Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ namo namo nimmala dasaNassa AgamasunANi (saTIka) bhAgaH - 11 :saMzodhaka sampAdakazca : =ni kriijhitoy'aati
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAlabrahmacArI zrI neminAthAya namaH namo namo nimmala daMsaNassa zrI AnaMda kSamA-lalita-suzIla sudharmasAgara gurUbhyonamaH SHETREATTISGARH Agama suttANi (saTIka Anmmmmm - % bhAgaH-11 prajJApanAupAGgasUtram-2 | - BURAMMERIOmumm -: saMzodhakaH sampAdakazcaH :muni dIparatnasAgara IERRENARESH.. MAME tA. 14/4/2000 ravivAra 2056 caitra suda 11 / PRAKARMA 45- Agama suttANi-saTIka mUlya rU.11000/ 5 Agama zruta prakAzana 5 --: saMparka sthala :-- "Agama ArAdhanA kendra" zItalanAtha sosAyaTI vibhAga-1, phleTa naM-13, 4-thI maMjhila, vhAyasenTara, khAnapura, ahamadAbAda (gujarAta) AMBE
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAupAGgasUtram-2 - pRSThAGkaH 43 mamme |2 | prajJApanAupAGgasUtrasya viSayAnukramaH | [bhAga:-10 prajJApanAupAGgasUtra-1 - padAni-1.....14 gatAni bhAgaH-11 prajJApanAupAGgasUtra-2 - padAni-15.....36 mUlAGkaH viSayaH pRSThAGkaH mUlAGkaH viSayaH |419-437 padaM-15 indriyaM dvAraM-3 indriyaM uddezakaH-1 dvAraM-4 kAyaH indriyasyanAmAdi dvAraM-5 yogaH uddezakaH-2 dvAra-6 vedaM indriyasyaupacayaAdi dvAra-7 kaSAyaH dvAdazAdhikAraH dvAraM-8 lezyA -441 padaM-16 prayogaH dvAra-9 samyaktava prayogasya paJcadazabhedAH dvAraM-10 jJAnaM -470 padaM-17 lezyA dvAraM-11 darzanaM uddezakaH-1 dvAraM-12 saMyataH samAhArAdi saptAdhikAraH dvAraM-13 upayogaH uddezakaH-2 dvAraM-14 AhAraH lezyAnAm SaDvidhatvam dvAraM-15 bhASaka: uddezakaH-3 dvAraM-16 paritaH lezyApekSayA upapAta dvAraM-17 paryAptaH udvartana-jJAnaM dvAraM-18 sUkSma uddezakaH-4 dvAraM-19 saMjJI pariNAmAdi paJcadaza dvAraM-20 bhavasiddhikaM adhikArAH, lezyAyAH dvAraM-21 astikAyaH varNa-gandha Adi varNanam dvAraM-22 carimaH uddezakaH-5 -495/ padaM-19 samyaktvaM lezyAyAH varNAdi -508| padaM-20 antakriyA 108 uddezakaH-6 caturviMzatidaNDakApekSayA manuSyApekSayAlezyA antakriyAkathana -494/ padaM-18 kAyasthitiH 85 -524 padaM-21 avagAhanAsaMsthAnaM | 119 dvAra-1 jIvaH zarIrANAm paJcavidhatvam, dvAraM-2 gati teSAmavagAhanA evaM saMsthAna 107
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayAnukramaH viSayaH pRSThAGka: 236 240 244 245 205 247 mUlAGkaH viSayaH -533 padaM-22 kriyA -545/ padaM-23 karmaprakRttiH | uddezakaH-1 | aSTavidhAkarmaprakRtti uddezakaH-2 karmaprakRtteH aSTavidhatvam | evam teSAm bhedAH -546/ padaM-24 karmabandhaM -547/ padaM-25 karmavedanaM -548) padaM-26 karmavedabandhaM -549/ padaM-27 karmavedavedanaM -571/ padaM-28 AhAraH uddezakaH-1 sacitta-acitta mizrAhAraH catuviMzatidaNDakApekSayAAhArasyakathana, arthItvam, icchapariNamana Adi uddezakaH-2 dvAraM-1 AhArakatvam dvAraM-2 bhavasiddhikaM dvAraM-3 saMjJI dvAraM-4 lezyA dvAraM-5 ddaSTi dvAraM-6 saMyataH dvAraM-7 kaSAyaH dvAraM-8 jJAnaM dvAra-9 yogaH dvAra-10 upayoga dvAraM-11 vedaH dvAraM-12 zarIraM pRSThAGkaH mUlAGka: 147/ dvAraM-13 paryAptiH 165/ -572/ padaM-29 upayogaH -574/ padaM-30 pazyatA sAkAra-anAkAra pazyatA -576/ padaM-31 saMjJI catuviMzatidaNDakApekSayA saMjJI-asaMjJItvam 202 -578 padaM-32 saMyataH cturviNshtidnnddkaapekssyaa206|| saMyata asaMyatatvam | 208 -583 padaM-33 avadhiH 209 bheda-viSaya-saMsthAna- abhyantara bAhya- deza-kSaya-vRdhdhiHpratipAti-apratipAti ete dazAdhikArAH -594 padaM-34 pravicAraNA anantarAhAra, AhAra, bhojana, pudgala, adhyavasAya, samyaktva, abhigama ityAdi adhikAraH, caturviMzati daNDakApekSayApravicAraH -598 padaM-35 vedanA | vedanAyAH svarUpam evaM caturviMzati daNDakApekSayAvedanA -622| padaM-36 samudghAtaH samudghAtAnAm sapta bhedAH, caturviMzatidaNDakApekSayA pamudghAtaH 253 263 269
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAupAGgasUtram-2 bhAgaH-10 prajJApanAupAGgasUtraH-1 padAni-1.....14 gatAni - - - - bhAgaH-11 prajJApanAupAGgasUtram-2 padAni-15.....36 - - - - - -
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ Arthika anudAtA -5.pU. mAlavabhuSaNa tapasvI AcAryadeva zrI navaratnasAgara sUrIzvarajI ma.sA.nI preraNAthI zrI lAlabhAI devacaMda zAha taraphathI - nakala eka. -5.pU. saraLa svabhAvI-zrImad bhagavatIsUtra vyAkhyAna paTu AcAryadeva zrI naradevasAgarasUrIzvarajI ma.sA. tathA pUjyazrInA ziSyaratna tapasvI gaNivaryazrI caMdrakIrtisAgarajI ma.sA.nI preraNAthI zrI puruSAdAnIya pArzvanAtha zve. mUrti. jaina saMgha, devakInaMdana sosAyaTI, amadAvAda taraphathI nakala eka. -5.pU. zAsana prabhAvaka-kriyArAgI AyAryadevazrI vijaya AcakacaMdra sUrIzvarajI ma.sA.nI preraNAthI eka sagRhastha taraphathI nakala eka. -pa.pU. sAhityapremI munirAja zrI sarvodaya sAgarajI ma.sA.nI preraNAthI-"acalagacchAdhipati 5.pU.A.bha.zrI guNasAgarasUrIzvarajI ma.sA.nA ziSyaratna pa.pU. munirAja zrI cAritraratnasAgarajI ma. nI 19mI aThThAi nimitte-zrI cAritraratna phA.ce.TrasTa taraphathI nakala eka. 5.pU. vaiyAvRttvakArikA sAdhvI zrI malayAzrIjI ma.sA.nA ziSyA vyavahAra vicakSaNA pU. sAdhvI zrI hitajJAzrIjI ma.nI preraNAthI jaina ArAdhanA maMdira-"jJAnakhAtA" taraphathI nakala eka. -5.pU. saumyamUrti sAdhvIzrI saumyaguNAzrIjI ma.nI preraNAthI pa.pU. gurumAtA-vAtsalyamUrti sA.zrI ratnatrayAzrIjI ma.nI paMcamI punyatithi nimitte zrImatI lIlamabena prANalAla pI. dAmANI taraphathI nakala eka. -pa.pU. svanAmadhanyA sA. zrI saumyaguNAzrIjI tathA teonA ziSyA sA.zrI samajJAzrIjInI preraNAthI-2053nA yazasvI cAturmAsa nimitte zrI pArzvapadmAvatI jaina saMgha, pArUlanagara, amadAvAda taraphathI nakala be. -pa.pU. ratnatrayArAdhakA sAdhvIzrI saumyaguNAzrIjI tathA teozrInA ziSyA sA. zrI samajJAzrIjInI preraNAthI saMvata 2054nA nirmaLa ArAdhanAmaya cAturmAsanI smRtimAM-ghATaloDiyA (pAvApurI) jaina zve. mUrti. saMgha, amadAvAda taraphathI nakala eka.
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa.pU. sAdhvI zrI ratnatrayAzrIjI ma.nA parama vinecA sA. zrI saumyaguNAzrIjInI preraNAthI teonA saMsArIbhAIzrI indravadanabhAI dAmANInA anumodanIya puruSArthathI "Agama dIpa-saMpuTa"nA badalAmAM prApta rakamamAMthI-nakala cAra. -pa.pU. prazamarasanimagnA sAdhvI zrI prazamazIlAzrIjI ma.nI preraNAthIsametazikhara tirthoddhArikA pa.pU. sAdhvIzrI raMjanazrIjI ma.sA.nA ziSyA apratima vaiyAvRtyakArikA sA. zrI malayAzrIjI tat ziSyA sA. zrI narendrazrIjI-tat ziSyA sA. zrI praguNAzrIjI ma.nA. AtmazreyArthearihaMta TAvara, jaina saMgha, muMbai taraphathI nakala eka. -pa.pU. AgamoddhAraka AcAryadevazrI nA samudAyavartI pa.pUjya vaiiyAvRtyakArikA sA.zrI malayAzrIjI ma.nA ziSyA pU.sA. zrI kaivalyazrIjI | ma.nA ziSyA pU.sA. zrI bhavyAnaMdazrIjI ma. sA.nA suziSyA miSTabhASI sAdhvIzrI pUrNaprajJAzrIjI ma. sA. tathA temanA vinita ziSyA sA. zrI pUrNadarzitAzrIjI tathA sA. pUrNanaMdItAzrIjInI preraNAthI-sarvodaya pArzvanAtha cerITebala TrasTa, mulunDa muMbaI taraphathI nakala eka. pa.pU. vecAvRtyakArikA sAdhvIzrI malayAzrIjI ma.nA praziSyA sA. zrI bhavyAnaMdazrIjIma. nA suvinitA sA. zrI kalpaprajJAzrIjI tathA kokIlakaMThI sA. zrI kairavaprajJAthajI nI preraNAthI -mehula sosAyaTI, ArAdhanAbhavana, subhASanagara, vaDodarAnI baheno taraphathI nakala eka -zrI vizAzrImALI tapagacchajJAti-jJAnakhAtuM, jaina pAThazALA, jAmanagara taraphathI nakala che. -zrI maMgaLa pArekhano khAMco-jaina zve. mUrti. saMgha, amadAvAda. taraphathI 2054nA cAturmAsa nimitte nakala be. - zrI AkoTA jaina saMgha, vaDodarAnI baheno taraphathI nakala eka. -zrImatI nayanAbena ramezacaMdra zAha, vaDodarAnI preraNAthI AgamonA seTanA badalAmAM prApta rakamamAMthI nakala pAMca. zeSa sarve rakama "amArA"Aja paryanta prakAzanonA badalAmAM prApta thayelI che.
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-15, uddezakaH-, dvAra namo namo nimmala daMsaNassa paJcama gaNadhara zrI sudharmAsvAmine namaH 15 prajJApanAupAGgasUtram-2 (saTIka) - caturtham upAgam-2 (zyAmAcArya saMkalitaM mUlasUtram + malayagiriAcArya viracitA vRttiH) [padaM-15- "indriyaM" vRtadevaM vyAkhyAtaM caturdazaM, samprati paJcadazamArabhyate-ihAnantarapadepradhAnabandhahetutvAt vizeSataH kaSAyapariNAma uktaH, tadanantaramindriyavatAmevalezyAdisadbhAva iti vizeSata indriyapariNAmanirUpaNArthamidamArabhyate, atra ca dvAvuddezakau, tatra ca prathamoddezake ye'rthAdhikArAstasaMgrAhakamidaM gAthAdvayaMmU. (19) saMThANa bAhalaM pohattaM katipadesa ogADhe / apAbahu puTTa paviTTa visaya anagAra AhAre / / pR. 'saMThANaM bAhallaM' ityAdi, prathamamindriyANAM saMsthAnaM, saMsthAnaM nAma AkAravizeSaH, tato bAhalyaM vaktavyaM, bAhalyaM nAma bahalatA piNDatvamiti bhAvaH, tadanantaraM pRthutvaM vaktavyaM, pRthutvaM-vistAraH, tadanantaraM 'katipadesa'ttikatipradezamindriyamiti vaktavyaM, tataogADhamitikatipradezAvagADhamindriyamiti vAcyaM, tadanantaramavagAhanAviSayaMkarkazAdiguNaviSayaMcAlpabahutvaM, tataH puDha'ttispRSTagrahaNamupalakSaNaMtenaspRthAspRthaviSayaM sUtraM vaktavyaM tadanantaraM 'paviTThattipraviSTApraviSTaviSayacintAviSayaMtato viSayaparimANaMtato'nagArAviSayaMsUtraMtadanantaramAhAraviSayUMtato lokvissyuuN| mU. (020) addAya asI ya maNI duddha pANe tella phANiya vasA ya / kaMbala thUNA thiggala dIvodahi loga'loge y|| vR. tata adAya'tti AdarzaviSayaMtadanantaramasiviSayaMtatomaNiviSayaMtato dugdhopalakSitaM tataH pAnakaviSayaM tatastailaviSayaM tataH phANitaviSayaM tadanantaraM vasAviSayaM tataH kambalaviSayaM tataHsthUNAviSayaMtadanantaraM 'thiggala ttiAkAzathiggalaviSayaMtatodvIpodadhiviSayaMtatolokaviSayaM tadanananataramalokaviSayaM iti| tatra saMsthAnAdikamindriyANAM vaktavyamiti prathamata indriyaviSayasUtramAha -padaM-15 - uddezakaH-1:mU. (421) kati NaM bhaMte ! iMdiyA paM0?, go0 ! paMca iMdiyA paM0, taM0-sotidie
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 prajJApanAupAGgasUtram - 2 - 15/1// 421 cakkhidie ghANidie jibbhidie phAsiMdie, sotiMdie NaM bhaMte ! kiMsaMThie paM0 ?, go0 ! kalaMbuyApupphasaMThANasaMThite paM0, cakkhidie NaMbhaMto! kisaMThite paM0 ?, go0 ! masUracaMdasaMThANasaMThite paM0, ghANidie NaM bhaMte! pucchA, go0 ! aimuttagatarcadasaMThANasaMThite, jibbhidie NaM pucchA, go0 khurappasaMThANasaMThite paM0, pAsiMdie NaM pucchA go0 ! nAnAsaMThANasaMThite paM0 1 / soiMdie NaM bhaMte 1 kevaiyaM bAhalleNaM paM0 !, go0 ! aMgulassa asaMkhejjaibhAge bAhalleNaM paM0 2,sa evaM jAva phAsiMdie sotiMdie NaM bhaMte! kevaitaM pohatteNaM pannatte !, go0 ! aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM pohatteNaM paM0, evaM cakkhidievi ghANiMdievi, jibbhidie NaM pucchA go0 ! aMgulapuhutteNaM paM0, phAsiMdie NaM pucchA go0 ! pasarIrappamANamette pohatteNaM paM0 3 / sotiMdie NaM bhaMte! katipadesite paM0 ? go0 ! anaMtapadesite paM0, evaM jAva phAsiMdie vR. 'kai NaM bhaMte! iMdiyA pannattA' ityAdi, kati-kiyatsaGkhyAkAni, Namiti vAkyAlaGkAre, bhadanta ! indriyANi prAgnirUpitazabdArthAni prajJaptAni !, bhagavAnAha - gautama ! paJcendriyANi prajJaptAni, tAnyeva nAmata Aha- 'soiMdie' ityAdi, etAni ca paJcApIndriyANi dvidhA, tadyathA- dravyato bhAvatazca, tatra dravyato nirvRtyupakaraNarUpANi bhAvato labdhyupayogAtmakAni Aha ca tattvArthasUtrakRta'nirvRtyupakaraNe dravyendriyaM labdhyupayogau bhAvendriyamiti, tatra nirvRtirnAma prativiziSTaH saMsthAnavizeSaH, sApi dvidhA - bAhyA abhyantarA ca, ta bAhyA parppaTikAdirUpA, sA ca vicitrA,, na pratiniyatarUpatayopadeSTuM zakyate, tathAhi - manuSyasya zrotre netrayorubhayapArzvato bhAvinI, bhruvau coparitanazravaNabandhApekSayA same, vAjino netrayorupari tIkSNecAgrabhAge ityAdi, jAtibhodAnnAnAvidhA, abhyantarA tu nirvRtiH sarveSAmapi jantUnAM samAnA, tAmeva cAdhikRtya vakSyamANAni saMsthAnAdiviSayANi sUtrANi, kevalaM sparzendriyasya nirvRterbAhyAbhyantarabhedo na pratipattavyaH, pUrvasUribhirniSedhAd, ata eva ca bAhyasaMsthAnaviSayameva tatsUtraM vakSyati 'phAsiMdie NaM bhaMte! kiMsaMThANasaMThie pannatte iti, upakaraNaM khaGgasthAnIyAyA bAhyanirvRteryA khaGgadhArAsamAnA svacchatarapudgalasamUhAtmikA, abhyantarA nirvRtistasyAH zaktivizeSaH, idaM copakaraNarUpaM dravyendriyamAntaranirvRteH kathaJcidarthAntaraM, zaktizaktimatoH kathaJcidbhedAt, kathaJcidbhedazca satyAmapi tasyAmAntaranirvRtau dravyAdinopakaraNasya vidhAtasambhavAt, tathAhisatyAmapi kadambapuSpAdyAkRtirUpAyAmAntaranirvRtAvatikaThorataraghanagarjitAdinA zaktyayupaghAte sati na paricchettumIzate jantavaH zabdAdikamiti, bhAvendriyamapi dvidhAlabdhiH upayogazca, tatra labdhiH - zrotrendriyAdiviSayaH sarvAtmapradezAnAM tadAvaraNakSayopazamaH, upayogaH- svasvaviSaye labdhyanusAreNAtmano vyApAraH praNidhAnamAha / sAmpratamAbhyantarAM nirvatimadhikRtya saMsthAnAdi vicintayiSuH prathamataH saMsthAnaM cintayatisoiMdie NaM bhaMte! kiMsaMThie pannatte' ityAdi pAThasiddhaM, adhunA bAhalyaM cintayati - 'soiMdie NaM bhaMte! kevaiyaM bAhalleNaM pannatte' ityAdi, idamapi pAThasiddham, uktazcAyamartho'nyatrApi - " bAhalallato ya savvAiM aMgula asaMkhabhAga"miti / atrAha-yadyaGgulasyAsaGghayeyabhAgo bAhalyaM sparzanendriyasya tataH kathaM khaGgakSurikAdyabhighAte antaH zarIrasya vedanAnubhavaH ?, tadetadasamIcInaM, samyagvastutattvA
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM- 15, uddezaka:- 1, dvAraM - parijJAnAt, tvagindriyasya viSayaH zItAdayaH sparzA yathA cakSuSo rUpaM gandho ghrANasya, na ca khaDgakSurikAdyabhidhate antaH zarIrasya zItAdisparzavedanamasti, kintu kevalaM duHkhavedanaM, tacca duHkharUpavedanamAtmA sakalenApi zarIreNAnubhavati na kevalena tvagindriyeNaM jvarAdivedanavat tato nakazciddoSaH, atha zItalapAnakAdipAne antaH zItasparzavedanApyanubhUyate tataH kathaM sA ghaTAmaTATyate iti ?, ucyate, iha tvagindriyaM sarvatrApi pradezaparyantavartti vidyate, tathA pUrvasUribhivyAkhyAnAt, tathA cAha mUlaTIkAkAraH- "sarvapradezaparyantavarttitvAt tvaco'bhyantare'pi zuSirasyoparitvagindriyasya bhAvAdupapadyate'ntaH zItasparzavedanAnubhavaH" / 7 adhunA pRthakatvaviSayaM sUtramAha- 'soiMdie NaM bhaMte! kevaiyaM pohatteNaM pannatte" ityAdi, iha pRthutvaM sparzanandriyavyatirekeNa zeSANAM caturNAbhindriyANAmAtmAGgulena pratipattavyaM, sparzanendriyasya ucchrAyAGgulena, nanu dehAzritAnIndriyANi dehazvocchrayAGgulena pramIyate 'ussehamANato miNasu deha' miti vacanAt tata indriyANyapyucchrayAGgulena mAtuM yujyante nAtmAGguleneti, tadayuktam, jihvAdInAmucchrAyAGgulena pRthutvapramityabhyupagame trigavyUtAdInAM manuSyAdInAM rasAbhyavahArocchedaprasakteH tathAhitrigavyUtAnAM manuSyANAM SaDgavyUtAnAM ca hastyAdInAM svasvazarIrAnusAritayA ativizAlAni mukhAni jihvAzca tato yadyucchrayAGgulena teSA kSuraprAkAratayoktasyAbhyantaranirvRtyAtmakasya jihvendriyasyAGgulapRthakatvalakSaNo vistAraH parigRhyate tadA'lpatayA na tatsarvaM jihvAM vyApnuyAt, sarvavyApitvAbhAve ca yo'sau bAhalyena sarvAtmanA jihvAyA rasavedanalakSaNaH pratiprANi prasiddho vyavahAraH savyavacchedamApnuyAd, evaM ghrANAdiviSaye'pi yathAyogaM gandhAdivyavahArocchedo bhAvanIyaH, tasmAdAtmAGgulena jihvAdInAM pRthutvamavaseyaM nocchrAyAGguleneti, Aha ca bhASyakRt"iMdiyamANevi tayaM bhayaNijjaM jaM tigAuyAINaM / jibhidiyAimANaM saMvavahAre virujjhejjhA ||" 11911 asyA akSaragamanikA- 'tat' ucchrAyAGgulamindriyamAne'pi AstAmindriyaviSayaparimANacintAyAmityapizabdArthaH, 'bhajanIyaM' vikalpanIyaM, kvApi na gRhyate ityarthaH, kimuktaM bhavati sparsanendriyapRthutvaparimANacintAyAM grAhyamanyendriyapRthutvaMparimANacintAyAM na grAhyaM teSAmAtmAGgulena parimANakaraNAt iti, kathametadavaseyaM iti cet ? ataAha- 'yat' yasmAt sarveSAmapi indriyANAM ucchrAyAGgulena parimANakaNe trigavyUtAdInAmAdizabdAt dvigavyUtAdiparigraho jihvendriyAdimAnaM sUtroktaM saMvyavahAre virudhyeta, yathA ca virudhyate tathA'nantarameva bhAvitamiti samprati katipradezAvagAhanAdvAraM pratipAdayati mU. (422) soiMdie NaM bhaMte! katipadesogADhe paM0 ?, go0 ! asaMkhejjapaesogADhe paM0, evaM jAva phAsiMdie / eesi NaM bhaMte! sotiMdiyacakkhidiyadhANiMdiyajibbhidiyaphAsiMdiyANaM ogAhaNaTTayAe paesaTTayAe ogAhaNapaesaTTayAe katare 2 hiMto appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ?, go0 ! savvatthove cakkhidite ogAhaNaTTayAte sotiMdie ogAhaNaTTayAte saMkhejjaguNe ghANiMdie ogAhaNaTTayAte saMkhejjaguNe jibbhidie ogAhaNaTTayAe asaMkhejjaguNe phAsiMdie ogAhaNaTThayAe saMkhejjaguNepadesaTTayAte savvatthove cakkhidie padesaTTayAe sotiMdie paesaTTayAe saMkhejjaguNe ghANiMdie
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAupAGgasUtram-2-15/1/-/422 paesaTTayAe saMkhijaguNe jibhidie paesaTTayAe asaMkhajaguNe phAsiMdie paesaTTayAe saMkhejjaguNe ogAhaNapadesaTTayAe savvatthovecavikhadieogAhaNaTThayAesotidieogAhaNaTTayAe asaMkhejjaguNe ghANidie ogAhaNaTThayAe saMkhijaguNe jibidie ogAhaNaTTayAe asaMkhejaguNe phAsidie ogAhaNaTTayAe saMkhijaguNe phAsiMdiyassa ogAhaNaTThayAhiMto cakkhidie paesaTTayAe anaMtaguNe sotiMdie paesaTTayAe saMkhejaguNe ghANidie paesaTTayAe saMkhijaguNe jibhidie paesaTTayAe asaMkhejaguNe phAsiMdie padesaTTayAte saMkhejaguNe, sotiMdiyassaNaMbhaMte! kevaiyA kakkhaDaguruyaguNApaM0?, go0! anaMtA kakkhaDaguruyaguNA paM0, evaM jAva phAsiMdiyassa, sotiMdiyassa NaM bhaMte ! kevaiyA mauyalahuyaguNA paM0?, go0!, anaMtAmauyalahuyaguNA paM0, evaMjAvaphAsiMdiyassAetesiNaMbhaMte! soiMdiyacakkhidiyaghANiMdiyAjimiMdiyaphAsiMdiyANaM kakkhaDaguruyaguNANaM mauyalahuyaguNANa ya kayarezahito appA vA 4?, go0 savvatthovA cakkhidiyassa kakkhaDagaruyaguNA sotidiyassa kakkhaDagaruyaguNA anaMtaguNA ghANidiyassakakkhaDagaruyaguNA aNaMtaguNAjibhidiyassa kakkhaDagaruyaguNAanaMtaguNA phAsiMdi- yassa kakkhaDagaruyaguNA anaMtaguNA, mauyalahuyaguNANaM savvatthovA phAsiMdiyassa mauyalahuyaguNAjimiMdiyassamauyalahuyaguNA anaMtaguNAghANidiyassa mauyalahuyaguNAanataguNA sotidiyassa mauyalahuyaguNA anaMtaguNA cakkhidiyassa mauyalahuyaguNA anaMtaguNA, kakkhaDagaruyaguNANaMmauyalahuyaguNANayasabvatthovAcavikhadiyassakakkhaDaguruyaguNAsotidiyassa kakkhaDagaruyaguNA anaMtaguNA ghANiMdiyassa kakkhaDagaruyaguNA aNaMtaguNA jibhidiyassa kakkhaDaguruyaguNA anaMtaguNA phAsiMdiyassa kakkhaDagaruyaguNA anaMtaguNA phAsiMdiyassa kakkhaDguruyaguNehiMto tassa ceva mauyalahuyaguNA anaMtaguNA jibhidiyassa mauyalahuyaguNA anaMtaguNA ghANiMdiyassa mauyalahuyaguNA anaMtaguNA sotiMdiyassa mauyalahuyaguNA anaMtaguNA cakkhidiyassa mauyalahuyaguNA anataguNA vR. 'soiMdie NaM bhaMte !' ityAdi nigadasiddhaM, alpabahutvadvAramAha-"eesi NaM bhaMte !' ityAdi, sarvastokaM cakSurindriyamavagAhanArthatayA, kimuktaM bhavati ?-sarvastokapradezAvagADhaMcakSurindriyaM, tataH zrotrendriyamavagAhanArthatayA saMkhyeyaguNamatiprabhUteSu pradezeSutasyAvagAhanAbhAvAt, tato'pighrANendriyamavagAhanAraathatayA saGkhyeyaguNAmatiprabhUteSu pradezeSu tasyAvagAhanopapatteH, tato'pi jihlahvendriyamavagAhanArthatayA asaGkhayeyaguNAM, tasyAGgulapRthakatvaparimANavistArAtmakatvAt, yastu dRzyatepustakeSupAThaH saGkhyeyaguNaMiti so'papATho, yuktatyanupapannatvAt, tathAhi cakSurAdIni trINyapIndriyANi pratyekamaGgulAsaGkhayeyabhAgavistArAtmakAni, jihvendriyaM aGgulapRthakatvavistAramato'saGkhayeyaguNamevatadupapadyatenatusaGkhayeyaguNamiti, tataH sparzanendriyaM saGkhayeyaguNaM, tathAhi-aGgulapRthakatvapramANavistAraM jihvendriyaM, pRthakatvaM dviprabhRtyAnavabhyaH sparzanendriyaM tu zarIrapramANamiti sumahadapi tadupapadyate saGkhayeyaguNamiti, yastu bahuSu pustakeSu 4zyate pATho'saGkhayeyaguNamiti so'papATho, yuktivikalatvAt, tathAhi AtmAGgulapRthakatvaparimANaMjihvendriyaMzarIraparimANaMtusparzanendriyaM zarIraMtUtkarSato'pi
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-15, uddezakaH-1, dvAralakSayojanapramANaM tataH kathamasaGghayeyaguNamupapadyate iti ?, janenaiva ca krameNa pradezArthatayA'pi sUtraM bhAvanIyaM, uktaprakAreNaiva cobhayasUtramapi, yAni karkazaguruguNAdisUtrANi tAni pAThasiddhAni, navaramalbahutvasUtre cakSuHzrotraghrANajihvAsparzanendriyANAM yathottaraMkarkazaguruguNAamISAmeva pazcAnupUvyAyathApUrvaMmRdulaghuguNAanantaguNAstathaivo (vayatho)ttaraMkarkazatayAyathApUrvaMcAtikomalatayopalabhyamAnatvAt, yugapadubhayAlpabahutvasUtre phAsiMdiyakakkhaDaguruyaguNehito tassa ceva mauyalahuyaguNAanaMtaguNA' iti, zarIrehi katipayAevapradezAuparivartinaHzItAtapAdisamparkataH karkazAvartante anyetubahavastadantargatA api mRdava iti ghaTante sparzanendriyasya karkazaguruguNebhyo mRdulaghuguNA anantaguNA iti| amUnyeva saMsthAnAdInyalpabahutvaparyantAni dvArANi nairayikeSucintayati mU. (423) neraiyANaM bhaMte ! kai iMdiyA paM0?, go0 ! paMca, taM0-sotidie jAva phAsidie, neraiyANaM bhaMte ! sotidie kiMsaMThie paM0?, go0 ! kalaMbuyAsaMThANasaMThite paM0?, evaMjahAohiyANaMvattavvayA bhaNitAtaheva neraiyANaMpijAvaappAbahuyANi donni, navaraM neraiyANaM bhaMte ! phAsidie kiMsaThie paM0?, go0 ! duvidhe paM0, taM0-bhavadhAraNijje ya uttaraveuvite ya, tattha NaMje se bhavadhAraNije se NaM huMDasaMThANasaMThite paM0, tatthaNaMje se uttaraveiubbite sevi taheva, sesNtNcev|| asurakumArANaM bhaMte! kaiiMdiyA paM0?, go0! paMca, jahAohiyANijAva appAbahugANi donnivi, navaraM phAsiMdie duvidhe pannatte, taM0-bhavadhAraNijje ya uttaraveuvbite ya, tattha NaMje se bhavadhAraNijje seNaMsamacaurasaMsaMThANasaMThitepaM0, tatthaNaMjese uttaraveubbiteseNaMnAnAsaMThANasaMThite, sesaMtaM ceva evaM jAva thnniykumaaraannN|| puDhavikAiyANaM bhaMte ! kati iMdiyA paM0?, go0 ! ege phAsiMdie paM0, puDhavikAiyANaM bhaMto! phAsiMdite kisaMThANasaMThite paM0?, go0! masUracaMdasaMThANasaMThite paNNatte, puDhavikAiyANaM bhaMte ! phAsiMdite kevaiyaM bAhalleNaM paM0?, go0 ! aMgulassa asaMkhejaibhAgaM bAhalleNaM paM0, puDhavikAiyANaM bhaMte ! phAsidie kevatitaM pohatteNaM paM0?, go0 ! sarIrappamANamette pohatteNaM, puDhavikAiyANaM bhaMte! phAsiMdiekatipadesite paM0?, go0! anaMtapadesite paM0, puDhavikAiyANaM bhaMte ! phAsidite katipadesogADhe paM0?, go0! asaMkhejjapaesogADhe pN0| etesi NaM bhaMte ! puDhavikAiyANaM phAsiMdiyassa ogAhaNaTTayAe paesaTTayAe ogAhaNapaesaTTAe kayarezahito appA vA 4?, go0 ! savvatthove puDhavikAiyANaM phAsiMdie ogAhaNaTThayAte te ceva padesaTThayAte anaMtaguNe, puDhavikAiyANaM bhaMte ! phAsiMdiyassaM kevaiyA kakkhaDagaruyaguNApaM0?, go0! anaMtA, evaMmauyalahuyaguNAvi, etesiNaMbhaMte! puDhavikAiyANaM phAsiMdiyassa kakkhaDagaruyaguNANaM mauyalahuyaguNANa yakayarezahito a04?, go0! savvatthovA puDhavikAiyANaM phAsiMdiyassa kakkhaDagaruyaguNA tassa ceva mauyalahuyaguNA anNtgunnaa| evaMAukAiyANavijAva vaNapphaikAiyANaM, navaraM saMThANe imo viseso daTThavvo-AukAiyANaMthibugabiMdusaMThANasaMThite paM0, teukAiyANaM sUikalAvasaMThANasaMThite paM0, vAukAiyANaM paDAgAsaMThANasaMThite paM0, vaNapphaikAiyANaM nAnAseThAmasaMThite pN0|
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 prajJApanAupAGgasUtram-2-15/1/-/423 beiMdiyANaM bhaMte! kati iMdiyApaM0?, go0! doiMdiyA paM0, taM0-jijhidie phAsiMdie, dohaMpiiMdiyANaM saMThANaMbAhallaMpohattaMpadesaMogAhaNA yajahA ohiyANaMbhaNitAtahAbhANiyavvA, navaraM phAsidie huMDasaMThANasaMThite pannattetti imo viseso, etesiNaMbhaMte! beiMdiyANaMjibhidiyaphAsiMdiyANaMogAhaNaTThayAtepadesaThThayAte ogAhaNapadesaThThayAte kayarezahito a04?, go0 ! savvatthova beiMdiyANaM jibhidie ogAhaNaTThayAte phAsidie ogAhaNaTThayAte saMkhejaguNe padesaTTayAte savvatthove beiMdiyANaM jibbhidite paesaTTayAe phAsiMdie saMkhejaguNe ogAhaNapaesaTThayAte savvatthove beiMdiyAssa jiMbbhidie ogAhaNaTThayAte phAsiMdie ogAhaNaTThayAte saMkhejaguNe phAsiMdiyassaogAhaNaTThayAtehiMtojibhidie paesaTTayAte anaMtaguNA phAsiMdie paesaTTayAe saMkhejaguNA, beiMdiyANaM bhaMte ! jibhidiyassa kevaiyA kakkhaDagaruyaguNA paM0 ? go0 ! anaMtA, evaM phAsiMdiyassavi, evaM mauyalahuyaguNAvi, etesiNaMbhaMte! beiMdiyANaMjibhidiyaphAsiMdiyANaMkakkhaDagaruyaguNANaMmauyalahuyaguNANa kakkhaDaguruyaguNamauyalahuyaguNANa ya katarerahito a0 4?, go0 ! savvatthovA beiMdiyANaM jimiMdiyassa kakkhaDagaruyaguNA phAsiMdiyassa kakkhaDagaruyaguNA anaMtaguNA, phAsiMdiyassa kakkhaDagaruyaguNehiMto tassa ceva mauyalahuya0 anaMtaguNA jibhidiyassa mauyalahuyaguNA anaMtaguNA, evaM jAva cauridiyatti, navaraM iMdiyaparivudI kAtavvA, teiMdiyANaM ghANidie thove cauridiyANaM cakikhaMdie thove, sesaMtaM ceva // / paMciMdiyatirikkhajoNiyANaMmaNUsANa yajahA neraiyANaM, navaraMphAsidiechavihasaMThANasaMThite paM0, taM0-samacauraMse niggoha parimaMDale sAdI khuje vAmaNe huMDe / vANamaMmatarajoisiyavemANiyANaM jahA asurakumArANaM vR. 'neraiyANaMbhaMte!' ityAdi sugamaM, navaraM 'neraiyANaM bhaMte! phAsidie kiMsaMThie pannatte' ityAdi, dvividhaM hi nairayikANAM zarIraM-bhavadhAraNIyamuttaravaikriyaM ca, tatra bhavadhAraNIyaM teSAM bhavasvabhAvataeva nirmUlaviluptapakSotpATitasakalagrIvAdiromapakSizarIravat atibIbhatsasaMsthAnopetaM, yadapyuttaravaikriyaM tadapi huMDasaMsthAnameva, tathAhi yadyapi te vayamatisundaraM zarIraM vikurviSyAma ityabhisandhinA zarIramArabhante tathApi tessmtyntaashubhtthaavidhnaamkrmodyaadtiivaashubhtrmevopjaayteiti|asurkumaarsuutre bhavadhAraNIyaM samacaturasrasaMsthAnaM tathAbhavasvAbhAvyAt, uttaravaikriyaM tu nAnAsaMsthitaM, svecchayA tasya niSpattibhAvAt / pRthivyAdiviSayANi tu sUtrANi supratItAnyeva / samaprati spRSTadvAramAha mU. (424) puTThAI bhaMte ! saddAI suNeti apuTThAiM sadAiM suNeti ?, go0 ! puTThAiM sadAI suNeti no apuTThAiMsadAiMsuNeti, puTThAiMbhaMte! svAiMpAsati apuTThAiMpAsati?, go0! no puTThAI rUvAiM pAsati, apuTThAI ruvAiM pAsati, puTThAI bhaMte ! gaMdhAiM agghAi apuTThAiM gaMdhAiM agghAi?, go0 ! puTThAiM gaMdhAI agghAi no apuTThAiMagghAi, evaMrasANavi phAsANavi, navaraMrasAiMassAeti phAsAiMpaDisaMvedetitti abhilAvo kAyavyo / paviTThAiM bhaMte ! sadAiM suNeti apaviThThAiM sadAiMsuNeti ?, go0 ! paviThThAiM saddAI suNeti no apaviTThAiM saddAiMsuNeti, evaM jahA puTThANi tahA pvitttthaannivi|
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11 padaM-15, uddezakaH-1, dvAra vR. 'puTThAI bhaMte ! saddAiM suNeti' ityAdi, prAkRtatvAt sUtre zabdasya napuMsakatvaM, anyathA puMstvaM pratipattavyaM, spRSTan bhadanta ! zrotrendriyamiti kartRpadaM sAmarthyAllabhyate zabdAn zrRNoti, tatra spRzyante iti spRSTAstAntanau reNumivAliGgikatamAtrAnityarthaH, 'puDhe reNuMvataNuMmi' itivacanAt, zabyante-pratipAdyantearthA ebhiritizabdAH tAnzrRNoti-gRhNati upalabhate itiyAvat, kimuktaM bhavati? spRSTamAtrANyeva zabdadravyANi zrotrendriyamupalabhate na tu ghrANendriyAdivat baddhaspRSTAnIti, kasmAditi cet, ucyate, iha zabdadravyANi ghrANendriyAdiviSayabhUtebhyo dravyebhyaH sUkSmANi tathA bahUni tathA tatkSetrabhAvizabdayogyadravyavAsakAni ca, tataH sUkSmatvAdatiprabhUtatvAttadanyadravyavAsakatvAccAtmapradezaiH spRSTamAtrANyapinirvRtIndriyamadhyepravizyajhaTityupakaraNendriyamabhivyaJjayanti, zrotrendriyaM ca ghrANendriyAdyapekSayA svaviSayaparicchede paTutaraM, tataHspRSTamAtrANyapitAni zrotrendriyamupalabhate, nAspRSTAn-sarvathA''tmapradezaiH sambandhamaprAptAn, zrotrendriyasyaprAptaviSayaparicachedasvabhAvatvAt, yathA ca zrotrendriyasya prAptakAritA tathA nandyadhyayanIkAdau carcitamiti tato'vadhArya, __'puTThAI bhaMte ! rUvAI' ityAdi sugama, nirvacanamAha-gautama! na spRSTAni rUpANi pazyati cakSuH kintvaspRSTAni, cakSuSo'prAptAkAritvAt, taccAprAptakAritvaM tattvArthaTIkAdau savistareNa prasAdhitatamititato'vadhAraNIyaM, gandhAdiviSayANisUtrANi suprasiddhAni, navaraM spRSTAngandhAn Ajighrati ityAdi yadyapyuktaM tathApi baddhaspRSTAniti draSTavyam, yata uktmaavshykniyuktii||1|| "puDhe suNei sadaM rUvaMpuNa pAsaI apuDhe tu| gaMdhaM rasaMca phAsaMca baddhapuTuM viyAgare / " iti, tatra spRSTAniti pUrvavat baddhAniti AtmapradezairAtmIkRtAn 'baddhamappIkayaM paesehiM' iti vacanAt, vizeSaNasamAsazca, baddhAzca tespRSTAzca baddhaspRSTAstAn, iha spRSTAH sparzamAtreNApi bhavanti yathA zabdastataH sparzamAtravyavacchedena sparzavizeSapratipattiravyAhatAsyAditi baddhagrahaNaM, baddharUpA ye spRSTAstAn paricchinatti, nAnyAni, kasmAdevamiti cet ?, ucyate, gandhAdidravyANAM bAdaratvAt alpatvAdabhAvukatvAcca ghrANAdIndriyANAmapica zrotrendriyApekSayAmandazaktikatvAditi / samprati praviSTApraviSTaviSayacintAMkurvanAha-'paviTThAI bhaMte! saddAI ityAdi pAThasiddhaM, navaraMsparzastanau reNurivApi bhavatipravezomukhekavalasyevetizabdArthasya bhinnatvAt bhinnaviSayatA spRSTapraviSTasUtrANAmiti / samprati viSayaparimANanirUpaNArthamAha mU. (25) sotidiyassa gaMbhaMte ! kevatie visae pannatte?, go0! jahanneNaM aMgulassa asaMkhejatibhAgoukkosaNaMbArasahiMjoaNehiM toacchiNNe poggale puDhe paviThThAtiMsadAtiM suNeti, cakikhaMdiyassaNaMbhaMte! kevatie visaepaM0?, go0! jahanneNaM aMgulassa saMkhejatibhAgo ukkoseNaM sAtiregAo joyaNasatasahassAo acchinne poggale apuDhe apaviTThAti rUvAiM pAsai, ghANiMdiyassa pucchA, go0! jahaNNeNaM aMgulasaMkhejatibhAgo ukkoseNaM navahiMjoyaNehiMto acchinne poggale puDhe paviThThAtiM gaMdhAti agghAi, evaM jibhidiyassavi phaasiNdiyssvi| vR. soiMdiyassa NaM bhaMte ! kevaie visae paM0' ityAdi, iha zrotrAdIni prAptaviSayaparicchedakatvAt aGgulAsaGkhayeyabhAgAdapyAgataM zabdAdidravyaM paricchindanti, nayanaM cApraptakArIti tat
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 prajJApanAupAGgasUtram - 2 - 15/1/-/ 425 jaghanyato'GgulasaGghayeyabhAgAdavyavahitaM paricchinatti, kimuktaM bhavati ? - jaghanyato'GgulasaGghayeyabhAgamAtre vyavasthitaM pazyati na tu tato'pyarvAktaramiti, pratiprANi prasiddhazcAyamarthaH, tathA ca nAtisannikRSTamaJjanarajomalAdikaM cakSuH pazyatIti, uktaM ca "avaramasaMkhejjaMgulabhAgAto nayaNavajjANaM / / saMkhejjaMgulabhAgo nayaNassa" iti, utkarSatastu zrotrendriyaM dvAdazabhyo yojanebhyaH AgatAn acchinnAn - avyavahitAn nAnyaiH zabdAntarairvAtAdikairvA pratihatazaktikAnityarthaH pudgalAn, anena paudgalikaH zabdonAmbaraguNa iti pratipAditaM, yathA ca zabdasya paudgalikatA tathA tatvArthaTIkAyAM prapaJcitamiti na bhUyaH prapaJcayate, spRSTAnspRSTamAtrAn zabdAn praviSTAn - nirvRtIndriyamadhyapraviSTAn zra Noti na parato' pyAgatAn, kasmAditi cet ?, ucyate, parata AgatAnAM teSAM mandarapariNAmatvabhAvAt,, tathAhi -parata AgatAH khalu te zabdapudgalAstathAsvAbhAvyAnmandaparariNAmAstathopajAyante yena svaviSayaM zrotrajJAnaM notpAdayitumIzvarAH, zrotrendriyasyApi ca tathAvidhaM adbhutataraM balaM na vidyate yena parato'pi AgatAn zabdAn zrRNuyAditi, cakSurindriyamutkarSata; sAtirekAt yojanazatasahasnAdArabhyAcchinnAna kaTakuTyAdibhiravyavahitAn pudgalAn aspRSTAn dUrasthitAn ata evApraviSTAn 'rUvAiM'ti rUpAtmakAn pazyati, parato'vyavahitasyApi paricchede cakSuSaH zakyatvabhAvAt, tattvaGgulamiha tridhA, tadyathA - AtmaGgulamucchrayAGgulaM pramANAGgulaM ca, tatra "jeNaM jayA maNUsA tesiM jaM hoi mANarUvaM tu / taM bhaNiyamihAyaMgulamaNiyamANaM puNa imaM tu / / " -ityevaMrUpamAtmAGgulaM 119 11 "paramANU tasareNu rahareNu aggayaM ca vAlassa / likkhA jUyA ya javA, aTThaguNavivaDDhiyA kamaso // " - ityAdirUpamucchrayAGgulaM tRtIyaM- 'ussehaMgulamegaM havai pamANaMgulaM sahassaguNaM / taM cevala duguNiyaM khalu vIrassAyaMgulaM bhaNiyaM // ' ityevaM pramANAGgulaM, tatrAtmAGgulena mIyate tatkAle vApIkUpAdikaM vastu ucchrAyaGgulena naratiryagdevanairayikazarIrANi pramANAGgulena pRthivIvimAnAni, uktaM ca 119 11 119 11 119 11 "AyaMguleNa vatyuM ussehapamANato miNasu dehaM / nagapuDhavivimANAiM miNasu pamANaMguleNaM tu / " tatredamindriyaviSayaparimANaM kimAtmAGgulenAhozcit ucchrayAGgulena uta pramANAGgulena ?, ucyate, AtmAGgulena, tathA cAha cakSurindriyaviSayaparimANacintAyAM bhASyakRt"appattakAri nayaNaM mano ya nayanassa visayaparimANaM / 119 11 AyaMguleNa lakkhaM airittaM jo aNANaM tu // " nanu dehapramANamucchrayAGgalena tu kriyate dehAzritAni cendriyANi tatasteSAM viSayaparimANamapi ucchrAyaGgulena kartumucitaM, kathamucyate AtmAGguleneti ?, naiSa doSaH, yadyapi hi nAma dehAzritAnIndriyANi tathApi teSAM viSayaparimANamAtmAGgulenaiva dehAdanyatvAdviSayaparimANasya, tathA
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM- 15, uddezaka :- 1, dvAraM - cAmumevArthamAkSepapurassaraM bhASyakRdappAyaha- 119 11 13 "naNu bhaNiyamussayaMgulapamANato jAva dehamANAi / dehapamANaM taM ciya nau iMdiyavisayaparimANaM / / " atra 'dehapamANaM taM ciya' iti yattatra ucchrayAGgulameyatvenoktaM tad dehapramANamAtrameva, natvindriyaviSayaparimANaM, tasyAtmAGgulaprameyatvAditi, atha yadi viSayaparimANamindriyANAmucchrAyaGgulena syAttataH ko doSa Apadyeta ?, ucyate, paJcadhanuH zatAdimanuSyANAM viSayavyavahAravyavacchedaH, tathAhi - yadbharatasyAtmAGgulaM tatkilapramANAGgulaM, tacca pramANAGgulamucchrayAGgulasahasreNa bhavati "ussehaMgula megaM havai pamANaMgulaM sahassaguNa "miti vacanAt tato bharatasagarAdicakravarttinAM yA ayodhyAdayo nagaryo ye tu skandhAvArA AtmAGgulena dvAdazayojanAyAmatayA siddhAnte prasiddhAste ucchrAyAGgulapramitA anekAni yojanasahasraNi syuH, tathA ca sati tatrAyudhazAlAdiSu tADitabheryAdizabdazravaNaM na sarveSAmApadyeta, "bArasahiM joyaNehiM soyaM abhigeNhae sadda" miti vacanAt atha samagranagaravyApI samastaskandhAvAravyApI ca vijayaDhakkAdizabda Agame pratipAdyate tathaiva ca janavyavahAraH, tata evamAgamaprasiddhaH paJcadhanuH zatAdimanuSyANAM viSayavyavahArocchedo mA prApadityAtmAGgulenedriyANAM viSayaparimANamavasAtavyaM nocchrAyAGgulena, tathA cAha bhASyakRt 119 11 "jaM teNaM paMca dhanusayanarAdivisayavavahAravoccheo / pAvai sahassaguNiyaM jeNa pamANaMgulaM tatto // " atra tasmAdAtmAGgulenaivendriyANAM viSayaparimANaM notsedhAGguleneti upasaMhAravAkyaM svataH paribhAvanIyaM, yadapyuktaM prAk 'dehAzritAnIndriyANIti teSAM viSayaparimANamucchrAyAGgulene' ti, tadapyayuktaM, indriyANAmapi keSAJcit pRthutvasya AtmAGgulena mIyamAnatvAbhyupagamAt, bhAvitaM caitaprAgapi indriyapratamANacintAyAM 'bhayaNijja' mityAdibhASyakAravacanAvaSTambhaneneti, tasmAt sarvamindriyaviSayaparimANamAtmAGgulenaiveti sthitaM, nanu bhavatvAtmAGgulena viSayaparimANaM tathApyadhikRtasUtroktaM cakSurindriyaviSayaparimANaM na ghaTate, adhikasyApi tadviSayaparimANasyAgamAntare pratipAdanAt, tathAhi - puSkaravaradvIpArarddhe mAnuSottaraparvatasamIpavarttino manuSyAH karkasaGkrAntI pramANAGgulaniSpannaiH sAtirekairekaviMzatiyojanalakSaivyavasthitamAdityamavalokamAnAH pratipAdyante zAstrAntare, tathA ca tadgranthaH 119 11 // 2 // "igavIsaM khalu lakkhA cautIsaM ceva taha sahassAiM / taha paMcasayA bhaNiyA sattattIsAe atirittA // iya nayanavisayamANaM pukkharadIvaddhavAsimaNuyANaM / puvveNa ya avareNa ya pihaM pihaM hoi maNuyANaM / " ityAdi tataH kathamadhikRtasUtramAtmAGgulenApi ghaTate ?, pramANAGgulenApivyabhicArabhAvAt, uktaM ca" lakkhehiM ekka vIsAe sAiregehiM pukkharaddhami / udaye pecchaMti narA sUraM ukkosa divase // nayaniMdiyassa tamhA visayapamANaM jahA sue bhaNiyaM / 119 11 // 2 //
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 prajJApanAupAGgasUtram-2-15/1//425 AussehapamANaMgulA ekkeNavi na juttaM / / " satyametat, kevalamidaM sUtraM prakAzyaviSaya draSTavyaM na tu prakAzakaviSayaM tataH prakAzake'dhikataramapi viSayaparimANaM na virudhyate iti na kazciddoSaH, kathamevaMvidho'rtho'vasIyate iti cet ?, ucyate pUrvasUrikRtavyAkhyAnAt, sakalamapi hi kAlikazrutaM pUrvasUrikRtavyAkhyAnAnusAreNaiva vyAkhyAnayanti mahAdhiyo, na yathA'kSaramAtrasannivezaM, pUrvagatasUtrArthasaGgrahaparatayA kAlikazrutasya kavacitsaGkSiptasyApyarthasya mahatA vistareNa kavacidvistaravatopyatisaGghapeNAbhidhAne arvAktanaiH svamatiyathAvasthitArthatayA jJAtumazakyatvAdata evoktamidamanyatra119 || "jaM jaha bhaNiyaM sutte taheva jai taM viyAlaNA natthi / kiM kAliyAnuogo diTTho diTTippahANehiM ? ||" 119 11 tasmAt pUrvasUrikRtavyAkhyAnAnnAdhikRtagranthavirodhaH, Aha ca bhASyakRta"suttAbhippAo'yaM payasaNijje tayaM nau payAse / vakkhANAu viseso nahi saMdehAdalakkhaNayA ||" iti tathA ghrANendriyajihvendriyasparzanendriyANi gandhAdInutkarSato navayojanebhya AgatAn acchinnAn-dravyAntarairapratihatazaktikAn paricchindanti na parata AgatAn, parata AgatAnAM mandapariNA bhatvabhAvAt, ghrANendriyAdInAM ca tathArUpANAmapi dUrAgatAnAM gandhAdirUpANAmapRiteSAM paricchedaM karttumazakyatvAt, Aha ca bhASyakRta // 1 // "bArasahiMto sottaM sesANaM navahi joyaNehiMto / giNhaMti pattamatthaM etto parato na giNhaMti // davvANa maMdapariNAmiyAe parato na iMdayabalaMpi" iti -indriyaviSayAdhikAre idamapi sUtram- mU. (426) anagArassa NaM bhaMte! bhAviyappaNo mAraNaMtiyasamugdhAeNaM samohayassa je caramA nijjarApoggalA suhumA NaM te poggalA pannattA samaNAuso ! savvaM logaMpi ya NaM te ogAhittA NaM ciTThati ?, haMtA ! go0 ! anagArassa bhAviyappaNI mAraNAM tiyasamugdhAeNaM samohayassa je caramA nijarApoggalA suhumA NaM te poggalA pannattA samaNAuso ! savvaM logaMpi ya NaM ogAhittA NaM ciTThati / chaumatthe NaM bhaMte ! maNUse tesiM nijjarApoggalANaM kiM ANattaM vA nANattaM vA omattaM vA tucchattaM vA garuyattaM vA lahuyattaM vA jANati pAsati ?, ga0! no iNaTTe samaTTe, se keNaTTeNaM bhaMte! evaM vuccai- - chaumatthe NaM maNUse tesiM nijjarApoggalANaM No kiMci ANattaM vA NANattaM vA omattaM vA tucchattaM vA garuyattaMvA lahuyattaM vA jANai pAMsai ?, deveviya NaM atyegatie jeNaM tesiM nijjarApoggalANaM no kiMci ANattaM vA omattaM vA tucchattaM vA garuyattaM vA lahuyattaM vA jANati pAsati, se teNaTTeNaM go0 ! evaM vuccati - chaumatthe NaM maNUse tesiM nijjarApoggalANaM no kiMci ANattaM vA jAva jANati pAsati, evaM suhumANaM te poggalA pannattA samaNAuso !, savklogaMpi ya NaM te ogAhittANaM ciTThati / neraiyA NaM bhaMte ! nijarApoggale kiM jANaMti pAsaMti AhAreti udAhu na yANaMti na pAsaMti AhAreti ?, go0 ! neraiyA nijjarApoggale na jANaMti na pAsaMti AhAreti, evaM jAva
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-15, uddezakaH-1, dvAraM paMciMdiya-tirikkhajoNiyANaM, maNUsA NaM bhaMte ! te nijarApoggale kiM jANaMti pAsaMti AhAraMti udAhu na yANaMti na pAsaMti AhAraMti?, go0! atthegatiyA jANaMti pAsaMti AhAreti, atyaMgatiyA na yANaMtina pAsaMtiAhAreti, sekeNaTeNaMbhaMte! evaMvuJcati-atyaMgatiyAjANaMti pAsaMtiAhAreti atthegatiyA najANaMtina pAsaMtiAhAreti?, go0! maNUsA duvihA pannattAtaMjahA-saNNibhUyAya asaNNibhUyA ya, tattha NaMje te asaNNibhUyA teNaM na yANaMti napAsaMti AhAreti, tattha NaMje te saNNibhUyA te duvihA paM0, taM0-uvauttA ya anuvauttA ya, tattha NaM je te anuvauttA teNaM na yANaMti na pAsaMti AhAreMti, tastha NaM je te uvauttA te NaM jANaMti pAsaMti AhAreti, se eeNaDeNaM go0 ! evaM vuccai-atthegatiyA na yANaMti na pAsaMti AhAreti, atthagatiyA jANaMti pAsaMti aahaaroti| ___vANamaMtarajoisiyA jahA neraiyA / vaimANiyA NaM bhaMte ! te nijarApoggale kaM jANaMti pAsaMti AhAreti?, jahAmaNUsA, navaraMvemANiyA duvihApaM0,290-mAimicchaddidvIuvavannagA ya amAyisammadiTTIuvavannagA ya, tattha NaM je te mAimicchaviTThIuvavannagA te NaM na yANaMti na pAsaMti na AhAreti, tattha NaM je te amAyisammaddihiuvavannagA te duvihA paM0, taM0-anaMtarovavaNNagA ya paraMparovavaNNagA ya, tattha NaMje te anaMtarovavaNNagA te NaM na yAti na pAsaMti AhAreti, tattha NaMje te paraMparovavaNNagAte duvihA paM0, taM0-pajattagAyaapajattagA ya, tattha NaM jete apajjattagA teNaMnajANaMti napAsaMti AhAreMti, tatthaNaje te pajattagAte duvihApaM0, taM0uvauttAya anuvauttA ya, tattha NaMje te anuvauttA teNaM na yANaMti na pAsaMti AhAreti, tattha NaM je te uvauttA te NaM jANaMti pAsaMti AhAreti, se eteNaTeNaM go0 ! evaM vuccati-atthegatiyA yANaMti jAva atyaMgatitA AhAreti vR. 'anagArassa NaM bhaMte!' ityAdi, na vidyate agAraM-gRhaM dravyato bhAvatazca yasyAsAvanagAra:-saMyatastatastasya, Namiti vAkyAlaGkAre bhadanta ! "bhAviyappaNo' iti bhAvito-vAsita AtmA jJAnadarzanacAritraistapovizeSaizcayenasa bhAvitAtmAtasya mAraNAntikasamudghAtenasamavahatasya yecaramAH-zailezIkAlAntyasamayabhAvinoniripudgalAH-apagatakarmabhAvAH paramANavaH 'suhumA gaMte poggalA' itiNamiti nizcayenipAtAnAmanekArthatvAt nizcitametta sUkSmAH' cakSurAdIndriyapathamatikrAntAste pudgalAH prajJaptA bhagavadbhiH he zramaNa! AyuSman, gautamakRtaM bhagavataH sambodhanametat, tathA nizcitameta sarvaloke'pi pudgalAH spRSTA NaM vAkyAlaGkRtau tiSThanti?, evaM gautamena prazne kRte bhagavAnAha- 'haMtA! goyamA!' hanteti pratyavadhAraNe evamevaitat gautama : 'aNagArassa NaM bhAviyappaNo' ityAdi tadevaM punarapi praznaH, 'chaumatthe NaM bhaMte' ityAdi / atha ko'sya praznasyAvakAzaH?, ucyate, iha prAguktaM spRSTAni praviSTAni ca zabdAdravyANi zrRNotItyAdi, nirjarApudgalA apisarvalokasparzinaititeSAmapi zrotrAdiSusparzanapravezaunastaH? itisaMzayastatrapraznaH-chadmastho bhadanta! manuSyaH, chadmasthagrahaNaM kevalivyudAsArthaM, kevalI hi sarvairapyAtmazarIrapradezaiH sarvajAnAti pazyati ca, yathoktam-"savvato jANai kevalI savvato pAsai kevalI" stutikAro'pyAha"samantataH sarvaguNaM nirakSa"miti, chadmasthastvaGgopAGganAmakarmavizeSasaMskRtairevendriyadvArairjAnAti For
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 prajJApanAupAGgasUtram - 2 - 15/1/-/ 426 pazyati ceti chadmasthagrahaNaM, ata eveha chadmastho viziSTAvadhijJAnavikalaH parigRhyate, teSAM nirjarApudgalAnAM 'ANatta' miti anyatvaM, dvayoranagArayoH sambandhinorye nirjarApudgalAH teSAM parasparaM bhinnatvamiti bhAvaH 'nAnAtvaM' paranirapekSamekasyaiva varNAdikRtaM vaicitryaM 'omatvaM' avamatA hInatvamitiyAvat 'tucchatvaM' niHsAratA 'gurulaghutve' pratIte, bhagavAnAha - nAyamarthaH samarthaH, nAyamartho yuktyupapannaH, chadmasthamanuSyasteSAM nirjarApuddalAnAmanyatvAdikaM jAnAti pazyati, atraivArthe praznamAha - 'se keNaTTeNaM bhaMte' ityAdi, sugamaM, bhagavAnAha - 'deveviya 'mityAdi, devo'pyasteyakaH kazcitkarmapudgalaviSayAvadhijJAnavikalo yasteSAM nirjjIrApudgalAnAM na kiJcidapyanyatvAdikaM jAnAti pazyati vA, kimuktaM bhavati ? - devAnAM kila manuSyebhyaH paTutarANi indriyANi vidyante tatra devo'pi tAvanna jAnAti na pazyati vA kimuta manuSya iti ?, " 'se eeNa' mityAdyupasaMhAravAkyaM sugamaM, 'suhumA NaM te' ityAdi, etAvanmAnena sUkSmAste pudgalAH nirjarApudgalAH prajJaptAH he zramaNa ! he AyuSman !, gautamasya bhagavatkRtaM sambodhanametat, sarvalokamapi te evaMrUpAH atyantasUkSmAH pudgalAH avagAhya tiSThanti pudgalAH na tu bAdararUpAH, anyathA sAMvyavahArikapratyakSavirodhaprasakteH sarvalokasparzinaste pulAstato'yamapi praznaH - 'neraiyANaM bhaMte!' ityAdi, nairayikAstAvattAn nirjarApuddalAnAhArayantIti siddhaM, pudgalAnAM tattatsAmagrIvazato vicitrapariNamanasvabhAvatayA AhArarUpatayA'pi teSAM pariNamanasambhavAt, kevalametad praSTavyaM te nairayikA jAnantItyAdi, prAkRtatvAt kriyAhetutve'pi varttamAnA, tato'yamarthaH - jAnantaH pazyanta AhArayanti utAjAnanto'pazyanta iti ?, bhagavAnAha - ajAnanto'pazyanta iti, kasmAditi cet ?, ucyate, teSAmatisUkSmatayA cakSurAdipathAtItatvAt nairayikANAM ca kArmaNazarIra pudgalAlambanAvadhijJAnavikalatvAt / evamasurakumArAdivizayANyapi sUtrANi tAvat vAcyAni yAvattiryakpaJcendriyasUtraM / " manuSyasUtre 'sannibhUyAya' iti saMjJino bhUtAH saMjJibhUtAH saMjJitvaM prAptA ityarthaH, tadvyatiriktAH asaMjJibhUtAH, saMjJI ceha viziSTAvadhijJAnI parigRhyate yasya te kArmaNazarIrapudgalA viSayabhAvaM bibhrati, zeSaM sugamaM / vaimAnikasUtre 'mAyImicchaddiTThI' ityA, mAyA - tRtIyaH kaSAyaH sA'nyeSAmapi kaSAyANAmupalakSaNaM mAyA vidyate yeSAM te mAyina utkaTarAgadveSA ityarthaH te ca te midhyAdhSTayazca mAyimidhyAdhSTyastathArUpA upapannakA - upapannA mAyimithyAdhSTayupapannakAstadviparItA amAyisamyagdhSTayupapannakAH, iha mAyimidhyAdhTaryupapannakagrahaNena navamagraiveyakaparyantAH parigRhyante, yadyapyArAtIyeSvapi kalpeSu graiveyakeSu ca samyagdRSTayo devAH santi tathApi teSAmavadhirna kArmaNazarIrapudgalaviSaya iti te'pi mAyimidhyAdhSTayupapannakA iva mAyimidhyAdhSTayupapannakA ityupamAnato mAyimithyAdhSTayupapannakazabdenocyante, ye tvamAyisamyagdRSTayupapannakAste'nuttarasurAH / te'pi dvividhA - tadyathA - anantaropapannakAH paramparopapannakAzca, anantaram - avyavadhAnenopapannakAH anantaropapannakAH upapattiprathamasamayavartina ityarthaH, paramparayA upapannakAH paramparopapannakAH, utpattyanantaraM dvitrAdisamayavarttina ityarthaH, tatrAnantaropapannakA na jAnanti na pazyanti, teSAM ekasAmayikopayogAsambhavAdaparyAptitvAcca, paramparopapannakA api dvidhA - paryAptakA aparyAptakAzca, tatrAparyAptA na jAnanti na pazyantyaparyAptatvena samyaguparayogAsambhavAt, paryAptA
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17 padaM-15, uddezakaH-1, dvAraMapi dvidhA-upayuktAH anupayuktAzca, tatrAnupayuktA na jAnanti na pazyantasAmAnyarUpatayA vizeSarUpatayA vAparicchedasya praNidhAnamantareNakartumazakyatvAt, yetUpayuktAstejAnantipazyanti ca, kathamiti cet ?, ucyate-ihAvazyake avadhijJAnaviSayacintAyAmidamuktaM "saMkhenja kammadavveloge thovUNagaMpaliyaM' asyAyamarthaH-karmadravyANi-karmazarIradravyANi pazyan kSetrato lokasya saGkhayeyAn bhAgAn pazyati, anuttarasurAzca sampUrNAM lokanADI pazyanti, "sambhinnaloganAliM pAsaMti aNuttarA devA" iti vacanAt, tataste upayuktA jAnanti pazyanti cAvadhijJAnena tAnnirjarApudgalAniti, AhArayantIti ca sarvatrApi lomAhAreNeti pratipattavyaM / indriyAdhikArAdayamapi praznaH mU. (427) addAyaM pehamANe maNUse addAya pehati attANaM pehai palibhAgaM pehati?, go0 adAyaM pehati no appANaM pehati palibhAgaM pehati, evaM eteNaM abhilAveNaM asiM maNiM duddhaM pANaM telaM phANiyaM vsN| vR. 'addAyaM pehamANe' ityAdi, 'addAya miti Adarza 'pehamANe' iti prekSamANo manuSyaH kimAdarzaprekSateAhozcidAtmAnaM?,atrAtmazabdena zarIramabhigRhyate, uta palibhAga mitipratibhAgaM pratibimbaM?, bhagavAnAha-AdarzatAvatprekSataeva, tasya sphuTarUpasyayathAvasthitatayAtenopalambhAt, AtmAnaM-AtmazarIraM punarna pazyati, tasya tatrAbhAvAt, svazarIraMhisvAtmanivyavasthitaMnAdarzatataH kathamAtmazarIraMcatatrapazyediti?,pratibhAgaMsvazarIrasya pratibimbaMpazyati,atha kimAtmakaM pratibimbaM?, ucyate, chAyApudgalAtmakaM, tathAhisarvamaindriyakaM vastu sthUlaM cayApacayadharmakaM razmivacca, razmaya iti chAyApudgalAH, vyavahyinteca chAyApudgalAH pratyakSata eva siddhAH, sarvasyApisthUlavastunaHchAyA, adhyakSataHpratiprANipratIteH, anyacca yadi sthUlavastu vyavahitatayA dUrasthitatayA vA nAdarzAdiSvavagADharazmirbhavati tato na tatra tazyate tasmAdavasIyate santi chAyApudgalA iti, te ca chAyApudgalAstattatsAmagrIvazAdvicitparapariNamanasvabhAvAstathAhi te chAyApudgalA divA vastunyabhAsvare pratigatAH santaH svasaMbaMdhidravyAkAramAbibhrANAH zyAmarUpatayApariNamante nizitukRSNAbhAH, etacca prasarati divase sUryakaranikarenizitucandrodyote pratyakSataeva siddhaM, taeva chAyAparamANavaHAdAdibhAsvadravyapratigatAHsantaH svasaMbaMdhidravyAkAramAdadhAnAH yAga varNaHsvasambandhini dravye kRSNo nIlaH zitaH pIto vA tadAbhAH pariNamante, etadapyAdarzanAdiSvadhyakSataH siddhaM, tato'dhikRtasUtare'piyemanuSyasyachAyAparamANavaAdarzamupasaMkramya svadehavarNatayA svadehAkAratayA ca pariNamante teSAM tatropalabdhirna zarIrasya, te ca pratibimbazabdAvAcyAata uktaM-na zarIraMpazyati kintu pratibhAgamiti, naivaitat svamanISikAvijRmbhitaM, yata uktmaagme||1|| "sAmA u diyA chAyA abhAsuragatA nisiM tu kaalaabhaa| sA ceva bhAsuragayA sadehavaNNA muNeyavvA / // 2 // je Adarisassanto dehAvayavA havaMti sNketaa| | 11/21
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 prajJApanAupAGgasUtram-2-15/1/-/427 ___ tesiM tatthuvalaMbho pagAsajogA na iyaresiM / / " mUlaTIkAkAro'pyAha-"yasmAtsarvameva hi aindriyakaMsthUladravyaMcayApacayadharmikaMrazmivacca bhavati, yatazcAdarzAdiSu chAyA sthUlasya zyate avagADharazminaH tataH sthUladravyasya kasyaciddarzanaM bhavati, nacAntaritaM dRzyate kiJcit atidUrasthaMvAataH 'palibhAga' pratibhAgaM 'pehati' pazyatIti evamasimaNyAdiviSayANyapiSaT sUtrANibhAvanIyAni, sUtrapATho'pyevam- "asiMdehamANemaNUse kiM asiM dehai attANaM dehai palibhAgaM dehai?" ityAdi, goyamA ! asiM dehai no attANe dehai palibhAgaM dehai" ityAdi // iha nirjarApudgalAH chadmasthAnAmindriyaviSaye na bhavanti teSAmatIndriyatvAdiyuktama-to'tIndriyaprastAvAdidamapyatIndriyaviSayaM praznamAha mU. (428) kaMbalasADeNaM bhaMte! AveDhitapariveDhite samANe jAvatiyaMuvAsaMtaraM phusittA NaMciTThati virallievisamANe tAvaiyaMceva uvasaMtare phustANaMciTThati?, haMtAgo0! kaMbalasADae NaM AveDhiyapariveDhite samANe jAvatiyaM taM ceva / thUNANaMbhaMto! uTuMUsiyA samANI jAvaiyaM khettaM ogAhaittANaM ciTThati, tiriyaMpiaNaM AyatA samANI tAvaiyaM ceva khettaMogAhaittANaMciTThati tiriyaMpiaNaM AyatA samANI tAvaiyaM ceva khettaM ogAhittA ciTThati, haMtA go0 ! thUNA NaM uDaMUsiyA taM ceva citttthti| AgAsathiggale NaM bhaMte ! kiMNA phuDe kaihiM vA kAehiM phuDe-kiM dhammatthikAeNaM phuDe dhammasthikAyassa deseNaMphuDedhammatthikAyassapadesehaM phuDe, evaMadhammatthikAeNaMAgAsasthikAeNaM, eeNaM bhedeNaMjAva puDhavikAeNaMphuDe jAvatasakAeNaMaddhAsamaeNaMphuDe?, go0! dhammatthikAraNaM phuDe no dhammatthikAyassa deseNaM phuDe dhammatthikAyassa padesehiM phuDe, evaM adhammatthikAeNavi, no AgAsasthikAraNaM phuDe AgAsatthikAyassa deseNaM phuDe AgAsatthikAyassa padesehiM jAva vaNassaikAeNaM phuDe tasakAeNaM siya phuDe addhAsamaeNaM dese phuDe dese no phudde| jaMbuddIve NaM bhaMte ! dIve kiMNA phuDe kaihiM vA kAehiM puDe, kiM dhammatthikAeNaM jAva AgAsatyikAeNaMphuDe?, go0! nodhammatthikAeNaMphuDedhammatthikAyassadeseNaMphuDedhammatthikAyassa padesehiM phuDe, evaM adhammasthikAyassavi AgAsasthikAyassavi, puDhavikAieNaM phuDe, jAva vaNassaikAeNaMphuDe, tasakAieNaMphuDesiyaNo phuDe, addhAsamaeNaMphuDe, evaM lavaNasamuddedhAyatisaMDe dIve kAloe samudde abhitarapukkharaddhe, bAhirapukkharaddhe evaM ceva, navaraM addhAsamaeNaM no phuDe, evaM jAva sayaMbhUramaNasamudde, esA parivADI imAhiM gAhAhiM anutaMgavvA taM0mU. (429) "jaMbuddIve lavaNe dhAyati kAloya pukkhare vrunno| khIraghayakhoyaNaMdiya aruNavare kuMDale ruyate // mU. (430) AbharaNavatthagaMdhe uppalatilae ya pumnihirynne| vAsaharadahanaIo vijayA vkkhaarkppidaa|| mU. (431) kuruMmaMdara AvAsA kUDA nakkhattacaMdasUrA y| deve nAge jakkhe bhUe ya sayaMbhuramaNe y|| mU(432) evaMjahA bAhirapukkharaddhe bhaNietahAjAva saMyabhUramaNasamudde jAvaaddhAsamaeNaM no phuDe loge NaM bhaMte ! kiMNA phuDe kaihiM vA kAehiM jahA AgAsathiggale / aloe NaM bhaMte !
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-15, uddezakaH-1, dvAraM kiMNA phuDe katihiM vA kAehiM pucchA, go0 ! no dhammatthikAeNaM phuDe jAva no AgAsatthikAeNa phuDe AgAsatthikAyassa deseNaM phuDe, no puDhavikAieNaM phuDe, jAva no addhAsamaeNaM phuDe, ege ajIvadavvadese agurulahue anaMtehiM agurulahuyaguNehiM saMjutte savvAgAsa anaMtabhAgUNe || 19 vR. 'kaMbalasADaeNaM bhaMte!' ityAdi, kambalazATakaH - kambalarUpaH zATakaH kambalazATaka iti vyutpatteH AveSTitapariveSTitaH - gADhataraM saMvellitaH, evaMbhUtaH san yAvadavakAzAntaraM, yAvata AkAzapradezAnityarthaH, 'spRSTA' avagAhya tiSThati 'virallievI 'ti virallito'pi viralIkRto'pi tAvadevAvakAzAntaraM-tAvata evAkAzapradezAn spRSTA tiSThati ?, bhagavAnAha - 'haMtA goyamA !' ityAdi, haMteti pratyavadhAraNaM, evametat gautama ! yat 'kambalasADae NaM' ityAdi, tadevaM eSo'tra saGkSepArthaH-yAvata evAkAzapradezAn saMvellitaH san kambalazATako'vagAhyAvatiSThate tAvata evAkAzapradezAn tato'pyavagAhyAvatiSThate, kevalaM dhanaprataramAtrakRto vizeSaH, pradezasaGkhyA tUbhayatrApi tulyA, uktazcAyamartho'nyatrApi netrapaTamadhikRtya "jaha khalu mahappamANo nettapaDo koDio ma (na) haggaMmi / taMbhivi tAvaie ciya phusai paese (viralievi ) " iti / evaM sthUNAsUtramapi bhAvanIyaM / 'AgAsathiggale NaM bhaMte!' ityAdi, AkAzathiggalaM lokaH, sa hi mahato bahirAkAzasya vitatapaTasya thiggalamiva pratibhAti, bhadanta ! kena 'spRSTo' vyAptaH, etatsAmastyena pRSTametadeva vizeSataH praznayati- 'katibhiH' kiyatsaGkhyAkaiH kAyaiH spRSTaH, vAzabdaH pakSAntAradyotanArthaH, prakArAntaraM ca sAmAnyAdvizeSataH, tAn kAyAn pratyekaM pRcchati - 'kiM dhammatthikAeNaM phuDe!' ityAdi sugamaM, bhagavAnAha - gautama ! dharmAstikAyena spRSTaH, dhamrmAstikAyasya sarvAtmanA tatrAvagADhatvAt, ata eva no dharmAstikAyasya dezena spRSTo, yo hi yena sarvAtmanA vyApto nAsau tasyaiva dezena vyApto bhavati, virodhAt, pradezaistu vyAptaH, sarveSAmapi dharmAstikAyapradezAnAM tatrAvagADhatvAt, evamadharmAstikAyaviSaye'pi nirvacanaM vAcyaM, tathA no AkAzAstikAyena sakalena dravyeNa spRSTaH, AkAzAstikAyadezamAtratvAllokasya, kintu dezena vyAptaH, pradezaizca pRthivyAdayo'pi sUkSmAH sakalalokApannA varttante tatastairapi sarvAtmanA vyAptaH, 'tasakAeNaM siya phuDe' iti, yadA kevalIsamudghAtaM gataH san caturthe samaye varttate tadA tena svapradezaiH sakalalokapUraNAt trasakAyena spRSTaH, kevalinanasakAyatvAt, seSakAlaM tu na spRSTaH, sarvatra trasakAyAnA ma bhAvAt, evaM jambUdvIpAdiviSayANyapi sUtrANi bhAvanIyAni, navaraM bahiH puSkarArddhacintAyAM 'addhAsamaeNaM na phuDe' iti, addhAsamayo hyarddhatRtIyadvIpasamudrAntarvarttI na bahiH, etacca dharmmasaGagrahaNiTI kAyAM bhAvitaM, tato bahirdvIpasamudrANAmaddhAsamayasparzanapratiSedhaH, 'jaMbuddIve lavaNe' gAhA, sarvadvIpasamudrANAmabhyantaravartI jambUdvIpastatparikSepI lavaNasamudrastadanantaraM dhAtakIkhaNDAbhidhAno dvIpastataH kAlodaH samudraH tadanantaraM puSkaravaro dvIpaH, ata UrdhvaM dvIpasadhzanAmAnaH samudrAH, tataH puSkaravarasamudraH tadanantaraM varuNavaro dvIpo varuNavaraH samudraH kSIravaro dvIpaH kSIrodaH samudraH, dhRtavaro dvIpo dhRtodaH samudraH, ikSuvaro dvIpo ikSuvaraH samudraH, nandIzvaro dvIpo nandIzvaraH samudraH, ete'STAvapi ca samudrA ekapratyavatArAH, ekaikarUpA iti bhAvaH, ata UrdhvaM dvIpAH samudrAzca tripratyavatArAH, tadyathA - aruNa iti aruNo'ruNavaro aruNa
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 prajJApanAupAGgasUtram-2-15/1/-/428 varAvabhAsaH kuNDalaH kuNDalavaraH kuNDalavarAvabhAsaH rucako rucakavaro rucakavarAvabhAsa ityAdi, cAtra kramaH-nandIzvarasamudrAnantaraM aruNo dvIpo'ruNaH samudraH, tato'ruNavaro dvIpo'ruNavaraH samudra ityAdi, eSa cAtrakramaH-nandIzvarasamudrAnantaraMaruNo dvIpo'ruNaH samudraH, tato'ruNavaro dviipo|'runnvrH samudra ityAdi, kiyantaH khalu nAmagrAhaM dvIpasamudrAH vaktuMzakyante? tatastannAmasaGagrahamAha-'AbharaNavatthe'tyAdigAthAdvayaM, yAni kAnicidAbharaNanAmAni-hArArddhahAraratnAva lika-nakAvaliprabhRtIni yAni ca vastaranAmAni-cInAMzukaprabhRtIni yAni ca gandhanAmAni-koSThapuTAdIniyAnicotpalAnAmAni-jalaruhacandrodyotapramukhAniyAnicatilakaprabhRtIni vRzranAmAni yAni ca padmanAmAni-zatapatrasahasrapatraprabhRtIni __yAni ca pRthivInAmAni-pRthivIratnazarkarAvAluketyAdIni yAni ca navAnAM nidhInAM caturdazAnAM cakravartiralAnAM cullahimavadAdikAnAM varSadharaparvatAdInAM padmAdInAM dAnAM gaGgAsindhuprabhRtInAMnadInAM kacchAdInAM vijayAnAMmAlyavadAdInAMvakSaskAraparvatAnAM saudharmAdInAM kalpAnAM zakrAdInAmindrANAM devakuruuttarakurumandarANAmAvAsAnAM-zakrAdisambandhinAM merupratyAsannadInAM kUTAnAM kSullahimavadAdisambandhinAMnakSatrANAM kRttikAdInAMcandrANAMsUryANAMca nAmAni tAni sarvANyapi dvIpasamudrANAM tripratyavatArANi vaktavyAni, tadyathA hAro dvIpohAraH samudraH hAravaro dvIpohAravaraH samudraH hAravarAvabhAsodvIpo hAravarAvabhAsaH samudra ityAdinA prakAreNa tripratyavatArAstAvad vaktavyAH yAvat sUryo dvIpaH sUryassamudraH sUryavaro dvIpaH sUryavarassamudraH sUryavarAvabhAso dvIpaH sUryavarAvabhAsaH samudraH, uktaM ca jIvAbhigamacUrNo"aruNAI dIvasamuddA tipaDoyArA yAvat sUryavarAvabhAsaH samudraH" tataH sUryavarAvabhAsaparikSepI devo dvIpastato devaH samudraH, tadanantaraM nAgo dvIpo nAgaH samudraH, tato yakSo dvIpo yakSaH samudraH, tato bhUto dvIpo bhUtaH samudraH, svayambhUramaNo dvIpaH svayambhUramaNaH samudraH, ete paJcadevAdayo dvIpAH paJca devAdayaH samudrAH ekarUpAH, na punareSAM pratyavatAraH, uktaM ca jIvAbhigamacUrNo - "ete paJca dvIpAH paJca samudrA ekaprakArA' iti, jIvAbhigamasUtre'pyuktam- "devenAgejakkhebhUe saMyabhUramaNe yaekeko cevabhANiyabbo, tipaDoyAraMnasthitti" iti| pUrvamAkAzathiggalazabdenalokaH pRSTo'dhunA lokazabdenaivataM pipRcchiSurAha- 'loe NaM bhaMte ! kiMNA phuDe' ityAdi, pAThasiddhaM, alokasUtramapi pAThasiddhaM, navaraM 'ege ajIvadavvadese' iti aloka eko'jIvadravyadezaH, AkAzAstikAyasya deza ityarthaH, paripUrNastvAkAzAstikAyo na bhavati, lokAkAzena hInatvAt, ata evAgurulaghuko'mUrttatvAt, anantairagurulaghukaguNaiH saMyuktaH, pratipradezasvaparabedabhinnAnAmanantAnAmagurulaghuparyAyANAM bhAvAt, kiMpramANAH so'loka iti cet, ata Aha-sarvAkAzamananta bhAgenaM-lokAkAzamAtrakhaNDahInaM sakalAkAzapramANaM iti bhaavH|| padaM-15, uddezakaH-1-samApta: -:padaM-15, uddezakaH-2:vR. vyAkhyAtaHprathamaH uddezakaH, sampratidvitIyaArabhyate-tatredamAdAvAdhikArasaGagrAhaka gAthAdvayaM
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-15, uddezakaH-2, dvAramU. (433) iMdiyauvacaya 1 nivvattaNA 2 ya samayA bhave asaMkhejA 3 / laddhI 4 uvaogaddhaM 5 appAbahue viseshiyaa|| vR. 'iMdiyauvacaya'ityAdi, prathamata indriyANAmupacayo vaktavyaH, upacIyate-upacayaM nIyateindriyamanenetyupacayaH-indriyaprAyogyapudgalasaGagrahaNasampat, indriyaparyAptirityarthaH, tanantaraM nirvartanA vaktavyA, nirvartanA nAmabAhyAbhyantarUpAyAnivRttiH-AkAramAtrasya niSpAdanaM, tadanantaraM sA nirvartanA katisamayA bhavatIti prazne'saGkhayeyAH samayAstasyA bhaveyuriti nirvacanaM vAcyaM, tata indriyANAM labdhiH-tadAvaraNakarmakSayopazamarUpA vaktavyA, tata upayogAddhA, tadanantaramalpabahutve cintyamAne pUrvasyAH pUrvasyAH uttarottarA upayogAddhA vizeSAdhikA vaktavyA, mU. (434) ogAhaNA 6 avAe 7 IhA 8 taha vaMjaNoggahe 9-10 cev| dabiMdiya 11 bhAviMdiya 12 tIyA baddhA purakkhaDiyA // vR.'ogAhaNA'itiavagrahaNaM-paricchedo vaktavyaH,saca paricchedo'pAyAdibhedAdanekadheti tadanantaramapAyo vaktavyaH, tataIhA, tadanantaraM vyaJjanAvagrahaH, cazabdasyAnuktArthasamuccAyakatvAdarthAvagrahazcavaktavyaH, tadanantaraMdravyendriyabhAvendriyasUtraM, tato'tItabaddhapuraskRtAnidravyendriyANi tadanantaraMbhAvendriyANi ca cintniiyaani| mU. (435) kativihe NaM bhaMte ! iMdiyauvacae paM0, go0 ! paMcavihe iMdiyavaucae paM0?, taM0-sotidie uvacate cakkhidie uvacate ghANidie uvacate jibhidie uvacate phAsidie uvacate / neraiyANaM bhaMte ! kativihe iMdiovacae paM0?, go0 ! paMcavihe iMdiovacae paM0, taM0-sortidiovacae jAva phAsiMdiovacae, evaM jAva vemANiyANaM jassa jai iMdiyA tassa tativiho ceva iMdiovacao bhANiyavyo / kativihA NaM bhaMte ! iMdiyanivvattaNA paM0?, go0 ! paMcavihA iMdiyanivvattaNA, paM0 taM0-sotiMdiyanivvattaNA jAva phAsiMdiyanivvattaNA, evaM neraiyANaM jAva vemANiyANaM, navaraM jassajaiiMdiyA asthi 2 |sotiNdiynnivttaannN bhaMte! kaisamaiyA, paM0?, go0! asaMkhijaisamayA aMtomuhuttiyA paM0, evaM jAva phAsiMdiyanivvattaNA, evaM neraiyANaMjAva vemaanniyaannN3| kaivihANaMbhaMte! iMdiyaladdhi paM0?, go0! paMcavihA iMdiyaladdhIpaM0, taM0-sotiMdiyaladdhI jAva phAsiMdiyaladdhI, evaM neraiyANaM jAva vemANiyANaM, navaraM jassa jai iMdiyA asthi tassa tAvaiyA bhANiyavvA 4 / kativihA NaM bhaMte ! iMdiyauvaogaddhA paM0?, go0 ! paMcavihA iMdiyauvaogaddhA paM0, taM0-sotiMdiyauva ogaddhA jAva phAsiMdiyauvaogaddhA, evaM neraiyANaM jAva vemANiyANaM, navaraMjassa jai iMdiyA asthi| etesi NaM bhaMte ! sotidiyacakkhidiyaghINadiyajibhidiyaphAsiMdiyANaM jahannayAe uvaogaddhAe ukkosiyAe uvaogaddhAe jahannukkosiyAe uvaogaddhAe kayare2hito appA vA0 4?, go0! savvatthovA cakkhidiyassajahaNiyA uvaogaddhAsotiMdiyassajahaNiyAuvaogaddhA visesAhiyA ghANiMdiyassa jahanniyA uvaogaddhA vise0 jibhidiyassa jahanniyA uvaogaddhA vise0 phAsiMdiyassa jahanniyA uvaogaddhA vise0 ukkosiyAe uvaogaddhAe savvatthovA cakkhidiyassa ukkosiyA uvaogaddhA sotiMdiyassa ukkosiyA uvaogaddhA vise0 ghANidiyassa
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAupAGgasUtram-2-15/2/-/435 ukko0 uva0 vise0 jibhidiyassa ukko0 uva0 vise0 phAsiMdiyassa ukko0 uva0 vise0 jahannaukkosiyAe uvaogaddhAe savvatthovA cakkhidiyassa jahanniyA uvaogaddhA sotiMdiyassa jahanniyA uvaogaddhA visesAhiyA ghANiMdiyassa jaha0 uva0 vise0 cibbhidiyassa ja0 uva0 vi0 phAsiMdiyassajaha0 uva0 vi0 phAsiMdiyassajahanniyAhiMtouvaogaddhAhitocavikhadiyassa ukkosiyA uvaogaddhA vise0 sotiMdiyassa ukko0 uva0 vi0 ghANidiyassa ukko0 uva0vi0 jibhidiyassa ukkaro0 uva0 vise0 phAsiMdiyassa ukkosiyA uva0 vise05| kativihA NaM bhaMte ! iMdiyaogAhaNA paM0?, go0 ! paMcavihA iMdiyaogAhaNA paM0, taM0-sotiMdiyaogAhaNA jAva phAsiMdiyaogAhaNA, evaM neraiyANaM jAva vemANiyANaM, navaraM jassa jai iMdiyA asthi6 vR.tatra 'yathoddezaM nirdeza iti nyAyAt prathamata indriyopacayasUtramAha-'kaivihe NaM bhaMte! iMdiyauvacaepannatte'ityAdi sugama, navaraM jassajaiiMdiyA' ityAdi, yasya nairayikAderyati-yAvanti iMdriyANi sambhavanti tasya tatividhiH-tAvaprakAra indriyopacayo vaktavyaH, tatra nairayikAdInAM stanitakumAraparyavasAnAnAM paJcavidhaH pRthivyaptejovAyuvanaspatInAmekavidho dvIndriyANAM dvividhaH trIndriyANAM trividhazcaturindriyANAM caturvidhaH, tiryakpaJcendriyamanuSyavyantarajyotiSkavaimAnikAnAM paJcavidhaH, kramazcaivaM0sparzanara- sanaghrANacakSuHzrotrANIti, evamindriyanivartacanAdisUtrANyapi veditavyAni, prAyaH sugamatvAt, navaraM 'iMdiyauvaogaddhA' iti yAvantaMkAlamindriyairupayukta Aste tAvatkAla indriyopayogAddhA 'kativihANaM bhaMte! ogAhaNApannattA' iti katividhaM-katiprakAraM bhadanta ! indriyairavagrahaNaM- paricchedaH prajJaptaH / etatsAmAnyataH pRSTaM, sAmAnyaM ca vizeSaniSThamato'pAyAdivizeSaviSayANi sUtrANyAha mU. (436) katividheNaM bhaMte ! iMdiyaavAe paM0?, go0 ! paMcavidhe iMdiyaavAe paM0, taM0-sotiMdiyaavAe jAva phAsiMdiyaavAe, evaM neraiyANaM jAva vemANiyANaM, navaraMjassa jai iMdiyA asthi / kativihA NaM bhaMte ! IhA paM0?, go0! paMcavihA IhA paM0, taM0-sotiMdiyaIhA jAva phAsiMdiyaIhA, evaM jAva vemANiyANaM, navaraM jassa jai IdiyA 8 / / katividheNaM bhaMte! uggahe paM0?, go0! duvihe uggahe paM0, taM0-attheggahe yavaMjaNoggahe ya / vaMjaNoggahe NaM bhaMte ! katividhe paM0?, go0 ! cauvidhe paM0, taM0-sotiMdiyavaMjaNoggahe ghANiMdiyavaMjaNoggahe jibhidiyavaMjaNoggahe phAsiMdiyavaM0 / atthoggahe NaM bhaMte ! katividhe paM0 go0! chavihe paM0, taM0-sotiMdiyaatthovaggahe cakkhidiyaa0 jibhidiyaa0 phAsiMdiyaa0 noiMdiyaattho0 neraiyANaM bhaMte ! kativihe uggahe pannate?, go0 ! duvihe paM0, taM0-atthoggahe ya vaMjaNoggahe ya, evaM asurakumArANaM jAva thnniykumaaraannN| puDhavikAiyANaM bhaMte! katividhe uggahe, paM0?, go0 ! duvidhe uggahe paM0-atthoggahe ya vNjnnovgghey| puDhavikAiyANaMbhaMte! vaMjaNoggahe katividhepaM0? go0! egephAsiMdiyavaMjaNoggahe pN0| puDhavikAiyANaM bhaMte! katividhe atthoggahe pannatte?, go0! ege phAsiMdiyaatthoggahe paM0, evaMjAva vaNassaikAiyANaM, evaM beiMdiyANavi, navaraMbeiMdiyANaM vaMjaNoggahe duvihe paM0 atthoggahe duvihe paM0, evaM teiMdiyacauridiyANavi, navaraM iMdiyaparivuDDi kAyavvA,
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ 23 padaM-15, uddezakaH-2, dvAra cauridiyANaM vaMjaNoggahe tividhe paM0 atthoggahe cauvidhe paM0, sesANaM jahA neraiyANaM jAva vemANiyANaM vR. 'kativiheNaMbhaMte! iMdiyaavAepaM0' ityAdi, tatrAvagrahajJAnenAvagRhItasya IhAjJAnena IhitasyArthasya nirNayarUpo yo'dhyavasAyaH so'pAyaH, zAGkha evAyaM zAGga eva vAyaM ityAdirUpo'vadhAraNAtmako nirNayo'vAya itibhAvaH |iihaa iti, 'Iha ceSTAyAM' IhanamIhA, sadUbhUtArthaparyAlocanarUpAceSTA ityarthaH, kimuktaM bhavati?-avagrahAduttarakAlamavAyAtpUrvaMsa tArthavizeSopAdAnAbhamukho'sadbhUtArthavizeSaparityAgAbhimukhaH prAyo'tramadhuratvAdayaH zaGkhAdizabdadhA zyante nakarkazaniSThuratAdayaH zAdizabdadhA ityevaMrUpo mativizeSa IhA, Aha ca bhASTakRt"bhUyAbhUyavisesAdANacA yaabhimuhmiihaa"| duvihe oggahe paM0, taM0-vaMjaNoggahe yaatthoggahe ya' iti, bhavagraho dvividhaH-arthAvagraho vyaJjanAvagrahazca, tatra avagrahaNamavagrahaH arthasyAvagraho'rthAvagrahaH, anirdezyasAmAnyarUpAdyarthagrahaNamiti bhAvaH, Ahaca nandhadhyayanacUrNikRt-"sAmannassarUvAivisesaNarahiyassa aniddessassamavaggahaNaMavaggaha" iti, tathAvyajyate'nenArthaH pradIpenevaghaTa itivyaJjanaM, tacca upakaraNendriyasya zabdAdipariNatadravyANAM ca yaH parasparaM sambandhaH, sambandhe hi sati so'rthaH zrotrAdIndriyeNa vyajituM zakyate nAnyathA tataH sambandho vyaJjanaM, Aha ca bhaassykRt||1|| "vaMjijjai jeNatyo ghaDovva dIveNa vaMjaNaM taM ca / uvgrniNdiysddaaiprinnyddvvsNbNdho||" vyaJjanena-sambandhenAvagrahaNaM-sambadhyamAnasya zabdAdirUpasyArthasyAvyaktarIpaH paricchedo vyaJjanAvagrahaH, athavA vyajyanteiti vyaJjanAni kRbahula mitivacanAt karmaNyanaT, vyaJjanAnAMzabdAdirUpatayA pariNatAnAM dravyANAmupakaraNendriyasamprAptAnAmavagrahaH-avyaktarUpaH paricchedo vyaJjanAvagrahaH,Aha-prathamavyaJjanAvagraho bhavati tato'rthAvagrahastataH kasmAdiha prathamamarthAvagraha upanyastaH?,ucyate, spaSTatayopalabhyamAnatvAt, tathAhi-arthAvagrahaH spaSTarUpatayA sarvairapijantubhiH saMvedyate, zIghrataragamanAdau sakRtsattavaramupalabhyate, kiJciddaSTaM na paribhAvitaMsamyagitivyavahAradarzanAt, apica arthAvagrahaH sarvendriyamanobhAvI vyaJjanAgrahastu neti prathamamarthAvagrahaH uktaH samprati vyaJjanAvagrahAdUrdhvaM - arthAvagraha iti kamamAzritya prathamaM vyaanAvagrahasvarUpaM pratipipAdayiSuH praznaM kArayati ziSyaM-'vaMjaNoggahe NaM bhaMte ! kaivihe paM0' ityAdi, iha vyaJjanamupakaraNendriyasya zabdAdipariNata-dravyANAMca parasparaMsambandhaityuktaMprAk, tatazcaturNAmeva zrotrAdInAbhindriyANAM vyaJjanavagraho na nayanamanasoH, tayoraprApyakAritvAt, sAcAprApyakAritA nandhadhyayanaTIkAyAMpradarzitetineha pradarzyate, arthAvagrahaH SaDvidhaH, tadyathA-'soiMdiyaatthuggahe' ityAdi, zrotrendriyeNArthAvagraho vyaJjanAvagrahottarakAlamekasAmayikamanirdezyasAmAnyamAtrArthagrahaNaM zrotrendriyArthAvagrahaH, evaMghrANajihvA sparzanendriyArthAvagraheSvapi vAcyaM, cakSurmanasostu vyaJjanAvagraho nabhavati, tatastayoH prathamameva svarUpadravyaguNakriyAkalpanAtItamanirdezyasAmAnyamAtrasvarUpArthAvagrahaNamarthAva- graho'vaseyaH, 'noiMdiyaatthAvaggaho' iti noindriyaM-manaH taca dvidhA-dravyarUpaM bhAvarUpaM ca, tatra
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 prajJApanAupAGgasUtram-2--15/2/-/436 manaHparyAptinAmakarmodayatoyatmanaHprAyogyavargaNAdalikamAdAya manastvena pariNamanaMtadravyarUpaM manaH, tathA cAhananyadhyayanacUrNikRt-'manapajjattinAmakammodayaojoggemanodavvedhittuMmaNatteNa pariNAmiyA davvA davvamaNo bhannai" iti, tathA dravyamano'vaSTambhenajIvasya yo manaHpariNAmaHsa bhAvamanaH, tathA cAha nandhadhyayanacUrNikRdeva-"jIvo puNa manapariNAmakiriyAvaMto bhAvamano, kiMbhaNiyaM hoi?-manadavvAlaMbaNojIvassa manavAvAro bhAvamano bhaNNai" iti, tatreha bhAvamanA prayojanaM, tadgrahaNe hyavazyaM dravyamanaso'pigrahaNaMbhavati, dravyamano'ntareNabhAvamanaso'sambhavAt, bhAvamanovinApicagavyamanobhavati yathA bhavasthakevalinAM, tata uktaMbhAvamanasA prayojanaM, tatranoiMdriyeNa-bhAvamanasA'rthAvagraho-dravyendriyavyApArAnirapekSaghaTAdyarthasvarUpaparibhAvanAbhimukhaH prathamamekasAmayikorUpAdhU/kArAdivizeSacintAvikalo'nirdezyasAmAnyamAtracintAtmako bodho noiMdriyArthAvagrahaH,avagrahagrahaNaMcopalakSaNaMtena noiMdriyArthAvagrahasyasAkSAditarayostu (IhApAyayoH) upalakSaNata upAdAnaM, vicitratvAt sUtragaterityadoSaH / mU. (137) kativihA NaM bhaMte ! iMdiyA paM0?, go0 ! duvihA paM0, taM0-davyiA ya bhAviMdiyA ya, kati NaM bhaMte ! dabiMdiyA paM0?, go0 ! aTTha dabiMdiyA paM0, taM0-do sottA do nettA do ghANA jIvA phAse / neraiyANaM bhaMte! kati dabiMdiyA paM0?, go0! aTTha ete ceva, evaM asurakumArANaMjAva thaNiyakumArANavi / puDhavikAiyANaM bhaMte ! kati dabiMdiyA, paM0?, go0 ! ege phAsidie paM0, evaM jAva vnnssikaaiyaannN| beiMdiyANaM bhaMte ! kati dabiMdiyA paM0?, go0 ! do davviMdiyA paM0, taM0-phAsidie ya jibhidie ya, teiMdiyANaM pucchA, go0 ! cattAri dabiMdiyA paM0, taM0-do ghANA jIhA phAse, cauridiyANaM pucchA, go0! cha dabiMdiyA paM0, taM0-do nettA do ghANA jIhA phAse, sesANaM jahA neraiyANaM jAva vemaa0| egamegassa NaM bhaMte ! neraiyassa kevaiyA dabiMdiyA atItA?, go0 ! anaMtA, kevaiyA baddhellagA!, go0? aTTha, kevaiyA purekkhaDA?, go0! aTTa vA sola vA sattarasa vA saMkhejA vA asaMkhejjA vA anaMtA vA / egamegassaNaM bhaMte! asurakumArassa kevaiyA dabiMdiyA atItA?, go0 ! anaMtA, kevaiyA baddhellagA?, aTTa, kevaiyA purekkhaDA?, aTTha vA nava vA sattarasa vA saMkhejjA vA asaMkhejA vA anaMtA vA, evaMjAva thaNiyakumArANaM tAva bhaa0| evaM puDhavikAiyA AukAiyA vaNassaikAiyAvi, navaraM kevaiyA baddhallagatti pucchAe uttaraMeke phAsiMdiyadabidie, evaM teukAiyavAukAiyassavi, navaraM purekkhaDA nava vA dasa vA, evaM beiMdiyANavi, navaraM paddhellagapucchAe donni, evaM teiMdiyassavi, navaraMbaddhellagA cattAri, evaM cauridiyassavi navaraM baddhellagA cha, paMciMdiyatirikkhajoNiyA maNUsA vANamaMtarA joisiyasohammIsANagadevassajahA asurakumArassa, navaraMmaNUsassa purekkhaDA kassai asthikassainasthi, jassatthi aTTha vA nava vA saMkhejA vA asaMkhejjA vA anaMtA vA, saNaMtumArAhiMdabaMbhalaMtagasukkasahassAraANayapANayaAraNa-accuyagevejagadevassa ya jahA neraiyassa egamegasasaNaMbhaMte ! vijayavejayaMtajayaMtaaparAjiyadevassa kevaiyA dabiMdiyA atItA go0! anaMtA, kevaiyA baddhalagA?, aTTha, kevaiyA purekkhaDA?,aTTha vA solasa vA cauvIsAvA saMkhejA vA, savvaTThasiddhagadevassa atItA anaMtA baddhellagA aTTha purekkhaDA atttth|
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25 padaM-15, uddezakaH-2, dvAraM - neraiyANaM bhaMte ! kevaiyA davidiyA atItA?, gau0! aneMtA, kevaiyA baddhellagA?, go0! asaMkhejjA, kevaiyA purekkhaDA?, go0 ! anaMtA, evaMjAva gevejjagadevANaM, navaraMmaNUsANaM baddhellagA siya saMkhejjA siya asaMkhejjA, vijayavejayaMtajayaMtaaparAjitadevANaM pacchA, go0! atItAanaMtA baddhellagA asaMkhejjApurekkhaDAasaMkhejA, savvaTThasiddhagadevANaMpucchA, go0! atItA anaMtA, baddhellagA saMkhejA, purekkhaDA saMkhejjA / egamegassaNaM neraiyassa neraiyatte kevaiyAdavviMdiyA atItA?, go0! anaMtA, kevaiyA baddhellagA?, go0! aTTa, kevaiyA purekkhaDA?, go0! kassai asthi kassai natthi, jassasthiaTTha vA solasa vA chauvIsAvA saMkhejA vA asaMkhejA vA anaMtA vaa|| egamegassa NaM neraiyassa asurakumAratte kevaiyA dabiMdiyA atItA?, go0 ! anaMtA, kevaiyA baddhellagA?, go0 ! natthi, kevaiyA purekkhaDA ?, go0 ! kassai asthi kassai natthi, jassatthi aTTa vA solasa vA cauvIsA vA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA anaMtA vA, evaM jAva thaNiya kumaartti| egamegassa NaM neraiyassa puDhavikAiyatte kevaiyA dabiMdiyA atItA?, go0 ! anaMtA, kevaiyA baddhalagA?, go0 ! natthi, kevaiyA purekkhaDA?, go0 ! kassai asthi kassai nasthi, jassasthi ekko vA do vA tinnivA saMkhejjA vA asaMkhejAvAanaMtA vA, evaMjAva vaNassaikAiyatte egamegassaNaM bhaMte ! neraiyassa beiMdiyatte kevaiyA davviMdiyA atItA?, go0 ! anaMtA, kevaiyA baddhalagA?, go0 ! natthi, kevaiyA purekkhaDA?, go0 ! kassai asthi kassai natthi, jassasthi do vA cattAri vAsaMkhejjA vA asaMkhejjA vA anaMtA vA, evaM teiMdiyattevi, navaraM purekkhaDA cattAri aTTa vA bArasa vA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA anaMtA vA, evaM cauridiyattevi, navaraMpurekkhaDA cha vA bArasa vA aTThArasa vA saMkhejjA vA saMkhejjA vA anaMtA vA, paMciMdiyatirikkhajoNiyatte jahA asurakumArattemaNUsattevi evaM ceva, navaraM kevaiyA purekkhaDA?, aTTha vA solasa vA cauvIsA vA saMkhejjA vA asaMkhejA vA anaMtA vA, savvesiM maNUsavajjANaM purekkhaDA maNUsatte kassai asthi kassai natthi evaM na vuccati, vANamaMtarajoisiyasohammaga jAva gevejjagadevatte atItA anaMtA baddhellagA natthi, purekkhaDA kassaI asthi kassai natthi jassa asthi aTTha vA solasa vA cauvIsA vA saMkhejA vA asaMkhejA vA anaMtA vA, egamegassa NaM bhaMte ! neraiyassa vijayavejayaMtajayaMtaaparAjitadevatte kevaiyA dabiMdiyA atItA?, natthi, kevaiyA purekkhaDA?, kassai asthi kassai natthi jassa asthi aTTha vA solasa vA, savvaTThasiddhagadevatte atItA natthi, baddhellagA natthi, purekkhaDA kassai asthi kassai natthi jassa asthi aTTa vA solasa vA, savvaTThasiddhagadevatte atItA natthi, baddhellagA nasthi, purekkhaDA kassaiasthi kassai natthijassa asthi aTThA evaM jahA neraiyadaMDao nIto tahA asurakumAreNavi netavvo, jAva paMciMdiyatirikkhajoNieNaM, navaraMjassa saTThANe jaibaddhellagA tassa tai bhANiyavvA egamegassa NaM bhaMte ! maNUsassa neraiyatte kevaiyA dabiMdiyA atItA, go0 ! anaMtA, kevaiyA baddhellagA?, natthi, kevaiyA purekkhaDA?, kassai asthi kassai natthi jassatthiaTTha vA solasa vA cauvIsA vA saMkhejjA vAasaMkhejjA vA anaMtA vA, evaMjAvapaMciMdiyatirikkhajoNiyatte, navaraM egidiyavigalidiesujassa jai purekkhaDA tassa tattiyA bhANiyavvA,
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAupAGgasUtram-2-15/2/-/437 evamegassaNaM bhaMte! maNUsassa maNUsatte kevaiyAdabiMdiyA atItA, go0! anaMtA, kevaiyA baddhellagA, go0! aTTha, kevaiyA purekkhaDA?, kassai asthi kassai natthi, jassasthi aTTha vA solasa vA cauvIsAvA saMkhejjA vA asaMkhejjA vAanaMtA vA, vANamaMtarajoisiyA jAvagevejagadevatte jahA neraiyatte, egamegassa NaM bhaMte ! maNUsassa vijayavejayaMtajayaMtaaparAjitadevatte kevaiyA dabiMdiyA atItA? go0! kassai asthi kassai natthi, jassa asthi aTThavA solasa vA, kevaiyA baddhalagA? nasthi, kevaiyA purekkhaDA?, kassai asthikassai natthi, jassa'sthi aTTa vA solasa vA, egagamegassa NaM bhaMte ! maNUsassa vA savvaTThasiddhagadevatte kevatitA dabiMdiyA atItA?, go0! kassai asthi kassai natthi, jassatthiaTTa, kevaiyA baddhalagA? natthi, kevaiyA purekkhaDA kassai asthi kassai natthi, jassa asthi aTTha, vANamaMtarajotisie jahA nertie|| sohammagadevevijahAneraie, navaraMsohammagadevassa vijayavejayaMtajayaMtAparAjiyatte kevaiyA atItA?, go0 ! kassai asthi kassai natthi, jassa asthi aTTha, kevaiyA baddhellagA?, nasthi, kevaiyA purekkhaDA ?, go0 ! kassai asthi kassati natthi, jassa asthi aTTha vA solasa vA, savvaTThasiddhagadevattejahAneraiyassa, evaMjAva gevejjagadevassa, savvaTThasiddhagatAvanetavvaM egamegassa gaMbhaMte ! vijayavejayaMtajayaMtAparAjitadevassa neraiyatte kevaiyA dabiMdiyA atItA?, go0 ! amaMtA, kevaiyA baddhellagA?, natthi, kevaiyA purekkhaDA?, nasthi, evaMjAva paMciMdiyatirikkhajoNiyattemaNUsatte atItA anaMtA, baddhallagA natthi, purekkhaDA aTTa vA solasa vA cauvIsA vA saMkhejjA vA, vANamaMtare joisiyattejahA neraiyatte, sohammagadevatte'tItAanaMtA, baddhellagA natthi, purekkhaDA kassai asthi kassai natthei, jassa asthi aTTa vA solasa vA cauvIsA vA saMkhejA vA, evaM jAva gevejagadevatte, vijayavejayaMtajayaMaparAjitadevatte atItA kassai asthi natthi, jassa asthi aTTha, kevatiyA baddhellagA?, aTTha, kevatiyA purekkhaDA?, kassai asthi kassai natthi, jassa atthi aTTha, egamegassaNaM bhaMte ! vijayavejayaMta jayaMtaaparAjiyadevassa savvaTThasiddhagadevatte kevaiyA dabiMdiyA atItA?, go0 ! natthi, kevaiyA purekkhaDA?, kassai asthi kassai natthi, jassa asthi aTTa, egamegassa NaM bhaMte ! savvaTThasiddhagadevassa neraiyatte kevaiyA dabiMdiyA atItA?, go0 ! anaMtA, kevaiyA baddhellagA?, natthi, kevaiyA purekkhaDA?, natthi, evaM maNUsavajaM jAva gevejjagadevatte, navaraMmaNUsatte atItA anaMtA, kevaiyA baddhellagA?, natthi, kevaiyA purekkhaDA?, aTTha, vijayavejayaMtajayaMtaaparAjitadevatte atItA kassati asthi kassati nasthi, jassa asthi aTTha, kevaiyA baddhellagA?, natthi, kevaiya purekkhaDA?, nathi, egamegassaNaMbhaMte! savvaTThasiddhagadevassa savvaTThasiddhagadevatte kevaiyA davviMdiyA atItA go0 ! natthi, kevaiyA baddhellagA?, aTTa, kevaiyA purekkhaDA?, ntthi| neraiyANaM bhaMte ! neraiyatte kevatitA dabiMdiyA atItA?, go0! anaMtA, kevaiyAbaddhelagA? asaMkhejA, kevaiyApurekkhaDA?, anaMtA, neraiyANaM bhaMte ! asurakumAratte kevaiyA dabiMdiyA atItA?, go0 ! anaMtA, kevaiyA baddhalagA?, natthi, kevaiyA purekkhaDA?, amaMtA, evaM jAva gevejjagadevatte, neraiyANaM bhaMte ! vijayavejayaMtajayaMtaaparAjitadevatte kevaiyA daTviMdiyA atItA ?,
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM- 15, uddezakaH - 2, dvAraM - natthi, kevaiyA davviMdiyA atItA ?, natthi, kevaiyA baddhellagA?, natthi, kevaiyA purekkhaDA ?, asaMkhijjA, evaM savvaTTasiddhagadevattevi, evaM jAva paMciMdiyatirikkhajoNiyA savvaTTasiddhagadevatte bhANiyavvaM, navaraM vaNassaikAiyANaM vijayavejayaMtajayaMta aparAjitadevatte savvaTThasiddhagadevatte ya purekkhaDA anaMtA, savvesiM maNUsasavvaTTasiddhagavajjANaM saTTANe baddhellagA asaMkhejjA, paradvANe baddhellagA natthi, vaNassaikAiyANaM baddhellagA anaMtA, maNUsANaM neraiyatte atItA baddhellagA natthi purekkhaDA anaMtA, evaM jAva gevejjagadevatte, navaraM saTThANe atItA anaMtA baddhellagA siya saMkhejjA siya asaMkhejjA purekkhaDA anaMtA, 27 maNUsANaM bhaMte! vijayavejayaMtajayaMta aparAjitadevatte kevaiyA davviMdiyA atItA ?, saMkhejA, kevaiyA baddhellagA ?, natthi, kevaiyA purekkhaDA ?, siya saMkhejjA siya asaMkhejjA, evaM savvaTTasiddhagadevatte atItA natthi baddhellagA natthi purekkhaDA asaMkhejjA, evaM jAva gevejjagadevANaM, vijayavejaMyatajayaMta aparAjitadevANaM bhaMte ! neraiyatte kevaiyA davviMdiyA atItA ?, go0 ! anaMtA, kevaiyA baddhellagA ?, natthi, kevaiyA purekkhaDA ?, natthi, evaM jAva joisiyattevi, navaraM maNUsatte atItA anaMtA, kevaiyA baddhellagA ?, natthi, purekkhaDA asaMkhijjA, evaM jAva vejagadevatte saDDANe natthi baddhellagA natthi purekkhaDA asaMkhejjA, savvaTTasiddhagadevANaM bhaMte! neraiyatte kevatiyA davviMdiyA atItA ?, go0 ! anaMtA, kevatiyA baddhellagA ?, natthi, kevatiyA purekkhaDA ?, natthi, evaM maNUsavajraM tAva gevejjagadevatte, maNusatte atItA anaMtA, baddhellagA natthi, purekkhaDA saMkhejjA, vijayavejayaMtajayaMta aparAjitadevatte kevaiyA davviMdiyA atItA ?, saMkhejjA, kevaiyA baddhellagA ?, natthi, kevaiyA purekkhaDA ?, natthi, savvaTThasiddhagadevANaM bhaMte! savvasiddhagadevatte kevaiyA davviMdiyAM atItA ?, natthi kevaiyA baddhe lagA ?, saMkhijjA, kevaiyA purekkhaDA ?, natthi, dAraM 11 / kati NaM bhaMte! bhAviMdiyA, paM0 ?, go0 ! paMca bhAviMdiyA, paM0 taM0-sotiMdie jAva phAsiMdie, neraiyANaM bhaMte! kati bhAviMdiyA paM0 ?, go0 ! paMca bhAviMdiyA paM0, taM0 - sotiMdite jAva phAsiMdite, evaM jassa jai iMdiyA tassa tai bhANitavvA, jAva vemANiyANaM, egamegassa NaM bhaMte! neraiyassa kevaiyA bhAviMdiyA atItA ?, go0 ! anaMtA, kevaiyA baddhellagA ?, paMca, kevaiyA purekkhaDA ?, paMca vA dasa vA ekkArasa vA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA anaMtA vA, evaM jAva thaNiyakumArassavi, evaM puDhavikAiya AukAiyavaNassaikAiyassavi, beiMdiyateiMdiyacauridiyassavi, teukAiyavAukAiyassavi evaM ceva, navaraM purekkhaDA cha vA satta vA saMkhajjA vA asaMkhejA vA anaMtA vA, paMciMdiyatirikkhajoNiyassa jAva IsANassa jahA asurakumArassa, navaraM maNUsassa purekkhaDA kassai atthi natthitti bhANiyavvaM, saNakumAra jAva gevejjagassa jahA neraiyassa, vijayavejayaMtajayaMta aparAjitadevassa atItA anaMtA, baddhellagA paMca, purekkhaDA paMca vA dasa vA pannarasa vA saMkhejjA vA, savvaTTasiddhagadevassa atItA anaMtA, baddhellagA paMca, kevaiyA purekkhaDA ?, paMca / neraiyANaM bhaMte! kevaiyA bhAviMdiyA atItA ?, go0 ! anaMtA, kevaiyA baddhellagA ?, asaMkhejA, kevaiyA purekkhaDA ?, anaMtA evaM jahA davviMdiesa pohatteNaM daMDato bhaNito tahA bhAviMdiesuvi pohatteNaM daMDato bhANiyavvo, navaraM vaNassaikAiyANaM baddhellagA anaMtA, egmegassa
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 prajJApanAupAGgasUtram-2-15/2/-/437 NaM bhaMte ! neraiyassa neraiyatte kevatiyA bhAviMdiyA atItA?, go0 ! anaMtA, baddhellagA?, paMca, purakkhaDA kassavi asthi kassavi natthi, jassa paMca vA dasa vA pannarasa vA saMkhejA vA asaMkhejjA vA anaMtA vA, evaM asurakumArANaM jAva thaNiyakumArANaM, navaraM baddhellagA natthi, puDhavikAiyatte jAva beiMdiyatte jahA dabiMdiyA, teiMdiyatte taheva navaraM purekkhaDA tinni vA cha vA nava vA saMkhejA vA asaMkhejA vA anaMtA vAsa, evaM cauridiyattevi, navaraM purekkhaDA cattAri vA aTTha vA aTTha vA bArasa vA saMkhejA vA asaMkhejA vA anaMtA vA, evaM ee ceva gamA cattAri jANetavvAje ceva dabiMdiesu, navaraMtaiyagame jANitavvAjassa jai iMdiyA te purekkhaDesu muNetavvA, cautthagame jaheva dabiMdiyA, jAva savvaTThasiddhagadevANaM savvaTThasaddhagadevatte kevatiyA bhAviMdiyA atItA?, natthi, baddhellagA?, saMkhijjA, purekkhaDA?, natthi vR. 'kativihANaM bhaMte ! iMdiyA paM0' iti dravyendriyasUtraM sugama, prAgbhAvitatvAt, 'kaiNaM bhaMte! daviMdiyA paM' ityAdi, dravyendriyasaGkhyAviSayaMdaNDakasUtraMca pAThasiddha ekaikajIvaviSayAtItabaddhapuraskRtadravyendriyacintAyAM 'purakkhaDA aTTa vA sola vA sattarasa vA saMkhijjA vA asaMkhijjA vAanaMtAvA' iti, yonairayikonantarabhavemanuSyatvamAvApya setsyatitasya mAnuSabhavasambandhInyaSTI, yaHpunaranintarabhavetiryakpaJcendriyatvamavApyatata udvattomanuSyeSu gatvA setsyatitasyASTautiryakpaJcendriyabhavasambandhInyaSTau manuSyabhavasambandhInItiSoDaza, yaH punaranantaraM narakAduvRttastiryakpaJcendriyatvamavApya tadanantaramekaM bhavaM pRthivIkAyadiko bhUtvA manuSyeSusamAgatya setsyati tasyASTau tiryakpaJcendriyabhavasambandhIni ekaMpRthivIkAyAdibhavasambandhi aSTau ca manuSyabhavasambandhInIti saptadaza saGkhayeyakAlaM saMsArAvasthAyinaH saJjayeyAni asaMGkhayeyaM kAlamasaGghayeyAni anantaM kAlamanantAni / __ asurakumArasUtre 'purakkhaDA aTTha vA nava vA' ityAdi, tatrAsurabhavAduvRttyAnantarabhave manuSya-tvamavApyasetsyato'STau, asurakumArAdayastvIzAnaparyantAH pRthivyabbanaspatiSUtpadyantetato'. nantarabhave pRthivyAdiSu gatvA tadanantaraM manuSyatvamavApya setsyati tasya nava, saGkhayeyAdibhAvanA prAgvat, pRthivyabvanaspatisUtre 'purakkhaDAaTTha vAnave'tipRthivyAdayohyanantaramuvRttya manuSyeSu utpadyantesidhyantica, tatrayo'nantarabhavemanuSyatvamavApya setsyatitasya manuSyabhavasambandhInyaSTau, yastvanantaramekaM pRthivyAdibhavamAvApya tadanantaraM manuSyo bhUtvA setsyati tasya nava, tejovAyavo'nantaramudvattA manuSyatvameva na prApnuvanti dvitricaturindriyAstvanantaraM manuSyatvamavApnuvanti paraM na sidhyanti tatasteSAM sUtreSu jaghanyapade nava naveti vaktavyaM, zeSabhAvanA prAguktAnusAreNa kartavyA, manuSyasUtre puraskRtAni dravyendriyANi kasalyApi santi kasyApi na santIti, tadbhava eva sidhyato na santi zeSasya santIti bhAvaH, yasyApi santi so'pi yadyanantarabhave bhayo'pi manuSyo bhUtvA setsyati tasyASTau, yaH punaH pRthivyAghekabhavAntarito manuSyo bhUtvA siddhigAmI tasya nava, zeSabhAvanA prAgvat, sanatkumArAdayo devAanantaramuvRttAH na pRthivyAdiSvAyAnti kintu paJcendriyeSutataste nairayikavadvaktavyAH, tathA cAha- "saNaMkumAramAhiMdabaMbhaloyalaMtagasukkasahassAraANayapANayaAraNaaccuyagevijadevassa ya jahA neraiyassa" vijayAdidevacatuSTayasUtreSu yo'naMtarabhave
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-15, uddezakaH-2, dvAraM - manuSyatvamavApya setsyati tasyASTI, yaH punarekavAraMmanuSyo bhUtvAbhUyo'pimanuSyatvamavApya setsyati tasyaSoDaza, yastvapAntarAle devatvamanubhUya manuSyo bhUtvA siddhigAmItasya caturviMzatiH, manuSyabhave aSTau devabhave'STau bhUyo'pi manuSyabhave aSTAviti, saGkhayeyAni saGkhyeyaM kAlaM saMsArAvasthAyinaH, iha vijayAdiSu caturbhugatAH prabhUtamasaGkhayeyamanantaM vA kAlaM saMsAre nAvatiSThante tataH saMkhejjA vA ityevoktaM, 'nAsaMkhejjA vA anaMtA vA' iti, sarvArthaddhistvanantarabhave niyamataH sidhyati tatastasyAjadhanyotkRSTaM puraskRtA assttaaviti| bahuvacanacintAyAM nairayikasUtre baddhAni dravyendriyANyasaGkhayeyAni, nairayikANAmasaGkhyAtatvAt, evaM zeSasUtreSvapyupayujya vaktavyaM, navaraM manuSyasUtre 'siya saMkhejjA siya asaMkhejjA' iha sammUrchimamanuSyAHkadAcitsarvathAna santi, tadanantarasya caturviMzatimuhUrtapramANasyaprAgabhidhAnAt, tatra yadA pRcchAsamaye sarvathA na santi tadA saGkhayeyAni, garbhajamanuSyANAM saGkhayeyatvAt, yadA tu sammUrchimA api santi tadA asaGkhayeyAni, sarvArthasiddhamahAvimAnadevAH saGghayeyAH, bAdaratve mahAzarIratve ca sati parimitakSetravarttitvAt, tato baddhAni puraskRtAni vA teSAM dravyendriyANi saGkhayeyAni, egamegassaNaMbhaMte! neraiyassa neraiyatte' ityAdi, 'kassai asthi kassai natthi' iti yo narakAdutto bhUyo'pinairayikatvaM nAvApsyati tasya na bhavanti, yastvavApyasyati tasya santi, so'pi yadyekavAramAgAmI tato'STau dvau vArau cet tacarhi SoDaza yadi trIn vArAn tatazcatuviMzatiHsaGkhyeyAnvArAnAgAminaH saGghayeyAnItyAdi, manuSyatvacintAyAM 'kassai asthi kassai natthi' iti na vaktavyaM, manuSyeSvAgamanasyAvazyaMbhAvitvAt, tato jaghanyapade'STau utkarSato'nantAnIti vaktavyaM, vijayavaijayaMtajayantAparAjitacintAyAM atItAni dravyendriyANi na santi, kasmAditi cet ?, ucyate, iha vijayAdiSucaturbhugatojIvoniyamAttata udvatto najAtucidapinairayikAdipaJcendriyatiryakaparyavasAneSu tathA vyantareSujyotiSkeSucamadhye masAgamiSyati tathAsvAbhAvyAt, manuSyeSu saudharmAdiSu cAgamiSyati, tatrApijaghanyata ekaM dvau (trIn) vAbhavAnutkarSataH saGkhayeyAn napunarasaGkhayeyAn anantAnvA, tatonairayikasya vijayAditve'tItAnidravyendriyANinasantItyuktaM, puraskRtAni aSTau SoDaza vA, vijayAdiSu dvirutpannasyAnantarabhava niyamato mokSagamanAt, ___ evaM yathA nairayikasya nairayikatvAdiSu caturviMzatau sthAneSu cintA kRtA tathA asurakumArAdInAmapipratyekaMkartavyA, pUrvoktabhAvanA'nusAreNa ca svayamupayujyaparibhAvanIyA, bhAvendriyasUtrANyapi sugamAnyeva, kevalaM dravyendriyagatabhAvanAnusAreNa tatra bhAvanA bhAvayitavyA padaM-15 - uddezakaH-2 - samAptam padaM-15- samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA prajJApanAupAGgasUtre paJcadazapadasya malayagiriAcAryeNa viracitA TIkA prismaaptaa| (padaM-16 - "prayoga" vRtadevaM vyAkhyAtaMpaJcadazamadhunA SoDazamArabhyate-tasya cAyamabhisambandhaH-ihAnantarapade
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAupAGgasUtram -2-16/-/-/438 pradhAnapadahetutvAdindriyatAmeva lezyAdisadbhAvAtsa vizeSata indriyapariNAma uktasatatastadanantaramiha pariNAmasAmyAt prayogapariNAmaH pratipAdyate, tatra cetamAdisUtram mU. (438) kativihe NaM bhaMte ! paoge paM0 ?, go0 ! pannarasavihe paoge paM0, taM0saccamaNappaoge 1 asaccamaNappaoge 2 saccAmosamaNappaoge 3 asaccAmosamaNappaoge 4 evaM vaippaogevi cauhA 8 orAliyasarIrakAyappaoge 9 orAliyamI sasarIkAyappaoge 10 veuvviyasarIrakAyappaoge 11 veuvviyamIsasarIkA- yappaoge 12 AhArakasarIrakAyappaoge 13 AhAragamIsasarIrakAyappaoge 14 (teyA) kammAsarIrakAyappaoge 15 / vR. 'kaivihe NaM bhaMte!' ityAdi, katividhaH - katiprakAraH, Namiti vAkyAlaGkAra, bhadanta prayogaH prajJaptaH ?, prayoga iti prapUrvasya 'yujirAyoge' ityasya dhaJantasya prayogaH, parispandakriyA AtmavyApAra ityarthaH, athavA prakarSeNa yujyate - vyApAryate kriyAsu sambandhyate vA sAmparAyikeryApathakarmaNA sahAtmA aneneti prayogaH 'puMnAmnI'ti karaNe dhaJpratyayaH, bhagavAnAha - paJcadazavidhaH prajJaptaH, tadeva paJcadazavidhatvaM darzayati 30 'saccamaNappaoge' ityAdi, santo- munayaH padArthA vA teSu yathAsaGkhyaM muktiprApakatvaina yathAvasthitavastusvarUpacintanena ca sAdhu satyaM - asti jIvaH sadasaddbhUpo dehamAtravyApItyAdirUpatayA yathAvasthitavastucintaparaM, satyaM ca tat manazca satyamanaH tasya prayogo-vyApAraH satyamanaprayogaH, 'asacamaNappaoge' iti, satyaviparItamasatyaM yathA nAsti jIvaH ekAntasadrUpo vetyAdikuvikalpanaparaM, tacca tanmazca tasya prayogota' satyamanaH prayogaH, 'saccamosamaNappaoga' iti satyamRSA - satyAsatye yathA dhavakhadirupalAzAdimizreSu bahuSvazokavRkSeSu azokavanamevedamiti vikalpanaparaM, tatra hi katipayAzokavRkSANAM sadbhAvAt satyatA anyeSAmapi dhavakhadirAdInAM sadmAvAdasatyatA, vyavahAranayamatApekSayA caivamucyate, paramArthataH punarimasatyaMmeva, yathAvikalpitArthAyogAt, tacca tanmanazcetyAdi prAgvat, tathA 'asaccAmosamaNappaoge' iti yanna satyaM nApi mRSA tadasatyAmRSA, iha vipratipattau satyAM vastupratiSThAsayA sarvajJamatAnusAreNa vikalpyate yathA asti jIvaH sadasadrUpe iti tatkila satyaM paribhASitamArAdhakatvAt, yatpunarvipratipattau satyAM yadvastupratiSThAzayA'pi sarvajJamatottIrNaM vikalpyate yathA nAsti jIvaH ekAntanityo vetyAdi tadasatyaM virAdhakatvAt, yatpunarvastupratiSThAsAmAntareNa svarUpamAtraparyAlocanaparaM yathA - devadattAtta 3 ghaTa Anetavyo gauryAcanIyA ityAdicintapanaparakaM tat asatyAmRSA, idaM hi svarUpamAtraparyAlocanaparatvAt na yathoktalakSaNaM sayaM nApi mRSA, etadapi vyavahAranayamatApekSayA draSTavyaM, anyathA vipratAraNabuddhipUrvakamasatye'ntarbhavati anyattu satye, tacca tanmanazca tasya prayogo'satyA'mRSAmanaH prayogaH / evaM 'vaippaogovi cauhA' iti, yathA manaH prayogazcaturddhA tathA vAkprayogo'pi caturddhA, tadyathA-satyavAkprayogo mRSAvAkprayogaH satyAmRSAvAkprayogaH asatyAmRSAvAkprayogaH, etAzca satyavAgAdayaH satyamanaHprabhRtivadbhAvanIyA iti / orAliyasarIrakAyappaoge' iti audArikAdizabdArthamagre vakSyAmaH, audArikameva zarIraM tadeva pudgalaskandhasamudAyarUpatvAt upacIyamAnatvAcca kAyaH audArikazarIrakAyaH tasya prayogaH
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-16, uddezakaH-, dvAraM audArikazarIrakAyaprayogaH, ayaM ca tirazco manuSyasya ca paryAptasya 1, 'audArikamizrakAyazarIraprayoga' iti audArikaM ca tanmizraM ca audArikamizra, kena saha mizritamiti cet ?, ucyate, kArmaNana, tathA coktaM niyuktikAreNa zastra (AhAra) prijnyaandhyyne||1|| 'joeNaM kammaeNaM AhArei anNtrNjiivo| teNa paraM mIseNaMjAva sarIrassa nipphttii|| nanumizratvamubhayaniSThaM, tathAhi-yathAaudArikaMkAmaNena mizraMtathA kANamapiaudArikeNa mizraM tataH kasmAdaudArikamizrameva taducyate na kArmaNamizramiti ?, ucyate, iha vyapadezaH sa pravartanIyo yena vivakSitArthapratipattirniSpratipakSA zrotRNAmupajAyate, anyathA saMdehApattito vivakSitArthApratipattyAnateSAmupakAraH kRtaHsyAt, kArmaNaMcazarIramAsaMsAramavicchedenAvasthitatvAt sakaleSvapi zarIrareSu sambhavati, tataH kArmaNamizramityukte na jJAyate kiM tiryagmanuSyANAmapaptiAvasthAyAM tadvivakSitamuta devanArakANAmiti?, tata utpattimAzrityaudArikasya pradhAnatvAt kAdAcitkatvAcca nizaSpratipakSavivakSitArthapratipattyarthamaudArikeNa vyapadizyate-audArikamizramiti, tathAyadaudArikazarIro vaikriyalabdhisampannau manuSyastiryakpaJcendriyaH paryAptakabAdaravAyukAyiko vAvaikriyaMkarotitadA kilaudArikazarIraprayogaevavartamAnaHpradezAn vikSipya vaikriyazarIra yogyAn pudgalAnupAdAya vaikriyazarIraparyAptayA yAvanna paryAptimupagacchati tAvatyadyapi vaikriyeNa mizrataudArikasyobhayaniSThA tathApyaudArikasya prArambhakatayA pradhAnatvAt tena vyapadeza audArikamizramiti, na vaikriyeNeti, tathA AhArakamapi zarIraM yadA kazcidAhArakalabdhimAn pUrvadharaH karotitadAyadyapyAhArakeNa mizratvamaudArikakasyobhayaniSThatathApyaudArikamArabhakatayApradhAnamiti tena vyapadezapravRttiraudArikamizramiti, na tvAhArakeNeti, audArikamizraM ca tat zarIraM cetyAdi pUrvavat 2, vaikriyazarIrakAyaprayogovaikriyazarIraparyAptayAparyAptayA 3, vaikriyamizrazarIrakAyaprayogo devanAkAraNamaparyAptAvasthAyAM, mizratAca tadAnIM kAnunasaha veditavyA, atrAkSepaparihArau prAgvat, tathA yadA manuSyastiryakpaJcendriyo vAyukAyiko vA vaikriyazarIrI bhUtvA kRtakAryo vaikriyaM parijihIrgharaudArike praveSTuM yatate tadA kila vaikriyazarIrabalenaudArikopAdAnAya pravartate iti vaikriyasya prAdhAnyAttena vyapadezo naudArikeNeti vaikriyamizramiti 4, tathA AhArakazarIrakAyaprayogaH AhArakazarIraparyAptayA paryAptasya 5, AhArakamizrazarIrakAyaprayogaH AhArakAdaudArikaM pravizataH, etaduktaM bhavati-yadA AhArakazarIrI bhUtvA kRtakAryaH punarapyaudArikaM gRhNAti tadA yadyapi mizratvamubhayaniSThaM tathApyaudArikepravezaAhArakabalenetyAhArakasya pradhAnatvAt tena vyapadezo naudArikeNAhArakamizramiti 6 / etacca siddhAntAbhiprAyeNoktaM, kArmagranthikAH punarvaikriyasya prArambhakAle parityAgakAle ca vaikriyamizramAhArakazarIrasya prArambhakAle parityAgakAleca AhArakamidhena tvekasyAmaparyavasthAyAmaudArikamizramiti pratipannAH, taijasakArmaNazarIraprayogo vigrahagatau samudghAtAvasthAyAM vA sayogikevalinstRtIyacaturthapaJcamasamayeSu, iha taijasaM kArmaNena sahAvyabhicArIti yugapattaijasakArmaNagrahaNaM, amUneva paJcadaza prayogAn jIvAdiSu sthAneSu cintayannAha
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAupAGgasUtram-2-16/-1-1439 mU. (439) jIvANaM bhaMte ! katividhe paoge pannatte?, go0 ! pannarasavidhe pannatte, saccamanappaoge jAva kammAsarIrakAyappaoge, neraiyANaM bhaMte ! katividhe paoge pannatte? go0 ! ekkArasavidhe paoge paM0, taM0-saccamaNappaoge jAva asaccAmosAvayappaoge veubviyasarIrakAyappaoge veubviyamIsasarIrakAyappaoge (teyA) kammAsarIrakAyappaoge, evaM asurakumArANavi jAva thnniykumaaraannN|| puDhavikAiyANaM pucchA, go0 ! tivihe paoge paM0, taM0-orAliyasarIrakAyappaoge orAliyamIsasarIkAyappaoge kammAsarIrakAyappaoge ya, evaM jAva vaNassaikAiyANaM, navaraM vAukAiyANaM paMcavihe paoge paM0, taM0-orAliyakAyappaoge orAliyamIsasarIkAyappaoge ya veubbie duvidhe kammAsarIrakAyappaoge ya, beiMdiyANaM pucchA, go0 ! caubihe paoge paM0, taM0-asaccAmosavaippaoge orAliyasarIrakAyappa0 orAliyamIsasarIkAyappa0 kammAsarIrakAyappa0 evaM jAva cauridiyANaM, paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA, go0 ! terasavidha paoge paM0, taM0-saccamanappaoge mosamanappaoge saccAmosa0 asaccAmosamanappa0, evaM vaippaogevi, orAliyasarIrakAyapa0 orAliyamIsarIrakAyappa0 veubviyasarIrakAyappa0 veubviyamIsasarIrakAyappa0 kammasarIrakAyappaoge, maNUsANaMpucchA, go0! pannarasavidhepaoge paM0, taM0-saccamaNappa0 jAvakammAsarIrakAyappa0, vANamaMtarajoisiyavemANiyANaM jahA neriyaannN| vR. 'jIvANaM bhaMte ! katividhe paoge paM0'ityAdi, tatra jIvapade paJcadazApi prayogAH, nAnAjIvApekSayA sadaiva paJcadazAnAmapi yogAnAMlabhyamAnatvAtad, nairayikapade ekAdaza, audArikakaudArikamizrAhArakAhAramizraprayogANAM teSAmasambhavAt, evaM sarveSvapi bhavanapativyantarajyotiSkavaimAnikeSu bhAvanIyaM, pRthivyAdiSuvAyukAyavarjeSvekendriyeSupratyekaMpratyekaMtrayastrayaH prayogAH audArikaudArikamizrakArmaNalakSaNAH, vAyukAyikeSupaJca, vaikriyavaikriyamizrayorapiteSAM sambhavAt, dvitricaturindriyANAM pratyekaM catvAraH audArikamaudArikamizraM kArmaNasatyAmRSAbhASA ca, zeSAstu satyAdayo bhASAsteSAM na sambhavanti 'vigalesu asacamoseve' [vikaleSu asatyAmRSaiva ]iti vacanAt, - paJcendriyatiryagyonikAnAMtrayodazaAhArakAhArakamizrayosteSAmasambhavAdasambhavazcaturadazapUrvAdhigamAsambhavAt, manuSyeSu paJcadazApi, manuSyANAM srvbhaavsmbhvaat| adhunAjIvAdiSu padeSu niyataprayogabhAvaM vicintayiSuridamAha mU. (40) jIvANaM bhaMte ! kiM saccamaNappaogI jAva kiM kammasarIrakAyappaogI?, jIvA savvevi tAva hoja saccamaNappaogIvi jAva veuvviyamIsasarIrakAyappaogIvi kammAsarIrakAyappaogIvi 13, ahavegeya AhAragasarIrakAyappaogIya 1 ahavege yaAhAragasarIrakAyappaogiNo ya 2 ahavegeya AhAragamIsasarIrakAyappaogIya3, ahavege yaAhAragamIsasarIrakAyappaogiNo ya 4, caubhaMgo, ahavege ya AhAragasarIrakAyappaogI ya AhAragamIsasarIkAyappaogI ya 1 ahavege ya AhAragasarIrakAyappaogI ya AhAragamIsAsarIkAyappaogiNo ya 2 ahavege ya
