI nakala pAMca. zeSa sarve rakama "amArA"Aja paryanta prakAzanonA badalAmAM prApta thayelI che. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo namo nimmala daMsaNassa paMcama gaNadhara zrI sudharmAsvAmine namaH 40 Avazyaka - mUlasUtraM (saTIkaM) [prathamaM mUlasUtraM ] mUlam + bhadrabAhusvAmiracitA niryuktiH + pUrvAcArya racitaM bhASyaM + haribhadrasUriracitA vRttiH Avazyaka sUtre - "pIThikA" praNipatya jinavarendraM vIraM zrutadevatAM gurUn sAdhun / Avazyakasya vivRtiM, gurUpadezAdahaM vakSye // yadyapi mayA tathA'nyaiH kRtA'sya vivRtistathApi saMkSepAt / tadrucisattvAnuhahetoH triyate prayAso'yam // " 3 vR- ihAvazyaprArambhaprayAso'yuktaH, prayojanAdirahitatvAt kaNTakazAkhAmardanavat iti evamAdyAzaGkApanodAya prayojanAdi pUrvaM pradarzyata iti, uktaM ca "prekSAvatAM pravRttyarthaM, phalAditritayaM sphuTam / maGgalaM caiva zAstrAdau, vAcyamiSTArthasiddhaye // ityAdi / ataH prayojanamabhidheyaM sambandho maGgalaM ca yathAvasaraM pradarzyata iti / tatra prayojanaM tAvat parAparabhedabhinnaM dvidhA, punarekaikaM kartu zrotrapekSayA dvidhaiva, tatra dravyAstikanayAlocanAyAmAgamasya nityatvAt karturabhAva eva, "ityeSA dvAdazAGgI na kadAcinnAsIt, na kadAcinna bhavisyati, na kadAcinna bhavati" itivacanAt / paryAyAstikanayAlocanAyAM cAnityatvAttatsadbhAva iti / tattvAlocanAyAM tu sUtrArthobhayarUpatvAdAgamasya arthApekSayA nityatvAt sUtraracanApekSayA cAnityatvAt kathaJcit kartusiddhiriti / tatra sUtrakartuH paramapavargaprAptiH aparaM sattvAnugrahaH, tadarthapratipAdayituH kiM prayojanamimita cet, na kiJcit kRtakRtyatvAt, prayojanamanta reNArthapratipAdanaprayAso'yuktaH iticet, na tasya tIrthakaranAmagotravipAkitvAt, vakSyati ca"taM ca kahaM veijjai ?, agilAe dhammadesanAdIhi" ityAdinA / zrotRRNAM tvaparaM tadarthAdhigamaH, paraM muktireveti / katham ? jJAnakriyAbhyAM mokSastanmayaM cAvazyakamitikRtvA, nAvazyaka zravaNamantareNa viziSTajJAnakriyAvAptirupajAyate, kutaH ? tatkAraNatvAttadavApteH, tadavAptau ca pAramparyeNa muktisiddheH ityataH prayojanavAnAvazyakaprArambhaprayAsa iti / tadabhidheyaM tu sAmAyikAdi / sambandhazca upAyopeyabhAvalakSaNaH tarkAnusAriNaH prati, katham ? upeyaM ? Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram-1 sAmAyikAdiparijJAnaM, muktipadaM vA, upAyastu Avazyakameva vacanarUpApannamiti, yasmAttataH sAmAyikAdyarthanizcayo bhavati, sati ca tasmin samyagdarzanAdivaimalyaM kriyAprayatnazca, tasmAcca muktipadaprAptiriti / athavA upodghAtaniryuktau "uddese niddese ya" ityAdinA granthena saprapaJcena svayameva vakSyati / kazcidAha-adhigatazAstrArthAnAM svayameva prayojanAdi-parijJAnAt zAstrodau prayojanADupanyAsavaiyarthyamiti, tanna, anadhigatazAstrArthAnAM pravRttihetutvAt tdupnyaasopptteH| prekSAvatAM hi pravRttinizcayapUrvikA, prayojanAdau ukte'pi ca anadhigatAzAstrArthasya tannizcayAnupapatteH, saMzayataH pravRttyabhAvAttadupanyAso'narthakaH iti cet, na, saMzaya-vizeSasya pravRttihetutvadarzanAt, kRSIvalAdivat, ityalaM prasaGgena / sAmprataM maGgalamucyate -yasmAt zreyAMsi bahuvighnAni bhavanti iti, uktaM ca "zreyAMsi bahuvidhnAni, bhavanti mahatAmapi / azreyasi pavRttAnAM, kvApi yAnti vinAyakAH // " iti / AvazyakAnuyogazca apavargaprAptibIjabhUtavAt zreyobhUta eva, tasmAttadArambhe vidhnavinAyakAdyupazAntaye tat pradarzyata iti / tacca maGgala zAstrAdau madhye avasAne ceSyata iti / sarvamevedaM zAstraM maGgalamityetAvadevAstu, maGgalatrayAbhyupagamastvayuktaH, prayojanAbhAvAt iti cet, na, prayojanAbhAvasyAsiddhatvAt / tathAca kathaM nu nAga vineyA vivakSitazAstrArthasyAvidhnena pAraM gaccheyuH ? ato'rthamAdimaGgalopanyAsaH, tathA sa eva kathaM nu nAma teSAM sthiraH syAd ? ityato'rtha madhyamaGgalasya, sa eva ca kathaM nu nAma ziSyapraziSyAdivaMzasya avicchityA upakArakaH syAd ? ityato'rthaM caramamaGgalasya ityato hetorasiddhatA iti / tatra "AbhinibohiyanANaM, suyanANaM caive" tyAdinA''dimaGgalamAha / tathA "vaMdana citi kitikamma" ityAdinA madhyamaGgalaM, vandanasya vinayarUpatvAt, tasya cAbhyantaratapobhedatvAt, tapobhedasya ca maGgalavAt / tathA "paccakkhANaM" ityAdinA cAvasAnamaGgalaM, pratyAkhyAnasyAdyatapobhedatvAdeva maGgalatvamiti / tatraitatsyAt, idaM maGgalatrayaM zAstrAdbhinnamabhinnaM vA ? yadi bhinnamataH zAstramamaGgalaM, tadbhedAnyathAnupapatteH, amaGgalasya ca sato'nyamaGgalazatenApi maGgalIkartumazakyatvAt tanmaGgalopanyAsavaiyarthe, tadupAdAne'niSThA vA, yathA prAgamaGgalasya sataH zAstrasya maGgalamuktam, evaM maGgalAntaramapyabhidhAtavyam, AdyamaGgalAbhidhAne'pi tadamaGgalatvAt, itthaM punarapyabhidhA-tavyamityato'niSTheti / athAbhinnam, evaM sati zAstrasyaiva maGgalatvAt anyamaGgalopA-dAnAnarthakyameva, atha maGgalAbhAvaprasaGgaH, katham ? yathA maGgalAtmakasyApi sataH zAstrasya anyamaGgalanirapekSasyAmaGgalatA, evaM maGgalasyApyanyamalazUnyasya, ityato maGgalAbhAva iti|| atrocyate-AdyapakSoktadoSAbhAvastAvadanabhyupagamAdeva, tadabhyupagame'pica maGgalasya lavaNapradIpAdivat svaparAnugrahakAritvAduktadoSAbhAva iti / caramapakSe'pi na maGgalopAdAnAnarthakyaM, ziSyamatimaGgalaparigrahAya zAstrasyaiva maGgalatvAnuvAdAt, etaduktaM bhavati-kathaM nu nAma vineyo maGgalamidaM zAstramityevaM gRhNIyAt ?, ato maGgalamidaM zAstramitikathyate / Aha-yadyapi maGgalamidaM zAstramityeva na guhNAti vineyastathApi tat svato maGgalarUpatvAt svakAryaprasAdhanAyAlameveti kathaM nAnarthakyaM ?, na, abhiprAyAparijJAnAt, iha maGgalamapi Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA- [ni. ] maGgalabuddhayA parigRhyamANaM maGgalaM bhavati, sAdhuvat, tathAhi-sAdhumaGgalabhUto'pi sanmaGgalabuddhayaiva gRhyamANaH prazastacetovRtte vyasya tatkAryaprasAdhako bhavati, yadA tu na tathA gRhyate tadA kAluSyopahatacetasaH sattvasya na bhavatIti, evaM zAstramapItibhAvArthaH / Aha-yadyevamamaGgalamapi maGgalabuddheH prANino maGgalakAryakRprApnotIti, aniSTaM caitaditi, na, tasya svarUpeNaivAmaGgalatvAt, maGgalasya ca svabuddhisApekSasya svakAryAbhinivartakatvAditi, tathAhi-yadi kazcitkAJcanameva kAJcanatayA'bhigRhya pravartate tatastatphalamAsAdayati, na punarakAJcanaM satkAJcanabuddhayA, nApyatabuddhayeti / maGgalatrayApAntarAladvayamitthamamaGgalamApadyata iti cet, na, azeSazAstrasyaiva tattvato maGgalatvAt, tasyaiva ca saMpUrNasyaiva tridhA vibhaktatvAt modakavadapAntarAladvayAbhAva iti, yathA hi mokasya tridhAvibhakdasya aphantarAladvayaM nAsti, evaM prakRtazAstrasyApIti bhaavaarthH| maGgalatvaM cAzeSazAstrasya nirjarArthatvAt, prayogazca-vivakSitaM zAstraM maGgalaM, nirjarArthatvAt, tpovt| kathaM punarasya nirjarArthateti cet, jJAnarUpatvAt, jJAnasya ca karmanirjaraNahetutvAt, uktaM ca - __ "jaM neraio kamma, khavei bahuyAhi vAsakoDIhiM / taM nANI tihi gutto, khavei UsAsamitteNaM // " syAdetat, evamapi maGgalatrayaparikalpanAvaiyarthyamiti, na, vihitottaratvAt, tasmAsthitametatzAstrasya Adau madhye'vasAne ca maGgalamupAdeyamiti / ___ Aha-maGgalamiti kaH zabdArthaH ? ucyate, agiragilagivagimagiitidaNDakadhAtuH, asya "idito numdhAtoH" iti numi vihite auNAdikAlacUpratyayAntasyAnubandhalope kRte prathamaikavacanAntasya maGgalamitirUpaM bhavati, maGgayate hitamaneneti maGgalaM, majhyate adhigamyate sAdhyata itiyAvat, athavA maGgetidharmAbhidhAnaM, 'lA AdAne' asya dhAtormaGga upapade "Ato'nupasarge kaH" iti kapratyayAntasya anubandhalope kRte "Ato lopa iTi ca titi" ityanena sUtreNAkAralope ca prathamaikavacanAntasyaiva maGgalamiti bhavati, maGgalAtIti maGgalaM dharmopAdAnaheturityarthaH, athavA mAM gAlayati bhavAditi maGgalaM saMsArAdapanayatItyarthaH / tacca nAmAdina catuvidhaM, tadyathA-nAmamaGgalaM 1 sthApanAmaGgalaM 2 dravyamaGgalaM 3 bhAvamaGgalaM 4 ceti / tatra "yadvastuno'bhidhAnaM sthitamanyArthe tadarthanirapekSam / paryAyAnabhidheyaM (ca) nAma yAdRcchikaM ca tathA // " asyAyamarthaH - 'yad' 'vastuno' jIvAjIvAdeH 'nAma' yathA gopAladArakasyendra iti, 'sthitamanyArthe' iti paramArthataH tridazAdhipe'vasthAnAt, 'tadarthanirapekSam' iti indrArthanirapekSa, katham ? tatra guNatovartata iti, indanAdindraH 'iti paramaizvarye' iti tasya paramaizvayayuktatvAt, gopAladArake tu tadarthazUnyamiti, tatA paryAyaiH - zaRpurandarAdibhiH nAbhidhIyata iti, iha nAmanAmavatorabhedopacArAdgopAlavastveva gRhyate, evaMbhUtaM nAmeti, tathA'nyatrAvarttamAnamapi kiJcid yAdRcchikaM DitthAdivat; cazabdAt yAvadravyabhAvi ca prAyasa iti / yattu sUtropadiSTaM "nAmaM AvakahiyaM" tat pratiniyatajanapadasaMjJAmAzrityeti, nAma ca tanmaGgalaM cetisamAsaH, tatra yat jIvasyAjIvasyobhayasya vA maGgalamiti nAma kriyate tannAmamaGgalaM, jIvasya yathA -sindhuviSaye'gnirmaGgalamabhidhIyate, ajIvasya yathA-zrImallATadeze davarakavalanakaM maGgalamabhidhIyate, ubhayasya Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - Avazyaka mUlasUtram-1yathA-vandanamAleti / "yattu tadarthaviyuktaM tadabhiprAyeNa yacca tatkaraNi / lepyAdikarma tat sthApaneti kriyate'lpakAlaM ca / / " asyAyamarthaH - 'yad' vastu tadarthaviyuktaM' bhAvendrAdyartharahitaM, tasminnabhiprAyadabhiprAyaH, abhiprAyo buddhiH, tadbuddhyetyarthaH, karaNirAkRtiH, yaccendrAdyAkRti lepyAdikarma kriyate' cazabdAttakRtizUnyaM cAkSanikSepAdi 'tatsthApaneti' taccatvaramalpakAlamitiparyAyau, cazabdAdyAvadravyabhAvi ca, sthApyata iti sthAnA, sthApanA cAsau maGgalaM ceti samAsaH, tatra svastikAdi sthaapnaamngglmiti| "bhUtasya bhAvino vA bhAvasya hi kAraNaM tu yalloke / tadravyaM tattvajJaiH sacetanAcetanaM kathitam // " / asyAyaM bhAvArthaH - 'bhUtasya' atItasya 'bhAvino vA' eSyato 'bhAvasya' paryAyasya 'kAraNaM' nimittaM 'yad' eva 'loke' 'tad dravyam' iti dravati gacchati tAstAnparyAyAn kSarati ceti dravyaM 'tattvajJaiH' sarvahastIrthakRbhiritiyAvat sacetanam anupayuktapuruSAkhyam acetanaM jJazarIrAdi tathAbhUtamanyadvA 'kathitaM' AkhyAtaM pratipAditamityarthaH / tatra dravyaM ca tanmaGgalaM cetisamAsaH, tacca dravyamaGgalaM dvidhA-Agamato noAgamatazca, tatra AgamataH khalvAgamamadhikRtya AgamApekSamityarthaH, noAgamatastu tadviparyayamAzritya, tatrAgamato maGgalazabdAdhyetA anupayukto dravyamaGgalam 'anupayogo dravya' mitivacanAt, tathA noAgamatastrividhaM dravyamaGgalaM tadyathAjJazarIradravyamaGgala 1 bhavyazarIradravyamaGgalaM 2 zarIrabhavyazarIravyatiriktaM 3 drvymngglmiti| tatra jJasyazarIraM jJazarIraM, zIryata iti zarIraM jJazarIrameva dravyamaGgalaM jJazarIradravyamaGgalam, athavA jJazarIraM ca tadravyamaGgalaM cetisamAmaH / etaduktaM bhavati-maGgalapadArthajJasya yaccharIramAtmarahitaM tadatItakAlAnubhUtatadbhAvAnuvRttyA siddhazilAditalagatamapi ghRtaghaTAdinyAyena noAgamato jJazarIradravyamaGgalamita, maGgalajJAnazUnyatvAcca tasya, iha sarvaniSedha eva nozabdaH / tathA bhavyo yogyaH, maGgalapadArthaM jJAsyati yo na tAvadvijAnAti sa bhavya iti, tasya zarIraM bhavyazarIraM, bhavyazarIrameva dravyamaGgalam, athavA bhavyazarIraM ca tadravyamaGgalaM cetisamAsa iti / ayaM bhAvArthaHbhAvinI vRttimaGgIkRtya maGgalopayogAdhAratvAt madhughaTAdinyAyenaiva tat bAlAdizarIraM bhavyazarIradravyamaGgamiti, nozabdaH pUrvavat / jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaM ca dravyamamaGgalaM saMyamataponiyamakriyAnuSThAtA anupayuktaH, Agamato'nupayuktadravyamaGgalavat, tathA yaccharIramAtmadravyaM vA atItasaMyamAdikriyApariNAmaM, tacca ubhayAtiriktaM dravyamaGgalaM, jJazarIradravyamaGgalavat, tathA yad bhAvisaMyamAdikriyApariNAmayogyaM tadapi ubhayavyatiriktaM, bhavyazarIramaGgalavat, tathA yadapi svabhAvataH zubhavarNagandhAdiguNaM suvarNamAlyAdi, tadapi hi bhAvamaGgalapariNAmakAraNatvAdU dravyamaGgalam, atrApi nozabdaH sarvaniSedha eva draSTavyaH, ityuktaM dravyamaGgalam / ___bhAvo vivakSitakriyAnubhUtiyukto hi vai samAkhyAtaH / sarvajJairindrAdivadihendanAdikriyAnubhavAt // " asyAyamarthaH - bhavanaM bhAvaH, sa hi vaktumiSTakriyAnubhavalakSaNaH sarvajJaiH samAkhyAtaH, indanAdikriyAnubhavanayuktendrAdivaditi / tatra bhAvato maGgalaM bhAvamaGgalam, athavA bhAvazcAsau Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - ni. ] maGgalaM ceti samAsaH, tacca dvidhA-Agamato noAgamatazca, tatrAgamato maGgalaparijJAnopayukto bhAvamaGgalaM, kathamiha bhAvamaGgalopayogamAtrAt tanmayatA'vagamyata iti, nahyagnijJAnopayukto mANavako'gnireva, dahanapacanaprakAzanAdyarthakriyAprasAdhakatvAbhAvAd iti cet, na, abhiprAyAparijJAnAt, saMvit jJAnam avagamo bhAva ityanAntaraM, tatra 'arthAbhidhAnapratyayAH tulyanAmadheyAH' iti sarvapravAdinAmavisaMvAdasthAnam, agniritica yajjJAnaM tadavyatirikto jJAtA tallakSaNo gRhyate, anyathA tajjJo satyapi nopalabheta, atanmayatvAt, pradIpahastAndhavat puruSAntaravadvA, nacAnAkAraM tajjJAnaM, padArthantaravadvivakSitapadArthAparicchedaprasaGgAt, bandhAdyabhAvazca, jJAnAjJAnasukha duHkhapariNAmAnyatvAd, AkAzavat, na cAnalaH sarva eva dahanAdyarthakriyAprasAdhako, bhasmacchannAdinA vyabhicArAt, ityalaM prasaGgena, prakRtamucyate -noAgamato bhAvamaGgalam AgamavarjaM jJAnacatuSTayamiti, sarvaniSedhavacanatvAnozabdasya, athavA samyagdarzanajJAnacAritropayogapariNAmo yaH sa nAgama eva kevalaH na cAnAgamaH, ityato'pi mizravacanatvAnozabdasya noAgamata ityAkhyAyate, athavA arhannamaskArAthupayogaH khalagamaikadezatvAt noAgamato bhAvamaGgalamiti // nanu nAmasthApanAdravyeSu maGgalAbhidhAnaM vivakSitabhAvazUnyatvAd dravyatvaM ca samAnaM vartateH tatazca ka eSAM vizeSa iti, atrocyate, yathA hi sthApanendre khalvindrAkAro lakSyate, tathA kartuzca sadbhUtendrAbhiprAyo bhavati, tathA draSTuzca tadAkAradarzanAdindrapratyayaH, tathA praNatikRtadhiyazca phalArthinaH stotu pravartante, phalaM ca prApnuvanti keciddevatAnugrahAt, na tathA nAmadravyendrayoriti, tasmAtsthApanAyAstAvaditthaM bheda iti / yathA ca dravyendro bhAvendrasya kAraNatAM pratipadyate, tathopayogApekSAyAmapi tadupayogatAmAsAdayiSyati avAptavAMzca, na tathA nAmasthApanendrAvityayaM vizeSaH / bhAvamaGgalamevaikaM yuktaM, svakAryaprasAdhakatvAt, na nAmAdayaH, tatkAryAprasAdhakatvAt, pApavad iti cet, na, nAmAdInAmapi bhAvavizeSatvAt, yasmAdaviziSTamindrAdi vastu uccaritamAtrameva nAmAdibhedacatuSTayaM patipadyate, bhedAzca paryAyA eveti, athavA nAmasthApanAdravyANi bhAvamaGgalasyaivAGgAni, tatpariNAmakAraNatvAt, tathA ca maGgalAdyabhidhAnaM siddhAdyabhidhAnaM copazrutya arhapratimAsthApanAM ca dRSTvA bhUtayatibhA bhavyayatizarIraM copalabhya prAyaH samyagdarzanAdibhAvamaGgalapariNAmo jAyate, ityalaM prasaGgena, prakRtaM prastumaH-tatra noAgamato'rhannamaskarAdi bhAvamaGgalamuktaM, athavA noAgamato bhAvamaGgalaM nandI, tatra nandanaM nandI, nandantyanayeti vA bhavyaprANina iti nandI, asAvapi ca maGgalavannAmAdicaturbhedabhinnA avagantavyeti, tatra nAmasthApane pUrvavat, dravyanandI dvidhA-Agamato noAgamatazca, Agamato jJAtA'nupayukto, noAgamatastu jJazarIrabhavyazarIrobhayavyatiriktA ca dravyanandI dvAdazaprakArastUryasaMghAtaH / "bhaMbhA mukuMda maddava kaDaMba jhallari huDukka kaMsAlA / kAhali talimA vaMso, saMkho paNavo ya bArasamo // ' tathA bhAvanandyapi dvidhAAgamato noAgamatazca, Agamato jJAtA upayuktaH, noAgamataH paJcaprakAraM jJAnaM, taccedamni. (1) AbhinivohiyanANaM suyanANaM ceva ohinANaM ca / taha manapajjavanANaM kevalanANaM ca paMcamayaM / / Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram-1 vR-arthAbhimukho niyato bodhaH abhinibodhaH, abhinibodha eva AbhinibodhikaM, vinayAdipAThAt abhinibodhazabdasya "vinayAdibhyaSThag" ityanena svArtha eva Thakpratyayo, yathA vinaya eva vainayikamiti abhinibodhe vA bhavaM tena vA nirvRttaM tanmayaM tatprayojanaM vAathavA'bhinibudhyate tad ityAbhinibodhikaM, avagrahAdirUpaM matijJAnameva, tasya svasaMviditarUpatvAt, bhedopacAradityarthaH, abhinibudhyate vA'nenatyAbhinibodhikaM, tadAvaraNakarmakSayopazama iti bhAvArthaH, abhinibudhyate asmAditi vA''bhinibodhikaM, tadAvaraNakarmakSayopazama eva, abhinibudhyate'sminniti vA kSayopazama ityAbhinibodhikaM, Atmaiva vA'bhinibodhopayogapariNAmAnanyatvAd abhinibudhyata ityAbhinibodhikaM, AbhinibodhikaM ca tajjJAnaM ceti samAsaH / tathA zrUyata iti zrutaM zabda eva, bhAvazrutakAraNatvAditi bhAvArthaH, athavA zrUyate'neneti zrutaM, tadAvaraNa kSayopazama ityarthaH, zrUyate'smAditi vAzrutaM, tadAvaraNakSayopazama eva , zrUyate'sminniti vA kSayopazama iti zrutaM, zRNotIti vA''tmaiva tadupayogAnanyatvAt, zrutaM ca tajjJAnaM ceti samAsaH, cazabdastvanayoreva tulyakakSatodbhAvanArthaH, svAmyAdisAmyAt, katham ? ya eva matijJAnasya svAmI sa eva zrutajJAnasya "jattha mainANaM tattha suyanANa" miti vacanAt, tathA yAvAnmatijJAnasya sthitikAlastAvAnevetarasya, pravAhApekSayA atItAnAgatavartamAnaH sarva eva, apratipatitaikajIvApekSayA ca SaTraSaSTisAgaropamANyadhikAnIti, uktaM ca bhASyakAreNa - ___ "dovAre vijayAisu gayassa tinnaccue ahava taaii| airegaM narabhaviaM nANAjIvANa savvaddhaM // " yathA ca matijJAnaM kSayopazamahetukaM, tathA zrutajJAnamapi, yathA ca matijJAnamAdezataH sarvadravyAdiviSayam, evaM zrutajJAnamapi, yathA ca matijJAnaM parokSam, evaM zrutajJAnamapi iti, evakArastvavadhAraNArthaH, parokSatvamanayorevAvadhArayati, AbhinibodhikazrutajJAne eva parokSo iti bhaavaarthH| tathA avadhIyate'nena ityavadhiH, avadhIyate iti adho'dho vistRtaM paricchidyate, maryAdayA veti, avadhijJAnAvaraNakSayopazama eva, tadupayogahetutvAdityarthaH, avadhIyate'smAditi veti avadhiH, tadAvaraNIyakSayopazama eva, avadhIyate'sminniti vetyavadhiH, bhAvArthaH pUrvadeva, avadhAnaM vA'vadhiH, viSayaparicchedanamityarthaH, avadhizcAsau jJAnaM ca avadhijJAnaM, cazabdaH khalvanantaroktajJAnadvayasAdharmyapradarzanArthaH, sthityAdisAdhAt, katham ? yAvAnmatizrutasthitikAla: pravAhApekSayA apratipatitaikasattvAdhArApekSayA ca, tAvAnevAvadherapi, ataH sthitisAdharmyAt, yathA matizrute visaryayajJAne bhavataH, evamidamapi mithyAdRSTervibhaGgajJAnaM bhavatIti viparyayasAdhAt, ya eva ca matizrutayoH svAmI sa eva cAvadherapi bhavatIti svAmisAdharmyAt, vibhaGgajJAninaH tridazAdeH samyagdarzanAvAptau yugapajjJAnatrayaM saMbhavatIti lAbhasAdhAcca / ___ tathA manaH paryavajJAnaM, ayaM bhAvArthaH - pariH sarvato bhAve, avanaM avaH,avanaM gamanaM vedanamiti paryAyAH, pari avaH paryavaH paryavanaM vA paryava iti, manasi manaso vA paryavo manaH paryavaH, sarvatastatpariccheda ityarthaH, sa eva jJAnaM manaH paryavajJAnaM, athavA manasaH paryAyAH, paryAyA bhedA dharmA bAhyavastvAlocanaprakArA ityanarthAntaraM, teSu jJAnaM manaH paryAyajJAnaM, teSAM vA sambandhi jJAnaM manaHparyAyajJAnaM, idaM cArdhatRtIyadvIpasamudrAntarvatisaMjJimanogatadravyAlambanameveti, tathA Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [ni.1] zabdo'vadhijJAnasArUpyapradarzanArthaH, katham ? chadmasvasvAmisAdharmyAt, tathA pudgalamAtrAlambanatvasAmyAt, tathA kSAyopazamikabhAvasAmyAt, tathA pratyakSatvasAmyAcceti / kevalamasahAyaM matyAdijJAnanirapekSaM, zuddhaM vA kevalaM, tadAvaraNakarmamalakalaGkAGkarahitaM, sakalaM vA kevalaM, tatprathamatayaiva azeSatadAvaraNAbhAvataH saMpUrNotpatteH, asAdhAraNaM vA kevalaM, ananyasahazamitihRdayaM, jJeyAnantatvAd anantaM vA kevalaM, yathAvasthitAzeSabhUtadbhAvibhAvasvabhAvAvabhAsIti bhAvanA, kevalaM ca tajjJAnaM ceti samAsaH, cazabdastUktasamuccayArthaH, kevalajJAnaM ca paJcamakamiti, athavA'nanta rAbhihitajJAnasArUpyapradarzaka eva, apramattabhAvayatisvAmisAdhAt viparyayAbhAvayuktatvAcceti gAthAsamAsArthaH // __matijJAnazrutajJAnayoH kaH prativizeSa iti, ucyate, utpannAvinaSTArthagrAhakaM sAmprata-kAlaviSayaM matijJAnaM, zrutajJAnaM tu trikAlaviSayaM utpannavinaSTAnutpannArthagrAhakamiti, bhedakRto vA vizeSaH, yasmAdavagrahAdyaSTAviMzatibhedabhinnaM matijJAnaM, tathA'GgAnaGgAdibhedabhinnaM ca zrutamiti, athavA''tmaprakAzakaM matijJAnaM, svaparaprakAzakaM ca zrutamityalaM prasaGgena, gamanikAmAtramevaitaditi / atrAhaeSAM jJAnAnAmitthaM kramopanyAse kiM prayojanaM iti, ucchate, parokSatvAdisAdhAnmatizrutasadbhAve ca zeSajJAnasaMbhavAt AdAveva matizrutopanyAsaH, matijJAnasya pUrvaM kimiti cet, ucyate, matipUrvakatvAt zrutasyeti, matipUrvakatvaM cAsya "zrutaM matipUrvam" iti vacanAt, tatra prAyo matizrutapUrvakatvAtpratyasAdhAcca jJAnatrayopanyAsa iti, tatrApi kAlamivaparyayAdisAmyAnmatizrutopanyAsAnantaramevAvadherupanyAsa iti, tadanantaraM ca chAdmasthikAdisAdhAnmanaH paryAyajJAnasya, tadanantaraM bhAvamunisvAmyAdi-sAdhAtsarvottamatvAca kevalasyeti gAthArthaH / / ___sAmprataM 'yathoddezaM nirdezaH' iti nyAyAd jJAnapaJcakAdAvuddhiSTasya AbhinibodhikajJAnasya svarUpamabhidhIyate-taccAbhinibodhikajJAnaM dvidhA, zrutanizritamazrutanizritaM ca, yatpUrvameva kRtazrutopakAraM idAnIM punastadanapekSamevAnupravartate tad avagrahAdilakSaNaM zrutanizritamiti / yatpunaH pUrva tadaparikarmitamateH kSayopazamapaTIyastvAt autpattikyAdilakSaNaM upajAyate tadazrutanizritamiti / Aha-"tivaggasuttatthagahiyapeyAlA" iti vacanAt tatrApi kiJcit zrutopakArAdeva jAyate, tatkathamazrutanizritamiti, ucyate, avagrahAdInAM zrutanizritAbhidhAnAd autpattikyAdicatuSTaye'pica avagrahAdisadbhAvAt yathAyogamazrutanizritatvamavaseyaM, na tu sarvameveti, ayamatra bhAvArthaH-zrutakRtopakAranirapekSaM yadautpattviyAdi tadazrutanizritaM, prAtibhamitihRdayaM, vainayikIM vihAyetyarthaH, buddhisAmyAcca tasyA api niryuktau upanyAso'viruddha ityalaM prasaGgena / tatra zrutanizritamatijJAnasvarUpapradarzanAyAhani. (2) uggaha IhA'vAo ya dhAraNA eva huMti cattAri / AbhinibohiyanANassa bheyavatthU samAseNaM / / vR-tatra sAmAnyArthasyAzeSavizeSanirapekSAnirdezyasya rUpAderavagrahaNaM avagrahaH, tadarthavizeSAlocanaM IhA, tathA prakrAntArthavizeSanizcayo'vAyaH, cazabdaH pRthak 2 avagrahAdisvarUpa-svAtanyapradarzanArthaH, avagrahAdInAM IhAdayaH paryAyA na bhavantItyuktaM bhavati, avagatArthavizaSadharaNaM dhAraNA, evakAraH kramapradarzanArthaH, 'evaM' anenaiva krameNa bhavanti, catvAri, AbhinivodhikajJAnasya Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 Avazyaka mUlasUtram-1 bhidyanta iti bhedA vikalpA aMzA ityanantaraM, ta eva vastUni bhedavastUni, katham ?, yato nAnavagRhItamIhyate, na cAnIhitamavagamyate, na cAnavagataM dhAryata iti / athavA kAkvA nIyate-evaM bhavanti catvAryAbhinibodhikajJAnasya bhedavastUni ?, 'samAsena' saMkSepeNa aviziSTAvagrahAdibhAvasvarUpApekSayA, na tu vistarata iti, vistarato'STAziMtibhedabhinnatvAttasyeti gAthArthaH // idAnImanantaropanyastAnAmavagrahAdInAM svarUpapratipipAdayiSayedamAhani. (3) atthANaM ogahaNaMmi uggaho taha viyAraNe IhA / vavasAyaMmi avAo dharaNaMmi ya dhAraNaM biMti / / vR-tatra aryante ityarthAH, aryante gamyante paricchidyanta itiyAvat te ca rUpAdayaH, teSAM arthAnAM, prathamaM darzanAnantaraM grahaNaM avagrahaNaM avagrahaM bruvata itiyogH| Aha-vastunaH sAmAnyavizeSAtmakatayA'viziSTatvAt kimiti prathamaM darzanaM na jJAnamiti, ucyate, tasya prabalAvaraNatvAt, darzanasya cAlpAvaraNatvAditi / sa ca dvidhAvyaJjanAvagraho'rthAvagrahazca, tatra vyaJjanAvagrahapUrvakatvAdarthAvagrahasya prathamaM vyaJjanAvagrahaH pratipAdyata iti / tatra vyaJjanAvagraha iti kaH zabdArthaH ?, ucyate, vyajyate'nenArthaH pradIpeneva ghaTa iti vyaJjanaM, tacca upakaraNendriyaM zabdAdipariNatadravyasaMghAto vA, tatazca vyaJjanena upakaraNendriyeNa zabdAdipariNatadravyANAM ca vyaJjanAnAM avagraho vyaJjanAvagraha iti / ayaM ca nayanamanovarjendriyANAmavaseya iti, na tu nayanamanasoH, aprAptakAritvAt, aprAptakAritvaM cAnayoH "puDhe suNei sadaM rUvaM puNa pAsaI apuDhe tu" ityatra vakSyAmaH / tathA ca vyaJjanAvagrahacaramasa-mayopAttazabdAdyarthAvagrahaNalakSaNo'vigrahaH, sAmAnyamAtrAnirdezyagrahaNamekasAmayikamiti bhAvArthaH / tathA' ityAnantarye 'vicAreNaM' paryAlocanaM arthAnAmityanuvartate, IhanamIhA tAM, bruvata iti sambandhaH / etaduktaM bhavati-avagrahAduttIrNaH avAyAtpUrvaM sadbhUtArthavizeSopAdAnAbhimukho'sadbhUtArthavizeSatyAgAmuikhazca prAyo madhuratvAdayaH zaGkha-zabdadharmA atra ghaTante na kharakarkazaniSThuratAdayaH zArGgazabdadharmA iti mativizeSa Iheti / viziSTo'vasAyo vyavasAyaH, nirNayo nizcayo'vagama ityanarthAntaraM, taM vyavasAyaM ca, arthAnAmiti varttate, avAyaM bruvata iti saMsargaH, etaduktaM bhavati-zAGkha evAyaM zArGga eva vA ityavadhAraNAtmakaH pratyayo'vAya iti, cazabda evakArArthaH, sa cAvadhAraNe, vyavasAyamevAvAyaM bruvate iti bhAvArthaH / ghRtirdharaNaM, arthAnAmiti vartate, paricchinnasya vastuno'vicyutismRtivAsanArUpaM taddharaNaM punardhAraNAM bruvate, punaH zabdo'pyevakArArthaH, sa cAvadhAraNe, dharaNameva dhAraNAM bruvata iti, anena zAstrapAratanyamAha, itthaM tIrthakara-gaNadharA bruvata iti / evaM zabdamadhikRtya zrotrendriyanibandhanA avagrahAdayaH pratipAditAH, zeSendriyanibandhanA api rUpAdigocarAH sthANupuruSa-kuSThotpala-saMbhRtakarillamAMsasarpotpalanAlAdau itthameva draSTavyAH, evaM manaso'pi svapne zabdA-diviSayA avagrahAdayo'vaseyA iti, anyatra cendriyavyApArAbhAve'bhimanyamAnasyeti / tatazca vyaJjanAvagrahazcaturvidhaH, tasya nayanamanovarjendriyasaMbhavAt, arthAvagrahastu SoDhA, tasya sarvendriyasaMbhavAt / evamIhAdayo'pi pratyekaM SaTprakArA eveti / evaM saMkalitAH sarva eva aSTAviMzatirmatibhedA avagantavyA iti| anye tvevaM paThanti-'atthANaM uggahaNami uggaho' tatra arthAnAmavagrahaNe sati avagraho nAma Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - ni. 3] matibheda ityevaM bruvate, evaM IhAdiSvapi yojyaM, bhAvArthastu pUrvavaditi / athavA prAkRtazailyA 'arthavazAdvibhaktipariNAma' iti yathA''cArAGge-"aganiM ca khalu puTThA ege saMghAyamAvajaMti" ityatra agninA ca spRSTAH, athavA spRSTazabdaH patitavAcI, tatazcAyamarthaH-agnau ca patitA 'eke zalabhAdayaH 'saMghAtamApadyante' anyo'nyagAsaMkocamAsAdayantItyarthaH, tasmAd agnisamArambho'nekasattvavyApattihetuH ityato na kAryaH ityAdivicAre dvitIyA tRtIyArthe saptamyarthe ca vyAkhyAteti / evamatrApi saptamI prathamArthe draSTavyeti gAthArthaH / / idAnImabhihitasvarU-pANAmavagrahAdInAM kAlapramANamabhidhitsurAhani. (4) uggaha ikka samayaM IhAvAyA muhuttamaddhaM tu / kAlamasaMkhaM saMkhaM ca dhAraNA hoi nAyavvA // vR-tatra abhihitalakSaNo'rthAvagraho jaghanyo naizcayikaH, sa khalu ekaM samayaM bhavatIti saMbandhaH, tatra kAlaH paramanikRSTaH samayo'bhidhIyate, sa ca pravacanapratipAditotpalapatrazatavyattibhedodAharaNAd jaratpazATikApATanadRSTAntAzca avaseyaH, tathA sAMvyavahArikArthAvagrahavyaJjanAvagrahau tu pRthak pRthag antarmuhUrtamAtraM kAlaM bhavata iti vijJAtavyau / IhA cAvAyazca IhAvAyau, prAkRtazailyA bahuvacana, uktaM ca "duvvavaNe bahuvayaNaM chaThThIvihattIe bhaNNai cutthii| jaha hatthA taha pAyA, namo'tyu devAhidevANaM / / " tAvIhAvAyau muhUrtA) jJAtavyau bhavataH, tatra muhUrtazabdena ghaTikAdvayaparimANaH kAlo'bhidhIyate, tasyArdhaM tu muhUrtAdhaM, tuzabdo vizeSaNArthaH, kiM vizinaSTi ?-vyavahArApekSayA etad muhUrtArdhamuktaM, tattvatastu antamuhUrtamavaseyamiti / anye tvevaM paThanti 'muhuttamantaM tu' muhUrtAntastu dve pade, ayamarthaH-antarmadhyakaraNe, tuzabda evakArArthaH, sa cAvadhAraNe, etaduktaM bhavati-IhAvAyau muhUrtAntaH, bhinnaM muhUrta jJAtavyau bhavataH, antarmuhUrtamevetyarthaH / kalanaM kAlaH taM kAlaM, na vidyate saMkhyA iyantaH pakSamAsarvayanasaMvatsarAdava ityevaMbhUtA yasyAsAvasaMkhyaH, palyopamAdilakSaNa ityarthaH, taM kAlamasaMkhyaM, tathA saMkhyAyata iti saMkhyaH, iyantaH, pakSamAsarvayanAdaya ityevaM saMkhyApramita ityarthaH, taM saMkhyaM ca, cazabdAt antarmuhUttaM ca, dhAraNA abhihitalakSaNA bhavati jJAtavyA, ayamatra bhAvArtha:-avayottarakAlaM avicyutirUpA-antarmuhUrtaM bhavati, evaM smRtirUpA'pi, vAsanArUpA tu tadAvaraNakSayopazamAkhyA smRtidhAraNAyA bIjabhUtA saMkhyeyavarSAyuSAM sattvAnAM saMkhyeyaM kAlaM asaMkhyeyavarpAyuSAM palyopamAdijIvinAM cAsaMkhyeyamiti gAthArthaH // itthamavagrahAdInAM svarUpamabhidhAya idAnIM zrotrendrivAdInAM prAptAprAptaviSayatAM pratipipAdayiSurAhani.(5) puTuM suNei saI rUvaM puna pAsaI apuDhe tu / gaMdhaM rasaM ca phAsaM ca baddhapuTuM viyAgare // vR-Ai-nanu vyaJjanAvagrahanirUpaNAdvAreNa zrotrendriyayAdInAM prAptAprAptaviSayatA pratipAditaiva, kimartha punarayaM prayAsa iti, ucyate, tatra pakrAntagAthA vyAkhyAnadvAreNa pratipAditA, sAmprataM tu sUtrataH pratipadyata itya doSaH / tatra 'spRSTaM' ityAliGgitaM, tanau reNuvat, zuNoti gRhNAti upalabhata iti paryAyAH, kam ? -zabdyate'neneti zabdaH taM zabdaprAyogyaM dravyasaMghAtaM, idamatra hRdayam-tasya ___ Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 Avazyaka mUlasUtram-1 sUkSmatvAt bhAvukatvAt pracuradravyarUpatvAt zrotrendriyasya cAnyendriyagaNAprAyaH paTutaratvAt spRSTamAtrameva zabdadravyanivahaM gRhNAti / rUpyata iti rUpaM tadrUpaM punaH, pazyati gRhNAti upalabhata ityeko'rthaH, aspRSTamanAliGgitaM gandhAdivanaM saMbaddhamityarthaH, tuzabdastvevakArArthaH, sa cAvadhAraNe, rUpaM punaH pazyati aspRSTameva, cakSuSaH aprAptakAritvAditi bhAvArthaH, punaH zabdo vizeSaNArthaH, kiM vizinaSTi ? -aspRSTamapi yogyadezAvasthitaM, na punarayogyadezAvasthitaM amaralokAdi / gandhyate dhrAyata iti gandhastaM, rasyata iti rasastaM ca, spRzyata iti sparzastaM ca, ca-zabdau pUraNArtho, 'baddhaspRSTaM' iti baddhamAzliSTaM navazarAve toyavadAtmapradezairAtmIkRtamityarthaH, spRSTaM pUrvavat, prAkRtazailyA cetthamupanyAso 'baddhapuTuM' ti, arthatastu spRSTaM ca baddhaM ca spRssttaabddhN| Aha-baddhaddhaM gandhAdi tat spRSTaM bhavatyeva, aspRSTasya bandhayogAt, tatazca spRSTazabdoccAraNaM gatArthatvAdanarthakamiti, ucyate, sarvazrotRsAdhAraNatvAcchAstrArambhasyAyamadoSa iti / triprakArAzca zrotAro bhavanti-kecid udghATitajJAH, kecit madhyamabuddhayaH, tathA'nye prapaJcitajJA iti, tatra prapaJcitajJAnAM anugrahAya gamyamAnasyApyabhidhAnamadoSAyaiva, athavA vizeSaNasamAsAGgIkaraNAdadoSaH, spRSTaM ca tadbaddhaM ca spRSTabaddhaM, tatra spRSTaM gandhAdi vizeSyaM, baddhamiti ca vizeSaNaM / Aha-evamapi spRSTagrahaNamatiricyate, yasmAdyadbaddhaM na tatspRSTatvavyabhicAri, ubhayapadavyabhicAre ca vizeSaNavizeSyabhAvo dRSTo yathA nIlotpalamiti, na ceha ubhayapadavyabhicAraH, atrocyate, naiSa doSaH, yasmAdekapadavyabhicAre'pi vizeSaNavizeSyabhAvo dRSTo yathA adravyaM pRthivI dravyamiti, bhAvanA-ab dravyameva, na dravyatvaM vyabhicarati, dravyaM punarab cAnabU ceti vyabhicAri, atha ca vizeSaNavizeSyabhAva iti / prakRtabhAvArthastvayam-AliGgitAnantaramAtmapradezairAgRhItaM gandhAdi bAdaratvAd abhAvukatvAt alpadravyarUpatvAt ghrANAdInAM cApaTutvAt gRhNAti nizcinoti dhrANendriyAdigaNa ityevaM vyAgRNIyAt pratipAdayeditiyAvat / __ Aha-bhavatoktaM yogyadezAvasthitameva rUpaM pazyati, na punarayogyadezAvasthitamiti, tatra kiyAn punazcakSuSo yogya viSayaH ?, kiyato vA dezAdAgataM zrotrAdi zabdAdi gRhNAtIti, ucyate, zrotraM tAvacchabdaM jaghantaH khalvamulAsaMkhyeya-mAtrAddezAt, utkRSTatastu dvAdazamyo yojanebhya iti, cakSurindriyamapi rUpaM jaghanyenAGgulasaMkhyeyabhAgamAtrAvasthitaM pazyati, utkRSTatastu yojanazatasahastrAbhyadhikavyavasthitaM iti, dhrANarasanasparzanAni tu jaghanyenAGgulAsaMkhyeyabhAgamAtrAdezAdAgataM gandhAdikaM gRhNanti, utkRSTatastu navabhyo yojanebhya iti / AtmAGgulaniSpannaM ceha yojanaM grAhyamiti / Aha-uktapramANaM viSayamullaGghaya kasmAJcakSurAdIni rUpAdikamarthe na gRhNantIti, ucyate, sAmarthyAbhAvAt, dvAdazabhyo navabhyazca yojanebhyaH parataH samAgatAnAM zabdAdidravyANAM tathAvidhapariNAmAbhAvAcca, manasastu na kSetrato viSayaparimANamasti, pudgalamAtranibandhanAbhAvAt, iha yat pudgalamAtranibandhaniyataM dRSTaM, yathA'vadhijJAnaM manaH paryAyajJAnaM veti gAthAsamAsArthaH // ___ sAmprataM yaduktamAsIt yathA "nayanamanasoraprAptakAritvaM 'puDhe suNei saI' ityatra vakSyAmaH, taducyate, nayanaM yogyadezAvasthitAprAptaviSayaparicchedakaM, prAptinibandhanatatkRtAnugrahopaghAtazUnyatvAt, manovat, sparzanendriyaM vipakSa iti / Aha-jalaghRtavanaspatyAlokaneSvanugrahasadbhAvAt Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [ni. 5 ] , sUryAdyAlokaneSu copaghAtasadbhAvAt asiddho hetuH manaso'pi prAptavipayaparicchedakatvAtsAdhyavikalo dRSTAntaH, tathA ca loke vaktAro bhavanti - " amutra me gataM manaH" iti, atrocyate, prAptinibandhanAkhyahetuvizeSaNArthanirAkRtatvAd asyAkSepasyetyadoSaH / kiM ca yadi hi prAptinibandhanau viSayakRtAvanugrahopadhAtau syAtAM, evaM tarhi jalAdyAlokaneSu dAhabhedakledAdayaH syuriti / kiM ca-prAptaviSayaparicchedakatve sati akSiaJjanamalazalAkAdikamapi gRhNIyAt / Aha - nAyanA marIcayo nirgatya tamarthaM gRhNanti, tatazca teSAM taijasatvAt sUkSmatvAccAnalAdisaMparke satyapi dAhAdyabhAva iti, atrocyate, prAk pratijJAtayoranugrahopaghAtayorapyabhAvaprasaGgAd ayuktametat, tadastitvasya upapattyA grahItumazakyatvAcca / vyavahitArthAnupalabdhyA tadastitvAvasAya iti cet, na, tatrApi tadupalabdhau kSayopazamAbhAvAt vyavahitArthAnupalabdhisiddheH AgamamAtramevaitat iti cet, na, yuktirapyasti, AvaraNAbhAve'pi paramANvAdI darzanAbhAvaH, sa ca tadvidhakSayopazamakRtaH, yaccoktaM- 'sAdhyavikalo dRSTAnta' iti, tadapyayuktaM jJeyamanasoH saMparkAbhAvAt, anyathA hi salilakarpUrAdicintanAdanugRhyeta, vahnizastrAdicintanAJcopahanyeta, na cAnugRhyate upahanyate veti / Aha-manaso'niSTaviSayacintanAtizokAt daurbalyaM ArttadhyA nAduro'bhighAtazca upalabhyate, tatheSTaviSayacintanAtpramodaH, tasmAtprAptakAritA tasyeti, etadapyayuktaM, dravyamanasA aniSTeSTapudgalopacayalakSaNena sakarmakasya jantoraniSTeSTAhAreNevopaghAtAnugrahakaraNAtkathaM prAptaviSayaneti / 1 13 kiM ca- dravyamano vA bahiH nissaret, manaH pariNAmapariNataM jIvAkhyaM bhAvamano vA ?, na tAvadbhAvabhanaH, tasya zarIramAtratvAt, sarvagatve ca nityatvAt bandhamokSAdyabhAvaprasaGgaH / atha dravyamanaH, tadapyayuktaM, yasmAnnirgatamapi sat akiJcitkaraM tat, ajJatvAt, upalavat / AhakaraNatvAdravyamanasastena pradIpeneva prakAzitamarthamAtmA gRhNAtItyucyate, na, yasmAt zarIrasthenaivAnena jAnIte, na bahirgatena, antaH karaNatvAt, iha yadAtmano'ntaH karaNaM sa tena zarIrasthenaiva upalabhate, yathA sparzanena, pradIpastu nAntaH karaNamAtmanaH, tasmAd dRSTAntadAntikayorvaiSamyamityalaM vistareNa, prakRtaM prastuma iti gAthArthaH // 1 kiM ca prakRtaM ? spRSTaM zRNoti zabdamityAdi, atra kiM zabdaprayogotsRSTAnyeva kevalAni zabdadravyANi gRhNAti ? uta anyAnyeva tadbhAvitAni ? AhosvinmizrANi iti codakAbhiprAyamAzaGkaya, na tAvatkevalAni, teSAM vAsakatvAt, tadyogyadravyAkulatvAcca lokasya, kintu mizrANi tadvAsitAni vA gRhNAti ityamumarthamabhidhitsurAha - ni. (6) bhAsAsamaseDhIo, saddaM jaM suNai mIsayaM suNaI / vIseDhI puNa sadda, suNei niyamA parAdhAe // vR-bhASyata iti bhASA, vaktrA zabdatayotsRjyamAnA dravyasaMhatirityarthaH, tasyAH samazreNyo SaTsu dikSu vidyante, yAsUtsRSTA satI bhASA''dyasamaya eva lokAntamanudhAvatIti, tA ito bhASAsama zreNItaH, ito gataH prAptaH sthita ityanarthAntaram, etaduktaM bhavati - bhASAsama zreNivyavasthita iti / zabdyate'neneti zabdaH-bhASAtvena pariNataH pudgalarAzistaM zabdaM 'yaM' puruSAzvAdisaMbandhinaM zRNoti gRhNAtyupalabhata iti paryAyAH, yattadornityasaMbandhAttaM mizraM zRNoti, etaduktaM bhavativyutsRSTadravyabhAvitApAntarAlasthazabdadravyamizramiti / vizreNiM punaH ita iti varttate, tatazcAyamartho Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 Avazyaka mUlasUtram-1 bhavati-vizreNivyavasthitaH punaH zrotA 'zabda' iti, punaH zabdagrahaNaM parAghAtavAsitadravyANAmapi tathAvidhazabdapariNAma khyApanArthe, zRNoti 'niyamAt' niyamena parAghAte sati yAni zabdadravyANi utsRSTAbhighAtavAsitAni tAnyeva, na punarutsRSTAnIti bhAvArthaH / kutaH ? -teSAmanuzreNigamanAt pratIghAtAbhAvAcca, athavA vizreNisthita eva vizreNirabhidhIyate, pade'pi padAvayavaprayogadarzanAt 'bhImasenaH senaH satyabhAmA bhAmA' itigAthArthaH // kena punaryogena eSAM vAgdravyANAM grahaNamutsargo vA kathaM vetyetadAzaya gururAhani. (7) giNhai ya kAieNaM, nissarai taha vAieNa joeNaM / ___ egaMtaraM ca giNhai, nisirai egaMtaraM ceva / / vR-tatra kAyena nivRttaH kAyikaH tena kAyikena yogena, yogo vyApAraH karma kriyetyanAntaraM, sarva eva hi vaktA kAyakriyayA zabdadravyANi gRhNAti, cazabdastvevakArArthaH, sa cApyavadhAraNe, tasya ca vyavahitaH saMbandhaH, gRhNAti kaayikenev, nisRjatyutsRjati muJcatIti paryAyAH, tathetyAnantaryArthaH, uktirvAk vAcA nivRtto vAcikastena vAcikena yogena / kathaM gRhNAti nisRjatIti vA? kimanusamayaM uta anyathetyAzaGkAsabhave sati ziSyAnugrahArthamAha-ekAntarameva gRhNAti, nisRjati ekAntaraM caiva, ayamatra bhAvArthaH-pratisamayaM gRhNAti muJcati ceti, katham?, yathA grAmAdanyo grAmo grAmAntaraM, puruSAdvA puruSo'nantaro'pi sanita, evamekaikasmAtsamayAd ekaika eva ekAntaro'nantarasamaya evetyarthaH / ayaM gAthAsamudAyArthaH / atra kazcidAha-nanu kAyikenaiva gRhNAtItyetad yuktaM, tasyAtmavyApArarUpatvAt, nisRjati tu kathaM vAcikena?, ko vA'yaM vAgyoya iti / kiM vAgeva vyApArApannA Ahozcit tadvisargahetuH kAyasaMrambha iti?, yadi pUrvo vikalpaH, sa khalvayuktaH, tasyA yogatvAnupapatteH, tathA ca na vAkkevalA jIvavyApAraH, tasyAH pudgalamAtrapariNAmarUpatvAta, rasAdivat, yogazcAtmanaH zarIravato vyApAra iti, na ca tayA bhASayA nisRjyate, kintu saiva nisRjyat ityuktaM, atha dvitIyaH pakSaH, tataH sa kAyavyApAraevetikRtvA kAyikenaiva nisRjatItyApanaM, aniSTaM caitat iti, atrocyate, na, abhiprAyAparijJAnAt, iha tanu-yogavizeSa eva vAgyogo manoyogazceti, kAyavyApArazUnyasya siddhavat tadabhAvaprasaGgAt, tatazcAtmanaH zarIravyApAre sati yena zabdadravyopAdAnaM karoti sa kAyikaH, yena tu kAyasaMrambheNa tAnyeva muJcati sa vAcika iti, tathA yena manodravyANi manyate sa mAnasa iti, kAyavyApAra evAyaM vyavahArArthe tridhA vibhakta ityato'doSaH / tathA 'ekAntaraM ca gRhNAti, nisRjatyekAntaraM caiva' ityatra kecidaikaikavyavahitaM ekAntaramiti manyante, teSAM ca vicchinnaratnAvalIkalpo dhvanirApadyate, sUtravirodhazca, yata uktaM-"anusamayamavirahiyaM nirantaraM giNhai' tti / / Aha-yatpunaridamuktaM "saMtaraM nisarati, no niraMtaraM, egeNaM samaeNaM giNhati, egeNaM nisaratI" tyAdi, tatkathaM nIyate?, ucyate, iha grahaNApekSayA nisargaH sAntaro'bhihitaH, etaduktaM bhavatiyathA AdisamayAdArabhya pratisamayaM grahaNaM, naivaM nisarga iti, yasmAdAdyasamaye nAstIti, grahaNamapi nisargApekSayA sAntaramApadyata iti cet, na, tasya svatantratvAt, nisargasya ca grahaNaparatantratvAt, yato nAgRhItaM nisRjyata iti, ataH pUrvapUrvagrahaNasamayApekSayA sAntaravyapadeza iti / tathA Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA [ni. 7 ] 15 ekena samayena gRhNAti ekena nisRjati kimuktaM bhavati ? - grahaNasamayAnantareNa sarvANyeva tatsamayagRhItAni nisRjatIti / athavA ekasamayena gRhNAtyeva, Adyena, na nisRjati, tathA ekena nisRjatyeva, carameNa, na gRhNAti, apAntarAlasamayeSu tu grahaNanisargAvardhagamyau ityato'virodha iti / Aha-grahaNanisargaprayatnau AtmanaH parasparavirodhinau ekasminsamaye kathaM syAtAmiti, atrocyate, nAyaM doSaH, ekasamaye karmAdAnanisargakriyAvat tathotpAdavyayakriyAvat tathA'GgulyAkAzadezasaMyogagavibhAgakiyAvacca kriyAdvaya-svabhAvopapatteriti gAthArthaH - yaduktaM- 'gRhNAti kAyikena' ityAdi, tatra kAyiko yogaH paJcaprakAraH, audArikavaikriyAhArakataijasakArmaNabhedabhinnatvAttasya, tatazca kiM paJcaprakAreNApi kAyikena gRhNAti AhosvidanyathA ityAzaGkAsaMbhave sati tadapanodAyedamAha ni. (8) tivihaMmi sarIraMmi, jIvapaesA havaMti jIvassa / jehi ugaha gahaNaM, to bhAsai bhAsao bhAsaM // bR- 'trividhe' triprakAre, zIryata iti zarIraM tasmin, audArikAdInAmanyatama ityarthaH, jIvatIti jIvaH tasya pradezAH jIvapradezAH bhavanti, etAvatyucyamAne 'bhikSoH pAtraM ' ityAdau SaSThyA bhede'pi darzanAt mA bhUd bhinnapradezatayA'pradezAtmasaMpratyaya ityata Aha-jIvasya AtmabhUtA bhavanti, tatazcAnena niSpradezajIvavAdinirAkaraNamAha, sati niSpradezatve karacaraNorugrIvAdyavayavasaMsargAbhAvaH, tadekatvApatteH, katham ? -karAdisaMyuktajIvapradezasya uttamAGgAdisaMbaddhAtmapradezebhyo bhedAbhedavikalponupapatteriti / yaiH kiM karotItyAha - 'yaistu gRhNAti' tuzabdo vizeSaNArthaH, kiM vizinaSTi ? na sarvadaiva gRhNAti, kintu tatpariNAme sati, kiM ? - gRhNata iti grahaNaM, grahaNamiti "kRtyalyuTo bahulaM" itivacanAtkarmakArakaM, zabdadravyanivahamityarthaH, 'tato' gRhItvA 'bhASate' vakti, bhASata iti bhASakaH kriyA''viSTa ityarthaH, anena niSkriyAtmavAdavyavacchedamAha, sati tasminniSkriyatvAt apracyutAnutpannasthiraikarUpatvAdbhASaNAbhAvaprasaGgaH, kAm ? -bhASyata iti bhASA tAM bhASAM / Aha- 'tato bhASate bhASaka' ityanenaiva gatArthatvAdbhASAgrahaNamatiricyate iti, na, abhiprAyA-parijJAnAt, iha bhASyamANaiva bhASocyate, na pUrvaM nApi pazcAd, ityasyArthasya khyApanAya bhASAgrahaNamaduSTameveti gAthArthaH / yaduktaM - 'trividhe zarIre' ityAdi, tatra na jJAyate katamat traividhyamiti, atastadabhidhAtukAma AhaorAliyaveuvviyaAhAro giNhaI muyai bhAsaM / ni. (9) saccaM mosaM saccAmosaM ca asaccamosaM ca // vR- tatra audArikavAnaudArikaH, ihaudArikazabdenAbhedopacArAd matublopAdvA audArikazarIriNo grahaNamiti, evaM vaikriyavAnvayaikriyaH, AhArakavAnAhAraka iti / asau audArikAdiH, 'gRhNAti' Adatte 'muJcati' nisRjati ca, bhASyata iti bhASA tAM bhASAM, zabdaprAyogyatayA tadbhAvapariNatadravyasaMhatimityarthaH / kiMviziSTAmityAha - satAM hitA satyA, santo munayastadupakAriNI satyeti, athavA santo mUlottaraguNAstadanupaghAtinI satyA, athavA santaH padArthA jIvAdayaH taddhitA tatpratyAyanaphalA vastvekadezapratyAyanaphalA utpannamizrAdibhedA satyAmRSeti tAM tathA tisRSvapyanadhikRtA zabdamAtrasvabhAvA''mantraNyAdibhedA asatyAmRSeti tAM ca, cazabdaH Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 Avazyaka mUlasUtram-1samuccayArthaH, AsAM ca svarUpamudAharaNayuktAnAM sUtrAdavaseyamiti gAthArthaH // __ Aha-'audArikAdiH gRhNAti muJcati ca bhASAM' ityuktaM, sA hi muktA utkRSTataH kiyatkSetraM vyApnotIti, ucyate, samastameva lokamiti, Aha-yadyevaM 'kai0' ttigAhA, ayaM sUtrato'bhisaMbandhaH, athavA'rthataH, pratipAdyate, Aha-dvAdazamyo yojanebhyAH parato na zRNoti zabda, mandapariNAmatvAttAdravyANAmityuktaM, tatra kiM parato'pi dravyANAmAgatirasti ?, yathA ca viSayAyantare nairantaryeNa tadvAsanAsAmarthe, evaM bahirapyasti uta neti, ucyate, asti, keSAJcit kRtsnalokavyApteH, Aha-yadyevani. (10) kaihi samaehi logo, bhAsAi niraMtaraM tu hoi phuDo / logassa ya kai bhAge, kai bhAgo hoi bhaasaae|| vR-'katibhiH samayaiH' 'lokaH' lokyata iti lokaH caturdazarajjvAtmakaH kSetralokaH parigRhyate, bhASayA nirantarameva bhavati spRSTaH vyAptaH pUrNa ityanarthAntaraM, lokasya ca katibhAge katibhAgo bhavati bhASAyAH ?, // atrocyateni. (11) cauhi samaehi logo, bhAsAi niraMtaraM tu hoi phuDo / logassa ya caramaMte, caramaMto hoi bhaasaae|| vR- caturbhiH samayairloko bhASayA nirantarameva bhavati spRSTaH, Aha-kiM sarvathaiva bhASayA uta viziSTayaiveti, ucyate, viziSTayA, katham ?-iha kazcinmandaprayatno vaktA bhavati, sahyabhinnAnyeva zabdadravyANi visRjati, tAni ca visRSTAni asaMkhyeyAtmakatvAt paristhUlatvAcca vibhidyante, bhidyamAnAni ca saMkhyeyAni yojanAni gatvA zabdapariNAmatyAgameva kurvanti, kazcittu mahAprayalaH, sa khalu AdAnanisargaprayatnAbhyAM bhitvaiva visRjati, tAni ja sUkSmatvAdvahutvAcca anantaguNavRddhyA vardhamAnAni SaTsu dikSu lokAntamApnuvanti, anyAni ca tatparAghAtavAsitAni vAsanAvizeSAt samastaM lokamApUrayanti, iha ca catuH samayagrahaNAt tripazcasamayagrahaNamapi pratyetavyaM, tulAdimadhyagrahaNavat, tatra kathaM punastribhiH samayaiH loko bhASayA nirantarameva bhavati spRSTa iti ? ucyate, lokamadhyasthavaktUpuruSanisRSTAni, yatastAni prathamasamaya eva SaTsu dikSu lokAntamanudhAvanti, jIvasUkSmapudgalayoH 'anuzreNi gatiH' iti vacanAt, dvitIyasamaye tuta eva hi SaT daNDAzcaturdizamekaikazo vivardhamAnAH SaT manthAno bhavanti, tRtIyasamaye tu pRthak pRthak tadantarAlapUraNAt pUrNo bhavati loka iti, evaM tribhiH samayairbhASayA lokaH spRSTo bhavati, yadA tu lokAntasthito vA bhASako vakti, catasRNAM dizAmanyatamasyAM dizi nADyA bahiravasthitastadA caturbhiH samayairApUryata iti, katham ?, ekasamayena antarnADImanupravizati, trayo'nye pUrvavadraSTavyAH, yadA tu vidigvyavasthito vakti, tadA pudgalAnAmanuzreNigamanAt samayadvayenAntarnADImanupravizati, zeSasamayatrayaM pUrvavadraSTavyamityevaM paJcamiH samayairApUryata iti / anye tu jainasamudghAtagatyA lokApUraNamicchanti, teSAM cAdyasamaye bhASAyAH khalu UrdhvAdhogamanAt zeSadikSu na mizrazabdazravaNasaMbhavaH, uktaM cAvizeSeNa-"bhAsAsamaseDhIo, sadaM jaM suNai mIsayaM suNai" tti / atha mataM-'vyAkhyAnato'rthapratipattiH' iti nyAyAddaNDa eva mizrazravaNaM bhaviSyati, na zeSadikSviti, tatazcAdoSa iti, atrocyate, evamapi tribhiH samayairlokApUraNamApadyate, na catuH Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA- [ni.11] 17 samayasaMbhavo'sti, katham ? -prathamasamayAnantarameva zeSadikSu parAghAtadravyasadbhAvAt dvitIyasamaya eva manthAnasiddheH, tRtIye ca tadantarAlApUraNAt iti / Aha-jainasamudghAtavaccatubhirevApUraNaM bhaviSyatIti ko doSa iti, atrocyate, na, siddhAntAparijJAnAt, iha jainasamudghAte svarUpeNApUraNAt, na tatra parAghAtadravyasaMbhavo'sti, sakarmakajIvavyApAratvAttasya, tatazca kapATanivRttireva tatra dvitIyasamaya iti, zabdadravyANAM tvanuzreNigamanAtparAghAtadravyAntaravA-sakasvabhAvatvAcca dvitIyasamaya eva manthAnApattiriti, acittamahAskandho'pi vaizrasikatvAt parAghAtAbhAvAcca catubhireva pUrayati, na caivaM zabda iti, sarvatrAnuzreNigamanAt, ityalamativistareNa, gamanikAmAmevaitat prastutamiti / yaduktaM-'lokasya ca katibhAgo bhavati bhASAyAH' iti, tatredamucyate - 'lokasya ca' kSetragaNitamapekSya 'caramAnte' asaMkhyeyabhAge 'caramAntaH' asaMkhyeyabhAgo bhavati 'bhASAyAH' samagralokavyApinyAH iti gAthArthaH // 'tattva-bheda-paryAyairvyAkhyA' iti nyAyAt tattvato bhedatazca matijJAnasvarUpamabhidhAya idAnIM nAnAdezajavineyagaNasukhapratipattaye tatparyAyazabdAn abhidhitsurAhani. (12) IhA apoha vImaMsA, maggaNA ya gavasaNA / saNNA saI maI paNNA, savvaM AbhinibohiyaM // vR-'Iha ceSTAyAM IhanamIhA satAmarthAnAM anvayiAnAM vyatirekiNAM ca paryAlocanA itiyAvat; apohanaM apohaH nizcaya ityarthaH, vimarzanaM vimarzaH IhAyA uttaraH, prAyaH ziraHkaNDUyanAdayaH puruSadharmA ghaTante iti saMpratyayo vimarzaH, tathA anvayadharmAnveSaNA mArgaNA, cazabdaH samuccayArthaH, vyatirekadharmAlocanA gaveSaNA, tathA saMjJAnaM saMjJA, vyaJjanAvagrahottara-kAlabhAvI mativizeSa ityarthaH, smaraNaM smRtiH, pUrvAnubhUtArthAMlambanaH pratyayaH, mananaM matiH-kathaJcidarthaparicchittAvapi sUkSmadharmAlocanArUpA buddhiriti, tathA prajJAnaM prajJA-viziSTakSayopazamajanyA prabhUtavastugatayathAvasthitadharmAlocanarUpA matirityarthaH, sarvamidaM 'AbhinibodhikaM' matijJAnamityarthaH, evaM kiJcidbhedAbhedaH pradarzitaH, tattvatastu mativAcakAH sarva evaite paryAyazabdA iti gAthArthaH / / tattvabhedaparyAyairmatijJAnasvarUpaM vyAkhyAyedAnIM navabhiranuyogadvAraiH punastadrUpanirUpaNAyedamAhani. (13) saMtapaya parUvaNayA davvapamANaM ca khitta phusaNA ya / kAlo a aMtaraM bhAga, bhAve appAbahuM ceva // ni. (14) gai iMdie ya kAe, joe vee kasAya lesAsu / sammattanANadaMsaNasaMjayauvaoga AhAre / ni. (15) bhAsaga parittaM pajjatta suhame saNNI ya hoi bhavaM carime / AbhinibohianANaM, maggijjai esu ThANesu // . va. sacca tatpadaM ca satpadaM tasya prarUpaNaM satpadaprarUpaNaM tasya bhAvaH satpadaprarUpaNatA gatyAdibhirirAbhinibodhikasya kartavyeti, athavA sadviSayaM padaM satpadaM, zeSaM pUrvavat, AhakimasatpadasyApi prarUpaNA kriyate? yenedamucyate 'satpadaprarUpaNeti,' kriyata ityAha kharaviSANAderasatpadasyApIti, tasmAt sadgrahaNamiti, athavA santi ca tAni padAni ca satpadAni gatyAdIni [ 24 2 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram-1 taiH prarUpaNaM satpadaprarUpaNaM materiti / tathA 'dravyapramANaM' iti jIvadravyapramANaM vaktavyaM, etaduktaM bhavati-ekasmin samaye kiyanto matijJAnaM pratipadyanta iti, sarve vA kiyanta iti, caH samuccaye, 'kSetraM' iti kSetraM vaktavyaM, kiyati kSetre matijJAnaM saMbhavati, 'sparzanA ca' vaktavyA, kiyat kSetraM matijJAninaH spRzanti, Aha-kSetrasya sparzanAyAzca kaH prativizeSaH?, ucyate, yatrAvagAhastat kSetraM, sparzanA tu tadbAhyato'pi bhavati, ayaM vizeSa iti, cazabdaH pUrvavat, kAlazca vaktavyaH, sthityAdikAlaH, antaraM ca vaktavyaM pratipattyAdAviti, bhAgo vaktavyaH matijJAninaH zeSajJAninAM katibhAge vartanta iti, tatha bhAvo vaktavyaH, kasmin bhAve matijJAnina iti, alpabahutvaM ca vaktavyaM, Aha-bhAgadvArAdevAyamartho'vagataH, tatazcAlamaneneti, na, abhiprAyAparijJAnAt, iha matijJAninAmeva pUrvapratipannapratipadyamAnakApekSayA alpa bahutvaM vaktavyamiti samadAyArthaH / idAnIM prAgupanyastagAthAdvayenAbhinibodhikasya satpadaprarUpaNAdvArAvayavArthaH pratipAdyate, katham ?, anviSyate 'AbhinibodhikajJAnaM kimasti nAstIti,' asti, yadyasti va tat ?, tatra 'gatAviti' gatimaGgIkRtyA-locyate, sA gatizcaturvidhA-nArakatiryanarAmarabhedabhinnA, tatra catuSprakArAyAmapi gatau AbhinibodhikajJAnasya pUrvaprati-pannA niyamato vidyante, pratipadyamAnAstu vivakSitakAle bhAjyAH, kadAcidbhavanti kadAcinneti, tatra pratipadyamAnA abhidhIyante te ye taprathamatayA''bhinibodhikaM pratipadyante, prathamasamaya eva, zeSasamayeSu tu pUrvapratipannA eva bhavanti / tathA 'indriyadvAre' indriyANyaGgIkRtya mRgyate, tatra paJcendriyAH pUrvapratipannAH niyamataH santi, pratipadyamAnAstu vikalpanIyA iti, dvitricaturindriyAstu pUrvapratipannAH saMbhavanti, na tu pratipadyamAnAH, ekendriyAstu ubhayavikalAH 2 / tathA 'kAya iti' kAyamaGgIkRtya vicAryate, tatra trasakAye pUrvapratipannA niyamato vidyante, itare ta bhAjyAH, zeSakAyeSu ca pRthivyAdiSu ubhayAbhAva iti 3 / tathA 'yoga iti' triSu yogeSu samuditeSu paJcendriyavadvaktavyaM, manorahitavAgyogeSu vikalendriyavat, kevalakAyayoge tUbhayAbhAva iti 4 / tathA 'veda iti' triSvapi vedeSu vivakSitakAle pUrvapratipannA avazyameva santi, itare tu bhAjyA iti 5 / tathA 'kaSAya iti dvAra' kaSAyAH krodhamAnamAyAlobhAkhyAH pratyekamanantAnubandhyapratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNasaMjvalanabhedabhinnA iti, tatrAyeSu anantAnubandheSu krodhAdiSUbhayAbhAva iti, zeSeSu ta paJcendriyavad yojyam 6 / tathA 'lezyAsu' cintyate, tatra zleSayantatmAnamaSTavidhena karmaNA iti lezyAH- kAyAdyanyatamayogavataH kRSNAdidravyasaMbandhAdAtmanaH pariNAmA ityarthaH, tatroparitanISu tisRSu lezyAsu paJcendriyavadyojanIyaM iti, AdyAsu tu pUrvapratipannAH saMbhavanti, natvitara iti 7 / tathA 'samyaktvadvAraM' samyagdRSTiH kiM pUrvapratipannaH kiM vA pratipadyamAnaka iti, atra vyavahAranizcayAbhyAM vicAra iti, tatra vyavahAranaya Aha-samyagdRSTi pUrvapratipanno na pratipadyamAnakaH AbhinibodhkiAjJAnalAbhasya, samyagdarzanamatizrutAnAM yugapallAbhAt, AbhinibodhikapratipattyanavasthAprasaGgAcca / nizcayanayastvAha-samyagdRSTiH pUrvapratipannaH pratipadgAmAnazca AbhinibodhikajJAnalAbhasya, samyagdarzanasahAyatvAt, kriyAkAlaniSThAkAlayorabhedAt, bhede ca kriyA'bhAvAvizeSAt pUrvavadvastu no'nutpattiprasaGgAt, na cetthaM tatpratipattyanavastheti 8 / tathA 'jJAnadvAraM' tatra jJAnaM paJcaprakAraM, matizrutAvadhimanaH paryAyakevalabhedabhinnaM iti, atrApi vyavahAra Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA-[ni. 15] nizcayanayAbhyAM vicAra iti, tatra vyavahAranayamataM-matazruitAvadhimanaH paryAyajJAninaH pUrvapratipannA na tu pratipadyamAnakA iti, matyAdilAbhasya samyagdarzanasahacaritatvAt, kevalI tu na pUrvapratipanno nApi pratipadyamAnakaH, tasya kSAyopazamikajJAnAtItatvAt, tathA matyajJAnazrutAjJAnavibhaGgajJAna vantastu vivakSitakAle pratipadyamAnA bhavanti, na tu pUrvapratipannA iti / nizcayanayamataM tu matizrutAvadhijJAninaH pUrvapratipannA niyamataH santi, pratipadyamAnA api samyagdarzanasahacaritatvAt matyAdilAbhasya saMbhavantIti, kriyAkAlaniSThA-kAlayorabhedAt, manaH paryAyajJAninastu pUrvapratipannA eva, na pratipadyamAnakAH, tasya ca bhAvayaterevotpatteH, kevalinAM tUmayAbhAva iti / matyAdyajJAnavantastu na pUrvapratipannA nApi pratipadyamAnakAH, pratipattikriyAkAle matyAdyajJAnAbhAvAt, kriyAkAlaniSThAkAlayozcAbhedAt, ajJAnabhAve ca pratipattikriyA'bhAvAt 9 / idAnIM 'darzana', taddarzana caturvidhaM, cakSuracakSuravadhikevalabhedabhinna, tatra cakSurdazaninaH acakSurdazaninazca, kimuktaM bhavati ?-darzanalabdhisampannA na tu darzanopayogina iti 'savvAo laddhIo sAgArovaogovauttassa uppajjaI' iti vacanAt pUrvapratipannA niyamataH santi, pratipadyamAnAstu vivakSitakAle bhAjyAH, avadhidarzaninastu pUrvapratipannA eva, na tu pratipadyamAnakAH, kevaladarzaninastUbhayavikalA iti 10 / 'saMyata iti dvAraM', saMyataH pUrvapratipanno na pratipadyamAna iti 11 / 'upayogadvAra' sa ca dvidhA-sAkAro'nAkArazca, tatra sAkAropayoginaH pUrvapratipannA niyamataH santi, pratipadyamAnAstu vivakSitakAle bhAjyA iti, anAkAro payoginastu pUrvapratipannA iva na pratipadyamAnakAH 12 / - adhunA 'AhArakadvAra', AhArakAH pUrvapratipannA niyamataH santi, pratipadyamAnAstu vikalpanIyA vivakSitakAla iti, anAhArakAstu apAntarAlagatau pUrvapratipannAH saMbhavanti, na tu pratipadyamAnakA iti 13 / tathA 'bhASaka iti dvAra', tatra bhASAlabdhisaMpannA bhASakAH, te bhASamANA abhASamANA vA pUrvapratipannA niyamataH santi, pratipadyamAnAstu vivakSitakAle bhajanIyA iti, tallabdhizUnyAzcobhayavikalA iti 14 / 'parItta iti dvAraM', tatra parIttAH pratyekazarIriNaH, te pUrvapratipannA niyamataH santi, pratipadyamAsAstu vivakSitakAle bhAjyA iti, sAdhAraNAstu ubhayavikalA iti 15 / paryAptaka iti dvAra', tatra SaDbhirAhAdiparyAptibhirye paryAptAste paryAptakAH, te pUrvapratipannA niyamato vidyante, vivakSitakAle pratipadyamAnAstu bhajanIyA iti, aparyAptakAstu SaTparyAptapekSayA pUrvapratipannAH saMbhavanti, na vitare 16 / 'sUkSma iti dvAraM', tatra sUkSmAH khalUbhayavikalAH, bAdarAstu pUrvapratipannA niyamataH santi, itare tu vivakSitakAle bhAjyA iti 17 / tathA saMjJidvAraM' tatreha dIrghakAlikyupadezena saMjJinaH pratigRhyante, te ca bAdaravadvaktavyAH, asaMjJinastu pUrvapratipannAH saMbhavanti, na vitara iti 18 / 'bhava iti dvAra', tatra bhavasiddhikAH saMjJivadvaktavyAH, abhavasiddhikAstUbhayazUnyA iti 19 / 'carama iti dvAraM', caramo bhavo bhaviSyati yasyAsau abhedopacArAccarama iti, tatra itthaMbhUtAH caramAH pUrvapratipannA niyamataH santi, itare tu bhAjyAH, acaramAstUbhayavikalAH, uttarArdhaM tu vyAkhyA tameva / kRtA satpadaprarUpaNeti, sAmprataM AbhinibodhikajIvadravyapramANamucyate - tatra pratipattimaGgIkRtya vivakSitakAle kadAcid bhavanti kadAcinneti, yadi bhavanti jaghanyata Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 Avazyaka mUlasUtram-1 eko dvau trayo vA, utkRSTatastu kSetrapalyopamAsaMkhyeyabhAgapradezarAzitulyA iti, pUrvapratipannAstu jaghanyataH kSetrapalyopamAsaMkhyeyabhAgapradezarAziparimANA eva, utkRSTAtastu ebhyo vizeSAdhikA iti / uktaM dravyapramANa, idAnI kSetradvAraM', tatra nAnAjIvAn ekajIvaM caGgIkRtya kSetramucyate, tatra sarva evAbhinibodhikajJAnino lokasya asaMkhyeyabhAge vartante, ekajIvastu IlikAgatyA gacchannUrdhvaM anuttarasureSu saptasu caturdazabhAgeSu vartate, tebhyo vA''gacchanniti, adhastu SaSThI pRthvI gacchaMstato vA pratyAgacchan paJcasu saptabhAgeSu iti, nAtaH paramadhaH kSetramasti, yasmAt samyagdRSTeH adhaH saptamanarakagamanaM pratiSiddhamiti, Aha-adhaH saptamanarakapRthivyAmapi samyagdarzanalAbhasya pratipAditatvAt AgacchataH paJcasaptabhAgAdhikakSetrasaMbhava iti, atrocyate, etadapyayuktaM, saptamanarakAt samyagdRSTerAgamanasyApyabhAvAt, katham ?, yasmAt tata uddhRtAstiryakSvevAgacchantIti pratipAditaM, amaranArakAzca samyagdRSTayo manuSyeSveva, ityalaM prasaGgena prakRtaM prastumaH / 'sparzanAdvAraM' idAnIM, iha yatrAvagAhastat kSetramucyate, sparzanA tu tato'tiriktA avagantavyA, yatheha paramANorekapradezaM kSetraM saptapradezo ca sparzaneti / / tathA 'kAladvAraM', tatrApayogamaGgIkRtya ekasyAnekeSAM cAntarmuhUrttamAtra eva kAlo bhavati jaghanyata utkRSTatazca, tathA tallabdhimaGgIkRtya ekasya jaghanyenAntarmuhUrtameva, utkRSTatastu SaTSaSTisAgaropamANyadhikAnIti, vAradvayaM vijayAdiSu gatasya acyute vA vAratramiti, narabhavakAlAbhyadhika iti, tata UrdhvamapracyutenApavargaprAptireva bhavatIti bhAvArthaH, nAnAjIvApekSayA tu sarvakAla eveti, na yasmAdAbhinibodhikalabdhimacchUnyo loka iti / idAnIM 'antaradvAraM', tatraikajIvamaGgIkRtya AbhinibodhikasyAntaraM jaghanyenAntarmuhUrta, katham ?, iha kasyacit samyaktvaM pratipannasya punastatparityAge sati punastadAvaraNakarmakSayopazamAd antarmuhUrtamAtreNaiva pratipadyamAnasyeti, utkRSTatastu AzatanApracurasya parityAge sati apArdhapudgalaparAvartta iti, uktaM ca "titthagarapavayaNasuyaM, AyariyaM gaNaharaM mahiDDIyaM ? AsAdito bahuso, anaMtasaMsArio hoi||" tathA nAnAjIvAnapekSya antarA'bhAvA iti / 'bhAga iti dvAraM tatra matijJAninaH zeSajJAninAmajJAninAM cAnantabhAge vartante iti / "bhAvadvAra' idAnIM, tatra matijJAninaH kSAyopazamike bhAve vartante, matyAdijJAnacatuSTayasya kSAyopazamikatvAt / tathA 'alpabahutvadvAraM', tatrAbhinibodhikajJAninAM pratipadyamAnapUrvapratipannapekSayA alpabahutvavibhAgo'yami ti, tatra sadbhAve sati sarvastokAH pratipadyamAnakAH, pUrvapratipannAstu jaghanyapadinastebhyo'saMkhyeyaguNAH, tathotkRSTapadinastu etebhyo'pi vizeSAdhikA iti gAthAvayavArthaH / / sAmprataM yathAvyAvarNitamatibheda-saMkhyApradarzanadvAreNopasaMhAramAha-- ni. (16/1) AbhinibohiyanANe, aTThAvIsai havaMti payaDIo / vR-asya gamanikA-'AbhinibodhikajJAne aSTAviMzatiH bhavanti prakRtayaH' prakRtayo bhedA ityanantaraM, katham ?, iha vyaJjanAvagrahaH catuvidhiH, tasya manonayanavarjendriyasaMbhavAt, arthAvagrahastu SoDhA, tasya sarvendriyeSu saMbhavAt, evaM IhAvAyadhAraNA api pratyekaM SaDbhedA eva mantavyA iti, evaM saMkalitA aSTAviMzatirbhadA bhavanti / Aha-prAg avagrahAdinirUpaNAyAM Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [ ni. 16/1] 'atthANaM uggahaNaM' ityAdAvetAH prakRtayaH pradarzitA eva, kimiti punaH pradarzante ?, ucyate, tatra sUtre saMkhayAniyamena noktAH, iha tu saMkhyAniyamena pratipAdanAdavirodha iti / idaM ca matijJAnaM caturvidhaM dravyataH kSetrataH kAlato bhAvatazca tatra dravyataH sAmAnyAdezena matijJAnI sarvadravyANi dharmAstikAyAdIni jAnIte, na vizeSAdezata iti, evaM kSetrato lokAlokaM, kAlataH sarvakAlaM, bhAvatastu audayikAdIn paJca bhAvAniti, sarvabhAvAnAM cAnantabhAgamiti / uktaM matijJAnaM, idAnIM avasaraprAptaM zrutajJAnaM pratipipAdayiSurAha 21 ni. (16 / 2) suyanANe payaDIo, vittharao Avi vocchAmi // vRzrutajJAnaM pUrvaM vyutpAditaM tasmin prakRtayo bhedA aMzA iti paryAyAH, tAH, 'vistarataH ' prapaJcena, cazabdAt saMkSepatazca, apizabdaH saMbhAvane, avadhiprakRtIzca 'vakSye' abhidhAsye // idAnIM tA eva zrutaprakRtIH pradarzayannAha - ni. (17) patteyamakkharAI, akkharasaMjoga jattiA loe evaiyA payaDIo, suyanANe huMti nAyavvA // vR- ekamekaM prati pratyekaM, akSarANyakArAdIni anekabhedAni, yathA akAraH sAnunAsiko niranunAsikazca, punarekaikastridhA - hrasvaH dIrghaH plutazca, punarekaikastridhaiva- udAttaH anudAttaH svaritazca, ityevamakAraH aSTAdazabhedaH ityevamanyeSvapi ikArAdiSu yathAsaMbhavaM bhedajAlaM vaktavyamiti / tathA akSarANAM saMyogA akSarasaMyogAH saMyogAzca dvyAdayaH yAvanto loke yathA ghaTapaTa' iti 'vyAghrastI' ityevamAdayaH ete cAnantA iti, tatrApi ekaikaH anantaparyAyaH, svaparaparyAyApekSayA iti / Aha-saMkhyeyAnAM akArAdInAM kathaM punaranantAH saMyogA iti, atrocyate, abhidheyasya pudgalAstikAyAderanantatvAt bhinnatvAcca, abhidheyabhede ca abhidhAnabhedasiddhayA anantasaMyogasiddhiriti, abhidheyabhedAnantyaM ca yathA- paramANuH, dvipradeziko, yAvAd anantapradezika ityAdi, tathaikatrApi ca anekAbhidhAnapravRtteH abhidheyadharmabhedA yathA- paramANuH, niraMzo, niSpradezaH, nirbhedaH, niravayava ityAdi, na caite sarvathaikAbhidheyavAcakA dhvanaya iti, sarvazabdAnAM bhinnapravRttinimittatvAt, ityevaM sarvadravyaparyAyeSu AyojanIyamiti, tathA ca sUtre'pyuktaM "anaMtA gamA anaMtA pajjavA" amumevArthaM cetasyAropyAha-'etAvatyaH' iyatparimANAH pravRttinimittatvAt ityevaM sarvaprakRtayaH zrutajJAne bhavanti jJAtavyA iti gAthArthaH / idAnIM sAmAnyatayopadarzitAnAM anantAnAM zrutajJAnaprakRtInAM yathAvadbhedena pratipAdanasAmarthya AtmanaH khalu apazyannAhani. (18) katto me vaNNeuM, sattI suyanANasavvapayaDIo ? | caudasavihanikkhevaM suyanANe Avi vocchAmi / / vR- kuto ? naiva pratipAdayituM, 'me' mama 'varNayituM' pratipAdayituM 'zaktiH' sAmarthyaM, kAH ? - prakRtIH, tatra prakRtayo bhedAH, sarvAzca tAH prakRtayazca sarvaprakRtayaH zrutajJAnasya sarvaprakRtayaH zrutajJAnasarvaprakRtaya iti samAsaH, tAH kuto me varNayituM zaktiH ?, kathaM na zaktiH ?, iha ye zrutagranthAnusAriNo mativizeSAste'pi zrutamiti pratipAditAH, uktaM ca- "te'viya maIvisese, suyanANabdhaMtare jANa" tA~zcotkRSTataH zrutadharo'pi abhilApyAnapi sarvAn na bhASate, teSAmanantatvAt AyuSaH parimitatvAt vAcaH kramavRttitvAcceti, ato'zaktiH, tataH 'caturdazavidhanikSepaM' Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram-1nikSepaNaM nikSepo-nAmAdivinyAsaH, caturdazavidhazcAsau nikSepazceti vigrahastaM zrutajJAne' zrutajJAnaviSayaM, cazabdAt zrutAjJAnaviSayaM ca, apizabdAt ubhayaviSayaM ca, tatra zrutajJAne samyakzrute, zrutAjJAne asaMjJimithyAzrute, ubhayazrute darzanavizeSaparigrahAt akSarAnakSarazrute iti, 'vakSye' abhidhAsye iti gAthArthaH // sAmprataM caturdazavidhazrutanikSepasvarUpopadarzanAyAhani. (19) akkhara saNNI samma, sAIyaM khalu sapajjavasiaMca / gamiyaM aMgapaviTuM, sattavi ee sapaDivakkhA // vR-tatra 'akSara zrutadvAraM' iha 'sUcanAtsUtra' itikRtvA sarvadvAreSu zrutazabdo draSTavya iti / tatra akSaramiti, kimuktaM bhavati ?-'kSara saMcalane' na kSaratItyakSaraM, tacca jJAnaM cetanetyarthaH, na yasmAdidamanupayoge'pi pracyavata iti bhAvArthaH, itthaMbhUtabhAvAkSara kAraNatvAd akArAdikamapyakSaramabhidhIyate, athavA arthAn kSarati na ca kSIyate ityakSaraM, tacca samAsatastrividhaM, tadyathAsaMjJAkSaraM vyaJjanAkSaraM labdhyakSaraM ceti, saMjJAkSaraM tatra akSarAkAravizeSaH, yathA ghaTikAsaMsthAno ghakAraH, kuruNTikAsaMsthAnazcakAra ityAdi, tacca brAhyAdilipIvidhAnAdanekavidhaM / tathA vyaJjanAkSaraM, vyajyate'nenArthaH pradIpeneva ghaTa iti vyaJjanaM, vyaJjanaM ca tadakSaraM ceti vyaJjanAkSaraM,tacceha samava bhASyamANaMakArAdihakArAntaM, arthAbhivyaJjakatvAcchandasya, tathA yo'kSaropalambhaH tatlabdhyakSaraM, tacca jJAnaM indriyamanonimittaM zrutagranthAnusAri tadAvaraNakSayopazamo vA / atra ca saMjJAkSaraM vyaJjanAkSaraMca dravyAkSaramuktaM, zrutajJAnAkhyabhAvAkSarakAraNatvAt,labdhyakSaraMtu bhAvAkSaraM, vijJAnAtmakatvAditi / tatra akSarazrutamiti akSarAtmakaM zrutaM akSarazrutaM, dravyAkSarANyadhikRtya, athavA akSaraM ca tat zrutaM ca akSarazrutaM, bhAvAkSaramaGgIkRtya // uktamakSarazrutaM, idAnImanakSarazrutasvarUpamAhani. (20) Usasi nIsasiaM, nicchUDhaM khAsiaMca chIaM ca / nIsidhiyamaNusAraM, anakkharaM cheliyaaiiaN|| vR. ucchvasanaM ucchvasitaM, bhAve niSThApratyayaH, tathA niHzsanaM niHzvasitaM, niSThIvanaM niSThayUtaM, kAzanaM kAzitaM, cazabdaH samuccayArthaH, kSavaNaM kSutaM, cazabdaH samuccayArtha eva, asya ca vyavahitaH saMbandhaH, katham ! seNTitaM cAnakSarazrutamiti vakSyAmaH, niHsiGghanaM niHsiGghitaM, anusvAravadanusvAraM, anakSaramapi yadanusvAAravaduccAryate huGkArakaraNAdivat tat 'anakSaramiti' etaducchvasitAdi anakSarazrutamiti, seNTanaM seNTitaM tatseNTiMtaM ca anakSarazrutamiti / iha cocchvasitAdi dravyazrutamAtraM, dhvanimAtratvAt, athavA zrutavijJAnopayuktasya jantoH sarva eva vyApAraH zrutaM, tasya tadbhAvena pariNatatvAt / Aha- yadyevaM kimityupayuktasya ceSTApi zrutaM nocyate, ? yenocchUsitAyevocyate iti, atrocyate, rUDhyA, athavA zrUyata iti zrutaM, anvarthasaMjJAmadhikRtya ucchvasitAyeva zrutamucyate, na ceSTA, tadabhAvAditi, anusvArAdayastu arthagamakatvAdeva zrutamiti gAthArthaH / uktamanakSarazrutadvAraM, idAnIM 'saMjJidvAra' tatra saMjJIti kaH zabdArthaH !, saMjJAnaM saMjJA, saMjJA'syAstIti saMjJI, sa ca trividhaH-dIrghakAlikahetuvAdadRSTivAdopadezAd , yathA nandhadhyayane tathaiva draSTavyaH, tatazca saMjJinaH zrutaM saMjJizrutaM, tathA asaMjJinaH zrutaM asaMjJizrutamiti / tathA 'samyakzrutaM' aGgAnaGgapraviSTaM AcArAvazyakAdi / tathA 'mithyAzrutaM' purANarAmAyaNabhAratAdi, Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [ ni. 20] sarvameva vA darzanaparigrahavizeSAt samyak zrutamitaradvA iti / tathA 'sAdyamanAdyaM saparyavasitamaparyavasitaM ca nayAnusArato'vaseyaM, tatra dravyAstikanayAdezAd anAdyaparyavasitaM ca nityatvAt, astikAyavat / paryAyAstikanayAdezAt sAdi saparyavasitaM ca, anityatvAt, nArakAdiparyAyavat / athavA dravyAdicatuSTayAt sAdyanAdyAdi avagantavyaM, yathA nandyadhyayane iti, khaluzabda evakArArthaH, sa cAvadhAraNe, tasya ca vyavahitaH saMbandhaH, saptaiva 'ete' zrutapakSAH sapratipakSAH, na pakSAntaramasti, sato'traivAntarbhAvAt / tathA gamA asya vidyante iti gamikaM, tacca prAyovRttyA dRSTivAdaH / tathA gAthAdyasamAnagranthaM agamikaM, tacca prAyaH kAlikaM / tathA aGgapraviSTaM gaNadharakRtaM AcArAdi, anaGgapraviSTaM tu sthavirakRtaM AvazyakAdi, gAthAzeSamavadhAraNaprayogaM darzayatA vyAkhyAtameveti gAthArthaH // satpadaprarUpaNAdi matijJAnavadAyojyaM / pratipAditaM zrutajJAnamarthataH, sAmprataM viSayadvAreNa nirUpyate, taccaturvidhaM dravyataH kSetratH kAlato bhAvatazca tatra dravyat:, zrutajJAnI sarvadravyANi jAnIte na tu pazyati, evaM kSetrAdiSvapi draSTavyaM / idaM punaH zrutajJAnaM sarvAtizayaratnasamudrakalpaM, tathA prAyo gurvAyattatvAt parAdhInaM yataH ataH vineyAnugrahArthaM yo yathA cAsya lAbhaH taM tathA darzayannAhani. (21) AgamasatyaggahaNaM, jaM buddhiguNehi aTThahiM diTThe / 23 biMti suyanANalaMbhaM, taM puvvavisArayA dhIrA // vR- AgamanaM AgamaH, AGaH abhividhimaryAdArthatvAd abhividhinA maryAdayA vA gamaHpariccheda AgamaH, sa ca kevalamatyavadhimanaH paryAyalakSaNo'pi bhavati atastadyavacchittyarthamAha-ziSyate'neneti zAstraM zrutaM, AgamagrahaNaM tu SaSTitantrAdikuzAstrAvyavacchedArthaM, teSAmanAgamatvAt, samyakparicchedAtmakatvAbhAvAdityarthaH, zAstratayA ca rUDhatvAt, tatazca AgamazcAsI zAstraM ca AgamazAstraM tasya grahaNamiti samAsaH, gRhItirgrahaNaM, yadbuddhiguNaiH vakSyamANalakSaNaiH karaNabhUtaiH aSTabhiH, dRSTaM, bruvate, zrutajJAnasya lAbhaH zrutajJAnalAbhastaM, tadeva grahaNaM, bruvate, ke ?, pUrveSu vizAradAH pUrvavizAradAH, vizAradA vipazcitaH, dhIrA vratAnupAlane sthirA ityayaM gAthArthaH / buddhiguNairaSTabhirityuktaM, te cAmI ni. (22) sussUsai paDipucchai, suNei giNhai ya Ihae vAvi / tatto apohayA, dhArei karei vA sammaM // vR- vinayayukto gurumukhAt zrotumicchati zuzrUSati, punaH pRcchati pratipRcchati tacchrutamazaGkataM karotIti bhAvArthaH, punaH kathitaM tacchuNoti zrutvA guhNAti, gRhItvA cehate paryAlocayati kimidamitthaM uta anyatheti cazabdaH samuccayArthaH, apizabdAt paryAlocayan kiJcit svabuddhyA'pi utprekSate, 'tataH' tadanantaraM 'apohate ca' evametat yadAdiSTamAcAryoNeti, punastamarthamAgRhItaM dhArayati, karoti ca samyak taduktamanuSThAnamiti, taduktAnuSThAnamapi ca zrutaprAptihetubhaivatyeva, tadAvaraNakarmakSayopazamAdinimittatvAttasyeti / athavA yadyadAjJApayati guruH tat samyagnugrahaM manyamAnaH zrotumicchati zuzrUSati, pUrvasaMdiSTazca sarvakAryANi kurvan punaH pRcchati pratipRcchati, punarAdiSTaH tat samyak zRNoti, zeSaM pUrvavaditi gAthArthaH // buddhiguNA vyAkhyAtAH, tatra zuzrUSatItyuktaM, idAnIM zravaNavidhipratipAdanAyAhamUaM huMkAraM vA, bADhakArapaDipucchavImaMsA / ni. (23) Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 Avazyaka mUlasUtram - 1 tattopasaMgapArAyaNaM ca pariniTTha sattamae // vR- 'mUkamiti' mUkaM zRNuyAt, etaduktaM bhavati-prathamazravaNe saMyatagAtraH tUSNIM khalvAsIta, tathA dvitIye huGkAraM ca dadyAt, vandanaM kuryAdityarthaH, tRtIye bADhatkAraM kuryAt, bADhamevametat nAnyatheti caturthazravaNe tu gRhItapUrvA-parasUtrAbhiprAyo manAk pratipRcchAM kuryAt kathametaditi, paJcame tu mImAMsAM kuryAt, mAtumicchA mImAMsA pramANajijJAsetiyAvat, tataH SaSThe zravaNe taduttarottaraguNaprasaGgaH pAragamanaM cAsya bhavati, pariniSThA saptame zravaNe bhavati, etaduktaM bhavatiguruvadanubhASat eva saptamazravaNa ityayaM gAthArthaH // evaM tAvacchravaNavidhiruktaH, idAnIM vyAkhyAnavidhimabhidhitsurAhani. (24) suttattho khalu paDhamo, bIo nijjuttimIsao bhaNio / taio ya niravaseso, esa vihI bhaNia anuoge || vR- sUtrasyArthaH sUtrArthaH sUtrArtha eva kevalaH pratipAdyate yasminnanuyoge asau sUtrArtha ityucyate, sUtrArthamAtrapratipAdanapradhAno vA sUtrArthaH, khaluzabdastvevakArArthaH, sa cAvadhAraNe, etaduktaM bhavatiguruNA sUtrArthamAtrAbhidhAnalakSaNa eva prathamo'nuyogaH kAryaH, mA bhUt prAthamikavineyAnAM matisaMmohaH, 'dvitIyaH' anuyogaH sUtrasparzika niyuktimizrakaH kArya ityevaMbhUto bhaNito jinaizcaturdazapUrvadharaizca 'tRtIyazca niravazeSaH' prasaktAnuprasaktamapyucyate yusmin sa evaM lakSaNo niravazeSaH, kArya iti, sa 'eSa' uktalakSaNo vidhAnaM vidhiH prakAra ityarthaH, bhaNitaH pratipAdiH jinAdibhiH, kka ? sUtrasya nijena abhidheyena sArdhaM anukUloyogaH anuyogaH sUtravyAkyAnamityarthaH, tasminnanuyoga'nuyogaviSaya iti, ayaM gAthArthaH // samAptaM zrutajJAnam // uktaprakAreNa zrutajJAnasvarUpamabhihitaM, sAmprataM prAgabhihitaprastAvamavadhijJAnamupadarzayannAha ni. (25) saMkhAIAo khalu, ohInANassa savvapayaDIo / kAo bhavapaccaiyA, khaovasamiAo kAovi // vR- saMkhAnaM saMkhyA tAmatItAH saMkhayAtItA asaMkhyeyA ityarthaH, tathA saMkhyAtItamanantamapi bhavati, tatazcAnantA api tathA ca khaluzabdo vizeSaNArthaH, kiM vizinaSTi ? - kSetrakAlakhyaprameyApekSayaiva saMkhyAtItAH, dravyabhAvAkhyajJeyApakSayA cAnantA iti, 'avadhijJAnasya' prAgnirUpitazabdArthasya, sarvAzca tAH prakRtayazca sarvaprakRtayaH, prakRtayo bhedA aMzA iti paryAyAH, etaduktaM bhavati yasmAdavadhe H loka kSetrAsaMkhayeyabhAgAdArabhya pradezavRddhayA asaMkhyeyalokaparimANaM utkRSTaM AlambanatayA kSetramuktaM, kAlazcAvalikA'saMkhyeyabhAgAdArabhya samayavRddhyA khalvasaMkhyeyotsarpiNyavasarpiNIpramANa uktaH, jJeyabhedAcca jJAnabheda ityataH saMkhyAtItAH tatprakRtayaH iti, tatha taijasavAgdravyApAntarAlavarttyanantapradezakAd dravyAdArabhya vicitravRddhayA sarvamUrttadravyANi utkRSTaM viSayaparimANamuktaM, prativastugatAsaMkhyeyaparyAyaviSayamAnaM ca iti, ataH pudgalAstikAyaM tatparyAryAMzcAGgIkRtya jJeyabhedena jJAnabhedAdanantAH prakRtaya iti, AsAM ca madhye 'kAzcana' anyatamAH 'bhavapratyayA' bhavanti asmin karmavazavarttinaH prANina iti bhavaH, sa ca nArakAdilakSaNaH, sa eva pratyayaH - kAraNaM yAsAM tAH bhavapratyayAH, pakSiNAM gaganagamanavat, tAzca nArakAmarANAmeva, tathA guNapariNAmapratyayAH kSayopazamanirvRttAH kSAyopazamikAH kAzcana, tAzca tiryaGnarANAmiti / Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [ ni. 25 ] 25 kAvA / 382009 Aha- kSAyopazamike bhAve'vadhijJAnaM pratipAditaM, nArakAdibhavazca audayikaH, sa kathaM tAsAM pratyayo bhavatIti, atrocyate, tA api kSayopazamanibandhanA eva, kiM tu asAveva kSayopazamaH tasminnArakAmarabhave sati avazyaM bhavatItikRtvA bhavapratyayAstA iti gAthArthaH // sAmprataM sAmAnyarUpatayA uddiSTAnAM avadhiprakRtInA vAcaH kramavarttitvAd AyuSazcAlpatvAt yathAvadbhedena pratipAdanasAmarthyamAtmano'pazyannAha sUtrakAraH ni. (26) katto me vaNNeuM, sattI ohissa savvapayaDIo ? | caudasavihanikkhevaM, iDDIpatte ya vocchAmi // vR- kuto ? 'me' mama, varNayituM zaktiH avadheH sarvaprakRti : AyuSaH parimitatvAd vAcaH kramavRttitvAcca, tathApi vineyagaNAnugrahArthaM, caturdazavidhazcAsau nikSepazceti samAsaH, taM avadheH saMbandhinaM, AmarSauSadhyAdilakSaNA prAptA Rddhiryaiste prAptardhayaH tAMzca, iha gAthAbhaGgabhayAdvyatyayaH, anyathA niSThAntasya pUrvanipAta eva bhavati bahuvrIhAviti, cazabdaH samuccayArthaH, 'vakSye' abhidhAsya iti gAthArthaH // yaduktaM 'caturdazavidhanikSepaM vakSye' iti, taM pratipAdayanAha ni. (27) ohI 1 khittaparimANe, 2 saMThANe 3 AnugAmie 4 / avaTThie 5 cale 6 tivvamanda 7 paDivAutpayAi 8 a // vR- tatra avadhyAdIni gatiparyantAni caturdaza dvArANi, Rddhistu casamucitatvAt paJcadazaM / anye tvAcAryA avadhirityetatpadaM paratyajya AnugAmukamanAnugAmukasahitaM arthato'bhigRhya caturdaza dvArANi vyAcakSate, yasmAt nAvadhiH prakRtiH, kiM tarhi !, avadhereva prakRtayaH cintyante, yatazca prakRtInAmeva caturdazadhA nikSepa ukta iti / pakSadvaye'pi avirodha iti / tatra 'avadhiriti ' avardharnAmAdibhedabhinnasya svarUpamabhidhAtavyaM, tathA avadhizabdo dvirAvartyate iti vyAkhyAtamiti / tathA 'kSetraparimANa' iti kSetraparimANaviSayo'vadhirvaktavyaH, evaM saMsthAnaviSaya iti / athavA 'arthAdvibhaktipariNAma' iti dvitIyaiveyaM, tatazca avadherjadhanyamadhyamotkRSTabhedabhinnaM kSetrapramANaM vaktavyaM / tathA saMsthAnamavadhervaktavyam / 'AnugAmuka iti dvAraM' anugamanazIla AnugAmukaH, savipakSo'vadhirvaktavyaH, ekArAntaH zabdaH prathamAnta itikRtvA, yathA 'kayare Agacchai' ityAdi tathA avasthito'vadhirvaktavyaH, dravyAdiSu kiyantaM kAlaM apratipatitaH sannupayogato labdhitazcAvasthito bhavati / tathA calo'vadhirvaktavyaH, calo'navasthitaH, sa ca vardhamAnaH kSIyamANo vA bhavati / tathA 'tIvramandAviti dvAraM' tIvro mando madhyamazcAvadhirvaktavyaH, tatra tIvro vizuddhaH, mandazcAvizuddhaH, tIvramandastUbhayaprakRtiriti / 'pratipAtotpAdAviti dvAraM' ekakAle dravyAdyapekSayA pratipAtotpAdAvavadhairvaktavayau // ni. (28) nANa 9 daMsaNa 10 vibbhaMge 11, dese 12 khitte 13 gaI 14 ia / pattAnuoge ya, emeA paDivattio / / vR- tathA 'jJAnadarzanavibhaGgA' vaktavyAH, kimatra jJAnaM ? kiM vA darzanaM ? ko vA vibhaGgaH? parasparatazcAmISAM alpabahutvaM cintyamiti / tathA 'dezadvAraM' kasya dezaviSayaH sarvaviSayo vA'vadhirbhavatIti vaktavyam / 'kSetradvAraM' kSetraviSayo'vadhirvakyatavyaH, saMbaddhAsaMbaddhasaMkhyeyA saMkhyeyApAntarAlalakSaNAkSetrAvadhidvAreNetyathaH / 'gatiriti ca ' atra itizabda Adyarthe draSTavyaH, Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram - 1 26 tatazca gatyAdi ca dvArajAlamavadhau vaktavyamiti / tathA prAptaddharyanuyogazca karttavyaH, anuyogo'nvAkhyAnaM, evamanena prakAreNa 'etA' anantaroktAH 'pratipattayaH' pratipAdanAni pratipattayaH paricchittaya ityarthaH, tatazcAvadhiprakRtaya eva pratipattihetutvAt pratipattaya ityucyanta iti gAthAdvayasamudAyArthaH / sAmpratamanantaroktadvAragAthAdvayAdyadvAravyAcikhyAsayedamAhanAmaM ThavaNAdavi khitte kAle bhave ya bhAve ya / eso khalu nikkhevo ohissA hoi sattaviho || ni. (29) vR- tatra nAma pUrvaM nirUpitaM, nAma ca tadavadhizca nAmAvadhiH, yasyAvadhiriti nAma kriyate, yathA maryAdAyAH / tathA sthApanA cAsAvavadhizca sthApanAvadhiH, akSAdivinyAsaH / athavA avadhireva ca yadabhidhAnaM vacanaparyAyaH sa nAmAvadhiH, sthApanAvadhiryaH khalu AkAravizeSaH tattadravyakSetrasvAminAmiti / tathA dravye'vadhirdravyAvadhiH, dravyAlambana ityarthaH / athavA'yaM ekArAntaH zabdaH prathamAnta itikRtvA dravyamevAvadhirdravyAvadhiH, bhAvAvadhikAraNaM dravyamityarthaH, yadvotpadyamAnasyopakArakaM zarIrAdi tadavadhikAraNatvAd dravyAvadhiH / tathA kSetre'vadhiH kSetrAvadhiH, athavA yatra kSetre'vadhirutpadyate tadevAvadheH kAraNatvAt kSetrAvadhiH, pratipAdyate vA / tathA kAle'vadhiH, kAlAvadhiH, athavA yasmin kAle avadhirutpadyate kathyate vA sa kAlAvadhiH, bhavanaM bhavaH, sa ca nArakAdilakSaNaH, tasmin bhave'vadhirbhavAvadhiH / bhAvaH kSAyopazamikAdiH dravyaMparyAyo vA, tasminnavadhiH bhAvAvadhiH, cazabdau samuccayArthI, 'eSaH' anantaravyAvarNitaH, khaluzabdaH evakArArthaH, sa cAvadhAraNe, eSa eva nAnyaH, nikSepaNaM nikSepaH, avadherbhavati 'saptavidhaH ' saptaprakAra iti gAthArthaH // idAnIM kSetraparimANAkhyadvitIyadvArAvayavArthamAhajAvaiyA tisamayAhAragassa suhumassa paNagajIvassa / ogAhaNA jahannA, ohIkhittaM jahannaM tu // ni. (30) vR- tatra kSetraparimANaM jaghanyamAdau atastadeva tAvapratipAdyate 'yAvatI' yatparimANA, trInsamayAn AhArayatIti trisamayAhArakastasya, sUkSmanAmakarmodayAt sUkSmaH tasya, panakazcAsau jIvazca panakajIvaH vanaspativizeSa ityarthaH, tasya, avagAhanti yasyAM prANinaH sA avagAhanA tanurityarthaH, 'jaghanyA' sarvastokA, avadheH kSetraM avadhikSetraM, 'jaghanyaM' sarvastokaM, tuzabda evakArArthaH, sa cAvadhAraNe, tasya caivaM prayogaH - avadheH kSetraM jaghanyametAvadeveti gAthAkSarArthaH / atra ca saMpradAyasamadhigamyo'yamarthaH yojanasahastramAno matsyo mRtvA svakAyadeze yaH / utpadyate hi sUkSmaH, panakatveneha sa grAhyaH // saMhatya cAdyasame, sahyAyAmaM karoti ca prataram / saMkhyAtItAkhyAGgulabhiAgabAhulyamAnaM tu / / khakatanupRthutvamAtraM, dIrghatvenApi jIvasAmarthyAt / tamapi dvitIyasamaye, saMhRtya karotyasau sUcim | saMkhyAtItAkhyAGgulavibhAgaviSkambhamAnanirdiSTAm / nijatanupRthutvadairdhyA, tRtIyasamaye tu saMhRtya // Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [ ni. 30 ] 27 utpadyate ca panakaH, khadehadeze sa sUkSmapariNAmaH / samayatrayeNa tasyAvagAhanA yAvatI bhavati // tAvajjadhanyamavadherAlambanvastubhAjanaM kSetram / idamitthameva munigaNasusaMpradAyAt samavaseyam / / atra kazcidAha-kimiti mahAmatsyaH ? kiM vA tasya tRtIyasamaye nijadehadeze samutpAdaH ? trisamayAhArakatvaM vA kalpyata iti ?, atrocyate, sa eva hi mahAmatsyaH tribhiH samayairAtmAnaM saMkSipan prayatnavizeSAt sUkSmAvagAhano bhavati, nAnyaH, prathamadvitIyasamayayozca atisUkSmaH caturthAdiSu cAtisthUraH trisamayAhAraka eva ca tadyogya ityatastadgrahaNamiti / anye tu vyAcakSatetrisamAhAraka iti, AyAmaviSkambhasaMhArasamayadvayaM sUcisaMharaNotpAdasamayazcetyete trayaH samayAH, vigrahAbhAvAccAhAraka eteSu ityata utpAdasamaya eva trisamayAhArakaH sUkSmaH panakajIvo jaghanyAvagAhanazca, atastapramANa jaghanyamavadhikSetramiti, etaccAyuktaM, trisamayAhArakatvasya panakajIvavizeSaNatvAt, matsyAyAyaviSkambha - saMharaNasamayadvayasya ca panakasamayAyogAt, trisamayAhArakatvAkhyavizeSaNAnupapaktiprasaGgAt iti, alaM prasaGgeneti gAthArthaH // evaM tAvat jaghanyamavadhikSetramuktaM, idAnIM utkRSTamabhidhAtukAma Aha ni. (31) savvabahuaganijIvA, niraMtaraM jattiyaM bharijAsu / khittaM savvadisAgaM, paramohI khitta niTThio || vR- sarvebhyo vivakSitakAlAvasthAyibhyo'nalajIvebhya eva bahavaH sarvabahavaH, na bhUtabhaviSyadubhyaH, nApi zeSajIvebhyaH, kutaH !, asaMbhavAt, agnayazca te jIvAzca agnijIvAH, sarvabahavazca te'gnijIvAzca sarvabahvagnijIvAH, 'nirantaraM' iti kriyA vizeSaNaM 'yAvat' yAvatparimANaM 'bhRtavanto' vyAptavantaH 'kSetraM' AkAzaM, etaduktaM bhavati nairantaryeNa viziSTasUcIracanayA yAvat bhRtavanta iti / bhUtakAlanirdezazca ajitasvAmikAla eva prAyaH sarvabahavo'nalajIvA bhavanti asyAmavasarpiNyAM ityasyArthasya khyApanArthaH, idaM cAnantaroditivizeSaNaM kSetramekadikkamapi bhavati, ata Aha--'sarvadikkaM' anena sUcIparibhramaNapramitamevAha, paramazcAsAvavadhizca paramAvadhiH, 'kSetraM' anantaravyAvarNitaM prabhUtAnalajIvamitamaGgIkRtya nirdiSTaH kSetranirdiSTaH, pratipAdito gaNadharAdibhiriti, tatazca paryAyeNa paramAvadheretAvatkSetramityuktaM bhavati / athavA sarvabahvagnijIvA nirantaraM yAvad bhRtavantaH kSetraM sarvadiktava etAvati kSetre yAnyavasthitAni dravyANitat paricchedasAmarthyayuktaH paramAvadhiH kSetramaGgIkRtya nirdiSTo, bhAvArthastu pUrvavadeva, ayamakSarArthaH / idAnIM sAmpradAyikaH pratipAdyate tatra sarvabahvagnijIla bAdarAH prAyo'jitasvAmitIrthakarakAle bhavanti, tadArambhakapuruSabAhulyAt, sUkSmazcotkRSTapadinastatraivAvarudhyante, tatazca sarvabahavo bhavanti / teSAM ca svabuddhayA SoDhA'vasthAnaM kalpyate - ekaikakSetrapradeza ekaikajIvAvagAhanayA sarvatazcaturastro dhanaH prathamaM, sa eva jIvaH svAvagAhanayA dvitIyaM evaM prataro'pi dvibhedaH, zreNyapi dvibhedA, tatra AdyAH paJca prakArA anAdezAH, kSetrasyAlpatvAt kvacitsamayavirodhAcca, SaSThaH prakArastu sUtrAdeza iti, tatazcAsau zreNI avadhijJAninaH sarvAsu dikSu zarIraparyantena bhrAmyate, sA ca asaMkhyeyAn aloke lokamAtrAn kSetravibhAgAn vyApnoti, etAvadavadhikSetraM utkRSTamiti, sAmarthyamaGgIkRtyaivaM Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 Avazyaka mUlasUtram - 1 prarUpyate, etAvati kSetre yadi draSTavyaM bhavati tadA pazyati na tvaloke draSTavyamasti iti gAthArthaH / evaM tAvajadhanyamutkRSTaM cAvadhikSetramabhihitiM idAnIM vimadhyamapratipipAdayiSayA etAvatkSetropalambhe caitAvatkAlopalambha:, tathA etAvatkAlopalambhe caitAvatkSetropalambha ityasyArthasya pradarzanAya cedaM gAthAcatuSTayaM zAstrakAra :ni. (32) aMgulamAvaliyANaM, bhAgamasaMkhijja dosu saMkhijjA / aMgulamAvaliaMto, AvaliA aMgulapuhuttaM // vR- 'aGgula' kSetrAdhikArAt pramANAGgulaM gRhyate, avadhyadhikArAcca ucchrayAGgulamityeke, 'AvalikA' asaMkhyeyasayamasaMghAtopalakSitaH kAlaH, uktaM ca -- "asaMkhijjANaM samayANaM samudayasamitisamAgameNaM sA ekA Avaliyatti vuccati" aGgulaM cAvalikA ca aGgulAvalike tayoraGgulAvalikayoH, 'bhAgaM' aMzaM asaMkhyeyaM pazyati avadhijJAnI, etaduktaM bhavati kSetramaGgulAsaMkhyeyabhAgamAtraM pazyan kAlataH AvalikAyA asaMkhyeyameva bhAgaM pazyatyatItamanAgataM ceti, kSetrakAladarzanaM copacAreNocyate, anyathA hi kSetravyavasthitAni darzanayogyAni dravyANi tatparyAyAMzca vivakSitakAlAntaravarttinaH pazyati, na tu kSetrakAlau, mUrttadravyAlambanatvAttasyeti / evaM sarvatra bhAvanA draSTavyA, kriyA ca gAthAcatuSTaye'pyadhyAhAryA, tathA 'dvayoH' aGgulAvalikayoH saMkhyeyau bhAgau pazyati, aGgulasaMkhyeyabhAgamAtraM kSetraM pazyannAvalikAyAH saMkhyeyameva bhAgaM pazyatItyarthaH, tathA aGgulaM pazyan kSetrataH AvalikAntaH pazyati, bhinnAmAvalikAmityarthaH, tathA kAlataH AvalikAM pazyan kSetrato'GgulapRthaktvaM pazyati, pRthakvaM hi dviprabhRtirA navabhyaH iti prathamagAthArthaH // ni. (33) hatyami muhuttaMto, divasaMto gAuyaMmi boddhavvo / joyaNa divasapuhuttaM, pakkhato pannavIsAo || vR- 'haste' iti hastaviSayaH kSetrato'vadhiH kAlato muhUrttAntaH pazyati, bhinnaM muhUrttamityarthaH, avadhyavadhimatorabhedopacArAd avadhiH pazyatItyucyate, tathA kAlato 'divasAnto' bhinnaM divasaM pazyan kSetrato 'gavyUtaM' iti gavyUtaviSayo boddhavyaH, tathA yojanaviSayaH kSetrato'vadhiH kAlato divasapRthaktvaM pazyati, tathA, 'pakSAnto' bhinna pakSaM pazyan kAlatH kSetrataH paJcaviMzati yojanAni pazyatIti dvitIyagAthArthaH || ni. (34) bharahaMmi addhamAso, jaMbUdIvaMmi sAhio mAso / vAsaM ca manualoe, vAsapuhuttaM ca ruyagaMmi // vR- 'bharate' iti bharatakSetraviSaye avadhau kAlato'rdhamAsa uktaH, evaM jambUdvIpaviSaye cAvadhau sAdhiko mAsaH, varSa ca manuSyalokaviSaye'vadhau iti, manuSyalokaH khalvardhatRtIyadvIpasamudraparimANaH, varSapRthaktvaM carucakAkhyabAhyadvIpaviSaye'vadhAvavagantavyamiti tRtIyagAthArthaH // ni. (35) saMkhimi ukAle, dIvasamuddAvi huti saMkhijjA / kAlaMmi asaMkhijje, dIvasamuddA u bhaiyavvA // vR- saMkhyAyata iti saMkhyeyaH, sa ca saMvatsaralakSaNo'pi bhavati, tuzabdo vizeSaNArthaH, kiM vizinaSTi ? -saMkhyeyo varSasahastrAtparato bhigRhyate iti, tasmin saMkhyeye, 'kAle' kalanaM kAlaH Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [ni. 35] 29 tasmin kAle avadhigocare sati kSetratastasyaivAvadhergocaratayA, dvIpAzca samudrAzca dvIpasamudrA api bhavanti saMkhyeyAH, apizabdAnmahAneko'pi tadekadezo'pIti, tathA kAle asaMkhyeye palyopamAdilakSaNe'vadhiviSaye sati, tasyaiva asaMkhyeyakAlaparicchedakasyAvadheH kSetrataH paricchedyatayA dvIpasamudrAzca 'bhaktavyA' vikalpayitavyAH, kadAcidasaMkhyeyA eva, yadA iha kasyacinmanuSyasya asaMkhyeyadvIpasamudraviSayo'vadhirutpadyate iti, kadAcinmahAntaH saMkhyeyAH kadAcid ekaH, kadAcidekadezaH svayambhUramaNatirazco'vadheH vijJeyaH svayambhUramaNaviSayamanuSyabAhyAAvadhervA, yojanApekSayA ca sarvapakSeSu asaMkhyeyameva kSetramiti gAthArthaH // evaM tAvat paristhUranyAyamaGgIkRtya kSetravRddhayA kAlavRddhiraniyatA kAlavRddhayA ca kSetravRddhiH pratipAditA, sAmprataM dravyakSetrakAlabhAvApekSayA yadRddho yasya vRddhirbhavati yasya vA na bhavati amumarthamabhidhitsurAhani. (36) kAle cauNha vuDDI, kAlo bhaiyavvu khittvuddddiie| . vuDDIi davvapajjava, bhaiyavvA khittakAlA u / vR- 'kAle' avadhijJAnagocare, vardhamAna iti gamyate, 'caturNo' dravyAdInAM vRddhirbhavati, sAmAnyAbhidhAnAt, kAlastu 'bhaktavyaH' vikalpayitavyaH, kSetrasya vRddhiH kSetravRddhiH tasyAM kSetravRddhau satyAM, kadAcidvardhate kadAcinneti, kutaH ? kSetrasya sUkSmatvAt kAlasya ca paristhUratvAditi, dravyaparyAyau tu vardhete, saptamyantatA cAsya -- "e hoti ayAraMte, payaMmi biiyAe bahusu puNlingge| taiyAisu chaTThIsattamINa egaMmi mahilatthe / " asmAllakSaNAt sidhyaMti, evamanyatrApi prAkRtazailyA iSTavibhaktyantatA padAnAmavagantavyeti, tathA vRddhau ca dravyaM ca paryAyazca dravyaparyAyau tayoH vRddhau satyAM 'bhaktavyau' vikalpanIyau kSetrakAlAveva, tuzabdasya evakArArthatvAt, kadAcidanayovRddhirbhavati kadAcinneti, dravyaparyAyayoH sakAzAt paristhUratvAt kSetrakAlayoriti bhAvArthaH, dravyavRddhau tu paryAyA varddhanta eva, paryAyavRddhau ca dravyaM bhAjyaM, dravyAt paryAyANAM sUkSmataratvAt akramavartinAmapi ca vRddhisaMbhavAt kAlavRddhayabhAvo bhAvanIya iti gAthAthaH // __ atra kazcidAha-jaghanyamadhyamotkRSTabhedabhinnayoH avadhijJAnasaMbandhinoH kSetrakAlayoH aGgulAvalikA'saMkhyeyabhAgopalakSitayoH parasparataH pradezasamayasaMkhyayA paristhUrasUkSmatve sati kiyatA bhAgena hInAdhikatvamiti, atrocyate, sarvatra pratiyoginaH khalvAvalikA'saMkhyeyabhAgAdeH kAlAd asaMkhyeyaguNaM kSetraM, kuta etat ?, ata Ahani. (37) suhumo ya hoi kAlo, tatto suhumayaraM havai khittaM / aGgulaseDhImitte, osappiNIo asaMkhejjA / vR- 'sUkSmaH' zlakSNazca, bhavati kAlaH, yasmAd utpalapatrazatabhede samayAH pratipatramasaMkhyeyAH pratipAditAH, tathApi 'tataH' kAlAt, sUkSmataraM bhavati kSetraM, kutaH?, yasmAt aGgulazreNimAtre kSetre pradezaparimANaM pratipradezaM samayagaNanayA avasarpiNyaH asaMkhyeyAH, tIrthakRbhiH pratipAditAH, . etaduktaM bhavati-aGgulazreNimAtre kSetre pradezagraM asaMkhyeyAvasarpiNIsamayarAziparimANamiti Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 Avazyaka mUlasUtram-1gAthArthaH / uktamavadherjanyAdibhedabhinna kSetraparimANaM, kSetraM cAvadhigocaradravyAdhAradvAreNaivAvadheriti vyapadizyate, ataH kSetrasya dravyAvadhikatvAt tadabhidhanAnantarameva avadhiparicchedayogyadravyAbhidhitsayA''hani. (38) teAbhAsAdavvANa, aMtarA ittha lahai paTThavao / gurulahuaagurulaaM, taMpi a teneva nihAi // vR- avadhizca jaghanyamadhyamotkRSTabhedabhinnaH, tatra tAvajadhanyAvadhiparicchedayogyamevAdAvabhidhIyate-taijasaMca bhASA ca taijasabhASe tayordravyANi taijasabhASAdravyANi teSAmiti samAsaH, 'antarAt' iti 'arthAdvibhaktipariNAmaH' antare, athavA 'antare' iti pAThAntarameva, etaduktaM bhavati-taijasavAgdravyANAmantara ityantarAle atra tadayogyamanyadeva dravyaM 'labhate' pazyati, ko'sAvityata Aha-'prasthApakaH' prasthApako nAma avadhijJAnaprArambhakaH, kiMviziSTaM taditi, ata Aha-'guruladhvagurulaghu' guru ca laghu ca gurulaghu tathA na gurulaghu agurulaghu, etaduktaM bhavati-gurulaghuparyAyopetaM gurulaghu agurulaghuparyAyopetaM cAgurulaghu iti / tatra yataijasadravyAsanaM tadgurulaghu, yatpunarbhASAdravyAsannaM tadagurulaghu, 'tadapi ca' avadhijJAnaM pracyavamAnaM satpunaH tenaiva dravyeNopalabdhena satA niSThAM yAti, pracyavatItyarthaH / tatra apizabdAt yatpratipAti tatrAyaM kramo, na punaravadhijJAnaM pratipAtyeva bhavatItyarthaH, cazabdastvevakArArthaH, sa cAvadhAraNe, tasya caivaM prayogaH-tadevAvadhijJAnamevaM pracyavate, na zeSajJAnAnIti gAthArthaH / / __ Aha-kiyapradezaM tad dravyaM, yat taijasa-bhASAdravyANAmapAntarAlavartti jaghanyAvadhiprameyamityAzakya taddhi paramANvAdikramopacayAd audArikAdivargaNAnukramataH pratipAdyamiti, atastatsvarUpAbhidhitsayA gAthAdvayamAhani. (39) orAlaviuvvAhArateabhAsANapAnamanakamme / aha davvavaggaNANaM, kamo vivajjAsao khitte // vR-Aha-audArikAdizarIraprAyogyadravyavargaNAH kimarthaM prarupyante iti, ucyate, vineyAnAmavyAmohArthaM, tathA codAharaNamatra-iha bharatakSetre magadhAjanapade prabhUtagomaNDalasvAmI kucikarNo nAma dhanapatirabhUt, saca tAsAM gavamatibAhulyAt sahastrAdisaMkhyAmitAnAM pRthak pRthaganupAlanArthaM prabhUtAn gopAMzcake, te'pi ca parasparasaMmilitAsu tAsu goSvAtmIyAH samyagajAnAnAH santo'kalahayan, tAMzca parasparato vivadamAnAnupalabhya asau teSAmavyAmohArthaM adhikaraNavyavacchittaye ca raktazuklakRSNakarburAdibhedabhinnAnAM gavAM pratigopaM vibhinnA vargaNAH khalvavasthApitavAn ityeSa dRSTAntaH, ayamarthopanayaH-iha gopapatikalpastIrthakRt gopakalpebhyaH ziSyebhyo gorUpasaddazaM pudgalAstikAyaM paramANvAvirgaNAvi-bhAgena nirUpitavAniti alaM prasaGgana, padArthaH pratipAdyate-tatra audArikagrahaNAd audArikazarIragrahaNayogyA vargaNAH parigRhItAH, tAzcaivamavagantavyAH- iha vargaNAH sAmAnyatazcaturvidhA bhavanti, tadyathA___ dravyataH kSetrataH kAlataH bhAvatazca, tatra dravyata ekapradezikAnAM yAvadanantapradezikAnAM, kSetrata ekapradezAvagADhAnAM yAvasaMkhyeyapradezAvagADhAnAM, kAlata ekasamayasthitInAM yAvadasaMkhyeyasamayasthitInAM, bhAvatastAvat paristhUranyAyamaGgIkRtya kRSNAnAM yAvat zuklAnAM surabhigandhAnAM Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31 pIThikA - [ni. 39] durabhigandhAnAM cara, tiktarasAnAM yAvanmadhurarasAnAM 5, mRdUnAM yAvadrUkSANAM 8 guruladhUnAmagurulaghUnAM ca, evametA dravyavargaNAdyA vargaNAzcaturvidhA bhavanti, prakRtopayogaH pradarzyate-tatra paramANUnAmekA vargaNA, evaM dvipradezikAnAmapyekA, evamekaikaparamANuvRddhayA saMkhyeyapradezikAnAM saMkhyeyA vargaNA asaMkhyeyapradezikAnAM cAsaMkhyeyAH tato'nanta pradezikAnAM anantAH khalvagrahaNayogyA vilaya tatazca viziSTapariNAmayuktA audArikazarIragrahaNayogyAH khalvanantA eveti, tA api collaGghaya pradezavRddhyA pravardhamAnAstatastasyaivAgrahaNayogyA anantA iti, tAzca prabhUtadravyanirvRttatvAt sUkSmapariNAmopetatvAzca audArikasyAgrahaNayogyA iti, vaikriyasyApi cAlpaparamANunivRttatvAd bAdarapariNAmayuktatvAccA-grahaNayogyA eva tA iti, punaH pradezavRddhayA pravardhamAnAH khalvanantA evollaGghaya tathApariNAmayuktA vaikriyagrahaNayogyA bhavanti, tA apica pradezavRddhyA pravardhamAnA anantA eveti tAvad yAvad ekAdipracuraparamANunivRttatvAt sUkSmapariNAma-yuktatvAcca vaikriyasyAgrahaNayogyA bhavanti, evaM pradezavRddhyA pravardhamAnAH khalvagrahaNayogyA apyanantA eveti, tAzcAhArakasya alpaparamANunivRttatvAd bAdarapariNAmopetatvAcca agrahaNayogyA eveti, evamAhArakasya taijasasya bhASAyAH AnApAnayormanasaH karmaNazca ayogyayogyAyogyAnAM vargaNAnAM pradezavRddhyupetAnAmanantAnAM trayaM trayamAyojanIyaM / ___Aha-kathaM punaridaM ekaikasyaudArikAdestrayaM trayaM gamyata iti, ucyate, taijasabhASAdravyAntaravaryubhayAyogyadravyAvadhigocarAbhidhAnAt / 'atha' ayaM dravyavargaNAnAM kramaH, tatra vargaNA vargo rAziriti paryAyAH, tathA viparyAsena 'kSetre' iti kSetraviSayo vargaNAkramo veditavyaH, etaduktaM bhavati-ekapradezavagAhinAM paramANUnAM skandhAnAM caikA vargaNA, tathA dvipradezAvagAhinAM skandhAnAmeva dvitIyA vargaNA, evamekaikapradezavRddhyA saMkhyeyapradezAvagAhinAM saMkhyeyAM asaMkhyeyapradezAvagAhinAM cAsaMkhyeyAH, tAzca pradezapradezottarAH khalvasaMkhyeyA vilaya karmaNo yogyAnAmasaMkhyeyA vargaNA bhavanti, punaH pradezavRddhyA tasyaivAyogyAnAM asaMkhyeyA iti, ayogyatvaM cAlpaparamANunittatvAt prabhUtapradezAvagAhitvAcca, manodravyAdInAmapyevamevAyogyayogyAyogyalakSaNaM trayaM trayamAyojanIyamiti / evaM sarvatra bhAvanA kAryA, 'paraMparaM sUkSmaM' 'pradezato'saMkhyeyaguNaM' iti vacanAt, kAlato bhAvatazca vargaNA digmAtrato darzitA eveti gAthArthaH // ni. (40) kammovariM dhuveyarasuNNeyaravaggaNA anaMtAo / caudhuvanaMtaratanuvaggaNA ya mIso thaa'citto|| vR-tatrAnantaragAthAyAM karmadravyavargaNAH pratipAditAH, sAmprataM pradezottaravRddhyA tadagrahaNaprAyogyAH pradezyante-kriyata iti karma, karmaNa upari karmopari, dhruveti-dhruvavargaNA anantA bhavanti, dhruvavargaNA itidhruvA nityAH sarvaMkAlAvasthAyinya iti bhAvArthaH, 'itarA' iti pradezavRddhyA tato'nantA evAdhruvavagaNA anantA, 'adhruvA' iti azAzvatyaH, kadAcinna santyapItyarthaH, tataH 'zUnyA' iti sUcanAtsUtramitikRtvA zUnyAntaravargaNAH parigRhyante, zUnyAnyantarANi yAsAM tAH zUnyAntarAH zUnyAntarAzca tA vargaNAzceti samAsaH, etaduktaM bhavati-ekottaravRddhyA vyavahitAntarA iti, tA api cAnantA eva, tathA 'itareti' itaragrahaNAdazUnyAntarAH parigRhyante, na zUnyAni antarANi yAsAM tA azUnyAntarAH, azUnyAntarAzca tA vargaNAzceti vigrahaH, Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram-1 azUnyAntaravargaNA avvavahitAntarA ityarthaH, tA api ca pradezottaravRddhyA khalvanantA eva bhavanti, tataH 'caturiti' catastraH dhruvAzcatA anantarAzca dhruvAnantarAH pradezottarA eva vargaNA bhavanti, tataH 'tanuvargaNAzca' tanuvargaNA iti, kimuktaM bhavati !-bhedAbhedapariNAmAbhyamaudArikAdiyogyatA'bhimukhA iti, athavA mizrAcittaskandhadvayayogyAstAzcatastra eva bhavanti, tato 'mizra' iti mizraskandho bhavati, sUkSma eveSadbAdaraparaNAmAbhimukho mizraH, 'tathA' iti Anantarye 'acitta' iti acittamahAskandhaH, sa ca vizrasApariNAmavizeSAt kevalisamudghAtagatyA lokamApUrayannupasaMharaMzca bhavatIti / Aha-acittatvAvyabhicArAttasyAcittavizeSaNAnarthakyamiti, na, kevalisamudghAtasacittakarmapudgalalokakavyApimahAskandhavyavacchedaparatvAt vizeSaNasyeti, ayameva sarvotkRSTapradeza iti kecid vyAcakSate, na caitadupapattikSama, yasmAdutkRSTapradezo'vagAhanAsthitibhyAM asaMkhyeyabhAgahInAdibhedAd catuH sthAnapatita uktaH, tathA coktaM"ukkosapaesiANaM bhaMte ! kevaiA pajjavA paNNattA ?, goyamA anantA, se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai ?, goyamA ! ukkosapaesie ukkosapaesiassa davvaThThayAe tulle, paesaThThayAevi tulle, ogAhaNaTThayAe cauTThANavaDie, ThitIevi 4, vaNNarasagandha ahi a phAsehi chaTThANavaDie" / ayaM punastulya eva, aSTasparzazcAsau paThyate, catuHsparzazca ayamiti, ato'nye'pi santIti pratipattavyaM, ityalaM prasaGgeneti gAthArthaH // prAk 'taijasabhASAdravyANAmantarAle guruladhvagurulaghu ca jaghanyAvadhiprameyaM dravyaM' ityuktaM, naudArikAdidravyANi, sAmpratamaudArikAdInAM dravyANAM yAni gurulaghUni yAni cAgurulaghUni tAni darzayannAhani. (41) orAliaveuvviaAhAragatea gurulahU davvA / kammagamanabhAsAI, eAi agurulhuaaii|| kRpadArthastu audArikavaikriyAhArakataijasadravyANi gurulaghUni, tatha kArmaNamanobhASAdidravyANi ca agurulaghUni nizcayanayApekSayeti gAthArthaH // vakSyamANagAthAdvayasaMbandhaH-pUrve kSetrakAlayoravadhijJAnasaMbandhinoH kevalayoH aGgulAvalikA'saMkhyeyAdivibhAgakalpanayA parasparopanibandha uktaH, sAmprataM tayorevoktalakSaNena dravyeNa saha parasparopanibandhamupadarzayannAhani. (42) saMkhijja manodavve, bhAgo logapaliyassa boddhvvo| saMkhijja kammadavve, loe thovUNagaM paliyaM // vR- saMkhyAyata iti saMkhyeyaH, manasaH saMbandhi yogyaM vA dravyaM manodravyaM tasmin manodravye iti manodravyaparicchedake avadhau, kSetrataH saMkhyeyo lokabhAgaH, kAlato'pi saMkhyeya eva, 'paliyassa' palyopamasya 'boddhavyo vijJeyaH, prameyatveneti, etaduktaM bhavati-avadhijJAnI manodravyaM pazyan kSetrato lokasya saMkhyeyabhAgaM kAlatazca palyopamasya jAnIte iti, tathA saMkhyeyA lokapalyopamabhAgAH 'karmadravye' iti karmadravyaparicchedake'vadhau prameyatvena boddhavyA iti vartate, ayaM bhAvArthaH -- karmadravyaM pazyan lokapalyopamayoH pRthak pRthak saMkhyeyAn bhAgAn jAnIte, 'loke' iti catudarzazarajvAtmakalokaviSayo'vadhau kSetrataH kAlataH stokanyUnaM palyopamaM prameyatvena boddhavyaM iti vartate, idamatra hRdayaM-samastaM lokaM pazyan kSetrataH kAlataH dezonaM palyopamaM pazyati, Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [ni. 42] dravyopanibandhanakSetrakAlAdhikAre praRAnte kevalayorlokapalyopamakSetrakAlyorgrahaNaM anarthakamiti cet, na ihApi sAmarthyaprApitatvAd dravyopanibandhanasya, ata eva ca taduparyapi dhruvavargaNAdi dravyaM pazyataH kSetrakAlavRddhiranumeyeti gAthArthaH / / ni. (43) teyAkammasarIre, teAdabve a bhAsadavve a| boddhavbamasaMkhijjA, dIvasamuddA ya kAlo a|| vR-tejomayaM taijasaM, zarIrazabdaH pratyekamasiMbadhyate, taijasazarIre" taijasazarIraviSayezvavadhau kSetrato'saMkhyeyA dvIpasamudrAH prameyatvena boddhavyA iti, kAlazca asaMkhyeya eva, mithyAdarzanAdibhiH kriyata iti karma-jJAnAvaraNIyAdi tena nivRttaM tanmayaM vA kArmaNaM, zIryate iti zarIra, kArmaNaM ca taccharIraM ceti vigrahaH tasminnapi taijasavadvaktavyaM, evaM taijasadravyaviSaye cAvadhau bhASadravyaviSaye ca kSetrato 'boddhavyA' vijJeyAH, saMkhyAyanta iti saMkhyeyA na saMkhyeyA asaMkhyeyAH, dvIpAzca samudrAzcadvIpasamudrAH, prameyatveneti, kAlazcAsaMkhyeya eva, saca palyopamAsaMkhyeya bhAgasamudAyamAno vijJeya iti, atra cAsaMkhyeyatve satyapi yathAyogaM dvIpAdyalpabahutvaM sUkSmetaradravyadvAreNa vijnyeymiti| Aha-evaM sati 'teyAbhAsAdavvANa aMtarA ettha lahai paTThavao' ityAdhuktaM tasya ca taijasabhASAntarAladravyadarzino'pyanulAvalikA'saMkhyeyabhAgAdi kSetrakAlapramANamuktaM tadvirudhyate, taijasabhASAdravyayorasaMkhyeyakSetrakAlAbhighAnAt, na, prArambhakasyobhayAyogyadravyagrahaNAt, dravyANAM ca vicitrapariNAmatvAd yathoktaM kSetrakAlapramANamaviruddhameva, alpadravyANi vA'dhikRtya taduktaM, pracurataijasabhASAdravyANi punaraGgIkRtyedaM, alaM vistareNeti gAthArthaH / / __ Aha-jaghanyAvadhiprameyaM pratipAdayatA gurulaghu agurulaghu vA dravyaM pazyatItyuktaM, na sarvameva, vimadhyamAvadhiprameyamapi cAGgulAvalikAsaMkhyeyabhAgAdyabhidhAnAt na sarvadravyarUpaM, tatrasthAnAmeva darzanAt, ata utkRSTAvadherapi kimasarvadravyarUpamevAlambanaM Ahosvinneti, ityatrocyateni. (44) egapaesogADhaM paramohI lahai kammagasarIraM / lahai ya aguruyalaghuaM, teyasarIre bhavapuhuttaM // kRprakRSTo dezaH pradezaH ekazcAsau pradezazcaikapradezaH tasmin avagADhaM, avagADhamiti vyavasthitaM ekapradezAvagADhaM paramANucaNukAdi dravyaM, paramazvAsAvavadhizca paramAvadhiH utkRSTAvadhirityarthaH, 'labhate' pazyati, avadhyavadhimatorabhedopacArAdavadhiH pazyatItyuktaM, tathA kArmaNazarIraM ca labhate, Aha-paramANucaNukAdi dravyamanuktaM kathaM gamyate tadAlambanatveneti, tatazcopAttameva kArmaNamidaM bhaviSyati, na, tasyaikapradezAvagAhitvAnupapatteH, 'labhate cAgurulaghu' cazabdAt gurulaghu, jAtyapekSa caikavacanaM, anyathA hi sarvANi sarvapradezAvagADhAni dravyANi pazyatItyuktaM bhavati, tathA taijasazarIradravyaviSaye avaghau kAlato bhavapRthaktvaM paricchedyatayA'vagantavyamiti, etaduktaM bhavati-yastaijasazarIraM pazyati sa kAlato bhavapRthaktvaM pazyati iti, iha ca ya eva hi prAk taijasaM pazyataH asaMkhyeyaH kAla uktaH, sa eva bhavapRthaktvena vizeSyata iti / Aha-nanvekapradezAvagADhasyAtisUkSmatvAt tasya ca paricchedyatayA'bhihitatvAt kArmaNazarIrAdInAmapi darzanaM gamyata evetyataH tadupanyAsavaiyarthya, tathaikapradezAvagADhamityapi na vaktavyaM, 'rUvagayaM labhai savaM' 243 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 Avazyaka mUlasUtram-1. ityasya vakSyamANatvAditi, atrocyate, na sUkSmaM pazyatIti niyamato bAdaramapi draSTavyaM, bAdaraM vA pazyatA sUkSmamiti, yasmAdutpattau agurulaghu pazyannapi na gurulaghu upalabhate, ghaTAdi vA atisthUramapi, tatha manodravyavidasteSveva darzanaM nAnyeSvaMtisthUreSvapi, evaM vijJAnaviSayavaicitryasaMbhave sati saMzayApanodArthamekapradezAvagAhigrahaNe satyapi shessvishessopdrshnmdossaayaiveti| athavA ekapradezAvagAhigrahaNAt paramANvAdigrahaNaM kArmaNaM yAvat, taduttareSAM cAguruladhvabhidhAnAt, cazabdAt gurulaghunAM caudArikAdInAmityevaM sarvapudgalavizeSaviSayatvamAviSkRtaM bhavati, tathA cAsyaiva niyamArthaM 'rUpagataM labhate sarvaM' ityetad vakSyamANalakSaNamaduSTameveti, etadeva hi sarvaM rUpagataM, nAnyad iti, alaM prasaGgeneti gAthArthaH // evaM paramAvadherdravyamaGgIkRtya viSaya uktaH, sAmprataM kSetrakAlAvadhikRtyopadarzayannAhani. (45) paramohi asaMkhijjA, logamittA samA asaMkhijjA / rUvagayaM lahai savvaM, khittovamiaM aganijIvA / / vR-paramazvAsAvavadhizca paramAvadhiH, avadhyavabhitorabhedopacArAd asau paramAvadhiH kSetrataH 'asaMkhyeyAni lokamAtrANi, khaNDAnIti gamyate, labhata iti saMbandhaH, kAlatastu 'samAH' utsarpiNyavasarpiNIrasaMkhyeyA eva labhate, tathA dravyato 'rUpagataM' mUrtadravyajAtamityarthaH, 'labhate' pazyati 'sarvaM' paramANvAdibhedabhinnaM pudgalAstikAyameveti, bhAvatastu vakSyamANA~statparyAyAn iti / yaduktaM 'asaMkhyeyAni lokamAtrANi khaNDAni paramAvadhiH pazyatIti tatkSetraniyamanA yAha-upamAnaM upamiAtaM, bhAve niSThApratyayaH, kSetrasyopamitaM kSetropamitaM, etaduktaM bhavatiutkRSTAvadhikSetropamAnaM, 'agnijIvAH' prAgabhihitA eveti, Aha-'rUpagataM labhate sarvaM' ityetadanantaragAthAyAmarthato'bhihitatvAt kimarthaM punaruktamiti, atrocyate, uktaH parihAraH, athavA anantaragAthAyAM 'ekapradezAvagADhaM' ityAdi paramAvadherdavyaparimANamuktaM, iha tu rUpagataM labhate sarvaM' iti kSetrakAladvayavizeSaNaM, etaduktaM bhavati-rUpidravyAnugataM lokamAtrAsaMkhyeyakhaNDotsarpiNyavasarpiNI-lakSaNaM kSetrakAladvayaM labhate, na kevalaM, arUpitvAttasya, rUpidravyanibandhanatvAcAvadhijJAnasyeti gAthArthaH / evaM tAvat puruSAnadhikRtya kSAyopazamikaH khalu anekaprakAro'vadhiruktaH, sAmprataM tirazco'dhikRtya pratipipAdayiSurAhani. (46) AhArateyalaMbho, ukkoseNaM tirikkhajoNIsu / . gAuya jahannamohI, naraesu u joyaNukkoso // vR-tatrAhAratejograhaNAd audArikavaikriyAhArakatejodravyANi gRhyante, tatazcAhArAzca tejazca AhAratejasI tayolAbha iti samAsaH, lAbhaH prAptiH paricchittirityanarthAntaraM, idamatra hRdayaM - tiryagyoniSu yoniyonimatAmabhedopacArAt tiryagyonikasattvaviSayo yo'vadhiH tasya dravyataH khalu AhAratejodravyapariccheda utkRSTata uktaH, itthaM dravyAnusAreNaiva kSetrakAlabhAvAH paracchedyatayA vijJeyA iti / idAnIM bhavapratyayAvadhisvarUpamucyate, sa ca suranArakANAmeva bhavati, tatra prathamamalpa itikRtvA nArakANAM pratipAdyata iti, ata Aha-kSetrato 'gavyUtaM' paricchinatti jaghanyenAvadhiH, ka? narAn kAyantIti narakAH, kai gairai zabde itidhAtupAThAt narAn zabdayantItyarthaH, iha ca narakA AzrayAH, AzrayAzrayiNorabhedopacArAt, narakeSu tu yojanamutkRSTa ityAha, etaduktaM Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA- [ni.46]. bhavati-nArakAdhAro,yo'vadhiH asau utkRSTo yojanaM paricchinatti kSetrataH, itthaM kSetrAnusAreNa dravyAdayastu avaseyA iti gAthArthaH / evaM nArakajAtimadhikRtya jaghanyetarabhedo'vadhiH pratipAditaH, sAmprataM ratnaprabhAdipRthivyapekSayA utkRSTetarabhedamabhidhitsurAhani. (47) cattAri gAuyA, achuTTAiM tigAuyA ceva / aDDAijjA dunni ya, divaDDamegaM ca niresu|| vR-tatra narakA iti nArakAlayAH, te ca saptapRthivyAdhAratvena saptadhA bhidyante, tatra ratnaprabhAdyAdhAranarakeSu yathAsaMkhayamutkRSTetarabhedabhinnAvadheH kSetraparimANamidaM-'narakeSu' iti sAmarthyAt tannivAsino nArakAH parigRhyante, tatra ratnaprabhAdhAranarake utkRSTAvadhikSetraM catvAri gavyUtAni, jaghanyAvadherardhacaturthani, ardhaM caturthasya yeSu tAnyardhacaturthAni, evaM zarkarAprabhAdhAranarake paramAvadhikSetramAnaM ardhacaturthAni, itarAvadhikSetramAnaM tu trigavyUtaM, trINi gavyUtAni trigavyUtaM, evaM sarvatra yojyaM yAvanmahAtamaH prabhAdhAranarake utkRSTAvadhikSetraM gavyUtaM, jaghanyAvadhikSetraM cArdhagavyUtamiti, ratnaprabhAdhAranaraka ityAdau jAtyapekSamekavacanaM, anirdiSTasyApi navaraM padArthagamanikA, ardhaM tRtIyasya ardhatRtIyAni, dve ca, adhikamardha yasmin tad adhyardham / Aha-kutaH punaridaM ?, sAmAnyena pratipRthivyAdhAranarakaM utkRSTamavadhikSetramuktaM catvAri gavyUtAni' ityAdi, ardhagavyUtonaM jaghanyamityavasIyate ? ucyate, "rayaNappabhApuDhavineraiyANaM bhaMte ! kevaiyaM khittaM ohiNA jANati pAsaMti? goyamA ! jahanneNaM aTuTThAI gAuyAI ukkoseNaM cattAri, evaM jAva mahAtamapuDhavineraiyANaM ? jahanneNaM addhagAuyaM ukkoseNaM gAuyaM", Aha-yadyevaM 'gAU jahannamohI naraesutu' ityetadyAhanyate, atrocyate, utkRSTajaghanyApekSayA tadabhidhAnAdadoSaH, idamatra hRdayamutkRSTAnAmeva saptAnAmapi ratnaprabhAdhavadhInAM gavyUtakSetraparicchittikRt avadhirjaghanya ityalaM prasaGgeneti gAthArthaH // evaM nArakasaMbandhino bhavapratyayAvadheH svarUpamabhidhAyedAnIM vibudhasaMbandhinaH pratipipAdayiSuridaM gAthA trayaM jagAdani. (48) sakkIsANA paDhama, ducaM ca saNaMkumAramAhiMdA / tacaM ca baMbhalaMtaga, sukkasahasAraya cautthIM // vR-zakrazcezAnazca zakrazAnau tatra 'zakrezAnAviti' zakrezAnopalakSitAH saudharmezAnakalpanivAsino devAH sAmAnikAdayaH parigRhyante, te hyavadhinA prathamAM ratnaprabhAbhidhAnAM pRthivIM 'pazyanti' iti kriyAM dvitIyagAthAyAM vakSyati, tathA 'dvitIyAM ca' pRthivImityanuvartate, 'sanatkumAramAhendrAviti' sanatkumAramAhendradevAdhipopalakSitAH tatkalpanivAsinastridazA eva sAmAnikAdayo gRhyante,te hi dvitIyAM pRthivImavadhinA pazyanti, tathA tRtIyAM ca pRthivIM brahmalokalAntakadevezopalakSitAH tatkalpanivAsino vibudhAH sAmAnikAdayaH pazyanti, tathA zukrasahasrArasuranAthopalakSitAH khalpavanye'pi tatkalpanivAsino devAzcaturthI pRthivIM pazyantIti gaathaarthH| ni. (49) AnayapAnayakappo, devA pAsaMti paMcamiM puDhavIM / taM ceva AraNaccuya ohInANeNa pAsaMti // vR-AnataprANatayoH kalpayoH saMbandhino devAH pazyanti paJcamI pRthvI, tAmeva AraNAcyutayoH sambandhino devA avadhijJAnena pazyanti, svarUpakathanamevedaM, vimalatarA bahutarAM ceti gaathaarthH|| Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ Avazyaka mUlasUtram-1 ni. (50) chaTTi hiTimamajjhimagevijjA sattamiM ca uvarillA / saMbhinnaloganAli, pAsaMti anuttarA devA / / vR- lokapuruSagrIvAsthAne bhavAAni graiveyakAni vimAnAni, tatra adhastyamadhya-magraiveyakanivAsino devA adhastyamadhyamagraiveyakAH, te hi SaSThI pRthivIM tamo'bhidhAnAmavadhinA pazyantIti yogaH, tathA saptamI ca pRthivImuparitanagraivayakanivAsina iti, tathA 'saMbhinnalokanADI' caturdazarajjvAtmikAM kanyakAcolakasaMsthAnAmavadhinA pazyanti, anuttaravimAnavAsino'nuttarAH, tatra ekendriyAdayo'pi bhavanti tadvyavacchedArthamAha-'devAH' / evaM kSetrAnusArato dravyAdayo'pyavaseyAH iti gaathaarthH|| evamadho vaimAnikAvadhikSetrapramANaM pratipAdya sAmprataM tiryagUrdhvaM ca tadeva darzayannAhani. (51) eesimasaMkhijjA, tiriyaM dIvA ya sAgarA ceva / bahuaaraM uvarimagA, uDTuM sgkppthuubhaaii|| vR- 'eteSAM zakrAdInA, saMkhyAyanta iti saMkhyeyAH na saMkhyeyA asaMkhyeyAH, tiryaga, dvIpAzcajambUdvIpAdayaH, sAgarAzca lavaNasAgarAdayaH kSetrato'vadhiparicchedyatayA avaseyAH iti vAkyazeSaH, tathA uktalakSaNAt-asaMkhyeyadvIpodadhimAnAt kSetrAt bahutaraM, uparimA eva uparimakA uparyuparivAsino devAH, khalvavadhinA kSetraM pazyantIti vAkyazeSaH, tathA UrdhvaM svakalpastUpAdyeva yAvat kSetraM pazyanti, AdizabdAd dhvajAdiparigrahaH iti gAthArthaH / / itthaM vaimAnikAnAM avadhikSetramAnamabhidhAya idAnIM sAmAnyato devAnAM pratipAdayannAhani. (52) saMkhejjajoyaNA khalu, devANaM addhasAgare Une / tena paramasaMkhejA, jahannayaM paMcavIsaM tu // vR-saMkhyeyAni ca tAni yojanAni ceti vigrahaH, khaluzabdastvevakArArthaH, sa cAvadhAraNe, asya cobhayathA saMbandhamupadarzayiSyAmaH 'devAnAM' 'ardhasAgare' iti ardhasAgaropame nyUne AyuSi sati saMkhyeyayojanAnyeva avadhikSetramiti / ardhasAropamanyUna eva AyuSa sati, 'tataH paraM' ardhasAgaropamAdAvAyuSi sati asaMkhyeyAni yojanAni avadhikSetraM vaimAnikavarjadevAnAM sAmAnyata iti / vizeSatastu Urdhvamadhastiryak ca saMsthAnavizeSAdavaseyamiti / tathA jaghanyakamavadhikSetraM devAnAmiti vartate, 'paJcaviMzatiH' tuzabdasyaivakArArthatvAt paJcaviMzatireva yojanAni, etacca dazavarSasahastrasthitInAmavaseyaM, bhavanapativyantarANAmiti, jyotiSkANAM tvasaMkhyeyasthititvAt saMkhyeyayojanAnyeva jaghanyetarabhedamavadhikSetramavaseyamiti, vaimAnikAnAM tu jaghanyamaGgulAsaMkhyeyabhAgamAtramavadhikSetraM, taccopapAtakAle parabhavasaMbandhinamavadhimadhikRtyeti, utkRSTamuktameva 'saMbhinnaaloganAliM, pAsaMti anuttarA devA' ityalamativistareNeti gAthArthaH // sAmpratamayamevAvadhiH yeSAM sarvotkRSTAdibhedabhinno bhavati, tAnpradarzayannAhani. (53) ukkoso manuesuM, manussatiriesu ya jahano ya / ukkosa logamitto, paDivAi paraM apddivaaii|| kR-dravyataH kSetrataH kAlato bhAvatazcotkRSTo'vadhiH manuSyeSu eva, nAmarAdiSu, tathA manusayAzca tiryaJcazca manuSyatiryaJcaH teSu manuSyatiryakSu ca jaghanyaH, cazabda evakArArthaH, tasya caivaM Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [ ni. 53 ] prayogaH - manuSyatiryakSveva jaghanyo, na nArakasureSu, tatra utkRSTo lokamAtra eva avadhiH, pratipatituM zailamasyeti pratipAtI, tataH paramapratipAtyeva lokamAtrAdAvavadhimAne pratipAdite prasaGgataH pratipAtyapratipAtisvarUpAbhidhAnamadoSAyaiveti gAthArthaH / uktaM kSetraparimANadvAraM, sAmprataM saMsthAnadvAraM vyAcikhyAsayedamAhani. (54) thibuyAyAra jahanno, vaTTo ukkosamAyao kiMcI / ajahannamanukoso ya khittao negasaMThANo // 37 vR- 'stibuka' udakabinduH tasyevAkAro yasyAsau stibukAkAraH, jaghanyo'vadhiH / tameva spaSTayannAha - 'vRttaH' sarvato vRtta ityarthaH, panakakSetrasya varttulatvAt / tathA utkRSTa AyataH pradIrghaH 'kiJcit' manAk vahnijIvazreNiparikSepasya svadehAnuvRttitvAt, tathA 'ajaghanyotkRSTazca' na jaghanyo nApyutkRSTaH ajaghanyotkRSTa iti / cazabdo'vadhAraNe, ajaghanyotkRSTa eva, 'kSetrato'nekasaMsthAnaH' anekAni saMsthAnAni yasyAsAvanekasaMsthAna iti gAthArthaH / evaM tAvajjaghanyetarAvadhisaMsthAnamabhihitaM, sAmprataM vimaghyamAvadhisaMsthAnAbhidhitsayA''ha ni. (55) tappAgAre 1 pallaga 2 paDahaga 3 jhallari 4 muiMga 5 puppha 6 jave 7 / tiriyamanuesu ohI, nANAvihasaMThio bhaNio | vR- 'tapraH' uDupakaH tasyevAkAro yasyAsau taprAkAraH, tathA pallako nAma lATadeze dhAnyAlayaH, AkAragrahaNamanuvarttate, tasyevAkAro yasyAsau pallakAkAraH, evamAkArazabdaH pratyekamabhisaMbandhanIyaH iti, paTaha eva paTahakaH - AtodyavizeSaH, tathA carmAvanaddhA vistIrNavalayAkArA jhallarI AtodyavizeSaH eva, tathA UrdhvAyato'dho vistIrNa upari ca tanuH, mRdaGgaH AtodyavizeSa eva / 'puSpheti' 'sAnAtsUtraM' itikRtvA puSpazikhAvaliracitA caGgerI puSpacaGgerI parigRhyate, 'yava' iti yavanAlakaH, sa ca kanyAcolako'bhidhIyate, ayaM bhAvArtha:-taprAkArAdiravadhiryavanAlakAkAraparyanto yathAsaMkhyaM nArakabhavanapativyajantarajyotiSkakalpopapannakalpAtItagraiveyakAnuttarasurANAM sarvakAlaniyato'vaseyaH, tiryagnarANAM bhedena nAnAvidhAbhidhAnAda, Aha ca-tiryaJcazca manuSyAzca tiryagmanuSyAH teSAmavadhiH nAnAvidhasaMsthAnasaMsthito-nAnAvidhasaMsthitaH, saMsthAnazabdalopAt, svayaMbhUramaNajaladhinivAsimatsyagaNavat, apitu tatrApi valayaM niSiddhaM matsyasaMsthAnatayA, avadhistu tadAkAro'pIti 'bhaNitaH uktaH arthatastIrthakaraiH sUtratogaNadharairiti, ayaM ca bhavanavyantarANAM UrdhvaM bahurbhavati, avazeSANAM tu sArANAmadho, jyotiSkanArakANAM tu tiryak, vicitrastu naratirazcAmiti gAthArthaH // uktaM saMsthAnadvAraM, sAmpratamAnugAmukadvArArthapracikaTayiSayedamAhani. (56) anugAmio u ohI, neraiyANaM taheva devANaM / anugAmI ananugAmI, mIso ya manussatericche | vR- anugamanazIla AnugAmukaH, locanavadU, tuzabdastvevakArArthaH, sa cAvadhAraNe, AnugAmuka eva avadhiH, keSAmityata Aha-narAn kAyantIti narakAH - nArakA zrayAH teSu bhavA nArakA iti, teSAM nArakANAM, 'tathaiva' AnugAmuka eva, dIvyantIti devAsteSAmiti / tathA AnugAmukaH, anugamanazIlo'nanugAmukaH sthitapradIpavat; tathA ekadezAnugamanazIlo mizraH, dezAntaragata Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 Avazyaka mUlasUtram-1 puruSaikalocanopaghAtavat, cazabdaH samuccayArthaH, mizrazca manuSyAzca tiryaJcazca manuSyatiryaJcasteSu manuSyatiryakSu yo'vadhiH sa evaMvivadhastrividha iti gAthArthaH // vyAkhyAtamAnugAmukadvAraM, idAnImavasthitadvArAvayavArthapratipAdanAya gAthAdvayamAhani. (57) khittassa avaTThANaM, tittIsaM sAgarA u kAleNaM / dave bhinnamuhatto, pajjavalaMbhe ya stttttth|| vR-avasthitiravasthAnaM tad avadherAdhAropayogalabdhitazcintyate, tatra kSetramasyAdhAra itikRtvA kSetrasya saMbandhi tAvadavasthAnamucyate-tatrAvicalitaH san 'trayasiMzatsAgarAH' iti trayastriMzatsAgaropamANyavatiSThate anuttarasurANAM, tuzabdastvevakArArthaH, sa cAvadhAraNe, trayastriMzadeva, 'kAleneti' kAlataH kAlamadhikRtya 'arthAdvibhaktipariNAmaH' / tathA 'davve' iti dravati gacchati tA~stAn paryAyAniti dravyaM tasmin dravye-dravyaviSayaM upayogAvasthAnamavadheH, bhinnazcAsau muhUrttazceti samAsaH, avanaM avaH pari avaH paryavaH tasya lAbhaH paryavalAbhaH tasmiMzca paryavalAbhe ca-paryavaprAptI cAvadherupayogAvasthAnaM saptASTau vA samayA iti / anye tu vyAcakSate-paryAyeSu sapta, guNeSu aSTeti, sahavarttino guNAH zukRtvAdayaH, kramavartinaH paryAyA navapurANAdayaH, yathottaraM ca dravya guNaparyAyANA sakSmatvAt stokopayogatA iti gAthArthaH // ni. (58) addhAi avaThThANaM, chAvaTThI sAgarA u kAleNaM / ukkosagaM tu eyaM, ikko samao jahanneNaM // vR-iha labdhito'vasthAnaM cintyate-addhA-avadhilabdhikAlaH atra addhAyAH-kAlato'vasthAnaM avadherlabdhimaGgIkRtya tatra cAnyatra kSetrAdau SaTSaSTisAgarA' iti SaTSaSTisAgaropamANi, tuzabdasya vizeSaNArthatvAt manAgadhikAni 'kAleneti' kAlataH utkRSTamevedaM kAlato'vasthAnamiti / jaghanyamavasthAnamAha-tatra dravyAdAvapyekaH samayo jaghanyenAvasthAnamiti, tatra manuSyatirazco'dhikRtya sapratipAtopayoga to'viruddhameva, devanArakANAmapi caramasamayasamyaktvapratipattau satyAM vibhaGgasyaivAvadhirUpApatteH, tadanantaraM cyavanAccAvirodha iti gAthArthaH // evaM tAvadavasthitadvAramabhidhAya idAnIM caladvArAbhidhitsayA''hani. (59) vuDDI vA hAnI vA, cauvvihA hoi khittakAlANaM / davvesu hoi duvihA, chaviha puna pajjave hoi / kRtatra calo hyavadhiH vardhamAnaH kSIyamANo vA bhavati, sA ca vRddhinirvA caturvidhA bhavati kSetrakAlayoH, tathA cAbhyadhAyi paramaguruNA - "asaMkhenabhAgavUDDI vA saMkhejjabhAgavuDDI vA asaMkhejjaguNavuDDI vA," evaM hAnirapi, na tu anantabhAgavRddhiranantaguNavRddhirvA, evaM hAnirapi, kSetrakAlayoranantayoradarzanAt, tathA dravyeSu bhavati dvidhA vRddhiAnirvA, katham ?-anantabhAgavRddhirvA anantaguNavRddhiA, evaM hAnirapi, dravyAnantyAditi bhAvArthaH / tathA SaDvidhA 'paryAye' iti jAtyapekSamekavacanaM paryAyeSu bhavati, vRddhi hAnirveti varttate, paryAyAnantyAt, katham ? ananta bhAgavRddhi: asaMkhyeyabhAgavRddhiH saMkhyeyabhAgavRddhiH saMkhyeyaguNavRddhiH asaMkhyeyaguNavRddhiH anantaguNavRddhiriti, evaM hAnirapi / Aha-kSetrasyAsaMkhyeyabhAgAdivRddhau tadAdheyadravyANAmapi tannibandhanatvAdasaMkhyeyabhAgAdivRddhirevAstu, tathA dravyasyAnantabhAgAdivRddhau satyAM tatparyAyA Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [ ni. 59 ] NAmapi anantabhAgAdivRddhiriti SaTsthAnakamanupapannamiti, atrocyate, sAmAnyanyAyamaGgIkRtya idamitthameva, yadA kSetrAnuvRttyA pudgalAH parisaMkhyAyante, pudgalAnuvRttyA ca tatparyAyAH, na cAtraivaM, katham ? -yasmAtsvakSetrAdanantaguNAH pudgalAH, tebhyo'pi paryAyA iti, ato yasya yathaivoktA vRddhirhAnirvA tasya tathaivAviruddheti, pratiniyataviSayatvAt, vicitrAvadhinibandhanAcceti gAthArthaH / evaM tAvaccaladvAraM; idAnIM tIvramandadvArAvayavArthe vyAcikhyAsuridamAhaphaDDA ya asaMkhijja, saMkhejjA yAvi egajIvassa / kaphaDDuvaoge, niyamA savvattha uvautto // ni. (60) vR- iha phaDakAni avadhijJAnanirgamadvArANi athavA gavAkSajAlAdivyavahitapradIpaprabhAphaDakAnIva phaDakAni tAni cAsaMkhyeyAni saMkhyeyAni caikajIvasya tatraikaphaDakopayoge sati niyamAt 'sarvatra' sarvaiH phaDDukairupayuktA bhavanti, ekopayogatvAjjIvasya locanadvayopayogavad, prakAzamayatvAdvA pradIpopayogavaditi / Aha- tIvramandadvAraM prakAntaM vihAya phaDDukAvadhisvarUpaM pratipAdayataH prakramavirodha iti, atrocyate, prAyo'nugAmukApratipAtilakSaNau phaDDakau tIvrau, tathetarau mandI, ubhayasvabhAvatA ca mizrasyeti gAthArthaH // ni. (61) 39 phaDDA ya ANugAmI, aNANugAmI ya mIsagA ceva / paDivAi apaDivAI, mIso ya maNussatericche || vR- phaDDukAni - pUrvoktAni tAni ca anugamanazIlAni AnugAmukAni, etadviparItAni anAnugAmukAni, ubhasvarUpANi mizrakANi ca, evakAraH avadhAraNe, tAnyekaikazaH pratipatanazIlAni pratipAtIni, evamapratipAtIni mizrakANi ca bhavanti tAni ca manuSyatiryakSu yo'vadhistasminneva bhavantIti / Aha - AnugAmukApratipAtiphaDDukayoH kaH prativizeSaH ?, anAnugAmukapratipAtiphaDDukayorveti, atrocyate, apratipAtyAnugAmukameva, AnugAmu kaM tu pratipAtyapratipAti ca bhavatIti zeSaH / tathA pratipatatyeva pratipAti, pratipatitamapi ca sat punardezAntare jAyata eva, netthamanAnugAmukamiti gAthArthaH // vyAkhyAtaM tIvramandadvAraM, idAnIM pratipAtotpAdadvAraM vivRNvan gAthAdvayamAhani. (62) bAhiralaMbhe bhaje, davve khitte ya kAlabhAve ya / uppA paDivAo'viya, taM ubhayaM egasamaeNaM / / vR- tatra draSTurbahiryo'vadhistasyaiva ekasyAM dizi anekAsu vA vicchinnaH sa bAhyaH tasya lAbho bAhyalAbhaH, avadhiH pakramAt gamyate, asmin bAhyalAbhe sati-- bAhyAvadhiprAptau satyAM 'bhAjyo' vikalpanIyaH, ko'sau ? - utpAdaH pratipAta tadubhayaguNazca ekasamayeneti sambandhaH, kiMviSaya iti ?, Aha-'dravya' iti dravyaviSayaH, evaM kSetrakAlabhAvaviSaya iti, apicazabdAH pUraNasamuccayArthAH / ayaM bhAvArtha:- ekasmin samaye dravyAdau viSaye bahyAvadheH kadAcidutpAdo bhavati kadAcidvyayaH kadAcidubhayaM dAvAnaladRSTAntena, yathA hi dAvAnalaH khalvekakAla evaikato dIpyate' nyatazca dhvaMsata iti, tathA avadhirapi ekadeze jAyate anyatra pracyavata iti gAthArthaH ni. (63) abbhitaraladdhIe, u tadubhayaM natthi egasamaeNaM / uppA paDivao'viya, egayaro egasamaeNaM / / Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram - 1 vR- iha draSTuH sarvataH saMbaddhaH pradIpaprabhAnikaravadavadhirabhyantaro'bhidhIyate tasya labdhirabhyantaralabdhiH tasyAmabhyantaralabdhau tu satyAM abhyantarAvadhiprAptAvityarthaH / tuzabdo vizeSaNArthaH, kiM vizinaSTi ? - taca tadubhayaM ca tadubhayaM utpAtapratipAtobhayaM nAstyekasamayena, 'dravyAdI viSaye' ityanuvarttate, kiM tarhi ? - utpAdaH pratipAto vA ekatara eva ekasamayena, apizabdasyaivakArarthatvAt / ayaM bhAvArthaH- pradIpasyevotpAda eva pratipAto vA ekasamayena bhavati 'bhyantarAvadherna tUbhayaM, apradezAvadhitvAdeva, na hyekasya ekaparyAyeNotpAdavyayau yugapatsyAtAM aGgulyAkuJcanaprasAraNavaditi gAthArthaH // pratipAditaM pratipAtotpAdadvAraM, idAnIM yaduktaM 'saMkheja manodavve, bhAgo logapaliyarasa' ityAdi, tatra dravyAditrayasya parasparopanibandha uktaH, idAnIM dravyaparyAyayoH prasaGgata evotpAdapratipAtAdhikAre pratipAdayannAha - ni. (64) 40 davvAo asaMkhije, saMkhejje Avi pajjave lahai / do pajave duguNie, lahai ya egAu davvAu // vR- paramANvAdidravyamekaM pazyan dravyAtsakAzAt tatparyAyAn utkRSTato'saMkhyeyAn saMkhyeyAzcApi madhyamato labhate prApnotipazyatI tyanarthAntaraM, tathA jaghanyatastu dvau paryAyau dviguNitau 'labhate ca ' pazyati ca ekasmAd dravyAt, etaduktaM bhavati-varNagandharasaspararzAneva pratidravyaM pazyati, na tvanantAn, sAmAnyatastu dravyAnantatvAdeva anantAn pazyatIti gAthArthaH // sAmprataM yugapajjJAnadarzanavibhaGgadvArAvayavArthAbhidhitsayA''hasAgAramanAgArA, ohivibhaMgA jahannagA tullA / uvarimavejje u, pareNa ohI asaMkhije || ni. (65) vR- tatra yo vizeSagrAhakaH sa sAkAraH, sa ca jJAnamityucyate, yaH punaH sAmAnyagrAhako'vadhirvibhaGgo vA so'nAkAraH, sa ca darzanaM gIyate, tatra sAkArAnAkArAvavadhivibhaGgau jaghanyakau tulyAveva bhavataH, samyagdRSTeravadhiH, mithyAdhSTestu sa eva vibhaGgaH, lokapuruSagrIvAsaMsthAnIyAni graiveyakANi vimAnAni, uparimANi ca tAni graiveyakANi ceti samAsaH, tuzabdo'pizabdasyArthe draSTavayaH, bhavanapatidevebhyaH khalvArabhya uparimagraiveyakeSvapi ayameva nyAyo yaduta-sAkArAnAkArau avadhivibhaGgau jaghanyAdArabhya tulyAviti, na tUtkRSTI, tataH pareNa' iti parataH avadhireva bhavati, mithyAdRSTInAM tatropapAtAbhAvAt, sa ca kSetratH asaMkhyeyo bhavati, yojanApekSayeti gAthArthaH // idAnIM dezadvArAvayArthaM pracikaTayiSuridamAha ni. (66) neraiyadevatityaMkarA ya ohissa' bAhirA huMti / pAsaMti savvao khalu, sesA desena pAsaMti // vR- 'nArakAH ' prAgnirUpitazabdArthAH devA api tIrthakaraNazIlAstIrthakarAH, nArakAzca devAzca tIrthakarAzceti vigrahaH, cazabda evakArArthaH, sa cAvadhAraNe, asya ca vyavahitaH sambandha iti darzayiSyAmaH, ete nArakAdayaH 'avadheH' avadhijJAnasya na bAhyA abAhyA bhavanti, idamatra hRdayaM - avadhyupalabdhasya kSetrasyAntarvartante, sarvato'vabhAsakatvAt, pradIpavat, tatazcArthAdabAhyAvadhaya eva bhavanti, naiSAM bAhyAvadhirbhavatItyarthaH / tathA pazyanti 'sarvataH ' sarvAsu dikSu vidikSu ca, khaluzabdo'pyevakArArthaH, sa cAvadhAraNa eva, sarvAsveva digvidiviti, sarvata evetyarthaH / Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [ ni. 66 ] 41 Aha-avadherabAhyA bhavanatItyasmAdeva pazyanti sarvata ityasya siddhatvAt 'pazyanita sarvataH ' ityetadatiricyate iti, atrocyate, naitadevaM, avadherabAhyatve satyapi abhyantarAvadhitve satyapItibhAvaH, na sarve sarvataH pazyanti, digantarAlAdarzanAt, avadhervicitratvAd, ato nAtiricyat iti, 'zeSAH ' tiryaGnarA 'dezena' ityekadezena pazyanti, atreSTato'vadhAraNavidhiH zeSA eva dezataH pazyanti, na tu zeSA eveti gAthArthaH // athavA anyathA vyAkhyAyate nArakadevatIrthaMkarA avadherabAhyA bhavantIti, kimuktaM bhavati ? - niyatAvadhaya eva bhavanti, niyamenaiSAmavadhirbhavatItyarthaH, ataH saMzayaH kiM te tena sarvataH pazyanti Ahozviddezata iti, atastadvyavacchedArthamAha-pazyanti sarvata eva / Aha-yadyevaM 'pazyanti sarvataH' ityetAvadevAstu, avadherabAhyA bhavantIti niyatAvadhitvakhyApanArthamanarthakaM, na, niyatAvadhitvasyaiva vizeSaNArthatvAdasya, avadherabAhyA bhavantIti sadA'vadhijJAnavanto bhavantItijJApanArthatvAdaduSTaM / Aha-nanu nAkaradevAnAM bhavapratyayAvadhigrahaNAt tIrthakRtAmapi prasiddhatarapArabhavikAvadhisamanvAgamAdeva niyatAvadhitvaM siddhamiti, atrocyate, niyatAvadhitve siddhe'pi na sarvakAlAvasthAyitvasiddhirityatastapradarzanArthamavagherabAhyA bhavantIti sadA'vadhijJAnavanto bhavantIti jJApanArthatvAdaduSTaM / Aha- yadyevaM tIrthakRtAM sarvakAlAvasthAyitvaM virudhyata iti, na teSAM kevalotpattAvapi vastutastatparicchedasya niSThatvAt, kevalena sutarAM saMpUrNAnantadharmakavastuparicchitteH, chadmasthakAlasya vA vivakSitatvAdadoSa iti, alaM vistareNa, zeSaM pUrvavaditi gAthArthaH // evaM dezadvArAvayavArthama-bhidhAyedAnIM kSetradvAraM vivuvUrSurAhani. (67) saMkhijjamasaMkhijje, purisamabAhAi khittao ohI / saMbaddhamasaMbaddho, logamaloge ya saMbaddho // vR-tatra saMbaddhazcasaMbaddhazca avadhirbhavati, kimuktaM bhavati ? - kazcid dRSTari saMbaddho bhavati, pradIpaprabhAvat, kazcicca asaMbaddho bhavati, viprakRSTatamovyAkuladezapradIpadarzanavat / tatra yastAvadasaMbaddhaH asau saMkhyeyaH asaMkhyeyo vA / pUrNaMH sukhaduHkhAnAmiti puruSaH, puri zayanAdvA puruSa iti / puruSAdabAdhA, abAdhanamabAdhA antarAlamityarthaH, puruSasyAbAdhA puruSAbAdhA tayA puruSAbAdhayA hetubhUtayA saha vA kSetrataH avadhirbhavati, ayaM bhAvArthaH - asaMbaddho'vadhiH kSetrataH saMkhyeyo bhavati asaMkhyeyo vA, yojanApekSayeti, evaM saMbaddho'pi / evamavadhiH svatantraH paryAlocitaH, idAnImabAdhyA cintyate - atra caturbhaGgikA, tatra saMkhyeyamantaraM saMkhyeyo'vadhiH, saMkhyeyamantaraM asaMkhyeyo'vadhiH asaMkhyeyamantaraM saMkhyeyo'vadhiH, asaMkhyeyamantaramasaMkhyeyayo'vadhiriti catvArA'pi vikalpAH saMbhavanti, saMbaMddhe tu vikalpAbhAvaH / tathA 'loke' catudaizajvAtmake paJcAstikAyavati, 'aloke ca' kevalAkAzAstikAye, cazabdaH samuccayArthaH, lokealoke ca saMbaddhaH, katham ? - puruSe saMbaddho loke ca lokapramANAvadhiH, puruSe na loke - dezato'bhyantarAvadhiH, na puruSe loke zUnyo bhaGgaH, na loke na puruSe - bAhyAvadhiH, iyaM bhAvanA - lokAbhyantaraH puruSe saMbaddho'saMbaddho vA bhavati, yastu loke saMbaddhaH sa niyamAtpuruSe saMbaddha iti, ato bhaGgacatuSTayaM tRtIyabhaGgazUnyamiti, alokasaMbaddhastvAtmasaMbaddha eva bhavatIti gAthArthaH / / idAnIM gatidvArAvayavArthapratipipAdayiSayA''ha Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 Avazyaka mUlasUtram - 1 ni. (68) gaineraiyAIyA, hiTThA jaha vaNNiyA taheva ihaM / iDDI esA vaNijaitti to sesiyAo'vi // vR- tatra gatyupalakSitAH sarva evendriyAdayo dvAravizeSAH paragRhyante, tatazca ye gatyAdayaH satpadaprarUpaNAvidhayaH dravyapramANAdayazca, te yathA adhastAnmatizrutayoH 'varNitAH' upadiSTAH tathaivehApi draSTavyA iti, vizeSastvayam - iha ye mati pratipadyante te'vadhimapi, kintvavedakAstathA akaSAyiNo'pyavadheH pratipadyamAnakA bhavanti kSapaka zreNyantargatAH santa iti, tathA manaHparyAyajJAninazca tathA anAhArakA aparyAptakAzca pUrvasamyagdRSTayaH suranArakA apyapAntarAlagatyAdAviti, zaktimadhikRtyeti bhAvArthaH / pUrvapratipannAstu ta eva ye mate, vikalendriyAsaMjJizUnyA iti, uktamavadhijJAnamiti / tatra avadhijJAnI utkRSTato dravyataH sarvamUrttadravyANi jAnAti pazyati, kSetratastvAdezenA saMkhyeyaM kSetraM, evaM kAlamapi, bhAvatastvanantAn bhAvAniti / tatra RddhivizeSa 'eSaH' avadhiH 'vyAvarNyate' gIyate ataH tatsAmAnyAt zeSarddhayo'pi varNyanta iti gAthArthaH / tatra zeSarddhivizeSasvarUpapratipAdanAyAha ni. (69) Amosahi vipposahi khelosahi jallamosahI ceva / bhinnaso ujjumai, savvosahi ceva boddhavvo / vR- AmarzanamAmarzaH saMsparzanamityarthaH, sa evauSadhiryasyAsAvAmarthauSadhiH- sAdhureva saMsparzanamAtrAdeva vyAdhyapanayanasamartha ityarthaH labdhilabdhimatorabhedAt sa evAmarzalabdhiriti, evaM viTkhelajalleSvapi yojanA karttavyeti, tatra 'viD' uccAraH 'khela:' zleSmA 'jallo' mala iti, bhAvArthaH pUrvavat, sugandhAzcaite bhavanti / tathA yaH sarvataH zRNoti sa saMbhinnazrotA, athavA zrotAMsi indriyANi saMbhinnAnyekaikazaH sarvaviSayairasya parasparato veti saMbhinna zrotAH, saMbhinnAn vA parasparato lakSaNato'bhidhAnatazca subahUnapi zabdAn zRNoti saMbhinnazrotA, evaM saMbhinnazrotRtvamapi labdhireva / tathA RjvI matiH RjumatiH sAmAnyagrAhiketyarthaH, manaHparyAyajJAnavizeSaH, ayamapi ca labdhivizeSa eva labdhilabdhimatozcAbhedAt RjumatiH sAdhureva / tathA sarva eva viNmUtrakezanakhAdayA vizeSAH khalvauSadhyo yasya, vyAdhyupazamahetava ityarthaH, asau sarvauSadhizca, evamete RddhivizeSA boddhavyA iti gAthArthaH / / ni. (70) cAraNa AsIsavisa kevalI ya mananANiNo ya puvvadharA / arahaMta cakkavaTTI, baladevA vAsudevAya // vR- atizayacaraNAccAraNAH, atizayagamanAdityarthaH, te ca dvibhedAH vidyAcAraNA jaGghAcAraNAzca, tatra jaGghAcAraNaH zaktiH kila rucakavaradvIpagamanazaktimAn bhavati, sa ca kilaiyotpAtenaiva rUcakavaradvIpaM gacchati, AgacchazcotpAtadvayenAgacchati, prathamena nandIzvaraM dvitIyena yo gataH, evamUrdhvamapi ekotpAtenaivAcalendramUrdhni sthitaM pANDukavanaM gacchati, AgacchazcotpAtadvayenAgacchati, prathamena nandanavanaM dvitIyena yato gataH / vidyAcAraNastu nandIzvaradvIpagamanazaktimAn bhavati, sa tvekotpAtena mAnuSottaraM gacchati, dvitIyena nandIzvaraM, tRtIyena tvekenaivA''gacchati yato gataH, eMvamUrdhvamapi vyatyayo vaktavya iti / anye tu zaktita eva rucakavarAdidvIpamanayorgocaratayA vyAcakSata iti / tathA Asyo daMSTrAH tAsu viSameSAmastIti Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [ni.70] AsIviSAH, te ca dviprakArA bhavanti-jAtitaH karmatazca, tatra jAtito vRzcikamaNDUkoragamanuSyajAtayaH, karmatastu tiryagyonayaH manuSyA devAzcAsahastrArAditi, ete hi tapazcaraNAnuSThAnato'nyato vA guNataH khalvAsIviSA bhavanti, devA api tacchaktiyuktA bhavanti, zApapradAnenaiva vyApAdayantItyarthaH / tathA kevalinazca prasiddhA eva / tathA manojJAnino vipulamanaH paryAyajJAninaH parigRhyante / pUrvANi dhArayantIti pUrvadharAH, dazacaturdazapUrvavidaH / azokAdyaSTamahAprAtihAryAdirUpAM pUjAmarhantItyarhantaH tIrthakarA ityarthaH / 'cakravartinaH' caturdazaratnAdhipAH SaTakhaNDabharatezvarAH / 'baladevAH' prasiddhA eva / 'vAsudevAH' saptaratnAdhipA ardhabharataprabhava ityarthaH / ete hi sarva eva cAraNAdayo labdhivizeSA vartante iti gAthArthaH // iha vAsudevatvaM cakravarttitvaM tIrthakaratvaM ca RddhayaH pratipAditAH, tatra tadatizayapratipAdanAyedaM gAthApaJcakaM jagAda niyuktikAraHni. (71) solasa rAyasahassA savvabaleNaM tu saMkalanibaddhaM / __ aMchaMti vAsudevaM agaDataDaMmI ThiyaM saMtaM // ni. (72) dhittUNa saMkalaM so vAmagahattheNa aMchamANANaM / bhuMjijja va liMpijja va mahumahaNaM te na cAyaMti // ni. (73) dosolA battIsA, savvabaleNaM tu saMkalanibaddhaM / aMchaMti cakkavaTTi, agaDataDaMmI ThiyaM saMtaM // ni. (74) dhittUNaM saMkalaM so, vAmagahattheNa aMchamANANaM / bhujijja vA lipijja va, cakkaharaM te na cAyati // ni. (75) jaM kesavassa u balaM, taM duguNaM hoi cakkavaTTissa / tatto balA balavagA, aparimiyabalA jinavariMdA // vR- AsAM gamanikA-iha vIryAMntarAyakarmakSayopazamavizeSAdbalAtizayo vAsudevasya saMpradaya'te-SoDaza rAjasahastrANi 'sarvabalena' hastyazvarathapadAtisaMkulena saha zRGkhalAnibaddhaM 'aMchaMti' dezIvacanAt AkarSanti vAsudevaM 'agaDataTe' kUpataTe sthitaM santaM, tatazca gRhItvA zRGkhalAmasau vAmahastena 'aMchamANANaM' ti AkarSatAM bhuJjIta vilimpeta vA avajJayA hRSTaH san madhumathanaM tena zakruvanti, AkraSTumiti vAkyazeSaH / cakravarttinastvidaM balaM dvau SoDazakau, dvAnizadityetAvati vAcye dvau SoDazakAvityabhidhAnaM cakravarttino vAsudevAd dviguNaddhikhyApanArthaM, rAjasahastrANIti gamyate, sarvabalena saha zRGkhalAnibaddhaM AkarSanti cakravarttinaM agaDataTe sthitaM santaM gRhItvA zRGkhalAmasau vAmahastena AkarSatAM bhuJjIta vilimpeta vA, cakradharaM te na zaknuvanti AkraSTumiti vAkyazeSaH / yat kezavasya tu balaM taddiguNaM bhavati cakravartinaH, 'tataH' zeSalokabalAd 'balA' baladevA balavantaH, tathA niravazeSavIryAntarAyakSayAd aparimitaM balaM yeSAM te'parimitabalAH, ka ete? -jinavarendrAH, athavA tataH-cakravartibalAd balavanto jinavarendrAH, kiyatA baleneti, Aha-aparimitabalA iti / etA hi karmodayakSayakSayopazamasavyapekSAH prANinAM labdhayo'vaseyA iti / idAnIM manaH paryAyajJAnaM, labdhinirUpaNAyAM tat sAmAnyato vyapadiSTamapi viSayasvAmyAdivizeSopadarzanAya jJAnapaJcaka-kramAyAtamabhidhitsurAha Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram-1 ni. (76) manapajjavanANaM puna janamanapariciMtiyatthapAyaDaNaM / mAnusakhittanibaddhaM guNapaccaiyaM carittavao // vR-'manaH paryAyajJAnaM' prAknirUpitazabdArthaM, punaH zabdo vizeSaNArthaH, idaM hi rUpinibandhanakSAyopazamika-pratyakSAdisAmye'pi sati avadhijJAnAt svAAmyAdibhedena viziSTamiti svarUpataH pratipAdayannAha-jAyanta iti janAH, teSAM manAMsi janamanAMsi, janamanobhiH paricintitaH janamanaH paricintitaH janamanaH paricintitazcAsAvarthazceti samAsaH, taM prakaTayati prakAzayati janamanaH paricintitArthaprakaTanaM, mAnuSakSetraM-ardhatRtIyadvIpasamudraparimANaM tannibaddhaM, na tadbahirvyavasthitaprANimanaH paricintitArthaviSayaM pravartata ityarthaH / guNA:-kSAntyAdayaH ta eva pratyayAHkAraNAni yasya naguNapratyayaM, cAritramasyAstIti cAritravAn tasya cAritravata evedaM bhavati, etaduktaM bhavati-apramattasaMyatasya AmISadhyAdiRddhi prAptasyaiveti gAthArthaH // idaM dravyAdibhinirUpyate-tatra dravyato manaH paryAyajJAnI ardhatRtIyadvIpasamudrAntargataprANimano-bhAvapariNatadravyANi jAnAti pazyati ca, avadhijJAnasaMpannamanaH paryAyajJAninamadhikRtyaivaM, anyathA jAnAtyeva na pazyati, athavA yataH sAkAraM tadato jJAnaM yatazca pazyati tena ato darzanamiti, evaM sUtre saMbhavamadhikRtyoktamiti, anyathA cakSuracakSuravadhikevaladarzanaM tatroktaM caturdhA virudhyate, kSetrataH ardhatRtIyeSveva dvIpasamudreSu, kAlatastu palyopamAsaMkhyeyabhAgaM rUSyamatItaM vA kAlaM jAnAti, bhAvatastu manodravyaparyAyAn anantAniti, tatra sAkSAnmanodravyaparyAyAneva pazyati, bAhyAstu tadviSayabhAvApannAnanumAnato vijAnAti, kutaH?, manaso mUrtomUrtadravyAlambanatvAt, chadmasthasya cAmUrtadarzanavirodhAditi. satpadaprarUpaNAdayastu avdhijnyaanvdvgntvyaaH| nAnAtvaM cAnAhArakAparyAptako pratipadyamAnau na bhavataH, nApItarau / uktaM manaHparyAyajJAnaM, idAnImavasaraprAptaM kevalajJAnaM pratipAdayatrAhani. (77) aha savvadavvapariNAmabhAvaviNNattikAraNamanaMtaM / sAsayamappaDivAi egavihaM kevalannANaM // vR-iha manaH paryAyajJAnAnantaraM sUtrakramoddezataH zuddhito lAbhatazca prAk kevalajJAnamupanyastaM, atastadarthopadarzanArthamathazabda iti, uktaM ca-"atha prkriyaaprshnaanntrymngglopnyaasprtivcnsmuccyessu"| sarvANi ca tAni dravyANi ca sarvadravyANi-jIvAdilakSaNAni teSAM pariNAmAHprayogavistrasobhayajanyA utpAdAdayaH sarvadravyapariNAmAH teSAM bhAvaH sattA svalakSaNamityanantaraM tasya vizeSaNa jJapanaM vijJaptiH, vijJAnaM vA vijJaptiH-paricchittiH, tatra bhedopacArAt, tasyA vijJapteH kAraNaM vijJaptikAraNaM, ata eva sarvadravyajJetrakAlabhAvaviSayaM tat, kSetrAdInAmapi dravyatvAt, tacca jJeyAnantatvAdanantaM, zazvadbhavatIti zAzvataM, tacca vyavahAranayAdezAdupacArataH pratipAtyapi bhavati, ata Aha-pratipatanazIlaM pratipAti na pratipAti apratipAti, sadA'vasthitamityarthaH / Aha-apratipAtyetAvadevAstu, zazvatamityetadayuktaM, na, apratipAtino'pyavadhijJAnasya zAzvatatvAnupapatteH, tasmAdubhayamapi yuktamiti / "ekavidhaM' ekaprakAraM, AvaraNAbhAvAt kSayasyaikarUpatvAt, 'kevalaM' matyAdinirapekSaM 'jJAna' saMvedanaM, kevalaM ca tat jJAnaM ceti samAsa iti gAthArthaH // iha tIrthakRt samupajAtakevalaH sattvAnugrahArthe dezanAM karoti, Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45 pIThikA - [ni. 77] tIrthakaranAmakarmodayAt, tatazca dhvaneH zrutarUpatvAt tasya ca bhAvazrutapUrvakatvAt zrutajJAnasaMbhavAdaniSTApattiriti mA bhUnyatimoho'vyutpannabuddhInAnAmityatastadvinivRttyarthamAhani. (78) kevalanANeNatthe nAuM je tattha pnnvnnjoge| te bhAsai titthayaro vayajoga suyaM havai sesaM // vR-iha tIrthakaraH kevalajJAnena 'arthAn' dharmAstikAyAdIn mUrttAmUrtAn abhilApyAnabhilApyAn 'jJAtvA' vinizcitya, kevalajJAnenaiva jJAtvA na tu zrutajJAnena, tasya kSAyopazamikatvAt, kevalinazca tadbhAvAt, sarvasuddhau dezazuddhyabhAvAdityarthaH / ye 'tatra' teSAmarthAnAM madhye, prajJApanaM prajJApanA tasyA yogyAH prajJApanAyogyAH 'tAn bhASate' tAneva vakti netarAniti, prajJApanIyAnapi na sarvAnava bhASate, anantatvAt, AyuSaH parimitatvAt, vAcaH kramavarttivAcca, kiM tahiM ?, yogyAneva gRhItRzaktayapekSayA yo hi yAvatAM yogya iti / tatra kevalajJAnopalabdhArthAbhidhAyakaH zabdarAziH procyamAnastasya bhagavato vAgyoga eva bhavati, na zrutaM, nAmakarmodayanibandhanatvAt, zrutasya ca kSAyopazamikatvAt, sa ca zrutaM bhavati zeSaM, zeSamityapradhAnaM, etaduktaM bhavati-zrotuNAM zrutagranthAnusAribhAvazrutajJAnanibandhanatvAccheSamapradhAnaM dravyazrutamityarthaH / anye tvevaM paThanti'vayajogasuyaM havai tesiM' sa vAgyogaH zrutaM bhavati teSAM' zrotRNAM, bhaavshrutkaarnntvaaditybhipraayH| athavA 'vAgyogazrutaM' dravyazrutameveti gAthArthaH // satpadaprarUpaNAyAM ca gatimaGgIkRtya siddhagatau manuSyagatau ca, indriyadvAramadhikRtya noindriyAtIndriyeSu, evaM trasakAyAkAyayoH sayogAyogayoH avedakeSu akaSAyiSu zuklezyAlezyayoH samyagddaSTiSu kevalajJAniSu kevaladarziSu saMyatanosaMyatayoH sAkArAnAkAropayogayoH AhArakAnAhArakayoH bhASakAbhASakayoH parIttanoparIttayoH paryAptanoparyAptayoH bAdaranobAdarayoH, saMjJiSu nosaMjJiSu, bhavyanobhavyayoH, mokSaprApti prati bhavasthakevalino bhavyatA; caramAcaramayoH, caramaH-kevalI acaramaH-siddhaH bhavAntaraprAptyabhAvAt, kevalaM draSTavyamiti / pUrvapratipannapratipadyamAnayojanA ca svabuddhyA kartavyeti / 'dravyapramANaM' tu pratipadyamAnAnadhikRtya utkRSTato'STazataM, pUrvapratipannAH kevalinastu anantAH, kSetraM jaghanyato lokasyAsaMkhyeyabhAgaH, utkRSTato loka evaM, kevalisamudghAtamadhikRtya, evaM sparzanA'pi, 'kAlataH' sAdyamaparyantaM, 'antaraM' nAstyeva, pratipAtAbhAvAt, 'bhAgadvAraM matijJAnava draSTavyaM, 'bhAva' iti kSAyike bhAve 'alpAhutvaM' matijJAnavadeva / uktaM kevalajJAnaM, tadbhidhAnAcca nandI, tadabhidhAnAnmaGgalamiti / evaM tAvanmaGgalasvarUpAbhidhAnadvAreNa jJAnapaJcakamuktaM, iha tu prakRte zrutajJAnenAdhikAraH, ni. (79) itthaM puna ahigAro suyanANeNaM jao sueNaM tu / sesANamappaNo'via anuoga paIvadiTuMto / / vR- atra punaH pakRte adhikAraH zrutajJAnena, yataH zrutenaiva 'zeSANAM' matyAdijJAnAnAM Atmano'pi ca 'anuyogaH' anvAkhyAnaM, kriyata iti vAkyazeSaH, svaparaprakAzakatvAttasya, pradIpaTaSTAntazcAtra draSTavya iti gAthArthaH / / muni dIparalasAgareNa saMzodhitA sampAditA AvazyakasUtre pIThikAyAH niyuktiH evaM hAribhadrIya TIkA parisamAptA / Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram-1 Avazyaka sUtre - upodghAtaH) vR- sAmprataM maGgalasAdhyaH prakRto'nuyogaH pradarzyata iti, sa ca svaparaprakAzakatvAt gurvAyattatvAcca zrutajJAnasyeti, tathA coktaM-'atra punaradhikAraH zrutajJAnenetyAdi' / Aha-nanvAvazyakasyAnuyogaH prakRta eva, punaH zrutajJAnasyetyayuktamiti, atrocyate, Avazyakasya zrutAntargatatvapradarzanArthatvAAdadoSaH / Aha-ya dyAvazyakasyAnuyogaH, tadAvazyakaM kimaGgamaGgAni ? zrutaskandhaH zrutaskandhAH ? adhyayanamadhyayanAni ? uddezaka uddezakAH iti, atrocyate, AvazyakaM zrutaskandhastathA'dhyayanAni ca, zeSAstvanAdezA vikalpA iti / Aha-nanu nandIvyAkhyAne aGgAnaGgapraviSTazrutanirUpaNAyAmanaGgatA'syAbhihitaiva, tatazca kimaGgamaGgAnItyAdyAzaGkAnupapattiriti, atrocyate, tadvyAkhyA'niyamapradarzanArthatvAdadoSaH, nAvazyaM zAstrAdau nandhadhyayanArthakathanaM karttavyaM, akRte cAzaGkA saMbhavati / Aha-maGgalArthaM zAstrAdAvavazyameva nandyabhidhAnAt kathamaniyama iti, atrocyate, jJAnabhidhAnamAtraSyaiva maGgalatvAt nAvazyamavayavArthAbhidhAnaM karttavyamiti, tadakaraNe cAzaGkA bhavati / kiM ca-AvazyakavyAkhyAnArambhe zAstrAntaravyAkhyAnArambho'yukta eva, zAstrAntaraMca nandI, pRthak zrutaskandhatvAt / Aha-yadyevamiha AvazyakazrutaskandhAnuyogArambhe kimiti tadanuyogaM iti, ucyate, ziSyAnugrahArtha tvayaM niyama ityapavAdapradarzanArthaM vA, etaduktaM bhavati-kadAcitpuruSAdyapekSayA ukrameNApi anyArambhe'pi cAnyad vyAkhyAyata iti, alaM prasaGgena, tatra zAstrAbhidhAnaM 'AvazyakazrutaskandhaH', tabhedAzca adhyayanAni yataH tasmAd AvazyakaM nikSeptavyaM zrutaM skandhazceti / kiM ca-kimidaM zAstrAbhidhAnaM pradIpAbhidhAnavad yathArthaM Ahozcit palAzabhidhAnavad ayathArthe uta DitthAdyabhidhAnavad anarthakameveti parIkSyaM, yadi ca yathArthaM tatastadupAdeyaM, tatraiva samudAyArthaparisamApterityataH zAstrAbhidhAnameva tAvadAlocyata iti|| tatra 'AvazyakaM' iti kaH zabdArthaH ?, avazyaM kartavyamAvazyakaM, athavA guNAnAmAvazyamAtmAnaM karotItyAvazyakaM, yathA antaM karotItyantakaH, athavA 'vasa nivAse' iti guNazUnyamAtmAnamAvAsayati guNairityAvAsakaM, guNasAnnidhyamAtmanaH karotIti bhAvArthaH / idaM ca maGgalavannAmAdicaturbhedabhinnaM, idaM ca prapaJcataH sUtrAdavaseyamiti, uddezastu tadanusAreNaiva ziSyAnugrahAyAbhidhIyate iti, tatra nAmasthApane sujJAne eva, dravyAvazkaM dvidhA-Agamato noAgamatazca, tatrAgamato jJAtA'nupayuktaH 'anupayogo dravya' mitikRtvA, noAgamato dravyAvazyaka trividhaM-jJazarIraM bhavyazarIraM jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaM ca, tadapi trividhaM-laukikalokottarakuprAvacanikabhedabhinnaM yathA'nuyogadvAreSu, navaraM lokottareNAtrAdhikAraH, tacca jJAnAdizramaNaguNamuktayogasya pratikramaNaM bhAvazUnyatvAd abhipretaphalAbhAvAcca, ettha udAharaNaM- vasaMtapuraM nagaraM, tattha gaccho agItatthasaMviggo viharati, tattha ya ego saMviggo samaNaguNamukkajogI, so divasadevasiyaM udaullAdiaNesaNAo paDigAhettA mahayA saMvegeNaM Aloei, tassa puNa gaNI agIyatthattaNao pAyacchittaM deMto bhaNati 'aho imo dhammasaddhio sAhU !, suhaM paDiseviuM, dukkhaM AloeuM, evaM nAma esa Aloei agUhaMto, ato asaDhattaNao suddhotti' Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ ni. 80 ] eyaM ca davaNa anne agIyatthasamayaNA pasaMsaMti, ciMteMti ya- navaraM AloeyavvaM natthittha kiMcI paDisevieNaM ti / annadA kadAI gIyatthe saMviggo viharamANo Agao, so taM divasadevasiyaM avihiM davaNa udAharaNaM dAeti - giriNanare nagare rayaNavANiyao rattarayaNANaM gharaM bhareUNaM palIvei, taM pAsittA savvalogo pasaMsati - aho imo dhanno bhagavantaM aggiM tappeti, annayA kayAI tena palIvitaM, vAo ya pabalo jAo, savvaM nagaraM dahuM, pacchA rannA paDihaNio nivvisao ya kao | annahiMpi nagare ego evaM ceva karei, so rAiNA suo jahA evaM kareitti, so savvassaharaNo kAUNa visajio, aDavIe kIsa na palIvesi ? / jahA tena vANiageNa avasesAvi daDDhA, evaM tumaMpi etaM pasaMsittA ete sAhuNo savve paricayasi, jAhe na ThAti tAhe sAhuNo bhaNiAesa mahANiddhammo agIyattho alaM eyassa ANAe, jadi eyassa niggaho na kIrai, to annevi vinassaMti / idAnIM bhAvAvazyakaM, tadapi dvividhameva-Agamato noAgamatazca, tatrAgamato bhAvAvazyakaM jJAtA upayuktaH, tadupayogAnanyatvAt, athavA''vazyakArthopayogapariNAma eveti / noAgamatastu jJAnakriyobhayapariNAmo bhAvAvazyakaM, upayuktatma kriyeti bhAvArthaH, mizravacanazca nozabdaH, idamapi ca laukikAditrividhaM sUtrAdavaseyaM, iha tu lokottareNAdhikAra iti / uktamAvazyakaM, asya cAmUni avyAmohArthamekArthikAni draSTavyAni - AvassayaM 1 avassakaraNijaM 2 dhruva 3 niggaho 4 visohI 5 ya / ajjhayaNachakka 6 vaggo 7NAo 8 ArAhaNA 9 maggo 10 // 47 samaNa sAvaeNaya avassakAyavvayaM havai jamhA / ahonisassa ya tamhA AvassayaM nAma // evaM zrutaskandhayorapi nikSepazcaturvidha eva draSTavyaH, yathA'nuyogadvAreSu, sthAnAzUnyArthe tu kiJciducyate iha noAgamato jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaM dravyazrutaM pustakapatrakanyastaM, athavA sUtramaNDajAdi, bhAvazrutaM tvAgamato jJAtA upayuktaH, noAgamatastivadamevAvazyakaM, nozabdasya devAvacanatvAt / evaM noAgamato jJazarIrabhavyazarIravyatirikto dravyaskandhaH sacetanAdiH, tatra sacitto dvipadAtiH acitto dvipradezikAdiH mizraH senAdidezAdiriti, tathA bhAvaskandhastvAgamatastadarthopayogapariNAma eva, noAgamatastvAvazyakazrutaskandha eveti, nozabdasya dezavacanatvAt, athavA jJAnakriyAguNasamUhAtmakaH sAmAyikAdInAmadhyayanAnAM samAvezAt, jJAnadarzanakriyopayoga ityarthaH, nozabdastu mizra vacanaH / sarvapadaikavAcyatA sAmAkikAdi zrutavizeSANAM SaNNAM skandhaH zrutaskandhaH, AvazyakaM ca tat zrutaskandhazceti samAsaH / Aha- kimidaM AvazyakaM SaDadhyayanAtmakamiti, atrocyate, SaDarthAdhikArAtmakatvAt, te cAmI sAmAyikAdInAM yathAyogamavaseyA iti sAvajjajogaviraI 1 ukkittaNa 2 guNavao ya paDivattI 3 / khalayassa niMdana 4 vaNatigiccha guNadhAraNA 6 ceva // avadyaM pApaM, yujyanta iti yogAH vyApArAH, sahAvadyena varttanta iti sAvadyAH, sAvadyAzca te yogAzceti samAsaH, teSAM viramaNaM viratiH sAmAyikArthAdhikAra iti 1 utkIrttanamutkIrttanA, tatra guNotkIrttanA arhatAM caturviMzatistavasya 2 / guNA jJAnAdayaH mUlottarAkhyA vA, te'sya Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram-1 vidyanta iti guNavAn tasya guNavataH pratipattirvandanAdhyayanasya 3 / cazabdaH samuccaye, 'skhalitasyeti' zrutazIlaskhalitasya nindanA pratikramaNasya 4 / tathA cAritrAtmano vraNacikitsAaparAdhavraNasaMrohaNaM kAyotsargasya 5 / apagatavratAticAretaropacitakarmavizaraNArthamanazanadiguNasaMdhAraNA pratyAkhyAnasya 6 ityAdhikArAH / eSAM ca pratyadhyayanamarthAdhikAradvAra evAvasaraH pratyetavyaH, iha tu prasaGgataH skandhopadarzanadvAreNoktA iti / idAnIM adhyayananyAsaprastAvaH, taM cAnuyogadvArakramAyAtaM pratyadhyayanaM oghaniSpannanikSepe' lAghavArthaM vakSyAmaH / eSa Avazyakasya samudAyArthaH, idAnImavayavArthapradarzanAya ekaikamadhyayanaM vakSyAmaH, tatra prathamamadhyayanaM sAmAyika-samabhAvalakSaNatvAt, catuvizatistavAdInAM ca tadbhedatvAt prAthamyamasyeti / asya ca mahApurasyeva catvAryanuyogadvArANi bhavanti / anuyogadvArANIti kaH zabdArthaH ? anuyogo'dhyayanArthaH, dvArANi tatpravezamukhAnIti, yathA hi akRtadvAraM nagaramanagarameva bhavati, kRtaikadvAramapi ca duradhigama kAryAtipattaye ca, kRtacatarmUladvAraM pratidvArAnugataM sukhAdhigamaM kAryAnatipattaye ca, evaM sAmAyikapuramapi arthAdhigamopAyadvArazUnyamazakyAdhigamaM bhavati, ekadvArAnugatamapi ca duradhigamaM bhavati, saprabhedacaturAnugataM tu sukhAdhigama ityaMtaH phalavAn dvAronyAsaH / tAni ca amUni-upakramo 1 nikSepo 2 'nugamo 3 naya 4 iti / tatra zAstrasya upakramaNaM upakramyate'nenAsmAdasminniti vA upakramaH, zAstrasya nyAsadezAnayanamityarthaH / tathA nikSepaNaM nikSipyate'nenAsmAdasminniti vA nikSepaH nyAsaH sthApaneti paryAyAH / evamanugamanaM anugamaH anugamyate vA'nenAsmAdasminniti vA'nugamaH, sUtrasyAnukUlaH pariccheda ityarthaH / evaM nayanaM nIyate vA'nenAsmAdasminniti vA nayaH, vastunaH paryAyANAM saMbhavato'dhigama ityrthH| Aha-eSAmupakramAdidvArANAM kimityevaM krama iti, atrocyate, na hyanupakrAntaM sad asamIpIbhUtaM nikSipyate, na cAnikSiptaM nAmAdibhirarthato'nugamyate, na cArthato'nanugataM nayairvicAyate ityato'yameva krama iti / tatropakramo dvividhaH-zAstrIya itarazca, tatra itaraH SaTprakAraH, nAmasthApanAdravyakSetra-kAlabhAvabhedabhinna iti, tatra nAmasthapane sujJAne, dravyopakramo dvividhaH-Agamato noAgamatazca, Agamato jJAtA'nupayuktaH, noAgamato jJazarIrabhavyazarIratadvyatiriktazca, sa ca trividha-sacittAcittamizradravyopakrama iti, tatra sacittadravyopakramaH dvipadacatuSpadApadopAdhibhedabhinnaH, punarekaiko dvividhaH- parikarmaNi vastuvinAze ca, tatra parikarma-dravyasya guNavizeSapariNAmakaraNaM tasminsati, tadyathA-ghRtAdhupabhogena purusya varNAdikaraNamiti, athavA karNaskandhavardhanAdikriyeti, anye tu zAstragandharvanRtyAdikalAsaMpAdanamapi dravyopakrama vyAcakSate, idaM punarasAdhu, vijJAnavizeSAtmakatvAt zAstrAdiparijJAnasya, tasya ca bhAvatvAditi, kintu AtmadravyasaMskAravivakSApekSayA zarIravarNAdikaraNavat syAdapIti / evaM zukasArikAdInAM zikSAguNavizeSakaraNaM, tathA catuSpadAnAM hastyAdInAM, apadAnAM ca vRkSAdInAM vRkSAyurvedopadezAd vArdhakyAdi guNApAdanamiti, Aha-yatsvayaM kAlAntarabhAvyupakramyate yathA tarorvArdhakyAdi tatra parikarmaNi dravyopakramatA yuktA, varNakaraNakalAdisaMpadAnasya tu kAlAntare'pi vivakSitahetujAlamantareNAnupapatteH kathaM parikarmaNi dravyopakramateti, atrocyate, vivakSitahetujAlamantareNAnupapatterityasiddha, kathaM ? varNasya tAvannAmakarmavipAkitvAt svayamapi bhAvAt, kAlAdInAM ca Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni. 80] 49 kSAyopazamikatvAt, tasya ca kAlAntare'pi svayamapi saMbhavAt, vibhramavilAsAdInAM ca yuvAvasthAyAM darzanAt / tathA vastuvinAze ca puruSAdInAM khaGgAdibhirvinAza evopakramyate iti, Aha parikarmavastuvinAzopakramayorabheda eva, ubhayatrApi pUrvarUpaparityAgenottarAvasthApatteriti, atrocyate, parikarmopakramajanitottararUpApattAvapi avizeSeNa prANinAM pratyabhijJAnAdidarzanAt vastuvinAzopakramasaMpAditottaradharmarUpe tu vastunyadarzanAt vizeSasiddhiriti, athavaikatra vinAzasyaiva vivakSitatvAdadoSaH / evamacittadravyopakramaH padmarAgamaNeH kSAramRtpuTapAkAdinA vaimalyApAdanavinAzAdIti / mizradravyopakramastu kaTakAdivibhUSitapuruSAdidravyasyaiveti / vivakSAtazca kArakayojanA draSTavyA-dravyasya dravyeNa dravyAt dravye vokramo dravyopakrama iti / tathA kSetrasyopakramaH kSetropakramaH, Aha-kSetrammUrta nityaM ca, atastasya kathaM karaNavinAzaviti, ucyate, tadvyavasthitadravyakaraNavinAzabhAvAdupacArataH khalvadoSaH, tathA ca tAsthyAttavyapadezo yukta eva, maJcAH krozantIti yathA / tathA kAlasya vartanAdirUpatvAt dravyaparyAyarUpatvAt dravyopakrama evopacArAt kAlopakrama iti, candroparAgAdiparijJAnalakSaNo vA / bhAvopakramo dvidhA-Agamato nAogamatazca, Agamato jJAtA upayuktaH, noAgamatastu prazasto'prazastazceti, tatrAprazasto DoNDiNigaNikA'mAtyAdInAM, etthodAharaNANi-ege nagare egA marugiNI, sA citeti-kahaM dhUyAo suhiyAo hojjatti, tAe jeTThiyA dhUA sikkhAviA jahA varaM iMtaM matthae paNhiyAe AhaNijjasi, tAe Ahato, so tuTTho, pAdaM madiumAraddho, nanu dukkhaviatti, tIe mAyAe kahiyaM, tAe bhaNNati-jaM karehi taM karehi, na esa tujjha kiMcI avarajjhaitti / bIyA sikkhaviA, tIevi Ahato, so jhiMkhittA uvasaMto, sA bhaNati tumaMpi vIsatthA viharAhi, navaraM jhiMkhaNao esutti / taIyA sikkhaviA, tIevi Ahato, so ruTTho, tena daDhaM piTTitA dhADiyA ya, taM akulaputtI jA evaM karesi, tIe mAyAe kathitaM, pacchA kahavi anugamio, esa amha kuladhammotti, dhUo ya bhaNiA jahA devatassa tassa tahA vaTTijAsi, mA chddddehitti| egammi nagare causaTThikalAkusalA gaNiyA, tIe parabhAvovakkamaNanimittaM ratigharaMmi savvAo pagaIo niyaniyavAvAraM karemANIo AlihAviyAo, tattha ya jo jo vaDDaimAI, so so niyayasipaM pasaMsati, nAya bhAvo ya suanuyatto bhavai, anuyattio ya uvayAraM gAhio khaddhaM khaddhaM davvajAtaM viyareitti esavia apasattho bhAvovakkamo // - egami nagare koI rAyA assavAhaNiyAe sahAmacceNaM niggao, tattha se Asena vacaMteNaM khaliNe kAIyA bosiriA, khillaraM baddhaM, taM ca puDhavIe thirattaNao tahaTThiyaM ceva rannA paDiniyattamANena suiraM nijjhAiyaM, ciMtiyaM ca nena-iha talAgaM sohaNaM havaitti, na una vuttaM, amaJcena iMgiyAgArakusalena rAyANamanApucchiya mahAsaraM khaNAviaMceva, pAlIe ArAmA se pavarA kayA, teNaM kAleNaM rannA punaravi assavAhiNaAe gacchaMteNa diTuM, bhaNiyaM ca nekeNa imaM khaNAviaM? amacceNa bhaNiaM-rAya ! tubbhehiM ceva, kahiM cia ?, avaloyaNAe, ahiyaparitudveNaM saMvaDDaNA kayA / esavia appasatthabhAvovattakkamotti / / uktaH aprazastaH, idAnI prazasta ucyate-tatra zrutAdinimittaM AcAryabhAvopakramaH prazasta iti, Aha| 244 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 Avazyaka mUlasUtram - 1 vyAkhyAGgapratipAdanAdhikAre gurubhAvopakramAbhidhAnamanarthakamiti, na, tasyApi vyAkhyAGgatvAt, - "gurvAyattA, yasmAcchAstrArambhA bhavanti sarve'pi / tasmAddurvArAdhanapareNa hitakAGkSiNA bhAvyam // " tathA ca bhASyakAreNAbhyadhAyi "gurucittAyattAiM vakkhANaMgAI jena savvAI / jena puNa sappasaNaM hoi tayaM taM tahA kajaM // AgAriMgiyakusalaM jadi seyaM vAyasaM vae pujjA / tahaviya siM navi kUDe virahaMmi a kAraNaM pucche || nivapucchiNa bhaNio guruNA gaMgA kaomuhI vahai ? | saMpAiyavaM sIso jaha taha savvattha kAyavvaM // ityAdi / Aha - yadyevaM gurubhAvopakrama evAbhidhAtavyo na zeSAH, niSprayojanatvAt, na, gurucittaprasAdanArthameva teSAmupayogitvAt; tatha ca dezakAlAvapekSya parikarmanAzau dravyANAM udakaudanAdInAM AhAradikAryeSu kurvan vineyo guroharati ceta iti / athavopakramasya sAmyAt prakRte nirupayogino'pi anyatra upayokSyanta ityupanyastatvAdadoSa ityalaM vistareNaM / uktaM itaraH, idAnIM zAstrIya ucyate-asAvapi SaDidha eva tadyathA AnupUrvI 1 nAma 2 pramANaM 3 vaktavyatA 4 arthAdhikAraH 5 samavatAra 6 iti / tatrAnupUrvI nAmasthApanAdravyakSetrakAlagaNanotkIrttanasaMsthAnasAmAcArIbhAvabhedabhinnA dazaprakArA, tasyAM yathAsaMbhavataH samavatAraNIyamidaM, vizeSatastUtkIrttanagaNanAnupUrvIdvaya iti, utkIrtanA-saMzabdanA yathA-sAmAyikaM caturviMzatistava ityAdi, gaNanaM parisaMkhyAnaM ekaM dve trINi catvArItyAdi, sA ca gaNanAnupUrvI triprakArA pUrvapazcAdanAnupUrvIbhedabhinnA, tatra sAmAyikaM pUrvAnupUrvyA prathamaM, pazcAnupUrvyA SaSThaM, anAnupUrvyA tvaniyataM kvacitprathamaM kvacidvitIyaM ityAdi / tatrAnAnupUrvINAmayaM karaNopAyaH - ekAdhekottarA vivakSitapadAnAM sthApanA kriyate, tatra padatrayasthApanaiva tAvatsaMkSepataH pradarzyate-sAmAyikaM caturviMzatistavaH vandanAdhyayanamiti / atra puvvAnupuvi heTThA, samayAbheeNa kuNa jahAje / uvarimatulaM purao naseja puvvakkamo se se // jahitaMminikkhitte purao so ceva aMkavinnAso / so hoi samayabhedo vajreyavvo payatteNaM // bhAvanA kSuNNatvAnna pratanyate, navaramAgataMtrayANAmeteSAM SaDbhaGgA bhavanti, atazcatastraH khalu anAnupUrvya iti / SaNNAM tu padAnAM saptaviMzatyuttarANi bhaGgakazatAni, atrApi saptASTAdazottarANi anAnupUrvya iti / idAnIM nAma- prativastu namanAnnAma, taccaikAdi dazAntaM yathA'nuyogadvAreSu tathA ca vaktavyaM, SaDnAmni tvavatAraH, tatra SaD bhAvA audayiiAkAdayo nirUpyante, tatra kSAyopazamika eva sarvazrutAvatAraH, tasya kSAyopazamikatvAditi / tatha pramANaM- dravyANi pramIyate'neneti pramANaM tacca prameyabhedAdeva catUrUpaM, tadyathA - dravyapramANaM kSetrapramANaM 2 kAlapramANaM 3 bhAvapramANaM ca 3, tatra sAmAyikaM bhAvAtmakatvAd bhAvapramANaviSayaM tacca bhAvapramANaM tridhA - guNanaya Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni. 80] 51 saMkhyAbhedabhinnaM, tatra guNapramANamapi dvidhA-jIvaguNapramANamajIvaguNapramANaM ca, tatra jIvAdapRthagbhUtatvAt sAmAyikasya jIvaguNapramANe samavatAraH, tadapi jJAnadarzanacAritrabhedabhinnaM, tatra bodhAtmakatvAtsAmAyikasya jJAnaguNapramANe samavatAraH, tadapi pratyakSAnumAnopamAnAgamabhedabhinnaM, tatra sAmAyikasya prAyaH paropadezasavyapekSatvAdAgame samavatAraH, sa ca laukikalokottarasUtrArthobhayAtmAnantaraparamparAbhedabhinna iti, tatra sAmAyikasya paramarSipraNItagaNipiTakAntargatatvAt lokottare samavatAraH, sUtrArtharUpatvAcca tadubhaya iti, tathedaM gautamAdInAM sUtrata AtmAgamaH, tacchiSyANAM jambUsvAmiprabhRtInAM anantarAgamaH, praziSyANAM tu prabhavAdInAM paramparAgama iti, evamarthato'rhatAmAtmAgamaH gaNadharANAmanantarAgamaH tacchiSyANAM tu paramparAgama iti / nayapramANe tu mUDhanayatvAttasya nAdhUnA'vatAra iti, vakSyati ca-"mUDhaNaiyaM suyaM kAliyaM tu' ityAdi saMkhyA nAmasthApanAdravyakSetrakAlaupamyaparimANabhAvabhedabhinnA, yathA'nuyogadvAreSu tathA vaktavyA, tatrotkAlikAdizrutaparimANasaMkhyAyAM samavatAraH, tatra sUtrataH sAmAyikaM parimitaparimANaM, arthato'nantaparyAyatvAdaparimitaparimANamiti / idAnIM vaktavyatA-sA ca trividhA-svasamayavaktavyatA 1 parasamayavaktavyatA 2 ubhayasamayavaktavyatA 3 ceti / svasamayaHsvasiddhAntaH, vaktakyatA-padArthavicAraH, tatra svasamayavaktavyatAyAmasya samavatAraH, evaM parobhayasamayapratipAdakAdhyayanAnAmapi, yataH sarvameva samyagdRSTiparigRhItaM parasamayasaMbandhyapi samyakzrutameva, tasya svasamayopakArakatvAditi / idAnImarthAdhikAraH, sa cAdhyayanasamudAyArthaH, svasamayavaktavyataikadezaH, sa ca sarvasAvadyayogaviratirUpaH / idAnIM samavatAraH, sa ca lAghavArthaM pratidvAraM samavatAraNAdvAreNa pradarzita eva / ukta upakrama / idAnIM nikSepaH, sa ca tridhA-oghaniSpanno 1 nAmaniSpannaH 2 sUtrAlApakaniSpannazceti 3 / tatra ogho nAma yat sAmAnyaM zAstrAbhidhAnaM, tacceha caturvidhamadhyayanAdi, punaH pratyekaM nAmAdicaturbhedamanuyogadvArAsArataH prapaJcenAbhidhAya bhAvAdhyayanAkSINAdiSu sAmAyikamAyojyaM / nAmaniSpanne nikSepe sAmAyikaM, tacca nAmAdicaturvidhaM, idaM ca niruktidvAre sUtrasparzikaniyuktI ca prapaJcena vakSyAmaH, Aha-yadi tadiha nAma avasaraprAptaM kimiti niruktayAdAvasya svarUpratipAdanaM, tatra cetsvarUpAbhidhAnamaSya hanta ihopanyAsaH kimiti, atrocyate, iha nikSepadvAre nikSepamAtrasyaivAvasaraH, niruktau tu tadanvAkhyAnasyeti, Aha-itthamapi niruktidvAra eva sAmAyikavyAkhyAnataH kiM punaH sUtre'bhidhIyate iti, ucyate, alaM prapaJcena, ukto nAmaniSpanno nikSepaH, idAnIM sUtrAlApaniSpannasya nikSepasyAvasaraH, sa ca prAptalakSaNo'pi na nikSipyate, kasmAt ? sUtrAbhAvAt, asati ca sUtre kasyAlApakanikSepa iti, ato'sti itaH tRtIya manuyogadvAramanugamAkhyaM, tatraiva nikSepsyAmaH / Aha___ yadi prAptAvasaro'pyasAviha na nikSipyate kimityupanyasya te iti, ucyate, nikSepasAmAnyAt iha pradarzyata eva, na tu pratanyate iti / idAnImanugamAvasaraH, sa ca dvidhA-niryuktayanugamaH sUtrAnugamazca, niryuktayanugamastriprakAraH, tadyathA-nikSepaniyuktayanugama upodghAtaniryukyanugamaH sUtrasparzika-niryuktayanugamazceti, tatra nikSepaniyuktayanugamo'nugata eva, yadadho nAmAdinyAsAnvAkhyAnamuktamiti / idAnImupodghAta-niryuktanugamaprastAvaH, sa ca uddezAdidvAralakSaNa iti, Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram-1asya ca mahArthatvAnmA bhUdvidhana iti Arambhe maGgalamucyate / Aha-nanu maGgalaM prAgevoktaM, bhUyaH kiM tena ?, atha kRtamaGgalairapi punarabhidhIyate, itthaM tarhi pratidvAraM pratyadhyayanaM pratisUtraM ca vaktavyamiti / atrAha kazcit-maGgalaM hi zAstrasyAdau madhye'vasAne ceti pratipAditaM, tatrAtimaGgalamuktaM, idAnIM madhyamaGgalamucyate, tanna, anArabdha eva zAstre kuto madhyAvakAza iti, syAdetat, caturanuyogadvArAtmakaM yataH zAstraM, ato'nuyogadvAradvaye hyatikrAnte madhyamaGgalaM, ata eva cAnuyogadvArANAM zAstrAGgateti, nanvevamapi idaM zAstramadhyaM na bhavati, adhyayanamadhyatvAt, zAstramadhyo ca madhyamaGgalAvasara iti, tasmAd yatkiJcidetat tatazcAyaM sthitapakSaH-iha yadAdau maGgalaM pratipAditaM tadAvazyakAdimaGgalaM, idaM tunAvazyakamAtrasya, sarvAnuyogopodghatiniyuktitvAt prakrAntopodghAtasya, vakSyati ca "Avassassa dasakAliyassa taha uttarajjhamAyAre / sUyagaDe nijjuttI, vocchAmi tahA dasANaM ca // ityAdi, tathA "sesesuvi ajjhayaNesu, hoi eseva niJjuttI" caturvizatistavAdiSviti vakSyati, ato mahArthatvAt kathaJcit zAstrAntaratvAccAsyArambhe maGgalopanyAso yukta eveti, Aha-sAmAyikAnvAkhyAne'dhikRte ko hi dazavaikAlikAdInAM prastAva iti, atrocyate, upodghAtasAmAnyAt, yatasteSAmapi prAyaH khalpavayamevopodghAta iti, alaM prapaJcena / taccedaM maGgalam - ni. (80) titthayare bhagavaMte, anuttaraparakkame amiyanANI / tiNNe sugaigaigae, siddhipahapadesae vaMde // vR- gamanikA-tIrthakaraNazIlAstIrthakarAH tAn vanda iti yogaH, tatra 'tu plavanataraNayoH' ityasya 'pAtRtudivacisiciricibhyasthag iti thakpratyaye'nubandhalope ca kRte 'Rta idvA dhAtoH iti ittve raparatve hali ceti dIrghatve paragame ca tIrtha iti sthite 'DukRJ karaNe' ityasya 'careSTaH' ityasmAt sUtrAt TapratyayAdhikAre'nuvartamAne 'kRJo hetutAcchIlyAnulomyeSu' itiTapratyaye'nubandhalope ca kRte guNe raparatve paragamane ca tIrthakara iti bhavati / tatra tIryate'neneti tIrthaM, tacca nAmAdicaturbhedabhinnaM, tatra noAgamato dravyatIrthaM nadyAdInAM samo bhUbhAgo'napAyazca, tatsiddhau taritA taraNaM taraNIyaM ca siddhaM puruSabAhUDupanadyAdi, dravyatA casyetthaM tIrNasyApi punastaraNIyabhAvAt, anekAntikatvAt, mAnavivakSAyAM ca bAhyamalApanayanAt Antarasya prANAtipAtAdikAraNapUrvakatvAt, tasyaM ca tadvinivRttimantareNotpattinirodhAbhAvAt, prAgupAttasya ca viziSTakriyAsavyapekSAdhyavasAyajanyasya tAtyanIkakriyAsahagatAdhyavasAyataH kSayopapatteH, tatkSayAbhAve ca bhAvato bhavataraNAnupapatteriti / bhAvatIrthaM tu noAgamataH saMghaH, samyagdarzanAdipariNAmAnanyatvAt, yata uktaM-"titthaM bhaMte ! titthaM ? titthakare titthaM ? goyamA ! arihA tAva niyamA titthayare, titthaM puNa cAuvvaNNo samaNasaMgho, paDhamagaNaharo vA' // taritA tu tadvizeSa eva sAdhuH, tathA samyagdarzanAditrayaM karaNabhAvApannaM taraNaM, taraNIyo bhavodadhiriti / athavA-paGkadAhapipAsAnAmapahAraM karoti yat / taddharmasAdhanaM tathyaM, tIrthamityucyate budhaiH / / paGkastAvat pApaM, dAhaH kaSAyAH, pipAsA viSayecchA, eteSAmapaharaNasamarthaM yadityarthaH, athavA Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 53 upodghAtaH - [ni. 80] sukhAvatAraM sukhottAraM 1 sukhAvatAraM duruttAraM 2 duHkhAvatAraM sukhottAraM 3 duHkhAvatAraM duruttAra 4 miti dravyabhAvatIrthaM draSTavyaM, tacca sarajaskazAkyaboTikasAdhusaMbandhi vijJeyaM, alaM prsnggen| tatha bhagaH-samagraizvaryAdilakSaNaH, uktaM ca __ "aizvaryasya samagrasya, rUpasya yazasaH zriyaH / dharmasyAtha prayatnasya, SaNNAM bhaga itIGganA // " tatazca samagraizvaryAdibhagayogAdbhagavanto'rhanta iti tAn bhagavataH / Aha-tIrthakarAnityanenaiva 'bhagavata' ityasya gatArthatvAt tIrthakRtAmuktalakSaNabhagAvyabhicArAt nArtho'neneti, na, nayamatAntarAvalambi-parikalpitatIrthakaratiraskAraparatvAdasyeti, tathA ca na te'vikalabhagavantaH, tAn bhagavato, vanda iti kriyA sarvatra yojyaa| tathA pare-zatravaH, te ca krodhAdyAH, AkramaNamAkramaH-parAjayaH taduccheda itiyAvat, pareSAmAkramaH parAkramaH, so'nuttaraH-ananyasazo yeSAM te tathAvidhAH / Aha-ye khalu aizvaryAdibhagavantaH te'nuttaraparAkramA eva, tamantareNa vivakSitabhagayogAbhAvAt, tatazca anuttarapAkramAn' ityetadatiricyate iti, atrocyate, anAdizuddhaizvaryAdisamanvitapara-mapuruSapratipAdanaparanayavAdanirAkaraNArthatvAd na doSaH, tathA cAnuttaraparAkramatvAmantareNaiva kaizcit hiraNyagarbhAdInAmanAdivivakSitabhagayogo'bhyupagamyata iti, uktaM ca "jJAnamapratighaM yasya, vairAgyaM ca jagatpateH / aizvarye caiva dharmazca, sahasiddhaM catuSTayam / / " ityAdi, akAtmavAdavyavacchedArthaM vA / amitaM-aparimitaM jJeyAnantatvAt kevalaM, amitaM jJAnaM eSAmityamitajJAninaH / Aha-ye'nuttaraparAkramAste'mitajJAnina eva niyamena, krodhAdiparikSayottarakAlabhAvitvAd amitajJAnasyeti, ucyate, satyametat, kiM tu klezakSaye'pyamitajJAnAnabhyupagamapradhAnanayavAdanirAsArthatvAd upanyAsa iti, tathA cAhureke - "sarvaM pazyatu vA mA vA, iSTamarthaM tu pazyatu / / kITasaGkhyAparijJAnaM, tasya naH kkopayujyate ? // ityAdi" svasiddhAntaprasiddhacchadmasthavIttarAgavayavacchedArthaM vA / tathA taranti sma bhavArNavamiti tIrNAstAn tIrNAn, tIrvA ca bhavaudhaM 'sugatigatigatAn' tatra sarvajJatvAtsarvadarzitvAcca nirupamasukhabhAginaH sugatayaH-siddhAH, teSAM gatiH sugatigatiH, anena tiryaGnaranArakAmaragativyavacchedena paJcamImokSagatimAha, tAM gatAH-prAptAH tAn, anena cAvAptANimAdyaSTaviDadhaizvaryasvecchAvilasanazIlapuruSatIrNatvapratipAdanaparanayavAdavyavacchedamAha, tathA ca kecidAhuH __ "aNimAdyaSTavidhaM prApyaizvarya kRtiH sadA / ___ modante sarvabhAvajJAstIrNAH paramadustaram / / ityAdi" tathA siddheH tasyA eva sugateH panthAH siddhipathaH tasya pradhAnA dezakAH tadvIjabhUtasAmAyikAdipratipAdakatvAt pradezakAH, anenatvanavadyAnekasattvopakArakatIrthakaranAmakarmavipAkapariNAmavat tatsvarUpamevAha, tAn 'vande' abhivAdaye iti gAthArthaH // eva tAvadavizeSeNa RSabhAdInAM maGgalArthaM vandanamuktaM, idAnIM AsannopakAritvAt vartamAnatIrthAdhipateH akhilazrutajJArthapradarzakasya vardhamAnasvAmino vandamAha... ni. (81) vaMdAmi mahAbhAga, mahAmuni mahAyasaM mahAvIraM / Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram-1 amaranararAyamahiaM, titthayaramimassa titthassa // vR-tatra vandAmItyAdi dIpakaM azeSottarapadAnuyAyi draSTavyaM / tatra bhAgaH-acintyA zaktiH, mahAn bhAgo'syeti mahAbhAgaH taM, manute manyate vA jagatastrikAlAvasthAmiti muniH sarvajJatvAt, mahA~zcAsau munizca mahAmuniH taM, trailokyavyApitvAt mahadyazo'syeti mahAyazAH taM, 'mahAvIraM' ityabhidhAnaM, athavA 'zUra vIra vikrAntau' iti kaSAyAdizatrujayAnmahAvikrAnto mahAvIraH, atyantAnuraktakevalAmalazriyA virAjata iti vA vIraH, uktaM ca-"vidArayati yatkarma, tapasA ca virAjate / tapovIryeNa yuktazca, tasmAdvIra iti smRtaH / / " amarAzca narAzca amaranarAsteSAM rAjAnaH indracakravartiprabhRtayaH tairmahitaH-pUjitaH taM, tItharkaraM 'asya' vartamAnakAlAvasthAyinaH tIrthasya iti gAthArthaH / / evaM tAvadarthavakturmaGgalArthaM vandanamabhihita, idAnIM sUtrakartuprabhRtInAmapi pUjyatvAt vandanamAhani. (82) ikkArasavi gaNahare pavAyae pavayaNassa vaMdAmi / savvaM gaNaharaNavaMsaM vAyagavaMsaM pavayaNaM ca // vR- "ekAdaza'iti saMkhyAvAcayaH zabda, 'apiH' samuccaye, anuttarajJAnadarzanAdidharmagaNaM dhArayantIti gaNadharAstAn, prakarSeNa pradhAnA Adau vA vAcakAH pravAcakAH tAn kasya ?'pravacanasya' AgamasyetyarthaH, kiM ?