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM- 16, uddezakaH-, dvAraM - AhAra - gasarIrakAyappaogiNo ya AhAragamIsAsarIkAyappaogI ya 3 ahavege ya AhAragasarIrakAyappaogiNo ya AhAragamIsAsarIkAyappa ogiNo ya 4, e jIvANaM aTTha1 / neraiyANaM bhaMte! kiM saccamanappagI jAva kiM kammasarIrakAyappaogI 11?, neraiyA savvevi tAva hojjA sactacamaNappaogIvi jAva veubviyamIsAsarIrakAyappaogavi, ahavege ya kammasarIrakAyappaogI ya 1 ahavege ya kammasarIrakAyappaogiNo ya 2, evaM asurakumArAvi, jAva thaNiyakumArANaM / puDhavikAiyANaM bhaMte! kiM orAliyasarIrakAyappaogI orAliyamIsAsarIrakAyappaogI kammAsarIrakAyappaogI?, go0 ! puDhavikAiyA orAliyasarIrakAyappaogIvi orAliyayamIsasarIrakAyappaogIvi kammAsarIrakAyappaogIvi, evaM jAva vaNapphaikAiyANaM, navaraM vAukkAiyA veuvviyasarIrakAyappaogIvi veuvviyamIsAsarIrakAyappaogIvi, 33 beiMdiyANaM bhaMte! kiM orAliyasarIrakAyappaogI jAva kammAsarIrakAyappaogI ?, go0 ! beiMdiyA savvevi tAva hojjA asaJccamosalavaippaogIvi orAliyasarIrakAyappaogIvi orAliyamIsasarIkAyappaogIvi, ahavege ya kammAsarIrakAyappaogIvi, ahavege ya kammAsarIrakAyappaogiNo ya, evaM jAva cauriMdiyAvi, paMciMdiyatirikkhajoNiyA jahA neraiyA, navaraM orAliyasarIrakAyappaogIvi orAli - yamIsAsarIkAyappaogIvi, ahavege ya kammAsarIrakAyappaogI ya ahavege ya kammAsarIrakA - yappaogiNo ya, maNUsANaM bhaMte 9 kiM saccamanappaogI jAva kiM kammAsarIrakAyappaogI?, go0 ! maNUsA savvevi tAva hojjA saccamanappaogIvi jAva orAliyasarIrakAyappaogIvi, veDavviyasarIrakAyappaogIvi veuvviyamIsasarIkAyappaogI ya, ahavege ya orAliyamIsAsarIrakAyappaogI ya ahavege ya orAliyamIsAsarIkAyappaogiNo ya 2 ahavega ya AhAragasarIrakAyappaogI ya, ahavege ya AhAragasarIrakAyappaogiNo ya 2, ahavege ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogI ya ahavege ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogiNo ya 2 ahavege ya kammagasarIrakAyappaogI ya ahavege ya kammagasarIrakAyappaogiNo ya 2, ete aTTha bhaMgA patteyaM, ahavege ya orAliyamIsasarIrakAyappaogI ya AhAragasarIrakAyappaogI ya 1 ahavege orAliyamIsAsarIrakAyappaogI ya AhAragasarIrakAyappaogiNo ya 2 ahavege ya orAli5marIrakAyappaogiNo ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogI ya 3 ahavege ya orAliyamIsAsarI~~ ogiNo ya AhAragasarIrakAyappaogiNo ya 4 evaM ete cattAri bhaMgA, / ahavege ya orAliMya sarIrakAyappaogI ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogI ya 1 ahavege ya orAliyamIsAsarIrakAya geMgI ya AhAragamIsAsarIrakA ogiNo ya 2 ahavege ya orAliyamIsAsarIrakAyappaogiNo ye jahAragamIsAsarIrakAyappaogI ya 2 ahavarga ya orAliyamIsAsarIkAyappaogiNo ya AhAragamA usarIrakAyappaogiNo ya 4, cattAri bhaMgA, ahavege ya orAliyamIsAsarIrakAyappaogI ye sarIrakAyappaogI ya 1 ahavege ya orAliyamIsAsarIrakAyappaogI ya kammAsarIrakAyappa agiNo ya 2, ahavege orAli 11 3
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 prajJApanAupAGgasUtram-2-16/-/-/440 yamIsAsarIkAyappaogiNo ya kammAsarIrakAyappaogIya 3, ahavegeorAliyamIsAsarIrakAyappaogiNo ya kammAsarIrakAyappaogiNo ya 4, ete cattAri bhaMgA, ahavegeya AhAragasarIrakAyappaogIya AhAragamIsAsarIrakAyappaogIya 1 ahavege ya AhAragasarIrakAyappaogI ya AhAragamIsAsarIkAyappaogINo ya 2 ahavege ya AhAragamasarIrakAyappaogiNoya AhAragamIsAsarIrakAyappaogI ya 3 ahavege ya AhAragamasarIrakAyappaogiNo ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogiNo ya 4, cattAri bhaMgA, ___ ahavege ya AhAragasarIrakAyappaogI ya kammagasarIrakAyappaogI ya 1 ahavege ya AhAragasarIrakAyappaogI ya kammAsarIrakAyappaogiNo ya 2 ahavege ya AhAragasarIrakAyappagiNo ya kammAsarIrakAyappaogI ya 3 ahavege ya AhAragasarIrakAyappaogiNo ya kammAsarIrakAyappaogiNo ya 4, cauro bhaMgA, ahavege ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogI ya kammagasarIrakAyappaogI ya 1 ahavege ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogI ya kammAsarIrakAyappaogiNo ya 2 ahavege ya AhAragamIsAsarIkAyappaogiNo ya kammAsarIrakAyappaogI ya 3 ahavege ya AhAragamIsAsarIkAyappaogiNo ya kammagasarIrakAyappaogiNo ya 4, cauro bhaMgA, evaM cauvvIsaM bhaMgA, ahavegeya orAliyamIsagasarIrakAyappaogIya AhAragasarIrakAyappaogIya AhAragamIsAsarIrakAyappaogI ya 1 ahavege ya orAliyamIsagasarIrakAyappaogI ya AhAragasarIrakAyappaogIya AhAragamIsAsarIrakAyappaogiNoyara ahavegeyaorAliyamIsagasarIrakAyappaogI ya AhAragasarIrakAyappaogiNo ya AhAragamIsAsarIkAyappaogI ya 3 ahavega ya orAliyamIsAsarIrakyAppaogI ya AhAragasarIrakAyappaogiNo ya AhAragamIsAsarIkAyappaogiNo ya4, ahavegeyaorAliyamIsAsarIrakAyappaogiNoya AhAragasarIrakAyappaogI yaAhAragamIsAsarIrakAyappaogIya5ahavegeyaorAliyamIsAsarIrakAyappaogiNoya AhAragasarIrakAyappaogIya AhAragamIsAsarIrakAyappaogINoya 6 ahavegeya orAliyamIsAsarIkAyappaogiNoya AhAragasarIrakAyappaogiNoya AhAragamIsAsarIkAyappaogIya7, ahavege yaorAliyamIsAsarIrakAyappaogiNoya AhArakasarIrakAyappaogiNo yaAhAragamIsAsarIkAyappaogiNo ya 8, ete aTTha bhaMgA, ahavege ya ya orAliyamIsAsarIrakAyappaogI ya AhAragasarIrakA gAya kammagasarIrakAyappaogIya 1. ahavegeya orAliyamIsAsarIrakAyappoya AhAragasarArakAyappaogIya kammagasarIrakAyappaogiNo ya ahavegeya olayamAMsAsarIrakAyappaAgI ya AhAragasarIrakAyappaogiNo ya kammagasarIrakAyAjAgI ya 3 ahavege ya orAliya rIphAyappaAgA ya AhAragasarIrakAyappaogaNo ya kammagasarIrakAyappaogiNo ya 4 ahavege ya AroliyamIsAsarIrakAyappaoriNI ya AhAragasarIrakAyappaogI ya kammagasarIrakAyappaogIya 5ahavegeyaorAlitAsAsarIrakAyappaogiNo yaAhAragasarIrakAyappaogI yakammagasarIrakAyappaogiNoya ahavegeya orAliyamIsAsarIrakAyappaogiNoya AhAragasarIrakAyappaogiNo ya kmmagasarIrakAyappaogI ya 7 ahavege ya orAliyamIsAsarIra
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM- 16, uddezaka:-, dvAraM - kAyappaogiNo ya AhAragasarIrakAyappaogaNo ya kammagasarIrakAyappaogiNo ya 8 ahavege ya orAliyamIsAsarIrakAyappaogI ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogI ya kammagasarIrakAyappaogIya 1 ahavege ya orAliyamIsAsarIrakAyappaogI ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogIya kammagasarIrakAyappa ogiNoya 2 ahavege ya orAliyamIsAsarIrakAyappaogI ya AhAragamIsAsarIkAyappaogiNo ya kammagasarIrakAyappaogIya 3 ahavegeya orAliyamIsAsarIrakAyappaogIya AhAragamIsAsarIkAyappaogiNo ya kammagasarIrakAyappa ogiNoya 4 ahavege ya orAliyamIsAsarIkAyappaogiNo ya AhAragamIsAsarIkAyappaogI ya kammagasarIrakAyappaogiNo ya 5 ahavege ya orAliyamIsAsarIrakAyappa ogiNo ya AhAragamIsAsarIkAyappaogI ya kammagasarIrakAyappaogI ya 6 ahavege ya orAliyamIsAsarIkAyappaogiNo ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogiNo ya kammagasarIrakAyappaogiNo ya 8, ahavege ya AhAraga- sarIrakAyappaogI ya AhAragamIsAsarIkAyappaogI ya kammAsarIrakAyappaogI ya 1, ahavege ya AhAragasarIrakAyappaogI ya AhAragamIsAsarIrakAypaogI ya kammAsarapIrakAyappa ogiNo ya 2 ahavege ya AhAragasarIrakAyappaogI ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogiNo ya kammAsarIra- kAyappaogI ya 3 ahavege ya AhAragasarIrakAyappaogI ya AhAragamIsAsarIkAyappaogiNo ya kammAsarIrakAyappaogiNo ya 4 ahavege ya AhAragasarIrakAyappaogiNo ya AhAragamIsAsa-rIkAyappaogI ya kammAsarIrakAyappaogI ya 5 ahavege ya AhAragasarIrakAyappaogiNo ya AhAragamIsAsarIrasakAyappaogI ya kammagasarIrakAyappaogiNo ya 6 ahavege ya AhAragasarIrakAyappaogiNo ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogiNo ya kammAsarIrakAyappaogI ya 7 ahavege ya AhAragasarIrakAyappaogiNo ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogiNo ya kammasarIrakAyappa - ogiNo ya 8 // 35 evaM ee tiyasaMjoeNaM cattAri aTTha bhaMgA, savvevi militA battIsaM bhaMgA jANitavvA 32 ahave ya orAliyamissAsarIrakAyappaogI ya AhAragasarIrakAyappaogI ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogI ya kammAsarIrakAyappaogI ya 1 ahavege ya orAliyamIsAsarIrakAyappaogI ya AhAragasarIrakAyappaogI ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogI ya kammAsarIrakAyappaogiNo ya 2 ahavege ya orAliyamIsAsarIrakAyappaogI ya AhAragasarIrakAyappaogI ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogiNo ya kammAsarIrakAyappaogI ya 3 ahavege ya orAliyamIsAsarIrakAyappaogI ya AhAragasarIrakAyappaogI ya AhAragamIsAsarIrakAyappa ogiNIya kampAsarIrakAyappa ogiNoya 4 ahavegeya orAliyamIsAsarIrakAyappaogI ya AhAragasarIrakAyappaogiNo ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogI ya kammAsarIrakAyappaogI ya 5 ahavege ya orAliyamIsAsarIkAyappaogI ya AhAragasarIrakAyappaogiNo ya AhAragamIsAsarIrakAyappagIya kammAsarIrakAyappaogiNo ya 6 ahavegeya orAliyamIsAsarIkAyappaogI ya AhAragasarIrakAyappaogI ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogiNo ya kammAsarIrakAyappaogI ya7 ahavege ya orAliyamIsAsarIrakAyappaogI ya AhAragasarIrakAyappaogiNo ya AhAragamIsAsarIkAyappaogiNo ya kammAsarIrakAyappaogiNo ya 8
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 prajJApanAupAGgasUtram - ahavege ya orAliyamIsAsarIrakAyappa ogiNo ya AhAragasarIrakAyappaogI ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogI ya kammAsarIrakAyappaogI ya 9 ahavege ya orAliyamIsAsarIrakAyappaogaNat ya AhAragasarIrakAyappaogI ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogI ya kammAsarIrakAyappaogaNo ya 10 ahavege ya orAliyamIsAsarIrakAyappaogiNI ya AhAragasarIrakAyappaogI ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogiNo ya kammAsarIrakAyappaogI ya 11 ahavege ya orAliya- mIsAsarIrakAyappa ogiNo ya AhAragasarIrakAyappaogI ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogaNo ya kammAsarIrakAyappaogiNo ya 12 ahavege ya orAliyamIsAsarIrakAyappaogaNo ya AhAragasarIrakAyappaogiNo ya AhAragamIsAsarIraarryogIya kammAsarIrakAyappaogI ya 13 ahavege ya orAliyamIsAsarIrakAyappa ogiNo ya AhAragasarIrakAyappa ogiNo ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogI yakamamAsarIrakAyappaogiNo ya 14 ahavege ya orAliyamIsAsarIrakAyappaogiNo ya AhAragasarIrakAyappaogNo ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogiNo ya kammAsarIrakAyappaogI ya 15 ahavege ya orAliyamIsAsarIrakAyappa ogiNo ya AhAragasarIrakAyappa ogiNo ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogiNo ya kammAsarIrakAyappa ogiNo ya 16, evaM ete causaMjoeNaM solasa bhaMgA bhavaMti, savve'pi yaNaM saMpiDiyA asIti bhaMgA bhavaMti / 16/-/-/440 vANamaMtarajoisavemANiyA jahA asurakumArA / vR. 'jIvANaM bhaMte!' ityAdi praznasUtraM sugimaM, nirvacanasUtre sarve'pi tAvad bhaveyuH satyamanaHprayogiNa ityAdireko bhaGgaH, kimuktaM bhavati ? - sadaiva jIvA bahava eva satmanaH prAyogiNo'pyasatyamanaHprayogiNo'pi yAvadvaikriyamizrazarIrakAyaprayogiNo'pi kArmaNazarIrakAyaprayogiNo'pi labhyante, tatra sadaiva vaikriyamizrazarIrakAyaprayogiNo nArakAdInAM sadaivopapAtottaravaikriyArambhavasambhavAt, sadaiva kArmaNazarIrakAyaprayogiNaH sarvadaiva vanaspatyAdInAM vigrahaiNA vAntaragatau labhyamAnvAt, AhArakazarIrI ca kadAcitsarvathA na labhyate, SaNmAsAn yAvadutkarSato'ntarasambhavAt, yadApi labhyate tadApi jaghanyapade eko dvau vA utkarSataH sahasrapRthakatvaM, uktaM ca"AhAragAI loe chammAse jA na hoMtivi kayAI / 119 11 ukkoseNaM niyamA ekkaM samayaM jahantreNaM // hotA jahantreNaM ikkaM do tinni paMca va havaMti / ukkoseNaM jugavaM puhuttametaM sahassANaM // " tato yadA AhArakazarIrakAyaprayogI AhArakamizrazarIrakAyaprayogI caiko'pi na labhyate tadA bahuvacanaviziSTatrayodazapadAtmaka eko bhaGgaH, trayodazapadAnAmapi sadava bahutvenAvasthitvAt, yadA tveka AhArakazarIrakAyaprayogI labhyate tadA dvitIyaH, te'pi yadA bahavo labhyante tadA tRtIyaH, evameva AhArakamizrazarIrakAyaprayogipadenApi dvau bhaGgau labhyete ityekayoge catvAro bhaGgAH, dvikasaMyoge'pi pratyekamekacanabahuvacanAbhyAM catvAra iti sarvasaGkhyayA jIvapadena nava bhaGgAH, nairayikapade satyamanaH prayogiprabhRtIni vaikriyamizrazarIrakAyaprayogiparyantAni sadaiva bahuvacanena daza padAnyavasthitAnItyeko bhaGgaH, atha vaikriyamizrazarIrakAyaprayogiNaH sadaiva kathaM // 2 //
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ 37 padaM-16, uddezakaH, dvAraM - labhyante?, dvAdazamauhUrtikagatyupapAtavirahakAlabhAvAt, ucyate uttaravaikriyApekSayA, tathAhiyadyapi dvAdazamauhUrtiko gatyupapAtavirahakAlastathApitadAnImapiuttaravaikriyArambhiNaH saMbhavanti, uttaravaikriyArambhe ca bhavadhAraNIyaM vaikriyamizra, tadvalenottaravaikriyArambhAt, bhavadhAraNIyapraveze cottaravaikriya mizra, uttaravaikriyabalena bhavadhAraNIyepravezAt, tataevamuttaravaikriyApekSayA bhavadhAraNIyottaravaikriyamizraNasambhavAt tadAnIpamapi vaikriyazarIramizrakAyaprayogiNo nairayikA labhyante, kArmaNazarIrakAyaprayogI ca nairayikaH kadAcideko'pi na labhyate, dvAdazamauhUrtikagatyupapAtavirahakAlabhAvAt, yadApi labhyate tadApi jaghanyata eko dvau vA utkarSato'saGkhyeyAH, tato yadAeko'pi kArmaNazarIrakAyaprayogI na labhyate tadA prathamo bhaGgo yadApunarekastadA dvitIyoyadA bahavastadA tRtIya iti, ata eva trayo bhaGgAH bhavanapativyantarajyotiSkavaimAnikeSu bhAvanIyAH, ___pRthivyaptejovAyuvanaspatiSuaudArikazarIrakAyaprayogiNo'pi audArikamizrazarIrakAyaprayogiNo'pikArmaNazarIrakAyaprayogiNo'pi sadAbahavaeva labhyante iti padatrayabahuvacanAtmakaH pratyekamekaeva bhaGgaH, vAyukAyikeSvaudArikadvikavaikriyadvikakArmaNazarIralakSaNapadapaJcakabahuvacanAtmaka eko bhaGgaH, teSu vaikriyazarIriNAM vaikriyamizrazarIriNAMca sadaiva bahutvena labhyamAnatvAt, dvIndriyeSu yadyapyAntarmuhUrtika upapAtavirahakAlastathApyupapAtavirahakAlo'ntarmuhUrta laghu audArikamizragatamantarmuhUrtamatibRhatpramANamata audArikamizrazarIrakAyaprayogiNo'piteSusadaiva labhyante, kArmaNazarIrakAyaprayogItukadAcideko pina labhyate, AntarmuhUrtikopapAtavirahakAlabhAvAt, yadApi labhyate tadApi jaghanyata eko dvau vA utkarSato'saGkhayeyAH, tato yadA eko'pi kArmaNazarIrakAyaprayogI na labhyate tadA prathamo bhaGgaH, yadA punarekaH kArmaNazarIrI labhyate tadA dvitIyaH, yadA bahavastadA tRtIya iti, evaM tricaturindriyeSvapi bhAvanIyaM, __'paMciMdiyatirikkhajoNiyA jahA neraiyA' ityAdi, paJcendriyatiryagyonikA yathA nairayikAstathA vaktavyAH, navaraMvaikriyamizravaikriyazarIrakAyaprayogisthAne audArikaaudArikamizrazarIrakAyaprayogiNo vaktavyAH, kimuktaM bhavati ?-satyamanaHprayogiNo'pItyAdi tAvadvaktavyaM yAvadasatyAmRSAvAgyonino'pitataaudArikazarIrakAyaprayogiNo'piaudArikamizrazarIrakAyaprayogiNo'pIti vaktavyaM, etAni dazapadAni bahuvacanena sadA'vastitAni, yadyapica tiryakpaJcendriyaNAmapyupapAtavirahakAla AntarmuhUrtikastathA'pyupapAtavirahakAlAntarmuhUrta laghu audArikamizrAntarmuhUrtamatibRhadityatrApyaudArikamizrazarIrakAyaprayogiNaH sadA labhyante, yastu dvAdazamauhUrtika upapAtavirahakAlaH sagarbhavyuttkAntikapaJcendriyatirazcAMna sAmAnyapaJcendriyatirazvAmiti, kArmaNazarIrakAyaprayogI tu teSvapi kadAcideko'pi na labhyate, AntarmuhUrtikopapAtavirahakAlabhAvAt, tato yadA ekopi kArmaNazarIra na labhyate tadA prathamo bhaGgaH yadA punareko labhyate tadA dvitIyaH yadA bahavastadA tRtIyaH, manuSyeSumanazcatuSTayAvAkcatuSTayaudArikavaikriyadvikarUpANyekAdazapadAni sadaiva bahuvacanena labhyante, vaikriyamizrazarIriNaH kathaM sadaiva labhyante iti cet ? ucyate, vidyAdharAdyapekSayA, tathAhi-vidyAdharA anye'pi kecinmithyAdRSTAyadayo vaikriyalabdhisampannAH anyAnyabhAvena sadaiva vikurvaNAyAM labhyante, Aha ca mUlaTIkAkAraH- "manuSyA vaikriyamizrazarIraprayogiNaH, sadaiva
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 prajJApanAupAGgasUtram-2-16/-/-/440 vidyAdharAdInAM vikurvaNAbhAvA" diti, audArikamizrazarIrakAyaprayogI kArmaNazarIrakAyaprayogI cakadAcitsarvathA na labhyate, dvAdazamauhUrtikopapAtavirahakAlabhAvAt, AhArakazarIrI AhArakamizrazarIrIca kAdAcitka; prAgevoktaH, tata audArikamizrAdyabhAve padaikAdazabahuvacanalakSaNa eko bhaGgaH, tataaudarikamizrapadena ekavacanabahuvacanAbhyAM dvau bhaGgau, evameva dvau bhaGgauAhArakapadena dvau cAhArakamizrapadena dvau karAmaNaphadenetyekaikasaMyoge aSTau bhaGgaH, dvikasaMyoge pratyekamekavacanabahuvacanAbhyAmaudArikamizrAhArakapadayozcAtvAraH, evameva audArikamizrAhArakamizrapadayozcatvAraH audArikamizrakArmaNayozcatvAraH AhArakaAhArakamizrayozcatvAraH AhArakakArmaNayozcatvAraH AhArakamizrakArmaNayozcatvAra iti sarvasaGkhyayA dvikasaMyoge caturviMzatibhaGgAH, trikasaMyoge audArikamizrAhArakArAkamizrapadAnAmekavacanabahuvacanAbhyAmaSTau bhaGgAH,aSTau audArikamizrAhArakakArmaNAnAmaSTau audArikamizrAhArakamizrakArmarNAnAmaSTAvAhArakAhAraka- mizrakArmaNAnAmiti sarvasaGkhyayA trikasaMyoge dvAtriMzaibhaGgAH, audArikamizrAhArakAhAraka-mizrakArmaNarUpANAMtucaturNA padAnAmekavacanabahuvacanAbhyAMSoDaza bhaGgAH, sarvasaGkalanayA bhaGgAnAmazItiriti / uktaHprayogaH, prayogavazAcca jIvAnAmajIvAnAMcagatirbhavati, tatogatinirUpaNArthamAha mU. (441) kaivihe NaM bhaMte ! gaippavAe pannate ?, go0 ! paMcavihe gaippavAe paM0, taM0-paogagatI 1 tatagatI2 baMdhanachedanagatI 3 uvavAyagatI4 vihAyagatI 5, se kiMtaMpaogagatI 2 pannarasavihApaM0, taM0-saccamanappaogagatIevaMjahA paogo bhaNito tahA esAvibhANitavvA jAva kmmgsriirkaayppoggtii| jIvANaM bhaMte! kativihA paogagatI paM0!, go0-pannarasavihA paM0, taM0-saccamanappogagatI jAva kammagasarIrakAyappaogagatI, neraiyANaM bhaMte ! kaivihA paogagatI paM0?, go0ekkArasavihA pannattA, taM0-saccamanappaogagatI, evaM uvaujjiUNajassa jativihAtassa tativihA bhANita0 jAva kmANiyANaM, jIvANaMbhaMte! saccamanappaogagatI jAva kammagasarIrakAyappaogagatI?, go0! jIvA savvevi tAva hojja saccamaNappaogagatIvi, evaMtaMcevapuvvavaNNitaMbhANitavvaM bhaMgA taheva jAva vemANiyANaM, se taM paogagatI 1 / se kaMtaM tatagatI ?, 2 je NaM jaMgAmaM vA jAva sannivesaMvA saMpaTTite asaMpatte aMtarApahe vaTTati, setaM tatagatI 2 / se kiMtaM baMdhaNachedaNagatI?, 2 jIvo vA sarIrAo sarIraM vA jIvAo, seM taM bNdhnchedngtii3| se kiM kaM uvavAyagatI ?, 2 tivihA paM0, taM0-khettovavAyagatI bhavovavayAgatI nobhavovavAyagatI, se kiM taM khettovavAyagatI?, 2 paMcavihA paM0, taM0--neraiyakhettovavAyagatI 1 tirikkhajoNiyakhettovavAyagatI 2 maNUsakhetto03 devakhetto0 4 siddhakhettova05, se kiM taM neraiyakhettovavAyagatI?, 2 sattavihA paM0, taM0-rayaNappabhApuDhavineraiyakhettovavAyagatI jAva adhesattamApuDhavineraiyakhettovavAyagatI, se taM neraiyakhettovavAyagatI 1, se kiMtaMtirikkhajoNiyakhettovavAyagatIjAva adhesattamApuDhavineraiyakhettovavAyagatI, setaM neraiyakhettovavAyagatI 1, se kiM taMtirikkhajoNiyakhettovavAyagatI?, 2 paMcavihA paM0, taM0-egiMdiyatirikkhajoNiyakhettovavAyagatI jAva paMciMdiyatirikkhajoNiyakhettovavAyagatI, se ___
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-16, uddezakaH-, dvArataMtirikkhajoNiyakhettovavAyagatI 2, se kiM taM maNUsakhettovavAyagatI?, 2 duvihA paM0, taM0saMmucchimamaNUsa0 gabbhavaMkaMtiyamaNUsakhettovavAyagatI se taM maNUsakhettovavAyagatI 3, se kiM taM devakhettovavAyagatI?,2 caubbihA paM0, taM0-bhavaNavati0 jAva vemANiyadevakhettovavAyagatI, se taM devakhettovavAyagatI 4, se kiM taM siddhakhettovavAyagatI?, anegavihA paM0, taM0-jaMbuddIve dIve bharaheravayavAse sapakkhaMsapaDidisiM siddhakhettovavAyagatI, jaMbuddIve dIve cullahimavaMtasiharivAsaharapavvatasapakhaMsapaDidisiM siddhakhettovavAyagatI, jaMbuddIve dIve hemavataherannavAsasapakkhaMsapaDidisiM siddhakhettovavAyagatI, jaMbuddIve dIve saddAvaiviyaDAvaivaTTaveyaDDasapakkhaMsapaDidisiM siddhakhetovavAyagatI jaMbuddIvedIve mahAhimavaMtaruppivAsaharapabbatasapakkhaMsapaDidisiM siddhakheto0 jaMbuddIve dIve harivAsarammagavAsasapakkhisapaDidisiM siddhakhe0 jaMbuddIve dIve gaMdhAvAtimAlavaMtapavvayavaTTaveyaDaaDhasaMpakkhaMsapaDidisaM siddha0 jaMbuddIve dIve nisahanIlavaMtavAsaharapavvatasapakkhisapaDidisiM siddhakhe0 jaMbuddIve dIve puvvavidehAvaravidehasapakkhisapaDidisiM siddhakhe0 jaMbuddIve dIve devakuruuttarakurusapakkhisapaDidisiM siddha0 jaMbuddIve dIve maMdarabbayassa sapakkhisapaDidisiM siddhakhe0 lavaNe samudde sapakkhi sapaDidisiM siddha0 dhAyaisaMDe dIvepurathimaddhapacchimaddhamaMdarabbatasapakkhisapaDidisiMsiddhakhitto0 kAloyasasamuddasapakkhisapaDidisiM siddha0 pukkharavaradIvaddhapurathimaddhabharaheravayavAsasapavikhasapaDidisiM siddha0 evaM jAva pukkharavaradIvaddhapacchimamaMdarapavvatasapakkhisapaDidisiM siddhakhettova0, se taM siddhakhettovavAyagatI 5, se kiMtaM bhavovayAgatI?, 2 caubbihApaM0, taM0-neraiya0 jAva devabhavovavAyagatI, se kiMtaM neraiyabhavovavAyagatI?, 2 sattavihA paM0, taM0, evaM siddhavajo bhedo bhANitabbo jo ceva khettovavAyagatIe soceva, setaM devabhavovavAyagatI, setabhavovAyagatI, se kiMtaMnobhavovavAyagatI 2 duvihA paM0, taM0-poggalanobhavovavAyagatI siddhanobhavovavAyagatI, se kiM taM poggalanobhavovavAyagatI?, 2 jaNNaM paramANupoggale logassa purathimillAo caramaMtAo paJcathimillaM caramaMtaMegasamaeNaMgacchakati paJcasthimillAo vA caramaMtAo purathimillaM caramaMtaM egasamaeNaM gacchati dAhiNillAo vA caramaMtA uttarilaM caramaMtaM egasamaeNaM gacchati evaM uttarillAo dAhiNillaM uvarillAto heDillaM hiDillAo uvarillaM, se taM poggalaNobhavovavAyagatI, se kiM taM siddhanobhavovavAyagatI?, 2 duvihA paM0, taM0-anaMtarasiddhaNobhavovavAya0 paraMparasiddhanobhavovavayAgatI ya, se kaMtaM anaMtarasiddhanobhavovavayAgatI?, 2 pannarasavihA paM0, taM0-titthasiddhaanaMtarasiddhanobhavovavAyagatI ya jAva anegasiddhanobhavovavAyagatI ya, se kiM taMparaMparasiddhanobhavovavayAgatI?,2 pannarasavihApaM0, taM0-titthasiddhaanaMtara-siddhanobhavovavayAtIyajAvaanegasiddhanobhavovavAyagatIya, se kiMtaMparaMparasiddhanobhavovayAgatI?, 2 anegavihA paM0, taM0-apaDhamasamayasiddhanobhavovavAyagatI evaM dusamayasiddhanobhavova- vAyagatI jAva anaMtasamayasiddhanobhavovavAyagatI, settaM siddhanobhavovavAyagatI, se taM nobhavovavAyagatI, setaM uvavAyagatI 4 / se kiM taM vihAyagatI ?, 2 sattarasavihA pannatA, taM0-phusamANagatI 1 aphusamANagatI 2 uvasaMpajamANagatI 3 anuvasaMpajjamANagatI 4 poggalagatI 5 maMDUyagatI 6 ___
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAupAGgasUtram -2-16/-/-/441 nAvAgatI 7 nayagaI 8 chAyAgatI 9 chAyAnuvAtagatI 10 lesAgaI 11 lesANuvAtagatI 12 uddissapavibhattagatI 13 caupurisapavibhattagatI 14 vaMkagatI 15 paMkagatI 1 6 baMdhaNavimoyaNagatI 17, se kiM taM phusamANagatI ?, 2 jaNNaM paramANupoggale dupaesie jAva anaMtapaesiyANaM khaMdhANaM annamannaM phusaMtANa gatI pavattai settaM phusamANagatI 1, se kiM taM aphusamANagatI ?, 2 jannaM etesiM ceva aphusaMtANaM gatI pavattati se taM aphusamANagatI 2, se kiM taM uvasaMpajamANagatI ?, 2 jaNNaM rAyaM vA juvarAyaM vA IsaraM vA talavaraM vA mADaMbitaM vA kuTuMbitaM vA ibbhaM vA siddhiM vA senAvatiM vA satthavAhaM vA uvasaMpajjittA NaM gacchati, se taM uvasaMpajJjamAnagatI 3, se taM anuvasaMpajjamAnagatI ? 2 jaNNaM etesiM ceva annamannaM anuvasaMpaJjittA NaM gacchati, se taM anuvasaMpajamANagatI 4, se kiM taM poggalagatI ?, 2 jaM NaM paramANupoggalANaM jAva anaMtapaesiyANaM khaMdhANaM gatI pavattati sale taM poggalagatI 5, se kiM taM maMDUyagatI ?, 2 jaNNaM maMDUo piDittA gacchati, se taM maMDUyagatI 6, se kiM taM nAvAgatI ?, jaNNaM nAvA puvvavetAlI o dAhiNaveyAliM jalapaheNaM gacchati, dAhiNavetAlio vA uvaravetAliM jalapaheNaM gacchati, se taM nAvAgatI 7, se kiM taM nayagatI ?, 2 jaNNaM negamasaMgahavavahAraujjusuyasaddasamabhirUDhaevaMbhUyANaM nayANaM jA gatI ahavA savvanayAvi jaM icchaMti, se taM nayagatI 8, se kiM taM chAyAgatI ?, 2 jaM NaM hayachAyaM vA gayachAyaM vA narachAyaM vA kinnarachyaM vA mahoragachAyaM vA gaMdhavvachAyaM vA usahachAyaM vA rahachAyaM vA chattachAyaM vA uvasaMpajjittANaM gacchati, se taM chAyAgatI 9, se kiM taMchAyAnuvAyagatI ?, 2 jeNaM purisaM chAyA anugacchati no purise chAyaM anugacchati, se taM chAyA anuvAyagatI 10 / se kiM taM lessAgatI ?, 2 jaNNaM kiNhalesA nIlalesaM pappa tArUvattAe tAvannattAe tAgaMdhattAe tArasattAe tAphAsattAte bhujjo 2 pariNamati, evaM nIlalesA kAulavesaM pappa tArUvattAe jAva tA phAsattAe pariNamati, evaM kAulesAvi teulesaM teulesAvi pamhalesaM pamhalesAvi sukkalesaM pappa tArUvattAte jAva pariNamati, se taM lesAgatI 11, se kiM taM sAnuvAyagatI ?, 2 jalesAiM davvAiM pariyAittA kAlaM karei tallesesu uvavajjati, taM0-- kiNhalesesu vA jAva sukkalesesu vA, se taM lesAnuvAyagatI 12, se kiM taM uddissapavibhattagatI ?, 2 jaNNaM AyariyaM vA uvajjhAyaM vA theraM vA pavattiM vA gaNi vA gaNaharaM vA gaNAvacchedaM vA uddisiyA 2 gacchati, se taM uddissiyapavibhattagatI 13, se kiM taM caupurisapavibhattagatI ?, se jahAnAmae cattAri purisA samagaM pajjavaTThiyA samagaM paTThitA 9 samagaM pajjavaTThiyA visamagaM paTTiyA 2 visamaM pajjavaTThiyA visamaM paTTiyA 3 visamaM pajjavaTThiyA samagaM paTThiyA 4, se taM caupurisapavibhattagatI 14, se kiM taM vaMkagatI ?, 2 cauvvihA paM0, taM0- dhaTTanayA thaMbhaNayA lesaNayA pavaDaNayA, se taM vaMkagatI 15, se kiM taM paMkagatI ?, 2 se jahAnAmate kei purise paMkaMsi vA udayaMsi vA kArya uvvihiyA gacchati, se taM paMkagatI 16 se kiM taM baMdhanavimoyaNagatI ?, 2 jaNNaM aMbANa vA aMbADagANa vA mAuluMgANa vA billA vA kaviTThANa vA [ bhavvANa vA ] phaNasANa vA dAlimANa vA pArevatANa vA akkholANa vA cArANa vA vorANa vA tiMDuyANa vA pakkANaM pariyAgayANaM baMdhaNAto vippamukkANaM nivvAghAteNaM adhe vIsasA gatI pavattai, se taM badhanavimoyaNagatI pannavaNAe bhagavaIe paogapadaM samattaM // 40
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-16, uddezakaH-, dvAraM 41 vR. 'kaivihe NaM bhaMte ! gaippavAe' ityAdi, gamanaM gatiH prAptirityarthaH, prAptizca dezAnta raviSayA paryAyAntaraviSayA ca, ubhayatrApi dhAtvarthopapatteH gatizabdaprayodarzanAca, tathAhi-kava gatodevadattaH?,pattanaM gataH,tathA vacanamAtreNApyasau gataH kopamit, lokottare'pyubhayathAprayogaHparamANurekasamayena ekasmAllokAntAdaparaM lokAntaM gacchati, tathA tAni tAnyadhyavasAyAntarANi gacchantIti, gateH prapAto gatiprapAtaH, ____ sakatividhaH prajJaptaH?, kutra kutragatizabdapravRttirupanipatatItyarthaH, bhagavAnAha-paJcavidhaH prajJaptaH tadeva paJcavidhatvaM darzayati--'prayogagati rityAdi, prayogaH prAgukta; paJcadazavidhaH sa eva gatiHprayogagatiH, iyaMdezAntaraprAptilakSaNAdraSTavyA, satyamanaHprabhRtipudgalAnAMjIvena vyApAryamANAnAyathAyogamalpabahudezAntaragamanAt 1 / 'tatagaI' ititatA-vistIrNA sA cAsau gatizcatatagatiH, tathAhi-yaM grAmaM sannivezaM vA prati pratiSThito devadattAdistaM grAmAdikaM yAvadadyApi na prApnoti tAvadantarA pathi ekaikasminna padanyAse tattaddezAntaraprAptilakSaNA gatirastIti tatagatiH, iyaM vistIrNatvavizeSaNAt pRthagupAttA, anyathA prayogagatAvaveyamantarbhavati, pAdanyAsasasya zarIraprayogAtmakatvAt, evamuttaratrApi yathAyogaM paribhAvanIyaM 2 / tathA baMdhaNacheyaNagaI' iti, bandhanasya chedanaMbandhanacchedanaM tasmAt gatirbandhanacchedanagatiH, sA ca jIvena vimuktasya zarIrasya zarIrAdvA vicyutasya jIvAsyAvasAtavyA, na tu kozasambandhavicchedAderaNDabIjAdeH, tasyA vihAyogatibhedatvena vakSyamANatvAt 3 / _ 'uvavAyagaI' iti, upapAtaH-prAdurbhAvaH, saca kSetrabhavanobhavabhedAt trividhaH, tadyathAkSetropapAto bhavopapAto nobhavopapAtazca, tatra kSetraM-AkAzaM yatra nArakAdayo jantavaH siddhAH pudgalAvAavatiSThante, bhavaH-karmasamparkajanitonairayikatvAdikaH paryAyaH, bhavanti karmavazavartinaH prANino'sminniti bhava iti vyutpatteH, nobhavaH-bhavavyatiriktaH karmasamparkasampAdyanairayikatvAdiparyAyarahitaiti bhAvaH, saca pudgalaH siddhovA, ubhayasyApi yathoktalakSaNabhavAtItatvAt, upapAta eva gatirUpapAtagatiriti 4 / vihAyasA-AkAzena gatirvihAyogatiH, sA copAdhibhedAt saptadazavidhA, tadyathAspRzadgatirityAdi, tatra paramANvAdikaM yadanyena paramANvAdikena parasparaM saMspRzya saMspRzyasambandhanamanubhUyAnubhUyetyarthaH iti bhAvaH gacchati sA spRzadgatiH, spRzato gatiriti vyutpatteH tadviparItA aspRzadgatiH, yatparamANvAdikamanyena paramANvAdinA saha parasparasambandhamananubhUya gacchati yathA paramANurekena samayena ekasmAllokAntAdaparaM lokAntamiti, upasaMpadyamAnagatiryadanyamupasampadya-Azritya tadavaSTambhena gamanaM yathA dhanasArthavAhAvaSTambhena dharmaghoSasUrINAM, anupasampadyamAnagatiryatparasparamupaSTambharahitAnAM pathi gamanaM, maNDUkagatiryatmaNDUkasyevotplutya gamanaM, nAvAgatiryannAvA mahAnadyAdau gamanaM, nayagatiryannAyAnAMnaigamAdInAMsvasvamatapoSaNaM athavA yannayAnAM sarveSAM parasparasApekSANAM pramANAbAdhitavastuvyavasthApanaM sA nayagatiH, chAyAgatiH-chAyAmanusRtya tadupaSTambhena vA samAzrayituM gatiH chAyAgati;, chAyAnupAtagatiritichAyAyAH svanimittapuruSAderanupAtena-anusaraNenagatiHchAyAnupAtagatiH, tathAhi-chAyA
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAupAGgasUtram-2-16/-/-/441 puruSamanusarati na tu puruSaH chAyAmatazcachAyAyA anupAtagatiH, lezyAgatiryattiryaGgamanuSyANAM kRSNAdilezyAdravyANi nIlAdilezyAdravyANi samprApya tadrUpapAditayA pariNamanti sA lezyAgatiriti, lezyAnupAtagatiritilezyAyAanupAtaH-anusaraNaMtenagatirlezyAnupAtagatiH, lezyAyA ityatra vigrahavelAyAM karmaNi SaSThI, yato vakSyati-'yAni lezyAdravyANi paryAdAya jIvaH kAlaM karoti tallezyeSUpajAyate na zeSalezyeSu' tato jIvo lezyAdravyANyanusarati, na tu tAni jIvamanusarantIti, uddizyapravibhaktagati'ritipravibhaktaM-pratiniyatamAcAryAdikamuddizya yattatpArve gacchati sA uddizyapravibhaktagatiH, catuHpuruSapravibhaktagati'riticaturddhApuruSANAMpravibhaktagatiH catuHpuruSapravibhaktagatiH, taccaturddhAtvaM 'samagaM pajjavaTThiyA' ityAdinA granthena svayameva vakSyati, tathA vaMkA-vakrA sAcAsau gatizca vaMkagatiH, sAcacaturdA, tadyathA-ghaTTanatA stambhanatA zleSaNatA patanatA, tatraghaTTanazabdasya bhAvaH-pravRttinimittaMghaTTanameva veti, evaM zeSapadazabdArtho'pi bhAvanIyaH, tatraghaTTanaM-khAgatiH stambhanaM-grIvAyAMdhamaNyAdInAM tiSThatovA''tmano'GgapradezAnAMzleSaNaM-- UrvAdInAM jAnuprabhRtibhiH sambandhaH patanaM-tiSThata eva gacchato vA yalluThanaM, etAni ca ghaTTanAdIni jIvasyAnIpsitatvAdaprazasyatvAca vaMkagatizabdAvAcyAni, tathA paGke gatiH paGkagatiH, paGkagrahaNamudakasyApyupalakSaNaM, tena paGke udake vA'tidustaraM yadAtmIyaMkAyaM kenApi sahodvadhya tabalena gacchati sA paGkagatiH, bandhanavimocanagatiriti bandhanAdvimocanaM bandhanavimocanaM tena gatirbandhanavimocanagatiH-yadAmrAdiphalAnAmatiparipAkagatAnAmata eva bandhanAdvicyutAnAM yadho vizrasayAnirvyAdhAtena gamanaM sA bandhanavimocanagatiriti bhAvaH, etadeva sUtrakRdupadarzayati-se kiM taM payogagaI'ityAdi sugamasamApadaparisamApteH, navaraM 'jaMbuddIve dIve bharaheravayavAsassa sapakkhaM sapaDidisiM siddhikhettovavAyagaI' iti jaMbUdvIpe dvIpe yat bharatavarSaM airAvatavarSaM ca tayorupari siddhikSetropapAtagatirbhavati, kathamityAha-'sapakSaM sapratidik ca'tatra saha pakSAH-pAvAHpUrvAparadakSiNottararUpAH yasmin siddhikSetropapAtagatibhavane tat sapakSaM pratidizo-vidiza AgneyyAdayo yasmin tatsapratidik, kriyAvizeSaNametat, eSo'tra bhAvArthaH-jaMbUdvIpe dvIpe bharatairAvatavarSayoruparisarvAsudizruvidikSucasarvatra siddhikSatropapAtagatirbhavatIti, evaMzeSasUtreSvapi bhAvanIyaM, upasaMpadyamAnagatisUtre jaNNaMrAyaMvA' ityAdi, rAjA-pRthivIpatiH yuvarAjo-rAjyacintAkArI rAjapratizarIraM IzvaraH-aNimAdyaizvaryayuktastalavaraH-parituzaSTanarapatipradattapaTTabandhavibhUSitorAjasthAnIyaHmADambikaH-chinnamaDambAdhipaH kauTumbikaH-katipayakuTumbasvAmI ibhamarhatItIbhyo-dhanavAn zreSThI-zrIdevatAdhyAsatasauvarNapaTTabhUSitottamAGgaH senApatiH-nRpatinirupitacaturaGgasainyanAyakaH sArthavAhaH-sArthanAyakaH,naugatisUtre 'puvvavetAlio' ityAdi vaitAlIzabdo'tra dezIvacanatvAdvetAlAvataTavAcI // padaM - 16-samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA prajJApanAupAgasUtre SoDazasya padasya malayagiriAcAryeNa viracitA TIkA prismaaptaa|
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-17, uddezakaH-, dvAraM 43 pada-17 - "lezyA" vR. tadevamuktaM SoDazaM prayogapadaM, samprati saptadazamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaHihAnantarapade prayogapariNAma uktaH, sampratipariNAmasAmyAllezyApariNAma ucyate-atha lezyeti kaH zabdArthaH ?, ucyate, liSyate-zliSyate AtmA karmaNA sahAnayeti lezyA, kRSNAdidravyasAcivyAdAtmanaH pariNAmavizeSaH, uktNc||1|| "kRSNAdidravyasAcivyAt, pariNAmo ya AtmanaH / sphaTikasyeva tatrAyaM, lezyAzabdaH pravartate // " atha kAni kRSNAdIni dravyANi?, ucyate, iha yoge sati lezyA bhavati, yogAbhAvecana bhavati, tato yogena sahAnyavavyatirikadarzanAt yoganimittA lezyeti nizcIyate, sarvatrApi tanimittatvanizcayasyAnvayavyatirekadarzanamUlatvAt, yoganamittatAyAmipavikalpadvayamavatarati-kiM yogAntargatadravyarUpA yoganimittakarmadravyarUpA vA ?, tatra na tAvadyoganimittakarma dravyarUpA, vikalpadvayAnatikramAt, tathAhi-yoganimittakamadravyarUpA satI ghAtikarmadravyarUpA aghAtikarmadravyarUpA vA natAvadghAtikamadravyarUpA, teSAmabhAve'pisayogikevalinilezyAyAH sadbhAvAt, nApiadhAtikarmarUpA, tatsadbhAve'piayogikevalini lezyAyAabhAvAt, tataH pArizeSyAt yogAntargatadravyarUpA pratyeyA, tAni ca yogAntargatAni dravyANi yAvatkaSAyAstAvatteSA-mapyudayopabRMhakANi bhavanti, dRSTaM ca yogAntargatAnAM dravyANAM kaSAyodayopabRMhaNasAmarthya, yathA pittadravyasya, tathAhi pittaprakopavizeSAdupalakSyate mahAn pravarddhamAnaH kopaH, anyacca bAhyAnyapi dravyANi karmaNAmudayakSayopazamAdihetava upalabhyante, yathA-brAhmayauSadhiAnAvaraNa sya] kSayopazamasya surApAnaM jJAnAvaraNodayasya, kathamanyathA yuktAyuktavivekavikalatopajAyate, dadhibhojanaM nidrArUpadarzanA- varaNodayasya, tatkiM yogadravyANi na bhavanti ?, tena yaH sthitipAkavizeSo lezyAvazAdupagIyate zAstrAntaresasamyagupapannaH, yaH sthitipAko nAmAnubhAga ucyate, tasyanimittaM kaSAyodayAnta-rgatakRSNAdilezyApariNAmAH, teca paramArthataH kaSAyasvarUpAeva, tadantargatatvAt, kevalaM yogA- ntargatadravyasahakArikAraNabhaidavaicitryabhyAM te kRSNAdibhedairbhinnAH tAratamyabhedena vicitrAzcopajAyante,tena yadbhagavatA karmaprakRtikRtA zivazarmAcAryeNazatakAkhye granthe'bhihitaM "ThiianubhAgaM kasAyao kuNai" iti tadapi samIcInameva, kRSNAdilezyApariNAmAnAmapi kaSAyodayAntargatAnAM kaSAyarUpatvAt, tena yaducyate kaizcid yogapariNAmatvelezyAnAM "jogApayaDipaesaMThiianubhAgaMkasAyaokuNai" iti vacanAt prakRtipradezabandhahetutvameva syAnna karmasthitihetutvamiti, tadapi na samIcInaM, yathoktabhAvArthaparijJAnAt, apica-na lezyAH sthitihetavaH, kiMtu kaSAyAH, lezyAstu kaSAyodayAntargatAH anubhAgahetavaH, ata eva ca sthitipAkavizezaSastasya bhavati lezyAvizeSeNa' ityatrAnubhAgapratipattyarthaM pAkagrahaNaM, etacca sunizcitaM karmaprakRtiTIkAdiSu, tataH siddhAntaparijJAnapi na samyak teSAmasti, yadapyuktam-'karmaniSyando lezyA, niSyandarupatve hi yAvat kaSAyodayaH
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAupAGgasUtram - 2-17/1/-/441 tAvanniSyandasyApi sadbhAvAt karmmasthitihetutvamapi yujyate evetyAdi, tadapyazlIlaM, lezyAnAmanubhAgabandhahetutayA sthiti- bandhahetutavAyogAt, anyacca - karmmaniSyandaH kiM karmmakalka uta karmmasAra: ?, na tAvatkarmmakalkaH, tasyAsAratayotkRSTAnubhAgabandhahetutvAnupapattiprasakteH, kalko hi asAro bhavati asArazca kathamutkRSTAnubhAgabandhahetuH ?, atha cotkRSTAnubhAgabandhahetavo'pi lezyA bhavanti, atha karmmasAra iti pakSastarhi kasya karmmaNaH sAra iti vAcyaM ?, yathAyogamaSTAnAmapIti cet aSTAnAmapi karmmaNAM zAstre vipAkA varNyante, na ca kasyApi karmmaNo lezyArUpo vipAka upadarzitaH, tataH kathaM karmmasApakSamaGgIkummahe ?, tasmAt pUrvokta eva pakSaH zreyAnityaGgIkarttavyaH, tasya haribhadrasUriprabhRtibhirapi tatra (tatra) pradeze aGgIkRtatvAditi / asmiMzca lezyApade SaT uddezakAH, tatreyaM prathamoddezakArthasaGgrahagAthA 44 -: padaM - 17 - uddezakaH- 1: mU. (442) AhAra samasarIrA usAse kammavanna lelAsu / samavedana samakiriyA samAuyA ceva boddhavvA / vR. samazabdaH pUrvArdho pratyekamapi sambadhyate, uttarArddhe pratipadaM sAkSAtsambandhita evAsti, tato'yamarthaH-prathamo'dhikAraH sarvve samAhArAH sarvve samazarIrAH sarvve samocchvAsA iti praznopalakSitaH,dvitIyaH samakarmmANa iti, tRtIyaH samavarNA iti, caturthaH samevezyAkA iti, paJcamaH samavedanAkA iti, SaSThaH samakriyA iti, saptamaH samAyuSa iti / atha lezyApariNAmavizeSAdhikAre kathamamISAmarthAnAmupanyAsopapattiH ?, ucyate, anantaraprayogapade uktaM- 'kativihe NaM bhaMte ! gaippavAe iti (paM0 ) ?, goyamA ! paMcavihe0, payogagaI tatagaI baMdhanachedanagaI uvavAyagaI vihAyogaI, tattha jA sA uvavAyagaI sA tivihA- khittovavAyaI bhavovavayAgaI nobhavovavAyagaI, tattha bhavovAyagaI cauvihA - neraiyabhavovavAyagaI devabhavo0 tirikkhajoNiyabhavo0 maNussabhavovavAyagaI' iti, tatra nArakatvAdibhavatvenotpannAnAM jIvAnAmupapAtasamayAdArabhya AhAradyarthasambhavo'vazyaMbhAvI tato lezyAprakrame'pi teSAmupanyAsasUtraM / mU. (443) neraiyA NaM bhaMte! savve samAhArA savve samasarIrA savve samussAsanissAsAsa go0 ! no iNaTThe samaTThe, se keNaTTeNaM bhaMte! evaM vuccai-neraiyA no savve samAhArA jAva no savve samussAsanissAsAsa ?, goyamA ! neraiyA duvihA pannattA, taMjahA - mahAsarIrA ya appasarIrA ya, tattha NaM je te mahAsarIrA te NaM bahutarAepoggale AhAreti bahutarAe poggale pariNAmeti bahutarAe poggaleussaMti bahutarAe poggalase nIsasaMti abhikkhaNaM AhAreti abhi0 pariNAmeti abhi0 UsasaMti abhi0 nIsasaMti, tattha NaM je te appasarIrA te NaM appatarAe po0 AhA0 appa0 po0 pari0 appa0 po0 UsasaMti appa0 po0 nIsasaMti Ahacca AhAreti Ahacca pariNAmeti Ahacca UsasaMti Ahacca nIsasaMti, se eeNaTTeNaM go0 ! evaM buccai-neraiyA no savve samAhArA no savve samasarIrA no savve samussAsanissAsA / vR. 'yathoddezaM nirdeza' iti nyAyAt prathamaM samAhArA ityAdipraznopalakSitamarthAdhikAramAha- 'neraiyA NaM bhaMte' ityAdi praznasUtraM sugamaM, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, nAyamarthaH
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM- 17, uddezaka:- 1, dvAraM - 45 samarthaH - nAyamartho yuktyupapanna iti bhAvaH, punaH praznayati- 'se keNaTTeNaM' mityAdi, zabdo'dhazabdArthaH, atha kenArthena-kena prayojanena kena prakAreNeti bhAvaH bhadanta ! evamucyate nairayikAH sarvve samAhArA ityAdi ?, bhagavAnAha - 'goyame' tyAdi, ihAlpatvaM mahattvaM cApekSikaM, tatra jaghanyamalpatvaM aGgulasaGghayeyabhAgamAtratvaM utkRSTaM mahattvaM paJcadhanuHzatamAnatvaM, etacca bhavadhAraNIyazarIrApekSayA, uttaravaikriyApekSayA tu jaghanyamalpatvaM aGgulasaGkhyAtabhAgamAtratvaM itaraddhanuH sahasramAnatvaM, etAvatA ca kiM samazarIrA ityasya praznasasyottaramuktaM / atha zarIraprazno dvitIyasthAnoktaH tatkathamasya prathamata eva nirvacanamuktaM ?, ucyate, zarIraviSamatAbhidhAne sati AhArocchvAsayorvaiSamyaM supratipAditaM bhavatIti dvitIyasthAnoktasyApi zarIrapraznasya prathamaM nirvacanamuktaM / idAnIM AhArocchAsayornirvacanamAha - 'tattha Na' mityAdi, 'tatra' alpazarIramahAzarIrarUparAzidvayamadhye 'Na' miti vAkyAlaGkAre ye yato mahAzarIrAste tadapekSayA bahutarAn pudgalAnAhArayanti mahAzarIratvAdeva, dRzyate hi loke bRhaccharIro bahvAzI yathA hastI, alpazarIro'lpabhojI zazakavat, bAhulyApekSaM cetamudAharaNamupanyaste, anyathA ko'pi bRhaccharIro'pyalbamaznAti kazcidalpazarIro'pi bhUri bhuGkate, tathAvidhamanuSyavat, nArakAH punarupapAtAdisadvedyAnubhAvAdanyatrAsadvedyodayavarttitvAdekAntena yathA mahAzarIrAH duHkhitAstIbrAhArAbhilASAzca bhavanti tathA niyamAd bahutarAgyudgantAnAhArayanti tathA bahutarAn pudgalAn pariNAmayanti, AhArapudgalAnusAritvAt pariNAmasya, pariNAmazcApRSTatha'pyAhAra kAryamityuktaH, tathA 'bahutarAe puggale ussasaMti' iti bahutarAn pudgalAn ucchvAsatayA gRhNanti 'nIsasaMti' iti niHzvAsatayA muJcanti mahAzarIratvAdeva, dRzyante hi bRhaccharIrAstajjAtIyetarApekSayA bahucchvAsaniHzvAsA iti, duHkhitA api tathaiva, duHkhitAzca nArakA iti / AhArasyaiva kAlakRtaM vaiSamyamAha - 'abhikkhaNa' mityAdi, abhIkSNaM - paunaHpunyenAhArayanti, ye yato mahAzarIrAste tadapekSayA zIghrazIghratarAhAragrahaNasvabhAvA ityarthaH, abhIkSNaM ucchvasanti akSIkSNaM niHzvasanti, mahAzarIratvena duHkhitataratvAdanavaratamucchAsAdi kurvvantIti bhAvaH, 'tattha jete' ityAdi, 'jete' iti iha ye ityetAvataivArthasiddhau ye te iti (yad) ucyate tadbhASAmAtrAmeva, alpazarIrAste alpatarAn pudgalAnAhArayanti, ye yato'lpazarIrarAste tadAharaNIyapuddalApekSayA alpatarAn pudgalAnAhArayanti, alpazarIraratvAdeveti bhAvArtha:, 'Ahacca AhArayanti' iti kadAcidAhArayanti kadAcinnahArayanti, mahAzarIrAhAragrahaNAntarAlopekSayA bahutarakAlAntaratayetyarthaH 'Ahacca UsasaMti Ahacca nIsasaMti' ete hi alpazarIratvenaiva mahAzasIrApekSayA alpataraduHkhatvAdAhaJcca-kadAcit sAntaramityarthaH, ucchvAsAdi kurvvantIti bhAvaH, athavA aparyAptikAle alpazarIrAH santo lomAhArApekSayA nAhArayanti ucchvAsAparyAptakatvena ca nocchvasanti, anyadA tvAhArayanti ucchvasanti cetyata [Aha] - 'Ahacca AhArayanti Ahacca UsasaMti' tyuktaM / 'se eeNadveNaM' mityAdi nigamanavAkayaM sugamaM / saMprati samakarmatvAdhikAramAha- 'neraiyANa' mityAdi 'puvvovavannA ya pacchovavannA ya iti pUrvva - prathamaM upapannAH pUrvotpannAH ta eva 'svArthikaH ka' iti kapratyayavidhAnAt pUrvotpannakAH, evaM pazcAdutpannakAH, tatra pUrvotpannapazcAdutpannAnAM madhye ye pUrvotpannAstairnakAyurnakagatyasAtavedanI
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 prajJApanAupAGgasUtram-2-17/1/-/443 yAdikaM prabhUtaM nirjIrNamalpaM vidyata iti alpakarmatarakAH, itare tadviparyayAt mahAkarmatarakAH, etantra samAnasthitikA ye nArakAstAnadhikRtya praNItamavaseyaM, anyathA hi ratnaprabhAyAM utkRSTasthite kasya bahunyAyuSi kSayanamite palyopamAvazeSe ca tiSThati tasyAmeva ratnaprabhAyAM dazavarSasahanasthitiArako'nyaH kazcidutpannaH sa kiM prAgutpannaM palyopamAvazeSAyuSaM nArakamapekSya vaktuM zakyo yathA mahAkarmeti?, varNasUtre 'vizuddhavarNatarakA' iti vizuddhataravarNA ityarthaH kathamiti taced, ucyate, iha yasmAnnairayikANAmaprazastavarNanAmakarmaNo'zubhastIvro'nubhAgodayo bhavApekSaH, tathA coktam"kAlabhavakhettavekkho udao savivAgaavivAgo" nanvAyUMSi tatra bhavavipAkAni uktAni tatkathamaprazastavarNanAmakarmaNa udayo bhavApekSo varNyate ?, satyametat, tathApyasau varNanAmakarmaNo'prazastasyodayastIvrAnubhAgodhruvazca bhavApekSaH pUrvAcAryaivyavahataH,sapUrvotpannaiH prabhUto nirjIrNaH stokaH zeSo'vatiSThate, pudgalavipAki ca varNanAma, tena pUrvotpannA vizuddhataravarNAH, pazcAdutpanaistu nAdyApiprabhUto nirjIrNaititeavizuddhataravarNAH, etadapisamAnasthitiranairayikaviSayamavaseyaM, anyathA pUrvoktarItyA vyabhicArasaMbhavAt, 'evaM jaheva vanne bhaNiyA' ityAdi, evam-uktena prakAreNa yathaiva varNe bhaNitAstathaiva lezyAsvapi vaktavyAca, mU. (444) neraiyA NaM bhaMte ! savve samakAmA?. go0 / no iNahe sagaDe, sekeNaDeNaM bhaMte evaM bucai?-neraiyA no sane sAkAmA, go0 !neraiyA duvihA pannattA, taMjahA-puvvovvanagA ya pacanoranana gAya, tattha NaMje te pubbovavannagA teNaM appakammatarAgA, tattha NaMje te pacchovavannagA teNaM mahAkammatarAgA, se teNatuNaM go0! evaM vuccai-neraiyA no savve smkmmaa| neraiyA NaM bhaMte ! savve samavannA ?, go0 ! no iNaDhe samaDhe, se keNaTeNaM bhaMte ! neraiyA no sabce samavannA?, go0 ! neraiyA duvihA pannattA, taMjahA-pubbovavannagAya pacchovavanagA ya, tattha gaMjetepuvvovannagAteNaM visuddhavanatarAgA, tatthaNaMjete pacchovavanagAteNaMavisuddhavanatarAgA, se eeNaTeNaM go0! evaM vuccai-neraiyA no savve smvnnaa|| evaMjaheva vantreNa bhaNiyAtaheva lesAsuvisuddhalesatarAgA avisuddhalesatarAgAyabhANiyavvA neraiyANaMbhaMte! savve samavedaNA?, go0! no iNaDhe samaDhe, sekeNa evaM vuccati neraiyA no savve samaveyaNA?, go0 ! neraiyA duvihA pannattA, taMjahA-sannibhUyA asannibhUyA ya, tattha NaM je te sannibhUtA te NaM mahAvedaNatarAgA, tattha gaMje te asannibhUtA te NaM appavedaNatarAgA, se teNaTeNaM go0! evaM vuccai-neraiyA no savve samaveyaNA vR. tadyathA-'neraiyA NaM bhaMte ! savve samalessA ?, goyamA ! no iNaDhe samaDe' ityAdi, sugamaMcaitat, navaraMpUrvotpannA vizuddhalezyAH yasmAtpUrvotpannaHprabhUtAnyaprazastalezyAdravyANi anubhUya anubhUya kSayaM nItAni tasmAttevizuddhalezyAH, itarepazcAdutpannatayA viparyAdAvizuddhalezyAH, etadapi lezyAsUtraM samAnasthitikanairayikApekSamavaseyaM / samavedanapadopalakSitArthAdhikArapratipAdanArthamAha-'neraiyA NaM bhaMte !' ityAdi, samavedanAH-samAnapIDAH 'sannibhUyA ya' iti saMjJinaHsaMjJipaJcendriyAH santo bhUtA-nArakatvaM gatAH saMjJi bhUtAH te mahAvedanAH, tIvrAzubhAdhyavasAyenAzubhatarakarmabandhanena mahAnarakeSUtpAdAt, asaMjJinaH-asaMjJipaJcendriyAHsanto bhUtA
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM - 17, uddezakaH - 1, dvAraM - asaMjJibhUtAH, asaMjJino hi catasRSvapi gatiSUtpadyante, tadyogyAyurbandhasaMbhavAt, tathA coktam"kaivihe NaM bhaMte ! asanniAue pannatte ?, goyamA ! cauvvihe asanniAue pannatte, taMjahA-neraiyaasanniAue tirikkhajoNiya asanniAu maNussajoNiya asanniAue devaasanniAue" iti, tatra deveSu nairayikeSu ca asaMjJyAyuSo jaghanyataH sthitirdaza varSasahaspraNi utkarSataH "palyopamAsaGghayeyabhAgaH, tiryakSu manuSyeSu ca jaghanyato'ntarmuhUrtta utkarSataH palyopamAsahvayeyabhAgaH, evaM cAsaMjJina; santo ye narakeSUtpadyante te'titIvrAzubhAdhyavasAyAbhAvAt ratnaprabhAyAmanatitIvra vedaneSu narakeSUtpadyante alpasthitikAzcetyalpavedanAH, athavA saMjJibhUtAH- paryAptakIbhUtAste mahAvedanAH, paryAptatvAdeva, asaMjJInastu alpavedanAH, aparyAptayA prAyo vedanAyA asaMbhavAt, yadivA 'sannibhUya'tti saMjJA - samyagdarzanaM sA eSAmastIti saMjJinaH saMjJino bhUtAH - yAtA saMjJibhUtAH saMjJitvaM prAptA ityarthaH te mahAvedanAH, teSAM hi yathAvasthitaM pUrvakRtakarmmavipAkamanusmaratAmaho mahaduHkhasaMkaTamidamasmAkamApatitaM na kRto bhagavadarhapraNItaH sakalaladuHkhakSayaMkar2ativiSamaviSayaviSaparibhogavipralubdhacetobhirdharmma ityevaM mahaduHkhaM manasyupajAyate tato mahAvedanAH, asaMjJinastu mithyAdhSTayaH, te tu svakRtakarmmaphalamidamityevaM na jAnate, ajAnAnAzcAnupataptamAnasA alpavedanA iti / adhunA 'samakiriyA' ityadhikAraM vibhAvayiSurAha mU. (445) neraiyA NaM bhaMte! savve samakiriyA ? go0 ! no iNaTTe samaTTe, se keNaTTeNaM bhaMte! evaM vuccati ? neraiyA no savve samakiriyA, go0 ! neraiyA tivihA pannattA, taMjahA sammaddiTThI micchadiTThI sammamicchaddiTThI, tattha NaM je te sammaddiTThI tesi NaM cattAri kiriyAo kajjati taMjA - AraMbhiyA pariggahiyA mAyAvattiyA apaccakkhANakiriyA, tattha NaM je te micchIi ..... sammAmicchaddiTThI tesi NaM niyatAo paJca kiriyAoM kAMti, taMjahA- AraMbhihiyA mAyAvattiyA apaccakkhANakiriyA micchAdaMsaNavattiyA, se teNadveNaM ! evaM buccai-neraiyA no savve samakiriyA / neraiyA NaM bhaMte ! savve samAuA ? iTTe samaTTe, se keNaTTeNaM bhaMte ! evaM vuccai ?, atyetiyA samAuA samovavannagA atthegatiyA samAjyA gA atyegatiyA visamAuyA samovavannA atyegatiyA visamAuyA visamovavannagA, se teNaTTeNaM go0 ! evaM vuccai-neraiyA no savve samAuyA no savve samovavannagA go0 ! neraiyA cauvi vR. 'neraiyANaM bhaMte! savve samakiriyA' ityAdi, samAH - tulyAH kriyAH - karmmanibandhanabhUtA ArambhikyAdikA yeSAM te samakriyAH 'cajJAri kiriyAo kajjaMti' iti kriyante iti karmmakatariprayogaH tena bhavantItyarthaH, ArambhaH pRthivyAdyupamardanaM sa prayojanaM kAraNaM yasyAH sA ArabhikI 'pariggahiya'tti parigraho - dharmopakaraNavarjavastusvIkAraH dharmoparakaraNamUrcchA sa ca prayojanaM yasyAH sA pArigrahikI 'mAyAvattiyA' iti mAyA - anArjavamupalakSaNatvAt krodhAdirapi sa ca pratyayaH - kAraNaM yasyAH sA mAyApratyayA, 'apaccakkhANakiraiyA' iti apratyAkhyAnena nivRttyabhAvena kriyA-karmabandhakAraNaM apratyAkhyAnakriyeti, niyaiyAo' iti naiyatikyo niyatA ityarthaH avazyaM bhAvitvAt samyagadRSTInAM tvaniyatAH saMyatAdiSu vyabhicArAt, 'micchAdaMsaNavattiya'tti midhyAdarzanaM pratyayaH - kAraNaM , 47 ,
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAupAGgasUtram-2-17/1/-/445 yasyAH sA mithyAdarzanapratyayA, nanu mithyAtvAviratikaSAyayogAH karmabandhahetava iti prasiddhiH, iha tu ArambhikyAdayaste'bhihatA iti kathaM na virodhaH ?, ucyate, ihArambhaparigrahazabdAbhyAM yogaH parigRhIto, yogAnAM tadrUpatvAt, zeSapadaistu zeSA bandhahetava ityadoSaH, 'savve samAuA' ityAdeH praznasya yA nirvacanacaturbhaGgI tadbhAvanA kriyate-nibaddhadazavarSasahasrapramANAyuSo yugapaJcotpannA itiprathamo bhaGgaH, teSu eva dazavarSasahasrasthitiSu narakeSu eke prathamataramutpannAH aparepazcAditidvitIyaH,anyairviSamamAyurnibaddhaMkaizciddazavarSasahanasthitiSukaizcicca paJcadazavarSasahanasthitiSu utpattiH punaryugapaditi tRtIyaH, kecit sAgaropamasthitayaH kecittu dazavarSasahasrasthitaya ityevaM viSamAyuSo viSamameva cotpannA iti cturthH|| samprati asurakumArAdiSu AhArAdipadanavakaM vibhAvayiSuridamAha mU. (46) asurakumArANaM bhaMte ! sabve samAhArA evaM sabvevi pucchA?,go0 ! no iNaDhe samaDhe, se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai-jahA neraiyA / asurakumArA NaM bhaMte ! sabbe samakammA?, go0 ! no iNaDhe samaDhe, se keNa evaM vuccai ?, go0 ! asurakumArA duvihA pannattA, taMjahApuvvovavannagAya pacchovavannagAya, tatthaNaMjetepuvvo0 teNaM mahAkamma0 tatthaNaMjetepacchovavannagA teNaM appaka0, se teNadveNaM go0! evaM vuccati asurakumArA no savve samakammA evaM vannalessAe pucchA, tattha NaMje te pucovavannA te NaM avisuddhavanatarAgA tattha NaM je te pacchovavannagA te NaM visuddhavannatarAgA se teNaTeNaM go0 ! evaM vuccai-asurakumArA NaM savve no samavannA, evaM lessAevi, veyaNAe jahA neraiyA, avasesaM jahA kepaTyANaM, evaM jAva thnniykumaaraa| vR. amArA NaM bhaMte ! sabve samAhAra' ityAdi, tatrAsmin sUtre nArakasUtrasamAne'pi bhAvanA vizeSaNa likhyA dhamakumArANamalpazarIratvaM bhavadhAraNIyazarIrApekSayA jaghanyato'gulAsaGkhayeyabAgamAnatvaM mahAzAcaM sUrSataH saptahastapramANatvaM, uttaravaikriyApekSayA tuM alpazarIratvaMjaghanyato'GgulasaGkhayeyabhAgamAnatvaM utkaSato mahAzarIratvaMyojanalakSamAnatvamiti, tatraite mahAzarIrA bahutarAn pudgalAnAhArayanti, manobhakSaNalakSaNAhArApapArevAnAM hi aso saMbhavatipradhAnazca, pradhAnApekSayAcazAstrenirdezovastUnAM, tato'lpazarIragrAhyAhArapudgalApakSapA ye pudgalA bahutarAste tAnAhArayanti, bahutarApariNAmayantItyAdipadatrayavyAkhyAnaM prAgvat, tathA'bhIkSNamAhArayantiabhIkSNamucchvasanti, atracatuthadiruparyAhArayanti stokasaptakAdezcoparyucchvasanti tAnAzrityAbhIkSNamucyate, ye sAtirekasihasrasyoparyAhArayanti sAtirekapakSasya coparyucchvasanti tAnaGgIkRtyaiteSAmalpakAlInAhArocchvasatvena punaH punarAhArayantItyAdivyapadezaviSayatvAt, tathA'lpazarIrAalpatarAnpudgalAnAhArayattiucchvasanticaalpazarIratvAdeva, yatpunasteSAM kAdAcitkatvAmAhArocchvAsayostanmahAzIrAhArocchvAsAntarAlApekSayA bahutaramAntarAlatvAt, tatra hi antarAle te AhArAdi na kurvanti tadanyatra te kurvantItyevaMvivakSaNAnmahAzarIrANamapyAhArocchvAsayorantarAmastikiMtutadalpamityavivakSitatvAdabhIkSNamityuktaM, siddhaM ca mahAzarIrANAM teSAmAhArocchvAsayoralpAntaratvaM, alpazarIrANAnu mahAntaratvaM, yathA saudharmAdi-devAnAMsaptahastamAnatayA mahAzarIrANAMtayorantaraMvarSasahasradvayaMpakSadvaraMca anuttarasurANAM
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM - 17, uddezaka:- 1, dvAraM - cahastamAnatayA'lpazarIrANAM trayastriMzadvarSasahastrANi trastriMzadeva ca pakSA iti, eSAM ca mahAzarIrANAmabhIkSNAhArocchvAsabhidhAnenAlpasthitikatvamavasIyate itareSAM tu viparyayaH vaimAnikavadeveti, athavA lomAhArApekSayA'bhIkSNam anusamayamAhArayanti mahAzarIrAH paryAptakAvasthAyAM ucchvA sastu yathoktamanAnenApi bhavan paripUrNabhavApekSayA punaH punarityucyate, aparyAptakAvasthAyAM tvalpazarIrA lomAhArato nAhArayanti ojAhArata evAharaNAt tataste kadAcidAhArayantItyucyate, aparyAptakAvasthAyAM ca nocchvasanti anyadhA tUcchvasanti tata ucyate Ahaccocchva santIti // karmmasUtramAha- 'asurakumArA NaM bhaMte! savve samakammA' ityAdi, atra nairayikasUtrApekSayA viparyAsaH nairayikA hi pUrvvotpannA alpakarmANa uktA itare tu mahAkarmANaH asurakumArAstu ye pUrvotpannAste mahAkarmmANaH itare'lpakammaNaH, kathamiti ced, ucyate, ihAsurakumArAH svabhavAdudhdhRtAstiryakSUtpadyante manuSyeSu ca tiryakSUtpadyamAnAH kecidekendriyeSu pRthivyavvanspatiSUtpadyante kecit paJcendriyeSu, manuSyeSvapi cotpadyamAnAH karmmabhUmikagarbhavyutkrAntikamanuSyeSUtpadyante na zeSeSu SaNmAsAvazaSAyuSazca santaH pArabhavikamAyurbadhnanti, pArabhavikAyurbandhakAle ca yA ekAntatiryagyonikayogyA ekAntamanuSyayogyA vA prakRtayastA upacinvanti, tataH pUrvotpannAmahAkarmmatarAH, ye tu pazcAdutpannAste nAdyApi pArabhavikamAyurbanadhnanti nApi tiryagmanuSyayogyAH prakRtIrupacinvanti tataste'lpakarmmatarAH, etadapi sUtraM samAnasthitikasamAnabhavaparimitAsurakumAraviSayamavaseyaM, pUrvotpannakA api baddhapArabhavikAyuH pazcAdutpannA api abaddhapArabhavikAyuSaH stokakAlantaritA grAhyAH, anyathA tiryagmanuSyayogyaprakRtibandhe'pi pUrvotpannakAt pazcAdutpanna utkRSTasthitiko'bhinavotpanno'nantasaMsArikazca mahAkarmamatara eva bhavati / 49 'varNasUtre ye te pUrvotpannakAste avizuddhavarNatarAH, kathamiti ceducyate eteSAM hi bhavApekSaH prazastavarNanAmnaH zubhastIvrAnubhAga udayaH, sa ca pUrvotpannAnAM prabhUtaH kSayamupagata iti te avizuddhataravarNAH, itare tu pazcAdutpannatayA nAdyApi prabhUto nirjIrNa iti vizuddhavarNAH, etacca samAnasthitikAsurakumAraviSayaM sUtraM, 'evaM lessAe' vI 'ti evaM varNasUtravat lezyAsUtramapi vaktavyaM, pUrvotpannAH avizuddhalezyA vaktavyAH pazcAdutpannA vizuddhalezyA iti bhAvaH, kA'tra bhAvaneti ceducyate-iha devAnAM nairayikANAM ca tathAbhavasvAbhAvyAt lezyApariNAma upapAtasamayAt, prabhRtyAbhavakSayAd bhavati, yato vakSyati tRtIye lezyoddezake - 'se nUnaM bhaMte ! kaNhalese neraie kaNhalesesu neraiesu uvavajjai kaNhalese uvaTTai ?, jallese uvavajjhai tallese uvaTTai ?' iti, asyAyaM bAvArtha:paJcendriyatiryagyoniko manuSyo vA narakeSUtpadyamAno yathAkramaM tiryagAyuSi manuSyAyuSi vA kSINe nairayikASuH saMvedayamAna R jusUtranayadarzanena vigrahe'pi vartamAno nAraka eva lakSyate tasya ca kRSNAdilezyodayaH pUrvabhavAyuSi antarmuhUrttAvazeSazAyuSke eva varttamAnasya bhavati, tathA coktam"antamuhuttammi gae antamuhuttammi sesae ceva / 119 11 lessAhi pariNayAhiM jIvA vaccaMti paraloyaM // " evaM deveSvapi bhAvanIyaM, tathA lezyAdhyayane nerayikAdiSu kRSNAdilezyAnAM jaghanyotkRSTA ca sthitiriyamuktA 11 4
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 119 11 "dasa vAsasahassAI kAUe ThiI jahanniyA hoi / ukkosA tinudahI paliyassa asaMkhabhAgaM ca // nIlAe jahannaThiI tinnudahi asaMkhabhAga paliyaM ca dasa udahI ukkosA paliyassa asaMkhabhAgaM ca // kahAe jahannaThiI dasa udahI asaMkhabhAga paliyaM ca / tittIsasAgarAI muhuttaahiyAiM ukkosA / / esA raiyANaM lesANa ThiI u vanniyA iNamo / te paraM vocchAmi tiriyANa maNussadevANaM // aMtomuhuttamaddhA lesANa ThiI jahiM jahiM jAu / // 5 // tiriyANa narANaM vA vajjittA kevalaM lesaM // " 1 asyA akSaragamanikA - antarmuhUrta kAlaM yAvat lezyAnAM sthitirjaghanyotkRSTA ca bhavati, kAsAmityAha- 'jahiM jahiM jA u' yasminan yasmin pRthivIkAyikAdI saMmUrcchimamanuSyAdau ca yA : - kRSNAdyA lezyAstAsAM etA hi kvacit kAzcid bhavanti, pRthivyabvanaspatInAM kRSNanIlakApotatejorUpAzcatasra lezyAH, tejovAyudvitricaturindriyasaMmUrcaachimatiryakpaJcendriyamanuSyANAM kRSNanIlakApotarUpAstimnaH, garbhajatiryakpaJcendriyANAM garbhajamanuSyANAM ca SaDapIti, nanvevaM zuklalezyAyA api antarmuhUrtameva sthitiH prApnotItyAzaGkAyAmuktaM varjayitvA kevalAM zuddhalezyAM- zuklalezyAmiti bhAvaH, tasyA iyaM sthitiH 119 11 "muhuttaddhaM tu jahannA ukkosA hoi puvvoDI u / navahiM varisehiM UNA nAyavvA sukka lessAe // esA tiriyanarANaM lesANaM ThiI u vanniyA hoi| te paraM vocchAmi lesANa ThiI u devANaM // dasa vAsasahassAI kaNhAi ThiI jahanniyA hoi| pallAsaMkhiyabhAgo ukkosA hoi nAyavvA // jA kahA ThiI khalu ukkosA ceva samayamabmahiyA / nIlAi jahanneNaM paliyAsaMkhaM ca ukkosA // jAnIlAi ThiI khalu ukkosA ceva samayamabbhahiyA / kAU jahantreNaM paliyAsaMkhaM ca ukkosA / / teNa paraM vocchAmi teullesasaM jahA suragaNANaM / bhavaNavaivANamaMtarajoisavemANiyANaM ca // dasa vAsasahassAiM teUe ThiI jahanniyA hoi| ukkosA do udahI paliyassa asaMkhabhAgaM ca // jAteU ThiI khalu ukkosA ceva samayamabbhahiyA / pamhAi jahantreNaM dasamuhuttahiyAiM ukkosA // " daza sAgaropamANyantarmuhUrttAbhyadhikAnyutkRSTetibhAvaH, antarmuhUrttaM cAbhyadhikaM // 2 // // 3 // 118 11 // 2 // // 3 // // 4 // // 5 // // 6 // // 7 // 11211 prajJApanAupAGgasUtram - 2 - 17/1 /-/ 446
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-17, uddezakaH-1, dvAraMyatprAgbhavabhAvyantarmuhUrtaM yaccottarabhavabhAvi taddayamapyekaM vivakSitvoktaM, devanairayikANAM hi svasvalezyA prAguttarabhAvantarmuhUrtadvayanijAyuHkAlapramANAvasthAnA bhavati, tthaa| // 1 // "jA pamhAi ThiI khalu ukkosA ceva smymbbhhiyaa| sukkAe jahanneNaM tettIsukkosAmuhatta] mambhahiyA // " iti tato'smAllezyAsthitiparimANAt prAguktAcca tRtIyelezyoddezavakSyamANasUtrAdavasIyate-devAnAM nairayikANAMcalezyAdravyapariNAma upapAtasamayAdArabhyAbhavakSayAt bhavati iti pUrvotpazcAsurakumAraiHprabhUtAni tIvrAnubhAgAnilezyAdravyANianubhUyAnubhUya kSayaM nItAni stokAni mandAnubhAvAnyavatiSThantetatastepUrvatpannAavizuddhalezyAH pazcAdutpannAstutadviparyayAdvizuddhalezyAH ___'veyaNAe jahA neraiyA' iti vedanAyAM yathA nairayikA uktAstathA vaktavyAH, tatrApyasaMjJIno'pilabhyamAnatvAt, tatra yadyapi vedanAsUtraM pAThatonArakANAmivAsurakumArANamapi tathApi bhAvanAyAMvizeSaH, sacAyaM-yesaMjJIbhUtAste samyagdRSTitvAtmahAvedanAH cAritravirAdhanAjanyacittasantApAta, itaretuasaMjJIbhUtA mithyASTitvAdalpavedanA iti, 'avasesaMjahAneraiyANaM tiavazeSa kriyAsUtramAyuH sUtraM ca yathA nairayikANAM tathA vaktavyaM, etacca sugamatvAt svayaM paribhAvanIyaM 'eva'mityAdi, evamasurakumAroktena pramANena nAgakumArAdayo'pi tAvadvaktavyAH yaavtstnitkumaaraaH|| mU. (447) puDhavikAiyA AhArakammavantralessAhiM jahA neraiyA, puDhavikAiyA savve samaveyaNA [pa0] ?, haMtA go0 ! savve samavedaNA, se keNaTeNaM?, go0! puDhavikAiyA sabbe asannI asannibhUyaM aniyayaM veyaNaM veyaMti, se teNaTTeNaM go0! puDhavikAiyA savve smvednnaa| puDhavikAiyANaM bhaMte! savve samakiriyA?, haMtA go0! puDhavikAiyA savve samakiriyA, se keNaTeNaM?, go0 ! puDhavikAiyA savve mAimicchAdiTThI tesiM niyaiyAo paMca kiriyAo kajaMti, taM0-AraMbhiyA pariggahiyA mAyAvattiyA appacakkhANakiriyA micchAdasaNavattiyA ya, se teNaTeNaM go0 1 evaM0, jAva cauridiyA, paMcediyatirikkhajoNiyA jahA neraiyA navaraM kiriyAhiM sammaddiTTI micchaddiTThI sammAmicchaddiTTI, tatthaNaje te sammadiTTI te duvihA pannatA, taMjahA-asaMjatA ya saMjayAsaMjatA ya, tattha NaM je te saMjayAsaMjayA tesiMNaM tinni kiriyAo kajaMti, taM0-paAraM0 pari0 mAyA0, tattha NaMje assaMjatA tesiNaM cattAri kiriyA kajaMti, taM0-AraM0 pari0 mAyA0 apaJca0, tattha gaMje te micchAdiTThI je ya sammAmicchadiTThI tesi NaM niyaiyAo paMca kiri0 kajaMti, taM0-AraMbhi0 pari0 mAyA0 apacca0 micchA0, sesaMtaM ceva / vR. 'puDhavikAiyA' ityAdi, pRthivIkAyikA AhArakarmavarNalezyAbhiryathA nairayikA uktAstathA vAcyAH, pRthivIkAyikAnAmAhArAdiviSayANi catvAri sUtrANi nairayikasUtrANIva pRthivIkAyikAbhilApenAbhidhAtavyAnIti bhAvaH, kevalamAhArasUtre bhAvanaivaM-pRthivIkAyikAnAmaGgulAsaGkhayeyabhAgamAtrazarIratve'pyalpazarIratvamahAzarIratve AgamavacanAdavaseye, sa cAyamAgamaH- "puDhavikAie puDhavikAiyassaogAhaNaThThayAe cauTThANavaDie' ityAdi, tatra mahAzarIrA lomAhArato bahutarAn pudgalAnAhArayanatyucchvasanti ca abhIkSNamAhArayantyabhIkSNaM
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAupAGgasUtram -2- 17/1/-/447 cocchvasanti, mahAzarIratvAdeva, alpazarIrANAmalpAhArocchvasatvaM alpazarIratvAdeva, kAdAcitkatvaM cAhArocchvAsayoH paryAptetarAvasthApekSamiti / vedanAsUtramAha 'puDhavikAiyA NaM bhaMte! savve samaveyaNA' ityAdi, asannIti - mithyAdRSTayo'manaskA vA 'asannibhUyaM 'ti asaMjJIbhUtA asaMjJInAM vA jAyate tAmityarthaH, etadeva vyanakti- 'aniyayaM ti aniyatAm-anirdhAritAM vedayante, vedanAmanubhavanto'pi na pUrvopAttAzubhakarmaNa- pariNatiriyamityavagacchanti, midhyAdRSTitvAdamanaskatvAdvA mattamUrcchitAdivaditibhAvaH, kriyAsUtre 'mAimicchaddiTThi' tti mAyAvanto hi teSu prAyeNotpadyante, yadAha zivazamrmAcAryaH"ummaggadesao magganAsavo gUDhahiyaya mAillo / saDhasIlo ya sasallo tiriyAuM baMdhaI jIvo // " 119 11 52 tataste mAyina ucyante, athavA mAyA iha samastAnantAnubandhikaSAyopalakSaNaM tato mAyina iti kimuktaM bhavati ? - anantAnubandhikaSAyodayavantaH ata eva mithyAdRSTayaH, 'tANaM niyaiyAo' iti teSAM - pRthivIkAyikAnAM naiyatikyo - niyatAH paJcaiva na tu triprabhRtaya ityarthaH ' se eeNa'mityAdi, nigamanaM 'jAva cauriMdiyA' iti iha mahAzarIratvAlpazarIratve svasvAvagAhanAnusAreNAvaseye, AhAraztaca dvIndriyAdInAM prakSepalakSaNo'pIti, 'paMciMdiyatirikkhajoNiyA jahA neraiyA' iti pratItaM, navaramiha mahAzarIrA abhIkSNamAhArayanti abhIkSNamucchvasantIti yaducyate tatsaGkhyAtavarSAyuSo'pekSya tathaiva darzAt, nAsaGkhyAtavarSAyuSaH teSAM prakSepAhArasya SaSThasyopari pratipAditatvAt, alpazarIrANAM tvAhArocchvAsayoryat kAdAcitkatvaM tadaparyAptAvasthAyAM lomAhArocchvAsayorabhavanena paryAptAvasthAyAM tadbhavanena cAvaseyaM, karmmasUtre yatpUrvotpannAnAmalpakarmmatvaM itareSAM tu mahAkarmmatvaM tadAyuSkAditadmavevadyakammapikSaM, varNalezyAsUtrayorapi yatpUrvotpannAnAM zubhavarNAdyuktaM tattAruNanyAt pazcAdutpannAnAM cAzuddhavarNAdi bAlyAdavaseyaM, loke tathAdarzanAditi, tathA 'saMjayAsaMjayA' iti dezaviratAH sthUlAt prANAtipAtAdernivRttatvAt itarasmAdanivRttatvAt // manuSyaviSayaM sUtramAha mU. (448) maNussA NaM bhaMte! savve samAhArA ?, go0 ! no iNaTThe samaTTe, se keNa0 ?, go0 ! maNussA duvihA paM0, taM0 - mahAsarIrA ya appasarIrA ya, tattha NaM je te mahAsarIrA te NaM bahutarAe poggale AhAreti jAva bahutarAe poggale nIsasaMti Ahacca AhAreti Ahacca nIsasaMti tattha NaM je te appasarIrA te NaM appatarAe poggale AhAreti jAva appatarAe poggale nIsasaMti abhikkhaNaM AhAretiM jAva abhikkhaNaM nIsasaMti, se teNaTTeNaM go0 ! evaM vuccati-maNussA savve no samAhArA, sesaM jahA neraiyANaM, navaraM kiriyAhiM maNUsA tivihA pannattA, taMjahA sammaddiTThI micchAdiTThI sammAmicchaddiTThI, tattha NaM je te samamadiTThI te tivihA pannattA, taMjahA - saMyatA asaMyatA saMyatAsaMyatA, tattha NaM je te saMyatA te du0 paM0 taM - sarAgasaMyatA vIyarAgasaMyatA ya, tattha NaM je te vIyarAgasaMyatA te NaM akiriyA, tattha NaM je te sarAgasaMyatA te du0 paM0, taM0- pamattasaMyatA ya apamattasaMyatA ya, tattha NaM je te apamattasaMjayA tesiM egA mAyAvattiyA kiriyA kajjati, tattha NaM
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 53 padaM-17, uddezakaH-1, dvAraje te pamattasaMjayA tesiM do kiriyAo kajaMti-AraMbhiyA mAyAvattiyA ya, tattha NaMje te saMjayAsaMjayA tesiM tinni kiriyAo kajaMti taM-AraMbhiyA pariggahiyA mAyAvattiyA, tattha NaM je te assaMjayA tesiM cattAri kiriyAo kajaMti, taMjahA-AraMbhiyA pariggahiyA mAyAvattiyA apaJcakkhANakiriyA, tattha NaM je te micchadiTThI je sammAmicchadiTThI tesiM niyaiyAo paMca kiriyAo kajaMti, taMjahA-AraMbhiyA pariggahiyA mAyAvattiyA apaccakkhANakiriyA micchAdasaNavattiyA, sesaM jahA neriyaannN|| vR. 'maNussA NaM bhaMte ! sabve samAhArA' ityAdi, sugamaM navaraM 'Ahacca AhAreMti Ahacca UsasaMti Ahacca nIsasaMti' iti, mahAzarIrA hi manuSyA devakurvAdimithunakAste ca kadAcidevAhArayanti kAvalikAhAreNa "aTThamabhattassa AhAro" iti vacanAt ucchavAsaniHzvAsAvapiteSAM zeSamanuSyApekSayA atisukhatvAt kAdAcitkau, alpazarIrAstvabhIkSNamalapaMcAhArayanti, bAlAnAM tathAdarzanAt, saMmUrcachimamanuSyANAmalpazarIrANAmanavaratamAhArasaMbhavAccA, ucchvAsaniHzvAsAvapyalpazarIrANAmabhIkSNaM prAyo duHkhabahulatvAt, 'sesaMjahA neraiyANa miti zeSaM-karmavarNAdiviSayaM sUtraM yathA nairayikANAM tathA'vaseyaM, navaramiha pUrvotpannAnAMzuddhavarNAditvaM tAruNyAdbhAvanIyaM, kriyAsUtre vizeSamAha-navaraM kiriyAhiM maNuyA tivihA' ityAdi, tatra sarAgasaMyatA-akSINAnupazAntakaSAyAvItarAgasaMyatAupazAntakaSAyAH kSINakaSAyAzca akiriyA' iti vAtarAgatvenArambhAdInAM kriyANAmabhAvAt _ "egA mAyAvattiyA' iti apramattasaMyatAnAmekaiva mAyApratyayA kriyA kajjaitti kriyate bhavati, kadAciduDDAharakSaNapravRttAnAm, akSINakaSAyatvAt, 'AraMbhiyAmAyAvattiyA' itipramattasaMyatAnAM hi sarvaH pramattayogaArambhaiti bhavatyArambhikI kriyAakSINakaSAyatvAcca mAyApratyayeti, 'sesaM jahA neraiyANa'miti zeSamAyurviSayaM sUtraM yathA nairayikANAM tathA vaktavyaM, tacca sugamatvAt svayaM bhaavniiyN| mU. (49) vANamaMtarANaM jahA asurakumArANaM, evaM joisiyavemANiyANavi, navaraM te vedanAe du0 paM0 taM0-mAimicchadiTThIuvavanagA ya amAisammadiTThIuvavanagA ya, tattha NaM je te mAImicchadiTThIuvavannagA te NaM appavedanatarAgA tattha NaM je te amAIsammadiTThIuvavannagA teNaM mahAvedanatarAgA, se teNa0 go0! evaM vu0, sesaM thev| vR. 'vANamantarANaMjahAasurakumArANa'mityAdi, yathA asurakumArA 'sannibhUyA yaasannibhUyAya, tatthaNaMje sannibhUyA te mahAveyaNAasannibhUyA appaveyaNA' ityevamadhItA vyantarA api tathaivAdhyetavyAH, yato'surAdiSu vyantarAnteSudeveSvasaMjJIna utpadyante, tathAcoktaM vyAkhyAprajJaptI prathamazatai dvitIyoddezake-"asannI NaM jahanneNaM bhavaNavAsIsu ukkoseNaM vANamaMtaresu" iti tecAsurakumAraprakaraNoktayukteralpavedanA bhavantItyavaseyaM, yattuprAgvyAkhyAnaMkRtaM saMjJInaH samyagdRSTayo'saMjJInastvitare iti, tadevamapighaTate iti vRddhavyAkhyAnusaraNataH kRtamityadoSaH eva' mityAdi, evamasurakumAroktaprakAreNa jyotiSkavaimAnikAnAmapi vaktavyaM, navaraM te vedanAyAmenavamadhyetavyA 'duvihA joisiyA pannattA, taMjahA-mAyimicchadiTThIuvavanagA ya' ityAdi, atha
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAupAGgasUtram - 2 - 17/1/-/ 449 kasmAdevamadhIyate yAvatA asurakumAravat 'asannibhUyA ya' iti kinnAdhIyate ?, ucyate, teSvasaMjJIna utpAdAbhAvAt, etadapi kathamavaseyaM iti cet ?, ucyate, yuktivazAt, tathAhi asaMjJyAyuSa utkRSTA sthitiH palyopamAsaGghayeyabhAgaH jyotiSkANAM ca jaghanyApi sthitiH palyopamasaGghayeyabhAgaH, vaimAnikAnAM palyopamaM tato'vasIyate nAsti teSvasaMjJI, tadabhAvAccopadarzitaprakAreNaivAdhyetavyA nAsurakumAroktaprakAreNeti tatra mAyimithyAdhSTayo'lpaveda- nA itare mahAvedanAH zuvedanAmAzrityeti / atha caturviMzatidaNDakameva salezyapadavizeSitamAhArAdipadairnirUpayati mU. (450) salesA NaM bhaMte! neraiyA savve samAhArA samasarIrA samussAsanissAsA savvevi pucchA, go0 ! evaM jahA ohigamao tahA salesAgamaovi niravaseso bhANiyavvo jAva vemANiyA kaNhalesA NaM bhaMte ! neraiyA savve samAhArA pucchA, go0 jahA ohiyA, navaraM neraiyA veyaNAe mAimicchadiDIuvavannagA ya amAisammadiTTIuvavannagA ya bhANiyavvA, sesaM taheva jahA ohiyANaM, asurakumArA jAva vANamaMtarA, ete jahA ohiyA, navaraM maNussANaM kiriyAhiM viseso jAva tattha NaM je te sammadiTThI te tivihA pannattA, taMjahA- saMjayA assaMjayA saMjayAsaMjayA ya, jahA ohiyANaM, joisiyavemANiyA AilliyAsu tisu lesAsu Na pucchati, evaM jahA kiNhalesA vicAriyA tahA nIlalessA vicAreyavvA, kAulesA neraiehiMto Arabbha jAva vANamaMtarA, navaraM kAulessA neraiyA vedaNAe jahA ohiyA / teulesA NaM bhaMte! asurakumArANaM tAo caiva pucchAo, go0 ! jaheva ohiyA taheva navaraM veyaNAe jahA joisiyA, puDhaviAuvaNassaipaMcediyatirikkhamaNussA jahA ohiyA taheva bhANiyavvA, navaraM maNUsA kiriyAhiM je saMjatA te pamattA ya apamattAya bhANiyavvA sarAgavIyarAgA natthi, vANamaMtarA teulesAe jahA asurakumArA evaM joisiyavemANiyAvi, sesaM taM ceva, evaM pahale sAvi bhANiyavvA, navaraM jesiM atthi, sukkalessAvi taheva jesiM atthi, savvaM taheva jahA ohiyANaM gamao, navaraM pamhalessasukkalessAo paMcediyatirikkhajoNiyamaNUsavemANiyANaM ceva, na sesANaMti / pannavaNAe bhagavaIe lessAe paDhamo uddesao samatto / 54 " vR. 'salesA NaM bhaMte! neraiyA' ityAdi, yathA anantaramaudhiko vizeSaNarahitaH prAk gama uktastathA salezyagamo'pi niravazeSo vaktavyaH yAvadvaimAnikAH - vaimAnikaviSayaM sUtraM, salezyapadarUpavizeSaNamantareNAnyasya vizeSaNasya kvacidapyabhAvAt // adhunA lezyAbhedakRSNAdivizeSitAn SaD daNDAkAnAhArAdipadairbibhaNiSurAha - 'kaNhalesA bhaMte! neraiyA' ityAdi, yathA audhikA-vizeSaNarahitAH AhArazarIrocchvAsakarmmavarNalezyAvedanAkriyopapAtAkhyairnavabhiH padaiH prAgnairayikA uktAstathA kRSNalezyAvizeSitA api vaktavyAH, navaraM vedanApade nairayikA evaM vaktavyAH - 'mAimicchadiTThI uvavannagAya amAyisammadiTThIuvavannagA ya' iti, na caudhikasUtre iva 'sannibhUyA ya' iti, kasmAditi ced, ucyate, ihAsaMjJInaH prathamapRthivyAmevotpadyante "assannI khalu paDhama" miti vacanAt, prathamAyAM ca pRthivyAM na kRSNalezyA yatra ca paJcamyAdiSu pRthivISu kRSNalezyA na tatrAsaMjJIna iti, tatra mAyino midhyAdRSTayazca mahAvedanA bhavanti, yataH
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-17, uddezakaH-1, dvAraprakarSaparyantavartinI sthitimazubhAM te nivartayanti,prakRSTAyAMcatasyAMmahatI vedanA itareSu viparIteti asurakumArAdayoyAvatvyantarAstAvadyathAodhikAuktAstathA vaktavyAH, navaraMmanuSyANAM kriyAbhirvizeSaH, tameva vizeSaM darzayati-tattha NaMje te' ityAdi, tatra-teSu samyagdRSTayAdiSumadhye ye te samyagdRSTayaste trividhAH prajJaptAH, tadyathA-saMyatA asaMyatAH saMyatAsaMyatAzca, 'jahA ohiyANa miti eteSAM yathaudhikAnAmuktaM tathA kRSNalezyApadavizeSitAnAmapi vaktavyaM, tadyathAsaMyatAnAMdvekriyeArambhikI mAyApratyayAca, kRSNalezyAhi pramattasaMyatAnAMbhavati nApramattasaMyatAnAM, teSAM tu yathoktarUpe eva dve kriye, saMyatAsaMyatAnAM tisraH-ArambhikI pArigrahikI mAyApratyayA ca, asaMyatAnAM catasraH-ArambhikI pArigrahikI mAyApratyayA apratyAkhyAnakriyA ceti| jyotiSkavaimAnikAstuAdyAsutisUSu lezyAsuna pRcchayante, kimuktaM bhavati? -tadviSayaM sUtraMna vaktavyaM, tAsAMteSvabhAvAt, yathA ca kRSNalezyAviSayaM sUtramuktaM tathA nIlalezyAviSayamapi vaktavyaM, nAnAtvAbhAvAd, etadevAha-evaMjahA kiNhalesA vicAriyAtahA nIlalessA vicAreyavvA' nIlalezyAviSayo'pi sUtradaNDakaevameva, kevalaMkRSNalezyApadasthAnenIlalezyApadamuccaritavyamiti bhAvaH, kApotalessA' ityAdi, kApotalezyA hi sUtratonIlalezyeva nairayikebhyaArabhyayAvadvyantarAstAvadvaktavyA, navaraMkApotalezyAyAMnairayikA vedanAsUtre yathaudhikAstathA vaktavyAH-'neraiyA duvihA pannattA-sannibhUyA ya asannibhUyA ya' ityevaM vaktavyA iti bhAvaH, asaMjJInAmapi prathamapRthivyAmutpAdAttatra ca kApotalezyAbhAvAt, tejolezyAviSayaM sUtramAha-'teulessA NaM bhaMte ! asurakumArA' ityAdi, iha nArakatejovAyuvikalendriyANAM tejolezyA na saMbhavati tataH prathamata vAsurakumAraviSayaM sUtramuktaM, ata eva tejovAyuvikalendriyasUtramapi na vaktavayaM, asurakumArA api yathA prAgoghata uktAstathA vaktavyAH, navaraM vedanApade yathA jyotiSkAsthAthA vaktavyAH, 'sannibhUyAya asannibhUyA ya' iti na vaktavyAH, kiMtu 'mAimicchadihiuvavannagAamAisammadihiuvavannagA' iti vaktavyAitibhAvaH, asaMjJInA tejolezyAvatsUtpAdAbhAvAt, pRthivyabvanaspatayaH tiryakpaJcendriyA manuSyAzca yathA prAgodhikAstatA vaktavyAH, navaraM manuSyAH kriyAbhirye saMyatAste pamarattAzcapramattAzcabhaNanIyAH, ubhayeSAmapitejolezyAyAH saMbhavAt, 'sarAgA vIyarAgAyanatthi'tti sarAgasaMjayAvIarAgasaMjayA ya iti na vaktavyA ityarthaH, vItarAgANAM tejolazyAyA asaMbhavena vItarAgapadopanyAsasyatejolezyAyAH sarAgatvAvyabhicArAt sarAgapadopanyAsasya cAyogAta, 'vANamaMtarA teulesAe jahA asurakumArA' iti, te'pi 'mAimicchadiTTiuvavannagA amAisammaddiTTiuvavannagA ya' ityevaM vaktavyAH na tu 'sannibhUyA yaasannibhUyA ya' iti, teSvapi tejolezyAvasatsu madhye'saMjJInAmutpAdAbhAvAt 'evaM pamhalesAvi bhANiyavvA' iti, evaM padaM - 17, uddezakaH-1 - samAptaH -: padaM-17-uddezakaH-2:. vR. uktaH SaDvArAdyAmbhiyAyI prathama uddezakaH, adhunA dvitIya uddezaka ucyate, tatra cedamAdisUtram
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAupAGgasUtram-2-17/2/-/451 mU. (451) kai NaM bhaMte ! lesAo pannattAo?, goyamA ! challesAo pannattAo, taMjahA-kaNhalesA nIlalesA kAulesA teulesA pamhalesA sukklessaa| vR. 'kaiNaM bhaMte ! lesAo' ityAdi, kaH punarasya sUtrasya sambandha iti ced ?, ucyate, uktaMprathamoddezake 'salesANaM bhaMte ! neraiyA' ityAdi iha tutA eva lezyAzcintyante 'kai lesA' iti, tatra lezyAH prAgnirUpatizabdArthAH 'kaItti kiMparimANAH prajJaptAH?, bhagavAnAha-gautama ! SaD, tA eva nAmataH kathayati-'kaNhalesA' ityAdi, kRSNadravyAtmikA kRSNadravyajanitA vA lezyA kRSNalezyA evaM nIlalezyetyAdipadeSvapi bhAvanIyaM / mU. (452) neraiyANaM bhaMte! kai lesAo pannattAo?,go0!tinni, taM-0kiNha-nIla0 kAulesA / tirikkhajoNiyANaM bhaMte ! kai lessAo pannattAo?, go0 ! challesAo paM0, taM0-kaNhalessA jAva sukklesaa| egidiyANaM bhaMte ! kai lesAo paM0?, go0 cattAri lesAo paM0, taM0-kaNha-jAva teulesaa| puDhavikAiyANaMbhaMte! kai lesAo paM0 go0! evaMceva, AuvaNassaikAiyANavi evaM ceva, teuvAubeiMdiyateiMdiyacauridiyANaM jahA neraiyANaM / paMcediyatirikkhajoNiyANaM pucchA, go0 ! challessA-kaNha0 jAva sukkalesA, saMmucchi- mapaMcediyatirikkhajoNiyANaM pucchA, go0 ! jaha neraiyANaM, gabbhavatiyapaMcediyatirikkhajoNiyANaM pucchA, go0 ! challesa, kaNha0 jAva sukkalesA, tirikkhajoNiyANaM pucchA, go0 ! challesA eyAo cev| maNUsANaM pucchA, go0 ! challesA eyAo ceva, saMmucchimamaNussANaM pucchA, go0 ! jahA neraiyANaM, gabbhavakkaMtiyamaNussANaMpucchA, go0! challesAotaM0 kaNha0 jAvasukkalesA, maNussINaM pucchA, go0 ! evaM ceva / devANaM pucchA, go0 ! cha eyAo ceva, devINaM pucchA, go0 ! cattAri kaNha0 jAvateulessA, bhavaNAvAsINaM bhaMte! devANepucchA, go0! evaM ceva, evaM bhavaNavAsiNINavi, vANamaMtaradevANaMpucchA, go0! evaM ceva, vANamaMtaraNavi, joisiyANapucchA, go0! egA teulesA, evNjoisinniinnvi| vemANiyANaM pucchA, go0 ! tinni, taM0 teu0 pamha0 sukkalessA, vemANiNINaM pucchA, go0! egA teulessaa| vR. 'neraiyANaM bhaMte !' ityAdi, sUtramalpabahutvavaktavyatAyAH prAk sakalamapi sugama, navaraM vaimAnikasUtre yadvaimAnikAnAmekA tejolezyoktA tatredaM kAraNaM-vaimAnikyo hi devyaH saudharmezAnayoreva, tatra ca kavalA tejolezyeti, sAmAnyataH saGgrahaNigAthA atremaaH||1|| "kiNhAnIlA kAU teUlesA ya bhvnnvNtriyaa| joisasohammIsANa teulesA munneyvvaa|| // 2 // kappe saNaMkumAre mAhiMde ceva baMbhaloe ya / -eesu pamhalesA teNaM paraM sukkalesA u|| // 3 // puDhavI Au vaNassai bAyara patteya lesa cttaari| gabbhayatiriyanaresuMchallesA tinni sesANaM // " samprati lezyAdInAmaSTAnAmalpabahutvamAha-'eesiNaMbhaMte! jIvANaMsalessANa' mityAdi, amISAmaSTAnAM madhye katare katarebhyo'lpAH katare katarebhyo bahavaH katare kataraiH saha tulyAH, iha
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-17, uddezakaH-2, dvAraprAkRtatvAt tRtIyAyAmapi katarehito nirdezo'yaM bhavatItyevaM vyAkhyAyAmadoSaH, tathA katarekatarebhyo vizeSAdhikAH?, evaM gautamena prazne kRte bhagavAnAha gautama! sarvastokAH zuklalezyAH, zuklA zukladravyajanitIvA lezyA yeSAMtezuklalezyAH, evaM zeSapadeSvapi vigrahabhAvanA kAryA, sarvastokAH, katipayeSu paJcendriyatiryakSu manuSyeSu ca lAntakAdideveSucatasyAH sadbhAvAt, tebhyaH padmalezyAH saGkhayeguNAH, saGkhayeyaguNeSutiryakpaJcendriyeSu manuSyeSusanatkumAramAhendrabrahmalokakalpavAsiSuca deveSupadmalezyAbhAvAt, athalAntakAdidevebhyaH sanatkumArAdikalpatrayavAsino devA asaGkhyAtaguNAH tataH zuklalezyebhyaH padmalezyAH asaGkhyeyaguNAH prApnuvanti kathaM saGkhayeyaguNA uktAH?, ucyate, iha jaghanyapade'pyasaGkhyAtAnAM sanatkumArAdikalpatrayavAsidevebhyo'saGkhyeyaguNAnAM paJcendriyatirazcAMzuklalezyA tataH padmalezyAcintAyAMsanatkumArAdidevaprakSepe'pyasaGkhayeyaguNatvaM na bhavati kiM tu yadeva tiryakpaJcendriyApekSayaiva saGkhayeyaguNatvaM tdevaastiiti| mU. (453) etesiNaM bhaMte! jIvANaM salessANaM kaNhalesANaMjAva sukkalesANaM alessANa ya kayare 2 appA vA 4 ?, go0 ! savvatthovA jIvA sukkalessA pamhalessA saMkhejagu0 teulessA saMkhenagu0 alessAanaMtagu0 kAulesAanaMtagu0 nIlalesA visesAhiyA kaNhalesA visesAhiyA lessA visesaahiyaa| vR.saGkhayeyaguNAH zuklalezyabhyaH padmalezyAH, tebhyo'pi saGkhayeyaguNAH tejolezyA,bAdarapRthivyappratyekavanaspatikAyikeSusaGghayeyaguNeSutiryakpaJcandriyamanuSyeSu bhavanapativyantarajyotiSkatasaudharmezAnadeveSucatejolezyAbhAvAt, bhAvanA saGkhyeyaguNatve prAgvadatrApi karttavyA, tebhyo'pyanantaguNA alezyAH, siddhAnAmalezyAnAM prAktanebhyo'nantaguNatvAt, tebhyo'pi kApotalezyA anantaguNAH, siddhebhyo'pyanantaguNAnAM vanaspatikAyikAnAM kApotalezyAvatAM sadbhAvAt, tebhyo'pi nIlalezyA vizeSAdhikAH, tebhyo'pi kRSNalezyA vizeSAdhikAH, kliSTakliSTatarAdhyavasAyAnAM prabhUtatarANAM sadbhAvAt, kRSNalezyebhyo'pi salezyA vizeSAdhikAH nIlalezyAdInAmapi tatra prakSepAt tadevaM sAmAnyato'lpabahutvaM cintitaM, samprati nairayikeSu tadalpabahutvaM cintayannAha mU. (454) eesiNaM bhaMte ! neraiyANaM kaNhalesANaM nIlalessANaM kAulessANa ya kayare 2 hiMto appA vA 4?, go0! savvathovA neraiyA kaNhalesA nIlalesA asaM0 kAule0 asaM0 / vR. 'eesiNaMbhaMte! neraiyANa'mityAdi, naiyarikANAM hi tispelezyAH, tadyathA-kRSNalezyA nIlalezyA kApotalezyA, uktaM c||1|| "kAuya dosu taIyAe mIsiyA nIliyA cutthiie| paMcamiyAe missA kaNhA tatto paramakaNhA // " tato'tratrayANAmevapadAnAMparasparamalpabahutvacintA, tatra sarvastokAH kRSNalezyAnairayikAH, katipayapaJcamapRthivIgatanarakAvAseSuSaSThayAMsaptamyAMcapRthivyAMnairayikANAMkRSNalezyAsadbhAvAt, tato'saGkhayeyaguNA nIlalezyAH, katipayeSu tRtIyapRthivIgatanarakAvAseSucatuthyAMsamastAyAMpRthivyAM katipayeSu ca paJcamapRthivIgatanarakAvAseSu nairayikANAM pUrvoktebhyo'saGkhayeyaguNAnAM
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAupAGgasUtram-2-17/2/-/454 nIlalezyAbhAvAt, tebhyo'pyasaGkhayeyaguNAH kApotalezyAH, prathamadvitIyapRthivyostRtIyapRthivI gateSuca katipayeSunarakAvAseSunArakANamanantaroktebhyo'saGkhayeyaguNAnAMkApotalezyAsadbhAvAta mU.(455) etesiNaM bhaMte! tirikkhajoNiyANaM kaNhalessANaMjAva sukkalesANa ya kayare 2?, appA vA 4 go0 ! savva0tirikkhajoNiyA sukkalesA evaM jahA ohiyA navaraM alesa vajA, eesiM egidiyANaM kaNha0 nIla0 kAu0 teulessANa ya kayare kayarehiMto appA vA 4?, go0 ! savvatthovA egidiyA teulessA, kAu0 anaM0 nIlale0 visesA kaNhalesA0 eesiNaMbhaMte ! puDhavikAiyANaM kaNhalesANaMjAvateulessANa yakayare kayarehito appA vA 4?, go0 ! jahA ohiyA egiMdiyA navaraM kaulessA asaMkhejaguNA, evaM AukAiyANavi, etesiNaMbhaMte! teukAiyANaM kaNhalessANaM nIlalessANaM kAulessANa ya kayare kayarehito appA vA 4?, go0 ! savvatthovA teukAiyA kAulessA nIlalessA visesAhiyA kaNhalessA visesAhiyA, evaM vAukAiyANavi, etesi NaM bhaMte ! vaNassaikAiyANaM kaNhalessANaM jAva teulessANa ya jahA egidiya0 ohiyANaM, beiMdiyANaM teiMdiyANaM cauridiyANaM jahA teukAiyANaM, eesiNaMbhaMte ! paMcediyatirikkhajoNiyANaM kaNhalesANaM evaM jAva sukkalesANa ya kayare kayarehitoappAvA4?, go0! jahAohiyANaMtirikkhajoNiyANaMnavaraMkAulessAasaMkhejaguNA, saMmucchimapaMcediyatirikkhajoNiyANaMjahA teukAiyANaM, gabbhavakakatiyapaMcediyatirikkhajoNiyANaMjahA ohiyANaMtirikkhajoNiyANaM navaraMkAulessA saMkhejaguNA, evaM tirikkhajoNiyANavi, eesiNaMbhaMte! saMmucchimapaMcediyatirikkhajoNiyANaMgabbhavatiyapaMcediyatirikkhajoNiyANa ya kaNha0 jAva sukkalesANa ya kayare kayarehito appA vA 4?, go0 ! savvatthovA gabbhavakkaMtiyapaMcediyatiri0 sukka0 pamha0 saMkhejaguNAteule0 saMkhe0 kAu0 saMkhe0 nIlalessA visesA0 kaNhalesA visesA0 kAulesA saMmucchimapaMcediyatirikkhajoNiyAasaMkheja0 nIlalesA visesA0 kaNhalesA visesA0, eesiNaM bhaMte ! saMmucchimapaMcediyatirikkhajoNiyANaM tirikkhajoNiNINa ya kaNhale0 jAva sukkalesANa ya kayare kayarehito appA vA 4?, go0! jaheva paMcamaMtahA imaMchaTuMbhANiyabvaM, eesiNaMbhaMte! gabbhavatiyapaMcaMdiyatirikkhajoNiyANaMtirikkhajoNiNINaya kaNhalesANaM jAva sukkalesANa ya kayare kayarehito appA vA 4 ?, go0 ! savvatthovA gabbhavatiyapaMceMdiyatirikkhajoNiyANa sukkalesA sukkalesAotirikkhajoNiNIo saMkhejaguNAo pamhalesA gabbhavatiyapaMcediyatirikkhajoNiyA saMkhe0 pamhalesAo tirikkhajoNiNIo saMkheja0 teule0 tirikkhajoNiyA saMkhe0 teulesA tirikkhajoNiNIo saM0 kAule-0 saM0 nIlale0 visesA0 kaNhale0 visesA0 kAulesAosaM0 nIlalesAovisesAhiyAokaNhalesAo visesAhiyAo, eesiNaMbhaMte saMmucchimapaMcetirikkhajoNi0 gabbhavakkaMtiyapaMcetirikkhajoNiNINa ya kaNhalesANaM jAva sukkalessANa ya kayera kayarehito appA vA 4 ?, go0 ! savvatthovA gabbha0 tirikkhajoNiyA sukkalesAsukkalesAo saMkhenaguNAo pamhalesA gabbhava0 saMkheja- pamhalesAo tirikkhaja0 saMkhenaguNAo teulesA gabbhava0 tirikkha0 saMkhejagu0 teulesAo tiri0
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-17, uddezakaH-2, dvAraM 59 saMkhejjaguNAo kAulesAo saM0 nilalesA vise0 kaNhale0 vise0 kAulesA vi0 kaNhalesAo visesAhiyAo kaNhale0 saMmu0 paMceMdi0 tiria0 saM0 nIlale0 vise0 kaNhale0 visesAhiyA eesiNaM bhaMte ! paMcediyatirikkhajoNiyANaM tirikkhajoNiNINa ya kaNhalessANaM jAva sukkalesANaMkayare kayarehitoappA vA4?, go0! savvatthovA paMcediyatiri0 sukkalessAsukkalesAo saMkhi0 pamhalesA saM0 pamhalesAo saMkhejaguNAo teulesA saM0 teulessAo saMkhijaguNAo kAule0 saMkhe0 nIlalesAo visesAhiyAo kaNhalesAo visesA0 kAule0 asaMkhejaguNA nIlale0 vise0 kaNhale0 visesAhiyAo, eesiNaMbhaMte! tiri0tirikkhajoNiNINaya kaNhale0 jAva sukka0 kayare kayarehiMto appA vA 4?, go0! jaheva navamaM appAbahugaMtahA imaMpi, navaraM kAule0 tiri0 anaM0, evaM ete dasa appAbahugA tirikkhajoNiyANaM / vR.adhunA tiryakpaJcendriyaSvalpabahutvamAha-'eesiNaMbhaMte!' ityAdi, evaMjahAohiyA' iti evam-upadarzitena prakAreNa yathA prAgodhikAstathA vaktavyAH, navaramalezyAvarjAH, tirazcAmalezyAnAmasaMbhavAta, tecaivaM-sarvastokAH tiyaMgonikAH zuklalezyAH, tecajaghanyapade'pyasaGkhyAtA draSTavyAH, tebhya saGkhayeyaguNAH padmalezyAH, tebhyo'pi saGkhayeyaguNAstejolezyAH, tebhyo'pyanantaguNAH kApotalezyAH, tebhyo'pi nIlalezyA vizeSAdhikAH, tebhyo'pi kRSNalezyA vizeSAdhikAH, tebhyo'pi salezyA vizeSAdhikAH / sAmpratamamekendriyeSvalpabahutvamAha 'eesiNaM bhaMte! egiMdiyANa' mityAdi, sarvastokA ekendriyAstejolezyAH, katipayeSu bAdarapRthivyabvanaspatikAyikeSvaparyAptAvasthAyAM tasyAH sadbhAvAta, tebhyaH kApotalezyA anantaguNAH, anantAnAMsUkSmabAdaranigodajIvAnAMkApotalezyAsa-dbhAvAt, tebhyo'pinIlalezyA vizeSAdhikAH, tebhyo'pi kRSNalezyA vizeSAdhikAH, atra bhAvanA praagevoktaa| sampratipRthivIkAyikAdiviSayamalpabahutvaMvaktavyaM, tatra pRthivyabbanaspatikAyAnAMcatamro lezyAH tejovAyUnAM tina iti tathaiva sUtramAha- 'eesi NaM bhaMte ! puDhavikAiyANa' mityAdi, sugama, dvitricaturindriyaviSayamapi, paJcendriyatiryagyondriyatirazcAM yathA tejaskAyikAnAmuktaMtathA vaktavyaM, tejaskAyikAnAmivateSAmapyAdyalezyAtrayamAtrasadbhAvAt, garbhavyutkrAntikapaJcendriyatiryagyonikasUtretejolezyAbhyaH kApotalezyA asaGkhayeyaguNA vaktavyAH, tAvatAmeva teSAM kevalavedasopalabdhatavAt, zeSamaughikasUtravad vaktavyaM, evaM tiryagyonikAnAmapi sUtraM vaktavyaM, tathA cAha-'evaM tirikkhajoNiNINavi' / adhunA saMmUrchimagarbhavyutkrAntikatiryakpaJcendriyatiryakstrIviSayaM sUtramAha-'eesi NaM bhaMte !' ityAdi sugama, etacca prAgavad bhAvanIyaM, idaM kila paJcendriyatiryagyonikAdhikAre SaSThaM sUtramanantaroktaMca paJcamamata uktaM 'jahevapaMcamaMtahAimaMchaTuMbhANiyavvaM', adhunA garbhavyutkrAntikatiryakpaJcendriyatiryastrIviSayaM saptamaM sUtramAha___eesiNaMbhaMte!' ityAdi sugama, navaraM sarvAsvapilezyAsu striyaH pracurAH, sarvasaGkhyayApi ca tiryakpuruSebhyastiryakastriyastriguNAH "tiguNA tirUvaahiyA tiriyANaM itthiyA muNeyavvA" iti vacanAt, tataH saGkhyAyataguNA uktAH, napusakAstu garbhavyutkrAntikAH katipaya iti na te yathoktamalpabahutvaM vyApnuvanti, samprati samUrchimapaJcendriyatiryagyonikagarbhavyutkrAntika
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAupAGgasUtram-2-17/2/-/455 paJcendriyatiryagyonikatiryastrIviSayamaSTamaM sAmAnyataH paJcendriyatiryagyonikatiryastrIviSayaM navamaM sAmAnyatastiryagyonikatiryastrIviSayaM dazamaM sUtramAha mU. (456) evaM maNussANavi appAbahugA bhANiyavvA, navaraM pacchimagaM appAbahugaM natthi vR. 'eesiNaMbhaMte!' ityAdi bhAvanAprAguktAnusAreNa karttavyA, tiryagyonikaviSayasUtrasaMkalanAmAha-"evamee dasa appAbahugA tirikkhajoNiyANa'miti sugamaM, navaramiheme pUrvAcAryapradarzite snggrhnnigaathe||1|| "ohiya paNiMdi 1 samucchimA 2 ya gabbhe 3 tirikkhiitthIo 4 / saMmucchagabbhatiriyA 5 mucchatirikkhI ya 6 gabbhaMmi 7 // // 2 // sammucchimagabbha itthI 8 paNiditirigitthIyA 9 ya ohitthI 10 / dasa appabahugabheyA tiriyANaM hoMti nAyavvA // " yathA tirazcAmalpabahutvAnyuktAni tathA manuSyANAmapi vaktavyAni, navaraM pazcimaMdazamamalpabahutvaM nAsti, manuSyANAmanantatvAbhAvAt, tadabhAve kAulesAanaMtaguNA itipadAsambhavAt, mU. (457) eesiNaM bhaMte ! devANaM kaNhalesA jAva sukkalesANa ya kayare kayarehito?, appAvA4 go0! savvatthovA devA sukkale0 pamhalessAasaM0 kAule0 asaM0 nIlalessA visesA0 kaNha0 visesA0 teulesA saMkhejaguNA, eesiNaM bhaMte ! devINaM kaNhale0 jAva teulesANa ya kayare kayarehitoappA vA4?, go0! savvatthovA devIo kAule0 nIlalesAo vise0 kaNhale0 visesA0 teule0 saMkhe eva, eesiNaM bhaMte! devANaM devINa ya kaNhale0 jAva su0 kayare 2 appA vA 4 ?, go0! savvatthovA devA sukkale0 pamhale0 asaM0 kAule0 asaM0 nIlale0 vise0 kaNhale0 vise0 kAule0 devIo saMkhe0 nIlale0 vise0 kaNhale0 vise0 teule0 devA saMkhe0 teu0 devIo saMkhe0, eesiNaMbhaMte! bhavaNavAsINaM devANaM kaNhela0 jAva teulessANa yakayera 2 appA vA 4, go0 ! savva0 bhavaNavAsI devA teule0 kAulesA0 asaM0 nIlalesA vise0 kaNhalesA visesA etesiNaM bhaMte! bhavaNavAsiNINaM devINaM kaNhale0 jAva teule0 katare katarehiMto appA vA 4 ?, go0 ! evaM ceva, eesiNaM bhaMte ! bhavaNavAsINaM devANaM devINa ya kaNhalesANaM jAva teulesANayakayare2? appA vA 4?, go0! savvatthovA0 bhavaNavAsIdevAteulesAbhavaNasiNIo teulesAo saMkhe0 kAule0 bhavaNavAsIo asaMkhe0 nIlalesA vise0 kaNhalesA vise0 kAulesAbhavaNavAsiNIo devIo saMkhenagu0 nIlale0 bhavaNavAsIoasaMkhe0 nIlalesA vise0 kaNhalesA vise0 kAulesAbhavaNavAsiNIo devIo saMkhejagu0 nIlale0 vise0 kaNhalesAo visesAhiyAo, evaM vANamaMta0 tineva appAbahuyA jaheva bhavaNavAsiNaM taheva bhaa0| etesiNaMbhaMte ! joisi0 devANaM devINa ya teulesANaM kayare 2? appA vA 4?, go0! savvattho0 joisiyA devA teule0joisiNIo devIo0 devIo0 teule0 sNkhejaao|eesi gaMbhaMte ! vemANiyANaM devANaM teule0 pamhalesANaM sukkalesANa ya kayare 2? appA vA 4? go0 ! savvattho0 vemANiyA devA sukkalessA pamhalesA asaM0 teulesA0 asaM0, etesi NaM bhaMte ! vemANiyANaM devANaM devINa ya teulesA0 pamhasukkalessANa ya kayare 2 ___
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-17, uddezakaH-2, dvAra 61 appA vA 4?, go0 ! savvatthovA vemANiyA devA sukkalessA pamhalessA asaMkhejaguNA teulessA asaMkhenaguNA teulesAo vemANiNIo devIo saMkhejaguNAo, eesi NaM bhaMte ! bhavaNavAsIdevANaM vANamaMtarANaM joisiyANaM vemANiyANa ya devANa ya kaNhalesANaMjAva sukkalesANaMkayare 2 appAvA4?, go0!, savvatthovA vemANiyA devA sukkalessA pamhalessA asaMkhejaguNA teulessA asaMkhejaguNA teulesA bhavaNavAsIdevA asaM0 kAulessA asaM0 nIlale0 visesA0 kaNhale0 visesA0 teulesA vANamaMtarA devA asaM0 kAule0 asaM0 nIlale0 visesA kaNhale0 visesA teulesA joisiyA devA saMkhe0, eesiNaM bhaMte ! bhavaNavAsiNINaM vANaMtarINaM joisiNINaM vemANiNINa ya kaNhalesANaM jAva teulessANa ya kayare 2?, go0 ! savvatthovAo devIo vemANiNIo teulesAo bhavaNavAsiNIoteulesAoasaM0 kAulesAoasaM0 nIlalesAovisesA0 kaNhale0 visesA0 teulesAo vANamaMtarIo devIo asaM0 kAule0 asaM0 nIlalesAo visesA0 kaNhalesAo visesA0 teulesAo joisiNIo devIo sNkhejgunnaao| eesiNaM bhaMte ! bhavaNavAsINaM jAva vemANayANaM devANa ya devINa ya kaNhalesANaM jAva sukkalesANa ya kayare 2 appA vA 4 ?, go0 ! savvatthovA vemANiyA devA sukkalesA pamhalesA asaMkhe0 teulesA asaMkhe0 teulesAo vemANiyadevIo saMkhe0 teule0 bhavaNavAsIdevA asaM0 teulesAo bhavaNavAsIdevIo saMkhe0 kAulesA bhavaNavAsI asaM0 nIlale0 visesA0 kaNhale0 visesA0 kAulesAo bhavaNavAsiNio saMkhe0 nilale0 visesAhiyAo kaNhalesAo vise0 teulesA vANamaMtarA saM0 teulesAo vANamaMtarIo saMkhe0 kAule0 vANamaMtarA asaM0 nIlale0 visesA0 kaNhale0 visesA0 kAule0 vANamaM0 saMkhe0 nIlalesAo vise0 kaNhalesA visesA0 teule0 joisiyA saMkhe0 teule0 joisiNIo sNkhijjunnaao| vR.adhunA devaviSayamalpabahutvamAha-'eesiNaMbhaMte! devANa'mityAdi, sarvastokA devAH zuklalezyAH, lAntakAdidevalokeSveva teSAM sadbhAvAt, tebhyaH padmalezyAH asaGkhayeyaguNAH, sanatkumAramAhendrabrahmalokakalpadeveSu padmalezyAbhAvAt, teSAM ca lAntakAdidevebhyo'saGkhyAtaguNatvAt, tebhyaH kApotalezyAH asaGkhayeyaguNAH, bhavanapativyantaradeveSusantakumArAdidevebhyo'saGkhayeyaguNeSukApotalezyAsadbhAvAt, tebhyo'pinIlalezyA vizeSAdhikAH, prabhUtatarANAM bhavanapativyantarANAM tasyAH sambhavAt, tebhyo'pi kRSNalezyA vizeSAdhikAH prabhUtatamAnAM teSAM kRSNalezyAkatvAt, tebhyo'pi tejolezyAH saGkhayeyaguNAH, katipayAnAM bhavanapativyantarANAM samastAnAM jyotiSkasaudharmezAnadevAnAM tejoleshyaabhaavaat|| adhunA devIviSayaM sUtramAha-"eesiNaM bhaMte ! devINa mityAdi devyazca saudharmezAnAntA evanaparataiti tAsAMcatana evalezyAstatastadviSayamevAlpabahutvamabhidhitsunA 'jAvateulessANa ya' ityuktaMsarvastokA devyaH kApotalezyAHkatipayAnAM bhavanapativyantaradevInAMkApotalezyAbhAvAt tebhyo vizeSAdhikA nIlalezyAH prabhUtAnAM bhavanapativyantaradevInAM tasyAH saMbhavAt tebhyo'pi kRSNalezyA vizeSAdhikAHprabhUtAnAMtAsAMkRSNalezyAkatvAt, tAbhyastejolezyAH saGkhayeyaguNAH, jyotiSkasaudharmezAnadevInAmapi samastAnAM tejolezyAkatvAt /
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 prajJApanAupAGgasUtram - 2 - 17/2/- /457 samprati devadevIviSayaM sUtramAha - 'eesi Na' mityAdi, sarvastokA devAH zuklalezyAH, tebhyo'saGghayeyaguNAH padmalezyAH, tebhyo'pyasaGghayeyaguNAH kApotalezyAH, tebhyo nIlalezyA vizeSAdhikAH, tebhyo'pi kRSNalezyA vizeSAdhikAH, etAvavyAgeva bhAvitaM, tebhyo'pi kApotalezyAkA devyaH saGkhyeyaguNAH, tAzca bhavanapativyantaranikAyAntargatA veditavyAH, anyatra devInAM kApotalezyAyA asaMbhavAt, devyazca devebhyaH sAmAnyataH pratinikAyaM dvAtriMzadguNAH tataH kRzNalezyebhyo devebhyaH kApotalezyA devyaH saGkhyeyaguNA api ghaTante, tAbhyo nIlalezyA vizeSAdhikAH, tAbhyaH kRSNalezyA vizeSAdhikAH, atrApi prAgvad bhAvanA, tAbhyo'pi tejolezyA devAH saGghayeyaguNAH, katipayAnAM bhavanapativyantarANAM samastAnAM jyotiSkasaudharmezAnadevAnAM tejolezyAkatvAt, tebhyo'pi tejolezyAkA devyaH saGghayeyaguNAH dvAtriMzadguNatvAt / samprati bhavanavAsidevaviSayaM sUtramAha- 'eesi NaM bhaMte!' ityAdi, sarvastokAstejolezyA maharddhayo hi tejolezyAkA bhavanti maharddhayazcAlpe iti te sarvastokAH, tebhyo'saGghatyeyaguNAH kApotalezyAH, atizayena prabhUtAnAM kApotalezyAsaMbhavAt, tebhyo nIlalezyA vizeSAdhikAH, atiprabhUtatamAnAM kRSNale zyAbhAvAt / evaM bhavanapatidevIviSayamapi sUtraM bhAvanIyaM / adhunA bhavanapatidevadevIviSayaM sUtramAha- 'eesi Na' mityAdi, sarvastokA bhavanavAsino devAH tejolezyAkAH, yuktiratra prAgevokta, tebhyostejolezyAkA bhavanavAsinyo devyaH saGghayeyaguNAH devebhyo hi devyaH sAmAnyataH pratinikAyaM dvAtriMzadguNAstata upapadyate saGghayeyaguNatvamiti, tebhyaH kApotalezyA bhavanavAsino devA asaGghayeyaguNAH, tebhyo nIlalezyA vizeSAdhikAH, tebhyo'pi kRSNalezyA vizeSAdhikAH, yuktiratra prAguktA'nusaraNIyA, tebhyaH kApotalezyA bhavanavAsinyo devyaH saGghayeyaguNAH, bhAvanA prAguktabhAvanAnasAreNa bhAvanIyA, tAbhyo nIlalezyA vizeSAdhikAH, tAbhyaH kRSNalezyA vizeSAdhikAH, evaM vAnamantaraviSayamapi sUtratrayaM bhAvanIyaM, jyotiSkaviSayamekameva sUtraM, tannikAye tejolezyAvyatirekeNa lezyAntarAsambhavataH pRthag devadevIviSayasUtradvayAsambhavAt, vaimAnikadevaviSayaM sUtramAha- 'eesi NaM bhaMte! vemANiyANa' mityAdi, sarvastokA vaimAnikA devAH zuklalezyAH, lAntakAdidevAnAmeva zuklalezyAsambhavAt, teSAM cotkarSato'pi zreNyasaGghayeyabhAgagatapradezarAzimAnatvAt, tebhyaH padmalezyA asaGghayeyaguNAH, sanatkumAramAhendrabrahmalokakalpavAsinAM sarveSAmapi devAnAM padmalezyAsambhavAt teSAM cAtibRhattama zreNyasaGghatyeyabhAgavarttinabhaH pradezarAzipramANatvAt, lAntakAdidevaparimANahetuzreNyasaGghayeyabhAgApekSayA hyamISAM parimANahetuH zreNyasaGghayeyabhAgo'saGghayeyaguNaH, tebhyo'pi tejolezyA asaGghayeyaguNAH tejolezyA hi saudharmmazAnadevAnAM, IzAnadevAzcAGgulamAtra kSetra pradezarAzeH sambandhini dvitIyavargamUle tRtIyena vargamUlena guNite yAvAt pradezarAzirbhavati tAvatpramANAsu dhanIkRtasya lokasya ekaprAdezikISu zreNiSu yAvanto nabhaH pradezAH tAvavyamANa IzAnakalpagatadevadevIsamudAyaH, tadgatakiJcidUnadvAtriMzattamabhAgakalpA devAH, tebhyo'pi ca saudharmmakalpadevAH saGkhyeyaguNAH, tato bhavanti padmalezyebhyastejolezyA asaGghayeyaguNAH, devyazca saudharmezAnakalpayoreva, tatra ca kevalA tejolezyA, tato lezyAntarAsambhavAnna tadviSayaM pRthagsUtraM ataH / samprati devadevIviSayaM sUtramAha-'eesi NaM bhaMte !
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ 63 padaM-17, uddezakaH-2, dvAraMvemANiyANaMdevANaMdevINaya' ityAdisugama, navaraM teulesAovemANiNIodevIosaMkhejjaguNAo' iti, devebhyo devInAM dvAtriMza-dguNatvAt // adhunA bhavanapativyantarajyotiSkavaimAnikaviSayaM sUtramAha-eesi NaM bhaMte ! bhavaNavAsINa mityAdi, tatra sarvastokA vaimAnikA devAH zuklalezyAH padmalezyA asaGkhayeyaguNAH, tejolezyA asaGkhyeyaguNA ityatra bhAvanA'nantarameva kRtA, tebhyo'pi bhavanavAsino devAstejolezyAkA asaGkhayeyaguNAH,kathamiti ced ?, ucyate, aGgulamAtrakSetrapadezarAzeH sambandhini prathamavargamUle tRtIyavargamUlena guNite yAvAn pradezarAzirbhavati tAvatpramANAsu ghanIkRtasya lokasyaikaprAdezikISu zreNiSu yAvAn pradezarAzistAvapramANo bhavanapatidevadevIsamudAyaH, tadgatakiMcidUnadvAtriMzattamamabhAgakalpAbhavanapatayodevAH, tata ime prabhUtAitighaTante saudharmezAnadevebhyastejolezyAkA asaGkhayeyaguNAH, tebhyaH kAtopalezyA bhavanapataya evAsaGkhayeyaguNAH, alpardhikAnAmapyatiprabhUtAnAM kApotalezyAsambhavAt, / tebhyo'pi bhavanavAsina evanIlalezyA vizeSAdhikAH, yuktiratra prAgevoktA, tebhyo'pi vAnamantarAstejolezyAkA asaGkhayeyaguNAH, kathamiti ced, ucyate, iha saGghayeyayojanakoTIkoTIpramANAni sUcirUpANikhaNDAniyAvantyekasminprantare bhavantitAvAnvyantaradevadevIsamudAyaH, tadgatakiMcidUnadvAtriMzattamabhAgakalpA vyantaradevAH, tataime bhavanapatibhyo'tiprabhUtatamA ityupapadyate, kRSNalezyebhyo bhavanapatibhyo vAnamantarAstejolezyAkA asaGkhayeyaguNAH, tebhyo'pi vAnamantarAevakApotalezyekAasaGkhayeyaguNAH,alpardhikAnAmapikApotalezyAbhAvAt,tebhyo'pi vAnamantarA nIlalezyA vizeSAdhikAH, tebhyo'pi kRSNalazyA vizeSAdhikAH, atrApi yuktiH prAguktA'nusaraNIyA, tebhyostejolezyAjyotiSkA devAH saGkhayeyaguNAH, yataH SaTpaJcAzadadhikAGgulazatadvayapramANAnisUcirUpANiyAvantikhaNDAnyekasminpratarebhavanti tAvatpramANojyotiSkadevadevIsamudAyaH,tadgatakiJcidnadvAtriMzattamabhAgakalpA jyotiSkadevAH, tataH kRSNalezyebhyo vAnamantarebhyaH saGkhayeyaguNAevaghaTantejyotiSkadevAnatvasaGkhyeyaguNAH, sUcirUpakhaNDapramANahetoH saGkhayeyojanakoTIkoTyapekSayA SaTpaJcAzadadhikAGgulazatadvayasya sngkhyeybhaagmaatrvrtitvaat|| samprati bhavanavAsyAdidevadevIviSayaM tadanantaraM bhavanavAsyAdidevadevIsamudAyaviSayaM sUtramAha-etacca sUtradvayamapi prAguktabhAvanAnusAreNa bhAvanIyaM / mU. (458) eesiNaM bhaMte ! kaNhalesANaM jAva sukkalesANa ya kayare 2 appaDDiyA vA mahaDDiyAvA?, go0! kaNhalesehiMto nIlalesA mahaDDiyA nIlalesehiMto kAulesA mahaDDiyA evaM kAulessehito teulesA mahaDDiyA teulesehito pamhalesA mahaDDiyA pamhalesehitosukkalesA mahaDDiyA, savvappaDDiyA jIvA kaNhale0 savvamahaDDiyA sukklesaa|| eesiNaM bhaMte! neraiyANaM kaNhalesANaM nIlalesANaM kAulesANa ya kayare 2 appaDDiyA vA mahaDDiyA vA?, go0 ! kaNhalesehito nIlale0 mahaDDiyA nIlalesehiMto kAulesA mahaDDiyA, savvappaDDiyA neraiyA kaNhale0, savvamahaDDiyA neraiyA kaaule0|| eesiNaM bhaMte 1 tirikkhajoNiyANaM kaNhalesANaM jAva sukkalesANa ya kayare kayarehiMto appa0 maha0?, go0!, jahA jIvANaM /
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 prajJApanAupAGgasUtram -2- 17/2//458 eesi NaM bhaMte! egiMdiyatirikkhajoNi0 kaNhale0 jAva teulesANa ya kayare kayarehiMto appaDDiyA vA mahaDDiyA vA ?, go0 !, kaNhalesehiMto egiMdiyatirikkhajo - nIlale0 mahaDDiyA nIlale0 tiri0 kAule 0 maha0 kAule 0 teule0 mahaDDiyA, savvappaDDiyA egediyatirikkhajoNiyA kaNhale0 savvamaDDiyA teule0 evaM puDhavikAiyANavi, evaM eeNaM abhilAveNaM jaheva lessAo bhAviyAo taheva neyavvaM jAva cauriMdiyA | paMceMdiyatirikkhajoNi0 tirikkhajoNiNINaM saMmucchimANaM gabbhavakkaMtiyANa ya savveMsi bhANi0 jAva appaDDiyA vemANiyA devA teule0 savvamaha0 vemA0 sukkalesA / keI bhaNaMti-cauvIsaM daMDaeNaM iDDI bhANi0 // vR samprati lezyAviziSTAnAmalparddhikatvamaharddhikatave pratipipAdayiSuridamAha - 'eesi NaM bhaMte! jIvANaM kaNhalesANa' mityAdi, sugamaM, navaraM lezyAkrameNa yathottaraM maharddhikatvaM yathA'rvAk alparddhikatvaM bhAvanIyaM, evaM nairayikatiryagyonikamanuSyavaimAnikaviSayANyapi sUtrANi yeSAM yAvatyo lezyAsteSAM tAvatIH paribhAvya bhAvanIyAni // padaM - 17, uddezakaH - 2 - samAptaH -: padaM - 17, uddezakaH-3: bR. ukto dvitIya uddezakaH, samprati tRtIya Arabhyate, tasya cedamAdisUtrammU. (459) neraie NaM bhaMte! neraiesu uvavajjai aneraie neraiesa uvavajjai ?, go0 ! neraie neraiesu uvavajjai no aneraie neraiesu uvavajjai, evaM jAva vemANiyANaM / neraie NaM bhaMte! neraiehiMto uvavadRi aneraie neraiehiMto uvavaTTati ?, go0 ! aneraie neraiehiMto uvavadvaMti no neraie neraiehiMto uvavaTTai, evaM jAva vemANie, navaraM joisiyavemANiesu cayaNaMti abhilAvo kAyavvo / se nUnaM bhaMte! kaNhalese neraie kaNhalesesu neraiesu uvavajjati kaNhalese uvavaTTai, jallese uvavajjai tallese uvavaTTai ?, haMtA go0 !, kaNhalese neraie kaNhalesesu neraiesu uvavajjati kaNhalese uvavaTTai, jallese uvavajjai tallese uvavaTTai, evaM nIlalessavi, evaM kAulessevi / evaM asurakumArANavi jAva thaNiyakumArA, navaraM lessA abbhahiyA, se nUnaM bhaMte! kaNhalese puDhavikAie kaNhalesesu puDhavikAiesu uvavajjati kaNhalese uvavaTTai jallese uvavajjati tallese uvavaTTati ?, haMtA go !, kaNhalese puDhavikAie kaNhalesesu puDhavikAiesu uvavajjati, siya kaNhalese uvavavai siya nIlalese uvavaTTai siya kAulese uvavaTTai siya jallese uvavajjati siya tallese uvavaTTai, evaM nIlakAulessAsuvi, se nUnaM bhate ! (teullese puDhavIkAie) teulessesu puDhavikAiesu uvavajjaI pucchA, haMtA go0 ! teulessesu puDhavikAiesu uvavajjai, siya kaNhalese uvavaTTai siya nIlalese uvavaTTai siya kAulese ubavaTTai teulese uvavajjai no ceva NaM teulese uvavaTThai, vaM AukAiyA vaNassaikAiyAvi, teUvAA evaM ceva, navaraM etesiM teulessA natthi, bitiyacauriMdiyA evaM ceva tisu lesAsu, peMceMdiyatirikkha joNayA maNussA ya jahA puDhavikAiyA AdilliyA tisu lesAsu bhaNiyA tahA chasuvi lesAsu bhA0, navaraM chappi lessAo cAreyavvAo /
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ 65 padaM-17, uddezakaH-3, dvAraM vANamaM0 jahAasuraku0, se nUnaMbhaMte! teulesse joisieteulessesujoisiesu uvava0 jaheva asuraku0, evaM vemANiyAvi, navaraMdoNhapi cayaMtIti abhilAvo / se nUnaM bhaMte ! kaNhalese nIlalese kAulese neraie kaNhalesesu nIlalesesu kAulesesu neraiesuuvava0 kaNha0 nIla0 kAule0 uvavaTTaijallese uvava0 tallese uvavaTTai?, haMtAgo0!, kaNhanIlakAulese uvavajjai tallese uvavaTTai, se nUnaM bhaMte ! kaNhalese jAva teulesse asurakumAre kaNhalesesujAvateulesesu asurakumAreSu uvavajai, evaM jaheva neraie tahAasurakumArAvi jAva dhaNiyakumArAvi, se nUnaM bhaMte ! kaNhalese jAva teulese puDhavikAie kaNhalesesu jAva teulesesu puDhavikAiesu uvavajjhai?, evaMpucchAjahA asurakumArANaM, haMtAgo0!, kaNhalese jAva teulese puDhavikAie kaNhalesesu jAva teulesesu puDhavikAiesu siya kaNhalese uvavaTTai siya nIlalese siya kAulese uvvaTTai siya jallese uvavajai tallese uvavaTTai, teulese uvavajai no vevaNaM teulese ubaTTai, evaM AukAiyA vaNassaikAiyAvibhANiyavvA, se nUnaM bhaMte! kaNhalese nIlalese kAulese teukAie kaNhalesesunIlalesesu kAulesesu teukAiesu uvavajjhai kaNhalese nIlalese kAulese uvavaTTai jallese uvavajai tallese uvavaTTai haMtA go0! kaNha0 nIla0 kAulese teukAie kaNha0 nIla0 kAulesesu teukAiesu uvavaJjai siya kaNhalese uvavaTTaisiya nIlalese uvavaTTati siya kAulese uvavacaTTaisiyajalese uvavajai tallese uvavaTTai, evaM vAukAiyabediyateiMdiyacauridiyAvi bhaanniybvaa|| senUnaMbhaMte! kaNhalesejAva sukka lese paMcediyatirikkhajoNiyA kaNhalesesujAva sukkalesesu paMcediyatirikkhajoNiesuuvavajai?, pucchA, haMtAgoyamA!, kaNhalese jAva sukkalesse paMcediyatirikkhajoNae kaNhalesesujAva sukkalesesu paMcediyatiri0 uvava0 siya kaNhalese uvavaTTai jAva siya sukkalese uvavaTTai siya jallese uvavajai tallese uvvtttti| evaM mnnuusevi| vANamaMtarAjahA asurakumArAjoisiyavemANiyAvievaM ceva, navaraMjassa jallesA, doNhavi cayaNaMti bhANiyavvaM / vR. 'neraieNaMbhaMte! neraiesu uvavajaI' ityAdi, asya cAyamabhisambandhaH-dvitIyoddezake nArakAdInAM lezyAparisaGghayAnaM alpabahutvaM maharddhikatvaM coktaM, iha tu teSAmeva nArakAdijIvAnAM tAstA lezyAH kimupapAtakSetropapannAnAmeva bhavanti uta vigrahe'pi ityasyArthasya pratipAdanArthaM prAk nayAntaramAzritya nArakAdivyapadezaM pRcchati 'neraieNaM bhaMte ! neraiesu uvavajai aneraie neraiesu uvavajjai' iti, idaM ca praznasUtraM sugama, bhagavAnAha-gautama! nairayiko nairayikeSUtpadyate no anairayikaH, kathamiticeda?, ucyate, iha yasmAnnArakAdibhavopagrAhakamAyureva nazeSaM, tathAhi-nArakAyuSiudayamAgate nArakabhavobhavati manuSyAyuSi mAnuSabhava ityAdi, tato nArakAdyAyurvedanaprathamasamaye eva nArakAdivyapadezaM labhate, etacca RjusUtranayadarzanaM, tathA ca nayavidhiH RjusUtranayasvarUpanirUpaNaM kurvadbhiridamuktaM ___ "palAlaM na dahatyagnirbhidyate na ghaTaH kvcit| nAzUnye niSkramo'stIha, na ca zUnyaM pravizyate / [115
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAupAGgasUtram-2-17/3/-/459 // 2 // nArakavyatiriktazca, narake noppdyte| narakAnArakazcAsya, na kazcidvipramucyate // " ityAdi, "evaM jAva vemANie' evaM-nairayikoktaprakAreNa tAvadvaktavyaM yAvadvaimAnikovaimAnikaviSayaM sUtraM, tacca sugamatvAt svayaM paribhAvanIyaM // ___ adhunAudvartanAviSayaMnairayikeSusUtramAha-'neraieNaMbhaMte!' ityAdi, etadapiRjusUtranayadarzanena veditavyaM, tathAhi-parabhavAyuSi udayamAgate tata udvarttate yadbhavAyuzcodayamAgataM tena bhavena vyapadezaH, yathA nArakAyuSi udayamAgate nArakabhavena nAraka iti, tato nairayikebhyo'nairayika evodvartatena nairayika iti| evaM caturviMzatidaNDakakrameNa tAvatsUtraM vaktavyaM yAvadvaimAnikaviSayaM, navaraMjyotiSkavaimAnikaviSayecyavanaMityabhilApaH vaktavyaH, tebhya udvartanasyacyavanamitiprasiddheH, tathA cAha-'evaM jAva vemANie nvr'mityaadi| __ adhunA kRSNalezyAviSayamutpattau sUtramAha-'se nUnaM bhaMte!' ityAdi, sezabdo'thazabdArthaH sa ceha prazne nUnaM-nizcitametat bhadanta ! kRSNalezyo nairayikaH kRSNalezyeSu nairayikeSu madhye utpadyate tebhyazca kRSNavalezyebhyo nairayikebhya udvartamAnaH kRSNalezya evodvarttate, etadeva nizcayadADhyotpAdanArthaM prakArAntareNAha-yallezya utpadyate tallezya udvarttate na lezyAntaragata iti bhagavAnAha-'haMtA goyamA!' ityAdi, hantetyanumatau anumatametat mama gautama ! ___ 'kaNhalesesuneraie' ityAdi, atha kathaM kRSNalezyaHsan kRSNalezyaSu nairayikeSUtpadyatena lezyAntaropetaH?, ucyate, iha tiryakpaJcendriyomanuSyovAbaddhAyuSkatayA narakeSUtpatti(titu)kAmo yathAkramaM tiryagAyuSi manuSyAyuSi ca sAkalyenAkSINe'ntarmuhUrtazaSe yallezyeSu narakeSUtpatsyate tadgatalezyayA pariNamati, tatastenaivApratipatitena pariNAmena narakAyuH pratisaMvedayate, tata ucyate kRSNalezyaH kRSNalezyeSu nairayikeSUtpadyatenalezyAntarayuktaH,atha kathaMkRSNalezyAka evodvartate ucyate, devanairayikANAM hi lezyApariNAma AbhavakSayA bhavati, etacca prAgevaprapaJcata upapAditaM, evaM nIlalezyAviSayaM kApotalezyAviSayaM ca sUtraM vaktavyaM, evaM asurakumArAdInAmapi sanatkumAraparyavasAnAnAM vaktavyaM, navaraMtejolezyAsUtratatrAbhyadhikamabhidheyaM, tejolezyAyA api teSAM bhaavaat|| adhunApRthivIkAyikeSu kRSNalezyAviSayaM sUtramAha- 'se nUnaM bhaMte!' ityAdi, iha tirazcAM manuSyANAM calezyApariNAma AntarmuhUrtikastataH kadAcit yallezya udvarttatate kadAcillezyAntarapariNato'pi udvartate, eSa punarniyamo yo yallezyeSUtpadyate sa niyamatastallezya evotpadyate, // 1 // "aMtamuhuttammi gae aMtamuhuttammi sesae AuM (cev)| lesAhiM pariNayAhiM jIvA vacaMti paraloyaM // " iti vacanAt, tata uktaM 'goyamA ! kaNhalese puDhavikAie kaNhalesesu puDhavikAiesu uvavajjai siya kaNhalese uvvaTTai' ityAdi, evaM nIlalezyAviSayaM kApotalezyAviSayaM ca sUtraM vaktavyaM, tathA yadA bhavanapativyantarajyotiSkasaudharmezAnadevAH tejolezyAvantaH svabhavAcyutvA pathivIkAyikeSUtpadyante tadA kiyatkAlamaparyAptAvasthAyAM teSutedajolezyA'pi labhyatetata UddharvaM tuna bhavati, tathA bhavasvabhAvatayA tejolezyAyogyadravyagrahaNazaktyasambhavAt, tatastejolezyAsUtre
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-17, uddezakaH-3, dvArauktaM 'teullese uvavajjai no cevaNaM teulese uvavaTTai' iti, yathA ca pRthivIkAyikAnAM catvAri sUtrANyuktAni tathA'pkAyikavanaspatikAyikAnAmapi vaktavyAni, teSAmapyaparyAptAvasthAyAM tejolezyAsaMbhavAt, tejovAyudvitricaturindriyaviSayANi pratyekaMtrINi sUtrANi vaktavyAni, teSAM tejolezyAyA asambhavAt // paJcendriyatiryagyonikA manuSyAzca yathA''dyAsu tisRSu lezyAsu pRthivIkAyikA uktAH tathA SaTsvapi lezyAsu vaktavyAH, SaNNAmapyanyatamayA lezyayA teSAmutpattisambhavAt, utpattigataikaikalezyAviSaye codvartanAyAM SaNNAM vikalpanAM sambhavAt sUtrapAThazcaivaM-'se nUnaM bhaMte kaNhalese paMciMdiyatirikkhajoNae kaNhalesesupaMciMdiyatirikkhajoNiesuuvavajjai kaNhalesesu uvavaTTaijallese uvavajjai tallese uvavaTTai?, haMtA goyamA!, kaNhalese paMciMdiyatirikkhajoNie kaNhalesesupaMciMdiyatiparikkhajoNiesu uvavajjaisiya kaNhalese uvavaTTaisiya nIlalese uvavaTTai siya kAulese uvaTTai siya teulese uvavaTTaisiya pamhalese uvavaTTai siya sukkalese uvavaTTaisiya jallese uvavajjai tallese uvavaTTai' evaM nIlakApotatejaHpadmazuklalezyAviSayANyapi sUtrANi vaktavyAni vANamaMtarAjahAasurakumArA' iti jallese uvavajdajaitallese uvavaTTai' iti vaktavyA iti, sarvadevAnAM lezyApariNAmasyA''bhavakSayA bhAvAt, evaM lezyAparisaGghayAnaM paribhAvya jyotiSkavaimAnikaviSayANyapi sUtrANi vaktavyAni, navaraM tatra 'cayantI'tyabhilapanIyaM, tadevamekaikalezyAviSayANi caturviMzatidaNDakakrameNa nairayikAdInAMsUtrANyuktAnitatra kazcidAzaGketa-pravitaralaikaikanArakAdiviSayametat sUtrakadambakaM yadA tu bahavo bhinnalezyAkAstasyAM gatAvutpadyante tadA'nyathA'pi vastugatirbhaveta, ekaikegatadhamapikSayA samudAyadharmasya kvacidanyathA'pi darzanAt, tatastadAzaGkA'panodAya yeSAM yAvatyo lezyAH sambhavantiteSAMyugapattAvallezyAviSayamekaikaM sUtramanantaroditArthameva pratipAdayati'se nUnaM bhaMte ! kaNhalese nIlalese kAulese neraie kaNhalesesu nIlalesesu kAulesesu neraiesu uvavajaI' ityAdi, samastaM sugm|| samprati kRSNalezyAdInairayikasatkAvadhijJAnadarzanaviSayakSetraparimANatAramyamAha mU. (460) kaNhalese NaM bhaMte ! neraie kaNhalesaM neraiyaM paNihAe ohiNA savvao samaMtA samabhiloemANe kevatiyaM khettaM jANai kevaiyaM khettaMpAsai?,go0!,no bahuyaM khetaMjANai no bahuyaM khettaM pAsai no dUraM khettaM jANai no dUraM khettaM pAzai ittariyameva khittaMjANai ittariyameva khettaM pAsai, sekeNa0 bhaMte! evaM vuccai kaNhaleseNaM neraietaMcevajAva ittariyameva khettaM pAsai?, go0!, se jahAnAmaekeipurisebahusamaramaNijaMsibhUmibhAgaMsiThiccAsavaosamaMtAsamabhiloejA, taeNaM se purise dharaNitalagayaM purisaMpaNihAe savvao samaMtA samabhiloemANe No bahuyaM khettaM jAva pAsai jAva ittariyameva khettaM pAsai, se teNaTeNaM goyamA! evaM vuccai kaNhalese NaM neraie jAva ittariyameva khetaM pAsai, nIlaleseNaMbhaMte! neraie kaNhalesaMneraiyaMpaNihAyaohiNAsavvaosamaMtAsamabhiloemANe . 2 kevatiyaM khettaM jANai kevatiyaM khettaM pAsai ?, go0!, bahutarAgaM khettaM jANai bahutarAgaM khettaM pAsai dUratarakhettaM jANai dUratarakhetaM pAsai vitimirataragaMkhetaM jANai vitimirataragaM khetaMpAsai
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68 prajJApanAupAGgasUtram-2- 17/3/-/460 visuddhatarAgaM khettaM jANai visuddhatarAgaM khettaM pAsai, sekeNaTTe bhaMte! evaM vuccai - nIlalese NaM neraie kaNhalesaM neraiyaM paNihAya jAva visuddhatarAgaM khettaM jANai visuddhatarAgaM khettaM pAsai ?, se jahA nAmae kei purise bahusamaramaNijjAo bhUmibhAgAo pavvayaM durUhittA savvao samaMtA samabhiloejjA tae NaM se purise gharaNitalagayaM purisaM paNihAya savvao samaMtA samabhiloemANe 2 bahutarAgaM khettaM jANai jAva visuddhatarAgaM khettaM pAsai, se teNaTTeNaM goyamA ! evaM vuccai - nIlalesse neraie kaNhalesaM jAva visuddhatarAgaM khettaM pAsai, kAulesse NaM bhaMte ! neraie nIlalessaM neraiyaM paNihAya ohiNA savvao samaMtA samabhiloemANe 2 kevatiyaM khettaM jANai pAsai ?, go0 ! bahutarAgaM khettaM jANai pAsai jAva visuddhatarAgaM khettaM pAsati, se keNaTTeNaM bhaMte! evaM bu0- kAulesse NaM neraie jAva visuddhatarAgaM khettaM pAsai ?, go0 se jahA nAmae kei purise bahusamaramaNijjAo bhUmibhAgAo pavvayaM duruhai 2 dovi pAe uccAviyA (vaittA) savvao samaMtA samabhiloejjA tae NaM se purise pavvagayaM dharaNitalagayaM ca purisaM paNihAya savvao samaMtA samabhiloemANe bahutarAgaM khettaM jANai bahutarAgaM khettaM pAsai jAva vitimiratarAgaM pAsai, se teNaTTeNaM goyamA ! evaM vuccai - kAulesse NaM neraie nIlalessaM neraiyaM paNihAya taM ceva jAva vitimiratarAgaM khettaM pAsai // vR. ' kaNhalese NaM bhaMte!' ityAdi, kRSNalezyo bhadanta kazcinairayiko'paraM kRSNalezyAkaM praNidhAya - apekSyAvadhinA avadhijJAnena sarvataH sarvAsu dikSu samantataH - sarvAsu vidikSu samabhilokamAno - nirIkSaNamANaH kiyat- kiMparimANaM kSetraM jAnAti kiyaTTA kSetramavadhidarzanena pazyati bhagavAnAha - gautama ! na bahu kSetraM jAnAti nApi bahukSetraM pazyati, kimuktaM bhavati ? - aparaM kRSNalezyAkaM nairayikamapekSya na vivakSitaH kRSNavalezyAko yogyatAnusAreNAtivizuddho'pi nairayiko'tiprabhUtaM kSetramavidhinA jAnAti pazyati, tadevAha - na dUram - ativiprakRSTaM kSetraM jAnAti nApyativiprakRSTaM kSetraM pazyati, kiM tu itvarameva-svalpamevAdhikaM kSetraM jAnAti itvaramevAdhikaM kSetraM pazyati, etacca sUtraM samAnapRthivIkakRSNalezyanairayikaviSayamavaseyamanyathA vyabhicArasambhavAt, tathAhi saptamapRthivIgataH kRSNalezyAko nairayiko jaghanyato gavyUtArddhaM jAnAti utkarSato gavyUtaM, SaSThapRthivIgataH kRSNalezyAko jaghanayato gavyatamutkarSataH sArddha paJcamapRthivIgataH kRSNalezyAko jaghanyataH sArddhaM gavyUtamutkarSataH kiJcidUne dve gavyate, tato dviguNatriguNAdhikakSetramasaMmavAd bhavatyadhikRtasUtrasya vyabhicAraH, yathA samAnapRthivIkamaparaM kRSNalezyAkaM na2 rayikamapekSyAtivizuddho'pi kRSNalezyAko nairayiko manAgadhikaM pazyati nAtiprabhUtaM tathA dRSTAntenopapipadayiSurAha - 'sekeNaTTeNaM bhaMte!' ityAdi, iyamatra bhAvanA-yathA samabhUbhAgavyavasthita eva kazcit vivakSitaH puruSaH cakSurnairmalyavazAt manAgadhikaM pazyati na prabhUtataraM tathA vivakSito'pi kazcit kRSNalezyAko nairayikaH svabhUmikAnusAreNAtivizuddho'pi samAnapRthivIkamaparaM kRSNalezyAkaM nairayikamapekSya yadi paramavadhinA manAgadhikaM pazyati na tu prabhUtataraM, atra samabhUbhAgasthAnIyA samAnA pRthivI svabhUmikAsamAnA ca kRSNarUpA lezyA cakSazruH "sthAnIyamavadhijJAnametAvatA caitadapi dhvanitaM-yathA samabhUbhAgavyavasthitaH puruSaH sarvataH samantAdabhilokamAno garttAgataM puruSamapekSyAtiprabhUtataraM pazyati tathA paJcamapRthivIgataH svabhUmikAnusAreNAtivizuddhaH kRSNalazyAko vivakSito'pi
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-17, uddezakaH-3, dvAranairayikaH saptamapRthivIgataM kRSNalezyAkamatimandAnubhAgAvadhinairayikamapekSyAtiprabhUtaM pazyati, maagdhiktrigunnkssetrsmbhvaat|| samprati nIlalezyAkaviSayaMsUtramAha-'nIlaleseNaMbhaMte! neraiekaNhalesaM neraiyaMpaNihAe' ityAdi, akSaragamanikA sugamA, navaraM 'vitimiratarAgaM khattaM jANai' iti vigataM timiraMtimirasampAdyo bhramo yatra tadvitimiraM, idaM vitimiramadaM vitimiramanayoratizayena vitimiraM vitimirataraM 'dvayorvibhajye tarabi'titarappratyayaH, tataHprAkRtalakSaNAtsvArthe kapratyayaH pUrvasya ca dIrghatvaM, ata eva vizuddhataraM-nirlamataraM atIva sphuTapratibhAsamitiyAvat, bhAvanA tviyaM yathA gharaNitalagataM puruSamapekSya parvatArUDhaH puruSo 'tidUraM kSetraM pazyati tadapi prAyaH sphuTapratibhAsaM tathA vivakSito'pi nIlalezyAko nairayiko yogyatAnusAreNAtivizuddhAvadhiH kRSNalezyAkaM nairayikamapekSyAtidUraMvitimirataraMsphuTapratibhAsaMca kSetraMjAnAtIti, atra parvatasthAnIyA uparitanI tRtIyA pRthivI ativizuddhA ca svabhUmikAnusAreNa nIlalezyA gharaNitalasthAnIyA adhastanI kRSNalazyA cakSuHsthAnIyamavadhijJAnamiti // samprati nIlalezyAkamapekSya kApotalezyAviSayaM sUtramAha- 'kAulesseNaM bhaMte! neraie nIlasessaMneraiyaMpaNihAye'tyAdi, akSaragamanikA sugamA, navaraM 'dovi pAe uccAvaittA' iti dvAvapi pAdau uccaiH kRtvA, dvAvapi pASNI utpATyetyarthaH, bhAvanA tviyaM yathAparvatasyopari vRkSamArUDhaH sarvataH samantAdavalokamAnobahutaraM pazyati spaSTataraMca tathA kApotalezyo nairayiko'paraM nIlalezyAkamapekSya prabhUtaM kSetramavadhinA jAnAti pazyati ca tadapi ca spaSTataramiti, iha vRkSasthAnIyA kApotalezyA uparitanI ca pRthivI parvatasthAnIyA nIlalezyA tRtIyA ca pRthivI ckssuHsthaaniiymvdhijnyaanmiti|| samprati kA lezyAH katiSu jJAneSu labhyante iti nirUpayitukAma Aha mU. (461) kaNhalese NaM bhaMte ! jIve kaisu nANesu hojA?, go0 ! dosu vA tisu vA causuvA nANesu hojA, tisuhomANe AbhinibohiyasuyanANe hojA, tisuhomAme AbhinibohiyasuyanANaohinANesu hojjA, ahavA tisu homANe AbhinibohiyasuyanANamanapajjavanANesu hojA, causu homANe AbhinibohiyasuyaohimanapajavanANesu hojA, evaM jAva pamhalese, sukkaleseNaM bhaMte ! jIve kaisu nANesu hojjA ?, go0 ! dosu vA tisu vA causu vA hojA, dosu homANe AbhinibohiyanANa evaM jaheva kaNhalesANaM taheva bhANiyavvaM jAva cauhiM, egami nANe hojA, egami kevalanANe hojA (pannavaNAe bhagavaielessApae taio uddesao smtto|) vR. kaNhaleseNaMbhaMte! jIvekaisunANesu hojjA' ityAdipraznasUtrasugama, bhagavAnAha-gautama dvayostriSu caturyuca jJAneSA bhavati, tatra dvayorAbhinibodhikazrutajJAnayoH triSuAbhinibodhikazrutAvadhajJAneSuyadivA''bhinibodhikazrutamanaHparyAyajJAneSu, ihAvadhirahitasyApi manaH"paryavajJAnamupajAyate, siddhaprAbhRtAdAvanekazastathA pratipAdanAt, anyacca vicitrA pratijJAnaM tadAvaraNakSayopazamasAmagrI, tatra kasyApi cAritriNo'pparamattasyAma\SadhyAdyanyatamakatipayalabdhisamanvitasya manaHparyAyajJAnAvaraNakSayopazamanimittA sAmagrI tathArUpAdhyavasAyAdilakSaNA sampadyate na tvavadhitrAnAvaraNakSayopazamanimittA tatastasya manaHparyavajJAnameva bhavati, ___ nanu manaHparyavatrAnamativizuddhasyopajAyate kRSNalezyA ca saMkliSTAdhyavasAyarUpA tataH
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 prajJApanAupAGgasUtram-2-17/3/-/461 kathaM kRSNalezyAkasya manaHparyAyajJAnasambhavaH ?, ucyate, iha lezyAnAM pratyekAsaGghayeyalokAkAzapradezapramANAnyadhyavasAyasthAnA, tatra kAnicit mandAnubhAvAnyadhyavasAyasthAnAni pramattAsaMyatasyApi labhyante, ata eva kRSNanIlakApotalezyA anyatra pramattasaMyatAntA gIyante, manaHparyavajJAnaMca prathamakato'pramattasaMyatasyotpadyate tataHpramattasaMyatasyApi labhyate iti sambhavati kRSNalezyAkasyApi manaHparyavajJatrAnaM, caturbAbhinibodhikazrutAvadhimanaHparyavajJAneSu, "evaMjAvapamhalese' iti evaM-kRSNalezyoktena prakAreNa tAvadvaktavyaM yAvatpadmalezyA, kimuktaM bhavati?-nIlalezyaH kApotalezyaH tejolezyaH padmalezyazca uktaprakAreNa dvayostriSu caturpu vA jJAneSu bhaNanIyaH,saca evaM nIlalesseNaM bhaMte ! jIve kaisu nANesu hojjA ?, goyamA! dosuvA tisuvA causuvA nANesu hojA' ityAdi, zuklalezyeSu vizeSaititaMpRthakvakti-'sukkalese NaM bhaMte !' ityAdi, iha zuklalezyAyAmeva kevalajJAnaM na lezyAntare tataH zeSalezyAkebhyo'sya zuklalezyasya vishessH|| padaM - 17, uddezakaH-3 - samAptaH - padaM- 17, uddezakaH-4:vR. uktastRtIyoddezakaH, samprati caturtha Arabhyate, tatra ceyamAdAvadhikAragAthAmU. (462) pariNAmavannasagaMdhasuddhaapasatthasaMkiliTThaNha / gatipariNAmapadesogADhavaggaNaThANANamappabahuM / vR.prathamaM pariNAmAdhikAraH dvitIyovarNAdhikAraH tRtIyo rasAdhikAraH caturtho gandhAdhikAraH paJcamaH zuddhAzuddhAdhikAraH SaSTaH prazastAprazastAdhikAH saptamaH saMkliSTAsaMkliSTAdhikAraH aSTama uSNazItAdhikAraH navamo gatyadhikAraH dazamaH pariNAmAdhikAraH ekAdazo'pradezaH pradezaprarUpaNAdhikAraH dvAdazo'vagAhAdhikAraH trayodazo vargaNAdhikAraH caturdazaH sthAnaprarUpaNAdhikAraH paJcadazo'lpabahutvAdhikAraH / tatra prathamaM pariNAmalakSaNamabhidhitsuryAsAM pariNAmo vaktavyaH tA eva lezyAH pratipAdayati mU. (463) kaiNaMbhaMte! lesAopannattAo?, go0! challesAopannattAo, taMjahA-kaNha0 jAva sukkalesA, se nUnaM bhaMte ! kaNhalesA nIlalesaM pappa tArUvattAe tAvaNNattAe tAgaMdhattAe tArasattAe tAphAsattAe bhujo 2 pariNamati, haMtA go0! kaNhalessA nIlalessaM pappa tArUvattAe jAva bhujo 2 pariNamati, sekeNaTTeNaMbhaMte! evaMvuccai-kaNhalessAnIlalessaMpappatAlavattAejAvabhujora pariNaimati go0 ! se jahA nAmae khIra dUsiM pappa suddhe vA vatthe rAgaM pappa tArUvattAe jAva tAphAsattAe bhujo 2 pariNamai, se teNaTeNaM go0 ! evaM vuccai-kaNhalesA nIlalesaM pappa tArUvattAe jAva bhujo 2 pariNamai, evaMeteNaM abhilAveNaM nIlalesA kAulesaMpappakAule0 teulesaMpappa teule0 pamhalesaM pappa pamhale0 sukkalesaM pappa jAva bhujo 2 pariNamai, se nUnaM bhaMte ! kaNhalesA nIlalesaM kAulesaM teulesaM pamhalesaM sukkalesaM pappa tArUttAe tAvaNNattAe tAgaMdhattAe tArasattAe tAphAsattAe bhujo 2 pariNamai ?, haMtA goyamA ! kaNhalesA nIlalesaM pappa jAva sukkalesaM pappa tArUva0 tAgaMdha0
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-17, uddezakaH-4, dvAra 71 tAphA0 bhujjo 2 pariNamai, se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai-kaNhale0 nIlale0 jAva sukkalesaM pappa tArUvattAe jAva bhujo 2 pariNamai?, goyamA! se jahA nAmae veruliyamaNI siyA kaNhasuttae vA nIlasuttae vA lohiya0 hAlidda0 sukkila0 Aie samANe tAruva0 jAva bhuJjo 2 pariNamai, se teNaTeNaM evaM vuccai-kaNhalesA nIlalesaMjAva sukkalesaM pappa tArUvattAe bhujo 2 pariNamati / se nUnaMbhaMte! nIlalesA kiNhalesaMjAva sukkalesaM pappa tArUvattAejAva bhujo 2 pariNamai, haMtA goyamA! evaM ceva, kAulesA kiNhalesaM nIla0 teu0 pamha0 sukkalesaM, evaM teulesA kiNha0 nIla0 kAu0 pamha0 sukkalesaM, evaM pamhalesA kiNha0 nIla0 kAu0 teu0 sukkalesaM pappa jAva bhuJjo 2 pariNamai ?, haMtA goyamA ! taM ceva, se nUnaM bhaMte ! sukkalesA kiNha0 nIla0 kAu0 teu0 pamha0 lesaM pappa jAva bhujo 2 pariNamai ?, haMtA goyamA! taM cev| vR. 'kaiNaM bhaMte ! lesAo pannattAo' ityAdi, idaM sUtraM prAgapyuktaM paraM pariNAmAdyarthapratipAdanArthaM bhUya upanyastaM se nUnaM bhaMte ityAdi, atha bhadanta kRSNalezyA-kRSNalezyAyogyAni dravyANi nIlalezyAM-nIlalezyAyogyAni dravyANi prApya anyo'nyAvayavasaMsparzamAsAdya tadrUpatayAnIlalezyArUpatayA, rUpazabdo'trasvabhAvavAcI, nIlalezyAsvabhAvatayetyarthaH bhUyo bhUyaH pariNamatIti yogaH, tatsvabhAvazcatadvargaNA(dvaNA) dirUpatayA bhavatitataAha0tadvarNatayA tadrasatayA tadgandhatayA tatsparzatayA, sarvatrApitacchabdena nIlalezyAyogyAni dravyANi parAmRzanti, bhUyo bhUyaH-anekavAraM tiryagmanuSyANAMtattadbhavasaGkrAntau zeSakAlaMvA pariNamate, idaM hi tiryagmanuSyAnadhikRtyaveditavyaM, evaM gautamena prazne kRte bhagavAnAha-'haMtA go0 !' ityAdi, hantetyanumatau anumatametat gautama! kRSNalezyA nIlalezyAM prApyetyAdi prAgavat, iyamatra bhAvanA-yadA kRSNalezyApariNato jantustiryagmanuSyo vA bhavAntarasaGkAnti cikIrSurnIlalezyAyogyAni dravyANi gRhNAti tadA nIlalezyAyogyadravyasamparkatastAni kRSNalezyAyogyAni dravyANi tathArUpajIvapariNAmalakSaNaM sahakArikAraNamAsAdya nIlalezyAdravyarUpatayA pariNamante, pudgalAnAM tathAtathApariNamanasvabhAvatvAt, tataH sa kevalanIlalezyAyogyadravyasAcivyAnIlalezyApariNataHsankAlaMkRtvAbhavAntare samutpadyate, uktaM ca-'jallesAiM davvAiM pariyAittA kAlaM karei tallese uvavajjhai' iti, tathA sa eva tiryagmanuSyo vA tasminneva bhave vartamAno yadA kRSNalezyApariNato bhUtvA nIlalezyAbhAvena pariNamate tadApi kRSNalezyAyogyAni dravyANi tatkAlagRhItanIlalezyAyogyadravyasamparkato nIlalezyAyogyadravyarUpatayApariNamante, amumevArthaM dRSTAntena vibhAvayiSuHprathamaMpraznasUtramAha se keNadveNaM bhaMte !' ityAdi, sugamaM bhagavAnAha-gautama ! 'se jahAnAmae khIre' ityAdi, tataH lokaprasiddhaM yathAnAmakaM gokSIram ajAkSIraM mahiSIkSIramityAdinAmakaM kSIraM 'dUsimiti dezIvacanADhUSyamettamathitaMtakaM prApyAnyo'nyAvayavasaMsparzenAvibhAgaMgatvA yathA ca zuddhaM-malarahitaM samale hi rAgaH sampadyamAno'pi na tathArUpo lagati tata uktaM zuddhaM vastraM-celaM rajyate'neneti rAgaH 'karaNe dhataM - maJjiSThAdikaM prApya tadrUpatayA- maJjiSThAdirAgadravyasvabhAvatayA, etadeva vyAcaSTe-'tadvarNataye'tyAdi, sugama, tathAkRSNalezyAyogyAni dravyANinIlalezyAyogyAnidravyANiprApyatadrUpatayApariNamante,
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 prajJApanAupAGgasUtram-2-17/4/-/463 iyamatra bhAvanA-yathA kSIralakSaNakAraNagatA rUpAdayastakarUpAdibhAvaMpratipadyante yathAvAzuddhavastrakAraNagatA rUpadayomaJjiSThAdirAgadravyArUpAdibhAvaMpratipadyante tathA kRSNalezyAyogyadravyarUpakAraNagatA rUpAdayonIlalezyAyogyadravyarUpAdibhAvaMpratipadyante, seteNaTeNa'mityAdhupasaMhAravAkyaM sugama, evaM nIlalezyAkApotalezyAMprApyetyAdInyapicatvArisUtrANibhAvanIyAni, tadevaMpUrvasyAH pUrvasyAlezyAyAuttarAmuttarAMlezyAMpratItya tadrUpatayApariNamanamuktaM, idAnImekaikasyAH lezyAyA yathAyogaM krameNa zeSasamastalezyApariNamanamAha- se nUnaM bhaMte ! kaNhalesA nIlalessaM kAulessa'mityAdi, vAzabdo'tra sarvatrApyanuktodraSTavyaH, nIlalezyAMvA kApotalezyAMvA yAvat zuklalezyAM vA, ekasyA lezyAyAH parasparaviruddhatayA yugapadanekalazyApariNAmasaMbhavAt, zeSA'kSaragamanikA prAgavat, atraivArthe dRSTAntamabhidhitsuridamAha 'sakeNaTeNaMbhaMte!' ityAdi sugama, navaraM yathA vaiDUryamaNireka eva tattadupAdhidravyasamparkatastadrUpatayA pariNamate tathaivala tAnyapikRSNalezyAyogyAnidravyANitattannIlAdilezyAyogyadravyasamparkatastattadrUpatayA pariNamante iti, etAvatAuMzena dRSTAnto natupunaryathA vaiDUryamaNiH svasvarUpamajahAnastattadupAdhidravyasambandhastattadAkAramAtrabhAjitayA tattadrUpatayA pariNamate tathaitAnyapi kRSNalezyAyogyAni svasvarUpamajahAnAnyevadravyANitattannIlAdilezyAyogyadravyasamparkatastattadAkAramAtradhAritayA tattadrUpatayA pariNamante ityanenAMzena, tirazcAM manuSyANAM ca lezyAdravyANAM sAmastyena tadrUpatayA pariNAmAbhyupagamAt, anyathA nairayikadevasatkalezyAdravyANAmiva tiryagmanuSyANAmapi lezyAdravyANAM sarvathA svarUpAparityAgena cirakAlamavasthAnasaMbhavAt, yata utkarSazato'pyeSAmantarmuhUrtalakSaNaMsthitiparimANamanyatroktaMtadvirudhayate, palyopamatrayamapiyAvat utkarSataH sthitisaMbhavAt, tadevaMtadanyalezyApaJcakapariNAmamadhikRtya kRSNalezyAviSayaM sUtramuktaM, evaM nIlAdilezyAviSayANyapipratyekaMtadanyalezyApaJcakapariNAmamadhikRtyapaJca sUtrANi damtavyAni, tadevaM tiryaGganuSyANAM bhavasaGkrAntau zeSakAlaM ca lezyAdravyapariNAma uktaH, devanairayikasatkAni tu lezyAdravyANi AbhavakSayamavasthitAni yattadanyalezyAdravyasaMparkata AkAramAnaMtadatraiva vakSyate / tata uktaH prinnaamlkssnnaadhikaarH| adhunA varNAdhikAramabhidhisurAha mU. (464) kaNhalesANaM bhaMte ! vanneNaM kerisiyA pannattA?, go0 ! se jahA nAmae jImUte ivAaMjaNe ivAkhaMjaNe ivA kAle ivAgavale ivA gavalae ivAjaMbUphale ivA addAridvapupphei vA parapuDhei vA bhamarei vA bhamarAvalI ivA gayakalabheivA kiNhakesare i vA AgAsathiggale ivA kiNhAsoe i vA kaNhakaNavIrae i vA kaNahabaMdhujIvae ivA, bhave etArUve?, go0 ! No iNaDhe samar3he, kaNhalessANaM itto aniTThayariyA ceva akaMtayariyA ceva appiyatariyA ceva amaNunatariyA ceva amaNAmatariyA ceva vanneNaM pannattA, nIlalessA NaM bhaMte ! kerasiyA vanneNaM pannattA?, goyamA ! se jahA nAmae bhiMgae i vA bhiMgapatte i vA cAse i vA cAsapicchae i vA sue ivA suyapicche i vA sAmA i vA vaNarAi i vA uccaMtae ivA pAreyavagIvA i vA moragIvA i vA halaharavasaNe i vA ayasikusume i vA vaNakusume i vA aMjaNakesiyi [i vA] kusume i vA nIluppale i vA nIlAsoe i vA nIlakaNavIrae i vA
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-17, uddezakaH-4, dvAra 73 nIla-baMdhujIveivA, bhaveyArUve?, go0! noiNaDhe samaDhe, ettojAva amaNAmayariyA ceva vanneNaM pa0 kAulessA NaM bhaM0 ! kerisiyA vanneNaM pannattA?, goyamA ! se jahAnAmaekhadirasArae i vA kairasAraeivAdhamAsasAre ivAtaMbeivA taMbakaroDeivA tevacchivAr3iyAeivA vAiMgaNikusume i vA koilacchadakusume i vA javAsAkusume i vA, bhaveyArUve ?, goyamA ! no iNaDhe samaDhe, kAulessA NaM etto aniTThayariyA ceva jAva amaNAmayariyA ceva, teulessA NaM bhaMte ! kerisiyA vanneNaM pannattA?, goyamA ! se jahAnAmae sasaruhirae ivA urabharuhire i vA varAharuhire ivA saMbararuhire i vA maNussaruhire i vAiMdagope ivA bAleMdagopei vA bAladivAyare i vA saMjhArAge ivAguMjaddharAge ivAjAtihiMgule i vA pavAlaMkure ivA lakkhArase ivA lohiyakkhamaNI ivA kimirAgakaMbale ivAgayatAlueivA cINapiTTarAsI ivAparijAyakusume ivAjAsumaNakusume ivA kiMsuyapuppharAsIivArattuppale ivArattAsogeivA rattakaNavIraeivA rattabaMdhuyajIvae ivA, bhaveyArUve?, goyamA! no iNaDhe samaDhe, teulesANaM etto iThThatariyA ceva jAva maNAmatariyA ceva vaneNaM pannattA, pamhale0 bhaMte! kerisiyA vanneNaM pannattA?, goyamA! se jahanAmae caMpe ivA caMpayachallI i vAcaMpayabhedeivAhAliddAivA hAliddaguliyA ivAhAliddabhede i vA hariyAle i vA hariyAlaguliyA i vA hariyAlabhede i vA ciure i vA ciurarAge i vA suvannasippI i vA varakaNagaNihase i vA varapurisavasaNe i vA allaikusume i vA caMpayakusume i vA kaNNaNiyArakusume i vA kuhaMDayakusume ivA suvaNNajuhiyAi vA suhiraniyAkusume ivA koriMTamalladAme i vA pItAsogei vA pItakaNavIre ivA pItaMbaMdhujIvae ivA, bhaveyArUve?, goyamA! no iNaDhe samaTe, pamhalessANaM etto iTTatariyA jAva maNAmayariyA ceva vanneNaM pannattA, sukkalessA NaM bhaMte ! kerisiyA vaneNaM pannattA?, goyamA! se jahAnAmae aMke i vA saMkhe ivA caMde i vA kuMde i vA dage i vA dagarae ivA dadhI ivA dahighane ivA khIre ivA khIrapUrae ivA sukkacchivADiyA i vA pehuNaimiMjiyA i vA dhaMtadhoyaruppapaTTe i vA sAradabalAhaeM i vA kumudadale ivA poMDarIyadale ivA sAlipiTTharAsIti vA kuDagapuppharAsIti vA siMduvAramalladAmeivA seyAsoe ivA seyakaNavIre i vA setabaMdhujIvae ivA, bhaveyArUve?, go0 ! no iNaDhe samaDhe, sukkalesANaM etto iTTatariyA ceva maNuNNayariyA ceva vantreNaM pannattA, eyAoNaMbhaMte! challesAo kaisu vannesu sAhijaMti?, goyamA! paMcasu vannesu sAhijaMti, taMjahA-kaNhalesA kAlae NaM vanneNaM sAhijjati nIlalessA nIlavanneNaM sAhijjati kAulessA kAlalohieNaM vanneNaM sAhiJjati teulessA lohieNaM vanneNaM sAhijati pamhalessA hAlidaeNaM vanneNaM salAhijai sukkalessA sukillaeNaM vanneNaM sAhijjati / 7. 'kaNhalesA NaM bhaMte ! vaNNeNaM kerisiyA pannattA' ityAdi, kRSNadravyAtmikA lezyA kRSNalezyA, kRSNalezyAyogyAnidravyANi ityarthaH, teSAmeva varNAdisaMbhavAt natu kRSNadravyajanitA bhAvarUpA kRSNalezyA, tasyA varNAdyayogAt, bhadanta ! kIzI varNena prajJaptA ?, bhagavAnAha-gautama ! sa lokaprasiddho yathAnAmako 'jIbhUta iti vA' jImUto balAhakaH, sa ceha prAvRTaprArambhasamayabhAvI jalabhRto veditavyaH,tasyaiva
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAupAGgasUtram-2-17/4/-/464 prAyo'tikAlimasaMbhavAt, itizabda upamAnabhUtavastunAmaparisamAptidyotakaH vAzabda upamAnAntarApekSayA samuccaye, evaM sarvatra itivAzabdau draSTavyau, aJjanaM-sauvIrAjanaM ratnavizeSo vAsvaJjanaM-dIpamallikAmalaHsnehAbhyaktazakaTAkSagharSaNodbhavamityaparekajjalaM pratItaMgavalaM0mAhiSaM zrRGgatadapica uparitanatvagbhAgApasAraNe draSTavyaM, tatraiva viziSTasya kAlimnaH sambhavAt, jambUphalaM pratItaM, ariSThakaM-phalavizeSaH parapuSTaH-kokilaH bhramaraH-caMcarikaHbhramarAvaliH-bhramarapaGkitaH gajakalabhaH-karipotaH kRSNakezaraH-kRSNabakulaH AkAzathiggalaM-zaradi meghApAntarAlavAkAzakhaNDaM, tadapi hi atIva kRSNaM pratibhAti ityuktaM, kRSNAzokakRSNakaNavIrakRSNabandhujIvAH-azokakaNavIrabandhujIvAH vRkSavizeSAH, azokAdayo hi jAtibhedena paJcavarNAbhavanti tataHzeSavarNavyudAsArthaM kRSNagrahaNaM, etAvatyukte gautama Aha-'bhave eyAvA?' bhagavan ! bhavet kRSNalezyA varNena etadrUpA bhagavAnAha-gautama ! nAyamarthaH samarthaH-nAyamartha upapannaH, etadrUpA kRSNalezyeti, kiMtu?, sA kRSNalezyA ito jImUtAdeHkRSNena varNe aniSTatarikA caiva iyamaniSTA 2 iyamanayormadhye'tizayenAniSTA aniSTatarA aniSTataraivAniSTatarikA anipsitatarikA eveti bhAvaH, iha kiJcidaniSTamapi svarUpataHkAntaM bhavati tataH kAntatAvyudAsArthamAha-akAntatarikaiva, kiJcitkeSAJcidaniSTamapi svalarUpato'kAntamapi apareSAM priyaM bhavati tataH sarvathA priyatAvyudAsArthamAhaapriyatarikaiva, ata evAmanojJatarikaiva, vastutaH samyakparijJAne sati manAgapyupAdezatayA tatra manasaH pravRttyasaMbhavAtU, amanojJataramapikiJcinmadhyamaM bhavatitataH prakRSTataraprakarSavizeSapratipAdanArthamAha-amanaApatarikaiva, manAMsi ApnotiAtmavazAtAM nayatIti manaApA na manaApA amanaApA tato dvayoH prakraSe tarapa evaMbhUtA varNena prajJaptA, 'nIlalessANaMbhaMte!' ityAdi, akSaragamanikAprAgvat, navaraM bhRGgaH-pakSivizeSaH pakSmalaH bhRGgapatraM-tasyaivapakSivizeSasyapakSma cAsaH-pakSivizeSaH 'cAsapicchaM' cAsasyapatatraMzukaH-kIraH 'zukapicchaM' zukasya patatraM zyAmA-priyaGguH vanarAjI-pratItA uccantako-dantarAgaH Aha ca mUlaTIkAkAraH-"uccaMtagodantarAgobhannai" pArApatagrIvAmayUragrIvAcasupratItA, haladharo-baladevaH tasyavasanaM-vastraM haladharavasanaM, taddhi nIlaM bhavatItyupAttaM, atasIkusumaMvaNavRkSakusumaMcapratItaM, aJjanakesikA-vanaspativizeSaH tasyAH kusumaM aanakesikAkusumaM nIlotpalaM-kuvalayaM nIlazokanIlakaNavIranIlabandhujIvA-azokAdivRkSavizeSAH, 'kAulessANaM bhaMte!' ityAdi, atrApyakSaragamanikA prAgvat, khadirasArodhamAsAsArazca lokapratItaH 'taMbeivAtaMbakaroDaeivAtaMbachevADiyA ivA' iti sampradAyAdavaseyaM vRntAkIkusumaM pratItaMkoilacchadakusumae veti-kokilacchadaH-tailakaMTakaH, tathAca mUlaTIkAkRt-'vannAhigAre jo ettha koilacchado so tilakaMTao bhannai' iti, tasya kusumaM pratItaM 'teulessA NaM bhaMte!' ityAdi, zazakorabhravarAhamanuSyarudhirANi zeSarudhirabhyo lohitavarNotkaTAni bhavanti tata eteSAmupAdAnaM, bAlendragopakaH-sadyojAtaH indragopakaH, sa hi pravRddhaH san ISatpANDurakto bhavati tato bAlagrahaNaM, indragopakaH-prAvRTaprathamasamayabhAvI kITavizeSaH, bAladivAkAraH-prathamamudgacchan sUryaH, guJjA-lokapratItA tasyAardharAgo gujArdharAgaH, guJjAyA
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ 75 padaM-17, uddezakaH-4, dvAraMhiardhamatiraktaMbhavati ardhaMcAtikRSNamitiardhagrahaNaM, jAtyaH-pradhAno hiGgulako jAtyahiGgulakaH pravAlaH-zilAdalaM tasyAGkuraH pravAlAGkuraH, sa hi prathamamudgacchan atyantarakto bhavati tatastadupAdAnaM, lAkSArasaH-pratItaH, lohitAkSamaNiH-lohitAzramAnA ralavizeSaH kRmirAgeNa raktaH kambalaH kRmirAgakambalaH, zAkapArthivAdidarzanAnmadhyapamapadalopI samAsaH, gajatAlucInapiSTArAzipArijAtakusumajapAkusumakiMzukapuSparAziraktotpalaraktAzokaraktakaNavIraraktabanaadhujIvA lokapratItAH 'bhave eyArUvA' iti padayojanA prAgvat, ___bhagavAnAha-'gautama! NoiNaDhesamaDe' yatastejolezyAitaH-zazakarudhirAdibhyolohitena varNeneSTatarikaiva, tatra kiJcidakAntamapi keSAMcidiSTataraM bhavati tataH kAntataratApratipAdanArthamAha-kAntatarikaiva, keSAJcidiSTataramapi svarUpataH kAntataramapyapareSAmapriyaM bhavati tataH priyataratApratipattyarthamAha-priyatarikaiva, ata eva manojJatarikA, manojJataramapi kiJcinmadhyama saMbhavedataH prakRSTataraprakarSavizeSapratipAdanArthamAha-manaApatarikaiva varNena prajJaptA, _ 'pamhalessANaMbhaMte!' ityAdi, akSaragamanikA prAgvat, navaraMcampakaH-sAmAnyataH suvarNacampako vRkSavizeSaH 'campakachallI ivA' iti suvarNacamapakatvak 'campakabheeivA' iti suvarNacampakasya bhedo dvidhAbhAvaH,bhinnasya hi varNaprakarSo bhavati tato bhedagrahaNaM, haridrA iha piNDaharidrA haridrAguTikA-haridrAnivarttitA guTitA haridrAbhedo-haridrAyA dvaidhIbhAvaH haritAlo-dhAtuvizeSaH haritAlaguTikA-haritAlamayI guTitA haritAlabhedo-haritAlacchedaH cikuraH-pItadravyavizeSaHcikurarAgaH-tanniSpAdato vastrAdau rAgaH 'suvannasippIivA' iti suvarNamayIzuktikA, varaM-pradhAnaM yatkanakaMtasya nikaSaH-kaSapaTTakerekhArUpaH varakanakanikaSaHvarapurUSaH-vAsudevastasyavasanaM-vastraM varapuruSavanaMtaddhi pItaM bhavatItyupAttaM allakIkusumaMlokato'vaseyaMcampakakusumaM-suvarNacampakavRkSapuSpaM kanniyArakusumei vA' iti kAJcAnArakakusumaMkUSmaiNDikAkusumaM-puSpA (puMska)likApuSpaM suvarNayUthikAkusumaMpratItaMsuhiraNyikA-vanaspativizeSastasyAH kusumaMkoraNTakamAlyadAmapItAzokapItakaNavIrapItabandhujIvAH pratItA, _ 'sukkalesANaMbhaMte' ityAdi, atrApyakSaragamanikA prAgvat, navaramaGkaralavizeSaH zaGkhacandrau pratItau kundaM-kusumaMdakaM-udakaM udakaraja;-udakakaNAH,te hi atizubhrA bhavantItyupAttAH, dadhi-pratItaM dadhighano-dadhipiNDaHkSaraM-pratItaM kSIrapUraM-kvathyamAnaM atitApAdUdhvaM gacchat kSIraM 'sukkacchivADiyAi vA' iti chaivADi:-vallAdiphalikAsA ca zuSkA sati vilasAtIva zuklA bhavatItyupAttA 'pehuNamiMjiyA ive'ti pehuNaM-mayUrapicchaM tanmadhyavartinI miJA pihuNijA sA cAtIva zukletyAbhihitA 'dhaMtadhoyaruppapaTTe i vA' iti mAtaH-agnisamparkato nirmalIkRtaH dhauto-bhItikharaNTitahastasammArjanenAtinizitIkRto yo rUpyamayaH paThThaH samAtadhautarUpyapaTTaH, 'sAraiyabalAhage iva' iti zAradikaH-zaratkAlabhAvI balAhakaH puNDarIkaM-sitAmbujaM tasya dalaM-patrapuNDarIkadalaMzAlipiSTArazikuTajapuSparAzisinduvAramAlyAdAmazvetAzokazvetakaNavIrazvetabandhujIvAH prtiitaaH|| iha varNAH paJcabhavanti, tadyathA-kRSNo nIlo lohito hAridraH zuklazca, lezyAzca SaT, tata upamAnato varNanirdeze kRte'pisaMzayaHkAlezyA kasminvarNe bhavati?, tataH pRcchati-'eyAo
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 prajJApanAupAGgasUtram-2-17/4/-/464 NaM bhaMte?' ityAdi, etA anantaroditA bhadanta! SaD lezyAH 'kaisu vannesu 'ttiprAkRtatvAt tRtIyArthe saptamIyathA-"tisutesualaMkiyA puDhavI [tribhistairalaMkRtA pRthvI] ityatra, tato'yamarthaHkatibhirvaNaiH 'sAhijaMti' kathyaMte prarUpyaMte itiyAvat, bhagavAnAha-gautama ! 'paMcasu vanesu' iti paJcabhirvaSaH ziSyaMte yathAziSyaMte tathAyadyathA ityAdinA drshyti||ukto varNapariNAmaH, samprati rasapariNAmamabhidhitsurAha mU.(465) kaNhalessANaM bhaMte! kerisiyA AsAeNaM pannattA?, goyamA! se jahAnAmae niMbeivA niMbasAre ivA niMbachallI ivA niMbaphANieivAkaDaeivA kuDagaphalaeivA kuDagachallI ivA kuDagaphANie i vA kaDugatuMbIi vA kaDugatuMbiphale i vA khAratausI i vA kharatausIphale i vA devadAlIti vA devadAlIpupphe i vA migavAluMkI i vA miyavAluMkIphale i vA ghosADae ivA ghosaDiphale i vA kaNhakaMdae i vA vajjakaMdae i vA,sa bhaveyArUve ?, go0 ! no iNaDhe samaDhe, kaNhalesA NaM etto aniTTatammi ceva jAva amaNAmayariyA ceva AsAeNaM pannattA, nIlalesAe pucchA, goyamA! se jahanAmae bhaMgIti vA bhaMgIrae i vA pADhAi vA [caviyA ivA] cittAmUlae i vA pippalI i vA pippalImUlae i vA pippalIcuNNe i vA mirie i vA miriyaSuNNae i vA siMgabere ivA siMgaberacuNNe i vA, bhaveyAyave ?, goyamA! no iNaDhe samaDhe, nIlalessA NaM etto jAva amaNAmatariyA ceva AsAeNaM pannattA, kAulessAe pucchA, goyamA ! se jahanAmAe aMbANa vA aMbADagaNa vA mAuliMgANa vA billANa vA kaviTThANa vA [bhajANa vA] phaNasANa vA dADimANa vA pArevatANa vA akkhoDayANa vA borANa vA tiMduyANa vA apakkANaM aparivAgANaM vanneNaM anuvaveyANaM gaMdheNaM anuvaveyaNANaM phAseNaM anu0, bhaveruve ?, go0 ! no iNaDhe samaDhe, jAva etto amaNAmayariyA ceva kAulessA assAeNaM pannattA, teulessA NaM pucchA, goyamA ! se jahAnAmae aMbANa vA pakkANaM pariyAvanneNaM uvaveyANaM pasatyeNaMjAva phAseNa jAva etto maNAmayariyA ceva teulessA AsAeNaM pannattA, pamhalessAe pucchA, goyamA! se jahAnAmae caMdappAbhAi vA manasilAi vA varasIdhUivA varavAruNI i vA pattAsave i vA pupphAsave i vA phalAsave i vA coyAsave i vA Asave i vA mahUi vA meraei vA kavisANae i vA khajUrasArae i vA muddiyAsArae i vA supakkakhotarase i vA aTThapiTThaniTThiyAivAjaMbuphalakAMliyAivA varappasannAivAAsalA maMsalA pesalAIsaMoDhavalaMbiNI isaMvocchedakaDuI IsitaMbacchikaraNI ukkosamadapattAvanneNaM uvaveyA jAva phAseNaM AsAyaNijjA vIsAyaNijjA pINaNijjA viMhaNijjA dIvaNijjA dappaNijjA madaNijjA savvediyagAyapalhAyaNijjA, bhaveyArUvA?, go0 ! no iNaDhe samaDhe pamhalessA etto iTTatariyA ceva jAva maNAmayariyA ceva AsAeNaM pannattA, sukkale0 bhaMte! kerisiyA AssAeNaM pannattA?, goyamA! se jahAnAmae gule ivA khaMDei vA sakkarA i vA macchaMDiyA i vA pappaDamodae vA bhisakaMdae i vA pupphuttarA i vA paumuttarA ivA AdasiyA i vA siddhisthiyA i vA AgAsaphAlitovamA i vA uvamA i vA anovamA i vA, bhavetArUve?, goyamA! no iNaDhesamaDe, sukkalessAettoiTTatariyAceva piyatariyA cevamaNAmayariyA ceva AsAeNaM pnnttaa|
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM- 17, uddezaka:- 4, dvAraM - vR. 'kaNhalesA NaM bhaMte!' ityAdi praznasUtraM sugamaM, bhagavAnAha - gautama ! sa lokapratIto yathAnAmako nimbo vRkSavizeSaH nimbasAro - nimbamadhyavatyavayavavizeSaH 'nimbachallI' nimbatvak nimbaphANitaM-nimbakkAthaH kuTajovRkSavizeSaH tasyaiva phalaM kuTajaphalaM tasyaiva tvak kuTajachallI tasyaiva kvAthaM- kuTajaphANitaM kuTukatumbI prasiddhA tasyA eva phalaM kaTukaTumbIphalaM, khAratausIti khArazabdaH kaTukavAcI tathA''game anekadhA prasiddheH, tataH kaTukA trapuSI kSAratrapuSI tasyA eva phalaM kSAratra puSIphalaM devadAlI - rohiNI tasyA eva puSpaM devadAlIpuSpaM mRgavAluGkI-lokato'vaseyA tasyA eva phalaM mRgavAluGkIphalaM ghoSAtakI prasiddhA tasyA eva phalaM ghoSAtakIphalaM kRSNakandovajrakandazcAnantakAyavanaspativizeSau lokataH pratyetatvau, etAvati ukte gautamaH pRcchati - bhagavan bhavet rasataH kRSNalezyA etadrUpA - nimbAdirUpA ? bhagavAnAha - gautama ! nAyamarthaH samarthaH, yataH kRSNalezyA ito - nimbAdirasamadhikRtyAniSTatarikaivetyAdi prAgvat / 'nIlalesAe' ityAdi, bhaGgI-vanaspativizeSaH tasyA eva rajo bhaGgIrajaH pAThAcitramUlake lokapratItepippalIpippalImUlapippalIcUrNamaricamaricacUrNazRGgaberazRGgabaracUrNAnyapi prasiddhAni 'kAulessAe' ityAdi, AmrANAM phalAnAmevaM sarvatrApi bhAvanIyaM 'aMbADayANa vA' iti AmrATakA :phalavizeSAH mAtuliGgabilvakapitthapanasadADimAni pratItAni pArApatAH - phalavizeSAH akSoDavRkSaphalAni akSoDAni boravRkSaphalAni borANi - badarANi tindukAni ca pratItAni, eteSAM phalAnAmapakvAnAM, tatra sarvathApi apakva phalamucyate tata Aha-aparipAkAnAM na vidyate paripAkaHparipUrNaH pAko yeSAM tAnyaparipAkAni teSAmISatpakvAnAmityarthaH, etadeva varNAdibhiH kathayativarNenAtiviziSTena gandhena ghrANendriyanirvatikaraNe sparzena viziSTaparipAkAvinAbhAvinA anupapetAnAM-asamprAptAnAM yAdhzo rasaH, atra gautamaH pRcchati - etadrUpA - evaMrUparasopetA bhavet kApotalezyA ?, bhagavAnAha - gautama ! nAyamarthaH samarthaH, kiM tu itaH - aparipakvAnaphalAderaniSTatarikaivetyAdi prAgvat / 77 'teulessA NaM bhaMte!' ityAdi, teSAmeva AmraphalAdInAM pakvAnAM tatreSadyat kimapi pakvaM loke pakvaM vyavahiyate tata Aha- paryAyApannAnAM paripUrNapAkaparyAyaprAptAnAM etadevaM varNAdibhirni* rUpayati-varNena prazastena - ekAntataH prazasyena tathA prazastena gandhena prazastena sparzenopetAnAM yAdagrasaH, etAvatyukte gautama Aha-rasamadhikRtya etadrUpA - pakvAmrAdiphalarUpA tejolezyA bhavet ?, bhagavAnAha-nAyamarthaH samarthaH, kiMtu paripakvAmraphalAderiSTatarikaivetyAdi prAgvat, 'pamhalesAe pucchA' sUtrapATho'kSaragamanikA ca prAgvat, navaraM 'se jahAnAmae' iti sA-lokaprasiddhA 'yathA' yena prakAreNa nAma yasyAH sA yathAnAmikA puMstvaM sUtre prAkRtalakSaNavazAt, prAkRte hi liGgamaniyataM yadAha pANiniH svaprAkRtalakSaNe- 'liGgaM vyabhicAryapI' ticandraprabhA iti ve 'ti candrasyeva prabhA - AkAro yasyAH sA candraprabhA maNizilAkeva maNizilAkA varaM ca tat sIdhu ca varasIdhu varA cAsau vAruNI ca varavAruNI patraiH - dhAtakIpatrairniSpAdya AsavaH patrAsavaH evaM puSpAsavaH phalAsavazca paribhAvanIyaH coo-gandhadravyaM tanniSpAdya AsavaH coyAsavaH, patrAdivizeSeNa vyatiriktaM Asava Asava iti gIyate, madhumerakakApizAyanAni madyavizeSAH, mUladalakharjUrasAraniyana AsavaH kharjUrasAraH mRdvIkA - drAkSA tatsAraniSpanno mRdvIkAsAraH supakvekSurasamUlada
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 prajJApanAupAGgasUtram-2-17/4/-/465 laniSparannaH-supakvekSurasaH aSTabhiH zAstraprasiddhaiH piSTaiH niSThitA aSTapiSTaniSThitA jambUphalavat kAlevakAlikAjambUphalakAlikAvarAcAsau prasannAcavaraprasannA, ete sarve'pimadyavizeSAHpUrvakAle lokaprasiddhA idAnImapi zAstrAntarato lokato vA yathAsvarUpaM veditavyAH, varaprasannAvizeSaNAnyAha-mAMsalA-upacitarasA pezalA-manojJA manojJatvAdeva ISat-manAktataH paramparamAsvAdatayAjhaTityevAgrato gacchatioSThe'valambate-lagatItyevaMzIlA ISadoSThAvalammibinItathA ISat-manAkpAnavyavacchede sati tata Urdhva kaMTukA elAdidravyasamparkataH upalakSyamANatiktavIryetiyAvat tathAISat--manAktAne akSiNI kriyete anayeti ISattAmrAkSikaraNI madyasya prAyaH sarvasyApi tathAsvabhAvatvAt 'ukkosamayapattA;' iti utkarSatIti utkarSaH sa cAsaumadazca utkarSamadaH taM prAptA utkarSamadaprAptA, etadeva varNAdibhiH samarthayate-varNenotkRSTamadAvinAbhAvinA prazasyena gandhena ghrANendriyanirvRtikaraNe rasena paramasukhAsikAjakena sparzena madaparipAkAvyabhicAriNAata evAsvAdanIyA vizeSataHsvAdanIyA visvAdanIyAprINayatItipa prINanIyA 'kRd bahula miti vacanAt kartaryanIyapratyayaH, evaM darpayatIti darpaNIyA madayatIti madanIyA sarvANIndriyANi sarvaMca gAtraMprahalAdayatiiti sarvendriyAgAtraprahalAdanIyA, etAvatyukte bhagavAn gautama Aha-'bhaveyAsvA !' bhagavan ! etadrUpA-evaMrUparasopetA padmalezyA bhavet !, bhagavAnAha-'no iNaDhe samaDhe' ityAdi praagvt|| 'sukkalessA NaM bhaMte !' ityAdi, guDakhaNDe prasiddha zarkarA-kAzAdiprabhavA matsyaNDIkhaNDazarkarA parpaTamodakAdayaHsampradAyAdavaseyAH,zeSaM sugamaM // tadevamukto lezyAdravyANAM rasaH, samprati gandhamabhidhitsurAha mU. (466) kaiNaM bhaMte! lessAo dubbhigaMdhAo pannattAo?, goyamA! tao lessAo dubbhigaMdhAo paM0?, taM-kaNhalessA nIla0 kaaulessaa| kaiNaMbhaMte! lessAo subbhigaMdhAopannattAo?, goyamA! taolessAo subbhigaMdhAo paM0, taM0-teu0 pamha0 sukka0, evaM tao avisuddhAo tao visuddhAo tao appasatthAo tao pasatthAotaosaMkiliTThAo tao asaMkiliTThAotaosItalukkhAotaoniDuNhAo tao duggatigAmiyAo tao duggatigAmiyAo tao sugtigaamiyaao| vR. 'kaiNaMbhaMte!' ityAdi, sugama, navaraMkRSNanIlakApotalezyAdurabhigandhAH mRtagavAdikaDevarebhyo'pyanantaguNadurabhigandhopetatvAttejaHpadmazuklalezyAH surabhigandhAH piSyamANagandhavAsasurabhikusumAdibhyo'nantaguNaparamasurabhigandhopetatvAt, uktaM cottarAdhyayaneSu leshyaadhyyne||1|| "jaha surabhikusumagaMdho gaMdha vAsANa pissmaannaann| etto u anaMtaguNo pasataguNo lessANaM appasatthANaM // // 2 // ___jaha surabhikusumagaMdho gaMdha vAsANa pissmaannaann| etto u anaMtaguNo pasatthalesANa tinnhNpi||" ukto gandhapariNAmaH, adhunA zuddhAzuddhAtvapratipAdanArthamAha "evaM tao avisuddhAo tato visuddhAo' iti, evam-uktena prakAreNa AdyAstisro lezyA avizuddhA vaktavyAH, aprazastavarNagandha rasopetatvAt, uttarAstisro lezyA vizuddhAH, prazastavarNagandharasopetatvAt, tatazcaivaM vaktavyAH
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-17, uddezakaH-4, dvAra 79 'kaiNaM bhaMte ! lessAo avisuddhAo paM0?, goyamA ! tao lessAo appasatthAo avisuddhAo paM0, taMjahA-kaNhalessA nIlalessA kAulessA, kai NaM bhaMte ! lessAo visuddhAo paM0,?, goyamA ! tao lessAo visuddhAo paM0, taMjahA-teu0pauma0 sukkalesA' iti, uktezuddhatvAzuddhatve, sampratiprAzastyAprAzastye pratipAdayati-'tao appasatthAo tao pasatthAo' AdyAstiso lezyA aprazastA vaktavyAH, aprazastadravyatvenAprazastAdhyavasAyahetutvAt, uttarAstimro lezyAH prazastAH prazastadraSyatayA prazastAdhyavasAyakAraNatvAt, sUtrapAThaH prAgvadavaseyaH 'kai NaM bhaMte ! lessAo appasatthAo pannattAo' ityAdi, ukte prAzastyAprAzastye, adhunA saMkliSTAsaMkliSTatve pratipAdayati-'tao saMkiliTThAo tao asaMkiliTThAo'iti, AdyAstisme lezyAH saMkliSTAH, saMkliSTAtaraudradhyAnanugatAdhyavasAyasthAnahetutvAt, uttarAstisro lezyA asaMkliSTAH, asaMkliSTadharmazukladhyAnAnugatAdhyavasAyakAraNatvAtac, atrApi pAThaH prAgvat- 'kaiNaM bhaMte ! lessAo saMkiliTThAo pannattAo' ityAdi, adhunA zItoSNasparzapratipAdanArthamAha--'tao sIyalukkhAo tao niddhaNhAo'iti, AdyAstisro lezyAH zItarUkSAHzItarUkSasvapitAH, uttarAstisro lezyAH snigdhoSNasparzAH, ihAnye'pi lezyAdravyANAMkarkazAdayaH sparzAH santi, yata uktaM leshyaadhyyne||1|| "jaha karavayassa phAso gojibbhAe va saagpttaannN| ettovi anaMtaguNo lessANaM appstthaannN|| // 2 // jaha bUrassa vaphAso navanIyassa va siriiskusumaannN| ettovi anaMtaguNo pasatthalessANa tiNDaMpi / / " iti tathApi zItarukSau svarzI AdyAnAM tisRNAM lezyAnAMcittAsvAsthyajanane snigdhoSNasparzI uttarAsAM tisRNAM lezyAnAM paramasantoSotpAdane sAdhakatamAviti tAveva pRthak pRthak sAkSAduktAvityadoSaH, sUtrapAThaH prAgvat, 'kaiNaM bhaMte ! lessAo sIyalukkhAo pannattAo' ityAdi / samprati gatidvAramabhidhitsurAha-'tao duggaigAmiNIo tao sugaigAmiNio' iti, AdyAstisro lezyA durgatigAminyaH-durgatiM gamayantItyevaMzIlA durgatigAminyaH, saMkliSTAdhyavasAyahetutvAt, uttarAstisro lezyAH sugatiMgamayantItyevaMzIlAH sugatigAminyaH, prazastAdhyavasAyakAraNatvAt, ubhayatrApigameya'ntAdinpratyayaH, sUtrapAThaH prAgvat 'kaiNaMbhaMte! lessAoduggaigAmiNIo pannattAo' ityAdi / / adhunA pariNAmadvAramidhitsurAha mU. (467) kaNhalessA NaM bhaMte ! kativihaM pariNAmaM pariNamati?, goyamA ! tivihaM vA navavihaM vA sattAvIsavihaM vA ekkAsItivihaM vA beteyAlIsatavihaM vA bahuyaM vA bahuvihaM vA pariNAma pariNamai, evaM jAva sukklesaa| kaNhalesA NaM bhaMte ! katipadesiyA pannattA?, goyamA ! anaMtapadesiyA pannattA, evaM jAva sukkalesA / kaNhalessANaM bhaMte! kaipaesogADhA pannattA?, goyamA! asaMkhejapaesogADhA pannattA, evaM jAva sukalessA / kaNhalessAe NaM bhaMte ! kevatiyAo vaggaNAo pannattAo?, goyamA ! anaMtAo vaggaNAo, evaM jAva sukklessaae|
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAupAGgasUtram - 2 - 17/4/-/467 vR. ' kaNhalesA Na' mityAdi, atra 'kaivihaM pariNAmaM' ityatra prAkRtatvAt tRtIyArthe dvitIyA draSTavyA yathA''cArAGge "agaNiM (ca khalu) puTThA" ityatra, tato'yamarthaH - kRSNalezyA Namiti vAkyAlaGkAre bhadanta ! katividhena pariNAmena pariNamati ?, bhagavAnAha - 'goyamA ! tivihaM vA' ityAdi, iha trividho - jaghanyamadhyamotkRSTabhedena navavidho yadaiSAmapi jaghanyAdInAM svasthAnatAratamyacintAyAM pratyekaM jaghanyAditrayeNa guNanA, evaM punaH punastrikaguNanayA saptaviMzatividhatvaM ekAzItividhatvaM tricatvAriMzadadhikazatadvayavidhatvaM bahutvaM bahuvidhatvaM bhAvanIyaM, sarvatra ca tRtIyArthe dvitIyA, tatastrividhena vA pariNAmena pariNamati navavidhena vA ityevaM padAnAM yojanA karttavyA, 'evaM jAva sukkalesA' iti evaM-kRSNalezyAgatena prakAkeNa nIlAdayo'pi lezyAstAvadvaktavyAH yAvat zuklalezyA, sUtrapAThastu sugamatvAtsa svayaM paribhAvanIyaH / / samprati pradezadvArAbhidhitsayA prAha- 'kaNhalesA NaM bhaMte! kaipaesiyA' ityAdi sugamaM, navaramanantaprAdeziketi-anantAnantasaGghayopetAH pradezAH - tadyogyAH paramANavo yasyAH kRSNalezyAyAH - kRSNalezyAdravyasaMghAtasya sA'nantaprAdezikA, anyathA - anantapradezavyatirekeNa skandhasya jIvagrahaNayogyatAyA evAbhAvAt, evaM nIlAdayo'pi lezyA vaktavyAH, tathA cAha- 'evaM jAva sukkalesA' iti // avagAhanAdvAramAha- 'kaNhalessA NaM bhaMte!' ityAdi, iha pradezAH - kSetra pradezAH pratipattavyAH, teSvevAgAhaprasiddheH, te cAnantAnAmapi vargaNAnAmAdhArabhUtA asaGghayeyA eva draSTavyAH, sakalasyApi lokasya pradezAnAmasaGkhyAyatatvAt // 80 vargaNAdvAramAha- 'kaNhalessA NaM bhaMte! kevaiyAo vaggaNAo pannattAo' ityAdi, iha vargaNA-audArikAdizarIraprAyogyaparamANuvardaNAvat kRSNalezyAyogyadravyaparamANuvargaNA gRhyante, tAzca varNAdibhedena samAnajAtIyAnAmeka (va) sadbhAvAt anantAH pratyetavyAH, evaM nIlalezyAdInAmapi vargaNAH pratyekaM vaktavyAH, tathA cAha evaM jAva sukkalessAe' iti / / adhunA sthAnAdvArAbhidhitsayA Aha mU. (468) kevatiyA NaM bhaMte ! kaNhalessANaM ThANA patrattA ?, goyamA ! asaMkhejjA kaNhalessANaM ThANA pannattA, evaM jAva sukklessaa| eesi NaM bhaMte! kaNhalessAThANANaM jAva sukkalessAThANANa ya jahannagANaM davvaTThayAe paesaTTayAe davvaTThapaesaTTayAe katare 2 hiMto appA vA 4 ?, goyamA ! savvatthovA jahannagA kAulessAThANA davvaTTa0 jahannagA nIlalesAThANA davvaTTayAe asaMkhejjaguNA jahannaggA kaNhalesAThANA davvaTTa0 asaM0 jahannateulesAThANA davva0 asaM0 jahannagA pamhalesAThANA davva0 asaMc jahannagA0 sukkalesAThANA davvaTTa0 asaM0 paesa0 savvattho0 jahannagA kAulesAThANA paesa0 jahannagA pamhalesAThANA paesadR0 asaM0 jahannagA sukkalesAThANA paesa0 asaM0 davvaTTa esaTTayAe savvatthovA jahannagA kAulesAThANA davvaTTha0 jahannagA nIlalesAThANA davva0 asaM0 evaM kaNhalessA0 teu0 pamha0 jahannagA sukkalesAThANA davva0 asaM0 jahannaehiMto sukkalessAThANehiMto davvaTTha0 jahannakAulesaThANA paesa0 asaM0 jahannayA nIlalesAThANA paesa0 asaM0 evaM jAva sukkalessAThANA /
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM - 17, uddezakaH - 4, dvAraM - esi NaM kaNhalessAThANANaM jAva sukkalesAThANANa ya ukkosagANaM davvaTTha0 paesa0 davvaTThapaesa0 kayare 2 hiMto appA vA 4 ?, goyamA ! savvatthovA ukkosagA kAulessAThANA davvaTTayAe ukkosagA nIlalesAThANA davvaTTayAe asaMkhejaguNA evaM jaheva jahannagA taheva ukkosagAvi, navaraM ukkosatti abhilAvo, etesi NaM bhaMte ! kaNhalessaThANANaM jAva sukkalessaThANANa ya jahannaukkosagANaM davvaTTayAe paesaTTayAe davvaTThapaesaTTayAe katare 2hiMto appA vA 4 ? goyamA ! savvatthovA jahannagA kAulesa- ThANA davvaTTayAe jahannayA nIlalesaThANA davva0 asaM0 evaM kaNhate upamhalessa0 jaha0 sukkalesaThANA davva0 asaM0 jahannaehiMto sukkalesaThANehiMto davva0 ukkosA kAulesaThANA davvaTTayAe asaM0 ukkosA nIlalesAThANA davva0 asaM0 evaM kaNhateupamha ukkosA sukkalesAThANA davva0 asaM0 paesaTTayAe savvatthovA jahannagA kAulesaThANA paesaTTayAe jahannagA nIlalesaThANA paesaTTayAe asaMkhejjaguNA evaM jaheva davvaTTayAe taheva paesaTTayAevi bhANiyavvaM, navaraM paesaTTayAetti abhilAvaviseso, davvaTThapaesaTTayAe savvatthovA jahannagA kAulesaThANA davvaTTayAe jahannagadA nIlalesaThANA davvaTTayAe asaM0 evaM kaNhateupamha0 jahannayA sukkalesaThANA davvaTTayAe asaM0, jahannaehiMto sukkalesAThANehiMto davvaTTayAe ukkosA kAulesaThANA davvaTTayAe asaM0 ukkosA nIlalessaThANA davva0 asaM0 evaM kaNhateupamha0 ukosagA sukkalesaThANA davva0 asaM0, ukkosaehiMtaco sukkalesaThANe0 davvaTTha0 jahannagA kAulesaThANA paesaTTayAe anaMtaguNA, jahannagA nIlalesaThANA paesa0 asaM0, evaM kahate upamha0 jahannagA sukkalesaThANA asaM0, jahannaehiMto sukkalesAThANehiMto paesa0 ukko0 kAulesAThANA paesa0 asaM0 ukkosayA nIlalesAThANA paesa0 asaM0, evaM kaNhate upamha0 ukkosayA sukkalesAThANA paesaTTayAe asaM0 (pannavaNAe bhagavaIe cautthao uddesao samatto) vR. 'kevaiyA NaM bhaMte! kaNhalesA ThANA pannattA' kiyanti bhadanta ! kRSNalezyAsthAnAniprakarSApakarSakRtAH svarUpabhedAH prajJapti ?, sUtre ca puMstvaM prAkRtatvAt, iha yadA bhAvarUpAH kRSNAdayo lezyAzcintyante tadA ekaikasyA lezyAyAH prakarSApakarSakRtasvarUpabhedarUpANi sthAnAni kAlato'saGghayeyotsarpiNyavasarpiNIsamayapramANAni kSetrato'saGghayeyalokAkAzapradezapramANAni, uktaM ca 119 11 "asaMkhejjANussAppiNINa avasappiNIja je samayA / saMkhAIyA logA lessANaM hoMti ThANAI / / " navaramazubhAnAM saMklezarUpANi zubhAnAM ca vizuddharUpANi, eteSAM ca bhAvalezyAgatAnAM sthAnAnAM yAni kAraNabhUtAni kRSNAdidravyavRndAni tAnyapi sthAnAnyucyante tAnyeva ceha grAhyANi, kRSNAdidravyANAmevohoddezake cintyamAnatvAt, tAni ca pratyekamasaGghayeyAni, tathAvidhaikapariNAmanibandhanAnAmanantAnAmapi dravyANAmekAdhyavasAyahetutvenaikatvAt, tAni ca pratyekaM dvividhAni, tadyathA - jaghanyAnyutkRSTAni ca, jaghanyalezyAsthAnapariNAmakAraNAni jaghanyAni utkRSTalezyAsthAnapariNAmakAraNAnyutkRSTAni yAni tu madhyamAni tAni jaghanyapratyAsannAni jaghanyeSvantarbhUtAni utkRSTapratyAsannAni tUtkRSTeSu, ekaikAni ca svasthAne pariNAmaguNabhedato'saGghatyeyAni, atra dRSTAntoyathA sphaTikamaNeralaktakavezana raktatA bhavati, sA ca jaghanyaraktatAguNAlaktakavazena 81 11 6
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAupAGgasUtram - 2- 17/4/-/468 jaghanyaraktatA ekaguNA (dhikA) laktakavazenaikaguNAdhikajandhyA, evamekaikaguNavRdhyA jaghanyAyAmeva raktatAyAmasaGghayeyAni sthAnAni bhavanti, tAni ca vyavahArataH stokaguNatvAt sarvANyapi jaghanyAnyovocyante, evamAtmano'pi jaghanyaikaguNAdhikadviguNAdhikalezyAdravyopadhAnavazato lezyApariNAmavizeSA asaGghayeyA bhavanti, te ca sarve'pi vyavahArato'lpaguNatvAt jaghanyavyapadezaM labhante, tatkAraNabhUtAni ca dravyANAmapi sthAnAni jaghanyAni, evamutkRSTAnyapi sthAnAnyasaGghayeyAni bhAvanIyAni / / sampratyalpabahutvamAha 'eesi NaM bhaMte !' ityAdi, iha trINi alpabahutvAni, tadyathAjaghanyasthAnaviSayaM utkRSTasthAnaviSayaM ubhayasthAnaviSayaM ca, ekaikamapi trividhaM, tadyathA - dravyArthatayA pradezArthatayA ubhayArthatayA ca tatra jaghanyasthAnaviSaye dravyArthatAyAM pradezArthatAyAM ca pratyekaM kApotanIlakRSNatejaH padmazuklalezyAsthAnAni krameNa yathottaramasaGghatyeyaguNAni vaktavyAni, ubhayArthatAyAM prathamato dravyArthatayA kApotanIlakRSNatejaHpadmazuklalezyAsthAnAni krameNa yathottaramasaGghayeyaguNAni vaktavyAni tataH zuklalezyAsthAnAntaraM pradezArthatayA kApotalezyAsthAnAni "anantaguNAni vaktavyAni tadanantaraM nIlakRSNatejaH padmazuklalezyAsthAnAni krameNa pradezArthatayA yathottaramasaGghayeyaguNAni, evamutkRSTAnyapi sthAnAni dravyArthatayA pradezArthatayA ubhayArthatayA ca cintayitavyAni, tathA cAha - 'evaM jaheva jahannagA taheva ukkosagAvi navaramukkosatti abhilAvo' iti / 82 jaghanyotkRSTasthAnasamudAyasaGghatyeyaguNAni vaktavyAni, tadanantaraMjaghanyazuklalezyAsthAnebhya utkRSTAni kApotanIlakRSNatejaH padmazuklalezyAsthAnanAni krameNa dravyArthatayaiva yathottaramasaGghayeyaguNAni vAcyAni, evaM pradezArthatayApi jaghanyotkRSTasthAnaviSayamalpabahutvaM bhAvanIyaM, tathA cAha - 'evaM jaheva davvaTTayAe taheva paesaTTayAevi bhANiyavvaM, navaraM paesaTTayAetti abhilAve viseso' iti dravyArthapradezArthatAyAM prathamato dravyArthatayA jaghanyAni kApotanIlakRSNatejaH padmazuklalezyAsthAnAni krameNa yathottaramasatyeyaguNAni vaktavyAni tato jaghanyebhyaH zuklalezyAsthAnebhya uktakrameNaiva cotkRSTAni sthAnAni dravyArthatayA yathottaramasaGghayeyaguNAni vAcyAni tata utkRSTebhyaH zuklalezyAsthAnebhyo jaghanyAni kApotalezyAsthAnAni pradezArthatayA anantaguNAni vaktavyAni tataH pradezArthatayaiva jaghanyAni nIlakRSNatejaH padmazuklalezyAsthAnAni yathottaramasaGghayeyaguNAni evamutkRSTasthAnAnyapi uktakrameNaiva yathottaramasaGghayeyaguNAni vaktavyAnIti // padaM - 17, uddezakaH - 4 samAptam -: parva - 17, uddezaka:- 5: vR. uktazcaturthoddezakaH samprati paJcama Arabhyate, cedamAdisUtram mU. (469) kai NaM bhaMte! lessAo pannattAo ?, goyamA ! cha lesAo pannattAo, taM jahA - kaNhalesA jAva sukkalesA, se nUnaM bhaMte! kaNhalessA nIlalesaM pappa tArUvattAe tAvannattAe tAgaMdhattAe tArasattAe tAphAsattAe bhujjo bhujjo pariNamati, itto ADhattaM jahA cautthao uddezao tahA bhANiyavvaM jAva
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ 83 padaM-17, uddezakaH-5, dvaarNveruliymnniditttthtotti|senuunNbhNte! kaNhalesA nIlalesaMpappa notArUvattAejAvanotAphAsattAe bhuJjo bhujo pariNamai?, haMtA goyamA! kaNhalesA nIlalessaM pappa no tArUvattAe no tAvannattAe no tAgaMdhattAe no tArasattAe no tAphAsattAe bhuJjo 2 pariNamati, sekeNaDhe0 bhaMte! evaMvuccai?, goyamA! AgArabhAvamAyAevA sesiyApalibhAgabhAvamAyAe vA se siyA kaNhalessA NaM sA no khalu nIlalesA tattha gayA osakkai ussakkai vA, se teNaDhe0 goyamA! evaM vuccai kaNhalesA nIlalesaM pappa no tArUvattAe jAva bhujjo 2 pariNamati, se nUnaM bhaMte ! nIlalesA kAulesaM pappa No tArUvattAe jAva bhUjo 2 pariNamati?, haMtA goyamA ! nIlalesA kAulesaMpappa no tAsvattAe jAva bhujo 2 pariNamati, se keNaDhe0 bhaMte ! evaM vuccai-nIlalesA kAulesaM pappa No tAlavattAe0 jAva bhujo 2 pariNamati, goyamA! AgArabhAvamAyAe vA sitA palibhAgabhAvamAyAe vA sitA nIlalessA NaM sAno khalu sA kAulesA tatthagayA sakkai ussakkati vA, se eeNaDhe0?, goyamA! evaM vuchainIlalesA kAulesaM pappa no tArUvattAe jAva bhujo 2 pariNamati, evaM kAulesA teulesaM pappa teulesA pamhalesaM pappa pamhalesA sukkalesaM pappa, se nUnaM bhaMte ! sukkalesA jAva no pariNamati?, go0! AgArabhAvamAyAe vAjAva sukkalessANaM sA no khalu sA pamhalesA tatthagayA osakkai, se teNaDheNaM goyamA ! evaM vuccai jAvaNo pariNamai (pannavaNAe bhagavaIe lesApade paMcamuddeso smmtto|) vR. kaiNaMbhaMte! lessAo pannattAo' ityAdi, caturthoddezakavattAvadvaktavyaMyAvadvaiDUryamaNiSTAntaH, vyAkhyAcaprAgvadeva niravazeSAkartavyA, prAgupanyastasyApyasya sUtrasya punarupanyAso' gretanasUtrasambandhArthaH,tadeva sUtramAha ___se nUnaM bhaMte !' ityAdi, iha tiryakSamanuSyaviSayaM satramanantaramuktaM, idaM tu devanairayikaviSayamavaseyaM, devanairayikA hipUrvabhagavatacaramAntarmuhUrtAdArabhyayAvatparabhavagatamAdyamantarmuharta tAvadavasthitalezyAkAH tato'mISAM kRSNAdilezaSyAdravyANAM parasparasamparke'pi na pariNamyapariNAmakabhAvo ghaTate tataHsamyagadhigamAya praznayati_ 'se nUnaM bhaMte !' ityAdi, sezabdo'thazabdArthaH, sa ca prazne, atha nUnaM-nizcitaM bhadanta ! kRSNalezyA-kRSNalezyAdravyANi nIlalezyAnIlalezyAdravyANiprApya, prAptiriha pratyAsannatvamAtraM gRhyate natu pariNamyapariNAmakabhAvenAnyo'nyasaMzleSaH,tadrUpatayA-tadeva-nIlalezyAdravyagataM rUpaM-svabhAvo yasya kRSNalezyAsvarUpasya tattadrUpaM tadbhAvastadrUpatA tayA, etadeva vyAcaSTe-na tadvarNatayAnatadgandhatayAnatadrasatayA natasparzatayA bhUyo bhUyaH pariNamate, bhagavAnAha-hantetyAdi, hanta gautama ! kRSNalezyetyAdi, tadeva nanu yadi na pariNamate tarhi kathaM saptamanarakapRthivyAmapi samyaka- tvalAbhaH, sa hi tejolezyAdipariNAme bhavati saptamanarakapRthivyAM ca kRSNalezyeti, kathaM cetat, vAkyaMghaTate? 'bhAvaparAvattIe puNasuraneraiyANaMpichallesA' iti lezyAntaradravyasamparkatastadrapUpatayA pariNAmAsaMbhavena bhAvaparAvRtterevAyogAt, ata eva tadviSaye praznanirvacanasUtre Aha 'sekeNaTeNaM bhaMte!' ityAdi, tatra praznasUtraM sugamaM nirvacanasUtra-AkAraH-tacchAyAmAtraM AkArasya bhAvaH-sattA AkArabhAvaH sa eva mAtrA AkArabhAvamAtrA tayA''kArabhAvamAtrayA mAtrAzabda AkArabhAvAtiriktapariNAmAntarapratipattivyudAsArthaH, 'se' iti sA kRSNalezyA
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAupAGgasUtram-2-17/5/-/469 nIlalezyArUpatayA syAt yadivApratibhAgaH-pratibimbamAdarzAdAviva viziSTaH pratibimbyavastugata AkAraHpratibhAgaeva pratibhAgamAtrA tayA, atrApi mAtrAzabdaH pratibimbAtiriktapariNAmAntaravyudAsArthaH syAta kRSNalezyA nIlalezyArUpatayA, paramArthataH punaH kRSNalezyaiva nokhalunIlalezyA sA, svasvarUpAparityAgAt, nakhalvAdarzAdayojapAkusumAdisannidhAnatastapratibimbamAtrAmAdadhAnA nAdarzAdaya itiparibhAvanIyametat, kevalaM sA kRSNalezyA tatra-svasvarUpe gatA-avasthitA satI utSvaSkatetadAkArabhAvamAtradhAraNatastapratibimbamAtradhAraNato votsarpatItyarthaH,kRSNalezyAto hi nIlalezyA vizuddhA tatastadAkArabhAvaM tatpratibimbamAtraM vA dadhAnA satI manAk vizuddhA bhavatItyutsarpatIti vyapadizyate, upasaMhAravAkyamAha-'se eeNatuNa mityAdi, sugmN| ___ evaM nIlalezyAyAH kApotalezyAmadhikRtya kApotalezyAyAstejolezyAmadhikRtya tejolezyAyAH padmalezyAmadhikRtya padmalezyAyAH zuklalezyAmadhikRtya sUtrANi bhAvanIyAni, samprati padmalezyAmadhikRtya zuklalezyAviSayaM sUtramAha 'se nUnaM bhaMte ! sukkalesA pamhalesaM pappa' ityAdi, etacca prAgvad bhAvanIyaM, navaraM zuklalezyApekSayA padmalezyA hInapariNAmA tataH zuklalezyA padmalezyAyAAkArabhAvaMtapratibimbamAtraM vA bhajantI manAgavizuddhA bhavati tato'vaSvaSkate iti vyapadizyate, evaM tejaHkApotanIlakRSNalezyAviSayANyapi sUtrANi bhAvanIyAni, tataH padmalezyAmadhikRtya tejaHkApotanIlakRSNalezyAviSayANi tejolezyAmadhikRtya kApotanIlakRSNaviSayANi kApotalezyAmadhikRtya nIlakRSNalezyAviSaye nIlalezyAmadhikRtya kRSNalezyAviSayamiti, amUni ca sUtrANi sAkSAt pustakeSuna dRzyante kevalamarthataHpratipattavyAni, tathA mUlaTIkAkAreNa vyAkhyAnAt, tadevaM yadyapi devanairayikANAmavasthitAni lezyAdravyANitathApitattadupAdIyamAnalezyAntaradravyasamparkataH tAnyapi tadAkArabhAvamAtrAM bhajante iti bhAvaparAvRttiyogataH SaDapi lezyA ghaTante, tataH saptamanarakapRthivyAmapi samyakatvalAbha iti na kshciddossH| padaM - 17, uddezakaH-5 - samAptaH -padaM-17, uddezakaH-6:vR. tadevamuktaH paJcamoddezakaH, samprati SaSTha ucyate, tasya cedamAdisUtram ma.(70) kati NaM bhaMte! lesA pannattA?, goyamA cha lesA pannattA, taMjahA-kaNha0 jAva sukkalesA, maNussANaM bhaMte! kai lesA paM0?, go0! chalessAo paM0, taM0-kaNhalesA jAva sukkalesA maNussI NaM bhaMte ! pucchA, go0 ! challessAo paM0, taM0-kaNhA jAva sukkA // kammabhUmayamaNussANaM bhaMte ! kai lesAo paM0?, go0 ! cha le0 paM0, taM0-kaNhA jAva sukkA, evaM kammabhUmayamaNussINavi / bharaheravayamaNussANaM bhaMte ! kati lesAo paM0?, go0 ! chale0 paM0, taM0-kaNhA jAva sukkA, evaM maNussINavi, ..akammabhUmayamaNussANaM pucchA, go0 ! cattAri lesAo paM0, taM0-kaNhA jAva teu0, evaM akammabhUmigamaNussINavi, evaM aMtaradIvamaNussANaM maNussINavi, evaM hemavayaeranavayaakammabhUmayamaNussANaM maNUssINa ya kai lesAo paM0?, go0 ! cattAri, taM0-kaNhA jAva teu0, harivAsarammayaakammayabhUmayamaNussANaM maNussINa ya pucchA, ___
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM - 17, uddezaka:- 6, dvAraM - go0 ! cattAri, taM0- kaNhA jAva teu0, devakuruuttarakuruakammabhUmayamaNussA evaM ceva, etesiM ceva maNussINaM evaM ceva, dhAyaisaMDapurimaddhevi evaM ceva, pacchimaddhevi, evaM pukkharadIvevi bhANiyavvaM kase NaM bhaMte! maNusse kaNhalesaM gabdhaM jANejjA ?, haMtA go0 ! jANejjA, kaNhale0 masse nIlale0 gabbhaM jANejjA ?, haMtA go0 ! jANejjA, jAva sukkalesaM gabbhaM jaNejjA, nIlale 0 maNusse kaNhale0 gabdhaM jANejjA ?, haMtA go0 ! jANejjA, evaM nIla0 maNusse jAva sukkale0 gabbhaM jANejjA, evaM kAuleseNaM chappi AlAvagA bhANiyavvA, teulesANavi pamhalesANavi sukkale0, evaM chattIsaM AlAvagA bhA0 / kaNha0 itthiyA kaNha0 gabdhaM jANejjA ?, haMtA goyamA ! jANejjA, evaM etevi chattIsaM AlAvagA bhANi0 / kaNhale0 bhaMte! maNusse kaNhalesAe itthiyAto kaNhale0 gabdhaM jANejjA ? haMtA goyamA ! jANejjA, evaM ete chattIsaM AlAvagA, kammabhUmagakaNhalese NaM bhaMte! maNusse kaNha0 itthiyAe kaNhale0 gabbhaM jaNejjA ?, haMtA go0 ! jANejjA, evaM ete chattIsa0, 85 akammabhUmayakaNha0 maNu0 a0 kaNha0 itthiyAe akammabhUmayakaNhalesaM gabdhaM jaNejjA haMtA goyamA ! jaNejjA, navaraM causu lesAsu solasa AlAvagA, evaM aMtaradIvagANavi / (iti pannavaNAe bhagavaIe lessApadaM samattaM / / ) vR. 'kai NaM bhaMte ! lessAo pannattAo' ityAdi, sugamaM uddezakaparisamApti yAvat, navaramutpadyamAno jIvo janmAntare lezyAdravyANyAdAyotpadyate tAni ca kasyacitkAniciditi / kRSNalezyApariNate'pi janake janyasya vicitralezyAsaMbhavaH, evaM zeSalezyApariNate'pi bhA0 padaM - 17, uddezakaH - 4 samAptam padaM - 17 - samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA prajJApanAupAGgasUtre saptadazapadasya malayagiriAcAryeNa viracitA TIkA parisamAptA / padaM - 18, "kAyasthiti" vR. tadevamuktaM saptadazaM padaM, adhunA'STAdazamArabhyate, asya cAmabhisambandhaH - ihAnantarapade lezyApariNAma uktaH, samprati pariNAmasAmyAt kAyasthitipariNAma ucyate, tatracedam adhikAragAthAdvayaM pU. (471) pU. (472) bhAsagaparitta pajjatta suhUma sannI bhava'tthi carime ya / etesiM tu padANaM kAyaThiI hoi nAyavvA // vR. 'jIvagaiMdiyakAe' ityAdi, prathamaM jIvapadaM kimuktaM bhavati ? - prathamaM jIvapadamadhikRtya kAyasthitirvaktavyA iti 1 tato gatipadaM 2 tadanantaramindriyapadaM 3 tataH kAyapadaM 4 tato yogapadaM 5 tadanantaraM vedapadaM 6 tataH kaSAyapadaM 7 tato lezyApadaM 8 tadanantaraM samyakatvapadaM 9 tato jJAnapadaM 10 tadanantaraM darzanapadaM 11 tataH saMyatapadaM 12 tata upayogapadaM 13 tadanantaramAhArakapadaM 14 jIva gaiMdiya kAe joe vee kasAyalesA ya / sammattanANadaMsaNa saMjaya uvaoga AhAre //
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86 prajJApanAupAGgasUtram-2-18/-/-/472 tataH parIttapadaM 15 / tato bhASakapadaM 16 tataH paryAptapadaM 17 tataH sUkSmapadaM 18 saMkSipadaM 19 tato bhavasaddhikapadaM 20 tadanantaramastikAyapadaM 21 tatazcaramapadaM 22 / eteSAM dvAviMzatisaGkhyAnAM padAnAM kAyasthitirbhavati jJAtavyA-yathA ca bhavati jJAtavyA tathA yathoddezaM nirdezyate, athakAyasthitiritikaHzabdArthaH?,ucyate, kAya ihaparyAyaH parigRhyate, kAya iva kAya ityupamAnAtU, saca dvidhAsAmAnyarUpo vizeSarUpazca, tatrasAmAnyarUpo nirvizeSaNo jIvatvalakSaNaH vizeSarUpo nairayikatvAdilakSaNaH tasya sthitiH-avasthAnaM kAyasthitiH, kimuktaM bhavati?-sAmAnyarUpeNa vizeSarUpeNa vA paryAyeNAdiSTasya jIvasya yadavyavacchedena bhavanaM sA kAyasthiti;, tataH prathamataH sAmAnyarUpeNa paryAyeNAdiSTasyAvyavacchedena yad bhavanaM taccicintayiSurAha padaM-18-dAraM-1 "jIva" [jIveNaM bhaMte ! jIvetti kAlato kevaciraM hoi?, goyamA ! savvaddhaM / ] vR. ['jIveNaMbhaMte!' ityAdi, iha jIvanaparyAyaviziSTojIva ucyate, tataH praznayati-jIvA 'NaM' iti vAkyAlaGkAre bhadanta!jIva itijIvanaparyAyaviziSTatayAityarthaH 'kAlataH kAlamadhikRtya 'kiya-ciraM' kiyantaM kAlaM yAvadmavati ?, bhagavAnAha-gautama ! 'sarvAddhAM' sarvakAlaM yAvat, kathamiticet?, ucyate, iha jIvanamucyateprANadhAraNaM, prANAzcadvidhA-dravyAprANA bhAvaprANAzca, dravyaprANA indriyapaJcakabalatrikocchvAsaniHzvAsAyuH karmAnubhavavalakSaNAH saMsAriNAmasti yasyAmAyuHkarmA-nubhavanaMna vidyateiti, muktAnAMtujJAnAdirUpapramANadhAraNamavasthitaM, muktAnAmapi hi jJAnAdirUpAH prANAH santi, yairmukto'pi dravyAprANaiH jIvatIti vyapadizyate, teca jJAnAdayo muktAnAM zAzvatikAH, ataH saMsAryavasthAyAM muktAvasthAyAMcasarvatrajIvanamastItisarvakAlabhAvI jiivnpryaayH||] padaM-18-dAraM-2"gati" mU. (73) neraie NaM bhaMte ! neraietti kAlao keciraM hoi ?, goyamA ! jahanneNaM dasa, vAsasahassAI ukko seNaM tettIsaM saagrovmaaii|| tirikkhajoNie NaM bhaMte ! tirikkhajoNietti kAlao keciraM hoi ?, goyamA ! jaha0 aMtomuhuttaM ukkoseNaM anaMtaM kAlaM anaMtAo ussappiNiosappiNIo kAlato khettao anaMtA logA asaMkhejapoggalapariyaTTA te NaM puggalapariyaTTA AvaliyAe asNkhijibhaage| tirikkhajoNiNI NaM bhaMte ! tirikkhajoNiNitti kAlao kevaciraM hoi ?, goyamA ! jahanneNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM tinni paliovamAiM puvvakoDipuhuttamabbhahiyAI // evaM maNussevi maNussIvi evaM ceva // deve NaM bhaMte ! devatti kAlao kevacciraM hoi ?, goyamA ! jaheva neraie, devI NaM bhaMte ! devittikAlato kevacciraM hoi?, go0! jahanneNaMdasa vAsasahassAiMukkoseNaM paNavanaMpaliovamAiM siddhe NaM bhaMte ! siddhetti kAlato kevaccira hoi?, goyamA! sAdie apjjvsie| neraieNaMbhaMte! neraiyaapajattaettikAlatokevaccirahoi?,goyamA! jahanneNaviukkoseNavi
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ - padaM-18, uddezakaH, dvAra-2, 87 aMtomuhattaM, evaM jAva devI apjttiyaa| neraiyapajattae NaM bhaMte ! neraiyapajattaetti kAlato kevaciraM hoi ?, goyamA ! jahanneNaM dasa vAsasahassAiM aMtomuhuttUNAI ukkoseNaM tettIsaM sAgarovamAiM aNtomuhttuunnaaii| tirikkhajoNiyapajattaeNaMbhaMte ! tirikkhajoNiyapajattaetti kAlato kevaciraM hoi?, goyamA ! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM tinni paliovamAiM aMtomuhuttUNAI, evaM tirikkhajoNiNipajjattiyAvi, evaMmaNussevi maNussavI, evaM ceva devapajattaejahAneraiyapajattae, devIpajattiyANaM bhaMte! devIpajjattiyatti kAlato kevaciraM hoi?, goyamA! jahanneNaM dasa vAsasahassAiM aMtomuhattUNAI ukkoseNaM paNapatrapaliovamAiM aNtomuhttuunnaaii|| vR.sampratitasyaivajIvasya nairayikatvAdiparyAyairAdiSTasyatairevaparyAyairavyavacchedenAvasthAnaM cintayannAha-'neraieNaMbhaMte!' ityAdi, sugama, navaraMnairayikAstathAbhavasvAbhAvyAt svabhavAcyutvA anantaraM na bhUyo nairayikatvenotpadyante, tato yadeva teSAM bhavasthiteH parimANaM tadeva kAyasthiterapi ityupapadyate jaghanyata utkarSatazca yathoktaparimANA kaaysthitiH| 'tirikkhajoNie NaM bhaMte !' ityAdi, tatra yadA devo manuSyo nairayiko vA tiryasUtpadyate tatra cAntuhurttasthitvA bhUyaH svagatau gatyantarevAsaGakrAmati tadA labhyatejaghanyato'ntarmuhUrtapramANA kAyasthitiH, utkarSato'nantaraM kAlaM yAvat, tasya cAnantasya kAlasya prarUpaNA dvidhA, tadyathAkAlataH kSetratazca, tatra kAlato'nantA utsarpiNyavalasarpiNayaH, utsarpiNayavasarpiNIparimANaM ca nandyadhyayanaTIkAto'vaseyaM, tatra savistaramabhihitatvAt, kSetrato'nantAlokAH,kimuktaM bhavati ? -ananteSu lokAkAzeSu pratisamayamekaikapradezApahAre kriyamANe yAvatyo'nantA utsarpiNyavasarpiNyo bhavanti tAvatIryAvat tiryak tiryakatvenAvatiSThate, etadevakAlaparimANaMpudgalaparAvartasaGkhyAto nirUpayati-asaGkhyeyAH pudgalaparAvartAH, pudgalaparAvartasvarUpaMca paJcasaGgrahaTIkAyAM vistaratarakeNAbhihitacamiti tato'vadhAe~, iha tu nAbhidhIyate, granthagauravabhayAt, asaGkhyAtA api pudgalaparAvartAH kiyanta iti vizeSasaGkhyAyanirUpaNArthamAha- 'teNaM' ityAdi, te pudgalaparAvartA AvalikAyA asaGkhayeyabhAgaH, kimuktaM bhavati ? - AvalikAyA asaGkhayeyatame bhAge yAvantaH samayAstAvapramANA asaGkhayeyAH pudgalaparAvartA iti, etaccaivaM kAyasthitiparimANaM vanaspatyapekSayA draSTavyaM na zeSatiryagapekSayA, vanaspativyatirekeNa zeSatirazcAmetAvatkAlapramANakAyasthiterasaMbhavAt, _ 'tirikkhajoNiNI NaM bhaMte!' ityAdi, ihottaratra ca jaghanyAntarmuhUrtabhAvanA prAguktAntamuhUrtabhAvanAnusAreNasvayaMbhAvanIyA, utkarzatastrINi palyopamAnipUrvakoTIpRthakatvAbhyadhikAni, kathaM iti cet?, ucyate, iha tiryaGganuSyANAM saMjJIpaJcendriyANAmutkarSato'pyaSTau bhavAH kAyasthitiH "naratiriyANa sattaTTa bhavA" iti vacanAt, tatrotkarSasya cintayamAnatvAt aSTAvapi bhavA yathAsaMbhavamutkRSTasthitikAH parigRhyante, asaGkhayeyavarSAyuSkastu mRtvA niyamato devalokeSUtpadyate na tiryakSu, tataH sapta bhavAH pUrvakoTyAyuSo veditavyAH aSTamastuparyantavartI devakurvAdiSviti trINi palyopamAni pUrvakoTIpRthakatvAbhyadhikAni bhavanti-"evaM maNussevi maNussIvi'iti, evaM-tiryakstrIgatenaprakAreNamanuSyo'pimAnuSyapicavaktavyA, kimuktaMbhavatimanuSyasUtre,
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAupAGgasUtram -2-18/-/2/473 mAnuSIsUtre ca jaghanyato'ntarmuhUrte utkarSatastrINi palyopamAni pUrvakoTIpRthakatvAbhyadhikAni vaktavyAnIti, sUtrapAThastvevaM- 'maNusse NaM bhaMte! maNussatti kAlao kevacciraM hoi ?, goyamA ! jahantreNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM tinni paliovamAI puvvakoDIpuhuttamabmahiyAI, maNussI NaM bhaMte! maNusitti kAlao kevacciraM hoi' ityAdi, devasUtre 'jaheva neraie' iti, yathaiva nairayikaH prAguktaH tathaiva devo'pi vaktavyaH, devasyApi jaghanyato daza varSasahasrANi utkarSatastrayastriMzatsAgaropamANi vaktavyAnIti bhAvaH, devA api hi svabhavAcyutvA na bhUyo'nantaraM devatvenopapadyante "no deve devesu uvavajjai" iti vacanAt, tato yadeba devAnAmapi bhavasthiteH parimANaM tadeva kAyasthiterapi devIsUtre utkarSataH paJcapaJcAzatpalyopamAnIti, devInAM bhavasthitetkarSato'pyetAvapramANatvAt, etaccezAnadevyapekSayA draSTavyaM, anyatra devInAmetAvatyAH sthiterasaMbhavAt / siddhasUtre sAdyaparyavasita iti, siddhatvasya kSayAsaMbhavAt, siddhatvAddhi cyAvayikatuM IzA rAgAdayo, na ca te bhagavataH siddhasya saMbhavanti, tannimittakarmaparamANvabhAvAt, tadabhAvazcA teSAM nirmUlakASaMkaSitatvAt // sampratyetAvato nairayikAdIn paryAptAparyAptavizeSaNadvAreNa cintayananAha- 'neraie NaM bhaMte ityAdi, nairayiko bhadanta ! aparyApta iti - aparyAptatvaparyAyaviziSTo'vicchedena kAlataH kiyantaM kAlaM yAvadbhavati ?, bhagavAnAha - gautama ! ityAdi, ihAparyAptAvasthA jaghanyata utkarSatazcAntarmuhUrtapramANA, tata Urddha nairayikANAmavazyaM paryAptAvasthAbhAvAt, tata uktaM 'jahaneNavi aMtomuhuttaM ukkoseNavi aMtomuhuttaM' / 'evaM jAva devI apajattiyA' iti, evaM nairayikoktena prakAreNAparyAptAstiryagAdayanAvadvaktavyAH yAvaddevyaparyAptikA, aparyAptakadevIsUtraM yAvadityarthaH, tatra tiryaJco manuSyAzcA yadyapyaparyAptakA eva mRtvA bhUyo bhUyo' paryAptatvenopapadyante tathApi teSAmaparyAptAvasthA nairantaryeNotkarSato'pi antarmuhUrtapramANaiva labhyate, yadvakSyati apajattae NaM bhaMte! apajattaetti kAlato kevacciraM hoi ?, goyamA ! jahantreNaM aMtomuhuttaM ukkoseNavi aMtomuhuttaM' iti, devadevIsUtre antarmuhUrta bhAvanA nairayikavat vaktavyA / 'neraiyapajjattae NaM bhaMte!' ityAdi, nairayikaparyApta iti - paryApto nairayika ityevamavicchedena kAlataH kiyacciraM bhavati ?, bhagavAnAha - gautama ! jaghanyato daza varSasahaspraNyantarmuhUrttenAni, antarmuhUrttasyAdyasyA paryAptAvasthAyAM gatatvAt, ata evotkarSato'pi trayastriMzatsAgaropamANyantarmuhUrtonAni tiryaksUtre jaghanyato'ntarmuhUrttabhAvanA prAgiva, utkarSatastrINi palyopamAnyantarmuhUrttenAni, etacotkRSTAyuSo devakurvAdibhAvinastirazvo'dhikRtya vedanIyaM, anyeSAmetAvatakAlapramANAyAH paryAptAvasthAyA avicchedenAprApyamANatvAt, atrApyantarmuhUrtonatvamantarmuhUrttasyAdyasyAparyAptAvasthAyAM gatatvAt, evaM tiryakstrImanuSyAmanuSIsUtreSvapi bhAvanIyaM / devadevIsUtrayostu jaghanyatautkarSatazca kAyasthitiparimANaM prAguktameva aparyAptAvasthAbhAvinA'ntarmuhUrtena hInaM paribhAvanIyaM / gataM gatidvAraM, idAnImindriyadvAramabhidhitsurAha-: padaM - 18 - vAraM - 3 :- "indriyaM " 88 mU. (474) saiMdie NaM bhaMte! saiMdietti kAlato kevaciraM hoi ?, goyamA ! saiMdie duvipannatte, taMjahA - aNAie vA apajjavasie aNAie sapajjavasie / egidie NaM bhaMte! egidietti
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-18, uddezakaH, dvAraM-3 kAlato kevaciraM hoi?, goyamA! jahanneNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM anaMtaM kAlaM vnnssikaalo| beiMdie NaM bhaMte ! beiMdietti kAlato kevaciraM hoi ?, goyamA ! jahanneNaM aMtImuhattaM ukkoseNaM saMkhenaM kaalN| evaM teiNdiycuridievi| paMciMdieNaMbhaMte! paMciMdietti kAlato kevaciraM hoi?, goyamA ! jahanneNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM sAgarovamasahassaM saairegN|| __ anidie NaM pucchA, goyamA ! sAie apajjavasie / saiMdiyapajjattae NaM bhaMte ! saiMdiyapajattaetti kAlato kevaciraM hoi ?, goyamA ! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM sAgarovamasatapuhuttaM saatiregN| egidiyapajjattae NaM bhaMte ! pucchA, goyamA ! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM saMkhejjAiM vAsasahassAiM / beiMdiyapajattaeNaM pucchA, goyamA ! jahanneNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM saMkhejavAsAiM, teiMdiyapajattae NaM pucchA, goyamA ! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM saMkhejAiM rAiMdiyAI, cauriMdiyapajattae NaM bhaMte ! pucchA, goyamA! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM saMkhejjA maasaa| paMciMdiyapajattaeNaMbhaMte! paMciMdiyapaJjattaettikAlato kevaciraMhoi?,goyamA! jahanneNaM aMtomuhuttaMukkoseNaM sAgarovamasayapuhuttaM / saiMdiyaapajattaeNaMbhaMte! pucchA, goyamA! jahantreNavi ukkoseNavi aMtomuhattaM, vaMjAva pNciNdiyapjtte|| vR.'saiMdieNaMbhaMte!' ityAdi, sahendriyaMyasya yenavAsasendriyaH, indriyaMcadvidhA-labdhIndriyaM dravyendriyaM ca, tatreha labdhIndriyamavalaseyaM, tadvigrahagatAvapyasti indriyaparyAptasyApi ca, tato nirvacanasUtramupapadyate, anyathA tadaghaTamAnakameva syAt, nirvacanasUtramevAha-gautama ! ityAdi, iha yaH saMsArI sa niyamAt sendriyaH,saMsArazcAnAdiH ityanAdiH sendriyaH, tatrApi yaH kadAcidapi na setsyati so'nAdyaparyavasitaH, sendriyatvaparyAyasya kadAcidapyavyavacchedAt, yastu setsyati so'nAdisaparyavasitaH, muktavasthAyAM sendriytvpryaaysyaabhaavaat| ekendriyasUtre yaduktaM 'ukkoseNaM anaMtaM kAlaM' ititamevAnantakAlaM savizeSaM nirUpayati'vaNassaikAlo' iti, yAvAn vanaspatikAlo'gre vakSyate tAvantaM kAlaM yAvadityarthaH, vanaspatikAyazcaikendriyaH, ekendriyapade tasyApi parigrahAt, saca vanaspatikAlaH evaMpramANaH-'anaMtAo ussappiNIosappiNIokAlaokhettaoanaMtA logA asaMkhejjA poggalapariyaTTA, teNaM poggalapariyaTTA AvaliyAe asaMkhejjaibhAgo' iti dvIndriyasUtre 'saMkhejjaM kAlaM'ti saGkhayeyAni varSasahasANItyarthaH, 'vigaliMdiyANayavAsasahassA saMkhejjA' iti vacanAt, evaM trIndriyacaturindriyorapi sUtre vaktavye, tatrApijaghanyato'ntarmuhUrtautkarSataH saGkhayeyakAlamitivaktavyamitibhAvaH, saGkhyeyazca kAlaH saGkhyeyAni varSasahaspaNi pratyetavyAni / paJcendriyasUtre utkarSataH sAtireka sAgaropamasahalaM, tacca nairayikatiryakpaJcendriyamanuSya-devabhavabhramaNena draSTavyaM, adhikaMtuna bhavati, etAvata eva kAlasya kevalavedasopalabdhatvAt / anindriyo dravyabhAvendriyavikalaH sa ca siddha eva siddhazca sAdyaparyavasitaHtata uktaM 'sAie apajjavasae' iti / 'saiMdiyaapajjattaeNaM' ityAdi, ihAparyAptA labdhyapekSayA karaNApekSayAcadraSTavyAH, ubhayathApi tatparyAyasya jaghanta utkarSato vA'nantarmuhUrtapramANatvAt, evaM tAvadvAcyaM yAvatpaJcendriyA
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAupAGgasUtram-2-18/-/3/474 paryAptakaH-paJcendriyAparyAptakasUtraM, tacca sugamatvAt, svayaMparibhAvanIyaM, anindriyo'tranavaktavyaH, tsypryaaptaapryaaptvishessnnrhittvaat| saiMdiyapajattaeNaMbhaMte!' ityAdi, ihaparyApto labdhyapekSayA veditavyaH, sahi vigrahagatAvapi saMbhavati, karaNairaparyAptasyApi, tata utkarSataH sAtirekaMsAgaropamazatapRthakatvamiti yannirvacanaM tadupapadyate, anyathA karaNaparyAptatvasyotkarSato'pyantarmuhUrtonatrayastriMzatsAgaropamapramANatayA labhyamAnatvAt yathoktaM nirvacanaM nopapadyate, evamuttarasUtre'pi paryAptatvaM labdhyapekSayA draSTavyaM / etendriyaparyAptasUtre saGghayeyAni varSasahasANIti, ekendriyasya hi pRthivIkAyasyotkarSatodvAviMzativarSasahasrANibhavasthitiHakAyasya saptavarSasahasrANivAtakAyasya trINi varSasahasrANivanaspatikAyasya dazavarSasahasrANitato nirantarakatipayaparyAptabhavasaMkalanayA saGkhayeyAni varSasahasrANi ghaTante iti / ___ dvIndriyaparyAptasUtre saGkhyeyAni varSANi, dvIndriyasyahiutkarSatobhavasthitiparimANaM dvAdaza saMvatsarANi, naca sarveSvapi bhaveSUtkRSTasthitisaMbhavaH tataH katipayanirantaraparyAptabhavasaMkalanayApi saGghayeyAni varSANyeva labhyante na tu varSazatAni varSasahasrANi vaa| - trIndriyaparyAptasUtre saGkhayeyAni rAtrindivAni, teSAM ca bhavasthiteterutkarSato'pyekonapaJcAzaddinamAnatayA katipayanirantaraparyAptabhavasaMkalanAyAmapi saGkhyeyAnAM rAtrindivAnAmeva labhyamAnatvAt caturindriyaparyAptasUtresaGkhyayA mAsAH, teSAM bhavasthiterutkarSataH SaNmAsapramANatayA katipayanirantaraparyAptabhavakAlasaMkalanAyAmapi sngghyeyaanaaNmaasaanaaNpraapymaanntvaat|pnycendrisuutrN sugamaM / gatamindriyadvAraM, idAnIM kAyadvAramabhidhitsurAha ___ - padaM-18, dAraM-4:- "kAya":mU. 475 sakAie NaM bhaMte ! sakAietti kAlato kevaciraM hoi ?, goyamA ! sakAie duvihe pannatte, taMjahA-aNAie vA apajjavasie aNAie vA sapajjavasie jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM do sAgarovamasahassAI saMkhejjavAsasamamahiyAI, akAie NaM bhaMte ! pucchA, goyamA! akAie sAdie apajjavasie, sakAiyaapajjattae NaM pucchA, goyamA ! jahanneNavi ukkoseNavi aMtomuhuttaM, evaM jAva tskaaiyapjtte| sakAiyapajjattae pucchA, goyamA! jahanneNaMaMtomuhattaM ukkoseNaMsAgarovamasayapuhuttaMsAtiregaM, puDhavikAie NaM pucchA, goyamA ! jahanneNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM asaMkhejaM kAlaM asaMkhejAo ussappiNiosappiNIo kAlato khettato asaMkhejA logA, evaM AuteuvAukAiyAvi, vaNassaikAiyANaM pucchA, goyamA! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM anaMtaM kAlaM anaMtAo ussappiNiavasappiNiokAla khettaoanaMtAlogA asaMkhejjApuggalapariyaTTAteNaMpuggalapariyaTTA AvaliyAe asNkhejibhaago| puDhavikAiepajjattae pucchA, goyamA!jahanneNaMaMtomuhuttaM ukkoseNaM saMkhejjAiMvAsasahassAI, evaM Auvi, teukAie pajjattaepucchA, goyamA! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkosaNaMsaMkhenjAirAiMdiyAI, vAukAiyapajjattae NaM pucchA, goyamA ! jahanneNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM saMkhejjAiM vAsasahassAI, vaNassaikAiyapajjattae pucchA, goyamA ! jahanneNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM saMkhejjAiM vAsa