-vaMdAmi, evaM tAvanmUlagaNadharavandanaM, tathA 'sarvaM niravazeSaM, gaNadharAH-AcAryAsteSAM vaMzaH-pravAhasta, tathA vAcakA-upAdhyAyAsteSAM vaMzastaM, tathA pravacanaM ca' AgamaM ca, vanda iti yogaH / Aha-iha vaMzadvayasya pravacanasya ca kathaM vandyateti, ucyate, yathA arthavaktA arhan vandyaH, sUtravaktArazca gaNadharAH, evaM yairidamarthasUtrarUpaM pravacanaM AcAryopAdhyAyairAnItaM, tadvaMzo'pyAnayanadvAreNopakAritvAt vandya eveti, pravacanaM tu sAkSAdvRttyaivopakAritvAdeva vandyamiti gAthArthaH // idAnIM prakRtamupadarzayannAhani. (83) te vaMdiUNa sirasA atthapuhuttassa tehi kahiyassa / suyanANassa bhagavao nijuttiM kittaissAmi / / vR- 'tAn' anantaroktAn tIrthakarAdInaM 'vanditvA' praNamya zirasA' uttamAGgena, kim ? niyukti kIrtayiSye, kasya ? -'arthapRthaktvasya' tatra zrutAbhidheyo'rthaH tasmAt sUtraM pRthak tadbhAvaH pRthaktvaM ca arthazca pRthaktvaM ceti ekavadbhAvaH, arthena vA pRthu arthapRthu tadbhAvaH arthapRthutthaM zrutavizeSaNameva tasya, 'taiH' tIrthakaragaNadharadibhiH 'kathitasya' pratipAditasya, kasya ? -zrutajJAnasya bhagavatH, svarUpAbhidhAnametat, sUtrArthayoH parasparaM niryojanaM niyuktiH tAM 'kIrtayiSye' pratipAdayiSye iti gAthArthaH // Aha-kimazeSazrutajJAnasya ?, na, kiM tahiM ?, zrutavizeSANAmAvazyakAdInAmiti, ata evAhani. (84) Avassagassa dasakAliassa taha uttarajjhamAyAre / sUyagaDe nijRttiM vucchAmi tahA dasANaM ca / / vR-AsAM gamanikA-Avazyakasya dazavaikAlikasya tathottarAdhyayanAcArayoH samudAyazabdAnAmavayave vRttidarzanAd yathA bhImasenaH sena iti uttarAdhya iti uttarAdhyayanamavaseyaM, athavA-' adhyayanamadhyAyaH, uttarAdhyAyAcArayoH, sUtrakRtaviSayAM niyukti vakSye, tathA dazAnAM ca saMbandhi Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 55 upodghAtaH - [ni. 84] nImiti gAthArthaH / ni. (85) kappassa ya nijjutti vavahArasseva paramaNiuNassa / sUriapannattIe vucchaM isibhAsiANaM ca / vR-tathA kalpasya ca niyukti vyavahArasya ca paramanipaNasya, tatra paramagrahaNaM mokSAGgatvAt nipuNagrahaNaM tvavyaMsakatvAt, tathA ca na manvAdipraNItavyavahAravayaMsaMko'yaM, "saccapaiNNA khu vavahArA" iti vacanAt, tathA sUryaprajJapteH vakSye, RSibhASitAnAM ca devendrastavAdInAM niyukti, kriyAbhidhAnaM cAnekazaH granthAntaraviSayatvAt samAsavyAsarUpatvAcca zAstrArambhasya aduSTameveti gAthArthaH // ni. (86) etesiM nijRttiM vucchAmi ahaM jinovaeseNaM / AharaNaheukAraNapayanivahamiNaM samAseNaM // vR. "eteSAM' zrutavizeSANAM, niyuktiM vakSye ahaM jinopadezena, na tu svamanISikayaiva, AharaNahetukAraNapadanivahAM etAM samAsena, tatra sAdhyasAdhanAnvayavyatirekapradarzanamAharaNaM dRSTAnta itiyAvat, sAdhyadharmAnvayavyatirekalakSaNo hetuH, hetumullaGghaya prathamaM dRSTAntAbhidhAnaM nyAyapradarzanArthaM kRciddhetumanabhidhAya dRSTAnta evocyate iti, yathA gatipariNAmapariNatAnAM jIvapudgalAnAM gatyupaSTambhako dharmAstikAyaH, matsyAdInAM salilavat, tathA kaciddhetureva kevalo'bhidhIyate, na dRSTAntaH, yathA madIyo'yamazvaH viziSTacihnopalabdhyanyathAnupapatteH, tathA cAbhyadhAyi niyuktikAreNa "jinavayaNaM siddhaM ceva bhaNNaI katthavI udAharaNaM / ____ Asajja u soyAraM heUvi kahaMciya bhaNejjA / ityAdi" kAraNamupapattimAtraM, yathA nirupamasukhaH siddhaH, jJAnAnAbAdhaprakarSAt; nAtra AvidvadaGganAdilokapratItaH sAdhyasAdhanadharmAnugato dRSTAnto'sti, tatrAharaNArthAbhidhAyakaM padamAharaNapadaM, evamanyatrApi bhAvanIyaM / AharaNaM ca hetuzca kAraNaM ca AharaNahetukAraNAni teSAM padAni AharaNahetukAraNapadAni teSAM nivahaH-saMghAto yasyAM niryuktau sA tathAvidhA tAM 'etAM' vakSyamANalakSaNAM athavA prastutAM 'samAsena' saMkSepeNeti vyAkhyAtaM gAthAtrayamiti // tatra 'yathoddezastathA nirdeza' iti nyAyAt AdAvadhikRtA''vazyakAdyA dhyayanasAmAyikAkhyopodghAtaniyuktimabhidhitsurAhani. (87) sAmAiyanijRttiM vucchaM uvaesiyaM gurujanenaM / AyariyaparaMparaeNa AgayaM AnupubbIe // vRsAmAyikasya niyuktiH sAmAyikaniyuktiH tAM 'vakSye' abhidhAsye, upa-sAmIpyena dezitA upadezitA tAM, kena? - 'gurujanena' tIrthakaraNagaNadharalakSaNena, punarupadezanakAlArabhya AcAryapAramparyeNa AgatAM, sa ca paramparako dvidhA-dravyato bhAvatazca, dravyaparamparaka iSTakAnAM puruSapAramparyeNAnayanaM, atra cAsaMmohArthaM kathAnakaM gAthAvivaraNasamAptau vakSyAmaH, bhAvaparamparakastviyameva upodghAtaniyuktireva AcAryapAramparyeNAgateti, katham ?, 'AnupurvyA' paripATyA jambUsvAminaH prabhavenAnItA, tato'pi zayyambhavAdibhiriti, athavA AcAryapAramparyeNa AgatAM Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram - 1 svagurubhirupadezitAmiti / Aha-dravyasya iSTakAlakSaNasya yuktaM pAramparyeNa AgamanaM, bhAvasya tu zrutaparyAyatvAt vaStvantarasaMkramaNAbhAvAt pAramparyeNAgamanAnupapattiriti, na ca tadvIjabhUtasya arhadraNadharazabdasyAgamanamasti, tasya zrutyanantaramevoparamAditi, atrocyate, upacArAdadoSaH, yathA kArSApaNAd ghRtamAgataM ghaTAdibhyo vA rUpAdivijJAnamiti / evamiyamAcAryapAramparyahetutvAt tata Agatetyucyate, AgatevAgatA, bodhavacanazcAyamAgatazabdo na gami kriyAvacana iti, alaM vistareNa / davvaparaMparae imaM udAharaNaM 56 sAkeyaM nagaraM, tassa uttarapuracchime disibhAge surappie nAma jakkhAyayaNe, so ya surappio jakkho sannihiyapADihero, so varise varise cittijjai, maho ya se paramo kIrai, so ya cittio samANo taM caiva cikaraM mArei, aha na cittijjai tao janamAriM karei, tato cittagarA savve palAiumAraddhA, pacchA rannA nAyaM, jadi savve palAyaMti, to esa jakkho acitti to amha vahAe bhavissai, teNaM cittagarA ekkasaMkalitabaddhA pADuhuehiM kayA, tesiM nAmAI pattae lihiUNa ghaDa chUDhANi, tato varise varise jassa nAmaM uTThAti, tena citteyavvo, evaM kAlo vaccati / annayA kayAI kosaMvIo cittagaradArao gharAo palAio tatthAgao sikkhago, so bhamaMto sAke tassa cittagarassa gharaM allINo, sovi egaputtago therIputto, so se tassa mitto jAto, evaM tassa tattha acchaMtassa aha taMmi varise tassa therIputtassa vArao jAto, pacchA sA therI bahuppagAraM ruvati, taM ruvamANIM therIM daTTUNa kosaMbako bhaNati - kiM ammo ! rudasi ?, tAe sihaM, so bhagati mA ruyaha, ahaM eyaM jakkhaM cittissAmi, tAhe sA bhaNati - tumaM me putto kiM na bhavasi ?, tovi ahaM cittemi, acchaha tumbhe asogAo, tato chaTTabhattaM kAUNa ahataM vatthajualaM parihittA aTThaguNAe po ttIe muhaM baMdhiUNa cokkheNa ya patteNa suibhUeNa navaehiM kalasaeiha pahANettA navahiM kuchaehiM navaehiM malla saMpuDehiM allesehiM vaNNehiM ca // citteUNa pAyavaDio bhaNai - khamaha jaM mae avaraddhaM ti ?, tato tuTTho jakkhe bhaNati - varehi varaM, so bhaNati - e yaM caiva mamaM varaM dehi, mA logaM mAreha, bhaNati - etaM tAva Thitameva, jaM tumaM na mArio, evaM annevi na mAremi', annaM bhaNa, jassa egade samavi pAse midupayassa vA cauppayassa vA apayassa vA tassa tadANurUvaM rUvaM nivvattemi, evaM houtti dinno varo, tato so laddhavaro rannA sakkArito samANo gao kosaMbI atthi, tena bhaNiaM-cittasabhA natthi, manasA devANaM vAyAe patthivANaM, takkhaNamettameva ANattA cittagarA, tehiM sabhAovAsA vibhattA pacittitA, tassa dharadiNNagassa jo ranno aMtepurakiDDApadeso so dinno, teNaM tattha tadAnurUvesu nimmiesu kadAi migAvatIe jAlakiDDa gaMtareNa pAdaMguTThao diTTho, uvamANeNaM nAyaM jahA migAvatI esatti, tena pAdaMguTTagANusAreNa devIe rUvaM nivvaMttiaM, tIse cakkhumi ummillijjate ego masibindU UruyaMtare paDio, tena phusio, puNeo'vi jAto, evaM tinni vArA, pacchA tena nAyaM etena evaM hoyavvameva, tato cittasabhA nimmitA, rAyA cittasabhaM paloeMto taM padesaM patto jattha sA devI, taM nivvaNNaMteNa so bindu diTTho, viruTTho, etena mama pattI dharisiyattikAUNa vajjho Anatto, cittagaraseNI uvaTThitA, sAmi ! esa varaladdhotti, tato se khujjAe muhaM dAiyaM, tena tadAnurUvaM nivvattitaM, tathAvi tena saMDAsao chiMdAvio ceva, nivvisao ya ANatto, so Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ ni. 87 ] puNo jakkhassa uvavAseNa Thito, bhaNio ya- vAmeNa cittihisi, sayANiyassa padosaM gato, tena ciMyitaM - pajjIo eyassa appIti vahejjA, tato nena migAvaIe cittaphalae rUvaM citteUNa, pajjoyassa uvaDaviaM, tena diTTha, pucchio, sihaM, tena dUo payaTTito, jadi miyA vaI na paTTavesi to emi, tena asakkArio niddhamaNeNa nicchUDho, tena sihaM, imovi tena dUyavayaNeNa ruTTho, savvabaleNa kosaMba ei, taM AgacchaMtaM souM sayANio appabalo atisAreNa mao, tAmigAvaIe cintiaM - 57 mA imo bAlo mama putto vinassihiti, esa khareNaM na sakkati, pacchA dUto paTThavio, bhaNioesa kumAro bAlo, amhehiM gaehiM mA sAmaMtarAiNA keNai anneNaM pellijjihii, so bhaNati ko mamaM dhAremANe pellihiti sA bhaNati - osIsae sappo, joyaNasae vijjo kiM karehiti ?, to nagariM daDhaM karehi, so bhaNati - AmaM karemi, tAe bhaNNati-ujjeNigAo iTThagAo baliAo, tAhi kIrau, AmaMti, tassa ya coddasa rAiNo vasavattiNo, teNaM teSiM balA ThavitA, purisaparaMparaeNa tehiM ANiAo iTTagAo, kayaM nagaraM daDhaM, tAhe tAe bhaNNati- iyANi dhanassa bharehi nagari, tA nena bhariyA, jA he nagarI rohagaasajjhA jAyA, tAhe sA visaMvaiyA, cintiyaM canAe-dhannA NaM te gAmAgaranagara jAva saNNivesA, jattha sAmI viharati, pavvajjAmi jai sAmI eja, tato bhagavaM samosaDho, tattha savvaverA pasamaMti, migAvatI niggatA, dhamme kahijramANe ege purise esa savvaNNutti kAuM pacchaNNaM manasA pucchati, tAhe sAmaNiA bhaNio-vAyAe puccha devAnupiA !, varaM bahave sattA saMbujjhatitti, evamAvi bhaNite tena bhaNNati bhagavaM ! jA sA sA sA ?, tattha bhagavatA AmaMti bhaNitaM, goyamasAmiNA bhaNiaM-kiM tejA sA sA sA bhaNitaM ?, ettha tIse uTThANapariyAvaNiaM savvaM bhagavaM parikaheti-teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM caMpAnAma nayarI, tatthego suvaNNagAro itthIlolo, so paMca paMca suvaNNasayANi dAUNa jA pahANA kaNNA taM pariNeti, evaM teNaM paMcasayA piMDitA, ekkekkAe tilagacoddasagaM alaMkAraM karei, jaddivasaM jAe samaM bhoge bhuMjai taddivasaM deti alaMkAraM, sesakAlaM na deti, so IsAluo taM gharaM na kayAI muyai, navA annassa alliyaMtuM deti, so annadA mittapagate vAhito, anicchaMto balA nIo jemetuM, so tahiM gatotti nAUNaM tAhiM ciMtiaM kiM eteNaM amhaM suvaNNaeti ?, aja patirikkaM hAmo samAlabhAmo AviddhAmo a, pahAAo pairikkamajjitavvayavihIe tilayacoddasaNaM alaMkAreNa alaMkareUNaM addAyaM gahAya pehamANIo ciTThati, so a tato Agato, taM daNa Asurutto, tena ekkA gahiyA, tAva piTTiyA jAva mayatti, tA annAo bhAMti evaM amha vi ekkkA u eeNa haMtavva tti, tamhA eyaM ettheva addAgapuMjaM karemo, tattheguNehiM paMcahi mahilAsahiM paMca egUNAI addAgasayAI jamagasamagaM pakkhittAI, tattha so addAgapuMjo jAto, pacchA puNovi tAsiM pacchAtAvo jAo - kA gatI amha patimAriyANaM bhavissati ?, loe a uddhasaNAo saheyavvAo, tAhe tAhiM ghanakavADaniraMtaraM nicchiDDAI dArAI ThaveUNa aggI dinno savvao samaMtao, tena pacchANutAveNa sANukkosayAe a tAe akAmanijJjarAe manUsesUvavaNNA pacavi sayA corA jAyA, egaMmi pavvae parivasaMti, sovi kAlagato tirikkhe-sUva vaNNo, tattha jA sA paDhamaM mAriyA, sA ekkaM bhavaM tiriesu pacchA egaMmi baMbhaNakule ceDo AyAo, so Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram-1 a paMcavariso, so a suvaNNakAro tirikkhesu uvavaTTiUNa taMmi kule cevadAriyA jAyA, so ceDo tIse bAlaggAho, sA ya niccameva royati, tena udarapoppayaM kareMteNaM kahavi sA joNidAre hatthena AhatA, tahA vavaTTitA rovituM, tena nAyaM-laddho mae uvAotti, evaM so niccakAlaM kareti, so tehiM mAyapitIhiM nAo, tAhe haNiUNaM dhADio, sAviya paDuppannA ceva viddAyA, so ya ceDo palAyamANo ciraM nagaraviNaTThadusIlAyAro jAo, gato egaM corapallI, jattha tAni egaNagANi paMca corasayANi parivasaMti, sAvi pairikaM hiMDaMtI egaMgAmaM gatA, so gAmo tehiM corehiM pellito, sA ya NehiM gahiyA, sA tesiM paMcahivi corasaehiM paribhuttA, tesiM ciMtA jAyA -aho imA varAI ettiANaM sahati, jai annA se biijiA labhejA to se vissAmo hojA, tato tehiM annayA kayAI tIse biijiA AnIA, jaddivasaM ceva AnIA taddivasaM ceva sA tIse chiDDAiM maggai, kena uvAeNa mArejjA ?, te annayA kayAi ohAiyA, tAa sA bhaNiA, peccha kUve kiMpi dIsae, sA daTThamAraddhA, tAe tattheva chUDhA, te AgatA pucchaMti, tAe bhaNNati appaNo mahilaM kIsa na sAreha ?, tehiM nAyaM jahA eyAe mAriyA, tao tassa baMbhaNaceDagassa hidae ThiaMjahA esA mama pAvakammA bhagiNitti, suvvai ya bhagavaM mahAvIro savvaNNU savvadarisI, tato esa samosaraNA pucchati! tAhe sAmI bhaNati-sA ceva sA tava bhaginI, ettha saMvegamAvanno so pavvaio, evaM soUNa savvA sA parisA patanurAgasaMjuttA jAyA / tato migAvatI devI jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchati, uvAgacchittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdittA evaM vayAsI-jaMNavaraM pajjoaMApucchAmi, tato tujjha sagAse pavvayAmitti bhaNiUNa pajjoApucchati, tato pajjoo tIse mahatImahAliyAe sadevamaNuyAsurAe parisAe lajjAe na tarati vAreuM, tAhe visajjei, tato migAvatI pajjoyasa udayanakumAraM nikkhevagaNinikkhattaM kAUNa pavvaiA, pajjoassavi aTTha aMgAravaIpamuhAo devIo pavvaiyAo, tAnivi paMca corasayANi teNaM gaMtUNa saMbohiyANi, etaM pasaMgeNa bhaNiaM, ettha iTTagaparaMparaeNa ahiyAro, esa davvaparaMparao / sAmprataM niyuktizabdasvarUpAbhidhAnAyedamAhani. (88) nijuttA te atthA jaM baddhA tena hoi nijattI / tahaviya icchAvei vibhAsiuM suttaparivADI / vR-nizcayena sarvAdhikyena Adau vA yuktA niyuktAH, aryanta ityarthAH jIvAdayaH zrutaviSayAH, te hyA niryuktA eva sUtre, 'yad' yasmAt 'baddhAH' samyag avasthApitA yojitA itiyAvat, teneyaM niyuktiH' niryuktAnAM yuktiniyuktayuktiriti prApte yuktazabdasya lopaH kriyate, uSTramukhI kanyeti yathA, niryuktArthavyAkhyA niyuktiritihRdayaM / Aha-sUtre samyak niyuktA evArthAH punazcehaiSAM yojanaM kimarthaM ?, ucyate, sUtre niyuktAnapyarthAn na sarva evAzeSAn avabudhyante yataH, ataH / tathApi ca sUtre niyuktAnapi sataH eSayati-iSu icchAyAmityasya Nyantasya laTa iti tip-zap-guNAyAdezeSu kRteSu eSayati, vividhaM bhASituM vibhASituM, kA ?-'sUtraparipATI' sUtrapaddhatiriti, etaduktaM bhavati-apratibudhyamAne zrotAri guruM tadanugrahArthaM sUtraparipATyeva vibhASitumeSayati-icchata icchata mAM pratipAdayitumitthaM prayojayatIveti, sUtraparipATImiti pAThAntaraM, ziSya eva guruM sUtrapaddhatimanava budhyamAnaH pravartayati-icchata icchata mama vyAkhyAtuM Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - ni. 88] ___59 sUtraparipATImiti, vyAkhyA ca niyuktiriti, ataH punaryojanamitthamadoSAyaiveti, alaM vistareNa, gamanikAmAtramevaitaditi gAthArthaH / / yaduktaM 'arthapRthaktvasya taiH kathitasyeti' tIrthakaragaNadharaiH, idAnIM teSAmeva zIlAdisaMpatsamanvitatvapratipAdanAyAhani. (89) tavaniyamanANarukkhaM ArUDho kevalI amiyanANI / to muyai nANabuTThi bhaviyajanavibohaNaTThAe // vR-rUpakamidaM draSTavyaM, tatra vRkSo dvidhA-dravyato bhAvatazca, dravyavRkSaH kalpataruH, yathA tamAruhya kazcit tatkusumAnAM gandhAdiguNasamanvitAnAM saMcayaM kRtvA tadadhobhAgasevinAM puruSANAM tadArohaNAsamarthAnAM anukampayA kusumAni visRjati, te'pica bhUpAtarajoguNDanabhayAt vimalavistIrNapaTeSu pratIcchanti, punaryathopayogamupabhuJAnAH sukhamApnuvanti, evaM bhAvavRkSe'pyAyojyaM / tapazca niyamazca jJAnaM ca taponiyamajJAnAni tAnyeva vRkSastaM, tatra anazanAdibAhyAbhyantarabhedabhinnaM tapaH, niyamastu indriyanoindriyabhedabhinnaH, tatra zrotrAdInAM saMyamanamindriyaniyamaH krodhAdInAM tu noindriyaniyama iti, jJAnaM kevalaM saMpUrNaM gRhyate, itthaMrUpaM vRkSaM ArUDhaH, tatra jJAnasya saMpUrNAsaMpUrNarUpatvAt saMpUrNatAkhyApanAyAha-saMpUrNaM kevalaM asyAstIti kevalI, asAvapi caturvidhaH-zrutasamyaktvacAritrakSAyikajJAnabhedAt, athavA zrutAvadhimanaH paryAyakevalajJAnabhedAt, ataH zrutAdikevalavyavacchittaye sarvajJAvarodhArthamAha-amitajJAnI, 'tato' vRkSAt muJcati 'jJAnavRSTi' iti kAraNe kAryopacArAt zabdavRSTi, kimarthaM ? -bhavyAzca ta janAzca bhavyajanAH teSAM vibodhana tadarthaM tannimittamitiyAvat / Aha-kRtakRtyasya satastattvakathanamanarthakaM, prayojanavirahAt; sati ca tasmin kRtakRtyatvAnupapatteH, tathA sarvajJatvAdvItarAgatvAcca bhavyAnAmeva vibodhanamanupapannaM, abhavyavibodhane asarvajJatvAvItarAgatvaprasaGgAditi, atrocyate, prathamapakSe tAvat sarvathA kRtakRtyatvaM nAbhyupagamyate, bhagavatH tIrthakaranAmakarmavipAkAnubhAvAt tasya ca dharmadezanAdiprakAreNaivAnubhUteH, dvitIyapakSe tu trailokyagurodharmarmadezanakriyA vibhinnasvabhAveSu prANiSu tatsvAbhAvyAt vibodhAvibodhakAriNI puruSolUkakamalakumudAdiSu AdityaprakAzanakriyAvat, uktaM ca vAdimukhyena tvAdvAkyato'pi keSAJcidabodha iti me'dbhutam / bhAnormamarIcayaH kasya, nAma nAlokahetavaH ? // na cAdbhutamulUkasya, prakRtyA kuiSTacetasaH / svacchA api tamastvena, bhAsante bhAsvataH karAH / / ityAdi" yathA vA suvaidyaH sAdhyamasAdhyaM vyAdhi cikitsamAnaH pratyAcakSANazca nAtajjJaH na ca rAgadveSavAna, evaM sAdhyamasAdhyaM bhavyAbhavyakarmarogamapanayannanapanayaMzca bhagavAnnAtajjho na ca rAgadveSavAniti alaM prasaGgeneti gAthArthaH // ni. (90) taM buddhimaeNa paDeNa gaNaharA gihiuM niravasesaM / titthayarabhAsiyAiM gaMthaMti tao pavayaNaTThA / vR- 'tAM' iti tAM jJAnakusumavRSTi, buddhimayena-buddhyAtmakena, buddhirevAtmA yasyAsau buddhyAtmakastena, kena ?-paTena, 'gaNadharAH' prAguktAH 'grahItuM' AdAtuM 'niravazeSAM' saMpUrNA Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 Avazyaka mUlasUtram-1 jJAnakusumavRSTiM, bIjAdibuddhitvAdgaNadharANAM, tataH kiM kurvanti ?-bhASaNAni bhASitAni, bhAve niSThApratyayaH, tIrthakarasya bhASitAni tIrthakarabhASitAni iti samAsaH, kusumakalpAni, grananti vicitrakusumamAlAvat, kimarthamityAha-pragaTa prazastaM pradhAnamAdau vA vacanaM pravacanadvAdazAGgaM gaNipiTakaM tadarthaM, kathamidaM bhaveditiyAvat, pravaktIti vA pravacanaM saGghastadarthamiti gAthArthaH // prayojanAntarapratipipAdayiSayedamAhani. (91) ghittuM ca suhaM suhagaNaNadhAraNA dAuM pucchiuM ceva / eehiM kAraNehiM jIyaMti kayaM gaNaharehiM / / vR-'grahItuMca' AdAtuM ca grathitaM satsUtrIkRtaM sukhaM bhavati arhadvacanavRndaM, kusumasaMghAtavat; 'caH' samuccaye, etaduktaM bhavati-padavAkyaprakaraNAdhyAyaprAbhRtAdiniyatakramasthApitaM jinavacanaM ayatnenopAdAtuM zakyate, tathA gaNanaM ca dhAraNA ca gaNanadhAraNe te api sukhaM bhavataH grathite sati, tatra gaNanaM-etAvadadhItaM etAvaccAdhyetavyamiti, dhAraNA apracyutiH avismRtirityarthaH, tathA dAtuM praSTuM ca, 'sukhaM' ityanuvartate, 'caH' samuccaya eva, evakArasya tu vyavahitaH saMTaGkaH, grahItuM sukhameva bhavatItthaM yojanIyaM, tatra dAnaM-ziSyebhyo nisargaH, praznaH-saMzayApattau asaMzayArthaM vidvatsannidhau svavivakSAsUcakaM vAkyamiti, "ebhiH kAraNaiH' anantaroktairhetubhUtaiH 'jIvitaM' iti avyavacchittinayAbhiprAyataH sUtrameva 'jIyaM' ti prAkRtazailyA 'kRtaM' racitaM gaNadharaiH, athavA jItamiti avazyaM gaNadharaiH karttavyameveti, tannAmakarmodayAditi gAthArthaH / Aha tIrthakarabhASitAnyeva sUtraM, gaNadharasUtrIkaraNe tu ko vizeSa iti, ucyate, sa hi bhagavAn viziSTamatisaMpanagaNadharApekSayA prabhUtArthamarthamAtraM svalpameva abhidhatte, na vitarajanasAdhAraNaM grantharAzimiti, ata Ahani. (92) atthaM bhAsai arahA suttaM gaMthaMti gaNaharA niuNaM / sAsaNassa hiyaTThAe tao suttaM pavattai / vR-gAtheyaM prAyo nigadasiddhaiva, cAlanA pratyavasthAnamAtraM tvabhidhIyata-kazcidAha- artho'nabhilApyaH, tasya ashbdruuptvaat| atastaM kathamasau bhASata iti, ucyate, zabda eva arthapratyAyanakAryatvAd upacArataH khalu artha iti, yathA AcAravacanatvAd AcAra ityAdi, 'nipuNa' sUkSmaM bahvarthaM ca, niyataguNaM vA niguNaM, sannihitAzeSasUtraguNamitiyAvat, pAThAntaraM vA 'gaNaharA nipuNA niguNA vA' / Aha-zabdamarthapratyAyakaM arhan bhASate, na tu sAkSAdarthe, gaNabhRto'pica zabdAtmakameva granthanti, kaH khalvatra vizeSa iti, ucyate, gAthA saMbandhAbhidhAna eva vihitottaratvAt yatkiJcidetat / Aha-tatpunaH sUtraM kimAdi kiMparyantaM kiyatparimANaM ko vA'sya sAra iti, ucyate - ni. (93) sAmAiyamAIyaM suyanANaM jAva biNdusaaraao| tassavi sAro caraNa sAro caraNassa nivvANaM / / vR-sAmAyikamAdau yasya tatsAmAyikAdi, zrutaM ca tajjJAnaM ca zrutajJAnaM 'yAvadvindusArAd' iti bindusAraM yAvat bindusArapayaryantamityarthaH, yAvacchabdAdeva tu dvyakadvAdazabhedaM, 'tasyApi' zrutajJAnasya 'sAraH' phalaM pradhAnataraM vA, cArazcaraNaM bhAve lyuTpratyayaH, caryaMte vA aneneti Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ ni. 93] caraNaM, paramapadaM gamyata ityarthaH, sArazabdaH pradhAnaphalaparyAyo varttate, apizabdAt samyaktvasyApi sArazcaraNameva, athavA vyavahito yogaH, tasya zrutajJAnasya sArazcaraNamapi, apizabdAt nirvANamapi, anyathA jJAnasya nirvANahetutvaM na syAt, caraNasyaiva jJAnarahitasyApi syAd, aniSTaM caitat, 'samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArgaH iti vacanAt iha tvanantaraphalatvAccaraNasya tadupalabdhinimittatvAcca zrutasya nirvANahetutvasAmAnye satyapi jJAnacaraNayorguNapradhAnabhAvAditthamupanyAsa iti, alaM vistareNa, 'sAraH phalaM 'caraNasya' saMyamataporUpasya, nirvRtinirvANaMazeSakarmarogApagamena jIvasya svarUpe'vasthAnaM muktipadamitiyAvat, ihApi niyamataH zailezyavasthAnantarameva nirvANabhAvAt kSINaghanaghAtikarmacatuSkasyApi ca niratizayajJAnasamanvitasya tAmantareNAbhAvAt, ata uktaM- sArazcaraNasya nirvANaM iti, anyathA hi tasyAmapi zailezyavasthAyAM kSAyike jJAnadarzane na na sta iti, ataH samyagdarzanAditrayasyApi samuditasya sato nirvANahetutvaM na vyastasyeti gAthArthaH / tathA cAha niyuktikAraH - suanANaMmivi jIvo vaTTaMto so na pAuNai mokkhaM / ni. (94) jo tavasaMjamamaie joe na caei voDhuM je // 61 vR-gamanikA -'zrutajJAne api' iti apizabdAnmatyAdiSvapi jIvo varttamAnaH san na prApnoti mokSamiti, anena pratijJArthaH sUcitaH, yaH kiMviziSTa iti, Aha-yastapaH saMyamAtmakAn yogAnna zaknoti voDhuM iti, anena hetvartha iti, dRSTAntastvabhyUhyo vakSyati vA, prayogazca - 'na jJAnameva IpsitArthaprApakaM, saktiyAvirahAt, svadezaprAptyabhilASigamanakriyA-zUnyamArgajJajJAnavat, sautro vA dRSTAntaH mArgajJaniryAmakAdhiSThitepsitadiksaMprApakapavanakriyAzUnyapotavat, 'je' iti pAdapUraNe, 'i jerAH pAdapUraNe' iti vacanAt // tathA cAha ni. (95) jaha cheyaladdhanijjAmaovi vANiyagaicchiyaM bhUmiM / vAeNa vinA poo na caei mahaNNavaM tariuM // vR- yena prakAreNa yathA, 'cheko' dakSaH, labdhaH - prApto niryAmako yena potena sa tathAvidhaH, apizabdAt sukarNadhArAdhiSThito'pi vaNijja iSTA vaNigiSTA tAM bhUmiM mahArNavaM tarituM vAtena vinA poto na zaknoti, prAptumiti vAkyazeSaH || ni. (96) taha nANaladdhanijjAmaovi siddhivasahiM na pAuNai / niuNovi jIvapoo tavasaMjamamAruavihUNo || vR- tathA zrutajJAnameva labdho niryAmako yena- jIvapoteneti samAsaH, apizabdAtsunipuNamatijJAnakarNadhAradhiSThito'pi zeSaM nigadasiddhaM, kintu 'nipuNo'pi' paNDito'pi, zrutajJAnasAmAnyAbhidhAne satyapi tadatizayakhyApanArthaM nipuNagrahaNaM, tasmAt tapaH saMyamAnuSThAne khalpramAdavatA bhavitavyamiti gAthAdvayArthaH / tathA cehaupadezikameva gAthAsUtramAha niyuktikAraH saMsArasAgarAo ubbuDDo mA puNo nibuDDijjA / caraNaguNivappINo buDDa subahupi jANaMto || ni. (97) vR- padArthastu dRSTantAbhidhAnadvAreNocyate yathA nAma kazcitkacchapaH pracuratRNapatrAtmakanirichadrapaTalAcchAditodakAndha-kAramahAhradAntargatAnekajalacarakSobhAdivyasanavyathitamAnasaH Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram - 1 paribhramankathaJcideva paTalarandhramAsAdya vinirgatya ca tataH zaradi nizAnAthakarasparzasukhamanubhUya bhUyo'pi tatraiva nimagnaH, atha samAsAditabandhuH tadrandhropalabdhyarthaM paryaTan apazyaMzca kaSTataraM vyasanamanubhavati sma / evamayamapi jIvakacchapo'nAdikarmasantAnapaTalasabhAcchAditAnmithyAdarzanAditamo'nugatAt vividha-zArIramAnasAkSivedanajvarakuSThabhagandareSTaviyogAniSTasaMprayogAdiduHkhajalacarAnugatAt, saMsaraNaM saMsAraH, bhAve ghaJpratyayaH, sa eva sAgarastasmAt paribhraman kathaJcideva manuSyabhavasaMvarttanIyakarmarandhramAsAdya mAnuSatvaprAptyA unmagnaH san jinacandravacanakiraNAvabodhamAsAdya duSprApo'yamiti jAnAnaH svajanastrehaviSayAturacittatayA mA punaH kUrmavat tatraiva nimajjet / Aha-ajJAnI kUrmo nimajjatyeva, itarastu jJAnI hitAhitaprAptiparihArajJaH kathaM nimajjati iti ucyate, caraNaguNaiH vividham- anekadhA prakarSeNa hInaH caraNaguNaviprahINaH nimajjati bahvapi jAnan, apizabdAt alpamapi athavA nizcayanayadarzanena ajJa evAsau, jJAnaphalazUnyatvAt iti, alaM vistareNeti gAthArthaH / prakrAntamevArthaM samarthayannAhasubahupi suya mahIyaM kiM kAhI ? caraNavippahInassa / aMdhassa jaha palittA dIvasayasahassakoDIvi // appaMpi suyamahIyaM payAsayaM hoi caraNajuttassa / ikkovi jaha paIvo sacakkhuassA payAsei / / ni. (98) ni. (99) vR- gAthAdvayamapi nigadasiddhameva, navaraM dIpAnAM zatasahastrANi dIpazatasahasrANi lakSA ityarthaH teSAM koTI, apizabdAdveapi / / Aha - itthaM sati caraNarahitAnAM jJAnasaMpat sugatiphalApekSayA nirarthikA prApnoti, ucyate, iSyat eva, yata Aha 1 62 ni. (100) jahA kharo caMdanabhAravAhI, bhArassa bhAgI nahu caMdanassa / evaM khu nANI caraNeNa hIno, nANassa bhAgI nahu sAggaIe // vR- gamanikA -yathA kharaH candanabhAravAhI bhArasya bhAgI na tu candanasya, evameva jJAnI caraNena hInaH jJAnasya bhAgI 'na tu' naiva 'sugateH' siddhidayitAyA iti gAthArthaH // idAnIM vineyasya mA bhUdekAntenaiva jJAne'nAdaraH, kriyAyAM ca tacchUnyAyAmapi pakSapAta iti, ato dvayorapi kevalayoriSTaphalAsAdhakatvamuparzayannAhani. (101) hayaM nANaM kiyAhINaM, hayA annANao kiyA / pAsaMto paMgulo daDDho, dhAvamANo a aMdhao // vR- iyaM nigadasiddhaiva, navaraM udAharaNaM - egaMmi mahAnagare palIvaNaM saMvRttaM, taMpi ya anAhA duve nA-paMgaloya aMdhalo ya, te nagaraloe jalaNasaMbhamabdhaMtaloyaNe palAya mANe pAsaMto paMgulao gamanakiriyA'bhAvAo jANao'vi palAyaNamaggaM kamAgaeNa aganinA daDDho, aMdho'vi gamanakiriyAjutto palAyaNamaggamajANaMto turitaM jalaNaMteNa gaMtuM aganibhariyAe khANIe paDiUNa daDDo / esa diTTaMto, ayamatthovaNao - eva nANIvi kiriyArahito na kammaggiNo palAiuM samattho, itaro'vi nANarahiyattaNao tti / atra prayogau bhavataH - jJAnameva viziSTaphalasA'dhakaM na bhavati, sakriyAyogazUnyatvAt, nagaradAhe paGgulocanavijJAnavad, nApi kriyaiva viziSTaphala sAdhikA, saMjJA nasaMTaGkarahitatvAt, nagaradAha eva andhasya palAyanakriyAvat / Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ ni. 101 ] 63 Aha evaM jJAnakriyayoH samuditayorapi nirvANaprasAdhakamAsarthyAnupapattiH prasajyate, pratyekabhAvAt, sikatAtailavat, aniSTaM caitaditi, atrocyate, samudAyasAmarthya hi pratyakSasiddhaM, yato jJAnakriyAbhyAM kaTAdikAryasiddhaya upalabhyante eva, na tu sikatAsu tailaM, na ca dRSTamapahnotuM zakyate, evamAbhyAmaSTakAryasiddhirapyaviruddhaiva, tasmAdyatkiJcidetat / tathA kiJca na sarvathaivAnayoH sAdhanatvaM neSyate, dezopakAritvAt, dezopakAritvamabhyupagamyata eva yata Aha ni. (102) saMjogasiddhIi phalaM vayaMti, nahu egacakkeNa raho payAi / aMdha paMgU yavane samiccA, te saMpauttA nagaraM paviTThA // vR- kiMtu tadeva samudAyaM samagratvAdiSTaphalasAdhakaM, kevalaM tu vikalatvAt itarasApekSatvAdasAdhakamiti, ataH kevalayorasAdhakatvaM pratipAditamiti, alaM vistareNa, uktasaMbandhagAthAvyAkhyAnaM prakaTArthatvAnna vitanyate, navaraM 'sametye' -tyukte'pi 'tau saMprayuktA' viti punarabhidhAnamAtyantikasaMyogopadarzanArthamiti / etthaM udAharaNaM - egaMmi raNe rAyabhaeNa nagarAo uvvasiya logo Thito, puNovi dhADibhayeNa ya vahanAni ujjhia palAo, tattha duve anAhappAo, aMdho paMgU ya, ujjhiyA, gayAe dhADIe logaggiNA vAtena vanadavo laggo, te ya bhIyA, aMdho chuTTa kaccho aggiteNa palAyai, paMguNA bhaNitaM aMdha ! mA ito nAsa NaM, ito ceva aggI, tena bhaNitaM kuto puNa gacchAmi ? paMguNA bhaNitaM - ahaMpi purato atidUre maggadesaNA'samatyo paMgU, tAmaM khaMdhe karehi, jeNa ahikaMTakajalaNAdi avAe pariharAveMto suhaM te nagaraM pAvemi, teNaM tahatti paDivajjiya anuTThitaM paMguvayaNaM, gayA ya khemeNa dovi nagaraM ti / esa diTThato, ayamatthovaNao - NANakiriyAhiM siddhipuraM pAvijjaitti / prayogazca viziSTakAraNasaMyogo'bhilaSitakAryaprasAdhakaH, samyakriyopalabdhirupatvAt, andhapaGgavoriva nagarAvAptiriti / yaH punarabhilaSitaphalasAdhako na bhavati, sa samyakriyopalabdhirUpo'pi na bhavati, iSTa gamanakriyAvakalavidhaTitaikacaRrathavaditi vyatirekaH / Aha - jJAnakriyayoH sahakAritve sati kiM kena svabhAvenopakurute ? kimavizeSaNa zibikodvAhakavad, uta bhinnasvabhAvatayA gamanakriyAyAM nayanacaraNAdivrAtavad iti, atrocyate, bhinnasvabhAvatayA, yata Aha ni. (103) nANaM payAsagaM sohao tavo saMjamo ya guttikaro / tipi samAjoge mokkho jinasAsane bhaNio || 1 vR- tatra kacavarasamanvitamahAgRhazodhanapradIpapuruSAdivyApAravad iha jIvagRhakarmakacavarabhRtazodhanAlambano jJAnAdInAM svabhAvabhedena vyApAro'vaseya iti samudAyArthaH / tatra jJAyate'neneti jJAnaM, tacca prakAzayatIti prakAzakaM tacca jJAnaM prakAzakatvenaivopakurute, tatsvabhAvatvAt, gRhamalApanayane pradIpavat, kriyA tu tapaH saMyamarUpatvAd itthamupakurute - zodhayatIti zodhakaM, kiM taditi, Aha-tApayatyanekabhavopAttamaSTavidhaM karmeti tapaH, tacca zodhakatvenaivopakurute, tatsvabhAvatvAd, gRhakacavarojjhanakriyayA tacchodhane karmakarapuruSavat, tathA saMyamanaM saMyamaH, bhAve appratyayaH, AzravadvAraviramaNamitiyAvat, cazabdaH pRthag jJAnAdInAM prakrAntaphalasiddhau bhinnopakArakarttutvAvadhAraNArthaH, gopanaM guptiH, striyAM ktin Agantukakarma-kacavaranirodha itihRdayaM, guptikaraNazIlo guptikaraH, tatazca saMyamo'pi apUrvakarmakacavarA gamanirodha Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram-1tayaivopakurute, tatsvabhAvatvAt; gRhazodhane pavanapreritakacavarAgamanirodhena vAtAyanAdi-sthaganavat, evaM trayANAmeva, apizabdo'vadhAraNArthaH, athavA saMbhAvane, kiM saMbhAvayati?-'trayANAmapi' jJAnAdInAM, kiMviziSTAnAM ? -nizcayataH kSAyikAnAM, na tu kSAyikopazamikAnAmiti, samAyoge' saMyoge 'mokSaH' sarvathA'STavidhakarmamalaviyogalakSaNaH, jinAnAM zAsanaM jinazAsanaM tasmin; 'bhaNitaH' uktaH / Aha- 'samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArgaH' ityAgamo virudhyate, samyagdanimantareNa uktalakSaNajJAnAditrayAdeva mokSapratipAdanAditi, ucyate, samyagdarzanasya jJAnavizeSatvAd rucirUpatvAt jJAnAntarbhAvAd adoSa iti gAthArthaH // iha yat prAk niyuktikRtA'bhyadhAyi 'zrutajJAne'pi jIvo vartamAnaH sanna prApnoti mokSaM ityAdi pratijJAgAthAsUtraM, tatraiva sUtrasUcitaH khalvayaM heturavagantavyaH, kutaH?-tasya kSAyopazamikatvAt, avadhijJAnavat iti, kSAyikajJAnAdyavAptau ca mokSaprAptiriti tattvaM, ataH zrutasyaiva kSAyopazamikatvamupadarzayannAhani. (104) bhAve khaovasamie duvAlasaMgapi hoi suyanANaM / kevaliyanANalaMbho nannattha khae kasAyANaM // vR-bhavanaM bhAvaH tasmin, sa caudayiAdyanekabhedaH, ata Aha-'kSAyopazamike' dvAdaza aGgAni yasmiMstat dvAdazAGgaM bhavati zrutajJAnaM, apizabdAd aGgabAhyamapi, tathA matyAdijJAnatrayamapi, tathA sAmAyikacatuSTayamapi, tathA kevalasya bhAvaH kaivalyaM ghAtikarmaviyoga ityarthaH, tasmin jJAnaM kaivalyajJAnaM, 'kaivalye sati' anena jJAnagrahaNenAjJAniprakRtiktapuruSapratipAdanaparanayamatavyavacchedamAha, tatra 'buddhyadhyavasitamarthaM puruSannetayate' iti vacanAt prakRtimuktasya ca buddhyabhAvAt jJAnAbhAva iti, tasya lAbhaH-prAptiH, kathaM ? -'kaSAyANAM' krodhAdInAM kSaye sati 'nAnyatra' nAnyena prakAreNa, iha ca chadmasthavItarAgAvasthAyAM prAdhAnyakhyApanArthamiti, kaSAyakSaya eva sati nirvANaM bhavati, tadbhAve trayaNAmapi samyaktvAdInAM kSAyikatvasiddheH / Aha-evaM tarhi yadAdAvuktaM 'zrutajJAne'pi jIvo vartamAnaH sanna prApnoti mokSaM, yastapaH saMyamAtmakayogazUnyaH' iti, tadvizeSaNamanarthaMka, zrute tapaH saMyamAtmakayogasahiSNorapi mokSAbhAvAditi, atrocyate, satyametat, kiMtu kSAyopazamikasamyaktvazrutacAritrANAmapi samuditAnAM kSAyikasamyaktvAdi-nibandhanatvena pAramparyeNa mokSahetutvAdadoSaH // Aha-iSTa masmAbhiH mokSakAraNakAraNaM zrutAdi, tasyaiva kathamalAbho lAbho veti, atrocyate, ni. (105) aTThaNhaM payaDINaM ukkosaThiii vaTTamANo u / jIvo na lahai sAmAiyaM cauNhaMpi egayaraM // vR- 'aSTAnAM' iti saMkhyA, kAsAM ? - jJAnAvaraNIyAdikarmaprakRtInAM, utkRSTA cAsau sthitiH cotkRSTasthitiH tasyAM 'vartamAno' bhavan 'jIvaH' AtmA 'na labhate' na prApnoti, kiM tata?-- 'sAmAyikaM' pUrvavyAkhyAtaM, kiMviziSTa ?-'caturNAmapi' samyaktvazrutadezavirati-sarvaviratirUpANAM 'eka taram' anyatamat itiyAvat, apizabdAt matyAdi ca, na kevalaM na labhate, pUrvapratipanno'pi na bhavati, yato'vAptasamyaktvo hi na punastatparityAge'pi granthimullaGghaya utkRSTasthitIH karmaprakRtIH baghnoti, aayusskotkRssttsthito punarvartamAnaH pUrvapratipannako bhavati, anuttaravimAnopa Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ ni. 105 ] pAtakAle devo, na tu pratipadyAmAnaka iti, tuzabdAjagharnyasthitau ca varttamAnaH pUrvapratipannatvAnna labhate, AyuSkajaghanyasthitau ca varttamAno na pUrvapratipanno nApi pratidyamAnakaH, jaghanyAyuSkasya kSullakabhavagrahaNAdhAratvAt, tasya ca vanaspatiSu bhAvAt; tatra ca pUrvapratipannapratipadyamAnakAbhAvAt, prakRtInAM ca utkRSTetarabhedabhinnA khalviyaM sthitiH - AditastisRNAmantarAyasya ca triMzatsAgaropamakoTIkoTayaH parA sthitiH, saptatirmohanIyasya nAmagotrayovizatiH, trayastriMzatsAga ropamANyAyuSkasya, iti, jaghanyA tu dvAdaza muhUrttA vedanIyasya, nAmagotrayoraSTau, zeSANAntarmuhUrtaM iti gAthArthaH // ni. (106) . sattaNhaM payaDINaM abhitarao u koDikoDINaM / kAUNa sAgarANaM jai lahai cauNhamannayaraM // vR- Aha- kimetA yugapadeva utkRSTAM sthitimAsAdayanti uta ekasyAM utkRSTasthitirUpAyAM saMjAtAyAM anyA api niyamato bhavanti AhosvidanyathA vA vaicitryamatreti, ucyate atra vidhiriti, mohanIyasya utkRSTasthitau zeSANAmapi SaNNAmutkRSTaiva, AyuSkaprakRteStu utkRSTA vA madhyamA vA, na tu jaghanyeti, mohanIyarahitAnAM tu zeSaprakRtInAM anyatamAyA utkRsthiteH sadbhAve mohanIyasya zeSANAM ca utkRSTA vA madhyamA vA, na tu jaghanyeti prAsaGgikaM / dvitIyagAthAkhyA- saptAnAmAyuSkarahitAnAM karmaprakRtInAM yA paryantavartinI sthitistAmaGgIkRtya sAgaropamANAM koTIkoTI tasyAH koTIkoTyA abhyanta rata eva, tuzabdo'vadhAraNArthaH, kRtvA''tmAnamiti gamyate 'yadi labhate' yadi prApnoti, caturNo zrutasAmAyikAdInAmanyatarat, tata eva labhate nAnyatheti pAThAntaraM vA 'kRtvA sAgaropamANAM sthitiM labhate caturNAmanyatarat' ityakSaragamanikA / avayavArtho'bhidhIyate saptAnAM prakRtInAM yadA paryantavarttinI sAgaropamakoTIkoTI palyomAsaMkhyeyabhAgahInA bhavati, tadA ghanarAgadveSapariNAmo'tyantadurbhedyadArugranthivat karmagranthirbhavatIti, Aha ca bhASyakAra: 24 5 65 "gaMThitti sudubbheo kakkhaDaghaNarUDhagUDhagaMThivva / jIvassa kammaNio ghanarAgaddosapariNAmo // ityAdi" tasmin bhinne samyaktvAdilAbha upajAyate, nAnyatheti, tadbhedazca manovighAtaparizramAdibhiH dussAdhyo varttate, tathAhi sa jIvaH karmaripumadhyagataH taM prApya atIva parizrAmyati, prabhUtakarmArAtisainyAntakRttvena saMjAtakhedatvAt, saMgrAmazirasIva durjayApAkRtAnekazatrunanaranaredrabhaTavat / aparastvAha- kiM tena bhinnena ? kiM vA samyaktvAdinA'vAptena !, yathA'tidIrghA karmasthitiH samyaktvAdiguNarahitenaiva kSapitA, evaM karmazeSamapi guNarahita eva kSapayitvA vivakSitaphalabhAg bhavatu, atrocyate, sa hi tasyAmavasthAyAM varttamAno'nAsAditaguNAntaro na zeSakSapaNayA viziSTaphalaprasAdhanayAlaM, cittavidhAtAdipracuravighnatvAt viziSTAprAptapUrvaphalaprAptyAsannatvAt prAgabhyastakriyayA tasyAvAptumazakyatvAcca, anekasaMvatsarAnupAlitAcAmlAdipurazcaraNakriyAsAditaguNAntaro'Arasa hAyakriyArahitavidyAsAdhakavat, tathA cAha bhASyakAraH"pAeNa puvvasevA parimauI sAhaNaMmi gurutariA / Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram-1. hoti mahAvijAe kiriyA pAyaM savigghA ya / taha kammaThitIkhavaNe parimauI mokkhasAhaNe gruii| iha daMsaNAdikiriyA dulabhA pAyaM savigdhA ya / / " athavA yata eva bahvI karmasthitiranena unmUlitA, ata evApacIyamAnadoSasya samyaktvAdaguNalAbhaH saMjAyate, nirazeSakarmaparikSaye siddhatvavata, tata eva ca mokSa iti, ato na zeSamapi karma guNarahita evApAkRtya mokSaM prasAdhayatIti sthitam / idAnIM samyaktvAdiguNaprAptividhirucyate-jIvA dvidhA bhavanti-bhavyAzcAbhavyAzca, tatra bhavyAnAM karaNatrayaM bhavati, karaNamiti pariNAmavizeSaH, tadyathA-yathApravRttakaraNaM apUrvakaraNaM anivRttikaraNaM ca / tatra yathaiva pravRttaM yathApravRttaM taccAnAdi, aprAptapUrvamapUrvaM, nivartanazIlaM nivarti na nivarti anivarti, A samyagdarzanalAbhAt na nivartate, tatrAbhavyAnAM Adyameva bhavati, tatra yAvadgranthisthAnaM tAvadAdyaM bhavati, tamatikrAmato dvitIyaM, samyagdarzanalAbhAbhimukhasya tRtIyamiti / / idAnI karaNatrayamaGgIkRtya sAmAyikalAbhadRSTAntAnabhidhitsurAhani. (107) pallaya girisariuvalA pivIliyA purisa paha jrgghiyaa| kuddava jala vatthANi ya sAmAiyalobhadiTuMtA // vR. tatra pallakadRSTAntaH-pallako lATadeze dhAnyadhAma bhavati, tatra yathA nAma kazcinmahati palye dhAnyaM prakSipati svalpaM svalpataraM, pracuraM pracurataraM tvAdatte, tacca kAlAntareNa kSIyate, evaM karmadhAnyapalye jIvo'nAbhogataH yathApravRttakaraNena svalpa taramupacinvan bahutaramapacinvaMzca granthimAsAdayati, punastamatikrAmato'pUrvakaraNaM bhavati, samyagdarzanalAbhAbhimusvasya tu anivartIti, eSa palyakaSTAntaH / Aha-ayaM dRSTAnta evAnupapannaH, yataH saMsAriNo yogavataH pratisamayaM karmaNazcayApacayAvuktau, tatra cAsaMyatasya bahutarasya cayaH alpatarasya cApacayaH, yata AgamaH "palle mahai-mahalle kuMbhaM pakkhivai sohae nAliM / asaMjae avirae bahu baMdhai nijjarai thovaM // palle mahaimahalle kuMbhaM pakkhivai sohae nAliM / asaMjae avirae bahu baMdhai nijjarai thovaM // palle mahaimahalle kuMbhaM sohei pakkhive na kiM ci / je saMjae apamatte bahu nijare baMdhai na kiNcii|" tatazca evaM pUrvamasaMyatasya mithyASTeH prabhUtatarabandhakasyakasya kuto granthidezaprAptiriti, atrocyate, nanu mugdha ! bAhulyamaGgIkRtya idamuktaM yad-asaMyatasya bahutarasyopacayo'lpatarasya cApacayaH, anyathA'navarataprabhUtatarabandhAGgIkaraNe khalvapacayAnavasthAnAt azeSakarmapudgalAnAmeva grahaNaM prApnoti, aniSTaM caitata. samyagdarzanAdiprAptizca anubhavasiddhA virudhyate, tasmAta prAyovRttigocaramidaM palyetyAdi draSTavyamiti / kathaM punaranAbhogataH pracuratarakarmakSaya iti Aha-gireH sarid girisarit tasyAM upalAH-pASANAH girisaridupalAH tadvat, etaduktaM bhavati-yathA girisaridupalAH parasparasannigharSeNa upogazUnyA api vicitrAkRtayo jAyante, Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni. 107] 67 evaM yathApravRttikaraNato jIvAstathAvidhakarmasthitivicitrarUpAzcitrA iti / pipIlikAzrakITikAH, yathA tAsAM kSitau svAbhAvagamanaM bhavati 1 tathA sthANvArohaNa 2 saMjAtapakSANAM ca tasmAdapyutpatanaM 3 sthANumUrdhani cAvasthAnaM 4 kAsAJcit sthANuzirasaH pratyavasarpaNaM 5 evamihApi jIvAnAM kITikAsvabhAvagamanavat yathApravRttakaraNaM, sthANvArohaNakalpaM tvapUrvakaraNaM, utpatanatulyaM tvanivarttikaraNamiti, sthANuparyantAvasthAnasadRzaM tu grandhyavasthAnamiti, sthANuzirasaH pratyavasarpaNasamAnaM tu punaH karmasthitivardhanamiti 3 / puruSadRSTAnto yathA - kecana trayaH puruSA mahAnagarayiyAsayA mahATavIM prapannAH, sudIrghamadhvAnaM atikrAmantaH kAlAtipAtabhIravo bhayasthAnamADhaukamAnAH zIghrataragatayo gacchantaH purastAt ubhayataH samutkhAtakaravAlapANitaskaradvayamAlokya tatraikaH pratIpamanuprayAtaH aparastu tAbhyAmeva gRhItaH tathA'parastAvatikramya iSTaM nagaramanuprApta iti / eSa dRSTAnto'yamarthopanayaH - evamiha saMsArATavyAM puruSAH saMsAriNastrayaH kalpyante, panthAH karmasthitiratidIrghA, bhayasthAnaM tu granthidezaH, taskaradvayaM punA rAgadveSau, tatra pratIpagAmI yo yathApravRttakaraNena granthidezamAsAdya punaH aniSTa-pariNAmaH san karmasthitimutkRSTAmAsAdayati, taskaradvayAvaruddhastu prabalarAgadveSodayo granthikasattva ityarthaH, abhilaSitanagaramanuprApto'pUrvakaraNato rAgadveSacaurI apAkRtya anivarttikaraNenAvApta-samyagdarzana iti 4 / Aha - sa hi samyagdarzanamupadezato labhate utAnupadezata eveti, atrocyate, ubhayathApi labhate, katham ?, pathaH paribhraSTapuruSatrayavat yathA hi kazcit pathi paribhraSTaH upadezamantareNaiva paribhraman svayameva panthAnamAsAdayati, kazcittu paropadezena, aparastu nAsAdayatyeva, evamihApyatyantApanaSTasatpatho jIvo yathApravRttakaraNataH saMsArATavyAM paribhraman kazcidganthimAsAdya apUrvakaraNena ca tamatikramya anivarttikaraNamanuprApya svayameva samyagdarzanAdi nirvANapurasya panthAnaM labhate, kazcitparopadezAt, aparastu pratIpagAmI granthikasattvo vA naiva labhate iti 5 / idAnIM jvaraSTAnto yathA hi jvaraH kazcit svayamevApaiti kazcidbheSajopayogena kazcittu naivApaiti, evamiha mithyAdarzanamahAjvaro'pi kazcitsvamevApaiti kazcit arhadvacanabheSajopayogAt aparastu tadoSadhopayoge'pi nApaiti, karaNatrayayojanA svayameva kAryA 6 / kodravadRSTAntaHyathA iha keSAJcit kodravANAM madanabhAvaH svayameva kAlAntarato'paiti tathA keSAJcit gomayAdiparikarmataH tathA pareSAM nApaiti, evaM mithyAdarzanabhAvo'pi kazcitsvamevApaiti kazcidupadezaparikarmaNA aparastu nApaiti, iha ca bhAvArthaH sa hi jIvo'pUrvakaraNena madanArdhazuddhazuddhakodravAniva darzanaM mithyAdarzanasamyagmidhyAdarzanasamyagdarzanabhedena tridhA vibhajati, tato'nivarttikaraNavizeSAtsamyaktvaM prApnoti, evaM karaNatrayayogavato bhavyasya samyagdarzanaprAptiH, abhavyasyApi kasyacid yathApravRttakaraNato granthimAsAdya arhadAdivibhUtisaMdarzanatH prayojanAntarato vA pravarttamAnasya zrutasAmAyikalAbho bhavati, na zeSalAbha iti 7 / idAnIM jaladRSTAntaHyathA hi jalaM malinArdhazuddhazuddhabhedena tridhA bhavati, evaM darzanamapi mithyAdarzanAdibhedena apUrvakaraNatastridhA karotIti, bhAvArthastu pUrvavadeva 8 / vastradRSTAnte'pyAyojanIyamiti gAthArthaH / prAsaGgikamucyate evaM samyagdarzanalAbhottarakAlamavazeSakarmaNaH palyopamapRthaktvamitisthiti Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram - 1 parikSayottarakAlaM dezaviratiravApyate punaH zeSAyAH saMkhyeyeSu sAgaropameSu sthiterapagateSu sarvaviratiriti, punaravazeSasthiterapi saMkhyeyeSveva sAgaropameSu kSINeSu upazAmakazreNI, anenaiva nyAyena kSapaka zreNIti, iyaM ca dezaviratyAdiprAptiretAvatkAlato devamanuSyeSu utpadyamAnasya apratipatitasamyaktvasya niyamenotkRSTato draSTavyeti, anyathA anyatarazreNirahitasamyaktvAdiguNaprAptirekabhavenApyaviruddheti, uktaM ca bhASyakAreNa - 68 "sammattaMmi u laddhe paliyapuhutteNa sAvao honA / caraNovasamakhayANaM sAgara saMkhaMtarA huMti // evaM aparivaDie sammatte devamanuyajammesu / annataraseDhivajjaM egabhaveNaM ca savvAI | " abhihitaM AnuSaGgikaM, idAnIM yadudayAt samyaktvasAmAyikAdilAbho na bhavati, saMjAto vA'paiti, tAnihAvaraNarUpAn kaSAyAn pratipAdayannAha-paDhamillu0 / athavA yaduktaM 'kaivalyajJAnalAbho nAnyatra kaSAyakSayAt' iti, idAnIM te kaSAyAH ke ? kiyantaH ? ko vA kasya samyaktvAdisAmAyikasyAvaraNaM ? ko vA khalu upazamanAdikramaH kasya ityamumarthamabhidhitsurAhani. (108) paDhamillayANa udae niyamA saMjoyaNA kasAyANaM / sammaddaMsaNalaMbhaM bhavasiddhIyAvi na lahaMti // vR- uttaragAthA api prAyaH kiyatyo'pi uktasaMbandhA eveti tatra vyAkhyA - prathamA eva prathamillukAH, dezIvacanato jahA 'paDhamillA ettha gharA' ityAdi, teSAM prathamillukAnAM - anantAnubandhinAM krodhAdInAmityuktaM bhavati, prAthamyaM caiSAM samyaktvAkhyaprathamaguNavidhAtitvAt kSapaNakramAdveti, udayaH- udIraNAvalikAgatatatpudgalodbhUtasAmarthyatA tasmin udaye, kim ? - 'niyamAt' niyameneti, asya vyavahitapadena sArdhaM saMbandhaH, taM ca darzayiSyAmaH, idAnIM punaH prathamilukA eva viziSyate - kiMviziSTAnAM prathamillukAnAM ? -karmaNA tatphalabhUtena saMsAreNa vA saMyojayantIti saMyojanAH, saMyojanAzca te kaSAyAzceti vigrahaH teSAmudaye, kim ? - niyamena samyak - aviparItaM darzanaM samyagdarzanaM tasya lAbhaH prAptiH samyagdarzanalAbhaH taM bhave siddhiyeSAM te bhavasiddhikAH / Aha-sarveSAmeva bhave sati siddhirbhavati ?, ucyate, evametat; kiMtu iha prakaraNAt tadbhavo gRhyate, tadbhavasiddhikA api na labhante' na prApnuvanti, apizabdAd abhavyAstu naiva, athavA parItasaMsAriNo'pi naiveti gAthArthaH // ni. (109) biiyakasAyAnudae apaccakkhANanAmadhejjANaM / sammaddaMsaNalaMbhaM virayAviraiM na u lahaMti // vR- 'dvitIyA' iti dezaviratilakSaNadvitIyaguNaghAtitvAt kSapaNakramAdvA, 'kaSAyA' iti 'kaSa gatau' iti kaSazabdena, karmAbhidhIyate, bhavo vA, kaSasya AyA lAbhAH prAptayaH kaSAyAH krodhAdayaH, dvitIyAzca te kaSAyAzceti samAsaH, teSAM, 'udayaH' iti asya pUrvavadarthaH, kiMviziSTAnAM ? -'apratyAkhyAnanAmadheyAnAM na vidyate dezaviratisarvaviratirUpaM pratyAkhyAnaM yeSu udayaprApteSu satsu te apratyAkhyAnAH, sarvaniSedhavacano'yaM naJ draSTavyaH, apratyAkhyAnA eva nAmadheyaM yeSAM te tathAvidhAH teSAmudaye sati, kim ? - samyagdarzanalAbhaM, bhavyA labhante iti Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni. 109] zeSaH, ayaM ca vAkyazeSo viratAvirativizeSaNe tuzabdasaMsUcito draSTavyaH, tathA cAha-viramaNaM virataM tathA na viratiH aviratiH virataM cAviratizca yasyAM nivRttau sA tathocyate, dezaviratirityarthaH, tAM viratAviratiM na tu labhante, tuzabdAt samyagdarzanaM tu labhante iti gAthArthaH / ni. (110) taiyakasAyAnudae paccakkhANAvaraNanAmadhijANaM / desikkadesaviraiM carittalaMbhaM na u lahaMti / / vR-sarvaviratilakSaNatRtIyaguNaghAtitvAt kSapaNakramAdvA tRtIyAH, kaSAyAH' pUrvavat, tRtIyAzca te kaSAyAzceti samAsaH, kaSAyAH krodhAdaya eva catvArasteSAM 'udaya' iti pUrvavat, kiMviziSTAnAM ?AvRNvantItyAvaraNAH, pratyAkhyAnaM sarvaviratilakSaNaM tasyAvaraNAH pratyAkhyAnAvaraNAH pratyAkhyAnAvaraNA eva nAmadheyaM yeSAM te tathAvidhAsteSAM / Aha-nanvapratyAkhyAnanAmadheyAnAmudaye na pratyAkhyAnamastItyuktaM, nA pratiSiddhatvAt, ihApica AvaraNazabdena pratyAkhyAnapratiSedhAt ka eSAM prativizeSa iti, ucyate, tatra naJ sarvaniSedhavacano varttate, iha punaH AGo maryAdaSadarthavacanatvAt ISAdayA vA''vRNvantItyAvaraNAH, tatazca sarvaviratiniSedhArtha evAyaM vartate na dezaviratiniSedhe khalvAvaraNazabda iti, tathA cAha-dezazcaikadezazca dezaikadezI, tatra dezaH-sthUraprANAtipAtaH, ekadezaH tasyaiva yathAzyavanaspatikAyAtipAtaH, tayoH viratiH-nivRttiH tAM, labhante iti vAkyazeSaH, atrApi vAkyazeSaH, cAritravizeSaNe tuzabdAkSipta eva draSTavyaH, yata Aha-'cAritraM' iti 'cara gatibhakSaNayo' riti, asya 'artilUdhUsUkhanisahicara itraH' itIpratyayAntasya caritramiti bhavati, carantyaninditamanena iti caritraM kSayopazamarUpaM tasya bhAvazcAritraM, etaduktaM bhavati-ihAnyajanmopAttASTavidhakarmasaMcayApacayAya caraNaM cAritraM, sarvasAvadyayoganivRttirUpA kriyotyarthaH, tasya lAbhazcAritralAbhastaM na tu labhante, tuzabdAddezaikadezaviratiM tu labhanta eveti gAthArthaH / idAnImamumevArthamupasaMharannAhani. (111) mUlaguNANaM laMbhaM na lahai mUlaguNaghAiNaM udae / udae saMjalaNANaM na lahai caraNaM ahakkhAyaM // vR- mUlabhUtA guNA mUlaguNA uttaraguNAdhArA ityarthaH, te ca samyaktvamahAvratANuvratarUpAH teSAM mUlaguNAnAM lAbhaM na labhate' na prApnoti, kadeti Aha-mUlaguNAn ghAtayituM zIlaM yeSAM te mUlaguNaghAtinaH teSAM mUlaguNaghAtinAM -anantAnubandhyapratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNAnAM dvAdazAnAM kaSAyANAmudaye, tathA ISad jvalanAt saMjvalanAH sapadi parISahAdisaMghAtajvalanAdvA saMjvalanAH krodhAdaya eva catvAraH kaSAyAH teSAM saMjvalanAnAmudaye na labhate cArazcaraNaM, bhAve lyuTpratyayaH, labdhaM vA tyajati, kiM sarvam ?-netyAha-yathaivAkhyAtaM yathAkhyAtaM iti akaSAyaM, sakaSAyaM tu labhate eveti // na ca yathAkhyAtacAritramAtropadhAtina eva saMjvalanAH, kiMtu zeSacAritradezopaghAtino'pi, tadudaye zeSacAritradezAticArasiddhoH, tathA Ahani. (112) sabvevia aiyArA saMjalaNANaM tu udayao huMti / mUlacchijjaM puna hoi bArasaNhaM kasAyANaM / / vR-'sarve' AlocanAdicchedaparyantaprAyazcittazodhyAH, apizabdAt kiyanto'pica, aticaraNAnyaticArAH cAritraskhalanAvizeSAH, saMjvalanAnamevodayato bhavanti, tuzabdasya evakArArthatvAt Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram - 1 dvAdazAnAM punaH kaSAyANAM udayataH, kim ? -mUlacchedyaM bhavati, evaM padayogaH karttavyaH, 'mUlena' aSTamaprAyazcittena 'chidyate' vidAryate yaddoSajAtaM tanmUlacchedyaM, azeSacAritracchedakArIti bhAvArthaH, punaH zabdastu praRyantArthavizeSaNArtha eveti, 'bhavati' saMjAyate 'dvAdazanAM' anantAnubandhiprabhRtInAM kaSAyANAM, udayeneti saMbadhyate, athavA mUlacchedyaM yathAsaMbhavataH khalvAyojanIyaM, pratyAkhyAnAvaraNakaSAyodayatastAvat mUlacchedyaM sarvacAritravinAzaH, evamapratyAkhyAnakaSAyAnantAnubandhyudayatastu dezaviratisamyaktvaM mUlacchedyaM yathAyogamiti gAthArthaH // yatazcaivamataHbArasavihe kasAe khaie uvasAmie va jogehiM / labbhai carittalaMbho tassa visesA ime paMca // ni. (113) vR- 'dvAdazavidhe' dvAdazaprakAre anantAnubandhyAdibhedabhinne 'kaSAye' krodhAdilakSaNe, 'kSapite sati' prazastayogaH-nirvANahutabhuktulyatAM nIte 'upazamite' bhasmacchannAgnikalpatAM prApite, vAzabdAt kSayopazamaM vA ardhavidhyAtAnalodghaTTanasamatAM nIte 'yogaiH' manovAkkAyalakSaNaiH prazastairhetubhUtairiti, kim ? labhyate cAritralAbhaH 'tasya' cAritralAbhasya sAmAnyasya na tu dvAdazavidhakaSAyakSayAdijanyasyaiveti, 'vizeSA' bhedA 'ete' vakSyamANalakSaNAH 'paJca' paJceti saMkhyA, (iti) gAthAkSarArthaH / anantaragAthAsUcitapaJcacAritrabhedapradarzanAyAhasAmAiyaM ca paDhamaM cheovaThAvaNaM bhave bIyaM / parihAravisuddhIyaM suhumaM taha saMparAyaM ca // ni. (114) vR- 'sAmAyikaM' iti samAnAM jJAnadarzanacAritrANAM AyaH - samAyaH, samAya eva sAmAyikaM, vinayAdipAThAt svArthe Thak, Aha- samayazabdastatra paThyate, tatkathaM samAye pratyayaH ?, ucyate, 'ekadezavikRtamananyavadbhavatI' tinyAyAt, tacca sAvadyayogaviratirUpaM, tatazca sarvamapyetaccAritraM avizeSataH sAmAyikaM, chedAdivizeSaistu vizeSyamANaM arthataH zabdAntaratazca nAnAtvaM bhajate, tatra prathamaM vizeSaNAbhAvAt sAmAnya zabda evAvatiSThate sAmAyikamiti, tacca dvidhA- itvaraM yAvatkathikaM ca, tatra svalpakAlamitvaraM tacca bharatairavateSu prathamapazcimartIkaratIrtheSu anAropitavratasya zikSakasya vijJeyamiti yAvatkathikaM tu yAvatkathA AtmanaH tAvatkAlaM yAvatkathaM prathamapazcimatIrthakaratIrtheSu anAropitavratasya zikSakasya vijJeyamiti, yAvatkathikaM tu yAvatkathA AtmanaH tAvatkAlaM yAvatkathaM yAvatkathameva yAvatkathikaM AbhavavarttItiyAvat; tacca madhyamavidehatIrthakaratIrthAMntargatasAdhUnAmavaseyamiti, teSAmupasthApanA'bhAvAt, atra prasaGgato madhyamavidehapurimapazcimatIrthakaratIrthavarttisAdhusthitAsthitakalpaH pradarzyate tatra grathAntare vivakSitArthaprati 067 pAdikeyaM gAthA "Acelakku 1 ddesiya 2 sejAyara 3 rAyapiDa 4 kiikamme 5 / vaya 6 jiTTha 7 paDikkamaNe 8 mAsaM 9 pajosavaNakappo 10 || " asyA gamanikA- causu ThiA chasu aTThiA, keSu caturSu iti, AhasijjAyarapiMDe yA cAujjAme ya purisajiTThe ya / kikammassa ya karaNe cattAri avaTThiA kappA || nAsya celaM vidyate ityacelakaH tadbhAvaH acelakatvaM acelakatve sthitAH, etaduktaM bhavati-na Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 71 upodghAtaH - [ni. 114] vaidehamadhyamatIrthakaratIrthasAdhavaH purimapazcimatIrthavartisAdhuvat acelatve sthitAH, kutaH ?teSAM RjuprajJatvAt mahAdhanamUlyavicitrAdivastrANAmapi paribhogAt, purimapazcimatIrthakaratIrthavartisAdhUnAM tu RjuvakrajaDatvAt mahAdhanamUlyAdivastrAparibhogAjIrNAdiparibhogAcca acelakatvamiti / Aha-jIrNAdivastrasadbhAve, kathamacelakatvam ? ucyate, teSAM jIrNatvAt asAratvAt alpatvAt viziSTArthakriyA'prasAdhakatvAt asattvAvizeSAt iti, tathA cetthaMbhUtavastrasadbhAve'pi loke'celakatvavyapadezapravRtizyate, yathA-kAcidaGganA jIrNavastraparidhAnA anyAbhAve sati tadbhAve'pi ca samarpitasATakaM kuvindaM tanniSpAdanamantharaM prati Aha-'tvara kolika ! nagnikA'hamiti' 1 // tathA auddezike'pyasthitA eva, katham ? -iha purimapazcimatIrthakarasAdhu uddizya kRtamazanAdi sarveSAmakalpanIyaM, teSAM tu yamuddizya kRtaM tasyaivAkalpanIyaM na zeSANAmiti 2 / tathA zayyAtararAjapiNDadvAram, - piNDagrahaNamubhayatra saMbadhyate, tatra zayyAtarapiNDe sthitA eva, zayyAtarapiNDohi yathA purimapazcimatIrthakarasAdhUnAM akalpanIyaH, evaM madhyamatIrthakarasAdhUnAmapi 3 / rAjapiNDe cAsthitAH, katham !-sa hi purimapazcimatIrthakarasAdhUnAmagrAhya eva, madhyamAnAM tu doSAbhAvAt gRhyate 4 / tathA kRtikarma vandanamAkhyAyate, tatrApi sthitAH, katham ? yathA purimapazcimatIrthakarasAdhUnAM prabhUtakAlapravrajitA api saMyatyaH pUrvaM vandanaM kurvanti, evaM teSAmapi, yathA vA kSullakA jyeSThAryANAM kurvanti, evaM teSAmapi 5 / vratAni prANAtipAtAdinivRttilakSaNAni teSvapi sthitA eva, yathA purimapazcimatIrthakarasAdhavaH vratAnupAlanaM kurvanti, evaM te'pIti, Aha-teSAM hi maithunavirativAni catvAri vratAni, tatazca kathaM sthitA iti, ucyate, tasyApi parigrahe'ntarbhAvAt sthitA eva, tathAca nAparigRhItA yoSit upabhokyutaM pAryate 6 / tathA pratikramaNe asthitAH, purimapazcimasAdhUnAM,-tatra mAsakalpe'pyasthitAH, katham ? -purimapazcimatIrthakarasAdhUnAM niyamato mAsakalpavihAraH, madhyamatIrthakarasAdhUnAM tu doSAbhAve na vidyate, evaM paryuSaNAkalpo'pi vaktavyaH, etaduktaM bhavati-tasminnapi asthitA eva 9-10-iti samudAyArthaH, vistarArthastu kalpAdavagantavyaH / abhihitamAnuSaGgikaM, idAnIM prakRtamucyate-AhapurimapazcimatIrthakarasAdhUnAmapi yaditvaraM sAmAyikaMtatrApi 'karomi bhadanta ! sAmAyikaMyAvajIvaM' itItvarasyApyAbhavagrahaNAt tasyaiva upasthApanAyAM parityAgAt kathaM na pratijJAlopa iti, atrocyate,aticArAbhAvAt, tasyaiva sAmAnyataH sAvadyayogavinivRttirUpeNAvasthitasya zuddhyantarApAdanena saMjJAmAtravizeSAt iti / cazabdo vAkyAlaGkAre, 'prathama' AdyaM cAritramiti, idAnIM 'chedopasthApanaM' chedazcopasthApanaM ca yasmiMstacchedopasthApanaM, etaduktaM bhavati-pUrvaparyAyasya chedo mahAvrateSu copasthApanamAtmano yatra tacchedopasthApanaM, tacca sAticAramanaticAraM ca, tatrAnaticAraM yaditvarasAmAyikasya zikSakasya Aropyata iti, tIrthAntarasaMkrAntau vA, yathA pArzvanAthatIrthAta vardhamAnasvAmitIrthaM saMkrAmataH paJcayAmadharmapratipattAviti, sAticAraM tu mUlaguNaghAtino yat punavratoccAraNamiti, uktaM chedopasthApanaM, idAnIM parihAravizuddhikaM-tatra pariharaNaM parihAraH-tapovizeSaH tena vizuddhiryasmistatparihAravizuddhikaM, tacca dvibhedaM-nirvizamAnakaM nirviSTakAyikaM ca, tatra nirvizamAnakAtsadAsevakAH tadavyatirekAt tadapi cAritraM nirvizamAnakamiti, Asevitavi Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram-1 vakSitacAritrakAyAstu nirviSTakAyAH ta eva svArthikapratyayopAdAnAt nirviSTakAyikAH tadavyatirekAccAritramapi nirviSTakAyikamiti, iha ca navako gaNo bhavati, tatra catvAraH parihArikA bhavanti, apare tu tadvaiyAvRttyakarAzcatvAra evAnuparihArikAH, ekastu kalpasthito vAcanAcAryo gurubhUta ityarthaH, eteSAM ca nirvizamAnakAnAmayaM parihAraH - parihAriyANa u tavo jahanna majjho taheva ukkoso| sIuNhavAsakAle bhaNio dhIrehiM patteyaM / tattha jahanne gimhe cauttha chaTuM tu hoi mjjhimo| aTThamamihamukkoso etto sisire pavakkhAmi // sisire tu jahannAdI chaTThAdI dasamacarimago hoti / vAsAsu aTThamAdI bArasapajjaMtago neo // pAraNage AyAmaM paMcasu gaho dosabhiggaho bhikkhe / kappaTThiyAdi paidiNa kareti emeva AyAmaM // evaM chammAsatavaM carittu parihAriyA anucaraMti / anucarage parihAriyapadahite jAva chammAsA / / kappaTTitovi evaM chammAsatavaM kareMti sesA u / anuparihAriMgabhAvaM vayaMti kappaTThigattaM ca // eveso aTThArasasamANApamANo u vaNNio kappo / saMkhevao visesA visesasuttAo nAyavyo / / kappasamattIe tayaM jinakappaM vA uviti gacchaM vA / paDivajamANagA puna jinassa pAse pavanaMti / / titthayarasamIvAsevagassa pAse va no u annassa / etesiM jaM caraNaM parihAravisuddhigaM taM tu // 'tathA' ityAnantaryArthe, gAthAbhaGgabhayAndhavahitasyopanyAsaH, 'sUkSmasaMparAyaM' iti saMparyeti ebhiH-saMsAramiti saMparAyAH kaSAyAH, sUkSmA lobhAMzAvazeSatvAt saMparAyA yatra tat sUkSmasaMparAyaM, tacca dvidhA-vizudhyamAnakaM saMkkizyamAnakaMca, tatra vizudhyamAnakaM kSapakopazamakazreNidvayamArohato bhavati, saMkizyamAnakaM tUpazamazreNitaH pracyavamAnasyeti, 'caH' samuccaye iti gAthArthaH / / ni. (115) tatto ya ahakkhAyaM khAyaM savvaMmi jIvalogaMmi / jaM cariUNa suvihiA vaccaMtayarAmaraM ThANaM // vR- 'tatazca sUkSmasaMparAyAnantaraM yathaivAkhyAtaM yathAkhyAtaM akaSAyacAritramiti yathAkhyAtaMprasiddhaM sarvasmin jIvaloke, tacca chadmasthavItarAgasya kevalinazca bhavati, tatra ca chadmasthasya upazAmakasya kSapakasya vA, kevalinastu sayogino'yogino veti, zeSaM nigadasiddhaM, navaraM maraNaM maraH jarA ca marazca jarAmarau tau avidyamAnau yasmina tadajarAmaramiti gAthArthaH / / tatraiteSAM paJcAnAM cAritrANAM AdyaM cAritratrayaM kSayopazamalabhyaM caramacAritradvayaM tUpazamakSayalabhyameva, tatra tatkarmopazamakramapradarzanAyAha Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ ni. 116] ni. (116) 73 aNa daMsanapuMsitthI veyachakkaM ca purusaveyaM ca / do do egaMtarie sarise sarisaM uvasamei // vR- athavA caramacAritradvayaM zreNyantarbhAvinastadvinirgatasya ca bhavati, ataH zreNidvayAvasaraH, tatra ubhaya zreNilAbhe cAdAvupazamazreNirbhavatItyatastatsvarUpAbhidhitsayaivAha- aNadaMsa0 / gAthAvyAkhyA- tatropazamazreNiprArambhako bhavatyapramattasaMyata eva, anye tu pratipAdayanti-aviratadezaviratapramattApramattasaMyatAnAmanyatama iti, zreNiparisamAptau pramattApramattasaMyatA-nAmanyatamo bhavati, sa caivamArabhate-aNa raNeti daNDakadhAtuH asyAcpratyayAntasya aNa iti bhavati, zabdArthastu aNantItyaNAH, aNanti-- zabdayanti avikalahetutvena asAtavedyaM nArakAdyA - yuSkaM ityaNA:AdyAH krodhAdayaH, athavA anantAnubandhinaH krodhAdayaH anAH, samudAyazabdAya-nAmavayave vRttidarzanAt bhImasenaH sena iti yathA, tatrAsau pratipattA prazasteSvadhyavasAya sthAneSu varttamAnaH prathamaM yugapadantarmuhUrttamAtreNa kAlena anantAnubandhinaH krodhAdIn upazamayati, evaM sarvatra yugapadupazamakakAlo'ntarmuhUrttapramANa eva draSTavyaH, tato darzanaM darzastaM, darzanaM trividhaM-mithyA samyagmithyA samyagdarzanaM yugapadeveti, tato'nudIrNamapi napuMsakavedaM yugapadeva yadi puruSaH prArambhakaH, pazcAtstrIvedamekakAlameveti, tato hAsyAdiSaTkaM- hAsyaratyaratizokabhayajugupsASaTkaM punaH puruSavedaM / atha strI prArambhikA tataH prathamaM napuMsakavedamupazamayati pazcAtpuruSavedaM tataH SaTkaM tataH strIvedamiti / atha napuMsaka eva prArambhakaH tato'sau anudIrNamapi prathamaM strIvedamupazamayati pazcAtpuruSavedaM tataH SaTkaM tato napuMsakavedamiti, punaH 'dvau dvau' krodhAdyau 'ekAntaritau' saMjvalanavizeSakrodhAdyantaritau 'sa zau' tulyau 'sazaM' yugapadupazamayati, etaduktaM bhavati-apratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNakrodhau sazau krodhatvena yugapadupazamayati, tataH saMjvalanaM krodhamekAkinameva, tataH apratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNamAnau yugapadeva tataH saMjavalanamAnamiti, evaM mAyAdvayaM sazaM punaH saMjvalanAM mAyAM, evaM lobhadvayamapi punaH saMjvalanaM lobhamiti, taM copazamayaMstridhA karoti, dvau bhAgau yugapadupazamayati, tRtIyabhAgaM saMkhyeyAni khaNDAni karoti, tAnyapi pRthak kAlabhedenopazamayati, punaH saMkhyeyakhaNDAnAM caramakhaNDaM asaMkhyeyAni khaNDAni karoti, sUkSmasaMparAyastataH samaye samaye ekaikaM khaNDaM upazamayatIti, iha ca darzanasaptake upazAnte nivRttibAdaro'bhidhIyate, tata UrdhvamanivRttibAdaro yAvat saMkhyeyAntimadvicaramakhaNDaM / Aha-saMjvalanAdInAM yukta itthamupazamaH, anantAnubandhinAM tu darzanapratipattAvevopazamitatvAnna yujyata iti, ucyate, darzanapratipattau teSAM kSayopazamAt iha copazamAdavirodha iti, Aha-kSayopazamopazamayoreva kaH prativizeSaH ?, ucyate, kSayopazamo hyudIrNasya kSayaH anudIrNasya ca vipAkAnubhavApekSayA upazamaH, pradezAnubhavatastu udayo'styeva, upazame tu pradezAnubhavo'pi nAstIti, uktaM ca bhASyakAreNa - "vedei saMtakammaM khaovasamisu nANubhAvaM so / uvasaMtakasAo una veei na saMtakammaMpi // " Aha-saMyatasyAnantAnubandhinAmudayo niSiddhastat kathamupazama iti, ucyate, sa hyanubhAvakarmAGgIkRtya na tu pradezakarmeti, tathA coktamArSe- "jIve NaM bhaMte ! sayaMkaDaM vedei ?. goyamA ! Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 Avazyaka mUlasUtram-1 atthegaiaM veie atthegaiaM no veei, se kepaTTeNaM ? bhante ! pucchA, goyamA ! duvihe kamme pannatte, taM jahA-paesakamme a anubhAvakamme a, tattha NaM jaM taM paesakammaM taM niyamA veei, tattha NaM jaM taM anubhAvakammaM taM atthegaiaM veei, atthe gaiyaM no veei" ityAdi, tatazca pradezakarmAnubhAvodayasyehopazamo draSTavyaH / Aha-yadyevaM saMyatasya anantAnubandhyadayataH kathaM darzanavighAto na bhavati ? ucyate, pradezakarmaNo mandAnubhAvatvAt, tathA kasyacidanubhAvakarmAnubhavo'pi nAtyantamapakArAyA bhavannupalabhyate, yathA saMpUrNamatyAdicaturjAninaH tadAvaraNodaya ityalaM vistareNa // iha ca saMkhyeyalobhakhaNDAnyupazamayan bAdarasaMparAyaH, caramasaMkhyeNDAsaMkhyeyakhaNDAnyupa-zamayana sUkSmasaMparAya iti, tathA cAha niyuktikAraHni. (117) lobhANuM veaMto jo khalu uvasAmao va khavago vA / so suhumasaMparAo ahakhAyA UNao kiMcI // kRgAtheyaM gatArthatvAt na vivriyate, navaraM yathAkhyAtAt kiJcinyUna iti, tataH sUkSmasaMparAyAvasthAmantarmuhUrttamAtrakAlamAnAmanubhUyopazamakanirgrantho yathAkhyAtacAritrIbhavati // sa ca yadi baddhAyuH pratipadyate tadavasthazca mriyate, tato niyamato'nu'AvimAnavAsiSu utpadyate, zreNipracyutasya tvaniyamaH, athAbaddhAyuH ato'ntarmuhUrttamAtraM upazAmakanirgrantho bhUtvA niyamataH punarapi uditakaSAyaH kAryena zreNipratilomamAvartate, tathA cAmumevArthamabhidhitsurAhani. (118) uvasAmaM uvanIA guNamahayA jinacarittasarisaMpi / paDivAyaMti kasAyA kiM puNa sese sarAgatthe / / vR- 'upazamaH' zAntAvasthA tamupazamaM, apizabdAt kSayopazamamapi, upanItAH guNairmahAn guNamahAn tena guNamahatA-upazamakena, kim ? -pratipAtayanti kaSAyAH, saMyamAd bhave vA, kam ?-jinacAritratulyamapi upazamakaM, kiM punaH zeSAn sarAgasthAniti / yatheha bhasmacchannAnalaH pavanAdyAsAditasahakArikAraNAntaraH punaH svarUpamupadarzayati, evamasAvapyuditakaSAyAnalo jaghanyatastadbhava eva mukti labhate, utkRSTatastu dezonamardhapudgalaparAvarttamapi sNsaarmnubghnaatiiti| yatazcaivaM tIrthakaropadezaH ata aupadezikaM gAthAdvayamAha niyuktikAraHni. (119) jai uvasaMtakasAo lahai anaMtaM puNo'vi paDivAyaM / na hu bhe vIsasiyavvaM theve ya kasAyasesaMmi / / ni. (120) aNathovaM vaNathovaM aggIthovaM kasAyathovaM ca / nahu bhe vIsasiyavvaM thevaMpi hu taM bahu hoi / / vR-prathamagAthA prakaTArthatvAnna vitayante, kaNasya stokaM RNastokaM tathAca svalpAdapi RNAt dAsatvaM prAptA vaNigduhiteti, uktaM ca bhASyakAreNa "dAsattaM dei anaM acirA maraNaM vano visppNto| savvassa dAhamaggI deMti kasAyA bhavamanaMtaM // " apicazabdanipAtasAphalyaM pUrvoktAnusAreNa svabuddhyA vaktavyamiti gAthArthaH / / itthamaupazamikaM cAritramuktaM, idAnIM kSAyikamucyate, athavA sUkSmasaMparAyayathAkhyAtacAritradvayaM upazamazreNyaGgIkaraNenoktaM, idAnI kSapakazreNyaGgIkaraNataH pratipAdayannAha Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ ni. 121 ] ni. (121) 75 aNa miccha mIsa sammaM aTTha napuMsitthIveya chakkaM ca / puMveyaM ca khavei kohAie ya saMjalaNe // vR- iha kSapaka zreNipratipattA'saMyatAdInAmanyatamo'tyantavizuddhapariNAmo bhavati, sa ca uttamasaMhananaH, tatra pUrvavidapramattaH zukudhyAnopagato'pi pratipadyate, apare tu dharmadhyAnopagata eveti, pratipattikramazcAyam-prathamamantarmuhUrtena anantAnubandhinaH krodhAdIn yugapatkSapayati, tadanantabhAgaM tu midhyAtve prakSipya tato mithyAtvaM sahaiva tadaMzena yugapat kSapayati, yathA hi atisaMbhRto dAvAnalaH khalu ardhadagdhendhana eva indhanAntaramAsAdya ubhayamapi dahati evamasAvapi kSapakaH tIvrazubhapariNAmatvAt sAvazeSaM anyatra prakSipya kSapayati, evaM punaH samyagmithyAtvaM tataH samyaktvamiti, iha ca yadi baddhAyuH pratipadyate anantAnubandhikSaye ca vyuparamati, tataH kadAcit mithyAdarzanAdayatastAnapi punarupacinoti, mithyAtve tadvIjasaMbhavAt, kSINamithyAtvastu nopacinoti, mUlAbhAvAt, tadavasthazca mRto'vazyameva tridazeSu utpadyate, kSINasaptako'pi tadapratipatitapariNAma iti, pratipatitapariNAmastu nAnAmatitvAt sarvagatibhAg bhavati, Aha-mithyAdarzanAdikSaye kimasau adarzano jAyate uta neti, ucyate, samyagdhaSTirevAsau, Aha- nanu samyagdarzanaparikSaye kutaH samyagdRSTitvam ?, ucyate, nirmadanIkRtakodravakalpA apanItamidhyAtvabhAvA mithyAtvapudgalA eva samyagdarzanaM, tatparikSaye ca tattvazraddhAnalakSaNapariNAmApratipAtAt pratyuta zlakSNAbhrapaTalApagame cakSurdarzanavat zuddhataropapatteriti alaM prapaJcena / sa ca yadi baddhAyuH pratipadyate tato niyamAt saptake kSINe avatiSThata eva, sa ca samyagdarzanamazeSameva kSapayati, abaddhAyustu anuparata eva samastAM zreNi samApayati iti, sa ca svalpasamyagdarzanAvazeSa eva apratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNakaSAyASTakaM yugapat Arabhate // eteSAM ca madhyabhAgaM kSapayan etAH saptadaza prakRtIH kSapayati, tatpratipAdakamidaM gAthAdvayam - ni. (122) gaiAnupuvvI do do jAinAmaM ca jAva cauriMdI / AyAvaM ujjoyaM thAvaranAmaM ca suhumaM ca // " vR- gatizcanupUrvI ca gatyAnupUrvyo 'do do' iti dve dve tannAmanI, jAtinAma cetyasmAt nAmagrahaNaM abhisaMbadhyate, etaduktaM bhavati - narakagatinAma narakAnupUrvInAma ca, AnupUrvI vRSabhanAsikAnyastarajjUsaMsthAnIyA, yayA karmapudgalasaMhatyA viziSTaM sthAnaM prApyate'sau yayA vordhvottamAGgAdharaNAdirUpo niyamataH zarIravizeSo bhavati sA''nupUrvIti, tathA tiryaggatinAma tiryagAnupUrvInAma ca, evaM gatyAnupUrvInAmanI dve dve, tathA 'jAtinAma' ekendriyAdijAtinAma yAvaccaturindriyAH, etaduktaM bhavati - ekendriyajAtinAma dvIndriyajAtinAma evaM zeSayojanA'pi kAryeti / AhaekendriyAdyAnupUrvInAma kasmAnnocyate, AcArya Aha-tasya tiryagAnupUrvInAmakSapaNapratipAdanenoktArthatvAt, 'caH' samuccaye, tathA 'AtapaM' iti AtapanAma, yadudayAt AtapavAn bhavati, 'udyotaM' iti udyotanAma, yadudayAdudyotavAn bhavati, sthAvarAH - pRthivyAdayaH tannAma ca pUrvavat, 'sUkSmaM' iti sUkSmanAma ca, ni. (123) sAhAraNamajjattaM niddAniddaM ca payalapayalaM ca / thI khavei tA avasesaM jaM ca aTThaNhaM || Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 Avazyaka mUlasUtram-1vR- 'sAdhAraNaM' iti sAdhAraNanAma, anantavanaspatinAmatyarthaH, 'aparyApta' iti aparyAptakanAma, tathA nidrAnidrA ca ityAdi prakaTArthatvAnna vivriyate, navaraM styAnA caitanyaRddhiryasyAM sAstyAnadhiH, styAnayuttarakAlamavazeSaM yadaSTAnAM kaSAyANAM tat kSapayati, sarvamidamantamuhUrtamAtreNeti, tato napuMsakavedaM, tataHstrIvedaM, tato hAsyAdiSaTkaM, tataH puruSavedaM ca khaNDatrayaM kRtvA khaNDadvayaM yugapat kSapayati, tRtIyakhaNDaM tu saMjvalanakrodhe prakSipati, puruSe pratipattaryayaM kramaH, napuMsakAdipratipattari tu upazamazreNinyAyo vaktavyaH, tataH krodhAdIzca saMjvalanAn pratyekamantarmuhUrttamAtrakAlenoktenaiva nyAyena kSapayati, zreNiparisamAptikAlo'pyantarmuhUrtameva, antarmuhUrtAnAmasaMkhyeyatvAt, lobhacaramakhaNDaM tu saMkhyeyAni khaNDAni kRtvA pRthak pRthak kAlabhedena kSapayati, caramakhaNDaM punarasaMkhayeyAni khaNDAni karoti, tAnyapi samaye samaye ekaikaM kSapayati, iha ca kSINadarzanasaptako nivRttibAdara ucyate, tata urdhvamanivRttibAdaro yAvat caramalobhakhaNDamiti, tata UrdhvamasaMkhyeyakhaNDAni kSapayan sUkSmasaMparAyo yAvaccaramalobhANukSayaH, tata UrdhvaM yathAkhyAtacAritrIbhavati / / sa ca mahAsamudraprataraNaparizrAntavat mohasAgaraM tI vizrAmyati, tatazchadmasthavItarAgatvadvicaramasamayayoH prathame nidrAdi kSapayati tathA cAha niyuktikAraHni. (124) vIsamiUNa niyaMTho dohi U samaehi kevale sese / paDhame nidaM payalaM nAmassa imAo payaDIo // ni. (125) devagaiAnupuvvIviuvvisaMghayaNa paDhamavajjAi / __ annayaraM saMThANaM titthayarAhAranAmaM ca // vR- arthastu prAyaH sugamatvAt na vitanyate, navaraM vaikurvikaM ca saMhananAni ceti samAsaH, tAni prathamasaMhananavAni kSapayati, tAni ca SaD bhavanti, tathA coktam "vajarisahanArAyaM paDhamaM biiyaM ca risahanArAyaM / nArAyamaddhanArAya kIliyA taha ya chevaDheM // " / tathA anyatarasaMsthAnaM muktvA yasminvyavasthitaH zeSANi kSapayati, tAni cAmUni "cauraMse naggohe maMDale sAti vAmaNe khuje / huMDevi a saMThANe jIvANaM cha muNeyavvA // tulaM vitthaDabahulaM ussehabahuM ca maDahakoThaM ca / heDillakAyamaDahaM savvatthAsaMThiyaM huMDaM // " tathA tIrthakaranAma AhArakanAma ca kSapayati, yadyatIrthakaraH pratipatteti, atha tIrthakarastataH khalvAhArakanAmaiveti, 'caH' samuccaye // ni. (126) carame nANAvaraNaM paMcavihaM daMsaNaM cauviyappaM / paMcavihamaMtarAyaM khavaittA kevalI hoi / / vR-carame samaye jJAnAvaraNaM paJcavidhaM matijJAnAvaraNAdi, darzanaM caturvikalpaM paJcavidhamantarAyaM ca dAnalAbhabhogopabhogavIryAntarAyAkhyaM kSapayitvA kevalI bhavatIti gAthArthaH // tataHni. (127) saMbhinnaM pAsaMto logamalogaM ca savvao savvaM / taM natthi jaM na pAsai bhUyaM bhavvaM bhavissa ca / / Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni. 127] 77 vR samekIbhAvena bhinnaM saMbhinnaM, yathA bahistathA madhye'pItyarthaH, athavA saMbhinnamitidravyaM gRhyate, katham ?-kAlabhAvau hi tatparyAyau, tAbhyAM samastAbhyAM samantAdvA bhinnaM saMbhinnaM pazyan' upalabhamAno, lokyat iti lokaH, kevalajJAnabhAsvatopalabhyata iti bhAvArthaH, 'loko'pyupalabhyata eva, tathApi dharmAdInAM vRttirdravyANAM yatra sa lokaH iti taM, alokaM ca ityanena kSetraM pratipAditaM bhavati, dravyAdyetAvadeva vijJayamiti, kimekayA dizA?-netyAha-'sarvataH' sarvAsu dikSu, tAsvapi kiM kiyadapi dravyAdi uta netyAha-'sarva' niravazeSaM, amumevArthaM spaSTayannAha-tannAsti kiJcit jJeyaM yanna pazyati 'bhUtaM' atItaM, bhavatIti bhavyaM, vartamAnamityarthaH, bhAvakarmaNoH prAptayoH 'bhavyageyetyAdinipAtanAt' kartari siddhaM, 'bhaviSyad' bhAvi vA, 'caH' samuccaye iti gaathaarthH| ___ itthaM tAvadupodghAtaniryuktau prastutAyAM prasaGgato yadukAtaM-'taponiyamajJAnavRkSamArUDhaH kevalI' iti ayamasau kevalI nidarzitaH, etasmAt sAmAyikAdizrutaM AcAryapAramparyeNa AyAtaM, etasmAcca jinapravacanaprasUtiH, sarvamidaM prAsaGgika niyuktisamutthAnaprasaGgenoktaM, idAnImapi keyaM jinapravacanotpattiH kiyadabhidhAnaM cedaM jinapravacanaM ko vA'sya abhidhAnavibhAga ityetat prAsaGgikazeSaM zeSadvArasaGgrahaM vA'bhidhAtukAma Ahani. (128) jinapavayaNauppattI pavayaNaegaTThiyA vibhAgo ya / dAravihI ya nayavihI vakkhANavihI ya anuogo // vR- iha 'jinapravacanotpattiH pravacanaikArthikAni ekArthikavibhAgazca' etat tritayamapi prasaGgazeSaM, dvArANAM vidhiHdvAravidhiH, vidhAnaM vidhiH, sa hyupodghAto'bhidhIyate, nayavidhistu caturthaM anuyogadvAramiti, ziSyAcAryaparIkSA'bhidhAnaM tu vyAkhyAnavidhiriti, anuyogastu sUtrasparzakarnuiktiH sUtrAnugamazceti samuccayArthaH / Aha-caturthamanuyogadvAraM nayavidhimabhidhAya punastRtIyAnuyogadvArAkhyAnuyogAbhidhAnaM kimartham? ucyate, nayAnugamayoH sahacarabhAvapradarzanArthaM, tathAhi-nayAnugamau pratisUtraM yugapad anudhAvataH, nayamatazUnyasya anugamasyAbhAvAt, anuyogadvAracatuSTayopanyAse tu nayAnAmante'bhidhAnaM yugapadvaktuM azakyatvAt / Aha-caturanuyogadvArAtiriktivyAkhyAnavidherupanyAso anarthakaH, na, anugamAGgatvAt, vyAkhyA'GgatvAccAnugamAGgatA ityalaM vistareNeti gAthArthaH / tatra jinapravacanotpattiniyukti-samutthAnaprasaGgato'bhihitA, arhadvacanatvAt pravacanasya, idAnIM pravacanaikArthikAni tadvibhAgaM ca pradarzayannAhani. (129) egaTThiyANi tinni u pavayaNa suttaM taheva atyo a| ikvikkassa ya itto nAmA egaThuiA paMca // vR- eko'rtho yeSAM tAnyekArthikAni, trINyeva, pravacanaM pUrvavyAkhyAtaM, sUcanAt sUtraM, aryaMta ityarthaH, 'caH' samuccaye, iha ca pravacanaM sAmAnyazrutajJAnaM, sUtrArthau tu tadvizeSAviti, Aha-sUtrArthayoH pravacanena sahaikArthatA yuktA, tadvizeSatvAt, sUtrArthayostu parasparavibhinnatvAt na yujyate, tathA ca sUtraM vyAkhyeyaM arthastu tadvyAkhyAnamiti, athavA trayANAmapyeSAM bhinnArthataiva yujyate, pratyekamekArthikavibhAgasadbhAvAt; anyathA ekArthikatve sati bhedenaikArthikAbhidhAnamayuktamiti, atrocyate, yathA hi mukulavikasitayoH padmavizeSayoH saMkocavikAsaparyAyabhede'pi kamalasAmAnyatayA'bhedaH, evaM sUtrArthayorapi pravacanAprekSayA parasparatazceti, tathAhi Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram - 1 avivRtaM mukulatulyaM sUtraM tadeva vivRtaM prabodhitaM vikacakalpamarthaH, pravacanaM cobhayamapIti, yathA caiSAmekArthakavibhAga upalabhyate - kamalamaravindaM paGkajamityAdi padmArthikAni, tathA kuDUmalaM vRndaM saMkucitamityAdi mukalaikArthikAni, tathA vikacaM phullaM vibuddhamityAdi vikasitaikArthikAni, tathA pravacanasUtrArthAnAmapi padmamukulavikasitakalpAnAmekArthikavibhAgo'viruddhaH / athavA vyAkhyAyate 78 ekArthikAni trINyevAzritya vaktakyAni, pravacanamekArthagocaraH tathA sUtramarthazceti, zeSaM pUrvavat / Aha-dvAragAthAyAM yaduktaM 'pravacanaikArthikAni vaktavyAni tavyAhanyate, na, sAmAnyavizeSarUpatvAtpravacanasya, sUtrArthayorapi pravacanavizeSarUpatvena pravacanatvopapatteH / AhayadyevaM vibhAgazceti dvAropanyAsAnarthakyaM, na, vibhAgazceti kimuktaM bhavati ? nAvizeSeNaikArthikAni vaktavyani sAmAnyavizeSarUpasyApi pravacanasya paJcadazeti, kiM tarhi ? - vibhAgazca vaktavyaH, vizeSagocarAbhidhAnaparyAyANAM sAmAnyagocarAbhidhAnaparyAyatvAnupapatteH, na hi cUtasahakArAdayo vRkSAdizabdaparyAyA bhavanti, loke tathA'dhSTatvAd iti gAthArthaH // ni. (130) suya dhamma tittha maggo pAvayaNaM pavayaNaM ca egaTThA / suttaM taMtaM gaMtho pADho satthaM ca egaTThA // vR- zrutasya dharmaH - svabhAvaH zrutadharmaH bodhasvabhAvatvAt zrutasya dharmo bodho'bhidhIyate, athavA jIvaparyAyatvAt zrutasya zrutaM ca taddharmazceti samAsaH, sugatidhAraNAdvA zrutaM dharmo'bhidhIyate, 'tIrthaM' prAknirUpitazabdArthaM, taca saMgha ityuktaM, iha tu tadupayogAnanyatvAt pavacanaM tIrthamucyate, tathA mRjyate - zodhyate anenAtmeti mArgaH, mArgaNaM vA mArgo, anveSaNaM zivasyeti, tathA pragataM abhividhinA jIvAdiSu padArtheSu vacanaM prAvacanaM, pravacanaM tu pUrvavat uktaH pravacanavibhAgaH, idAnIM sUtravibhAgo'bhidhIyate - tatra sUcanAt sUtraM, tanyate'nenAsmAdasminniti vA artha iti tantraM, tathA grathyate'nenAsmAdasminniti vA'rtha iti granthaH, paThanaM pAThaH paThyate vA taditi pATha: paThyate vA'nenAsmAdasminniti yA abhidheyamiti pAThaH, vyaktIkriyata iti bhAvArthaH, tathA zAsyate'nenAsmAdasminniti vA jJeyamAtmaneti vA zAstraM, ekArthikAnIti punarabhidhAnaM sAmAnyavizeSayoH kathaJcidbhedakhyAyApanArthamiti gAthArthaH // ni. (131) anuogo ya niyogo bhAsa vibhAsA ya vattiyaM ceva / anuogassa u ee nAmA egaTThiA paMca // vR- sUtrasyArthena anuyojanamanuyogaH, athavA abhidheyo vyApAraH sUtrasya yogaH, anukUlo'nurUpo vA yogo'nuyogaH, yathA ghaTazabdena ghaTo'bhidhIyate, tathA niyato nizcito vA yogo niyogaH, yathA ghaTazabdena ghaTa evocyate na paTAdiriti, tathA bhASaNAt bhASA, vyaktIkaraNamityarthaH, yathA ghaTanAt ghaTaH, ceSTAvAnartho ghaTa iti, vividhA bhASA vibhASA, paryAyazabdaiH tatsvarUpakathanaM, yathA ghaTaH kuTaH kumbha iti, vArtikaM tvazeSaparyAyakathanamiti zeSaM subodhaM, ayaM gAthA samudAyArthaH, avayavArthaM tu pratidvAraM vakSyati, tatra pravacanAdInAmavizeSeNaikArthikAbhidhAnapraRme sati ekArthikAnuyogAderbhedanopanyAsAnvAkhyAnaM arthagarIyastvakhyApanArthaM, uktaM ca- 'suttadharA atyadharo ityAdi' // tatra anuyogAkhyaprathamadvArasvarUpavyAcikhyAsayA''ha Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ ni. 132] ni. (132) nAmaM ThavaNA davie khitte kAle ya vayaNa bhAve ya / eso anuogassa u nikkhevo hoi sattaviho / 79 vR- gamanikA -'nAma' prAk nirUpitaM, tatra nAmAnuyogo-yasya jIvAderanuyoga iti nAma krite, nAmno vA anuyogo nAmAnuyogaH, nAmavyAkhyetyarthaH, 'sthApanA' akSanikSepAdirUpA, tatra anuyogaM kurvan kazcit sthApyate, sthApanAyAmanuyogaH sthApanAnuyoga iti samAsaH, sthApanA cAsau anuyogazceti vA, 'dravye' iti dravyaviSayo'nuyogo dravyAnuyogaH, sa ca AgamanoAgamajJazarIretaravyatiriktaH dravyasya dravyANAM dravyeNa dravyaiH dravye dravyeSu vA'nuyogo dravyAnuyogaH, evaM kSetrAdiSvapi SaDbhedayojanA kAryeti, tatra dravyAnuyogo dvividhaH - jIvadravyAnuyogaH ajIvadravyAnuyogazca, ekaikaH sa caturdhA - dravyataH kSetrataH kAlato bhAvatazca tatra dravyato jIva ekaM dravyaM kSetrato'saMkhyayeyapradezAvagADhaH kAlato'nAdyaparyavasitaH bhAvato'nantajJAnadarzanacAritrAcAritradezacAritra aguruladhuparyAyavAn iti, ajIvadravyANi paramANvAdIni, tatra paramANurdravyata ekaM dravyaM kSetrata ekapradezAvagADhaH kAlato jaghanyena samayamekaM dvau vA utkRSTatastu asaMkhyeyA utsarpiNyavasarpiNyaH, bhAvatastu ekarasa ekavarNaH dvisparza ekagandha iti, eteSAM ca svasthAne'nantA rasAdiparyAyA ekaguNanitaktAdibhedena draSTavyAH, evaM dvyaNukA-dInAmapyanantAskandhAvasAnAnAM svarUpaM draSTavyaM, ukto dravyAnuyogaH, idAnIM dravyANAM sa ca jIvAjIvabhedabhinnAnAM avaseyaH, yathA prajJApanAyAM samuditAnAM jIvAnAmajIvAnAM ca vicAraH, tathA coktaM - "jIvapajavANaM bhaMte ! kiM saMkhejjA asaMkhejjA anaMtA ?, goyamA ! no saMkhejjA no asaMkhejjA anaMtA, evaM ajIvapajjavANaM pucchaNA uttaraM ca daTThavvaM" alaM vistareNa ! dravyeNAnuyogaH pralepAkSAdinA, dravyaistaireva akSAdibhiH prabhUtairiti, dravye phalakAdau dravyeSu prabhUtAsu niSadyAsu avasthito'nuyoga karotIti / evaM kSetrAnuyoge'pi kSetrasya bharatakSetrAdeH kSetrANAM jambUdvIpAdInAM yathA dvIpasAgaraprajJaptyA miti, kSetreNa yathA pRthivIkAyAdisaMkhyAvyAkhyAnaM, uktaM ca"jaMbuddIpamANaM, puDhavijiANaM tu patthayaM kAuM / evaM mavijamANA havaMti logA asaMkhijjA // " kSetraranuyogo yathA "bahuhiM dIvasamuddehiM puDhavijiANamityAdi" kSetre tiryagloke'nuyogo bharatAdau vA kSetreSu anuyogaH ardhatRtIyeSu dvIpasamudreSu / kAlasya anuyogaH samayAdiprarUpaNA, kAlAnAM prabhUtAnAM samayAdInAM, kAlenAnuyogo yathA - bAdaravAyukAyikAnAM vaikriyazarIraNyaddhApalyopamasya asaMkhyabhAgamAtreNApahriyante, kAlairanuyogo yathA pratyutpannatrasakAyikA asaMkhyeyAbhirutsarpiNyavasarpiNI bhirapahriyante pratisamayApahAreNa, kAle'nuyogo dvitIyapauruSyAM, kAleSu avasarpiNyAM triSu kAleSu- suSamaduSSamAyAM caramabhAgo duSSamasuSamAyAM duSSamAyAM ceti, utsarpiNyAM kAladvaye- duSSamasuSamAyAM suSamaduSSamAyAM ca / vacanasyAnuyogo yathA itthaMbhUtaM ekavacanaM, vacanAnAM dvivacanabahuvacanAnAM SoDazAnAM vA, vacanenAnuyogo yathA - kazcidAcAryaH sAdhvAdibhirabhyarthita ekavacanena karoti, vacanaiH sa eva bahubhiH asakRd abhyarthito veti vacane'nuyogaH kSAyopazamike, vacaneSu teSveva bahuSu, anye tu pratipAdayanti vacaneSu nAstyanuyogaH, tasya kSAyopazamikatvAt, tasya caikatvAditi bhAvArthaH / bhAvAnuyogo dvidhA-Agamato noAgamatazca, Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram-1 Agamato jJAtA upayuktaH, noAgamata audayikAderanyatamasyeti, bhAvAnAM audayikAdInAM, bhAvena saMgrahAdinA, uktaM ca-"paMcahiM ThANehiM suttaM vAejA, taMjahA-saMgahaTTayAe 1 uvaggahaTTayAe 2 nijjaraThThayAe 3 suyapajjavajAteNaM 4 avvocchittIe 5" bhAvairebhireva samuditairanuyogaH, bhAve kSAyopazamike, bhAveSu AcArAdiSu, athavA pratikSaNapariNAmatvAt kSayopazamasya bhAvaSu anuyogaH, athavA bhAveSu nAstyeva, kSayopazamasyaikatvAt / eteSAM ca dravyAdyanuyogAnAM parasparasamAvezaH svabuddhyA vaktavyaH, uktaM ca bhASyakAreNa - "davve niyamA bhAvo na vinA te yAvi khittakAlehiM khitte tiNhavi bhayaNA kAle bhayaNAe tiisupi|| ityAdi" ukto'nuyogaH, etadviparItastu ananuyoga iti gaathaarthH|| sAmprataM tatpratipAdakadRSTAntAn pratipAdayanAhani. (133)vacchagagoNI 1 khujjA 2 sajjhAe 3 ceva bahiraullAvo 4 / gAmallie 5 ya vayaNe satteva ya huMti bhAvaMmi // vR-tatra prathamamudAharaNaM dravananuyogAnuyogayoH vatsakagauriti-godohao jadijaM pADalAe vacchayaM taM bahulAe muyai bAhuleraM vA pADalAe muyai, tato ananuogo bhavati, tassa yaduddhakajassa apasiddhI bhavati, jadi puNa jaM jAe taM tAe muyai, to anuogo, tassa ya duddhakajjassa pasiddhI bhavati / evaM ihAvi jadi jIvalakkhaNeNa ajIvaM parUvei ajIvalakkhaNeNa vA jIvaM, to ananuogo bhavati / taM bhAvaM annahA geNhati, tena attho visaMvadati, attheNa visaMvayaMteNa caraNaM, caraNeNa mokkho, mokkhabhAvo dikkhA nirasthiA / aha puNa jIvalakkhaNeNa jIvaM parUvei, ajIvalakakhaNeNaM ajIvaM, to anuogo, tassa ya kaJjasiddhI bhavatitti, avigalo atthavagamo, tato caraNavuDDI, tato mokkhotti / esa paDhamadiTuMto // kSetrAnanuyogAnuyogayoH kubjodAharaNam-paiTThANe nagare sAlivAhaNo rAyA, so varise varise bharuyacche naravAhaNaM roheti, jAhe ya varisAratto patto tAhe sayaM nagaraM paDijAti, evaM kAlo vaccati, annayA teNaM rannA rohaeNaM gaella eNaM atthANamaMDaviyAe nicchUDhaM, tassa ya paDiggahadhAriNI khujA, aparibhogA esA bhUmI, nUNaM rAyA jAtukAmo, tIse ya rAulao jANasAlio paricio, tAe tassa siTuM, so pae jANagANi pamakkhittA payaTTAviyANi ya, taM dadrUNa sesao khaMdhAvAro paTThio, rAyA rahaMmi ekallo dhUlAdibhayA gacchissAmitti pae payaTTo, jAva savvo'vi khaMdhAvAro padvitao diTTho, rAyA ciMteti-na mayA kassavi kathitaM, kahametehiM nAyaM ?, gaviTTha paraMparaeNa jAva khujatti, khujA pucchitA, tAe taha ceva akkhAyaM, esa ananuogo, tIse maMDaviyAe khettaM ceva cintijjati, vivarIo anuogo, evaM nippadesamegantaniccamegamAgAsaM paDivajAveMtassa ananuogo, sappaesAdi puna paDivajAveMtassa anuogotti // ___ kAlAnanuyogAnuyogayoH svAdhyAyodAharaNaM-ekko sAdhU pAdosiyaM pariyaEto rahaseNaM kAlaM na yANati, sammaddiTThigA ya devayA taM hitaTTayAe bodheti micchAdiTThiyAe bhaeNaM, sA takkassa ghaDiyaM bhareuM mahayA mahayA saddeNaM ghoseti-mahitaM mahitaMti, sA tIse kaNNaroDayaM asahaMto bhaNati-aho takkavelatti, sA paDibhaNati-jahA tujhaM sajjhAyavelatti, tato sAhU uvauMjiUNa Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ ni. 133 ] micchAmidukkaDaM bhaNati, devatAe anusAsio - mA puNo evaM kAhisi mA micchAddiTThiyAe chalihijjisi, esa ananuogoM, kAle paDhiyavvaM to anuogo bhavati // idAnIM vacanaviSayaM dRSTAntadvayamananuyogAnuyogayoH pradarzyate tatra prathamaM badhirollApodAharaNam-egaMmi gAme bahirakuDubayaM parivasati, thero therI ya, tANaM putto tassa bhajjA, so putto halaM vAheti, pathiehiM paMthaM pucchito bhaNati-dharajAyagA majjha ete baillA, bhajjAe ya se bhattaM ANIyaM, tIse katheti jahA - baillA siMgiyA, sA bhaNati - loNitamaloNitaM vA, mAtAe te siddhayaM, sAsU kahiyaM sA bhaNati - thUllaM vA baraDaM vA vA therassa pottaM hohii, theraM saddAvei,' thero bhAi piuM te jIeNaM, egaMpi tilaM na khAmi, evaM jadi egavayaNe parUvitavve duvayaNaM parUveti, duvayaNe vA egavayaNaM to ananuogo, aha taheva parUveti, anuogo // grAmeyakodAharaNaM dvitIyaM vacana eva, prastutAnuyogaprAdhAnyakhyApanArthamiti / egaMmi nayare egA mahilA, sA bhattAre mae kaTThAdINivi tAva akkIyANi, ghocchAmotti ajIvamANI khuDDayaM ghettuM gAme pavatthA, so dArao vaDhato mAyaraM pucchati-kahiM mama pitA ?, mao tti, so keNaM jIvitAito ?, bhaNati - alaggAe, to bhagai - ahaMpi alaggAmi, sA bhaNati na jANihisi olaggiuM, to kahaM oliggijai ?, bhaNio - viNayaM karijjAsi, keriso viNao ?, jokkAro kAyavvo nIyaM caMkamiyavvaM chaMdAnuvattiNA hoyavvaM, so nagaraM padhAvio, aMtarA nena vAhA migANaM nilukkA diTThA, vaDDeNaM saddeNaM jokkArotti bhaNitaM, teNaM saddeNaM maA palANA, tehiM ghettuM pahato, sabbhAvo nena kahio, bhaNito tehiM - jadA erisaM pecchejjAsi, tadA nilukkaMtehiM nIyaM AgaMtavvaM, na ya ullavijjati, saNiaM vA, tato nena rayagA diTThA, tato nilukkaMto saNiaM eti, tesiM ca rayagANaM pottA hIraMti, thANayaM baddhaM, rakkhaMti, esa corotti baMdhio piTTio sabbhAve kahie mukko, tehiM bhaNitaM suddhaM bhavatu, egattha bIyANi vAvijjaMti, tena bhaNiaM suddhaM bhavatu, tehivi piTTio, sabbhAve kahie mukko, erise bahuM bhavatu bhaMDaM (DiM) bhareha eyassa, annattha maDayaM nINijjaMtaM daddhuM bhaNati - bahu bhavatu erisaM, tatthavi hato, sabbhAve kahie mukko bhaNito erise vuccati -acchaMtaviogo bhavatu eriseNaM, annattha vivAhe bhAi- accataviogo bhavatu eriseNaM, tatthavi hato, sabbhAve kahie bhaNito - erise (sA) NaM niccaM picchayA hoha sAsayaM ca bhavatu eyaM, annattha NialabaddhayaM daMDiaM daTTUNa bhaNati -niccaM eyArisANa pecchaMtao hohi, sAsataM ca te bhavatu, tatthavi hato sabbhAve kahie mukko - eyAo bhe lahuM mokkho bhavatu, eyaM bhaNijjasi, annattha mitte saMghADaM kareMti, tattha bhaNati - eyAo bhelahu mokkho bhavatu, tatthavi to sabbhAve hi mukko egassa daMDagakulaputtagassa allINo, tattha sevaMto acchati / annayA dubhikkhe tassa kulaputtagassa aMbilajavAgU siddhelliyA, bhajjAe se so bhaNati - jAhi mahAyaNamajjhAo saddehi jo bhuMjati sItalA ajoggAha tena gaMtuM so bhaNio - ehi kirAI sItalIhoti aMbellI, so lajjito, gharaMgaeNa aMbADio, bhaNito-erise kajre NIaM kaNNe kahijai, annayA gharaM palittaM, tAhe gaMtuM saNiaM kaNNe kaheti, jAva so tahiM akkhAuM gato tAva gharaM savvaM jhAmiaM, tatthAvi aMbADio bhaNio ya-erise kajje navi gammati akkhAyaehiM, appaNA ceva 24 6 81 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram-1pANIyAiM kAuM gorasaMpi chubbhai jahA tahA vijjhAutti, annayA dhuvaMtassa gobhattaM chUDhaM / evaM jo annaMmi kaheyavve annaM kahei tAhe ananuogo bhavati, samma kahijjamANe anuogo bhvti| saptaiva ca bhavanti 'bhAve' bhAvaviSaye, ananuyogAnuyogayoH pratipAdakAni saptodAharaNAni bhavantIti gAthArthaH / / tAni cAmUnini. (134) sAvagabhajjA 1 sattavaie 2 a kuMkaNagadArae 3 naule 4 / kamalAmelA 5 saMbassa sAhasa 6 seNie kovo 7 // vR-tatra zrAvakabhAryodAharaNaM-sAvagena niyayabhajAe vayaMsiyA viuvviyA diTThA, ajjhovavaNNo, dubalo bhavati, mahilAe pucchite nibbaMdhe kae siTuM, tAe bhaNitaM-Anemi, tehiM ceva vatthAbharaNehiM appANaM nevatthittA aMdhayAre allINA, acchito, pacchA biiyadivase adhitiM pagato vayaM khaMDiyaMti, tAe sAbhiNNANaM pattiyAvito / evaM jo sasamayavattavvayaM parasamayavattavvayaM bhaNati, udaiyabhAvalakkhaNeNaM uvasamiyalakkhaNaM parUveti, tAhe ananuogo bhavati, samma parUvijamANe anuogotti| ___ saptabhiH padairvyavaharatIti sAptapadikaH-sattapadigo egaMmi paccaMtagAme ego olaggayamanUso, sAdhUmAhaNAdINaM na suNeti, na vA allINati, na vA sejjaM deti, mA mama dhammaM kahehinti, tAhe mA sadao hohAmitti / annayA kayA taM gAmaM sAhaNo AgatA, paDissayaM maggaMti, tAhe goTThilaehiM eso na detitti sovi etehiM pavaMcio houtti tassa gharaM ciMdhiaM, jahA eriso tAriso sAvagotti tassa gharaM jAha, taM gatA pucchaMtA, diTTho, jAva na ceva ADhAti, tatthekkeNa sAhuNA bhaNiaM-jadi vA na ceva so eso ahavA pavaMcitA motti, taM soUNa pucchitA tena, kathitaM jahA ! amha kathitaM eriso tAriso sAvagotti, so bhaNati-aho akajaM, mamaM tAva pavaMcatu, tA kiM sAdhuNo pavaMcitenti, tAhe mA sArattA tesiM houtti bhaNati-demi paDissayaM ekkAe vavatthAe-jadi mama dhammaM na kaheha, sAhUhiM kahiyaM-evaM houtti, dinnaM gharaM, varisArate vitte ApucchaMtehiM dhammo kahio, tattha na kiMci tarai ghettuM mUlaguNauttaraguNANaM madhumajjamaMsaviratiM vA, pacchA sattapadivayaM dinnaM-mAreukAmeNaM jAvaieNaM kAleNaM satta padA osakkijaMti evaiaM kAlaM paDikkhittuM mAreyavvaM, saMbujjhissatittikAuM, gatA / annayA coro (rao) gato, avasauNeNaM niatto, rattiM saNiaMgharaM eti, taddivasaM ca tassa bhaginI AgaelliA, sA purisaNevasthiA bhAujjAyAe samaM gojjhapekkhiyA gayA, tato cireNa AgayA, niddakaMtAo taheva ekaMmi ceva sayaNe saiyAA, iaro a Agao, tato pecchati, parapurisotti asiM karisittA AhaNemitti, vataM sumariyaM, Thito sattapadaMtaraM, eaMmi aMtare bhaginIa se bAhA bhajAe akaMtiA, tAe dukkhAvijaMtiyAe bhaNiaM halA ! avaNehi bAhAo me sIsaM, tena sareNa NAyA bhaginI esA me parisaNevatthatti lajjito jAto, aho maNAgaM mae akajaM na kayaMti / uvaNao jahA sAvagabhajjAe, saMbuddho, vibhAsA, pavvaio 2 / ___ idAnI koGkaNakadArakodAharaNam-koMkaNagavisae ekko dArago, tassa mAyA muyA, pitA se annamahiliaM na labhati savattiputto asthitti / annadA saputto kaTThANaM gato, tAheNeNa ciMtiaM-eassa taNaeNa mahila na labhAmi, mAremitti kaMDaM khittaM, ANatto-vacca kaMDaM Anehi, Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ ni. 134 ] 83 so pahAvito, anneNaM kaMDeNaM viddho, ceDeNa bhaNiyaM kiM te kaMDaM khittaM, viddho mitti, puNovi khittaM, raDanto mArio, puvvaM ajANateNa viddhamitti ananuogo, mArijjAmitti evaM nAte anuogo, ahavA sArakkhaNijjaM mAremitti ananuogo, sArakkhaMtassa anuogo / jahA sArakkhaNijjaM mAreMto viparItaM kareti, evaM annaM parUveyavvaM annaM parUvemANassa viparItatvAt ananuogo bhavati, jahAbhUtaM parUvemANassa anuogo bhavati 3 / ule udAharaNaM-egA cAragabhaDiyA gabbhiNI jAyA, annAvi nauliyA gabbhiNI ceva, tattha egAe rAIe tAo sarisiAo pasUAo, tAe ciMtiaM - mama puttassa ramaNao bhavissai, tassa pIhayaM khIraM ca deti / annaA tIse aviratiAe khaMDaMtIe jattha maMculliAe so Dikkarao uttArito, tattha sappeNaM caDittA khaito mato, itareNa NauleNa oyaraMto diTTho maMculliAo sappo, tato nenaM khaMDAkhaMDaM kato, tAhe so tena ruhiralitteNaM tuMDeNaM tIse aviratiyAe mUlaM gaMtUNa cADUNi karei, tAe nAyaM eteNa mama putto khaio, musaleNa AhaNittA mArito, tAhe dhAvaMtI yA puttassa mUlaM, jAva sappaM khaMDAkhaMDIkayaM pAsati, tAhe diguNataraM adhitiM pagatA / tIse aviraiAe puvviM ananuogo pacchA anuogo, evaM jo annaM parUveyavvaM annaM parUveti so annuogo, jo taM caiva parUveti tassa anuogo 4 / kamalAmelAudAharaNaM- bAravaIe baladevaputtassa nisaDhassa putto sAgaracaMdo rUveNaM uktiTTo, savvesiM saMbAdINaM iTTho, tattha ya bAravaIe vatthavvassa ceva annassa ranno kamalAmelAnAma dhUo ukkaTThasarIrA, sAya uggaseNaputtassa nabhasenassa varelliyA, ito ya nArado sAgaracaMdassa kumArassa sagAsaM Agato, abbhuTTio, uvaviTThe samANe pucchati-bhagavaM ! kiMci accherayaM diTTha ?, AmaM diTTha, kahiM ? kaheha, iheva bAravaIe kamalAmelAnAma dAriyA, kassai diNNiA ?, AmaM, kathaM mama tAe samaM saMpaogo bhavejjA ?, na yANAmitti bhaNittA gato / so ya sAgaracaMdo taM soUNa navi Asane navi sayane dhitiM labhati, taM dAriyaM phalae lihaMto NAmaM ca giNhaMto acchati, nArado'vi kamalAmelAe aMtiaM gato, tAevi pucchio-kiMci accherayaM diTThapuvvaMti, sobhati duve diTThANa, rUveNa sAgaracaMdo virUvattaNeNa nabhasenao, sAgaracaMde mucchitA nahasenae virattA, nAraeNa samAsAsitA, tena gaMtuM AikkhitaM jahA icchatitti / tAhe sAgaracaMdassa mAtA anne a kumArA AdaNNA maaitti, saMbo Agato jAva pecchati sAgaracaMdaM vilavamANaM, tAhe nena pacchato ThAiUNa acchINi dohivi hatthehi chAditANi, sAgaracaMdeNa bhaNitaM kamalAmelatti, beNa bhaNitaM - NAhaM kamalAmelA, kamalAmelo'haM, sAgaracaMdeNa bhaNitaM AmaM tumaM ceva mamaM mivamalakamaladalaloaNi kamalAmelaM melihisi, tAhe tehiM kumArehiM saMbo majjaM pAetA abbhuvagacchAvio, vigatamado ciMteti-aho mae Alo abbhuvagao, idAnIM kiM sakkamaNNahAkAuM ?, nivvahiyavvaMti pajaNNaM pannatti maggiUNa jaMdivasaM tassa nabhasenassa vivAhadivaso taddivasaM te sAgaracaMdasaMbappamuhA kumArA ujjANaM gaMtuM nAradassa sarahassaM dAriyA suraMgAe ujjANaM nettuM sAgaracaMdo pariNAvio, te tattha kiDuMtA acchaMti / itare ya taM dAriyaM na pecchaMti, maggaMtehiM ujjANe diTThA, vijjAhararUvA viubviyA, nArAyaNo sabalo niggao, jAva apacchimaM saMbarUveNaM pAe paDio, sAgaracaMdassa ceva dinnA, NabhaseNa taNayA a khamAviyA / ettha sAgaracaMdassa Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram - 1 saMba kamalAmelaM ananuogo nAhaM kamalAmeleti bhaNite anuogo, evaM jo vivarIyaM parUveti tassa ananuogo jahAbhAvaM parUvemANassa anuogo 5 / saMbassa sAhasodAharaNaM- jaMbUvaI nArAyaNaM bhaNati -ekkAvi mae puttassa anADiyA na diTThA, nArAyaNeNa bhaNitaM - ajja dAemi, tAhe nArAyaNeNa jaMbUvatIa AbhIrIrUvaM kathaM, dovi takkaM ghettuM bAravaImoiNNANi, mahiyaM vikkiNaMti, saMbeNa diTThANi, AbhIrI bhaNitA - ehi mahiaM kINAmitti, sA anugacchati, AbhIro maggeNa eti, so ekkaM deuliaM pavisai, sA AbhIrI bhaNati - nAhaM pavisAmi kiMtu mollaM dehi to ettha ceva Thito takkaM geNhAhi, so bhaNati avassa pavisitavvaM, sA necchati, tAhe hatthe laggo, AbhIro udghAiUNa laggo samaM, saMbo AvaTTito, AbhIro vAsudevo jAto itarI jaMbUvatI, aMguTThIkAUNa palAto, biIyadivase maDDAe AnijjaMto khIlayaM ghaDato ei, jokkAre kae vAsudeveNa pucchio - kiM evaM ghaDijjatitti, bhaNati - jo pAriosiyaM bollaM kAhiti tassa muhe khoTTijjihitti / paDhamaM ananuogo nota anuogo, evaM jo vivarIyaM parUveti tassa ananuogo itarassa anuogo 6 / zreNikaviSayakopodAharaNaM - rAyagihe nagare seNio rAyA, cellaNA tassa bhajjA, sA vaddhamANasAmimapacchimatitthagaraM vaMdittA veyAliyaM mAhamAse pavisati, pacchA sAhU diTTho paDimApaDivaNNao, tIe ratiM suttiAe hattho kihavi vilaMbio, jayA sIteNa gahio tadA cetitaM, pavesito hattho, tassa hatthassa taNaeNaM savvaM sarIraM sIteNa gahiaM, tIe bhaNiaM-sa tavassI kiM karissati saMpayaM ? / pacchA seNieNa ciMtiyaM-saMgAradiNNao se koI, ruTTeNa kallaM abhao bhaNio-sigghaM aMteuraM palIvehi, sepio gato sAmisagAsaM, abhaena hatthisAlA palIviyA, seNio sAmiM pucchati cellaNA kiM egapattI aNegapattI ?, sAmiNA bhaNiaM - egapattI, tAmA ijjhahitithi turitaM niggao, abhao nimphiDati, seNieNaM bhaNiaM-palIvitaM ?, so bhaNati - AmaM, tumaM kiM na paviTTho ?, bhaNati - ahaM pavvaissAmi kiM me aggiNA ?, pacchA nena ciMtiaM-mA chaDDijjihititti bhaNitaM na ujjhatti / seNiyassa cellaNAe puvviM ananuogo pucchie anuogo, evaM vivarIe parUvie ananuogo jahAbhAve parUvie anuogo 7 // itthaM tAvadanuyogaH sapratipakSaH prapaJcenoktaH, niyogo'pi pUrvapratipAditasvarUpamAtraH sodAharaNo'nuyogavadavaseyaH, sAmprataM prAgupanyastabhASAdisvarUpapratipAdanAyAha ni. (135) kaTThe 1 putthe 2 citte 3 siridharie 4 puMDa 5 desie 6 ceva / bhAgavibhAsae vA vattIkaraNe a AharaNA // vR- tatra 'kASTha' iti kASThaviSayo dRSTAntaH, yathA kASThe kazcit tadrUpakAraH khalvAkAramAtraM karoti, kazcitsthUlAvayavaniSpatti, kazcit punarazeSAGgopAGgAdyavayavaniSpattimiti, evaM kASThakalpaM sAmAyikAdisUtraM, tatra bhASakaH paristhUramarthamAtramabhidhatte yathA samabhAvaH sAmAyikamiti, vibhASakastu tasyaivAnekadhA'rthamabhidhatte yathA samabhAvaH sAmAyikaM, samAnAM vA AyaH samAyaH sa eva svArthikapratyayavidhAnAtsAmAyikamityAdi, vyaktIkaraNazIlo vyaktikaraH, yaH khalu niravazeSavyutpattyaticArAnaticAraphalAdibhedabhinnamarthaM bhASate sa vyaktikara iti, sa nizcayatazcaturdazapUrvavideza, iha ca bhASakAdisvarUpavyAkhyAnAt bhASAdaya eva pratipAditA draSTavyAH, kutaH ?, 84 Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni. 135] bhASAdInAM tatprabhavatvAt 1 / idAnIM pustaviSayo dRSTAntaH-yathA puste kazcidAkAramAtraM karoti, kazcit sthUrAvayavaniSpatti, kazcittvazeSAvayavaniSpattimiti, dAntikayojanA pUrvavat 2 / idAnI citraviSayo dRSTAntaH-yathA citrakarmaNi kazcit vartikAbhirAkAramAtriM karoti, kazcittu haritAlAdivarNodbhedaM, kazcittvazeSparyAyairniSpAdayati, dAntikayojanA pUrvavat 3 / zrIgRhikodAharaNaM-zrIgRha-bhANDAgAraM tadasyAstIti 'ata iniThanau' iti ThanIkAdeze ca kRte zrIgRhika iti bhavati, tadRSTAntaH-tatra kazcid ratnAnAM bhAjanameva vetti-iha bhAjane ratnAnIti, kazcittuM jAtimAne api, kazcitpunarguNAnapi, evaM prathamadvitIyatRtIyakalpA bhASakAyado draSTavyAH 4 / tathA poMDa' iti puNDarIkaM padyaM tad yatheSadbhinnArdhabhinnavikasitarUpaM tridhA bhavati, evaM bhASAdi vijJeyaM 5 / idAnIM dezikaviSayamudAharaNaM-dezanaM dezaH kathanamityarthaH, tadasyAstIti dezikaHyathA kazciddezikaH panthAnaM pRSTaH diDamAtrameva kathayati, kazcit tadyavasthigatagrAmanagarAdibhedena, kazcit punastadutthaguNadoSabhedena kathayatIti, dAntikayojanA pUrvavat jJeyA 6 / evametAni bhASakavibhASakavyaktikaraviSayANyudAharaNAni pratipAditAni iti gAthArthaH / / itthaM tAvadvibhAga uktaH, idAnI dvAravidhimavasaraprAptaM vihAya vyAkhyAnavidhi pratipAdayannAhani. (136)goNI 1 caMdanakaMthA 2 ceDIo 3 sAvae 4 bahira 5 gohe 6 / TaMkaNao vavahAro 7, paDivakkho AyariyasIse // vR- Aha-caturanuyogadvArAnadhikRto vyAkhyAnavidhiH kimartha pratipAdyata iti, ucyate, ziSyAcAryayoH sukhazravaNa-sukhavyAkhyAnapravRttyA zAstropakArArthaH, athavA adhikRta eva veditavyaH, kutaH ? anugamAntarbhAvAt, antarbhAvastu vyAkhyAGgatvAt iti / Aha-yadyasAvanugamAGgaM tataH kimityayaM dvAravidheH pUrvaM pratipAdyate?, ucyate, dvAravidherapi bahuvaktavyatvAt mA bhUdahApi vyAkhyAvidherviparyayaH, ato'traiva AcAryaziSyayorguNadoSAH pratipAdyante, yena AcAryo guNavate ziSyAyAnuyogaM karoti, ziSyo'pi guNavadAcAryasannidhAveva zRNotIti / Aha-yadyevaM vyAkhyAnavidhiranugamAGgaM ihAvatAryocyate tatkathaM dvAragAthAyAmapyevaM nopanyasta iti, ucyate, sUtravyAkhyAnasya gurutvakhyApanArthaM, vizeSeNa sUtrakyAkhyAyAM AcAryaH ziSyo vA guNavAnanveSTavya ityalaM vistareNa, prakRtaM prastumaH-prazAntagAthAvyAkhyA-tatra godRSTAntaH, ete cAcAryaziSyayoH saMyuktA dRSTAntAH, eka AcAryasya ekaH ziSyasyeti dvau vA ekasminnevAvatAryAviti / egaMmi nagare egena kassai dhuttassa sagAsAo gAvI rogitA uThThituMpi asamatthA niviTThA ceva kiNitA, so taM paDivikkiNati, kAyagA bhaNaMti-pecchAmo se gatipayAraM to kiNIhAmo, so bhaNati-maevi uvaviTThA ceva gahiyA, jadi paDihAti tA tumhevi evameva giNhaha / evaM jo Ayario pucchito parihAraMtaraM dAumasamattho bhaNati-maevi evaM suyaM tumhevi evaM suNahatti, tassa sagAse na soavvaM, saMsaiyapayatthaMmi micchattasaMbhavA, jo puna avikalAgovikkiNago iva akkhevaNiNNayapasaMgapArago tassa sagAse soyavvaM, sIso'vi jo aviyAriyagAhI paDhamagovikaNagovva so ajoggo itaro joggotti 1 / caMdaNanakaMthodAharaNaM-bAravaIe vAsudevassa tinni bherIo, taM jahA-saMgAmiA ubbhutiyA komutiyA, tinnivi gosIsacaMdanamaiyAA devayApariggahiyAo, tassa cautthI bherI asivuva Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 Avazyaka mUlasUtram-1samaNI, tIse uppattI kahijjai-sakko suramajhe vAsudevassa guNakittaNaM kareti-aho uttamapurisANaM guNA, ete avaguNaM na geNhaMti nIeNa ya na jujhaMti, tatthego devo asaddahato Agato, vAsudevo'vi jiNasagAsaM vaMdao paTThio, so aMtarAle kAlasuNayarUvaM mayayaM viuvveti vAvaNNaM dubbhigaMdhaM, tassa gaMdheNa savvo logo parAbhaggo, vAsudeveNa diTTho, bhaNitaM canena-aho kAlasuNagassetassa paMDurA daMtA sohaMti, devo ciMtito-saccaM saccaM guNaggAhI / tato vAsudevassa AsarayaNaM gahAya padhAvito, so vaMDurApAlaeNa nAo, tena kuvitaM, kumArA rAyANo ya niggayA, tena devena hayavihayA kAUNa dhADio, vAsudevo'vi niggao, bhaNati-mama kIsa AsarayaNaM harasi?, devo bhaNati-maM jujjhe parAjiNiUNa geNha, vAsudeveNa bhaNiyaM-bADhaM, kiha jujjhAmo ? tumaM bhUmIe ahaM raheNa, tA rahaM giNha, devo bhaNati-alaM raheNaMti, evaM AsahatthIvi paDisiddhA, bAhujuddhAdiyAiMsavvAiM paDisehei, bhaNai ya-ahiTThANajuddhaM dehi, vAsudeveNa bhaNiaM-parAjio'haM, nehi AsarayaNaM, nAhaM nIyajunjheNa junjhAmi, tato devo tuTTho bhaNitAdio-varehi varaM, kiM te demi?, vAsudeveNaM bhaNiaM-asivovasamaNI bherI dehi, tena dinnA, esuppattI bherIe / tahiM sA chaNhaM chaNhaM mAsANaM vajjati, paccuppaNNA rogA vAhI vA uvasamaMti, navagA vi chammAse na uppAjaMti, jo sadaM suNeti / tattha'nnadA AgaMtuo vANiao, so atIva dAhajjareNa abhibhUto bherIpAlayaM bhaNai-geNha tuma sayasahassaM, mama etto palamettaM dehi, tena lobhena dinnaM, tattha annA caMdanathiggaliA dinnA, evaM anneNavi anneNavi maggito dinnaM ca, sA caMdanakaMthA jAtA, annadA asive vAsudevena tADAviyA, jAva taM ceva sabhaM na pUreti, tena bhaNiaM-joeha bheri, diTThA kaMthIkatA, so bherivAlo vavarovio, annA bherI aTThamabhatteNArAhaittA laddhA, anno bherivAlo kao, so AyarakkheNa rakkhati, so pUito jo sIso suttatthaM caMdaNakaMthavva paramatAdIhiM / mIseti galitamahavA sikkhitamANI na so joggo / kaMthIkatasuttattho gurUvi joggo na bhAsitavvassa / avinAsiyasuttatthA sIsAyariyA viniddiTThA // idAnIM ceTyudAharaNam-vasaMtapure juNNaseTTidhUtA, Navagassa ya sehissa dhUo, tAsiM pII, tahavi se asthi vero amhe eehiM uvvaTTitANi, tAo annaA kayAvi majjituM gatAo, tattha jA sA navagassa dhUA, sA tilagacoddasageNaM alaMkAreNa alaMkiA, sA AharaNANi taDe ThavettA uttiNNA, juNNaseTThidhUA tANi gahAya padhAvitA, sA vAreti, itarI akkosaMtI gatA, tAe mAtApitINaM siTuM, tANi bhaNaMti-tuNhikkA acchAhi, Navagassa dhUA NhAittA niyagadharaM gayA, ammApiIhiMsAhai, tehiM maggiyaM, na deMti, rAule vavahAro, tattha natthi sakkhI, tattha kAraNiyA bhaNaMti-ceDIo vAhijaMtu, tehiM vAhittA bhaNitA-jati tujjhaccayaM tA AviMdha, tAhe sA juNNaseDiceDI jaM hatthe taM pAe, na jANati, taM ca se asiliTuM, tAhe tehiM nAaM-jahA eyAI imIse na hoMti, tAhe itarI bhaNiA-tume AviMdha, tAe kameNa AviddhaM, siliTuM ca se jAyaM, bhaNiyA ya-mellAhi, tAe taheva niccaM AmucaMtIe paDivADIe AmukkaM tAhe so juNNaseTTI ddNddito| jahA so egabhaviaMmaraNaM patto, evAyariovi jaM annattha taM annahiM saMghADeti, annavattavvAo Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ ni. 136 ] annattha parUveti ussaggAdiAo, evaM so saMsAradaMDeNa daMDijjati, tArisassa pAse na sotavvaM, jahA sA ceDI jasaM pattA, evaM cevAyario jo na visaMvAeti, tena arihaMtANaM ANA katA bhavati, tArisassa pAse soyavvaM / ettha gAthA atthANatthaniuttA''bharaNANaM juNNaseTThidhUavva / na gurU vidhibhaNite vA vivarIyanioao sIso // satthANatthaniuttA IsaradhUA sabhUsaNANaM va / rUsIsovia vinioaM to jahA bhaNitaM // zrAvakodAharaNaM pUrvavat-navaramupaMsahAraH ciraparicitaMpi na sarati suttatthaM sAvago sabhajjaM va / jo na so joggo sIso guruttaNaM tassa dUreNaM // badhiragodAharaNaM pUrvavadeva, upasaMhArastu gAthayocyate annaM puTTho annaM jo sAhai so gurU na bahiro vva / na ya sIso jo annaM suNeti anubhAsae annaM // evaM godhodAharaNopasaMhAro'pi vaktavyaH 6 / idAnIM TaGkaNakodAharaNaM- uttarAvahe TaMkaNA nAma mecchA, te suvaNNeNaM dakkhiNAvahAI bhaMDAI haMti, te ya paropparaM bhAsaM na jANaMti, pacchA puMjaM kareMti, hattheNa u chAeMti, jAva icchA na pUrati tAva na avarNeti puNNe avaneMti, evaM tesiM icchiyapaDicchiyavavahAro evaM akkhevaniNNayapasaMgadANaggahaNANuvattiNo dovi / joggA sIsAyariA TaMkaNavaNiovamA esA || itthamuktaprakAreNa gavAdiSu dvAreSu sAkSAdabhihitArthaviparyayaH-pratipakSaH AcAryaziSyayoryathAyogaM yojanIyaH, sa ca yojita eveti gAthArthaH / idAnIM vizeSataH ziSyadoSaguNAn pratipAdayannAha ni. (137) kassa na hohI veso anabbhuvagaoa nirUvagArI a / appacchaMdamaIo paTThiao gaMtukAmo a // 87 vR- Aha-ziSyadoSaguNAnAM vizeSAbhidhAnaM kimartham ? ucyate, kAlAntareNa tasyaiva gurutva'bhavanAt ayogyAya ca gurupadanibandhanavidhAne tIrthakarAjJAdilopaprasaGgAt / kasyA na bhaviSyati dveSyaH - aprItikaraH, yaH kimbhUtaH ? -na abhyupagataH anabhyupagataH zrutopasaMpadA'nupasaMpanna iti bhAvArtha:, upasaMpanno'pi na sarva evAdveSyo bhavatItyata Aha- 'nirupakArI ca' nirupakattuM zIlamasyeti nirupakArI, gurorakRtyakArItyarthaH, upakAryapi na sarva evAdveSya ityat AhaAtmacchandA AtmAyattA matiryasya kAryeSu asAvAtmacchandamatiH, svAbhiprAyakAryakArItyarthaH, gurvAyattamatirapi na sarva evAdveSyaH ata Aha- 'prasthitae: ' saMprasthitadvitIya iti, gantukAmazca gantukAmo'bhidhIyate yo hi sadaiva gantumanA vyavatiSThate, vakti ca zrutaskandhAdipa-risamAptAvavazyamahaM yAsyAmi, ka ihAvatiSThate iti, ayamayogyaH ziSya iti gAthArthaH // viNaoNaehiM kayapaMjalIhi chaMdamanuattamANehiM / ArAhio gurujaNo suyaM bahuvihaM lahuM dei // ni. (138) Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram - 1 vR- idAnIM doSapari-jJAnapUrvakatvAt guNAH pratipAdyante - vinayaH - abhivandanA - dilakSaNaH tena avanatAH vinayAvanatAH tairitthaMbhUtaiH sadbhiH, tathA pRcchAdiSu kRtAH prAJjalayo yaiste kRtaprAJjalayaH taiH, tathA chando - gurvabhiprAyaH taM sUtrokta zraddhAnasamartha-nakaraNakAraNAdinA'nuvarttayadbhiH ArAdhito gurujanaH, 'zrutaM' sUtrArthobhayarUpaM 'bahuvidhaM' anekaprakAraM 'laghu' zIghraM 'dadAti' prayacchatIti gAthArthaH // idAnIM prakArAntareNa ziSyaparIkSAM pratipAdayannAha - 88 ni. (139) seladhaNa kuDaga cAlani paripUNagaM haMsa mahisa mese a / masaga jalUga birAlI jAhaga go bheri AbhIrI // vR- etAni ziSyayogyAyogyatvapratipAdakAnyudAharaNAnIti / kiMcacariyaM ca kappitaM vA AharaNaM duvihameva nAyavvaM / atthassa sAhaNaTThA iMdhaNamiva odaNaTThAe || tattha imaM kappiaM jahA - muggaselo pukkhalasaMvaTTao a mahAmeho jaMbUdIvappamANo, tattha nArayatthANIo kalahaM AlAeti - muggaselaM bhaNati - tujjha nAmaggahaNe kae pukkhalasaMvaTTao bhaNati-jahA NaM egAe dhArAe virAemi, selo uppAsito bhaNati-jadi me tilatusamitabhAgaMpi ulleti to nAmaM na vahAmi, pacchA mehassa mUle bhaNati muggaselavayaNAI, so ruTTho, savvAdareNa varisiumAraddho jugappahANAhi dhArAhiM, sattaratte vuTTe ciMteti-virAo hohitti Thio, pANie osarie itaro misimisito ujjalataro jAto bhaNati - johArotti, tAhe meho lajjito gato / evaM ceva koi sIso muggaselasamANo egamavi padaM na laggati, anno Ayario gajjUMto Agato, ahaM NaM gAhemitti, Aha AcAryasyaiva tajjADyaM, yacchiSyo nAvabudhyate / gAvo gopAlakeneva, kutIrthenAvatAritAH // tAhe paDhAveumAraddho, na sakkio, lajjio gao, erisarasa na dAyavvaM, kiM kAraNaM ? - Ayarie suttaMmi a parivAdo suttaatthapalimaMtho / annesiMpiya hAnI puTThAvi na duddhayA vaMjhA // paDavakkhA kaNha bhUmI vuTTevi doNamehe na kaNhabhomAo loTTae udayaM / gahaNadharaNAsamatthe ia deyamachittikAraMmi // idAnIM kuTodAharaNam - kuTA ghaTA ucyante, te duvihA-navA juNNA ya, juNNA duvihA- bhAviyA abhAviyA ya, bhAviA duvihA - pasatthabhAviA apasatthabhAviA ya, pasatthA aguruturukkAdIhiM, apasatthA - palaMDulasuNamAdIhiM, pasatyabhAviyA vammA avammA ya, evaM apasatthAvi, je apasatthA avammA je ya pasatthA vammA te na suMdarA, itare suMdarA, abhAvitA na keNai bhAvitA - navagA AvAgAto uttAritamettagA, evaM ceva sIsagA navagA - je micchaddiTThI tappaDhamayAe gAhijjaMti, juNNAvi je abhAvitA te suMdarA kuppavayaNapAsatthehiM bhAvitA evameva bhAvakuDA / saMviggehiM pasatthA vammA'vammA ya taha ceva // Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ ni. 139] asatthA vammA ya pasatthA saMviggA ya avammA ete laTThagA, itarevi avammA | ahavA kUDA cauvvihA - chiDDukuDe 1 boDakuDe 2 khaMDakuDe 3 saMpuNNakuDe 4 iti, chiDDo jo mUle chiDDo, boDao jassa oTThA natthi, khaMDo egaM oTThapuDaM natthi, saMpuNNo savvaMgo ceva, chiDDe jaM chUTaM taM galati, boDe tAvatiaM ThAti, khaMDe egeNa pAseNa chaDDijjai, jadi icchA thoveNavi rubhai, esa viseso boDakhaMDaNaM, saMpuNNo savvaM dhareti, evaM ceva sIsA cattAri samotAreyavvA / cAlanyudAharaNam - cAlanI- lokaprasiddhA yayA kaNikkAdi cAlyate, jaha cAlanIe udayaM chubbhaMtaM takkhaNa adhonIti / taha suttatthapAI jassa tu so cAlaNisamANo // tathA ca zailacchidrakuTacAlanIbhedapradarzanArthamuktameva bhASyakRtAseleyachiddacANi miho kahA sou uTThiyANaM tu / chiDDAha tattha beTTo sumariM sarAmi neyANI || egena visati bitieNa nIti kaNnena cAlaNa Aha / dhannu ttha Aha selo jaM pavisai nIi vA tubbhaNa || tAvasakhaurakaDhiNayaM cAlaNipaDivakkhu na savai davaMpi / idAnIM paripUNakodAharaNam-tatra paripUrNakaH ghRtapUrNakSIrakagAlanakaM ciTikAvAso vA, tena hyAbhIryaH kila ghRtaM gAlayanti, sa ca kacavaraM dhArayati ghRtamujjhati, evaM vakkhANAdisu dose hiyayaMmi Thaveti muati guNajAlaM / sIso so u ajoggo bhaNio paripUNagasamANo // Aha- sarvajJamate'pi doSasaMbhava ityayuktaM, satyamuktameva bhASyakRtAsavvannupamANAo dosA na huM saMti jinamae kiM ci / jaM anuvauttakahaNaM apattamAsajja va bhavaMti // idAnIM haMsodAharaNam aMbattaNeNa jIhAikUiA hoi khIramudagaMmi / haMso mottUNa jalaM Apiyai payaM taha susIso // mottUNa daDhaM dose guruNo'NuvauttabhAsitAdIe / gioes guNe u jo so joggo samayatthasArassa || idAnIM mahiSodAharaNam - sayamavi na piyai mahiso na ya jUhaM piyai loliyaM udayaM / viggahavigahAhi tahA athakkapucchAhi ya kusIso || meSodAharaNam avi goSpadaMmivi pive suDhio taNuattaNeNa tuMDassa / na kareti kalasamudagaM meso evaM susIso'vi // mazakodAharaNam masagI vyatudaM jaccAdiehi nicchubhate kusIso'vi / 89 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 * jalukodAharaNam - jalUgA va adUmaMto pibati susIso'vi suyanANaM / birAlyudAharaNam - Avazyaka mUlasUtram - 1 chaDDeuM bhUmIe jaha khIraM pibati duTTamajArI / parisuTThiyANa pAse sikkhati evaM vinayabhaMsI // jAhakastiryagvizeSaH, tadudAharaNam - pAtuM thovaM khIraM pAsANi jAhao lihai / emeva jitaM kAuM pucchati matimaM na khedeti // goudAharaNam - egena dhammaTThiteNa cAuvvejjANa gAvI dinnA, te bhAMti - parivADIe dujjhau, tahA kataM, paDhamaparivADIdohago ciMteti - ajja ceva majjha duddhaM, kallaM annassa hohiti, tA kiM mama taNapANiNa iha hAraviteNa ?, na dinnaM, evaM sesehi vi, gAvI matA, avaNNavAdo ya dhijjAiyANaM, taddavvaNNadavvavocchedo, uktaM ca anno dojjhati kallaM niratthayaM se vahAmi kiM cAriM ? | caucaraNagavI u matA avaNNahAnI u baDuANaM / / pratipakSagauH-mA me hojja avaNNo govajjhA mA puNo va na labhejjA / vayamavi dojjhAmo puNa anuggahI annadUhe'vi / dAntikayojanA - sIsA paDicchagANaM bharotti tevi ya sIsagabharotti / na kareMti suttahAnI annatthavi dullahaM tesiM // avinIyattaNao / bheryudAharaNaM pUrvavat / AbhIryudAharaNam - AbhIrANi dhayaM gaDDIe dhettUNa paTTaNaM vikkiNANi gayANi ADhatte mappe AbhIrI heTThao ThitA paDicchati, AbhIro'vi vArageNa appiNati, kathamavi anuvauttaM piNA Ne gahaNe vA aMtare vArago bhaggo, AbhIrI bhaNati - A sacca gAmellaga ! kiM te kaDaM ?, itaro'vi Aha- tumaM ummattA annaM paloesi annaM geNhasi, tANaM kalaho, piTTApiTTI jAtA, sesaMpi ghayaM paDiyaM, usUrae jaMtANaM sesadhayarUvagA baladdA ya teNehiM haDA, aNAbhAgiNo saMvRttANi / evaM jo sIso pacchuccArAdi kareMto annahA parUveto paDhaMto vA sikkhAvitobhaNati tume ceva evaM vakkhANiaM kahaaiM vA - mA niNhavehi dAuM uvajuMjia dehi kiMci citehi / vaccAmeliyANe kilissasi taM ca'haM ceva // paDivakkhe kahANagaM pUrvavat nAnAtvaM pradarzyate, bhagge vA rage uttiSNo, dohivi turitaM turitaM kapparehiM ghataM laiaM thevaM naI, so AbhIro bhaNattimae chaNa suTTu paNAmitaM, sAvi bhaNati -mae na suTu gahiyaM / evaM AyarieNa AlAvage dinne vinAsito, pacchA Ayario bhaNati-mA evaM kuTTehi, mayA anuvautteNa diNNo tti, sIso bhaNati-mae na suTTu gahitotti / ahavA jahA AbhIro jANati-evaDDA dhArA dhaDe mAitti, evaM Ayario'vi jANati-evaDDuM AlAvagaM sakkehiti geNuiMti gAthArthaH // itthamAcAryaziSyadoSaguNakathanalakSaNo vyAkhyAnavidhiH pratipAditaH, idAnIM kRtamaGgalopacAro vyAvarNitaprasaGgavistaraH pradarzitavyAkhyAnavidhirUpodghAtadarzanAyAha Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - ni. 140] ni. (140)uddese 1 niddese 2 niggame 3 khitta 4 kAla 5 purise 6 a / kAraNa 7 paccaya 8 lakkhaNa 9 nae 10 samoAraNA 11 'numae 12 // ni. (141) kiM 13 kaivihaM 14 kassa 15 kahiM 16 kesu 17 kahaM 18 kecciraM 19 havai kAlaM / kai 20 saMtara 21 mavirahiaM 22 bhavA 23 garisa 24 phAsaNa 25 niruttI 26 // kR-uddeso vaktavyaH, evaM sarveSu kriyA yojyA, uddezana muddezaH-sAmAnyAbhidhAnaM adhyayanamiti, nirdezanaM nirdezaH-vizeSAbhidhAnaM sAmAyikamiti, tathA nirgamaNaM nirgamaH, kuto'sya nirgamaNamiti vAcyaM, kSetraM vaktavyaM kasmin kSetre ?, kAlo vaktavyaH kasmin kAle ?, puruSazca vaktavyaH kutaH puruSAt ?, kAraNaM vaktavyaM kiM kAraNaM gautamAdayaH zRNvanti ?, tathA pratyAyayatIti pratyayaH sa ca vaktavyaH, kena pratyayena bhagavatedamupadiSTaM ? ko vA gaNadharANAM zravaNa iti, tatha lakSaNaM vaktavyaM zraddhAnAdi, tathA nayA-naigamAdayaH, tathA teSAmeva savavaMtaraNaM vaktavyaM yatra saMbhavati, vakSyati ca 'mUDhaNaiyaM suyaM kAliyaM tu' ityAdi, 'anumataM' iti kasya vyavahArAdeH kimanumataM sAmAyikamiti, vakSyati-'tavasaMjamo anumao' ityAdi, kiM sAmAyikam ? 'jIvo guNapaDivaNNo' ityAdi vakSyati, katividhaM sAmAyikaM ? 'sAmAiyaM ca tivihaM sammattaM suyaM tahA carittaM ca' ityAdi pratipAdayiSyA te, kasya sAmAyikamiti, vakSyati-'jassa sAmANio appA' ityAdi, kvasAmAyikaM, kSetrAdAviti, vakSyati - 'khettakAla disi gati bhaviya' ityAdi, keSu sAmAyikamiti, sarvadravyeSu, vakSyati-'savvagataM sammattaM sue caritte na pajjavA savve' ityAdi, kathamavApyate ?, vakSyati-'mANussakhittajAi' ityAdi, kiyacciraM bhavati ? kAlamiti, vakSyati -'sammattassa suyassa ya chAvaTThI sAgarovamAi ThitI' ityAdi, 'kati' iti kiyantaH pratipadyante? pUrvapratipannA veti vaktavyaM, vakSyati ca-sammattadesavirayA paliyassa asaMkhabhAgamittA u' ityAdi, 'sAntaraM' iti saha antareNa vartate iti sAntaraM, kiM sAntaraM niraMtaraM vA ?, yadi sAntaraM kimantaraM bhavati?, vakSyati 'kAlamanaMtaM ca sute addhApariyaTTago ya desUNo' ityAdi, 'avirahitaM' iti avirahitaM kiyantaM kAlaM pratipadyanta iti, vakSyati -'sutasammaagArINaM AvaliyAsaNakhabhAga' ityAdi, tathA 'bhavA' iti kiyato bhavAntutkRSTataH khalvavApyante 'sammattadesaviratA paliyassa asaMkhabhAgamittA u / aTThabhavA u caritte' ityAdi, AkarSaNamAkarSaH, ekAnekabhaveSu grahaNAnIti bhAvArthaH, "tiNha sahassapuhuttaM sayapuhuttaM ca hoMti viraIe / egabhave AgarisA' ityAdi, sparzanA vaktavyA, kiyatkSetraM sAmAyikavantaH spRzantIti, vakSyati-sammattacaraNasahiA savvaM logaM phuse niravasesasa' ityAdi, nizcitA uktiniruktirvaktavyA-'sammaddiTThI amoho sohI sabbhAva daMsaNe bAhI' ityAdi vakSyati / ayaM tAvadgAthAdvayasamudAyArthaH, avayavArthaM tu pratidvAraM prapaJcena vakSyAmaH / atra kazcidAha-pUrvamadhyayanaM sAmAyikaM tasyAnuyogadvAracatuSTayamupanyastaM, atastadupanyAsa eva uddezanirdezAvuktau, tathaudhanAmaniSpannanikSepadvaye ca, ataH punaranayorabhidhAnamayuktamiti, atrocyate, tatra hi atra dvAradvayoktayoranAgatagrahaNaM draSTavyaM, anyathA tadbhahaNamantareNa dvAropanyAsAdaya evaM na syuH, athavA dvAropanyAsAdivihitayostatrAbhidhAnamAtraM iha tvAnugama ___ Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 Avazyaka mUlasUtram - 1 dvArAdhikAre vidhAnato lakSaNatazca vyAkhyA kriyata iti / Aha- yadyeva nirgamo na vaktavyaH, tasyAgamadvAra evAbhihitatvAt, tathA ca 'AtmAgama' ityAdyuktaM, tatazca tIrthakaragaNadharebhya eva nirgatamiti gamyate iti, ucyate, satyaM kiMtu iha tIrthakara gaNadharANAmeva nirgamo'bhidhIyate, ko'sau tIrthakaro gaNadharAzceti, vakSyate - vardhamAno gautamAdayazceti, yathA ca tebhyo nirgataM tathA kSetrakAlapuruSakAraNapratyayaviziSTamityato'doSa iti / Aha-yadyeva lakSaNaM na vaktavyaM, upakrama eva nAmadvAre kSAyopazamikabhAve'vatAritatvAt, pramANadvAre ca jIvaguNapramANe Agame iti ucyate, tatra nirdezamAtratvAt iha tu prapaJcato'bhidhAnAdadoSaH, athavA tatra zrutasAmAyikatyaivoktaM, iha tu caturNAmapi lakSaNAbhidhAnAdadoSaH / Aha-nayAH pramANadvAra evoktAH kimihocyante ?, svasthAne ca mUladvAre vakSyamANA eveti, ucyate, pramANadvAroktA eveha vyAkhyAyante, athavA pramANadvArAdhikArAttatraM pramANabhAvamAtramuktaM, iha tu svarUpAvadhAraNamavatAro vA''rabhyate, ete ca sarva eva sAmAyikasamudAyArthamAtraviSayAH pramANoktA upodghAtoktAzca nayAH 'sUtraviniyoginaH, mUladvAropanyastanayAstu sUtravyAkhyopayogina eveti / Aha-pramANadvAre jIvaguNaH sAmAyikaM jJAnaM ceti pratipAditameva, tatazca kiM sAmAyika-mityAzaGkAnupapattiH, ucyate, jIvaguNatve jJAnatve ca satmapi kiM tajjIva eva Ahosvid jIvAdanyaditi saMzayaH, taducchittyarthamupanyAsAdadoSaH / Aha- nAmadvAre kSAyopazamikaM sAmAyikamuktaM tattadAvaraNakSopazamAllabhyata iti gamyata eva, ataH kathaM labhyata ityatiricyate, na, kSayopazamalAbhasyaiveha zeSAGgalAbhacintanAditi / evaM yadupakramanikSepadvAradvayAbhihita mapi punaH pratipAdayati anugamadvArAvasare tadazeSaM nirdiSTanikSiptaprapaJcavyAkhyAnArthamiti / Aha-upakramaH prAyaH zAstrasamutthAnArtha uktaH, ayamapyupodghAtaH zAstrasamudghAtaprayojana eveti ko'nayorbhedaH ? ucyate, upakramo hyuddezamAtraniyataH, taduddiSTa vastuprabodhanaphalastu prAyoNopodghAtaH, arthAnugamatvAt ityalaM vistareNa, prakRtamucyate / tatroddezadvArAvayavArthapratipAdanAyedamAha ni. (142) nAmaMThavaNA davie khette kAle samAsa uddese / uddesuddesaMmi a bhAvaMmi ahoi aTThamao || vR- tatra nAmoddesaH yasyA jIvAderuddeza iti nAma kriyate, nAmno vA uddezaH nAmoddezaH, sthApanoddezaH-sthApanAbhidhAnaM uddezanyAso vA, 'dravya' iti dravyaviSaya uddezo dravyoddezaH, sa ca Agamano AgamajJazarIretaravyatiriktaH dravyasya dravyeNa dravye vA uddezo dravyoddezaH, dravyasyadravyamidamiti, dravyeNa dravyapatirayamiti, dravye sihAsane rAjA cUte kokilaH girau mayUra iti, evaM kSetraviSayoddeze'pi vaktavyaH, evaM kAlaviSayo'pIti, samAsaH' saMkSepastadviSaya uddezaH samAsoddezaH, sa ca aGgazrutaskandhAdhyayaneSu draSTavyaH, tatra aGgasamAsoddezaH - aGga aGgI tadadhyetA tadarthajJa ityevamanyatrApi yojanA kAryA uddeza :- adhyayanavizeSaH tasya uddeza uddezoddezaH, tadviSayazca uddeza iti sa coddezoddezo'bhidhIyate - uddezavAn tadadhyetA tadarthajJo veti, bhAvaviSayazca bhavati uddezaH aSTamaka iti, sa cAyaM bhAvaH bhAvI bhAvajJo veti gAthArthaH // ayameva hyuddezo'STavidhaviziSTanAmasahito nirdeza ityavaseyaH, tathA cAha niyuktikAraH Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni. 143] ni. (143) emeva ya niddeso aTThaviho so'vi hoi nAyavyo / avisesiamuddeso visesio hoi niddeso // vR- 'evameva ca' yathA uddeza uktastathA, nirdezo'pyaSTavidha eva bhavati jJAtavyaH, sarvathA sAmyaprAptyatiprasaGgavinivRttyarthamAha-kiMtu 'avizeSitaH' sAmAnyAbhidhAnAdigocaraH uddezaH, vizeSitastu bhavati nirdezaH, yathA nAmanirdeze jinabhadra ityAdyabhidhAnavizeSanirdezaH, sthApanAnirdezaH sthApanAvizeSAbhidhAnaM nirdezasthApanA vA, viziSTadravyAbhidhAnaM dravyanirdezaH yathA-gauH, tena vA-azvavAnityAdi, evaM kSetravizeSAbhidhAnaM kSetranirdezaH yathA-bharataM, kSetreNa-saurASTra ityAdi, kAlavizeSAbhidhAnaM kAlanirdezaH yathA-samaya ityAdi, tena vA-vAsantika ityAdi, samAsanirdezaHAcArAGga Avazyaka-zrutaskandhaH sAmAyikaM ceti, uddezanirdezaH-zastraparijJAdeH prathamo dvitIyo veti, bhagavatyAM vA pudgaloddezo veti, bhAvavyaktayabhidhAnaM bhAvanirdezaH yathA-audayika ityAdi, tena-audayikavAn krodhItyAdi veti alaM vistareNeti gAthArthaH // iha samAsoddezanirdezAbhyAmadhikAraH, kathaM ?, adhyayanamiti samAsoddezaH sAmAyikamiti samAsanirdezaH, idaM ca sAmAyikaM napuMsakam, asya ca nirdeSTA trividhaH-strI pumAn napuMsakaM ceti, tatra ko nayo naigamAdiH kaM nirdezamicchatItyamuM arthamabhidhitsurAhani. (144) duvihaMpi negamanao niddesaM saMgaho ya vvhaaro| niddesagamujusuo ubhayasaritthaM ca sahassa // vR- 'dvividhamapi' nirdezyavazAt nirdezakavazAcca naigamanayo nirdezamicchati, kutaH ?, lokasaMvyavahArapravaNatvAt naikagamatvAccAsyeti, loke ca nirdezyavazAt nirdezakavazAcca nirdezapravRttirupalabhyate, nirdezyavazAt yathA-vAsavadattA priyadarzaneti, nirdezakavazAcca yathA-manunA proktau grantho manuH, akSapAdaprokto'kSapAda ityAdi, lokottare'pi nirdezyavazAt yathA-SaDjIvanikA, tatra hi SaD jIvanikAyA nirdezyA iti, evamAcArakriyA'bhidhAyakatvAdAcAra ityAdi, tathA nirdezakavazAt jinavacanaM kApilIyaM nandasaMhitetyevamAdi, evaM sAmAyikamartharUpaM rUDhito napuMsakamitikRtvAA naigamasya nirdezyavazAnapuMsakanirdeza eva, tathA sAmAyikavataH strIpunapuMsakaliGgatvAt tatpariNAmAnanyatvAcca sAmAyikAtharUpasya strIpuMnapuMsakaliGgatvAvirodhamapi manyate, tathA nirdeSTustriliGgasaMbhavAt nirdezakavazAdapi triliGgatAmanumanyate naigamaH / Aha- "dvividhamapi naigamanayaH' ityetAvatyukte nirdezyavazAt nirdezakavazAcca nirdezamicchatIti kriyA'dhyAhAraH kuto'vasIyate iti, ucyate, yata Aha "nirdiSTaM' vastvaGgIkRtya, saMgraho vyavahAraH, cazabdasya vyavahitaH saMbandho, nirdezamicchatIti vAkyazeSaH atra bhAvanA-vacanaM hyarthaprakAzakamevopajAyate, pradIpavat, yathA hi pradIpaH prakAzyaM prakAzayanneva AtmarUpaM pratipadyate, evaM dhvanirapyarthaM pratipAdayanneva, tatastatpratyayopalabdheH, tasmAnirdiSTavazAt nirdezapravRttiriti, tatazca sAmAyikamartharUpaM rUDhito napuMsakamatastadadhikRtya saMgraho vyavahArazca nirdezamicchatIti, athavA sAmAyikavataH strIpuMnapuMsakaliGgatvAt tatpariNAmAnanyatvAcca sAmAyikArthasya triliGgatAmapi manyata iti / tathA nirdezakasattvamaGgIkRtya sAmAyikanirdezaM RjusUtro manyate, vacanasya vakturadhInatvAt tatparyAyatvAt tadbhAvabhAvitvAditi / tatazca Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 Avazyaka mUlasUtram-1yadA puruSo nirdeSTA tadA puMlliGgatA, evaM strInapuMsakayojanA'pi kAryA, tathA 'ubhayasazaM' nirdezyanirdezasaddazaM, samAnaliGgameva vastvaGgIkRtya, zabdasya nirdezapravRttiriti vAkyazeSaH, etaduktaM bhavati-upayukto hi nirdeSTA nirdezyAbhinna eva, tadupayogAnanyatvAt, tatazca puMsaH pumAMsamabhidadhataH punirdeza eva, evaM striyAH striyaM pratipAdayantyAH strInirdeza evaM, evaM napuMsakasya napuMsakamabhidadhAnasya napuMsakanirdeza eva, yadA tu pumAn striyamabhidhatte, tadA stryupayogAnanyatvAt strIrUpa evAsau, nirdezyanirdezakayoH samAnaliGgataiva, evaM sarvatra yojyaM, asamAnaliGganirdeSTA'sya avastveva, yadA pumAn pumAMsaM striyaM cAheti, kutaH ?, tasya puruSayoSidvijJAnopayogabhedAbhedavikalpadvAreNa puruSayoSidApatteH, anyathA vastvabhAvaprasaGgAt, tasmAdupayukto yamarthamAha sa tadvijJAnAnanyatvAttanmaya eva, tanmayatvAcca tatsamAnaliGganirdezaH, tatazca sAmAyikavaktA tadupayogAnanyatvAt sAmAyikaM pratipAdayannAtmAnamevAha yataHtasmAttatsamAnaliGgAbhidhAna evAsau, rUDhitazca sAmAyikArtharUpasya napuMsakatvAtstriyAH puMso napuMsakasya vA pratipAdayataH sAmAyikaM napuMsakaliGganirdeza eveti gAthAsamAsArthaH / vyAsArthastu vizeSavivaraNAdavagantavya iti / sarvanayamatAnyapi cAmUni pRthagviparItaviSayatvAt na pramANaM, samuditAni tvantarbAhyanimittasAmagrImayatvAt pramANamiti alaM vistareNa, gamanikAmAtrapradhAnatvAt prastutaprayAsasya / / idAnIM nirgamavizeSasvarUpapratipAdanAyAhani. (145) nAmaM ThavaNA davie khitte kAle taheva bhAve / eso u niggamassA nikkhevo chavviho hoi / / vR-gamanikA-nAmasthApane pUrvavat; dravya nirgamaH-AgamanoAgamajJazarIretaravyatiriktaH, sa ca tridhA-sacittAcittamizrabhedabhinnaH, tatra sacittAtsacittasya yathA pRthivyA aDarasya, sacittAnmizrasya yathA-bhUmeH pataGgasya, sacittAdacittasya yathA-bhUmerbASpasya, tathA mizrAtsacittasya yathA-dehAtkRmikasya, mizrAnmizrasya yathA-strIdehAdgarbhasya, mizrAdacittasya yathA-dehAna viSThAyAH, acittAtsacittasya yathA-kASThAtkRmikasya, acittAnmizrasya yathA-kASThAd dhuNasya, acittAdacittasya yathA-kASThAd dhUNacUrNasya / athavA dravyAt dravyasya dravyAt dravyANAM dravyebhyo dravyasya dravyebhyo dravyANAmiti, tatra dravyAd dravyasya yathA-rUpakAt rUpakasya nirgamaH, ekasmAdeva kalAntaraprayuktAditi bhAvArthaH, ekasmAdeva kalAntarataH prabhUtanirgamo dvitIyabhaGgabhAvanA, prabhUtebhyaH svalpakAlenaikasya nirgamo bhavati tRtIyabhaGgabhAvanA, prabhUtebhyaH prabhUtAnAM kalAntaratazcaturthabhaGgabhAvaneti, kSetre' iti kSetraviSayo nirgamaH pratipAdyate, evaM sarvatra akSaragamanikA kAryA, tatra kAlanirgamaH-kAlohyamUrtastathApi upacArato vasantasya nirgamaH durbhikSAdvA nirgato devadattA bAlakAlAdveti, athavA kAlo dravyadharma eva, tasya dravyAdeva nirgamaH, tatprabhavatvAditi, evaM bhAvanirgamaH tatra pudgalAdvarNAdinirgamaH, jIvokrodhAdinirgamaH iti, tayorvA pudgalajIvayovarNavizeSaRodhAdibhyo nirgama iti, eSa eva nirgamasya nikSepaH SaDvidha iti gAthArthaH // evaM ziSyamativikAzArthaM prasaGgata ukto'nekadhA nirgamaH, iha ca prazastabhAvanirgamamAtreNa aprazastApagamena vA'dhikAraH, zeSairapi tadaGgatvAd, iha ca dravyaM vIraH kSetraM mahAsenavanaM kAla: pramANakAlaH bhAvazca bhAvapuruSaH, evaM ca nirgamAGgAni draSTavyAnIti etAni ca dravyAdhInAni Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ na. 145 ] yataH ataH prathamaM jinasyaiva mithyAtvAdibhyo nirgamamabhidhitsurAhani. (146) paMthaM kira desittA sAhUNaM aDavivippaNaTThANaM / sammattapaDhamalaMbho boddhavvo vaddhamANassa || vR- gamanikA - panthAnaM kila dezayitvA sAdhUnAM aTavIvipranaSTAnAM punastebhya eva dezanAM zrutvA samyaktvaM prAptaH, evaM samyaktvaprathamalAbho boddhavyo vardhamAnasyeti samudAyArthaH // avayavArthaH kathAnakAdavaseyaH taccedam - avaravidehe egaMmi gAme balAhio, so ya rAyAdesena sagaDANi gahAya dArunimittaM mahADaviM paviTTho, io ya sAhuNo maggapavaNNA sattheNa samaM vaccaMti, satthe AvAsie bhikkhaTuM paviTThANaM gato sattho, pahAvito, ayANaMtA vibhullA, mUDhadisA paMthaM ayANamANA tena aDavipaMtheNa majjhaNhadesakAle taNhAe chuhAe apa raddhA taM desa gayA jattha so sagaDasaNNiveso, soyaM te pAsittA mahaMtaM saMvegamAvaNNo bhaNati - aho ime sAhuNo adesiyA tavassiNo aDavimanuviTThA, tesiM so anukaMpAe vipulaM asanapAnaM dAUNaM Aha-eha bhagavaM ! jena pathe namavayAremi, purato saMpatthio, tAhe te'vi sAhuNo tasseva maggeNa anugacchaMti, tato gurU. tassa dhammaM kahedumAraddho, tassa so avagato, te paMthaM samoyArettA niyatto, te pattA sadesa, so puna avirayasammaddiTThI kAlaM kAUNa sohamme kappe paliovamaThiio devo jAo / asyaivArthasyopadazakamidaM gAthAdvayamAha bhASyakAraH [ bhA. 1] avaravidehe gAmassa citao rAyadArurUvaNagamanaM / sAhUbhakkhanimittaM satthA hIne tahiM pAse // dAna paMthanayanaM anukaMpa gurU kahaNa sammattaM / sohamme uvavaNNo paliyAu suro mahiDDIo // [bhA. 2] vR- gamanikA - avaravidehe grAmasya cintako rAjadAruvanagamanaM, nimittazabdalopo'tra draSTavyaH, rAjadArunimittaM vanagamanaM, sAdhUn bhikSAnimittaM sArthAbhraSTA~statra dRSTavAn, dAnamannapAnasya, nayanaM pathi anukampayA guroH kathanaM samyaktvaM prAptaH mRtvA sauMdharma upapannaH palyopamAyuH suro maharddhika iti gAthAdvayArthaH / ni. (147) " laNaya sammattaM anukaMpAe u so suvihiyANaM / bhAsuravaraboMdidharo devo vemANio jAo || 95 vR- labdhvA ca samyaktvaM anukampayA'sau suvihitebhyaH bhAsvarAM-dIptimatI varAM-pradhAnAM 'boMdi' tanuM dhArayatIti samAsaH, devo vaimAniko jAta iti niyuktigAthArthaH // tathA cani. (148) caiUNa devalogA iha ceva ya bhArahaMmi vAsaMmi / ikkhAgakule jAo usabhasuasuo marIiti // vR- tataH svAyuSkakSaye sati cyutvA devalokAdihaiva bhArate varSe ikSvAkukule 'jAtaH' utpannaH RSabhasutasuto marIciH sAmAnyena RSabhapautra iti gAthArthaH // yatazcaivamataH -- ni. (149) ikkhAgakule jAo ikkhAgakulassa hoi uppattI / kulagaravaMse'Ie bharahassa suo marIiti // vR- ikSvAkUNAM kulaM ikSvAkukulaM tasmin, 'jAtaH' utpannaH, bharatasya suto marIciriti Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 Avazyaka mUlasUtram - 1 yogaH, tatra sAmAnyaRSabhapautratvAbhidhAne sati idaM vizeSAbhidhAnamaduSTameva, sa ca kulakaravaMze'tIte jAtaH, tatra kulakarA vakSyamANalakSaNAsteSAM vaMzaH kulakaravaMzaH pravAha iti samAsaH, tasminnatIte - atikrAnte iti, yatazcaivamata ikSvAkukulasya bhavati utpattiH, vAcyeti, yatra yasminkAle kSetre ca tatprabhavastannidarzanAya cedamAha ni. (150 ) osappiNI imIse taiyAeN samAeN pacchime bhAge / paliovamaTThabhAe sesaMmi u kulaguruppattI // vR- gamanikA-avasarpiNyAmasyAM varttamAnAyAM yA tRtIyA samA- suSamaduSSamAsamA, tasyAH pannimo bhAgastasmin kiyanmAtre palyopamASTabhAga eva zeSe tiSThati sati kuvakarotpattiH saMjAteti iti gAthArthaH // ni. (151) addhabharahamajjhillutibhAge gaMgAsiMdhumajjhami / ittha bahumajjhadese uppannA kulagarA satta // vR- gamanikA -ardhabharatamadhyamatribhAge, kasmin ? - gaGgAsindhumadhye, atra bahumadhyadeze na paryanteSu, utpannAH kulakarAH sapta, ardhaM bharataM vidyAdharAlayavaitADhyaparvatAdArato gRhyata iti gAthArthaH / idAnIM kulakaravaktavyatAbhidhAyikAM dvAragAthAM pratipAdayannAhapuvvabhavajammanAmaM pamANa saMghayaNameva saMThANaM / vaNitthiyAu bhAgA bhavaNovAo ya nII ya // ni. (152) vR- gamanikA - kulakarANAM pUrvabhavA vaktavyAH, janma vaktavyaMH tathA nAmAni pramANAni tathA saMhananaM vaktavyaM, evazabdaH pUraNArthaH, tathA saMsthAnaM vaktavyaM tatha varNAH pratipAdayitavyAH tathA striyo vaktavyAH tathA AyurvaktavyaM bhAgA vaktavyAH kasmin vayobhAge kulakarAH saMvRttA iti, bhavaneSu upapAtaH bhavanopapAtaH vaktavyaH, bhavanagrahaNaM bhavanapatinikAyopapAta-pradarzanArthaM, tatha nItizca yA yasya hakArAdilakSaNA sA vaktavyeti gAthAsamudAyArthaH, avayavArthaM tu pratidvAraM vakSyati // tatra prathamadvArAvayavArthAbhidhitsayedamAha ni. (153) ni. (154) - gamanikA - aparavidehe dvau vaNgviyasya mAyI Rjuzcaiva kAlagatau iha bharate hastI manuSyazca AyAtI, dRSTavA snehakaraNaM gajArohaNa ca nAmanirvRttiH parihANiH gRddhiH kalahaH, 'sAmatthaNaM' dezIvacanataH paryAlocanaM bhaNyate, vijJApanAha iti gAthArthaH // avaravidehe do vaNiya vayaMsA mAi ujjue ceva / kAlagayA iha bharahe hatthI manuo a AyAyA || da sinehakaraNaM gayamAruhaNaM ca nAmanipphattI / parihAni gehi kalaho sAmatthaNa vinnavaNa hatti // bhAvArthastu kathAnakAdavaseyaH, adhyAhAryakriyAyojanA ca svabuddhayA pratipadaM kAryA, yathAaparavidehe dvau vaNigvayasyau abhUtAmiti, navaraM hastI manuSyazca AyAtAviti, anena janma pratipAditaM veditavyaM, avaravidehe do mittA vANiayA, tatthego mAyI ego ujjugo, te puna egao ceva vavaharaMti, tatthego jo mAyI so taM ujjuaM atisaMdhei, itaro savvamagUhaMto samma sammeNa vavaharati, dovi puna dANaruI, tato so ujjugo kAlaM kAUNa iheva dAhiNaDDe mihuNago Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 97 upodghAtaH - [ni. 154] jAo, vaMko puna taMmi ceva padese hatthirayaNaM jAto, so ya seto vaNNeNaM cauto ya, jAhe te paDipaNNA tAhe tena hasthiNA hiMDaMteNa so diTTho mihaNago, daTTaNa ya se pItI uppannA, taM ca se AbhiogajaNi kammamudiNNaM, tAhe tena mihuNagaM khaMdhe vilaiyaM, taM daddUNaM ya tena savveNa. loeNa abbhahiyamaNUso eso imaM ca se vimalaM vAhaNaMti tena se vimala-vAhaNotti nAmaM kayaM, tesiM ca jAtIsaraNaM jAyaM, tAhe kAladoseNaM te rukkhA parihAyaMti mattaMgA bhiMgaMgA tuDiyaM ca cittagA cittarasA / gehAgArA aniyaNA sattamayA kapparukkhatti // tesu parihAyaMtesu kasAyA uppannA-imaM mama, mA ettha koi anno alliyautti bhaNituM payattA, jo mamIkayaM alliyai tena kasAijaMti, geNhaNe a saMkhaDaMti, tato tehiM ciMtitaM - kiMci adhipatiM Thavemo jo vavatthAo Thaveti, tAhe tehiM so vimalavAhaNo esa amhehiMto ahitotti Thavito, tAhe tena tesiM rukkhA virikkA, bhaNiyA ya-jo tubbhaM eyaM meraM atikkamati taM mama kahiJjAhatti, ahaM se daMDaM karihAmi, so'vi kiha jANati ?, jAissaro taM vaNiyattaM sarati, tAhe tesiM jo koi avarajjhai so tassa kahijjai, tAhe so tesiM daMDaM Thaveti, ko puna daMDo?, hakkAro, hA tume duTu kayaM, tAhe so jANati-ahaM savvassaharaNo kato, taM varaM kira hato me sIsaM chinnaM, na ya erisaM viDaMbaNaM pAvitotti, evaM bahakAlaM hakkAradaMDo anuvttio| tassa ya caMdajasA bhAriyA, tIe samaM bhoge bhuMjaMtassa avaraM mithunaM jAyaM, tassavi kAlaMtareNa avaraM, evaM te egavaMsaMmi satta kulagarA uppannA / pUrvabhavAH khalvamISAMprathamAnuyogato'vaseyAH, janma punarihaiva sarveSAM draSTavyam / vyAkhyAtaM pUrvabhavajanmadvAradvayamiti, idAnI kulakaranAmapratipAdanAyAhani. (155) paDhamittha vimalavAhana cakkhuma jasamaM cautthamabhicaMde / tatto a paseNaie marudeve ceva nAbhI ya // vR-gamanikA-prathamo'tra vimalavAhanazcakSuSmAn yazasvI caturtho'bhicandraH tatazca prasenajit marudevazcaiva nAbhizceti, bhAvArthaH sugama eveti gAthArthaH / / gataM nAmadvAram, adhunA pramANadvArAvayavArthAbhidhitsayA''hani. (156) nava dhanusayA ya paDhamo aTTha ya sattaddhasattamAiM ca / chacceva addhachaTThA paMcasayA pannavIsaM tu // vR-nava dhanuHzatAni prathamaH aSTau ca sapta ardhasaptamAni SaD ca ardhaSaSThAni paJca zatAni paJcaviMzati, anye paThanti-paJcazatAni viMzatyadhikAni, yathAsaMkhyaM vimalavAhanAdInAmidaM pramANaM draSTavyaM iti gAthArthaH / gataM pramANadvAraM, idAnI kulakarasaMhannasaMsthAnapratipAdanAyAhani. (157) vanarisahasaMghayaNA samacaraMsA ya huMti saMThANe / vaNNaMpi ya vRcchAmi patteyaM jassa jo aasii| vR. gamanikA-vajraRSabhasaMhananAH sarva eva samacaturastrAzca bhavanti 'saMsthAne' iti saMsthAnaviSaye nirUpyamANA iti, varNadvArasaMbandhAbhidhAnAyAha-varNamapi ca vakSye pratyekaM ya | 247 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 Avazyaka mUlasUtram - 1 AsIditi gAthArthaH // ni. (158) cakkhUma jasamaM ca paseNaiaM ee piaMguvaNNAbhA / abhicaMdo sasigoro nimmalakaNagappabhA sesA // vR- gamanikA - cakSuSmAn yazasvA ca prasenajite priyaGguvarNAbhAH abhicandraH zazigauraH nirmalakanakaprabhAH zeSAH-vimalavAhanAdayaH, bhAvArthaH sugama eva, navaraM nirmalakanakavat prabhAchAyA yeSAM te tathAvidhA iti gAthArthaH // gataM varNadvAraM, strIdvAravyAcikhyAsayA''hani. (159) caMdajasacaMdakaMtA sarUva paDirUva cakkhukaMtA ya / sirikaMtA marudevI kulagarapattINa nAmAI // vR- candrayazAH candrakAntA surUpA pratirUpA cakSuH kAntA ca zrIkAntA marudevI kulakarapatnInAM nAmAnIti gAthArthaH / etAzca saMhananAdibhiH kulakaratulyA eva draSTavyAH, yata Ahani. (160) saMghayaNaM saMThANaM uccattaM caiva kulagarehi samaM / vaNa egavaNNA savvAo piyaMguvaNNAo || vR- gamanikA - saMhananaM saMsthAnaM uccaistvaM caiva kulakaraiH - AtmIryaiH samaM anurUpaM AsAM prastutastrINAmiti, kiMtu pramANena ISanyunA iti saMpradAyaH, tathApi ISanyUnatvAnna bhedAbhidhAnamiti, varNena ekavarNAH sarvAH priyaGguvarNA iti gAthArthaH // strIdvAraM gataM idAnIM AyurdvAram - ni. ( 161 ) paliovamadasamAe paDhamassAuM tao asaMkhijjA / te AnupuvviINA puvvA nAbhissa saMkhejjA | " vR- palyopamadazabhAgaH, 'prathamasya' vimalavAhanasya Ayuriti, tataH anyeSAM cakSuSmadAdInAM asaMkhyeyAni, pUrvANIti yogaH, tAnyevAnupUrvIhInAni nAbheH saMkhyeyAnyAyuSkamityayaM gAthArthaH / anye tu vyAcakSate - palyopamadazabhAga eva prathamasyAyuH tato dvitIyasya asaMkhyeyAH-palyopamAsakhyeyabhAgA iti vAkyazeSaH, ta eva cAnupUrvIhInAH zeSANAmAyuSkaM draSTavyAH tAvad yAvatpUrvANi nAbheH saMkhyeyAni iti, aviruddhA ceyaM vyAkhyeti / anye tu vyAcakSate - palyopamadazabhAgaH prathamasya AyuSkaM tataH zeSANAM 'asaMkhejjA' iti samuditAnAM palyopamAsaMkhyeyabhAgAH, etaduktaM bhavati-dvitIyasya palyopamAsaMkhyayabhAgaH, zeSANAM tata evAsaMkhyeyabhAgo'saMkhyeyabhAgaH pAtyate tAvadyAvannAbheH asaMkhyeyAni pUrvANi / idaM punarapavyAkhyAnaM, kutaH ?, paJcAnAmasaMkhyeyabhAgAnAM / palyopama- catvAriMzattamabhAgAnupapatteH, katham ?, palyopamaMviMzati bhAgAH kriyate tadaSTabhAge kulakarotpattiH, prathamasya dazabhAga AyuH, zeSANAM paJcAnAmardharUpAccatvAriMzattamabhAgAd asaMkhyAto'saMkhyAto bhAga AyuH tathA'pyardhaM kiJcinyUnaM catvAriMzattamo bhAgo'vaziSyate, yataH kRtaviMzatibhAgapalyopamasya aSTabhAge aSTabhAge idaM bhavati, tato'pi dazabhAge dvau jAtau, gatAH asaMkhyAtAH paJcabhAgAH, ardhAd yadardha kiJcinyunaM sa catvAriMtamo bhAga iti, uktaM ca'paliovamaTThabhAge sesaMmi u kulaguruppattI', tatrApi prathamasya dazamabhAga AyuSkamuktaM, tasmiMzcApagate viMzatitamabhAgadvayasya vyapagamAccheSazcatvAriMzadbhAgo'vatiSThate, sa ca saMkhyeya-tamH, tatazca kAlo na gacchati, Aha- ata eva nAbherasaMkhyeyAni pUrvANi AyuSkamiSTaM, ucyate, iSTamidaM, ayuktaM caitat marudevyA saMkhyeyavarSAyuSkatvAt, na hi kevalajJAnamasaMkhyeyavarSAyuSAM bhavatIti, Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH [ ni. 161] tataH kimiti ced, ucyate, tatazca nAbherapi saMkhyeyavarSAyuSkatvam / / yata AhajaM caiva kulagarANa taM caiva hoi tAsiMpi / jaM paDhamagassa AuM tAvaiyaM ceva hatthissa // ni. (162 ) vR- gamanikA - yadeva AyuSkaM kulakarANAM tadeva bhavati tAsAmapi - kulakarAGganAnAM, saMkhyAsAmyAcca tadevetyabhidhayIte, tathA yattu prathamasyAyuH kulakarasya, tAvadeva bhavati hastinaH, evaM zeSakulakarahastinAmapi kulakaratulyaM draSTavyamiti gAthArthaH // idAnIM bhAgadvAraM-kaH kasya sarvAyuSkAt kulakarabhAga iti ni. (163) jaM jassa AuyaM khalu taM dasabhAge samaM vibhaiUNaM / majjhillaTThati bhAge kulagarakAlaM viyANAhi / / vR- yadyasyAyuSkaM khalu tad dazabhAgAn samaM vibhajya madhyamASTatribhAge kulakarakAlaM vijAnIhIti gAthArthaH / amumevArthaM pracikaTayiSurAha ni. (164) paDhamo ya kumAra bhAgo caramo ya vuDhabhAvaMmi / te payaNupijjadosA savve devesu uvavannA // vR- gamanikA-teSAM dazAnAM bhAgAnAM prathamaH kumAratve gRhyate, bhAgaH caramazca vRddhabhAga iti, zeSA madhyamA aSTI bhAgAH kulakarabhAgA iti, ata evoktaM 'madhyamASTatribhAge' iti, madhyamAzca te aSTau ca madhyamASTau ta eva ca tribhAgastasmin kulakarakAlaM vijAnIhi, gataM bhAgadvAraM, upapAtadvAramucyate-te pratanupremadveSAH, prema rAge varttate, dveSastu prasiddha eva sarve vimalavAhanAdayo deveSu upapannA iti gAthArthaH // na jJAyate keSu deveSu upapannA iti, ata Aha-- do ceva suvaNesu udahikumAresu huMti do ceva / do dIvakumAresuM ego nAgesu uvavanno // ni. (165) vR- gamanikA - dvAveva suparNeSu deveSu udadhikumAreSu bhavataH dvAveva dvau dvIpakumAreSu eko nAgeSu upapannaH, yathAsaMkhyamayaM vimalavAhanAdInAmupapAta iti gAthArthaH / idAnIM tatstrINAM hastinAM copapAtamabhidhitsurAha ni. (166 ) 99 hatthI chaccitthIo nAgakumAresu huMti uvavannA / egA siddhiM pattA marudevI nAbhiNo pattI // kRR gamanikA-hastinaH SaT striyazcandrayazAdyA nAgakumAreSu bhavanti upapannAH, anye tu pratipAdayanti - eka eva hastI SaT striyo nAgeSu upapannAH, zeSairnAdhikAra iti, ekA saptamI siddhiM prAptA marudevI nAbheH patnIti gAthArthaH / uktamupapAtadvAraM, adhunA nItidvArapratipAdanAyAhani. (167) hakkAre makkAre dhikkAre ceva daMDanIIo / vucchaM tAsi visesaM jahakkamaM AnupuvIe // vR- gamanikA - hakkAraH makkAraH dhikkArazcaivaM daNDanItayo varttante, vakSye tAsAM vizeSaM yathAkramaMyA yasyeti, AnupUrvyA paripATyeti gAthArthaH // ni. (168 ) paDhamabIyANa paDhamA taiyacautthANa abhinavA bIyA / paMcamachaTThassa ya sattamassa taiyA abhinavA u // Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 Avazyaka mUlasUtram-1 vR. gamanikA-prathamadvitIyayoH-kulakarayoH prathamA daNDanItiH-hakkArAkhyA, tRtIyacaturthayoribhanavA dvitIyA, etaduktaM bhavati-svalpAparAdhinaH prathamayA daNDaH kriyate, mahadaparAdhino dvitIyayetyatozcabhanavA seti, sA ca makArAkhyA, tathA paJcamaSaSThayoH, saptamasya tRtIyaiva abhinavAdhikArAkhyA, etAzca laghumadhyamotkRSTAparAdhagocarAH khalvavaseya iti gAthArthaH // ni. (169) sesA u daMDanII mAnavaganihIo hoti bharahassa / usabhassa gihAvAse asakkao Asi aahaaro|| vR- gamanikA-zeSa tu daNDanItiH mANavakanidherbhavati bharatasya, vartamAnakriyAbhidhAnaM iha kSetre sarvAvasarpiNIsthiti-pradarzanArthaM, anyAsvapyatItAsu eSyAsu cAvasarpiNISu ayameva nyAyaH prAyo nItyutpAda iti, tasya ca bharatasya pitA RSabhanAthaH, tasya ca RSabhasya gRhavAse asaMskRta AsIdAhAraH-svabhAvasaMpanna eveti, tasya hi devendrAdezAdhvAH devakuruttarakurUkSetrayoH svAdUni phalAni kSIrodAccodakamupanItavanta iti gAthArthaH // iyaM mUlaniyuktigAthA, enAmeva bhASyakRd vyAkhyAnayannAha[bhA.3] paribhAsaNA u paDhamA maMDalibaMdhami hoi bIyA u / cAraga chavicheAI bharahassa caubihA niiii|| vR- yaduktaM zeSA tu daNDanItirmANavakanidherbhavati bharatasya' seyaM-parabhASaNAtu prathamA, maNDalIbandhazca bhavati dvitIyA tu, cArakaH chavicchedazca bharatasya caturvidhA nItiH, tatra paribhASaNaM paribhASA-kopAviSkaraNena mA yAsyasItyaparAdhino'bhidhAnaM, tathA maNDalIbandhaH-nAsmAtpradezAd gantavyaM, cArako-bandhanagRhaM, chavicchedaH-hastapAdanAsikAdiccheda iti, iyaM bharatasya caturvidhA daNDanItiriti / anye tvevaM pratipAdayanti-kila paribhASaNAmaNDalibandhau RSabhanAthenaivotaditAviti, cArakacchavicchedau tu mANavakanidherutpannau iti, bharatasya-cakravarttina evaM caturvidhA nItiriti gAthArthaH // atha ko'yaM bharata ityAha-RSabhanAthaputraH, atha ko'yaM RSabhanAtha iti tadvaktavyatA'bhidhitsayA''ha-nAbhI gAhA / athavA pratipAditaH kulakaravaMzaH, idAnIM prAksUcitekSvAkuvaMzaH pratipAdyate-sa ca RSabhanAthaprabhava ityatastadvaktavyatA'bhidhitsayA''hani (170) nAbhI vinIabhUmI marudevI uttarA ya sADhA ya / rAyA ya vairaNAho vimANasavvaTThasiddhAo / vR-gamanikA-iyaM hi niyuktigAthA prabhUtArthapratipAdikA, asyAM ca pratipadaM kriyA'dhyAhAraH, sa cettham-nAbhiriti nAbhi ma kulakaro babhUva, vinItA bhUmiriti-tasya vinItAbhUmau prAyaH avasthAnamAsId, marudevIti tasya bhAryA, rAjA ca prAgbhave vairanAbhaH san pravajyAM gRhItvA tIrthakaranAmagotraM karma bavA mRtvA sarvArthasiddhimavApya tatastasyAH marudevyAH tasyAM vinItabhUmau sarvArthasiddhAdvimAnAdavatIrya RSabhanAthaH saMjAtaH, tasyottarASADhAnakSatramAsIt iti gAthArthaH / idAnIM yaH prAgbhave vairanAbhaH yathA ca tena samyaktvamavAptaM yAvato vA bhavAn avAptasamyaktvaH saMsAraM paryaTitaH yathA ca tena tIrthakaranAmagotraM karma baddhamityamumarthamabhidhitsurAhani. (171) dhanasatthavAha dhosaNa jaigamana aDavivAsaThANaM ca / bahuvolINe vAse citA ghayadAnamAsi tayA // Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni. 171] 101 pra. (1) uttarakuru sohamme mahAvidehe mahabbalo rAyA / IsAne laliyaMgo mahAvidehe vairajaMdho / / ni. (172) uttarakuru sohamme videhi tegicchiyassa tattha suo| rAyasuya seTTimaccAsatthAhasuyA vayaMsA se / / vR-anyA api uktasaMbandhA eva draSTavyAH tAvat yAvat 'paDhameNa pacchimeNa' gAhA, kiMtu yathA'vasaramasaMmohanimittamupanyAsaM kariSyAmaH / prathamagAthAgamanikA-dhanaH sArthavAho dhoSaNaM yatigamanaM aTavI varSasthAnaM ca vahuvolIne varSe cintA ghRtadAnamAsIttadA / dvitIyagAthAgamanikA-uttarakurau sauMdharme mahAvidehe mahAbalo rAjA IzAne lalitAGgo mahAvidehe ca vairjngghH| iyamanyakartukI gAthA sopayogA ca / tRtIyagAthA-uttarakurau saudharme mahAvidehe cikitsakasya tatra sutaH rAjasutazreSThyamAtyasArthavAhasutA vayasyAH 'se' tasya / AsAM bhAvArthaH kathAnakAdavaseyaH, pratipadaM ca anurUpaH kriyA'dhyAhAraH kArya iti, yathA-dhanaH sArthavAha iti dhano nAma sArthavAha AsIt, sa hi dezAntaraM gantumanA dhoSaNaM kAritavAnityAdi / kathAnakam teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM avaravideze vAse dhano nAma satyavAho hotthA, so khitipatiDhiAo nayarAo vasaMtapuraM paTTio vaNijjeNaM, ghosaNayaM kArei-'jo mae saddhiM jAi tassAhamudaMtaM vahAmitti,' taM jahA-khANena vA pANena vA vatthena vA pattena vA osahena vA bhesajjena vA annena vA keNaI jo jeNa visUraitti taM' ca soUNa bahave taDiyakappaDiyAdao payaTTati, vibhAsA, jAva tena samaM gaccho sAhUNaM saMpaTTito, ko puna kAlo ?, caramanidAgho, so ya sattho jAhe aDavimajhe saMpatto tAhe vAsaratto jAo, tAhe so satthavAho aiduggamA paMthattikAuM tattheva satthanivesaM kAuM vAsAvAsaM Thito, taMmi ya Thite savvo Thito, jAhe ya tesiM sathilliyANaM bhoyaNaM niTThiyaM tAhe kaMdamUlaphalANi samudhisiumAraddhA, tattha sAhuNo dukkhiyA jadi kahavi ahApavattANi labhaMti tAhe geNhaMti, evaM kAle vaccaMte thovAvasese vAsAratte tAhe tassa dhanassa citA jAtA-ko ettha satthe dukkhiotti ?, tAhe sariaM jahA mae samaM sAhuNo AgayA, tesiM ca kaMdAi na kappaMti, te dukkhitA tavassiNo, kalaM demitti pabhAe nimantitA bhaNaMti-jaM paraM amha kappiaM hojjA taM geNhejjAmo, kiM puna tubbhaM kappati?,jaM akayamakAriyaM bhikkhAmettaM, jaM vA siNehAdi, to tena sAhUNa ghayaM phAsuyaM viulaM dANaM diNNaM, so ya ahAuyaM pAlettA kAlamAse kAlaM kiccA tena dAnaphalena uttarakurAe manaso jAo, tao AukkhaeNaM sohamme kappe devo uvavanno, tato caiUNa iheva jaMbUdIve dIve avaravidehe gaMdhilAvatIvijae veyaDDapavvae gaMdhArajanavae gaMdhasamiddhe vijAharaNagare atibalaranno nattA sayabalarAiNo putto mahAbalo nAma rAyA jAo, tattha subuddhiNA amacceNa sAvageNa piavayasseNa nADayapekkhaakikhattamaNo saMbohio, mAsAvasesAU bAvIsadine bhattapaJcakkhANaM kAuM mariUNa IsAnakappe sirippabhe vimAne laliyaMgao nAma devo jAo, tato caiUNa iheva jaMbUdIve dIve pukkhalAvaivijae lohaggalaNagarasAmI vairajaMgho nAma rAjA jAo, tata sabhArio pacchime vae pavvayAmitti ciMtaMto putteNa vAsaghare jogadhUvadhUvie mArio, mariUNa uttarakurAe sabhArio mihuNago jAo, tao sohamme kappe devo jAo, tato caiUNa mahAvidehe vAse khiipaiTThie nagare vejaputto AyAo, jaddivasaM ca Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 Avazyaka mUlasUtram-1 jAto tadhvisamegAhajAtagA se ime cattAri vayaMsagA taM jahA-rAyaputte seTTiputte amaccaputte satthAhaputtetti, saMvaDiA te, annayA kayAi tassa vejassa ghare egao sabve sannisaNNA acchaMti, tattha sAhU mahappA so kimikadveNa gahio aigato bhikkhassa, tehiM sappaNayaM sahAsaM so bhaNNatisubbhehiM nAma savvo logo khAyavyo, na tubbhehiM tavassissa vA anAhassa vA kiriyA kAyavvA, so bhaNati-karejjAmi, kiM puna ? mamosahANi natthi, te bhaNaMti-amhe mollaM demo, kiM osahaM jAijjai ?, so bhaNati-kavalarayaNaM gosIsacaMdaNaM ca, taiyaM sahassapAgaM tillaM taM mama atthi, tAhe maggiuM pavattA, AgamiyaM ca nehiM jahA-amugassa vANiyagassa asthi dovi eyANi, te gayA tassa sagAsaM do lakkhANi ghettuM, vANiao saMbhaMto bhaNati-kiM demi ?, te bhaNaMtikaMvalarayaNaM gosIsacaMdanaM ca dehi, tena bhaNNati-kiM etehiM kajjaM ?, bhaNaMti-sAhussa kiriyA kAyavvA, tena bhaNitaM-alAhi mama molleNa, iharahA eva geNhaha, kareha kiriyaM, mamavi dhammo houtti, so vANiyago ciMtei-jai tAva etesiM vAlANaM erisA saddhA dhammassuvariM, mama NAma maMdapuNNassa ihalogapaDibaddhassa natthi, so saMvegamAvaNNo tahArUvANaM therANaM aMtie pavvaio siddho / amumevArthaM upasaMharan gAthAdvayamAhani. (173) vijasuassa ya gehe kimikuTThova(aM jaI daTuM / ___ biMti ya te vijasuyaM karehi eassa tegicchaM / / ni. (174) tillaM tegicchasuo kaMbalagaM caMdanaM ca vaanniyo| dAuM abhinikkhaMto teneva bhavena aNtgddo|| vR- vaidyasutasya ca gehe kRmikuSThopadrutaM muni dRSTvA vadanti ca te vaidyasutaM-kuru asya cikitsAM, tailaM cikitsakasutaH kambalakaM candanaM ca vaNig dattvA abhiniSkrAntaH, tenaiva bhavena antakRt, bhAvArthaH spaSTa eva, kvacit kriyAdhyAhAraH svabuddhyA kArya iti gAthAdvayArthaH // ___ kathAnakazeSamucyate-imevi ghettUNa tAni osahAni gatA tassa sAhuNo pAsaM jattha so ujjANe paDimaM Thio, te taM paDimaM ThiaM vaMdiUNa anuNNaveMti -anujANaha bhagavaM ! amhe tumhaM dhammavigdhaM kAuM uvaTThiA, tAhe tena telleNa so sAhU abbhaMgio, taM ca tillaM romakUvehiM savvaM aigataM, taMmi ya aigae kimio savve saMkhuddhA, tehiM calaMtehiM tassa sAhuNo atIva veyaNA pAubbhUyA, tAhe te niggate daddUNa kaMbalarayaNeNa so pAuo sAhU, taM sItalaM, taM ceva telaM uNhavIriyaM, kimiyA tattha laggA, tAhe puvvANIyagokaDevare papphoDeMti, te savve paDiyA, tAhe so sAhU caMdanena litto, tato samAsattho, evekkasiM do tinni vAre abbhaMgeUNa so sAhU tehiM nIrogo kao, paDhamaM makikhajjati, pacchA Alipati gosIsacaMdaNeNaM puNo makkhijjai, evetAe parivADIe paDhamabbhaMge tayAgayA NiggayA biiyAe maMsagayA taiyAe aTThigayA beMdiyA niggayA, tato saMrohaNIe osahIe kanagavaNNo jAo, tAhe khAmitto paDigatA, te pacchA sAhU jAtA, ahAuyaM pAlaittA tammUlAgaM paMcavi janA acUe uvavannA, tato caiUNa iheva jaMbUdIve puvvavidehe pukkhalAvaivijae puMDaragiNIe nayarIe verasenassa ranno dhAriNIe devIe uyare paDhamo vairanAbho NAma putto jAo, jo se vejjaputto cakkavaTTI Agato, avasesA kameNa bAhusubAhupIDhamahApIDhatti, vairaseNo pavvaio, so ya titthaMkaro jAo, iyarevi saMvaDiyA paMcalakkhaNe bhoe bhuMjaMti, Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ ni. 174 ] jadhivasaM vairaseNassa kevalanANaM uppannaM, taddivasaM vairanAbhassa cakkarayaNaM samuppannaM, vairo cakkI jAo, teNaM sAhuveyAvacceNa cakkavaTTIbhoyA udinnA, avasesA cattAri maMDaliyA rAyANo, tattha vairaNAbhacakkavaTTissa caurAsIti puvvalakkhA savvaugaM, tattha kumAro tIsaM maMDalio solasa cauvvIsa mahArAyA coddasa sAmaNNapariAo, evaM caurAsIi savvAuyaM, bhoge bhuMjaMtA viharaMti, io ya titthayara-samosaraNaM, so piupAyamUle cauhivi sahodarehiM sahio pavvaio, tattha vairanAbheNa cauddasa puvvA ahijiyA, sesA ekkArasaMgavI cauro, tattha bAhU tesiM veyAvaccaM kareti, jo subAhU so sAhuNo vIsAmeti, evaM te kareMte vairaNAbho bhagavaM anuvUhai - aho suddhaM jammajIviaphalaM, jaM sAhUNaM veyAvaccaM kIrai, parissaMtA vA sAhuNo vIsAmiti, evaM pasaMsai, evaM pasaMsijaMtesu tesu tesiM donhaM pacchimANaM appattiaM bhavai, amhe sajjhAyaMtA na pasaMsijjAmo, jo karei so pasaMsijjai, savvo logavavahArotti, vairanAbheNa ya visuddhaparinaNAmeNa titthagaranAmagottaM kampaM baddhaMti / amumevArthamupasaMharannidaM gAthAcatuSTayamAha ni. (175) ni. (176) sAhuM tigicchiUNaM sAmaNNaM devalogagamanaM ca / puMDaragiNie u cuyA tao suyA vairasenassa // paDhamittha vairanAbho bAhu subAhU ya pIDhamahapIDhe / sipiAtitthaaro nikkhaMtA te'vi tattheva // paDhamo caudasapucI sesA ikkArasaMgaviu cauro / bIo veyAvacaM kiikammaM taiao kAsI // ni. ( 179 ) bhogaphalaM bAhubalaM pasaMsaNA jiTTha iyara aciyattaM / paDhamo titthayarattaM vIsahi ThANehi kAsI ya // ni. (178) vR- AsAmakSaragamanikA - sAdhuM cikitsitvA zrAmaNyaM devalokamaganaM ca pauNDarIkiNyAM ca cyutAH, tataH sutA vairasenasya jAtA iti vAkyazeSaH, prathamo'tra vairanAbhaH bAhuH subAhuzca pIThamahApIThau, teSAM pitA tIrthakaro niSkrAntAste'pi tatraiva pituH sakAze ityarthaH, prathamaHzcaturdazapUrvI zeSA ekAdazAGgavidazcatvAraH, teSAM caturNAM bAhuprabhRtInAM madhye dvitIyo vaiyAvRttyaM kRtikarma tRtIyo'kArSIt bhogaphalaM bAhubalaM prazaMsanaM jyeSTha itarayoricayattaM, prathamastIrthakaratvaM viMzatibhiH sthAnairakArSIt, bhAvArthastu ukta eva, kriyA'dhyAhAro'pi svabuddhyA kAryaH, iha ca viStarabhayAnokta iti gAthAcatuSTayArthaH / yaduktaM 'prathamastIrthakaratvaM viMzatibhiH sthAnairakArSIt,' tAni sthAnAni pratipAdayannidaM gAthAtrayamAha ni. (179) arihaMta siddha pavayaNaM guru thera bahussue tavassIsuM / vacchallayA eesiM abhikkhanANovaoge ya || ni. (180) daMsaNa vinae Avassae ya sIlavvae niraiAro / khaNalava tavacciyA veyAvacce samAhI ya / / ni. (181 ) appuvvanANagahaNe suyabhattI pavayaNe pabhAvaNayA / ehiM kAraNehiM titthayarattaM lahai jIvo // 103 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 Avazyaka mUlasUtram-1 vR-tatra azokAdyaSTamahAprAtihAryAdirUpAM pUjAmarhantIti arhantaH-zAstAra iti bhAvArthaH 1 / siddhAstu azeSaniSThitakarmAMzAH paramasukhinaH kRtakRtyA iti bhAvArthaH 2 / pravacanaM - zrutajJAnaM tadupayogAnanyatvAdvA saGgha iti3 / gaNanti zAstrArthamiti guravaH-dharmopadezAdidAtAra ityarthaH 4 / sthavirAH -jAtizrutaparyAyabhedabhinnAH, tatra jAtisthaviraH SaSTivarSaH zrutasthaviraHsamavAyadharaH paryAyasthaviro viMzativarSaryAyaH 5 / bahu zrutaM yeSAM te bahuzrutAH, ApekSikaM bahuzrutatvaM, evamarthe'pi saMyojyaM, kiMtu sUtradharebhyo'rthadharAH pradhAnAH tebhyo'pyubhayadharA iti 6 / vicitraM anazanadilakSaNaM tapo vidyate yeSAM te tapasvinaH sAmAnyasAdhavo vA 7 / arahantazca siddhAzca pravacanaM ca guravazca sthavirAzca bahuzrutAzca tapasvinazca arhtsiddhprvcngurusthvirbhushruttpsvinH| vatsalabhAvo vatsalatA, sA cAnurAgayathAvasthitaguNotkIrtanAyathAnurUpopacAralakSaNA tayA, eteSAmarhadAdInAmiti, prAkSaSTyarthe saptamI 'bahussue tavassINaM' vA pAThAntaraM, tIrthakaranAmagotraM karma badhyat iti, abhIkSNaM-anavarataM jJAnopayoge ca sati badhyate 8 / darzana-samyaktvaM, vinayojJAnAdivinayaH, sa ca dazavaikAlikAdavaseyaH, darzanaM ca vinayazca darzanavinayau tayorniraticAraH tIrthakaranAmagotraM karma baghnAti 9-10 Avazyakam-avazyakarttavyaM saMyamavyApAraniSpannaM tasmiMzca niraticAraH sanniti 11 / zIlAni ca vratAni ca zIlavratAni zIlAni-uttaraguNAH vratAnimUlaguNAH teSu ca anaticAra iti 12 / kSaNalavagrahaNaM kAlopalakSaNaM, kSaNalavAdiSu saMvegabhAvanAdhyAnAsevanatazca badhyate 13 / tathA tapastyAgayorbadhyate, yo hi yathAzaktyA tapaH Asevate tyAgaM ca yatijane vidhinA karoti 15-16 / vyAvRtabhAvo vaiyAvRttyaM, tacca dazadhA, tasminsati badhyate 17 / samAdhiH-gurvAdInAM kAryakaraNena svasthatApAdanaM samAdhau ca sati badhyate 18 / tathA apUrvajJAnagrahaNe sati zrutabhaktiH zrutabahumAnaH, sa ca vivakSitakarmabandhakAraNamiti 19 / tathA pravacanaprabhAvanatA ca, sA ca yathAzaktyA mArgadezaneti 20 / evamebhiH kAraNaiH anantaroktaiH tIrthakaratvaM labhate jIva iti gAthAtrayArthaH / / ni. (182) purimeNa pacchimeNa ya ee savve'vi phAsiyA ThANA / majjhimaehiM jinehiM ekvaM do tinni savve vA // vR- gamanikA-purimeNa pazcimena ca etAni-anantaroktAni sarvANi spRSTAni sthAnAni, madhyamairjinaiH ekaM dve trINi sarvANi ceti gAthArthaH // Ahani. (183) taM ca kahaM veijjai ? agilAe dhammadesaNAIhiM / bajjhai taM tu bhagavao taiyabhavosakkaittANaM // vR-taca tIrthakaranAmagotraM karma kathaM vedyata iti, aglAnyA dharmadezanAdibhiH, badhyate tattu bhagavato yo bhavastasmAt tRtIyaM bhavamavasarpA, athavA badhyate tattu bhagavatastRtIyaM bhavaM prApya, osakkaittANaMti - tatsthitiM saMsAraM vA'vasaryeti, tasya hyutkRSTA sAgaropamakoTIkoTibandhasthitiH, tacca prArambhabandhasamayAdArabhya satatamupacinoti, yAvadapUrvakaraNasaMkhyeyabhAgairiti, kevalikAle tu tasyodaya iti gAthArthaH / tatkasyAM gatau badhyat ityAhani. (184) niyamA manuyagaIe itthI puriseyaro ya suhleso| AseviyabahulehiM vIsAe annayaraehiM // Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni. 184] 105 vR- gamanikA-niyamAt manuSyagatau bandhyate, kastasyAM baghnAtItyAzaGkayAha-strI puruSa itaro veti-napuMsakaH, kiM sarva eva ?, netyAha-zubha lezyA yasyAsau zubhalezyaH, sa 'Asevitabahulehi' bahulAsevitaiH - anekadhA''sevitairityarthaH, prAkRtazailyA pUrvAparanipAto'-tantriM, viMzatyA anyataraiH sthAnairbaghnAtIti gAthArthaH / / ___ kathAnakazeSamidAnIm-bAhuNA veyAvaccakaraNeNa cakkibhogA nivvattiyA, subAhuNA vIsAmaNAe bAhubalaM nivvattiaM, pacchimehiM dohiM tAe mAyAe itthinAmagottaM kammamajjitaMti, tato ahAuamanupAlettA paMcavi kAlaM kAUNa savvaTThasiddhe vimANe tittIsasAgarovamaThiiyA devA uvavannA, tatthavi ahAuyaM anupAlettA paDhamaM vairanAbho caiUNa imIse osappiNIe susamasusamAe vIikvaMtAe susamAevi susamadusamAevi bahuvIikaMtAe caurAsIie puvvasayasahassesu eguNanaue ya pakkhehi sesehiM AsADhabahulapakkhacautthIa uttarAsADhajogajutte miyaMke ikkhAgabhUmIe nAbhissa kulagarassa marudevIe bhAriyAe kucchisi gabbhattAe uvavanno, coTsa sumiNA usabhagayAIA pAsiya paDibuddhA, nAbhissa kulagarassa kahei, tena bhaNiyaM-tubbhaM putto mahAkulakaro bhavissai, sakkassa ya AsanaM caliyaM, sigdhaM AgamanaM, bhaNai-devANupie ! tava putto sayalabhuvaNamaMgalAlao paDhamarAyA paDhamadhammacakkavaTTI bhavissai, keI bhaNaMti-vattIsaMpi iMdA AgaMtUNaM vAgareMtiM, tato marUdevA haTTatuTThA gabbhaM vahaitti / amumevArthamupasaMharabAhani. (185) uvavAo savvaDhe savvesiM paDhamao cuo usbho| rikkheNa asADhAhiM asADhabahule cautthIe / vR- gamanikA-upapAtaH sarvArthe sarveSAM saMjAtaH, tatazca AyuSkaparikSaye sati prathamazcyuto RSabha RkSeNa-nakSatreNa ASADhAbhiH ASADhabahule caturthyAmiti gAthArthaH / / idAnIM tadvaktavyatA'bhidhitsayA enAM dvAragAthAmAha niyuktikAraHni. (186) jammaNe nAma vuDDI a, jAIe saraNe ia / vIvAhe a avacce abhisee rajjasaMgahe // vR- gamanikA-'jaMmaNa' iti janmaviSayo vidhirvaktavyaH, vakSyati ca 'cittabahulaTThamIe' ityAdi, nAma iti-nAmaviSayo vidhirvaktavyaH, vakSyati 'desUNagaM ca' ityAdi, 'vuDDI yatti' vRddhizca bhagavato vAcyA, vakSyati ca 'aha so vaDDati bhagavamityAdi', 'jAtIsaraNetiyatti' jAtismaraNe ca vidhirvaktavyaH, vakSyati ca 'jAIsaro ya' ityAdi, 'vIvAhe yatti' vIvAhe ca vidhirvaktavyaH, vakSyati ca 'bhogasamatthaM' ityAdi, avaccatti' apatyeSu kramo vAcyaH, vakSyati ca 'to bharahabaMbhisuMdarItyAdi' 'abhisegatti' rAjyAbhiSeke vidhirvAcyaH 'AbhoeuM sakko uvAgao' ityAdi vakSyati, 'rajjasaMgahetti' rAjyasaMgrahaviSayo vidhirvAcyaH, 'AsA hatthI gAvo' ityaadi| ayaM samudAyArthaH, avayavArthaM tu pratidvAraM yathAvasaraM vakSyAmaH / tatra prathamadvArAvayavArthA-bhidhitsayA''hani. (187) cittabahulaTThamIe jAo usabho asADhanakakhatte / jammaNamaho a savvo neyavvo jAva ghosaNayaM // vR-gamanikA-caitrabahulASTamyAM jAto RSabha ASADhAnakSatre janmahazca sarvo netavyo yAvad Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 Avazyaka mUlasUtram-1 ghoSaNamiti gAthArthaH / / bhAvArthastu kathAnakAdavaseyaH, taccedam-sA ya marudevA navaNhaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM aTThamANaya rAiMdiyANaM bahuvIikvaMtANaM addharattakAlasamayaMsi cittabahulaTThamIe uttarasADhAnakkhatte AroggA AroggaM dArayaM payAyA, jAyamANesu ya titthayaresu savvaloe ujjoo bhavati, titthayaramAyaro ya pacchaNNagabbhAo bhavaMti jarAruhirakalamalANi ya na havaMti, tato jAte tiloyaNAhe aholoyavasthavvAo aTTha disAkumArIo, taM jahA bhogaMkarA bhogavatI, subhogA bhogmaalinii| suvacchA vacchamittA ya, pupphamAlA aniMdiyA / eyAsiM AsanAni calaMti, tato bhagavaM usahasAmiM ohiNA jAyaM AbhoeUNa divveNa jANavimANeNa sigghamAgaMtUNa titthayaraM titthayarajananiM ca marudeviM abhivaMdiUNa saMlavaMtinamo'tyu te jagappaIvadAIMe!, amhe NaM devANuppie ! aholoyavatthavvAo aTTha disAkumArIo bhagavao titthagarassa jammaNamahimaM karemo taM tubbhehi na bhAiyavvaMti, tato taMmi padese anegakhaMbhasayasaMniviDhaM jammaNabhavaNaM viuvviUNa saMvaTTagapavaNaM viuvvaMti, tato tassa bhagavaMtassa jammaNabhavaNassa A joyaNaM savvato samaMtA taNakaTThakaMTakakakkarasakkarAi tamAhuNiya AhuNiya egate pakkhivaMti, tato khippameva paccuvasamaMti, tato bhagavato titthagarassa jananIsahiassa paNAmaM kAUNa nAidUre niviTThAo parigAyamANIo ciTThati / tao uDDalogavatthavvAo aTTha disAkumArIo, taM jahA - __ meghaMkarA meghavatI, sumeghA meghamAlinI / toyadhArA vicittA ya, vArisenA valAhayA // eyAo'vi teneva vihiNA AgaMtUNa abbhavalayaM viuvvittA AjoyaNaM bhagavao jammaNabhavaNassa NaccodayaM NAimaTTiyaM paphusiyapaviralaM rayareNuvinAsaNaM surabhigaMdhodayavAsaM vAsittA pupphavaddalayaM viuvvittA jalathalayabhAsarappabhUyassa viMTaTThAissa dasaddhavaNNassa kusumassa jANussedhapamAmettaM pupphavAsaM vAsaMti, taM ceva jAva AgAyamANIo citttthti| tao puracchimaruyagavatthavvAo aTTa disAkumArisAmiNIo, taM jahA naMduttarA ya naMdA AnaMdA naMdibaddhaNA ceva / vijayA ya vejayaMtI jayaMti avarAjiyA ceva / / tahevAgaMtUNa jAva na tubbhehiM bIhiyavyaMti bhaNiUNa bhagavao titthagarassa jananisahiassa puricchimeNaM AvaMsagahatthiAo AgAyamANIo ciTuMti / evaM dAhiNaruyagavatthavvAo aTTha, taM jahA samAhArA suppadinnA, suppabuddhA jasoharA / lacchimatI bhogavatI, cittaguttA vasuMdharA / / tahevAgaMtUNa jAva bhuvagaNANadajaNaNassa jaNaNisahiassa dAhiNeNaM bhiMgArahatthagayAo AgAyamANIo ciTThati / evaM pacchimaruyagavatthavvAo'vi aTTa, taM jahA ilAdevI surAdevI, puhavI paumAvatI / eganAsA navamiA, sIyA bhaddA ya aTThamA / Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni. 187] 107 eyAo'vi titthayarassa jananisahiassa paJcatthimeNaM tAliyaMTahatthagayAo AgAyamANIo ciTThati / evaM uttararuyagavatthavvAo'vi aTTa, taM jahA - alaMbusA missakesI, puMDarigiNI ya vaarunnii| hAsA savvappabhA ceva, sirihirI ceva uttarao // tahevAgaMtUNa titthagarassa jananisahiassa uttareNa nAtidUre cAmarahatthagayAo AgAyamANIo ciTThati / tato vidisiruyagavatthavvAo cattAri vijukumArIsAmiNIo, taM jahA-cittA ya cittakaNagA, satterA sosAyamaNI / / tahevAgaMtUNaM tihuaNabaMdhuNo jananisahiassa causu vidisAsu dIviyAhatthagayAo nAidUre AgAyamANIo ciTThati / tato majjharuyagavatthavvAo cattAri disAkumAripahANAo, taM jahA-rUyayA rUyayaMsA, surUyA ruyagAvatI // tahevAgaMtUNa jAva Na uvarohaM gaMtavvaMtikaTTha bhagavao bhaviyajaNakumuyasaMDamaMDaNassa cauraMgulavajaM nAbhiM kappeMti, viyarayaM khaNaMti, nAbhiM viyarae nihaNaMti, rayaNANaM vairANa ya pUreMti, hariyAliyAe ya pIDhaM baMdheti, bhagavao titthayarassa jammaNabhavaNassa puracchimadAhiNa-uttareNa tao kadIlIharae viuvvaMti, tesiM bahumajjhadese tao caMdasAle viuvvaMti, tesiM bahumajjhadese tao sIhAsaNe viuvvaMti, bhagavaM titthayaraM karayalapariggahiaMtitthagarajaNaNiM ca bAhAagiNhiUNa dAhiNille kadalIgharacAussAle sIhAsaMNe nivesiUNa sayapAgasahassapAgehiM tillehiM abbhaMgeti, surabhiNA gaMdhavaTTaeNa uvvaditi, tato bhagavaM titthayaraM karakamalajualaruddhaM kAUNa tihuyaNanivvuiyarassa jaNaNi ca suiraM bAhAhiM gahAya puracchimille kadalIgharacAussAlasIhAsaNe sannivesAveMti, tato majjyavihIe majaMti, gaMdhakAsAiehi aMgayAiM lUheMti, saraseNaM gosIsacaMdanenaM samAlaheMti, divvAiM deva dUsajualAiM niyaMsaMti, savvAlaMkAravibhUsiyAI kareMti, tao uttarille kadalIgharacAussAlasIhAsaNe nisIyAviMti, tao AbhiogehiM cullahimavaMtAo sarasAiNa gosIsacaMdanakaTThAI ANAveUNa araNIe aggi uppAeMti, tehiM gosIsacaMdaNakaTehiM aggi ujjAleMti, aggihomaM kareMti, bhUikammaM kareMti, rakkhApoTTaliaM kareMti, bhagavao titthaMkaras kaNNamUlaMsi duve pAhANavaTTae TiTiyAveMti, bhavau 2 bhavaM pavvayAuettika? bhagavaMtaM titthakaraM karatalapuDeNa titthagaramAtaraM ca vAhAe gahAya jeneva bhagavao jammaNabhavaNe jeneva sayaNijje teneva uvAgacchaMti, titthayarajanani sayaNijje nisiyAveMti, bhagavaM titthayaraM pAsaM ThaveMti, titthakarassa jananisahiassa nAidUre AgAyamANIo ciTThati // amumevArthamupasaMharannAhani. (188) saMvaTTa meha AyaMsagA ya bhiMgAra tAliyaMTA ya / cAmara joI rakkhaM kareMti eyaM kumArIo // vR-gatArthA, dvArayojanAmAtraM pradarzyate-'saMvaTTa mehe' ti saMvartakaM megham uktaprayojanaM vikurvanti, AdarzakAMzca gRhItvA tiSThanti, bhRGgArAMstAlavRttAMzceti, tathA cAmaraM jyotiH rakSAM kurvanti, etat sarvaM dikkumArya iti gAthArtha / / tato sakkassa deviMdassa nAnAmaNikiraNasahassaraMjiaM sIhAsanaM caliaM, bhagavaM titthagaraM ohiNA Abhoeti, sigghaM pAlaeNa vimANeNaM ei, bhagavaM titthayaraM jananiM ca tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM karei, vaMdai namasai vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI-namo'tthu te rayaNakucchidhArie / , ahaM NaM sakke deviMde bhagavao Adititthagarassa Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 Avazyaka mUlasUtram-1 jammaNamahimaM karemi, taMNaM tume Na uvarujjhiyavvaMtikaTTha osoyaNiM dalayati, titthagarapaDirUvagaM viuvvati, titthayaramAue pAse Thaveti, bhagavaM titthayaraM karayalapuDeNa geNhati, appANaM ca paMcadhA viuvvati gahiyajiNiMdo ekko donni ya pAsaMmi cAmarAhatthA / gahiujjalAyavatto ekko ekko'tha vjdhro|| tato sakko caubvihadevanikAyasahio sigdhaM turiyaM maMdare pavvae paMDagavane maMdaracUliyAe dAhiNeNaM aipaMDukaMbalasilAe abhiseyasIhAsaNe teneva uvAgacchAi, uvAgagicchattA sIhAsane puracchAbhimuhe nisIyati ettha battIsapi iMdA bhagavao pAdasamIvaM AgacchaMti, paDhamaM accuyaiMdo'bhiseyaM kareti, tato anu parivADIe jAva sakko tato camarAdIyA jAva caMdasUratti, tato sakko bhagavao jammaNAbhiseyamahimAe nivvattAe tAe savviDDIe cauvvihadevanikAyasahio titthaMkaraM ghettUNa paDiyAgao, titthagarapaDirUvaM paDisAhaei, bhagavaM titthayaraMjaNaNIe pAse Thavei, osovaNi paDisaMharai, divvaM khomajualaM kuMDalajualaM ca bhagavao titthagarassa UsIsayamUle Thaveti, egaM siridAmagaMDaM tavaNijujalalaMbUsagaM suvaNNapayaragamaMDiyaM nAnAmaNirayaNahAraddhahArauvasohiyasamudayaM bhagavao titthagarassa uppiM ulloyagaMsi nikkhivati, je NaM bhagavaM titthagare animisAe diTThIe pehamANe suhaM suheNaM abhiramamANe ciTThati, tato vesamaNo sakkavayaNeNaM battIsaM hiraNNa-koDIo battIsaM suvaNNakoDIo battIsaM naMdAiMbattIsaM bhAI subhagasobhaggarUvajovvaNaguNalAvaNNaM bhagavato titthakarassa jammaNabhavaNaMbhi sAharati, tato sakko abhiogiehiM devehiM mahayA mahayA saddeNaM ugghosAveihaMdi ! suNaMtu bahave bhavaNavaivANamaMtarajoisiavemAAi devA ye vIo ya je NaM devANuppiA ! bhagavao titthagarassa titthagaramAUe vA asubhaM maNaM saMpadhAreti, tassa NaM ajayamaMjarIviva sattahA muddhANaM phuTTauttika? ghosaNaM ghosAvei; tato NaM bhavaNavaivANamaMtarajoisiyavemANiA devA bhagavao titthagarassa jammaNamahimaM kAUNa gatA naMdIsaravaradIvaM, tattha aTThAhiAmahimAo kAUNa sae sae Alae paDigatatti / jamaNetti gayaM, idAnIM nAmadvAraM, tatra bhagavato nAmanibandhanaM caturviMzatistave vakSyamANaM 'Urusu usabhalaMchaNa usabhaM sumiNami tena usabhajiNo' ityAdi, iha tu vaMzanAmanibandhanamabhidhAtumakAma Ahani. (189) desUnagaM ca varisaM sakkAgamanaM ca vaMsaThavaNA ya / AhAramaMgulIe ThavaMti devA maNuNNaM tu // vR-dezonaM ca varSaM bhagavato jAtasya tAvat punaH zakrAgamanaM ca saMjAtaM, tena vaMzasthApanA ca kRtA bhagavatA iti, so'yaM RSabhanAthaH, asya gRhAvAse asaMskRta AsIdAhAra iti / kiM casarvatIrthakarA eva bAlabhAve vartamAnA na stanyopayogaM kurvanti, kintvAhArAbhilASe sati svAmevAGguliM vadane prakSipanti, tasyAM ca AhAramaGgulyAM nAnArasasamA yuktaM sthApayanti vA 'manojJa' mano'nukUlam / evamatikrAntabAlabhAvAstu agnipakvaM gRhNanti, RSabhanAthastu pravrajyAmapratipanno devopanItamevAhAramupabhuktavAn ityabhihitamAnuSaGgikamiti gAthArthaH / / prakRtamucyateAha-indreNa vaMzasthApanA kRtA ityabhihitaM, sA kiM yathAkathaJcit kRtA Ahosvit pravRttinimittapUrviketi, ucyate, pravRttinimittapUrvikA, na yAdRcchikIya, katham ? - Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 109 upodghAtaH - [ni. 190] ni. (190) sakko vaMsaTThavaNe ikkhu agateNa huMti ikkhAgA / jaM ca jahA jaMmi vae jogaM kAsI ya taM savvaM / / vR-kathAnakamazeSam-jItametaM atItapaccuppannamanAgayANaM sakkANaM deviMdANaM paDhamatitthagarANaM vaMsaTThavaNaM karettaetti, tato tidasajanasaMparivuDo Agao, kahaM rittahatyo pavisAmitti mahaMtaM ikkhulaDhiM gahAya Agato / io ya nAbhikulakaro usabhasAmiNA aMkagateNa acchai, sakkeNa uvAgateNa bhagavayA ikkhulaTThIe diTThI pADiyatti, tAhe sakkeNa bhaNiyaM-bhayavaM ! kiM ikkhU agUbhakSayasi ?, tAhe sAmiNA hattho pasArio harisio ya, tato sakkeNa ciMyitaM-jamhA titthagaro ikkhU ahilasai, tamhA ikkhAgavaMso bhavau, puvvagA ya bhagavao ikkhurasaM piviyAiyA tena gottaM kAsavaMti / evaM sakko vaMsaM ThAviUNagao, puNovi-jaM ca jahA jaMmi vae joggaM kAsI yataM savvaM'ti / gAthA gatArthA, tathA'pyakSaragamanikA kriyate-tatra 'zakro' devarADiti 'vaMzasthApane' prastute ikSu gRhItvA AgamataH, bhagavatA kare prasArite satyAha-bhagavan ! kiM ikkhu akubhakSayasi?, akuzabdaH bhakSaNArthe vartate, bhagavatA gRhItaM, tena bhavanti ikSvAkAH-ikSubhojinaH, ikSvAkARSabhanAthavaMzajA iti / evaM 'yacca' vastu 'yathA' yena prakAreNa 'yasmina' vayasi yogyaM zakraH kRtavAMzca tatsarvamiti, pazcArdhapAThAntaraM vA 'tAlaphalAhayabhaNiI hohI pattIti sAravaNA' 'tAlaphalAhatabhaginI bhaviSyati patnIti sAravaNA' kila bhagavao nandAyAzca tulyavayAkhyApanArthameva pATha iti, tadeva tAlaphalAhata bhaginI bhagavato bAlabhAva eva mithuna kai bhisakAzamanItA, tena ca bhaviSyati patnIti sAravaNA-saMgopanA kRteti, tathA cAnantaraM vakSyati "naMdAya sumaMgalA sahio" / anye tu pratipAdayanti-sarvaiveyaM janmadvAravaktavyatA, dvAragAthA'pi kilaivaM paThyate-'jammaNe ya vivaDIya' tti, alaM prasaGgena / idAnIM vRddhidvAramadhikRtyAhani. (191) aha vaDDai so bhayavaM diyaloyacuo anovamasirIo / devagaNasaMparivuDo naMdAi sumaMgalA sahio // ni. (192) asiasirao sunayaNo biMvuTTho dhavaladaMtapaMtIo / varapaumagabbhagoro phulluppalagaMdhanIsAso // vR- prathamagAthA nigadasiddhaiva, dvitIyagAthAgamanikA-na sitA asitAH-kRSNA ityarthaH, zirasi jAtAH zirojAH-kezAH asitAH zirojA yasya sa tathAvidhaH, zobhane nayane yasyAsau sunayanaH, bilvaM (mbaM)-golhAphalaM bilva (mba) vadoSThau yasyAsau bilvo (mbo) SThaH, dhavale dantapatI yasya sa dhavaladantapaGktikaH, varapadmagarbhavad gauraH puSpotpalagandhavaniH zvAso yasyeti . gAthArthaH / idAnIM jAtismaraNadvArAvayavArthaM vivariSurAhani. (193) jAissaro a bhayavaM apparivaDiehi tihi u nANehiM / kaMtIhi ya buddhIhi ya abbhahio tehi manuehiM / / vR- gamanikA-jAtismaraNazca bhagavAn apratipatitaireva tribhimA'naH-matizrutAvadhibhiH, avadhijJAnaM hi devalaukikameva apracyutaM bhagavato bhavati, tathA kAntyA ca buddhayA ca abhyadhikastebhyo mithunakamanuSyebhya iti gAthArthaH / idAnI vivAhadvAravyacikhyAsayedamAhani. (194) paDhamo akAlamaccU tahiM tAlaphalena dArao pahao / Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 Avazyaka mUlasUtram-1 ___ kaNNA ya kulagareNaM siDhe gahiA usahapattI / / vR-bhagavato dezonavarSakAla eva kiJcana mithunakaM saMjAtApatyaM sad apatyamithunakaM tAlavRkSAdho vimucya riraMsayA krIDAgRhakamagamat, tasmAcca tAlavRkSAt pavanapreritamekaM tAlaphalamapatat, tena dArakovyApAditaH, tadapi mithunakaM tAM dArikAM saMvardhayitvA pranukaSAyaM mRtvA suraloka utpanna, sA codyAnadevatevotkRSTarUpA ekAkinyeva vane vicacAra, dRSTvA ca tAM tridazavadhU-samAnarUpAM mithunakanarA vismayotphullanayanA nAbhikulakarAya nyavedayan; ziSTe ca taiH kanyA kulakareNa gRhItA RSabhapatnI bhaviSyatItikRtvA, ayaM gAthArthaH / / bhagavAMzca tena kanyAdvayena sArdhaM viharan yauvanamanuprAptaH, atrAntare devarAjasya cintA jAtA-kRtyametadatItapratyutpannAnAgatAM zakrANAM prathamatIrthakarANAM vivAhakarma kriyata iti saMcintya anekatridazasuravadhUvRndasamanvito'vatIrNavAn; avatIrya ca bhagavatH svayameva varakarma cakAra, palyorapi devyo vadhUkarmeti // amumevArthamupasaMharannAhani. (195) bhogasamatthaM nAuM varakammaM tassa kAsi deviNdo| duNhaM varamahilANaM vahukammaM kAsi devIo // vR-gamanikA-bhogasamarthaM jJAtvA varakarma tasya kRtavAn devendraH, dvayoH varamahilayorvadhUkarma kRtavatyo devya iti gAthArthaH, bhAvArthastUkta eva / / idAnImapatyadvAramabhidhitsuhArani. (196) chappuvvasayasahassA puci jAyassa jinavariMdassa / / to bharahabaMbhisuMdaribAhubalI ceva jAyAiM // vR-nigadasiddhaveyaM, navaramanuttaravimAnAdavatIrya sumaGgalAyA bAhuH pIThazca bharatabrAhmImithunakaM jAtaM, tathA subAhumahApIThazca sunandAyA bAhubalI sundarI ca mithunakamiti / amumevArthaM pratipAdayannAha mUlabhASyakAra:[bhA.4] / devI sumaMgalAe bharaho baMbhI ya mihunayaM jaayN| devIi sunaMdAe bAhubalI suMdarI ceva // vR- sugamatvAnna vivriyayate / Aha-kimetAvantyeva bhagavato'patyAni uta neti, ucyate, ni. (197) auNApannaM juale puttANa sumaMgalA puNo pasave / nIINamaikkamaNe niveaNaM usabhasAmissa // vR-gamanikA-ekonapaJcAzat yugmAni putrANAM sumaGgalA punaH prasUtavatI, atrAnatare prAk nirUpitAnAM hakkArAdiprabhRtAnAM daNDanItInAM te lokAH pracaratarakasAyasaMbhavAd atikramaNaM kRtavantaH, tatazca nItInAmatikramaNe sati te lokA abhyadhikakSAnAdiguNasamanvitaM bhagavantaM vijJAya 'nivedanaM' kathanaM 'RSabhasvAmine' AditIrthakarAya kRtavanta iti kriyA, ayaM gaathaarthH| evaM nivedite sati bhagavAnAhani. (198) rAyA karei daMDaM siDhe te biMti amhavi sa hou / ___ maggaha ya kulagaraMso a bei usabho ya bherAyA // vR-gamanikA-mithunakairnivedite sati bhagavAnAha-nItyatikramaNakAriNAM 'rAjA' sarvanarezvaraH karoti daNDaM, sa ca amAtyArakSakAdibalayuktaH kRtAbhiSekaH anatikramaNIyAjJazca bhavati, Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ ni. 199 ] evaM 'ziSTe' kathite sati bhagavatA 'te' mithunakA 'bruvate' bhaNanti - asmAkamapi 'sa' rAjA bhavatu, varttamAnakAlanirdezaH khalvanyAsvapi avasarpiNISu prAyaH samAnanyAyapradarzanArthaH trikAlagocarasUtrapradarzanArtho vA, athavA prAkRtazailyA chAndasatvAcca beMti iti uktavantaH, bhagavAnAha-yadyeva 'maggaha ya kulagaraM' ti yAcadhvaM kulakaraM rAjAnaM, sa ca kulakarastairyAcitaH san 'bei' tti pUrvavaduktavAn RSabho 'bhe' bhavatAM rAjeti gAthArthaH / tatazca te mithunakA rAjyAbhiSekanivarttanArthamudakAnayanAya padminIsaro gatavantaH, atrAntare devarAjayasya khalvAsanakampo babhUva, vibhASA pUrvavat yAvadihAgatayAbhiSekaM kRtavAniti / amumevArthamupasaMharan anuktaM ca pratipAdayannidamAha- ni. (199) AbhoeuM sakko uvAgao tassa kuNai abhiseaM / mauDAialaMkAraM nariMdajoggaM ca se kuNai // vR- gamanikA-'AbhogayitvA' upayogapUrvakena avadhinA vijJAya 'zakro' devarAja upAgataH, 'tasya' bhagavataH karoti 'abhiSekaM' rAjyAbhiSekamiti, tathA mukuTAdyalaGkAraM ca, AdizabdAt kaTakakuNDalakeyurAdiparigrahaH, cazabdasya vyavahitaH saMbandhaH, narendrayogyaM ca ' se' tasya karoti, atrApi varttamAnakAlanirdezaprayojanaM pUrvavadavaseyaM, pAThAntaraM vA 'AbhoeuM sakko AgaMtu tassa kAsi abhiseyaM / mauDAialaMkAraM nareMdajoggaM ca se kAsI // ' bhAvArthaH pUrvavadeveti gAthArthaH / atrAntare te mithunakanarAstasmAt padmasarasaH khalu nalinIpatrairudakamAdAya bhagavatsamIpamAgatya taM cAlaGkRtavibhUSitaM dRSTvA vismayotphullanayanAH kiMkarttavyatAvyAkulIkRtacetasaH kiyantamapi kAlaM sthitvA bhagavatpAdayoH tadudakaM nikSiptavanta iti, tAnevaMvidhakriyopetAn dRSTvA devarAT acintayat-aho khalu vinItA ete puruSA iti vaizravaNaM yakSarAjamAjJApitavAt - iha dvAdazayojanadIrghaM navayojanaviSkambhAM vinItAnagarI niSpAdayeti, sa cAjJAsamanantarameva divyabhavanaprAkAramAlopazobhitAM nagarIM cakre / amumevArthamuhasaMharannAha - atrAntare ni. (200) bhisiNIpattehiare udayaM ghittuM chuhaMti / 111 sAhu vinIA purisA vinIanayarI aha niviTThA || vR- gamanikA - misinIpatrairitare udakaM gRhItvA 'chubhaMtitti' prakSipanti, vartamAnanirdezaH prAgvat, pAdayoH, devarAjo'bhihitavAn- sAdhu vinItAH puruSA vinItanagarI atha niviSTeti gAthArthaH // gatamabhiSekadvAram idAnIM saMgrahadvArAbhidhitsayA''ha ni. (201) AsA hatthI gAvo gahiAI rajjasaMgahanimittaM / dhittUNa evamAI cauvvihaM saMgahaM kuNai // kR gamanikA - azvA hastino gAva etAni catuSpadAni tadA gRhItAni bhagavatA rAjye saMgrahaH rAjyasaMgrahastannimittaM, gRhItvA evamAdi catuSpadajAtamasau bhagavAn ''caturvidhaM' vakSyamANalakSaNaM saMgrahaM karoti, varttamAnanirdezaprayojanaM pUrvavat, pAThAntaraM vA 'cauvvihaM saMgahaM kAsI' iti ayaM gAthArthaH / / sa cAyam ni. (202) uggA 1 bhogA 2 rAyaNNa 3 khattiA 4 saMgaho bhave cauhA / Arakkhi 1 guru 2 vayaMsA 3 sesA je khattiA 4 te u // -- Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 Avazyaka mUlasUtram-1 vR-gamanikA-ugrA bhogA rAjanyAH kSatriyA eSAM samudAyarUpaH saMgraho bhaveccaturdhA, eteSAmeva yathAsaMkhyaM svarUpamAha-ArakkhItyAdi, ArakSakA ugradaNDakAritvAt ugrAH, gurviti gurusthAnIyA bhogAH, vayasyA iti rAjanyAH samAnavayasa itikRtvA vayasyAH, zeSA uktavyatiriktA ye kSatriyAH 'te tu' tuzabda punaH zabdArthaH te punaH kSatriyA iti gAthArthaH // idAnIM lokasthitivaicitrya-nibandhanapratipAdanamAhani. (203)AhAre 1 sippa 2 kamme 3 a, mAmaNA 4 a vibhUsaNA 6 / lehe 6 gaNie 7 a rUve 8 a, lakkhaNe 9 mANa 10 poae 11 // vR-etAzcatastro'pi dvAragAthAH, etAzca bhASyakAraH pratidvAraM vyAkhyAsyatyeva, tathApyakSaragamanikAmAtramucyate, tatrApi prathamagAthAmathikRtyAha-tatra 'AhAra' iti AhAraviSayo vidhiva'ktavyaH, kathaM kalpataruphalAhArAsaMbhavaH saMvRttaH ? kathaM vA pakkAhAraH saMvRtta iti, tathA 'zilpa' iti zilpaviSayo vidhirvaktavyaH, kutaH kadA kathaM kiyanti vA zilpAni upajAtAni ?, 'karmaNi' iti karmaviSayo vidhirvAcyaH, yathA kRSivANijyAdi karma saMjAtamiti, taccAgnau utpanne saMjAtamiti, 'caH' samuccaye 'mAmaNatti' mamIkArArthe dezIvacanaM, tatazca parigrahamamIkAro vaktavyaH, sa ca tatkAla eva pravRttaH, 'caH' pUrvavat, vibhUSaNaM vibhUSaNA maNDanamityarthaH, sA ca vaktavyA, sA ca bhagavataH prathamaM devendraiH kRtA, pazcAlloke'pi pravRttA, 'lekha' iti lekhanaM lekhaH-lipIvidhAnamityarthaH, tadviSayo vidhirvaktavyaH, tacca jinena brAhmayA dakSiNakareNa pradarzitamiti, gaNita viSayo vidhirvAcyaH, evamanyatrApi kriyA yojyA, gaNitaM-saMkhyAnaM, tacca bhagavatA sundaryA vAmakareNopadiSTamiti, 'caH' samuccaye, rUpaM-kASThakarmAdi, tacca bhagavatA bharatasya kathitamiti, 'caH' pUrvavat, 'lakSaNaM' puruSalakSaNAdi, tacca bhagavataiva bAhubalinaH kathitamiti, 'mAnamiti' mAnonmAnAvamAnagaNimapratimAnalakSaNaM, 'pota' iti bohitthaH protaM vA anayormAnapotayovidhirvAcyaH, tatra mAnaM dvidhA-dhAnyamAnaM rasamAnaM ca, tatra dhAnyamAnamuktam-'do asatIo pasatI' ityAdi, rasamAnaM tu 'causaTThIyA battIsiA' evamAdi 1, unmAnaM-yenonmIyate yadvonmIyate tadyathA-karSa ityAdi 2, avamAnaM yenAvamIyate yadvA'vamIyate tadyathA-hastena daNDena vA hasto vetyAdi 3, gaNimaM-yadgaNyate ekAdisaMkhyayeti 4, pratimAna-gujAdi 5, etatsarva tadA pravRttamiti, potA api tadaiva pravRttAH, athavA prakarSeNa utanaM protaH-muktAphalAdInAM protanaM tadaiva pravRttamiti prathamadvAragAthAsamAsArthaH / / ni. (204)vavahAre 12 nIi 13 juddhe 14 a, Isatthe 15 a uvAsanA 16 / tigicchA 17 atthasatthe 18 a, baMdhe 19 20 a mAraNA 21 // vR- 'vavahAre' tti vyavahAraviSayo vidhirvAcyaH, rAjakulakaraNabhASApradAnadilakSaNo vyavahAraH, sa ca tadA pravRtto, lokAnAM prAyaH svasvabhAvApagamAt, 'nItitti' nItI vidhirvaktavyaH, nItiHhakkArAdilakSaNA sAmAdhupAyalakSaNA vA tadaiva jAteti, 'juddhe yatti' yuddhaviSayo vidhirvAcyaH, tatra yuddhaM-bAhayuddhAdikaM lAvakAdInAM vA tadaiveti, 'Isatthe yatti' prAkRtazailyA sukAralopAt iSuzAstraM-dhanurvedaH tadviSayazca vidhirvAcya iti, tadapi tadaiva jAtaM rAjadharme sati, athavA ekArAntAH sarvatra prathamAntA eva draSTavyAH, vyavahAra iti-vyavahArastadA jAtaH, evaM sarvatra Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni. 204] 113 yojyaM, yathA-'kayare Agacchati dittarUve ityAdi' "uvAsaNeti' upAsanA-nApitakarma tadapi tadaiva jAtaM, prAgvyavasthitanakhalomAna eva prANina Asan iti, gurunarendrAdInA vopAsaneti, 'cikitsA' rogaharaNalakSaNA sA tadaiva jAtA evaM sarvatra kriyAdhyAhAraH kAryaH, 'atthasatthe ya' tti arthazAstraM, 'baMdhe dhAte ya mAraNe ti' bandho-nigaDAdijanyaH ghAto-daNDAditADanA jIvitAdvyaparopaNaM mAraNeti, sarvANi tadaiva jAtAnIti dvitIyadvAragAthAsamAsArthaH / ni. (205)jaNNU 22 sava 23 samavAe 24, maMgale 25 kouge 26 ia / vatthe 27 gaMdhe 28 a malle 29 a, alaMkAre 30 taheva y|| vR- ekArAntAH prathamadvitIyAntAH prAkRte bhavantyeva, tatra yajJAH-nAgAdipUjArUpA utsavAHzakrotsavAdayaH samavAyAH-goSThyAdimelakAH, ete tadA pravRttAH, maGgalAni-svastikasiddhArthakAdIni kautukAni-rakSAdIni maGgalAni ca kautukAni ceti samAsaH, maMgaletti ekAraH alAkSaNiko mukhasukhoccAraNArthaH, etAni bhagavatH prAg devaiH kRtAni, punastadaiva loke pravRttAni, tathA 'vastraM' cInAMzukAdi 'gandhaH' koSThapuTAdilakSaNaH 'mAlyaM puSpadAma 'alaGkAraH' kezabhUSaNAdilakSaNaH, etAnyapi vastrAdIni tadaiva jAtAnIti tRtIyadvAragAthAsamAsArthaH / ni. (206)colo 31 vaNa 32 vivAhe 33 a, dattiA 34 maDayapUaNA 35 / jhAvaNA 36 thUbha sadde 38 a, chelAvaNaya 39 pucchaNA 40 // vR-tatra 'cUleti' bAlAnAM cUDAkarma, teSAmeva kalAgrahaNArthaM nayanamupanayanaM dharmazravaNanimittaM vA sAdhUsakAzaM nayanamupanayanaM, 'vIvAhaH' pratIta eva, ete cUDAdayaH tadaiva pravRttAH, dattA ca kanyA pitrAdinA pariNIyata ityetattadaiva saMjAtaM, bhikSAdAnaM vA, mRtakasya pUjanA marudevyAstadaiva prathamasiddha itikRtvA devaiH kRteti loko ca rUDhA, 'dhyApanA' agnisaMskAraH, sa ca bhagavato nirvANaprAptasya prathamaM tridazaiH kRtaH, pazcAlloke'pi saMjAtaH, bhagavadAdidagdhasthAneSu stUpAH tadaiva katA loke ca pravRttAH, zabdazca-ruditazabdo bhagavatyevApavargaM gate bharataduHkhamasAdhAraNaM jJAtvA zakreNa kRtaH, loke'pi rUDha eva, 'chelApanakamiti' dezIvacanamutkRSTabAlakrIDApanaM seNTitAdyarthavAcakamiti, tathA pRcchanaM pRcchA, sA iGiNikAdilakSaNA ijiNikAH karNamUle ghaNTikA cAlayanti, punaryakSAH khalvAgatya karNe kathayanti kimapita praSTurvivakSitamiti, athavA nimittAdipracchanA sukhazayitAdipracchanA veti caturthadvAragAthAsamAsArthaH / idAnIM prathamadvAragAthA''dyadvArAvayavArthAbhidhitsayA mUlabhASyakRdAha[bhA.5] AsI a kaMdahArA mUlAhAra ya pattahArA ya / pupphaphalabhoiNo'vi a jaiA kira kalagaro usabho / / vR-gamanikA-AsaMzca kandAhArA mUlAhArAzca patrAhArAzca puSpaphalabhojino'pi ca, kadA?, yadA kila kulakara RSabhaH / bhAvArthaH spaSTa eva / navaraM te mithunakA evaMbhUtA Asana, kilazabdastu parokSAptA''gamavAdasaMsUcaka iti gAthArthaH / / tathA [bhA.6] AsI a ikkhubhoI ikkhAgA tena khattiA huMti / saNasattarasaM dhaNNaM AbhaM omaM ca bhuMjIA / | 2487 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 Avazyaka mUlasUtram-1 vR-gamanikA-AsaMzca ikSubhojina ikSvAkavastena kSatriyA bhavanti, tathA ca zaNaH saptadazo yasya tat zaNasaptadazaM 'dhAnyaM' zAlyAdi 'AmaM' apakkaM 'oma' nyUnaM ca 'bhuMjIA' iti bhuktavanta iti gAthArthaH / tathApi tu kAladoSAttadapi na jIrNavantaH, tatazca bhagavantaM pRSTavantaH, bhagavA~zcAha-hastAbhyAM ghRSTvA''hArayadhvamiti / amumevArthaM pratipAdayatrAha mUlabhASyakRt[bhA.7] omaMpAhAraMtA ajIramANaMmi te jiNamurviti / hatthehiM ghaMsiUNaM AhArehatti te bhaNiA // kR-gamanikA-omamapyAhArayantaH ajIryamANe 'te' mithunakA 'jina' prathamatIrthakaraM upayAnti, sarvAvasarpiNIsthitipradarzanArtho vartamAnanirdezo, bhagavatA ca hastAbhyAM ghRSTvA AhArayadhvamiti te bhaNitAH santaH / kim ?