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ 91 padaM-18, uddezakaH-, dvAra-4 sahassAiM, tasakAiyapajattae pucchA, goyamA! jhnnennNaNtomuhttNukkosennNsaagrovmsypuhuttNsaatiregN| vR.sakAieNaMbhaMte!' ityAdi, saha kAyo yasya yena vA sasakAyaH "sakAya evasakAyikaH ArSatvAtsvArthe ikapratyayaH, kAyaH-zarIraM, taccadArikavaikriyAhArakataijasakArmaNabhedAt paJcadhA, tatreha kArmaNaM taijasaMvA draSTavyaM, tasyaivA''saMsArabhAvAt, anyathA vigrahagatau vartamAnasya zarIraparyAptayA paryAptasya ca zeSazarIrAsaMbhavAdakAyikatvaM syAt, tathA ca sati nirvacanasUtrapratipAditaM dvaividhyaM nopapadyate, atha nirvacanasUtramAha___'kAie duvihe pannatte'ityAdi, tatra yaH saMsArapAragAmI na bhaviSyati so'nAdyaparyavasitaH kadAcidapi tasya kAyasya vyavacchedAsaMbhavAt, yastu mokSamadigantA so'nAdisaparyavasitaH tasya muktyavasthAsaMbhave sarvAtmanA zarIraparityAgAt, pRthivyaptejovAyuvanaspatisUtrANi sugamAni, anyatrApi tadarthasya pratItatvAt, tathA coktN||1|| "asaMkhosappiNiosappiNIo egidiyANa ucauNhaM / tAceva u aNaMtA vaNassaie u boddhavvA // " nanu yadi vanaspatikAlapramANaM asaGkhayeyAH pudgalaparAvartAstato yadgIyate siddhAntemarudevAjIvo yAvajjIvabhAvaM vanaspatirAsIditi, tatkathaM syAt?, kathaM vA vanaspatInAmanAditvaM, pratiniyatakAlapramANatayA vanaspatibhAvasyAnAditvavirodhAt, tathAhi-asaGkhayeyAH pudgalaparA vasteiSAmavasthAnamAniM, tata etAvati kAle'tikrAnte niyamAt sarve'pi kAyaparAvarta kurvate, yathA svasthitikAlAnte surAdayaH, uktaMca "jai puggalapariyaTTA saMkhAIyA vnnssiikaalo| to acNtvnnssiinnmnnaaiyttmhetuuo|| // 2 // na ya marudevAjIvo jAvajIvaM vaNassaI aasii| jamasaMkhejjA puggalapariyaTTA tattha'vatthANaM / / // 3 // kAleNevaieNaM jamhA kuvvaMti kAyapallaDheM / savvevi vaNassaiNo ThiikAlaMte jaha suraaii||" kiM ca-evaM yadvanaspatInAM nirlepanamAgame pratiSiddhaM tadapIdAnI prasaktaM, kathamiti ced ?, ucyate, iha pratisamayamasaGkhayeyA vanaspatibhyojIvA udvartante, vanaspatInAM ca kAyasthitipari mANamasaGkhayeyAH pudgalaparAvastito yAvanto'saGghayeyeSu pudgalaparAvartateSu samayAstairabhyastA ekasamayovRttA jIvA yAvanto bhavanti tAvatparimANamAgataM vanaspatInAM, tataH pratiniyataparimANatayA siddhaMnirlepanaM, pratiniyataparimANatvAdeva cagacchatA kAlena siddhirapisarveSAM bhavyAnAM prasaktA, tAsaktau ca mokSapathavyavacchedo'pi prasaktaH, sarvabhavyasiddhigamanAnantaramanyasya siddhigamanAyogAt, Aha c||1|| "kAyaTThiiyakAleNaM tesimasaMkhajjayAvahAreNaM / nillevaNamAvannaM siddhIviya svvbhvvaannN|| paisamayasaMkhejA jeNuvvaTuMti to tadabbhatthA / kAyaTTiie samayA vaNassaINaMca primaannN||"
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAupAGgasUtram-2-18/-/4/475 na caitadasti, vanaspatInAmanAditvasya nirlepanapratiSedhasya sarvabhavyAsiddhermokSapathAvyavacchedasya ca tatra tatra pradeze siddhAnte'bhidhAnAt, ucyate, iha dvividhA jIvAH sAMvyavahArikA asAMvyavahArikAzceti, tatra ye nigodAvasthAt udvRttya pRthivIkAyikAdibhedeSu vartante te lokeSu dRSTipathamAgatAH santaHpRthivIkAyikAdivyavahAramanupatantIti vyavahArikA ucyante, te ca yadyapi bhUyo'pi nigodAvasthAmupayAnti tathApi te sAMvyavahArikA eva, saMvyahAre patitatvAt, ye punaranAdikAlAdArabhya nigodAvasthAmupagatA evAvatiSThante te vyavahArapathAtItatvAdasAMvyavahArikA;, kathametadavasIyate ? dvividhAH jIvAH sAMvyavahArikAH asAMvyavahArikAzceti, ucyate, yuktivazAt, ihapratyutpannavanaspatInAmapi nirlepanamAgamepratiSiddhaM, kiM punaH sakalavanaspatInAM, tathA bhavyAnAmapi, ya(ta)cca yadyasAMvyavahArikarAzinipatitA atya ntavanaspatayonasyuH tataH kathamupapadyeta?,tasmAdavasIyateastyasAMvyavahArikarAzirapiyadgatAnAM vanaspatInAmanAditA, kiM ceyamapi gAthA gurUpadezAdAgatA samaye prsiddhaa||1|| "asthi anaMtA jIvA jehiM na patto tsaaiprinnaamo| tevi anaMtAnaMtA nigoyavAsaM anuvasaMti // " -tata ito'pyasAMvyavahArikarAziH siddhaH, uktNc||1|| "pacuppannavaNassaINa nillevaNaM na bhavvANaM / juttaM hoina taMjai acaMtavaNassaI ntthi|| // 2 // evamaNAdivaNassaINamatthittamatthao siddhaM / bhannai ya imAvi gAhA gurUvaesAgayA smye|| atthi anaMtA jIvA0" ityAdi, tatredaM sUtrasAMvyavahArikAnadhikRtyAvaseyaM, nacAsAMvyavahArikAn, aviSayatvAt sUtrasya, nacaitat svamanISikAvijRmbhitaM, yata AhuH jinbhdrgnnikssmaashrmnnpuujyaapaadaaH||1|| "taha kAyaTTiikAlAdao visese paDucca kira jiive| nANAivaNassaiNoja sNvvhaarbaahiryaa||" atrAdizabdAtsarvairapijIvaiH zrutamanantazaH spRSTamityAdi yadasyAmeva prajJApanAyAM vakSyati prAguktaM ca tatparigrahaH, tato na kazciddoSaH / trasakAyasUtraM supratItaM // etAneva trasakAyikAdInparyAptAparyAptavizeSaNaviziSTAcintayannAha-"sakAiyaapajattae NaMbhaMte!' ityAdi, sugama, navaraM tejaHkAyasUtre utkarSataH saGkeyAni rAtrindivAnIti, tejaHkAyasya hibhavasthitirutkarSato'pi trINi rAtrindivAni, tato nirantarakatipayaparyAptabhavakAlasaMkalanAyAmapi saGghayeyanAni rAtrindivAnyeva labhyanate, na tu varSANi varSasahaspaNi vaa| samprati kAyadvArAntaHpravezasaMbhavAt sUkSmakAyikAdInnirUpayitukAma Aha0 mU. (476) suhumeNaM bhaMte ! suhumetti kAlato kevaciraM hoti?, go0! jaha0 aMto0 u0 asaMkhejaM kAlaM asaMkhejjAo ussappiNiosappiNIto kAlato khettato asaMkhejA logA, suhumapuDhavikAite suhumaAukA0 suhumateukA0 suhumavAukA0 suhumavaNapphakAite0 suhumanigodevi ja0 aMtomuhuttaM ukko0 asaMkhejjaM kAlaM asaMkhijjAo ussappiNiosappiNIto kAlato khettatoasaMkhejA logA, suhumeNaMbhaMte ! apajjattaetti pucchA, go0! ja0 u0 aMtomuhuttaM,
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-18, uddezakaH-, dvAra-4 puDhavikAiyaAukayateukAya-vAukAyavaNaphaikAiyANa ya evaM ceva, paJjattiyANavi evaM ceva jahA ohiyaannN| bAdareNaM bhaMte! bAdarettikAlato kevaciraMhoti?, go0! jaha0 aMto0 ukko0 asaMkhenaM kAlaM asaMkhejAo ussappiNiosappiNIto kAlao khettao aMgulassa asaMkhejatibhAgaM, bAdarapuDhavikAieNaM bhaMte! pucchA, go0 ! jaha0 aMto0 ukko0 sattari sAgarovamakoDAkoDIto, evaMbAdaraAukkAievijAva bAdarateukAievibAdaravAukkAievi, bAdaravaNapphaikAite bAdara0 pucchA, go0 ! ja0 aMto0 ukko0 asaMkhenaM kAlaM jAva khettao aMgulassa asaMkhejatibhAgaM, patteyasarIrabAdaravaNapphaikAie NaM bhaMte ! pucchA, go0 ! jaha0 aMto0 ukko0 sattari saagrovmkoddaakoddiito| nigodeNaM bhaMte! nigoetti kevaccira hoti?, go0 ! jaha0 aMto0 ukkoseNaM0 anaMtAo ussappiNiosappiNIokAlatokhettatoaDDAijA poggalapariyaTTA, bAdaranigodeNaMbhaMte! bAdara0 pucchA, go0 ! jaha0 aMto0 ukso0 sattari saagrovmkoddaakoddiito| bAdaratasakAiyA NaM bhaMte ! bAdaratasakAiyatti kAla0 kevaciraM hoi ?,go0 ! jaha0 aMto0 ukko0 do sAgarovamasahassAiM saMkhejjavAsamabbhahiyAI, etesiM ceva apajjattagA savvevi jaha0 ukko0 aMto0, bAdarapajjatte NaM bhaMte ! bAdarapajjatta0 pucchA, go0 ! jaha0 aMto0 ukko0 sAgarovamasatapuhuttaM sAtiregaM, bAdarapuDhavikAiyapajjattae NaM bhaMte ! bAdara0 pucchA, go0 ! jaha0 aMto0 ukko0 saMkhijAiM vAsasahassAiM, evaM AukAievi, teukAiyapajjattaeNaMbhaMte ! teukAiyapajja0 pucchA, go0! ja0 aMto0 ukko0 saMkhijAI rAiMdiyAI, vAukAiyavaNassaikAiyapatteyasarIrabAdaravaNapphaikAite pucchA, go0! ja0 aMdo0 u0 saMkhejAiM vAsasahassaAI, nigoyapajjattate bAdaranigodapajjattae pucchA, go0 ! doNhavija0 anto0 ukko0 aMto0 / bAdaratasakAiyapajjattAe NaM bhaMte ! bAdaratasakAiyapajjattaetti kAlato kevaciraMhoti?,go0 ja0 aMto0 u0 sAgarovamasatapuhuttaM saatirege| vR. 'suhumeNaMbhaMte!' ityAdi sUkSmaH' sUkSmakAyiko bhadanta! sUkSma itisUkSmatvaparyAyaviziSTaH sanavyavacchedene kAlataH kiyaciraM bhavati, bhagavAnAha-gautama ! jahanneNa'mityAdi, etadapi sUtraM sAMvyavahArikajIvaviSayamavasAtavyaM, anyathA utkarSato'saGkhayeyakAlamiti yannirvacanamuktaM tannopapadyate, sUkSmanigodajIvAnAmasAMvyavahArikArAzinipatikatAnAmanAditAyAH prAgupapAditatvAt, khettato asaMkhejjA logA' iti, asaGkhayeyeSu lokAkAzeSupratisamayamekaikapradezApahAre yAvatya utsapiNyavasarpiNyo bhavanti tAvatpramANA asaGkhayeyA utsarpiNyavasarpiNya ityrthH| sUkSmavanaspatikAyasUtramapi prAguktayuktivazAt sAMvyavahArikajIvaviSayaM vyAkhyeyaM / tathA sUkSmAH sAmAnyataH pRthivIkAyikAdivizeSaNaviziSTazca paryAptAaparyAptAzca nirantaraM bhavantojaghanyataHutkarSato vA'ntarmuhUrttakAlaMyAvatna paramapi, tatastadviSayasUtrakadambake sarvatrApi jaghanyataH utkarSato vA'ntarmuhUrtamuktaM, bAdarasAmAnyasUtre yaduktam 'asaMkhejjakAlaM' tasya vizeSanirUpaNArthamAha-asaMkhyeyA utsapiNyavasarpiNyaH, idaM kAlataH parimANamuktaM, kSetrata Aha 'aMgulassa asaMkhejaibhAgo' iti, aGgulasyAsaGkhayeyabhAgaH, kimuktaM bhavati? -aGgula
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94 prajJApanAupAGgasUtram-2-18/-/4/476 syAsaGkhayeyatame bhAgeyAvanta AkAzapradezAsteSAMpratisamayaMekaikapradezApahAreyAvantyo'saGkhayeyA utsarpiNyavasarpiNyo bhavanti tAvatya iti, atha kathaM aGgulAsaGkhayeyabhAgamAtrasyApipratisamayamekaikapradezApahAreasaGghayeyA utsarpiNyavasapiNyo laganti?, ucyate, kSetrasya sUkSmatvAt, uktaMca "suhumoya hoi kAlo tattosuhumayarayaMhavaikhitta" mityAdi, etacca bAdaravanaspatikAyApekSayA'vasAtavyaM, anyasya bAdarasyaitAvatkA yasthiterasambhavAt, zeSasUtrANi dvArasamAptiM yAvat sugamAni / gataM kAyadvAram, idAnIM yogadvAramabhidhitsurAha -: padaM-18, dAraM-5"yogaH":mU. (477) sajogINaMbhaMte! sajogittikAla0?, go0! sajogIduvihe paM0, taM0-aNAdIe vA apajjavasite aNAdIe vA sapajjavasite, manajogI NaM bhaMte ! manajogItti kAlato0? go0 ! ja0 ekaM samayaM ukko0 aMto0, evaM vaijogIvi, kAyajogINaM bhaMte ! kAla0?, go0! jahanneNaM aMto0 ukko0 vaNapphaikAlo, ajogI NaM bhaMte ! ajogitti kAla kevaciraM hoti?, go0 ! sAdIe apjjvsite| vR. 'sajogINaMbhaMte!' ityAdi, yogAH-manovAkkAyavyApArAH, yogA eSAMsantIti yoginaH manovAkkAyAH sahayogino yasya yena vA sa sayogI, atra nirvacanaM 'sajogI duvihe paM0' ityAdi, anAdyaparyavasito yo na jAtucidapi mokSaM gantA sa hi sarvakAlamavazyamanyatamena yogena sayogI tato'nAdyaparyavasito, yastuyAsyatimokSaM so'nAdisaparyavasitaH, muktiparyAyaprAdurbhAve yogasya sarvathApagamAt, ___ manoyogisUtre jaghanyataH eka samayamiti-yadA kazcidaudArikakAyayogena prathamasamayena manoyegyAn pudgalAnAdAya dvitIyasamaye manastvena pariNamayya muJcati tRtIyasamaye coparamate mriyate vA tadA ekaM samayaM manoyogI labhyate, utkarSato'ntarmuhUrta, nirantaraM manoyogyapudgalAnAM grahaNanisargau kurvantataUddharvaMso'vazyaMjIvasvAbhAvyAduparamate, uparamyaca bhUyo'pigrahaNanisargI karoti, paraM kAlasaukSmyAt kadAcinna svasaMvedanapathamAyAti, tata utkarSato'pi manoyogo'ntamuhUrtameva, evaM 'vayajogIvi' iti, evaM manoyagIva vAgyogyapi vaktavyaH, tadyathA-'vaijogINaM bhaMte ! vaijogIti kAlao kevaciraM hoti?, go0 ! jaha0 ekaM samayaM ukko0 aMtomuhutta miti tatra yaH prathamasamaye kAyayogena bhASAyogyAni dravyANi gRhNAti dvitIyasamaye tAni bhASAtvena pariNamayya muJcati tRtIyasamaye coparamate mriyate vA sa ekaM samayaM vAgyogI labhyate, Aha ca mUlaTIkAkAra: 'paDhamasamaye kAyajogeNa gahiyANaMbhAsAdavvANaM biiyasamaye vaijogeNa nisaggaMkAUNa uvaramaMtassa maraMtassavAegasamaolabmai' iti, antarmuhUrtanirantaraMgrahaNanisargau kurvantadanantaraM coparamate, tathAjIvasvAbhAvyAt, kAyayogI jaghanyato'ntarmuhUrttamiti, iha dvIndriyAdInAM vAgyogo'pilabhyate, saMjJipaJcendriyANAMmanoyogo'pi tato yadA vAgyogo bhavati manoyogo vA tadAna kAyayogaprAdhAnyamiti sAdisaparyavasitatvabhAvAt jaghanyato'ntarmuhUrta kAyayogI labhyate, utkarSatovanaspatikAlaH, sacaprAgevoktaH, vanaspatikAyikeSu hi kAyayogaeva kevalo
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-18, uddezakaH-, dvAraM-5 na vAgyogo manoyogo vA, tataH zeSayogAsambhavAtteSvAkAyasthiteH satata kAyayoga iti mataM, ayogI ca siddhaH, sa ca sAdyaparyavasita ityayogI sAdyaparyavasita uktaH / gataM yogadvAramidAnIM vedadvAraM pratipipAdayiSurAha ___-padaM-18, dAraM-6 "veda":mU. (78) savedaeNaMbhaMte! savedaetti?, go0! savedae tividhe paM0, taM0-aNAdIe vAapajjavasite aNAdIe vAsapajjavasiesAdIevAsapajjavasie, tatthaNaMjese sAdIesapajjavasie se jaha0 bhaMto0 ukko0 aNaMtaM kAlaM aNaMtAo ussappiNiosappiNIto kAlato khettato avaDaM poggalasapariyaTTa desUNaM, ityivede NaMbhaMte! itthivedetti kAla0?, go0! egeNaMAdeseNaMjaha0 ekasamayaM ukko0 dasuttaraM paliovamasataM puvvakoDipuhuttamamahiyaM 1, egeNaM AdeseNaM jaha0 egaM samayaM ukko9 aTThArasapalitovamAiMpuvvakoDiputtamamahiyAiM2, egeNaMAdeseNaMja0 egasamayaM ukko0 cauddasa paliovamAiMpuvvakoDipuhuttamabbhahiyAiM3, egeNaMAdeseNaMja0 egaMsamayaMukko0 paliovamasataM puvvakoDipuhuttamabbhahiyaM 4, egeNaM AdeseNaM jaha0 egaM samayaM ukko0 palitovamapuhuttaM puvakoDipuhuttamabbhahiyaM 5, purisavede NaM bhaMte ! 2?, go0 ! jaha0 aMto0 ukko0 sAgarovamasatapuhuttaM sAtiregaM, napuMsagaveeNaM bhaMte! napuMsagavedetti, pucchA, go0! ja0 evaM samayaM ukko0 vaNassaikAlo, avedae NaM bhaMte ! avedaetti pucchA, go0 ! avede duvidhe paM0, taM0-sAdIe vA apajjavasie sAie vA sapaJjavasite, tattha NaMje se sAie sapajjavasite se jahanneNaM egaM samaye ukko0 aMto0 vR. 'savedaeNaM bhaMte'ityAdi, saha vedo yasya yena vA sa savedakaH, zeSAdveti kapratyayaHsa catrividhaH, tadyathAanAdyaparyavasito'nAdisaparyavasitaHsAdisaparyavasitazca, tatrayaH upazamazreNiM kSapakazreNiM vAjAtu-kadAcidapina prApsyati so'nAdyaparyavalasitaH,kadAcidapitasya vedodayavyavacchedAsambhavAt, yastu prApsyati upazamazreNiM kSapakazreNivAso'nAdisaparyavasitaH, upazamazreNitapratipattau kSapakazreNipratipattau vA vedodavyavacchedasya bhAvitvAt, yastUpazamazreNiM pratipadyate tatra cAvedako bhUtvA bhUya upazamazreNItaHpratipatan savedako bhavati sa sAdisaparyavasitaH, sa ca jaghanyato'ntarmuhUrta, kathamiti cet ?, ucyate, iha yadA ko'pi upazamazreNiM upapadya trividhamapi vedamupazamayyAvedako bhUtvA punarapi zreNItaHpratipatan savedakatvaM prApya jhaTityupazamazreNikArmagranthikAbhiprAyeNakSapakazreNivA pratipadyatepratipadyaca vedatrayamupazamayati kSapayati vAantarmuhUrtena tadAjaghanyenAntarmuhUrta savedakaHutkarSato'pArddhapudgalaparAvarta dezonaM, apagatamaca yasya so'pArddhaH dezonaH-kiJcidUnaH, upazamazreNito hi pratipatita etAvantaM kAlaM saMsAre paryaTati, tato yathoktamutkarzaSataHsAdisaparyavasitasya savedakasya kAlamAnamupapadyate / strIvedaviSayecapaJcAdezAstAnkrameNanirUpayati-'egeNaMAdeseNa mityAdi, tatrasarvatrApi jaghanyataHsamayamAtrabhAvaneyaM-kAcityuvatirupazamazraNyAM vedatrayopazamenAvedakatvamanubhUya tataH zreNeH pratipatantI strIvedodayamekasamayamanubhUya dvitIyasamaye kAlaM kRtvA deveSUtpadyate, tatra ca
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAupAGgasUtram-2-18/-/6/478 tasyAH puMstvamevana strItvaMtata evaMjaghanyataH samayamAtraMstrIvedaH, utkarSacintAyAmiyaMprathamAdezabhAvanA-kazcijantu rISu tirazcISu vA pUrvakoTyAyuSkAsu madhye paJcAn bhavAn anubhUya IzAne kalpe paJcapaJcAzapramANapalyopamotkRSTasthitiSvaparigRhItAsu devISu madhye devItvenotpannastataH svAyu:-kSaye cyutvA bhUyo'pi nArISu tirazcISu vA pUrvakoTyAyuSkAsu madhye strItvenotpannastato bhUyo'pidvitIyaMvAraMIzAne devaloke paJcapaJcAzatpalyopamapramANotkRSTAyuSkAsvaparigRhItadevISu madhye devItvenotpannastataH paramavazyaM vedanAntarameva gacchati, evaM dazottaraMpalyopamazataM pUrvakoTipRthakatvAbhyadhikaM prApyate, atra para Aha __nanuyadi devakuruttarakurvAdiSupalyopamatrayasthitikAsustrISumadhye samupapadyate tato'dhikA'pi strIvedasya sthitiravApyate, tataH kimityetAvatyevopadiSTA?, tadayuktamabhiprAyAparijJAnAt, tathAhi-iha tAvaddevIbhyazyutvA asaGkhayeyavarSAyuSkAsu strISu madhye notpadyate, devayonezyutAnAM asaGkhayeyavarSAyuSkeSu madhye utpAdapratiSedhAt, nApyasaGkhayeyavarSAyuSkA satI yoSit utkRSTAsu devISujAyate, yata uktaM mUlaTIkAkRtA-"jattoasaMkhejavAsAuyA ukkosaTTiIna pAvei" iti, tato yathoktapramANaivotkRSTA sthiti; strIvedasyAvApyate, dvItAyadezavAdinaH punarevamAhuH nArISu tirazcISu vA pUrvakoTyAyuSkAsu madhye paJcAn bhavAn anubhUya pUrvaprakAreNezAnadevalokeSu vAradvayamutkRSTasthitikAsu devISu madhye utpadyamAnA niyamataH parigRhItAsvevotpadyate nAparigRhItAsutatastanmatenotkRSTamavasthAnaM strIvedasyASTAdazapalyopamAni pUrvakoTipRthakatvaMca, tRtIyAdezavAdinAM tu saudharmadevaloke parigRhItAsu saptapalyopamapramANotkRSTAyuSkAsu vAradvayaM samutpadyate, tatastanmatena caturdazapalyopamAnipUrvakoTipRthakatvAbhyadhikAnistrIvedasya sthitiH, catuthadizavAdinAMtumatena saudharmadevaloke paJcAzatpalyopamapramANotkatRSTAsvaparigRhItadevISvapi pUrvaprakAreNavAradvayaM devItvenotpadyate, tatastanmatenapalyopamazataMpUrvakoTipRthakatvAbhyadhikamavApyate, paJcamAdezavAdinaH punaridamAhuH nAnAbhavabhramaNadvAreNa yadi strIvedasyotkRSTamavasthAnaM cintyatetarhi palyopamapRthakatvameva pUrvakoTIpRthakatvAbhyadhakaM prApyatena tato'dhikaM, kathametaditi cet ?, ucyate, nArISu tirazcISu vApUrvakoTyAyuSkAsumadhye sapta bhavAnanubhUyASTamabhave devakurvAdiSu tripalyopamasthitiSu strImadhye strItvena samutpadyate, tato mRtvA saudharme devalokejaghanyasthitikAsudevISumadhye devItvenopajAyate, tadanantaraM cAvazyaM vedAntaramabhigacchati iti, amISAM paJcAnAmAdezAnAmanyatamAdezasamIcInatAnirNayo'tizayajJAnibhiHsarvotkRSTazrutalabdhisampannairvAkartuzakyate, tecabhagavadAryazyAmapratipattI nAsIran, kevalaM tatkAlApekSayAyepUrvatamAH sUrayastatkAlabhAvigranthapaurvAparyaparyAlocanayA yathAsvamati strIvedasya sthitiMprarUpitavantasteSAM sarveSAmapiprAvacanikasUrINAM matAni bhagavAnAryazyAma upadiSTavAn, te'pi ca prAvacanikasUrayaHsvamatena sUtraM paThanto gautamapraznabhagavanirvacanarUpatayA paThanti, tatastadavasthAnyeva sUtrANi likhatA gotamA! ityuktaM, anyathA bhagavatigautamAya nirdeSTari na saMzayakathanamupapadyate, bhagavataHsakalasaMzayAtItatvAt, puruSavedasUtre jaghanyato'ntarmuhUrtamiti, yadA kazcidanyavedebhyo jIvebhya udhdhR tya puruSavedeSUtpadyatatracAntarmuhUrtasarvAyurjIvitvA gatyantareanyavedeSumadhye samutpadyate tadApuruSavedasya
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ 97 padaM-18, uddezakaH-, dvAraM-6 ... jadhanyato'ntarmuhUrtamavasthAnaM labhyate, utkRSTamAnaM kaNThayaM napuMsakavedasUtre jaghanyataH ekaH samayaH strIvedasyevabhAvanIyaH, utkarSatovanaspatikAlaH, sa ca prAgevoktaH, etacca sAMvyavahArikajIvAnadhikRtya yadA cintA kriyate yadA tvasAMvyavahArikajIvAnadhikRtya cintA kriyate tadA dvividhA napuMsakavedAddhA, kAMzcidadhikRtyAnAdyaparyavasAnA, ye na jAtucidapi sAMvyavahArikarAzau nipatiSyanti, kAMzcidadhikRtya punaranAdisaparyavasAnA, ye asAMvyavahArikarAzeruvRtya sAMvyavahArikakarAzAvAgamiSyanti, atha kimasAMvyavahArikarAzerapi vinirgatya sAMvyavahArikarAzAvAgacchanti yenaivaMprarUpaNA kriyate?, ucyate, Agacchanti, kathametadavaseyamiti cet ?, ucyate, pUrvAcAryopadezAt, tathA cAha duSSamAndhakAranimagnajinapravacanapradIpo bhagavAn jinbhdrgnnikssmaashrmnnH||1|| "sijhaMti jattiyA kira iha sNvvhaarjiivraasiio| eMti aNAivaNassairAsIo tattiyA tNmi||" avedako dvidhA-sAdyaparyavasitaH sAdisaparyavasitazca, tatra yaH kSapakazreNipratipadyAvedako bhavati sa sAdyaparyavasitaH, kSapaka zreNeH pratipAtAsambhavAt, yastUpazamazreNiM pratipadyAvedakojAyate sa sAdisaparyavasitaH, sa ca jaghanyenaikaM samayaM, kathamekaM samayamiti cet ?, ucyate, yadA ekasamayamavedako bhUtvA dvitIyasamaye paJcatvamupAgacchati tadA tasminneva paJcatvasamaye deveSUtpannaH puruSavededayena savedako bhavati, tata evaM jaghanyata evaM samayamavedakaH, utkarSato'ntarmuhUrta, parato'vazyaM zreNItaHpratipAte vedodayasadbhAvAt iti / gataM vedadvAramidAnIM kaSAyadvAraM, tatredamAdisUtram -padaM-18-dAraM-7:- "kaSAya" :mU. (79) sakasAI NaM bhaMte ! sakasAditti kAla0?, go0 ! sakasAtI tividhe paM0, taM0-aNAdIe vA apajjavasite aNAdIe vA sapajjavasite sAdIe vA sapajjavasite jAva avarlDa poggalapariyaTTa desUNaM, kohakasAI NaM bhaMte! pucchA, go0! jaha0 ukko0 aMtomuhuttaM, evaMjAva mAnamAyakasAtI, lobhakasAI NaM bhaMte! lobha0 pucchA, go0! jaha0 evaM samayaM ukko0 aMtomu0, __ akasAINaMbhaMte! akasAdittikAla0?, go0! akasAdI duvihe paM0, taM0-sAdIe vA apajjavasite sAdIe vA sapajjavasite, tattha NaM je se sAdIe sapajjavasite se jaha0 egaM samayaM ukko0 aNto0| vR. 'sakasAINaMbhaMte!' ityAdi, saha kaSAyo yeSAMyairvAtesakaSAyA-jIvapariNAmavizeSAste vidyante yasya sa sakaSAyI, idaM sakalamapi sUtraM savedasUtravadavizeSeNa bhAvanIyaM, samAnabhAvenoktatvAt, 'kohakasAI NaM bhaMte !' ityAdi, jaghanyato'pyantarmuhUrtaM iti utkatarSato'pyantarmuhUrttamiti- krodhakaSAyopayogasya jaghanyata utkarSato vA'ntarmuhUrtapramANatvAt, tathAjIvasvAbhAvyAt, idaM ca sUtracatuSTayamapi viziSTopayogApekSamiti, lobhakaSAyI jaghanyenaikaM samayamiti, 1117
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAupAGgasUtram-2-18/-/7/479 __ yadA kazcidupazamaka upazamazreNiparyavasAne upazAntavItarAgo bhUtvA zreNItaH pratipatan lobhANuprathamasamayasaMvedanakAla eva kAlaM kRtvA devalokeSatpadyate, tatracotpannaHsankrodhakaSAyI mAnakaSAyI mAyAkaSAyI vA bhavati tadA ekaMsamayaMlobhakaSAyIlabhyate, athaivaMkrodhAdiSvapyekasamayatA kasmAnna labhyate ?, ucyate, tathAsvAbhAvyAt, tathAhi zreNItaH pratipatan mAyANuvedanaprathamasamaye mAnANuvedanaprathamasamayekrodhANuvedanaprathamasamayevA yadi kAlaM karoti kAlaMcakRtvAdevalokeSUtpadyate tathApitathAsvAbhAvyAtyena kaSAyodayena kAlaMkRtavAntameva kaSAyodayaMtatrApigataH sannantarmuhUrtamanuvartayati, etaccAvasIyateadhikRtasUtraprAmANyAt, tato'nekasamayatA krodhaadissviti| akaSAyasUtraM vedasUtramiva bhAvanIyaM / gataM kaSAyadvAramadhunA lezyAdvAraM, tatredamAdisUtram ___-pada-18, dAraM-8"lezyA" :mU. (480) salese NaM bhaMte ! salesetti pucchA, go0 ! salese duvidhe paM0, taM0- aNAdIe vA apajjavasite aNAdIe vA sapajjavasite, kaNhalese NaM bhaMte ! kaNhalesetti kAlato kevaciraM hoi?, go0 ! jaha0 aMto0 ukko0 tettIsaMsAgarovamAiMaMtomuttamamahiyAI, nIlalese NaM bhaMte ! nIlalesetti pucchA, go0 ! jaha0 aMto0 ukko0 dasa sAgarovamAI palitovamAsaMkhijaibhAgamabhahiyAI, kAulese NaM pucchA, go0 ! jaha- aMto0 ukko0 tinni sAgarovamAiM palitovamAsaMkhijjatibhAgamabbhahiyAI, teulese NaM pucchA, go0 ! jaha0 aMtomuhattaM ukko0 do sAgarovamAiM palitovamAsaMkhijatibhAgamabhahiyAI, pamhaleseNaMpucchA, go0! jaha0 aMto0 ukko0 dasa sAgarovamAiMaMtomuhattamabbhahiyAI, sukkalese NaM pucchA0, go0 ! jaha0 aMto0 ukko0 tettIsaM sAgarovamAI aMtomuhuttamabbhahiyAI, alese NaM pucchA, go0 ! sAdIe apjjvsite| vR. 'salese NaM bhaMte' ityAdi, saha lezyA yasya yena vA sa salezyaH, sa dvividhaH prajJaptaH, tadyathA-anAdiraparyavasito yo na jAtucidapi saMsAravyavacchedaM kartA anAdisaparyavasito yaH saMsArapAragAmI, ___ 'kaNhalese NaM bhaMte !' ityAdi, iha tirazcAM manuSyANAM ca lezyAdravyANyantarmuhUrtikAni, tataH paramavazyaM lezyAntarapariNAmaM bhajante, devanairayikANAM tu pUrvabhavacaramAntarmuhUrtAdArabhya parabhAvAdyamantarmuhUrta yAvat avasthitAni tataHsarvatra jaghanyamantarmuhUrtataM tiryagmanuSyApekSayA draSTavyamutkRSTaM devanairayikApekSayA, tacca vicitramitibhAvyate, tatra yaduktaM-trayastriMzatsAgaropamANi antarmuhUrtAbhyadhirakAnIti tatsaptamanarakapRthivyapekSayA draSTavayaM, tatratyA hi nairayikAH kRSNalezyAkAH, teSAM ca sthitirutkRSTA trayamrazatsAgaropamANi, yattu pUrvottarabhavagate yathAkrama caramAye antarmuhUrte te dve apyekaM, antarmuhUrtasyAsaGkhyAtabhedabhinnatvAt, tathA caanytraapyuktm||1|| "muhuttaddhaM tu jahannA tittIsaM sAgarA muhutthiyaa| ukkosA hoi ThiI nAyavvA knnhlesaae|" atra 'muhuttahiyA' iti cUrNikRtA vyAkhyAtamantarmuhUrtAdhiketi, nIlalezyAsUtre yAni daza
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-18, uddezakaH-, dvAraM-8 sAgaropamANipalyopamAsaGkhyeyabhAgAbhyadhikAnyuktAni tAni paJcamapRthivyapekSayA veditavyAni, tatra hiprathamaprastaTenIlalezyA paMcamiyAe mIsA' iti vacanAt, tasmiMzca prathamalaprastaTesthitirutkarSata etAvatI, ye tu pUrvottarabhagavate antarmuhUrte ta palyopamAsaGkhyeyabhAge evAntargate iti na pRthagvivakSite, evamuttaratrApi draSTavyaM, kApotalezyAsUtre trINi sAgaropamANi palyopamAsaGkhayeyabhAgAbhyadhikAni tRtIyanarakapRthivyapekSayA'vasAtavyAni, tRtIyapRthivyAmapi prathamaprastaTe kApotalezyAyA bhAvAt, 'taIyAe mIsiyA' iti vacanAt tatra cotkRSTasthiteretAvatyAH sambhavAt, tejolezyAsUtre dve sAgaropame palyopamAsaGkhayeyabhAgAbhyadhike IzAnadevalokadevApekSayA veditavye, te hi tejolezyAkA utkarSata etAvatsthitikAH, padmalezyAsUtre daza sAgaropamANi antarmuhUrtAbhyadhikAni brahmalokApekSayA bhAvanIyAni, tatra hi devAnAM sthitirutkRSTA daza sAgaropamANi lezyA ca padmalezyA, ye ca pUrvottarabhagavate antarmuhUrte te kilaikamantarmuhUrttamiti antarmuhUttabhyidhikAnItyuktaM, zuklalezyAsUtre trayastriMzatsAgaropamANi antarmuhUrtAbhyadhikAni anuttarasurApekSayA, teSAmutkarSataH sthiteH trayastriMzatsAgaropamapramANatvAt, antarmuhUrtAbhyadhikatvabhAvanAca prAgvat, alezyaH-ayogikevalI siddhazca, tato na tasyAmapyavasthAyAmalezyatvavyA ghAta iti sAdyapareyavasitaH / gataM lezyAdvAram, idAnIM samyakatvadvAraM tatredamAdisUtram - padaM- 18, dAraM-9- "samyaktva " :mU. (481) sammadiTThINaMbhaMte! sammadi0 kAla0?, go0! sammaddiTThIduvihe paM0, taM0-sAdIe vA apajjavasite sAdIe vA sapajjavasite se jaha0 aMto0 ukko0 chAvahi~ sAgarovamAiMsAiregAI, micchAdiTThINaMbhaMte! pucchA0, go0 ! micchAdiTThItividhepaM0, taM0-aNAie apajavasie vA aNAdIevA sapajjavasiesAdIe vA sapajjavasie, tatthaNaMje se sAdIesapajjavasite se jaha0 aMto0 ukko0 anaMtaM kAlaM anaMtAo uissappiNiosappiNIo kAlato khettato avaTuM poggalapariyaTTa desUNaM, sammAmicchAdiTThINaM pucchA, go0! jaha0 aMto0 ukko0 aNto0| vR. "sammaddiTThINaMbhaMte!' ityAdi, samyaga-aviparyastASTi:-jinapraNItavastutattvapratipattiryasya sa samyagdRSTiH, sa cAntarakaraNakAlabhAvinA aupazamikasamyakatvena sAsAdanasamyakatvena vizuddhadarzanamohapuodayasambhavikSAyopazamikasamyakatvena sakaladarzanamohanIyakSayasamutthakSAyikasamyakatvena vA draSTavyo, nirvacanaM samyagdRSTirdvividhaH prajJaptaH, tadyathA-'sAdyaparyavasitaH' eSa kSAyike samyakatve utpAdite sativeditavyaH, tasya pratipAtAbhAvAt, 'sAdisaparyavasitaH eSakSAyopazamikAdisamyakatvApekSayA, tatra yo'sau sAdisaparyavasitaH samyagdRSTiH sajaghanyenAntarmuhUrta, parato mithyAtvagamanAt, utkarSataH SaTSaSTiH sAgaropamANi sAtirekANi, tatra yadi vAradvayaM vijayAdiSu caturvapratipatitasamyakatva utkRSTasthitiko deva utpadyate velAtrayaM vA'cyutadevaloke tato devabhavairevaSaTSaSTiH sAgaropamANi paripUrNAni bhavanti, ye tu manuSyabhavAH samyakatvasahitAlaste'dhikA iti taiH sAtirekANIti, uktaMca-"do vAre vijayAisu gayassa tinni'ccue ahava tAI / aharegaM narabhaviyaM" iti 'micchAdiTThINaMbhaMte!' ityAdi, mithyA-viparyastA dRSTiH-jIvAradivastutattvapratipattiryasya
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 prajJApanAupAGgasUtram-2-18/-/9/481 bhakSitahapUrapuruSasyasitepItapratipattivatsa mithyASTiH, nanumithyASTirapikazcidbhakSyaM bhakSyatayA jAnAti peyaM peyatayA manuSyaM manuSyatayA pazuMpazutayA tataHsa kathaM mithyASTiH?, ucyate, bhagavati sarvajJe tasya pratyayAbhAvAt, iha hi bhagavadarhapraNItaM sakalamapi pravacanArthamabhirocayamAno'pi yadi tadgatamekamapyakSaraM na rocayati tadAnIpyeSa mithyASTirevocyate, tasya bhagavati sarvajJe pratyayanAzataH, uktNc||1|| "sUtroktasyaikasyApyarocanAdakSarasya bhavati naraH / mithyASTiH sUtraM hi naH pramANaM jinaabhihitm||" kiM punaH zeSo bhagavadarhadabhihitaM yathAvad jIvAjIvAdivastutattvapratipattivikalaH, nanu sakalapravacanAbhirocanAt tadgatakatipayArthAnAM cArocanAdeSa nyAyataH samyagmithyASTireva bhavitumarhatikathaM mithyASTiH?, tadasat, vastutattvAparijJAnAt, iha yadA sakalaM vastu jinapraNItatayA samyak zraddhate tadAnImasau samyagdRSTiryadA tvekasminnapivastuni paryAye vA matidaurvalyAdinA ekAntena samyakparijJAnamithyAparijJAnAbhAvato nasamyakzraddhAnaMnApyekAntato vipratipattiH tadA samyagmithyASTiH, uktaM ca zatakabRhacUrNI-"jahA nAlikerIdIvavAsissa khuhAiyassavi ettha samAgayassa purisassa oyaNAie anegavihe Dhoie tassa AhArassa uvariMnaruIna yaniMdA, jeNa teNa so oyaNAio AhAro na kayAi diTTho nAvi suo, __evaMsammAmicchaddihissavijIvAipayatthANaMuvariMnayaruInAviniMdA"tti, yadApunarekasmitrapivastuni paryAyavAekAntato vipratipadyate tadA mithyAdhaSTirevetyadoSaH, sacatrividhaH, tadyathAanAdyaparyavasito'nAdisaparyavasitaHsAdisaparyavasitazca, tatra yaH kadAcanApisamyakatvaMnAvApyastati so'nAdyaparyavasitaH, yastvavApsyati so'nAdisaparyavasitaH, yastusamyakatvamAsAdya bhUyo'pi mithyAtvaMyAti sasAdisaparyavasitaH, sacajaghanyenAntarmuhUrta, tadanantaraMkasyApi bhUyaH samyaktvAvApteH, utkarSato'nantaM kAlaM, tamevAnantaM kAlaM dvidhA prarUpayati kAlataH kSetratazca, tatra kAlato'nantAutsarpiNyavasarpiNIryAvat, kSetrato'pArddhapudgalaparAvartadezonaM,atra kSetrata iti nirdezAt kSetrapudgalaparAvataH parigrAhyo, natudravyapudgalaparAvadiyaH, evaM pUrvottaratrApica bhAvanIyaM, 'sammAmicchAdiTThINa'mityAdi, samyagmithyASTiyasyAsau samyagmidhyASTiH sajaghanyata utkarSatovAantarmuhUrta, parato'vazyaMtatpariNAmavidhvaMsAt, tathAjIvasvAbhAvyAt / gataM samyakatvadvAramidAnI jJAnadvAraM, tatredamAdisUtram -:padaM-18, dAraM-10:- "jJAnaM":mU. (482) nANI NaM bhaMte! nANitti kAla0, go0! nANI duvidhe paM0, taM0-sAtIte vA apajavasite sAie vA sapajavasite, tattha NaM je se sAdIe sapaJjavasite se jahanneNaM aMto0 ukko0 chAvaDiM sAgarovamAiM sAiregAI, AbhinibohiyanANI NaM pucchA, go0 ! evaM ceva, evaM suyanANIvi, ohinANIvi evaM ceva, navaraM jahanneNaM egaM samayaM, manapajjavanANI NaM bhaMte ! puc" manapajjavanANitti kAlato0, go0! jaha0 egasamayaMukko0 desUNA puvakoDI, kevalanANI NaMpucchA, go0! sAtie apajjavasite annANI matiannANI sutaannANI pucchA, go0 ! annANI maiannANI suyaannANI
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-18, uddezakaH-, dvAraM-10 101 tividhe paM0, taM0-aNAie vA apajjavasie aNAdIe vA sapajjavasite sAdIe vA sapajjavasite, tatthaNaMje se sAdIe sapajjavasite se jaha0-aMto0 ukko0 anaMtaM kAlaM, anaMtAo ussappiNiosappiNIo kAlato khettao avaDDapoggalapariyaTTU desUNaM, vibhaMganANI NaM bhaMte ! pucchA, go0 ! jahanneNaM egaM samayaM ukkoseNaM tettIsaM sAgarovamAiM desUNAte puvvakoDIte abbhhitaaii| vR. 'nANI NaM bhaMte' ityAdi, jJAnamasyAstIti 'ato'nekasvArA ditIn, sa dvidhA sAdyaparyavasitaH sAdisaparyavasitazca, tatra kevalajJAnApekSayA sAdyapareyavasitaH, pratipAtAbhAvAt, zeSajJAnApekSayA sAdisarpayavasitaH,zeSajJAnAnAMpratiniyatakAlabhAvitvAt, sajaghanyenAntarmuhUrta, paratomithyAtvagamanena jJAnapariNAmApagamAt, utkarSataH SaTSaSTisAgaropamANi sAtirekANiyAvat, tAni samyagdRSTeriva bhAvanIyAni, samyagdRSTereva jJAnitvAt, ____ AbhinibodhikajJAnisUtre evaMceva'ttiyathA sAmAnyato jJAnI sAdisaparyavasitojaghanyata utkarSatazcoktastathA''bhinibodhikajJAnyapi vaktavyaH, sacaivaM-'jaha0 aMto0 ukko0 chAvaTThI sAgarovamAiMsAtiregAI evaM zrutajJAnyapi, avadhijJAnyapyevaM, navaraMsajaghanyata ekasamayaMvaktavyaH kathamekasamayatA'vadhijJAnasyeti cet ?, ucyate, iha tiryakpaJcendriyo manuSyo devo vA vibhaGgajJAnI san samyakatvaM pratipadyate, tasya ca samyakatvapratipattisamayeevasamyakatvabhAvato vibhaGgajJAnamavadhijJAnaMjAtaM, taccayadAdevasyacyavanena maraNenAnyasyAnyathA vA'nantarasamaye pratipatatati tadA bhavatyavadhijJAnasyaikasamayatA, utkarSataHsAtirekANi SaTSaSTiM sAgaropamANi yAvat, tAni cApratititAvadhijJAnasya vAradvayaM vijayAdiSu gamanena vAratrayamacyutadevalokagamanena vA veditavyAni, manaHparyavajJAnina ekasamayatA saMyatasyApramattAdvAyAM vartamAnasya manaHparyayajJAnamutpAdyAnantarasamaye kAlaM kurvato bhAvanIyA, utkarSata dezonA pUrvakoTI, tata UrdhvaMsaMyamAbhAvena manaHparyava-jJAnasyApyabhAvAt, kevalajJAnI sAdyasaparyavasitaH, pratipAtAbhAvAt, / ___ajJAnI trividhaH, tadyathA-anAdyaparyavasito'nAdisaparyavasitaH sAdisaparyavasitazca, tatra yasya kadAcanApi jJAnalAbho na bhAvI so'nAdyaparyavasito, yastu jJAnamAsAdayiSyati so'nAdisaparyavasitaH, yaH punanimAsAdya bhUyo mithyAtvagamanenAjJAnitvamadhigacchati sa sAdisaparyavasitaH,sacajaghanyenAntarmuhUrta, parataHsamyakatvasyAsAdanenAjJAnitvapariNAmApagamasambhavAt, utkarSato'nantaM kAlamityAdi prAgvat, tata UrdhvamavazyaM samyakatvAvApterajJAnitvApagamAt, evaMmatyajJAnI zrutAjJAnI ca trividhobhAvanIyaH,vibhaGgajJAnIjaghanyataekasamayaM, kathamiti cet ?, ucyate, kazcittiryakpaJcendriyo manuSyo devo vAsamyagdRSTitvAdavadhijJAnI san mithyAtvaM gatastasmiMzca mithyAtvapratipattisamaye mithyAtvaprabhAvato'vadhijJAnaM vibhaGgajJAnIbhUtaM, "AdAyatrayamajJAnapi bhavati mithyAtvasaMyukta"miti vacanAt, tato'nantarasamaye devasya cyavanenAnyasya maraNenAnyathA vA tadvibhaGgajJAnaM paripatati, tata evamekasamayatA vibhaGgajJAnasya, utkarSatastrayastriMzatsAgaropamANi dezonapUrvakoTyabhyadhikAni, tathAhi-yadi kazcinmithyAdRSTistiryapaJcendriyo manuSyo vA pUrvakoTyAyuH katipayavarSAtikrame
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 prajJApanAupAGgasUtram-2-18/-/10/482 vibhaGgajJAnI jAyate, jAtazca sannapratipatitavibhaGgajJAna evAvigrahagatyA saptamanarakapRthivyAM trayastriMzatsAgarovapamasthitiko nairayiko jAyate tadA bhavati yathoktamutkRSTaM mAnaM, tata UrdhvaMtu samyakatvapratipattyA'vadhijJAnabhAvataHsarvathA'pagamAdvA tdvibhnggjnyaanmpgcchti|gtNjnyaandvaarm, idAnIM darzanadvAra, tatredamAdisUtram -: padaM - 18, dAraM-11- "darzana" :mU. (483) cakkhudasaNINaMbhaMte! pucchA, go0!jaha0 aMto0 ukkoseNaMsAgadarovamasahassaM sAtiregaM, acakkhudaMsaNINaM bhaMte ! acakkhudaMsaNitti kAla0, go0! acakkhudaMsaNI duvihe paM0, taM0-aNAdIe vA apajjavasite aNAdIe vA sapajjavasie, ohidaMsaNI NaM pucchA, go0 ! jaha0 egaM samayaM ukko0 do chAvaTThIo sAgarovamANaM sAiregAo, kevaladaMsaNI NaM pucchA, go0! sAtIe apnyjvsite|| vR.cakkhudaMsaNINaMbhaMte!' ityAdi, iha yadAtrIndriyAdizcaturindriyAdiSUtpadyatatra cAntarmuhUrta sthitvA bhUyo'pitrIndriyAdiSumadhye utpadyatetadA cakSurdarzanIantarmuhUrtalabhyate, utkarSataH sAtirekaM sAgaropamasahana, taccaturindriyatiryakpaJcendriyanairayikAdibhavabhramaNenAvasAtavyam, acakSurdarzanI anAdyaparyavasito yo kadAcidapi na siddhibhAvamadhigamiSyati, yastvadhigantA so'nAdisaparyavasitaH, tathA tiryakpaJcendriyo manuSyo vAtathAvidhAdhyavasAyAdavadhidarzanamutpAdyAnantarasamaye yadi kAlaM karoti tadA'vadhidarzanaM pratipatati, tadA'vadhidarzanina ekasamayatA, utkarSato'vadhidarzanI dviSaTSaSTI sAgaropamANi sAtirekANi, kathamiti cet ?, ucyate, iha kazcidvibhaGgajJAnI tiryakpaJcendriyo manuSyo vA'pratipatitavibhaGgajJAna evAvigrahagatyA'dhaHsaptamanarakapRthivyAM trayastriMzatsAgaropamasthiti rayiko jAtaH, tatra codvartanApratyAsattikAle samyakatvamutpAdya tataH paribhraSTasatato'pratipatitena vibhaGgajJAnena pUrvakoTyAyuSkeSu tiryakpaJcendriyeSu samutpannastatraca paripUrNa svAyuH pratipAlya punarapratipatitavibhaGga evAdhaHsaptamapRthivyAMtrayastriMzatsAgaropamasthitiko nairayikojAtastatrApicovRttipratyAsattausamakatvamAsAdya parityajati, tatobhUyo'pyapratipatitavibhaGgaevapUrvakoTyAyuSkeSutiryakpaJcendriyeSujAtastadevamekA SaTSaSTiH sAgaropamANAmabhUta, sarvatraca tiryasUtpadyamAno'vigraheNotpadyate, vigrahe vibhaGgasya tiryakSu manuSyeSuca niSedhAt, yadvakSyati-"vibhaMganANI paMciMdiyatirikkhajoNiyA maNUsA AhAragA no anAhAragA" iti, Aha-kiM samyakatvameSo'pAntarAle pratipAdyate ?, ucyate, iha vibhaGgasya sthitirutkarSato'pi trayastriMzatsAgaropamANi dezonapUrvakoTyabhyadhikAni, tathA coktaM prAk-"vibhaMganANI jaha0 egaM samayaM ukko0 tettIsaM sAgarovamAiMdesUNAe puvvakoDIe abbhahiyAI" iti, tata etAvantaMkAlamavicchedena vibhaGgasyAprApyamANatvAt apAntarAle samyakatvaMpratipAdyate, tato'pratipatitavibhaGga eva manuSyatvamavApya saMyama pAlayitvA dvau vArau vijayAdiSUtvadyamAnasya dvitIyA SaTSaSTiH sAgaropamANAM samyagdaSTerbhavati, evaM dve SaTSaSTI sAgaropamaNamavadhidarzanasya, atha vibhaGgAvasthAyAmavadhidarzanaM karmaprakRtyAdiSupratiSiddhaM tataH kathamiha vibhaGgetadbhAvyate?, naiSa doSa, sUtre vibhaGge'pyavadhidarzanasya pratipAditatvAt, tathA hyayaM sUtrAbhiprAyaH-vizeSaviSayaM
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-18, uddezakaH, dvAraM-11 103 vibhaGgajJAnaM sAmAnyaviSayamadhidarzanaM, yathA samyagdRSTeH vizeSaviSayamavadhijJAnaM sAmAnyaviSayamavadhidarzanamucyate kevalaM vibhaGgajJAninopyavadhidarzanaM, yathA samyagdRSTeH vizeSaviSayamavadhijJAnaM sAmAnyaviSayamavadhidarzanamucyata kevalaM vibhaGgajJAninopyavadhidarzanamanAkAramAtratvenAviziSTatvAt avadhijJAnino'vadhidarzanatulyamiti tadapyavadhidarzanamucyate, na vibhaGgadarzanamiti, Ahaca mUlaTIkAkAro'pyetadbhAvanAyAm-"daMsaNaMca vibhaMgohINaMjato tulmeva, ato cevadochAvaTThIosAiregAo' iti, tato'smAbhirapi vibheGge'vadhidarzanaMbhAvitaM, kArmagranthikAH punarAhuH yadyapi sAkAretaravizeSabhAvena vibhaGgajJAnamavadhidarzanaMcapRthagastitathApinasamyagnizcayo vibhaGgajJAnena, mithyAtvarUpatvAt, nApyavadhidarzanena tasyAnAkAramAtratvAdataHkiMtenapRthagvivakSitenApIti tadabhiprAyeNa na vibhaGgAvasthAyAmavadhidarzanaM, nacaitat svamanISikAvijRmbhitaM, pUrvasUribhirapyevaM matavibhAgasya vyavasthApitatvAt, uktaM ca vizeSaNavatyaM jinbhdrgnnikssmaashrmnnpuujyaapaadaiH||1|| "sutte vibhaMgassavi parUviyaM ohidasaNaM bhuso| kIsa puNo paDisiddhaM kmmppgddiipgrnnNmi|| // 2 // vibhaMgevi darisaNaM sAmaNNavisesavisayao sutte| taMca'visiTThamanAgAramettaM to'vhivibhNgaannN|| kammapagaDImayaM puna saagreyrvisesbhaavevi| na vibhNgnaanndNsnnvisesnnmnnicchyttnno|" iti, anyetuvyAcakSate-kiMsaptamanarakapRthivInivAsinArakakalpanayA?, sAmAnyenaivanArakatiryagnarAmarabhaveSu paryaTataH khalvavadhivibhaGgau etAvantaM kAlaM bhavatastata urdhvaMbhapavarga iti / kevaladarzaninaH sUtraM kevalajJAninaH suutrvdbhaavniiyN,| gataM darzanadvAram, idAnIM saMyatadvAraM, tatredamAdisUtrama -padaM- 18, dAraM-12 "saMyataH" :mU. (484) saMjaeNaMbhaMte! saMjatettipucchA, go0! ja0 egasamayaM ukko0 desUrNapuvakoDiM, asaMjateNaMbhaMte! asaMjaetti, pucchA, go0! asaMjatetividhepaM0, taM0-aNAtIevAapajjavasite aNAtIe vA sapaJjavasite sAtIe vA sapajjava site, tatthaNaMje se sAtIe sapajjavasite se jaha0 aM0 ukko0 anaM0 anaMtAo ussappiNiosappiNIo kAlao khettato avaDaM poggalapariyaTTa desUNaM, saMjatAsaMjate NaM pucchA, go0 ! jaha0 aMto0 ukko0 desUNaM puvvakoDiM, nosaMjatenoasaMjatenosaMjatAsaMjate NaM pucchA, go0! sAdIe apjjvsite|| vR. 'saMjae NaM bhaMte' ityAdi, jaghanyata ekasamayatA saMyatasya cAritrapariNAmasamaya eva kasyApi kAlakaraNAt, asaMyatastu tridhA-anAdyaparyavasito'nAdisaparyavasitaH sAdisaparyavasitazca, tatrayaH saMyamaMkadAcanApinaprApsyati so'nAdyaparyavasito, yastuprApyasyati so'nAdisaparyavasito, yastu saMyamaM prApya tataH paribhraSTaH sa sAdisaparyavasitaH, saca jaghanyenAntarmuhUrta, tataH paraMkasyApipunarapi saMyamapratipattibhAvAtU, utkarSato'nantaMkAlamityAdiprAgvattataUrdhvamavazyaM saMyamaprAptiH,
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 prajJApanAupAGgasUtram-2-18/-/12/484 saMyatAsaMyato-dezavirataH, sa ca jaghanyato'pyantarmuhUrta dezaviratipratipattyupayogasya, jaghanyato'pyAntarmIhUrtikatvAt, dezaviratirhi dvividhatrividhAdibhaGgabahulA tatastapratipattau jaghanyenApyantarmuhUrtalagati, sarvaviratistu sarvaMsAvadhamahaMna karomItyevaMrUpAtatastatpratipattyupayoga ekasAmayiko'pi bhavatIti prAk saMyatasya ekasamayatoktA, yastu na saMyato nApyasaMyato nApi saMyatAsaMyataH sa siddha iti sAdyaparyavasita iti / gataM saMyatadvAram, -padaM-18, dAraM-13 "upayogaH":mU. (85) sAgarovaogovautte NaM bhaMte ! pucchA, go0 ! jaha0 ukke0 aMto0 / anAgArovauttevi, evaM cev| vR. idAnImupayogadvAraM, tatredamAdisUtram-'sAgArovaogovautteNaM bhaMte!' ityAdi, iha saMsAriNAmupayogaH sAkAro'nAkAro vA, jaghanyato'pyAntarmuhUrtikaH utkarSato'pi, tataHsUtradvaye'pijaghanyata utkarSatazcAntarmuhUrtamuktaM, yastu kevalinAmuktaH ekasAmayika upayogaH sa iha na vivakSita iti| gataM upayogadvAraM, idAnImAhAradvAraM, tatredamAdisUtram ___-padaM-18, dAraM 14:mU. (486) AhAraeNaMbhaMte! pucchA, go0! AhAraeduvidhe0 paM0, taM0-chaumatthaAhArae ya kevaliAhArae ya, chaumatthaAhArae NaM bhaMte ! chaumatthAhAraetti kAla0?,go0 ! ja0 khuDDAgabhavaggahaNaMdusamayaUNaMukko0 asaMkhejaMkAlaM asaMkhejjAoussappiNIosappiNIto kAlato khettato aMgulassa asaMkhejatibhAgaM, kevaliAhArae NaM bhaMte ! kevaliAhAraetti kAlato0?, go0 ! jaha0 aMto0 u0 desUNaM puvv0| ___anAhAraeNaM bhaMte! anAhAraetti0?, go0! anAhArae du0paM0, taM0-chaumatthaanAhArae ya kevalianAhArae ya, chaumatthaanAhAraeNaM bhaMte! pucchA, go0! jaha0 egasamayaM ukko0 do samayA, kevalianAhAraeNaM bhaMte! kevali0?, go0! kevalianAhArae duvidhe paM0, taM0-siddhakevalianAhArae yabhavatthakevalianAhArae ya, siddhakevalianAhAraeNaMpucchA, go0! sAdIe apajjavasie, bhavatthakevalianAhArae NaM bhaMte ! pucchA, go0 ! bhavatthakevalianAhArae duvidhe paM0, taM0-sajogibhavatthakevalianAhArae ajogibhavatthakevalianAhArae ya, -sajogibhavatthakevalianAhArae NaM bhaMte ! pucchA, go0 ! ajahannamanukkoseNaM tinni samayA, ajogibhavatthakevaliaNAhAraeNaM pucchA, go0 ! jaha0 ukko0 aNto0| vR. AhArageNaMbhaMte!' ityAdi sugama, navaraM jahanneNaMkhuDDAgabhavaggahaNaMdusamaUNa'miti iha yadyapi catuHsAmayikI paJcasAmayikI ca vigrahagatirbhavati, Aha c||1|| "ujuyA ya egavaMkA, duhatovaMkA gatI viNiddiTTA / jujjai ticauvaMkAvi nAma cupNcsmyaao||" iti tathApibAhulyena dvisAmayikI trisAmayikI vApravartatenacatuH-sAmayikI paJcasAmayikI vA pravartate tato na te vivakSite, tatrotkarSatastrisAmayikyAM vigrahagatau dvAvAdyau samayAvanAhAraka
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM - 18, uddezaka:-, dvAraM - 14 105 ityAhArakatvacintAyAM kSullakabhavagrahaNaM tAbhyAM nyUnamuktaM, Rjugatirekavakragatizca na vivakSitA, sarvajaghanyasya paricintyamAnatvAt, utkarSato'saGghayeyakAlamityAdi sugamaM, navaraM etAvataH kAlAdUrdhvamavazyaM vigrahagatirbhavati, tatra cAnAhArakatvabhityanantaM kAlamiti noktaM / kevalisUtraM sugamaM, chadmasthAnAhArakasUtre 'ukkoseNaM do samayA' iti trisAyikI vigrahagatimadhikRtya, catuHsAmayikI paJcasAmayikI ca vigrahagatirna vivakSitetyabhihitamanantaraM, sayogibhavasthakevalianAhArakasUtre trayaH samayA aSTasAmayikasya kevalisamudghAtasya tRtIyacaturthapaJcamarUpAH, uktaM ca 119 11 " daNDaM prathame samaye kapATaNatha cottare tathA samaye / manthAnamatha tRtIye lokadhyApI caturthe tu // saMharati paJcame tvantarANi manthAnamatha tathA SaSThe / saptamake tu kapATaM saMharati tato'STame daNDam // audArikaprayoktA prathamASTamasamayorasAviSTaH / mizraudArikayoktA saptamaSaSThadvitIyeSu // kArmaNazarIrayogI caturthake paJcame tRtIye ca / samayatraye'pi tasmin bhavatyanAhArako niyamAt // " iti -gatamAhAradvAraM, adhunA bhASAdvAramAha -: padaM - 18, dAraM - 15 "bhASA" : mU. (487) bhAsae NaM pucchA, go0 ! jahanneNaM egaM samayaM ukko0 aMto0, abhAsae NaM pucchA, go0 ! abhAsae tividhe paM0, taM0- aNAie vA apajavasie aNAie vA sapajjavasie sAie vA sapajjavasie, tattha NaM je se sAie vA sapajjavasite se jahanneNaM aM0 u0 vaNapphaikAlo vR. 'bhAsae NaM bhaMte!' ityAdi, iha jaghanyata ekasamayatA utkarSata AntarmuhUrttikatA ca vAgyogina ivAvasAtavyA, abhASakastrividhastadyathA - anAdyaparyavasitaH anAdisaparyavasitaH sAdisaparyavasitazca, tatra yo na jAtucidapi bhASakatvaM prApsyati so'nAdayaparyavasito yastvavApsyati so'nAdisaparyavasitaH, yastu bhASako bhUtvA bhUyo'pyabhASako bhavati sa sAdisaparyavasitaH, saca jaghanyonAntarmuhUrtaM bhASitvA kaJcitkAlamavasthAya punarbhASakatvopalabdheH athavA dvIndriyAdibhASaka ekendriyAdiSvabhASakeSUtpadya tatra cAntarmuhUrta jIvitvA punavarapi yadA dvIndriyAdirevotpadyate tadA jaghanyato'ntarmuhUrtamabhASakaH, utkarSato vanaspatikAlaH, sa ca prAgevokta iti nopadarzyate / gataM bhASakadvAraM, idAnIM parItadvAraM, // 2 // // 3 // 118 11 -: padaM - 18, dAraM - 16 "parita : mU. (488) parittae NaM pucchA, go0 ! paritte duvihe paM0 taM0 - kAyaparite ya saMsAraparitte ya, kAyaparitte NaM pucchA, go0 ! jaha0 aMto0 ukko0 asaM0 puDhavikAlo asaMkhejjAo ussappiNiosappiNIto, saMsAraparitte NaM pucchA, go0 ! ja0 aMto0 u0 anaMtaM kAlaM jAva avaDDuM paNoggalapariyadvaM deNaM / aparitte NaM pucchAM, go0 ! aparitte du0 paM0 taM0 - kAya aparitte ya saMsAraa0, kAya aparitte NaM pucchA, go0 ! ja0 aMto0 u0 vaNassaikAlo, saMsAra aparitte NaM pucchA, go0 !
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 prajJApanAupAGgasUtram - 2 - 18/-/16/488 saMsAra aparitte du0 paM0 taM0 - aNAdIe vA sapajjavasite aNAdIe vA apajavasite, noparitteno aparitte NaM pucchA, go0 ! sAdIe apajjavasite, vR. parIto dvividhaH - kAyaparItaH saMsAraparItazca tatra yaH pratyekazarIrI sa kAyaparIto, yastu samyakatvAdinA kRtaparimitasaMsAraH sa saMsAraparItaH, kAyaparIto jaghanyato'ntarmuhUrttaM, sa ca yadA kazcinnigodAduddhRtya pratyekazarIriSu samutpadya ca tatra cAntarmuhUrttasthitvA bhUyo'pi nigodeSUtpadyate tadA labhyate, utkarSato'saGghatyeyaM kAlaM, sacAsaGghatyeyaH kAlaH pRthivIkAlo, yAvAn pRthivIkAyikakAyasthitikAlastAvAnveditavya ityarthaH, tameva kAlato nirUpayati-asaGghayeyA utsarpiNyavasarpiNyaH, saMsAraparIto jaghanyato'ntamuhUrta tata UrdhvamantakRtkevalitvayogena muktibhAvAt, utkarSato'nantaM kAlaM, tameva nirUpayati'anaMtAo' ityAdi prAgvat, tata UrdhvamazyaM muktigamanAt, kAyAparIto'nantakAyikaH, saMsArAparItaH samyakatvAdinA akRtaparimitasaMsAraH, kAyAparIto jaghanyenAntarmuhUrttaM, saca yadA sakazcitpratyekazarIribhya uddhR tya nigodeSu samutpadyate tatra cAntarmuhUrtta sthitvA bhUyo'pi pratyekazarIriSUtpadyate tadA'vasAtavyaH, utkarSato vanaspatikAlo vAcyaH, sa ca prAgevopadarzitaH, tata UrdhvaM niyamAttat uddhR teH, saMsArAparIto dvidhA - anAdyaparyavasito yo na kadAcanApi saMsAra - vyavacchedaM kariSyati, yastu kariSyati so'nAdisaparyavasitaH, noparItono aparItazca siddhaH, sa ca sAdyaparyavasita eva / -: padaM - 18, dAraM - 17 "paryApta" : mU. (489) pajattaeNaM pucchA, go0 ! ja0 aM0 u0 sAgarovamasatapuhuttaM sAtiregaM, apajjattae NaM pucchA, go0 ! ja0 u0 aMto0, nopaJjattaeno apajattae NaM pucchA, go0 ! sAdIe apajjavasite bR. paryAptadvAre paryApto jaghanyenAntarmuhUrttaM, tata UrdhvamaparyAptatvaprasakteH, utkarSataH sAtirekaM sAgaropamazatapRthakatvaM etAvantaM kAlaM paryAptalabdhyavasthAnasambhavAt, aryApto jaghanyata utkarSatazcAntarmuhUrta, tata UrdhvamavazyaM paryAptalabhdhyutpatteH, noparyAptono aparyAptazca siddhaH, saca sAdyaparyavasitaH, siddhatvasyApracyuteH / " -: padaM - 18, dAraM - 18 "sUkSmaM" : mU. (490) suhume NaM bhaMte! suhumitti pucchA, go0 ! ja0 aMto0 u0 puDhavikAlo, bAdare NaM pucchA, go0 ! ja0 aM0 u0 asaMkhejjaM kAlaM jAva khettao aMgulassa asaMkhejjati bhAgaM, nosuhumanobAdare NaM pucchA, go0 ! sAdIe apaJjavasite vR. sUkSmadvAre sUkSmasUtre utkarSataH pRthivIkAla iti, yAvAn pRthivIkAyikakAyasthitikAlastAvAn vaktavyaH / bAdarasUtraM sugamaM, anayozca bhAvanA prAgeva kRtA, nosUkSmonobAdarazca siddhastataH sAdyaparyavasitaH / -: padaM - 18, dAraM - 19 "saMjJI" : mU. (491) saNNI NaM bhaMte! pucchA, go0 ! ja0 aMto0 u0 sAgarovamasatapuhuttaM sAtiregaM, asaNNI NaM pucchA, go0 ! ja0 aMto0 ukko0 vaNassaikAlo, nosaNNInoasaNNI NaM pucchA, go0 ! sAdIe apajjavasite /
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ 107 padaM-18, uddezakaH-, dvAra-19 vR.saMjJidvAre saMjJisUtrejaghanyato'ntarmuhUrtemiti, yadA kazcijanturasaMjJibhya uvRttya saMjJiSu samutpadyate tatra cAntarmuhabartaM jIvitvA bhUyo'pi asaMjJiSUtpadyate tadA labhyate, utkRSaTaM sugamaM / asaMjJI jaghanyato'ntarmuhUrta, sa caivaM-kazcit saMjJibhya udvRttyAsaMjJiSUtpadyate, tatra cAntarmuhUrta sthitvA bhUyo'pi saMjJiSu madhye samAgacchati, utkarSato vanaspatikAlo, vanaspatikAyasyApyasaMjJigrahaNena grahaNAt nosaMjJinoasaMjJI na siddhaH, sa ca sAdyaparyavasitaH / - padaM-18, dAraM-20 "bhava0" :mU. (492) bhavasiddhie NaM pucchA, go0 ! aNAdIe sapaJjavasite, abhavasiddhie NaM pucchA, go0 ! aNAdIe apaJjavasite, nobhavasiddhienoabhavasiddhieNaM pucchA, go0! sAdIe apjjvsite| vR. bhavasiddhikadvAre 'bhavasiddhi Na'mityAdi, bhave siddhiryavasyAsau bhavasiddhiko bhavya ityarthaH, sacAnAdisaparyavasitaH, anyathA bhavyatvAyogAta, abhavasiddhako'bhavyaH, sacAnAdyaparyavasitaH, anyathA'bhavyatvAyogAt, nobhavyonoabhavyazca siddhaH, tataH sAdyaparyavasitaH / ___-padaM-18, dAraM-21 "asti" :mU. (493) dhammatthikAe NaM pucchA, go0! savvaddhaM, evaM jAva addhaasme| vR. astikAyAH paJcApi sarvakAlabhAvinaH, addhAsamayo'pi pravAhApekSayA, tata uktaM 'evaM jAva addhaasme'| - padaM- 18, dAraM-22 "carima" :mU. (194) carimeNaM pucchA, go0 ! aNAdIe sapajjavasite, acarime NaM pucchA, go0 ! acarime duvidhe paM0, taM0-aNAdIevAapajjavasitesAdItevA apajjavasite (pannavaNAebhagavaIe aTThArasamaM kAyaTThiinAmapayaM smtt)|| vR.caramobhavo bhaviSyatiyasya so'bhedAccaramo-bhavyastadviparIto'caramaH sacAbhavyastasya caramabhavAbhAvAt, siddhazca, tasyApi caramatvAyogAt, tatra caramo'nAdisaparyavasito'nyathA caramatvAyogAt, acaramo dvividho'nAdyaparyavasitaH sAdyaparyavasitazca, tatrAnAdiaparyavasito'bhavyaH, sAdyaparyavasitaH siddhH| padaM-18- samAptam muni dIparalasAgareNa saMzodhitA sampAditA prajJApanAupAGgasUtre aSTAdazapadasya malayagiriAcAryeNa viracitA TIkA prismaaptaa| padaM-19- samyaktva m / vR. 'tadevaM vyAkhyAtamaSTAdazaM padaM, sAmpratamekonaviMzatitamamArabhyate, asya cAyamabhisaMbandhaH-ihAnantarapade kAyasthitiruktA, atra tukasyAM kAyasthitau katividhAH samyagdRSTayAdibhedena jIvA bhavantIti cintyate, tatredaM sUtram
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAupAGgasUtram - 2- 19/-/-/495 mU. (495) jIvA NaM bhaMte! kiM sammadiTThI micchAdiTThI sammAmicchAdiTThI ?, goyamA ! jIvA sammadiTThIvimicchAdiTThIvi sammAmicchAdiTThIvi / evaM neraiyAvi / asurakumArAdi evaM ceva jAva thaNiyakumArA / 108 puDhavIkAiyA NaM pucchA, goyamA ! puDhavIkAiyA no sammadiTThI micchAdiTThI no sammAmicchAdiTThI, evaM jAva vaNassaikAiyA beiMdiyANaM pucchA, goyamA ! beiMdiyA sammadiTThI micchAdiTThI no sammAmicchAdiTThI, evaM jAva cauriMdiyA, paMciMdiyatirikkhajoNiyA maNussA vANamaMtarajoisiyavemANiyA ya sammadiTThIvi micchAdiTThIvi sammAmicchAdiTThIvi, siddhA NaM pucchA, goyamA ! siddhA sammadiTThI, no micchAdiTThI No sammAmicchAdiTTI / (pannavaNAbhagavaIe sammattapadaM samattaM) vR. 'jIvANaM bhaMte! kiM sammadiTThI' ityAdi sugamaM ApadaparisamApteH, navaraM sAsAdanasamyakatvayukto'pi sUtrAbhiprAyeNa pRthivyAdiSu notpadyate, "ubhayAbhAvo puDhavAiesu" iti vacanAt, dvIndriyAdiSu sAsAdanasamyaktvayukta upapadyate, tataH pRthivyAdayaH samyagdhSTayaH pratiSiddhAH, dvIndriyAdayo'bhihitaH, samyagmithyASTipariNAmaH punaH saMjJipaJcendriyANAM bhavati, na zeSANAM, tathAsvAbhAvyAt, ata ubhaye'pi samyagmithyAdRSTayaH pratiSiddhAH // padaM - 19 - samAptam padaM - 20 - " antakriyA" vR. vyAkhyAtamekonaviMzatitamaMpadaM, adhunA viMzatitamaM Arabhyate, asya cAyamabhisaMbandhaHihAnantarapade samyaktvapariNAma uktaH, atra tu pariNAmasAmyAd gatipariNAmavizeSo'ntakriyA'bhidhIyate, tatreyamAdau adhikAradvAragAthA mU. (496) neraiya aMtakiriyA anaMtaraM egasamaya uvvaTTA / titthagaracakki baladevavAsudevamaMDaliyarayaNA ya // " vR. 'neraiya aMtakiriyA' ityAdi, prathamato nairayikopalakSiteSu caturviMzatisthAneSu antakriyA cintanIyA / tato'nantaragatAH kimantakriyAM kurvanti paramparAgatA vA ? ityevamantaraM cintanIyaM, tato nairayikAdibhyo'nantaramAgatAH kiyanta ekasamayenAntakriyAM kurvantIti cintyate, tata 'uvvaTTA' iti udvR ttAH santaH kasyAM yonAvutpadyante iti vaktavyaM, tathA yata udvR - ttAstIrthakarAzcakravartino baladevA vAsudevA mANDalikAzcakravartino ratnAni ca senApatipramukhANi bhavanti tatastAni krameNa vaktavyAni iti dvAragAthAsaMkSepArthaH / vistarArthaM tu sUtrakRdeva vakSyati, tatra prathamato'ntakriyAmabhidhitsurAha -: padaM - 20, dAraM- 1 "nairayika" : mU. (497) jIve NaM bhaMte! aMtakiriyaM karejA ?, goyamA ! atthegaie karejA, atthegatie no karejA / evaM neraie jAva vemANie / neraie NaM bhaMte! neraiesu aMtakiriyaM karejjA ? goyamA ! no iNaTTe samaTTe / neraiyA NaM bhaMte
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM 20, uddezaka:-, dvAraM - 1 asurakumAresu aMtakiriyaM karejA ?, goyamA ! no iNaTTe smtttthe| evaM jAva vemANiesu / navaraM maNUsesu aMtakiriyaM karejjatti pucchA, goyamA ! atthegatie karejjA atthegatie no karejA / eve asurakumArA jAva vemaannie| evameva cauvIsaM 2 daMDagA bhavaMti / vR. 'jIve NaM bhaMte!' ityAdi, jIvo 'Na' miti vAkyAlaGkRtau bhadanta ! 'antakriyA' miti antaH - avasAnaM, tacca prastAvAdiha karmaNAmavasAtavyaM, anyatrAgame'ntakriyAzabda (vAcyatayA ta) sya rUDhatvAt, tasya kriyAkaraNamantakriyA-karmAntakaraNaM mokSa iti bhAvArthaH, "kRtsnakarmakSayAnmokSaH" iti vacanAt, tAM kuryAd ?, bhagavAnAha - gautama ! astyekako yaH kuryAt, astyekako yo na kuryAt, iyamatra bhAvanA - yastathAvidha- bhavyatpaparipAkavazato manuSyatvAdikAmavikalAM sAmagrImavApya tatsAmarthyasamudbhUtAtiprabalavI- ryollAsavazataH kSapaka zreNisamArohaNena kevalajJAnamAsAdyAdhAtInyapi karmANi kSapayet sa kuryAt, anyastu na kuryAt, viparyAyAditi / evaM nairayikAdicaturviMzatidaNDakakrameNa tAvad bhAvanIyA yAvad vaimAnikAH, sUtrapATha - stvevam-'neraie NaM bhaMte ! aMtakiriyaM karejA ?, goyamA ! atthegaie karejA atthegaie no karejjA' ityAdi / idAnIM nairayikeSu madhye vartamAno'ntakriyAM karoti kiM vA na karoti ? iti pipRcchiSuridamAha 109 -: padaM - 20, dAraM - 2 "aMtakriyA" : mU. (498) neraiyA NaM bhaMte! kiM anaMtarAgayA aMtakiriyaM kareti paraMparAgayA aMtakiriyaM kareMti ?, goyamA ! anaMtarAgayAvi aMtakiriyaM kareti paraMparAgayAvi aMtakiriyaM kareti / evaM rayaNappabhApuDhavineraiyAvi jAva paMkappabhApuDhavIneraiyA, dhUmappabhApuDhavIneraiyANaM pucchA, goyamA no anaMtarAgayA aMtakiriyaM pakareti, paraMparAgayA aMtakiriyaM pakareti, evaM jAva ahesattamApuDhavIneraiyA / asurakumArA jAva thaNiyakumArA puDhavI AuvaNassaikAiyAya anaMtarAgayAvi aMtakiriyaM pakareti paraMparAgayAvi aMtakiriyaM pakareti, teuvAubeiMdiyateiMdiyacauriMdiyA no anaMtarAgayA aMtakiriyaM pakareti paraMparAgayA aMtakiriyaM pakareti / sesA anaMtarAgayAvi aMtakiriyaM pakareti paraMparAgayAvi aMtakiriyaM pakareti / vR. 'neraie NaM bhaMte' ityAdi, bhagavAnAha - gautama ! nAmayarthaH samarthaH nAyamartho yuktyupapanna ityarthaH / kathamiti cet ?, ucyate, iha kRtsnakarmakSayaH prakarSaprAptAtsamyagdarzanajJAnacAritrasamu dAyAdbhavati, na ca nairayikAvasthAyAM cAritrapariNAmaH, tathA bhavasvAbhAvyAditi / evamasurakumArAdiSu vaimAnikaparyavasAneSu pratiSedho vaktavyaH / manuSyeSu tu madhye samAgataH san kazcidantakriyAM kuryAt, yasya paripUrNA cAritrAdisAmagrI syAt, kazcinna kuryAt, yastadvikala iti / evamasurakumArAdayo'pi vaimAnikaparyavasAnAH pratyekaM nairayikAdicaturviMzatidaNDakakrameNa vaktavyAH, tata evamete caturviMzatidaNDakAzcaturviMzatayo bhavanti // athaite nairayikAdayaH svasvanairayikAdibhavebhyo'nantaraM manuSyabhave samAgatAH santo'ntakriyAM kurvanti kiMvA tiryagAdibhavavyavadhAnena paraMparAgatA iti nirUpayitukAma Aha- 'neraiyA NaM bhaMte ityAdipraznasUtraM sugamaM, bhagavAnAha - gautama ! anantarAgatA api antakriyAM kurvanti paramparAgatA api, tatra ratnazarkarAvAlukApaGkaprabhAbhyo'nantarAgatA api paramparAgatA api, dhUmaprabhApRthivyA
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 prajJApanAupAGgasUtram-2-20/-/2/498 dibhyaH punaH paramparAgatA eva, tathAsvAbhAvyAta, enameva vizeSapratipipAdayiSuH sUtrasaptakamAha-evaM rayaNappabhApuDhavIneraiyAvi' ityAdi, sugamaM / asurakumArAdayaH stanitakumAraparyavasAnA; pRthivyabbanaspatayazcAnantarAgatAapiantakriyAM kurvantiparamparAgatA apyantakriyAM kurvanti, ubhayathA'pyAgatAnAM teSAmantakriyAkaraNAvirodhAt, tathA kevalacakSuSopalabdheH / tejovAyudvitricaturindriyAH paramparAgatA eva, na tvanantarAgatAH, tatra tejovAyUnAmAnantaryeNa manuSyatvasyaivAprApteH,dvIndriyAdInAMtutathAbhavasvAbhAvyAditi zeSAstu tiryakpaJcendriyAdayo vaimAnikaparyavasAnA anantarAgatA api paramparAgatA api / atha nairayikAdibhavebhyo'nantara bhagavatAH kiyanta ekasamaye'ntakriyAM kurvanti ityevaMrUpaM tRtIyaM dvAramabhidhitsurAha __-padaM-20, vAraM-3, "anaMtarAgatA" :ma. (499) anaMtarAgayA neraiyA egasamaye kevaiyA aMtakiriyaM pakareMti ?, goyamA! jahanneNaM ego vA do vA tini vA ukkoseNaM, dasa, rayaNappabhApuDhavIneraiyAvi evaM ceva, jAva vAluyappabhApuDhavI0, anaMta0 bhaMte ! paMkapabhApuDhavIneraiyA egasamayeNaM kevatiyA aMtakiriyaM pakareti?, goyamA! jahanneNaM ekko vA do vA tini vA ukkoseNaM cattAri, anaMtarAgayA NaM bhaMte! asurakumArA egasamaye kevatiA aMta0 pakareti ?, goyamA ! jaha0 ekko vA do vA tinni vA ukkoseNaM dasa, anaMtarAgayA NaM bhaMte! asurakumArIo egasa0 keva0 aMta0 pakareMti ?, goyamA jaha0 ekko vAdo vA titri vA ukkoseNaM paMca, evaM jahA asurakumArA sadevIyA tahA jAva thaNia0 anaMtarAgayA NaM bhaMte ! puDhavi0 egasamaye kevaiyA aMtakiriyaM pakareMti ?, goyamA ! jaha0 eko vA do vA tini vA, ukkoseNaM cattAri, evaM AukkAiyAvi cattAri, vaNassaikAiyA chacca, paMcidiyatirikkhajoNiyA dasa, tirikkhajoNiNIo dasa, maNussA dasa, maNussIo vIsa, vANamaMtarA dasa, vANamaMtarIo paMcasa joisiA dasa, joisiNIo vIsaM, vemANiA aTThasayaM, vemANiNIo viisN| vR. 'anaMtarAgayAMNaMbhaMte!' ityAdika nairayikabhavAdanantaraM-avyavadhAnena manuSyabhavamAgatA anantarAgatAH, nairayikA iti prAgbhavaparyAyeNaM vyapadezaH surAdiprAgbhavaparyAyapratipattivyudAsArthaH, evamuttaratrApi tattatrAgbhavaparyAyeNa vyapadeze prayojanaM cintanIyamiti / zeSaM kaNThayaM / samprati tata udvRttAH kasyAM yonAvutpadyante? iti caturthaM dvAramabhidhitsurAha -padaM-20, dAraM- 4 "udvartana":mU. (500) neraieNaM bhaMte! neraiehitoanaMtaraM uvvaTTittA neraiesuuvavajejjA?, goyamA no iNaDhe samaDhe, neraie NaM bhaMte ! neraiehito anaMtaraM uvvaTTittA asurakumAresu uvavajejjA ?, goyamA! no iNaDhe samaDhe / evaM niraMtaraM jAva caugidiesupucchA, goyamA! no iNaDhe samaDhe / neraie NaM bhaMte ! neraiehito anaMtaraM uvvaTTittA paMciMdiyatirikkhajoNiesu uvavajejA atyaMgatie uvavajejjA atthegaie no uvavajejA, jeNaMbhaMte ! neraiehito anaMtaraM paMciMdiyatirikkhajoNiesu uvava0 seNaM bhaMte! kevalipannattaM dhammalabhejA savaNayAe?, goyamA atthegatie labhejA atyaMgatie no labhejA,
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-28, uddezakaH-1, dvAra 211 - . -osankAraNaMpaDuccavaNNaokAlanIlAtiM gaMdhaodubhigaMdhAtirasaotittarasakaDuyAI phAsaokakkhaDaguruyasIyalukkhAiMtesiMporANevaNNaguNegaMdhaguNerasaMguNe phAsaguNevipariNAmaittA paripIlaittAparisADaittA parividdhaMsaittAanneapuvvevaNNaguNegaMdhaguNerasaguNephAsaguNeuppAittA AyasarIrakhettogADhe poggale savvappaNayAe AhAraM aahaareti| neraiyA NaM bhaMte ! savvao AhAreti savvao pariNAmaMti savvao UsasaMti savvao nIsasaMti abhikkhaNaMAhAreti abhikkhaNaMparINAmaMti abhikkhaNaMUsasaMti abhikkhaNaMnIsasaMti Ahaca AhAreMti Ahacca paraNIti Ahacca UsasaMti Ahacca nIsasaMti?, haMtA! go0 ! neraiyA savvato AhAreti evaM taM ceva jAva Ahacca nii0| neraiyANaM bhaMte ! poggale AhArattAte giNhatiM teNaM tesiM poggalANaM seyAlaMsi katibhAgaM AhAreti katibhAgaM AsAeMti?, go0! asaMkhejatibhAgaMA0 anaMtabhAgaM assAeMti, neraiyA NaM bhaMte ! je poggale AhArattAte giNhaMti te kiM sabve AhAreti no savve AhAreMti ?, go0! te savve aparisesae AhAreti / neraiyA gaMbhaMte 1 je poggale AhArattAe giNhaMti te NaM tesiM poggalAkIsattAe bhuJjo 2 pariNAmeti?, go0 ! sotiMdiyattAtejAva phAsiMdiyattAte aniTThattAte akaMtattAe anniTThattAe amaNuNNattAe amaNAmattAte anicchiyattAte abhijjhittAe ahattAte no uddhattAe dukkhattAte no suhattAte etesiM bhujo 2 prinnmNti| vR. 'neraiyANaMbhaMte 1' ityAdi, nairayikA bhadanta ! kiMsacittAhArAH-sacittamAhArayantIti sacittAhArAH,evamacittAhArA mizrAhArA ityapi bhAvanIyaM, bhagavAnAha-'gautame'tyAdi, iha vaikriyazarIriNo vaikriyazarIraparipoSayogyAn pudgalAnAhArayanti, te cAcittA eva sambhavantina jIvaparigRhItA ityacittAhArA na sacittAhArA nApi mizrAhArAH, evamasurakumArAdaya; stanitakumArAparyavasAnA bhavanapatayo vyantarA jyotiSkA vemAnikAca veditavyAH, audArikazarIriNaH punaraudArikazarIraparipoSayogyAn pudgalAnAhArayanti, te ca pRthivIkAyikAdipariNAmapariNatA itisacittAhArAacittAhAsa mizrAhArAzca ghaTante, tathAcAha-'orAliyasarIrA jAva maNUsA' ityAdi, audArikazarIriNaH pRthivIkAyikebhya Arabhya yAvanmanuSyAH, kimuktaM bhavati? -pRthivyaptedovAyuvanaspatirakUpAekendriyA dvitricatuHpaJcendriyA manuSyAzcaca etepratyekaM sacittAhArA apyacittAhArA api mizrAhArA api vaktavyAH / uktaH prathamAdhikAraH, samprati dvitIyAdInaSTamaparyantAn saptAdhikArAn caturvizatidaNDakakrameNa yugapadabhidhitsuH prathamato nairayikANAmabhidadhAti 'neraiyA Na'mityAdi, nairayikANamiti vAkyAlaGkAre, bhadanta ! AhArArthinaH, kAkvA'bhidhAnataH praznArthatvAvagatiH,bhagavAnAha-haMtetyAdi, hantetyanumatau anumatametat, gautama AhArArthino nairayikA iti, yadi AhArArthinastato bhadanta ! nairayikA Namiti pUrvavat 'kevaikAlassa'tti prAkRtatvAt tRtIyArthe SaSaaThI, kiyatA kAlena AhArArthaH-AhAralakSaNaM prayojanaM AhArAbhilASa itiyAvat samutpadyate?, bhagavAnAha-'gautama !' ityAdi, nairayikANAM dvividho-dviprakAraH AhAraH, tadyathA-AbhoganirvArttito'nAbhoganivartitazca, tatra AbhoganamAbhogaH-AlocanamabhisandhirityarthaH Abhogena nirvartitaH-utpAdita Abhoganirvartita
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 prajJApanAupAGgasUtram-2-20/-/4/500 kevaliprajJaptadharmazravaNazraddhAnAdavazyaMtayorbhAvAt, bhUyaH praznayati-yo bhadanta! AbhinidhikazrutajJAne utpAdayati sa saMcAejA zaknuyAt 'zIlaM brahmacaryaM 'vrataM citraMdravyAdiviSayanimarUpaM guNaM-uttaraguNaMbhAvanAdirUpaMviramaNaM-viratiratItasthUlaprANAtipAtAdeH pratyAkhyAnaM-anAgatasya sthUlaprANAtipAtAdereva, poSaM-dharmapoSaM dadhAti-karotItipoSadhaM-aSTamyAdiparvatasminnupavAsaH poSadhopavAsaH taM pratipattuM zaknuyAt ? / bhagavAnAha-'atthegaie' ityAdi, iha tirazcAM manuSyANAM ca bhavapratyayato'vadhirnopajAyate kintu guNataH, guNAzca zIlavratAdayo'syApi vidyante tataH kimasyAvadhijJAnamutpadyate kiM vAna? iti praznayati, 'je NaMbhaMte ityAdi, yasya zIlavratAdiviSayaviprakRSTapariNAmabhAvAt avadhijJAnAvaraNakarmaNaH kSayopazama upajAyate sa utpAdayet, zeSastu netyarthaH // avadhijJAnAntaraMcamanaHparyavajJAnaMdraSTavyaM, manaHparyavajJAnaMcAnagArasya bhavati "taMsaMjayassa savvappamAyarahiyassa vivihariddhimato" [tat saMyatasya sarvapramAdarahitasya vividharddhimataH] iti vacanAt, tato'nagAratAmeva praznayati-'jeNaM bhaMte!' ityAdi, muNDo dvidhA-dravyato bhAvatazca, dravyataH kezAdyapanayanena bhAvataHsarvasaGgaparityAgena, tatrehadravyamuNDatvAsaMbhavAdbhAvamuNDaH parigRhyate, muNDo bhUtvA agArAt-svAzrayarUpAd vinirgatya na vidyate agAraM-gRhaM dravyato bhAvatazca yasyAsI anagAraH tadbhAvo'nagAratAtAM pravrajituM zaknuyAt ? bhagavAnAha-nAyamarthaH samarthaH tirazcAMbhalasvabhAvAtaH tathArUpapariNAmAsaMbhavAt, anAgAratAyAabhAvemanaHparyavajJAnasya cAbhAvaH siddha eva / yathA ca tiryakpaJcendriyaviSayaM sUtrakadambakamuktaM tathA manuSyaviSayamapi vaktavyaM, navaraMmanuSyeSu sarvabhAvasaMbhavAtmanaHparyavajJAnakevalajJAnasatre adhike pratipAdayati-'jeNaMbhaMte saMcAejA muMDe bhavittA' ityAdi sugamaM, navaraM 'sijjhejjA' ityAdi, sidhyeta-samastANimaizvalAdisiddhibhAkbhavetbudhyeta-lokAlokasvarUpamazeSamavagacchetramucyate-bhavopagrAhikarmabhirapi, kimuktaM bhavati sarvaduHkhAnAmantaM kuryAt / vAnamantarajyotiSkavaimAnikeSu pratiSedho vaktavyaH, nairayikasya bhvsvaabhaavyaatrairyikdevbhvyogyaayurbndhaasNbhvaat|tdevN nairayikA nairayikAdicaturviMzatidaNDakakrameNa cintitAH, sAmpratamasurakumArAnnairayikAdicaturviMzatidaNDakakrameNa cintayati mU. (501) asurakumAreNaMbhaMte! asurakumArehito anaMtaraMuvvaTTittA neraiesu uvavajejjA goyamA! no iNaDhe samaDhe / asurakumAreNaM bhaMte! asurakumArehito anaMtaraMuvvaTTittA asurakumAresu uvavajejjA?, goyamA! no iNaDhe samaDhe, evaM jAva thnniykumaaresu| asurakumAreNaMbhaMte ! asurakumArehito anaMtaraM uvvaTTittA puDhavIkAiesu uvavajejA?, haMtA goyamA ! atthegaie uvavajejA atthegatie no uvavajejA / je NaM bhaMte ! uvavajejjA se NaM kevaliyaM dhamma labhejA savaNayAe?, goyamA! no iNaDhe samaDhe / evaM AuvaNassaisuvi / asurakumArA NaM bhaMte ! asurakumArehito anaMtaraM uvvaTTittA teuvAubeiMdiyateiMdiyacauridiesu uvavajejA ?, goyamA ! no iNaDhe samaTe, avasesesu paMcasu paMciMdiyatirikkhajoNiisu asurakumAresu jahA neraio, evaMjAva thnniykumaaraa| vR. 'asurakumArA NaM bhaMte !' ityAdi prAgvat, navaramete pRthivyabbanaspatiSvapyutpadyante,
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ pada-20, uddezakaH, dvAraM - 4 113 IzAnantadevAnAM teSUtpAdAvirodhAt, teSu cotpannA na kevaliprajJaptaM dharmaM labhante zravaNatayA, zravaNendriyasyAbhAvAt, zeSaM sarvanairayikavat, evaM 'jAva thaNiyakumArA' iti evamasurakumAroktena prakAreNa tAvadvaktavyaM yAvatstanitakumArAH / mU. (502) puDhavIkAieNaMbhaMte! puDhavIkAiehito anaMtaraMuvvaTTittAneraiesuuvavajejA goyamA! no iNaDhe samaDhe, evaM asurakumAresuvi, jAva thaNiyakumAresuvi / puDhavIkAieNaM bhaMte! puDhavIkAiehitoanaMtaraMuvvaTTitatA puDhavIkAiesu uvavajejjA?, goyamA! atyaMgatieuvavajejA atyaMgatie no uvavajejjA, jeNaM bhaMte ! uvavajejA seNaM kevalipannattaM dhamma labhejA savaNayAe?, goyamA ! no iNaDhe samaDhe / evaM AukkAiAdisu niraMtaraM bhANivvaM jAva curidiesuN|| paMciMdiyatirikkhajoNimaNussesu jahA neraie / vANamaMtarajoisiyavemANiesu paDiseho evaM jahA puDhavIkAo bhaNio taheva AukkAiovi, jAva vaNassaikAiovi bhaanniyvyo| teukkAieNaMbhaMte! teukAiehito anaMtaraM ubvaTTittA neraiesu uvavajejA ?, goyamA! no iNaDhe samaTe, evaM asurakumAresuvi, jAva thaNiyakumAresu, puDhavIkAiaAuvAuteuvaNabeiMdiyateiMdiyacauridiesu atthegatie No uvavajedjA, jeNaMbhaMte ! uvavajejA seNaM kevalipannattaM dhammalabhejA savaNayAe?, goyamA! no iNaDhe samaDhe |teukkaaiennNbhNte! teukAiehito anaMtaraMuvvaTTittApaMciMdiyatirikkhajoNiesuuvavajejA goyamA! atthegaie uvavajejA atthegaie no uvavajA, seNaM kevalipanattaM dhammaM labhejA savaNayAe?, goyamA! atyaMgaie labhejA atyegaie no labhejA, jeNaMbhaMte ! kevalipannattaM dhammalabhejA savaNayAe seNaM kevaliMbohiM bujjhejA?, goyamA no iNaDhe samaDhe // maNussavANamaMtarajoisiyavemANiesu puchA, goyamA! no iNaDhe samaDhe / evaM jaheva teukkAie niraMtaraM evaM vaaukaaievi| vR. pRthivIkAyikA nairayikeSu deveSu ca pratiSidhyante, teSAM viziSTamanodravyAsaMbhavatastIvrasaMklezavizuddhAdhyavasAyAbhAvAt, zeSeSutusarveSvapisthAneSu utpadyante, tadyogyAdhyavasAyasthAnasaMbhavAt, tatrApicatiryakpaJcendriyeSumanuSyeSucanairayikavadvaktavyaM, evamapkAyikA vanaspatikAyikAzca vktvyaaH| tejaskAyikA vAyukAyikAzcamanuSyeSvapi pratiSedhanIyAH, teSAmAnantaryeNaMmanuSyeSUtpAdAsaMbhavAt, asaMbhavazca kliSTapariNAmatayA manuSyagatimanuSyAnupUrvamanuSyAyurbandhAsaMbhavAt, tiryakpaJcendriyeSUtpannAH kevaliprajJaptaM dharmaM zravaNatayA labheran, zravaNendriyasya bhAvAt, punastAM kevalikI bodhiM nAvabudhyeran, sNklissttprinnaamtvaat| mU. (503) beiMdie NaM bhaMte ! beiMdiehito anaMtaraM ubvaTTittA neraiesu uvavajejA ?, goyamA ! jahA puDhavIkAiA / navaraM maNussesu jAva manapajjavanANaM uppADejA / evaM teiMdiyA cauridiyAvi jAva manapaJjavanANaM uppADejA / je NaM manapajavanANaM uppADejA se NaM kevalanANaM uppADejA ?, goyamA ! no iNaDhe smddhe| vR.dvitricaturindriyAH pRthivIkAyikavatdevanairayikavarjeSuzeSeSu sarveSvapisthAneSUtpadyante,
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 prajJApanAupAGgasUtram-2-20/-/4/503 navaraM pRthivIkAyikA manuSyeSvAgatA antakriyAmapi kuryuH te punarantakriyAM na kurvanti, tathAbhavasvabhAvAt, mana;paryajJAnaM punrutpaadyeyuH| mU. (504) paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM bhaMte ! paMciMdiyatirikkhajoNiehito anaMtaraM ubvaTTittAneraiesuanaMtaraMuvavajejjA?, goyamA! atthegaieuvavajejA atthegaie nouvavajejjA, seNaM kevalipannataM dhammaM labhejA savaNayAe?, goyamA! atthegaie labhejA atyegaie nolabhejA, jeNaM kevalipannataM dhammalabhejA savaNayAe seNaM kevaliM bohiM bujjhejA ?, goyamA! atyaMgatie bujjhejA atyaMgatie no bujjhejA, jeNaMbhaMte! kevaliMbohiM bujjhejA seNaM saddahejA pattiejjA roejA?, haMtAgoyamA! jAva roejjA, je NaM bhaMte ! saddahejjA0 se NaM AbhinibohiyanANasuyanANaohinANAI uppADejA ?, haMtAgoyamA! jAva uppADejA!,jeNaMbhaMte! AbhiNibohiyanANasuyanANaohinANAiMuppADejA seNaM saMcAejA sIlaM vA jAva paDivaJjittae?, goyamA! no iNaDhe samaDhe / evaM asurakumAresuvi, jAva thaNiyakumAresu / egidiyavigalidiesu jahA puddhviikaaiaa| paMciMdiyatirikkhajoNiesu maNussesuyajahA nerie| vANamaMtarajoisiyavemANiesujahAneraiesa uvavajjaipucchA bhaNiyA evaM maNussevi, vANamaMtarajoisiyavemANiesu jahA asurkumaare| vR.tiryakpaJcendriyA manuSyAzca sarveSvapi sthAneSUtpadyante, tadvaktavyatA ca pAThasiddhA / vAnamantarajyotiSkavaimAnikA asurakumArava bhaavniiyaaH| gataM caturthaM dvAraM / idAnIM paJcamaM tIrthakaratvavaktavyatAlakSaNaM dvAramabhidhitsurAha - padaM-20-vAraM-5"tIrthakara":ma. (505) rayaNappabhApuDhavIneraieNaMbhaMte! rayaNappabhApuDhavIneraiehitoanaMtaraMubaTTittA titthagarattaM labhejA ?, goyamA! atthegaie labhejA atyagaie no labhejA, se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vudhai-atyaMgaie labhejA atthegaie no labhejA ?, go0! ___ jassaNaM rayaNappabhApuDhavIneraiassa titthagaranAmagoyAiM kammAiMbaddhAiM puTThAiM nidhattAI kaDAiM paTTaviyAI niviTThAiM abhiniviTThAI abhisamannanAgayAiM udinnAiMno uvasaMtAI havaMti se NaM rayaNappabhApuDhavIneraie rayaNappabhApuDhavIneraiehiMto anaMtaraM uvvaTTittA titthagarattaM labhejA, jassa NaM rayaNappabhApuDhavIneraiyassa titthagaranAmagoyAiM no baddhAiMjAva no udinnAiM uvasaMtAI havaMti se NaM rayaNappabhApuDhavIneraie rayaNappabhApuDhavIneraiehito anaMtaraM uvvaTTittA tityagarataM no labhejA, se teNa?NaM goyamA! evaM vuccai-atyaMgatie labhejA atthegatie no labhejA / evaM sakkarappabhAjAvavAluyappabhApuDhavIneraiehito titthagarattaM lbhejaa| paMkappabhApuDhavIneraieNaM bhaMte ! paMkappabhA0 hiMto anaMtaraM uvvaTTittA titthagarattaM labhejA goyamA! no iNaDhe samaTe, aMtakiriyaM puNa karejA, dhUmappabhApuDhavI0 pucchA, goyamA! no iNaDhe samaDhe, savvaviraipuNalabhejA, tamappabhApuDhavIpucchA, virayAviraiMpuNalabhejA, ahesattamapuDhavIpucchA, goyamA! no iNaDhe samaDhe, sammattaMpuNa lbhejaa| asurakumArassapucchA, noiNaTesamaTe, aMtakiriyaMpuNa karejA evaM niraMtaraMjAvaAukAie teukAie NaM bhaMte ! teukAiehito anaMtaraM uvvaTTittA uvavajejA (titthagarattaM la0),
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ pada-20, uddezakaH-, dvAraM-5 115 go0 ! no0 ti0, kevalipannattaM dhammaM labhejA savaNayAte, evaM vAukAievi, vaNassaikAieNaM pucchA, go0! no0 ti0, aMtakiriyaM paNa karejA, beiMdiyateiMdiyacauridieNaM pucchA, go0! noti0, manapajjavanANaM uppADejA, paMciMdiyatirikkhajoNiyamaNUsavANamaMtarajoisieNaMpucchA, go0 no0 ti0, aMtakiriyaM puNa karejA, sohammagadeveNaM bhaMte ! anaMtaraM cayaM caittA titthagarattaM labhejA, go0! atthe0 la0 atye0 no la0, evaM jahA rayaNappabhApuDhavineraie evaM jAva savvaTThasiddhagadeve / / vR. 'rayaNappabhApuDhavIneraiyA NaM bhaMte !' ityAdi sugamaM, navaraM 'baddhAni' sUcIkalApa iva sUtreNa prathamatobaddhamAtrANi, tadanantaramagnisaMparkAnantaraM sakRt dhanakuTTitasUcIkalApavat spRSTAni 'nidhattAni' udvartanApavartanAvarjazeSakaraNAyogyatvena vyavasthApitAnIti bhAvArthaH 'kRtAni' nikAcitAni sakalakaraNAyogyatvena vyavasthApitAnItyarthaH 'prasthApitAni manuSyagatipaJcendriyajAtitrasabAdaraparyAptasubhagAdeyayazaHkIrtinAmasahodayatvena vyavasthApitAnIti bhAvaH 'niviSTAni' tIvrAnubhAvajanakatayAsthitAni abhiniviSTAni viziSTaviziSTatarAdhyavasAyabhAvato'titIvrAnubhAvajanakatayA vyavasthitAni 'abhisamanvAgatanAni' udayAbhimukhIbhUtAni 'udIrNAni' vipAkodayamAgatAni 'nopazAntAni na sarvathA'bhAvamApannAni nikAcitAdyavasthodrekarahitAni vA na bhavanti, zeSaM samastamapi kaNThayaM, evaM zarkarAprabhAvAlukAprabhAviSaye api sUtre vaktavye / __ paGkaprabhApRthivIranairayikastato'nantaramuvRttaHtIrthakaratvaMnalabhate, antakriyAMpunaH kuryAt, dhUmaprabhApRthivInairayiko'ntakriyAmapinakaroti, sarvaviratiMpunarlabhate, tamaH-prabhApRthivInairayikaH sarvaviratimapina labhate, viratyaviratiM-dezaviratiMpunarlabhate, adhaHsaptamapRthivInairayikaH punastAmapi dezaviratiM na labhate, yadi paraM samyakatvamAtraM labhate / . asurAdayo yAvadvanaspatikAyAanantaramuvRttAH tIrthakaratvaM na labhante, antakriyAMpunaH kuryuH / vasudevacarite punarnAgakumArebhyo'pyuvRtto'nantaramairAvatakSetre'syAmevAvasarpiNyAMcatuviMzatitamastIrthakara upadarzitaH, tadatra tattvaM kevalino vidnti|| tejovAyavo'nantaramuvRttAH antakriyAyAmapi na kurvanti, manuSyeSu teSAmAnantaryeNotpAdAbhAvAd, api ca te tiryasUtpAnnAH kevaliprajJaptaM dharmaM zravaNatayA labheran, na tubodhata ityuktaM prAk, vanaspatikAyikA anantaramuvRttAstIrthakaratvaMna labhante, aMtakriyAMpunaH kuryuH, dvitricaturindriyA anantaramuvRttAstAmapi na kurvanti, manaHparyAyajJAnaM punarutpAdayeyuH, tiryakpaJcendriyamanuSyavyantarajyotiSkAanantaramuvRttAstIrthakaratvaMna labhante, antakriyAM punaH kuryuH, saudharmAdayaHsarvArthasiddhiparyavasAnA nairayikavadvaktavyAH / gataM tIrthakaradvAraM, samprati cakravartitvAdIni dvArANyucyante -: padaM -20, dArANi (6....9) cakravartIAdi :mU. (506) rayaNappabhApuDhavineraie NaM bhaMte ! anaMtaraM uvvaTTittA cakkavaTTitaM labhejA, go0 ! atthe0 labhejjA atthe0 no labhejjA, se keNatuNaM bhaMte ! evaM vu0 ?, go0 ! jahA rayaNappabhApuDhavineraiyassa titthgrtN| sakkarappabhAneraie anaMtaraM uvaTTittA cakavaTTittaM labhejA ?,go0 ! no0 ti0, evaM jAva adhesattamApuDhavineraie, tiriyamaNuehito pucchA, go0 ! No0 ti0,
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAupAGgasUtram-2- 20/-/6-9/506 bhavaNapativANamaMtarajotisiyavemANiehiMto pucchA go0 ! atthe0 la0 atthe0 no labhejjA, evaM baladevattaMpi, navaraM sakkarappabhApuDhavineraievi labhejA, evaM vAsudevattaM dohiMto puDhavIhiMto vemANiehiMto ya anuttarovavAiyavajjehiMto, sesesu no ti0, maMDaliyattaM adhesattamA teuvAUvajjehiMto, senAvairayaNattaM gAhAvairaNattaM vaDDatirayaNattaM purohiyarayaNattaM itthirayaNaM (NattaM) ca evaM ceva, navaraM anuttarovavAiyavajjehiMto, AsarayaNataM hatthirayaNattaM rayaNappabhAo niraMtaraM jAva sahassAro, atthe0 labhejjA atthe0 no labhejA, cakkarayaNattaM chattarayaNattaM cammarayaNattaM daMDarayaNattaM asirayaNattaM maNirayaNattaM kAgiNirayaNattaM etesiNaM asurakumArehiMto AraTTa niraMtaraM jAva IsANAo uvavAo, sesehiMto no tiNaTTe samaTTe / vR. tatra cakravarttitvaM ratnaprabhAnairayikabhavanapativyantarajyotiSkavamAnikebhyo na zeSebhyo, baladevavAsudevatve zarkarAto'pi navaraM vAsudevatvaM vaimAnikebhyo'nuttaropapAtavarjebhyaH, maNDalikatvamadhaH saptamatejovAyuvarjebhyaH zeSebhyaH sarvebhyo'pi sthAnebhyaH, senApatiratnatvaM gAthApatiratlatvaM vArddhakiratnatvaM purohitaratnatvaM strIratlatvaM cAdhaH saptamapRthivItejovAyuanuttaropapannadevavarjebhyaH zeSebhyaH sthAnebhyaH, azvaranatvahastiratnatve ratnaprabhAta Arabhya nirantaraM yAvadAsahasnArAt, cakraratnatvaM chatraratnatvaM carmaratnatvaM daNDaratnatvamasiranatvaM maNiratnatvaM kAkaNiratnatvaM cAsurakumArAdArabhya nirantaraM yAvadIzAnAt, sarvatra vidhivAkye 'atthegaie labhejjA atthegaie no labheja' iti vaktavyaM, pratiSedhe 'no iNaTTe samaTThe' iti / 116 tadevamuktAni dvArANi, sampratiupapAtagataM kiJcidaktavyamastIti tadabhidhitsurAhamU. (507) aha bhaMte! asaMjayabhaviyadavvadevANaM avirAhiyasaMjamANaM virAhiyasaMjamANaM avirAhiyasaMjamAsaMjamANaM virAhiyasaMjamAsaMjamANaM asaNNINaM tAvasANaM kaMdappiyANaM caragaparivvAyagANaM kivvisiyANaM tiricchiyANaM AjIviyANaM AbhiogiyANaM saliMgINaM daMsaNavAvaNNagANaM devalogesu uvavajjramANANaM kassa kahiM uvavAo pannatto ?, -go0 ! asaMjayabhaviyadavvadevANaM jahanneNaM bhavaNavAsIsu ukko0 uvarimagevejjaesu, avirAhiyasaMjamANaM jaha0 sohamme kappe ukko0 savvaTThasiddhe, virAhiyasaMjamANaM jaha0 bhavaNavAsIsu ukko0 sohamme kappe, avirAhiyasaMjamAsaMjamANaM jaha0 sohamme kappe ukko0 accue kappe, vipAhitasaMjamAsaMjamANaM ja0 bhavaNavAsIsu ukko0 jotisiesu, asannINaM jahantreNaM bhavaNavAsIsu u0 vANamaMtaresu, tAvasANaM ja0 bhavaNavAsIsu ukko0 joisiesu, kaMdappiyANaM ja0 bhavaNavAsIsu u0 sohamme kappe, caragaparivvAyagANaM ja0 bhavaNavasIsu u0 baMbhaloe kappe, kibbisiyANaM jaha0 sohamme kappe u0 laMtae kappe, tiricchiyANaM jaha0 bhavaNavAsIsu u0 savvArekappe, AjIviyANaM ja0 bhavaNavAsIsu u0 acue kappe, evaM abhiogANavi, saliMgINaM daMsaNAvavaNNagANaM ja0 bhavaNavAsIsu u0 uvarimagevejjaesu / vR. 'aha bhante !' ityAdi, atheti paraprazne 'asaMjayabhaviyadavvadevANa' miti asaMyatAHcaraNapariNAmazUnyA bhavyA- devatvayogyaH ata eva dravyadevAH, samAsazcaivaM asaMyatAzca te bhavyadravyadevAzcasaMyatabhavyadravyadevAstaSAM tatraike prAhuH - ete kilasaMyatasamyagdRSTayo deveSUtpAdAt, uktaM ca kilaivamAgame
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-20, uddezakaH-, dvAraM-6-9 117 // 1 // "aNuvvayamahavvaehi ya bAlatavokAmanijjarAe ya / devAU nibaMdhai sammaddiTTI yajo jiivo|" tadayuktam, yato'mISAmutkRSTata uparitanagraiveyakeSUpapAto vakSyate, samyagdRSTInAM tu dezaviratA- nAmapi na tatropapAto'sti, dezaviratazrAvakANAmapyacyutAdUrddhamagamanAt, nApyete nihnavAsteSAmihaiva bhedenAdhidhAnAt, tasmAnmithyAdRSTaya evAbhavyA bhavyA vA zramaNaguNadhAriNo nikhilasAmAcArya- nuSThanayuktA dravyaliGgadhAriNa'saMyatabhavyadravyadevAH pratipattavyAH, te'pIhAkhilakevalakriyAprabhAvata uparitanagraiveyakaiSUtpadyanta eveti, asaMyatAzca satyapyanuSThAne cAritrapariNAmazUnyatvAt, 'avirAhiyasaMjamANa miti pravrajyAkAlAdArabhyAbhagnacAritrapariNAmatAM saMjvalanakaSAyasAmarthyAtpramattaguNasthAnakavazAdvA svalpamAyAdidoSasambhavenApianAcaritasarvathAcaraNopaghAtamAmityarthaH, tathA 'virAhiyasaMjamANaM'ti virAdhitaH-sarvAtmanA khaNDito na punaH prAyazcittapratipattyA bhUyaH sandhitaH saMyamo yaistevirAdhitasaMyamAstaSAM avirAhiyasaMjamAsaMjamANaM ti pratipattikAlAdArabhyAkhaNDitadezaviratipariNAmAnAM zrAvakANAM virAhiyasaMjamAsaMjamANa'miti virAdhita sarvAtmanA khaNDito na punaH prAyazcittapratijJayA punarnavIkRtaH saMyamAsaMyamo yaiste virAdhitasaMya- mAsaMyamAsteSAM, - asaMjJinAM-manolabdhirahitAnAmakAmanirjarAvataM tathA 'tAvasANaM'ti parizaTitapatrAdhupabhogavatAM bAlatapasvinAM, tathA 'kaMdappiyANaM'ti kandappaH-parihAsaH sa emAsti tena vA ye cara nti te kAndarpikAH, kAndarpikA vyavahAratazcaraNavanta evakandarpakaukucyAdikArakAH, ekNc||1|| "kaMdappe kukkuie davasIle yAvi hAsaNakare y| vimhAvitoya paraM kaMdappaM bhAvanaM kunni|| // 2 // kahakahakahanA hasaNaM kaMdappo anihuyA ya ullaavaa| kaMdappakahAkahaNaM kaMdappuvaesa saMsA y|| bhumanayanavayaNadasaNacchado krpaayknnnnmaaiihiN| taM taM karei jaha jaha hasai paro attaNA ahasaM / // 4 // vAyAi kukkuo puNataM jaMpai jeNa issae loo| nAnAvihajIvarute kuvvai muhatUrae ceva / / bhAsai duyaM 2 gacchae ya dario(ya)gova so sre| savvaM davvaM kuNaDakArI phuTTai vaDDi(bhari)oya dppennN|| vesavayaNehiM hAsaM janayaMto appaNo presiNc| aha hAsaNotti bhannai ghayaNovva chale niycchNto| // 7 // surajAlamAiehiM tu vimhayaM kuNai tbvihjnnnns| te? na vimhai ya sayaM aahttukkhtthtthesuNc|| // 8 // jo saMjaovi eyAsu appasatthAsu bhAvaNaM kuNai / so tavihesu gacchai suresu bhaio crnnhiinno||" teSAM kAndarpikANAM, 'caragaparivvAyayANaM'ti carakaparivrAjakA-dhATibhaikSopa
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 prajJApanAupAGgasUtram-2-20 /-/ 6-9/507 jIvinastridaNDina;, athavA carakAH - kacchoTakAdayaH parivrAjakAH - kapilamunisUnavaH, carakAzca parivrAjakAzca teSAM tathA 'kivvisiyANaM 'ti kilbiSaM - pApaM tadasti yeSAM te kilbiSikAste ca vyavahAratazcaraNavanta eva jJAnAdyavarNavAdinaH, uktaM ca " 119 11 "nANassa kevalINaM dhammAyariyassa savvasAhUNaM / mAI avaNNavAI kivvisiyaM bhAvanaM kuNai // kAyA vayA ya te cciya te ceva pamAya appamAyA ya / mokkhAhigAriyANaM joisajoNIhiM kiM kajaM ? | etaramuppAe annonnAvaraNayA duveNhaMpi / kevaladaMsaNanANANamegakAle va egattaM // jaccAIhi avaNNaM vihasai vaTTai nayAvi uvavAe / ahio chiddappehI pagAsavAI ananukUlo / / avisahaNAturiyAI anAnuvattI ya avi gurUNaMpi / khaNamettapIirosA gihavacchalagA ya saMjaiyA // gUhai AyasahAvaM dhAyai ya guNe parassa saMtevi / corovva savvasaMkI gUDhAyAro vitahabhAsI // " // 5 // // 6 // teSAM, 'tiricchiyANaM' ti tirazcAM - gavAdInAM dezaviratibhAjAM 'AjIviyANaM' ti AjIvikAH - pAkhaNDavizeSAH gozAlamatAnusAriNaH athavA''jIvanti ye avivekato labdhipUjAkhyAtyAdibhizcaraNAdIni ityAjIvikAH teSAM, tathA 'AbhiyogiNaM' ti abhiyojanaM- vidyAmantrAdibhiH pareSAM vazIkaraNAdi abhiyogaH, sa ca dvidhA, yadAha 119 11 "duviho khalu abhiogo davve bhAve ya hoi nAyavvo / davvaMmi hoMti jogA vijjA maMtA ya bhAvammi ||" so'sti yeSAM tena vA caranti ye te abhiyogikA AbhiyogikA vA, teca vyavahAratazcaraNavanta eva mantrAdiprayoktAraH, uktaM ca 119 11 // 2 // // 3 // 118 11 "kouya bhUIkamme pasiNApasiNe nimittamAjIvI / iddhirasasAyagaruo abhiogaM bhAvaNaM kuNai || " kautukaM - saubhAgyAdyarthaM snapanaM bhUtikarma - jvaritAdibhUtidAnaM praznApraznaH - svapnavidyAdi, 'saliMgINa'miti rajoharaNAdisAdhuliGgavatAM, kiMvidhAnAmityAha - 'daMsanavAvaNNagANaM' ti darzanaM samyakatvaM vyApannaM-bhraSTaM yeSAM te tathA teSAM nihnavAnAmityarthaH, 'devalogeSu uvavajjamANANaM' ti anena devatvAdanyatrApi yathA'dhyavasAyamutpAdo bhavatIti pratipAditaM, 'virAhiyasaMjamANaM jahanneNaM bhavaNavAsIsu ukkoseNaM sohamme' iti, atra kazcidAhavirAdhitasaMyamAnAmutkarSeNa saudharme kalpe iti yaduktaM tatkathaM ghaTate ?, draupadyAH sukumAlikAbhave virAdhitaMsayamAyA api IzAnakalpe utpAdazravaNAt, naiSa doSaH, tasyA hi saMyamavirAdhanA uttaraguNaviSayA bakuzatvamAtrakAriNI na mUlaguNavirAdhanA, saudharmotpAdazca prabhUtatarasaMyamavirAdhanAyAM bhavati, yadi punarvirAdhanAmAtramapi saudharmotpattikAraNaM syAt tadA bakuzAdInAmuttaraguNA
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-20, uddezakaH-, dvAra-6-9 dipratisevAvatAM kathamacyutAdiSUtpattirUpapadyate ?, kathaJcidvirAdhakatvAtteSAmiti / asaMjJI deveSUtpadyate ityuktaM, sacAyuSA iti tadAyurnirUpayati mU. (508) kativihe NaM bhaMte! asanniyAue pannatte?, go0! cauvvidhe asanniAue paM0, taM0-neraiyaasanniyAue jAva devasnniyaaue| asaNNINaMbhaMte! jIve kiMneraiyAuyaMpakaretijAvadevAuyaMpakareti?, go0 ! neraiyAuyaM pakareti jAva devAuyaMpakareti, neraiyAuM pakeramANe jaha0 dasa vAsasahassAiMu0 paliovamassa asaMkhejjabhAgaM pakareti, tirikkhajoNiyAuyaM pakareti, tirikkhajoNiyAuyaM pakaremANe jaha0 aMto0 ukko0 palitovamassaasaMkhejaibhAgaMpakareti, evaMmaNussAuyaMpi, devAuyaMjahA neraiyAuyaM eyassa NaM bhaMte ! neraiyaasaNNiAuyassa jAva devaasaNNiAuyassa katare 2 hito appA vA 4?, go0! savvatthove devaasaNNiyAue maNUsaasaNNiAue asaMkhejjaguNe tirikkhajoNiyaasaNNiAue asaMkhe0 neraiyaasaNNiAue asNkhe0| vR. 'kaivihe Na'mityAdi vyaktaM navaraM 'asaNNiAue'tti asaMjJI san yatparabhavayogyamAyurbadhnAti tadasaMiyAyuH, 'neraiyaasanniyaue' iti nairayikaprAyogyamasaMDyAyu rayikAsaMiyAyurevamanyAnyapi, ihAsaMghyAyurasaMiyavalasthAnubhUyamAnamapyucyate, na cedamatra prakRtamatastatkRtalakSaNasambandhavizeSanirUpaNArthamAha ___ 'asaNNI' ityAdi, vyaktaMnavaraM 'pakarei itibadhnAti, 'dasa vAsasahassAI' itiratnaprabhAprathamaprastaTamadhikRtya 'ukkoseNaM paliovamassa asaMkhejjaibhAga' iti etat ratnaprabhAcaturthapratare madhyamasthitikaM nArakamadhikRtya, prathamaprastaTe hijaghanyA sthitirdazavarSasahasrANi utkRSTA navatiH sahasrANi, dvitIye daza lakSANi jaghanyA utkRSTA navatirlakSANi, eSaiva tRtIye jaghanyA utkRSTA pUrvakoTI, eSaiva taturthe jaghanyA utkRSTA sAgaropamasya dazabhAgaH, tato'tra palyopamAsaGkhayeyAgo madhyamA sthitirbhavati, tiryaksUtre palyopamAsaGkayeyabhAgo mithunakatirazco'dhikRtya, "evaMmaNuyAuyaMpi' itijaghanyenAntarmuhUrtamutkarSataH palyopamAsaGkhayeyabhAgamityarthaH, atrApi palyopamAsaGkhayeyabhAgomithunakanarAnAzritya pratipattavyaH, 'devAuyaMjaha neraiyAuya' miti devAsaMghyAyustathA vaktavyaM yathA nairayikAsaMghyAyurjadhanyato daza varSasahasrANi utkarSataH palyopamAsaGkhayeyabhAgapramANaM vaktavyamiti bhAvaH 'eyassa NaM bhaMte!' ityAdinA yadasaMiyAyuSo'lpabahutvaM tadasya hasvadIrghatve pratItya // padaM- 20 - samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA prajJApanAupAGgasUtre viMzatitamapadasya malayagiriAcAryeNa viracitA TIkA prismaaptaa| | padaM-21 - "zarIra"] vR. vyAkhyAtaM vizaMtitamaM padaM, idAnImekaviMzatitamamArabhyate-asya cAyamabhisambandhaH, ihAnantarapade gatipariNAmavizeSo'ntakriyArUpapariNAma uktaH, ihApigatipariNAmavizeSa eva zarIrasya saMsthAnAdirakAdigatiSUtpannAnAM pratiparAdyate, atra ceyamadhikAragAthA
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 prajJApanAupAGgasUtram - 2-21 /// 509 pU. (509) vihisaMThANapamANe poggalaciNaNA sarIrasaMjogo / davvapaesa' ppabahuM sarIrogAhaNappabahuM // vR. 'vihisaMThANapamANe' ityAdi prathamaM vidhayo - bhedAH - zarIrANAM vaktavyAH, tadanantaraM saMsthAnAni, tataH pramANAni, tadanantaraM katibhyo digbhyaH zarIrANAM pudgalopacayo bhavatItyevaM pudgalacayanaM vaktavyaM, tataH, kasmin zarIre sati kiM zarIramavazyaMbhAvItyevaMrUpaH parasparasaMyogo vaktavyaH, tato dravyANi ca pradezAzca dravyapradezAH te ca dravyANi ca pradezAzca dravyapradezAH 'samAnAnAmekazeSaH' ityekazeSastairalpabahutvaM vaktavyaM, kimuktaM bhavati ? - dravyArthatayA pradezArthatayA dravyArthapradezArthatayA ca paJcAnAmapi zarIrANAmalpabahutvamabhidhAtavyamiti, tataH paJcAnAmapi zarIrANAmavagAhanAviSayamalpabahutvaM vAcyamiti gAthAsaGkSepArthaH / bhU. (510) kati NaM bhaMte! sarIrayA pannattA ? go0 ! paMca sarIrayA paM0, taM0-orAlie 1 veucie 2 AhArae 3 teyae 4 kammae 5, orAliyasarIre NaM bhaMte! katividhepaM0 ? go0 ! paMcavidhe paM0 taM0- egiMdiya-orAliyasarIre jAva paMciMdiyaorAliyasarIre, egiMdiya orAliyasarIre NaM bhaMte ! katividhe paM0, ? go0 ! paMcavihe paM0 taM0- puDhavikAiegiMdiyaorAliyasarIre jAva vaNapphaikAiyaegidie orAliyasarIre puDhavikAiegiMdiyaorAliyasarIre NaM bhaMte ! kativihe paM0 ?, go0 ! duvihe paM0 taM0 - suhumapuDhavikAiegiMdiyaorAliyasarIre bAdarapuDhavikAiegiMdiyaorAliyasarIre ya, suhumapuDhavikAiegiMdiya orAliyasarIre NaM bhaMte! katividhe paM0 ?, go0 ! du0 paM0, taM0-pajattagasuhumapuDhavikkAiegiMdiya orAliyasarIre ya apajattagasuhumapuDhavikkAiegiMdiyaorAliyasarIre ya, bAdarapuDhavikAiyAvi evaM ceva, evaM jAva vaNassaikAiegiMdiyaorAliyatti, beiMdiyaorAliyasarIre ya, evaM teiMdiyA cauriMdiyAvi / paMciMdiyaorAliyasarIre NaM bhaMte! katividhe paM0 ?, go0 ! duvidhe, paM0, taM0-tirikkhojoNiyapaMciMdiyaorA0 maNussapaMciMdiyaorA0, tirikkhajoNiyapaMciMdiyaorAliyasarIre NaM bhaMte! katividhe paM0 ?, go0 ! tividhe paM0, taM0 - jalayaratirikaakhajoNiyapaMciM0 orAliya0 thalayaratirikkhajoNiyapaMciMdiyaorA0 khahayarati0 paMciM0 orA0, jalayaratiri0 paM0 orAliyasarIre NaM bhaMte ! katividhe paM0 ?, go0 ! duvidhe, paM0, taM0-saMmucchimajala0 paM0 tiri0 orAli0 gabbhavakkaMtijalayarapaMci0 tiri0 orAlasiyasarIre ya, saMmucchimajala0 tiri0 paMciMdiyaorAliyasarIre NaM bhaMte ! katividhe paM0 ?, go0 ! duvihe paM0 taM0-pajattagasaMmucchimapaMciM0 tiri0 orA0 apajjattagasaMmucchima0 paM0 ti0 orAli0, evaM gabbhavakkatievi. thalayarapaMciM0 tirikkha0 orAliyasarIre NaM bhaMte! katividhe, paM0 ?, go0 ! duvihe paM0, taM0 - cauppayathalayara0 tiri0 paMciM0 orA0 parisappathala0 tiri0 paM0 o, cauppayathala0 tiri0 paMci0 orAliyasarIre NaM bhaMte! katividhe paM0, ?, go0 ! duvihe paM0, taM0 - samu0 thala0
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM - 21, uddezaka:-, dvAraM cauppayatiri0 paM0 orA0 gabbhavakkaMtiyacauppayathala0 ti0 paM0 orA0, saMmucchimacau0 orAliyasarIre kaivihe paM0 ?, go0 ! duvihe paM0, taM0-pajattasaMmu0 cau0 thala0 tiri0 paMci0 orA0 apajattasaMmucchicau0 thala0 tiri0 paMciM0 orA0, evaM gabbhavakkatievi, 121 parisappathalayaratiri0 paMci0 orA0 bhaMte ! katividhe paM0 ?, go0 ! du0 paM0, taM0 - uraparisappathala0 paM0 tiri0 orA0 bhuyaparisappathalapaM0 tiri0 orAliyasarIre ya, uraparisappathala0 paMciM0 tiri0 orAliyasarIre NaM bhaMte ! katividhe paM0 ?, go0 ! du0 paM0, taM0-saMmucchimaura0 thala0 paMciM0 tiri0 orA0 gabbhavarakkaMtiyaura0 thala0 tiri0 paMciM0 orA0, saMmucchi duvihe paM0 taM0 - apajattasaMmu0 ura0 thala0 tiri0 paMciM0 orAliyasarIre ya pajattasaMmucchimauraparisappa-thalayaritira0 paMciM0 orAli0, evaM gabbhavakkaMtiyauraparisappe caukkato bheo, evaM bhuyaparisappAvi saMmucchimagabbhavaktaMtiyapajjattA apajattA ya, khahayarA duvidhA, paM0, taM0-saMmucchimA ya gabbhavakkaMtiyA ya, saMmucchimA duvidhA paM0 ?, pajattA apajattA ya, gabbhavakkaMtiyAvi pajjattA apajattA ya / maNUsapaMciMdiyaorAliyasarIre NaM bhaMte ! katividhe paM0 ?, go0 ! duvihe paM0, taM0saMmucchimamaNUsapaMciM0 orA0 ya gabbhavakkaMtiyamaNUsapaMciM0 orAli0, gabbhavaktaMtiyama0 paMciM0 orAliyasarIre NaM bhaMte! katividhe paM0 ?, go0 ! du0 paM0 taM0-pajattagabbhavakkaMtiyamaNUsapaMciMdiyaorA0 apajjattagagabbha0 maNUsapaMciMdiyaorA0 / -- vR. tatra 'yathoddezaM nirdeza' iti prathamato vidhidvAramabhidhitsurAdau zarIraramUlabhedAn pratipAdayati, - 'kai NaM bhaMte!' ityAdi, kati - kiMparimANAni Namiti vAkyAlaGkAre bhadanta ! zIryante - pratikSaNaM vizarArubhAvaM bibhratIti zarIrANi, zarIrANyeva zarIrakANi, tathA svArthekapratyayaH, bhagavAnAha - gau0 ! paJca zarIrANi prajJaptAni mayA anyaizca zaiSestIrthakRdbhiH, tAnyeva nAmata Aha'orAlie' ityAdi, udAraM pradhAnaM, prAdhAnyaM cAsya tIrthakaragaNadharazarIrANyadhikRtya, tato'nyasyAnuttarazarIrasyApyanantaguNahInatvAt, yadvA udAraM- sAtirekayojanasahasramAnatvAt zeSasarIrApekSayA bRhatpramANaM, bRhattA cAsya vaikriyaM prati bhavadhAraNIyasahajazarIrApekSayA draSTavyA, anyathA uttaravaikiyaM yojanalakSamAnamapi lakSyate, udArameva audArikaM vinayAdipAThAdikaN, tathA vividhA viziSTA vA kriyA vikriyA tasyAM bhavaM vaikriyaM tathAhi - tadekaM bhUtvA anekaM bhavati anekaM bhUtvA ekaM tathA aNu bhUtvA mahadbhavati mahacca bhUtvA aNu tathA khacaraM bhUtvA bhUmicaraM bhavati bhUmicaraM bhUtvA khacaraM tathA dRzyaM bhUtvA adhzyaM bhavati adRzyaM bhUtvA dRzyamityAdi, tacca dvividhaM-aupapAtikaM labdhipratyayaM ca tatraupapAtikamupapAtajanmanirmitaM tacca devanArakANAM labdhipratyayaM tiragmanuSyANAM tathA 'AhArae' iti AhArakaM caturdazapUrvavidA tIrthakarasphAtidarzanAdika- tathAvidhaprayojanotpattau satyAM viziSTalabdhivazAdAhriyate - nirvatyate ityAhArakaM, 'kRdbahula' miti vacanAt karmaNi vuJ yathA pAdahAraka ityatra, uktaM ca"kajjami samuppanne suyakevaliNA visiTThaladdhIe / jaM ettha Aharijjai bhaNittaM AhAragaM taM tu // " // 1 // -kAryaM cedam