[bhA.8] AsI apANighaMsI timmiataMdulapavAlapuDabhoI / hatthalapuDAhArA jaiA kira kulakaro usaho // vR-Asa~zca te mithunakA bhagavadupadezAt pANibhyAM ghaTuMzIlaM yeSAM te pANigharSiNaH, etaduktAM bhavati-tA evauSadhIH hastAbhyAM ghRSTvA tvacaM cApanIya bhuktavantaH, evamapi kAladoSAt kiyatyapi gate kAle tA api na jIrNavantaH, punarbhagavadupadezata eva tImitatandulapravAlapuTabhojino babhUvuH, tImitatandulAn pravAlapuTe bhoktuM zIlaM yeSAM te tathAvidhAH, tandulazabdena auSadhya evocynte| punaH kiyatA'pi kAlena gacchatA ajaraNadoSAdeva bhagavadupadezena hastatalapuTAhArA Asan; hastatalapuTeSu AhAro vihito yeSAmiti samAsaH, hastatalapuTeSu kiyantamapi kAlamauSadhIH sthApayitvopabhuktavanta ityarthaH / tathA kakSAsu svedayitveti, yadA kila kulakaro vRSabhaH, kilazabdaH parokSAptAgamavAdasaMsUcakaH, tadA te mithunakA evaMbhUtA Asanniti gAthArthaH / / punarabhihitaprakAradvyAdisaMyogairAhAritavantaH, tadyathA-pANibhyAM ghRSTvA patrapuTeSu ca muhUrta tImitvA tathA hastAbhyAM ghRSTvA hastapuTeSu ca muhUrta dhRtvA punarhastAbhayAM ghRSTvA kakSAsvedaM ca kRtvA punastImitvA hastapuTeSu ca muhUrta ghRtvetyAdibhaGgakayojanA, kecit pradarzayanti ghRSTvApadaM vihAya, taccAyuktaM, tvagapanayanamantareNa tImitasyApi hastapuTaghRtasya saukumAryatvAnupapatteH, zlakSNatvagbhAvatvAdvA adoSa iti, dvitIyayojanA punaH-hastAbhyAM ghRSTvA patrapuTeSu ca tImitvA hastapuTeSu ca dhRtvA kakSAsu svedayitveti // amumevArthamupasaMharannAha[bhA.9] ghaMseUNaM timmaNa ghaMsaNatimmaNapavAlapuDabhoI / ghaMsaNatimmapavAle hatthauDe kakkhasee y|| vR. bhAvArtha ukta eva, navaram uktArthakSarayojanA-ghRSTvA tImanaM kRtavanta ityanena prAgabhihitapratyekabhaGgakAkSepaH kRto veditavya, 'ghRSTapravAlapuTatImitabhojina' ityanena dvitIyayojanAkSepaH, 'ghRSTveti' timanaM 'pravAla' iti pravAle timitvA hastapuTe kiyantamapi kAlaM vidhAya bhuktavanta iti zeSaH, ityanena tRtIyayojanAkSepaH, tathA kakSAsvede ca kRte sati bhuktavanta ityanena anantarAbhihitatrayayukta caturbhaGgakayojanAkSepa iti gAthArthaH / / atrAntare[bhA.10] aganissa ya uTThANaM dumaghaMsA daTU bhIaparikahaNaM / ___pAsesuM parichiMdaha giNhai pAgaM ca to kuNaha // Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni. 206] 115 vR-Aha-sarvaM tImanAdi te mithunakAstIrthakaropadezAtkRtavantaH, sa ca bhagavAn jAtismaraH, sa kimityagnyutpAdopadezaM na dattavAniti, ucyate, tadA kAlasyaikAntasnigdhatvAt satyapi yatne vayanutpatteriti / sa ca bhagavAn vijAnAti-na hyekAntasnigdharUkSayoH kAlayorvayutpAdaH kiMtu anatisnigdharUkSakAla ityato nAdiSTavAniti, te ca caturthabhaGgavikalpitapapyAhAraM kAladoSAnna jIrNavanta ityasminprastAve agnezcotthAnaM saMvRttamiti, kutaH ?, drumagharSAt, taM cotthitaM pravRddhajvAlAvalIsanAthaM bhUprAptaM tRNAdi dahantaM dRSTvA apUrvaratnabuddhyA grahaNaM prati pravRttavantaH, dahyamAnAstu bhItaparikathanaM RSabhAya kRtavanta iti, bhItAnAM parikathanaM bhItaparikathanaM, bhItyA vA parikathanaM bhItiparikathanaM pAThAntaramiti / bhagavAnAha-'pArzvetyAdi, sugama, te hyajAnAnA vahnAvevauSadhIH prakSiptavantaH, tAzca dAhamApuH, punaste bhagavato hastiskandhagatasya nyavedayan-sa hi svayamevauSadhIbhakSayatIti, bhagavAnAha-na tatrAtirohitAnAM prakSepaH kriyate, kintu mRtpiNDamAnayadhvamiti, tairAnItaH, bhagavAn hastikumbhe piNDaM nidhAya patrakAkAraM nidaryezAni kRtvA ihaiva paktvA eteSu pAkaM nivartayadhvamityuktavAnitI, te tathaiva kRtavantaH, itthaM tAvaprathamaM kumbhakArazilpamutpannanam // amumevArthamupasaMharannAha[bhA.11] pakkheva DahaNamosahi kahaNaM niggamaNa hatthisIsaMmi / payaNAraMbhapavittI tAhe kAsI a te manuA // vR- bhAvArtha ukta eva, kintu kriyA'dhyAhArakaraNena akSaragamanikA svabuddhyA kAryA, yathA-prakSepaM kRtavanto dahanamauSadhInAM babhUvetyAdi / uktamAhAradvAraM, zilpadvArAvayavArthAbhidhitsayA''hani. (207)paMceva ya sippAiM ghaDa 1 lohe 2 citta 3 naMta 4 kAsavae 5 / ikkikkassa ya itto vIsaM vIsaM bhave bheyA // vR- paJcaiva 'zilpAni' mUlazilpAni, tadyathA-ghaDalohe cittanaMtakAsavae, tatra ghaTa itikumbhakArazilpopalakSaNaM, lohamiti-lohakArazilpasya citramiti-citrakarazilpasya naMtamitidezIvacanaM vastrazilpasya kAzyapa iti-nApitazilpasya, ekaikasya ca ebhyo viMzativizatiH bhavanti bhedA iti gAthArthaH // sAmprataM zeSadvArAvayavArthapratipAdanAyA''ha bhASyakAraH[bhA.12] kammaM kisivANijjAi 3 mAmaNA jA pariggahe mamayA 4 / puTviM devehiM kayA vibhUsaNA maMDaNA guruNo 5 // [bhA.13] lehaM livIvihANaM jinena baMbhIi dAhiNakareNaM 6 / ___ gaNiaM saMkhANaM suMdarIi vAmeNa uvaiTTa 7 // [bhA.14] bharahassa rUvakammaM 8 narAilakkhaNamahoiaM baliNo 9 / mAnummAnavamANappamANagaNimAivatthUNaM 10 // [bhA.15] maNiAI dorAisu poA taha sAgaraMmi vahaNAI 11 / vavahAro lehavaNaM kajjaparicchedaNatthaM vA 12 // [bhA.16] nII hakkArAI sattavihA ahava sAmabheAI 13 / juddhAi bAhujuddhAiAi vaTTAiANaM vA 14 // Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 Avazyaka mUlasUtram - 1 [bhA. 17] IsatthaM dhanuveo 15 uvAsaNA maMsukammamAIA 16 / gururAyANaM vA uvAsaNA pajjuvAsaNayA || [bhA. 20 ] [bhA. 22] [bhA. 23] [ bhA. 18] rogaharaNaM tigicchA 17 atyAgamasatthamatthasatyaMti 18 / nialAijamo baMdho 19 ghAo daMDAitADaNayA 20 // [bhA. 19] mAraNayA jIvavaho 21 jaNNA nAgAiANa pUAo 22 / iNadAimahA pAyaM painiayA UsavA huMti 23 // samavAo goTTINaM gAmAINaM ca saMpasAro vA 24 | taha maMgalAI satthi asuvaNasiddhatthayAINi 25 // [bhA. 21] puvviM kayAi pahuNo surehi rakkhAi kougAI ca 26 / taha vatthagaMdhamallAlaMkArA kesabhUsAIM 27-28-29-30 // taM daNa pavatto'laMkAreuM jano'vi seso'vi / vihiNA cUlAkammaM bAlANaM colayA nAma 31 // uvanayanaM tu kalANaM gurumUlaM sAhuNo tao dhammaM / dhittuM havaMti saDDhA keI dikkhaM pavajraMti 32 // [bhA. 24] daDuM kathaM vivAhaM jinassa logo'vi kAumAraddho 33 / gurudattiAya kaNNA pariNijjaMte tao pAyaM // dattivva dAnamusabhaM ditaM daGkaM janaMmivi pavattaM / jinabhikakhAdAnaMpi hu, dahUM bhikkhA pavattAo 34 // maDayaM mayassa deho taM marUdevIi paDhamasiddhutti / devehi purA mahiaM 35 jhAvaNayA aggisakkAro || [bhA. 27] so jinadehAINaM devehi kao 36 ciAsu dhUbhAIM 37 / sadda aruNNasadhdhe logo'vi tao tahA pagao 38 // chelAvaNamukkiTThAi bAlakIlAvaNaM va seMTAI 39 / iMkhiNiAi ru vA pucchA puna kiM kahaM kajaM ? || [ bhA. 29] ahava nimittAINaM suhasaiAi suhadukkhapucchA vA 40 iccevamAi pAeNuppannaM usabhakAlaMmi // [bhA. 25 ] [bhA. 26] [bhA. 28] [ bhA. 30] vR- etAzca spaSTatvAt prAyo dvAragAthAvyAkhyAna eva ca vyAkhyAtatvAt na pratanyante // ni. (208) usabhacariAhigAre savvesiM jinavarANa sAmaNNaM / kiMcicca (ttha) bharahakAle kulagarakAle'vi kiMci uppannaM / pahuNA ya desiAI savvakalAsippakammAI // saMbohaNAi vRttuM vRcchaM patte amusabhassa || vR- RSabhacaritAdhikAre 'sarveSAm' ajitAdInAM jinavarANAM 'sAmAnyaM' sAdhAraNaM saMbodhanAdi, AdizabdAt parityAgAdiparigrahaH, vaktuM kim ?, vakSyati niyuktikAraH pratyekaM kevalasya Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni. 208] 117 RSabhasya vaktavyatAmiti gAthArthaH // ni. (209) saMbohaNa 1 pariccAe 2, patteaM 3 uvahiMmi a 4 / annalige kulige a 5, gAmAyAra 6 pIrasahe 7 // vR-svayaMbuddhAH sarva eva tIrthakRtastathakipa tu kalpa itikRtvA lokAntikA devAH sarvatIrthakRtAM saMbodhanaM kurvanti / parityAga iti-parityAgaviSayo vidhirvaktavyaH, kiM bhagavantazcAritrapratipattI parityajantIti / pratyekamiti-kaH kiyatparivAro niSkrAntaH / upadhAviti-upadhiviSayo vidhirvaktavyaH, kaH kenopadhirAsevitaH, ko vA vineyAnAmanujJAta iti / 'anyaliGgaM sAdhuliGgaM 'kuliGgaM tApasAdiliGgaM, tatra na te anyaliGge niSkrAntA nApi kuliGge, kiMtu tIrthakaraliGga eveti, grAmyAcArAH-viSayAH parISahAH-kSutpipAsAdayaH, tatra grAmyAcAraparISahayorvidhirvAcyaH, kumArapravrajitairviSayA na bhuktAH zeSemuktAH, parISahAH punaH sarvernirjitA eveti prathamadvAragAthAsamAsArthaH / ni. (210)jIvovalaMbha 8 suyalaMbhe 9, paccakkhANe 10 a saMjame 11 // chaumattha 12 tavokamme 13, uppAyiA nANa 14 saMgahe 15 // vR-tatra jIvopalambhaH-sarvaireva tIrthakarairnava jIvAdipadArthA upalabdhA iti / zrutalAbhaHpUrvabhave prathamasya dvAdazAGgAni khalvAsan zeSANAmekAdazeti / pratyAkhyAnaM ca paJcamahAvratarUpaM purimapazcimayoH madhyamAnAM tu caturmahAvratarUpamiti, maithunasya parigrahe'ntarbhAvAt / saMyamo'pi puramapazcimayoH sAmAyikacchedopasthApanAbhyAM dvibhedaH, madhyamAnAM sAmAyikarUpa eva, saptadazaprakAro vA sarveSAmiti / chAdayatIti chadma-karmAbhidhIyate, chadmani tiSThanti iti chadmasthAH, kaH kiyantaM kAlaM chadmasthaH khalvAsIditi / tathA tapaHkarma-kiM kasyeti vaktavayaM / tathA jJAnotpAdo vaktavyo, yasya yasminahani kevalamutpannamiti / tathA saMgraho vaktavyaH, ziSyAdisaMgraha iti dvitIyadvAragAthAsamAsArthaH / ni. (211)titthaM 16 gaNo 17 gaNaharo 18, dhammovAyassa desagA 19 / pariAa 20 aMtakiriA, kassa tena taveNa vA 21? // vR-tatra tIrthamiti-kathaM kasya kadA tIrthamutpannamityAdi vaktavyaM, tIrtha-prAguktazabdArthaM tacca cAturvarNaH zramaNasaGghaH, tacca RSabhAdInAM prathamasamavasaraNa evotpannaM, vIrasya tu dvitIya iti dvAraM gaNa iti-ekavAcanAcArakriyAsthAnAM samudAyo na kulasamudAya iti, te ca RSabhAdInAM kasya kiyanta iti vaktavyaM / tathA gaNadharAH-sUtrakartAraH, te ca kasya kiyanta iti vktvym| tathA dharmopAyasya dezakA vaktavyAH, tatra durgatau prapatantamAtmAnaM dhArayatIti dharmaH, tasya upAyodvAdazAGgaM pravacanam athavA pUrvANi dharmopAyastasya dezakAH-dezayantIti dezakAH, teca sarvatIrthakRtAM gaNadharA eva, athavA anye'pi yasya yAvantazcaturdazapUrvavidaH / tathA paryAya iti-kaH kasya pravrajyAdiparyAya ilotadvaktavayaM / tathA ante kriyA antakriyA sA ca nirvANalakSaNA, sA ca kasya kena tapasA saMjAtA? vAzabdAt kasmin vA saMjAtA kiyatparivRtasya ceti vaktavyamiti tRtIyadvAragAthAsamAsArthaH / idAnIM prathamadvAragAthA''dyadalAvayavArthaM pratipAdanAyAha ni. (212) savve'vi sayaMbuddhA logaMtiabohiA ya jIeNaM 1 / Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 Avazyaka mUlasUtram-1 savvesiM paricAo saMvacchariaM mahAdAnaM / / / vR-sarva eva tIrthakRtaH svayaMbuddhA vartante, garbhasthAnAmapi jJAnatrayopetatvAt, lokAntikAHsArasvatAdayaH tadbodhitAzca jItAmitikRtvA-kalpa itikRtvA, tathA ca sthitiriyaM teSAM yadutasvayaMbuddhAnapi bhagavato bodhayantIti / sarveSAM parityAgaH sAMvatsarikaM mahAdAnaM-vakSyamANalakSaNamiti gAthArthaH // ni. (213) rajjAiccAo'vi ya 2 patteaM ko va kattiasamaggo 3 / ko kassuvahI ? kovA'NunnAo keNa sIsANaM 4 // vR- rAjyAdityAgo'pi ca parityAga eva, 'pratyekam' ekaikaH ko vA kiyatsamagra iti vAcyaM, kaH kasyopadhiriti, ko vA'nujJAtaH kena ziSyANAmiti gAthArthaH // idaM ca gAthAdvayamapi samAsavyAkhyArUpamavagantavyam / sAmprataM prapaJcena prathamadvAragAthA''dyAvayavArthapratipAdanAyAhani. (214)sArassaya 1 mAiccA 2 vaNhI 3 varuNA 4 ya gaddatoyA 5 ya / tusiA 6 avvAbAhA 7 aggiccA 8 ceva riTThA 9 ya / / kR-gamanikA-'sArassayamAdichAtti' sArasvatAdityAH, anusvArastvalAkSaNikaH, 'vaNhI varuNA yatti' prAkRtazailyA vakAralopAt vahnayaruNAca, gardatoyAzca tuSitA avayAbAdhaH 'aggiccA ceva riTThA yatti' agnazcaiva riSThAzca, agnayazca saMjJAntarato maruto'pyabhidhIyante, riSThAzceti 'tAsthyAttadvyapadezaH' brahmalokasthariSThaprastaTAdhArASTakRSNarAjinivAsina ityarthaH / aSTakRSNarAjIsthApanA tvevam / uktaM ca bhagavatyAm - "kahiM NaM bhaMte ! kaNharAIo pannattAo?, goyamA ! uppi saNaMkumAra-mAhiMdANaM kappANaM heTThi baMbhaloe kappe riTe vimANapatthaDe, ettha NaM akkhADagasamacauraMsasaMThANasaMThiyAo aTTha kaNharAIo pannatAo" etAzca svAbhAvat evAtyantakRSNA vartanta iti, alaM prapaJcakathayeti gAthArthaH // ni. (215) ee devanikAyA bhayavaM bohiMti jinavariMdaM tu| savvajagajIvahiaM bhayavaM ! titthaM pavattehiM / / / vR- gamanikA-ete devanikAyAH svayaMbuddhamapi bhagavantaM bodhyanti jinavarendraM tu, kalpa itikRtvA, katham ?, sarve ca te jagajIvAzca sarvajagajjIvAH teSAM hitaM he bhagavan ! tIrthaM pravartayasveti gAthArthaH / uktaM saMbodhanadvAram, idAnIM parityAgadvAramAhani. (216) saMvacchareNa hohI abhinikkhamaNaM tu jinavariMdANaM / to atthasaMpayANaM pavattae puvvasUraMmi // vR-bhAvArthaH spaSTa eva, navaraM pUrvasUrye-pUrvAhne ityarthaH, iti gAthArthaH // kiyapratidinaM dIyata ityAhani. (217) egA hiraNNakoDI aTTheva anUnagA sayasahassA / sUrodayamAIaM dijjai jA pAyarAsAo / / kR-gamanikA pUrvArdhaM sugamaM, kathaM dIyata ityAha-sUryodaya AdardI yasya dAnasya tat sUryodayAdi, sUryodayAdArabhya dIyata ityarthaH, kiyantaM kAlaM yAvat ?-prAtarazanaM prAtarAzaH prAtarbhojanakAlaM Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ ni. 217 ] yAvat iti gAthArthaH // yathA dIyate tathA pratipAdayannAhani. (218) siMghADagatigacaukkacaccaracaumuhamahApahapahesuM / dAresuM puravarANaM ratthAmuhamajjhayAresuM // ni. (219) varavariA ghosijara kimicchaaM dijae bahuvihIaM / suraasuradevadAnavanariMdamahiANa nikkhamaNe || 119 vR- tatra zRGgATakaM trikaM catuSkaM catvaraM caturmukhaM 'mahApatho' rAjamArgaH, pathazabdaH pratyekamabhisaMbadhyate, siGgATakaM ca trikaM cetyAdidvandvaH kriyate, tathA dvAreSu puravarANAM pratoliSu iti bhAvArthaH, 'rathyAmukhAni' rathyApravezA 'madhyakArA' madhyA eva teSu rathyAmukhamadhyakAreSviti gAthArthaH // kiM ?, varavarikA ghoSyate varaM yAcadhvaM varaM yAcadhvamityevaM ghoSaNA samayaparibhASayA varavarikocyate, kimicchakaM dIyata iti kaH kimicchati ? yo yadicchati tasya taddAnaM samayata eva kimicchakamityucyate / ekamapi vastvaGgIkRtyaitatparisamAptyA bhavati, ataH bahavo vidhayo muktAphalapradAnAdilakSaNA yasmiMstadbahuvidhikaM / 'suraasuretyAdi' suraasuragrahaNAt catuSprakAradevanikAyagrahaNaM, devadAnavanaragrahaNena tadupalakSitendragrahaNaM veditavyamiti gAthArthaH // idAnImekaikaina tIrthakRtA kiyaddravyajAtaM saMvatsareNa dattamiti pratipAdayannAhani. (220) tinneva ya koDisayA aTThAsIiM ca huMti koDIo / asidaM ca sayasahassA eaM saMvacchare dinnaM // bR- bhAvArthaH sugama eva, pratidinadeyaM tribhiH SaSThAdhikairvAsarazataiH guNitaM yathAvarNitaM bhavati iti gAthArthaH / / sAmpratamadhikRtadvArArthAnupAtyeva vastu pratipAdayannAhani. (221) vIraM ariTThanemiM pAsaM malliM ca vAsuputraM ca / ee muttUNa jine avasesA Asi rAyANo // ni. (222) rAyakulesu'vi jAyA visuddhavaMsesu khattiakulesuM / na ya itthiAbhiseA kumAravAsaMmi pavvaiA // saMta kuMthU a aro arihaMtA ceva cakkavaTTI a / avasesA titthayarA maMDaliA Asi rAyANo // ni. (223) vR- etAH tistro'pi nigadasiddhA eva, parityAgadvArAnupAtitA tu rAjyaM coktalakSaNaM vihAya pravrajitA ityevaM bhAvanIyA / gataM parityAgadvAraM, sAmprataM pratyekadvAraM vyacikhyAsurAhani. (224) ego bhagavaM vIro pAso mallI a tihi tihi saehiM / bhayavaM ca vAsupujo chahi purisasaehi nikkhato // ugANaM bhogANaM rAyaNNANaM ca khattiANaM ca / ni. (225) cauhi sahassehubho sesA u sahassaparivArA // vR- eko bhagavAn vIraH- caramatIrthakaraH pravrajitaH, tathA pArzvo mallizca tribhistribhiH zataiH saha, tathA bhagavAzca vAsupUjyaH SaGgiH puruSazataiH saha niSkrAntaH pravrajitaH / tathA ugrANAM bhogAnAM rAjanyAnAM ca kSatriyANAM ca caturbhiH sahastraiH saha RRSabhaH, kim ?, niSkrAnta iti varttate, zeSAstu- ajitAdayaH sahastraparivArA niSkrAntA iti, ugrAdInAM ca svarUpamadhaH pratipAdita Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 Avazyaka mUlasUtram -1 ni. (226) meveti gAthArthaH // sAmprataM prasaGgato'traiva ye yasmin vayasi niSkrAntA ityetadabhidhitsurAhavIro ariTThanemI pAso mallI a vAsupujo a / paDhamavae pavvaiA sesA puna pacchimavayaMmi || vR- nigadasiddhaiva / gataM pratyekadvAraM, sAmpratamupadhidvArapratipAdanAyAhasavve'pi egadUsena niggayA jinavarA cauvvIsaM / na ya nAma annaliMge no gihiliMge kuliMge vA 5 / / ni. (227) vR- sarve'pi 'ekadUSyeNa' ekavastreNa nirgatAH jinavarAzcatuviMzatiH, apizabdasya vyavahitaH saMbandhaH, 'sarve' yAvantaH khalvatItA jinavarA api ekadUSyeNa nirgatAH, kiM punastanmatAnusAriNaH na sopadhayaH ? tatazca ya upadhirAsevito bhagavadbhiH sa sAkSAdevoktaH, yaH punarvinebhyaH sthavirakalpikAdibhedabhinnenyo'nujJAtaH sa khalu apizabdAt jJeya iti, caturviMzatIti saMkhyA bhedena varttamAnAvasarpiNItIrthakarapratipAdiketi / gatamupadhidvAram, idAnIM liGgadvAraM sarve tIrthakRtaH tIrthakaraliGga eva niSkrAntAH na ca nAma anyaliGge na gRhasthaliGge kuliGge vA, anyaliGgAdyartha ukta eveti gAthArthaH / / idAnIM yo yena tapasA niSkrAntastadabhidhitsurAha ni. (228) sumaItha nibhatteNa niggao vAsupUjja jino cauttheNaM / pAso mallIvi a aTTamena sesA u chadveNaM // vR-sumatiH tIrthakaraH, theti nipAtaH, 'nityabhaktena' anavaratabhaktena 'nirgato' niSkrAntaH, tathA vAsupUjyo jinazcaturthena, nirgata iti varttate, tathA pArzvo mallayapi cASTamena, 'zeSAstu' RSabhAdayaH SaSTheneti gAthArthaH / sAmpratamihaiva nirgamanAdhikArAdyo yatra yeSUdyAnAdiSu niSkrAnta ityetatpratipAdyateni. (229) ni. (230) ni. (231) vR- etAstistro'pi nigadasiddhA eva // idAnIM prasaGgata eva nirgamanakAlaM pratipAdayannAhani. (232) pAso ariTThanemI sijaMso sumai mallinAmo a / puvvaNhe nikkhatA sesA puna pacchimahaMmi // usabhI a vinIAe bAravaIe ariTThavaranemI / avasesA titthaya nikkhaMtA jammabhUmIsuM // usabhI siddhatthavaNaMmi vAsupuje vihAragehaMmi / appA nIlaguhAe a muninAmA || AsamapayaMmi pAso vIrajiniMdo a nAyasaMDaMmi / avasesA nikkhatA, sahasaMbavaNaMmi ujjAne || vR- nigadasiddhA ityalaM vistareNa / gatamupadhidvAraM, tatprasaGgata eva cAnyaliGgakuliGgArtho'pi vyAkhyAta eva / idAnIM grAmyAcAradvArAvayavArthaM pratipAdayannAha / ni. (233) gAmAyArA visayA niseviA te kumAravajjehiM 6 | gAmAgarAiesa va kesu vihAro bhave kassa ? | vR. grAmyAcArA viSayA ucyante, niSevitAste kumAravarNaistIrthakRdbhiH, grAmAkarAdiSu vA keSu vihAro bhavet kasyeti vAcyamiti gAthArthaH // tatra Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH- [ni. 234] 121 ni. (234) magahArAyagihAisu muNao khittAriesu vihariMsu / usabho nemI pAso vIro a anaariesNpi|| vR-sUtrasiddhA / / gatAM grAmyAcAradvAraM, sAmprataM parISahadvAraM vyAcikhyAsayA''hani. (235) udiA parIsahA siM parAiA te a jinavariMdehi 7 / nava jIvAipayatthe uvalabhiUNaM ca nikkhaMtA 8 // vR-uditAH parISahAH-zItoSNAdayaH amISAM parAjitAste ca jinavarendraiH sarvaireveti // gataM parISahadvAraM, vyAkhyAtA ca prathamadvAragAtheti / / sAmprataM ca dvitIyA vyAkhyAyate -tatrApi prathamadvAram, Aha ca nava jIvAdipadArthAn upalabhya ca niSkrAntAH, AdizabdAd ajIvAzravabandhasaMvarapuNyapApanirjarAmokSagraha iti gAthArthaH // gataM jIvopalambhadvAram, adhunA zrutopalambhAdidvArArthapratipAdanAyAhani. (236) paDhamassa bArasaMga sesANikkArasaMga suyalaMbho 9 / paMca jamA paDhamaMtimajiNANa sesANa cattAri / / ni. (237) paJcakhANamiNaM 10 saMjamo a paDhamaMtimANa duvigappo / sesANaM sAmaio sattarasaMgo a savvesiM 11 // vR-gAthAdvayaM nigadasiddhameva, navaraM 'paDhamaMtimANa duvigappo' tti sAmAyikacchedopasthApanAvikalpaH // sAmprataM chadmasthakAlatapaH karmadvArAvayavArthavyAcikhyAsayA''ha ni. (238)vAsasahassaM 1 bArasa 2 caudasa 3 aTThAra 4 vIsa 5 varisAiM / mAsA cha 6 nava 7 tinni a 8 cau 9 tiga 10 duga 11 mikkaga 12 dugaM ca 13 // ni. (239)tiga 14 duga 16 mikkaga 16 solasa vAsA 17 tinni a 18 thev'horttN| mAsikkArasa 20 navagaM 21 caupanna diNAi 22 culasII 23 // ni. (240) taha bArasa vAsAiM, jinAna chaumatthakAlaparimANaM 12 / uggaM ca tavokammaM visesao vaddhamANassa 13 // vR- etAstisro'pi nigadasiddhA eva // idAnIM jJAnotpAdadvAraM vivRNvannAhani. (241) phagguNabahulikkArasi uttarasADhAhi nANamusabhassa 1 / posikkArasi suddhe rohiNijoeNa ajiassa 2 / / ni. (242) kattiabahule paMcami migasirajogeNa saMbhavajinassa 3 / pose suddhacausi abhIi abhinaMdanajinassa 4 // ni. (243) citte suddhikkArasi mahAhi sumaissa nANamuppannaM 5 / cittassa puNNimAe paumAbhajinassa cittAhiM 6 / ni. (244) phagguNabahule chaTThI visAhajoge supAsanAmassa 7 / phagguNabahule sattami anurAha sasippahajinassa 8 // ni. (245) kattiasuddhe taiyA mUle suvihissa puSpadaMtassa 9 / pose bahulacauddasi puvvAsADhAhi sIalajinassa 10 // ni. (246) pannarasi mAhabahule sijjaMsajinassa savaNajoeNaM 11 / Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 Avazyaka mUlasUtram-1 sayabhiya vAsupuje bIyAe mAhasuddhassa 12 // ni. (247) posassa suddhachaTThI uttarabhaddavaya vimalanAmassa 12 / vaisAha bahulacaudasi revaijoeNa'naMtassa 14 // ni. (248) posassa puNNimAe nANaM dhammassa pussajoeNaM 15 / posassa suddhanavamI bharaNIjogeNa saMtissa 16 // ni. (249) cittassa suddhataiA kittiajogeNa nANa kuMthussa 17 / kattiasuddhe bArasi arassa nANaM tu revaihiM 18 // ni. (250) maggasirasuddhaikkArasIi mallissa assiNIjoge 19 / phagguNabahule bArasi savaNeNaM suvvayajinassa 20 // ni. (251) magasirasuddhikkArasi assiNijogaNa namijiNiMdassa 21 / AsoamAvasAe nemijiNiMdassa cittAhiM 22 // ni. (252) citte bahulacautthI visAhajoeNa pAsanAmassa 23 / vaisAhasuddhadasamI hatyuttarajogi vIrassa 24 // ni. (253) tevIsAe nANaM uppanna jinavarANa puvvaNhe / vIrassa pacchimaNhe pamANapattAe carimAe / vR- etAzca trayodaza gAthA nigadasiddhAH / sAmpratamadhikRtadvAra eva yeSu kSetreSUtpannaM tadetadabhidhitsurAhani. (254) usabhassa purimatAle vIrassujuvAliAnaItIre / sesANa kevalAI jesujANesu pavvaiA // vR-nigadasiddhA / sAmpratamihaiva yasya yena tapasotpannaM tattapaH pratipAdayannAhani. (255) aTThamabhattaMtaMmI pAsosahamalliriTThanemINaM / vasupujjassa cauttheNa chaTThabhatteNa sesANaM // vR-nigadasiddhA / gataM jJAnotpAdadvAraM, idAnIM saMgrahadvAraM vivarIpurAhani. (256)culasIiM ca sahassA 1 egaM ca 2 duve a 3 tinni 4 lkkhaaii| tinni a vIsahiAI 5 tIsahiAI ca tinneva 6 / / ni. (257)tinni a 7 aDDAinA 8 duve a 9 egaM ca 10 sayasahassAI / - culasIiM ca sahassA 11 visattari 12 aTThasaddhiM ca 13 // ni. (258)chAvaDhi 14 causaddhiM 15 bAvahi 16 sahimeva 17 pannAsaM 18 / cattA 19 tIsA 20 vIsA 21 aTThArasa 22 solasa 23 sahassA // ni. (259) caudasa ya sahassAI 24 jiNANa jaisIsasaMgahapamANaM / . ajjAsaMgahamANaM usabhAINaM ao vucchaM // ni. (260)tinneva ya lakkhAiM 1 tinni ya tIsA ya 2 tinni chattIsA 3 / tIsA ya chacca 4 paMca ya tIsA 5 cauro a vIsA a|| ni. (261)cattAri a tIsAiM 7 tinni a asiAi 8 tiNhametto a| Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ ni. 261 ] vIsuttaraM 9 chalahiaM 10 tisahassahiaM ca lakkhaM ca 11 // ni. (262)lakkhaM 12 aTThasayANi a 13 bAvaTThisahassa 14 causayasamaggA 15 / egaTThI chacca sayA 16 saTThisahassA sayA chacca 17 // ni. (263) saTThi 18 paNapanna 19 vaNNe 20 gacatta 21 cattA 22 tahaTThItIsaM ca 23 / chattIsaM ca sahassA 24 ajjANaM saMgaho eso || paDhamAnuogasiddho patteaM sAvayAiANaMpi / ni. (264) o savvajiNANaM sIsANa pariggaho (saMgaho) kamaso 15 / / vR- etA api navA gAthAH spaSTA eveti na pratanyante // gataM saMgrahadvAraM, vyAkhyAtA ca dvitIyadvAragAtheti / sAmprataM tRtIyAdyadvArapratipAdanAya Aha ni. (265) titthaM cAuvvaNNo saMgho so paDhamae samosaraNe / uppanno a jiNANaM vIrajiNiMdassa bIaMmi 16 // vR- nigadasiddhaiva, navaraM vIrajinendrasya 'dvitIye' iti atra yatra kevalamutpannaM kalpAttatra kRtasamavarasaraNApekSayA madhyamAyAM dvitIyamucyata iti // gataM tIrthadvAraM, sAmprataM gaNadvAraM vyAcikhyAsurAha ni. (266) culasIi 1 paMcanauI 2 biuttaraM 3 solasuttara 4 sayaM ca 5 / sattahiaM 6 paNanauI 7 tenauI 8 aTThasII a 9 // ni. (267) ikkAsIi 10 bAvattIrI a 11 chAvaTThi 12 sattavaNNA ya 13 / pannA 14 teyAlIsA 15 chattIsA 16 ceva paNatIsA 17 // ni. (268) tittIsa 18 aTThavIsA 19 aTThArasa 20 ceva tahaya sattarasa 21 / ikkArasa 22 dasa 23 navagaM 24 gaNANa mANaM jiNiMdANaM 17 // 123 vR- etAstistro'pi nigadasiddhA eva, navaramekavAcanAcArakriyAsthAnAM samudAyo gaNo na kulasamudAya iti pUjyA vyAcakSate // gataM gaNadvAram adhunA gaNadharadvAravayAcikhyAsayA''hani. (269) ekkArasa u gaNaharA jiNassa vIrassa sesayANaM tu / jAvaiA jassa gaNA tAvaiA gaNaharA tassa 18 / / vR- nigadasiddhaiva, navaraM mUlasUtrakarttAro gaNadharA ucyante // gataM gaNadharadvAram, idAnIM dharmopAyasya dezakA ityetadvyAcikhyAsurAha ni. (270) dhammovAo pavayaNamahavA puvvAi~ desagA tassa / savvajiNANa gaNaharA caudasapuvvI va je jassa // ni. (271) sAmAiyAiyA vA vayajIvaNikAyabhAvaNA paDhamaM / esa dhammovAo jinehi savvehi uvaiTTho 19 / / vR- gAthAdvayamapIdaM sUtrasiddhameva / gataM dharmopAyasya dezakA iti dvAram, idAnIM paryAyadvArapratipAdanAyAha ni. (272) usabhassa puvvalakkhaM puvvaMgUNamajiassa taM ceva / cauraMgU lakkhaM puNo puNo jAva suvihitti // Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 Avazyaka mUlasUtram-1 ni. (273) paNavIsaM tu sahassA puvvANaM sIalassa pariAo / lakkhAiM ikkavIsaM sijaMsajinassa vAsANaM // ni. (274)caupannaM 12 pannArasa 13 tatto addhaTThamAi lakkhAI 14 / aDvAijjAI 15 taA vAsasahassAiM paNavIsaM 16 // ni. (275) tevIsaM ca sahassA sayANi addhaTThamANi ahavaMti 17 / igavIsaM ca sahassA 18 vAsasauNA ya paNapannA 19 // ni. (276)aTThamA sahassA 20 aDDAijjA ya 21 satta ya sayAiM 22 / sayarI 23 bicattavAsA 24 dikkhAkAlo jiNiMdANaM // etAH paJca nigadasiddhA eva / / evaM tAvatsAmAnyena pravrajyAparyAyaH pratipAditaH, sAmpratamatraiva bhedena bhagavatAM kumArAdiparyAyaM pratipAdayannAhani. (277) usabhassa kumArattaM puvvANaM vIsaI sayasahassA / tevaTThI rajjaMmI anupAleUNa nikkhNto|| ni. (278) ajiassa kumArattaM aTThArasa puvvasayasahassAI / tevaNNaM rajjaMmI puvvaMgaM ceva boddhavvaM // ni. (279) pannarasa sayasahassA kumAravAso a saMbhavajinassa / coAlIsaM rajje cauraMga ceva boddhavvaM / / ni. (280) addhatterasa lakAkhA puvvANa'bhinaMdane kumArattaM / chattIsA addhaM ciya aTuMgA ceva rajjaMmi / / ni. (281) sumaissa kumArattaM havaMti dasa puvvasayasahassAI / auNAtIsaM rajje bArasa aMgA ya boddhavvA // ni. (282) paumassa kumArattaM puvvANa'ddhaTThamA syshssaa| addhaM ca egavIsA solasa aMgA ya rajjaMmi // ni. (283) puvvasayasahassAiM paMca supAse kumAravAso u / caudasa puna rajjaMmI vIsaM aMgA ya boddhavvA // ni. (284) aDDAijjA (adbhuTThA u) lakkhA kumAravAso sasippahe hoi / addhaM cha cciya rajje cauvIsaMgA ya boddhavvA / ni. (285) pannaM puvvasahassA kumAravAso u puSpadaMtassa / tAvaiaM rajjaMmI aTThAvIsaM ca puvvaMgA // ni. (286) paNavIsasahassAiM pavvANaM sIale kumArattaM / tAvaiaM pariAo pannAsaM ceva rajjaMmi / / ni. (287) vAsANa kumArattaM igavIsaM lakavaM huMti sijaMse / - tAvai pariAo bAyAlIsaM ca rajjaMmi // ni. (288) gihavAse aTThArasa vAsANaM sayasahassa niameNaM / caupanna sayasahassA pariAo hoi vasupuje // Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 125 upodghAtaH - [ni. 289] ni. (289) pannarasa sayasahassA kumAravAso a tIsaI rajje / pannarasa sayasahassA pariAo hoi vimalassa // ni. (290) aTThamalakkhAiM vAsANamanaMtaI kumAratte / tAvai pariAo raz2amI huMti pannarasa / / ni. (291) dhammassa kumArattaM vAsANaDDAiAiM lkkhaaii| tAvaiaM pariAo rajje puna huMti paMceva // ni. (292) saMtissa kumArattaM maMDaliyacakkipariAa causuMpi / __ patteaM patteaM vAsasahassAiM paNavIsaM // ni. (293) emeva ya kuMthussavi causuvi ThANesu huMti patteaM / tevIsasahassAI varisANaddhaTThamasayA y|| ni. (294) emeva arajiNiMdassa causuvi ThANesu huMti ptte| igavIsa sahassAI vAsANaM huMti nAyavvA // ni. (295) mallissavi vAsasayaM gihavAse sesaaMtu priaao| caupanna sahassAiM nava ceva sayAi puNNAI // ni. (296) addhaTThamA sahassA kumAravAso u suvvayajinassa / tAvai pariAo pannarasasahassa rjjNmi|| ni. (297) namiNo kumAravAso vAsasahassAi dunni addhaM ca / tAvaiaM pariAo paMca sahassAiM rajjaMmi // ni. (298) tinneva ya vAsasayA kumAravAso ariTThanemissa / satta ya vAsasayAI sAmaNNe hoi pariAo // ni. (299) pAsassa kumArattaM tIsaM pariAo sattarIhoi / tIsA ya vaddhamANe bAyAlIsAu pariAo // vR- AdyAnAM suvidhiyaparyantAnAmanuparipATyeyaM zrAmaNyaparyAyagAthA -tadyathAni. (300) usabhassa puvvalakkhaM pubbaMgUNamajiassa taM ceva / cauraMgUNaM lakkhaM puNo puNo jAva suvihitti / ni. (301) sesANaM pariAo kumAravAsena sahiao bhaNio / patteaMpi apuvvaM sIsANamaNuggahaThThAe // ni. (302) chaumatthakAlamitto soheuM sesao u jinkaalo|| savvAuaMpi itto usabhAINaM nisAmeha // ni. (303) caurAsIi 1 bisattari 2 saTThI 3 pannAsameva 4 lkkhaaii| cattA 5 tIsA 6 vIsA 7 dasa 8 do 9 egaM 10 ca puvvANaM // ni. (304)caurAsIIM 11 bAvattIrI 12 a saTThI 13 a hoi vAsANaM / tIsA 14 ya dasa 15 ya egaM 16 ca evamee sayasahassA // ni. (305)paMcAnaui sahassA 17 caurAsII a 18 paMcavaNNA 19 ya / Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram - 1 ni. (306) ni. (307) tIsA 20 ya dasa 21 ya egaM 22 sayaM 23 ca bAvattIrI 24 ceva 20 // vR- etAzca ekonatriMzadapi gAthAH sUtrasiddhA eva draSTavyA iti / gataM paryAyadvAram, idAnImantakriyAdvArAvasara iti, tatrAnte kriyA antakriyA - nirvANalakSaNA, sA kasya kena tapasA kajAtA ?, vAzabdAtkiyatparivRtasya cetyetapratipAdayannAhanivvANamaMtakiriA sA caudasameNa paDhamanAhassa / sesANa mAsieNaM vIrajiNiMdassa chadveNaM // aTThAvayacaMpujjitapAvAsammeaselasiharesuM / usabha vasupuja nemI vIro sesA ya siddhigayA || ni. (308) ego bhayavaM vIro tittIsAi saha nivvuo pAso / chattIsaehiM paMcahiM saehiM nemI usiddhigao || paMcahi samaNasaehiM mallI saMtI u navasaehiM tu / asaNaM dhammo saehiM chahi vAsupujajino // ni. (310) sattasahassAnaMtaijiNassa vimalassa chassahassAiM / paMcasayAi supAse paumAbhe tinni aTTha sayA / / ni. (311) dasahi sahassehi usabhI sesA u sahassaparivuDA siddhA / kAlAI jaM na bhaNiaM paDhamanuogAu taM neaM // icchevamAi savvaM jiNANa paDhamANuogao neaM / ThANAsuNNatthaM puna bhaNiaM 21 pagayaM ao vucchaM || usabhajinasamuTThANaM uTThANaM jaM tao marIissa / sAmAiassa eso ja puvvaM niggamo'higao // vR- etA apyaSTau nigadasiddhA eva / ni. (309) ni. (312) ni. (313) ni. (314) cittabahulaTThamIe cauhi sahassehi so u avarahe / sIo sudaMsaNAe siddhatthavaNaMmi chaNaM // 126 vR- gamanikA - caitrabahulASTamyAM caturbhiH sahastraiH samanvitaH san aparAhNe zibikAyAM sudarzanAyAM vyavasthitaH siddhArthavane SaSThena bhaktena niSkrAnta iti vAkyazeSaH, alaGkaraNakaM parityajya caturmuSTikaM ca locaM kRtveti / Aha - caturbhiH sahastraiH samanvita ityuktaM, tatra teSAM dIkSAM kiM bhagavAn prayacchati uta neti, netyAha ni. (315) cauro sAhassIo loaM kAUNa appaNA ceva / jaM esa jahA kAhI taM taha amhe'vi kAhAmo || vR- gamanikA - prAkRtazailyA catvAri sahastrANi locaM paJcamuSTikaM kRtvA AtmanA caiva itthaM pratijJAM kRtavantaH - 'yat' kriyA'nuSThAnaM 'eSa' bhagavAn 'yathA' yena prakAreNa kariSyati tattathA 'amhe'vi kAhAmotti' vayamapi kariSyAma iti gAthArthaH / bhagavAnapi bhuvanagurutvAtsvayameva sAmAyikaM pratipadya vijahAra / tathA cAha ni. (316) bhovaravasagai ghittUNamabhiggahaM paramaghoraM / Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 127 upodghAtaH - [ni.316] vosaThThacattadeho viharai gAmAnugAmaM tu / / vR-gamanikA-RSabho vRSabhasamagatirgRhItvA abhigrahaM 'paramaghoraM' paramaH-paramasukhahetubhUtatvAt ghoraH-prAkRtapuruSaiH kartumazakyatvAt taM, 'vyutsRSTatyaktadeho viharati grAmAnugrAmaM tu vyutsRSToniSpratikarmazarIratayA, tathA coktam-acchipi no pamajijA, no'vi ya kaMDuviyA munI gAyaM' tyaktaH-khalu divyAdhupasargasahiSNutayA, zeSaM sugamamiti gAthArthaH / / sa evaM bhagavAMstairAtmIyaiH parivRto vijahAra, na ca tadA'dyApi bhikSAdAnaM pravartate, lokasya paripUrNatvAAdarthyabhAvAcca, tathA cAha mUlabhASyakAra:[bhA.31]navi tAva jano jANai kA bhikkhA ? kerisA va bhikkhayarA ?! te bhikkhamalabhamANA vaNamajhe tAvasA jAyA // vR-gamanikA-nApi tAvajano jAnAti-kA bhikSA ? kIzA vA bhikSAcarA iti, ataste bhagavatparikarabhUtA bhikSAmalabhamAnAH kSutparISahArtA bhagavato maunavratAvasthitAd upadezamalabhamAnAH kacchamahAkacchAvevoktavantaH-asmAkamanAthAnAM bhavantau netArAviti, ataH kiyantaM kAlamasmAbhirevaM kSutpipAsopagatairAsitavyaM ?, tAvAhatuH-vayamapi na vidmaH, yadi bhagavAn anAgatameva pRSTo bhaveta-kimasmAbhiH kartavyaM ? kiM vA neti, tataH zobhanaM bhaveta, idAnIM tu etAvadyujyatebharatalajjayA gRhagamanamayuktamAhAramantareNa cAsituM na zakyata ityato vanavAso naH zreyAn, tatropavAsaratAH parizaTitapariNatapatrAdyupabhogino bhagavantameva dhyAyantastiSThAma iti saMpradhArya sarvasaMmatenaiva gaGgAnadIdakSiNakUle ramyavaneSu valkala cIradhAriNaH khalvAzramiNaH saMvRttA iti, Aha ca 'vanamadhye tApasA jAtAH' iti gAthArthaH / tayozca kacchamahAkacchayoH sutau namivinaminau pitranurAgAt tAbhyAmeva saha vihadavantau, tau ca vanAzrayaNakAle tAbhyAmuktau-dAruNaH khalvidAnImasmAbhirvanavAsavidhiraGgIkRtaH tadyAtha yUyaM svagRhANIti, athavA bhagavantameva upasarpathaH, sa vo'nukampayA'bhilaSita-phalato bhaviSyati, tAvapi ca pitroH praNAmaM kRtvA pitrAdezaM tathaiva kRtavantau, bhagavatsamIpamAgatya pratimAsthite bhagavati jalAzayebhyo nalinIpatreSu udakamAnIya sarvataH pravarSaNaM kRtvA AjAnUcchrayamAnaM sugandhikusumaprakaraM ca avanatottamAGgakSitinihitajAnukaratalau pratidinamubhayasandhyaM rAjyasaMvibhAgapradAnena bhagavantaM vijJApya punastadubhayapArzve khagavyagrahastau tasthatuH / / tathA cAha niyuktikAraHni. (317) namivinamINaM jAyaNa nAgiMdo vijadANa veaDDe / uttaradAhiNaseDhI saTThIpannAsanagarAI / / vR-namivinaminoryAcanA, nAgendro bhagavadvandanAyAgataH, tena vidyAdAnamanuSThitaM, vaitADhye parvate uttaradakSiNazreNyoH yathAyogaM SaSTipaJcAzanagarANi niviSTAnIti gAthAkSarArthaH / / bhAvArthaH kathAnakAdavaseyaH, taccedam-annayA dharaNo nAgarAyA bhagavaMtaM vaMdao Agao, imehi ya vinnaviaM, tao so te tahA jAyamANe bhaNati-bhagavaM cattasaMgo, Na eyassa asthi kiMci dAyavvaM, mA eyaM jAeha, ahaM tubbhaM bhagavao bhattIe demi, sAmissa sevA aphalA mA bhavauttikAuM paDhiyasiddhANaM gaMdhavvapannagANaM aDayAlIsaM vijAsahassAiM giNhai, tANa imAo mahAvijAo cattAri, taM jahA-gorI gaMdhArI rohiNI pannattitti, taM gacchai tubbhe vijjAharariddhIe sayaNaM Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 Avazyaka mUlasUtram-1 janavayaM ca uvalobheUNa dAhiNillAe uttarillAe ya vijAharaseDhIe rahaneuracakkavAlapAmokkhe gaganavallabhapAmokkhe ya pannAsaM saddhiM ca vijAharaNagare nivesiUNa viharaha / tao te laddhappasAyA kAmiyaM pupphayavimANaM viuvviUNa bhagavaMtaM titthayaraM nAgarAyaM ca vaMdiUNaM pupphayavimANArUDhA kacchamahAkacchANaM bhagavappasAyaM uvadaMsemANA vinIyanagarimuvagamma bharahassa ranno tamatthaM nivedittA sayaNaM pariyaNaM gahAya veyaDDhe pavvae namI dAhiNillAe vijAharaseDhIe vinamI uttarillAe pannAsaM saddhiM ca vijjAharanagarAi nivesiUNa viharaMti / atrAntareni. (318) bhagavaM adInamanaso saMvaccharamaNasio viharamANo / kaNNAhi nimaMtijjai vatthAbharaNAsaNehiM ca // vR- bhagaH khalvaizvaryAdilakSaNaH so'syAstIti bhagavAn asAvapi adInaM mano yasyAsau adInamanAH niSprakampacitta ityarthaH / 'saMvatsara' varSaM na azitaH anazitaH viharana bhikSApradAnAnabhijJena lokenAbhyarhitazca kRtvA kanyAbhirnimanyate, vastrANi-paTTAMzukAni AbharaNAnikaTakakeyUrAdIni AsanAni-siMhAsanAdIni etaizca nimanyata iti / vartamAnanirdezaprayojanaM pUrvavaditi gAthArthaH / / evaM viharatA bhagavatA kiyatA kAlena bhikSA labdhetyetatpratipAdanAyAhani. (319) saMvacchareNa bhikkhA laddhA usabhena loganAhena / sesehi bIyadivase laddhAo paDhamabhikkhAo // vR. gamanikA-saMvatsareNa bhikSA labdhAH RSabhena lokanAthena-prathamatIrthakRtA, zeSaiHajitAdibhiH bharatakSetratIkRibhiH dvitIyadivase labdhAH prathamabhikSA iti gAthArthaH / tIrthakRtAM prathamapAraNakeSu yadyasya pAraNakamAsIta tadabhidhitsurAhani. (320) usabhassa u pAraNae ikkhuraso Asi lognaahss| sesANaM paramannaM amayarasarasovamaM AsI // kRgamanikA-RSabhyasya tuikSurasaH prathamapAraNake AsIllokanAthasya, zeSANAm-ajitAdInAM paramaM ca tadannaM ca paramAnaM-pAyasalakSaNaM, kiMviziSTAmityAha-amRtarasavad rasopamA yasa tad amRtasarasopamamAsIditi gAthArthaH / tIrthakRtAM prathamapAraNakeSu yadvRttaM tadabhidhitsurAhani. (321) ghuTuM ca ahodAnaM divvANi a AhayANi tUrANi / devA ya saMnivaiA vasuhArA ceva vuTThA y|| vR-gamanikA-devairAkAzayagataiH ghuSTaM ca ahodAnImiti-ahozabdo vismaye aho dAnamaho dAnamityevaM dIyate, sudattaM bhavatAmityarthaH, tathA divyAni ca AhatAni tUrANi tadA tridazairiti devAzca sanipatitAH, tadaiva vasudhArA caiva vRSTA, vasu dravyamucyata iti gAthArthaH // evaM sAmAnyena pAraNakakAlabhAvyuktam, idAnIM yatra yathA ca yacca AditIrthakarasya pAraNakamAsIt tathA'bhidhitsurAhani. (322) gayaura sijaMsikkhurasadAna vasuhAra pIDha gurupUA / takkhasilAyalagamaNaM bAhubaliniveaNaM ceva // vR-asyA bhAvArthaH kathAnakAdavaboddhavyaH / taccedam-kurujanapade gayapuraNagare bAhubaliputto somappabho, tassa putto sejaMso juvarAyA, so sumiNe maMdaraM pavvayaM sAmavaNNaM pAsati, tato tena Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ ni. 322 ] 129 amayakalasena abhisitto abbhahiaM sobhitumADhatto, nagaraseTThI subuddhinAmo, so sUrassa rassIsahassaM ThANAo caliyaM pAsati, navaraM siddhaMseNa hakkhuttaM, so ya ahiayaraM teyasaMpuNNo jAo, rAiNA sumiNe ekko puriso mahappamANo mahayA riubaleNa saha jujjhato diTTho, siddhaMsena sAhajaM dinnaM, tato nena taM balaM bhaggati, tato atthANIe egao miliyA, sumiNe sAhaMti, na puna jANaMti - kiM bhavissaitti, navaraM rAyA bhaNai - kumArassa mahaMto ko'vi lAbho bhavissaitti bhaNiUNa uTThao atthANIo, sijuMso'vi gao niyagabhavaNaM, tattha ya oloyaNaTThio pecchati sAmi pavisamANaM, so ciMtei - kahiM mayA erisaM nevatthaM diTThapuvvaM ? jArisaM papitAmahassatti, jAtI saMbharitA so puvyabhave bhagavao sArahI Asi, tattha tena vairaseNatitthagaro titthayaraliMgena diTThotti, vairanAbhe ya pavvayaMte so'vi anupavvaio, tena tattha suyaM jahA- esa vairanAbho bharahe paDhamatitthayaro bhavissaitti, taM eso so bhagavaMti / tassa ya manusso khoyarasaghaDaeNa saha atIo, taM gahAya bhagavaMtamuvaTThio, kappaitti sAmiNA pANI pasArio, sabbo nisiTTho pANIsu, acchiddapANI bhagavaM, upari sihA vaDDhai, na ya chaDDijjai, bhagavao esa laddhI, bhagavayA so pArio, tattha divvANi pAubbhUyANi, taM jahA vasuhArA vuTThA 1 celukkhevo kao 2 AhayAo devaduMduhIo 3 gaMdhodakakusumavarisaM mukkaM 4 AgAse ya ahodAnaM ghuTThati 5 / tao taM devasaMnivAaM pAsiUNa logo se sagharamuvagao, te tAvasA anne ya rAyANo, tA se so te panavei evaM bhikkhA dijai, eesiM ca dinne soggatI gammai, tato te savve'vi pucchati - kahaM tume jANiyaM ? jahA - sAmissa bhikkhA dAyavvatti, bhaNai-jAisaraNena, ahaM sAmiNA saha aTTha bhavaggahaNAI ahesi, tao te saMjAyakouhallA bhaNati icchAmo nAuM aTThasu bhavaggahaNesu ko ko tumaM sAmiNo Asitti, tato so tesiM pucchaMtANaM appaNo sAmissa ya aTThabhavasaMbaddhaM kahaM kahe jahA "vasudevahiMDIe", tAni puna saMkhevao imANi, taM jahA-IsANe sirippabhe vimAne bhagavaM laliaMgao ahesi, sejjaMso se sayaMpabhAdevI puvvabhavaninnAmiA 1 puvvavidehe pukkhalAvaivijae lohaggale nayare bhagavaM vairajaMdho Asi, sijaMso se sirimatI bhAriyA 2 tatto uttarakurAe bhagavaM mihuNago sejjuMso'vi mihuNiA ahesi 3 tato sohamme kappe duve'vi devA ahesi 4 tato bhagavaM avaravidehe vijaputto sejjaMso puna juNNaseTThiputto kesavo nAma chaTTo mitto ahesi 5 tato accue kappe devA 6 tato bhagavaM puMDarIgiNIe nagarIe vairaNAho saMso sArahI 7 tato savvaTThasiddhe vimANe devA 8 iha puna bhagavao papotto jAo se sotti / tesiM ca tinhavi sumiNANa etadeva phalaM jaM bhagavao bhikkhA dinnatti / tato janavao evaM soUNa sejjaMsaM abhinaMdiUNa saTThANANi gato, sejjuMso'vi bhagavaM jattha Thio paDilAbhio tAni payANi mA pAehiM akkamihAmitti bhattIe tattha rayaNAmayaM peDhaM karei, tisaMjhaM ca acciNai,, viseseNa ya pavvadesakAle aciUNa bhuMjai, logo pucchai - kimeyaMti, sejjaMso bhaNati - AdigaramaMDalAgaMti, tato logenavi jattha jattha bhagavaM Thito tattha peDhaM kayaM, taM ca kAlena AiJccapeDhaM saMjAyaMti gAthArthaH / evaM bhagavataH khalvAdikarasya pAraNakavidhiruktaH, sAmprataM prasaGgataH zeSatIrthakarANAmajitAdInAM yeSu sthAneSu prathamapAraNakAnyAsan yaizca kAritAni 24 9 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 Avazyaka mUlasUtram-1tadgatizcetyAdi pratipAdyate, tatra vivakSitArthapratipAdikAH khalvetA gAthA iti / ni. (323)hatyinauraM 1 asojjhA 2 sAvatthI 3 tahaya ceva sAkeaM 4 / vijayapura 5 baMbhathalayaM 6 pADalisaMDaM 7paumasaMDaM 8 // ni. (324) seyapuraM 9 riTThapuraM 10 siddhatthapuraM 11 mahApuraM 12 ceva / - dhannakaDa 13 vaddhamANaM 14 somanasaM 15 maMdiraM 16 ceva / / ni. (325)cakkapuraM 17 rAyapuraM 18 mihilA 19 rAyagihameva 20 boddhavvaM / vIrapuraM 21 bAravaI 22 koagaDaM 23 kollayaggAmo 24 // ni. (326) eesu paDhamabhikhkhA laddhAo jinavarehi savvehiM / dinnAu jehi paDhama tesiM nAmAni vocchAmi // ni. (327) sijaMsa 1 baMbhadatte 2 sureMdadatte 3 ya iMdadatte 4 a| paume 5 a somadeve 6 mahiMda 7 taha somadatte 8 a|| ni. (328)pusse 9 punavvasU 10 puNanaMda 11 sunaMde 12 jae 13 a vijae 14 ya / tatto a dhammasIhe 15 sumitta 16 taha vagghasIhe 17 a|| ni. (329)aparAjia 18 vissaseNe 19 vIsaime hoi baMbhadatte 20 a / dinne 21 varadinne 22 puna dhanne 23 bahule 24 a boddhavve // ni. (330) ee kayaMjaliuDA bhattIbahumAnasukkalesAgA / takkAlapaTThamaNA paDilAbhesuM jinavariMde // ni. (331) savvehiMpi jinehiM jahi laddhAo paDhamabhikkhao / tahi vasuhArAo vuTThAo pupphavuTThIo / / ni. (332) addhatterasakoDI ukkosA tattha hoi vasuhArA / addhatterasa lakkhA jahanniAA hoi vasuhArA / / ni. (333) savvesipi jiNANaM jehiM dinnAu paDhamabhikkhAo / te payaNupijjadosA divvavaraparakkamA jAyA / / ni. (334) keI teneva bhavena nivvuA savvakammaummukkA / anne taiabhaveNaM sijjhissaMti jinasagAse // vR- akSaragamanikA tu kriyA'dhyAhArataH kAryA, yathA-gajapuraM nagaramAsIt, zreyAMsastatra rAjA, tenekSurasadAnaM bhagavantamadhikRtya pravartitaM, tatrArdhatrayodazahiraNyakoTIparimANA vasudhArA nipatitA, pIThamiti-zreyAMsena yatra bhagavatA pAritaM tatra tatpAdayormA kazcidAkramaNaM kariSyatItibhaktyA ratnamayaM pIThaM kAritaM / gurupUjeti-tadarcanaM cakre iti / atrAntare bhagavataH takSazilAtale gamanaM babhUva, bhagavatpravRttiniyuktapuruSairvAhubalenivedanaM ca kRtamityakSaragamanikA / evamanyAsAmapi saMgrahagAthAnAM svabuddhyA gamanikA kAryeti gAthArthaH // idAnIM kathAnakazeSam -bAhubalinA ciMtiaM-kalle savviDDIe vaMdissAmiti niggato pabhAe, sAmI gato viharamANo, adiDhe addhiti kAUNa jahiM bhagavaM vuttho tattha dhammacakka ciMdhaM kAriyaM, taM savvarayaNAmayaM joyaNaparimaMDalaM paMcajoyasiyadaMDaM / sAmIvi bahalIyaDaMbaillAjoNagavisayAiesu niruvasagga viharaMto vinI ___ ww Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH [ni. 334) 131 anagarIe ujjAnatthANaM purimatAlaM nagaraM saMpattI / tattha ya uttarapuracchime disibhAge sagaDamuhaM nAma ujjANaM, taMmi niggohapAyavassa heTThA aTThameNaM bhatteNaM puvvaNhadesakAle phagguNabahulekkArasIe uttarAsADhaNakkhatte pavvajjAdivasAo Arambha vAsasahassaMmi atIte bhagavao tihuaNekkabaMdhavassa divvamanaMtaM kevalanANamuppannati / amumevArthamupasaMharan gAthASaTkamAhani. (335) kallaM savvaDDI pUemahadaTTu dhammacakkaM tu / viharai saharasamegaM chaumattho bhArahe vAse || bahalI aDaMbaillAjoNagavisao suvaNNabhUmI a / AhiMDiA bhagavaA usabhena tavaM caraMteNaM // ni. (336) ni. (337) bahalI a joNagA palhagA ya je bhagavayA samaNusiTThA / anne ya micchajAI te taiA bhaddayA jAyA || ni. (338) titthayarANaM paDhamo usabharisI vihario niruvasaggo / aTThAvao nagavaro agga (ya) bhUmI jinavarassa || chaumatthaSpariAo vAsasahassaM tao purimatAle / ni. (339) ni. (340) nagohas ya heTThA uppannaM kevalaM nANaM // phagguNabahule ekkArasIi aha aTThameNa bhatteNaM / uppannaMmi anaMte mahavvayA paMca pannavae // vR- AsAM bhAvArthaH sugama eva, navaram anurUpakriyA'dhyAhAraH kAryaH, yathA - kallaM - pratyUSasi sarvardhyA pUjayAmi bhagavantam- AdikarttAraM ahamiti - AtmanirdezaH, adRSTvA bhagavantaM dharmacakra tu cakAretyAdi gAthASaTkAkSarArthaH // mahAvratAni paJca prajJApayatItyuktaM, tAni ca tridazakRtasamavasaraNAvasthita eva, tathA cAha ni. (341) uppannaMmi anaMte nANe jaramaraNavippamukkassa / to devadAnaviMdA kariti mahimaM jiNiMdassa || vR- gamanikA - utpanne- dhAtikarmacatuSTayakSayAt saMjAte anante jJAne kevala ityarthaH, jarAvayohAnilakSaNA maraNaM-pratItaM jarAmaraNAbhyAM vipramukta iti samAsaH tasya, vipramuktavaprimukta iti, tato devadAnavendrAH kurvanti mahimAM jJAnapUjAM jinavarendrasya / devendragrahaNAt vaimAnikajyotiSTakagrahaH, dAnavendragrahaNAt bhavanavAsivyantarendragrahaNaM / sarvatIrthakarANAM ca devA avasthitAni nakhalomAni kurvanti, bhagavatastu kanakAvadAte zarIre jaTA evAJjanarekhA iva rAjantya upalabhya dhRtA iti gAthArthaH // idAnImuktAnuktArthasaMgrahaparAM saMgrahagAthAmAhani. (342) ujjAnapurimatAle purI (i) viNIAi tattha nANavaraM / cakkupAyA ya bharahe niveavaM ceva dopi // vR- udyAnaM ca tatpurimatAlaM ca udyAnapurimatAlaM tasmin puryAM vinItAyAM tatra jJAnavaraM bhagavata utpannamiti vAkyazeSaH / tathA tasminnevAhani bharatasya nRpaterAyudhazAlAyAM cakrotpAdazca babhUva / 'bharahe niveaNaM ceva doNhaMpi' tti bharatAya nivedanaM ca dvayorapi jJAnaratnacaRratnayoH Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram - 1 tanniyuktapuruSaiH kRtamityadhyAhAra iti gAthArthaH / atrAntare bharatazcintayAmAsa-pUjA tAvadvayorapi kAryA, kasya prathamaM kartuM yujyate ? kiM cakraratnasya uta tAtasyeti, tatratAyaMmi pUie cakka pUiaM pUaNAriho tAo / ihaloiaM tu cakkaM paralo asuhAvahI tAo / / ni. (343) vR- gamanikA- 'tAte' trailokyagurau pUjite sati cakraM pUjitameva, tatpUjAnibandhanatvAccakrasya / tathA pUjAmarhatIti pUjArhaH tAto varttate, devendrAdinutatvAt / tathA iha loke bhavaM caihalaukikaM tuM cakraM, turevakArArthaH, sa cAvadhAraNe, kimavadhArayati ? aihikameva cakraM, sAMsArika sukhahetutvAt / paraloka sukhAvahaH paralokasukhAvahastAtaH, zivasukhahetutvAd iti gAthArthaH / tasmAt 'tiSThatu tAvaccakraM tAtasya pUjA karttuM yujyate' iti saMpradhArya tatpUjAkarappasaMdezavyApRto babhUva / idAnIM kathAnakam - bharaho savviDDIe bhagavaMtaM vaMdiuM payaTTo, marudevIsAmiNI ya bhagavaMte pavvaie bharaharajjasiriM pAsiUNa bhaNiyAiA - mama puttassa erisI rajjasirI Asi, saMpayaM so khuhApivAsAparigao naggao hiMDaitti uvveyaM kariyAiA, bharahassa titthakaravibhUiM vaNNeMtassavi na pattijjiyAiA, puttasogeNa ya se kila jhAmalaM cakkhuM jAyaM ruyaMtIe, to bharaheNa gacchaMteNa vinnattA - ammo ! ehi, jena bhagavao vibhUiM daMsemi / tAhe bharaho hatthikhaMdhe purao kAUNa niggao, samavasaraNadese ya gaNayamaMDalaM surasamUheNa vimAnArUDheNottaraMteNa virAyaMtadhayavaDaM pahayadevaduMdahininAyapUriyadisAmaMDalaM pAsiUNa bharaho bhaNiyAio - peccha jai erisI riddhI mama koDisayasahassabhAgeNavi, tato tIe bhagavao chattAicchattaM pAsaMtIe ceva kevalamuppannaM / anne bhAMti-bhagavao dhammakahAsaddaM suNaMtIe / takkAlaM ca se khuTTamAugaM, tato siddhA, iha bhArahosappiNIe paDhamasiddhottikAUNa devehiM pUjA kayA, sarIraM ca khIrode chUDhaM, bhagavaM ca samavarasaraNamajjhattho sadevamanuyAsurAe sabhAe dhammaM kahei, tattha usabhaseno nAma bharahaputto puvvabaddhagaNaharanAmagotto jAyasaMvego pavvaio, baMbhI ya pavvaiA, bharaho sAvago jAo, suMdarI pavvayaMtI bharaheNa itthIrayaNaM bhavissaitti niruddhA, sAvi sAviA jAyA, esa cauvviho samaNasaMgho / te ya tAvasA bhagavao nANamuppannaMti kacchamahAkacchavajjA bhagavao sagAsamAgaMtUNa bhavaNavaivANamaMtara joisiyavemANiyadevAiNNaM parisaM davaNa bhagavao sagAse pavvaiA, ittha samosaraNe marIimAiA bahave kumArA pavvaiA / sAmpratamabhihitArthasaMgrahaparamidaM gAthAcatuSTayamAhani. (344) saha marudevAi niggao kahaNaM pavvajja usabhasenassa / bhImarIidikkhA suMdarI orohasuadikkhA / ni. (345) paMca ya puttasayAI bharahas ya satta nattUasayAiM / sahaM pavvaiA taMmi kumArA samosaraNe // ni. (346) bhavaNavaivANamaMtarajoisavAsI vimAnavAsI a / savvihi saparisA kAsI nANuppayAmahimaM // drUNa kIramANi mahimaM devehi khattio mariI / sammattaladdhabuddhI dhammaM soUNa pavvaio || ni. (347) vR- 'kathanaM ' dharmakathA parigRhyate, marudevyai bhagavadvibhUtikathanaM vA / tathA 'naptRzatAnIti' 132 Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.347] 133 pautrakazatAni / tathA 'sayarAhamiti' dezIvacanaM yugapadardhAbhidhAyakaM tvaritArthAbhidhAyakaM veti| 'marIciriti' jAtamAtro marIcInmuktavAn ityato marIcimAn marIciH, abhedopacArAnmatublopAdveti, asya ca prakRtopayogitvAtkumArasAmAnyabhidhAne satyapi bhedenopanyAsaH / samyaktvena labdhA-prAptA buddhiryasya sa tathAvidhaH / zeSaM sugamamiti / kathAnakam-bharaho'vi bhagavao pUaM kAUNa cakkarayaNassa aTThAhiAmahimaM kariyAio, nivvattAe aTThAhiAe taM cakkarayaNaM puvvAhimuhaM pahAviaM, bharaho savvabalena tamanugacchiAio, taM joyaNaM gaMtUNa ThiaM, tato sA joaNasaMkhA jAA, puvveNa ya mAgahatyiM pAviUNa aTThamabhattosito raheNa samuddamavagAhitA cakkanAbhiM jAva, tato nAmakaM saraM visajjiyAio, so duvAlasajoyaNANi gaMtUNa mAgahatitthakumArassa bhavaNe paDio, so taM dadrUNa parikuvio bhaNai-kesa NaM esa apatthiapatthie ?, aha nAmayaM pAsai, nAyaM jahA uppanno cakkavaTTitti, saraM cUDAmaNiM ca ghettUNa uvaDhio bhaNatiahaM te puvvillo aMtevAlo, tAhe tassa aTThAhiaM mahAmahimaM karei / ___ evaM eeNa kameNa dAhiNeNa varadAmaM, avareNa pabhAsaM, tAhe siMdhudeviM oyavei, tato veyaDDagirikumAraM devaM, tato tamisaguhAe kayamAlayaM, tao suseNo addhabaleNa dAhiNillaM siMdhunikkhUDaM oyavei, tato suseNo timisaguhaM samugghADei, tato timisaguhAe maNirayaNena ujjoaMkAUNa ubhao pAsiM paMcadhaNusayAyAmavikkhaMbhANi egUnapannAsaM maMDalAni AlihamANe ujjoakaraNA ummugganimuggAo a saMkameNa uttariUNa niggao timisaguhAo, AvaDiaM cilAtehiM samaM juddhaM, te parAjiA mehamuhe nAma kumAre kuladevae ArAheMti, te sattaratti vAsaM, vAseMti, bharaho'vi cammarayaNe ThaveUNa uvariM chattarayaNaM Thavei, maNirayaNaM chattarayaNassa paDicchAbhAe Thaveti, tatopabhii logena aMDasaMbhavaM jagaM paNIaMti, taM brahmANDapurANaM, tattha puvvaNhe sAlIvuppai; avaraNhe jimmai, evaM satta divase acchatti, tato mehamuhA AbhiogiehiM dhADio, cilAyA tesiM vayaNena uvaNayA bharahassa, tato cullahimavaMtagirikumAraM devaM oyaveti, tattha bAvattari joyaNANi saro uvarihutto gacchati, tato usabhakUDae nAmaM lihai, tato suseno uttarillaM siMdhunikkhUDaM oyavei, tato bharaho gaMgaM oyavei, pacchA senAvatI uttarilaM gaMgAnikkhUDaM oyavei, bharaho'vi gaMgAe saddhiM vAsasahassaM bhoge bhuMjai, tato veyaDDhe pavvae namivinamihiM samaM bArasa saMvaccharANi juddhaM, te parAjiA samANA vinamI itthIrayaNaM namI rayaNANi gahAya uvaTThiyA, pacchA khaMDagappavAyaguhAe naTTamAlayaM devaM oyavei, tato khaMDagappavAyaguhAe nIti, gaMgAkUlae nava nihao uvAgacchaMti, pacchA dakkhiNillaM gaMgAnikkhUDaM senAvaI oyavei, etena kameNa saTThIe vAsasahassehiM bhArahaM vAsaM abhijiNaUNa atigao vinIyaM rAyahANiMti, bArasa vAsANi mahArAyAbhiseo, jAhe bArasa vAsANi mahArAyabhiseo vatto rAiNo visajjiA tAhe niyayavaggaM sariumAraddho, tAhe dAijaMti savve niilliA, evaM parivADIe suMdarI dAiA, sA paMDullaMgitamuhI, sA ya jadhvisaM ruddhA taddivasamAraddhA AyaMbilANi kareti, taM pAsittA ruTTho te kuTuMbie bhaNai-kiM mama natthi bhoyaNaM?, jaM esA erisIrUveNa jAya, vijA vA natthi ?, tehiM siTuM jahA-AyaMbilAni kareti, tAhe tassa tassovariM payaNuo rAgo jAo, Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 Avazyaka mUlasUtram-1 sA ya bhaNiyA-jai ruccai to mae samaM bhoge bhuMjAhi, navi to pavvayAhitti, tAhe pAesu paDiyA visajjiyA pabvaiA / annayA bharaho tesiM bhAuyANaM dUyaM paTThavei-jahA mama rajjaM AyaNaha, te bhaNaMti-amhavi rajjaM tAeNa dinnaM, tujjhavi, etu tAva tAo pucchijihitti, jaMbhaNihiti taM karihAmo / te NaM samae NaM bhagavaM aTThAvayamAgao viharamANo, ettha savve samosariA kumArA, tAhe bhaNaMti-tubbhehiM dinnAiM rajjAiM harati bhAyA, tA kiM karemo? kiM junjhAmo uyAhu AyANAmo ?, tAhe sAmI bhogesu nivvattAvemANo tesiM dhammaM kahei-na muttisamaM suhamatyi, tAhe iMgAladAhakadiTuMtaM kahei-jahA ego iMgAladAhao egaM bhANaM pANiassa bhareUNaM gao, taM tena udagaM niviaM, uvariM Aicco pAse aggI puNo parissamo dArugANi kuTuMtassa, gharaM gato pANaM pIaM, mucchio sumiNaM pAsai, evaM asabbhAvapaTThavaNAe kUvatalAganadidahasamuddA ya sabve pIA, na ya chijjai taNhA, tAhe egaMmi jiNNakUve taNapUliaMgahAya ussicai, jaM paDiyasesaM taM jIhAe lihai / evaM tubbhehiMpi anuttarA savvaloge sahapharisA savvaTThasiddhe anubhUA, tahavi tattiM na gayA / evaM viyAliaM nAma ajjhayaNaM bhAsai 'saMbujjhaha kiM na bunjhahA ?' evaM aTThAnaue vittehiM aTThAnaui kumArA pavvaiA, koi paDhamillueNa saMbuddho koi bitieNa koi tatieNa jAhe te pavvaiA / amumevArthamupasaMharanAhani. (348) mAgahamAI vijayo suMdaripavvaja bArasabhiseo / ANavaNa bhAugANaM samusaraNe puccha didruto // vR- gamanikA-mAgadhamAdau yasya sa mAgadhAdiH, ko'sau ? vijayo bharatena kRta iti / punarAgatena sundaryavarodhasthitA dRSTA, kSINatvAnmuktA ceti / dvAdaza varSANi abhiSekaH kRto bharatAya, AjJApanaM bhrAtRNA cakAra, te'pi ca samavasaraNe bhagavanataM pRSTavantaH, bhagavatA cAGgAradAhakaSTAnto gadita iti gAthAkSarArthaH // idAnIM kathAnakazeSam - kumAresu pavvaiesu bharaheNa bAhubaliNo dUo pesio, so te pavvaie souM Asurutto, te bAlA tumae pavvaviA, ahaM puna juddha samattho, tA ehi, kiM vA mamaMmi ajie bharahe tume jiaMti / tato savvabaleNa dovi miliA desaMte, bAhubaliNA bhaNiaM-kiM anavarAhiNA logena mArieNaM ?, tumaM ca ahaM ca duve'vi jujjhAmo, evaM houtti, tesiM paDhamaM diTThijuddhaM jAyaM, tattha bharaho parAjio, pacchAvAyAe, tatthavi bharaho parAio, evaM bAhAjuddheNa parAjio muTThijuddhe'vi parAjio daMDajuddhe'vi jippamANo bharaho citiyAio-kiM eseva cakkI ? jenAhaM dubbalotti, tassa evaM ciMtaMtassa devayAe AuhaM dinnaM cakkarayaNaM, tAhe so teNaM gahieNa pahAvio / io bAhubalinA diTTho gahiyadivvarayaNo Agao, sagavvaM ciMtiyaM cAnena-samameeNa bhaMjAmi eyaM, kiM puna tucchANa kAmabhogAna kAraNA bhaTTaniyapaiNNaM eyaM mama vAvAiuM na juttaM, sohaNaM me bhAugehiM anuTThiaM, ahamavi tamanuTThAmitti ciMtiUNa bhaNiyaM cANeNa-dhisi dhisi purisattaNaM te ahammajuddhapavattassa, alaM me bhogehiM, geNhAhi rajjaM, pavvayAmitti, mukkadaMDo pavvaio, bharahena bAhubalissa putto rajje tthvio| bAhubalI viciMtei-tAyasamIve bhAuNo me lahuyarA samuppannanANAisayA, te kiha niraisao picchAmi ?, ettheva jAva acchAmi jAva kevalanANaM samuppannaMti, evaM so paDimaM Thio, Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.348] 135 mANapavvayasihare, jANai sAmI tahavi na paTTavei, amUDhalakkhA titthayarA, tAhe saMvaccharaM acchai kAussaggeNaM, vallIvitANeNaM veDhio, pAyA ya vammIyaniggaehiM bhayaMgehi, puNNe ya saMvacchare bhagavaM baMbhIsuMdarIo paTThavei, puTviM na paTThaviA, jena tayA sammaM na paDivajjaitti, tAhiM so maggaMtIhiM vallItaNaveDhio diTTho, parUDheNaM mahalleNaM kucceNaMti, taM daRsNaM vaMdio, imaM ca bhaNiyaMtAo Anavei-na kira hathivilaggassa kevalanANaM samuppajjaitti bhaNiUNaM gayAo, tAhe paciMtito-kahiM etya hatthI ?, tAo aaliyaM na bhaNati, tato ciMtaMteNa NAyaM-jahA mANahatyitti, ko ya mama mAno ?, vaccAmi bhagavaMtaM vaMdAmi te ya sAhuNotti pAde ukkhitte kevalanANaM samuppanna, tAhe gaMtUNa kevaliparisAe tthio| tAhe bharaho'vi rajjaM bhuMjai / marIIvi sAmAiyAdi ekkArasa aMgANi ahijjio / sAmpratamabhihitArthopasaMhArAyedaM gAthAsaptakamAhani. (349) bAhubalikovakaraNaM niveaNaM cakki devayA kahaNaM / nAhammeNaM jujjhe dikkhA paDimA paiNNA ya // vR-AsAmabhihitArthAnAmapi asaMmohArthamakSaragamanikA pradarzyate - bharatasaMdezAkarNane sati bAhubalinaH kopakaraNaM, tanivedanaM caRvarttibharatAya dUtena kRtaM, 'devayatti' yuddhe jIyamAnena bharatena kimayaM cakravartI na tvahamiti cintite devatA Agateti, 'kahaNaMti' bAhubalinA pariNAmadAruNAn bhogAn paryAlocya kathanaM kRtaM-alaM mama rAjyeneti, tathA cAha-nAdharmeNa yudhyAmIti, dIkSA tena gRhItA, anutpannajJAnaH kathamahaM jyAyAn laghIyaso drakSyAmItyabhisaMdhAnAt pratimA aGgIkRtA pratijJA ca kRtA-nAsmAdanutpannajJAno yAsyAmIti niyuktigAthA, zeSAstu bhaassygaathaaH|| [bhA.32] paDhamaM diTThIjuddhaM vAyAjuddhaM taheva bAhAhiM / muTThIhi a daMDehi a savvatthavi jippae bharaho // [bhA.33] so eva jippamANo vihuro aha naravaI viciMtei / kiM mani esa cakkI ? jaha dAni dubbalo ahayaM // [bhA.34] saMvacchareNa dhUaM amUDhalakkho u pesae arihA / hatthIo oyaratti a vutte ciMtA pae nANaM // [bhA.35] uppannanANarayaNo tinnapaiNNo jinassa pAmUle / gaMtuM titthaM namiuM kevaliparisAi AsINo // [bhA.36] kAUNa egachattaM bharaho'vi abhuMjarUviulabhoe / mariIvi sAmipAse viharai tavasaMjamasamaggo / [bhA.37] sAmAiamAIaM ikkArasamAu jAva aMgAu / ujjutto bhattigato ahijio so gurusagAse / vR-tayozca bharatabAhubalinoH prathamaM dRSTiyuddhaM punarvAgyuddhaM tathaiva bAhubhyAM muSTibhizca daNDaizca, 'sarvatrApi' sarveSu yuddheSu jIyate bharataH / / sa evaM jIyamAno vidhuro'tha narapatirvicintitavAn-kiM manye eSa cakravartI ? yathedAnI durbalo'hamiti // kAyotsargAvasthite bhagavati bAhubalini saMvatsareNa 'dhUtAM' duhitaraM amUDhalakSastu preSitavAn 'arhan' AditIrthakaraH, 'hastinaH avatara' Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 Avazyaka mUlasUtram-1iti cokto cintA tasya jAtA, yAmIti saMpradhArya 'pade' iti pAdotkSepe jJAnamutpannamiti / / utpannajJAnaralastIrNa-pratijJo jinasya pAdamUle kevaliparSadaM gatvAtIrthaM natvA AsInaH ||atraantre kRtvA ekacchatraM bhuvanamiti vAkyazeSaH, bharato'pi ca bhuGkte vipulabhogAn / marIcirapi svAmipAce viharati tapaH saMyamasamagraH // sa ca sAmAyikAdikamekAdazamaGgaM yAvat udyuktaH kriyAyAM, bhaktigato bhagavati zrute vA, adhItavAn sa gurusakAza ityupanyastagAthArthaH / / ni. (350) aha annayA kayAI gimhe uNheNa prigysriiro| aNhANaeNa caio imaM kuliMgaM viciMtei // kR. 'atha' ityAnantaryo 'kadAcid' ekasminkAle grISme uSNena parigatazarIraH 'amnAneneti' anAAnaparISaheNa tyAjitaH saMyamAt 'etatkuliGgaM vakSyamANaM vicintayatIti gAthArthaH // ni. (351) merugirIsamabhAre na humi samattho muhuttamavi voDhuM / sAmaNNae guNe guNarahio saMsAramanukaMkhI // vR-gamanikA-merugiriNA samo bhAro yeSAM te tathAvidhAstAn naiva samartho muhUrtamapi voDhuM, kAn ?, zramaNAnAmete zrAmaNAH, ke te?, guNAH viziSTakSAntyAdayasyAn, kuto ?, yato dhRtyAdiguNarahito'haM saMsArAnukAGkSIti gAthArthaH // tatazca kiM mama yujyate ?, gRhasthatva tAvadanucitaM, zramaNaguNAnupAlanamapyazakyaMni. (352) evamanuciMtaMtassa tassa niagA maI samuppannA / laddho mae uvAo jAyA me sAsayA buddhI // vR- 'evaM' uktena prakAreNa anucintayatasya nijA matiH samutpannA, na paropadezena, sa hyevaM cintayAmAsa-labdho mayA vartamAnakAlocitaH khalupAyaH, jAtA mala zAzvatA buddhiH, zAzvateti AkAlikI prAyo niravadyajIvikAhetutvAt iti gAthArthaH / / yaduktaM 'idaM kuliGgaM acintayat' tatpradarzanAyAhani. (353) samaNA tidaMDagavirayA bhagavaMto nihuasNkuiaaNgaa| ajiiMdiadaMDassa u hou tidaMDaM mahaM ciMdhaM // vR-gamanikA zramaNAH manovAkAyalakSaNatridaNDaviratAH, pAzvaryAdibhagayogAdbhagavantaH, nibhRtAni-antaH karaNAzubhavyA-pAracintanaparityAgAt saMkucitAni-azubhakAyavyApAraparityAgAt aGgAni yeSAM te tathocyante, ahaM tu naivaMvidho yato'taH-'ajitendiyetyAdi' na jitAni indriyANi-cakSura dIni daNDAzca-manovAkAyalakSaNA yena sa tathocyate, tasya ajitendriyadaNDasya tu bhavatu tridaNDaM mama cihna, avismaraNAmiti gAthArthaH / / ni. (354) loiMdiamuMDA saMjayA u ahayaM khureNa sasiho a| thUlagapANivahAo veramaNaM me sayA hoi / vR-gamanikA-muNDo hi dvividho bhavati-dravyato bhAvatazca, tatraitezamaNA dravyabhAvamuNDAH, katham ?, locena indriyayaizca muNDAH saMyatAstuH ahaM punarnendriyamuNDo yataH ataH alaM dravyamuNDatayA, tasmAdahaM kSureNa muNDaH sazikhazca bhavAmi, tathA sarvaprANivadhaviratAH zramaNA vartante ahaM tu naivaMvidho yataH ataH sthUlaprANAtipAtAdviramaNaM me sadA bhavatviti gAthArthaH / / Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 137 upodghAtaH - [ni.355] ni. (355) nikiMcaNA ya samaNA akiMcaNA majjha kiMcaNaM hou / sIlasugaMdhA samaNA 'hayaM sIleNa duggaMdho / vR-gamanikA-nirgataM kiJcanaM-hiraNyAdi yebhyaste niSkiJcanAzca zramaNAH tathA avidyamAnaM kiJcanam-alpamapi yeSAM te'kiJcanA-jinakalpikAdAyaH, ahaM tu naivaMvidho yataH ato mArgAvismRtyarthaM mama kizcanaM bhavatu pavitrikAdi / tathA zIlena zobhano gandho yeSAM te tathAvidhAH, ahaM tu zIlena durgandhaH ato gandhacandanagrahaNaM me yuktamiti gAthArthaH / tathAni. (356) vavagayamohA samaNA mohacchannassa chattayaM hou / anuvAhaNA ya samaNA majjhaM tu uvAhaNA hotu // vR-vyapagato moho yeSAM te vyapagatamohAH zramaNAH, ahaM tu netyaM yataH ato mohAcchAditasya chatrakaM bhavatu / anupAnatkAzca zramaNAH mama copAnahI bhavata iti gAthAkSarArthaH // tathAni. (357) sukkaMbarA ya samaNA niraMbarA majjha dhAurattAI / hutuM ime vatthAI ariho mi kasAyakalusamaI / vR- gamanikA-zukkAnyambarANi yeSAM te zuklAmbarAH zramaNAH, tathA nirgatamambaraM yeSAM te nirambarA jinakalpikAdAyaH 'majjhanti' mama ca, ete zramaNA ityanena tatkAlotpannatApasazramaNavyudAsaH, dhAturaktAni bhavantu mama vastrANi kimiti ?, 'arho'smi' yogyo'smi teSAmeva, kaSAyaiH kaluSA matiryasya so'haM kaSAyakaluSamatiriti gAthArthaH / tathAni. (358) vajaMta'vajjabhIrU bahujIvasamAulaM jalAraMbhaM / hou mama parimieNaM jaleNa pahANaM ca piaNaM ca // vR-gamanikA-varjayanti avadyabhIravo bahujIvasamAkulaM jalArambhaM, tatraiva vanaspaterasthAnAt, avayaM-pApaM, ahaM tu netthaM yataH ato bhavatu me parimitena jalena snAnaM ca pAnaM ceti gaathaarthH| ni. (359) evaM so ruiamaI niagamaivigappiaM imaM liMgaM / taddhitaheusujuttaM pArivvajjaM pavattei // vR. gamanikA-sthUlamRSAvAdAdinivRttaH, evamasau rucitA matiryasya asau rucitamatiH, ato nijamatyA vikalpitaM nijamativikalpitaM, idaM liGgaM, kiMviziSTam ?-tasya hitAstaddhitAH taddhitAzca te hetavazceti samAsaH, taiH suSTu yuktaM-zliSTamityarthaH, parivrAjAmidiM pArivrajyaM, pravarttayati, zAstrakAravacanAt vartamAnanirdezo'pyaviruddha evaM, pAThAntaraM vA 'pArivvajaM tato kAsI' tti pArivrAjaM tataH kRtavAniti gAthArthaH // bhagavatA ca saha vijahAra, taM ca sAdhumadhye vijAtIyaM dRSTvA kautukAllokaH pRSTavAn, tathA cAhani. (360) aha taM pAgaDarUvaM daTuM pucchei bahujano dhammaM / kahai jaINaM to so viAlaNe tassa parikahaNA // vR. gamanikA-atha taM prakaTarUpaM-vijAtIyatvAt dRSTvA pRcchati bahurjano dharmaM, kathayati yatInAM saMbandhibhUtaM kSAntyAdi lakSaNaM tato'sAviti lokA bhaNanti-yadyayaM zreSTho bhavatA kiM nAGgIkRta iti vicAraNe tasya pari-samantAt kathanA parikathanA 'zramaNAstridaNDaviratA ityAdilakSaNA', pRcchatIti trikAlagocarasUtrapradarzanArthatvAdevaM nirdezaH, pAThAntaraM vA 'aha taM Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 Avazyaka mUlasUtram-1 pAgaDarUvaM daTuM pucchisu bahujaNo dhammaM / kahatIsu jatINaM so viyAlaNe tassa parikahaNA // ' pravartata iti gAthArthaH // ni. (361) dhammakahAakkhitte uvaTThie dei bhagavao sIse / gAmanagarAiAiNa viharai so sAmiNA saddhiM // kRgamanikA-dharmakathAkSiptAn upasthitAn dadAti bhagavataH ziSyAn, grAmanagarAdIn viharati sa svAminA sArdhaM, bhAvArthaH sugamaH, itthaM nirdezaprayojanaM pUrvavat, granthakAravacanatvAdvA'doSa iti gAthArthaH ||anydaa bhagavAn viharamANo'STApadamanuprAptavAn, tatra ca samavasRtaH, bharato'pi bhrAtRpravrajyAkarNanAt saMjAtamanastApo'dhRtiM cakre, kadAcidbhogAn dIyamAnAn punarapi gRhNantItyAlocya bhagavatsamIpaM cAgamya nimantrayaMzca tAn bhogaiH nirAkRtazca cintayAmAsaeteSAmevedAnI parityaktasaGgAnAM AhAradAnenApi tAvaddharmAnuSThAnaM karomIti paJjabhiH zakaTazatairvicitramAhAramAnAyyopanimantrya AdhAkarmAhRtaM ca na kalpate yatInAmiti pratiSiddhaH akRtAkAritenAnnena nimantritavAn, rAjapiNDo'pyakalpanIya iti pratiSiddhaH sarvaprakArairahaM bhagavatA parityakta iti sutarAmunmAthito babhUva, tamunmAthitaM vijJAya devarAT tacchokopazAnteya bhagavanatamavagrahaM papraccha-katividho'vagraha iti, bhagavAnAha-paJavidho'vagrahaH, tadyathAdevendrAvagrahaH rAjAvagrahaH gRhapatyavagrahaH sAgArikAvagrahaH sAdharmikAvagrahazca, rAjA-bharatASipo gRhyate, gRhapatiH-mANDaliko rAjA, sAgArikaH-zayyAtaraH, sAdharmikaH-saMyata iti, eteSAM cottarottareNa pUrvaH pUrvo vAdhito draSTavya iti, yathA rAjA'vagraheNa devendrAvagraho bAdhita ityAdi prarUpite devarADAha-bhagavan ! ya ete zramaNA madIyAvagrahe viharanti, teSAM mayA'vagraho'nujJAta ityevamabhidhAya abhivandya ca bhagavantaM tasthau, bharato'cintayat-ahamapi svamavagrahamanujAnAmIti, etAvatA'pi naH kRtArthatA bhavatu, bhagavatsamIpe'nujJAtAvagrahaH zakraM pRSTavAn-bhaktapAnamidamAnItaM anena kiM kAryamiti, devarADAha-guNottarAn pUjayasva, so'cintayat-ke mama sAdhuvyatirekeNa jAtyAdibhiruttarAH ?, paryAlocayatA jJAtaM-zrAvakA viratAviratatvAdguNottarAH, tebhyo dttmiti| punarbharato devendrarUpaM bhAsvaramAkRtimad dRSTvA pRSTavAn-kiM yUyamevaMbhUtena rUpeNa devaloke tiSThata uta neti, devarAja Aha-neti, tat mAnuSairdraSTumapi na pAryate, bhAsvaratvAt, punarapyAha bharataHtasyAkRti-mAtreNApi asmAkaM kautukaM, tannidarzAtAM, devarAja Aha-tvamuttamapuruSa itikRtvA ekamagAvayavaM darzayAmItyabhidhAya yogyAlaGkAravibhUSitAM aGgulImatyantabhAsvarAma-darzayat, dRSTvA ca tAM bharato'tIva mumude, zakrAGgulI ca sthApayitvA mahimAmaSTAhikAM cakre, tataH pabhRti zakrotsavapravRtta iti / bharatazca zrAvakAnAhUya uktavAn bhavadbhiH pratidinaM mahIyaM bhoktavyaM, kRSyAdi ca na kArya, svAdhyAyAdiparairAsitavyaM, bhukte ca madIyagRhadvArAsanavyavasthitaiH vaktavyam-jito bhavAn vardhate bhayaM tasmAnmA hana mA haneti, te tathaiva kRtavantaH, bharatazca ratisAgarAva-gADhatvAt tacchabdAkarNano'ArakAlameva kenAhaM jita iti, AH jJAtaM-kaSAyaiH, tebhya eva ca vardhate bhayamityAlocanApUrvaM saMvegaM yAtavAn iti / atrAntare lokabAhulayAt sUpakArAH pAkaM kartumazaknuvanto bharatAya niveditavantaH-neha jJAyate-kaH zrAvakaH ko vA neti, lokasya pracuratvAt, Aha bharataH-pRcchApUrvakaM deyamiti / Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.361] 139 tatastAn pRSTavantaste-ko bhavAn ?, zrAvakaH, zrAvakANAM kati vratAni ?, sa Aha-zrAvakANAM na santi vratAni, kintvasmAkaM paJcANuvratAni, kati zikSAvratAni ?, te uktavantaH-sapta zikSAvratAni, ya evaMbhUtAste rAjJo niveditAH, sa ca kAkiNIratnena tAn lAJchitavAnaH punaH SaNmAsena ye'nye bhavanti tAnapi lAJchitavAn, SaNmAsakAlAdanuyogaM kRtavAn, evaM brAhmaNAH saMjAtA iti / te ca svasutAn sAdhubhyo dattavantaH, te ca pravrajyAM cakruH, parISahabhIravastu zrAvakA evAsanniti / iyaM ca bharatarAjyasthitiH, Adityayazasastu kAkiNIralaM nAsIt, suvarNamayAni yajJopavItAni kRtavAn, mahAyazaH prabhRtayastu kecana rupyamayAni, kecana vicitrapaTTasUtramayAni, ityevaM yajJopavItaprasiddhiH / amumevArthaM samosaraNetyAdigAthayA pratipAdayatini. (362) samusaraNa bhatta uggaha aMguli jhaya sakka sAvayA ahiaa| jeA vaDDai kAgiNilaMchana anusajjaNA aTTha / / vR-gamanikA-samavasaraNaM bhagavato'STApade khalvAsIt, bhaktaM bharatenAnItaM, tadagrahaNonmAthite sati bharate devezo bhagavantamavagrahaM pRSTavAn; bhagavAMzca tasmai pratipAditavAn / 'aMgali jhaya' tti bharatanRpatinA devalokanivAsirUpapRcchAyAM kRtAyAM indreNa aGguliH pradarzitA, tata evArabhya dhvajotsavaH pravRttaH / sakkatti bharatanRpatinA kimanenAhAreNa kAryamiti pRSTaH zakro'bhihitavAntvadadhikebhyo dIyatAmiti, paryAlocayatA jJAtaM-zrAvakA adhikA iti / 'jeyA vaDDaitti' prAkRtazailyA 'jito bhavAn vardhate bhayaM' bhuktottarakAlaM te uktavantaH, 'kAgiNilaMchaNatti' pracuratvAt kAkiNIralena lAJchanaM-cihnaM teSAM kRtamAsIt 'anusajjaNA aTTa'tti aSTau puruSAn yAvadayaM dharmaH pravRttaH, aSTau vA tIthakarAn yAvaditi gAthArthaH / tata UrdhvaM mithyAtvamupagatA iti / / ni. (363) rAyA Aiccajaso mahAjase aibale a balabhadde / balavirie kattavirie jalavirie daMDavirie ya / ni. (364) eehiM addhabharahaM sayalaM bhuttaM sireNa dharioa / pavaro jiNiMdamauDo sesehiM na cAio voDhuM // vR-gamanikA-ebhiradhabharataM sakalaM bhuktaM, zirasA dhRtazca, ko'sAvityAha-pravaro jinendramukuTo devendropanItaH zeSaiH-narapatibhiH na zakito voDhuM, mahApramANatvAditi gAthArthaH // ni. (365) assAvagapaDisehe chaThe chaThe amAsi anuogo / kAlena ya micchattaM jinaMtare sAhuvoccheo / vR-gamanikA-azrAvakANAM pratiSedhaH kRtaH, Urdhvamapi SaSThe SaSThe mAse anuyogo babhUva, anuyogaH-parIkSA, kAlena gacchatA mithyAtvamupagatAH, kadA?, navamajinAntare, kimiti ?, yatastatra sAdhuvyavaccheda AsIditi gAthArthaH / / / sAmpratamuktAnuktArthapratipAdanAya saMgrahagAthAmAhani. (366) dAnaM ca mAhaNANaM 1 vee kAsI a 2 puccha nivvANaM 4 / / kuMDA 5 thUbha 6 jiNahare 7 kavilo 8 bharahassa dikkhA ya 9 // vR-gamanikA-dAnaM ca mAhanAnAM loko dAduM pravRtto, bharatapUjitatvAt / 'vede kAsI atti Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 Avazyaka mUlasUtram - 1 AryAn vedAn kRtavAMzca bharata eva tatsvAdhyAyanimittamiti, tIrthakRtstutirUpAn zrAvakadharmapratipAdakAMzca, anAryAstu pazcAt sulasAyAjJavalkyAdibhiH kRtA iti / 'puccha' tti bharato bhagavantamaSTApadasamavasRtameva pRSTavAn-yAgbhUtA yUyaM evaMvidhAstIrthakRtaH kiyantaH khalviha bhaviSyantItyAdi / 'nivvANaM' ti bhagavAnaSTApade nirvANaM prAptaH, devairagnikuNDAni kRtAni, stUpAH kRtAH, jinagRhaM bharatazcakAra, kapilo marIcisakAze niSkrAntaH, bharatasya dIkSA ca saMvRtteti samudAyArthaH / avayavArtha ucyate- AdyAvayavadvayaM vyAkhyAtameva, pRcchAvayavArthaM tuAhani. (367) punaravi a samosaraNe pucchIa jinaM tu cakkiNo bharahe / appuTTho a dasAre titthayaro koihaM bharahe // vR- gamanikA - punarapi ca samavasaraNe pRSTavAMzca jinaM tu cakravarttinaH bharataH, cakravarttina ityupalakSaNaM tIrthakRtazceti, bharatavizeSaNaM vA cakrI bharatastIrthakarAdInaM pRSTavAn / pAThAntaraM vA 'pucchIya jine ya cakkiNo bharahe' pRSTavAn jinAn cakravarttinazca bharataH, cazabdasya vyavahitaH sambandhaH, bhagavAnapi tAn kathitavAn, tathA apRSTazca dazArAn, tathA tIrthakaraH ka iha bharate'syAM pariSadIti pRSTavAn, bhagavAnapi marIciM kathitavAn iti gAthAkSarArthaH / tathA cAha ni. (368) jinacakkidasArANaM vaNNa 1 pamANAI 2 nAma 3 gottAI 4 / AU 5 pura 6 mAi 7 piyaro 8 pariyAya 9 gaI ca 10 sAhIa // vR- gamanikA - jinacakridazArANAM' jinacakravarttivAsudevAnamityarthaH, varNapramANAni tathA nAmagotrANi tathA AyuH - purANi mAtApitArai yathAsaMbhavaM paryAyaM gatiM ca, cazabdAt jinAnAmantarANi ca ziSTavAn iti dvAragAthAsamAsArthaH / avayavArthe tu vakSyAmaH / tatra praznAvayavamadhikRtya tAvadAha bhASyakAraH [bhA. 38] jArisayA loagurU bharahe vAsaMmi kevalI tubhe / eriyA kai ane tAyA ! hohiMti tittharA ? // vR- yAdhzA lokaguravo bhArate varSe kevalino yUyaM, IdhzAH kiyanto'nye'traiva tAta ! bhaviyanti tIrthakarAH ? iti gAthArthaH // ni. (369) aha bhaNai jinavariMdo bharahe vAsaMbhi jAriso ahayaM / eriyA tevIsaM anne hohiMti titthayarA // ni. (370) hohI ajio saMbhava abhinaMdana sumai suppabha supAso / sasi pupphadaMta sIala sijaMso vAsupuje a / / ni. (371) vimalamanaMtai dhammo saMtI kuMthU aro a mallI a / munisuvvaya nami nemI pAso taha vaddhamANo a // ni. (372 ) aha bhaNai naravariMdo bharahe vAsaMmi jAriso u ahaM / tAriyA kai anne tAyA hohiMti rAyANo // vR- gamanikA - atha bhaNati naravarendro bharataH, bhArate varSe yAdhzastvahaM tAdhzAH katyanye tAta ! bhaviSyanti rAjAna iti gAthArthaH // ni. (373) aha bhaNai jinavariMdo jArisao taM nariMdasaddUlo / Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 141 upodghAtaH - [ni.373] erisayA ekkArasa anne hohiMti rAyANo // vR-gamanikA-atha bhaNati jinavarendro-yAdhzastvaM narendrazArdUlaH, zArdUla:-siMhaparyAyaH, IzA ekAdaza anye bhaviSyanti rAjAnaH // te caiteni. (374) hohI sagaro maghavaM saNaMkumAro ya rAyasaGkalo / saMtI kuMthU a aro hoi subhUmo ya koravyo / ni. (375) navamo a mahApaumo hariseno ceva rAyasaThUlo / jayanAmoo naravaI bArasamo baMbhadatto a|| vR-gAthAdvayaM nigadasiddhameva / yaduktam 'apRSTazca dazArAn kathitavAna' tadabhidhitsurAha bhASyakAra:[bhA.39] hohiMti vAsudevA nava anne nIlapIakosijjA / halamusalacakkajohI satAlagaruDajhayA do do / vR- bhaviSyanti vAsudevA nava baladevAzcAnuktA apyatra tatsahacaratvAt draSTavyAH, yato vakSyati 'satAlagaruDajhayA do do', te ca sarve baladevavAsudevA yathAsaMkhyaM nIlAni ca pItAni ca kauzeyAni-vastrANi yeSAM te tathAvidhAH, yathAsaMkhyameva halamuzalacakrayodhinaH-halamuzalayodhino baladevAH cakrayodhino vAsudevA iti, saha tAlagaruDadhvajAbhyAM vartanta iti staalgrudddhvjaaH| ete ca bhavanto yugapad dvau dvau bhaviSyatiH, baladevavAsudevAviti gAthArthaH // vAsudevAbhidhAnapratipAdanAyAha[bhA.40] tiviThU a1diviThU 2 sayaMbhu 3 purisuttame 4 purisasIhe 5 / taha purisapuMDarIe 6 datte 7 nArAyaNe 8 kaNhe 9 // vR-nigadasiddhA / / adhunA baladevAnAmabhidhAnapratipAdanAyAha[bhA.41] ayale 1 vijae 2 bhadde 3, suppabhe 4 a sudaMsaNe 5 / AnaMde 6 naMdane 7 paume 8, rAme 9 Avi apacchime / / vR-nigadasiddhA / vAsudevazatrupratipAdanAyAha[bhA.42] AsaggIve 1 tAraya 2 meraya 3 mahukeDhave 4 nisuMbhe 5 a / bali 6 paharAe 7 taha rAvaNe 8 a navame jarAsiMdhU / / nigadasiddhA eva // [bhA.43] ee khalu paDisattU kittIpurisANa vAsudevANaM / savve a cakkajohI savve a hayA sacakkehiM // vR- gamanikA-ete khalu pratizatravaH-ete eva khaluzabdasya avadhAraNArthatvAt nAnye, kIrtipuruSANAM vAsudevAnAM, sarve cakrayodhinaH, sarve ca hatAH svacakrairiti-yatastAnyeva taccakrANi vAsudevavyApattaye kSiptAni taiH, puNyodayAt vAsudevaM praNamya tAneva vyApAdayanti iti gaathaarthH| evaM tAvatprAgupanyastagAthAyAM varNAdidvAropanyAsaM parityajya asaMmohArthamukrameNa jinAdInAM nAmadvAramuktaM, pArabhavikaM caiSAM varNanAmanagaramAtRpitRpurAdikaM prathamAnuyogato'vaseyaM, iha vistarabhayAnoktamiti / / sAmprataM tIrthakaravarNapratipAdanAyAha Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 ni. (376) Avazyaka mUlasUtram - 1 paumAbhavAsupujjA rattA sasipupphadaMta sasigorA / suvvayanemI kAlA pAso mallI piyaMgAbhA / ni. (377) varakaNagataviagorA solasa titthaMkarA muneyavvA / eso vaNNavibhAgo cauvIsAe jinavarANaM // vR- gAthAdvayaM sUtrasiddhameva / / sAmprataM tIrthakarANAmeva pramANAbhidhitsayAhani. (378) paMceva 1 addhapaMcama 2 cattAra 3 chuTTha 4 taha tigaM 5 ceva / aDDAijjA 6 dunni 7 a divaDa 8 megaM dhanusayaM 9 ca // ni. (379) nauI 10 asIi 11 sattari 12 saTThI 13 pannAsa 14 hoi nAyavvA paNayAla 15 catta 16 paNatIsa 17 tIsA 18 paNavIsa 19 vIsA 20 ya // ni. ( 380) pannarasa 21 dasa dhanUni ya 22, nava pAso 23 sattarayaNio vIro / nAmA puvyuttA khalu titthayarANaM muneyavvA // vR- etAstisro'pi pAThasiddhA eva // sAmprataM bhagavatAmeva gotrANi pratipAdayannAha - ni. (381) munisuvvao a arihA ariTThanemI a goamasaguttA / sesA titrA khala kAsavaguttA muneyavvA // vR- nigadasiddhA / / AyuSkAni tu prAkpratipAditAnyeveti na pratanyante, bhagavatAmeva purapratipAdanAya gAthAtritayamAha ni. ( 382 ) ikkhAga bhUmi 1 ujjhA 2 sAvatthi 3 vinia 4 kosalaparaM 5 ca / kosaMbI 6 6 vANArasI 7 caMdAnana 8 taha ya kAkaMdI 9 // ni. (383) bhaddilapura 10 sIhapuraM 11 caMpA 12 kaMpalli 13 ujjha 14 rayaNapuraM 15 / tinneva gayapuraMmI 18 mihilA 19 taha ceva rAyagihaM 20 // ni. (384) mihilA 21 sorianayaraM 22 vANArasi 23 taha ya hoi kuMDapuraM / usa bhAINa jiNANaM jammaNabhUmI jahAsaMkhaM // vR- nigadasiddhAH // bhagavatAmeva mAtRpratipAdanAyAha ni. (385) marudevi 1 vijaya 2 senA 3 siddhatthA 4 maMgalA 5 susImA 6 ya / puhavI 7 lakkhaNa 8 sAmA 9 naMdA 10 viNhU 11 jayA 12 rAmA 13 // ni. (386 ) sujasA 14 suvvayA 15 airA 16, sirI 17 devI 18 pabhAvaI 19 / paumAvaI 20 a vappA 21 a, siva 22 vammA 23 tisalA 24 ia || vR- gAthAdvayaM nigadasiddhameva / / bhagavatAmeva pitRpratipAdanAyAha ni. (387) nAbhI 1 jiasattU 2 A, jiyArI 3 saMvAre 4 ia / mehe 5 dhare 6 paTTe 7 a, mahasene 8 akhattie // ni. ( 388 ) suggIve 9 daDharahe 10 viNhU 11, vasupUjje 12 a akhattie / kayavammA 13 sIhasene 14 a, bhAnU 15 visasene 16 ia / / ni. (389) sUre 17 sudaMsaNe 18 kuMbhe 19 sumittu 20 vijae 21 samudhvijae 22 a rAyA a assasene 23 siddhatthe'vi ya 24 khattie / Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ ni. 389 ] 143 vR- nigadasiddhAH // paryAyo- gRhasthadiparyAyobhagavatAmukta eva tathaiva draSTavyaH / sAmprataM bhagavatAmeva gatipratipAdanAyAha ni. (390) savve'vi gayA mukakhaM jAijarAmaraNabaMdhaNavimukkA / titthayarA bhagavaMto sAsayasukkhaM nirAbAhaM // vR- nigadasiddhA // evaM tAvattIrthakarAn aGgIkRtya pratidvAragAthA vyAkhyAtA, idAnIM cakravarttinaH aGgIkRtya vyAkhyAyate eteSAmapi pUrvabhavavaktavyatAnibaddhaM cyavanAdi prathamAnuyogAdavaseyaM, sAmprataM cakravarttivarNapramANapratipAdanAyAha- ni. (391) savve'vi egavaNNA nimmalakaNagappabhA muNeyavvA / chakkhaMDabharahasAmI tesi pamANaM ao vucchaM / / ni. (392) paMcasaya 1 addhapaMcama 2 bAyAlIsA ya addhadhanuaM ca 3 / igayAla dhanussaddhaM 4 ca cautthe paMcame cattA 5 // ni. (393) paNatIsA 6 tIsA 7 puna aTThAvIsA 8 ya vIsai 9 dhanUni / pannarasa 10 bAraseva ya 11 apacchimo satta ya dhanUni 12 // nigadasiddhAH ||naamaani prAkpratipAditAnyeva, sAmprataM cakrabarttigotrapratipAdanAnAhani. ( 394) kAsavaguttA savve caudasarayaNAhivA samakkhAyA / deviMdabaMdiehiM jinehiM jiarAgadosehiM // vR- sUtrasiddhA / sAmprataM cakravartyAyuSkapratipAdanAyAhani. (395) caurAsII 1 bAvattarI a puvvANa sayasahassAI 2 / paMca 3 ya tinni a 4 egaM ca 5 sayasahassA ca vAsANaM / ni. (396) paMcAnaui sahassA 6 caurAsII a 7 aTThame laTThI 8 / lIsA 9 ya dasa 10 ya tinni 11 a apacchime sattavAsasayA 12 // vR- gAthAdvayaM paThitasiddham / idAnIM cakravarttinAM purapratipAdanAyAhani. (397)jammaNa vinIa 1 ujjhA 2 sAvatthI 3 paMca hatyiNapuraMmi 8 / vANAsi 9 kaMpille 10 rAyagihe 11 ceva kaMpille 12 // vR- nigadasiddhA eva / sAmprataM cakravarttimAtRpratipAdanAyAha ni. (398) sumaMgalA 1 jasavaI 2 bhaddA sahadevi 4 aira 5 siri 6 devI 7 / tArA 8 jAlA 9 merA 10 ya vappagA 11 taha ya cUlanI a // vR- nigadasiddhA / / sAmprataM cakravarttipitRpratipAdanAyAha ni. (399)usabhe 1 sumittavijae 2 samuddavijae 3 a assasene a 4 / tai vIsaseNa 5 sUre 6 sudaMsaNe 7 kattavirie 8 a // ni. (400) paumuttare 9 mahAhari 10 vijae rAyA 11 taheva baMbhe 12 a / osappiNI imIse piunAmA cakkavaTTINaM // vR- gAthAdvayaM nigadasiddhameva // paryAyaH keSAJcit prathamAnuyogato'vaseyaH keSAJcit pravrajyA'bhAvAt na vidyata eveti / sAmprataM cakravarttigatipratipAdanAyAha " Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 Avazyaka mUlasUtram-1ni. (401) aTeva gayA mokkhaM subhumo baMbho a sattami puThaviM / maghavaM saNaMkumAro saNaMkumAraM gayA kappaM // vR-nigadasiddhA // evaM tAvaccakravartino'pyadhikRtya vyAkhyAtA pratidvAragAthA, idAnIM vAsudevabaladevAGgIkaraNato vyAkhyAyate-eteSAmapi ca pUrvabhavavaktavyatAnibaddhaM cyavanAdi prathamAnuyogata evAvaseyaM, sAmprataM vAsudevAdInAM varNapramANapratipAdanAyAhani. (402) vaNNeNa vAsudevA savve nIlA balA ya sukkilyaa| eesi dehamAnaM vucchAmi ahAnupubbIe // ni. (403)paDhamo dhanUnasII 1 sattari 2 saTThI 3 a panna 4 paNapAlA 5 / aunattIsaM ca dhanU 6 chavvIsA 7 solasa 8 daseva 9 // gAthAdvayaM nigadasiddhaM // nAmAni prAgabhihitAnyeva / sAmprataM vAsudevAdInAM gotrapratipAdanAyAhani. (404) baladevavAsudevA aDheva havaMti goymsguttaa| nArAyaNapaumA puna kAsavaguttA muNeavvA // vR-nigadasiddhA / / vAsudevabaladevAnAM yathopanyAsamAyuH pratipAdanAyAhani. (405)caurAsII 1 bisattari 2 saTThI 3 tIsA ya 4 dasa 5 ya lkkhaaii| pannaTTi sahassAI 6 chappannA 7 bArase 8 gaM ca 9 // ni. (406) paMcAsII 1 pannattarI a 2 pannaTThi 3 paMcavaNNA 4 ya / sattarasa sayasahassA 5 paMcamae aauaNhoi|| ni. (407) paMcAsIi sahassA 6 pannaTThI 7 taha ya ceva pannarasa 8 / bArasa sayAI 9 AuM baladevANaM jahAsaMkhaM // vR-nigadasiddhAH // sAmpratamamISAmeva purANi pratipAdyante-tatrani. (408)poaNa 1 bAravaitigaM 4 assapuraM 5 taha ya hoi cakkapuraM 6 / vANArasi 7 rAyagihaM 8 apacchimo jAo mahurAe 9 // vR-nigadasiddhA / eteSAM mAtApitRpratipAdanAyAhani. (409)migAvaI 1 umA ceva 2, puhavI 3 sIA ya 4 ammayA 5 / lacchImaI 6 sesamaI 7, kegamaI 8 devaI 9 ia // ni. (410)bhadda 1 subhaddA 2 suppabha 3 sudaMsaNA 4 vijaya 5 vejayaMtI 6 a / taha ya jayaMtI 7 aparAjiA 8 ya taha rohiNI 9 ceva // ni. (411)havai payAvai 1 baMbho 2 ruo 3 somo 4 sivo 5 mahasivo 6a| aggisihe 7 a dasarahe 8 navame bhaNie a vasudeve 9 // vR-nigadasiddhAH / / eteSAmeva paryAyavaktavyatAmabhidhitsurAhani. (412) pariAo pavvajA'bhAvAo natthi vAsudevANaM / hoi balANaM so puna paDhama'nuogAo nAyavvo // vR-nigadasiddhA eva / / eteSAmeva gatiM pratipAdayannAhani. (413) ego a sattamAe paMca ya chaTThIe paMcamI ego / Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 145 upodghAtaH - [ni.413] ego a cautthIe kaNho puna taccapuDhavIe / vR- gamanikA-ekazca saptamyAM paJca ca SaSTyAM paJcamyAmekaH ekazca caturthyAM kRSNaH punastRtIyapRthivyAM yAsyati gato veti sarvatra kriyAdhyAhAraH kAryaH, bhAvArthaH spaSTa eva / baladevagatipratipipAdayiSayA''hani. (414) aTuMtagaDA rAmA ego puna baMbhalogakappaMbhi / uvavaNNu tao caiuM sijjhissai bhArahe vAse / vR-gamanikA-aSTa antakRto rAmAH, antakRta iti jJAnAvaraNIyAdikarmAntakRtaH, siddhiM gatA ityarthaH / ekaH punaH brahmalokakalpe utpatsyate utpanno veti kriyA / tatazca brahmalokAcyutvA setsyati mokSaM yAsyati bhArate varSa iti gAthArthaH ||aah-kimiti sarve vAsudevAH khalvadhogAmino rAmAzcordhvagAmina iti ?, Ahani. (415) aNiANakaDA rAmA savve'vi a kesavA niANakaDA / aDDuMgAmI rAmA kesava savve ahogAmI // vR-gamanikA-anidAnakRto rAmAH, sarve api ca kezavA nidAnakRtaH, UrdhvagAmino rAmAH, kezavAH sarve adhogAminaH / bhAvArthaH sugamo, navaraM prAkRtazailyA pUrvAparanipAtaH 'anidAnakRtA rAmAH' iti, anyathA akRtanidAnA rAmA iti draSTavyaM, kezavAstu kRtanidAnA iti gaathaarthH| evaM tAvadadhikRtadvAragAthA 'jinacakkidasArANa' mityAdilakSaNA prapaJcato vyAkhyAteti / sAmprataM yazcakravartI vAsudevo vA yasmin jine jinAntare vA''sIt sa pratipAdyata ityanena sambandhena jinAntarAgamanaM, tatrApi tAvatprAsaGgata eva kAlato jinAntarANi nirdizyante - usabhI varavasabhagaI tatiasamApacchimaMmi kAlaMmi / uppanno paDhamajino bharahapiA bhArahe vAse // pannAsA lakkhehiM koDINaM sAgarANa usbhaao| uppanno ajiajino tatio tIsAeN lkkhehiN|| jinavasaisaMbhavAo dasahi u lakkhehiM ayarakoDINaM / ___ abhinaMdano u bhagavaM evaikAleNa uppanno / / abhinaMdAu sumatI navahi u lakakhehi ayarakoDINaM / uppanno suhapanno suppabhanAmassa vocchAmi // nauI ya sahassehiM koDINaM sAgarANa puNNANaM / sumaijiNAu paumo evatikAlena uppanno / / paumappahanAmAo navahi sahassehi ayarakoDINaM / ___ kAlenevaieNaM supAsanAmo samuppanno // koDIsaehi navahi u supAsanAmA jino samuppanno / caMdappabho pabhAe pabhAsayaMto u telokaM // nauIe koDIhiM sasIu suvihIjino samuppanno / | 24[10 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 Avazyaka mUlasUtram-1 - suvihijinAo navahi u koDIhiM sIalo jaao| sIalajiNAu bhayavaM sijaMso sAgarANa koDIe / sAgarasayaUNAe barisehiM tahA imehiM tu // chavvIsAe~ sahassehiM ceva chAvaThi sayasahassehiM / etehiM UNiA khala koDI maggilliA hoii|| caupannA ayarANaM sijaMsAo jino u vasupujjo / vasupujjAso vimalo tIsahi ayarehi uppanno / vimalajinA uppanno navahiM ayarehinaMtaijino'vi / causAgaranAmehiM anaMtaIto jino dhammo / / dhammajinAo saMtItihi u ticaubhAgapaliaUNehiM / ayarehi samuppanno paliaddheNaM tu kuMthujino / paliacamAeNaM koDisahassUNaeNa vAsANaM / kuMthUo aranAmo koDisahasseNa mallijino // mallijinAo munisuvvao ya caupannAvAsalakkhehiM / suvvayanAmAo namI lakkhehiM chahi uppnno|| paMcahiM lakkhehiM tao ariTThanemI jino smuppnno| tesIisahassehiM saehi addhaTThamehiM ca / / nemIo pAsajino pAsajinAo ya hoi vIrajino / __ aDDArasajjasaehiM gaehiM caramo samuppanno // vR- iyamatra sthApanA-usabhAo koDilakkha 50 ajio, koDilakkha 30 saMbhavo, koDilakkha 10 abhinaMdano, koDilakkha 5 sumatI, koDIo nauIo sahassehiM 90 paumappaho, koDInavasahassehiM 9 supAso, koDInavasaehiM 9 caMdappabho, koDIo nauio 90 puSpadaMto, koDIo navahi u 9 sIalo, koDIUNA 100 sA06626000 varisAiM sejaMso, sAgaropamA 58 vAsupujo, tIsasarAgarAI 30 vimalo, sAgarovamAI 9 anaMto, sAgarovamAiM 4 dhammo, sAgarovamAI 3 UNAI paliovamacaubhAgehiM tihiM saMtI, paliaddhaM 2 kuMthU, paliyaMcaubbhAo UNao vAsakoDIsahasseNa 1 aro, vAsakoDIsahassaM 1 mallI, varisalakkhacaupannA munisuvvao, varisalakkha 6 namI, varisalakkha 5 ariTThanemI, varisasahassA 83750 pAso, vAsasayAI 250 vaddhamANo / jinNtraaiN|| sAmprataM cakravartino'dhikRtya jinAntarANyeva pratipAdyante-tatrani. (416) usabhe bharaho ajie sagaro maghavaM saNaMkumAro a| dhammassa ya saMtissa ya jinaMtare cakkavaTTidugaM / / ni. (417) saMtI kuMthU a aro arahaMtA ceva cakkavaTTI a / __ aramallIaMtare u havai subhUmo a koravyo / ni. (418) munisuvvae narmimi a huMti duve paumanAbhaharisenA / Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ na. 418] naminemisu jayanAmo ariTThamAsaMdare baMbho // vR- iha ca asaMmohArthaM sarveSAmeva jinacakravarttivAsudevAnAM yo yasmin jinakAle 'ntare vA cakravartI vA vAsudevo vA bhaviSyati babhUva vA tasya anantaravyAvarNitapramANAyuH samanvitasya sukhaparijJAnArthamayaM pratipAdanAyApAyaH battIsaM gharayAI kAUM tiriyAyatAhiM rehAhiM / uDDayayAhiM kAuM paMca gharAI tao paDhame // pannarasa jina niraMtara suNNadugaM ti jina suNNatiyagaM ca / do jina suNNa jiniMdo suNNa jiNo suNNa donni jinA / / bitiyapaMtiThavaNA do cakki suNNa terasa paNa cakkisuNNa cakki do suNNA / cakki suNNa du cakkI suNNaM cakkI du suNNaM ca // tatiyapaMtiThavaNA 147 dasa suNNa paMca kesava paNa suNNa kesi suNNa kesI ya / do suNa savo'vi yaNNadugaM kesava ti suNNa // pramANAnyAyUMSi cAmISAM pratipAditAnyeva / tAni punaryathAkramaM UrdhvAyatarekhAbhiradhodhogRhadvaye sthApanIyAnIti / uktasambandhagAthAtrayagamanikA - RSabhe tIrthakare bharatazcakravarttI, tathA ajite tIrthakare sagarazcakravarttI bhaviSyati evaM tIrthakaroktAnuvAdaH, sarvatra bhaviSyatkAlAnurUpaH kriyAdhyAhAraH kAryaH, trikAlasUtrapradarzanArtho vA bhUtenApi na duSyati, tathA cAvocat - 'maghavA saNakumAro saNaMkumAraM gayA kappaM' ityAdi / evaM sarvatra yojyamiti / maghavAn sanatkumArazca etaccakravarttidvayaM dharmasya zAntezca anayorantaraM tasmin jinAntare cakravarttidvayaM bhaviSyatyabhavadveti gAthArthaH // dvitIya-gAthAgamanikA-zAntiH kunthuzcAraH, ete trayo'pyazokAdyaSTamahAprAtihAryAdirUpAM pUjAmarhantItyarhantazcaiva cakravarttinazca, tathA aramallayantare tu bhavati subhUmazca kauravyaH, tuzabdo'ntaravizeSaNe, nAntaramAtre, kintu puruSapuNDarIkadattavAsudevadvayamadhyaiti gAthArthaH / tRtIyagAthAgamanikA - munisuvrate tIrthakare namau ca bhavataH dvau, kau dvo ?, padmanAbhahariSeNau 'naminemisujayanAmo ariTThapAsaMtare baMbho' tti namizca nemI ca namineminI, antaragrahaNa-mabhisaMbadhyate, tatazca naminemyantare jayanAmA'bhavat, ariSTagrahaNAd ariSTanemiH, pArzveti pArzvasvAmI, anayorantare brahmadatto bhaviSyatyabhavadveti gAthArthaH // idAnIM vAsudevo yo yattIrthakarakAle'ntare vA khalvAsIt asau pratipAdyateni. (419) paMca rahate vadaMti kesavA paMca AnupuvvIe / sisa tiviTThAI dhamma purisasIhaperaMtA // vR- gamanikA -paJja arhataH vandante kezavAH, etaduktaM bhavati paJca kezavA arhato vandante, vandanta ityeteSAM samyaktvakhyApanArthamiti / kiyanto'rhantaH ? kimekaH dvau trayo vA ?, netyAha'paMca' paJceti paJcaiva, kiM yathAkathaJcit ? netyAha- 'AnupUrvyA' paripAThyA 'sijUMsa tiviTThAI Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 Avazyaka mUlasUtram-1 dhamma purisasIhaperaMtA' zreyAMsAdIn tripRSThAdayaH dharmaparyantAn puruSasiMhaparyantA iti, vandanta iti zAstrakAravacanatvAt vartamAnanirdezaH, pAThAntaraM vA 'paMca'rihaMte vaMdisu kesavA' ityAdi gaathaarthH|| ni. (420) aramalliaMtare dunmi kesavA purisapuMDariadattA / munisuvvayanamiaMtari nArAyaNa kaNhu nemiMmi // vR- arazca mallica aramallI tayorantam-apAntarAlaM tasmin, dvau kezavau bhaviSyataH, kau dvau ityAha-puruSapuNDarIkadattau 'munisuvvaNamiaMtare NArAyaNo' tti munisuvratazca namizca munisuvratanamI tayorantaraM munisuvratanamyantaraM tasmin nArAyaNo nAma vAsudevo bhaviSyati abhvdvaa| tathA 'kaNho ya nemimi' tti kRSNAbhidhAnazcaramo vAsudevo nemitIrthakare bhaviSyati babhUva veti gAthArthaH / evaM tAvat cakravartino vAsudevAzca yo yajjinakAle antare vA sa uktaH, sAmprataM cakravartivAsudevAntarANi pratipAdayannAhani. (421) cakkidugaM haripaNagaM paNagaM cakkINa kesavo cakkI / kesava cakkI kesava du cakkI kesI 'cakkI a|| vR-prathamamuktalakSaNakAle cakravattidvayaM bhaviSyati abhavadvA, tatastripRSThAdiharipaJcakaM, punaH paJcakaM maghavAdInAM cakravattinAM, punaH puruSapuNDarIkaH kezavaH, tataH subhUmAbhidhAnazcakravartI, punardattAbhidhAnaH kezavaH, punaH padmanAmA cakravardeva, punarnArAyaNAbhidhAnaH, kezavaH, punaH hariSeNajayanAmAnau dvau cakravattinau, punaH kRSNanAmA kezavaH, punarbahmadattAbhidhAnazcaRvartIti, kriyAyogaH sarvatra prathamapadavad draSTavya iti gAthArthaH // uktamAnuSaGgikaM, prakRtaM prastumaH-tatra 'titthagaro ko ihaM bharahe !' tadvyAcikhyAsayA''ha-mUlabhASyakAra:[bhA.44] aha bhaNai naravariMdo tAya ! imIsittiAi prisaae| anno'vi ko'vi hohI bharahe vAhami titthyro?|| vR-gamanikA-atrAntare atha bhaNati naravarendraH-tAta! asyA etAvatyAH pariSadaH anyo'pi kazcid bhaviSyati tIrthakaro'smin bhArate varSe ?, bhAvArthastu sugama eveti gAthArthaH / / ni. (422) tattha marIInAmA AiparivvAyago usbhnttaa| sajjhAyajhANajutto egaMte jhAyai mahappA // vR. 'tatra' bhagavataH pratyAsanne bhUbhAge marIcinAmA Adau parivrAjaka AdiparivrAjakaH pravartakatvAt, RSabha naptA-pautraka ityarthaH / svAdhyAya eva dhyAnaM svAdhyAyadhyAnaM tena yuktaH, ekAnte dhyAyati mahAtmeti gAthArthaH // ni. (423) taM dAei jiNiMdo eva nariMdena pucchio sNto| dhammavaracakkavaTTI apacchimo vIranAmutti // vR- gamanikA-bharatapRSTo bhagavAn 'ta' marIciM darzayatA jinendraH, evaM narendreNa pRSTaH san dharmavaracakravartI apazcimo vIranAmA bhaviSyati iti gAthArthaH / / ni. (424) Aigaru dasArANaM tiviThU nAmeNa poaNAhivaI / piamittacakkavaTTI mUAi videhavAsaMmi // Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 149 upodghAtaH - [ni.424] vR-gamanikA Adikaro dazArANAM tripRSThanAmAI potanA nAma nagarI tasyA adhipatiH bhaviSyatIti kriyA / tathA priyamitranAmA cakravartI mUkAyAM nagaryAM 'videhavAsaMmi' ti mahAvidehe bhaviSyatIti gAthArthaH // ni. (425) taM vayaNaM soUNaM rAyA aMciyataNUruhasarIro / abhivaMdiUNa piaraM marIimabhivaMdao jAi / vR-gamanikA-'tadvacana' tIrthakaravadanavinirgataM zrutvA rAjA aJcitAni tanUruhANi-romANi zarIre yasya sa tathAvidhaH abhivandya 'pitaraM' tIrthakaraM marIciM abhivandiSyata ityabhivandako yAti / pAThAntaraM vA 'marIimabhivaMdiuM jAitti' marIci yAti kimartham ? abhivandituM-abhivandanAyetyarthaH, yAtIti vartamAnakAlanirdezaH trikAlagocarasUtrapradarzanArtha iti gAthArthaH / / ni. (426) so vinaeNa uvagao kAUNa payAhiNaM ca tikkhutto / vaMdai abhitthuNaMto imAhi mahurAhi vaggUhiM / / vR-gamanikA-'saH' bharataH vinayena-karaNabhUtena marIcisakAzamupAgataH san kRtvA pradaziNaM ca 'tikkhutto' tti vikRtvaH tistro vArA ityarthaH, vandate abhiSTuvan etAbhiH 'madhurAbhiH' valgubhiH vAgbhiriti gAthArthaH // ni. (427) lAhA hu te suladdhA jaMsi tumaM dhammacakkavaTTINaM / hohisi dasacaudasamo apacchimo vIranAmutti // vR- 'lAbhAH' abhyudayaprAptivizeSAH, hukAro nipAtaH, sa caivakArArthaMH, tasya ca vyavahitaH saMbandhaH, 'te' tava sulabdhA eva, yasmAt tvaM dharmacakravartinAM bhaviSyasi 'dazacaturdazamaH' caturvizatitama ityarthaH, apazcimo vIranAmeti gAthArthaH // tathA- Aigaru0 pUrvavat jJeyA / ekAntarasamyagdarzanAnuraJjitahRdayo bhAvitIrthakarabhaktyA ca tamabhivandanAyodyato bharata evAhani. (428) nAvi a pArivvajjaM vaMdAmi ahaM imaM va te jammaM / jaM hohisi titthayaro apacchimo tena vaMdAmi // vR- gamanikA-nApi ca parivrAjAmidaM pArivrAjaM vandAmi ahaM idaM ca te janma, kintu yadbhaviSyasi tIrthakaraH apazcimaH tena vande iti gAthArthaH // tathAni. (429) evaNhaM thoUNaM kAUNa payAhiNaM ca tikkhutto / ApucchiUNa piaraM viNIaNagari aha paviTTho // vR-gamanikA-evaM stutvA 'hami' ti nipAtaH pUraNArtho vartate, kRtvA pradakSiNAM ca trikRtvaH ApRcchya 'pitaraM' RSabhadevaM vinItanagarI' ayodhyAM 'atha' anantaraM praviSTo bharata iti gAthArthaH / atrAntareni. (430) tavvayaNaM soUNaM tivaI ApphoDiUNa tikkhutto / abbhahiajAyahariso tattha marIIM imaM bhaNai / / vR- gamanikA-tasya-bharatasya vacanaM tadvacanaM zrutvA tatra marIciH idaM bhaNatIti yogaH, kathamityata Aha-tripadIM dattvA, raGgamadhyAgatamallavat, tathA AsphoTya trikRtvaH-tistro vArA ityarthaH, kiMviziSTaH san ityata Aha-abhyadhiko jAto harSo yasyeti samAsaH, tatra sthAne Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram - 1 marIciH 'idaM' vakSyamANalakSaNaM bhaNati, varttamAnanirdezaprayojanaM prAgvaditi gAthArthaH // jai vAsudevu paDhamo mUAi videhi cakkavaTTittaM / caramo titthayarANaM hou alaM ittiaM majjha // ni. (431) vR- gamanikA - yadi vAsudevaH prathamo'haM mUkAyAM videhe cakravarttitvaM prApsyAmi, tathA 'caramaH' pazcimaH tIrthakarANAM bhaviSyami, evaM tarhi bhavatu etAvanmama, etAvataiva kRtArtha ityarthaH, 'alaM' paryAptaM anyeneti / pAThAntaraM vA 'aho mae ettiaM laddhaM' ti gAthArthaH // ni. (432) ahayaM ca dasArANaM piA ya me cakkavaTTivaMsassa | ajo titthayarANaM, aho kulaM uttamaM majjha // vR- gamanikA - ahameva cazabdasyaivakArArthatvAt, kim ?, dazArANAM prathamo bhaviSyAmIti vAkyazeSaH, pitA ca 'me' mama cakravartivaMzasya prathama iti kriyA'dhyAhAraH / tatha 'Aryaka H ' pitAmahaH sa tIrthakarANAM prathamaH, yata evaM ataH 'aho' vismaye kulamuttamaM mameti gAthArthaH // pRcchAdvAraM gatam, idAnIM nirvANadvArAvayavArthAbhidhitsayA''ha ni. (433) 150 aha bhagavaM bhavamahaNo puvvANamanUnagaM sayasahassaM / anupuvvi vihariUNaM patto aTThAvayaM selaM // vR- gamanikA - atha bhagavAn bhavamathanaH pUrvANAmanyUnaM zatasahastraM AnupUrvyA vihRtya prApto'STApadaM zailaM, bhAvArtha: sugama eveti gAthArthaH // ni. (434) aTThAvayaMmi sele caudasabhattena so maharisINaM / dasahi sahassehi samaM nivvANamanuttaraM patto / vR- gamanikA - aSTApade zaile caturdazabhaktena sa mahIrSINA dazabhiH sahastraiH samaM nirvANamanuttaraM prAptaH / asyA api bhAvArtha: sugama eva, navaraM catudarzabhaktaM SaDrAtropavAsaH / bhagavantaM cASTApadaprAptaM apavargajigamiSu zrutvA bharato duHkhasaMtaptamAnasaH padbhyAmeva aSTApadaM yayau, devA api bhagavantaM mokSajigamiSu jJAtvA aSTApadaM zailaM divyavimAnArUAH khalu AgatavantaH, uktaM ca 'bhagavati mokSagamanAyodyate jAva ya devAvAsI jAva ya aTThAvao nagavariMdo / devehiM ya devIhi ya avirahiyaM saMcaraMtehiM || tatra bhagavAn tridazanarendraiH stUyamAno mokSaM gata iti gAthArthaH // sAmprataM nirvANagamanavidhipratipAdanAya enAM dvAragAthAmAha ni. (435) nivvANaM 1 cihagAgiI jinassa ikkhAga sesayANaM ca 2 / sakahA 3 thUbha jinahare 4 jAyaga 5 tenAhi aggitti 6 // vR- 'nirvANamiti' bhagavAn dazasahastraparivAro nirvANaM prAptaH, atrAntare ca devAH sarva evASTApadamAgatAH / 'citikAkRtiriti' te tistraH citA vRttatryastracaturastrAkRtIH kRtavantaH iti, ekAM pUrveNa aparAM dakSiNena tRtIyAmapareNeti, tatra pUrvA tIrthakRtaH dakSiNA ikSvAkUNAM aparA zeSANAmiti, tataH agnikumArAH vadanaiH khalu agni prakSiptavantaH, tata eva nibandhanAlloke 'agnimukha vai devAH' iti prasiddhaM, vAyukumArAstu vAtaM muktavanta iti, mAMsazoNite ca dhyAmite Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.435] 151 sati medhakumArAH surabhiNA kSIrodajalena nirvApitavantaH / 'sakatheti' sakathA-hanumocyate, tatra dakSiNA hanumAM bhagavataH saMbandhinIM zakro jagrAha vAmAmIzAnaH AdhastyadakSiNAM punazcamaraH AdhastyottarAM tu baliH, avazeSAstu tridazAH zeSAGgAni gRhItavantaH, narezvarAdayastu bhasma gRhItavantaH, zeSalokAstu tadbhasmanA puNDakANi cakuH, tava eva ca prasiddhimupAgatAni / 'stUpA jinagRhaM ceti' bharato bhagavantamuddizya vardhakIratnena yojanAyAmaM trigavyUtocchritaM siMhaniSadyAyatanaM kAritavAn, nijavarNaprANayuktAH caturvizatiM jIvAbhigamoktaparivArayuktAH tIrthakarapratimAH tathA bhrAtRzatapratimA AtmapratimAM ca stUpazataM ca, mA kazcid AkramaNaM kariSyatIti, tatraikAM bhagavataH zeSAn ekonazatasya bhrAtRNAmiti, tathA lohamayAn yantrapuruSAn taddvArapAlAMzcakAra; daNDaratnena aSTApadaM ca sarvatazchinnavAn, yojane yojane aSTau padAni ca kRtavAn, sagarasutaistu svavaMzAnurAgAdyathA parikhAM kRtvA gaGgA'vatAritA tathA granthAntarato vijJeyamiti / 'yAcakAstenAhitAgna yaH' ityasya vyAkhyA-devairbhagavatsakathAdau gRhIte sati zrAvakA devAn atizayAbhaktyA yAcitavantaH, devA api teSAM pracaratvAt mahatA yalena yAcanAbhidrutA AhuH-aho yAcakA aho yAcakA iti, tata eva hi yAcakA rUDhAH, tato'gni gRhItvA svagRheSu sthApitavantaH, tena kAraNena AhitAgnaya iti tata eva ca prasiddhAH, teSAM cAgnInAM parasparataH kuNDasaMkrAntavarya vidhiH-bhagavatH, saMbandhibhUtaH sarvakuNDeSu saMcarati, ikSvAkukuNDAgnistu zeSakuNDAgniSu saMcarati, na bhagavatkuDaNDAgnau iti, zeSAnagArakuNDAgnistu nAnyatra saMkramata iti gAthAryaH // sAmpratamapratihatadvAragAthAyA dvAradvayavyAcikhyAsayA mUlabhASyakAra Aha[bhA.45] thUbhasaya bhAugANa cauvIsaM ceva jiNahare kAsI / . savvajiNANaM paDimA vaNNapamANehi niaehiM // vR- gamanikA-stUpazataM bhAhUNAM bharataH kAritavAn iti, tathA catuvizatiM caiva jinagRhejinAyatanAni 'kAsIti' kRtavAn, kA ityAha-sarvajinAnAM pratimA varNapramANaiH 'nijaiH' AtmIyairiti gAthArthaH / / sAmprataM bharatavyaktatAnibaddhAM saMgrahagAthAM pratipAdayannAhani. (436) AyaMsagharapaveso bharahe paDaNaM ca aMgulIassa / sesANaM ummuaNaM saMvego nANa dikkhA ya // vR-asyA bhAvArthaH kathAnakAdavaseyaH, taccedam-bhagavato nivvANaM gayassa AyayaNaM kArAviya bharaho aujjhamAgao, kAlena ya appasogo jAo, tAhe punaravi bhoge bhuMjiuM pavatto, evaM tassa paMca puvvasayasahassA aikvaMtA bhoge bhuMjaMtassa, anayA kayAi savvAlaMkArabhUsio AyaMsagharamatigato, tattha ya savvaMgio puriso dIsai, tassa evaM pecchamANassa aMgulijjayaM paDiyaM, taM ca tena na nAyaM paDiyaM, evaM tassa paloyaMtassa jAhe sA aMgulI didvimi paDiyA, tAhe asobhaMtiA divA, tato kaDagaMpi avanei, evamekvekkamavaNeteNa savvamAbharaNamavaNIaM, tAhe appANa ucciyapaumaM va paumasaraM asobhaMtaM pecchiya saMvegAvaNNo pariciMtiuM payatto-AgaMtugadavvehiM me sarIragaMti na sahAvasuMdaraM, evaM ciMtaMtassa apuvvakaraNajjhANamuvaTThiassa kevalanANaM samuppannaMti / sakko devarAyA Agao bhaNati-davvaliMgaM paDivajaha, jAhe nikkhamaNamahimaM karemi, tato tena paMcamuTThio loo kao, devayAe raoharaNapaDiggahamAdi uvagaraNamuvanIaM, dasahiM rAyasahassehiM samaM Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 Avazyaka mUlasUtram - 1 pavvaio / sesA nava cakkiNo sahassaparivArA nikkhatA / sakkeNaM vaMdio, tAhe bhagavaM puvvasayahassaM kevalipariyAgaM pAuNittA parinivvuDo ya / Aicajaso sakkeNAbhisitto, evamaTThapurisajugANi abhisittANi / ukto gAthArthaH, sAmpratamakSaragamanikA - AdarzakagRhe pravezaH, kasya ? 'bharahetti' bharatasya prAkRta zailyA SaSThyarthe saptamI, tathA patanaM cAGgalIyasya babhUva, zeSANAM kaTakAdInAM tUnmocanaM anuSThitaM, tataH saMvegaH saMjAtaH, taduttarakAlaM jJAnamutpannamiti, dIkSA ca tena gRhItA, cazabdAnnirvRttazcetyakSarArthaH / uktamAnuSaGgikaM idAnIM prakRtAM marIcivaktavyatAM pRcchatAM kathayatItyAdinA pratipAdayati - tatra ni. (437) pucchaMtANa kai uvaTThie dei sAhuNI sIse / gelanni apaDiaraNaM kavilA ityaMpi ihayaMpi // vR- gamanikA - pRcchatAM kathayati, upasthitAn dadAti sAdhubhyaH ziSyAn, glAnatve apratijAgaraNaM kapila ! atrApi ihApi / bhAvArtha: sa hi prAgvyAvarNitasvarUpo marIciH bhagavati nirvRtte sAdhubhiH saha viharan pRcchatAM lokAnAM kathayati dharmaM jinapraNItameva, dharmAkSiptAMzca prANina upasthitAn dadAti sAdhubhyaH ziSyAniti / anyadA saMglAnaH saMvRttaH sAdhavo'pyasaMyatatvAnna pratijAgrati, sa cintayati - niSThitArthAH khalu ete, nAsaMyatasya kurvanti, nApi mamaitAn kArayituM yujyate, tasmAt kaJcan pratijAgarakaM dIkSayAmIti, apagatarogasya ca kapilI nAma rAjaputro dharmazuzrUSayA tadantikamAgata iti kathite sAdhUdharme sa Aha-yadyayaM mArgaH kimiti bhavatA etadaGgIkRtam ?, marIcirAha - pApo'haM, 'loeMdiye' tyAdivibhASA pUrvavat, kapilale'pi karmodayAt sAdhudharmAnabhimukhaH khalvAha - tathApi kiM bhavaddarzane nAstyeva dharma iti, marIcirapipracurakarmA khalvayaM na tIrthakaroktaM pratipadyate, varaM me sahAyaH saMvRtta iti saMcintyAha--'kavilA itthaMpitti' apizabdasyaivakArArthatvAt nirUpacaritaH khalvatraiva sAdhUmArge 'ihayaMpitti' svalpastu atrApi vidyate iti gAthArthaH // sa hyeyamAkarNya tatsakAza eva pravrajitaH, marIcinA'pyanena durvacanena saMsAro'bhinirvartitaH, tripadIkAle ca nIcairgotraM karma baddhamiti // amumevArthaM pratipAdayannAhani. (438) dubbhAsieNa ikkeNa marII dukkhasAyaraM patto bhamio koDAkoDiM sAgarasarinAmadhe jANaM || vR- gamanikA - 'durbhASitenaikena' uktalakSaNena marIcirduHkhasAgaraM prAptaH bhrAntaH koTInAM koTI koTIkoTI tAM, keSAmityAha - 'sAgarasarinAmadhejjANaMti' sAgarasadhzanAmadheyAnAM, sAgaropamANAmiti gAthArthaH / ni. (439) tammUlaM saMsAro nIAgottaM ca kAsi tivaImi / apaDikkato baMbhe kavilo aMtaddhio kahae // vR- dvitIyagAthAgamanikA- 'tanmUlaM' durbhASitamUlaM saMsAraH saMjAtaH, tathA sa eva nIcairgetraM ca kRtavAn-niSpAditavAn 'tripadyAM' prAgvyAvarNitasvarUpAyAmiti / 'apaDikkaMto babhetti' sa marIciH caturazItipUrvazatasahastrANi sarvAyuSkamanupAlaya tasmAt durbhASitAt garvAcca 'aprAtekrAntaH' anivRttaH brahmaloge dazasAgaropamasthitiH devaH saMjAta iti / kapilo'pi granthArthaparijJana Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.439] 153 zUnya eva tarzitakriyArato vijahAra, AsurinAmA ca ziSyo'nena pravrAjita iti, tasya svAcAramA dideza, evamanyAnapi ziSyAn sa gRhItvA ziSyapravacanAnurAgatatparo mRtvA brahmaloka evotpannaH, sa hyutpattisamanantarameva avadhiM prayuktavAn-kiM mayA hutaM vA ? iSTaM vA ? dAnaM vA dattaM ? yenaiSA divyA devarddhiH prApteti, svaM pUrvabhavaM vijJAya cintayAmAsa-mamahi ziSyo na kiJcidvetti, tattasya upadizAmi tattvamiti, tasmai AkAzasthapaJcavarNamaNDalakasthaH tattvaM jagAda, Aha ca-'kamilo aMtaddhio kahae' kapilaH antarhitaH kathitavAn, kim ? -avyaktAt vyaktaM prabhavati, tataH SaSTitantraM jAtaM, tathA cAhustanmatAnusAriNaH "prakRtermahAMstato'haGkAra stasmAdgaNazca SoDazakaH / tasmAdapi SoDazakAt paJcabhyaH paJca bhUtAni // " ityAdi, alaM vistareNa, prakRtaM prastumaH iti gAthArthaH / / ni. (440) ikkhAgesu marII caurAsII a baMbhalogaMmi / .. kosiu kullAgaMmI (gesuM) asIimAuM ca saMsAre // vR-gamanikA-ikSvAkuSu marIcirAsIt, caturazItiM ca pUrvazatasahastrANyAyuSkaM pAlayitvA 'baMbhaloyaMmi' brahmaloke kalpe devaH saMvRttaH, tatazcAyuSkakSayAcyutvA 'kosio kullAesunti' kollAkasaMniveze kauziko nAma brAhmaNo babhUva, 'asIimAuM ca saMsAretti' sa ca tatrAzItiM pUrvazatasahastrANyAyuSkamanupAlya 'saMsAretti' tiryagnaranArakAmarabhavAnubhUtilakSaNe paryaTita iti gAthArthaH / saMsAre kiyantamapi kAlamaTitvA sthUNAyAM nagaryAM jAta iti, amumevArthaM 'thUNAI' tyAdinA pratipAdayati. ni. (441) thUNAi pUsamitto AuM bAvattariM ca sohamme / ceia aggijoo covaTThIsANakappaMmi // vR-sthUNAyAM nagaryAM puSpamitro nAma brAhmaNaH saMjAtaH 'AuM bAvattariM sohammetti' tasyAyuSkaM dvisaptatiH pUrvazatasahastrANyAsIt, parivrAjakadarzane ca pravrajyAM gRhItvA tAM pAlayitvA kiyantamapi kAlaM sthitvA saudharme kalpe ajadhanyotkRSTasthitiH samutpanna iti / 'ceia aggijoo covaTThIsANakappaMmIti' saudharmAcyutaH caityasanniveze agnidyoto brAhmaNaH saMjAtaH, tatra catuHSaSTipUrvazatasahastrANyAyuSkamAsIt, parivrAT ca saMjAto, mRtvA cezAne devo'jaghanyotkRSTasthitiH saMvRtta iti gAthArthaH // ni. (442) maMdire aggimUI chappannA u saNaMkumAraMmi / seavi bhAraddAo coAlIsaM ca mAhiMde // vR- gamanikA-IzAnAcyuto 'mandiretti' mandirasanniveze agnibhUtinAmA brAhmaNo babhUva, tatra SaTpaJcAzat pUrvazatasahastrANi jIvitamAsIt, parivrAjakazca babhUva, mRtvA 'saNaMkumAraMmIti' sanatkumArakalpe vimadhyamasthitirdevaH samutpanna iti / 'seavi bhAraddAe coAlIsaM ca mAhiMdetti' sanatkumArAt cyutaH zvetavyAM nagaryAM bhAradvAjo nAma brAhmaNa utpanna iti, tatra ca catazcatvAriMzata pUrvazatasahastrANi jIvitamAsIt, parivrAjakazcAbhavat, mRtvA ca mAhendre kalpe'jaghanyotkRSTasthitirdevo babhUveti gAthArthaH / Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 Avazyaka mUlasUtram-1 ni. (443) saMsaria thAvaro rAyagihe cautIsa baMbhalogaMmi / chasmRvi pArivvajaM bhamio tatto a saMsAre // vR-mAhendrAt cyutvA saMsRtya kiyantamapi kAlaM saMsAre tataH sthAvaro nAma brAhmaNo rAjagRhe utpanna iti, tatra ca catustriMzat pUrvazatasahastrANyAyuSkaM parivrAjakazcAsIt, mRtvA ca brahmaloke'jaghanyotkRSTasthitirdevaH saMjAtaH, evaM SaTsvapi vArAsu parivrAjakatvamadhikRtya divmaaptvaan| 'bhamio tatto a saMsAre' tato brahmalokAcchyutvA bhrAntaH saMsAre prabhUtaM kAlamiti gAthArthaH / / ni. (444) rAyagiha vissanaMdI visAhabhUI a tassa juvarAyA / juvaranno vissabhUI visAhanaMdI a iarassa / ni. (445) rAyagiha vissapUI visAhabhUisuo khattie koddii| vAsasahassaM dikkhA saMbhUajaissa pAsaMmi // vR-bhAvArthaH khalvasya gAthAdvayasya kathAnakAdavaseyaH, taccedam-rAyagihe nayare vissanaMdI rAyA, tassa bhAyA visAhabhUI, so ya juvarAyA, tassa juvaraNNo dhAriNIe devIe vissabhUI nAma putto jAo, ranno'vi putto visAhanaMditti, tattha vissabhUissa vAsakoDI AU, tattha pupphakaraMDakaM nAma ujjAnaM, tattha so vissabhUtI aMteuravaragato sacchaMdahasuhaM paviyarai, tato jA sA visAhanaMdissa mAyA tIse dAsaceDIo pupphakaraMDae ujjAne pattANi pupphANi a AnaMti, picchaMti a vissabhUtiM kIDataM, tAsiM amariso jAo, tAhe sAhiti jahA-evaM kumAro lalai, kiM amha rajjeNa vA baleNa vA ? jai visAhanaMdI naM bhuMjai evaMviMhe bhoe, amha nAmaM ceva, rajjaM puna juvaranno puttassa jasserisaM laliaM, sA tAsiM aMtie souM devI IsAe kovagharaM paviTThA, jai tAva rAyANae jIvaMtae esA avasthA, jAhe rAyA mao bhavissai tAhe ettha amhe ko gaNihitti ?, rAyA gamei, sA pasAyaM na giNhai, kiM me rajjeNa tume vatti ?, pacchA tena amaccassa siTuM, tAhe amacco'vi taM gamei, tahavi na ThAti, tAhe amacco bhaNai-rAyaM ! mA devIe vayaNAtikkamo kIrau, mA mArehii appANaM, rAyA bhaNai-ko uvAo hojjA ?, na ya amhaM vaMse annaMmi atigae ujjANe annao atIti, tattha vasaMtamAsaM Thio, mAsaggesu acchati, amacco bhaNati-uvAo kijjau jahA-amugo paccaMtarAyA ukkuTTho, aNajjaMtA purisA kuDalehe uvaNetu, evameeNa kayageNa te kUDalehA raNNo uvaThThAviyA, tAhe rAyA jattaM giNhai, taM vissabhUiNA suyaM, tAhe bhaNati-mae jIvamANe tubbhe kiM niggacchaha ?, tAhe so gao, tAhe ceva imo aigao, so gato taM paccaMtaM, jAva na kiMci picchai ahumareMtaM, tAhe AhiMDittA jAhe natthi koIM jo ANaM aikkamati, tAhe punaravi puSphakaraMDayaM ujjANamAgao, tattha dAravAlA daMDagahiyaggahatthA bhaNaMti-mA aIMha sAmI !, so bhaNati-kiM nimitta ?, ___ettha visAhanandI kumAro ramai, tato eyaM soUNa kuvio vissabhUI, tena nAyaM-ahaM kayageNa niggacchAviotti, tattha kaviThThalatA anegaphalabharasamoNayA, sA muTThipahAreNa AhayA, tAhe tehiM kavituhiM bhUmI atthuA, te bhaNati-evaM ahaM tujhaM sIsANi pADiMto jai ahaM mahallapiuNo goravaM na kareMto, ahaM bhe chammeNa nINio, tamhA alAhi bhogehiM, tao niggao bhogA avamANamUlanti, ajasaMbhUANaM therANaM aMtie pavvaio, taM pavvaiyaM souM tAhe rAyA Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.445] 155 saMteurapariyaNo juvarAyA ya niggao, te taM khamAveti, na ya tesiM so ANatti geNhati / tato bahUhiM chaTTaTThamAdiehiM appANaM bhAvamANo viharai, evaM so viharamANo mahuraM nagariM gato / io ya visAhanaMdI kumAro tattha mahurAe piucchAe raNNo aggamahisIe dhUA laddhelliA, tattha gato, tattha se rAyamagge AvAso dinno / so ya vissabhUtI anagAro mAsakhamaNa-pAraNage hiMDato taM padesamAgao jattha ThANe visAhanaMdIkumArI acchati, tAhe tassa purisehiM kumAro bhaNNati-sAmi ! tume eyaM na jANaha ?, so bhaNati -na jANAmi, tehiM bhaNNati-esa so vissabhUtIkumAro, tato tassa taM dadrUNa roso jAo / etthaMtarA sUtiAe gAvIe pellio paDio, tAhe tehiM ukkiTThakalayalo kao, imaM ca NehiM bhaNiaM-taM balaM tujjha kaviThThapADaNaM ca kahiM gataM?, tAhe nena tato paloiyaM, diTTho ya nena so pAvo, tAhe amariseNaM taM gAviM aggasiMgehiM gahAya uDDe uvvahati, sudubbbhalassavi siMghassa kiM siyAlehi balaM laMghijai ?, tAhe ceva niyatto, imo durappA ajjavi mama rosaM vahati, tAhe so niyANaM kareti-jai imassa tavaniyamassa baMbhacerassa phalmatthi to AgamesANaM aparimitabalo bhavAmi / tattha so anAloiyapaDikkaMto mahAsukke uvavanno, tatthukkosaThitio devo jAtaH / tato caiUNa poaNapure nagare putto payAvaissa migAIe devIe kucchisi uvavanno / tassa kahaM payAvaI nAmaM, tassa puvvaM riupaDisattutti nAma hotthA, tassa ya bhaddAe devIe attae ayale nAma kumAre hotthA, tassa ya ayalassa bhaginI miyAvaIMnAma dAriyA atIva rUvavatI, sA ya ummukkabAlabhAvA savvAlaMkAravibhUsiA piupAyavaMdi yA, tena sA ucchaMge nivesiA, so tIse rUve jovvaNe ya aMgaphAse ya mucchio, taM visajettA paurajanavayaM laharati-jaM etthaM rayaNaM uppajjai taM kassa hoti ?, te bhaNaMti-tubjha, evaM tinni vArA sAhie sA ceDI uvaTThaviA, tAhe lajjiA niggayA, tesiM savvesiM kavvamANANaM gaMdhavveNa vivAhena sayameva vivAhiyA, uppAiyA nenaM bhAriyA, sA bhaddA putteNa ayaleNa samaM dakkhiNAvahe mAhessariM puriM niveseti, mahantIe issarIe kAriyatti mAhessarI, ayalo mAyaM ThaviUNa piumUlamAgao, tAhe loeNa payAvaI nAmaM kayaM, payA anena paDivaNNA payAvaitti, vede'pyuktam-"prajApatiH svAM duhitrmkaamyt"| __ tAhe mahAsukkAo caiUNa tIe miyAvaIe kucchisi uvavanno, satta sumiNA diTThA, suviNapADhaehiM paDhamavAsudevo AdiTTho, kAleNa jAo, tinni yase piTThakaraMDagA tena se tiviThU nAma kayaM, mAtAe parimakkhito umhatelleNaMti, jovvaNagamaNupatto / io ya mahAmaMDalio AsaggIvo rAyA, soNemittiyaM pucchati-katto mama bhayaMti, tena bhaNiyaM-jo caMDamehaM dUtaM Adharisehiti, avaraM te ya mahAbalagaM sIhaM mArehiti, tato te bhayaMti, tena suyaM jahA-payAvaiputtA mahAbalavagA, tAhe tattha dUtaM peseti, tattha ya aMteure pecchaNayaM vaTTati, tattha dUto paviThTho, rAyA uTThio, pecchaNayaM bhaggaM, kumArA pecchaNageNa akkhittA bhaNaMti-ko esa ?, tehiM bhaNiaMjahA AsaggIvaraNNo dUto, te bhaNaMti-jAhe esa vacceja tAhe kahejjAha, so rAiNA pUeUNa visajjio pahAvio appaNo visayassa, kahiyaM kumArAMNaM, tehiM gaMtUNa addhapahe hao, tassa je sahAyA te savve disodisiM palAyA, rannA suyaM jahA-Adharisio dUo, saMbhaMteNa niattio, Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 Avazyaka mUlasUtram - 1 tArannA biuNaM tiguNaM dAUNa mA hu ranno sAhijasu jaM kumArehiM kayaM tena bhaNiyaM-na sAhAmi, tAhe je te purato gatA tehiM siddhaM jahA - Adharisio dUto, tAhe so rAyA kuvio, tena dUteNa nAyaM jahA ranno puvvaM kahitellayaM, jahAvittaM sihaM, tato AsaggIveNa anno dUto pesio, vacca payAvaI gaMtUNa bhaNAhi mama sAli rakkhAhi bhakkhimANaM, gato dUto, raNNA kumArA uvaladdhA-kiha akAle maccU khavalio ?, tena amhe avArae ceva jattA ANattA, rAyA pahAvio, 1 te bhati-amhe vaccAmo, te rubdhaMtA maDDAe gayA, gaMtUNa khettie bhAMti - kiha'NNe rAyANo rakkhiyAiyA ?, te bhaNaMti- Asahatthirahapurisa pAgAraM kAUM, kecciraM ?, jAva karisaNaM paviTTaM, tiviTTU bhaNati ko ecciraM acchati ?, mama taM paesaM darisaha, tehiM kahiyaM - etAe guhAe, tAhe kumAro raheNaM taM guhaM paviTTo, logena dohivi pAsehi kalayalo kao, sIho viyaMbhaMto niggao, kumAro cintei-esa pAehiM ahaM raheNa, visarisaM juddhaM, asikheDagahattho rahAo oiNNo, tA puNovi vicintei esa dADhAnakkhAuho ahaM asikheDaeNa, evamavi asamaMjasaM, taMpi anena asikheDagaM chaDDiyaM, sIhassa amariso jAto - egaM tA raheNa guhaM atigato egAgI, bitiaM bhUmiM otiNNo, tatiaM AuhANi vimukkANi, aja NaM viNivAemitti mahatA avadAlieNa vayaNeNa ukkhadaM kAUNa saMpatto, tAhe kumAreNa egeNa hattheNa uvarillo hoTTho egeNaM heTThillo gahio, tato nena juNNapaDagoviva duhAkAUNa mukko tAhe loeNa ukkukilayalo kao, ahAsInnihiAe devayAe AbharaNavatthakusumavarisaM, varisiyaM, tAhe sIho tena amariseNa phuraphureMto acchati, evaM nAma ahaM kumAreNa juddheNa mAriotti, taM ca kira kAlaM bhagavao goamasAmI rahasArahI AsI, tena bhaNNati mA tumaM amarisaM vahAhi, esa narasIho tumaM miyAhivo, to i sIho sINa mArio ko ettha avamANo ?, tAni so vayaNANi mahumiva pibati, so marittA naraesu uvavanno, so kumAro taccammaM gahAya sanagarassa pahAbito, te gAmillae bhaNatigacchaha bho tassa ghoDayagIvassa kaheha jahA acchasu vIsattho, tehiM gaMtUNa sihaM, ruTTho dUtaM visajje, ete putte tumaM mama alaggae paTTavehiM, tumaM mahallo, jAhe pecchAmi sakkAremi rajjANi ya demi, tena bhaNiyaM -acchaMtu kumArA, sayaM ceva NaM olaggImitti, tAhe so bhaNati - kiM na pesesi ? ato juddhasajjo niggacchAsi, so dUto tehiM AdharisittA dhADio, tAhe so AsaggIvo savvabaleNa uvaTThio, iyarevi desate ThiA, subahuM kAlaM jujjheUNa hayagayarahanarAdikkhayaM ca pecchiUNa kumAreNa dUo pesio jahA ahaM ca tumaM ca doNNivi juddhaM sapaMlaggAmo, kiMvA bahue akArijaNa mArieNa ? evaM houtti, bIadivase rahehiM saMpalaggA, jAhe AudhANi khINANi tAhe cakkaM muyai, taM tiviTTussa tubeNa ure paDiaM, teNeva sIsaM chinnaM, devehiM ugdhuTThejahesa tiviTTU paDhamo vAsudevo uppannotti / tato savve rAyANo paNivAyamuvagatA, uyaviaM aDDabharahaM, koDisilA daMDabAhAhiM dhAriA, evaM rahAvattapavvayasamIve juddhaM AsI / evaM parihAyamANe bale kaNheNa kila jANugANi jAva kihavi pAviA / tiviTTU calasIivAsasayasahassAiM savvAuyaM pAlaittA kAlaM kAUNa sattamAe puDhavIe appaiTThANe narae tettIsaM sAgaroma Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 157 upodghAtaH - [ni.445] vamadvitIo neraio uvavaNNo / ayamAsAM bhAvArthaH, akSarArthastvabhidhIyate-rAjagRhe nagare vizvanandI rAjA'bhUt, vizAkhabhUtizca tasya yuvarAjeti, tatra juvaraNNo'tti yuvarAjasya dhAriNIdevyA vizvabhUti nAmA putra AsIt, vizAkhanandizcetarasya rAjJa ityarthaH, tatretthamadhikRto marIcijIvaH 'rAyagihe vissabhUti'tti rAjagRhe nagare vizvabhUti ma vizAkhabhUtisutaH kSatriyo'bhavat, tatra ca varSakoTyAyuSkamAsIt, tasmizca bhave varSasahastraM dIkSA pravrajyA kRtA saMbhUtiyateM: pArzve / tatraivani. (446) gottAsiu mahurAe saniANo mAsieNa bhatteNaM / mahasukke uvavanno tao cuo poaNapuraMmi // vR-pAraNake praviSTo gotrAsito mathurAyAM nidAnaM cakAra, mRtvA ca sanidAno'nAlocitApratikrAnto mAsikena bhaktena mahAzukre kalpe upapanna utkRSTasthitirdeva iti, 'tato' mahAzukrAcyutaH potanapure nagareni. (447) putto payAvaissA miAvaIdevikucchisaMbhUo / nAmeNa tiviThThattI AI AsI dasArANaM // vR-putraH prajApate rAjJaH mRgAvatIdevIkukSisaMbhUtaH nAmrA tripRSThaH 'AdiH' prathamaH AsId dasArANAM, tatra vAsudevatvaM caturazItivarSazatasahastrANi pAlayitvA adhaH saptamanarakapRthivyAmapratiSThAne narake trayastriMzatsAgaropamasthiti rakaH saMjAta iti // amumarthaM pratipAdayannAhani. (448) culasIImappaiDhe sIho naraesa tiriyamanuesu / piamitta cakkavaTTI mUAi videhi culasII // vR- caturazItivarSazatasahastrANi vAsudevabhave khalvAyuSkamAsIt, tadanubhUya apratiSThAne narake samutpanneH, tasmAdapyudvartya siMho babhUva, mRtvA ca punarapi naraka evotpanna iti, 'tiriyamanuesutti' punaH katicit bhavagrahaNAni tiryagmanuSyeSUtpadya 'piamitta cakkavaTTI mUAi videhi culasIi' tti aparavidehe mUkAyAM rAjadhAnyAM dhanaJjayanRpateH dhAriNIdevyAM priyamitrAbhidhAnaH cakravartI samutpannaH, tatra caturazItipUrvazatasahastrANyAyuSkamAsIditi gAthArthaH / ni. (449) putto dhanaMjayassA puTTila pariAu koDi savvaDhe / naMdana chattaggAe paNavIsAuM sayasahassA // vR-gamanikA-tatrAsau priyamitraH putro dhanaJjayasya dhAriNIdevyAzca bhUtvA cakravartibhogAn bhuktvA kathaJcit saMjAtasaMvegaH san 'poTTila iti' proSThilAcAryasamIpe pravrajitaH 'pariAo koDi savvaDhe' tti pravrajyAparyAyo varSakoTI babhUva, mRtvA mahAzukre kalpe sarvArthe vimAne saptadazasAgaropamasthitirdevo'bhavat 'naMdana chattaggAe paNavIsAuM sayasahasseti' tataH sarvArthasiddhAcyutvA chatrAgrAyAM nagaryAM jitazatrunRpaterbhadrAdevyA nandano nAma kumAra utpanna iti, paJcavizativarSazatasahastrANyA-yuSkamAsIditigAthArthaH // tatra ca bAla eva rAjyaM cakAra, caturvizativarSasahastrANi rAjyaM kRtvA tataHni. (450) pavvajja puTTile sayasahassa savvattha mAsabhatteNaM / pupphuttari uvavanno tao cuo mAhaNakulaMmi / Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 Avazyaka mUlasUtram-1 vR-gamanikA-rAjyaM vihAya pravrajyAM kRtavAn poTTilatti' proSThilAcAryAntike 'sayasahassaMti varSazatasahastraM yAvaditi, katham ?, sarvatra mAsabhakona-anavaratamAsopavAseneti bhAvArthaH, asmin bhave viMzatibhiH kAraNaiH tIrthakaranAmagotraM karma nikAcayitvA mAsikayA saMlekhanayA''tmAnaM kSapayitvA SaSTibhaktAni vihAya AlocitapratikrAnto mRtvA 'pupphottare uvavannotti' prANatakalpe puSpottarAvataMsake vimAne viMzatisAgaropamasthitirdeva utpanna iti / 'tato cuo mAhaNakulaMmitti' tataHpuSpottarAccayutaH brAhmaNakuNDagrAmanagare Rsabhadattasya brAhmaNasya devAnandAyAH palyAH kukSau samutpanna iti gAthArtha // kAni punavizatiH kAraNAni ? yaistIrthakaranAmagotraM karma tenopanibaddhamityata Ahani. (451-456) arihaMtasiddhapavayaNa // daMsaNaM // appuvva / / purameNa // taM ca kahaM / niamA // vR- etA RSabhadevAdhikAre vyAkhyAtatvAnna viviyante / ni. (457) mAhaNakuMDaggAme koDAlasaguttamAhaNo asthi / - tassa ghare uvavanno devAnaMdAi kuJchisi / vR-puSpottarAcyuto brAhmaNakuNDagrAme nagare koDAlasagotro brAhmaNaH RSabhadattAbhidhAno'sti, tasya gRhe utpannaH, devAnandAyAH kukSAviti gAthArthaH // sAmprataM vardhamAnasvAmivaktavyatAnibaddhAM dvAragAthAmAha niyuktikAraHni. (458)sumiNa 1 mavahAra 2 'bhiggaha 3 jammaNa 4 mabhisea5 vuDDi 6 saraNaM 7 c| bhesaNa 8 vivAha 9 vacce 10 dANe 11 saMboha 12 nikkhamaNe 13 // vR-gamanikA-'sumiNeti' mahAsvapnA vaktavyAH, yAn tIrthakarajananyaH pazyanti, yathA ca devAnandayA pravizanto niSkAmantazca dRSTAH, trizalayA ca pravizanta iti / 'avahAratti' apaharaNamapahAraH sa vaktavyo yathA bhagavAnapahRta iti / 'abhiggahetti' abhigraho vaktavyaH, yathA bhagavatA garbhasthenaiva gRhIta iti / 'jammaNeti' janmavidhirvaktavyaH / 'abhiseutti' abhiSeko vaktavyaH, yathA vibudhanAthAH kurvanti, 'vudditti' vRddhirvaktavyA bhagavato yathA'sau vRddhi jgaam| 'saraNaMti' jAtismaraNaM ca vaktavyaM / 'bhesaNeti' yathA devena bheSitaH tathA vaktavyaM / "vivAheti' vivAhavidhirvaktavyaH / 'avacetti' apatyaM-putrabhANDaM vaktavyaM / 'dANetti' niSkramaNakAle dAnaM vAcyaM / 'saMboheti' saMbodhanavidhirvaktavyaH yathA lokAntikAH saMbodhayanti / 'nikkhamaNetti' niSkramaNe ca yo vidhirasau vaktavya iti gAthAsamudAyArthaH // avayavArtha tu pratidvAraM vakSyati bhASyakAra eva, tatra svapnadvArAvayavArthamabhidhitsurAha [bhA.46]gaya 1 vasaha 2 sIha 3 abhisea 4 dAma 5 sasi 6 dinayaraM 7 jhayaM 8 kumbhaM 9 / ___ paumasara 10 sAgara 11 vimAnabhavana 12 rayaNuccaya 13 sihiM ca 14 // vR-gajaM vRSabhaM siMha abhiSekaM dAma zazinaM dinakara dhvajaM kumbhaM padmasaraH sAgaraM vimAnabhavanaM ranoccayaM zikhinaM ca, bhAvArthaH spaSTa eva, navaraM abhiSekaH-zriyaH parigRhyate, dAma-puSpadAma ratnavicitraM, vimAnaM ca tadbhavanaM ca vimAnabhavanaM-vaimAnikadevanivAsa ityarthaH, athavA vaimAnikadevapracyutebhyaH vimAnaM pazyati, adholokodvRttebhyastu bhavanamiti, na tUbhayamiti / Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.458 159 [bhA.47] ee caudasa sumiNe pAsai sA mAhaNI suhpsuttaa| jaM rayaNiM uvavanno kucchisi mahAyaso vIro / / vR- gamanikA-etAn caturdaza mahAsvapnAn pazyati sA brAhmaNI sukhaprasuptA, yasyAM rajanyAmutpannaH kukSau mahAyazA vIra iti / pazyatIti nirdezaH pUrvavat, pAThAntaraM vA "ee coddasa sumiNe pecchiA mAhaNI' tatazca dRSTavatIti gAthArthaH // [bhA.48] aha divase bAsII vasai tahi mAhaNIi kucchisi / ciMtai sohammavaI, sAhariuM je jinaM kAlo // vR-gamanikA-atha divasAn yazItiM vasati tasyA brAhmaNyAH kukSAviti / athAnantaraM etAvastu divaseSu atitrAnteSu cintayati saudharmapatiH saMhartuM 'je' nipAtaH pAdapUraNArthaH, jinaM kAlo vartate iti gAthArthaH // kimiti saMhiyata ityAha[bhA.49] arahaMta cakkavaTTI baladevA ceva vAsudevA ya / ee uttamapurisA na hu tucchakulesu jAyaMti // vR-bhAvArthaH spaSTa eva, navaraM 'tucchakuleSu' asArakuleSu iti / keSu punaH kuleSu jAyante ityAha[bhA.50] uggakulabhogakhattiakulesu ikkhAganAyakoravve / harivaMse a visAle AyaMti tahiM purisasIhA // vR-gamanikA-ugrakulabhojakSatriyakuleSu ikSvAkujJAtakauravyeSu punaH kuleSu harivaMze ca vizAle 'AyaMti' Agacchanti utpadyanta ityarthaH 'tatra' ugrakulAdau 'puruSasiMhAH' tIrthakarAdaya iti gAthArthaH / yasmAdevaM tasmAd bhuvanagurubhaktyA codito devarAjo hariNegameSimabhihitavAneSa bharatakSetre caramatIrthakRt prAgupAttakarmazeSapariNativazAt tucchakule jAtaH, tadayamitaH saMhRtya kSatriyakule sthApyatAmiti / sa hi tadAdezAttathaiva cakre // bhASyakArastu amumevArthaM 'aha bhaNatI' tyAdinA pratipAdayati[bhA.51] aha bhaNai negamesi deviMdo esa ittha titthyro| ___ loguttamo mahappA uvavanno mAhaNakulaMmi // vR. gamanikA-'atha' anantaraM bhaNati 'negamesiM' ti prAkRtazailyA hariNegameSi devendraH 'eSa' bhagavAn 'atra' brAhmaNakule 'lokottamo' mahAtmA utpanna iti gAthArthaH / idaM cAsAdhu, tatazcedaM kuru[bhA.52] khattiakuMDaggAme siddhattho nAma khattio asthi / saddhittha bhAriAe sAhara tisalAi kucchisi // vR-gamanikA-kSatriyakuNDagAme siddhArtho nAma kSatriyo'sti, tatra siddhArthabhAryAyAH saMhara trizalAyAH kukSAviti gAthArthaH // [bhA.53] bADhaMti bhANiUNaM vAsArattassa paMcame pkkhe| sAharai puvvaratte hatthuttara terasI divase // vR-gamanikA-sa hariNegameSiH 'bADhaMti bhANiUNaM' ti bADhamityabhidhAya, atyarthaM karomi ____ Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 Avazyaka mUlasUtram-1AdezaM, zirasi svAmyAdezamiti, varSA rAtrasya paJcame pakSe mAsadvaye'tikrAnte azvayugabahulatrayodazyAM saMharati pUrvarAtre-prathamapraharadvayAnta iti bhAvArthaH, hastottarAyAM trayodazIdivase iti gAthArthaH // [bhA.54] gayagAhA // [mA.55] ee coddasasumiNe pAsae sA mAhaNI paDiniatte / jaM rayaNI avahario kucchIA mahAyaso vIro // vR- pUrvavat / idaM nAnAtvaM-pazyati sA brAhmaNI pratinivRttAn yasyAM rajanyAm apahRtaH kukSitaH mahAyazA vIra iti gAthArthaH // [bhA.56] gayagAhA // [bhA.57] ee coddasa sumiNe pAsai sA tisalayA suhapasuttA / jaM rayaNiM sAhario kucchisi mahAyaso vIro // vR- idaM gAthAdvayaM trizalAmadhikRtya pUrvavadvAcyam / / gatamapahAradvAram, sAmpratamabhigrahadvAravyAcikhyAsayA''ha[bhA.58] tihi nANehiM samaggo devI tisalAi so a kucchisi / aha vasai saNNigabbho chammAse addhamAsaM ca // vR- 'atha' 'pahArAnantaraM vasati saMjJI cAsau garbhazceti samAsaH ka?-devyAH trizalAyAH sa tu kukSau, Aha-sarvo garbhasthaH saMiyeva bhavatIti vizeSaNavaiphalyaM, na, dRSTivAdopadezena vizeSaNatvAt, sa ca jJAnadvayavAnapi bhavatyata Aha-tribhijJaniH-matizrutAvadhibhiH samagraH / kiyantaM kAlamityAha-SaNmAsAn ardhamAsaM ceti gAthArthaH // [bhA.59] aha sattamaMmi mAse gabbhattho ceva'bhiggahaM ginnhe| nAhaM samaNo hohaM ammApiaraMmi jIvaMte // kR-gamanikA-atha saptame mAse garbhAdArabhya tayormAtApitrorgarbhaprayalakaraNenAtyantasnehaM vijJAya aho mamoparyatIva anayoH neha iti yadyahamanayoH jIvatoH pravrajyAM gRhNAmi nUnaM na bhavata etAvityato garbhastha eva abhigrahaM gRhNAti, jJAnatrayopetatvAt / kiMviziSTamityAha-nAhaM zramaNo bhaviSyAmi mAtApitrojIMvatoriti gAthArthaH / evaM[bhA.60] doNha varamahilANaM gabbhe vasiUNa gabbhasukumAlo / navamAse paDipuNNe satta ya divase samairege / vR-gamanikA-dvayorvaramahilayoH garbhe uSitvA garbhe sukumAraH garbhasukumAraH, prAyaH aprAptaduHkha ityarthaH / kiyantaM kAlam ? nava mAsAn pratipUrNAn sapta divasAn 'sAtirekAn' samadhikAn iti gAthArthaH // [bhA.61] aha cittasuddhapakkhassa terasIpuvvarattakAlaMmi / ___ hatyuttarAhiM jAo kuNDaggAme mahAvIro // vR-gamanikA-'atha' anantaraM caitrasya zuddhapakSaH caitrazuddhapakSaH tasya caitrazuddhapakSasya trayodazyAM pUrvarAtrakAle-prathamapraharadvayAnta iti bhAvArthaH / hastottarAyAM jAtaH hasta uttaro yAsAMtA hastottarAH Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 161 upodghAtaH - [ni.458] uttarAphAlgunya ityarthaH / kuNDagrAme mahAvIra iti // jAtakarma dikkumAryAdibhirnirvartitaM pUrvavadavaseyaM, kiJcitpratipAdayatrAha[bhA.62] AbharaNarayaNavAsaM vuTuM titthaMkaraMmi jAyaMmi / sakko a devarAyA uvAgao AgayA nihao / / vR-gamanikA-AbharaNAni-kaTakakeyUrAdIni ratnAni-indranIlAdIni tadvarSa-vRSTiM tIrthakare jAte sati, zakrazca devarAja upAgatastatraiva, tathA AgatAH padmAdayo nidhaya iti gAthArthaH // [bhA.63] tuTThAo devIo devA AnaMdiA saparisAgA / bhayavaMmi vaddhamANe telukkasuhAvahe jaae| vR-tuSTA devyaH devA AnanditAH saha pariSadbhiH vartanta iti sapariSadaH bhagavati vardhamAne trailokyasukhAvahe jAte satIti gAthArthaH / / gataM janmadvAraM, abhiSekadvArAvayavArthaM pratipAdayannAha[bhA.64] bhavaNavaivANamaMtarajoisavAsI vimANavAsI a| savviDDIi saparisA cauvvihA AgayA devA / / vR-gamanikA-bhavanapatayazca vyantarAzca jyotirvAsinazceti samAsaH, vimAnavAsinazca sarvA sapariSadaH caturvidhA AgatA devA iti gAthArthaH / [bhA.65] devehiM saMparivuDo deviMdo giNhiUNa titthayaraM / neUNa maMdaragiri abhiseaMtattha kAsI // vR- devaiH saMparivRto devendro gRhItvA tIrthakaraM nItvA mandaragiri abhiseaM' ti abhiSekaM tatra kRtavAMzceti gAthArthaH // [bhA.66] kAUNa ya abhiseaM deviMdo devadAnavehi samaM / jananIi samappittA jammaNamahimaM ca kaasiia|| vR-gamanikA-kRtvA cAmiSekaM devendro devadAnavaiH sArdhaM, devagrahaNAt jyotiSkavaimAnikagrahaNaM, dAnavagrahaNAt vyantara-bhavanapatigrahaNamiti / tato jananyAH samarpya janmamahimAM ca kRtavAn svarge nandIzvare dvIpe ceti gAthArthaH / / sAmprataM yadindrAdayo bhuvananAthebhyo bhaktyA prayacchanti taddarzanAyAha[bhA.67] khomaM kuMDalajualaM siridAmaM ceva dei sakko se / maNikanagarayaNavAsaM uvacchubhe jaMbhagA devA / / vR- gamanikA-'kSauma' devavastraM 'kuNDalayugalaM' karNAbharaNaM 'zrIdAma' anekaratnakhacitaM darzanasubhagaM bhagavato dadAti zakraH 'se' tasya / itthaM nirdezastrikAlagocarasUtraprardanArthaH / 'jUmbhakAH' vyantarA devAH, zeSaM sugamamiti gAthArthaH // [bhA.68] vesamaNavayaNa saMcoiA u te tiriajaMbhagA devA / / koDiggaso hiraNNaM rayaNANi a tattha uvaniti // vR- gamanikA-vaizramaNavacanasaMcoditAstu te tiryagjRmbhakA devAH / tiryagiti tiryaglokajRmbhakAH 'koTyagrazaH' koTIparimANataH 'hiraNyam' aghaTitarUpaM ratlAni ca' indranIlAdIni | 2411 Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 Avazyaka mUlasUtram-1tatropanayantIti gAthArthaH // gatamabhiSekadvAraM, idAnIM vRddhidvArAvayavArthamAha[bhA.69] aha vaDDai so bhayavaM dialoacuo anovmsiriio| dAsIdAsaparivuDo parikiNNo pIDhamaddehiM / / vR- atha vardhate sa bhagavAn devalokacyutaH anupamazrIko dAsIdAsaparivRtaH 'parikIrNa' pIThamaH' mahAnRpatibhiH parivRta iti gAthArthaH / / [bhA.70] asiasirao sunyno0| [bhA.71] jAIsaro a bhyvN0|| vR- gAthAdvayamidaM RSabhadevAdhikAra iva draSTavyam // bheSaNadvaDvArAvayavArthamAha[bhA.72] aha UNaaTThavAsassa bhagavao suravarANa majjhami / saMtaguNukkittaNayaM karei sakko suhmmaae|| vR- gamanikA-'atha' anantaraM nyUnASTavarSasya bhagavataH sataH suravarANAM madhye santazca te guNAzca sadguNAH teSAM kIrtanaM-zabdanamiti samAsaH, karoti 'zo' devarAjaH 'sudharmAyA' sabhAyAM vyavasthita iti gAthArthaH // kiMbhUtamityata Aha[bhA.73] bAlo abAlabhAvo abAlaparakkamo mahAvIro / na hu sakkai bheseuM amarehiM saIdaehiMpi // kRgamanikA bAlaH na bAlabhAvo'bAlabhAvaH, bhAvaH-svarUpaM, na bAlaparAkramo'bAlaparAkramaH, parAkramaH-ceSTA, 'zUra vIra vikrAntA' viti kaSAyAdizatrujayAd vikrAnto vIraH, mahAMzcAsau vIrazceti mahAvIraH, naiva zakyate bheSayituM 'asaraiH' devaiH senTrairapIti gAthArthaH // [bhA.74] taM vayaNaM soUNaM aha egu suro asaddahaMto u / ei jinasaNNigAsaM turiaM so bhesaNaTThAe / vR-gamanikA-tadvacanaM zrutvA athaikaH 'suro' devaH azraddhAnastu-azradhdhAna ityarthaH, 'eti' Agacchati 'jinasannikAzaM jinasamIpaM tvaritamasau, kimartham ? -'bheSaNArtham bheSaNanimittamiti gAthArthaH // sa cAgatya idaM cakre[bhA.75] sappaM ca taruvaraMbhI kAuM tiMdUsaeNa DiMbhaM ca / piTThI muTThIi hao vaMdia vIraM paDiniatto // vR-asyA bhAvArthaH kathAnakAdavaseyaH, taccedam-devo bhagavao sakAzamAgao, bhagavaM puna ceDarUvehiM samaM rukkhakheDDeNa kIlai, tesu rukkhesu jo paDhamaM vilaggati jo ya paDhamaM oluhati so ceDarUvANi vAhei, so a devo AgaMtUNa her3hao rukkhassa sapparUvaM viuvvittA acchai upparAmuho, sAmiNA amUDheNa vAmahattheNa sattatilamittatte chUDho, tAhe devo ciMtei-ettha tAva na chalio / aha punaravi sAmI teMdUsaeNa ramai, so ya devo ceDarUvaM viuvviUNa sAmiNA samaM abhiramai, tattha sAmiNA so jio, tassa uvariM vilaggo, so ya vaDDiuM pavatto pisAyarUvaM viuvvittA, taM sAmiNA abhIeNa talappahAreNa pahao jahA tattheva NibbuDDo, etthavi na tinno chaliuM, devo vaMdittA gao / ayaM punarakSarArthaH- sarpa ca taruvare kRtvA 'tendUsakena' krIDAvizeSeNa hetubhUtena 'DimbhaM ca' bAlarUpaMca, kRtvetyanuvartate / pRSThau muSTinA hataH vanditvA vIraM pratinivRtta Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 163 upodghAtaH - [ni.458] ityakSarArthaH // anyadA bhagavanatamadhikASTavarSa kalAgrahaNayogyaM vijJAya mAtApitarau lekhAcAryAya upanItavantau / Aha ca[bhA.76] aha taM ammApiaro jANittA ahiaaTThavAsaM tu|| kayakoualaMkAraM lehAyariassa uvaniti // kRgamanikA-'atha' anantaraM bhagavantaM mAtApitarau jJAtvA adhikASTavarSaM tu kRtAni rakSAdIni kautukAni keyUrAdayo'laGkArAzca yasyeti samAsaH, taM lekhAcAryAya upAdhyAyAyetyarthaH / 'uvaneti' tti prAkRtazailyA upanayataH, pAThAntaraM vA 'uvaneMsu tadA upanItavanta iti gAthArthaH / / atrAntare devarAjasya khalvAsanakampo babhUva, avadhinA ca vijJAyadaM prayojanaM aho khalvapatyanehavilasitaM bhuvanagurumAtApitroH yena bhagavantamapi lekhAcAryAya upanetumabhyudyatau iti saMpradhArya Agatya copAdhyAyatIrthakarayoH parikalpitayoH bRhadalpayorAsanayoH upAdhyAyaparikalpite bRhadAsane bhagavantaM nivezya zabdalakSaNaM pRSTavAn / amumevArthaM pratipAdayati bhASyakAraH 'sakko a0' ityAdineti / [bhA.77] sakko a tassamakkhaM bhagavaMtaM Asane nivesittA / saddassa lakkhaNaM pucche vAgaraNaM avayavA iMdaM / vR-gamanikA-zakrazca tatsamakSaM lekhAcAryasamakSaM 'bhagavaMta' tIrthakaraM Asane nivezya zabdasya lakSaNaM pRcchati / pAThAntaraM vA 'pucchisu saddalakkhaNaM, vAgaraNaM avayavA iMdaM' pRSTavAn zabdalakSaNaM, bhagavatA ca vyAkaraNamabhyadhAyi, vyAkriyante laukikasAmayikAH zabdA aneneti vyAkaraNaM - zabdazAstra, tadavayavAH kecana upAdhyAyanena gRhItAH, tatazca endraM vyAkaraNaM saMjAtamiti gaathaarthH| vivAhadvArAvayavArthamabhidhitsayA''ha[bhA.78] ummukkabAlabhAvo kameNa aha jovvaNaM anuppatto / bhogasamatthaM nAuM ammApiaro u vIrassa / / vR-gamanikA-evaM unmukto bAlabhAvo yeneti samAsaH, 'krameNa' uktaprakAreNa 'atha' anantaraM 'yauvanaM' vayovizeSalakSaNaM bAlAdibhAvAt pazcAt prAptaH anuprAptaH / atrAntare bhujyanta iti bhogAH-zabdAdayaH teSAM samartho bhogasamarthaH taM jJAtvA bhagavantaM, kau ?-mAtApitarau tu vIrasyeti gAthArthaH / kim ? - [bhA.79] tihirakkhiMmi pasatthe mhNtsaamNtkulpsuuaae| kAraMti pANigahaNaM jasoavararAyakaNNAe / vR-tithizca RkSaM ca tithiRkSaM, RkSaM -nakSatraM, tasmin tithiRkSe, 'prazaste' zobhane, mahacca tatsAmantakulaM ca mahAsAmantakulaM tasmin prasUteti samAsaH tayA, kArayataH mAtApitarau, pANegrahaNaM pANigrahaNaM, kayA?-yazodA cAsau vararAjakanyA ceti vigrahaH tayA, tatra 'mahAsAmantakulaprasUtayA' ityanenAnvayamahattvamAha, 'vararAjakanyayA' ityanena tu tatkAlarAjyasaMpadyuktAmAheti gAthArthaH / apatyadvArAvayavArthaM vyacikhyAsurAha__ [bhA.80] paMcavihe mAnusse bhoge bhuMjitu saha jsoaae| Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 Avazyaka mUlasUtram-1 teyasiriMva surUvaM janei piadaMsaNaM dhUaM / vR-gamanikA- 'paJcavidhAn' paJcaprakArAn zabdAdIn manuSyANAmete mAnuSyAstAn bhogAn bhuktvA 'tato' yazodAyAH, tejasaH zrIH tejaHzrIH tAM tejaH zriyamiva surUpAM, athavA tasyAH zriyamiveti pAThAntaraM vA / janayati priyadarzanAM 'dhutA' duhitaraM, 'jaNiMsu vA pAThaH, janitavAniti gAthArthaH // atrAntare ca bhagavatmAtApitarau kAlagatau, bhagavAnapi tIrNapratijJaH pravrajyAgrahaNAhitamatiH nandivardhanapurassaraM svajanamApRcchati sma, sa punarAha-bhagavan ! kSAraM kSate mA kSipasva, kiyantamapi kAlaM tiSThaM, bhagavAnAha-kiyantam ?, svajana Aha-varSadvayaM, bhagavAnAha-bhojanAdau mama vyApAro na voDhavya iti, pratipanne bhagavAn samadhikaM varSadvayaM prAsukaiSaNIyAhAraH zItodakamapyapibantasthau, atrAntara eva mahAdAnaM dattavAn, lokAntikaizca pratibodhitaH punaH pUrNAvadhiH pravrajita iti / / amumevArthaM saMkSepataH pratipAdayan Aha niyuktikRt - ni. (459) hatthuttarajoeNaM kuMDaggAmaMmi khattio jacco / vajjarisahasaMghayaNo bhaviajanavibohao vIro // ni. (460) so devapariggahio tIsaM vAsAi vasai gihavAse / ammApiihiM bhayavaM devattagaehiM pavvaio // vR-gamanikA-'hastottarayogena' uttarAphAlgunIyogenatyarthaH, kuNDagrAme nagare kSatriyo 'jAtyaH' utkRSTa ityarthaH, vajraRSabha-saMhanano bhavyajanavibodhako vIraH, kim ?-mAtApitRbhyAM bhagavAn devatvagatAbhyAM pravrajita iti yogaH / dvitIyagAthAgamanikA - 'saH' bhagavAn devaparigRhItaH triMzadvarSANi vasati, uSitvA vA pAThAntaraM, gRhavAse zeSaM vyAkhyAtameva // sAmprataM bhASyakAraH pratidvAraM avayavArthaM vyAkhyAnayati 'saMvacchareNa0' mAthetyAdinA[bhA.81-85] sNvcchrennN0|| egA hirnnnn0|| siMghADaya0 / vrvriaa0||tinnnnev y0|| vR-idaM gAthApaJcakaM RSabhadevAdhikAre vyAkhyAtatvAnna vivriyate / / saMbodhanadvArAvayavArthamAha[bhA.86-87] sArassayamAiccA0 // ee devnikaayaa0| [bhA.88] evaM abhithuvvaMto buddho buddhaarviNdsrismuho| logaMtigadevehiM kuMDaggAme mahAvIro // vR- idamapi gAthAtrayaM vyAkhyAtatvAt na pratyante / Aha-RSabhadevAdhikAre 'saMbohaNapariccAetti' ityAdidvAragAthAyAM saMbodhanottarakAlaM parityAgadvAramuktaM, tatA mUlabhASyakRtA vyAkhyA kRteti, adhikRtadvAragAthAyAM tu 'dAne saMbodhanikkhamaNe' ityabhihitaM, itthaM vyAkhyA (ca) kRteti / tatazca iha dAnadvArasya saMbodhanadvArAt pUrvamupanyAsaH tatra vA saMbodhanadvArAduttaraM parityAgadvArasya virudhyata iti, ucyate, na sarvatIrthakarANAmayaM niyamo yaduta-saMbodhanottarakAlabhAvinI mahAdAnapravRttiriti, adhikRtagranthopanyAsAnyathAnupapatteH, niyame'pIha dAnadvArasya bahutaravaktavyAtvAt saMbodhanadvArAt prAgupanyAso nyAyapradarzanArtho'viruddha eva, adhikRtadvAragAthaniyame tu vyatyayena parihAraH-tatrAlpavaktavyatvAt saMbodhanadvArasya prAgupanyAsaH, ityetAvantaH Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.460] 165 saMbhavinaH pakSAH, tattvaM tu viziSTazrutavido jAnantIti alaM prasaGgena / sAmprataM niSkramaNadvArAvayavArthaM vyAcikhyAsurAha[bhA.89] manapariNAmo a kao abhinikkhaNaMmi jinavariMdeNa / devehi ya devIhiM ya samaMtao ucchayaM gayaNaM // vR-gamanikA-manaH pariNAmazca kRtaH 'abhiniSkramaNe' iti abhiniSkramaNaviSayo jinavarendreNa, tAvat kiM saMjAtamityAha-devairdevIbhizca 'samantataH' sarvAsu dikSu 'ucchaya gayaNaM' ti vyAptaM gaganamiti gAthArthaH / / [bhA.90] bhavaNavaivANamaMtara joisavAsI vimAnavAsI a / . gharaNiyale gayaNayale vijuje okao khippaM / / vR-yairdevaiH gaganatalaM vyAptaM te khalvamI vartante-bhavanapatayazca vyantarAzca jyotirvAsinazceti samAsaH, jyotiH-zabdena iha tadAlayA evocyante, vimAnavAsinazca / amIbhirAgacchadbhiH dharaNitale gaganatale vidyutAmivodyoto vidhududyotaH kRtaH kSipra' zIghramiti gaathaarthH|| [bhA.91] jAva ya kuMDaggAmo jAva ya devANa bhavanaAvAsA / devehiMya devIhiM ya avirahiaM saMcaraMtehiM / vR-gamanikA-yAvat kuNDagrAmo yAvacca devAnAM bhavanAvAsAM atrAntare dharaNitalaM gaganatalaM ca devaiH devIbhizca 'avirahitaM' vyAptaM saMcaradbhiriti gAthArthaH / / atrAntare devaireva bhagavataH zibikopanItA, tAmAruhya bhagavAn siddhArthavanamagatam, amumevArthaM pratipAdayati -'caMdappabhA yetyAdinA'[bhA.92] candappabhA ya sIA uvanIA jammajaraNamukkassa / AsattamalladAmA jalayathalayadivvakusumehiM // vR-candraprabhA zibiketyabhidhAnaM 'upanItA' AnItA, kasmai-jarAmaraNAbhyAM muktavat muktaH tasmai-vardhamAnAyetyarthaH, SaSThI caturthyarthe draSTavyA / kiMbhUtA setyAha-AsaktAni mAlyadAmAni yasyAM sA tathocyate, tathA jalajasthalajadivyakusumaiH, carciteti vAkyazeSaH iti gAthArthaH // zibikApramANadarzanAyAha[bhA.93] paMcAsai AyAmA dhanUni vicchinna paNavIsaM tu / chattIsaimubiddhA sIyA caMdappabhA bhaNiA // vR-paJcAzat dhanUMSi AyAmo-daiy yasyAH sA paJcAzadAyAmA dhanUMSi, vistINAM paJcaviMzatyeva, SaTtriMzaddhanUMSi 'uvviddhatti' uccA, uccaistvena SaTtriMzaddhanUMSIti bhAvArthaH, zibikA candraprabhAbhidhAnA bhaNitA' pratipAditA tIrthakaragaNadharairiti, anena zAstrapAratantryamAheti gAthArthaH // [bhA.94] sIAi majjhayAre divvaM mnnikngrynnciNciaN| sIhAsanaM maharihaM sapAyavIDhaM jinavarassa / / kR-zibikAyA madhya eva madhyakArastasmin 'divya' suranirmitaM maNikanakaratnakhacitaM siMhAsanaM mahAha~, tatra maNayaH-candrakAntAdyAH kanakaM-devakAzcanaM ratnAni-marakatendranIlAdIni 'ciMcaiaM' ti dezIvacanataH khacitamityucyate / siMhapradhAnamAsanaM siMhAsanaM, mahAntaM-bhuvanagurumarhatIti Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 Avazyaka mUlasUtram-1 mahArha, saha pAdapITheneti sapAdapIThaM, jinavarasya, kRtamiti vAkyazeSaH iti gAthArthaH // [bhA.95] AlaiamAlamauDo bhAsuraboMdI palaMbavanamAlo / seyayavasthaniyattho jassa ya mollaM sayasahassaM // [bhA.96] chaTeNaM bhatteNaM ajjhavasANeNa sohaNeNa jino / lesAhiM visujjhato AruhaI uttamaM siiaN|| vR-AlaiaM Aviddhamucyate, mAlA-anekasurakusumagrathitA, mukuTAstu prasiddha eva, mAlA ca mukuTazca mAlAmukuTau Aviddhau mAlAmukuTau yasyeti vigrahaH / bhAsvarA-chAyAyuktA bondI-tanuH yasya sa tathAvidhaH, pralambA vanamAlA-prAgabhihitA anyA vA yasyeti samAsaH / seyayavatthaniyatthe' tti niyatthaM parihitaM bhaNNai, nivasitaM zvetaM vastraM yena sa nivasitazvetavastraH, bandhAnulomyAt nivasitazabdasya sUtrAntare prayogaH, lakSaNatastu bahuvrIhau niSThAntaM pUrvaM nipatatIti pUrvaM draSTavyaH, zvetavastraparidhAna ityarthaH / yasya ca mUlyaM zatasahastraM dInArANAmiti gAthArthaH // sa evaMbhUto bhagavAn mArgazIrSa-bahuladazamyAM hastottarAnakSatrayogena 'chaTTeNaM bhatteNaM' ityAdi, SaSThena bhaktena, dinadvayamupoSita ityarthaH adhyavasAnaM-antaH-karaNasavyapekSaM vijJAnaM tena 'sundareNa' zobhanena 'jinaH' pUrvoktaH, tathA lezyAbhirvizudhyamAnaH manovAkkAyapUrvikAH kRSNAdidravyasaMbandhajanitAH khalu AtmapariNAH lezyA iti, uktaM ca-"kRSNAdidravyasAcivyAt, pariNAmo ya AtmanaH / sphaTikasyeva tatrAyaM, lezyAzabdaH prayujayate // " tAbhiH vizudhyamAnaH, kim ?-Arohati 'uttamA' pradhAnAM zibikAmiti gAthArthaH // [bhA.97] sIhAsane nisanno sakkIsAnA ya dohi pAsehiM / vIaMti cAmarehiM maNikanagavicittadaMDehiM // vR-tatra bhagavAn siMhAsane niSaNNaH zakrezAnau ca devanAthau dvayoH pArzvayoH vyavasthitau, kim ?-vIjayataH, kAbhyAm ?-cAmarAbhyAM, kiMbhUtAbhyAm ?-maNiralavicitradaNDAbhyAmiti gAthArthaH // evaM bhagavati zibikAntarvatini siMhAsanArUDhe sati sA zibikA siddhArthodyAnayanAya utkSiptA // kairityAha[bhA.98] puTviM ukkhittA mAnusehiM sA haTTharomakUvehiM / pacchA vahati sIaM asuriMdasuriMdanAgiMdA / vR- 'pUrva prathamaM 'utkSiptA' utpATitA, kaiH ?