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 prajJApanAupAGgasUtram - 2-21/-/-/510 // 2 // "pANidayariddhidaMsaNasuhumapayatthAvagahaNaheuM vA / saMsayavoccheyatthaM gamaNaM jinavAyamUlaMmi // " tacca vaikriyazarIrApekSayA atyanta zubhaM svacchasphaTikazileva zubhrapudgalasamUhaghaTanAtmakaM, teja iti-taijasaM tejasaH - tejaH pudgalAnAM vikArastaijasaM 'vikAra' ityaNa, tat USmaliGgaM bhuktAhArapariNamanakAraNaM, tadvazAcca viziSTatapaH samutthalabdhivizeSasya puMsastejolezyAvinirgamaH, uktaM ca 119 11 "savvassa umhasiddhaM rasAiyaAhArapAkajaNagaM ca / teyagaladdhinimittaM ca teyagaM hoi nAyavvaM // " 'kammae' iti karmaNo jAtaM kammaMja, kimuktaM bhavati ? - karmaparamANava evAtmapradezaiH saha ye kSIranIravat anyo'nyAnugatAH santaH zarIrarUpatayA pariNatAste karmajaM zarIramiti, ata evaitadanyatra kArmaNamityuktaM, karmaNo vikAraH kArmaNamiti, tathA coktam"kammavigAro kammaNamaTThavihavicittakammaniSphannaM / 119 11 savvesiM sarIrANaM kAraNabhUtaM muNeyavvaM // " atra 'savvesi ' miti sarveSAmaudArikAdInAM zarIrANAM kAraNabhUtaM - bIjabhUtaM kArmaNazarIraM, na khalvAmUlasamucchinne bhavaprapaJcaprarohabIjabhUte kArmaNe vapuSi zeSazarIraprAdurbhAvaH idaM ca karmajaM zarIraM jantorgatyantarasaGkaGkAntI sAdhakatamaM karaNaM, tathAhi karmajenaiva vapuSA taijasasahitena parikarito janturmaraNAdezamapahAyotpattidezamabhisarpati, nanu yadi taijasasahitakArmaNavapuH parikarito gatyantaraM saGkrAmati tarhi sa gacchannAgacchan vA kasmAnna dRSTipathamavatarati ?, ucyate, karmapudgalAnAM cAtisUkSmatayA cakSurAdIndriyAgocaratvAt, tathA ca paratIrthikairapyuktam 119 11 "antarA bhavadeho'pi, sUkSmatvAnnopalabhyate / niSkrAman pravizan vApi, nAbhovo'nIkSaNAdapi // " iti / samprati audArikazarIrasya jIvajAtibhedato'vasthAbhedatazca bhedAnabhidhitsurAha'orAliyasarIre NaM bhaMte!' ityAdi, audArikazarIramekadvitricatuHpaJcendriyabhedAt paJcadhA, ekendriyaudArikazarIramapi pRthivyaptejovAyuvanaspatiekaindriyabhedAt paJcavidhaM, pRthivIkAyikaikendriyaudArikazarIramapi sUkSmetarabhedAd dvidhA, punarekaikaM dvidhA paryAptAparyAptabhedAt, evamaptejovAyuvanaspatyekendriyaudArikazarIrANyapi pratyekaM caturvidhAnIti sarvadvyayai kendriyodArikazarIrANi viMzatidhA, dvitricaturindriyaudArikazarIrANi pratyekaM paryAptAparyAptabhedAt dvibhedAni, paJcendriyaudArikazarIraM dvividhaM - tiryagmanuSyabhedAt tiryakpaJcendriyayaudArikazarIraM tridhA, jalacarasthalacarakhacarabhedAt, jalacaratiryakpaJcendriyaudArikazarIraM dvividhaM sammUrcchimagarbhavyutkrAntikabhedAt, ekaikamapi punardvibhedaM - paryAptAparyAptabhedAt, sthalacaratiryakpaJcendriyaudArikazarIramapi dvidhA-catuSpadaparisarpabhedAt, catuSpadasthalacaratiryakpaJcendriyaudArikazarIramapi dvidhA- sammUrcchimagarbhavyutatkrAntikabhedAt, punarekaikaM dvidhA-paryAptAparyAptabhedAt, parisarpasthalacaratiryagyonikapaJcendriyaudArikazarIramapi uraH parisarpabhujaparisarpabhedato dvibhedaM, punarekaikaM dvidhA- sammUrcchimagarbhavyutkrAntikabhedAt, tatrApi punaH pratyekaM dvaividhyaM paryAptAparyAptabhedAt,
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-21, uddezakaH, dvAra 123 sarvasaGkhyayA'STabhedaM parisarpasthalacaratiryakpaJcendriyaudArikazarIraM, khacaratiryakpaJcendriyaudArikazarIraM sammUrchimagarbhavyutkrAntikabhedAt dvibhedaM, punarekaikaM dvidhA-paryAptAparyAptabhedAditi, sarvasaGkhyayA tiryakpaJcendriyaudArikazarIraM viMzatibhedaM, manuSyapaJcendriyaudArikazarIraM sammUrchimagarbhavyutkrAntikabhedAt dvibhedaM, punarekaikaM dvidhA-paryAptAparyAptabhedAn / evamaudArikasya bhedA uktAH, sampratyeteSAmeva yathAkramaM saMsthAnAnyAha mU. (511) orAliyasarIreNaMbhaMte! kiMsaMThite pannatte?, go0! nAnAsaMThANasaMThita paM0, egiMdiyaorA0 kiMsaMThite paM0?, go0 ! nAnAsaMThANasaMThite paM0, puDhavikAiyaegidiorA0 kiMsaMThite paM0?, go0 ! masUracaMdasaMThANasaMThite paM0, evaM suhamapuDhavikAiyANavi bAdarANavi, evaM ceva pajjattApajjattANavi, [ evaM ceva] - ___AukkAiegidiyaorA0 bhaMte ! kiMsaMThite paM0?, go0! thibukabiMdusaMThANasaMThite paM0, evaM suhumabAdarapaJjattApajattANavi, teukAiyaegi0 urA0 bhaMte ! kiMsaMThite paM0?, go0 ! sUIkalAvasaMThANasaMThite paM0, evaMsuhumabAdarapajattApajattANavi, vAukkAiyANavi paDAgAsaMThANasaMThite, evaM suhumabAdarapajjattApaJjattANavi, vaNapphaikAiyANaM nAnAsaMThANasaMThite paM0, evaM suhumabAdarapajjattApajattANavi / 'beiMdiyaorA0 bhaMte ! kiMsaM0 paM0?, go0 ! huMDasaMThANasaMThite paM0, evaM pajjattApajattANavi, evaM teiNdiycuridiyaannvi| __paMciMdiyatirikkhajoNiyapaMciM0 orA0 bhaMte! kiMsaMThA0 paM0?, go0! chabvihasaMThANasaM0 paM0, taM0-samacauraMsasaMThANasaM0 jAva huMDasaMThANasaMTitevi, evaM pajjattApajattANavi 3, saMmucchimatirikkhajo0 paMciM0 orA0 bhaMte! kiMsaM0 paM0?, go0! huMDasaMThANasaMThite paM0, evaM pajjattApajatANavi, gabbhavakaM tirikkha0 paMciMdiya0 orA0 bhaMte! kiMsaMThA0 paM0?,go0! chavvihasaMThANasaM0 paM0 20-samacauraMse jAva haMDasaMThA0, evaM pajattApajjattANavi 3, evamete tirikkhajoNiyANaM ohiyANaM nava AlAvagA jalayarapaM0 tiri0 orA0 bhaMte! kisaMThANasaMThitepaM0?, go0! chabbihasaMThANasaM0 paM020-samacauraMse jAva huMDe, evaMpajjattApajjattANavi, saMmucchimajalayarA huMDasaMThANasaMThitA, etesiM ceva paJjattAvi apajattagAvi evaM ceva, gabbhavatiyajalayarAchavvihasaMThANasaMThitA, evaMpajattApajattANavi, evaMthalayarANavinava suttANi evaM cauppayathalayarANavi uraparisappathalayarANavi bhuyaparisappathalayarANavi, evaM khahayarANavi nava suttANi, navaraM savvattha saMmucchimA huMDa saMThANasaMThitA bhANitavvA, iyare chsuvi| maNUsapaMciMdiyaorAliyasarIreNaMbhaMte! kiMsaMThANasaMThite paM0?, go0! chavvihasaMThANasaMThite pa0, taM0-samacauraMse jAva huMDe, pajjattApajattANavi evaM ceva, gabbhavarakkaMtiyANavi evaM ceva, pajattApajjattANavi evaM ceva, saMmucchimANaM pucchA, go0! huMDasaMThANasaMThitA pnnttaa| vR. 'orAliyasarIre NaM bhaMte !' ityAdi, nAnAsaMsthAnasaMsthitaM jIvajAtibhedataH saMsthAnabhedabhAvAt, ekendriyaudArikazarIre nAnAsaMsthAnasaMsthitatA pRthivyAdiSupratyekaM saMsthAnabhedAt, tatra pRthivIkAyikAnAM sUkSmANAM bAdarANAM paryAptAnAmaparyAptAnAM caudArikazarIrANi masUracandrasaMsthAnasaMsthitAni, masUro-dhAnyavizeSaH tasya candraH-candrAkAramarddhadalaM tasyeva yatsaMsthAnaM tena saMsthitAni,
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 prajJApanAupAGgasUtram-2-21/-1-1511 apkAyikAnAM sUkSmAdibhedataHcaturbhedAnAmaudArikazarIrANi stibukabindusaMsthAnasaMsthitAni, stibukAkAroyobindurnapunaritastatovAtAdinA vikSiptaHstibukabindustasyeva yatsaMsthAnaM tena saMsthitAni, taijasakAyikAnAMsUkSmAdibhedatazcaturbhedAnAmaudArikazarIrANi sUcIkalApasaMsthAnasaMsthitAni, . vAyukAyikAnAMsUkSmAdibhedatazcaturbhedAnAmaudArikazarIrANi patAkAsaMsthAnasaMsthitAni, vanaspatikAyikAnAM sUkSmANAMbAdarANAMparyAptAnAmaparyAptAnAMca pratyekamaudArikazarIrANi nAnAsaMsthAnasaMsthitAni, dezakAjalAtibhedataH teSAM saMsthAnAnAmanekabhedabhinnatvAt, dvitricaturindriyANAMpratyekaMparyAptAnAmaparyAptAnAmaudArikazarIrANihuMDasaMsthAnasaMsthitAni, tiryakpaJcendriyaudArikazarIraM sAmAnyataH SaDvidhasaMsthAnasaMsthitaM, tadevopadarzayati'samacauraMsasaMThANasaMThie' ityAdi, yAvatkaraNAt 'naggohaparimaMDalasaMThANasaMThiesAisaM0 vAmaNasaM0 khujasaMThANasaMThie huMDasaMThANasaMThie' iti parigrahaH, tatra samAH-sAmudrikazAstroktapramANalakSaNAvisaMvAdinyazcatamro'strayaH-caturdigvibhAgopalakSitAH zarIrAvayavAyasya tatsamacaturanaM, samAsAnto'tpratyayaH, samacaturasraM ca tatsaMsthAnaM ca samacaturasrasaMsthAnaM tena saMsthitaM samacaturanasaMsthAnasaMsthitaM, tathA nyagrodhavatparimaNDalaM yasya tat nyagrodhaparimaNDalaM, yathA nyagrodha upari sampUrNapramANo'dhastuhInaH tathA yatsaMsthAnaM nAbheruparisampUrNapramANaMadhastunatatAtannyagrodhapararimaNDalaM, tathAAdirihotsedhAkhyonAbheradhastanodehabhAgo gRhyate, tataH saha AdinA-nAbheradhastanabhAgena yathoktapramANalakSaNena vartate iti sAdi, yadyapi sarvaM zarIramAdinA saha vartate tathApi sAditvavizeSaNAnyathAnupapattyA viziSTa eva pramANalakSaNopapanna Adiriha labhyate, tata uktaM yathoktapramANalakSaNeneti, idamuktaM bhavati yatsaMsthAnaM nAbheradhaH pramANopapatramupari ca hInaM tatsAdIti, apare tu sAcItipaThanti, tatrasAcIpravacanavedinaH zAlmalItarumAcakSate, tataHsAcIva yatsaMsthAnaMtatsAcisaMsthAnaM, yathA zAlmalItaroH skandhaHkANDamatipuSTamuparitanAtadanurUpAnamahAvizAlatAtadvadasyApi saMsthAnasyAdhobhAgaH paripUrNo bhavati uparitanabhAgastu neti, tathA yatra zirogrIvaM hastapAdAdikaM ca yathoktapramANalakSaNopetaM uraudarAdi ca maDabhaM tatkubjasaMsthAnaM, yatra punaruraudarAdi pramANalakSaNopetaMhastapAdAdakaM hInaMtadvAmanasaMsthAnaM, yatratu sarve'pyavayavAH pramANalakSaNaparibhraSTAstad huNDasaMsthAna, samAsaH sarvatrApi pUrvavat, evaM 'pajattApajattANavi' iti, evaM-uktaprakAreNa sAmAnyatastiryakpaJcendriyANAmiva paryAptAnAMaparyAptAnAMca pratyekaM sUtraM vaktavyaM, tadevametAni trINi sUtrANi, evamevaca sAmAnyataH sammUrchimatiryakpaJcendriyANAmapi trINi sUtrANi vaktavyAni, navaraM teSu triSvapi sUtreSu huNDasaMsthAnasaMsthitamiti vaktavyaM, sammUrchimANAmavizeSeNa sarveSAmapi huNDasaMsthAnabhAvAt, - trINi sAmAnyato garbhajatiryakpaJcendriyANAmapi, navaraMteSutriSvapisUtreSu 'chabvihasaMThANasaMThie pannatte' ityAdivaktavyaM, garbhajeSusamacaturasrAdisaMsthAnAnAmapisambhavAt, tadevametesAmAnyatastiryakpaJcendriyaviSayA navaAlApakAH, anenaivakrameNaivajalacaratiryakpaJcendriyANAM sAmAnyataH sthalacarANAM catuSpadasthalacarANAmuraHparisarpasthalacarANAM bhujaparisarpasthalacarANAM khacarati
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-21, uddezakaH, dvAraM 125 ryakpaJcendriyANAM ca pratyekaM nava 2 sUtrANi vaktavyAni, sarvasaGgyyA tiryapaJcendriyANAM triSaSTiH sUtrANi manuSyANAM nava sarvatra sammUchimeSu huNDasaMsthAnaM ca vaktavyamitaratra SaDapi saMsthAnAni tadevamuktAnyaudArikabhedAnAM saMsthAnAni, sAmpratamavagAhanAmAnamAha mU. (512) orAliyasarIrassaNaM bhaMte! kemahAliyA sarIrogAhaNA paM0?, go0! jahanneNaM aMgulassa asaMkhejatibhAgaM ukko0 sAtiregaM joyaNasahassaM, egidiyaorAliyassavi evaM ceva jahA ohiyassa, puDhavikAiegiMdiyaorAliyasarIrassaNaM bhaMte ! kemahAliyA sarIrogAhaNA paM0?, go0 ja0 u0 aMgulassaasaMkhejatibhAgaM, evaMapajjattayANavipajattayANavi, evaMsuhamANapajattApajattANaM, bAdarANaM pajjattApajattANavi, evaM eso navao bhedojahA puDhavikkAiyANaM tahA AukkAiyANavi teukkAiyANavi vAukAiyANavi, vaNassaikAiyaorAliyasarIrassa NaM bhaMte ! kemahAliyA sarIrogAhaNA paM0?, go0 ! ja0 aMgulassaasaMkhejatibhAgaMukko0 sAtiregaMjoaNasahassaM, apajattagANaMjaha0 ukko0 aMgulassa asaMkhejatibhAgaM, pajattagANaM jaha0 aMgulassa asaM0 ukko0 sAtiregaM joyaNasahassaM, bAdarANaM jaha0 aMgulassa asaM0 ukko0 joaNasahassaM sAtiregaM, pajjatANavi evaM ceva, apajattANaM jaha0 ukko0 aMgulassa asaM0, suhumANaM pajattApajattANa ya tiNhavi jaha0 ukko0 aMgulassa asN0| beiMdiyaorA0 bhaMte! kemahAliyA sarIrogAhaNA paM0?, go0 ! jaha0 aMgulassa asaM0 ukko0 bArasajoaNAI, evaM savvatthavi apajjattayANaMaMgulassa asaMkhe0 jahanneNaviukkoseNavi, pajjattagANaMjaheva orAliyassa ohiyassa, evaM teiMdiyANaM tinni gAuyAI, cauriMdiyANaM cattAri gAu0paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM ukkoseNaMjoyaNasahassaM3, evaM samucchimANaM3, gabbhavatiyANavi 3 evaM ceva navao bhedo bhANiyabbo, evaM jalayarANavi joyaNasahassaM, navao bhedo, thalayarANavi nava bhedA 9, ukko0 cha gAuyAiM pajjattagANavi, evaM ceva saMmucchimANaM pajattagANa ya ukko0 gAuyapahattaM3, gabbhavatiyANaMukkochagAuyAiMpajattANaya2 ohiyacauppayapajattagabbhavakkaMtiyapajjattayANavi ukko0 cha gAuyAI, saMmucchimANaM pajjattANa ya gAuyapuhuttaM ukko0, evaMuraparisappANaviohiyagabbhavatiyapajattagANaMjoyaNasahassaM, saMmucchimANaMpajjattANa ya joyaNapuhuttaM, bhuyaparisappANaM ohiyagabbhavaRtiyANavi ukko0 gAuyapuhuttaM, saMmucchimANaM dhanupahattaM, khahayarANaM ohiyagabbhavakkaMtiyANaM saMmucchimANa ya tiNhavi ukkoseNaM ghanupahattaM, imAo saMgahaNigAo vR. 'orAliyassaNaM bhaMte!' ityAdi, audArikasya jaghanyato'vagAhanAagulAsaGkhayeyabhAgaH, sAcotpattiprathamasamayepRthivIkAyikAdInAMcAvasAtavayA, utkarSataH sAtirekaMyojanasahanaM, eSA lavaNasamudragotIrthAdiSu padmanAlAghadhikRtyAvasAtavyA, anyatraitAvata audArikazarIrasyAsambhavAt, evamekendriyasUtre'pi, tathA cAha 'egidiyaorAliyassaevaMcevajahAohiyassa' itipRthivyaptejovAyUnAMsUkSmANAMbAdarANAM pratyekaMparyAptAnAmaparyAptAnAMcaudArikazarIrasya jaghanyata utkarSatacAvagAhanAaGgulAsaGkhayeyabhAgaH pratyekaM ca nava sUtrANi, teSAM audhikasUtramaudhikAparyAptasUtramaudhikaparyAptasUtraM tathA sUkSmasUtraM sUkSmaparyAptasUtraM sUkSmAparyAptakasUtraM eva bAdare'pi sUtratrikamiti, evaM vanaspatikAyikAnAmapi
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 prajJApanAupAGgasUtram-2-21/-/-/512 nava sUtrANi, navaramaudhikavanaspatisUtre audhikavanaspatiparyAptakasUtrebAdarasUtre vAdaraparyAptakasUtre cajaghanyato'mulAsaGkhayeyabhAgautkarSataH sAtirekaMyojanasahasraNa, tacca padmanAlAdyadhikRtya veditavyaM, zeSeSu tupaJcasUtreSu jaghanyata utkarSato vA'GgulAsaGkhayeyabhAgaH, dvitricaturindriyANAMpratyekaM trINi2 sUtrANi, tadyathA-audhikasUtramaparyAptasUtraM paryAptasUtraM ca, tatraudhikasUtre paryAptasUtre ca dvIndriyANAmutkarSato dvAdaza yojanAni, trIndriyANAMtrINi gavyatAni, caturindriyANAMcatvArigavyUtAni, aparyAptasUtretujaghanyata utkarSatazcAGgulAsaGkhayeya bhAgaH, tathA sAmAnyatastiryakpaJcendriyANAMjalacarANAM sAmAnyataH sthalacarANAM catuSpadAnAmuraHparisANAM bhujaparisappANAM khacarapaJcendriyatirazcAM ca pratyekaM nava 2 sUtrANi, tadyathA-trINi audhikAni trINi saMmUrchimaviSayANi trINi garbhavyutkrAntikaviSayANi, tatrAparyApteSu sthAneSu sarveSvapi jaghanyatautkarSato vA aGgulAsaGkhayeyabhAgaH, zeSeSutusthAneSujaghanyato'GgulAsaGkhayeyabhAga utkarSataH sAmAnyatasmiryakpaJcendriyayeSujalacareSu cotkarSatoyojanasahasraM, sAmAnyataH sthalacareSu catuSpadasthalacareSu cauSikeSu garbhavyutkrAntikeSu ca SaT gavyUtAni, sammUrchimeSu gavyUtapRthakatvaM, uraH parisapeSvaudhikeSu garbhavyutkrAntikeSu ca yojanasahasraM sammUchimeSu yojanapRthakatvaM, bhujaparisapeSvauSikeSu garbhavyutkrAnteSu ca gavyUtapRthakatvaM, sammUrchimeSu dhanuHpRthakatvaM, khacaraiSvauSikeSu garbhavyukrAntikeSu sammUchimeSu ca sarveSu sthAneSu dhanuHpRthakatvaM / mU. (513) 'joyaNasahassa chaggAuyAiMtatto ya joannshssN| ___gAuyapuhuttaM bhuyae dhanuhapuhuttaM ca pkkhiisu|| mU. (514) . joyaNasahassa gAuyapuhuttaM tatto ya joaNapuhuttaM / doNhaM tu dhanuSahuttaM samucchime hoti uccttN|| vR. atreme saGgrahagAthe--"joaNasahassa"mityAdi, garbhavyutkrAntikAnAM jalacarANAmutkarSataH zarIrAvagAhanAyAmAnaMyojanasahanaM, catuSpadasthalacarANAMSaDgavyatAni, uraHparisarpasthalacarANAM yojanasahanaM, bhujaparisarpasthalacarANAM gavyUtapRthakatvaM, pakSiNAM dhanuHpRthakatvaM, tathA sammUrchimAnAMjalacarANAmutkarSataH zarIrAvagAhanAyAHpramANaMyojanasahasraM, catuSpadasthalacarANAM gavyUtapRthakatvaM, uraHparisarpasthalacarANAM yojanapRthakatvaM, bhujaparisarpasthalacarANAM pakSiNAMca dhanuHpRthakatvamiti mU. (515) maNUsorAliyasarIrassa NaM bhaMte ! kemahAliyA sarIrogAhaNA paM0? go0 ! jaha0 aMgu0 ukko0 tinnigAuyAI, evaM apajattANaMjaha0 ukko0 aMgulassaasaM0, saMmucchimANaM jaha0 ukko0 aMgulassa asaM0, gabbhavakkaMtiyANaM pajjattANa ya jaha0 aMgulassa asaM0 ukko0 tinni gaauyaaii| vR. uktaM tiryakpaJcendriyayaudArikazarIrAvagAhanAmAnamidAnIM manuSyapaJcendriyaudArikazarIrAvagAhanAmAnamAha-'maNussorAliyasarIrassa Na' mityAdi, kaNThyaM, navaraM trINi gavyUtAni devakurvAdyapekSayA, tadevamaudArikazarIrasyavidhayaH saMsthAnAni pramANAnicoktAni, samprati tAni krameNa vaikriyasyAbhidhitsurAha
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-21, uddezakaH-, dvAraM 127 mU. (516) veubviyasarareNaM bhaMte! katividhe paM0?, go0 ! duvidhe paM0, taM0-egiMdiyaveuvviyasarIre ya paMciMdiyaveuvviyasa0, jati egidiyaveubviyasarIre kiM vAukkAiegiMdiyaveubviyasarIre avAukkAiyaegidiyaveubviyasarIre?, go0! vAukkAiyaegidiyaveubviyasarIre noavAukkAiyaegiMdiyaveuvviyasarIre, jai vAukAiyaveuvviyasarIre kiM suhamavAukkAiyaveubviyasarIre bAyaravAukkAiyaveuvviyasarIre?, go0! no suhumavAukkAiyaegidiyaveubviyasarIre bAdaravAukAiyaegiMdiyaveubviyasa0, jai bAdaravAukkAiyaegidiyaveubviyasarIre kiM pajjattabAdaravAukkAiyaegidiyaveubbiyasarIre apajattabAdaravAukkAiyaegidiyaveubbiyararIre?, go0! pajattabAdaravAukkAiyaegidiyaveubviyasarIre no apaJjattabAdaravAukkAiyaegidiyaveubviyasarIre, ___ jati paMceMdiyaveubviyasarIre kiM neraiyapaMciMdiyaveubviyasarIre jAva kiM devapaMciMdiyaveubviyasarIre?, go0 ! neraiyapaMciMdiyaveubviyasarIrevi jAva devapaMciMdiyaveubviyasarIrevi, jai neraiyapaMciMdiyaveubviyasarIre kiM rayaNappabhApuDhavipaMciMdiyaveuvviya0 jAva kiM adhesattamApuDhavineraiyapaM0 veubviyasarIre?, go0 ! rayaNappabhApuDhavineraiyapaMciMdiyaveubviyasarIrevi jAva adhesattamApuDhavineraiyapaMciM0 veubviyasarIre'vi, -jai rayaNappabhApuDhavineraiyaviuvviyasarIre kiM pajjattagaraya0 neraiyaveu0 sa0 apajattagaraya NappabhApu0 nerai0 paM0 ve0 sarIre ?, go0 ! pajattagarayaNappabhApu0 nera0 paM0 apajjattagarayaNappabhApu0 nera0 paM0, evaM jAva adhesattamAe dugato bhedo bhANitabbo, jai tirikkhajoNiyapaMciMdiyaveubviyasarIre kiM saMmucchimapaM0 tiri0 veu0 saM0 gabbhavakkaMtiyapaMciM0 ti0 ve0 sa0?, go0! no samucchimapaM0 ti0 ve0 sarIre gabbhavakaMtiyapaM0 ti0 veubviyasarIre, jati gabbhavakkaMtiyapaM0 ti0 veubviyasarIre, jati gabbhavakkaM0 paMci0 ti0 veubviyasarIre kiM saMkhejavAsAuyagabbhavakaMtiyapaMci0 ve0 sarI0 asaMkhijjavAsAuyaga0 paM0 ti0 ve0 sarIre?, go0! saMkhejAvAsAuyagabha0 paM0 ti0 ve0 sa0 no asaM0 gabbha0 paMciM0 tiri0 veu0 saM0, jai saMkhijja0 gabbha0 paMciM0 ti0 veu0 sarIre kiM pajjattagasaM0 gabbha0 paM0 ti0 ve0 sarIre apajattagasaM0 ga0 paM0 ti0 ve0 sarIre?, go0 ! pajja0 saM0 ga0 paM0 ti0 ve0 sarIre no apa0 saM0 gabbha0 paM0 ti0 ve0 sarIre, ___ -jai saMkhejjavAsA0 kiM jalayaragabbha0 paM0 ti0 ve0 sarIre thalayarasaM0 ga0 paM0 ti0 ve0 sarIre khahayarasaM0 ga0 paM0 ti0 ve0 sarIre?, go0 ! jala0 saM0 ga0 paM9 ti0 ve0 sarIrevi thala-yarasaM0 gaM0 paM0ti0 ve0 sarIrevi khahayarasaM0 gabbha0 paM0ti9 ve0 sarIrevi, jai jala0 saM0 kiM paJjattagajala0 saM0 gaM0 paM0 ti0 ve0 sarIre apajjattagajala0 saM0 ga0 paM0 ti0 veu0 sarIre ya?, go0 ! pajja0 jala0 saM0 gabbha0 paM0 tiri0 ke0 sa0 no apajja0 saM0 jalaga0 paM0 ti0 ve0 sa0, ___-jati thalayarapaMciM0 jAva sarIre kiM cauppaya jAva sarIre kiM.parisappa jAva0?, go0! cauppayajAvasaM0 parisappajAva saM0, evaMsavvesiMNeyavvaMjAva khahayarANaMpajjattANaM noapajattANaM, jati maNUsapaMciM0 teu0 sarIre kiM saMmucchimamaNUsa0 paM0 ve0 sarIre gabbha0 ma0paM0 veubviyasarIre
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAupAGgasUtram-2-21/-/-/516 128 go0 ! no saMmu0 ma0 paM0 veu0 sarIre gabbha0 ma0 paMciM0 ve0 sarIre, jai gabbha0 ma0 paM0 ve0 sa0 kiM kammabhUmaga0 gaM0 ma0 paM0 ve0 sa0 akampabhUmaga0 ga0 ma0 paM0 ve0 sa0 aMtaradIvaga0 ga0 ma0 paM0 ve0 sarIre ?, go0 ! kammabhUmagagabbha0 ma0 paM0 ve0 sa0 no akambhUmaga0 no aMtaradIvaga0, jai kammabhUmagagabbha0 maNUsa0 paMciM0 ve0 sarIre kiM saMkhejjavAsAuyakamma0 ga0 ma0 ve0 sa0 asaM0 kamma0 ga0 ma0 paM0 ve0 sa0 ?, go0 ! saMkhe0 kamma0 ga0 ma0 paM0 ve0 sa0 no asaM0 kamma0 ga0 ma0 paM0 ve0 sarIre, jati saMkhe0 kamma0 ga0 ma0 paM0 ve0 sarIre kiM paJjattayasaMkhe0 ka0 ma0 paM0 ve0 sa0 apajattaga0 saM0 ka0 ga0 ma0 paM0 ve0 sarIre ?, go0 ! pajja0 saM0 ka0 ga0 ma0 paM0 ve0 sarIre no apajja0 saM0 ka0 ga0 ma0 paM0 ve0 sarIre / - jai deva paMciMdiyaveuvviyasarIre kiM bhavaNavAsideva0 paM0 ve0 sarIre jAva vemANiyadeva0 ve0 sa0 ?, go0 ! bhavaNavAsIdeva0 paM0 ve0 sarIrevi jAva vemANiyadeva0 paMci0 veu0 sarIrevi, jai bhavaNavAsideva0 paM0 ve0 sarIre kiM asurakumArabhava0 deva0 paM0 ve0 saM0 jAva thaNiyakumArabhava0 deva0 paM0 ve0 sarIre ?, go0 ! asuraku0 jAva thaNiyakumAra0 veu0 sarIrevi, - jai asurakumAradeva0 paM0 ve0 sa0 kiM pajjattagaasura0 bha0 deva0 paM0 ve0 sarIre apajattaga0 asurakumArabha0 deva0 paM0 ve0 sa0 ?, go0 ! pajja0 asura0 bha0 deva0 paM0 ve0 sarIrevi apaja- ttagaasu0 bha0 deva0 paM0 ve0 sarIrevi, evaM jAva thaNiyakumArANaM dugato bhedo, evaM vANamaMtarANaM aTThavihANaM jotisiyANaM paMcavihANaM, vemANiyA duvihA- kappovagA kappAtItA ya, kappovagA bArasavihA, tesiMpi evaM ceva duhato bhedo, kappAtItA duvihA gevejjagA ya anuttarovavAiyA ya, gevejjagA navavihA anuttarovavAiyA paMcavihA, etesiM pattApajjattAbhilAveNaM dugato bhedo bhANi0 / vR. 'veDavviyasarIre NaM bhaMte !' ityAdi, vaikriyazarIraM mUlato dvibhedaM-- ekendriyapaJcendriyabhedAt, tatraikendriyasya vAtakAyasya tatrApi bAdarasya tatrApi paryAptasya, zeSasya vaikriyalabdhyasambhavAt, uktaM ca- "tiNhaM tAva rAsINaM veuvviyaladdhI ceva natthi, bAyarapajjattANaMpi saMkhejjaibhAgamettANaM' atra 'tiNhaM' ti trayANAM paryAptAparyAptasUkSmAparyAptAbAdararUpANAM / paJcendriyacintAyAmapi jalacaracatuSpadoraH parisarpabhujaparisarppakhacarAn manuSyAMzca garbhavyutkrAntikAn saGghayeyavarSAyuSo bhuktvA zeSANAM pratiSedho bhavasvabhAvatayA teSAM vaikriyalabdhyasambhavAt / uktA bhedAH, saMsthAnAnyavidhitsurAha mU. (517) veuvviyasarIre NaM bhaMte! kiMsaMThite pa0 ?, go0 ! nAnAsaMThANasaMThite paM0, vAukAiyaegiMdiyaveu0 sarIre NaM bhaMte! kiMsaMThite paM0 ?, go0 ! paDAgAsaMThANasaMThite paM0, neraiyapaMciMdiyaveubviyasarIre NaM bhaMte! kiMsaMThANasaMThite paM0 ? go0 ! neraiyapaMciMdiyaveuvviyasarIre duvidhe paM0, taM0 - bhavadhAraNijje ya uttaraveuvvie ya, tattha NaM je se bhavadhAraNije seNaM huMDaThANasaMThite paM0, tattha NaM je se uttaraveuvvite sevi huMDasaMThANasaMThite paM0, " rayaNappabhApuDhavineraiyapaMciM0 veu0 sarIre NaM bhaMte! kiMsaMThANasaMThite paM0 ?, go0 ! rayaNappabhApuDhavineraiyANaM duvidhe sarIre paM0, taM0 - bhavadhAraNijje ya uttaraveuvvie ya, tattha NaM je
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-21, uddezakaH-, dvAra 129 se bhavadhAraNijje se NaM huM0, je se uttaraveubbite sevi huMDe, evaM jAva adhesttmaapuddhvineriyveuvviysriire| tirikkhajoNiyapaM0 ve0 sarIreNaMbhaMte! kisaMThANasaMThitepaM0?, go0! nAnasaMThANasaThite paM0, evaM jalayarathalayarakhahayarANavi, thalayarANavi cauppayaparisappANavi parisappANavi uraparisappabhuyaparisappANavi / evaM maNUsaMpaMciMdiyave0 sriirevi| asurakumArabhavaNavAsI deva0 paMci0 ve0 sarIre NaM bhaMte ! kiMsaMThite paM0?, go! asurakumArANaM devANaMduvihe sarIre paM0, taM0-bhavadhAraNije yauttaraveuviteya, tatthaNaMje sebhavadhAraNije se NaM samacaurasaMsaMThANasaM0 paM0, tattha NaMje se uttaraveubbie se NaM nAnAsaMThANasaM0 paM0, evaM jAva thaNiyakumAradevapaMciMdiyaveubbiyasarIre, evaM vANamaMtarANavi, navaraM ohiyA vANamaMtarA pucchijaMti, evaM jotisiyANavi ohiyANaM, evaM sohamme jAva acuyadevasarIre, gevejagakappAtItavemANiyadevapaMciMdiyaveubviyasarIre NaM bhaMte ! kiMsaMThite paM0?, go0 ! gevejagadevANaM ege bhavadhAraNije sarIre, seNaM samacaurasaMsaMThANasaMThite paM0, evaM anuttrovvaaiyaannvi| vR. 'veubviyasarIreNaMbhaMte!' ityAdi sugama, navaraM nairayikANAM bhavadhAraNIyamuttaravaikriyaM cahuNDasaMsthAnamatyantakliSTakarmodayavazAt, tathAhi-teSAMbhavadhAraNIyaM zarIraMbhavasvabhAvataeva nirmUlaviluptapakSotpATikasakalagrIvAdiromapakSisaMsthAnavadatIva bIbhatsaM huNDasaMsthAnaM, yadapyuttaravaikriyaMtadapivayaM zubhaMkariSyAma ityabhisandhinA kartumAramadhamapitathAvidhAtyantAzubhanAmakarmodayavazAdatIvAzubhataramupajAyate iti hunnddsNsthaanN| tiryakpaJcendriyANAM manuSyANAM ca vaikriyaM nAnAsaMsthAnasaMsthitamicchAvazataH pravRtteH dazavidhabhavanapativyantarajyotiSkasaudharmAdyacyutaparyavasAnavaimAnikAnAM bhavadhAraNIyaM bhavasvabhAvatayAtathAvidhazubhanAmakarmodayavazAtpratyekaM sarveSAM samacaturasrasaMsthAna, uttaravaikriyaM vicchAnurodhataHpravRtternAnAsaMsthAnasamaMsthitaM, graiveyakAnAmanuttaropapAtinAMcottaravaikriyaMna bhavati, prayojanAbhAvAd, uttaravaikriyaM hyatra gamanAgamananimittaM paricANAnimittaM vA kriyate, na caiteSAmetadasti, yattu bhavadhAraNIyameteSAM tatsamacaturasrasaMsthAnasaMsthitamiti / uktAni saMsthAnAni, sampratyavagAhanAmAnamAha mU. (518) veubviyasarIrassa gaM bhaMte ! kemahAliyA sarIrAvagAhaNA paM0?, go0 ! jaha0 aMgulassa asaM0 ukko0 sAtiregaM joynnsyshssN| vAukAiyaegidiyasarIrassa NaM bhaMte ! kemahAliyA sarIrogAhaNA paM0?, go0 ! jaha0 aMgulassa asaM0 ukkoseNavi aMgulassa asaM0, neraiyapaMciMdiyaveubviyasarIrassa NaM bhaMte ! kemahA0 paM0?, go0 ! duvihA paM0, taM0bhavadhAraNijAyauttaraveubviyAya, tatthaNaMjAsAbhavadhAraNijjAsAjaha0 aMgulassaasaMkhejatibhAgaM ukko0 paMcadhanusayAI, tattha NaMjA sA uttaraveubviyA sA jaha0 aMgulassa saMkhejatibhAgaM ukkoTa dhanusahassArayaNappabhApuDhavineraiyANaMbhaMte! kemahA0paM0?, go0! duvihApaM0, taM0-bhavadhAraNijjA ya uttaraveubbitA ya, tattha NaM jA sA bhavadhAraNijjA sA jaha0 aMgu0 asaM0 ukko0 satta dhanUI [119
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 prajJApanAupAGgasUtram-2-21/-1-1518 tinni rayaNIo chacca aMgulAI, tattha NaM jA sA uttaraveubvitA sA jaha0 aMgu0 asaM0 ukko0 pannarasa dhaNUtiM aDDAijAo rynniio| ___ sakkarappabhAe pucchA, go0 ! jAva tattha NaMjA sA bhavadhAraNijA sA jaha0 aMgu0 asaM0 ukko0 pannarasa dhanUI aDhAijAto rayaNIo, tattha NaM jA sA uttaraveubvitA sA jaha0 aMgu0 saMkhe0 ukko0 ekatIsaM dhaNUI ekkA ya rynnii| vAluyappabhAe pucchA, bhavadhAraNijjA ekkatIsaM dhanUiM ekA rayaNI uttarave ubviyA chAvaDhi dhanUtiM do rynniio| paMkappabhAe bhavadhAraNijjA bAvadvidhanUiMdorayaNIo, uttaraveubviyA pnnviisNdhnusyN| dhUmappabhAe bhavadhAraNijjA paNavIsaM dhanusayaM, uttaraveubviyA aSTAtijAiM dhanusayAiM / tamAe bhavadhAraNijjA aSTAijAiMdhanUsatAiM uttaraveubbiyA paMca dhnnustaaii| adhesattamAe bhavadhAraNijjA paMca dhaNusayAiM uttaraveubvittA dhaNusahassaM, evaM ukkoseNaM / jahanneNaM bhavadhAraNijjA aMgulassa asaMkhejatibhAgaM uttaraveuvitA aMgulassa sNkhijjtibhaagN| tirikkhajoNiyapaMciMdiyaveubviyasarIrassaNaM bhaMte! kemahAliyA sarIrogAhaNA paM0?, go0! jaha0 aMgu0 saM0 ukkoseNaMjoaNasatapuhuttaM / maNussapaMciMdiyaveubviyasarIrassaNaMbhaMte! kemahA0?, go0! jaha0 aMgula0 saM0 ukko0 saatiregNjoannstshssN| asurakumArabhavaNavAsideva0 paMci0 veubviyasarIrassa NaM bhaMte ! kemahA0?, go0 ! asurakumArANaM devANaMduvihA sarIrogAhaNA paM0, taM0-bhavadhAraNijAya uttaraveubviyA ya, tatya gaMjA sAbhavadhAraNijjAsAja0 aMgu0 asaM0 ukko0 sattarayaNIo, tatthaNaMjA sA uttaraveunvitA sA jaha0 aMgu0 saMkhe0 ukko0 joaNasatasahassaM, evaM jAva thaNiyakumArANaM, evaM ohiyANaM vANamaMtarANaM, evaM joisiyaannvi|| sohammIsANadevANaM, evaM ceva uttaraveuvitA, jAva acuo kappo, navaraM saNaMkumAre bhavadhAraNijjAjaha0 aMgu0 a0 ukko0 charayaNIo, evaMmAhiMdevi, baMbhaloyalaMtagesupaMcarayaNIo mahAsukkasahassAresu cattArirayaNIo, ANayapANayaAraNacuesu tinnirynniio| . gevijagakappAtItavemANiyadevapaMciMdiyaveu0 sa0 kema0?, go0 ! gevejagadevANaM egA bhavadhAraNijjA sarIrogAhaNA paM0 sA jaha0 aMgula0 asaM0 ukko0 do rayaNI, evaM anuttarovavAiyadevANavi, navaraM ekA rayaNI vR. 'veubviyasarIrassa NamityAdi, jaghanyato'GgulAsaGkhyeyabhAgaMnairayikAdInAM bhavadhAraNIyasyAparyAptAvasthAyAMvAtakAyasyavA, utkarSataH sAtirekaMyojanazatasahasraMdevAnAmuttaravaikriyasya manuSyANAM vA, 'egidiyaveubviyasarIrassa Na'mityAdi, atra ekendriyo vAtakAyo'nyasya vaikriyalabdhyasambhAvAt, tasya jaghanyata utkarSato vA'vagAhanAmAnamaGgulAsaGkhyeyabhAgapramANaM, etAvapramANavikurvaNAyAmevatasya zaktisammavAt, sAmAnyamanairayikasUtre bhavadhAraNIyA' bhavo dhAryate yayA sA bhavadhAraNIyA 'kRbahula miti vacanAt karaNe anIyapratyayaH, utkarSataH paJca dhanuHzatAni, uttaravaikriyA dhanuHsahanaM saptamanarakapRthivyapekSayA, anyatraitAvatyA bhavadhAraNIyAyA uttaravaikriyAyA vA zarIrAvagAhanAyA aprApyamANatvAt, ___ adhunA pratipRthivyavagAhanAmAnamAha-'rayaNappabhe'tyAdi, aGgulAsaGkhayeyabhAgapramANatA
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-21, uddezakaH-, dvAra 131 prathamotpattikAle veditavyA, utkarSataH sapta dhanUMSi trayo hastAH SaT cAGgulAni paryAptAvasthAyAM, idaM cotkarSataH zarIrAvagAhanAmAnaM trayodaze prastaTe draSTavyaM, zeSeSu tvaktineSu prastaTeSu stokaM stokataraM, taccaivam-ratnaprabhAyAH prathamaprastaTe trayo hastA utkarSataH zarIrapramANaM, dvitIye prastaTe dhanurekameko hastaH sArdhAni cASTAvaGgulAni, tRtIye prastaTe dhanurekaM trayo hastAH saptadazAGgulAni, caturthe dve dhanuSI dvau hastau sArdhamekamaGgulaM, paJcame trINi dhanUMSi dazAGgulAni, SaSTe trINi dhanUSiM dvau hastau sArddhAnyaSTAdazAGgulAni saptame catvAri dhanUMSi eko hastaHtrINi cAGgulAni, aSTame catvAri dhanUMSi trayo hastAH sArdhAnyekAdazAGgulAni, navame paJcadhanUMSi eko hasto viMzatiraGgulAni, dazame SaT dhanUMSi sArddhAni catvAri aGgulAni, ekAdaze SaTdhanUMSi dvau hastau trayodazAGgulAni, dvAdaze sapta dhanUMSi sArdhAnyekaviMzatiraGgulAni, trayodaze sapta dhanUMSi trayo hastAH SaTparipUrNAnyakulAni, atra cAyaM tAtparyArthaH prathamaprastaTe yaccharIrAvagAhanAparimANaM trayo hastA iti tasyopari prastaTakrameNa sArddhAni SaTpaJcAzadaGgulAni prakSipyante, tato yathoktaM prastaTeSuzarIrAvagAhanAparimANaM bhavati, uktNc||1|| "rayaNAe paDhamapayare hatthatiyaM dehaussao bhnnio| chappannaMgula saDDA payare 2 havai vuddddii||" 'tattha NaMjA sA uttaraveubviyA' ityAdi, jaghanyato'GgulasaGkhyeyabhAga, prathamasamaye'pi tasyA aGgulasaGghayeyabhAgapramANAyA eva bhAvAt, natvasaGkhayeyabhAgapramANAyAH,AhacasaGgrahaNimUlaTIkAkAro haribhadrasUriH__"uttaravaikriyA tutathAvidhaprayatnabhAvAdAdhasamaye'pyanulasaGkhyeyabhAgamAtraiva, utkarSataH paJcadazadhanUMSi ardhatRtIyAhastAH" idaMca uttaravaikriyazarIrAvagAhanAparimANaMtrayodazeprastaTe'vasAtavyaM, zeSeSu tu prastaTeSuprAguktabhavadhAraNIyamAnApekSayA dviguNaM pratyetavyaM / zarkarAprabhAyAM bhavadhAraNIyA utkarSataH paJcadaza dhanUMSi arddhatRtIyAhastAH,idaM cotkarSato bhavadhAraNIyAvagAhanAparimANamekAdazeprastaTe'vasAtavyaM, zeSeSutuprastaTeSvidaM-zarkarAyA:prathame prastaTesaptadhanUMSi trayo hastAH SaTcAGgulAni, dvitIye prastaTe aSTau dhanUMSi dvau hastau navacAGgulAni, tRtIye nava dhanUMSi eko hasto dvAdaza cAGgulAni, caturthe daza dhanUMSi paJcadazAGgulAni, paJcame daza dhanUMSi trayo hastA aSTAdazAGgulAni, SaSThe ekAdaza dhanUMSi dvau hastAvekaviMzatirakulAni, saptame dvAdazadhanUMSi dvau hastau, aSTametrayodazadhanUMSi eko hastaHtrINi aGgulAni, navame caturdazadhaSi SaTcAGgulAni, dazamecaturdazadhanUMSi trayo hastA navacAGgulAni, ekAdaze sUtroktameva parimANaM, atrApIdaMtAtparyaM-prathameprastaTeyatparimANamuktaMtasyopari prastaTakrameNatrayohastAstriNicAGgulAni prakSeptavyAni, tato yathoktaM prastaTeSu parImANaM bhavati, "soceva ya bIyAe paDhame payaraMmi hoi usseho| hatthatiya tinni aMgula payare payare ya vuDIe / / // 2 // ekkArasame payare pannarasa dhaNUNi donnirynniio| __bArasa ya aMgulAI dehapamANaM tu vinneyaM / / " gAthAdvayasyApIyamakSaragamanikA-yaevaprathamapRthivyAM trayodaze prastaTe utkarSata utsedho // 1 //
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 prajJApanAupAGgasUtram -2-21/-/-/518 bhaNitaH - sapta dhanUMSi trayo hastAH SaT cAGgulAni iti, sa eva dvitIyasyAM zarkarAprabhAyAM pRthivyAM prathame prastaTe utsedho bhavati jJAtavyaH, tataH pratare pratare vRddhiravaseyA trayo hastAstrINi cAGgulAni, tathA ca satyekAdaze prastaTe utkarSato bhavadhAraNIyazarIraparimANamAyAti paJcadaza dhanUMSi dvau hastau dvAdaza cAGgulAni iti, uttaravaikriyotkarSaparimANamAha-ekatriMzaddhanUMSi eke hastaH, idaM ca ekAdaze prastaTe veditavyaM, zeSeSu tu prastaTeSu svasvabhavadhAraNIyApekSayA dviguNamavaseyaM 2 / tathA tRtIyasyAM vAlukAprabhAyAM pRthivyAmutkarSato bhavadhAraNIyA ekatriMzaddhanUMSi eko hastaH, etacca navamaM prastaTamadhikRtyoktamavaseyaM, zeSeSu prastaTeSvevaM-tatra prathamaprastaTe bhavadhAraNIyA paJcadaza dhanUMSi dvau hastau dvAdazAGgulAni, dvitIye prastaTe saptadaza dhanUMSi dvau hastau sArddhAni saptAGgulAni, tRtIye ekonaviMzatirdhanUMSi dvau hastau trINyaGgulAni, caturthe ekaviMzatiH dhanUMSi eko hastaH sArddhAni dvAviMzatiraGgulAni, paJcame trayoviMzatirdhanUMSi eko hasto'STAdaza cAGgulAni, SaSThe paJcaviMzatirdhanUMSi eko hastaH sArddhAni trayodazAGgulAni, saptame saptaviMzatirdhanUMSi eko hasto nava cAGgulAni, aSTame ekonatriMzaddhanUMSieko hastaH sArddhAni catvAryaGgulAni, navame yathoktarUpaM parimANaM bhavati, atrApi cAyaM bhAvArtha:-prathame prastaTe yatparimANamuktaM tasyopari prastaTe prastaTe sapta hastAH sArddhAni ca ekonaviMzatiraGgulAni krameNa prakSeptavyAni tato yathoktaM prastaTeSu parimANaM bhavati, uktaM ca"so ceva ya taiyAe paDhame payaMrami hoi usseho / sattarayaNIu aMgula uNavIsaM saDDhavuDDI ya // payare payare ya tahA navame payaraMmI hoi usseho / dhaNuyANi gatIsaM ekkA rayaNI ya nAyavvA // " 119 11 // 2 // asyApi gAthAdvayasyeyamakSaragamanikA - ya eva dvitIyasyAH zarkaraprabhAyA ekAdaze prastaTe bhavadhAraNIyAyA utkarSata utsedha uktaH - paJcadaza dhanUMSi dvau hastau dvAdaza cAGgulAni, sa eva tRtIyasyAH vAlukAprabhAyAH pRthivyAH prathame prastaTe utsedho bhavati, tataH pratare 2 vRddhirasavaseyA sapta hastAH sArddhAni caikonaviMzatiraGgulAni, tathA ca sati navame prastaTe yathoktaM bhavadhAraNIyAvagAhanAmAnaM bhavati - ekatriMzaddhanUMSi eko hasta iti, uttaravaikriyotkRSTaparimANamAha- dvASaSTirdhanUMSi dvau hastI, etacca navamaprastaTApekSamavaseyaM, zeSeSu tu prastaTeSu nijanijabhavadhAraNIyapramANApekSayA dviguNadviguNamiti 3 / caturthyAM paGkaprabhAyAM pRthivyAmutkarSato bhavadhAraNIyA dvASaSTirdhanUMSi dvau hastau idaM ca saptame prastaTe pratyeyaM zeSeSu prastaTeSvevaM paGkaprabhAyAH prathame prastaTe ekatriMzaddhanUMSi eko hastaH, dvitIye SaTtriMzaddhanUMSi eko hasto viMzatiraGgulAni, tRtIye ekacatvAriMzaddhanUMSi dvau hastau SoDaza aGgulAni, caturthe SaTcatvAriMzaddhanUMSi trayo hastA dvAdazAGgulAni paJcame dvipaJcAzaddhanUMSi aSTAvaGgulAni, SaSThe saptapaJcAzaddhanUMSi ko hastaH catvAryaGgulAni, saptame yathoktarUpaM parimANaM, atrApi caiSa bhAvArtha:-prathame prastaTe yatparimANamuktaM tasyopari prastaTe prastaTe krameNa paJca dhanUMSi viMzatiraDulAnItyevaMrUpA vRddhiravagantavyA, tataH prathame prastaTe sUtroktaM parimANaM bhavati, uktaM ca"so ceva cautthIe paDhame payaramiM hoi usseho / paMca dhanu vIsa aMgula payare payare ya vuDDI ya // 119 11
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-21, uddezakaH, dvAraM 133 - // 2 // jo sattamae payare neraiyANaM tu hoi usseho / bAsaTThI dhanayANaM donni rayaNI ya boddhvvaa||" asyApi gAthAdvayasyAkSaragamanikAprAgvatbhAvanIyA, uttaravaikriyotkarSaparimANaMpaJcaviMzaM dhanuHzataM, tacca saptame prastaTe, zeSeSu tu prastaTeSu svasvabhavadhAraNIyApekSayA dviguNamiti 4 / paJcamyAM dhUmaprabhAyAM pRthivyAM bhavadhAraNIyotkarSataH paJcaviMzaM dhanuHzataM, taba paJcamaM prastaTamadhikRtyoktamavaseyaM, zeSeSu prastaTeSvidaM-prathamaprastaTe dvASaSTirdhanUMSi dvau hastau, dvitIye'STasaptatidhanUMSi ekA vitastiH, tRtIye trinavatirdhanUMSi trayo hastAzcaturthenavottaraM dhanuHzataM eko hastaH ekAcavitastiH, paJcame sUtroktaM parimANaM, atrApi cAyaMtAtparyArthaH-yaprathame prastaTe parimANamuktaM tadupari prastaTe 2 krameNa paJcadaza dhanUMSi sArddhahastadvayAdhikAni prakSeptavyAni, tathA ca sati yathoktaM paJcame prastaTe pariNAmaM bhavati, uktNc||1|| "so ceva ya paMcamIe paDhame payaMrami hoi ussoho / panarasa dhaNUNi do hattha sar3a payaresu vuDDI y|| taha paMcamae payare usseho dhanussayaM tu paNavIsaM / / " asyAH sArddhagAthAyAakSaragamanikA prAgvatvaktavyA, uttaravaikriyotkarSaparimANaMardhatRtIyAnidhanuHzatAni, etAni ca paJcameprastaTeveditavyAni, zeSeSuprastaTeSu svasvabhavadhAraNIyApekSayA dviguNamiti / SaSTyAM tamaHprabhAyAM pRthivyAmutkarSato bhavadhAraNIyA arddhatRtIyAni dhanuHzatAni, tAni catRtIyeprastaTepratyetavyAni, prathametuprastaTe paJcaviMzaMdhanuHzataM, dvitIye sArddhasaptAzItyadhikaM dhanuHzataMtRtIye tu sUtroktameva parimANaM, atrApyayaM tAtparyArthaH-prathame prastaTe yatparimANamuktaM tasyopari prastaTe prastaTe sArddhAni dvASaSTirdhanUMSi prakSeptavyAni, tathA ca sati tRtIye prastaTe yathoktaM parimANaM bhavati, uktaM c||1|| "soceva ya chaTThIe paDhame payaraMmi hoi usseho / bAvaTTi dhaNuyaM saDDA payare payare ya vuddiio|| chaTThIe taiyapayare dosaya pannAsayA hoti // " asyApyuttarArddhapUrvikAyA gAthAyAakSaragamanikAprAgvat kartavyA, uttaravaikriyotkarSaparimANaM paJcadhanuHzatAni, tAni ca tRtIyaprastaTe veditavyAni, Adyayostu dvayoH prastaTayoH svasvabhavadhAraNIyApekSayA dviguNaM dviguNamavaboddhavyaM 6 / ___atha saptamyAMtupRthivyAMbhavadhAraNIyA utkarSataH paJca dhanuHzatAni, uttaravaikriyA dhanuHsahanaM, sarvatra bhavadhAraNIyA jaghanyato'GgulAsaGghayeyabhAgapramANA uttaravaikriyA saGkhayeyabhAgapramANeti / tiryakpaJcendriyasya vaikriyazarIrAvagAhanA utkarSato yojanazatapRthakatvaM, tata Urdhva karaNazakterabhAvAt, manuSyANAM sAtirekaM yojanazatasahanaM, viSNukumAraprabhRtInAM tathAzravaNAt, jaghanyA tUbhayeSAmapyaGgulasaGkhayeyabhAgapramANA, na tvasaGkhyeyabhAgamAnA, tathArUpaprayatlAsambhavAt / asurakumArAdInAMstanitakumAraparyavasAnAnAM vyantarANAMjyotiSkANAM saudharmezAnadevAnAM pratyekaMjaghanyA bhavadhAraNIyAvaikriyazarIrAvagAhanAaGgulAsaGkhyeyabhAgapramANA, sAcotpattisamaye draSTavyA, utkRSTA saptaratnayaH, uttaravaikriyAjaghanyAaGgulasaGkhayeyabhAgamAtrA, utkRSTAyojanazatasahanaM,
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 prajJApanAupAGgasUtram-2-21/-/-/518 'uttaraveuvviyA jAva accuo kappo' tti uttaravaikriyA tAvad vaktavyAyAvadacyutaH kalpaH,parata uttaravaikriyAsambhavAt, etacca prAgevoktaM, sarvatrajaghanyato'GgulasaGkhayeyabhAgamAnAutkarSatoyojanalakSaM, bhavadhAraNIyA tu vicitrA tatastAM pRthagAha-'navara mityAdi, navaramayaM bhavadhAraNIyAM prati vizeSaH sanatkumAre kalpe jaghanyato'GgulAsaGghayeyabhAga utkarSataHSaDtnayaH, 'evaM mAhidevi' iti evaM-uktena prakAreNajaghanyA utkRSTA ca bhavadhAraNIyA mAhendrakalpe'pivaktavyA, etacca saptasAgaropamasthitikAndevAnadhikRtyoktamavaseyaM, dvyAdisAgaropamasthitiSvevaM-yeSAMsanatkumAramAhendrakalpayordai sAgaropame sthitisteSAmutkarSato bhavadhAraNIyA paripUrNasaptahastapramANA, yeSAM trINi sAgaropamANi teSAM SaD hastAH catvArazca hastasyaikAdazabhAgAH, yeSAM catvAri sAgaropamANi teSAM SaD hastAstrayo hastasyaikAdazabhAgAH, yeSAM paJca sAgaropamANi teSAM SaDhastAH dvau cahastasyaikAdazabhAgau, yeSAM SaTsAgaropamANiteSAMSaD hastAH ekazca hastasyaikAdazabhAgaH, yeSAMtuparipUrNAni sapta sAgaropamANi sthitisteSAM paripUrNA SaD hastA bhavadhAraNIyA, uktNc||1|| "ayaratigaM Thii jesiM saNaMkumAre taheva mAhiMde / rayaNIchakkaM tesiM bhAgacaukkAhiyaM deho|| // 2 // tatto ayare ayare bhAgo ekkekao paDai jaav| sAgarasattaThiINaM rayaNIchakkaM tnupmaannN||" iha jaghanyA bhavadhAraNIyA sarvatrApyaGgulAsaGkhayeyabhAgapramANA, sA ca pratIteti tAmavadhIryotkRSTAM pratipAdayati-'baMbhalogalaMtagesupaMcarayaNIo iti, iha yadyapibrahmalokasyopari lAntako nasamazreNyA tathApIha zarIrapramANacintAyAmidaM dvikaM vivakSyate, dvikaparyanta eva hastasya truTitatayA labhyamAnatvAt, emuttaratrApidvikacatuSkAdiparigrahe kAraNaM vAcyaM, tatra brahmalokalAntakayorutkarSatayA bhavadhAraNIyA paJca ratnayaH, etacca lAntakecaturdazasAgaropamasthitikAn devAnadhikRtya pratipAditamavaseyaM, zeSasAgaropamasthitiSvevaM- yeSAM brahmaloke sapta sAgaropamANi sthitisteSAM SaD ratnayaH paripUrNA bhavadharaNIyA, yeSAmaSTau sAgaropamANi teSAM paJca hastAH SaD hastasyaikAdazabhAgAH, yeSAM nava sAgaropamANi teSAM paJca hastAH paJca hastasyaikAdazabhAgAH, yeSAM daza sAgaropamANi teSAM paJca hastAzcatvArazcaikAdazabhAgAH hastasya, / lAntake'piyeSAM daza sAgaropamANi sthitisteSAmetAvatI bhavadhAraNIyAutkarSato, yeSAmekAdaza sAgaropamANi lAntake sthitisteSAM paJcahastAstrayo hastasyaikAdazabhAgAH, yeSAM dvAdaza sAgaropamANi teSAM paJca hastA dvau ca hastaikAdazabhAgau, yeSAM trayodaza sAgaropamANi teSAM paJca hastA eko hastasyaikAdazabhAgo, yeSAM caturdaza sAgaropamANi sthitisteSAM paripUrNA paJcahastA bhvdhaarnniiyaa,| 'mahAsukkasahassAresucattArirayaNIo mahAzukrasahastrarayozcalasroralaya utkarSato bhavadhAraNIyA, etacca sahasrAragatAn aSTAdazasAgaropamasthitikAndevAnadhikRtyoktaM veditavyaM, zeSasAgaropamasthitiSvevaMyeSAM mahAzukre kalpe caturdaza sAgaropamANi sthitisteSAmutkatarSato bhavadhAraNIyA paripUrNAH paJca hastAH, yeSAM paJcadaza sAgaropamANi teSAM catvAro hastAstrayazca hastasyaikA-dazabhAgAH, yeSAMSoDazasAgaropamANiteSAM catvAro hastA dvau ca hastasyaikAdazabhAgau,
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-21, uddezakaH-, dvAraM 135 yeSAM saptadaza sAgaropamANi teSAM catvAro hastA eko hastasyaikAdazabhAgaH, ___ sahanAre'pi yeSAM saptadaza sAgaropamANi teSAmetAvatI bhavadhAraNIyA, yeSAM punaHsahasrAre paripUrNAnyaSTAdaza sAgaropamANi sthitisteSAM paripUrNAzcatvAro hastAH bhavadhAraNIyA, 'ANayapANayaAraNacuesu tinirayaNIo' iti AnataprANatAraNAcyuteSu timro ratnaya, utkRSTA bhavadhAraNIyA, etaccAcyute kalpedvAviMzatisAgapopamasthitikAndevAnadhikRtyoktaMdraSTavyaM, zeSasAgapopamasthitiSvevaM-yeSAmAnate'pi kalpeparipUrNAni kiJcitsamadhikAnicASTAdazasAgaropamANi sthitiH teSAMparipUrNAzcatvArohastA utkRSTA bhavadhAraNIyA, yeSAMpunarekoviMzatiH sAgaropamANi teSAMtrayo hastAstrayazca hastasyaikAdazabhAgAH",prANate'pikalpe yeSAmekonaviMzatiHsAgaropamANi sthitisteSAmetAvatI bhavadhAraNIyA, yeSAMpunaH prANate kalpe viMzatiH sAgaropamANi sthitisteSAM trayo hastA dvau ca hastasyaikAdazabhAgau, yeSAmAraNe'pikalpeviMzatiH sAgaropamANi sthitisteSAmetAvatI bhavadhAraNIyA, yeSAM punarAraNe'pi kalpe ekaviMzatiH sAgaropamANi sthitisteSAM trayo hastA ekasya hastasyaikAdazabhAgobhavadhAraNIyA, acyute'pikalpeyeSAmekaviMzatiHsAgaropamANi sthitisteSAmetAvatyeva bhavadhAraNIyA, yeSAM punaracyute kalpe dvAviMzatiH sAgaropamANi sthitisteSAmutkarSato bhavadhAraNIyA paripUrNAstrayo hastAH, gevejjakappAtIte'tyAdi bhAvitaM, navaraM 'ukkoseNaM do rayaNIo'tti etannavamagraiveyake ekatriMzatsAgaropamasthitikAndevAnprati draSTavyaM, zeSasAgaropamasthitiSvevaM-prathame graiveyake yeSAM dvAviMzatiH sAgaropamANi sthitisteSAM trayo hastA bhavadhAraNIyA, yeSAM punastatraiva trayoviMzatiHsAgaropamANi sthitisteSAM dvau hastAvaSTau hastasyaikAdazabhAgAH dvitIye'pi graiveyake yeSAM trayoviMzatiHsAgaropamANi sthitisteSAmetAvatI bhavadhAraNIyA, yeSAM punastatra caturviMzatiH sAgaropamANi sthitisteSAM dvau hastau saptaca hastasyaikAdazabhAgA bhavadhAraNIyA, tRtIyo'pigraiveyake yeSAM caturviMzatiH sAgaropamANi sthitisteSAmetAvatyeva bhavadhAraNIyA, yeSAM punaH paJcaviMzatiH sAgaropamANitatrasthitisteSAM dvauhastauSaT hastasyaikAdazabhAgAbhavadhAraNIyA, caturthe'pigraiveyake yeSAM paJcaviMzatiH sAgaropamANi sthitisteSAmetAvatI bhavadhAraNIyA, yeSAM punastatra SaDviMzatiH sAgaropamANi sthitisteSAM dvau hastau paJca hastasyaikAdazabhAgAH, -paJcame'pi graiveyake yeSAM SaDviMzatiH sAgaropamANi teSAmetAvatI bhavadhAraNIyA, yeSAM tu tatra saptaviMzati; sAgapopamANi teSAM dvau hastau catvAro hastasyaikAdazabhAgA bhavadhAraNIyA, SaSThe'pigraiveyakeyeSAMsaptaviMzatiHsAgaropamANiteSAmetAvatyevabhavadhAraNIyA, yeSAMpunastatrASTAviMzatiHsAgaropamANi sthitisteSAM dvau hastau trayo hastasyaikAdazabhAgA bhavadhAraNIyA, saptame'pi praiveyakeyeSAmaSTAviMzatiH sAgaropamANi (sthitiH) teSAmetAvatI, yeSAMpunastatraekonatriMzatsAgaropamANi teSAMbhavadhAraNIyA dvau hastau dvaucahastasyaikAdazabhAgau, aSTame'pigraiveyake yeSAM sthitirekonatriMzatsAgapopamANi teSAmetAvapramANA, yeSAM punastatra triMzatsAgaropamANi sthitisteSAM dvauhastI ekazcahastasyaikAdazobhAgobhavadhAraNIyA, navame graiveyake yeSAM sthitistriMzatsAgaropamANi teSAM bhavadhAraNIyA etAvapramANA, yeSAM punarekatriMzatsAgaropamANi tatra sthitisteSAM paripUrNI dvau hastau bhavadhAraNIyA,
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAupAGgasUtram - 2 - 21 /-/ /518 'evaM anuttare' ityAdi, evaM graiveyakoktena prakAreNa anuttaropapAtikadevAnAmapi sUtraM vaktavyaM, navaramutkarSato bhavadhAraNIyA ekA raliH - hasto vaktavyaH, etacca trayastriMzatsAgaropamasthitikAn prati jJAtavyaM, yeSAM punarvijayAdiSu caturSu vimAnaSvekatriMzatsAgaropamANi sthitisteSAM paripUrNau dvau hastau bhavadhAraNIyA, yeSAM punastatraiva madhyamA dvAtriMzatsAgaropamANi sthitisateSAmeko hasta ekazca hastasyaikAdazabhAgo bhavadhAraNIyA, yeSAM punastatra sarvArthasiddhamahAvimAne trayastrizatsAgaropamANi teSAmeko hasto bhavadhAraNIyA, jaghanyA sarvatrAGgulAsaGghayeyabhAgamAtrA || tadevamuktAni vaikriyazarIrasyApi vidhisaMsthAnAvagAhanApramANAni, sampratyAhArakasya pratipipAdayiSurAha mU. (519) AharagasarIre NaM bhaMte! katividhe pannatte ?, go0 ! egAgAre paM0, jai egAgAre kiM maNUsa AhAragasarIre amaNUsa AhAragasarIre ?, go0 ! maNUsa AhAragasIre no amaNUsaA0, maNUsa AhA0 kiM saMmucchimamaNUsa AhA0 gabbhavakkatiyamaNUsa AhA0 ?, go0 ! no saMmucchimamaNUsa AhA0 gabbhavakkatiyamaNUsA AhA0 - jai gabbhava0 ma0 A0 kiM kammabhUmagaga0 ma0 A0 akammabhUmagaga0 ma0 A0 aMtaraddIvagaga-0ma0 A0 ?, go0! kampabhUmaga0 no akampabhUmagaga0 no aMtaradIvaga0, jai kampabhUmagaga0 ma0 A0 kiM saMkhejjavAsAuya0 ka0 ga0 ma0 A0 asaMkhejjavAsAuka0 ga0 ma0 A0 ?, go0 ! saMkhijavA0 ka0 gabbha0 ma0 AhAragasarIre no asaM0 ka0 ma0 A0, jati saMkhe0 0 ka0 ga0 ma0 AhA0 sarIre kiM pajjattasaM0 vA0 ka0 ga0 ma0 A0 sarIre apajattasaM0 vA0 ka0 ga - ma0 A0 ?, go- ! pajattasaM0 vAsA0 ka0 ga0 ma0 A0 no apajjattaM ka0 ga0 maNU0 A0, - jai paJjatta0 saM0 ka0 ga0 ma0 A0 kiM sammaddiTThIpajjattagasaM0 ka0 ga0 ma0 A0 micchaddaTThIpa0 saM0 ka0 ga0 ma0 A0 sammAmicchaddiTThipaja0 saM0 ka0 ga0 ma0 A0, jai sammaddiTThipajattasaM0 vA0 ka0 ga0 ma0 A0 kiM saMjayasa0 ma0 saM0 ka0 ga0 ma0 A0 asaMjatasamma 0 pa0 saM0 ka0 ga0 ma0 A0 saMjayAsaMjaya0 pa0 saM0 ka0 ga0 ma0 A0 ?, go0 saMjayasamma0 paM0 saM0 ka0 ga0 ma0 A0 no asaMjatasamma0 pa0 AhA0 no saMjatAsaMtasamma0 AhA0, 136 - jai saMjatasamma0 paM0 saM0 ka0 ga0 ma0 A0 kiM pamattasaMjatasamma0 ma0 A0 apamatasaMjatasamma0 saM0 ka0 ga0 ma0 A0 ?, go0 ! pamattasaM0 sammaddiTThipa0 saM0 ka0 ga0 ma0 A0 no apamattasaM0 sa0 pa0 saM0 ka0 ga0 ma0 A0, jai apamattasaM0 sa0 pa0 saM0 ka0 ma0 A0 kiM iDDipattappamattasaM0 sa0 ka0 saM0 ga0 ma0 A0 aniSTipattasaM0 pa0 ka0 saM0ga0 A0 go0 ! iDDipatta0 sa0 pa0 saM0 ka0 ga0 ma0 A0 no aniDDiya0 sa0 pa0 saM0 ka0 ga0ma0 AhA0 / AhAragasarIre NaM bhaMte! kiMsaMThite paM0 ?, go0 ! samacauraMsasaMThANasaMThite paM0, AhAragasarIrassaNaM bhaMte! kemahAliyA sarIrogAhaNA paM0 ?, go0 ! jaha0 desUNA rayaNI u0 paDipunnA rayaNI / vR. 'AhArakasarIre NaM bhaMte! kaivihe paM0' ityAdi sugamaM, navaraM 'saMjaya'tti 'yamU uparame'saMyacchanti sma - sarvasAvadyayogebhyaH samyaguparamanti smeti saMyatAH, 'gatyarthanityAkarmakA' diti karttari ktapratyaH, sakalacAritriNaH, asaMyatA-aviratasamyagdRSTayaH saMyatAsaMyatA- dezaviratimantaH, tathA 'pamatta 'tti pramAdyanti sma - mohanIyAdikarmodayaprabhAvataH saJjavalanakaSAyanidrA
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-21, uddezakaH-, dvAraM. 137 dhanyatamapramAdayogataHsaMyamayogeSu sIdanti sma pramattAH,pUrvavatkartari ktapratyayaH, te ca prAyo gacchavAsinasteSAMkvacidanupayogasambhavAtU, tadviparItAapramattAH, tecaprAyojinakalpikaparihAravizuddhikayathAlandakalpikapratimApratipannAsteSAM satatopayogasambhavAt, iha jinakalpikAdayo labdhi nopajIvanti, teSAM tathAkalpatvAt, ye'pica gacchavAsina AhArakazarIraM kurvanti te'pi tadAnIM labdhyupajIvanenautsukyabhAvataH pramAdavanto, mocane'pica pramAdavanta AtmapradezAnAmaudArikazarIre sarvAtmanopasaMharaNena vyAkulIbhAvAt, AhArakazarIre cAntarmuhUrtAvasthAnaM, tatoyadyapitanmadhyabhAgekiyatkAlaMmanAvizuddhibhAvataHkArmagranthikairapramattatopavaNyate tathApi sa labdhyupajIvanena pramatta evetyapramattasya 'no apamattasaMjae' ityAdinA pratiSedhaHkRtaH, 'iDDipatta'ttiRddhI:-AmarpoSadhyAdi lakSaNAH prApta RddhiprAptastadviparIto'nRddhiprAptaH, RddhIzca prApnoti prathamato viziSTamuttarottaramapUrvApUrvArthapratipAdakaM zrutamavagAhamAna; zrutasAmarthyatastIvratIvratarazubhabhAvanAmadhirohan apramattaHsan, uktNc||1|| "avagAhate ca sa zrutajaladhiM prApnoti cAvadhijJAnam / mAnasaparyAyaM vA jJAnaM koSThAdibuddhIrvA // // 2 // cAraNavaikriyasa.SadhitAdyA vA'pilabdhayastasya / prAdurbhavanti guNato balAni vA maansaadiini||" atra 'sa' ityapramattasaMyataH, mAnasaparyAyamiti-mAnasAH-manasaH sambandhiH paryAyA-viSayA yasya tanmAnasaparyAyaM manaHparyAyajJAnamityarthaH, koSThAdibuddhIrvA ityatrAdizabdAt padAnusAribIjaparigrahaH, timro hi buddhayaH paramAtizayarUpAH pravacane pratipAdyante, tadyathA koSThabuddhiH 1 padAnusAribuddhiH 2 bIjabuddhi 3 zva, tatra koSThaka iva dhAnyaM yA buddhirAcAryamukhAdvinirgatautadavasthAnauca sUtrArthIdhArayatina kimapitayoH kAlAntaregalatisA koSThabuddhiH 1, yA punarekamapi sUtrapadamavadhArya zeSamazrutamapi tadavasthameva zrutamavagAhate sA padAnusAriNI 2,yA punarekamarthapadaMtathAvidhamanusRtya zeSamazrutamapi yathAvasthitaMprabhUtamarthamavagAhatesA bIjabuddhiH 3, sAca sarvottamaprakarSaprAptA bhagavatAMgaNabhRtAM, te hi utpAdAdipadatrayamavadhArya sakalamapi dvAdazAGgAtmakaM pravacanamabhisUtrayanti, tathA cAraNAzca vaikriyaM ca sarvoSadhyazca tadbhAvazcAcAraNavaikriyasauSadhitA, tatra caraNaM-gamanaMtadvidyateyeSAMtecAraNAH 'jyotsnAdibhyo'Ni ti matvarthIyo'N pratyayaH, tatra gamanamanyeSAmapi munInAM vidyate tato vizeSaNAnyathAnupapattyA caraNamiha viziSTaMgamanamabhigRhyate, ataevacAtizAyanematvarthIyo, yathArUpavatIkanyA ityatra, tato'yamarthaHatizAyicaraNasamarthAzcAraNAH, Aha ca bhASyakRt svakRtamASTaTIkAyAM "atizayacaraNAccAraNAH,atizayagamanAdityarthaH" tecatedvividhA-javAcAraNAH vidyAcAraNAzca, tatra ye cAritratapovizeSaprabhAvataHsamudbhUtagamanaviSayalabdhivizeSAstejavAcAraNAH, yepunarvidyAvazataHsamutpannagamanalabdhyatizayAstevidyAcAraNAH,jaGghAcAraNAzcarucakavaradvIpaMyAvat gantuMsamarthAHvidyAcAraNA nandIzvaraM, tatra jaGghAcAraNA yatra kutrApi gantumicchavastatra ravikatAnapi nizrIkRtya gacchanti, vidyAcAraNAstevavameva, javAcAraNazca rucakavaradvIpaMgacchan ekainaivotpAtena gacchati,pratinivartamAnastvekenotpAtena nandIzvaramAyAti dvitIyena svasthAnaM, yadi punarmeruzikharaM
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAupAGgasUtram - 2 - 21/-/-/519 jigamiSustarhi prathamenaivotpAtena paNDakavanamadhirohati pratinivarttamAnastu prathamonotpAtena nandanavanamAgacchati dvitIyena svasthAnamiti, - 119 11 jaGghAcAriNo hi cAritrAtizayaprabhAvato bhavanti, tato labdhyupajIvane autsukyabhAvataH pramAdasambhavAJccAritrAtizayanibandhanA labdhiH parihIyate, tataH pratinivarttamAno dvAbhyAmutpAtAbhyAM svabhuvamAyAti, vidyAcAraNaH punaH prathamenotpAtena mAnuSottaraM parvataM gacchati dvitIyena tu nandIzvaraM, pratinivarttamAnastvekenaivotpAtena svasthAnamAyAtIti, tathA sa evordhvaM gacchan prathamotpAtena nandanavanaM gacchati dvitIyenotpAtena paNDakavanaM, pratinivarttamAnastvekainaivotpAtena svasthAnamAyAtIti, vidyAcAraNo vidyAvazato bhavati, vidyA ca parizIlyamAnA sphuTA sphuTataropajAyate, ataH pratinivarttamAnasya zakyatyatizayasambhavAdekenotpAtena svasthAnagamanamiti uktaM ca"aisayacaraNasamatthA jaMghAvijjAhi cAraNA muNao / jaMghAhi jAi paDhamonIsaM kAuM ravikarevi // gupAe gao ruyagavaraMmi u tao paDiniyatto / biieNaM naMdissaramihaM tao ei taieNaM // paDhameNaM paMDagavana biiuppAeNa naMdanaM ei / taiuppAeNa tao iha jaMghAcAraNo ei // paDhameNa mANusottaranagaM sa naMdissaraM tu biieNa / ei tao taieNaM kayaceiyavaMdaNo ihaI || paDhameNaM naMdanavane biappAeNa paMDagavanaMmi / ei ihaM taieNaM jo vijjAcAraNo hoi / / " // 5 // tathA sarvaM - viDmUtrAdikamauSadhaM yasya sa sarvauSadhaH, kimuktaM bhavati ? - yasya mUtraM viT zleSmA zarIramalo vA rogopazamasamartho bhavati sa sarvauSadhaH, AdizabdAdAmarSaiSadhyAdilabdhiparigrahaH, etAzca RddhIrapramattaH san prApya pazcAt pramatto bhavati, tenaiveha prayojanaM tata uktam- 'iDipattapamattasaMjaye 'tyAdi, Aha- manuSyasyAhArakazarIramityukte sAmathyAdamanuSyasya nAhArakazarIramityavasIyate tataH kasmAducyate- 'no amaNussAhAragasarIre' ityAdi ? nirarthakatvAt, ucyate, iha trividhA vineyAH, tadyathA-udghaTitajJA madhyamabuddhayaH prapaJcitajJAzca tatra ye udghaTitajJA madhyamabuddhayo vA te yathoktaM sAmarthyamavabudhyante, ye punaradyApyavyutpannatvAt na yathoktasAmathyAvagamakuzalAste prapaJcitamevAvagantumIzate nAnyathA, tatasteSAmanugrahAya sAmarthyalabdhasyApi vipakSaniSedhasyAbhidhAnaM, mahIyAMso hi paramakaruNAparItatvAt avizeSeNa sarveSAmanugrahAya pravarttante, tato na kazciddoSaH, 'jahanneNaM deNArayaNI' iti AhArakazarIrasya jaghanyato'vagAhanA dezonA-kiJcidUnA ratniH - hastaH tathAvidhaprayatnabhAvataH prArambhasamaye'pi tasyA etAvatyA eva bhAvAt / tadevamuktAnyAhArakazarIrasya vidhisaMsthAnAvagAhanAmAnAni, samprati taijasasya tAnyabhidhitsurAha mU. (520) teyagasarIre NaM bhaMte! katividhe paM0 ?, go0 ! paMcavihe paM0 taM - - egiMdiyateyagasarIre jAva paMciMdiyateyagasarIre, egiMdiyateyagasarIre NaM bhaMte! kaividhe paM0 ?, go0 ! 138 // 2 // // 3 // // 4 //
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ 139 padaM-21, uddezakaH, dvAraMpaMcavidhepaM0, taM0-puDhavirAiya0 jAva vaNassaikAiyaegidiyasarIre, evaM jahA orAliyasarIrassa bhedo bhaNito tahA teyagassavi jAva curidiyaannN| paMciMdiyateyagasarIreNaMbhaMte! katividhe paM0?, go0! caubihe paM0, taM0-neraiyateyagasarIre jAva devateyagasarIre, neraiyANaM dugato bhedo bhANitavyo, jahA veubviyasarIre / paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM maNUsANa ya jahA orAliyasarIre bhedo bhANito tahA bhANiyavyo / devANaM jahA veuvviyasarIrabhedo bhANito tahA bhANiyavvo, jAva svvtttthsiddhdevtti| teyagasarIreNaMbhaMte! kiMsaMThie paM0?, go0! nAnAsaMThANasaMThiepaM0, egidiyateyagasarIre gaMbhaMte ! kiMsaMThie pannate?, go0! nAnAsaMThANasaMThie paM0, puDhavikAiyaegiMdiyateyagasarIreNaM bhaMte! kiMsaMThiepaM0?, go0! masUracaMdasaMThANasaMThite paM0, evaMorAliyasaMThANANusAreNa bhANitavvaM jAva cauridiyANavi, neraiyANaM bhaMte ! teyagasarIre kiMsaMThie paM0?, go0!jaha veubviyasarIre, paMciMdiyatirikhajoNiyANaM maNUsANaM jahA etesiM ceva orAliyaMti, devANaM bhaMte ! kiMsaMThite teyagasarIre paM0 go0 ! jahA veubviyassa jAva anuttrovvaaiytti| vR. 'teyagasarIre NaM bhaMte !' ityAdi, iha taijasazarIraM sarveSAmavazyaM bhavati tato yathA ekadvitricaturindriyagata audArikazarIrabhedobhaNitastathAcaturindriyAnyAvattaijasazarIrabhedo'pi vaktavyaH, paJcendriyataijasazarIracintAyAMtaturviMdhapaJcendriyataijasazarIraM, nairayikatiryagmanuSyadevabhedAt, tatra nairayikataijasazarIracintAyAM yathA prAk vaikriyazarIre paryAptaparyAptaviSayatayA dvigato bheda uktastathA'trApi vaktavyaH sa caiva -'jai neraiyapaMciMdiyateyagasarIre kiM rayaNappabhApuDhavineraiyapaMciMdiyateyagasarIre jAva kiMahesattamApuDhavineraiyapaMciMdiyateyagasarIre?, go0! rayaNAppabhApuDhavineraiyapaM-teyagasarIrevi jAva ahesattamApuDhavineraiyapaM0 teyagasarIrevi, jairayaNappabhApuDhavineraiyapaMciMdiyateyagasarIre kiMpajjattagarayaNappabhe'tyAdi, paJcendriyatiryagyonikAnAM manuSyANAM ca yathAprAgaudArikazarIrabheda uktastathA atrApi vaktavyaH, sa caivam 'tirikkhajoNiyapaMciMdiyateyagasarIreNaM bhaMte ! kaivihe pannatte?' ityAdi, devAnAM yathA vaikriyazarIrabhedaM uktastathA bhaNitavyaH, sa caivam-'jai devaMciMdiyateyagasarIre kiM bhavaNavAsidevapaMciM0teyagasarIre' ityAdi, yAvatsarvArthasiddhadevasUtraM / ukto bhedaH,samprati saMsthAnapratipAdanArthamAha-'teyagasarIreNaM bhaMte ! kiMsaMThie paM0?' ityAdi, sugamaM, ihajIvapradezAnurodhitaijasaMzarIraMtatoyadevatasyAM 2 yonAvaudArikazarIrAnurodhena vaikriyazarIrAnurodhena ca jIvapradezAnAM saMsthAnaM tadeva taijasazarIrasyApi iti prAguktamekadvitricaturindriyatiryakpaJcendriyamanuSyagatamaudArikasaMsthAnaM nairayikadeveSu vaikriyasaMsthAnamatidiSTamiti gataM saMsthAnamadhunA avagAhanAmAnamAha mU. (521) jIvassaNaM bhaMte! mAraNaMtiyasamugghAeNaM samohayassateyAsarIrassa kemahAliyA sarIrogAhaNA paM0?, go0! sarIrapamANamettA vikkhaMbhabAhalleNaMjAyAmeNaMjaha0 aMgulassaasaM0 ukko0 logaMtAo logaMte,
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 prajJApanAupAGgasUtram - 2 - 21/-//521 egiMdiyassa NaM bhaMte! mAraNaMtiyasamugdhAeNaM samohayassa teyAsarIrassa kemahAliyA sarIro0 go0 ! evaM ceva, jAva puDhavi0 Au0 teu0 vAu0 vaNapphaikaiyassa, beiMdiyassa NaM bhaMte ! mAraNaMtiyasamu0 samo0 teyAsarIrassa kemahA0 ?, go0 ! sarIrappamANamettA vikkhaMbhabAhalleNaM AyAmeNaM jaha0 aMgulassa asaMkhe0 ukko0 tiriyalogAo logaMte, evaM jAva cauriMdiyassa, neraiyassa NaM bhaMte! mAra0 samu0 samo0 teyAsarIrassa kemahA0 ?, go0 ! sarIrappamANamettA vikkhaMbhabAhalleNaM AyAmeNaM jaha0 sAtirekaM joyaNasahassaM ukko0 adhe jAva ahesattamA puDhavI tiriyaM jAva sayaMbhuramaNe samudde uDDuM jAva paMDagavane pukkhariNIto, paMciMdiyatirikkhajoNiyassa NaM bhaMte! mAra0 samu0 samo0 teyAsarIrassa ya kemahA0 ?, go0 ! jahA beiMdiyasarIrassa, maNussassa NaM bhaMte! mAra0 samu0 samo0 teyAsarIrassa kemahA0 ?, go0 ! samayakhettAo logaMtI, asurakumArassa NaM bhaMte! mAraNaMtiyasamugdhAeNaM samohayassa teyA0 kema0 ?, go0 ! sarIrappamANamettA vikkhaMbhabAhalleNaM AyAmeNaM jaha0 aMgulassa asaMkhe ukko0 adhe jAva taccAe puDhavIe hiTThille caramaMte tiriyaM jAva sayaMbhuramaNasamuddassa bAhirille veiyaMte uDDuM jAva isIpabbhArA puDhavI, evaM jAva thaNiyakumArateyagasarIrassa, vANamaMtarajoisiyasohammIsANagA ya evaM caiva, saNakumAradevassa NaM bhaMte! mAraNaMtiyasamugdhAeNaM samohayassa teyAsarIrassa kemahA0i ?, go0 ! sarIrappamANamettA vikkhaMbhabAhalleNaM AyAmeNaM jaha0 aMgu0 asaM0 ukko0 adhe jAva mahApAtAlANaM docce tibhAge, tiriyaM jAva sayaMbhuramaNe samudde uDDuM jAva acchuoM kappo, evaM jAva sahassAradevassa acchuoM kappo, ANayadevassa NaM bhaMte! mAra0 samu0 samo0 teyAsa0 kema0 ?, go0 ! sarIrappamANamettA vikkhaMbhabAhalleNaM AyAmeNaM jaha0 aMgu0 asaM0 ukko0 jAva adholoiyagAmA, tiriyaM jAva maNUsakhette uDDuM jAva anuo kappo, evaM jAva AraNadevassa aadevassa evaM ceva, navaraM uDDuM jAva sayAiM vimANAtiM, gevijjagadevassa NaM bhaMte! mAraNaMtiyasamu0 samo0 teyaga0 kema0 ?, go0 ! sarIramAnamettA vikkhaMbhabAhalleNaM AyAmeNaMjaha0 vijjAharaseDhIto ukko0 jAva aholoigAmA tiriyaM jAva maNUsakhette uDDuM jAva sagAtiM vimANAtiM, anuttarovavAiyassavi evaM caiva / kammagasarIre NaM bhaMte! katividhe paM0 ?, go0 ! paMcavidhe paM0 taM0- egiMdiyakammagasarIre jAva paMciMdiya0 ya, evaM jaheva teyagasarIrassa bhedo saMThANaM ogAhaNA ya bhaNitA taheva niravasesaM bhANitavvaM jAva anuttarovavAiyatti / vR. 'jIvassa NaM bhaMte!' ityAdi, jIvasya nairayikatvAdivizeSaNAvivakSAyAM sAmAnyataHsaMsAriNo Namiti vAkyAlaGkAre mAraNAntikasamudghAtena vakSyamANalakSaNanena samavahatasya sataH 'kemahAliyA' iti kiMmahatI kiMpramANamahatvA zarIrAvagAhanA ?, zarIramaiaudArikAdikamapyasti tata Aha- taijasazarIrasya, prajJaptA ?, bhagavAnAhazarIrapramANamAtrA viSkambhabAhalyena, viSkambhazca bAhalyaM ca viSkambhabAhalyaM samAhAro dvandvastena, viSkambhena bAhalyena cetyarthaH, tatra viSkambha udarAdivistAraH bAhalyamuraH pRSThasthUlatA AyAmo daidhyaM tatrAyAmena jaghanyato'GgulasyAsaGghayeMyabhAgaH- aGaggulAsaGghayeyabhAgapramANA, iyaM ca ekendriyasyaikendriyeSvatyAsannamutpadyamAnasya draSTavyA, utkarSatolokAntAt lokAntaH, kimuktaM bhavati ? - "
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM -2, uddezaka:-, dvAraM adholokAntAdArabhya yAvadUrdhvalokAnta UrdhvalokAntAdArabhya yAvadadholokAntastAvapramANa iti iyaM ca sUkSmasya bAdarasya vA ekendriyasya veditavyA, na zeSasyAsambhavAt, ekendriyA hi sUkSmA bAdarAzca yathAyogaM samaste'pi loke varttante na zeSAstato yadA sUkSmo bAdaro vA ekendriyo'dholoke varttamAna UrdhvalokAnte sUkSmatayA bAdaratayA votpattumicchati UrdhvalokAnte vA varttamAnaH sUkSmo bAdaro vA adholokAnte sUkSmatayA bAdaratayA votpatsyate tadA tasya mAraNAntikasamudghAtena samavahatasya yathoktapramANA taijasazarIrAvagAhanA bhavati, etena pRthivyaptejovAyuvanaspatisUtrANyapi bhAvitAni draSTavyAni, tathAhi - sUkSamapRthivIkAyiko'dholoke Urdhvaloke vA varttamAno yadA sUkSmapRthivIkAyikAditayA bAdaravAyukAyikatayA vA Urdhvaloke adholoke vA samutpattumicchati tadA bhavati tasya mAraNAntikasamudghAtena samavahatasyotkarSato lokAntAtta lokAntaM yAvat taijasazarIrAvagAhanA, evamapkAyikAdiSvapi bhAvyaM, dvIndriyasUtre AyAmena jaghanyato'GgulAsaGghayeyabhAgapramANA yadA aparyApto dvIndriyo'hulAsaGghayeyabhAgapramANaudArikazarIraH svapratyAsannapradeze ekendriyAditayotpadyate tadA avaseyA, athavA yasmin zarIre sthitaH san mAraNAntikasamudghAtaM karoti tasmAt zarIrAt mAraNAntikasamudghAtavazAt bahirvinirgatataijazarIrasyAyAmaviSkambhavistArairavagAhanA cintyate na tat zarIrasahitasya, anyathA bhavanapatyAderyajjadhanyato'GgulasaGghayeyabhAgatvaM vakSyate tadvirudhyeta, bhavanapatyAdizarIrANAM saptAdihastapramANatvAt, tato mahAkAyo'pi dvIndriyo yadA svapratyAsannadeze ekendriyatayotpadyate tadApyaGgulAsaGghayeyabhAgapramANA veditavyA, utkarSatastiryaglokAllokAntaH, kimuktaM bhavati ? - tiryaglokAdadholokAnto UrdhvalokAnto vA yAvatA bhavati tAvatprAmANA ityarthaH, kathametAvatpramANeti cet, ucyate, iha dvIndriyA ekendriyeSvapyutpadyante, ekendriyAzca sakalalokavyApinaH, tato yadA tiryaglokasthito dvIndriya UrdhvalokAnte adholokAnte vA ekendriyatayA samutpadyate tadA bhavati tasya mAraNAntikasamudghAtasamavahatasya yathoktapramANA taijasazarIrAvagAhanA, tiryaglokagrahaNaM ca prAyasteSAM tiryaglokaH svasthAnamiti kRtamanyathA adholokaikadeze'pyadholaukikagrAmAdau Urdhvalokaikadeze'pi paNDakavanAdau dvIndriyaH sambhavatIti tadapekSayA'tiriktA'pi taijasazarIrAvagAhanA draSTavyA, evaM tricaturindriyasUtre api bhAvanIye / nairayikasUtre AyAmena jaghanyato yatsAtirekaM yojanasahanamuktaM tadevaM paribhAvanIyam-iha valayAmukhAdayazcAtvAraH pAtAlakalazAH lakSayojanAvagAhA yojanasahasrabAhalyaThikkarikAH, teSAmadhastribhAgo vAyuparipUrNa uparitanastribhAga udakaparipUrNo madhyaprabhAgo vAyUdakayorutsaraNApasaraNadharmA, tatra yadA kazcitsImantakAdiSu narakendrakeSu varttamAno nairayikaH pAtAlakalazapratyAsannavarttI ca svAyuH kSayAgadudvR tya pAtAlakalazakuDyaM yojanasahasrabAhalyaM bhittvA pAtAlakalazamadhye dvItIye tRtIye vA tribhAge matsyatayotpadyate tadA bhavati sAtirekayojanasahasramAnA nairayikasya mAraNAntikasamudghAtasamavahatasya jaghanyA taijazarIrAvagAhanA, utkarSato yAvadadhaH saptamapRthivI tiryak yAvatsvayambhUramaNasamudraparyanta Urdhva yAvatpaNDakavane puSkariNyastAvad draSTavyA, kimuktaM bhavati adhaH saptamapRthivyA Arabhya tiryag yAvat svayambhUramaNaparyanta UrdhvaM yAvat paNDakavanapuSkariNyastAvavyamANA, etAvatI ca tadA labhyate yadA'dhaH saptamapRthivInArakaH svayambhUramaNasamudraparyante 141
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 prajJApanAupAGgasUtram-2-21/-/-/521 matsyatayotpadyatepaNDakavanepuSkariNISuceti, tiryakpaJcendriyasyotkarSatastiryaglokAllokAnto'trApi bhAvanA dvIndriyatkartavyA, tiryakpaJcendriyasyaikendriyeSUtpAdasambhavAt, / ___ manuSyasyotkarSataHsamayakSetrAt, samayapradhAnaM kSetrasamayakSetramayUravyaMsakAditvAnmadhyapadalopI samAsaH, yasminarddhatRtIyadvIpapramANesUryAdikriyAvyaGgayaHsamayonAma kAladravyamastitatsamayakSetraM mAnuSakSetramiti bhAvastasmAta, yAvadadha UrdhvaM vA lokAntastAvapramANA, manuSyasyApyekendriyeSUtpAdasambhavAt, samayakSetragrahaNaMsamayakSetrAdanyatramanuSyajanmanaH saMharaNasya cAsambhavenAtiriktAyA avagAhanAyA asmbhvaat| ____ asurakumArAdistanitakumArAparyavasAnabhavanapativyantarajyotiSkasaudharmezAnadevAnAM jaghanyato'GgulAsaGkhyeyabhAgaH, kathamiti cet, ucyate, ete hyekendriyeSUtpadyante tato yadA te svAbharaNeSvaGgadAdiSu kuNDalAdiSu vA ye maNayaH padmarAgAdayasteSu gRddhA mUrchitAstadadhyavasAyinasteSvevazarIrastheSvAbharaNAdiSupRthivIkAyikatvenotpadyante tadAbhavatijaghanyato'GgulAsajhyeyabhAgapramANAtaijazarIrAvagAhanA, anye tvanyathA'trabhAvanikAM kurvanti, sAca nAtizliSTeti, nalikhitA na ca dUSitA, 'kumArgaMna hi tityakSuH, punastamanudhAvatI tinyAyAnusaraNAt, utkarSato yAvadadhastRtIyasyAH pRthivyAadhastanazcaramAntaH tiryakyAvatsvayambhUramaNasamudrasyabAhyo vedikAnta UrdhvaM yAvat ISatyAgbhArApRthivI tAvat draSTavyA, kathamiti cet, ucyate, yadA bhavanapatyAdiko devastRtIyasyAH pRthivyA adhastanaM caramAntaM yAvat kutazcitprayojanavazAd gato bhavati, tatra ca gataHsankathamapi svAyuHkSayAnmRtvA tiryak svayambhUramaNasamudrabAhyavedikAnte yadivA ISatrAgbhArAbhidhapRthivIparyante pRthivIkAyikatayotpadyate tadA bhavatyutkarSato yathoktA tatA taijasazarIrAvagAhanA, sanatkumAradevasyApijaghanyato'GgulAsaGkhyeyabhAgapramANAtaijasazarIrAvagAhanA, kathamiti cet, ucyate, iha sanatkumArAdaya ekendriyeSu vikalendriyeSuvA notpadyante, tathA bhavasvAbhAvyAt, kintutiryakpaJcendriyeSumanuSyeSuvA, tatoyadA mandarAdipuSkariNyAdiSujalAvagAhaMkurvatAMsvabhavAyuH kSayAt tatraivasvapratyAsanne deze matsyatayotpadyante tadA aGgulAsaGkhayeyabhAgapramANA draSTavyA, athavA pUrvasambandhinIMmanuSyastriyaM manuSyeNopabhuktAmupalabhya gADhAnurAgAdihAgatya pariSvajatepariSvajya catadavAcyapradeze svAvAcyaM prakSipya kAlaM kRtvA tasyA eva garbhe puruSabIjesamutpadyate tadA labhyate, utkarSato'dhaHpAtAlakalasAnAM lakSayojanapramANAvagAhAnAM dvitIyavibhAgayAvatiryagyAvat svayambhUramaNasamudraparyanta UrdhvaM yAvadacyutakalpastAvadavagantavyA, kathamiti cet, ucyate, iha sanatkumArAdidevAnAmanyadevanizrayA acyutakalpaM yAvad gamanaM bhavati, na ca tatra vApyAdiSu matsyAdayaHsantitataiha tiryagmanuSyeSUtpattavyaM, tatrayadAsanatkumAradevo'nyadevanizrayAacyutakalpaM gato bhavati tatra ca gataH san svAyuHkSayAtkAlaM kRtvA tiryak svayaMbhUramaNaparyante yadivA'dhaH pAtAlakalazAnAM dvitIyatribhAgevAyUdakayorutsaraNApasaraNabhAvinimatsyAditayotpadyatetadA bhavati tasya tiryagadho vA yathoktakrameNa taijasazarIrAvagAhaneti, ___"evaM jAva sahassAradevassa'tti evaM-sanatkumAradevagatena prakAreNa jaghanyata utkarSatazca taijasazarIrAvagAhanA tAvadvAcyA yAvatsahasrAradevebhyaH, bhAvanA'pisarvatrApi samAnA, Anata
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ 143 padaM-21, uddezakaH, dvAraMdevasyApijaghanyato'GgulAsaGkhyeyabAgapramANAtaijasazarIrAvagAhanA, nanvAnatAdayodevA manuSyeSvevotpadyante manuSyAzcamanuSyakSetraevetikathamaGgulAsaGghayeyabhAgapramANA?, ucyate, ihapUrvasambandhinI manuSyastriyamanyena manuSyeNopabhuktAmAnatadevaH kazcanApyavadhijJAnata upalabhyAsannamRtyutayA viparItasvabhAvatvAt sattvacaritavaicitryAt karmagateracintyatvAt kAmavRttemilinatvAcca, uktNc||1|| "sattvAnAM caritaM citraM, vicitrA karmaNAM gatiH / .. malinatvaM ca kAmAnAM, vRttiH paryantadAruNA // " iti, gADhAnurAgAdihAgatya nakulopagRhaM tAM pariSvajya tadavAcyapradeze svAvAcyaM prakSipyAtIva mUrchitaH svAyuHkSayAt kAlaMkRtvA yadA tasyA eva garbhe manuSyabIje manuSyatvenotpadyate, manuSyabIjaM ca jaghanyato'ntarmuhUrtamutkarSato dvAdaza muhUrtAn yAvadavatiSThati, uktaM ca "maNussabIe NaM bhaMte ! kAlato kevacciraM hoi?, go0 ! jaha0 aMto0 ukkoseNaM barasa muhuttA" iti, tato dvAdazamuhUrtAbhyantara upabhuktAMpariSvajyamRtasya tatraivotpattirmanuSyatvena draSTavyA, utkarSato'dho yAvadadholaukikA grAmAstiryag yAvanmanuSyakSetraM UrcayAvadacyutaH kalpastAvadavaseyA, kathamiti cet, ucyate, iha yadA''natadevaH kasyApyanyasya devasya nizrayA acyutakalpaMgatobhavati, sacatatra gataHsankAlaMkRtvA'dholaukikagrAmeSuyadivAmanuSyakSetraparyante manuSyatvenotpadyate tadA labhyate, evaM prANatAraNAcyutakalpadevAnAmapi bhAvanIyaM, tathA cAha ___'evaM jAva AraNadevassa, accuyadevassa evaM ceva, navaraM uTuMjAva sayAI vimANAI' iti, acyutadevasyApi jaghanyataH utkarSatazca taijasazarIrAvagAhanA evameva-evaMpramANaiva, paraMsUtrapAThe 'uDaM jAva sayAI vimANAI' iti vaktavyaM, natu 'uhuMjAva accuo kappo' thi, acyutadevo hi yadA cintyate tadA kathamUkyAvadacyutaH kalpa iti ghaTate?, tasya tatra vidyamAnatvAt, kevalamacyutadevo'pi kadAcidUrdhvaM svavimAnaparyantaM yAvad gacchati tatra ca gataH san kAlamapi karoti tata uktam- 'uDDaMjAvasayAiM vimANAI' iti, graiveyakAnuttarasurA bhagavadvandanAdikamapitatrasthA eva kurvanti tata ihAgamanAsambhavAt aGgulAsaGkhyeyabhAgapramANatA na labhyate, kintu yadA vaitATyagatAsu vidyAdharazreNiSUtpadyante tadA svasthAnAdArabhyAdhoyAvadvidyAdharazreNayastAvapramANA jaghanyA taijasazarIrAvagAhanA, ato'pimadhyejaghanyatarAyAasambhavAt, utkRSTA yAvadadholaukikA grAmA-stato'pyadha utpAdAsambhavAt, tiryagyAvanmanuSyakSetraparyantastataH paraM tiryagapyutpAdAbhAvAt, yadyapi hi vidyAdharA vidyAdharyazca nandIzvaraM yAvad gacchanti arvAk sambhogamapi kurvanti tathApi manuSyakSetrAt parato garbhe manuSyeSu notpadyante tatastiryagyAvat mnussykssetrmityuktN| tadevamuktAni taijasazarIrasya vidhisaMsthAnAvagAhanAmAnAni, samprati kArmaNasya vaktavyAni, kArmaNaM ca taijasasahAvinAbhAvi taijasavaJca jIvapradezAnurodhi saMsthAnaM tato yathaiva taijasazarIrasyoktAni tathaiva kArmaNasyApi vaktavyAni, tathA cAha-'evaM jaheva teyagasarIrassa bhedo saMThANamogAhaNA ya bhaNitA taheva niravasesaM bhANitavvaM jAva anuttrovvaaiy'tti|| uktAnipaJcAnAmapi zarIrANAMvidhisaMsthAnavagAhanAmAnAni, sampratipudgalacayanamAha mU. (522) orAliyasarIrassaNaMbhaMte! katidisiMpoggalA cijaMti?, go0! nivvAghaeNaM chadisiM vAghAye paDucca siya tidisiM siya chauddisiM siya paMcadisiM, veuvviyasarIrassaNaM bhaMte ! www.jainelibrary.org
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 prajJApanAupAGgasUtram-2-21/-/-/522 katidisiM poggalAcijaMti ?, go0 ! niyamA chadisiM, evaM AhAragasarIrassavi, teyAkammagANaM jahA oraaliysriirss| orAliyasarIrassa NaM bhaMte ! katidisiM poggalA uvacijaMti ?, go0 ! evaM ceva jAva kammagasarIrassa, evaM uvacijaMti, avcijNti| - jassaNaMbhaMte 1 orAliyasarIraMtassa veubbiyasarIraMjassa veubviyasarIraMtassa orAliyasarIraM?, go0 ! jassa orAliyasarIraM tassa veubviyasarIraM siya asthi siya natthi, jassa veubviyasarIraM tassa orAliyasarIraM siya asthi siya natthi, jassaNaMbhaMte! orAliyasarIraMtassa AhAragasarIraMjassa AhAragasarIraMtassa orAliyasarIraM go0! jassa orAliyasarIraMtassa AhAragasarIraMsiyaasthi siya natthi, jassa puNaAhAragasarIraM tassa orAliyasarIraM niyamA asthi, jassaNaM bhaMte! orAliyasarIraM tassa teyagasarIraMjassa teyagasarIraMtassa orAliyasarIraM go0 ! jassa orAliyasarIraM tassa teyagasarIraM niyamA asthi jassa puNa teyagasarIraM tassa orAliyasarIraM siya asthi siya natthi, evaM kammagasarIraMpi, jassaNaMbhaMte! veubviyasarIraMtassa AhAragasarIraMjassa AhAragasarIraMtassa veubviyasarIraM go0!jassaveubviyasarIraMtassa AhAragasarIraMnasthi, jassaviAhAragasarIraMtassaviubviyasarIraM natthi, teyAkammAtiM jahA orAliyaeNa samaM taheva AhAragasarIreNavi samaM teyAkammagAtiM cAreyavvANi, / jassa NaM bhaMte ! teyagasarIraM tassa kammagasarIraM jassa kammagasarIraM tassa teyagasarIraM?, go0! jassa teyagasarIraMtassa kammagasarIraM niyamA atthi, jassavi kammagasarIraMtassavi teyagasarIraM niyamA atthi| vR. 'orAliyasarIrassa NaM bhaMte !' ityAdi, audArikazarIrasya 'Na miti vAkyAlaGkAre bhadanta! 'kaidisiM' iti paJcamyarthe dvitIyAbahuvacanecaikavacanaMprAkRtatvAt, tato'yamarthaH-katibhyo digbhyaHsamAgatya pudgalAzcIyante, karmakartaryayaprayogaH, svayaMcayanamAgacchantItyarthaH-,bhagavAnAhanirvyAdhAtena-vyAghAtasyAbhAvoniyAghAtamavyayIbhAvaH tena vA tRtIyAyA' iti vikalpenAmvidhAnAnnAtrAmbhAvaH 'chaddisiM'ti SaDbhyo digbhyaH, kimuktaM bhavati?-yatra trasanADyA madhye bahirvA vyavasthitasyaudArikazarIriNo naikApidigalokena vyAhatA vartatetatra nirvyAdhAtevyavasthitasya niyamAt SaDbhyo digbhyaH pudgalAnAmAgamanaM, vyAghAtaM alokena pratiskhalanaMpratItya siya tidisiM'tisyAt-kadAcittisRbhyodigbhyaH syAccatasRbhyaH syAt paJcabhyaH, kathamiti cet, ucyate, sUkSmajIvasyaudArikazarIriNo yatrovaM lokA-kAzanavidyatenApitiryakpUrvadizinApidakSiNadizitasminsarvordhvapratareAgneyakoNarUpe lokAntevyavasthitasyAdhaHpazcimottararUpAbhyastisRbhyodigbhyaHpudgalopacayaH zeSadiktrayasyAlokena vyAptatvAt, punaH sa eva sUkSmajIva audArikazarIrI pazcimAMdizamanusRtya tiSThati tadA pUrvadigasyAdhikA-jAteti catasRbhyo digbhyaH pudgalAnAmAgamanaM, yadApunaradho dvitIyAdipratare gataH pazcimadizamavalambya tiSThati tadA UrdhvaMdigapyadhikA labhyate kevalAdakSiNaiva digalokena vyAhateti paJcabhyo digbhyaH pudgalAnAmAgamanaM, vaikriyazarIramAhArakazarIraMcatrasanADyAmadhyaevasambhavati nAnyatreti
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ 145 pada-21, uddezakaH-, dvAraMtayorapi pudgalacayo niyamAt SaDbhyo digbhyaH, taijasakAmaNe sarvasaMsAriNAM, tato yathaudArikasya nirvyAdhAtena SaDbhyo digbhyo vyAghAtaM pratItyapunaH syAt tridigbhyaH syAccaturdigabhyaH syAt paJcadigbhyaH tathAtaijasakArmaNayorapi draSTavyaH, yathAcayastathA upacayo'pacayazcavaktavyaH,tatra upacayaH-prAbhUtyenacayaHapacayo-DrAsaHzarIrebhyaH pudgalAnAM vicaTanamitiyAvat / uktaM pudgalacayanamidAnIM zarIrasaMyogamAha _ 'jassaNaMbhaMte!' ityAdi, yasyaudArikaMtasya vaikriyaM syAdastisyAnnAsti, yaaudArikazarIrI sanvaikriyalabdhimAn vaikriyamArabhyatatra vartatetasyAsti zeSasya nAstItibhAvaH,yasya vaikriyazarIraM tasyaudArikazarIraM syAdasti syAnnAsti, devanArakANAM vaikriyazarIravatAmaudArikazarIraM nAsti tiryagmanuSyANAMtuvaikriyazarIravatAmastItibhAvArthaH,AhArakazarIreNApi sahacintAyAMyasyaudArikazarIraM tasyAhArakazarIraM syAdasti syAnAsti, ya audArikazarIrI caturdazapUrvadhara AhArakalabdhimAn AhArakazarIramArabhya vartate tasyAsti zeSasya nAstItyarthaH, yasya punarAhArakazarIraM tasyaudArikazarIraM niyamAdasti, audArikazarIravirahe AhArakalabdherapyasambhavAta, taijasazarIreNa saha cintAyAM yasyaudArikazarIraM tasya niyamAttaijasazarIraM, taijasazarIravirahe audArikazarIrAsambhavAt, yasya punastaijasazarIraMtasyaudArikaMsyAdastisyAnAsti, devanairayikANAM nAsti tiryagmanuSyANAmastIti bhAvaH, evaM kArmaNazarIreNApisaha cintA kartavyA, taijasakArmaNayoHsahacAritvAta, samprati vaikriyazarIrasyAhArakazarIrAdibhiH saha saMyogacintAM kurvatrAha ___ 'jassa NaM bhaMte !' ityAdi, yasya vaikriyazarIraM na tasyAhArakazarIraM yasyAhArakazarIraM na tasya vaikriyazarIraM, samakAlamanayorekasyAsambhavAt, taijasakArmaNeyathaudArikazarIreNa saha cintite tathA vaikriyazarIreNApi saha cintayitavye, AhArakazarIreNApi saha tathaiva, taijasakArmaNayostu parasparamavinAbhAvitvAt yasya taijasaM tasya niyamAt kArmaNaM yasya kArmaNaM tasya kArmaNaM tasya niyamAt taijasam / gataM saMyogadvAram, idAnIM dravyapradezobhayairalpabahutvabhidhisurAha mU. (523) etesiNaM bhaMte! orAliyaveubviyaAhAragateyagakammagasarIrANaMdavaTThayAe padesaTTayAe davaTThapaesaTTayAte kayare2hito appA vA 4 ?, go0 ! savvatyovA AhAragasarIrA dabaTThayAte veubviyasarIrA davvaTThayAe asaMkhejaguNA orAliyasarIrA dabaTTayAte asaM0 teyAkammagasarIrA dovi tullA davaTThayAte anaMtaguNA, padesaTTayAe savvatthovA AhAragasarIrA pade0 veubbiyasarIrApade0 asaM0 orAliyasarIrA pade0 asaM0 teyagasarIrA pade0 anaM0 kammagasarIrA pade0 anaM0, davaTThapadesaThThayAtesavvatthovA AhAragasarIrA davvaTThayAteveubviyasarIrAdabvaTThAe asaM0 orAliyasarIrAdabvaTThayAeasaM0 orAliyasarIrehitodavaTThayAehito AhAragasarIrApadesaTTayAe anaM0 veubviyasarIrA pade0 asaM0 orAliyasarIrA0 pade0 asaMkhejaguNA teyAkammA dovitullA davaTThayAe anaM0 teyagasarIrA pade0 anaMtaguNA kammagasarIrA pade0 anaM0 / vR. 'eesiNaMbhaMte!' ityAdi, sarvastokAnyAhArakazarIrANidravyArthatayA, zarIramAtradravyasaGkhyayAityarthaH, utkRSTapade'pi teSAMsahasrapRthakatvasya prApyamANatvAt, ukkoseNaujugavaMpuhuttamettaM 1110
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 prajJApanAupAGgasUtram-2-21/-1-1523 sahassANa miti vacanAt tebhyo'pi vaikriyazarIrANi dravyArthatayAasaGkhayeyaguNAni, sarveSAM nairayikANAM sarveSAMcadevAnAM katipayatiryakpaJcendriyamanuSyabAdaravAyukAyikAnAM ca vaikriyazarIrasambhavAt, tebhyo'pyaudArikazarIrANi dravyArthatayA asaGghayeyaguNAni, pRthivyaptejovAyuvanaspatidvitricaturindriyatiryakpaJcendriyamanuSyANAmaudArikazarIrabhAvAt, pRthivyaptejovAyuvanaspatizarIrANAM ca pratyekamasaGkhayeyalokAkAzapradezapramANatvAt, tebhyo'pi taijasakArmaNazarIrANi dravyArthatayA'nantaguNAnIti, sUkSmabAdaranigodajIvAnAmanantAnAntAnAM pratyekaM taijasakArmaNazarIrabhAvAt, svasthAne tu parasparaM tulyAni, prspraavinaabhaavitvaadeksyaabhaave'nysyaapybhaavaat| pradezArthacintAyAM sarvastokAnyAhArakazarIrANisahasrapRthakatvamAtrazarIrapradezAnAmalpatvAta, tebhyo'pi vaikriyazarIrANi pradezAthatayA asaGghayeyaguNAni, iha yadyapi vaikriyazarIrayogyavargaNAbhya AhArakazarIravargaNAH paramANvapekSayA anantaguNAstathApi stokAbhirvargaNAbhirAhAraMkazarIraM niSpadyate hastamAtratvAdatiprabhUtAbhikriyazarIravargaNAbhikriyaM utkarSataH sAtirekalakSayojanapramANatvAt atistokAni cAhArakazarIrANi sahasrapRthaktavena prApyamANatvAt atiprabhUtAni vaikriyazarIrANiasaGkhayeyazreNigatAkAzapradezarAzipramANatvAttataupapadyanteAhArakazarIrebhyaH pradezArthatayA vaikriyshriiraannttysngkhyeygunnaani,| __ tebhyo'pyaudArikazarIrANi pradezArthatayAasaGkhyeyaguNAni, asaGkhyeyalokAkAzapradezapramANatayA teSAM labhyamAnatvena tapradezAnAmatiprabhUtAnAM sambhavAt, tebhyo'pi taijasazarIrANi pradezArthatayAanantaguNAni, dravyArthatayA'pitebhyasteSAmanantaguNatvAt, tebhyo'pikArmaNazarIrANi pradezArthatayA anantaguNAni, taijasavargaNAbhyaH kArmaNavargaNAnAM paramANvapekSayA'ntaguNatvAt, dravyArthapradezArthacintAyAM 'savvatthovA AhAragasarIrA davvaTThayAe veuvviyasarIrA davvaTThayAe asaMkhejjaguNAorAliyasarIrAdabba0 asaM0' ityatra bhAvanA prAgaktA'nasartavyA.tebhyo dravyArthatayaudArikazarIrebhya AhArakazarIrANi pradezArthatayA'nantaguNAni, audArikazarIrANi sarvasaGkhyA'pyasaGkhyeyalokAkAzapradezapramANAni, AhArakazarIrayogyavargaNAyAM tvekaikasyAmapyabhavyebhyo'nantaguNAH paramANava iti, tebhyo'pivaikriyazarIrANipradezArthatayA asaGkhayeyaguNAni, temyopyaudArikazarIrANipradezArthatayA asaGkhyeyaguNAni, atrabhAvanAprAgevakRtA, tebhyo'pitaisajakArmaNAnidravyArthatayAanantaguNAni atiprabhUtAnantasaGkhyeyopetatvAt, tebhyo'pi taijasazarIrANi pradezArthatayA'nantaguNAni, anantaparamANvAtmikAbhirananatAbhi(vargaNAbhi)rekaikasyataijasazarIrasya niSpAdyatvAt, tebhyo'pi kArmaNazarIrarANi pradezArthatayA'nantaguNAni, atra kAraNaM praagevoktN| tadevaM paJcAnAmapi zarIrANAM dravyapradezobhayairalpabahutvamuktam, idAnIM jaghanyotkRSTobhayAvagAhanAviSamalpabahutvamAha mU. (524)etesiNaMbhaMte! orAliyaveubviyaAhAragateyagakammagasarIrANaMjahanniyAe ogAhaNAe ukkosiyAe ogAhaNAe jahannukkosiyAe ogAhaNAe katarerahito appA vA 4 go0! savvatyovA orAliyasarIrassa jahanniyA ogAhaNA,
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM - 21, uddezaka:-, dvAraM 147 teyAkammagANaM dohavi tullA jahanniyA ogAhaNA vise0 veuvviyasarIrassa jahanniyA ogAhaNA asaM0 AhAragasarIrassa jahanniyA ogAhaNA asaM0, ukkosiyAe ogAhaNAe savvatthovA AhAragasarIrassa ukkosiyA ogAhaNA orAliyasarIrassa ukkosiyA ogAhaNA saMkhe0 veuvviyasarIrassa ukkosiyA ogAhaNA saMkhi0 teyAkammagANaM dovi tullA ukkosiyA ogAhaNA asaM0, jahannukkosiyAte ogAhaNAte savvatthovA orAliyasarIrassa jahanniyA ogAhaNA teyAkammANaM dohavi tullA jahannayi ogAhaNA vise0 veuvviyasarIrassa jahanniyA ogA0 asaM0 AhAragasarIrassa jahanniyAhiMto ogAhaNahiMto tassa ceva ukkosiyA ogA0 vise0 orAliyasarIrassa ukkosiyA ogA0 saMkhe0 veuvvisarIrassa NaM ukkosiyA ogAhaNA saMkhi 0 teyAkammagANaM doNhavi tullA ukkosiyA ogAhaNA asaMkhijjuNA / / (pannavaNAe bhagavaIe egavIsaimaM payaM samattaM) vR. 'eesi Na' mityAdi, sarvastokA audArikazarIrasya jaghanyAvagAhanA, aGgulAsaGghayeyabhAgamAtrapramANatvAta, taijasakArmaNayorjaghanyAvagAhanA dvayorapi parasparaM tulyA, audArikajaghandyAvagAhanAto vizeSAdhikA, kathamiti cet, ucyate, jaiha mAraNAntikasamudghAtena samavahatasya pUrvazarIrAt yadbahirvinirgataM taijazarIraM tasyAyAmabAhalyavistArairavagAhanA cintyate ityuktaM prAk, tatra yasmin pradeze utpatsyante so'pi pradeza audArikazarIrAvagAhanApramito'mulAsaGghayeyabhAgapramANo vyApto yadapyapAntarAlamatistokaM tadapi vyAptamityaudArikajaghanyAvagAhanAtovizeSAdhikA, tato'pi vaikriyazarIrasya jaghanyAvagAhanA asaGghayeyaguNA, aGgulAsaGketyayabhAgasyAmayeyabhedabhinnatvAt, tato'pyAhArakazarIrasya jaghanyAvagAhanA'saGghayeyaguNA, dezonahastapramANatvAt, utkRSTAvagAhanAcintAyAM sarvastokA AhArakazarIrasyotkRSTA'vagAhanA, hastamAtratvAt, tato'pyaudArikazarIrasya utkRSTAvagAhanA saGghayeyaguNA, sAtirekayojanasahasrapramANatvAt, tato'pi vaikriyazarIrasyotkRSTAvagAhanA saGghayeyaguNA, sAtirekayojanalakSamAnatvAt, taijasakArmaNayorutkRSTAvagAhanA dvayorapi parasparaM tulyA vaikriyazarIrotkRSTAvagAhanAto'saGghayeyaguNA, caturdazarajvAtmakatvAt, jaghanyotkRSTAvagAhanacintAyAM AhArakazarIrasya 'jahanniyAhiMto ogAhaNAhiMto tassa ceva ukkosiyA ogAhaNA visesAhiyA' iti, dezena samadhikatvAt, zeSaM sugamaM, anantarameva bhAvitatvAt // padaM - 21 - samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA prajJApanAupAGgasUtre ekaviMzatitamapadasya malayagiriAcAryeNa viracitA TIkA parisamAptA / padaM - 22 - kriyA vR. tadevaM vyAkhyAtamekaviMzatitamaM padaM, adhunA dvAviMzatitamamArabhyate, tasya cAyamabhisambandhaH, ihAnantarapade gatipariNAmavizeSarUpaM zarIrAvagAhanAdi cintitaM, iha tu nArakAdigatipariNAmena pariNAtAnAM jIvAnAM prANAtipAtAdirUpAH kriyAvizeSAzcintyante, tatredamAdisUtram mU. (525) kati NaM bhaMte! kiriyAo pannattAo ?, go0 ! paMca kiriyAo pannattAo,
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 prajJApanAupAGgasUtram - 2 - 22///525 taM0- kAiyA 1 ahigaraNiyA 2 pAdosiyA 3 pAriyAvaNiyA 4 pANAivAyakiriyA, kAiyA NaM bhaMte! kiriyA kativihA paM0 ?, go0 ! duvihA paM0, taM0 - anuvarayakAiyA ya duppauttakAiyA ya, ahigaraNiyA NaM bhaMte ! kiriyA kaivihA paM0 ?, go0 ! duvihA paM0, taM0 - saMjoyaNAhikaraNiyA ya nivvattaNAdhigaraNiyA ya, pAdosiyA NaM bhaMte! kiriyA kativihA paM0 ?, go0 ! tivihA paM0, taM0 - jeNaM appaNI vA parassa vA tadubhayassa vA asubhaM manaM saMpadhAreti, settaM pAdosiyA kiriyA, pAriyAvaNiyA NaM bhaMte! kiriyA kativihA paM0 ?, go0 ! tivi0 taM0 - jeNaM appaNI vA parassa vA tadubhayassa vA asyasAyaM vedaNaM udIreti, settaM pAriyAvaNiyA kiriyA, pANAtivAyakiriyA NaM bhaMte! kativihA paM0 ?, go0 ! ti0 paM0, taM0 - jeNaM appANaM vA paraM vA tadubhayaM vA jIviyAo vabarovei, se taM pANAivAyakiriyA / vR. 'kaiNaM bhaMte!' kiriyAo paM0' ityAdi, karaNaM kriyA, karmabandhanibandhanaceSTA ityarthaH, sA paJcadhA, tadyathA-'kAiyA' ityAdi, cIyate iti kAyaH - zarIraM, kAye bhavA kAyena nirvRttA vA kAyikI 1, tathA adhikriyate - sthApyate narakAdiSvAtmA'neneti adhikaraNaM-anuSThAnavizeSo bAhyaM vA vastu cakrakhaGgAdi tatra bhavA tena vA nirvRttA AdhikaraNikI, 'pAusiyA' iti pradveSo - matsaraH karmabandhaheturakuzalo jIvapariNAmavizeSa ityarthaH tatra bhavA tena vA nirvRtatA sa eva vA pradveSikI 3, 'pAriyAvaNiyA'iti paritApanaM paritApaH pIDAkaraNamityarthaH tasmin bhavA tena vA nirvRttA paritApanameva vA pAritApanikI 4, 'pANAivAyakiriyA' iti prANA- indriyAdayasteSAmatipAto - vinAzastadviSayA prANAtipAta eva vA kriyA prANAtipAtakriyA, tatra kAyikI dvibhedA, tadyathA - anuparatakAyikI duSprayuktakAyikI ca, uparato - dezataH sarvato vA sAvadyayogAdvirataH noparato'nuparataH kutazcidapyanivRtta ityarthaH tasya kAyikI anuparatakAyikI kriyeti varttate, iyaM pratiprANini varttate, iyamaviratasya veditavyA, na dezaviratasya sarvaviratasya vA, tathA duSTaM prayuktaM prayogaH kAyAdInAM yasya sa duSprayuktastasya kAyikI duSprayuktakAyikI, iyaM pramattasaMyatasyApi bhavati, pramatte sati kAyaduSprayogasambhavAt, AdhikaraNikyapi dvibhedA, tadyathA saMyojanAdhikaraNikI nirvarttanAdhikaraNikI ca, tatra saMyojanaM - pUrvanirvarttitAnAM halagaraviSakUTayantrAdyaGgAnAM mIlanaM tadeva saMsArahetutvAdAdhikaraNikI saMyojanAdhikaraNikI, iyaM halAdyaGgAni pUrvanirvarttitAni saMyojayiturbhavati, tathA nirvartanaMasizaktikuntatomarAdInAM mUlato niSpAdanaM tadevAdhikaraNikI nirvarttanAdhikaraNikI, paJcavidhasya vA zarIrasya niSpAdanaM nirvarttanAdhikaraNikI, dehasyApi duSprayuktasya saMsAravRddhihetutvAt / prAdveSikI tribhedA, tadyathA - 'jeNa appaNo' ityAdi, yena prakareNa jIvA Atmano vA-svasya vA anyasya vA-Atmavyatiriktasya ubhayasya vA-svaparalakSaNasyopari azubhaM - akuzalaM manaHantaHkaraNaM pradhArayati - prakarSANaM dhArayati karotItyarthaH tena kAraNena viSayasya traividhyAt trividhA prAdveSikI kriyA, tathAhi kazcit kasmin prayojane svayamanuSThite paryante vipAkadAruNe saMvRte sati avivekAdAtmana evopari akuzalaM manaH sampradhArayati, evaM kazcit parasya, kazcit svapa
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-22, uddezakaH-, dvAra 149 ryorpiiti| pAritApanikyapi trividhA, tadyathA-'jeNaMappaNo'ityAdi, yena prakAreNa kazcit kutazcit hetoravivekata Atmana evAsAtAM-duHkharUpAM vedanAmutpAdayati, kazcitparasya kazcittadubhayasya, tataH svaparatadubhayabhedAtabhavati tridhA pAritApanikI kriyA, Aha-evaM sati locAkaraNatapo'nuSThAnakaraNaprasaGgaH, yathAyogaM svaparobhayAsAtavedanAhetutvAt, tadayuktaM, vipAkahitatvena cikitsAkaraNavat locakaraNAderasAtavedanAhetutvAyogAt azakyatapo'nuSThAnapratiSedhAcca, uktaMca // 1 // "so hu tavo kAyavvo jeNa mano maMgulaM na ciNtei| - jeNa na iMdiyahANI jeNa ya jogA na haayNti||" // 2 // "kAyo na kevalamayaM paripAlanIyo, mRSTai rasairbuhuvidhairna ca lAlanIyaH / citendriyAmi na caranti yathotpatheSu, vazyAni yena ca tathA''caritaM jinAnAma // " iti, prANAtipAtakriyA'pi trividhA, tadyathA-'jeNa appaNo' ityAdi, yena prakAreNa kazcidavivekI bhairavaprapAtAdinA''tmAnaM jIvitAd vyaparopayati kazcit pradveSAdinA paraM kazcidubhayamapItyataHprANAtipAtakriyA'pi trividhA, ata eva kAraNAdbhagavadbhirakAlamaraNami pratiSiddhaM, praannaatipaatkriyaadosssmbhvaat| tadavemuktAH kriyAH, sampratyetAH kimavizeSeNa sarveSAMjIvAnAM santi kiM vA neti jijJAsuridamAha mU. (526) jIvA NaM bhaMte ! kiM sakiriyA akiriyA ?, go0 ! jIvA sakiriyAvi akiriyAvi, se keNaTTeNaM bhaMte ! evaM vu0-jIvA sakiriyAvi akiriyAvi?, go0 ! jIvA duvihA paM0, taM0-saMsArasamAvaNNagA ya asaMsArasamAvaNNagA ya, tattha NaM je asaMsArasamAvaNNagA te NaM siddhA, siddhA NaM akiriyA, tattha NaM je te saMsArasamAvaNNagA te duvihA paM0, taM0-selesipaDivaNNagA ya aselesipaDiva0, tattaNaM je te selesipa0 te NaM akiriyA, tattha NaM je te asalesipaDi0 te NaM sakiriyA se teNaTTeNaM go0 ! evaM vu0--jIvA sakiriyAvi akiriyaavi| asthiNaM bhaMte ! jIvANaM pANAivAeNaM kiriyA kajati?,haMtA ! go0 ! asthi, kamhiNaM bhaMte ! jIvANaM pANAtivAeNaM kirAya kajati?,go0 ! chasu jIvanikAesu, asthi NaM bhaMte ! neraiyANaM pANAivAeNaM kiriyA kajjati?, go0 ! eve ceva, evaM jAva niraMtara vemANiyANaM, asthi bhaMte ! jIvANaM musAvAeNaM kiriyA kajati?, haMtA ! asthi, kamhiMNaM bhaMte ! jIvANaMmusAvAeNaM kiriyA kajati?, go0! savvadavbesu, evaM niraMtaraMneraiyANaMjAva vemANiyANaM, asthi NaM bhaMte ! jIvANaM adinAdANeNaM kiriyA kajjati?, haMtA asthi, kahiM NaM bhaMte ! jIvANaM adinAdANeNaM kiriyA kajjati ?, go0 ! gahaNadhAraNijjesu davvesu, evaM neraiyANaM niraMtara jAva vemANiyANaM, asthiNaM bhaMte! jIvANaM mehuNeNaM kiriyA kajjati ?, haMtA asthi, kamhiMNaM bhaMte ! jIvANaM mehuNeNaM kiriyA kajjati ?, go0 ! rUvesu vA svasahagatesu vA dabbesu, evaM nera0 niraM0 jAva vemANiyANaM, asthi NaM bhaMte ! jIvANaM pariggaheNaM kiriyA kajjati?, haMtA asthi kamhiMNaM bhaMte! parigga- heNaM kiri0?, go0! savvadavvesu, evaM nera0 jAva vemANiyANaM,