-mAnuSaiH, sA zibikA, kiMviziSTai: ?hRSTAni romakUpAni yeSAmiti-samAsaH, taiH / pazcAdvahanti zibikAM, ke ? -asurendrasurendranAgendrA iti gAthArthaH / / asurAdisvarUpavyAvarNanAyAha[bhA.99] calacavalabhUsaNadharA sacchaMdaviuvviAbharaNadhArI / deviMdadAnaviMdA vahaMti sI jiNiMdassa // vR- gamanikA-calAzca te capalabhUSaNadharAzceti samAsaH / calAH-gamanakriyAyogAt hArAdicapalabhUSaNadharAzca / svacchandena-svAbhiprAyeNa vikurvitAni-devazaktyA kRtAni AbharaNAnikuNDalAdIni dhArayituM zIlaM yeSAmiti samAsaH / athavA calacapalabhUSaNadharA ityuktaM, tAni ca bhUSaNAni kiM te parinirmitAni dhArayanti uta neti vikalpasaMbhave vyavacchedArthamAha vAAta pAnA Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ ni. 460 ] 167 9 'svacchandavikurvitAbharaNadhAriNaH ka ete ? devendrA dAnavendrAH kim ? -vahanti zivikAM jinendrasyeti gAthArthaH // atrAntare[ bhA. 100] kusumAni paMcavaNNANi muyaMtA duMduhI ya tADaMtA / devagaNA ya paTTA samaMtao ucchayaM gayaNaM // vR- bhagavati zibikArUDe gacchati sati nabhaH sthalasthAH kusumAni zuklAdipaJcavarNAni muJcantaH tathA dudumbhastADayantazca, ke ? - 'devagaNAH ' devasaMghAtAH cazabdasya prAksaMbandho vyavahitaH pradarzita eva, prakarSeNa hRSTAH prahRSTAH, kim ? -bhagavantameva stuvantIti kriyA'dhyAhAraH / evaM stuvadbhirdevaiH kimityAha - 'samantataH' sarvAsu dikSu sarvaM 'ucchayaM gagaNaM' vyAptaM gaganamiti gAthArthaH // [bhA. 101] vanasaMDovva kusumio paumasaro vA jahA sarayaMkAle / sohai kusumabhareNaM iya gaganayalaM suragaNehiM // vR- gamanikA-vanakhaNDamiva kusumitaM padmasaro vA yathA zaratkAle zobhate kusumabhareNahetubhUtena, 'iya' evaM gaganatalaM suragaNaiH zuzubhe itiM gAthArthaH // [bhA. 102 ] siddhatthavaNaM ca jahA asanavanaM saNavaNaM asogavaNanaM / cUavanaMva kusumiaM iagayaNayalaM suragaNehiM || vR- siddhArthakavanamiva yathA asanavanaM, azanAH- bIjakAH, saNavanaM azokavanaM cUtavanamiva kusumitaM, 'ia' evaM gaganatalaM suragaNai rarAjeti gAthArthaH // [bhA. 103 ] ayasivanaM va kusumiaM kaNiAravanaM va caMpayavanaM va / tilayavanaM va kusumiaM ia gayanatalaM suragaNehiM || vR- atasIvanamiva kusumitaM, atasI - mAlavadezaprasiddhA, karNikAravanamiva campakavanamiva tathA tilakavanamiva kusumitaM yathA rAjate, 'ia' evaM gaganatalaM suragaNaiH kriyAyogaH pUrvavaditi gAthArthaH // [bhA. 104] carapaDahabherijhallariduMduhisaMkhasahiehiM tUrehiM / dharaNiyale gayaNayale tUraninAo paramarammo // vR- varapaTahabherillaridundubhizaGkhasahitaistayaiH karaNabhUtaiH kim ? -dharaNitale gaganatale 'tUryaninAdaH' tUryanirghoSaH paramaramyo'bhavaditi gAthArthaH // [bhA. 105 ] evaM sadevamaNuAsurAeN parisAeN parivuDo bhayavaM / abhivvaMto girAhiM saMpatto nAyasaMDavaNaM // vR- gamanikA-'evaM' uktena vidhinA, saha devamanuSyAsurarvarttate iti sadevamanuSyAsurA tayA, kayetyAha-pariSadA parivRto bhagavAn abhistUyamAno 'gIrbhiH' vAgbhirityarthaH, saMprAptaH jJAtakhaNDavanamiti gAthArthaH // [bhA. 106 ] 1 ujjAnaM saMpatto orubhai uttamAu sIAo / sayameva kuNai loaM sakko se paDicchae kese // vR- gamanikA - udyAnaM saMprAptaH, 'oruhaitti' avatarati uttamAyAH zibikAyAH, tathA svayameva karoti locaM, 'zakro' devarAjA 'se' tasya pratIcchati kezAniti, evaM vRttAnuvAdena Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 Avazyaka mUlasUtram - 1 granthakAravacanatvAt varttamAnanirdezaH sarvatra aviruddha eveti gAthArthaH // [bhA. 107] jinavaramaNunnavittA aMjanaghaNaruyagAvimalasaMkAsA / kesA khaNeNa nIA khIrasarinasanAmayaM udahiM // vR-gamanikA - zakreNa - jinavaramanujJApya aJjanaM prasiddhaM ghano meghaH ruk - dIptiH, aJjanaghanayo ruk aJjanaghanaruk aJjanaghanarugvat vimalaH saMkAzaH-chAyAvizeSo yeSAM te tathocyante / athavA aJjanaghanarucakavimalAnAmivaM saMkAzo yeSAmiti samAsaH 'rucakaH' kRSNamaNivizeSa eva, ka ete ? kezAH kim ? kSaNena nItAH, kam ? 'kSIrasadhzanAmAnamudaghi' kSIrodadhimiti gAthArthaH / atrAntare ca cAritraM pratiprattukAme bhagavati surAsuramanujavRndasamudbhavo dhvanistUryaninAdazca zakrAdezAd virarAma, amumevArthaM pratipAdayannAha - [bhA. 108] divvo manUsaghoso tUraninAo a sakkavayaNeNaM / khippAmeva nilukko jAhe paDivajjai caritaM // vR- gamanikA - 'divyo' devasamuttho manuSyaghoSazca cazabdasya vyavahitaH saMbandhaH, tathA tUryaninAdazca zaRvacanena 'kSiprameva' zIghrameva 'nilukkotti' dezIvacanato virataH 'yadA' yasmin kAle pratipadyate cAritramiti gAthArthaH / sa yathA cAritraM pratipadyate tathA pratipipAdayiSurAha[bhA. 109 ] kAUNa namokkAraM siddhANamabhiggahaM tu so gihe / savvaM me akaraNijjaM pAvaMti carittamArUDho || vR- kRtvA namaskAraM siddhebhyaH abhigrahamasau gRhNAti, kiMviziSTamityAha - sarvaM 'me' mama 'akaraNIyaM' na karttavyaM, kiM tadityAha - pApamiti, kimityAha - cAritramArUDha itikRtvA, saca bhadantazabdarahitaM sAmAyikamuccArayatIti gAthArthaH // cAritrapratipattikAle ca svabhAvato bhuvanabhUSaNasya bhagavato nirbhUSaNasya sata indro devadUSyavastramupanItavAn iti / atrAntare kathAnakam - egena devadUseNa pavvaei, etaM jAhe aMse karei etyaMtarA piuvayaMso dhijAio uvaTThio, so a dAnakAle kahiMpi pavasio AsI, Agao bhajjAe aMbaDio, sAmiNA evaM paricattaM tumaM ca puna vaNAi hiMDasi, jAhi jai itthaMtare'vi labhijjAsi / so bhaNai - sAmi ! bhehiM mama na kiMci dinnaM, idANiMpi me dehi / tAhe sAmiNA tassa dUsassa addhaM dinnaM, anaM me natthi paricattaMti / taM tena tuNNAgassa uvanIaM jahA eassa dasiAo baMdhAhi / kattotti pucchie bhaNati - sAmiNA dinnaM, tuNNAo bhaNati taMpi se addhaM ANehi, jayA paDihiti bhagavao aMsAo, tato ahaM tuNNAmi tAhe lakkhAmollaM bhavissaitti to tujjhavi addhaM majjhavi addhaM, paDivaNNo tAhe paolaggio, sesamuvari bhaNihAmi / alaM prasaGgena / tasya bhagavatazcAritrapratipattisamanantarameva manaH paryAyajJAnamudapAdi, sarvatIrthakRtAM cAyaM kramo, yata Aha [bhA. 110] tihiM nANehiM samaggA titthayarA jAva huMti gihavAse / paDavaNaMmi carite caunANI jAva chaumatthA // vR- 'tribhirjJAnaiH' matizrutAvadhibhiH saMpUrNAH tIrthakaraNazIlAstIrthakarA bhavantIti yogaH / kiM sarvameva kAlam ?, netyAha- yAvadgRhavAse bhavantIti vAkyazeSaH / pratipanne cAritre caturjJAnino, bhavantItyanuvarttate / kiyante kAlamityAha - yAvat chadmasthAH tAvadapi catujJAnina iti gAthArthaH / Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.460] 169 evamasau bhagavAn pratipannacAritraH samAsAditamanaH paryavajJAno jJAtakhaNDAdApRcchaya svajanAn karmAragrAmamagamat / Aha ca bhASyakAraH [bhA. 111] bahiA ya nAyasaMDe ApucchittANa nAyae savve / divase muhuttasese kumAragAmaM samaNanupatto // vR- bahirdhA ca kuNDapurAt jJAtakhaNDa udyAne, ApRcchya 'jJAtakAn' svajanAn 'sarvAn' yathAsannihitAn, tasmAt nirgataH, karmAragrAmagamanAyeti vAkyazeSaH / tatra ca pathadvayaM-eko jalena aparaH sthalyAM, tatra bhagavAn sthalyAM gatavAn, gacchaMzca divase muhUrttazeSe karmAragrAmamanuprApta iti gAthArthaH // tatra pratimayA sthita iti / atrAntare - tatthego govo, so divasaM baille vAhittA gAmasamIvaM patto, tAhe ciMtei - ee gAmasamIve caraMtu, ahaMpi tA gAvIo duhAmi, so'vi tAva anto parikammaM kare; te'vi baillA aDaviM carantA paviTThA, so govo niggao, tAhe sAmiM pucchara - kahiM baillA ?, tAhe sAmI tuhiko acchai, so ciMtei esa na yANai, to maggiuM pavatto savvarattiMpi, te'vi baillA suciraM bhamittA gAmasImavamAgayA mANusaM daddUNa romaMthaMtA acchaMti, tAhe so Agao, te pecchai tattheva niviTTe, tAhe Asurutto eeNa dAmaeNa AhaNAmi, eeNa mama ee hariA, pabhAe ghettUNa vaccihAmitti / tAhe sakko devarAyA ciMtei - kiM aja sAmI paDhamadivase karei ?, jAva pecchai govaM dhAvaMtaM, tAhe so tena thaMbhio, pacchA Agao taM taceti-durappA ! na yANasi siddhattharAyaputto esa pvvio| eyaMmi aMtare siddhattho sAmissa mAusiyAutto bAlatavokammeNaM vANamantaro jAelao, so Agao ? tAhe sako bhAibhagavaM ! tubbha uvasaggabahulaM, ahaM bArasa varisANi tubbhaM veyAvacca karemi, tAhe sAmiNA bhaNiaM na khalu deviMdo ! eyaM bhUaM vA (bhavvaM vA bhavissaM vA ) jaNNaM arahaMtA deviMdANa vA asuriMdANa vA nissAe kaTTu kevalanANaM uppADeMti, siddhiM vA vaccaMti, arahaMtA saeNa uTThA - balaviriyapurisakAraparakkameNaM kevalanANaM uppADeMti / tAhe sakkeNa siddhatthe bhaNNai - esa tava niyallao, puNo ya mama vayaNaM - sAmissa jo paraM mAraNaMtiaM uvasaggaM karei taM vArejjasu, evamastu tena paDissuaM, sakko paDigao, siddhattho Thio / taddivasaM sAmissa chaTTapAraNayaM, tao bhagavaM viharamANo gao kollAgasannivese, tata ya bhikkhaTThA paviTTho bahulamAhaNagehaM, jeNAmeva kullAe sannivese bahule mAhaNe, tena mahudhayasaMjutteNa paramaNNeNa paDilAbhio, tattha paMca divvAI pAubbhUyAiM / amumevArthamupasaMharannAha - ni. (461) govanimittaM sakkssa Agamo vAgarei deviMdo / kollAbahule chaTTassa pAraNe payasa vasuhArA // vR- tADanAyodyagopanimittaM prayuktAvadheH 'zakrasya' devarAjasya, kim ?, AgamanaM AgamaH abhavat, vinivArya ca gopaM 'vAgarei deviMdo' tti bhagavantamabhivandya 'vyAkaroti' abhidhatte devendro-bhagavan ! tavAhaM dvAdaza varSANi vaiyAvRttyaM karomItyAdi, 'vAgariMsu' vA pAThAntaraM, vyAkRtavAniti bhAvArthaH, siddhArthaM vA tatkAlaprAptaM vyAkRtavAn devendra:-: :- bhagavAn tvayA na moktavya ityAdi / gate devarAje bhagavato'pi kollAkasanniyeze bahulo nAma brAhmaNaH 'SaSThasya' tapovizeSasya pAraNake, kima ?, 'payasa' iti pAyasaM samupanItavAn, 'vasudhAre 'ti tagRhe vasudhArA Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 Avazyaka mUlasUtram-1 patiteti gAthAkSarArthaH // kathAnakam-tao sAmI viharamANo gao morAgaM sannivesaM, tattha morAe uvaTThio, tAhe sAmiNA puvvapaogeNa bAhA pasAriA, so bhaNati-atthi gharA, ettha kumAravara ! acchAhi, tattha sAmI egarAiaM vasittA pacchA gato, viharati, tena ya bhaNiyaMvivittAo vasahIo, jai vAsAratto kIrai, Agacchejjaha anuggahIyA hojjAmo / tAhe sAmI a uubaddhie mAse viharettA vAsAvAse uvAgate taM ceva dUijjatayagAmaM eti, tatthegaMmi uDave vAsAvAsaM Thio / paDhamapAuse ya gorUvANi cAriM alabhaMtANi juNNANi taNANi khAyaMti, tAni ya gharANi uvvelleti, pacchA te vAreti, sAmI na vArei, pacchA dUijjaMtagA tassa kulavaissa sAhetiM jahA esa etANi na nivAretiM, tAhe so kulavatI anusAsati bhaNati-kumAravara ! sauNIvi tAva appaniaM neDu rakkhati, tumaM vArejjAsi, sappivAsaM bhaNati / tAhe sAmI aciyattoggahottikAuM niggao, ime ya tena paMca abhiggahA gahIA, taM jahA-aciyattoggahe na vasiyavvaM 1 nicaM vosaTThakAeNa 2 monenaM 3 pANIsu bhottavvaM 4gihattho na vaMdiyavvo na'bbhudvaitavyo 5, ete paMca abhiggahA / tattha bhagavaM addhamAsaM acchittA tao pacchA advitagAmaM gato / tassa puna aTThiagAmassa paDhamaM vaddhamANagaM nAma AsI, so ya kiha aTThiyaggAmo jAo?, dhanadevo nAma vANiao paMcahiM dhurasaehiM gaNimadharimamejjassa bhariehiM teNaMteNa Agao, tassa samIve ya vagevatI nAma nadI, taM sagaDANi uttaraMti, tassa ego baillo so mUladhUre juppati,sa tAvaccaeNa tAo gaDDio uttINNAo, pacchA so paDio chinno, so vANiao tassa taNapANiaM purao chaDDeUNa taM avahAya gao / so'vi tattha vAlugAe jeTThAmUlamAse atIva uNheNa taNhAe chuhAe ya paritAvijai, __vaddhamANao ya logo teNaMteNa pANiaMtaNaM ca vahati, na ya tassa koivi dei, so goNo tassa paosamAvaNNo, akAmataNhAchuhAe ya mariUNaM tatva gAme aggujANe sUlapANIjakkho uppanno, uvautto pAsaMti taM balIvaddasarIraM, tAhe rusio mAriM viuvvati, so gAmo mariumAraddho, tato addaNNA kougasayANi kareMti, tahavi na hAti, tAhe bhinno gAmo annagAmesu saMketo, tatthAvi na muMcati, tAhe tesiM ciMtA jAtA-amhehiM tattha na najjai-ko'vi devo vA dAnavo vA virAhio, tamhA tahiM ceva vaccAmo, AgayA samaNA nagaradevayAe viulaM asanaM pAnaM khAima sAimaM uvakkhaDAveMti, baliuvahAre kareMtA samaMtao uDDamuhA saraNaM saraNaMti, jaM amhehiM samma na ceTThiaM tassa khamaha, tAhe aMtalikakhapaDivaNNo so devo bhaNati-tumhe durappA niranukaMpA, teNaMteNa ya eha jAha ya, tassa goNassa taNaM vA pANivA na dinnaM, ato natthi bhe mokkho, tato bahAyA pupphabalihatthagayA bhaNaMti-diTTho kovo pasAdamicchAmo, tAhe bhaNati-etANi mAnusaaTThiANi puMjaM kAUNa uvari devaulaM kareha, sUlapANiM ca tattha jakkhaM balivaiM ca egapAse Thaveha, anne bhaNaMti-baillarUvaM kareha, tassa ya heTTA tANi se aTThiANi nihaNaha, tehiM acireNa kayaM, tattha iMdasammo nAma paDiyarago kao / tAhe logo paMthigAdi pecchada paMDaraTThiagAmaM devaulaM ca tAhe pucchaMti anne-kayarAo gAmAo AgatA jAha vatti, tAhe bhaNaMti-jattha tANi aTThiyANi, evaM aTThiagAmo jAo / tattha puna vANamaMtaraghare jo ratti parivasati so tena sUlapANiNA jakheNa vAhettA pacchA rattiM mArijai, tAhe tattha divasaM loge Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.461] 171 acchati, pacchA annattha gacchati, iMdasammo'vi dhUpaM dIvagaM ca dAuM divasao jAti / ito ya tattha sAmI Agato, dUtijaMtagAmapAsAo, tattha ya savvo logo egattha piMDio acchai, sAmiNA devakuligo anunnavio, so bhaNati-gAmo jANati, sAmiNA gAmo milio cevANunnavio, gAmo bhaNati-ettha na sakkA vasiuM, sAmI bhaNai-navaraM tumhe anujANaha, te bhaNaMtiThAha, tatthekkeko vasahiM dei, sAmI necchati, jANati-jaheso saMbujjhihititti, tato egakUNe paDimaM Thio, tAhe so iMdasammo sUre dharete ceva dhUvapuppha dAuM kappaDiyakAroDiya savve paloittA bhaNati-jAha mA vinassihiha, taMpi devajayaM bhaNati-tubbhevi nIdha, mA mArihijihidha, bhagavaM tusiNIo, so vaMtaro ciMtei-devakulieNa gAmeNa ya bhaNNaMto'vi na jAti, peccha jaM se karemi, tAhe saMjhAe ceva bhImaM aTTahAsaM muaMto bIhAveti / / abhihitArthopasaMhArAyedaM gAthAdvayamAhani. (462) dUijjatagA piuNo vayaMsa tivvA abhiggahA paMca / aciyattuggahi na vasana 1 niccaM vosaTTha 2 monenaM 3 // ni. (463) pANIpattaM 4 gihivaMdanaM ca 5 tao vaddhamANavegavaI / dhanadeva sUlapANiMdasamma vAsa'TThiaggAme // vR-viharato morAkasannivezaM prAptasa bhagavatH tanivAsI dUijjantakAbhidhAnapASaNaDastho dUtijjaMtaka evocyate, 'pituH siddhArthasya 'vayasyaH' nigdhakaH, so'bhivAdya bhagavantaM vasatiM dattavAn iti vAkyazeSaH / vihRtya ca anyatra varSAkAlagamanAya punastatraivAgatena viditakulapatyabhiprAyeNa, kim ?, 'tivvA abhiggahA paMca' tti 'tIvrAH' raudrAH abhigrahAH paJca gRhItA iti vAkyazeSaH / te cAmI aciyattuggahi na vasaNaM ti' 'aciyattaM' dezIvacanaM aprItyabhidhAyaka, tatazca tatsvAmino na prItiryasminnavagrahe so'prItyavagrahaH tasmin 'na vasanaM' na tatra mayA vasitavyamityarthaH, 'niccaM vosarlDa monenaMti' nityaM sadA vyutsRSTakAyena satA maunena viharttavyaM 'pANipattaM'ti pANipAtrabhojinA bhavitavyaM, 'gihivaMdaNaM cetti' gRhasthasya vandanaM, cazabdAdabhyutthAnaM ca na kartavyamiti / etAn abhigrahAn gRhItvA tathA tasmAnnirgatya 'vAsa'TThiaggAmetti' varSAkAlaM asthigrAme sthita iti adhyAhAraH, sa cAsthigrAmaH pUrvaM vardhamAnAbhidhaH khalvAsIt, pazcAt asthigrAmasaMjJAmitthaM prAptaH, tatra hi vegavatInadI, tAM dhanadevAbhidhAnaH sArthavAhaH taM pradhAnena gavA'nekazakaTasahitaH samuttIrNaH, tasya ca goranekazakaTasa-muttAraNato hRdayacchedo babhUva, sArthavAhaH taM tatraiva parityajya gataH, sa vardhamAnanivAsilokApratijAgarito mRtvA tatraiva zUlapANinAmA yakSo'bhavat, dRSTabhayalokakAritAyatane sa pratiSThitaH, indrazarmanAmA pratigajAgarako nirUpita ityakSarArthaH / / evamanyAsAmapi gAthAnAmakSaragamanikA svabuddhyA kAryeti / kathAnakazeSam jAhe so aTTahAsAdiNA bhagavaMtaM khobheuM pavatto tAhe so savvo logo taM sadaM soUNa bhIo, ajja so devajao mArijai, tattha uppalo nAma pacchAkaDao pAsAvaccijao parivvAyago aTuMgamahAnimittajANago janapAsAo taM soUNa mA titthaMkaro hojja adhitiM karei, bIhei ya rattiM, gaMtuM, tAhe so vANaMmaMtaro jAhe saddeNa na bIheti tAhe hatthirUveNuvasaggaM kareti, pisAyarUveNaM nAgarUveNaM ya, etehiMpi jAhe na tarati khobheuM tAhe sattavihaM vedaNaM udIrei, taM jahA-sIsaveyaNaM Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 AvazyakabhUlasUtram-1 kaNNa acchi nAsA daMta naha paTThivedaNaM ca ekekA veaNA samattha pAgatassa jIvitaM saMkAmeUM, kiM puna sattavi sametAo ujjalAo?, ahiyAseti, tAhe so devo jAhe na tarati cAleuM vA khAbheuM vA, tAhe paritaMto pAyavaDito khAmeti, khamaha bhaTTAragatti / tAhe siddhatyo uddhAio bhaNati-haMbho sUlapANI ! apatthiapatthiA na jANasi siddhattharAputtaM bhagavaMtaM titthayaraM, jai eyaM sakko jANai to te nivvisayaM karei, tAhe so bhIo duguNaM khAmei, siddhattho se dhamma kahei, tattha uvasaMto mahimaM karei sAmissa, tattha logo ciMtei-so taM devajjayaM mArittA idAnaM kIlai, tattha sAmI desUNe cattAri jAme atIva pariyAvio pahAyakAle muttamettaM niddApamAdaM gao, tattha ime dasa mahAsumiNe pAsittA paDibuddho, taM jahA-tAlapisAo hao, seasauNo cittakoilo ado'vi ete paJjuvAsaMtA diTThA, dAmadugaMca surahikusumamayaM, govaggo apaJjuvAseto, paumasaro vibuddhapaMkao, __ - sAgaro a me nitthiNNotti, sUro a painnarassImaMDalo uggamaMto, aMtehi ya me mAnusuttaro veDhiotti, maMdaraM cArUDhomitti / logo pabhAe Agao, uppalo a, indasammo a, te a accaNiaM divvagaMdhacuNNapupphavAsaM ca pAsaMti, bhaTTAragaM ca akkhayasavvaMgaM, tAhe so logo savvo sAmissa ukkiTThasiMhaNAyaM kareMto pAesu paDio bhaNati-jahA devajaeNaM devo uvasAmio, mahimaM pagao, uppalo'vi sAmiM daTuM vaMdia bhaNiyAio-sAmI ! tubbhehiM aMtimarAtIe dasa sumiNA diTThA, tesimaM phalaMti-jo tAlapisAo hao tamacireNa mohaNijjaM ummUlehisi, jo aseasauNotaM sukaMgjhANaM kAhisi, jo vicitto koilo taMduvAlasaMga pannavehisi, govaggaphalaM ca te cauvviho samaNasamaNIsAvagasAvigAsaMgho bhavissai, paumasarA caulivahadevasaMghAo bhavissai, jaM ca sAgaraM tinnio taM saMsAramuttArihisi, jo a sUro tamacirA kevalanANaM te uppajihitti, jaM caMtehiM mANusuttaro veDhio taM te nimmalo jasakIttipayAvo sayalatihuaNe bhavissaitti, jaM ca maMdaramArUDho'si taM sIhAsaNattho sadevamaNuAsurAe parisAe dhamma pannavehisitti, dAmadurga puna na yANAmi, sAmI bhaNati-he uppala ! jaNNaM tumaM na jANAsi taNNaM ahaM duvihaM sAgArANagAriaM dhammaM paNNavehAmitti, tato uppalo vaMdittA gao, tattha sAmI addhamAseNa khamati / eso paDhamo vAsAratto 1 / __ tato sarae niggaMtUNa morAgaM nAma sannivesaM gao, tattha sAmI bAhiM ujjAne Thio, tattha morAe sannivese acchaMdA nAma pAsaMDatthA, tatthego acchaMdao taMmi sannivese koMTalaveMTaleNa jIvati, siddhatthao a ekkallao dukkhaM acchati bahusaMmoio pUaM ca bhagavao apicchaMto, tAhe so voleMtayaM govaM saddAvettA bhaNati-jahiM padhAvito jahiM jimio paMthe ya jaM diTuM, diTTho ya evaMguNavisiTTho sumiNo, taM vAgarei, so AuTTo gaMtuM nAme mittaparicitANaM kaheti, savvehi gAme ya pagAsiaM-esa devajao ujjANe tItANAgayavaTTamANaM jANai, tAhe anno'vi loo Agao, savvassa vAgarei, logo AuTTo mahimaM karei, logena avirahio acchai, tAhe so logo bhaNai-ettha acchaMdao nAma jANao, siddhattho bhaNati-so na kiMci jANai, tAhe logo gaMtuM bhaNai-tumaM na kiMci jANasi, devajaso jANai, so loyamajhe appANaM ThAveukAmo bhaNatieha jAmo, jai majjha purao jANai to jANai, tAhe logeNa parivArio ei, bhagavao purao Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.463] 173 Thio taNaM gahAya bhaNati-eyaM taNaM kiM chiMdihiti navatti, so ciMtei-jai bhaNati-na chijihi iti tA NaM chiMdissaM, aha bhaNai-chijihitti, to na chiMdissaM, tato siddhattheNa bhaNiaM-na chijihitti, so chiMdiumADhatto, sakkeNa ya uvaogo dinno, vajjaM pakkhittaM, acchaMdagassa aMgulIo dasavi bhUmIe paDiAo, tAhe logena khiMsio, siddhattho ya se ruho / amumevArthaM samAsato'bhidhitsurAhani. (464) roddA ya satta veyaNa thui dasa sumiNuppala'ddhamAse ya / morAe sakkAraM sakko acchaMdae kuvio // vR-samAsavyAkhyA-raudrAzca sapta vedanA yakSeNa kRtAH,stutizca tenaiva kRtA,daza svapnA bhagavatA dRSTAH, utpalaH phalaM jagAda, 'addhamAse yatti' ardhamAsamardhamAsaM ca kSapaNamakArSIt, morAyAM lokaH satkAraM cakAra, zakraH acchandake tIrthakarahIlanAt parikupita ityakSarArthaH / / iyaM niyuktigAthA, etAstu mUlabhASyakAragAthAH[bhA.112] bhImaTTahAsa hatthI pisAya nAge ya vedanA satta / sirakaNNanAsadaMte naha'cchI paTTIya sattamiA / / [mA.113] tAlapisAyaM 1 do koilA ya 3 dAmadugameva 4 govaggaM 5 / ___ sara 6 sAgara 7 sUraM 8 te 9 maMdara 10 suviNuppale ceva // [bhA.114]mohe 1 ya jhANa 2 pavayaNa 3 dhamme 4 saMghe 5 ya devaloe 6 ya / saMsAraM 7 nANa 8 jase 9 dhamma parisAe~ majjhami / / vR-bhImATTahAsaH hastI pizAco nAgazca vedanAH sapta ziraHkarNanAsAdantanakhAkSi pRSThau ca saptamI, etadvyantareNa kRtaM / tAlapizAcaM dvau kokilau ca dAmadvayameva govargaM saraH sAgaraM sUryaM annaM mandaraM 'suviNuppale cevatti' etAn svapnAn dRSTavAn, utpalazcaiva phalaM kathitavAn iti / taccedam-mohaM ca dhyAnaM pravacanaM dharmaH saGghazca 'devalokazca' devajanazcetyarthaH, saMsAraM jJAnaM yazaH dharmaM parSado madhye, mohaM ca nirAkariSyasItyAdikriyAyogaH svabuddhyA kAryaH / morAgasannivese bAhiM siddhattha tItamAINi / sAhai janassa acchaMda paoso cheaNe saMkko / / artho'syAH kathAnakokta eva veditavya iti / iyaM gAthA sarvapustakeSu nAsti, sopayogA ca / kathAnakazeSam-tao siddhattho tassa paosamAvaNNo taM loga bhaNati-esa coro, kassa nena coriyaMti bhaNaha, atthettha vIraghoso nAma kammakaro? so pAdesu paDio ahaMti, asthi tubbha amukakAle dasapalayaM vaTTayaM naTThapuvvaM ? AmaM atthi, taM eeNa hariyaM, taM puna kahiM ? eyassa purohaDe mahisiMdurukkhassa puratthimeNaM hatthamittaM gaMtUNaM tattha khaNiuM geNhaha / tAhe gatA, diTuM, AgayA kalakalaM karemANA / annapi suNaha-asthi etthaM iMdasammo nAma gihavaI ? tAhe bhaNati-asthi, tAhe so sayameva uvaDhio, jahA ahaM, Anaveha, asthi tubbha oraNao amuyakAlaMmi nahillao? sa Aha-AmaM asthi, so eena mArittA khaio, aTThiyANi ya se badarIe dakkhiNe pAse ukkuruDiyAe nihayANi, gayA, diTThANi, ukkiTThakalayalaM kareMtA AgayA, tAhe bhaNaMti-eyaM bitiaM / amumevArthaM pratipAdayannAha niyuktikRt Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 Avazyaka mUlasUtram-1 ni. (465) taNa cheyaMguli vIraghosa mahisiMdu dspliaN| biiiMdasamma UraNa bayarIe dAhiNukkuruDe / / vR-acchandakaH tRNaM jagrAha, chedaH aGgulInAM kRtaH khalvindreNa, 'kammAra vIraghosatti' karmakaro vIraghoSaH, tatsaMbandhyanena 'mahisiMdu dasapaliyaM dazapalikaM karoTakaM gRhItvA mahisendu-vRkSAdhaH sthApitaM, ekaM tAvadidaM, dvitIyaM-indrazarmaNa UraNako'nena bhakSitaH, tadasthIni cAdyApi tiSThantyeva badaryA adha dakSiNotkuruTa iti // tatiyaM puna avacca, alAhi bhaNiteNa, te nibaMdhaM kareMti, pacchA bhaNati-vaccaha bhajjA se kahehii, sA puna tassa ceva chiDDANi maggamANI acchati, tAe suyaM-jahA so viDaMbiotti, aMgulIo se chinnAo, sA ya tena taddivasaM piTTiyA, sA ciMtetinavari eu gAmo, tAhe sAhemi, te AgayA pucchaMti, sA bhaNai-mA se nAmaM geNhai, bhaginIe patI mamAM necchati, te ukkiTiM karemANA taM bhaNaMti-esa pAvo, evaM tassa uDDAho jAo, esa pAvo, jahA na koi bhikkhaMpi dei, tAhe appasAgAriyaM Agao bhaNai-bhagavaM! tujhe annatthavi pujijaha, ahaM kahiM jAmi?, tAhe aciyattoggahottikAuM sAmI niggao / tato vaccamANassa aMtarA do vAcAlAo-dAhiNA uttarA ya, tAsiM doNhavi aMtarA do naIo-suvaNNavAlugA ruppavAlugA ya, tAhe sAmI dakkhiNNavAcAlAo sannivesAo uttaravAcAlaM vaccai, tattha suvaNNavAluyAe nadIe puliNe kaMTiyAe taM vatthaM vilaggaM, sAmI gato, puno'vi avaloiaM, kiM nimittaM?, keIM bhaNaMti-mamattIe, avare-kiM thaMDille paDiaMathaMDilletti, keI-sahasAgAreNaM, keI-varaM sissANaM sulabhaM bhavissai ?, taM ca tena dhijjAieNa gahiaM, tuNNAgassa uvanIaM, sayasahassamollaM jAyaM, ekkekkassa pannAsaM sahassANi jAyANi / amumevArthamabhidhitsurAhani. (466) tai amavacaM bhajjA kahihI nAhaM tao piuvayaMso / dAhiNavAyAlasuvaNNAvAlu gAkaMTae vatthaM // vR- padAni-tRtIyamavAcyaM bhAryA karthayaSyati / tataH piturvayasyastu dakSiNavAcAlasuvarNavAlukAkaNTake vastraM, kriyA'dhyAhArato'kSaragamanikA svabuddhayA kAryeti / tAhe sAmI vaccai uttaravAcAlaM, tattha aMtarA kanagakhalaM nAma AsamapayaM, tattha do paMthA-ujjugo vaMko ya, jo so ujjuo so kaNagakhalaMmajjheNa vaccai, vaMko pariharaMto, sAmI ujjugeNa pahAvio, tattha govAlehiM vArio, ettha dihriviso sappo, mA eeNa vaccaha, sAmI jANati-jaheso bhavio saMbujjhihiti, tao gato jakkhagharamaMDaviyAe paDimaM Thio / so puna ko puvvabhave AsI? khamago, pAraNae gao vAsigabhattassa, tena maMDukkaliyA virAhiA, khuDDaeNa paricoio, tAhe so bhaNati-kiM imAo'vimae mAriAo loyamAriAo darisei, tAhe khuDDaeNanAyaM-viyAle Alohiitti, so Avassae AloettA uvaviThTho, khuDao ciMtei-nUnaM se vissariyaM, tAhe sAriaM, ruTTho AhaNAmitti uddhAio khuDDagassa, tattha thaMbhe AvaDio mao virAhiyasAmaNNo joisiesu uvavanno, tato cuo kaNagakhale paMcaNhaM tAvasasayANaM kalavaissa tAvasIe udare AyAo. tAhe dArago jAo, tattha se kosiotti nAmaM kayaM, so ya atIva tena sabhAvena caMDakodho, tattha anne'vi asthi kosiyA, tassa caMDakosiotti nAmaM kayaM, so kulavatI mao, tato ya so kulavaI jAo, so tattha vaNasaMDe mucchio, tesiM tAvasANa tAni phalAni na dei, te Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ ni. 466 ] 175 alabhaMtA gayA disodisaM, jo'vi tattha govAlAdI eti taMpi haMtuM dhADei, tassa adUre seyaMbiyAnAma nayarI, tato rAyaputtehiM AgaMtUNaM virahie paDiniveseNa bhaggo vinAsio ya, tassa govAlaehiM kahiyaM, so kaMTiyANaM gao, tAo chaDDettA parasuhattho gao rosena dhamadhamaMto, kumArehiM diTTho tao, taM daddU palAyA, so'vi kuhADahattho pahAvettA khaDDe AvaDiUNa paDio, so kuhADo abhimuThio, tattha se ciraM do bhAe kayaM, tattha mao taMmi ceva vanasaMDe diTThIviso sappo jAo, tena roseNa lobheNa ya taM rakkhai vaNasaMDaM, tao te tAvasA savve daDDhA, je aDDagA te naTThA, so tisaMjhaM vaNasaMDaM pariyaMciUNaM jaM sauNagamavi pAsai taM Dahai, tAhe sAmI tena diTTho, tato Asurutto, mamaM na yANasi ?, sUraM NijjhAittA pacchA sAmiM paloei, sona Dajha jahA anne, evaM do tinni vArA, tAhe gaMtUNa Dasai, DasittA avakkamai mA me uvariM paDihitti, tahavi na marai, evaM tinni vAre, tAhe paloeMto acchati amariseNaM, tassa bhagavao rUvaM pecchaMtassa tANi visabhariyANi acchINi vijjhAiyANi sAmiNo kaMtisommayAe, tA sAmiNA bhaNiaM -uvasama bho caMDakosiyA !, tAhe tassa IhApohamaggaNagavesaNaM kareMtassa jAtIsaraNaM samuppannaM, tAhe tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM karettA bhattaM paccakkhAi manasA, titthagaro jANa, tAhe so bile tuMDaM choDhuM Thio, mA'haM ruTTho saMto logaM mArehaM, sAmI tassa anukaMpAe acchai, sAmi davaNa govA lavacchavAlA alliyaMti, rukkhehiM AvarettA appANaM tassa sappassa pAhANe khivaMti, na calatitti allINo kaTThehiM ghaTTio, tahavi na phaMdatitti teMhiM logassa sihaM, to logo AgaMtUNa sAmiM vaMdittA taMpi ya sappaM mahei, annAo ya ghayavikkiNiyAo taM sappaM mukkheMti, pharusiMti, so pivIliyAhiM gahio, taM veyaNaM ahiyAsettA addhamAsassa mao sahassAre uvanno / amumevArthamupasaMharannAha ni. (467) uttaravAcAlaMtaravanasaMDe caMDakosio sappo / na he ciMtA saraNaM joisa kovA 'hi jAo'haM // vR- uttaravAcAlantaravanakhaNDe caNDakauzikaH sarpaH na dadAha cintA smaraNaM jyotiSkaH krodhAd ahirjAto'hamiti, akSaragamanikA svabuddhyA kAyeMti / / anuktArthaM pratipAdayannAhani. (468) uttaravAyAlA nAgasena khIreNa bhoyaNaM divvA / seyaviyAya paesI paMcarahe nirAyANo || vR- gamanikA-uttarayAcAlA nAgasenaH kSIreNa bhojanaM divyAni zvetambyAM pradezI paJcarathaiH naiyakA rAjAnaH - naiyakA gotrataH, pradeze nijA ityapare / zeSo bhAvArthaH kathAnakAdavaseyaH taccedam-tao sAmI uttaravAcAlaM gao, tattha pakkhakkhamaNapAraNate atigao, tattha nAgasenena gihavaiNA khIrabhoyaNena paDilAbhio, paMca divvANi pAubbhUyANi, tato seyabiyaM gao, tattha padesI rAyA samaNovAsao bhagavao mahimaM karei, tao bhagavaM surabhipuraM vaccai, tatthaMtarAe jagA rAyANI paMcahiM rathehiM enti paesiraNNo pAse, tehiM tattha sAmI vaMdio pUio ya, tato sAmI surabhipuraM gao, tattha gaMgA uttariyavvA, tattha siddhajatto nAma nAvio, khemallo nAma sauNajANao, tattha ya nAvAe logo vilaggai kosieNa mahAsauNeNa vAsiya, kosio nAma ulUko, tato khemileNa bhaNiyaM-jArisaM sauNeNa bhaNiyaM tArisaM amhehiM mAraNatiyaM pAviyavvaM, Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 Avazyaka mUlasUtram-1 kiM puna ? imassa maharisissa pabhAvena muccihAme, sA ya nAvA pahAviyA, sudADheNa ya nAgakumArarAiNA dihro bhayavaM nAvAe Thio, tassa kovo jAo, soya kira jo so sIho vAsudevattaNe mArio so saMsAraM bhamiUNa sudADho nAgo jAo, so saMvaTTagavAyaM viuvvettA nAvaM oboleuM icchai / io ya kaMbalasaMbalANaM AsanaM caliyaM, kA puna kaMbalasaMbalANa uppattI ?--mahurAe nagarIe jiNadAso vANiyao saTo, somadAso sAviyA, do'vi abhigayANi parimANakaDANi, tehiM cauppayassa paJcakkhAyaM, tato divasadevasiaMgorasaM giNhaMti, tattha ya AbhIrI gorasaM gahAya AgayA, sA tAe sAviyAe bhaNNai-mA tumaM annattha bhamAhi, jattiaM Anesi tattiaM geNhAmi, evaM tAsiM saMgayaM jAyaM, imAvi gaMdhapuDiyAi dei, imAvi kUigAdi duddhaM dahiyaM vA dei, evaM tAsiM sohiyaM jaayN| __ annayA tAsiM govANaM vivAho jAo, tAhe tANi nimaMti, tANi bhaNanti-amhe vAulANi na tarAmo gaMtuM, jaMtattha uvaujjati bhoyaNe kaDugabhaMDAdI vatyANi AbharaNANi dhUvapupphagaMdhamallAdi vadhUvarassa taM tehiM dinnaM, tehiM atIva sobhAviyaM, logena ya salAhiyANi, tehiM tuDehiM do tivarisA goNapotalayA hadusarIrA uvaTThiyA kaMbalasaMbalatti nAmeNaM, tAninechaMti, tAninechaMti, balA baMdhiuM gayANi, tAhe tena sAvaena ciMtiya-jai muccihiMti tAhe logo vAhehitti, tA ettha ceva acchaMtu, phAsugacArI kiNiUNaM dijjai, evaM posijaMti, so'vi sAvao aTThamIcauddasIsu uvavAsaM karei potthayaM ca vAei, te'vi taM soUNa bhaddayA jAyA saNNiNo ya, jaddivasaM sAvago na jemei taddivasaM te'vi na jemaMti, tassa sAvagassa bhAvo jAo-jahA ime bhaviyA uvasaMtA, abbhahio ya neho jAo, te ruvassiNo, tassa ya sAvagassa mitto, tattha bhaMDIramaNajattA, tArisA natyi annassa baillA, tAhe tena te bhaMDIe joetA nIA anApucchAe, tatya anneNa anneNavi samaM dhAvaM kAriyA, tAhe te chinnA, tena te AneuM baddhA, na caraMti naya pANiyaM pibaMti, jAhe savvahA savvahA necchaMti tAhe so sAvao tesiM bhattaM paJcakkhAi, namukkAraM ca dei, te kAlagayA nAgakumAresu uvavannA, ohiM pauMjaMti, jAva pecchaMti titthagarassa uvasaga kIramANaM, tAhe tehiM citiyaM-alAhi tA anneNaM, sAmiM moemo, AgayA, egena nAvA gahiyA ego sudADheNa samaM jujjhai, so mahiDDigo, tassa puna cavaNkAlo, ime ya ahuNovavaNNayA, saM tehiM parAio, tAhe te nAgakumArA titthagarassa mahimaM kareMti sattaM rUvaM ca gAyaMti, evaM logo'vi tato sAmI uttiNNo, tattha devehiM surahigaMdhodayavAsaM pupphavAsaM ca vuTuM, te'vi paDigayA / amumevArthamupasaMharannAhani. (469) surahipura siddhajatto gaMgA kosia viUya khemilao / nAga sudADhe sIhe kaMbalasabalA ya jinamahimA / ni. (470) mahurAe jinadAso AhIra vivAha goNa uvavAse / bhaMDIra mitta avacce bhatte nAgohi AgamanaM // ni. (471) vIravarassa bhagavao nAvArUDhassa kAsi uvasaggaM / micchAdiTThi paraddhaM kaMbalasabalA samuttAre // vR- padAni-surabhipuraM siddhayAtraH gaGgA kauzikaH vidvAMzca khemilakaH nAgaH sudaMSTraH siMhaH Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.471] 177 kambalasabalau ca jinamahimA, mathurAyAM jinadAsaH AbhIravivAhaH goH upavAsaH bhaNDIraH mitraM apatye bhaktaM nAgau avadhiH AgamanaM vIravarasya bhagavataH nAvamArUDhasya kRtavAn upasarga mithyASTiH 'paraddhaM' vikSiptaM bhagavantaM kambalasabalau samuttAritavantau / akSaragamanikA svabuddhyA kAryA / tato bhagavaM dagatIrAe iriyAvahiyaM paDikkai, patthio tato, nadIpuliNe bhagavao pAdesu lakavaNANi dIsaMti mahusitthacikkhalle, tattha pUso nAma sAmuddio, so tANi pAsiUNa ciMtei-esa cakkavaTTI gato egAgI, vaccAmi NaM vAgaremi, to mama etto bhogA bhavissaMti, sevAmi NaM kumArattaNe, sAmI'vi thUNAgassa saNNivesassa bAhiM paDimaMThio, tattha so sAmi picchiUNa ciMtei-aho mae palAlaM ahijiaM, eehiM lakkhaNehiM juttaM, eeNa samaNeNa na houM / io ya sakko devarAyA ohiNA paloei-kahiM ajja sAmI ?, tAhe sAmi pecchai, taM ca pUsaM, Agao sAmiM vandittA bhaNati-bho pUsa ! tuma lakkhaNaM na yANasi, eso aparimialakkhaNo, tAhe vaNNei lakkhaNaM akhtiragaM-gokhIragoraM ruhiraM pasatthaM, satthaM na hoi aliaM, __ esa dhammavaracAuraMtacakkavaTTI deviMdanariMdapUio bhaviyajanakumuyAnaMdakArao bhavissai, tato sAmI rAyagihaM gao, tattha nAlaMdAe bAhiriyAe taMtuvAgasAlAe egadesaMmi ahApaDirUvaM uggahaM anunnavettA paDhamaM mAsakkhamaNaM uvasaMpajjittA NaM viharai / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM maMkhalI nAma maMkho, tassa bhaddA bhAriyA gugviNI saravaNe nAma saNNivese gobahulassa mAhaNassa gosAlAe pasUA, goNNa nAmaM kayaM gosAlotti, saMvaDio, maMkhasippaM ahijio, cittaphalayaM karei; ekkallao viharaMtao rAyagihe taMtuvAyasAlAe Thio, jattha sAmI Thio, tattha vAsAvAsaM uvaago| bhagavaM mAsakhamaNapAraNae abhitariyAe vijayassa ghare viulAe bhoyaNavihIe paDilAbhio, paMca divvANi, pAubbhUyANi, gosAlo suNettA Agao, paMca divvANi pAsiUNa bhaNati-bhagavaM ! tujhaM ahaM sIsotti, sAmI tusiNIo niggao, vitiamAsakhamaNaM Thio, vitie AnaMdassa ghare khajjagavihIe tatie suNaMdassa ghare savvakAmaguNieNaM, tato cautthaM mAsakhamaNaM uvasaMpajjittA NaM viharai / abhihitArthopasaMgrahAyedamAhani. (472) thUNAe~ bahiM pUso lakkhaNamabhaMtaraM ca deviMdo / rAyagihi taMtusAlA mAsakkhamaNaM ca gosAlo / ni. (473) maMkhali maMkha subhaddA saravaNa gobahulameva gosAlo / vijayAnaMdasunaMde bhoaNa khajje a kAmaguNe / / vR-padAni-sthUNAyAM bahiH puSyo lakSaNamabhyantaraM ca devendraH rAjagRhe tantulayakazAlA mAsakSapaNaM ca gozAlaH maGkhalI maGkhaH subhadrA zaravaNaM gobahula eva gozAlo vijaya AnandaH sunandaH bhojanaM khAdyAni ca kAmaguNaM / zaravaNaM-gozAlotpattisthAnaM / zeSA'kSaragamanikA svadhiyA kAryA / gosAlo kattiyadivasapuNNimAe pucchai-kimahaM ajja bhattaM labhissAmi?, siddhattheNa bhaNiyaMkoddavakUra aMbileNa kUDarUvagaM ca dakkhiNaM, so nayariM savvAdareNa pahiMDio, jahA bhaMDIsuNae, na kahiMcivi saMbhAiyaM, tAhe avaraNhe ekkeNaM kammakareNa aMbileNa kUro dinno, tAhe jimio, ego rUvago dinno, rUvago parikkhAvio jAva kUDao, tAhe bhaNati-jeNa jahA bhaviyavvaM na | 24/12 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 Avazyaka mUlasUtram-1 taM bhavati annahA, lajjio aagto| tao bhagavaM cautthamAsakhamaNapAraNae nAliMdAo niggao, kollAkasanikesaM gao, tattha bahulo mAhaNo mAhaNe bhoyAveti ghayamahusaMjutteNaM paramanneNaM, tAhe tena sAmI paDilAbhio, tattha paMca divvANi / ___ gosAlo'vi taMtusavAgasAlAe sAmiM apicchamANo rAyagihaM sabaMtarabAhiriaM gavesati, jAhe na pecchai tAhe niyagovaragaraNaM dhIyAraNaM dAuM sauttaroThaM muMDaM kAuM gato kollAgaM, tattha bhagavato milio, tao bhagavaM gosAleNa samaM suvaNNakhalagaM vaccai, etyaMtarA govA gAvIhito khIraM gahAya mahallie thAlIe navaehiM taMdulehiM pAyasaM uvakkhaDeMti, tato gosAlo bhaNati-eha bhagavaM! ettha bhuMjAmo, siddhatthe bhaNati-esa nimmANaM ceva na vaccai, esa bhajihiti ullahijjaMtI, tAhe so asaddahaMto te gove bhaNati-esa devajagotItANAgatajANao bhaNati-esa thAlI bhajihiti, to payatteNa sArakkhaha, tAhe payattaM kareMti-vaMsavidalehiM sA baddhA thAlI, tehiM atIva bahulA taMdulA chUDhA, sA phuTTA, pacchA govAlANaM jeNaM jaM karullaM AsAiyaM so tattha pajimio, tena na laddhaM, tAhe suTuMtaraM niyatiM geNhai / amumevArthaM kathAnakoktamupasaMjihIrSurAhani. (474) kullAga bahula pAyasa divvA gosAla daTTha pavvajA / bAhiM suvaNNakhalae pAyasathAlI niyaigahaNaM // vR-padAni-kollAkaH bahula: pAyasaM divyAni gozAlaH dRSTvA pravrajyA bahiH suvarNakhalAt pAyasasthAlI niyategrahaNaM ca / padArtha ukta eva / ni. (475) baMbhaNagAme naMdovanaMda uvanaMda teya paccaddhe / caMpA dumAsakhamaNe vAsAvAsaM munI khamai // vR- padAni-brAhmaNagrAme nandopanandau upanandaH tejaH pratyardhe campA dvimAsakSapaNe varSAvAsaM muniH kSapayatIti / asyAH padArthaH kathAnakAdavaseyaH, taccedam-tato sAmI baMbhaNagAmaM gato, tattha naMdo uvanaMdoya bhAyaro, gAmassa do pADagA, ekko nandassa bitio uvanaMdassa, tato sAmI naMdassa pADagaM paviTTho naMdagharaM ca, tattha dosINeNaM paDilAbhio naMdena gosAlo uvanaMdassa, tena uvanaMdeNa saMdiTuM-dehi bhikkhaM, tattha na tAva velA,tAhe sIalakUro nINio, so taM necchai, pacchA sA teNavi bhaNNati-dAsI ! eyassa uvari chubhasutti, tIe chuDho, apattieNa bhaNati-jai majjha dhammAyariassa asthi tavo tee vA eyassa gharaMDajjhau, tattha ahAsaNNihitehiM vANamaMtarehiM mA bhagavato aliyaM bhavautti tena taM daheM gharaM / tato sAmI caMpaM gao, tattha vAsAvAsaM ThAi, tatya domAsieNa khamaNeNa khamai, vicittaM ca tavokamma, ThANAdIe paDimaM ThAi, ThANukuDugo evamAdIni karei, esa tatio vAsAratto / .. ni. (476) kAlAe~ suNNagAre sIho vijumaI gohidAsI ya / khaMdo daMtiliyAe pattAlaga suNNagAraMbhi // vR-padAni-kAlAyAM zUnyAgAre siMhaH vidyunmatI goSThIdAsI ca skandaH dantilikayA pAtrAlake zUnyAgAre / akSaragamanikA kriyA'dhyAhArataH svadhiyA kAryA / padArthaH kathAnakAdavaseyaH, taccedam-tato carimaM domAsiyapAraNayaM vAhiM pArettA kAlAyaM nAma sannivesaM gao gosAleNa samaM, tattha bhagavaM suNNaghare paDimaM Thio, gosAlo'vi tassa dArapahe Thio, tattha sIho nAma Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.476] 179 gAmauDaputto vijumaIe goTThIdAsIe samaM taM ceva suNNagharaM paviThTho, tattha tena bhaNNai-jai ittha samaNo vA mAhaNo vA pahiko vA koi Thio so sAhai jA annattha vaccAmo, sAmI tuNhikkao acchai, gosAlo'vi tuNhikkao, tANi acchittA niggayANi, gosAlena sA mahilA chikkA sA bhaNati-esa ettha koi, tena abhigaMtUNa piTTio, esa dhUtto anAyAraM kareMtANi pecchaMto acchai, tAhe sAmi bhaNai-ahaM ekillao piTTijjAmi, tubbhe na vAreha, siddhattho bhaNai-kIsa sIlaM na rakkhasi?, kiM amhe'vi AhaNNAmo?, kIsa vA aMto na acchasi, tA dAre tthio| tato nimmatUNa sAmI pattakAlayaM gao, tatthavi taheva suNNaghare Thio, gosAlo tena bhaeNaM aMto Thio, tattha khaMdao nAma gAmauDaputto appiNicciyAdAsIe dattiliyAe samaM mahilAe lajaMto tameva suNNagharaM gao, te'vi taheva pucchaMti, taheva tuNhikkA acchaMti, jAhe tAni niggacchaMti tAhe gosAleNa hasiyaM, tAhe puNo'vi piTTio, tAhe sAmiM khiMsai-amhe hammAmo, tubme na vAreha, kiM amhe tumhe olaggAmo ?, tAhe siddhattho bhaNati-tumaM appadoseNa hammasi, kIsa tuMDaM na rakkhesi ?ni. (477) municaMda kumArAe kUvaNaya caMparamaNijaujANe / corAya cAri agaDe somajayaMtI uvasamei / vR-padAni-municandraH kumArAyAM kUpanayaH camparamaNIyodyAne caurAyAM cAriko'gaDe somA jayantI upazAmayataH / padArthaH kathAnakAdavaseyaH, taccedam-tato bhagavaM kumArAyaM nAma sannivesaM gao, tattha camparamaNijje ujANe bhagavaM paDimaM Thio / io ya pAsAvaccijo municaMdo nAma thero bahussuo bahusIsaparivAro taMmi sannivese kUvaNayassa kuMbhagArassa sAlAe Thio, so ya jinakappapaDimaM karei sIsaM gacche ThavettA, so ya sattabhAvaNAe appANaM bhAveti, taveNa satteNa sutteNa egatteNa baleNa ya / tulahA paMcahA vuttA, jinakappaM pddivjjo|| eAo bhAvanAo, te puna sattabhAvanAe bhAti, sA puna "paDhamA uvassayaMmi, bitiyA bAhiM tatiya caukkaMmi / suNNagharaMmi cautthI, taha paMcamiA masANaMmi // " so bitiyAe bhAvei / gosAlo sAmi bhaNai-esa desakAlo hiMDAmo, siddhattho bhaNai-ajja amha antaraM, pacchA so hiMDato te pAsAvaccijjo pAsati, bhaNati ya ke tubbhe ?, te bhaNaMtiamhe samaNA niggaMthA, so bhaNati-aho niggaMthA, imo bhe ettio gaMtho, kahiM tubbhe niggaMthA?, so appaNo AyariyaM vaNNei-eriso mahappA, tubbe ettha ke ?, tAhe tehiM bhaNNai-jAriso tuma tAriso dhammAyario'vi te sayaMgahIyaliMgo, tAhe so ruTTho-amha dhammAyariyaM savahatti jai mama dhammAyariyassa asthi tavo tAhe tubbaM paDissao Dajjhau, te bhaNaMti-tumhANaM bhaNieNa amhe na DanjhAmo, tAhe to gato sAhai sAmissa-ajja mae sAraMbhA sapariggahA samaNA diTThA, taM savvaM sAhai, tAhe siddhatyeNa bhaNiyaM-te pAsAvaccijA sAhavo, na te DajhaMti, tAhe rattI jAyA, te municaMdA AyariyA bAhiM uvassagassa paDimaM ThiA, so kavaNao taddivasa seNIe bhatte pAUNa viyAle ei mattellao, jAva pAsei te municaMde Ayarie, so ciMtei-esa corotti, tena Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram - 1 te galae gahIyA, te nirumsAsA kayA, na ya jhANAo kaMpiA, ohiNANaM uppannaM AuM ca niTThiaM, devaloaM gayA, tattha ahAsannihiehiM vANamaMtarehiM devehiM mahimA kayA, tAhe gosAlo vAhiM Thio pecchai, deve uvvaTTaMte nivvayaMte a, so jANai - esa Dajjhai so tesiM uvassago, sAhei sAmissa, esa tesiM paDinIyANaM uvassao Dajjhai, siddhattho bhaNai-na tesiM uvassao Dajjhai, tesiM AyariyANaM ohinANaM uppannaM, AuyaM ca niTThiyaM, devalogaM gayA, 180 tattha ahAsanni-hiehiM vANamaMtarehiM devehiM mahimA kayA, tAhe gosAlo bAhiMThio piccha, tAhe gao taM padesaM, jAva devA mahimaM kAUNa paDigayA, tAhe tassa taM gaMdhodagavAsaM pupphavAsaM ca daTTU abbhahiyaM hariso jAo, te sAhuNo uTThavei- are tuDabhe na yANaha, erisagA ceva boDiyA hiMDae, uTTheha, AyariyaM kAlagayaMpi na yANaha ?, suvaha rattiM savvaM, tAhe te jANaMtisacillao pisAo, ratiMpi hiMDaDa, tAhe te'vi tassa saddeNa uDiA gayA Ayariyassa sagAsaM, jAva pecchaMti-kAlayaM, tAhe te addhiti kare - amhehiM na NAyA AyariyA kAlaM kareMtA, so'vi camattA gao / tato bhagavaM corAgaM sannivesaM gao, tattha cAriyattikAUNaM uDDuMbAlagA agaDe pakkhivinaMti, puNo ya uttArijjuMti, tattha paDhamaM gosAlo sAmI na, tAva tattha somAjayantIo nAma duve uppalassa bhagiNIo pAsAvaJcijjAo jAhe na taraMti saMjamaM kAuM tAhe parivvAiyattaM kareMti, tAhiM suyaM - erisA ke'vi do jaNA uDDuMbAlaehiM pakkhiviti, tAo puNaM jANaMtijahA carimatitthagaro pavvaio, tAhe gayAo, jAva pecchaMti, tAhiM moio, te ujjhasiA aho vinassiukAmeti, tehiM bhaeNa khamAviyA mahiyA ya / ni. (478) piTThIcaMpA vAsaM tattha caummAsieNa khamaNeNaM / kayaMgala deulavarise dariddatherA ya gosAlo || vR- tato bhagavaM piTThIcaMpaM gao, tattha cautthaM vAsArattaM karei, tattha so caummAsiyaM khavaNaM kareMto vicitaM paDimAdIhiM karei, tato bAhiM pArittA kayaMgalaM gao, tattha dariddatherA nAma pAsaMDatthA samahilA sAraMbhA sapariggahA, tANa vADagassa majjhe devaulaM, tattha sAmI paDimaM Thio, taddivasaM ca phusiaM sIyaM paDati, tANaM ca taddivasaM jAgarao, te samahilA gAyaMti, tattha gosAlo bhaNati - eriso'vi nAma pAsaMDo bhaNNai sAraMbho samahilo ya, savvANi ya egaTThANa gAyaMti vAyaMti ya, tAhe so tehiM NicchUDho, so tahiM mAhamAse tena sIeNa satusAreNa acchai saMkuio, tehiM anukaMpaMtehiM puNo'vi ANio, puNo'vi bhaNati, puNo'vi nInio, evaM tinnivArA nicchUDho atinio ya, tato bhai-jai amhe phuDaM bhaNAmo to nicchubhAmo, tattha'nnehiM bhaNNai-esa devajjayassa ko'vi paTThiAvAho chattadhAro vA AsI to tuhikkANi acchaha, savvAujjANi ya khaDakhaDAveha jahA se saddo na suvvati, - ni. (479) sAvatthI siribhaddA niMdU piudatta payasa sivadatto / dAragaNI nakhavAla hali paDimA'gaNI pahiA || vR- tato sAmI sAvatthi gao, tattha sAmI bAhiM paDimaM Thio, tattha gosAlo pucchati-tubbhe atIha ?, siddhattho bhaNati - ajja amhaM aMtaraM, so bhaNati - aja ahaM kiM labhihAmi AhAraM ?, he siddha bhai-tu ajja mANusamaMsaM khAiavvaMti, so bhaNati - taM ajja jememi jattha Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ ni. 479] maMsasaMbhavo natthi, kimaMga puna mAnusamaMsaM ?, so pahiMDio / tattha ya sAvatthIe nayarIe piudatto nAma gAhAvaI, tassa siribhaddA nAma bhArio, sA ya niMdU, niMdU nAma maraMtaviyAiNI, sA sivadattaM nemittiaM pucchara - kihavi mama puttabhaMDaM jIvijjA ?, so bhaNati - jo sutavassI tassa taM gabbhaM susodhitaM raMdhiUNa pAyasaM karettA tAhe deha, tassa ya gharassa annao huttaM dAraM karejjAsi, mA so jANittA Dahihitti, evaM te thirA payA bhavissai, tAe tahA kayaM, gosAlo ya hiMDato taM gharaM paviTTho, tassa so pAyaso mahughayasaMjutto dinno, tena ciMtiaM - ettha maMsaM kao bhavissaitti ? tAhe tuTTheNa bhuttaM, gaMtuM bhaNati - ciraM te nemittiyattaNaM kareMtassa ajjuMsi Navari phiDio, siddhattho bhaNai-na visaMvayati, jai na pattiyasi vamAhi, vamiyaM diTThA nakkhA vikUie avayavA tha, tAhe ruTTho taM gharaM maggai, tehivi taM bAraM ohADiyaM, taM tena na jANati, AhADio karei, jAhe na labhai tAhe bhaNati - jai mama dhammAyariyassa tavateo atthi tao Dajjhau, tAhe savvA daDDhA bAhiriA / tAhe sAmI haliddugo nAma gAmo taM gao, tattha mahappamANo haliddugarukkho, tattha sAvatthIo nagarIo niggacchaMto pavisaMto ya tattha vasai janavao satthaniveso, sAmI tattha paDimaM Thio, tehiM satthehiM rattiM sIyakAlae aggI jAlio, te vaDDe pabhA uTThettA gayA, so aggI tehiM na vijjhavio, so DahaMto sAmissa pAsaM gao, so sAmI paritAvei, gosAlo bhaNati - bhagavaM ! nAsaha, esa aggI iha, sAmissa pAyA daDDA, gosAlo naTToni. (480) 181 tatto ya naMgalAe DiMbha munI acchikaDDaNaM ceva / Avatte muhAse muniotti a bAhi baladevo // vR- tato sAmI naMgalA nAma gAmo, tattha gato, sAmI vAsudevadhare paDimaM Thio tattha gosAlo'vi Thio, tattha ya ceDarUvANi khelaMti, so'vi kaMdappio tANi ceDarUvANi acchINi kaDDiUNa bIhAvei, tAhe tANi dhAvaMtANi paDaMti, jANUNi ya phoDijjaMti, appegaiyANaM khuMkhuNagA bhajaMti, pacchA tesiM ammApiyaro AgaMtUNa taM piTTaMti, pacchA bhaNati - devajjagassa eso dAso nUnaM na ThAti ThANe, anne vAreMti - alAhi, devajjayassa khamiyavvaM / pacchA so bhaNati - ahaM hammAmi, tuna vAreha, siddho bhaNati-na ThAsi tumaM eklo avassa piTTijjasi, tato sAmI AvattAnAma gAmo tattha gato, tatthavi sAmI paDimaM Thio baladevaghare, tattha muhamakkaDiAhiM bhesavei, piTTetivi, tato tANi ceDarUvANi rUvaMtANi ammApiUNaM sAhaMti, tehiM gaMtUNa ghecio, muniottikAuM mukko, munio-pisAo, bhAMti ya-kiM eeNa haeNaM ?, eyaM se sAmi haNAmo jo eyaM na vArei, tato sA baladevapaDimA halaM bAhuNA'hikkhiviUNaM uTThaA, tatto tAni ya pAyapaDiyANi sAmi khAmeMti ni. (481) corA maMDava bhojaM gosAlo vahaNa teya jhAmaNayA / meo ya kAlahatthI kalaMbuyAe u uyasaggA // vR- tato sAmI corAyaM nAma saMNivesaM gao, tattha goTThiabhattaM rajjhai paJccati ya, tattha ya bhagavaM paDimaM Thio, gosAlo bhaNati - ajja ettha cariyavvaM, siddhatyo bhAi- ajja amhe acchAmo, so'vi tattha NiuDukkuDiyAe paloei-kiM desakAlo na vatti, tattha ya corabhayaM, tAhe te jANaMti Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 Avazyaka mUlasUtram-1 esa puNo puNo paloei, manne-esa cArio hojjatti, tAhe so ghettUNa nisaTuM hammai, sAmI pacchanne acchai, tAhe gosAlo bhaNati-mama dhammAyariyassa jai tavo atthi to esa maMDavo Dajjhau, DaDDo / tato sAmI kalaMbugA nAma saNNiveso tattha gao, tattha pacaMtiA do bhAyaro-meho kAlahatthI ya, so kAlahatthI corehiM samaM uddhAio, ime ya puvve agge pecchai, te bhaNaMti ke tubbhe?, sAmI tusiINIo acchai, te tattha hammaMti, na ya sAhaMti, tena te baMdhiUNa mahallassa bhAuassa pesiA, tena jaM bhagavaM diTTho taM udvittA pUio khAmio ya, tena kuMDaggAme sAmI diTThapubboni. (482) lADhesu ya uvasaggA ghorA puNNAkalasA ya do tenA / vajahayA sakkeNaM bhaddia vAsAsu caumAsaM // tato sAmI ciMtei-bahuM kammaM nijareyavvaM, lADhAvisayaM vaccAmi, te aNAriyA, tattha nijaremi, tatya bhagavaM acchAriyAdilutaM hiyae karei / tato paviTTho lADhAvisayaM kammanijjarAturio, tattha hIlananiMdaNAhiM bahuM kammaM nijarei, pacchA tato NIi / tattha puNNakalaso nAma anAriyaggAmo, tatyaMtarA do teNA lADhAvisayaM pavisiukAmA, avasauNo eyassa vahAe bhavauttikaTTha asiM kahiUNa sIsaM chiMdAmatti pahAviA, sakkeNa ohiNA AbhoittA do'vi vajeNa hayA / evaM viharaMtA bhaddilanayariM pattA, tattha paMcamo vAsAratto, tattha cAummAsiyakhamaNeNaM acchati, vicittaM ca tavokammaM tthaannaadiihiN| ni. (483) kAlisamAgama bhoyaNaM maMkhali dahikUra bhagavao paDimA / jaMbUsaMDe goThThI ya bhoyaNaM bhagavao paDimA // vR- tato bAhiM pArettA viharaMto gao, kayalisamagamo nAma gAmo, tattha sarayakAle acchAriyabhattANi dahikUreNa nisaTuM dijjaMti, tattha gosAlo bhaNati-vaccAmo, siddhatyo bhaNatiamha aMtaraM,so tahiM gao, bhuMjai dahikUraM so,bahiphoDo na ceva dhAi, tehiM bhaNiyaM-vahuM bhAyaNaM karaMbeha, karaMbiyaM, pacchA na nittharai, tAhe se uvari chUDhaM, tAhe ukkilaMto gacchai / tato bhagavaM jaMbUsaMDaM nAma gAmaM gao, tatthavi acchAriyAbhattaM taheva navaraM tattha khIrakUre, tehivi taheva dharisio jimio ani. (484) taMbAe naMdiseno paDimA Arakkhi vahaNa bhaya DahaNaM / . kUviya cAriya mokkhe vijaya pagabmA ya ptteaN|| vR-tato bhagavaM taMbAyaM NAya gAmaM ei, tattha naMdiseNA nAma therA bahussuA bahuparivArA pAsAvaccijA, te'vi jiNakappassa parikammaM kareti, imo'vi bAhiM paDimaM Thio, gosAlo atigao, taheva pucchai, khiMsati ya, te AyariA taddivasaM caukke paDimaM ThAyaMti, pacchA tahiM ArakkhiyaputteNa corottikAuM bhallaeNa Ahao, ohinANaM, sesaM jahA municaMdassa, jAva gosAlo bohettA Agato / tato sAmI kUpiaM nAma saNNivesaM gao, tattha tehiM cAriyattikAuM ghippaMti bajhaMti piTTijaMti ya / tattha logasamullAvo-aho devajao sveNa jovvaNeNa ya appatimo cAriuttikAuM gahio / tattha vijayA pagabbhA ya donni pAsaMtevAsiNIo parivvAiyAo loyassa mUle soUNa-titthakaro pavvaimo, vaccAmo tA paloemo, ko jANati ? hojjA, tAhe Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 183 upodghAtaH - [ni.484] tAhiM moio-durappA ! na yANaha caramatitthakaraM siddhattharAyaputtaM, ajja bhe sakko uvAlabhahii, tAhe mukko khAmio ya / 'patteyaM' ti pihapIhIbhUtA sAmI gosAlo ya, kahaM puna ?, tesiM vacaMtANaM do paMthA, tAhe gosAlo bhaNati-ahaM tubbhehiM samaM na vaccAmi, tubbhe mamaM hammamANaM na vAreha, aviya-tubbhehiM samaM bahUvasaMggaM, annaM ca-ahaM ceva paDhamaM hammAmi, tao ekkalao viharAmi, siddhattho bhaNati-tumaM jANasi / tAhe sAmI vesAlImuhopayAo, imo ya bhagavao phiDio annao paTThio, aMtarA ya chinnaddhANaM, tattha coro rukkhavilaggo oloeti, tena diTTho, bhaNati-ekko naggao samaNao ei, te ya bhaNaMti-eso na ya vIhei natthi hariyavvaMti, ajja se natthi pheDao, jaM amhe paribhavatini. (485) tenehi pahe gahio gosAlo mAulotti vAhaNayA / bhagavaM vesAlIe kammAra ghanena deviMdo // vR-Agao paMcahivi saehiM vAhio mAulattikAUNaM, pacchA ciMtei-varaM sAmiNA samaM, aviya-koi moei sAmi, tassa nissAe moyaNaM bhavai, tAhe sAmiM maggiumAraddho / sAmIvi vesAliMgao, tattha kammakarasAlAe anuNNavettA paDimaM Thio, sA sAhAraNA, je sAhINA tattha te anunnviaa| annadA tatthego kammakaro chammAsapaDilaggao ADhatto sohaNatihikaraNe, AuhANi gahAya Agao, sAmiM ca pAsai, amaMgalaMti sAmiM AhaNAmitti pahAvio ghanaM uggirirUNaM, sakkeNa ya ohI pautto, jAva pecchai, taheva nimisaMtareNa Agao, tasseva uvariM so ghano sAhio, taha ceva mao, sakko'vi vaMdittA gaoni. (486) gAmAga bihelaga jakkha tAvasI uvasamAvasAna thuii| - chaTeNa sAlisIse visunjhamANassa logohI // vR-tato sAmI gAmAyaM nAma saNNivesaM gao, tatthujANe bihelae bibhelayajakkho nAma, so bhagavao paDimaM Thiyassa mahimaM karei / tato bhagavaM sAlisIsayaM nAma gAmo tahiM gato, tatthujANe paDimaM Thio mAhamAso ya vaTTai, tattha kaDapUyaNA nAma vANamaMtarI sAmiM daLUNa teyaM asahamANI pacchA tAvasIrUvaM viuvvittA vakkalaniyatthA jaDAbhAreNa ya savvaM sarIraM pANieNa olettA dehami uvariM sAmissa ThAuM dhuNati vAtaM ca viuvvai, jai anno hoto to phuTTo honto, taM tivvaM veaNaM ahiyAsiMtassa bhagavao ohI viasiuvva logaM pAsiumAraddho, sesaM kAlaM gabbhAo ADhavettA jAva sAlisIsaM tAva ekkArasa aMgA suraloyappamANametto ya ohI, jAvatiyaM devaloesu pecchitAio / sA'vi vaMtarI parAjiA, pacchA sA uvasaMtA pUaM kareini. (487) punaravi bhaddianagare tavaM vicitta ca chaTThavAsaMmi | magahAe niruvasaggaM muni uubaddhaMmi viharitthA // vR-tato bhagavaM bhaddiyaM nAma nagariM gato, tattha chaTuM vAsaM uvAgao, tattha varisArate gosAleNa samaM samAgamo, chaThe mAse gosAlo miliobhgvo| tattha caumAsakhamaNaM vicitte ya abhiggahe kuNai bhagavaM ThANAdIhiM, bAhiM pArettA tato pacchA magahA visae viharai niruvasaggaM aTTha uDubaddhie mAse, vihariUNaM ni. (488) AlabhiAe vAsaM kuMDAge taha deule parAhutto / Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 Avazyaka mUlasUtram-1 ___ maddaNa deulasAria muhamUle dosuvi munitti / / vR. AlaMbhiaM nayariM ei, tattha sattamaM vAsaM uvAgao, caumAsakhamaNeNaM tavo, bAhiM pArettA kuMDAgaM nAma sannivesaM tattha eti / tattha vAsudevaghare sAmI paDimaM Thio koNe, gosAlo'vi vAsudevapaDimAe ahiTThANaM muhe kAUNa Thio, so ya se paDicArago Agao, taM pecchai tahAThiyaM, tAhe so ciMtei-mA bhaNihii rAgadosio dhammio, gAme jAittu kahei, eha pecchaha bhaNihiha 'rAitaotti, te AgayA diTTho piTTio ya, pacchA baMdhijjai, anne bhaNaMti-esa pisAo, tAhe mukko / tao niggayA samANA maddaNA nAma gAmo, tattha baladevassa ghare sAmI anatokoNe paDimaM Thio, gosAlo muhe tassa sAgAriaMdAuMThio, tatthavi taheva hao, muniottikAUNa mukko / munio nAma pisAoni. (489) bahusAlagasAlabane kaDapUaNa paDima vigghnnovsme| lohaggalaMbhi cAriya jiasattU uppale mokkho / vR-tato sAmI bahusAlaganAma gAmo tattha gao, tattha sAlavaNaM nAma ujjANaM, tattha sAlajjA vANamaMtarI, sA bhagavao pUaM karei, anne bhaNaMti-jahA sA kaDapUaNA vANamaMtarI bhagavao paDimAgayassa uvasaggaM karei, tAhe uvasaMtA mahimaM karei / tato niggayA gayA lohaggalaM rAyahAni, tattha jiyasattU rAyA, so ya anneNa rAiNA samaM viruddho, tassa cArapurisehiM gahiA, pucchijaMtA na sAhaMti, tattha cAriyattikAUNa ranno atthANIvaragayassa uvaTThaviA, tattha ya uppalo aTThiagAmAo so puvvameva atigato, so ya te ANijaMte dahNa uTThio, tikkhutto vaMdai, pacchA so bhaNai-Na esa cArio, esa siddhattharAyaputto dhammavaracakkavaTTI esa bhagavaM, lakkhaNANi ya se pecchaha, tattha sakkAriUNa mukko / ni. (490) tatto ya purimatAle vaggura IsAna accae paDimA / mallIjinAyaNa paDimA uNNAe vaMsi bahugoTThI // vR-tato sAmI purimatAlaM ei, tattha vagguro nAma seTThI, tassa bhaddA bhAriA, vaMjhA aviyAurI jAnukopparamAyA, bahUni devassa uvAdigANi kAuMparisaMtA / annayA sagaDamuhe ujANe ujjeniyAe gayA, tattha pAsaMti juNNaM devaulaM saDiyapaDiyaM, tattha mallisAmiNo paDimA, taM NamaMsaMti, jai amha dArao dAriA vA jAyati to evaM cevaM deulaM karessAmo, eyabhattANi ya hohAmo, evaM namaMsittA gayANi / tattha ahAsannihiAe vANamaMtarIe devayAe pADiheraM kayaM, AhUo gabbho, jaM, ceva AhUo taM ceva devaulaM kAumAraddhANi, atIva tisaMjhaM pUaM kareMti, pavvatiyage ya alliyaMti, evaM so sAvaojAo / io ya sAmI viharamANo sagaDamuhassa ujjANassa nagarassa ya aMtarA paDimaM Thio, vagguro ya hAo ullapaDasADao saparijaNo mahayA iDDIe vivihakusumahatthagaotaM AyayaNaM accao jAi / IsANo ya deviMdo puvvAgayao sAmiM vaMdittA pajjuvAsati, vagguraM ca vItIvaMtaM pAsai, bhaNatiM ya-bho vaggurA ! tumaM paccakkhatitthagarassa mahimaM na karesi to paDimaM accao jAsi, esa mahAvIro vaddhamAnotti, to Agao micchAdukkaDaM kAuM khAmeti mahamiM ca karei / tato sAmI uNNAgaM vaccai, etthaMtarA vadhUvaraM sapaDihuttaM eha, tANi puna donnivi viruvANi daMtilagANi ya, tattha gosAlo bhaNati-aho imo susaMjogo Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 185 upodghAtaH - [ni.490] "tattillo vihirAyA, jANati dUrevi jo jahiM vasai / jaM jassa hoi sarisaM, taM tassa biijjayaM dei // " jAhe na ThAi tAhe tehiM piTTio, piTTittA vaMsIkuDaMge chUDho, tattha paDio attANao acchai, vAharai sAmi, tAhe siddhattho bhaNati-sayaMkayaM te, tAhe sAmI adUre gaMtuM paDicchai, pacchA te bhaNaMti-nUNaM esa eyassa devajjagassa pIDhiyAvAhago vA chattadharo vA Asi tena avaDhio, tA NaM muyaha, tato mukko / anne bhaNaMti-pahiehiM uttArio sAmiM acchaMtaM daddUNa |ni. (491) gomUmi vajjalADhe govakkove ya vaMsi jinavasame / rAyagiha'TThamavAsA vanabhUmI bahuvasaggA // vRtato sAmI gobhUmiM vaccai / etthaMtarA aDavI ghaNA, sadA gAvIo caraMti tena gobhUmI, tattha gosAlo govAlae bhaNai-are vajalADhA ! esa paMtho kahiM vaccai ? / vajjalADhA nAma mecchaa| tAhe te govA bhaNaMti-kIsa akkosasi ?, tAhe so bhaNai -asUyaputtA khauraputtA ! suTu akkosAmi, tAhe tehiM milittA baMdhittA vaMsIe chUDho, tattha annehiM puNo moio jinuvsmennN| tato rAyagihaM gayA, tattha aTThamaM vAsArattaM, tattha cAummAsakhavaNaM vicitte abhiggahebAhiM pArettA sarae diTuMtaM kareti samatIe, jahA-egassa kuDuMbiyassa bahusAlI jAo, tAhe so paMthie bhaNati-tubbhaM hiyaicchiaM bhattaM demi mama lUNaha, evaM so uvAeNa lUNAvei, evaM ceva mamavi bahuM kammaM acchai, etaM acchAriehiM nijarAveyavvaM / tena anAriyadesesu lADhAvajjabhUmI suddhabhUmI tattha vihario, so anArio hIlai niMdai, jahA baMbhaceresu-'chuchu kareMtiM AhaMsu samaNaM kukkarA Dasata' tti evamAdi, tattha navamo vAsAratto kao, so ya alebhaDo AsI, vasatIvi na labbhai, tattha chammAse aNiccajAgariyaM viharati / esa navamo vAsArattoni. (492) aniayavAsaM siddhatthapuraM tilatthaMba puccha nipphattI / uppADei aNajjo gosAlo vAsa bahulAe / vR-tato niggayA paDhamasarae siddhatthapuraM gayA / tao siddhatthapurAo kummagAma saMpaTThiA, tatyaMtarA tilatthaMbao, taM daddUNa gosAlo bhaNai-bhagavaM ! esa tilatthaMbao kiM nipphajihiti navatti?, sAmI bhaNati-nipphajihiti, eeya satta tilapupphajIvA uddAittA egAe tilaseMgaliyAe vaccAyAhiti' tato gosAleNa asaddahaMteNa osariUNa saleTugo uppADio egaMte paDio, ahAsannihiehi ya vANamaMtarehiM mA bhagavaM micchAvAdI bhavau, vAsaM vAsitaM, Asattho, bahuliA ya gAvI AgayA, tAe khureNa nikkhitto paiDio, pupphA ya paJcAjAyAni. (493) magahA gobbaragAmo gosaMkhI vesiyANa pANAmA / kummaggAmAyAvaNa gosAle govaNa pauDhe // vR-tAhe kummagAma saMpattA, tassa bAhiM vesAyaNo bAlatavassI AyAveti, tassa kA uppattI?, caMpAe nayarIe rAyagihassa ya aMtarA gobbaragAmo, tattha gosaMkhI nAma kuTuMbio, jo tesiM adhipatI AbhIrANaM, tassa bandhumatI nAma bhajjA aviyAurI / io ya tassa adUrasAmaMte gAmo corehiM hao, taM haMtUNa baMdiggahaM ca kAUNa pahAviyA / ekA'cirapasUiyA patimi mArite ceDeNa samaM gahiyA, sA taM ceDaM chaDDAviyA, so ceDao tena gosaMkhiNA gorUvANaM gaeNa Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 Avazyaka mUlasUtram - 1 diTTho gahio ya appaNiyAe mahiliyAe dinno, tattha pagAsiyaM jahA mama mahilA gUDhagabmA AsI, tattha ya chagalayaM mArettA lohiagaMdhaM karettA sUiyAnevatthA ThiyA, savvaM jaM tassa itikattavvaM taM kI, so'vi tAva vaDDai, sAvi se mAyA caMpAe vikkiyA, vesiyAtherIe gahiyA esa mama dhUyatti, tAhe jo gaNiyANaM uvayAro taM sikkhAviyA, sA tattha nAmaniggayA gaNiyA jAyA / soya gosaMkhiyassa putto taruNo jAo, ghiyasagaDeNaM capaM gao savayaMso, so tattha pecchai nAgarajanaM jahicchiaM abhiramaMtaM, tassavi icchA jAyA ahamavi tAva ramAmi, so tattha gato vesAdhADayaM, tattha sA ceva mAyA abhiruiyA, mollaM dei viAle NhAyavilitto vaccai / tattha vaccaMtassa aMtarA pAdo amejjheNa litto, so na yANai kenAvi litto| etyaMtarA tassa kuladevayA mA akiJcamAyarau bohemitti tattha goTThae gAviM savacchiyaM viuvviUNa ThiyA, tAhe so taM pAyaM tassa uvari phusati, tAhe so vacchao bhaNai - kiM ammo ! esa mamaM uvari amejjhalittayaM pAdaM phusai ?, tAhe sA gAvI mANusiyAe vAyAe bhAi- 'kiM tuma puttA ! addhiti karesi ?, eso ajja mAyAe samaM saMvAsaM gacchai, taM esa erisaM akiccaMvavasai annaMpi kiM na kAhititti' / tAhe taM soUNaM tassa ciMtA samuppannA - 'gato pucchihAmi', tAhe paviTTho pucchai- 'kA tujjha uppattI ? ', tAha sA bhaNati - kiM tava uppattIe ?, mahilAbhAvaM dAei sA, tAhe so bhaNati 'annaMpi ettiaM mollaM demi, sAha sabbhAvaM 'tti savahasAviyAe savvaM sidvaMti, tAhe so niggao saggAmaM gao, ammApiyaro ya pucchai, tANi na sArheti, tAhe tAva aNasio Thio jAva kahiyaM, tAhe so taM mAyaraM moyAvettA vesAo pacchA virAgaM gao, eyAvatthA visayatti vANAmAe pavajjAe pavvaio, esa uppattI / viharaMto ya taM kAlaM kummaggAme AyAvei, tassa ya jaDAhiMto chappayAo AiJcakiraNatAviAo paDaMti, jIvahiyAe paDiyAo caiva sIse chubhai, taM gosAlo osaritA tattha gao bhAi-kiM bhavaM bhuNI muNio uyAhu jUAsejjAtaro ? ko'rthaH ? 'man jJAne' jJAtvA pravrajito neti, athavA kiM itthi purise vA ?, ekkasiM do tinni vAre, tAhe vesiAyaNo ruTTho teyaM nisirai, tAhe tassa anukaMpaNaTThAe vesiyAyaNassa ya usiNateya paDisAharaNaTThAe etyaMtarA sIyaliyA teyalessA nissAriyA, sA jaMbUdIvaM bhagavao sIyaliyA teyasA abhitarao veDheti, itarA taM pariyaMcati, sA tattheva sIyaliyAe vijjhAviyA, tAhe so sAmissa riddhi pAsittA bhaNati se gayamevaM bhagavaM ! se gayamevaM bhayavaM ?, ko'rthaH ? -na yANAmi jahA tubbhaM sIso, khamaha, gosAlo pucchai - sAmI ! kiM esa jUAsejjAtaro bhaNati ?, sAmiNA kahiyaM, tAhe bhIo pucchai - kiha saMkhittaviulateyalesso bhavati ?, bhagavaM bhaNati - je NaM gosAlA ! chaTTaM chaTTeNa anikkhitteNaM tavokammeNaM AyAveti, pAraNae saNahAe kummAsapiMDiyAe egena ya viyaDAsaNeNa jAvei jAva chammAsA, se NaM saMkhittaviulateyalesso bhavati / annayA sAmI kummagAmAo siddhatthapuraM patthio, punaravi tilathaMbagassa adUrasAmaMteNa vItIyavayai, pucchai sAmi jahA- na nipphaNNo, kahiyaM jahA niSphaNNo, taM evaM vaNassaINaM pauTTa parihAro, taM asaddahamANo gaMtUNa tilaseMgaliyaM hattheNa phoDittA te tile gaNemANo bhaNati - evaM savvajavAvi pauTTaM pariyaTTaMti, NiyaivAdaM dhaNiyamavalaMbettA taM karei jaM uvadiTTaM sAmiNA jahA saMkhittaviulaseyalesso bhavati, tAhe so sAbhissa pAsAo phiTTo sAvatthIe kuMbhakArasAlAe Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.493] Thio teyanisaggaM A yAvei, chahiM mAsehiM jAo, kUbataDe dAsIo viNNAsio, pacchA chadisAarA AgayA, tehiM nimittaullogo kahio, evaM so ajino jinappalAvI viharai, esA se vibhUtI saMjAyA ni. (494 ) vesAlIe paDimaM DiMbhamuNiutti tattha gaNarAyA / pUei saMkhanAmo citto nAvAe bhaginisuo // vR- bhagavaMpi vesAli nagariM patto, tattha paDimaM Thio, DiMbhehiM muNiuttikAUNa khalayArio, tattha saMkho nAma gaNarAyA, siddhatthassa raNNo mitto, so taM pUeti / pacchA vANiyaggAmaM pahAvio, tatyaMta gaMDaiyA nadI, taM sAmI nAvAe uttiSNo, te nAviA sAmiM bhaNaMti - dehi mollaM, evaM vAhaMti, tattha saMkharaNNo bhAiNijjo citto nAma dUekkAe garUlla o, nAvAkaDaeNa ei, tAhe tena moio mahio ya / ni. (495 ) vANiyagAmAyAvaNa AnaMdo ohi parIsaha sahiti / sAvatthIe vAsaM cittatavo sANulaTThi bahiM || vR- tatto vANiyaggAmaM gao, tassa bAhiM paDimaM Thio / tattha AnaMdo nAma sAvao, chaTuM chaTTeNa AyAvei, tassa ohinANaM samuppaNNaM, jAva pecchai titthaMkaraM, vaMdati bhaNati ya - aho sAmiNA parIsahA ahiyAsejaMti, ecireNa kAlena tujjhaM kevalanANaM uppajihiti pUeti ya / tato sAmI sAvathiMga gao, tattha dasamaM vAsArattaM, vicittaM ca tavokammaM ThANAdihiM / tato sANulaTThiyaM nAma gAmaM gao / ni. (496) paDimA bhadda mahAbhadda savvaobhadda paDhamiA cauro / aTThayavIsAnaMde bahuliyataha ujjhie divvA // vR- tattha bhaddaM paDimaM ThAi, kerisA bhaddA ? puvvahutto divasaM acchai, pacchA rattiM dAhiNahutto, avareNa divasa, uttareNa rattiM, evaM chaTTabhatteNa niTThiA, pacchA na ceva pArei, apArio ceva mahAbhaddaM paDimaM ThAi, sA puna puvvAe disAe ahorattaM, rUvaM causuvi disAsu cattAri ahorattANi, evaM sAdasameNaM niTThAi, tAhe apArio ceva savvaobhaddaM paDimaM ThAi, sA puna savvatobhaddA iMdA ahorattaM evaM aggeIe jAmAe neraIe vAruNIe vAyavvAesommAe IsAnIe, vimalAe jAI uDDaloiyAiM davvANi tANi nijjhAyati, tamAe heTThilAI, evamevesA dasahiMvi disAhiM bAvIsaimeNaM samappai / 'paDhamiA cauro' tti puvvAe disAe cattAri jAmA, dAhiNAevi 4 avarAevi 4 uttarAevi 4 / bitIyAe aTTha, puvvAe becauro jAmANaM evaM dAhiNAe uttarAevi aTTha, ee aTTha / tatIyA vIsaM, puvvAedisAe becaukkaM jAmANaM jAva aho becaukkA, ee vIsaM / pacchA tAsu samattAsu AnaMdassa gAhAvaissa ghare bahuliyAe dAsIe mahANasiNIe bhAyaNANi khaNIkareMtIe dosINaM chaDDeukAmAe sAmI paviTTho, tAe bhaNNati - kiM bhagavaM ! aTTho ?, sAmiNA pANI pasArio, tAe paramAe saddhAe dinnaM, paMca divvANi pAubbhUANi / ni. (497) 187 bhUmI bahiA peDhAlaM nAma hoi ujjAnaM / polAsa ceiyaMmI ThiegarAImahApaDimaM // Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 Avazyaka mUlasUtram-1 vR-tato sAmI daDhabhUmiM gao, tIse bAhiM peDhAlaM nAma ujANaM, tattha polAsaM ceiaM, tattha aTTameNaM bhatteNaM egarAiyaM paDimaM Thio, egapoggalaniruddhadiTThI anamisanayaNo, tatthavi je acittA poggalA tesu diSTuiM nivesei, sacittehiM dihi~ appAijai, jahAsaMbhavaM sesANivi bhAsiyavvANi, IsiMpabbhAragao-IsiM oNayakAoni. (498) sakko a devarAyA sabhAgao bhaNai harisio vayaNaM / tinnivi loga samatthA jinavIramaNaM na cAleuM / / vR-io ya sakko devarAyA bhagavaMtaM ohiNA AbhoettA sabhAe suhammAe atthANIvaragao harisio sAmissa namokkAraM kAUNa bhaNati-aho bhagavaM telokaM abhibhUa Thio, na sakkA keNai devena vA dAnavena vA cAleuM - ni. (499) sohammakappavAsI devo sakkassa so amariseNaM / sAmAnia saMgamao bei suriMdaM paDiniviThTho / / ni. (500) tellokkaM asamatthaMti pehae cAlaNaM kAuM / ajjeva pAsaha imaM mamavasagaM bhaTThajogatavaM / / ni. (501) aha Agao turaMto devo sakkassa so amariseNaM / kAsI ya hauvasaggaM micchaddiTTI paDiniviThTho / vR- io ya saMgamao nAma sohammakappavAsI devo sakkasAmANio abhavasiddhIo, so bhaNati-devarAyA aho rAgena ullavei, ko mAnuso devena na cAlijjai ?, ahaM cAlemi, tAhe sakko taM na vArei, mA jANihii-paranissAe bhagavaM tavokampaM karei, evaM so Agaoni. (502) dhUlI pivIliAo uddasA ceva tahaya uNholA / vichuya naulA sappA ya mUsagA ceva aTThamagA // ni. (503) hatthI hatthINiAo pisAyae ghorarUva vagyo ya / thero therIi suo Agacchai pakkaNo ya tahA / / ni. (504) kharavAya kalaMkaliyA kAlacakkaM taheva ya / pAbhAiya uvasagge vIsaimo hoi anulomo / ni. (505) sAmAniadevadi devo dAvei so vimANagao / bhaNai ya vareha maharisi ! nipphattI saggamokkhANaM / / ni. (506) uvahayamaiviNNANo tAhe vIraM bahu ppasAheuM / ohIe nijjhAi jhAyai chajjIvahiyameva // vR- tAhe sAmissa uvariM dhUlivarisaM varisai, jAhe acchINi kaNNA ya savvasottANi pUriyANi, nirussAso jAo, tena sAmI tilatusatibhAgamittaMpi jhANAo na calai, tAhe saMto taM to sAharittA tAhe kIDiAo viuvvai vajjatuMDAo, tAo samaMtao vilaggAo khAyaMti, annAto sottehiM aMtosarIragaM anupavisittA anneNaM soeNaM atiMti anneNa Niti, cAliNI jAriso kao, tahavi bhagavaM na cAlio, tAhe use vajjatuMDe viuvvai, te taM uddasA vajjatuMDA khAiMti, je egena pahAreNa lohiyaM nINiti, jAhe tahavi na sakkA tAhe uNholA viuvvati, Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.506] 189 uNholA tellapAiAo, tAo tikkhehiM tuMDehi atIva DasaMti, jahA jahA uvasaggaM karei tahA tahA sAmI atIva jhANeNa appANaM bhAvei, jAhe tehiM na sakkio tAhe vicchue viuvvati, tAhe khAyaMti, jAhe na sakkA tAhe naule viuvvai, te tikkhAhiM dADhAhiM DasaMti, khaMDakhaMDAI ca avaneti, pacchA sappe visarosapuNNe uggavise DAhajarakArae, tehivi na sakkA, mUsae viuvvati, tena hatthitveNa suMDAe gahAya sattaThThatAle AgAsaM ukkhivittA pacchA daMtamusalehiM paDicchati, puNo bhUmIe viMdhati, calaNatalehiM malai, jAhe na sakko tAhe hatthiNiyArUvaM viuvvati, sA hatthiNiyA suMDAehi daMtehiM viMdhai phAlei ya pacchA kAieNa siMcai, tAhe calaNehiM malei __-jAhe na sakkA tAhe pisAyarUvaM viuvvati, jahA kAmadeve, tena uvasaggaM kareI, jAhe na sakkA tAhe vaggharUvaM viuvvati, so dADhehiM nakhehi ya phAlei, khArakAieNa siMcati, jAhe na sakkA siddhattharAyarUvaM viuvvati, so kaTThANi kaluNANi vilavai-rUhi putta ! mA mA ujjhAhi, evamAdi vibhAsA, tato tisalAe vibhAsA, tato sUrya, kiha ?, so tato khaMdhAvAraM viuvvati, so pariperaMtesu AvAsio, tattha sUto patthare alabhaMto doNhavi pAyANa majjhe aggi jAlettA pAyANa uvari ukkhaliyaM kAuM payaio, jAhe eeNavi na sakkA tato pakkaNaM viuvvati, so tANi paMjarANi bAhusu galae kaNNesu ya olaei, te sauNagA taM tuMDehiM khAyaMti viMdhati saNNaM kAiyaM ca vosiraMti, tAhe kharavAyaM viuvvei, jeNa sakkA maMdaraMpi cAleuM, na puna sAmI vicalai, tena uppADettA uppADettA pADei, pacchA kalaMkaliyavAyaM viuvvai, jeNa jahA cakkAiTThago tahA bhamADijjai, naMdiAvatto vA, jAhe evaM na sakkA tAhe kAlacakkaM viuvvati, taM ghettUNaM ur3e magaNatalaM gao, ettAhe mAremitti muei vajasaMnibhaM jaM maMdaraMpi cUrejjA, tena pahAreNa bhagavaMtAva nibuDDo jAva agganahA hatthANaM, jAhe na sakA tenavi tAhe ciMteti-na sakkA esa mAreuM, anulobhe karemi, tAhe pabhAyaM viuvvai, logo savvo caMkamiuM pavatto bhaNati-devajagA! acchasi ajjavi?. bhayavaMpi nANeNa jANai jahA na tAva pabhAi jAva sabhAvao pabhAyaMti, esa vIsaimo / anne bhaNanti-tuTThomi tunjha bhagavaM ! bhaNa kiM demi ? saggaM vA te sarIraM nemi mokkhaM vA nemi, tiNNivi loe tujjha pAdehiM pADemi ?, jAhe na tIrai tAhe suTTayaraM paDinivesaM gao, kallaM kAhiti, puNovi anukaDDaini. (507) vAluya paMthe tenA mAulapAraNaga tattha kANacchI / tatto subhoma aMjali succhittAe ya viDarUvaM / / vR-tato sAmI vAlugA nAma gAmo taM pahAvio, etthaMtarA paMcacorasae viuvvati, vAlugaM ca jattha khuppai, pacchA tehi mAulotti vAhio pavvayagurutarehiM sAgayaM ca vajasarIrA diti jahiM pavvayAvi phuTTijjA, tAhe vAluyaM gao, tattha sAmI bhikkhaM pahiDiMo, tatthAvarenuM bhagavato rUvaM kANacchi aviraiyAo naDei, jAo tattha taruNIo tAo hammati, tAhe niggato / bhagavaM subhomaM vaccai, tatthavi atiyao bhikkhAyariyAe, tatthavi AvarettA mahilANaM aMjali karei, pacchA tehiM piTTijati, tAhe bhagavaM nIti, pacchA succhettA nAma gAmA tehiM vaccai, jAhe atigato sAmI bhikkhAe tAhe ino AvarettA viDaruvaM viuvvai, tattha hasai ya gAyai ya aTTahAse ya muMcati, kANacchiyAo ya jahA viDo tahA karei, asiThThANi ya bhaNai, tatthavi Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 Avazyaka mUlasUtram-1hammai, tAhe tatovi nItini. (508) malae pisAyaruyaM sivarUvaM hatthisIsae ceva / ohasaNaM paDimAe masANa sako javaNa pucchaa| vR-tato malayaM gato gAma, tattha pisAyarUvaM viuvvati, ummattayaM bhagavato rUvaM karei tattha aviraiyAo avatAsei geNhai, tattha ceDarUvehi chArakayArehi bharijai leDDu (ha) ehiM ca hammai, tANi ya bihAvei, tato tANi choDiyapaDiyANi nAsaMti, tattha kahati hammati, tato sAmI niggato, hatyisIsaM gAmaM gato, tattha bhikkhAe atigayassa bhagavao sivaruvaM viuvvai sAgAriyaM ca se kasAiyayaM karei, jAhe pecchai aviraiyaM tAhe uTThavei, pacchA hammati, bhagavaM ciMteti-esa atIva gADhaM uDDAhaM karei aNesaNaMca, tamhA gAmaMceva na pavisAmi bAhiM acchAmi, anne bhaNaMti-paMcAladevasvaM jahA tahA viuvvati, tadA kira uppanno paMcAlo, tato bAhiM niggao gAmassa, jao mahilAjUhaM tao kasAitatena acchati, tAhe kira DhoMDhasivA pavattA, jamhA sakkeNa pUio tAhe ThiA, tAhe sAmI egaMtaM acchati, tAhe saMgamao uhasei-na sakA tumaM ThANAo cAleuM ?, pecchAmi tA gAmaM atIhi, tAhe sakko Agato pucchai-bhagavaM ! jattA bhe? javaNijjaM avvAbAhaM phAsuya-vihAraM ?, vaMdittA gaoni. (509) tosalikusIsarUvaM saMdhiccheo imotti vanjho ya / moei iMdAliu tattha mahAbhailo nAmaM // vR- tAhe sAmI tosaliM gato, bAhiM paDimaM Thio, tAhe so devo ciMtei, esa na pavisai, ettAhe etthavi se Thiyassa karemi uvasaggaM, tato khuDagarUvaM viuvvittA saMdhiM chidai uvakaraNehiM gahiehiM dhADIe tao so gahito bhaNati, mA mamaM haNai, ahaM kiM jANAmi?, AyarieNa ahaM pesio, kahiM so?, esa bAhi amue ujjAne, tattha hammati, vajjhati ya, mArejautti ya vajjho nINio, tattha bhUilo nAma iMdajAlio, tena sAmI kuMDaggAme diTThao, tAhe so moei, sAhai ya-jahA esa siddhattharAyaputto, mukko khAmio ya, khuDao maggio, na diTTho, nAyaM jahA se devo uvasaggaM kareini. (510) mosali saMdhi, sumAgaha mAeI raDio piuvyNso| tosali ya sattarajjU vAvatti tosalImokkho // vR- tato bhagavaM mosaliM gao, tatthavi bAhiM eDimaM Thio, tatthavi so devo khuDagarUvaM viuvvittA saMdhimaggaM sohei paDilehei ya, sAmissa pAse savvANi uvagaraNAni viuvvai, tAhe so khuDuo gahio, tumaM kIsa ettha sohesi ?, sAhai-mama dhammAyario rattiM mA kaMTae bhaMjihiti so suhaM rattiM khattaM khaNihiti, so kahiM ?, kahite gayA diTTho sAmI, tANi ya pariperaMte pAsaMti, gahito Anio, tattha sumAgaho nAma raTThio piyamitto bhagavao so moei, tato sAmI tosaliM gao, tatthavi taheva gahio, navaraM-ukkalaMbijiumADhatto, tattha se rajjU chinno, evaM satta vArA chinno, tAhe siTuM tosaliyassa khattiyassa, so bhaNati-muyaha esa acoro niddoso, taM khuDDayaM maggaha, maggijaMto na dIsai, nAyaM jahA devotti siddhasthapure teNetti kosio AsavANio mokkho| Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ ni. 511] gAma hiMDasaNa biiyadiNe bei uvasaMto // tato sAmI siddhatpuraM gato, tatthavi tena tahA kayaM jahA teNotti gahio, tattha kosio nAma assavANiyao, tena kuMDapure sAmI diTThallo, tena moyAvio / tato sAmI vayagAmaMti goulaM gao, tattha ya taddivasaM chaNo, savvattha paramannaM uvakkhaDiyaM, ciraM ca tassa devassa Thiyassa uvasagge kAuM sAmI ciMtei gayA chambhAsA, so gatotti atigao jAva anesaNAo kareti, tato sAmI uvautto pAsati, tAhe addhahiMDie niyatto, bAhiM paDimaM Thio, so ya sAmiM ohinA Abhoeti-kiM bhaggapariNAmo na vatti ?, tAhe sAmI taheva suddhapariNAmo, tAheda AuTTo, na tIrai khobheuM, jo chahiM mAsehiM na calio esa dIheNAvi kAlena na sakkA cAleuM, tAhe pAdesu paDio bhaNati saccaM jaM sakko bhaNati, savvaM khAmei-bhagavaM ! ahaM bhaggapatinno tumhe samattapatinnA ni. (512) ni. (513) vR- jAha ettAhe atIha na karemi uvasaggaM, sAmI bhaNati bho saMgamaya ! nAhaM kassai vattavvo, icchAe atImi vA NavA, tAhe sAmI bitiyadivase tattheva goule hiMDato vacchavAlatherIe dosINeNa pAyaseNa paDilAbhio, tato paMca divvANi pAunbhUyANi, ege bhAMti - jahA taddivasaM khIraM naladdhaM tato bitiyadivase UhAreUNa uvakkhaDiyaM tena paDilAbhio / io ya sohamme kappe savve devA taddivasa ovviggamaNA acchaMti, saMgamao ya sohamme gao, tattha sakko taM daGkaNa paraMmuho Thio, bhaNai deve-bho ! suNaha esa durappA, na eeNa amhavi cittAvarakkhA kayA annesiM vA devANaM, jao titthakaro AsAio, na eeNa amha kajaM, asaMbhAso nivvisao ya kIrau vaccaha hiMDai na karemi kiMci vattavvo / tattheva vacchavAlI therI paramannavasuhArA // chammAse anubaddhaM devo kAsIya so u uvasaggaM / daNa vayaggAme vaMdiya vIraM paDiniyatto // 191 ni. (514) devo cuo mahiDDIo varamaMdaracUliyAi siharaMmi / parivAriu suravahUhiM AuMmi sAgare sese // vR- tAhe nicchUDho saha devIhiM maMdara cUliyAe jANaeNa vimAnenAgamma Thio, sesA devA iMdena vAritA, tassa sAgarovamaThitI sesA / ni. (515) AlabhiyAe hari vijjU jinassa bhattieN vaMdao ei / bhagavaM piyapucchA jiya uvasaggatti thevamavasesaM // ni. (516) harisaha seyabiyAe sAvatthI khaMda paDima sakko ya / oyariuM paDimAe logo AuTTio vaMde // vR- tattha sAmI AlabhiyaM gao, tattha hari vijjukumAriMdo eti, tAhe so vaMdittA bhagavao mahimaM kAUNa bhaNati-bhagavaM ! piyaM pucchAmo, nitthiNNA uvasaggA, bahuM gayaM thovamavasesaM, aciraiNa bhe kevalanANaM uppajjihiti / tato seyaviyaM gao, tattha harisaho piyapucchao ei, tato sAvatthiM gao, bAhiM paDimaM Thio, tattha khaMdagapaDimAe mahimaM logo karei, sakko ohiM Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 Avazyaka mUlasUtram-1 pauMjati, jAva pecchai khaMdapaDimAe pUrva kIramANaM, sAmiM nADhAyaMti, uttiNNo, sA ya alaMkiyA rahaM vilaggihititti, tAhe sakko taM paDimaM anupavisiUNa bhagavaMteNa paTThio, logo tuTTho bhaNati-devo sayameva vilaggidditi, jAva sAmi gaMtUNa vaMdati, tAhe logo AuTTo, esa devadevoti mahimaM karei jAva acchioni. (517) kosaMbI caMdasUroyaraNaM vANArasIya sakko u| rAyagihe IsAno mahilA janao ya dharaNo y|| vR-tato sAmI kosaMbi gato, tattha caMdasUrA savimAnA mahimaM kareMti, piyaM ca pucchaMti, vANArasIya sakko piyaM pucchai, rAyagihe IsAno piyaM pucchai, mihilAe janago rAyA pUrva kareti, dharaNo ya piyapucchao eini. (518) vesAli bhUyanaMdo camaruppAo ya suMsumArapure / bhogapuri siMdakaMdaga mAhiMdo khattio kuNati / / vR-tato sAmI vesAliM nagariM gato, tatthekkArasamo vAsAratto, tattha bhUyAnaMdo piyaM pucchI nANaM ca vAgarei / tato sAmI susumArapuraM ei, tattha camaro uppayati, jahA pannattIe, tato bhogapuraM ei, tattha mAhiMdo nAma khattio sAmiM daddUNa siMdikaMdayeNa AhaNAmitti pahAvito, siMdI-khajUrIni. (519) vAraNa saNaMkumAre naMdIgAme piusahA vaMde / ___ maMDhiyagAme govo vittAsaNayaM ca deviMdo // vR- etthaMtare saNaMkumAro eti, tena dhADio tAsio ya, piyaM ca pucchai / tato naMdigAmaM gao, tattha naMdI nAma bhagavao piyamitto, so mahei, tAhe meMDhiyaM ei / tattha govo jahA kummAragAme taheva sakkeNa tAsio vAlarajjueNa AhaNatoni. (520) kosaMbie sayANIo abhiggaho posabahula pADivaI / cAummAsa migAvaI vijayasugutto ya naMdA y|| ni. (521) taccAvAI caMpA dahivAhaNa vasumaIM vijayanAmA / dhanavaha mUlA loyaNa saMpula dAne ya pavvajjA / vR-tato kosaMbiMgao, tattha sayANio rAyA, miyAvatI devI, taccAvAtI nAmA dhammapADhao, sugutto amacco, naMdA se bhAriyA, sA ya samaNovAsiyA, sA ya saDitti miyAvaIe vayaMsidA, tattheva nagare dhanAvaho seTThI, tassa mUlA bhAriyA, evaM te sakammasaMpauttA acchaMti / tattha sAmI posabahulapADivae imaM eyArUvaM abhiggahaM abhigiNhai cauvvihaM-davvao 4 davvao kummAse suppakoNeNaM, khettao elugaM vikkhaMbhaittA, kAlao niyattesu bhikkhayaresu, bhAvato jahA rAyadhUyA dAsattaNaM pattA niyalabaddhA muMDiyasirA rovayamANI aTThamabhattiyA, evaM kappati sesaM na kappati, evaM dhettUNa kosaMbIe acchati, divase divase bhikkhayariyaM ca phAsei, kiM nimittaM?, bAvIsaM parIsahA bhikkhAyariyAe uijjaMti, evaM cattAri mAse kosaMbIe hiMDaMtassatti / tAhe naMdAe gharamanuppaviTTho, tAhe sAmI nAo, tAhe pareNa AdareNa bhikkhA nINiyA, sAmI niggao, sA adhitiM pagayA, tAo dAsIo bhaNaMti-esa devajjao divase divase ettha ei, tAhe tAe nAyaM Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ ni. 521] 193 nUnaM bhagavao abhiggaho koI, tato nirAyaM ceva addhitI jAyA, sugutto ya amaco Agao, tAhe so bhaNati - kiM adhitiM karesi ?, tAe kahiyaM, bhaNati-kiM amha amaccattaNeNaM ?, ciraM kAlaM sAmI bhikkhaM na lahai, kiM ca te vinnANeNaM ?, jai eyaM abhiggahaM na yANasi, tena sA AsAsiyA, kalle samANe divase jahA lahai tahA karemi / eyAe kahAe vaTTamANIe vijayAnAma paDihArI migAvatIe bhaNiyA sA keNai kAraNeNaM AgayA, sA taM soUNa ullAvaM miyAvatIe sAhai, miyAvatIvi taM soUNa mahayA dukkheNAbhibhUyA, sA ceDagadhUyA atIva addhitiM pagayA, rAyA ya Agao pucchara, tIe bhaNNai - kiM tujjha rajjeNaM ? mate vA ?, evaM sAmissa evatiyaM kAlaM hiMDatassa bhikkhAbhiggaho na najjai, na ca jANasi ettha viharataM, tena AsAsiyA - tahA karemi jahA kalle labhai, tAhe suguttaM amacaM saddAvei, aMbADei ya-jahA tumaM AgayaM sAmiM na yANasi, aja kira cauttho mAso hiMDatassa, tA taccAvAdI saddAvito, tAhe so pucchio sayANieNa-tubdhaM dhammasatthe savvapAsaMDANa AyArA AgayA tumaM sAha, imo'vi bhaNito- tumaMpi buddhibalio sAha, te bhAMti - bahave abhiggahA, na NajjaMti ko abhippAo ?, davvajutte khettajute kAlajutte bhAvajutte satta piMDesaNAo satta pAnesaNAo, tAhe rannA savvattha saMdiTThAo loge, teNavi paralokakaMkhiNA kayAo, sAmI Agato, na ya tehiM savvehiM payArehiM geNhai, evaM ca tAva iyaM / io ya sayANio caMpaM pahAvio, dadhivAhaNaM geNhAmi, nAvAkaDaeNaM gato egAte rattIte, aciMtiyA nagarI veDhiyA, tattha dahivAhaNo palAo, rannA ya jaggaho ghosio, evaM jaggahe ghuTThe dahivAhaNassa ranno dhAriNI devI, tIse dhUyA vasumatI, sA saha dhUyAe egena hoDieNa gahiyA, rAyA ya niggao, so hoDio bhaNati esA me bhajjA, eyaM ca dAriyaM vikeNissaM, sA tena manomAnasieNa dukkheNa esA mama dhUyA. na najjai kiM pAvihititti aMtarA ceva kAlagayA, pacchA tassa hoDiyassa ciMtA jAyA duTTu me bhaNiyaM - mahilA mamaM hohitti, etaM dhUyaM se na bhaNAmi, mA esAvi marihitti, tA me mollaMpi na hohitti tAhe tena anuyattaMteNa AniyA vivaNIe uTThie, dhanAvaheNa diTThA, analaMkiyalAvaNNA avassaM ranno Isarassa vA esA dhUyA mA AvaIM pAvautti, jattiyaM so bhaNai tattieNa molleNa gahiyA, varaM tena samaM mama taMmi nagare AgamanaM gamanaM ca hohititti, nIyA niyayagharaM, kAsi tumati pucchiyA, na sAhai, pacchA tena dhUyatti gahiyA, evaM sA NhAviyA, mUlAvi tena bhaNiyAesa tujjha dhUyA, evaM sA tattha jahA nayagharaM tahA suhaMsuheNa acchati, tAevi so sadAsapariyaNo gosIle viNaNaya savvo appaNNijao kao, tAhe tANi savvANi bhAMti - aho imA sIlacaMdanatti, tAhe se bitiyaM nAmaM jAyaM - caMdaNatti, evaM vaccati kAlo, tAe ya dharaNIe adhamANo jAyati maccharijjai ya, ko jAnati ? kayAti esa eyaM paDivajjejjA, tAhe ahaM gharassa assAmiNI bhavissAmi, tIse ya vAlA atIva dIhA ramaNijA kiNhA ya, so seTThI majha jaNavirahie Agao, jAva natthI koi jo pAde soheti, tAhe sA pANiyaM gahAya niggayA, tena vAriyA, sA maDDAe padhAviyA, tAhe dhovaMtIe vAlA baddhellayA chuTTA, mA cikkhille 24 13 Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 Avazyaka mUlasUtram-1 paDihiMtitti tassa hatthe lIlAkaTThayaM, tena dhariyA, baddhA ya, mUlA ya oloyaNavaragayA pecchai, tIe nAyaM-vinAsiyaM kajjaM, jai eyaM kihavi pariNei to mamaM esa natthi, jAva taruNao vAhI tAva tigicchAmitti siTThimi niggae tAe NhAviyaM sadAvettA boDAviyA, niyalehiM baddhA, piTTiyA ye, vArio NAe parijaNo-jo sAhai vANiyagassa so mama natthi, tAhe so pilliyao, sA ghare choDhUNaM bAhiri kuhaMDiyA, so kameNa Agao pucchai-kahiM caMdanA?, koivi sAhai bhayeNa, so jANati-nUnaM ramati uvariM vA, evaM rAtipi pucchiyA, jANati-sA suttA nUnaM, bitiyadivase'vi sA na diTThA, tatiya divase ghanaM pucchai-sAhaha mA bhe mAreha, tAhe theradAsI ekkA, sA ciMtei-kiM me jIvieNa?, sA jIvau varAI, tAe kahiyaM-amuyaghare, tena ugghADiyA, chuhAhayaM picchittA kUraM pamaggito, jAva samAvattIe natthi tAhe kummAsA diTThA, tIse te suppakoNe dAUNa lohAragharaM gao, jA niyalANi chiMdAvemi, tAhe sA hatthiNI jahA kulaM saMbhariumAraddhA elugaM vikkhaMbhaittA, tehiM puraokaehiM hiyayabhaMtarao rovati, sAmI ya atiyao, tAe ciMtiyaM-sAmassi demi, mama evaM ahammaphalaM, bhaNati-bhagavaM ! kappai ?, sAmiNA pANI pasArio, cauvviho'vi puNNo abhiggaho, paMca divvANi, te vAlA tayavattha ceva jAyA, tANi'vi se niyalANi phuTTANi sovaNNiyANi neurANi jAyANi, devehi ya savvAlaMkArA kayA, sakko devarAyA Agao, vasuhArA addhaterasahiraNNakoDio paDiyAo, kosaMbIe ya sabbao ugghuTuM-keNa puna puNNamaMteNa ajja sAmI paDilAbhio?, tAhe rAyA saMteurapariyaNo Agao, tAhe tattha saMpulo nAma dahivAhaNassa kaMcuijjo, so baMdhittA Aniyao, tena sA nAyA, tato so pAdesu paDiUNa paruNNo, rAyA pucchai-kA esA ?, tena se kahiyaM-jahesA dahivAhaNaranno duhiyA, miyAvatI-bhaNai-mama bhagiNIdhUyatti, amacco'vi sapattIo Agao, sAmi vaMdai, sAmIvi niggao, tAhe rAyA taM vasuhAraM pagahio, sakkeNa vArio, jassesA dei tassAbhavai, sA pucchiyA bhaNai-mama piuNo, tAhe seTThiNA gahiyaM / tAhe sakkeNa sayANio bhaNio-esA carimasarIrA, eyaM saMgovAhi jAva sAmissa nANaM uppajjai, esA paDhamasissiNI, tAhe kannateure chUDhA, saMvadati / chammAsA tayA paMcahiM divasehiM UNA jaddivasaM sAmiNA bhikkhA laddhA / sA mUlA logeNaM aMbADiyA hIliyA ya / ni. (522) tatto sumaMgalAe saNaMkumAra suchetta ei mAhiMdo / pAlaga vAilavaNie amaMgalaM appaNo asinnaa|| vR-sAmI tato niggaMtUNaM sumaMgalaM nAma gAmo tahiM gao, tattha saNaMkumAro ei, vaMdati pucchati ya / tato bhagavaM succhittaM gao, tattha mAhiMdo piyaM pucchao ei / tato sAmI pAlagaM nAma gAmaM gao, tattha vAilo nAma vANiao jattAe pahAvio, amaMgalaMtikAUNa asiM gahAya pahAvio eyassa phalautti, tattha siddhatyeNa sahattheNa sIsaM chinnaMni. (523) caMpA vAsAvAsaM jakkhide sAidattapucchA ya / vAgaraNaduhapaesaNa paccakkhANe ya duvihe u // vR-tato svAmI caMpaM nagariMgao, tattha sAtidattamAhaNassa aggihottasAlAe vasahiM uvagao, tattha cAummAsaM khamati, tattha puNNabhaddamANibhaddA duve jakkhA rattiM paJjuvAsaMti, cattArivi Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH [ ni. 523] - 195 mAse pUyaM kareMtiM rattiM rattiM, tAhe so citei - kiM jANati esato devA mahaMti, tAhe vinnAsaNAnimittaM pucchai - ko hyAtmA ? bhagavAnAha - yo'hamityabhimanyate, sakIdRza: ?, sUkSmo'sau kiM tat ? sUkSmam, yanna gRhNImaH, nanu zabdugandhAnilAH, naite, indriyagrAhyAstena, grahaNamAtmA, nanu grAhayitA s| kiM' bhaMte! padesaNayaM ? kiM paJcakkhANaM ? bhagavAnAha sAdidattA ! duvihaM - padesaNagaM dhammiyaM adhammiyaM ca / padesaNaM nAma uvaeso / paJcakkhANe'vi duvihe - mUlaguNapaJcakkhANe uttaraguNapaccakkhANe ya / eehiM paehiM tassa uvagataM / bhagavaM tato niggao - bhiyagAme nANassa uppayA vAgarei deviMdo / miMDhiyagAme camaro vaMdana piyapucchaNaM kuNai // ni. (524) vR- jaMbhiyagAmaM gao, tattha sakko Agao, vaMdittA naTTavihiM uvadaMsittA vAgarei-jahA ettiehiM divasehiM kevalanANaM uppajihiti / tato sAmI miMDhiyAgAmaM gao, tattha camarao vaMdao piyapucchao ya eti, vaMdittA pucchittA ya paDigato / 1 ni. (525) chammANi gova kaDasala pavesaNaM majjhimAeN pAvAe / kharao vijjo siddhattha vANiyao nIharAvei || vR- tato bhagavaM chammANi nAma gAmaM gao, tassa bAhiM paDimaM Thio, tattha sAmIsamIve govo goNe chaDDeUNa gAme paviTTho, dohaNANi kAUNa niggao, te ya goNA aDavi viTTA cariyavvagassa kaje, tAhe so Agato pucchati devajjaga ! kahiM te baillA ?, bhagavaM monena acchai, tAhe so parikuvio bhagavato kaNNesu kaDasalAgAo chuhati, egA imeNa kaNNeNa egA imeNa, jA donnivi miliyAo tAhe mUle bhaggAo, mA koi ukkhaNihititti / kei bhAMti ekkA ceva jAva iyareNa kaNNeNa niggatA tAhe bhaggA / - kaNNesu taraM tattaM govassa kayaM tiviDuNA rannA / kaNNesu vaddhamANassa tena chUDhA kaDasalAyA // bhagavato taddAraveyaNIyaM kammaM udinnaM / tato sAmI majjhimaM gato, tattha siddhattho nAma vANiyago, tassa gharaM bhagavaM atIyao, tassa ya mitto kharago nAma vejjo, te do'vi siddhatthassa ghare acchaMti, sAmI bhikkhassa paviTTho, vANiyao vaMdati thuNati ya, vejjo titthagaraM pAsiUNa bhaNati - aho bhagavaM savvalakkhaNaMsaMpuNNo kiM puna sasallo, tato so vANiyao saMbhaMto bhaNati - paloehiM kahiM sallo ?, tena paloeteNa diTTho kaNNesu, tena vANiyaeNa bhaNNai - nIhi eyaM mahAtavassissa puNNaM hohititti, tavavi majjhavi, bhaNati - nippaDikammo bhagavaM necchati, tApaDiyarAvito jAva diTTho ujjANe paDimaM Thio, te osahANi gahAya gayA, tattha bhagavaM telladoNIe nivajjAvio makkhio ya, pacchA bahuehiM maNUsehiM jaMtiA akkaMto ya, pacchA saMDAsateNa gahAya kaDDiyAo, tattha saruhirAu salAgAo aMchiyAo, tAsu ya aMchijjatisu bhagavatA ArasiyaM, te ya maNUse uppADittA uTThao, mahAbheravaM ujjANaM tattha jAyaM, devakulaM ca, pacchA saMrohaNaM osahaM dinaM, jeNa tAhe ceva pauNo, tAhe vaMdittA khAmettA ya gayA / savvesu kira uvasaggesu kayare duvvisahA ?, ucyate, kaDapUyaNAsIyaM kAlacakkaM eyaM ceva sallaM nikkaDDijaMtaM, ahavA-jahaNNagANa uvari kaDapUyaNAsIyaM majjhimagANa uvari kAlacakkaM ukkosagANa uvariM Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 __ Avazyaka mUlasUtram-1salluddharaNaM / evaM goveNAraddhA uvasaggA goveNa ceva nidvitA / govo aho sattamiM puDhaviM go| kharato siddhatyo ya devalogaM tivvamavi udIrayaMtA suddhabhAvA / gatA upsrgaaH|ni. (526) jaMbhiya bahi ujuvAliya tIra viyAvatta sAmasAlaahe / chaTeNukuDuyassa u uppannaM kevalaM nANaM // vR-tato sAmI jaMbhiyagAmaM gao, tassa bahiyA viyAvattassa ceiyassa adUrasAmaMte, viyAvattaM nAma avyaktamityarthaH, bhinnapaDiyaM apAgaDaM, ujjuvAliyAe nadIe tIraMmi uttarille kUle sAmAgassa / gAhAvatissa kaTThakaraNaMsi kaTThakaraNaM nAma chetaM, sAlapAyavassa ahe ukkuDugaNisejAe godohiyAe AyAvaNAte AyAvemANassa chaTeNaM bhatteNaM apANaeNaM vaisAhasuddhadasamIe hatyuttarAhiM nakkhatteNaM jogamuvAgateNaM pAtINagAmiNIe chAyAe abhiniviTTAe pArusIrUpamANapattAe jhANaMtariyAa vaTTamANassa ekattaviyakaM volINassa suhumakiriyaM aNiyaTTi appattassa kevalavaranANadasaNaM , samuppannaM / tapasA kevalamutpannamiti kRtvA yadbhagavatA tapa AsevitaM tadabhidhitsurAhani. (527) jo ya tavo anuciNNo vIravareNaM mahAnubhAveNaM // chaumatthakAliyAe ahakkama kittaissAmi / / vR-yacca tapa AcaritaM vIravareNa mahAnubhAvena chadmasthakAle yattadornityasambandhAt tadyathAkramayena krameNAnucaritaM bhagavatA tathA kIrtayiSyAmIti gAthArthaH // taccedamni. (528) nava kira cAummAse chakkira domAsie uvaasiie| bArasa ya mAsiyAI bAvattari addhamAsAI // vR- nava kila cAturmAsikAni tathA SaT kila dvimAsikAni upoSitavAn, kilazabdaH parokSAptAgamavAdasaMsUcakaH, dvAdaza ca mAsikAni dvisaptatyarddhamAsikAnyupoSitavAniti kriyAyoga iti gAthArthaH // ni. (529) egaM kira chammAsaM do kira temAsie uvAsIya / aDDAijjAi duve do ceva divddddmaasaaiN|| vR- ekaM kila SaNmAsaM dve kila traimAsike upoSitavAn, tathA 'aDDAijAi duve' tti arddhatRtIyamAsaniSpannaM tapaH-kSapaNaM vA'rdhatRtIyaM, te'rdhatRtIye dve, cazabdaH kriyAnukarSaNArthaH, dve eva ca 'divaDDamAsAI ti sArdhamAse tapasI kSapaNe vA, kriyAyogo'nuvartate eveti gAthArthaH // ni. (530) bhadaM ca mahAbhadaM paDimaM tatto ya savvao bhadaM / do cattAri daseva ya divase ThAsIya anubaddhaM // vR-bhadrAM ca mahAbhadrAM pratimA tatazca sarvatobhadrAM sthitavAn, anubaddhamiti yogaH, AsAmevAnupUrvyA divasa-pramANamAha-dvau caturaH dazaiva ca divasAn sthitavAn, anubaddhaM-santatameva iti gaathaarthH|| ni. (531) goyaramabhiggahajuyaM khamaNaM chammAsiyaM ca kAsIya / paMcadivasehi UNaM avvahio vcchnyriie|| vR-gocare'bhigraho gocarAbhigrahastena yutaM kSapaNaM SaNmAsikaM ca kRtavAn paJcabhirdivasainyUnam, 'avyathitaH apIDito 'vatsAnagA~' kauzAmbyAmiti gAthArthaH / / Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 197 upodghAtaH - [ni.532] ni. (532) dasa do ya ri mahappA ThAi muNI egarAiyaM paDimaM / aTThamabhatteNa jaI ekkekaM caramarAIyaM // vR. daza dve ca saGkhyayA dvAdazetyarthaH, kila mahAtmA 'ThAsi muNi' tti sthitavAna muniH, ekarAtrikI pratimAM pAThAntaraM vA "ekarAie paDime' ti ekarAtrikIH pratimAH, kathamityAha 'aSTamabhaktena trirAtropavAseneti hRdayam, 'yatiH' prayatnavAn, ekaikAM 'caramarAtrikI' caramarajanIniSpannAmiti gAthArthaH // ni. (533) do ceva ya chaTThasae aunAtIse uvAsiyA bhagavaM / na kayAi niccabhattaM cautthabhattaM ca se Asi / / vR-dve eva ca SaSThazate ekonatrizadadhike upoSito bhagavAn, evaM na kadAcinnityabhaktaM caturthabhaktaM vA 'se' tasyA''sIditi gAthArthaH / ni. (534) bArasa vAse ahie chaTuM bhattaM jahannayaM Asi / savvaM ca tavokammaM apANayaM Asi vIrassa // vR- dvAdaza varSANyadhikAni bhagavataracchadmasthasya sataH 'SaSThaM bhaktaM' dvirAtropavAsalakSaNaM jaghanyakamAsIt, tathA sarvaM ca tapaHkarma apAnakamAsIdvIrasya, etaduktaM bhavati-kSIrAdidravAhArabhojanakAlalabhyavyatirekeNa pAnakaparibhogo nA''sevita iti gAthArthaH / pAraNakakAlamAna-pratipAdanAyAhani. (535) tinni sae divasANaM auNAvaNNaM tu pAraNAkAlo / ukkuDuyanisejjANaM ThiyapaDimANaM sae bahue // vR- trINi zatAni divasAnAmekonapaJcAzadadhikAni tu pAraNakAlo bhagavata iti, tathA 'utkuTukaniSadyAnAM sthitapratimAnAM zatAni bahUnIti gAthArthaH / / ni. (536) pavvajAe paDhama divasaM etthaM tu pakkhivittA NaM / saMkaliyaMmi u saMte jaM laddhaM taM nisAmeha // vR-pravrajyAyAH sambandhibhUtaM divasaM prathamam 'etyaM tu' atraivoktalakSaNe divasagaNe prakSipya saMkalite tu sati yallabdhaM tat 'nizAmayata' zRNuteti gAthArthaH // ni. (537) bArasa ceva ya vAsA mAsA chacceva addhamAso ya / vIravarassa bhagavao eso chaumatthapariyAo / / dvAdaza caiva varSANi mAsAH SaDevArdhamAsazca vIravarasya bhagavataH eSa chadmasthaparyAya iti / ni. (538) evaM tavoguNarao anupuvveNaM munI viharamANo / ghoraM parIsahacamuM ahiyAsittA mahAvIro // vR- 'evam' uktena prakAraNa tapoguNeSu rataH-tapoguNarataH 'anupUrveNa' krameNa manyate jagataH trikAlAvasthAmiti muniH viharan 'ghorAM' raudrAM 'parISahacamUM' parISahasenAmadhisahya mhaaviiriti| ni. (539) uppannaMmi anaMte naTuMmi ya chAumathie nANe / rAIe saMpatto mahasenavaNaMmi ujjAne // vR- 'utpanne' prAdurbhUte kasmin ? -'anante' jJeyAnantatvAt azeSajJeyaviSayatvAcca kevalamanantaM, Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram - 1 198 naSTe ca chAdmasthike jJAne, rAvyAM saMprApto mahasenavanamudyAnaM, kimiti ? bhagavato jJAnaratnotpattisamanantarameva devAH caturvidhA apyAgatA Asan, tatra ca pravajyApratipattA na kazcidvidyata iti bhagavAn vijJAya viziSTadharmakathanAya na pravRrttavAn, tato dvAdazasu yojaneSu madhyamA nAma nagarI, tatra somilAryo nAma brAhmaNaH, sa yajJaM yaSTumudyataH, tatra caikAdazopAdhyAyAH khalvAgatA iti, te ca caramazarIrAH, tatazca tAn vijJAya jJAnotpattisthAne muhUrtamAtraM devapUjAM jItamitikRtvA anubhUya dezanAmAtraM kRtvA asaMkhyeyAbhirdevakoTIbhiH parivRto devodyotenAzeSaM panthAnamudyotayan devaparikalpiteSu padmeSu caraNanyAsaM kurvan madhyamAnagaryAM mahasenavanodyAnaM saMprApta iti / amaranararAyamahio patto dhammavaracakkavaTTitaM / bIpi samosaraNaM pAvAe majhimAe u // ni. (540) vR- sa eva bhagavAn amarAzca narAzca amaranarAH teSAM rAjAnaH tairmahitaH -pUjitaH prAptaH, kimii tyAha-dharmmazcAsau varazca dharmavaraH tasya cakravarttitvaM tatprabhutvamityarthaH / punardvitIyaM samavasaraNam, apizabdaH punaH zabdArthe draSTavyaH, pApAyAM madhyamAyAM prApta ityanuvarttate, jJAnotpattisthAnakRtapUjApekSayA cAsya dvitIyatA iti gAthArthaH // ni. (541) tattha kila somilajotti mAhaNo tassa dikkhakAlaMmi / paurA janajANavayA samAgayA jannavADaMmi // vR- 'tatra' pApAyAM madhyamAyAM, kilazabdaH pUrvavat, somilArya iti brAhmaNaH, tasya 'dIkSAkAle' yAgakAla ityarthaH, 'paurAH' viziSTanagaravAsilokasamudAyaH janAH' sAmAnyalokAH janapadeSu bhavA jAnapadAH, viSayalokA ityarthaH, samAgatA yajJapATa iti gAthArthaH / atrAntareete ya vivitto uttarapAsaMmi jannavADassa / to devadAnaviMdA kareMti mahimaM jiNiMdassa // ni. (542) vR- ekAnte ca vivikte uttarapArzve yajJapATakasya tato devadAnavendrAH kurvanti mahimAM jinendrasya, pAThAntaram vA 'kAsI mahimaM jiNiMdassa' kRtavanta iti gAthArthaH // amumevArthaM kiJcidvizeSayuktaM bhASyakAraH pratipAdayannAha - [bhA. 115] bhavaNavaivANamaMtarajoisavAsI vimANavAsI ya / savviDDie saparisA kAsI nANuppayAmahimaM // vR- bhavanapativyantarajyotirvAsino vimAnavAsinazca sarvaddhardhyA hetubhUtayA sapariSadaH, kRtavantaH jJAnotpatti-mahimAm iti gAthArthaH // sAmprataM samavasaraNavaktavyatAM prapaJcataH pratipAdayantretAM dvAragAthAmAha ni. (543) samosaraNe kevaiyA rUva puccha vAgareNa soyapariNAme / dAnaM ca devamalle mallANayaNe uvari titthaM // vR- 'samosaraNe' tti samavasaraNaviSayo vidhirvaktavyaH, ye devAH yat prAkArAdi yadvidhaM yathA kurvantItyarthaH / 'kevaiya' tti kiyanti sAmAyikAni bhagavati kathayati manuSyAdayaH pratipadyante ? kiyato vA bhUbhAgAdapUrve samavasaraNe'dRSTapUrveNa vA sAdhunA Agantavyamiti / 'rUvatti' bhagavato rUpaM vyAvarNanIyaM, 'puccha' tti kimutkRSTarUpatayA bhagavatH prayojanamiti Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 199 upodghAtaH - [ni.543] pRcchA kAryottaraM ca vaktavyaM, kiyanto vA yugapadeva hRdgataM saMzayaM pRcchantIti, 'vAgaraNaM' ti vyAkaraNaM bhagavato vaktavyaM, yathA yugapadeva saGkhyAtItAnAmapi pRcchatAM vyAkarotIti, 'pucchAvAgaraNaM' ti ekaM vA dvAraM, pRcchAyA vyAkaraNaM pRcchAvyAkaraNamityetadvaktavyaM, 'soyapariNAme'tti zrotRSu pariNAmaH zrotRpariNAmaH, sa ca vaktavyaH, yathA-sarvazrotRNAM bhAgavatI vAk svabhASayA pariNamata iti / 'dAnaMca'tti vRttidAnaM prItidAnaMca kiyat prayacchanti cakravartyAyaH tIrthakarapravRttikathakebhya iti vaktavyaM / "devamalle tti gandhaprakSepAt devAnAM sambandhi mAlyaM devamAlyaM-balyAdi kaH karoti kiyatparimANaM cetyAdi / 'mallAnayaNe'tti mAlyAnayane yo vidhirasau vaktavyaH, 'uvari titthaM' ti uparIti pauruSyAmatikrAntAyAM tIrthamiti-gaNadharo dezanAM karotIti gAthAsamudAyAthaH / avayavArtha tu pratidvAraM vakSyAmaH / iyaM ca gAthA keSucitpustakeSu anyatrApi 6zyate, iha punaryujyate, dvAraniyamato'saMmohena smvsrnnvktvytaaprtiitinibndhntvaaditi| Aha-ihaM samavasaraNaM kiM yatraiva bhagavAn dharmamAcaSTe tatraiva niyamato bhavatyuta nethyAzaGkApanodamukhena prathamadvArAvayavArthaM vivRNvannAhani. (544) jattha apuvvosaraNaM jattha va devo mahiDDio ei / vAudayapupphavaddalapAgAratiyaM ca abhiogA // vR- yatra kSetre apUrvaM samavasaraNaM bhavati, avRttapUrvamityathaH, tathA yatra vA bhUtasamavasaraNe kSetre devo maharddhikaH 'eti' Agacchati, tatra kimityAha-vAtaM reNvAdyapanodAya udakavarddalaM bhAvireNusaMtApopazAntaye tathA puSpavarddalaM kSitivibhUSAyai, varddalazabda udakapuSpayoH pratyekamabhisaMbadhyate, tathA prAkAratritayaM ca sarvametadabhiyegamarhantItyAbhiyogyAH-devAH, kurvantIti vAkyazeSaH, anyatra tvaniyama iti gAthAthaH // evaM tAvat sAmAnyena samavasaraNakaraNavidhiruktaH, sAmprataM vizeSaNa pratipAdanayannAhani. (545) maNikanagarayaNacittaM bhUmIbhAgaM samaMtao surabhiM / AjoanaMtareNaM kareMti devA vicittaM tu // vR- maNayaH-candrakAntAdayaH kanakaM-devakAJcanaM ratnAni-indranIlAdIni, athavA sthalasamudbhavA maNayaH jalasamudbhavAni ratnAni, taizcitraM, bhUbhAgaM 'samantataH' sarvAsu dikSu 'surabhi' sugandhigandhayuktaM, kim ?-kurvanti devA vicitraM tu, kiMparimANamityAha-AyojanAntarato' yojanaparimANamityarthaH, punarvicitragrahaNaM vaicitryanAnAtvakhyApanArtham, athavA kurvanti devA vicitraM tu, kiMbhUtam ? -maNikanakaratnavicitramiti gAthArthaH // ni. (546) veMTaTThAI surabhi jalathalayaM divvkusumniihaariN| pairaMti samaMteNaM dasaddhavaNNaM kusumavAsa // vR- vRntasthAyi surabhi jalasthalajaM divyakusumani ri prakiranti samantataH dazArddhavarNaM kusumavarSa, bhAvArthaH sugamo, navaraM nirhAri-prabalo gandhaprasara iti gAthArthaH / / ni. (547) maNikanagarayaNacitte cauddisiM toraNe viuvvaMti / sacchattasAlaMbhajiyamayaraddhayaciMdhasaMThANe // vR- maNikanakaratnacitrANi 'cauddisiti catasRSvapi dikSu toraNAni vikurvanti, kiMvi Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 Avazyaka mUlasUtram-1 ziSTAnyata Aha-chatraM-pratItaM sAlabhaJjikAH-stambhaputtalikAH 'makara' tti makaramukhopalakSaNaM dhvajAHpratItAH cihnAni-svastikAdIni saMsthAna-tadracanAvizeSa eva, sacchobhanAnichatrasAlabhajikAmakaradhvajacihnasaMsthAnAni yeSu tAni tathocyante, etAni vyantara-devAH kurvantIti / ni. (548) tinni ya pAgAravare rayaNavicitte tahiM suragaNiMdA / maNikaMcanakavisIsagavibhUsirUte viuvveti // vR-trIMzca prAkAravarAn ratnavicitrAn tatra suragaNendrA maNikAJcanakapizIrSakavibhUSitAMste vikurvantIti, bhAvArthaH spaSTaH, uttaragAthAyAM vA vyAkhyAsyati // sA ceyamni. (549) abhaMtara majjha bahiM vimAnajoibhavaNAhivakayA u / pAgArA tinni bhave rayaNe kanage ya rayae y|| vR-abhyantare madhye ca bahivimAnajyotirbhavanAdhipakRtAstu AnupUrvyA prAkArAstrayo bhavanti, 'rayaNe kanage ya rayae yatti ratneSu bhavo rAlaH ratnamaya ityarthaH, taM vimAnAdhipatayaH kurvanti, kanake bhavaH kAnakaH taM jyotirvAsinaH kurvanti, rAjato-rUpyamayazca taM bhavanapatayaH kurvanti iti gaathaarthH|| ni. (550) maNirayaNahemayAviya kavisIsA savvarayaNiyA dArA / savvarayaNAmaya cciya paDAgadhayatoraNavicittA // vR-maNiratnahemamayAnyapi ca kapizIrSakANi, tatra paJcavarNamaNimayAni prathamaprAkAre vaimAnikAH, nAnAratnamayAni dvitIye jyotiSkAH, hemamayAni tRtIye bhavanapataya iti, tathA sarvaratnamayAni dvArANi ta eva kurvanti, tathA sarvaratnamayAnyeva mUladalataH patAkAdhvajapradhAnAni toraNAni vicitrANi kanakacandrasvastikAdibhiH, ata eva prAguktaM maNikanakarala citratvam eteSAmaviruddhamiti gAthArthaH // ni. (551) tatto ya saMmateNaM kAlAgarukuMdurukkamIseNaM / gaMdhena manahareNaM dhUvaghaDIo viuvveti // kRtatazca samantataH kRSNAgarukundurukkamizreNa gandhena manohAriNA yuktAH, kim ?-dhUpaghaTikA vikurvanti tridazA eveti gAthArthaH // ni. (552) ukkuTThisIhaNAyaM kalayalasaddena savvao savvaM / titthagarapAyamUle kareMti devA nivayamANA // vR-tatrotkRSTisiMhanAdaM tIrthakarapAdamUle kurvanti devA nipatamAnAH, utkRSTiH-harSavizeSaprerito dhvanivizeSaH, kiMviziSTam ?-kalakalazabdena 'sarvataH' sarvAsu dikSu yuktaM 'sarvam' ashessmiti| ni. (553) caidumapeDhachaMdaya AsanachattaM ca cAmarAo ya / jaM ca'nnaM karaNijjaM kareMti taM vANamaMtariyA // vR.caityadrumam-azokavRkSaM bhagavataH pramANAt dvAdazaguNaM tathA pIThaM tadadho ratnamayaM tasyopari devacchandakaM tanmadhye siMhAsanaM tadupari chatrAticchatraM ca, caH samuccaya, cAmare ca yakSahastagate, cazabdAt padmasaMsthitaM dharmacakraM ca, yaccAnyadvAtodakAdi 'karaNIyaM' karttavyaM kurvanti tad vyantarA devA iti gAthArthaH / Aha-kiM yadyatsamavasaraNaM bhavati tatra tatrAyamitthaM niyoga uta neti, Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 201 upodghAtaH - [ni.553] atrocyateni. (554) sAhAraNaosaraNe evaM jatthiDDimaM tu osri| eku ciya taM savvaM karei bhayaNA u iyaresiM // vR. sAdhAraNasamavasaraNe evaM sAdhAraNaM -sAmAnyaM yatra devendrA Agacchanti tatraivaM niyogaH, 'jasthiDimaM tu osaraitti yatra tu RddhimAn samavasarati kazcidindrasAmAnikAdiH tatraika eva tatprAkArAdi sarvaM karoti, ata eva ca mUlaTIkAkRtA'bhyadhAyi-"asogapAyavaM jinauccattAo bArasaguNaM sakko viuvvai" ityAdi, "bhayaNA u itaresiM' ti yadIndrA nAgacchanti tato bhavanavAsyAdayaH kurvanti vA na vA samavasaraNamityevaM bhajanetareSAmiti gAthArthaH // ni. (555) sUrodaya pacchiyamAe ogAhantIeN puvo'iiii| dohiM paumehiM pAyA maggena ya hoi satta'nne // vR- evaM devairniSpAdite samavasaraNe sUryodaye-prathamAyAM pauruSyAm, anyadA pazcimAyAM 'ogAhaMtIe' tti avagAhantyAm-AgacchantyAmityarthaH, 'puvvao'tItIti pUrvadvAreNa 'atIti'tti Agacchati pravizatItyarthaH / kathamityAha-dvayoH 'padmayoH' sahastrapatrayoH devaparikalpitayoH pAdau sthApayanniti vAkyazeSaH, 'maggena ya hoti satta'nne'tti mArgatazca pRSTatazca bhavanti saptAnye ca bhagavatH padmA iti, teSAM ca yadyat pazcim tattatpAdanyAsaM kurvato bhagavataH puratastiSThatIti gAthArthaH // ni. (556) AyAhiNa puvvamuho tidisiM paDirUvagA u devakayA / jeTThagaNI anno vA dAhiNapuvve adUraMmi // vR-sa evaM bhagavAn pUrvadvAreNa pravizya 'AdAhina' tti caityadrumapradakSiNAM kRtvA 'puvvamuho'tti pUrvAbhimukha upavizatIti, 'tidisiM paDirUvagA u devakaya' tti zeSAsu tisRSu dikSu pratirUpakANi tu tIrthakarAkRtIni siMhAsanAdiyuktAni devakRtAni bhavati, sa ca jyeSTho vA'nyo veti, prAyo jyeSTha iti, sa jyeSThagaNiranyo vA dakSiNapUrvadigbhAge adUre-pratyAsanna eva bhagavato bhagavantaM praNipatya niSIdatIti kriyA'dhyAhAraH, zeSagaNadharA apyevameva bhagavantamabhivandha tIrthakarasya mArgataH pArzvatazca niSIdantIti gAthArthaH // bhuvanagururUpasya trailokyagatarUpasundarataratvAt tridazakRtapratirUpakANAM kiM tatsAmyamasAmyaM vetyAzaGkAnirAsArthamAhani. (557) je te devehiM kayA tidisiM paDirUvagA jinavarassa / tesipi tappabhAvA tayAnurUvaM havai ruvaM / / vR-yAni tAni devaiH kRtAni tisRSu dikSu pratirUpakANi jinavarasya, teSAmapi 'tatprabhAvAt' tIrthakaraprabhAvAt 'tadanurUpaM' tIrthakararUpAnurUpaM bhavati rUpamiti gAthArthaH / / ni. (558) titthAisesasaMjaya devI vemANiyANa samaNIo / bhavaNavaivANamaMtara joimiyANaM ca devIo // vR- 'tIrthaM' gaNadharastasmin sthite sati 'atisesasaMjaya'tti atizayinaHsaMyatAH,tathA devyo vaimAnikAnAM tathA zramaNyaH tathA bhavanapativyantarajyotiSkAnAM ca devya iti samudAyArthaH / avayavArthapratipAdanAya Aha Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 Avazyaka mUlasUtram - 1 ni. (559) kevalino tiuNa jinaM titthapaNAmaM ca maggao tassa / manamAdIvi namaMtA vayaMti saTTANasaTThANaM // vR- kevalinaH 'triguNaM' triH pradakSiNIkRtya 'jinaM' tIrthakaraM tIrthapraNAmaM ca kRtvA mArgataH 'tasya' tIrthasya gaNadharasya niSIdantIti kriyAdhyAhAraH, 'manamAIvi namaMtA vayaMti saTTANasaTTA i manaH paryAyajJAnino'pi bhagavantamabhivandya tIrthaM kevalinazca punaH kevalipRSThato niSIdantIti / AdizabdAnniratizayasaMyatA api tIrthakarAdInabhivandya manaH paryAyajJAninAM pRSThato niSIdanti, tathA vaimAnikadevyo'pi tIrthakarAdInabhivandya sAdhupRSThataH tiSThanti na niSIdanti tathA zramaNyo'pi tIrthakarasAdhUnabhivandya vaimAnikadevIpRSThataH tiSThanti na niSIdanti tathA bhavanapati jyotiSkavyantaradevyo'pi tIrthakarAdInabhivandya dakSiNapazcimadigbhAge prathamaM bhavanapatidevyaH tato jyotiSkavyantaradevyaH tiSThantIti, evaM manaH paryAya - jJAnyAdayo'pi namanto vrajanti svasthAnaM svasthAnamiti gAthArthaH // ni. (560) bhavaNavaI joisiyA boddhavvA vANamaMtarasurA ya / maNiyA ya manuyA payAhiNaM jaM ca nissAe / / vR- bhavanapatayaH jyotiSkA boddhavyA vyaMtarasurAzca, ete hi bhagavantamabhivandya sAdhUMzca yathopanyAsamevottara-pazcime pArzve tiSThantItyevaM boddhavyAH, tathA vaimAnikA manuSyAzca, cazabdAt striyazcAsya, cazabdasya vyavahita upanyAsaH / kim ? 'payAhiNaM' pradakSiNAM kRtvA tIrthakarAdInabhivandya te'pyuttarapUrve digbhAge yathAsaMkhyameva tiSThantIti / atra ca mUlaTIkAkAreNa bhavanapatidevIprabhRtInAM sthAnaM niSIdanaM vA spaSTAkSarairnoktam, avasthAnamAtrameva pratipAditaM, pUrvAcAryopadezalikhitapaTTakAdicitrakarmabalena tu sarvA eva devyo na niSIdanti devAH puruSAH striyazca niSIdantIti pratipAdayanti kecana ityalaM prasaGgena / 'jaM ca nissAe ' tti, yaH parivAro yaM ca nizrAM kRtvA AyAtaH sa tatpArzve eva tiSThatIti gAthArthaH // sAmpratamabhihitamevArtha saMyatAdipUrvadvArAdipravezaviziSTaM pratipAdayannAha bhASyakAraH [bhA. 116] saMjayavemaNitthI saMjaya (i) puvveNa pavisiuM vIraM / kAuM payAhiNaM puvvakkhiNe ThaMti disibhAge // vR-gamanikA - saMyatA vaimAnikastriyaH saMyatyaH parveNa praveSTuM vIraM kRtvA pradakSiNaM pUrvadakSiNe tiSThanti digbhAge iti gAthArthaH // [bhA. 117] joisiya bhavaNavaMtaradevIo dakkhiNeNa pavisaMti / ciTThati dakkhiNAvaradisiMmi tiguNaM jinagaM kAuM // vR- gamanikA - jyotiSkabhavanavyantaradevyo dakSiNena pravizya tiSThanti dakSiNAparadizi triguNa jinaM kRtvA iti gAthArthaH // [bhA. 118] avareNa bhavanavAsI vaMtarajoisasurA ya aigaMtuM / avaruttaradisibhAge ThaMti jinaM to namaMsittA // vR- gamanikA - apareNa bhavanavAsino vyantarajyotiSkasurAzcAtigantum aparottaradigbhAge tiSThanti jinaM namaskRtya iti gAthArthaH // Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.560] . [bhA.119] samahiMdA kappasurA rAyA naranArio udINeNaM / pavisittA pubuttaradisIeN ciTuMti paMjaliA / kR-gamanikA-samahendrAH kalapasurA rAjAno narA nAryaH 'audIcyena' uttareNa ityarthaH, pravizya pUrvottaradizi tiSThanti prAJjalaya iti gAthArthaH // bhAvArthaH sarvAsAM sugama eva // abhihitArthopasaGgrahAya idamAhani. (561) ekvekkIya disAe digaM digaM hoi sanniviTuM tu / Adicarime vimissA thIpurisA sesa patteyaM // vR- pUrvadakSiNAaparadakSiNAaparottarApUrvottarANAmekaikasyAM dizi uktalakSaNam saMyatavaimAnikAGganAsaMyatyAdi trikaM trikaM bhavati sanniviSTaM tu Adicarame pUrvadakSiNApUrvottaradigadvaye vimizrAH saMyatAdayaH strIpuruSAH zeSadigdvaye pratyekaM bhavantIti gAthArthaH / / teSAM cetthaM sthitAnAM devanarANAM sthitipratipAdanAya Ahani. (562) etaM mahiDDiyaM paNivayaMti Thiyamavi vayaMti paNamaMtA / navi jaMtaNA na vikahA na paropparamaccharo na bhayaM // vR- ye'lparddhayaH pUrvaM sthitAH te AgacchantaM maharddhikaM praNipatanti, sthitamapi maharTikaM pazcAdAgatAH praNamanto vrajanti, tathA nApi yantraNA-pIDA na vikathA na parasparamatsaro na bhayaM teSAM virodhisattvAnAmapi bhavati, bhagavato'nubhAvAt, iti gAthArthaH / ete ca manuSyAdayaH prathamaprAkArAntara eva bhavanti ye uktAH , yata Ahani. (563) biiyaMmi hoMti tiriyA taie pAgAramaMtare jaannaa| pAgArajaDhe tiriyA'vi hoti patteya missA vA / / vR-dvitIye prAkArAntare bhavanti tiryazcaH, tathA tRtIye prAkArAntare yAnAni, 'prAkArajaDhe' prAkArarahite bahirityarthaH, tiryaJco'pi bhavanti, apizabdAt manuSyA devA api, te ca pratyeka mizrA veti, te punaH pravizanto bhavanti nirgacchantazcaike iti gAthArthaH / / dvitIyAdvArAvayavArthamabhidhitsuH sambandhagAthAmAhani. (564) savvaM ca desaviratiM sammaM ghecchati va hoti kahaNA u / , iharA amUDhalakakho na kahei bhavissai na taM ca // vR- 'savvaM ca desavirati ti sarvaviratiM ca dezaviratiM ca, viratizabda ubhayathApi sambadhyate, samyaktvaM grahISyati vA bhavati kathanA tupravartate kathanamityarthaH, 'ihara' ti anyathA na mUDhalakSo'mUDhalakSaH sarvajJeyAviparItavettA ityarthaH, kim ? na kathayati / Aha-samavasaraNakaraNaprayAso vibudhAnAmanarthakaH, kRte'pi niyamato'kathanAt ityAha-bhaviSyati na tacca, yad bhagavati kathayatyanyatamo'pyanyatamasatsAmAyikaM na pratipadyate iti, bhaviSyatkAlastrikAlopalakSaNArtha iti gAthArthaH / 'kevaiya' tti kiyanti sAmAyikAni manuSyAdayaH pratipadyante ityAhani. (565) manue caumannayaraM tirie tinni va duve va paDivajje / ___ jai natthi niyamaso cciya suresu sammattapaDivattI / vR-athavA-kathaM bhaviSyati na taccetyAha-yata-'manue' gAhA / vyAkhyA-manuSye pratipattari Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 Avazyaka mUlasUtram-1 caturNAmanyatapratipattiriti, pAThAntaraM vA 'maNuo cau annataraM' ti manuSyazcaturNAmanyatamapratipadyate, tiryaJcaH trINi vA-sarvavirativarjAni, dve vA-samyaktvazrutasAmAyike pratipadradyante iti / yadi nAsti manuSyatizcAM kazcitpratipattA tato niyamata eva sureSu samyaktva-pratipattirbhavatIti gAthArthaH // sa cetyaM dharmamAcaSTeni. (566) titthapaNAmaM kAuM kahei sAhAraNeNa saddeNaM / savvesiM saNNINaM joyaNanIhAriNA bhagavaM // vR- 'namastIrthAye' tyabhidhAya praNAmaM ca kRtvA kathayati, sAdhAraNena pratipattimaGgIkRtya zabdena, keSAM sAdhAraNe-netyAha-sarveSAs' amaranaratirazcAM sajJinAM, kiMviziSTena ?-'yojananihAriNA' yojanavyApinA bhagavAniti, etaduktaM bhavati-bhAgavato dhvaniH azeSasamavasaraNasthasajJijijJAsitArthapratipattinibandhanaM bhavati, bhagavataH sAtizayatvAditi gaathaarthH| Aha-kRtakRtyo bhagavAn kimiti tIrthaMpraNAmaM karotIti ?, ucyateni. (567) tappubviyA arahayA pUiyapUtA ya vinayakammaM ca / kayakicco'vi jaha kahaM kahae namae tahA titthaM // kRtIrthaM zrutajJAnaM tatpUrvikA arhattA' tIrthakaratA, tadabhyAsaprApteH, pUjitena pUjA pUjitapUjA sA ca kRtA'sya bhavati, lokasya pUjitapUjakatvAd, bhagavatA'pyetatpUjitamiti pravRtteH, tathA 'vinayakarma ca vakSyamANavainayikadharmamUlaM kRtaM bhavati, athavA-kRtakRtyo'pi yathA kathAM kathayati namati tathA tIrthamiti / Aha-idamapi dharmakathanaM kRtakRtyasyAyuktameva, na, tIrthakaranAmagotrakarmavipAkatvAt, uktaM ca-'taM ca kathaM vedijjatI' tyAdi gAthArthaH / / Aha-kka kena sAdhunA kiyato vA bhUbhAgAt samavasaraNe khalvAgantavyam, anAgacchato vA kiM prAyazcitta miti ?, ucyateni. (568) jattha apubbosaraNaM na diTThapuvvaM va jena samaNeNaM / bArasahiM joyaNehiM so ei anAgame lahuyA // vR-yatrApUrvaM samavasaraNaM, tattIrthakarApekSayA abhUtapUrvamityarthaH, na haSTapUrva vA yena zramaNena dvAdazabhyo yojanebhyaH sa Agacchati, 'anAgacchati' avajJayA tato'nAgame sati 'lahuga' tti caturlaghavaH prAyazcittaM bhavatIti gAthArthaH // dvAram ||anye tvekagAthayaivAnayA prakRtadvAravyAkhyAM kurvate, sA'pyaviruddhA vyutpannA ceti // rUpapRcchAdvArAvayavArtha vivRNvan Ahani. (569) savvasurA jai rUvaM aMguTThApamANayaM viuvvejA / jinapAyaMguTuM pai na sohae taM jahiMgAlo // vR-kIg bhagavato rUpamityata Aha-sarvasurA yadi rUpamazeSasundararUpanirmANapaNazaktyA aGguSThapramANakaM vikuvIran tathApi jinapAdAGguSThaM prati na zobhate tad yathA'GgAra iti gaathaarthH| sAmprataM prasaGgato gaNadharAdInAM rUpasampadabhidhitsayA''hani. (570) gaNahara AhAra anuttarA (ya) jAva vaNa cakki vAsu balA / maMDaliyA tA hInA chaTThANagayA bhave sesA // vR-tIrthakararUpasampatsakAzAdanantaguNahInA gaNadharA rUpato bhavanti, gaNadhararUpebhyaH sakA Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ ni. 570 ] 205 zAdanantaguNahInAH khalvAhArakadehAH, AhArakadeharUpepebhyo'nantaguNahInAH 'anuttarAzce' ti anuttaravaimAnikA bhavanti, evamanantarAnantara - deharUpebhyo'nantaguNahAnirdraSTavyA, graiveyakAcyutAraNaprANanatAnatasahastrAramahAzuRlAntakabrahmalokamAhendrasanatkumAre zAna saurdhyAbhavanavAsijyotiSkavyantaracaRvarttivAsudevabaladevamahAmANDalikAnAmityata evAha - 'jAva vaNa cakki vAsu balA / maMDaliyA tA hInatti' yAvat vyantaracakravarttivAsudevabaladevamANDalikAstAvat anantaguhInAH, 'chaTThANagayA bhave sesa' tti zeSA rAjAno janapadalokAzca SaTsthAnagatA bhavanti, ananta bhAgahInA vA asaGkhyeyabhAgahInA vA saGghayeyabhAgahInA vA saGghayeyaguNahInA vA asaGghayeyaguNahInA vA anantaguNahInA vA iti gAthArthaH // utkRSTarUpatAyAM bhagavataH pratipAdayituM prakrantAyAmidaM prAsaGgikaM rUpasaundaryanibandhanaM saMhananAdi pratipAdayannAha ni. (571) saMghayaNa rUva saMThANa vaNNa gai satta sAra ussAsA / emAinuttarAI havaMti nAmodae tassa // vR- 'saMhananaM' vajraRSabhanArAcaM 'rUpam' uktalakSaNaM 'saMsthAnaM' samacaturastraM 'varNo' dehacchAyA 'gatiH' gamanaM 'sattvaM' vIryAntararAyakarmakSayopazamAdijanya AtmapariNAmaH, sAro dvidhA bAhyo'bhyantarazca, bAhyo gurutvam, Abhyantaro jJAnAdiH, 'ucchvAsaH' pratIta eva, saMhananaM ca rUpaM ca saMsthAnaM ca varNazca gatizca sattvaM ca sArazca ucchvAsazceti samAsaH / evamAdIni vastUnyanuttarANi bhavanti tasya bhagavataH, AdizabdAt rudhira gAkSIrAbhaM mAsaM cetyAdi, kuta ityAha- 'nAmodayAdi 'ti nAmAbhidhAnaM karmAnekabhedabhinnaM nadudayAditi gAthArthaH / Aha - anyAsAM prakRtInAM vedanA gotrAdayo nAmno vA ye indriyAGgAdayaH prazastA udayA bhavanti te kimanuttarA bhagavataH chadmasthakAle kevalikAle vA uta neti ?, atrocyate ni. (572) pagaDINaM annAsuvi pasattha udayA anuttarA hoMti / khaya uvasame'viya tahA khayammi avigappamAhaMsu || vR- 'pagaDINaM annAsuvi' tti, SaSThyarthe saptamI, prakRtInAmanyAsAmapi prazastA udayA uccairgotrAdayo bhavanti, kimitarajanasyeva ?, netyAha- 'anuttarA' ananyasadhzA ityarthaH, apizabdAnnAmno'pi ye'nye jAtyAdaya iti / 'khaya uvasame'vi ya taha' tti, kSayopazame'pi sati ye dAnalAbhAdayaH kAryavizeSA apizabdAdupazame'pi ye kecana te'pyanuttarA bhavanti iti kriyAyogaH, tathA karmaNaH kSaye sati kSAyikajJAnadiguNasamudayam 'avigappamAhaMsu tti avikalpaMvyAvarNanAdivi-kalpAtItaM sarvottamamAkhyAtavantaH tIrthakRdgaNadharA iti gAthArthaH / Aha-asAtavedanIyAdyAH prakRtayo nAmno vA yA azubhAstAH kathaM tasya duHkhadA na bhavanti iti ?, atrocyateni. (573 ) assAyamAiyAo jAvi ya asuhA havaMti pagaDIo / niMbarasalavovva paeNa hoMti tA asuhayA tassa // vR- asAtAdyAH yA api ca azubhA bhavanti prakRtayaH, tA api nimbarasalava iva 'phyasi' kSIre lavo - bindu:, na bhavanti tAH azubhadAH asukhadA vA 'tasya' tIrthakarasyeti gAthArthaH || uktamAnuSaGgikaM, prakRtadvAramadhikRtyAha - utkRSTarUpatayA bhagavataH kiM prayojanamiti ?, atrocyate Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 Avazyaka mUlasUtram-1 ni. (574) dhammodaeNa rUvaM kareMti svassiNo'vi jai dhamma / gijjhavao ya surUvo pasaMsimo tena evaM tu // vR- durgatau prapatantamAtmAnaM dhArayatIti dharmaH tasyodayaH tena rUpaM bhavatIti zrotAro'pi pravarttante, tathA kurvanti 'rUpasvino'pi' (vassiNo'vi) rUpavanto'pi yadi dharma tataH zeSaiH sutarAM karttavya iti zrotRbuddhiH pravartate, tathA 'grAhyavAkyazca' AdeyavAkyazca surUpo bhavati, cabdAt zrotRrUpAdhabhimAnApahArI ca ataH, prazaMsAmo bhagavatastena rUpamiti gAthArthaH // dvaarm| athavA pRccheti bhagavAn devanaratirazcAMprabhUtasaMzayinAM kathaM vyAkaraNaM kurvan saMzayavyavacchittiM karotIti ?, ucyate, yugapat, kimityAhani. (575) kAlena asaMkhaNevi saMkhAtItANa saMsaINaM tu / mA saMsayavocchittI na hoja kamavAgaraNadosA // vR-kAlenAsaGkhyeyenApi saGkhyAtItAnAM saMzayinAM-devAdInAM mA saMzayavyavacchittirna bhavet, kutaH ? -kramavyAkaraNadoSAt, ato yugapad vyAgRNAtIti gAthArthaH ||yugpdaavyaakrnngunnN pratipipAdayiSurAhani. (576) savvattha avisamattaM riddhiviseso akAlaharaNaM ca / savvannupaJcao'vi ya aciMtaguNazUtio jugavaM / / - 'sarvatra' sarvasattveSu 'aviSamatvaM' yugapat kathanena tulyatvaM bhagavata iti, rAgadveSarahitasya tulyakAlasaMzayinAM yugapat jijJAsatAM kAlabhedakathane rAgetaragocaracittavRttiprasaGgAt, sAmAnyakevalinAM tatprasaGga iti cet, na, teSAmitthaM dezanAkaraNAnupapatteH, tathA RddhivizeSazcAyaM bhagavatoyad yugapat sarveSAmeva saMzayinAmazeSasaMzayavyavacchittiM karotIti / akAlaharaNaM cetthaM bhagavataH, yugapat saMzayA'pagamAt, kramakathane tu kasyacit saMzayino'nivRttasaMzayasyaiva maraNaM syAt, naca bhagavantamapyavApya saMzayanivRttyAdiphalarahitA bhavanti prANina iti, tathA sarvajJapratyayo'pi ca teSAmitthameva bhavati, na hyasarvajJo, hRdgatAzeSasaMzayApanodAyAlamiti, kramavyAkaraNe tu kasyacidanapetasaMzayasya tabatItyabhAvaH syAt, tathA'cintyA guNabhUtiH-acintyA guNasaMpad bhagavata iti, yasmAdete guNAstato yugapatkathayati iti gAthArthaH // zrotRpariNAmaH pAlocyate-tatra yathA sarvasaMzayinAM samA sA pAramezvarI vAgazeSasaMzayonmUlanena svabhASayA pariNamate tathA pratipAdayannAhani. (577) vAsodayassa va jahA vaNNAdI hoti bhAyaNavisesA / savvesipi sabhAsA jinabhAsA pariName evaM // vR- 'varSodakasya vA' vRSTyudakasya vA, vAzabdAt anyasya vA, yathaikarUpasya sataH varNAdayo bhavanti, bhAjanavizeSAt, kRSNasurabhimRttikAyAM svacchaM sugandhaM rasavacca bhavati USare tu viparItam, . evaM sarveSAmapi zrotUNAM svabhASayA jinabhASA pariNamata iti gAthArthaH // tIrthakaravAcaH saubhAgyaguNapratipAdanAyAhani. (578) sAhAraNAsavatto taduvaogo u gAhagagirAe / na ya nivvijjai soyA kiDhivANiyadAsiAharaNA // Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ ni. 578 ] vR- sAdhAraNA - anekaprANiSu svabhASAtvena pariNAmAt narakAdibhayarakSaNatvAdvA, asapatnAadvitIyA, sAdhAraNA (cA) 'sAvasapatnA ceti samAsaH, tasyAM sAdhAraNAsapatnAyAM satyAM, kim ?, tasyAmupayogastadupayoga eva bhavati zrotuH, tuzabdasyAvadhAraNArthatvAt, kasyAM ? - grAhayatIti grAhikA, grAhikA cAsau gIzca grAhakagIH tasyAM grAhakagiri, upayoge satyapyanyatra nirvedadarzanAdAha-na ca nirvidyate zrotA, kutaH khalvayamartho'vagantavyaH ? ityAha- kiDhivaNigdAsyudAharaNAditi, taccedam egassa vANiyagassa ekA kiDhidAsI, kiDhI therI, sA gose kaTThANaM gayA, taNhAchuhAkilaMtA majjhaNhe AgayA, atithevA kaTThA AnIyatti bhukkhiyatisiyA puNo paTThaviyA, sAya va kaTThayabhAraM ogAhaMtIe porusIe gahAyAgacchati, kAlo ya jeTThAmUlamAso, aha tAe therIe kaTThabhArAo egaM kaTTaM paDiyaM, tAhe tAe oNamittA taM gahiyaM, taM samayaM ca bhagavaM titthagarI dhammaM kahiyAio joyaNanIhAriNA sareNaM, sA therI taM saddaM suNeMtI taheva oNatA soumADhattA, uNhaM khuhaM pivAsaM parissamaNa ca na viMdai, sUratthamaNe titthagaro dhammaM kaheumuTThio, therI gayA / evaM ni. (579) savvAuaMpi soyA khaveja jai hu sayayaM jino kahae / sIuNhakhuppivAsAparissamabhae avigaNeMto // vR- bhagavati kathayati sati sarvAyuSkamapi zrotA kSapayet bhagavatsamIpavartyeva, yadi hu 'satatam' anavarataM jinaH kathayet / kiMviziSTaH sannityAha - zItoSNa kSutpipAsAparizramabhayAnavagaNayanniti gAthArthaH / sAmprataM dAnadvArAvayavArthamadhikRtyocyate-tatra bhagavAn yeSu nagarAdiSu viharati, tebhyo vArttA ye khalvAnayanti tebhyo yaThaprayacchanti vRttidAnaM prItidAnaM ca cakravatrtyAdayastadupapradidarzayiSurAha ni. (580) vittI u suvaNNassA bArasa addhaM ca sayasahassAiM / tAvaiyaM ciya koDI pItIdAnaM tu cakkissa // " vR- 'vRttistu' vRttireva niyuktapuruSebhyaH, kasyethAra - suvarNasya, dvAdaza arddhaM ca zatasahastrANi, arddhatrayodaza suvarNalakSA - ityarthaH tathA tAvatya eva koTyaH prItidAnaM tu, keSAmityAha - cakravarttinAM, tatra vRttiryA paribhASitA niyuktapuruSebhyaH prItidAnaM yad bhagavadAgamananivedane paramaharSAt niyuktetarebhyo dIyata iti, tatra vRttiH saMvatsaraniyatA, prItidAnamaniyatam, iti gAthArthaH // " ni. (581) eyaM ceva pamANaM navaraM rayayaM tu kesavA diMti / maMDaliANa sahassA pIIdAnaM sayasahassA // 207 vR- etadeva pramANaM vRttiprItidAnayoH, navaraM 'rajataM tu' rUppaM tu 'kezavAH' vAsudevA dadati, tathA mANDalikAnAM rAjJAM sahastrANyarddhatrayodaza rUpyasya vRttirniyuktebhyo veditavyA, 'pIIdAnaM satasahassaM' ti 'sUcanAt sUtra' miti prItidAnamarddhatrayodazazatasahastrANyavagantavyAnIti gAthArthaH / kimeta eva mahApuruSAH prayacchanti ?, netyAha ni. (582 ) bhattivihavAnurUpaM anne'vi ya deMti ibbhamAIyA / soUNa jinAgamanaM niuttamaNioiesuM vA / / Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 Avazyaka mUlasUtram-1 vR-bhaktivibhavAnurUpaM anye'pi ca dadati ibhyAdayaH, ibhyo-mahAdhanapatiH, AdizabdAt nagaragrAmabhogikAdayaH, kadA ? zrutvA jinAgamanaM, kebhyo ? niyuktAniyojitebhyo veti, gAthArthaH / teSAmitthaM prayacchatAM ke guNA iti ?, ucyateni. (583) devAnuatti bhattI pUyA thiraka- sttanukNpaa| sAodaya dAnaguNA pabhAvanA ceva titthassa // vR-devAnuvRttiH kRtA bhavati, kathaM ?, yato devA api bhagavataH pUjAM kurvantyataH tadanuvRttiH kRtA bhavati, tathA bhaktizca bhagavataH kRtA bhavati, tathA bhUjA ca, tathA sthirIkaraNamabhinavazrAddhakAnAM, tathA kathakasattvAnukampA ca kRteti, tathA sAtodayavedanIyaM badhyate, ete dAnaguNAH, tathA prabhAvanA caiva tIrthasya kRtA bhavatIti gAthArthaH / / sAmprataM devamAlyadvArAvayavArthamadhikRtyocyate-tatra bhagavAn prathamAM sampUrNapauruSIM dharmamAcaSTai, atrAntare devamAlyaM praviti, balirityarthaH, Aha-kastaM karoti iti ?, ucyateni. (584) rAyA va rAyamucco tassa'saIM paurajanavao vA'vi / dubalikhaMDiyabalichaDiyataMdulANADhagaM kalamA / vR-'rAjA vA' cakravarttimaNDalikAdiH 'rAjAmAtyo vA' amAtyo mantrI, tasya rAjJo'mAtyasya vA asati-abhAve nagaranivAsiviziSTalokasamudAyaH pauraM tatkaroti, grAmAdiSu janapado vA, atra janapadazabdena tannivAsI lokaH parigRhyate, sa kiMviziSTaH kiMparimANo vA kriyata iti?, Aha-'dubbalI' tyAdi, tatra durbalikayA khaNDitAnAM 'balI'ti balavatyA chaTitAnAM tandulAnAm ADhakaM-catuH prasthaparimANaM, 'kalame' ti prAkRtazailyA kalamAnAM-tandulAnAm iti gAthArthaH / kiMviziSTAnAmiti ? Ahani. (585) bhAiyapuNANiyANaM akhaMDaphuDiyANa phalagasariyANaM / kIrai balI surAvi ya tattheva chuhaMti gaMdhAI / / vR-vibhaktapunarAnItAnAM bhAjanam-IzvarAdigRheSu vInanArthamarpaNaM tebhyaH pratyAnayanaMpunarAnayanamiti, vibhaktAzcate punarAnItAzceti samAsaH, teSAM, kiMviziSTAnAm ? -akhaNDAHsampUrNAvayavAH asphuTitAH-rAjIrahitAH, akhaNDAzca te'sphuTitAzca iti samAsaH, teSAM, 'phalagasaritANaM' ti phalakavInitAnAm evaM bhUtAnAmADhakaM kriyate baliH, surA api ca tatraiva balau prakSipanti gandhAdIniti gAthArthaH // mAlyAnayanadvAraM, idAnIM tamitthaM niSpannaM baliM rAjAdayastridazasahitAH gRhItvA tUryaninAdena digmaNDamApUrayantaH khalvAgacchanti, pUrvadvAreNa ca pravezayanti, atrAntare bhagavAnapyupasaMharatIti, Ahani. (586) balipavisaNasamakAlaM puvvaddAreNa ThAti parikahaNA / tiguNaM purao pADaNa tassaddhaM avaDiyaM devA / kR-pUrvadvAreNeti vyavahita upanyAsaH, baleH pravezenaM pUrvadvAreNasa balipravezanasamakAlaM tiSThati' uparamate dharmakatheti, 'tiguNaM purao pADaNa' pravizya rAjAdirbalivyAdeho bhagavantaM triH pradakSiNIkRtya taM baliM tatpAdAntike purataH pAtayati, tasya cArddhamapatitaM devAH gRhNanti, iti / ni. (587) addhaddhaM ahivaiNo avasesaM havai pAgayajanassa / Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.587] . 209 savvAmayappasamaNI kuppai na'nno ya chammAse / / 'vR-zeSArddhasya arddha-ardhArddhaM tadadhipaterbhavati rAjJa ityarthaH, avazeSaM yadvalerAste tadbhavati kasya?, prakRtiSu bhavaH prAkRto-janastasya, sacetthaMsAmo bhavati-tataH sikUthenApi zirasi prakSiptena rogaH khalUpazamaM yAti, apUrvazca SaNmAsAn yAvanna bhavatIti, Aha ca-sarvAmayaprazamanaH, kupyati nAnyazca SaNmAsaM yAvat / prAkRtazailyA strIliGganirdeza iti gAthArthaH // apare tvananaroktadvAradvayamapyekadvArIkRtya, vyAcakSatane, tathApi avirodha iti / itthaM balau prakSipte bhagavAn prathamAta prAkArAntarAta uttaradvAreNa nirgatya uttarapUrvAyAM dizi devacchandake yathAsukhaM samAdhinA vyavatiSThataM iti / bhagavatputthite dvitIyapauruSyAmAdyagaNadharo'nyatamo vA dharmamAcaSTe / Aha-bhagavAneva kimiti nAcaSTe ?, tatkathane ke guNA iti?, ucyateni. (588) kheyaviNoo sIsaguNadIvaNA pacao ubhayao'vi / sIsAyariyakamo'vi ya gaNaharakahaNe guNA hoti / / vR- khedavinodo bhagavato bhavati, parizramavizrAma ityarthaH, tathA 'ziSyaguNadIpanA' ziSyaguNaprakhyApanA ca kRtA bhavani, tathA pratyaya ubhayato'pi zrotRNAmupajAyate-yathA bhagavatA'bhyadhAyi tatA gaNadhareNApi, gaNadhare vA tadanantaraM taduktAnuvAdini pratyayo bhavati zrotRNAm-nAnyathAvAdyayamiti, tathA ziSyAcAryakramo'pi ca darzito bhavati, AcAryAt upazrutya yogyaziSyeNa tadarthAnvAkhyAnaM kartavyamiti, ete gaNadharakathane guNA bhavanti iti gaathaarthH|| Aha-sa gaNadharaH kva niSaNNaH kathayatIti ?, ucyateni. (589) AovaNIyasIhAsaNe niviTTho va pAyavITaMmi / jiTTho anayaro vA gaNahArI kahai bIAe // vR- rAjJA upanItaM rAjopanItaM rAjopanItaM ca tat siMhAsanaM ceti samAsaH, tasmin rAjopanItasiMhAsane upaviSTo vA bhagavatpAdapIThe, sa ca jyeSTaH anyataro vA gaNaM-sAdhvAdisamudAyalakSaNaM dhArayituM zIlamasyeti gaNadhArI kathayati dvitIyAyAM pauruSyAmiti gAthArthaH / / Aha-sa kathayan kathaM kathayatIti ?, ucyateni. (590) saMkhAIe'vi bhave sAhai jaM vA paro u pucchijjA / na ya NaM anAisesI viyANaI esa chaumattho / / vR-saGkhyAtItAnapi bhavAn, asaGkhyeyAnityarthaH, kiM ? -'sAhai'tti dezIvacanataH kathayati, etaduktaM bhavati-asaGkhyeyabhaveSu yadabhavadbhaviSyati vA, yadvA vastujAtaM parastu pRcchet tatsarvaM kathayatIti, anenAzeSAbhilApyapadArthapratipAdanazaktimAha, kiMbahunA ? -'na ca' naiva, Namiti vAkyAlaGkAre, 'anAisesi' ti anatizayI avadhyAdyatizayarahita ityarthaH, vijAnAti yathA eSa gaNadharachadmastha iti, azeSapraznottarapradAnasamarthatvAttasyeti gAthArthaH / samavasaraNaM samattaM evaM tAvatsamavasaraNavaktavyatA sAmAnyenoktA, prakRtamidAnI prastUyate-tatra bhagavataH samavasaraNe niSpanne satyatrAntare devajayazabdasammizradivyadundubhizabdAkarNanotphullanayanagaganAvalokanopalabdhasvargavadhUsametasuravRndAnAM yajJapATakasamIpAbhyAgatajanAnAM paritoSo'bhavad| 2414 Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 " aho sviSTaM vigrahavantaH khalu devA AgatA ityAhani. (591) Avazyaka mUlasUtram -1 taM divvadevaghosaM soUNaM mAnusA tahiM tuTThA / aho (hu) jannieNa jaTTaM devA kira AgayA ihaI | vR- taM divyadevaghoSaM zrutvA manuSyAH 'tatra' yajJapATe tuSTAH, 'aho' ! vismaye, yajJena jayati lokAniti yAjJikaH teneSTaM, kutaH ? -ete devAH kila AgatA atreti, kilazabdaH saMzaya eva, teSAmanyatra gamanAditi gAthArthaH // tatra ca yajJapATe vedArthavidaH ekAdazApi gaNadharA RtvijaH samanvAgatA ityAha ca ni. (592) ekkArasavi gaNaharA savve unnayavisAlakulavaMsA / pAvAeN majjhimAe samosaDhA jannavADammi || vR- ekAdazApi gaNadharAH samavasRtAH yajJapATa iti yogaH, kiMbhUtA ityAha- 'sarve' niravazeSAH unnatAH-pradhAnajAtitvAt vizAlAH pitAmahapitRvyAdyanekasamAkulAH kulAnyeva vaMzAH - anvayA yeSAM te tathAvidhAH, pApAyAM madhyamAyAM 'samavasRtAH' ekIbhUtAH, kka ? - yajJapATa iti gAthArthaH / Aha-kimAdyAH, kiMnAmAno vA ta ete gaNadharAH iti ? ucyate - ni. (593) paDhamittha iMdabhUI biio uNa hoi aggibhUitti / tai ya vAubhUI tao viyatte suhamme ya // vR- prathamaH 'atra' gaNadharamadhye indrabhUtiH, dvitIya, punarbhavati agnibhUtiriti, tRtIyazca vAyubhUtiH, tato vyaktaH caturthaH sudharmazca paJcamaH, iti gAthArthaH // ni. (594) maMDiyamoriyaputto akaMpie ceva ayalabhAyA ya / yajeya pabhAse gaharA hoMti vIrassa // vR- maNDikaputraH mauryaputraH putrazabdaH pratyekamabhisambadhyate, akampitazcaiva acalabhrAtA ca tAryazca prabhAsaH, ete gaNadharA bhavanti vIrasya iti gAthArthaH // ni. (595) kAraNa nikkhamaNaM vocchaM eesi AnupubbIe / titthaM ca suhammAo niravaccA gaNaharA sesA / / vR- 'yatkAraNaM' yannimittaM niSkramaNaM yattadornityasambandhAt tat vakSye 'eteSAM' gaNadharANAm 'AnupUrvyA' paripATyA, tathA tIrthaM ca sudharmAt saJjAtaM, 'nipatyAH' ziSyagaNarahitAH gaNadharAH 'zeSAH ' indrabhUtyAdayaH iti gAthArthaH // tatra jIvAdisaMzayApanodanimittaM gaNadharaniSkramaNamitikRtvA yo yasya saMzayastadupadarzanAyAha ni. (596) jIve kamme jIva bhUya tArisaya baMdhamokkhe ya / devA neraie yA puNe paraloya nevvAya / / vR- ekasya jIve saMzayaH- kimasti nAsti iti, tathA parasya karmaNi, jJAnaraNIyAdilakSaNaM karma kimasti nAsti ? iti, aparasya 'tajjIve' tti kiM tadeva zarIraM sa eva jIva uta anya iti, na jIvasattAyAm iti, tathA 'bhUte' tti aparasya bhUteSu saMzayaH, pRthivyAdIni bhUtAni santi na veti, aparasya 'tArisaya' tti kiM yo yAddaza iha bhave sa tAdhza eva anyasminnapi ? uta neti, 'bandhamokkhe ya'tti aparasya tu kiM bandhamokSau staH ? uta na iti, Aha- karmasaMzayAt Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.596] 211 asya ko vizeSa iti ? ucyate, sa karmasattAgocaraH, ayaM tu tadastitve satyapi jIvakarmasaMyogavibhAgagocara iti, tathA aparasya devAH kiM santi ? neti vA, aparasya tu nArakAzca saMzayagocarAH, kiM te santi na santi vA ?, tathA aparasya puNye saMzayaH, karmaNi satyapi kiM puNyameva prakarSaprAptaM prakRSTasukhahetuH, tadeva cApacIyamAnamatyantasvalpAvasthaM duHkhasya uta tadatiriktaM pApamasti Ahosvidekameva ubhayarUpam uta svatantramubhayamiti, aparasya tu paraloke saMzayaH, satyapyAtmani paraloko-bhavAntaralakSaNaH kimasti nAsti? iti, aparasya tu nirvANe saMzayaH, nirvANaM kimasti nAsti ? iti, Aha-bandhamokSasaMzayAt asya ko vizeSa iti, ucyate, sa hi ubhayagocaraH, ayaM tu kevalaviSaya eva, tathA kiM saMsArAbhAvamAtra eva asau mokSaH ? uta anyathA ? ityAdi, iti gAthArthaH // sAmprataM gaNadharaparivAramAnapradarzanAya Ahani. (597) paMcaNhaM paMcasayA aTuTThasayA ya hoMti doNha gnnaa| doNhaM tu juyalayANaM tisao tisao bhave gaccho / vR-paJcAnAmAdyAnAM gaNadharANAM paJca ztAni pratyekaM pratyekaM parivAra iti, tathA arddhaM caturthasya yeSu nAmi ardhacaturthAni 2 zatAni arddhacaturthazatAni 2 mAnaM yayoH tau ardhacaturthazatau bhavataH dvayoH pratyekaM gaNau, iha gaNaH samudAya eva ucyate, na punarAgamika iti, tathA dvayostu gaNadharayugalayoH trizataH trizato bhavati gacchaH, etaduktaM bhavati-uparitanAnAM caturNAM gaNadharANAM pratyekaM trizatamAnaH parivAra iti gAthArthaH / uktamAnuSaGgikaM, prakRtaM ucyate-te hi devAH taM yajJapATaM parihRtya samavasaraNabhuvi nipatitavantaH, tAMzca tathA dRSTvA lokA'vi tatraiva yayau, bhagavantaM tu tridazalokena pUjyamAnaM dRSTvA atIva harSa cakre, pravAdazca saJjAtaH- sarvajJA'tra samavasRtaH, taM devAH pUjayanti iti, atrAntare khalvAkarNitasarvajJa-pravAdA'marpadhmAtaH khalvindrabhUtirbhagavantaM prati prasthita ityAhani. (598) soUNa kIramANIM mahimaM devehi jinavariMdassa / aha eha ahammANI amarisio iMdabhUitti // vR-zrutvA ca kriyamANAM, dRSTvA vA pAThAntaraM, mahimAM devairjinavarendrasya, athAsmin prastAve 'ei' tti Agacchati bhagavatsamIpam 'ahammANi' tti ahameva vidvAn iti mAno'sya iti ahaMmAnI, 'amarSitaH' amarSayuktaH, amarSo-matsaravizeSaH, mayi sati ko'nyaH sarvajJaH ? iti, apanayAmi adya sarvajJavAdam, ityAdisaGkalpakaluSitAntarAtmA, ko'sau ityAha-indrabhUtiH iti gAthArthaH / sa ca bhagavatsamIpaM prApya bhagavantaM ca catustriMzadatizayasamanvitaM tridazAsuranarezvarapavRitaM dRSTvA sAzaGkaH tadagratastasthau, atrAntareni. (599) AbhaTTho ya jiNeNaM jAijarAmaraNavippamukkeNaM / nAmeNa ya gotteNa ya savvaNNU savvadarisINaM // vR-'AbhASitazca' saMlaptazca, kena ? jinena, kiMviziSTena ? -jAtiH-prasUtiH jarA-vayohAnilakSaNA maraNaM-dazavidhaprANaviyogarUpam ebhirvipramuktastena, katham ?-nAmnA ca he indrabhUte ! gotreNa ca he gautama ! kiMviziSTena jinena ityAha-sarvajJena sarvadarzinA / Aha-yo jarAmaraNavipramuktaH sa sarvajJa eveti gatArthatvAt vizeSaNavaiyarthya, na, nayavAdaparikalpitajAtyAdivi Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 Avazyaka mUlasUtram-1-. pramuktamuktanirAsArthatvAt tasyeti, tathA ca kaizcit acetanA muktA guNaviaugamokSavAdibhiriSyanta eveti gAthArthaH / itthaM nAmagotrasaMlaptasya tasya cintA'bhavat-aho nAmApi me vijAnAti, athavA prasiddho'haM, ko mAM na vetti ?, yadi me hRdgataM saMzayaM jJAsyati apaneSyati vA, syAnmama vismaya iti, atrAntare bhagavAnAhani. (600) kiM mani asthi jIvo uAhu natthitti saMsao tujjha / veyapayANa ya atyaM na yANasI tesimo atyo / vR-he gautama ! kiM manyase-asti jIva uta nAstIti, nanu ayamanucitaste saMzayaH, ayaM ca saMzayastava viruddha-vedapadazrutinibandhanaH, teSAM vedapadAnAM cArthaM na jAnAsi, yathA na jAnAsi tathA vakSyAmaH, teSAmayamartho -vakSyamANalakSaNa iti / anye tu-kiMzabdaM paripraznArthe vyAcakSate, tacca na yujyate, bhagavataH sakalasaMzayAtItatvAt, saMzayavatazca tatprayogadarzanAt, kimitthamanyatheti vA, athavA kimasti jIva uta nAsti iti manyase, ayaM saMzayastava, zeSaM pUrvavaditi gaathaarthH| yaduktam-'saMzayastava viruddhavedapadazrutinibandhana' iti, tAnyamUni vedapadAni-vijJAnaghana evaitebhyo bhUtebhyaH samutthAya tAnyevAnu vinazyati, na pretya saJjhA'stI" tyAdIni, tathA 'sa vai ayamAtmA jJAnamayaM' ityAdIni ca, eteSAM cAyamartho bhavataH cetasi viparivartate-vijJAnameva caitanyaM, nIlAdirUpatvAt, caitanyaviziSTaM yannIlAdi tasmAt, tena ghano vijJAnaghanaH, sa eva 'etebhyaH' adhyakSataH paricchidyamAnasvarUpebhyaH, kebhyaH ?- bhUtebhyaH' pRthivyAdilakSaNebhyaH, kim? -'samutthAya' utpadya, punastAni eva 'anu vinazyati' anu-pazcAdvinazyati vijJAnaghanaH, 'na pretya saMjJA'sti' pretya mRtvA na punarjanma na paralokasajJA'sti iti bhAvArthaH / tatazca kuto jIvaH ?, yuktyupapannazca ayamarthaH, (iti) te matiH-yataH pratyakSeNAsau na parigRhyate, yataH 'satsaMprayoge puruSasya indriyANAM buddhijanma tatpratyakSaM' na cAsya indriyasamprayogo'sti, nApyayamanumAnagocaraH, yataH-pratyakSapurassaraM pUrvopalabdhaliGgaliGgisambandhasmRtimukhena tatpravartate, gRhItAvinAbhAvasya dhUmAdanalajJAnavat, na ca iha talliGgAvinAbhAvagrahaH, tasyApratyakSatvAt, nApi sAmAnyatoSTAdanumAnAt sUryendugatiparicchedavat tadavagamo yujyate, ddaSTAnte'pi tasyAdhyakSato'-grahaNAt, na cAgamagamyo'pi, AgamasyAnumAnAdabhinnatvAt, tathA ca-ghaTe ghaTazabdaprayogopalabdhAvRttaratra ghaTadhvanizravaNAt anvayavyatirekamukhena ghaTa evAnumitirupajAyate, na ca itthamAtmazabdaH zarIrAdanyatra prayujyamAno ddaSTo yamAtmazabdAt pratipadyemahi iti, kiM ca-AgamAnAmekajJeye'pi parasparavirodhena pravRtterapramANatvAt, tathA ca - "etAvAneva puruSo, yAvAnindriyagocaraH / bhadre ! vRkapadaM pazya, yadvadanti bahuzrutAH // ' ityAgamaH, tathA 'na rUpaM bhikSavaH pudgala' ityAdyaparaH, pudgale rUpaM niSidhyate, amUrta AtmA ityArthaH tathA 'akartA nirguNo bhoktA' ityAdizcAnyaH, tathA 'sa vai ayamAtmA jJAnamaya' ityAdyapara iti, ete ca sarva eva pramANaM na bhavanti, parasparavirodhena ekArthAbhidhAyakatvAt, pATaliputrasvarUpAbhidhAyakaparasparaviruddhavAkyapuruSavrAtavat, ato na vidmaH-kimasti nAsti?, ityayaM te abhiprAyaH, tatra vedapadAnAM cArtha na jAnAsi, cazabdAt yukti hRdayaM ca, teSAmekavAkyatA Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.600 ] yAmayamarthaH- 'vijJAnadhana eve 'ti jJAnadarzanopayogarUpaM vijJAnaM tato'nanyatvAt AtmA vijJAnaghanaH, pratipradezamanantavijJAnaparyAyasaGghAtAtmakatvAdvA vijJAnaghanaH, evazabdo'vadhAraNe, vijJAnaghanAnanyatvAt vijJAnaghana eva, 'etebhyo bhUtebhyaH' kSityudakAdibhyaH 'samutyAtha' kathaJcidbhUtvA iti hRdayaM, yato na ghaTAdyartharahitaM vijJAnamutpadyate, na ca bhUtadharma eva vijJAnaM, tadabhAve muktyavasthAyAM bhAvAt, tadbhAve'pi mRtazarIrAdAvabhAvAt, na ca vAcyaM ghaTasattAyAmapi navatAnivRttau zarIrabhAve'pi caitanya-nivRtteH navatAvadbhUtadharmatA caitanyasya, ghaTasya dravyaparyAyI - bhayarUpatve sati sarvathA navatA'nivRttaiH, na ca itthaM dehAJcaitanyasyAnivRttiH, 213 tathA zrutAvapyuktam- " astamite Aditye yAjJavalkyaH candramasyastamite zAnate'grau zAntAyAM vAci kiMjyotirevAyaM puruSaH, AtmA jyotiH samrAT itihovAca," tAnyeva hi bhUtAni vinAzavyavadhAnAbhyAM jJeyabhAvena vinazyanti, anu-pazcAt vinazyati anuvinazyati, sa ca vivakSitavijJAnA''tmanA uparamate bhAvivijJAnAtmanA utpadyate sAmAnyavijJAnasantatyA dravyatayA avatiSThata iti, na ca pUrvottarayoratyantabhedaH sati tasmin ekasya vijJAnasya vijJAnatvAsattvaprasaGgAt, 'na pretyasaJjJA'sti' iti na prAktanI ghaTAdivijJAnasaJjhA'vatiSThate, sAmpratavijJAnopayogavi-dhdhritatvAt ityayaM vedapatArtha iti, tathA saumya ! pratyakSato'pi AtmA gamyata eva, tasya jJAnAt ananyatvAt, taddharmatvAt caitanyasya, jJAnasya ca svasaMviditarUpatvAt, tathA ca nIlavijJAnameva utpannamAsIt itidarzanIt, na ca ananubhUte'rthe smRtiprabhavo yujyate, na ca bhinnaM jJAnamAtmanH, pramAtrantaravat vivakSitapramAtuH saMvedanAnupapatteH, na ca svAtmani kriyAvirodhaH, pradIpavat tasya svaparaprakAzakatvAt itthaM tAvat bhavato'pi ayamanantaparyAyAtmakatvAt jJAnadezAvabhAsitatvAt pradIpadezodyotitaghaTavat dezataH pratyakSa eva, jJAnAvaraNIyAdyazeSapratibandhakApagamasamanantarAvirbhUtakevalajJAnasampadAM sarvapratyakSa iti / anumAnagamyo'pyayaM vidyamAnakartRkamidaM zarIraM, bhogyatvAt, odanAdivat, vyomakusumaM vipakSa ityanumAnaM, na ca liGgayavinAbhUtaliGgopalambhavyatirekeNAnumAnasya ekAntato'pravRttiH, hasitAdiliGgavizeSasya grahAkhyaliGgaya-vinAbhAvagrahaNamantareNApi grahagamakatvadarzanAt, na ca deha eva graho, yena anyadehadarzanamavinAbhAvagrahaNaniyAmakaM bhavatIti / AgamagamyatA tvasyAbhihitaiva / ityalaM vistareNa, gamanikAmAtrametat iti / ni. (601 ) chiNNami saMsayaMmI jinena jaramaraNavippamukkeNaM / so samaNo pavvaio paMcahi saha khaMDiyasaehiM // vR- evaM 'chinne' nirAkRte saMzaye jinena jarAmaraNAbhyAm uktalakSaNAbhyAM vipramuktaH tena 'sa' indrabhUtiH 'zramaNaH pravrajitaH ' sAdhuH saMvRtta ityarthaH, paJcabhiH saha khaNDikazataiH, khaNDikAHchAtrA iti gAthArthaH // iha ca vedapadopanyAsastadA vedAnAM saJjAtatvAt tena ca pramANatvena aGgIkRtatvAt / iti prathamo gaNadharaH samAptaH // ni. (602) taM pavvaiyaM souM bitio AgacchaI amariseNaM / vaccAmi na AnemI parAjiNittA na taM samaNaM // vR- 'tam' indrabhUtiM pravrajitaM zrutvA 'dvitIyaH khalvagnibhUtiratrAntare Agacchati amarSeNa Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 Avazyaka mUlasUtram-1 prAgvyAvarNita svarUpeNa hetubhUtena, vrajAmiNamiti vAkyAlaGkAkare, AnayAmi indrabhUtimiti gamyate, parAjitya, NaM pUrvavat, taM 'zramaNam' indrajAlikakalpamiti gAthArthaH // sa hi tena chalAdinA vinirjita itIdAnIM tasya kA vArtA ? ityAdi cintayan jinasakAzaM prAptaH, dRSTvA ca bhagavantaM vismayamupagata iti, atrAntareni. (603) AbhaTTho ya jiNeNaM jAijarAmaraNavippamukkeNaM / nAmeNa ya gotteNa ya savvaNNU savvadarisINaM // vR- pUrvavat, nAmotrAbhyAM saMlaptazcintayAmAsa-nAmApi me vetti, athavA prasiddho'haM, ko mAM na vetti?, yadi me hRdgataM saMzayaM jJAsyati apaneSyati vA, tadA sarvajJAzaGkA syAt iti // atrAntare bhagavatA'bhihitaHni. (604) kiM maNNi atthi kammaM udAhu natyitti saMsAo tujjha / veyapayANa ya atthaM na jANasI tesimo attho / vR-kiM manyase asti karma uta nAstIti ?, nanvayamanucitaste saMzayaH, ayaM ca saMzayastava viruddhavedapadanibandhano vartate, vedapadAnAM cArthaM na jAnAsi, yathA ca na jAnAsi tathA vakSyAmaH, teSAmayamartho-vakSyamANalakSaNa ityakSarArthaH // tAni ca amUni vedapadAni-"puruSa evedaM niM sarvaM yadbhUtaM yacca bhAvyaM utAmRtatvasyezAno yadannenAtirohati yadejati yatraijati yad dUre yadu antike yadantarasya sarvasya yadu sarvasyAsya bAhyata" ityAdi, tathA 'puNyaH puNyena' ityAdi, teSAM cAyamarthaH te matau viparivartate-puruSaH-AtmA, evazabdo'vadhAraNe, sa ca karmapradhAnAdivyavacchedArthaH, 'idaM' sarvaM pratyakSavartamAnaM cetanAcetanaM, nimiti vAkyAlaGkAre, 'yad bhUtaM' yad atItaM yacca 'bhAvyaM' bhaviSyaM, muktisaMsArAvapi sa eva ityarthaH, 'utAmRtatvasyezAna' iti, utazabdo'pyarthe, apizabdazca samuccaye, 'amRtatvasya' amaraNabhAvasya-mokSasya IzAnaH-prabhuzcaityarthaH 'yat' iti yacceti cazabdalopAt, 'annena' AhAreNa 'atirohati' atizayena vRddhimupaiti, 'yad ejati' yat calati-pazvAdi, 'yat na ejati' yanna calati-parvatAdi, 'ya kaire' mervAdi, 'yad u antike' uzabdo'vadharaNe, 'antike samIpe yat, tatpuruSa eva ityarthaH, 'yad antar' madhye 'asya' cetanA cetanasya sarvasya, yadeva sarvasyAsya bAhyataH, tatsarvaM puruSa eva iti, ataH tadatiriktasya karmaNaH kila sattA duHzraddhayA, te matiH, tathA pratyakSAnumAnAgamagocarAtItaM ca etat, amUrtasya ca Atmano mUrtakarmaNA kathaM saMyoga? iti, kathaM vA amUrtasya sataH mUrtakarmakRtAvRpadhAtAnugrahau syAtAmiti, loke tantrAntareSu ca karmasattA gIyate 'puNyaH puNyena' ityAdau, ato na vidmaH-kimasti nAsti vA ?, te abhiprAyaH, tatra vedapadAnAM ca arthaM na jAnAsi, cazabdAdhukti hRdayaM ca, teSAM vedapadAnAmekavAkyatayA vyavasthitAnAmayamarthaH-etAni hi puruSastutiparANi vartante, tathA jAtyAdimadatyAgAya advaitabhAvanApratipAdakAni vA, na karmasattApratiSedhakAni, anyArthAni vA, saumya ! itthaM caitadaGgakartavyaM, yataH nAkarmaNaHkartRtvaM yujyate, pravRthinibandhanAbhAvAt, ekAntarazuddhatvAt, gaganavat, itazca akarmA nArambhate, ekatvAt ekaparamANuvat, na ca azarIravAnIzAnaH khalvArambhako yujyate, tasya svazarIrArambhe'pi uktadoSAnativRtteH, na ca anyastaccharIrArambhAya vyApriyate, zarIritvAzarIritvAbhyAM tasyApi Arambha Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 215 upodghAtaH - [ni.604] katvAnupapatteH, na ca zuddhasya dehakaraNecchA yujyate, tasyA rAgavikalpatvAt, tasmAt karmasadvitIyaH puruSaH kartA iti| na ca tatkarma pratyakSapramANagocarAtItaM, mapratyakSatvAt, tvatsaMzayavat, bhavato'pi anumAnagocaratvAt, taccedamanumAnam-zarIrAntarapUrvakaM bAlazarIraM, indriyAdimattvAt, yuvazarIravat, na ca janmAntarAtItazarIrapUrvakamevedaM, tasyApAntarAla-gatAvabhAvena tatpUrvakatvAnupapatteH, na cAzarIriNo niyatagarbhadazasthAnaprAptipUrvakaH zarIragraho yujyate, niyAmakakAraNAbhAvAt, na svabhAva eva niyAmako, vastuvizeSAkAraNatAvastudharmavikalpAnupapatteH, svabhAvo hi vastuvizeSo vA syAdakAraNatA vA vastudharmo vA ?, na tAvat vastuvizeSaH, apramANakatvAt, kiM ca-sa mUrtI vA syAdamUrto vA?, yadi mUrtaH, karmaNo'sya ca na kazcidbhedaH, karmaiva sajJAntaravAcyaM tat, atha amUrto, na tarhi niyAmako dehakAraNaM vA, amUrtatvAt, gaganavat, tathAhi-nAmUrtAnmUrtaprasUtiriti, na cAkAraNatA svabhAvaH, kAraNAbhAvasyAviziSTatvAt yugapadeSadehasaMbhavaprApteH, akAraNatAvizeSAbhyupagame ca tadbhAvaprasaGgaH, na ca vastudharmaH svabhAvaH, AtmAkhyavastudharmatvena amUrttatvAt, gaganavat, tasya dehAdikAraNatvAnupapatteH, mUrtavastudharmatve punarasau na pudgalaparyAyamativartate, karmApi ca pudgalaparyAyAnanyarUpameva ityavipratipattiriti, tasmAt yaccharIrapUrvakaM bAlazarIraM tatkArmaNamiti, AgamagamyaM ca etat, "puNyaH puNyena pApaH pApena karmaNA' ityAdizrutivacanaprAmANyAt, tathA amUrtasyApi Atmano viziSTapariNAmavataH mUrtakarmapudgalasambandho'viruddha eva, AkAzasyeva ghaTAdisaMyoga iti, tathA amUrtasyApi mUrtakRtAvupaghAtAnugrahAvaviruddhau, vijJAnasya madirApAnauSadhAdibhiH upaghAtAnugrahadarzanAt, ityalaM prsnggeneti| ni. (605) chinami saMsayaMmI jinena jaramaraNavippamukkeNaM / so samaNo pavvaio paMcahi saha khaMDiyasaehiM // vR- itthaM chinne saMzaye jinena jarAmaraNavipramuktena sa zramaNaH pravrajitaH paJcabhiH saha khaNDikazataiH, bhAvArthaH sugama iti gAthArthaH / / dvitIyo gaNadharaH samAptaH // ni. (606) te pavvaie souM taio AgacchaI jinasagAsaM / vaccAmi na vaMdAmI vaMdittA paJjuvAsAmi // vR-'tau' indrabhUtiagnibhUtI pravrajitau zrutvA tRtIyo vAyubhUtinAmA Agacchati jinasakAzaM, ubhayaniSkramaNAkarNanAdapetAbhimAnaH sajAtasarvajJapratyayaH khalu ata evAhaM vrajAmi, Namiti vAkyAlaGkAre, vande bhagavantaM, tathA vanditvA paryupAsayAmi iti gAthArthaH / / iti saJjAtasaGkalpo bhagavatsamIpaM gatvA abhivandya ca bhagavantaM tadagratastasrthoM, atrAntareni. (607) AbhaTTho ya jiNeNaM jAijarAmaraNavippamukkeNaM / nAmeNa ya gotteNa ya savvaNNU savvadarisINaM // vR- pUrvavat / / itthamapi saMlaptau hRdgataM saMzayaM praSTuM kSobhAdasamartho bhagavatA'bhihitaHni. (608) tajjIvatassarIraMti saMsao navi ya pucchase kiMci / veyapayANa ya atthaM na jANasI tesimo attho // vR-sa jIvaH tadeva zarIramiti, evaM saMzayastava, nApi ca pRcchasi kiJcit viditAzeSatattvam, Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 Avazyaka mUlasUtram-1ayaM sa saMzayastava viruddhavedapadazrutinibandhano vartate, vedapadAnAM cArthaM na jAnAsi, teSAM tava saMzayanibandhanAnAmayamartho-vakSyamANalakSaNa iti gAthAkSarArthaH // tAni cAmUni parasparaviruddhAni vedapadAni-vijJAnaghana eva etebhyo bhUtebhyaH samutthAya tAnyevAnu vinazyati na pretyasaJjJA'sti' ityAdIni, tathA 'satyena labhyaH tapasA hyeSa brahmacaryeNa nityaM jyotirmayo hi zuddho, yaM pazyanti dhIrA yatayaH saMyatAtmAnaH' ityAdIni ceti, eteSAM cAyamarthaH te buddhau pratibhAsate-'vijJAnaghane' tyAdInAM pUrvavat vyAkhyA, navaraM na pretya saJjJA asti-na dehAtmanoH bhedasajJA'sti, bhUtasamudAyamAtradharmatvAt caitanyasya, tatazcAmUni kila zarIrAtiriktAtmocchedaparANi vartante, 'satyena labhya' ityAdIni tu dehAtiriktAtmapratipAdakAni iti, ataH saMzayaH, yuktA ca bhUtasamudAyamAtradharmatA cetanAyAH, te matiH, tatra evopalabdhergauratAdivaditi, tathA pratyakSAdi pramANagocarAtikrAntazca dehAtirikta Atmeti, tatra vedapadAnAM cArtha na jAnAsi, cazabdAdhukti hRdayaM ca, teSAmayamarthaH-tatra 'vijJAnaghane' tyAdInAM prathamagaNagharavaktavyatAyAM vyAkhyAtatvAt na pradarzyate, "satyena labhya' ityAdInAM tu sugamatvAditi / na ca tatraiva upalabdhyA hetubhUtayA cetanAyAH zarIradharmatA'numAtuM yujyate, taddharmatayA tatropalambhAsiddheH, na ca tasmin satyeva upalambhaH taddharmatvAnumAnAya alaM, dhyabhicAradarzanAd, yataH sparze satyeva rUpAdayaH upalmyante, na ca taddharmatA teSAmiti, tasmAt zarIrAtiriktAtmAkhyapadArthadharmazcetanA iti, dezapratyakSazcAyam, avagrahAdInAM svasaMvedyatvAt, bhAvanA prathamagaNadharavat avaseyAsa anumAnagamyo'pi, taccedamdehendriyAtirikta AtmA, tadvigame'pi tadupalabdhArthanusmaraNAt, paJcavAtAyanopalabdhArthAnusmartudevadattavat, AgamagamyatA tu asya prasiddhA rUva 'satyena labhya' ityAdivedapadaprAmANyAbhyupagamAditi, alaM vistareNa, gamanikAmAtrametat / ni. (609) chiNNaMmi saMsayaMmI jinena jaramaraNavippamukkeNaM / so samaNo pavvaio paMcahiM saha khaMDiyasaehiM / vR- pUrvavat // tRtIyo gaNadharaH samApta iti / asya ca prathamagaNadharAdidaM nAnAtvaM-tasya jIvasattAyAM saMzayaH, asya tu zarIrAtirikte khalvAtmani, na tu tasya sattAyAmiti // ni. (610) te pavvaie souM viyatto AgacchaI jinasagAsaM / vaccAmi na vaMdAmI vaMdittA pajjuvAsAmi // vRtAn pravrajitAn zrutvA indrabhUtipramukhAn vyakto nAma gaNadharaH Agacchati jinasakAzaM, kiMviziSTenAdhyavasAyena ityAha-vrajAmi, Namiti vAkyAlaGkAre, vandAmi bhagavantaM jinaM, tathA vanditvA paryupAsayAmi iti gAthAkSarArthaH // ityevaMbhUtena saGkalpena gatvA bhagavantaM praNamya tatpAdAntike bhagavatsampadupalabdhyA vismayotphullanayanastasthI, atrAntareni. (611) AbhaTTho ya jiNeNaM jAijarAmaraNavippamukkeNaM / nAmeNa ya gotteNa ya savvaNNU savvadarisINaM // vR- vyAkhyA-pUrvavat / ni. (612) kiM maNNi paMca bhUyA asthi natthitti saMsao tujhaM / veyapayANa ya atthaM ya jANasI tesimo attho / Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.612] 217 vR-kiM 'paJca bhUtAni' pRthivyAdIni santi na santIti vA manyase, vyAkhyAntaraM pUrvavat / saMzayazca tavAya viruddhavedapadazrutisamuttho vartate, zeSaM pUrvavat, tAni cAmUni vedapadAni vartante-'svapnopamaM vai sakalamityeSa brahmavidhirajasA vijJeya' ityAdIni, tathA 'dyAvA pRthivI' ityAdIni ca, tathA 'pRthvI devatA Apo devatA' ityAdIni ca, eteSAM cAyamarthaH tava pratimAsate'svapnopamaM' svapnasaddazaM, vainipAto'vadhAraNe 'sakalam' azeSaM jagat 'eSa brahmavidhiH' eSa paramArtha-prakAra ityarthaH 'aasA praguNena nyAnena vijJeyo' vijJAtavyo bhAvya ityarthaH, tatazcAmUni kila bhUtanihnavaparANi, zeSANi tu sattApratipAdakAnIti, ataH saMzayaH, tathA bhUtAbhAva eva ca yuktatyupapannaH, te cittavibhramaH, teSAM pramANato'grahaNAt, tathAhi-cakSurAdivijJAnasya AlambanaM paramANavo vA syuH paramANusamUhovA?, na tAvadaNavo, vijJAne apratibhAsanAt, nApi tatsamUho, bhrAntatvAt, dvicandravat, bhrAntatA cAsya samUhibhyastattvAnyatvAbhyAmanirvacanIyatvAt avastutvAt, ataH kuto bhUtasatteti, tatra vedapadAnAM cArtha na jAnAsi, cazabdAdhukti hRdayaM ca teSAM' tavasaMzayanibandhanAnAM vedapadA nAmayamarthaH, 'svapnopamaM vai sakala' mityAdInyadhyAtmacintAyAM maNikanakAGganAdisaMyogasyAniyatatvAdasthiratvAdasAratvA-dvipAkakaTukatvAdAsthAnivRttiparANi vartante, na tu tadatyantAbhAvapratipAdakAni iti, tathA 'dyAvA pRthivI' tyAdIni tu sugamAni, tathA saumya ! na ca cakSurAdivijJAne paramANavo nAvabhAsante, teSAM tulyAtulyarUpatvAta, tulyarUpasya ca cakSurAdivijJAne pratibhAsanAt, na ca tulyaM rUpaM nAstyeva, tadabhAve khalvekaparamANu-vyatirekeNAnyeSAmaNutvAbhAvaprasaGgAt, na ca tad anyavyAvRttimAtraM parikalpitameva, svarUpAbhAve'nyavyAvRttimAtratAyAM tasya khapuSpakalpatvaprasaGgAt, tathA cAzeSapadArthavyAvRttamapi khapuSpaM svarUpAbhAvAnna sattAM dhArayati, na ca tadrUpameva sajAtIyetarAsAdhAraNaM tadanyavyAvRttiH, tasya tebhyaH svabhAvabhedena vyAvRtteH, svabhAvabhedAnabhyupagame ca sajAtIyetarabhedAnupapatteH, sajAtIyaikAntavyAvRttau ca vijAtIyavyAvRttAvanaNutvavadaNutvAbhAvaprasaGgaH, bhAve ca tulyarUpasiddhiriti, na ceyamanimittA tulyabuddhiH, dezAdiniyamenotpatteH, na ca svapnabuddhyA vyabhicAraH, tasyA apyanekavidhanimittabalenaiva bhAvAt, Aha ca bhASyakAraH___"anubhUya diTTha cintiya suya payaiviyAra devayA'nUyA / sumiNassa nimittAiM puNNaM pAvaM ca nAbhAvo // " na ca bhUtAbhAve svapnAsvapnagandharvapurapATaliputrAdivizeSo yujyate, na cAlayavijJAnagatazaktiparipAkasamanantaropajAtavikalpavijJAnasAmarthyamasyAstulyabuddheH kAraNaM, svalakSaNAdasvalakSaNAnupapatteH, nApi pAramparyeNa tadutpattiyujyate, svalakSaNasAmAnyalakSaNAtiriktavastvabhAvena pAramparyAnupapatteH, bAhyanIlAdyabhAve ca zaktivipAkaniyamo na yujyate, niyAmakasahakArikAraNAbhAvAt / kiMca-AlayAtpItAdisaMvedanajananazaktayo bhinnA vA syurabhinnA vA ?, yadyabhinnAH sarvekatvaprasaGgaH, ekAlayAbhedAnyathAnupapatteH, tatazca kutastAsAM pItAdipratibhAsahetutA?, prayogazcanIlavijJAnahetutayA parikalpitA zaktirna taddharmA, zaktantarasvAtmavat, atha bhinnAstathApyavastusatyo vA syuH vastusatyo vA ?, yadyavastusatyaH samUhavatkutaH pratyayatvam ?, atha vastusatyo bAhyo'rthaH kena vAryata iti ?, evamaNUnAM tulyarUpagrahaNaM tadAbhAsajJAnotpatteH, na Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram - 1 218 ca viSayabalopajAtasaMvedanAkArasya viSayAbhedAbhedavikalpadvAreNAnupapattirbhAvyA, viziSTapariNAmopetArthasannidhAvAtmanaH kAlakSayopazamAdisavyapekSasya nIlAdivijJAnamutpadyate, tathApariNAmAda, itthaM caitadaGgIkarttavyam, anyathA nIlAtsaMvedanAnnIlasaMvedanAntarAnupapattiH, prAgupanyastavikalpayugalakasambhavAdityevaM paramANutulyarUpagraho'viruddhaH, atulyarUpaM tu yogigamyatvAt viziSTakSayopazamAbhAvAtsarvathA na parigRhyate, na ca paramANUnAM bahutve'pi vizeSAbhAvAd ghaTazarAvAdibuddheH tulyatvaprasaGgo, vizeSAbhAvasyAsiddhatvAt, tathA ca paramANava eva viziSTapariNAmavanto ghaTa iti, na ca paramANusamudAyAtiriktAni bhUtAni ityalaM prasaGgena / chimi saMsayaMmI jinena jaramaraNavippamukkeNaM / so samaNo pavvaIo paMcahiM saha khaMDiyasaehiM || ni. (613) vR- vyAkhyA - pUrvavat / iti caturtho gaNadharaH samAptaH / ni. (614 ) te pavvaie souM suhamo AgacchaIM jinasagAsaM / vaccAmi NaM vaMdAmI vaMdittA pajjuvAsAmI || vR- 'tAn' indrabhUtipramukhAn pravrajitAn zrutvA sudharmaH paJcamo gaNadhara Agacchati jinasakAzaM, kimbhUtenAdhyavasAyena ityAha-pazcArddhaM pUrvavat / sa ca bhagavantaM dRSTvA atIva mumude, atrAntareni. (615 ) AbhaTTho ya jiNaM jAijarAmaraNavippamukkeNaM / nAmeNa ya gotteNa ya savvaNNU savvadarisINaM // vR- vyAkhyA- pUrvavat / ni. (616) kiM maNNi jAriso iha bhavaMmi so tArisI parabhave'vi ? | veyapayANa ya atyaM na jANasI tesimo attho // " vR- kiM manyase ? yo manuSyAdiryAdhza iha bhave sa tAdhzaH parabhave'pi, nannavayamanucitaste saMzayaH, vyAkhyAntaraM pUrvavat saMzayazca tavAyaM viruddhavedapadazrutinibandhano varttate, tAni cAmUni - "puruSo vai puruSatvamazrute' puruSatvaM prApnotItyarthaH ' pazavaH pazutvam' ityAdIni, tathA 'zRgAlo vai eSa jAyate yaH sapurISo dahyate' ityAdIni ca tatra vedapadAnAM cArthaM na jAnAsi, caH pUrvavat, teSAmayamartho - vakSyamANalakSaNa ityakSarArthaH / tatra vedapadAnAM tvamitthamarthaM manyasepuruSo mRtaH san puruSatvamazrute, puruSatvamazrute, puruSatvameva prApnotItyarthaH tathA pazavo - gavAdayaH pazutvamevetsUni bhavAntarasAddazyAbhidhAyakAni, tathA 'zRgAlo vai eSa' ityAdIni tu bhavAntare vaisAdRzyakhyApakAnItyataH saMzayaH, kAraNAnurUpaM ca kAryamutpadyate iti te'bhiprAyo, yato na zAlibIjAdgodhUmAGkuraprasUtiH iti, tatra vedapadAnAmayamarthaH puruSaH, khalviha janmani svabhAvamAIvArjavAdiguNayukto manuSyanAmagotre karmaNI baddhvA mRtaH san puruSatvamazrute, na tu niyamataH, evaM pazavo'pi pazubhave mAyAdiguNayuktAH, pazunAmagotre karmaNI baddhvA mRtAH santaH pazutvamAsAdayanti, na tu niyoyataH iti, karmasApekSo jIvAnAM gativizeSa ityarthaH, zeSANi tu sugamAni, na ca niyamataH kAraNAnurUpaM kAryamutpadyate, vaisAddazyasyApi darzanAt, tadyathA-zRGgAccharo jAyate, tasmAdeva sarSapAnuliptAt, tRNAnIti, tathA golomAvilomabhyo dUrveti, evamaniyamaH, athavA kAraNAnurUpakAryapakSe'pi bhavAntaravaicitryamasya yuktameva, yato bhavAGkurabIjaM saumya ! sAtmakaM Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH [ni.616] karma, tacca tiryaggraranArakAmarAdyAyuSkabheda-bhinnatvAt citraveva, ataH kAraNavaicitryAdeva kAryyavaicitryamiti, vastusthityA tu sauMmya ! na kiJcidiha loke paraloke vA sarvathA samAnamasAnaM vA'sti, tathA ceha yuvA nijairapyatItAnAgatairbAlavRddhAdiparyAyaiH sarvathA na samAnaH, avasthAbhedagrahaNAt nApi sarvathA'samAnaH, sattAdyanugamadarzanAd, evaM paraloke'pi manujo devatvamApanno na sarvathA samAno'samAno vA, itthaM caitadaGgIkarttavyaM, anyathA dAnadayAdInAM vaiyarthyaprasaGgAt / ni. (617) chinnaMmi saMsayaMmI jinena jaramaraNavippamukkeNaM / so samaNo pavvaio paMcahiM saha khaMDiyasaehiM | vR- vyAkhyA - pUrvavat / iti paJjamo gaNadharaH samAptaH / ni. (618) te pavvaie souM maMDio Agacchai jinasagAsaM / vaccAmi na vaMdAmI vaMdittA pajjuvAsAmi // 219 vR- tAnindrabhUtipramukhAn pravrajitAn zrutvA maNDikaH SaSTho gaNadharaH Agacchati jinakasAzaM, kimbhUtenAdhyavasAyenetyAha- vaccAmi NamityAdi pUrvavat / sa ca bhagavatsamIpaM gatvA praNamya ca bhuvananAthamatIva muditaH tadagratastasthI, atrAntare ni. (619) AbhaTTho ya jiNeNaM jAijarAmaraNavippamukkeNaM / nAmeNa ya gotteNa ya savvaNNU savvadarisINaM // vR- vyAkhyA-pUrvavat / ni. (620 ) kiM manni baMdhamokkhA atthi na atthitti saMsao tujjhaM / veyapayANa ya atthaM na yANasI tesimo attho / vR- kiM manyase bandhamokSau sto na vA ?, nanvayamanucitaste saMzayaH, vyAkhyAntaraM pUrvavat, ayaM ca saMzayastava viruddha-vedapada zraSTatisamuttho varttate, vedapadAnAM cArthaM na jAnAsi, caH pUrvavat, teSAmayamartho-vakSyamANalakSaNa ityarthaH / tAni cAmUni vedapadAni - sa eSa viguNo vibhurna badhyate saMsarati vA, na mucyate mocayati vA, na vA eSa bAhyamabhyantaraM vA veda' ityAdIni ca, eSAM cAyamarthaste cetasi pratibhAsate - sa eSaH - adhikRto jIvaH viguNaH sattvAdiguNarahitaH vibhuH - sarvagataH na badhyate - puNyapApAbhyAM na yujyata ityarthaH, saMsarati vA, netyanuvarttate, na mucyate-na karmaNA viyujyate, bandhAbhAvAt, mocayati vA'nyam, anenAkarttRkatvamAha, na vA eSa bAhyam-AtmabhinnaM mahadahaGkArAdi abhyantaraM - svarUpameva veda - vijAnAti, prakRtidharmatvAt jJAnasya, prakRtezcAcetanatvAdbandhamokSAnupapattiriti bhAvaH / tatazcAmUni kila bandhamokSAbhavapratipAdakAni, tathA 'naha vai' naivetyarthaH sazarIrasya priyApriyayorapahatirastItibAhyAdhyAtmikAnAdizarIrasantAnayuktatvAt sukhaduHkhayorapahatiH saMsAriNo nAstItyarthaH, azarIraM vA vasantam- amUrtamityarthaH, priyApriye na spRzataH, kAraNAbhAvAdityarthaH, amUni ca bandhamokSAbhidhAyakAnIti, ataH saMzayaH, tathA saumya ! bhavato'bhiprAyo - bandho hi jIvakarmasaMyogalakSaNaH, sa AdimAnAdirahito vA syAt ?, yadi prathamo vikalpastataH kiM pUrvamAtmaprasUtiH pazcAtkarmaNaH uta pUrvaM karmaNaH pazcAdAtmanaH Ahozvidyugapadubhayasyeti ?, kiM cAtaH, na tAvatpUrvamAtmaprasUtiryujyate, nirhetukatvAd, Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram - 1 } vyomakusumavat, nApi karmaNaH prAk prasUtiH kartturabhAvAt, na cAkartRkaM karma bhavati, yugaprasUtirapyakAraNatvAdeva na yujyate, na cAnAdimatyapyAtmani bandho yujyate, bandhakAraNAbhAvAd gaganasyeva, itthaM caitadaGgIkarttavyam, anyathA muktasyApi bandhaprasaGgaH tathA ca sati nityamokSatvAnmokSAnuSThAnavaiyarthyam, atha dvitIyaH pakSaH, tathApi nAtmakarmaviyogo bhaved, anAditvAd, AtmAkAzasaMyogavad, itthaM mokSo na ghaTate, tathA dehakarmasantAnAnAditvAcca kuto mokSa iti te matiH / tatra vedapAdanAmayamarthaH sa eSa-muktAtmA vigatAH chAdmasthikajJAnAdayo guNA yasya sa viguNaH vibhuH - vijJAnAtmanA sarvagataH na badhyate - mithyAdarzanAdibandhakAraNAbhAvAt saMsarati vA manujAdibhaveSu karmabIjAbhAvAt, netyanuvarttate, na mucyate, muktatvAt, mocayati vA tadA khalUpadezadAnavikalatvAt, netyanuvarttate, tathA saMsArikasukhanivRttyarthamAha-navA eSa - muktAtmA bAhyaM-strakandanAdijanitam Abhyantaram - [-AbhimAnikaM veda-anubhavAtmanA vijAnAtItyevametAni muktAtmasvarUpAbhidhAyakAnyeva, zeSANita sugamAni tathA jIvakarmaNorapyanAdimatoranAdimAneva saMyogo, dharmAdharmAstikAyAkAzasaMyogavaditi, na cAnAditvAtsaMyogasya viyogAbhAvaH, yataH kAJcanopalayoH saMyogo'nAdisantatigato'pi kSAramRtpuTapAkAdidravyasaMyogopAyato vighaTate, evaM jIvakarmaNorapi jJAnadarzana cAritrayogopAyAdviyoga iti, na cAnAditvAtsarvasya karmaNo jIvakRtatvAnupapattiH, yo varttamAnatayA mithyAdarzanAdisavyapekSAtmanopAttaM kRtamityucyate, sarvaM ca varttamAnatvena mithyAdarzanAdisavyapekSAtmopAttaM karma anAdi ca, kAlavat, yathA hi yAvAnatItaH kAlastenAzeSeNa varttamAnatvamanubhUtamatha cAsAvanAdiriti na cAmUrttasya mUrttasaMyogo na ghaTate, ghaTAkAzasaMyogadarzanAd, viyogastu darzita eva, na ca muktasyApi karmayogaH, tasya kaSAyAdipariNAmAbhAvAt, kaSAyAdiyuktazca jIvaH karmaNo yogyAn pudgalAnAdatte iti, na cetthaM bhavyocchedaprasazcaH, anAgatakAlavatteSAmanantatvAt, na ca parimitakSetre teSAmavasthAnAbhAvaH, amUrttatvAt, pratidravyamanantakevalajJAnadarzanasampAtavannartakInayanavijJAnasampAtavadvA, ityalaM prasaGgena / chinnaMmi saMsayaMmI jinena jaramaraNavippamukkeNaM / so samaNo pavvaio ahiM saha khaMDiyasaehiM | ni. (621) vR- pUrvavat, navaram - arddhacaturthe, saha khaNDikazataiH / iti SaSTho gaNadharaH samAptaH / ni. (622) te pavvaie souM morio AgacchaI jinasagAsaM / vaccAmi na vaMdAmI vaMdittA pajjuvAsAmi // 220 vR- pUrvavat, navaraM maurya Agacchati jinasakAzAmiti nAnAtvam / ni. (623) AbhaTTho ya jiNaM jAijarAmaraNavippamukkeNaM / nAmeNa ya gotteNa ya savvaNNU savvadarisINaM // vR- sapAtanikA vyAkhyA pUrvavadeva / ni. (624) kiM mannasi saMti devA uyAhu na santIti saMsao tujjhaM / veyapayANa ya atthaM na yANasI tesimo attho || vR- kiM santi devA uta na santIti manyase, vyAkhyAntaraM prAgvat, ayaM ca saMzayastava viruddhavedapadazrutiprabhavo varttate, pazcArddhaM pUrvavat / tAni cAmUni vedapadAni ' sa eSa yajJAyudhI Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.624] 221 jayamAno'JjasA svargalokaM gacchatI' tyAdIni, tathA 'apAma somam, amRtA abhUma, agaman jyotiH, avidAma devAn, kiM nUnamasmAMstRNavadarAtiH kimu dhUrttiramRtamartyasye' tyAdIni ca, tathA ' ko jAnAti ? mAyopamAn gIrvANAnindrayamavaruNakuberAdIni' tyAdi, eteSAM cAyamarthaste matau pratibhAsate-yathA apAma- pItavantaH somaM - latArasam amRtA- amaraNadharmANaH abhUma - bhUtAH sma, agaman-gatAH jyotiH-svargam, avidAma devAn- devatvaM prAptAH smaH, kiM nUnamasmAMstRNavatkariSyatIti, ayamarthaH-arAtirvyAdhiH kimu prane dhUrttiHjarA amRtamartyasya- amRtatvaM prAptasya puruSasyetyevaM draSTavayam, amaraNadharmiNo manuSyasya kiM kariSyanti vyAdhayaH ? / tathA saumya ! tvamitthaM manyase-nArakAH saGkiSTAsuraparamAdhArmikAyattatayA karmavazatayA ca paratantratvAt svayaM ca duHkha- samprataptatvAdihAgantumazaktA eva asmAkamapyanena zarIreNa tatra karmavazatayA eva gantumazakyatvAt pratyakSIkaraNopAyA-sambhavAd AgamagamyA eva, zrutismRtigrantheSu zrUyamANAH zraddheyA bhavantu, ye punardevAH svacchandacAriNaH kAmarUpAH prakRSTadivyaprabhAvAt ihAgamanasAmavantaste kimitIha nAgacchanti ? yato na dRzyanta iti, ato na santi te, asmadAdyapratyakSatvAt, kharaviSANavat, tatra vedapadAnAM cetyAdi pUrvavat, tatra vedapadAnAmayamarthaH -'ko jAnAti ? mAyopamAn gIrvANAnindrayamavaruNakuberAdIni ' tyAdi, tatra paramArthacintAyAM santi devAH, matpratyakSatvAt, manuSyavat, bhavato'pi, AgamAcca sarvathA, sarvamanityaM mAyopamaM, na tu devanAstitvaparANi vedavAkyAnIti, tathA svacchandacAriNo'pi cAmI yadiha nAgacchanti tatredaM kAraNam - nAgacchantIha sadaiva suragaNAH, saGkrAntadivyaprematvAdviSayaprasaktatvAt prakRSTarUpaguNastrIprasakta-vicchinnaramyadezAntaragatamanuSyavat, tathA'samAptakarttavyatvAd, bahukarttavyatAprasAdhanaprayuktavinItapuruSavat, tathA'nadhInananujakAryatvAt, nArakavat, anabhimatagehAdau niH saGgayativadveti, tathA'zubhatvAnnarabhavasya tadgandhAsahiSNutayA nAgacchanti, mRtakaDevaramiva haMsA iti, jinajanmamahimAdiSu punarbhaktivizeSAd bhavAntararAgatazca kvacidAgacchantyeva, tathA caite sAmprataM bhavato'pi pratyakSA eva, zeSakAlamapi sAmAnyatazcandrasUryAdivimAnAlayapratyakSatvAttadvAsisiddhiH, ityalaM prasaGgena / ni. (625) chinnaMmi saMsayaMmI jinena jaramaraNavippamukkeNaM / so samaNo pavvaio addhaTThahiM saha khaMDiyasaehiM || vR- vyAkhyA - pUrvavat / samAptaH saptamo gaNadharaH / ni. (626) te pavvaie souM akaMpio AgacchaI jinasagAsaM / vaccAmi na vaMdAmI vaMdittA pajjuvAsAmi || vR- vyAkhyA-pUrvavannavaramakampikaH AgacchatIti nAnAtvam / ni. (627) AbhaTTho ya jiNeNaM jAijarAmaraNavippamukkeNaM / nAmeNa ya gotteNa ya savvaNNU savvadarisINaM // vR- vyAkhyA- sapAtanikA pUrvavadeva / ni. (628) kiM manne neraiyA atthi na atthitti saMsao tujjhaM / veyapayANa ya atthaM na yANasI tesimo attho || Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 Avazyaka mUlasUtram -1 vR- narAn kAyantIti narakAsteSu bhavA nArakAH, kiM nArakAH santi na santIti manyase, vyAkhyAntaraM pUrvavat, ayaM ca saMzayastava viruddhavedapadazrutisamudbhavo varttate, zeSaM pUrvavat, vedapadAni cAmUni - 'nArako vai eSa jAyate, yaH zUdrAnnamaznAti' ityAdi, 'eSa' brAhmaNo nArako bhavati yaH zUdrAnnamatti, 'naha vai pretya narake nArakAH santI' tyAdi, gatArthaM, yuktaya evocyantetatrAkampikAbhiprAyamAha - saumya ! tvamitthaM manyase - devA hi candrAdayastAvat pratyakSA eva, anye'pyupayAcitAdiphaladarzanAnumAnato'vagamyante, nArakAstvabhidhAnavyatiriktArthazUnyAH kathaM gamyanta iti ?, prayogazca na santi nArakAH, sAkSAdanumAnato vA'nupalabdheH, vyomakusumavat, vyatireke devAH, itthaM pUrvapakSamAzaGkayaM bhagavAnevAha saumya ! te hi nArakAH karmaparatantratvAdihAgantumasamarthAH, bhavadvidhAnAmapi tatra gamanazaktyabhAvaH, karmaparatantratvAdeva, ato bhavadvidhAnAM tadanupalabdhiriti, kSAyikajJAnasampadupetAnAM tu vItarAgANAM pratyakSA eva, teSAM sakalajJAnayuktatvAd apAstasamastAvaraNatvAt, na cAzeSapadArthavidaH sAkSAtkarikSAyikabhAvasthA na santi yato jJasvabhAva AtmA jJAnAvaraNIya prativaddhasvabhAvatvAt nAzeSaM vastu vijAnAti, tatkSayozamajastu tasya svarUpAvirbhAvavizeSo dRzyate, tathA ca kazcidbahu jAnAti kazcidbahutaramiti kSAyopazamiko'yaM jJAnavRddhibheda iti, na hyayaM jJAnavizeSaH khalvAtmanastatsvAbhAvyamantareNopapadyate iti, evaM cApagatAzeSajJAnavaraNasya jJasvabhAvatvAda zeSajJeyaparicchedakatvamiti, tathA cAsminnevArthe laukiko dRSTAntaH, yathA hi padmarAgAdirupalavizeSo bhAsvarasvarUpo'pi svagatamalakalaGkAGkitastadA vastvaprakAzayannapi kSAramRtpuTapAkAdyupAyatastadapAye prakAzayati, evamAtmApi jJasvabhAvaH karmamalinaH prAgazeSaM vastvaprakAzannapi samyaktvajJAna- tapovizeSasaMyogopAyato'peta- samastAvaraNaH sarvaM vastu prakAzayati, pratibandhakAbhAvAt, na cApratibaddhasvabhAvasyApi padmarAgavatsarvatra prakAzanavyApArAbhAvaH, tasya jJasvabhAvatvAd, na hi jJo jJeye sati pratibandhazUnyo na pravarttate, na ca prakAzakasva-bhAvapadmarAgeNaiva vyabhicAro bhAvayitavyaH, tasya sannikRSTArthaprakAzanAt, viprakRSTaviSaye tu dezaviprakarSeNaiva pratibaddhatvAdapravRttiH, na cAtmano'pi dezaviprakarSa evAparicchedahetu:, tasyAgamagamyeSu sUkSmavyavahitaviprakRSTeSvakhilapadArtheSvadhigatisAmarthyadarzanAt, tathA ca paramANumUlakIlodakAmaralokacandroparAgAdiparicchedasAmarthyamasyAgamopadezataH kSayopazamavato'pi dRzyate, evaM sAkSAtkAri kSAyikamapi pratipattavyamiti / evaM kSAyikajJAnavatAM nArakAH pratyakSA eva, bhavato'pyanumAnagamyAH, taccedam-vidyamAnabhoktRkaM prakRSTapApaphalaM, karmaphalatvAt, puNyaphalavat, na ca tiryagUnarA eva prakRSTapApaphalabhujaH, tasyaudArikazarIravatA vedayitumazakyatvAt, anuttarasurajanmanibandhanaprakRSTapuNyaphalavat, tathA''gamagamyAzca te, yata evamAgamaH- " satatAnubandhamuktaM duHkhaM narakeSu tIvrapariNAmam / tiryakSUSNabhayakSuttRDAdiduHkhaM sukhaM cAlpam // sukhaduHkhe manujAnAM manaH- zarIrAzraye bahuvikalpe / sukhameva tu devAnAmalpaM duHkhaM tu manasi bhavam // " ityAdi, evam ni. (629) chiNNami saMsayaMmI jinena jaramaraNavippamukkeNaM / so samaNo pavvaio tihi u saha khaMDiyasaehiM | Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.629] 223 vR-pUrvavannavaraM tribhiH saha khaNDikazatairiti // aSTamo gaNadharaH samAptaH // ni. (630) te pavvaie souM ayalabhAyA Agacchai jinasagAsaM / vaccAmi na vaMdAmI vaMdittA paJjuvAsAmi // vR-pUrvavannavaram-acalabhrAtA Agacchati jinasakAzamiti / ni. (631) AbhaTTho ya jiNeNaM jAijarAmaraNavippamukkeNaM / nAmeNa ya gotteNa ya savvaNNU savvadarisINaM // vR-sapAtanikA pUrvavat / ni. (632) kiM manni puNNapAvaM atthi na asthitti saMsao tujhaM / veyapayANa ya atyaM na yANasI tesimo attho / vR-kiM puNyapApe staH na vA ? manyase, vyAkhyAntaraM pUrvavat, ayaM ca saMzayastava viruddhavedapadazrutiprabhavo darzanAntaraviruddhazrutiprabhavazva, tatra vedapadAnAM cArtha na jAnAsi, cazabdAdhukti hRdayaM ca, teSAmayamartha ityakSarArthaH / tAni cAmUni vedapadApi-'puruSa evedaM ni sarva mityAdIni yathA dvitIyagaNadhare, vyAkhyApi tathaiva, svabhAvopanyAso'pi tathaiva, tathA saumyAcalabhrAtaH ! tvamitthaM manyase-darzanaviprapattizcAtra, tatra keSAzciddarzanam-puNyamevaikamasti na pApaM, tadeva cAvAptaprakarSAvasthaM svargAya kSIyamANaM tu manuSyatiryanArakAdibhavaphalAya, tadazeSakSayAcca mokSa iti, yatA'tyantapathyAhArAsevanAdutkRSTamArogyasukhaM bhavati, kiJcitkiJcitpathyAhAra-parivarjanAcArogyasukhahAniH, azeSAhAraparikSayAca sukhAbhAvakalpo'pavargaH, anyeSAM tu pApamevaikaM, na puNyamasti, tadeva cottamAvasthAmanuprAptaM nArakabhavAyAlaM, kSIyamANaM tu tiryanarAmara-bhavAye ti, tadatyantakSayAca mokSa iti, yathA atyantApathyAhArasevanAtparamanArogyaM, tasyaiva kiJcitkiJcidapakarSAdArogyasukham, azeSaparityAgAnmRtikalpo mokSa iti, anyeSAM tUbhaya-mapyanyo'nyAnuviddhasvarUpakalpaM sammizrasukhaduHkhAkhyaphalahetubhUtamiti, tathA ca kila naikAntataH saMsAriNaH sukhaM duHkhaM cAsti, devAnAmapIAdiyuktatvAt, nArakANAmapi ca paJcendriyatvAnubhavAd, itthaMbhUtapuNyapApAkhyavastukSayAcApavarga iti, ___ anyeSAM tu svatantramubhayaM viviktasukhaduHkhakAraNaM, tatkSayAca niHzreyasAvAptiriti, ato darzanAnAM parasparaviruddhatvAt, apramANatvAdasminviSaye prAmANyAbhAva iti te'bhiprAyaH, 'puNyaH puNyene tyAdinA pratipAditA ca tatsattA, aH saMzayaH, tatra vedapadAnAM cArthaM na jAnAsi, teSAmayamarthaH yathA dvitIyagaNadhare tathA svabhAvanirAkaraNayukto vaktavyaH, sAmAnyakamasattAsiddhirapi tathaiva vaktavyA, yacca darzanAnAmaprAmANyaM manyase, parasparaviruddhatvAd, etadasAmpratam, ekasya pramANatvAt, tathA ca pATaliputrAdisvarUpAbhidhAyakAH samyak tadrUpAbhidhAyakayuktAH parasparaviruddhavacaso'pi na sarca evApramANatAM bhajante, tatra yatpramANaM tadapramANanirAsadvAreNa pradarzayiSyAmaH, tatra na tavAtpuNyamevApacIyamAnaM duHkhakAraNaM, tasya sukhahetutveneSTasvAt, svalpasyApi svalpasukhanirvartakatvAt, tathA cANIyaso hemapiNDAdaNurapi sauvarNa eva ghaTo bhavati, na mArtika iti, na ca tadbhAvo duHkhahetuH, tasya nirupAkhyatvAt, na ca sukhAbhAva eva svasattAvikalo duHkhaM, tasyAnubhUyamAnatvAt, tatazca svAnurUpakAraNapUrvikA Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram - 1 duHkhaprakarSAnubhUtiH, prakarSAnubhUtitvAt, puNyaprakarSAnubhUtivat, na ca puNyaleza evAnurUpaM kAraNamasyA iti, evaM dRSTAnto'pyAbhAsitavyaH, kevalapuNyavAdanirAsaH / 224 kevalapApapakSe'pi viparItamupapattijAlamidameva vAcyaM nApi tatsarvathA'nyo'nyAnuviddhasvarUpaM niraMzavastvantarameva, sarvathA sammizrasukhaduHkhAkhyakAryaprasaGgAd, asadhzazca sukhaduHkhAnubhavo, devAnAM sukhAdhikyadarzanAt, nArakANAM ca duHkhAdhikyadarzanAt, na ca sarvathA sammizraikarUpasya hetoralpabahutvabhede'pi kAryasya svarUpeNa pramANato'lpabahutvaM vihAya bhedo yujyate, na hi mecakakAraNaprabhavaM kAryyamanyatamavarNotkaTatAM bibhartti tasmAt sukhAtizayasyAnyannimittamanyacca duHkhAtizayasyeti / na ca sarvathaikasya sukhAtizayanibandhanAMzavRddhirduHkhAtizayakAraNAMzahAnyA sukhAtizayaprabhavAya kalpayituM nyAyyA, bhedaprasaGgAt, tathA ca yadvRddhAvapi yasya vRddhirna bhavati tattato bhinnaM pratItameva, evaM sarvathaikarUpatA puNyapApayorna ghaTate, karmasAmAnyatayA tvaviruddhA'pi yataH - sadvedya samyaktvahAsyaratipuruSavedazubhAyu-rnAmagotrANi puNyamanyatpApa miti, sarvaM caitatkarma, tasmAdvivikte puNyapApe sta iti / saMsAriNazca sattvasyaitadubhayamapyasti kiJjitkasyacidupazAntaM kiJjitkSayopazamatAmupagataM kiJcitkSINaM kiJcidudIrNam, ata eva ca sukhaduHkhAtizayavaicitryaM jantanAmiti / ni. (633) chinnaMmi saMsayaMmI jinena jaramaraNavippamukkeNaM / so samaNo pavvaio tihi u saha khaMDiyasaehiM || vR- pUrvavat / navamo gaNadharaH samAptaH // ni. (634) te pavvaie souM meyajjo AgacchaI jinasagAsaM / vaccAmi na vaMdAmI vaMdittA pajuvAsAmi // vR- vyAkhyA - pUrvavannavaraM metAryaH AgacchatIti // ni. (635) AbhaTTho ya jiNeNaM jAijarAmaraNavippamukkeNaM nAme ya got ya savvaNNU savvadIrisINaM // vR- sapAtanikA vyAkhyA pUrvavadeva / ni. (636) kiM manne paralogo atthi natthitti saMsao tujjhaM / veyapayANa ya atthaM na yANasI tesimo atyo || vR- kiM paraloko - bhavAntaragatilakSaNo'sti nAstIti manyase, vyAkhyAntaraM pUrvavat, ayaM ca saMzayastava viruddhavedapadazrutinimitto varttate, zeSaM pUrvavat, tAni cAmUni vedapadAni - 'vijJAnaghane 'tyAdIni, tathA 'sa vai AtmA jJAnamaya' ityAdIni ca parAbhipretArthayuktAni yathA prathamagaNadhara iti, bhUtasamudAyadharmatvAcca caitanyasya kuto bhavAntaragatilakSaNaparalokasambhava iti te matiH, tadvighAte caitanyavinAzAditi, tathA satyapyAtmani nitye'nitye vA kutaH paralokaH ?, tasyAtmano'pracyayutAnutpannasthiraikasvabhAvatvAt vibhutvAt tathA niranvayavinazvarasvabhAve'pyAtmani kAraNakSaNasya sarvathA'bhAvottarakAlamiha loke'pi kSaNAntarAprabhavaH kutaH paraloka ityabhiprAyaH, tatra vedapadAnAM cArthaM na jAnAsi teSAmayamarthaH tatra 'vijJAnadhane' tyAdInAM pUrvavadvAcyaM na ca bhUtasamudAyadharmazcaitanyaM, kvacitsannikRSTadehopalabdhAvapi caitanya saMzayAt, na Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.636] 225 ca dharmigrahaNe dharmAgrahaNaM yujyate, itazca dehAdanyaccaitanyaM, calanAdiceSTAnimittatvAt, iha yadyasya calanAdiceSTAnimittaM tattato bhinnaM dRSTaM, yathA mArutaH pAdapAditi, tatazca caitanyasyA''tmadharmatvAttasya cAnAdimatkarmasantati-samAliGgitatvAt utpAdavyayadhrauvyayuktatvAtkarmapariNAmApekSamanuSyAdiparyAyanivRttyA devAdiparyAyAntarAvAptirasyAviruddheti, nityAnityaikAntapakSoktadoSAnupapattizcAtrAnabhyupagamAt iti|| ni. (637) chinami saMsayaMmI jinena jaramaraNavippamukkeNaM / so samaNo pavvaio tihi u saha khaMDiyasaehiM / / vR- vyAkhyA-pUrvavat / dazamo gaNadharaH smaaptH| ni. (638) te pavvaie souM pabhAso AgacchaI jinasagAsaM / vaccAmi na vaMdAmi vaMdittA pajjuvAsAmi // vR- vyAkhyA-pUrvabannavaraM prabhAsaH AgacchatIti / ni. (639) AbhaTTho ya jiNeNaM jAijarAmaraNavippamukkeNaM / nAmeNa ya gotteNa ya savvaNNU savvadarisINaM // vR-sapAtanikA vyAkhyA pUrvavadeva / ni. (640) kiM manne nivvANaM atthi nasthitti saMsao tujhaM / veyapayANa u atthaM na yANasi tesimo atyo / vR-kiM nirvANamasti nAstIti manyase, vyAkhyAntaraM pUrvavat, ayaM ca saMzayastava viruddhavedapada zrutisamuttho vartate, zeSaM pUrvavat / tAni dhAmUni vedapadAni-'jarAmarthya vA etatsarvaM yadagnihotraM' tathA 'dve brahmaNI veditavye, paramaparaM ca, tatra paraM satyaM jJAnamanantaM brahmeti, eteSAM cAyamarthastava matau pratibhAsate-agnihotrakriyA bhUtavadhopakArabhUtatvAt zabalAkArA, jarAmayyavacanAcca tasyAH sadAkaraNamuktaM, sA cAmyudayaphalA, kAlAntaraM ca nAsti basminnargaprApaNakriyArambha iti, tasmAtsAdhanAbhAvAnnAsti mokSaH, tatazcAmUni mokSAbhAvapratipAdakAni, zeSANi tu tadastitvapApakAnItyataH saMzayaH, tathA saMsArAbhAvo mokSaH, saMsArazca tiryagaranArakAmarabhavarUpaH, tadbhAvAnatiriktazcAtmA, tatazca tadabhAve Atmano'pyabhAva eveti kuto mokSaH ? / tatra vedAnAM cArthaM na jAnAsi, teSAmayamarthaH-'jarAmarthya vA' vAzabdo'pyartha tatazca yAvajIvamapi, na tu niyogata iti, tatazcApavargaprApaNakriyArambhakAlAstitA'nivAryyA, na ca saMsArAbhAve tadavyaktiriktatvAt Atmano'pyabhAvo yujyate, tasmAtmaparyAyarUpatvAt, na ca paryAyanivRttau paryAyiNaH sarvathA nivRttiriti, tathA ca hemakuNDalayorananyatvaM, na ca kuNDalaparyAyanivRttau heno'pi sarvathA nivRttiH, tathA'nubhavAt, itthaM caitadaGgIkartavyam, anyathA paryAyanivRttau paryAyiNaH sarvathA nivRttyabhyupagame paryAyAntarAnupapattiH prApnoti, kAraNAbhAvAt, tadabhAvasya ca sarvadA'viziSTatvAt, tasmAtsaMsAranivRttAvapyAtmano bhAvAt vastusvarUpo mokSa iti // ni. (641) chinnaMmi saMsayaMmI jinena jaramaraNavippamukkeNaM / so samaNo pavvaio tihi u saha khaMDiyasaehiM / / 2415 Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 Avazyaka mUlasUtram-1 vR-pUrvavadeva / ekAdazo gaNadharaH samAptaH / uktA gaNadharasaMzayApanayanavaktavyatA / sAmpratameteSAmeva vaktavyatAzeSapratipipAdayiSayA dvAragAthAmAhani. (642) khette kAle jamme gottamagAra chaumatthapariyAe / kevaliya Au Agama parinevvANe tave ceva // vR- ekArAntAH zabdAH prAkRtazailyA prathamaikavacanAntA draSTavyAH, tatazca gaNadharAnadhikRtya kSetraM-janapadagrAmanagarAdi tadvaktavyaM janmabhUmiH, tathA kAlo nakSatracandrayogoyapalakSito vAcyaH, janma vaktavyaM, tacca mAtApitrAyattamityato mAtA-pitarau vAcyau, gotraM yadyasya tadvAcyam, 'agAracchImatthapariyAe' tti paryAyazabdaH ubhayatrApyabhisambadhyate, agAraparyAyo-gRhasthaparyAyo vAcyaH, tathA chadmasthaparyAyazceti, tathA kevaliparyAyo vAcyaH, sarvAyuSkaM vAcyaM, tathA Agamo vAcyaH, kaH kasyAgama AsIt ?, parinirvANaM vAcyaM, kasya bhagavati jIvati sati AsIt kasya vA mRte iti, tapazca vaktavyaM, kiM kenApavarga gacchatA tapa Acaritamiti?, cazabdAtsaMhananAdi ca vAcyam, iti gAthAsamudAyArthaH // . idAnImayavayavArthaH pratipAdyate-tatra kSetradvArAvayavArthAbhidhitsayA''hani. (643) magahA gobbaragAme jAyA tinneva goyamasagottA / kollAgasanivese jAo viatto suhammo y|| vR- magadhAviSaye gobaragrAme sanniveze jAtAstraya evAdyAH 'goyame'tti ete trayo'pi gautamasagotrA iti, kollAgasanniveze jAto vyaktaH sudharmazceti gAthArthaH // ni. (644) morIyasannivese do bhAyaro maMDimoriyA jaayaa| ayalo ya kosalAe~ mahilAe aMkapio jaao| vR-mauryasanniveze dvau bhrAtarI maNDikamau? jAto, acalazca kauzalAyAM mithilAmakampiko jAta iti gAthArthaH // ni. (645) tuMgIya sannivese meyajo vacchabhUmi' jaao| bhagavaMpi ya ppabhAso rAyagihe gaNahage jaao| vR- tuGgikasanniveze metAryo vastabhUmau jAtaH, kozAmbIviSaya ityarthaH, bhagavAnapi ca prabhAso rAjagRhe gaNadharo jAta iti gAthArthaH / kAladvArAvayavArthaH pratipAdyate-tatra kAlo hi nakSatracandrayogopalakSita itikRtvA yadyasya gaNabhRto nakSatraM tadabhidhitsurAhani. (646) jeTThA kittiya sAIM savaNo hatyuttarA mahAo ya / rohiNi uttarasADhA migasira taha assiNI pUso // vR- jyeSThAH kRttikAH svAtayaH zravaNaH hasta uttaro yAsAM tAH hastottarA-uttaraphAlgunya ityarthaH, maghAzca rohiNyaH uttarASADhA mRgazirastathA azvinyaH puSyaH, etAni yathAyogamindrabhUtipramukhAnAM nakSAtrANIti gAthArthaH / / janmadvAraM pratipAdyate-mAtApitrAyattaM ca janmetikRtvA gaNabhRtAM mAtApitarAveva pratipAdayannAhani. (647) vasubhUI dhanamitte dhammila morie ceva / deve vasU ya datte bale ya piyaro gaNaharANaM / Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.648] 227 vR-vasubhUtiH dhanamitraH dharmilaH dhanadevaH mauryazcaiva devaH vasuzca dattaH balazca pitaro gaNadharANAM, tatra trayANAmAdyAnAmeka eva pitA, zeSANAM tu yathAsaGkhyamanyeSAM, navaraM vijayadevA maNDikamauryayoH pitRbhedena dvayormAtA, dhanadeve paJcatvamupagate mauryeNa gRhe dhRtA saiva, avirodhazca tasmin deza iti gAthArthaH // gotradvArapratipAdanAya Ahani. (649) tinni ya goyamagottA bhAraddA aggivesavAsiTThA / kAsavagoyamahAriya koDiNNadugaM ca gottAI // vR-trayazca gautamagotrAH indrabhUtyAdayaH, bhAradvAjAgnivaizyAyanavAziSTAH yathAyogaM vyaktasudharmamaNDikAH, kAzyapagautamahArItasagotrAH mauryAkampikAcalabhrAtara iti, kauNDinyasagotrI dvau metAryaprabhAsAvityetAni gaNadharANAM gotrANIti gAthArthaH // agAraparyAya-dvAravyAcikhyAsayA''hani. (650) pannA chAyAlIsA bAyAlA hoi paNNa pannA ya / tevanna paMcasaTThI aDayAlIsA ya chAyAlA // vR-paJcAzat SaTvAtvAriMzat dvicatvAriMzat bhavati paJcAzat paJcAzacca tripaJcAzat paJcaSaSTiH aSTacatvAriMzat SaTcatvAriMzat iti gAthArthaH // ni. (651) chattIsA solasagaM agAravAso bhave gaNaharANaM / chaumatthayapariyAgaM ahakkama kittaissAmi // vRSaTtriMzat SoDazakam 'agAravAso' gRhavAso yathAsaGkhyam etAvAn gaNadharANAm iti gAthArddham / anantaradvArAvayavArthapratipipAdayiSayA''ha pazcArlI-chadmasthaparyAyaM 'yathAkrama' yathAyogaM kIrtayiSyAmi iti gAthArthaH / ni. (652) tIsA bArasa dasagaM bArasa bAyAla coddasadugaM ca / navagaM bArasa dasa aTThagaM ca chumtthpriyaao|| vR-gAtheyaM nigadasiddhA // kevaliparyAyaparijJAnopAyapratipAdanAyAhani. (653) chaumatthaparIyAgaM agAravAsaM ca vogasittA NaM / savvAugassa sesaM jinapariyAgaM viyANAhi // vR-chadmasthaparyAyam agAravAsaM ca vyavakalabhya sarvAyuSkasya zeSaM jinaparyAyaM vijAnIhIti gAthArthaH / / sa cAyaM jinaparyAyaHni. (654) bArasa solasa aTThAraseva aTThAraseva advaiva / solasa sola tahekavIsa codda sole ya soleya // vR-nigadasiddhA / sarvAyuSkapratipAdanAyAhani. (655) bAnauI cauhattari sattari tatto bhave asII ya / egaM ca saya tatto tesII paMcanauI ya // ni. (656) aThThattariM ca vAsA tatto bAvattariM ca vaasaaii| bAvaTThI cattA khalu savvagaNaharAuyaM eyaM // dR- gAthAdvayaM nigadasiddhameva / AgamadvArAvayavArthaM pratipAdayannAha Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 ni. (657) Avazyaka mUlasUtram - 1 savve yamAhA jaccA, savveM ajjhAvayA viU / savve duvAlasaMgI ya, savve cohasapuvviNo // vR- sarve ca brAhmaNA jAtyAH, azuddhA na bhavanti, sarve'dhyApakAH, upAdhyAyA ityarthaH, 'vidvAMsaH' paNDitAH, ayaM gRhasthAgamaH, tathA sarvve dvAdazAGginaH, tatra svalpe'pi dvAdazAGgAdhyayane dvAdazAGgino'bhidhIyanta eva ataH sampUrNa jJApanArthamAha- sarve caturddazapUrviNa iti gAthArthaH // parinirvANadvAramAha ni. (658) parinivvuyA gaNaharA jIvaMte nAyae nava janA u / iMdamUI suhammo ya rAyagihe nivvue vIre // vR- nigadasiddhA / tapodvArapratipAdanAyAhani. (659) mAsaM pAovagayA savve'vi ya savvaladdhisaMpannA / vajrarisahasaMghayaNA samacauraMsA ya saMThANA || vR- 'mAsaM pAyovagaya' tti sarva eva gaNadharAH mAsaM pAdapopagamanaM gatAH prAptAH, dvAragAthopanyastaca zabdArthamAha- sarve'pi ca sarvalabdhisampannAH - AmarSauSadhyAdyazeSalabdhisampannA ityarthaH, vajraRSabhasaMhananAH samacaturastrAzca saMsthAnata iti gAthArthaH / uktaH sAmAyikArthasUtrapraNetRNAM tIrthakaragaNadharANAM nirgamaH, sAmprataM kSetradvAramavasaraprAptamullaGghya kAladvAramucyate, anantarameva dravyanirgamasya pratipAditatvAt kAlasya ca dravyaparyAyatvAt antaraGgatvAd 'antaraGgabahiraGgayozcAntaraGga eva vidhirbalavAn' iti paribhASAsAmarthyAditi, niryuktikRtA tu kSetrasyAlpavaktavyatvAdanyathApinyAsaH kRta iti / sa ca kAlo nAmAdyekAdazabhedabhinnaH, tatra nAmasthApane sujJAne, dravyAdikAlasvarUpAbhidhitsayA''ha ni. (660) davve addha ahAuya uvakkame desakAlakAle ya / taha ya pamANe vaNNe bhAve pagayaM tu bhAveNaM // vR- tatra 'dravya' iti varttanAdilakSaNo dravyakAlo vAcyaH, 'addhe' tti candrasUryAdikriyAviziSTo'rddhatRtIyadvIpasamudrAntarvartyaddhAkAlaH samayAdilakSaNo vAcyaH, tathA yathA''yuSkakAlo devAdyAyuSkalakSaNo vAcyaH, tathA 'upakramakAlaH' abhipretArthasAmIpyAnayanalakSaNaH sAmAcArIyathAyuSkabhedabhinno vAcyaH, tathA dezakAlo vAcyaH, dezaH prastAvo'vasaro vibhAgaH paryAya ityanarthAntaraM, tatazcAbhISTavastvavAptyavasarakAla ityarthaH, tathA kAlakAlo vAcyaH, tatraikaH kAlazabdaH prAgnirUpita eva, dvitIyastu sAmayikaH, kAlo maraNamucyate, maraNakriyAkalanaM kAlakAla ityarthaH caH samuccaye, tathA ca 'pramANakAlaH' addhAkAlavizeSo divasAdilakSaNo vAcyaH, tathA varNakAlo vAcyaH, varNazcAsau kAlazceti varNakAlaH, 'bhAvi' tti audayikAdibhAvakAlaH sAdisaparyavasAnAdibhedabhinno vAcya iti, 'prakRtaM tu bhAvene' ti bhAvakAlenAdhikAra iti gAthAsamudAyArthaH / sAmpratamavayavArtho'bhidhIyate tatrAdyadvArAvayavArthAbhidhitsayA''ha ni. (661) ceyaNamaceyaNassa va davvassa Thii u jA cauviyappA / sA hoi davvakAlo ahavA daviyaM tu taM ceva / / vR- cetanAcetanasya devasya skandhAdeH, binduralAkSaNikaH, athavA cetanasyAcetanasya ca dravyasya Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ ni. 661] 229 sthAnaM-sthitireva yA sAdisaparyavasAnAdibhedena 'caturvikalpA' caturbhedA sA sthitirbhavati dravyasya kAlo dravyakAlaH, tatparyAyatvAt, athavA 'dravyaM tu' tadeva dravyameva kAlo dravyakAla iti gAthArthaH / cetanA cetanadravyacaturvidhasthitinidarzanAyAha ni. (662) gai siddhA bhaviyAyA abhaviya poggala anAgayaddhA ya / tayaddha tini kAyA jIvAjIvaTThiI cauhA || vR- 'gati'tti devAdigatimadhikRtya jIvAH sAdisaparyavasAnAH, 'siddha' tti siddhAH pratyekaM siddhatvena sAdyaparyavasAnAH 'bhaviyAya'tti bhavyAzca bhavyatvamadhikRtya kecanAnAdisaparyavasAnAH, 'abhaviya'tti abhavyAH khalvabhavyatayA anAdyaparyavasAnA iti jIvasthiticaturbhaGgikA / 'poggala'tti pUraNagalanadharmANa: pudgalAH, te hi pudgalatvena sAdisaparyavasAnAH, 'anAgayaddha' tti anAgatAddhA-anAgatakAlaH, sa hi varttamAnasamayAdiH sAdiranantatvAccAparyavasAna iti, 'tIyaddhA 'tti atItakAlo'nantatvAdanAdiH sAmpratasamayaparyantavivakSAyAM saparyavasAna iti, 'tiNi kAya'tti dharmAdharmAkAzastikAyAH khalvanAdyaparyavasAnA iti, itthaM jIvAjIvAsthitizcatuddheti gAthArthaH / addhAkAladvArAvayavArtha vyAcikhyAsurAha ni. (663) samayAvaliya muhuttA divasamahoratta pakkha mAsA ya saMvacchara yuga paliyA sAgara osappi pariyaTTA / / vR- tatra paramanikRSTaH kAlaH samayo'bhidhIyate, sa ca pravacanapratipAditapaTTazaTikApATanaddaSTAntAdavaseyaH, AvalikA asaGkhyeyasamayasamudAyalakSaNA, dvighaTiko muhUrta:, divasazcatuSpraharAtmakaH, yaddhA AkAzakhaNDamAdityena svabhAbhirvyAptaM taddivasaM ityucyate, zeSaM nizeti, ahorAtramaSTapraharAtmakamaharnirAhimatyarthaH, pakSaH paJcadazAhorAtrAtmakaH, mAsaH tadviguNaH, caH samuccaye, saMvatsaro- dvAdazamAsAtmakaH, yugaM paJcasaMvatsaram, asaGkhayeyayugAtmakaM palitamiti uttarapadalopAda, itthaM sAgaropamamapi tatra palyopamadazakoTIkoTyAtmakaM sAgaramAkhyAyate, utsarpiNI- sAgaropamadazakoTIkoTyAtmikA, evamavasarpiNyapi, parAvartto'nantotsapiNyavasarpiNyAtmakaH, sa ca dravyAdibhedabhinnaH pravacanAdavaseya iti gAthArthaH // yathA''yuSkakAladvAra-mucyate tatrAddhAkAla evAyuSkakarmAnubhavaviziSTaH sarvajIvAnAM varttanAdimayo yathAyuSka- kAlo'bhidhIyate, tathA cAha 2 - ni. (664) neraiyatiriyamanuyAdevANa ahAuyaM tu jaM jeNa / nivvattiyamannabhave pAleMti ahAukAlo so // vR- nArakatiryagmanuSyadevAnAM yathAyuSkameva yadyena nirvarttitaM raudradhyAnAdinA kRtama 'anyabhave' anyajanmani tad yadA vipAkatasta evAnupAlayanti sa yathAyuSkakAlastu, iti gAthArthaH / sAmpratamupakramakAladvAramAhani. (665) duvihovakkamakAlo sAmAyArI ahAuyaM ceva / sAmAyArI tivihA ohe dasahA payavibhAge // vR- dvividhazcAsAyupakramakAlazceti samAsaH, tadeva dvaividhyamupadarzannAha - 'sAmAyArI ahAuaM ceva' samAcaraNaM samAcAraH- ziSTAcaritaH kriyAkalApastasya bhAvaH "guNavacanabrAhmaNAdibhyaH Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 Avazyaka mUlasUtram - 1 karmaNi ca" SyaJ samAcAryyaM, punaH strIvivakSAyAM SigaurAdibhyazce ti GIS, yasye tyakAralopaH, yasya hala ityanena taddhitayakAralopaH, paragamanaM sAmAcArI, tasyA upakramaNam - uparimazrutAdihAnayanamupakramaH, sAmAcAryupakramazcAsau kAlazceti samAsaH yathA''yuSkasyopakramaNaM dIrghakAlabhogyasya laghutarakAlena kSapaNamupakramaH, yathAyuSkopakramazcAsau kAlazceti samAsaH, tatra hi kAlakAlavataurabhedAt kAlasyaiva AyuSkAdyupAdhiviziSTisyopaRmo veditavya ityabhiprAyaH / tatra sAmAcArI trividhA- 'ohe dasahA padavibhAge' tti 'oghaH' sAmAnyam, oghaH sAmAcArI sAmAnyataH saGkSepAbhidhAnarUpA, sA coghaniyuktiriti / dazavidhasAmAcArI icchAkArAdilakSaNA, padavibhAgasAmAcArI chedasUtrANIti / tatraughasamAcArI navamAtpUrvAt tRtIyAdvastuna AcArAbhidhAnAt tatrApi viMzatitamAvprAbhRtAt, tatrApyoghaprAbhRtaprAbhRtAt nirvyUDheti, etaduktaM bhavati-sAmpratakAlapravrajitAnAM tAvacchrutaparijJAnazaktivikalAnAmAyuSkAdihrAsamapekSya pratyAsannIkRteti / dazavidhasAmAcArI punaH SaDviMzatitamAduttarAdhyayanAtsvalpatarakAlapravrajitaparijJAnArtha nirvyUDheti / padavibhAgasAmAcAryyapi chedasUtralakSaNAnnavamapUrvAdiva nirvyUDheti gAthArthaH // sAmpratamoghaniyuktirvAcyA, sA ca suprapaJcitatvAdeva na vivriyate, sAmprataM dazavidhasAmAcArIsvarUpadarzanAyAhani. (666 ) icchA micchA tahAkAro, AvasiyA ya nisIhiyA / ApucchaNA ya paDipucchA chaMdaNA ya nimaMtaNA // uvasaMpayA ya kAle, sAmAyArI bhave dasahA / eesiM tu payANaM patteya parUvaNaM vocchaNa // ni. (667) vR- eSaNamicchAkaraNaM kAraH, tatra kArazabdaH pratyekabhisambadhyate, icchayA-balAbhiyogamantareNa karaNam icchAkAraH icchAkriyetyarthaH, tathA cecchAkAreNa mamedaM kuru icchAkriyayA na ca balAbhiyogapUrvikayeti bhAvArtha: 1, tathA midhyA- vitatha manRtamiti paryAyAH, midhyAkaraNaM mithyAkAraH, mithyAkriyetyarthaH tathA ca saMyamayogavitathAcaraNe vidita jinavacanasArAH sAghavastatkriyAyA vaitathyapradarzanAya mithyAkAraM kurvate, mithyAkriyeyamiti hRdayaM 2, tathAkaraNaM tathAkAraH, sa ca sUtrapraznagocaro yathA bhavadbhiruktaM tathedamityevasvarUpaH 3, avazyakarttavyaiyogairniSpannA AvazyikI 4, caH samuccaye, tathA niSedhena nirvRttA naiSedhikI 5 ApracchanamApRcchA, sA vihArabhUmigamanAdiprayojaneSu guroH kAryA 6, caH pUrvavat, tathA pratipRcchA, sA ca prAGniyuktenApi karaNakAle kAryA, niSiddhena vA prayojanataH karttukAmeneti, tathA chandanA ca prAggRhItenAzanAdinA kAryA 9, tathA nimantraNA agRhItenaivAzanAdinA'haM bhavadarthamazanAdyAnayAmi ityevambhUtA 9, upasampacca vidhinA''deyA 10 | evaM 'kAle' kAlaviSayA sAmAcArI bhaveddazavidhA tu / evaM tAvatsamAsata uktAH sAmprataM prapaJcataH pratipadamabhidhitsurAha - eteSAM padAnAM, turvizeSaNe, gocarapradarzanena 'pratyekaM' pRthak pRthak prarUpaNAM vakSya iti gAthAdvayasamAsArthaH // 1 tatrecchAkAro yeSvartheSu kriyate tapradarzanAyAhani. (668) , jai abbhattheja paraM kAraNajAe kareja se koI / tatthavi icchAkArona kappaI balAbhiogo u || vR- 'yadI' tyabhyupagame anyathA sAdhUnAmakAraNe'bhyarthanA naiva kalpate, tatazca yadyabhyarthayet Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.668] 231 'param' anyaM sAdhuglAnAdau kAraNajAte kuryAt vA, 'se' tasya kartukAmasya 'kazcid' anyasAdhuH, tatra kAraNajAtagrahaNamamubhayathA'pi sambadhyate, tatrApi tenAnyena vA sAdhunA tattasya cikIrSitaM kartukAmena icchAkAraH, kArya iti kriyAdhyAhAraH, apiH cazabdArthe, athavA'pItyAdinA nyakSeNa vakSyati, kimityevamata Aha-na kalpata eva balAbhiyoga iti gAthArthaH // ' uktagAthAvayavArthapratipAdanAyaivAhani. (669) abbhuvagamaMmi najai abbhattheuM na vaTTai paro u / anigUhiyabalavirieNa sAhuNA tAva hoyavvaM // vR- 'yadyabhyarthayet para' mityasmin yadizabdapradarzite abhyupagame sati jJAyate, kimityAhaabhyarthayituM 'na vartate' na yujyate eva paraH, kimityata evAha-na nigRhite balavIrye yeneti samAsaH, balaM-zArIraM vIryam-AntaraH zaktivizeSaH, tAvacchabdaH prastutArthapradarzaka eva, anigUhitabalavIryeNa tAvaditthaM sAdhunA bhavitavyamiti / pAThAntaraM vA 'anigUhiyabalavirieNa sAhuNA jeNa hoyavvaM' ti, asyAyamarthaH-yena kAraNenAnigUhitabalavIryeNa sAdhunA bhavitavyamiti yuktiH ataH abhyarthayituM na varttate para iti gAthArthaH // Aha-itthaM tarhi abhyarthanAgocarecchA-kAropanyAso'narthaka iti ?, ucyate, ni. (670) jai huJja tassa analo kajjassa viyANatI ya vA vANaM / gilANAihiM vA hujja viyAvaDo kAraNehiM so // vR-yadi bhavet 'tasya' prastutasya kAryasya, kim ?-'analaH' asamarthaH vijAnAti na vA, vANamiti pUraNArtho nipAtaH, glAnAdibhirvA bhavezadyApRtaH kAraNairasau tadA sAtadvitIyapado'bhyarthanAgocaramicchAkAraM ralAdhikaM vihAyAnyeSAM karotIti gAthArthaH // Aha cani. (671) rAiniyaM vajjettA icchAkAraM karei sesANaM / evaM majjhaM kajaM tubbhe u kareha icchAe / kR-ratnAni dvidhA-dravyaralAni bhAvaralAni ca, tatra marakatavajendranIlavaiDUryAdIni dravyaratnAni, sukhahetutvamadhikRtya teSAmanaikAntikatvAdanAtyantikatvAcca, bhAvaratnAni samyagdarzanajJAnacAritrANi, sukhanibandhanatAGgIkRtya teSAmekAntikatvAdAtyantikatvAcca, bhAvaralairadhiko ralAdhikastaM varjayitvA icchAkAraM karoti zeSANAM, kathamityAha-idaM mama kAryaM vastrasIvanAdi yUyaM kurutecchayA na balAbhiyogeneti gAthArthaH // 'jai abbhatthejja paraM kAraNajAe'tti etAvanmUlagAthAyA vyAkhyAtaM, sAmprataM 'kareja se koi' tti asya gAthA'vayavasyAvayavArthaM pratipAdayati, atrAnyakaraNasambhave kAraNa-pratipAdanAyAha-- ni. (672) ahavA'vi vinAseMtaM abbhatthetaM ca anna dalUNaM / anno koi bhaNejA taM sAhuM nijaraTThIo // vR- tatra 'ahavAvi vinAseMta' ti akSarANAM vyavahitaH sambandhaH, sa cetthaM draSTavyaHvinAzayantamapi cikIrSitaM kAryam, apizabdAt gurutarakAryakaraNasamarthamavinAzayantamapyabhyarthayantaM vA abhilaSitakAryakaraNAya kaJcana anyaM sAdhuM dRSTvA kimityAha-'anyaH' tatprayojanakaraNazaktaH kazcidbhaNet taM sAdhuM nirjarArthIti gAthArthaH / / kimityAha Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 Avazyaka mUlasUtram-1 ni. (673) ahayaM tubbhaM eyaM karemi kajjaM tu icchakAreNaM / tattha'vi so icchaM se karei majjAyamUliyaM // vR- ahamityAtmanirdeze yuSmAkam 'idaM' kartumiSTaM kArya karomi 'icchAkAreNa' yuSmAkamicchAkriyayA, na balAdityarthaH, tatrApi 'sa' kArApakaH sAdhuH 'icchaM se kareitti sUcanAtsUtram, icchAkAraM karoti, nanvasau tenecchAkAreNa yAcitastataH kimarthamicchAkAraM karotItyAhamaryAdAmUlaM, sAdhUnAmiyaM maryAdA-na kiJcidicchAvyatirekeNa kazcitkArayitavya iti gaathaarthH| vyAkhyAto'dhikRtagAthAvayavaH, sAmprataM 'tatthavi icchAkAro'tti asyApizabdasya viSayapradarzanAyAhani. (674) ahavA sayaM kareMtaM kiMcI annassa vAvi daTUNaM / tassavi karejja icchaM majjhaMpi imaM karehitti // vR- athavA 'svakam' AtmIyaM kurvantaM 'kiJcit' pAtralepanAdi anyasya vA dRSTvA kim ?-tasyApyApanaprayojanaH san kuryAdicchAkAraM, katham?-mamApIdaM-pAtralepanAdi kuruteti gAthArthaH // idAnImabhyarthitasAdhugocaravidhipradarzanAyA''hani. (675) tatthavi so icchaM se karei dIvei kAraNaM vA'vi / iharA anuggahatthaM kAyavvaM suhANo kiccaM // vR-tatrapyabhyarthitaH san 'icchAkAraM karoti' icchAmyahaM tava karomIti, atha tena gurvAdikAryAntaraM kartavyamiti tadA dIpayati kAraNaM vApi, 'iharA' anyathA gurukAryakarttavyAbhAve sati anugrahArtha kartavyaM sAdhoH kRtyamiti gAthArthaH / apizabdAkSiptecchAkAraviSaya-vizeSapradarzanAryavAhani. (676) - ahavA nANAINaM aTThAe~ jai karejja kiccANaM / veyAvaccaM kiMcI tatthavi tesiM bhave icchA // vR- athavA jJAnAdInAmaya, AdigrahaNAddarzanacAritragrahaNaM, yadi kuryAt 'kRtyAnAm' AcAryANAM vaiyAvRttyaM 'kazcit' sAdhuH, pAThAntaraM vA 'kiMcitti kizcidvizrAmaNAdi, tatrApi 'teSAM' kRtyAnAM taM sAdhuM vaiyAvRttye niyojayatAM bhave icche' ti bhavedicchAkAraH, icchAkArapuraH saraM yojanIya iti gAthArthaH // kimityata Aha-yasmAtani. (677) ANAbalAbhiogo niggaMthANaM na kappaI kAuM / icchA pauMjiyavvA sehe rAInie (ya) tahA // vR- AjJApanAmAjJA-bhavatedaM kAryameveti, tadakurvato balAtkArApaNaM balAbhiyoya iti, sa 'nirgranthAnAM' sAdhUnAM na kalpate kartumiti, kintu 'icchatti icchAkAraH prayoktavyaH, prayojane utpanne sati zaikSake tathA ratnAdhike cAlApakAdi praSTukAmena, AdyantagrahaNAdanyeSu ceti gaathaarthH| eSa utsarga uktaH, apavAdastvAjJAbalAbhiyogAvapi durvinIte prayoktavyau, tena ca sahotsargataH saMvAsa eva na kalpate, bahusvajananAlapratibaddhe tvaparityAjye ayaM vidhiH-prathamamicchAkAreNa yojyate, akurvannAjJayA punarbalAbhiyogeneti, Aha ca ni. (678) jaha jaccabAhalANaM AsANaM janavaesu jAyANaM / Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.678] sayameva khaliNagahaNaM ahavAvi balAmiogeNaM / / ni. (679) purisajjAe'vi tahA vinIyavinayaMmi natthi abhiogo / sesaMmi u abhiogo janavayajAe jahA Ase // vR-yathA jAtyabAhvIkAnAmazvAnAM janapadeSu ca magadhAdiSu jAtAnAM, cazabdalopo'tra draSTavyaH, svayameva khalinagrahaNaM bhavati, athavApi balAbhiyogeneti, khalinaM-kavikamabhidhIyate, eSa dRSTAntaH, 'yamarthopanayaH-puSajAte'pi tathA, jAtazabdaH prakAravacanaH, 'vinIyavinayaMmi'tti vividham-anekadhA nItaH-prApitaH vinayo yena sa tathAvidhaH tasmin nAstyabhiyogo jAtyabAhlIkAzvavat, 'sesaMmi u abhiogo' tti zeSe-vinayarahite balAbhiyogaH pravartate, kathaM ?-janapadajAte yathA'zve iti gAthAdvayasamudAyArthaH / / avayavArthastu kathAnakAdavaseyaH, taccedam__ bAhalavisae ego Asakisoro, so damijiukAmo veyAliyaM ahivAsiUNa pahAe aggheUNa bAhiyAliM nIto, khaliNaM se DhoiyaM, sayameva tena gahiyaM vinIyotti / tatto rAyA sayamevArUDho, so hiyayaicchiyaM vUDho, raNNA uyariUNa AhAralayaNAdiNA samma paDiyario, patidiyahaM ca suddhattaNao evaM vahai, na tassa balAbhiogo pavattai / avaro puna magahAdijanavae jAto Aso, so'vi damijiukAmo veyAliyaM ahivAsito, mAyaraM pucchai-kimeyaMti, tIe bhaNiyaMkallaM vAhijjasi tasa, sayameva khaliNaM gahAya vahaMto nariMdaM tosijjAsi, tena tahA kayaM, rannAvi savvo se uvayAro kao, mAUe siTuM, tIe bhaNito-putta ! vinayaguNaphalaM te eyaM, kallaM puNo mA khaliNaM paDivajihisi, mA vA vahihisi, teNaM taheva kayaM, rannAvi khokhareNa piTTitA balA kaviyaM dAUNa vAhittA puNo'vi javasaM se niruddhaM, tena mAUe siTuM, sA bhaNai-putta ! ducceTThiyaphalamiNaM te, taM diTThobhayamaggo jo te ruccai taM karehisi / esa diluto ayamuvaNaojo sayaM na karei veyAvaccAdi tattha balAbhiogo'vi payaTTAvijjai janavayajAte jahA aasetti| tasmAdbalAbhiyogamantareNaiva mokSArthinA svayameva pratyuta icchAkAraM dattvA anabhyarthitenaiva vaiyAvRttyaM kAryam // Aha-tathA'pyanabhyarthitasya svayamicchAkAraNakamaramayuktamevetyAzaGkayAhani. (680) abbhatthaNAe maruo vAnarao ceva hoi diTuMto / gurukaraNe sayameva u vANiyagA dunni diTuMtA // vR-abhyarthanAyAM marukaH, punaH ziSyacodanAyAM satyAM vAnarakazcaiva bhavati dRSTAntaH, gurukaraNe svayameva tu vaNijau dvau dRSTAnta iti samAsArthaH / / vyAsArthaH kathAnakebhyo'vaseya iti, tAni cAmUni-egassa sAhussa laddhI asthi, so na karei veyAvaccaM bAlabuDDANaMti, AyariyapaDicoito bhaNai-ko maM abbhatthei ?, AyarieNa bhaNio-tuma abbhatthaNaM maggaMto cukkihisi, jahA so marugotti / ego marugo nANamadamatto kattiyapuNNimAe nariMdajanavadesuMdAnaM dAumabhuTThiesu na tattha vaccai, bhajAe bhaNito-jAhi, so bhaNai-egaM tAva suddANaM pariggaraM karemi, bIyaM tesiM gharaM vaccAmi ?, jassa Asattamassa kulassa kajaM so mama AnettA deu, evaM so jAvajIvAe darido jAto / evaM tumaMpi abbhatthaNaM maggamANo cukkihisi nijarAe, etesiM bAlabuDDANaM anne asthi kareMtagA, tujjhavi esa laddhI evaM ceva virAhitti / tato so evaM bhaNio bhaNai-evaM suMdaraM jANaMtA appaNA kIsa na kareha ?, AyariyA bhaNaMti-sariso'si tumaM tassa vAnaragassa, Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 Avazyaka mUlasUtram - 1 jahA ego vAnaro rukkhe acchai, vAsAsu sItavAtehiM jhaDijjhati, tAhe sugharAe sauNigAe bhaNio - 'vAnara ! puriso'si tumaM niratthayaM vahasi bAhudaMDAI / jo pAyavarasa sihare na karesi kuDiM paDAliM vA // -PLAY so evaM tIe bhaNio tuhiko acchai, tAhe sA doccaMpi tacchaMpi bhaNai, tato so ruTTho taM rukkhaM duruhiumAdatto, sA naTThA, tena tIse taM gharaM suMbaM suMbaM vikkhittaM, bhaNai ya navisi mamaM mayahariyA navisi mamaM sohiyA va niddhA vA / sughare ! acchasu vigharA jA vaTTasi logatattIsu // suhaM idAniM accha / evaM tumaMpi mama ceva uvarieNa jAo, kiM ca mama annaMpi nijjarAdAraM asthi, tena mama bahutariyA nijjarA, taM lAhaM cukkIhAmi, jahA so vANiyago-do vANiyagA vavaharaMti, ego paDhamapAuso mollaM dAyavvayaM hohitti sayameva AsADhapuNNImAe gharaM paccha (ttha) ito, bIeNa addhaM vA tibhAgaM vA dAUNa chavAviyaM, sayaM vavaharai, tena taddivasaM biuNo lAho laddho, iyaro cukko / evaM ceva jai ahaM appaNA veyAvaccaM karemi to aciMtaNeNa suttatthA nAsaMti, tehi ya nahiM gacchasAravaNA'bhAveNa gaNassAdesAdiappaDitappaNeNa bahuyaraM me nAseiti / Aha ca - suttatthesu aciMtaNa Aese buDDhasehagagilANe / bAle khamae vAI iDDImAi aniDDI ya // eehiM kAraNehiM tuMbabhUo u hoti AyariA / veyAvaccaM na kare kAyavvaM tassa sesehiM / / jena kulaM AyattaM taM purisaM AyareNa rakkhejjA / na hu tuMbaMmi vinaTThe arayA sAhArayA hoMti // bAle sappabhae tahA iDDimaMtaMmi Agae pAnagAdigae Ayarie lahuttaM, evaM vAdimmivi, anissarapavvaiyagA ya eetti, janApavAdo, sesaM kaMThaM / Aha-icchAkAreNAhaM tava prathamAlikAmAnayAmItyabhidhAya yadA labdhyabhAvAnna sampAdayati tadA nirjarAlAbhavikalastasyecchAkAraH, ityataH kiM tenetyAzaGkayAha ni. (681) saMjamajoe abbhuTThiyassa saddhAeN kAukAmassa / lAbho caiva tavassissa hoi addINamaNasassa // kR- 'saMyamayoge' saMyamavyApAre abhyutthitasya tathA 'zraddhayA' manaH prasAdena ihalokaparalokAzaMsAM vihAya kartukAmasya, kim ? -'lAbho ceva tavasissa' tti prakaraNAnnirjarAyA lAbha eva tapasvino bhavati alabdhyAdau, adInaM mano'syeti adInamanAstasyAdInamasana iti gAthArthaH // idAnIM mithyAkAraviSayapratipAdanAyAha ni. ( 682 ) saMjamajoa abmuTThiyassa jaMkiMci vitahamAyariyaM / micchA etaMti viyANiUNa micchatti kAyavvaM // vR- saMyamayogaH-samitiguptirUpastasminviSayabhUte'bhyutthitasya sataH yatkiJcidvitatham-anyathA Acaritam-AsevitaM, bhUtamiti vAkyazeSaH, 'mithyA etaditi viparItametadityevaM vijJAya Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.682] .. 235 kim ? -'micchatti kAyavvaM' mithyAduSkRtaM dAtavyamityarthaH / saMyamayogaviSayAyAM ca pravRttau vitathAsevane mithyAduSkRtaM doSApanayanAyAlaM, na tUpetyakaraNagocarAyAM nApyasakRtatkaraNagocarAyAmiti gAthAhRdayArthaH / tathA cotsargameva pratipAdayannAhani. (683) jai ya paDikkamiyavvaM avassa kAUNa pAvayaM kama / taM ceva na kAyavvaM to hoi pae pddikNto|| vR- yadi ca 'pratikrAntavyaM nivartitavyaM, mithyAduSkRtaM dAtavyamityarthaH, 'avazyaM' niyamena kRtvA pApakaM karma, tatazca 'tadeva' pApakaM karma na karttavyaM, tato bhavati 'pade' utsargapadaviSaye pratikrAnta iti / athavA-'pada'tti prathamaM pratikrAnta iti gAthArthaH / / sAmprataM yathAbhUtasyedaM mithyAduSkRtaM sudattaM bhavati tathA bhUtamabhidhitsurAhani. (684) jaM dukkaDaMti micchA taM bhujo kAraNaM apUraMto / tiviheNa paDikkato tassa khalu dukkaDaM micchA // vR- 'yadi' tyanirdiSTasya nirdezaH, karaNamiti yogaH, tatazca yatkAraNaM' yad vastu duSThu kRtaM duSkRtam 'iti' evaM vijJAya 'micchatti sUcanAtsUtramitikRtvA mithyAduSkRtaM dattaM, tad 'bhUyaH' punaH prAguktaM duSkRtakAraNam 'apUrayan' akurvananAcaranityarthaH, yo vartate iti vAkyazeSaH, 'tassa khalu dukkaDaM micchatti sambaddha eva granthaH, tatra svayaM kAyenApya-kurvannapUrayannabhidhIyata evetyata Aha-'tiviheNa paDikkato' tti trividhena manovAkkAyalakSaNena yogena kRtakAritAnumatibhedayuktena 'pratikrAnto' nivRtto yastasmAdduSkRtakAraNAt tasyaiva, khaluzabdo'vadhAraNe, 'duSkRtaM' prAguktaM duSkRtaphaladAtRtvamadhikRtya 'mithye' ti mithyA, bhavatIti kriyAdhyAhAraH athavA vyavahitayogAttasyaiva mithyAduSkRtaM bhavati nAnyasyeti gAthArthaH / / sAmprataM yasya mithyAduSkRtaM dattamapi na samyag bhavati tatpratipAdanAyAhani. (685) jaM dukkaDaMti micchA taM ceva nivesae puNo pAvaM / paJcakkhamusAvAI mAyAniyaDIpasaMgo ya / / vR- 'yat' pApaM kiJcidanuSThAnaM duSkRtamiti vijJAya 'micchatti mithyAduSkRtaM dattamityarthaH, yastadeva niSevate punaH pApaM sa hi pratyakSamRSAvAdI vartate, katham ?-duSkRtametadityabhidhAya punarAsevanAt, tathA mAyAnikRtiprasaGgazca tasya, sa hi duSTAntarAtmA nizcayatazcetasA'nivRtta eva gurvAdiraJjanArthaM mithyAduSkRtaM prayacchati, kutaH?, punarAsevanAt, tatra mAyaiva nikRtiAyAnikRtistasyAH prasaGga iti gAthArthaH // kaH punarasya mithyAduSkRtapadasyArtha ityAzaGkayAhani. (686) mitti miumaddavatte chatti ya dosANa chAyaNe hoi / mitti ya merAe~ Thio dutti duguMchAmi appANaM // vR- 'mI' tyevaM varNaH mRdumArdavatve varttate, tatra mRdutvaM-kAyanamratA mArdavatvaM-bhAvanamrateti, 'che' ti ca doSasya-asaMyamayogalakSaNasya chAdane-sthagane bhavati, 'mI' ti cAyaM varNaH maryAdAyAMcAritrarUpAyAM sthito'hamityasyArthasyAbhidhAyakaH 'du' ityayaM varNaH jugupsAmi-nindAmi duSkRtakarmakAriNamAtmAnamityasminnarthe vartata iti gAthArthaH / ni. (687) katti kaDaM me pAvaM Datti ya Devemi taM uvasameNaM / Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 eso micchAukkaDapayakkharatyo samAseNaM // vR- 'ka' ityayaM varNaH kRta mayA pApamityevamabhyupagamArthe varttate, 'Da' iti ca 'Devemi taM' ti laGghayAmi - atiRmAmi tat, kenetyAha-upazamena hetubhUtena, 'eSaH' anantaroktaH prAkRtazailyA mithyAduSkRtapadasyAkSarArtha iti 'samAsena' saGkSepeNeti gAthArthaH / Aha-kathamakSarANAM pratyekamuktArthateti, padavAkyorevArthadarzanAditi, atrocyate, iha yathA vAkyaikadezatvAtpadasyArtho'sti tathA padaikadezatvAdvarNArtho'pyavaseya iti, anyathA padasyApyarthazUnyatvaprasaGgaH, pratyekakSareSu tadabhAvAditi, prayogazca-iha yadyatra pratyekaM nAsti tatsamudAye'pi na bhavati, pratyekamabhAvAt, sikatAtailavaditi, iSyate ca varNasamudAyAtmakasya padasyArthaH, tasmAttadanyathA'nupaparttarvarNArtho'pi pratipattavya ityalaM prasaGgeneti / sAmprataM tathAkAro yasya dIyate taThapratipipAdayiSayA''hani. (688) kappAkappe pariniTThiyassa ThANesu paMcasu Thiyassa / saMjamatavaDDagassa u avikappeNaM tahAkAro // vR- kalpo vidhirAcAra iti paryAyAH, kalpaviparItastvakalpaH, jinasthavirakalpAdirvA kalpaH, carakAdidIkSA punarakalpa iti, kalpazcAkalpazca kalpAkalpamityekavadbhAvastasmin kalpAkalpe, pari-samantAt niSThitaH pariniSThito, jJAnaniSThAM prApta ityarthaH, tasya, tathA tiSThantyeteSu satsu zAzvate sthAne prANina iti sthAnAni - mahAvratAnyabhidhIyante teSu sthAneSu paJcasu sthitasya, mahAvratayuktasyetyarthaH, tathA saMyamatapobhyAmADhyaH - sampanna ityanenottaraguNayuktatAmAha, tasya kimityAha-'avikalpena' nizcayena, kim ? - tathAkAraH, kArya iti kriyAdhyAhAra iti gAthArthaH / idAnIM tathAkAraviSayapratipAdanAyAhani. (689) Avazyaka mUlasUtram - 1 vAyaNapaDisuNaNAe uvaese suttaatthakahaNAe / avitameti tahA DisuNaNAe tahakkAro // vR- vAcanA- sUtrapradAnalakSaNA tasyAH pratizravaNaM-pratizravaNA tasyAM vAcanApratizravaNAyAM, tathAkAraH kAryaH, etaduktaM bhavati-gurau vAcanAM prayacchati sati sUtraM gRhNAnena tathAkAraH kAryaH, tathA sAmAnyenopadeze - cakravAlasAmAcArIpratibaddhe guroranyasya vA sambandhini tathAkAraH kAryaH, tathA 'suta' tthakahaNAe 'thi sUtrArthakathanAyAM vyAkhyAna ityarthaH, kima ? - tathAkAraH kAryaH, tathAkAra iti ko'rtha iti ?, Aha-avitathametat yadAhuryUmiti, na kevalamukhteSvevArtheSu tathAkArapravRttiH, tathA 'paDisuNaNAe' tti pratipRcchottarakAlamAcAyeM kathayati sati pratizravaNAyAM tathAkArapravRttiriti, cazablopo'tra draSTavya iti gAthArthaH // sAmprataM svasthAne svasthAne khalvicchAkArAdiprayoktuH phalapratipAdanAyAhani. ( 690) jassa ya icchAkAro micchAkAro ya pariciyA do'vi / taio ya tahakkAro na dullabhA soggaI tassa // vR- yasya cecchAkAro mithyAkArazca paricitau dvAvapi tRtIyazca tathAkAro na durlabhA sugatistasyeti gAthA nigadasiddhaiva / sAmpratamAvazyakInaiSedhikIdvAradvayAvayavArthamabhidhitsuH pAtanikAgAthAmAha . Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ ni.691] ni. (691) AvassiyaM ca nito jaM ca ato nisIhiyaM kuNai / eyaM icchaM nAuM gaNivara ! tubbhaMtie niuNaM // vR- ziSyaH kilAha - 'Avassiya 'ti AvazyakI - pUrvoktA tAmAvazyakIM ca 'ninto' nirgacchan yAM ca 'atito' tti Agacchan, pravizannityarthaH, naiSedhikIM karoti, 'etad' AvazyakInaiSedhikIdvayamapi svarUpAdibhedabhinnaM icchAmi jJAtu he gaNivara ! yuSmadantike 'nipuNaM' sUkSmaM jJAtumicchAmIti kriyAvizeSaNamiti gAthArthaH // evaM ziSyeNokte satyAhAcAryaHni. (692 ) AvassiyaM ca niMto jaM ca ato nisIhiyaM kuNai / vaMjaNameyaM tu duhA attho puna hoi so ceva // vR- AvazyakIM ca nirgacchan yAM ca pravizannaiSedhikIM karoti, 'vyaJjanaM' zabdarUpaM 'etaM tu duha 'tti etadeva zabdarUpaM dvidhA, arthaH punarbhavatyAvazyikInaiSedhikyoH 'sa eva' eka eva, yasmAdavazyaMkarttavyayogakriyA''vazyikI niSiddhAtmanazcAticArebhyaH kriyA naiSedhikIti, na hyasAvapyavazyaM karttavyaM vyApAramullaGghya pravarttate, Aha- yadyeva bhedopanyAsaH kimartham ?, ucyate, kvacit sthitigamanakriyAbhedAdabhidhAnabhedAcceti gAthArthaH / Aha- ' AvazyakIM ca nirgaccha' nityuktaM, tatra sAdhoH kimavasthAnaM zreya utATanamiti ?, ucyate, avasthAnamiti katham ?, yata Aha ni. (693) egaggassa pasaMtassa na hoMti iriyAiyA guNA hoMti / gaMtavvamavassaM kAraNaMmi AvassiyA hoi || vR- ekamagram-AlambanamasyetyekAgrastasya sa cAprazastAlambano'pi bhavatyata Aha'prazAntasya' krodharahitasya tiSThataH, kima ?, na bhavanti IryAdayaH, IraNamIryyA-gamanamirtyaH, ihaiyryAkAryaM karma Iyazabdena gRhyate, kAraNe kAryopacArAd, IrSyA Adau yeSAmAtmasaMyamavirAdhanAdInAM doSANAM te IryAdayo na bhavanti tathA 'guNAzca' svAdhyAyadhyAnAdayo bhavanti, prAptaM tahiM saMyatasyAgamanameva zreya iti tadapavAdamAha-na cAvasthAne khalUktaguNasambhavAnna gantavyameva, kintu 'gantadyamavassaM kAraNaMmi' gantavyam 'avazyaM' niyogataH 'kAraNe' guruglAnAdisambandhini, yatastatrAgacchato doSA iti, tathA ca kAraNe gacchataH 'AvassiyA hoi' AvazyakI bhavatIti gAthArthaH / / Aha-kAraNana gacchataH kiM sarvasyaivAvazyakI bhavati uta neti ?, neti, kasya tarhi ?, ucyate, - ni. (694) AvassiyA u AvassaehiM savvehiM juttajogissa / manavayaNakAyaguttiMdiyassa AvassiyA hoI / / 237 vR- AvazyakI tu 'AvazyakaiH' pratikramaNAdibhiH sarvairyuktayogino bhavati, zeSakAlamapi niraticArasya kriyAsthasyeti bhAvArthaH, tasya ca guruniyogAdinA pravRttikAle'pi 'mana' ityAdi pazcArddha manovAkkAyenidrayairgupta iti samAsaH, tasya, kim ? - AvazyakI bhavati, indriyazabdasya gAthAbhaGgabhayAdvyavahitopanyAsaH kAyAtpRthagindriyagrahaNaM prAdhAnyakhyApanArtham, asthi cAyaM nyAyaH-'sAmAnyagrahaNe satyapi prAdhAnyakhyApanArthaM bhedenopanyAso' yathA - brAhmaNA AyAtA vaziSTo'pyAyAta iti gAthArthaH / uktA''vazyikI, sAmprataM naiSedhikIM pratipAdayannAha , Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 Avazyaka mUlasUtram-1 ni. (695) sejjaM ThANaM ca jahiM ceei tahiM nisIhiyA hoi / jamhA tattha nisiddho teNaM tu nisIhiyA hoi|| vR- zerate'syAmiti zayyA-zayanIyasthAnaM tAM zayyAM 'sthAnaM ce' ti sthAnamUlasthAnaM, kAyotsargaH, yatra 'cetayate' iti karoti, zayanakriyAM ca kurvatA nizcayataH zayyAkriyA kRtA bhavati, tatazca yatra svapitItyarthaH, cazabdo vIrAsanAdyanuktasamuccayArthaH,athavA tuzabdArthe draSTavyaH, sa ca vizeSaNArthaH, katham ?, pratikramaNAdyazeSakRtAvazyakaH sannanujJAto guruNA zayyAM sthAnaM ca yatra cetayate 'tatra' evaM vidhasthitikriyAviziSTa eva sthAne naiSedhikI bhavati, nAnyatra, kimityata Aha-yasmAttatra niSiddho'sau tenaiva kAraNena naiSedhikI bhavati, niSedhAtmakatvAttasyA iti gAthArthaH // pAThAntaraM vAni. (696) sejaM ThANa ca jadA ceteti tayA nisIhiyA hoi / jamhA tadA niseho nisehamaiyA ca sA jeNaM // vR- iyamuktArthatvAtsugamaiva / anena granthena mUlagAthAyAH 'AvazyikI ca nirgacchan yAM cAgacchan naiSedhikI karoti vyaJjanametad dvedhe' tyetAvat sthitirUpanaiSedhikIpratipAdanaM vyaJjanabhedanibandhanamadhikRtya vyAkhyAtam / amumevArthamupasaJjihIrSurAha bhASyakAraH[bhA.120] AvassiyaM ca nito jaM ca aiMto nisIhiyaM kuNai / sejjAnisIhiyAe nisIhiyAabhimuho hoI // vR- AvazyikI ca nirgacchan yAM cAgacchan naiSedhikIM karoti tadetad vyAkhyAtam, upalakSaNatvAtsaha tRtIyapAdena 'vyaJjanametad dvidhe' tyaneneti / sAmpratam 'arthaH punarbhavati sa eva' ti gAthAvayavArthaH pratipAdyate -totthameka evArtho bhavati-yasmAnnaiSedhikhyapi nAvazyaMkartavyavyApAragocaratAmatItya vartate, yataH pravizan saMyamayogAnupAlanAya zeSaparijJAnArthaM cetthamAha / 'senjAnisIhiyAe nisIhiyAabhimuho hoi'tti zayyaiva naiSedhikI tasyAM zayyAnaiSedhikyAM viSayabhUtAyAM, kima ? zarIramapi naiSedhikItyucyata iti, ata Aha-zarIranaiSedhikyA AgamanaM pratyabhimukhastu, ataH saMvRtagAtraibhavitavyamiti saJjJAM karotIti gAthArthaH / itazcaika evArtho yata Aha[bhA.121] jo hoi nisiddhappA nisIhiyA tassa bhAvao hoi| anisiddhassa nisIhiya kevalamettaM havai saddo / vR- yo bhavati niSiddhAtmA-niSiddho mUlaguNottaraguNAticArebhyaH AtmA yeneti samAsaH, naiSedhikI 'tasya' niSiddhAtmano 'bhAvataH' paramArthato bhavati, na niSiddho'niSiddhaH uktebhya evAticArebhyaH tasya aniSiddhasya anupayuktasyAgacchataH naiSedhikI, kima ?-'kevalamettaM havai saddo' kevalaM zabdamAtrameva bhavati, na bhAvat iti gAthArthaH / / Aha-yadi nAmaivaM tata ekArthatAyAH kimAthatamiti ?, ucyate, niSiddhAtmano naiSedhikI bhavatItyuktaM, sa ca[bhA.122] AvassayaMmi jutto niyamanisiddhotti hoi nAyavyo / ___ ahavA'vi nisiddhappA niyamA Avassae jutto / / Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH [ ni. 697 ] - 239 vR- 'Avazyake' mUlaguNottaraguNAnuSThAnalakSaNe yuktaH 'niyamanisiddhotti hoi nAyavvo' niyamena niSiddho niyama niSiddha 'iti' evaM bhavati jJAtavyaH, Avazyakyapi cAvazyakayuktasyaivetyata ekArthateti / athaveti prakArAntaradarzanArthaH, apizabdasya vyavahitaH sambandhaH, niSiddhAtmA'pi niyamAdAvazyake yukto yataH ato'pyekArthateti pAThAntaraM vA 'ahavAvi nisiddhappA siddhANaM aMtiyaM jAi' tti, asyAyamarthaH - evaM kriyAyA abhedenAvazyakInaiSedhikhyorekArthatoktA, iha tu kAryAbhedenocyate, athavA niSiddhAtmA'pi siddhAnAmantikaM sAmIpyaM 'yAti' gacchati, apizabdAdAvazyakayukto'pi, ataH kAryAbhedAdekArthateti gAthArthaH // sAmpatamApRcchAdidvAracatuSTayamekagAthayaiva pratipAdayannAha [bhA. 123] ApucchaNA u kaje puvvanisiddheNa hoi paDipucchA / puvvagahieNa chaMdana nimaMtaNA hoagahieNaM // vR- ApracchanamApRcchA sA ca kartumabhISTe kArye pravarttamAnena guroH kAryA ahamidaM karomIti / tathA pUrvaniSiddhena satA bhavatedaM na kAryamiti, utpanne ca prayojane kartukAmena 'hoti paDipuccha' tti pratipRcchA karttavyA bhavati, pAThAntaraM vA puvvaniutteNa hoi paDipucchA' pUrvaniyuktena satA yathA bhavatedaM kAryamiti tatkartukAmena guroH pratipRcchA karttavyA bhavati ahaM tatkaromIti, tatra hi kadAcidasau kAryAntaramAdizati samAptaM vA tena prayojanamiti / tathA pUrvagRhItenA-zanAdinA chandanA zeSasAdhubhyaH karttavyA - idaM mayA'zanadyAnItaM yadi kasyacidupayujyate tato'sAvicchAkAreNa grahaNaM karotviti / tathA nimantraNA bhavatyagRhItenAzanAdinA ahaM bhavato'zanAdyAna - yAmIti gAthArthaH dvAraM / idAnImupasampadddvArAvayavArthaH pratipAdyate sA copasampad dvidhA bhavati-gRhasthopasampatsAdhUpasampaca, tatrAstAM tAvad gRhasthopasampat, sAdhUpasampaThapratipAdyate sA ca trividhAjJAnAdibhedAd, Aha ca ni. (698 ) uvasaMpayA yativihA nANe taha daMsaNe caritte ya / daMsaNanANe tivihA duvihA ya carittaaTThAe // vR- upasampaJca trividhA 'jJAne' jJAnaviSayA tathA darzanaviSayA cAritraviSayA ca, tatra darzanajJAnayoH sambandhinI trividhA dvividhA ca cAritrArthAyeti gAthArthaH // tatra yaduktaM - 'darzanajJAnayostrividhe'ti tavpratipAdayannAha ni. (699) vattaNA saMdhaNA ceva, gahaNaM suttatthatadubhae / veyAvacce khamaNe, kAle AvakahAi ya // vR- varttanA sandhanA caiva grahaNamityatattritayaM 'suttatthatadubhae' tti sUtrArthobhayaviSayamavagagantavyamiti, etadarthamupasampadyate, tatra varttanA prAggRhItasyaivAsthirasya sUtrAderguNanamiti, sandhanA tu tasyaiva pradezAntaravismRtasya melanaM ghaTanA yojanA ittharthaH, grahaNaM punaH tasyaiva tatprathamatayA AdAnamiti, etatritayaM sUtrArthobhayaviSayaM draSTavyam, evaM jJAne navabhedAH, darzane'pi darzanaprabhAvanIyazAstraviSayA eta eva draSTavyA iti, atra ca sandiSTaH sandiSTasyopasampadyate ityAdicaturbhaGgikA, prathamaH zuddhaH zeSAstvazuddhA iti, 'dvividhA ca cAritrArthAyeti yaduktaM tatpradarzanAyAha- 'veyAvacce khamaNe kAle AvakahAi ya' cAritropasampad vaiyAvRtyaviSayA Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 __ Avazyaka mUlasUtram-10 kSapaNaviSayA ca, iyaM ca kAlato yAvatkathikA ca bhavati, cazabdAditvarA ca bhavati, etaduktaM bhavati-cAritrArthamAcAryAya kazcidvaiyAvRttyakaratvaM pratipadyate, saca kAlata itvaro yAvatkathikazca bhavatIti gAthAsamAsArthaH / sAmpratamayamevArtho vizeSataH pratipAdyate-tatrApi sandiSTena sandiSTasyopasampadAtavyeti mauliko'yaM guNa iti, etatprabhavatvAdupasampada iti, ataH amumevArthamabhidhitsurAhani. (700) saMdiTTho saMdiTThassa ceva saMpajaI u emaaii| caubhaMgo etthaM puna paDhamo bhaMgo havai suddho // vR- 'sandiSTho' guruNA'bhihitaH sandiSTasyaivAcAryasya yathA amukasya sampadyatAM upasampadaM prayacchata ityarthaH, evamAdizcaturbhaGgaH, sa cAyaM-tadyathA-sandiSTaH sandiSTasyokta eva, sandiSTaH asandiSTaH asandiSTasya-na tAvadidAnI gantavyaM na cAmukasyeti, tatra punaH prathamo bhaGgo bhavati zuddhaH, punaH zabdasya vizeSaNArthatvAt dvitIyapadenAvyavacchitti-nimittamanye'pi draSTavyA iti gAthArthaH / / sAmprataM vartanAdisvarUpapratipAdanAyAhani. (701) athirassa puvvagahiyassa vattaNA jaM ihaM thirIkaraNaM / tasseva paesaMtaraNaTThassa'nusaMdhaNA thaDaNA // ni. (702) gahaNaM tappaDaDhamatayA sutte atthe ya tadubhae ceva / atyaggahaNaMmi pAyaM esa vihI hoi nAyavvo // kR-gAthAdvayaM nigadasiddhameva / navaraM-prAyograhaNaM sUtragrahaNe'vi kazcidbhavatyeva pramArjanAdiriti jJApanArtham / / sAmpratamadhikRtavidhipradarzanAya dvAragAthAmAhani. (703) majananisejaakkhA kitikamussaga vaMdanaM jeTTe / bhAsaMto hoI jeTTo no pariyAraNa to vaMde // vR- etadvyAcikhyAsayaivedamAhani. (704) ThANaM pamajjiUNaM donni nisijAu hoMti kAyavvA / egA guruNo bhaNiyA bitiyA puNa hoMti akkhANaM // vR-nigada siddhA, navaram-'akkhANaMti samavasaraNasya, na cAkRtasamavasaraNena vyAkhyA kartavyetyutsargaH / / vyAkhyAtaM dvAratrayaM, kRtikarmadvAravyacikhyAsayA''hani. (705) do ceva mattagAiM khele taha kAiyAe bIyaM tu / jAvaiyA ya suNetI savve'vi ya te tu vaMdaMti // vR-nigadasiddhaiva, navaraM mAtrakaM-samAdhiH, kRtikarmadvAra eva ca vizeSAbhidhAnamaduSTamiti, arddhakRtavyAkhyAnotthAnA-nutthanAbhyAM palimanthA''tmavirAdhanAdayazca doSA bhAvanIyA iti dvaarm| adhunA kAyotsargadvAraM vyAcikhyAsurAhani. (706) savve kAussagaM kareMti savve puNo'vi vaMdati / nAsaNNe nAidUre gurUvayaNapaDicchagA hoti / / vR-sarve zrotAraH zreyAMsi bahuvighnAnI' tikRtvA tadvighAtAyAnuyogaprArambhanimittaM kAyotsarga kurvanti, taM cotsArya sarve punarapi vandante, tato nAsanne nAtUidAre vyavasthitAH santaH, kim ? Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 241 upodghAtaH - [ni.706] -guruvacanapratIcchakA bhavanti-zRNvantIti gAthArthaH / / sAmprataM zravaNavidhipratipAdanAyAhani. (707) niddAvigahAparivajjiehiM guttehiM paMjaliuDehiM / bhattibahumAnapuvvaM uvauttehiM suNeyavvaM // / ni. (708) abhikaMkhaMtehiM suhAsiyAi~ vayaNAi~ atthasArAI / vimhiyamuhehiM harisAgaehiM harisaM jnnNtehiN|| vR- gAthAdvayaM nigadasiddhaM / navaraM 'harisAgaehiM ti sAtahaSairityarthaH, anyeSAM ca saMvegakAraNAdinA harSaM janayadbhiH, evaM ca zRNvadbhistairguroratIva paritoSo bhavatIti / / tataH kimityAhani. (709) gurupariosagaeNaM gurubhattIe taheva vinaeNaM / icchiyasuttatthANaM khippaM pAraM samuvayaMti // vR- 'guruparitanoSagatena' guruparitoSajAtena satA gurubhaktyA tathaiva vinayena, kim ? samyaksadbhAvaprarUpaNayA IpsitasUtrArthayoH kSipraM' zIghraM pAraM samupayAnti-niSThAM vrajantIti gaathaarthH|| ni. (710) vakkhANasamattIe jogaM kAUNa kAiyAINaM / vaMdaMti tao jeThaM anne puvvaM ciya bhaNanti // vR-nigadasiddhA / navaram, anye AcAryA itthamabhidadhati-kila pUrvameva vyAkhyAnArambhakAle jyeSThaM vandanta iti / dvAragAthApazcArdhamAkSepadvAreNa prapaJcato vyAcikhyAsurAhani. (711) coeti jai hu jiTTho kahiMci suttatthadhAraNAvigalo / vakkhANaladdhihINo niratthayaM vaMdanaM taMmi // vR-nigadasiddhA / navaraM nirarthakaM vandanaM, tasmistatphalasya pratyuccArakazravaNasyAbhAvAditi bhaavnaa| ni. (712) aha vayapariyAehiM lahugo'bihu bhAsao ihaM jeTTho / rAyaniyavaMdane puNa tassavi AsAyaNA bhaMte ! // vR-atha vayaHparyAyAbhyAM laghurapi bhASaka eveha jyeSThaH parigRhyate, ratnAdhikavandane punaH tasyApyAzAtanA bhadanta ! prApnoti, tathAhi-na yujyata eva cirakAlapravrajitAn laghorvandanaM dApayitumiti gAthArthaH / itthaM parAbhiprAyamAzaGkhyAhani. (713) jaivi vayamAiehiM lahuo suttatthadhAraNApaDuo / vakkhANaladdhimaMto so ciya iha dheppaI jeho // vR-prakaTArthA / AzAtanAdoSaparijihIrSayA tvAha- . ni. (714) AsAyaNAvi nevaM paDucca jinavayaNabhAsayaM jamhA / . vaMdanayaM rAinie tena guNeNaMpi so ceva / / vR- prakaTAthaiva / navaraM 'tena guNena' arhadvacanavyAkhyAnalakSaNeneti / idAnIM prasaGgato vandanaviSaya eva nizcayavyavahAra-nayamatapradarzanAyAha[2416 Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 Avazyaka mUlasUtram-1 ni. (715) na vao ettha pamANaM na ya pariyAo'vi NicchayamaeNaM / vavahArao u jujjai ubhayanayamayaM puNa pamANaM // vR- na 'vayaH' avasthAvizeSalakSaNam 'atra' vandakavidhau pramANaM, na ca 'paryAyo'pi' pravrajyApratipattilakSaNaH 'nizcayamatena' nizcayanayAbhiprAyeNa, jyeSThavandanAdivayavahAralopAtiprasaGganivRttyarthamAha-vyavahAratastu yujyate, kimatra pramANamiti sandehApanodArthamAha-ubhayanayamataM punaH pramANamiti gAthArthaH // prakRtamevArthaM samarthayannAhani. (716) nicchayao dunneyaM-ko bhAve kammi vaTTaI samaNo ? / vavahArao u kIrai jo puvvaThio carittaMmi // vR-nizcayato durjeyaM-ko bhAve kasmin-prazaste'prazaste vA vartate zramaNa iti, bhAvazceha, jyeSThaH, tatazcAnatizayinaH vandanakaraNAbhAva eva prApta ityato vidhimabhidhitsurAha-vyavahAratastu kriyate vandanaM 'yaH pUrvasthitazcAritre' yaH prathamaM pravrajitaH sannanupalabdhAticAra iti gaathaarthH|| ___ Aha-samyak tadgatabhAvAparijJAne sati kimityetadevamiti, ucyate, vyavahAraprAmANyAt, tasyApi ca balavattvAd, Aha ca bhASyakAra:[bhA.123] vavahAro'vihu balavaM jaM chaumatthaMpi vaMdaI arahA / jA hoi aNAbhinno jANaMto dhaMmayaM eyaM // vR. vyavahAro'pi ca balavAneva, "yad' yasmAt chadmasthamapi pUratnAdhikaM gurvAdi vandata 'arhannapi' kevalyapi, apizabdo'trApi sambadhyate / kiM sadA ?, netyAha-'jA hoi aNAbhinnotti yAvad bhavatyanabhijJAtaH yathA'yaM kevalIti, kimiti vandata iti, ata Aha-jAnan dharmatAmetAM vyavahAranayabalAtizayalakSaNAmiti gaathaarthH||aah-ydyevN sutarAM vayaHparyAyahInasya tadadhikAn vandApayitumayuktam, AzAtanAprasaGgAditi, ucyateni. (717) ettha u jinavayaNAo suttAsAyaNabahuttadosAo / bhAsaMtagajeTThagassa u kAyavvaM hoi kiikammaM // vR- 'atra tu' vyAkhyAprastAvavandanAdhikAre 'jinavacanAt' tIrthakaroktatvAt tathA ca avandyamAne sUtrAzAtanAdoSabahutvAt 'bhASamANajyeSThasyaiva' pratyuccAraNasamarthasyaivetyarthaH, kiM?, kartavyaM bhavati 'kRtikarma' vandanamiti gAthArthaH // evaM tAvad jJAnopasampadvidhiruktaH, darzanopasampadvidhirapyanenaiva tulyayogakSematvAdukta eva veditavyaH, tathA ca darzanaprabhAvanIyazAstraparijJAnarthameva darzanopasampaditi // adhunA cAritropasampadvidhimabhidhAtukAma Ahani. (718) duvihA ya carittaMmI veyAvacce taheva khamaNe ya / niyagacchA annaMmi ya sIyaNadosAiNA hoti // vR- dvividhA ca cAritraviSayopasampad vaiyAvRttyaviSayA tathaiva kSapaNaviSayA ca, AhakimatropasampadA ?, svagaccha eva tatkasmAnna kriyata iti, ucyate, nijagacchAdanyasmin gamanaM sIdanadoSAdinA bhavati gacchasya, AdizabdAdanyabhAvAdiparigraha iti gathArthaH // ni. (719) ittariyAivibhAsA veyAvaccaMmi taheva khamaNe ya / avigiTThavigiTThami ya gaNiNo gacchassa pucchAe / Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH [ni. 719] 243 vR- iha cAritrArthamAcAryasya kazcidvaiyAvRtyakaratvaM pratipadyate, sa ca kAlata itvaro yAvatkathikazca bhavati, AcAryasyApi vaiyAvRtyakaro'sti vA na vA, tatrAyaM vidhiH yadi nAsti tato'sAviSyata eva, athAsti sa itvaro vA syAdyAvatkathiko vA, Agantako'pyevaM dvibheda eva, tatra yadi dvAvapi yAvatkathikau tatazca yo labdhimAn sa kAryyate, itarastUpAdhyAyAdibhyo dIyata iti, atha necchati tato vAstavya eva prItipurassaraM tebhyo dIyate, Agantukastu kAryata iti, atha prAktano'pyupAdhyAyAdibhyo necchati tata Agantuko visarjyata eva, atha vAstavyo yAvatkathika itarastvitvara ityatrApyevameva bhedAH karttavyAH yAvadAgantuko visarjyate, nAnAtvaM tu vAstavya upAdhyAyAdibhyo'nicchannapi prItyA iti, atha vAstavyaH khalvitvaraH Agantukastu yAvatkathikaH, tato'sau vAstavyo'vadhikAlaM yAvadupAdhyAyAdibhyo dIyate, zeSaM pUrvavat, atha dvAvapItva tatrApyeka upAdhyAyAdibhyaH kAryyate zeSaM pUrvavad, anyatamo vA'vadhikAlaM yAvaddhAryata ityevaM yathAvidhinA vibhASA kAryeti / uktA vaiyAvRtyopasampat - sAmprataM kSapaNopasampatpratipAdyate cAritranimittaM kazcitkSapaNArthamupasampadyate, sa ca kSapako dvividhaH - itvaro yAvatkathikazca yAvatkathika uttalkAle'nazanakarttA, itvarastu dvidhAvikRSTakSapako'vikRSTakSapakazca tatrASTamAdikSapako vikRSTakSapakaH, caturthaSaSThakSapakastvavikRSTa iti / tatrAyaM vidhiH-avikRSTakSapakaH khalvAcAryeNa praSTavyaH - he AyuSman ! pAraNake tvaM kI zo bhavasi ?, yadyasAvAha - glonopamaH, tato'sAvibhadhAtavyaH- alaM tava kSapaNena, svAdhyAya-vaiyAvRtkaraNe yatnaM kuru, itaro'pi pRSTaH sannevameva prajJApyate, anye tu vyAcakSate vikRSTakSapakaH pAraNakakAle glAnakalpatAmanubhavannapISyata eva yastu mAsAdikSapako yAvatkathiko vA sa iSyata eva tatrApyAcaryoNa gacchaH praSTavyo- yathA'yaM kSapaka upasampadyata iti, anApRcchaya gacchaM saGgacchataH sAmAcArIvirAdhanA, yataste sandiSTA apyupadhipratyupekSaNAdi tasya na kurvanti, atha pRSTA bruvate yathA'smAkaM ekaH kSapako'styeva, tasya kSapaNaparisamAptAvasya kariSyAmaH, tato'sau dhriyate, atha necchanti tatastyajyate, atha gacchastamapyanumanyate tato'sAviSyata eva, tasya ca vidhinA pratIcchitasyodvarttanAdi kArya, yatpunaH pramAdato'nAbhogato vA na kurvanti ziSyAstadA''cAryeNa codanIyA ityalaM prasaGgena iti gAthArthaH // cAritropasampadvidhi-vizeSapratipAdanAyAha ni. (720) vR- upasampanno 'yatkAraNaM' yannimittaM, tuzabdAdanyacca sAmAcAryyantargataM kimapi gRhyate, 'tatkAraNaM' vaiyAvRttyAdi 'apUrayan' akurvana, yadA varttata ityadhyAhAraH, kim ? - tadA 'sAraNayA vA visaggo vA' tadA tasya 'sAraNA' codanA vA kriyate, avinItasya punaH visarge vA - parityAgo vA kriyate iti, tathA nApUrayanneva yadA varttate tadaiva sAraNA vA visarge vA kriyate, kiM tu ? ' ahavA samANiyaMmitti athavA parisamAptiM nIte abhyupagataprayojane smAraNA vA kriyate, yathA-samAptaM tadvisargoM veti gAthArthaH / uktA saMyatopasampat, sAmprataM gRhasthopasampaducyate tatra sAdhUnAmiyaM sAmAcArI sarvatraivAdhvAdiSu vRkSAdyadho'pyanujJApya sthAtavyaM, yata Aha uvasaMpanno jaM kAraNaM tu taM kAraNaM apUreMto / ahavA samANiyaMmI sAraNayA vA visaggo vA // Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 Avazyaka mUlasUtram-1ni. (721) ittariyaM pi na kappai avidinnaM khalu progghaaiisuN| ciTThittu nisiittu va taiyavvayarakkhaNaTThAe / vR- 'itvaramapi' svalpamapi, kAlamiti gamyate, na kalpate avidattaM khalu parAvagahAdiSu, AdizabdaH parAvagrahAMnekabhedaprakhyApakaH, kiM na kalpate iti ?, Aha-'sthAtuM' kAryotsarga kartuM 'niSIditum' upaveSTayuM, kimityata Aha-'taiyavvayarakkhaNaTThAe' adattAdAnaviratyAkhyatRtIyavratarakSaNArthaM, tasmAbhikSATanAdAvapi vyAghAtasambhave kvacit sthAtukAmenAnujJApya svAminaM vidhinA sthAtavyam, aTavyAdiSvapi vizramitukAmena pUrvasthita-manujJApya sthAtavyaM, tadbhAve devatAM, yasyAH so'vagraha iti gAthArthaH / / uktA dazavidhasAmAcArI, sAmpratamupasaMharanAhani. (722) evaM sAmAyArI kahiyA dasahA samAsao esA / - saMjamatavaDyANaM niggaMthANaM maharisINaM // vR-nigadasiddhA / sAmAcAryAsevakAnAM phalapradarzanAyAhani. (723) evaM sAmAyAriM muMjaMtA crnnkrnnmaauttaa| sAhU khavaMti kammaM anegabhavasaMciyamanaMtaM / vR-nigadasiddhA eva / idAnIM padavibhAgasAmAcAryAH prastAvaH, sA ca kalpavyavahArarUpA bahuvistarA svasthAnAdavaseyA, ityuktaH sAmAcAryupakramakAlaH, sAmprataM yathA''yuSkopakramakAlaH pratipAdyate-sa ca saptadhA, tadyathAni. (724) ajjhavasANanimitte AhAre veyaNA praaghaae| phAse ANApANu sattavihe jhijjae AuM / vR-adhyavasAnameva nimittam adhyavasAnanimittiM tasminnadhyavasAnanimitte sati, athavA adhyavasAnaM rAganehabhayabhedena tridhA tasminnadhyavasAne sati, tathA daNDAdike nimitte sati, AhAre pracure sati, vedanAyAM nayanAdisambandhinyA satyAM, parAghAto gartApAtAdisamutthastasmin sati, sparze bhujaGgAdisambandhini, prANApAnayonirodhe, kim ?, sarvatraiva kriyAmAha-'saptavidhaM' saptaprakAramevaM bhidyate Ayuriti gAthAsamudAyArthaH // avayavArthastUdAharaNebhyo'vaseyaH, tAni cAmUni-rAgAdhyavasAne sati bhidyate AyuryathA__egassa gAvIo hariyAo, tAhe kuDhiyA pacchao laggA, tehiM niyattiyAo, tatthego atisayadivvarUvadhArI tisio gAmaM paviTTho, tassa taruNIe nINiyamudagaM, so ya pIto, sA tassa anurattA, hokkAraMtassavi na ThAti, so uThittA gato, sAvitaM paloeMtI taheva unuyatteti, jAhe addisso jAo tAhe tahaThiyA ceva rAgasaMmohiyamaNA uyallA / evaM rAgajjhavasANe bhijati AuMti / tathA nehAdhyavasAne sati bhidyate AyuryathA-egassa vANiyagassa taruNI mahilA, tANi paropparamatIvamaNarattANi, tAhe so vANijageNa gato, paDiniyatto vasahiM ekkAheNa na pAvai, tAhe vayaMsagA se bhaNaMti-picchAmo kiM sacco aNurAgo na vatti ?, tato egenAgaMtUNa bhaNiyA-so mautti, tIe bhaNiyaM-kiM saccaM ?, saccaM saccaMti, tato tinnivAre pucchittA mayA, iyarassa kahiyaM, so'vi taha ceva mato / evaM nehAdhyavasAne sati bhidyate Ayuriti, AharAganehayoH kaH prativizeSa iti ?, ucyate, rUpAdyAkSepajanitaH prItivizeSo rAgaH, sAmAnyastva Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.724] 245 patyAdigocaraH neha iti, bhayAdhyavasAne bhidyate AryuryathA somilasyeti-bAravatIe vAsudevo rAyA, vasudevo se piyA devaI mAyA, sA kaMci mahilaM puttassa thaNaM deMtiM dahNa addhitiM pagayA, vAsudeveNa pucchiyA-ammo ! kIsa addhitiM pakaresi ?, tIe bhaNiyaM jAta ! na me puttabhaMDeNa keNai thaNo pIutti, vAsudeveNa bhaNiyA-mA addhitiM karesi, iNhi te devayAnubhAveNa puttasaMpattiM karemo, devayA ArAhiyA, tIe bhaNiyaM-bhavissai se divvapuriso puttotti, taheva jAyaM / jAyassa ya se gayasukumAlotti nAmaM kayaM / so ya savvajAdavapito suhaMsuheNa abhiramai, somilamAhaNadhUyA ya rUvavatitti pariNAvio, ariThThanemissa ya aMtiyaM dhammaM soUNa pavvaio, gato ya bhagavayA saddhiM, dhijjAiyassavi apattiyaM jAyaM / kAleNa puNo bhagavayA saddhiM bAravatimAgao, masANe ya paDimaM Thito, diTTho ya dhijjAieNaM, tato kuvieNa kuDiyaMTho matthae dAUNa aMgArANaM se bharito, tassa ya samma ahiyAsemANassa kevalaM samuppaNNaM, aMtagaDo ya saMvutto / vAsudevo ya bhagavato riTThanemissa calaNajuyalaM namiUNaM sese ya sAhU vaMdiUNa pucchai-bhagavaM! kato gayasukumAlotti?, bhagavayA kahiyaM-masANe paDimaM Thito Asi, vAsudevo tattheva gato, mato diTTho, kuvieNa bhagavaM pucchio-keNesa mAriutti ?, bhagavayA bhaNiya-jasseva tumaM nayariM pavisaMtaM dadrUNa sIsaM phuTTihItitti / dhijjAio'vi mAnusANi paTThAviUNa jAva nIti tAva diTTho anena pavisaMto vAsudevo, bhayasaMbhaMtassa ya se sIsaM taDitti sayasikkaraM phuTuMti / evaM bhayAdhyavasAne sati bhidyate Ayuriti / yaduktaM 'nimittaM sati bhidyate Ayu'riti tannimittamanekaprakAraM pratipAdayannAhani. (725) daMDakasasattharajjU aggI udagapaDaNaM visaM vAlA / sIuNhaM arai bhayaM khuhA pivAsA ya vAhI y|| ni. (726) muttapurIsanirohe jinnAjinne ya bhoyaNe bahuso / ghaMsaNagholaNapIlaNa Aussa uvakkramA ee|| vR-daNDakazAzanarajjavaH agniH udakapatanaM viSaM vyAlAH zItoSNamaratibhayaM kSutpipAsA ca vyAdhizca mUtrapurISanirodhaH jIrNAjINe ca bhojanaM bahuzaH gharSaNagholaNapIDanAnyAyuSaH upakramahetutvAdupakramA ete, kAraNe kAryopacArAt, yathA-tandulAn varSati parjanyastathA AyughRtamiti / tatra daNDAdayaH prasiddhA eva, 'vyAlAH' sarpA ucyante, gharSaNaM candanasyeva, gholanam aGguSThakAGguligRhItasaJcAlyamAnayUkAyA iva, pIDanam ikSvAderiveti gAthArthaH // tathA''hAre satyasati vA bhidyate AyuryathA-ego marugo chaNe aTThArasa vAre bhuMjiUNa sUleNa mao, anno puNa chuhAe maotti / vedanAyAM satyAM bhidyate AyuryathA zironayana-vedanAdibhiraneke mRtA iti / tathA parAghAte sati bhidyate AyuryathA-vijale vA taDIe vA khANIe vA pelliyasseti / tathA sparze sati bhidyate AyuryathA-tayAviseNaM sappeNaM chittassa, jahA vA baMbhadattassa itthIrayaNaM, taMmi mae putteNa se bhaNiyaM-mae saddhiM bhoge bhuMjAhitti, tIe bhaNiyaM-na tarasi majhaM pharisaM visahittae, na pattiyai, Aso ANio, so tIe hattheNa muhAo kaDiM jAva chitto, so galiUNa sukkakkhaeNa mato, tahAvi apattiyaMtena lohamayapuriso kao, tIe avaruMDio, so'vi vilINoti / tathA prANApAnanirodhe sati bhidyate AyuryathA-chagalagANaM Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 Avazyaka mUlasUtram-1 jaNNavADAdisu mArijaMtANaM / evaM saptavidhaM bhidyate Ayuriti / na caitatsarveSAmeva, kiMtu sopakramAyuSA na nirupakramAyuSAmiti / tatra devA neraiyA vA asaMkhavAsAuyA ya tirimaNuyA / uttama-purisA ya tahA carimasarIrA ya niruvakamA // sesA saMsAratthA bhaiyA niruvakamA va itare vA / sovakkavamaniruvakkamabhedo bhaNio samAseNaM // Aha-adhyavasAyAdInAM nimittatvAparityAgAi~dopanyAso virudhyata iti, na, AntaretaravicitropAdhibhedena nimittabhedAnAmevopanyAsAt, sakalajanasAdharaNatvAcca zAstrArambhasya, Ahayadyevamupakramyate Ayustatazca kRtanAzo'kRtAbhyAgamazca, katham ?, saMvatsarazatamupanibaddhamAyuH, tasyApAntarAla eva vyapagamAtkRtanAzaH, yena ca karmaNA tadupakramyate tasyAkRtasyaivAbhyAgama iti, atrocyate, yathA varSazatabhaktamapyagnikavyAdhitasyAlpenApi kAlenopabhuJAnasya na kRtanAzo nApyakRtAbhyAgamastadvadihApIti, Aha ca bhASyakAraH "kammovakkAmijai apattakAlaMpi jai tato pattA / akayAgamakayanAsAmokkhAnAsAsayAdosA // na hi dIhakAliyassavi nAso tassAnubhUtito khippaM / bahukAlAhArassa va duyamaggitarogiNo bhogo|| savvaM ca padesatayA bhujai kammamaNubhAvato bhaitaM / tenAvassAnubhave ke katanAsAdayo tassa ? // kiMcidakAle'vi phalaM pAvijai paccae ya kAleNa / taha kammaM pAvijai kAleNavi paccae an / jaha vA dIhA rajjU Dajjhai kAleNa puMjiyA khippaM / vitato paDo'vi sussai piMDIbhUto ya kAleNaM // " ityAdi tatazca yathoktadoSAnupapattiriti dvAragAthAvayavArthaH / vyAkhyAta upakramakAlaH, sAmprataM dezakAladvArAvayavArtha ucyate-tatra dezakAlaH prastAvo'bhidhIyate, sa ca prazasto'prazastazca, tatra prazastasvarUpapratipAdanAyAhani. (727) nidbhUmagaM ca gAmaM mahilAthUbhaM ca suNNayaM daTuM / nIyaM ca kAgA oleti jAyA bhikkhassa haraharA // vR-nirdUmakaM ca grAmaM mahilAstUpaM ca kUpataTimatyarthaH, zUnyaM dRSTvA, tathA nIcaM ca kAkAH 'olinti' tti gRhANi prati paribhramanti, tAMzca dRSTvA vidyAt yathA jAtA bhaikSasya 'harahare' tyatIva bhikSAprastAva iti, pAThAntaraM vA 'nIyaM ca kAe olinte' dRSTvetyanuvartata iti gaathaarthH| aprazastadezakAlasvarUpAbhidhitsayA''hani. (728) nimmacchiyaM mahuM pAyaDo nihI khajagAvaNo suNNo / jA yaMgaNe pasuttA pautthavaiyA ya mattA y|| vR-nirmAkSikaM madhu, prakaTo nidhiH, khAdyakApaNaH zUnyaH, kullUrikApaNa iti bhAvArthaH, Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.728] 247 ato madhvAdInAM grahaNaprastAvaH, tathA yA cAGgaNe prasuptA proSitapatikA ca mattA ca tasyA api grahaNaM prati prastAva eveti, Asavena madanAkulIkRtatvAttasyA iti gAthArthaH / idAnIM kAlakAla: pratipAdyate-kAlasya-sattvasya zvAdeH kAlo-maraNaM kAlakAlaH, amumevArtha pratipAdayannAhani. (729) kAlena kao kAlo amhaM sajjhAyadesakAlaMmi / to tena hao kAlo akAlakAlaM kareMtenaM // vR- 'kAlena' zunA 'kRtaH kAlaH' kRtaM maraNam asmAkaM svAdhyAyadezakAle tato'nena hataH kAla:-bhagnaH svAdhyAyakAlaH, 'akAle' aprastAve 'kAlaM' maraNaM kurvateti gAthArthaH / idAnIM pramANakAlaH pratipAdyate-tatrAddhAkAlavizeSa eva manuSyalokAntarvartI viziSTavyavahArahetuH aharnizarUpaH pramANakAla iti, Aha cani. (730) duviho pamANakAlo divasapamANaM ca hoi rAI a| caiporisio divaso rAtI cauporisI ceva // vR-dvividhaH pramANakAla:-divasapramANaM ca bhavati rAtrizca, catuSpauruSiau divasaH rAtriH catuSpauruSyeva, tatazca pramANameva kAlaH pramANakAlaH pauruSIpramANaM tvanyatrotkRSTahInAdibhedabhinnaM pratipAditameveti gAthArthaH / idAnIM varNakAlasvarUpapradarzanAyAhani. (731) paMcaNhaM vaNNANaM jo khalu vaNNeNa kAlao vnnnno| so hoi vaNNakAlo vaNNijjai jova jaM kAlaM // vR-paJcAnAM zukkAdInAM varNAnAM yaH khalu varNena chAyayA kAlako varNaH, khaluzabdasyAvadhAraNArthatvAtkRSNa eva, anena gaurAdernAmakRSNasya ca vyavacchedaH, sa bhavati varNakAlaH, varNazcAsau kAlazceti varNakAlaH, 'vaNNijjai jo va jaM kAlaM'ti vaNNenaM varNaH, prarUpaNamityarthaH, tatazca varNyate prarUpyate yo vA kazcitpadArtho yatkAlaM sa varNakAlaMH, varNapradhAnaH kAlo varNakAla iti gAthArthaH // idAnIM bhAvakAlaH pratipAdyate-bhAvAnAmaudayikAdInAM sthiti vakAla iti, Aha ca - ni. (732) sAdIsapajjavasio caubhaMgavibhAgabhAvaNA etthaM / odaiyAdIyANaM taM jANasu bhAvakAlaM tu // vR- sAdiH saparyavasitazcaturbhaGgavibhAgabhAvanA atra kAryA, keSAm ? -audayikAdInAM bhAvAnAmiti, tatazca yo'sau vibhAgabhAvanAviSayastaM jAnIhi bhAvakAlaM tu, iyamakSaragamanikA, ayaM bhAvArthaH-audayiko bhAvaH sAdiH saparyavasAnaH sAdiraparyavasAnaH anAdiH saparyavasAnaH anAdiraparyavasAna ityevamaupazamikAdiSvapi caturbhaGgiyakA draSTavayA, iyaM punaratra vibhAgabhAvanAaudiyakacaturbhaGgikAyAM dvitIyabhaGgazUnyAnAM zeSabhaGgAnAmayaM viSayaH-nArakAdInAM nArakAdibhavaH khalvaudayiko bhAvaH sAdisaparyavasAnaH, mithyAtvAdayo bhavyAnAmaudayiko bhAvo'nAdisaparyavasAnaH, sa evAbhavayAnAM caramabhaGgaiti / uktaH audayikaH, aupazamikacaturbhaGgikAyAM tu vyAdayaH zUnyA eva, prathamabhaGgastvaupazamikasamyaktvAdayaH, aupazamiko bhAvaH sAdisaparyavasAna iti / ukta aupazamikaH, kSAyikacaturbhaGgikAyAM tu vyAdayaH zUnyA eva, kSAyikaM cAritraM dAnAdilabdhipaJcakaM ca kSAyiko bhAvaH sAdisaparyavasAnaH, siddhasya cAritryacAritryAdivikalpA ____ Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 Avazyaka mUlasUtram-1 tItatvAt, kSAyikajJAnadarzane tu sAdiraparyavasAne iti, anye tu dvitIyabhaGga eva sarvamidaM pratipAdayanti / uktaH kSAyikaH, kSAyopazamikacaturbhaGgikAyAM dvitIyabhaGgazUnyAnAM zeSabhaGgAnAmayaM viSayaH-catvAri jJAnAni kSAyopazamiko bhAvaH sAdisaparyavasAnaH, matyajJAnazrutAjJAne bhavyAnAmanAdisaparyavasAne, ete evAbhavyAnAM caramabhaGga iti / uktaH kSAyopazamikaH, pAriNAmikacaturbhaGgikAyAM dvitIyabhaGgazUnyAnAM zeSabhaGgAnAmayaM gocaraH-pudgalakAye vyaNukAdiH pAriNAmiko bhAvaH sAdisaparyavasAnaH, bhavyatvaM bhavyAnAmanAdiH saparyavasAnaH, jIvatvaM punaH caramabhaGga iti, uktaH pAriNAmikaH / uktArthasaGgrahagAthA bIyaM dutiyAdIyA bhaMgA vajettu biiyayaM sese / bhavamicchasammacaraNe diTThInANetarANubhavvajie / ni. (733) etthaM puNa ahigAro pamANakAlena hoi nAyavyo / khettaMmi kami kAle vibhAsiyaM jinvriNdennN?|| vR-'atra punaH' anekavidhakAlaprarUpaNAyAm 'adhikAraH' prayojanaM prastAvaH pramANakAlena bhavati jJAtavyaH / Aha-'dabve addha' ityAdidvAragAthAyAM 'pagayaM tu bhAveNaMtI' tyuktaM, sAmpratamatra punaradhikAraH pramANakAlena bhavati jJAtavya ityucyamAnaM kathaM na viruddhyata iti ?, ucyate, kSAyikabhAvakAle bhagavatA pramANakAle ca pUrvAhna sAmAyikaM bhASitamitya virodhaH / athavA pramANakAlo'pi bhAvakAla eva, tasyAddhAkAlasvarUpatvAdityalaM vistareNeti / 'uddese niddese ye' tyAdyupodghAtaniyuktipratibaddhadvAragAthAdvayasya vyAkhyAtaM kAladvAramiti / sAmprataM yatra kSetre bhASitaM sAmAyikaM tadjAnan pramANakAlasya cAnekarUpatvAdvizeSamajAnan gAthApazcArddhamAha codakaH-'khettaMmi kami kAle vibhAsiyaM jinavarideNa' ? iti gAthArthaH // codakapraznottarapratipipAdayiSayA''hani. (734) vaisAhasuddhaekkArasIeN puvvaNhadesakAlaMmi / mahaseNavaNujANe anaMtaraM paraMparaM sesaM // vR-vaizAkhazuddhaikAdazyAM pUrvAhnadezakAle' prathamapauruSyAmiti bhAvArthaH / kAlasyAntaraGgatvakhyApanArthameva praznavyatyayena nirdezaH / mahasenavanodyAne kSetre anantaranirgamaH sAmAyikasya, 'paramparaM sesaM' ti zeSaM kSetrajAtamadhikRtya paramparanirgamastasyeti, Aha ca bhASyakAraH-"khettaM mahaseNavaNovalakkhiyaM jattha niggayaM puTviM / sAmAiyamannesu ya paraMparaviniggamo tassa // " iti gAthArthaH / gataM mUladvAragAthadvayapratibaddhaM kSetradvAram; iha ca kSetrakAlapuruSadvArANAM nirgamAGgatA vyAkhyAtaiva, tatazca nirgamadvAravyAcikhyAsayA''ha-'nAmaM ThavaNA davie khette kAle taheva bhAve y| eso u niggamassAnikkhevo chavviho hoi' ti yeyaM gAthopanyastA asya eva bhAvanirgamapratipAdanAyAha niyuktikAraHni. (735) khaiyaMmi vaTTamANassa niggayaM bhayavao jiNiMdassa / bhAve khaovasamiyaMmi vaTTamANehiM taM gahiyaM // vRkSAyike vartamAnasya bhagavato nirgataM jinendrasya bhAve, bhAvazabdaH ubhayathA'pyabhisambadhyate, bhAve kSAyopazamike vartamAnaiH 'tat' sAmAyikamanyacca zrutaM gRhItaM, gaNadharAdhibhiriti gmyte| Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 249 upodghAtaH - [ni.735] tatra gautamasvAminA niSadhAtrayeNa catudarza pUrvANi gRhItAni, prapitya pRcchA niSadyocyate, bhagavAMzcAcaSTe-uppanne i vA vigame i vA dhUve i vA, etA eva tisro niSadyAH, AsAmeva sakAzAdgaNabhRtAm 'utpAdavyayadhrauvyayuktaM sadi' ti pratItirupajAyate, anyathA sattA'yogAt, tatazca te pUrvabhavabhAvitamatayo dvAdazAGgamaparacayanti, tato bhagavamaNunnaM karei; sakko ya divvaM vairamayaM thAlaM divvacuNNANaM bhareUNa sAmimuvAgacchai, tAhe sAmI sIhAsaNAo uThThittA paDipuNNaM mur3hi kesarANaM geNhai, tAhe goyamasAmippamuhA ekkArasavi gaNaharA isiM oNayA parivADIe ThAyaMti, tAhe devA AujjagIyasadaM niraMbhaMti, tAhe sAmI puvvaM tittha goyama-sAmissa davvehiM guNehiM pajjavehiM aNujANAmiti bhaNati cuNNANi ya se sIse chuhai, tato devAvi cuNNavAsaM pupphavAsaMca uvariM vAsaMti, gaNaM ca sudhammasAmissa dhure ThaveUNa aNujANai / evaM sAmAiyassavi attho bhagavato niggao, suttaM gaNaharehito niggataM, ityalaM vistareNeti gAthArthaH / sAmprataM puruSadvArAvayavArthapratipipAdayiSayA''hani. (736) davvAbhilAvaciMdhe vee dhammatthabhogabhAve ya / bhAvapuriso u jIvo bhAve pagayaM tu bhAveNaM // vR- 'davya'tti dravyapuruSaH, sa cAgamano AgamajJazarIrabhavyazarIrarAtiriktaikabhavikabaddhAyuSkAbhimukhanAmagotra bhedabhinno draSTavyaH, athavA vyatirikto dvidhA-mUlaguNanirmitaH uttaraguNanirmitazca, tatra mUlaguNanirmitaH puruSaprAyogyANi dravyANi, uttaraguNanirmitastu tadAkAravanti tAnyeva, abhilapyate'neneti abhilApaH-zabdaH, tatrAbhilApapuruSaH pulliGgAbhidhAnamAtraM ghaTaH paTa iti vA, cihnapuruSastvapuruSo'pi puruSacihnopalAkSito yathA napuMsakaM ramazrucittamityAdi, tathA triSvapi liGgeSu strIpunapuMsakeSu tRNajvAlopamavedAnubhavakAle vedapuruSa iti, tathA dharmArjanavyApAra paraH sAdhurdharmapuruSaH, arthArjanaparastvarthapuruSo mammaNanidhipAlavat, bhogapuruSastu samprAptasamastaviSayasukhabhogopabhogasamarthazcakravarttivat, 'bhAve ya' ti bhAvapuruSazca, cazabdo nAmAdyanuktabhedasamuccayArthaH, 'bhAvapuriso u jIvo bhAve tti pU:-zarIraM puri zete iti niruktavazAd bhAvapuruSastujIvaH, 'bhAvi' tti bhAvadvAre nirUpyamANe bhAvadvAracintAyAmiti bhAvArthaH, athavA 'bhAve'tti bhAvanirgamaprarUpaNAyAmadhikRtAyAM, kim ? - 'pagayaM tu bhAvaNaM' ti 'prakRtam' upayogastu bhAvenetyupalakSaNAd bhAvapuruSeNa-zuddhena jIvena, tIrthakareNetyarthaH, tuzabdAvedapuruSeNa ca gaNadhareNeti, etaduktaM bhavati-arthatastIrthakarAnnirgataM sUtrato gaNadharebhya iti, evamanye'pi yathAsambhavamAyojyA iti gAthArthaH // gataM puruSadvAraM, sAmprataM kAraNadvArAvayavArthavyAcikhyA-sayA''hani. (737) nikkhevo kAraNaMmI cauvviho duvihu hoi davvaMmi / taddavyamaNNadavve ahavAvi nimittanemittI / / vR-asyA gamanikA-nikSepaNaM nikSepo nyAsa ityarthaH, karotIti kAraNaM, kArya nirvartayatIti hRdayaM, tasmin kAraNe-kAraNa viSayaH 'caturvidhaH' caturbhedaH nAmasthApanAdravyabhAvalakSaNaH, nAmasthApane sujJAne, dravyakAraNaM vyatiriktaM dvidhA, yata Aha-dvividho bhavati dravye, nikSepa iti varttate, sUcanAtsUtramitikRtvA dravye iti dravyakAraNaviSayo dvividho nikSepaH parigRhyate, Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 Avazyaka mUlasUtram-1tadeva dravyakAraNadvaividhyaM darzayati miti tasyaiva paTAderdravyaM tadravyaM-tantvAdi, tadeva kAraNamiti draSTavyaM, tadviparItaM vemAdyanyadravyakAraNamiti / athavA'nyatha dvividhatvaM-nimittaM naimittikamapi, apizabdAdanyathApi kAraNanAnAteti, tAM vakSyati / tatra paTasya nimittaM tantavastu eva kAraNaM, tadvyatirekeNa paTAnutpatteH, yathA ca tantubhirvinA na bhavati paTastathA tadgatAtAnAdiceSTAdivyatirekeNApi na bhavatyeva, tasyAzca ceSTAyA vemAdinimittaM, tato nimittasyedaM naimittikmiti| ni. (738) samavAi asamavAI chavviha kattA ya kamma karaNaM ca / tatto ya saMpayANApayANa taha saMnihANe y|| vR-samekIbhAve avo'pRthaktve aya gatau, tatazcaikIbhAvenApRthaggamanaM samavAyaH-saMzleSaH sa yeSAM vidyate te samavAyinaH-tantavo yasmAtteSu paTaH samavaitIti, samavAyinazca te kAraNaM ca samavAyikAraNaM-tantusaMyogAH, kAraNadravyAntara-dharmatvAt paTAkhyakAryadravyAntarasya dUra vartitvAt asamavAyinaH ta eva kAraNamasamavAyikAraNamiti / Aha-arthAbhede satyanekadhA kAraNadvayopanyAso'narthaka iti, na, sajJAbhedena tantrAntarIyAbhyupagamapradarzanaparatvAttasya, athavA SaDdhimityAha-kartA ca kAraNaM, tasya kArye svAtavyeNopayogAt, tamantareNa vivakSita-kAryAnutpatteH abhISTakAraNavat, tatazca ghaTotpattau kulAlaH kAraNaM, tathA kAraNaM ca-mRtpiNDAdi karaNaM, tasya sAdhakatamatvAta, tathA karma ca kAraNaM, kriyate-nirvatyate yattatkarma-kAryama, Aha-tatkathamalabdhAtmalAbhaM tadA kAraNamiti? atrocyate, karyanirvartanamikrayAviSayatvAttasyopacArAtkAraNatA, uktaM ca "nirvartya vA vikArya vA, prApyaM vA yakriyAphalam / tat dRSTAdRSTasaMskAra, karma karturyadIpsitam // " ityAdi, mukhyavRttyA vA saukaryaguNena karma kAraNaM, tathA sampradAnaM ca ghaTasya kAraNaM, tasya karmaNA'bhipretatvAt, tamantareNa tasyAbhAvAt, samyak satkRtya vA prayatnena dAna sampradAnam, ata eva ca rajakasya vastraM dadAtIti na sampradAne caturthI, kiM tu brAhmaNAya ghaTaM dadAtIti, tathA'pAdAnaM kAraNaM, vivakSitapadArthApAye'pi tasya dhruvatvena kAryopakArakatvAd, 'do avakhaNDane' dAnaM khaNDanam apasRtya maryAdayA dAnamapAdAnaM, piNDApAyo'pi mRdo dhruvatvAdapAdAnateti, sA ca ghaTasya kAraNaM, tAmantareNa tasyAnutpatteH, tathA sannidhAnaM ca kAraNaM, tasyAdhAratayA kAryopakArakatvAt, sannidhIyate yatra kAryaM tatsannidhAnam-adhikaraNaM, tacca ghaTasya cakraM tasyApi bhUH, tasyA apyAkAzama, AkAzasya tvadhikaraNaM nAsti, svarUpapratiSTitatvAta, ghaTasya cedaM kAraNam, etadabhAve ghaTAnutpatteriti gAthArthaH // uktaM dravyakAraNam, idAnIM bhAvakAraNam ni. (739) duvihaM ca hoi bhAve apasattha pasatyagaM ca apasatthaM / saMsArassegavihaM duvihaM tivihaM ca nAyavvaM // vR-bhavIti bhAvaH, sa caudayikAdiH, sa eva kAraNaM saMsArApavargayoriti bhAvakAraNaM, tatra 'dvividhaM ca' dvipakAraM ca bhavati, bhAve vicAryamANe, kAraNamiti prakramAdgamyate, bhAvaviSayaM vA, bhAvakAraNamityarthaH, aprazastam-azobhanaM prazastaM-zobhanaM ca, tatrAprazastaM saMsArasya sambandhi ekavidham-ekabhedaM dvividhaM-dvibhedaM trividhaM-tribhedaM ca jJAtavyaM, cazabdazcaturvidhAdyanukta Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 251 upodghAtaH - [ni.739] kAraNabhedasamuccayArtha iti gAthArthaH / yaduktaM-'saMsAresyaikavidha' mityAdi, tadupapradarzanAyAhani. (740) assaMjamo ya ekko annANaM aviraI ya duvihaM tu| annANaM micchattaM ca aviratI ceva tivihaM ta // vR- 'asaMyamaH' aviratilakSaNaH, sa hyeka eva saMsArakAraNam, ajJAnAdInAM tadupaSTambhakatvAdapradhAnatvAditi, tathA'jJAnamaviratizca dvividhaM tu saMsArakAraNaM, tatrAjJAnaM-karmAcchAditajIvasya viparItAvabodha iti, aviratistu sAvadyayogAnivRttiriti, tathA mithyAtvamajJAnaM cAviratizceva trividhaM tu saMsArakAraNaM, tatra mittyAtvam-atattvArthazraddhAnaM, zeSaM gatArtham, evaM kaSAyAdisampAdanye'pi bhedAH pratipAdayitavyA iti gAthArthaH // uktamaprazastaM bhAvakAraNam, adhunA prazastamucyateni. (741) hoi pasatthaM mokkhassa kAraNaM egaduvihativihaM vA / taM ceva ya vivarIyaM ahigAro pasatthaeNetthaM // vR-bhavati prazastaM bhAvakAraNaM mokSasya kAraNamiti, tacca 'eka' mityekavidhaM dvividhaM trividhaM vA, idaM punaH 'tadeva' ca saMsArakAraNam asaMyamAdi viparItataM draSTavyam, ekavidhaM saMyamaH, dvividhaM jJAnasaMyamau, trividhaM samyagdarzanajJAnasaMyamA iti, 'adhikAraH' prastAvaH 'prazastena' bhAvakAraNena 'atra' sAmAyikAnvAkhyAne, mokSAGgatvAdasyeti / tatazca prazasta bhAvarUpaM cedaM, kAraNaM ca mokSasya iti adhikArabhAvaneti gAthArthaH / itthaM kAraNadvAre adhikAra pradarzya punaH kAraNadvArasaGgatameva vaktavyatAzeSamAzaGkAdvAreNAbhidhitsurAha - ni. (742) titthayaro kiM kAraNa bhAsai sAmAiyaM tu ajjhayaNaM ? / titthayaranAmagottaM kammaM me veiyavvaMti // vR-tIrthakaraNazIlastIrthakaraH, tIrthaM pUrvokta, sa 'kiMkAraNaM' kiMnimittaM bhASate sAmAyikaM tvadhyayanaM ? tuzabdAdanyAdhyayanaparigrahaH, tasya kRtakRtyatvAditi hRdayam, atrocyate 'tIrthakaranAmagotraM' tIrthakaranAmasajhaM, gotrazabdaH saJjJAyAM, karma mayA veditavyamityanena kAraNena bhASata iti gAthArthaH // ni. (743) taM ca kahaM veijjai ? agilAe dhammadesaNAIhiM / bajjhai taM tu bhagavao taiyabhavosakkaittA NaM // vR- vyAkhyA-pUrvavat // ni. (744) niyamA manuyagatIe itthI puriseyarovva suhaleso / AseviyabahulehiM vIsAe annyrehiN|| vR-pUrvavadeva / itthaM tIrthakRtaH sAmAyikabhASaNe kAraNamabhidhAyAdhanA gaNabhRtAmAzaGkAdvAreNa tacchravaNakAraNaM pratipAdayannAhani. (745) goyamamAI sAmAiyaM tu kiMkAraNaM nisAmiti ? / nANassa taM tu suMdaramaMgulabhAvANa uvaladdhI // vR- gautamAdayo gaNadharAH 'kiMkAraNaM tu' kiMnimittaM kiMprayojanamityarthaH, sAmAyikaM 'nizAmayanti' zRNvanti, atrocyate-'nANassa'tti prAkRtazailyA caturthyartha SaSThI, tatazca jJAnAyA Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 Avazyaka mUlasUtram-1jJAnArthaM, tAdarthe caturthI, teSAM hi bhagavadvadananirgataM sAmAyikazabdaM zrutvA tadarthaviSayaM jJAnamutpadyata iti bhAvanA, tattu jJAnaM 'sundaramaGgulabhAvAnAM' zubhetarapadArthAnAM 'uvaladdhI' tti upalabdhyeupalabdhinimittamiti gAthArthaH // sA ca sundaramaGgulabhAvopalabdhiH pravRttinivRttyoH kAraNam ni. (746) hoi pavittinivittI saMjamatava pAvakammaaggahaNaM / kammavivego ya tahA kAraNamasarIrayA ceva // vR-zubhetarabhAvaparijJAnAdbhavataH 'pravRttinivRttI' zubheSu pravRttirbhavatItarebhyo nivRttiriti, te ca pravRttinivRttI 'saMyamatava' iti saMyamatapasoH kAraNaM, tatra nivRttikAraNetve'pi saMyamasya prAgupAdAnamapUrvakarmAgamanirodhopakAreNa prAdhAnyakhyApanArthaM, tatpUrvakaM ca vastutaH saphalaM tapaH, kAraNAnyathopanyAsastu saMyame satyapi tapasi pravRttiH kAryotyamunA'zena prAdhAnyakhyApanArthamevetyalaM prasaGgena, tayozca saMyamatapasoH 'pAvakammaaggahaNaM' ti pApakAMgrahaNaM karmavivekazca, tatha 'kAraNaM nimittaM prayojanaM yathAsaGkhyam, uktaM ca paramamunibhiH-'saMyame aNaNhayaphale, tave vodANaphale' ityAdi, aNaNhayaH -anAzravaH vodANaM-karmanirjarA, karmavivekasya ca prayojanam 'asarIrayA ceve'ti azarIrataiva, caH pUraNArthaH, iti gAthArthaH / sAmprataM vivakSitamarthamuktAnuvAdena Ahani. (747) kammavivego asarIrayAya asarIrayA anAbAhA / hoaNabAhanimittaM aveyaNamaNAulo niruo|| vR- 'karmavivekaH' karmapRthagbhAvaH ezarIratAyAH kAraNam, azarIratA 'anAbAhAe'tti anAbAdhAyAH kAraNaM bhavati, 'anAbAdhanimittam' 'anAbAdhakArya, nimittazabdaH kAryavAcakaH, tathA ca vaktAro bhavanti-anena nimittena-anena kAraNena mayedaM prArabdham, anena kAryeNetyarthaH, tatazca bhavatyAnAbAdhakAryam, 'avedanaH' vedanArahito, jIva iti gamyate, sa cAvedanatvAd 'anAkulaH' avihvala ityarthaH, anAkulatvAcca nIrugbhavatIti gAthArthaH / ni. (748) nIruyattAe ayalo ayalattAe ya sAsao hoi| sAsayabhAvamuvagao avvAbAhaM suhaM lahai / vR-sa hi jIvaH nIruktayA acalo bhavati, acalatayA ca zAzvato bhavati, zAzvatabhAvamupagataH kim ? avyAbAdhaM sukhaM labhata iti gAthArthaH // itthaM pAramparyeNAvyAbAdhasukhArtha sAmAyikazravaNamiti / gataM kAraNadvAraM, pratyayadvAramadhunA vyAkhyAyata iti, Aha cani. (749) paccayanikkhevo khalu davvaMmI tttmaasgaaio| bhAvaMmi ohimAI tivihA pagayaM tu bhAveNaM / / kR-pratyAyatIti pratyayaH pratyayanaM vA pratyayaH, tannikSepaH-tanyAsaH, khaluzabdo'nantaroktakAraNanikSepasAmyapradarzanArthaH, tatazca nAmAdizcaturvidhaH pratyayanikSepo, nAmasthApane sugame, 'dravye' dravyaviSayastaptamASakAdiH, AdizabdAddhaTadivyAdiparigraH, dravyaM ca tatpratyAyyapratItihetutvAt pratyayazca dravyapratyayaH-taptamASakAdireva, tajjo vA pratyAyyapuruSa pratyaya iti 'bhAvammi' tti bhAve vicAryamANe'vadhyAdistrividho bhAvapratyayaH, tasya bAhyaliGgakAraNAnapekSatvAd, AdizabdAnmanaH paryAyakevalaparigrahaH, matizrute tu bAhyaliGgakAraNApekSitvAnna vivakSite, bahu cAtra vaktavyaM tacca nocyate, granthavistarabhayAditi, prakRtam' upayogastu sAmAyikamaGgIkRtya 'bhAveNaM' Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 253 upodghAtaH - [ni.749] ti bhAvapratyayeneti gAthArthaH / ata evAhani. (750) kevalanANitti ahaM arahA sAmAiyaM parikaheI / tesiMpi paccao khalu savvaNNU nisAmiti // vR- kevalajJAnI ahamiti svapratyayAdarhan pratyakSat eva sAmAyikArthamupalabhya sAmAyikaM parikathayati, 'teSAmapi' zrotRNAM gaNadharAdInAM hRdgatAzeSasaMzayaparicchittyA pratyayazraH' avabodhaH sarvajJa ityevaMbhUto bhavati, asmAdeva yatkaizciduktaM-'sarvajJo'sAviti hyetattatkAla'pi bubhutsubhiH| tatjJAnajJeyavijJAnarahitaigamyate katham ? // ' ityAdi, taddhyudastaM veditavyam, anyathA caturveda puruSa lokasya tadvyavahArAnupapatteH, vijRmbhitaM cAtrAsmatsvayUthyaiH pravacanasiddhyAdiSu, ataH sAtapratyayA 'nizAmayanti' zRNvantIti gAthArthaH / gataM pratyayadvAram, idAnI lakSaNadvArAvayavArthapratipAdanAyAhani. (751) nAma ThavaNA davie sarise sAmaNNalakkhaNAgAre / gairAgai nANattI nimittaM uppAya vigame ya // vR- lakSyate'neneti lakSaNaM-padArthasvarUpaM, tacca dvAdazadhA, tatra nAmalakSaNaM lakSaNamitIyaM varNAnupUrvI, sthApanAlakSaNaM lakArAdivarNAnAmAkAravizeSaH, dravyalakSaNaM jJazarIrAdvyatiriktaM yadyasya dravyasyAnyato vyavacchedakaM svarUpaM, yathA gatyAdi dharmAstikAyAdInAm, idameva kiJcinmAtravizeSAtsAddazyasAmAnyadilakSaNabhedato nirupyate-tatra 'sarise' tti sAdhzyaM lakSaNam, ihatyaghaTasadhzaH pATaliputrako ghaTa iti, 'sAmannalakakhaNaM' ti sAmAnyalakSaNaM yathA siddhatvaM siddhAnAM sadravyajIvamuktAdidharmaiH sAmAnyamiti, 'AgAra'tti Akriyate'nenAbhipretaM jJAyata ityAkAro-bAhyaceSTArUpaH, sa evAntarAkUtagamakarUpatvAllakSaNamiti, uktaM ca - "AkArairiGgitairgatyA, ceSTayA bhASitena ca / netravaktravikAraizca, gRhyate'ntargataM manaH / / " iti, 'gairAnaI ti gatyAgatilakSaNaM dvayordvayoH padayorvizeSaNavizeSyatayA anukUlaM gamanaM gatiH pratyAvRttyA prAtikUlyenAgamanamAgatiH, gatizcAgatizca gatyAgatI tAbhyAM te eva vA lakSaNaM gatyAgatilakSaNaM, taccaturdhA-pUrvapadavyAhatamuttarapadavahatamubhayapadavyAhatamubhayapadAvyAhatamiti, tatra pUrvadavyAhatodAharaNam- 'jIve Na bhaMte ! neraie ? neraie jIve ?, goyamA ! jIve siya neraie siya aneraIe, neraie puNa niyamA jIve' uttarapadavahatodAharaNam-'jIvai bhaMte ! jIve jIve jIvai ?, goyamA ! jIvai tAva niyamA jIve, jIve puNa siya jIvai siya no jIvai' siddhAnAM jIvanAbhAvAditi hRdayam, ubhayapadavyAhatodAharaNam-'bhavasiddhie NaM bhaMte ! neraie, neraei bhavasiddhie?, goyamA bhavasiddhie siya neraie siya aneraie, neraievi siya bhavasiddhie siya abhavasiddhie' ubhayapadAvyAhatodAharaNam-jIve bhaMte ! jIve jIve jIvo?, goyamA ! jIve niyamA jIve jIve'vi niyamA jIve' upayogo niyamAjIvaH jIvo'pi niyAmadupayoga iti bhAvanA / loke'pi gatyAgatilakSaNaM - 'rUvI ya ghaDotti cUto dumotti nIloppalaM ca logaMmi / jIvo saceyaNotti ya vigappaniyamAdayo bhaNiyA / / ' Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 Avazyaka mUlasUtram-1 tathA 'nANatti' tti nAnAbhAvo nAnAtA-bhinnatA, sA ca lakSaNaM, sA punazcatu - dravyataH kSetrataH kAlato bhAvatazca, tatra dravyato nAnAtA dvidhA-tadravyanAnAtA anyadravyanAnAtA ca, tatra tadravyanAnAtA paramANUnAM parasparato bhinnatA, anyadravyanAnAtA paramANodayaNukAdibhedabhinnatA, evamekAdipradezAvagADhekAdisamayasthityekAdiguNazukAnAM tadatannAnAtA vAcyA, idaM ca lakSaNaM padArthasvarUpAvasthApakatvAt 'nimittaM ti lakSyate zubhazubhamaneneti lakSaNaM nimittameva lakSaNaM nimittalakSaNaM, taccASTadhA, uktaM ca - ___"bhomasumiNaMtarikkhaM divvaM aMgasara lakkhaNaM taha ya / vaMjaNamaTTavihaM khalu nimittameyaM muNeyavvaM // " svarUpamasya granthAntaradavaseyam / / 'upapAda' tti yato nAnutpannaM vastu lakSyate ata utpAdo'pi vastulakSaNaM, 'vigamoya' tti vigamazca vinAzazca vastulakSaNaM, tamantareNotpAdAbhAvAt, na hi vaRtayA'vinaSTamaGgulidravyaM Rjutayotpadyata iti bhAvaneti gAthArthaH // ni. (752) vIriyabhAve ya tahA lakkhaNameyaM samAsao bhaNiyaM / ahavAvi bhAvalakkhaNa caubvihaM saddahaNamAI // vR- 'vIriyaM' ti vIrya-sAmarthyaM yadyasya vastunaH tadeva lakSaNaM vIryalakSaNam, Aha ca bhASyakAraH "viriyaMti balaM jIvassa lakkhaNaM jaM ca jassa sAmatthaM / davvassa cittarUvaM jaha viriyaM mahosahAdINaM // " tathA bhAvAnAm-audayikAdInAM lakSaNaM pudgalavipAkAdirUpaM bhAvalakSaNaM, yathodayalakSaNaH audayikaH, upazamalakSaNastvaupazamikaH, tathAnutpattilakSaNaH kSAyiko, mizralakSaNaH kSAyopazamikaH, pariNAmalakSaNaH pAriNAmikaH, saMyogalakSaNaH sAnnipAtika iti / athavA bhAvAzca te lakSaNaM cAtmana iti bhAvalakSaNaM, tatra sAmAyikasya jIvaguNatvAt kSayopazamopazamakSayasvabhAvatvAd bhAvalakSaNatA, amumevArthaM cetasyAropyAha-'bhAve ya' ityAdi, bhAve ca-vicAThamANe tathA lakSaNamidaM "samAsataH' sakSepato bhaNita / sAmAyikasya vaizeSikalakSaNAbhidhitsayA''ha'ahavAvi bhAvalakkhaNa cauvvidhaM saddahaNamAdI' athavA'pi bhAvasya-sAmAyikasya lakSaNamanusvAralopo'tra draSTavyaH, caturvidhaM zraddhAnAdIti gAthArthaH // yaduktaM-'caturvidhaM zraddhAnAdi' tapradarzanAyAhani. (753) saddahaNa jANaNA khalu viratI mIsAya ya lakkhaNaM khe| te'vi nisAmiti tahA caulakkhaNasaMjuyaM ceva // vR-iha sAmAyikaM caturvidhaM bhavati, tadyathA-samyaktvAsAmAyikaM zrutasAmAyikaM cAritrasAmAyikaM cAritrAcAritrasAmAyikaM ca, asya yathAyogaM lakSaNaM 'saddahaNaM' ti zraddhAnaM, lakSaNamiti yogaH samyaktvasAmAyikasya, 'jANaNa'tti jJAnaM jJa-saMvittirityarthaH, sA ca zrutasAmAyikasya, khulazabdo nizcayataH parasparataH sApekSatvavizeSaNArthaH, 'virati'tti viramaNaM viratiH-azeSasAvadyayoganivRttiH, sA ca cAritrasAmAyikasya lakSaNaM, 'mIsA ya' ti mizrA-viratAviratiH, sA ca cAritrAcAritrAsAmAyikasya lakSaNaM, kathyatatyanena svamanISikA'pohane zAstrapAratavyamAha, bhagavAn jina evaM kathayati, tasya ca kathayataH 'te'pi' gaNadharAdayaH 'nizAmayanti' zRNvanti Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ ni. 753 ] ' tathA ' tenaiva prakAreNa caturlakSaNasaMyuktameveti gAthArthaH // uktaM lakSaNadvAram adhunA nayadvAraM pratipipAdayiSurAhani. (754) negamasaMgahavavahAraujjusue ceva hoi boddhavve / sa ya samabhirUDhe evaMbhUe ya mUlanayA / vR- nayantIti nayAH - vastvavabodhagocaraM prApayantyanekadharmAtmakajJeyAdhyavasAyAntarahetava ityarthaH, te ca naigamAdayaH, naigamaH saGgrahaH vyavahAraH RjusUtrazcaiva bhavati boddhavyaH, zabdazca samabhirUDhaH evambhUtazca mUlanayA iti gAthAsamudAyArtho nigadasiddhaH // avayavArthaM tu pratinayaM nayAbhidhAnaniruktadvAreNa vakSyati, Aha cahiM mAhiM miNaittI negamassa neruttI / ni. (755) sesANaMpi nayANaM lakkhaNamiNamo suNeha vocchaM || vR- na ekaM naikaM- prabhUtAnItyarthaH, naikairmAne :- mahAsattAsAmAnyavizeSajJAnairmimIte minotIti vA naikama iti, iyaM naikamasya niruktiH, nigameSu vA bhavo naigamaH, nigamAH padArthaparicchedAH, tatra sarvaM sadityevamanugatAkArAvabodhahetubhUtAM mahAsattAmicchati anuvRttavyAvRttAvabodhahetubhUtaM ca sAmAnavazeSaM dravyatvAdivyAvRttAvabodhahetubhUtaM ca vizeSaM paramANumiti / Aha-itthaM tarhyayaM naigamaH samyagdhaSTirevAstu, sAmAnyavizeSAbhyupagamaparatvAt, sAdhuvaditi, naitadevaM sAmAnyavizeSavastUnAmatyantabhedAbhyupagamaparatvAttasyeti, Aha ca bhASyakAraH "jaM sAmaNNavisese paropparaM vatthuto ya so bhinne / mannai acaMtamato micchaddiTThI kaNAtovva // dohivi naehi nItaM satthulUeNa tahavi micchattaM / jaM savisayappahANattaNeNa annonnaniravekkhA || " athavA nilayanaprasthakagrAmodAharaNebhyo'nuyogadvArapratipAditebhyaH khalvayamavaseya ityalaM vistareNa, gamanikAmAtrametat / 'sesANa' mityAdi zeSANAmapi nayAnAM saGgrahAdInAM lakSaNamidaM zRNuta 'vakSye' abhidhAsya ityayaM gAthArthaH // ni. (756) saMgahiyapiMDiyatthaM saMgahavayaNaM samAsao beMti / vaca vinicchiyatthaM vavahAro savvadavvesuM // vR- Abhimukhyena gRhItaH - upAttaH saGghahItaH piNDitaH ekajAtimApannaH artho viSayo yasya tatsaGgRhItapiNDitArtha saGgrahasya vacanaM saGgrahavacanaM 'samAsataH' saGkSapataH bruvate tIrthakaraNagaNadharA iti, etaduktaM bhavati - sAmAnyapratipAdanaparaH khalu ayaM sadityukte sAmAnyameva pratipadyate na vizeSAn, tathA ca manyate - vizeSAH sAmAnyato'rthAntarabhUtAH syuranarthAntarabhUtA vA ?, yadyarthAntarabhUtAH na santi te, sAmAnyAdarthAntaratvAt, khapuSpavat, athAnarthAntarabhUtAH sAmAnyamAtraM te, tadvyatiriktatvAt, tatsvarUpavat, paryAptaM vyAsena, uktaH saGgrahaH / 'vaccati' ityAdi vrajati gacchati niHAdhikyena cayanaM cayaH adhikazcayo nizcayaH - sAmAnyaM vigato nizcayo vinizcayaH- niHsAmAnyabhAvaH tadarthaM tannimittaM, sAmAnyabhAvAyeti bhAvanA, vyavahAro nayaH, kva ? - 'sarvadravyeSu' sarvadravyaviSaye, tathA ca vizeSapratipAdanaparaH khalu ayaM hi sadityukte * 255 Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 Avazyaka mUlasUtram-1 vizeSAneva ghaTAdIna pratipadyate, teSAM vyavahArahetutvAt, na tadatiriktaM sAmAnyaM, tasya vyavahArApetvAt, tathA ca-sAmAnyaM vizeSebhyo bhinnamabhinnaM vA syAt ?, yadi bhinnaM vizeSavyatirekeNopalabhyeta, na copalabhyate, athAbhinnaM vizeSamAtraMtat, tadavyatiriktatvAt, tadavyatiriktvAt, tatsvarUpavaditi, athavA vizeSeNa nizcayo vinizcayaH-AgopAlAGganAdhavabodho na katipayavidvatsannibaddha iti, tadarthaM vrajati sarvadravyeSu, Aha ca bhASyakAra: "bhamarAdi paJcavaNNAdi nicchae jaMmi vA janavayassa / atye vinicchao so vinicchayatthotti jo gejjho // " "bahutaraotti ya taM ciya gamei saMte'vi sesae muyai / saMvavahAraparatayA vavahAro loyamicchaMto / / " ityAdi, ukto vyavahAra iti gAthArthaH / / ni. (757) paccuppannaggAhI ujjusuo nayavihI muNeyavyo / icchai visesiyataraM pacuppannaM nao saddo // vR-sAmpratamutpanna pratyutpannamucyate, vartamAnamityarthaH, pratiprati votpannaM pratyatpanna-bhinnavyaktisvAmikamityarthaH, tadgrahItuM zIlamasyeti pratyutpannagrAhI, RjusUtra Rjuzruto vA nayavidhirvijJAtavyaH tatra Rju-vartamAnamatItAnAgatavaparityAgAt vastvakhilaM Rju tatsUtrayati-gamayatIti RjusUtraH, yadvA ju-vaRviparyayAdabhimukhaM zrutaM tu jJAnaM, tatazcAbhimukhaM jJAnamasyeti RjuzrutaH, zeSajJAnAnabhyupagamAt; ayaM hi nayaH vartamAnaM svaliGgavacananAmAdibhinnamapyekaM vastu pratipadyate, zeSamavastviti, tathAhi-atItameSyaM vA na bhAvaH, vinaSTAnutpannatvAd adhzyatvAt, khapuSpavat, tathA parakIyamapyavastu niSphalatvAt, khupuSpavat, tasmAdvartamAnaM svaM vastu, tacca na liGgAdibhedabhinnamapi svarUpamujjhati, liGgabhinnaM tu taTaH taTI taTamiti, vacanabhinnamApo jalaM, nAmAdibhanaM nAmasthApanAdravyabhAvA ityukta RjusUtraH, 'icchati' pratipadyate "vizeSitataraM' nAmasthApanAdravyaviraheNa samAnaliGgavacanaparyAyadhvanivAcyatvena ca pratyutpannaM-vartamAnaM nayaH, kaH ?, 'zapa Akroze' zapyate'neneti zabdaH, tasyArthaparigrahAdabhedopacArAnayo'pi zabda eva, tathAhi-ayaM nAmasthApanAdravyakumbhAH na santyeveti manyate, takAryAkaraNAt, khapuSpavat, na ca bhinnaliGgavacanamekaM, liGgavacanabhedAdeva, strIpuruSavat kuTavRkSavad, ato ghaTaH kuTaH kumbha iti svaparyAyadhvanivAcyamevaikamiti gAthArthaH // ni. (758) vatthUo saMkamaNaM hoi avatthU nae samabhirUDhe / vaMjaNamatthatadubhayaM evaMbhUo visesei // kRvastunaH saGkramaNaM bhavati avastu naye samabhirUDhe, vastuno-ghaTAkhyasya saGkramaNam-anyatra kuTAkhyAdau gamanaM kima ? -bhavati avastu-asamidatyarthaH, naye paryAlocyamAne ekasminnAnArthasamabhirohaNAtsamabhirUDhaH tasmin, iyamatra bhAvanA-ghaTaH kuTaH kumbha ityAdizabdAn bhitrapravRttinimittatvAdbhinnArthagocarAneva manyate, ghaTapaTAdizabdAniva, tathA ca ghaTanA ghaTaH, viziSTaceSTAvAnartho ghaTa iti, tathA 'kuTa kauTilye' kuTanAtkuTaH, kauTilyayogAtkuTaH, tathA 'ubha umbha pUraNe' umbhanAt umbhaH, kusthitapUraNAdityarthaH, tatazca yadA ghaTArthe kuTAdizabdaH prayujyate tadA Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH [ni. 758 ] vastunaH kuTAdestatra saGkrAntiH kRtA bhavati, tathA ca sati sarvadharmANAM niyatasvabhAvatvAdanyatra saGkrAntyobhayasvabhAvApagamato'vastutetyalaM vistareNa, uktaH samabhirUDhaH / 'vaJjaNa' mityAdi vyajyate'nena vyanaktIti vA vyaJjanaM-zabdaH arthastu tadgocaraH, tacca tadubhayaM ca tadubhayaM - zabdArthalakSaNam 'evambhUto' yathAbhUto nayaH vizeSayati, idamatra hRdayam - zabdamarthena vizeSayarthaM ca zabdena, 'ghaTa ceSTAyA' mityatra ceSTayA ghaTazabdaM vizeSayati, ghaTazabdenApi ceSTAM, na sthAnabharaNakriyAM, tatazca yadA yoSinmastakavyavasthitaH ceSTAvAnartho ghaTazabdenocyate tadA sa ghaTaH, tadvAcakanna zabdaH, anyadA vastvantarasyevaM ceSTA'yogAdaghaTatvaM taddhvanezcA-vAcakatvamiti gAthArthaH / evaM tAvannaigamAdInAM mUlajAtibhedena saMkSepalakSaNamabhidhAyAdhunA tatprabhedasaGghayAM pradarzayannAha - ni. (759) ekkeko ya sayaviho satta nayasayA havaMti emeva / anno'vi ya Aeso paMceva sayA nayANaM tu // - anantaroktanaigamAdinayAnAmekaikazca svabhedApekSayA 'zatavidhaH ' zatabhedaH sapta nayazatAni bhavanti evaM tu, anyo'pi cA''dezaH paJca zatAni bhavanti tu nayAnAM, zabdAdInAmekatvAd ekaikasya ca zatavidhatvAditi hRdayam / apizabdAtSaT catvAri dve vA zate, tatra SaT zatAni naigamasya saGgrahavyavahAradvaye pravezAd ekaikasya ca zatabhedatvAt, tathA catvAri zatAni saGgrahavyavahAraRjusUtrazabdAnAmekaikanayAnAM zatavidhatvAt, zatadvayaM tu naigamAdInAmRjusUtraparyantAnAM dravyAstikatvAt, zabdAdInAM ca paryAyAstikatvAt, tayozca zatabhedatvAditi gAthArthaH // eehiM diTThavAe parUvaNA suttaatthakahaNA ya / iha puNa anabvagamo ahigAro tihi u osannaM // ni. (760) vR- 'ebhiH ' naigamAdibhirnayaiH saprabhedaiddaSTivAde prarUpaNA, sarvavastUnAM kriyata iti vAkyazeSaH, sUtrArthakathanA ca, Aha-vastUnAM sUtrArthAnatilaGghanAdadhyAhAro'narthaka iti, na, tatsUtropanibaddhasyaiva sUtrArthatvena vivakSitatvAt, tadvyatirekeNApi ca vastusambhavAt, 'iha punaH' kAlikazrute 'anabhyupagamaH' nAvazyaM nayairvyAkhyA kAryeti, kintu ?, zrotrapekSaM kAryA, tatrApyadhikArastribhirAdyaiH 'utsannaM' prAyasa iti gAthArthaH / / Aha - ' iha punaranabhyupagama' ityabhidhAya punastrinayAnujJA kimarthamiti, ucyate ni. (761) natthi naehi vihUNaM suttaM atyo va jinamae kiMci / Aja u soyAraM nae nayavisArao bUyA // vR- nAsti nayairvihInaM sUtramartho vA jinamate kiJciditya tastrinayaparigrahaH, azeSanayapratiSedhastvAcAryavineyAnAM viziSTabuddhyabhAvamapekSya iti / Aha ca- Azritya punaH zrotAraM vimalamatiM, tuzabdaH punaH zabdArthe, kim ? -nayAnnayavizArado-gurubrUyAditi gAthArthaH // uktaM nayadvAram, adhunA samavatAradvAramucyate-kaiteSAM nayAnAM samavatAraH ?, kvavA'navatAra iti saMzayApohAyAhani. (762) mUDhanaiyaM suyaM kAliyaM tu na nayA samoyaraMti ihaM / apuhutte samoyAro nattha puhutte samoyArI // 24 17 257 Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 Avazyaka mUlasUtram-1 vR- mUDhA nayA yasmin tanmUDhanayaM tadeva mUDhanayikaM, svArthe Thak, athavA avibhAgasthA mUDhAH, mUDhAzca te nayAzca mUDhanayAH te'sminvidyante 'ata iniThanA' viti mUDhanayikaM, zrutaM 'kAlikaM tu' kAlikamiti kAle-prathamacaramapauruSIdvaye paThyat iti kAlikaM, na nayAH samavataranti, atra pratipadaM na bhaNyanta iti bhAvanA / Aha-kka punaramISAM samavatAraH ?, 'apuhutte samotAro' apRthagbhAvo'pRthaktvaM caraNadharmasaGkhyAdravyAnuyogAnAM pratisUtramavibhAgena vartanamityarthaH, tasminnayAnAM vistareNa virodhAvirodhasambhavavizeSAdinA samavatAraH, 'natyi puhutte samotAro' nAsti pRthaktve samavatAraH, puruSavizeSApekSaM vA'vatAya'nta iti gAthArthaH / / Aha-kiyantaM kAlamapRthaktvamAsIt ?, kuto vA samArabhya pRthaktvaM jAtamiti ? ucyateni. (763) jAvaMti ajjavairA apuhuttaM kAliyAnuogassa / tenAreNa puhuttaM kAliyasua diTThivAe y|| vR- yAvadAryavairAH guravo mahAmatayastAvadapRthaktvaM kAlikAnuyogasyAsIt, tadA sAdhUnAM tIkSNaprajJatvAt, kAlikagrahaNaM prAdhanyakhyApanArtham, anyathA srvaanuyogsyaivaapRthktvmaasiiditi| tata ArataH pRthaktvaM kAlikazrute dRSTivAde ceti gAthArthaH // atha ka ete AryavairA iti?, tatra stavadvAreNa teSAmutpattimabhidhitsurAha-. ni. (764) tuMbavanasaMnivesAo niggayaM piusagAsamallINaM / chammAsiyaM chasu jayaM mAUNasamanniyaM vaMde // vR- tumbavanasannivezAnnirgataM pituH sakAzamAlInaM pANmAsikaM SaTsu-jIvanikAyeSu yataMprayatlavantaM mAtrA ca samanvitaM vande, ayaM samudAyArthaH / avayavArthastu kathAnakAdavaseyaH, __ vairasAmI puvvabhave sakkassa devaranno vesamaNassa sAmANio Asi / ito ya bhagavaM vaddhamAnasAmI piDhicaMpAe nayarIe subhUmibhAge ujjANe samosaDho, tattha ya sAlo rAyA mahAsAlo juvarAyA, tesiM bhaginI jasavatI, tIse bhattA piTharo, putto ya se gAgalInAma kumAro, tato sAlo bhagavato samIve dhammaM soUNa bhaNai-jaM navaraM mahAsAlaM rajje abhisiMcAmi tato tumhaM pAdamUle pavvayAmi, tena gaMtUNa bhaNito mahAsAlo-rAyA bhavasu, ahaM pavvayAmi, so bhaNaiahaMpi pavvayAmi, nahA tubne iha amhANaM meDhIpamANaM tahA pavvaiyassavitti, tAhe gAgilI kaMpillapurAto AneuM rajje abhisiMcito, tassa mAyA jasavatI kaMpillapure nagare dinniyA piThararAyaputtassa, tena tato Anio, tena puNa tesiM do purisasahassavAhiNIo sIyAo kAriyAo, jAva te pavvaiyA, sAvi tesiM bhaNiI samaNovAsiyA jAyA, te'vi ekkArasaMgAI ahijjiyaa| annayA ya bhagavaM rAyagihe samosaDho, tato bhagavaM niggato caMpaM jato padhAvito, tAhe sAlamahAsAlA sAmiM pucchaMti-amhe piTTicaMpaM vaccAmo, jai nAma koi tesiM pavvaeja sammaMttaM vA labheja, sAmI jANai-jahA tANi saMbujjhihinti, tAhe tesiM sAmiNA gotamasAmI biijjao dinno, sAmI caMpaM gato, goyamasAmI'vi piTTicaMpaM gato, tattha samavasaraNaM, gAgali piTharo jasavatI ya niggayANi, tANi paramasaMviggANi, dhammaM soUNa gAgalIputtaM rajje abhisiMciUNa mAtApitisahito pavvaio, goyamasAmI tANi ghettUNaM caMpaM vaccai, tesiM sAlamahAsAlANaM caMpaM Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 259 upodghAtaH - [ni.764] vaccaMtANaM hariso jAto-jahA amhe etehiM rajje ThAviyANi puNaravi dhamme ThAviyANi saMsArAto moiyANi, evaM ciMtaMtANaM subheNa'jjhavasANeNa tiNhavi kevalanANaM samuppaNNaM, evaM tANi uppannanANANi gayANi caMpaM, sAmi padakkhiNeuM titthaM namiUNa kevaliparisaM padhAvitANi, goyamasAmI'vi bhagavaM padakkhiNeUNa pAdesu paDito uhito bhaNai-kahaM vaccaha ?, eha sAmi vaMdaha, tAhe bhagavayA bhaNio-mA goyama ! kevalI AsAehi, tAhe AuTTo khAmei, saMvegaM cAgato, citei ya-mA'haM na ceva sijhejjA / ito ya sAmiNA puvvaM vAgariyaM anAgae goyamasAmimmi jahA jo aTThApadaM vilaggai ceiyANi ya vaMdai dharaNiyogaro so teneva bhavaggahaNeNaM sijhati, taM ca devA annamannassa kahiMti, jahA kira dharaNigoyaro aTThAvayaM jo vilaggati so teneva bhavena sijjhai, tato goyamasAmI ciMtai-jahA aTThAvayaM vaccejjA, tato sAmI tassa hiyayAkUtaM jANiUNa tAvasA ya saMbujjhihintitti bhagavayA bhaNito-vacca goyama ! aTThAvayaM ceiyaM vaMdeuM,, tAhe bhagavaM goyamo haTTatuTTho bhagavaM vaMdittA gato aTThAvayaM, tattha ya aTThAvade janavAyaM soUNa tinni tAvasA paMcasayaparivArA patteyaM 2 aTThAvayaM vilaggAmotti, taM jahA- koMDiNNo dinno sevAlI, koMDiNNo saMparivAro cautthaM 2 kAUNa pacchA mUlakaMdAni AhArei saccittANi, so paDhama mehalaM vilaggo, dinno'vi chaTThassa 2 parisaDiyapaMDupattANi AhArei, so biiyaM mehalaM vilaggo, sevAlI aTThamaM aTThameNa jo sevAlo saMyamaellaotaM AhArei, so taiyaM mehalaM vilggo| io ya bhagavaM goyamasAmI urAlasarIro hutavahatajitaruNaravikiraNateyo, te taM ejaMtaM pAsiUNa bhaNaMti-esa kira thullasamaNao ettha vilaggihititti ?, jaM amhe mahAtavassI sukkA lukkhA na tarAmo vilaggiuM / bhagavaM ca goyamo jaMghAcAraNaladdhIe lUtApuDagaMpi nissAe uppayai, jAva te paloeMti, esa Agato 2 esa asaNaM gatotti, evaM te tiNNivi pasaMsaMti, vimhiyA acchaMti ya paloentA, jadi uttarati eyassa vayaM sIsA / goyamasAmIvi ceiyANi vaMdittA uttarapurathime disibhAe puDhavisilAvaTTae asogavarapAdavassa ahe taM raya ivAsAe uvAgato / io ya sakkassa logapAlo vesamaNo aTThAvayaM ceivaMdao Agato, so ceiyANiM vaMdittA goyamasAmiM vaMdai, tato se bhagavaM dhammakahAvasare anagAraguNe parikahei, jahA bhagavaMto sAhavo aMtAhAra paMtAhArA evamAdi, vesamaNo ciMtei-esa bhagavaM erise sAhuguNe vaNNei, appaNo se imA sarIrasukumAratA jA devANavi na atyi, tato bhagavaM tassAkUtaM nAUNa puMDarIyaM nAmamajjhayaNaM parUvei, jahA-puMDarigiNI nagarI puMDarIo rAyA kaMDarIo juvarAyA jahA nAtesu , taM mA tumaM baliyattaM dubbaliyattaM vA geNhAhi, jahA so kaMDarIo tenaM dubbaleNaM aTTaduhaTTo kAlagato ahe sattamAe uvavanno, puMDarIo puNa paDipuNNagallakapolo'vi savvaTThasiddhe uvavanno, evaM devAnuppiyA ! dubbalo balio vA akAraNaM, ettha jhANaniggaho kAyavvo, jhANaniggaho paraM pamANaM, tato vesamaNo aho bhagavayA mama hiyayAkUtaM nAyaMti AuTTo saMvegamAvanno vaMdittA paDigato / tattha vesamaNassa ego sAmANio devo jaMbhago, tena taM puMDarIyajjhayaNaM uggahiyaM paMcasayANi, sammattaM ca paDivaNNo, tato bhagavaM biiyadivase ceiyANi vaMdittA paccoruhai, te ya tAvasA bhaNaMti-tubbhe amhaM AyariyA amhe tubmaM sIsA, sAmI bhaNati-tubma ya amha ya tiloyagurU Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 Avazyaka mUlasUtram - 1 AyariyA, te bhati-tumavi anno ?, tAhe sAmI bhayavato guNasaMthavaM karei, te pavvAvitA, devayAe liMgANi uvaNIyANi, tAhe bhagavayA saddhiM vacchaMti, bhikkhAvelA ya jAtA, bhagavaM bhaNai-kiM Anijjai pAraNaMmitti ?, te bhAMti - pAyaso, bhagavaM ca savvaladdhisaMpuNNo paDigga ghatamadhusaMjuttassa pAyasassa bharettA Agato, te bhagavatA akkhINamahAnasieNa savve uvaTTiyA, pacchA appaNA jimito, tato te suThutaraM AuTTA, tesiM ca sevAlabhakkhANaM paMcaNhavi sayANaM gotamasAmiNo taM laddhi pAsiUNa kevalanANaM uppaNNaM, diNNassa puNo saparivArassa bhagavato chattAticchattaM pAsiUNa kevalanANaM uppannaM, koDiNNassavi sAmiM dadrUNa kevalanANaM uppannaM, bhagavaM ca purao pakaDemANo sAmi pradAhiNaM karei, te kevaliparisaM gatA, goyamasAmI bhai - eha sAmiM vaMdaha, sAmI bhaNai - goyamA ! mA kevalI AsAehi, bhagavaM AuTTo micchAmidukkaDaMti karei, tato bhagavao sutaraM addhitI jAyA, tAhe sAmI goyamaM bhaNati - kiM devANaM vayaNaM gejjhaM ? Ato jiNavarANaM ?, goyamo bhaNati - jinavarANaM, to kiM addhitiM karesi ?, tAhe sAmI cattAri kaDe pannavei, taM jahA - subakaDe vidalakaDe cammakaDe kaMkAlakaDe, evaM sIsAvi suMbakaDasamANe 4, tumaM ca goyamA ! mama kamba lakaDasamANo, aviyacirasaMsiTTho'si me goyamA !, pannattIAlAvagA bhANiyavvA, jAva avisesamaNANattA aMte bhavissAmo, tAhe sAmI goyamanissAe dumapattayaM pannavei / devo vesaNamaNasAmANio tato caiUNa avaMtIjanavae tuMbavanasannivese dhanagirI nAma ibmaputto, so ya saho pavvaiukAmo, tassa mAtApitaro vAreti, pacchA so jattha jattha varijjai tANi 2 vipariNAmei, jahA'haM pavvaiukAmo / ito ya dhanapAlassa ibbhassa duhiyA sunaMdAnAma, sA bhaNai-mamaM deha, tAhe sA tassa diNNA / tIse ya bhAyA ajjasamio nAma puvvaM pavvaitao sIhagirisagAse / sunaMdAe so devo kucchiMsi gabbhattAa uvavanno, tAhe dhanagirI bhaNai esa te gabbho biijao hohitti sIhAgirisagAse pavvaio, imo'vi navaNhaM mAsANaM dAragojAo, tattha ya mahilAhiM AgatAhiM bhaNNai - jai se piyA na pavvaio hoMto to laTTha hotaM, so saNNI jAeti - jahA mama piyA pavvaio, tassevamaNuciMtemANassa jAIsaraNaM samuppannaM, tAhe rattiM divA ya rovai, varaM nivijaMtI, to suhaM pavvaissaMti, evaM chammAsA vaccaMti / annayA AyariyA samosaDhA, tAhe ajasamio dhaNagirI ya AyariyaM ApucchaMti-jahA saNNAtagANi pecchAmotti, saMdisAviMti sauNeNa ya vAhitaM, AyariehiM bhaNiyaM-mahati lAho, jaM aja saccittaM acittaM vA lahaha taM savvaM laeha, te gayA, uvasaggijjiumAraddhA, annAhiM mahilAhiM bhaNNai - eyaM dAragaM uvaTThehiM, to kahiM NehiMti, pacchA tAe bhaNiyaM mae evaiyaM kAlaM saMgovio, ettAhe tumaM saMgovAhi, pacchA tena bhaNiyaM mA te pacchAyAvo bhavissai, tAhe sakkhiM kAUNa gahito chammAsio tAhe colapaTTaeNa pattAbaMdhio, na rovai, jANai saNNI, tAhe tehiM AyariehiM bhANaM bhariyaMti hattho pasArio, diNNo, hattho bhUmiM patto, bhaNai-ajjo ! najjai vairaMti, jAva pecchaMti devakumArovamaM dAragaMti, bhaNai ya-sArakkhai eyaM pavayaNassa AhAro bhavissai esa, tattha se vairo ceva nAmaM kayaM, tAhe saMjaINa diNNo, tAhiM sejjAtarakule, sejjAtaragANi jAhe appaNagANi ceDarUvANi pahANeMti maMDeti vA pIhagaM vA deti tAhe tassa Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH [ni. 764] 261 puvvi, jAhe uccArAdI Ayarati tAhe AgAraM daMsei kUvai vA, evaM saMvahui, phAsuyapaDoyAro simiTTho, sAhUvi bAhiM viharaMti, tAhe sunaMdA pamaggiyA, tAo nikkhevagotti na deMti, sA AgaMtUNa thaNaM dei, evaM so jAva tivariso jAto / annatA sAhU viharaMtA AgatA, tattha rAule vavahAro jAo, so bhaNai-mama eyAe dinnao, nagaraM sunaMdAe pakkhiyaM, tAe bahUNi khelaNagANi gahiyANi, ranno pAse vavahAracchedo, tattha puvvahotto rAyA dAhiNato saMgho sunaMdA sasayaNapariyaNA vAmapAse naravaissa, tattha rAyA bhaNaimamakaeNa tubbhe jato ceDo jAti tassa bhavatu, paDissutaM, ko paDhamaM vAharatuM ?, purisAtIo dhammutti puriso vAharanu, tato nagarajaNo Aha-eesiM saMvasito, mAtA saddAveu, aviya mAtA dukkarakAriyA puNo ya pelavasattA, tamhA esA ceva cAharau, tAhe sA AsAhatthIrahavasahagehi ya maNikaNagarayaNacittehiM bAlabhAvalobhAvAehiM bhaNai - ehi vairasAmI !, tAhe paloiMto accha, jANai-jai saMghaM avamannAmi to dIhasaMsArio bhavissAmi, aviya- esAvi pavvaissai, evaM tinni vArA saddAvio na ei, tAhe se piyA bhaNai asssi kayavvavasAo dhammajjhayamUsiyaM imaM vaira ! . geha lahu rayaharaNaM kammarayapamajaNaM dhIra ! | tA'nena turitaM gaMtUna gahiyaM, logeNa ya jayai dhammotti ukkaTThisIhanAo kato, tAhe se mAyA ciMtei-mama bhAyA bhattA putto ya pavvaio, ahaM kiM acchAmi ?, evaM sAvi pavvAiyA ni. (765) jo gujjhahiM bAlo nimaMtio bhoyaNena vAsaMte / ccha vinIyaviNao taM vairarisiM nama'sAmi // vR- yaH guhyakairdevaiH bAlassan 'nimaMtiu 'tti AmantritaH bhojanena varSati sati, parjanya iti gamyate, necchati vinItavinaya iti, varttamAnardizastrikAlagocarasUtrapradarzanArthaH, pAThAntaraM vA 'necchiMsu vinayajutto taM vairarisiM nama'sAmi' tti, ayaM gAthAsamudAyArthaH / avayavArthaH kathAnakAdavaseyaH taccedam , so'vi jAhe thaNaM ma piyaitti pavvAvio, pavvaiyANa ceva pAse acchai, tena tAsiM pAse ikkArasa aMgANi suyANi paDhaM tINa, tANi se uvagayANi, padAnusArI so bhagavaM, tAhe aTThavarisio saMjaipaDissayAo nikkAlio, AyariyasagAse acchai, AyariyA ya ujjeNanIM gatA, tattha vAsaM paDati ahodhAraM, te ya se puvvasaMgaiyA jaMbhagA tenaMtena voletA taM pecchaMti, tAhe te parikkhAnimittaM uttiNNA vANiyayarUveNaM, tattha baille ulladettA uvakkhaDeMti, siddhe nimaMtiMti, tAhe paTTito jAva phusiyamatthi, tAhe paDiniyatto, tAhe taMpi ThitaM puNo saddAveMti, tAhe vairo tUNa uvatta davvato 4, davvao pupphaphalAdi khettao ujreNI kAlao paDhamapAuso bhAvato dharaNichivaNaNayaNanimesAdirahitA pahaTTatuTThA ya, tAhe devatti-kAUNa necchati, devA tuTThA bhAMtitumaM daTTumAgatA, pacchA veuvviyaM vijjaM deMti, ni. (766) ujjenIe jo jaMbhagehi ANakkhiUNa thuyamahio / akkhINamahAnasiyaM sIhagiripasaMsiyaM vaMde || vR- ujjayinyAM yo 'jRmbhakaiH' devavizeSaiH 'ANakkhiUNaM' ti parIkSaya 'stutamahitaH stuto Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram - 1 vAstavena mahito vidyAdAnena akSINamahAnasikaM siMhagiriprazaMsitaM vanda iti gAthAkSarArthaH / avayavArthaH kathAnakAdavaseyaH, taccedaM 262 punaravi annayA jeTThamAse sannAbhUmiM gayaM ghayapunnehiM nimaMtenti, tatthavi davvAdio uvaogo, necchati, tattha se nahagAmiNI vijjA dinnA, evaM so viharai / jANi ya tANi payANusAriladdhIe gahiyANi ekkArasa aMgANi tANi se saMjayamajjhe thirayarANi jAyANi, tattha jo ajjhAti puvvayaM taMpi NeNa savvaM gahiyaM, evaM tena bahu gahiyaM, tAhe vucchati paDhAhi, tato so eyaMtagaMpi kuto acchai, annaM suto / annayA AyariyA majjhaNhe sAhUsu bhikkhaM niggaesu sannAbhUmiM niggayA, vairasAmIvi paDissayavAlo, so tesiM sAhUNaM veMTiyAo maMDalie raettA majjhe appaNA ThAuM vAyaNaM deti, tAhe parivADIe ekkArasavi aMgAI vAei, puvvagayaM ca, jAva AyariyA AgayA ciMteMti-lahuM sAhU AgayA, suNaMti saddaM maghogharasiyaM, bahiyA surNetA acchaMti, nAyaM jahA vairotti, pacchA osariUNa saddapaDiyaM nisIhiyaM karei, mA 3 saMkA bhavissai, tAhe tena turiyaM viTiyAo saTTANe ThaviyAo, niggaMtUNaM ya daMDayaM geNhai, pAa ya pamajjei, tAhe AyariyA ciMtenti-mANaM sAhU parihavissaMti tA jANAvemi, tAhe ratti Apucchai- amugaM gAmaM vaccAmi ? tattha do vA tini vA divasa acchissAmi, tattha jogapaDivaNNagA bhaNati - amhaM ko vAyaNAyario ?, AyariyA bhaNati vairotti, viNIyA tahatti paDisutaM, AyariyA ceva jANaMti, te gayA, sAhUvi pae vasahiM paDilehittA vasahikAlaNiveyaNAdi vairassa kareMti, nisijjA ya se raiyA, so tattha niviTTho, te'vi jahA Ayariyassa tahA vinayaM pauMjaMti, tAhe so tesiM karakarasaddeNa savvesiM anuparivADIe AlAvae dei, je'vi maMdamehAvI tevi sigdhaM paTTaveumAraddhA, tato te vimhiyA, jo'vi ei AlAvago puvvapaDhio taMpi viNNAsaNatthaM pucchaMti, so'vi savvaM Aikkhai, tAhe te tuTThA bhaNati jai AyariyA kaivayANi diyahANi acchejjA tato esa suyakkhaMdho lahuM samappejjA, jaM AyariyasagAse cirena parivADIe giNhaMti taM imo ekkAeporasIe sArei, evaM so tesiM bahumao jAo, AyariyA' vi jANAviottikAUNa AgayA, avasesaM ca varaM ajjhAvijjautti, vucchaMti ya - sario sajjhAo ?, te bhati-sario, esacceva amha vAyaNAyario bhavau, AyariyA bhaNati hohii mA tubbhe etaM paribhavissaha ato jANAvaNANimittaM ahaM gao, na uNa esa kappo, jao etena suyaM kannAheDaeNa gahiyaM, ao eyassa ussArakappo kareyavvo, so sigghamossArei, bitiyAporusIe atyaM kahei, tadubhayakappajogottikAUNa, je ya atya Ayarissavi saMkitA te'vi tena ugghADiyA, jAvaiyaM diTThivAyaM jANaMti tattio gahio, viharatA dasapuraM gayA, ujreNIe bhaddaguttA nAmAyariyA, therakappaTThitA, tesiM diTTivAo asthi, saMghADao se dino, gao tassa sagAsaM, bhaddaguttA ya therA suviNagaM pAsaMti-jahA kira mama Diggaho khIrabhario AgaMtueNa pIU samAsAsio ya, pabhAe sAhUNaM sAheMti, te annamannANi vAgati, gurU bhAMti - Na yANaha tubbhe, aja mama pADicchao ehiti, so savvaM suttatthaM ghetthihitti, bhagavaMpi bAhiriyAe vuccho, tAhe aigao diTTho, suyapuvvo esa so vairo, tuTThehiM uvagUhio, tAhe tassa sagAse dasa puvvANi paDhitANi, to aNuNNAnimittaM jahiM uddiTTho tarhi ceva Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ ni. 766 ] 263 anujANiyavvotti dasapuramAgayA / tattha anunnA AraddhA tAva navari tehiM jaMbhagehiM anunnA uvaTThaviyA, divvANi pupphANi cuNNANi ya se uvaNIyANitti / amumevArthaM cetasyAropyAha granthakRtani. (767) jassa anunnAe vAyagattaNe dasapuraMmi nayaraMmi / devehi kayA mahimA payAnusAriM nama'sAmi // vR-yasyAnujJAte 'vAcakatve' AcAryatve dasapure nagare 'devaiH' jambhakaiH kRtA mahimA, sampAditA pUjeti bhAvanA, taM padAnusAriNaM namasya iti gAthArthaH // annayA ya sIhagiri vairassa gaNaM dAUNa bhattaM paJcakkhAiUNaM devalogaM gao / vairasAmI'vi paMcahiM anagArasaehiM saMparivuDo viharai, jattha jattha vaccai tattha tattha orAlavaNNakimittasaddA paribbhamaMti, aho bhamavaMti, evaM bhagavaM bhaviyajaNavivohaNaM kareMto viharai / io ya pADaliputte nayare dhano seTThI, tassa dhUyA aiva rUvavatI, tassa ya jANasAlAe sAhUNIo TThiyAo, tAo puNa vairassa guNasaMthavaM kareMti, sabhAveNa ya logo kAmiyakAmiyao, siTThidhUyA ciMtei-jai mama so pati hoja to'haM bhoge bhuMjissaM, iyarahA alaM bhogehiM, varagA eMti, sA paDisehAvei, tA sAheti pavvaiyAo so na pariNei, sA bhaNai - jai na pariNei ahaMpi pavvajjaM gihissaM, bhagavaMpi viharaMto pADaliputtamAgAo, tattha se rAyA sapariyaNo ammogaiyAe niggao, te pavvaigA phaDDagaphaDDagehiM eMti, tattha bahavo urAlasarIrA, rAyA pucchai-imo bhagavaM vairasAmI ?, te bhAMti na havai, imo tassa sIso, jAva apicchimaM, viMdaM, tattha paviralasAhusahito diTTho, rAiNA vaMdio, tAhe ujjANe Thio, dhammo'NeNa kahio, khIrAsavalI bhagavaM, rAyA hayahiyao kao, aMteure sAhai, tAo bhAMti amhe'vi vaccAmo, savvaM aMteuraM niggayaM, sA ya seTThidhUyA logassa pAse suNettA kiha pecchinAmitti ciMteMtI acchati, bitiyadivase piyA vinnaviotassa dehi, annahA appANaM vivAemi, tAhe savvAlaMkArabhUsayasarIrA kayA, anegAhiM dhanakoDiMhiM sahiyA nIniyA, dhammo kahio, bhagavaM ca khIrAsavaladdhIo, loo bhaNati aho sussaro bhagavaM savvaguNasaMpanno, navari rUvavihUNo, jai rUvaM hotaM savvaguNasaMpayA hotA, bhagavaM tesiM maNogayaM nAuM tattha sayasahassapattapaumaM viuvvati, tassa uvari niviTTho, rUvaM viuvvati atIva somaM, jArisaM paraM devANaM, logo AuTTo bhaNati eyaM eyassa sAhAviyaM rUvaM, mA patthaNijjo ho hamitti virUveNa sAtimautti, rAyA'vi bhaNati aho bhagavao eyamavi asthi, tAhe anagAraguNe vaNNe- pabhUya asaMkheje dIvasamudde viuvvittA Ainnaviinnae karettaetti, tAhe tena rUpeNa dhammaM kaheti, tAhe seTTiNA nimaMtio bhagavaM visae niMdati, jai mamaM icchai to pavvayau, tAhe pavvatiyA / amumevArtha hRdi vyavasthApyAha ni. ( 768) jo kannAi dhanena ya nimaMtio juvvaNaMmi gihavaiNA / naraMmi kusumanAme taM vairarisiM nama'sAmi // vR- yaH kanyayA dhanena ca nimantrito yauvane 'gRhapatinA' dhanena nagare 'kusumanAmri' pATaliputra ityarthaH, taM vairarisiM namasya iti gAthArthaH // tena ya bhagavayA payANusArittaNao vahuTThA mahApariNNAo ajjhayaNAo AgAsagAmiNI vijjA uddhariyA, tIe ya gayaNagamaNaladdhisaMpanno bhagavaMti // uktArthabhidhitsayA''ha Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 Avazyaka mUlasUtram-1 - ni. (769) jeNuddhariyA vijjA AgAsagamA mahAparinAo / vaMdAmi ajavairaM apacchimo jo suaharANaM // vR- yenoddhRtA vidyA 'AgAsagamati gamanaM-gamaH AkAzena gamo yasyAM sA tathAvidhA mahAparijJA'dhyayanAt, vaMde 'AryavairaM' ArAdhAtaH sarvaheyadharmebhya ityAryaH AryazcAsau vairazceti samAsaH, taM apazcimo yaH zrutadharANAmiti gAthArthaH ||saamprtmnyebhyo'dhikRtvidyaayaanycnissedhkhyaapnaay pradAnanirAcikIrSayA tadanuvAdatastAvaditthamAhani. (770) bhaNai a AhiDijjA jaMbuddIvaM imAi vijaae| gaMtuMca mAnusanagaM vijAe esa me visao // vR-bhaNati ca, vartamAnanirdezaprayojanaM prAgvat, 'AhiNData' iti pAThAntaraM vA abhaNisu ya hiMDajja' tti babhANa ca hiNDeta-paryaTet jambUdvIpamanayA vidyayA, tathA gatvA ca 'mAnuSanagaM' mAnuSottaraM parvataM, tiSThediti vAkyazeSaH, vidyAyA eSa me 'viSayo' gocara iti gAthArthaH // ni. (771) bhaNai adhAreavvA na hu dAyavvA imA mae vijA / appiDDiyA u manuA hohiMti ao paraM anne // vR-'bhaNati ca' ityasya pUrvavadvyAkhyA, 'dhArayitavyA' pravacanopakArAya na punAtavyA iyaM mayA vidyA, huzabdaH punaH zabdArthaH, kimiti ?- 'appiSTiyA u manuyA hohiMti ato paraM anne' alparddhaya eva manuSyA bhaviSyanti ataH paramAnye eSyA iti gAthArthaH // so bhagavaM evaM guNavijAjutto viharaMto puvvadesAo uttarAvahaM gao, tattha dumikkhaM jAyaM paMthAvi vocchinnA, tAhe saMgho uvAgao nitthArehitti, tAhe paDavijAe saMdho caDio, tattha ya sejjAyaro cArIe gao ei, te ya uppatite pAsai, tAha so asiyaeNa sihaM chidittA bhaNati-ahaMpi bhagavaM! tumha sAhammio, tAhe so'vi laio imaM suttaM saraMteNa 'sAhammiyavacchalaMmi ujjuyA ujjuyAya sjjhaae| caraNakaraNaMmi ya tahA, titthassa pabhAvanAe ya // " tato pacchA uppaio bhagavaM patto puriyaM nayariM, tattha subhikkhaM, tattha ya sAvayA bahuyA, tattha rAyA taccaNNio saDDao, tattha amhaccayANaM saDDhayANaM taccanniovAsagANa ya viruddhaNa mallAruhaNANi vaTuMti, savvattha te uvAsagA parAijaMti, tAhe tehiM rAyA puSpANi vArAvio pajjosavaNAe, saDDA addannA jAyA natyi pupphANitti, tAhe savAlavuDDA vairasAmi uvaTThiyA, tume jANai, jai tubbhehiM nAhehiM pavayaNaM ohAmijjai, evaM bhaNito bahuppayAraM tAhe uppaiUNa mAhessariM gao, tattha huyAsaNaM nAma vANamaMtaraM, tattha kuMbho pupphANa uDhei, tattha bhagavato pitimitto taDio, so saMbhaMto bhaNai-kimAgamanappaoyaNaM?, tAhe bhaNati-pupphehiM paoyaNaM, so bhaNai-anuggaho, bhagavayA bhaNio-tAva tubbhe gaheha jAva emi, pacchA cullahimavaMte sirisagAsaM gao, sirIe ya cetiyaaccaniyanimittaM paumaM chinnagaM, tAhe vaMdittA sirIe nimaMtio, taM gahAya ei aggidharaM, tattha'nenaM vimANaM viuvviyaM, tattha kuMbhaM choDaM pupphANa tato so jaMbhagagaNaparivuDo divveNaM gIyagaMdhavvaninAeNaM AgAseNaM Agao, tassa paumassa veTe vairasAmI, Thio, tato te tacaNNiyA bhaNaMti-amha eyaM pADiheraM, aggha gahAya niggayA, taM volettA Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 265 upodghAtaH - [ni.771] vihAraM arahaMtagharaM gayA, tattha devehiM mahimA kayA, tattha logassa atIva bahumAno jAo, rAyAvi AuTTo samaNovAsao jAo / / uktamevArthaM buddhabodhAyAhani. (772) mAhesarIu sesA puriaM nIA huAsaNagihAo / gayaNayalamaivaittA vaireNa mahAnubhAgeNa // kR- mAhezvaryAH' nagaryAH 'sesa'tti puSpasamudAyalakSaNA, sA purikAM nagarI nItA 'hutAzanagRhAt' vyantaradevakulasamanvitodyAnAt, katham ?-gaganatalamativyatItya-atIvollaGghaya, vaireNa mahAnubhAgena, bhAgaH-acintyA zaktiriti gAthAkSarArthaH // eva so virahaMto ceva sirimAlaM gao / evaM jAva apuhattamAsI, ettha gAhAni. (773) apuhutte anuogo cattAri duvAra bhAsaI ego / . puhatAnuogakaraNe te attha tao u vucchinnA // vR- apRthaktve sati anuyogaH catvAri dvArANi-caraNadharmakAladravyAkhyAni bhASate ekaH, vartamAnanirdezaphalaM prAgvat, pRthaktvAnuyogakaraNe punaste'rthAH-caraNAdayaH tata eva-pRthakavAnuyogakaraNAd vayavacchinnA iti gAthArthaH // sAmprataM yena pRthaktvaM kRtaM tamabhidhAtukAma Ahani. (774) deviMdavaMdiehi mahAnubhAgehi rakkhiajehiM / jugamAsajja vibhatto anuogo to kao cauhA // vR- devendravanditairmahAnubhAgaiH rakSitA liAkApuSpamitraM prAjJamapyatigupilatvAdanuyogasya vismRtasUtrArthamavalokya yugamAsAdya pravacanahitAya 'vibhaktaH' pRthak pRthagavasthApito'nuyogaH, tataH kRtazcaturddhA-caraNakaraNAnuyogAdiriti gAthArthaH // sAmpratamAryarakSitasvAminaH prasUtiM pratipipAdayiSayA''hani. (775) mAyA ya ruddasomA piA ya nAmena somadevutti / bhAyA ya phaggurakkhia tosaliputtA ya AyariyA // ni. (776) nijavaNa bhaddagutte vIsuM paDhaNaM ca tassa puvvagayaM / pavvAvio a bhAyA rakkhiakhamaNehiM janao a|| vR-gAthAdvayArthaH kathAnakAdavaseyaH, taccedam-teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM dasapuraM nAma nayaraM, tattha somadevo mAhaNo, tassa ruddasomA bhAriyA, tIse putto rakkhio, tassAnujo phggurkikho| acchaMtu tAva ajarakikhyA, dasapuranayaraM kaddamuppannaM ?, teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM caMpAe nayarIe kumAranaMdI suvaNNakAro itthilolo parivasati, so jattha jattha surUvaM dAriyaM pAsati suNeti vA tattha paMca suvaNNasamayaNi dAUNa taM pariNei evaM tena paMcasayA piMDiyA, tAhe so IsAluo ekkakhaMbhaM pAsAdaM kArittA tAhiM samaM lalai, tassa ya mitto nAilo nAma samaNovAsao / annayA ya paMcaselagadIvavatthavvAo vANamaMtarIo suravatinioeNa naMdIssaravaradIvaM jattAe patthiyAo, tANaM ca vijjumAlI nAma paMcaselAhipatI so cuo, tAo ciMteti-kaMci vuggAhemo jo'mhaM bhattA bhavijjatti, navaraM vaccaMtIhiM caMpAe kumAraNaMdI paMcamahilAsayaparivAro lalaMto diTTho, tAhiM ciMtiyaM-esa itthilolo evaM vuggAhemo, tAhe tAhiM ujjAnagayassa appA daMsio, tAhe so bhaNati-kAo tubbhe ?, tAo bhaNaMti-devayAo, so mucchio tAo patthei, Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 Avazyaka mUlasUtram - 1 tAo bhAMti - jai amhAhiM kajaM to paMcaselagaM dIvaM ejjAhitti bhaNiUNaM uppatittA gayAo, so tAsu mucchio rAule suvaNNagaM dAUNa paDahagaM nIneti kumAraNaMdi jo paMcaselagaM nei tassa dhanakoDiM dei, thereNa paDahao vArio, vahaNaM kAriyaM, patthayaNassa bhariyaM, thero taM davvaM puttANa dAUNa kumAranaMdinA saha jANavatteNa patthio, jAhe dUre samuddeNa gao tAhe thereNa bhaNNai - kiMcivi pecchasi ? so bhaNati - kiMpi kAlayaM dIsai, thero bhaNati - esa vaDo samuddakUle pavvayapAde jAo, eyarasa hedveNa evaM vahaNaM jAhiti, to tumaM amUDho vaDe vilaggejjAsi, tAhe paMcaselagAo bhAraMDapakkhI ehiMti, tesiM jugalassa tinni pAyA, tato tesu suttesu majjhille pAde sulaggo jAhi paNa appANaM baMdhiuM, to te taM paMcaselayaM NehiMti, aha taM vaDaM na vilaggasi to evaM vahaNaM valayAmuhaM pavisihitti tattha viNassihisi, evaM so vilaggo, nIo ya pakkhIhi, tAhe tAhiM vANamaMtarIhiM diTTho, riddhI ya se dAiyA, so pagahio, tAhiM bhaNio-na eeNa sarIreNa amhe bhuMjAmo, kiMcijjalanapavesAdi karehi, jahA paMcaselAdhipatI hohisi, to'haM kiha jAmi?, tAhiM karayalapuDeNa nIo saujjANe chaDDio, tAhe logo AgaMtUNa pucchai, tAhe so bhaNati - 'diTThe suyamanubhUyaM jaM vittaM paMcaselae dIve' tti, tAhe mittena vArijaMtovi iMginimaraNena mao paMcaselAhivaI jAo, saGghassa nivvedo jAo - bhogANa kaje kilissai, amhe jANaMtA kI acchAmotti pavvaio, kAlaM kAUNa accue uvavanno, ohiNA taM pecchai, annayA naMdissaravarajattAe palAyaMtassa paDaho gale olaio, tAhe vAyaMto naMdissaraM gao, saDDo Agao taM pecchai, so tassa teyaM asahamANo palAyati, so teyaM sAharettA bhaNati bho mamaM jANasi ? so bhaNati - ko sakkAdI iMde na yANati ? tAhe taM sAvagarUvaM daMsei, jANAvio ya, tAhe saMvegamAvanno bhaNati saMdisaha idAniM kiM karemi ?, bhaNati vaddhamANasAmissa paDima karehi, tato te sampattIbIyaM hohitti, tA mahAhimavaMtAo gosIsacaMdanarukkhaM chettUNa tattha paDimaM nivvatteUNa kaTThasaMpuDe chubhittA Agao bharahavAsaM, vAhaNaM pAsai samuddassa majjhe uppAieNa chammAse bhamaMtaM, tAhe tena taM uppAiyaM uvasAmiyaM sA ya khoDI dinnA, bhaNio ya-devAhidevassa ettha paDimA kAyavvA, vItabhae uttAriyA, udAyano rAyA, tAvasabhatto pabhAvatI devI, vaNiehiM kahitaM devAhidevassa paDimA kareyavvatti, tAhe iMdAdINaM kareMti, parasU na vahati, pabhAvatIesuyaM, bhaNati vaddhamANasAmI devAhidevo tassa kIrau, jAhe AhayaM tAva puvvanimmAyA paDiyA, aMteure ceiyagharaM kAriyaM, pabhAvatI pahAyA tisaMjhaM acche, annayA devI naccai rAyA vINaM vAei, so devIe sIsaM na pecchai, addhitI se jAyA, tao vINAvAyaNayaM hatthao bhaTTha, devI ruTThA bhaNai - kiM duTTu nacciyaM?, nibbaMdhe se sihaM, sA bhaNati - kiM mama ?, suciraM sAvayattaNaM anupAliyaM, annayA ceDiM vhAyA bhati-pottAiM ANehi, tAe rattANa ANIyANi, ruTThA addAeNaM AhayA, jinagharaM pavisaMtIe rattagANi desitti, AhayA mayA ceDI, tAhe ciMtei-mae vayaM khaMDiyaM, kiM jIviteNaMti ?, rAyANaM Apucchai-bhattaM paJccakkhAmitti, nibbaMdhe jai paraM bodhesi, paDissuyaM, bhattapaccakkhANeNaM mayA devalogaM gayA, jinapaDimaM devadattA dAsaceDI khujA sussUsati, devo udAyanaM saMboheti, saMbujjhati, soya tAvasabhatto, tAhe devo tAvasarUvaM karei; amayaphalANi gahAya so Agao, raNA sAiyANi, pucchio-kahiM eyANi phalANi?, nagarassa adUre Asamo tahiM tena Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.776] 267 samaM gao, tehiM pAraddho, nAsaMto vanasaMDe sAhavo pecchai, tehiM dhammo kahio, saMbuddho, devo attANaM darisei, ApucchittA gao, jAva atthANIe ceva attANaM pecchai, evaM saho jaao| io ya gaMdhArao sAvago savvAo jammabhUmIo vaMdittA kaNagapaDimAu suNettA uvavAseNa Thio, jai vA mao diTThAo vA, devayAe daMsiyAo, tuTThA ya savvakAmiyANaM guligANaM sayaM deti, tato nIto suNei-vItabhae jinapaDimA gosIsacaMdanamaI, taM vaMdao ei, vaMdati, tattha paDibhaggo, devadattAe paDiyario, tuTeNa ya setAo guliyAo dinnAo, so pvvtio| annayA tAe ciMtiyaM mama kanagasariso vaNNo bhavautti, tato jAyarUvavaNNA navakanagasarisaruvA jAyA, puNo'vi ciMtei-bhoge bhuMjAmi, esa rAyA tAva mama piyA, anne ya gohA, tAhe pajjoyaM roei, taM manasikAuM guliyaM khAi, tassavi devayAe kahiyaM, erisI rUvavatitti, tena suvaNNaguliyAe dUo pesio, sA bhaNati-pecchAmi tAva tumaM, so'nalagiriNA ratti Agao, diTTho tAe, abhiruciMo ya, sA bhaNati-jai paDimaM nesi to jAmi, tAhe paDimA natyitti rattiM basiUNa paDigao, anaM jinapaDimarUvaM kAumAgao, tattha hANe ThakttA jiyasAmi suvaNNaguliyaM ca gahAya ujjeNiM paDigao, tattha nalagiriNA muttapurisANi mukkANi, tena gaMdheNa hatthI ummattA, taM ca disaM gaMdho ei, jAva paloiyaM, Nalagirissa padaM diTuM, kiMnimittamAgaotti, jAva ceDI na dIsai, rAyA bhaNati-ceDI nIyA, nAma paDimaM paloeha, navaraM acchaitti niveiyaM, tato rAyA accaNavelAe Agao, pecchai paDimAe pupphANi milANANi, tato nivvaNNaMteNa nAyaM paDirUvaganti, hariyA paDimA, tato'NeNa paJjoyassa dUo visajio, na mama ceDIe kajjaM, paDimaM visajehi, so na dei, tAhe pahAvio jeTTamAse dasahiM rAihiM samaM, uttaraMtANa ya maruM khaMdhAvAro tisAe mariumAraddho, ranno niveiyaM, tato'NeNaM pabhAvatI ciMtitA, AgayA, tIe tinni pokharANi kayANi, aggimassa majjhimassa pacchimassa, tAhe Asatyo, gao ujjeNiM, bhaNio ya rannA-kiM logeNa mAritena?, tujhaM majjha ya juddhaM bhavatu, assarahahatthipAehiM vA jeNa ruccai, tAhe pajoo bhaNati-rahehiM jujjhAmo, tAhe nalagiriNA paDikappiteNAgao, rAyA raheNa, tato rannA bhaNio-aho asaccasaMdho'si, tahAvi te natyi mokkho, tato'nena raho maMDalIe dinno, hatthI vegeNa pacchao laggo, rahena jio, jaM jaM pAyaM ukkhivai tattha tattha sare chubhai, jAva hatthI paDio, uttaranto baddho, niDAle ya se aMko kao-dAsIpatio udAyanaranno, pacchA niyayanagaraM pahAvio, paDimA necchA, aMtarA vAseNa ubaddho Thio, tAhe ukkhaMdabhaeNa dasavi rAyANo dhUlIpAgAre karettA ThiyA, jaM ca rAyA jemei taM ca paJjoyassavi dijjai, navaraM pajosavaNayAe sUeNa pucchio-kiM ajja jemesi?, tAhe so ciMtei-mArijjAmi, tAhe pucchai-ki ajja pucchijjAmi?, so bhaNati-ajja pajosavaNA rAyA uvAsio, so bhaNati ahaMpi uvavAsio, mamavi mAyApiyANi saMjayANi, na yANiyaM mayA jahA-ajja pajosavaNatti, ranno kahiyaM, rAyA bhaNati-jANAmi jahA so dhutto, kiM puNa mama eyaMmi baddhellae pajjosavaNA ceva na sujjhai, tAhe mukko khAmio ya, paTTo sovaNNo tANakkharANa chAyaNanimittaM baddho, so ya se visao dino, tappabhitiM paTTabaddhayA rAyANo jAyA, puvvaM mauDabaddhA Asi, vatte vAsAratte gato rAyA, tattha jo vaNiyavaggo Agato so tahiM ceva Thio, tAhe taM dasapuraM jAyaM, evaM Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 dasapuraM uppanna / tattha uppannA rkkhiyjjaa| so ya rakkhio jaM piyA se jANati taM tattheva adhijio, pacchA ghare na tIrai paDhiDaMti gato pADaliputtaM, tattha cattAri vede saMgovaMge adhIo samattapArAyaNo sAkhApArao jAo, kiM bahunA ?, coddasa vijjAThANANi gahiyANi nena, tAhe Agato dasapuraM, te ya rAyakulasevagA NajjaMti rAyakule, teNaM saMviditaM ranno kayaM jahA emi, tAhe UsiyapaDAgaM nagaraM kayaM, rAyA sayameva ammogatiyAe niggao, diTTho sakkArio aggahAro ya se dinno, evaM so nagareNa savveNa ahinaMdijjato hatthikhaMdhavaragao appaNo ghare patto, tatthavi bAhirabdhaMtariyA parisA ADhAti, taMpi caMdaNakalasAdisobhiyaM, tattha bAhiriyAe uvaTThANasAlAe Thio, loyassa agdhaM paDicchai, tAhe vayaMsagA mittA ya savve Agae pecchai, diTTho parIyaNeNa ya jaNeNa aggheNa pajreNa ya pUio, gharaM ca se dupayacauppayahiraNNasuvaNNAdiNA bhariyaM, tAhe ciMtei-aMmaM na pecchAmi, tAhe gharaM atiyao, mAyaraM abhivAdei, tAe bhaNNai-sAgayaM puttatti ?, punaravi majjhatathA caiva accha, so bhaNati - kiM na ammo ! tujjha tuTThI ?, jena mae eMtena nagaraM vimhiyaM coddasaNhaM vijjAThANANaM Agame kae, sA bhaNati kahaM putta ! mama tuTTI bhavissati ?, jeNa tumaM bahUNaM sattANaM vahakAraNaM adhijiumAgao, saMsAro vaDaja tena kahaM tussAmi ?, kiM tumaM diTThIvAyaM paDhiumAgao ?, pacchA so ciMtei - kettio vA so hohiti ?, jAmi paDhAmi, jeNa mAuetuTThI bhavati, kiM mama logeNaM tosieNaM ?, tAhe bhaNati ammo ! kahiM so diTThivAo ?, sA bhaNati sAhUNaM diTThivAo, tA sonAmassa akkharatthaM ciMteumAraddho- ddaSTInAM vAdo dRSTivAdaH, tAhe so ciMteinAmaM ceva suMdaraM, jai koi ajjhAvei to ajjhAmi mAyAvi tosiyA bhavautti, tAhe bhaNai kahiM te diTTivAdajANaMtagA ?, sA bhaNai - amha ucchughare tosilaputtA nAma AyariyA, so bhAi-kallaM ajjhAmi mA tujjhe ussugA hohI, tAhe so rattiM diTThivAyaNAmatthaM cintaMto na ceva sutto, bitiyadivase appabhAe ceva paTThio, tassa ya pitimitto baMbhaNo uvanagaragAme vasai, tena hijo na diTThao, aja pecchAmi cchaNaMti cchulaTThIo gahAya eti nava paDipuNNAo egaM ca khaMDa, imo ya nIi, so patto, ko tumaM ?, aJjarakkhio'haM, tAhe so tuTTho uvagUhai, sAgayaM?, ahaM tujhe daTTumAgao, tAha so bhaNati - atIhi, ahaM sarIracitAe jAmi, eyAo ya ucchulaTThIo ammAe paNAmijAsi bhaNij ya diTTho mae ajjarakkhito, ahameva paDhamaM diTTho, sA tuTThA ciMtei-mama putteNa suMdaraM maMgalaM diTTha, nava puvvA ghettavvA khaMDaM ca so'vi ciMtei-mae diTThivAdassa nava aMgaNa ajhayANi vA ghettavvANi, dasamaM na ya savvaM, tAhe gato ucchughare, tattha ciMtei - kiha emeva atImi ? goho jahA ayANaMto, jo eesi sAvago bhavissai tena samaM pavisAmi, pAse acchai allINo tattha ya DhaDDuro nAma sAvao, se sarIraciMtaM kAUNa paDissayaM vaccai, tA tena dUraTThieNa tini nisIhiAo katAo, evaM so iriyAdI DhahareNaM sareNaM karei, so puNa mehAvI taM avadhArei, so'vi teNeva kameNa uvagato, savvesiM sAhUNaM vaMdanayaM kayaM, so sAvago na vaMdito, tAhe AyariehiM nAtaM - esa navasaDDo, pacchA pucchai-kato dhammAhigamo ?, Avazyaka mUlasUtram - 1 Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ ni. 776 ] 269 tena bhaNiyaM - eyassa sAvagassa mUlAo, sAhUhiM kahiyaM-jahesa saDDIe taNao jo so kallaM hatthakhaMdheNa atiNIto, kahaMti ?, tAhe savvaM sAhei, ahaM diTThivAtaM ajjhAiuM tujjha pAsaM Agato, AyariyA bhaNaMti-amha dikkhA abbhuvagameNa ajjhAijjai, bhaNai-pavvayAmi, sovi parivADIe ajjhAijai, evaM hou, parivADIe ajjhAmi kiM tu mama ettha na jAi pavvaiuM, annattha vaccAmo, esa rAyA mamANuratto, anno ya logo, pacchA mamaM balAvi nejjA, tamhA annahiM vaccAmo, tAhe taM gahAya annattha gatA, esa paDhamA sehanippheDiyA, evaM tena acireNa kAle ekkArasa aMgANi ahijiyANi, jo diTTivAdo tosaliputtANaM AyariyANaM so'vi anena gahito, tattha ya ajjavairA suvvaMti gappANA, siM diTTivAdo bahuo atthi, tAhe so tattha vaccai ujjeNi majjheNaM, tattha bhaddaguttANa therANaM aMtiyaM uvagato, tehiMvi anuvUhito-dhanno katattho yatti, ahaM saMlehiyasarIro, nattha mamaM nijAmao, tumaM nijAmao hohitti, tena tahatti paDissuyaM, tehiM kAlaM kareMtehiM bhaNNaimA vairasAmiNA samaM acchijjAsi, vIsuM paDissae Thito paDhejjAsi, jo tehiM samaM egamavi ratti saMvasai so tehiM anu marai, tena ya paDissutaM, kAlagae gato vairasAmisagAsaM, bAhiM Thito, te'vi suvinayaM pecchati, tesiM puNa thovamavasiddhaM jAtaM, tehiM vi taheva pariNAmiyaM, Agato, pucchito- katto ?, tosaliputtANaM pAsAto, ajarakkhito ?, AmaM, sAhu, sAgataM ? na, kahiM Thito ?, bAhiM, tAhe AyariyA bhaNati bAhiMThiyANaM kiM jAu ajjhAiuM ?, kiM tumaM na yANasi ?, tAhe so bhaNai khamAsamaNehiM ahaM bhaddaguttehiM therehiM bhaNito- bAhiM ThAejjAsi, tA uvaujittA jANaMti - suMdaraM, na nikkAraNeNa bhaNaMti AyariyA, acchaha, tAhe ajjhAiuM pavatto, acireNa kAleNa nava puvvA ahijiyA, dasamaM ADhatto ghettuM tAhe ajjavairA bhAMtijavitAiNa karehi, etaM parikaMmaM eyarasa, tANi ya suhumANi gADhaMtANi ya, cauvvIsaM javiyANi gahiyANi anena, so'vi tAva ajjhAi / 1 itoya se mAyApiyaraM sogeNa gahiyaM ujjoyaM karissAmi aMdhakArataraM kayaM, tAhe tANi ya appAhaMti, tahavi na ei, tato Daharato se bhAtA phaggurakkhio, so paTThavio, ehi savvANi'vi pavvayati jai vaccai, so tassa pattiyai, jai tANi pavvayaMti to tumaM paDhamaM pavvajjAhi, so pavvaio, ajjhAio ya, ajarakkhito javiesu atIva gholio pucchai-bhagavaM ! dasamassa puvvassa kiM sesaM ?, tattha biMdusamuddasarisavamaMdarehiM diTThataM kareMti, biMdumettaM gataM te samuddo acchI, tAhe so visAdamAvaNNo, katto mama sattI eyassa pAraM gaMtuM ?, tAhe Apucchai-bhagavamahaM vaccAmi ?, esa mama bhAyA Agato, te bhAMti - ajjhAhi tAva, evaM so niccameva Apucchara, tao ajjavairA uvauttA- kiM mamAto ceva eyaM vocchijaMtagaM ?, tAhe anena nAtaM - jahA mama thovaM AuM, na ya puNo esa ehiti, ato matehiMto vocchijihiti dasamapuvvaM, tato'nena visajio, paTTio dasapuraM gato / vairasAmI'vi dakkhiNAvahe viharaMti, tesiM siMbhAdhiyaM jAtaM, tato'haM sAhU bhaNiyA mamArihaM suMThi ANeha, tehiM AnIyA, sA tena kaNNe ThavitA, jemeMto AsAdehAmitti, taM ca pamhuTTaM, tAhe viyAle AvassayaM kareMtassa muhapottiyAe cAliyaM paDiyaM, tesiM uvaogo jAto aho pamatto jAto'haM, marattassa ya natthi saMjamo, taM seyaM khalu Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 Avazyaka mUlasUtram-1me bhattaM paccakkhAettae, evaM saMpeheti, dubbhikkhaM ca bArasavarisiyaM jAyaM, savvato samaMtA chinnA paMthA, nirAdhAraM jAyaM, tAhe vairasAmI vijjAe AhaDapiMDaM AneUNa pavvaiyANa dei, bhaNai yaevaM bArasavarise bhottavyaM, bhikkhA ya natthi, jai jANaha ussaraMti saMjamaguNA to bhuMjaha, aha jANaha navi to bhattyaM paccakkhAmo, tAhe bhaNaMti-kiM eriseNa vijApiMDeNa bhutteNaM ?, bhattaM paccakkhAmo, Ayariehi ya puvameva nAUNa sisso vairaseNo nAma pesaNeNa paTTaviyao, bhaNiyao ya-jAhe tumaM satasahassaniSphaNa, bhikkhaM lahihisi tAhe jANijjAsi-jahA naTuM dubhikkhaMti / tao vairasAmI samaNagaNaparivArio egaMpavvayaM vilaggiumAraddho, etya bhattaM pcckkhaamotti| ego ya tattha khuDDuo sAhUhiM vuccai-tumaM vacca, so necchai, tAhe so egaMmi gAme tehiM vimohio, pacchA giri vilaggA, khuDato tANa ya gaimaggeNa gaMtUNa mA tesiM asamAhI houtti tasseva heTThA silAtale pAovagato, tato so uNheNa navanIto jahA virAto acireNa ceva kAlagato, devehiM mahimA kayA, tAhe AyariyA bhaNaMti-khuDDaeNa sAhio aTTho, tato te sAhUNo duguNANiyasaddhA saMvagA bhaNaMti-jai tAva bAlaeNa hotaeNa sAhio aTTho to kiM amhe na suMdarataraM karemo? tattha ya devayA paDinIyA, te sAhUNo sAviyArUveNa bhattapAnena nimaMtei, aja bhe pAra-NayaM, pAreha, tAhe AyariehiM nAyaM-jahA aciyattoggahottiM, tattha ya abbhAse anno girI taM gayA, tattha devatAe kAussaggo kato, sA AgaMtUNa bhaNai-aho mama anuggaho, acchaha, tattha samAhIe kAlagatA, tato iMdena rahena vaMdiyA padAhiNIkariteNaM, taruvaratagaNagahaNAdINi pAsallANi katANi, tANi ajjavi taheva saMti, tassa ya pavvayassa rahAvattotti nAmaM jAyaM / taMmi ya bhagavaMte addhanArAyasaMghayaNaM dasa puvvANi ya vocchinnA / so ya vairaseNo jo pesio pesaNena so bhamaMto sopArayaM patto, tattha ya sAviyA abhigatA IsarI, sA ciMtei-kiha jIvihAmo? paDikkamo, natthi, tAhe sayasahaseNa taddivasaM bhattaM nipphAiyaM, ciMtiyaM-ittha amhe savvakAlaM ujjitaM jIvie, mA idAniM pattheva dehabaliyAe vitti kappamemo, natthi paDikkao to ettha sayasahassaniSphanne visaM choDhUNa jemeUNa sanamokkArANi kAlaM karemo, taM ca sajjitaM, navitA viseNaM saMjoijjai, soya sAhU hiMDato saMpatto, tAhe sA haTTatuTThA taM sAhuM tena paramannena paDilAbheti, taM ca paramatthaM sAhai, so sAhU bhaNai-mA bhattaM paccakkhAha, ahaM vairasAmiNA bhaNio-jayA tuma satasahassanipphaNNaM bhikkhaM lahihisi tato pae ceva subhikkhaM bhavissai, tAhe pavvassai, tAhe sA vAriyA tthitaa| ___ io ya taddivasaM ceva vAhaNehi taMdulA ANitA, tAhe paDikkao jAto, so sAhU tattheva Thito, subhikkhaM jAtaM, tANi sAvayANi tassaMtie pavvaiyANi, tato vairasAmitassa pauppayaM jAyaM vaMso avaDhio / ito ajjarakkhiehiM dasapuraM savvo sayaNavaggo pavvAsito mAtA bhaNinIo, jo so tassa khaMtao so'vi tesiM anurAeNa tehiM ceva samaM acchai, na puNa ligaM giNhai lajjAe, kiha samaNo pavvaissaM ?, ettha mama dhUtAo suNhAto nattuio ya, kiha tAsiM purao naggao acchissaM ?, AyariyA ya taM bahuso 2 bhaNaMti-pavvayasu, so bhaNai-jai samaM juyaleNaM kuMDiyAe chattaeNaM uvAhaNehiM jannovaieNa ya to pavvayAmi, AmaMti paDissutaM, paDDavvaio, so puNa caraNakaraNasajjhAyaM ANuyattaMtehiM geNhAvitavvotti, tato so kaDipaTTagacchatta __ Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.776] 271 vANahakuMDiyabaMbhasuttANi na muyai, sesaM savvaM pariharai / annayA ceiyavaMdayA gayA, AyariehiM puvvaM ceDarUvANi gahiyANi bhaNaMti-savve vaMdAmo chattaillaM mottuM, tAhe so ciMtei- ete mama puttA natugA ya vAMdajaMti ahaM kIsa na vaMdijjAmi?, tato so bhaNai-ahaM kiM na pavvaio ?, tANi bhaNaMti-kuMto pavvaiyANa chattayANi bhavaMti?, tAhe so ciMtei-etANi vi mamaM paDicodeMti, tA chaDDemi, tAhe puttaM bhaNai-alAhi, puttA ! chattaeNa, tAhe so bhaNati-alAhi, jAhe uNhaM hohiti tAhe kappo uvari kIrahiti, tato puNo bhaNaMti-mottUNa kuMDaillaM, tAhe putteNa bhaNiomattaeNa ceva sannAbhUmi gammai, evaM janovaiyaMpi muyai, AyariyA bhaNaMti-ko vA amhe na yANai jahA baMbhaNA ?, evaM tena tANi savvANi mukkANi, pacchA tANi bhaNaMti-savve vaMdAmo mottUNa kaDipaTTaillaM, tAhe so bhaNai-saha ajjayapajjaehiM mA vaMdaha, anno vaMdihiti mamaM, na muyai kaDipaTTayaM / tattha ya sAhU bhattapaccakkhAto, tato kaDipaTTayavosiraNaTThayAe AyariyA vaNNeti-eyaM maDayaM jo vahai tassa mahallaM phalaM bhavati, puvvaM ca sAhU saNNiellagA ceva bhaNaMti-amhe etaM vahAmo, tato AyariyasayaNavaggo bhaNai-amhe vahAmo, te bhaNDatA AyariyasagAsaM pattA, AyariehiM bhaNiyA-amhaM sayaNavaggo kiM mA nijaraM pAvau ?, tumhe ceva bhaNaha-amhe vahAmo, tAhe so thero bhaNai-kiM ettha puttA ! bahuyA nijarA ?, AyariyA bhaNaMti-AmaMti, tato so bhaNai-ahaM vahAmi, AyariyA bhaNaMti-ettha uvasaggA uppasaggA uppajaMti, ceDarUvANi naggeti, jai tarasi ahiyAseuM to vahAhi, aha nAhiyAsihi tAhe amha na suMdaraM hoi, so bhaNai-ahiyAsessaM, jAhe so ukkhitto tAhe tassa maggato pavvaiyo uThThiyA, tAhe khuDDagA-bhaNaMti-muyaha kaDipaTTayaM so mottUNa purato kato doreNa baddho, tAhe so lajjaMtotaM vahai, maggato mama suNhAdI pecchaMti, evaM tena uvasaggo uhito ahitAsetavvotti kAUNa vUDho, pacchA Agato taheva, tAhe AyariyA bhaNaMti-kiM khaMta ! imaM?, so bhaNai-uvasaggo uDio, AyariyA bhaNaMti-ANeha sADayaM, tAhe bhaNai-kiM ettha sADaeNa?, dilu jaM diTThavvaM, colapaTTao ceva bhavau, evaM tA so colapaTTayaM giNhAvito / pacchA bhikkhaM na hiMDai, tAhe AyariyA ciMteMti-esa jai bhikkhaM na hiMDai to ko jANai kayAdi kiMci bhaveja ?, pacchA ekallao kiM kAhiti ?, avi ya -eso nijaraM pAveyavvo, to tahA kIrau jaha bhikkhaM hiMDai, evaM ceva AyaveyAvaccaM, pacchA paraveyAvaccaMpi kAhiti, tato'nena sabbe sAhUNo apasAgAriyaM bhaNiyA-ahaM vajAmi, tumhe ekallayA samudisejAha purato khaMtassa, tehiM paDissutaM, tato AyariyA bhaNaMtitubbhe sammaM vaTTejaha khaMtassa ahaM gAmaM vaccAmitti, gatA AyariyA, te'vi bhikkhaM hiMDeUNa sabve egallayA samuddisaMti, so citei-mama esa dAhiti imo dAhi, ekkovi tassa na dei, anno dAhiti, esa varAo kiM labhai ?, anno dAhiti, evaM tassa na keNai kiMcivi dinnaM, tAhe Asurutto na kiMcivi Alavei, ciMtei-kallaM tAva eu putto mama, to pekkha ee jaM pAvemi, tAhe bIyadivase AgatA, __ AyariyA bhaNaMti-kiha khantA ! vaTTiyaM bhe?, tAhe bhaNai-putta ! jai tuma nA hoMto to'haM ekaMpi divasaM na jIvaMto, etevi je anne mama puttA nattugA ya te'vi na kiMci dinti, tAhe te AyarieNa tassamakkhaM aMbADiyA, teviya abbhuvagayA, tAhe AyariyA bhaNaMti-ANeha bhAyaNANi Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 Avazyaka mUlasUtram-1 jA'haM appaNA khantassa pAraNayaM Anemi, tAhe so khaMto ciMtei-kaha mama putto hiMDai ?, logappagAso na kayAi hiDiyapuvvo, bhaNai-ahaM ceva hiMDAmi, tAhe so appaNA khaMto niggato, so ya puNa laddhisaMpuNNo cirAvi gihatthattaNe, so ya ahiMDato na yANai-kato dAraM vA avadAraM vA, tato so egaM gharaM avadAreNa atigato, tattha taddivasaM pagataM vattellayaM, tattha gharasAmiNA bhaNito-kato avadAreNa pavvaiyao aiyao?, khaMteNa bhaNito-sirIe AyaMtIe kao dAraM vA avadAraM vA?, yato atIti tato suMdarA, gihasAmiNA bhaNiyaM-deha se bhikkhaM, tattha laDDugA laddhA battIsaM, so te ghettUNa Agato, AloiyaM anena, pacchA AyariyA bhaNaMti-tujhaM battIsaM sIsA hohiMti paraMpareNa AvaliyAThAvagA, tato AyariehiM bhaNitA-jAhe tubbhe kiMci rAulAto lahaha visesaM taM kassa deha ?, bhaNai-baMbhaNANaM, evaM ceva amha sAhUNo pUNijjA, etesiM ceva esa paDhamalAbho dijau, savve sAhUNa dinnA, tAhe puNo appaNo aTThAe uttiNNo, pacchA anna paramanaM ghatamahusaMjuttaM AnitaM, pacchA sayaM samudiTTho, evaM so appA ceva pahiMDito laddhisaMpuNNo bahUNaM bAladubbalANaM AhAro jAto / tattha ya gacche tinni pUsamittA-ego dUbbaliyApUsamitto, ego ghayapussamitto ego vatthapussamitto, jo dubbalio so jharao, ghayapUsamitto ghataM uppAdeti, tassimA laddhI-davvao 4 ____davvato ghataM uppAdeyavvaM, khettao ujjeNIe, kAlato jeTTAsADhesu mAsesu, bhAvato egA dhijjAiNi guvviNI, tIse bhattuNAthovaM thovaM piMDateNa chahiM mAsehiM vArao ghatassa uppAito, varaM se viyAiyAe uvajujihititti, tena ya jAiyaM, annaM natyi, taMpi sA haTTatuTThA dijjA, pariNAmato jattiyaM gacchassa uvajujjai, so na Nito ceva pucchai-kassa kittieNaM ghaeNaM kajaM? jattiyaM bhaNati tattiyaM Anei / vatthapussamittassa puNa eseva laddhI vatthesu uppAiyavvaesu, davvato vatyaM, khettato vaidise mahurAe vA, kAlato vAsAsu sItakAle vA, bhAvao jahA ekA kAviraMDA tIe dukkhadukkheNa chuhAe maraMtIe kattiUNa ekkA pottI vuNAviyA kallaM niyaMsehAmitti, etyaMtare sA pussamitteNa jAiyA haTTatuTThA dijjA, pariNAmao savvassa gacchassa uppAeti / jo dubbaliyapussamitto tena navavi puvvA ahijiyA, so tAni divA ya rattI ya jharati, evaM so jharaNAe dubbalo jAto, jai so na jharejja tAhe tassa savvaM ceva pamhusai, tassa puNa dasapure ceva niyallagANi, tAni puNa rattavaDovAsagANi, AyariyANa pAsaM alliyaMti, tato tANi bhaNaMtiamha bhikkhuNo jhANaparA, tubbhaM jhANaM natthi, AyariyA bhaNaMti-amha jhANaM, tuma jo nielao dubaliyapussamitto esa jhANeNa ceva dubbalo, tANi bhaNaMti-esa gihatthattaNe niddhArAhehiM balio, idAni natthi, tena dubbalo, Ayario bhaNai-esa nehena vinA na kayAi jemei, tAni bhaNaMtikato tubbaM neho ?, __ AyariyA bhaNaMti-ghatapUsamitto Anei, tAni na pattiyaMti, tAhe AyariyA bhaNaMti-esa tumha mUle kiM AhArettAito?, tAni bhaNaMti-niddhapesalANi AhArettAito, tesiM saMbohaNAe gharaM tANaM visajjio, ettAhe deha, taheva dAuM payattANi, so'vi jharai, taMpi najai chAre chubbhai, tAni gADhayaraM deti, tato niviNNANi, tAhe bhaNio-ettAhe mA jharau, aMtapaMtaM ca AhArei, tAhe so puNo'vi porANasarIro jAto, tAhe tANa uvagataM, dhammo kahio, sAvagANi jaayaanni| Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.776] 273 tattha ya gacche ime cattAri jaNA pahANA taM jahA-so ceva dubbaliyapUsamattio viMjho phaggurakivato goTThAmAhilotti, jo viMjho so atIva mehAvI, suttatthatadubhayANaM gahaNadhAraNAsamattho, so puNa suttamaMDalIe visUrai jAva parivADI AlAvagassa ei tAva palibhajjai, so Ayarie bhaNaiahaM suttamaMDalIe visUrAmi, jao cireNa AlAvago parivADIe ei, to mama vAyaNAyariyaM deha, tato AyariehiM dubbaliyapussamitto tassa vAyaNAyario dinno, tato so kaivi divase vAyaNaM dAUNa AyariyamuvaTTito bhaNai-mama vAyaNaM deMtassa nAsati, jAMca saNNAyaghare nANuppehiyaM, ato mama ajjharaMtassa navamaM puvvaM nAsihiti, tAhe AyariyA ciMteti-jai tAva eyassa paramamehAvissa evaM jharaMtassa nAsai annassa ciranaTuM ceva atisayakaovaogo matimehAdhAraNAiparihIne / nAUNa sesapurise khettaM kAlAnubhAvaM ca // 1 // so'nuggahAnuoge vIsuM kAsI ya suyavibhAgeNa / suhagahaNAdinimittaM nae ya suNigUhiyavibhAe // 2 // savisayamasaddahaMtA nayANa taMmattayaM ca gennhtaa| mannaMtA ya virohaM appariNAmAipariNAmA // 3 // gacchijja mA hu micchaM pariNAmA ya suhamA'ibahubheyA / hojA'sattA ghetUM na kAlie to nayavibhAgo // 4 // yaduktam-'anuyogastataH kRtazcaturddha' ti, tatrAnuyogacAturvidhyamupadarzayanannAha mUlabhASyakAra:[bhA.124] kAliyasuyaM ca isibhAsiyAI taio ya sUrapannattI / savvo ya dihivAo cautthao hoi anuogo // vR- kAlikazrutaM caikAdazAGgarUpaM, tathA kraSibhASitAni-uttarAdhyayanAdIni, 'tRtIyazca' kAlAnuyogaH, sa ca sUryaprajJaptiriti, upalakSaNAt candraprajJaptyAdi, kAlikazrutaM caraNakaraNAnuyogaH, RSibhASitAni dharmakathAnuyoga iti gamyate, sarvazca ddaSTivAdazcaturtho bhavatyanuyogaH, dravyAnuyoga iti hRdayamiti gAthArthaH // tatra RSibhASitAni dharmakathAnuyoga ityuktaM, tatazca mahAkalpazrutAdInAmapi RSibhASitatvAd dRSTivAdAduddhRtya teSAM pratipAditatvAd dharmakathAnuyogatvaprasaGga ityatastadapoddhAracikIrSayA''hani. (777) jaM ca mahAkappasuyaM jANi ya sesANi cheyasuttANi / caraNakaraNAnuogotti kAliyatthe uvagayAiM // vR-yacca mahAkalpazrutaM yAni ca zeSANi chedasUtrANi kalpAdIni caraNakaraNAnuyoga itikRtvA kAlikArthe upagatAnIti gAthArthaH / / idAnaM jahA deviMdavaMdiyA ajjarakkhiyA tahA bhaNNaha-te viharaMtA mahuraM gayA, tattha bhUtaguhAe vANamaMtaraghare ThitA / ito ya sakko devarAyA mahAvidehe sImaMdharasAmiM pucchai nigodajIve, jAhe nioyajIvA bhagavayA vAgariyA tAhe bhaNai-asthi puNa bhArahe vAse koi jo nioe vAgarejjA?, [24|18 Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 Avazyaka mUlasUtram-1 bhagavatA bhaNitaM-asthi ajarakikhato, tato mAhaNarUveNa so Agato, taM ca therarUvaM kareUNa 'pavvaiesu niggaesu atigato, tAhe so vaMdittA pucchai-bhagavaM ! majjha sarIre mahallavAhI imo, ahaM ca bhattaM paccakkhAeja tato jANaha mama kettiyaM AUyaM hojjA ?, javiehiM kira bhaNiyA AUseDhI, tata uvauttA AyariyA jAva pecchaMti AuM varisasatagrahiyaM do tinni vA, tAhe ciMtei-bhAraho esa maNusso na bhavai, vijAharo vA vANamaMtaro vA, jAva do sAgarovamAI ThitI, tAhe bhamuhAo hatthehiM ukkhivittA bhaNai-sakko bhavANaM, tAhe savvaM sAhai-jahA mahAvidehe mae sImaMdharasAmI pucchito, ihaM camhi Agato, taM icchAmi souM nioyajIve, tAhe se kahiyA, tAhe tuTTho Apucchai-vaccAmi?, AyariyA bhaNaMti-acchaha muhuttaM, jAva saMjatA enti, ettAhe dukkahA saMjAtA, thirA bhavaMti, jo calA, jahA etAhe'vi deviMdA entitti, tato so bhaNatijai te mamaM pecchaMti tena ceva appasattattaNeNa nidAnaM kAhiMti to vaccAmi, tato cindhaM kAuM vacca, tato sakko tassa uvassayassa annahuttaM kAuMdAraM gato, tato AgatA saMjayA pecchaMti, kato eyassa dAraM?, AyariehiM vAhirittA-ito eha, siTuM ca jahA sakko Agato, te bhaNaMti-aho amhehiM na diTTho, kIsa na muhuttaM dharito?, taM ceva sAhai-jahA appasattA manuyA nidAnaM kAhinti to pADiheraM kAUNa gato, evaM te deviMdavaMdiyA bhavaMti / te kayAi viharaMtA dasapuraM gayA, mahurAe akiriyAvAdI udvito, natthi mAyA natthi piyA evamAdinAhiyavAdI, tahiyaM ca natyi vAI, tAhe saMghe saMghADao ajjarakkhiyasagAsaM pesio, jugappahANA te, te AgaMtUNa tesiM sAhiti, te ya mahallA, tAhe tehiM mAulo goTThAmahilo pesio, tassa vAdaladdhI atthi, tena gaMtUNa so vAdI viniggihito, pacchA sAvagehiM goTThAmAhilo dharito, tattheva vAsArattaM Thito / itoya AyariyA ciMtaMti-ko gaNaharo bhavejA ?, tAhe nehiM dubbaliyapUsamitto samakkhito, jo puNa se sayaNavaggo tesiM __goTThAmAhilo phaggurakkhio vA'bhimato, tato AyariyA savve saddAvittA didi'taM karitijahA tinni kuDagA-nippAvakuDo tellakuDo ghayakuDotti, te tinnivi heTThAhuttA katA nippphAvA savve'vi niti, tellamavi nIti, tattha puNa avayavA laggati, ghatakuDe bahuMceva laggai, evameva ajjo ! ahaM dubbaliyapUsamittaM prati suttatthatadubhaesu nipphAvakuDasamANo jAto, phaggurakkhitaM prati tellakuDasamANo, goTThAmAhilaM prati ghatakuDasamANo, ato esa sutteNa ya atyeNa ya uvagato dubbaliyapUsamitto tubbha Ayario bhavai, tehiM paDicchito, iyarovi bhaNio-jahA'haM vaTTio phaggurakkhiyassa goTThAmAhilassa ya tahA tumhehiM vaTTiyavvaM, tANivi bhaNiyANi-jahA tubbhe mama vaTTiyANi tahA eyassa vaTTejjAha, aviya-ahaM kae vA akae vA na rUsAmi, esa na khamahiti, to sutarAmeva eyassa vaTTejjAha, evaM dohi vagge appAhettA bhattaM paJcakkhAiuM devalogaM gatA / goTThAmAhileNavi sutaM jahA-AyariyA kAlagatA, tAhe Agato pucchai-ko gaNaharo Thavio?, kuDagadiluto ya suto, tao so vIsuM paDissae ThAiUNAgato tesiM' sagAsaM, tAhe tehiM savvehiM abbhuTTito bhaNio ya-iha ceva ThAhi, tAhe necchai, tAhe so bAhiMThito anne vuggAhei, te na sakaMti vuggAheuM / ito ya AyariyA atthaporusiM kareMti, so na suNai, bhaNai ya-tubbhe'ttha Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 275 upodghAtaH - [ni.777] nippAvayakuDagA, tAhe tesu uThThiesu viMjho anubhAsai taM suNei; aTThame kammappavAyapuvve kamma vaNNijjai, tahA kammaM bajjhai, jIvassa ya kammassa ya kahaM baMdho?, ettha vicAre so abhinivesena annahA mannaMto parultio ya niNhao jAotti / anena prastAvena ka ete nilavA ityAzaGkA'panodAya tAn pratipipAdayiSurAhani. (778) bahuraya paesa avvattasamucchAdugatigaabaddhiyA ceva / sattee ninhagA khalu titthaMmi u vaddhamANassa // vR-'bahuraya'tti ekasamayena kriyAdhyAsitarUpeNa vastuno'nutpatteH prabhUtasamayaizcotpattairbahuSu samayeSu ratAH-saktAH bahuratAH, dIrghakAladravyaprasUtiprarUpiNa ityrthH1| 'padesa' tti pUrvapadalopAt jIvapradezAH pradezAH, yathA mahAvIro vIra iti, jIvaH pradezo yeSAM te jIvapradezAH nihavA, caramapradezajIvaprarUpiNa iti hRdayam 2 / 'avvatta' thi uttarapadalopAdavyaktamatA avyaktAH , yathA bhImaseno bhIma iti, vyaktaM-sphUTa, na vyaktamavyaktam-asphuTaM mataM yeSAM te'vyaktamatAH, saMyatAdhavagame sandigdhabuddhaya iti bhAvanA 3 / "samuccheda' ti prasUtyanantaraM sAmastyena prakarSacchedaH samucchedaH-vinAzaH, samucchedamadhIyate tadvedino vA 'tadadhIte tadvattI' tyaN sAmucchedAH, kSaNakSayibhAvaprarUpakA iti bhAvArthaH 4 / 'duga' tti uttarapadalopAdekasamaye dve kriye samudite dvikriya tadadhIyate tadvedino vA dvaikriyAH, kAlAbhedena kriyAdvayAnubhavaprarUpiNa ityarthaH 5 / 'tiga' tti trairAzikA jIvAjIvanojIvabhedAstrayo rAzayaH samAhRtAH trirAzi tatprayojanaM yeSAM te trairAzikAH, rAzitrayakhyApakA iti bhAvanA 6 / 'abaddhigA ceva' tti spRSTaM jIvena karma na skandhavad baddhamabaddham, avaddhameSAmasti vidanti vetyabaddhikAH, spRSTakarmavipAkarUpakA iti hRdayam 7 / 'sattete niNhayA khalu titthaMmi u vaddhamANassa' ti saptaite nihnavAH khalu, nihnava iti ko'rthaH?-svaprapaJcatastIrthakarabhASitaM nikute'rthaM pacAdyaci ti nihnavo-mithyASTiH, uktaM __ "satroktasyaikasyApyarocanAdakSarasya bhavati naraH / mithyASTiH sUtraM hi naH pramANaM jinAbhihitam / / " khalviti vizeSaNe, kiM vizinaSTi ? -anye tu dravyaliGgato'pi bhinnA boTikAkhyA iti, tIrthe varddhamAnasya, pAThAntaraM vA-'etesiM niggamanaM vocchAmi ahAnupuvvIe' tti gAthArthaH // sAmprataM yebhyaH samutpannAstAn pratipAdayannAhani. (779) bahuraya jamAlipabhavA jIvapaesA ya tiisguttaao| - avvattA''sADhAo saamuccheyaa''smittaao| vR. bahuratAH jamAliprabhavAH, jamAlerAcAryAt prabhavo yeSAM te tathAvidhAH, jIvapradezAzca tiSyaguptAdutpannAH, avyaktA ASADhAt, sAmucchedAH azvamitrAditi gAthArthaH / / ni. (780) gaMgAo dokiriyA chalugA terAsiyANa uppattI / therA ya goTThamAhila puTThamabaddhaM parUviMti // vR-gaGgAt dvaikriyAH, SaDulUkAt trairAzikAnAmutpattiH, sthavirAzca goSThAmAhilAH spRSTamabaddhaM prarUpayanti, karmeti gamyate, 'puTThabaddhaM parUviMsu' vA pAThAntaraM, tatazcAbaddhikA goSThAmAhilAt sAtA iti gAthArthaH / / sAmprataM yeSu pureSUtpannAsta ete nivAstAni pratipAdayannAha Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 Avazyaka mUlasUtram-1 ni. (781) sAvatthI usabhapura seyaviyA mihila ullugAtIraM / purimaMtaraMji dasapura rahavIrapuraM ca nagarAI // vR-zrAvastI kraSabhapuraM zvetavikA mithilA, ullukAtIraM puramantaraJji dazapuraM rathavIrapuraM ca 'nagarANi, nihnavanAM yathAyogaM prabhavasthAnAni, vakSyamANAbhinna dravyaliGgamithyASTiboTikaprabhavasthAnarathavIrapuropanyAso lAghavArtha iti gAthArthaH / / bhagavataH samupajAtakevalasya parinirvRtasya ca kaH kiyatA kAlena nihnavaH samutpanna iti pratipAdayannAhani. (782) coddasasolasa vAsA coddasavIsuttarA ya donni syaa| aTThAvIsA ya duve paMceva sayA u coyAlA // vR-caturdazaSoDazavaSANi tatha 'coddasavIsuttarA ya donni saya' tti caturdazAdhike dve zate viMzatyuttare ca dve zate, varSANAmiti gamyate, tathA'STAviMzatyadhike ca dve zate, tathA paJcaiva zatAni catuzcatvArizadadhikAni, iti gAthArthaH ||avyvaarth tu bhASyakAra eva prtipaadyissyti| ni. (783) paMca sayA culasIyA chacceva sayA navottarA hoti / nANuppattIya duve uppannA nivvue sesA // vR-paJca zatAni caturazItyadhikAni SaT caiva zatAni navottarANi bhavanti / jJAnotpatterArabhya caturdazaSoDazavarSANi yAvadatikrAntAni tAvadatrAntare dvAvAdyAvutpannau, utpannA nivRtte bhagavati, yathoktakAle cAtikrAnte zeSA : khalvavyaktAdaya idi boTikaprabhavakAlAbhidhAnaM lAghavArthameveti gAthArthaH // adhunA sUcitamevArtha mUlabhASyakRd yathAkramaM spaSTayannAha[bhA.125] coddasa vAsANi tayA jinena uppADiyassa nANassa / to bahurayANa diTThI sAvatthIe samuppannA // vR-caturdazavarSANi tadA 'jinena' vIreNotpAditasya jJAnasya tato'trAntare bahuratAnAM dRSTiH zrAvastyAM nagaryAM samutpanneti gAthArthaH / yathotpannA tathopadarzayan saGgrahagAthAmAha[bhA.126] jeTThA sudaMsaNa jamAli'Noja sAvatthiteMdugujjANe / paMcasayA ya sahassaM DhaMkeNa jamAli mottUNaM // vR. kuNDapuraM nagaraM, tattha jamAlI sAmissa bhAiNijjo, so sAmissa mUle paMcasayaparivAro pavvaio, tassa bhajjA sAmiNo duhitA, tIse nAmANi jeTTatti vA sudaMsaNatti vA anojatti vA, sAvi sahassaparivArA anupavvaiyA, jahA pannattIe tahA bhaNiyavvAM, ekkArasaMgA ahijjiyA, sAmi ApucchiUNa paMcasayaparivAro jamAlI sAvatthI gato, tattha teMDugaM ujjANe koTThae ceie samosaDho, tattha se aMtapaMtehiM rogo uppanno, na tarai nisanno acchiuM, to samaNe bhaNiyAiosejjAsaMthArayaM karei, te kAumAraddhA / / atrAntare jamAlihijvarAbhibhUtastAn vineyan papracchasaMstRtaM na veti?, te uktavantaH-saMstRtamiti, sa cotthito jigamiSurardhasaMstRtaM dRSTvA kruddhaH, siddhAntavacanaM smRtvA 'kriyamANaM kRta'-mityAdi karmodayato vitathamiti cintayAmAsa, 'kriyamANa, 'kriyamANaM kRta' mityetad bhagavadvacanaM vitathaM, pratyakSaviruddhatvAt, azrAvaNazabdavacanavat, pratyakSaviruddhatA cAsyArdhasaMstRtasaMstArAsaMstRtadarzanAt, tatazca kriyamANatvena pratyakSasiddhena kRtatvadharmo'panIyata iti bhAvanA, tato yad bhagavAnAha tadanRtaM, kintu kRtameva kRtamiti, Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.783] 277 evaM paryAlocyaivameva prarUpaNAM cakAreti, sa cetthaM prarUpayanaM svagacchasthavirairidamuktaH- he AcArya! 