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 prajJApanAupAGgasUtram-2-22/-/-/526 evaMkoheNaMmANeNaMmAyAe lobheNaMpejeNaM doseNaMkalaheNaMabhakkhANeNaM pesunneNaMparaparivAeNaM aratiratIte mAyAmoseNaM micchAdasaNasalleNaM, savvesu jIvA neraiyabhedeNaM bhANitavvA, niraMtaraM jAva vemANiyANaMti, evaM aTThArasa ete daMDagA 18 / vR. jIvANaMbhaMte!' ityAdi sugama, navaraM saMsArasamAvaNNagA' iti saMsAra-caturgatibhramaNarUpaM samyag-ekIbhAvenApannAH saMsArasamApannAH saMsArasamApannA eva saMsArasamApannakAH, prAkRtatvAt svArthekapratyayaH, tadviparItA asaMsAsamApanakAH, cazabdausvagatAnekabhedasUcakau, tatra yeasaMsArasamApanakAstesiddhAH, siddhAzca dehamanovRttyabhAvato'kriyAH,yetusaMsArasamApannakAstedvividhAHzailezIpratipannakA azailezIpratipannakAzca,zailezInAmAyogyavasthA tAMpratipatrAH zalezIpratipatrAH, tataH pUrvavat svArthikaH kapratyataH, zailezIpratipannakAH, tadvayatiriktAH azailezIpratipannakAH, tatrayezailezIpratipannakAstasUkSmabAdarakAyavAGmanoyoganirodhAdakriyAH,yetvazailezIpratipannakAste sayogitvAt sakriyAH, "se eeNaTeNa'mityAdhupasaMhAravAkyaM / tadevaM ye sakriyA ye cAkriyAste uktAH, samprati yathA prANAtipAtakriyA na bhavati tathA darzayati-'atthiNaMbhaMte!' ityAdi, astyetat, Namiti vAkyAlaGkAre, bhadanta! jIvAnAMprANAtipAtena-prANAtipAtAdhyavasAyena kriyA sAmarthyAt prANAtipAtakriyA kriyate ?, karmakartaryayaM prayogo, bhavatItyarthaH, anatItanayAbhiprAyAtmako'yaMpraznaHkatamo'tra nayoyamadhyavasAyapRSTamiti cet, ucyate, RjusUtrastathAhi-RjusUtrasya hiMsApariNatikAla evaprANAtipAtakriyocyate, puNyapApakarmopAdAnAnupAdAnayoradhyavasAyAnurodhitvAt, na anyathA pariNatAviti, bhagavAnapi taM RjusUtranayamadhikRtyapratyuttaramAha-'haMtA! asthi hantetipreSaNapratyavadhAraNaviSAdeSu, atra pratyavadhAraNe, astyetapramANAtipAtAdhyavasAyena prANAtipAtakriyA bhavati, pariNAmiyaMpamANaMnicchayamavalaMbamANANa' mityAdyAgamavacanasya sthitatvAd, amumeva vanacanamadhikRtyA''vazyake'pIdaM sUtraM prAvartiSTa-'AyA ceva ahiMsA AyA hiMsatti nicchao esa' tadevaM yathA prANAtipAtakriyA bhavati tathoktam, samprati kasmin viSaye sA prANAtipAtakriyA bhavatItyetannirUpayati 'kamhiNaMbhaMte' ityAdi, sugamam, navaraMmAraNAdhyavasAyojIvaviSayo bhavati nAjIviSayo, yo'pi rajjvAdau sarpAdibudhyA mAraNAdhyavasAyaH so'pi sarpo'yamiti budhyA pravarttamAnatvAt jIvaviSaye eva, na khalu rajjvAdau rajjvAditayAparicchinne kazcittadviSayaMmAraNAdhyavasAyaM vidadhAti, tataHprANAtipAtakriyASaTsujIvanikAyeSUktAetAmeva prANAtipAtakriyAmuktaprakAreNa naiyarikAdikaMcaturviMzatidaNDakamadhikRtyacintayati-'asthiNaMbhaMte' ityAdi, navaramevaMsUtrapAThaH 'asthi NaM bhaMte ! neraiyANaM pANAivAeNaM kiriyA kajjai?, haMtA asthi, kamhi NaM bhaMte ! pANAivAeNaM kiriyA kajjai ?, goyamA !chasu jIvanikAesu', evaM tAvad vAcyaM yAvadvaimAnikaviSayaM sUtraM / tadevaM yathA prANAtipAtakriyA bhavati yadviSayA ca tatpratipAditaM, samprati evameva mRSAvAdAdiviSayANyapi sUtrANyAha 'asthiNaMbhaMte! musAvAeNa'mityAdisugama, navaraM kiriyAkajaI' iti yathAyogaMprANAtipAtAdikriyA bhavatItyarthaH, tathA sato'palApo'satazca prarUpaNaM mRSAvAdaH, sa ca lokAlokagatasamastavastuviSayo'pighaTate, tata uktaMmRSAvAdasUtram-'savvadavvesu' iti, dravyagrahaNamupalakSaNaM
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-22, uddezakaH-, dvAra 151 tena paryAyeSvapItyapi draSTavyaM, tathA yadvastu grahItaM dhArayituM vA zakyate tadviSayamAdAnaM bhavati na zeSaviSayamato'dattAdAnasUtre 'gahaNadhAraNijjesu davvesu' ityuktam, maithunAdhyavasAyo'pi citralopakASThAdikarmagateSu rUpeSu rUpasahagateSuvA-stryAdiSutato maithunasUtre uktam-'svesuvA rUvasahagaesuvA' iti, tathA parigrahaH-svasvAmibhAvena mUrchA, sAcaprANinAmatilobhAtsakalavastuviSayA'piprAdurbhavatitataH parigrahasUtreuktam-"savvadavvesu'iti, ataevAnyatrApiprathamavrataM sarvajIvaviSaya muktaM dvitIyacarame sarvavastuviSaye tRtIyacaturthe tadekadezaviSaye iti, uktNc||1|| "paDhamammi savvajIvA bIe carime ya svvdvvaaii| sesA mahavvayA khalu tadekadesammi nAyavvA // " krodhAdayaH supratItA, navaraMkalaho-rATiH,abhyAkhyAnaM-asadoSAropaNaMyathA-acaure'pi caurastvamapAradArike'pi pAradArikastvamityAdi, idaM mRSAvAde'pyantargataMparamutkRSTo'yaMdoSa iti pRthagupAttaM, paizUnyaM-parokSe sato'sato vA doSasyodghATanaM, paraparivAdaH prabhUtajanasamakSaM paradoSavikatthanaM, aratiratI pratIte, idamekaM samuditaM pApasthAnaM, 'mAyAmoseNa miti mAyA ca mRSAca samAhAro dvandvaH, dvandvaikatvenapuMsakatvamiti klIbe' itihrasvatvaM tenaihasamudAyo vivakSito, mahAkarmabandhahetuzceti mRSAvAdamAyAbhyAM pRthagupAttaM, 'micchAdasaNasalleNaM timithyAdarzanaM-mithyAtvaMtadevazalyaMmithyAdarzanazalyaMtena, aTThArasa ee daMDagA' iti ete'nantaroditapadollekhopadarzitAH sarvasaGkhyayA'STAdaza daNDakA bhavanti / prANAtipAtAdInAM pApasthAnAnAmaSTAdazatvAttadevamaSTAdazapApasthAnAnyadhikRtya jIvAnAM kriyA viSayazcopadarzitaH, sAmprataM tAnyevAdhikRtya jIvAnAmekapRthaktvAbhyAM karmabandhatvamupadidarzayiSurAha mU. (527) jIveNaMbhaMte! pANAtivAeNaMkati kammapagaDIobaMdhati?, go0! sattavihabaMdhae vA aTTavibaMdhae vA, evaM neraie jAva niraMtaraM vemANite, jIvA NaM bhaMte ! pANAtivAeNaM kati kammapagaDIo baMdhati?, go0! sattavihabaMdhagAvi aTThavihabaMdhagAvi, neraiyANaM bhaMte! pANAtivAeNaM kai kammapagaDIo baMdhaMti ?, go0! savvevi tAva hojA sattavihabaMghagA ahavA sattavihabaMdhagA yaaTThavihabaMdhae yaahavAsattavihabaMdhagA ya aTThavihabaMdhagA ya, evaM asurakumArAvi jAva thaNiyakumArA puDhaviAuteuvAuvaNapphaikAiyA ya, ee savvevi jahA ohiyA jIvA, avasesA jahA neraiyA, evaM tejIvegiMdiyavajA tinnitinnibhaMgA savvattha bhANiyavvatti, jAva micchAdasaNasalle, evaM egattapohattiyA chattIsaM daMDagA hoti|| mU. (528) jIve NaM bhaMte ! nANAvaraNijaM kammaM baMdhamANe kati kirie ?, go0 !siya tikirie siya caukiriyae siya paMcakirie, evaM neraie jAva vemANie, jIvA NaM bhaMte ! nANAvaraNijaM baMdhamANA katikiriyA0 ?, go0 ! siya tikiriyA siya caukiriyA siya paMcakiriyAvi, evaM neraiyA niraMtara jAva vemANiyA, evaM darisaNAvaraNIyaM vedaNijjaM mohaNijaM AuyaM nAmaM gotaM aMtarAiyaM ca aTTavihakammapagaDIto bhANitavvAo, egattapohattiyA solasa daMDayA bhavaMti, jIve NaM bhaMte ! jIvAto katikirie ?, go0 ! siya tikirie siya caukirie
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 prajJApanAupAGgasUtram-2-22/-/-/528 siya paMcakirie siyaakirie, jIveNaM bhaMte! neraiyAo katikirie?, go0! siya tikirie siya caukirie siya akirie, evaM jAva thaNiyakumArAo, puDhavikAiyAto AukkAiyAto teukkAiyAto vAukAiyavaNapphaikAiyabeiMdiyateiMdiyacauridiyapaMciMdiyatirikkhajoNiyamaNussAto jahA jIvAto, vANamaMtarajoisiyavemANiyAto jahA neraiyAto, jIve NaM bhaMte ! jIvehito katikirie ?, go! siya tikirie siya caukiriyae siya paMcakirite siya akirie, jIve NaM bhaMte ! neraiehito katikirie ?, go0 ! siya tikirie siya caukirite siya akirie, evaM jaheva paDhamo daMDato tahA eso bitio bhANitavyo jAva vemANiyatti, jIvANaMbhaMte! jIvAto katikiriyA?, go0! siyatikiriyAvisiya caukiriyAvi siya paMcakiriyAvi siyaakiriyAvi, jIvANaM bhaMte ! neraiyAto kati kiriyA?, go0 ! jaheva AdilladaMDato taheva bhANitavvo, jAva vemANiyatti, jIvA NaM bhaMte ! jIvehito katikiriyA ?, go0 ! tikiriyAvi caukiriyAvi paMcakiriyAvi akiriyAvi, jIvA NaM bhaMte ! neraiehito katikiriyA ?, go0 ! tikiriyA caukiriyA akiriyA, asurakumArehitovi evaM ceva jAva vemANitehito, orAliyasarIrehito jahA jiivehito| neraieNaM bhaMte ! jIvAto katikirie ?, go0 ! siya tikirie siya caukirie siya paMca0, neraie NaM bhaMte ! neraiyAto katikirie ?, go0 ! siya tikirae siya ca0, evaM jAva vemANiehito, navaraM neraiyassa neraiehito devehito ya paMcamA kiriyA nasthi, neraiyA NaM bhaMte ! jIvAto katikiriyA?, go0! siyatiraki0 siyacauki0 siyapaMcaki0, evaMjAva vemANiyAto, navaraM neraiyAo devAo ya paMcamA kiriyA natthi, neraiyA NaM bhaMte ! jIvehiMto katikiriyA ?, go0 ! tikiriyAvi cauki0 paMcaki0, neraiyA NaM bhaMte ! neraiehiMto katikiriyA?, go0 ! tiki0 caukiM0, evaM jAva vemANiehito, navaraM orAliyasarIrarehiMto jahA jIvehiM, asurakumAre NaM bhaMte ! jIvAto katikirie ?, go0! jaheva neraie cattAri daMDagA taheva asurakumArevi cattAri daMDagA bhANitavvA, evaM ca uvaujiUNaM bhAveyavvaMti, jIve maNUse ya akirie vuccati sesA akiriyA na vucaMti, savvajIvA orAliyasarIrehito paMcakiriyA neraiya devehito paMcakiriyA Na vucaMti, evaM ekkokajIvapade cattAri 2 daMDagA bhANitavvA, . evaM etaM daMDagasayaM savvevi ya jIvAdIyA dNddgaa| dR. 'jIveNaMbhaMte!' ityAdisugamaM, navaraMsaptavidhabandhakatvaM AyurbandhavirahakAleAyurbandhakAle cASTavidhabandhakatvaM, pRthakatvacintAyAM sAmAnyato jIvapade saptavidhabandhakA api aSTavidhabandhakAapi sadaiva bahutvena labhyante tata ubhayatrApi bahuvacanamityevaMrUpa eka eva bhaGgaH, nairayikasUtre saptavidhabandhakA avasthitA eva, hiMsApariNAmapariNatAnAMsadaiva bahutvena labhyamAnAnAM saptavidhabandhakatvasyAvaMzyaMbhAvitvAt, tato yadA eko'pyaSTavidhabandhako na labhyate tadaiSa bhaGgaH sarve'pi tAvadbhaveyuH saptavidhabandhakA iti, yadA punareko'STavidhabandhakaH zeSAH sarve saptavidhabandhakAstadA dvitIyo bhaGgaH saptavidhabandhakAzca aSTavidhabandhakazca, yadA tvaSTavidhabandhakA api bahavo labhyante tadA ubhayagatabahuvacanarUpastRtIyo bhaGgaH saptavidhabandhakAzca aSTavidhabandhakAzca,
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-22, uddezakaH, dvAraevaM bhaGgatrayeNAsurakumArAdayo'pi tAvadvaktavyAH yAvat stanitakumArAH, pRthivyaptejovAyuvanaspatikAyikA yathA sAmAnyato jIvA uktAstathA vaktavyAH, ubhayatrApi bahuvacanenaika eva bhaGgo vaktavya iti bhAvaH, pRthivyAdInAM hiMsApariNAmapariNAtAnAM pratyekaM saptavidhabandhakAnAmaSTavidhabandhakAnAM ca sadaivaM bahutvena labhyamAnatvAt, zeSA dvitricaturindriyatiryakpaJcendriyamanuSyavyantarajyotiSkavaimAnikA yathA nairayikA bhaGgatrikeNoktAstathA vaktavyAH, yathA ca prANAtipAtenaikatvapRthakatvAbhyAMdvaudaNdakAvuktAvevaMsarvapApasthAnairapipratyeka dvau dvau daNDako vaktavyau, tathA cAha-"jAva micchAdasaNasalleNaM tisarvasaGkhyayA kiyanto daNDakA bhavantIti cet, ata Aha-evaMegattapohattiyA chattIsaM daMDagA hoti' aSTAdazAnAM dvAbhyAM guNane sstttriNshdbhaavaat,| 'jIveNaMbhaMte' ityAdi, atha ko'sya sUtrasyApi sambandhaH?, ucyate, iha prAguktaM jIvaH prANAtipAtena saptavidhamaSTavidhaM vA karma badhnAti, satutameva prANAtipAtaM jJAnAvaraNIyAdi karma banana katibhiH kriyAbhiH samApayatIti pratipAdyate, apica-kAryeNa jJAnAvaraNIyAkhyena karmaNA kAraNasya prANAtipAtAkhyasya nivRttibheda upadarzyate, tadbhedAcca bandhavizeSo'pIti, uktNc||1|| "tisRbhizcatRbhiratha paJcabhizca hiMsA samApyate krmshH| bandho'sya viziSTaH syAdyogapradveSasAmyaM cet||" iti, tameva prANAtipAtasya nivRttibhedaM darzayati-'siya tikirie' ityAdi, syAtkadAcitrikriyaH kadAciccatuSkriya; kadAcit paJcakriyaH, tatra trikriyatA kAyikyAdhikaraNikIprAdveSikIbhiH kriyAbhiH, kAyikI nAma hastapAdAdadivyApAraNaMAdhikaraNikI khaGgAdipraguNIkaraNaM prAdeSikI mArayAmyenamityazubhamanaHsampradhAraNamiti, catuSkriyatA kAyikyAdhikaraNikrIprAdveSikIpAritApanikIbhiH, pAritApanikI nAma khaGgAdidhAtena pIDAkaraNaM, paJcakriyatA yadA prANAtipAtakriyA'pi paJcamI bhavati, prANAtipAtakriyA jIvitAd vyaparopaNaM, evaM nairayikAdArabhya caturviMzatidaNDakakrameNa tAvaddvaktavyaM yAvadvaimAnikasUtraM, sUtrapAThastevavam 'neraie NaM bhaMte ! nANAvaraNijjaM kammaM baMdhamANe kaikirie paM0' ityAdi, tadevamekatvena daNDaka uktaH, samprati bahutvenAha-'jIvANaMbhaMte!' ityAdi, praznasUtraM sugama, bhagavAnAha-gautama jIvAstrikriyA api catuSkriyA api paJcakriyA api, kimuktaM bhavati? jIvAjJAnAvaraNIyaMkarmabadhnantaH sadaiva bahavaiti trikriyA api catuSkriyAapipaJcakriyA apilabhyante ityeka eva bhaGgaH, yathA ca sAmAnyatojIvapade'bhaGgakaMtathA nairayikAdiSu caturviMzatI svasthAneSupratyekamabhagakaMdraSTavyaM, nairayikAdInAmapijJAnAvaraNIyakarmabadhnataH sadaiva trikriyANAmapi catuSkriyANAmapi paJcakriyANAmapi bahutvena labhyamAnatvAt, yathA ca jJAnAvaraNIyaM karmAdhikRtya ekatvapRthakatvAbhyAM dvau daNDakAvuktau tathA darzanAvaraNIyAdInyapi karmANyadhikRtya pratyekaM dvau dvau daNDako vaktavyau, tata evaM sati sarvasaGkhyayA SoDaza dnnddkaa| "jIveNaMbhaMte! jIvAto katikiriepaM0' iti, atha ko'sya sUtrasya sambandhaH?, ucyate, iha na kevalaM vartamAnabhavavarttino jIvasya jJAnAvaraNIyAdikarmabandhabhedaprarUpaNe kAyikyAdikriyAvizeSaNaH prANAtipAdabhedo bhavati, kintvatItabhavakAyasambandhaH kAyikyAdikriyAvizeSa
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 prajJApanAupAGgasUtram - 2 - 22/- // 528 No'pi tata etasyArthasya pratipAdanArthamidaM sUtram, asya ceyaM pUrvAcAryopadarzitA bhAvanA - 'iha saMsAraaDavIe paribbhamaMtehiM savvajIvehiM tesu tesu ThANesu sarIrovahAiNo vippamukkA tehi ya satthabhUehiM jayA kassai svataH paritApanAdayo bhavaMti tayA tassAmiNo bhavaMtaragayassavi tatrAnivRttatvAt kiriyAsambhava iti, vyutsRSTeSu tu na bhavati nivRttatvAt, ettha udAharaNaM-vasaMtapure nayare ajiyasenassa ranno paDicAragA duve kulaputtagA, tatthego samaNasaDDo iyaro micchaddddiTThI, annayA rayaNIe ranno nissaraNaM saMbhamaturaMtANa tesiM ghoDagArUDhANaM khaggA pabbhaTThA, saDDeNa janakolAhalo maggio na lahai, iyareNa hasiyaM-kimaNNaM na hohi ?, saGkeNa ahigaraNaMtikaTTu vosiriyaM, iyare ca khaggaggAhiNo baMdiggahasAhasiehiM laddhA, gahio annehi rAyavallo palayamANo vAvAio, tao ArakkhiehiM gahiUNa rAyasamIvaM nIyA, kahio vRttaMto, kuviorAyA, pucchiyaM caNeNa - kassa tubbho ? tehiM kahiyaM - aNAhA - kallaM ciya, kappaDiyA ee tumhAkhaggA kahiM laddhatti, pucchiehiM kahiyaM paDiyA iti, tao sAmariseNa raNNA bhaNiyaM - gavesaha turiyaM mama aNabaddhaveriNaM IsaraputtANaM mahApamattANaM kesi ime khaggetti ?, tao tehiM niuNaM gavesiUNa viNNattaM raNNo- sAmi ! guNacaMdabAlacaMdANamiti, tato raNNA pihaM pihaM saddAveUNa bhaNiyA-leha niyakhagge, ekkeNa gahiyaM, pucchio raNNA - kahaM te paNaTTheti ?, teNa kahiyaM jahAvittaM, kIsa na gaviTThe ?, bhaNai - sAmi ! tumha pasAeNaM eddahamettamavi gavesAmi ?, saDDo necchai, raNNA pucchio - kIsa na geNhasi ?, teNa bhaNiyaM - sAmi ! amhANamesa ThiI ceva natthi jamevaM geNhijjai ahigaraNattaNao, paraM saMbhameNa maggaMteNavi na laddhaMti vosi yaM ato na kappai me giNhiuM, tao rannA pamAyakArI anusAsio, iyaro vimukko, esa diTThatA imo ya se atthovaNao-jahA so pamAyagabbheNa avosiriyadoseNa avarAhaM patto evaM jIvovi jammaMtaratthaM dehovahAi avosiraMto anumayabhAvato pAvei dosaM ?, zrUyate ca jAtismaraNAdinA vijJAya pUrvadehamatimohAt (kecit) suranadIM pratyasthizakalAni nayantIti / itAnamIM sUtravyAkhyA vo bhadanta ! jIvamadhikRtya katikriyaH prajJapto ?, bhagavAnAha - gautama ! syAt kvacit trikriyaH kAyikyAdhikaraNikIprAdveSikIbhAvAt, tatra varttamAnabhavamadhikRtya bhAvanA prAgvat bhAvanIyA, atItabhavamadhikRtyaivaM kAyikI tatsambandhinaH kAyasya kAryekadezasya vA vyApriyamANatvAt, AdhikaraNikI tatsaMyojitAnAM halagarakUTayantrAdInAM tannirvarttitAnAM vA asikuntatomarAdInAM paropaghAtAya vyApriyamANatvAt, yadivA deho'pyadhikaraNamityAdhikaraNikyapi, prAdveSikI tadviSayA'kuzalapariNAmapravRtterapratyAkhyAtatvAt, syAccatuSkriyaH pAritApanikyapi kAyena kAyaikadezenAdhikaraNena vA tatsambandhinA kriyamANatvAt, syAtpaJcakriyo yadA tena jIvitAdapi vyaparopaNamAdhIyate, syAdakriyo yadA pUrvajanmabhAvi zarIramadhikaraNaM vA trividhaM trividhena vyutsRSTaM bhavati, na cApi tajjanmabhAvinA zarIreNa kAJcidapi kriyAM karoti, idaM cAkriyatvaM manuSyApekSayA draSTavyaM tasyaiva sarvaviratibhAvAt, siddhApekSayA vA, tasya dehamanovattyabhAvenAkriyatvAt, amumevArthaM caturviMzatidaNDakakrameNa nirUpayati 'jIve NaM bhaMte ! neraiyAo kaikirie' ityAdi sugamaM, navaramayaM bhAvArtha:- devanArakAn prati catuSkriya eva teSAM jIvitAd vyaparopaNasyAsambhavAd 'anapavartyAyuSo nArakadevA' iti
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM- 22, uddezaka:-, dvAraM 155 vacanAt, zeSAn saGghayeyavarSAyuSaH prati paJcakriyo'pi teSAmavattyAyuSkatayA jIvitAd vyaparopaNasyApi sambhavAt, tadevamekasya jIvasya ekaM jIvaM prati kriyAzcintitAH, sampratyekasyaiva jIvasya bahUn jIvAn prati kriyAzcintayati 'jIveNaM bhaMte! jIvehiMto kaikirie pannatte' ityAdi, eSo'pi daNDakaH prAgvadbhAvanIyaH, adhunA bahUnAM jIvAnAmekaM jIvamadhikRtya kriyAzcintayati- 'jIvANaM bhaMte! jIvAto kaikiriyA paM0' ityAdi, eSo'pi daNDakaH prathamadaNDakavadavaseyaH, adhunA bahUnAM jIvAnAM bahUn jIvAnadhikRtya sUtramAha 'jIvA NaM bhaMte ! jIvehiMto kaikiriyA paM0 ?' ityAdi, atra praznaH pAThasiddho, nirvacanamidaM - gautama ! trikriyA api catuSkriyA api paJcakriyA api akriyA api, kasyApi jIvasya kamapi jIvaM prati trikriyatvAt kasalyApi catuSkriyatvAt kasyApi paJcakriyatvAt kasyApi manuSyasya sarvottamacAritriNaH siddhasya vA zeSasyAkriyatvAt iti sarvatra bahuvacanarUpa eka eva bhaGgaH, evaM nairayikAdikrameNa tAvad vaktavyaM yAdadvaimAnikasUtraM, navaraM nairayikAn daivAMzca prati trikriyA api catuSkriyA api akriyA apIti vaktavyaM, zeSAn saGghayeyavarSAyuSaH prati paJcakriyA apIti, tadevaM sAmAnyato jIvapadamadhikRtya daNDakacatuSTayamuktaM, samprati nairayikapadamadhikRtyAha'neraie NaM bhaMte! jIvAto katikirie paM0' ityAdi 'evaM jAva vemANiehiMto' iti, atra yAvatkaraNAt 'naiyariko jIvAn prati katikriya' iti ityAdirUpo dvitIyo'pi daNDaka ukto draSTavyaH, sarvatra audArikazarIrAn saGghayeyavarSAyuSaH prati syAt trikriyaH syAt catuSkriyaH syAt paJcakriya iti vaktavyaM, nairayikasya devAn prati paJcamI jIvitAd vyaparopaNarUpA kriyA nAsti, teSAmanapavartyAyuSkatvAt, tatastAn prati syAt trikriyaH syAccatuSkriya iti vaktavyaM, nairayiko devAn prati kathaM catuSkriya iti cet, ucyate, iha bhavanavAsyAdayo devAstRtIyAM pRthivIMyAvat gatA gamiSyanti ca, kimarthaM gatA gamiSyantIti cet ?, ucyate, pUrvasAGgatikasya vedanAmupazamayituM pUrvavairiNo vedanAmudIrayituM (vA) tatra gacchanti, tadAnImanantakAlAdetadapi bhavati (yad) tadgatAH santo nArakairbadhyante iti, Aha ca mUlaTIkAkAro'pi - " tatra gatA nArakairbadhyante ityapyanantakAla eva kathaJcitsambhavamAtra" miti, atrApara Aha- nanu nArakasya dvIndriyAdInadhikRtya kathaM kAyikyAdikriyAsambhavaH ?, ucyate, iha nArakairyasmAt pUrvabhavazarIraM na vyutsRSTaM vivekAbhAvAt, tadabhAvazca bhavapratyayAt, tato yAvat zarIraM tena jIvena nirvarttitaM sat taM zarIrapariNAmaM sarvathA na parityajati tAvad dezato'pi taM pariNAmaM bhajamAnaM pUrvabhAvaprajJApanayA tasyeti vyapadizyate ghRtaghaTavat, yathA hi ghRtapUrNo ghaTo ghRte apagate'pi ghRtapaTa iti vyapadizyate, tathA tadapi zarIraM tena nirvarttitamiti tasyeti vyapadezamarhati, tatasyasya zarIrasya ekadezenAsthyAdinA yo'ntaH prANAtipAtaM karoti, tataH pUrvanirvarttitazarIrajIvo'pi kAyikyAdikriyAbhiryujyate, tena tasyAvyutsRSTatvAt, tatreyaM paJcAnAmapi kriyANAM bhAvanAtatkAyasya vyApriyamANatvAt kAyikI kAyo' dhikaraNamapi bhavatItyuktaM prAk tata AdhikaraNikI, prAdveSikyAdayastvevaM- yadA tameva zarIraikadezaM abhighAtAdisamarthamanyaH kazcanApi prANAtipAtodyato dRSTvA, tasmin ghAtye dvIndriyAdI
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 prajJApanAupAGgasUtram-2-22/-1-1528 samutpannakrodhAdikAraNo'bhidhAtAdisamarthamidaMzastramiticintayanatIvakrodhAdipariNAmabhajate pIDAM cotpAdayati jIvitAcca vyaparopayati tadA tatsambandhiprAdveSikyAdikriyAkAraNatvAnnaigamanayAbhiprAyeNa tasyApi prAdveSikI pAritApanikI prANAtipAtakriyA ca yathAyogaM, yathAca nairayikapade catvAro daNDakA uktAH tathAasurakumArAdiSvapi zeSeSutrayoviMzatI sthAneSu catvAraHcatvAro daNDakA vaktavyAH, navaraMjIvapade manuSyapade cAkriyA ityapi vaktavyaM, viratipratipattI vyutsRSTatvena tannimittakriyAyA asambhavAt, zeSAM akriyA nocyante, vipatyabhAvataHsvazarIrasya bhavAntaragatasyAvyutsRSTatvenAvazyaM kriyAsambhavAt, tadevaM sAmAnyato jIvapadeekaMzeSANitunairayikAdIni sthAnAnicaturviMzatiritisarvasaGkhyayApaJcaviMzatirekaikasmiMzca sthAne catvAro daNDakA iti sarvasaGkalanayA dnnddkshtN| atha keSAM jIvAnAM kati kriyA iti nirUpaNArthaM prAguktameva sUtraM paThati mU. (529) katiNaMbhaMte! kiriyAopannattAo?, goyamA! paMcakiriyAopannattAo, taM0-kAtiyA jAva pANAtivAtakiriyA, neraiyA NaM bhaMte ! kati kiriyAto pa0, go0 ! paMca kiriyAto pataM0 kAtiyA jAva pANAtivAyaki0, evaM jAva vemANiyANaM, jassa NaM bhaMte ! jIvassa kAtiyA kiriyA kajai tassa ahigaraNiyA kiriyA kajati jassa ahigaraNiyA kiriyA kajati tassa kAtiyA kajati?, go0 ! jassaNaMjIvassa kAtiyA kiriyA kajati tassa ahigaraNI kiriyA niyamA ka0, jassa ahigaraNI kiriyA ka0 tassavi kAiyA kiriyA niyamA kajati, jassaNaMbhaMte! jIvassa kAiyA kiM0 tassa pAdosiyA ki0 jassa pAdosiyA ki0 tassa kAiyA kiM0 ka0?, go0 ! evaM ceva, jassa NaM bhaMte ! jIvassa kAiyA kiriyA kajai tassa pAriyAvaNiyA kiriyA kajjai jassa pAriyAvaNiyA kiriyA kajai tassa kAtiyA kiriyA kajjai go0! jassaNaMjIvassa kAiyA kiM0 kaM0 tassa pAritAvaNiyA siya kajjai siya no kajai, jassa puNa pAriyAvaNiyA ki0 ka0 tassa kAiyA niyamA kajati, evaM pANAivAyakiriyAvi, ___ evaM AdillAo paropparaM niyamA tinni kajaMti, jassa AillAo tini kajaMti tassa uvarillAo donni siya kajaMti siya nokajaMti, jassa uvarillAo donnikajaMti tassaAillAo niyamA tinni kajaMti, jassa NaM bhaMte ! jIvassa pAriyAvaNiyA kiriyA kajati tassa pANAtivAyakiriyA kajjati, jassa pANAtivAyakiriyA kajjati tassa pAriyAvaNiyA kiriyA kajati go0 ! jassa NaM jIvassa pAriyAvaNiyA ki0 tassa pANAtivAtakiriyA siya kajati siya no kajjati, jassa puNa pANAtipAtakiriyAkajati tassa pAriyAvaNiyA kiriyA niyamA kajati, jassaNaM bhaMte! neraiyassa kAiyA kiriyA kajati tassa adhigaraNiyA kiriyA kajati?, go0! jaheva jIvassa taheva neraiyassavi, evaM niraMtaraMjAva vemaanniyss| jaM samayaM NaM bhaMte ! jIvassa kAiyA ki0 ka0 taM samayaM adhigaraNiyA ki0 jaM samayaM adhigaraNiyA ki0 ka0 taM samayaMkAiyA ki0, evaM jaheva Aillao daMDao taheva bhANitabbo, jAva vemANiyassa / jaMdeseNaM bhaMte! jIvassa kAiyA ki0 taMdeseNaM adhigaraNiyA kiM0 taheva jAva vemANiyassa / jaMpaeseNaM bhaMte ! jIvassa kAiyA kiM0 taM padesaM AdhigaraNiyA ki0 evaM taheva
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ 157 padaM-22, uddezakaH-, dvAraM- . jAva vemANiyassa, evaM ete jassa jaMsamayaM desaMjaMpaeseNaM cattAri daMDagA hoti| katiNaMbhaMte! AtojitAtokiriyAopannattAto?, go0! paMcaAojiyAo kiriyAo pannattAo, taM0-kAiyA jAva pANAtivAtakiriyA, evaM neraiyANaM jAva vemANiyANaM, jassaNaM bhaMte ! jIvassa kAiyA AtojiyA kiriyA asthitassa adhigaraNiyA kiriyA AtojitA asthi jassa adhigaraNiyA AtojitA kiriyA asthi tassa kAiyA AtojiyA kiriyA asthi evaM eteNaM abhilAveNaM te ceva cattAri daMDagA bhANitavvA, jassa jasamayaMjaMdesaMjaMjAva vemANiyANaM jIve NaM bhaMte ! jaMsamayaM kAiyAe adhigaraNiyAe pAdosiyAte kiriyAe puDhe taMsamayaM pAriyAvaNiyAte puDhe pANAtivAtakiriyAte puDhe ?, go0! atyaMgatitejIve egatiyAo jIvao jaMsamayaMkAiyAeadhigaraNiyAe pAosiyAe kiriyAe puDhetaMsamayaMpAriyAvaNiyAekiriyAe puDhe pANAivAyakiriyAe puDhe 1 atthegatite jIve egatiyAo jIvAo jaMsamayaM kAyaiyAe adhigaraNiyAe pAdosiyAte kiriyAe puDhe taM samayaM pAritAvaNiyAe kiriyAe puDhe pANAivAyakiriyAe apuDhe 2 atthegaie jIve egaiyAo jIvAo jaMsamayaMkAiyAe ahigaraNiyAe pAosiyAe puDhe taMsamayaM pAri0 kiri0 apuDhe pANAivAyaki0 apuDhe 3 / / vR. 'kaiNaM bhaMte ! kiriyAopannatAo' ityAdi prAgvat, etA eva kriyAH caturviMzatidaNDakakrameNa cintayati-'neraiyANaMbhaMte!' ityAdipAThasiddhaM, sampratyAsAmeva kriyANAmekajIvAzrayeNa parasparamavinAbhAvitvaM cintayati-'jassa NaM bhaMte !' ityAdi, iha kAyikI kriyA audArikAdikriyAzritA prANAtipAtanivartana- samarthA prativiziSTA parigRhyate na yA kAcana kArmaNakAyAzritA vA, tata AdyAnAM tisRNAM kriyANAM parasparaM niyamyaniyAmakabhAvaH, kathamiti cet, ucyate, kAyo'dhikaraNamapi bhavatItyuktaM prAk, tataH kAyasyAdhikaraNatvAt kAyikyAM satyAmavazyamAdhikaraNikI AdhikaraNikyAmavazyaMkAyikI, sA ca prativiziSTA kAyikI kriyA pradveSamantareNa na bhavati tataHprAdveSikyA'pisaha parasparamavinAbhAvaH, pradveSa'picakAye sphuTaliGga eva vakrarUkSatvAdestadavinAbhAvinaH pratyakSata evopalambhAt, uktaM c||1|| "rUkSayati ruSyato nanu vakra snihyati ca rajyataH puNsH| - audAriko'pi deho bhAvavazAt pariNamatyevam / / " paritApanasya prANAtipAtasya cAdyakriyAtrayasambhave'pyaniyamaH, kathamiti cet, ucyate, yadyasau ghAtyo mRgAdirghAtakena dhanuSA kSiptena bANAdinavidhyate tatastasya paritApanaM maraNaM vA bhavati, nAnyathA, tato niyamAbhAvaH, paritApanasya prANAtipAtasya ca bhAve pUrvakriyANAmavazyaM bhAvastAsAmabhAvetayorabhAvAt, tato'mumevArthaMparibhAvya kAyikI zeSAmizacatasRbhiH kriyAbhiH saha AdhikaraNikI tisRbhiH kriyAbhiH saha prAdveSikI dvAbhyAM sUtrataH samyak cintanIyA, pAritApanikI prANAtipAtakriyayostu sUtraM sAkSAdAha 'jassaNaMbhaMte! jIvassa pAriyAvaNiyA kiriyAkajati' ityAdi, pAritApanikyA; sadbhAveprANAtipAtakriyA syAd bhavati, yadA bANAdyabhidhAtena jIvitAtcyAvyate tadA bhavati zeSakAlaM na bhavatItyarthaH, yasya punaH prANAtipAtakriyA tasya niyamAt pAritApanikI, paritApanamantareNa prANavyaparopaNAsambhavAt / samprati nairayikAdicaturviMzatidaNDakakrameNa parasparamavinAbhAvaM
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAupAGgasUtram -2-22/-/-/529 cintayati - 'jassa NaM bhaMte! neraiyassa kAiyAkiriyA kajjati' ityAdi pratItaM, bhAvitatvAt / tadevameko daNDaka uktaH, samprati kAlamadhikRtyoktapramAreNaiva dvitIyadaNDakamAha 'jaM samayaM NaM bhaMte! jIvassa kAiyA kiriyA kajjai taM samayaM ahigaraNiyA kajjai jaM samayaM ahigaraNiyA kajjai' ityAdyArabhya sarvaM pUrvoktaM tadavasthaM tAvadvaktavyaM yAvadvaimAnikasUtraM, tathA cAha - 'evaM jaheva Aillato daMDao taheva bhANiyavvo jAva vemANiyassa' iti, samayagrahaNena ceha sAmAnyataH kAlo gRhyate, na punaH paramaniruddho yathoktasvarUpo naizcayikaH samayaH, paritApanasya prANAtipAtasya vA bANAdikSepajanyatayA kAyikyAH prathamasamaye evAsambhavAt, eSa dvitIyo daNDakaH, samprati dvau daNDaka kSetramadhikRtyAha 'jaMdeseNaM bhaMte ! jIvassa' ityAdi, atrApi sUtraM pUrvoktaM tadavasthaM tAvadvaktavyaM yAvadvaimAnikasUtraM, tathA cAha- 'taheva jAva vemANiyassa' eSa tRtIyadaNDakaH, 'jaMpaeseNaM bhaMte! jIvassa kAiyA kiriyA kajjai' ityAdikazcaturthaH, atrApi sUtraM prAguktakrameNa tAvad vaktavyaM yAvadvaimAnikasUtraM, yathA cAha - 'evaM taheva jAva vemANie' iti, daNDakasaGkalanAmAha - 'evamete' ityAdi, etAzca yathA jJAnAvaraNIyAdikarmabandhakAraNaM tathA saMsArakAraNamapi, jJAnAvaraNIyAdikarmabanadhasya saMsArakAraNatayA taddhetutvena tAsAmapi saMsArakAraNatvopacArAt, tathA cAha- 'kai NaM bhaMte! AjojiyAo kiriyAo pannattAo' ityAdi, Ayojayanti jIvaM saMsAre ityAyojikAH - kAyikyAdikAH zeSaM sarvaM sugamaM, sUtrapAThastu pUrvoktaprakAreNa tAvad vaktavyo yAvat yasyeti yaM samayamiti yaMdezamiti yaM pradezamiti paripUrNAzcatvAro daNDakAH, 'yaM samaya' mityAdau, tu 'kAlAdhvanovyAptA' vityadhikaraNe dvitIyA, tato yasmin samaye yasmin deze yasmin pradeze iti vyAkhyeyaM 158 'jIve NaM bhaMte! jaM samayaM kAiyAe ahigaraNiyAe' ityAdi, atrApi samayagrahaNena sAmAnyataH kAlo gRhyate, praznasUtraM sugamaM, nirvacanasUtre bhaGgatrayI - kaJcijjIvamadhikRtya kazcijjIvo yasmin samaye-kAle kriyAyeNa spRSTastasmin samaye pAritApanikyA'pi spRSTaH prANAtipAtakriyayA cetyeko bhaGgaH, pAritApanikyA spRSTaH prANAtipAtenAspRSTa iti dvitIyaH, pAritApanikyA prANAtapAtakriyayA cAspRSTa iti tRtIyaH, eSa ca tRtIyo bhaGgo bANAderlakSAtparibhraMzena ghAtyasya mRgAdeH paritApanAdyasambhave veditavyaH, yastu yasmin samaye yaM jIvamadhikRtyAdyakriyAtrayeNAspRSTaH sa tasmin samaye tamadhikRtya niyamAt pAritApanikyA prANAtipAtakriyayA cAspRSTaH, kAyikyAdyabhAve paritApanAderabhAvAt tadevamuktAH kriyAH, sAmprataM prakArantareNa kriyA nirUpayati mU. (530) kati NaM bhaMte! kiriyAo pannattAo ?, go0 ! paMca kiriyAo paM0, taMo - AraMbhiyA pariggahiyA mAyAvattiyA apaccakkhANakiriyA micchAdaMsaNavattiyA, AraMbhiyA NaM bhaMte ! kiriyA kassa kajjati ?, go0 ! annayarassavi pamattasaMjayassa, pariggahiyA NaM bhaMte! kiriyA kassa kajjai ?, go0 ! annayarassavi saMjayAsaMjayassa, mAyAvattiyA NaM bhaMte! kiriyA kassa kajjati ?, go0 ! annayarassAvi apamattasaMjayassa, apaccakkhANakiriyA NaM bhaMte! kassa kajjati ?, go0 ! annayarassavi apaJcakkhANissa, micchAdaMsaNavattiyA NaM bhaMte ! kiriyA kassa kajjati ?, go0 ! annayarassAvi
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ 159 padaM-22, uddezakaH-, dvAraM - 2, adhyayanaM -7, micchaadNsnniss| neraiyANaM bhaMte ! kati kiriyAto paM0?, go0 ! paMca kiriyAto paM0, taM0-AraMbhiyA jAva micchAdasaNavattiyA, evaM jAva vemANiyANaM / jassa NaM bhaMte ! jIvassa AraMbhiyA kiriyA ka0 tassa pariggahiyA kiM kajati ? jassa pariggahiyA ki0 tassa AraMbhiyA ki0?, go0 ! jassa NaM jIvassa AraMbhiyA ki0 tassa pariggahiyA siya kajjati siya no kajjati, jassa puNa pariggahiyA kiriyAka0 tassa AraMbhiyA ki0 niyamA ka0, jassaNaMbhaMte! jIvassaAraMbhiyAki0 ka0 tassa mAyAvattiyA ki0 ka0 pucchA, go0 ! jassa NaM jIvassa AraMbhiyA ki0 ka0 tassa mAyAvattiyA ki0 niyamA ka0 jassa puNa mAyAvatti0 ki0 ka0 tassa AraMbhiyA ki0 siya kajati siya nok0,| jassa NaM bhaMte ! jIvassa AraMbhiyA ki0 tassa apaJcakkhANakiriyA pucchA?, go0 ! jassa jIvassa AraMbhiyA ki0 tassa apaJcakkhANakiriyA siya kajati siya no0 ka0 jassa puNa apaccakkhANakiriyA ka0 tassa AraMbhiyA kiriyA niyamA ka0, evaM micchAdasaNavattiyAevi samaM, evaM pAriggahiyAvi tihiM uvarillAhiM samaM saMcAretavvA, jassa mAyAvattiyA ki0 tassa uvarillAo dovi siya kajaMti siya no kajaMti, jassa uvarillAo do kajaMti tassa mAyAvattiyA niyamA kajati, jassa apaJcakhANaki0 ka0 tassa micchAdasaNavattiyA kiriyA siya kajjati siya no kajati, jassa puNa micchAdasaNavattiyA ki0 tassa apaccakkhANakiriyA niyamA kajati neraiyassa AilliyAto cattAri paropparaM niyamA kajati, jassa etAo cattAri kajaMti tassa micchAdasaNavattiyA ki0 bhaijati, jassa puNa micchAdasaNavattiyA kiriyA kajati tassa etAto cattAri niyamA kajaMti, evaM jAva thaNiyakumArassa, puDhavikAiyassa jAva cauridiyassa paMcavi paropparaM niyamA kjNti,|| ___paMciMdiyatirikkhajoNiyassaAtilliyAtotinniviparopparaM niyamAkajaMti, jassa eyAo kajaMti tassa uvarilliyA donni bhaijjaMti, jassa uvarillAto donni kajaMti tassa etAto tinnivi niyamA kajaMti, jassa apaccakkhANakiriyA tassa micchAdasaNavattiyA siya kajati siya no ka0, jassa puNa micchAdasaNavattiyA kiriyAka0 tassaapaccakkhANakiriyA niyamAka0, maNUsassa jahA jIvassa, / vANamaMtarajoisiyavemANiyassa jahA neraiyassa, jaM samayaNNaM bhaMte ! jIvassa AraMbhiyA ki0 ka0 taM samayaM pAriggahiyA ki0 ka0?, evaM ete jassa jaM samayaM jaM desaM jaM padeseNa ya cattAri daMDagA neyavvA, jahA neraiyANaM tahA savvadevANaM netavvaM jAva vemaanniyaannN| . vR. 'kaiNaM bhaMte!' ityAdi, ArambhaH-pRthivyAdhupamaIH, uktNc||1|| "saMraMbho saMkappo paritAvakaro bhave samAraMbho / __ AraMbho uddavato suddhanayANaM tu savvesi / / " ArambhaH prayojanaM kAraNaMyasyAHsAArambhikI, 'pariggahiya'ttiparigraho-dharmopakaraNavarjavastusvIkAraH dharmopakaraNamUrchAcaparigraha evapArigrahikI parigraheNa nirvRttA vA pArigrAhikI, 'mAyAvattiyA' iti mAyA-anArjamupalakSaNatvAt krodhoderapi parigrahaH mAyA pratyaya; kAraNaM rAmyA mA mAyApatyayA 'apamvANakiriyA' iti apratyAkhyAnaM-manAgapi viratipariNAmA
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 prajJApanAupAGgasUtram-2-22/-1-1530 bhAvastadeva kriyA apratyAkhyAnakriyA, 'micchAdasaNavattiyA' itimithyAdarzanaM pratyayo-heturyasyAH sA mithyAdarzanapratyayA, etAsAM kriyANAM madhye yasya yA sambhavati tasya tAM nirUpayati-'AraMbhiyA NaM bhaMte !' ityAdi, 'annayarassavi pamattasaMjayassa'iti atrApizabdo bhinnakramaH pramattasaMyatasyApyanyatarasya-ekatarasya kasyacit pramAde sati kAyaduSprayogabhAvataH pRthivyAderupamaIsambhavAt, apizabdo'nyeSAmadhastanaguNasthAnavartinAM niyamapradarzanArthaH,pramattasaMyatasyApyArambhikI kriyA bhavati kiM punaH zeSANAM dezaviratiprabhRtInAmiti ?, evamuttaratrApi yathAyogamapizabdabhAvanA kartavyA, pArigrahikI saMyatAsaMyatasyApi dezaviratasyApItyarthaH, tasyApi parigrahadhAraNAt, mAyApratyayA apramattasaMyatasyApi, kathamiti cet, ucyate, pravacanoDDAhapracchAdanArthaM vallIkaraNasamuddezAdiSu, apratyAkhyAnakriyA anyatarasyApyapratyAkhyAninaH, anyataradapi-na kiJcidapItyarthaH yo na pratyAkhyAti tasyeti bhAvaH, mithyAdarzanakriyA anyatarasyApi sUtroktamekamapyakSaramarocayamAnasyetyarthaH mithyaadsstterbhvti|| ___etA eva kriyAzcaturviMzatidaNDakakrameNa nirUpayati-'neraiyANaM bhaMte' ityAdi sugama / sampratyAsAM kriyANAMparasparamavinAbhAvaMcintayati-tadyathA yasyArambhikI kriyAtasya pArigrahikI syAdbhavati syAna bhavati, pramattasaMyatasya na bhavati zeSasya bhavatItyarthaH, tathA yasyArambhikI kriyA tasya mAyApratyayA niyamAdbhavati, yasya mAyApratyayA tasyArambhikI kriyA syAdbhavati syAnna bhavati, apramattasaMyatasya na bhavati zeSasya bhavatItyarthaH, tathA yasyArambhikI kriyA tasyApratyAkhyAnakriyAsyAdbhavati syAnna bhavati,pramattasaMyatasyadezaviratasyacana bhavati, zeSasya aviratasamyagdRSTayAderbha- vatIti bhAvaH, yasya punarapratyAkhyAnakriyA tasyArambhikI niyamAt, aprayAkhyAnino'vazyamArambha-sambhavAt, evaM mithyAdarzanapratyayApisahAvinAbhAvobhAvanIyaH, tathAhi-yasyArambhikI kriyA tasya mithyAdarzanapratyayA syAdbhavati syAnna bhavati, mithyATerbhavati zeSasya na bhavatItyarthaH, yasya tu mithyAdarzanakriyA tasya niyamAdArambhikI, mithyAdRSTeraviratatvenAvazyamArambhasambhavAt, tadevamArambhikI kriyA pArigrAhikyAdibhizcatasRbhiruparitanIbhiH kriyAbhiH saha parasparamavinAbhAvena cintitA, evaM pArigrAhikI tisRbhirmAyApratyayA dvAbhyAmapratyAkhyAnakriyA ekayA mithyAdarzanapratyayA cintanIyA, tathA cAha-'evaM pAriggahiyAvi tihiM uvarillAhiM samaM saMcAreyavvA' ityAdi sugama, bhAvanAyAH supratItatvAt / amumevArthaM cataviMzatidaNDakakrameNa nirUpayati-'neraiyassa AillAtocattAri' ityAdi, nairayikAdhutkarSato'pyaviratasamyagbhraSTiguNasthAnakaM yAvanna parataHtato nairayikANAmAdyAzvatanaH kriyAH parasparamavinAbhAvinyaH, mithyAdarzanakriyAMpratisyAdvAdaH, tamemAha-'jassaeyAocattAri' ityAdi, githyAdhTemithyAdarzanakriyA bhavatizeSasya na bhavatItibhAvaH",yasyapunarmithyAdarzanakriyA tasyAdyAzcataspre niyamAt, mithyAdarzane satyArambhikyAdInAmavazyaMbhAvAt, evaM tAvadvaktavyaM yaavtstnitkumaarsy| pRthivyAdInAM caturindriyaparyavasAnAnAM paJca kriyAH parasparamavinAbhAvinyo vaktavyAH, pRthivyAdInAM mithyAdarzanakriyAyAapyavazyaMbhAvAt, tiryakpaJcendriyasyAdyAstinaH parasparamavinA
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-22, uddezakaH-, dvAraMbhUtA dezaviratiM yAvadAsAmavazyaMpabhAvAt, uttarAbhyAMtu dvAbhyAMsyAdvAdaH, tameva darzayati-'jassa eyAokajaMti' ityAdi, dezaviratasya na bhavataHzeSasyabhavata iti bhAvaH,yasya punaH uparitanyau dvekriyetasyAdyAstisro niyamAdbhavanti, uparitanyauhi kriyeapratyAkhyAnakriyA mithyAdarzanapratyayA ca, tatrApratyAkhyAnakriyA aviratasamyagdRSTiM yAvat mithyAdarzanakriyA mithyATe: AdyAzvato dezaviratiM yAvatata uparitanyorbhAve'vazyamAdyAnAMtisRNAMbhAvaH, sampratiapratyAkhyAnakriyayA mithyAdarzanakriyayAstiryakpaJcendriyasya parasparamavinAbhAvaM cintayati __'jassa apaJcakkhANakiriyA' ityAdi bhAvitaM, manuSye yathA jIvapade tathA vaktavyaM, vyantarajyotiSkavaimAnikAnAM yathA nairayikasya, evamevaeko daNDakaH, evameva jaMsamayaMNaM bhaMte jIvasse'tyAdiko dvitIyaH, 'jaM desaNNa'mityAdikaH tRtIyaH, 'jaMpaesaNNa'mityAdikazcaturthaH / atha SaT kAyA:prANAtipAtakriyAhetava eva bhavanti kiMvA tadviramaNahetavo'pIti pRcchati- . mU. (531) asthiNaM bhaMte! jIvANaM pANAtivAyaveramaNe kajati ?,haMtA! asthi, kami gaMbhaMte!jIvANaM pANAtipAtaveramaNe ka0?, go0!chasujIvanikAesu, asthiNaMbhaMte! neraiyANaM pANAtivAtaveramaNe ka0?, go0! no iNaDhe samaTe, evaM jAva vaimANiyANaM, navaraMmaNUsANaM jahA jIvANaM, evaM musAvAeNaM jAva mAyAmoseNaM, jIvassa ya maNUsassa ya, sesANaM no tiNaDhe samaDhe, navaraM adinAdANe gahaNadhAraNijjesu dabbesu, mehuNe ruvesu vA svasahagaesu vA dabbesu, sesANaM savvesu dabbesu, asthiNaM bhaMte! jIvANaM micchAdasaNasallaveramaNe kajati?, haMtA! asthi, kamhiMNaM bhaMte jIvANaM micchAdasaNasallaveramaNe kajati?, go0! sabbadabbesu, evaM neraiyANaMjAva vemANiyANaM, navaraMegidiyavigaleMdiyANaM no tiNaDhe samaDhe / vR. 'asthi NaM bhaMte !' ityAdi, sarvatra kriyate karmakartariprayogaH tato bhavatIti draSTavyaH, prANAtipAtAdiviramaNaviSayAzcaSaTkAyAdayaH prAgeva bhAvitA iti na bhUyo bhAvyante, viratizca prANAtipAtAdInAM mAyAmRSAparyantAnAM jIvapade manuSyapade vaktavyA, zeSeSu sthAneSu nAyamarthaH samartha iti vaktavyaM, teSAM bhavapratyayataHsarvaviratyasambhavAt, mithyAdarzanaviramaNaviSayacintAyAM sarvadravyeSviti upalakSaNametat sarvaparyAyeSvapi, anyathA ekasmin dravye paryAyavAmithyAtvabhAve mithyAdarzanaviramaNAsambhavAta, . // 1 // "sUtroktasyaikasyApyarocanAdakSarasya bhavati nrH| mithyASTiH sUtraM hi naH pramANaM jinAbhihitam // " iti vacanAt, mithyAdarzanazalyaviramaNaM ca ekendriyavikalendriyavarjeSu sthAneSu, zeSeSu ekendriyAdiSu na bhavati, kasmAditi cet, ucyate, pRthivyAdiSu 'ubhayAbhAvo puDhavAiesu' pratipadyamAnapratipannAbhAvaH pRthivyAdiSuiti vacanAt, dvIndriyAdInAMtuyadyapikaraNAparyAptAvyAyAM keSAcit sAsAdanasamyakatvaMbhavatitathApita mithyAtvAbhimukhAnAMtapratikUlAnAmatasteSAmapi mithyAdarzanazalyaviramaNapratiSedhaH, Aha ca- 'asthi NaM bhaMte ! jIvANaM micchAdasaNasallaveramaNe kajaI' ityAdi,athavAprANAtipAtavi-ratasya karmabandhobhavati kiMvAneti cet, ucyate, bhavatyapi [1111
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 prajJApanAupAGgasUtram-2-22/-1-1531 na bhavatyapi, tathA ca etadeva praznasUtra- pUrvakamAha mU. (532) pANAtipAtavirae NaM bhaMte ! jIve kai kammapagaDIto baMdhati ?,go0 ! sattavihabaMdhae vA aTThavihabaMdhae vA chavvihaMdhae vA egavihabaMdhae vA abaMdhae vA, evaM maNUsevi bhANitabbe, pANAtipAtavirayANaMbhaMte! jIvA kati kammapagaDIto baMdhaMti?, go0! sabvevi tAva hojA sattavihabaMdhagA ya egavihabaMdhagAya 1 ahavA sattavihabaM0 egavihabaM0 aTThavihabaMdhageyara ahavA sattavihabaM0 egavihabaM0 aTTavihabaMdhagAya 3 ahavA sattavihabaM0 egavihabaM0 chavihabaMdhage ya4, ahavA sattavihabaM0 egavi0 chavihabaMdhagAya 5 ahavA sattavihabaM0 egavihabaM0 abaMdhae ya 6 ahavA sattavihabaM0 egavihabaM0 abaMdhagAya7 -ahavAsattavi0 egavi0 aTThavidhaMbadhageyachavihabaMdhaeya 1 ahavA sattavihabaMdhagAya egavihabaM0 aTThavihabaMdhae yachavvihabaMdhagAya 2 ahavA sattavihabaM0 egavi0 aTTavihabaMdhagAya chavihabaMdhae ya3 ahavA sattavihabaMdhagAyaegavihabaMdhagA yaaTThavihabaMdhagA yachabbihabaMdhagAya4 -ahavA sattavihabaMdhagA ya egavihabaMdhagA ya aTThavihabaMdhae ya abaMdhae ya 1ahavA sattavihabaM0 egavihabaM0 aTTavihabaMdhaeyaabaMdhagAyara ahavA sattavihabaM0 egavi0 aDhavihabaMdhagA ya abaMdhae ya 3 ahavA sattavihabaMdhagA ya egavihabaMdhagA ya aTThavihabaMdhagA ya abaMdhagA ya4, -ahavA sattavihabaMdhagA ya egavihabaMdhagA ya chavvihabaMdhage ya abaMdhae ya 1 ahavA sattavihabaM0 egavihabaMdhagA ya chabbihabaMdhae ya abaMdhagA ya 2, ahavA sattavihabaMdhagA ya egavi0 chaviha0 abaMdhae ya 3 ahavA sattavihabaMdhagA ya egavi0 chaviha0 abaMdhagA ya4 __ -ahavAsattavihabaMdhagAya egavi0 aTThavihabaMdhageyachavihabaMdhaeyaabaMdhaeya 1 ahavA sattavihabaMdhagAya egavi0 aTThavihabaMdhae yachavihabaMdhae ya abaMdhagAya 2 ahavA sattavihabaMdhagA ya egaviha0 aTThavihabaMdhae yachabihabaMdhagAya abaMdhae ya 3 ahavA sattavihabaMdhagAya egaviha0 aTThavidhabaMdhaeyachavihabaMdhagAyaabaMdhagAya4, ahavAsattavi0 egavi0 aTThavi0 chabbihabaMdhage ya abaMdhae ya 5, ahavA sattavihabaMdhagA ya egavi0 aTThaviha0 chavvihabaMdhage ya abaMdhagA ya 6, ahavA sattavi0 egaviha- aTThavi0 chabihabaMdhagA ya abaMdhae ya 7 ahavA sattavihabaMdhagA ya ega0 aTThavi0 chabbihabaM0 abaMdhagAya 8 evaM ete aTThabhaMgA, . sabvevi miliyA sattAvIsaMbhaMgA bhavaMti, evaMmaNUsANavietecevasattAvIsaMbhaMgAbhANitabbA, evaM musAvAyavirayassa jAva mAyAmosavirayassa jIvassa ya maNUsassa ya, micchAdasaNasallavirae NaM bhaMte ! jIve kati kammapagaDIto baMdhati?, go0 ! sattavihabaMdhae vA aTThavihabaMdhae chabihabaMdhae vA egavi0 abaMdhae vA, micchAdasaNasallaviraeNaMbhaMte! neraiekati kammapagaDIto baMdhati?, go0! sattavihabaMdhae vA aTTavi0 jAva paMciMdiyatirikkhajoNiya0, maNUse jahA jIve, vANamaMtarajoisitavemANite jahA neraite, micchAdasaNasallavirayANaMbhaMte! jIvA kati kammapagaDIto baMdhaMti?, go0! teceva sattAvIsaMbhaMgA bhANi0 micchAdasaNasallavirayANaM bhaMte ! neraiyA kati kammapagaDIto baMdhaMti?, go0 ! sabvevi tAva honA sattavihabaMdhagA ahavA sattavihabaMdhagA ya aTThavihabaMdhage ya ahavA sattavihabaMdhagA ya aTThavi0 evaM jAva vemANiyA, navaraM maNUsANaM jahA jiivaannN|
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-22, uddezakaH-, dvAra 163 vR. 'pANAivAyaviraeNaMbhaMte! jIve' ityAdi sugama, bahuvacanepraznasUtrasugama, nirvacanasUtre sarve'pi tAvadbhaveyuH saptavidhabandhakAzca ekavidhabandhakAzca, iha pramattApramattApUrvakaraNAnivRttabAdarasamparAyAH saptavidhabandhakAHpramattA apramattAzcAyurbandhakAle'STavidhabandhakAH,AyuSo'pibandhanAt, Ayurbandhazca kAdAcitka iti kadAcitsarvathA nalabhyate'pi, pramattAzcApramattAzca sadaiva bahutvena labhyante, apUrvakaraNAanivRttibAdarAzcakadAcinna bhavantyapi, virahasyApiteSAmAgame pratipAdanAt, ekavidhabandhakA upazAntamohakSINamohasayogikevalinaH, tatra upazAntamohAH kSINamohAzca kadAcillabhyante kadAcinna labhyante, teSAmantarasyApi sambhavAt, sayogikevalinastu sadA prApyante'- nyAnyabhAvena teSAmavyavacchedAt, tataH saptavidhabandhakA ekavidhabandhakAzcAvasthitA ityaSTavidhabandhakAdyabhAve eko bhaGgaH,athavA saptavidhabandhakA ekavidhabandhakAzca bahava eko'STavidhabandhaka iti dvitIyaH, aSTavidhabandhakAnAM bahutve tRtIyaH, SaDbidhabandhakA api kadAcillabhyantekadAcinna, utkarSataH SaNmAsavirahabhAvAt, yadApi labhyante tadApi jaghanyapade eko dvau vA utkarSapade'STottaraM zataM tato'STavidhabandhakapadAbhAve SaDvidhabandhakapadenApi dvau bhaGgo, abandhakA ayogikevalinste'pi kadAcidavApyante kadAcinna, teSAmapyutkarSataH SaNmAsavirahabhAvAt, yadA'pyavApyante tadApi jaghanyapade eko dvau vA utkarSato'STAdhikaM zataM, tato'STavidhabandhakapadAbhAve'bandhakapadenApi dvau bhaGgau, tadevameka Ayo bhaGga ekakasaMyoge ca SaDiti sapta bhaGgAH, idAnIM dvikasaMyoge bhaGga darzyante, tatra saptavidhabandhakA ekavidhabandhakAzcAvasthitAH, ubhayeSAmapi sadAbahutvena labhyamAnatvAt, tato'STavidhabandhakapadeSaDvidhabandhakapade ca pratyekamekavacanamiti eko bhaGgaH, / aSTavidhabandhakapade ekavacanaMSaDvidhabandhakapade bahuvacanaMitidvitIyaH, etau dvau bhaGgAvaSTavidhabandhakapadasyaikavacanena labdhau, etAveva dvau bhaGgau bahuvacaneneti catvAraH, evameva catvAro bhaGgAH aSTavidhavandhakAbandhakapadAbhyAm, evameva catvAraH SaDvidhabandhakAbandhakapadAbhyAmiti, sarvasaGkhyayA dvikasaMyogedvAdazabhaGgAH, trayANAmaSTavidhabandhakaSaDvidhabandhakarUpANAMpadAnAMsaMyoge pratyekamekavacanabahuvacanAbhyAmaSTau bhaGgAH, sarvasaGkalanayA saptaviMzatibhaGgAH, atrApara Aha nanu viratasya kathaM bandho?, na hi viratibandhaheturbhavati, yadi punarviratirapi bandhahetuH syAt tato nirmokSaprasaGgaH, upAyAbhAvAt, ucyate, na hi viratibandhahetuH, kintu viratasya ye kaSAyAyogAste bandhakAraNaM, tathAhi-sAmAyikacchedopasthAnapariravizuddhikeSvapi saMyameSu kaSAyAHsaMjvalanarUpA udayaprAptAH santi yogAzca, tato viratasyApi devAyuSkAdInAMzubhaprakRtInAM tatpratyayo bandhaH, yathA ca prANAtipAtaviratasya saptaviMzatirbhaGgA uktAH tathA mRSAvAdaviratasya yAvat mAyAmRSAviratasya, mithyAdarzanazalyaviratamadhikRtya sUtramAha_ 'micchAdasaNasallavirahaNaMbhaMte!' ityAdi sugamaM, navaraMsaptavidhabandhakatvamaSTavidhabandhakatvaM SaDvidhabandhakatvamekavidhabandhakatvamabandhakatvaMca, mithyAdarzanazalyavirateraviratasamyagdaSTerArabhyAyogikevalinaMyAvadbhAvAt, nairayikAdicaturviMzatidaNDakacintAyAMmanuSyavarjeSuzeSeSusarveSvapi sthAneSu saptavidhabandhakatvaMaSTavidhabandhakatvaMvA, naSaDvidhabandhakatvAdi, zreNipratipattyasambhavAt,
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 prajJApanAupAGgasUtram - 2 - 22/// 532 manuSyapade ca yathA jIvapade tathA vaktavyaM, manuSyeSu sarvabhAvasambhavAt, bahuvacanenaitadviSayaM sUtramAha'micchAdaMsaNasallavirayA NaM bhaMte! jIvA' ityAdi, atrApita eva pUrvoktAH saptaviMzatirbhaGgAH, nairayikapade bhaGgatrikaM, tatra sarve'pi tAvadbhaveyuH saptavidhabandhakA ityeko bhaGgaH, ayaM ca yadaiko'pyaSTavidhabandhako na labhyate tadA bhavati, yadA punareko'STavidhabandhako labhyate tadA'yaM dvitIyo bhaGgaH saptavidhabandhakAzcASTavidhabandhakazca, yadA punaraSTavidhabandhakA api bahavo labhyante tadA tRtIyaH saptavidhabandhakAzcASTavidhabandhakAzca, evaM bhaGgatrikaM tAvad vAcyaM yAvadvaimAnikasUtraM, navaraM manuSyapade saptaviMzatirbhaGgakA yathA jIvapade iti / mU. (533) pANAtivAyavirayassa NaM bhaMte! jIvassa kiM AraMbhiyA kiriyA kajjati jAva micchAdaMsaNavattiyA kiriyA kajjati ?, go0 ! pANAtivAyavirayassa jIvassa AraMbhiyA kiriyA siya kajjati siya no kajjati, pANAtivAyavirayassa NaM bhaMte! jIvassa pariggahiyA kiriyA kajjati ?, go0 ! no iNaTTe samaTTe, pANAtivAyavirayassa NaM bhaMte ! jIvassa mAyAvattiyA kiriyA kajjati ?, go0 ! siya kajjati siya no kajjati, pANAtipAtavirayassa NaM bhaMte! jIvassa apacakkhANavattiyA kiriyA kajjati ?, go0 ! no iNaTTe samaTThe, micchAdaMsaNavattiyAe pucchA, go0 ! no iNaTTe samaTTe, evaM pANAtipAtavirayassa maNUsassavi, evaM jAva mAyAmosavirayassa jIvassa maNUsassa ya, micchAdaMsaNasallavirayassa NaM bhaMte ! jIvassa kiM AraMbhiyA kiriyA ka0 jAva micchAdaMsaNavattiyA ki0 ka0 ?, go0 ! micchAdaMsaNasallaviratassa jIvassa AraMbhiyA ki0 siya ka0 siya no ka0, evaM jAva apaccakkhANakiriyA, micchAdaMsaNavattiyA na ka0, micchAdaMsaNasallavirayassa NaM bhaMte ! neraiyassa kiM AraMbhiyA kiriyA ka0 jAva micchAdaMsaNavattiyA ki0 ka0 ?, go0 ! AraMbhiyA ki0 ka0 jAva apaccakkhANakiriyAvi ka0, micchAdaMsaNavattiyA kiriyA no ka0, evaM jAva thaNiyakumArassa, micchAdaMsaNasallavirayassa NaM bhaMte! paMciMdiyatirikkhajoNiyassa evameva pucchA, go0 ! AraMbhiyA ki0 ka0 jAva mAyAvattiyA ki0 ka0, apaJcakkhANaki0 siya ka0 siya no ka0, micchAdaMsaNavattiyA ki0 no ka0 / maNUssa jahA jIvassa / vANamaMtarajoisiyavemA0 jahAM neraiyassa / etAsi NaM bhaMte ! AraMbhiyANaM jAva micchAdaMsaNavattiyANa ya katare 2 hiMto appA vA 4 ?, go0 ! savvatthovAo micchAdaMsaNavattiyAo kiriyAo, apaccakkhANakiriyAo vise0, pariggahiyAto vise0 AraMbhiyAto kiriyAto vise0, mAyAvattiyAto visesAhiyAto // vR. athArambhikyAdInAM kriyANAM madhye kA kriyA prANAtipAtaviratasyeti cintayati'pANAivAyavirayassa NaM bhaMte!' ityAdi, ArambhikI kriyA syAdbhavati syAnna bhavati, pramattasaMyatasya bhavati zeSasya na bhavatIti bhAvaH, pArigrahikI niSedhyA, sarvathA parigrahAnnivRttatvAt, anyathA samyakprANAtipAtaviratyanupapatteH, mAyApratyayA syAdbhavati syAnna bhavati, apramattasyApi hi kadAcit pravacanamAlinyarakSaNArthaM bhavati, zeSakAlaM tu na bhavati, apratyAkhyAnakriyA
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM - 22, uddezaka:-, dvAraM mithyAdarzanapratyayA ca sarvathA niSidhyate, tadbhAve prANAtipAtaviratyayogAt, prANAtipAtaviratezca dve pade, tadyathA 'jIvo manuSyazca, tatra yathA sAmAnyato jIvamadhikRtyoktaM tathA manuSyamadhikRtya vaktavyaM, tathA cAha - 'evaM pANAivAyavirayassa maNUsassavi' iti, evaM tAvadvAcyaM yAvanmAyAmRSAviratasya jIvasya manuSyasya ca, mithyAdarzanazalyaviratamadhikRtya sUtraM 'micchAdaMsaNasallavirayassa NaM bhaMte ! jIvassa' ityAdi, ArambhikI syAdbhavati syAnna bhavati, pramattasaMyatAntasya bhavati zeSasya na bhavatIti bhAvArthaH, pArigrahikI dezaviratiM yAvadbhavati, parato na bhavati, mAyApratyayA'pyanivRttabAdarasamparAyaM yAvadbhAvinI parato na bhavati, apratyAkhyAnakriyA'pi aviratasamyagdhaSTaM yAvanna parataH, tata etA api kriyA adhikRtya 'siya kajjai siya no kajjai' iti vaktavyaM, tathA cAha- 'evaM jAva apaJcakkhANakiriyA' iti, mithyAdarzanapratyayA punarniSedhyA, mithyAdarzanaviratasya tasyA asambhavAt, 165 caturviMzatidaNDakacintAyAM nairayikAdInAM stanitakumAraparyantAnAM catasraH kriyA vaktavyAH, mithyAdarzanapratyayA niSedhyA, tiryakpaJcendriyasyAdyAstisraH kriyA niyamato vaktavyAH, apratyAkhyAnakriyA bhAjyA, dezaviratasya na bhavati zeSasya bhavatItyarthaH, mithyAdarzanapratyayA niSedhyA, manuSyasya yathA sAmAnyato jIvasya, vyantaradInAM yathA nairayikasya / sampratyAsAmevArambhikyAdInAM kriyANAM parasparamalpabahutvamAha - 'eesi NaM bhaMte!' ityAdi, sarvastokA mithyAdarzanapratyayA kriyA, midhyAdRSTInAmeva bhAvAt, tato'pratyAkhyAnakriyA vizeSAdhikA, aviratasamyagdhSTInAM mithyAdhSTInAM ca bhAvAt, tAbhyo'pi pArigrAhikyo vizeSAdhikAH, dezaviratAnAM pUrveSAM ca bhAvAt, Arambhikyo vizeSAdhikAH, pramattasaMyatAnAM pUrveSAM ca bhAvAt, tAbhyo'pi mAyApratyayA vizeSAdhikAH apramattasaMyatAnAmapi bhAvAt // padaM - 22 - samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA prajJApanAupAGgasUtre dvAviMzatitamApadasya malayagiriAcAryeNa viracitA TIkA parisamAptA / padaM - 23 - karmaprakRtiH vR. tadevamuktaM dvAviMzatitamaM padaM, samprati trayoviMzatitamamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH--ihAnantarapade nArakAdigatipariNAmena pariNatAnAM jIvAnAM prANAtipAtAdikriyAvizeSazcintitaH, samprati punaH karmabandhAdipariNAmavizeSazcintyate -tatra ceyamadhikAradvAragAthA-: padaM - 23 - uddezaka:- 1 : mU. (534) kati pagaDI 1 kaha baMdhati 2 kaihivi ThANehiM baMdhae jIvo 3 / kati vedei ya payaDI 4 anubhAvo kaiviho kassa 5 / vR. 'kai pagaDI' ityAdi, kati prakRtayo bhavantItyAdi prathamo'dhikAraH, tathA kathaM- kena prakAreNa tAH prakRtIrbadhnAtIti dvitIyaHsa katibhiH sthAnairbadhnAtIti tRtIyaH, kati prakRtIrvedayate iti caturthaH, kasya karmaNaH katividho'nubhAgaH paJcamaH / tatra prathamAdhikAranirUpaNArthamAhamU. (535) kati NaM bhaMte! kammapagaDIo pannattAo, go0 ! aTTha kammapagaDIo pannattAo,
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 prajJApanAupAGgasUtram-2-23/1/-/535 taM0-nANAvaraNijjaM 1 daMsaNAvaraNinaM 2 vedaNijjaM 3 mohaNijjaM 4 AuyaM 5 nAma 6 goyaM 7 aMtarAiyaM 80 / neraiyANaM bhaMte! kai kammapagaDIo paM0?, go0 ! evaM ceva, evaMjAva vemANiyANaM // 1 vR. 'katiNaMbhaMte! kammapayaDIopannattAo' iti, nanUktameva kriyApade katikarmaprakRtaya iti tataH kimarthamiha prakRtimasaGkhyArthaH praznaH ?, ucyate, vizeSapratipAdanArthaH, sa cAyaM vizeSaH-pUrvaM jJAnAvaraNIyAdi karmabadhnan katibhiH kriyAbhiryujyateityuktaM, kriyAzcaprANAtipAtahetavaH,prANAtipAtazca bAhyaM jJAnAvaraNIyAdikarmabandhakAraNaM, karmabandhaH kArya, iha tu jJAnAvaraNIyAdikarma evAntaraM karmabandhakAraNaM pratipAdyamiti, bhagavanirvacanamAha 'gautama aSTau karmaprakRtayaH prajJaptAH, etA eva nAmagrAhaM darzayati-'jJAnAvaraNIyaM darzanAvaraNIyaM' ityAdi, jJAyate-paricchidyate vastvaneneti jJAnaM-sAmAnyavizeSAtmake vastuni vizeSagrahaNAtmako bodhaH,Aviyate-AcchAdyateanenetyAvaraNIyaM kRbahula miti vacanAt karaNe'nIyapratyayaH, jJAnasyAvaraNIyaM trAnAvaraNIyaM, zyate'neneti darzanaM-sAmAnyavizeSAtmake vastuni sAmAnyagrahaNAtmako bodhaH, uktNc||1|| "jaM sAmannaggahaNaM bhAvANaM neya kaTu aagaarN| avisesiUNa atthe daMsaNamii vucchaie sme||" tasyAvaraNIyaM darzanAvaraNIyaM, tathA vedyate-gAhyAdAdirUpeNa yadanubhUyate tadbadanIyaM, atra karmaNyanIyaH, yadyapica sarvakarmavedyatetathApi paGkajAdizabdavat vedanIyazabdasya rUDhiviSayatvAt sAtAsAtarUpameva karma vedanIyamityucyate, na zeSaM, tathA mohayati-sadasadvivekavikalaM karoti AtmAnamiti mohanIyaM, atra bahulavacanAt kartaryyanIyaH, tathA eti Agacchati pratibandhakatAM svakRtakarmabaddhanarakAdikugaterniSkramitumanasojantorityAyuH, athavA A samantAdeti-gacchati bhavAd bhavAntarasaGkAntau vipAkodayamityAyuH, ubhayatrApyauNAdika uspratyayaH, tathA nAmayati-gatyAdiparyAyAnubhavanaMpratipravaNayatijIvamiti nAma, tathAgUyate-zabdhate uccAvacaiH zabdairyat tad gotraM-uccanIyacakulotpattilakSaNaH paryAyavizeSaH tadvipAkavedyaM karmApi gotraM, kArye kAraNopacArAt yadvA karmaNo'pAdAnavivakSA gUyate-zabdhate uccAvacaiH zabdairAtmA yasmAt karmaNaH udayAdgotraM, tathAjIvaMdAnAdikaMcAntarA vyavadhAnApAdanAya eti-gacchatyantarAyaM, jIvasya dAnAdi kartumudyatasya vighAtakRd bhavatItyarthaH, atrAha-nanvityaM jJAnAvaraNIyAdyupanyAse kiJcidasti prayojanamuta yathAkathaJcideva pravRttiriti?, astIti brUmaH, kiM taditi cet, ucyate, iha jJAnaM darzanaMcajIvasya svatattvabhUtaM, tadabhAvejIvatvasyaivAbhAvAt, cetanAlakSaNo hi jIvastataH sa kathaM jJAnadarzanAbhAve bhavet ?, jJAnadarzanayorapi ca madhye pradhAnaM jJAnaM, tadvazAdeva sakalazAstrAdiviSayavicArasantatipravRtteH, apica-sarvAapilabdhayojIvasya sAkAropayogopayuktasyopajAyante, nadarzanopayogopayuktasya, 'savvAo laddhIo sAgarovauttassa no anAgArovaogovauttasse' ti vacanapramANyAt, anyacca- yasmin samaye sakalakarmavinirmuktasvarUpo jIvaH sampadyate tasmin samaye jJAnopayogopayukta eva na darzanopayukto, darzanopayogasya dvitIyasamaye bhAvAt, tato jJAnapradhAnaM,
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ pada-23, uddezakaH-1, dvAra 167 tadAvArakaMcajJAnAvaraNIyaMkarmatatstatprathamamuktaM,tatastadanantaraMdarzanAvaraNIyaMjJAnopayogAcyutasya darzanopayoge'vasthAnAt, ete ca jJAnadarzanAvaraNIye svavipAkamupadarzayato yathAyogamavazyaM sukhaduHkharUpavedanIyakarmavipAkodayanimitte bhavataH tathAhi-jJAnAvaraNamupacayotkarSamadhirUDhaM vipAkato'nubhavan sUkSma 2 taravastuvicArAsamarthamAtmAnaMjAnAnaH khidyatebhUrilokaH, jJAnAvaraNakarmakSayopazamapATavopetazca sUkSmasUkSmatarANi vastUni nijaprajJayA bhindAno bahujanAtizAyinamAtmAnaM pazyan sukhaM vedayate, tathA'tinibiDadarzanAvaraNavipAkodaye jAtyandhAdiranubhavati duHkhamayutaM, darzanAvaraNakarmakSayopazamapaTiSTatAparikaritazca spaSTacakSurAdyupetoyathAvadvastUni pazyanvedayatepramodam, tataetadarzapratipattyartha darzanAvaraNIyAnantaraM vedanIyagrahaNaM, vedanIyaM ca sukhaduHkhejanayatyabhISTAnabhISTaviSayasambandhAt, abhISTAnabhISTaviSayasambandhecAvazyaMsaMsAriNAMrAgadveSau taucamohanIyahetukautata etadarthapratipattyarthaM vedanIyAnantaraM mohanIyagrahaNaM, mohanIyamUDhAzca jantavo bahArammaparigrahAdyAsaktA narakAdyAyuSkamAbadhnanti tato mohanIyAnantaramAyuSkagrahaNaM, narakAdyAyuSkodaye cAvazyaM narakagatyAdIni nAmAnyudayamAyAnti tata AyuSkAnantaraM nAmagrahaNaM, nAmakarmodaye ca niyamAduccanIyacAnyataragotrakarmavipAkodayena bhavitavyamato nAmagrahaNA-nantaraMgotragrahaNaM, gotrodaye coccaiHklotpannasyaprAyo dAnalAbhAntarAyAdikSayopazamo bhavati, rAjaprabhRtInAM prAcuryeNa dAnalAbhAdidarzanAt, nIcaiHkulotpannasya tu dAnalAbhAntarAyAdhudayo'ntyajAtInAM tathAdarzanAtAt, tata etadarthapratipattyarthaM gotrAnantaramantarAyagrahaNaM / tadevamuktaMprathamaM dvAram, mU. (536) kahannaM bhaMte ! jIve aTTha kammapagaDIto baMdhati ?, go0 ! nANAvaraNijassa kammassa udaeNaM darisaNAvaraNijaM kammaM niyacchati, daMsaNAvaraNijassa kammassa udaeNaM daMsaNamohaNijaMkammaniyacchati, saNamohaNijassa kammassa udaeNaMmicchattaMniyacchati, micchatteNaM udieNaM go0! evaM khalu jIvo aTTha kammapagaDIto baMdhati, kahaNNaM bhaMte ! neraie aTTha kammapagaDIo baMdhati?, go0! evaM ceva, evaM jAva vemANite kahaNNaM bhaMte ! jIvA aTTa kammapagaDIto baMdhaMti, go0 ! evaM ceva jAva vemaanniyaa|| vR.adhunA kathaMbanAtIti dvitIyadvArapratipAdanArthamAha-kahanbhaMte!' ityAdi, kathaM kena prakAreNaNamiti vAkyAlaGkAre jIvo'STau prakRtIrbadhnAti?, bhagavAnAha-gautama! jJAnAvaraNIyamutkarSaprAptamudayena anubhavan darzanAvaraNIyamudayena vedayate, zyante hi khalu zUnyavAdiprabhRtayaH kuvAdinaH kujJAnavAsitAntaHkaraNA viparItaM pazyanta iti, darzanAvaraNIyasya ca karmaNa udayena darzanamohanIyaM karma nirgacchati, vipAkAvasthodayena pratipadyate iti bhAvaH, tasya darzanamohanIyasya karmaNa udayena mithyAtvaM nirgacchati, atattvaM tattvamadhyavasyati tattvaM cAtattvamiti bhAvaH, tata evaM mithyAtvodayena jIvo'STau prakRtIrbadhnAti, khaluzabdaH prAyovRttidarzanArthaH, prAyastAvadevamanyathA samyagdRSTirapi kazcidaSTau prakRtIrbadhnAti, kevalaM kazcit na badhnatyapi yathA sUkSmasamparAyAdiriti sa prakAro noktaH, eSa cAtratAtparyArthaH-pUrvakarmapariNAmasAmathyAt uttarakarmaNaH sambhavo, yathAbIjAdamukapatranAlAdInAM, uktaM ca
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 prajJApanAupAGgasUtram-2-23/1/-/536 // 1 // "jIvaparariNAmaheuM kammattA puggalA prinnmNti| puggalakammanimittaM jIvovi taheva prinnmi||" iti uktamevArthaM caturviMzatidaNDakakrameNa nirUpayati-'kahaNNaM bhaMte! neraie' ityAdi sugama, tadevamukta ekatvena daNDakaH, samprati bahutvenAha-'kahaNaM bhaMte ! neraiyA' ityAdi pAThasiddhaM / uktaM dvitIyadvAramapi, adhunA katibhiH sthAnabadhnAtIti tRtIyadvAramabhidhitsurAha mU. (537) jIve NaM bhaMte ! nANAvaraNijjaM kamma katihiM ThANehiM baMdhati ?, go0 !dohiM ThANehiM, taM0-rAgeNa ya doseNa ya, rAge duvihe paM0, taM0-mAyA ya lobhe ya, dose duvidhe paM0, taM0-kohe ya mANe ya, icchetehiM cauhiM ThANehiM viritovaggahiehiM evaM khalu jIve nANAvaraNizaM kammaM baMdhati, evaM neratite jAva vemANite, jIvANaM bhaMte ! nANAvaraNijaM kammaM katihiM ThANehiM baMdhaMti?, go0 ! dohiM ThANehiM evaM ceva, evaM neraiyA jAva vemANiyA, evaM daMsaNAvaraNijaM jAva aMtarAijaM, evaM ete egattapohattiyA solasa daMDagA // 3 vR. 'jIveNaM bhaMte!' ityAdi praznasUtrasugama, bhagavAnAha-dvAbhyAM sthAnAbhyAM, taeva sthAne nAmagrAhamAha-tadyathA-rAgeNa dveSeNaca, athako'saurAgaHkovA dveSa iti?,ucyate, prItilakSaNo rAgo'prItyAtmako dveSaH, etau ca prItyaprItyAtmakau rAgadveSau nAtyantaM krodhAdibhyo vyatiricyete, kintu teSvevAntarbhavataH, sacAntarbhAvo nayabhedAdvicitra iti vinayajanAnugrahAya pradarzayate, tatra saGgraho manyate-krodho'prItyAtmakaH pratIta eva, mAno'pi paraguNAsahanAtmakatvAdaprItyAtmakaH, tato'prItyAtmakatvAdetau dvAvapi dveSaH lobho'bhiSvaGgAtmakatvAt prItirUpaH suprasiddho, mAyAmapi paravaJcanAtmikAM kiJcidabhilaSanaM prayukte abhilASazca pratisvabhAva iti sA'pi prItyAtmikA, tata etau mAyAlobhau prItyAtmakatvAt rAgaH uktNc||1|| "kohaM mANaMcApIijAito bei saMgaho dosN| mAyAe lobheNa yasa pIisAmaNNato raagN||" atra uttarArddhasyAkSarayojana-mAyayA lobhena saha prItijAtisAmAnyAt sa mAnaprItijAtibhAvAtdvAvapimAyAlobhausa snggrhoraagmaacsstteiti|vyvhaarHpudduute-maayaakhlupropghaataay prayujyate paropaghAtapariNAmazca dveSa iti mAyAyA api dveSe'ntarbhAvaH, yA tu nyAyopAdAnenArthe mUrchAsaparopadhAtarahitaHzuddholobhaitirAgaH, evaMcedamasyamatena vastuvyavasthitaM-krodhamAnamAyA dveSo lobho rAga iti, Aha c||1|| "mAyapi dosamicchai vavahAro jNprovghaayaay| nAyovAyANe cciya muccha mucchA lobhetti to raago||" RjusUtraH punarAha-krodho niyamAdaprItyAtmakaH, tataH sa paropaghAtAtmakatvat dveSaH ye tu mAnamAyAlobhAste dvidhA'pi sambhavanti-prItyAtmakA aprItyAtmakAca, tathAhi-mAnaH svAhaGkAropayogakAle prItyAtmakaH svaguNabahumAnabhAvAt, paraguNadveSopayogavelAyAmaprItyAtmako mAtsaryAdibhAvAt, mAyA'pi paravaJcanopayogapravRtto paropadhAtarUpatvAt, aprItyAtmikA paragatadravyopAdAnacintAyAMtvabhiSvaGgAtmakatvAtprItirUpA, lobho'pikSatriyAdInAMparicintyamAnaH prItyaprItyAtmakaH supratItaH, tathAhi-kSatriyAevaMmanyante paraviSayApahAro'smAkaMnyAyo vIrabhogyA
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ 169 padaM-23, uddezakaH-1, dvAraMvasundharA itinyAyAt, tatoyadAparaviSayApahArAya teSAmatyarthamabhiyogastadA'sauaprItyAtmakaH, paropadhAtahetutvAt, yadA tu paraviSayajighRkSopayogastadA so'bhiSvaGgAtmakatvAta prItyAtmakaH, tata evaM mAnamAyAlomA ubhayarUpA api saMvedyante, yadA ca prItyupayogo na tadA'prItyupayogaH, yadA cAprItyupayogo na tadA prItyupayogaH, ekasmin samaye upayogadvayAbhAvAt, tato mAnamAyAlobhAHprItyupayogakAle rAgo'prItyupayogakAle dveSaH, uktNc||1|| "ujjusuvamayaM koho doso sesaannmymnegNto| rAgotti ya dosottiya pariNAma vaseNa u viseso // // 2 // mAno rAgottimao saahNkaarovogkaalNmi| soceva hoi doso prgunndosovyogmi|| // 3 // mAyAlobhA cevaM parovadhAovaogato doso| mucchovaogakAle rAgo'bhissaMgalaMgotti // " zabdAdayastrayaH punarevamAhuH-iha dvAvevakaSAyau-krodho lobhazca, yetumAnamAyetekrodhalobhayorantarbhavataH, tathAhi-mAnemAyAyAMcayeparopaghAtahetavo'vyavasAyAste krodho'prItyAtmakatvAt ye tu svaguNotkarSaradravyamUtmikAste lobho'bhiSvaGgarUpatvAt, lobho'pi ca lokaprasiddho dvidhA-paropaghAtAtmako mUtmikazca, tatra porapaghAtAtmako yathA kSatriyANAM pararASTrApahAre, mUtmiko nAyAyopAtte nijadravye, tatra yaH paropaghAtAtmakaH sa krodho bhavati, krodhazca sarvo'pi yathoktasvarUpo dveSo'prItyAtmakatvAt, kevalastumUrchAtmako'dhyavasAyo lobhaHsacarAgaHtathA coktm||1|| "saddAimayaM mAne mAyAe ya sgunnovraagaay| uvaogo loho ciya jatosa tattheva uvrddho|| // 2 // sesaMsA koho cciya saparovadhAyamaiotti to doso| tallakakhaNo ya lobho aha mucchA kevalo raago||" iti, tatra saGgrahanayamatenAha-'rAgeduvihe pannatte' ityAdi sugama, bhAvitatvAt, upasaMhAramAha'iccatehiM cauhiM ThANehiM' ityAdi, evaM khalu ityenairayantaroktaizcaturbhiHsthAnaH, kathaMbhUtairityAhavIryopagRhItairjIvavIryopasthAtitairityarthaH, jJAnAvaraNIyaM karma jIvo badhnAti, amumevArtha caturviMzatidaNDakakrameNa cintayati-'evaM neraie jAva vemANie sugama, navaramevaM sUtrapAThaH 'neraieNaMbhaMte! nANAvaraNijjaM kammaMkaihiM ThANehiM baMdhai' ityaadi|tdevmektven cintA kRtA, samprati bahutvena tAMkurvannAha-'jIvANaMbhaMte!' ityAdi sugamaM, yathAca jJAnAvaraNIyamekatvabahutvAbhyAMdaNDakadvayena cintitaMtathA darzanAvaraNIyAdInyapicintanIyAni, sarvasaGkhyayA SoDaza dnnddkaaH| tadevamuktaM tRtIyaM dvAram, samprati kati prakRtirvedayate iti caturthaM dvAramabhidhitsurAha mU. (538)jIveNaMbhaMte! nANAvaraNijaMkammaMvedeti?, go0! atyaMgaievedetiatyaMgaie noveei, neraieNaMbhaMte! nANAvaraNijaM kammaM vedeti?,go0! niyamAvedeti, evaMjAva vemANite, navaraMmaNUse jahA jiive| jIvANaMbhaMte! nANAvaraNijaM kammaMvedeti?, go0! vedeti evaMceva, evaMjAva vemANiyA,
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAupAGgasUtram - 2 - 23/1//538 evaM jahA nANAvaraNiaM tahA daMsaNAvaraNijjaM mohaNijaM aMtarAiyaMca, veyanijAunAmagotAI evaM ceva, navaraM maNUsevi niyamA vedeti, evaM ete egattapohattiyA solasa daMDagA // 4 bR. 'jIve NaM bhaMte!' ityAdi, astyekakaH kazcit yo vedayate'styekakaH kazcid yo na vedayate akSINaghAtikarmA vedayate kSINaghAkatikarmA tuna vedayate iti bhAvaH, amumevArthaM caturviMzatidaNDakakrameNa cintayati - 'neraie NaM bhaMte !' ityAdi sugamaM, manuSyaM muktvA zeSeSu sarveSvapi sthAneSu niyamAdvedayate iti vaktavyaM, sarveSAmakSINaghAtikarmatvAt, manuSye yathA jIvapade'bhihitaM tathA'bhidhAtavyaM, kSINaghAtikarmaNo'pi manuSyasya labhyAmAntvAt, evameSa ekatvena daNDaka uktaH, evaM bahutvenApi vaktavyaH, yathA ca jJAnAvaraNIyamekatvapRthakatvAbhyAM bhAvitaM evaM darzanAvaraNIyamohanIyAntarAyANyapi bhAvanIyAni, vedanIyAyurnAmagotrANi tu jIvavapade bhajanIyAni, yataH - siddhA na vedayante zeSA vedayante iti, zeSAstu nairayikAdayo manuSyA api ca niyamAdvedayante, AsaMsAracaramasamayamavazyamamISAmudayasambhavAt, sarvasaGghatyayA cAsminnapyadhikAre ekatvapRthakatvAbhyAM SoDaza daNDakA bhavanti / gataM caturthadvAram, idAnIM tu anubhAvaH kasya karmaNaH katividha iti paJcamadvAramabhidhitsurAhamU. (539) nANAvaraNijassa NaM bhaMte! kammassa jIveNaM baddhassa puTThassabaddhaphAsapuTThassa saMciyassa ciyassa uvaciyassa AvAgapattassa vivAgapattassa phalapattassa udayapattassa jIveNaM kayassa jIveNa nivvattiyassa jIveNaM pariNAmiyassa sayaM vA udiNNassa pareNa vA udIriyassa tadubhaeNa vA udIrijamANassa gatiM pappa ThitiM pappa bhavaM pappa poggalapariNAmaM pappa katividhe anubhAve pannatte ?, go0 ! nANAvariNijjassa NaM kammassa jIveNaM baddhassa jAva poggalapariNAmaM pappa dasavidhe anubhAve paM0 taM0-sotAvaraNe soyavinnANAvaraNe nettAvaraNe nettavinnANAvarapaNe ghANAvaraNe ghANavinnANAvaraNe rasAvaraNe rasavinnANAvaraNe phAsAvaraNe phAsavinnANAvaraNe, jaM vedeti poggalaM vA poggale vA poggalapariNAmaM vA vIsasA vA poggalANaM pariNAmaM tesiM vA udaeNaM jANiyavvaM na jANati jANiukAme na yANati jANittAvi na yANati ucchannanANIyAvi bhavati nAnAvaraNijjassa kammassa udaeNaM esa NaM goyamA ! nANAvaraNijje kamme esa NaM goyamA ! nANAvaraNijassa kammassa jIveNaM baddhassa jAva poggalapariNAmaM pappa dasavidhe anubhAve paM0 / darisaNAvaraNijjassa NaM bhaMte! kammassa jIveNaM baddhassa jAva poggalapariNAmaM pappa katividhe anubhAve paM0 ?, go0 ! darisANavaraNijassa kammassa jIveNaM baddhassa jAva poggalapariNAmaM pappa navavidhe aNubhAve paM0, 0 - niddA niddA 2 payalA payalA 2 thINaddhI cakkhudaMsaNAvaraNe acakkhudaMsaNAvaraNe ohidaMsaNAvaraNe kevaladaMsaNAvaraNe, jaM vedeti poggalaM vA poggale vA poggalapariNAmaM vA vIsasA vA poggalANaM pariNAmaM tesiM vA udaeNaM pAsiyavvaM vA na pAsati pAsiukAmevi na pAsati pAsittA vi naM pAsati, ucchannadaMzasaNI yAvi bhavati darisaNAvara Nijjassa kammassa udaeNaM, esa NaM go0 ! darisaNAvaraNije kamme esa NaM goyamA ! darisaNAvaraNijjassa kammassa jIveNaM baddhassa jAva poggalapariNAmaM pappa navavidhe anubhAve pannatte, 170
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ 171 padaM-23, uddezakaH-1, dvAra __ sAyAveyaNijassaNaM bhaMte ! kammassa jIveNaMbaddhassajAva poggalapariNAmaM pappa katividhe anubhAva paM0?, go0! sAtAvedaNijassaNaM kammassa jIveNaMbaddhassa jAva aTThavidheanubhAve paM0 taM0-maNuNNA sadA 1 maNuNNA rUvA 2 maNuNNA gaMdhA 3 maNuNNA rasA 4 maNuNNA phAsA 5 maNosuhatA 6 vayasuhayA 7 kAyasuhatA 8 jaM vedeti poggalaM vA poggale vA poggalapariNAmaM vA vIsasA vA poggalANaM pariNAmaMtesiMvA udaeNaM sAtAvedaNijjaM kammaM vedeti, esaNaMgo0! sAyAveyaNije kamme esaNaMgo0! sAtAveyaNijassa jAvaaTThavidhe anubhAve paM0! asAtAveyaNijassa NaM bhaMte ! kammassa jIveNaM taheva pucchA, uttaraM ca, navaraM amaNuNNA saddA jAva kAyaduhayA esa NaM go0 ! asAyAveyaNijje kamme esaNaM go0! asAtAvedaNijjassa jAva aTThavidhe anubhAve pN0| mohaNijassaNaM bhaMte ! kammassa jIveNaM baddhassa jAva katividhe anubhAve paM0?, go0 ! mohaNijassa kammassa jIveNaM baddhassa jAva paMcavidhe aNubhAve paM0, taM0-sammattaveyaNije micchattaveyaNijje sammAmicchattaveyaNijje kasAyaveyaNijje nokasAyaveyaNijje jaMvedetipoggalaM vA poggale vA poggalapariNAma vA vIsasA vA poggalANa pariNAma tesiM vA udaeNaM mohaNijaM kamma veei vA esa NaM goyamA ! mohaNijjassa kammassa jAva paMcavidhe anubhAve pN0| __ Aussa NaM bhaMte ! kammassa jIveNaM taheva pucchA, go0 ! Auyassa NaM kammassa jIveNaM' baddhassa jAva cauvihe aNubhAve paM0, taM0-neraiyAute tiriyAute manuyAue devAue, jaM vedeti poggalaM vApoggale vA poggalapariNAmaM vA vIsasA vA poggalANaMpariNAmaMtesiMvA udaeNaM AuyaM kammaM vedetivAesaNaMgo0! Aue kammeesaNaMgo0 ! AukammassajAva caubihe anubhaavepnnte| suhanAmassa NaM bhaMte ! kammassa jIveNaM pucchA, go0 ! suhanAmassa NaM kammassa jIveNaM cauddasavidhe anubhAve paM0 taM0-iTThA saddA 1 iTThA rUvA 22 iTThA gaMdhA 3 iTThArasA 4 iTTA phAsA 5 iTThAgatI 6iTTAThitI7iTelAvaNNe 8iTThAjasokittI9 iDeuDhANakammabalabIriyapurisakkAraparakkame 10 iTThassarayA 11 kaMtassarayA 12 piyassarayA 13 maNuNNassarayA 14 jaM vedeti poggalaM vA poggale vA poggalapariNAmaM vA vIsasA vA poggalANaM pariNAmaM tesiM vA udaeNaM subhanAmaMkamma veei esaNaMgo0! suhanAmakammeesaNaMgo0! subhanAmassa kammassa jAva cauddasavidheaNubhAvapaM0, duhanAmasya NaM bhaMte ! pucchA, go0 ! evaM taceva, navaraM aniTThA saddA jAva hINassarayA dINassarayA akaMtassarayA jaM vedeti sesaMtaM ceva jAva cauddasavidhe anubhAve pnntte|| uccAgotassaNaM bhaMte! kammassa jIveNaM pucchA, go0! ucAgotassa kammassa jIveNaMbaddhassa jAva aTTavihe anubhAve paM0 20-jAtivisiTThayA 1 kulavisiThThayA 2 balavisiTThayA 3 rUvavi0 4tavavi0 5 suyavi06lAbhavi07issariyavi08 jaMvedetipoggalaM vApoggale vApoggalapariNAmaM vA vIsasA vA poggalANaM pariNAmaMtesiMvA udaeNaMjAva aTThavidhe anubhAve paM0, nIyAgoyassaNaMbhaMte ! pucchA, go0! evaM navaraM jAtivihINayA jAva issariyavihINayA jaM vadeti puggalaM vA poggale vA poggalapariNAmaM vA vIsasA vA poggalANaM pariNAma tesiM vA udaeNaM jAva aTThavidhe anubhAve pannatte, ___ aMtarAyassaNaMbhaMte! kammassajIveNaM pucchA, go0! aMtarAiyassa kammassa jIveNaMbaddhassa jAva paMcavidhe anubhAve paM0, taM0-dAnaMtarAe lAbhaMtarAe bhogaMtarAe uvabhogaMtarAe viriyaMtarAe,
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 prajJApanAupAGgasUtram-2-23/1/-/539 jaM vedeti poggalaM jAva vIsasA vA0 tesiM vA udaeNaM aMtarAiyaM kammaM vedeti, esa NaM go0 ! aMtarAie kammesa, esaNaM go0 ! jAva paMcavidhe anubhAve paM0 vR. 'nANAvaraNijjassaNaMbhaMte!' ityAdi, jJAnAvaraNIyassa Namiti vAkyAlaGkAre bhadanta! jIvena baddhasya-rAgadveSapariNAmavazataH karmarUpatayA pariNamitasya spRSTasya-AtmapradezaiH saha saMzleSamupagatasya 'baddhaphAsapuTThasse ti punarapi gADhataraMbaddhasyAtIva sparzena spRSTasya ca, kimuktaM bhavati? - AveSTanaparivezaSTanarUpatAya'tIvasopacayaMgADhataraMcabaddhasyeti, saJcitasya' AbAdhAkAlAtikrameNottarakAlavedanayogyatayA niSiktasya 'citasya'uttarottarasthitiSu pradezahAnyA rasavRdhyA'vasthApitasya 'upacitasya' samAnajAtIyaprakRtyantaradalikasaGkameNopacayaM nItasya 'ApAkaprAptasya' ISatpAkAbhimukhIbhUtasya 'vipAkaprAptasya' viziSTapAkamupagatasya ata eva 'phalaprAptasya' phalaM dAtumabhimukhIbhUtasya tataHsAmagrIvazAdudayaprAptasya, ete cApAkaprAptatvAdayaHkarmAdharmAH yathA Amraphalasya, tathAhi-AmraphalaMprathamataISatpAkAbhimukhaM bhavati, tato viziSTaM pAkamupAgataM tadanantaraM tRptipramodAdi phalaM dAtumucitaMtataH sAmagrIvazAdupabhogaprAptaM bhavati, evaM karmapIti, tat punarjIvena kathaM baddhamityata Aha 'jIveNa kayassa' jIvena karmabandhanabaddhenetigamyate kRtasya' niSpAditasyajIvo jhupayogasvabhAvastato'sau rAgAdipariNato bhavati, na zeSo, rAgAdipariNatazca san karma karoti, sAca rAgAdipariNatiHkarmabandhabaddhasya bhavati, natadviyoge, anyathA muktAnAmapyavItarAgatvaprasakteH, tataH karmabandhanabaddhana satA jIvena kRtasyeti draSTavyaM, uktNc||1|| "jIvastu karmabandhabaddho vIrasya bhagavataH krtaa| santatyA'nAdyaM ca tadiSTaM karmAtmanaH kartuH // " iti, tathA jIvana nirvartitasya, iha bandhasamayejIvaH prathamo'viziSTAn karmavargaNAntaHpAtinaH pudgalAn gRhNAn anAbhogikena vIryeNa tasminneva bandhasamaye jJAnAvaraNIyAditayA vyavasthApatyAhAramiva rasAdisaptadhAturUpatayA yaccajJAnAvaraNIyAditayA vyavasthApanaMtannivarttanamityucyate, tathA jIvena pariNAmitasya-vizeSapratyayaiH pradveSanihnavAdibhistaMtamuttarottaraMpariNAmaMprApitasya, svayaMvA vipAkaprAptatayA paranirapekSamudIrNasya-udayaprAptasya pareNa vAudIritasya-udayamupanItasya tadubhayena-svapararUpeNobhayena udIryamANasya-udayamupanIyamAnasya gatiMprApya kiJciddhi karmakAJcid gatiM prApya tIvrAnubhAvaM bhavati, yathA narakagatiM prApyasAtavedanIyaM, asAtodayo hi yathA nArakANAM tIvro bhavati na tathA tiryagAdInAmiti, tathA sthitiM prApya sarvotkRSTAmiti zeSaH, sarvotkRSTAM hi sthitimupagatamazubhaM karmatIvrAnubhAvaMbhavati, yathA mithyAtvaM bhavaMprApya, iha kimapikarmakaJcidbhavamAzritya svavipAkadarzanasamarthaM yathA nidrA manuSyabhavaM tiryagbhavaM vA prApya tato bhavaM prApyetyuktaM, etAvatA kila svata udayasya kAraNAni darzitAni, karma hi tAM tAM gatiM sthiti bhavaM vA prApya svayamudayamAgacchatIti, samprati parata udayamAha-pudgalaM kASThaleSThukhaGgAdilakSaNaM prApya, tathAhi pareNaM kSiptaM kASThaleSTukhaGgAdikamAsAdyabhavatyasAtavedanIyakrodhAdInAmudayaH, tathA pudgalapariNAmaMprApya-iha kiJcitkarma kamapi pudgalamAzritya vipAkamAyAti, yathA'bhyavahRtasyAhArasyAjIrNatvapariNAmamAzritya
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM - 23, uddezakaH -1, dvAraM - asAtavedanIyaM jJAnAvaraNIyaM surApAnamati, tataH pudgalapariNAmaM prApyetyuktaM, katividho'nubhAvaH prajJapta ityeSa praznaH, atra nirvacanaM - dazavidho'nubhAvaH prajJaptaH katadeva dazavidhamanubhAvaM darzayati-soyAvaraNe' ityAdi, iha zrotrazabdena zrotrendriyaviSayaH kSayopazamaH parigRhyate 'soyavinnANAvaraNe' iti zrotravijJAnazabdena zrotrendriyopayogo, yattu nirvRttyupakaraNalakSaNaM dravyendriyaM tadaGgopAGganAmakarmanirvattyaM na jJAnAvaraNaviSaya iti na zrotrazabdena gRhyatte, evaM netrAvaraNe ityAdyapi bhAvanIyaM taccaikendriyANAM rasanaghrANacakSuH zrotraviSayANaM labdhyupayogAnAM prAya AvaraNaM, prAyograhaNaM ca bakulAdivyavacchedArthaM, bakulAdInAM hi yathAyogaM paJcAnAmapIndriyANAM labdhyupayogAH phalato'spaSTA upalakSyante, Agame'pi ca procyante // 1 // "paMciMdiyovi baulo narovva paMciMdiovaogAo / tahavi na bhaNNai paMciMdiotti davviMdiyAbhAvA // " -tathA 173 // 2 // "jaha suhumaM bhAviMdayanANaM davviMdiyAvarohevi / davvasuyAbhAvaMmivi bhAvasuyaM patthivAINaM // " iti tataH prAya ityuktaM, dvIndriyANAM ghrANacakSuH zrotrendriyaviSayANAM labdhyupayogAnAM trIndriyANAMcakSuH zrotraviSayANAM caturindriyANAM zrotrendriyalabdhyupayogAvaraNaM sarveSAmapi sparzanendriyalabdhyupogAvaraNaM kuSThAdivyAdhibhirupahatadehasya draSTavyaM paJcendriyANAmapi jAtyandhAdInAM paJcAdvA anghabadhirIbhUtAnAM cakSurAdIndriyalabdhyupayogAvaraNaM bhAvanIyaM, kathamevamindriyANAM labdhyupayogAvaraNamiti cet, ucyate, svayamudIrNasya pareNa vA udIritasya jJAnAvaraNIyakarmaNa udayena, tathA cAha - 'jaMveei' iti, yadvedayate pareNa kSiptaM kASThaleSTukhaGgAdilakSaNaM pudgalaM tenAbhidhAtajananasamarthena 'puggale vA' iti yAvadbahUn pudgalAn kASThAdilakSaNAn pareNa kSiptAn vedayate, tairabhighAtajananasamarthaiH, 'pudgalapariNAmaMvA' iti yaM vA pudgalapariNAmamabhyavahRtAhArapariNAmarUpaM pAnIyarasAdikamati - duHkhajanakaM vedayate tena vA jJAnapariNatyupahananAt tathA - 'vIsasA vA poggalANaM pariNAma' miti vinasayA yaH pudgalAnAM pariNAmaH zItoSNAtapAdirUpastaM vedayate yadA tadA tenendriyopaghAtajananadvAreNa jJAnapariNatAvupahatAyAM jJAtavyamevaindriyakamapi sadvastu na jAnAti, jJAnapariNaterupahatatvAt, ayaM sApekSa udaya ukto, nirapekSasya tu viSaye sUtramidam 'tesiM vA udaeNaM'ti teSAM vA jJAnAvaraNIyakarmapudgalAnAM vipAkaprAptAnAmudayena jJAtavyaM na jAnAti 'jANiukAmevina yANai' iti jJAnapariNAmena pariNaMtumicchannapi jJAnapariNatyupaghAtAnna jAnAti, 'jANittAvi na yANai' iti, prAk jJAtvA'pi paJcAnna jAnIte, teSAmeva jJAnAvaraNIyakarmapudgalAnAmudayAt, 'ucchannanANI yAvi bhavai' ityAdi, jJAnAvaraNIyasya karmaNa udayena jIva ucchannajJAnyapi bhavati, ucchannaM ca tad jJAnaM ca ucchannajJAnaM tasyAstIti ucchannajJAnI, sarvadhanAdipAThAbhyupagamAdin, yAvatzaktipracchAditajJAnyapi bhavatItyarthaH, 'esa NaM goyamA ! nANAvaraNije kamme' ityAdyupasaMhAravAkyaM kaNThyaM, 'daMsaNAvaraNijjassa NaM bhaMte!' ityAdi praznasUtraM pUrvavat, nirvacanamAha - gautama ! navavidhaH prajJaptaH, tadeva navavidhatvaM darzayati- 'nidrA' ityAdi, nidrAzabdArthamagne vakSyAmo, bhAvArthastvayam
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 prajJApanAupAGgasUtram-2-23/1/-/540 // 1 // "suhapaDivohA niddA duhapaDibohAya niddaniddA y| payalA hoi Dhiyassa u payalapayalA ycNkmto|| // 2 // thINagiddhI puNa aisaMkiliTThakammaNuveyaNe hoi / mahaniddA dinaciMtiyavAvArapasAhaNI pAyaM // " cakSurdarzanAvaraNaM-cakSuHsAmAnyopayogAvaraNaM, evaM zeSeSvapi bhAvanIyaM, 'jaMveyai' ityAdi, yaMvedayate pudgalaM mRduzayanAdikaM 'puggale vA' itiyAn pudgalAn bahUn mRduzayanIyAdIn vedayate pudgapariNAmaM mAhiSadadhyAdyabhyavahatAhArapariNAmamityarthaH, 'vIsasA poggalANa pariNAma miti varSAsvabhramasambhRtanabhorUpaMdhArAmbunipAtarUpaMvAyaMvedayatetena nidrAyudayApekSayAdarzanapariNatyupaghAte etAvatAparata uktaHsampratisvata udayamAha-'tesiMvAudaeNaM titeSAMvAdarzanAvaraNIyakarmapudgalAnAmudayenapariNatividhAtenadraSTavyaM na pazyati, tathAkazcit darzanapariNAmena pariNantumicchannapi jAtyandhatvAdinA darzanapariNatyupaghAtAnna pazyati, prAg rASTvApi paJcAnna pazyati, darzanAvaraNIyakarmapudgalAnAmudayAta, kiMbahunA?,darzanAvaraNIyasyakarmaNa udayenajIva ucchannadarzanyapiyAvacchaktipracchAditadarzanyapi bhavati, esaNaM goyamA! darisaNAvaraNijje kamme' ityAdhupasaMhAravAkyaM / 'sAyAveyaNijjassa NaM bhaMte ! kammassa' ityAdi praznasUtraM prAgvat, nirvacanamAha-gautama ! aSTavidho'nubhAvaH prajJaptaH, aSTavidhatvameva darzayati-'maNunnA saddA' ityAdi, manojJAH zabdA AgantukA veNuvINAdisambandhinaH, anye AtmIyA ityAhustadayuktaM, AtmIyazabdAnAMvAksukhenetyanenaivagRhItatvAt, manojJA rasA-ikSurasaprabhRtayaH, manojJA gandhAH-karpUrAdisambandhiH, manojJAni rUpANi-svagatasvastrIgatacitrAdigatAnimanojJAHsparzA-haMsatUlyAdigatA manosuhayA' itimanasi sukhaMyasyAsaumanaHsukhastasyabhAvomanaHsukhatA, sukhitaMmanaityarthaH, vAci sukhaMyasyAsauvAksukhastasya bhAvo vAksukhatA, sarveSAM zrotramanaHpralhAdakAriNIvAgiti tAtparyArthaH, kAye sukhaM yasyAsau kAyasukhastabhAvaH kAyasukhatA, sukhitaHkAyaityarthaH,ete cASTau padArthAHsAtAvedanIyasyodayena prANinAmupatiSThante tata ukto'STavidha; sAtavedanIyasyAnubhAvaH parataHsAtAvedanIyasyodayamupadarzayati-jaM veei puggala'mityAdi, yavedayate pudgalaM sakvandanAdi yAn vedayate pudgalAn bahUn mrakcandanAdIn yaM vA vedayate pudgalapariNAmaM dezakAlavayo'vasthAnurUpAhArapariNAmaM, 'vIsasA vApuggalANa pariNAma vinasayA vAyaMpudgalAnAM pariNAmaM kAle'bhilaSitaM zItoSNAdivedanApratIkArarUpaM, tena manasaH samAdhAnasampAdanAt sAtavedanIyaM karmAnubhavati, sAtavedanIyakarmaphalaM sAtaMvedayateityarthaH, uktaH parata udayaH, samprati svataudayamAha-'tesiMvAudaeNaM titeSAMvAsAtavedanIyakarmapudgalAnAmudayenamanojJazaLabdAdivyatirikeNApi kadAcit sukhaM vedayate, yathA nairayikAstIrthakarajanmAdikAle 'esa NaM goyamA !' ityAdhupasaMhAravAkyaM, asAyAveyaNijjassa NaM bhaMte !' ityAdi praznasUtraM sugamaM, nirvacanaM pUrvavat, tathA tathA cAha-'tahevapucchA uttaraMca' navaramityAdinApUrvasUtrAdasya vizeSamupadarzayati, 'amaNuNNA saddA' ityAdi,amanojJAHzabdAH-kharoSTrAzvAdisambandhinaAgantukAamanojJArasAH-svasyApratibhAsino duHkhajanakAH amanojJAgandhA-gomahiSAdimRtakaDevarAdigandhAamanojJAnirUpANi-svagatasva
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ 175 padaM-23, uddezakaH-1, dvAraMstrIgatAdIni amanojJAH sparzAH-karkazAdayaH, 'maNoduhiyA' iti duHkhitaM mana iti vaiduhiyA' iti abhavyA vAk iti bhAvArthaH, 'kAyaduhiyA' iti kAye duHkhaM yasyAsau kAyaduHzastabhAvaH kAyaduHkhitA duHkhitakAya ityarthaH, 'jaM veei' ityAdi, yaM vedayate pudgalaM-viSazastrakaNDakAdi 'puggale vA' iti yAn vA pudgalAn bahUn viSazastrakaNDakAdIn vedayate pudgalupariNAmamapathyAhAralakSaNaM, vinasayAvAyaMvedayatepudgalapariNAmaMakAle'bhilaSitaMzItoSNAdipariNAma, tena manaso'samAdhAnasampAdanAt, asAtavedanIyaM karmAnubhavati, asAtavedanIyakarmaphalamasAtaM vedayate iti bhAvaH, etena parata udaya uktaH, samprati svata udayamAha-'tesiMvA udaeNaM'ti teSAM vA asAtavedanIyakarmapudgalAnAmudayenAsAtaM vedayate, 'esaNaMgoyamA!' ityAdhupasaMhAravAkyaM / _ 'mohaNijassaNaM bhaMte!' ityAdi praznasUtraM prAgvat, nirvacanaM paJcavidho'nubhAvaH prajJaptaH, tadevapaJcavidhatvaMdarzayati-'samyakatvavedanIya'mityAdi, samyakatvarUpeNayadvedyaMtatsamyakatvavedanIyaM, evaM zeSapadeSvapi zabdArtho bhAvanIyaH, bhAvArthastvayaM-yadiha vedyamAnaM prazamAdipariNAmaM karoti tatsamyakatvavedanIyaM, yatpunaradevAdibuddhihetustanmithyAtvavedanIyaM, mizrapariNAmahetuH samyagmithyAtvavedanIyaM, krodhAdipariNAmakAraNaM kaSAyavedanIyaM hAsyAdipariNAmakAraNaM nokaSAyavedanIyaM, "jaMveeNapuggala mityAdi, yaM vedayate pudgagalaviSayaM pratimAdikaM pudgalAn vAyAn vedayate bahUnpratimAdInyavApudgalapariNAM dezAdhunurUpAhArapariNAmakarmapudgalavizeSopAdAnasamarthaM bhavati, AhArapariNAma vizeSAdapi kadAcitkarmapudgalavizeSosa yathA brAhmayoSadhyAdyAhArapariNAmAt jJAnAvaraNIyakarmapudgalAnAM prativiziSTaH kSayopazamaH, uktNc||1|| "udayakhayakhaovasamovasamAvi yajaMca kaMmuNo bhnniyaa| davvaM khettaM kAlaM bhAvaM ca bhavaMca sNppp||" vinasayA vAyaM pudgalAnAM pariNAmaM abhravikArAdikaM yaddarzanAdeva viveka upajAyate, // 1 // "AyuH zarajaladharapratimaM narANAM, sampattayaH kusumitdrumsaartulyaaH| svapnopabhogasadhzA viSayopabhogAH, saGkalpamAtraramaNIyamidaM hi sarvam / / " ityAdi, anyaM vA prazamAdipariNAmanibandhanaM vaM vedayate tatsAmathyAt mohanIyaM samyakatvavedanIyAdikaM vedayate, samyakatvedanIyAdikarmaphalaM prazamAdi vedayate iti bhAvaH, etAvatA parata udaya uktaH, sampratisvatastamAha-'tesiMvAudaeNaM titeSAMcasamyakatvavedanIyAdikarmapudgalAnAmudayena prazamAdi vedayate, 'esaNaM' ityAdhupasaMhAravAkyaM / 'AussaNaM bhaMte ! ityAdi, praznasUtraprAgvat, nirvacanaM caturvidho'nubhAvaH prajJaptaH, tadeva caturvidhatvaM darzayati-'neraiyAue' ityAdi sugamaM, 'jaMveeipuggalaM vA' ityAdi, yaM vedayatepudgalaM zastrAdikamAyarapavartanasamarthaMbahUn pudgalAn zastrAdirUpAnyAn vedayateyaM vApudgalapariNAma viSAnnAdipariNAmarUpaM vinasayA vAyaMpudgalapariNAmaMzItAdikamevAyurapavartanakSama, tenopayujyamAnamavAyuSo'vartanAt, nArakAdyAyuHkarmavedayate, etAnavatAparata udayo'bhihitaH, svata udayasya sUtramidaM-'tesaM vA udaeNaM'ti teSAM vA nArakAdyAyuHpudgalAnAmudayena nArakAdyAyurvedayate 'esa nn'mityaadhupsNhaarvaakyN| ___ nAmakarma dvidhA-zubhanAmakarma azubhanAmakarmaca, tatra zubhanAmakarmAdhikRtya sUtramAha
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 prajJApanAupAGgasUtram-2-23/1/-/540 'subhanAmakammassa NaM bhaMte !' ityAdi praznasUtraM prAgvat, nirvacanaM caturdazavidho'nubhAvaH prajJaptaH, tadevacacaturdazavidhatvaMdarzayati-'iTThAsaddA' ityAdi,etezabdAdayaAtmIyAevaparigRhyante, nAmakarmavipAkasyacintyamAnatvAt, tatravAditrAdyutpAditAityeke, tayuktaM, teSAmanyakarmodayaniSpAdyatvAt, iSTA gatimattAvAraNAdyanukAriNI zibikAdyArohaNatazcetyeke, iSTA sthitiH sahajA siMhAsanAdau cAnye, iSTaM lAvaNyaM-chAyAvizeSalakSaNaMkuDamAdhanulepanajamityapareiSTA yazaHkIrtiH yazasA yuktA kIrtiH 2, yazaHkItyozcAyaM vizeSaH-'dAnapuNyarakRtA kIrtiH, parAkramakRtaM yazaH' 'iTe uTThANakammabalavIriyapurisakkaraparakkame' iti utthAnaM-dehaceSTAvizeSaH karma-ArecanabhramaNAdibalaM-zArIrasAmarthyavizeSaH vIrya-jIvaprabhavaHsa eva puruSakAraH-abhimAnavizeSaH sa eva niSpAditasvaviSayaH parAkramaH iSTasvaratA-vallabhasvaratA, tatra iSTAHzabdA iti sAmAnyoktAviyaM vizeSoktistadanyabahutamatvApekSA'vagantavyA, 'kAMtasvarate'ti kAntaH-kamanIyaHsAmAnyato'bhilaSaNIya ityarthaH, kAntaH svaroyasyasatathAtabhAvaHkAntasvaratA, priyasvarate'tipriyo-bhUyo'bhilaSaNIyaHpriyaH svaro yasyasa tathA tadbhAvaH priyasvaratA, 'maNuNNassaratA' iti uparatabhAvo'pi svAlambangrItijanako manojJaH sasvaro yasya sa manojJasvarastadbhAvo manojJasvaratA, 'jaM veei' ityAdi, yaM vedayate pudgalaM vINAvarNakagandhatAmbUlapaTTazibikAsiMhAsanakuGkumadAnarAjayogagulikAdilakSaNaM, tathA ca vINAdisaMmbandhAd bhavantISTAH zabdAdaya iti paribhAvanIyametatsUkSmadhiyAmArgapraharSamanaso'nusAriNyA, 'puggale vA' iti yato bahUn pudgalAn veNuvINAdikAn vedayate yaMpudgalapariNAmaM brAhyauSadhyAhArapariNAmaM vinasayA vAyaM pudgalAnAM pariNAma-zubhajaladAdikaM tathA connatAn kajjalasamaprabhAn meghAnavalokya gAyanti mattayuvatayo rellukAniSTasvarAnityAdi, tatprabhAvAt, zubhanAmakarma vedayate, zubhanAmakarmaphalamiSTasvaratAdikamanubhavatIti bhAvaH, etAvatA parata uktaH,idAnIM svatastamAha-'tesiMvAudaeNaM titeSAM vA zubhAnAM karmapudgalAnAmudayena iSTazabdAdikaM vedayate, 'esa NaM go0 !' ityAdhupasaMhAravAkyaM, 'duhanAmassaNaMbhaMte!' ityAdipraznasUtraprAgvat, nirvacanasUtraprAguktArthavaiparItyena bhAvanIyaM, gotraM dvidhA-uccairgotraM nIcairgotraMca, tatraucairgotraviSayaM sUtramAha-'uccAgoyassa NaM bhaMte!' ityAdita praznasUtraM prAgvat, nirvacanamaSTavidho'nubhAvaH prajJaptaH, tadevASTavidhatvaM darzayati'jAivisiTThayA' ityAdi, jAtyAdayaH supratItAH, zabdArthastvevam-jAtyA viziSTo jAtiviziSTastadbhAvojAtiviziSTatAityAdi jaMveei puggalaM vA ityAdiyaMvedayatepudgalaMbAhyadravyAdilakSaNaM, tathAhi-dravyasambandhAdrAjAdiviziSTapuruzamparigrahAdvAnIcajAtikulotpanno'pijAtyAdisampanna iva janasya mAnya upajAyate, balaviziSTatA'pi mallAnAmiva lakuTibhramaNavazAt rUpaviziSTatA prativiziSTatAIgvastrAlaGgArasambandhAt tapoviziSTatA girikUTyAcArohaNenAtApanAM kurvataH zrutaviziSTatA manotrabhUdesambandhAt svAdhyAyaM kurvataH lAbhaviziSTatA prativiziSTaratnAdiyogAt aizvaryaviziSTatA dhanakanakAdisambandhAditi, 'puggale vA' iti yAn bahUn pudgalAn vedayate pudgalapariNAmaM-divyaphalAdyAhArapariNAmarUpaMvinasayAvAyaMpudgalAnAMpariNAmaMakasmAdabhihitajaladAgamalasaMvAdAdilakSaNaMtaprabhAvAduccairgotraM vedayate-uccairgotrakarmaphalaM jAtiviziSTatvAdikaM vedayate, etenaparata udaya uktaH,samprati svatastamAha-'tesiMvAudaeNaM'teSAMvA uccairgotrakarmapudgalAnAM udayena jAtiviziSTatvAdikaM, bhavati,
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-23, uddezakaH-1, dvAraM 999 _ "esaNaMgoyama' ityAdhupasaMhAravAkyaM, 'nIyAgoyassaNaMbhaMte!' ityAdisapraznasUtraprAgvat, nirvacanamaSTavidho'nubhAvaH, tamevASTavidhamanubhAvaM darzayati-'jAivihINayA' ityAdi, supratItaM, 'jaM veei puggala'miti yaM vedayate pudgalaM nIcakarmosevanarUpaM nIcapuruSasambandhalakSaNaM vA, tathAhi-uttamajAtisampanno'pi uttamakulotpanno'pi yadi nIcaiHkarmavazAt yathA (adhama) jIvikArUpamAsevate cANDAlIMvA gacchati tadA bhavati cANDAlAdirivajanasya nindyaH, balahInatA sukhazayanIyAdisambandhataHrUpavihInatA kutsitavanAdisambAndhAttapovihInatApArzvasthAdisaMsargAt zrutavihInatA vikathAparasAdhvAbhAsAdisaMsargAt lAbhavihInatA dezakAlAnucitakukrayANakasamparkataH aizvaryavihInatA kugrahakukalatrAdisamparkata iti 'puggale' iti yAn bahUn pudgalAn vedayateyaM vApudgalapariNAmaMvRntAkIphalAdyAhArapariNAmarUpaM, vRntAkIphalaMhyabhyavahataMkaNDUtyutpAdanena rUpavihInatAmApAdayatItyAdi, vizrasayA vA pudgalAnAM pariNAma abhihitajaladAgamavisaMvAdalakSaNaM vedayate, taprabhAvAt, nIcaiHkarmavedayate, nIcaiHkarmaphalaMjAtyAdivihInatArUpaM vedayate ityarthaH, etAvatA parata udaya uktaH, samprati svata udayamAha-'tesiM vAudaeNaM ti teSAM vA-nIcairgotrakarmapudgalAnAmujayena jAtyAdivihInatAmanubhavati, 'esa NaM goyamA !' ityAdhupasaMhAravAkyaM, __'atarAyassa NaM bhaMte !' ityAdi praznasUtraM prAgvat, nirvacanaM paJcavidho'nubhAvaH prajJaptaH, tadeva paJcavidhatvaM darzayati-'dAnaMtarAe' ityAdi, dAnasyAntarAyo-vighnaH dAnAntarAyaH, evaMsarvatra bhAvanIyaM, tatra dAnAntarAyo dAnAntarAyasya karmaNaH phalaM lAbhAntarAyAdayo lAbhAntarAyAdikarmaNAmiti 'jaM veei puggalaM vA' ityAdi, yaM vedayate pudgalaM tathAvidhaviziSTaratnAdilakSaNaM, tathAhi-prativiziSTaralAdisambandhAt zyate tadviSaye eva dAnAntarAyodayaH sandhicchedanAdhupakaraNasambandhAllAbhAntarAyakarmodaya; prativiziSTAhArasambandhAdanardhArthasambandhAdvA lobhato bhogAntarAyodayaH evamupabhogAntarAyakarmodayo'pibhAvanIyaH, tathAlakuTAdiabhighAtAdvIryAnta-- rAyakarmodaya iti, _ 'puggale vA' bahUn tathAvidhAn yAn pudgalAn vedayate yaM vA pudgalapariNAmaMtathAvidhAhArauSadhyAdipariNAmarUpaM, tathAhi-dRzyate tathAvidhAhArauSadhapariNAmAdvIryAntarAyakarmodayaH mantrApasiktavAsAdigandhapudgalapariNAmAt, bhogAntarAyAdayo yathAsubandhusacivasya, vinusayA vAyaMpudgalAnAMpariNAmaM citraMzItAdilakSaM, tathAhi-zyante vastrAdikaMdAtukAmA apizItAdi nipatantamAlokya dAnAntarAyAdayAt tasyAdAtAra iti tatprabhAvAt, eSa parata udaya uktaH,svatastamAha-'tesiM vA udaeNaM ti teSAM vA-antarAyakarmapudgalAnAmudayena antarAyakarmaphalaM dAnAntarAyAdikaM vedyte-'esnnN'mityaadhupsNhaarvaakym| padaM-23, uddezakaH- samAptam -:padaM-23, uddezakaH-2:vR. vyAkhyAtaH prathamoddezakaH, idAnIM dvitIyo vyAkhyeyaH, tasya cAyamabhisambandhaH, | 1112