'kriyamANaM kRta' mityAdi bhagavadvacanamavitamathameva, nAdhyakSaviruddhaM, yadi kriyamANaM kriyAviSTaM kRtaM neSyate tataH kathaM prAk kriyA'nArambhasamaya iva pazcAdapi kriyA'bhAve tadiSyata iti, sadA prasaGgAt, kriyA'bhAvasyAviziSTatvAt, tathA yaccoktaM bhavatA 'arddhasaMstRtasaMstRtadarzanAt tadapyayuktaM, yato yad yadA yatrAkAzadeze vastramAstIryate tattadA tatrAstIrNameva, evaM pAzcAtyavastrAstaraNasamaye khalvasAvAstIrNa eva, viziSTasamayApekSINi ca bhagavadvacanAni, ato'doSaH evaM so jAhe na paDivajjai tAhe kei asaddahaMtA tassa vayaNaM gayA sAmisagAsaM, anne teneva samaM ThiyA, piyadaMsaNAvi, tattheva DhaMko nAma kuMbhagAro samaNovAsao, tattha ThiyA, sA vaMdituM AgayA, taMpi taheva pannavei, sA ya tassAnurAeNa micchattaM vipaDivaNNA, ajANaM parikahei, taM ca DhaMka bhaNati, so jANati-esA'vi vippaDivaNNA nAhaghaeNaM, tAhe so bhaNati-sammaM ahaM na yANAmi evaM visesataraM, annayAkayAIM sajjhAyaporusiM karei, tato DhaMkeNa bhAyaNANi uvvattaMteNa tatohutto iMgAlo chUDho, tato tIse saMghADIe egadeso daDDo, sA bhaNai-sAvaya ! kiM te saMghADI daDDA ?, so bhaNai-tubbhe ceva pannaveha jahA-dajjhamANe aDaDDe, keNa tubbha saMghADI daDDA ?, tato sA saMbuddhA bhaNai-icchAmi saMmaM paDicoyaNA, tAhe sA gaMtUNa jamAli pannavei bahavihaM, so jAhe na paDivAi tAhe sA sesasAhuNo ya sAmiM ceva uvasaMpannAI, itaro'vi egAgI anAloiyapaDikaMto kAlagato // eSa saGgrahArthaH, akSarANi tvevaM nIyante, jeTThA sudaMsaNA anojjati jamAlidharaNIe nAmAI, sAvatthIe nayarIe teMdugujANe jamAlissa esA diTThI uppaNNA, tattha paMcasayA ya sAhUNaM sahassaM ca saMjaINaM, etehiMje sataM na paDibuddhaM taM DhaMkeNa paDibohiyaMti vakkasesaM, jamAliM motUNaMti // anye tvevaM vyAcakSate-jeTThA mahattarigA sudaMsaNA'bhihANA bhagavato bhagiNI, tIse jamAlI putto, tassa annojjA nAma bhagavato duhitA bhAriyA // zeSaM pUrvavat / gataH prathamo nihnavaH, sAmprataM dvitIyaM pratipAdayannAha[bhA.127] solasa vAsANi tayA jinena uppADiyassa nANassa / jIvapaesiyadiTThI usabhapuraMmI samuppannA // vRSoDaza varSANi tadA jinenotpAditasya jJAnasya jIvapradezikaSTistata RSabhapure samutpannA iti gAthArthaH / kathamutpannA? rAyagihaM nagaraM guNasilayaM ceiyaM, tattha vasU nAmAyario coddasapubbI samosaDho, tassa sIso tIsagutto nAma, so AyappavAyapuvve imaM AlAvayaM ajjhAvei-ege bhaMte ! jIvapaese jIvetti vattavvaM siyA ?, no iNamaDhe samaDhe, evaM do jIvapaesA tinni saMkhejjA asaMkhejjA vA, jAva egenAvi padeseNa UNo no jIvotti vattavvaM siyA, jamhA kasiNe paDipunne logAgAsapadesatullapaese jIvetti vattabva' mityAdi, evamajjhAvito mithyAtvodayato vyutthitaH sannitthamabhihitavAnyokAdayo jIvapradezoH khalvekapradezahInA api na jIvAkhyAM labhante, kintu caramapradezayuktA eva labhanta iti, tataH sa evaikaH pradezo jIva iti, tadbhAvabhAvitvAt jIvatvasyeti, sa khalvevaM pratipAdayan guruNokto-naitadevaM, jIvAbhAvaprasaGgAt, katham ?, bhavadabhimato'ntyapradezo'pyajIvaH, anyapradezatulyaparimANatvAt, prathamAdipradezavat, prathamAdi-pradezo vA jIvaH, zeSapradezatulyaparimamANatvAd, antyapradezavat, na ca pUraNa itikRtvA Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 Avazyaka mUlasUtram-1 tasya jIvatvaM yujyate, ekaikasya pUraNatvAvizeSAd, ekamapi vinA tasyAsampUrNatvamityevamapyukto yadA na pratipadyate tAhe se kAussaggo kato, evaM so bahUhiM asabmAdubbhAvaNAhi~ micchattAbhiniveseNa ya appAMca paraM ca tadubhayaM ca vuggAhemANo vuppAemANo gato AmalapappaM nagariM, tattha aMbasAlavaNe Thito, tattha mittasirI nAma samaNovAsao, so jANai-jahesa niNhao, annayA kayAi tassa saMkhaDI jAtA, tAhe tena nimaMtio-tubmehiM sayameva gharaM AgaMtavvaM, te gatA, tAha tassa niviTThassa viulA khajjagavihI nINitA, tAhe so tAo ekekAo khaMDaM khaMDaM dei, evaM kUrassa kusaNassa vatthassa, pacchA pAdesu paDito, sayaNaM ca bhaNai-eha vaMdaha, sAhU paDilAbhiyA, aho ahaM dhanno sapuNNo jaMtubbhe mama gharaM sayamevAgatA, tAhe te bhaNaMti-kiM dharisiyAmo amhe evaM tume?, so bhaNati-sasiddhateNa tumhe mayA paDilAbhyiA, jai navaraM vaddhamAnasAmissa taNaeNa siddhateNa paDilAbhemi, tattha so saMbuddho bhaNai-icchAmi ajjo ! samma paDicoyaNA, tAhe pacchA sAvaeNa vihinA paDilAbhito, micchAmi dukkaDaM ca kataM, evaM te savve saMbohiyA, Aloiya paDikaMtA viharaMti // amumevArthamupasaMjihIrSurAha[bhA.128] rAyagihe guNasilae vasu coddasapubbi tiisguttaao| AmalakappA nayarI mittasirI kuurpiNddaaii|| vR-asyAH prapaJcArtha ukta eva, akSaragamanikA tu usabhapuraMti vA rAyagihaMti vA egaTThA, tatya rAyagihe guNasilae ujjAne vasu coddasapubbI Ayario samosaDho, tassa sIsAo tIsaguttAo esA diTThI samuppannA, so micchAttAbhibhUo AmalakappA nAma nayarI taM gao, mittasirI sAvao, tena kUrapuvagAdi (dezIyavacanatvAt kUrasikthAdinetyarthaH) diTuMtehiM paDibohiutti // gato dvitIyo nihnavaH, sAmprataM tRtIyaM pratipAdayannAha[bhA.129] codA dovAsasayA taiyA siddhiM gayassa vIrassa / avvattayANa diTThI seyaviyAe samuppannA / / vR- caturdazAdhike dve varSazto tadA siddhiM gatasya vIrasya tato'vyaktakadRSTiH zvetavyAM nagaryAM samutpanneti gAthArthaH / kathamutpannA ?-seyaviyAe nayarIe polAse ujjAne ajJAsADhA nAmAyariyA samosaDhA, tesiM sIsA bahave AgADhajogaM paDivannA, sa evAyario tesiM vAyaNAyario, anno tattha natyi, te ya ratiM hiyayasUleNa mayA sohamme nalinigumme vimAne devA uvavannA, ohiM pauMjaMti, jAva pecchaMti taM sarIragaM, te ya sAhU AgADhajovAhI, tevi na yANaMti-jahA AyariyA kAlagatA, tAhe taM ceva sarIragaM anappavisittA te sAhaNo uTTaveti, verattiyaM kareha, evaM tena tesiM divvapabhAveNa lahuM ceva sAriyaM, pacchA so te bhaNai-khamaha bhaMte! jaMbhe mae assaMjaeNa vaMdAviyA, ahaM amugadivase kAlagato, tujhaM anukaMpAe Agato, evaM so khAmettA paDigato, tevi taM sarIragaM chaDDeUNa ciMteMti-ecciraM kAlaM assaMjato vaMdito, tato te avvattabhAvaM bhAveti ko jANai kiM sAhU devo vA ? to na vaMdaNijotti / hojjAsaMjatanamaNaM hojja musAvAyamamugotti / / 1 / / theravayaNaM jadi pare saMdeho kiM surotti / Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.783] 279 sAhutti deve kahaM na saMkA kiM so devo adevotti // 2 // tena kahietti va matI devo'haM rUvadarisaNAo ya / sAhutti ahaM kahia samANarUvaMmi kiM saMkA ? // 3 // devassa va kiM vayaNaM saccaMti na sAhurUvadhArissa / na paropparaMpi vaMdaha jaM jANaMtAvi jayayotti // 4 // evaM bhaNNamANAvi jAhe na paDivajjati tAhe ugghADiyA, tato viharaMtA rAyagihaM gayA, tattha moriyavaMsapasUo balabhaddo nAma rAyA samaNovAsao, tena te AgamiyA-jahA ihamAgatatti, tAhe tena gohA ANattA-vaccaha guNasilagAto pavvaiyae ANesa, tehiM AnItA, rannA purisA ANattA-sigdhaM ete kaDagamaddeNa mAreha, tato hatthI kaDagehi ya AnIehiM te pabhaNiyA-amhe jANAmo jahA tumaM sAvao, to kahaM amhe mArAvihi ?, rAyA bhayai-tumhe corA nu cAriyANu abhimarA nu?, ko jANai ?, te bhaNaMti-amhe sAhuNo, rAyA bhaNai-kiha tubbhe samaNA?, jaM avvattA paropparassavi na vaMdaha, tubbhe samaNA vA cAriyAvA?, ahaMpi sAvago vA na vA?, tAhe te saMbuddhA lajjiyA paDivatrA nissaMkiyA jAyA, tAhe aMbADiyA kharehiM mauehi ya, saMbohaNaTThAe tubbhaM imaM mae eyANurUvaM kayaM, mukkA khAmiA ya / / amumevArthamupasaMharannAha[bhA.130] seyavi polAsADhe joge taddivasahiyayasUle ya / sohaMmi nalinigumme rAyagihe muriya balabhadde / / vR- zvetavyAM nagaryAM polAse udyAne ASADhAkhya AcAryaH yoga utpATite sati taddivasa eva hRdayazUle ca, utpanne mRta iti vAkyazeSaH, sa ca saudharme kalpe nalinigulme vimAne, samutpadyAvadhinA pUrvavRttAntamavagamya vineyAnAM yogAn sAritavAniti vAkyazeSaH, suralokagate tasminnavyaktamatAstadvineyA viharanto rAjagRhe nagare maurye balabhadro rAjA, tena sambodhitA iti vAkyazeSaH, evamanyA api saGgrahagAthA svabuddhyA vyAkhyeyA iti / uktastRtIyo nihnavaH, caturthavyAcikhyAsayA''ha[bhA.131] vIsA do vAsasayA taiyA siddhiM gayassa vIrassa / sAmuccheiyadiTThI mihilapurIe smuppnnaa|| vR-viztyuttare dve varSazate tadA siddhiM gatasya vIrasya tato'trAntare sAmucchedikaSTiH mithilApuryAM samutpanneti gAthArthaH / yathotpannA tathA pradarzayannAha[bhA.132] mihilAe lacchighare mahagirikoDiNNa Asamitte ya / neuniyAnuppavAe rAyagihe khaMDarakkhA ya / / vR-mihilAe nayarIe lacchihare cetie mahAgirIAyariyANa koDiNNo nAma sIso Thito, tassa Asamitto sIso, so anuppavAdapuvve neuniyaM vatthu paDhati, tattha chinnachedanavattavvayAe AlAvago jahA paDutpannasamayaneraiyA vocchijissaMti, evaM jAva vemANiyatti, evaM biiyAdisamaesu vattavvaM, ettha tassa vitigicchA jAyA-jahA savve puDappanna-samayasaMjAtA vocchijissaMti 'evaM ca kato kammANuveyaNaM sukayadukkayANaMti ? / uppAdAnaMtarato savvassa vinAsasabbhAvA // 1 // Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 so evamAdi paruveMto guruNA bhaNio Avazyaka mUlasUtram - 1 'ganayamarUNamiNaM suttaM vaccAhi mA humicchattaM / niravekkho sesANavi nayANa hidayaM viyArehi // 2 // ' nahi savvA vinAso addhApajjAyamettaNAsaMmi / aparappajAyA anaMtadhammiNo vatthuNo juttA // 3 // aha suttAtotti matI nanu sutte sAsayaMpi niddinaM / vatyuM davvaTThAe asAsayaM paJjavaTThAe // 4 // tatthavi na savvanAso samayAdivisesaNaM jato'bhihitaM / iharA na savvanAse samayAdivisesaNaM juttaM // 5 // jAhe pannaviovi necchati tAhe ugghADito, tato so samucchedaM vAgareMto kaMpillapuraM gato, tattha khaMDarakkhA nAma samaNovAsayA, te ya suMkapAlA, tehiM te AgamiellagA, tehi te gahiyA, te mAreumAraddhA, te bhAMti bhayabhIyA - amhehiM suyaM jahA tubbhe sAvagA, tahAvi ete sAhU mAreha, te bhati-je te sAhU te vocchiNNA tujhaM ceva siddhaMto esa, ato tumme anne kevi corA, te bhaNaMti-mA mAreha, evaM tehiM saMbohiyA paDivaNNA sammattaM / ayaM gAthArthaH // akSarANi tu kriyAdhyAhArataH svadhiyA jJeyAni / gatazcaturtho nihnavaH, sAmprataM paJcamamabhidhitsurAha[bhA. 133] aTThAvIsA do vAsasayA taiyA siddhiM gayassa vIrassa / do kiriyANaM diTThI ullugatIre samuppannA // vR- aSTAviMzatyadhike dve varSazate tadA siddhiM gatasya vIrasya, atrAntare dvaikriyANAM dRSTiH ullukAtIre samutpanneti gAthArthaH // yathA samutpannA tathA nidarzanAyAhanaikheDajanava ulluga mahagiridhanagutta ajjagaMge ya / [bhA. 134] kiriyA do rAyagihe mahAtavo tIramaNiNAe // vR- ullukA nAma nadI, tIe uvalakkhio janavatovi so ceva bhaNNai, tIse ya nadIe tIre egaMmi kheDaThANaM, bIyaMmi ullugAtIraM nagaraM, anne taM ceva kheDaM bhaNaMti, tattha mahAgirINa sIso dhanagutto nAma, tassavi sIso gaMgo nAma Ayariyo, so tIse nadIe pubvime taDe, AyariyA se avarime taDe, tato so sarayakAle AyariyaM vaMdao uccalio, so ya khallADo, tassa ullugaM nadiM uttaraMtassa sA khallI uNheNa ijjhai, hiTThA ya sIyaleNa pANieNa sItaM, tato so ciMte - sutte bhaNiyaM jahA egA kiriyA vedijjai-sItA usiNA vA, ahaM ca dokiriyAo veemi, ato do'vi kiriyAo esamaeNa vedijaMti, tAhe AyariyANa sAhai, tAhe bhaNio - mA ajjo ! evaM pannavehi, natthi egasamaeNa do kiriyAo vedijjaMti, jato samao mano ya suhumA na lakkhijjUMti utpalapatrazatavedhavat, evaM so pannavito'vi jAhe na paDivajjai tAhe ugghADito, so hiDaMto rAyagihaM gato, mahAtavo tIrappabhe nAma pAsavaNe, tattha maNinAgo nAma nAgo, tassa cetie ThAti, so tattha parisAmajhe kaheti jahA egasamaena do kiriyAo vedijaMti, tato maNinAgena bhaNiyaM tIse parisAe majhe- are duTThasehA ! kIsa eyaM apannavaNaM pannavesi ?, ettha ceva ThANe ThieNa bhagavatA vaddhamANasAmiNA vAgariyaM- jahA egaM kiriyaM vedetti, tumaM Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ ni. 783] siM kiM laTThatarao jAo ?, chaDDehi eyaM vAdaM, mA te doseNAsehAmi'maNinAgenAraddho bhayovavattipaDibohio vottuM / icchAmo gurumUlaM gaMtUNa tato paDikkaMto // 1 // tti gAthArthaH // gataH paJcamo nihnavaH, SaSThamadhunopadarzayannAhapaMcasayA coyAlA taiyA siddhi gayassa vIrassa / purimaMtaraMjiyAe terAsiyadiTThI uvavannA // [bhA. 135] vR- paJca varSazatAni catuzcatvAriMzadadhikAni tadA siddhi gatasya vIrasya, atrAntare puryantaraJjikAyAm, anusvAro'lAkSaNikaH, trairAzikaddaSTirutpanneti gAthArthaH / kathamutpanneti pradarzyate - tatra 281 [bhA. 136 ] purimaMtaraMji bhUyaguha balasiri sirigutta rohagutte ya / parivAyapoTTasAle ghosaNapaDisehaNA vA // vR- saGgrahagAthA / asyAzca kathAnakAdartho'vaseyaH, taccedam-aMtaraMjiyA nAma purI, tattha bhUyaguhaM nAma cetiyaM, tattha siriguttA nAma AyariyA ThitA, tattha balasirI nAma rAyA, tesiM siriguttANaM therANaM saDDiyaro rohautto nAma sIso, annagAme Thitao, tato so uvajjhAyaM vaMdao eti, ego ya parivAyao poTTaM lohapaTTaeNa baMdhiuM jaMbusAlaM gahAya hiMDai, pucchito bhai-nANeNa poTTa phuTTa to lohapaTTeNa baddhaM, jaMbuDAlaM ca jahA ettha jaMbUdIve natthi mama paDivAditti, tato tena paDato nINAvito - jahA suNNA parappavAdA, tassa logena poTTasAlo ceva nAmaM kataM, so pahato rohagutteNaM vArio, ahaM vAdaM demitti, tato so paDisehittA gato AyariyasagAsaM, Aloei evaM mae paDahato viNivArio, AyariyA bhaNaMti-du kayaM, jato so vijjAbalio, vAde parAjito'vi vijjAhiM uvaTThAitti tassa imAo satta vijjAo, taM jahA [bhA. 137] vicchuya sappe mUsaga miI varAhI ya kAyapoAIM / eyAhiM eyAhi vijjAhiM so u parivvAyao kusalo / vR-tatra vRzciketi vRzcikapradhAnA vidyA gRhyate, sarpati sarpapradhAnA, 'mUsaga' tti mUSakapradhAnA, tathA mRgI nAma vidyA, mRgIrUNopaghAtakAriNI, evaM vArAhI ca, 'kAgapotti' tti-kAkavidyA, potAkIvidyA ca, potAkyaH sakunikA bhaNyante, etAsu vidyAsu, etAbhirvA vidyAbhiH sa parivrAjakaH kuzala iti gAthArthaH / so bhaNai - kiM sakkA ettAhe nillukkiuM ?, tato so AyarieNa bhaNio-paDhiyasiddhAu imAu satta paDivakkhavijjAo geha, taM jahA [bhA. 138] morI nauli birAlI bagghI sIhI ulUgi ovAI / eyAo vijjAo geha parivAyamahaNIo | vR- morI nakulI birAlI vyAghrI siMhI ca ulUkI 'ovAi' tti olAvayapradhAnA, etA vidyA gRhANa parivrAjakamathinya iti gAthArthaH // rayaharaNaM ca se abhimaMteuM dinnaM, jai api uTThei to rayaharaNaM bhamADijjAsi, to ajeyo hohisi, iMdeNAvi sakkihisi no jetuM, tAhe tAo vijjAo gahAya gaosabhaM, bhaNiyaM ca'NeNa - esa kiM jANati ?, eyassa ceva puvvapakkho hou, parivvAo ciMtei - ee niuNA to eyANa ceva siddhaMtaM geNhAmi, jahA-mama do rAsI, taM Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 Avazyaka mUlasUtram - 1 jahA jIvA ya ajIvA ya, tAhe iyareNa ciMtiyaM eteNa amha ceva siddhaMto gahio, tena tassa buddhiM paribhUya tinnirAsI ThaviyA jIvA ajIvA nojIvA, tattha jIvA saMsAratthA, ajIvA ghaDAdi, nojIvA ghiroliyAchinnapucchAI, diTThato daMDo, jahA daMDassa AdimajjhaM aggaM ca, evaM savve bhAvA titihA, evaM so tena nippapasiNavAgaraNo kao, tAhe so parivAyao ruTTho vicchue muyai, . tAhe so tesiM paDivakkhe more muyai, tAhe tehiM haehiM viMchiehi pacchA sappe muyaI, iyaro tesiM paDighAe naule muyai, tAhe uMdure tesiM majjAre, mie tesiM vagghe, tAhe sUyare tesiM sIhe, kAke tesiM uluge, tAhe poyAgI muyai tesiM olAI, evaM jAhe na tarai tAhe gaddabhI mukkA, tena sArayaharaNeNa AhayA, sA parivAyagassa uvariM cherittA gayA, tAhe so parivAyago hIlijaMto nicchUDho, tato so parivAyagaM pArajiNittA gao AyariyasagAsaM, Aloei-jahA jio evaM, AyariyA Aha-kIsa tae uTThieNa na bhaNiyaM ? - natthitti tini rAsI, eyassa mae buddhi paribhUya pannaviyA, iyANapi gaMtuM bhaNAhi, so necchai, mA me ohAvaNA houtti, puNo puNo bhaNio bhAi-ko vA ettha doso ? jai tinni rAsI bhaNiyA, atthi caiva tinni rAsI, AyariyA Aha-ajo ! asambhAvo titthagarassa ArAsayaNA ya, tahAvi na paDivajjAi, taso sA AyarieNa samaM vAyaM laggo, tAhe AyariyA rAulaM gayA bhaNati tena mama sisseNa avasiddhaMto bhaNio, amhaM duve ceva rAsI, iyANi so vipaDivanno, to tume amhaM vAyaM suNeha, paDissuyaM rAiNA, tato tesiM rAyasabhAe rAyapurao AvaDiyaM, jahegadivasaM uTThAya 2 chammAsA gayA, tAhe rAyA bhai-mama rajjaM avasIdati, tAhe AyariehiM bhaNiyaM icchAe mae ecciraM kAlaM dhario, ettAhe pAsaha kallaM divasaM Agae nigiNhAmi, tAhe pabhAe bhaNai kuttiyAvaNe parikkhijjau, tattha savvadavvANi atthi, ANeha jIve ajIve nojIve ya, tAhe devayAe jIvA ajIvA ya dinnA, nojIvA natthi, evamAdicoyAlasaeNa pucchANaM niggahio || amumevArthamupasaharannAha[ bhA. 139] sirigutteNa'vi chalugo chammAse kaDDiUNa vAya jio / AharaNakuttiyAvaNa coyAlasaeNa pucchANaM // vR-nigadasiddhA, navaraM coyAlasayaM tena rohena chammUlapayattha gahiyA, taM jahA-davvaguNakammasAmannavisesA chaTTao ya samavAo, tattha davvaM navahA, taM jahA - bhUmI udayaM jalaNo pavaNo kAlo disA appao maNo yatti, guNA satarasa, taM jahA-rUvaM raso gaMdho phAso parimANaM puhuttaM saMgo vibhAgo parAparattaM buddhI suhaM dukkhaM icchA doso payatto ya, kammaM paMcadhA-ukkhevaNaM avakakhevaNaM AuMcaNaM pasAraNaM gamaNaM ca, sAmaNNaM tivihaM - mahAsAmaNNaM 1 sattA - sAmaNNaM tripadArthasadbuddhikAri 2 sAmaNNaviseso dravyatvAdi 3, anye tvevaM vyAkhyAnayanti-tripadArthasatkarI sattA, sAmaNNaM dravyatvAdi, sAmannaviseso pRthivItvAdi, visesA aMtA (anaMtA ya), ihapaccayaheU ya samavAo, ee chattIsaM bheyA, ettha ekkekke cattAri bhaMgA bhavaMti, taM jahA bhUmI abhUmI nobhUmI noabhUmI, evaM savvattha, tattha kuttiyAvaNe bhUmI maggiyA leDuo laddho, abhUmIe pANiyaM, nAbhUmIe jalAdyeva tu nA rAzyantaraM, noabhUmIe leTTue cevaM evaM savvattha || Aha ca bhASyakAraH jIvamajIvaM dAuM nojIvaM jAio puNo ajIvaM dei carimaMmi jIvaM u nojIvaM sajIvadalaM tato niggahio chalUgo, guruNA se khelamallo matthae bhaggo, tato niddhADio, Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ ni.783] guruvi pUtio nagare ya gosayaNaM kayaM vaddhamANasAmI jayaitti || amumevArthamupasaMharannAha[ bhA. 140 ] vAe parAjio so nivvisao kArio narideNaM / ghosAviyaM ca nagare jayai jino vaddhamANotti // 283 vR- nigadasiddhA, tenAvi sarakakharaDieNaM ceva vaisesiyaM paNIyaM taM ca annamannehiM khAI nIyaM taM colUyapaNIyanti vuccai, jao so gotteNolUo Asi / gataH SaSTho nihnavaH, sAmprataM saptamaM pratipAdayitumAha [bhA. 141] paMcasayA culasIyA taiyA siddhi gayassa vIrassa / abaddhiyANa diTThI dasapuranayare samuppannA // vR- paJca varSazatAni caturazItyadhikAni tadA siddhiM gatasya vIrasya tato'baddhika STiH dazapuranagare samutpanneti gAthArthaH // kathamutpannA ?, tatrAryarakSitavaktavyatAyAM kathAnakaM prAyaH kathitameva, yAvad goSThAmAhilaH pratyuccArake karmabandha-cintAyAM karmodayAdabhiniviSTo vipratipanna iti / tathA ca kathAnakAnusandhAnAya prAguktAnuvAdaparAM saGgrahagAthAmAha [ bhA. 142 ] dasapure nagarucchughare ajjarakkhiyapUsamittatiyagaM ca / goTThAmAhila navamaTThamesu pucchA ya viMjhassa / / vR- iyamarthataH prAgvyAkhyAtaiveti na vivriyate, prakRtasambandhastu-viMjho aTThame kammappavAyapuvve kammaM parUveti, jahA kiMci kamma jIvapadesehiM baddhamettaM kAlantaraTThitimapappa vihaDai zuSkakuDyApatitacUrNamuSTivat, kiMci baddhaM puThThe ca kAlaMtareNa vihaDai, ArdralepakuDyo samnehacUrNavat; kiMci puNa baddhaM puDhaM nikAiyaM jIveNa saha egattamAvannaM kAlAntareNa veijjaitti // evaM zrutvA goSThAmAhila Aha- nanvevaM mokSAbhAvaH prasajyate, katham ?, jIvAt karma na viyujyate, anyo'nyAvibhAgabaddhatvAt, svapradezavat, tasmAdevamiSyatAM [bhA. 143 ] puTTho jahA abaddha kaMcuiNaM kaMcuo samannei / evaM puTThamabaddhaM jIvaM kammaM samannei // vR- spRSTo yathA'baddhaH kaJcukinaM puruSaM kaJcukaH 'samanveti' samanugacchati, evaM spRSTamabaddhaM karma jIvaM samanveti, prayogazca jIvaH karmaNA spRSTo na ca badhyate, viyujyamAnatvAt, kaJcukeneva tadvAniti gAthArthaH / evaM goTThAmAhileNa bhaNite viMjheNa bhaNiyaM amhaM evaM ceva guruNA vakkhANiyaM, goTThAmAhileNa bhaNiyaM-soya na yANati, kiM vakkhANei ?, tAhe so saMkio samANo gao pucchiuM, mA mae annahA gahiyaM havejja, tAhe pucchio so bhaNai jahA mae bhaNiyaM tahA tumaevi avagayaM, tahevedaM, tato viMjheNa mAhilavuttaMto kahio, tato gururbhaNati - mAhilabhaNitI micchA, kahaM ! yaduktam- jIvAt karma na viyujyata ityAdi, atra pratyakSavirodhinI pratijJA, yasmAdAyuSkakarmaviyogAtmakaM maraNamadhyakSasiddhamiti, heturapyanaikAntikaH, anyo'nyAvibhAgasambaddhAnAmapi kSIrodakAdInAmupAyatlo viyogadarzanAt, ddaSTAnto'pi na sAdhanadharmAnugataH, svapradezasya yuktatvAsiddheH, tAdrUpyeNAnAdirUpatvAdbhinnaM ca jIvAt karmeti, tathA yaccoktam- 'jIvaH karmaNA spRSTo na badhyata ityAdi' atrApi kiM pratipradezaM spRSTo nabhaseva uta tvaDamAtre kaMcukeneva, yadi pratipradezaM dRSTAntadAntikayorasAmyaM, kaMcukena pratipradezamaspRSTatvAt, atha tvagmAtre spRSTa Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 Avazyaka mUlasUtram-1 iti, tato nApAntarAlagatyanuyAyi karma, paryantamAtravartitvAd, bAhyAGgamalavat, evaM ca sarvo jIvo mokSamAk, karmAnugamarahitatvAt, muktavat, tathA'ntarvedanA'bhAvaprasaGgaH, tannimittakarmAbhAvAt, siddhasyeva, na ca bhinnadezasyApi vedanAhetutvaM yujyate, zarIrAntaragatenAtiprasaGgAt, na ca svakRtatvaM nibandhanam, atrAntarvartipradezAnAM karmayogarahitAnAM kartutvAnupapatteH, tasmAd yat kiJcidetaditi / evaM geNhiUNa so viMjheNa bhaNito-evaM AyariyA bhaNaMti, tato so tuNhikko Thio ciMtei-samappau to khoDehAmi, annayA navame pubve sAhUNa paJcakkhANaM vaNNijjai, jahA-pANAivAyaM paJcakkhAmi jAvajjIvAe ityAdi, goSThAmAhilo bhaNati-naivaM sohaNaM, kiM tahi~ ? [bhA.144] paccakhANaM seyaM aparimANeNa hoi kAyavvaM / __ jesiM tu parImANaM taM duTuM AsasA hoi / vR- pratyAkhyAnaM zreyaH, 'aparimANena' kAlAvardhi vihAya kartavyaM, eva kriyamANaM zreyo bhavati, yeSAM tu parimANaM pratyAkhyAne tat pratyAkhyAnaM 'duSTam' azobhanaM, kimiti?, yatastatra 'AsasA hoi' tti anusvAAralopAdAzaMsA bhavati, prayogazca-yAvajjIvakRtAvadhipratyAkhyAnamAzaMsAdoSaduSTaM, parimANaparicchinnAvadhitvAt, zvaHsUryodayAt parataH pArayiSyAmItyupavAsapratyAkhyAnavat, tasmAdaparimANameva pratyAkhyAnaM zreyaH, AzaMsArahitatvAt, tIritAdivizuddhopavAsAdivaditi gAthArthaH / evaM patraveMto viMjheNa bhaNio-na hoti eyaM evaM jaM tume bhaNiyaM, suNa, etthaMtaraMmi ya jaM tassa avasesaM navamapuvvassa taM samattaM, tato so abhiniveseNa pUsamittasayAsaM ceva gaMtUNa bhaNai-annahA AyariehiM bhaNiyaM annahA tamaM pannavesi // upanyastazcAnena tatpurataH svapakSaH, tatrA''cArya Aha-nanu yaduktaM bhavatA-'yAvajjIvaM kRtAvadhipratyAkhyAnamAzaMsAdoSaduSTamityAdi' etadayuktaM, yataH kRtapratyAkhyAnAnAM sAdhUnAM nAzaMsA-mRtAH seviSyAma iti, kintu mRtAnAM devabhave mA bhUd vratabhaGga iti kAlAvadhikaraNam, aparimANapakSe tu bhUyAMso doSAH, katham ?, aparimANamiti ko'rthaH ?, kiM yAvacchaktiH uta anAgatAddhA AhozvidaparicchedaH ?, yadi yAvacchaktirasti, evaM sati zaktimitakAlAvadhyupagamAdasmanmatAnuvAda eva, AzaMsAdoSo'pi kAlpanikastulyaH, anAgatAddhApakSe'pi bhavAntare'vazyaMbhAvI vratabhaGgaH, aparicchedapakSe'pi kAlAniyamAt vratabhaGgAdayo doSA iti / evaM AyariehiM bhaNie na paDivaJjai, tato je'vi annagacchellayA therA bahussuyA te pucchiyA bhaNaMti-ettiyaM ceva, tato so bhaNati-tubbhe kiM jANaha ?, titthagarehiM ettiyaM bhaNiyaM jahA'haM bhaNAmi, te bhaNaMti-tumaM na yANasi, mA titthagare AsAehiM, jAhe na ThAi tAhe saMghasamavAo kao, tato savvasaMgheNa devayAe kAussaggo kao jA bhaddiyA sA AgayA bhaNati-saMdisahatti, tAhe sA bhaNiyA-vacca titthagaraM puccha kiM jaM goTThAmAhilo bhaNati taM saccaM kiM jaM dubbaliyApUsamittappamuho saMghotti, tAhe sA bhaNai-mama anuggahaM deha kAusaggaM gamaNApaDighAyanimittaM, tao ThiyA kAussaggasaM, tAhe sA bhagavaMtaM pucchiUNa AgayA bhaNati-jahA saMgho sammAvAdI, iyaro micchAvAdI, nihao esa sattamao, tAhe so bhaNati-esA appiDDiyA varAI, kA eyAe sattI gaMtUNaM?, tovi na saddahai, tAhe saMgheNa vajjho kao, tato so anAloiyapaDikaMto kaalgto| Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 285 upodghAtaH - [ni.783] gataH saptamo nihnavaH, bhaNitAzca dezavisaMvAdino nihnavAH, sAmpratamanenaiva prastAvena prabhUtavisaMvAdino boTikA bhaNyante, tatra kadaite sAtA iti pratipAdayannAha[bhA.145] chavvAsasAiM navuttarAI taiyA siddhi gayassa vIrassa / to boDiyANa diTThI rahavIrapure samuppannA / vR-nigadasiddhaiva, tatra yathA boTikAnAM dRSTirutpannA tathA saMgrahagAthayopadarzayannAha[bhA.146] rahavIrapuraM nayaraM dIvagamujANa ajjakaNhe ya / sivabhUissuvahimi ya pucchA therANa kahaNA ya // vR-rahavIrapura nagaraM, tattha dIvagamujANaM, tattha ajjakaNhA nAmAyariyA samosaDhA, tattha ya ego sahassamallo sivabhUtI nAma, tassa bhajjA, sA tassa mAyaM vaDDei-tujjha putto divase 2 aDDaratte ei, ahaM jaggAmi chuhAtiyA acchAmi, tAhe tAe bhaNNati-mA dAraM dejAhi, ahaM jaggAmi, sA pasuttA, iyarA jaggai, aDDarate Agao bAraM maggai, tAhe tAe bhaNNati-mA dAraM dejAhi, ahaM ajja jaggAmi, sA pasuttA, iyarA jaggai, aDDaratte agao bAraM maggai, mAyAe aMbADio-jattha eyAe velAe ugghADiyANi dArANi tattha vacca, so niggao, maggaMteNa sAhupaDissao ugghADio diTTho, vaMdittA bhaNati-pavvAveha maM, te necchaMti, sayaM loo kao, tAhe se ligaM dinnaM, te vihariyA / puNo AgayANaM rannA kaMbalarayaNaM se dinnaM, AyarieNa kiM eeNa jatINaM?, kiM gahiyaMti bhaNiUNa tassa anApucchAe phAliyaM nisijjAo ya kayAo, tato kasAIo / annayA jiNakappiyA vaNNijaMti, jahA jinakappiyA ya davihA pANIpAyA paDiggahadharA y| pAuraNamapAuraNA ekkekkA te bhave duvihA // 1 // dugatigacchAukkapaNagaM navadaekkAraseva bArasagaM / ee aTTha vikappA jinakappe hoti uvahissa // 2 // kesiMci duviho uvahI rayaharaNaM pottyiA ya, annesiM tiviho-do te ceva kappo vaDhio, cauvihe do kappA, paMcavihe tinni, navavihe rayaharaNamuhapattiyAo, tahA __'pattaM pattAbaMdho pAyaTThavaNaM ca pAyakesariyA / paDalAiM rayattANaM ca gocchaopAyaNijogo // 1 // dasavihe kappo vaDDito, egArasavihe do, bArasavihe tinni / etyaMtare sivabhUiNA pucchiokimiyANi ettio uvahI dharijjati ?, jeNa jiNakappo na kIrai, guruNA bhaNiyaM-na tIraiso iyANi vocchinno, tato so bhaNati-kiM vocchijjati ?, ahaM karemi, so ceva paralogatthiNA kAyavvo, kiM uvahipaDiggaheNa?, pariggahasabbhAve kasAyamucchAbhayAiyA bahudosA, apariggahattaM ca sue bhaNiyaM, acelA ya jiNiMdA, ato acelayA suMdaratti, guruNA bhaNio-dehasabbhAve'vi kasAyamucchAiyA kassavi havaMti, to deho'vi pariccaiyavyotti, apariggahattaM ca sute bhaNiyaM, dhammopakaraNevi mucchA na kAyavvatti, jinAvi negateNa acelA, jao bhaNiyaM-'savvevi egadUseNa niggayA jinavarA ityAdi' evaM therehiM kahaNA se katatti gAthArthaH / / evaMpi pannavio kammodaeNa cIvarANi chaDDettA gao, tassuttarA bhainI, ujjAne Thiyassa vaMdiyA gayA, taM daddUNa tIevi Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 Avazyaka mUlasUtram-1 cIvarANi chaDDiyANi, tAhe bhikkhaM paviTThA, gaNiyAe diTThA, mA amha logo viraJjihitti ure se pottI baddhA, tAhe sA necchai, tena bhaNiyaM-acchau esA, tava devayAe dinnA, tena ya do sIsA pavvAviyA-koDinno koTTavIre ya, tato sIsANa paraMparAphAso jAA, evaM boDiyA uppannA / / amumevArthamupasaMjihIrSurAha mUlabhASyakAra:[bhA.147] UhAe pannattaM boDiyasivabhUiutArAhi imaM / micchAdasaNamiNamo rahavIrapure samuppannaM // [bhA.148] boDiyasivabhUIo boDiyaligassa hoi uppattI / koDiNNakoTTavIrA paraMparAphAsamuppannA // vR- 'UhayA' svatarkabuddhyA 'prajJaptaM' praNItaM boTikazivabhUtyuttarAbhyAmidaM mithyAdarzanam, 'iNamo'tti etacca kSetrato rathavIrapure samutpannamiti gAthArthaH / / boTikazivabhUteH sakAzAt boTikaliGgasya bhavatyutpattiH, vartamAnanirdezaprayojanaM pUrvavat, pAThAntaraM vA 'boDiyaligassa Asi uppattI' tataH kauDinyaH kuTTavIrazca, 'sarvo dvandvo vibhASayA ekavadbhavatI' ti kauNDinyakoTTavIraM tasmAt, paramparAsparzam-AcAryaziSyasambandhalakSaNamadhikRtyotpannA-sAtA, boTikadRSTiradhyAharaNIyeti gAthArthaH // sAmprataM nihnavavaktavyatAM nigamayannAhani. (784) evaM eekahiyA osappiNIe u niNhayA satta / vIravarassa pavayaNe sesANaM pavvayaNe natyi // vR- 'evam' uktena prakAreNa 'ete' anantaroktAH 'kathitAH' pratipAditAH, avasarpiNyAmeva nihnavAH sapta amI vIravarasya 'pravacane' tIrthe, 'zeSANAm' arhatAM pravacane 'natyi' tina santi, yadvA nAsti nivasatteti gAthArthaH // ni. (785) mottuNamesimikaM sesANaM jAvajIviyA diTThI / ekekassa ya etto do do dosA muNeyavvA // vR-muktvaiSAmekaM goSThAmAhilaM nihnavAdhama zeSANAM' jamAliprabhRtInAM pratyAkhyAnamaGgIkRtya yAvajIvikA dRSTiH, nAparimANaM pratyAkhyAnamicchantIti bhAvanA, Aha-prakaraNAdevedamavasIyate kimarthamasyopanyAsa iti?, ucyate, pratyahamupayogena pratyAkhyAnasyopayogitvAtmA bhUt kazcit tathaiva pratipadyeta (teti), ato jJApyate-nihavAnAmapi pratyAkhyAne iyameva dRSTiH, ekaikasya ca 'etto' ti ato'mISAM madhye dvau dvau doSau vijJAtavyau, muktvaikamiti vartate, bhAvArtha tu vakSyAmaH, parasparato yathA''hurbahuratA jIvapradezikAn-bhavantaH kAraNadvayAnmithyAdRSTayaH, yadbhaNathaekapradezo jIvaH, tathA kriyamANaM ca kRtamityevaM sarvatra yojyaM, goSThAmAhila madhikRtyaikaikasya trayo doSA iti yathAhurbahuratAn goSThAmAhilAH-doSatrayAd bhavanto mithyAdRSTayaH yat kRtaM kRtamiti bhaNataH tathA baddhaM karma vedyate yAvajjIvaM ca pratyAkhyAnamiti gAthArthaH // tatraitA dRSTayaH kiM saMsArAya AhosvidapavargAyetyAzaGkAnivRrtyarthamAhani. (786) satteyA diTThIo jAijarAmaraNagabmavasahINaM / ___ mUlaM saMsArassa u bhavaMti niggaMtharUveNaM // vR- saptatA iSTayaH, boTikAstu mithyAdRSTaya eveti na tadvicAraH, 'jAtijarAmaraNagarbha Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.786] 287 vasatInA miti, jAtiga-gahaNAnnArakAdiprasUtigraha ityato garbhavasatigrahaNamaduSTaM mUlaM' kAraNaM, bhavantIti yogaH, mA bhUt sakRdbhAvinInAM jAti-jarAmaraNagarbhavasatInAM mUlamiti pratyayaH ata Aha- 'saMsArassa u' saMsaraNaM saMsAraH-tiryagnaranArakAmarabhavAnubhUtarUpaH pradIrgho gRhyate, tasyaiva tuzabdasyAvadhAraNArthatvAt, nirgrantharUpeNeti gaathaarthH|| Aha-ete nihnavAH kiM sAdhavaH ? uta tIrthAntarIyAH ? uta gRhasthA iti ?, ucyate, na sAdhavaH, yasmAt sAdhUnAmekasyApyAya kRtamazanAdi zeSANAmakalpyaM, naivaM nilavAnAmiti, Aha cani. (787) pavayaNanIhUyANaM jaM tesiM kAriyaM jahiM jattha / bhajjaM pariharaNAe mUle taha uttaraguNe ya // vR- 'pavayaNanIhUyANaM' ti niyaMti dezIvacanamakiJcitkarArthe, tatazca pravacana-yathoktaM kriyAkalApaM pratyakiJcitkarANAM 'yad' azanAdi teSAM kAritaM yasmin kAle yatra kSetre tad 'bhAjyaM' vikalpanIyaM pariharaNayA, kadAcit parihiyate kadAcineti, yadi loko na jAnAti yathaite nihnavAH sAdhubhyo bhinnAstadA parihiyate, atha ca jAnAti tadA na parihriyata iti, athavA pariharaNA-paribhogo'bhidhIyate, yata uktam-"dhAraNA uvabhogo pariharaNA tassa paribhogo" tatra bhAjyaM 'mUle mulaguNaviSayamAdhAkarmAdi tathA uttaraguNaviSayaM ca krItakRtAdItyato naite sAdhavaH, nApi gRhasthA gRhItaliGgatvAt; nApi tIrthAntarIyAH, nAnyatIrthyAH, yatastadarthAya yat kRtaM tat kalpyameva bhavati, ato'vyaktA eta ta gAthArthaH // Aha-boTikAnAM yat kAritaM tatra kA vArtA ?, ucyateni. (788) micchAdiTThIyANaM jaM tesiM kAriyaM jahi jattha / savvaMpi tayaM suddhaM mUle taha uttaraguNe y|| vR-'mithyASTinAM boTikAnAM yad azanAdi teSAM kAritaM yasmin kAle yatra kSetre sarvamapi tat zuddhaH kalpyamiti bhAvanA, mUlaguNa viSayaM tathottaraguNaviSayaM ceti gAthArthaH / uktaM samavatAradvAram, adhunA'numatadvAraM vyAkhyAte-tatra yadyasya nayasya sAmAyika mokSamArgatvenAnumataM tadupadarzayannAhani. (789) tavasaMjamo anumao niggaMthaM pavayaNaM ca vvhaaro| saddujjusuyANaM puna nivvANaM saMjamo ceva // kRtApayatIti tapaH tapaHpradhAnaH saMyamastapaH saMyamaH asau 'anumataH' abhISTo mokSAGgatayeti, nirgranthAnAmidaM nairgranthyam-Arhatamiti bhAvanA, kiM ?-pravacanaM zrutamityarthaH, cazabdo'. nuktasamyaktvasAmAyikasamuccayArthaH, 'vavAhAro'tti evaM vyavahAro vyavasthitaH, vyavahAragrahaNAcca tadadhovartinagamasaMgrahanayadvayamapi gRhItaM veditavayaM, tatazcaitaduktaM bhavati- naigamasaMgrahavyavahArAstrividhamapi sAmAyikaM mokSamArgatA'numanyante, tapaH saMyamagrahaNAcAritra sAmAyikaM, pravacanatagrahaNAd zrutasAmAyikaM, cazabdAt samyaktvasAmAyikam, Aha-yadyevaM kimiti mithyAdRSTayaH ?, ucyate, yato vyastAnyapyanumanyante, na sApekSANyeva, zabdaRjusUtrayoH punaH kAraNe kAryopacArAt nirvANamArga eva nirvANaM saMyama evetyanumatam, RjusUtramullaGghayAdI zabdopanyAsaH zeSoparitananayAnumatasaMgrahArthaH, etaduktaM bhavati-RjusUtrAdayaH sarve cAritra Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram - 1 sAmAyikameva mokSamArgatvenAnumanyante, netare dve, tadbhAve'pi mokSAbhAvAt, tathAhi samagrajJAnadarzanalAbhe'pi nAnantarameva mokSaH, kintu sarvasaMvararUpacAritrAvAptyanantarameva, atastadbhAvabhAvitvAt tadeva mokSamArga iti gAthArthaH / 'uddese niddese ya' ityAdyupodghAta-niryuktiprathamadvAragAthAvayavArtho gataH, idAnIM dvitIyadvAragAthAprathamavayavaH kimiti dvAraM vyAkhyAyate - kiM sAmAyikaM ?, kiM tAvajjIvaH ? utAjIvaH ? athobhayam ? utAnubhayaM ?, jIvAjIvatve'pi kiM dravyaM ? uta guNa ityAzaGkAsambhave satyAha 288 ni. (790) AyA khalu sAmaiyaM paJcakkhAyaMtao havai AyA / taM khalu paJcakkhANaM AvAe savvadavvANaM // vR- 'AtmA' jIvaH khaluzabdovadhAraNe, Atmaiva-jIva eva sAmAyikamitya jIvAdi-pUrvoktavikalpavyavacchedaH, 'paJcakkhAyaMtao havai Aya' tti sa ca pratyAcakSANaH pratyAkhyAnaM kurvan 'kriyamANaM kRta' miti kriyAkAlaniSThAkAlayorabhedAd vartamAnasyaivAtItApatteH kRtapratyAkhyAno'pi gRhyate, sa eva ca paramArthata AtmA, zraddhAnajJAnasAvadyanivRttisva-svabhAvAvasthitatvAt zeSaH saMsArI punarAtmaiva na bhavati, pracaraghAtikarmabhistasya svAbhAvika-guNatiraskaraNAt, ato dvitIyA''tmagrahaNaM, taM khalu paccakkhANaM' ti khaluzabdaH sAmAyikasya jIvapariNatitvajJApanArthaH, tat pratyAkhyAnaM jIvapariNatirUpatvAdviSayamadhikRtya 'AvAe savvadavvANaM' tisarvadravyANAmApAte Abhimukhyena samavAye, niSpadyata iti vAkyazeSaH, tasya zraddheyajJayakriyopayogitvAt sarvadravyANAmiti / Aha-kiM sAmAyikamiti svarUpaprazne prastute sati-viSayanirUpaNamasyAnyAyyam, aprastutatvAd, bAhyazAstravat, ucyate, aprastutatvA-dityasiddhaM, tathAhisAmAyikasya viSayanirUpeNaM prastutameva, sAmAyikasyAGgabhUtatvAt, sAmAyikasvAtmavadityalaM vistareNa, iti gAthArthaH // tatra yaduktam 'AtmA khalu sAmAyika' miti, tatra yathAbhUto'sau sAmAyikaM tathAbhUtamabhidhitsurAha mUlabhASyakAraH [ bhA. 149] - sAvajjajogavirao tigutto chasu saMjao / uvautto jayamANo AyA sAmAiyaM hoI // vR- sAvadyayogavirataH avaghaM midhyAtvakaSAyanokaSAyalakSaNaM sahAvadyena sAvadyo yogastadvirataHtadvinivRttaH, tribhiH manovAkkAyairguptaH SaTsu jIvanikAyeSu saMyataH prayatnavAn, tathA'vazyaM - kartavyeSu yogeSu sadopayuktaH, yatamAnazca teSvevAsevanayA, itthambhUta evAtmA sAmAyikaM bhavatIti gAthArthaH // sAmprataM yaduktam 'taM khalu paJcakkhANaM AvAe savvadavvANaM' ti, tatra sAkSAnyamahAvratarUpaM cAritrasAmAyikamadhikRtya sarvadravyaviSayatAmaSyopadarzayannAha ni. (791) paDhamaMmi savvajIvA birUi carime ya savvadavvAiM / sesA mahavvayA khalu tadekkadeseNa davvANaM // vR- 'prathame' prANAtipAtanivRttirUpe vrate viSayadvAreNa cintyamAne 'sarvajIvAH ' trasasthAvarasUkSmetarabhedA viSayatvena draSTavyAH, tadanupAlanarUpatvAt tasyeti, tathA 'dvitIye' mRSAvAdanivRttirUpe 'carime ca' parigrahanivRttirUpe sarvadravyANi viSayatvena draSTavyAni katham ?, nAsti paJcAstikAyAtmako loka iti mRSAvAdasya sarvadravyaviSayatvAt, tannivRttirUpatvAcca dvitIyavratasya, Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.791] 289 tathA mUrchAdvAreNa parigrahasyApi sarvadravyaviSayatvAccaramavratasya ca tannivRttirUpatvAdazeSadravyaviSayateti pUrvArddhabhAvanA / 'sesA mahavvayA khalu tadekadeseNa davvANaM' ti zeSANi mahAvratAni, khalvityavadhAraNArthaH, tasya ca vyavahitaH sambandhaH, teSAmekadezastadekadezastena tadekadezenaiva hetubhUtena dravyANAM, bhavantIti kriyAdhyAhAraH, katham ?-tRtIyasya grahaNadhAraNIyadravyAdattAdAnaviratirUpatvAt, caturthasya ca rUparUpasahagatadravyasambandhyabrahmaviratirUpatvAt, SaSThasya ca rAtribhAjanaviratirUpatvAditi pazcArddhabhAvanA, iti gAthArthaH // evaM cAritrasAmAyikaM nivRttidvAreNa sarvadravyaviSayaM zrutasAmAyikamapi zrutajJAnanAtmakatvAt sarvadravyaviSayameva samyaktvasAmAyikamapi sarvadravyANAM saguNaparyAyANAM zraddhAnarUpatvAt sarvaviSayamevetyalaM prasaGgena, prakRtaM prastumaH-tatra sAmAyikajIvAdivyudAsena jIva evetyuktaM, tasya ca nayamatabhedena dravyaguNaprAptau sakalanayadhAradravyArthikaparyAyArthikAbhyAM svarUpavyasthopasthApanAyAhani. (792) jIvo guNapaDivanno nayassa davvaTThiyassa sAmaiyaM / so ceva pajjavaNayaTThiyassa jIvassa esa gunno|| vR-'jIvaH' AtmA, guNaiH pratipannaH-AzritaH-guNapratipannaH, guNAzca samyaktvAdayaH khalvaupacArikAH, 'nayasya' dravyArthikasya sAmAyikamiti vastuta Atmaiva sAmAyikaM, guNAstu tadvyatirekeNAnavagamyamAnatvAnna santyeva, tatpratipattirapi tasya bhrAntA, citre ninonnata-bhedapratipattivaditi bhAvanA, sa eva sAmAyikAdirguNaH paryAyArthikanayasya, paramArthato yasyAjIvasya eSa guNa iti, uttarapadapradhAnatvAt tatpuruSasya, yathA tailasya dhAreti, na tatra dhArA'tirekeNAparaM tailamasti, evaM na guNAtirikto jIva iti, itthaM cedamaGgIkartavyamiti manyate, tathAhi-guNAtirikto jIvo nAsti, pramANAnupalabdheH, rUpAdyarthAntararUpaghaTavat, tasmAdguNaH sAmAyikamiti hRdayaM, na tu jIva iti gAthArthaH // sAmprataM paryAyArthika eva svaM pakSaM samarthayannAhani. (793) uppajjaMti vayaMti ya pariNammati ya guNA na davvAI / davvappabhavA ya guNA na guNappabhavAiM dvvaaiN|| vR- utpadyante vyayante ca, anenotpAdavyayarUpeNa pariNamanti ca guNAH, cazabda evakArArthaH sa cAvadhAraNe, tasya caivaM prayogaH-guNA eva na dravyANyutpAdavyayarUpeNa pariNamantIti, atasta eva santi, utpAdavyayapariNAmatvAt, patranIlatAraktatAdivat, tadatiriktastu guNI nAstyeva, utpAdavyayapariNAmarahitatvAd, vAndheyAdivat, kiJca 'davvappabhavA ya guNA na' dravyAt prabhavo yeSAM te dravyaprabhavAH, cazabdo yuktyantarasamuccaye, guNA na bhavanti, tathA guNaprabhavANi dravyANi, naiveti vartate, ato na kAraNatvaM nApi kAryatvaM dravyANAmityabhAvaH, sataH kAryakAraNarUpatvAt, athavA dravyaprabhavAzca guNA na, kintu guNaprabhavANi dravyANi, pratItyasamutpAdopajAtaguNasamudaye dravyopacarAt, tasmAd guNaH sAmAyikamiti gAthArthaH / / evaM paryAyArthikena svamate pratipAdite sati dravyArthika Aha-dravyaM pradhAnaM na guNAH yasmAtni. (794) jaM jaM je je bhAve pariNamai paogavIsasA davvaM / taM taha jANAi jino apajjave jANaNA natthi / / [24] 19 Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 Avazyaka mUlasUtram-1 vR- yad yad yAn yAn bhAvAn vijJAnaghaTAdIn pariNamati prayogavistrasAto dravyaM tat, prayogena ghaTAdIn vizrasAto'nendradhanurAdIn, dravyameva tadurekSitaparyAyamutphaNaviphaNakuNDalitAdiparyAyasamanvitasarpadravyavat, tathAhi-na tatra kecanotphaNAdayaH sarpadravyAtiriktAH santi, nirmUlatvAt, kintu tadeva tatra paramArthasaditi, kizca-tat 'tathaiva' anvayapradhAnaM paryAyopasarjanaM jAnAti paricchinatti jinaH 'apajjave jANaNA natthi' tti aparyAye-nirAkAre 'jANaNA natyi'tti parijJA nAsti, na ca te paryAyAH tatra vastuni santo dravyameva, tadAkAravat, tatazca tadeva sat; kevalinA'pyavagamyamAnatvAt, kevalasvAtmavat, tasmAjjIva eva sAmAyikamiti gAthArthaH // athavA 'uppajaMti' tti iyameva gAthA dravyArthikamatena vyAkhyAyate-dravyArthikavAdI paryAyArthikavAdinaM pratyAha-guNA na santyeva, kuto?, yasmAdutpadyante vyayante ca, anenotpAdavyayapariNAmena pariNamanti guNA eva, na dravyANi, tatazca tAnyeva santi, satatamavasthitatvAd, aparopAdeyatvAt, dravyaprabhavAzca guNAH paropAdAnA vartante, na guNaprabhavANi dravyANyaparopAdAnatvAt, tasmAdAtmaiva sAmAyikamiti gAthArthaH / evamavagatobhayanayamatacodaka Aha-kimatra tattvamiti ?, atrocyate-sAmAyikabhAvapariNataH AtmA sAmAyikaM, yasmAd yat sat tad dravyaparyAyobhayarUpamiti, tathA cAgamaHni. (795) jaM jaM je je bhAve pariNamai paogavIsasA davvaM / taM taha jANAi jino apajjave jANaNA natthi // vR-yad yad yAn yAn 'bhAvAn' AdhyAtmikAn bAhyAMzca pariNamati prayogavistrasA dravyaM, bhAvArthaH pUrvavat, tattathApariNAmameva jAnAti jinaH, aparyAye parijJA nAsti, tasmAdubhayAtmakaM vastu, kevalinA tathA'vagatatvAditi gaathaarthH||saamprtN katividhamiti dvAramiti vyAkhyAyate, ni. (796) sAmAiyaM ca tivihaM sammatta suyaM tahA carittaM ca / duvihaM ceva carittaM agAramanagAriyaM ceva // vR-'sAmAyikaM prAganirUpitazabdArthaH, 'caH' pUraNe 'trividhaM tribhedaM, samyaktvam, anusvAralopAt, zrutaM tathA cAritraM, cazabdaH svagatAnekabhedapradarzanArthaH, tatra samyaktvamiti samyaktvasAmAyikaM, tad dvividhaM-naisargikamadhigamajaM ca, athavA dazavidham-ekaikasyau-pazamikasAsvAdanakSAyopazamikavedakakSAyikabhedabhinnatvAt, athavA trividhaM-kSAyikaM kSAyopa-zamikamaupazamikaMca, kArakarocakavyaJjakabhedaM vA, zrutamiti zrutasAmAyikaM, tacca sUtrArtho-bhayAtmakatvAt trividham, akSarAnakSarAdibhedAdanevidhaM ceti, 'cAritram' iti cAritrasAmAyikaM, tacca kSAyikAdi trividhaM, sAmAyikacchedopasthApyaparihAravizuddhikasUkSmasamparAyayathAkhyAtabhedena vA paJcavidham, athavA gRhItAzeSavikalpaM dvividham-agArasAmAyikamanagArasAmAyikaMca, tathA cAha-'duvidhaM ceva carittaM agAramanagAriyaM ceva' dvividhameva cAritraM mUlabhedena, agAH- vRkSAstaiH kRtamagAraMgRhaM tadasyAstIti matubalopAdagAra:-gRhasthastasye dam-AgArikam, idaM cAnekabhedaM, dezaviratezcitrarUpatvAt, anagAraH-sAdhustasyedam-AnagArikaM caiva / Aha- samyaktvazrutasAmAyike vihAya cAritrasAmAyikabhedasya sAkSAdabhidhAnaM kimartham ?, ucyate, asmin sati tayorniyamena bhAva iti jJApanArthaM, caramatvAdvA yathA'sya bheda ukta evaM zeSayorapi vAcya iti jJApanArthamiti Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.796] 291 gAthArthaH / sAmprataM mUlabhASyakAraH zrutasAmAyikaM vyAcikhyA-sustasyAdhyayanarUpatvAdAha[bhA.150] ajjhayaNaMpi ya tivihaM sutte atthe ya tadubhae ceva / sesesuvi ajjhayaNesu hoi eseva nijuttI // vR- adhyayanamapi ca trividhaM sUtraviSayamarthaviSayaM ca tadubhayaviSayaM caiva, apizabdAt samyaktvasAmAyikamapyaupazamikAdibhedAt trividhamiti / prakrAntopodghAta niyukterazeSAdhyayanavyApitAM darzayannAha-'zeSeSvapi caturviMzatisthvAdiSvanyeSu vA'dhyayaneSu bhavati eSaiva niyuktiHuddezanirdezAdikA niruktiparyavasAneti / Aha- azeSadvAraparisamAptAvati-dezonyAyyaH, apAntarAle kimarthamiti ?, ucyate, 'madhyagrahaNe AdyantayorgrahaNaM bhavatI' ti nyAyapradarzanArtha iti gAthArthaH / adhunA kasyeti dvAraM pratipAdyate, tatra yasya tad bhavati tadabhidhitsayA''hani. (797) jassa sAmAnio appA, saMjame niyame tave / tassa sAmAiyaM hoi, iha kevalibhAsiyaM / / vR-yasya 'sAmAnikaH' sannihitaH, apravasita ityarthaH, 'AtmA' jIvaH, kka?-'saMyame' mUlaguNeSu 'niyame' uttaraguNeSu tapasi' anazanAdilakSaNe 'tasya evambhUtasyApramAdinaH sAmAyikaM bhavati, 'iti' evaM kevalibhirbhASitamiti gAthArthaH // ni. (798) jo samo savvabhUesu, tasesu thAvaresu ya / tassa sAmAiyaM hoi, ii kevalibhAsiyaM // . vR-yaH samaH' madhyasthaH, AtmAnamiva paraM pazyatItyarthaH, 'sarvabhUteSu' sarvaprANiSu 'traseSu' dvIndriyAdiSu sthAvareSu ca pRthivyAdiSu, tasya sAmAyikaM bhavati, etAvat kevalibhASitamiti gAthArthaH // sAmprataM phalapradarzanadvAreNasya karaNavidhAnaM pratipAdayannAhani. (799) sAvajajogapparivajaNaTThA, sAmAiyaM kevaliyaM pasatyaM / gihatyadhammA paramaMti naccA, kujA buho AyahiyaM paratyaM // vR-sAvadyayogaparivarjanArthaM sAmAyikaM 'kaivalikaM' paripUrNaM 'prazastaM' pavitram, etadeva hi gRhasthadharmAt 'paramaM pradhAnam 'iti' evaM jJAtvA kuryAd 'budhaH' vidvAn 'Atmahitam AtmopakArakaM 'parArtham' iti paraH-mokSastadarthaM, na tu suralokAdyavAptayartham, anena nidAnaparihAramAha, iti vRttArthaH / paripUrNasAmAyikakaraNazaktyabhAve gRhastho'pi gRhasthasAmAyikaM 'karemi bhaMte ! sAmAiyaM sAvajaM jogaM paJcakkhAmi duvihaM tiviheNaM jAva niyamaM pajuvAsAmI' tyevaM kuryAt, Aha-tasya sarvaM trividhaM trividhena pratyAcakSANasya ko doSa iti ?, ucyate, pravRttakarimbhAnumatyanivRttyA karaNAsambhava eva, tathA bhaGgaprasaGgadoSazceti / Aha cani. (800) savvaMti bhANiUNaM viraI khalu jassa savviyA natthi / so savvaviraivAI cukkai desaM ca savvaM ca // kR-'sabvaM' ti upalakSaNAt sarvaM sAvadha yogaM pratyAkhyAmi trividhaM trividhena, ityevaM 'bhANiUNa' abhidhAya 'viratiH' nivRttiH khalu yasya 'sarvikA' sarvA nAsti, pravRttakArambhAnumatisadbhAvAt, sa sarvavirativAdI 'cukkai' tti bhrazyati 'desaM ca savvaM ce' ti dezaviratiM sarvavirati ca, pratijJAtAkaraNAt / Aha-Agame trividhaM trividheneti gRhastha-pratyAkhyAnamuktaM tatkathamiti?, Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 292 Avazyaka mUlasUtram-1ucyate, sthUlasAvadyayogaviSayameva tat, Aha ca bhASyakAra: "jati kiMcidappajoyaNamapappaM vA visesiuM vatthu / paJcakkheja na doso saMyabhuramaNAdimacchavva // 1 // jo vA nikkhamiumaNo paDimaM puttAdisaMtaiNimittaM / paDivajijja tao vA karija tivihaMpi tiviheNaM // 2 // jo puna puvvAraddhANujjhiyasAvajjakammasaMtANo / tadanumatipariNati so na tarati sahasA NiyatteuM // 3 // ityAdi" tathA'pi gRhasthasAmAyikApi paralokArthinA kAryameva, tasyApi viziSTaphalasAdhakatvAd, Aha ca niyuktikAraHni. (801) sAmAiyaMmi u kae samaNo iva sAvao havai jamhA / eeNa kAraNeNaM bahuso sAmAiyaM kujA // vR-sAmAyika eva kRte sati zramaNa iva zrAvako bhavati, yasmAt prAyo'zubhayogarahitatvAt karmavedaka ityarthaH, anena kAraNena 'bahuzaH' anekadhA sAmAyikaM kuryAditi gAthArthaH / / kiJca ni. (802) jIvo pamAyabahulo bahuso'vi a bahuvihesu atyesuM / eeNa kAraNeNaM bahuso sAmAiyaM kujA // vR-jIvaH pramAdabahula: 'bahuzaH' anekadhA'pi ca bahuvidheSvartheSu-zabdAdiSu pramAdavAMzcaikAntenAzubhabandhaka eva, ato'nena kAraNena tatparijihIrSayA bahuzaH sAmAyikaM kuryAt-madhyastho bhUyAditi gAthArthaH / sAmprataM sakSepeNa sAmAyikavato madhyasthasya lakSaNamabhidhitsurAhani. (803) jo navi vaTTai rAge navi dose doNha majjhayAraMbhi / so hoi u majjhattho sesA savve amajjhatthA // vR-yo nApi vartate rAge nApi dveSe, kiM tarhi ?-'doNha majjhayAraMmi' dvayormadhya ityarthaH, sa bhavati madhyasthaH, zeSAH sarve'madhyasthA iti gAthArthaH // sAmprataM kva kiM sAmAyikamiti nirUpayan dvAragAthAtrayamAhani. (804) khettadisAkAlagai bhaviyasaNNiUsA sditttthimaahaare| . pajjattasuttajammaTThitiveyasaNNAkasAyA uu|| ni. (805) nANe joguvaoge sarIrasaMThANasaMghayaNamANe / laisA pariNAme veyaNA samugghAya kamme ya / ni. (806) nivveDhaNamuvvaTTe AsavakaraNe tahA alaMkAre / sayanAsanaThANatthe caMkammaMte ya kiM kahiyaM // vR- AsAM samudAyArthaH kSetradikkAlagatibhavyasaMjJiucchvAsaddaSTayAhArakAnaGgIkRtyA''locanIyaM, kiM kasAmAyikamiti yogaH, tathA paryAptasuptajanmasthitivedasaMjJAkaSAyAyUSi ceti, tathA jJAnaM yogopayogau zarIrasaMsthAnasaMhananamAnAni lezyAH pariNAmaM vedanAM samudghAtaM karma ca kriyA pUrvavat, tathA nirveSTanodvartane aGgIkRtyAlocanIyaM-vakimiti ? AzravakaraNaM tathA'laGkAraM tathA zayanAsanasthAnasthAnadhikRtyeti, tathA cakramatazca viSayIkRtya kiM sAmAyika kva Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.806] 293 ityAlocanIyamiti samudAyArthaH / avayavArthaM tu pratidvAraM svayameva vakSyati-tatrordhvalokAdikSetramaGgIkRtya samyaktvAdisAmAyikAnAM lAbhAdibhAvamabhidhitsurAhani. (807) saMmasuANaM laMbho uTuM ca ahe atirialoe a| - viraI manussaloe virayAviraI tiriesuN|| vR- samyaktvazrutasAmAyikayoH 'lAbhaH' prAptiH 'uDDe ca' ityUrdhvaloke ca 'adhe ya' tti adholoke ca tiryagloke ca, iyamatra bhAvanA-Urdhvaloke merusuralokAdiSu ye samyaktvaM pratipadyante jIvAsteSAM zrutAjJAnamapi tadaiva samyakzrutaM bhavatIti, emadholoke'pi mahAvidehAdholaukikagrAmeSu narakeSu ca ye pratipadyante, evaM tiryagloke'pIti, 'viraIM manussaloge' ti viratizabdena sarvaviratisAmAyikaM gRhyate, tacca lAbhApekSayA manuSyaloka eva bhavati, nAnyatra, manuSyA evAsya pratipattAra iti bhAvanA, kSetraniyamaM tu viziSTazrutavido vidanti, virAviraI ya tiriesuti viratAviratizca dezaviratisAmAyikalakSaNA lAbhavicAre tiryakSu bhavati, manuSyeSu ca keSucit / ni. (808) puvvapaDivanagA puNa tIsuvi loesu niamao tiNhaM / caraNassa dosu niamA bhayaNijjA uDDalogaMmi // vR- pUrvapratipannakAstu trayANAM niyamena triSvapi lokeSu vidyante, cAritrasAmAyikaM tvadholokatiryaglokayoreva, Urdhvaloke tu bhAjyA ityalaM prasaGgeneti gAthArthaH // sAmprataM digdvArA-vayavArthAbhidhitsayA diksvarUpa-pratipAdanAyAhani. (809) nAmaM ThavaNA davie khettadisA tAvakhetta pannavae / __ sattamiyA bhAvadisA sA hoaTThArasavihA u / vR-nAmasthApane sugame 'davie' tti dravyaviSayA dik dravyadik, sA ca jaghanyatastrayodazapradezikaM dazadikprabhavaM dravyaM, tatraikaikaH pradezo vidizvete catvAraH, madhye tveka ityete paJca, catasRSu ca dikSvAyatAvasthitau dvau dvAviti, Aha ca bhASyakAraH 'terasapadesiyaM khalu tAvatiesuM bhave pdesesuN| jaM davvaM ogADhaM jahannagaM taM dasadisAgaM / ' utkRSTatastvanantapradezikamiti, 'khettadisa' tti kSetradika, sA cAnekabhedA merumadhyASTaprAdezikarucakAd bahiyAdivyuttarazreNyA zakaTorddhisaMsthAnAzcatastro dizaH, catasRNAmaDDapyantarAla-koNAvasthitA eka-pradezikArichannAvalisaMsthAnAzcatastra eva vidizaH UrdhvaM catuHpradezika caturastradaNDasaMsthAnA ekaiva, adho'pyevaMprakArA dvitIyeti, uktaM ca 'aTThapadeso ruyago tiriyaM logassa majjhayAraMmi / esa pabhavo disANaM eseva bhave'nudisANaM // dupadesAdiduruttara egapadesA anuttarA ceva / cauro cauro ya disA caurAdi anuttarA donni / sagaDuddhisaMThitAo mahAdisAo bhavaMti cattAri / muttAvalI ya cauro do ceva ya hoti ruyaganibhA // AsAM ca nAmAni Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 Avazyaka mUlasUtram-1'iMdaggeI jammA ya neratI vAruNI ya vAyavvA / somA IsAna'vi ya vimalA ya tamA ya boddhavvA // 1 // iMdA vijayaddArAnusArato sesiyA padakkhiNato / aTThavi tiriyadisAo ur3e vimalA tamA cAdho // 2 // 'tAvakhetta' tti, tApaH-savitA tadupalakSitA kSetradik tApakSetradik, sA cAniyatA 'je siM jatto sUroudeti tesiM taIM havai puvvA / ___ tAvakkhettadisAo padAhiNaM sesiyAosiM // 1 // 'pannavae' tti prajJApakasya dik prajJApakadik "pannavao jadabhimuho sA puvvA sesiyA padAhinato / tassevanugaMtavvA aggeyAdI disA niyamA // 1 // saptamI bhAvadik sA bhavatyaSTAdazavidhaiva, dizyate ayamamuka iti saMsArI yayA sA bhAvadika, sA cetthaM bhavatyaSTAdazavidhA 'puDhavijalajalaNa vAyA mUlA khaMdhaggaporabIyA ya / biticaupaMceMdiya tiriyanAragA devasaMdhAyA // 1 // saMmucchimakaMmAkammabhUmagaNarA taha'ntaraddIvA / bhAvadisA dissai jaM saMsArI niyayametAhiM // 2 // ti gAthArthaH // iha ca nAmasthApanAdravyadigbhiranadhikAra eva, zeSAsu yathAsambhavaM sAmAyikasya pratipadyamAnakaH pUrvapratipanno vA vAcyaH, tatra kSetradizo'dhikRtya tAvadAhani. (810) puvvAIAsu mahAdisAsu paDivajamANao hoi| puvapaDivanao puNa annayarIe disAe u // vR-pUrvAdyAsu mahAdikSu vivakSite kAle sarveSAM sAmAyikAnAM pratipadyamAnako bhavati, na tu vidikSu, tAsvekapradezikatvena jIvAvagAhanAbhAvAt, Aha ca bhASyakAraH "chiNNAvaliruyagAgiidisAsu sAmAiyaM na jaM tAsu / suddhAsu nAvagAhai jIvo tAo puMphusejA // 1 // " pUrvapratipannakaH punaranyatarasyAM dizi bhavatyeva, punaH zabdasyaivakAsarthatvAditi gAthArthaH // tApakSetraprajJApakadikSu punaraSTasu caturNAmapi sAmAyikAnAM pUrvapratipanno'sti, pratipadyamAnakazca sambhavati, adhaUrdhvadigdvaye tu samyaktvAzrutasAmAyikayorevameva, dezaviratisarvaviratisAmAyikayostu pUrvapratipannakaH sambhavati, pratipadyAmAnakastu naiveti, uktaM ca "aTThasu cauNha niyamA puvapavaNNo u dosu doNheva / doNha tu puvvapavaNNo siya nanno tAvapannavae // 1 // " bhAvadikSu punarekendriyeSu na pratipadyamAnako nApi pUrvapratipannaturNAmapi, vikalendriyeSu samyaktvazrutasAmAyikayoH pUrvapratipannaH sambhavati netaraH, paJcendriyatiryakSu sarvavirativarjAnAM pUrvapratipano'sti, pratipadyamAnako bhAjyaH, vivakSitakAle nArakAmarAkarmabhUmijAntaradvIpakanareSu samyaktvazrutayoH pUrvapratipannako'styeva, itarastu, bhAjyaH, karmabhUmijamanuSyeSu caturNAmapi Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.810] 295 pUrvapratipanno'styeva, pratipadyamAnakastu bhAjyaH, sammUrchimeSu tUbhayAbhAva iti, uktaM ca "ubhayAbhAvo puDhavAdiesu vigalesu hojja uvavanno / paMceMdiyatiriesuM niyamA tiNhaM siya pavajje // 1 // nAragadevAkammagaaMtaradIvesu doNha bhayaNA u / kammagaNaresu causuM mucchesu tu ubhayapaDiseho // 2 // kAladvAramadhunA, tatra kAlastrividhaH-utsarpiNIkAlaH avasarpiNIkAlaH ubhayAbhAvato'vasthitazceti, tatra bharatairAvateSu viMzatisAgaropamakoTIkoTimAnaH kAlacakrabhedotsarpiNyavasarpiNIgataH pratyekaM SaDvidho bhavati, tatrAvasarpiNyAM suSamasuSAkhyazcatuH-sAgaropamakoTIkoTimAnaHpravAhataH prathamaH, suSamAkhyastrisAgaropamakoTikoTimAno dvitIyaH, suSamaduSSamAkhyastu sAgaropamakoTIkoTidvayamAnastRtIyaH, duSSamasuSamAkhyastu dvicatvAriMzadvarSasahastranyUnasAgaropamakoTIkoTimAnazcaturthaH, duSSamAkhyAstvekaviMzativarSasahastramAnaH paJcamaH, duSSamaduSSamAkhyaH punarekavizativarSasahastramAna eva SaSTha iti, ayameva cotkrameNotsarpiNyAmapi yathoktasaGkhyo'vaseyaH kAla iti, avasthitastu caturvidha, tadyathA-suSamasuSamAprati-bhAgaHsuSamApratibhAgaH suSamaduSamApratibhAgaH duSpamasuSamApratibhAgazceti, tatra prathamo devakuruttara-kuruSu dvitIyo harivarSaramyakayoH tRtiiyohemvternnyvtyoH caturtho videheSviti, tatresthamanekadhA kAle sati yasya sAmAyikasya yasmin kAle pratipattirityetadabhidhitsurAhani. (811) saMmattassa suyassa ya paDivattI chavvihaMmi kAlaMmi / viraiM virayAviraiM paDivajjai dosu tisu vAvi / / vR. samyaktvasya zrutasya ca dvayorapyanayoH sAmAyikayoH pratipattiH SaDvidhe-suSamasuSamAdilakSaNe kAle sambhavati, sa ca pratipattA suSamasuSamAdiSu dezanyUnapUrvakoTyAyuSka eva pratipadyate, pUrvapratipannakAstvanayorvidyanta eva, 'viratiM' samagracAritralakSaNAM tathA 'viratAviratiM' dezacAritrAtmikAM pratipadyate kazcit dvayoH kAlayostriSu vA'pi kAleSu, apiH sambhAvane, asya cArthamupariSTAdvakSyAmaH, tatreyaM prakRtabhAvanA-utsarpiNyAM dvayorduSSamasuSamAyAM suSamaduSSamAyAM ca, avasarpiNyAM triSu suSamaduSSamAyAM duSSamasuSamAyAM duSSamAyAM ceti, pUrvapratipannastu vidyata eva, apizabdAt saMharaNaM pratItya pUrvapratipannakaH sarvakAleSveva sambhavati, pratibhAgakAleSu tu triSu samyaktvazrutayoH pratipadyamAnakaH sambhavati, pUrvapratipannakastvastyeva, caturthe tu pratibhAge caturvidhasyApi pratipadyamAnakaH sambhavati, pUrvapratipannakastu vidyata eva, bAhyadvIpasamudreSu tu kAlaliGgarahiteSu trayANAM pratipadyamAnakaH sambhavati, pUrvapratipannastvastyeveti gAthArthaH // sAmprataM gatidvAramucyateni. (812) causuvi gatIsu niyamA sammattasuyassa hoi paDivattI / manuesu hoi viratI virayAviraI ya tiriesuM / vR-catasRSvapi gatiSu, niyamAt iti niyamagrahaNamavadhAraNArthe catasRSveva na mokSagatAviti hRdayaM, samyaktvazraSTatayorbhavati pratipattiH, sambhavati vivakSitane kAla ityarthaH, apizabdaH pRthivyAdiSu gatyantargateSu na bhavatyapIti sambhAvayati, pUrvapratipannakastvanayorvidyata eva, tathA www. Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 Avazyaka mUlasUtram-1manuSyeSu bhavati viratiH-pratipattimaGgIkRtya manuSyeSveva sambhavati 'viratiH' samagracaritrAtmikA, pUrvapratipatrApekSayA tu sadA bhavatyeva, 'viratAviratizca dezacAritrAtmikA tiryakSu, bhavatItyanuvartate, bhAvanA manuSyatulyeti gAthArthaH / bhavyasaMjJidvArAvayavArthAbhidhitsayA''hani. (813) bhavasiddhio u jIvo paDivAi so cauNhamannayaraM / paDiseho puNa asaNNimIsae saNNi paDivajje / / vR- bhavasiddhiko bhavyo'bhidhIyate, bhavasiddhikastu jIvaH pratipadyate 'caturNA' samyaktvasAmAyikAdInAm 'anyatarat' ekaM dve trINi sarvANi vA, vyavahAranayApekSayetthaM pratipAdyate, na tu nizcayataH kevalasampaktvasAmAyikasambhavo'sti, zrutasAmAyikAnugatatvAt tasya, evaM saMzyapi, yata Aha-saMni paDivajje, pUrvapratipannakastu bhavyasaMjJiSu vidyata eva, pratiSedhaH punarasaMjJini mizrake'bhavye ca, idamatra hRdayam-anyatamasAmAyikasya pratipadyamAnakAn prAkapratipannAn vA''zritya pratiSedhaH asaMjJini 'mizrake siddhe, yato'sau na saMjJI nApyasaMjJI na bhavyo nApyabhavyaH ato mizraH, abhavye ca, punaHzabdastu pUrvapratipanno'saMjJI sAsvAdano janmani sambhavatIti vizeSaNArthaH, saMjJI pratipadyata iti vyAkhyAtameveti gAthArthaH // gataM dvAradvayam / / ucchvAsaSTi-dvAradvayAbhidhitsayA''hani. (814) UsAsaga nIsAsaga mIsaga paDiseha duviha paDivaNNo / diTThIi do nayA khalu vavahAro nicchao ceva // vR-ucchvasitIti ucchvAsakaH, niHzvasitIti niHzvAsakaH, AnApAnaparyAptipariniSpanna ityarthaH, sa hi caturNAmapi pratipadyamAnakaH sambhavati, pUrvapratipannastvastyeveti vAkyazeSaH, mizraH khalvAnApAnaparyAptayA'paryApto bhaNyate, tatra pratipattimaGgIkRtya pratiSedhaH, nASau caturNAmapi pratipadyamAnakaH sambhavatIti bhAvanA, 'duvihapaDivanno' ti sa.eva dvividhasya samyaktvazrutasAmAyikasya pratipannaH-pUrvapratipanno bhavati, devAdirjanmakAla iti, athavA mizraH' siddhaH, tatra paturNAmapyubhayathA'pi pratiSedhaH, dvividhasya darzanacAritrasAmAyikasya zailezIgataH pUrvapratipanno bhavati, asAvapi ca tAvanmizra eveti / ddaSTau vircAmANAyAM dvau nayau khalu vicArako vyavahAro nizcayazcaiva, tatrAdyasya sAmAyikarahitaH sAmAyikaM pratipadyate, itarasya tadyukta eva, kriyAkAlaniSThAkAlayorabhedAditi gAthArthaH / / sAmpratamAhArakaparyAptakadvAradvayaM pratipAdayannAhani. (815) AhArao u jIvo paDivAi so cauNhamannayaraM / emeva ya pajjatto sammattasue siyA iyaro // vR-AhArakastu jIvaH pratipadyate sa caturNAmanyatarat, pUrvapratipannastu niyamAdastyeva, evameva ca paryAptaH SaDbhirapyAhAradiparyAptibhizcaturNAmanyatarat pratipadyate, pUrvapratipannastvastyeva, 'sammattasue siyA iyaro' tti itaraH-anAhArako'paryAptakazca, tatrAnAhArako'pAntarAlagatau samyaktvazrute aGgIkRtya syAt-bhavet pUrvapratipannaH, pratipadyamAnakastu naiveti vAkyazeSaH, kevalI tu samudghAtazailezyavasthAyAmanAhArako darzanacaraNasAmAyikadvasyeti, aparyApto'pi samyaktvazrute adhikRtya syAt pUrvapratipanna iti gAthArthaH // gataM dvAradvayaM, sAmprataM suptajanmadvAradvaya-vyAcikhyAsayedamAha Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ ni. 816] ni. (816) niddAe bhAvao'vi ya jAgaramANo cauNhamannayaraM / aMDayapoyajarAuya tiga tiga cauro bhave kamaso // 297 vR- iha supto dvividhaH - dravyasupto bhAvasuptazca, eNa jAgradapIti, tatra dravyasupto nidrayA, bhAvasuptastvajJAnI, tathA dravyajAgaro nidrayA rahitaH, bhAvajAgaraH samyagddaSTiH, tatra nidrayA bhAvato'pi ca jAgrat caturNAM sAmAyikAnAmanyatarat pratipadyate, pUrvapratipannastvastyevetyadhyAhAraH, apizabdo vizeSaNe, kiM vizinaSTi ? - bhAvajAgaraH dvayoH prathamayoH pUrvapratipanna eva, dvayasya tu pratipattA bhavatIti nidrAsuptastu caturNAmapi pUrvapratipanno bhavati, na tu pratipadyamAnakaH, bhAvasuptastUbhayavikalaH, nayamatAdvA pratipadyamAnako bhavati, alaM vistareNa / janma trividhamaNDajapotajajarAyujabhedabhinnaM, tatra yathAsaGkhyaM 'tiga tiga cauro bhave kamaso' tti aNDajAHhaMsAdayaH trayANAM pratipadyamAnakAH sambhavanti, pUrvapratipannAstu santyeva, potajAH - hastatyAdayo'pyevameva, jarAyujAH - manuSyAste'pi caturNAmitthameva, aupapAtikAstu prathamayordvayorevamiti gAthArthaH // sthitidvAramadhunA''ha ni. (817) ukkosayadvitIe paDivajaMte ya natthi paDivaNNo / ajahannamanukkose paDivacaMte ya paDivaNNe // vR- AyurvarjAnAM saptAnAM karmaprakRtInAmutkRSTasthitirjIvazcaturNAmapi sAmAyikAnAM 'paDivacaMte ya natthi paDivaNNo' tti pratipadyamAnako nAsti pratipannazca nAstIti, cazabdasya vyavahitaH sambandhaH, AyuSastUtkRSTasthitau dvayoH pUrvapratipanna iti, ajaghanyotkRSTasthitirevAjaghanyokRSTaH sthitizabdalopAt, 'paDivate ya paDivaNNo' tti, sa hi caturNAmapi pratipadyamAnakaH sambhavati, pratipannazcAstyeva, jaghanyAyuSkasthitistu na pratipadyate, na pUrvapratipannaH, kSullakabhavagata iti, zeSakarAzijaghanyasthitistu dezaviratirahitasya sAmAyikatrayasya pUrvapratipannaH syAd, darzanasaptakAtikrAntaH kSapakaH antakRt kevalI, tasya tasyAmavasthAyAM dezaviratipariNAmAbhAvAt, jaghanyasthitikarmabandhakatvAcca jaghanyasthititvaM tasya na tUpAttakarmapravAhApekSayeti, Aha ca - "na jahannAuThiIe paDivajjai neva puvvapaDivaNNo / sese puvyapavaNNo desavirativajjie hojja || " gAthArthaH / / dvAraM / / sAmprataM vedasaMjJAkaSAyadvAratrayaM vyAcikhyAsurAhani. (818) cauro'vi tivihavede causuvi saNNAsu hoi paDivattI / TThA jahA kasA vaNiyaM taha ya ihayaMpi // vR- 'catvAryapi' sAmAyikAni 'trividhavede' strIpuMnapuMsakalakSaNe ubhayatha'pi santIti vAkyazeSaH, iyaM bhAvanAcatvAryapi sAmAyikAnyadhikRtya trividhavede vivakSite kAle pratipadyamAnakaH sambhavati, pUrvapratipannastvastyeva, avedastu dezaviratirahitAnAM trayANAM pUrvapratipannaH syAt; kSINavedaH kSapako, na tu pratipadyamAnakaH / dvAraM / tathA catasRSvapi saMjJAsu AhArabhayamaithunaparigraharUpAsu caturvidhasyApi sAmAyikasya bhavati 'pratipattiH' pratipadyamAnako bhavati, na na bhavati, itarastvastyeva / dvAram / adho yathA 'paDhamillugANa udaye' ityAdinA kaSAyeSu varNita, ihApi tathaiva varNitavyaM, samudAyArthastvayam - sakaSAyI caturNAmapyubhayathA'pi bhavati, akaSAyI Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 Avazyaka mUlasUtram-1tu chadmasthavItarAgastrayANAM pUrvapratipanno bhavati, na tu pratipadyamAnakaH / dvAramiti gAthArthaH // gataM dvAratrayaM, sAmpratamAyunidvAradvayAbhidhitsayA''hani. (819) saMkhijAU cauro bhayaNA sammasuya'saMkhavAsINaM / oheNa vibhAgena ya nANI paDivajjaI curo|| vR-saGkhyeyAyunairaH catvAri pratipadyate, pratipannastvastyeveti vAkyazeSaH, 'bhayaNA sammasuya'saMkhavAsINaM' ti bhajanA-vikalpanA samyaktvazrutasAmAyikayorasaGkhyeyavarSAyuSAm, iyaM bhAvanAvivakSitakAle'saGkhyeyavarSAyuSAM samyaktva zrutayoH pratipadyamAnakaH sambhavati, pUrvapratipannastvastyeveti / dvAram / 'oheNa vibhAgeNa ya nANI paDivajjae cauro'tti odhena-sAmAnyena jJAnI pratipadyate catvAryapi nayamatena, pUrvapratipannastvastyeva, vibhAgena cAbhinibodhikazrutajJAnI yugapadAdyasAmAyikadvayapratipattA sambhavati, pUrvapratipannastvastyeveti, uparitanasAmAyikadvayasyApi pratipadyamAnakaH sambhavati, itarastvastyeveti, avadhijJAnI samyaktvazrutasAmAyikayoH pUrvapratipanna eva na pratipadyamAnakaH, dezaviratisAmAyikaM tu na pratipadyate, gaNapUrvakatvAt tadavApteH, syAt punaH pUrvapratipannaH, sarvaviratisAmAyikaM tu pratipadyate, pUrvapratipanno'pi bhavati, manaHparyAyajJAnI dezaviratirahitasya trayasya pUrvapratipanna eva, na pratipadyamAnakaH, yugapadvA saha tena cAritraM pratipadyate tIrthakRd, uktaM ca-"paDivannaMmi caritte cauNANI jAva chaumattho" tti, bhavasthaH kevalI pUrvapratipannaH samyaktvacAritrayoH na tu pratipadyamAnaka iti gAthArthaH // gataM dvAradvayaM, sAmprataM yogopayogazarIradvArAbhidhitsayA''hani. (820) cauro'vi tivihajoge uvaogadugaMmi caura paDivajje / orAlie caukkaM sammasuya viuvvie bhayaNA // vR- 'catvAryapi sAmAyikAni sAmAnyataH 'trividhayoge' manovAkAyalakSaNe sati pratipattimAzritya vivakSitakAle sambhavanti, prAkpratipannatAM tvadhikRtya vidyanta eva, vizeSatastvaudArikakAyayogavati yogatraye catvAryubhayathA'pi, vaikriyakAyayogavati tu samyaktvazrute ubhayathA'pi, AhArakakAyayogavati tu dezaviratirahitAni trINi sambhavanti, taijasakArmaNakAyayoga eva kevale apAntarAlagatAvAdyaM sAmAyikadvayaM prAkpratipannatAmadhikRtya syAt, manoyoge kevale na kizcit, tasyaivAbhAvAd, evaM vAgyoge'pi, kAyavAgyogadvaye tu syAd dvayamAdyaM prAkpratipannatAmadhikRtya, samyaktvAt pratipatato vikalendriyopapAtiSu ghaNTAlAlAnyAyeneti vistrennaalm| 'uvaogadugIma cauro paDivaje' tti upayogadvaye-sAkArAnAkArabhede catvAri pratipadyate, prAkpratipannastu vidyata eva, atrAha-savvAo laddhIo sAgArovaogovauttassa bhavantI' tyAgamAdanAkAropayoge sAmAyikalabdhivirodhaH, ucyate, pravardhamAnapariNAmajIvaviSayatvAt tasyAgamasya, avasthitaupazamikapariNAmApekSayA cAnAkaropayoge sAmAyikalabdhipratipAdanAdavirodha iti, Aha ca bhASyakAra: "UsaradesaM daDDellayaM ca vijjhAi vaNadavo pappa / - iya micchassa anudae uvasamasamaM lahai jIvo // 1 // " avasthitapariNAmatA cAsya-jaM micchassAnudao na hAyae tena tassa pariNAmo / Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.820] jaM puNa sayamuvasaMtaM na vaDha'vaTThito teNaM // 2 // 'orAlie caukkaM sammasuta viuvvie bhayaNa' tti audArike zarIre sAmAyikacatuSkamubhayathA'pyasti, samyaktvazrutayorvekriyazarIre bhajanA - vikalpanA kAryA, etaduktaM bhavatisamyaktva zrutayorvaikriyazarIrI pratipadyamAnakaH pUrvapratipannazcAsti, uparitanasAmAyikadvayasya tu prAkRtipanna eva, vikurvitavaikriyazarIrazcAraNazrAvakAdiH zramaNo vA na pratipadyamAnakaH, pramattatvAt, zeSazarIravicAro yogadvArAnusArato'nusaraNIya iti gAthArthaH // dvAratrayaM gataM, sAmprataM saMsthAnAdidvAratrayAvayavArthapratipAdanAyAha ni. (821) savvesuvi saMThANesu lahai emeva savvasaMghayaNe / uksajahaNaM vajiUNa mAnaM lahe manuo // vR- saMsthitiH saMsthAnam - AkAravizeSalakSaNaM, tacca SoDhA bhavati, uktaM ca"samacauraMse naggohamaMDale sAi vAmaNe khuje / huMDesviya saMThANe jIvANaM chammuNeyavvA // 1 // " tullaM vitthaDabahulaM ussehabahuM ca maDahakuTuM ca / kAyamahaM savvatthAsaMThiyaM huMDaM ||2||" ityAdi 299 tatra sarveSvapi saMsthAneSu 'labhate' pratipradyate catvAryaipi sAmAyikAni, prAkpratipanno'pyastItyadhyAhAraH, 'emeva savvasaMghayaNe'tti evameva sarvasaMhananaviSayo vicAro veditavyaH, tAni ca SaT saMhananAni bhavantIti, uktaM ca "vajrarisabhaNArAyaM paDhamaM bitiyaM ca risabhanArAyaM / nArAya addhanArAyaM kIliyA tahaya chevaTTaM // 1 // risabho u hoi paTTI vajraM puNa kIliyA muNeyavvA / ubhaomakkaDabaMdhaM nArAyaM taM viyANAhi ||2|| " iha cetthaMmbhUtAsthisaJcayopamitaH zaktivizeSaH saMhananamucyate na tvasthisaJcaya eva, devAnAmasthirahitAnAmapi prathamasaMhananayuktatvAt / 'ukkosajannaM vajjiUNa mAnaM labhe manuo' tti utkRSTaM jaghanyaM ca varjayitvA mAnaM zarIrapramANaM labhate pratipadyate manujaH prakaraNAdanuvartamAnaM caturvidhamapi sAmAyikaM, prAk pratinno'pi vidyata iti gAthArddhahRdayam, anyathA nArakAdayo'pi sAmAnyena sAmAyikadvayaM trINi vA labhanta eveti, uktaM ca- "kiM jahannogAhaNagA paDivajaMti ukkosogAhaNagA ajahannukkosogAhaNaga tti pucchA ?, gotamA ! NeraiyadevA na jahannogAhaNagA kiMci paDivajraMti, puvvapaDivaNNagA puNa siyA sammattasutANa, te ceva ajahannukkosogAhaNagA ukkosogAhaNagA ya sammattasute paDivajraMti, no sesetti / puvvapaDivaNNagA dovi doNhaM ceva / tiriesu pucchA ?, gotamA ? egeMdiyA tisuvi ogAhaNAsu na kiMci paDivajraMti, nAvi puvvapaDivaNNagA / jahannogAhaNagA vigaliMdiyA sammattasuyANaM puvvapaDivaNNagA havejjA na paDivajjamANagA, ajahannukkA sogAhaNagA ukkosogAhaNagA puNa na puvvapaDivaNNA nAvi paDivajjamANagA, sesatiriyA jahannogAhaNagA sammatta suyANa puvvapaDivaNNagA hojjA no paDivajramANagA, ajanukosogAhaNagA puNa tiNhaM duhAvi saMti, ukkosogAhaNagA doNhaM duhAvi / manuesu pucchA?, Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 Avazyaka mUlasUtram-1gotamA ! saMmucchimamanusse paDucca tisuvi ogAhaNAsu cauNDaMpi sAmAiyANaM na puvvapaDivaNNagA no paDivajamANagA / gamavakkaMtiya jahannogAhaNamaNUsA sammattasuyANa puvvapaDivaNNagA hojANo paDivajamANagA, ajahaNNukkosogAhaNagA puNa cauNhavi dudhAvi saMti, ukkosogAhaNagA puNa duNhaM dudhAvI' tyAdi, alaM prasaGgena // gataM dvAratrayam, adhunA lezyAdvArAvayavArthamabhidhitsuhArani. (822) sammattasuyaM savvAsu lahai suddhAsu tIsu ya carittaM / puvvapaDivaNNago puNa annayarIe u lesAe / vR-samyaktvaM ca zrutaM ceti ekavadbhAvastat samyaktvazrutaM 'sarvAsu' kRSNAdilezyAsu 'labhate' pratipadyate, 'zuddhAsu tejolezyAdyAsu tisRSveva, cazabdasyAvadhAraNArthatvAt, cAritraM viratilakSaNaM, labhata iti vartate, evaM pratipadyamAnakamadhikRtya lezyAdvAraM nirUpitam, adhunA prAkpratipatramadhikRtyA''ha-'puvvapaDivaNNao puNa annatarIe u lesAe pUrvapratipannakaH punaranyatarasyAM tu lezyAyAM-kRSNAdyabhidhAnAyAM bhavati / Aha-matizrutajJAnalAbhacintAyAM zuddhAsu tisRSu pratipadyamAnaka uktaH kathamidAnIM sasmibhidhIyamAnaH samyaktvazrutapratipattA na virudhyata iti ?, ucyate, tatra kRSNAdidravyasAcivyajanitA''tmapariNAmarUpAM bhAvalezyAmAzrityAsAvuktaH, iha tvavasthitakRSNAdidravyarUpAM dravyalezyAmeva ityato na virodhaH, uktaM ca-"se YNaM bhaMte ! kiNhalesA nIlalessaM pappa no tArUvattAe no tAvaNNattAe no tAgaMdhattAe no tArasattAe no tAphAsattAe bhujo bhujo pariNamati ?, haMtA gotamA ! kiNNalessA nIlalessaM pappa no tArUvattAe jAva pariNamati, se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccati-kiNhalessA nIlalessaM pappa jAva no pariNamai ?, gotamA ! AgArabhAvAyAe vA se siyA palibhAgamAyAe vA se siyA, kiNhalessA NaM sANo khalu nIlalesA, tattha gatA usakati vA ahisakkai vA, se teNaTeNaM gotamA ! evaM vuccati-kiNhalessA NIlalessaM pappa jAva no pariNamati, ___ ayamasyArthaH-'AgAra' ityAdi, AkAra eva bhAva AkArabhAvaH, AkArabhAva eva AkArabhAvamAtraM, mAtrazabdaH khalvAkArabhAvavyatiriktaprati-bimbAdidharmAntarapratiSedhavAcakaH, atastenAkArabhAvamAtreNaivAsau nIlalezyA syAt, na tu tatsvarUpApattitaH, tathA pratirUpo bhAgaH pratibhAgaH, pratibimbamityarthaH, pratibhAga eva pratibhAgamAnaM, mAtrazabdo vAstavapariNAma-pratiSedhavAcakaH, atastena pratibhAgamAtreNaiva asau nIlalezyA syAt, na tu tatsvarUpata evetyarthaH, sphaTikavadupadhAnavazAdupadhAnarUpa iti ddaSTAntaH tatazca svarUpeNa kRSNalezyaivAsau na nIlalezyA, kiM tarhi?, tatra gatotsarpati, kimuktaM bhavati?-tatrasthaiva-svarUpasthaiva nIlalezyAdi lezyAntaraM prApyotsarpate ityAkArabhAvaM pratibimbabhAgaM vA nIlalezyAsambandhinamAsAdayatItyarthaH "evaM nIlalesA kAulesaM pappa jAva NIlalesA NaM sA No khalu kAulesA, tattha gatA ussakkai vA osakkai vA" ayaM bhAvArtha:-tatra gatotsarpati, kimuktaM bhavati ?-tatrasthaiva svarUpasthaivotsarpati, AkArabhAvaM pratibimbabhAgaM vA kApotalezyAsambandhinamAsAdayati, tathA'pasarpati vA-nIlalezyaiva kRSNalezyAM prApya, bhAvArthastu pUrvavat: "evaM kAulesA teulesaM pappa, teulesA pamhalesaM pappa, pamhalesA sukkalesaM pappa, evaM sukkalesA pamhalesaM pappa' bhAvArthastu pUrvavat, "evaM kiNhelasA nIlalesaM pappa, Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.822] 301 kiNhalesA kAulesaM pappa, kiNhalesA teulesaM pappa, evaM jAva sukkalesaM pappa, evamegegA savvAhiM cArijati', tatazca samyaktvazrutaM sarvAsvavasthitakRSNAdidravyAlezyAsulabhate nArakAdirapi, zuddhAsu tejolezyAdyAsu tattadravyasAcivya-saJjAtAtmapariNAmalakSaNAsu tisRSu ca cAritraM, zeSaM pUrvavaditi gAthArthaH // sAmprataM pariNAmadvArAvayavArtha pratidarzayannAhani. (823) vaDhate pariNAme paDivajjai so cauNhamannayaraM / emeva'vaTThiyaMmivi hAyaMti na kiMci paDivaje / vR- pariNAmaH-adhyavasAyavizeSaH, tatra zubhazubhatararUpatayA varddhamAne pariNAme pratipadyate sa 'caturNA' samyaktvAdisAmAyikAnAmanyatarat, 'emeva'vaTThiyaMmivi'tti evamevAvasthite'pi zubhe pariNAme pratipadyate sa caturNAmanyataraditi, 'hAyaMti na kiMci paDivajje' tti kSIyamANe zubhe pariNAme na kiJcit sAmAyikaM pratipadyate, prAkpratipannastu triSvapi pariNAmeSu bhavatIti gAthArthaH // adhunA vedanAsamudghAtakarmadvAradvayavyAcikhyAsayA''hani. (824) duvihAe~ veyaNAe paDivajai so cauNhamannayaraM / asamohao'vi emeva puvvapaDivaNNae bhayaNA // kR-dvividhAyAM vedanAyAM-sAtAsAtarUpAyAM satyAM pratipadyate sa caturNAmanyatarat, prAkpratipannazca bhavati, 'asamohato'vi emeva'tti asamavahato'pyevameva pratipadyate sa caturNAmanyatarat, prAkpratipannazca bhavati, samavahatastu kevalisamudghAtAdinA saptavidhe na pratipadyate, kintu 'puvvapaDivaNNae bhayaNa' ti pUrvapratipannake samavahate vicArayitumArabdhe bhajanA sevanA samarthanA kAryA, pUrvapratipanno bhavatItyarthaH, saptavidhatvaM punaH samudghAtasya, yathoktam 'kevali kasAyamaraNe vedaNa veuvvi teya AhAre / sattaviha samugghAto pannatto vIyarAgehiM // 1 // iha ca pUrvapratipanake bhajanA, samavahato hi sAmAyikadvayasya trayasya vA pUrvapratipanako bhAvanIya iti gAthArthaH / / gataM dvAradvayaM, nirveSTanadvArapratipAdanAyAhani. (825) davveNa ya bhAveNa ya niviluto cauNhamannayaraM / naraesu anuvbaTTe dugaM caukkaM siyA u uvvaTTe // vR-dravyato bhAvatazca nirveSTayan caturNAmanyatarat pratipadyate prAkpratipannazvAsti, dravyanirveSTanaM karmapradezavisaGghAtarUpaM bhAvanirveSTanaM krodhAdihAnilakSaNaM, tatra sarvamapi karma nirveSTayaMzcatuSTayaM labhate, vizeSatastadAvaraNaM jJAnAvaraNaM nirveSTayan zrutasAmAyikamAnoti mohanIyaM tu zeSatrayamiti, saMveSTastvanantAnubandhyAdIn na pratipadyate, zeSakarma tvaGgIkRtyobhayathA'pyasti / udvartanAdvAramadhunA-narakeSu-adhikaraNabhUteSvanudvartayan, tatrastha evetyArthaH, narakAdveti pAThAntaraM, 'dugaM' ti AdyaM sAmAyikadvikaM pratipadyate, tadeva cAdhikRtya pUrvapratipanno bhavati, udRttastu 'syAt' kadAcit catuSkaM pratipadyate kadAcit trikaM,sa pUvapratipanno'pyastyeveti gAthArthaH // ni. (826) tiriesu anuvvaTTe tigaM caukkaM siyA u uvvaTTe / maNanuesu anuvbaTTe cauro ti dugaM tu uvvaTTe / vR. 'tiryakSu' garbhavyutkrAntikeSu saMziSvanuhRttaH san trikam' AdyaM sAmAyikatrayamadhikRtya Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 Avazyaka mUlasUtram - 1 pratipattA prAkpratipannazca bhavatItyadhyAhAraH, 'caukkaM siyA u uvvaTTe' udvRttastu manaSyAdiSvAyAtaH 'syAt' kadAciccatuSTayaM syAt trikaM syAt dvikamadhikRtyobhayathA'pi bhavatIti, 'manuesu anuvvaTTe cauro ti dugaM tu uvvaTTe' manuSyeSvanudvRttaH san catvAri pratipadyate prAkpratipannazca bhavati, trINi dvikaM, tuzabdo vizeSaNe, udvRttastiryagnArakAmareSvAyAtaH trINi dvikaM vA'dhikRtyobhayathA'pi bhavatIti gAthArthaH // ni. (827) devesu anuvvaTTe dugaM caukkaM siyA u uvvaTTe / uvvaTTamANao puM savvo'vi na kiMci paDivaje // vR- deveSvanudvRttaH san 'dvikam' AdyaM sAmAyikadvayamAzrityobhayathA'pi bhavatIti kriyA, 'caukkaM siyA u uvvaTTe' tti pUrvavat, udvartamAnakaH punarapAntarAlagatau sarvo'pyamarAdirja kizcit pratipadyate, prAkpratipannastu dvayorbhavatIti gAthArthaH / AzravakaraNadvArapratipAdanAyAhani. (828) nIsavamANo jIvo paDivajjai so cauNha mannayaraM / puvvapaDivaNNao puNa siya Asavao va NIsavao // vR- nizrAvayan yasmAt sAmAyikaM pratipadyate, tadAvaraNaM karmanirjarannityarthaH, zeSakarma tu badhnannapi jIva- AtmA pratipadyate sa caturNAmanyatarat, pUrvapratipannakaH punaH syAdAzravako bandhaka ityarthaH, niHzrAvako vA, vAzabdasya vyavahitaH, sambandhaH, Aha-nirveSTanadvArAdasya ko vizeSa iti ?, ucyate, nirveSTanasya karmapradezaviGkhAtarUpatvAt kriyAkAlo gRhItaH, niHzravaNasya tu nirjarArUpatvA-nniSThAkAla iti, athavA tatra saMveSTanavaktavyatA'rthato'bhihitAH, iha tu sAkSAditi gAthArthaH / / adhunA'laGkArazayanAsanasthAnacaGkamaNadvArakadambakavyAcikhyAsayA''hani. (829) ummukkamanummukke ummucaMte ya kesalaMkAre / paDivajjejja'nnayaraM sayaNAIsuMpi emeva // vR- 'unmukte' parityakte 'anunmukte' aparityakte anusvAro'lAkSaNikaH, unmuJcaMzca kezAlaGkArAn; kezagrahaNaM kaTakakeyUrAdyupalakSaNaM, pratipadyeta anyataraccaturNAM 'sayanAdIsuMpi emeva' tti zayanAdiSvapi dvAreSu tisRSvapyavasthAsvevameva yojanA kAryA, unmuktazayano'nunmuktazayanaH tathonmuJcan caturNAmanyatat pratipadyate prAkpratipannazca bhavati, evaM zeSayojanA kAryA, iti gAthArthaH / upodghAtaniryuktau dvitIyadvAragAthAyAM keti dvAraM gatam, adhunA keSviti dvAraM vyAcikhyAsurAha ni. (830) savvagayaM sammattaM sue caritte na pajavA savve / desaviraiM paDuccA donhavi paDisehaNaM kujjA | vR- atha keSu dravyeSu paryAyeSu vA sAmAyikamiti ?, tatra sarvagataM samyaktvaM, sarvadravyaparyAyarucilakSaNatvAt tasya, tathA 'zrute' zrutasAmAyike 'cAritre' cAritrasAmAyike na paryAyAH sarve viSayAH, zrutasyAbhilApyaviSayatvAd, dravyasya cAbhilApyAnabhilApyaparyAyayuktatvAt, cAritrasyApi 'paDhamaMmi savvajIvA' ityAdinA sarvadravyAsarvaparyAyaviSayatAyAH pratipAditatvAt; dezaviratiM pratItya dvayorapi-sakaladravyaparyAyayoH pratibedhanaM kuryAt, na sarvadravyaviSayaM nApi sarvaparyAyaviSayaM dezaviratisAmAyikamiti bhAvanA / Aha-ayaM sAmAyikaviSayaH kiMdvAre prarUpita eveti kiM Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.830] 303 punarabhidhAnam ?, ucyate, kiM taditi tatra sAmAyikaM jAtimAtramuktaM, viSayaviSayiNorabhedena, iha punaH sAmAyikasya kiMdvAraM eva dravyatvaguNatvanirUpitasya jJeyabhAvena viSayAbhidhAnamiti, Aha ca bhASyakAraH "kiM taMti jAtibhAveNa tattha iha NeyabhAvato'bhihitaM / iha visayavisayibhedo tatthAbhedovayAro tti // " gAthArthaH // keSviti gataM, kathaM punaH sAmAyikamavApyate?, tatra caturviMdhamapi manuSyAdisthAnAvAptau satyAmavApyata itikRtvA tatkramadurlabhatAkhyApanAyAha niyuktikAraHni. (831) mAnussa khetta jAI kularUvAroggamAyaM buddhI / savaNoggaha saddhA saMjamo ya logaMmi dulhaaii|| iMdiyaladdhI nivvattaNA ya pajjatti niruvahayakhemaM / dhAyAroggaM saddhA gAhagauvaoga aTTho ya (anyadIyA) ni. (832) collaga pAsaga dhaNNe jUe rayaNe ya sumiNa cakke ya / cammajuge paramANU dasa diTThantA maNuyalaMbhe // vR. 'mAnuSyaM' manujatvaM kSetram' Arya 'jAtiH' mAtRsamutthA 'kulaM' pitRsamutthaM 'rUpam' anyUnAGgatA 'Arogya' rogAbhAvaH 'AyuSkaM jIvitaM 'buddhiH' paralokapravaNA 'zravaNaM' dharmasambaddham 'avagrahaH' tadavadhAraNam athavA zravaNAvagraho-yatyavagrahaH 'zraddhA' ruciH 'saMyamazca' anavadyAnuSThAnalakSaNaH, etAni sthAnAni loke durlabhAni, etadavAptau ca viziSTasAmAyikalAbha iti| ___ atha caitAni durlabhAni-'indriyalabdhiH' paJcendriyalabdhirityarthaH, nirvartanA ca indriyANAmeva, paryAptiH-svaviSayagrahaNasAmarthyalakSaNA, 'niruvahata'tti nirupahatendriyatA, 'kSemaM viSayasya 'dhrAtaM' subhikSam 'ArogyaM' nIrogatA 'zraddhA' bhaktiH 'grAhakaH' guru 'upayogaH' zrotustadabhimukhatA 'aTTho ya' tti arthitvaM ca dharma iti gAthArthaH / / bhinnakartukI kileyam / __jIvo mAnuSyaM labdhvA punastadeva duHkhane lapsyate, bahvantarAyAntaritatvAta, brahmadattacakravartimitrabrAhmaNacollakabhojanavata, atra kathAnakama-baMbhadattassa ego kappaDio olaggao, bahasa AvatIsu avasthAsu ya savvattha sahAyo Asi, so ya rajjaM patto, bArasasaMvacchario abhiseo kao, kappaDio tatya alliyAbapi na lahati, tato'nena uvAo cintito, uvAhaNAo dhae baMdhiUNa dhayavAhaehiM samaM padhAvito, rannA diTTho, uttiNeNaM avagUhito, anne bhaNaMti-tena dAravAle sevamANeNa bArasame saMvacchare rAyA diTTho, tAhe rAyA taM daTUNa saMbhaMto, imo so varAo mama suhadukkhasahAyago, ettAhe karemi vittiM, tAdhe bhaNati-kiM demi tti ?, so bhaNati-deha karacollae ghare ghare jAva savbaMmi bharahe, jAdhe nihitaM hojjA tAhe puNovi tubbha ghare ADhaveUNa bhujAmi, rAyA bhaNati-kiM te eteNa?, desaM te demi, to suhaM chattachAyAe hatyikhaMdhavaragato hiMDihisi, so bhaNati-kiM mama eddaheNa AhaTTeNa?, tAhe so dinno collago, tato paDhamadivase rAiNo ghare jimito, tena se juvalayaM dInAro ya dinno, evaM so parivADIe savvesu rAulesu battIsAe rAyavarasahassesu tesiM ca je bhoiyA, tattha ya nagare anegAo kulakoDIo, Nagarassa ceva so katA aMtaM kahiti, tAdhe gAmesu tAhe puNo bharahavAsassa, avi so vacceja aMtaM na ya Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 Avazyaka mUlasUtram-1 mAnusattaNAto bhaTTho puNo mAnusattaNaM lahai ? 'pAsaga' ti, cANakkassa suvaNaM natyi, tAdhe keNa uvAeNa viDhavija suvaNNaM ?, tAdhe jaMtapAsayA katA, kei bhaNaMti-varadinnagA, tato ego dakkho puriso sikkhAvito, dInArathAlaM bhariyaM, so bhaNati-jati mamaM koi jiNati so thAlaM geNhatu, aha ahaM jiNAmi to egaM dInAraM jiNAmi, tassa icchAe jaMtaM paDati ato na tIrai jiNituM, jahA so na jippai evaM mAnusaMlaMbho'vi, avi nAma so jippeja na ya mAnusAto bhaTTho puNa mANusattaNaM 2 // _ 'dhanne'tti jattiyANi bharahe dhannANi tANi savvANi piNDitANi, tattha pattho sarisavANaM chUDho, tANi savvANi ADuAlittANi, tatthegA juNNadherI suppaM gahAya te viNija puNo'viya patthaM pUreja, avi sA devappasAdeNa pUrejja na ya mAnusattaNaM 3 / 'jUe' jadhA ego rAyA, tassa sabhA aTThakhaMbhasatasaMniviTThA jattha atthAyaNaM deti, ekkeko ya khaMbho aTThasayaMsio, tassa ranno putto rajakaMkhI ciMteti-thero yA, mAriUNa rajjaM giNhAmi, taM ca amacceNa nAyaM, tena ranno siTuM, tato rAyA taM putaM bhaNati-amha jo na sahai anukkama so jUtaM khelati, jati jiNati rajjaM se dijjati, kaha puNa jiNiyavvaM ?, tujha ego Ao, avasesA amhaM AyA, jati tumaM egeNa AeNa aTThasatassa khaMbhANaM ekkevaM asiyaM aTThasate vArA jiNAsi to tujjha rajjaM, avi ya devatAvibhAsA 4 / 'rataNe' tti, jahA ego vANiyao buTTo, rayaNANi se atyi, tattha ya mahe mahe anne vANiyayA koDipaDAgAo ubbheti, so na ubmaveti, tassa puttehiM there there pautthe tANi rayaNANi desI vANiyayANa hatye vikkItANi, varaM amhe'vi koDipaDAgAo ubbhaventA, te ya vANiyagA samaMtato paDigayA pArasakUlAdINi, thero Agato, sutaM jadhA vikkItANi, te aMbADeni, lahuM rayaNANi ANeha, tAhe te savvato hiMDitumAraddhA, kiM te savvarayaNANi piMDija?, aviya devappabhAveNa vibhAsA 5 / 'suviNae' tti-egena kappaDieNa sumiNae caMdo gilito, kappaDiyANa kathitaM, te bhaNaMtisaMpuNNacaMdamaMDalasarisaM povaliyaM labhihisi, laddhA gharacchAdaNiyAe, annenavi diTTo, so hAiUNa puSphaphalANi gahAya suviNapADhagassa katheti, tena bhaNitaM-rAyA bhavissasi / itto ya sattame divase tattha rAyA mato aputto, so ya niviNNo acchati, jAva Aso adhiyAsito Agato, tena taM dadRNa hesitaM padakkhiNIkato ya, tato vilaio paDhe, evaM so rAyA jAto, tAhe so kappaDio taM suNeti, jadhA-tena'vi diTTho eriso suviNao, sovi AdesaphaleNa kira rAyA jAto, soya ciMteti-vaccAmi jattha goraso taM pibettA suvAmi, jAva puNo taM ceva sumiNaM pecchAmi, atyi puna so pecchejjA ?, avi ya so na mAnusAto 6? 'cakka'tti dAraM, iMdapuraM nagaraM, iMdadatto rAyA, tassa iTThANaM varANaM davINaM bAvIsaM puttA, anne bhaNaMti-ekkAe ceva devIe puttA, rAiNo pANasamA, annA ekkA amaccadhUyA, sA paraM pariNiteNa diTelliyA, sA annatA katAi riuNhAtA samANI acchati, rAyaNA ya diTThA, kA esatti?, tehiM bhaNitaM-tubbhe devI esA, tAhe so tAe samaM rattiM ekaM vasito, sA ya rituNhAtA, tIse gabbho laggo, sA ya amacceNa bhaNiellitA-jayA tumaM gabbho AhUto bhavati tadA mamaM sAhijjasu, tAe tassa kathitaMdivaso muhutto jaM ca rAyAeNa ullavitaM sAtiyaMkAro, tena taM pattae lihitaM, so sAraveti, Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.832] 305 NavaNhaM mAsANaM dArao saMjAto, tassa dAsaceDANi taddivasaM jAtANi, taM jahA-aggiyao pavvatao bahuliyo sAgaro ya, tANi ya sahajAtagANi, tena kalAyariyassa uvaNIto, tena lehAitAo gaNiyappahANAo kalAo gAhito, jAhe tAo gAhiMti AyariyA tAdhe tANi taM kaDaMti vAulleti ya, puvvapariccaeNaM tANi roDaMti, tena tANi ya ceva gaNitANi, gahitAo kalAo, te ya anne bAvIsaM kumArA gAhijjaMtAM taM AyariyaM piTTati avayaNANi ya bhaNaMti, jati so Ayario piTTeti tAhe gaMtUNa mAtUNaM sAhati, tAhe tAo taM AyariyaM khisaMti-kIsa AhaNasi ?, kiM sulabhANi puttajammANi ?, ato te na sikhtiA / io ya mahurAe pavvayao rAyA, tassa sutA nivvutI nAma dAriyA, sA ranno alaMkiyA uvanItA, rAyA bhaNati-jo tava royati bhattAro, to tAe bhaNitaM -jo sUro vIro vikaMto so mama bhattA hou, se puNa rajaM dijA, tAdhe sA taM balavAhanaM gahAya gatA iMdapuraM nagaraM, tassa iMdadattassa bahave puttA, iMdadatto tuTTho ciMteiNUNaM ahaM annehiMto rAIhiMtolaTTho to AgatA, tatA tena ussitapaDAgaM nagaraM kAritaM, tattha ekaMmi akkhe aThThacakkANi, tesiM purato dhiilliyA ThaviyA, sA acchimmi vidhitavvA, tato iMdadatto rAyA sannaddho niggato saha puttehiM, sAvi kaNNA savvAlaMkArabhUsiyA egami pAse acchati, so raMgo te ya rAyANo te ya daMDabhaDabhoiyA jAriso dovatIe, tattha raNNo jeTho putto sirimAlInAma kumAro, so bhaNito-putta ! esa dAriyA rajjaM ca ghettavvaM, ato viMdha etaM puttaliyaMti, tAdhe so'katakaraNo tassa samUhassa majjhe dhaNuMceva geNhituM na tarati, kaha'vi'NeNa gahitaM, tena jato vaccatuM tato vaccatutti mukkosaro, so cakke aphiDiUNa bhaggo, evaM kassai ekaM aragataraM volINo kassai donni kassai tinni annesi bAhireNa ceva nIti, tAdhe rAyA adhitiM pagato-aho'haM etehiM dharisitotti, tato amaceNa bhaNito-kIsa adhitiM kareha ?, rAyA bhaNati-etehiM ahaM appadhANo kato, amacco bhaNati-atthi anno tuma putto dhUtAe taNaio suridadatte nAma, so samatyo vidhituM, abhiNNANANi se kahitANi, kahiM so?, darisito, tato so rAiNA avagUhito, bhaNito- sayaM tava ee aTTha rahacakke bhettUNa puttaliyaM acchimmi vidhittA rajasukkaM nivvutidAriyaM saMpAvittae, tato kumAro jadhA''Navehatti bhaNiUNa ThANaM ThAitUNa dhaNuM geNhati, lakkhabhimuhaM saraM sajeti, tANi ya dAsarUvANi cauddisaM ThitANi roDiMti, anne ya ubhayato pAsiM gahitakhaggA, jati kahavi lakkhassa cukkati tato sIsaM chiMditavvaMti, so'vi se uvajjhAo pAse Thito bhayaM detimArijjasi jati cukkasi, te bAvIsaMpi kumArA mA esa vindhissatitti visesaullaMThANi vigghANi kareMti, tato tANi cattAri te ya do purise bAvIsaM ca kumAre agaNaMteNa tANaM aTThaNhaM rahacakkANaM aMtaraM jANiUNaM taMmi lakkhe NiruddhAe diTThIe annamatiM akuNamANeNa sA dhiilliyA vAme acchimmi viddhA, tato logeNa ukkidvisIhaNAdakalakalumisso sAdhukAro kato, jadhA taM cakkaM dukkhaM bhettuM evaM mAnusattaNaMpi 7 / 'camme'tti-jadhA ago daho joyaNasayasahassavicchiNNo cammeNa Naddho, egaM se majjhe chiDu jattha kacchabhassa gIvA mAyati, tattha kacchabho vAsasa te vAsasate gate gIvaM pasAreti, tena kahavi gIvA pasAritA, jAva tena chiDDeNa niggatA, tena | 2420. Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 Avazyaka mUlasUtram-1 jotisaM diTheM komudIe puSphaphalANi ya, so Agato, sayaNijjayANaM dAemi, AnettA savvato paloyati, na pecchati, avi so, na ya mAnusAto 8 / yugadRSTAnta-pratipAdanAyA''hani. (833) muvvaMte hoja jugaM avarate tassa hoja samilA u / jugachiDumi paveso iya saMsaio maNuyalaMbho / / vR-jalanidheH pUrvAnte bhaved yugam, aparAnte tasya bhavet samilA tu, evaM vyavasthite sati yathA yugacchidre pravezaH saMzayitaH, "iya' evaM saMzayito manuSyalAbho, durlabha iti gAthArthaH // ni. (834) jaha samilA pabbhaTThA sAgarasalile anorapAraMmi / paviseja juggachiDu kahavi bhamaMtI bhamaMtaMmi // vR-yathA samilA prabhraSTA 'sAgarasalile' samudrapAnIya 'anorapAra miti dezIvacanaM pacurArthe upacArata ArAdbhAgaparabhAgarahita ityarthaH, pravizet yugacchidraM kathamapi bhramantI bhramati yuga ityevaM durlabhaM mAnuSyamiti gAthArthaH / / ni. (835) sA caMDavAyabIcIpaNulliyA avi labhejja yugachiDaM / na ya mAnusAu bhaTTho jIvo paDimAnusaM lahai / vR- sA samilA caNDavAtavIcIpreritA satyapi labheta yugacchidraM, na ca mAnuSyAd bhraSTo jIvaH pratimAnuSaM labhata iti gAthArthaH // idAnIM paramANU, jahA ego khaMbho mahApamANo, so deveNaM cuNNeUNaM avibhAgimANi khaMDANi kAUNa nAliyAe pakkhito, pacchA maMdaracUliyAe ThiteNa phumito, tANi naTThANi, atthi puna kovi ?, tehiM ceva poggalehiM tameva khaMbhaM nivva teja ?, no tti, esa abhAvo, evaM bhaTTho mAnusAto na puNo / ahavA sabhA anegakhaMbhasatasahassasaMniviTThA, sA kAlaMtareNa jhAmitA paDitA, atthi puNa koi ?, tehiM ceva poggalehiM karejA, notti, evaM mANussaM dullahaM / ni. (836) iya dullahalaMbhaM mAnusattaNaM pAviUNa jo jIvo / na kuNai pArattahiyaM so soyai saMkamaNakAle // 'iya' evaM durlabhalAbhaM mAnuSatvaM prApya ye jIvo na karoti paratra hitaM-dharmaM, dIrghatvamalAkSaNikaM, sa zocati saGkramaNakAle' maraNakAla iti gAthArthaH // ni. (837) jaha vArimajjhachUDhovva gayavaro macchauvva glghio| vaggurapaDiuvva mao saMvaTTaio jaha va pakkhI // vR-yathA vArimadhyakSipta iva gajavaro matsyo vA galagRhItaH vAgurApatito vA mRgaH saMvartajAlam itaH-prApto yathA vA pakSIti gAthArthaH // ni. (838) so soyai macujarAsamocchuo turiyniddpkkhitto| tAyAramaviMdaMto kammabharapaNollio jIvo // vR-so'kRtapuNyaH zocati, mRtyujarAsamAstRto-vyAptaH, tvaritanidrayA prakSiptaH, maraNanidrayA'bhibhUta ityarthaH, trAtAram 'avindan' alabhannityarthaH, karmabharaprerito jIva iti gAthArthaH / sa cetthaM mRtaH sanni. (839) kAUNamanegAI jammamaraNapariyaTTaNasayAI / Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 307 upodghAtaH - [ni.839] dukkheNa mAnusattaM jai lahai jahicchayA jIvo // vR- kRtvA'nekAni janmamaraNaparAvartanazatAni duHkhena mAnuSatvaM labhate jIvo yadi yahacchayA, kuzalapakSakArI punaH sukhena mRtvA sukhenaiva labhata iti gAthArthaH // ni. (840) taM taha dullahalaMbhaM vijjulayAcaMcalaM mAnusattaM / labhrUNa jo pamAyai so kApuriso na sppuriso| vR-tattathA durlabhalAbhaM vidyullatAcaJcalaM mAnuSatvaM labdhvA yaH 'pramAdyati' pramAdaM karoti sa kApuruSo na satpuruSa iti gAthArthaH // ityalaM prasaGgena, prakRtaM prastumaH-yathaibhirdazabhidRSTAntairmAnuSyaM durlabhaM tathA''ryakSetrAdInyapi sthAnAni, tatazca sAmAyikamapi duSprApamiti, athavA mAnuSye labdhe'pyebhiH kAraNaidurlabhaM sAmAyikamiti pratipAdayannAhani. (841) Alassa moha'vaNNA thaMbhA kohA pamAya kivaNattA / bhayasogA annANA vakkheva kutUhalA ramaNA // kha-AlasyAna sAdhusakAzaM gacchati zRNoti vA, mohAd gRhakartavyatAmUDho vA, avajJAto vA kimete vijAnantIti, stambhAd vA jAtyAdyabhimAnAt krodhAd vA sAdhudarzanAdeva kupyati, 'pramAdAt' vA madyAdilakSaNAt 'kRpaNatvAta' vA dAtavyaM kiJciditi, 'bhayAn' vA narakAdibhayaM varNayantIti, 'zokAt' vA iSTaviyogajAt 'ajJAnAt' kuSTimohitaH, 'vyAkSepAd' bahukartavyatAmUDhaH, 'kutUhalAt' naTAdiviSayAt, 'ramaNAt' lAvakAdikheDDeneti gaathaarthH| ni. (842) etehiM kAraNehiM bhrUNa sudullahaMpi mAnussaM / na lahai sutiM hiyakariM saMsAruttAraNiM jIvo / vR-ebhiH 'kAraNaiH' AlasyAdibhirlabdhvA sudurlabhamapi mAnuSyaM na labhate zruti hitakAriNI saMsArottAriNI jIva iti gAthArthaH / / vratAdisAmagrIyuktastu karmaripUna vijityAvikalacAritrasAmAyikalakSmImavApnoti, yAnAdiguNayuktayodhavajayalakSmImiti // Aha cani. (843) jANAvaraNapaharaNe juddhe kusalattaNaM ca nItI ya / dakkhattaM vavasAo sarIramAroggayA ceva // vR-yAnaM hastyAdi, AvaraNaM-kavacAdi, graharaNaM-khagAdi, yAnAvaraNagraharaNAni, yuddhe kuzalatvaM ca-samyag jJAnamityarthaH, 'nItizca' nirgamapravezarUpA 'dakSatvam AzukAritvaM 'vyavasAyAH' zauryaM zarIram avikalam 'ArogyatA, vyAdhiviyuktAtA caiveti / etAvadguNasAmagyavikala eva yodho jayazriyamAnotIti dRSTAntaH, dAntikayojanA tviyaM-'jIvo joho jANaM vayANi AvaraNamuttamA khNtii| jhANaM paharaNamiTuM gIyatthattaM ca kosallaM / / davvAijahovAyANurUvapaDivattivattiyA niiti| dakakhattaM kiriyANaM jAM karaNamahINakAlaMmi // karaNa sahaNaM ca tavovasaggaduggAvatIeN vvsaao| etehiM suNirogo kammariuM jiNati savvehiM // ' vijitaya ca samagrasAmAyikazriyamAsAdayatIti gAthArthaH / athavA'nena prakAreNA''sAdyata itini. (844) diDhe sue'nubhUa kammANa khae kae uvasame a| ___ manavayaNakAyajoge a pasatthe labbhae bohI / / vR-dRSTe bhagavatH pratimAdau sAmAyikamavApyate, yathA zreyAMsena bhagavaddarzanAdavAptamiti, Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 Avazyaka mUlasUtram-1 kathAnakaM cAdhaH, kathitameva, zrute cAvApyate yathA''nandakAmadevAbhyAmavAptamiti, atra kathAnakapamuparitanAGgAdavaseyam, anubhUte kriyAkalApe satyavApyate, yathA valkacIriNA pitrupakaraNaM pratyupekSamANeneti, kathAnakaM kathikAto'vaseyaM, karmaNAM kSaye kRte sati prApyate, yathA caNDakauzikena prAptam, upazame ca satyavApyate yathA'GgaRSiNA, manovAkkAyayoge ca prazaste labhyate bodhiH, sAmAyikamanarthAntaramiti gAthArthaH / / athavA'nukampAdibhiravApyate sAmAyikamityAhani. (845) anukaMpa'kAmanijjara bAlatave daanvinyvibmNge| saMyogavippaoge vasaNUsavaiDi sakkAre / ni. (846) vejje meMThe taha iMdanAga kayauNNa pupphsaalsue| sivadumahuravaNibhAuya AhIradasaNNilAputte / / vR- anukampApravaNacitto jIvaH sAmAyikaM labhate, zubhapariNAmayuktatvAd, vaidyavat, pratijJeyameva manAgavizeSitavyA, hetudRSTAntAnyatvaM tupratiprayogaM bhaNiSyAmaH-akAmanirjarAvAn jIvaH sAmAyikaM labhate, zubhpariNAmayuktatvAnmiNThavat, bAlatapoyuktatvAdindranAgavat, supAtraprayuktayathArAktizraddhAdAnatvAt kRtapuNyakavat, ArAdhitavinayatvAt puSpazAlasutavat, avAptavibhaGgajJAnatvAt tApasazivarAjakraSivat, ddaSTadravyasaMyogapriyadveSyaputradvayavat, anubhUtotsa-vatvAdAbhIravat, bhrAtRdvayazakaTacakravyApAditamallaNDIlabdhamAnuSatvastrIgarbhajAtapriyadveSya-putradvayavat, anubhUtotsavatvAdAbhIravat, iSTamaharddhikatvAdazArNabhadrarAjavat, satkArakA-GkSiNo'pyalabdhasatkAratvAdilAputravat, iyamakSaragamanikA, sAmpratamudAharaNAni pradarzyante- bAravatIe kaNhassa vAsudevassa do vejjA-dhanvaMtarI vaitaraNI ya, dhanvaMtarI abhavio, vetaraNI bhavio, so sAdhUNa gilANANaM pieNa sAhati, jaM jassa kAyavvaM taM tassa phAsueNa paDoAreNa sAhati, jati se appaNo atthi osadhANi to deti, dhannaMtarI puNa jANi sAvajANi tANi sAhati asAdhupAoggANi, tato sAhuNo bhaNaMti-amhaM kato etANi ?, so bhaNati-na mae samaNANaM aTThAe ajjhAitaM vejasatyaM, te dovi mahAraMbhA mahApariggahA ya savvAe bAravatIe tigicchaM kareMti, __ annadA kaNho vAsudevo titthagaraM pucchati-ete bahUNaM DhaMkAdINaM vadhakaraNaM kAUNa kahiM gamissaMti ?, tAdhe sAmI sAdhati-esa dhanaMtarI appatiTThANe narae uvavajihiti, esa puNa vetaraNI kAlaMjaravattiNIe gaMgAe mahAnadIe viMjhassa ya aMtarA vANarattAe paJcAyAhiti, tAdhe so vayaM patto sayameva jUhavatittaNaM kAhiti, tattha annayA sAhuNo satyeNa samaM dhAvissaMti, egassa ya sAdhussa pAde sallo laggihiti, tAdhe te bhaNaMti-amhe paDicchAmo, so bhaNati-mA savve marAmo, vaccaha tubbhe ahaM bhattaM paJcakakhAmi, tAhe nibbaMdhaM kAuM so'vi Thio, na tIrati sallaM nInetuM, pacchA thaMDillaM pAvito chAyaM ca, te'vi gatA, tAhe so vANarajUhavatI taM padesaM eti jattha so sAdhU, jAva purillehiM taM dadNa kilikilAitaM, to tena jUhAhiveNa tesiM kilikilAitasadaM soUNa rUsiteNa AgaMtUNa diTTho so sAdhU, tassa taM daddUNa IhApUhA kareMtassa kahiM mayA eriso dihrotti ?, jAtI saMbharitA, bAravaI saMbharati, tAhe taM sAdhu vaMdati, taM ca se sallaM pAsati, tAhe tigicchaM savvaM saMbharati, tato so giri vilaggiUNa salluddharaNisallarohaNIo osahIo ya Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.846] 309 gahAya Agato, tAdhe salluddharaNIe pAdo Alitto, tato egamuhutteNa paDio sallo, pauNAvito saMrohaNIe, tAhe tassa purato akkharANi lihati, jadhA-ahaM vetaraNI nAma vejo puvvabhave bAravatIe Asi, tehiMvi so sutapuvvo, tAdhe so sAdhU dhammaM katheti, tAhe so bhattaM paccakkhAti, tinni rAtidiyANi jIvittA sahassAraM gato // tathA cA''hani. (847) so vANarajUhavatI kaMtAre suvihiyaanukNpaae| bhAsaravaraboMdidharo devo vemANio jaao| vR-nigadasiddhA ohiM payuMjati jAva pecchati taM sarIragaM taM ca sAdhu,tAhe AgaMtUNa deviDiM dAeti, bhaNati ya-tujjhappasAdeNa mae deviDDI laddhatti, tato'nena so sAdhU sAharito tesiM sAdhUNaM sagAsaMti, te pucchaMti-kiha'si Agato? tAhe sAhati / evaM tassa vAnarassa sammattasAmAiyasuyasAmAiyacarittAcarittasAmAiyANaM anukaMpAe lAbho jAto, itaradhA nirayapA-yoggANi kammANi karettA narayaM gato honto / tato cutassa carithasAmAiyaM bhavissati siddhI ya 1 / akAmanijjarAe, vasaMtapure nagare ibbhavadhugA nadIe hAti, anno ya taruNo taM dahNa bhaNati suNhAtaM te pucchati esa nadI mattavAraNakaroru !! ete ya nadIrukkhA ahaM ca pAdesu te paDio // 1 // (sA bhaNati)'subhagA hoMtu nadIo ciraM ca jIvaMtu je ndiirukkhaa| suNhAtapucchagANa ya dhattihAmo piyaM kAuM // 2 // tato so tIe gharaM vA dAraM vA ayANanto cinteti "annapAnaharedvAlAM, yauvanasthAnaM vibhUSayA / vezyAM strImupacAreNa, vRddhAM karkazasevayA // 1 // " tIse biijjiyANi ceDarUvANi rukkhe paloeMtANi acchaMti, tena tesiM puSpANi phalANi ya dAUNa pucchitANi-kA esA?, tANi bhaNaMti-amugassa suNhA, tAhe so ciMteti-keNa uvAeNa etIe samaM mama saMpayogo bhavejjA ?, tato nena carikA dANamANasaMgahItA kAUNa visajjitA tIe sagAsaM, tAe gaMtUNa sA bhaNitA-jadhA amugo te pucchati, tIe ruThAe pattullagANi dhovaMtIe masilitteNa hattheNa piTThIe AhatA, paMcaMgulIo jAtAo, ovAreNa ya nicchUDhA, sA gatA sAhati-nAmapi na sahati, tena nAtaM jahA-kAlapakkhapaMcamIe, tAhe tena puNaravi pesitA pavesajANaNAnimittaM, tAhe salajAe AhaNiUNa asogavaNiyAe chiMDiyAe nicchUDhA, sA gatA sAhati-nAmapi na sahati, tena nAto paveso, tenAvadAreNa aigato, asogavaNiyAe suttANi, jAva sasureNa diTThA, tena NAtaM, jadhA-na mama puttotti, pacchA se pAdAto neuraM gahitaM, cetitaM ca tIe, bhaNito ya nAe-nAsa lahuM, sahAyakiccaM karejjAsi, itarI gaMtUNa bhattAraM bhaNati-itthaM dhammo, jAmo asogavaNiyaM, gatANi, asogavaNiyAe pasuttANi, tAhe bhattAraM uThavettA bhaNatitujhaM etaM kulANurUvaM ?, jaM mama pAdAto sasuro neuraM gehati, so bhaNati-suvasu labhihisi pabhAte, thereNa siTuM, so ruTTho bhaNati-vivarIto'si therA?, so bhaNati-mae diTTho anno, tAhe vivAde sA bhaNati-ahaM appANaM sohemi, evaM karehi, NhAtA, tAhe jakkhagharaM aigatA, jo kArI so laggati doNhaM jaMghANaM aMtareNa volaMtao, akArI muccati, sA padhAvitA, tAhe so Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 Avazyaka mUlasUtram-1 viDo pisAyarUvaM kAUNa sAgataeNaM geNhati, tAhe tattha gaMtUNa jakkhaM bhaNati-jo mama pitidinnao taM ca pisAyaM gottUNa jai annaM jANAmi to me tumaM jANAsitti, jakakho vilakakho ciMteti-pecchaha kerisANi maMteti ?, ahaMpi vaMcito nAe, natthi satittaNaM dhUttIe, jAva ciMteti tAva niSphiDitA, tAhe so dhero savveNa logeNa hIlito, tassa tAe addhitIe niddA naTThA, tAhe ranno taM kaNNe gataM, rAyANaeNa aMteuravAlao kato, AbhisikaM ca hatthirayaNaM raNNo vAsagharassa heTThA baddhaM acchati, devI ya hatthimeMThe AsattiyA, navaraM rattiM hatthiNA hattho pasArito, sA pAsAyAo oyAriyA, puNaravi pabhAe paDivilaetA, evaM vaccati kAlo, annatA ciraM jAtaMti hatyimeMTheNa hatthisaMkalAe hatA, sA bhaNati-so puriso tAriso na suvati, mA rUsaha, taM thero pecchati, so ciMteti-jati etAovi erisio, kiMnu tAo bhaddiyAutti suttA, pabhAte savvo logo udvito, so na udvito, rAyA bhaNati-suvau, sattame divase uhito, rAiNA pucchiteNa kahitaM-jahegA devI na yANAmi kataratti, tAhe rAiNA bheMDamao hatthI kArito, savvAo aMtepuriyAo bhaNiyAo-eyassa accaNiyaM karettA olaMDeha, savvAhiM olaMDito, sA necchati, bhaNati-ahaM bIhemi, tAhe rAiNA uppalaNAleNa AhatA, jAva umucchitA paDiyA tato se uvagataM-jadhesA kAritti, bhaNitA 'mattaM gayamAruhaMtIe bheMDamayassa gayassa bhayatie / iha mucchita uppalAhatA tattha na mucchita saMkalAhatA // 1 // puTThI se joiyA, jAva saMkalapahArA diTThA, tAhe rAiNA hatthimeMTho sA ya duyagANi vi tammi hatthimmi vilaggAviUNa chaNNakaDae vilaitANi, bhaNito miTho-etya appatatIo girippavAtaM dehi, hathissa dohivi pAsehiM veluggAhA ThavitA, jAva hatthiNAI ego pAdo agAse kato, logo bhaNati-kiM tirio jANati?, etANi mAretavvANi, tahAvi rAyA rosaM na muyati, tato do pAdA AgAse tatiyavArae tinni pAdA AgAse ekkeNa pAdena Thito, logeNa akaMdo katokiM eMtaM hatthirayaNaM vinAsehi ?, ranno cittaM oAlitaM, bhaNito-tarasi niyatteuM ?, bhaNatijati abhayaM deha, dinnaM, tena niyattito aMkuseNa jahA bhamittA thale Thito, tAhe uttArettA NivvisatANi kayANi / egattha paccaMtagAme sunnaghare ThitANi, tattha ya gAmellayapAraddho coro taM sunnagharaM atigato, te bhaNaMti-veDhetuM acchAmo, mA kovi pavisau, gose ghecchAmo, so'vi coro luTuMto kihavi tIse dukko, tIse phAso vedito, sA dukkA bhaNati-ko'si tumaM ?, so bhaNati-coro'haM, tIe bhaNiyaM-tuma mama patI hohi, jA etaM sAhAmo jahA esa corotti, tehiM kalaM pabhAe meMTho gahio, tAhe uviddho sUlAe bhiNNo, coreNa samaM sA vaccati, jAvaMtarA nadI, sA tena bhaNitA-jadhA etthaM saratyaMbhe accha, jA ahaM etANi vatthAbharaNANi uttAremi, so gato, uttiNNo padhAvito, sA bhaNati "puNA nadI dIsai kAgapejjA, savvaM piyAbhaMDaga tujjha htthe| jadhA tumaM pAramatItukAmo, dhuvaM tumaM bhaMDa gahIukAmo // 1 // so bhaNati cirasaMthuto bAli ! asaMthueNaM, melhe piyA tAva dhuo'dhuveNaM / Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ ni. 847 ] jAmi tujha pyaissabhAvaM, anno naro ko tuha vissasejjA ? ||9||" sA bhaNati - kiM jAhi ?, so bhaNati - jahA te so mArAvito evaM mamaMpi kahaMci mArehisi / itarovi tattha viddho udagaM maggati, tatthego saDDo, so bhaNati jati namokkAraM karesi to demi, so udagassa aTThA gato, jAva taMmi eMte ceva so namokkAraM kareMto ceva kAlagato, vANamaMtaro jAto, suDDovi ArakkhiyapurisehiM gahito, so devo ohiM payuMjati, pecchati sarIragaM sahuMca baddhaM, tAhe so silaM viuvviAttA moeti, taM ca pecchaMti sarathaMbhe NilukkaM, tAhe se dhiNA uppannA, siyAlarUvaM viuvvittA maMsapesIe gahiyAe udagatIreNa voleti, jAva nadIto maccho ucchaliUNa taDe paDato, tato so maMsapesiM mottUNa macchasa padhAvito, so pANie paDito, maMsapesIvi seNa gahitA, tAhe siyAlo jhAyati, tAe bhaNNati 311 maMsapesI parijja macchaM pacchasi jaMbuA ! / cukko maMsaM ca macchaM ca kalaNaM jhAyasi koNhuA ! ||1| tena bhaNNati- 'pattapuDapaDicchaNNe ! janayassa ayasakArie ! / cukkA patti ca jAraM ca kalaNaM jhAyasi baMdhakI // 2 // evaM bhaNiyA tA viliyA jAtA, tAhe so sayaM rUvaM daMseti, paNNavittA vRttA - pavvayAhi, tAhe so rAyA taMjjito, tena paDivaNNA, sakkAreNa NikkhaMtA, devaloyaM gatA evamakAmanijjarAe meNThassa 2 // bAlataveNa vasaMtapuraM nagaraM, tattha siTThigharaM mArie ucchAditaM, iMdanAgo nAma dArao, so chuTTo, chuhito gilANo pANitaM maggati, jAva savvANi matANi pecchati, bAraMpi logeNa kaMTiyAhiM DhakkiyaM, tAhe so suNaiyacchiddeNa NiggaMtUNa taMmi nagare kappareNa bhikkhaM hiMDati, logo se dei sadesabhUtapuvvottikAuM, evaM so saMvaDDai / ito ya ego satthavAho rAyagihaM jAukAmo ghosaNaM ghosAveti, tena sutaM, sattheNa samaM patthito, tattha tena satthe kuro laddho, so jimito, na jiNNo, seTThiNA bitiyadivase acchati, satthavAheNa diTTho, ciMteti nUnaM esa uvavAsio, so ya avvattaliMgo, bitiyadivase hiMDaMtassa seTThiNA bahuNiddhaM ca dinnaM, so tena duve divasA ajjiNNaeNa acchati, satthavAho jANati-esa chaTTaNNakAlio, tassa saddhA jAtA, so tatiyadivase hiMDato satthavAheNa saddAvito, kIsa'si kallaM nAgato ?, tuhikko acchati, jANai, jadhA-chaTTaM katellayaM, tAhe se dinnaM, tenavi annevi do divase acchAvito, logovi pariNato, annarasa nimaMteMtassavi na hati, anne bhaNati - eso egapiMDio, tena taM aTThApadaM laddhaM, vANieNa bhaNito- mA annassa khaNaM gehejjAsi, jAva nagaraM gammati tAva ahaM demi, gatA nagaraMsa tena se niyaghare maDho kato, tAdhe sIsaM muMDAveti kAsAyANi ya cIvarANi geNhati, tAdhe vikkhAto jaNe jAto, tAdhe tassavi ghare necchati, tAdhe jaddivasaM se pAraNayaM taddivasaM se logo Anei bhattaM, egassa paDicchati, tato logo na yAti -kassa paDicchitaMti ?, tAdhe logeNa jANaNAnimittaM bherI katA, jo deti so tADeti, tAhe logo pavisati, evaM vaccati kAlo / sAmI ya samosarito, tAhe sAdhU saMdisAvettA bhaNitA-muhuttaM acchaha, aNesaNA, taMmi jimite bhaNitA - oyaraha, gotamo ya bhaNito- mama vayaNaM bhaNejjAsi - bho aNegapiMDiyA ! egapiMDito te daTThamicchati, tAhe gotama Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 Avazyaka mUlasUtram-1 sAmiNA bhaNito ruTTho, tubbhe anegANi piMDasatANi AhAreha, ahaM egaM piMDaM bhuMjAmi, to ahaM ceva egapiMDio, muhattantarassa uvasaMto ciMteti-Na ete musaM vadaMti, kiha hojjA ?, laddhA satI, homi anegapiMDito, jaddivasaM mama pAraNayaM taddivasaM anegANi piMDasatANi kIraMti, ete puNa akatamakAritaM, bhuMjaMti, taM saccaM bhaNaMti, cintaMteNa jAtI saritA, patteyabuddho jAto, ajjhayaNaM bhAsati, iMdaNAgeNa arahatA vuttaM, siddho ya evaM bAlataveNa sAmAiyaM laddhaM tena 3 / dAnena, jadhA-egAe vacchavAlIe putto, logeNa ussave pAyasaM ovakkhaDitaM, tatthAsannaghare dAragarUvANi pAsati pAyasaM jimiMtANi, tAdhe so mAyaraM bhaNei-mama'vi pAyasaM raMdhehi, tAhe nasthitti sA addhitIe paruNNA, tAo saeljhiyAo pucchaMti, NibbaMdhe kathitaM, tAhiM anukaMpAe annAevi annAevi AnItaM khIraM sAlI taMdulA ya, tAdhe therIe pAyaso raddho, tato tassa dArayassa NhAyassa pAyasassa ghatamadhusaMjuttassa thAlaM bhareUNa uvaTTitaM, sAdhUya mAsakhavaNapAraNate Agato, jAva therI aMto vAulA tAva tena dhammo'vi me houtti tassa pAyasassa tibhAgo dinno, puNo ciMtitaM-atithovaM, bitio tibhAgo dinno, puNovi nena ciMtitaM-ettha jati annaM aMbakkhalagAdi chubhati to'vi nassati, tAhe taio tibhAgo dinno, tato tassa tena davvasuddheNa dAyagasuddheNa gAhagasuddheNa tiviheNa tikaraNasuddheNa bhAveNaM devAue nibaddhe, tAdhe mAtA se jANati-jimio, puNaravi bharitaM, atIva raMkattaNeNa bharitaM poTTe, tAdhe rattiM visUiyAe mato devalogaM gato, tato cuto rAyagihe nagare padhANassa dhanAvahassa putto bhaddAe bhAriyAe jAto, logo ya gabhagate bhaNati-kayapunno jIvo jo uvavaNNo, tato se jAtassa nAmaM kataM katapuNNothi, vaDito, kalAo gahiyAto, pariNIto, mAtAe dullaliyagoTThIe chUDho, tehiM gaNiyAgharaM pavesito, bArasahiM varisehiM NiddhaNaM kulaM kataM, to'vi so na niggacchati, mAtApitANi se matANi, bhajA ya se AbharaNagANi carimadivase peseti, gaNitAmAyAe nAtaM-nissAro kato, tAdhe tANi annaM ca sahassaM paDivisajjitaM, gaNiyAmAtAe bhaNNai-nicchubhau eso, sA necchati, tAhe coriyaM nINio gharaM sajjijati, uttiNNo bAhiM acchati, tAhe dAsIe bhaNNati-nicchUDho'vi acchasi ?, tAhe niyayagharayaM saDiyapaDiyaM gato, tAhe se bhajjA saMbhameNaM uhitA, tAhe se savvaM kathitaM, sogeNaM apphuNNo bhaNati-asthi kiMci ? jA annahiM jAittA vavaharAmi, tAhe jANi AbharaNagANi gaNitAmAtAe jaM ca sahassaM kappAsamollaM dinnaM tANi se daMsitANi, sattho ya taddivasaM kapi desaM gaMtukAmao, so taM bhaMDamollaM gahAya tena satyeNaM samaM padhAvito, bAhiM deuliyAe khaTTe pADiUNaM sutto| ___ annassa ya vANiyayassa mAtAe sutaM, jadhAA-tava putto mato vAhaNe bhinne, tIe tassa davvaM dinnaM, mA kassai kadhijjasi, tIe ciMtitaM-mA davvaM jAu rAulaM, pavisihiti me aputtAe, tAhe ratti taM satthaM eti,sa jA kaMci aNAhaM pAsemi, tAhe taM pAsati, paDibodhittA pavesito, tAhe gharaM netUNa rovati-ciraNaTThagatti puttA!, suNhANaM cauNhaM tANaM kadheti-esa devaro bheciraNaTThao, tAo tassa lAitAo, tatthavi bArasa varisANi acchati, tattha ekekkAe cattAripaMca ceDarUvANi jAtANi, therIe bhaNitaM-ettAhe Nicchubhatu, tAo na taraMti dharituM, tAdhe tAhiM saMbalamodagA katA, aMto rayaNANa bharitA, varaM se eyaM pAoggaM hoti, tAdhe viyarDa pAetA tAe ceva Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.847] 313 devauliyAe osIsae se saMbalaM ThavettA paDiyAgatA, so'vi sItalaeNa pavaNeNaM saMbuddho pabhAtaM ca, sovi sattho taddivasamAgato, imAevi gavesao pesio, tAhe uTTavittA gharaM nIto, bhajjA se saMbhaNeNa uhitA, saMbalaM gahitaM, paviTTho, abbhaMgAdINi kareti, putto ya se tadA gambhiNIe jAto, so ekkArasavariso jAo, lehasAlAo AgatA royati-dehi me bhattaM, mA uvajjhAeNa hammihAmitti, tAe tAo saMbalathaiyAto moyago dinno, niggato khAyaMto, tattha rayaNaM pAsati, lehaceDaehiM diTuM, tehiM pUviyassa dinnaM, dive dive amha polliyAo dehitti, imovi jimite moyage bhiMdati, tena diThANi, bhaNati-suMkabhaeNa katANi, tehiM rayaNehiM taheva pavittharito / setaNao ya gaMdhahatthI NadIe taMtueNa gahito, rAyA AdaNNo, abhayo bhaNati-jai jalakaMto asthi to chaDDeti, so rAule atibahuattaNeNa rataNANa cireNa labbhihitittikAUNa paDahao nipphiDito-jo jalakaMtaM deti tassa rAyA rajaM addhaM dhUtaM ca deti, tAdhe puvieNa dinno, nIto, udagaM pagAsitaM, taMtuo jANati-thalaM nIto, mukko, gaTTho, rAyA ciMteti-kato?, puviyassa pucchati-kato esa tujhaM ?, nibaMdhe siTTha-kayapuNNagaputteNa dinno, rAyA tuTTho, kassa annassa hohiti?, rannA saddAviUNa katapuNNao dhUtAe vivAhito, visao se dinno, bhege bhuMjiti, gaNitAvi AgatA bhaNati-ecciraM kAlaM ahaM veNIbaMdheNa acchiAtA, savvavetAlIo tumaM aTThAe gavesAvitAo, ettha diTThotti, katapuNNao abhayaM bhaNati-etyaM mama cattAri mahilAo, taM ca gharaM na yANAmi, tAhe cetiyagharaM kataM, leppagajakkho katapuNNagasariso kato, tassa accaNiyA ghosAvitA, do ya bArANi katANi, egeNa paveso egeNa nippheDo, tattha abhao kaMtapuNNao ya egattha bArabmAse AsanavaragayA acchaMti, komudI ANattA, jadhA paDimapaveso accaNiyaM kareha, nayare ghositaM-savvamahilAhiM ettavyaM, logo'vi eti, tAo'vi AgatAo, ceDarUvANi tattha bappotti ucchaMgo NivisaMti, NAtAo tena, therI aMbaDitA, tAo'vi AnitAo, bhoge bhuMjati sattahivi sahito / vaddhamANasAmI ya samosarito, katapuNNao sAmiM vaMdiUNa pucchatiappaNo saMpatti vipatti ca, bhagavatA kathitaM-pAyasadANaM, saMvegeNa pavvaito / evaM dAnena sAmAiyaM labbhati 4 / idAni vinaeNaM, magadhAvisae gobbaragAme pupphasAlo gAhAvatI, tassa bhaddA bhAriyA, putto se puSphasAlasuo, so mAtApitaraM pucchati-ko dhammo?, tehiM bhaNNati-mAtApitaraM sussUsitavvaM do ceva devatAI mAtA ya pitA ya jIvalogaMmi / tatthavi piyA visiTTho jassa vase vaTTate mAtA // 1 // so tANa epa muhadhovaNAdivibhAsA, devatANi va tANi sUssUsati / annatA gAmabhoio Agato, tANi saMbhaMtANi pAhuNNaM kareMti, so ciMteti-etANavi esa devataM, etaM pUemi to dhammo hohiti, tassa sassasaM pakato / annatA tassa bhoio, tassavi anno, tassavi anno, jAva seNiyaM rAyANaM olaggiumAddho, sAmI samosaDho, seNio iDDIe gaMtUNa vaMdati, tAhe so sAmi bhaNati-ahaM tubbhe olaggAmi ?, sAmiNA bhaNitaM-ahaM rayaharaNapaDiggahamattAe olaggijAmi, tANaM suNaNAe saMbuddho, evaM viNaeNa sAmAiyaM labbhati 5 / / idAnIM vibhaMgeNa labbhati, jadhA-asthi magadhAjaNavae sivo rAyA, tassa dhaNadhannahiraNNAi Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 Avazyaka mUlasUtram-1 paidiyahaM vaDDati, ciMtA jAyA-asthi dhammaphalaMti, to mahaM hiraNNAdi vaDDati, tA puNNaM karemittikaliUNa bhoyaNaM kAritaM, dAnaM ca nena dinnaM, tato puttaM rajje ThaveUNa sakatataMbamayabhikkhAbhAyaNakaDucchugovagaraNo disApokkhiyatAvasANa majjhe tAvaso jAto, chaTThaTThamAto parisaDiyapaMDupattANi AniUNa AhAreti, evaM se ciTThamANassa kAleNa vibhaMgaNANaM samuppannaM saMkhejjadIvasamuddavisayaM, tato nagaramAgaMtUNa jadhovaladdhe bhAve pannaveti / annatA sAdhavo diTThA, tesiM kiriyAkalAvaM vibhaMgAnusAreNa loemANassa visuddhapariNAmassa apuvakaraNaM jAtaM, tato kevalI saMvuttotti 6 / saMyogaviogao'vi labmati, jadhA do mathurAo-dAhiNA uttarA ya, tatya uttarAo vANiyao dakkhiNaM gato, tattha ego vANiyao tappaDimo, tena se pAhuNNaM kataM, tAhe te niraMtaraM mittA jAtA, amhaM thiratarA pItI hohititti jati amha putto dhUtA ya jAyati to saMyogaM karessAmo, tAhe dakkhiNeNa uttarassa dhUtA varitA, dinnANi bAlANi, etyaMtare dakkhiNamathurAvANiyao mato, putto se taMmi ThANe Thito, annatA so hAti, cauddisaM cattAri sovaNNiyA kalasA ThavitA, tANa bAhiM roppiyA, tANaM bAhiM taMkhyiA, tANa bAhiM maTTiyA, annA ya NhANavidhI raitA, tato tassa puvvAe disAe sovaNNio kalaso naTTho, evaM cauddisaMpi, evaM savve naTThA, uhitassa NhANapIDhaMpi NaTuM, tassa addhitI jAtA, NADaijAo vAritAo, jAva gharaM paviTTho tAdhe uvaTThavitA bhoyaNavihI, tAdhe sovaNNiyarUppamatANi raiyANi bhAyaNANi, tAdhe ekkevaM bhAyaNaM NAsiumAraddhaM, tAhe so pecchati nAsaMti, jAvi se mUlapattI sAvi nAsiumADhattA, tAhe tena gahitA, jattiyaM gahiyaM tattiyaM ThitaM, sasaM naTuM, tAdhe gato sirigharaM joeti, so'vi rittao, jaMpi nihANapauttaM taMpi NaTuM, jaMpi AbharaNaM taMpi natthi, jaMpi vuDipauttaM tevi bhaNaMti-tumaM na yANAmo, jo'vi dAsIvaggo so'vi naTTho, tAdhe ciMtetiaho ahaM adhanno, tAdhe ciMteti-pavvayAmi, pvvito| thovaM paDhittA hiMDati tena khaMDeNa hatthagayeNa kouhalleNaM, jai pecchijjAmi, viharaMto uttaramadhuraMgato / tANi'vi rayaNANi sasurakulaM gatANi, te ya kalasA, tAhe so majati, uttara mAthuro vANio uvagijaMto jAva te AgayA kalasA, tAhe so tehiM ceva pamajjito, tAhe bhoyaNavelAe vaTTamANI vIyaNayaM gahAya acchati, tAhe so sAdhu taM bhoNayabhaMDaM pecchati, satthavAheNa bhikkhA NINAvitA, gahitevi acchati, tAhe pucchai-kiM bhagavaM ! evaM ceDiM paloeha, tAhe so bhaNati-Na mama ceDIe payoyaNaM, eyaM bhoyaNabhaMDaM paloemi, tato pucchati-kato etassa tujjha Agamo ?, so bhaNati-ajjayapajjayAgataM, tena bhaNitaM-sabbhAvaM sAha, tena bhaNiyaM-mama hAyaMtassa evaM cevaNhANavihI uvaTThitA, evaM savvANi'vi jemaNabhoyaNavihI sirigharANi'vi bharitANi, NikkhittANi diTThANi, adiTThapuvvA ya dhAriyA ANettA deMti, sAhU bhaNati-rUyaM mama AsI, kiha ?, tAhe kaheti-hANAdi, jai na pattiyasi tato nena taM bhoyaNavattIkhaMDaM DhoitaM, caDatti laggaM, piuNo ya nAmaM sAhati, tAhe nAtaM jahA esa so jAmAtuo, tAhe uDheUNa avasAyittA paruNNo bhaNati- eyaM savvaM tadavatthaM acchata, esA te puvvadinnA ceDI paDicchasutti, so bhaNati-puriso vA duvvaM kAmabhoge vippajahati, kAmabhogA vA puvvaM purisaM vippahayaMti, tAhe so'vi saMvegamAvaNNo mamaMpi emeva vippayahissaMtitti pvvito| tatthegeNa vippayogeNa laddhaM, egeNa saMyogeNa sAmAiyaM laddhati / Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 315 upodghAtaH - [ni.847] idAni vasaNeNa, do bhAugA sagaDeNa vaccaMti, cakkuleNDA ya sagaDavaTTAe lolati, mahalleNa bhaNiyaM-uvvattehi bhaMDiM, itareNa vAhiyA bhaMDI, sA sannI suNeti, chinnA cakkeNa, matA itthiyA jAyA hathiNApure nagare, so mahallataro puvvaM marittA tIse poTTe AyAo putto jAo, iTTho, itaro'vi tIse ceva poTTe AyAo, jaM so uvavanno taM sA ciMteti-silaM va hAvijAmi, gabbhapADaNehiM vi na paDati, tao so jAo dAsIe hatthe dinno, chaDDehi, so seTThiNA diTTho nijjaMto, tena ghettUNaM annAe dAsIe dinno, so tattha saMvaDDai / tattha mahallagassa nAmaM rAyalalio iyarassa gaMgadatto, so mahallo jaM kiMci lahai tato tassavi deti, mAUe puNa aniTTho, jahiM pecchai tahiM kaTThAdIhiM pahaNai / annayA iMdamaho jAo tao piyareNa appasAgAriyaM AnIo, AsaMdagassa heTThA kao, jemAvijai, ohADio, tAhe kahavi diTTho, tAhe hatthe ghettUNa kaDDio, caMdaniyAe pakkhito, tAhe so ruvai, piuNA hANio, etyaMtare sAhU bhikkhassa atiyao, siTTiNA pucchio-bhagavaM ! mAue putto aNiTTho bhavai ?, haMtA bhavai, kiha puNa ?, tAhe bhaNati 'yaM dRSTvA vardhate krodhaH, nehazca parihIyate / sa vijJeyo manuSyeNa, eSa me pUrvavairikaH / / 1 // yaM dRSTvA vardhate nehaH, krodhazca parihIyate / . sa vijJeyo manuSyeNa, eSa me pUrvabAndhavaH // 2 // tAhe so bhaNai-bhagavaM? pavvAveha eyaM?, bADhaMti visajjio pavvaio / tesiM AyariyANa sagAse bhAyAvi se nehANurAgeNana pavvaio, te sAhU jAyA iriyAsamiyA, anissitaM tavaM kareMti, tAhe so tattha nidAnaM karei-jai asthi imassa tavaniyamasaMjamassa phalaM to AgamessANaM janamananayanAnaMdo bhavAmi, ghoraM tavaM karettA devaloyaM gao / tato cuo vasudevaputto vAsudevo jAo, iyaro'vi baladevo, evaM tena vasaNeNa sAmAiyaM laddhaM 7 / / ussave, egaMmi paJcaMtiyagAme AbhIrANi, tANi sAhUNaM pAse dhammaM suNeti, tAhe devaloe vaNNeti, evaM tesiM asthi dhamme subuddhI / annadA kayAi iMdamahe vA annaMmi vA ussave gayANi nagariM, jArisA bAravai, tattha loyaM pAsanti maMDitapasAhiyaM sugaMdhaM vicittaNevatthaM, tANi taM dahNa bhaNaMti-esa so devaloo jo sAhUhiM vaNNio, ettAhe jai vaccAmo suMdaraM karemo, amhevi devaloe uvavajAmo, tAhe tANi gaMtUNa sAhUNa sAhaMti-jo tubbhehiM amha kahio devaloo so paccakakho amhehiM diTTho, sAhU bhaNaMti-Na tAriso devaloo, annAriso, ato aNaMtaguNo, tao tANi abbhahiyajAtavimhayANi pavvaiyANi / evaM ussaveNa sAmAiyalaMbho / _iDitti, dasaNNapure nagare dasaNNabhaddo rAyA, tassa paMca devIsayANi oroho, evaM so veNa jovvaNeNa baleNa ya vAhaNeNa ya paDibaddho erisaM nasthitti annassa ciMtei, sAmI samosario dasaNNakUDe pavvate / tAhe so ciMtei-tahA kallaM vaMdAmi jahA na keNai annena vaMdiyapuvvo, taM ca abbhatthiyaM sakko NAUNa ciMtei-varAo appANayaM na yANati, tao rAyA mahayA samudaeNa Niggao vaMdiuM saviDDia, sakko ya devarAyA erAvaNaM vilaggo, tassa aTTha muhe viuvvai, muhe 2 aTTha aTTa daMte viuvvei, daMte 2 aTTha aTThapukkharaNio viuvvei, ekkekkAe pukkaraNIe aTTa 2 Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 Avazyaka mUlasUtram-1 paume viubvei, paume 2 aTTha aTTha patte viuvvei, patte 2 aTTha 2 battIsabaddhANi divvANi nADagANi viuvvai, evaM so savviDDIe uvagijamANo Agao, tao erAvaNaM vilaggo ceva tikkhuto AdAhiNaM payAhiNaM sAmiM karei, tAhe so hatthI aggapAdehiM bhUmIe Thio, tAhe tassa hathissa dasaNNakaDe pavvate devatAppasAeNa aggapAyANi udvitANi, tao se nAmaM kataM gayaggapAdagotti, tAhe so dasaNNabhaddo ciMtei-erisA kao amhANaM iDitti ? aho kaellao'nena dhammo, ahamavi karemi, tAhe so savvaM chaDDeUNa pavvaio / evaM iDDIe sAmAiyaM lhi| idAniM asakkAreNaM, ego dhijjAio tahA-rUvANaM therANaM aMtie dhammaM socA samahilio pavvaio, uggaM 2 pavvajaM kareMti, navaramavaropparaM pItI na osarai, mahilA manAgaM dhijjAiNitti gavvamuvvahati, mariUNa devaloyaM gayANi, jahAugaM bhuttaM / ato ya ilAvaddhaNe nagare ilAdevayA, taM egA satyavAhI puttakAmA olaggati, so caviUNa putto se jAo, nAmaM ca se kayaM ilAputto tti, iyarIvi gavvadoseNaM tao cuyA laMkhagakule uppannA, do'vi jovvaNaM pattANi, annayA tena sA laMkhagaceDI diTThA, puvvabhavarAgeNa ajjhovavaNNo, sA maggijaMtIvi na labmai jattieNa tulai tattieNa suvaNNeNa tANi bhaNaMti-esA amha akakhayaNihI, jai sippaM sikakhasi amhehi ya samaM hiMDasi to te demo, so tehiM samaM hiMDio sikkhio ya, tAhe vivAhaNimittaM raNNo pecchayaNaM karehitti bhaNito, bennAtaDaM gayANi, tattha rAyA pecchati saMtepuro, ilAputto ya kheDDAu karei, rAyAe diTThI dAriyAe, rAyA na dei, rAyANae adente anne'vi na deMti, sAhukkArarAvaM vaTTati, bhaNio-laMkha ! paDaNaM kareha, taMca kira vaMsasihare aDDe kaTuM katellayaM, tattha khIlayAo, so pAuAu AhiMdhai mUle vidhiyAo, tao'sikheDagahatthagao AgAsaM uppaittA te khIlagA pAuANAliyAhi pavesetavvA satta aggimAiddhe satta pacchimAiddhe kAUNa, jai phiDai tao paDio sayahA khaMDijjai, tena kayaM, rAyA dAriyaM paloei, loeNa kalakalo kao, na ya dei rAyA rAyA na pecchai, rAyA ciMtei-jai marai to ahaM eyaM dAriyaM pariNemi, bhaNai-na diTuM, puNo karehi, puNo'vi kayaM, tattha'vi na dilu, tatiyaMpi vArAyaM, tatthavi na diTuM, cautthiyAe vArAe bhaNio-puNo karehi, raMgo viratto, tAhe so ilAputto vaMsagge Thio ciMtei-dhiratyu bhogANaM, esa rAyA ettiyAhiM na titto, etAe raMgovajIbiyAe laggiuM maggai, etAe kAraNA mamaM mAreumicchai, sA ya tattha Thiyao egattha seTThighare sAhuNo paDilAbhijjamANe pAsati savvAlaMkArAhiM itthiyAhiM, sAhUya virattatteNa paloyamANe pecchati, tAhe bhaNai-'aho dhanyA niHspRhA viSayaSu' ahaM seTThisuo etthaMpi esaavattho, tattheva virAgaM gayassa kevalaNANaM uppnn| tAe'vi ceDIe virAgo vibhAsA, aggamahisIe'vi ranno'vi punarAvattI jAyA virAgo vibhAsA, evaM te cattAri'vi kevalI jAyA, siddhA ya / evaM asakkAreNa sAmAiyaM labbhai,ahavA titthagarANaM devAsure sakkAre karemANe dalUNa jahA mariyassa / / ahavA imehiM kAraNehiM laMbhoni. (848) abbhuTThANe vinae parakkame sAhusevaNAe ya / saMmaiMsaNalaMbho virayAviraII viriie|| vR- abhyutthAne sati samyagdarzanalAbho bhavatIti kriyA, vinIto'yamiti sAdhukathanAt, tathA vinaye' aJjalipragrahadAviti, 'parAkrame' kaSAyajaya sati, sAdhusevanAyAM ca satyAM kathaJcit Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.848] 317 takriyopalabdhyAdeH samyagdarzanalAbho bhavatItyadhyAhAraH, viratAvirateca viratezceti gaathaarthH| kathamiti dvAraM gataM / taditthaM labdhaM sat kiyacciraM bhavati kAlaM ?, jaghanyata utkRSTatazceti pratipAdayannAhani. (849) sammattassa suyassa ya chAvaTThI sAgarovamAI tthiii| sesANa puvakoDI desUNA hoi ukkosA / / vR- samyaktvasya zrutasya ca SaTSaSTiH sAgaropamANi sthitiH, kathaM ? 'vijayAisu do vAre gayassa tiNNaccue va chAvaTThI / narajammapuvvakoDI muhuttamukkosao ahiyaM / / 1 / / 'zeSayoH' dezaviratisarvaviratisAmAyikayoH pUrvakoTI dezonA bhavati, "ukkosa'tti utkRSTasthitikAlaH, jaghanyatastvAdyatrayasyAntarmuhUrta, sarvaviratisAmAyikasya samayaH, cAritrapariNAmArambhasamayAnantara-mevA''yuSkakSayasambhavAt, dezaviratipratipattipariNAmastvAntamauhUrtika eva, niyamitaprANAti-pAtAdinivRttirUpatvAt, upayogApekSayA tu sarveSAmantarmuhUrtaH sarvajIvAnAM tu sarvANi sarvadaiveti gAthArthaH / adhunA kaitti dvAraM vyAkhyAyate-katIti kiyantaH vartamAnasamaye samyaktvAdisAmAyikAnAM pratipattAraH prAkpratipannAH pratipatitA veti, atra pratipamAnakebhyaH prAkpratipannapratipatitasambhavAttAneva pratipAdayatrAhani. (850) sammattadesavirayA paliyassa asaMkhabhAgamettA u / seDhIasaMkhabhAgo sue sahassaggaso virii|| vR- samyaktvadezaviratAH prANinaH kSetrapalitasyAsaGkhyeyabhAgamAtrA eva, iyaM bhAvanAkSetrapalitAsaGkhyeyabhAge yAvantaH pradezAstAvanta eva utkRSTataH samyaktvadezaviratisAmAyikayorekadA pratiprattAro bhavanti, kintu dezaviratisAmAyikapratipattRbhyaH samyaktvapratipattAro'saGkhayeyaguNA iti, jaghanyatastveko dvau veti / 'seDhIasaMkhabhAgo suetti iha saMvartitacaturastrIkRtalokaikapradezanivRttA saptarajvAtmikA zreNiH parigRhyate, tadasaGkhyeyabhAga iti, tasyAH khalvasaGkhyeyabhAga yAvantaH pradezAstAvanta eva ekadotkRSTataH sAmAnyazruta-akSarAtmake samyagamithyAtvAnugate vicAryo pratipattAro bhavanantIti hRdayaM, jaghanyatastveko dvau veti / 'sahassaggaso viraI' sahastrAgrazo viratimadhikRtya utkRSTataH pratipattAro jJeyA ityadhyAhAraH, jaghanyatastveko dvau veti gAthArthaH / / prAkpratipannAnidAnI pratipAdayannAhani. (851) sammattadasavirayA paDivannA saMpaI asNkhejaa| saMkhejjA ya carite tIsuvi paDiyA anaMtaguNA / ni. (852) suya paDivannA saMpaI payarassa asaMkhabhAgamettA u / sesA saMsAratthA suyaparivaDiyA hu te savve // vR-samyaktvadezaviratAH pratipannAH 'sAmprataM' vartamAnasamaye'saGkhyeyA utkRSTato jaghanyatazca, kintu jaghanyapadAdutkRSTapade vizeSAdhikAH, eta ca pratipadyamAnakebhyo'saGkhyeyaguNA iti / atraivAntare sAmAnyazrutApekSayA prAkpratipannAn pratipAdayatA 'suyapaDivaNNA saMpai payarassa asaMkhabhAgamettA u" idameSyagAthAzakalaM vyAkhyeyaM, dvitIyaM tUtaratra, tatrAkSarAtmakAviziSTa Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 Avazyaka mUlasUtram-1zrutapratipannAH sAmprataM pratarasya saptarajjvAtmakasyAsaGkhayeyabhAgamAtrAH, asaGkhyesu zreNiSu yAvantaH pradezAstAvanta ityarthaH, saGkhyeyAzca cAritre prAkpratipannA iti, 'tribhyo'pi' caraNadezacaraNasamyaktvebhyaH patitAH 'anaMtaguNa tti prApya pratipatitA anantaguNAH pratipadyamAnakaprAkpratipannebhyaH, tatra caraNapratipatitA anantAH, tadasaGkhyeyaguNAstu dezaviratipratipatitAH, tadasaGkhyeyaguNAzca samyaktvapratipatitA iti / atrAntare sAmAnyazrutapratipatitAnadhikRtyaiSyagAthApazcAddhaM vyAkhyeyaM 'sesA saMsAratthA suyaparivaDiyA hu te savve' / samyaktvapratipatitebhyaste'nantaguNA iti gAthArthaH / / adhunA'ntaradvArAvayavArthaM ucyate-sakRdavAptamapagataM punaH samyaktvAdi kiyatA kAlenAvApyate?, kiyadantaraM bhavatIti, tatrAkSarAtmakAviziSTa-zrutasyAntaraM jaghanyamantarmuhUrtam, utkRSTaM tvAhani. (853) kAlamanaMtaM ca sue addhApariyaTTao u desUno / AsAyaNabahulANaM ukkosaM aMtara hoi / vR-ekaM jIvaM prati kAlo'nanta eva, cazabdasyAvadhAraNArthatvAdanusvArasya cAlAkSaNikatvAt, 'zrute' sAmAnyato'kSarAtmake 'ukkosaM aMtara hoi' tti yogaH / tathA samyaktvAdisAmAyikeSu tu jaghanyamantarmuhUrtakAla eva, utkRSTaM tvAhaupArddhapudgalaparAvarta eva dezonaH, kim ?-utkRSTamantaraM bhavatIti yogaH, keSAm ?-AzatanAbahulAnAm, uktaM ca "titthagarapavayaNasuyaM AyariyaM gaNaharaM mahiDDIyaM / AsAinto vahuso aNaMtasaMsArio hoi // 1 // " tti gAthArthaH / sAmpratamavirahitadvArArthamAha-atha kiyantaM kAlamaviraheNaiko dhyAdayo vA sAmAyikaM pratipadyanta ityAhani. (854) sammasuyaagArINaM AvaliyaasaMkhabhAgamettA u / aTThasamayA carite savvesu jahanna do samayA // vR- 'samyaktvazrutAgAriNAM' samyaktvazrutadezaviratisAmAyikAnAmityarthaH, nairantaryeNa pratipattikAlaH AvalikAasaGkhayeyabhAgamAtrAH samayA iti, tathA'STau samayAH cAritre nirantaraM pratipattikAla iti, 'sarveSu' samyaktvAdiSu 'jaghanyaH' avirahapratipattikAlo dvau samayAviti gAthArthaH // tatrAsmAdevAvirahadvArAd virahakAlaH pratipakSa iti gamyamAnatvAdanuddiSTo'pi dvAragAthAyAM pradarzyateni. (855) suyasamma sattayaM khalu virayAviraIya hoi bArasagaM / viraIe pannarasagaM virahiyakAlo ahorattA / vR- zrutasamyaktvayorutkRSTaH pratipattivirahakAlaH 'saptakaM khalu' ityahorAtrasaptakaM, tataH paramavazyaM kvacit kazcit pratipadyata iti, jaghanyastvekasamaya iti, 'viratAviratezca bhavati dvAdazakaM' dezaviratarutkRSTaH pratipattivirahakAlo'horAtradvAdazakaM bhavati, jAghanyatasta trayaH samayA iti, 'virateH paJcadazakaM virahitakAlaH ahorAtrANi' sarvaviraterutkRSTaH pratipattivirahakAlo'horAtrapaJcadazakaM, jaghanyatastu samayatrameveti gAthArthaH / / sAmprataM bhavadvAramucyate-kiyato bhavAneko jIvaH sAmAyikaMcatuSTayaM pratipadyata iti nidarzayannAha Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 319 upodghAtaH - [ni.856] ni. (856) sampattadesaviraIM paliyassa asaMkhabhAgamettAo / aTTha bhavA u carite anaMtakAle ca suyasamae / vR- samyaktvadehAviratimantaH matuvalopAt samyaktvadezaviratAsteSAM tatsAmAyikadvayaM pratipattimaGgIkRtya bhavAnAM prakrAntatvAt kSetrapalyopamasyAsaGkhyeyabhAgamAtre yAvantaH pradezAstAvanta utkRSTataH pratipattibhavAH, jaghanyatastvekaH, aSTau bhavAH 'cAritre' cAritre vicArye, utkRSTatastvAdAnabhavAH khalvaSTau, tataH sidhyatIti, jaghanyatastveka eva, 'anaMtakAlaM ca suyasamae' tti 'anantakAlaH' anantabhavarUpastamanantakAlameva pratipattA bhavatyutkRSTataH sAmAnyazrutasAmAyike, jaghanyastvekabhavameva, marudevIveti gAthArtha // sAmpratamAkarSadvAramadhikRtyAhani. (857) tiNha sahassapuhuttaM sayappuhuttaM ca hoi viraIe / egabhave AgarisA evatiyA hoMti nAyavvA // vR-AkarSaNam AkarSaH-prathamatayA muktasya vA grahaNamityarthaH, tatra trayANAM-samyaktvazrutadezaviratisAmAyikAnAM sahastrapRthaktvaM, pRthaktvamiti dviprabhRtirA navabhyaH, zatapRthaktvaM ca bhavati viraterekabhave AkarSA etAvanto bhavanita jJAtavyA utkRSTataH, jaghanyatastvekaM eveti gaathaarthH| ni. (858) tiNha sahassamasaMkhA sahaspuhuttaM ca hoi viraIe / nANabhave AgarisA evaiyA hoti nAyavvA // vR-trayANAM -samyaktvazrutadezaviratisAmAkiAnAM sahastrANyasaGkhyeyAni, sahastrapRthaktvaM ca bhavati virateH, etAvanto nAnAbhaveSvAkarSAH / anye paThanti-'doNha sahassamasaMkhA' tatrApi zrutasAmAyikaM samyaktvasAmAyikAnAntarIyakatvAdanuktamapi pratyetavyam, anantAzca sAmAnyazrute jJAtavyA ityakSarArthaH / iyaM bhAvanA-trayANAM hyekabhave sahastrapRthaktvamAkarSANAmuktaM, bhavAzca palyopamAsaGkhyeyabhAgasamayatulyAH, tatazca sahasrapRthaktvaM bhavati tairguNitaM sahasrANyasaGkhyeyAnIti, sahasrapRthaktvaM cetthaM bhavati-virateH khalvekabhave zatapRthaktvamAkarSANAmuktaM, bhavAzcASTau, tatazca zatapRthaktvamaSTabhirguNitaM sahasrapRthaktvaM bhavatItyavayavArthaH / sparzanAdvAramadhunA, tatreyaM gAthAni. (859) sammattacaraNasahiyA savvaM logaM phuse niravasesaM / satta ya coddasabhAge paMca ya suyadesaviraIe // vR- samyaktvacaraNasahitAH' samyakavacaraNayuktAH prANina utkRSTataH sarva lokaM spRzanti, kiM bahirvyAhayA ?, netyAha-'niravazeSam' asaGkhyAtapradezamapi, ete ca kevalisamudghAtAvasthAyAmiti, jaghanyatastvasaGkhyeyabhAgamiti / tathA-'satta ya coddasabhAge paMca ya suyadesaviraIe' tti zrutasAmAyikasahitAH sapta catudarzabhAgAn spRzanti, anuttarasureSvilikAgatyA samutpadyamAnAH, cazabdAt paJca tamaH prabhAyAM dezaviratyA sahitAH paJca caturdazabhAgAn spRzantIti, acyute utpadyamAnAH, cazabdAt TyAdIMzcAnyoti, adhastu te na gacchantyeva ghaNTAlAlAnyAyenApi taM pariNAmamaparityajyeti gAthArthaH // evaM kSetrasparzanoktA, sAmprataM bhAvasparzanocyate-kiM zrutAdisAmAyikaM ? kriyadbhirjIvaiH spRSTamityAha- . ni. (860) savvajIvehiM suyaM sammacarittAI savvasiddhehiM / bhAgehi asaMkhejehiM phAsiyA desaviraIo // Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram-1 vR- sarvajIvaiH sAMvyavahArikarAzyantargataiH spRSTA dezaviratistu, idamatra hRdayaM sarvasiddhAnAM buddhyA'saGghayeyabhAgIkRtA-nAmasaGkhyeyabhAgairbhAgonairdezaviratiH spRSTA, asaGkhayeyabhAgena tu na spRSTA, yathA-marudevAsvAminyeti gAthArthaH / idAnIM niruktidvAraM, caturvidhasyApi sAmAyikasya nirvacanaM, kriyAkArakabhedaparyAyaiH zabdArthakathanaM niruktiH, tatra samyaktvasAmAyika niruktimabhidhitsurAha ni. (861) sammaddiTThi amoho sohI sabbhAva daMsaNaM bohI / avivajao sudiTThiti evamAI niruttAI // - samyak iti prazaMsArthaH, darzanaM dRSTiH, samyag - aviparItA dRSTiH samyagdRSTiH, arthanAmiti gamyate, mohanaM mohaH- vitathagrahaH na mohaH amohaH - avitathagrahaH, zodhanaM-zuddhiH mithyAtvamalApagamAt samyaktvaM zuddhiH, sat - jinAbhihitaM pravacanaM tasya bhAvaH sadbhAvaH tasya darzanam-upalambhaH sadbhAvadarzanamiti, bodhanaM bodhirityauNAdika it, paramArthasambodha ityarthaH atasmistadadhyavasAyo viparyayaH na viparyayaH aviparyayaH tattvAdhyavasAya ityarthaH, suzabdaH prazaMsAyAM, zobhanA dRSTiH suSTiriti evamAdIni samyagdarzanasya niruktAnIti gAthArthaH // zrutasAmAyikanirukti-pradarzanAyA''ha ni. (862) akkhara sannI saMmaM sAdiyaM khalu sapajjavasiyaM ca / miM aMgapaviddhaM sattavi ee sapaDivakkhA // vR- iyaM ca gAthA pIThe vyAkhyAtatvAnna vivriyate // dezaviratisAmAyikaniruktimAhani. (863) virayAviraIM saMvuDamasaMvuDe bAlapaMDie ceva / desekkadesaviraI anudhammo agAradhammo ya // vR- viramaNaM virataM, bhAve niSThApratyayaH, na viratiH - aviratiH, virataM cAviratizca yasyAM nivRttI sA viratAviratiH, saMvRtAsaMvRtAH sAvadyayogA yasmin sAmAyike tat tathA saMvRtAsaMvRtAHsthagitAsthagitAH parityaktAparityaktA ityarthaH, evaM vAlapaNDitam, ubhayavyavahArAnugatatvAd, dezaikadezaviratiH prANAtipAtaviratAvapi pRthivIkAyAdyaviratirgRhyate, anudharmo bRhastAsAdhudhamapikSayA dezaviratiriti, agAradharmazceti na gacchantItyAgAH vRkSAstaiH kRtamagAraM gRhaM tadyogAdagAraH gRhasthaH taddharmazceti gAthArthaH / sarvaviratisAmAyikaniruktimupadarzayannAhasAmAiyaM samaiyaM sammAvAo samAsa saMkhe vo / ni. (864) anavajraM ca pariNNA paccakkhANe ya te aTTha // 320 vR- 'sAmAyikam' iti rAgadveSAntarAlavartI samaH madhyastha ucyate, 'aya gatA' viti ayanam ayaH-gamanamityarthaH, samasya ayaH samAyaH sa eva vinayAdipAThAt svArthikaThakpratyayopAdAnAt sAmAyikam, ekAntopazAntigamanamityarthaH, samayikaM samiti samyakzabdArtha upasargaH samyagayaH samayaH samyag dayApUrvakaM jIveSu gamanamityarthaH, samayo'syAstIti, 'ata ini ThanA viti Than samayikaM samyagvAdaH rAgAdivirahaH samyak tena taThapradhAnaM vA vadanaM samyagvAdaH, rAgAdiviraheNa yathAvad vadanamityarthaH, samAsaH 'asu kSepaNa' iti asanam AsaH-kSepa ityarthaH, saMzabdaH prazaMsArthaH zobhanamasanaM samAsaH, apavarge gamanamAtmanaH karmaNo vA jIvAt padatrayapratipattivRttyA kSepaH Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni. 864 ] samAsaH, 'saMkSepaH' saMkSepaNaM saMkSepaH stokAkSaraM sAmAyikaM mahArtha ca dvAdazAGgapiNDArthatvAt, anavadyaM ceti avadyaM pApamucyate nAsminnavadyamastItyanavadyaM sAmAyikamiti, pariH samantAjjJAnaM pAparityAgena parijJA sAmAyikamiti, pariharaNIyaM vastu vastu prati AkhyAnaM pratyAkhyAnaM ca, ta ete sAmAyikaparyAyA aSTAviti gAthArthaH // eteSAmaSTAnAmapyarthAnAmanuSThAtRn yathAsamayenASTAveva dRSTAntabhUtAn mahAtmanaH pratipAdayannAha ni. ( 865) damadaM me kAlayapucchA cilAya atteya / dhammarui ilA teyali sAmAie aTThadAharaNA // vR- damadantaH metAryaH kAlakapRcchA cilAtaH AtreyaH dharmaruciH ilA tetaliH, sAmAyike'STAbudAharaNAnIti gAthAsamudAyArthaH // avayavArthastu kathAnakebhyo'vaseya iti, tatra yathoddezaM nirdeza iti sAmAyikamarthato damadantAnagAreNa kRtamiti taccaritAnuvarNanamupadezArthamadyakAlamanuSyANAM saMvegajananArthaM kathyate hatthisIsae nagare rAyA damadaMto nAma, io ya gayapure nagare paMca paMDavA, tesiM tassa ya vairaM, tehiM tassa damadamaMtassa jarAsaMdhamUlaM rAyagihaM gayassa so visayo lUDito daDDho ya, annadA damadaMto Agao, tena hatthiNApuraM rohitaM, te bhaeNa na niMti, tao damadaMtena te bhaNiyA - siyAlA ceva suNNagavisae jahicchiyaM AhiDaha, jAva ahaM jarAsaMdhasagAsa gao tAva mama visayaM luDeha, idAniM nipphiDaha, te na niti tAhe savisayaM gao / annayA niviNNakAmabhogo pavvaio, tao egallavihAraM paDivaNNo viharaMto hatyiNApuraM gao, tassa bAhiM paDimaM Thio, juhiTTileNa anujattANiggaeNa vaMdio, pacchA sesehivi uhi paMDavehiM vaMdio, tAhe dujodhaNo Agao, tassa manussehiM kahiyaM jahA esa so damadaMto, tena so mAtuliMgeNa Ahao, pacchA khaMdhAvAreNa eMteNa pattharaM 2 khivaMteNa patthararAsIkao, judhiTThilo niyatto pucchai - ettha sAhU Asi kahiM so ?, loeNa kahiyaM - jahA eso patthararAsI dujohaNa kao, tAhe so aMbADio, te ya avaNiyA pattharA, telleNa abbhaMgio khAmio ya / tassa kira bhagavao damadaMtassa dujohaNe paMDavesu ya samo bhAvo Asi, evaM kAtavvaM // amumevArtha pratipAdayannAha bhASyakAraH[bhA. 151] nikkhato hathisIsA damadaMto kAmabhogamavahAya / 321 navi rajjai rattesuM duTThesu na dosamAvaja // vR- niSkrAnto hastizIrSAt hastizIrSAt nagarAddamadanto rAjA kAmabhogAnapahAya, kAmaHicchA bhogAH zabdAdyanubhavAH kAmapratibaddhA vA bhogAH kAmabhogA iti, sa ca nApi rajyate rakteSu na prItiM karoti, aprIteSu dviSTeSu na dveSamApadyate, vartamAnanirdezaprayojanaM prAgvaditi gAthArthaH // tathAhi - munayaH khalvevambhUtA eva bhavanti, tathA cAha- ni. (866) vaMdijjamANA na samukkasaMti, hIlijjamANA na samujjalaMti / daMteNa citteNa caraMti dhIrA, munI samugdhAiyarAgadosA // vR-vandyamAnAH 'na samukkasaMti' na samutkarSa yAnti, tathA hIlyamAnA 'na samujjvalanti' na kopAgniM prakaTayanti, kiM tahi ? - 'dAntena' upazAntena cittena caranti dhIrAH munayaH samudghAtita 24 21 Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 Avazyaka mUlasUtram-1rAgadveSA iti gAthArthaH // tathA ni. (867) to samaNo jai sumaNo bhAveNa ya jai na hoi pAvamano / sayaNe ya jaNane ya samo samo ya maanaavmaanesuN|| vR- tataH 'samaNotti prAkRtazailyA yadi sumanAH, zobhanaM dharmadhyAnAdipravRttaM mano'syeti sumanAH samaNotti bhaNyaMte, kimitthambhUta eva ?, netyAha-'bhAvena ca' AtmapariNAmalakSaNena yadi na bhavati pApamanAH-avasthitamanA apItyarthaH athavA bhAvena ca yadi na bhavati pApamanAH, nidAnapravRttapApamanorahita iti bhAvanA, tathA svajane ca mAtrAdike jane cAnyasmin samaH-tulyaH, samazca mAnApamAnayoriti gAthArthaH // ni. (868) nasthi ya si koi veso pio va savvesu ceva jIvesu / eeNa hoi samaNo eso annovi pajAo // vR-nAsti ca 'se' tasya kazcid dveSyaH priyo vA sarveSveva jIveSu, etena bhavati samaNaH, sam aNati-gacchatIti samaNaH, eSo'nyo'pi paryAya iti gaathaarthH|| idAnIM samayika, tatra kathAnakam sAete nagare caMDavaDaMsao rAyA, tassa duve pattIo-sudaMsaNA piyadaMsaNA ya, tattha sudaMsaNAe duve puttA-sAgaracaMdo municaMdo ya piyadaMsaNAevi do puttA-guNacaMdo bAlacaMdo ya, sAgaracaMdo juvarAyA, municaMdassa ujjenI dinnA kumArabhuttIe / io ya caMDavaDaMsao rAyA mAhamAse paDimeM Thio vAsaghare jAva dIvago jalaitti, tassa sejjAvAlI ciMtei-dukkhaM sAmI aMdhatamase acchihiti, tAe bitie jAme vijjhAyaMte dIvage tellaM chUDhaM, so tAva jalio jAva addharatto, tAhe puNovi tellaM chUDhaM jAva jalio jAva pacchimapaharo, tatthavi chUDhaM, tato rAyA sukumAro vihAyaMtIe rayaNIe veyaNAbhibhUo kAlagao, pacchA sAgaracaMdo rAyA jaao| annayA so mAisavattiM bhaNai-geNha rajjaM puttANaM te bhavautti, ahaM pavvayAmi, sA necchai eeNa rajjaM AyattaMti, tao sA atijANanijANesu rAyalacchIe dipaMta pAsiUNa ciMtei-maeputtANa rajjaM dijaMtaM na icchiyaM, tevi evaM sobhantA, iyANIvi NaM mAremi, chiddANi maggai, so ya chUhAlU, tena sUtassa saMdesao dinno, etto ceva puvvaNhiyaM paTThavijJAsi, jai virAmi, sUeNa sIhakesarao modao ceDIe hattheNa visajjio, piyadaMsaNAe diTTho, bhaNai-pecchAmi gaMti, tIe appito, puvvaM NAe visamavikhayA hatthA kayA, tehiM so viseNa makkhio, pacchA bhaNai-aho surabhI moyagotti paDiappio, ceDIe tAe gaMtUNa raNNo samappio, te ya dovi kumArA rAyasagAse acchaMti, tena ciMtiyaM-kiha ahaM etehiM chuhAiehiM khAissaM ?, tena duhA kAUNa tesiM doNhavi so dinno, te khAiumAraddhA, jAva visavegA AgaMtu pavvattA, rAiNA saMbhaMteNa vejA saddAvitA, suvaNNaM pAiyA, sajjA jAyA, pacchA dAsI saddAviyA, pucchiyA bhaNai-Na keNavi diTTho, navaraM eyANaM mAyAe parAmuTTho, sA saddAviyA bhaNiyA-pAve! tadA necchasi rajjaM dijjaMtaM, iyANimimi nAhaM te akayaparaloyasaMbalo saMsAre chUDhohoMtotti tesi rajjaM dAUNa pavvaio / __ annayA saMghADao sAhUNa ujjenIo Agao, so pucchio-tattha niruvasaggaM?, te bhaNaMtinavaraM rAyaputto purohiyaputto ya bAhinti pAsaMDatthe sAhUNo ya, so gao amariseNaM tattha, Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.868] 323 vissAmio sAhUhi, taya saMbhoiyA sAhU, bhikkhAvelAe bhaNio ANijau, bhaNai-attalAbhio ahaM, navaraM ThavaNakulANi sAhaha, tehiM se cellao dinno, so taM purohiyabaraM daMsittA paDigao, imovi tattheva paiTTo vaDavaDDeNaM saddeNaM dhammalAbhei, aMtauriAo niggayAo hAhAkAraM kareMtIo, so vaDDavaDDeNaM saddeNaM bhaNai-kiM rUyaM sAvietti, te NiggayA bAhiM bAraM baMdhaMti, pacchA bhaNaMtibhagavaM ! paNaccasu, so paDiggahaM ThaveUNa paNaccio, te na yANaMti vAeuM, bhaNaMti-jujjhAmo, dovi ekkasarA te.AgayA, mammehiM AhayA, jahA jaMtANi tahA khalakhalAviA, tao nisiTTa haNiUNa vArANi ugghADittA gao, ujjAne acchati, rAiNo kahiyaM, tena maggAvio, sAhU bhaNaMti-pAhUNao Agao, na yANAmo, gavasaMtehiM ujjAne diTTho, rAyA gao khAmio ya, necchai mottuM jai pavvayaMti to muyAmi, tAhe pucchiyA, paDisuyaM, egattha gahAya cAliyA jahA saTThANe ThiyA saMdhiNo, loyaM kAUNa pavvAviyA, rAyaputto sammaM kareti mama pittiyattotti, purohiyasuyo dugaMchai-amhe eeNa kavaDeNa pavvAviyA, dovi mariUNa devalogaM gayA, saMgAraM kareMti-jo paDhamaM cayai tena so saMbohayavyo, purohiyasuo caiUNa tIe duguMchAe rAyagihe meIe poTTe Agao, tIse siTThiNI vayaMsiyA, sA kiha jAyA !, sA maMsaM vikkiNai, tAe bhaNNai-mA annattha hiMDAhi, ahaM savvaM kiNAmi, divase 2 Anei, evaM tAsiM pII ghanA jAyA, tesiM ceva gharassa samosIiyANi ThiyANi, sA ya seTTiNI niMdU, tAhe meIe rahassiyaM ceva tIse putto dinno, seTTiNIe dhUyA maiyA jAyA, sA meIe gahiyA, pacchA sA seTTiNI taM dAragaM meIe pAesu pADeti, tubapabhAveNa jIvautti, tena se nAmaM kayaM meyajotti, saMvaDio, kalAo gAhio, saMbohio deveNa, na saMbujjhai, tAhe aTThaNhaM ibmakaNNagANaM egadivaseNa pANI geNhAvio, siviyAe nagariM hiMDai, devovi meyaM anupaviTThoroiumAraddho, jai mamavi dhUyA jIvaMtiyA tIsevi ajja vivAho kao hoto, bhattaM ca metANa kayaM hotaM, tAhe tAe meIe jahAvattaM siTuM, tao ruTTo devANubhAveNa ya tAo sibiyAo pADio tumaM asarisIo pariNesitti khaDDAe chUDho, tAhe devo bhaNai-kiha ?, so bhaNai-avaNNo, bhaNai-etto moehi kiMcikAlaM, acchAmi bArasa varisANi, to bhaNai-kiM karemi ?, bhaNai-ranno dhUyaM davAvehi, to savvAo akiriyAo ohADiyAo bhavissaMti, tAhe se chagalao dinno, so rayaNANi vosirai, tena rayaNANa thAlaM bhariyaM, tena piyA bhaNio ranno dhUyaM varehi, rayaNANaM thAlaM bharettA gao, kiM maggasi?,dhUyaM, nicchUDho, evaM thAlaM divase 2 geNhai, na ya dei, abhao bhaNai-kao rayaNANi?, so bhaNai-chagalao hagai, amhavi dijau, ANIo, maDagagaMdhANi vosirai, abhao bhaNaidevAnubhAvo, kiM puNa?, parikkhijjau, kiha ?, bhaNai-rAyA dukkhaM vebbhArapavvataM sAmi vaMdao jAti, rasamaggaM karehi, so kao, aJjavi dIsai, bhaNio-pAgAraM sovaNNaM karehi, kao, puNovi bhaNio-jai samudaM Anesi tattha NhAo suddho hohisi to te dAhAmo, AnIo, velAe NhAvio, vivAho kao siviyAe hiMDateNa, tAovi se annAo ANiyAo, evaM bhoge bhujaMti vArasa varisANi, pacchA bohito, mahilAhivi bArasa varisANi maggiyANi, dinnANi ya, cauvvIsAe vAsehiM savvANivi pavvaiyANi, navapuvvI jAo, ekallavihArapaDimaM paDivaNNo, tattheva rAyagihe hiMDai, suvaNNakAragihamAgao, so ya seNiyassa soviNNayANaM Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 Avazyaka mUlasUtram - 1 javANamaTThasataM karei, ceiyaccaNiyAe parivADie seNiA kArei tisaMjhaM, tassa gihaM sAhU aigao, tassa egAe vAyAe bhikkhA na NINiyA, so ya aigao, te ya javA koMcaeNa khAiyA, so Agao na pecchai, ranno ya cetiyaccaNiyavelA Dhukkai, ajja aTThikhaMDANi kIrAmitti, sAdhu saMkai, pucchai, tuhako acchai, tAhe sIsAveDheNa baMdhati, bhaNio ya- sAha jeNa gahiyA, tahA AveDhio jahA acchINi bhUmIe paDiyANi, koMcao ya dAruM phoDeMteNa siliMkAe Ahao galae, tena vantA, logo bhaNai-pAva ! ee te javA, sovi bhagavaM kAlagao siddho ya, logo Agao, diTTho mettajjo, raNNo kahiyaM vajjhANi ANattANi, dAraM ThaittA pavvaiyANi bhAMtisAvaga ! dhammeNa vaDDhAhi, mukkANi, bhaNai-jai uppavvayaha to bhe kavillIe kaDDemi, evaM samaiyaM appae ya pare ya kAyavvaM // tathA ca kathAnakArthaikadezapratipAdanAyAhajo koMcagAvarAhe pANidayA koMcagaM tu nAikkhe / jIviyamaNapetaM meyaJjarisiM nama'sAmi || ni. (869) vR-yaH krauJcakAparAdhe sati prANidayayA 'kroJcakaM tu' kroJcakameva nAcaSTe, apituM svaprANatyAgaM vyavasitaH, tamanukampayA jIvitamanapekSamANaM metAryakraSi namasya iti gAthArthaH // ni. ( 870) nippheDiyANi donnivi sIsAveDheNa jassa acchINi / na ya saMjamAu calio meyajjo maMdaragirivva // vR- 'niSkAsite' bhUmau pAtite dve api zirobandhanena yasyAkSiNI, evamapi kadarthyamAno'nukampayA 'na ca' naiva saMyamAJcalito yastaM metAryakraSiM namasya iti gAthAbhiprAyaH // dvAram // idAnIM samyagvAdastatra kathAnakam-turuviNIe nayarIe jiyasattU rAyA, tattha bhaddA dhijAiNI, putto se datto, mAmago se ajjakAlago tassa dattassa soa pavvaio / so datto jUyapasaMgI majjapasaMgI ya, ullagiumAraddho, pahANo daMDo jAo, kulaputtae bhiMdittA rAyA dhADio, so ya rAyA jAo, jaNNA nena subahU jtttthaa| annatA taM mAmagaM pecchai; aha bhaNai-tuTTho dhammaM suNemitti, jaNNANa kiM phalaM ?, so bhaNai-kiM dhammaM pucchasi ?, dhammaM kahei, puNovi pucchai, naragANaM paMthaM pucchasi ?, adhammaphalaM sAhai; puNovi pucchara, asubhANaM kammANaM udayaM pucchasi ?, taM pi parikahei, puNovi pucchai, tAhe bhaNai - NirayA phalaM jaNNassa kuddho bhaNai ko paccao ?, jahA tumaM sattame divase suNayakuMbhIe paJcihisi ko paJcao ?, jahA tujjha sattame divase saNNA muhaM aigacchihiti, ruTTho bhaNai tujjha ko maccU ?, bhaNai ahaM suiraM kAlaM pavvajjaM kAuNa devalogaM gacchAmi, ruTTho bhaNai-ruMbhaha, te daMDA niviNNA, tehiM so ceva rAyA AvAhioehi jAva eyaM te baMdhittA appemo, so ya pacchanno acchai, tassa divasA vissariyA, sattame divase rAyapathaM sohAvei, maNussehi ya rakkhAvei / ego ya devakuligo pupphakaraMDagahatthagao paJcaso pavisai, sannADo" vosarittA pupphesi ohADei, rAyAvi sattame divase AsacaDagareNaM nIti, jAmi taM samaNayaM mAremi, jAti, volaMto jAva anneNaM AsakisoreNaM saha pupphehi ukkhiviyA khureNaM muhaM saNNA aigaA, tena nAtaM jahA mArejjAmi, tAhe daMDANa anApucchAe niyattiumAraddho te jANaMti daMDA-nUnaM rahassaM bhinnaM, jAva gharaM na pavesai tAva geNhAmo, gahio, iyaro ya rAyA ANIo, tAhe tena kuMbhIe suNae chubhittA bAraM baddhaM, heTThA aggI jAlio, te Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.870] 325 suNayA tAvijantA taM khaMDAkhaMDehiM chiMdaMti / evaM sammAvAo kAyavyo, jahA kAlagajeNaM // tathA cAmumevArthamabhidhitsurAhani. (871) datteNa pucchio jo jaNNaphalaM kAlao turumiNIe / samayAe AhieNaM saMmaM vuiyaM bhadaMteNaM // vR. 'dattena' dhigjAtinRpatinA pRSTo yo yajJaphalaM kAlako munisturumiNyAM nagaryAM tena 'samatayA''hitena' madhyasthatayA gRhItena, ihalokabhayamanapekSya 'saMmaM vuiyaM bhayaMteNaM' ti samyaguditaM bhadantena, mA bhUdu madvacanAdadhikaraNapravRttiriti gAthArthaH // samAsadvAramidAnIM, tatra kathAnakam-khiipaiTThie nagare ego dhijjAio paMDiyamANI sAsaNaM khiMsai, so vAe paiNNAe uggAhiUNa parAiNittA pavvAvio, pacchA devayAcoiyassa uvagayaM, duguMchaMna muMcai; saNNAtayA se uvasaMtA, agArI nehaM na chaDDuha, kammaNaM dinnaM, kiha me vase hojjA ?, mao devaloe uvavanno / sAvi taNNivveeNa pavvaiyA, aNAloiyA ceva kAlaM kAUNa devaloe uvavannA / tao caiUNa rAyagihe nayare dhano nAma satthavAho, tassa cilAiyA nAma ceDI, tIse putto uvavaNNo, nAma se kayaM cilAyagotti / iyarIvi tasseva dhanassa paMcaNhaM puttANamuvari dAriyA jAyA, suMsumA se nAmaM kayaM, so ya se bAlaggAho dinno, anAlio karei, tAhe nicchUDho sIhaguhaM corapalliMA, tattha aggappahArI nIsaMso ya, corasenAvaI mao, so ya senAvaI jAo, annayA core bhaNai rAyagihe dhano nAma satyavAho, tassa dhUyA suMsumA dAriyA, tahiM vaccAmo, dhanaM tumha suMsumA majjha, osovaNiM dAuM aigao, nAmaM sAhittA dhano saha puttehiM Adharisito, te'vitaM gharaM pavisittA dhanaM ceDiM ca gahAya pahAviyA, dhanena nayaraguttiyA saddAviyA, mama dhUyaM niyatteha, davvaM tubmaM, corA bhaggA, logo dhanaM gahAya niyatto, iyaro saha puttehiM cilAyagassa maggao laggo, cilAovi dAriyaM gahAya Nassai, jAhe cilAao na tarai suMsamaM vahiuM, imevi dukkA, tAhe suMsamAe sIsaM gahAya patthio, iyare dhADiyA niyattA, chuhAe ya pariyAvijaMti, tAhe dhaNo putte bhaNai-mamaM mArittA khAha, tAhe vaccaha nayaraM, te necchaMti, jeTTho bhaNai-mamaM khAyaha, evaM jAva Daharao, tAhe piyA se bhaNai-mA annamanna mAremo, eyaM cilAyaeNa vavaroviyaM suMsumaM khAmo, evaM AhArittA puttimaMsaM / evaM sAhUNavi AhAro puttimaMsovamo kAraNio, tena AhAreNa nayaraM gayA, punaravi bhogANamAbhAgI jAyA, evaNa sAhUvi nivvANasuhassa AbhAgI bhavati / sovi cilAyaosIseNa gahieNaM disAmUDho jAo, jAva egaM sAhuM pAsai AyAviMtaM, te bhaNai-samAseNa dhammaM kahehi, mA evaM ceva tubmavi sIsaM pADemi, tena bhaNiyaM-uvasamaviveyasaMvaraM, so eyANi payANi gahAya egate ciMtiumAraddho-uvasamo kAyavvo kohAINaM, ahaM ca kuddhao, vivego dhanasayanassa kAyavvo, taM sIsaM asiM ca pADei, saMvaro-iMdiyasaMvaro noIdiyasaMvaro ya, evaM jhAyai jAva lohiyagaMdheNa kIDigAo khAiumAraddhAo, so tAhiM jahA cAliNI tahA kao, jAva pAyacchirAhiM jAva sIsakaroDI tAva gayAo, tahavi na jhANAo caliotti // tathA cAmumevArtha pratipipAdayiSurAha ni. (872) jo tihi paehi sammaM samabhigao saMjamaM samArUDho / Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 - Avazyaka mUlasUtram-1uvasamaviveyasaMvaracilAyaputtaM namasAmi // vR-yastribhiH padaiH samyaktvaM 'samabhigataH' prAptaH, tathA saMyama samAruDhaMH, kAni padAni ? upazamavivekasaMvarAH upazamaH-krodhAdinigrahaH, vivekaH-svajanasuvarNAdityAgaH, saMvara-indriyanoindriyaguptiriti, tamitthambhUtamupazamaviveka-saMvAracilAta putraM namasye, upazamAdiguNAnanyatvAccilAtaputra evopazamavivekasaMvara iti, sa cAsau cilAtaputrazceti samAnAdhikaraNa iti| ni. (873) ahisariyA pAehiM soNiyagaMdhena jassa kiiddiio| khAyaMti uttamaMgaM taM dukkarakArayaM vaMde // kRabhisRtAH padbhayAMzoNitagandhena yasya kIDikA 'vicalitAdhyavasAyasya bhakSayantyuttamAGga, padbhayAM zirAvedhagatA ityarthaH, taM duSkarakArakaM vande iti gAthArthaH // ni. (874) dhIro cilAyaputto mUyaiMgaliyAhiM cAliNivva ko| so tahavi khajjamANo paDivaNNo uttamaM attuN| vR-'dhIraH' sattvasampannazcilAtIputraH 'mUtiMgaliyAhiM' kITikAbhirbhakSyamANazcAlanIva kRto yaH, tathApi khAdyamAnaH pratipanna uttamamarthaM, zubhapariNAmAparityAgAditi hRdayam / ni. (875) aDDAijjehiM rAiNadiehiM pattaM cilAiputteNaM / deviMdAmarabhavaNaM accharagaNasaMkulaM rammaM // vR-arddhatRtIya rAtrindivaiH prAptaM cilAtIputreNa devendrasyeva amarabhavanaM devendrAmarabhavanam, apsarogaNasaGkhalaM ramyamiti gAthArthaH // saMkSepadvAramAdhunAni. (876) sayasAhassA gaMthA sahassa paMca ya divaDDamegaM ca / ThaviyA egasiloe saMkhevo esa nAyavyo / vR-cattAri risI gaMthe satasAhasse kAuM jiyasattuM rAyANamuvatthiyA, amha satthANi suNehi tumaM paMcamo logapAlo, tena bhaNiyaM-kettiyaM?, te bhaNaMti-sayasAhassiyAo saMdhiyAo cattAri, bhaNai-mama rajjaM sIyai, evaM addhaddhaM osaraMtaM jAvekeko silogo Thio, taMpi na suNai, tAhe cauhivi niyamatapadarisaNasahito silogo kao, sa cAyam "jIrNe bhojanamAtreyaH, kapilaH prANinAM dayA / bRhaspatiravizvAsaH paJcAlaH strISu mArdavam // 1 // " Atreya evamAha-jIrNe bhojanamAsevanIyamArogyAthineti, evaM pratyekaM yojanA kAryA, evaM sAmAyikamapi caturdazapUrvArthasaMkSepo vartata iti // dvAram // adhunA'navadyadvAraM, tatrA''khyAnakamvasaMture nagare jiyasattU rAyA dhAriNI devI tesiM putto dhammaruI, so ya rAyA thero tAva so pavvaiukAmo dhammaruissa rajjaM dAumicchai, sA mAuM pucchai-kIsa tAo rajjaM paricayai ?, sA bhaNai-saMsAra, vaddhaNaM, so bhaNai-mamavi na kajjaM, saha piyareNa tAvaso jAo, tattha amAvasA hohititti gaMDao ugghosei-Asamo kalaM amAvasA hohiti to pupphaphalANa saMgahaM kareha, kallaM na vaTTai chiMdiuM, dhammaruI ciMtei-jai savvakAlaM na chijjeja to suMdara hojjA / annayA sAhU amAvAsAe tAvasAsamassa adUreNa voleMti, ta dhammaruI picchiUNa bhaNai-bhagavaM ! kiM tujhaM annAuTTI natthi ? to aDaviM jAha, te bhaNaMti-amhaM jAvajjIvAe anAuTTI, so saMbhaMto Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ ni. 876 ] ciMteumAraddho, sAhUvi gayA, jAI saMbhariyA, patteyabuddho jAo || amumevArthamabhidhitsurAhani. (877) soUNa anAuTiM aNabhIo vajjiUNa aNagaM tu / aNavajayaM uvagao dhammaruI nAma anagAro || 327 vR- 'zrutvA' AkarNya, AkuTTanam AkuTTizchedanaM hiMsetyarthaH, na AkuTTiH - anAkRTTistAM sarvakAlikImAkarNya, 'aNabhItaH' 'aNa raNa' iti daNDakadhAtuH, aNati gacchati tAsu tAsu jIvo yoniSvanenetyaNaM pApaM tadbhItaH, varjayitvA'NaM tu-parityajya sAvadyayogam 'aNavajayaM uvagao' tti varjanIyaH varjyaH aNasya varjyaH aNavarjyastadbhAvastAmaNavarjyatAmupagataH sAdhuH saMvRtta ityarthaH, dharmarucirnAmAnagAra iti gAthArthaH // sAmprataM parijJAdvArAvayavArthaH pratipAdyata iti, tatra kathAnakaM prAguktam, idAnIM gAthocyate ni. (878) parijANiUNa jIve ajIve jANaNApariNNAe / sAvajjajogakaraNaM parijANai so ilAputto // vR- parijJAya jIvAnajIvAMzca 'jANaNApariNNAe' tti jJaparijJayA 'sAvadyayogakaraNaM' sAvadyayogakriyAM 'parijANai' tti pratyAkhyAnaparijJayA sa ilAputra iti gAthArthaH // dvAraM // pratyAkhyAnadvAraM, tatra kathAnakam-tetalipuraNayare kaNagaraho rAyA, paumAvaI devI, rAyA bhogalolo jAte 2 puto viyaMge, tetalisuo amaJcco, kalAo pUsiyAraseTThI, tassa dhUyA poTTilA AgAsatalage diTThA, maggiyA, laddhAya, amacyo ya egaMte paumAvaIya bhaNNai egaM kahavi kumAraM sArakkhaha to tava ya mama ya bhikkhAbhAyaNaM bhavissaitti, mama uyare putto, evaM rahassagayaM sAravemo, saMpattI ya poTTilA devI ya samaM ceva pasUyA, poTTilAe dAriyA devIe dinnA, kumAro poTTilAe, so saMvaDai, kalAo ya geNhai / annayA poTTila aniTThA jAyA, nAmamavi na gehai, annayA pavvaiyAo pucchai-asthi kiMci jANaha, jeNa ahaM piyA hojjA, tAo bhAMtina vaTTai eyaM kaheuM, dhammo kahio, saMvegamAvaNNA, Apucchai - pavvayAmi, bhaNai - jai saMbohesi, tAe paDissuyaM, sAmaNNaM kAuM devalogaM gayA so rAyA mao, tAhe paurassa daMsei kumAraM, rahassaM ca bhiMdai, tAhe so'bhisitto, kumAraM mAyA bhaNai - tetalisuyassa suTu vaTTejjAhi, pahAveNa taMsi rAyA jAo, tassa NAmaM kaNagajjhao, tAhe savvaThANesu amacyo Thavio, devo taMboi na saMbujjhai, tAherAyANagaM vipariNAmei, jao jao ThAi tao tao rAyA paramuho ThAi, bhIo gharamAgao, so'vi pariyaNo nADhAi, suThutaraM bhIo, tAhe tAlapuDaM visaM khAi, na marai, kaMko asI khaMdhe nisio, na chiMdai, ubbaMdhai, rajju chiMdai, pAhANaM galae baMdhitA atthAha pANiyaM paviTTho, tatthavi thAho jAo, tAhe taNakUDe aggi kAuMpaviTTho, tatthavi na Dajjhai, tAhe nayarAo nimphiDai jAva piTThao hatthI dhADei, purao pavAtakhaDDA, duhao acakkhuphAse majjhe sarANi pataMti, tattha Thio, tAhe bhaNai-sahA poTTile sAvige 2 jai nitthArejjA, Auso poTTile ! kao vayAmo ?, te AlAvage bhaNai jahA tetaliNAte, tAhe sA bhai-bhIyassa khalu bho pavvajjA, AlAvagA, taM daddUNa saMbuddho bhaNai-rAyANaM uvasAmehi, mA bhaNihiti-ruTTho pavvaio, tAhe sAhariyaM jAva samaMtato maggijjai, ranno kahiyaM-saha mAyAe niggao, khAmettA pavesio, nikkhamaNasiviyAe nINio, pavvaio, tena daDhaM Avaigahi tassa Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 Avazyaka mUlasUtram-1 eNAvi paccakkhANe samayA kayA // atra gAthA-- ni. (879) paJcakhe daNaM jIvAjIve ya puNNapAvaM ca / paccakkhAyA jogA sAvajA tetalisueNaM // vR-pratyakSAniva dRSTvA devasaMdarzane, kAn ? -jIvAjIvAn puNyapApaMca pratyAkhyAtA yogAH sAvadyAstetalisuteneti gAthArthaH // gataM niruktidvAraM, upodpAta niyuktiH samAptAH muni dIparalasAgareNa saMzodhitA sampAditA Avazyaka sUtre upodghAta niyuktiH saTIkaM smaaptaa| (namaskAra niyuktiH) vR- atha sUtrasparzikaniyuktyavasaraH, sA ca prAptAvasAra'pi nocyate, yasmAdasati sUtre kasyAsAviti, tatazca sUtrAnugame vakSyAmaH / Aha-yadyevaM kimiti tasyAH khalvihopanyAsaH ?, ucyate, niyuktimAtrasAmAnyAt, evaM sUtrAnugamo'pyasaraprApta eva, tatra ca sUtramuccAraNIyaM, taca kimbhUtaM ?, tatra lakSaNagAthAni. (880) appaggaMthamahatthaM battIsAdosavirahiyaM jaM ca / lakkhaNajuttaM suttaM aTThahi ya guNehi uvaveyaM / / vR- alpagranthaM ca mahArthaM ceti vigrahaH, 'utpAdavyadhrauvyayuktaM sadi' tyAdivat, adhikRtasAmAyikasUtravadvA, dvAtriMzaddoSavirahitaM yacca, ka ete dvAtriMzaddoSAH ?, ucyanteni. (881) aliyamuvaghAyajaNayaM niratthayamavatthayaM chalaM duhilaM / nissAramadhiyamUNaM puNaruttaM vAhayamajuttaM / / ni. (882) kamabhinnavayaNabhiNNaM vibhattibhinnaM ca liMga bhinnaM ca / anabhihiyamapayameva ya sabhAvahINaM vavahiyaM ca // ni. (883) kAlajaticchavidosA samayaviruddhaM ca vayaNamittaM ca / atthAvattIdoso ya hoi asamAsadoso y|| ni. (884) uvamArUvagadosA'niddesa padatthasaMdhidoso ya / ee u suttadosA battIsaM hoMti nAyavvA // vR-tatra 'anRtam' abhUtodbhAvanaM bhUtanihnavazva, abhUtodbhAvanaM-pradhAnaM kAraNamityAdi, bhUtanihnavaH-nAstyAtmetyAdi 1, 'upaghAtajanakaM' sattvopaghAtajanakaM, yathA vedavihitA hiMsA dharmAyetyAdi 2, varNakramanirdezavat nirarthakamArAdesAdivat, Ar At es ityete AdezAH, eteSu varNAnAM kramanidarzanamAtraM vidyate, na punarabhidheyatayA kazcidarthaH pratIyate, ityevaMbhUtaM nirarthakamabhidhIyate, DityAdivadvA 3, paurvAparyAyogAdapratisambandhArthamapArthakaM, tathA daza dADimAni SaDapUpAH kuNDamajAjinaM palalapiNDaH tvara kITike ! dizamudIcI, sparzanakasya pitA pratisIna ityAdi 4, vacanavidhAto'rthavikalpopapattyA chalaM vAkchalAdi, yathA navakambalo devadatta ityAdi 5, drohasvabhAvaM druhilaM, yathA Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namaskAraH - [ni.884] 'yasya buddhirna lipyeta, hatvA sarvamidaM jagat / AkAzamiva paGkena, nAsau pApena yujyate || 1 || ' 329 kaluSaM vA druhilaM, yena puNyapApayoH samatA''pAdyate, yathA- 'etAvAneva loko'yaM, yAvAnindriyagocaraH' ityAdi 6, 'niHsAraM' pariphalgu vedavacanavat 7, varNAdibhirabhyadhikam adhikaM 8, taireva hInam - Unam 9, athavA hetUdAharaNAdhikamadhikaM, yathA'nityaH zabdoH kRtakatvaprayatnAnantarIyakatvAbhyAM ghaTapaTavadityAdi, etAbhyAmeva hInam - UnaM yathA - anityaH zabdo ghaTavat anityaH zabdaH kRtakatvAdityAdi 8-9 zabdArthayoH punarvacanaM punaruktam anyatrAnuvAdAt, arthAdApannasya svazabdena punarvacanaM, tatra zabdapunaruktam - indra indra iti, arthapunaruktam - indraH zakra iti, arthAdApannasya svazabdena punarvacanaM, yathA-pIno devadatto divA na bhuGkte rAtrau bhuGga iti sa punaruktamAha 10, 'vyAhataM ' yatra pUrveNa paraM vihanyate, yathA- 'karma cAsti phalaM cAsta, kartA nAsti ca karmaNA' mityAdi 11, 'ayuktam' anupapattikSamaM, yathA'teSAM kaTataTabhraSTairgajAnAM madabindubhiH / prAvartata nadI ghorA, hastyazvarathavAhinI // 1 // ' ityAdi 12, 'kramabhinnaM' yatra yathAsaGkhyemanudezo na kriyate, yathA 'sparzanarasanaghrANacakSuH zrotrANAmarthAH sparzarasagandhavarNazabdA' iti vaktavye sparzarUpazabdagandharasA iti brUyAt ityAdi 13, 'vacanabhinnaM' vacanavyatyayaH, yathA vRkSAvetau puSpitAH ityAdi 14, vibhaktibhinnaM vibhaktivyatyaya, yathaiSa vRkSa iti vaktavye eSa vRkSamityAha 15, liGgabhinnaM liGgavyatyayaH, yatheyaM strIti vaktavye'yaM strItyAha 16, 'anabhihitam' anupadiSTaM svasiddhAnte, yathA saptamaH padArtho dazamaM dravyaM vA vaizeSikasya, pradhAnapuruSAbhyAmabhyadhikaM sAGkhyasya, catuH satyAtiriktaM zAkyasyetyAdi 17, apadaM padyavidhau padye vidhAtavye'nyacchando'bhidhAnaM yathA''ryApade vaitAlIyapadAbhidhAnaM 18, 'svabhAvahIna' yadvastunaH svabhAvato'nyathAvacanaM, yathA zIto'gnirmUrtimadAkAzamityAdi 19, 'vyavahitam ' antarhitaM, yatra prakRtamutsRjyAprakRtaM vyAsato 'bhidhAya punaH prakRtamabhidhIyate, yathA hetukathanamadhikRtya suptiGantapadalakSaNaprapaJcamarthazAstraM vA'bhidhAya punarhetuvacanamityAdi 20, kAladoSaH atItAdikAlavyatyaH, yathA rAmo vana prAvizaditi vaktavye vizatItyAha 21, yatidoSaH - asthAnavicchedaH tadakaraNaM vA, 22, 'chaviH' alaGkAravizeSastena zUnyamiti 23, 'samayaviruddhaM ca ' svasiddhAntaviruddhaM yathA sAGkhyasyAsat kAraNe kArya sad vaizeSikasyetyAdi 24, vacanamAtraM nirhetukaM yatheSTabhUdeze lokamadhyAbhidhAnavat 25, 'arthApattidoSaH' yatrArthAdaniSTApattiH, yathA 'brAhmaNo na hantavya' iti, arthAdabrAhmaNaghAtApattiH 26, 'asamAsadoSaH ' samAsavyatyayaH, yatra vA samAsavidhau satyasamAsavacanaM, yathA rAjapuruSo'yamityatra tatpuruSe samAse karttavye vizeSaNasamAsakaraNaM bahuvrIhisamAsakaraNaM yadivA asamAsakaraNaM rAjJaH puruSo'yamityAdi 27, 'upamAdoSaH' hInAdhikopamAnAbhidhAnaM yathA meruH sarSapopamaH, sarSapo merusamo binduH samudropama ityAdi 28, rUpakadoSaH svarUpAvayavavyatyayaH, yathA parvatarUpAvayavAnAM parvatenAnabhidhAnaM, samudrAvayavAnAM cAbhidhAnamityAdi 29, 'anirdezadoSaH ' yatroddezyapadAnAmekavAkyabhAvo na kriyate, yatheha devadattaH sthAlyAmodana pacatIti vaktavye Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 Avazyaka mUlasUtram-1/1 pacatizabdAnabhidhAnaM 30, 'padArthadoSaH' yatra vastuparyAyavAcinaH padasyArthAntaraparikalpanA''zrIyate, yatheha dravyaparyAyavAcinAM sattAdInAM dravyAdarthAntaraparikalpanamulUkasya 31, 'sandhidoSaH' vizliSTasaMhitatvaM vyatyayo veti 32 / ebhirvimuktaM dvAtriMzaddoSarahitaM lakSaNayuktaM sUtra taditi vAkyazeSaH, 'dvAtriMzaddoSarahitaM yacca' iti vacanAttacchabdanirdezo gamyate // aSTAbhizca guNairupetaM yat tallakSaNayuktamiti vartate, te ceme guNAHni. (885) niddosaM sAravaMtaM ca heujuttamalaMkiyaM / uvanIyaM sovayAraM ca miyaM mahurameva y|| vR-'nirdoSaM doSamuktaM sAravat' bahuparyAyaM, gozabdavatsAmAyikavadvA, anvayavyatirekalakSaNA hetavastadyuktam, 'alaGkRtam' upamAdibhirupetam, 'upanItam' upanayopasaMhRtaM, "sopacaram' agrAmyAbhidhAnaM, 'mitaM' varNAdiniyataparimANaM, 'madhuraM zravaNamanoharam / athavA'nye sUtraguNAHni. (886) appakkharamasaMdiddhaM sAravaM vissaomuhaM / atyobhamaNavajaM ca suttaM savvaNNubhAsiyaM // vR-'alpAkSaraM mitAkSara, sAmAyikAbhidhAnavat, 'asaMdigdhaM saindhavazabdavallavaNaghoTakAdyanekArthasaMzayakArina bhavati, 'sAravat' bahuparyAyaM, 'vizvatomukham' anekamukhaM pratisUtramanuyogacatuSTayAbhidhAnAt, pratimukhemanekArthAbhidhAyakaM vA sAravat, 'astosakaM' vaihihakArAdipadacchidrapUraNastobhakazUnyaM, stobhakAH-nipAtAH, 'anavadyam' agA, na hiMsAbhidhAyakaM 'SaT zatAni niyujyante, pazUnAM madhyame'hani / azvamedhasya vacnAnyUnAni pazubhistribhiH // " ityAdivacanavat, evaMbhUtaM sUtraM sarvamajJabhASitamiti / tatazca sUtrAnugamAt sUtre'nugate'navadyamiti nizcite padacchedAnantaraM sUtrapadanikSepalakSaNaH sUtrAlApakanyAsaH (adhyayanaM-1) mU. (7) namo arihaMtANaM, namo siddhANaM, namo AyariyANaM, namo uvajjhAyANaM, namo (loe) savvasAhUNaM, eso paMca namukkAro, savvapAvappaNAsaNo, maMgalANaM ca savvesiM paDhamaM havai mNglN| tataH sUtrasparzaniyuktizcaramAnuyogadvAravihitA nayAzca bhavanti, samakaM caitadanugacchatIti, Aha ca bhASyakAra: ___ 'suttaM suttAnugamo suttAlAvagakaoya nikkhevo / suttapphAsiyanijuttI nayA ya samagaM tu vacaMti // " sUtrAnugamAdInAM cAyaM viSayaH-sapadacchedaM sUtrImabhidhAya avasitaprayojano bhavati sUtrAnugamaH, sUtrAlApakanyAso'pi nAmAdinikSepamAtramevAbhidhAya, sUtrasparzaniyuktistu padArthavigrahavicArapratyavasthAnAdyabhidhAyeti, tacca prAyonaigamAdinayamataviSayamiti vastutastadanta vina eva nayA iti, na caitat svamanISikayocyate, yata Aha bhASyakAra: "hoi kayattho vottuM sapayaccheyaM suyaM suyAnugayo / Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-1 - [ni.884] 331 suttAlAvayanAso nAmAinnAsaviniogaM // 1 // suttaphAsiya-nijjattiviniogo sesao pytthaaii| pAyaM so cciya negamanayAimayagoyaro hoi // 2 // " Aha-yadyevamutkamato nikSepadvAre kimiti sUtrAlApakanyAso'bhihita?, ucyate, nikSepasAmAnyallAghavArthamityalaM prasaGgena / evaM vineyajanAnugrahAyAnugamAdInAM prasaGgato viSayavibhAgaH pradarzitaH, adhunA prakRtaM prastumaH, tatra sUtraM sUtrAnugame satyuccAraNIyaM, tacca paJcanamaskArapUrvakaM, tasyAzeSazrutaskandhAntargatatvAt, ato'sAveva sUtrAdau vyAkhyeyaH, sarvasUtrAditvAt, sarvasammatasUtrAdivat, sUtrAditvaM cAsya sUtrAdau vyAkhyAyamAnatvAt, niyuktikRtopanyastatvAd, anye tu vyAcakSate-maGgalatvodevAyaM sUtrAdau vyAkhyAyata iti, tathAhi-trividhaM maGgalam Adau madhye'vasAne ca, tatrA''dimaGgalArtha nandI vyAkhyAtA, madhyamaGgalArtha tu tIrthakarAdiguNAbhidhAyakaH 'tirthakare' ityAdi gAthAsamUhaH, namaskArastvavasAnamaGgalArtha iti, etaccAyuktaM, zAstrasyAparisamAptatvAdavasAnatvAnupapatteH, na cA''dimaGgalatvamapyasya yujyate, tasya kRtatvAt, kRtakaraNe cAnavasthAprasaGgAt, alaM vA parabuddhimAnpradarzanena, naiSa satAM nyAyaH, sarvathA guruvacanAd yathA'vadhAritaM tattvArthameva pratipAdayAmaH / sUtrAdizca namaskAraH, atastameva prAga vyAkhyAya sUtraM vyAkhyAsyAmaH, sa cotpattyAdyanuyogadvArAnusArato vyAkhyeyaH, tatra namaskAraniyuktiprastAvinImimAmAha gAthAM niyuktikAraHni. (887)uppattI (1) nikkhevo (2) payaM (3) payattho (4) parUvaNA (5) vatthu (6) / akkheva (7) pasiddhi (8) kamo (9) paoyaNaphalaM nmokaaro|| vR-utpAdanam utpattiH, prasUtiH utpAda ityarthaH, so'sya namaskArasya nayAnusAratazcintyaH, tathA nikSepaNaM nikSepo nyAsa ityarthaH, sa cAsya kAryaH, padyate'neneti padaM tacca nAmikAdi, taccAsya vAcyaM, tathA 'padArthaH' padasyArthaH padArthaH, sa ca vAcyaH, tasya ca nirdezaH sadAdyanuyogadvAraviSayatvAt, prakarSeNa rUpaNA-prarUpaNA kAryeti, vasantyasmin guNA iti vastu tadarha vAcyam, AkSepaNam AkSepaH AzaGketyarthaH, sA ca kAryA, prasiddhiH tatparihArarUpA vAcyeti, kramaH arhadAdirabhidheyaH, 'prayojanaM tadviSayameva, athavA yena prayuktaH pravartate tatprayojanam-apavargAkhyaM, tathA 'phalaM' tacca kriyA'nantarabhAvi svargAdikam, anye tu vyatyayena prayojanaphalayorarthapratipAdayanti, namaskAraH khalvebhirizcintya iti gAthAsamudAyArthaH // 'yathoddezaM nirdeza' iti nyAyamAzrityotpattidvAranirUpaNAyA''ha niyuktikAraHni. (888) uppannA'nuppanno ittha nayA''inigamassa'nuppanno / sesANaM uppanno jai katto ?, tivihasAmittA // vR-utpannazcAsAvanutpannazca sa iti samAnAdhikaraNaH, ktena naviziSTenAnaJ kRtAkRtAdivadutpannAnutpannaH, syAdvAdina eva evaMprakAraH samAso yujyate, nAnyasyaikAntavAdinaH, ekatraikadA paraspaviruddhadharmAnabhyupagamAt, Aha-syAdvAdino'pi kathamekatraikadA parasparaviruddhadharmAdhyAsa iti, ucyate, 'ettha Naya'tti atra nayAH pravartante, te ca naigamAdayaH sapta, naigamo'pi dvibheda: Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 Avazyaka mUlasUtram-1-1/1 sarvasaGgrAhI dezasaGgrAhI ca, tatrAdinaigamasya sAmAnyamAtrAvalambitvAt tasya cotpAdavyayarahitatvAnnamaskArasyApi tadantargatatvAdanutpannaH, 'sesANaM uppaNNoti zeSAH-vizeSagrAhiNasteSAM zeSANAM vizeSagrAhitvAt tasya cotpAdavyayavattvAt utpAdavyazUnyasya vAndhyeyAdivadavastutvAt namaskArasya ca vastutvAdutpanna iti, Aha-zeSAH saGgrahAdayaH, saGgrahasya ca vizeSagrAhitvaM nAstIti, ucyate, tasyAdinaigama evAntarbhAvAnna doSa iti, ataH zeSANAmutpannaH, 'jai katto'tti yadyutpannaH kuta? iti, Aha-'tiviha-sAmittA' trividhaM ca tat svAmitvaM ceti samAsaH, tasmAstrividhasvAmitvAt-trividhasvAmibhAvAt trividhakAraNAdityarthaH / Aha-evamapyekatraikadA parasparaviruddhadharmAdhyAsadoSastadavastha eva, na, azeSavastuna eva tattvataH sAmAnyavizeSAtmakatvAt, sAmAnyardheH sattvAdibhiranutpAdAt vizeSardheH saMsthAnAnupUrvyAdibhirutpAdAd, vijRmbhitaM cAtra bhASyakRtA tattu nocyate granthavistara bhayAd, gaminakAmAtramevaitaditi gAthArthaH yaduktaM -'trividhasvAmitvAditi, tat trividhasvAmitvamupadarzayannAhani. (889)samuTThANa 1 vAyaNA 2 laddhio ya 3 paDhame nayattie tivihaM / ujjusuya paDhamavajaM sesanayA laddhimicchati // vR-samutthAnato vAcanAto labdhitazca namaskAraH samutpadyata iti vAkyazeSaH, samyak saGgataM prazastaM votthAnaM samutthAnaM tannimittaM namaskArasya, kasya samutthAnam ?, anyasyAzrutatvAttadAdhArabhUtatvAt pratyAsannatvAd dehasyaiva gRhyate iti, yuktaM ca dehasamutthAnaM namaskArakAraNaM, tadbhAvabhAvitvAnyathA'nupapatteriti, ataH samutthAnataH 1, vAcanaM vAcanA-parataH zravaNam adhigama upadeza ityanAntaraM, mA ca namaskArakAraNaM, tadbhAvabhAvitvAdeveti, ato vAcanAtH 2, labdhiH-tadAvaraNakarmakSayopazamalakSaNA, sA ca kAraNaM, tadbhAvabhAvitvAdeva, ato labdhitazca 3, padAntaprayuktazcazabdo nayApekSayA trayANAmapi prAdhAnyakhyApanArthaH / ata evAha-'paDhame nayattie tivihaMti prathame nayatrike'zuddhanaigamasaGgrahau kathaM trividhaM kAraNamicchataH ?, tayoH sAmAnyamAtrAvalambitvAd, ucyate, 'Adinegamassa'Nuppanna' ityatreva prathamanayatrikAt tayorutkalitatvAnna doSaH, 'ujjusuyapaDhamavajjaMti' krajusUtraH prathamavarja-samutthAnAkhyakAraNazUnyaM kAraNadvayamevecchati, samutthAnasya vyabhicAritvAt, tadbhAve'pi, vAcanAlabdhizUnyasyAsambhavAt, 'sesa nayA laddhimicchaMti'tti zeSanayAH-zabdAdayo labdhimeva ekAM kAraNa-micchanti, vAcanAyA api vyabhicAritvAt, tathAhi-satyAmapi vAcanAyAM labdhirahitasya gurukarmaNo'bhavyasya vA naivotpadyate namaskAraH, tasyAM satyAmevotpadyate, tato'sAdharaNatvAtsava kAraNamiti gAthArthaH // idAnIM nikSepaH, sa ca caturdhA-nAmanamaskAraH sthApanAnamaskAraH dravyanamaskAraH bhAvanamaskArazca, nAmasthApane sugame, jJabhavyazarIrAtiriktadravyanamaskArAbhidhitsayA''hani. (890) nilAi davva bhAvovauttu jaM kuJja saMmadiTThI u / nevAiaM payaM dvvbhaavsNkoanpytyo| vR-nihnavAdidrvyanamaskAraH, namaskAranamaskAravatoravyatirekAt, AdizabdAt dravyArtho vA yo mantradevatAdhArAdhanAdAviti, ettha davvanamokkAre udAharaNaM-vasaMtapure nayare jiyasattU rAyA, dhAriNIsahio oloyaNaM karei, damagapAsaNaM, anukaMpAe naisarisA rAyANotti bhaNai devI, Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -1 - [ ni. 890] 333 rannA ANAvio, kayAlaMkAro dinnavattho tehiM uvanIo, so ya kacchUe gahiellao, bhAsuraM olaggAvijjai, kAlaMtareNa rAyANae se rajjaM dinnaM, pecchai daMDabhaDabhoie devayAyayaNapUyAo karemANe, so ciMtei - ahaM kassa karemi ?, ranno AyayaNaM karemi tena deulaM kayaM, tattha ranno devIe ya paDimA kayA, paDimApivese ANIyANi pucchaMti, sAhai, tuTTho rAyA sakkArei, so tisaMjhaM accei, paDiyaraNaM, tuTTheNa rAiNA se savvaTThANagANi dinnAni, annayA rAyA daMDayattAe gao taM savvaMteuraTThANesu ThaveUNaM, tattha ya aMteuriyAo nirohaM asahamANio taM ceva uvacaraMti, soccha, tAhe tAo bhattagaM necchaMti, pacchA saNiyaM paviTTho, viTTAlio ya, rAyA Agao, siTTe vinAsio / rAyattthANIo titthayaro, aMteuratthANIyA chakkAyA, ahavA na chakkAyA kiMtu saMkAdao padA, mA seNiyAdINavi davvanamokkAro bhavissai, damagatyANiyA sAhU, kacchUllatthANIyaM micchattaM, bhAsUratthANIyaM sammattaM, DaMDo vinivAo saMsAre, esa davvanamokkAro / 'bhAvovauttu jaM kuJja sammaddiTThI u' noAgamato bhAvanamaskAraH 'yat kuryAt' yat karoti zabdakriyAdi samyagddaSTireveti, atra ca nAmAdinikSepANAM yo nayo yaM nikSepamicchati tadetadvizeSAvazyakAdAzaGkAparihArasahitaM vijJeyam, iha tu granthavistarabhayAdalpamativi-neyajanAnugrahArthaM ca noktamiti // padadvAramadhunA-padyate'neneti padaM, tacca paJcadhA nAmikaM naipAtikam aupasargikam AkhyAtikaM mizraM ceti, tatrAzva iti nAmikaM, khalviti naipAtikaM, parItyaupasargikaM, dhAvatItyAkhyAtikaM, saMyata iti mizra, rUvaM nAmikAdipaJcaprakArapadasambhave satyAha- 'nevAiyaM payaM' ti nipatatyarhadAdiSadAdiparyanteSviti nipAtaH, nipAtAdAgataM tena vA nirvRttaM sa eva vA svArthikapratyayavidhAnAt naipAtikamiti, tatra 'nama' iti naipAtikaM padaM / / padArthadvAramadhunA - tatra gAthAvayavaH 'davvabhAvasaMkoyaNapayattho' tti nama ityetat pUjArthaM 'Nama grahNatve' dhAtuH 'uNAdayo bahula' mityasun, namo'rhadbhayaH, sa ca dravyabhAvasaGkocanalakSaNa iti, tatra dravyasaMkocanaM karaziraH pAdAdisaGkocaH, bhAvasaGkocanaM vizuddhasya manaso niyogaH, dravyabhAvasajjocanapradhAnaH padArtho dravyabhAvasaGkocanapadArthaH, zAkapArthivAderAkRtigaNatvAt pradhAnapadalopaH, atra ca bhaGga catuSTayaM dravyasaGkoco na bhAvasaGkoca ityekaH, yathA pAlakasya, bhAvasaGkoco na dravyasaGkoca ityanattaradevAnAM dvitIyaH, dravyabhAvayoH saGkoca iti zAmbasya tRtIyaH, na dravyasaGkoco na bhAvasaGkoca iti zUnyaH / iha ca bhAvasaGkocaH pradhAno dravyasaGkoco'pi tacchuddhinimitta iti gAthArtha: / / prarUpaNAdvArapratipAdanAyA''ha ni. ( 891) duvihA parUvaNA chappayA ya 1 navahA ya 2 chappayA iNamo / kiM 1 kassa 2 keNa va 3 kahiM 4 kicciraM 5 kaiviho va 6 bhave // vR- 'dvividhA' dviprakArA prakRSTA - pradhAnA pragatA vA rUpaNA-varNanA prarUpaNeti, dvaividhyaM darzayata-iSaTpadA ca navadhA ca navaprakAza navapadA cetyarthaH, cazabdAt paJcapadA ca, tatra 'chappayA iNamo' SaTpadeyaM SaTpadA idAnIM vA, kiM ? kasya ? kena vA ? kva vA ? kiyacciraM ? katividho vA bhavennamaskAra iti gAthAsamudAyArthaH / tatrA''dyadvArA vayavArthAbhidhitsayA''hani. (892) kiM ? jIvo tappariNao puvvapaDivannao u jIvANaM / Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 Avazyaka mUlasUtram-1-1/1 jIvassa va jIvANa va paDucca paDivajjamANaM tu // vR-kiM zabdaH kSepapraznapuMsakavyAkaraNeSu, tatreha prazne, ayaM ca prAkRte'liGgaH sarvanAmanapuMsakanirdezaH sarvaliGgaiH saha yathAyogamabhisambadhyate, kiM sAmAyikaM ? ko namaskAraH?, tatra naigamAdyazuddhanayamatamadhikRtyAjIvAdivyudAsenAha- jIvo nAjIvaH, sa ca saGgrahanayApekSayA mA bhUdaviziSTaH skandhaH, yathA''hustanmatAvalambinaH-'puruSa evedaM sarvaM yadbhUtaM yacca bhAvyam, utAmRtatvasyezAno yadannenAtirohatI'tyAdi, tathA tanayavizeSApekSayaiva mA bhUdavizeSo grAma ityato noskandho nogrAma iti vAkyazeSaH, sarvAstikAyamayaH skandhaH, taddezo jIvaH, sa caikadezatvAt skandho na bhavati, anekaskandhApatteH, askandho'pi na bhavati, skandhAbhAvaprasaGgAd, anabhilApyo'pi na bhavati, vastuvizeSatvAt, tasmAnnoskandhaH, skandhaikadeza ityarthaH, skandhadezavizeSArthadyotako nozabdaH, evaM nogrAmo'pi bhAvanIyaH, navaraM grAmaH-caturdazabhUtagrAmasamudAyaH, yathoktam "egiMdiya suhumiyarA sanniyapaNiMdiyA sabiticaU / pajattApajjattA bhedeNaM coddasaggAmA // 1 // " __ alaMprasaGgena, prakRtaM prastumaH-sAmAnyenAzuddhanayAnAM jIvastajjJAnalabdhiyukto yogyo vA namaskAraH, zabdAdizuddhanayamataM tvadhikRtyAha-'tappariNao' jIva iti vartate, sa hi namaskArapariNAmapariNata eva namaskAro nApariNata ityarthaH / ekatvAnekatvacintAyAM tu naigamasya saGgrahavyavahArAntargatatvAt saGgrahAdibhireva vicAraH, tatra saGgrahasya namaskArajAtimAtrApekSatvAdeko namaskAraH, vyavahArasya vyavahAraparatvAd vahavo namaskArAH, RjusUtrAdInAM vartamAnamAtragrAhitvAd bahava evopayuktAzceti samAsArthaH, vyAsArtho vizeSAvazyakAdavaseyaH, kimitidvAraM gataM / sAmprataM kasya ? iti dvAram, iha ca prAkpratipannaprati-padyamAnakAGgIkaraNato'bhISTamarthaM nirUpayannAha'puvvapaDivannao u jIvANaM' ityAdi, prakRtacintAyAmiha pUrvapratipanna eva yadA'dhikriyate tadA vyavahAranayamatamAzritya jIvAnAM jIvasvAmika ityarthaH, pratipadyamAnaM tu pratItya jIvasya jIvAnAM (vA) ityakSaragamanikA, bhAvArthastu nayaizcintyate- yasmAnamaskArya-namaskartRdayA-dhInaM namaskArakaraNaM, tatra naigamavyavahAramataM namaskAryasya namaskAraH,na kartuH,yadyapi namaskAra-kriyAniSpAdakaH kartA tathA'pi nAsau tasya, svayamanupayujyamAnatvAt,yatibhikSAvat,tathAhi-na dAtumikSA niSpAdakasya, api tu bhikSobhikSeti pratItam, atra ca sambandhavizeSapekSAvazaprApitA aSTau bhaGgA bhavanti, tadyathA-jIvasya 1 ajIvasya 2 jIvAnAM 3 ajIvAnAM 4jIvasya cAjIvasya ca 5 jIvasya cAjIvAnAM ca 6 jIvAnAmajIsya ca 7 jIvAnAmajIvAnAMca 8, atrodAharaNAni "jIvassa so jinassa va ajIvassa u jinniNdpddimaae| jIvAe jatINaM piva ajjIvANaM tu paDimANaM // 1 // " jIvassAjIvassa ya jaiNo biMbassa cegao samayaM / jIvassajIvANa ya jaiNo paDimANa cegatthaM / / 2 / / jIvANajIvassa ya jaINa biMbassa cegao samayaM / jIvANamajIvANa ya jaINa paDimANa cegatyaM // 3 // " Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -1 - [ ni. 892 ] saGgrahamataM tu namaH sAmAnyamAtraM tatsvAmimAtrasya ca vastuno jIvo nama iti ca tulyAdhikaraNam, abhedaparamArthatvAt tasya, kazcittu zuddhataraH pUjyajIvapUjakajIvasambandhAjjIvasyaiva namaskAra ityekaM bhaGgaM matamapIdameva, kevalamupayuktakartusvAmiko'sau tasya jJAnamAtratvAt jJAnamAtratA cAsyopayogAdeva phalaprAptiH, zabdakriyAvyabhicArAt, ekatvAnekatvavicArastu naigamAdinayApekSayA pUrvavadAyojanIya iti gAthArthaH // kasyeti gataM, kena ? ityadhunA nirUpyate - kena sAdhanena namaskAraH ?, tatreyaM gAthAni. ( 893) nANAvaraNijassa ya daMsaNamohassa taha khaovasame / jIvamajIve aTThasu bhaMgesu u hoi savvattha // vR- 'jJAnAvaraNIyasya' iti sAmAnyazabde'pi matizrutajJAnAvaraNIyaM gRhyate, matizrutajJAnAntatatvAt tasya, tathA samyagdezanasAhacaryAjjJAnasya darzanamohanIyasya ca kSayopazamena sAdhyate, prAkRtazailyA tRtIyAnirdezo draSTavyaH, tasya cAvaraNasya dvividhAni spardhakAni bhavanti - sarvopaghAtIni dezopaghAtIni ca tatra sarveSu sarvaghAtiSUdghAtiteSu dezopaghAtinAM ca pratisamayaM vizuddhyapekSaM bhAgairanantaiH kSayamupagacchadbhirvimucyamAnaH krameNa prathamamakSaraM labhate, evamekaikavaNaprAptyA samastanamaskAramiti, kSayopazamasvarUpaM pUrvavad / gatAM keneti dvAraM, kasminnityadhunA, tatra kasminniti saptamyadhikaraNe, adhikaraNaM cAdhAraH, sa ca caturbhedaH, tadyathA-vyApakaH aupazleSikaH sAmIpyako vaiSayikazca tatra vyApakaH tileSu tailam, aupaz leSikaH -kaTe Aste, sAmIpya kaH-gaGgAyAM ghoSaH, vaiSayikaH - rUpe cakSuH, tatrAdyo'bhyantaraH, zeSA bAhyAH, tatra naigamavyavahArau bAhyamicchataH, tanmatAnuvAdi ca sAkSAdidaM gAthAzakalaM- 'jIvamajIvetyAdi' jIvamajIva iti prAkRtazailyA'nusvArasyAbhUtasyaivAgamaH, tattvatatsu jIve ajIve ityAdyaSTasu bhaGgeSu bhavati sarvatreti bhAvanA, namaskAro hi jIvaguNatvAjjIvaH, sa ca yadA gajendrAdau tadA jIve, yadA kaTAdau tadA'jIve, yadobhayA''tmake tadA jIvAjIvayoH, evamekavacanabahuvacanabhedA-daSTau bhaGgAH prAguktA eva yogyAH / Aha-pUjyasya namaskAra iti naigamavyavahArI, sa eva ca kimityAdhAro na bhavati ? yena pRthagiSyate, ucyate, nAvazyaM svena svAtmanyeva bhavitavyam, anyatrApi bhAvAt, yathA devadattasya dhAnyaM kSetra iti, tuzabdAcchaSanayAkSepaH kRtaH, saMkSepato dazyate tatra saGghaho'bhedaparamArthatvAt kazcidvastumAtrai abhIcchati, kazcittarddharmatvAjjIva iti, krajusUtrastu jIvaguNatvAjjIva eva manyate, Aha- krajusUtro'nyAdhAramapIcchatyeva, 'AkAze vasatI' ti vacanAd, ucyate dravyavivakSAyAmevaM na guNavivakSAyAmiti, zabdAdayastUpayukte jJAnarUpe jIva evecchanti nAnyatra, na vA zabdakriyArUpamiti gAthArthaH // kasminniti dvAramukte, sAmprataM kiyacciramasau bhavatIti nirUpyate, tatreyaM gAthAni. (894) 335 uvaoga paDucaMtomuhutta laddhIi hoi u jahanno / ukkosaTThi chAvaTThi sAgarA'rihAI paMcaviho / vR- upayogaM pratItya antarmuhUrtaM sthitiriti sambadhyate jaghanyataH utkRSTatazca, 'laddhIe hoi u jahanno' labdhezca kSayopazamasya ca bhavati tu jaghanyA sthitirantarmuhUrta eva, utkRSTasthitirlabdheH SaTSaSTisAgaropamANi, samyaktvakAla ityarthaH, ekaM jIvaM pratItyaiSA, nAnAjIvAn punaradhikRtyopa Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 Avazyaka mUlasUtram-1-1/1 yogApekSayA jaghanyenotkRSTatazca sa eva, labdhitazca sarvakAlamiti // katividho vA? ityasya praznasya nirvacanArtho gAthAvayavaH-'arihAi paMcaviho'tti arhatsiddhAcAryopAdhyAya-sAdhupadAdisannipAtAt paJcavidhArthasambandhAt arhadAdipaJcavidha ityanena cArthAntareNa vastusthityA namaH padasyAbhisambandhamAheti gAthArthaH // gatA SaTpadaprarUpaNeti, sAmprataM navapadAyA avasaraH, tatreyaM gAthAni. (895)saMtapayaparUvaNayA 1 davvapamANaM ca 2 khitta 3 phusaNA ya 4 / kAlo a 5 aMtaraM 6 bhAga 7 bhAva 8 appAbahuM ceva 9 // vR-sat iti sadbhUtaM vidyamAnArthamityarthaH, sacca tatpadaM ca satpadaM tasya prarUpaNA satpadaprarUpaNA, kAryeta vAkyazeSaH, yatazca namaskAro jIvadravyAdabhinna ityato dravyapramANaM ca vaktavyaM, kiyanti namaskAravanti jIvadravyANa? tathA kSetrama' iti kiyati namaskAraH ? evaM sparzanA ca kAlazca antaraM ca vaktavyaM, tathA bhAga iti namaskAravantaH zeSa jIvAnAM katithe mAge vartanta iti, 'bhAve'tti kasmin bhAve ? 'appAbahuMceva' tti alpabahutvaM ca vaktavyaM, prAkpratipanna-pratipadyamAnakApekSayeti samAsArthaH // vyAsArthastu pratidvAraM vakSyate, tatrAdyAdvArAbhidhitsayA''hani. (896) saMtapayaM paDivanne paDivajaMte a maggaNaM gisuN| iMdia 2 kAe 3 vee 4 joe a5 kasAya 6 lesAsu 7 // ni. (897)sammatta 8 nANa 9 daMsaNa 10 saMjaya 11 uvaogao a 12 AhAre 13 / bhAsaga 14 paritta 15 pajjatta 16 suhame 17 sannI a 18 bhava 19 carame 20 // vR- idaM gAthAdvayaM pIThikAyAM vyAkhyAtatvAnna viviyate / dvAram / anuktadvAratrayAvayavArthapratipAdanAyAhani. (898) paliAsaMkhijaime paDivano huJja khittalogassa / sattasu caudasabhAgesu huja phusaNAvi emeva // vR. 'paliyAsaMkhejaime paDivanno hoja' tti iyaM bhAvanA-sUkSmakSetrapalyopamasyAsaGkhyeyatame bhAge yAvantaH pradezA etAvanto namaskArapratipannA iti / / 'khiMttalogassa sattasu coddasabhAgesu hoja' tti gatArthaM, navaramadholoke paJcasviti / / 'phusaNAvi emeva' tti navaraM paryantavartino'pi pradezAn spRzatIti bhedenAbhidhAnamiti gAthArthaH // kAladvArAvaya-vArthavyAcikhyAsayA''ha'ni. (899) egaM paDucca hiTThA taheva nAnAjiANa svvddhaa| aMtara paDucca egaM jahannamaMtomuhuttaM tu // vR- ekaM jIvaM pratItyAdhastAt SaTpadaprarUpaNAyAM yathA kAla uktastathaiva jJAtavyaH, nAnAjIvAnapyadhikRtya tathaiva, yata Aha-'taheva nANAjIvAM savvaddhA bhANiyavvA' kAkA nIyate / 'aMtara paDucca egaM jahannamantomuhuttaM tu' kaNDyaM, navaraM pratItyazabdasya vyavahito yogaH, ekaM pratItyaivamiti gAthArthaH // ni. (900) ukkoseNaM ceyaM addhApariaTTao u desUNo / ___ nAnAjIve natthi u bhAve ya bhave khaovasame // vR-ukkoseNaM ceyaM, tameva darzayati-'addhApariyaTTao u desUNo nAnAjIve natthi u' nAnAjIvAn pratItya nAstyantaraM, sadA'vyavacchinnatvAt tasya / / 'bhAve ya bhave khaovasame' tti, prAcurya Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 337 adhyayanaM-1 - [ni.900] maGgIkRtyaitaduktam, anyathA kSAyikaupazamikayorapyeke vadanti, kSAyike yathA-zreNikAdInAm, aupazamike zreNyantargatAnAmiti, yathAsaGkhyaM ca bhAgadvArAvayavArthAnabhidhAnamadoSAyaiva, vicitratvAt sUtragateriti gAthArthaH // bhAgadvAraM vyAcikhyAsurAhani. (901) jIvANa'naMtabhAgo paDivaNNo sesagA anNtgunnaa| vatthu ta'rihaMtAi paJca bhave tesimo heU / / i-jIvANaNantabhAgo paDivaNNe sesagA apaDivanagA anaMtaguNatti // alpavahutvadvAraM yathA pIThikAyAM matijJAnAdhikAra iti / sAmprataM cazabdAkSiptaM paJcavidhaprarUpaNAmanabhidhAya pazcArdhena vastudvAranirUpaNAyedamAha-'vastu' iti vastu dravyaM dalikaM yogyamahamityanantaraM, vastu namaskArArhA arhadAdayaH paJcaiva bhavanti, teSAM vastutvena namaskArArhatve'yaM hetuH-vakSyamANalakSaNa iti gaathaarthH| adhunA cazabdasUcitAM paJcavidhAM prarUpaNAM pratipAdayannAhani. (902) ArovaNA ya bhayaNA pucchA taha dAyaNA ya nijavaNA / namukAra'namukkAre noAijue va navahA vaa|| vR-AropaNA ca bhajanA pRcchA tathA 'dAyanA' darzanA dApanA vA, niryApanA, tatra kiM jIva eva namaskAra ? AhosvinnamaskAra eva jIvaH ? ityevaM parasparAvadhAraNam AropaNA, tathA jIva eva namaskAra ityuttarapadAvadhAraNam 1, ajIvAddhyavacchidya jIva eva namaskAro'vadhAryate, jIvastvanavadhAritaH, namaskAro vA syAdanamaskAro vA, eSA ekapadavyabhicArAdbhajanA 2, kiMviziSTo jIvo namaskAraH ? kiMviziSTastvanamaskAra iti pRcchA 3, atra prativyAkaraNaM dApanA-namaskArapariNataH jIvo namaskAro nApariNata iti 4, niryApanA tveSa eva namaskAraparyAyapariNato jIvo namaskAraH, namaskAro'pijIvapariNAma eva nAjIvapariNAma iti, etaduktaM bhavati-dApanA praznArthavyAkhyAnaM niryApanA tu tasyaiva nigamanamiti, athaveyamanyA caturvidhA prarUpaNeti, yata Aha-'namokAra'namokkAre noAdijue va navadhA vA tatra prakRtyakAranokArobhayaniSedhasamAzrayAcAturvidhyaM, prakRtiH-svabhAvaH zuddhatA tathA namaskAra iti, sa eva najA sambandhAdakArayuktaH anamaskAraH, sa eva nozabdopapade nonamaskAraH, ubhayaniSedhAttuM noanamaskAra iti, tatra namaskArastatpariNato jIvaH, anamaskArastvapariNato labdhizUnyaH anyo vA, 'noAijue vatti noAdiyukto vA namaskAraH anasmArakazca, anena bhaGgakadvayAkSepo veditavyaH, nozabdenA''diryukto yasa namaskArasyetarasya cetyakSaragamanikA, tatra nonamaskAro vivakSayA bhaGgakadvayAkSepo veditavyaH, nozabdenA''diyukto yasya namaskArasyetarasya cetyakSaragamanikA, tatra nonaskAro vivakSayA namaskAradezaH anamaskAro vA, dezasarvaniSedhaparatvAnozabdasya, noanamaskAro'pi anamaskAradezo vA namaskAro vA, dezasarvaniSedhatvAdeva, eSA caturvidhA, naigamAdinayAbhyupagamastvasyAH pUrvoktAnusAreNa pradarzanIyaH, 'navadhA ve' ti prAguktA paJcavidhA iyaM caturvidhA ca saGkalitA satI navavidhA prarUpaNA prakArAntarato draSTavyeti gaathaarthH| prarUpaNAdvAraM gatam, idAnIM niH zeSamiti, sAmprataM 'vatthu ta'rahaMtAI paMca bhave tesimo heutti gAthAzakalopanyastamavasarAyAtaM ca vastudvAraM vistarato vyAkhyAyata iti, tatrAnantaroktaM [2422 Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 Avazyaka mUlasUtram - 1- 1/1 gAthAzakalaM vyAkhyAtameva, navaraM tatra yaduktaM 'teSAM vastutve'yaM hetu' riti, sa khalvidAnIM heturucyate, tatreyaM gAthA ni. (903) magge 1 avippanAso 2 AyAre 3 vinayayA 4 sahAyattaM 5 / paMcavihanamukkAraM karemi eehiM heUhiM // vR- mArgaH avipraNAzaH AcAraH vinayatA sahAyatvam arhadAdInAM namaskArArhatve ete hetava, yadAha - paJcavidhanamaskAraM karomi ebhirhetubhiriti gAthAsamAsArthaH // iyamatra bhAvanA - arhatAM namaskArArhatve mArgaH- samyagdarzanAdilakSaNo hetu:, yasmAdasau taiH pradarzitastasmAcca muktiH, tatazca pAramparyeNa muktihetutvAt pUjyAsta iti / siddhAnAM tu namaskArArhatve'vipraNAzaH, zAzvatatvaM hetu:, tathAhi tadavipraNAzavagamya prANinaH saMsAravaimukhyena mokSAya ghaTante / AcAryANAM tu namaskArArhatve AcAra eva hetu:, tathAhi - tAnAcAravata AcArAkhyApakAMzca prApya prANina AcAraparijJAnAnuSThAnAya bhavanti / upAdhyAyAnAM tu namaskArArhatve vinayo hetuH, yatastAn svayaM vinItAn prApya karmavinayanasamarthavinayavanto (pra) bhavanti dehina iti / sAdhUnA tu namaskArArhatve sahAyatvaM hetuH yataste siddhivadhUsaGgamaikaniSThAnAM tadavAptikriyAsAhAyyamanutiSThantIti gAthArthaH // evaM tAvatsamAsenArhadAdInAM namaskArArhatvadvAreNa mArgapraNayanAdayo guNA uktAH sAmprataM prapaJcenArhatAM guNAnupadarzayannAha " ni. (904) aDavIi desiattaM 1 taheva nijAmayA samuddami 2 / chakkAyarakkhaNaTThA mahagovA tena vucchaMti 3 // vR- aTavyAM dezakatvaM kRtamarhadbhiH, tathaiva niryAmakAH samudre, bhagavanta eva SaTkAyarakSaNArthaM yataH prayatnaM cakruH mahAgopAstenocyanta iti gAthAsamAsArthaH // avayavArtha tu pratidvAraM vakSyati, tatra dvArAvayavArtho'bhidhIyate ni. (905). aDaviM sapaJcavAyaM volittA desiovaeseNaM / pAvaMti jahiTThapuraM bhavADaviMpI tahA jIvA // pAvaMti nivvuipuraM jinovaiTTheNa ceva maggeNaM / aDavIi dekhiattaM evaM neaM jiNidANaM // ni. (906) vR- 'aTavI' pratItAM 'sapratyapAyAm' iti vyAghrAdipratyapAyabahulAM 'voletta' tti ullavaya 'dezikopadezena' nipuNamArgajJopadezena prApnuvanti 'yathA' 'iSTapuram' iSTapattanaM, bhavATavImapyullajayeti vartate, tathA jIvaH kiM prApnuvanti ? - 'nirvRtipuraM siddhipuraM jinopadiSTenaiva mArgeNa, nAnyopadiSTena, tatazcATavyAM dezikatvamevaM 'jJeyaM' jJAtavyaM, keSAM ? -jinendrANAmiti gAthAdvayasamAsArthaH // vyAsArthastu kathAnakAdavaseyaH, tacchedam-etthaM aDavI duvihA- davvADavI bhAvADavI ya, tattha davvADavIe tAva udAharaNaM-vasaMtapuraM nayaraM, dhano satyavAho, so puraMtaraM gaMtukAmo ghosaNaM kArei jahA naMdiphalaNAe, tao tattha vahave taDigakappaDigAyado saMpiDiyA, so tesiM miliyANaM paMthaguNe kahei- ego paMtho ujjuo ego vaMko, jo so vaMko tena maNAgaM suhaMsuheNa gamma, bahuNA ya kAleNa icchiyapuraM pAvijjai, avasANe sovi ujjugaM ceva oyarai, jo puNa ujjugo tena lahuM gammai, kiccheNa ya, kahaM ?, so aIva visamo saNho ya, tattha otAre ceva duve Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 339 adhyayanaM-1 - [ni.906] mahAghorA vagjhyasiMhA parivasaMti, te tao pAe ceva laggati, amuyaMtANa ya pahaM na pahavaMti, avasAnaM ca jAva anuvaTuMti, rukkhA ya ettha ege maNoharA, tesiM puNa chAyAsu na vIsamiyavvaM, mAraNappiyA khu sA chAyA, parisaDiyapaMDupattANaM puNa aho muhattagaMvIsamiyavvaM, maNohararUvadhAriNo mahuravayaNeNaM ettha maggaMtaraTThiyA bahave purisA hakkAreMti, tesiM vayaNaM na soyavvaM, satthigA khaNaMpi na mottavvA, egAgiNo niyamA bhayaM, duraMto ya ghoro davaggI appamattehiM ullaveyavvo, aNolhavijaMto ya niyameNa Dahai, puNo ya dugguccapavvao uvauttehiM ceva laMgheyavyo, alaMghaNe niyamA marijaMti, puNo mahatI aiguvilagavvarA vaMsakuDaMgI sigdhaM laMghiyavvA, taMmi ThiyANaM bahU dosA, tao ya lahugo khaDDo, tassa samIve manoraho nAma baMbhaNo niccaM saNNihiA acchai, so bhaNai-maNAgaM pUrehi eyaMti, tassa na soyavvaM, so na pUreyavyo, so khu pUrijjamANo mahallataro bhavai paMthAo ya bhajijjai, phalANi ya ettha divvANi paMcappayArANi nettAisuhaMkarANi kiMpAgANaM napekkhiyavvANi na bhottavvANi, bAvIsaMcaNaM ettha ghorA mahAkarAlA pisAyA khaNakhaNamabhiddavaMti ta'vi NaM na gaNeyavvA, bhattapAnaM ca tattha vibhAgao virasaM dullabhaM catti, appayANayaM ca na kAyavvaM, aNavarayaM ca gaMtavvaM, rattIe vi donni jAmA suviyavvaM, sesaduge ya gaMtavvameva, evaM ca gacchaMtehiM devAnuppiyA ! khippameva aDavI laMdhijjai, laMghittA ya tamegaMtadogaccavajjiyaM pasatthaM sivapuraM pAvijai, tattha ya puNo na hoti kei kilesatti / tao tattha kei tena samaM payaTTA je ujjugeNa padhAviyA, anne puNa iyareNa, tao so pasatthe divase uccalio, purao vaccaMto maggaM AhaNai, silAisu ya paMthassa dosaguNapisuNagANi akkharANi lihai, ettiyaM gayamettiyaM sesaMti vibhAsA, evaM je tassa niddese vaTTiyA te tena samaM acireNa taM puraM pattA, je'vi lihiyAnusAreNa saMmaM gacchaMti te'vi pAvaMti, je na vaTTiyA na vA vamRti chAyAdiSu paDiseviNo te na pattA na yAvi pAvaMti / evaM davvADavIdesigaNAyaM, iyANi bhAvADavIdesigaNAe joijjai-satyavAhatthANIyA arahaMtA, ugghosaNAthaNIyA dhammakahA taDigAithANIyA jIvA, aDavItthANIo saMsAro ujjugo sAhumaggo, vaMko ya sAvagamaggo pappapuratthANIo mokkho, vagghasighatullA rAgaddosA, maNohararukkhacchAyAthANIyA itthigAi-saMsattavasahIo, parisaDiyAitthaNIAo aNavajjavasahIo, maggataDatthahakkAraNapurisathANagA pAsatyAI akallANamittA, satthigAthANIyA sAhU, davaggAithANiyA kohAdao kasAyA, phalathANIyA visayA, pisAyathANIyA bAvIsaMparIsahA bhattapANANi esaNijjANi, apayANa-gathANIo nicujamo, jAmaduge sajjhAo, purapattANaMca NaM mokkhsuhNti| etthaya taM paraM gaMtukAmo jano uvaesadAnA iNA uvagArI satyavAhotti namasati, eva mokkhatathIhivi bhagavaM paNamiyavyo / tathA cAhani. (907) jaha tamiha satthavAhaM namai jano taM puraM tu gaMtumaNo / paramuvagAritaNao nivigghatthaM ca bhattIe / ni. (908) ariho u namukkArassa bhAvao khINarAgamayamoho / mukkhatthINaMpi jino taheva jamhA ao arihA / vR- gAthAdvayaM nigadasiddhaM, navaraM madazabdena dveSo'bhidhIyate iti // ni. (909) saMsArAaDavIe micchatta'nnANamohiapahAe / Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 Avazyaka mUlasUtram-1-1/1 jehiM kaya desiattaM te arihaMte paNivayAmi // vR-saMsArATavyAM, kiMviziSTAyAM ? -'mittyAtvAjJAnamohitapathAyAM tatra mithyAtvAjJAnAbhyAM mohitaH panthA yasyAmiti vigrahaH, tasyAM, yaiH kRtaM dezikatvaMtAnahataH 'praNaumi abhyarthayAmIti gAthArthaH // dRSTvA jJAtvA ca samyak panthAnamAsevya ca kRtaM nAnyathA, tathA cA''hani. (910) sammaiMsaNadiTTho nANeNa ya suTu tehiM uvlddho| caraNakaraNeNa pahao nivvANapaho jinniNdehiN|| vR-'samagdarzanena' aviparItadarzanena dRSTaH, jJAnena ca 'suSThu yathA'vasthitaH tairahaibhitiH , caraNaM ca karaNaM cetyekavadbhAvastena 'grahataH' AsevitaH 'nirvANapathaH' mokSamArgo jinendraiH| tatra vratAdi caraNaM, piNDavizuddhyAdi ca karaNaM, yathoktam "vaya samaNadhamma saMjama veyAvacca ca baMbhaguttAo / nANAditiyaM tava kova niggahAI caraNameNa // 1 // piMDavisohI samiI bhAvana paDimA ya iMdiyaniroho / paDilehaNaguttIo abhiggahA ceva karaNaM tu // 2 // " iti gAthArthaH // na kevalaM grahata eva, kintu te khalvanena pathA nivRtipurameva prAptA iti, ni. (911) siddhivasahimuvagayA nivvAsuhaM ca te anuppattA / sAsayamavvAbAhaM pattA ayarAmaraM ThANaM // vR. "siddhivasati' mokSAlayam 'upagatAH' sAmIpyena-karmavigamalakSaNena prAptA iti anenaikendriyavyacchedamAha, keSAJcit sukhaduHkharahitA eva te tatra tiSThantIti darzanam, ata Aha-nirvANasukhaM ca te'nuprAptAM' niratizayasukhaM prAptA ityarthaH, te ca keSAJciddarzanaparibhavAdinehA''gacchantIti darzanaM, tanivRttyarthamAha-zAzvataM nityam 'avyAvAdha vyAvAdhArahitaM prAptAH 'ajarAmaraM sthAna' jarAmaraNarahitaM sthAnamiti gAthArthaH / / sAmprataM dvitIyadvAravyAcikhyAsayA''hani. (912) pAvaMti jahA paraM saMmaM nijAmayA samudassa // bhavajalahissa jiNiMdA taheva jamhA ao arihA // -'prApayanti' nayanti 'yathA' yena prakAreNa 'pAraM' paryantaM 'samyak zobhanena vidhinA vidhinA 'niryAmakAH' pratItAH, kasya ?-samudrasya, "bhavajaladheH' bhavasamudrasya jinendrAstathaiva, pAraM prApayantIti vartate, yasmAdevamataste'hAH, namaskArasyeti gamyate, ayaM saMkSepArthaH // bhAvatyo puNa ettha nijAmayA duvihA, taM jahA-davvanijAmayA bhAvanijAmayA ya, davvanijAmarU udAharaNaM taheva ghosaNagaM vibhAsA / ettha aTThavAyA vaNNeyavvA, taM jahA-pAINaM vAe paDINaM vAe oINaM vAe dAhiNaM vAe, jo uttarapurasthimeNa so sattAsuo, dAhiNapulveNaM tuMgAro, avaradAhiNeNaM vIAo, avaruttareNa gajabho, evete aTTha vAyA, annevi disAsuM aTTha ceva, tattha uttarapuvveNaM donni, taM jahA-uttarasattAsuo puratthimasattAsuo ya iyarIe vi donivi purathimatuMgAro dAhiNatuMgAro ya, dAhiNavIyAvo avaravIyAvo ya, avaragaJjabho uttaraganjabho ya, ee solasa vAyA / tattha jahA jalihiMmi kAliyAvAyarahie gajjahAnukUlavAe niuNanijAmagasahiyA Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 341 adhyayanaM-1 - [ni.912] nicchiDDapotA jahiTThiyaM paTTaNaM pAveMti, evaM cani. (913) micchattakAliyAvAyavirahie sammattagajabhapavAe / egasamaeNa pattA siddhivasahipaTTaNaM poyA / vR- mithyAtvameva kAlkiAvAtaH tena virahite bhavAmbhodhau tathA samyaktvagarjabhapravAte, kAlikAvAto hyasAdhyaH garjabhastvanukUlaH, rUkasamayena prAptAH siddhivasatipattaMna 'potAH' jIvAbohitthAH, taniryAmakopakArAditi bhAvanA // tatazca yathA sAMyAtrikasArthaH prasiddhaM niryAmakaM ciragatamapi yAtra-siddhyarthaM pUjayati, evaM granthakaro'pi siddhipattanaM prati prasthito'bhISTayAtrAsiddhaye niryAmakaralebhyastIrthakRdbhayaH stavacikIrSayedamAhani. (914) nijAmagarayaNANaM amUDhanANamaikaNNAdhArANaM / vaMdAmi vinayapaNao tiviheNa tidaMDavirayANaM / / vR-niryAmakaralebhyaH' arhadbhayaH 'amUDhajJAnA'yathAvasthitajJAnA mananaM matiH-saMvideva saiva karNadhAro yeSAM te tathAvidhAstebhyo vandAmi vinayapraNatastrividhena tridaNDaviratebhya iti gAthArtha // dvAraM / sAmprataM tRtIyadvAravyAcikhyAsayA''hani. (915) pAlaMti jahA gAvo govA ahisAvayAiduggehiM / paurataNapANiANi a vaNANi pAvaMti taha ceva // ni. (916) jIvanikAyA gAvo jaM te pAlaMti te mahAgovA / maraNAibhayA u jiNA nivvANavaNaMca pAvaMti // ni. (917) to uvagArittaNao namo'rihA bhaviajIvalogassa / savvasseha jiNiMdA loguttama bhAvao taha y|| vR-gAthAtrayaM nigadasiddhameva / / evaM tAvaduktena prakAreNa namo'rhatvahetave guNAH pratipAditAH, sAmprataM prakArAntareNa namo'rhatvahetuguNAbhidhitsayA''hani. (918) rAgabosakasAe, iMdiANi a paMcavi / parIsahe uvassagge, nAmayaMtA namo'rihA // vR-rAgadveSakaSAyendriyANi ca paJcApi parISahAnupasargAnnAmayanto namo'rhA iti / tatra 'raja rAge' rajyate anena asmin vA raJcanaM vA rAgaH, sa ca nAmAdizcaturvidhaH, tatra nAmasthApane sugame, dravyarAgo dvedhA-Agamato noAgamatazca, Agamato rAgapadArthajJastatrAnupayuktaH, noAgamato jJazarIrabhavyazarIratadvyatiriktabhedastribhedastrividhaH, vyatirikto'pi karmadravyarAgo nokarmadravyarAgazca, karmadravyarAgazcaturvidhaH-rAgavedanIyapudgalA yogyAH 1 badhyamAnakA 2 baddhAH 3 udIraNAvalikA-prAptAzca 4, bandhapariNAmAbhimukhA yogyAH, bandhapariNAmaprAptA badhyamAnakAH, nivRttabandhapariNAmAH satkarmatayA sthitA jIvenA''tmasAtkRtA baddhAH, udIraNAkaraNenA''kRSyodIraNAvalikAmAnItAzcaramA iti, nokarmadravyarAgastu karmarAgaikadezastadanyo vA, tadanyo dvividhaH- prAyogiko vaizrasikazca, prAyogiko kusumbharAgAdiH, vaizrasikaH, sandhyAbhrarAgAdiH bhAvarAgo'pyAgametarabhedAd dvidhaiva, Agamato rAgapadArthajJa upayuktaH, noAgamato rAgavedanIyakarmodayaprabhavaH pariNAma-vizeSaH, sa ca dvedhA-prazasto'prazastazca, aprazastastrividhaH-ddaSTirAgo Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 Avazyaka mUlasUtram-1-1/1 viSayarAgaH neharAgazca, tatra trayANAM triSaSThyadhikAnAM prAvAdukazatAnAmAtmIyAtmIyadarzanAnurAgo dhaSTirAgaH, yathoktam "asiyasayaM kiriyANaM akiriyavAINamAhu culasIIM / annANiya sattaTThI veNaiyANaM ca battIsA // 1 // jinavayaNavAhiramaI mUDhA niyadasaNAnurAeNa / savvaNNukahiyamete mokkhapahaM na u pavajaMti // 2 // " viSayarAgastu zabdAdiviSayagocaraH neharAgastu viSayAdinimittavikalo'vinIteSvapyapatyAdiSu yo bhavati, tatreha rAge udAharaNam-khitipatiTThiyaM NayaraM, tattha do bhAugA-arahanao arahamitto ya, mahaMtassa bhAriyA khuDDalae rattA, so necchai, vahuso uvasaggei, bhaNiyA ya anena-kiM na pecchasi bhAugaMti ?, bhattAro mArio, sA pacchA bhaNai-iyANiM pi na icchasi ?, so tena nivveeNa pavvaio, sAhU jAo, sAvi aTThavasaTTA mayA suNiyA jAyA, sAhuNo ya taM gAmaM gayA, suNiyAe diTTho, laggA magga maggi, uvasaggotti naTTo rattIe / tatthavi mayA makkaDI jAyA aDavIe, te'vi kammadhammasaMjogeNa tIse aDavIe majjheNaM vaccaMti, tIe diTTho, laggA kaMThe, tatthavi kileseNa palAA, tatthavi mayA jakikhaNI jAyA, ohiNA pecchai, chiddANi maggai, so'vi appamatto, sA chidaM na lahai, sA ya savvAdareNaM tassa chidaM maggei, evaM ca jAi kAlo, tena kira je samavayA samaNA te taM bhaNaMti hasiUNa taruNasamaNA bhaNaMti dhanno'si arahamitta ! tumaM / jaMsi pio suNiyANaM vayaMsa ! girimakkaDINaM ca // 1 // annayA so sAhU viyarayaM uttarai, tattha ya pAyavikhaMbhaM pANiyaM, tena pAdo pasArio gaibheeNa, tattha ya tAe chidaM lahiUNa Uruo chino, micchAmi dukaMThaMti-paDio mAhaM AukkAe paDio hojjatti, sammaddiTThiyAe sA dhADiyA, taheva sappaeso lAio rUDho ya devayappahAveNa, anne bhaNaMti-so bhikkhassa gao anagAme, tattha tAe vANamaMtarIe tassa rUvaM chAettA tassa rUveNa paMthe chAettA tassa rUveNa paMthe talAe hAi, annehiM diTTho, siTuM gurUNaM, Avassae Aloei, gurUhiM bhaNiyaM-savvaM Aloehi ajjo !, so uvautto muhaNaMtagamAi, bhaNai-na saMbharAmi khamAsamaNA !, tehiM paDibhiNNo bhaNai-natyitti, AyariyA anuvaTThiyassa na diti pAyacchittaM, so ciMtei-kiM kaha vatti ? sA uvasaMtA sAhai-eyaM mae kayaM, sA sAviyA jAyA, savvaM parikahei / esa tiviho appasattho, tassa appasatthassa imA niruttagAhA 'rajjaMti asubhakalimala-kuNimANiDhesu pANiNo jeNaM / rAgotti tena bhaNNai jaM rajjai tattha rAgatthe // eSo'prazastaH, prazastastvarhadAdiviSayaH, yathoktaM __ "arahaMtesu ya rAgo rAgo sAhUsu baMbhayArIsu / esa pasattho rAgo ajja sarAgANa sAhUNaM // 1 // " evaMvidhaM rAgaM nAmayantaH-apanayantaH, kriyAkAlaniSThAkAlayorabhedAdapanIta eva gRhyate, Aha-prazastanAmanamayuktaM, na, tasyApi bandhAtmakatvAt, Aha-'esa pasattho' ityAdi kathaM?, pusa / Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-1 - [ni.912] 343 sarAgasaMyatAnAM kUpakhanano-dAharaNAt prAzastyamityalaM prasaGgena / idAnIM doSo dveSo vA, 'duSa vaikRtye' duSyate'nena asminnasmAddUSaNaM vA doSaH, 'dviSa aprItau' vA dviSyate'nenetyAdinA dveSaH, asAvapi nAmAdizcaturvidho nyakSeNa rAgavadavaseyaH, tathA'pi digmAtrato nirdizyatenoAgamato dravyadveSaH jJazarIretaravyatiriktaH karmadravyadveSo nokarmadravyadveSazca, karmadravyadveSaH yogyAdibhedAzcaturvidhA eva pudgalAH, nokarmadravyadoSo duSTavraNAdiH, bhAvadveSastu dveSakarmavipAkaH, saca prazastetarabhedaH, prazasto'jJAnAdigocaraH, tathA hyajJAnamaviratimityAdi dveSTi, aprazastastu samyaktvAdigocaraH, tatrAprazaste udAharaNaM-NaMdo nAma nAvio gaMgAe logaM uttArei, tattha ya dhammarUI nAma aNagAro tIe nAvAe uttiNNo, jaNo mollaM dAUNa gao, sAhU ruddho, phiDiyA bhikkhAvelA, tahAvi na visajjei, vAluyAe uNhAetisAio ya amucaMto ruTTho, so ya diTThIvisaladdhio, tena DaDDo mao egAe sabhAe gharakoilao jAo, sAhUvi viharaMto taM gAmaM gao, bhattapAnaM gahAya bhocukAmo sabhaM aigao, tena diTTho, so pekkhaMtao ceva tassa Asuratto, bhottumAraddhassa kayavaraM pADei, annaM pAsaM gao, tatthavi, evaM kahiMci na labbhai, so taM paloei, ko re esa ? nAviganaMdamaMgulo ?, daddo, samudaM jao gaMgA pavisai tattha varise 2 annaNNeNaM maggeNaM vahai, cirANagaM jaM taM mayagaMgA bhaNNai, tattha haMso jAo, so'vi mAhamAse satyeNa pahAIMe jAi, tena diTTho, pANiyassa pakkhe bhariUNa siMcai, tatthavi uddavio pacchA sIho jAo aMjaNagapavvae, so'vi satyeNa taM vIIvayai, sIho uDhio, satyo bhinno, so imaM na muyai, tatthavi daddo, maoya vANArasIe baDuo jAo, tatthavi bhikkhaM hiMDataM annehiM DibharUvehiM samaM haNai, chubhai dhUlI, rudreNa daTo, tattheva rAyA jAo, jAIM saMbharai, savvAo aIMyajAIo sarai asubhAo, jai saMpayaM mArei to bahugAo phITTo homitti tassa jANaNAnimittaM samassaM samAlaMbei, jo eyaM pUrai tassa rajjassa addhaM demi, tassa imo attho gaMgAe nAvio naMdo, sahAe gharakoilo / haMso mayaMgatIrAe, sIho aNjnpvve|| vANArasIe baDuo, rAyA tattheva Agao' evaM govagAvi paDhaMti, so viharaMto tattha samosaDho, ArAme Thio, ArAmio paDhai, tena pucchio sAhai, tena bhaNiyaM-ahaM pUremi 'eesiMghAyao jo u so ityeva samAgao' so ghettUNaM ranno aggao paDhai, rAyA suNaMtao mucchio, so hammai-so bhaNai ___ hammamANo kavvaM kAuM ahaM na yANAmi / logassa kalikalaMDo eso samaNeNa me dino|| rAyA Asattho vArei keNaMti pucchati, sAhai-samaNeNaM, rAyA tattha manusse visajjei, jai aNujANaha vaMdao emi, AgaA saDDo jAo, sAhUvi AloiyapaDikkato siddho / evaMvidhaM dveSaM nAmayanta ityAdi rAgavadAyojyaM, iha rAgadveSau RodhAdyapekSayA nayaiH paryAlocyete-naigamasya saGgrahavyavahArAntargatatvAt saGgrahAdibhireva vicAraH, tatra saGgrahasyAprItijAtisAmAnyAt krodhamAnau dveSaH, mAyAlobhau tu prItijAtisAmAnyAd rAgaH, vyavahArasya tu krodhamAnamAyA dveSaH, mAyAyA api paropaghAtArthaM pravRttidvAreNAprItijAtAvantarbhAvAt, lobhastu rAgaH, RjusUtrasya tvaprItirUpatvAt Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 Avazyaka mUlasUtram-1-1/1 krodha eva paraguNadveSaH, mAnAdayastu bhAjyAH, kathaM ?, yadA mAnaH svAhaGkAre prayujyate tadA''tmani bahumAnaprItiyogAd rAgaH, yadA tu sa eva paraguNadveSe prayujyate tadA'prItirUpatvAd dveSaH, evaM mAyAlobhAvapyAtmani mUrpiNAd rAgaH, tAveva paropaghAtanimittayogAdaprItirUpatvAd dveSaH, zabdAdInAM tu lobha eva mAnamAye svaguNopakAramUrchAtmakatvAt prItyantargatatvAllobhasvarUpavadatastritayamapi rAgaH, svaguNopakArAMzarahitAstu mAnAdyaMzAH krodhazca paropaghAtAtmakatvAt dveSa ityalaM prasaGgena, vizeSabhAvanA vizeSAvazyakAdavaseyeti / / atha kaSAyadvAraM, zabdArthaH prAgvat, teSAmaSTadhA nikSepaH, nAmasthApanAdravyasamutpattipratyayAdezarasabhAvalakSaNaH, Aha ca - "nAma ThavaNA davie uppattI paccae ya Aese / rasabhAvakasAyANaM na ehiM chahi maggaNA tesiM // 1 // " tatra nAmasthApane kSuNNe, dravyakaSAyo vyatiriktaH karmadravyakaSAyo nokarmadravyakaSAyazca, karmadravyakaSAyo yogyAdibhedAH kaSAyapudgalAH, nokarmadravyakaSAyastu sarjakaSAyAdiH, utpattikaSAyo yasmAd dravyAde hyAt kaSAyaprabhavastadeva kaSAyanimittatvAd utpattikaSAya iti, uktaM "kiM etto kaTThayaraM jaM mUDho khANugaMmi apphiddio| khANussa tassa rUsai na appaNo duppaogassa // 1 // " pratyayakaSAyaH khalvAntarakAraNavizeSaH tatpudgalalakSaNaH, AdezakaSAyaH kaitavakRtabhRkuTibhaGgurAkAraH, tasya hi kaSAyamantareNApi tathAdezadarzanAt, rasakaSAyo harItakyAdInAM rasaH, bhAvakaSAyo dvividhaH-Agamatastadupayukto noAgamatastadudaya eva, saca krodhAdibhedAccaturvidhaH, krodho'pi nAmAdibhedAccaturvidhaH kaSAyaprarUpaNAyAM bhAvita eva, tathApi vyatirikto dravyakrodhaH prAkRtazabdasAmAnyapekSatvAt carmakArakotthaH rajakanIlikotthazca krodha iti gRhyate, bhAvakrodhastu krodhodaya eva, sa ca caturbhedaH, yathoktaM bhASyakRtA_ "jalareNubhUmipavvayarAIsariso cauviho koho" prabhedaphalamuttaratra vakSyAmaH / tattha kohe udAharaNaM-vasaMtapure nayare ucchannavaMso egodArago desaMtaraM saMkamamANo satyeNa ujjhio tAvasapalliM gao, tassa nAmaM aggiotti, tAvaseNa saMvaDDio, jammo nAmaM so tAvaso, jamassa puttotti jamadaggio jAo, so ghoraM tavaccaraNaM karei, vikkhAo jAo / io ya do devA vesANaro saTTo dhannaMtarI tAvasabhatto, te dovi paropparaM pannati, bhaNaMti ya-sAhutAvase parikkhAmo, Aha saDDo-jo amhaM savvaaMtigao tubbha ya savvappahANo te parikkhAmo / io ya mihilAe nayarIe taruNadhammo paumaraho rAyA, so caMpaM vaccai vasupujasAmissa pAmUlaM pavvayamitti, tehiM so parikkhijai bhatteNaM pAnena ya, paMthe ya visame so sukumAlo dukkhAvijjai, anulobhe ya se uvasagge kariti, so dhaNiyatarAgaM thiro jAo, so tehiM na khobhio, anne bhaNaMti-sAvao bhattapaccakkhAio, te siddhaputtarUveNaM gayA, aisae sAhiti, bhaNaMti yamA imaM karehi jahA ciraMjIviyavvaM, so bhaNai-bahuo me dhammo hohIti, na sakko khobheuM / gayA jamadaggissa mUlaM, sauNarUvANi kayANi, kucce se dharao kao, sauNao bhaNai-bhadde ! jAmi himavaMtaM, sA na dei mA na ehisitti, so savahe karei-godhAyakAi jahA emitti, sA bhaNai-na eehiM pattiyAmitti, jai eyassa risissa dukkiyaM piyasitti to te visajemi, so ruTTho, tena dovi dohiMvi hatthehiM Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-1 - [ni.912] 345 gahiyANi, pucchiyANi bhaNaMti-maharisi ! anavaccositti, so bhaNai-saccaI, khobhio, evaM so sAvago jAo devo / imo'vi tAo AyAvaNAu ottinno migakoTTagaM nayaraM jAi, tattha jiyasattU rAyA, so uThThio-kiM demi ?, dhUyaM dehitti, tassa dhUyAsayaM, jA tumaM icchai sA tujjhati, kanaMteuraM gao, tAhiM daddUNa nicchUDhaM, na lajisitti bhaNio, tAo khujjIkayAo, tatthegA reNueNaM ramai tassa dhUyA, tIe NeNaM phalaM paNAmiyaM, icchisitti ya bhaNiyA, tIe hatyo pasArio, nijaMtIe uvaTThiyAo khujAo, sAliyarUvae dehi, tAo akhujjAo kayAo, kannakujaM nayaraM saMvuttaM, iyarIvi nIyA AsamaM, sagomAhiso pariyaNo dino, saMvaDDiyA, jovvaNapattA jAhe jAyA tAhe vIvAhadhammo jAo, annayA urdumi jamadaggiNA bhaNiyA-ahaM te carugaM sAhemi jeNaM te putto baMbhaNassa pahANo hohiti, tIe bhaNiyaM-evaM kajjautti, majjha ya bhaginI hatthiNApure anaMtavIriyassa bhajjA, tIse'vi sAhehi khattiyacarugaMti, tena sAhio, sA ciMtei-ahaM tAva aDavimigI jAyA, mA mama puttovi evaM nAsautti tIe khattiyaca jimio, iyarIe iyaro pesio, doNhavi puttA jAyA, tAvasIe rAmo, iyarIe kattavIrio, so rAmo tattha saMvaDDai / annayA ego vijAharo tattha samosaDho, tattha eso paDilaggo, tena so paDicario, tena se paDicario, tena se parasuvijA dinnA, saravaNe sAhiyA, anne bhaNaMti-jamadaggissa paraMparAgayatti parasuvijA sA rAmo pADhiotti / sA reNugA bhaginIgharaM gayatti tena rannA samaM saMpalaggA, tena se putto jAo, saputtA jamadagginA AniyA, ruTTho, sA rAmeNa saputtiyA mAriyA, so ya kira tattheva isusatyaM sikkhio, tIse bhaginIe suyaM, ranno kahiyaM, so Agao vinAsittA gAMvIe ghettUNaM pahAvio, rAmassa kahiyaM, tena pahAviUNa parasuNA mArio, kattavIrio ya rAyA jAo, tassa devI tArA / annayA se piumaraNaM kahiyaM, tena AgaeNaM jamadaggI mArio, rAmassa kahiyaM, teNAgaeNaM jalaMteNaM parasuNA kattavIrio mArio, sayaM ceva rajjaM paDivanaM / io ya sA tArA devI tena saMbhameNa palAyaMtI tAvasAsamaM gayA, paDio se muheNaM gabmo, nAmaM kayaM subhUmo, rAmassa parasU jahi 2 khattiyaM pecchai tahiM tahiM jalai, annayA tAvasAsamassa pAseNaM vIIvayai, parasU pajjalio, tAvasA bhaNaMti-amhecciya khattiyA, tena rAmeNa sattavArA nikkhattA puhavI kA, haNUNaM thAlaM bhariyaM, evaM kira rAmeNaM koheNaM khattiyA vahiyA // evaM vidhaM krodhaM nAmayanta ityAdi pUrvavat / mAno'pi nAmAdizcaturvidha eva, karmadravyamAnastathaiva nokarmadravyamAnastu stabdhadravyalakSaNaH, bhAvamAnastu tadvipAkaH, sa ca caturdhA, yathA''ha- 'tiNasalayAkaTTiyasaletthaM bhovamomANo'tti, atrodAharaNaM so subhUmo tattha saMvaDDai vijAharapariggahio, annayA parikhijjai visAIhiM, io ya rAmo nemittaM pucchai-kao mama vinAsotti?, bhaNiya-jo eyaMmi sIhAsane nivesihiti eyAu dADhAo pAyasIbhUyAo khAhiti tao bhayaM, to teNaM avAriyaM bhattyaM kayaM, tattha sIhAsanaM dhure ThaviyaM, dADhAo se aggao kayAo / itto ya mehaNAo vijAharo so paumasiridhUyAe nemittiyaM pucchai-kassesA dAyavvA ?, so subhomaM sAhai, tappabhiio mehanAo subhomaM olaggai, evaM vaccai kAlo / io ya subhUmo mAyaraM pucchai-kiM ettigo logo? annovi asthi ?, tIe savvaM kahiyaM, to mANIhi mA mArijihisitti, so taM soUNamabhimANeNa hasthiNAuraM gao taM sabhaM, Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 Avazyaka mUlasUtram-1-1/1 sIhAsane niviTTho, devayA raDiUNa naTThA, tAo dADhAo paramannaM jAyAo, to taM mAhaNA pahayA, teNaM vijAhareNaM tesimuvari pADijaMti, so vIsattho bhuMjai, rAmassa parikahiyaM, sannaddho tatthAgao parasuM muyai, vijjhAo, imo ya taM ceva thAlaM gahAya uDhio, cakkarayaNaM jAyaM, tena sIsaM chinnaM rAmassa, pacchA tena subhomeNa mAnenaM ekavIsaM vArA nibbaMbhaNA puhavI kayA, gabbhAvi phAliyA / / evaMvidhaM mAnaM nAmayanta ityAdi pUrvavat / mAyA caturvidhA, karmadravyamAyA yogyAdibhedAH pudgalA iti, nokarmadravyamAyA nidhAnAdiprayuktAni dravyANi, bhAvamAyA tatkarmavipAkalakSaNA, tasyAzcaite bhedAH-'mAyAvalehigomuttimiMDhasiMgaghaNavaMsimUlasamA' mAyAe udAharaNaM paMDarajjA-jahA tIe bhattapaJcakkhAiyAe pUyANimittaM tinni vAre logo AvAhio, taM AyariehiM nAyaMAloAviyA, tatiyaM ca NAloviyA, bhaNai-esa puvvabbhAseNAgacchai sA ya mAyAsalladoseNa kibbisaga jAyA, erisI duraMtA mAyeti // __ ahavA savvaMgasuMdaritti, vasaMtapuraM nayaraM, jiyasattU rAyA, dhanavaIdhanAvahA bhAyaro seTThI, dhanasirI ya se bhaginI, sAya vAlaraMDA paralogarayA ya, pacchA mAsakappAgayadhammadhosAyariyasagAse paDibuddhA, bhAyarovi sineheNaM taheva, sA pavvaiumicchai, te taM saMsAraneheNaM na deMti, sA ya dhammavvayaM khalu khaddhaM karei, bhAujjAyAo se kurukurAyaMti, tIe viciMtiya-pecchAmi tAva bhAugANa cittaM, kimeyAhiMti ?, pacchA niyaDIe AloiUNa sovaNayapavesakAle vIsatthaM vIsatthaM bahuM dhammagayaM jaMpiUNa tao naTThakhiDDeNaM jahA se bhattA suNei tahegA bhAujjAyA bhaNiyAkiM bahunA ? sADiyaM rakkhejjAsi, tena ciMyiyaM-nUNamesA ducAriNitti, vAriyaM ca bhagavayA asaIposaNaMti, tao NaM parihavemitti palaMke uvavisaMtI vAriyA, sA ciMtei-hA ! kimeyaMti, pacchA tena bhaNiyaM-gharAo me NIhi, sA ciMtei-kiM mae dukkaDaM kayaMti, na kiMci pAsai, tao tattheva bhUmigayAe kiccheNa NIyA rayaNI, pabhAe ulluggaMgI niggayA, dhaNasirIe bhaNiyAkIsa ulluggaMgitti, sA ruyaMtI bhaNai-na yANAmo avarAhaM, gehAo ya dhADiyA, tIe bhaNiyaMvIsatthA acchaha, ahaM te bhalissAmi, bhAyA bhaNio-kimeyamevaMti,sa tena bhaNiyaM-alaM me duTThasIlAe, tIe bhaNiyaM-kahaM jANAsi?, tena bhaNiyaM-tujjha ceva sagAsAo, suyA se dhammadesaNA nivAraNaM ca, tIe bhaNiyaM-aho te paMDiyattaNaM viyArakkhamattaM ca dhamme ya pariNAmo, mae sAmaneNa bahudosameyaM bhagavayA bhaNiyaM tIse uvaiDaM vAriyA ya, kimetAvataiva duccAraNI hoMi, tao so lajjio, micchAdukka se davAvio, ciMtiyaM ca NAe-esa tAva me kasiNadhavalapaDivajjago, vIovi evaM ceva viNNAsio, navaraM sA bhaNiyA-kiM bahuNA?, hatthaM rakkhijjasitti, sesavibhAsA taheva, jAva eso'vi me kasiNadhavalapaDivajjagotti ettha puNa imAe niyaDie abhakkhANadosao tivvaM kammamuvanibaddhaM, pacchA eyassa apaDikkamiya bhAvao pavvaiyA, bhAyaro'vi se saha jAyAhiM pavvaiyA, ahAuyaM pAlaittA savvANi suralogaM gayANi, tatthavi ahAuyaM pAlayittA bhAyaro se paDhamaM cuyA sAgee Nayare asogadattassa ibbhassa samuddadattasayaradattAbhihANA puttA jAyA, iyarIvi caviUNa gayapure Nayare saMkhassa ibbhasAvagassa dhUyA AyAyA, aIvasuMdaritti savvaMgasuMdarI se nAmaM kayaM, iyarIo vi bhAujjAyAo caviUNaM kosalAure naMdanA bhihANassa ibbhassa sirimaikaMtimaiNAmAo dhUyAo AyAo, jovvaNaM pattANi, savvaMgasuMdarI kahavi ___ Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-1 - [ni.912] 347 sAgeyAo gayapuramAgaeNa asogadattasiDiNiA diTThA, kassesA kannagatti, saMkhassa sidvissa sabahumANaM, samuddadattassa maggiyA laddhA vivAho ya kao, kAlaMtareNa so visajjAvago Ayao, uvayAro se kao, vAsagharaM sajjiyaM / etthaMtaraMmi ya savvaMgasuMdarIe uiyaM taM niyaDinibaMdhaNaM paDhamakammaM, tao bhattAreNa se vAsagharaTThieNa voleMtI devigI purisacchAyA diTThA, tao'nena ciMtiyaM-duTThasIlA me mahilA, kovi avaloeuM gaotti, pacchA sA''gayA, na tena bollAviyA, tao aTTaduhaTTayAe dharaNIe ceva rayaNI gamiyA, pahAe se bhattAro anApucyichaya sayaNavaggaM egassa dhijjAiyassa kahettA gao sAgeyaM nayaraM, parinIyA ya'nena kosalAure naMdanassa dhUyA sirimaitti, bhAuNA ya se tIse bhainI kaMtimaI, suyaM ca NehiM, tao gADhamuddhiI jAyA, visesao tIse, pacchA tANaM gamAgamasaMvavahAro vocchinno, sAdhammaparAjAyA, pacchA pavvaiyA, kAleNa viharaMtI pavvattiNIe samaM sAkeyaM gayA, puvvabhAujAyAo uvasaMtAo bhattArA ya tAsiM na suTu / etthaMtaraMmi ya se udiyaM niyaDinibaMdhaNaM vitiyakammaM, pAraNage bhikkhaTuM paviThThA, sirimaI ya vAsagharaM gayA hAraM poyati, tIe abmuTThiyA, sA hAraM mottUNa bhikkhatthamuTThiyA, etyaMtaraMmi cittakammoiNNeNaM mayUreNaM so hAro gillio, tIe ciMtiyaM-accharIyamiNaM, pacchA sADagaddheNa ThaiyaM, bhikkhyA paDiggAhiyA niggayA ya, iyarIe joiyaM-jAva natthi hArotti, tIe ciMtiyaM-kimeyaM vaDDakheDaM ?, pariyaNo pucchio, so bhaNai-na koi ettha ajjaM mottUNa paviThTho ano, tIe aMbADio, pacchA puDhe / iyarIevi pavattinIe siTuM, tIe bhaNiyaM-vicitto kammapariNAmo, pacchA uggataratavarayA jAyA, tesiM cAnatthabhIyANaM taM nehuM na uggAhai; sirimaI kaMtimaio bhattArehiM hasijaMti, na ya vippariNamaMti, tIevi uggatavarayAe kammasesaM kayaM, etyaMtaraMmi sirimaI bhattArasahagayA vAsahare ciTThai, jAva moreNa cittAo oyariUNa niggilio hAro tANi saMvegamAvannAni, aho se bhagavaIe mahatthatA jaM na siTThamidaMti khAmeuM payaTTANi, etyaMtaraMmi se kevalamuppaNNaMti, devehi ya mahimA kayA, tehiM pucchiyaM, tIe'vi sAhio parabhavavuttaMto, tAni pavvaiyANaNi, erisI duhAvahA mAyatti / ___ ahavA sUyao-egassa khaMtassa putto khuDao suhasIlao jAva bhaNai-aviratiyatti, khaMteNa dhADio loyassa pesaNaM kareMto hiMDiUNa aTTavasaTTo mao, mAyA doseNa rukkhakoTTare sUtao jAo, so ya akkhANagANi dhammakahAo jANai jAtisaraNeNaM, paDhai, vaNacaraNaeM gahio, kuMTito pAo acchi ca kANiyaM, vidhIe uDDio, na koi icchai, so sAvagassa AvaNe ThavittA mullassa gao, tena appao jANAvio, kIo, na vA paJcakkhAyaMti, pucchiyANi sAhati, vIsatthANi acchaha, so dArao saddAvio, bhaNio ya sasarakkhANaM dukkAhi, ThikkiriyaM acehi, mamaM ca pacchato iTTagaM ukkhaNiUNaM NihaNAhi, tahA kayaM, so aviratao pAyapaDito vinavei-dhUyAe varaM dehi, sUyao bhaNai mahesarassa-jiNadAsassa dehi, dinA, sA gavvaM vahaidevadinnatti, annayA tena hasiyaM, nibbaMdhe kahiyaM, amarisaM vahai, saMkhaDIe vakhittANi harai, bhaNati-tumaMsi paMDitautti picchaM uppADiyaM, so ciMtei-kAlaM harAmi, bhaNai-NAhaM paMDitao sA pahAviI, paMDitiyA,-egA bahAviNI kUraM chettaM NitI corehiM gahiyA, ahaMpi erise maggAmi Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 Avazyaka mUlasUtram-1-1/1 ratti eha rUvae laettA jAihAmo, te AgayA, vAtakoNaeNa NakkANi chiNNANi, anne bhaNaMtikhattamuhe khureNa chinnANi, bitiyadivase gahiyA, sIsa koTTei bhaNati ya-keNa tubbhetti ?, tehiM samaM pahAviyA, egaMmi gAme bhattaM ANemiti kalAlakule vikkiyA, te rUvae ghettUNaM palAyA, rattiM rukkhaM vilaggA, tevi palAyA ulaggaMti, mahisIo hariUNaM tattheva AvAsiyA maMsaM khAyaMti, ekko maMsaM ghettUNa rukkhaM vilaggo disAo paloei, tena diTThA, rUvae dAie, so dukko, jibmAe gahio, paDateNa Asaitti bhaNite Asaitti kAUNaM NaTThA, sA gharaM gayA, sAhAviI paMDitiyA NAhaM paMDitao / tAhe puNovi annaM lobhaM ukkhaNai, punaravi dAriyApiuNA dAriddeNa dhanayao chalAvio rUvagA dinnatti kUDasakkhIhiM davAvio, dAriyA magyiA, kUve chUDhA, suraMga khaNAviyA, piyA kappAsaM kattAvio, saputtayA NijAhi, so gao disaM, imAvi gaNiyaveseNaM puvvamAgayA, tilakkhAgiyA koligiNI coranimittaM saddAissAmitti asaMtaeNaM pattiyAvito rAyA vANiyadAriyAe, evamAINi paMca sayANi rattIgayANi, piMcchittA mukko, seNeNaM gahio, duNhaM seNANaM bhaMDatANaM paDio, asogavaNiyAe peselliyAe putteNa diTTho, bhaNio ya-saMgovAhi, ahaM te kajaM kAhAmi, saMgovio, annassa rajje dijjamANe bhiMDamae mayUre vilaggeNaM rattiM rAyA bhaNio, pesilliyAputtassa rajjaM dinnaM, tena sattadivase maggiya,. dovi kulA pavvAviyA, bhattaM paccakkhAyaM, sahassAre uvavaNNo // evaMvidhAM mAyAM nAmayantaM ityAdi pUrvavat, lobhazcaturvidhaH karmadravyalobho yogyAdibhedAH pudgalA iti, nokarmadravyalobhastvAkaramuktizcikkaNiketyarthaH, bhAvalobhastu tatkarmavipAkaH, tadbhedAzcaite-'loho haliddakhaMjaNakaddamakimirAyasAmANo' sarveSAM krodhAdInAM yathAyogaM sthitiphalAni pakkhacaumAsavaccharajAvajjIvAnugAmiNo kmso| devanaratiriyanAragagaisAhaNaheyavo neyA // 1 // lobhe luddhanaMdodAharaNaM-pADaliputte luddhanaMdo vANiyao, jinadatto sAvao, jiyasattU rAyA, so talAgaM khaNAvei, phAlA ya diTThA kammakarehiM, surAmollaMti do gahAya vIhIe sAvagassa uvanIyA, tena te necchiyA, naMdassa upanIyA, gahiyA, bhaNiyA ya-annevi ANejaha, ahaM ceva geNhissAmi, divase 2 giNhai phAle / annayA abmahie sayaNijjAmaMtaNae valAmoDI-eNIo, puttA bhaNiyA-phAle geNhai, so ya gao, te ya AgayA, tehiM phAlA ya gahiyA, akkuThA ya gayA pUviyasAlaM, tehiM UNagaM mollaMti egaMte eDiyA, kiTTa paDiyaM, rAyapurisehiM gahiyA, jahAvattaM ranno kahiyaM / so naMdo Agao bhaNai-gahiyA na vatti, tehiM bhaNNai-kiM amhevi gaheNa gahiyA?, tena ailolayAe ettiyassa lAbhassa phiTToDahaMti pAdANa doseNa ekkAe kusIe dovi pAyA bhaggA, sayaNo vilavai / tao rAyapurisehiM sAvao naMdoya ghettUNa rAulaM nIyA, pucchiyA, sAvao bhaNai-majjha icchAparimANAtiritaM, aviya-kuMDamANaMti, tena na gahiyA, sAvao pUeUNa visajjio, naMdo sUlAebhinno, sakulo ya ucchAio, sAvago sirighario tthviyo| eriso duraMto lobho // evaMvidhaM lobhaM nAmayaMta ityAdi pUrvavat / athendriyadvAramucyate, tatrendriyamiti kaH zabdArthaH?, 'idi paramaizvarye' indanAdindraH,-sarvopalabdhibhogaparamaizvaryasambandhAjIvaH, tasya liGgaM tena dRSTaM Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-1-[ni.912] 349 sRSTaM cetyAdi, 'indriyamindraliGgam' ityAdinA sUtreNa nipAtanAt siddhaM, tacca dvidhA-dravyandriyaM bhAvendriyaM ca, tatra nirvRttyupakaraNe dravyendriyaM, labdhyApayogI bhAvendriyamiti, amUni ca sparzanAdibhedena paJca bhavanti ato bahuvacanam, uktaMca-"sparzanarasanaghrANacakSuH zrotrANIndriyANi" etAni ca nAmitAni alaM duHkhAyeti, atrodAharaNAni / tattha soiMdie udAharaNaM-vasaMtapure nayare pupphasAlo nAma gaMdhavvio so aisussaro virUvo ya, tena jano hayahiyao kao, taMmi nayare satthavAho disAyattaM gaelao, bhaddA ya se bhAriyA, tIe keNavi kAraNeNa dAsIo payaTTiyAo, tAo suNaMtIo acchaMti, kAlaM na yANaMti, cireNa AgayAo aMbADiyAo bhaNati-mA bhaTTiNI ! rUseha, jaM ajja amhAhiM suyaM taMpasUNavilobhaNijaM, kimaMga puNa sakaNNANaM?, kahati?, tAhiM se kahiyaM, sA hiyaeNa ciMtei-kahamahaM pecchijjAmi?| annA tattha nayaradevayAe jattA jAyA, savvaM ca nayaraM gayaM, sAvi gayA, logovi paNamiUNaM paDiei pahAyadesakAlo ya vaTTai, sovi gAiUNa parissaMto parisare sutto, sA ya satyavAhI dAsIe samaM AgayA, paNivaittA deulaM payAhiNaM karei, ceDIhiM dAio esa sotti, sA saMbhaMtA, tao gayA, pecchai virUvaM, daMturaM, bhaNai-dir3ha se sveNa ceva geyaM, tIe nicchUDhaM, cetiyaM ca'NeNa, kusIlaehiM se kahiyaM, tassa amariso jAo, to se gharamUle pacUsakAlasamae gAiumAraddho pautthavaiyAnibaddhaM, jaha Apucchai jahA tattha ciMtei jahA lehe visajjai jahA Agao gharaM pavisai, sA ciMtei-sabhUyaM vaTTai tAe abbhuTemitti AgAsatalagAo appA mukko, sA mayA,evaM soiMdiyaM dukkhAya bhvi| cakkhidie udAharaNaM-mahurAe nayarIejiyasattU rAyA, dhAriNI devI, sA payaIe dhammasaddhAA, tatya bhaMDIravaNaM ceiyaM, tassa jattA, rAyA saha devIe NayarajaNo ya mahAvibhUIe niggao, tatthegeNamibmaputteNa jANasaMThiyAe devae javaNiyaMtaraviNiggao sAlatago saneuro aIva suMdaro diTTho calaNotti, ciMtiyaM ca'nenaM-jIe eriso calaNo sA sveNa tiyasasuMdarINavi abmahiyA, ajjhovavanno, pacchA gaviTThA-kA esatti?, nAyA, taggharapaccAsane vIhI gahiyA, tIse dAsaceDINaM duguNaM deha mahAmanussattaNaM ca dAei, tAo hayahiyayAo kayAo, devIevi sAhaMti, saMvavAro laggo, devIevi gaMdhAI tao ceva giNhaMti / annayA tena bhaNiyaM-ko eyAo mahAmollA gaMdhAipuDiyAo ucchoDei ?, ceDIe siTuM-amhANaM sAmiNitti, tena egAe puDiyAe bhujapatte leho lihiUNa chUDho, jahA "kAle prasuptasya janArdanasya, meghAMdhakArAsu ca zarvarISu / mithyA na bhASAmi vizAlanetre !, te pratyayA ye prathamAkSareSu // 1 // " pacchA uggAhiUNaM visajjiyA, devIe ugghADiyA, vAcio leho, ciMtiyaM ca'nAe-dhiratyu bhogANaM, paDileho lihio, yathA _ 'neha loke sukhaM kiJcicchAditasyAMhasA bhRzam / mitaM ca jIvitaM nRNAM, tena dharme matiM kuru // 1 // pAdaprathamAkSarapratibaddho bhAvArthaH pUrvazlokavadavaseyaH, tao baMdhiUNa puDiyA na suMdaragaMdhatti visajjiyA ceDI, tIe paDiappiyA puDiyA, bhaNiyaM ca'nAe-devI ANavei-na suMdarA gaMdhatti, Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 Avazyaka mUlasUtram-1-1/1 tuTTeNa choDiA, diTTho leho, avagae lehatthe visanno pottAI phAleUNa niggao, ciMtiyaMcaNeNaMjAva esA na pAviyA tAva kahamacchAmitti paribhasaMto ya annaM rajjaM gao, siddhaputtANa Dhukko, tattha nII vakkhANijjai, tatthavi ayaM silogo - 'na zakyaM tvaramANena, prAptumarthAn sudurlabhAn / bhAryAM ca rUpasampannAM, zatrUNAM ca parAjayam // 1 // etya udAharaNaM-vasaMtapure nayare jinadatto nAma satthavAhaputto, so ya samaNasaTTo, io ya caMpAe paramamAhesaro dhano nAma satyavAho, tassa ya duve accheragANi-causamuddasArabhUyA muttAvalI dhUyA ya kannA hArappabhatti, jiNadatteNa suyANi, bahuppagAraM maggio na dei, tao'nena caTTaveso kao, egAgI sayaM ceva caMpaM gao, aMciyaM ca vaTTai, tatthego ajjhAvago, tassa uvaDhio paDhAmitti, so bhaNati-bhattaM me natyi, jai navaraM kahiMpI labhasitti, dhaNo ya bhoyaNaM sasarakkhANaM dei tassa uvaTThio, bhattaM me dehi jA vijaM geNhAmi, jaM kiMci demitti paDisuyaM, dhUyA saMdiTThAjaM kiMci se dijjAhitti, tena ciMtiyaM-sohaNaM saMvuttaM, ballUreNaM dAmio virAlotti, sotaM phalAirohiM uvacarai, sA na geNhai uvayAraM, so ya aturio NIigAhI thakke thakke saMmaM uvacarai, sasarakkhA yataM kharaMTei, tena sA kAleNAvajiyA ajjhovavannA bhaNai-palAya'mha, tena bhaNiyaM-ajuttameyaM, kiMtu tuma ummattigA hohi, vejAvi akkosejAhi, tahA kayaM, vejehiM paDisiddhA, piyA se addhitiM gao, caTTeNa bhaNiyaM-paraMparAgayA me atyi vijjA, dukkaro ya se uvayAro, tena bhaNiyaMahaM karemi, caTTeNa bhaNiyaM-pauMjAmo, kiMtu baMbhayArIhiM kajaM, tena bhaNiyaM-atyi bhagavaMto sasarakkhA te AnemI, caTTeNa bhaNiyaM-jai kahavi abaMbhayAriNo hoti to kajaM na sijjhai, te ya pariyAvijaMti, tena bhaNiyaM-je suMdarA te ANemi, katihiM kajjaM?, cauhi, AnIyA saddavehiNo ya disAvAlA, kayaM maMDalaM, disApAlA bhaNiyA-jao sivAsaddotaM maNAMgaM viMdhejaha, sa sarakkhA ya bhaNiyA huMphuTattikae sivArUyaM karejaha, dikkarigA bhaNiyA-tumaM taha ceva acchejaha, tahA kayaM, viddhA sasarakkhANa, pauNA ceDI, viparINao dhaNNo, caTTeNa vuttaM-bhaNiyaM mae-jai kahavi abaMbhayAriNo hoti kajaM na sijjhaItyAdi, dhaNeNa bhaNiyaM-ko uvAo ?, caTTeNa bhaNiyaMerisA baMbhayAriNo havaMti, guttIo kahei, dagasokarAisu gavesio natthi, sAhUNa Dhukko-tehiM siTThAo 'vasahikahanisijiMdiyakuthutarapuvvakIliyapaNIe / aimAyAhAravibhUsaNA ya nava baMbhaguttIo // 1 // eyAsu vaTTamANo suddhamano jo ya baMbhayArI so| jamhA u baMbhaceraM manoniroho jiNAbhihiyaM // 2 // uvagae bhaNiyA-baMbhayArIhiM me kajaM, sAhU bhaNai-na kappai niggaMthANameyaM, caTTassa kahiyaMladdhA baMbhayArI na puNa icchaMti, tena bhaNiyaM-erisA ceva paricattalogavAvArA muNao bhavaMti, kiMtu pUjiehiMvi tehiM kajasiddhI hoi, taMnAmANi likkhaMti, na tANi khuddavaMtarI akkamai, pUiyA, maMDalaM kayaM, sAhuNAmANi lihiyANi, disAvAlA ThaviyA, na kUviyaM sivAe, pauNA ceDI, dhano sAhUNamalliyaMto saDDo jAo, dhammovagAritti ceDI muttAphalamAlA ya tasseva dinnA, ___ Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -1 - [ ni. 912] 351 evaM aturaMteNa sA teNaM pAviyatti silogattho / so eyaM suNiUNa pariNAmei- ahaMpi sadesaM gaMtumaturaMto tattheva kiMci uvAyaM ciMtissAmitti gao sadesaM, tattha ya vijjAsiddhA pANA daDarakkhA, tena te olaggiyA, bhAMti kiM te amhehiM kajjaM ?, siTThe- devi ghaDeha, tehiM ciMtiyaM - ucchobhaM demo jeNa rAyA paricayai, tehiM mArI viuvviyA, logo mariumAraddho, rannA pANA samAiTThAlabheha mAriM, tehiM bhaNiyaM-gavesAmo vijjAe, devIvAsaghare mANusA hatthapAyA viuvviyA, muhaM ca se ruhiralittaM kayAM, ranno niveiyaM vatthavvA ceva mArI, niyaghare gavesAhi, rannA gaviTThA diTThA ya, pANA samAiTThA - savihIe vivAdeha to khAiM maMDale majjharataMmi appasAgArie vAvAeyavvA, tahatti paDie NIyA sagihaM rattiM maMDalaM, so ya tattha puvvAloiyakavaDo gao, sakhaliyAraM mAreumAraddhA, tena bhaNiyaM kiM eyAe kayaMti, te bhati-mArI esatti mArijai, tena bhaNiyaMkahameyAe AgiIe mArI havaitti ?, keNati avasaddo te dinno, mAra mAreha, muyaha eyaM, te necchati, gADhataraM laggo, ahaM bhe koDimollaM alaMkAraM demi muyaha eyaM, mA mAre-hiti, balAmoDIe alaMkAro uvaNIo, tIe ciMtiyaM-nikkAraNavacchallotti taMmi paDibaMdho jAo, pANehiM bhaNiyaMjai te nibbaMdho eyaMpi na mAremo, kiMtu nivvisayAe gaMtavvaM, paDisue mukkA, so taM gahAya palAo, to pANappao vacchalagotti daDhayaraM paDibaddhA AlAvAIhiM ghaDiyA, desaMtaraMmi bhoge bhuMjaMtA acchaMti / annayA so pecchANage gaMtuM payaTTo, sA neheNa gaMtuM na dei, tena hasiyaM, tIe pucchio-kimeyaMti ? nibbaMdhe sihaM, nivviNNA, tahArUvANaM ajANaM aMtie dhammaM socA pavvaiyA, iyarovi aTTaduhaTTo mariUNa taddivasaM caiva narage uvavaNNo / evaM dukkhAya ckkhidiyNti| ghANidie udAharaNaM kumAro gaMdhappio, so ya anavarayaMNAvAkaDaeNa khellai mAisavattIe tassa maMjUsAe visaM choDhUNa naIe pavAhiyaM, tena ramaMteNa diTThA, uttAriyA, ugghADiUNa paloiuM pavatto, paDimaMjUsAIehiM gaMdhehiM samuggako diTTho, so'NeNa jiMghio mao ya / evaM dukkhAya ghANidiyanti // jibhidie udAharaNaM-sodAso rAyA maMsappio, AmAghAo, sUyassa maMsaM bIrAleNa gahiyaM, soyariesu maggiyaM, na laddhaM, DiMbharUvaM mAriyaM, susaMhiyaM pucchai, kahiyaM, purisA se dinnAmArehatti, nayareNa nAo bhicehi ya rakkhasotti mahuM pAettA aDavIe pavesito, caccare Thio yaM gAya dine 2 mAnurasaM mArei, kei bhaNaMti-virahe jaNaM mAreti, teNaMteNaM satyo jAi, tena sutteNa na jANio, sAhU ya AvassayaM karentA phiDiyA, te davaNaM olaggar3a, taveNa na sakkei alliiuM, ciMtai, dhammakahaNaM pavvajjA / anne bhAMti so bhaNai vaccaMte ThAha sAhU bhAi- amhe ThiyA tumaM ceva ThAhi, ciMtei, saMbuddho, sAisayA AyariyA, te ohinANI, kettiyANamevaM hohi / evaM dukkhAya jibbhidiyaMti // phArsidie udAharaNaM - vasaMtapure nayare jiyasattU rAyA, sukumAliyA se bhajjA, tIse aIva sukumAlo phAso, rAyA rajjaM na ciMtei so eyaM niccameva paDibhujramANo acchai, evaM kAlo vaccai, bhiccehiM sAmaMto'himaMteUNa tIe saha nicchUDho, putto se rajje Thavio, ta aDavIe vaccaMti, sAtisAiyA, jalaM maggiyaM, acchINi se baddhANi mA bIhehitti chirAruhiM pajiyA. ruhire mUliyA chUDhA jeNa na thijjai, chuhAiyA urUmaMsaM dinaM, urUga saMrohiNIe rohiyaM, janavayaM Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352 Avazyaka mUlasUtram-1-1/1 pattANi, AbharaNagANi sAraviyANi, egattha vANiyattaM karei, paMgU ya se vIhIe sohago, ghaDio, sA bhaNai-na sakkaNomi egAginI gihe cihiu~ bidijjiyaM labhAhi, ciMtiyaM ca'neNananiravAo paMgU sohaNo, tao'nena so neDDavAlago niutto, tena ya gIyachaliyakahAihiM AvajjiyA, pacchA tasseva laggA bhattArassa chiddANi maggai, jAhe na labhai tAhe ujjANiyAgao suvIsatyo bahuM majjaM pAettA gaMgAe pakkhitto, sAvitaM davvaM khAiUNa khaMdheNa taM vahai, gAyaMti ya ghare 2, pucchiyA bhaNai-ammApiIhiM eriso dino kiM karemi?, so'vi rAyA egatya nayare ucchalio, rukkhachAyAe sutto, na parAvattati chAyA, rAyA tattha mayao aputto, asso ya ahivAsio tattha gao, jayajayasaddeNa paDibohio, rAyA jAo, tANivi tatya gayANi, ranno kahiyaM, ANAviyANi, pucchiyA, sAhai-ammApIIhi dino, rAyA bhaNai 'bAhubhyAM zoNitaM pItamurumAMsaM ca bhakSitam / gaGgAyAM vAhito bhartA, sAdhu sAdhu pativrate ? // 1 // ' nivvisayANi ANattANi / evaM doNhapi visesao sUmAliyAe dukkhAya phAsiMdiyaM // zabdasaGge yato doSo, mRgAdInAM zarIrahA / sukhArthI satataM vidvAnaM, zabde kimiti saGgavAn ? // 1 // prataGgAnAM kSayaM dRSTvA, sadyo rUpaprasaGgataH / svasthacittasya rUpeSu, kiM vyarthaH saGgasambhavaH ? // 2 // uragAn gaMdhadoSeNa, paratantrAn samIkSya kaH / gaMdhAsakto bhavetkAyasvabhAvaM vA na ciMtayet ? // 3 // rasAsvAdaprasaGgena, matsyAdhutsAdanaM yataH / tato duHkhAdijanane, rase kaH saGgamApnuyAt ? // 4 // sparzAbhiSaktacittAnAM, hastyAdInAM samantataH / -- asvAtantrayaM samIkSyApi, kaH syAtsparzanasaMvazaH ? // 5 // " ityevaMvidhAnIndriyANi saMsAravarddhanAni viSayalAlasAni durjayAni durantAni nAmayanta ityAdi pUrvavat / / adhunA parISahadvArAvasaraH, tatra 'mArgAcyavananirjarArtha pariSoDhavyAH parISahA' iti nirvacanaM, tatra mArgAcyavanArtha darzanaparISahaH prajJAparISahazca, zeSAstu nirjarArthamiti, ete ca dvAviMzatiH parisaGkhyAtA eva, tadyathA-kSutpipAsAzItoSNadaMzamazakanAgnyAratistrIcaryAniSadyAzayyA''krozavadhayAcanAlAbhogatRNasparzamalasatkArapuraskAraprajJA'jJAna-darzanAni vistarato'vagantavyAH, asya bhAvArthaH kSudhAtaH zaktimAn sAdhureSaNAM nAtilaGghayet / yAtrAmAtrodyato vidvAnadIno'vipuvazcaret // 1 // pipAsitaH pathisyo'pi, tattvavid dainyavarjitaH / zItodakaM nAbhilaSenmRgayet kalpitodakam // 2 // . zItAbhighAte'pi yatistvagvastratrANavarjitaH / vAso'kalpyaM na gRhNIyAdagniM nojjavAlayedapi // 3 // Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -1 - [ ni. 912] uSNatapto na taM nindecchAyAmapi na saMsmaret / nAnagAtrAbhiSekAdi, vyajanaM cApi varjayet ||4|| na daSTo daMzamazakaistrAsaMdveSaM munirvrajet / na vArayedupekSeta, sarvAhArapriyatvavit ||5|| vAso'zubhaM na vA me'sti, necchet tatsAdhvAsAdhu vA / lAbhAlAbhavicitratvaM, jAnannAgnyena viplutaH || 6 || gacchaMstiSThanniSaNNo vA, nAratipravaNo bhavet / dharmArAmarato nityaM, svasthacetA bhavenmuniH ||7| saGgapaGkasudurbAdhAH, striyo mokSapathArgalAH / cintitA dharmAnAzaya, yato'tastA na cintayet // 8 // grAmAdyaniyatasthAyI, sadA vA'niyatAlayaH / vividhAbhigrahairyuktazcaryAmeko'pyadhizrayet // 9 // zyamazAnadiniSadyAsu, stryAdikaNTakavarjite / upasargAnaniSTesTAneko'bhIraspUhaH kSamet ||10|| zubhAzubhAsu zayyAsu, sukhaduHkhe samutthite / saheta saGgaM neyAcca, vastyAjyeti ca bhAvayet // 11 // nAkruSTo munirAkrozet, sAmyAd jJAnadyavarjakaH / apekSetopakAritvaM, na tu dveSaM kadAcana // 12 // hataH sahetaiva muniH, pratihanyAnna sAmyavit / jIvAnAzAt kSamAyogAd, guNApteH krodhadoSataH // 13 // paradattopajIvitvAda, yatInAM nAstyayAcitam / yato'to yAcanAduHkhaM, kSAmyentrecchedagAritAm // 14 // parakIyaM parArtha ca, labhyetAnnAdi naiva vA / labdhe na mAdyennindedvA, svaparAnnApyalAbhataH ||15|| nodvijedrogasamprAto, na cAbhIpseccikitsitam / viSaheta tathA'dInaH, zrAmaNyamanupAlayet ||16|| abhUtAlpANucelatve, kAdAcitkaM tRNAdiSu / tatsaMsparzodbhavaM duHkhaM, sahennecchecca tAn mRdUn ||17| malapaGkarajodigdho, grISmoSNakkedanAdapi / nodvijet snAnamicchedvA, sahatodvartayena vA // 18 // utthAnaM pUjanaM dAnaM, spRhayenAtmapUjakaH / mUrcchito na bhavellabdhe, dIno'satkArito na ca // 19 // ajAnan vastu jijJAsurna-muhyet karmadoSavit / 24 23 353 Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 Avazyaka mUlasUtram-1-1/1 jJAninAM jJAnamuddhIkSya, tathaivetyanyathA na tu // 20 // viratastapasopetarachadmastho'haM tathA'pi ca / dharmAdi sAkSAnnaivekSe, naivaM syAt kramakAlavit // 21 // jinAstaduktaM jIvo vA, dharmAdharmoM bhavAntaram / parokSatvAt mRSA naivaM, cintayet mahato grahAt // 22 // zarIramAnasAnevaM, svaparapreritAnmuniH / parISahAn sahetAbhIH, kAyavAGmanasA sadA // 23 // jJAnAvaraNavedhotthA, mohanIyAntarAyajAH / karmasUdayabhUteSu, sambhavanti parISahAH // 24 // kSutpipAsA ca zItoSNe, tathA daMzamazAdayaH / caryA zayyA vadho rogaH, tRNasparzamalAvapi // 25 // vedyAdamI alAbhAkhyastvantarAyasamudbhavaH / prajJA'jJAne tu vijJeyau, jJAnAvaraNasambhavau // 26 // caturdazaitevijJeyAH, sambhavena parISahAH / sasUkSmasamparAyamasya, chadmasthArAgiNo'pi ca // 27 // kSut pipAsA ca zItoSNe, daMzazcaryA vadho malaH / zayyA rogatRNasparzI, jine vedyasya sambhavAd // 28 // " iti / eSa sNkssepaarthH|| avayavArthastu parISahAdhyayanato'vaseya iti / etthavi davvabhAvavibhAsA, davva-parIsahA ihaloyanimittaM jo sahai paravaso vA baMdhanAisu, tattha udAharaNaM jahA cakke sAmAie iMdapure iMdadattassa putto, bhAvaparIsahA je saMsAravoccheyanimittaM anAulo sahai, tehiM ceva uvanao psttho| __ adhunopasargadvArAvasaraH, tatropa-sAmIpyena sarjanamupasargaH, upasRjyate'neneti vA upasargaH karaNasAdhanaH, upasRjyate'sAviti vopasargaH karmasAdhanaH, sa ca pratyayabhedAccaturvidha-divyamAnuSatairyagyonyAtmasaMvedanAbhedAt, tattha divvA cauvvihA-hAsA padosA vImaMsA puDhovemAyA, hAse khuDDagA annaM gAmaM bhikkhAyariyAe gayA, vANamaMtariM uvAiMti- jai phavvAmo to viyaDiuM DeragakaNhavaNNaeNa accaNiyaM dehAmo, laddhaM, sA maggAi, annamannassa kahaNaM, maggiUNa dinnaM, eyaM te taMti, tAhe sayaM ceva taM pakkhAiyA, kaMdappiyA devayA tesiM rUvaM AvarettA ramai, viyAle maggiyA, na diTThA, devayAe AyariyAe kahiyaM / paose sNgmo| vImaMsAe egatya deuliyAe sAhU vAsAvAsaM vasetA gayA, teci ego puTviM pesio, tao ceva varisArataM kareuM Agao, tAe deuliyAe AvAsio, devayA ciMtei-kiM daDhadhammo navatti saDDIrUveNa uvasaggei, so necchai, tuTThA vaMdai / puDhovemAyA hAseNa kareuNa padoseNa karejja, evaM sNjogaa| ___ mAnussA caubihA-hAsA paosA vImaMsA kusIlapaDisevanayA, hAse gayasukumAlo somabhUinA vavarovio, ahavA ego dhijjAio egAe aviraiyAe saddhiM akiccaM sevamANo sAhuNA diTTho, paosamAvaNNo sAhuM mAremitti pahAvio, sAhuM pacchai-kiM tume ajja diTThati ?, sAhU Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-1 - [ni.918] 355 bhaNai-bahuM suNei kannehiM silogo / vImaMsAe caMdagutto rAyA cANakkeNa bhaNio-pArattiyaMpi kiMpi karejAsi, susIso ya kira so Asi, aMteure dhammakahaNaM, uvasaggijaMti, annatitthiyA ya vinaTThA, nicchUDhA ya, sAhU saddAviyA bhaNaMti-jai rAyA acchai to kahemo, aigao rAyA osario, aMteuriyA uvasaggeti, hayAo, sirigharadiTuMtaM kahei / kusIlapaDi-sevaNAe IsAlU ya bhajjAo cattAri rAyasaMNAyaM, tena ghosAviya-sattavaiparikkhittaM gharaM na lahai koi pavesaM, sAhU ayANaMto viyAle vasahinimittaM aiyao, so ya pavesiyallao, tattha paDhame jAme paDhamA AgayA bhaNai-paDiccha, sAhU kacchAM baMdhiUNa AsaNaM ca kummabaMdhaM kAUNa ahomuho Thio cIraveDheNaM, na sakkio, kisittA gayA, pucchaMti-keriso ?, sA bhaNai-eriso natyi anno manUso, evaM cattArivi jAme jAme kisiUNa mayAo, pacchA egao miliyAo sAhaMti, uvasaMtAo saDDIo jaayaao| tericchA cauvvihA-mA paosA AhAraheuM avaccalayaNa sArakkhaNayA, bhaeNa suNagAI DasejA, paose caMDakosio makkadADI vA, AhAraheuM sIhAi, avaccaleNasArakkhaNaheuM kAkimAi / AtmanA kriyanta iti AtmasaMvedanIyA, jahA uddese cetie pAhuDiyAe, te cauvihA-ghaTTaNayA pavaDaNayA thaMbhaNayA lesaNayA, ghaTTaNayA acchimi rayo paviTTho camaDhiuM dukkhiumAraddhaM ahavA sayaM ceva acchimi galae vA kiMci sAlugAi uTThiyaM ghaTTai, pavaDaNayA na ya payatteNaM caMkamai, tatya dukkhAvijai, thaMbhaNayA nAma tAva baiThTho acchio jAva sutto thaddho jAo, ahavA hanuyAjaMtamAI, lesaNayA pAyaM AuMTittA acchio jAva tattha va tattha vAeNa laio, ahavA naTeM sikkhamitti aiNAmiM kiMci aMgaM tattheva laggaM, ahavA AyasaMveyaNiyA vAiyA pittiyA saMbhyiA saMnivAiyA ee davvovasaggA, bhAvao uvauttassa ee ceva, uktaM ca "divyA mAnusagA ceva, tericchA ya viyAhiyA / AyasaMveyaNIyA ya, uvasaggA cauvvihA / / 1 / / hAsappaosavImaMsA, puDhovemAya divviyA / mAnussA hAsamAIMyA, kusIlapaDisevaNA // 2 // tericchigA bhayA dosA, AhAraTThA taheva ya / avaccaleNasaMrakakhaNaTThAe te viyAhiyA // 3 // ghaTTaNA pavaDaNA ceva, thaMbhaNA lesaNA thaa| AyasaMveyaNIyA u, uvasaggA cauvihA // 4 // " ityAdyavaM pasaGgena, etannAmayanto namo'rhAiti vyAkhyAtamayaM gAthArthaH / / sAmprataM prAkRtazailyA'rhacchabdaniruktasambhavaM nidarzayannAhani. (919) iMdiyavisayakasAe parIsahe veyaNA uvassagge / ee ariNo haMtA arihaMtA tena vuccaMti / / vR- indriyAdayaH pUrvavat, vedanA trividhA-zArIrI mAnasI ubhayarUpA ca, 'ee ariNo haMtA' ityatra prAkRtazailyA chAndasatvAt 'supAM supI' tyAdilakSaNataH eteSAmarINAAM hantAraH yato'rihantAraH 'tenocyante' tenAbhidhIyante, arINAM hantAro'rihantAra iti niruktiH syAt, Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 Avazyaka mUlasUtram-1-1/1 etadanantaragAthAyAmeta evoktAH punaramISAmevehopanyAso'yukta iti ?, atrocyate, anantaragAthAyAM namaskArArhatve hetutvenoktAH, iha punarabhidhAnaniruktipratipAnArthamupanyAsa iti gaathaarthH| sAmprataM prakArAntarato'raya AkhyAyantane, te cASTau jJAnAvaraNAdisaMjJAH sarvasattvAnAmeveti, ni. (920) aTThavihaMpiya kammaM aribhUaM hoi savvajIvANaM / taM kammamariM haMtA arihaMtA tena vuccaMti // vR- 'aSTavidhamapi' aSTapakAramapi, apizabdAduttaraprakRtyapekSayA'nekaprakAramapi, cazabdo bhinnakramaH, sa cAva dhAraNe, jJAnAvaraNAdi, tatazcASTavidhaM karmaiva 'aribhUtaM' zatrubhUtaM bhavati 'sarvajIvAnAM' sarvasattvAnAmanavabodhadiduH khahetutvAditi bhAvaH, pazcAddha pUrvavat, evaMvidhA arihantAra iti gAthArthaH // athavA - ni. (921) arihaMti vaMdananamaMsaNAI arihaMti pUasakkAraM / siddhigamanaM ca arihA arahaMtA tena vucaMti / vR- 'arha pUjAyAm' arhantIti 'pacAcadyacU' kartari arhAH, kimarhanti ?-vandananamaskaraNe, tatra vandanaM zirasA namaskaraNaM vAcA, tathA'rhanti pUjAsatkAraM, tatra vastramAlyAdijanyA pUjA, abhyutthAnAdisambhramaH satkAraH, tathA siddhigamanaM cAhanti' siddhyanti-niSThitArthA bhavantyasyAM prANina iti siddhiH-lokAntakSetralakSaNA, vakSyati ca-'iha boMdi caittA NaM tattha gaMtUNa sijjhai' tadgamanaM ca pratyarhA iti, arahaMtA tena vuccaMti' prAkRtazailyA asteinocyante, athavA arhantItyarhanta iti gaathaarthH|| ni. (922) devAsuramanuesuM arihA pUo suruttamA jmhaa| ___ ariNo haMtA rayaM haMtA arihaMtA tena vuccaMti / / vR. devAsuramanujebhyaH pUjAmarhanti-prApnuvanti tadyogyatvAt; surottamatvAditi yuktiH, itthamanekadhA'nvarthamabhidhAya punaH sAmAnyavizeSAbhyAmupasaMharanAha-'ariNo haMtA' ityAdi pUrvavadeva, arINAM hantAraH yataH arihantArastenocyante, tathA rajaso hantAraH yato rajohantArastenocyante iti, rajo badhyamAnakaM karma bhaNyata iti gAthArthaH // idAnImamoghatAkhyApa-nArthamapAntarAlikaM namaskAraphalamupadarzayatini. (923) arahaMtanamukkAro jIvaM moei bhvshssaao| bhAveNa kIramANo hoi puNo bohilaabhaae|| vR-arhatAM namaskAraH arhanamaskAra, ihArhacchabdena buddhisthAhadAkAravatI sthApanA gRhyate, namaskArastu namaH zabda eva, 'jIvam' AtmAnaM 'mocayati' apanayati, kutaH?-bhavasahastrebhyaH, 'bhAvena upayogena kriyamANaH iha ca sahastrazabdo yadyapi dazazatasaGkhyAyAM vartate tathA'pyatrarthadanantasaGkhyAyAmavagantavyaH, anantabhavamocanAnmokSaM prApayatItyuktaM bhavati, Aha-na sarvasyaiva bhAvato'pi namaskArakaraNe tadbhava eva mokSaH, tatkathamucyate-jIvaM mocyatItyAdi, ucyate, yadyapi tadbhava eva mokSAya na bhavati tathA'pi bhAvanAvizeSAdbhavati punaH 'bodhilAbhAya' bodhilAbhArthaM, bodhilAbhazcacirAdavikalo mokSa heturityato na doSa iti gAthArthaH // tathA cAha ni. (924) arihaMtanamukkAro dhannANa bhavakkhayaM kuNaMtANaM / Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-1 - [ni.924] 357 hiayaM anummayuaMto visuttiyAvArao hoi|| vR-arhannamaskAra iti pUrvavat, dhanyAnAM bhavakSayaM kurvatAm, tatra dhanyAH-jJAnadarzanacAritradhanAH sAdhvAdayaH, teSAM bhavakSayaM kurvatAmiti, atra tadbhavajIvitaM bhavaH tasya kSayo bhavakSayastaM kurvatAm-AcaratAM, kim? -'hRdayaM' cetaH 'anunmuJcan' aparityajan, hRdayAdanapagacchannityarthaH, vinotasikAvArako bhavati, ihApadhyAnaM visrotasikocyate, tadvArako bhavati, dharmadhyAnakAlambanatAM karotIti gAthArthaH // ni. (925) arhannamaskAra evaM khalu vaNNio mahatthutti / jo maraNaMmi uvagge abhikkhaNaM kIrae bahuso / vR-arhannamaskAra evaM khalu varNito 'mahArtha' iti mahAnartho yasya sa mahArthaH, alpAkSaro'pi dvAdazAGgArthasaGgrAhitvAnmahArtha iti, kathaM punaretadevamityAha-yo namaskAro maraNe prANatyAgalakSaNe upAgre-samIpabhUte 'abhikSaNam' anavarataM kriyate 'bahuzaH' anekazaH, tatazca pradhAnApadi samanusmaraNakaraNena grahaNAt mahArthaH, pradhAnazcAyamiti / Aha ca bhASyakAra: "jalaNAibhae sesaM mottuM'ppegarayaNaM mahAmollaM / juhi vA'ibhae gheppai amohasatyaM jaha taheha // 1 // mottuMpi bArasaMgaM sa eva maraNaMmi kIrae jamhA / arahaMtanamokkAro tamhA so bArasaMgatyo // 2 // savvaMpi bArasaMgaM pariNAmavisuddhiheumettAyaM / takkAraNabhAvAo kiha na tadatyo namokkAro ? // 3 // na hu taMmi desakAle sakko bArasaviho suyakkhaMdho / sabbo anuciMteNa dhaMtaMpi samattha citteNaM // 4 // tappaNaINaM tamhA anusariyavvo suheNa citteNaM / eseva namokkAro kayannutaM mannamANeNaM // 5 // " iti gAthArthaH / / upasaMharannAhani. (926) arihaMtanamukkAro, savvapAvappaNAsaNo / maMgalANaM ca savvesiM, paDhamaM havai maMgalaM // kR-kiMbahunA?, ihArhannamaskAraH, kim ?-sarvapApapraNAzanaH, tatra pAMzayatIti nipAtanAt pApaM, pibati vA hitamiti pApam, auNAdikaH paH pratyayaH, sarvam-aSTaprakAramapi karma-pApaM jAtisAmAnyApekSayA, uktaM ca-pApaM karmaiva tattvata' ityAdi, tapraNAzayatIti sarvapApapraNAzanaH, maGgalAnAM ca 'sarveSAM nAmAdilakSaNAnAM 'prathama' iti pradhAnaM pradhAnArthakAritvAt, athavA paJcAmUni bhAvamaGgalAnyarhadAdIni, teSAM prathamam-AdyamityarthaH, 'bhavati maGgala' miti saMpadyate maGgalamiti gAthArthaH // uktastAvadahannamaskAraH, sAmprataM siddhanamaskAra ucyate, tatra siddha iti kaH zabdArthaH?, ucyate-'Sidhu saMrAddhau' 'rAdha sAdha saMsiddhau' 'SidhU zAstre mAGgalye ceti, sidhyati sma siddhaH, yo yena guNena niSpannaH-pariniSThito na punaH sAdhanIyaH siddhaudanavat sa siddha ityarthaH, sa ca siddhaH zabdasAmAnyAkSepataH, arthatastAvaccaturdazavidhaH, tatra nAmasthApanAdravyasiddhAn vyudasya Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 Avazyaka mUlasUtram-1-1/1 zeSanikSepapratipAdanAyAhani. (927)kamme 1 sippe a 2 vijAya 3, maMte 4 joge a5 Agame 6 / ____ attha 7 jattA 8 abhippAe 9, tave 10 kammakkhae 11 iya / / vR-karmaNi siddhaH karmasiddhaH-karmaNi niSThAM gata ityarthaH, evaM zilpasiddhaH 2 vidyAsiddhaH 3 mantrasiddhaH 4 yogasiddhaH 5 AgamasiddhaH 6 arthasiddhaH 7 yAtrAsiddhaH 8 abhiprAyasiddhaH 9 tapaH siddhaH 10 karmakSayasiddha 11 zceti gAthAsamAsArthaH // avayavArtha tu pratidvArameva vakSyati, tatra nAmasthApanAsiddhau sukhAvaseyau, dravyasiddho niSpanna odanaH siddha ityucyate, sAmprataM karmasiddhAdivyAcikhyAsayA karmAdisvarUpameva pratipAdayannAhani. (928) kammaM jamaNAyariovaesayaM sippmnnhaa'bhihi| kisivANijjAIyaM ghaDalohArAibheaMca // vR- iha karma yadanAcAryopadezajaM sAtizayamananyasAdhAraNaM gRhyate, 'zilpam' anyathA'bhihitamiti, ko'rthaH ?-iha yadAcAryopadezajaM granthanibandhAdvopajAyate sAtizayaM karmApi tacchilpamucyate, tatra bhAravahanakRSivANijyAdi karma ghaTakAralohakArAdibhedaM ca zilpamiti gAthArthaH // sAmprataM karmasiddhaM sodAharaNamabhidhitsurAhani. (929) jo savvakammakusalo jo vA jattha suparinihio hoi / sajjhagirisiddhaoviva sa kammasiddhatti vinao // vR - 'yaH' kazcit sarvakarmakuzalo yo vA 'yatra' karmaNi supariniSThito bhavatyekasminnapi sahyagirisiddhaka iva sa karmasiddhA iti vijJeyaH, karmasiddho jJAtavya iti gAthAkSarArthaH // bhAvArthaH kathAnakAdavaseyaH, taccedam-koMkaNagadese egaMmi dugge sajjhassa bhaMDaM uruMbhei vilaetti ya, tANaM ca visame gurubhAravAhitti kAUNa rannA samANataM, eesiM maevi paMtho dAyavvo na puNa eehiM kassai / io ego siMdhavao purANo so paDibhajjaMto ciMtei-tahiM jAmi jahiM kamme na esa jIvo bhajjai suhaM na viMdai, so tesiM milio, so gaMtukAmo bhaNai, kuMdurukka paDibohiyallao siddhao bhaNai-siddhiyaM dehi mamaM, jahA siddhayaM siddhayA gayA sajjhayaM soya tesiM mahattarao savvavaDaM bhAraM vahai, tena sAhUNaM maggo dino, te ruTThA rAule kaheMti, te bhaNaMti-amhaM rAyAvi maggaM dei bhAreNa dukkhAvijaMtANaM tA tumaM samaNassa rittassa sthikkassa maggaM desi ?, rannA bhaNiyaM-duTu te kayaM, mama ANA laMghiyatti, tena bhaNiyaM-deva ! tume gurubhAravAhittikAuNameyamANattaM ?, rannA AmaMti paDissuyaM, tena bhaNiyaM-jai evaM to so gurutarabhAravAhI, kahaM ? -jaM so avIsamaMto aTThArasasahassasIlaMganibbharaM bhAraM vahai, jo maevi voDhuM na pAriotti, dhammakahA ya'nena kayA, ho mahArAya ! 'vujhaMti nAma bhArA te puNa vujhaMti vIsamaMtehiM / sIlabharo voDhavvo jAvajjIvaM avissAmo // 1 // rAyA paDibuddho, so ya saMvegaM gao, abbhuTTiotti, esa kammasiddhotti // sAmprataM zilpasiddhAM sodAharaNamevAbhidhAtukAma Aha ni. (930) jo savvasippakusalo jo vA jattha supariniTThio hoi / Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-1 - [ni.930] 359 kokAsavaDaIviva sAisao sippasiddho so|| kRyaH kazcidanirdiSTasvarUpaH sarvazilpeSu kuzalaH sarvazilpakuzalaH, yo yatra vA supariniSThito bhavatyekasminnapi kokAzavarddhakivat sAtizayaH zilpasiddho'sau gAthAkSarArthaH / / bhAvArthaH kathanakAdavasayeH, taccedam-sopArae rahakArassa dAsIa baMbhaNeNa dAsaceDo jAo, so ya mUyabhAvena acchai mA najIhAmitti, rahakAro appaNo putte sikkhAvei, te maMdabuddhI na laeMti, dAseNa savvaM gahiyaM, rahakAro mao, rAyAe dAsassa savvaM dinnaM jaM tassa gharae sAraM / io ya ujjenIe rAyA sAvago, tassa cattAri sAvagA-ego mahAnasio so raMdhei, jai ruccai jimiyamettaM jIrai, ahavA jAmeNaM bihiM tihiM cauhiM paMcahiM, jai ruccai na ceva jIrai, bidio abhaMgei, so tellassa kulavaM 2 sarIre pavesei; taM ceva nInei, tatio sejjaM raei, jai ruccai paDhame jAme vibujjhai ahavA bitie tatie cautthe, ahavA suvai ceva, cautyo sirighario, tAriso sirigharao kao jahA aigao na kiMci pecchai, ee guNA tesiM, so ya rAyA aputto niviNNagAmabhogo pavvajovAyaM ciMteMto acchai / io ya pADaliputte nayare jiyasattU rAyA, so ya tassa nayariM rohei, etyaMtaraMmi ya tassa ranno puvakayakammapariNaivaseNa gADhaM sUlamuppannaM, tao'nena bhattaM paccakkhAyaM, devaloyaM gao, nAgaragehi ya se nayarI dinnA, sAvayA sadAviyA pucchai-kiMkammayA ?, bhaMDArieNa pavesio, kiMcivi na pecchai, anneNa dAreNa darisiyaM, sejjAvAleNa erisA sejA kayA jeNa muhutte muhutte udvei, sUeNa erisaM bhattaM kayaM jeNaM velaM velaM jemei, abbhaMgaeNa ekkao pAyAo telaM na nIniyaM, jo mama sariso so nIneu, cattArivi pavvaiyA, so tena telleNa DajhaMto kAlao jAo, kAgavanno nAmaM jaayN| io ya sopArae, dubmikkhaM jAyaM, so kokkAso ujjeNiM gao, rAyANaM kiha jANAvemitti kavotehiM gaMdhasAliM avaharai, koTThAgAriehiM kahiyaM, maggieNa diTTho ANIo, rannA nAo, vittI dinnA, tenAgAsagAmI khIliyApaoganimmAo garuDo kao, so ya rAyA tena kokAseNa devIe ya sammaM taaNa garUDeNa nahamagge hiMDai, jo na namai taM bhaNai-ahaM AgAseNa AgaMtUNa mAremi, te savve ANAviyA, taM devi sesiAo devIo pucchaMti-jAe khIliyAe niyattai jaMtaM, egAe vaccaMtassa issAe niyattaNakhIliyA gahiyA, tao niyattaNavelAe nAyaM, na niyattai, tao uddAmaM gacchaMtassa kalige asilayAe paMkhA bhaggA, paMkhAvigalotti paDio, tao tassaMghAyaNAnimittaM uvagaraNaTThA kokAso nayaraM gao, tattha rahakAro rahaM nimmavei, egaM cakkaM nimmaviyaM egassa savvaM ghaDiyallayaM kiMci 2 navi, tA so tAni uvagaraNANi maggai, tena bhaNiyaM-jAva gharAo Anemi, rAulo na labbhanti nikAleuM, so gao, imeNa taM saMghAiyaM, uddhAM kayaM jAi, apphiDiyaM niyathaM pacchAomuhaM jAi, Thiyapi na paDai, iyarassa'ccayaM jAi, apphiDiyaM paDai, so Agao pecchai nimmAyaM, akkheveNa gaMtUNa ranno kahei, jahA-kokkAso Agaotti, jassa baleNaM kAgavaNNeNa savve rAyANo vasamANIyA, to gahio, tena hammaMteNa akkhAyaM, gahio saha devIe, bhattaM vAriyaM, nAgaraehiM ajasabhIehiM kAgapiMDI pavattyiA, kokkAso bhaNio-mama sayaputtassa sattabhUmayaM pAsAyaM karehi, mama ya maja, tano savvo rAyANae ANavessAmi, tena nimmio, kAgavaNNaputtassa lehaM pesiyaM, ehi jAva ahaM ee mAremi, to Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 Avazyaka mUlasUtram - 9 - 9 / 9 tumaM mAyApittaM mamaM ca moehiMNNaputteNaM taM savvaM nayaraM gahiyaM, mAyApittaM kokkAso ya moyAviyANi / esevaMviho sippasiddhotti // sAmprataM vidyAdisiddhaM pratipAdayannAdau tAvat svarUpameva pratipAdayatini. (931) itthI vijA'bhihiyA puriso maMtutti tavvisesoyaM / vijjA sasAhaNA vA sAhaNarahio a maMtutti || vR- strI vidyA'bhihitA puruSo mantra iti tadvizeSo'yaM, tatra 'vidha lAbhe' 'vida sattAyAM' vA, asya vidyeti bhavati, 'mantri guptabhASaNe' asya mantra iti bhavati, etaduktAM bhavati-yatra mantre devatA strI sA vidyA, ambAkuSmANDyAdi yatra tu devatA puruSaH sa mantraH, yathA vidyArAjaH, hariNegameSirityAdi, vidyA sasAdhanA vA sAdhanarahitazca mantra iti sAbarAdimantravaditi gAthArthaH / sAmprataM vidyAsiddhaM sanidarzanamupadarzayannAhani. (932) vijANa cakkavaTTI vijjAsiddho sa jassa vegAvi / sijjhijja mahAvijjA vijjAsiddha' jakhauDuvva // vR- 'vidyAnAM' sarvAsAmadhipatiH cakravartI 'vidyAsiddha' iti vidyAsu siddho vidyAsiddha iti, yasya vaikA'pi siddhyet 'mahAvidyA' mahApuruSadattAdirUpA sa vidyAsiddhaH, sAtizayatvAt, ka iva ? -AryakhapuTavaditi gAthAkSarArthaH // bhAvArthaH kathAnakAdavaseyaH, taccedam - vijjAsiddhA ajjakhauDA AyariyA, tesiM ca bAlo bhAiNijjo, tena tesiM pAsao vijjA kannAhADiyA, vijjAsiddhassa ya namokkAreNAvi kira vijjAo havaMti, so vijjJAcakkavaTTI taM bhAiNejjaM bharukacche sAhusagAse ThaviUNa guDasatthaM nayaraM gao, tattha kira parivvAyao sAhUhiM vAe parAjio addhitIya kAlagao taMmi guDasatthe Nayare vaDDukarao vANamaMtaro jAo, tena tattha sAhUNo savve pAraddhA, tannimittaM ajjakhaur3A tattha gayA, tena gaMtUNa tassa kaNNesu uvahaNAo olaiyAo, devakulio Agao pecchai, gao, jaNaM ghettUNa Agao, jao jao ugghADijjati tao tao ahiTThANaM, ranno kahiyaM, teNavi diTTha, kaTThalaTThIhiM pahao, so aMteure saMkAmei, mukko, paTThiyao, baDDukarao annANi ya vANamaMtarANi pacchao uphiDaMtANi bhamaMti, logo pAyapaDio vinavei-muyAhitti, tassa devakule mahAvissaMdA donni mahaimahAliyAo pAhANamaIo doNIo, tAo so vANamaMtarANi khaDakhaDAviMtANi pacchao hiMDaMti, jaNeNa vinnavao, so vANamaMtarANi ya mukkANi, tAo doNIovi Arao ANittA chaDDiyANi, jo mama sariso ANehititti mukkAo / soya se bhAiNijjo AhAragehIe bharuyakacche taccaNio jAo, tassa vijApahAveNa pattANi AgAseNaM uvasagANaM gharesu bhariyANi eMti, logo bahuo tammuho jAo, saMgheNa ajjakhauDANa pesiyaM, AgaA, akkhAyaM erisI akiriyA uTThitatti, tesiM kapparANaM aggato mattao so tena vattheNa ucchAiyao jAi, ToppariyA gayA, savvapavare AsaNe ThiyA, annattha kayAi ei, bhariyA 2 AgayA, AyariehiM aMtarA AgAse pahANo Thavio, savvANi bhiNNANi, so cellao bhIo naTTho, AyariyA tattha AgayA, taccaNiyA bhaNati - ehi buddhassa pAe paDihitti, AyariyA bhaNaMti-ehi puttA ! suddhodaNasuyA baMda mamaM, buddho niggao, pAesu paDio, tattha thUmo dAre, so'vi bhaNio - ehi pAehiM paDAhitti paDio, uTThehitti bhaNio addhoNao Thio, evaM caiva acchahitti bhaNio TThio pAsallio, niyaMThaNAmio nAmeNa so jAo / Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 361 adhyayanaM-1 - [ni.932] esa evaMviho vijAsiddhotti / / sAmprataM mantrasiddhaM sanidarzanamevopadarzayatini. (933) sAhINasavvamaMto bahumaMto vA pahANamaMto vA / neo samaMtasiddho khaMbhAgarisuvva sAisao // vR- svAdhInasarvamantrI vA mantreSu siddho mantrasiddhaH, pradhAnamantrI veti pradhAnaikamantro veti jJeyaH, sa mantrasiddhaH, ka iva ?-stambhAkarSavat sAtizaya iti gaathaakssraarthH| bhAvArthaH kathAnakAdavasayeH, taccedam-egaMmi nayare ukkiTThasarIrA rannA visayalolueNa saMyaI gahiyA, saMghasamavAe egena maMtasiddheNa rAyaMgaNe khaMbhA acchaMti te abhimaMtiyA, AgAseNaM uppAiyA khaDakhaDiMti, pAsAyakhaMbhAvi caliyA, bhIeNa mukkA, saMgho khAmio / esevaMviho maMtasiddhotti bhaNNai // sAmprataM saddaSTAntaM yogasiddhaM pratipipAdayiSurAhani. (934) savvevi davvajogA paramaccherayaphalA'havego'vi / jasseha huja siddho sa jogasiddho jahA smio| vR- 'sarve'pi' kAryena dravyayogAH 'paramAzcaryaphalAH' paramAdbhutakAryAH, athavaiko'pi yasyeha bhavet siddhaH sa yogAsiddhaH, yogeSu yoge vA siddho yogasiddha iti, sAtizaya eva, (yathA) samitA iti gAthAkSarArthaH // bhAvArthaH kathAnakagamyaH, taccedam-AbhIravisae kaNhA(NNA)e benAe ya naIe aMtare tAvasA parivasaMti, tatthego pAdugAleveNaM pANiye cakkamaMto bhamai iti jAi ya, logo AuTTo, saDDhA hIlijjaMti, ajjasamiyA vairasAmissa mAulagA viharaMtA AgayA, saDDhA uvaTThiyA akirayitti, AyariyA necchaMti, bhaNaMti-ajjo ! kinna ThAha ?, esa jogeNa keNavi makkhei, tehiM aTThApayaM laddhaM, ANIo, amhe'vi dAnaM demutti, aha so sAvago bhaNai-bhagavaM ! pAyA dhovaMtu, amhevi anuggahiyA homo anicchaMtassa mAyA pAugAo ya dhoyAo, gao pANie nibbuDDo, ukkiTThI kayA, evaM DaMbhaehiM logo khajjaitti, AyariyA niggayA, jogaM pakkhittA NaI bhaNiyA- he viyanne ! taTA dehi ehi puttA ! parimaM kUlaM jAmi, dovi taDA miliyA, gayA, te tAvasA pavvaiyA babhaddIvagavatthavvA babhadIvagA jaayaa| esa evaMviho jogasiddhotti / adhunA''gamArthasiddhau pratipAdayatini. (935) Agamasiddho savvaMpArao goamuvva guNarAsI / pauratyo atthaparo va mammaNo atthasiddhatti // vR-AgamasiddhAH 'sarvAGgapAragaH' dvAdazAGgaviditabhAvaH, ayaM ca mahAtizayavAniti, yata uktaM 'saMkhAie u bhave sAii jaM vA paro u pucchijjA / na ya NaM anAisesI viyANaI esa chaumattho / ' ityAdi, ayaM ca gautama iva guNarAziriti / atra ca bhUyAMsi sAtizayaceSTitA-nyudAharaNAnIti, tathA 'pracarArthaH' prabhUtArthaH arthaparo vA, taniSTha ityarthaH, arthasiddha iti tadatizayayogAdeva, mammaNavaditi gAthAkSarArthaH // bhAvArthastu kathAnakAdavaseyaH, taccedam tatthAgamasiddho kira sayaMbhuramaNe'vi macchagAIyA / jaM ciTThati sa bhagavaM uvautto jANaI tayaMpi // 1 // Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram - 1-1/1 atthasiddho puNa rAyagihe nayare mammaNotti, tena mahayA kileseNa aibahugaM daviNajAyaM meliyaM, so taM na khAyai na pibai, pAsAuvariM ca'nena anegakoDinimmAyagabbhasAro kaMcaNamao divvarayaNapajatto varavarasiMgo mahaMto ego baladdo kArAvio, vIo ya ADhatto, so'vi bahunimmAo etthaMtaraMmi vAsAratte tassa nimmAvaNanimittaM so kacchoTTagabiijo naIpUrAo kavirUDhago kaTThANi ya uttArei / io ya rAyA devIe saha oloyaNagao acchai, so tahAviho aIva karuNAlaMbaNabhUo devIe diTTho, tao tIe sAmarisaM bhaNiyaM sacaM suvvai eyaM mehanaisamA havaMti rAyANo / bhariyAI bhareMti daDhaM rittaM jatteNa vajrei ||1|| rannA bhaNiyaM - kihavA ?, tIe bhaNiyaM jaM esa damago kilissai, rannA saddAvio bhaNio ya- kiM kilissasi ?, tena bhaNiyaM baladdasaMghADago me na pUrijjai, rannA bhaNiya- baladasayaM geha, tena bhaNiyaM na me tehiM kajaM, tasseva bitija pUreha, keriso sotti gharaM neUNa darisio, rannA bhaNiyaM savvabhaMDAreNavi na pUrijjai imo, tA ettigassa vibhavassa alaM te tiNhAetti, tena bhaNiyaM - jAveso na pUrio tAva me na suhaM, Araddho ya uvAo pesiyANi disAsu bhaMDANi ADhattAo kisIo ADhattANi gayaturayasaMDaposaNANi, rannA bhaNiyaM jai evaM tA kiM thevassa kae kilissasi ?, tena bhaNiyaM - kilesasahaM me sarIraM vAvAraMtaraM ceyANi natthi mahagghANi ya vAsAratte dArugANitti nilvahiyavvA ya paiNNatti ao karemitti, rannA bhaNiyaM pucaMtu te maNorahA, tumaM ceva bitijjagaM pUriuM samattho na puNa ahaMti niggao, tena kAleNa pUrio / esa evaMviho atyasiddhotti / / sAmprataM yAtrAdisiddhapratipAdanAyA''hajo niccasiddhajatto laddhavaro jo va tuMDiyAivva / so kira jattAsiddho'bhipAo buddhipajjAo || ni. (936) 362 " vR- yo nityasiddhayAtraH kimuktaM bhavati ? sthalajalacAripatheSu sadaivAvisaMvAditayAtra iti, labdhavaro yo vA tuNDikAdivat sa kila yAtrAsiddha iti / uttaradvArAnusambandhanAyA'haabhiprAyaH buddhiparyAya iti gAthAkSarArthaH // bhAvArthastvAkhyAnagocaraH, taccedam - paDhamaM tAva jo kira bArasa vArAo samudaM oggAhittA kayakajjo Agacchai so jattAsiddho, taM anne'vi jantagA jattAsiddhinimittaM pecchaMti / egaMmi ya gAme tuMDigo vANiyago, tassa sayasahassavArAo vahaNaM phuTTaM, tahAvi na bhajjai, bhaNai ya-jale naTuM jale ceva labbhai, sayaNAiehiMpi dijramANaM necchai, puNo puNo taM taM bhaMDaM gahAya gacchai, nicchaeNa se devayA pasannA, khaddhaM khaddhaM davvaM dinnaM, bhaNio ya-annaMpi kiM te karemi ?, tena bhaNiyaM jo mama nAmeNa samuddaM ogAhai so aviyanno eu, tahatti paDiyaM, evesa jattAsiddho / anne bhAMti - kira nijAmagassa vAsullao samudde paDio, so tassa kae samuddaM ullaMciumADhatto, tao anivviNNassa devayA varo dinotti // kRtaM prasaGgena, sAmpratamabhiprAyasiddhaM pratipAdayannAha ni. (937) viulA vimalA suhumA jassa maI jo cauvvihAe vA / buddhI saMpanno sa buddhisiddho imA sAyaM // bR- 'vipulA' vistAravatI ekapadenAnekapadAnusAriNI 'vimalA' saMzayaviparyayAnadhya Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -1 - [ ni. 937] 363 vasAyamalarahitA 'sUkSmA' atyantaduHkhAvabodhasUkSmavyavahitArthaparicchedasamarthA 'yasya matiH' iti yasyaivaMbhUtA buddhiH sa buddhisiddha iti yazcaturvidhayA vA autpattikyAdibhedabhinnayA buddhyA sampannaH sa buddhisiddho vartate, iyaM ca sA caturvidhA buddhiriti gAthArthaH // ni. (938) uppattio 1 veNaiA 2, kaMmiyA 3 pAriNAmiA 4 / buddhI cauvvihA vuttA, paMcamA novalabbhae / vR- utpattireva prayojanaM yasyAH sA autpattikI, Aha-kSayopazamaH prayojanamasyAH, satyaM, kintu sa khalvantaraGgatvAt sarvabuddhisAdharaNa iti na vivakSyate, na cAnyachAstrakarmAbhyAsAdikamapekSata iti 1, vinayaH guruzuzrUSA sa kAraNamasyAstaThapradhAnA vA vaiyanikI 2, anAcAryaka karma sAcAryakaM zilpaM, kAdAcitkaM vA karma zilpaM nityavyApAraH, 'karmajA' iti karmaNo jAtA karmajA 3, pariH samantAnnamanaM pariNAmaH sudIrghakAlapUrvAparArthAbalokanAdijanya Atmadharma ityarthaH sa kAraNamasyAstatpradhAna vA pAriNAmikI 4, budhyate'nayeti-buddhiH - matirityarthaH, sA ca caturvidhoktA tIrthakaragaNadharaiH kimiti ?, yasmAt paJcamI nopalabhyate kevalinA'pyasattvAditi gAthArthaH // autpattikyA lakSaNaM pratipAdayannAha - ni. (939) puvvamadiTThamassuamaveia takkhaNavisuddhagahiatthA / avvAhayaphalajogiNa buddhI uppattiA nAma / / vR- 'pUrvama' iti buddhyutpAdAt prAk svayamadRSTo'nyatazcAzrutaH 'avedita' manasA'pyanAlocitaH tasminneva kSaNe vizuddhaH yathAvasthitaH gRhItaH - avadhAritaH arthaH- abhipretapadArtho yayA sA tathA, ihaikAntikamihaparalokAviruddhaM phalAntarAbAdhitaM vA'vyAhatamucyate, phalaM-prayojanam, avyAhataM ca tatphalaM ca avyAhataphalaM yogo'syA astIti yoginI avyAhataphalena yoginI avyAhataphalayoginI, anye paThanti - avyAhataphalayogA, avyAhataphalena yogo yasyAH sA'vyAhataphalayogA buddhiH autpattikI nAmeti gAthArthaH / sAmprataM vineyajanAnugrahAyAsyA eva svarUpapratipAdanArthamudAharaNAni pratipAdayannAha - ni. (940) bharahasila 1 paNia 2 rukkhe3 khuDDaga 4 paDa 5 saraDa 6 kAga 7 uccAre 8 / gaya 9 ghayaNa 10 gola 11 khaMbhe 12, khaDDaga 13 maggitthi 14 pai 15 putte 16 / ni. (941)bharahasila 1 miMTa 2 kukkuDa 3 tila 4 vAlua 5 hatyi 6 agaDa 7 vanasaMDe 8 / pAyasa 9 aiA 10 patte 11 khADahilA 12 paMcapiaro a13 // ni. (942) mahasittha 17 muddi 18 aMke 19 a nANae 20 bhikkhu 21 ceDaganihANe / sikkhA ya 23 atthasatthe 24 icchA ya mahaM 25 sayasahasse 26 // vR- AsAmarthaH kathAnakebhya evAvaseyaH, tAni cAmUni ujjenIe nayarIe Asanno gAmo nANaM, tatthegassa naDassa bhajjA mayA, tassa ya putto Daharao, tena annA AnIyA, sA tassa dAragassa na vaTTai, tena dAraeNa bhaNiyaM mama laTTha na vaTTasi, tahA te karemi jahA me pAesu paDisitta, tena ratti piyA sahasA bhaNio esa goho esa gohotti, tena nAyaM mama mahilA vinaTThatti siDhilo rAgo jAo, sA bhAi mA puttA ! evaM karehi, so bhaNai-mama laTThe na vaTTasi, bhaNai - vaTTIhAmi, tA laTThe karemi, sA vaTTiumAraddhA, annayA chAhIe ceva esa goho esa gohotti Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 Avazyaka mUlasUtram-1-1/1 bhaNittA kahiMti puTTho ya chAhiM daMsei, tao se piyA lajio, so'vi evaM vihotti tIse ghanarAgo jAo, so'vi visabhIo piyAe samaM jemei / annayA piyareNa samaM ujjeniM gao, diTThA NanayarI, niggayA piyAputtA, piyA se puNo'vi aigao Thaviyagassa kassai, sovi sippANaIe puliNe ujjenInayarIM Alihai, tena nayarI sacaccarA lihiyA, tao rAyA ei, rAyA vArio, bhaNai-mA rAulagharassa majjheNa jAhi, tena kouhalleNa pucchio-sacaccarA kahiyA, kahiM vasasi ?, gAmetti, piyA se Agao / rAiNo ya egUnagANi paMcamaMtisayANi, ekkaM maggai, jo ya savvappahANo hojjatti, tassa parikkhaNanimittaM taM gAma bhaNAvei, jahA-tubbhaM gAmassa bahiyA mahallI silA tIe maMDavaM kareha, te addaNNA, so dArao rohao chuhAio, piyA se acchai gAmeNa samaM, osUre Agao royai-amhe chuhAiyA acchAmo, so bhaNaisuhio'si, kiha ?, kahiyaM, bhaNai-vIsatthA acchaha, heTThao khaNaha khaMbhe deha thovaM thovaM bhUmI kayA, tao uvalevaNakaovayAre maMDave kae ranno niveiyaM, keNa kayaM ?, rohaeNa bharahadAraeNaM / esA eyassa uppattiyA buddhI eva savvesu joejjaa| tao tesiM rannA meDhao pesio, bhaNiyA ya-esa pakkheNa ettio ceva paJcappiNeyavyo na dubbhalayaro nAvi baligayarotti, tehiM bharaho pucchio-tena virUveNa samaM baMdhAvio javasaM dinnaM, taM caraMtassa na hAyai balaM virUvaM ca pecchaMtassa bhaeNa na vaDDai / evaM kukkuDao adAeNa samaM jujjhavio / tilasamaM tellaM dAyavvaMti tilA adAeNa maviyA / vAlugAvarahao-paDicchaMda deha / hathimi junahatthI gAme chUDho, hatthI appAuo marihititti appio mauttina niveiyavvaM, divasadevasiyA ya se pauttI dAyavvatti, adAnevi niggaho, so mao, te addannA, bharahasuyavayaNeNa niveiyaM jahA-so ajja hatthI na uThei na nisIyai na AhArei na nIhArei na Usasai na nIsasai evamAI, rannA bhaNiyaM-kiM mao?, tubme bhaNahatti / agaDe Arannao AgaMtu na tIrai nAgaraM deha / vanasaMDe puvvaM pAsaM gao gAmo / paramAnaM karIsaoNhAe palAluNhAe ytti| tao rannA evaM parikkhiUNa pacchA samAiTuM, jahA teNeva dAraeNAgaMtavvaM, taM puNa na sukkapakkhe na kaNhapakkhe na rAiMna divase na chAyAe na uNheNaM na chatteNaM na AgAseNaM na pAehiM na jANeNaM na patheNaM na uppaheNaM na NhAeNaM na malineNaMti, tao tassa niveiyaM, pacchA aMgohaliM kAUNa cakkamajjhabhUmIe eDagArUDho cAlaNInimiuttimaMgo, anno bhaNaMti-sagaDalaTTaNIpaesabaddhao chAiyapaDageNaM saMjhAsamayaMmi amAvAsAe saMdhIe Agao nariMdapAsaM, rannA pUio, Asanno ya so Thio, paDhamajAmavibuddheNa ya rannA saddAvio, bhaNio ya-sutto ? jaggasi ?, bhaNaisAmi ! jaggAmi, kiM ciMtesi ?, bhaNai-asotthapattANaM kiM daMDo mahallo uyAhu se sihatti ? rannA ciMtiyaM-sAhu, evaM pacchA pucchio bhaNai-dovi samANi, evaM bIyajAme chagaliyAo leDiyAo vAeNa, tatie khADahillAe jattiyA paMDarArehA tattiyA kAlagA jattiyaM pucchaM taddahamittaM sarIraM, cautthe jAme sahAvio vAyaM na dei, tena kaMbiyAe chikko, uDiMo, rAyA bhaNaijaggasi suyasi?, bhaNai-jaggAmi, kiM karesi?, ciMtemi, kiM ?, kahahiM si jAo, kaihiM?, paMcahi, keNa keNa?, rannA vesamaNeNaM caMDAleNaM rayaeNaM vicchueNaM, mAyAe nibaMdheNa pucchie kahiyaM, so pucchiAo bhaNai-yathA nyAyena rAjyaM pAlayasi to najjasi jahA rAyaputtotti, vesamaNo ___ Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-1 - [ni.942] dAneNaM, roseNaM caMDAlo, savvassaharaNeNaM rayao, jaM ca vIsatthasuttapi kaMbiyAe uTThavesi tena vicchuotti, tuTTho rAyA, savvesiM uvariM Thavio, bhogA ya se dinnA / eyassa uppattyiA buddhitti| paNiyae dohiM paNiyagaM baddhaM, ego bhaNai-jo eyAo lomasiyAo khAi tassa tumaM kiM karesi ?, iyaro bhaNai-jo nayaradAreNa moyago na nIti taM demi, tena cakkhiya cakkhiya savvAo mukkAo, jio maggai, iyaro rUvagaM dei, so necchai, donni ya jAva saeNa'vi na tUsai, tena jUyArA olaggiyA, dinA buddhI, egaM pubviyAvaNe moyagaM gahAya iMdakhIle Thavehi pacchA bhaNejAsi-niggacchA bho moyagA ! nigaccha, so na nigacchihiti, tahA kayaM paDijio so / esA jUikarANamuppattiyA buddhI / / __ rukkho phalANi makkaDA na deMti, pAhANehiM hayA ambayA dinnA, esAvi leTugaghettayANamuppattiyatti / / khuDage paseNaI rAyA suo se seNio rAyalakkhaNasaMpuNNo, tassa kiMcivi na dei mA mArijihitti, addhitIe niggao betrAyaDamAgao kaivayasahAo, khINavibhavasedvissa vIhIe uvaviTTho, tassa ya tappuNNapaccayaM taddivasaM vAsadeya-bhaMDANaM vikkao jAo khaddhaM khaddhaM viDhattaM, anne bhaNaMti-seTThiNA rayaNAyaro sumiNami gharamAgao niyakaNNaM pariNetago diTTho, tao'nena ciMtiyaM-eIe pasAeNa mahaI vibhUI bhavissati, pacchA so vIhIe uvaviTTho, tena tamanannasarisAe AgaIe daddUNa ciMtiyaM eso so rayaNAyaro bhavissai, tappahAveNa yANeNa milakkhuhatthAo aNagghejA rayaNA pattA, pacchA pucchiokassa tubbhe pAhuNagA?, tena bhaNiyaMtujhaMti, gharaM nIo, kAleNa dhUyA se dinnA, bhoge bhuMjai, kAleNa ya naMdAe sumiNami dhavalagayapAsaNaM, AvaNNasattA jAyA, pacchA rannA se uTTavAmA visajjiyA, sigdhaM ehitti, Apucchai, amhe rAyagihe paMDarakuDDagA pasiddhA govAlA, jai kajaM ehiti, gao, tIe dohalao devalogacuyagaDbhAnubhAveNa varahatyikhaMdhagayA abhayaM suNejjAmitti, seTThI davvaM gahAya ranno uvaTThio, rAyANaeNa gahiyaM, ugghosAviyaM ca, jAo, abhayao nAmaM kayaM, pucchai-mama piyA kahiti?. kahiyaM tIe, tattha vaccAmotti satyeNa samaM vacaMti, rAyagihassa bahiyA ThiyANi, gavesao gao, rAyA maMtI maggai, kUve khuDDa (khaMDa) gaM pADiyaM, jo geNhai hattheNa taDe saMto tassa rAyA vittiM dei, abhaeNa diTuM, chANeNa AhayaM, sukke pANiyaM mukaM, taDe saMtaeNa gahiyaM, rAyAe samIvaM gao, pucchio-ko tumaM ?, bhaNai-tujjha putto, kiha va kiM vA ?, savvaM parikahiyaM, tuTThoucchaMge kao, mAyA pavesijaMtI maMDeI, vAriyA, amaco jAo, esA etassa uppattiyA buddhI // paDe-do janA vhAyaMti, egassa daDho egassa juno, jutraitto daDhaM gahAya paTThio, iyaro maggei, na dei, rAule vavahAro, mahilAo kattAviyAo, dinno jassa so, anne bhaNaMtisIsANi olihiyANi, egassa unnAmao egassa sottio / kAraNiyANamuppattyiA buddhI // __saraDo-sannaM vosiraMtassa saraDANa bhaMDatANa ego tassa ahiTThANassa heTThA vilaM eviTTho puMcheNa ya chikko, gharaM gao, addhiIe dubbalo jAo, vijo pucchio, jai sayaM deha, ghaDae saraDo chUDho lakkhAe vilipittA, vireyaNaM dinaM, vosiriyaM, laTTho hUo, vejassa uppattiyA buddhI / / bitio saraDo-bhikkhuNA khuDago pucchioesa kiM sIsaM cAlei ?, so bhaNai-kiM bhikkhU . bhikkhuNI vA ?, khuDDagassa uppattiyA buddhI / kAge-taccaNNieNa cellao pucchio-arahaMtA Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 savvaNNU ?, bADhaM, kettiyA ihaM kAkA ?, 'saTThi kAkasahassAiM jAI benAyaDe parivasaMti / jaha UnagA pavasiyA amahiyA pAhuNA AyA || 1 || ' khuDDagassa uppattiyA buddhI || bitio - vANiyao nihiMmi diTTho mahilaM parikkhai-rahassaM dharei na vatti, so bhai-paMDurao mama kAko ahiTThANaM paviTTho, tAe sahajiyANa kahiyaM, jAva rAyAe suyaM, pucchio, kahiyaM, rannA se mukkaMmaMtI ya niutto, eyassa uppattiyA buddhI / / tatio -viTTaM vikkharai kAo, bhAgavao khuDDagaM pucchai-kiM kAgo vikkharai ?, so bhaNai-esa ciMtetikiM ettha vihU atthi natthitti ?, khuDDagassa uppattiyA buddhI || uccAre - dhijjAiyassa bhajjA taruNI gAmaMtaraM nijamANI dhutteNa samaM saMpalaggA, gAme vavahAro, vibhattANi pucchyiANi AhAra, vireyaNaM dinnaM, tilamoyagA, iyaro dhADio, kAraNiyANa uppattiyA buddhI // gae - vasaMtapure rAyAmaMti maggai, pAyao laMbio-jo hatthi mahaimahAlayaM tolei tassa ya saya sahassaM demi, so egeNaM nAvAe choDhuM atyagghe jale dhario jeNa chiddeNa tIse nAvAe pANiyaM tattha rehA kaDDiyA, uttArio hatthI, kaTThapAhANAiNA bhariyA nAvA jAva rekhA, uttAreuM toliyANi, pUjio maMtI kao, eyassa uppattiyA buddhI / anne bhAMti - gAvimaggo silAe naTTo, peDhe (poTTa) paDieNa nINio, eyassa uppattiyA buddhI // ghayaNo-bhaMDo savvarahassio, rAyA devIe guNe laei nirAmayatti, so bhaNai-na bhavaiti, kiha ?, jayA pupphANi kesarANi vA Dhoei, taM tatti vinnAsiyaM, -nAe hasiyaM, nibbaMdhe kahiyaM, nivvisao ANatto, uvAhaNANaM bhAreNaM uvaTThio, uDDAhabhIyAe ruddho, ghayaNassa uppattiyA buddhI / golago nakkaM paviTTho, salAgAe tAvettA jaumao kaDDio, kaDuMtassa uppattiyA buddhI // khaMbhe -rAyA maMtiM gavesai, pAyao laMbio, khaMbho taDAgamajjhe, jo taDe saMtao baMdhai tassa sayasahassaM dijai, taDe khIlagaM baMdhiUNa parivaDheNa baddho jio, maMtI kao, eyassa uppattiyA buddhI | khuDae parivvAiyA bhaNai-jo jaM karei taM marUkAyavvaM kusalakammaM, khuDago bhikkhaTThiyao suNei, paDahao vArio, gao rAulaM, diTTho, sA bhaNai - kao gilAmi ?, tena sAgAriyaM dAiyaM, jiyA, kAiyAe ya paumaM lihiyaM, sA na tarai, jiyA, khuDDagassa uppattyA buddhI // maggathI- ego bhajjaM gahAya pavahaNeNa gAmaMtaraM vaccai, sA sarIraciMtAe uinnA, tIse rUveNa vANamaMtarI vilaggA, iyarI pacchA AgayA raDai, vavahAro, hattho dUraM pasArio, NAyaM vaMtaritti, kAraNiyANamuppattiyatti // magge mUladevo kaMDario ya paMthe vacchaMti, io ego puriso samahilo diTTho, kaMDario tIse rUveNa mucchio, mUladeveNa bhaNiyaM ahaM te ghaDemi, tao mUladevo taM egaMmi vaNanije ThaviUNa paMthe acchai, jAva so puriso samahilo Agao, mUladeveNa bhaNioettha mama mahilA pasavai, eyaM mahilaM visajjehi, tena visijjayA, sA tena samaM acchiUNa AgayA AgaMtUNa ya tatto paDayaM ghettUNa mUladevassa dhUttI bhaNai hasaMtI-piyaM khuNe dArao jAo, dohavi uppattiyA / / paitti - donhaM bhAugANa egA bhajjA, loge koDDuM doNhavi samA, rAyAe suyaM, paraM vimhayaM gao, amacyo bhAi-kao evaM hoti ?, avassa viseso atthi, tena tIse mahilAe ho dinno jahA- eehiM dohivi gAmaM gaMtavvaM, ego puvveNa avaro avareNa, taddivasaM Avazyaka mUlasUtram - 1- 1/1 Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-1 - [ni.942] 367 ceva AgaMtavva, tAe mahilAe ego puvveNa pesio, ego avareNa jo vesso, tassa puvveNa etassavi jaMtassavi niDAle sUro, evaM NAyaM, asaddahaMtesu puNo'vi paTTaviUNa samagaM purisA se pesiyA, te bhaNaMti-te daDhaM apaDugA, eso maMdasaMghayaNotti bhaNiyaM, taM ceva pavaNNA, pacchA uvagayaM, maMtissa uppattiyA buddhI / putte-ego vaNiyago dohi bhajjAhi samaM annarajaM gao, tattha mao, tassa egAe bhajjAe putto, so visesaM na jANai, egA bhaNai-mama putto, biiyA bhaNai-mama, vavahAro na chijjai, amacco bhaNai-davvaM viriviUNa dAragaM dobhAge kareha karakayeNa, mAyA bhaNai-etIse putto mA mArijau, dinno tIse ceva, maMtissa uppattiyA buddhI / / mahusitthe-sitthagaro, kolagiNI ubbhAmiyA, tIe ya jAlIe nihuvaNaTTiyAe uvariM bhAmaraM paDuppAiyaM, pacchA bhattAro kiNaMto vArio-mA kiNihisi, ahaM te bhAmaraM daMsemi, gayANi jAliM, na dIsai, tao taMtuvAyaputtIe teneva vihiNA ThAiUNa darisiyaM, nAyA ya'nena jahA-ubbhAmiyatti, kahamannaheyamevaM bhavaitti, tassa uppattyiA buddhI // muddiyA-purohio nikkhevae ghettUNa annesiM dei, anayA damaeNa ThaviyaM, paDiAgayassa na dei, pisAo jAo, amacco vihIe jAi, bhaNai-dehi bho purohiyA ! taM mama sahassaMti, tassa kivA jAyA, ranno kahiyaM, rAiNA purohio bhaNio-dehi, bhaNai-na demI, na geNhAmi, rannA damago savvaM sapaJcayaM divasamuhuttaThavaNapAsaparivattimAi pucchio, anayA jUyaM ramai rAyAe samaM, nAmamuddAgahaNaM, rAyAe alakkhaM gahAya manussassa hatthe dinnA, amugaMmi kAle sAhasso naulago damageNa Thavio taM dehi, imaM abhinnANaM, dinno Anio, annesi naulagANaM majjhe kao, saddAvio, paJcabhinnAo, purohiyassa jibmA chinnA, ranno utpattiyA buddhI / aMketaheva egeNa nikkhitte laMcheUNa ussIvettA kUDarUvagANa bhario taheva sivviyaM, Agayassa allibio, sA muddA ugghADiyA, kUDarUvagA, vavahAro, pucchio-kittiyaM ?, sahassaM, gaNeUNa gaMThI taDio, tao na tIrai sivveuNa, kAraNigANamuppattiyA buddhI / / nANae-taheva nikkhevao paNA chUDhA, Agayassa naulao dinno, paNe pucchA, rAule vavahAro, kAlo ko Asi ?, amugo, ahuNottaNA paNA, so cirANao kAlo, DaMDio, kAraNigANamuppattiyA // bhikkhuMmitaheva nikkhevao, so na dei, jUtikarA olaggiyA, tehiM pucchieNa ya sabbhAvo kahio, te rattapaDaveseNa bhikkhusagAsaM gayA suvaNNassakhoDIo gahAya, amhe vaccAmo ceiyavaMdagA, imaM acchau, so ya puvvaM bhaNio, eyaMmi aMtare AgaeNaM maggiyaM, tIe lolayAe dinna, anneviyaM bhikkhaMtagA etAe maMjUsAe kajihitti niggayA, jUikArANamuppattiyA buddhI // __ ceDagaNihANe-do mittA, tehiM nihANagaM diTuM, kalle sunakkhatte nehAmo, egena hariUNa iMgAlA chUDhA, vIyadivase iMgAlA pecchai, so dhutto bhaNai-aho maMdapunnA amhe kiha tA iMgAlA jAyA ?, tena nAyaM,sa hiyayaM na darisei, tassa paDimaM karei, do makkaDe laei, tassa uvari bhattaM dei, te chuhAiyA taM paDimaM caDaMti / anayA bhoyaNaM sajjiya dAragoNIyA, saMgoviyA na dei, bhaNaimakkaDA jAyA, Agao, tattha leppaNaTThANe ThAvio, makkaDagA mukkA, kilikiliMtA vilaggA, bhaNio-ee te tava puttA, so bhaNai-kahaM dAragA makkaDA bhavaMti ?, so bhaNai-jahA dinArA Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 iMgAlA jAyA tahA dAragAvi, evaM nAe dinno bhAgo, eyassa uppattiyA buddhI // sikkhAsatthe dhanuvveo, taMmi ego kulaputtago dhanuvveyakusalo, so ya kahiMpi hiMDaMto egatatha Isaraputtae sikkhAvei, davvaM vidvattaM, tesiMpi timissayAveei bahugaM davvaM dinaM, jaiyA jAhi taiyA mArijihititti, gehAo ya nIsaraNaM keNavi uvAeNa na deMti, tena nAyaM, saMcAriya sannAyagANaM jahA ahaM rattiM chANapiMDae Ie chubhissAmi, te laejjaha, tena golagA davveNa samaM vAliyA, esA amhaM vihitti tihipavvaNIsu tehiM dAraehiM samaM naIe chUhai, evaM nivvAheUNa no, eyassa uppattiyA // atthasatthe - ego putto do savattiNIo, vavahAro na chijjai, devIe bhaNiyaM mama putto jAhiti, so eyassa asogapAyavassa heTThA Thio vavahAraM chiMdihiti, tAva dovi aviseseNa khAha pivatti, jIse na putto sA ciMtei - ettio tAva kAlo laddho, pacchA na yANAmo kiM bhavissaitti paDissuyaM, devIe nAyaM na esA puttamAyatti, devIe utpattiyA // icchA - ego bhattAro mao, vaDDippauttaM na uggamai, tIe patimitto bhaNio - uggamehi, so bhai jai mama vibhAgaM dehi, tIe bhaNiyaM-jaM icchasi taM mama bhAgaM dejjAsi, tena uggameuM tIse tucchayaM deiH sA necchai; vavahAro, ANAviyaM, do puMjA kayA kayaraM tumaM icchasi ?, mahaMtaM rAsiM bhaNai, bhaNio-eyaM ceva dehitti, davAvio, kAraNayiANamuppattiyA / Avazyaka mUlasUtram - 1- 1/1 sayasahasse - ego paribbhaTThao, tassa sayasahasso khoro, so bhaNai jo mamaM apuvvaM suNAvei tassa eyaM demi, tattha siddhaputteNa suyaM tena bhaNNai tujha piyA majjha piuNo dhArei anUnayaM sayasahassaM / jai suyapuvvaM dijau aha na suyaM khoragaM dehi ||1|| jio, siddhaputtassa uppattiyatti gAthAtrayArthaH / uktautpattikI, adhunA vainayikyA lakSaNaM pratipAdayannAha ni. (943) bharanittharaNasamatthA tivaggasuthatthagahiapeAlA / ubhao logaphalavaI vinayasamutthA havai buddhI / / vR- ihAtiguru kAryaM durnirvahatvAbhara iva bhara:, tannistaraNe samardhA bharanistaraNasamarthA, trayo vargAH trivargamiti lokarUDherdhamArthakAmAH, tadarjanaparopAyapratipAdananibandhanaM sUtraM tadanvAkhyAnaM tadarthaH peyAlaM-pramANaM sAraH, trivargasUtrArthayorgRhItaM pramANaM sAro yayA sA tathAvidhA, athavA trivargaH trailokyam // Aha-nandyadhyayane'zrutanisRtA''bhinivona hi zrutAbhyAsamantareNa trivargasUtrArthagRhItasAratvaM sambhavati, atrocyate, iha prAyovRttimaGgIkRtyAzrutanisRtatvamuktam, ataH svalpazrutanisRtabhAve'pyadoSa iti / 'ubhayalokaphalavatI' aihikAmuSkikaphalavatI vinayasamutthA' vinayodbhavA bhavati buddhiriti gAthArthaH / asyA eva vineyajanAnugrahArthamudAharaNaiH svarUpamupadarzayannAha ni. (944) nimitte 1 atthasatthe 2 alehe 3 gaNie a 4 kUva 5 asse a 6 / gaddaha 7 lakkhaNa 8 gaMThI 9 agae 10 gaNiA ya rahio a 11 // ni. (945) sIA sADI dIhaM ca taNaM avasavvayaM ca kuMcassa 12 / nivvodae a 13 goNe ghoDagapaDaNaM ca rukkhAo 14 // Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -1 - [ni. 945 ] 369 , vR- gAthAdvayArthaH kathAnakebhya evAvaseyaH, tAni cAmUni tattha nimittetti, egassa siddhaputtassa do sIsA nimittaM sikkhiyA, annayA vaccaMti, tehiM hatthipAyA diTThA, ego bhAi-hatthiNiyAe pAyA, kahaM ?, kAieNa, sAya hatthiNI kANa, ahaM ?, egapAseNa taNAI khAiyAI, tena kAieNeva nAyaM jahA itthI puriso ya vilaggANi sA ya guvviNitti, kahaM ?, hatthANi thaMbhettA uDiyA, dArago se bhavissai, jeNa dakkhiNo pAo garuo, rattapottA, jeNa rattA dasiyA rukkhe laggA ||niitiire egAe buDDhIe putto pavisiyao, tassAgamaNaM pucchiyA, tIse ya ghaDao bhinno, tatthego bhaNai- 'tajjAeNa ya tajjAyaM' silogo maotti pariNAmei, bitio bhaNai - jAhi vuDe ! so ghare Agao, sA gayA, diTTho puvvAgao, juvalagaM rUvage ya gahAya AgayA, sakkArio, bitio Apucchai-sabbhAvaM mama na kahesi, tena pucchiyA, tehiM jahAbhUyaM parikahiyaM, ego bhaNai - vivattI maraNaM, ego bhUmIo uTThao so bhUmIe ceva milio, evaM sovi dArao, bhaNiyaM ca'tajjAeNa ya tajjAyaM' silogo, guruNA bhaNiyaM ko mama doso ?, na tumaM sammaM pariNAmesi, egassa veNaigI buddhI // atyasatthe kappao dahikuMDagaucchukalAvao ya, egassa veNaigI || lehe jahA- aTThArasalivijANago, evaM gaNievi / anne bhaNati kumAra vaTTehi ramantA akkharANi sikkhAviyA gaNiyaM ca, esA'veyassa veNaigI / kUve-khAyajANaeNa bhaNiyaM jahA- eddUre pANiyaMti, tehiM khayaM, taM volINaM, tassa kahiyaM, pAse AhaNahatti bhaNiyA, ghosagasaddeNaM jalamuddhAiyaM, eyassa veNaigI // Aso- AsavANiyagA bAravaI gayA, savve kumArA dhulle vaDDe ya geNhaMti, vAsudeveNa dubbalao lakavaNajutto jo so gahio, kajjanivvAhI aNageAsAvaho ya jAo, vAsudevassa veNaigI || gaddabhe-rAyA taruNappio, soodhAio, aDavIe tisAe pIDio khaMdhAro, theraM pucchara, ghosAviyaM, egeNa piibhatteNANIo, tena kahiyaM gaddabhANaM ussiMghaNA, tassa sirApAsaNaM, anne bhAMti - ussiMghaNAe ceva jalAsayagamaNaM, therassa veNaigI || lakkhaNepArasavisae Asarakkhao, dhIyAetassa samaM saMsaggI, tIe bhaNio-vIsatthANaM ghoDANaM camma pahANANa bhareUNa rukkhAo muyAhi, tattha jo na uttassai taM laehi, paDahayaM ca vAehi, bujhAvehi ya khakkhararUNaM, so veyaNakAle bhaNai-mama do dehi, amugaM 2 ca tena bhaNiosavve gehAhi, kiM te eehiM, so necchai, bhajjAe kahiyaM dhIyA dijjau, bhajjA se necchai; so tIse vaDDa, dArayaM kahe (ra) i, lakkhaNajutteNa kuDuMbaM parivaitti | egassa mAulageNa dhIyA dinnA, kammaM na karei; bhajAe codio dive dive aDavIo rittahattho ei, chaTTe mAse laddhaM kaTTha kulao kao, sayasahasseNa seTThiNA laio, akkhayAnimittaM, AsasAmissa veNaigI || gaThiMmi- pADaliputte muruMDo rAyA, pAlitA AyariyA, tattha jANaehiM imANi visajjiyayaNisuttaM mohiyayaM laTThIsamAsamuggakotti, keNavi na nAyANi, pAlittAyariyA saddAviyA, tubbhe jAha bhagavaMta ?, bADhaNa jANAmi, suttaM uNhodae chUDhaM mayaNaM virAyaM diTThANi aggagANi, daMDao pANie chUDho, mUlaM guruyaM, samuggao jauNA gholio uNhodae kaDDao ugghADio ya, tena viya oTTiyaM sayalagaM rAillaUNa rayaNANi chUDhANi, tena sIvaNIe sIviUNa visajjiyaM 24 24 Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370 Avazyaka mUlasUtram-1-1/1 abhidettA nippheDeha, na sakkiyaM, pAdalittayassa vennigii| agae-parabalaM NayaraM roheu eitti rAyAe pANIyANi viNoseyavvANitti visakaro pADio, puMjA kayA, vejo javamettaM gahAya Agao, rAyA ruTTho, vejjo bhaNai-sayasahassavedhI, kahaM ?,khINAU hatthI AnIo, paMchavAlo uppADio, teNaM ceva vAleNaM tattha visaM dinnaM, vivaNNaM kariyaM taM caraMtaM dIsai, esa savvovi visaM, jovi evaM khAyai sovi visaM, eyaM sayasahassavedhI, atthi nivAraNAvihI ?. bADhaM atthi, taheva agao dinno, pasamito jAi; vejjassa vennigii| jaM kiM bahunA ?, asAreNa paDivakkhadarisaNeNa na AyovAyakusaladaMsaNatti // rahio gaNiyAyaekaM ceva, pADaliputte do gaNiyAo-kosA uvakosA ya, kosAe samaM thUlabhaddasAmI acchaio Asi pavvaio, jaM varisAratto tattheva kao tao sAviyA jAyA, paJcakkhAi abaMbhassa annatya rAyaniogeNa, rahieNa ArAhio, sA dinnA, thUlabhaddasAmiNo abhikkhaNaM 2 guNaggahaNaM karei; na tahA taM uvayarai, na tahA taM uvayarai, so tIe appaNo vitrANaM dariseukAmo asogavaNiyAe nei, bhUmIgaeNa aMbapiMDI toDiyA, kaMDapokhe annonnaM lAyaMteNa hatthabbhAsaM ANettA addhacaMdeNa chinnA gahiyA ya, tahAvi na tUsai, bhaNai-kiM sikkhiyassa dukkaraM ?, sA bhaNai-piccha mamaMti siddhatthayarAsiMmi nacciyA sUINa aggayaMmi ya kaNiyArakusumayapoiyAsu ya, so AuTTo, sA bhaNai - 'na dukkaraM choDiya aMbapiMDi, na dukkaraM sikkhiu naciyAe / taM dukkaraM taM ca mahAnubhAvaM, jaM so munI pamadavaNaMmi vuccho / / 1 // tao tassa saMtigo vuttaMto siTTho, pacchA uvasato rahio, doNhavi vennigii| sIyA sADI dIhaM ca taNaM koMcayassa avasavvayaM ekaM ceva, rAyaputtA AyarieNa sikkhAviyA, davvalobhI ya so rAyANao taM mAreumicchai, te dAragA ciMteti-eeNa amhaM vijA dinnA, uvAeNa nitthAremo, jAhe so jemao ei tAhe NhANasADiyaM maggai, te sukkiyaM bhaNaMti-aho sIyA sADI, bArasaMmuhaM taNaM deti, bhaNaMti-aho dIhaM taNaM, puvvaM kuMcaeNa payAhiNIkunjai, taddivasaM apayAhiNIkao, parigayaM jahA virattANi, paMtho dIho sIyANaM mamaM kAuM maggai, doNhavi veNaigI // nivvodaevANiyagabhajjA cirapautthe paimmi dAsIe sabmAvaM kahei-pAhuNayaM ANehitti bhaNiyA, tIe pAhuNao AnIo,AvassayaM ca se kAriyaM, ratti pavesio, tisAio nivvodayaM dinnaM, mao, deuliyAe ujjhio, ehAviyA pucchiyA, keNa kAriyaM?, dAsIe, sA pahayA, kahiyaM, vANigiNI pucchiyA, sAhai sabbhAvaM, paloiyaM, tayAviso ghoNasotti diTTho ya, nayaramayaharANaM veNaigI // ___ goNe ghoDagapaDaMNa ca rukkhAo ekkaM, ego akayapuNNo jaM jaM karei taM taM se vivajai, mittassa jAitaehiM baillehiM halaM vAhei, viyAle ANiyA, vADe chUDhA, so jemei, mitto soi, lajjAe na dukko, tenavi diTThA, te NipphiDiyA vADAo hariyA, gahio, dehitti rAulaM niji| paDipaMtheNaM ghoDaeNaM ei puriso, sA tena pADio AsaeNa, palAyaMto tena bhaNio-AhaNahatti, mamme Ahao, mao, teNavi laio, viyAle nayaribAhiriyAe vutthA, tattha lomaMthiyA suttA, imevi tahiM ceva, so ciMtei-jAvajIvabaMdhaNo kIrissAmi, varaM me appA ubaMdho, suttesudaMDikhaMDeNa tami vaDarukkhe appANaM ukkalaMbei, sA dubbalA, tuTTA, paDieNa lomaMthiyamayaharao mArio, Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -1 - [ ni. 945 ] 371 tehivi gahio, karaNaM nIo, tIhivi kahiyaM jahAvuttaM, so pucchio bhaNai-AmaM, kumArAmacco bhAi-eso bala deu tubbhaM puNa akkhINi okkhamaMtu, eso AsaM deu, tujjha jIhA uppADijjai, eso heTThA ThAu tubbhaM, ego uvajjhAo ukkalaMbijjara, NippaDibhotti kAuM maMtiNA mukko, maMtissa veNaigitti gAthAdvayArthaH / uktA vainayikI, sAmprataM karmajAyA buddherlakSaNaM pratipAdayannAhani. (946) uvaogaTTisArA kammapasaMgaparigholaNavisAlA / sAhukkAraphalavaI kammasamutthA havai buddhI || vR- upayojanamupayogaH-vivakSite karmaNi manaso'bhinivezaH sAraH tasyaiva karmaNaH paramArthaH upayogena dRSTaH sAro yayeti samAsaH abhinivezopalabdhakarmaparamArthetyarthaH, karmaNi prasaGgaHabhyAsaH parigholanaM-vicAraH karmaprasaGgaparigholanAbhyAM vizAlA karmaprasaGgaparigholanavizAlA abhyAsavicAravistIrNeti bhAvArthaH, sAdhukRtaM suSThukRtamiti vidvadbhyaH prazaMsA sAdhukArastena phalavatIti samAsaH, sAdhukAreNa vA zeSamapi phalaM yasyAH sA tathA, 'karmasamutthA' karmodbhavA bhavati buddhiriti gAthArthaH / asyA api vineyavargAnukampayodAharaNaiH svarUpamupadarzannAhani. (947) herannie 1 karisae 2 kolia 3 Dove a 4 mutti 5 ghaya 6 pavae 7 / tunnAga 8 vaDaI 9 pUie a 10 ghaDa 11 cittakAre a 12 // vR- heraNio abhikkhajoeNa aMdhakArevi khvayaM jANae hatthAmoseNaM, karisao abhikkhajoeNa jANae phalanippattiM, tattha udAharaNaM- egeNa coreNa khattaM paumAkAraM khayaM, so janavAyaM nisAmei, karisao bhaNai - kiM sikkhiyassa dukkaraM ?, coreNa suyaM, pucchio gaMtUNa, churiyaM aMcchiUNa mAremi, tena paDayaM pattharettA vIhiyANa muTThI bharittA kiM paraMmuhA paDaMtu uraMmuhA pAselliyA (vA) ?, taheva kayaM, tuTTho / kolio muTThiNA gahAya taMtU jANai ettiehiM vA kaMDaehiM bujhaiti / Doe va jANai ettiyaM mAI / mottiyaM AiNNaMto AgAse ukkhivittA tahA nikkhivai jahA kolavAle paDai ghaye ghayavikkiNao sagaDe saMtao jai ruccai kuMDiyAnAlae chubhai / pavayo AgAse ThiyAiM ko (ka) raNANi karei / tuNNAo puvvi thullANi pacchA jahA na najjai sUie taiyaM geNhai jahA samappai jahA sAmisaMtagaM taM dUsaM dhiyAreNa kAriyaM / vahuI amaveUNa devaularahANaM pamANaM jANai / dhaDakAro pamANeNa maTTiyaM geNhai, bhANassavi pamANaM amiNittA karei / pUvio'vi puNo palappamANamamaveUNa karei / cittakarovi samaveUNavi pamANajuttaM karei, tatiyaM vA vannayaM karei jattieNaM samappai / savvesiM kammajatti gAthArthaH // uktA karmajA, sAmprataM pAriNAmikyA lakSaNaM pratipAdayannAhani. ( 948) anumAna heudiTTaMtasAhiyA vayavivAgapariNAmA / hianisse asaphalavaIM buddhI pariNAmiA nAma || vR- anumAnahetuSTAntaiH sAdhyamarthaM sAdhyatIti anumAnahetuSTAntasAdhikA, iha liGgAt jJAnamanumAnaM svArthamityarthaH, tatpratipAdakaM vaco hetuH parArthamityarthaH, athavA jJApakamanumAnaM kArako hetu:, dRSTamarthamantaM nayatIti ddaSTAntaH / Aha-anumAnagrahaNAdeva dRSTAntasya gatatvAdalamupanyAsena, na, anumAnasya tattvata ekalakSaNatvAt, uktaM ca"anyathA'nupapannatvaM, yatra tatra trayeNa kim ? | Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 Avazyaka mUlasUtram - 1- 1/1 nAnyathA'nupapannatvaM yatra tatra trayeNa kima ? // 1 // " ityAdi / sAdhyopamAbhUtastu ddaSTAntaH, uktaM ca- "yataH sAdhyasyopamAbhUtaH, sa dRSTAnta iti kathyate" kAlakRto dehAvasthA - vizeSo vaya ityucyate, tadvipAke pariNAmaH -puSTatA yasyAH sA tathAvidhA, hitam - abhyudaya statkAraNaM vA, niHzreyasaM - mokSastannibandhanaM vA hitaniH zreyasAbhyAM phalavatI hita niHzreyasa- phalavatI buddhiH pAriNAmikI nAmeti gAthArthaH / asyA api ziSyagaNahitAyodAharaNaiH svarUpaM darzayannAha ni. (949) abhae 1 siTThi 2 kumAre 3 devI 4 udiodae havai rAyA 5 / sAhU a naMdisene 6 dhanadatte 6 sAvaga 8 amace 9 / / ni. (950) khavage 10 amaJcaputte 11 cANakke 12 ceva thUlabhadde a 13 / nAsikkasuMdarI naMde 14 vaire 15 pariNAmiA buddhI // ni. (951) calaNAiya 16 AmaMDe 17 maNI a 18 sappe a 19 khagga 20 dhUbhi 21 de 22 pariNAmiabuddhIe evamAI udAharaNA // - AsAmarthaH kathAnakebhya evAvaseyaH, tAni cAmUni abhayassa kahaM pariNAmiyA buddhI?, jayA pajoo rAyagihaM orohati NayaraM, pacchA tena puvvaM nikkhittA khaMdhAvAranivesajANaeNaM, kahie naTTho, esA / ahavA jAhe gaNiyAe chaleNa nIo baddho jAva tosio cattAri varA, ciMtiyaM ca'nena - moyAvemi appagaM, varo maggio - aggIM aimitti, mukko bhaNai- ahaM chaleNa AnIo, ahaM taM divasao pajjoo hIraitti kaMdaMtaM nemi, gao ya rAyagihaM, dAso ummattao, vANiyadAriyAo, gahio, raDaMto hio, evamAiyAo bahuyAo abhayassa pariNAmiyAo buddhIo // seTThitti, kaTTho nAma seTThI egattha nayare vasai, tassa vajjA nAmaM bhajjA, tassa neccaillo devasaMmo nAma baMbhaNo, seTThI disAttAe gao, bhajjA se tena samaM saMpalaggA, tassa ya ghare tinni pakkhI-suo ya mayaNasalAgA kukkuDago yatti, so tANi uvaNikkhivittA gao, so'vi dhijjAio rattI aII, mayaNasalAgA bhaNai ko tAyassa na vIhei ?, suyao vAre - jo aMbiyAe daio amhaMpi tAyao hoi, sA mayaNA anahiyAsIyA dhijjAiyaM parivasai, mAriyA tIe, suyao na mArio / annayA sAhU bhikkhassaM taM gihaM aiyayA, kukkuDayaM pecchiUNa ego sAhU disAloyaM kAUNa bhaNai-jo eyassa sIsaM khAi so rAyA hoitti, taM kihavi teNaM dhijAieNaM aMtarieNa suyaM taM bhaNai mArehi khAmi, sA bhaNai annaM ANijai, mA puttabhaMDaM saMvaTTiyaM, nibbaMdhe kae mArio jAva hAuM gao, tAva tIse putto lehasAlAo Agao, taM ca siddhaM tammaMsaM, so rovai, sIsaM dinnaM, so Agao, bhANae chUTaM, sIsaM maggai, bhaNai-ceDassa dinnaM, so ruTTho, eyassa kaje mae mArAvio, jai paraM eyassa sIsaM khAejjA to rAyA hojja, kayaM nibbaMdhe vavasiyA, dAsIya suyaM, tao ceva dArayaM gahAya palAyA, annaM nayaraM gayANi, tattha aputto rAyA mao, AseNa parikkhio, so rAyA jaao| io ya kaTTho Agao, NiyayagharaM saDiyapaDiyaM pAsai, sA pucchiyA, na kahei, suyaeNaM paMjaramukkeNa kahiyaM baMbhaNAisaMbandho so taheva, alaM saMsAravavahAreNaM, ahaM etIse karaNa kilesamaNuhavAmi esAvi evaMvihatti pavvaio, iyarANi taM caiva nayaraM gayANi jattha so bArao rAyA jAo, sAhUvi viharaMto tattheva gao, tIe Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-1 - [ni.951] 373 paJcabhinnAo, bhikkhAe samaM suvaNNaM dinnaM, kUviyaM, gahio, rAyAe mUlaM nIo, dhAvIe .NAo, tANi nivvisayANi ANattANi, piyA bhogehiM nimaMtio, necchai, rAyA saDDo kao, varisAratte puNNe vayaMtassa akiriyANimittaM dhijjAiehiM duvakkhariyAe uvaTThavio, paribhaTThiyArUvaM kayaM, sA guThviNIyA anuvvayai, tIe gahio, mA pavayaNassa uDDAho houtti bhaNai-jai mae to joNIe nIu aha na mae tA poTTaM bhiMdittA NIu, evaM bhaNie bhinnaM poTTa, mayA, vano ya jAo, sehissa pAriNAmigI iyaM, jIe vA pavvaiotti / / kumArI-khuDDagakumAro, so jahA jogasaMgahehiM, tassavi pariNAmigI / devI-puSphabhadde Nayare puSphaseNo rAyA puSphavaI devI, tIse do puttabhaMDANi-pupphacUlo puSpacUlA ya, tANi aNurattANi bhoge bhuMjaMti, devI pabbaiyA, devaloge devo uvavanno, so ciMtei-jai eyANi evaM maraMti to narayatiriesu uvavajjihiMti suviNae so tIse neraie darisei, sA bhIyA pucchai pAsaMDiNo, te na yANaMti, aniyaputtA tattha AyariyA, te saddAviyA, tAhe suttaM kaTuMti, sA bhaNai-kiM tumhehivi suviNao diTTho ?, so bhaNai-sutte amha erisaM diTuM, puNo'vi devaloe darisei, te'vi se anniyAputtehiM kahiyA, pavvaiyA, devassa pAriNAmiyA buddhii|| udiodae-puramayAle nayare odiodao rAyA sirikaMtA devI, sAvagANi donnivi, parivAiyA parAjiyA dAsIhiM muhamakkaDiyAhiM velaviyA nichUDhA, paosamAvaNNA, vANArasIe dhammaruI rAyA, tattha gayA, phalayapaTTiyAe sirikatAe rUvaM lihiUNa dAei dhammaruissa ranno, so ajjhovavanno, dUyaM visajjei, paDihao avamANio nicchUDho, tAhe savvabaleNAgao, nayaraM rohei, udiodao ciMtei-kiM evaDDeNa janakkhaeNa kaeNa?, uvavAsaM karei, vesamaNeNa devena saNayaraM sAhario / udiodayassa pAriNAmiyA buddhI // sAhU ya naMdiseNotti, seNiyaputto naMdiseNo, sIsso tassa ohANuppehI, tassa ciMtA (jAyA)-bhagavaM jai rAyagihaM jAeja to devIo anne ya picchiUNa sAisae jai thiro hojatiA, bhaTTArao ya gao, seNIo uNa nIti saMtepuro, anne ya kumArA saaMteurA, naMdisenassa aMteuraM setaMbaravasaNaM paumiNimajjhe haMsIo vA mukkAbharaNAo savvAsiM chAyaM harati, so tAo dahNa ciMtei-jai bhaTTAraeNa mama AyarieNa erisiyAo mukkAo kimaMga puNa majjha maMdapunassa asaMtANa pariccaiyaM? tabbiyANai, nivveyamAvaNNo AloiyapaDimto thiro jAo / doNhavi pariNAmigI buddhI / / __ dhanadatto susumAe piyA pariNAmei-jai eyaM na khAmo to aMtarA marAmotti, tassa pAriNAmigI buddhI / / sAvao mucchio ajjhovavaNNo sAviyAe vayaMsiyAe, tIse pariNAmo-mA parihitti aTTavasaTTo naraesu tiriesu vA (mA) uvavajihitti tIse AbharaNehiM vinIo, saMvego, kahaNaM ca, tIe pAriNAmiyA buddhI // amacco-varadhanupiyA jaughare kae ciMtei-mA mArio hoi esa kumAro, kahiMpI rakkhijjai, suraMgAe nINio, palAo, eyassavi pAriNAmiyA buddhI / anne bhaNaMti-ego rAyA devI se aippiyA kAlagayA, so ya muddho, so tIe viyogadukkhio na sarIraThiyaM karei, maMtIhiM bhaNio-deva ! erisI saMsAraTiitti kiM kIrai ?, so bhaNai-nAhaM devIe sarIraTTiiM akareMtIe karemi, maMtIhi pariciMtiyaM-na anno uvAotti, pacchA bhaNiyaMdeva ! devI saggaM gayA taM tatthaTTiiyAe ceva se savvaM pesijjau, laddhakayadevITTiIpauttIe pacchA Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram - 1- 1/1 karejasutti, rannA paDissuyaM, mAiThANeNa ego pesio, ranno AgaMtUNa sAhai-kayA sarIraTThiI devIe, pacchA rAyA karei, evaM paidiNaM kareMtANa kAlo vacca, devIpesaNavavaeseNa bahuM kaDisuttagAi khajjai rAyA, egeNa ciMtiyaM - ahaMpi khatti karemi, pacchA rAyA diTTho, tena bhaNio-kuto tumaM ?, bhaNai - deva ? saggAo, rannA bhaNiyaM devI diTThatti, so bhaNai-tIe ceva pesio kaDisuttagAiiMnimittaMti, davAviyaM se jahicchiyaM, kiMpi na saMpaDai, rannA bhaNiyaM- kayA gamissasi ?, tena bhaNiyaM - kallaM, rannA bhaNiyaM kallaM te saMpADessaM, maMtI AdiTThA - sigghaM saMpADeha, tehiM ciMtiyaMvinaTThe karja, ko ettha uvAotti visaNNA, egeNa bhaNiyaM dhIrA hoha ahaM bhalissAmi, tena taM saMpADiUNa rAyA bhaNio-deva ! esa kahaM jAhitti ?, rannA bhaNiyaM - anne kahaM jaMtagA ?, tena bhaNiyaM amhe jaM paTThaveMtA taM jalaNappaveseNaM, na annahA saggaM gamissai, rannA bhaNiyaM taheva peseha tahA ADhattA, so visaNNo, anno ya dhutto vAyAlo ranno samakavaM bahuM uvahasai jahAdeviM bhaNijasi siNehavaMto te rAyA, puNovi jaM kajjaM taM saMdisejjAsi, annaM ca imaM ca bahuvihaM bhaNejjAsi, tena bhaNiyaM deva ! nAhamettigaM avigalaM bhaNiuM jANAmi, eso ceva laTTho pesijjau, rannA paDiyaM, so taheva NijiumADhatto, iyaro mukko, avarassa mANusANi, se visaNNANi palavaMti-hA ! deva ! amhehiM kiM karejAmo ?, tena bhaNiyaM-niyatuMDaM rakkhejjaha, pacchA maMtIhiM kharaMDiya mukko, maDagaM dahuM, maMtissa pAriNAmiyA // 374 khamaetti, khamao cellaeNa samaM bhikkha hiMDai, tena maMDukkaliyA mAriyA, AloyaNavelAe nAloei, khuDDaNaM bhaNiyaM - Aloehitti, ruTThI AhaNAmitti thaMbhe abbhaDio mao, egattha virAhiyasAmaNNANaM kule diTThIviso sappo jAo, jANaMti paropparaM, ratiM caraMti mA jIve mArehAmitti, phAsugaM AhAremitti / annayA ranno puttoM ahiNA khaio mao ya, rAyA pausamAvaNNo, jo sappaM mArei tassa dINAraM dei, annayA AhiMDieNaM tANaM rekkAo diTThAo, taM bilaM osahIhiM dhamaMti, sIsANi niMtANi chiMdai, so abhimuho na NIi, mA mArehAmi kiMcitti jAissaraNattaNeNa taM niggayaM niggayaM chiMdai, tena pacchA rAyAe uvanIyANi, so rAyA NAgadevayAe bohija, varo dinno-kumAro hohitti, so khamagasappo mao samANo tattA rANiyAe nAgadatto putto jAo, ummukkabAlabhAvo sAhuM huM jAI saMbharittA pavvaio / so ya chuhAluMgo abhiggahaM gehas - mae na rUsiyavvaMti, dosINassa hiMDai, tassa ya Ayariyassa gacche cattAri khamagAmAsio domAsio timAsio caumAsio; ratti devayA AgayA, te savve khamae aikkamittA khuDDuyaM vaMdai, khamaeNa niggacchaMtI hatthe gahiyA, bhaNiyA ya-kaDagapUyaNe ! eyaM tikAlabhoiyaM vaMdasi, ime mahAtavassI naM vaMdasitti, sA bhaNai - bhAvakhamagaM vaMdAmi na davvakhamaetti, gayA, pabhAe dosINagassa gao, nimaMteti, egeNa gahAya pAe khelo chUDho, bhaNai-micchAmi dukkaDaM khelamallo tumbhaM novaNIo, evaM sesehivi, jemeumAraddho, tehiM vArio, nivvegamAvaNNo, paMcavi siddhA, vibhAsA, savvesiM pAriNAmiyA buddhI || amaJcaputto varadhanU, tassa tesu tesu paoyaNesu pAriyAmiyA, jahA mAyA moyAviyA, so palAio, evamAi savvaM vibhAsiyavvaM / anne bhaNati ego maMtiputto kappaDiyarAyakumAreNa samaM hiMDai, annayA nimittio ghaDio, rattiM devakuMDisaMThiyANaM sivA raDai, kumAreNa nemittio Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -1 - [ ni. 951] 375 pucchio-kiM esA bhaNaitti, tena bhaNiyaM imaM bhaNai imaMsi nadititthaMmi purANiyaM kalevaraM ciTThA, eyarasa kaDIe sataM pAyaMkANaM, kumAra ! tumaM giNhAhi, tujjha pAyakA mama ya kaDevaraMti, muddiyaM puNa na sakkuNomitti, kumArassa koDuM jAyaM, te vaMciya egAgI gao, taheva jAyaM, pAyaMke ghettUNa paJcAgao, puNo raDai, puNo pucchio, so bhaNai-capphaligAiyaM kahei, esA bhaNai-kumAra ! tuvipAkasayaM jAyaM majjhali kalevaraMti, kumAro tusiNIo jAo, amaJcaputteNa ciMtiyaM, pecchAmi se sattaM kiM viNattaNeNa gahiyaM Au soMDIrayAe ?, jai kivaNattaNeNa kayaM na eyassa rajjUMti niyattAmi, paccase bhaNai - vaJcaha tume, mama puNa sUlaM kajjai na sakkuNAmi gaMtuM, kumAreNa bhaNiyaM na juttaM tumaM mottUNaM gaMtuM, kiM tu mA koi ettha me jANehitti tena vaccAmo, pacchA kulaputtagagharaM nIo samappio, taM ca savvaM pejjAmollaM dinaM, maMtiputtassa uvagayaM jahAsoMDIrayAetti, bhaNiyaM ca'NeNa atthi me viseso ao gacchAmi, pacchA gao, kumAreNa rajjaM pattaM, bhogAvi se dinnA, eyassa pAriNAmigI buddhI // cANakko - gollavisa caNayaggAmo, tattha ya caNago mAhaNo, soya sAvao, tassa ghare sAhU ThiyA, putto se jAo saha dADhAhiM, sAhUNa pAesu pADio, kahiyaM ca-rAyA bhavissaitti, mA dugga jAissatti daMtA ghaTTA, puNo'vi AyariyANaM kahiyaM, bhaNai-kiM kajjau ?, ettAhe biMbaMtario bhavissai, ummukkabalabhAveNa coddasa vijAdvANANi AgamiyANi, so ya sAvao saMtuTTho, egAo bhaddamAhaNakulAo bhajjA se ANiyA / annayA kamhiMvi koute mAigharaM bhajjA se gayA, kei bhAMti - bhAivivAhe gayA, tIse ya bhaginIo annesiM khaddhAdANiyANaM dinnelliyAo, tAo alaMkiyavihusiyAo AgayAo, savve'vi pariyaNo tAhiM samaM saMlavaeti, sA egaMte acchai, addhiI jAyA, gharaM AgayA, sasogA, nibbaMdhe siddhaM tena ciMtiya- naMdI pADaliputte dei tattha vaccAmi tao kattiyapuNNimAe puvvaNNatthe AsaNe paDhame NisaNNo, taM ca tassa sallIpatiyassa sayA Thavija, siddhaputto ya NaMdeNa samaM tattha Agao bhaNai esa baMbhaNo naMdavaMsassa chAyaM akkamiUNa Thio, bhaNio dAsIe bhagavaM ! bitIe AsaNe nivesAhi, atthu, bitie AsaNe kuMDiyaM Thavei, evaM tatie daMDayaM, cautthe gaNittiyaM, paMcame jaNNovaiyaM dhiTThotti nicchUDho, pAo ukkhitto, annayA ya bhaNai 1 'kozena bhRtyaizca nibaddhamUlaM, putraizca mitraizca vivRddhazAkham / utpATya nandanaM parivartayAmi mahAdrumaM vAyuravogravegaH || 1 || " niggao maggai purisaM, suyaM ca'nana vivaMtario rAo hohAmitti, naMdassa moraposagA, tesiM gAmaM gao parivvAyagaligeNaM, tesiM ca mahattaradhUyAe caMdapiyaNe dohalo, so samudANiMto gao, pucchaMti, so bhaNai - jai imaM me dAragaM deha to NaM pAemiM caMdaM, paDisurNeti, paDamaMDave kae taddivasaM puNNimA, majjhe chiDDuM kayaM, majjhagae caMde savvarasAlUhiM davvehiM saMjoettA duddhassa thAlaM bhariyaM, saddAviyA pecchai pibai ya, uvariM puriso acchADei, avaNIe jAo putto, caMdagutto se nAmaM kayaM so'vi tAva saMvaDhai, cANakko ya dhAubilANi maggAi / so ya dAragehiM samaM ramai rAyaNIIe, vibhAsA, cANakko paDiei, pecchai, teNavi maggio - amhavi dijau, bhaNai - gAvIo ehiM, mA mArejjA koI, bhaNai - vIrabhojA puhavI, nAtaM jahA vinnApi se Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 Avazyaka mUlasUtram-1-1/1 atthi, pucchio-kassatti ?, dAraehiM kahiyaM-parivvAyagaputto eso, ahaM so parivvAyago, jAmujA te rAyANaM karemi, palAo, logo milio, pADaliputtaM rohiyaM / naMdena bhaggo parivvAyago, AsehiM piTThIo laggo, caMdagutto paumasare nibbuDo, imo upaspRzati, saNNAe bhaNai-volINotti, ane bhaNanti-caMdaguttaM paumiNIsare chubhittA rayao jAo, pacchA egeNa jaccavalhIkakisoragaeNaAsavAreNa pucchio bhaNai-esa paumasare niviTTho, tao AsavAreNa diTTho, tao'nena ghoDago cANakkassa allito; khaggaM mukkaM, jAva niguDiuM jaloyaraNaTThayAe kaMcugaM millai, tAva'nena khaggaM ghettUNa duhAkao, pacchA caMdaguttohakAriya caDAvio, puNo palAyA, pucchiAo'nena caMdagutto-jaM velaM taMsi siTTho taM velaM kiM tume ciMtiyaM?, tena bhaNiyaM-dhuvaM evameva sohaNaM bhavai, ajo ceva jANaitti, tao'NeNa ciMtiyaM-jogo esa na vipariNamaitti / pacchA caMdagutto chuhAio, cANakko taM ThavettA bhattassa aigao, bIhei ya-mA ettha najjejjAmo DoDassa bAhiM niggayassa poTTa phAliyaM, dahikaraM gahAya gao, jimio dArao / annayA annattha gAme rattiM samuyANei, therIe puttagabhaMDANaM vilevI vaTTiyA, ekkeNa majhe hattho chUDho, daDvo rovai, tAe bhaNNai-cANakkamaMgalayaM, pucchiyaM, bhaNai-pAsANi paDhamaM gheppaMti, gaA himavaMtakUDaM, pavvaio rAyA, tena samaM mittayA jAyA, bhaNai-samaM sameNa vibhajAmo rajaM, upaveMtANaM egattha NayaraM na paDai, paviThTho tidaMDI, vatthUNi joei, iNadakumAriyAo diTThAo, tAsiM taNaeNa na paDai, mAyAe nINAviyAo, paDiyaM NayaraM, pADaliputtaM, rohiyaM, naMdo dhammabAraM maggai, egeNa raheNa jaM tarasi taM nINAhi, do bhajAo egA kaNNA davvaM ca nINei, kaNNA caMdaguttaM paloei, bhaNiyA-jAhitti, tAhe vilaggaMtIe caMdaguttarahe nava aragA bhaggayA, tidaMDI bhaNai-mA vArehi, navapurisajugANi tujjha vaMso hohitti, aiyao, dobhAgIkayaM rajjaM / egA kaNNagA visabhAviyA, tattha pavvayagassa icchA jAyA, sA tassa dinnA, aggipariyaMcaNe visaparigao mariumAraddho bhaNai-vayaMsa ! marijjai, caMdagutho raMbhAmitti vavasio, cANakkeNa bhiuDI kayA, niyatto, dovi rajjANi tassa jAyANi / naMdamanusA coriyAe jIvaMti, coraggAhaM maggai, tidaMDI bAhiriyAe naladAmaM muiMgamAraNe daTuM Agao, rannA saddAvio, ArakkhaM dinnaM, vIsatthA kayA, bhattadAnena sakuDuMbA maariyaa| ___ ANAe-vaMsIhiM aMbagA parikikhattA, vivarIe ruTTho, palIvio savvo gAmo, tehiM gAmIllaehiM kappaDiyatte bhattaM na dinnaMtikAuM / krosanimittaM pAriNAmiyA buddhI-jUyaM ramai kUDapAsaehiM, sovaNNaM thAlaM dInArANaM bhariyaM, jo jiNai tassa eyaM, ahaM jINAmi ego dInAro dAyavyo / aiciraMti annaM uvAyaM ciMtei, NAgarANa bhattaM dei majjapANaM ca, mattesu paNaccio, bhaNai-'do majjha dhAurattA kaMcaNakuMDiyA tidaMDaM ca rAyAvi ya vasavattI etthavi tA me holaM vAehiM anno asahamANo bhaNati-gayapoyayassa mattassa uppaiyassa jo aNasahassaM pae pae sayasahassaM etthavi tA me holaM vAehiM / anno bhaNai-tilaADhayassa vuttassa nipphaNNassa bahusaiyassa tile tile sayasahassaM tA me hAlaM vAehiM anno bhaNai-navapAusaMmi puNNAe giriNaIyAe sigdhavegAe egAhamahiyametteNa navanIeNa pAliM baMdhami etthavi tA me holaM vAehi, anno bhaNai-jacANa navakisorANa taddivaseNa jAyamettANa kesehiM nahaM chAemi etthavi tA me holaM vAehi, anno Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-1 - [ni.951] 377 bhaNai-do majjha atthi rayaNA sAli pasUI ya gaddabhiyA ya chinnA chinAvi ruhaMti etthavi tA me holaM vAehi, anno bhaNai-sayasukkilaniccasuyaMdho bhajja aNuvvaya natthi pavAso niriNo ya dupaMcasao etthavi tA me holaM vAehiM, evaM nAUNa rayaNANi maggiUNa koTThArANi sAlINa bhariyANi, gaddabhiyAe pucchio chiMtrANi 2 puNo puNo jAyaMti, AsA egadivasa jAyA maggiyA egadivasiyaM navanIyaM, esa pAriNAmiyA cANakkassa buddhI // . thUlabhaddassa pAriNAmiyA-piimmi mArie naMdena bhaNio-amaco hohitti, asogavaniyAe ciMtei-kerisA bhogA vAulANaMti pavvaio / rannA bhaNiyA-pecchaha mA kavaDeNa gaNiyAgharaM jAejjA, nitassa suNagamaDeNa cAvaNNeNa NAsaM na geNhai, purisehiM ranno kahiyaM, virattabhogotti sirio Thavio, thUlabhaddasAmissa pAriNAmiyA ranno ya / / nAsikaM nayaraM, naMdo vANiyago, suMdarI se bhajjA, suMdarinaMdo se nAmaM kayaM, tassa bhAyA pavvaiyao, so suNei-jahA so tIe ajjhovavanno, pAhuNao Agao, paDilAbhio, bhANaM teNaM gahiyaM, iha patthaviyautti ujjANaM nINio, logeNa ya bhAyaNahattho diTTho, tao NaM uvahasaMti-pavvaio suMdarInaMdo, tao so tahavi gao ujANaM, sAhuNA se desaNA kayA, ukkaDarAgotti na tIrai maggo lAiuM, veubbiyaladdhimaM ca bhagavaM sAhU, tao'nena ciMtiyaM-na anno uvAotti ahigayaraNaM ubalobhemi, pacchA merU payaTTAvio, na icchai, aviogio, muhutteNa ANemi, paDisue payaTTo, makkaDajuyalaM viuvviyaM, anne bhaNaMti-saccakaM ceva diTuM, sAhuNA bhaNio-suMdarIe vAnarIo ya kAlaTThayarI ?; so bhaNaibhagavaM! aghaDaMtI sarisavva meruvamatti, pacchA vijjAharamihuNaM dilu, tattha pucchio bhaNai-tullA ceva, pacchA devamihuNagaM diTuM, tattha pucchio bhaNai-tullA ceva, pacchA devamihuNagaM diTuM, tatthavi pucchio bhaNati-bhagavaM ! eIe aggao vAnarI suMdaritti, sAhuNA bhaNiyaM-thoveNa dhammeNa esA pAvijaitti, tao se uvagayaM, pacchA pavvaio / sAhussa pariNAmiyA buddhI // . vairasAmissa pAriNAmiyA-mAyA nANuvattiyA, mA saMgho avamannilihititti, puNo devehiM ujjenIe veuvviyaladdhI dinnA, pADaliputte mA paribhavihitti veuvviyaM kayaM, puriyAe pavayaNaohAvaNA mA hohititi savvaM kaheyavvaM ||clnnaahe-raayaa taruNehiM buggAhijai, jahA therA kumAramaccA avanijaMtu, so tesiM parikkhaNanimittaM bhaNai-jo rAyaM sIse pAeNa AhaNai tassa ko daMDo?, taruNA bhaNaMti-tilaM tilaM chiMdiyavvao, therA pucchiyA-ciMtemotti osariyA, ciMteti-nUnaM devIe ko anno AhaNaitti AgayA bhaNaMti-sakkAreyabbo / ranno tesiMca paarinnaamiyaa| AmaMDetti-AmalagaM, kittimaM egena nAyaM aikaDhiNaM akAle biMbo hoitti / tassavi paarinnaamiyaa| maNitti-sappo pakkhiNaM aMDagANi khAi rukkhe vilaggittA, tattha giddheNa AlayaM vilaggiya mArio, maNI tattha paDio, heTThA kUvo, tassa pANiyaM rattibhUyaM, nINiyaM kUvAo sAbhAviyaM hoi, dAraeNa therassa kahiyaM, tena vilaggiUNa ghio| therassa pariNAmiyA // sappo-caMDakosio ciMtei-eriso mahappA iccAi vibhAsA, eyassa pAriNAmigI / khaggIti-sAvayaputto jovvaNabalummatto dhammaM na giNhai, mariUNa khaggisu uvavaNNo, piTThissa dohiMvi pAsehiM jahA pakkharA tahA caMmANi laMbaMti, aDavIe ca uppahe jaNaM mArei, sAhuNo ya teNeva paheNa aikkamaMti, vegeNa Agao, teeNa na tarai alliuM, ciMtei, jAI saMbhariyA, paccakhANaM, devalogagamanaM / eyassa Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 __ Avazyaka mUlasUtram-1-1/1 pAriNAmigI // thUme-vesAvAe nayarIe nAbhIe munisuvvassa thUbho, tassa guNeNa kUNiyassa na paDai, devayA AgAse kUNiyaM bhaNai __ "samaNo jai kUlavAlae mAgahiyaM gaNiyaM labhissati / lAyA ya asogacaMdae vesAliM nagariM gahessai // 1 // " so maggijjai / tassa kA uppattI ? -egassa Ayariyassa cellao avinIo, taM Ayario aMbADei, so veraM vahai / annayA AyariyA siddhasilaM tena samaM vaMdagA vilagA, uttaraMtANa vadhAe silA mukkA, diTThA AyarieNa, pAyA osAriyA iharA mArio hoto, sAvo dinnodurAtman ! itthIo vinassihisitti, micchAvAIM eso bhavauttikAuM tAvasAsame acchai, naIe kUle AyAvei, paMthabbhAse jo sattho ei tao AhAro hoi, naIe kUle AyAvemANassa sA naI annao pavUDhA, tena kUlabAraonAmaMjAyaM, tattha acchaMto Agamio, gaNiyAo saddAviyAo, egA bhaNai-ahaM ANemi, kavaDasAviyA jAyA, satyeNa gayA, vaMdai, ___ uddAne hoiyammi ceiyAI vaMdAmi tubbhe ya suyA, AgayAmi, pAraNage modagA saMjoiyA dinnA, aisAro jAo, paogeNa Thavio, uvvattaNAIhiM saMbhinnaM cittaM, Anio, bhaNioranno vayaNaM karehi, kahaM ?, jahA vesAlI gheppai, thUbho nINAvio, gahiyA / gaNiyAkUlavAlagANaM doNhavi pAriNAmigI / iMdapAuyAo cANakkeNa puvvabhaNiyAo, esA pAriNAmiyA // ukto'bhiprAyasiddhaH, sAmprataM tapaH siddhapratipipAdayiSayA''hani. (952) na kilammai jo tavasA so tavasiddho daDhappahArivva / so kammakUkhayasiddho jo savvakkhINakammaMso // vR-'na klAmati na kumaM gacchati yaH sattvastapasA-bAhyAbhayantareNa sa evaM bhUtastapaHsiddhaH, aglAnitvAd, DhiprahArivaditi gAthAkSarArthaH / / bhAvArthaH kathAnakAdavasayeH, taccedam-ego dhijjAiyao duiMto avinayaM karei, so tAo thANAo nINio hiMDato corapallimalliNo, senAvaiNA putto gahio, taMmi mayaMmi socceva senAvaIM jAo, nikkivaM pahaNaitti daDhappahArI se nAmaM kayaM / so annayA senAe samaM egaM gAmaM haMtuMgao, tattha ya ego dariddo, tena puttabhaMDANa maggaMtANaM duddhaM jAetA pAyaso siddho, so ya NhAiuM gao, corA ya tattha paDiyA, egeNa so tassa pAyaso diTTho, chuhiyatti taM gahAya pahAvio, tANi khuDDagarUvANi rovaMtANi piumUlaM gayANi, hio pAyasotti, so roseNaM mAremitti pahAvio, mahilA avayAseuM acchai, tahavi jAi jahiM so ceva corasenAvaI gAmamajjhe acchai, tena gaMtUNa mahAsaMgAmo kao, seNAvaiNA ciMtiyaM-eeNa mama corA paribhavijanti, tao asiM gahAya niddayaM chiNNo, mahilA se bhaNaihA nikkiva ! kimeyaM kayaMti ?, pacchA sAvi mAriyA, gabbho'vi dAbhAe kao phuruphurei, tassa kivA jAyA-ahammo kao, ceDarUvehito dariddatti pauttI uvaladdhA, daDhayaraM nivveyaM gao, ko uvAotti, sAhU diTThA, pucchiyA ya'nena-bhagavaM! ko ettha uvAo?, tehiM dhammo kahio, so ya se uvagao, pacchA cArittaM paDivajjiya kammANa samugghAyaNaTThAe ghoraM khaMtiabhiggaha giNhiya tattheva viharai, tao hIlijjai hammati ya, so saMmaM ahiyAsei, ghorAkAraM ca kAyakilesaM karei, asanAi va alaMbhato samma ahiyAsei, jAva'nena kammaM nigghAiyaM, kevalaM se uppaNNaM, For Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-1 - [ni.952] 379 pacchA so siddhatti / uktastapaH siddhaH, sAmprataM karmakSayasiddhapratipAdanAya gAthAcaramadalamAha-'so kamma' ityAdi, sa karmakSayasiddhaH, yaH kiMviziSTa ityata Aha-'sarvakSINakarmAMzaH' sarve-niravazeSAH kSINAH karmAMzA-karmabhedA yasya sa tathAvidha iti gAthArthaH / / sAmprataM karmakSayasiddhameva prapaJcato niruktavidhinA pratipAdayannAhani. (953) . dIhakAlarayaM jaM tu kammaM se siamaTTahA / siaMdhaMtaMti siddhassa siddhattamuvajAyai // vR- dIrghaH santAnApekSayA'nAditvAt sthitibandhakAlo yasya taddIrghakAlaM, nisarganirmalajIvAnuraJjanAcca karmaiva bhaNyate tatazca dIrghakAlaM ca tadrajazceti dIrghakAlarajaH, yacchabdaH sarvanAmatvAduddezavacanaH, yatkarmetyaprakAraM, tuzabdo bhavyakarmavizeSaNArthaH, yato nAbhavyakarma sarvathA dhyAmata iti, tatazca yadbhavyakarmeti 'zeSitam' iti zeSaM kRtaM zeSitaM-sthityAdibhiH prabhUtaM sat sthitisaGkhyAnubhAvApekSayaivAnAbhogasaddarzanajJAnacaraNAdhupAyataH zeSam-alpaM kRtamiti bhAvaH, prAk kiM-bhUtaM saccheSitam ? ityAha-'aSTadhA sitam' aSTaprakAraM jJAnAvaraNAdibhedena sitaM "sita varNabandhanayo' riti vacanAt sitaMbaddhamucyate / idAnIM niruktimupadarzayati-taccheSitaM sitaM karma bhAtaM, 'mA zabdAgnisaMyogayo riti vacanAt dhyAnAnalena dagdhaM mahAninA lohamalavadasyeti siddha iti, evaM karmadahanAnantaraM siddhasyaiva sataH kiM ? -siddhatvamupajAyate, nAsiddhasya, 'bhavyo'siddho na sidhyatIti vacanAd, upajAyata ityapi tadAtmanaH svAbhAvikameva sadanAdikavRitaM tadAvaraNavigamenA''virbhavati tattvataH tathA'pi laukikavAcoyuktayA vyavahAradezanayopajAyata ityucyate, athavA siddhasya siddhatvaM bhAvarUpamupajAyate, na tu pradIpanirvANakalpamabhAvarUpamiti nayamatAntaravyavacchedArthametat, tathA cA''hureke 'dIpo yathA nivRttimabhyupeto, naivAvani gacchati nAntarikSam / dizaM na kAJcidvidizaM na kAJcit, nehakSayAt kevalamati zAntim // 1 // ityAdi, evaM vidhasiddhatvabhAve dIkSAdiprayAsavaiyarthyAt niranvayakSaNabhaGgasya cAyujyamAnatvAt, pradIpadRSTAntasyAyasiddhatvAt, tathAhi-tatra ta rUva pudgalA bhAsvaraM rUpaM parityajya tAmasaM rUpAntaramAsAdayantItyalaM vistareNa, athavA'nyathA vyAkhyAyate 'dIrghakAlarayaM' iti rayaH-vegaH ceSTA'nubhavaH phalamityanAntaraM, tatazca dIrghakAlo rayo'syeti dIrghakAlarayaM, santAnopabhogyatvAditi bhAvanA, yadbhavyarma 'sesita' miti zleSitamiti saMzliSTa lezyAnubhAvAt aSTadhA sitamityAdi pUrvavat, athavA'nthA vyAkhyAyate-dIrghakAlaraja iti, tatra raja iva rajaH sUkSmatayA nehabandhanayogyatvAdvA raja ityucyate, yadbhavyakarmeti ca naivaM vyAkhyAyate, sAkSAtmakarmAbhidhanena sarvanAmno nirarthakatvAt, prakaraNAdeva bhavyasyAvagamyamAnatvAd, abhavyasya siddhatvAnupapatteH, tatazca jantukarma iti vyAkhyAyate, jantuH-jIvastasya karma jantukarma, anenAbaddhakarmavyavacchedamAha, tacca se' tasya jantoH 'asitam' asitamiti kRSNamazUbhaM saMsArAnubandhitvAt, evaMvidhasyaiva ca kSayaH zreyAniti, na tu zubhasya svarUpasyeti bhAvanA, aSTadhA sitamiti pUrvavaditi gaathaarthH| prathamavyAkhyApakSamadhikRtya sambandhamAha-tatkarmazeSaM tasya samasthityasamasthiti vA syAt ?, na tAvat samasthiti viSamanibandhanatvAt, nApyasamasthiti caramasamaye yugapat kSayAsambhavAditi, Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram - 1-1/1 etadayuktam, ubhayathA'pyadoSAt, tathAhi - viSamanibandhanatve satyapi vicitrakSayasambhavAt kAlataH samasthititvAvirodha eva, caramapakSe' pisamudghAtagamanena samasthitikaraNabhAvAdadoSaH, na caitat svamanISikayaivocyate, yata Aha niyuktikAra : 380 ni. (954) nAUNa veaNijjaM aibahuaM AuaM ca thovAgaM / tUNa samugdhAyaM khavaMti kammaM niravasesaM // vR- jJAtvA' kevalenAvagamya, kiM ? - vedanIyaM karma, kiMbhUtaM ? - 'atibahu' zeSavopagrAhikamapikSayA'tiprabhUtamityarthaH, tathA''yuSkaM ca karma 'stokam' alpaM, tadapekSayaiva jJAtveti vartate, atrAntare 'gatvA' prApya ' samudghAtam' iti samyag - apunarbhAvenot prAbalyena karmaNo hananaM ghAtaH-pralayo yasmin prayatnavizeSe'sau samudghAta iti tam, 'kSapayanti' vinAzayanti 'karma' vedanIyAdi niravazeSam' iti niravazeSamiva prabhUtatamakSaNapaNAccheSasya cAntarmuhUrtamAtrakAlAvadhitvAt, kiJciccheSatvAdasatkalpaneti bhAvanA, atrA''ha- 'jJAtvA vedanIyamatibahni' tyatra ko niyamaH ? yena tadeva bahu tathA''yuSkamevAlpamita, atrocyate, vedanIyasya sarvakarmabhyo bandhakAlabahutvAt kevalino'pi tadbandhakatvAdAyuSkasya cAlpatvAt, uktaM ca- 'jAva NaM ayaM jIve eyai veyai calai phaMdai tAva NaM aTThavihabaMdhae vA sattavihabaMdhae vA chavvihabaMdhae vA egavihabaMdhae vA no NaM abaMdhae' AyuSkasya tvAntarmuhUrtika eva bandhakAla iti, uktaM ca- "siya tibhAge siya tibhAgatibhAge" ityAdyalaM prasaGgeneti / idAnIM samudghAtadisvarUpa pratipAdanAyaivA''ha ni. (955) daMDa kavADe maMthaMtare a sAharaNayA sarIratthe / bhAsAjoganirohe selesI sijjhaNA ceva // vR- iha samudghAtaM prArabhamANaH prathamamevAvarjIkaraNamabhyeti, AntarmauhUrtikamudIraNAvalikAyAM karmapudgalaprakSepavyApArarUpamityarthaH, tataH samudghAtaM gacchati, tasya cAyaM krayaH iha prathamasamaya eva svadehaviSyakambhatulyaviSkambhamUrdhvamadhazcA''yatamubhayato'pi lokAntagAminaM jIvapradezasaGghItaM daNDaM daNDasthAnIyaM kevalI jJAnAbhogataH karoti, dvitIyasamaye tu tameva daNDaM pUrvAparadigdvayaprasAraNAt pArzvato lokAntagAminaM kapATamiva kapATaM karoti, tRtIyasamaye tadeva kapATaM dakSiNottara digdvayaprasAraNAnmanthasadhzaM manthAnaM karoti lokAntaprApiNameva, evaM ca lokasya prAyo bahu paripUritaM bhavati, manthAntarANyapUritAni bhavanti, anuzreNigamanAt, caturthe tu samaye tAnyapi manthAntarANi saha lokaniSkuTaiH pUrayati, tatazca sakalo lokaH pUrito bhavatIti, tadanantarameva paJcame samaye yathoktakramAt pratilomaM manthAntarANi saMharati- jIvapradezAn sakarmakAna saGkayocayati, SaSThe samaye manthAnamupasaMharati ghanatarasaGkocAt, saptame samaye kapATamupasaMharati daNDAtmani saGkocAt, aSTamasamaye daNDamupasaMhRtya zarIrastha eva bhavati amumevArthaM cetisa nidhAyoktaM daNDakapATaM manthAntarANi saMharaNatA pratilomamiti gamyate, zarIrastha iti vacanAt; na caitat svamanISikAvyAkhyAnaM, yata uktam prathama samaye daNDaM kapATamatha cottare tathA samaye / manthAnamatha tRtIye lokavyApI caturthe tu // 1 // saMharati paJcame tvantarANi manthAnamatha punaH SaSThe / Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-1 - [ni.955] 381 saptamake tu kapATaM saMharati tato'STame daNDam // 2 / / iti / / tasyedAnIM samudghAtagatasya yogavyApArazcintyate-yogAzcamanovAkkAyAH, atraiSAM kaH kadA vyApriyate ?, tatra hi manovAgyogavyApAra eva, prayojanAbhAvAt, kAyayogasyaiva kevalasya vyApAraH, tatrApi prathamASTamasamayayoraudArikakAyaprAdhAnyAdaudArikayoga eva, dvitIyaSaSThasaptame samaye punaraudArike tasmAcca bahiH kArmaNe vIryaparispandAdaudArikakArmaNamizraH, tricaturthapaJcameSu tu bahirevaudArikAt bahutarapradeza-vyApArAdasahAyaH kArmaNayoga eva, tanmAtraceSTanAditi, anyatrApyuktam "audArikaprayoktA prathamASTamasamayayorasAviSTaH / mizraudArikayoktA saptamaSaSThadvitIyeSu // 1 // kArmaNazarIrayogI caturthake paJcame tRtIye ca / samayatraye'pi tasmin bhavatyanAhArako niyamAd // 2 // " iti, -kRtaM prasaGgena / bhASAyoganirodha iti, ko'rthaH ?-parityaktasamudghAtaH kAraNavazAd yogatrayamapi vyApArayet, tatartha madhyavartinaM yogamAha-bhASeti, atrAntare'nuttarasurapRSTo manoyogaM satyaM vA'satyAmRSaM vA prayuGkte, evamAmantraNAdau vAgyogamapi, netarau dvau bhedI dvayorapi, kAyayogamapyaudArikaM phalakapratyarpaNAdAviti, tato'ntarmuhUrtamAtreNaiva kAlena yoganirodhaM karoti, atra kecid vyAcakSate-jaghanyenaitAvatA kAlena utkRSTatastu SaDbhimasiriti, etaccAyuktaM, 'kSapayanti karma niravazeSa' miti vacanAt phalakAdInAM ca prajJApanAyAM pratyarpaNasyaivoktatvAt, evaM ca sati grahaNamapi syAd, alaM prasaGgena, prakRtaM prastumaH-sa hi yoganirodhaM kurvan prathamameva yA'sau prathamameva zarIrapradezasambaddhA manaH paryAptinirvRttiryayA pUrvaM manodravyagrahaNaM kRtvA bhAvamanaH prayuktavAn tatkarmasaMyogavighaTanAya mantrasAmarthyena viSamiva sa bhagavAnanuttareNAcintyena nirAvaraNena karaNavIryeNa tadvyApAraM nirudhya ca - 'pajjattamittasannissa jattiyAI jahannajogissa / hoti manodavvAiM tavvAvAro ya jammatto // 1 // tadasaMkhaguNavihINaM samae 2 niruMbhamANo so / manaso savvanirohaM kareja'saMkhejjasamaehiM // 2 // pajjattamettabeMdiyajahannavayajogapajjayA je ya / tadasaMkhaguNavihINe samae samae niraMbhaMto // 3 // savvavaijogarohaM saMkhAIehiM kuNai samaehiM / tatto ya suhumapaNagassa paDhamasamayovavannassa // 4 // jo kira jogo tadasaMkhejjaguNahInamekkikke / samae niraMbhamANo dehatibhAgaM ca muMcaMto // 5 // ruMbhai sa kAyajogaM saMkhAIehi ceva samaehiM / to kayajoganiroho selesI bhAvanAmei // 6 // ti tataH zailezI pratipadyate, tatra zilAbhinivRttaH zilAnAM vA'yamityaNa zailaH-parvatasteSAmIzaH Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 Avazyaka mUlasUtram-1-1/1 prabhuH zailezaH, sa ca meruH, tasyeveyaM sthiratAsAmyAdavastheti zailezI, athavA-azailezaH sanabhUtatadbhAvAcchailezavadAcarati zailezIbhavatItyadhyAhAraH, athavA sarvasaMvaraH zIlaM tasyezaH zIlezaH tasyeyaM yoganirodhAvastheti zailezI, iyaM ca madhyamapratipattyA hUsvapaJcAkSarodriNamAtraM kAlaM bhavati, sa ca kAyayoganirodhArambhAt prabhRti dhyAyati sUkSmakriyA'nivRttidhyAnaM, tataH sarvanirodhaM kRtvA zailezyavasthAyAM vyucchinnakriyamapratipAtIti, tato bhavopagrAhikarmajAlaM kSapayitvA krajuzreNipratipannaH aspRzadgatyA sidhyatIti, atra bahu vaktavyaM tattu nocyate granthavistarabhayAditi gAthArthaH / anantaragAthepanyastasamudghAtamAtrApekSaH saMbandhaH / Aha-samudghAtagatAnAM viziSTakarmakSayo bhavatIti kA'tropapattiriti?,ucyate, prayatnavizeSaH, kiM nidarzanam ? ityat Ahani. (956) jaha ullA sADIA AsuM sukkai viralliA saMtI / taha kammalahua samae vacaMti jinA samugghAyaM // vR-'yathA' ityudAharaNopanyAsArthaH, ArdrA zATikA, jaleneti gamyate, 'Azu' zIghraM 'zuSyati' zoSamupayAti, 'virallitA' vistAritA satI bhavati, tathA te'pi prayalavizeSAt karmodakamadhikRtya zuSyantIti zeSaH, yatazcaivamataH'karmalaghutAsamaye vrajanti jinAH samudghAta' miti tatra karmaNa-AyuSkasya laghutA karmalaghutA, lagho vo laghutA-stokatetyarthaH, tasyAH samayaH kAlaH karmalaghutAsamayaH, sa ca bhinnamuhUrtapramANastasmin, athavA karmabhilaghutA karmalaghutA, jIvasyeti hRdayaM, sA ca samudghAtAnantarabhAvanyeva bhUtopacAraM kRtvA'nAgataiva gRhyate, tasyAH samayastasmin, bhinnamuhUrta evetyarthaH, vrajanti-gacchanti jinAH-kevalinaH 'samudghAtaM' prAkprarUpitasvarUpamiti gAthArthaH / sAmprataM yaduktaM 'zailezI pratipadyate sidhyati ce ti, tatrAsAvekasamayena lokAnte sidhyatItyAgamaH, iha ca karmamuktasya taddezaniyamena gatirnopapadyate iti mA bhUdavyutpannavibhrama ityatastannirAseneSTArthasiddhayarthamidamAhani. (957) lAua eraMDaphale aggI dhUme usU dhanuvimukke / gaipuvvapaogeNaM evaM siddhANavi giio|| vR- alAbu eraNDaphalam, agnidhUmau, iSurdhanurvimuktaH, amISAM yathA tathA gamanakAle svabhAvatastannibandhanA-bhAve'pi dezAdiniyataiva gatiH pUrvaprayogeNa pravartate, evameva vyavahitatuzabdasyaivakArArthatvAt siddhAnAmapi gatirityakSarArthaH / adhunA bhAvArthaH prayogairnidarzyatetatra karmavimukto jIvaH sakRdUrdhvamevA''lokAdgacchati, asaGgatvena tathAvidhapariNAmatvAdaSTamRttikAlepaliptAdhonimagnakramApanItamRttikAlepajalatalamaryAdordhvagAmitathAvidhAlAbuvat tathA chinnavandhanatvena tathAvidhapariNatestadvidhairaNDaphalavat tathA svAbhAvikapariNAmatvAdagnidhUmavat tathA pUrvaprayuktakriyAtathAvidhasayAmAddhanuHprayaleriteSuvad, iSuH-zara iti gAthArthaH / evaM pratipAdite satyAhani. (958) kahiM paDihayA siddhA, kahiM siddhA pitttthiyaa| kahiM bodiM caittA NaM, kattha gaMtUNa sijjhaI ? / / vR- 'kvapratihatAH' kapratiskhalitA ityarthaH "siddhAH' muktAH, tathA 'kasiddhAH pratiSThitAH' ka vyavasthitA ityarthaH, tathA 'kka bondiM tyaktvA' va tanuM parityajyetyarthaH, iha bondiH tanuH Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 383 adhyayanaM-1 - [ni.958] zarIramityanAntaraM, tathA kvagatvA 'sidhyanti' niSThitArthAM bhavanti, ityanusvAAralopo'tra draSTavyaH, athavaikavacanato'pyevamupanyAsaH sUtrazailyA'viruddha eva, yato'nyatrApi prayogaH __ 'vatthagaMdhamalaMkAraM itthIo sayaNANi y| acchaMdA je naM bhuMjaMti na se cAitti vuccaI // 1 // ityAdi gAthArthaH / / itthaM codakapakSamadhikRtyA''hani. (959) aloe paDihayA siddhA, loagge a pitttthiaa| ihaM bodiM caittA NaM, tattha gaMtUNa sijjhaI // . vR- 'aloke' kevalAkAzAstikAye 'pratihatAH' pratiskhalitAH siddhA iti, iha ca tatra dharmAstikAyAdyabhAvAt tadAnantaryavRttireva pratiskhalanaM, na tu sambandhivighAtaH, pradezAnAM niSpradezatvAditi sUkSmadhiyA bhAvanIyaM, tathA 'lokAgre ca' paJcAstikAyAtmakalokamUrdhani ca pratiSThitAH, apunarAgatyA vyavasthitA ityarthaH, tathA 'iha' ardhatRtIyadvIpasamudrAntaH 'bondi' tanuM tyaktvA' parityajya sarvathA kim ?-'tatra' lokAgraM gatvA' aspRzadgatyA samayapradezAntaramaspRzannatyarthaH, 'sidhyanti' niSThitArthA bhavanti siddhyati veti gAthArthaH // tatra 'lokAgre ca pratiSThitA' iti yaduktaM tadaGgIkatyA''ha-kapunarlokAnta ityatrAntaramAhani. (960) IsIpabbhArAe sIAe joaNaMmi logNto| bArasahiM joaNehiM siddhI svvtthtthsiddhaao|| vR- ISatprAgbhArA-siddhibhUmistasyAH "sItAyA' iti dvitIyaM bhUme madheyaM yojane lokAnta Urdhvamiti gamyate, adhastiryak caitAvati kSetre tadasambhavAt, tathA cA'ha-dvAdazabhiryojanaiH siddhiHUrdhvaM bhavati, kutaH? -sarvArthasiddhAd vimAnavarAt,anyetu siddhiM' lokAntarakSetra-lakSaNAmeva vyAcakSate, tattvaMtu kevalino vidantIti gAthArthaH // sAmpratamasyA eva svarUpavyA-varNanAyAhani. (961) nimmaladagarayavaNNA tusAragokhIrahArasarivatrA / uttANayachattayasaMThiA ya bhaNiyA jinavarehiM / / vR-nirmaladagarajovarNAH, tatra dagarajaH- zyakSNodakaNikAH, tuSAragokSIrahAratulyavarNAH, tuSAraH himaM, gokSIrAdayaH prakaTAthAH / saMsthAnamupadarzayannAha-uttAnacchannasaMsthitA ca bhaNitA jinavarairiti, uttAnacchatravat saMsthiteti gAthArthaH ||adhunaa paridhipratipAdanenAsyA evopAyataH pramANama-bhidhitsurAhani. (962) egA joaNakoDI bAyAlIsaM ca syshssaaii| tIsaM ceva sahassA to ceva sayA auNavannA / / vR-nigadasiddhA, navaraM paJcacatvAriMzadyojanalakSapramANakSetrasyAlpamanyat paridhyAdhikyaM prajJApanAto'vaseyam, ihaughata idamiti / / idAnImasyA eva bAhulyaM pratipAdayannAhani. (963) bahumajjhadesabhAge aTTheva ya joaNANi bAhallaM / - caramaMtesu a taNuI aMgula'saMkhijjaIbhAgaM / / . kR-madhyadezabhAga eva bahumadhyadezabhAgastasminnaSTaiva yojanAni bAhulyam-uccaistvaM carimAnteSu' pazcimAnteSu tanvI, kiyatA tanutvena ? ityatrAha-amulAsaGkhayeyabhAgaM yAvat tanvIti gaathaarthH| Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 384 Avazyaka mUlasUtram-1-1/1 sA punaranena krameNetthaM tanvIti darzayatini. (964) gaMtUNa joaNaM joaNaM tu parihAi aMgulapuhuttaM / tIse'via peraMtA macchiapattAu tanuayarA // vR-gatvA yojanaM yojanaM tu vIpsA parihAyaitti parihIyate 'aGgulapRthaktvaM' pRthaktvaM pUrvavat, 'evam' anena prakAreNa hAnibhAve sati tasyA api ca paryantAH, kiM ? -makSikApatrAt tanutarA ghRtapUrNatathavidhakaroTikAkAreti gAthArthaH / / sthApanA ceyaM / asyAzcopari yojanacaturviMzatibhAge siddhA bhavantIti / ata evA''hani. (965) IsIpabmArAe sIAe joaNaMmi jo koso / kosassa ya chabbhAe siddhANogAhaNA bhaNiA // vR- ISatprAgbhArAyAH sItAyA iti pUrvavat, 'yojane' uparivartini yaH kroza uparivaryeva, krozasya ca tasya 'SaDbhAge' uparivartinyeva siddhAAnAmavagAhanA bhaNitA, lokAgre ca pratiSThitA iti vacanAd, ayaM gAthArthaH / / amumevArthaM samarthayannAhani. (966) tinni sayA tittIsA dhanutti bhAgo a kAsachabmAo / jaM paramogAho'yaM to te kosassa chbmaae|| vR-trINi zatAni dhanuSAM trayastriMzadadhikAni dhanustribhAgazca krozaSaDbhAgo vartate 'yat' yasmAt paramAvagAho'yaM siddhAnAmiti vartate, tataste krozasya SaDbhAga iti gaathaarthH|| atha kathaM punastatra teSAmupapAto'vagAhanA vetyatrocyateni. (967) uttANauvva pAsillauvva ahavA nisannao ceva / jA jaha karei kAlaM so taha uvavajjae siddho / vR- uttAnako vA pRSThato vA avinatAdisthAnataH pArzvasthito vA tiryasthito vA, athavA niSpanna (SaNNa) kazcaiva iti prakaTArthaM, kiMbahunA?, yo 'yathA' yana prakAreNAvasthitaH san karoti kAlaM sa 'tathA' tena prakAreNopapadyate siddha iti gAthArthaH // kimityetadevam ? ityat Ahani. (968) iha bhavabhinnAgAro kammavasAo bhavaMtare hoi / na ya taM siddhassa jao taMmI to so tyaagaaro|| vR. ihabhavabhinnAkAraH 'karmavazAt karmavazena "bhavAntare' svargAdau bhavati, tadAkArabhedasya karmanibandhanatvAt, na ca karma siddhasya, yataH 'tasmin' apavarge tato'sau siddhaH 'tadAkAraH' pUrvabhavAkAra iti gAthArthaH // tathA kiM cani. (969) jaM saMThANaM tu ihaM bhavaM cayaMtassa caramasamayaMmi / AsI a paesaghanaM taM saMThANaM tahiM tassa // vR-yat saMsthAnamatraiva 'bhavaM' saMsAraM manuSyabhavaM vA tyajataH satazcaramasamaye AsIt pradezaghanaM tadeva saMsthAnaM tatra tasya bhavati, tribhAgena randhrApUraNAditi gAthArthaH / / tathA cA''hani. (970) dIhaM vA hassaM vA jaM caramabhave havija saMThANaM / tatto tibhAgahInA siddhANogAhaNA bhaNiA / Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -1 - [ ni. 970] 385 vR- 'dIrghaM vA' paJca dhanuH zatapramANaM ' hrasvaM vA' hastadvayapramANaM, vAzabdAt madhyamaM vA vicitraM yat 'caramabhave' pazcimabhave bhavet saMsthAnaM 'tataH' tasmAt saMsthAnAt tribhAgahInA, kutaH ? - tribhAgena zuSirapUraNAt, siddhAnAmavagAhanA, avagAhante' syAmavasthAyAmityavagAhanA svAvasthaiveti bhAvaH, 'bhaNitA' uktA tIrthakaragaNadharairiti gAthArthaH // sAmpratamutkRSTAdibhedabhinnAma-vagAhanAmabhidhitsurAha ni. (973) ni. (971) tinni sayA tittIsA dhanutti bhAgo a hoi boddhavvo / esA khalu siddhANaM ukkosogAhaNA bhaNiA || ni. (972) cattAri a rayaNIo rayaNitibhAgUNiA ya boddhavvA / esA khalu siddhANaM majjhimaogAhaNA bhaNiA / / gAya hoi rayaNI adveva ya aMgulAi sAhIA / esA khalu siddhANaM jahanna ogAhaNA bhaNiA || vR- etAstisro'pi nigadasiddhAH, navaramAkSepaparihArau bhASyakRtoktau tau cemau'kiha marudevImANaM ? nAbhIo jeNa kiMcidUNA sA / to kira paMcasayaM ciya ahavA saMkoyao siddhA ||1|| sattUsiesa siddhI jahannao kihamihaM bihatthesu ? | sAkira titthakare sesANaM sijjhamANANaM ||2|| te puNa ho bihatthA kummAputtAdao jahantreNaM / atre saMvaTTiyasattahatyasiddhassa hInatti ||3|| bAhullatoya suttaMmi satta paMca ya jahannamukosaM / iharA hInabbhahiyaM hojjaMguladhanupuhuttehiM // 4 // accherayAi kiMcivi sAmannasue na desiyaM savvaM / ho va anibaddhaM ciya paMcasayAdesavayaNaM va // 5 // ityAdi kRtaM prasaGgena / sAmpratamuktAnuvAdenaiva saMsthAnalakSaNaM siddhAnAmabhidhAtukAma Ahani. (974) ogAhaNAi siddhA bhavattibhAgeNa huMti parihINA / saMThANamanitthaMtthaM jarAmaraNavippamukkANaM // vR- nigadasiddhA, navaram 'anitthaMstham itIdaMprakAramApannamittham itthaM tiSThatIti itthasthaM na itthasthaM anitthaMsthamiti kenacit prakAreNa laukikenAsthitamityarthaH / Aha-Aghata ete kiM dezabhedana sthitA ? uta neti ?, netyAha- kuta iti ?, atrocyate, yasmAt ni. (975) jattha ya ego siddho tattha anaMtA bhavakkhayavimukkA / anunnasamogADhA puTThA savve a logaMte // vR- yatraiva deze cazabdAsyaivakArArthatvAt ekaH 'siddhaH' nirvRtaH, tatrAnantAH kiM ? 