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 prajJApanAupAGgasUtram-2-23/2/-/ihAnantaroddezake jJAnAvaraNIyAdInAmanubhAva uktaH, iha tu teSAmeva jJAnAvaparaNIyAdInAmuttaraprakRtivibhAgaucyate, tatra vizeSaparijJAnArthaM bhUyo'pimUlaprakRtiviSayaMpraznanirvacanasUtramAha mU. (540) kati NaM bhaMte ! kamamapagaDIo pannattAo, go0! aTThakammapagaDIo paM0, taM0-nAnAviraNijaM jAva aMtarAiyaM, / nANAvaraNijje NaM bhaMte ! kamme katividhe paM0?, go0 ! paMcavidhe paM0, taM0-AbhinibohiyanANAvaraNije jAva kevalanANAvaraNije, dasaNAvaraNije NaM bhaMte ! kamme katividhe paM0?, go0 ! du0 paM0 taM0-niddApaMcae ya dasaNacaukke ya, nidApaMcae NaM bhaMte ! katividhe paM0?, go0 ! paMcavihe paM0, taM0-niddA jAva thiNaddhI, saNacaukkae NaM pucchA, go0 ! cauvidhaM paM0, taM0-cakkhudaMsaNAvaraNije jAva kevaladaMsaNAvaraNijje, veyaNijeNaM bhaMte! kamme katividhepaM0?, go0! duvihepaM0, taM0-sAyaveyaNije ya asAyAveyaNije ya, sAtAveyaNijeNaMbhaMte! kamme pucchA, go0! aThThavidhe paM0, taM0-maNuNNA sadA jAva kAyasuhayA, asAyAvedaNije NaM bhaMte! kamme katividhe paM0?, go0 ! avidhe paM0, taM0-amaNuNNA saddA jAva kAyaduhayA, . mohaNije NaM bhaMte ! kamme katividhe paM0?, go0 ! du0 paM0, taM0-dasaNamohaNije ya caritamohaNije ya, 'dasaNamohaNije NaM bhaMte ! kamme katividhe paM0?, go0 ! tivihe paM0, taM0-sammattavedaNijje micchattaveyaNije sammAmicchattaveyaNijje, carittamohaNije NaM bhaMte ! kamme katividhe paM0?, duvidhe paM0, taM0-kasAyave0 nokasAyaveda0, kasAyavedaNijeNaMbhaMte! katividhe paM0?, go0! sosalasavidhepaM0, taM0-anaMtAnubaMdhI kohe anaMtANubaMdhI mAne a0 mAyAa0 lobhe, apacakkhANe kohe evaMmANe mAyA lobhe, paJcakkhANAvaraNe kohe evaM mANe mAyA lobhe, saMjalaNakohe evaM mANe mAyA lobhe, nokasAyaveyaNije NaM bhaMte! kamme katividhe paM0?, go0 ! navihe paM0, taM0-itthIveyaNijje purisave0 napuMsagave0 hAse ratI aratI bhae soge duguMchA, Aue NaM bhaMte ! kamme katividhe paM0?, go0 ! caubidhe paM0, taM0-neraiyAue jAva devAue, nAmeNaMbhaMte! kamme katividhe paM0?, go0! bAyAlIsativihe pannatte, taM0-gatinAme 1 jAtinAme 2 sarIranAme 3 sarIrovaMganAme4 sarIrabaMdhaNanAme 5 sarIrasaMghayaNanAme 6 saMghAyaNanAme 7 saMThANanAme 8 vaNNaNaname 9 gaMdhanAme 10 rasanAme 11 phAsanAme 12 agurulaghunAme 13 / uvaghAyanAme 14 parAghAyanAme 15ANupubvinAme 16ussAsanAme 17AyavanAme 18 ujjoyanAme 19 vihAyagatinAme 20 tasanAme 21 thAvaranAme 22 suhumanAme 23 bAdaranAme 24 pajattanAme 26 apaJjattanAme 26 sAhAraNasarIranAme 27patteyasarIranAme 28 thiranAme 29 athiranAme 30 subhanAme 31 asubhanAme 32 subhaganAme 33 dubhagatanAme 34 sUsaranAme 35 dUsaranAme 36 AdejanAme 37 aNAdejanAme 38 jasokittinAme 29 ajasokittinAme 40 nimmANanA0 41 titthgrnaa042| gatinAme NaM bhaMte ! kativihe paM0 1, go0! caubihe paM0, taM0-niraya0 tiriya0 maNu0 devagatinAme, jAtinAmeNaM bhaMte! kamme pucchA, go0 ! paMca0 paM0, taM0-egidiyajAtinAme jAva ___
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ 179 padaM- 23, uddezakaH - 2, dvAraM - paMciMdiyajAtinA0, sarIranAme NaM bhaMte! kamme katividhe paM0 ?, go0 ! paMca0 paM0, taM0-orAliyasarIranAme jAva kammasarIranAme, sarIrovaMganAme NaM bhaMte! katividhe paM0 ?, go0 ! tividhe paM0, taM0 - orAliyasa rovaMganAme veuvviyasarIrovaMga0 AhAragasarIrovaM0, sarIrabaMdhaNanAme NaM bhaMte! kativihe pannatte ?, go0 ! paMcavidhe paM0 taM0-orAliyasarIrabaMdhananAme jAva kammasarIrabaMdhaNanAme, sarIrasaMghAyanAme NaM bhaMte! kati0 ?, go0 ! paMcavidhe paM0, taM0 - orAliyasarIrasaMghAyanAme jAva kammagasarIrasaMghAyanAme, saMghayaNanAme NaM bhaMte! katividhe paM0 ?, go0 ! chavvihe paM0 taM -- vairosabhanArAyasaMghayaNanAme usahanArAyaMsa0 nArAyasaMgha0 addhanArAyasaM-- kIliyAsaMgha0 chevaTThasaMghayaNanAme, saMThANanAme NaM bhaMte! katividhe paM0 ?, go0 ! chavihe paM0, taM0 - samacauraMsasaMThANanAme niggohaparimaMDalasaMThA0 sAisaM0 vAmaNasaM0 khujasaM0 huMDasaMThANanAme, vaNNanAme NaM bhaMte! kamme katividhe paM0 ? go0 ! paMcavidhe paM0, kAlavaNNanAme jAva sukkillavaNNanAme, gaMdhanAme NaM bhaMte! kamme pucchA, go0 ! du0 paM0, taM0- surabhigaMdhanAme durabhigaMdhanAme, rasanAme NaM pucchA, go0 ! paMcavidhe paM0, taM0 - tittarasanAme jAva mahurarasanAme, phAsanAme NaM pRcchA, go0 ! aTThavihe paM0 taM0- kakkhaDaphAsanAme jAva lahuyaphAsanAme, agurulahuyanAme egAgAre paTha. uvaghAyanAme egAgAre paM0, parAghAtanAme egAgAre paM0, AnupuvvinAme cauvvihe paM0, ao - neraiya ANupuvvInAme jAva devANupuvvInAme, ussAsanAme egAgAre paM0, sesANi savvANi egAgArAI pannattAiM jAva titthagaranAme, navaraM vihAyagatinAme duvidhe paM0, taM0 - pasatthavihAyagainAme apasatthavihAyagatinAme y| goe NaM bhaMte! kamme kaivihe paM0 ?, go0 ! duvihe paM0, taM0-uccAgoe ya nIyAgoe ya, uccAgaNaM bhaMte! kaividhe paM0 ?, go0 ! aDavidhe paM0 taM0 - jAivisiDayA jAva issariyavisiThThayA, evaM nIyAgoevi, navaraM jAtivihINatA jAva issariyavihINayA / aMtarAe NaM bhaMte! kamme katividhe paM0 ?, go0 ! paMcavidhe paM0, taM0 - dANatarAie jAva vIriyaMtarAie / vR. 'kaiNaM bhaMte!' ityAdi pUrvavat, samprati 'yathoddezaM tathA nirdeza' iti nyAyAt jJAnAvaraNIyottaraprakRtiviSayaM sUtramAha 'nANAvaraNije NaM bhaMte!' ityAdi, iha AbhinibodhikAdi ityAdizabdArtha upayogapade vakSyate, vigrahabhAvanA tviyam - AbhinibodhikajJAnasyAvaraNIyaM AbhinibodhikajJAnAvaraNIyaM, evaM zrutajJAnAvaraNIyamityAdiSvapi bhAvanIyaM / darzanAvaraNIyottaraprakRtIrAha- 'darisaNAvaraNije NaM bhaMte!' ityAdi, 'drA kutsAyAM' niyataM drAtikutsitatvamavispaSTatvaM gacchati caitanyaM yasyAM svApAvasthAyAM sA nidrA, yadivA 'prai svapne' nidrANaM nidrA, nakhacchoTikAmAtreNa yasyAM prabodha upajAyate sA svApAvasthA nidrA, tadvipAkavedyA karmaprakRtirapi nidrA kAraNe kAryopacArAt, 'niddAnidda' tti nidrAto'tizAyinI nidrAnidrA, zAkapArthivAdidarzanAt 'mayUravyaMsakAdaya' iti madhyamapadalopI samAsaH, tasyAM hi caitanyasyAtyantamasphuTIbhUtatvAt, bahubhirgholanAprakAraiH, prabadho bhavati, tataH sukhaprabodhahetunidrAto 'syA ati
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 prajJApanAupAGgasUtram-2-23/2/-/540 zAyinItvaM, tadvipAkavedyA karmaprakRtirapi nidrAnidrA upacArAt, tathA upaviSTa Urdhvasthito vA pracalayati-dhUrNayati yasyAM svApAvasthAyAM sA pracalA, tadvipAkavedyA karmaprakRtirapi pracalA, 'payalApayalA' iti pracalAto'tizAyinI pracalApAracalA, pUrvavat madhyamapadalopI samAsaH, sA hicaGkamaNAdikamapi kurvata udayamadhigacchati, tataHsthAnasthitasvapta prabhavapracalopakSayAtasyA atizAyinItvaM, thINaddhIH' itistyAnA-piNDIbhUtARddhi:-AtmazaktirUpAyasyAMsvApAvasthAyAM sAstyAnarddhiH, tadbhAve hi prathamasaMhananasya kezavArddhabalasazI zaktirUpajAyate, tathA ca zrUyate pravacane-kvacit pradeze ko'pi prAptaH kSullakaH styAnarddhinidrAsahito dviradena divA khalIkRtaH, tatastasmin dviradebaddhAbhinivezorajanyAMstyAnadhyudayepravartamAnaHsamutthAyataddantamuzalamutpATaya svopAzrayadvAri ca prakSipya punaH prasuptavAnityAdi, tathA cakSuSA darsanaMcakSurdarzanaM tasyAvaraNIyaMcakSurdarzanAvaraNIyaMacakSuSA-cakSurvarjazeSendriyamanobhirdarzanamacakSurdarzanaM tasyAvaraNIyamacakSurdarzanAvaraNIyaM avadhireva darzanamavadhidarzanaM tasyAvaraNIyamadhidarzanAvaraNIyaM kevalamevadarzanaM kevaladarzanaMtasyAvaraNIyaM kevaladarzanAvaraNIyaM, iha nidrApaJcakaMprAptAyAdarzanalabdherupaghAtakRddarzanAvaraNacatuSTayaM tumUlata evadarzanalabdhimupahanti, Aha ca gandhahastI-"nidrAdayaH samadhigatAyA darsanalabdharupaghAte vartante, darzanAvaraNacatuSTayaM tadudgamoccheditvAt samUlaghAtaM hanti darzanalabdhi" miti, ___vedanIyaM dvidhA-sAtavedanIyasAtavedanIyaM ca, sAtarUpeNa yadvadyate tatsAtavedanIyaM, tadviparItamasAtavedanIyaM, kimuktaMbhavati? yasyodayAtzArIraMmAnasaMcasukhaMvedayatetatsAvadenIyaM, yasyodayAt, punaHzarIremanasicaduHkhasamanubhavati tadasAtavenIyaM, ekaikamaSTavidhaM,manojJAmanojJazabdAdiviSayabhedAt, mohanIyaM dvidhAdarzanamohanIyaM cAritramohanIyaM ca, darzanaM-samyakatvaM tanmohayatIti darzanamohanIyaM, cAritraM-sAvadyetarayoganivRttipravRttigamyaM zubhAtmapariNAmarUpaM tanmohayatIti cAritramohanIyaM, cazabdau svagatAnekabhedasUcakau, darzanamohanIyaM trividhaM, tadyathA-samyakatvavedanIyaM mithyAtvavedanIyaM mizravedanIyaM, tatra jinapraNItatattvazraddhAnAtmakena samyakatvarUpeNaM yadvedyate tatsamyakatvavedanIyaM, yatpunarjinapraNItatattvAzraddhAnAtmakena mithyAtvarUpeNavedyatetanmithyAtvavedanIyaM, yattumizrarUpeNa-jinapraNItatattveSu nazraddhAnaMnApi nindetyevaMlakSaNena vedyatetanmizravedanIyaM, Aha-samyakatvavedanIyaMkathaMdarzanamohanIyaM na hi taddarzanaM mohayati, tasya prazamAdipariNAmahetutvAt, ucyate, iha samyakatvavedanIyaM mithyAtvaprakRtiH, tato'ticArasambhavAt, aupazamikakSAyikadarzanamohanAccedaM darzanamohanIyamityucyate, cAritramohanIyaM dvividhaM-kaSAyavedanIyaM nokaSAyavedanIyaM ca, tatra yakrodhAdikaSAyarUpeNa vedyate tatkaSAyavedanIyaM, yatpunaHstrIvedAdinokaSAyarUpeNa vedyate tanokaSAyavedanIyaM, cazabdau svagatAnekabhedasUcakau, tatra kaSAyavedanIyaM SoDazavidhaM, krodhamAnamAyAlobhAnAM pratyekamanantAnubandhyapratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNasaJjavalanarUpatvAt, tatrAnantaM saMsAramanubadhnantItyevaMzIlA anantAnubandhinaH, uktNc||1|| "anantAnyanubaninti, yato janmAni bhuutye| tato'nantAnubandhAkhyA, krodhAdyeSu niyojitaa||"
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM- 23, uddezaka :- 2, dvAraM - eSAM saMyojanA iti dvitIyamapi nAma, tatrAyamanvarthaH - saMyujyante - sambadhyante'nantasaGghayairbhavairjantavo yaiste saMyojanAH, uktaM ca 119 11 "saMyojayanti yannaramanantasaGghayaiyarbhavaiH kaSAyAste / saMyojanatA'nantAnubandhitA vApyatasteSAm // " sarvaM pratyAkhyAnaM dezapratyAkhyAnaM ca yeSAmudaye na labhyate te bhavantyapratyAkhyAnAH, sarvaniSedhavacano'yaM naJ, uktaM ca 119 11 "svalpamapi notsahedyoSAM, patyAkhyAnamihodayAt / apratyAkhyAnasaMjJA'to, dvitIyeSu nivezitA / " 119 11 tathA pratyAkhyAnaM - sarvaviratirUpamAvriyate yaiste pratyAkhyAnAvaraNAH, Aha ca"sarvasAvadyaviratiH, pratyAkhyAnamudAhRtam / tadAvaraNasaMjJA'tastRtIyeSu nivezitA / " tathA parISahopasarganipAte sati cAritriNamapi sam-ISat jvalayantIti saJjavalanAH sa uktaM ca || 9 || 119 11 119 11 // 2 // // 3 // " saMjvalayanti yatiM yatsaMvijJaM sarvapApaviratamapi / tasmAt saJjavalanA ityaprazamakarA nirudhyatante // " -anyatrApyuktam "zabdAdIn viSayAn prApya, saJjavalayanti yato muhuH / tataH saJjavalanAhvAnaM, caturthAnAmihocyate / / " -svarUpaM ca pazcAnupUvyA'mISAmidaM"jalareNupuDhavipavvayarAIsariso cauvviho koho / tiNisalayAkaTThaTThiyaselatthaMbhovamo mANo // mAyAvalehIgomuttimiMDhasiMgadhaNavaMsamUlasamA / loho halihakhaMjaNakaddamakimirAgasArityo / pakkhacaummAsavaccharajAvajjIvANugAmi no kamaso / devanaratiriyanArayagaisAhaNaheyavo bhaNiyA / / " 181 'itthIvee' iti vedyate iti vedaH striyA vedaH strIvedaH, striyAH pumAMse pratyabhilASa ityarthaH, tadvipAkavedyaM karmApi strIvedaH, puruSasya vedaH puruSaveda:, puruSasya striyaM pratyabhilASa ityarthaH, tadvipAkavedyaM karmApi puruSavedaH, napuMsakasya vedo napuMsaka vedaH, napuMsakasya striyaM puruSaM ca pratyabhilASa ityarthaH, tadvipAkavedyaM karmApi napuMsakadevaH, tathA yadudayAt sanimittamanimittaM vA hasati sma hAsayate vA tat hAsyamohanIyaM, yadudayAdbAhyAbhyantareSu vastuSu pramodamAdhatte tat ratimohanIyaM, yadudayavazAt punarbAhyAbhyantareSu vastuSu aprItiM karoti tadaratimohanIyaM, yadudayAt priyaviprayogAdI sorastADamAkrandati paridevate bhUpIThe ca luThati dIrghaM ca niHzvasiti tat zokamohanIyaM, yadudayavazAt sanimittamanimittaM vA tathArUpavasvasaGkalpato bibheti tadmayamohanIyaM, yadudayavazAt punaH zubhamazubhaM vA vastu jugupsate tat
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAupAGgasUtram -2-23/2/-/540 jugupsAmohanIyaM, jugupsAjanakaM mohanIyaM jugupsAmahanIyaM, evaM sarvapadeSvapi vigraho bhAvanIyaH, nokaSAyatA cAmISAM hAsyAdInAM kaSAyasahacAritvAt, kaiH kaSAyaiH sahacAriteti cet, ucyate, AdyairdvAdazabhiH tathAhi nAdyeSu dvAdazakaSAyeSu kSINeSu hAsyAdInAmavasthAnasambhavastadanantarameva teSAmapi kSapaNAya pravRttiH, athavA ete prAdurbhavanto'vazyaM kaSAyAdInuddIpayanti tataH kaSAyasahacAriNaH, evaM nozabdaH sAhacarye draSTavyaH, kaSAyaiH sahacAriNo nokaSAyA iti, uktaM ca"kaSAyasahavarttitvAt, kaSAyapreraNAdapi / hAsyAdinavakasyoktA, nokaSAyakaSAyatA // " 119 11 182 AyuH karmasUtraM pAThasiddhaM, nAmakarma dvicatvAriMzadvidhaM, tAneva dvAcatvAriMzataM bhedanAha - 'gatinAme' tyAdi, gamyate - tathAvidhakarmacivaiH prApyate iti gatiH - nArakatvAdiparyAyapariNatiH, sA caturdhA, tadyathA - narakagatistiryaggatirmanuSyagatirdegatistajjanakaM nAma gatinAma, tadapi caturddhA, 'narakagatinAme' tyAdi, tathA ekendriyAdInAmekendriyatvAdirUpasamAnapariNAmalakSaNamekendriyAdizabdavyapadezabhAk yatsAmAnyaM sA jAtistajjanakaM nAma jAtinAma, idamatra tAtparya dravyarUpamindriyamaGgopAGganAmendriyaparyAptinAmasAmathyasiddhaM, bhAvarUpaM tu sparzanAdIndriyAvaraNakSayopazamasAmadhyAt, 'kSAyopazamikANIndriyANI' ti vacanAt, yatpunarekendriyAdizabdapravRttinibandhanaM tathArUpasamAnapariNatilakSaNaM sAmAnyaM tadananyAsAdhyatvAjjAtinibandhanamiti, tacca jAtinAma paJcadhA, tadyathA-ekendriyajAtinAma yAvatpaJcendrayajAtinAma, tathA zIryate iti zarIraM, tatpaJcadhA, tadyathA - audArikaM vaikriyamAhArakaM taijasaMkArmaNaM, etAni prAgeva vyAkhyAtAni, tannibandhanaM nAmApi paJcadhA, tadyathA - audArikanAma vaikriyanAma ityAdi, tatra yadudayAdaudArikazarIraprAyogyAn pudgalAnAdAya audArikazarIrarUpatayA pariNamayati pariNamayya ca jIvapradezaiH saha parasparAnugamarUpatayA sambandhayati tadaudArikazarIranAma, evaM zeSazarIranAmAnyapi bhAvanIyAni, 'sarIropAGganAme'ti zarIrasyAGgAnyaSTau ziraHprabhRtIni uktaM ca- 'sImamuroyarapiTThI do bAhUUrUyA ya aTTaMgA iti, upAGgAni aGgAvayavabhUtAnyaGgulyAdIni zeSANi tatpratyavayabhUtAnyaGguliparvarekhAdIni aGgopAGgAni aGgAni ca upAGgAni ca aGgopAGgAni ca 2 aGgopAGgAni "syAdavasaGghayeya" ityekazeSaH, tannimittaM nAma zarIropAGganAma, tacca tridhA, tadyathA-audArikAGgopAGganAma vaikriyAGgopAnAma AhArakAGgopAGganAma, tatra yadudayavazAdaudArikazarIratvena pariNatAnAM pudgalAnAmaGgopAGgavibhAgapariNatirupajAyate tadaudArikAGgopAGganAma, evaM vaikriyAhArakAGgopAGganAmnI api vAcye, taijasakArmaNayostu jIvapradezasaMsthAnAnurodhitvAnnAstyaGgopAGgasambhavaH, tathA badhyate'neneti bandhanaM, yadaudArikapudgalanAnAM gRhItAnAM gRhyamANAnAM ca parasparaM taijasAdipudgalairvA saha sambandhajanakaM tadbandhananAma, Aha ca mUlaTIkAkAraH"vidyate tatkarma yannimittA dvyAdisaMyogApattirAvirbhavati, yathA kASThadvayabhedaikyasya karaNe jatu kAraNa ''miti, tacca paJcadhA, tadyathA - audArikabandhananAma vaikriyabandhananAma AhArakabandhananAma taijasabandhananAma kArmaNabandhananAma, tatra yadudayavazAt audArikapudgalAnAM gRhItAnAM gRhyamANAnAM ca parasvaparaM taijasAdipudgalaizca saha sambandha upajAyate tadaudArikabandhanaM,
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-23, uddezakaH-2, dvAraM - 183 yadudayAdvaikriyApudgalAnAM gRhItAnAM gRhyamANAnAM ca parasparaM taijasakArmaNapudgalaizca saha sambandhaH tadvaikriyabandhanaM, yadudayAdAhArakazarIrapudgalAnAM gRhItAnAM gRhyamANAnAM ca parasparaM taijasakArmaNapudgalaizca saha sambanadhastadAhArakabandhanaM, yadudayAttaijasapudgalAnAM gRhItAnAM gRhyamANAnAM parasparaM kArmaNapudgalaizca saha sambandhastattaijasamabandhananAma, yadudayAt kArmaNapudgalAnAM gR hItAnAM gRhyamANAnAM ca parasparaM sambandhastatkArmaNabandhananamA, tathA saGghAtyante - piNDIkriyante audArikAdipudgalA yena tatsaGghAtaM tacca tannAma ca saGgAtanAma, tadapi paJcadhA, tadyathA audArikasaGghAtanAma vaikriyasaGghAtanAma AhArakasaGghAtanAma taijasasaGghAtanAma kArmaNasaGghAtanAma, tatra yadudayavazAdaudArikazarIrararacanA'nukArisaGghAtarUpA jAyate tadIdArikasaGghAtanAma, evaM vaikriyAdizarIrasaGghAtanAmasvapi bhAvanIyaM, 'saMghayaNa nAme' iti saMhanananAma, saMhananaM - asthiracanAvizeSaH, Aha ca mUlaTIkAkAraH"saMhananamasthiracanAvizeSaH" iti, tena yaH prAha sUtre zaktivizeSa eva saMhananamiti, tathA ca tadgranthaH - 'sutte sattiviseso saMghayaNa' miti sa bhrAntaH, mUlaTIkAkAreNApi sUtrAnuyAyinA saMhananasyAsthiracanAvizeSAtmakasya pratipAditatvAt, yattvekendriyANAM sevArttasaMhananamanyatroktaM tat TIkAkAreNasamAhitaM, audArikazarIratvAdupacArata idamuktaM draSTavyaM na tu tattvRttyeti, yadi punaH zaktivizeSaH, syAt tato devAnAM nairayikANaM ca saMhananamucyate atha ca te sUtre sAkSAdasaMhananina uktA ityalaM utsUtraprarUpakavispanditeSu sa cAsthiracanAvizeSa audArikazarIra eva nAnyeSu teSAmasthirahitatvAt, tacca SoDhA, tadyathA vajrarSabhanArAcaM RSabhanArAcaM nArAcaM arddhanArAcaM kIlikA sevArtta ca, tatra vajraM - kIlikA RSabhaH - pariveSTanapaTTaH nArAcaM- ubhayato markaTabandhaH, uktaM ca 119 11 "risaho ya hoi paTTo vajraM puNa kIliyA muNeyavvA / ubhao makkaDabaMdho nArAyaM taM viyANAhi ||" tatazca dvayorasthnorubhayato markaTabandhanabaddhayoH paTTAkRtinA tRtIyenAsthA pariveSTitayorupari tadasthitrayabhedi kIlikAkhyaM vajranAmakamasthi yatra bhavati tadvajrarSabhanArAcasaMhananaM, yatpunaH kIlikArahitaM saMhananaM tat RSabhanArAcaM, yatra tvasthnAM markaTabandha eva kevalo bhavati tatsaMhananaM nArAcaM, yatra tvekapArzvena markaTabandho dvitIyapArzve ca kIlikA tadarddhanArAcasaMhanana, yatrAsthIni kIlikAmAtrabaddhAnyeva bhavanti tatsaMhananaM kIlikAkhyaM, yatra punaH paraspararyantamAtrasaMsparzalakSaNAM sevAmAgatAni asthIni nityameva snehAbhyaGgAdirUpAM parizIlanAmAkAGkSanti tatsevArttasaMhananaM, etannibandhanaM saMhanananAmApi SoDhA, tadyathA-vajrarSabhanArAcasaMhananAma RSabhanArAcanAma nArAcanAma ardhanArAcanAma kIlikAnAma sevArttanAma, tatra yadudayAt vajrarSabhanArAcasaMhananaM bhavati tat vajrarSabhanArAcasaMhananAma, evaM zeSasaMhananAmasvapi bhAvanIyaM, tathA saMsthAnaM - AkAravizeSasteSveva gRhItasaGghAtitabaddheSu audArikAdiSu pudgaleSu saMsthAnavizeSo yasya karmaNa udayAd bhavati tatsaMsthAnaM, etacca SoDhA, tadyathA samacaturasrasaMsthAnAma nyagrodhaparimaNDalasaMsthAnanAma sAdisaMsthAnAma vAmanasaMsthAnanAma kubjasaMsthAnanAma huNDasaMsthAna nAma ca, tatra yadudayAdasumatAM samacaturanasaMsthAnamupajAyate tatsama
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 prajJApanAupAGgasUtram-2-23/2/-/540 caturasrasaMsthAnAma, yadudayAttu nyagrodhaparimaNDalaM saMsthAnaM tanyagrodhaparimaNDalasaMsthAnAma, evaM zeSANyapi vAcyAni, tathA varNyate-alakiyate zarIramaneneti varNaH, saca paJcaprakAraH zvetapItaraktanIlakRSNabhedAttannibandhanaMnAmApi paJcadhA, tadyathA-zvetavarNanAmapItavarNanAmaraktavarNanAma nIlavarNanAmakRSNavarNanAma, tatra yadudayAjantuzarIreSuzvetavarNAprAdurbhAvo yathA bizakaNThikAnAM tat zvetavarNanAma, evaM zeSavarNanAmAnyapi bhAvanIyAni, tathA gandha arddane' gandhyate-AghrAyate itigandhaH, sadvidhA-surabhigandho durabhigandhazca, tannibandhanaMgandhanAmApidvidhA, tadyathA-surabhigandhanAmadurabhigandhanAmaca, tatra yadudayAjantuzarIreSu surabhigandha upajAyate yathA zatapatramAlatIkusumAdInAMtatsurabhigandhAnAma, yadudayAddurabhigandhaH zarIrareSUpajAyate yathA lazunAdInAM tat durabhigandhanAma, -tathA rasa AsvAdanasnehanayoH' rasyate AsvAdyateiti rasaH, sapaJcadhA tiktakaTukaSAyAmlalamadhurabhedAt, tannibandhanaM rasanAmApi paJcadhA, tadyathA-tiktanAma kaTunAma kaSAyanAma amlanAma adhuranAma, tatra yadudayAt jantuzarareSu tiktoraso bhavati yathA maricAdInAM tattiktarasanAm, evaM zeSANyapi rasanAmAni bhAvanIyAni, __ tathA 'spRza saMsparze' spRzyate iti sparzaH, akartarI tidhapratyayaH, saca karkazamUdulaghugurusnigdharUkSazItoSNabhedAdaTaprakAraHsa, tanibandhanaM sparzanAmApyaSTaprakAraM, tatra yadudayAjantuzarIreSu karkazaH sparzo bhavati yathA pASANavizeSAdInAM tatkarkazasparzanAma, evaM zeSANyapi sparzanAmAni bhAvanIyAni, tathA yadudayAt prANinAM zarIrANi na gurUNi nApi laghUni kintvagurulaghurUpANi bhavanti tadagurulaghunAma, tathA yadudayAt svazarIrAvayavaireva zarIrAntaH parivarddhamAnaiH pratijilAgalavRndalambakacoradantAdibhirupahanyate yadvA svayaMkRtodbandhanabhairavaprapAtAdibhistadupaghAtanAma, yadudayAtpunarojasvI darzanamAtreNavAksauSThavena vA mahAnRpasabhAmapigataHsabhyAnAmapitrAsamApAdayati prativAdinazcapratibhAvighAtaMkaroti tatparAghAtanAma, tathAkUrparalAgalagomUtrikAkAreNayathAkramaMdvitricatuHsamayapramANena vigraheNa bhavAntarotpattisthAnaM gacchato jIvasyAnuzreNiniyatA gamanaparipATI AnupUrvI, tadvipAkavedyaM nAmakarmApi kAraNekAryopacArAt, AnupUrvI nAma, tacca caturdA, tadyathA-nairayikAnupUrvInAmatiryagAnupUrvInAma manuSyAnupUrvInAma devAnupUrvInA, -tathA yadudayavazAdAtmana ucchvAsaniH-zvAsalabdhirUpajAyate taducchvAsanAma, AhayadyevamucchAvasaparyAptinAmnaH kavopayogaH ?, ucyate, ucchvAsanAmna ucchAvasaniHzvAsayogyapudgalagrahaNamokSaviSayA labdhirupajAyate, sAcalabdhinocchvAsaparyAptimantareNa svaphalaM sAdhayati, na khalu iSukSepaNazaktimAnapi dhanurgrahaNazaktimantareNa kSeptumalaM, tat ucchvAsaparyAptiniSpAdanArthamucchvAsaparyAptinAmna upayogaH, evamyatrApi yathAyogaMbhinnaviSayatA sUkSmadhiyA bhAvanIyA, tathA yadudayAt jantuzarIrANi svarUpeNAnuSNAnyapi uSNaprakAzalakSaNamatapaM kurvanti tadAtapanAma, tadvipAkazcabhAnumaNDalagateSupRthivIkAyikeSvevavana vahnau, pravacane'pi niSedhAt, tatroSNatvamuSNasparzanAmodayAt utkaTalohitavarNanAmodayAcca prakAzakatvamiti, tathA yadudayAjantuzarIrANyanuSNaprakAzarUpamudyotaMkurvanti yathAyatidevottaravaikriyacandranakSatrAtAravimAna
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ 185 padaM-23, uddezakaH-2, dvAraratnauSadhayastadudyotanAma, tathA vihAyasAgatiH-gamanaM vihAyogatiH,nanu sarvagatatvAt, vihAyasastato'nyatra gatirna sambhavatIti kimarthaM vizeSaNaM?, vyavacchedyAbhAvAtaca, satyametat, kintu yadi gatirevocyatetato nAmnaH prathamaprakRtirapigatirastIti paunaruktyAzaGkAsyAt, atastadvayavacchedArtha vihAyasAgatiH, natunArakAdiparyAyapariNatirUpetivihAyogatiH,sA dvividhA-prazastAaprazastAca, tatraprazastA haMsagajavRSabhAdInAMaprazastAkharaSTramahiSAdInAM, tadvipAkavedyaM vihAyogatinAmakarma dvidhA-prazastavahAyogatinAma aprazastavihAyogatinAma ceti, tathAtrasanti-uSNAghabhitaptAH santovivakSitasthAnAdudvijantegacchanticachAyAdyAsevanArthaM sthAnAntaramititrasA-dvIndriyAdayastatparyAyapariNativedyanAmakarmApitrasanAma,tathAyadudayAduSNAghabhitApe'pitasthAnaparihArAsamarthAH pRthivyaptejovAyuvanaspatayaHsthAvarAjAyantetatsthAvaranAma, tathAbAdaranAmayadudayAjjIvA bAdarA bhavanti, bAdaratvaMpariNAmavizeSaH, yadvazAtpRthivyAderekaikasya jantuzarIrasya cakSuhyatvAbhAve'pi bahUnAM samudAye cakSuSA grahaNaM bhavati, tadviparItaM sUkSmanAma, yadudayAvahUnAmapi samuditAnAM jantuzarIrANAMcakSurgAhyatA na bhavati, uktaMca zrAvakaprajJaptimUlaTIkAyAM-"sUkSmanAma yadudayAtsUkSmo bhavati, atyantasUkSmo'tIndriya ityartaH" iti, paryAptakanAma yadudayAtsvayogyaparyAptinirvartanasamartho bhavati tatparyAptinAma-AhArAdipudgalagrahaNapariNamanaheturAtmanaH zaktivizeSaH, etacca prAgevoktamiti, tadviparItamaparyAptakanAma, tathAyadudayAtjIvaMjIvaMprati bhinnaM zarIraMtapratyekanAma, yadudayavazAt punaranantAnAMjIvAnAmekaM zarIraM bhavati tatsAdhAraNanAma, tathAyadudayavazAt zarIrAvayavAnAMziro'sthidantAnAMsthiratA bhavati tatsthiranAma, tadviparItamasthiranAma, yadudayavazAjihvAdInAmavayavAnAmasthiratA bhavatitasthiranAma, tathA yadudayAtrAbheruparitanAavayavAHzubhAjAyante tatzubhanAma, yadudayavazAtnAbheradhastanApAdAdayo'vayavA azubhA bhavanti tadazubhanAma, tathAhi-zirasA spRSTastuSyati pAdena tu ruSTati, kAminyA pAdenApi spRSTaH toSamupayAtitato vyabhicAra iticet, natasyaparitoSasya mohanIyanibandhanatvAt, vastusthitizceha cintyate ityadoSaH, tathA yadudayavazAdanupakRdapi sarvasya manaHpriyo bhavati tatsubhaganAma, tadviparItaM durbhaganAma, yadudayAdupakArakRdapi janasya dveSyo bhavati, uktaM c||1|| "aNuvakaevi bahUrNa johu pio tassa subhgnaamudo| uvagArakArago vihuna ruccae dubbhgssude|| // 2 // subhagudaevi hu koI kiMcI Asajja dubbhago jivi| jAyai taddosAo jahA abhavvANa titthyro||" tathA yadudayavazAt jIvasya svaraH zrotRNAM prItiheturupajAyate tatsusvaranAma, tadviparItaM duHsvaranAma yadudayAt svaraH zrotRNAmaprItaye bhavati, tathA yadudayavazAt yacceSTe bhASate tatsarvaM lokaH pramANIkarotidarzanasamanantaramevacajano'bhyutthAnAdisamAcarati tadAdeyanAma, tadviparItamanAdeyaM, yadudayavazAdupapannamapi bruvANo nopAdeyavacano bhavati nApyupakriyamANo'pi janastasyAbhyutthAnAdi samAcarati,
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 prajJApanAupAGgasUtram-2-23/2/-/540 tathA tapaHzauryatyAgAdinA samupArjitena yazasA kIrtana-saMzabdanaM yazaHkIrtitaH,yadvA yazaH-sAmAnyena khyAtiH kIrtiH-guNotkIrtanarUpAprazaMsAathavA sarvadiggAminI parAkramakRtA vAsarvajanotkIrtanIyaguNatAyazaH ekadezagAminI puNyakRtAvAkIrtiH te yadudayavazAdbhavatastadhazaHkIrtinAma, yadudayavazAt madhyasthasyApi janasyAprazasyo bhavati tadayazaHkIrttinAma, tathA yadudayavazAjantuzarIreSu svasvajAtyanusAreNAGgapratyaGgAnAM pratiniyatasthAnavartitA bhavatitannirmANanAma, tacca sUtradhArakalpaM, tadabhAve hitamatakakalpairaGgopAGganAmAdibhirnivarttitAnAmapi ziraurauradarAdInAM sthAnavRtteraniyamaH syAt, tathA yadudayavazAt aSTamahAprAtihAryapramukhAzcatustriMzadatizayAH prAduSpyantitattIrthakaranAma, tadevamuktAH nAmakarmaNodvicatvAriMzabhedAH, sampratyeteSAmeva gatyAdInAmavAntarabhedaprati-pAdanArthamAha gainAmeNaMbhaMte! kammekaivihepaM0' ityAdi, samastamapinigadasiddham, uktAnAmakarmaNo bhedAH, samprati gotrakarmabhedAnAha_ 'goeNaMbhaMte!' ityAdi, yadudayavazAduttamajAtikulabalataporUpaizvaryazrutasatkArAbhyutthAnAmasanapradAnAalipragrahAdisambhavastaduccairgotraM, yadudayavazAtpunAnAdisampanno'pinindAlabhate hInajAtyAdisambhavaM ca tat nIcergotraM, uktau gotrabhedI, samprati tayoreva bhedAnAha-'uccagoeNaM bhaMte ! kamme kaivihe paM0' ityAdi sugama, samprati antarAyabhedAnAha 'aMtarAe NaM bhaMte ! kamme kaivihe' ityAdi, tatra yadudayavazAt sati vibhave samAgate ca guNavati pAtredattamasmaimahAphalamiti jAnanapidAtuMnotsahatetaddAnAntarAyaM, tathAyadudayavazAdAnaguNena prasiddhadvapi dAtuhi vidyamAnamapi deyamarthajAtaM yAJcAkuzalo'pi guNavAnapi yAcako na labhatetallAbhAntarAyaM, tathAyudadayavazAtsatyapiviziSTAhArAdisambhave'saticapratyAkhyAnapariNAme vairAgyevA kevalakArpaNyAnotsahatebhoktuMtadbhogAntarAyamevamupabhogAntarAyamapi bhAvanIyaM, navaraM bhogopabhogayorayaM vizeSaH-sakRd bhujyate iti bhogaH-AhAramAlyAdi, punaH punarbhujyate ityupabhogo-vastrAlaGkArAdi, uktNc||1|| sai bhujaitti bhogo so puNa aahaarpussphmaaiio| uvabhogo u puNo puNa uvabhujjai vtthvilyaai||" tathA yadudayAt satyapi nIruji zarIre yauvanikAyAmapi vartamAno'lpaprANo bhavati yadvA balavatyapi zarIre sAdhye'pi prayojane hInasattvatayA na pravarttate tadvIntirAyaM, ukto mUlottaraprakRtivibhAgaH, samprati uttaraprakRtInAMjaghanyotkRSTasthitipratipAdanaMcikIrSuHprathamatojJAnAvaraNIyasya paJcaprakArasyApi viSaye praznasUtramAha mU. (541) nANAvaraNijjassa NaM bhaMte ! kammassa kevatitaM kAlaM ThitI paM0?, go0 ! jahanneNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM tIsaM sAgarovamakoDAkoDIto tinni ya vAsasahassAiM abAhA, abAhUNiyA kammaThitI kammanisego, niddApaMcagassaNaM bhaMte! kammassa kevatitaM kAlaM ThitI paM0?, go0! jaha0 sAgarovamassa tinni sattabhAgA palitovamassa asaMkhejatibhAgeNaM UNiyA, ukkoseNaM tasaM sAgarovamarakoDAkoDIto, tinni ya vAsasahassAiM abAhA, abAhUNiyA kammahitI kammanisego,
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM- 23, uddezaka :- 2, dvAraM - 187 daMsaNacaukkassa NaM bhaMte! kammassa kevaiyaM kAlaM ThitI paM0 ?, go0 ! jahanne0 aMto0 u0 tIsaM sAgarovamakoDAkoDIto, tinni ya vAsasahassAiM abAhA0, sAyAveyaNijjassa IriyAvahiyaM baMdhagaM paDucca ajahannamanukkoseNaM do samayA saMparAiyabaMdhagaM paDuca ja0 bArasa muhuttA, u0 pannarasa sAgarovamakoDAkoDIto, pannarasa vAsasayAi abAdhA0, asAtAvedaNijjassa jaha0 sAgarovamassa tinni sattabhAgA palitovamassa asaMkhejjatibhAgeNaM UNayA u0 tIsaM sAgarovamakoDAkoDIto, tinni ya vAsasahassAiM abAhA, sammattaveyaNijjassa pucchA, go0 ! ja0 aMto0 u0 chAvaTThi sAgarovamAiM sAtiregAtiM, micchattaveyaNijjassa jaha0 sAgarovamaM palitovamassa asaMkhejjatibhAgeNa UNagaM u0 sattari koDAkoDIto, satta ya vAsasahassAiM abAhA, abAhUNiyA0, sammAmicchattaveyaNijjassa ja0 aMto0 u0 aMto0, kasAyabArasagassa ja0 sAgarovamassa cattAri sattabhAgA palitovamassa asaMkhejjaibhAgeNaM UNayA, ukko0 cattAlIsaM sAgarovamakoDIkoDIto, cattAlIsaM vAsasatAiM abAhA jAva nisego, kohasaMjalaNe pucchA, go0 ! jaha0 do mAsA ukko0 cattAlIsaM sAgarovamakoDAkoDIto cattAlIsaM vAsasatAiM abAhA jAva nisego, mAnasaMjalaNAte pucchA, go0 ! ja0 mAsaM u0 jahA kohassa, mAyAsaMjalaNAte pucchA, go0 ! ja0 addhaM mAsaM u0 jahA kohassa, lohasaMjalaNAe pucchA, go0 ! ja0 aMto0 u0 jahA kohassa, itthaveyassa pucchA, go0 ! jahanneNaM sAgarovamassa divaGkaM sattabhAgaM palitovamassa asaMkhejjaibhAgeNa UNayaM ukko0 pannarasa sAgarovamakoDAkoDIto pannarasa vAsasatAI abAhA0, purisavedassa NaM pucchA, go0 ! jaha0 aTTha saMvaccharAtiM0 ukko0 dasa sAgarovamakoDAkoDIto dasa vAsasatAI abAhA jAva nisego, napuMsagavedassa NaM pucchA, go0 ! jaha0 sAgarovamassa donni sattabhAgA palitovamassa asaMkhejjaibhAgeNaMUNayA, ukkoseNaM vIsaM sAgarovamakoDAkoDIto vIsa ya vAsasatAI abAhA0, hAsaratINaM pucchA go0 ! jaha0 sAgarovamAssa ekvaM sattabhAgaM palitovamassa asaMkhejjatibhAgeNaM UNaM ukko0 dasa sAgarovamakoDAkoDIo dasa vAsasAtaI abAhA, aratibhayosAgadugaMchANaM pucchA, go0 ! jaha0 sAgarovamassa donni sattabhAgA palitovamassa asaMkhejjatibhAgeNaM uNayA, ukko0 vIsaM sAgarovamakoDAkoDIto vIsaM vAsasatAiM abAhA0, neraiyAuyassa NaM pucchA, go0 ! jaha0 dasa vAsasahassAiM aMtomuhuttamabbhahiyAI ukko0 tettIsaM sAgarovamAiM puvvakoDItibhAgamabbhahiyAtiM, tirikkhajoNiyAuyassa pucchA, go0 ! jaha0 aMto0 ukko0 tinni palitovamAiM puvvakoDitibhAgamabbhahiyAI, evaM maNUsAuyassavi, devAuyassa jahA neraiyAuyassa Thititti, nirayagatinAmae NaM pucchA go0 ! jaha0 sAgaropamasahassassa do sattabhAgA palitovamassa asaMkhijjatibhAgeNaM UNayA, ukkoseNaM vIsaM sAgarovamakoDAkoDIto vIsaM vAsasatAiM abAhA / tiriyagatinAe jahA napuMsagadevassa, maNuyagatinAmate puccA, ja0 sAgarovamassa divaddhaM sattabhAgaM palitovamassa asaMkhejjatibhAgeNaM UNagaM ukko0 pannarasa sAgarovamakoDAkoDIto pannarasavAsasatAiM abAhA / devagatinAe NaM pucchA, go0 ! jaha0 sAgarovamasahassassa evaM sattabhAgaM palitovamassa asaMkhejjatibhAgeNaM UNayaM ukko0 jahA purisavedassa,
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAupAGgasUtram -2-23/2/-/541 egiMdiyajAtinAmae NaM pucchA, go0 ! jaha0 sAgarovamassa donni sattabhAgA palitovamassa asaMkhejjatibhAgeNaM UNayA ukkoseNaM vIsaM sAgarovamakoDAkoDIto vIsati vAsasatAI abAhA, beiMdiyajAtinAmeNaM pucchA, go0 ! jaha0 sAgarovamassa nava paNatIsatibhAgA palitovamassa asaMkhejaibhAgeNaM UNayA u0 aTThArasa sAgarovamakoDAkoDIto aTThArasa ya vAsasayAiM abAhA, teiMdiyajAtinAmae NaM jahanneNaM evaM ceva, ukko0 aTThArasAgarovamakoDAkoDIto aTThArasa vAsasatAI abAhA, cauridiyajAtinAmAe pucchA, go0 ! aha0 sAgarovamassa nava paNatIsatibhAgA palitovamassa asaMkhejjaibhAgeNaM UNayA ukko0 aTThArasa sAgarovamakoDAkoDIto aTThArasa vAsasatAiM abAhA, 188 paMciMdiyajAtinAmAe pucchA, go0 ! jaha0 sAgarovamassa donni sattabhAgA palitovamassa asaMkhejjatibhAgeNaM UNayA ukkoseNaM vIsaM sAgarovamakoDAkoDIto vIsa ya vAsasatAiM abAhA, orAliyasarIraevi evaM ceva, veuvviyasarIranAmAe NaM bhaMte ! pucchA, go0 ! jaha0 sAgarovamassahassa do sattabhAgA palitovamassa asaMkhejjaibhAgeNaM UNayA, ukko0 vIsaM sAgarovamakoDAkoDIo vIsai vAsasayAI abAhA, AhAragasarIranAme jaha0 aMtosAgarovamakoDAkIDoo ukko0 aMtosAgarakoDokeDIo, teyAkammasarIranAmAe jahanneNaM donni sattabhAgA palitovamassa asaMkhejjatibhAgeNaM UNayA ukkato vIsaM sAgarovamakoDAkoDIo vIsa ya vAsasatAiM abAhA, orAliyaveuvviyaAhAragasarIrovaMganAmAe tinnivi evaM ceva, sarIrabaMdhaNAmAevi paMcaNhavi evaM ceva, sarIrasaMghAyanAmAe paMcaNhavi jahA sarIranAmAe kammassa Thiitti, vairosabhanArAyasaMghayaNanAmAe jahA rainAmAe, usamanArAyasaMghayaNanAmAe pucchA, go0 sAgarovamassa cha paNatIsatimAgA palitovamassa asaMkhejjaibhAgeNaM UNayA, ukko0 bArasa sAgarovamakoDIkoDIo, bArasa vAsasatAiM abAhA0, nArAyasaMghayaNanAmassa jaha0 sAgarovamassa satta paNatIsatibhAgA palitovamassa asaMkhejjatibhAgeNaM UNayA ukko0 coddasa sAgarovamakoDAkoDIto cauddasa vAsasatAiM abAhA0, addhanArAyasaMghayaNanAmassa jaha0 sAgarovamassa aTTha paNatIsatibhAhA palitovamassa asaMkhejjatibhAgeNaMUNayA ukko0 solasa sAgarovamakoDAkoDIto solasa vAsasatAiM abAhA0, khIliyAsaMghayaNe NaM pucchA, go0 ! ja0 sAgarovamassa nava paNatIsatibhAgA palitovamassa asaMkhejjatibhAgeNaM UNayA, ukkoseNaM aTThArasa sAgarovamakoDAkoDIo aTThArasa vAsasatAIM abAhA, chevaTTasaMghayaNanAmassa pucchA, go0 ! jaha0 sAgarovamassa donni sattabhAgA palitovamassa asaM0 UNayA, ukko0 vIsaM sAgarovamako0 vIsa ya vAsasatAI abAhA, evaM jahA saMghayaNanAmAte chabbhaNiyA evaM saMThANAvi chabbhANitavvA, sukillavaNNanAmate pucchA, go0 ! jaha0 sAgarovamassa evaM sattabhAgaM palito0 asaM0 UNagaM, ukko0 dasa sAgaropamakoDIkoDIto, dasa vAsasatAiM abAhA, hAliddavaNNanAmae NaM pucchA, go0 ! ja0 sAgarovamassa paMca aTThAvIsasatibhAgA palitovamassa a0 bhA0 U0 u0 addhaterasasAgarovamakoDAkoDI, addhaterasa vAsasayAiM abAhA, lohitavaNNanAmae NaM pucchA, go0 ! jaha0 sAgarovamassa cha aTThAvIsatibhAgA palitovamassa asaM0 bhAgehiM UNayA, u0 pannarasa sAgarovamakoDAkoDIo pannarasa vAsasayAtiM abAhA, nIlavaNNanAmAe pucchA, go0 ! ja0
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-23, uddezaka:-2, dvAraM - 189 sAgarovamassa satta aTThAvIsatibhAgA palitovamassa asaMkhejjatibhAgeNaM UNayA, ukko0 addhATTharasa sAgarovamakoDAkoDIto addhaTThArasa vAsasatAI abAhA, kAlavaNNanAmAe jahA chevaTThasaMghaya0, subhigaMdhanAmAte pucchA, go0 ! jaha sukkillavaNNanAmassa, dubbhigaMdhanAmAe jahA chevaTThasaMghayaNassa, rasANaM mahurAdINaM jahA vaNNANaM bhaNitaM taheva parivADIte bhANitavvaM, phAsA je apasatthA tesiM jahA chevaTThassa, je pasatthA tesiM jahA sukkillavaNNanAmassa, agurulahunAmAte jahA chevaTThassa, evaM uvaghAtanAmAevi, parAghAyanAmAevi evaM caiva, nirayANupuvvInAmAe pucchA, go0 ! jaha0 sAgarovamasahassassa do sattabhAgA palitovamassa asaMkhejjatibhAgeNaM UNayA, ukko0 vIsaM sAgarovamakoDAkoDIo, vIsaM vAsasatAiM abAhA0, tiriyANupuvvIe pucchA, go0 ! jaha0 sAgarovamassa do sattabhAgA palitovamassa asaMkhejjatibhAgeNaM UNayA ukkoseNaM vIsaM sAgarovamakoDAkoDIo vIsati vAsasatAiM abAdhA0, maNuyANupuvvInAmAe NaM pucchA, go0 ! jaha0 sAgarovamassa divaGkaM sattabhagaM palitovamassa asaMkhejjatibhAgeNaM UNayaM, ukko0 pannarasa sAgarovamakoDAkoDIo pannarasa vAsasatAiM abAhA0, devANupuvvInAmAte pucchA, go0 ! jaha0 sAgarovamasahassassa egaM sattabhAgaM palitovamassa asaMkhejjatibhAgeNaM UNayaM, ukko0 dasa sAgarovamakoDAkoDIo dasa ya vAsasatAiM abAhA0, UsAsanAmAte pucchA, go0 ! jahA tiriyANupubbIe, AyavanAmAe vi evaM ceva, ujjoyanAmAevi, pasatthavihAyogatinAmAevi pucchA, go0 ! jaha0 egaM sAgarovamassa sattabhAgaM u0 dasa sAgarovamakoDAkoDIo, dasa vAsasatAiM abAhA0, apasatthavihAyogatinAmassa pucchA, go0 ! ja0 sAgarovamassa donni sattabhAgA palitovamassa asaMkhejjatibhAgeNaM UNayA u0 vIsaM sAgarovamakoDAkoDIo vIsa ya vAsasatAiM abAhA0, tasanAmAe thAvaranAmAe ya evaM ceva, suhumanAmAe pucchA, go0 ! jaha0 sAgarovamassa nava paNatIsatibhAgA palitovamassa asaMkhejjatibhAgeNaM UNayA, ukko0 aTThArasa sAgarovamakoDAkoDIto aTThArasa vA vAsasatAiM abAhA0, bAdaranAmAe jahA appasatthavihAyogatinAmassa evaM pajattanAmAevi, apajattanAmAe jahA suhumanAmassa, patteyasarIranAmAevi do sattabhAgA, sahAraNasarIranAmAe jahA suhumassa, thiranAmAe egaM sattabhAgaM athiranAmAe do subhanAmAe ego asubhanAmAe do subhaganAmAe ego dUbhaganAmAe do sUsaranAmAe ego dUsaranAmAe do AdijjanAmAe ego aNAijanAmAe do jasokittinAmAe jaha0 aTTha muhuttA ukko0 dasa sAgarovamakoDAkoDIto dasa vAsasatAiM abAhA0, ajasokittinAmAe puccA, go0 ! jahA appasatthavihAyogatinAmassa, evaM nimmANanAmAevi, titthagaranAmAe NaM pucchA, go0 ! jaha0 aMtosAgarovamakoDAkoDIo ukkoseNavi aMto0 koDAkoDIo, evaM jattha ego sattabhAgotattha ukkoseNaM dasa sAgarovamakoDAkoDIo dasa, vAsasatAiM abAhA0, jattha do sattabhAgA tattha ukko0 vIsaM sAgarovamakoDIkoDIo vIsa ya vAsasayAI abAhA, uccAgoyassa NaM pucchA, go0 ! jahaneNaM aTTha muhuttA u0 dasa sAgarovamakoDAkoDIo, dasa ya vAsasatAiM abAhA0, nIyAgottassa pucchA, go0 ! jahA appasatthavihAyogatinAmassa,
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190 prajJApanAupAGgasUtram - 2 - 23/2//541 aMtarAe NaM pucchA, go0 ! jaha0 aMto0 ukko0 tIsaM sAgarovamakoDIkoDIo tinniya vAsasahassAiM abAhA, abAhUNiyA kammaTTitI kammanisego / vR. 'nANAvaraNijjassa NaM bhaMte! kammassa kevaiyaM kAlaM ThitI paM0' iti jJAnAvaraNIyasya matizrutAvadhimanaHparyAyakevalAvaraNabhedataH paJcaprakArasya karNo bhadanta ! kiyantaM kAlaM yAvat sthitiH prajJaptA ?, evamukte bhagavanAhA- gautama ! jaghanyenAntarmuhUrtaM tacca sarvalaghu sUkSmasamparAyasya kSapakasya svaguNasthAnakacaramasamaye varttamAnasya veditavyaM, utkarSatastriMzatsAgaropamakoTIkoTyaH, sAca mithyAdhSTerutkRSTe saGkaleze varttamAnasyAvasAtavyA, tadevaM niyatA prAguktasya praznottarasiddhiH, idamapRSTavyAkaraNaM trINi varSasahasrANi abAdhA abAdhA abAdhonA karmasthitiH karmadalikaniSeka iti kimarthamiti ceta, ucyate, sthitidvaividhyapradarzanArtha, tathAhi dvividhA sthitiH-karmarUpAtavasthAnalakSaNA anubhavayogyA ca, tatra karmarUpatA'vasaathAnalakSaNAM sthitimadhikRtyedamuktaM triMzatsAgaropamakoTAkoTya iti, anubhavayogyA ca varSasahasratrayonA yataH, Ahaca - ' trINi varSasahasrANi abAdhA' kimuktaM bhavati ? - jJAnAvaraNIyaM karma utkRSTasalthitikaM baddhaM sat bandhasamayAdArabhyA trINi varSasahasraNi yAvat na kiJcidapi svodayato jIvasya bAdhAmutpAdayati, tAvatkAlamadhye dalikaniSekasyAbhAvAt, tat UrdhvaM hi dalikaniSekaH, tathA cAha - abAdhonA - abAdhAkAlaparihInA anubhavayogyA karmasthitiH, kimuktaM bhavati ? -karmaniSekaH, sa caivaM - prathamasthitI prabhUto dvitIyasthitau vizeSahInaH tRtIyasthitau vizeSahInaH evaM vizeSahIno vizeSahInazca tAvad vaktavyo yAvatsthiticaramasamayaH, etAvatA ca yaduktamagrAyaNIyAkhye dvItIyapUrve karmaprakatiprAbhRte bandhavidhAne sthitibandhAdhikAre " catvAryanuyogadvArANi, tadyathA sthitibandhasthAnaprarUpaNA abAdhAkaNDakaprarUpaNA utkRSTaniSekaprarUpaNA alpabahutvaprarUpaNA ce 'ti, tatrotkRSTA'bAdhakaNDakaprarapaNA utkRSTaniSekaprarUpaNAca darzitA bhavati, abAdhAkAlaparijJAnopAyazcAyaM - yasya yAvatyaH, sAgaropamakoTIkoTyastasya tAvanti varSazatAnyabAdhA, yasya punaH sAgaropamakoTIkoTyA madhye sthitistasyAyurvarjasyAntarmuhUrttamAyuSastu jaghanyato'ntarmuhUrttamabAdhA utkarSataH pUrvakoTItribhAgaH, tata evamabAdhAkAlaM paribhAvyAbAdhAviSayANi sUtrANi svayaM bhAvanIyAni, nidrApaJcakaviSayaM sUtramAha- 'niddApaMcasagassa NaM bhaMte!' ityAdi, atra jaghanyataH sthitiH trayaH sAgaropamasya saptabhAgAH palyopamAsaGghatyeyabhAgonAH, kA'tra bhAvaneti cet, ucyate, paJcAnAM jJAnAvaraNaprakRtInA catasRNAM darzanAvaraNaprakRtInAM cakSurdarzanAvaraNAdInAM saJjavalanalobhasya paJcAnAmantarAyaprakRtInAM ca jaghanyA sthitirantarmuhUrttaM, sAtavedanIyasya sakaSAyikasya dvAdaza muhUrttA, itarasya tu dvau samayau, prathamasamaye bandho dvitIyasamaye vedanaM tRtIyasamaye tvakarmIbhavanamiti, yazaH kIrtyacairgotrayoraSTau muhUrttA, puruSavedasyASTau saMvatsarANi, saJjavalanakrodhasya dvau mAsau, saJjavalanamAnasyaiko mAsaH, saJjavalanamAyAyA arddhamAsaH, zeSANAM tu prakRtInAM yA yA svakIyA utkRSTA sthitistasyA utkRSTayAH saptatisAgaropamakoTIkoTIpramANAyA mithyAtvasthityA bhAge hRte yallabhyate tatpalyopamAsaGkayeyabhAgahInaMjaghanyasthitiparimANaM, tatra nidrApaJcakasyotkRSTA sthitistriMzatsAgaropamakoTIkoTyaH, tAsAM mithyAtvasthityA saptati
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ pada-23, uddezakaH-2, dvAraM 191 sAgaropamakoTIkoTIpramANayA bhAge hriyamANe 'zUnyaM zUnyena pAtayediti vacanAt labdhAstriyaH sAgaropamasya saptabhAgAH,tepalyopamAsaGghayeyabhAgahInAH kriyante, tatobhavatiyathoktaMjaghanyasthitiparimANamiti, sAyAveyaNijjassa IriyAvahiyabaMdhagaM paDucca ajahannamaNukkoseNaM do samayA saMparAiyabaMdhagaM paDucca jahanneNaM bArasa muhuttA' iti prAgeva bhAvitaM, asAtAvedanIyasya jaghanyatastrayaH saptabhAgAH palyopamAsaGghayeyabhAgenA nidrApaJcakavad bhAvanIyAH, tasyApyutkarSataH sthitestriMzatsAgaropamakoTIkoTIpramANatvAt, samyakatvavedanIyasya yat jaghanyataH sthitipariNAmamantarmuhUrta utkarSataH SaTSaSTiHsAgaropamANisAtirekANitavedanamadhikRtyaveditavyaMnabandhamAzritya, samyakatvasamyagmithyAtvayorbandhAbhAvAt, mithyAtvapudgalA eva hi jIvena samyakatvAnuguNavizodhibalatastridhA kriyante, tapathA-sarvavizuddhAHardhavizuddhAHavizuddhAzca, tatrayesarvavizuddhAssetasamyakatvavedanIyavyapadezaM labhante ye'rddhavizuddhAste samyagmithyAtvavedanIyavyapadezaMavizuddhA mithyAtvavedanIyavyapadezamato na tayorbandhasambhavaH, yadA tu teSAM samyakatvasamyagmithyAtvapudgalAnAM svarUpataH sthitizcintyate tadA'ntarmuhUrtonasaptatisAgaropamakoTIkoTIpramANA veditavyA, sA ca tAvatI yathA bhavati tathA karmaprakRtiTIkAyAM saGkamakaraNe bhAviteti tato'vadhArya, mithyAtvavedanIyasya jaghanyA sthitirekaM sAgaropamaM palyopamAsaGkhyeyabhAgonamutkarSatastasyotkRSTasthiteH saptatisAgaropamakoTIkoTIpramANatvAt, samyagmithyAtvavedanIyasya jaghanyata utkarSatovAantarmuhUrtavedanApekSayA, pudgalAnAMtvavasthAnamutkarSataHprAgevoktaM, kaSAyadvAdazakasyAnantAnubandhinacatuSTayApparatyAkhyAnacatuSTayapratyAkhyAnAvaraNacatuSTarUpasya pratyekaM jaghanyA sthitizcatvAraH sAgaropamasaptabhAgA palyopamAsaGkhyeyabhAgonAH, utkarSatasteSAM sthitazcatvAriMzasAgaropamakoTIkoTIpramANatvAt, sajavalanAnAMcajaghanyA sthitirmAsadvayAdipramANAkSapakasya svabandhacaramasamaye'vasAtavyA, strIvedasya jaghanyA sthitidvyarddhasAgaropamasya saptabhAgAH palyopamamAsaGkhayeyabhAgonAH, kathamiti cet, ucyate, trairAzikakaraNavazAt, tathAhi-yadi dazAnAM sAgaropamakoTIkoTInAM eka: sAgaropamasaptabhAgolabhyatetataHpaJcadazabhiHsAgaropamakoTIkoTIbhiH kiMlabhyate?,atrAntyena rAzinA paJcadazalakSaNena madhyo rAzirekalakSaNo guNyate, jAtAH paJcadazaiva, 'ekasya guNane tadeva bhavatIti vacanAta, teSAmAdyena rAzinA dazakalakSaNena bhAgaharaNaM labdhA sArdhAH saptabhAgA iti, 'hAsaraiaraibhayasogaduguMchANaM jahannukkosaThiI bhANiyavvA' iti hAsyaratiaratibhayazokajugupsAnAM jaghanyA utkRSTA ca sthitirvaktavyA, sA ca suprasiddhatvAnoktA, kathaM vaktavyeti cet, ucyate, 'hAsaraINaM pucchA go0 ! jahanneNaM ego sAgarovamassa sattabhAgo paliovamassa asaMkhejabhAgeNaUNoukko0 dasa sAgarovamakoDIkoDIodasavAsasayAIabAhAjAvanisego, arai bhayasogaduguMchANaM pucchA, go0 ! jahanneNaM sAgarovamassa donni sattabhAgA paliovamassa asaMkhejaibhAgeNaUNagA ukkoseNaMvIsaMsAgarovamakoDAkoDIovIsasayAiMabAhAjAva nisego' itijJeyaM, tiryagAyuSimanuSyAyuSicatrINipalyopamAnipUrvakoTitribhAgAbhyadhikAniiti yaduktaM tat pUrvakoTyAyuSastiryagmanuSyAn bandhakAnadhikRtya veditavyaM, anyatraitAvatyAHsthiteH
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 prajJApanAupAGgasUtram-2-23/2/-/541 pUrvakoTitribhAgarUpAyA abAdhAyAzcAlabhyamAnatvAt, __"tiriyagainAmAejahAnapuMsagaveyassa' iti, jaghanyatodvau sAgaropamasya saptabhAgaupalyopamAsaGghayeyabhAgahInau, utkarSatoviMzatiHsAgaropamakoTIkoTyaityarthaH, manuSyagatinAmmi 'jahanneNaM sAgarovamassa divaDDasattabhAgaMpaliovamassaasaMkhejjaibhAgeNaUNagaM'tiatra bhAvanA strIvedavad bhAvanIyA, 'divaddhasattabhAga'mityAdau tu napuMsakanirdezaH prAkRtatvAt, narakagatinAmno jaghanyataH sAgaropamasahasrasya dvau saptabhAgau, kimuktaM bhavati ? -sAgaropamasya dvau saptabhAgI sahasreNa guNitAviti, tadutkRSTasthitervizatisAgaropamakoTAkoTIpramANatvAt, tabandhasya ca sarvajaghanyasyAsaMjJipaJcendriyasya bhAvAt, asaMjJipaJcendriyakarmabandhasya ca jaghanyenaikendriyajaghanyakarmabandhApekSayA sahasraguNatvAt, bhAvayiSyatecAyamarthovaikriyacintAyAM, devagatinAmnojaghanyataHsAgaropamasahasrasyaikaH saptabhAgaH, ekaH sAgaropamasya saptabhAgaH sahasraguNita iti bhAvaH tasya hi utkRSTA sthitidarza sAgaropamakoTIkoTyaH, tataH prAguktakaraNavazAdekaH sAgaropamasya saptabhAgo labdhaH, bandho'pi cAsya jaghanyato'saMjJipaJcenadriyasyeti sahasraguNitaH, devagatinAmasUtre 'ukkoseNaM jahA purisaveyassa' iti 'dasa sAgarovamakoDIo dasavAsasayAI abAhA, abAhUNiyA kammaThiI kammanisego' iti vaktavyamiti bhAvaH, dvIndriyajAtinAmasUtre 'jahanneNaM nava paNatIsaibhAgA paliovamassa asaMkhejjaibhAgeNa UNagA' iti, dvIndriyajAtinAmno hyutkRSTa sthitiraSTAdaza sAgaropamakoTIkoTyaH, 'aTThArasa suhumavigalatige'tti vacanAt, tato'STAdazAnAM sAgaropamakoTIkoTInAM mithyAtvasyotkRSTayA sthityA saptatisAgaropamakoTAkoTIpramANayA bhAgo hite, bhAgazcanapUryate, tataHzUnyaM zUnyena pAtyate, jAtA upari aSTAdaza aghastAt saptatistayorddhanApavartanAllabyA nava paJcatriMzadbhAgAste palyopamAsaGkhyeyabhAgonAH kriyante, AgataM sUtroktaM parimANamiti, evaM tricaturindriyajAtinAmasUtre api bhAvanIye, vaikriyazarIranAmasUtre jahanneNaMsAgarovamassa dosattabhAgApaliovamassaasaMkhejaibhAgeNaM UNagA' iti, iha vaikriyazarIranAmna utkRSTAviMzatiHsAgaropamakoTIkoTyaH sthitistataH prAguktakaraNavazena jaghanyasthiticintAyAM tasyAM dvau sAgaropamasya saptabhAgau labhyete, paraM vaikriyaSaTkamekendriyA vikalendriyAzcanabadhnanti, kintvasaMjJipaJcendriyAdayaH,asaMjJipaJcendriyAzcajaghanyato'pi bandhaM kurvANA ekendribandhApekSayA sahasraguNaM kurvanti, paNavIsA pannAsAsayaMsahassaMcaguNakAro' iti vacanAt, tato yau dvau sAgaropamasya saptabhAgau prAguktakaraNavazAllabdhau tau sahasreNa guNyete tataHsUtroktaM parimANaM bhavati, sAgaropamasya dvau sahasrau saptabhAgAnAM sAgaropamasahasrasya dvau saptabhAgAvitihyeko'rthaH,AhArazarIranAmnoHjaghanyato'pyantaHsAgaropamakoTIkoTIutkarSato'pyantaHsAgaropamakoTIkoTI, navaraMjaghanyAduSkRSTaM saGkhyeyaguNAMdraSTavyaM, anye tvAhArakacatuSkasya jaghanyato'pyantarmuhUrtamicchanti, (tathA ca) tadgranthaH // 1 // "paruMveyaaTThavAsA, aTThamuhuttA jasuccagoyANaM / sAe bArasa AhAravigghAvaraNANa kiMcUNaM // "
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM- 23, uddezakaH-2, dvAraM - 193 atra 'kiMcUNa' miti antarmuhUrtamityarthaH, tadatra tatvaM kevalino vidanti, yathA zarIrapaJcakasya jaghanyata utkarSatazca sthitiparimANamuktaM tenaiva krameNa zarIrabandhapaJcakasya zarIrasaMghAtapaJcakasya ca vaktavyaM, tathA cAha - 'sarIrabandhananAmAevi paMcaNhavi evaM ceva, sarIrasaMghAyaNanAmAe paMcaNhavi' iti 'vairosabhanArAyasaMghayaNanAmAe jahA rainAmAe' iti, vajrarSabhanArAcasaMhanananAmno yathA prAk ratinAmno mohanIyasyoktaM tathA vaktavyaM, tadyathA-'vairosabhanArAyasaMghayaNanAmAe bhaMte! kammassa kevaiyaM kAlaM ThitI paM0 ?, go0 ! jaha0 ekkaM sattabhAgaM paliovamassa asaMkhejjaibhAgeNa UNaM, uk0 dasa sAgarovamakoDAkoDIo' iti, RSabhanArAcasUtre 'sAgarovamassa chappannatIsabhAgA paliovamassa asaMkhijjaibhAgeNa UNagA' iti, RSabhanArAcasaMhananasya hyutkRSTA sthitirdvAdaza sAgaropamakoTIkoTyaH, tAsAM midhyAtvasthityA saptatisAgaropamakoTIkoTIpramANayA bhAgo hite, tatra bhAgahArAsambhavAt, zUnyaM zUnyena pAtayitvA chedyacchedakarAzyoraddadhenApavarttanAllabdhAH sAgaropamasya SaT paJcatriMzadbhAgAH, te palyopamAsayeyabhAgahInA; kriyante, evaM nArAcasaMhananAmno jaghanyasthiticintAyAM sapta paJcatriMzadbhAgAH palyopamAsaGghatyeyabhAgahInAH, utkRSTasthitezcaturddazasAgaropamakoTIkoTIpramANatvAt, arddhanArAcasaMhananAmnaH aSTau paJcatriMzadbhAgAH palyopamAsaGghayeyabhAgonAH, utkRSTasthiteH SoDazasAgaropamakoTIkoTIpramANatvAt, kIlikAsaMhananAmno nava paJcatriMzadbhAgAH palyo mAsaGghayeyabhAgahInAH, utkRSTasthiteraSTAdazasAgaropamakoTIkoTIpramANatvAt, paribhAvanIyAH, sevArttasaMhananasUtraM tu sugamaM, yathA saMhananaSaTkasya sthitiparimANamuktaM tenaiva krameNa saMsthAnaSaTkasyApi vaktavyaM, tathA cAha - 'evaM jahA saMghayaNanAmA chabmaNiyA evaM saMThANA chabmANiyavvA' uktazcAyamartho'nyatrApi 'saMghayaNe saMThANe paDhame dasa uvarisesu dugavuDDI' iti hAridravarNanAmasUtre 'jahantreNaM sAgarovamassa paMca aTThAvIsaibhAgA pali ovamassa asaMkhejaibhAgeNa UNagA' iti, hAridravarNanAmno hi sArddhAdvAdazasAgaropamakoTIkoTayaH, tathA coktamanyatrApi - // 1 // "sukkillasurabhimahurANa dasa u tahA subhagauNhaphAsANaM / aDDAijapavuDI aMbilahAliddapuvvANaM // " tAsAM mithyAtvasthityA saptatisAgaropamakoTIkoTIpramANayA bhAgo hriyate, tatra zUnyena zUnyasya pAtanAttena uparitano rAziH sAMza iti sAmastyena caturbhAgakaraNArthaM caturbhirguNyate jAtAH paJcAzat, adhastano'pi saptatilakSaNacchedarAzizcaturbhirguNyate jAte dve zate azItyadhike, tato bhUyo'pi zUnyaM zUnyena pAtanAllabdhAH paJca aSTAviMzatibhAgAH " te palasyopamAsaGghayeyabhAgahInAH kriyante, AgataM sUtroktaM parimANaM, anenaiva gaNitakrameNaM lohitavarNanAmno jaghanyasthitI SaT aSTAviMzatibhAgAH palyopamAsaGghayeyabhAhInAH, utkarSatastasya sthiteH paJcadazasAgaropamakoTIkoTIpramANatvAt, nIlavarNanAmnaH saptASTAviMzatibhAgAH palyopamasAGkhyeyabhAgahInAH, utkarSatastasya sthiteH sArddhasaptadazasAgaropamakoTIkoTIpramANatvAt, 'kAlavaNNanAmAe jahA sevaTThasaMghayaNasse ti 11 13
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAupAGgasUtram - 2 - 23/2//541 sevArttasaMhananasyeva jaghanyato dvau sAgaropamasya saptabhAgau palyopamAsaGghayeyabhAgahInau utkarSato viMzatisAgaropamakoTIkoTayaH kRSNavarNanAmno'pi vaktavyA iti bhAvaH, surabhigandhanAmnaH zuklavarNanAmna iva, 'sukkillasurabhimahurANa dasa u' iti vacanAt, durabhigandhanAmno yathA sevArttasaMhananasya taccAnantaramevoktamiti na punarucyate, 'rasANaM mahurAdINaM jahA vaNNANaM bhaNiyaM tahA parivADIe bhANiyavva' miti, rasAnAM madhurAdInAM paripATyA - krameNa tathA vaktavyaM yathA varNAnAmuktaM taccaivaM - madhurarasannAmno jaghanyA sthitirekaH sAgaropamasya saptabhAgaH palyopamAsaGghayeyabhAgahInaH, utkarSato daza sAgaropamakoTIkoTIyo daza varSazatAnyabAdhA, abAdhArahitA karmasthitiH karmadalikaniSeka, amlarasanAmno jaghanyataH pazca sAgaropamasyASTAviMzatibhAgAH palyopamAsaGghayeyabhAgahInAH, utkarSato'rddhatrayodazasAgaropamakoTIkoTayo arddhatrayodaza zatAnyabAdhA, kaSAyarasanAmno jaghanyataH SaT aSTAviMzatibhAgAH sAgaropamasya palyopamAsaGkhyeyabhAgonAH, utkarSataH paJcadaza sAgaropamakoTIkoTayaH, paJcadaza varSazatAnyabAdhA, kaTukarasanAmno jaghanyataH sAgaropamasya saptASTAviMzatibhAgAH palyopamAsaGghayeyabhAgahInAH, utkarSataH sArddhasaptadaza sAgaropamakoTIkoTayaH sArddhasaptadaza zatAnyabAdhA, tiktarasanAmno jaghanyataHsAgaropamasya dvau saptabhAgau palyopamAsaGghayeyabhAgahInau, utkarSato viMzatiH sAgaropamakoTIkoTayo viMzatirvarSazatAnyabAdhA abAdhAkAlahInA ca karmasthitiH karmadalikaniSeka iti, sparzA dvividhAH, tadyathA - prazastA aprazastAzca tatra prazastA mRdulaghusnigdhoSNarUpAH aprazastAH karkazagururUzrazItarUpAH, prazastAnAM jaghanyataH sthitirekaH sAgaropamasya saptabhAgaH palyopamAsaGghayeyabhAgahInaH, utkarSato daza sAgaropamakoTIkoTayo daza varSazatAnyabAdhA abAdhAkAlahInA karmasthitiH karmadalikaniSekaH, aprazastAnAM jaghanyato dvau sAgaropamasya saptabhAgI palyopamAsaGghayeyabhAgahInau utkarSato viMzatiH sAgaropamakoTIkoTayo viMzatirSarSazatAnyabAdhA abAdhAkAlonA karmasthitiH karmadalikaniSekaH, 194 tathA cAha-'phAsA je appasatthA tesiM jahA sevaTThassa je pasatthA tesiM jahA sukkilavaNNanAmassa' iti, narakAnupUrvInAmno jaghanyataH sAgaropamasahasrasya dvau saptabhAgau dvau sAgaropamasya saptabhAgI sahasraguNitAviti bhAvaH, bhAvanA narakagativad bhAvayitavyA, manuSyAnupUrvInAmasUtre "jahanneNaM sAgarovamassa divaDuM sattabhAgaM paliovamassa asaMkhijAjaibhAgeNaM UNagaM' ti, tadutkRSTasthiteH paJcadazasAgaropamakoTIkoTIpramANatvAt uktaM cAnyatrApi 119 11 "tIsaM koDAkoDI asAyaAvaraNaaMtarAyANaM / micche sayarI itthImaNudugasAyANa pannarasa // " devAnupUrvInAmno'pi jaghanyataH ekaH sAgaropamasya saptabhAgaH sahasraguNitaH palyopamAsaMkhyeyabhAgahInaH utkarSato hi tatsthiteH dazasAgaropamakoTIkoTIpramANatvAt, tathA coktam"puMhAsaraIucce subhakhagatithirAichakka devaduge / // 1 // dasa sesANaM vIsA evaiyA'bAha vAsasayA / / " bandhazcAMsya jaghanyato'saMjJipaJcendriyeSu iti, tathA sUkSmanAmasUtre jaghyato nava sAgaropamasya paJcatriMzadbhAgAH palyopamAsaGghayeyabhAgahInA dvIndriyajAtinAmna iva bhAvanIyA, sUkSmanAmno
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ 195 padaM-23, uddezakaH-2, dvAraMhyutkarSataH sthiteraSTAdazasAgaropamakoTIkoTIpramANatvAt, aTThArasa suhumavigalatige' itivacanAt, evamaparyAptasAdhAraNanAmnorapi bhAvanIyaM, bAdaraparyAptapratyekanAmnAM tujaghanyato dvau sAgaropamasya saptabhAgau palyopamasAGkhayeyabhAgahInau, utkarSato viMzatiH sAgaropamakoTIkoTayaH, tathA cAha0 _ 'bAyaranAmAe jahAapasatthavihAyogainAmAe, evaMpajjattanAmAevi' ityAdi, sthirazubhasubhagasusvarAdeyarUpANAM paJcAnAM nAmnAM jaghanyataH sthitirekaH sAgaropamasya saptabhAgaH palyopamAsaGghayeyabhAgonaH, yaza-kIrtinAmnastu jaghanyato'STau muhUrtAH, 'aTTha muhuttAjasuccagoyANa'miti vacanAt, utkRSTA punaH SaNNAmapidazasAgaropamakoTIkoTayaH thirAichakkadevadugedase tivacanAt, asthirAzubhadurbhagaduHsvarAnAdeyAyazaHkIrttinAmnAMtujaghanyato dvausAgaropamasya saptabhAgau palyopamAsaGkhyeyabhAgahInau, utkarSato viMzatiH sAgaropamakoTIkoTyaH evaM nirmANanAmno'pivaktavyaM, tIrthakaranAmno jaghanyato'pyantaHsAgaropamakoTIkoTI utkarSato'pyantaH sAgaropamakoTIkoTI, nanu yadi jaghanyato'pi tIrthakaranAmno'ntaH sAgaropamakoTIkoTIpramANA sthitiH tarhi tAvatyAH sthiteH tiryagbhavabhramaNamantareNapUrayitumazakyatvAkiyantaMkAlaMtIrthakaranAmasatkarmApi tiryagbhavet, atha cAsAvAgame niSiddhaH, tathA coktm||1|| "tiriesu natthi titthayaranAma saMtaMti desiyaM sme| kaha ya tirio na hohI ayrovmkoddiikoddiio|" iti?, tataH kathametaditi cet, ucyate, iha yannikAcitaM tIrthakaranAmakarma tattiryaggatau sattAyAM niSiddhaM, yatpunaruddhartanAparvartanAsAdhyaMtadmavedapitiryaggatau na virodhamAskandati, tathA coktam-- // 1 // "jamiha nikAiya titthaM tiriyabhave taM nisehiyaM saMtaM / . iyaraMmi natthi doso ubttttnnvttttnnaasjjho|" iti, gotrAntarAyasUtrANi supratItAni, navaraM aMtarAiyassaNaMpucchA' iti, paJcaprakArasyApIti vAkyazeSaH, nirvacanamapi paJcaprakArasyApi draSTavyaM / tadevamuktaM jaghanyata utkarSatazca sAmAnyataH sarvAsAM prakRtInAM sthitiparimANaM, sAmpratamekendriyAnAdhikRtya tAsAM tadabhidhitsurAha mU. (542) egidiyA NaM bhaMte ! jIvA nANAvaraNijassa kammassa kiM baMdhaMti?, go0 ! jaha0 sAgarovamassa tinni sattabhAgA palitovamassa asaMkhejaibhAgeNaM UNayA ukkoseNaM te ceva paDipunne baMdhaMti, evaM niddApaMcagassavi, daMsaNacaukkassavi, egidiyA NaMbhaMte! sAtAvedaNijjassa kammassa kiM baMdhaMti?, go0!ja0 sAgarovamadivaDhaM sattabhAgaMpaliovamassa asaMkhejagibhAgeNaMUNayaMu0 taMcevapaDipunnabaMdhati, asAyaveyaNijjassa jahA nANAvaraNijassa, egidiyANa NaM bhaMte ! jIvA sammattaveyaNijjassa kammassa kiM baMdhaMti ?, go0 ! natthi kiMci baMdhaMti, egidiyA NaM bhaMte ! jIvA micchattavedaNijjassa kammassa kiM baMdhaMti?, go0 ! ja0 sAgarovamaM palitovamassa asaMkhejatibhAgeNaM UNaMu0 taMceva paDipuNNaM baMdhati, egidiyA NaM bhaMte jIvA sammAmicchattaveyaNijjassa kiM baMdhati?, go0 ! natthi kiMci badhaMti, egidiyA NaMbhaMte!, jIvA kasAyabArasagassa kiMbaMdhaMti?, goyamA! jaha0 sAgarovamassa cattAri sattabhAge palitovamassa asaMkhejatibhAgeNaM UNate u0 te ceva paDipunne baMdhaMti, evaM jAva
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196 prajJApanAupAGgasUtram-2-23/2/-/542 kohasaMjalaNAevi jAva lobhasaMjalaNAevi, ithivedassajahA sAtAvedaNijjassa, egiMdiyA purisavedassa kammassa jaha0 sAgarovamassa egaM sattabhAgaM palitovamassa asaMkhejatibhAgeNaM UNayaM ukko0 taM ceva paDipunnaM baMdhaMti, egiMdiyA napuMsagavedassa kammassajaha0 sAgarovamassado sattabhAge palitovamassa asaMkhejatibhAgeNaM UNae ukko0 te ceva paDipunnaM baMdhaMti, hAsaratIte jahA purisavedassa, aratibhayasogaduguMAe ukko0 te ceva paDipunne baMdhati, hAsaratIte jahA purisavedassa aratibhayasogaduguMchAe jahA napuMsagaveyassa, neraiyAU devAU ya nirayagatinAma devagatinAma veubbiyasarIranAma AhAragasarIranAma neraiyAnupubbinAmadevAnupubvinAma titthagaranAma etANi padANi nabaMdhaMti, tirikkhajoNiyAuyassa jaha0 aMto0 ukkoseNaM puvvakoDI sattahiM vAsasahassehiM vAsasahassatibhAgeNa ya ahiyaM baMdhati, evaM maNussAuyassavi, tiriyagatinAmAe jahA napuMsagavedassa, maNuyagatinAmAe jahA sAtAvedaNijassa, egidiyanAmAe paMciMdiyajAtinAmAeya jahAnapuMsagavedassa, beiMdiyateiMdiyajAtinAmAe pucchA, jaha0 sAgarovamassa nava paNatIsatibhAge palitovamassa asaMkhejatibhAgeNaM UNae ukko0 tecevapaDipuNNebaMdhaMti, cauridiyanAmAevijaha0 sAgarovamassa navapaNatIsatibhAgepalitovamassa asaMkhejatibhAgeNaMUNae u0 te ceva paDipuNNe baMdhati, evaM jattharitha jahannagaMdo sattabhAgA tinni vA cattAri vA sattabhAgA aTThAvIsatibhAgA bhavaMti, tattha NaM jahanneNaM te ceva palitovamassa asaMkhejatibhAgeNaM UNagA bhANitavvA, u0 te ceva paDipunne baMdhaMti, tattha NaM jahanneNaM ego vA divaDo vA sattabhAgo tattha jaha0 taM ceva bhANitavvaM u0 taM ceva paDipunnaM baMdhaMti, jasokittiuccAgotANaMja0 sAgarovamassa egaM sattabhAgaM palitovamassa asaM0 UNaM u0 taM ceva paDipunnaM baMdhaMti, aMtarAiyassa NaM bhaMte ! pucchA, go0 ! jahA nANAvaraNijaM u0 te ceva paDipunne bNdhNti| vR. 'egidiyANaMbhaMte! jIvANaM nANAvaraNijjassa kammassa kiMbaMdhaMti?' ityAdi, atreyaM paribhASA-yasya yasya karmaNo yA yA utkRSTA sthitiH prAgabhihitA tasyAH 2 mithyAtvasthityA saptatisAgarokoTIkoTIpramANayA bhAgehRteyallabhyatetatpalyopamAsaGkhayeyabhAgahInaMjaghanyA sthitiH, saiva palyopamAsaGkhayeyabhAgasahitA utkRSTeti, etatparibhAvya sakalamapyekendriyagataM sUtraM svayaM paribhAvanIyaM, tathApi vineyajanAnugrahAya kiJcillikhyate jJAnAvaraNapaJcakadarzanAvaraNanavakAsAtavedanIyAntarAyapaJcakAnAMjaghanyata ekendriyANAM sthitibandhastrayaH sAgaropamasya saptabhAgAH palyopamAsaGghayeyabhAgahInAH, utkRSTatasta eva paripUrNastrayaH sAgaropamasya saptabhAgAH,sAtavedanIyastrIvedamanuSyagatimanuSyAnupUrvINAMjaghanyataH sArddha sAgaropamasya saptabhAgaH palyopamAsaGkhayeyabhAgahInaH, utkarSatastu sa eva sArddhaH saptabhAgaH paripUrNaH, mithyAtvasyajaghanyataekaMsAgaropamaMpalyopamAsaGkhyeyabhAgahInamutkarSataH tadeva paripUrNa, samyakatvavedanIyasya samyagmithyAtvavedanIyasya ca na kiJcidapi badhnanti, na kiJcidapi vedyamAnatayA''tmapradezaiH sambandhayantItibhAvaH, ekendriyANAM samyakatvavedanIyasyasamyagmithyAtvavedanasya cAsambhavAt, yastu sAkSAdvandhaHsasamyakatvasamyagmithyAtvayornaghaTataevetiprAgevAbhihitaM,
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-23, uddezakaH-2, dvAraM 197 kaSAyaSoDazakasya jaghanyatazcatvAraH sAgaropamasya saptabhAgAH palyopamAsaGkhayeyabhAgonA utkarSatasta eva paripUrNAH, puruSavedahAsyaratiprazastavihAyogatisthirAdiSaTkaprathamasaMsthAnaprathamasaMhananazuklavarNasurabhigandhamadhurarasocairgotrANAMjaghanyata ekaH sAgaropamasya saptabhAgaH palyopamAsaGkhayeyabhAgahInaH utkarSataH sa eva paripUrNaH, dvitIyasaMsthAnasaMhananayoH jaghanyataH SaT paJcatriMzadbhAgAH palyopamAsaGghayeyabhAgahInA utkarSatasta eva paripUrNAH, tRtIyasaMsthAnasaMhananayojaghanyataH sapta sAgaropamasya paJcatriMzadbhAgAH palyopamAsaGkhayeyabhAgahInA utkarSatasta eva paripUrNAH, ___lohitavarNakaSAyarasayorjaghanyataH SaT sAgaropamasyASTAviMzatibhAgAH palyopamAsaGkhyeyabhAgahInA utkarSatasta eva paripUrNAH, hAridravarNAmlarasayorjaghanyataH paJca sAgaropamasyASTAviMzatibhAgAH palyopamAsaGkhayeyabhAgahInAH utkarSatasta eva paripUrNAH, nIlavarNakaTurasayoH sapta sAgaropamasyASTAviMzatibhAgAH palyopamAsaGkhayeyabhAgonAH utkarSatasta eva paripUrNAH, napuMsakavedabhayajugupsAzokAratitiryagaudArikadvikacaramasaMsthAnacaramasaMhananakRSNavarNatiktarasAgurulaghuparAghAtocchvAsopaghAtatrasabAdaraparyAptapratyekAsaathirAzubhadurbhagaduHsvarAnAdeyAyazaH kIrtisthAvarAtapodyotAzubhavihAyogatinirmANaikendriyajAtipaJcendriyajAtitaijasakArmaNAnAM jaghanyato dvau sAgaropamasya saptabhAgau palyopamAsaGkhayeyabhAgahInau utkarSatastAveva paripUrNAviti, narakadvikadevadvikavaikriyacatuSTayAhArakacatuSTayatIrthaGkaranAmnAM tvekendriyANAM na bandhaH, AyuzcintAyAmapi ekendriyA devAyu rayikAyurvA na badhnanti, tathA bhavasvAbhAvyAt, kintu tiryagAyurmanuSyAyurvA, tadapi badhnanto jaghanyato'ntarmuhUrtaM badhnanti, utkarSataH pUrvakoTipramANaM sAdhikaM, kevalamutkRSTaMcintyate ityekendriyA dvAviMzativarSasahasrapramANAyuSaH svAyuSazca tribhAgAvazeSe parabhavAyurbadhnantaH parigRhyante iti saptavarSasahasrANi varSasahasratribhAgottarANyadhikAni labhyante, tato bhavati tiryagAyurmanuSyAyuzcintAyAM sUtroktaM primaannmiti| uktamekendriyabandhakAnadhikRtya jaghanyata utkarSatazca sthitiparimANaM, samprati dvIndriyAnadhikRtya tamabhidhitsurAha ma. (543) beiMdiyA NaM bhaMte ! jIvA nANAvaraNijassa kammassa kiM baMdhaMti ?, go0 ! jaha0 sAgarovamapaNavIsAte tinni sattabhAgA palitovamassa asaM0 UNayA u0 te ceva paDipunne baMdhaMti, evaM nidApaMcagassavi, evaM jahA egiMdiyANaM bhaNitaMtahA beiMdiyANavi bhANitavvaM, navaraM sAgarovamapaNavIsAe saha bhANitavvA palitovamassa asaMkhejatibhAgeNaM UNA sesA (u0) taM ceva paDipunnaM baMdhaMti, jattha egiMdiyA na baMdhaMti tattha etevi na baMdhaMti, beiMdiyANaMbhaMte! jIvA micchattaveyaNijassa kiMbaMdhaMti?, go0!, jaha0 sAgarovamayaNuvIsaM paliovamassa asaMkhejaibhAgeNa UNayaM ukkoseNaMtaMcevapaDipuNNaMbaMdhaMti, tirikkhajoNiyAuyassa jaha0 sAgarovamayaNuvIsaM paliovamassa asaMkhejjaibhAgeNa UNayaM ukkoseNaM taM ceva paDipuNNaM baMdhaMti, tirikkhajoNiyAuyassa jaha0 aMto0 ukko0 puvvakoDiM cauhiM vAsehiM ahiyaM baMdhaMti, evaM maNuyAuyassavi, sesaM jahA egidiyANaM jAva aMtarAiyassa /
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 prajJApanAupAsUtram-2-23/2/-/543 teiMdiyA NaMbhaMte ! jIvA nANAvaraNijassa kiMbaMdhati?, go0! jaha0 sAgarovamapannasAe tinni sattabhAgA palitovamassa asaMkhejaibhAgeNaM UNayA u0 te ceva paDipunne baMdhaMti, evaM jassa jatibhAgA te tassa sAgarovamapannAsAe saha bhANitavvA, teidiyANaMbhaMte! micchattavedaNijassa kammassa kiMbaMdhati?, go0! ja0 sAgarovamapannAsaM palitovamassAsaMkhejjatibhAgeNaM UNayaM u0 taM ceva paDipuNNaM baMdhaMti, tirikkhajoNiyAuyassa jaha0 aMto0 ukko0 puvvakoDiM solasehiM rAiMdiyatibhAgeNaya ahiyaMbaMdhaMti, evaMmaNussAuyassavi, sesaMjahA beiMdiyANaM jAva aNtraaiyss| cauridiyANaMbhaMte! jIvA nANAvaraNijjassa kiMbaMdhaMti?, go0! jaha0 sAgarovamasayassa tiNi sattabhAge palitovamassa asaMkhejjatibhAgeNaM UNae ukko0 te ceva paDipunne baMdhaMti, evaM jassa jatibhAgA tassa sAgarovamasateNa sahabhANitavvA, tirikkhajoNiyAuyassa kammassa jaha0 aMto0 u0 puvvakoDiM dohiM mAsehiM ahiyaM, evaM maNussAuyassavi, sesaM jahA beiMdiyANaM, navaraM micchattavedaNijjassa jaha0 sAgarovamasataM palitovamassa asaMkhejjatibhAgeNaM UNayaM u0 taM ceva paDipunnaM baMdhati, sesaM jahA beiMdiyANaM jAva aNtraaiyss| asaNNINaM bhaMte ! jIvA paMciMdiyA nANAvaraNijjassa kammassa kiMbaMdhaMti?, go0! jaha0 sAgarovamasahassassa tinnisattabhAge palitovamassAsaMkhejatibhAgeNaMUNae ukko0 teceva paDipuNNe, evaM so ceva gamo jahA beiMdiyANaM, navaraM sAgarovamasahasseNaM samaMbhANitavvaMjassa jati bhAgatti, micchattavedaNijjassajaha0 sAgarovamasahassaMpalitovamAsaMkhejatibhAgeNaMUNayaMu0taMcevapaDipuNNaM, neraiyAuyassa jaha0 dasa vAsasahassAiM aMtomuhuttamabbhahiyAI ukkoseNaM palitovamassa asaMkhejjatibhAgaM puvvakoDitibhAgabbhahiyaM baMdhaMti, evaM tirikkhajoNiyAuyassavi, navaraM jaha0 aMto0, maNuyAuyassavi devAuyassa jahA neraiyAuyassa, __asaNNI NaM bhaMte ! jIvA paMciMdiyanirayagatinAmAe kammassa kiMbaMdhati?, go0! jaha0 sAgarovamasahassassa do sattabhAge palitovamassaasaMkhejjatibhAgeNaMUNayA ukko0 te ceva paDipuNNe, evaM tiriyagatitevi, maNuyagatinAmAeti evaM ceva, NavaraM jaha0 sAgaro vamasahassassa divaDheM sattabhAgaMpalitovamassAsaMkhejaibhAgeNa UNaMukko0 taMcevapaDipuNNaM baMdhaMti, evaM devagatinAmAe, navaraM te sAgarovamasahassassa egaM sattabhAgaM paliovamassAsaMkhe0 UNaM u0 taM ceva paDipunna veubviyasarIranAmAe pucchA, go0 ! ja0 sAgarovamasahassassa do sattabhAge palitovamassAsaMkhejatibhAgeNa UNe ukko0 do paDipunne baMdhaMti, sammattasammAmicchattaAhAragasarIranAmAte titthagaranAmAe na kiMci baMdhaMti, avasiTuM jahA beiMdiyANaM, navaraM jassa jattiyA bhAgA tassa sA sAgarovamasahasseNaM saha bhANiyatavvA, savvesiM ANupuvvIe jAva aNtraaiyss| saNNI NaM bhaMte ! jIvA paMciMdiyA nANAvaraNijjassa kammassa kiM baMdhati?, go0 ! ja0 aMtomu0 u0 tIsaMsA0 koDokoDIo tinnivAsasahassAiM abAhA, saNNI NaM bhaMte ! paMciMdiyA niddApaMcagassa kiM baMdhaMti ?, go0 ! jaha0 aMto0 sAgarovamakoDAkoDIou0 tIsaMsAgarovamakoDAkoDIo tinniyavAsasahassAiMabAhA, saNacaukkassa jahA nANAvaraNijassa, sAyAvedaNijassajahAohiyA ThitI bhaNitA tahevabhANitavvA, IriyAva
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ 199 padaM-23, uddezakaH-2, dvAraM - hiyabaMdhayaM paDuca saMparAiyabaMdhayaMca, asAyAveyaNijjassa jahA niddApaMcagassa, sammattavedaNijassa sammAmicchattavedaNijassa jAohiyA ThitIbhaNitAtaMbaMdhaMti, micchAvedaNijassaja0 aMtosAgarovamakoDAkoDIo ukko0 sattariM sAgarovamakoDAkoDIo, sattariya vAsasahassAiM abAhA, kasAyabArasagassa jaha0 evaM ceva ukko0 cattAlIsaM sAgarovamakoDAkoDIo, cattAlIsa ya vAsasayAti abAhA, kohamAnAmAyAlobhasaMjalaNAe ya do mAsA mAso addhamAso aMtomutto, evaMjahannagaM, ukkosagaMpuNa jahA kasAyabArasagassa, cauNhaviAuyANaMjA ohiyA ThitI bhaNitA taM baMdhaMti, AhAragasarIrassa titthagaranAmAe ya jahanneNaM aMtosugarovamakoDAkoDIto u0 aMtosogarovamakoDAkoDIo, purisavedaNijjassa ja0 aTTha saMvaccharAiM u0 dasa sAgarovamakoDAkoDIo dasa ya vAsasatAiM abAhA, jasokittinAmAe uccAgottassa evaM ceva, navaraM jaha0 aTTha muhuttA, aMtarAiyassa jahA nANAvaraNijassa, sesaesu savvesu ThANesu saMghayaNesu saMThANesu vaNNesu gaMdhesu ya jaha0 aMtosAgarovamakoDAkoDIo ukko0 jA jassa ohiyA ThitI bhaNitA taMbaMdhati, navaraM imaM nANataM abAhA abAhUNiyA Na vuccati, evaM ANupubbIte savvesiM, jAva aMtarAyassa tAva bhANitavvaM vR. 'beiMdiyANabhaMte! jIvA' ityAdi, atreyaMparibhASA-yasya 2 karmaNoyAyA sthitirutkRSTA prAgabhihitA tasyAH tasyAH mithyAtvasthityA saptatisAgaropamakoTIkoTIpramANayAmAgehate yallabhyate tatpaJcaviMzatyA guNyate guNitaM ca sat yAvadbhavati tAvatpalyopamAsaGghayeyabhAgahInaM dvIndriyANAM . bandhakAnAMjaghanyasthitiparimANaM tadevaparipUrNamutkRSTasthitiparimANaM, tadyathA-jJAnAvaraNapaJcakadarzanAvaraNanavakAsAtavedanIyAntarAyapaJcakAnAMtrayaH sAgaropamasya saptabhAgAH paJcaviMzatyA guNitAH, vastuvRttyApaJcaviMzataH sAgaropamANAMtrayaH saptabhAgAH palyopamAsaGkhayeyabhAgahInAjaghanyastitibandhaparimANaM, ta eva paripUrNA utkRSTamityAdi / trIndriyabandhacintAyAM tadeva bhAgalabdhaM paJcAzatA guNyate caturindriyabandhacintAyAM zatena asaMjJipaJcendriyacintAyAM sahasraNa, Aha ca karmaprakRtisaGgrahaNikAraH- "paNavIsA pannAsA sayaM sahassaM ca guNakAro / kamaso vigalaasannINa"miti tata etadanusAreNa sUtraM svayaM nigamanIyaM sugamatvAtnavaraM 'sAgarovamapaNNavIsAe tinnisattabhAgApaliovamassaasaMkhejjaibhAgeNaMUNagA' iti, atreyaMgaNitabhAvanA-paJcaviMzateH sAgaropamANAMsaptabhirbhAgehiyamANeyallabhyatetatriguNIkRtya palyopamAsaGkhyeyabhAgahInaM kriyate iti, evaM sarvatrApi yathAyogaM gaNitabhAvanA krttvyaa| saMjJipaJcendriyabandhakasUtre jJAnAvaraNIyAdikarmaNAM jaghanyataH sthitibandho'ntarmuhUrtAdiparimANaH kSapakasya svasvabandhacaramasamaye pratipattavyaH, nidrApaJcakAsAtavedanIyamithyAtvakaSAyadvAdazakAdInAMtukSapaNAdarvAk bandha iti teSAMjaghanyato'pyantaHsAgaropamakoTIkoTIpramANaH utkRSTo mithyAdRSTeH sarvasaGkilaSTasya, navaraM tiryagmanuSyadevAyuSAM svsvbndhkessvtivishuddhsyeti| iha saMjJipaJcendriyasUtre jJAnAvaraNIyAdikarmaNAMjaghanyasthitibandho'ntarmuhUdiparimANauktaH, sakasmin svamini labhyate iti jijJAsuH pRcchati mU. (544) nANAvaraNijjassaNaMbhaMte! kammassa jahannahitIbaMdhae ke0?, go0! annayare suhumasaMparAyate uvasAmae vA khavage vA esaNaMgo0! nAnAvaraNijassa kammassa jahannaThitIbaMdhate,
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 prajJApanAupAGgasUtram-2-23/2/-/544 tabbairitte ajahanne, evaM eeNaM abhilAvaNaM mohAuyavajANaM sesakammANaM bhANitavvaM, ' mohaNijassaNaM bhaMte ! kammassa jahannaThitIbaMdhate ke0?, go0! annayare bAdarasaMparAe uvasAevAkhavaevA esaNaMgo0! mohaNijjassa kammassa jahannaThitIbaMdhate, tavvatirite ajahanne, AuyassaNaMbhaMte! kammassa jahannaThitIbaMdhate ke0?, go0! jeNaMjIveasaMkheppaddhApaviThe savvaniruddhe se Aute, sese savvamahaMtIe AuyabaMdhaddhAe, tIse NaM AuyabaMdhaddhAe carimakAlasamayaMsi savvajahanniyaM Thii apajattApajattiyaM nivvatteti, esa NaM goyamA ! Auyakammassa jahannaThitIbaMdhate, tabbairite ajahanne / pR. nANAvaraNijassaNaMbhaMte! kammassa jahannaTiibaMdhaeke0?' ityAdi sugama,navaramanyatarasUkSmasaMparAya iti yaduktamaya vyAkhyAnaM kSapaka upazamako vA sUkSmasamparAyaH, iha jJAnAvaraNasya bandhaHkSapakasya upazamakasya cajaghanyato'ntarmuhUrtapramANastato'ntarmuhUrttatvAvizeSAt upazamako vAkSapako vA ityuktam, anya(thA')trApi kSapakApekSayA upazamakasya bandho dviguNo veditavyo, yata Aha karmaprakRtisaGgrahaNikAraH-'khavaguvasAmagapaDivayamANo duguNotahiM tahiM baMdho' iti, tatovedanIyasya sAmparAyikabandhacintAyAMjaghanyaHsthitibandhaH kSapakasya dvAdazamuhUrtAupazamakasya caturviMzatiH, nAmagotrayojaghanyataHkSapakasyASTau muhUrtAupazamakasya SoDaza, paraMupazamakasyApi jaghanyato bandhaH zeSabandhApekSayA sarvajaghanya iti tatsUtreSvapi 'annayare suhuma-saMparAe uvasAmae vA khavage vA' iti vaktavyaM, tathA ca vakSyati___ "eeNaM abhilAveNaM mohAuvajANaM sesakammANaM bhANiyavvaMti upasaMhArasUtre 'tavvairitte ajahanne iti tadvyatiriktaH-kSapakopazamakasUkSmasamparAyavyatirikto jano'jaghanyasthitibandhakaH, AyurbandhakasUtre 'jeNaMjIve asaMkhippaddhApaviDhe' ityAdi, iha dvividhA jIvAHsopakramAyuSo nirupakramAyuSazca, tatra devA nairayikA asaGkhyevarSAyuSastiryagmanuSyAH saGkhayeyavarSAyuSo'pyuttamapuruSAzcakravAdayazcaramazarIriNazcanirupakramAyuSa eva, zeSAstusopakramAapi nirupakramA api, uktaMca "devA neraiyA vA asaMkhavAsAuyA ya tirimnnuyaa| uttamapurisA ya tahA caramarIrA ya niruvkmaa|| // 2 // sesA saMsAratyA bhaiyA sovakamA va iyare vaa| sovakkamaniruvakkamabheo bhaNio smaasennN||" tatra devA nairayikA asaGkhyeyavarSAyuSastiryagmanuSyAzca SaNmAsAvazeSAyuSaH pArabhavikAyurbandhakAeva, ye punastiryagmanuSyAH saMkhyeyavarSAyuSo'pinirupakramAyuSaste niyamAtribhAgAvazeSAyuSaH parabhavAyurbadhnanti, ye tu sopakramAyuSaste syAtribhAgAvazeSAyuSastribhAgatribhAgAvazeSAyuSo yAvadasajhepyAddhApraviSTA iti, tata Aha jeNaM jIve' ityAdi, yo Namiti vAkyalakAre jIvo'saGkapyAddhApraviSTaH tribhAgAdinA prakAreNayA saGketuMna zakyatesAasajhepyAsAcAsau addhAcaasaGkepyAddhAtAMpraviSTaH AyurbandhanivartanamAtra eva kAlaH tasyAnti na parato jIvanakAla iti bhAvaH, etadeva spaSTataramAha 'sese savvamahaMtIeAuyabaMdhaddhAe' iha sarvamahatI AyurbandhAddhAaSTAkarSapramANAtasyAH For Pri
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ 201 padaM-23, uddezakaH-2, dvAraMzeSaH-ekAkarSapramANA tAvanmAnaM sarvaniruddhaM tasyAyurvartate iti bhAvaH tato'sajhepyAddhApraviSTaH sa itthaMbhUtaH tasyA-AyurbandhAddhAyAzcaramakAlasamaye-caramakAlAvasare ekAkarSapramANe, ihacaramasamayakAlagrahaNena naparamaniruddhaH samayaH parigRhyante kintu yathoktarUpaHkAlastato hInena kAlenAyurbandhasyAsambhavAt, yata uktaM prAk vyutkrAntipade ___"jIvANaM bhaMte ! ThiinAmanihattAuyaM kaihiM AgarisehiM pakarei?, go0 ! jaha0 ekkeNaM ukkoseNaM aTTahiM AgarisehiM' iti, ekena cAkarSaNAyurnivartayati sarvajaghanyaM, yata Aha'savvajahanniyaMmiti, sarvajaghanyAM-sarvaladhvIM sthitimiti gamyate, nivartayati banAtIti bhAvaH, kiMviziSTAmityAha-'paryAptAparyAptikAM' shriirendriypryaaptinirvtoncchvaaspryaaptynirvrtnsmrthaaN, kathametat avaseyaM yatsarvajaghanyAmapi sthitiM nivartayatijIvaH zarIrendriyaparyAptinivartanasamA~ na tato hInatarAM iti cet, ucyate yuktivazAt, tathAhi-iha sarva eva dehinaH parabhavAyurbaddhA priyante nAnyathA, parabhavAyuSazca bandha audArike vaikriye AhArake vA yoge vartamAnasya na kArmaNe audArikAdimizre vA, tathA cAha mUlaTIkAkAraH__. "jeNorAliyAINaM tiNhaM sarIrANaM kAyajoge vaTTamANo AuyabaMdhago, na kammae orAliimisse vA" iti, audArikAdikAyayogazca viziSTo bhavati zarIrendriyaparyAptayA, na kevalaM zarIraparyAptayAparyAptasya, tataetatsiddhaM-zarIraparyAptayAindriyaparyAptayA caparyAptasya maraNaMnAnyatheti, sarvajaghanyApi sthiti nirvarttayati zarIrendriyaparyAptinivartanasamarthAM na tato'pi hInatarAmiti, 'esa NaM goyame'tyAdhupasaMhAravAkyam / tadevamukto jaghanyasthitibandhakaH, sampratyutkRSTasthitibandhake pRcchati mU. (545) ukkosakAladvitIyaMNaM bhaMte! nAnAvaraNijaM kiM neraiobaMdhatitirikakhajoNio baMdhai tirikkhajoNiNI baMdhai maNusso baMdhai maNussiNI baMdhai devo baMdhai devI baMdhai?, go0 ! neraiovi baMdhai jAva devIvi baMdhai, kerisae NaM bhaMte ! neraie ukkosakAlaThiiyaM nANAvaraNijaM kammaM baMdhai ?, go0 ! saNNI paMciMdie savvAhiM pajjattIhiM pajjatte sAgAre jAgare sutto(to)vautte micchAdiTThI kaNhalese ya ukkosasaMkiliTThapariNAme IsimajjhimapariNAme vA, erisae NaM go0 ! neraie ukkosakAlaTThitiyaM nANAvaraNijaM kammaM baMdhati, / kerisae NaM bhaMte ! tirikkhajoNie ukkosakAlaThitIyaM nANAvaraNijaM kammaM baMdhati ?, go0 ! kammabhUmae vA kammabhUmagapalibhAgI vA saNNI paMcedie savvAhiM pajjattIhiM pajattae sesaMtaM ceva jahA neraiyassa, evaM tirikkhajoNiNIvi maNUsevi maNUsIvi, devadevI jahA neraie, evaM AuyavajjANaM sattaNhaM kmmaannN| ukkosalakAlaThitIyaMNaMbhaMte! AuyaM kammaM kiM neraio baMdhati jAva devI baM0?, go0 ! no neraio baMdhai, tirikkhajoNibaMdhati, notirikkhajoNiNI baMdhati, maNussevibaMdhati maNussIvi baMdhati, no devo baMdhai no devI baMdhai, kerisae NaM bhaMte ! tirikkhajoNite ukkosaThitIyaM AuyaM kammaMbaMdhaMti?, go0! kammabhUmae vA kammabhUmagapalibhAgI vA saNNI paMciMdie savvAhiM paJjattIhiM pajjattae sAgAre jAgare suttovautte micchaddiTThI paramakaNhalese ukkosasaMkiliTThapariNAme, erisae NaMgo0 ! tirikkhajoNite ukkosakAladvitIyaM AuyaM kammaM baMdhati,
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAupAGgasUtram-2-23/2/- /545 kerisae NaM bhaMte! maNUse ukkosakAlaTThitIyaM AuyaM kammaM baMdhati ?, go0 ! kammabhUmae vA kammabhUmagapalibhAgI vA jAva sutto (to) vautte sammaddiTThI vA micchaddiTThI vA kaNhalese vA sukkalese vA nANI vA annANI vA u0 saMkiliTThapariNAme vA asaMkiliTThapariNAme vA tappAuggavisujjhamANapariNAme vA erisae NaM go0 ! maNUse ukkosakAladvitIyaM AuyaM kammaM baMdhati, kerisayA NaM bhaMte! maNusI ukkosakAlaTThiiyaM AuyaM kammaM baMdhai ?, go0 ! kamamabhUmiyA vA kammabhUmagapalibhAgI vA jAva suttovauttA sammaddiTThI sukkalesA tappAuggavisujjhamANapariNAmA, erisiyA NaM gotamA ! maNUsI ukkosakAlaTThiiyaM AuyaM kammaM baMdhiti, aMtarAiyaM jahA nANAvaraNijaM vR. 'ukkosakAlaThiiyaM NaM bhaMte! nANAvaraNijjaM kammaM kiM neraio baMdhai' ityAdisa, sugamaM, nairayikasUtre 'sAgAra' iti sAkAropayuktaH 'jAgare' iti jAgrat nArakANAmapi kiyAnapi nidrAnubhavo'sti tata uktam- 'jAgra' diti 'sutto (to) vautte' iti zrutopayuktaH sAbhilApatrAnopayukta iti bhAvaH / tiryagyonikasUtre 'kammabhUmagapalibhAgI ca' karmabhUmagAH- karmabhUmijAtAsteSAM pratibhAgaH-sAdhzyaM tadasyAstIti karmabhUmagapratibhAgI karmabhUmagasadaza ityarthaH, ko'sAviti cet, ucyate, yA karmabhUmijA tiryakstrI garbhiNI satI kenApyapahatyAkarmabhUmau muktA tasyA jAtaH karmabhUmagasadaza ityarthaH anye tu vyAcakSate - karmmabhUmaga eva yadA kenApyakarmabhUmau nIto bhavati tadA sa karmabhUmagapratibhAgI vyapadizyate iti / 202 utkRSTasthitikAyurbandhacintAyAM nairayikatiryagyonikastrIdevadevInAM pratiSedhaH, tAsAmutkRSTasthitiSu narakAdiSUtpattyabhAvAt, manuSyasUtre 'sammaddddiTThI vA micchAdiTThI vA' iti, iha dve utkRSTe AyuSI, tadyathA - saptamanarakapRthivyAyurbadhnAti tadA midhyAdRSTiH, yA punaranuttarasurAyustadA samyagdaSTiH, 'kaNhalese vA'' nArakAyurbandhakaH 'sukkalese vA' iti anuttarasurAyurbandhakaH samyagdRSTipramattayatiH, utkRSTasaGkilaSTapariNAmo nArakAyurbandhakastAtprA yogyavizudhyamAnapariNAmo' nuttarasurAyurbandhakaH, mAnuSI tu saptamanarakapRthivIyogyamAyurna badhnAti anuttarasurAyustu badhnAtIti tatsUtre sarvaM prazastaM jJeyaM, iha ativizuddha Ayurbandhameva na karotIti tatprAyogyagrahaNaM, zeSaM kaNThyam // padaM - 23, uddezakaH - 2 samAptaH padaM - 23 - samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA prajJApanAupAGgasUtre trayoviMzatitamapadasya malayagiriAcAryeNa viracitA TIkA parisamAptA / padaM - 24 karmabandhaH - vR. vyAkhyAtaM trayoviMzatitamaM padaM, samprati caturviMzatitamamArabhyate tasya cAyamabhisambandhaH-ihAnantarapade karmabandhAdirUpaH pariNAmavizeSazcintitaH, sa eva vakSyamANeSvapi caturSu padeSu kvacit cintyate, tatra caturviMzatitamasya padasyedamAdi sUtram mU. (546) kati NaM bhaMte! kammapagaDIo pannattAo ?, go0 ! aTTha kammapagaDIo
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-24, uddezakaH-, dvAraM 203 pannattAo, taM0-nANAvaraNijjaM jAva aMtarAiyaM, evaM neraiyANaM jAva vemaanniyaannN| jIveNaMbhaMte! nANAvaraNijaMkammaMbaMdhamANe kati kampapagaDItobaMdhai?, go0! sattavihabaMdhae vA aTTaviha0 chavihabaMdhate vA, neraieNaMbhaMte! nANAvaraNijaMkammaMbaMdhamANe kati kammapagaDIto baMdhati?, go0 ! sattavihabaMdhae vA aTTaviha0, evaM jAva vemANite, navaraM maNusse jahA jIve, . jIvA NaM bhaMte ! nANAvaraNizaM kammaM baMdhamANA kati kammapagaDIo baMdhati?, go0 ! savvevi tAva hojA sattavihabaMdhagA ya aTThavihabaMdhagA ya ahavA sattavihabaMdhagAya aTThavibaMdhagAya chabihabaMdhage ya ahavA sattavihabaMdhagA ya aTThavihabaMdhagA ya chavihabaMdhagA ya, neraiyA NaM bhaMte ! nANAvaraNijaMkamaMbaMdhamANA kati kammapagaDItobaMdhaMti ? go0! sabvevitAva hojjA sattavibaMdhagA ahavA sattavihabaMdhagA ya aTThavihabaMdhage ya, ahavA sattavihabaMdhagA ya aTTavihabaMdhagA ya tinni bhaMgA, evaM jAva thaNiyakumArA, puDhavikAiyA NaM pucchA, go0 ! sattavihabaMdhagAvi aTTavihabaMdhagAvi evaM jAva vaNapphaikAiyA, vigalANaM paMciMdiyatirikkhajoNiyANaMtiyabhaMgo sabvevitAva hojja sattavihabaMdhagAahavA sattavihabaMdhagA ya aTThavihabaMdhage ya ahavA sattavihabaMdhagA ya aTThavihabaMdhagA ya, maNUsA NaM bhaMte ! nANAvaraNijjassa pucchA, go0 ! savvevi tAva hojjA sattavihabaMdhagA 1 ahavA sattavihabaMdhagAya aTThavihabaMdhageya2 ahavA satavihabaMdhagAya aTThavihabaMdhagAya 3 ahavA sattavihabaMdhagAyachabihabaMdhae ya4 ahavA sattavihabaMdhagA yachavihabaMdhagAya 5 ahavA sattavihabaMdhagAyaaTThavihabaMdhageyachabihabaMdhageya 6ahavA sattavihabaMdhagAyaaTThavihabaMdhageyachabihabaMdhagA ya 7 ahavA sattavihabaMdhagA ya aTTavihabaMdhagA ya chabbihabaMdhage ya 8 ahavA sattavihabaMdhagA ya aTTavihabaMdhagAya chavvihabaMdhagA ya 9 evaM ete nava bhaMgA, sesA vANamaMtarAdiyA jAva vemANitA jahA neraiyA sattavihAdibaMdhagA bhANitA tahA bhANitavvA, evaMjahA nANAvaraNaMbaMdhamANA jahiM bhaNitAdasaNAvaraNaMpibaMdhamANA tahiM jIvAdIyA egattapohuttehiMbhANitabbA, veyaNijaMbaMdhamANejIvekati0?, go0! sattavihabaMdhae vA aTTavihabaMdhae vA chabihabaMdhae vA egavihabaMdhae vA, evaM maNUsevi sesA nAragAdIyA sattaviha0 aTThavihabaMdhagA jAva vemANite, jIvA NaM bhaMte ! vedaNijjaM kammaM pucchA, go0 ! savvevi tAva hojA sattavihabaMdhagA ya aTTavihabaMdhagA ya egavihabaMdhagA ya chavvihabaMdhae ya ahavA sattavihabaMdhagA ya aTThavihabaMdhagA ya egavihabaMdhagAyachabbihabaMdhagAyaavasesA, nAragAdIyAjAva vemANitAjahiM nANAvaraNaMbaMdhaMti tahiM bhANievaM maNUsA NaM bhaMte ! vedaNijjaM kammaM baMdhamANA kati kammapagaDIto baMdhati ? go0 ! savvevi tAva hojA sattavihabaMdhagAya egavi0 1 ahavA sattavihabaMdhagAyaegavi0 aTThavihabaMdhage yara ahavA sattavihabaMdhagAdha gavihabaMdhagAyaaTThavi03 ahavA sattavihabaMdhagAya egavihabaMdhagA ya chabihabaMdhage ya 4 ahavA sattavihabaMdhagA ya egaviha0 chabiha0 5 ahavA sattavihabaMdhagA ya egavi0 aTThavihabaMdhateyachabbihabaMdhateya 6ahavA sattavihabaMdhagAyaegavihabaMdhagAyaaTThavihabaMdhate ya chabihabaMdhagA ya 7 ahavA sattavihabaMdhagA ya egavi0 gA ya aTTavihabaM0 chavcihabaMdhage ya8 ahavA sattavihabaMdhagA ya egavi0 aTThavi0 chabihabaM09 evaM ee nava bhaMgA bhANiyavvA,
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 prajJApanAupAGgasUtram-2-24/-/-/546 - mohaNijaM baMdhamANe jIve kati0?, go0 ! jIvegiMdiyavajjo tiyabhaMgo, jIvegiMdiyA sattavihabaMdhagAvi aTTavihabaMdhagAvi, jIveNaMbhaMte! AuyaM kammaMbaMdhamANe kati kamma0 ? go0! niyamA aTTha, evaM neraie jAva vemANie evaM puhutteNavi, - nAmagoyaaMtarAiyaMbaMdhamANe jIve kati0?, go0 ! jIvA nANAvaraNijjaM baMdhamANe jAhiM baMdhati tAhiM bhANitabbo, evaM neraievi, jAva vemANie, evaM puhutteNavibhANiyavvaM / / (pannavaNAe bhagavaIe cauvIsatimaM payaM samatta) , vR. 'kaiNaM bhaMte! kammapagaDIopannattAo' ityAdi, prAgupanyastasyAlApakasyehopanyAso vizeSAbhidhAnArthaH, evamuttareSvapi padeSubhAvanIyaM, saMprati kiMkarmabanankAni karmANibadhnAtIti bandhasambandhaM citintayiSuH prathamato jJAnAvaraNIyena saha sambandhaM cintayati-'jIve NaM bhaMte ! nANAvaraNijaM kammaM baMdhamANe kai kammapagaDIo baMdhai' ityAdi sugamaM, navaraM saptavidhabandhaka AyurbandhakAbhAvakAle aSTavidhabandhaka Ayurapi badhnan SaDvidhabandhako mohAyurabandhAbhAve, sa ca sUkSmasamparAyaH, uktNc||1|| "sattavihabaMdhagA hoti pANiNo AuvajjagANaM tu| taha suhumasaMparAyA chavvihabaMdhA viNiddiTThA / mohAuyavajANaM payaDINaM te u baMdhagA bhnniyaa||" ekavidhabandhakastuna labhyate, ekavidhabandhakA hi upazAntakaSAyAdayaH, tathA coktam ____ "uvasaMtakhINamohA kevaliNo egavihabaMdhA / te puNadusamayaTTiiyassa baMdhakA na uNa saMparAyassa // " nacopazAntakaSAyAdayojJAnAvaraNIyaM karmabadhnanti, tadbandhasya sUkSmasamparAyacaramasamaya eva vyavacchedAt, kintu kevalaM sAtavedanIyamiti / / etadeva nairayikAdidaNDakakrameNa cintayati-'neraieNaM bhaMte!' ityAdi, iha manuSyavarjeSu zeSeSu padeSu sarveSvapi dvAveva bhaGgako draSTavyau saptavidhabandhako vA aSTavidhabandhako vA iti, na tu tRtIyaH SaDvidhabandhakaiti, teSu sUkSmasamparAyaguNasthAnAsambhavAt, manuSyapadeSutrayo'pivaktavyAH, tatra sUkSmasamparAyatvasambhavAt, tathA cAha-'evaM jAva vemANie, navaraM maNUse jahA jIve' iti / ukta ekatvena daNDakaH, samprati bahutvenAha __jIvANaMbhaMte' ityAdi, iha jIvAH saptavidhabandhakAH aSTavidhabandhakAzca sadaiva bahutvena labhyanye, SaDvidhabandhakastu kadAcitsarvathA nA bhavati, SaNmAsAn yAvat utkarSatastadantarasya pratipAdanAt, yadApilabhyate tadApijaghanyapadeeko dvau vA utkarSato'STAdhikaMzataM, trayadaiko'pi nalabhyate tadA prathamo bhaGgaH, yadA tveko labhyatetadA dvitIyo, bahUnAM lAbhe tutRtIya iti, nairayikAH SaDvidhabandhakA na bhavanti aSTavidhabandhakA api kAdAcitkAH, tatra yadaiko'pyaSTavidhabandhako na labhyate tadA sarve'pi tAvad bhaveyuH saptavidhabandhakA iti prathamo bhaGgaH, yadA tveko'TavidhabandhakastadA dvitIyo yadAtubahavastadAtRtIya iti, etadeva bhaGgatrikaMdazasvapibhavanapatiSu bhAvanIyaM, pRthivyAdiSupaJcasusaptavidhabandhakAapi aSTavidhabandhakA apItyeka eva bhaGgo'STavidha
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ 205 padaM-24, uddezakaH-, dvAraMbandhakAnAmapi sadaiva teSu bahutvena labhyamAnatvAt, dvitricaturindriyatiryakpaJcendriyasUtreSubhaGgatrikaM nairavikavat, manuSyasUtre bhaGganavakamaSTavidhabandhakasya Savidhabandhakasya ca kadAcit sarvathApyabhAvAt, tatrASTavidhaSaDvibandhakAbhAve sarve'pitAvadbhaveyuH saptavidhabandhakA itiprathamo bhaGgaH, saptavidhabandhakAnAM sadaiva bahutvena prApyamANatvAt, ekASTavidhabandhakabhAve dvitIyaH saptavidhabandhakAzcASTavidhabandhakazca, bahyaSTavidhabaMdhakabhAve tRtIyaH saptavadhabandhakAzcaSTavidhabaMdhakAzca, evamevASTavidhabandhakAbhAveSaDvidhabandhakapAdenApyakatvabahutvAbhyAM dvau bhaGgAvitidvikasaMyogecatvAro bhaGgAH, trikasaMyoge'pyaSTavidhabandhakaSaDvidhabandhakapadayoH pratyekamekavacanabahuvacanAbhyAM catvAra iti sarvasaGkhyathA nava, vyantarajyotiSkavemAnikA nairayikavat, yathA jJAnAvaraNIyaM cintitaM tathA darzanAvaraNIyamapi cintayitavyaM, vedanIyacintAyAM ekavidhabandhaka eva iti upazAntamohAdi, zeSaM prAgvat, manuSyapadaviSayacintAyAmapi ta eva prAgaktA nava bhaGgAH, saptavidhabandhakAnAmekavidhabandhakAnAM ca sadaiva bahutvenAvasthitatayA bhaGgAntarAsambhavAt, mohacintAyAMjIvapade pRthivyAdiSupadeSuca pratyekaMeka eva bhaGgaH-saptavidhabandhakA api aSTavidhavandhakA apIti, ubhayeSAmapi sadaiva bahutvena labhyamAnatvAt, SaDvidhabandhakastumohanIyabandhako na bhavati, mohanIyabandho hyanivRttibAdarasamparAyaguNasthAnakaMyAvat, SaDvidhabandhakastu sUkSmasaMparAya iti, Ayurbandhakasat niyamAdaSTavidhabandhaka iti tacintAyayamekavacane bahuvacane ca sarvatrAbhaGgaka, nAmagotrAntarAyasUtrANi jJAnAvaraNIyasUtravat / / padaM - 24 - samAptam [padaM-25 - "karmavedaH" vR. samprati paJcaviMzatitamamArabhyate, tatra cedamAdisUtram mU. (547) kati NaMbhaMte ! kammapagaDIo paM0?, go0! aTTha kammapagaDIto pannattAo taM0-nAnAvaraNijjaM jAva aMtarAiyaM, eva neraiyANaM jAva vemANiyANaM, jIveNaMbhaMte ! nANAvaraNijaM kammaMbaMdhamANe kati kammapagaDIto vedeti?, go0! niyamA aTTha kammapagaDIto vedeti, evaM neraie jAva vemANie, evaM puhutteNavi, evaM vedaNijavajaM jAva aMtarAiyaM / jIve NaM bhaMte ! vedaNijaM kammaM baMdhamANe kati kammapagaDIto vedeti ?, go ! sattavihavedae vA aTThavihavedae vA chaubihavedae vA, evaM maNUsevi, sesA neraiyAti egatteNa puhutteNavi niyamA aTTa kammapagaDIo vedaMti jAva vemANiyA, jIvA NaM bhaMte ! vedaNijaM kammaM baMdhamANA kati kammapagaDIto vedeti ?,go0 ! savvevi tAva hojjA aTThavihavedagAyacaubvihavedagA ya? ahavAaTThavihavedagAyacaubiha0 sattavihavedage ya 2 ahavA aTThAvahavedagA ya caubvi0 sattavi0 3, evaM maNUsAvi bhANiyavvA // (pannavaNAe bhagavaIe kammavedanAmaM paNavIsatimaM payaM samattaM) vR. 'kai NaM bhaMte kammapagaDIo' ityAdi gatArthaM, samprati kiM karma badhnan kati karmaprakRtIrvedayate iti cintayati 'jIveNaM bhaMte!' ityAdi sugama, vedanIyasUtre 'sattavihaveyae vA aTTavihaveyae(yA) vA' iti, saptavidhavedaka upazAntamohaH kSINamohovA, tayormohanIyodayAbhAvAt,
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAupAGgasUtram - 2-25/-/-/547 aSTavidhavedakA mithyAdRSTayAdayaH sUkSmasamparAyAntAH, teSAmavazyamaSTAnamapi karmaNAmudayabhAvAt, caturvidhavedakaH sayogikevalI, tasya ghAtikarmacatuSTayodayAbhAvAt, bahuvacane saptavidhavedakAH kAdAcitkA iti bhaGgatrayam / padaM - 25 - samAptam 206 padaM - 26-karma "veda-bandha" vR. adhunA SaDviMzatitamamArabhye, tatra cedamAdisUtram mU. (548) kati NaM bhaMte! kammapagaDIo pannattAo, go0 ! aTTha kammapagaDIo pannattAo, taM0- nANA0 jAva aMtarAiyaM, evaM neraiyANaM jAva vemANiyANaM, jIve NaM bhaMte! nANAvaraNijjaM kammaM vedemANe kati kammapagaDIo baMdhati ?, go0 ! sattavihabaMdha vA aTThavihabaMdha vA chavvihabaMdhae vA egavihabaMdhae vA, neraie NaM bhaMte! nANAvaraNijjaM kammaM vedemANe kati kamma0 baMdhati ?, go0 ! sattavihabaMdhae vA aTThavi0, evaM jAva vemANite, evaM maNUse jahA jIve, jIvA NaM bhaMte! nANAvaraNijjaM kammaM vedemANA kati0! kamamapagaDIto baMdhaMti !, go0 ! savvevi tAva honA sattavihabaMdhagA ya aTThaviha0 1 ahavA sattavihabaMdhagA ya aTThavihabaMdhagA ya chavvihabaMdhage ya 2 ahavA sattavihabaMdhagA ya aTThavihabaMdhagA ya chavvihabaMdhagA ya chavvihabaMdhagA ya 3 ahavA sattavihabaMdhagA ya aTThavihabaMdhagA ya egavihabaMdhae ya 4 ahavA sattavihabaMdhagA ya aTTavihabaMdhagA ya egavihabaMdhagA ya 5 ahavA sattavihabaMdhagA ya aTThavi0 chavvihabaMdhae ya egavihabaMdhae ya 6 ahavA sattavihabaMdhagA ya aTThavi0 chavvihabaMdhae ya egavihabaMdhagA ya 7 ahavA sattavihabaMdhagA ya aTThavi0 chavviha0 egavihabaMdhae ya 8, ahavA sattavihabaMdhagA ya aTTa0 chaviha0 egaviha0 9, evaM ete nava bhaMgA, avasesANaM egiMdiyamaNUsavajjANaM tiyabhaMgo jAva vemANiyANaM, egiMdiyANa sattavihabaMdhagA ya aTThavihabaM0, maNUsANaM pucchA, go0 ! savvevi tAva hojjA sattavihabaMdhagA 9 ahavA sattavihabaMdhagA ya aTThavihabaMdhage ya 2 ahavA sattavihabaMdhagA ya aTThavihabaMdhagA ya 3 ahavA sattavihabaMdhagA ya chavvihabaMdhae ya 4, evaM chavvihabaMdhaeNavi samaM do bhaMgA, egavihabaMdhaeNavi samaM do bhaMgA, ahavA sattavihabaMdhagA ya aTThavihabaMdhae ya chavvihabaMdhae ya cabhaMgo 9 ahavA sattavihabaMdhagA ya aTThavihabaMdhae ya egavihabaMdhage ya caubhaMgo 2, ahavA sattavihabaMdhagA ya chavvihabaMdhae ya egavihabaMdhae ya caTaubhaMgo 3 ahavA sattavihabaMdhagA ya aTThavihabaMdhae ya chavvihabaMdhae ya egavihabaMdhae ya bhaMgA aTTha, evaM ete sattAvIsaM bhaMgA, evaM jahA nANAvaraNijjaM tahA daMsaNAvaraNijjaMpi aMtarAiyaMpi, jIve NaM bhaMte! vedaNijjaM kammaM vedemANe kati kammapagaDIto baMdhati ?, go0 ! sattavihabaMdhate vA aDavihabaMdhate vA chavvihabaMdhae vA egavihabaMdhae vA abaMdhevA, evaM maNUsevi, avasesA nArayAdIyA sattavihabaM0 aTThavihabaM0 evaM jAva vemANitA / jIvA NaM bhaMte! vedaNijjaM kammaM vedemANA kati0 baMdhaMti ?, go0 ! savvevi tAva hojjA sattavihabaMdhagA ya aTThAvihabaMdhagA ya egavihabaMdhagA