'bhavakSayavimuktA' iti bhavakSayeNa vimuktAH bhavakSayavimuktAH, anena punaH svecchayA bhavAvataraNazaktimasiddhAvyavacchedamAha, anyo'nyasamavagADhAH, tathAvidhAcintyapariNAmavattvAt, 24 25 Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 Avazyaka mUlasUtram-1-1/1 dharmAstikAyAdivat, 'puTThA savve ya logaMte' tti spRSTAH-lagnAH sarve ca lokAnte, athavA spRSTaH sarvaizca lokAnta iti, lokAgre ca pratiSThitA iti vacanAd, ayaM gAthArthaH / tathAni. (976) phusai anaMte siddhe savvapaesehiM niamaso siddho / te'vi asaMkhijjaguNA desapaesehiM je puTThA / vR-spRzatyanantAn siddhAn sarvapradezaiH AtmasambandhibhiH 'niyamAta' niyamena siddha iti, tathA te'pyasaGkhyeyaguNA vartante dezapradezairye spRSTAH, tebhyaH sarvadezapradezaspRSTebhyaH, kathaM ?, sarvAtmapradezairanantAH spRSTAH, tathaikaikapradezenApyanantA eva, sa cAsaGkhyeyapradezAtmakaH, tatazca mUlAnantakaM sakalajIvapradezAsaGkhayeyAnantakairguNitaM yathoktameva bhavatIti gAthArthaH // sAmprataM siddhAneva lakSaNataH pratipAdayannAhani. (977) asarIrA jIvaghanA uvauttA daMsaNe a nANe a| sAgAramanAgAraM lakkhaNameaMtu siddhANaM // vR- avidyamAnazarIrAH, audArikAdipaJcavidhazarIrarahitA ityarthaH, jIvAzceti ghanAzceti vigrahaH, ghanagrahaNaM zuSirApUraNAd, upayuktAH , ka?, 'darzane ca' kevaladarzane 'jJAne ca' kevala eveti, iha ca sAmAnyasiddhalakSaNametaditi jJApanArthaM sAmAnyAlabbhanadarzanAbhidhAnamAdAvaduSTamiti, tathA ca sAmAnyaviSayaM darzanaM vizeSaviSayaM jJAnamiti, tatazca sAkArAnAkAraM sAmAnyavizeSarUpamityarthaH, 'lakSaNaM' tadanyavyAvRttaM svarUpamityarthaH 'etad' anantaroktaM, tuzabdo vakSyamANaniruapamasukhavizeSaNArthaH, 'siddhAnAM' niSThitArthAnAmiti gAthArthaH / / sAmprataM kevalajJAnadarzanayorazeSaviSayatAmupadarzayatini. (978) kevalanANuvauttA jANaMtI savvabhAvaguNabhAve / pAsaMti savvao khalu kevaladiTThIhi'naMtAhiM / / vR- kevalajJAnenopayuktAH kevalajJAnopayuktAH na tvantaH karaNena, tadabhAvAditi, kiM ?, 'jAnanti' avagacchanti 'sarvabhAluNabhAvAn' sarvapadArthaguNaparyAyAnityarthaH, prathamo bhAvazabdaH padArthavacanaH dvitIyaH paryAyavacana iti, guNaparyAyabhedastu sahavartino guNAH kramavartinaH paryAyA iti, tathA 'pazyanti sarvataH khalu' khaluzabdasyAvadhAraNArthatvAt sarvata eva, 'kevalaSTibhiranantAbhiH' kevaladarzanairanantairityarthaH, anantatvAt siddhAnAmiti, iha cA''dau jJAnagrahaNaM prathamatayA tadupayogasthAH siddhayantIti jJApanArthamiti gAthArthaH / / Aha-kimete yuga pajjAnanti pazyanti ca ? ityAhozvidayugapaditi, atrocyate, ayugapat, kathamavasIyate ?, yata Ahani. (979) nANaMmi daMsaNami a itto egayarayaMmi uvauttA / savvassa kevalissA jugavaM do natyi uvaogA // vR-jJAna darzana ca etto' tti anayorekatarasminnupayuktAH, kimiti ? yataH sarvasya kevalinaH sattvasya 'yugapad' ekasmin kAle dvau na staH upayogau, tatsvAbhavyAt; kSAyopazamikasaMvedane tathAdarzanAt, atra bahu vaktavyaM tattu nocyate granthavistarabhayAditi gAthArthaH / / sAmprataM nirumapasukhabhAjazca ta ityetadupadarzayannAhani. (980) navi atthi mAnusANaM taM sukkhaM neva savvadavANaM / Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -1 - [ ni. 980 ] 387 jaM siddhANaM sukkhaM avvAbAhaM uvagayANaM // vR- naivAsti 'mAnupANAM' cakravartyAdInAmapi tat saukhyaM naiva 'sarvadevAnAm' anuttarasuraparyantAnAmapi, yat siddhAnAM sokhyam 'avyAbAdhAmupagatAnA 'miti tatra vividhA AbAdhA vyAbAdhA na vyAbAdhA avyAbAdhA tAmupasAmIpyena gatAnAM prAptAnAmiti gAthArthaH // yathA nAsti tathA bhaGgayopadarzayati ni. (981) suragaNasuhaM samattaM savvaddhApiMDiaM anaMtaguNaM / naya pAvai muttisuhaM'naMtAhivi vaggavaggUhi // vR- 'suragaNasukhaM' devasaGghAtasukhaM 'samastaM ' sampUrNam atItAnAgatavartamAnakAlodbhavamityarthaH, punazca 'savvaddhApiMDiaM' sarvakAlasamayaguNitaM, tathA'nantaguNamiti, tadevaMpramANaM kilAsadbhAvakalpanayaikaikAkAzapradeze sthApyate, ityevaM sakalalokAlokAkAzAnantapradezapUraNenAnantaM bhavati, na ca prApnoti tathAprakarSagatamapi 'muktisukhaM' siddhisukham, anantairapi vargavargervargitamiti gAthArthaH / tathA caitadabhihitArthAnuvAdyevA''ha granthakAraH ni. (982) siddhassa suho rAsI savvaddhApiMDio jai havijjA / so'naMtavaggabhaio savvAgAse na mAijjA / / vR- siddhasya sambandhibhUtaH sukharAziH, sukhasaGgAta ityarthaH, 'sarvvAddhApiNDitaH' sarvakAlasamayaguNitaH yadi bhavedityanena kalpanAmAtratAmAhaH, saH 'anantavargabhaktaH' anantavargApavargitaH san samIbhUta eveti bhAvArtha:, 'sarvAkAze' lokAlokAkAre na mAyAt, ayamatra bhAvArtha:-iha kila viziSTAhlAdavizeSAste sarvAkAzapradezAdibhyo'pi bhUyAMsa ityataH kiloktaM- 'savvAgAse na mAeja' ttI tyAdi, anyathA niyatadezAvasthitiH teSAM kathamiti sUrayo'bhidadhatIti, tathA caitatsaMvAdyArSavede'pyuktam, ityalaM vyAsaneti gAthArthaH || sAmpratamasyaivaMbhAvasyApi sataH nirupamatAM pratipAdayannAha ni. (983) jaha nAma koi miccho nagaraguNe bahuvihe viANato / na caei parikaheuM uvamAi tahiM asaMtIe // vR- yathA nAma kazcit mlecchaH 'nagaraguNAn' sagRhanivAsAdIn 'bahuvidhAn' anekaprakArAn vijAnannaraNyagataH sannanyamlecchebhyo na zaknoti parikathayituM, kuto nimittAt ?, ityata Aha-upamAyAM tatrAsatyAmiti gAthAkSarArthaH // bhAvArthaH kathAnakAdavaseyaH, taccedam - ego mahArannavAsI miccho ranne ciTThai, io ya ego rAyA AseNa avahariuM taM aDaviM pavesio, tena diTTho, sakkAreUNa janavayaM nIo, rannAvi so nayaraM, pacchA uvayAritti gADhamuvacario jahA rAyA tahA ciTThai dhavaladharAIMbhogeNaM, vibhAsA, kAleNa ranna sariumAraddho, rannA visajjio gao, rannigA pucchaMti - kerisaM nayaraMti ? so viANato'vi tatthovamA'bhAvA na sakkai nayaraguNe parikahiuM / esa diTTaMto, ayamatthovaNaotti " ni. (984) ia siddhANaM sukkhaM anovamaM natthi tassa ovammaM / kiMci viseseNitto sArikkhamiNaM suNaha vucchaM || vR- 'iya' evaM siddhAnAM saukhyamanupamaM vartate, kimityata Aha-yato nAsti tasyaiaupamyamiti, Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388 __ Avazyaka mUlasUtram-1-1/1 tathA'pi bAlajanapratipattaye kiJcidvazeSeNa 'ettotti ArSatvAdasya sAdhyamidaM-vakSyamANalakSaNaM zRNuta, vakSya iti gAthArthaH // ni. (985) jaha savvakAmaguNiaM puriso bhottuNa bhoaNaM koi / taNhA chuhAvimukko acchijja jahA amiatitto // vR- 'yathA' ityudAharaNopanyAsArthaH 'sarvakAmaguNitaM' sakalasauMdaryasaMskRtaM puruSo bhuktvA bhojanaM kazcit: bhujyata iti bhojanaM, tRkSudvimuktaH san AsIta yathA'mRtatRptaH, abAdhArahitatvAd, iha ca rasanendriyamevAdhikRtyeSTaviSayaprAptayautsukyavinivRttyA sukhapradarzanaM sakalendriyArthAvAptayA'zeSautsukyanivRttyapalakSaNArtham, anyathA bAdhAntarasambhavAt sukhAbhAva iti, uktaM ca "veNuvINAmRdaGgAdinAdayuktena hAriNA / zlAdhyasmara kathAvaddhagItena stimitaH sadA // 1 // kuTTimAdau vicitrANi, dRSTvA rUpANyanutsukaH / locanAnantadadAyIni, lIlAvaMti svakAni hi // 2 // ___ ambarAgurukarpUradhUpagaMdhAnitastataH / paTavAsAdigaMdhAMzca, vyaktamAghrAya niHspRhaH // 3 // nAnArasasamAyuktaM, bhuktvA'nnamiha mAtrayA / pItvodatRptAtmA khAdayan khAdimaMzubham // 4 // mRdutUlIsamAkrAntadivyaparyaGkasaMsthitaH / sahasA'mbhodasaMzabdazruterbhayaghanaM bhRzam // 5 // iSTabhAryApariSvaktastadratAnte'thavA nrH| sarvendriyArthasamprAptyA, sarvavAdhAnivRttijam // 6 // yadvedayati zaM hRdyaM, prazAntenAntarAtmanA / muktAtmanastato'nantaM, sukhamAhurmanISiNaH // 7 // " iti gAthArthaH // ni. (986) ia savvakAlatittA aulaM nivvANamuvagayA siddhA / sAsayamavvAbAhaM ciTThati suhI suhaM pattA / / vR. 'ia' evaM sarvakAlatRptAH svasvabhAvAvasthitatvAt, atulaM nirvANamupagatAH siddhAH, sarvadA sakalautsukyavinivRtteH, yatazcaivamataH 'zAzvata' sarvakAlabhAvi 'avyAbAdhaM' vyAbAdhAparivarjitaM sukhaM prAptAH sukhinaH santastiSThantIti yogaH / sukhaM prAptA ityukte sukhina ityanarthakaM, na, duHkhAbhAvamAtramuktisukhanirAsena vAstavasukhapratipAdanArthatvAdasya, tathAhi-azeSadoSakSayataH zAzvatamavyAbAdhaM sukhaM prAptAH sukhinaH santastiSThanti na tu duHkhAbhAvamAtrAnvitA eveti gAthArthaH / sAmprataM vastutaH siddhaparyAyazabdAn pratipAdayannAhani. (987) siddhatti a buddhatti a pAragayatti a paraMparagayatti / ummukkakammakavayA ajarA amarA asaMgA y|| vR-'siddhA iti ca kRtakRtyatvAt buddhA iti ca' kevalena vizvAgamAt 'pAragatA iti ca' Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -1 - [ ni. 987] bhavArNavapAragamanAt 'paramparAgatA iti ca' puNyabIjasamyaktvajJAnacaraNakramapratipattyupAyamuktatvAt paramparayA gatAH paramparAgatA ucyante, unmuktakarmakavacAH sakalakarmaviyuktatvAt, tathA ajarA vayaso'bhAvAt, amarA AyuSo'bhAvAt, asaGgAzca sakalakezAbhAvAditi gAthArthaH / / sAmpratamupasaMharannAha ni. (988) nicchinnasavvadukkhA jAijarAmaraNabaMdhanavimukkA / avvAbAhaM sukkhaM anuhuMtI sAsayaM siddhA / / vR- vastuto vyAkhyAtaiveti na pratanyate // ni. (989) ni. (990) siddhANa namokkAro jIvaM0 // siddhANa namukkAro dhannANa0 // siddhANa namakkAro evaM0 // ni. (991) ni. (992) siddhANa namukkAro savva0 biiaM hoi maMgalaM // vR- gAthAsamUhaH sAmAnyato'rhannamaskAravadavaseyaH, vizeSatastu sugama eveti // uktaH siddhanamaskArAdhikAraH, sAmpratamAcAryanamaskAraH, tatrAcArya iti kaH zabdArthaH, ucyate, - 'cara gatibhakSaNayoH' ityasya (careH) AGi vA gurA viti Nyati AcArya iti bhavati, Acaryate'sAvityAcAryaH, kAryArthibhiH sevyat ityarthaH, ayaM ca nAmAdibhedAccaturvidhaH, tathA cA''hani. (993) nAmaMThavaNAdavie bhAvaMmi cauvviho u Ayario / davvaMmi egabhaviAI loie sippasatthAI // vR- nAmAcAryaH sthApanAcAryaH dravyAcAryo bhAvAcArya iti, tatra nAmasthApanAcAryau sugamau, dravyAcAryamAgamanoAgamAdibhedaM prAyaH sarvatra tulyavicAratvAdanAddatya jJazarIrAdivyAtiriktiM dravyAcAryamabhidhAtukAma Aha- 'dravya' iti dravyAcArya:, 'ekabhavikAdiH' ekabhavikaH baddhAyuSkaH abhimukhanAmagotrazceti, athavA AdizabdAd-dravyabhUta AcArya dravyAcArya:, bhUtazabda upamAvAcI, dravyanimittaM vA ya AcAravAnityAdi, bhAvAcAyaH - laukiko lokottarazca tatra laukikaH zilpazAstrAdiH, tatparijJAnAt tadabhedopacAreNaivamucyate, anyathA zilpAdigrAhako gRhyate, anye tvevaM bhedamakRtvaughata evainamapi dravyAcAryaM vyAcakSata iti gAthArthaH / adhunA lokottarAn bhAvAcAryAn pratipAdayannAha ni. (994) 389 paMcavihaM AyAraM AyaramANA tahA pabhAsaMtA / AyAraM daMsaMtA AyariyA tena vucchaMti // vR- 'paJcavidhaM' paJcaprakAraM jJAnadarzanacAritratapovIryabhedAt, 'AcAra' miti AG maryAdAyAM caraNaM cAraH-maryAdayA kAlaniyamAdilakSaNayA cAra AcAra iti, uktaM ca- 'kAle vinae bahumAne' ityAdi, tamAcarantaH santaH anuSThAnarUpeNa, tathA prabhASamANAH arthAd vyAkhyAnena, tathA''cAraM darzayantaH santaH pratyupekSaNAdikriyAdvAreNa, mumukSubhiH sevyante yena kAraNenAcAryAstenocyanta iti gAthArthaH || amumevArthaM spaSTannAha ni. (995) AyAro nANAIM tassAyaraNA pabhAsaNAo vA / je te bhAvAyariyA bhAvAyArovauttA ya // Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 390 Avazyaka mUlasUtram-1-1/1 vR-'AcAraH' pUrvavat jJAnAdipaJcaprakAraH, tasya AcArasyA''caraNAt prabhASaNAdvA, vA zabdAd darzanAdvA hetorye mumukSubhirguNairvA jJAnAdibhirAcaryante te bhAvAcAryA ucyante, etaccAAcaraNAdyanupayogato'pi sambhavati yataH ata Aha-'bhAvAcAropayuktAzca' bhAvArthamA-cAro bhAvAcAraH tadupayuktAzceti gAthArthaH ||aayriynmokkaaro 4 ityAdigAthAprapaJcaH sAmAnyenArhannamaskAravadavaseyaH vizeSastu sugama eveti / / ukta AcAryanamaskArAdhikAraH // sAmpratapAdhyAyanamaskArAdhikAraH, tatropAdhyAya iti kaH zabdArthaH ?, ucyate-'iGadhyayane' ityasya iGazceti dhaJ upAdhyAyaH, upetyAdhIyate'smAt sAdhavaH sUtramityupAdhyAyaH, sa ca nAmAdibhedAccaturvidha iti, Aha ca - ni. (996) nAmaMThavaNAdavie bhAvaMmi cauvviho uvjjhaao| davve loia sippAi niNhagA vA ime bhAve // vR- iyaM hi tattvata AcAryagAthAtulyayogakSemaiveti na pratanyate, navaraM nihnavA veti yaduktaM tatra te hyabhinivezadoSeNaikamapi padArthamanyathA prarUpayanto mithyAdhSTaya eva ityato drvyopaadhyaayaa| ni. (997) bArasaMgo jinakkhAo sajjhAo kahio vuhehiM / taM uvaisaMti jamhA uvajhAyA tena vuccaMti / / vR-dvAdazAGga AcArAdibhedAt 'jinAkhyAtae:' arhapraNItaH svAdhyAyaH vAcanAnibandhanatvAt iha sUtrameva gRhyate, kathitaH 'budhaiH' gaNadharAdibhiH, ya iti gamyate, 'taM' svAdhyAyamupadizanti vAcanArUpeNa yasmAt kAraNAdupAdhyAyastenocyante, upetyAdhIyate'smAdityanvarthopapatteriti gAthArthaH // sAmpratamAgamazailyA'kSarArthamadhikRtyopAdhyAyazabdArthaM nirUpayannAhani. (998) utti uvaogakaraNe jjhatti a jhANassa hoi niddese / eeNa huMti ujjhA eso anno'vi pnyjaao| vR- u ityetadakSaraM upayogakaraNe vartate, jjha iti cedaM dhyAnasya bhavati nirdeze, tatazca prAkRtazailyA etena kAraNena bhavati ujjhA, upayogapurassaraM dhyAnakartAra ityarthaH, eSo'nyo'pi paryAya iti gAthArthaH / / athavAni. (999) utti uvaogakaraNe vattia pAvaparivajaNe hoi / jhatti a jhANassa kae utti a osakkaNA kamme / / kR-nigadasiddhA, navaramupayogapUrvakaM pAparivarjanato dhyAnArohaNena karmANyapanayantItyupAdhyAyA ityakSarArthaH, akSarArthAbhAve ca padArthAbhAvaprasaGgAtpadasya tatsamudAyarUpatvAdakSarArthaH pratipattavya ityalaM vistareNa / / 'uvajjhAyanamokkAro'4 ityAdigAthApUgaH sAmAnyenArhannamaskAravadavaseyaH, vizeSastu sugama eveti // ukta upaadhyaaynmskaaraadhikaarH|| sAmprataM sAdhunamaskArAdhikAraH, tatra 'rAdha sAdha saMsiddhA' vityasya uNapratyayAntasya sAdhuriti bhavati, abhilaSitamartha sAdhayatIti sAdhuH, sa ca nAmAdibhedataH, tathA cA''hani. (1000)nAmaM 1 ThavaNAsAhU 2 davvasAhU a 3 bhAvasAhU a4| davvaMmi loiAI bhAvaMmi a saMjao sAhU / / vR-vastuto gatArtheveti na viviyate / / dravyasAdhUn pratipAdayannAha Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-1 - [ni.1001] 391 ni. (1001) ghaDapaDarahamAINiM u sAhatA huMti davvasAhutti / ahavAvi davvabhUA te huMtI davvasAhutti // vR-nigadasiddhA, navaramathavA'pi 'dravyabhUtA' iti bhAvaparyAyazUnyAH // bhAvasAdhUn pratipAdayannAhani. (1002) nivvANasAhae joe, jamhA sAhati sAhuNo / __samA ya savvabhUesu, tamhA te bhaavsaahunno|| vR-nirvANasAdhakAn 'yogAn samyagdarzanAdipradhAnavyApArAn yasmAt sAdhayanti sAdhavaH vihitAnuSThAnaparatvAt, tathA samAzca sarvabhUteSviti yogaprAdhAnyakhyApanArthametat, tasmAtte bhAvasAdhava iti gAthArthaH // ni. (1003) kiM picchasi sAhUNaM tavaM va niamaM va saMjamaguNaM vA / to vaMdasi sAhUNaM ? eaM me pucchio sAha / / vR-nigdsiddhaa| ni. (1004) visayasuhaniattANaM visuddhacArittaniamajuttANaM / taccaguNasAhayANaM sadAyakicujayANaM namo // vR-nigadasiddhaiva / ni. (1005) asahAi sahAyattaM karaMti me saMjamaM karitassa / eeNa kAraNeNaM namAmi'haM savvasAhUNaM // vR- paramArthasAdhanapravRttau satyAM jagatyasahAye sati prAkRtazailyA vA'sahAyasya sahAyatvaM kurvanti mama saMyamaM kurvataH sataH, anena prakAreNa namAmyahaM sarvasAdhubhya iti gAthArthaH / / "sAhUNa namokkAro 4 ityAdigAthAvistaraH sAmAnyenArhannamaskAravadavaseyaH, vizeSastu sukhoneya iti kRtaM prasaGgena / uktaM vastudvAram, adhunA''kSepadvArAvayavArtha-pracikaTiSayedamAha- (itaH prAk "eso paMca namukkAro" ityAdi pustakAdarzeSu vartate, na ca vRttauvyAkhyAtaH) ni. (1006) navi saMkhevo va vitthAru saMkhevo duvihu siddhasAhUNaM / vitthArao'negaviho paMcaviho na jujai tamhA / / vR- ihAsyA gAthAyA aMzakakramaniyamAcchandovicitau lakSaNamanena pAThena virudhyate 'na saMkhevo' ityAdinA, yata ihAdya eva paJcamAtro'zakaH ityato'papATho'yamiti, tatazcApizabda evAtra vidyamAnArtho draSTavyaH, 'navi saMkhevo' ityAdi, iha kila sUtraM saMkSepavistaradvayamatItya na vartate, tatra saMkSepavat sAmAyikasUtraM, vistaravaccaturdaza pUrvANi, idaM punarnamaskArasUtramubhayAtItaM, yato'tra na saMkSepo nApi vistara ityapizabdasya vyavahitaH sambandhaH, "saMkSepo dvividha' iti yadyayaM saMkSepaH syAt tatastasmin sati dvividha iti-dvividha eva namaskAro bhavet, siddhasAdhubhyAmiti, kathaM ?, parinirvRtArhadAdInAM siddhazabdena grahaNAt saMsAriNAM ca sAdhuzabdeneti, tathA ca naite saMsAriNaH sarva eva sAdhutvamatilacya vartanta iti, tadbhAve zeSagaNAbhAvAt, atastanamaskAra evetaranamaskArabhAvAt, athAyaM vistaraH, ityetadapyacAru, yasmAd vistarato'nekavidhaH prApnoti, tathA ca-RSabhAjitasambhavAbhinandasumatipadmaprabhasupArzvacandraprabhetyAda Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram - 1-1 /1 mahAvIravarddhamAna-svAmiparyantebhyazcaturviMzatyarhadbhayaH, tathA siddhobhyo'pi vistareNa- anantarasiddhebhyaH paramparasiddhebhyaH prathamasamayasiddhebhyaH dvitIyatRtIyasamayAdisaGkhyeyAsaGghayeyAnantasamayasiddhebhyaH, tathA tIrthaliGgacAritrapratyekabuddhAdivizeSaNaviziSTebhyaH tIrthakarasiddhobhyaH atIrthakarasiddhebhyaH tIrthasiddhebhyaH ityevamAdiranantazo vistaraH, yatatazcaivamata Aha pakSadvaya - mapyaGgIkRtya paJcavidhaH paJcaprakAro na yujyate yasmAnnamaskAra iti gAthArtha: / / gatamAkSepadvAram, adhunA prasiddhidvArAyavArtha ucyate tatra yattAvaduktaM 'na saMkSepa' iti, tanna saMkSepAtmakatvAt, nanu sa kAraNavazAt kRtArthAkRtArthAparigraheNa siddha-sAdhumAtraka evoktaH, satyamukto'yuktAstvasau, kAraNAntarasyApi bhAvAt, taccoktameva, athavA vakSyAmaH 'hetunimitta' mityAdinA, sati ca dvaividhye sakalaguNanamaskArAsambhavAdekapakSasya vyabhicAritvAt, tathA cA''hani. (1007) arahaMtAI niamA sAhU sAhU a tesu bhaiavvA / tamhA paMcaviho khalu unimittaM havai siddho // vR- ihArhadAdayo niyamAt sAdhavaH, tadguNAnAmapi tatra bhAvAt, sAdhavastu 'teSu' arhadAdiSu 'bhaktavyAH' vikalpanIyAH, yataste sarve'rhadAdayaH, kiM tarhi ?, kecidarhanta eva ye kevalinaH, kecidAcAryAH samyak sUtrArthavidaH, kecidupAdhyAyAH sUtravidaH, kecidupAdhyAyAH sUtravida eva, kecidetadvyatiriktAH ziSyakAH sAdhava eva, nArhadAdaya iti, tatazcaikapadavyabhicArAnna tulyAbhidhAnatA, tannamaskaraNe ca netaranamaskAraphalamiti, prayogazca sAdhumAtranamaskAro viziSTAhadAdiguNanamaskRtiphalaprApaNasamartho na bhavati, tatsAmAnyAbhidhAnanamaskAratvAt, manuSyamAtranamaskAravat jIvamAtranamaskAravadveti, tasmAt paJcavidha eva namaskAraH, khalu - zabdasyAvadhAraNArthatvAt, vistareNa ca vyaktyapekSayA kartumazakyatvAt, tathA - ' hetunimittaM bhavati siddha' iti, tatra heturnamaskArArhatve ya uktaH 'bhagge avippanAso'tti ityAdi tannimitaM copAdhibhedAdbhavati siddhaH paJcavidha iti gAthArtha: / / gataM prasiddhidvAram adhunA kramadvArAvayavArthaM pratipAdayannAhani. (1008) puvvANanupuvvi na kamo neva ya pacchAnupuvvi esa bhave / siddhAIA paDhamA bIAe sAhuNI AI || vR- iha kramastAvad dvividhaH- pUrvAnupUrvI ca pazcAnupUrvI ceti, anAnupUrvI tu krama eva na bhavati, asamaJjasatvAt, tatrAyamarhadAdikraH pUrvAnupUrvI na bhavati, siddhAdyanabhidhAnAd, ekAntakRtakRtyatvenArhannamaskAryatvena ca siddhAnAM pradhAnatvAt, pradhAnasya cAbhyarhitatvena pUrvAbhidhAnAditi bhAvArtha:, tathA naiva ca pazcAnupUrvyeSu kramo bhavet, sAdhvAdyanabhidhAnAt iha sarvapAzcAtyAH apradhAnatvAt sAdhavaH, tatazca tAnabhidhAya yadi paryante siddhAbhidhAnaM syAt pazcAnupUrvIti, tathA cAmumevArtha pratipAdayannAha - siddhAdyA prathamA - pUrvAnupUrvI, bhAvanA pratipAditaiva, 'dvitIyAyAM' pazcAnupUrvyA sAdhava Adau, yuktiH punarapyatrAbhihitaiveti gAthArthaH // sAmprataM pUrvAnupUrvItvameva pratipAdayannAha - ni. (1009) 392 arahaMtuvaeseNaM siddhA najjaMti tena arihAI / navi koI parisAe paNamittA paNamaI ranno || vR- iha 'arhadupadezena' Agamena siddhAH 'jJAyante' avagamyante pratyakSAdigocarAtikrAntAH Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -1 - [ ni. 1009] 393 santo yatastenArhadAdipUrvAnupUrvI krama iti gamyate, ata eva cArhatAmambharhitatvaM, kRtakRtyatvaM cAlpakAlavyavahitatvAt prAyaH samAnameva, tathA arhannamaskAryatvamapyasAdhanam, arhannamaskArapUrvakasiddhatvayogenArhatAmapi vastutaH siddhanamaskAryatvAt pradhAnatvAditi bhAvanA, Aha-yadyevamAcAryAdistahiM kramaH prAptaH, arhatAmapi tadupadezena saMvittariti, atrocyate, na, ihArhatsiddhayorevAyaM vastutastulyavalayorvicAraH zreyAn paramanAyakabhUtatvAd, AcAryAstu tatpariSatkalpA vartante, nApi kazcit pariSadaM 'praNamya' pranAmaM kRtvA tataH praNamati rAjJa ityato'codyametaditi gAthArthaH / uktaM kramadvAram adhunA prayojanaphalapradarzanAyedamAhani. (1010) ittha ya paoaNamiNaM kammakhaMo maMgalAgamo ceva / ihaloapAraloia duviha phalaM tattha diTThatA // 1 vR- 'atra ca ' namaskArakaraNe prayojanamidaM yaduta karaNakAla evAkSepeNa 'karmakSaya H ' jJAnAvaraNIyAdikarmApagamaH, anantapudgalApagamamantareNa bhAvato nakAramAtrasyApyaprApterityAdi bhAvitaM, tathA maGgalAgamazcaiva yaH karaNakAlabhAvIti tathA kAlAntarabhAvi punaraihalaukikapAralaukikabhedabhinnaM 'dvividhaM phalaM' dviprakAraM phalaM, 'tatra dRSTAntAH' vakSyamANalakSaNA iti / ni. (1011) iha loi atyakAmA 2 AruggaM 3 abhiraI 4 a niSphattI 5 / siddhI a 6 sagga 7 sukulappaccAyAI 8 a paraloe / / vR- iha loke'rthakAmau bhavataH, tathA''rogyaM bhavati nIrujatvamityarthaH, ete cArthAdayaH zubhavipAkino'sya bhavanti, tathA cAha-abhiratizca bhavati, Abhimukhyena ratiH - abhiratiH iha loke'rthAdibhyo bhavati, paraloke ca tebhya eva zubhAnubandhitvAnniSpattiH, puNyasyeti gamyate, athavA'bhiratezca niSpattirityekavAkyataiva, tathA 'siddhizca' muktizca tathA svargaH sukulapratyAyAtizca paraloka ityAmuSmikaM phalaM / / iha ca siddhizcetyAdikramaH pradhAnaphalApekSyupAyakhyApanazca (nArthaH), tathAhi - viralA evaikabhavena siddhimAsAdayanti, anAsAdayantazcAvirAdhakAH svargasukulotpattimantareNa nAvasthAntaramanu bhavantIti gAthArthaH // sAmprataM yathAkramamevArthAdInAdhikRtyodAharaNAni pratipAdayannAha ni. (1012 ) ihalogaMmi tidaMDI 1 sAdivvaM 2 mAuliMgavaNa 3 meva / paraloi caMDapiMgala 4 huMDia jakkho 5 aditA / / vR- akSaragamanikA sujJeyA, bhAvArthaH kathAnakebhyo'vaseyaH, tAni cAmUni - namokkAro atthAvaho, kahaMti ?, udAharaNaM jahA egassa sAvagassa putto dhammaM na lae; so'vi sAvao kAlagao, so vivahArAhao evaM caiva viharai / annayA tesiM gharasamIve parivvAyao AvAsio, so tena samaM mittiM karei, annayA bhaNai - ANehi niruvahayaM aNAhamaDayaM jao te IsaraM karemi, tena maggio laddho ubbaddhao manusso, so masANaM nIo, jaM ca tattha pAuggaM / soya dArao piyariM namokkAraM sikkhAvio, bhaNio ya-jAhe bIhejasi tAhe eyaM paDhijasi, vijjA esA, so tassa mayagassa purao Thavio, tassa ya mayagassa hatthe asI dinno, parivvAyao vijaM pariyattei, uTTiumAraddho veyAlo, so dArao bhIo hiyae namokkAraM pariyaTTei, so veyAlo paDio, puNo'vi javei, puNovi uDio, suThutarAgaM pariyaTTei, puNo'vi paDio, tidaMDI Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 Avazyaka mUlasUtram-1-1/1 bhaNai-kiMci jANasi, ?, bhaNai-natthi, puNo'vi javai, tatiyavArA, puNo'vi pucchio, puNo navakAraM karei, tAhe vANamaMtareNa rusieNa taM khaggaM gahAya so tidaMDI do khaMDIkao, savannakoDI jAo, aMgovaMgANi ya se juttajuttANi kAuM savvaratti vuDhaM Isaro jAo namokkAraphaleNaM, jai na hoMto namokkAro to veyAleNa mArijaMto, so suvana hoto ||kaamnipphttii, kahaM ?, egA sAvigA tIse bhattA micchAdiTThI annaM bhajjaM AneuM maggai, tIse taNaeNa na lahai se savattagati, ciMtei-kiha mAremi?, annayA kaNhasappo ghaDae chubhittA ANIo, saMgovio, jimio bhaNai-ANehi pupphANi amuge ghaDae ThaviyANi, sA paviTThA, aMdhakAraMti namokkAraM karei, jaivi me koi khAejjA tovi me maraMtIe namokAro na nassahiti, hattho chUDho, sappo devayAe avahio, pupphamAlA kayA, sA gahiyA, dinnA ya se, so saMbhaMto ciMtei-annANi, kahiyaM, gao pecchai ghaDagaM puSphagaMdhaM ca, navi itya koi sappo, AuTTo pAyapaDio savvaM kahei khAmei ya, pacchA sA ceva gharasAmiNI jAyA, evaM kAmAvaho / ___ AroggAbhiraI-egaM nagaraM, naIe taDe kharakammieNaM sarIraciMtAe niggaeNaM naIe vujhaMtaM mAuliMgaM diTuM, rAyAe uvanIyaM, sUyassa hatthe dinnaM, jimiyassa uvanIyaM, pamANaNa airittaM vanneNa gaMdheNaM airittaM, tassa manusassa tuTTho, bhogo dinno, rAyA bhaNai-anunaIe maggaha, jAva laddhaM, patthayaNaM gahAya purisA gayA, diTTho vaNasaMDo, jo geNhai phalANi so marai, ranno kahiyaM, bhaNai-avassaM AneyavvANi, akkhapaDiyA vaccaMtu, evaM gayA ANenti, ego paviTTho so bAhiM ucchubbhai, anne ANaMti, so marai, evaM kAle vaccaMte sAvagassa parivADI jAyA, gao tattha, ciMtei-mA virAhiyasAmanno koi hojatti nisIhiyA namokkAraM ca kareMto dukkai, vANamaMtarassa ciMtA, saMbuddho, vaMdai,bhaNai-ahaM tattheva sAharAmi, gao, ranno kahiyaM, saMpUio, tassa osIse dine dine Thavei, evaM tena abhiraIM bhogA ya laddhA, jIvayAo ya, kiM annaM AroggaM?, rAyAvi tuttttho|| paraloe namokkAraphalaM-vasaMtapure nayare jiyasattU rAyA, tassa gaNiyA sAviyA sA caMDapiMgaleNa coreNa samaM vasai / annayA kayAi tena ranno gharaM hayaM, hAro nInio, bhIehiM saMgovijai / annayA ujjANiyAgamaNaM, savvAo vibhUsiyAo gaNiyAo vacaMti, tIe savvAo aisayamitti so hAro Aviddho, jIse devIe so hAro tIse dAsIe so nAo, kahiyaM ranno, sA keNa samaM vasai ?, kahie caMDapiMgalo gahio, sUle bhinno, tIe ciMtiyaM-mama doseNa mAriotti sA se namokkAraM dei, bhaNai ya-nIyANaM karehi jahA-eyassa ranno putto AyAmitti, kayaM, aggamahisIe udare uvavanno, dArao jAo, sA sAviyA kIlAvaNadhAvIyA jAyA / annayA ciMtei-kAlo samo gaDabhassa ya maraNassa ya, hojja kayAi, ramAtI bhaNai-mA rova caMDapiMgalatti, saMbuddho, rAyA mao, so rAyA jAo, sucireNa kAleNa dovi pavvaiyANi, evaM sukulapaccAyAI tammUlAgaM ca siddhigamaNaM // ___ ahavA vitiyaM udAharaNaM-mahurAe nayarIe jinadatto sAvao, tattha huMDio coro, nayaraM musai, so kayAi gahio sUle bhinno, paDicaraha bitijjayAvi se najihiMti, manUsA paDicaraMti, so sAvao tassa nAidUreNa vIIvayai, so bhaNai-sAvaya ! tumaMsi anukaMpao tisAio'haM, Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-1 - [ni.1012] 395 deha mama pANiyaM jA marAmi, sAvao bhaNai-imaM namokAraM paDha jA te ANemi pANiyaM, jai vissArehisi to ANIyaMpi na demi, so tAe lolayAe sAvao tehiM mAnussehiM gahio corabhattadAyagotti, ranno niveiyaM, bhaNai-eyapi sUle bhiMdaha, AdhAyaNaM nijai, jakkho ohiM pauMjai, pecchai sAvayaM, appaNo ya sarIrayaM, pavvayaM uppADeUNa Nayarassa uvariM ThAUNa bhaNaisAvayaM bhaTTArayaM na yANeha ?, khAmeha, mA bhe savve cUrehAmi, devaNimmiyassa puvveNa se AyayaNaM kayaM, evaM phalaM labbhai namokkAreNeti gAthArthaH // uktA namaskAraniryuiktiH, sAmprataM sUtropanyAsArthaM pratyAsattiyogAd vastutaH sUtrasparzaniyuktigatAmeva gAthAmAha namaskAra niyukti : samAptA adhyayana-1- sAmAyika) ni. (1013) naMdianuogadAraM vihivaduvugghAiyaM ca nAUNaM / kAUNa paMcamaMgala AraMbho hoi suttassa / / kR-nandizcAnuyogadvArANi cetyekavadbhAvAd nandianuyogadvAraM, 'vidhivad' yathAvad 'upodghAtaM ca' uddese ityAdilakSaNaM 'jJAtvA' vijJAya, bhaNitveti vA pAThAntaraM, tathA kRtvA 'paJcamaGgalAni' namaskAramityarthaH, kim ?, Arambho bhavati sUtrasya, iha ca punarnandyAdhupanyAsaH kila vidhiniyamakhyApanArthaH, nandyAdi jJAtvaiva bhaNitvaiva vA, nAnyatheti, upodghAtabhedopanyAso'pi sakalapravacanasAdhAraNatvena tasya pradhAnatvAt, pradhAnasya ca sAmAnyagrahaNe'pi bhedenAbhidhAnadarzanAd, yathA brAhmaNA AyAtA vaziSTo'pyAyAta iti, kRtaM ca sUryeti gAthArthaH // sambandhAntarapratipAdanAyaivA''hani. (1014) kayapaMcanamukkAro karei sAmAiyaMti so'bhihio| sAmAiaMgameva ya jaM so sesaM tao vucchaM / vR- kRtaH paJcanamaskAro yena sa tathAvidhaH ziSyaH sAmAyikaM karotItyAgamaH, so'bhihiH paJcanamaskAraH, sAmAyikAGgameva ca yadasau, sAmAyikAGgagA ca prAguktA, 'zeSa' sUtraM 'tataH' tasmAdvakSyata iti gAthArthaH // taccedama mU. (2) karemi bhaMte ! sAmAiyaM, savvaM sAvajaM jogaM paJcakkhAmi jAvajIvAe tivihaM tiviheNaM, maNeNaM vAyAe kAeNaM na karemi na kAravemi karaMtaMpi annaM na samaNujANAmi, tassa bhaMte ! paDikamAmi niMdAmi garihAmi appANaM vosirAmi vR- iha ca sUtrAnugama eva ahInAkSarAdiguNopetamuccAraNIyaM, tadyathA-ahInAkSaramanatyakSaramavyAvaddhAkSaramaskhalitama-militamavyatyAneDitaM pratipUrNa paripUrNaghoSaM kaNThoSThavipramuktaM vAcanopagamat, ityamUni prAga vyAkhyAtatvAnna vayAkhyAyante, tatastasminnu-carite sati keSAJcidbhagavatAM sAdhUnAM kecanArthAdhikArA adhigatA bhavanti, kecana tvanadhigatAH, tatazcAnadhigatAdhigamanAya vyAkhyA pravartata iti, tallakSaNaM cedaM 'saMhitA ca padaM caiva, padArthaH padavigrahaH / cAlanA pratyavasthAnaM, vyAkhyA tantrasya SaDvidhA / / 1 / / ' iti, Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 396 Avazyaka mUlasUtram -1-1/2 tatrAskhalitapadoccAraNaM saMhitA, athavA-paraH sannikarSaH saMhitA, yathA karemi bhaMte ! sAmAiyamityAdi jAva vosirAmitti / padaM ca paJcadhA, tadyathA-nAmikaM naipAtikam aupasargikam AkhyAtikaM mizraM ceti, tatra azva iti nAmikaM khalviti naipAtikaM parItyaupasargikaM dhAvatItyAkhyAtikaM saMyata iti mizram, athavA subantaM tiGantaM ca, 'suptintaM pada' miti vacanAt, tatra karomi bhayAnta ! sAmAyikaM, sarvaM sAvadhaM yogaM pratyAkhyAmi yAvajjIvayA trividhaM trividhena, manasA vAcA kAyena na karomi na kArayAmi kurvantapapyanyaM na samanujAne, tasya bhayAnta ! pratikramAmi nindAmi garhAmi AtmAnaM vyutsRjAmIti padAni / adhunA padArthaH-sa ca caturvidhaH, tadyathAkArakaviSayaH samAsaviSayastaddhitaviSayo niruktiviSayazca, tatra kAraka-viSayaH- pacatIti pAcakaH, samAsaviSayaH-rAjJaH puruSo rAjapuruSa iti, taddhitaviSayaH-vasudevasyApatyaM vAsudevaH, niruktiviSayaH-bhramati carauti ca bhramaraH, atrApi, 'DukRJ karaNa' ityasya laTpratyayAntasya 'tanAdikRJbhya u riti uttve guNe raparatve ca kRte karomIti bhavati abhyupagamazcAsyArthaH, rUvaM prakRtipratyayavibhAgaH sarvatra vaktavyaH, iha tu granthavistarabhayAntrokta iti, bhayaM pratItaM, tathA vakSyAmazcopariSTAditi, anto-vinAzaH, bhayasyAnta ityayameva padavigrahaH, padapRthakkaraNaM padavigraha iti, sAmAyikapadArthaH pUrvavat, sarvamityaparizeSavAcI zabdaH, avayaM-pApaM sahAvadyena sAvadyaH-sapApa ityarthaH, yujyata iti yogaH-vyApArastaM, pratyAkhyAmIti, pratizabdaH pratipedhe AG Abhimukhye khyA prakathane, tatazca pratIpamabhimukhaM khyApanaM sAvadhayogasya karomi pratyAkhyAmIti, athavA pratyAcakSa iti 'cakSiA vyaktAyAM vAci' 'sya pratyAGyUrvasyAyamarthaH pratiSedhasyAdareNAbhidhAnaM karomi pratyAcakSe, 'yAvajjIvaye' tyatra yAvacchandaH parimANamaryAdAvadhAraNavacanaH, tatra parimANe yAvat mama jIvanaparimANaM tAvat pratyAkhyAmIti, maryAdAyAM yAvajjIvanamiti, maraNamaryAdAyA ArAna maraNakAlamAtra eveti, avadhAraNe yAvajIvanameva tAvat pratyAkhyAmi, na tasmAt parata ityarthaH, jIvanaM jIvetyayaM kriyAzabdaH parigRhyate tayA, athavA pratyAkhyAnakriyA gRhyate, yAvajjIvo yasyAM sA yAvajjIvA tayA, 'trividha' miti tistro vidhA yasya sAvayogasya sa trividhaH, sa ca pratyAkhyeyatvena karma saMpadyate, karmaNi ca dvitIyA vibhaktiH, atastaM trividhaM yoga-manovAkkAyavyApAralakSaNaM, 'kAyavAGmanaH karmayogaH' iti vacanAt, trividheneti karaNe tRtIyA, 'manasA vAcA kAyena' tatra 'mana jJAne' mananaM manyate vA'neneti asun pratyaye manaH, taccatuddhA-nAmasthApanAdravyabhAvaiH, dravyamanastadyogyapudgalamayaM, bhAvamano mantA jIva eva, 'vaca paribhASaNe' vacanam ucyate vA'nayeti vAk, sA'pi caturvidhaiva nAmAdibhiH, tatra dravyavAk zabdapariNAmayogyapudgalA jIvaparigRhItA bhAvavAk punasta eva pudgalAH zabdapariNAmamApannAH, "ciJ cayane' cayanaM cIyate vA'neneti "nivAsacitizarIropasamAdyAneSvAdezca kaH" iti kAyaH, jIvasya nivAsAt pudgalAnAM citeH pudgalAnAmeva keSAJcit zaraNAt teSAmevAvayavasamAdhAnAt kAyaH-zarIraM, so'pi caturddhA nAmAdibhiH, tatra dravyakAyo ye zarIratvayogyAH agRhItAstatsvAminA ca jIvena ye muktA yAvattaM pariNAmaM na muJcanti tAvad dravyakAyaH, bhAvakAyastu tatpariNAmapariNatA jIvabaddhA jIvasamprayuktAzca, anena trividhena karaNabhUtena, trividhaM pUrvAdhikRtaM sAvadhaM yogaM na karomi na kArayAmi kurvantamapyanyaM Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-1 - [ni.1014] 397 na samanujAnAmi-nAnumanye'hamiti, tasyetyadhikRto yogaH saMbadhyate, bhayAntaM iti pUrvavat, __ pratikramAmi-nivarte'hamityuktaM bhavati, nindAmIti jugupse ityarthaH, garhAmIti ca sa evArthaH, kintvAtmasAkSikI nindA gurusAkSikI gati, kiM jagupse ?-'AtmAnam' atItasAvadyayogakAriNaM, 'vyutsRjAmI'thi vividhArtho vizeSArthe vA vizabdaH ucchabdo bhRgArthaH sRjAmityajAmItyarthaH, vividhaM vizeSeNa vA bhRzaM tyajAmi vyutsRjAmi, evaM tAvatpadArthapadavigrahI yathAsambhavamuktau, adhunA cAlanApratyavasthAne vaktavye, tadatrAntare sUtrasparzaniyuktirucyate, svasthAnatvAt, Aha ca niyuktikAraHni. (1015) akkhaliasaMhiAI vakkhANacaukkae darisiaMmi / suttapphAsianiRttivittharattho imo hoi // vR-'askhaliAi'tti askhalitAdau sUtra uccarite, tathA saMhitAdau vyAkhyAnacatuSTaye darzite sati, kiM ? -sUtrasparzaniyuktivistarArthaH ayaM bhavatIti gAthArthaH / ni. (1016)karaNe 1 bhae a 2 aMte 3 sAmAia 4 savvae a5 vaje a6| . joge 7 paccakkhANe 8 jAvajIvAi 9tiviheNaM 10 // vR-karaNaM bhayaM ca antaH sAmAyikaM sarvaca varjaM ca yogaH pratyAkhyAnaM yAvajIvayA trividheneti padAni, padArthaM tu bhASyagAthAbhiya'kSeNa pratipAdayiSyatIti gAthAsamAsArthaH // sAmprataM karaNanikSepaM pradarzayannAha[bhA.152]nAmaM 1 ThavaNA 2 davie 3 khitte 4 kAle 5 taheva bhAve a6 / eso khalu karaNassA nikkhevo chavviho hoi / / vR-akSaragataM padArthamAtramadhikRtya nigadasiddhA, sAmprataM dravyakaraNapratipAdanAyA''ha[bhA.153] jANagabhaviairittaM sannA nosannao bhave karaNaM / sannA kaDakaraNAI nosannA vIsasapaoge // vR-iha yathAsambhavaM dravyasya dravyeNa dravye vA karaNaM dravyakaraNaM, tacca noAgamato jJabhavyAtiriktaM saMjJA nosaMjJAto bhavet karaNaM, etaduktaM bhavati-jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaM dravyakaraNaM dvidhA-saMjJAkaraNaM nosaMjJAkaraNaM ca, tatra saMjJAkaraNaM kaTakaraNAdi, AdizabdAt pelukaraNAdiparigrahaH, peluzabdena rutapUNikocyate, ayamatra bhAvArthaH-kaTanivartakamayomayaM citrasaMsthAnaM pAlakAdi tathA rutapUNikAnirvartakaM zalAkAzalyakAGgaruhAdi saMjJAdravyakaraNamanvarthopapatteriti, Aha-idaM nAmakaraNameva paryAyamAtrataH saMjJAkaraNamiti na kazcidvizeSa iti, ucyate, iha nAmakaraNamabhidhAnamAtraM gRhyate, saMjJAkaraNaM tvanvarthataH saMjJAyAH karaNaM 2, dravyasya saMjJayA nirdizyamAnatvAta, tathA ca bhASyakAreNApyetadevAbhyadhAyi "sannA nAmaMti maI taM no nAma jamabhidhANaM // 1 // jaM vA tadatthavikale kIrai davvaM tu davaNapariNAmaM / pelukkaraNAi na hi taM tayasthasuNNaM na vA saddo // 2 // jai na tadatthavihINaM to kiM davvakaraNaM? jao teNaM / Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 398 Avazyaka mUlasUtram - 1- 1/2 davvaM kIrai saNNAkaraNaMti ya karaNarUDhio // 3 // " 'nosaMjJe' ti nosaMjJAdravyakaraNaM, tacca dvidhA prayogato vizrasAtazca, ata evAha-vIsasapaogetti gAthArthaH // tatra vizrasAkaraNaM dviprakAraM sAdyanAdibhedAt, ata evAha granthakAraH[bhA. 154] vIsasakaraNamaNAIM dhammAINa parapaJcayAjo (yajjo) gA / sAIM cakkhuphAsiama bhAimamacakkhumanumAI // vR- vizrasA svabhAvo bhaNyate tena karaNaM vizraMsAkaraNam, iha ca 'kRtyaluTo bahula' miti vacanAt karaNAdiSu yathAprayogamanurUpArthaH karaNazabdo'vaseya iti, 'anAdi' AdirahitaM 'dharmAdInA' miti dharmAdharmAkA-zAstikAyAnAmanyo'nyasamAdhAnaM karaNamiti gamyate, AhakaraNazabdastAvadapUrvaprAdurbhAve vartate, tatazca karaNaM cAnAdi ceti viruddham, ucyate, nAvazyamapUrvaprAdurbhAva eva, kiM tarhi ?, anyo'nyasamAdhAne'pIti na doSaH, athavA 'parapratyayayogA' diti paravastupratyayayabhAvAddharmAstikAyAdInAM tathA tathA yogyatAkaraNamiti, evamapyanAditvAM virudhyata iti cet, na, gA' diti paravastupratyayabhAvAddharmAstikAyAdInAM tathA tathA yogyatAkaraNAmiti, evamapyanAditvaM virudhyata iti cet, na, anantazaktipracitadravyaparyAyobhayarUpatve sati vastuno dravyAdezenAvirodhAdityatra bahu vaktavyaM tattu nocyate, gamanikAmAtratvAt prArambhasyeti, athavA parapratyayogAt tattatparyAyabhavanaM sAdheva karaNaM, devadattAdisaMyogAddharmAdInAM viziSTa paryAya ityarthaH, evamarUpidravyANyadhikRtyoktaM sAdyamanAdyaM ca vizrasAkaraNam, adhunA rUpidravyANyadhikRtya sAdyeva cAkSuSetarabhedamAha - sAdi cakSuHsparza cAkSuSamityarthaH, abhrAdi, AdizabdAt zakracApAdiparigrahaH, 'acakkhu' tti acAkSuSamaNvAdi, AdizabdAt dvyaNukAdiparigrahaH, karaNatA ceha kRtiH karaNamitikRitvA, anyathA vA svayaM vuddhyA yojanIyeti gAthArthaH // cAkSuSAcAkSuSabhedameva vizeSeNa pratipAdayatrAha [bhA. 155] saMghAyabheatadubhayakaraNaM iMdAuhAi paJcakkhaM / duaanumAINaM puNa chaumatthAINa'paJcakkhaM // vR- saGghAtabhedatadubhayaiH karaNaM saMghAtabhedatadubhayakaraNam indrAyudhAdisthUlamanantapudgalAtmakaM pratyakSaM, cAkSuSamityarthaH, dvyaNukAdInAm, AdizabdAttathAvidhAnantANukAntAnAM punaH karaNamiti vartate, kiM ?, chadmasthAdInAm ? AdizabdaH svagatAnekabhedapratipAdanArtha iti, apratyakSam - acAkSuSamiti gAthArthaH / / uktaM vizrasAkaraNam, adhunA prayogakaraNaM pratipAdayannAha [bhA. 156] jIvamajIve pAogiaM ca caramaM kusuMbharAgAI / jIvappaogakaraNaM mUle taha uttaraguNe a // vR- iha prAyogikaM dvedhA- jIvaprAyogikajIvaprayogikaM ca, prayogena nirvRttaM prAyogikaM caramamajIvaprayogakaraNaM kusumbharAgAdi, AdizabdAccheSavarNAdiparigrahaH / evaM tAvadalpavaktavyatvAdabhihitamoghato'jIvaprayogakaraNamiti, adhunA jIvaprayogakaraNamAha-jIvaprayogakaraNaM dviprakAraM 'mUla' iti mUlaguNakaraNaM, tathA 'uttaraguNe (ti) ca' uttaraguNakaraNaM ceti gAthAsamAsArthaH / vyAsArthaM tu granthakAra eva vakSyati, tatrAlpavaktavyatvAdevAjIvaprayogakaraNamAdAvevAbhidhitsurAha Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -1 - [ni. 1016 ] [bhA. 157] jaM jaM nijIvANaM kIrai jIvappaogao taM taM / vanAi ruvakammAi vAvi ajjIvakaraNaM tu // vR- yad yannirjIvAnAM padArthAnAM kriyate nirvartyate 'jIvaprayogato' jIvaprayogeNa tattadvarNAdi kusumbhAdeH rUpakarmAdi vA kuTTimAdA ajIvaviSayatvAttadajIvakaraNamiti gAthArthaH // [bhA. 158] jIvaogakaraNaM duvihaM bhUlappaogakaraNaM ca / uttarapaogakaraNaM paMca sarIrAI paDhamaMmi // vR- jIvaprayogakaraNaM 'dvividhaM' dviprakAraM mUlaprayogakaraNamuttaraprayogakaraNaM ca, cazabdasya vyavahita upanyAsaH, paJca zarIrANi 'prathamaM mUlaprayogakaraNamiti gAthArthaH // orAliyAiAI oheNiaraM paogao jamiha / niSphannA niSphajjai AillANaM ca taM tiNhaM // [bhA. 159] 399 vR- audArikAdIni, AdizabdAdvaikriyAhArakataijasakArmaNazarIraparigrahaH, 'oghena' iti sAmAnyena, 'itarat' uttaraprayogakaraNaM gRhyate, tallakSaNaM cedaM 'prayogataH prayogeNaiva yad 'iha' loke niSpannAH, mUlaprayogeNa niSpadyata iti 'tad' uttarakaraNaM, AdyAnAM ca tat trayANAm, etaduktaM bhavati paJcAnAmaudArikAdizarIrANAmAdyaM saGghAtakaraNaM mUlaprayogakaraNamucyate, aGgopAGgAdikaraNaM tUttarakaraNamaudArikAdInAM trayANAM, na tu taijasakArmaNayoH, tadasambhavAditi gAthArthaH / tatraiaudArikAdInAmaSTAGgAni mUlakaraNAni tAni cAmUni - [ bhA. 160] sIsa 1 suro 2 ara 3 piTThI 4 do bAhU 6 UruA ya 8 ar3aMgA / aMgulimAi uvaMgA aMgovaMgANi sesANi // vR- nigadasiddhA, navaramaGgopAGgAni 'zeSANi' karapAdAdIni gRhyante // kiJca - [bhA. 161] kesAIuvarayaNaM urAlaviuvvi uttaraM karaNaM / orAlie viseso kannAivinaTThasaMThavaNaM // vR- 'kezAdyuparacanaM' kezAdinirmANasaMskArau, AdizabdAnnakhadantatadrAgAdiparigrahaH audArikavaikriyayoruttarakaraNaM, yathAsambhavaM ce yojanA kAryeti, tathaudArike vizeSa uttarakaraNe iti, karNAdivinaSTasaMsthApanaM, nedaM vaikriyAdI, vinAzAbhAvAd, vinaSTasya ca sarvathA vinAzena saMsthApanAbhAvAditi gAthArthaH // itthaMbhUtamuttarakaraNamAhArake nAsti, gamanAgamanAdi tu bhavati, athavedamanyAdhk trividhaM karaNaM, tadyathA-saGghAtakaraNaM parizATakaraNaM saGghAtaparizATikaraNaM ca, tatrA''dyAnAM zarIrANAM taijasakArmaNarahitAnAM trividhamapyasti, dvayostu caramadvayameveti, Aha ca [bhA. 162] AillANaM tihaM saMghAo sADaNaM tadubhayaM ca / te Akamme saMghAyasADaNaM sADaNaM vAvi / / vR- vastuto vyAkhyAtaiveti na vyAkhyAyate / sAmpratamaudArikamadhikRtya saGghAtAdikAlamAnamabhidhitsurAha [bhA. 163] saMghAyamegasamayaM taheva parisADaNaM urAlaMmi / Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 400 Avazyaka mUlasUtram-1-1/2 saMghAyaNaparisADaNa khuDDAgabhavaM tisamaUNaM // vR- 'saGghAtam' iti sarvasaGghAtakaraNamekasamayaM bhavati, ekAntAdAnasyaikasAmayikatvAt, ghRtapUpahaSTAnto'tra, yathA-ghRtapUrNaprataptAyAM tApikAyAM sampAnakapakSepAt sa pUpaH prathamasamaya evaikAntena nehapudgalAnAM grahaNameva karoti, na tyAgam, abhAvAd, dvitIyAdiSu tu grahaNamokSau, tathAvidhasAmarthyayuktatvAt; pudgalAnAM ca saGghAtabhedadharmatvAt, evaM jIvo'pi taprathamatayotpadyamAnaH sannAdyasamaye audArikazarIraprayogyANAM dravyANAM grahaNameva karoti, na tu muJcati, abhAvAd, dvitIyAdiSu tu grahaNamokSau, yuktiH pUrvavat, ataH saGghAtamekasamayamiti sthitaM, tathaiva parizATana' miti parizATanAkaraNamekasamayamiti vartate, sarvaparizATasyApyekasAmayikatvAdeveti, 'audArika' ityaudArikazarIre 'saMghAyaNaparisADaNa'tti saGghAtanaparizATanakaraNaM tu kSullakabhavagrahaNaM trisamayonaM, tat punarevaM bhAvanIyaM-jaghanyakAlara pratipAdayitumabhipretatvAt vigraheNotpAdyate, tatazca dvau vigrahasamayAvekaH saGghAtasamaya iti, taiyUMnaM, tathA coktam 'do viggahami samayA samayo saMghAyaNAe tehUNaM / khuDDAgabhavaggahaNaM savvajahanno ThiI kAlo // 1 // iha ca sarvajaghanyamAyuSkaM kSullakabhavagrahaNaM prANApAnakAlasyaikasya saptadazabhAga iti, uktaM ca bhASyakAreNa-khuDDAgabhavaggahaNA sattarasa havaMti ANapAcUMmi'tti gAthArthaH // [bhA.164] eyaM jahannamukkosayaM tu paliattimaM tu samaUNaM / viraho aMtarakAlo orAle tassimo hoi / vR- idaM jaghanyaM saGghAtAdikAlamAnam utkaSTaM tu saGghAtaparizATakaraNakAlam: namaudArikamAzritya palyopamannitayameva samayonam, iyamatra bhAvanA-ihotkRSTakAlasya pratipAdyatvAdayamavigrahasamApannaH iha bhavAt parabhavaM gacchanihabhavazarIrazATaM kRtvA parabhavAyuSastripalyopamakAlasya prathamasamaye zarIrasaGghAtaM karoti, tato dvitIyasamayAdArabhya saGghAtaparizATobhayakAla iti, tena saGghAtanAsamayena UnaM palyopamatrayamiti, uktaM ca _ "ukkoso samaUNo jo so sNghaatnnaasmyhiinno| coyaga-kiha na dusamayavihUNo sADaNasamae'vaNIyaMmi ? // 1 // bhaNNai bhavacarimaMmivi samaye saMghAtasADaNA ceva / parabhavapaDhame sADaNamao tadUNo na kAlotti // 2 // co0-jai parapaDhame sADo niviggahado ya taMmi sNghaato| nanu savvasADasaMghAtaNAo samae viruddhAo // 3 // A0-jamhA vigacchamANaM vigayaM uppajjamANamuppanna / to parabhavAisamae mokkhAdAnAnamaviroho // 4 // cuisamae Nehabhavo ihadehavimokkhao jahAtIe / jai parabhavovi na tahiM to so ko hou saMsArI ? ||5|| nanu jaha viggahakAle dehAbhAve'vi parabhavaggahaNaM / Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -1 - [ ni. 1016] taha dehAbhAvaM mivi hojehabhavo'pi ko doso ? ||6|| A0 - jaM ci viggahakAlo dehAbhAvevi to parabhavo so / causama'vi na deho na viggaho jai sa kA hoi ? // 7 // " evamaudArike jaghanyatabheradaH saGghAtaparizATakAla uktaH / saGghAtaparizATayostveka eva (samayaH), dvitIyasyAsambhavAd adhunA saGghAtAdiviraho jaghanyetarabhedo'bhidhIyate, tathA cA''havirahaH kaH ?, ucyate, antarakAlaH, audArike tasya saGghAtAderayaM bhavatIti gAthArthaH // [ bhA. 165 ] tisamayahInaM khuDa hoi bhavaM savvabaMdhasADANaM / ukkosa puvvakoDI samao uahI a tittIsa / / vR-trisamayahInaM kSullaM bhavati, 'bhavam' iti bhavagrahaNaM, sarvabandhazATayorantarakAla iti, tatra trisamayahInaM sarvabandhasya kSullaM tu sampUrNa sarvazATasyeti, utkRSTaH pUrvakoTisamayaH, tathA 'udadhIni ca (dhayazca)' sAgaropamANi ca trayastriMzat sarvabandhasya, samayonastvayameva zATasyeti gAthAkSarArthaH / / bhAvArthastu bhASyagAthAbhyo'vaseyastAzcemAH "saMghAyaMtarakAlo jahannao khuDDuyaM tisamaUNaM / do viggama samayA taio saNaghAyaNAsamao // 1 // tehUNaM khuDDubhavaM dhariuM parabhavama viggaheNeva / gaMtUNa paDhamasamae saMghAyayao a vinneo || 2 || ukko tettIsaM samayAhiyapuvvoDiahiAI / so sAgarovamAI aviggaheNeha saMghAyaM | 3 || kAUNa puvvakoDiM dhariDaM surajeTThamAuyaM tatto / bhottUNa ihaM taie samae saMghAyayaMtassa ||4|| ' idaM punaH sarvazATAntaraM jaghanyaM kSullakabhavamAnaM, katham ?, ihAnantarAtItabhavacaramasamaye kazcidaudArikazarIrI sarvazATaM kRtvA vanaspatiSvAgatya sarvajaghanyaM kSullakabhavagrahaNAyuMSkamanupAlaya paryante sarvazAdaM karoti, tatazca kSullakabhavagrahaNameva bhavati, utkRSTaM tu trayahiMstrazat sAragopamANe pUrvakoTyA'dhikAni katham ?, iha kazcit saMyatamanuSya audArikasarvazATaM kRtvA'nuttarasureSu trayastriMzat sAgaropamANyativAhya punarmanuSyeSvaudArikasarvasaGghAtaM kRtvA pUlkoTayante audArikasarvazATaM karotIti, uktaM ca bhASyakAreNa "khuDDAgabhavaggahaNaM jahannamukkosayaM ca tittIsaM / taM sAgarovamAI saMpunnA puvvakoDI u ||1|| " 401 guravastu vyAcakSate tadArambhasamayasya pUrvabhavazATenAvaruddhatvAt samayahInaM kSullakabhavagrahaNaM jaghanyaM zATAntaramiti, tatha ca kilaivamakSarANi nIyante - trisamayahInaM kSullakamityetadapi nyAyyamevAsmAkaM pratibhAti, kintvatigambhIradhiyA bhASyakRtA saha virudhyata iti gAthArthaH // idAnIM saGghAtaparizATAntaramubhayarUpamapyabhidhitsurAha 24 26 Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 402 Avazyaka mUlasUtram-1-1/2 [bhA.166] aMtaramegaM samayaM jahannamorAlagahaNasADassa / satisamayA ukkosaM tittIsaM sAgarA huMti // vR-'antaram' antarAlam, ekaM samayaM 'jaghanyaM' sarvastokam audArikagrahaNazATayoriti, satrisamayAnyutkRSTaM trayastriMzat sAgaropamANi bhavantIti gAthAkSarArthaH // bhAvArthastu bhASyagAthA-bhyAmavaseyaH, te ceme - "ubhayaMtaraM jahannaM samao nivviggaheNa saMghAe / paramaM satisamayAiM tittIsaM udahinAmAiM // 1 // anubhaviuM devAisu tettIsamihAgayassa taiyaMmI / samae saMghAyatao neyAI samayakusalehiM // 2 // " uktaudArikamadhikRtya sarvajJAtAdivaktavyatA, sAmprataM vaikriyamadhikRtyocyate, tatreyaM gAthA[bhA.167] veuvviasaMghAo jahannu samao u dusamaukkoso / sADo puNa samayaM cia viuvvaNAe viniddiTTo / / vR- asya vyAkhyA-vaikriyasaGghAtaH kAlato 'jaghanyaH' sarvastokaH samaya eva, tuzabdasyaivakArArthatvenAvadhAraNArthatvAd, ayaM caudArikazarIriNAM vaikriyalabdhimatAM vikurvaNArambhe devAnArakANAM ca tatprathamatayA zarIragrahaNa iti, tathA dvisamaya' iti dvisamayamAna utkRSTaH vaikriyasaGghAta iti vartate kAlazceti gamyate, sa punaraudArikazarIriNo vaikriyalabdhimatastadvi-kurvANArambha eva vaikriyasaGghAtaM samayena kRtvA''yuSkakSayAt mRtasyAvigrahagatyA deveSUpapadyamAnasya vaikriyameva saGghAtayato'vaseya iti bhAvanA, zATaH punaH samayameva kAlataH 'vikurvayANAM vaikriyazarIraviSayo vinirdiSTa iti gAthAkSarArthaH // adhunA saGghAtaparizATakAlamAnamabhidhitsurAha[bhA.168] saMghAyaNaparisADo jahannao egasamaio hoi / ukkosaM tittIsaM sAyaraNAmAI samaUNA // vR- iha vaikriyasyaiva saGghAtaparizATaH khalUbhayarUpaH kAlato jaghanya ekasAmayiko bhavati, utkRSTastrayastriMzat sAgaropamANi sAgaranAmAni samayonAnIti gAthAkSarArthaH / / bhAvArthastvayam ubhayaM jahanna samao so puNa dusamayaviuvviyamayassa / paramatarAI saMghAtasamayahINAI tettIsaM // 1 // idAnIM vaikriyamevAdhikRtya saGghAtAdhantaramabhidhitsurAha[bhA.169] savvaggahobhayANaM sADassa ya aMtaraM viuvvissa / samao aMtamuhattaM ukkosaM rukkhkaaliiaN|| vR-iha 'sarvagrahobhayayoH' saGghAtasaMghAtaparizATayorityarthaH, zATasya ca 'antaraM' virahakAlaH 'vaikriyasya' vaikriyazarIrasambandhinaH samayaH saGghAtasyobhayasya ca, antarmuhUrta zATasya, idaM tAvajjaghanyaM trayANAmapi kathaM jJAyata iti cet ? yata Aha-utkRSTaM 'vRkSakAlikaM' vRkSakAlenAnantena nirvRttaM vRkSakAlikamiti gAthAkSarArthaH / / bhAvArthastvayaMsaMghAtaMtara samayo dusamayaviuvviyamayassa tiyNmi| ___ For Priva Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-1 - [ni.1016] 403 so divi saMghAtayato taie va mayasssa taiyaMmi // 1 // avigraheNa saGghAtayataH dvitIya-saGghAtaparizATasya samaya evAntaramiti, 'ubhayassa ciraviuvviyamayassa deve saviggaha gayassa / __ sADassaMtomuhuttaM tiNhavi tarukAlamukkosaM // 1 // uktA vaikriyazarIramadhikRtya saGghAtAdivaktavyatA, sAmpratamAhArakamadhikRtyainAM pratipAdayannAha[bhA.170] AhAre saMghAo parisADo asamayaM samaM hoi / ubhayaM jahannamukkosayaM ca aMtomuhuttaM tu // vR-'AhAra' ityAhArakazarIre saGghAtaH- prAthamiko grahaH parizATazca-paryante mokSazca, kAlataH 'samayaM kAlavizeSaM 'samaM' tulyaM bhavati, saGghAto'pi samayaM zATo'pi samayamityarthaH, 'ubhayaM' saGghAtaparizATobhayaM gRhyate, tajjaghanyat utkRSTatazcAntarmuhUrtameva bhavatIti vartate, antarmuhUrtamAtrakAlAvasthAyitvAdasyeti garbhArthaH, utkRSTAttu jaghanyo laghutaro veditavya iti gaathaarthH|| sAmpratamAhArakamevAdhikRtya saGghAtatAdyantaramabhidhAtukAma Aha[bhA.171] baMdhanasADubhayANaM jahannamaMtomuttamaMtaraNaM / ukkoseNa avaDaM puggalapariaTTadesUnaM // vR-bandhanaM-saGghAtaH zATaH-zATa eva ubhayaM saGghAtazATau amISAM bandhanazATobhayAnAM 'jaghanyaM' sarvastokam 'antarmuhUrtamantaraNam' antarmuhUrtavirahakAlaH, sakRtparityAgAnantaramantarmuhUrtenaiva tadArambhAditi bhAvanA, utkarSaH arddhapudgalaparAvarto dezono'ntaramiti, samyagaddaSTikAlasyotkRSTasyApyetAvatparimANatvAditi gAthArthaH / / uktA''hArakazarIramadhikRtya saGghAtAdivaktavyatA, idAnIM taijasakArmaNe adhikRtA''ha[bhA.172] teAkammANaM puNa saMtANANAio na sNghaao| bhavvANa hunja sADo selesIcaramasamayaMmi / / vR-taijasakArmaNayoH punardvayoH zarIrayoH santAnAnAditaH kAraNAt, kiM ?, na saGghAtaH-na taprathamatayA grahaNaM, prAgeva siddhiprasaGgAt, bhavyAnAM bhavet zATaH keSAJcit, kadeti ?, ata Aha-zailezIcarasamaye, sa caikasAmAyika eveti gAthArthaH // [bhA.173] ubhayaM anAinihaNaM saMtaM bhavvANa hunja kesiMci / aMtaramanAibhAvA acaMtaviogao nesi / / vR- 'ubhayam' iti saGghAtaparizATobhayaM pravAhamaGgIkRtya sAmAnyena 'anAdyanidhanam' anAdyaparyavasitamityarthaH, 'sAntaM' saparyavasAnamubhayaM bhavyAnAM bhavet keSAJcit, na tu sarveSAmiti, antaramanAdibhAvAdatyantaviyogatazca nAnayoriti gAthArthaH / / athavedamanyajIvaprayoganirvRttaM caturvidhaM karaNamiti, Aha ca[bhA.174]ahavA saMghAo ? sADaNaM cazubhayaM 3 taho bhayaniseho 4 / paDa 1 saMkha 2 sagaDa 2 thUNA 4 jIvapaoge jahAsaMkhaM // . Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 Avazyaka mUlasUtram-1-1/2 vR-athavAzabdaH prakArAntarapradarzanArthaH, 'saGghAta' iti saGghAtakaraNaM, 'sAtanaM ca' zAtanakaraNaM ca 'ubhayaM' saGghAtazAtanakaraNaM 'tathobhayaniSedha' iti saGghAtaparizATazUnyam / amISAmevodAharaNAni darzayannAha-paTaH zaGkha zakaTaM sthUNA, 'jIvaprayoga' iti jIvaprayogakaraNe tatkAyavyApAramAzritya yathAsaGkhyametAnyudAharaNAni samavaseyAni, tathAhi-paTastantu-saGghAtAtmakatvAt saGghAtakaraNaM zaGkhastvekAntasATakaraNAdeva zATakaraNaM zakaTaM takSaNakIlikAdiyogAdubhayakaraNaM sthUNA punaruva'tiryakkaraNayogAt saMghAtazATavirahAdubhayazUnyA iti gAthArthaH // uktaM jIvaprayogakaraNam, Aha-jaM jaM nijIvANaM kIrai jIvappaogao taM taM' ityAdinA'syAjIvakaraNataiva yuktiyukteti, atrocyate, na, abhiprAyAparijJAnAd, ihAdAvevAthavA-zabdaprayogataH prakArAntaramAtrapradarzanArthameta duktaM, tatazcAtra vyutpattibhedamAtramAzrIyate, jIvaprayogAt karaNa jIvaprayogakaraNamiti, jyAyAMzcAnvartha ityalaM prasaGgena // uktaM dravyakaraNaM, sAmprataM kSetrakaraNa-syAvasaraH, tatreyaM niyuktigAthAni. (1017) khittassa natyi karaNaM AgAsaM jaM akittimo bhAvo / vaMjaNapariAvanaM tahAvi puNa ucchukrnnaaii|| vR- asyA vyAkhyA-iha 'kSetrasya' nabhasaH 'nAsti karaNaM' nirvRttikAraNAbhAvAnna vidyate karaNaM mukhyavRtyA 'AkAza' kSetraM yad yasmAt 'akRtrimo bhAvaH' akRtakaH padArthaH, akRtakasya ca sato nityatvAt karaNAnupapattiriti bhAvaH / Aha-yadyevaM kimiti niyuktikAreNa nikSapagAthayAmupanyastamiti ?, atrocyate, vyaanaparyAyApannaM tathApi punarikSukaraNAdyastyeveti, iha vyaJjanazabdena kSetrAbhivyaJjakatvAt pudgalAH gRhyante, tatsambandhAt paryAyaH kathaJcit prAgavasthAparityAgenAvasthAntarApattirityarthaH, tamApanaM punastathA'pi yadA vivakSyate tadA paryAyo dravyAdananya iti paryAyadvAreNa kSetrakaraNa mastIti sabhAvArtha'kSaragamanikA // upacAra-mAtradvekSukaraNAdi, yatheAkSetrakaraNaM zAlikSetrakaraNam, athavA''dizabdAd yatra prarUpyate kriyate veti gAthArthaH / uktaM kSetrakaraNam, idAnIM kAlakaraNasyAvasaraH, tatreyaM gAthAni. (1018) kAlevi natthi karaNaM tahAvi puNa vaMjaNappamANeNaM / bavabAlavAikaraNehiM'negahA hoi vvhaaro|| vR-asyA vyAkhyA-kalanaM kAlaH kalAsamUho vA kAlastasmin kAle'pi, na kevalaM kSetrasya, kiM ?, nAsti karaNaM-na vidyate kRtiH, kutaH?-tasya vartanAdirUpatvAd, vartanAdInAM ca svayameva bhAvAt, samayAdyapekSAyAM ca paropAdAnatvAditi bhAvanA, Aha-yadyevaM kimiti niyuktikRtopanyastamiti?, atrocyate, tathA'pi punarvyaJjanapramANena bhavatIti zeSaH, iha vyaJjanazabdena vivakSayA vartanAghabhivyaJjakatvAd dravyANi gRhyante, tapramANena-tannItyA tabalena bhavatIti, tathAhivartanAdayastadvatAM kathaJcidabhinnA eva, tatazca tadvatAM karaNe teSAmapi karaNameveti bhAvanA, samayAdikAlApekSAyAmapi vyavahAranayAdasti kAlakaraNamiti, Aha ca-bavabAlavAdikaraNairanekadhA bhavati vyavahAra iti, atrAdizabdAt kaulavAdIni gRhyante, uktaM ca 'bavaM ca bAlavaM ceva, kolavaM thIviloyaNaM / Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -1 - [ni. 1018] garAi vaNiyaM ceva, viTThI bhavai sattamA ||1|| yANi satta karaNANi calANi vaTTaMti, avarANi sauNimAINi cattAri thirANi, uktaM ca 405 sauNi cauppaya NAgaM kiMchugdhaM ca karaNaM thiraM cauhA / bahulacauddasirattI sauNI sesaM tiyaM kamaso || 1 || esa ettha bhAvaNA-bahulacauddasirAIe sauNI havati, sesaM tiyaM cauppayAI karaNaM amAvAsAe diyA rAo ya to paDivayadiyAya, tao suddhapaDivayaNisAdau vavAINi havaMti, eesiM ca parijANaNovAo / pakkhatihao duguNiyA durUvahINA ya sukkapakkhaMmi / sattahie devasiyaM taM ciya rUvAdhiyaM rattiM // 1 // esetya bhAvaNA-ahigayadiNaMmi karaNajANaNatthaM pakkhatihio duguNiyatti-ahigayatihiM paDu aigaA duguNA kAMti, jahA suddhacautthIe duguNA aTTha havaMti 'durUvahINa' tti tao donni ruvANi pADijaMti, sesANi cha sattahiM bhAge devasiyaM karaNaM bhavai, ettha ya bhAgAbhAvA chacceva, tao bvAikameNa cAduppaharigakaraNabhogeNaM cautthIe divasao vaNiyaM havai, 'taM ciya rUvAhiyaM rattiM 'ti rattIe viTThI, kaNhapakkhe puNo do rUvA na pADijjaMti, evaM savvattha bhAvanA kAyavvA, bhaNiyaM ca 'kiNhanisi taiya dasamI sattamI cAuddasIya aha viTThI / sukkacautyekArasi nisi aTThami punnimA ya divA ||1|| suddhassa paDivayanisi paMcamidiNa aTThamIe rattiM tu / divasassa bArasI punimA rattiM bavaM hoI // 2 // bahulassa cautthIe divayA ya taha sattamIi rattiMmi / ekkArasIya u divA bavakaraNaM hoi nAyavvaM // 3 // ityalaM prasaGgeneti gAthArthaH / / uktaM kAlakaraNam, adhunA bhAvakaraNamabhidhIyate, tatra bhAvaH paryAya ucyate, tasya ca jIvAjIvopAdhibhedena dvibhedatvAt tatkaraNamapyoghato dvividhameveti, ata Aha ni. (1019) jIvamajIve bhAve ajIvakaraNaM tu tattha vannAI / jIvakaraNaM tu duvihaM suakaraNaM no a suakaraNaM / / vR- ihAnusvArasyAlAkSaNikatvAjjIvAjIvayoH sambandhi 'bhAva' iti bhAvaviSayaM karaNamavaseyamiti, alpavaktavyatvAdajIvabhAvakaraNamevAdAvupadarzayati- 'ajIvakaraNaM tu' tuzabdasya vizeSaNArthatvAdajIvabhAvakaraNaM parigRhyate, 'tatra' tayormadhye varNAdi, iha paraprayogamantareNAbhrAdernAnAvarNAntaragamanaM tadajIvabhAvakaraNam, AdizabdAd gandhAdiparigrahaH, tatrA''ha - nanu ca dravyakaraNamapi vizrasAviSayamitthaMprakAramevoktaM, ko nvatra bhAvakaraNe vizeSa iti ?, ucyate, iha bhAvAdhikArAt paryAyaprAdhanyamAzrIyate tatra tu dravyaprAdhanyamiti vizeSaH, jIvakaraNaM tu Jain Education-International Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 406 Avazyaka mUlasUtram - 1- 1/2 punaH dvividhaM dviprakAraM zrutakaraNaM nAzrutakaraNaM ca zrutakaraNamiti zrutasya jIvabhAvatvAcchrutabhAvakaraNaM, nAzrutabhAvakaraNaM ca guNakaraNAdi, cazabdasya vyavahitaH sambandha iti gAthArthaH // sAmprataM jIvabhAvakaraNenAdhikAra iti tadeva yathoddiSTaM tathaiva bhedataH pratipipAdayiSurAhani. (1020) baddhamabaddhaM tu suaM baddhaM tu duvAlasaMga niddivaM / tavvivarIamabaddhaM nisIhamanisIha baddhaM tu // vR- iha baddhamabaddhaM tu zrutaM, tuzabdo vizeSaNArthaH, kiM vizinaSTi ? -laukikalokottarabhedamidamevamiti, tatra padyagadyabandhanAd baddhaM zAstropadezavat; ata evAha-vaddhaM tu dvAdazAGgamAcArAdi gaNipiTakaM nirdiSTaM, tuzabdasya vizeSarNArthatvAllokottaramidaM, laukikaM tu bhAratAdi vijJeyamiti, tadviparItamabaddham laukikalokottarabhedamevAvaseyamiti, niSIthamucyate, prakAzapAThAt prakAzepadezatvAccAniSIthamiti gAthArthaH / sAmpratamaniSIthaniSIthayoreva svarUpapratipAdanAyAhani. (1021) bhUApariNayavigae saddakaraNaM taheva na nisIhaM / pacchannaM tu nisIhaM nisIhanAmaM jaha'jjhayaNaM / vR-bhUtam - utpannam apariNataM nityaM vigataM vinaSTaM, tatazca bhUtApariNatavigatAni, etaduktaM bhavati- 'uppanne i vA vigae i vA dhuve i vA' ityAdi, zabdakaraNamityanenoktimAha, tathA coktam- 'uttI tu saddakaraNe' ityAdi, tadevaM bhUtAdizabdakaraNaM 'na niSItha' miti niSIthaM bhavati, prakAzapAThAt prakAzepadezatvAcca pracchannaM tu niSIthaM rahasyapAThAd rahasyopadezAcca niSIthanAma yathA'dhyayanamiti gAthArthaH / athavA niSIthaM guptArthamucyate, "jahA - aggANIe virie atthinatthippavAyapuvve ya pATho jatthego dIvAyaNo bhuMjai tattha dIvAyaNasayaM bhuMjai jattha dIvAyaNasayaM bhuMjai tattha ego dIvAyaNo bhuMjai, evaM hammai vi jAva jattha dIvAyaNasayaM hamma tatthego dIvAyaNo hammai," tathA cAmumevArthamabhidhAtukAma Aha ni. (1022) aggeNIaMmi ya jahA dIvAyaNa jattha ega tattha sayaM / jattha sayaM tatthego hamma vA bhuMjae vAvi // vR- sampradAyAbhAvAnna pratanyata iti // ni. (1023) evaM baddhamabaddha AesANaM havaMti paMcasayA / jahaegA marudevI acaMtatthAvarA siddhA / / vR- 'evam' ityanantaroktaprakAraM 'baddhaM' lokottaraM, laukikaM tvatrAraNyakAdi draSTavyam, abaddhAM punarAdezAnAM bhavanti paJca zatAni kimbhUtAni ?, ata Aha-yathaikA - tasmin samaye'dvitIyA 'marudevI' RSabhajananI 'atyantasthAvarA' ityanAdivanaspatikAyAduddhRttya 'siddhA' niSThitArthA saJjAteti, upalakSaNametadanyeSAmapi svayambhUramaNajaladhimatsyapadmapatrANAM valayavyatiriktasakalasaMsthAnasambhavAdInAmiti, laukikamapya DDikApratyaDDikAdikaraNaM granthAnibaddhaM veditavyamiti gAthArthaH // atra vRddhasampradAyaH - Aruhae pavayaNe paMca AesasayANi jANi anibaddhANi, tatthegaM marudevA navi aMge na uvaMge pATho atthi jahA-accaMtaM thAvarA hoiUNa siddhatti, viiyaM sayaMbhuramaNe samudde macchANaM paumapattANa ya savvasaMThANANi atthi valayasaMThANaM mottu, taiyaM Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 407 adhyayanaM-1 - [ni.1023] viNhussa sAtiregajoyaNasayasahassaviuvvaNaM, cautthaM karaDaokuruDA dosaTTiyaruvajjhAyA, kuNAlAnayarIe niddamaNamUle vasahI, varisAsu devayAnukaMpaNaM, nAgarehiM nicchuhaNaM, karaDeNa rUsieNa vuttaM-'varisa deva ! kuNAlAe,' ukkuruDeNa bhaNiyaM-'dasa divasANi pacaM ya' puNaravi karaDeNa bhaNiyaM-'muTThimettAhiM dhArAhiM' ukkuruDeNa bhaNiyaM-'jahA rattiM tahA divaM' evaM vottUNa-mavarkatA, kuNAlAevipannarasadivasaaNubaddhavarisaNeNaM sajANavayA (sA) jaleNa uktatA tao te taiyavarise sAee nayare do'vi kAlaM kAUNa ahe sattamAe puDhavIe kAle narage bAvIsasAgarovamaTTiIA neraiyA sNvuttaa| kuNAlAnayarIvinAsakAlAA terasame varise mahAvIrassa kevlnaannsmuppttii| evaM anibaddhaM, evamAi paMcAesasayANi abaddhANi // evaM loiyaM abaddhakaraNaM battIsaM aDDiyAo battIsaM paJcaDDiyAo solasa karaNANi, logappavAhe paMcaTThANANi taM jahA-AlIDhaM paccAlIDhaM vaisAhaM maMDalaM samapayaM, tatthAlIDha dAhiNaM pANaM aggaohuttaM kAuMvAmapAyaM pacchaohuttaM osArei, aMtaraMdoNhavi pAyANaM paMcapAyA, evaM ceva vivarIyaM paJcAlIDhaM, vaisAhaM paNhIo amitarAhuttIo samaseDhIe karei, aggimayalo bahirAhutto, maMDalaM dovi pAe dAhiNavAmahuttA osArettA UruNovi AuMTAvei jahA maMDalaM bhavai, aMtaraM cattAri payA, samapAyaM dovi pAe samaM niraMtaraM Thavei, eyANi paMcaTThANANi, logappavAe (ha) sayaNakaraNaM chaTheM ThANaM, ityalaM vistareNa // uktaM zrutakaraNam, adhunA nozrutakaraNamabhidhitsurAhani. (1024) nosuakaraNaM duvihaM guNakaraNaM taha ya muMjaNAkaraNaM / guNakaraNaM puNa duvihaM tavakaraNe saMjame atahA // vR-zrutakaraNaM na bhavatIti nozrutakaraNam, 'amAnonAH pratiSedhavAcakA' iti vacanAt, 'dvividhaM dviprakAraM 'guNakaraNam' iti guNAnAM karaNaM guNakaraNaM, guNAnAM kRtirityarthaH, 'tathA' iti nirdeze'caH'samuccaye vyavahitazcAsya yogaH, kathaM ?, yojanAkaraNaMca' manaH prabhRtInAM vyApArakRtizcetyarthaH,guNakaraNaM punaH 'dvividhaM dviprakAra, kathaM ?, 'tapakaraNam' iti tapasaH anazanAdervAhyA bhyantarabhedabhinnasya karaNaM tapaH karaNaM, tapaH kRtiriti hRdayaM, tathA 'saMjame atti saMyamaviSayaM ca paJcAzravaviramaNAdikaraNamiti bhAva ityayaM gAthArthaH / / idAnIM yojanAkaraNaM vyAcikhyAsurAhani. (1025)jaNakaraNaM tivihaM mana 1 vayara kAe a3manasi sccaaiiN| saTThANi tesi bheo cau 1 cauhA 2 sattahA 3 ceva // vR-yojanAkaraNaM 'trividhaM' triprakAraM 'maNavaikAe yatti manovAkkAyaviSayaM, tatra 'manasi satyAdi' manoviSayaM satyAdiyojanAkaraNaM tadyathA-satyamanoyojanAkaraNam, asatyamanoyojanAkaraNaM, satyamRSAmanoyojanAkaraNam, asatyAmRSAmanoyojanAkaraNamiti, 'svasthAne' pratyekaM manovAkkAyalakSaNaM 'teSAM' yojanAkaraNAnAM 'bhedaH' vibhAgaH 'cau cauhA sattahA ceva'tti ayamatra bhAvArthaH-manoyojanAkaraNaM caturbhedaM satyamanoyojanAkaraNAdi darzitameva, evaM vAgyojanAkaraNamapi caturbhedameva draSTavyaM, kAyayojanAkaraNaM tu saptabhedaM, tadyathA-audArikakAyayojanAkaraNam, evamaudArikamizram, evaM vaikriyakAyaH evaM vaikriyamizram, evamAhArakakAyaH evamAhArakamizram, Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 408 Avazyaka mUlasUtram-1-1/2 evaM kArmaNakAyayojanAkaraNamiti gAthArthaH // itthaM tAvad vyAvarNitaM yathoddiSTaM karaNam, adhunA'tra yenAdhikAra iti taddarzanAyA''hani. (1026) bhAvasuasaddakaraNe ahigAro ittha hoi kAyavyo / nosuakaraNe guNajhuMjaNe a jahasaMbhavaM hoi / / vR-bhAvazrutazabdakaraNe 'adhikAraH'avatAro bhavati kartavyaH zrutasAmAyikasya, na tu cAritrasAmAyikasya, tasya ante yathAsambhavAbhidhAnAd, iha ca bhAvazrutaM sAmAyikopayoga eva, zabdakaraNamapyatra tacchabdaviziSTaH zrutabhAva eva vivakSito na tu dravyazrutamiti, tatra vastuto'syAnavatArAt, tathA nozrutakaraNamadhikRtya 'guNajhuMjaNe yatti guNakaraNe yojanAkaraNe ca yathAsambhavaM bhavati, adhikaraNamiti gamyate, tatra yathAsambhavamiti guNakaraNe cAritrasAmAyikasyAvatAraH, tapaH saMyamaguNAtmakatvAcAritrasya, yojanAkaraNe ca manovAgyojanAyAM satyAsatyAmRSAdvaye dvayasyApi bhAvanIyaH, kAyayojanAyAmapi dvayasyAdyasyaiveti gAthArthaH / sAmprataM sAmAyikakaraNamevAvyutpannavaneyavargavyutpAdanArthaM saptabhiranuyogadvAraiH kRtAkRtAdibhiH nirUpayannAhani. (1027)kayAkayaM 1 kena kayaM 2 kesu a davvesu kIraI vAvi 3 / kAhe va kArao 4 nayaopakaraNaM kaivihaM 6 (ca) kahaM 7? // vR- 'kayAkayaM ti sAmAyikasya karaNamiti kriyAM zrutvA codaka AkSipati-etatsA-mAyikamasyAH kriyAyAH prAk kiM kRtaM kriyate ? AhozvidakRtamiti, ubhayathA'pi doSaH, kRtapakSe bhAvAdeva karaNAnupapatteH, akRtapakSe'pi vAndhyeyAderiva karaNAnupapattireveti, atra nirvacanaM, kRtaM cAkRtaM ca kRtAkRtaM, nayamatabhedena bhAvanA kAryA, kena kRtamiti vaktavyaM, tathA keSu dravyeSviSTAdiSu kriyate ?, kadA vA kArako'sya bhavatIti, vaktavyaM, 'nayata' iti kenAlocanAdinA nayeneti, tathA karaNaM 'kaivihaM' katibhedaM 'kathaM' kena prakAreNa labhyata iti vaktavayamayaM gAthAsamAsArthaH // avayavArthaM tu pratidvAraM bhASyakAra eva vakSyati, tatrA''dyadvArAvayavArthAbhidhitsayA''ha[bhA.175] uppannANuppannaM kayAkayaM ittha jaha namukkAre / keNaMti atthao taM jinehiM suttaM gaNaharehiM / / vR-ihotpannAnutpannaM kRtAkRtamabhidhIyate, sarvameva ca vastUtpannAnutpannaM kriyate, dravyaparyAyobhayapatvAdvastuna iti, atra naigamAdinAyairbhAvanA kAryeti, ata evA''ha-atra yathA namaskAre nayabhAvanA kRtA tathaiva kartavyeti gamyate, sA punarnamaskArAnusAreNaiva bhAvanIyeti dvAram / sA puna bhAvanA-iha kei uppannaM icchaMti, kei anuppannaM icchaMti, te ya negamAI satta mUlanayA, tattha negamo'negaviho, tatthAinegamassa anuppanna kIrai no uppannaM, kamhA?, jahA paMca asthikAyA niccA evaM sAmAiyaMpi na kayAi nAsi na kayAi na bhavadi na kayAi na bhavissai, bhuviM ca bhavai a bhavissai, dhuve niie akkhae avvae avaTThie nicce na esa bhAve keNai uppAiettikaTu, jadAvi bharaheravaehiM vAsehiM vocchinai tayAvi mahAvidehe vAse avvocchitI tamhA anuppanna / Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-1 - [ni.1027] 409 sesANaM negamANaM chaNha ya saMgahAINa nayANaM uppanna kIrai, jeNaM pannarasasuvi kammabhUmIsu purisaM paDucca uppajjai, jai uppannaM kahaM uppannaM ?, tiviheNa sAmitteNa uppattI bhavai, taM jahA-samuTThANeNaM vAyaNAe laddhIe, tattha ko Nao kaM uppattiM icchai ?, tattha je paDhamavajjA negamA saMgahavavahArA ya ta tivihaMpi uppattiM icchaMti, samuTThANeNaM jahA titthagarassa saeNaM uvaTThANeNaM, vAyaNAe vAyaNAyariyaNissAe jahA bhagavayA goyamasAmI vAio, laddhIe vA abhaviyassa natthi, bhaviyassa puNa uvaesagamaMtareNAvi paDimAi dahNaM sAmAiyAvaraNijjANa kammANa khaovasameNaM sAmAiyaladdhI samuppajjai, jahA sayaMbhUramaNe samudde paDimAsaMThiyA ya macchA paumapattAvipaDimAsaMThidA sAhusaMThiyA ya, savvANi kira tattha saMThANANi asthi mottUNa valayasaMThANaM, erisaM natthi jIvasaMThANaMti, tANi saMThANANi daLUNa kassai saMmattasuyacarittAcarittasAmAiyAi uppajjejjA / ujjusuo paDhamaM samuTThANeNaM necchai, kiM kAraNaM?, bhagavaM ceva uTThANaM, sa eva vAyaNAyario goyamapabhiINaM, tena duvihaM-vAyaNAsAmittaM laddhisAmittaM ca, jaM bhaNiyaM-vAyaNAyariyanissAe sAmAiyaladdhI jassa uppajjai, tinni saddaNayA laddhimicchaMti, jeNa uTThANe vAyaNAyarie ya vijamANevi abhaviyassa na uppajai, tinni saddanayA laddhimicchaMti, jeNa uTThANe vAyaNAyarie ya vijamANevi abhaviyassa na uppajjai, labdherabhAvAt, evaM uppannaM anuppannaM vA sAmAiyaM kaJjai, kayAkayaMti dAraM gataM, adhunA dvitIyadvAramadhikRtyA''ha-'kena' iti, kena kRtamityatra nirvacanam, 'arthataH' arthamaGgIkRtya 'tat' sAmAyikaM jinaiH' tIrthakaraiH, sUtraM tvaGgIkRtya gaNadharairiti, vyavahAramatametat nizcayamataM tu vyaktyapekSayA yo yatsvAmI tattenaiveti, vyaktyapekSazceha tIrthakaragaNadharayorupanyAso veditavyaH, pradhAnavyaktitvAd, anyathA punaruktadoSaprasaGga iti, uktaM ca bhASyakAreNa "nanu niggame gayaM ciya keNa kayaMti tti kA puNo pucchA ? / __ bhaNNai sa vajjhakattA ihaMtaraMgo viseso'yaM / / 1 // " bAhyakartA sAmAnyenAntaraGgastu vyaktyapekSayeti bhAvanA, ayaM gAthArthaH / / sAmprataM keSu dravyeSu kriyata ityetad vivRNvannAha[bhA.176] taM kesu kIraI tattha negamo bhaNai iTThadavvesu / sesANa savvadavvesu pajjavesuM na svvesuN|| vR- 'tat' sAmAyikaM 'keSu' dravyeSu sthitasya sataH 'kriyate' nirvartyata iti dravyeSu praznaH, nayapravibhAgeneha nirvacanaM tatra 'negamo bhaNai' naigamanayo bhASate-'iSTadravyeSu' iti manojJapariNAmakarANatvAnmanojJeSveva zayanAzanAdidravyeSviti, tathAhi 'manunnaM bhoyaNaM bhoccA, manunnaM sayanAsanaM / manunnaMsi agAraMsi, manunnaM jhAyae munI / / 1 / / ityAgamaH, 'zeSANAM' saGgrahAdInAM sarvadravyeSu, zeSanayA hi pariNAmavizeSAt kasyacit kiJcinmanojJamiti vyabhicArAt, sarvadravyeSu sthitasya kriyate yatra manojJaH pariNAma iti manyante, paryAyeSu na sarveSvavasthAnAbhAvAt, tathAhi-yo yatra niSadyAdau sthitaH na sa tatra tatsarvaparyAyeSu, ___ Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 410 Avazyaka mUlasUtram - 1- 1/2 ekabhAga eva sthitatvAta, itthaM caitadaGgIkartavyam, anyathA punaruktadoSaprasaGgaH, tathA coktaM"nanu bhaNiyamuvagdhAe kesutti ihaM kao puNo pucchA ? | ketti tattha visao iha kesu Thiyassa tallAho // 1 // to hi savvaddavvAvatthANaM ? nanu jAimettavayaNAo / dhammAisavvadavvAhAro savvo jano'vassaM ||2||" athavopodghAte sarvadravyANi viSayaH sAmAyikasya, iha tAnyeva sarvadravyANi sAmAyikasya hetu:, zraddheyajJeyakriyAnibandhanatvAt, athavA'nyathA punaruktaparihAraH kRtAkRtAdigAthAyAM kRtamakRtaM vA sAmAyikaM kArya karma, katu rIpsitatamatvAt, kena kRtamiti kartuH praznaH keSu dravyeSviti sAdhakatamakaraNapraznaH, prAkRte tRtIyAbahuvacanaM saptamIbahuvacanatulyaM tRtIyArthe vA saptamIM kRtvA nirdezaH, na caitadapi svamanISikAvyAkhyAnaM, yato bhASyakAreNApyabhyadhAyi"visaovi uvagghAe kesuttIhaM sa evaM utti / saddheyaNeyakiriyAnibaMdhanaM jeNa sAmaiyaM || 1 || ' ( ahavA) kayAkayAisu kajjaM keNa va kayaM ca kattatti / ketti karaNabhAvI tatiyatthe sattamI kAuM ||2||" ityalaM prasaGgeneti gAthArtha: / / sAmprataM kadA kArakoDasya bhavatItyetannayairnirUpayannAha [bhA. 171] kAhu ? udiTThe negama uvaTThie saMgaho a vavahAro / ujjusuo akkamaMte sahu samattaMmi uvautto // vRkadA'sau sAmAyikasya kArako bhavatIti praznaH, iha nayairnirvacanaM 'uddiTThe negama' tti uddiSTe sati naigamo manyate, iyamatra bhAvanA-sAmAnyagrAhiNo naigamanasyoddiSTamAtra eva sAmAyike guruNA ziSyo'nadhIyAno'pi tatkriyA'nanuSThAyI san sAmAyikasya kartA vanagamanaprasthitaprasthakakartRvat, yasmAduddezo'pi tasya kAraNaM sAmAyikasya tasmiMzca kAraNe kAryopacAraH, 'uvaTThie saMgaho ya vavahAro' tti saGgraho vyavahArazca manyate upasthitaH san kArako bhavatIti, iyamatra bhAvanA - ihoddezAnantaraM vAcanAprArthanAya yadA vandanaM dattvopasthito bhavati tadA pratyAsannatarakAraNatvAt saGgrahavyavahArayoH kAraka iti, RjusUtra AkrAman kArako bhavatIti manyate, etaduktaM bhavati- uddezAnantaraM gurupAdamUle vanditvopasthitaH - sAmAyikaM paThitumArabdhaH kArakaH, vRddhAstu vyAcakSate na paThanneva, kintu samApteH kAraka iti sAmAyikakriyAM vA pratipadyamAnastadupayogarahito'pi kArakaH yasmAt sAmAyikArthasya sAmAyikazabdakriye asAdhAraNaM kAraNam, asAdhAraNa kAraNena ca vyapadeza iti, 'sahu samattaMmi uvautto' tti zabdAdayo nayA manyante - samApte satyupayukta eva kArako bhavati, trayANAM ca zabdAdInAM nayAnAM zabdakriyAviyukto'pi nayA manyante samApte satyupayukta eva kArako bhavati, sAmAyikasyeti bhAvanA, ayaM gAthArthaH // kadA kAraka iti gataM, nayato- nayaprapaJcata ityarthaH, athavA kadA kAraka ityetAvad dvAraM gataM, nayata ityetattu dvArAntarameva, atastadabhidhitsayA''ha[bhA. 178] AloaNA ya 1 viNae 2 khitta 3 disA'bhiggahe a 4 kAle 5 / Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-1 - [ni.1027] 411 rikkha 6 guNasaMpayA vi a 7 abhivAhAre a 8 aTThamae // vR-ihA''bhimukhyena gurorAtmadoSaprakAzanam-AlocanAnayaH, tathA vinayazca pavadhAvanAnurAgAdiH, tathA 'kSetrama' ikSukSetrAdi, tathA digabhigrahazca vakSyamANalakSaNaH, kAlazcAharAdiH, tathA rikSasampat-nakSatrasaMpat guNasaMpacca guNAH-priyadharmAdayaH, abhivyAharaNam abhivyAhArazcASTamo naya iti gAthAsamAsArthaH / / vyAsArthaM tu pratipadaM bhASyakAra eva samyag nyakSeNa vakSyati, tathA cA''dyadvAravyAcikhyAsayA''ha[bhA.179] pavvajAe jugaM tAvai AloaNaM gihatthesuM / uvasaMpayAi sAhusu sutte atthe tadubhae a|| vR-pravrajyAyAH-niSkramaNasya yat prANijAtaM strIpurupanapuMsakabhedaM 'yogyam' anarUpaM tadanveSaNaM, yaditi vAkyazeSaH, tAvatyevA''locanA'valokanA vA, keSu?-'gRhastheSu gRhasthaviSaya, iti, etaduktaM bhavati-yogyaM hi sarvopAdhizuddhameva bhavati, tatazca tadanveSaNena sarvasyaiva vidheH kastvaM ? ko vA te nirvedaH ? ityAdipraznAderAkSepa iti, tatazca prayuktAlocanasya yogyatA:vadhAraNAnantaraM sAmAyikaM dadyAt, na zeSANAM pratiSiddhadIkSANAmiti nayaH / evaM tAvad gRhasthasyAkRtasAmAyikasya sAmAyikArthamAlocanoktA, sAmprataM kRtasAmAyikasya yateH pratipAdayannAha upasampadi sAdhuSu Alocaneti vartate, sUtre arthe tadubhaye ca, iyamatra bhAvanA-sAmAyikasUtrAdyartha yadA kazcidupasampadaM prayacchati yatistadA'sAvAlocanAM dadAti, atra vidhiH sAmAcAryAmukta eva, Aha-alpaM sAmAyikasUtraM, tatkathaM tadarthamapi yaterupasampat ?, tadbhAve vA kathaM yatiH? kathaM vA pratikramaNamantareNa zuddhiriti ?, atrocyate, mandaglAnAdivyAghAtAd vismRtasUtrasya yateH sUtrArthamapyupasampadaviruddhaiva, eSyatkAlaM vA duSSamAntamAlo kyAnAgamatAmarSakaM sUtramiti, tadabhAve'pi ca tadA cAritrapariNAmopetatvAdasau yatireva, zuddhizcAsya yAvat sUtramadhItaM tAvat tenaiva pratikramaNaM kurvata ityalaM vistareNeti gAthArthaH // adhunaikagAthayaiva vinayAdidvAratrayaM vyAcikhyAsurAha[bhA.180] Aloie vinIassa dijjae taM (paDi 2) pasatthakhittaMmi / ___ abhigijjha do disAo caraMti vA jahAkamaso / vR-Alocite sati vinItasya, pAdadhAvanAnurAgAdivinayavata ityarthaH,uktaM ca bhASyakAreNa 'anuratto bhattigao amuI anuyattao visesaNNU / ujjuttaga'paritaMto icchiyamatthaM lahai sAhU // 1 // dIyate 'tat' sAmAyikaM, satyApi na yatra tatra kacit, kiM tarhi ?, 'prazastakSetre' ikSukSetrAdAviti, atrApyuktaM 'ucchuvaNe sAlivaNe paumasare kusumie ya vanasaMDe / gaMbhIrasANuNAe payAhiNajale jinaghare vA // 1 // dejja na u bhaggajhAmiyasusANasuNNAsu saNNagehesu / ___ chAraMgArakayArAmenjhAIdavvaduDhe vA // 2 // ' Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 Avazyaka mUlasUtram-1-1/2 tathA 'abhigRhya' aGgIkRtya dve 'dizau' pUrvAM vottarAM vA dIyata iti vartate, tathA carantI vA, tatra carantI nAma yasyAM dizi tIrthakarakevalimanaH paryAyajJAnyavadhijJAnicaturdazapUrvadharAdayo yAvad yugapradhAnA iti viharanti, yathAkramaza iti guNopakSayA tAsu dikSu yathAkrameNa dIyata iti, uktaM ca puvvAbhimuho uttaramuho va dejA'havA paDicchijjA / jAe jinAdao vA disAe~ jinaceiyAI v disAe~ jiNaceiyAI vA // 1 // iti gAthArthaH / dvAratrayaM gatam, adhunA kAlAdidvAratrayamekagAthayaivAbhidhitsurAha[bhA.181] paDikuTThadiNe vajia rikkhesu a migasirAi bhnniesuN| piyadhammaI guNasaMpayAsu taM hoi dAyavvaM // vR-pratikruSTAni-pratiSiddhAni dinAni-vAsarAH, pratikruSTAni ca tAni dinAni ceti vigrahaH, tAni caturdazyAdIni varjayitvA'pratikruSTeSveva paJcamyAdiSu dAtavyamiti yogaH, uktaM ca "cAuddasiM pannarasiM vajjejjA aTTamiM ca navamiM ca / chaddhiM ca cautthi bArasiM ca dohaMpi pakkhANaM // 1 // " eteSvapi dineSu prazasteSu muhUrteSu dIyate, nAprazasteSu, tathA 'RkSeSu'nakSatreSu ca mRgazirAdiSu, 'ukteSu' granthAntarAbhihiteSu, na tu pratiSiddheSu, uktaM ca - ... "miyasiraaddApUso tinni ya puvvAi mUlamassesA / hattho cittA ya tahA daha buDDikarAiM nANassa // 1 // " (tathA)-'saMjhAgayaM ravigayaM viDDeraM saggahaM vilaMbiM ca / rAhuhayaM gahabhinnaM ca vajae satta nakkhatto // 2 // tathA priyadharmAdiguNasampatsu satISu 'tat' sAmAyikaM bhavati dAtavyamiti, uktaM ca___"piyadhammo daDhadhammo saMviggo'vajabhIru asaDho ya / khaMto daMto gutto thiravvaya jiiMdio ujjU // 1 // " vinItatasyApyetA guNasampado'nveSTavyA iti gAthArthaH / / sAmprataM caramadvAravyAcikhyA-sayA''ha[bhA.182] abhivAhAro kAliasuaMmi suttatthatadubhaeNaM ti / davvaguNapajjavehi a diTThIvAyaMmi boddhavyo / / vR- 'abhivyAharaNam' AcAryaziSyayorvacanaprativacane abhivyAhAraH, sa ca 'kAlikazrute' AcArAdau 'suttatthatadubhaeNaM ti sUtrataH arthatastadubhayatazceti, iyamatra bhAvanA-ziSyeNecchAkAreNedamaGgAdhuddizata ityukte satIcchApurassaramAcAryavacanam ahamasya sAdhoridamaGgamadhyayanumuddezaM vodizAmi-vAcayAmItyarthaH, AptopadazapAramyarpakhyAnapanArthaM kSamAzramaNAnAM hastena, na svotprekSayA, sUtrato'rthatastadubhayato vA'smin kAlikazrute a(ta) thotkAlike, dRSTivAde kathamiti ?, taducyate-'davvaguNapajjavehi ya diThIvAyaMmi boddhavyo' dravyaguNaparyAyaizca dRSTivAde' bhUtavAde boddhavyo'bhivyAhAra iti, etaduktaM bhavati-ziSyavacanAramAcAryavacanamuddizAmi sUtrato'rthatazca Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-1 - [ni.1027] 413 dravyaguNaparyAyaiH anantagamasahitairiti, evaM guruNA samAdiSTe'bhivyAhAre ziSyAbhivyAhAraHbravIti ziSyaH-uddiSTamidaM mama, icchAmyanuzAsanaM kriyamANaM pUjyairiti, evamabhivyAhAradvAramaSTamaM nItivizeSairnayairgatamiti gAthArthaH // vyAkhyAtA pratidvAragAthA, sAmpratamadhikRtamUladvAragAthAyAmeva karaNaM katividhamiti vyAcikhyAsurAha- . [bhA.183] uddesa 1 samuddese 2 vAyaNa 3 maNujANaNaM ca 4 Ayarie / sIsammi uddisijaMtamAi eaMtu jaM kaihA // -iha guruziSyayoH sAmAyikakriyAvyApAraNaM karaNaM, taccaturddhA-'uddesa samuddese ti uddezakaraNaM samuddezakaraNaM 'vAyaNamanujAnanaMca'tti vAcanAkaraNamanujJAkaraNaM ca, chandobhaGga-bhayAdiha vAcanAkaraNamatropanyastam, anyathA'munA krameNa iha-uddezo vAcanA samuddeze'nujJA ceti gurorvyApAraH, 'Ayarie'tti gurAvidaM karaNaM guruviSayamiyaH, 'sIsammi uddisijaMtamAi' ziSye-ziSyaviSayam uddizyamAnAdi-uddizyamAnakaraNaM vAcyamAnakaraNaM samuddizyamAnakaraNam anujJAya-mAnakaraNaM ca, 'eyaM tujaM kaiha' tti etadeva caturvidhaM tad yaduktaM katividhamiti gAthArthaH // Aha-pUrvamanekavidhaM nAmAdikaraNamabhihitameva, iha punaH kimiti prazna ?, ucyate, tat pUrvagRhItasya karaNamanekavidhamuktam, iha punarasmin guruziSyadAnagrahaNakAle caturvidhaM karaNamiti, pUrvaM vA karaNamavizeSeNoktam, iha guruziSyakriyAvizeSAd vizeSitamiti na punaruktam, athavA'yameva karaNasyAvasaraH, pUrvatrAnekAntadyotanArthaM vinyAsaH kRta iti vicitrA sUtrasya kRtirityalaM vistareNa, dvAraM 6 / kathamiti dvAramidAnI, tatreyaM gAthA__ ni. (1028) kaha sAmAialaMbhe ? tassavvavighAidesavAghAI / desavighAIphaDDagaanaMtavaDIvisuddhassa // ni. (1029) evaM kakAralaMbho sesANavi evameva kamalaMbho / eaMta tu bhAvakaraNaM karaNe a bhae a jaM bhnniaN|| vR- asyA vyAkhyA-'kathaM' kena prakAreNa sAmAyikalAbha iti praznaH, asyottaraM-tasyasAmAyikasya sarvavighAtIni dezavidhAtIni ca spardhakAni bhavanti, iha sAmAyikAvaraNaM-jJAnAvaraNaM darzanAvaraNaM (mithyAtva) mohanIyaM ca, amISAM dvividhAni sparddhakAni-dezaghAtIni sarvaghAtIni ca, tatra sarvaghAtiSu sarveSUdghAtiteSu satsu dezaghAtisparddhakAnAmapyananteSUdghAtiteSvanantaguNavRddhyA pratisamayaM vizuddhayamAnaH zubhazubhatarapariNAmo bhAvat: kakAraM labhate, tadanantaguNavRddhyaiva pratisamayaM vizuddhamAnaH san rephamityevaM zeSANyapi, ata evA''ha-dezaghAtisparddhakAnantavRddhyA vizuddhasya stH|| kiM? -'eva' mityAdi, -parvArddha gatArtham, Aha-upakramadvAre'-bhihitametatkSayopazamAt jAyate, punazcopodghAte'bhihitametat-kathaM labhyata iti tatrokram, iha kimarthaM prazna iti punaruktatA, ucyate, trayamapyetadapunaruktaM, kutaH ?, yasmAdupakrame kSayopazamAt sAmAyikaM labhyata ityuktam, upodghAte sa eva kSayopazamastakatkAraNabhUtaH kathaM labhyata iti praznaH, iha punarvizeSitataraH praznaH-keSAM punaH karmaNAM sa kSayopakSama iti pratyAsannatarakAraNaprazna ityalaM prasaGgena / dvAramevopasaMharannAha-etadeva-anantaroditaM sAmAyika-karaNaM yattadbhAvakaraNaM ___ Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram - 1- 1/2 'karaNeya'tti upanyastadvAraparAmarzaH / 'bhae ya'tti bhayamapi 'yad bhaNitaM' yaduktamiti gAthAdvayArthaH / mUladvAragAthAyAM karaNamityetad dvAraM vyAkhyAtam, etadvayAkhyAnAcca sUtre'pi karomItyayamavayava iti, adhunA dvitIyAvayavavyAcikhyAsayA''ha 414 [ bhA. 184] hoi bhayaMto bhayaaMtago a rayaNA bhayassa chabmeA / savvaMmi vannie'nukameNa aMtevi chabmeA // vR- bhavati bhadanta ityatra 'bhadi kalyANe sukhe ca' arthadvaye dhAtuH 'jUvizibhyAM jhacU' auNAdikapratyayo ddaSTaH, taM dRSTA prakatiruhyate, bhadi kalyANa iti anunAsikalopazceti, tasyaiauNAdikavidhAnAt, tatazca bhadanta iti bhavati, bhadantaH- kalyANaH sukhazcetyarthaH, prAkatazailyA vA bhavati bhavAnta iti, atra bhavasya - saMsArasyAntastenA''cAryeNa kriyata iti bhavAntakaratvAd bhavAnta iti, tathA - bhayAntazcetyatra bhayaM trAsaH tamAcAryaM prApya bhayasyAnto bhavatIti bhayAntoguruH, bhayasya vA'ntako bhayAntaka iti, tasyA''mantraNaM, 'racanA' nAmAdivinyAsalakSaNA, bhayasya 'SaDbhedAH' SaTprakArAH -nAmasthApanAdravyakSetrakAlabhAvabheda bhinnAH, tatra paJca prakArAH prasiddhAH, SaSThaM bhAvabhayaM saptadhA - ihalokabhayaM paralokabhayamAdAnabhayamakasmAdbhayamazlokabhayamAjIvikAbhayaM maraNabhayaM ceti, tatrApIhaloke bhayaM svabhavAd yat prApyate paralokabhayaM parabhavAt, kiJcanadravyajAtamAdAnaM tasya nAzaharaNAdibhyo bhayam AdAnabhaya, yattu bAhyanimittamantareNAhetukaM bhayam akasmAd bhavati tadAkasmikaM, 'zloka zlAghAyAM' zlokanaM zlokaH zlAghA - prazaMsA tadviparyayo'zlokastasmAd bhayamazlokabhayam, AjIvikAbhayaM durjIvikAbhayaM, prANapariNatyA - gabhayaM maraNabhayamiti, evaM sarvasmin varNite 'anukrameNa' uktalakSaNenAnte'pi SaD bhedA iti, tatra 'ama gatyAdiSu' amanamantAH- avasAnamityarthaH, asminnapi SaD bhedAH, tadyathA - nAmAntaH sthApanAntaH dravyAntaH kSetrAntaH kAlAntaH bhAvAntazceti, nAmasthApane kSuNNe, dravyAnto ghaTAdyantaH, kSetrAnta UrdhvalokAdikSetrAntaH, kAlAntaH samayAdyantaH, bhAvAntaH audayikAdibhAvAntaH // [bhA. 185 ] evaM savvaMmi'vi vanniaMmi itthaM tu hoi ahigAro / sattabhayaviSpamukte tahA bhavaMte bhayaMte a // vR- 'evam' uktena prakAreNa 'sarvasmin' 'nekabhedabhinne bhayAdau varNite sati 'atra tu ' prakRte bhavatyadhikAraH prakRtayojanA saptabhayavipramukto yastena, tathA bhavAnto yaH bhadantazceti, pazcAnupUrvyA grantha iti gAthAdvayArthaH // mUladvAragAthAyAM vyAkhyAtaM bhayAntadvAradvayaM, tadvyAkhyAnAcca bhadantabhavAntabhayAnta iti gurvAmantraNArthaH sUtrAvayava iti, uktaM ca- bhASyakAreNa 'AmaMtei karemI bhadaMta ! sAmAiyaMti sIso'yaM / AhAmaMtaNavaNaM guruNo kiMkAraNamiNaMti ||1|| ( bhaNNai) - gurukulavAsovasaMgahatthaM jahA guNatthIha / nicaM gurukulavAsI haveja sIso jao'bhihiyaM ||2|| nANassa hoi bhAgI thirayarao daMsaNe carite ya / dhannA AvakahAe gurukulavAsaM na muMcati // 3 // Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-1 - [ni.1029] 415 AvassayaMpi niccaM gurupAmUlaMmi desiyaM hoi / vIsupi hi saMvasao kAraNao jaNai sejAe // 4 // evaM ciya savvAvassayAi ApucchiUNa kajjAI / jANAviyamAmaMtaNavayaNAo jeNa savvesi // 5 // sAmAiyamAIyaM bhadaMtasaddo ya jaM tayAIe / teNANuvattai tao karemi bhaMtetti savvesu / / 6 / / kiccAkiccaM guruvo vidaMti viNayapaDivattiheuM ca / UsAsAi pamottaM tayaNApucchAya paDisiddhaM // 7 // guruvirahamivi ThavaNAgurUvi sevovadaMsaNatthaM ca / jinavirahami'vi jinabiMbasevaNAmaMtaNaM saphalaM // 8 // rano va parokkhassavi jaha sevA maMtadevayAe vA / taha ceva parokkhassavi guruNo sevA vinayaheuM // 9 // " ityAdi, kRtaM vistareNa / / sAmprataM sAmAyikadvAravyAcikhyAsayA''hani. (1030)sAmaM 1 samaM ca 2 sammaM 3 iga 4 mavi sAmAiassa egaTThA / nAmaM ThavaNA davie bhAvami atesi nikkhevo / / ni. (1031)mahurapariNAma sAmaM 1 samaM tulA 2 saMma khIrakhaMDajuI 3 / dore hArassa ciI iga 4 meAI tu davvaMmi // vR. iha sAmaM samaM ca samyak 'igamavi' dezIpadaM kvApi pradezArthe vartate, sampUrNazabdAvayavamevAdhikRtyA''ha-sAmAyikasyaikArthikAni / amISAM nikSepamupadarzayannAha-nAmasthAnapanAdravyeSu bhAve ca nAmAdiviSaya ityarthaH, "teSAM' sAmaprabhRtInAM nikSepaH, kArya iti gamyate, sa cAyaMnAmasAma sthApanAsAma dravyasAma bhAvasAma ca, evaM samasamyakpadayorapi draSTavyaH / tatra nAmasthApane kSuNNe eva, dravyasAmaprabhRtIMzca pratipAdayannAha_ 'mahure' tyAdi,-ihaughato madhurapariNAmaM dravya-zarkarAdi dravyasAma samaM 'tulA' iti bhUtArthAlocanAyAM samaM tulAdravyaM, samyak kSIrakhaNDayuktiH ' kSIrakhaNDayojanaM dravyasamyagiti, tathA 'dore' iti sUtradavarake mauktikAnyevAdhikRtya bhAviparyAyApekSayA 'hArasya' muktAkalApasya cayanaM citiH-pravezenaM dravyekam, ata evAha-'eyAhaM tu davbaMmitti etAnyudAharaNAni dravyaviSayANIti gAthAdvayArthaH / / sAmprataM bhAvasAmAdi pratipAdayannAhani. (1032) AovamAi paradukkhamakaraNaM 1 rAgadosamajjhatthaM / . nANAitigaM 3 tassAi poaNaM 4 bhAvasAmAI // vR- AtmopamayA-AtmopamAnena paraduHkhAkaraNaM bhAvasAmeti gamyate, iha cAnusvAro'lAkSaNikaH, etaduktaM bhavati-Atmanava paraduHkhAkaraNapariNAmo bhAvasAma, tathA 'rAgadveSamAdhyasthyam' anAsevanayA rAgadveSamadhyavartitvaM samaM, sarvatrA''tmanastulyarUpeNa vartanamityarthaH, tathA jJAnAditrayamekatra samyagiti gamyate, tathAhi-jJAnadarzanacAritrayojanaM samyageva, mokSa Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 416 Avazyaka mUlasUtram-1-1/2 prasAdhakatvAditi bhAvanA, 'tasya' iti sAmAdi sambadhyate, 'Atmani protanam' Atmani pravezanam ikamucyate, ata evA''ha-'bhAvasAmAI' bhAvasAmAdAvetAnyudAharaNAnIti gAthArthaH // sAmAyikazabdayojanA caivaM draSTavya-ihA'tmanyeva sAmna ikaM niruktanipAtanAt sAmro nakArasyA''ya AdezaH, tatazca sAmAyikama, evaM samazabdasyA''yAdezaH, samasya vA AyaH samAyaH sa eva sAmAyikamiti, evamanyatrApi bhAvanA kAryeti kRtaM prasaGgena // sAmprataM sAmAyikaparyAyazabdAn pratipAdayannAha-granthakAraH ni. (1033) samayA sammatta pasattha saMti suvihia suhaM aniMdaM ca / aduguMchiamaragarihiaM anavajamime'vi egaTThA / / vR-nigadasiddhaiva / Aha-asya niruktAveva 'sAmAiyaM samaiya' mityAdinA paryAyazabdAH pratipAditA eva tat punaH kimarthamabhidhAnamiti ?, ucyate, tatra paryAyazabdamAtratA, iha tu vAkyantareNArthanirUpaNamiti, evaM pratizabdamarthAbhedato'nantA gamA anantAH paryAyA iti caikasya sUtrasyeti jJApitaM bhavati, athavA'sammohArthaM tatroktAvapyabhidhAnamaduSTameva ityata evoktam'ime'vi egaTTha'tti ete'pi te'pItyadoSaH / / sAmprataM kaNThataH svayameva cAlanAM pratipAdayannAhani. (1034)ko kAra o?, karaMto kiM kammaM ?, jaMtu kIraI tena / kiM kArayakaraNANa ya annamaNanaM ca ? akkhevo / vR-iha 'karomi bhadanta ! sAmAyikam' ityatra kartRkarmakaraNavyavasthA vaktavyA, yathA karomi rAjan ! ghaTamityukte kulAlaH kartA ghaTa eva karma daNDAdi karaNamiti, evamatra kaH kArakaH kulAlasaMsthAnIyaH ? ityata Aha-'kareMto'tti tat kurvannatmaiva, atha kiM karma ghaTAdisaMsthAnIyama? ityatrA''ha-yattu kriyate' nirvaya'te 'tena' ka; tacca tadguNarUpaM sAmAyikameva, tuzabdaH karaNapraznanirvacanasaGgrahArthaH, yathA karma nirdiSTamevaM kiM karaNamityuddezAdicaturvidhamiti nirvacanam, evaM vyavasthite satyAha-'kiM kAragakaraNANa ya' ti kiM kArakakaraNayoH?, cazabdAt karmaNazca parasparataH kulAlaghaTadaNDAdInAmivAnyatvam, Ahozvidananyatvameveti ?, ubhayathA'pi doSaH, katham ?, anvatve sAmAyikavato'pi tatphalasya mokSAsyAbhAvaH, tadanyatvAd, mithyAdRSTeriva, ananyatve tu tasyotpattivinAzAbhyAmAtmano'pyutpattivinAzaprasaGga iti, aniSTaM caitat, tasyAnAdimattvAbhyupagamAdityAkSepazcAlaneti gAthArthaH / vijRmbhitaM cAtra bhASyakAreNa __ "annatte samabhAvA-bhAvAo tappaoyaNAbhAvo / pAvai micchassa va se sammAmicchA'viseso ya // 1 // aha va maI-bhinneNavi dhanena sadhanotti hoi vavaeso / sadhano ya dhanAbhAgI jaha taha sAmAiyassAmI // 2 // taM na jao jIvaguNo sAmaiyaM tena viphalatA tassa / annattaNao juttA parasAmaiyassa vA'phalatA // 3 // jai bhinnaM tabbhAve'vi no tao tassabhAvarahiotti / annAnicciya niccaM aMdho va samaM paIveNaNa // 4 // Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 417 adhyayanaM-1 - [ni.1034] egatte tannAse nAso jIvassa saMbhave bhavaNaM / kAragasaMkaradoso tadekayAkappaNA vAvi / / " ityAdi, itthaM cAlanAmabhidhAyAdhunA pratyavasthAnaM pratipAdayannAhani. (1035) AyA hu kArao me sAmAiyaM kamma karaNamAyA ya / pariNAme sai AyA sAmAiyameva u pasiddhI / vR-ihA''tmaiva kArako mama, tasya svAtantreNa pravRtteH, tathA sAmAyikaM karma tadguNatvAt, karaNaM coddezAdilakSaNaM takriyatvAdAtmaiva, tathA'pi yathoktadoSANAmasambhava eva, kuta ityAha-yasmAt pariNAme satyAtmA sAmAyikaM, pariNamanaM-pariNAmaH kathaJcit pUrvarUpAparityAgenottararUpApattiriti, uktaM ca ___ "nArthAntaragamo yasmAt; sarvathaiva na cA'gamaH / pariNAmaH pramAsiddha, iSTazca khalu paNDitaiH // 1 // " / ityAdi, tasmin pariNAme sati, ayamatra bhAvArthaH- pariNAme sati tasya nityAnityAdyanekarUpatvAd dravyaguNaparyAyANAmapi bhedAbhedasiddheH, anyathA sakalasaMvyavahAro cchedaprasaGgAd, ekAntapakSaNAyatvAnanyatvayoranabhyupamAd, itthaM caikatvAnekatvApakSayoH kartRkarmakaraNavyavasthAsiddhe. 'AtmA' jIvaH sAmAyikameva tu prasiddhiH, tathAhi-na tadekAntena anyat tadguNatvAnna cAnanya(ta) guNatvAdeveti, itthaM caitadadgIkartavyam, anyathA guNaguNinorekAntabhede viprakRSTaguNamAtropalabdhau pratiniyataguNiviSaya eva saMzayo na syAt, tadanyebhyo'pi tasya bhedAvizeSAt, ddazyate ca yadA kazciddharitatarUtarUNazAkhAvisararandhrodarAntarataH kimapi zukUpazyati tadA kimiyaM patAkA kiM vA balAketyevaM pratiniyataguNiviSaya iti, abhedapakSe tu saMzayAnutpattireva, guNagrahaNata eva tasyApi gRhItatvAdityalaM vistareNeti gAthArthaH / / bhASyakAradUSaNAni tvamUni "AyA hu kArao me sAmAiya kamma karaNamAA ya / tamhA AyA sAmAiyaM ca pariNAmao ekaM // 1 // jaM nANAisahAvaM sAmAiya jogamAikaraNaM ca / ubhayaM ca sa pariNAmo pariNAmANannayA jaM ca // 2 // tenAyA sAmaiyaM karaNaM ca casaddao abhinnaaii| nanu bhaNiyamaNannatte tannAse jIvanAsotti // 3 // jai tappajjayanAso ko doso hoi ? savvahA natthi / jaM so uppAyavvayadhuvadhammANaMtapajjAo // 4 // savvaM ciya paisamayaM uppajjai nAsae ya nicaM ca / evaM ceva ya suhadukkhabaMdhamokkhAisabbhAvo // 5 // egaM ceva ya vatthu pariNAmavaseNa kAragaMtarayaM / pAvai tenAdoso vivakkhayA kAragaM jaM ca // 6 // | 24/27 Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram - 1- 1/2 kuMbha va mANakattA kammaM sa evaM karaNaM ca / nANAkAragabhAvaM lahai jahego vivakkhA ||7|| jaha vA nANANaNNI nANI niyaovaogakAlaMmi / go'vi tarasabhAvo sAmAiyakArago cevaM // 8 // " sAmprataM pariNAmapakSe satyekatvAnekatvApakSayoravirodhena kartRkarmakaraNavyavasthAmupadarzayannAhani. (1036) egatte jaha muTThi karei atyaMtare atyaMtare ghaDAINi / davvatyaMtara bhAve guNassa kiM kena saMbaddhaM ! | vR- 'ekatve' kartRkarmakaraNAbhede kartRkarmakaraNabhAvo dRSTaH, yathA muSTiM karoti, atra devadattaH kartA taddhasta eva karma tasyaiva ca prayatnavizeSaH karaNamiti, tathA'rthAntare-kartRkarmakaraNAnAM bhede dRSTa eva tadbhAvaH, tathA cA''ha - ghaTAdIni yathA karotIti vartate, tatrApi kulAlaH kartA ghaTaH karma daNDAdi karaNamiti / iha ca sAmAyikaM guNo vartate, sa ca guNinaH kathaJcideva bhinna iti / vipakSe bAdhAmupadarzayati-dravyAt sakAzAd, guNina ityathaH, ekAntainaivArthAntarabhAve-bhede sati, kasya ? guNasya kiM kena sambaddhAmiti ? na kiJcit kenacit sambaddhaM, jJAnAdInAmapi guNatvAtteSAmapi cA''tyAdiguNibhya ekAntabhinnatvAt, saMvedanAbhAvatH sarvavyavasthAnupapatteriti bhAvanA, evamekAntenAnarthAntarabhAve'pi doSA abhyUhyA iti gAthArthaH // 418 kaNThatastAvadukte cAlanApratyavasthAne, ata eva cAtra punaruktadopo'pi nAsti, anuvAdadvAreNa cAlanA- pratyavasthAna- pravRtterityalaM prasaGgena, prakRtaM prastumaH, tatra sarvaM sAvadyaM yogamityAdyavaziSyate, tadiha sarvazabdanirUpaNAyA''ha ni. (1037 ) nAmaM 1 ThavaNA 2 davie 3 Aese 4 niravasesa 5 ceva / taha savvadhattasavvaM ca 6 bhAvasavvaM ca sattamayaM 7 // vR- iha sarvamiti kaH zabdArthaH ?, ucyate, 'sR gatau' ityasya auNAdiko vapratyayaH sarvazabdo vA nipAtyate striyate sa iti zriyate vA'neneti sarvaH, tadidaM ca nAmasarva sthApanAsarvaM dravyasarvam AdezasarvaM niravazeSasarvaM, tathA sarvadhattasarvaM ca bhAvasarvaM ca saptamamiti samAsArthaH // vyAsArthaM tu bhASyakAraH svayameva vakSyati, tatra nAmasthApane kSuNNatvAdanAyatya zeSabhedavyAcikhyAsayA punarAha [bhA. 185] davie cauro bhaMgA savva 1 masavve a 2 davva 1 dese a 2 / Aesa savvagAmo nIsese savvagaM duvihaM // vR- 'dravya' iti dravyasarve catvAro bhaGgA bhavanti, tAneva sUcayannAha - 'savvamasavve a davva dese ya'tti-ayamatra bhAvArtha:-iha yadvivakSitaM dravyamaGgulyAdi tat kRtnaM paripUrNam anUnaM svairavayavaiH sarvamucyate, sakalamityathaH, evaM tasyaiva dravyasya kazcitsvAvayavo dezaH kRtpratayA - svAvayavaparipUrNatayA yadA sakalo vivakSyate tadA dezo'pi sarvaH, evamubhayasmin dravye taddeze ca sarvatvaM, teyoreva yathAsvamaparipUrNatAyAmasarvatvaM tatazcaturbhaGgI dravyaM sarvaM dezo'pi sarvaH 1 dravyaM sarvaM dezo'sarvaMH 2 dezaH sarvaH dravyamasarvaM 3 dezo'sarvaH dravyamapyasarvam 4, atra yathAkramamudAharaNaM Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -1 - [ ni. 1037] 419 sampUrNamaGguli dravyasarvaM tadeva dezonaM dravyamasarva, tathA dezaH parva tatsampUrva dezasarvam parvaikadezaH dezAsarvam, evaM dravyasarvam / athA''dezasarvamucyate- Adezanam Adeza upacAro vyavahAraH, sa ca bahutare pradhAne vA''dizyate deze'pi, yathA vivakSitaM ghRtamabhisamIkSya bahutare bhukte stoke ca zeSe upacAraH kriyate - sarvaM ghRtaM bhuktaM vA, pradhAna'pyucAraH, yathA grAmapradhAneSu puruSeSu gateSu grAmo gata iti vyapadizyate, tatra pradhAnapakSamevAdhikRtyA''ha granthakAraH - 'Aesa savvagAmI' tti AdezasarvaM sarvo grAmo gata ityAghAta iti veti kriyAbhAvanoktaiva / evamAdezasarvamuktam, atha niravazeSasarvamabhidhIyate, tatrA''ha - 'nissese savvagaM duvihaM' ti niravazeSasarva 'dvividhaM' dviprakAraM sarvAparizeSasarva taddezAparizeSasarvaM ceti gAthArthaH / atrodAharaNamAha - [bhA. 186] animisiNo savvasurA savvAparisesasavvagaM eaM 1 / tasAparisesaM savve kAlA jahA asurA 2 || vR- 'animeSiNaH sarvasurAH'animiSanayanAH sarve devA ityarthaH, sarvAparizeSasarvametat, yasmAnna kazciddevAnAM madhye'nimiSatvaM vyabhicaratIti, tathA taddezAparizeSamiti taddezaparizeSasarvaM sarve kAlA yathA asurA iti iyamatra bhAvanA - teSAmeva devAnAM deza eko nikAyaH asurAH, te ca sarvaM evAsitavarNA iti gAthArthaH // sarvadhattasarvapratipAdanAyA''ha [bhA. 187] sA havai savvaghattA dupaDoArA jiA ya ajiA ya / davve savvaghaDAI savvaddhattA puNo kasiNaM // vR- sA bhavati 'savvadhattA' ityatra sarvaM jIvAjIvAkhyaM vastu dhattaM nihitamasyAM vivakSAyAmiti sarvadhattA, nanu 'dadhAtehI' ti hizabdAdezAddhitamiti bhavitavyaM kathaM dhattamiti ?, ucyate, prAkRte dezIpadasyAviruddhatvAnna doSaH, athavA dhatta iti Ditthavadavyutpanna eva yacchAzabdaH, athavA sarvaM dadhAtIti sarvadhaM niravazeSavacanaM sarvadhamAttaM-AgRhItaM yasyAM vivakSAyAM sA sarvadhAttA, evamapi niSThAntasya pUrvanipAtaH, 'jAtikAlasukhAdibhyaH paravacanamiti paranipAta eva, athavA sarvadhena AttA sarvadhAttA tayA yat sarvaM tat sarvadhAttAsarvamiti, sA ca bhavati sarvadhAttA 'dupaDoyAra' ti dviprakArA - jIvAzcAjIvAzca, yasmAt yat kiJcaneha loke'sti tat sarvaM jIvAzcAjIvAzca na hyetadvyatiriktamanyadasti, atrA''ha - dravyasarvasya sarvadhattAsarvasaya ca ko vizeSa iti ?, ayamabhiyaprAyaH dravyasarvamapi vivakSayA'zeSadravyaviSayameva, atrocyate, 'davve savvaghaDAI' iha dravyasarve sarve ghaTAdayo gRhyante, AdizabdAdaGgulyAdiparigrahaH, sarvadhattA punaH kRtasnaM vastu vyApya vyavasthiteti vizeSa ityayaM gAthArthaH / adhunA bhAvasarvamucyate - [bhA. 188] bhAve savvodai odayalakkhaNao jaheva taha sesA / ittha u khaovasamie ahigAro'sesasavve a || vR- 'bhAva' iti dvAraparAmarzaH, sarvo dvipakAro'pi zubhAzubhabhedena audayikaH- udayalakSaNaH karmodayaniSpanna ityarthaH yathaivAyamuktastathA zeSA api svalakSaNato vAcyA iti vAkyazeSaH, tatra mohanIyakarmopazamasvabhAvataH zubhaH sarva evaupazamikaH, karmaNAM kSayAdeva zubhaH sarvaH kSAyikaH, zubhAzubhazca mizraH sarvaH kSAyopazamikaH, pariNatisvabhAvaH sarvaH zubhAzubhazca pAriNAmikaH Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 420 Avazyaka mUlasUtram-1-1/2 evaM vyutpattyarthaprarUpaNAM kRtvA prakRtayojanAmupadarzayannAha-'ettha u'ityAdi, atra tu 'kSAyopazamika' iti kSAyopazamikabhAvasarveNa adhikAraH, avatAra upayoga ityarthaH, 'azeSasarveNa ca' niravazeSa-sarveNa ceti gAthArthaH / vyAkhyAtaH sautraH sarvAvayavaH, sAmprataM sAvadyA vayavavyA-cikhyAsayA''hani. (1038) kammamavajaM jaM garihaaiMti kohAiNo va cattAri / saha tena jo u jo paJcakkhANaM ivai tassa // vR- 'karma' anuSThAnamavadyaM bhaNyate, kimavizeSeNa ?, netyAha-'yad garhitam' iti yannindyamityarthaH, krodhAdayo vA catvAraH, avadyamiti vartate, sarvAvadyahetutvAt teSAM kAraNe kAryopacArAt, saha tena-avadyena 'yastu yogaH' ya eva vyApAraH asau sAvadha ityucyate, 'pratyAkhyAnaM'niSedhalakSaNaM bhavati tasya' sAvadhayogasya, pAThAntaraM vA-'kammaM vajaM jaMgarahiyaM tiA iha tu 'vRjI varjane'ityasya varjanIyaM vayaM tyajanIyamityarthaH, zeSaM pUrvavat, navaraM saha varSena savaya'H prAkRte sakArasya dIghadizAt sAvajamiti gAthArthaH // adhunA yogo'bhidhIyate, sa ca dvidhA-dravyayogo bhAvayogazca, tathA cA''hani. (1039) dabbe manavayakAe jogA davvA duhAu bhAvaMmi / jogA sammattAIM pasatya iaro u vivarIo // dR- 'dravya' iti dvAraparAmarzaH, 'manavaikAe jogA davve' tti manovAkkAyayogyAni dravyANi dravyayogaH, etaduktaM bhavati-jIvenAgRhItAni gRhItAni vA svavyApArAvapravRttAni dravyayoga iti, dravyANAM vA harItakyAdInAM yogo dravyayogaH, 'duhA u bhAvaMmi'tti dvidhaiva dviprakAra eva, 'bhAva' iti bhAvaviSayaH 'jogo'tti yogo'dhikRtaH-prazasto'prazastazca, tatra sammattAI pasatya'tti samyaktvAdInAm, AdizabdAd jJAnacaraNaparigrahaH, prazastaH yujyate'nena karaNabhUtenA''tmA'pavargeNetikRtvA, 'iyaro u vivarIo'tti itarastu mithyAtvAdiyogaH, 'viparIta' ityaprazasto vartate, yujyate'nenA''tyamA'STavidhena karmeNetikRtvA'yaM gAthArthaH // sAvadhaM yogamiti vyAkhyAtau sUtrAvayavAviti, adhunA pratyAkhyAmItyavayavaprastAvAt pratyAkhyAnaM nirUpyate, iha pratyAkhyAmIti vA pratyAcakSe iti vA uttamapurupaikavacane dvidhA zabdau, tatrA''dyaH pratyAkhyAmIti, pratizabdaH pratiSedhe AG Abhimukhye khyA prakathane, pratIpaM Abhimukhyena khyApanaM sAvadyayogasya karomi pratyAkhyAmIti, athavA 'cakSiG vyaktAyAM vAci pratiSedhasyA''dareNAbhidhAnaM karomi pratyAcakSe, pratiSedhasyAkhyAnaM pratyAkhyAnaM nivRttirityarthaH, idaM ca SaTprakAraM nAmasthApanA-dravyakSetrAtIcchAbhAvabhedabhinnamiti, tatra ca nAmasthApane kSuNNatvAdanAtya dravyapratyAkhyAnAdi pratipAdayannAhani. (1040) davvaMmi niNhagAI 3 nivvisayAI ahoi khittaMmi 4 / bhikkhAINamadANe aiccha 5 bhAve puNo duvihaM 6 // vR-dravyamiti dvAraparAmarzaH, 'niNhagAi'tti nivAdipratyakhyAnam, AdizabdAd dravyayodravyANAM dravyabhUtasya dravyahetorvA yat pratyAkhyAnaM tad dravyapratyAkhyAnamiti, 'nivvisayAiNa ya Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-1 - [ni.1040] 421 hoi khittaMmiti nirviSayAdi ca bhavati kSetra iti, tatra nirviSayasyA''diSTasya kSetrapratyAkhyAnam, AdizabdAnagarAdipratiSiddhaparigrahaH, "bhikSAdInAmadAne'ti (ga) che' ti bhikSaNaM-bhikSA prAbhRtikocyate, AdizabdAt vastrAdiparigrahaH, teSAmadAne satyatigaccheti vannamatIccheti veti pratyAkhyAnaM, 'bhAve puNo duvihaM' ti bhAva iti dvAraparAparzaH, bhAvapratyAkhyAnaM punardvividhaM, tatra bhAvapratyAkhyAnamiti bhAvasya-sAvadyayogasya pratyAkhyAnaM bhAvato vA-zubhAt pariNAmotpAdAd bhAvahetorvA-nirvANArthaM vA bhAva eva vA-sAvadya-yogaviratilakSaNaH pratyAkhyAnaM bhAvapratyAkhyAnamiti gAthArthaH / sAmprataM vaividhyamevopadarzayannAhani. (1041)sua nosua sua duvihaM puvva 1 mapuvvaM 2 tu hoi nAyavvaM / nosuapaccakkhANaM mUle 1 taha uttaraguNe a2|| va- 'suyaNosuya'tti zrutapratyAkhyAnaM nozrutapratyAkhyAnaM ca, 'suyaM duvihaMti zrutapratyAkhyAnaM dvividhaM, dvaividhyameva darzayati-'pubvamapuvvaM tu hoi nAyavvaMti pUrvazrutapratyakhyAnamapUrvazrutapratyAkhyAnaM ca bhavati jJAtavyamiti, tatra pUrvazrutapratyAkhyAnaM pratyAkhyAnasaMjJitaM pUrvameva, apUrva zrutapratyAkhyAnaM tvAturapratyAkhyAnAdikamiti, tathA 'nosuyapaJcakkhANaM ti nozrutapratyAkhyAnaM zrutapratyAkhyAnAdanyadityarthaH, 'mUle taha uttaraguNe ya'tti mUlaguNapratyAkhyAnamuttaraguNapratyAkhyAnaM ca, tatra mUlaguNapratyAkhyAnaM dezasarvabhedaM, dezataH zrAvakANAM sarvatastu saMyatAnAmiti, ihAdhikRtaM sarvaM, sAmAyikAnantaraM sarvazabdopAdAnAditi gAthArthaH // iha ca vRddhasampradAyaH 'paJcakkhANe udAharaNaM rAyadhUyAevarisaM maMsaM na khAiyaM, pAraNae aNegANaM jIvANaM ghAo kao, sAhUhiM saMbohiyA, pavvaiyA, puvvaM davvapaccakkhANaM pacchA bhAvapaJcakkhANaM jAtamiti kRtaM prasaGgena / pratyAkhyAmIti vyAkhyAtaH sUtrAvayavaH, adhunA yAvajjIvatayeti vyAkhyAyate-iha cA''dau bhAvArthameva-AbhidhitsurAhani. (1042) jAvadavadhAraNami jIvaNamavi pANadhAraNe bhnniaN| . ApANAdhAraNAo pAvanivittI ihaM attho / vR-yAvad ityayaM zabdo'vadhAraNe vartate, jIvanamapi prANadhAraNe bhaNitaM, 'jIva prANadhAraNa' iti vacanAt, tatazcAppANadhAraNAt-prANadhAraNaM yAvat pApanivRttirityarthaH, paratasta na vidhirnApi pratiSedho, vidhAvAzaMsAdoSaprasaGgAt pratiSedhe tu surAdipUtpannasya bhaGgaprasaGgAditi gAthArthaH // iha ca jIvana jIva iti kriyAzabdo'yaM, na jIvatIti jIva AtmapadArthaH, jIvanaM tu prANadhAraNaM, jIvanaM jIvitaM cetyeko'rthaH, tatra jIvitaM dazadhA vartate, tadeva tAvadAdau nirUpayannAhani. (1043)nAmaM 1 ThavaNA 2 davie 3 ohe 4 bhava 5 tabbhave a6 bhoge a7| saMjama 8 jasa 9 kittIjIviaMca 10 taM bhaNNaI dasahA // vR- nAmajIvitaM sthApanAjIvitaM dravyajIvitam oghajIvitam bhavajIvitaM tadbhavajIvitaM bhogajIvitaM ca tathA saMyamajIvitaM yazojIvitaM kIrtijIvitaM ca tadbhaNyate dazadheti gAthAsamAsArthaH / / avayavArthaM tu bhASyakAraH svayameva vakSyati, tatra nAmasthApane kSuNNatvAdanAtya zeSabhedavyAcikhyAsayA''ha [bhA.189] davve saccittAI 3 AuasaddavvayA bhave ohe 4 / Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 422 Avazyaka mUlasUtram-1-1/2 - neraiyAINa bhave 5 tabbhava tattheva uvavattI 6 // vR. 'dravya' iti dvAraparAmarzaH, dravyajIvitaM saccittAdi AdizabdAnmizrAcittaparigrahaH, iha ca kAraNe kAryopacArAd yena dravyeNa sacittAcittamizrabhedena putrahiraNyobhayarUpeNa yasya yathA jIvitamAyattaM tasya tathA tadravyajIvita-miti, dvipadAdidravyasya cAnye, uktaM dravyajIvitaM, 'AuyasaddavvayA bhave ohe'tti Ayuriti pradezakarma tadravyasahacaritaM jIvasya prANadhAraNaM sadaiva saMsAre bhavedogha iti dvAraparAmarzaH oghajIvitaM, sAmAnyajIvitamityarthaH, idaM cAGgIkRtya yadi paraM siddhA mRtAH, na punaranye kadAcana ityuktamoghajIvitaM, 'neraiyAINa bhavetti nArakAdInAmiti, AdizabdAt tiryaGnarAmaraparigrahaH, bhava iti dvAraparAmarzaH, svabhave sthitirbhavajIvitamiti, uktaM bhavajIvitaM, 'tabbhava tattheva uvavatti'tti tasmin bhave jIvitam tadbhavajIvitaM, idaM caudArikazarIriNAmeva bhavati, yata Aha-tatraivopapattiH, tatraivopapAta ityarthaH, bhavazva tadAyuSkabandhasya prathamasamayAdArabhya yAvaccaramasamayAnubhavaH, sa caudArikazarIriNAM tiryaGmanuSyANAM, tadbhavopapattimAgatAnAM tadbhavajIvitaM bhavati, nanu ca bhavajIvitamanantaraM caturdA varNitaM nArakAdigatisamApanAnAM yA'vasthA, tatra svAyuSkabandhakAlAt prabhRti sarvaiva bhavasthitiH yathAsvamabhAdhAsahitA bhavajIvitam, iha tu tadAbhavajIvite AbAdhonikA karmasthitiH, tadbhavodayAt prabhRti karmaniSekaH tadbhavajIvitamiti mahAn vizeSaH, tat kimarthamaudArikANAmeva ?, ucyate ?, teSAM hi garbhakAlavyavahitaM yoniniHsaraNaM janmocyate, tena ca garbhakAlena sahaiva tadbhajIvitaM, vaikriyazarIriNAM tUpapAtAdeva kAlAntarAvyavahitaM janmeti jIvita svAbAdhAkAlasahitamitikRtvA tadbhavajIvitamaudArikANAmeva supratipAdamiti, teSAM cedaM svakAyasthityanusArato vijJeyamiti gAthArthaH / uktaM tadbhavajIvitaM / ni. (1044) bhogaMmi cakkimAI 7 saMjamajI' tu saMjayajanassa 8 / jasa 9 kittI abhagavao 10 saMjamanarajIva ahigAro // - vR. bhogaMmitti dvAraparAmarzaH, bhogajIvitaM ca cakravAdInAm, adizabdAbaladevavAsudevAdiparigrahaH, uktaM ca bhogajIvitaM, 'saMjamajIyaM tu saMjayajaNassa'tti saMyamajIvitaM tu 'saMyatajanasya' sAdhulokasya, uktaM saMyamajIvitaM, 'jasakittI ya bhagavao'tti yazojIvitaM bhagavato mahAvIrasya, kIrtijIvitamapi tasyaiva, ayaM cAnayorvizeSaH-dAnapuNyaphalA kIrtiH, parAkramakRtaM yazaH' iti, anyetvidamekamevAbhidadhati, asaMyamajIvitaM cAviratigataM saMyamapratipakSato gRhNantIti, "saMjamanarajIva ahigAro'tti-saMyamanarajIvitenehAdhikAra iti gAthArthaH // yAvajIvatA ce 'jIva prANadhAraNa' ityasyAvyayIbhAva samAse 'yAvadavadhAraNa' ityanena nivRtte bhAvapratyaya utyAdite yAvajjIvaM bhAvaH SaSTyA 'vyayAdApsupaH iti supaluk, tasya 'bhAvastvatalA' viti tali strIliGgatA yAvajjIvatA tayA yAvajjIvatayA, tatrAlAkSaNikavarNalot 'jAvajIvAe' iti siddham, athavA pratyAkhyAnakriyA anyapadArtha iti tAmabhisamIkSya samAso bahuvrIhiH, yAvajjIvo yasyAM sA yAvajjIvA tayetyalaM prasaGgena, tistro vidhA yasya yosya sa trividhaH sAvadyayogaH, sa ca pratyAkhyeya iti karma saMpadyate, karmaNi ca dvitIyA vibhaktiH, taM trividhaM yogaM, trividhanaiva Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-1 - [ni.1044] 423 karaNena, karaNe tRtIyeti, manasA vAca kAyena ceti, atra manaHprabhRtInAM pUrvaM svarUpaM darzitameveti na pratanyate,navaraM bhAvArtha ucyate-tatra 'trividhaM triviAdhene' tyatrAnantarasya karaNasya vivaraNasUtramevedaM, yaduta-manasA vAcA kAyeneti, tasya ca karaNasya karma pratyakhyeyo yogastamapi sUtra eva vivRNoti-na karomi na kArayAmi kurvantamapyanyaM na samanujAnAmi-nAnumanye'hamiti / atrA''hakiM punaH kAraNamuddezakramamatilamaya vyatsAsena nirdezaH kRta iti?, atrocyate, yogasya karaNatantro (trato) padezanArthaM, tathAhi-yogaH karaNavaza eva, karaNAnAM bhAve yogasyApi bhAvAdabhAve cAbhAvAditi, karaNAnA meva tathA kriyArUpeNa pariNaterityatra bahu vaktavyaM tattuM nocyate granthavistarabhayAditi, aparastvAha-na karomi na kAraNAmi kurvantaM na samanujAnAmItyetAvatA granthena gate'nyamapItyatiricyate, tathA cAtiriktena sUtreNa nArthaH, ucyate, sAbhiprAyakamidam, anuktasyApyarthasya saGgrahArthaM, yasmAt sambhAvane'pizabdo'yaM, so'yamapizabdaH ubhayazabdamadhyastha etat karoti-yathA kurvantaM nAnujAnAmi evaM kArayantamapyanujJApayantamapyanyaM nAnujAnAmi, tathA yathA vartamAnakAle kurvantamanyaM na samanujAnAmIti evamapizabdAdatItakAle kRtavantamapi kAritavantamapi tathA'nAgate'pi kAle kariSyantamapi kArayiSyantamapIti trikAlopasaGgraho veditavya iti, na kriyAkriyAvatorbheda eva ato na kevalA kriyA sambhavatIti khyApanArthamanyagrahaNam, atrApi bahu vaktavyaM tattu nocyate mA bhUt mugdhamativineyasammoha iti, kiJcittu sUtrasparzaniyuktau vakSyAma iti / evaM tAvadidametAvat sUtrasya vyAkhyAtam / / iha ca sarvaM sAvadha yoga pratyAkhyAmItyatra pratyAkhyAnaM gRhasthAn sAdhUMcAdhikRtya bhedapariNAmato nirUpayannAhani. (1045) sIAlaM bhaMgasayaM tivihaM tiviheNa samiiguttIhiM / suttapphAsianinuttivittharattho gao evaM // vR-guravastu vyAcakSate-tadidametAvat sUtrasya vyAkhyAtaM, sAmprataM trividhaM trividhenetyetadeva kila vyAcaSTe, tatra trividhaM sAvadhaM yogaM pratyAkhyeyaM kRtakAritAnumatibhedabhinna trividhena manasA vAcA kAyeneti karaNena pratyAkhyAti yataH atastadbhedopadarzanAyaivA''ha-siAlaM bhaMgasayaM gAhA ||atraa''h-ydyevmih sarvasAvadhayogapratyAkhyAnAdhikArAt saptacatvAriMzadadhikazataM pratyAkhyAnabhedAnAM gRhasthapratyAkhyAnabhedatvAdayuktametaditi, atrocyate, na, pratyAkhyAnasAmAnyato gRhasthapratyA-khyAnabhedAbhidhAne'pyadoSatvAdityalaM prasaGgena, prakRtaM prastumaH, tatra 'sIyAlaM bhaMgasayaM'ti-etadbhavyate, 'sIyAlaM maMgasayaM gihipaccakkhANabheyaparimANaM / taM ca vihiNA imeNaM bhAveyavvaM payatteNaM / / 1 / / tinni tiyA tinni dugA tinnikkikA ya hoMti yogesuM / tiduekaM tiduekkaM ceva karaNAI // 2 // paDhame labbhai ego sesesu paesu tiya tiya tiyaM ca / do nava tiya do navagA tiguNiya sIyAlabhaMgasayaM // 3 // ' kA punaratra bhAvanA ?, ucyate-na karei na kAravei kareMtamapi annaM na samaNujANai maNeNaM Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 424 Avazyaka mUlasUtram-1-1/2 vAyAe kAeNaM esa ekko bheo 1 / co0-na kareIccAitigaM gihiNo kaha hoi desaviraassa ? / A0-bhannai visayassa bahiM paDiseho anumaIevi // 4 // keI bhaNaMti gihiNo tivihaMtiviheNa natthi saMvaraNaM / taM na jao niddir3ha pannattIe viseseuM // 5 // to kaha nijuttIe'numainisehotti ? so savisayaMmi / sAmaNNeNaM nasthi u tivihaM tiviheNa ko doso ? // 6 // puttAIsaMtaiNimittamithamekkArasiM pavaNNassa / jaMpati kei gihiNo dikkhAbhimuhassa tivihaMpi // 7 // Aha kahaM puNa manasA karaNaM kArAvaNaM anumaI ya / jaha vayataNujogehiM karaNAI taha bhave manasA // 8 // tadahInattA vaitaNukaraNAINaM ahava manakaraNaM / ___ sAvajajogamaNaNaM pannattaM vIyarAgehiM // 9 // kAravaNaM puNa manasA ciMtei ya kareu esa sAvajaM / ciMteI ya kae puNa saTTa kayaM anumaIM hoi||10|| esa ekko bheo gao // idAni bitio bheo-na karei na kAravei kareMtaMpi annaM na samaNujANai maNeNa vAyAe esa ekko 1, tahA maNeNaM kAeNa ya bitio 2, tahA vAyAe kAeNa ya tatio 3, esa bitio bhUlabheo gao / / iyANi taio-Na karei na kAravei kareMtaMpi annaM na samaNujANai maNeNa vAyAe esa ekko 1, tahA maNeNaM kAeNa ya bitio 2, tahA vAyAe ya tatio 3, esa bitio bhUlabheo gao // idAniM taio-na karei na kAravei kareMtaMpi annaM na samaNujANai maNeNa ekko 1 vAyAe bitio 2 kAeNa tatio 3 esa tai mUlabheo gao / idAniM cauttho-na karei na kAravei maNeNa vAyAe kAraNaM ekko 1 na karei kareMtaMpi nAnujANai bitIo 2 na kAravei kareMtaM nAnujANai 3 taio esa cauttho mUlabheo, idAnaM paMcamo-na karei na kAravei maNeNaM vAyAe esa ekko 1 na karei kareMtaM nAnujANai esa bitio 2 na kAraveti nAnujANai esa taio 3 ee tinni bhaMgA vAyAe laddhA, anna'vi tini, maNeNaM kAeNa ya emeva labbhaMti 3, tahA'varevi vAyAe kAeNa ya labbhaMti tinni tinni 3, evameva ee savve nava, evaM paJcamo'pyukto mUlabheda iti / iyANiM chaTTho-Na karei na kAravei maNeNaM esa ekko, taha ya na karei kareMtaM nAnujANai maNeNaM esa bitio, na kAravei kreN| nAnujANai manasaiva tRtIyaH, evaM vAyAe kAeNavi tinni bhaMgA labmaMti, SaSTho'pi mUlabhedaH, adhunA saptamo'bhidhIyate iti-Na karei maNeNa vAyAe kAeNa ya ekko, evaM na kAravei maNAdIhiM esa bitio, kareMtaM nAnujANaitti taio, saptamo'pyukto mUlabheda iti / idAnImaSTamaH-na karei maNeNaM vAyAe ekko tahA maNeNa kAeNa ya esa bitio, tahA vAyAe kAeNa ya esa taio, evaM na kAravei etthavi tinni bhaMgA evameva labbhaMti, kareMtaM nAnujANai ettha vi tiNNi, Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -1 - [ ni. 1045] 425 eSa ukto'STamaH / idAnIM navamaH na karei maNeNa ekko 1 na kAravei bitio 2 kareM nAnujANai esa taio, evaM vAyAe bitiyaM kAeNavi hoi titayameva, navamopyuktaH idAnImAgataguNanaM kriyate 'laddhaphalamANameaM bhaMgA u havaMti auNapannAsaM / tIyAgagayasaMpaiguNiyaM kAleNa hoi imaM // 1 // sIyAlaM bhaMgasayaM kaha ? kAlatieNa hoi guNaNAo / tIyassa paDikkamaNaM paJcuppannassa saMvaraNaM // 2 // paccakkhANaM ca tahA hoi ya esassa eva guNaNAo / kAlatieNaM bhaNiyaM jinagaNaharavAyaehiM ca ||3|| evaM tAvad gRhasthapratyAkhyAnabhedAH pratipAditAH, sAmprataM sAdhupratyAkhyAnabhedAn sUcayannAha - 'tivihaM tiviheNaM' tti ayamatra bhAvArtha:-trividhaM trividhenetyanena sarvasAvadyayogaH prasiddha eva hiMsAdiH, taM svayaM sarvaM na karoti na kArayati kurvantamapyanyaM na samanujAnAti, ekaikaM karaNAtrikenamanasA vAcA kAyeneti nava bhedAH, atItAnAgatavartamAnakAlatrayasambaddhAzca saptaviMzatiriti, idaM ca pratyAkhyAne bhedajAlaM 'samiiguttahiM' ti samitiguptiSu satISu bhavati, samitiguptibhirvA niSpadyate, tatreryAsamitipramukhAH pravIcArarUpAH samitayaH paJca guptayazca pravIcArApravIcArarUpA manogupyAdyAstistra iti uktaM ca 'samio niyamA gutto gutto samiyattaNaMmi bhaiyavvo / kusalavaimudIraMto jaM vaigutto'vi samio'vi ||1|| anye tu vyAcakSate - kilaitA aSTau pravacanamAtaraH sAmAyikasUtrasaGgrahaH, tatra 'karemi bhaMte ! sAmAiyaM'ti paMca samiIMo gahiAo, 'savvaM sAvajjaM jogaM paJcakkhAmi ti tinni guttIo gahiyAo, ettha samiIo pavattaNe niggahe ya guttIotti, eyAo aTTha pavayaNamAyAo jAhiM sAmAiyaM coddasaya puvvANi mAyANi, mAugAotti mUlaM bhaNiyaMti hoi / / ihaiva prAyaH sUtrasparzaniryuktivaktavyatAyA uktatvAt madhyagrahaNe ca tulAdaNDanyAnenA''dyantayorapyA-kSepAdidamAha'suttapphAsiyaNinaJjuttivittha - rattho gao evaM tti sUtrasparzaniyuktivistarArtho gataH, 'evam' uktena prakAreNeti gAthArthaH // sAmprataM sUtra evAtItAdikAlagrahaNaM trividhamuktamiti darzayannAhani. (1046) sAmAiyaM karemI paccakkhAmI paMDikkamAmitti / paccuppannamaNAgayaaIakAlANa gahaNaM tu / / vR- sAmAyikaM karomi tathA pratyAkhyAmi sAvadyaM yogamiti, tathA pratikramAmIti prAkRtasya, idaM hi yathAsamayameva pratyutpannAnAgatAtItakAlAnAM grahaNamiti, uktaM ca- 'aIyaM niMdai paDuppannaM saMvarei anAgayaM paccakkhAi 'tti gAthArthaH // sAmprataM tasya bhadanta ! pratikramAmItyetad vyAkhyAyate--tatra 'tasye' tyadhikRto yogaH saMbadhyate, nanu ca pratikramAmItyasyAH kriyAyAH so'dhikRto yogaH karma, karmaNi ca dvitIyA vibhaktiratastamityabhidheye tasyetyabhidhIyate kimarthamiti ?, Aha-prayojanArthaM SaSThI vivakSAtaH prayuktA sambandhalakSaNA'vayavalakSaNA vA, yo'sau yogastri Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 426 Avazyaka mUlasUtram-1-1/2 kAlaviSayastasyAtItaM sAvadyamaMzamavayavaM pratikramAmi na zeSaM vartamAnamanAgataM vA, kecit punaravibhAgajJAH aviziSTameva sAmAnyaM yogaM sambandhayanti, tana yujyate, aviziSTasya trikAlaviSayasya pratikramaNaprayojanAbhAvAt, granthagurutvApattezca, aviziSTamapi saMbadhya punarvizeSe'vasthApanIyastacchabda iti granthagurutA, yadetat pratikramaNametat prAyazcittamadhye paThitamataH prAyazcittamAsevite'tItaviSayamiti gatatvAdatItapratikramaNamiti na vaktavyam, iha punaruktaprasaGgAt, yasmAdasya pratikramAmItizabdasya karmaNA bhavitavyamavazyaM, tacca bhUtaM sAvadhayogaM muktvA nAnyat karma bhavitumarhati, tasmAttasyetyavayavalakSaNayA SaSThyA sambandhaH / / Aha-yadyeva punaruktAdibhayAdabhidhIyate tata idamaparamAzaGkApadamiti darzayatini. (1047) tiviheNaMti na juttaM paDipayavihiNA samAhi jeNa / . atthavigappaNayAe guNabhAvaNayattiko doso ? // vR-'trividhaM trividhena'tyatra trividhenetyayuktamiti, ata Aha-'pratipadavidhinA samAhitaM yena' yasmAt pratipadamabhihitameva, 'manasA vAcA kAyene ti, atrocyate, arthavikalpanayA guNabhAvanayeti vA ko doSaH ?, etaduktaM bhavati-arthavikalpasaGgrahArtha na punaruktam, athavA guNabhAvanA punaH punarabhidhAnAdbhavatIti na doSaH, athavA manasA vAcA kAyenetyabhihite pratipadaM na karomi na kArayAmi nAnujAnAmIti 'yathAsaGkhyamanudezaH samAnAnA' miti yathAsaGkhyakamaniTaM mA prApaditi trividhenaikaikamucyate, trividhamityatrApyayameva prAyaH parihAra iti gAthArthaH / / ityalaM prasaGgena, prakRtaM prastumaH, 'tasya bhadanta ! pratikramAmI'tyatra bhadantaH, pUrvavad aticAranivRttikriyAbhimukhazca tadvizuddhayarthamAmantrayata iti atrA''ha-nanu pUrvamukta eva bhadantaH sa evAnuvartiSyate, evamarthaM cAdau prayukta ityataH kiM punaraneneti ?, atrocyate, anuvartanArthameva ayaM punaranusmaraNAya prayuktaH, yataH paribhASA-anuvartante ca nAma vidhayo, na cAnuvartanAdeva bhavanti, kiM, tarhi ?, yatnAdbhavanti, 'sa cAyaM yatnaH punaruccAraNa'miti, athavA sAmAyikakriyApratyarpaNavacano'yaM bhadantazabdaH, anena caitat jJApitaM bhavati-sarvakriyAvasAne guroH pratyarpaNaM kAryamiti, uktaM ca bhASyakAreNa __'sAmAiyapaccappaNavayaNo vA'yaM bhadaMtasaddotti / savvakiriyAvasANe bhaNiyaM paccappaNamanenaM // 1 // iti kRtaM prasaGgena, pratikramAmItyatra pratikramaNaM mithyAduSkRmamabhidhIyate, tacca dvidhA-dravyato bhAvatazca, tathA cAha niyuktikAraHni. (1048) davbaMmi niNhagArha kulAlamicchaMti tatthudAharaNaM / bhAvaMmi taduvautto miAvaI tatthudAharaNaM / / vR- dravya iti dvAraparAmarzaH, dravyapratikramaNaM tadabhedopacArAt tadvadevocyate, ata evAhanihnavAdi, AdizabdAdanupayuktAdiparigrahaH, kulAlamithyAduSkRtaM tatrodAharaNaM, taccedam-egassa kuMbhakArassa kuDIe sAhuNo ThiyA, tatthego cellao tassa kuMbhagArassa kolAlANi aMgulidhaNuhaeNaM pAhANaehiM viMdhai, kuMbhagAreNa paDijaggiuM diTTho, bhaNio ya-kIsa me kolAlANi kANesi?, Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-1 - [ni.1048] 427 jA khuDDuo bhaNai-micchAmi dukkaDaMti, evaM so puNo'vi vidhiUNa micchAmi dukkaDaMti, pacchA kuMbhagAreNa tassa khuDDagassa kannAmoDao dinno, so bhaNai-dukkhAvio'haM, kuMbhagAro bhaNaimicchAmi dukkaDaM, evaM so puNo puNo kannAmoDiyaM dAUNa micchAdukkaDaMti karei, pacchA cellao bhaNai-aho suMdaraM micchAmidukaMDati, kuMbhagAro bhaNai-tujjhavi erisaM ceva micchA dukkaDaMti, pacchA Thio vidhiyvvss| 'jaM dukkaDaMti micchA taM ceva nisevaI puNo pAvaM / paccakkhamusAvAI mAyANiDippasaMgo ya // 1 // eyaM davvapaDikkamaNaM / bhAvapratikramaNaM pratipAdayati-bhAva iti dvAramarAmarza eva, tadupayukta eva' tasmin-adhikRte zubhavyApAre upayuktastadupayukto yat karoti, mRgApatiH tatrodAharaNaM, taccedam-bhagavaM vaddhamAnasAmI ko saMbIe samosario, tattha caMdasUrA bhagavaMtaM vaMdagA savimANA oiNNA, tattha miyAvaI ajA udayaNamAyA divasottikAuM ciraM ThiyA, sesAo sAhuNIo titthayaraM vaMdiUNa sanilayaM gayAo, caMdasUrAvi titthayaraM vaMdiUNa paDigayA, sigghameva viyAlIbhUyaM, miyAvaI saMbhaMtA, gayA ajjacaMdaNAsagAsaM / tAo ya tAva paDikaMtAo, miyAvaI AloeuM pavattA, ajacaMdanAe bhaNNai-kIsa ajje ! ciraM ThiyAsi ?, na juttaM nAma tuma uttamakulappasUyAe egAginIe ciraM acchiuMti, sA sabbhAbeNa micchAmidukkaDaMti bhaNamANI ajjacaMdanAe pAesu paDiyAajjacaMdanA ya tAe velAe saMthAraM gayA, tAhe niddA AgayA, pasuttA, miyAvaIevi tivvasaMvegamAvaNNAe pAyapaDiyAe ceva kevalanANaM samuppanna / sappo ya teNaMteNamuvAgao,ajacaMdanAe ya saMthAragAo hattho olaMbio,miyAvaIe mA khajihititti so hattho saMthAragaM caDAbio, sA viuddhA bhaNai-kimeyaMti?, ajjavi tumaM acchasitti micchAmi dukkaDaM, niddappamAeNaM na uhAviyAsi,sa miyAvaIM bhaNai-esa sappo mA bhe khAhiitti ato hattho caDAvio, sA bhaNai-kahiM ? so, sA dAei, ajjacaMdanA apecchamANI bhaNai-ajje ! kiM te aisao ?, sA bhaNai-AmaM, to kiM chAumatthio kevaliotti ?, bhaNai-kevalio, pacchA ajjacaMdanA pAesu paDiUNa bhaNai-micchAmi dukkaDaMti, kevalI AsAiotti, iyaM bhaavpddikkmnnN| ettha gAhA _ 'jai ya paDikkamiyavvaM avassa kAUNa pAvayaM kammaM / taM ceva na kAyavvaM to hoi pae paDikaMto // 1 // ' tti -gAthArthaH / / iha ca pratikramAmIti bhUtAt sAvadhayogAnivarte'ha- mityuktaM, bhavati, tasmAcca nivRttiryattadanumateviramaNamiti, tathA nindAmIti garhAmi, atra nindAmIti jugupsetyarthaH gahAmIti na tadevoktaM bhavati, evaM tarhi ko bheda ekArthatve ?, ucyate, sAmAnyArthAbhede'pISTavizeSArtho gaha zabdaH, yathA sAmAnye gamanArthe gacchatIti gauH, sarpatIti sarpaH, tathA'pi gamanavizeSo'-vagamyate, zabdArthAdeva, evamihApi nindAgarhayoriti // taM cArthavizeSa dazaryatini. (1049) sacarittapacchayAvo niMdA tIe caukkanikkhevo / davve cittyarasuA bhAvesu bahU udAharaNA / Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram - 1- 1/2 vR- sacaritrasya sattvasya pazcAttApo nindA, svapratyakSaM jugupsetyarthaH, uktaM ca- 'AtmasAkSikI nindA" 'tIe caukkanikkhevo'tti tasyAM tasyA vA nAmAdibhedacatuSko nikSepa iti, tatra nAmasthApane -anAdhtyA''ha-'davve cittakarasuyA bhAvesu bahU udAharaNa' tti dravyanindAyAM citrakarasutodAharaNaM, sA jahA rannA pariNIyA appANaM niMdiyAiyatti, bhAvanindAyAM subahUnyudAharaNAni yogasaGgraheSu vakSyante, lakSaNaM punaridaM 428 'hA ! duDu kayaM hA ! dudbu kAriyaM duTTu anumayaM iti / aMto aMto Dajjhai pacchAtAveNa vevaMto ||1||' tti gAthArthaH // ni. (1050) garahAvi tahAjAIameva navaraM parappagAsaNayA / davvaMmi maruanAyaM bhAvesu bahU udAharaNA // vR- garhA'pi 'tathAjAtIyaive 'ti nindAjAtIyaiva, navarametAvAn vizeSaH- paraprakAzanayA garhA bhavati, ya guroH pratyakSaM jugupsA sA gaheMti, 'parasAkSikI garhe' ti vacanAd; asAvapi caturvidhaiva, tatra nAmasthApane anAddatyaivAha - 'davvaMmi maruaNAyaM bhAvesu bahU udAharaNa' tti / tatra dravyagarhAyAM marukodAharaNaM, taccedam - AnaMdapure maruo NhusAe samaM saMvAsaM kAUNa uvajjhAyassa kahei jahA suvie husAe samaM saMvAsaM gaomiti / bhAvagarhAe sAdhU udAharaNaM'gaMtUNa gurusagAse kAUNa ya aMjaliM vinayamUlaM / jaha appaNo taha pare jANAvaNa esa garahA u || 1 ||' tti -gAthArthaH // tatra nindAmi garhAmItyatra garhA jugupsocyate, tatra kiM jugupse ?, 'AtmAnam' atItasAvadyogakAriNamazlAdhyam, athavA'trANam - atItasAvadyayogatrANavirahitaM jugupse, sAmAyikenAdhunA trANamiti, athavA 'ata sAtatyagamane' atanamatItaM - sAvadyayogaM satatabhavanapravRttaM nivartayAmIti, 'vyutsRjAmI 'ti vividhArthI vizeSArtho vA vizabdaH ucchabdo mRzArthaH sRjAmi tyajAmItyarthaH, vividhaM vizeSeNa vA bhRzaM tyajAmi vyutsRjAmi, atItasAvadyayogaM vyutsRjAmIti vA, avazabdo'dhaH zabdasyArthe vizeSeNAdhaH sRjAmItyarthaH nanvevaM sAvadyayogaparityAgAt karomi bhadanta ! sAmAyikamiti sAvadyayoganivRttirucyate, tasya vyavasRjAmi zabdaprayoge vaiparItyamApadyate, tatra, yasmAt mAMsAdiviramaNakriyAnantaraM vyavasRjAmIti prayukte tadvipakSatyAgo mAMsabhakSaNani vRttirabhidhIyate, evaM sAmAyikAnantaramapi prayukte vyavasRjAmizabde tadvipakSatyAgo'vagamyate, sa ca tadvipakSaH sugama evetyatra bahu vaktavyaM tattu nocyate, granthavistarabhayAd, gamanikAmAtrapradhAnatvAt prArambhasya // sAmprataM vyutsargapratipAdanAyA''ha granthakAraH 7 ni. (1051) davvaviussagge khalu pasannacaMdo have udAharaNaM / paDiAgayasaMvego bhAvaMmivi hoi so ceva // vR- iha dravyavyutsargaH - gaNopadhizarIrAnnapAnAdivyutsargaH, athavA dravyavyutsargaH ArtadhyAnAdidhyAyinaH kAyotsarga iti, ata evA''ha dravyavyutsarge khalu prasannacandro bhavatyudAharaNaM, bhAvavyutsargastvajJAnAdiparityAgaH, athavA dharmazukudhyAyinaH kAyotsarga eva tathA cA''hapratyAgatasaMvego 'bhAve'pi' bhAvavyutsarge'pi bhavati sa eva prasannacandra udAharaNamiti gAthAkSarArthaH / Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -1 - [ ni. 1051] 429 tassa bhAvArthaH kathAnakAdavaseyaH, taccedam - khiipaiTThie nayare pasannacaMdo rAyA, tattha bhagavaM mahAvIro samosaDho, tao rAyA dhammaM soUNa saMjAyasaMvego pavvaio, gIyattho jAo / annayA jinakappaM paDivajiukAmo sattabhAvanAe appANaM bhAvei, teNaM kAleNa rAyagihe nayare masANe paDimaM paDivanno, bhagavaM ca mahAvIro tattheva samosaDho, logo'vi vaMdago nIi, duve ya vANiyagA khiipaiTThiyAo tattheva AyAyA, pasannacaMdaM pAsiUNa egeNa bhaNiyaM - esa amhANaM sAmI rAyalacchi pariccaiya tavasiriM paDivanno, aho se dhannayA, bitieNa bhaNiyaM kuo eyassa dhaNNayA ?, jo asaMjAyabalaM puttaM rajje ThaviUNa pavvaio, pavvaio, so tavassI dAigehiM paribhavijjai, NayaraM ca uttamakkhayaM pavaNNa tAva, evamaNeNa bahuo logo dukkhe Thaviotti adaTThavvo eso, taM soUNa kovo jAo, ciMtiyaM ca'nena ko mama puttassa avakareitti ?, nUnamamugo, tA kiM tena ?, eyAvatthagao NaM vAvAemi, mANasasaMgAmeNa roddajhANaM pavanno, hatthiNA hatthi vivAeitti, vibhAsA / etyaMtare seNio bhagavaM vaMdao NIi, teNavi diTTho vaMdio ya, aNeNa IsiMpi na ya nijjhAiMtao, seNieNa ciMtiyaM sukkajjhANovagao esa bhagavaM, tA erisaMmi jhANe kAlagayassa kA gai bhavaitti bhagavaMtaM pucchissaM, seNieNa ciMtiyaM sukkajjhANovagao esa bhagavaM, tA eriMsaMmi jhANe kAlagayassa kA gai bhavaitti bhagavaMtaM pucchissaM, tao gao vaMdiUNa pucchio'nena bhagavaM - jaMmi jhANe Thio maevaMdio pasannacaMdo taMmi mayassa kahiM uvavAo bhavai ?, bhagavayA bhaNiyaM - ahe sattamA puDhavIe, tao seNieNa ciMtiyaM-hA ! kimeyaMti ?, puNo pucchissaM / etyaMtaraMmi a pasannacaMdassa mAnase saMgAme pahANanAyageNa sahAvaDiyassa asisatticakka - kappaNippamuhAI khayaM gayAI paharaNAI, tao'NeNa sirattANeNaM vAvAemitti parAmusiyamuttimaMgaM, jAhe loyaM kayaMti, tao saMvegamAvaNNo mahayA visujjhamANapariNAmeNa attANaM niMdiuM payatto, samAhiyaM caNeNa puNaravi sukkaM jhANaM / etyaMtaraMmi seNieNavi puNo'vi bhagavaM pucchio-bhagavaM! jArise jhANe saMpai pasannacaMdo vaTTai tArise mayassa kahiM uvavAo ?, bhagavayA bhaNiyaManuttarasuresuMti, tao seNieNa bhaNiyaM puvvaM kimannahA parUviyaM uAhu mayA annahA avagacchiyaMti ?, bhagavayA bhaNiyaM na annahA parUviyaM, seNieNa bhaNiyaM kiM vA kahaM vatti ?, tao bhagavayA savvo vattaMto sAhio / etyaMtaraMmi ya pasannacaMdasamIve divvo devaduMduhisaNAho mahaMto kalayalo uddhAio, tao seNieNa bhaNiyaM bhagavaM ! kimeyaMti ?, bhagavayA bhaNiyaM tasseva visujjhamANa-pariNAmassa kevalanANaM samuppannaM, tao se devA mahimaM kareMti / esa eva davvaviussagga-bhAvaviussaggesu udAharaNaM // sAmprataM samAptI yathAbhUto'sya kartA bhavati sAmAyikasya tathAbhUtaM saMkSepato'bhidhitsurAha ni. (1052) sAvajjajogavirao tivihaM tiviheNa vosiria pAvaM / sAmAi amAIe eso'nugamo parisamatto // vR- sAvadyayogavirataH, kathamityAha-trividhaM trividhena vyutsRjya pApaM na tu sApekSa evetyarthaH, pAThAntaraM vA sAvadyayogavirataH san trividhaM trividhena vyutsRjati pApameSyaM, 'sAmAyikAdau' sAmAyikArambhasamaye eSo'nugamaH parisamAptaH, athavA sAmAyikAdau sUtra iti, AdizabdAt Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 430 Avazyaka mUlasUtram-1-1/2 sarvamityAdyavayavaparigraha iti gAthArthaH / / ukto'nugamaH, samprati nayAH, te ca naigamasaGgrahavyavahAra RjusUtrazabdasamabhirUDhavambhUtabhedabhinnAH khalvoghataH sapta bhavanti, svarUpaM caiteSAmadhaH sAmAyikAdhyayane nyakSeNa pradarzitameveti neha pratanyate, iha punaH sthAnAzUnyArthamete jJAnakriyAnayadvayAntarbhAvadvAreNa samAsataH procyante, jJAnanayaH kriyAnayazca, tathA cA''hani. (1053) vijA caraNanaesuM sesasamoAraNaM tu kAyavvaM / . sAmAianittI subhAsiatthA parisamattA / vR-vijAcaraNanaesuM'tti vidyAcaraNanayayoH jJAnakriyAnayayorityarthaH, 'sesasamoyAraNaM tu kAyavvaM'ti zeSanayasamavatAraH kartavyaH, tuzabdo vizeSaNArthaH, kiM vizinaSTi?-tau ca vaktavyau, sAmAyikaniyuktiH subhASitArthI parisamApteti prakaTArthamiti gAthArthaH // sAmprataM svadvAra eva zeSanayAntavinAdhikRtamahimAnau anantaropanyastagAthAgatatuzabdena cAvazyavaktavyatayA vihitau jJAnacaraNanayAvucyete, tatra jJAnanayadarzanamidaM-jJAnameva pradhAnamaihikAmuSmikaphalaprAptikAraNaM, yuktiyuktatvAt, tathA cA''hani. (1054) nAyaMmi giNhiavve agiNhiavvaMmi ceva atyaMmi / jaiavveva ia jo uvaeso so nao nAmaM // vR 'nAyaMmiti jJAte samyakparicchinne 'givhiyavvetti grahItavye upAdeye agiNhiyavvaMmitti agrahItavye anupAdeye heya ityarthaH, cazabdaH khalUbhayorgrahItavyAgRhItavyayotitvAnukarSaNArthaH, upekSaNIyasamuccayArtho vA, evakArastvavadhAraNArthaH, tasya caiva vyavahitaH prayogo draSTavyaH-jJAta eva grahItavye tathA'grahItavye tathopekSaNIye ca jJAta eva nAjJAte atyaMmi'tti artha aihikAmuSmike, tatraihikaH grahItavyaH srakcandanAGganAdiH agrahItavyo viSazastrakaNTakAdi-rupekSaNIyastRNAdiH, AmuSmiko grahItavyaH samyagdarzanAdiH agrahItavyo mithyAtvAdiH upekSaNIyo vivakSayA'bhyudayAdiriti, tasminnarthe 'jaiavvametti anusvAralopAd yatitavyam 'evam' anena krameNaihikAmuSmikaphalaprAptayarthinA sattvena yatitavyameva, pravRttyAdilakSaNaH prayatnaH kArya ityarthaH, itthaM caitadaGgIkartavyaM, samyagajJAte pravartamAnasya phalavisaMvAdadarzanAt, tathA cAnyairapyuktam ___ "vijJaptiH phaladA puMsAM, na kriyA phaladA mtaa| mithyAjJAnAt pravRttasya, phalAsaMvAdadarzanAt // 1 // " tathA''muSmikaphalaprAptyarthinA'pi jJAta eva yatitavyaM, tathA cAgamo'pyevameva vyavasthitaH, yata uktam "paDhamaM nANaM tao dayA, evaM ciTThai svvsNje| annANI kiM kAhiti kiM vA nAhiti cheya pAvagaM ? // 1 // " itazcaitadevamaGgIkartavyaM yasmAttIrthakaragaNadharairagItArthAnAM kevalAnAM vihArakriyA'pi niSiddhA, tathA cAgamaH "gIyattho ya vihAro bitio gIyatthamIsao bhnnio| - etto taiyavihAro nANuNNAo jinavarehiM // 1 // " Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-1 - [ni.1054] 431 na yasmAdandhenAndhaH samAkRSyamANaH samyakapanthAnaM pratipadyata ityabhiprAyaH / evaM tAvata kSAyopazamikaM jJAnamadhikRtyoktaM, kSAyikamapyaGgIkRtya viziSTaphalasAdhakatvaM tasyaiva vijJeyaM, yasmAdahaito'pi bhavAmmodhitaTasthasya dIkSAM pratipannasyotkRSTatapazcaraNavato'pi na tAvadapavargaprAptiH saMjAyate yAvajIvAjIvAdyakhilavastuparicchedarUpaM kevalajJAnaM notpannamiti, tasmAjjhAnameva pradhAnamaihikAmuSmikaphalaprApti kAraNamiti sthitam / iti jo uvaeso so nayo nAmaMti 'iti' evamuktena nyAnena yaH upadezo jJAnaprAdhAnyakhyApanaparaH sa nayo nAma jJAnanaya ityrthH| ayaM ca caturvidhe samyaktvAdisAmAyike samyaktvAsAmAyikazrutasAmAyikadvayamevecchati, jJAnAtmakatvAdasya, dezaviratisarvaviratisAmAyike tu tatkAryatvAt tadAyattatvAnecchati, guNabhUte cecchatIti gAthArthaH / ukto jJAnanayaH, adhunA kriyAnayAvasaraH, taddarzanaM cedaM-kriyaiva pradhAnamaihikAmuSmikaphalaprAptikAraNaM, yuktiyuktatvAt, tathA cAyamapyuktalakSaNAmeva svapakSa-siddhaye gAthAmAha-'nAyaMmi giNhiyavve' tyAdi, asyAH kriyAnayadarzanAnusAreNa vyAkhyA-jJAte grahItavye'grahItavaye caiva arthe aihikAmuSmikaphalaprAptayarthinA yatitavyameva, na yasmAt pravRttyAdilakSaNaprayatnavyatirekeNa jJAnavato'pyabhilaSitArthAvAptiddezyate, tathA cAnyairapyuktam "kriyaiva phaladA puMsAM, na jJAnaM phaladaM matam / yataH strIbhakSyabhogajJo, na jJAnAt sukhito bhavet // 1 // " tathA''muSmikaphalaprAptayarthinA kriyaiva kartavyA, tathA ca munIndravacanamapyevameva vyavasthitaM, yata uktam "ceiyakulagaNasaMghe AyariANaM ca pavvayaNa sue ya / savvesuvi tena kayaM tavasaMjamamujjamaMteNaM // 1 // " itazcaitadevamaGgIkartavayaM yasmAt tIrthakaragaNadharaiH kriyAvikalAnAM jJAnamapi viphalamevoktaM, tathA cA''gamaH "subahuMpi suyamahIyaM kiM kAhi caraNavippamukkassa ? / aMdhassa jaha palittA dIvasayasahassakoDIvi // 1 // " zikriyAvikalatvAt tasyetyabhiprAyaH, evaM tAvat kSAyopazamikaM cAritramaGgIkRtyoktaM, cAritraM kriyetyanAntaraM, kSAyikamapyaGgIkRtya prakRSTaphalasAdhakatvaM tasyA eva vijJeyaM, yasmAdarhato'pi bhagavataH samutpannakevalajJAnasyApi na tAvanmuktyavAptiH saMjAyate yAvadakhilakarmendhanAnalabhUtA hUsvapaJcAkSarodgiraNamAtrakAlAvasthAyinI sarvasaMvararUpA cAritrakriyA nAvApteti, tasmAt kriyaiva pradhAnA aihikAmuSmikaphalaprAptikAraNamiti sthitam, 'iti jo uvaeso so nao nAma'tti 'iti' evamuktena nyAyena ya upadezaH kriyAprAdhAnyakhyApanaparaH sa nayo nAma, kriyAnaya ityarthaH, ayaM ca samyaktvAdau caturvidhe sAmAyike dezaviratisarvaviratisAmAyika-dvayamevecchati kriyAtmakatvAdasya, samyaktvasAmAyikazrutasAmAyike tu tadarthamupAdIyamAnatvAda-pradhAnatvAnnecchati, guNabhUte cecchatIti gAthArthaH / uktaH kriyAnayaH, itthaM jJAnakriyAnayasvarUpaM jJAtvA'viditatadabhiprAyo vineyaH saMzayApannaH sannAha-kimatra tattvaM?, pakSadvaye'pi yuktisambha-vAt, AcAryaH Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 432 Avazyaka mUlasUtram - 1- 1/2 punarAha - savvesiMpi gAhA, athavA jJAnakriyAnayamataM pratyekamabhidhAyAdhunA sthitapakSamupadarzayannAhani. (1055) savvesiMpi nayANaM bahuvihavattavvayaM nisAmittA / taM savvanayavisuddhaM jaM caraNaguNaTThio sAhU || vR- sarveSAmapi mUlanayAnAm, apizabdAt tadbhedAnAM ca 'nayAnAM' dravyAstikAdInAM 'bahuvidhavaktavyatAM' sAmAnyameva vizeSA eva ubhayameva vA'napekSamityAdirUpAm athavA nAmAdInAM nayAnAM kaH kaM sAdhumicchatItyAdirUpAM 'nizamya' zrutvA tat 'sarvanayavizuddhaM' sarvanayasammataM vacanaM yaccaraNaguNasthitaH sAdhuH yasmAt sarvanayA eva bhAvanikSepamicchantIti gAthArthaH // sAmAyikasya vivRtiM kRtvA yadavAptamiha mayA kuzalam / tena khalu sarvaloko labhatAM sAmAyikaM paramam ||1|| yasmAjjagAda bhagavAn sAmAyikameva nirupamopAyam / zArIramAnasAnekaduHkhanAzasya mokSasya // 2 // adhyayanaM -1 - samAptam muni dIparalasAgareNa saMzodhitA sampAditA AvazyakasUtre prathamaadhyayanasya bhadrabAhusvAmiracitA niryuktiH, pUrvAcAryaracitaM bhASyaM evaM haribhadrasUriNA viracitA TIkA parisamAptA / 40 prathamaM mUlasUtraM "Avazyaka " - 1 - samAptam adhyayanaM -1 - yAvat samAptam adhyayana - 2... 6 AgAmI bhAge vartate Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [1] bhAvabharI vaMdanA jemanA dvArA sUtramAM guMthAyela jinavANIno bhavya vAraso vartamAnakAlIna "Agama sAhityamAM prApta thayo e sarve sUrivara Adi ArSa pUjyazrIonepaMcama gaNadhara zrI sudharmA svAmI | cauda pUrvadhara zrI bharbAhu svAmI daza pUrvadhara zrI zayaMbhavasUri (anAmI) sarve zruta vIra maharSio devavAcaka gaNi zrI zyAmAcArya devardhvigaNi kSamAzramaNa jinabhadra gaNi kSamAzramaNa saMghadAsagaNi siddhasena gaNi jinadAsa gaNi mahattara agamyasiMha sUri zIlAMkAcArya abhayadevasUri malayagirisUri kSemakIrtisUri haribhadrasUri AryarakSita sUri (?) droNAcArya caMdra sUri vAdivetAla zAMticaMdra sUri malladhArI hemacaMdrasUri zAMticaMdra upAdhyAya dharmasAgara upAdhyAya guNaratnasUrI vijaye vimalagaNi vIrabhadra RSipAla | brahmamuni tilakasUri sUtra-niyukti - bhASya-cUrNi - vRtti - AdinA racayitA anya sarve pUjyazrI vartamAna kAlina Agama sAhitya vArasAne saMzodhana-saMpAdana-lekhana Adi dvArA mudrIta/amudrIta svarUpe rajU kartA sarve zrutAnurAgI pUjya puruSone na AnaMdasAgarasUrijI | caMdrasAgara sUrijI muni mANeka jina vijayajI punyavijayajI caturavijayajI jakhu vijayajI amaramunijI kanaiyAlAlajI lAbhasAgarasurijI AcArya tulasI caMpaka sAgarajI smaraNAMjali bAbu dhanapatasiMha 5. becaradAsa 5. jIvarAjabhAI paM. bhagavAnadAsa pa0 rUpendrakumAra | pa0 hIrAlAla zrata prakAzaka sarve saMsthAo Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [2] 400 (45 Agama mULa tathA vivaraNanuM zloka pramANadarzaka koSTaka) krama AgamasUtranAma vRtti-kartA zloka pramANa zlokapramANa AcAra 2554 zIlAGkAcArya 12000 | 2. sUtrakRta 2100 zIlAGkAcArya 12850 sthAna 3700 abhadevasUri 14250 | 4. samavAya 1667 abhayadevasUri 3575 5. bhagavatI / 15751 | abhayadevasUri 18616 6. jJAtAdharmakathA 5450 abhayadevasUri 3800 7. upAsakadazA 812 abhayadevasUri 800 8. antakRddazA 900 abhayadevasUri | 9. anuttaropapAtikadazA 192 abhayadevasUri 100 10. praznavyAkaraNa 1300 abhayadevasUri 5630 |11. |vipAkazruta 1250 abhayadevasUri 900 12. aupapAtika 1167 abhayadevasUri 3125 |13. rAjaprazniya 2120 malayagirisUri 3700 14. jIvAjIvAbhigama 4700 malayagirisUri 14000 15. prajJApanA 7787 malayagirisUri 16000 16. sUryaprajJapti 2296 | malayagirisUri 9000 17. candraprajJapti 2300 malayagirisUri 9100 18. jambUdvIpaprajJapti 4454 zAnticandra upAdhyAya 18000 19thI nirayAvalikA 1100 candrasUri 23. (paJca upAGga) 24. catuHzaraNa 80 | vijayavimalayagaNi (?) 200 25. Atura pratyAkhyAna 100 guNaratlasUri (avacUri) / (?) 150 26. mahApratyAkhyAna 176 | AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) 176 27. bhaktaparijJA 215 AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) 215 28. tandula vaicArika 500 vijayavimalagaNi (?) 500 29. saMstAraka 155 guNaratna sUri (avacUri) 110 30. gacchAcAra 175 vijayavimalagaNi 1560 gaNividyA 105 AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) 105 600 Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [3] * vRtti 6400 40. krama AgamasUtranAma * mUla vRtti-kartA zloka pramANa zlokapramANa |32. devendrastava 375 AnandasAgarasUri (saMskRta chAyA) / 375 33. maraNasamAdhi * 837 AnandasAgarasUri (saMskRta chAyA) ____837 |34. | nizItha 821 |jinadAsagaNi (cUNi) 28000 saGghadAsagaNi (bhASya) 7500 35. bRhatkalpa 473 | malayagiri+kSemakIrti 42600 | saGghadAsagaNi (bhASya) 7600 36. vyavahAra 373 malayagiri 34000 saGghadAsagaNi (bhASya) |37. | dazAzrutaskandha 896 /- ? - (cUNi) 2225 38. jItakalpa * 130 | siddhasenagaNi (cUrNi) 1000 39. mahAnizItha 4548 Avazyaka 130 haribhadrasUri | 22000 41. oghaniyukti ni.1355 droNAcArya (?)7500 piNDaniyukti * ni. 835 malayagirisUri 7000 |42. | dazavaikAlika 835 haribhadrasUri 7000 43. uttarAdhyayana 2000 zAMtisUri 16000 44. nandI 700 malayagirisUri | 45. | anuyogadvAra 2000 maladhArIhemacandrasUri 5900 nodha:(1) 45mAgama satromA vartamAna rANe paDela 1 thI 11 aMgasUtro, 12 thI 27 upAMgasUtro, 24thI33 prakIrNakasUtro 4thI 38 chedasUtro, 40 thI.43 mULasUtro, 44-45 cUlikAsUtrona nAmeDala prasiddha che. (2) ukta zloka saMkhyA ame upalabdha mAhitI ane pRSTha saMkhyA AdhAre noMdhela che. jo ke te saMkhyA mATe matAMtara to jovA maLe ja che. jemake AcAra sUtramAM 2500, 2554, 2525 evA traNa zloka pramANa jANavA maLela che. Avo mata-bheda anya sUtromAM paNa che. (3) 63 vRtti- ma na chete ma 26. saMpAina bhunI cha. sipAyanI 55 vRtti-cUrNi sAhitya bhudrita samudrita avasthAmaic 65905 cha 4. (4) gacchAcAra bhane maraNasamAdhi navise caMdAvejjhaya bhane vIrastava prakIrNaka bhAve cha.4 same "AgamasuttANi" ma bhUNa 35 bhane "bhAgamahI''bhA sakSarazaH gujarAtI anuvAda rUpe Apela che. temaja nItaratna jenA vikalpa rUpe che e 7732 Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcattvanuM mAdhya ame ''bALamanuttALi''mAM saMpAdIta karyuM che. (5) sopa ane pittu e baMne niryukti vikalpe che. je hAla mULasUtra rUpe prasidhdha che. je baMnenI vRtti ame ApI che. temaja temAM mANyanI gAthAo paNa samAviSTa thaI che. (6) cAra prIrNa sUtro ane mahAnizIya e pAMca AgamanI koI vRtti Adi upalabdha thavAno ullekha maLato nathI. prArja nI saMskRta chAyA upalabdha che tethI mUkI che. nizItha-vajJA-nitattva e traNenI vRLi ApI che. jemAM varzI ane nItattva e baMne uparavRtti maLatI hovAno ullekha che, paNa ame te meLavI zakyA nathI. jyAre nizaya upara to mAtra vIsamA uddezaHnI ja vRtti no ullekha maLe che. * vartamAna kALe 45 AgamamAM upalabdha niryutiH - krama niryukti 3. AcAra-niyukti 2. sUtrakRta-niryukti rU. 4. vRhatva-nivRtti * vyavahAra- niyukti 5. dazAzruta0 - niyukti [4] zlokapramANa krama niyukti 450 265 180 6. Avazyaka- niyukti 7. oghaniryukti 8. piNDaniryukti 9. dazavaikAlika niyukti 10. uttarAdhyayana-niyukti zlokapramANa 2500 1355 835 500 noMdha : (1) ahIM Apela zloja pramALa e gAthA saMkhyA nathI. 32 akSarano eka zloka'' e pramANathI noMdhAyela roja pramANa che. 700 (2) * vRhattva ane vyavahAra e baMne sUtronI nivRtta hAla bhASya mAM bhaLI gaI che. jeno yathAsaMbhava ullekha vRttiAra maharSi e bhASya uparanI vRttimAM karyo hoya tevuM jovA maLela che. (3) oSa ane piNDaniryukti svataMtra mUttaJAAma svarUpe sthAna pAmela che tethI tenuM svataMtra saMpAdana ma-41 rUpe thayela che. (temaja A saMpAdanamAM paNa che.) (4) bAkInI cha nivRttimAMthI zAzrutanya niryuvitta u52 vRtti ane anya pAMca niyukti uparanI vRtti ame amArA saMpAdanamAM prakAzIta karI che. jyAM A cha niryukti spaSTa alaga joI zakAya che. (5) nittikartA tarIke madravAdusvAmI no ullekha ja jovA maLe che. Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krama 9. 2. 3. 4. 5. [5] vartamAna kALe 45 AgamamAM upalabdha bhASya zlokapramANakrama bhASya nizISabhASya bRhatkalpabhASya vyavahArabhASya paJcakalpabhASya jItakalpabhASya 7500 6. 7600 7. 6400 8. 3185 9. 3125 10. bhASya AvazyakabhASya oghaniyuktibhASya * piNDaniryuktibhASya dazavaikAlikabhASya uttarAdhyayanabhASya (?) noMdha : (1) nizISa, bRhatkalpa jane vyavahArabhASya nA rtA saGghadAsagaNi hovAnuM bhazAya che. abhArA saMthAhanabhAM nizISa bhASya tenI cUrNi sAthai jane bRhatkalpa tathA vyavahAra bhASya tenI-tenI vRtti sAthai samAviSTa dhayuM che. - gAthApramANa 483 322 (2) paJcakalpabhASya bhabhArA AgamasuttANi bhAga-38 mAM maDAzIta thayuM. (3) AvazyakabhASya bhAM gAthA prabhAga 483 sacyuM mAM 183 gAthA mULabhASya 3pe che jane 300 gAthA janya bheDa bhASyanI che. bhenI samAveza Avazyaka sUtra-saTIkaM bhAM che. [bhe } vizeSAvazyaka bhASya bhUSaNa prasidhdha thayuM chepArA te samagra Avazyaka sUtra- paranuM bhASya nathI khane adhyayano anusAranI alaga alaga vRtti Adi peTA vivaraNo to gAvazyaka ane nItattva e baMne upara maLe che. jeno atre ullekha ame karela nathI.] 46 63 (4) oghaniyukti, piNDaniryukti, dazavaikAlikabhASya no sabhAveza tenI tenI vRtti bhAM thayo 4 che. pe| teno urtA vizeno ullekha amone bhaNela nathI. [oghaniyukti upa2 3000 zloka pramANa bhASyano ullekha paNa jovA maLela che.] (4) uttarAdhyayanabhASya nI gAthA niryuktibhAM lajI gayAnuM saMbhaNAya che (?) (5) khArIte aMga - upAMga prakIrNaka cUlikA 2 35 Agama sUtro (paranI ardha bhAvyano ullekha amArI jANamAM Avela nathI. koIka sthAne sAkSI pATha-Adi sva3pe bhASyagAthA bhevA bhaNe che. (7) bhASyakartA tarI mukhya nAma saGghadAsagaNi bhevA bhajesa che. tebha4 jinabhadragaNikSamAzramaNa ne siddhasena gaNi no bhae usle bhaNe che. uTalAMDa bhASyanA rtA ajJAta ja che. Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [6] vartamAna DANe 45 sAgabhabhAM upalabdha cUrNiH zlokapramANa krama cUrNi 8300 9. dazAzrutaskandhacUrNi 10. paJcakalpacUrNi 9900 3114 11. jItakalpacUrNi 1500 12. AvazyakacUrNi 1879 28000 16000 1200 krama cUrNi 1. AcAra-cUrNa 2. sUtrakRta- cUrNi 3. bhagavatI - cUrNi 4. jIvAbhigama - cUrNi 5. jaMbUdvIpaprajJapti - cUrNi 6. nizIthacUrNi 7. bRhatkalpacUrNi 8. vyavahAracUrNi 13. | dazavaikAlikacUrNi 14. | uttarAdhyayanacUrNi 15. nandI cUrNi 16. anuyogadAracUrNi zlokapramANa 2225 3275 1000 18500 00000 noMdha : (1) ( 18 cUrNimAMdhI nizItha, dazAzrutaskandha, jItakalpa kSetraza cUrNi abhArAbhA saMpAdanamAM samAvAI gayela che. 5850 1500 2265 (2) AcAra, sUtrakRta, Avazyaka, dazavaikAlika, uttarAdhyayana, nandI, anuyogadvAra e sAta vRni pUjyapAda AgamoddhAraka zrI e prakAzIta karAvI che. (3) dazavaikAlikanI zrI bheDa cUrNi the agatsyasiMhasUrikRta che tenuM prakAzana pUbhya zrI punyavijayajIe karAvela che. (4) jaMbUdvIpaprajJapticUrNi vize hIrAsAsa AyaDIyA azrArthayita bhuMkure che. bhagavatI cUrNito bhajeche, pAsa eka prAzIta tharma nathI. tebha4 vRhatkalpa, vyavahAra, vacattva e traNa hastaprato ame joI che paNa prakAzIta thayAnuM jANamAM nathI. ( 4 ) cUrNikAra tarI jinadAsagaNimahattara nAma mukhyatve saMbhajAya che. usAunA bhate amuka vRttinA kartAno spaSTollekha maLato nathI. "khAgama-paMthAMgI" kheDa bhintya jAjata " 1 vartamAna kALe prApta Agama sAhityanI vicAraNA pachI kharekhara AgamanA pAMca aMgomAM keTaluM ane zuM upalabdha che te jANyA pachI eka prazna thAya ke Agama paMcAMgI nI vAto DeTasI yintya che. aMga- upAMga- prakIrNaka- cUlikA khe upa Agabho (para mAlva nathI. eTale 35 AgamanuM eka aMga to aprApya ja banyuM. sUtra paratve upalabdha niyukti phakta cha che. eTale 39 AgamonuM eka aMga aprApya ja banyuM. yA rIte jyAMDa bhASya, jyAMDa niyukti bhane DyAMDa cUrNina / alAve vartamAna arje suvyavasthita paMcAMgI ye bhAtra Avazyaka sUtra nI gAzAya . 2 naMdIsUtra bhAM paMcAMgI ne pahale saMgrahaNI, pratipatti kho vagerenA pasa use che. Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [7] ( 45 Agama aMtargata vartamAna kALe upalabdha vibhAgo ) sUicanA :- ame saMpAdIta karela mAnakuLa-sarTI mAM bekI naMbaranA pRSTho. upara jamaNI bAju kAmasUtra nA nAma pachI aMko Apela che. jemake 1/3/6/2/pa4 vagere. A aMko te te AgamanA vibhAgIkaraNane jaNAve che. jemake khAvAmAM prathama aMka kRtajjanyano che tenA vibhAga rUpe bIjo aMka jUnA che tenA peTA vibhAga rUpe trIjo aMka 3dhyayanano che. tenA peTA vibhAga rUpe cotho aMka dezacha no che. tenA peTA vibhAga rUpe chello aMka mUnano che. A mUna gadya ke padya hoI zake. jo gadya hoya to tyAM peregrApha sTAIlathI ke chUTu lakhANa che ane jAthA/padya ne padyanI sTAIlathI ! - | goThavela che. " pratyeka Agama mATe A rIte ja oblikamAM (0) pachI nA vibhAgane tenA-tene peTA-peTA vibhAga samajavA. jyAM je-te peTA vibhAga na hoya tyAM (/-) oblika pachI Desa mukIne te vibhAga tyAM nathI tema sucaveluM che.] (1) AcAra - zrutaskandhaH/cUlA/adhyayana/uddezakaH/mUlaM pUnA nAmaka peTA vibhAga bIjA grutaskandamAM ja che. (2) sUtrakRta - zrutaskandhaH/adhyayanaM/uddezakaH/mUlaM () cAna - thAna/madhyayana/mUne (4) sanavAva - samaya:/jUnuM bhagavatI - zataka/varga:-aMtarazatakaM/uddezakaH/mUlaM ahIM zatakanA peTA vibhAgamAM be nAmo che. (1) : (2) gaMta zata kemake rAtanA 21, 22, 23 mAM zata nA peTA vibhAganuM nAma va. jaNAvela che. zata * rU3,34,31,36,40 nA peTA vibhAgane gaMta zata athavA zatazata nAmathI oLakhAvAya che. (6) jJAtAdharmakathA- zrutaskandhaH/vargaH/adhyayana/mUlaM pahelA kutabdha mAM dhyAna ja che. bIjA zrutassa no peTAvibhAga nAme che ane te nA peTA vibhAgamAM adhyayana che. upAsakadazA- adhyayanaM/mUlaM antakRddazA- varga:/adhyayanaM/mUlaM anuttaropapAtikadazA- vargaH/adhyayanaM/mUlaM praznavyAkaraNa- dvAraM/adhyayana/mUlaM gAkava ane saMvara evA spaSTa be bheda che jene mAvadAra ane saMvarakara kahyA che. (koIka ne badale kutabdha zabda prayoga paNa kare che) (11). vipAkazruta- zrutaskandhaH/adhyayana/mUlaM (12) aupapAtika- mUlaM (13) rAjapraznIya- mUlaM Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [8] (14) jIvAjIvAbhigama- *pratipattiH/* uddezakaH/mUlaM sAmAgamawi da vilo chito sama bhATe pratipattiH pachI peTavilAsa nopanIya che. 343 pratipatti -3-neraiya, tirikkhajoNiya, manuSya, deva vAyara pepilAyo 54 cha.tathA tipatti/(neraiyaAdi)/uddezakaH/mUlaM bherIta spaSTa masarA pAudA cha, me rAta bhI pratipatti nA uddezakaH navanayA para te peTavimA pratipattiH nA.47. (15) prajJApanA- padaM/uddezakaH/dvAraM/mUlaM padanA aa aruni sais uddezakaH cha, sais dvAra cha pA 58-28na vinAma uddezakaH ane tenA peTA vibhAgamAM kAM paNa che. (16) sUryaprajJapti- prAbhRtaM/prAbhRtaprAbhRtaM/mUlaM (17) candraprajJapti- prAbhRtaM/prAbhRtaprAbhRtaM/mUlaM 04 15-175i prAbhRtaprAmRta n| 55 pratipattiH nAma pe facun (r). 5 // uddezakaH // mujaba teno vizeSa vistAra thAyela nathI. (18) jambUdIpaprajJapti- vakSaskAraH/mUlaM (19) nirayAvalikA - adhyayana/mUlaM (20) kalpavataMsikA - adhyayanaM/mUlaM (21) puSpitA - adhyayana/mUlaM (22) puSpacUlikA - adhyayana/mUlaM (23) vaNhidazA - adhyayana/mUlaM 18 cI 23 nirayAvalikAdi nAmayI sAdhe ho bhane cha bhane 6SAmanA pAya ful sUtradhA bhogAvA che. *ial-1, nirayAvalikA, -2 kalpavataMsikA... 23 vA (24 thI 33) catuHzaraNa (Adi dazepayannA) mUlaM (34) nizIya - uddezakaH/mUlaM (35) bRhatkalpa - uddezakaH/mUlaM (36) vyavahAra - uddezakaH/mUlaM (37) dazAzrutaskandha - dazA/mUlaM (38) jItakalpa - mUlaM (39) mahAnizIya - adhyayanaM/uddezakaH/mUlaM (40) Avazyaka - adhyayana/mUlaM (41) ogha/piNDaniyukti - mUlaM (42) dazavaikAlika - adhyayanaM/uddezakaH/mUlaM (43) uttarAdhyayana * adhyayanaM//mUlaM (44- 45) nandI-anuyogadvAra - mUlaM Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [9] amArA saMpAdIta 45 AgamomAM AvatA mUla no aMka tathA temAM samAviSTa gAthA AgamasUtra mUlaM gAthA krama AgamasUtra mUlaM gAthA krama 1. AcAra 2. sUtrakRta 3. sthAna 4. 5. 6. 7. samavAya bhagavatI jJAtAdharmakathA upAsaka dazA antakRddazA anuttaropapAtika 8. 9. 10. praznavyAkaraNa 11. vipAkazruta 12. aupapAtika 13. rAjaprazniya 14. jIvAbhigama 15. prajJApanA 16. sUryaprajJapti 17. candraprajJapti 18. jambUdIpaprajJapti 19. nirayAvalikA 20. kalpavataMsikA 21. puSpitA 22. puSpacUlikA 23. vahidazA 552 806 1010 383 1087 241 73 62 13 47 47 77 85 398 622 214 218 365 21 5 11 5 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 4 32. 147 723 169 93 114 57 13 12 14 33. 3 34. 30 35. 36. 1 93 231 103 107 131 x -- catuHzaraNa AturapratyAkhyAna mahApratyAkhyAnaM bhaktaparijJA taMdula vaicArika saMstAraka gacchAcAra gaNividyA devendrastava maraNasamAdhi nizISa bRhatkalpa vyavahAra 37. 38. 39. 40. Avazyaka 41. oghaniyukti 41. piNDaniyukti 1 42. dazavaikAlika 2 43. uttarAdhyayana 9 44. nandI 9 45. anuyogadvAra dazAzrutaskandha jItakalpa mahAnizItha 63 63 71 70 142 142 172 172 161 139 133 133 137 137 82 82 307 664 1420 215 285 114 56 103 103 1528 92 21 1165 1165 712 712 540 515 1731 1640 168 93 350 141 307 664 noMdha :- ukta thA saMkhyAno samAveza mUrtta mAM thaI ja jAya che. te mUla sivAyanI alaga gAthA samabhavI nahIM. mUla zabda se abhI sUtra jane gAthA jane bhATe no khAyelo saMyukta anukrama che. gAthA badhAMja saMpAdanomAM sAmAnya aMka dharAvatI hovAthI teno alaga aMka Apela che. paNa sUtranA vibhAga dareka saMpAdake bhinnabhinna rIte karyA hovAthI ame sUtrAMka judo pADatA nathI. 8 Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [10] [11] [12] [13] [14] [15] [16] [18] - amArA prakAzano :abhinava hema laghuprakriyA - 1 - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 2 - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 3 - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 4 - saptAGga vivaraNam kRdantamAlA caityavandana parvamAlA caityavandana saGgraha - tIrthajinavizeSa caityavandana covizI zatru pavitta [gAvRtti ] - abhinava jaina paJcAGga - 2046 abhinava upadeza prAsAda - 1- zrAvaka kartavya - 1 thI 11 abhinava upadeza prAsAda - 2- zrAvaka kartavya - 12 thI 15 abhinava upadeza prAsAda - 3- zrAvaka kartavya - 1 thI 36 navapada - zrIpAla (zAzvatI oLInA vyAkhyAna rUpe) samAdhi maraNa [vidhi-sUtra-padya - ArAdhanA-maraNabheda-saMgraha] caityavaMdana mALA [779 caityavanaMdanono saMgraha]. tatvArtha sUtra prabodhaTIkA [adhyAya-1] tatvArtha sUtranA Agama AdhAra sthAno siddhAcalano sAthI AvRtti - be caitya paripATI amadAvAda jinamaMdira upAzraya Adi DirekTarI zatruMjaya bhakti [AvRtti - be zrI navakAramaMtra navalAkha jApa noMdhapothI zrI cAritra pada eka karoDa japa noMdhapothI zrI bAvrata pustikA tathA anya niyamo - [AvRtti - cAra] abhinava jaina paMcAMga - 2042 sirvaprathama 13 vibhAgomAM] zrI jJAnapada pUjA aMtima ArAdhanA tathA sAdhu sAdhvI kALadharma vidhi zrAvaka aMtima ArAdhanA [AvRtti traNa vItarAga stuti saMcaya [1151 bhAvavAhI stutio] (pUjya AgamoddhAraka zrI nA samudAyanA) kAyamI saMparka sthaLo tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA- adhyAya-1 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA- adhyAya-2 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA- adhyAya-3 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-4 []. [21] [22] [23]. [5] [] [28] [30] [31] [32] [33] [34] [35] Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [11] [40] [35] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-5 [3] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya[38] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-7 tatvAdhigama sUtra abhinava TIkA- adhyAya-8 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya[41] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA- adhyAya-10 prakAzana 1 thI 41 abhinavazruta prakAzane pragaTa karela che. [42] AyAro [AgamasuttANi-1] paDhamaM aMgasuttaM [43] sUyagaDo [AgamasuttANi-2] bIaM aMgasuttaM [44] ThANaM [AgamasuttANi-3] taiyaM aMgasuttaM [45] samavAo [AgamasuttANi-4] cautthaM aMgasuttaM [46] vivAhapannati [AgamasuttANi-5] paMcamaM aMgasuttaM [47] nAyAdhammakahAo [AgamasuttANi-6] chaThe aMgasuttaM [48] uvAsagadasAo [AgamasuttANi-7] sattamaM aMgasuttaM [49] aMtagaDadasAo [AgamasuttANi-8] aTThamaM aMgasuttaM [50] anuttovavAiyadasAo [AgamasuttANi-9] navamaM aMgasuttaM [51] paNhAvAgaraNaM [AgamasuttANi-10] dasamaM aMgasuttaM [52] vivAgasUrya [AgamasuttANi-11] ekarasamaM aMgasuttaM [53] uvavAiyaM [AgamasuttANi-12 ] paDhamaM uvaMgasuttaM [54] rAyappaseNiyaM [AgamasuttANi-13 ] bIaM uvaMgasuttaM [55] jIvAjIvAbhigamaM [AgamasuttANi-14 ] taiyaM uvaMgasuttaM [56] panavaNAsutaM [AgamasuttANi-15] cautyaM uvaMgasuttaM [57] sUrapannatiH [AgamasuttANi-16 ] paMcamaM uvaMgasuttaM [58] caMdapannattiH [AgamasuttANi-17] chaThaM uvaMgasuttaM [59] jaMbUddIvapannati [AgamasuttANi-18] sattamaM ugasuttaM [60] nirayAvaliyANaM [AgamasuttANi-19] aThThamaM uvaMgasuttaM [61] kappavaDiMsiyANaM [AgamasuttANi-20] navamaM uvaMgasuttaM [62] pupphiyANaM [AgamasuttANi-21] dasamaM uvaMgasuttaM [63] puSphacUliyANaM [AgamasuttANi-22 ] ekarasamaM uvaMgasuttaM [64] vaNhidasANaM [AgamasuttANi-23] bArasamaM uvaMgasuttaM [65] causaraNaM [AgamasuttANi-24] paDhamaM paINNagaM [66] AurapaJcakkhANaM [AgamasuttANi-25 ] bIaM paINNagaM [67] mahApaccakkhANaM [AgamasuttANi-26] tIiyaM paINNagaM [68] bhattapariNNA [AgamasuttANi-27] cautthaM paINNagaM Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 69 ] [ 70] taMdulaveyAliyaM saMthAragaM [ 71] gacchAyAra [72] caMdAvejjhayaM [ 73] gaNivijjA [74] deviMdatthao [ 75 ] maraNasamAhi [ 76 ] vIratthava [ 77] nisIha [ 78 ] buhatkappo vavahAra [ 79] [ 80 ] [81] jIyakappo [82] paMcakampabhAsa [83] mahAnisIhaM [84] AvasarasayaM [85] ohanijatti [ 86 ] piMDanijatti [87] dasaveyAliyaM dasAsuyakkhaMdhaM [88] utarajjhayaNaM [89] naMdIsUrya [90] anuogadAraM [1] khAyAra [2] sUyagaDa - [3] hAra[4] samavAya[4] vivAhapazatti - [esa] nAyAdhammamhA - [1] upAsagahasA - [8] aMtagahasA - [12] [AgamasuttANi-28 ] [AgamasuttANi-29 ] [AgamasuttANi- 30 / 1 ] - [AgamasuttANi- 30/2 ] [AgamasuttANi- 31] [AgamasuttANi- 32 ] [AgamasuttANi- 33 / 1 ] [AgamasuttANi- 33 / 2 ] [AgamasuttANi- 34 ] [AgamasuttANi 35 ] [AgamasuttANi- 36 ] [AgamasuttANi- 37 ] [AgamasuttANi- 38/1] [AgamasuttANi- 38 / 2 ] [AgamasuttANi- 39] [AgamasuttANi-40 ] [AgamasuttANi - 41/1] [AgamasuttANi - 41/2 ] paMcamaM paINNagaM chaThThe paNNagaM sattamaM paNNagaM- 1 sattamaM paNNagaM - 2 aThTha paNNagaM navamaM paNNagaM [AgamasuttANi-42 [AgamasuttANi-43 ] [AgamasuttANi-44 ] [AgamasuttANi-45 ] prakAzana 42 thI 90 Agamazruta prakAzane pragaTa karela che. dasamaM paINNagaM- 9 dasamaM paINNagaM - 2 paDhamaM cheyasuttaM bIaM chettaM taiyaM cheyasutaM cautthaM cheyasuttaM paMcamaM cheyasuttaM 1 paMcamaM cheyasutaM -2 gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-1] [AgamadIpa-1] gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-1] [AgamadIpa-1] gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda [9] anuttaropapAtikadasA- gujarAtI anuvAda [100] paDAvAgarasa - gujarAtI anuvAda chaThThe cheyasuttaM paDhamaM mUlasutaM bIaM mUlasuttaM - 9 bIaM mUlasutaM -2 taiyaM mulasutaM cautthaM mUlasuttaM paDhamA cUliyA bitiyA cUliyA [AgamadIpa-2] [AgamadIpa-3] [AgamadIpa-3] [AgamadIpa-3] [AgamadIpa-3] [AgamadIpa-3] paheluM aMgasUtra bIjuM aMgasUtra trIjuM aMgasUtra cothuM aMgasUtra pAMcamuM aMgasUtra chaThThuM aMgasUtra sAtamuM aMgasUtra AThamuM aMgasUtra navamuM aMgasUtra dazamuM aMgasUtra Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [101] vivAgasUya - [102] uvavAiya [103] rAyappaseNiya - [104] jIvAjIvAbhigama - [105] pannavaNAsutta [106] sUrapannatti - [107] caMdapannati - [108] jaMbuddIvapannati - [19] nirayAvaliyA - [110] kappavarDisiyA - [111] pulphiyA - [112] pucUliyA - [113] varNAidasA - [114] causaraNa - [115] AurapaccakkhANa - [116] mahApaccakkhANa - [117] bhattapariNA - [118] taMdulaveyAliya - [119] saMthAraga - [120] gacchAyAra [121] caMdAverjAya - [122] gaNivijjA - [123] devidatyao - - [124] vIratthava - [125] nisIha - [12] buhatakalpa - [127] vavahAra - [128] dasAsuyabaMdha - [129] jIyakappo - [130] mahAnisIha - [131] Avasaya [132] ohanijjutti - [133] piMDanijjutti - [134] dasaveyAliya - - [13] gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] [AgamadIpa-4] [AgamadIpa-4] [AgamadIpa-4] AgamadIpa-4] [AgamadIpa-5] AgamadIpa-5] [AgamadIpa-5] AgamadIpa-5] [AgamadIpa-5] [AgamadIpa-5] AgamadIpa-5] [AgamadIpa-5] [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] agiyAramuM aMgasUtra paheluM upAMgasUtra bIjuM upAMgasUtra trIjuM upAMgasUtra cothuM upAMgasUtra pAcamuM upAMgasUtra chaThThuM upAMgasUtra sAtamuM upAMgasUtra AThamuM upAMgasUtra navamuM upAMgasUtra dazamuM upAMgasUtra agiyAramuM upAMgasUtra bAramuM upAMgasUtra pahelo payajJo bIjo payajJo trIjo payajJo cotho payajJo pAMcamo payajJo chaThTho payo sAtamo payajJo-1 sAtamo payajJo-2 AThamo payajJo navamo payajJo dazamo payajJo trIjuM chedasUtra cothuM chedasUtra pAMcamuM chedasUtra [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] chaThThuM chedasUtra [AgamadIpa-7] A paheluM mUlasutra [AgamadIpa-7] bIjuM mUlasutra-1 [AgamadIpa-7] [AgamadIpa-7] bIjuM mUlasutra-2 trIjuM mulasUtra paheluM chedasUtra bIjuM chedasUtra Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [14] gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] [AgamadIpa-7] AgamadIpa-7] cothuM mUlasutra pahelI cUlikA bIjI cUlikA prakAzana 91 thI 137 AgamadIpa prakAzane pragaTa karela che. [134] uttaraJayA - [13] naMhIsutaM - [137] anuyogadvAra - [138] dIkSA yogAdi vidhi [139] 45 Agama mahApUjana vidhi [140 ] AcArAGgasUtraM saTIkaM [141 ] sUtrakRtAGgasUtraM saTIkaM sthAnAGgasUtraM saTIkaM samavAyAGgasUtraM saTIkaM [142] [143] [144 ] bhagavatI aGgasUtraM saTIkaM [145] jJAtAdharmakathAGgasUtraM saTIkaM [146] upAsakadazAGgasUtraM saTIkaM antakRddazAGgasUtraM saTIkaM [147] [ 148 ] [149] [150 ] [151] [152] [153 ] jIvAjIvAbhigamaupAGgasUtraM saTIkaM [154] anuttaropapAtikadazAGgasUtraM saTIkaM praznavyAkaraNAGgasUtraM saTIkaM vipAkazrutAGgasUtraM saTIkaM aupapAtikaupAGgasUtraM saTIkaM rAjaprazniyaupAGgasUtraM saTIkaM prajJApanAupAGgasUtraM saTIkaM [155 ] sUryaprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM [156 ] candraprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM [157 ] jambUdvIvaprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM [158] nirayAvalikAupAGgasUtraM saTIkaM [159 ] kalpavataMsikAupAGgasUtraM saTIkaM [160 ] puSpitAupAGgasUtraM saTIkaM [ 161] puSpacUlikAupAGgasUtraM saTIkaM [162 ] vaNhidasAupAGgasUtraM saTIkaM [ 163 ] catuHzaraNaprakIrNakasUtra saTIkaM [164 ] AturapratyAvyAnaprakIrNakasUtraM saTIkaM [165 ] mahApratyAkhyAnaprakIrNakasUtraM sacchAyaM [166 ] bhaktaparijJAprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM -9 AgamasuttANi saTIkaM-2 AgamasuttANi saTIkaM - 3 AgamasuttANi saTIkaM-4 AgamasuttANi saTIkaM - 5/6 AgamasuttANi saTIkaM-7 AgamasuttANi saTIkaM -7 AgamasuttANi saTIkaM-7 AgamasuttANi saTIkaM-7 AgamasuttANi saTIkaM-7 AgamasuttANi saTIkaM-8 AgamasuttANi saTIkaM-8 AgamasuttANi saTIkaM-8 AgamasuttANi saTIkaM-9 AgamasuttANi saTIkaM - 10/11 AgamasuttANi saTIkaM - 12 AgamasuttANi saTIkaM - 12 AgamasuttANi saTIkaM - 13 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM-14 AgamasuttANi saTIkaM- 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIka - 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM-14 Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [15] [167] taMdulavaicArikaprakIrNakasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-14 [168] saMstArakaprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [169] gacchAcAraprakIrNakasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [170] gaNividyAprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [171] devendrastavaprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [172] maraNasamAdhiprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [173] nizIthachedasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-15-16-17 [174] bRhatkalpachedasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-18-19-20 [175] vyavahArachedasUtraM saTIkaM Agagama suttANi saTIkaM-21-22 [176] dazAzrutaskandhachedasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-23 [177] jItakalpachedasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-23 [178] mahAnizIthasUtraM (mUlaM) AgamasuttANi saTIkaM-23 [179] AvazyakamUlasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-24-25 [180] oghaniyuktimUlasUtraM saTIkaM Agama suttAmi saTIka-26 [181] piNDaniyuktimUlasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-26 [182] dazavaikAlikamUlasUtraM saTIkaM / AgamasuttANi saTIkaM-27 [183] uttarAdhyayanamUlasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-28-29 [184] nandI-cUlikAsUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-30 [185] anuyogadvAracUlikAsUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-30 prakAzana 139 thI 185 AgamakRta prakAzane pragaTa karela che. - -: saMpa sthaNa: 'bhAgamArAdhanA un' zItalanAtha sosAyaTI-vibhAga-1, phaleTa naM-13, 4the mALe zrI naminAtha jaina derAsarajI pAchaLa, bahAI senTara, khAnapura amadAvAda-1 Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [16] "AgamasuttANi-saTIkaM" // // 1 thI u0 nu viv24|| AgamasuttANi / AyAra samAviSTAAgamAH bhAga-1 bhAga-2 sUtrakRta bhAga-3 sthAna bhAga-4 samavAya bhAga-5-6 bhagavatI (aparanAma vyAkhyAprajJapti) bhAga-7 jJAtAdharmakathA, upAsakadazA, antakRddazA, anuttaropapAtikadazA, praznavyAkaraNa bhAga-8 vipAkazruta, aupapAtika, rAjaprazniya bhAga-9 jIvAjIvAbhigama | bhAga-10-11 prajJApanA bhAga-12 sUryaprajJapti, candraprajJapti bhAga-13 jambUdvIpaprajJapti bhAga-14 niravAyalikA, kalpavataMsikA, puSpikA, puSpacUlikA vaNhidazA, catuHzaraNa, AturapratyAkhyAna, mahApratyAkhyAna, bhaktaparijJA, tandulavaicArika, saMstAraka, gacchacAra, gaNividyA, devendrastava, maraNasamAdhi bhAga-15-16-17nIzItha bhAga-18-19-20 bRhatkalpa bhAga-21-22 vyavahAra bhAga-23 dazAzrutaskandha, jItakalpa, mahanizItha bhAga-24-25 Avazyaka bhAga-26 oghaniyukti, piNDaniyukti bhAga-27 dazavaikAlika bhAga-28-29 uttarAdhyayana bhAga-30 nandI, anuyogadvAra Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASya Jein Edugal For Private Personal use only.