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-26, uddezakaH-, dvAraM 207 ahavAsattavihabaMdhagAyaaTThavi0 egavi0 chabbihabaMdhageya, ahavA sattavihabaMdhagAya aTTavihabaMdha0 egavihabaMdha0 chavihabaMdhagA ya, abaMdhageNavi samaMdo bhaMgA bhANitavvA, ahavA sattavihabaMdhagA ya aTThavihabaMdha0 egavihabaMdha0 chabbihabaMdhageya abaMdhage ya caubhaMgo, evaM ee nava bhaMgA, egidiyANaM abhaMgataM, nAragAdINaM tiyabhaMgA jAva vemANiyANaM, navaraM maNUsANaM pucchA, savvevi tAva hojA sattavihabaMdhagA egavihabaMdhagA ya ahavA sattavihabaMdhagA ya egavihabaMdhagA ya chavvihabaMdhate ya aTThavihabaMdhadhate ya abaMdhate ya, evaM ete sattAvIsaM bhaMgA bhANitavvA, evaM jahA vedaNijaMtahA AuyaM nAmaM goyaM ca bhANitavvaM, mohaNijaM vedemANe jahA nANAvaraNijaMtahA bhANiyavvaM / / vR. 'kati NaM bhaMte ! ityAdi gatArthaM, samprati kiM karma vedayamAnaH kAH karmaprakRtIbaMdhAtItyudayena saha bandhasya sambandhaM cicintayiSuridamAha 'jIve NaM bhaMte ! nANAvaraNinaM kammaM veemANe kai kammapagaDIo baMdhai' ityAdi sugama, navaraM jJAnAvaraNIyaM karma vedayamAna ekavidhabandhakaH upazAntamohaH kSINamoho vA na tu sayogikevalI, tasya jJAnAvaraNIyodayAbhAvAt, bahuvacanacintAyAM SaDvidhabandhakAH sUkSmasamparAyA ekavidhabandhakAupazAntamohakSINamohAH kAdAcitkA ekatvAdinAcabhAjyA ityubhayeSAmapyabhAve saptavidhabandhakAapiaSTavidhabandhakA apItyeko bhaGgo, dvayAnAmapi sadaiva bahutvena labhyamAnatvAt, tataH SaDvidhabandhakapadaprakSepe ekavacanabahuvacanAbhyAM dvau bhaGgI, evameva dvau bhaGgAveka vidhabandhakaprakSepe'pi, ubhayorapi yugapat prakSepe pUrvavaJcatvAra iti sarvasaGghayayA nava, nairayikAdiSutupadeSvakendriyamanuSyavarjeSubahuvacanacintAyAM bhaGgatrikaM, aSTavidhabandhakAnAM kAdAcitkatayA ekatvAdinA bhAjyatayA ca labhyamAnatvAt, ekendriyeSvabhaGgaka, saptavidhabandhakA aSTavidhabandhakA apIti, ubhayeSAmapi sadA bahutvena prApyamANatvAt, manuSyeSutusaptaviMzatirbhaGgAH aSTavidhabandhakaSaDvidhavandhakaekavidhabaMdhakAnAM kAdAcitkatayA ekatvAdinA bhAjyamAnatayA labhyamAnatvAt, tatrAmISAmabhAve saptavidhabandhakA ityeko bhaGgaH, tato'STavidhabandhakapadaprakSepe ekavacanabahuvacanAbhyAM dvau dvau, SaTvidhabandhakaprakSepedvau, ekavidhabandhakaprakSepesati sapta, tato'STavidhabandhakaSaDvidhabandhakapadaprakSepe catvAraH, aSTavidhabandhakaikavidhabandhakapadaprakSepe catvAraH, SaDvidhabandhakaekavidhabandhakapadaprakSepe'pi catvAraH, ekonaviMzatiH, tato'STavidhabandhakaSavidhabandhakaikavidhabandhakapadAnAM yugapat prakSepe'STAviti saptaviMzatiH, vedanIyasUtre ekavidhabandhakaH sayogikevalyapi, tasyApi vedanIyodayabandhasambhavAt, abandhako'yogikevalI, tasya yogAbhAvato vedanIyaMvedayamAnasyApitadvandhAsambhAvAd, vedanIyasUtre ekavacanabahuvacanacintAyAM jIvapade nava bhaGgAH, tatra saptavidhabanaadhakASTavidhabandhakaikavidhabandhakAnAM sadaiva bahutvena labhyamAnatvAt bahuvacanAtmake itarapadadvayAbhAve ekaH, tataH SaDvidhabandhakapadaprakSepe ekavacanabahuvacanAbhyAM dvau evameva dvAvekavidhabandhakapadaprakSepa catvAra ubhayapadaprakSepe iti| ___ manuSyapadesaptaviMzatiH, tatra hisaptavidhabandhakA ekavidhabanadhakA ekena bahutvena sadAvasthitA itare tu trayo'pyaSTavidhabandhakAH SaDvidhabandhakAH abandhakAzca kAdAcitkA ekatvAdinA ca
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAupAGgasUtram-2-26/-/-/548 bhAjyAH, tatasteSAmabhAve saptavidhabandhakA apyekavidhabandhakA apItyeko bhaGgaH, , tato'STavidhabandhakapadaprakSepe ekavacanabahuvacanAbhyAM dvau dvau SaDvidhabandhakapadaprakSepe dvAvekavidhabandhakapadaprakSepe iti SaT, tathA trayANAM padAnAM trayo dvikasaMyogA ekaikasmin dvikasaMyoge ekavacanabahuvacanAbhyAM catvAra iti dvikasaMyoge dvAdaza trikasaMyoge 'STAviti sarvasaGkhyayA saptaviMzatiH evamAyurnAmagotrasUtrANyapi bhAvanIyAni, 208 mohavedanIyaM karma vedayamAno jIvaH saptavidhabandhako'STavidhabandhakaH SaDvidhabandhako vA, sUkSmasamparAyAvasthAyAmapi mohanIyavedanasambhavAt, evaM muSyapade'pi vaktavyaM, narakAdiSu tu padeSu saptavidhabandhako'STavidhabandhako vetyevaM vaktavyaM, sUkSmasamparAyatvAbhAvataH SaDvidhabandhakatvAsambhavAt, bahuvacanacintAyAM jIvapade bhaGgatrikaM, tatra sUkSmasamparAyAH kAdAcitkA itare ca dvaye sadaiva bahutvena labhyante iti SaDvidhabandhakapadAbhAve saptavidhabandhakA api aSTavidhabandhakA apItyeko bhaGgaH, tataH SaDvidhabandhakapadaprakSepe ekavacanabahuvacanAbhyAM dvAvetau bhaGgAviti, nairayikAdiSu stanitakumAraparyavasAneSu saptavidhabandhakAH sadA bahutvenAvasthitAH, aSTavidhabandhakAstu kAdAcitkA ekatvAdinA ca bhAjyA iti, aSTavidhabandhakapadAbhAve saptavidhabandhakA ityeko bhaGgaH, tato'STavidhabandhakapadaprakSepe ekavacanabahuvacanAbhyAM dvAviti, pRthivyAdiSu tu paJcasvapyabhaGgakaM saptavidhabandhakA api aSTavidhabandhakA apIti, ubhayeSAmapi teSu sadA bahutvena labhyamAnatvAt, dvitricaturindriyatiryakpaJcendriyeSu vyantarajyotiSkavaimAnikaSu ca nairayikavat bhaGgatrikaM, manuSyeSu nava bhaGgAH, tatra saptavidhabandhakA ityeko bhaGgastato'STavidhabandhakapadaprakSepe ekavacanabahuvacanAbhyAM dvau dvau SaDvidhabaMdhakapadaprakSepe ekavacanabahuvacanAbhyAM catvAraH ubhayapadaprakSepe iti, tathA cAha -- "mohaNijjaM veemANe jahA baMdhe nANAvaraNijjaM tahA bhaNiyavva' miti // padaM - 26 - samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA prajJApanAupAGgasUtre SaDviMzatitamapadasya malayagiriAcAryeNa viracitA TIkA parisamAptA / padaM - 27 - "karmaveda veda" vR. saMprati saptaviMzatitamamArabhyate, tatredamAdisUtram mU. (549) kati NaM bhaMte! kammapagaDIo paM0 ?, go0 ! aTTha, taM0 - nANA0 jAva aMtarAiyaM, evaM neraiyANaM jAva vemANiyANaM, jIveNaMbhaMte! nANAvaraNijjaM kammaM vedemANekati kammapagaDIto vedeti ?, go0 ! sattavihaveyae vA aTThavihaveyae vA, evaM maNUsevi, avasesA egatteNavi puhutteNavi niyamA aTTha kammapagaDIto vedeti jAva vemANiyA, jIvA NaM bhaMte! nANAvaraNijjaM vedemANA kati kammapagaDIto vedeti ?, go0 ! savvevi tAva hojjA aTThavihavedagA, ahavA aTThavihavedagA ya sattavihavedage ya ahavA aTThavihavedagA ya sattavi0, evaM maNUsAvi, darisaNAvaraNijjaM aMtarAiyaM ca evaM ceva bhANitavvaM, vedaNijjaM AuyanAmagottAtiM vedemANe
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM - 27, uddezaka:-, dvAraM - kati kammapagaDIo veeti ?, go0 ! jahA baMdhagavedagassa veyaNijjaM tahA bhANitavvANi, jIve NaM bhaMte! mohaNijjaM vedemANe kati kammapagaDIto vedeti ?, go0 ! niyamA aTTha kampapagaDIto vedeti, evaM neratie jAva vaimANite, evaM puhutteNavi (pannavaNAe bhagavaIe sattAvIsaimaM payaM samattaM) 209 vR. 'kaI NaM bhaMte!' ityAdi gatArtha, samprati kiM karma vedayamAnaH kati karmaprakRtirvedayate ityudayasyodayena saha sambandhaM cintayati 'jIve NaM bhaMte! nANAvaraNijjaM kammaM veemANe kai kammapagaDIo veei' ityAdi, tatra saptavidhavedaka upazAntamohaH kSINamoho vA tayormohanIyodayAsambhavAt zeSastu sUkSmasaMparAyAdiraSTavidhavedakaH, evaM manuSyapade'pi vAcyaM, nairayikAdayastu niyamAdaSTavidhavedakAH bahuvacanacintAyAM jIvapade manuSyapade ca bhaGgatrikaM, tatra sarve'pi tAvatad bhaveyuH aSTavidhavedakA ityeko bhaGgaH, tataH saptavidhavadakasyaikasya bhAve dvitIyo bahUnAM bhAve tRtIyaH, zeSeSu tu nairayikAdiSu padeSu abhaGgamaSTavidhavedakA iti, saptavidhavedakatvasya tatrAsambhavAt, evaM darzanAvaraNIyAntarAyasUtre'pi vaktavyaM, vedanIyasUtre jIvapade manuSyapade ca pratyekamaSTavidhavedako vA saptavidhavedako vA caturvidhavedako veti vaktavyaM, zeSeSu tu nairayikAdiSu aSTavidhavedaka ityekaH teSAmupazAntamohatvAdyavasthAsambhavAt, tatraiva vedanIyasUtre bahuvacanacintAyAM jIvapade manuSyapade ca pratyekaM bhaGgatrikaM, tatrASTavidhavedakAzcetyeko bhaGgaH eSa sarvathA saptavidhavedakAnAmabhAve, tataH saptavidhavedakapadaprakSepe ekavacanabahuvacanAbhyAM dvau bhaGgAviti, zeSeSu tu nairayikAdiSu sthAneSvabhaGgakaM aSTavidhavedakA iti, evamAyurnAmagotrasUtrANyapi bhAvanIyAni, mohanIyaM karma vedayamAno niyamAdaSTavidhavedaka iti, jIvAdiSu paJcaviMzatau padeSvekavacanacintAyAM bahuvacanacintAyaM ca sarvatrApi abhaGgakaM - aSTau karmaprakRtIrvedayate vedayante vA / / padaM - 27 - samAptam padaM - 28 - " AhAraM " vR. tadevamuktaM vedavedAkhyaM saptaviMzatitamaM padaM, samprapatyaSTAviMzatitamamArabhyate, tasya cAmabhisambandhaH-ihAnantarapade nArakAdigatisamApannAnAM karmavedanApariNAma uktaH, iha vAhArapariNAma iti, tatra ceme saGgrahaNigAthe mU. (550) saccittA 1 hAraTThI 2 kevati 3 kiM vAvi 4 savvato ceva 5 / katibhAgaM 6 savve 7 khalu pariNAme 8 ceva boddhavve // vR. 'sacittAhAraTThI' ityAdi prathamo'dhikAraH sacittapadopalakSitaH, sa caivam- 'neraiyA NaM bhaMte! kiM sacittAhArA acittAhArA ityAdi 1, dvitIya AhArArthina iti 2, tRtIyaH 'kevaiya'tti kiyatA kAlena AhArArthaH samutpadyate ityAdirUpaH 3, caturthaH kimAhAramAhArayantItipadopalakSitaH 4 paJcamaH sarvata itipadopalakSitaH, sa caivam- 'neraiyA NaM savvato pariNAmaMti' tyAdi 5 cevazabdaH samuccaye, 'kaibhAgaM 'ti gRhItAnAM pudgalAnAM katibhAgamAhArayantItyevamAdiH SaSTho'dhikAraH 6, 'tathA savve' iti yAn pudgalAn AhAratayA gRhNanti tAn kiM sarvAn - aparizeSAn AhArayanti 11 14
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 - prajJApanAupAGgasUtram-2-28/-1-1550 utAsarvAnityevamupalakSitaH saptamo'dhikAraH 7, tathA'STamo'dhikAraH pariNAmaH-pariNAmarUpo boddhavyaH, sacaivam-'neraiyANaMbhaMte! jepoggale AhArattAegeNhaMtiteNaMtesiMpuggalA kIsattAe bhujo 2 pariNAmaMtI'tyAdirUpaH 8, mU. (551) egidiyasarIrarAdI lomAhAro taheva mnnbhkkhii| etesiMtu padANaM vibhAvaNA hoti kAtavvA / vRnavamo'rthAdhikAraH ekendriyAnizarIrANi, sacaivam-'neraiyANaMbhaMte! kiMegidiyarIrAI AhAraitijAvapaMciMdiyasarIrAiMAhAraiti?'9, dazamo'dhikArolomAhAro-lomAhAravaktavyatArUpaH 10, ekAdazo manobhakSitavaktavyatArUpaH 11, "eesiM tu' ityAdi, eteSAM-sAmAnyato'nantaramuddiSTAnAM padAnAM-arthAdhikArANAM vibhAvanA-vistarataH prakAzanAnAma bhavatikartavyatA, suutrkaarvcnmett|prtijnyaatmevnirvaahyitukaamo 'yathoddezaM nirdeza' iti nyAyAt prathamAdhikAraM vibhAvayati -padaM-28, uddezakaH-1:mU. (552) neraiyA NaM bhaMte ! kiM ! sacittAhArA acittAhArA mIsAhArA ?, go0 ! no sacittAhArA acittAhArA no mIsAhArA, evaM asurakumArA jAva vemANiyA, orAliyasarIrA jAva maNUsA sacittAhArAvi acittAhArAvi miisaahaaraavi| neraiyANaM bhaMte ! AhAraTThI?, haMtA AhAraTThI, neraiyANaM bhaMte ! kevatikAlassa AhAraTTe samuppajati? go0! neraiyANaMduvidheAhArepa020-AbhoganivvattiteyaanAbhoganivvattitte ya, tattha NaMje se anAbhogani0 seNaM anusamayamavirahite AhAraTTe samuppajati, tattha NaMje se Abhogani0 se NaM asaMkhijasamatie aMtomuhuttite AhAraTTe samuppajati, neraiyA NaM bhaMte ! kimahAramAhAreti ?, go0 ! davvato anaMtapadesiyAtiM khettao asaMkhejapadesogADhAtiM kAlato annayarahiiyAtiM bhAvao vaNNamaMtAtiM gaMdhamaMtAI rasamaMtAI phAsamaMtAI, jAiMbhAvatovaNNamaMtAIAhAretitAiMkiMegavaNNAtiAhAreti jAva kiM paMcavaNNAI AhAreti?, go0 ! ThANamaggaNaM paDucca egavaNNAipi AhAreti jAva paMcavaNNAIpi AhAreti, vihANamaggaNaM paDucca kAlavaNNAIpi AhAreti jAva sukillAiMpi AhAreti, jAti vaNNato kAlavaNAtiM AhAreti tAI kiM egaguNakAlAI AhAreti jAva dasaguNakAlAI A0 saMkhija0 asaMkhijaguNakAlAiMA0 jAva anaMtaguNakAlAiMA0?, go0! egaguNakAlAiMpiA0 jAva anaMtaguNakAlAiMpi A0 evaM jAva sukillAI, evaM gaMdhatovirasatovi, : -jAI bhAvao phAsamaMtAI tAI no egaphAsAiM A0 no duphAsAiM A0 no tiphAsAI AhAreti cauphAsAiM AhAreMti, jAva aTThaphAsAipi A0, vibhAgamaggaNaM paDucca kakkhaDAipi A0 jAva lukkhAI, jAtiM phAsato kakkhaDAtiM A0 tAI kiM egaguNakakkhaDAI A0 jAva anaMtaguNakakkhaDAiM A0?, go0 ! egaguNakakkhaDAiMpi A0 jAva anaMtaguNakakkhaDAiMpi A0, evaM aTThavi phAsA bhANitavvA, jAvaanaMtaguNalukkhAipi A0, jAtibhaMte! anaMtaguNalukakhAiM A0 tAI kiM puTThAI A0 apuTThAI A0?, go0 ! puTThAiMA0 no apuTThAiM A0, jahA bhAsuddesae jAva niyamA chaddisiM A0,
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-28, uddezakaH-1, dvAra 211 -osannaM kAraNaMpaDuccavaNNaokAlanIlAtiM gaMdhaodubhiMgaMdhAtirasaotittarasakaDuyAI phAsaokakkhaDaguruyasIyalukkhAiMtesiMporANevaNNaguNegaMdhaguNe rasaguNe phAsaguNevipariNAmaittA paripIlaittA parisADaittA parividdhaMsaitAanne apubvevaNNaguNegaMdhaguNe rasaguNephAsaguNeuppAittA AyasarIrakhettogADhe poggale savvappaNayAe AhAraM aahaareti| - neraiyA NaM bhaMte ! savvao AhAreti savvao pariNAmaMti savvao UsasaMti savvao nIsasaMti abhikkhaNaMAhAreti abhikkhaNaMparINAmaMtiabhikkhaNaMUsasaMtiabhikkhaNaM nIsasaMti Ahaca AhAreti Ahacha paraNImeti Ahacca UsasaMti Ahacca nIsasaMti?, haMtA! go0 ! neraiyA savvato AhAreti evaMtaM ceva jAva Ahaccha nii0| neraiyANaM bhaMte! poggale AhArattAte giNhatiM te NaM tesiM poggalANaM seyAlaMsi katibhAgaM AhAreti katibhAgaM AsAeMti?, go0 ! asaMkhejatibhAgaMA0 anaMtabhAgaMassAeMti, neraiyA NaM bhaMte! je poggale AhArattAte giNhaMti te kiM sabbe AhAreti no sabve AhAreti?, go0 ! te sabve aparisesae AhAreti / neraiyA NaM bhaMte 1 je poggale AhArattAe giNhaMti te NaM tesiM poggalAkIsattAe bhujora pariNAmeti?, go0! sotiMdiyattAtejAva phAsiMdiyattAte anidvattAte akaMtattAe annihattAe amaNuNNatAe amaNAmattAte anicchiyattAte abhijjhittAe ahattAte no uddhattAe dukkhattAte no suhattAte etesiM bhujo 2 prinnmNti| vR. 'neraiyANaMbhaMte 1' ityAdi, nairayikA bhadanta ! kiMsacittAhArAH-sacittamAhArayantIti sacittAhArAH,evamacittAhArA mizrAhArA ityapi bhAvanIyaM, bhagavAnAha-'gautame'tyAdi, iha vaikriyazarIriNo vaikriyazarIraparipoSayogyAn pudgalAnAhArayanti, tecAcittA eva sambhavantina jIvaparigRhItA ityacittAhArA na sacittAhArA nApi mizrAhArAH, evamasurakumArAdayaH stanitakumArAparyavasAnA bhavanapatayo vyantarA jyotiSkA vemAnikAca veditavyAH, audArikazarIriNaH punaraudArikazarIraparipoSayogyAn pudgalAnAhArayanti, te ca pRthivIkAyikAdipariNAmapariNatA itisacittAhArAacittAhArA mizrAhArAzca ghaTante, tathA cAha-'orAliyasarIrA jAva maNUsA' ityAdi, audArikazarIriNaH pRthivIkAyikebhya Arabhya yAvanmanuSyAH, kimuktaM bhavati?-pRthivyaptedovAyuvanaspatirakUpAekendriyA dvitricatuHpaJcendriyA manuSyAzcaca etepratyeka sacittAhArA apyacittAhArA api mizrAhArA api vaktavyAH / uktaH prathamAdhikAraH, samprati dvitIyAdInaSTamaparyantAn saptAdhikArAn caturvizatidaNDakakrameNa yugapadabhidhitsuH prathamato nairayikANAmabhidadhAti _ 'neraiyA Na'mityAdi, nairayikANamiti vAkyAlaGkAre, bhadanta ! AhArArthinaH, kAkvA'bhidhAnataHpraznArthatvAvagatiH,bhagavAnAha-'hate'tyAdi, hantetyanumatauanumatametat, gautama AhArArthino nairayikA iti, yadi AhArArthinastato bhadanta ! nairayikA Namiti pUrvavat 'kevaikAlassa'tti prAkRtatvAt tRtIyArthe SaSaaThI, kiyatA kAlena AhArArthaH-AhAralakSaNaM prayojanaM AhArAbhilASa itiyAvat samutpadyate?, bhagavAnAha-'gautama!' ityAdi, nairayikANAM dvividho-dviprakAraH AhAraH, tadyathA-AbhoganirvAtito'nAbhoganivartitazca, tatra AbhoganamAbhogaH-AlocanamabhisandhirityarthaH Abhogena nirvartitaH-utpAdita Abhoganirvartita
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 prajJApanAupAGgasUtram-2-28/9/-/552 AhArayAmItIcchApUrvaM nirmApita itiyAvat, tadviparIto'nAbhoganivartitaH, AhArayAmIti viziSTecchAmantareNa yo niSpAdyate prAvRTkAle pracurataramUtrAghabhivyaGgayazItapudgalAdyAGahAravat so'nAbhoganivartita iti bhAvaH, _ 'tatthaNa mityAdi, tatra-anAbhogAbhoganivartitayormadhyeyo'sAvanAbhoganivartitaAhAraH 'seNa miti pUrvavat anusamaya pratisamayasamaye 2 ityarthaH, ihaca dIrghakAlopabhogyasyAhArasyaikavAramapi grahaNetAvantaMkAlamanusamayaM bhavati, tataAbhavaparyantaMsAtatyagrahaNapratipAdanArthamAhaavirahitaAhArArthaH, samutpadyate, athavA satatapravRtteAhArArthe'pAntarAle cukkaskhalitanyAyena yena kathaJcit virahabhAve'piloketadagaNanayAanusamayamiti vyavahAraH pravartate tato'pAntarAle virahAbhAvapratipAdanArthamavirahita ityuktaM, anusamayamavirahito'nAbhoganirvartita AhArArthaH samutpadyamAnaHojaAhArAdinA prakAreNAvaseyaH, "tattha Na'mityAdi, tatra-AbhogAnAbhoganivartitayormadhye yo'sAvAbhoganivartitaH AhArArthaH so'saGkhyeyasAmayikaH-asaMkhyeyaiH samayairnivirtitaH, saccAsaGkhayeyasamanivartitaM tajjadhanyapade'pyantarmuhUrtikaM bhavati na hInamata AntarmuhUrtika AhArArthaH samutpadyate, kimuktaM bhavati?,-antarmuhUrtakAlaMyAvatpravartatenaparato, nairayikANAMhiyo'sAvAhArayAmItyabhilASaH sa parigRhItAhAradravyapariNAmena yajjanitamatitIvrataraM duHkhaM tadmAvAdantarmuhUrtAnivarttate tata AntarmuhUrtiko nairayikANAmAhArArthaH, 'neraiyANa'mityAdi, nairayikANamiti pUrvavat kiMsvarUpamAhAramAhArayanti?, bhagavAn dravyAdibhedatastamAhArayantItinirUpayitukAma Aha-goyame tyAdi, gautama! dravyato-dravyasvarUpaparyAlocanAyAManantaprAdezikAnidravyANi, anyathA grahaNAsambhavAt, nahi saGghayAtapradezAtmakA asaGkhyAtapradezAtmakAvA skanadhAjIvasya grahaNayogyA bhavanti, kSetrato'saGkhyeyapraradezAgADhAni kAlato'nyatarasthitikAni, jaghanyasthitikAni madhyamasthitikAni utkRSTasthitikAni cati bhAvArthaH, sthitiriticAhArayogyaskandhapariNAmatvenAvasthAnamavaseyaM, bhAvatovarNavantigaMdhavanti rasavanti sparzavanti ca, pratiparamANvekaikavarNagandharasasparzabhAvAt, _ 'jAI bhAvato vaNNamaMtAI' ityAdi praznasUtraM sugama, bhagavAnAhA-'go0 ! ThANamaggaNaM paDucce tyAdi, tiSThanti vizeSA asminniti sthAnaM-sAmAnyamekavarNaM dvivarNaM trivarNamityAdirUpaM tasyamArgaNaM-anveSaNaMtapratItyasAmAnyacintAmAzrityetibhAvArthaH,ekavarNAnyapidvivarNAdInyapi ityAdi sUgamaM, navaraM teSAmanantaprAdezikanAM skandhAnAmekavarNatvaM dvivarNatvamityAdi vyavahAranayamatApekSayA, nizcayanayamatApekSayAtvanantaprAdezikaskandho'NIyAnapipaJcavarNaevapratipattavyaH, 'vihANamaggaNaM paDucce' tyAdi, viviktam-itaravyavacchinnaM dhAnaM-poSaNaM svarUpasya yat tadvidhAnaM-vizeSaHkRSNo nIla ityAdipratiniyato varNAdivizeSa itiyAvat tasya mArgaNaMpratItya tAni kAlavarNAnyapi AhArayantItyAdi sugamaM, navarametadapi vyavahArataH pratipattavyaM, nizcayataH punaravazyaM tAni paJcavarNAnyeva, ____ 'jAIvaNNao kAlavaNNAiMpI'tyAdi sugamaM, yAvad 'anantaguNasukillAiMpi AhAreMti' evaM gaMdharasasparzaviSayANyapi sUtrANi bhAvanIyAni, 'jAiM bhaMte ! anaMtaguNalukkhAI' ityAdi,
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM- 28, uddezakaH - 1, dvAraM - 213 yAni bhadanta ! antaguNarUkSANi upalakSaNametat ekaguNakAlAdInyapi AhArayantIti, tAni ca bhadanta ! kiM spRSTAni-AtmapradezaviSayANyAhArayanti utAspRSTAni ?, bhagavAnAha - spRSTAni no aspRthani 'jahA bhAsuddesa vA jAva niyamA chaddisiM' ti ata UrdhvaM yathA bhASoddezake prAk sUtramabhihitaM tathAtrApi draSTavyaM tatra tAvat yAvat 'niyamA chaddisiM' ti padaM, taccaivam, 'jAI puTThAI' AhA ! tAI bhaMte! kiM ogADhAI AhA0 anegADhAI AhAreti ?, go0 ogADhAI AhAreti no aNogADhAI AhAreti, jAI bhaMte! ogADhAI AhAreti tAiM kiM anaMtarogADhAI A0 paraMparogADhAI AhAreMti ?, go0 ! anaMtarogADhAI A0 no paraMparogADhAI A0, jAI bhaMte anaMtarogADhAI A0 tAI bhaMte! kiM aNUI AhAreti bAdarAI A0 ?, go0 ! aNUiMpi A0 bAdarAIpi AhA0, jAI bhaMte! aNUiMpi AhAreti bAdarAIpi A0 tAI kiM uDDuM A0 ahe AhA0 tiriyaM AhAreMti ?, go0 ! uhuMpi A0 ahevi A0 tiriyaMpi AhAreti, jAI bhaMte! uDuMpi A0 ahevi AhA0 tiriyaMpi AhAreMti tAiM kiM AdiM A0 majjhe A0 pajavasANe A0 ?, go0 ! AdiMpi AhAreMti majjhevi A0 pajjavasANevi AhAreMti jAI bhaMte! Aipi AhAreti majjhevi AhAreti pajavasANevi AhAreti tAiM bhaMte ! kiM savisae AhAreti avisae A0 ?, go0 ! savisae A0 no avisae A0 jAI bhaMte ! savisae A0 tAiM kiM AnupuvvIe AhAreMti anAnupuvvIe A0 ?, go0 ! ANupubvIe A0 no anAnupuvvIe A0 jAI bhaMte! AnupuvviM A0 tAI kiM tidisiM AhAreMti caudisiM AhA0 paMcadisiM AhAreti chaddisiM AhAreMti ?, go0 ! niyamA chaddisiM A0, 'asya vyAkhyA - ihAtmapradezaiH saMsparzanamAtmaparadezAvagADhakSetrAdvahirapi sambhavati tataH praznayati 'jAI bhaMte' ityAdi, yAni bhadanta ! spRSTathanyAhArayanti tAni kiM avagADhAni - AtmapradezaiH saha eka kSetrAvasthAyIni uta anavagADhAni - AtmapradezAvagAha kSetrAdvahiravasthitAni ?, bhagavAnAha - gautama ! avagADhAnyAhArayanti nAnAvagADhAni yAni bhadantAvagADhAnyAhArayanti tAni bhadanta ! kimanantarAvagADhAni, kimuktaM bhavati ? - yeSvAtmapradezeSu yAnyavyavadhAnenAvagADhAni tairAtmapradezaistAnyevAhArayanti uta paramparAvagADhAni - ekadvitrayAdyAtmapradezavyavahitAni ?, bhagavAnAha - gautama ! anantarAvagADhAni AhArayanti no paramparAvagADhAni, yAni bhadantAnantarAvagADhAnyAhArayanti tAni kimaNUni - stokAnyAhArayanti uta bAdarANi - prabhUtapradezopacitAni bhagavAnAha - gautama ! aNUnyapyAhArayanti bAdarANyapyAhArayanti, ihANutvavAdaratve teSAmevAhArayogyAnAM skandhAnAM pradezastokatvabAhulyApekSayA veditavye iti, yAni bhadanta ! aNunyapyAhArayanti tAni bhadanta ! kimUrdhva UrdhvapradezasthitAnyAhArayanti adhastiryagvA, iha UdhvAdhastiryakatvaM yAvati kSetre nairayiko'vagADhaH tAvatyeva kSetre tadapekSayA paribhAvanIyaM, bhagavAnAha - gautama ! UrdhvamapyAhArayanti - UrdhvapradezAvagADhanyapyAhArayanti evamadho'pi tiryagapi, yAni bhadanta ! urdhvamapyAhArayanti adho'pyAhArayanti tiryaggyAhArayanti tAni kimAdAvAhArayanti madhye AhArayanti paryavasAne AhArayanti, ayamantrAbhiprAyaHnairayikA hi anantapradezikAni dravyANyantarmuhUrtta kAlaM yAvat upabhogocitAni gRhNanti, tataH saMzayaH kimupabhogocitasya kAlasyAntarmuhUrtapramANasyAdI - prathamasamaye AhArayanti uta
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAupAGgasUtram - 2 - 28/1//552 madhye-madhyeSu samayeSu AhozcitparyavasAne - paryavasAnasamaye ?, bhagavAnAha - gautama! AdAvapi madhye'pi paryavasAne'pyAhArayanti, kimuktaM bhavati ? -upabhogocitasya kAlasyAntarmuhUrttapramANasyAdimadhyAvasAneSu samayeSvAhArayantIti, yAni bhadanta ! AdAvapi madhye'pi paryavasAne'pyAhArayanti tAni bhadanta ! kiM svaviSayANikhocitAhArayogyAni AhArayanti uta aviSayANikhocitAhArAyogyAnyAhArayanti ?, bhagavAnAha - gautama ! svaviSayANyAhArayanti no aviSayANyA 214 hArayanti, yAni bhadanta ! svaviSayaNyAhArayanti tAni bhadanta ! kimAnupUrvyAAhArayanti anAnupUrvyA AnupUrvInAma yathAsanaM yadviparatA anAnupUrvI, bhagavAnAha - gautama ! AnupUrvyA, sUtre dvItIya tRtIyArthe veditavyA prAkRtatvAt, yathA AcArAGge 'agaNiM ca puTThA' ityatra, AhArayanti no anAnupUrvyA, UrdhvamadhastiryagvA yathAsannaM nAtikramyAhArayantIti bhAvaH, yAni bhadanta ! AnupUrvyA AhArayanti tAni kiM 'tidisiM' ti timrodizaH samAhatAstridik tasmin vyavasthitAnyAhArayanti caturdizi paJcadizi Sadizi vA, iha lokaniSkuTaparyante jaghanyapade tridigvyavasthitameva prApyate na dvidigvyavasthitamekadigvyavasthitaM vA atastridiza Arabhya praznaH kRtaH, bhagavAnAha - gautama ! niyamAt SaDdizi vyavasthitAnyAhArayanti, nairayikA hi trasanADyA madhye vyavasthitAH, tatra cAvazyaM SaDdiksaMbhava iti, 'osannakAraNaM paDuce'ityAdi, osannazabdo bAhulyAvAcI, yathA 'osannaM devA sAyAveyaNaM vedayantI' tyatra, osannakAraNaM - bAhulyakAraNaM pratItya, kiM tadvAhulyakAraNamiti cet, ucyate, azubhAnubhAva eva, tathApi prAyo mithyAdhSTayaH kRSNAgadInyAhArayanti na tu bhaviSyattIrtakarAdayaH tata osannetyuktaM, varNataH kAlanIlAni gandhato durabhigandhAni rasatastiktakaTukAni sparzataH karkazaguruzItarUkSANi ityAdi, teSAmAhAryamANAnAM pudgalAnAM 'purANAn' agretanAn varNaguNAn gandhaguNAn rasaguNAn sparzaguNAn 'vipariNAmaittA parivIlaittA parisADaittA parividdhasaMittA' etAni catvAryapi padAni ekArthikAni vinAzArthapratipAdakAni nAnAdezajavineyAnugrahArthamupAttAni, vinAzya kimityAha-anyAn apUrvAn varNaguNAn gandhaguNAn rasaguNAn sparzagaNAn utpAdya AtmasarIrakSatrAvagADhAn pudgalAn 'savvappaNayA' sarvAtmanA sarvairevAtmapradezairAhAramAhArarUpAn AhArayanti, 'neraiyA NaM bhaMte!' ityAdi praznasUtraM sugamaM, 'neraiyA NaM bhaMte! je poggalA' ityAdi, nairayikA NamitipUrvavat, bhadanta ! yAn pudgalAn AhAratayA gRhNanti nairayikAH teSAM gRhItAnAM pudgalAnAM 'sekAlaMsi' eSyatkAle grahaNakAlottarakAlamityarthaH 'kaibhAgaM 'ti katithaM bhAgamAhArayanti- AhAratayopabhuJjate ?, tathA 'katibhAgaM' katithaM bhAgamAhAryamANapudgalAnAmAsvAdaM gRhNanti, nahi sarve pudgalA AhAryamANA AsvAdamAyAntIti pRthak praznaH, bhagavAnAha - gautama asaGghayeyaM bhAgamAhArayanti, anye tu gavAdiprathamabRhadgrAsagrahaNa iva parizaTanti, AhAryamANAnAM pudgalAnAmanantabhAgamAsvAdayanti, zeSAstvanAsAditA eva zarIrapariNAmamApadyante iti. 'neraiyA NaM bhaMte!'ityAdi, nairayikAH Namiti pUrvavat yAn pudgalAn AhAratayA gRhNanti, iha grahaNaM viziSTamavaseyaM, tato ye ujjhitazeSAH kevalA AhArapariNAmayogya evAvatiSThante te'trA
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-28, uddezakaH-1, dvAraM 215 - hAratayAgRhyamANAH pRSTAdraSTavyAH,anyathAnirvacanasUtramapekSyapUrvAparavirodhaprasaGgo, nacabhagavadvacane virodhasambhAvanA'pyasti, tataidameva vyAkhyAnaMsamyak, ataevaMvidhapUrvAparavirodhAzakAvyudAsArtha pUrvasUribhiH kAlikasUtrasyAnuyogaH kRtH,uktNc||1|| "jaMjaha sutte bhaNiyaM taheva taMjai viyAlaNA ntyi| kiMkAliyANujogo dihro diTippahANehiM? // " tAn kiM sarvAn AhArayanti utanosarvAn sarvaikadezabhUtAn?, bhagavAnAha-tAnsarvAnaparizeSAnAhArayanti, ujjhitazeSANAmeva kevalAnAmAhArapariNAmayogyAnAMgRhItatvAt, 'neraiyA NamityAdi, nairayikAH NamitipUrvavat yAn pudgalAn AhAratayA gRhanti te pudgalAH Namiti pUrvavat teteSAMnerayikANAMkIkatyA-kiMsvarUpatayAbhUyo bhUyaH pariNamante?, bhagavAnAha-gautama zrotrendriyatayA yAvatkaraNAt cakSurindriyatayA ghrANendriyatayA jihvendriyatayeti parigrahaH, sparzanendriyatayA, indriyarUpatayApipariNamamAnAnazubharUpAH kintvekAntAzubharUpAH, yataAha 'aniThThattAte'ityAdi, iSTA-manasA icchAviSayIkRtAH, yathAzobhanamidaMjAtaMyadityamim pariNatA iti,tadviparItA aniSTAstabhAvastattAtayA, ihakiJcitparamArthataHzubhamapikeSAzcidaniSTaM bhavati yathA makSikANAM candanakarpUrAdi tata Aha-'akaMtattAe na kAntAH-kamanIyA akAntA atyantAzubhavarNopetatvAt, ataevApriyatayAnapriyA apriyAH, darzanApAtakAle'pina priyabuddhimAtmanyutpAdayantIti bhAvaH, tadbhAvo'priyatA tayA, 'asubhattAe' itina zubhA azubhAazuvarNagandharasasparzatmakatvAttadbhAvastattAtayA, 'amaNunattAe' itinamanojJAamanojJAH, vipAkakAle duHkhajanakatayA na manaHprahlAdahetava iti bhAvaH, tadbhAvastattAtayA, 'amaNAmattAe' bhojyatayA manaH ApnuvantItimanaApAH, prAkRtatvAccapakArasyamakAratvemaNAmaitisUtre nirdezaH,namanaApA amanaApA, na jAtucidapi bhojyatayA jantUnA manaApIbhavantIti bhAvastadbhAvastattA tayA, ata eva 'anicchiyattAe' iti anIpsitatayA bhojyatayA svAditumISTA IpsitA na IpsitA anIpsitA-stadbhAvastattA tayA, 'abhijjhiyattAe' abhidhyAnamabhidhyA, abhilASa ityarthaH, abhidhyAsaAtAeSvitiabhidhyitAstArakAdidarzanAditapratyayaHtadabhAvastattAtayA, kimuktaM bhavati?-ye gRhItA AhAratayA pudgalAnatetRptihetavo'bhUvannitina punarabhilaSaNIyatvena pariNamante, tathA 'ahattAe' iti adhastayA, gurupariNAmatayeti bhAvaH, no UrdhvatayAlaghupariNAmatayA, ataevaduHkhatayA gurupariNAmapariNatatvAt, nasukhatayA laghupariNAmapariNatavAbhAvAt,tepudgalAsteSAM nairayikANAM bhUyo bhUyaH pariNamante! etAnyeva AhArArthina ityAdIni sapta dvArANi asurakumArAdiSu bhavanapatiSu cicintayiSuridamAha 'jahAneraiyANa'mityAdi, yathA nairayikANAMtathA asurakumArANAmapi bhANitavyaM,yAvat 'tesiM bhujo 2 pariNamantIti paryantapadaM, tatra nairayikasUtrAdasya sUtrasya vizeSamupadarzayati-tatya NaMje se' ityAdi, evaM copadarzitaM sUtraMnamandamatInAMyathAsthitaMpratItimAgacchatitatastadanugrahAya suutrmupdshyte| mU. (553) asurakumArA NaM bhaMte ! AhAraTThI!, haMtA ! AhAraTThI, evaM jahA neraiyANaM tahA asurakumAraNavi bhANitavvaM, jAva tesiM bhujo 2 pariNamaMti,
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAupAGgasUtram - 2 - 28/1//553 tattha NaM je se Abhoganivvattite se NaM jahanneNaM cautthabhattassa ukkoseNaM sAtiregavAsasahassassa AhAraTThe samuppajjai, osaNNaM karaNaM paDuna vaNNato hAliddasukkillAtiM gaMdhato subbhigaMdhAtiM rasato aMbilamahurAtiM phAsao mauyalahuyaniddhuNhAtiM, 216 tesiM porANe vaNNaguNe jAva phAsiMdiyattAte jAva maNAmattAte icchiyattAte bhijjhiyattAte uddhattAte no ahattAe suhattAe no duhattAe etesiM bhujo 2 pariNamaMti, sesaM jahA neraiyANaM, evaM jAva thaNiyakumArANaM, navaraM Abhoganivvattite ukkoseNaM divasapuhuttassa AhAraTTe samuppajati vR. 'asurakumArANaM bhaMte! AhAraTThI ?, haMtA AhAraTThI, asurakumArANaM bhaMta ! kevaikAlassa AhAraTThe samuppajjai', atra saptamyarthe SaSThI, kiyati kAle atikrAnte sati bhUya AhArArthaH samutpadyate ityarthaH, ? 'asurakumArANaM duvihe AhAre paM0 taMjahA - Abhoganivvattie anAbhoganivvattie ya, tattha NaM je se anAbhoganivvattie se NaM anusamayamavirahie AhAraTThe samuppajjai, tattha NaM je se Abhoganivvattie se NaM jahanneNaM cautthabhattassa ukkoseNaM sAiregassa vAsasahassassa AhAraTThe samupajjai' tatra 'cautthabhattasseti' saptamyarthe SaSThI, caturthabhakte AgamikIyaM saMjJA, ekasmin divase'tikrAnte ityarthaH, bhUyo jaghanyenAhArArthaH samutpadyate, etacca dazavarSasahasrAyuSAM pratipatatavyamutkarSataH sAtireke - abhyadhike varSasahasre'tikrAnte, etacca sAgaropamAyuSAmavaseyaM, 'asurakumArANaM bhaMte! kimAhAramAhArayanti ?, go0 ! davvato'naMtappaesiyAI khettao asaMkhejapaesogADhAI kAlao annayaraTThiiyAiM bhAvao vaNNamaMtAiM gaMdhamaMtAI rasamaMtAI phAsamaMtAI jAva niyamA chaddisiM AhAreti, osannaM kAraNaM paDucca vaNNao hAliddasukillAI, gaMdhao surabhigaMdhAI, rasao aMbilamahurAI phAsao mauyalahunihAI, tesiM porANe vaNNaguNe gaMdhaguNe rasaguNe phAsaguNe jAva icchiyattAe abhijjhiyattAe uddhattAe no ahattAe sukhattAe no duhattAe ya tesiM bhujjo 2 pariNamaMti', yathA cAsurakumArANAM sUtramuktaM tathA nAgakumArAdInAmapi stanitakumAraparyavasAnAnAM vaktavyaM, navaramAbhoganirvarttitAhArArthacintAyAmutkarSAbhidhAnAvasare 'ukkoseNaM divasapuhuttassa AhAraTThe samuppA' iti vaktavyaM, etacca palyopamAsaGghatyeyabhAgAyuSAM tajadhikAyuSAM cAvaseyaM, zeSaM tathaiva, tathA cAha0, - 'evaM jAva thaNiyakumArANa' mityAdi / samprati pRthivIkAyikAnAmetAn saptAdhikArAn cintayitukAma Aha mU. (554) puDhavikAiyA NaM bhaMte! AhAraTThI ?, haMtA ! AhAraTThI, puDhavikAiyA NaM bhaMte kevatikAlassa AhAraTTe samuppajjati ?, go0 ! anusamayamavirahite AhAraTThe samuppajjai, puDhavikAiyANaM bhaMte! kimAhAramAhAreti, evaM jahA neraiyANaM jAva tAI katidisi AhAreti ?, go0 ! nivvAghAteNaM chaddisiM vAghAyaM paDucca siya tidisiM siya caudiMsi siya paMcadisiM, navaraM osannakAraNaM na bhaNNati, vaNNao kAlanIlalohitahAliddasukillAtiM gaMdhato subbhigaMdhadubbhigaMdhAtiM rasato tittarasakaDuyarasakasAyarasa aMbilamahurAI phAsato kakkhaDaphAsamauyaguruyalahuyasItauNhaniddhalukkhAtiM tesiM porANe vaNNaguNe sesaM jahA neraiyANaM jAva Ahacca nIsasaMti, puDhavikAiyA NaM bhaMte! je poggale AhArattAte giNhaMti tesiM bhaMte! poggalANaM seyAlaMsi katibhAgaM AhAreti katibhAgaM AsAeMti ?, go0 ! asaMkhejjatibhAgaM AhAreti anaMtabhAgaM AsAeMti, puDhavikAiyA NaM bhaMte! je poggale AhArattAte giNhaMti te kiM savve AhAreti nosavve AhAreti jaheva neraiyA taheva,
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM- 28, uddezakaH- 1, dvAraM - 217 puDhavikAiyA NaM bhaMte! je poggale AhArattAte giNhaMti te NaM tesiM puggalA kIsattAe bhujo 2 pariNamaMti ?, go0 ! phAsiMdiyavemAyattAte bhujo 2 pariNamaMti, evaM jAva vaNapphaikAiyA vR. 'puDhavikAiyANaM bhaMte!' ityAdi sarvaM pUrvavad bhAvanIyaM, navaraM 'nivvAghAeNaM chaddisi' mityAdi, vyAghAto nAma alokAkAzaena pratiskhalanaM, vyAghAtasyAbhAvo nirvyAghAtaM ' zabde yathAvadavyayaM pUrvapadArthe nityamavyayIbhAva' ityavyayIbhAvaH 'tena vA tRtIyAyA' iti vikalpena amvidhAnAt pakSe'trAmabhAvaH, niyamAdavazyaMtayA SaDdizi vyavasthitAni, SaDbhyo digbhya AgatAni dravyANyAhArayantIti bhAvaH, vyAghAtaM punaH pratItya lokaniSkuTAdau syAt - kadAcitridizi- tisRbhyo digbhya AgatAni kadAciccaturdigbhyaH kadAcitpaJcadigbhyaH kA'tra bhAvaneti cet, ucyate, iha lokaniSkuTe paryantAdhastyapratarAgneyakoNAvasthito yadA pRthivIkAyiko varttate tadA tasyAdhastAdalokena vyAptatvAt adhodikpudgalAbhAvaH, AgneyakoNAvasthitattAvat pUrvadikpudgalAbhAvo dakSiNadikpudgalAbhAvazca, evamadhaH pUrvadakSiNarUpANAM tisRNAM dizAmalokena vyApAnAt tA apAsya yA pariziSTA UrdhvA aparA uttarA ca digavyAhatA varttate tata AgatAn pudgalAn AhArayati, yadA punaH sa eva pRthivIkAyikaH pazcimAM dizaM amuJcan varttate tadA pUrvadigabhyadhikA jAtA dve ca dizI dakSiNAdhastyarUpe alokena vyAhate iti sa caturdigAgatAn pudgalAnAhArayati, yadA punarUrdhva dvitIyAdiprataragatapazcimadizamavalambya tiSThati tadA adhastyApi digabhyAdhikA labhyate kevaladakSiNaikA paryantavarttinI alokena vyAhateti paJcadigAgatAn pudgalAnAhArayatIti, zeSaM sUtraM samastamapi pUrvav bhaNanIyaM, yastu vizeSastamupadarzayati - navaraM 'ussannakAraNeNaM Na havai' ityAdi sugamaM , 'kAsiMdiyavemAyattAe' iti viSamA mAtrA vimAtrA tasyA bhAvo vimAtratA tayA ithaniSTanAnabheda - tayeti bhAvo, na tu nArakANAmekAntAzubhatayA surANAMca zubhatayeveti, evaM 'jAva vaNassaikAi- yANaM'ti yathA pRthivIkAyikAnA sUtramuktamevamaprejovAyuvanaspatInAmapi bhaNanIyaM sarveSAmapi sakalalokavyApitayA vizeSAbhAvAt / mU. (555) veiMdiyA NaM bhaMte! AhAraTThI ?, haMtA ! AhAraTThI, beiMdiyANaM bhaMte! kevatikAlassa AhAraTTe samuppajjati ?, jahA neraiyANaM, navaraM tattha NaM je se Abhoganivvattite se NaM asaMkhijjasamaie aMtomuhuttie vemAyAe AhAraTThe samuppajjati, sesaM jahA puDhavikAiyANaM, jAva Ahacca nIsasaMti, navaraM niyamA chaddisiM, beiMdiyANaM bhate !0 pucchA, go0 ! je poggale AhArattAte giNhaMti te NaM tesiM puggalANaM siyAlaMsi katibhAgaM AhAreti katibhAgaM AsAeMti, evaM jahA neraiyANaM, beiMdiyANaM bhaMte! je poggalA AhArattAe giNhaMti te kiM savve AhAreti no savve AhAreti go0 ! beiMdiyANaM duvidhe AhAre paM0, taM0 - lomAhAre ya pakkhevAhAre ya, je poggale lomAhArattAe giNhaMti te savve aparisese AhAreti, je poggale pakkhovAhArattAe geNhaMti tesimasaMkhejjatibhAgamAhAreti anegAiM ca NaM bhAgasahassAiM aphAsAijamANANaM anAsAijamANANaM viddhasamAgacchaMti, etesi NaM bhaMte! poggalANaM anAsAijamANANaM aphAsAijamANANa ya kayare 2 hiMto appA vA 4, go0 ! savvatthovA poggalA anAsAijamANA aphAsAijamANA anaMtaguNA, beiMdiyANaM bhaMte ! je poggalA AhArattAte pucchA, go0 ! jabbhidiya0 phAsiMdiyavemAyattAe tesiM bhujjo 2
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 prajJApanAupAgasUtram-2- 28/9/-/555 pariNamaMti, evaM jAva cariMdiyA, navaraM negAiM ca NaM bhAgasahassAI anAghAijamANAI anAsAijamANAiM aphAsAijamANAiM viddhaMsamAgacchaMti, etesiNaMbhaMte! poggalANaM anAdhAijamANANaManAsAijamANANaM aphAsAijajamANANa ya kayarezahito appA vA 4?, go0! savvatthovA poggalA anAdhAijamANA anAsAijamANA anaMtaguNA aphAsAijamANA anaMtaguNA, teiMdiyANaM bhaMte ! je poggalA pucchA, go0! te NaM poggalA ghANiMdiya0 jimiMdiya0 phAsiMdiyavemAyattAetesiMbhujora pariNamaMti, cauridiyANaMcakkhidiya0 ghANiMdiya0jibhidiya0 phAsiMdiyavemAyattAe tesiM bhujora pariNamaMti, sesaMjahA teiMdiyANaM, paMciMdiyatirikkhajoNiyA jahA teiMdiyANaM, navaraMtatthaNaMjeseAbhoganivvattite se jahanneNaM aMtomuhuttassa ukko0 chaTThabhattassa AhAraTTha samuppajati, paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM bhaMte ! je poggalA AhA0 pucchA, go0! sotiMdiya0 cakkhi-diya0 ghANiMdiya0 jimiMdiya0 phAsiMdiyavemAyattAe bhujo 2 pariNamaMti, maNUsA evaM ceva, navaraM Abhoganivvattite jaha0 aMtomuttassa ukko0 aTThamabhattassa AhAraTTe samuppajjati, vANamaMtarA jahA nAgakumArA, evaM jotisiyAvi, navaraM Abhoganivvattite jaha0 divasapuhattassau0 divasa-huputtassa AhAraTTe samuppajai, evaMvemANiyAvi, navaraMAbhoganivvattie ja0 divasapuhuttassa u0 tettIsAe vAsasahassANaM AhAraTTe samuppajati, sesaMjahAasurakumArANaM jAva etesiM bhujo 2 pariNamaMti, sohamme Abhoganivvattiteja0 divasapuhuttassa ukko0 doNhaM vAsasahassANaMAhAraDhe saM0, IsANeNaM pucchA, go0! ja0 divasapuhuttassa sAtiregassa u0 sAtiregaMdoNhaM vAsasahassANaM, saNaMkumArANaM pucchA, go0 ! ja0 doNhaM vAsasahassANaM u0 sattaNhaM vAsasahassANaM, mAhide pucchA, go0 ! jahanneNaM doNhaM vAsasahassANaM sAtiregANaM ukko0 sattaNhaM vAsasahassANaM sAtiregANaM, baMbhaloe pucchA, go0 ! ja0 sattaNhaM vAsasahassANaM u0 dasaNhaM vAsasaha0, ___laMtae NaM pucchA, go0 ! ja0 dasaNhaM vAsasaha0 u0 caudasaNhaM vAsasaha0, mahAsukkeNaM pucchA go0 ! ja0 caudasaNhaM vAsasa0 ukko0 sattarasaNhaM vAsasaha0, sahassAre pucchA, go0! jaha0 sattarasaNhaM vAsasa0 u0 aTThArasaNhaM vAsasaha0, ANaeNaMpucchA, go0! ja0 aTThArasaNhaM vAsasaha0 u0 egaNavIsAe vAsasahassANaM, pANaeNaM pucchA, go0! ja0 egaNavIsAe vAsa0 u0 vIsAe vAsasahassANaMsa AraNe NaMpucchA, go0! ja0 vIsAe vAsasaha0 ukko0 ekavIsAe vAsasaha0, accueNaM pucchA go0! ja0 ekavIsAe vAsasaha0 ukko0 bAvIsAe vA0, hiTThimahiDimagevijagANaM pucchA, go0! ja0 bAvIsAe vA0 ukko0 tevIsAe vA0, evaM savvattha sahassANi bhANiyavvANi, jAva savva, hiTimamajjhimagANaMpucchA, go0!ja0 tevIsAe u0 cauvIsAe, heTThimauvarimANaMpucchA, go0!ja0 cauvIsAeu0 paNavIsAe, majjhimahehimANaM pucchA, go0! ja0 paNavIsAe ukko0 chavvIsAe, majjhimamajjhimANaMpucchA, go0!ja0 chavvIsAe u0 sattAvIsAe, majjhimauMvarimANaMpucchA, go0 ja0 sattAvIsAe u0 aTThAvIsAe, uvarimahehimANaM pucchA, go0 ! ja0 aTTAvIsAe u0 egUNatIsAesa uvarimajjhimANaM pucchA, go0 ! ja0 egUNatIsAe u0 tIsAe, uvarimauvarimANaM pucchA, go0 ! ja0 tIsAe u0 egatIsAe, vijayaveyajayaMtajayaMtaaparAjiyANaM pucchA, go0 ! ja0 egatIsAe ukko0 tettIsAe,
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ 219 padaM-28, uddezakaH-1, dvArasabba?gasiddhadevANaMpucchA, go0! ajahannamaNukkoseNaMtettIsAevAsasahassANaMAhAratusamuppajati pR. 'beiMdiyANaM bhaMte!' ityAdi sugama, navaraM 'lomAhAre pakkhevAhAre' iti lomabhirAhAro lomAhAraH prakSipyate'rthAt mukhe iti prakSepaH sa cAsAvAhArazca prakSepAhAraH, tatra yaH svalpoghato varSAdiSu pudgalapravezo mUtrAdigamyaH salomAhAraH, kAvalikastuprakSepAhAraH,tatra yAn pudgalAn lomAhAratayA gRhaNAti tAn sarvAn-aparizeSAnAhArayanti, teSAM tathA 2 svabhAvatvAt, yAn pudgalAnprakSepAhAratayA gRhNanti teSAmasaGkhyeyatamaMbhAgamAhArayanti, anekAnipunarbhAgasahaspaNibahavo'saGkhayeyAbhAgAiti aspRzyamAnAnAmanAsvAdyamAnAnAM vidhvaMsamAgacchanti, kimuktaMbhavati bahUni dvyANyantarbahizca aspRSTAnyevAnAsvAditAnyeva ca vidhvaMsamAyAnti, navaraM yathAyogaM kecidatisthaulyataH kecidatisaumyata iti, sampratyaspRzyamAnanAnAmanAsvAdhamAnAnAM ca parasparamalpabahutvamabhidhitsurAha _"eesi NaM bhaMte ! puggalANaM anAsAijamANANa'mityAdi, iha ekaikasmin sparzayogye bhAge'nantatamo bhAgaAsvAdyo bhavati, tato ye'nAsvAdyamAnaH pudgalAstestokAeva, aspRzyamAnapudgalApekSayA teSAmanaMtabhAgavartitvAt, aspRzyamAnAstupudgalA anantaguNAH, 'jimiMdiyaphAsiMdiyavemAyattAe' iti vimAtrA'trApi prAgvad bhAvanIyA, __ 'evaMjAvacauridiyA evaM-dvIndriyoktaprakAreNasUtraMtAvadvaktavyaMyAvaccaturindriyAHcaturindriyagataM sUtraM, prAyaH samAnavaktavyatvAt, yastu vizeSaH sa upadarzyate-'navara'mityAdi, yAnpudgalAna prakSepAhAratayA gRhNanti teSAMpudgalAnAme kamasaGkhayeyatamaM bhAgamAhArayantianekAni punarbhAgasahasrANi saGkhyAtItA asaGkhayeyabhAgA ityarthaH anAghrAyamANAni aspRzyamANAni anAsvAdyamAnAni vidhvaMsamAgacchanti, tAnica yathAyogamatisthaulyato'tisaumyatazcaveditavyAni, atraivAlpabahutvAmAha-'eesiNaMbhaMte!' ityAdi, ihaekaikasmin bhAge sparzayogye'nantamo bhAgaH AsvAdayogyo bhavati, tasyApyanantamo bhAgaAghrANayogyaH,tato yathoktamalpabahutvaM bhavati, zeSaM sarvaM sugama, paJcendriyasUtre-'jahanneNaM aMtomuhattasse'ti SaSThayAHsaptamyarthatvAdantarmuhUrte gate sati bhUya AhArArthaH samutpadyate, utkarSataH SaSThabhakte'tikrAnte, etacca devakuruttarakurutiryakpacendriyApekSayA draSTavyaM, manuSyasUtre 'ukkoseNaM aTThamabhattasse'ti utkarSato'STamabhakte'tikrAnte, etacca tAsveva devakuruttara- kuruSu draSTavyaM, vyantarasUtre nAgakumArasUtravat, jyotiSkatasUtramapi tathaiva, yastuvizeSastamupadarzayati '-navalaraMjahanneNavidivasapuhuttassa ukkoseNavi divasapuhuttassa'tti, jyotiSkA hi jaghanyato'pipalyopamASTabhAgapramANAyuSastatasteSAMjaghanyapade'pyutkRSTapade'pidivasapRthaktave'tikrAnte bhUyaAhArArthaH samutpadyate, palyopamASTabhAgAyuMca svarUpata eva divasapRthakatvAtikrame bhUya AhArArthaH samutpadyate, vaimAnikasUtre 'navaramAbhoganivvattie jahanneNaM divasapuhuttassa' iti, etatpalyopamAdyAyuSAmavaseyaM, 'ukkoseNaM tettIsAe vAsasahassANaM'ti etadanuttarasurANAmavaseyaM, iha yasya yAvanti sAgaropamANi sthitistasya tAvatsu varSasahasraSvatikrAnteSu bhUya AhArArthaH samutpadyate, tato'muMnyAyamAzritya saudharmezAnAdidevalokeSu jaghanyata utkarSatazca sthitiparimANaM paribhAvya vaimAnikasUtraM sakalamapi svayaM vijnyeymiti| sampratyekendriyazarIrAdInAmadhikAramabhidhitsurAha- .
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 prajJApanAupAGgasUtram-2- 28/9/-/556 mU. (556) neraiyANaMbhaMte! kiMegidiyasarIrAiMAhAretijAvapajiMdiyasarIrAiMAhAreti go0! puvvabhAvapannavaNaMpaDucca egidiyasarIrAiMpiAhAretijAvapaMcaMdiya0, paDuppanna-bhAvapannavaNaM paDucca niyamA paMtidiyasarIrAti A0, evaM jAva thaNiyakumArA, puDhavikAiyANaM pucchA, go0 ! puvvabhAvapannavaNaM paDucca evaM ceva, paDuppaNNabhAvapannavaNaM paDucca niyamAegidiyasarIrAtiM, beiMdiyApubvabhAvapannavaNaM paDucca evaMceva, paDuppannabhAvapannavaNaM pa0 niyamA beiMdiyANaM sarIrAtiM A0, evaM jAva cauriMdiyA tAva puvvabhAvapannavaNaM paDuccha, evaM paDuppannabhAvapannavaNaM paDucca niyamA jassa jati iMdiyAiM taiMdiyAI sarIraiM AhAreti sesaM jahA neraiyA, jAva vemANitA, neraiyANaM bhaMte! kiM lomAhAra pakkhevAhArA!, go0! lomAhArA no pakkhovAhArA, evaM egidiyA savvadevA ya bhANitavvA, beiMdi0 jAva maNUsA lobhAhArAvi pakkhevAhArAvi / dR. 'neraiyA NaM bhaMte !' ityAdi praznasUtraM sugamaM, nirvacanasUtrAmAha-'goyame' ityAdi, pUrvaH-atItobhAvaHpUrvabhAvaHtasyapratrApanA-prarUpaNAtAMpratItya ekendriyazarIrANyapiyAvatkaraNAt dvitricaturindriyazarIraparigrahaH, paJcendriyazarIrANyapyAhArayanti, iyamatra bhAvanA-yadA teSAmAhAryamANAnAMpudgalAnAmatItobhAvaH paribhAvyatetadAtekecitakadAcitekendriyazarIratayA pariNatA AsIran kadAcit dvIndriyazarIratayA kadAcit trIndriyazarIratayA kadAciccaturindriyazarIratayA kadAcit paJcendriyazarIratayA, tato yadi pUrvabhAvaM idAnImadhyAropya vivakSyate tadA nairayikA ekendriyazarIrANyapi yAvatpaDhcendriyazarIrANyapyAhArayantIti bhavati, 'paDuppannabhAvapannavaNaMpaDucce' tyAdi, pratyutpanno-vArtamAnikaH sacAsau bhAvazcapratyutpannabhAvastasya prajJApanA tAM pratItya niyamAd-avazyatayA paJcendriyazarIrANyAharayanti, kathamiti cet, ucyate, iha pratyupannabhAvaprajJApanAM karoti nayaH RjusUtro na zeSA naigamAdayaH, RjusUtrazca kriyamANaMkRtaMabhyavahyimANamabhyAvahataMpariNamyamANaMpariNatamabhyupagacchati, abhyavahyimANAzca pudgalAste ucyanteyesvazarIratayApariNamyamAnAvartante, abhyavahyimANaMcAbhyavahataM pariNamyamAnaM capariNatamititanmatena svazarIramevAbhyavahyitesvazarIraMcateSAMpaJcendriyazarIraMpaJcaindriyazarIratvAt teSAmata uktaMniyamAtpaJcendriyazarIrANyAhArayantIti, evamasurakumArAdayaHstanitakumArAparyavasAnA bhavanapatayo vaktavyAH, .. pRthivIkAyikasUtre pratyutpannabhAvaprarUpaNAcintAyAMniyamAdekendriyazarIrANyAhArayantIti vaktavyaM, teSAmekendriyatayA tatzarIrANAmekendriyazarIratvAt, evaM dvIndriyasUtre niyamAt dvIndriyazarIrANyAhArayantIti vaktavyaM, trIndriyasUtre niyamAtsa trIndriyazarIrANi, caturindrisUtre niyamAtcaturindriyazarIrANi, tiryakpaJcendriyAmanuSyAvyantarajyotiSkavaimAnikAzca nairayikavad vaktavyA, tathA cAha-'puDhavikAiyANaM pucchA' ityAdi / adhunA lomAhArAdhikAraM vibhAvayiSuridamAha 'neraiyA Na'mityAdi sugamaM, navaraM nairayikANAM prakSepAhAro na bhavati, vaikriyazarIrANAM tathA svabhAvatvAt, lomAhAro'piparyAptAnAmavaseyonAparyAptAnAmiti, evaM egidiyA' ityAdi, evaM-nairayikoktaprakAreNa ekendriyAH-pRthivyaptejovAyuvanaspatayaH sarvedevAzca-asurakumAradayo yAvadvaimAnikA bhaNitavyAH, tatraikaindriyANAM prakSepAhArAbhAvo mukhAbhAvAt, asurakumArAdInAM
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ 221 padaM-28, uddezakaH-1, dvAraMvaikriyazarIratayA tathA svabhAvAt, dvitricaturindriyAstiryakpaJcendriyAmanuSyAzca lomAhAra api vaktavyAH prakSepAhArA api, ubhayarUpasyApyAhArasya teSAM sambhavAt, caramamarthAdikAramabhidhitsurAha mU. (557) neraiyANaMbhaMte! kiMoyAhArA maNabhakkhI?, go0! oyAhArA nomaNabhakkhI, evaM sabbe orAliyasarIrAvi, devA sabvevijAva vemANiyA oyAhArAvi maNabhakkhIvi, tatthaNaM je te maNabhakkhI devA tesiNaMicchAmaNe samuSpajjati icchAmoNaMmaNabhakkhaNaM karittate, tateNaMtehiM devehiM evaM maNasIkate samANe khippAmevaje poggalA iTThA kaMtAjAvamaNAmAte tesiMmaNabhakkhattAe pariNamaMti, se jahA nAmaesIyApoggalA sIyaMpappa sIyaM ceva ativatittANaM ciTThati, usiNAvA poggalA usiNaM pappausiNaMceva aivaittANaM ciTThati, evAmeva tehiM devehiMmaNabhakkhIkaesamANe se icchAmaNe khippAmeva aveti| pR. 'neraiyA NaM bhaMte !' ityAdi, oja-utpattideze AhArayogyapudgalasamUhaH, oja AhAroyeSAMteojaAhArAH,manasAbhakSayantItyevaMzIlAmanobhakSiNaH, tatranairayikAojaAhArA bhavanti, aparyAptAvasthAyAmojasa evAhArasya sambhavAt, manobhakSiNastvetena bhavanti, manobhakSaNalakSaNo hyAhAraH sa ucyate yetathAvidhazaktivazAt manasA svazarIrapuSTijanakAH pudgalA abhyavayinte, yadabhyavaharaNAnantaraM tRptipUrvaH paramasantoSa upajAyate, na caitantrairayikANAmasti, pratikUlaka- modayavazataH tathArUpazaktayabhAvAta, "evaM savve orAliyasarIrAvi' iti, evaM-nairayikoktenaprakAreNaaudArikazarIrariNo'pi sarve pRthivIkAyikAdayomanuSyaparyavasAnA vaktavyAH, tadyathA-'puDhavikAyANaM bhaMte ! kiM oyAhArA manabhakkhI?, goyamA! oyAhArA no maNabhakkhI' tyAdi, 'devA' ityAdi devAH yAvadvaimAnikA ojaahArA api manobhakSiNo'pi vaktavyAH, tadyathA-asurakumArANaM bhaMte 1 kiM oyAhArA manobhakkhI?,go0! oyAhArAvi maNabhakkhIvi, jAva vemANiyANaM pucchA go01 oyAhArAvi maNabhakkhIvi' // sampratimanobhakSitvaM devAnAM yathA bhavati tathopadarzayati-tattha NamityAdi, tatra-teSu saMsAriSu jIveSu madhye, Namiti vAkyAlaGkAre ye manobhakSiNo devAsteSAM Namiti vAkyAlaGkAre manaH prastAvAdAhAraviSayaM samutpadyate, kenollekhena ityata Aha-icchAmaH-abhilaSAmo Namiti vAkyAlaGkAre, manobhakSiNamiti-manasA bhakSaNaM manorabhaNaM kartumiti, tata evaM tairmanasi kRtevyavastApite manobhakSaNesati tathAvidhazubhakarmodayavazAt kSiprameva tatkAlameveti bhAvaH, ye iSTAH kAntAH priyA manojJA manApA pudgalAH eteSAM vyAkhyAnaM prAgvat teSAM devAnAM manobhakSatayA pariNamante, kathamityatraiva dRSTAntamAha 'se jahAnAmae sezabdo'thazabdArthaH, sa cAtra vAkyopanyAse, yathA nAmeti vivakSitA; zItAH pudgalAHzItaM-zItayonikaMprANinaM prApyazItatvamevAtivrajya-atizayena gatvA tiSThanti, kimuktaM bhavati ?- vizeSataH zItIbhuya zItayonikasya prANinaH sukhitvAyopakalpanta iti, uSNA vA pudgalA uSNaM-uSNayonikaM prApya uSNameva-uSNatvamevAtivrajya-atizayena gatvA tiSThanti, vizeSataH svarUpalAbhasampattyA tasya sukhitvAyopatiSThanta iti bhAvaH, ___ 'evameva' anenaiva prakAreNa tairdevaiH prAguktarItyA manobhakSaNe kRte sati sa teSAM devAnAmicchAmanaH-AhAraviSayecchApradhAnamanaH kSipramevApaiti-tRptibhAvAnivartate iti bhAvaH, iyamatra
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 prajJApanAupAGgasUtram-2- 28/9/-/557 bhAvanA-yathA zItapudgalAH zItayonikasya prANinaH sukhitvAyopakalapyante uSNapudgalA vA uSNayonikasya tathA devairapi manasA'bhyavahyimANAH pudgalAsteSAM tRptaye paramasantoSAya copakalpante, tataAhAraviSayAbhilASanivRttirbhavatIti,atracaojahArAdivibhAgapratipAdikA imAH suutrkRtaanggniyuktigaathaaH||1|| "sarIreNoyAhAro tayAya phAseNa lomaahaaro| pakkhevAhAro puna kAvalio hoi naayvvo|| // 1 // oyAhArA jIvA savve apaJjattayA muneyvvaa| pajjattagAyalome pakkheve hoti bhaiyavvA // // 2 // egidiyadevANaMneraiyANaMca natthi pakkhevo / sesANaM jIvANaM saMsAratyANa pkkhevo|| // 3 // lomAhArA egidiyA uneraiyasuragaNA ceva / - sesAM AhAro lome pakkhevao ceva / / // 4 // oyAhArA manabhakkhiNo ya savvevi suragaNA hoti| sesA havaMti jIvA lome pakkhevo ceva // " atha ka AhAra AbhoganivartitaH ko vA'nAbhoganivartita iti cet, ucyate, devAnAmAbhoganivartitaHojaAhAraHsacAparyAptAvasthAyAM, lomAhAro'pyanAbhoganivatiH, saca paryAptavasthAyAMAbhoganivartitomanobhakSaNalakSaNaH,sacaparyAptAvasthAyAMdevAnAmevanazeSANAM, sarveSAmapyAnAbhoganivartita AhAro'paryAptAvasthAyAMlomAhAraH paryAptAvasthAyAM, nairayikavAnAMlomAhAro, nairayikANAMtulomAhAraAbhoganivartito'pi,dvIndriyAdInAMmanuSyaparyavasAnAnAM yaHprakSepAhAraH sa Abhoganivartita eveti|| padaM-28, uddezakaH-1 samAptaH -:padaM-28-uddezakaH-2:vR. vyAkhyAta AhArapadasya prathamoddezakaH, samprati dvitIyo vyAkhyeyaH, tatra cAdAviyamadhikArasaGagrahagAthAmU. (558) AhAra 1 bhaviya 2 saNNI 3 lesA 4 diTThI 5 ya saMjata 6 kasAe 7 / nANa 8 jogu 9 vaoge 10 vede 11 yasarIra 12 pajattI 13 // vR. 'AhAre'tyAdi, prathamaM sAmAnyata AhArAdhikAraH, dvitIyo bhavyAdhikArobhavyavizeSitAhArAdhikAraH, evaMtRtIyaHsaMzyadhikAraH, caturtho lezyAdhikAraH paJcamoSTayadhikAraH SaSThaHsaMyatAdhikAraH saptama; kaSAyAdhikAraH aSTamo jJAnAdhikAraH navamo yogAdhikAraHdazama upayogAdhikAraH ekAdazo vedAdhikAraH dvAdazaHzarIrAdhikAraH trayodazaH paryAptayadhikAraH, iha bhavyAdigrahaNena tatpratipakSabhUtA abhavyAdayo'pi sUcitA draSTavyAH, tathaivAgre vakSyamANatvAd, tatra prathamaM sAmAnyata AhArAdhikAraM vibhAvayiSuridamAha . padaM-28, uddezakaH-2-dAraM-1 "AhAra" mU. (559) jIveNaMbhaMte! kiM AhArae anAhArae?, go0! siya AhArae siya anA
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-28, uddezakaH-2, dvAraM-1 __ 223 hArae, evaM neraie jAva asurakumAre jAva vaimANie, siddhe NaM bhaMte ! kiM AhArae anAhArae?, go0! no AhArae anAhArae, jIvANaM bhaMte! kiM AhArayA anAhArayA? go0! AhArayAvianAhArayAvi, neraiyANaM! pucchA, go0! sabvevi tAva hojA AhArayA 1 ahavA AhAragA ya anAhArae ya 2 ahavA AhAragA ya anAhAragAya 3, evaM jAva vemANiyA, navaraM egidiyA jahA jIvA, siddhANaM pucchA, go0! no AhAragA anAhAragA vR. 'jIve NaM bhaMte !' ityAdi praznasUtraM sugama, bhagavAnAha-'gautame'tyAdi, gautama ! syAta-kadAcidAhArakaH kadAcidanAhArakAH, kathamiticet?,ucyate, vigrahagataukevalisamudghAte zailezyavasthAyAM siddhatve cAnAhArakAH, zeSAsvavasthAsvAhArakaH, uktNc||1|| "viggahagaimAvannA kevaliNo samohayA ajogiiy| siddhA ya anAhArA sesA AhAragA jIvA / / " tadevaM samAmAnyato jIvacintAM kRtvedAnIM nairayikAdicaturviMzatidaNDakakrameNAhArakAnAhArakacintAM karoti-'neraieNaMbhaMte! kiM AhArae' ityAdi sugama, tadevaMsAmAnyatojIvapade nairayikAdiSucaikavacanena AhArakAnAhArakatvacintA kRtA, sampratibahuvacanenatAMcikIrSurAha_ 'jIvANaMbhaMte!' ityAdipraznasUtraMsugama, bhagavAnAha-gautama! AhArakAapianAhArakA api, sadaiva bahuvacanaviziSTA ubhaye'pi labhyante iti bhAvaH, tathAhi-vigrahagativyatirekeNa zeSakAlaM sarve'pi saMsAriNo jIvA AhArakAH", vigrahagatistu kvacit kadAcit kasyacittu bhavatIti sarvakAlamapi labhyamAnA sA pratiniyatAnAmeva labhyate tata AhArakeSu bahuvacanaM, anAhArakA api siddhAH sadaiva labhyante,tecAbhavyebhyo'nantaguNAH, anyacca-sarvakAlamekaikasya nigodasya pratisamayamasaGkhayeyabhAgo vigrahagatyApanno labhyate, tato'nAhArakeSvapi bahuvacanaM, nairayikasUtre sarve'pi tAvadbhaveyurAhArakAH 1, kimuktaM bhavati?-kadAcinairayikAH sarvepyAhArakA eva bhavanti, na tveko'pyanAhArakaH, kathamiti cet, ucyate, upapAtavirahAt, tathAhi-nairayikANAmupapAtavirahodvAdazamuhUrtAH, etAvaticAntarepUrvotpannavigrahagatyApannAapi AhArakA jAtAH, anyastvanutpadyamAnatvAtanAhArako na sambhavatIti, athavA AhArakA anAhArakAzca 2 ___ AhArakapade bahuvacanaManAhArakapade ekavacanamiti bhAvaH, kathameSa bhaGgoghaTAmiyatIti cet, ucyate, ihanarakeSujantuH kadAcideka utpadyatekadAcidadvau kadAcittrayazcatvAroyAvatsaGkhyAtA asaGkhyAtA vA, tatrayadA eka utpadyateso'picavigrahagatyApanno'pi bhavatianyeca pUrvotpannatayA AhArakAabhavantadA eSa bhaGgo labhyate, tRtIyabhaGgamAha-ahavA AhAragAyaanAhAragAya 3, atrobhayatrApibahuvacanaM, eSa ca bhaGgo yadA bahavo vigrahagatyotpadyante tadA draSTavyaH, zeSabhaGgakAstu na sambhavanti, AhArakapadasya nairayikANAM sarvadaiva bahuvacanaviSayatayA labhyamAnatvAt, evamasurakumArAdiSustanitakumArAparyavasAneSudvIndriyAdiSucavaimAnikaparyanteSupratyekaMbhaGgatrikaM bhAvanIyaM, upapAtavirahabhAvataHprathamabhaGgasya ekAdisaGkhatayotpatteHzeSasya ca bhaGgadvayasya sarvatrApi labhyamA-natvAt, ekendriyeSupunaHpRthivyaptejovAyuvanaspatirUpeSupratyekameSaevaiko bhaGgaHAhArakAH anAhArakAapi, pRthivyaptejovAyuSupratyekpratisamayamasaGkhAyAtAnAMvanaspatiSupratisamayamanantAnAM
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 prajJApanAupAGgasUtram-2-28/2/1/559 vigrahagatyotpadyamAnAnAM labhyamAnatayA anAhArakapade'pi sadaiva teSu bahuvacanasambhavAt, tathA cAha-'evaM jAva vemANiyA navaraM egidiyA jahA jIvA' iti, evaM-nairayikoktabhaGgaprakAreNa zeSA apyasurakumArAdayastAvadvaktavyA yAvadvaimAnikAH, navaramekendriyAH pRthivyaptejovAyuvanaspatirUpAHpratyekaMyathAubhayatrApibahuvacane jIvAuktAstathA vaktavyAH, siddheSveka eva bhaGgo'nAhAraka iti, sakalazarIraprahANatasteSAmAhArAsambhavAt, bahUnAM ca sadA bhAvAt iti, gataMprathamaM dvAraM // -:padaM-28-uddezakaH-2dAraM-2 "bhava":mU. (560) bhavasiddhieNaMbhaMte! jIve kiM AhArate anAhArate?, go0! siya AhArate siya anAhArae, evaM jAva vemANie bhavasiddhiyA NaMbhaMte! jIvA kiM AhAragA anA0? go0! jIvegiMdiyavajjo tiyabhaMgo, abhavasiddhievievaM ceva, nobhavasiddhienoabhavasiddhie NaM bhaMte ! jIve kiM AhArae anAhArae?, go0 ! no AhAraeanAhArae, evaM siddhevi, nobhavasiddhiyanoabhavasiddhiyANaMbhaMte! jIvA kiMAhAragA anAhAragA?, go0 ! no AhAragA anAhAragA, evaM siddhevi / vR.dvitIyaMbhavyadvArabhidhitsurAha-"bhavasiddhieNaMbhaMte!' ityAdi, bhavaiH saGkhyAtairasaGkhyAyatairanantairvA siddhiryasyAsau bhavasiddhiko bhavya;, sa kadAcidAhArakaH kadAcidanAhArakaH, vigrahagatyAdyavasthAyAM anAhArakaH zeSakAlaM tvAhArakaH, evaM caturviMzatidaNDake'pi pratyekaM vAcyaM, tathA cAha-"evaM jAva vemANie' atra ca siddhaviSayaM sUtraM na vaktavyaM, mokSapadaprAptatayA tasya bhavasiddhikatvAyogAt, atraiva bahuvacananenAhArakAnAhArakatvacintAM cikIrSurAha 'bhavasiddhiyANaMbhaMte!' ityAdi, atrApyAhArakadvAraivajIvapadeekendriyeSucapratyekamubhayatra bahuvacanenaika eva bhaGgo, yathA AhArakA api anAhArakA api, zeSeSu nairayikAdiSu sthAneSu bhaGgatrikaM, kadAcitkevalAAhArakA evana tveko'pyanAhArakaH, athavA kadAcidAhArakAeko'nAhArakaH, athavAAhArakAapianAhArakAapiubhayatrApibahuvacanaM, tathAcAha-'jIvegiMdiyavajjo tiyabhaMgo' iti, yathA ca bhavasiddhike ekasmin bahuSu cAhArakAnAhArakatvacintA kRta tathA abhavasiddhike'pi kartavyA, ubhayatrApyekavacane bahuvacane ca bhaGgasaGkhyAyAH sarvatrApi samAnatvAt, tathA cAha 'abhavasiddhie evaM ceva' abhavasiddhike'pi bhavasiddhika iva ekavacane bahuvacane ca vaktavyamiti, yastu na bhavasiddhiko nApyabhavasiddhikaH sa siddhaH, sa hi bhavasiddhiko na bhavati, bhavAtItatvAt, abhavasiddhikastu rUDhyA yaH siddhigamanayogyo na bhavati sa ucyata, tato'bhavasiddhiko'pina bhavati, siddhiprAptatvAt, tathAcasatinobhavasiddhikanoabhavasiddhikatvacintAyAM dve eva pade, tadyathA-jIvapadaM siddhipadaM ca, ubhayatrApyekavacane eka eva bhaGgo'nAhAraka iti, bahuvacane'pyeka evAnAhArakA iti| -: padaM-28, uddezakaH-2-dAraM-3 "saMjI":mU. (561) saNNI NaM bhaMte ! jIve kiM AhArae anAhArae?, go0 ! siya A0 siya anA0, evaM jAva vemANie, navaraM egiMdiyavigaliMdiyA no pucchijaMti,
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-28, uddezakaH-2, dvAraM-3 225 saNNI NaM bhaMte ! jIvA kiM AhAragA anAhAragA?, go0 ! jIvAio tiyabhaMgo jAva vemANiyA, asaNNI NaM bhaMte ! jIve kiM AhArae anAhArae?, go0 ! siya A0 siya anA0 evaM neraie jAva vANamaMtare, joisiyavemANiyA na pucchijaMti, asaNNINaM bhaMte ! jIvA kiM A0 anA0?, go0! AhAragAvi anAhAragAvi ego bhaMgo, asaNNI NaMbhaMte! neraiyA kiM AhArayA anA0?, go0! AhAragA vA 1 anAhAragAvA 2 ahavA AhAraeyaanAhAraeya3AhAraeyaanAhArayAya 4 ahavA AhAragAya anAhArae ya5 ahavA AhAragAya anAhAragAya 6 evaM ete chabbhaMgA, evaM jAva thaNiyakumArA, egidiesa abhaMgataM, beiMdiya jAva paMciMdiyatirikkhajoNiesa tiyabhaMgo, maNUsavANamaMtaresu chanbhaMgA, nosaNNInoasaNNI NaM bhaMte ! jIve kiM A0 anA0?, go0 ! siya AhArae siya anAhArae ya, evaM maNUsevi, siddhe anAhArate, puhutteNaM nosaNNInoasaNNI jIvA AhAragAvi anAhAragAvi, maNUsesu tiyabhaMgo, siddhA anaahaargaa| vR. saMjJidvAre-'sannINaMbhaMte!' ityAdipraznasUtraMsugama, nirvacanasUtramAha- goyame'tyAdi, vigrahagatAvanAhArakaH zeSakAlamAhArakaH, nanu saMjJI samanaska ucyate, vigrahagatau ca mano nAsti tataH kathaM saMjJI sannanAhArako labhyate ?, ucyate, iha vigrahagatyApano'pi saMghyAyuSkavedanAt saMjJI vyavahiyate, yathA nArakAyuSkavedanAnnArakastato na kazciddoSaH, __ "eva'mityAdi, evamupadarzitena prakAreNa tAvad vaktavyaM yAvadvaimAniko-vaimAnikasUtraM, navaramekendriyA vikalendriyA na praSTavyAH, kimuktaM bhavati ?-tadviSayaM sUtraM sarvathA na vaktavyaM, teSAmamanaskatayA saMjJitvAyogAt, bahuvacanacintAyAM jIvapade nairayikAdipadeSu ca pratyekaM sarvatra bhaGgatrayaM, tadyathA-sarve'pi tAvadbhaveyurAhArakAH 1 athavAAhArakAzca anAhArakazca2 athavAAhArakAzca anAhArakAca 3, tathA cAha-'jIvAtIto tiyabhaMgojAva vemANiyA' iti, tatra sAmAnyato jIvapade prathamabhaGgaH sakalalokApekSayA saMjJitvenotpAtavirahAbhAvAtat dvitIyabhaGga ekasmin saMjJini vigrahagatyApanne tRtIyabhaGgo bahuSu saMjJiSu vigrahagatyApanneSu, evaM nairayikAdipadeSvapi bhaGgabhAvanA kAryA, 'asaNNI NaM bhaMte !' ityAdi, atrApi vigrahagatAvanAhArakaH zeSakAlamAhArakaH, 'evaM jAva vANamaMtare' iti evaM-sAmAnyato jIvapada iva caturviMzatidaNDakakrameNa tAvat vaktavyaM yAvadvAnamantaro-vAnamaMtaraviSayaM sUtra, atha nairayikA bhavanapatayo vAnamantarAzca kathamasaMjJino yenAsaMjJisUtre te'pi paThyante iti?, ucyate, iha nairayikA bhavanapatayovyantarAzcAsaMjJibhyo'pi utpadyante saMjJibhyo'pi, asaMjJibhyazcautpadyamAnA asaMjJina itivyavadriyante saMjJibhya utpadyamAnAH saMjJinaH, tato'saMjJisUtre'piteuktaprakAreNapaThyante, jyotiSkavaimAnikAstusaMjJibhya evotpadyante nAsaMjJibhya iti asaMjJitvavyavahArAbhAvAdiha te na paThyante, tathA cAha 'joisiyavemANiyA na pucchijaMti' kimuktaM bhavati ?-tadviSayaM sUtraM na vaktavyaM, teSAmasaMjJitvAbhAvAditi, bahuvacanacintAyAMsAmAnyatojIvapade eka eva bhaGgaH, tadyathA-AhArakA apianAhArakA api,pratipasamayamekendriyANAmanantAnAM vigrahagatyApannAnAmata evAnAhArakANAM sadaiva labhyamAnatayA anAhArakapade'pi sarvadA bahuvacanabhAvAt, nairayikapade SaT bhaGgAH, tatra [11 15
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 prajJApanAupAGgasUtram-2- 28/2/3/561 prathamo bhaGga AhArakA iti, ayaM ca bhaGgo yadA'nyo'saMjJinArakaH utpadyamAno vigrahagatyApannona labhyate pUrvotpannAstvasaMjJinaH sarve'pyAhArakA jAtAstadA labhyate, dvitIyo'nAhArakA iti, eSa yadA pUrvotpanno'saMjJI nAraka eko'pi na vidyate utpadyamAnAstu vigrahatyApannA bahavo labhyante tadA vijJeyaH, tRtIya AhArakazca anAhArakazca, dvitve'pi prAkRte bahuvanacamiti bahuvacanacintAyAmeSo'pi bhaGgaH samIcIna ityupanyastaH, tatra yadA cirakAlotpanna eko'saMjJI nArako vidyate adhunotpadyamAno'pi vigrahagatyApana ekastadA'yaM bhaGgaH, caturthaH AhArakazca anAhArakAzca eSacirakAlotpanne ekasminnasaMjJini nArake vidyamAne adhunotpadyamAneSuasaMjJiSu vigrahatyApanneSudraSTavya, paJcamaH-AhArakAzcaanAhArakazca,ayaMcirakAlotpanneSubahuSuasaMjJiSu nArakeSu satsu adhunotpadyamAne vigrahagatyApane ekasminnasaMjJini vijJeyaH, SaSTha AhArakAzca anAhArakAca, eSa bahuSu cirakAlotpanneSUtpadyamAneSu cAsaMjJiSu veditavyaH, ___ "evametechabmaMgA evamupadarzitaprakAreNa eteSaTbhaMgAH, tadyathA-AhArakapadasya kevalasya bahuvacanenaikaH 1,anAhArakapadasya kevalasya bahuvacanena dvitIyaH2,AhArakapadasyAnAhArakapadasya ca yugapatpratyekamekavacanena tRtIyaH3, AhArakapadasyaikavacanena anAhArakapadasya bahuvacanena caturthaH 4,AhArakapadasyabahuvacanenaanAhArakapadasyaikavacanenapaJcamaH 5, ubhayatrApibahuvacanena SaSThaH 6, zeSAstubhaGgAnasambhavanti, bahuvacanacintAyAH prakrAntatvAt, etecaSaTbhaGgA asurakumArAdiSvapi stanitakumAraparyavasAneSu veditavyAH, tathA cAha-'evaM jAva thaNiyakumArA' _ 'egidiesu abhaMgaya'miti ekendriyeSu pRthivyapatejovAyuvanaspatirUpeSvabhaGgakabhaGgakAbhAva eka eva bhaGga ityarthaH,sacAyaM-AhArakA apianAhArakA api, tatrAhArakA bahavaH suprasiddhA;, anAhArakA api pratisamayaM pRthivyaptejovAyavaH pratyekamasaGkhyeyAH pratisamayaM vanaspatayo'nantAH sarvakAlaM labhyante iti te'pibahavaH siddhAH, _ 'dvIndriyatrIndriyacaturindriyatiryakpaJcendriyeSupratyekaMbhaGgatrikaM, tadyathA-AhArakAathavA AhArakAzca anAhArakazca athavA AhArakAzca anAhArakAca, tatra dvIndriyAn prati bhAvanAyadA dvIndriya eko'pi vigrahagatyApanno na labhyate tadA pUrvotpannAH sarve'pyAhArakA iti prathamo maGgaH, yadA punareko vigrahagatyApannastadA pUrvesarve'pyAhArakA utpadyamAnastveko'nAhAraka iti, yadA tUtpadyamAnA api bahavo labhyante tadA tRtIyaH, evaM trIndriyacaturindriyatiryakpaJcendriyeSvapi bhAvanA kartavyA, manuSyavyantareSuSaTbhaGgAH teca nairayikeSviva bhAvanIyAH, tathA cAha-'beiMdiya jAva paMciMdiyatirikkhajoNiesutiyabhaMgo, maNUsavANamaMtaresuchabbhaMgA' iti, nosaMjJInoasaMjJI cakevalI siddhazca tato nosaMjJinoasaMjJitvacintANAM trINi padAni, tadyathA-jIvapadaM manuSyapadaM siddhapadaM ca, tatra jIvapade sUtramAha 'nosaNNInoasaNNINaMbhaMte!jIve' ityAdi, syAt kadAcidAhArakaH kevalinaHsamudghAtAdyavasthAvirahe AhArakaH (katvAt), syAt-kadAcidanAhArakaH, samudghAtAvasthAyAMayogitvAvasthAyAM siddhAvasthAyAMvA bhAvanIyaM, 'siddhe anAhArae' iti siddhe-siddhaviSaye sUtre 'anAhArae' iti vaktavyaM, puhutteNaM'tipRthaktvena bahutvena cintAyAmiti prakramaH, 'AhAragAvianAhAragAvi' tatrAhArakA apibahUnAMkevalalinAMsamudghAtadyavasthArahitAnAM sadaiva labhyamAnatvAt, anAhArakA api siddhAnAM sadaiva bhAvAtteSAM cAnAhArakatvAditi,
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-28, uddezakaH-2, dvAraM-3 227 'maNussesu tiyabhaMgo' iti manuSyaviSayaM bhaGgatrikaM, tadyathA-AhArakA eSa bhaGgo yadA na ko'pikevalI samudghAtAdyavasthAgatobhavati, athavAAhArakAzcaanAhArakazca eSabhaGgaekasmin kevalini samudghAtAdyavasthAgate sati labhyate, athavA AhArakAzca anAhArakAzca eSa bahuSu kevalasisamudghAtadyavasthAgateSu satsuveditavyaH / lezyAdvAre sAmAnyataH salezyasUtramAha -padaM-28, uddezakaH-2-dAraM-4- "lezyA":mU. (562) saleseNaMbhaMte! jIve kiM AhArae anAhArae ?, go0! siya AhArae siya anAhArae, evaM jAva vemANite, salesA NaM bhaMte ! jIvA kiM AhAragA anAhAragA?, go0! jIvegiMdiyavajo tiyabhaMgo, evaM kaNhalesAvi nIlalesAvi kAiulesAvi jIvegiMdiyavajjo tiyabhaMgo, teulesAe puDhaviAuvaNassaikAiyANaMchabbhaMgA, sesANaMjIvAdiotiyabhaMgojesiMatthiteulesA, pamhalesAe sukkalesAe ya jIvAdio tibhaMgo, alesA jIvA maNussA siddhA ya egatteNavi puhutteNavi no AhAragA anaahaargaa| vR. 'saleseNaMbhaMte! jIve ityAdi, idaM sAmAnyatojIvasUtramiva bhAvanIyaM, atrApi siddhasUtraM navaktavyaM, siddhAnAmalezyatvAt, bahuvacanacintAyAMjIvapade ekendriyeSucapRthivyAdiSupratyekameka eva bhaGgastadyathA-AhArakA api anAhArakA api, ubhayeSAmapi sadAbahutvena labhyamAnatvAt, zeSeSu tu nairayikAdiSu padeSu tu pratyekaM bhaGgatrikaM, tadyathA-sarve'pi tAvadbhaveyurAhArakAH 1, athavA AhArakAzca anAhArakazca 2, athavA AhArakAzca anAhArakAzca 3, amISAMca bhAvanA prAgvat, tathA cAha-'jIvegiMdiyavajjo tiyabhaMgo' iti, "eva'mityAdi, evaM yathA sAmAnyataH salezyasUtramuktaMtathA kRSNalazyAviSayamapinIlalezyAviSayamapikApotalezyAviSayamapi sUtraM vaktavyaM, sarvatra sAmAnyato jIvapade ekendriyeSu ca pratyekamabhaGgaka, zeSapakSe bhaGgatrikaM, tejolezyAviSayamapi sUtramekatve prAgvat, bahutvena pRthivyabavanaspatiSu SaT bhaGgAH, teSu kathaM tejolezyAsambhavaiticet?, ucyate, bhavanapativyantarajyotiSkasaudharmezAnAdevAnAMtejolezyAvatAM tatrotpAdabhAvAt, uktaMtacAsyAeva bhagavatyAHprajJApanAyAzca 0 jeNetesubhavaNavaivANamaMtarajoisiyasohammIsANayA devA uvavajjati teNaM teulessA labmai" iti, teSaTbhaGgA ime-sarve AhArakAH 1 athavA sarve anAhArakAH2 athavAAhArakazcAnAhArakazca 3 athavA AhArakazca anAhArakAca 4athavAAhArakAzcaanAhArakazca5athavAAhArakAcAnAharakAzca 6,zeSANAMjIvapadAdArabhya sarvatrApi bhaGgatrikaM, tathA cAha____ 'teulessAe puDhaviAuvaNassaikAiyANaMchabmaMgA, sesANaM jIvAIo tiyabhaMgo' iti, Aha-kiM sarveSAmavizeSeNajIvapadAdArabhya bhaGgatrikamuta keSAMcidata Aha-'jesiMatthiteulesA' iti, yeSAmasti tejolezyA teSAmeva bhaGgatrikaM vaktavyaM, na zeSANAM, etena kimAveditaM bhavati nairayikaviSayaM tejovAyuviSayaM dvitricaturindriyaviSayaM ca tejolezyAsUtraM na vaktavyamiti, tathA padmalezyA zuklalezyA ca yeSAM sambhavati tadviSayaMtayoH sUtraM vaktavyaM, tatra padmalezyA zuklalezyA ca tiryakpaJcendriyeSu manuSyaSu vaimAnikeSu ca labhyate na zeSeSviti tayoH pratyekaM catvAri padAni,
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 prajJApanAupAGgasUtram-2- 28/2/4/562 tadyathA-sAmAnyatojIvapadaMtiryakpaJcendriyapadaMmanuSyapadaMvaimAnikapadaMca, sarvatrApyekavacanacintAyAM syAdAhArakaH syAdanAhAraka iti bhaGgaH, bahuvacanacintAyAM bhaGgatrikaM, tadyathA-sarve'pi tAvad bhaveyurAhArakAH 1 athavA AhArakAzca anAhArakazca 2 athavA AhArakAcAnAhArakAzca 3, tathA cAha-'pamhalesAe sukkalesAe jIvAio tiyabhaMgo'tti, alezyA lezyAtItAste cAyogikevalinaH siddAzca, tato'tra trINi padAni, tadyathA sAmAnyatojIvapadaM manuSyAH siddhAzca, sarvatrApyekavacanena bahuvacanenacAnAhArakAeva vaktavyAH, etadevAha-'alessA jIvA maNussA siddhA ya egatteNavi puhutteNavi no AhAragA anAhAragA' iti, gataM leshyaadvaarm| -padaM-28, uddezakaH-2 dAraM-5"STi":mU. (563) sammaddiTThINaM bhaMte ! jIvA kiM AhA0 anA0?, go0 ! siya AhA0 siya anA0, beiMdiyA teiMdiyA cauridiyA chabbhaMgA, siddhA anAhAragA, avasesANaM tiyabhaMgo, micchAdiTThIsujIvegiMdiyavajjo tiyabhaMgo, sammAmicchAdiTThI NaM bhaMte ! kiM AhA0 anA0?, go0 ! AhArate no anA0, evaM egidiyavigaliMdiyavajaM jAva vemANite, evaM puhuttennvi| vR. samprati samyagdRSTidvAram-samyagdRSTizcehaupazamikasamyakatvena sAsvAdanasamyakatvena kSAyopazamikasamyakatvena vedakasamyakatvena kSAyikasamyakatvena vA pratipattavyaH, sAmAnyata upAdAnAt, tathaivAgrebhaGgacintAyAapikariSyamANatvAt, tatraupazamikasamyagdRSTAdayaH supratItAH, vedasamyagdRSTiH punaH kSAyikasamyakatvamutpAdayan caramagrAsamanubhavannavaseyaH ekatve sarveSvapi jIvAdipadeSu pratyekameSa bhaGgaH syAdAhArakaH syAdanAhAraka iti, navaramatra pRthivyAdiviSayaM sUtraM na vaktavyaM, teSAM samyagdhaSTitvAyogAt, ubhayAbhAvo puDhavAiesu' iti vacanAd, bahuvacana viSayaM sUtraM, sAmAnyato jIvapade AhArakA api anAhArakA api ityeSa eva bhaGgaH, ubhayeSAmapi sadA samyagdRSTInAM bahutvena labhyamAnatvAt, nairayikabhavanapatitiryakpaJcendriyamanuSyavyantarajyotiSkavaimAnikeSupratyekaM bhaGgatrikaM, tadyathA-kadAcitsarve'pyAhArakA eva 1 kadAcidAhArakA ekazcAnAhArakaH 2, kadAcidAhArakAzca anAhArakAzca 3, dvitricaturindriyeSu punaH SaDbhaGgAH, teca prAgvadbhAvanIyAH, dvIndriyAdInAMcasamyagdRSTitvamaparyAptAvasthAsambhavisAsvAdanasamyakatvApekSayA draSTavyaM, siddhAstvanAhArakAH, eteSAM kSAyikasamyakatvayuktatvAt, tathAcAha- 'beiMdiyateiMdiyacauridiesuchabbhaMgA, siddhAanAhAragA, avasesANaM tiyabhaMgo' mithyASTiSvapiekavacane sarvatra syAdAhArakaH syAdanAhAraka iti vaktavyaM, bahuvacane jIvapade pRthivyAdipadeSu ca pratyekamAhArakA api anAhArakA apIti, ubhaye'mapi sarvadaive teSu bahutvena labhyamAnatvena, zeSeSutu sarveSu sthAneSu bhaGgatrikaM, siddhasUtraM cAtra na vaktavyaM, siddhAnAM mithyAtvApagamAt, etadevAha- 'micchAdiTThIsujIvegiMdiyavajjo tiyabhaMgo, sammAmicchadiTThINaM bhaMte! jIve' ityAdi praznasUtraM sugama, bhagavAnAha-gautama! AhArako noanAhArakaH, kasmAditi cet, ucyate, iha saMsAriNAmanAhArakatvaM vigragatau, na ca samyagmithyA pTitvaM vigrahagatAvavApyate, kAlakaraNAyogAt, "sammAmiccho na kuNai kAlaM' iti vacanAt, tataHsamyagmithyAdRSTervigrahagatyabhAvato'nAhArakatvAbhAvaH, evecaturviMzatidaNDakakrameNa sarvatrApi ___
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-28, uddezakaH-2, dvAraM-5 229 vaktavyaM, navaramekendriyavikalendriyA na vaktavyAH, teSAM samyagmithyASTitvAsambhavAt, evaM bahuvacane'pi vaktavyaM, tadyathA-'sammAmicchadiTThINaM bhaMte ! jIvA kiM AhAragA anAhAragA?, go0 1 AhAragA no anAhAragA, sammAmicchaddiTTI NaM bhaMte ! neraiyA kiM A0 anA0?, go0 ! AhAragA no anAhAragA, evamegiMdiyavigaliMdiyavajA jAva vemANiyA' iti / gataM dRSTidvAraM, -: padaM-28, uddezakaH-2 dAraM-6- "saMyata'.' :mU. (564) saMjae NaM bhaMte ! jIve kiM AhA0 anA0?, go0 ! siya AhArae siya anAhArae, evaM maNUsevi, puhutteNaM tiybhNgo| asaMjate pucchA, siya AhArae siya anAhArae, puhutteNaM jIvegiMdiyavajo tiybhNgo| saMjatAsaMjate NaM jIve0 paMciMdiyatirikkhajoNite maNUse ya 3 ete eghatteNavi puhutteNavi AhAragA no anA0, nosaMjatenoasaMdatenosaMjatAsaMjate jIve siddhe ya ete egatteNa pohatteNavi no AhA0 anaa0| vR. samprati saMyatadvAraM-saMyatatvaMca manuSyANAmeva, tatra dvepade, tadyathA-jIvapadaM manuSyapadaM ca, tatrajIvapade sUtramAha--'saMjaeNaM bhaMte! jIve' ityAdi sugama, navaramanAhArakatvaM kevalisamudghAtAvasthAyAmayogitvAvasthAyAMcaveditavyaM, zeSakAlamAhArakatvaM, evaMmaNUsevitti evaMmanuSyaviSaye sUtraM vaktavyaM, tadyathA- 'saMjaeNaM bhaMte! maNUse kiM AhArae anAhArae?, go0 ! siya AhArae siyaanAhArae' bhAvanA'nantaramevoktA, 'puhutteNaMtiyabhaMgo'ttipRthakatvena-bahuvacanenajIvapade manuSyapade ca pratyekaM bhaGgatrikaM, taccaivaM-sarve'pi tAvadmaveyurAhArakAH, eSa bhaGgo yadAna ko'pi kevalI samudghAta-mayogitvaMvA pratipanno bhavati tadA veditavyaH, athavA AhArakAzcAnAhArakazca, eSa ekasmin kevalini samavahate zailezI vA gate prApyate, athavA AhArakAzcanAhArakAca, eSa bahuSu kevaliSu samavahateSu zailezIgateSu vA lbhyte| ____ asaMyatasUtreekavacane sarvatra syAdAhAhArakaH syAdanAhAraka itivaktavyaM,bahuvacanejIvapade pRthivyAdiSuca padeSu pratyekamAhArakA apianAhArakA api ityeSabhaGgaH, zeSeSutunairayikAdiSu sthAneSupratyekaM bhaGgatrikaM, saMyatAsaMyatA-dezaviratAH, teca tiryakpaJcendriyA manuSyAvAna zeSAH, zeSANAM svabhAvata eva dezaviparatipariNAmAbhAvAd, evaM caiteSAMtrINi padAni, tadyathA-sAmAnyato jIvapadaM tiryakpaJcendriyapadaM manuSyapadaMca, eteSutriSvapisthAneSu ekavacane bahuvacaneca AharakA bhavanti, bhavAntaragatau kevalisamudghAtAdyavasthAsu ca dezaviratipariNAmA- bhAvAt, nosaMyatonoasaMyatonasaMyatAsaMyataH, taccintAyAM dve pade, tadyathA-jIvapadaM siddhapadaM ca, ubhayatrApyekavacane bahuvacanecAnAhArakatvameva vaktavyaM, natvAhArakatvaM, siddhAnAmanAhArakatvAt gataM saMyatadvAraM, -padaM-28-uddezakaH-2 dAraM-7- "kaSAyaH" :ma. (565) sakasAi NaM bhaMte ! jIve kiM AhArae anA0?, go0 ! siya A0 siya anAhArate, evaM jAva vemANitA, puhutteNaM jIvegiMdiyavajjo tiyabhaMgo kohakasAIsu jIvAdIsu evaM ceva, navaraM devesu chabbhaMgA, mAnakasAIsu mAyAkasAIsu ya devaneraiesu chabbhaMgA, avasesANaM jIvegiMdiyavajjo tiyabhaMgo, lohakasAIsu neraiesu chabbhaMgA,
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 avasesesu jIvegiMdiyavajjo tiyabhaMgI, akasAI jahA nosaNNInoasaNNI, / vR. kaSAyadvAraM - 'sakasAi NaM bhaMte! jIve' ityAdi, ekavacanaviSayaM sUtraM sugamaM, bahuvacane 'jIvegiMdiyavajjo tiyabhaMgo' tti jIvapade pRthivyAdiSu ca paJcasu padeSu pratyekaM AhArakA api anAhArakA api vaktavyaM, ubhayeSAmapi sakaSAyANAM sadaiva teSu sthAneSu bahutvena labhyamAnatvAt, zeSeSu tu sthAneSu bhaGgatrikaM, prajJApanAupAGgasUtram - 2 -- 28/2/7/565 'kohakasAI evaM ceva' tti krodhakaSAyyapi evameva-sAmAnyataH sakaSAyavadaseyaH, tatrApi jIvapade pRthivyAdipadeSu cAbhaGgakaM, zeSeSu tu sthAneSu bhaGgatrikamiti bhAvaH, kiM sarveSvapi zeSeSu sthAneSu bhaGgatrikaM ?, netyAha- 'navaraM' 'devesu chabbhaMgA' devA hi svabhAvata eva lobhabahulA bhavanti na krodhAdibahulAH, tataH krodhakaSAyiNa ekAdayo'pi labhyante iti SaD bhaGgAH, tadyathA - kadAcit sarve'pyAhArakA eva krodhakaSAyiNaH, ekasyApi vigrahatyApannasyAlabhyamAnatvAt ?, kadAcitsarve'pyanAhArakAH 2, ekasyApi krodhakaSAyiNaH sata AhArakasyAprApyamAnatvAt, krodhodayo hi mAnAdyudayavivikta evee vivakSyate na mAnAdyudayasahito'pi tena krodhakaSAyiNaH sataH kadAcidAhArakasya sarvathA'pyabhAvaH, tathA kadAcideka AhAraka eko' nAhArakaH 3 kadAcideka AhArako bahavo'nAhArakAH 4, kadAcidbahava AhArakA eko'nAhArakaH 5, kadAcidbahava AhArakAH bahavazcAnAhArakA iti 6, mAnakaSAyasUtraM mAyAkaSAyasUtraM caikavacane prAgvat, bahuvacane vizeSamAha 'mAnakasAIsu' ityAdi, mAnakaSAyiSu mAyAkaSAyiSu bahuvacanena cintyamAneSu deveSu nairayikeSu ca pratyekaM SaD bhaGgAH, nairayikA hi bhavasvabhAvataH krodhabahulAH devAstu lobhabahulAstato devAnAMnairayikANAM ca mAnakaSAyo mAyAkaSAyazca pravirala iti prAguktaprakAreNa SaT bhaGgAH, jIvapade pRthivyAdipadeSu ca pratyekamabhaGgakamAhArakANAmanAhArakANAM ca mAnakaSAyiNAM mAyAkaSAyiNAM ca pratyekaM sadaiva teSu 2 sthAneSu bahutvena labhyamAnatvAt, zeSeSu tu sthAneSu bhaGgatrikaM, lobhakaSAyasUtramapyekavacane tathaiva, bahuvacane vizeSamAha- 'lobhakasAIsu' ityAdi, lobhakaSAyiSu nairayikeSu SaT bhaGgAsteSAM lobhakaSAyasyAlpatvAt, zeSeSu tu jIvaikendriyavarjeSu sthAneSvapi bhaGgatrikaM, deveSvapi bhaGgatrikamiti bhAvaH teSAM lobhabahulatayA SaDbhaGgasambhavAt, jIveSvekendriyeSu ca prAgvadeSa eva bhaGgaH, AhArakA apyanAhArakA api iti, 'akasAI jahA nosaNNINoasaNNI' ti akaSAyiNo yathA nosaMjJino'saMjJino uktAsthA vaktavyAH, kimuktaM bhavati ? - akaSAyiNo'pi manuSyAH siddhAzca, manuSyA upazAntakaSAyAdayoveditavyAH, anyeSAM sakaSAyitvAt, tata eteSAmapi trINi padAni, tadyathA - sAmAnyato jIvapadaM manuSyapadaM siddhapadaMca, tatra sAmAnyato jIvapade manuSyapade ca pratyekamekavacane syAdAhArakaH syAdanAhAraka iti vaktavyaM, siddhapade tvanAhAraka eveti, bahuvacane jIvapade AhArakA api anAhArakA apIti, kevalinAmAhArakANAM siddhanAmanAhArakANAM sadaiva bahutvena labhyamAnatvAt, manuSyapade bhaGgatrikaM, sarve'pi tAvad bhaveyurAhArakAH 1 athavA AhArakAzcanAhArakazca 2 athavA AhArakAzcanAhArakAzca 3 bhAvanA ca prAgevAnekazaH kRtA, siddhapade tvanAhAraka eva / gataM kaSAyadvAraM samprati jJAnadvAram, tatra
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ 231 padaM-28, uddezakaH-2, dvAraM -8 -:padaM-28, uddezaka:-2-dAraM-8"jJAna":mU. (566) nANI jahA sammaddiTTI, AbhinibohiyanANI suyanANI ya beiMdiyateiMdiyacauridiesu chanbhaMgA, avasesesu jIvAdio tiyabhaMgo jesiM asthi, ohinANI paMciMdiyatirikhajoNiyA AhAragA no anAhAragA, avasesesu jIvAdio tiyabhaMgo jesiM asthi ohinANaM, maNapajavanANI jIvA maNUsA ya egatteNavi pahatteNavi AhA0 no anAhAragA, kevalanANI jahA nosaNNInoasaNNI, ___annANI matianANI suyaannANI jIvegiMdiyavajo tiyabhaMgo, vibhaMganANI paMciMdiyatirikkhajoNiyA maNUsA ya AhAragA no anA0, avasesesu jIvAdiyo tiybhNgo| vR. 'nANIjahA sammaddiTTI'tti jJAnI yathAprAksamyagdRSTiruktastathAvaktavyaH, tadyathA-nANI NaMbhaMte! jIve kiM AhArae anAhArae?, go0 ! siya AhArae siyaanAhArae, nANINaMbhaMte! neraie kiM AhArae anAhArae?, go0 ! siya A0 siya anAhArae, evaM egiMdiyavajraM jAva vemANie, nANINaMbhaMte! jIvA kiMAhAragAanAhAragA?, go0 ! AhAragAvianAhAragAvi, nANINaMbhaMte ! neraiyA kiMAhAragA anAhAragA?,go0! savvevitAva hojjA AhAragA 1,ahavAAhAragAyaanAhArageyara ahavAAhAragAyaanAhAragAya 3, evaMjAva thaNiyakumArA, beiMdiyANaM pucchA, go0! savvevi tAva hoja AhAragA ya 1 ahavA anAhAragA ya 2 ahavA AhArae ya anAhArae ya 3, ahavA AhArage ya anAhAragA ya 4, ahavA AhAragA ya anAhArageya 5, ahavA AhAragA ya anAhAragAya 6, evaM teiMdiyacauridiyAvi bhANitavvA, avasesA jAva vemANiyA jahA neraiyA, siddhANaM pucchA, go0! anAhAragA ya' iti, AbhinibodhikajJAnisUtrezrutajJAnisUtrecaikavacaneprAgvadavaseyaM,bahuvacanedvitricaturindriyeSu SaDbhaGgAH, avazeSeSutujIvAdiSusthAneSuekendriyavarjeSubhaGgatrikaM, taccaivam-'AbhinibohiyanANI NaMbhaMte! jIvA kiM AhAragAanAhAragA?,go0! savvevitAva hojja AhAragA 1 ahavA AhAragA yaanAhArageya2 ahavA AhAragAyaanAhAragAya 3 ityAdi, tathAcAha-'AbhinibohiyanANI suyanANI ya beiMdiyateiMdiyacauridiesuchabbhaMgA, avasesesujIvAio tiyabhaMgo, jesiM asthi' itisugama, navaraM jesiM asthi' yeSAMjIvAnAmAbhinibodhikajJAnazrutajJAneatasteSubhaGgatrikaM vaktavyaM, na zaSeSu pRthivyAdiSviti, avadhijJAnasUtramekavacane tathaiva, bahuvacanacintAyAM paJcendriyatiryagyonikA AhArakA eva na tvanAhArakAH, kasmAditi cet, ucyate, iha paJcendriyatirazcAmanAhArakatvaM vigrahagatau, na catadAnIM teSAMguNapratyayato'vadhisambhavo, guNAnAmevAsambhavAt, nApyapratipatitAvadhirdevomanuSyo vA tiryasUtpapadyate, tato'vadhijJAninaH sataH paJcendriyatirazco'nAhArakatvAyogaH, zeSeSu tu sthAnaSvekendriya vikalendriyavarjeSu pratyekaM bhaGgatrikaM, tadevAha-'ohinANI NaM paMcidiyatirikkhajoNiyA AhAragA avasesesujIvAio tiyabhago jesiM asthi ohinANa'miti, manaHparyAyajJAnamaM manuSyANAmeva, tata dve pade, tadyathA-jIvapadaM manuSyapadaMca, ubhayatrApi caikavacane bahuvacane camanaHparyAyajJAnana AhArakA eva vaktavyA;, natvanAhArakAH, vigrahagatyAdyavasthAyAM manaHparyAyajJAnAsambhavAt, kevalajJAnI yathA prAg nosaMjJInoasaMjJI uktastathA vaktavyaH, kimuktaM bhavati ?
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 prajJApanAupAGgasUtram-2- 28/2/8/566 kevalajJAnacintAyAmi trINi padAni, tadyathA-sAmAnyato jIvapadaM manuSyapadaM siddhapadaM ca, tatra sAmAnyato jIvapade manuSyapade caikavacane syAdAhArakaH syAdanAhAraka iti vaktavyaM, siddhapade tvanAhAraka iti, bahuvacane sAmAnyato jIvapade AhArakA api anAhArakA api, manuSyapade bhaGgatrikaM, tacca prAgevopadarzitaM, siddhapade tvanAhArakA api / ajJAnisUtraMmatyajJAnisUtraMzrutAjJAnisUtraMekavacane prAgiva, bahuvacanatacintAyAMjIvapade ekendriyeSu ca pRthivyAdiSu pratyekamAhArakA anAhArakA api iti vaktavyaM, zeSaSu tu bhaGgatrikaM, vibhaGgajJAnisUtramapyekavacane tathaiva, bahuvacanacintAyAM paJcendriyatiryagyonikA manuSyAzcAhArakA eva vaktavyAH, na tvanAhArakAH, vibhaGgajJAnasahitasya vigrahagatyA tiryakpaJcendriyeSu manuSyeSu cotpattyasambhavAt, avazeSeSu sthAneSu ekendriyavikalendriyavarjeSu pratyekaM bhaGgatrikaM / -pada-28, uddezakaH-2-dAraM 9 "yogaH" :mU. (567) sajogIsujIvegiMdiyavajotiyabhaMgo, maNajogI vaijogI jahA sammAmicchaddiTTI, navaraMvaijogo vigaliMdiyANavi, kAyajogIsujIvegiMdiyavajjotiyabhaMgo, ajogIjIvamanUsasiddhA anaahaargaa| vR.gataMjJAnadvAraM, sampratiyogadvAra-tatra sAmAnyataHsayogisUtramekavacane tathaiva, bahuvacane jIvaekendriyapadAni varjayitvAzeSeSusthAneSubhaGgatrikaM, jIvapade pRthivyAdipadeSucapunaHpratyekamAhArakA api anAhArakA apIti bhaGgaH, ubhayeSAmapi sadaiva teSusthAneSu bahutvena labhyamAnatvAt 'maNajogI vaijogI jahA sammAmicchaddiTThI yatti manoyogino vAgyoginazca yathA prAk samyagmithyAdhSTaya uktAstathA vaktavyAH, ekavacanebahuvacanecAhArakA evavaktavyAnatvanAhArakA iti bhAvaH, navaraM vaijogo vigaliMdiyANavi'tinavaramiti-samyagmithyASTisUtrAdatrAyavizeSaH, samyagmithyASTitvaM vikalendriyANAM nAstIti tatsUtraM tatra noktaM, vAgyogaH punarvikalendriyANAmapyastIti tatsUtramapi vAgyoge vaktavyaM, taccaivam 'maNajogINaM bhaMte! jIve kiM AhArae anAhArae?, go0! AhArae no anAhAraesa, evaM egidiyavigaliMdiyavajjaM jAva vemANie, evaM puhutteNavi,, vaijogI NaM bhaMte ! kiM AhA0 anA0?,go0! AhAraeno anAhArae, evaM egidiyavajaMjAva vemANie, evaMpuhutteNavitti, kAyayogisUtramapyekavacane bahuvacane ca sAmAnyataH sayogisUtramiva, ayoginomanuSyaH siddhAzca, tenAtra trINi padAni, tadyathA-jIvapadaM manuSyapadaM sihApadaMca, triSvapisthAneSvekavacane bahuvacane caanaahaarktvmev| -:padaM-28, uddezakaH-2-dAraM-10 "upayogaH" :mU. (568) sAgArAnAgArovauttesu jIvegiMdiyavajjo tiyabhaMgo, siddhA anaahaargaa| vR. gataM yogadvAraM, adhunopayogadvAramAha-tatra sAkAropayogasUtre anAkAropayogasUtreca pratyekamekavacane sarvatra syAdAhArakaH syAdanAhAraka iti vaktavyaM, siddhapade tvanAhAraka iti, bahuvacane jIvapade pRthivyAdipadeSu cAhArakA apianAhArakA api iti bhaGgaH, zeSeSu bhaGgatrikaM, siddhAstvanAhArakA iti, sUtrollestastvayam-sAgArovautteNaM bhaMte!jIve kiMAhArae anAhArae go0 ! siya AhArae siyaanAhArae' ityAdi /
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-28, uddezakaH-2, dvAraM-11 233 - -padaM-28, uddezakaH-2-dAraM-11 "veda" :mU. (569) savede jIvegiMdiyavajo tiyabhaMgo, isthivedapurisavedesujIvAdiotiyabhaMgo, napuMsagavedae ya jIvegiMdiyavajo tiyabhaMgo, avedae jahA kevlnaannii| vR. gataM upayogadvAraM, vedadvAre sAmAnyataH savedasUtramekavacane syAdAhArakaH syAdanAhAraka iti, bahuvacane jIva padamekendriyAMzca varjayitvA zeSeSu sthAneSu bhaGgatrikaM, jIvapade ekendriyeSuca punaHpratyekamabhaGgaka, AhArakAanAhArakA apIti, strIvedasUtrapuruSavedasUtraMca ekavacane tathaiva, navaramatra nairayikaikendriyavikalendriyA na vaktavyAH teSAM napuMsakatvAt, bahuvacane jIvAdiSu padeSu pratyekaM bhaGgatrikaM. napuMsakavede'pi sUtramekavacane tathaiva, navaramatra bhavanapati vyantarajyotiSkavaimAnikA na vaktavyAsteSAmanapuMsakatvAd, bahuvacane jIvaikendriyavarjeSu bhaGgatrikaM, jIvapade ekendriyapadeSu ca pRthivyAdiSu punarabhaGgakaM prAguktasvarUpamiti, avedo yathA kevalI tathA ekavacane bahuvacane ca vaktavyaH, jIvapade manuSyapade ca ekavacane syAdAhArakaH syAdanAhAraka iti, bahuvacane jIvapade AhArakA apianAhArakA api, manuSyeSubhaGgatrikaM, siddhatve'nAhArakA iti vaktavyamiti bhaavH| -padaM-28, uddezakaH-2-dAraM 12 "zarIraM" :mU. (570) sasarIrIjIvegiMdiyavajotiyabhaMgo, orAliyasarIrI jIvamaNUsesutiyabhaMgo, avasesA AhAragA no anAhAragAjesiM asthi orAliyasarIraM, veubviyasarIrI AhAragasarIrI ya AhAragA no anA0 jesiM asthisateyakammasarIrI jIvegiMdiyavajjo tiyabhaMgo, asarIrIjIvA siddhA ya no AhAragA anaa0| vR.gataM vedadvAraM, zarIradvAre sAmAnyataHzarIrasUtre sarvatraikavacane syAdAhArakaH syAdanAhAraka iti, bahuvacane jIvaekendriyavarjeSu zeSeSu sthAneSu pratyekaM bhaGgatrikaM, jIvapade pRthivyAdipadeSu ca pratyekamabhaGgakaM prAguktamiti, audArikazarIrasUtramekavacanetathaiva, navaramatra nairayikabhavanapativyantarajyotiSkavaimAnikA na vaktavyAsteSAmaudArikazarIrAbhAvAt, bahuvacane jIvapade manuSyapadeSu ca pratyekaM bhaGgatrikaM, tadyathA-sarve'pi tAvadbhaveyurAhArakAH eSa bhaGgo yadA na ko'pi kevalI samudghAtagato'yogI vA, athavA AhArakAcAnAhArakazca, eSa ekasmin kevalini samudghAtagate ayogini vA sati prApyate, athavA AhArakAzcAnAhArakAca, evaM bhaGgo bahuSu kevalisamudghAtagateSu ayogiSu vA satsu vedayitavyaH, zeSAstvekendriyadvIndriyatrIndriya caturindriyatiryakpaJcendriyA AhArakA eva vaktavyAH, na tvAnAhArakAH, vigrahagatyuttIrNAnAmevaudArikazarIrasambhavAt, vaikriyaAhArakazarIriNazca sarve'pyekavacane bahuvacane cAhArakA eva na tvanAhArakAH, navaraM yeSAM vaikriyamAhArakaM vA sambhavati ta eva vaktavyA nAnye, tatra vaikriyaM nairayikabhavanapativAyukAyikatiryakpaJcendriyamanuSyavyantarajyotiSkavaimAnikeSu AhArakaM manuSyaSveva, sUtrollekhazcAyaM-'veubviyasarIrI NaM bhaMte ! jIve kiM AhArae anAhArae?, goyamA! A0 no anA0, veubviyasarIre NaM bhaMte ! neraie kiM AhArae anAhArae ?, go0 ! A0 no anA0' ityAdi, taijasakArmaNazarIrisUtre caikavacane sarvatra syAdAhArakaH syAdanAhAraka iti, bahuvacane
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ 234 prajJApanAupAGgasUtram-2- 28/2/12/570 - jIvaikendriyavarjeSu zeSaSu sthAneSu bhaGgatrikaM, jIvapade ekendriyeSu ca punarabhaGgaka, azarIriNaH-siddhAstena tatra dveevapade, tadyathA-jIvAH siddhAzca, tatraekavacanebahuvacane cobhayatrApyanAhArakA ev| -:padaM-28, uddezakaH-2-dAraM-13 "paryAptiH":mU. (571) AhArapajattIe pajatte sarIrapajjattIe pajatte iMdiyapajjattIe pajjatte ANApANapajjattIe pajattae bhAsAmanapajjattIepajattate etAsu paMcasuvipajjattIsujIvesumaNUsesu yatiyabhaMgo, avasesA AhAragA no anAhAragA, bhAsAmanapajattI paMciMdiyANaM avasesANaM natthi, __AhArapajjattIapajattae noAhAraeanA0, egatteNavipuhutteNavi, sarIrapajjattIapajattae siya AhArae siya anAhArae, uvarilliyAsu causu apajattIsu neraiyadevamaNUsesu chabbhaMgA, avasesANaM jIvegiMdiyavajjo tiyabhaMgo, bhAsAmanapajjattaesu jIvesu paMciMdiyatirikkhajoNiesu yatiyabhaMgo, neraiyadevamaNuesu chabbhaMgA, savvapadesu egattapohatteNaM jIvAdiyA daMDagA pucchAe bhaNitavvA jassa jaM asthi tassa taM pucchijjatijassajaMNasthitassataMnapucchijjatijAvabhAsAmanapajjantIapajattaesuneraiyadevamaNuesu chabbhaMgA, sesesutiyabhaMgo vR. gataM zarIradvAra, samprati paryAptidvAram-tatrAgame paryAptayaH paJca, bhASAmanaHparyAptyorekatvena vivakSaNAt, tathA cAhArakaparyAptayA paryApte zarIraparyAptayA paryApte indriyaparyAptayA paryApte prANApAnaparyAptayA paryApte bhASAmaHparyAptayA paryApte cintyamAne, atraiva sarvasaGkalanAmAha etAsu paJcasvapi paryAptiSu samarthitASu cintyamAnAsviti zeSaH pratyekamekavacane jIvapade manuSyapadecasyAdAhArakaH syAdanAhAraka iti, zeSaSutusthAneSuAhAraka iti, bahuvacane 'jIvesu maNussesu ya tiyabhaMgo'tti jIvapade manuSyapade ca bhaGgatrikaM vaktavyaM, taccaudArikazarIrisUtramiva bhAvanIyaM, avazeSAH sarve'pyAhArakA vaktavyAH, navaraM bhASAmanaH paryAptiH paJcendriyANAmeveti tatsUtre ekendriyavikalendriyA na vaktavyAH, kintu zeSAH, etadevAe ___ 'bhAsAmanapajjattI paMciMdiyANaMavasesANaMnatyi' iti, AhAraparyAptayaparyAptakasUtreekavacane sarvatrApyanAhArako vaktavyo, no AhArakaH, AhAraparyAptayA'paryApto vigrahagatAveva labhyate, upapAtakSetraM prAptasya prathamasamaya evAhAraparyAptAya paryAptatvabhAvAd anyathA tasmin samaye AhArakatvAnupapatteH, bahuvacane tvanAhArakA iti, zarIraparyAptayaparyAptasUtreekavacane sarvatra syAdAhArakaHsyAdanAhAraka iti, tatra vigrahagatAvanAhAraka upapAtakSetraprAptastu zarIraparyAptiparisamAptiM yAvadAhAraka iti, evamindriyaparyAptayaparyAptasUtreprANApAnaparyAptayaparyAptasUtrebhASAmanaHparyAptayaparyAptasUtre ca pratyekaM ekavacane syAdAhArakaH syAdanAhAraka iti vaktavyaM, bahuvacane _ 'uvarilliyAsu' ityAdi,uparitanISuzarIrAparyAptiprabhRtiSucatasRSuaparyAptiSucintyamAnAsu pratyekaM nairayikadevamanuSyeSu SaD bhaGgA vaktavyAH, tadyathA-kadAcitsarve'pyanAhArakA eva 1 kadAcitsarve'pyAhArakA eva 2 kadAcideka AhAraka eko'nAhArakaH 3 kadAcideka AhArako bahavo'nAhArakAH 4 kadAcidabahava AhArakAH ekazcAnAhArakaH 5 kadAcidbahava AhArakA bahavazcA-nAhArakAH 6, avazeSANAMnairayikadevamanuSyavyatiriktAnAMjIvaikendriyavarjAnAMbhaGgatrikaM vaktavyaM, tadyathA-sarve'pi tAvadvaveyuH AhArakAH 1 athavA AhAharakAzca anAhArakazca 2
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ 235 padaM-28, uddezakaH-2, dvAraM-13 athavA AhAra-kAzcanAhArakAzca 3, jIvapade ekendriyapadeSu ca punaH zarIraparyAptayaparyAptasUtAre indriyaparyAptayaparyApta-sUtreprANApAnaparyAptayaparyAptasUtrecapratyekamabhaGgakaMAhArakAapianAhArakA api, ubhayeSAmapi ca sadA bahutvena labhyamAnatvAt, bhASAmanaHparyAptayaparyAptakAstvekendriyavikalendriyA na bhavanti, kintu paJcendriyA eva, yeSAM hi bhASAmanaH paryAptisambhavo'sti ta eva tatparyAptayaparyAptakAHprocyante, nazeSAiti, tatastasUtrebahuvacanejIvapadepaJcendriyatiryagyonikapade ca bhaGgatrikaM, ___ paJcendriyatiryaJco hisammUrchimAH sadaivabahavolabhyante,tatoyAvadadyApyanyo vigrahagatyApannaH paJcendriyatiryagna labhyayetAvadeSabhaGgaH-sarve'pitAvadbhaveyurAhArakA iti 1, ekasmintasmin vigrahagatyApanne labhyamAne dvItIya bhaGgaH-AhArakAcAnAhArakazceti 2, yadA tu vigrahatyApannA api bahavo labhyante tadA tRtIyo bhaGgaH-AhArakAzcanAhArakAzceti 3, jIvapade'pi bhaGgatrikaM etadapekSayApratyeyaM, nairayikadevamanuSyeSupratyekaMSaDbhaGgAH, tecaprAgevoktAH, iha bhavyapadAdArabhya prAya ekatvena bahutvena ca vaiviktayena sUtrANijIvAdidaNDakakrameNa nokAtAnitatomA bhUnmandamatInAM sammoha iti tadviSayamatidezamAha 'savvapaesuegatte'tyAdi, etejIvAdayo daNDakA; sarvapadeSu-sarveSvupadeSuekatvena bahutvena ca pRcchayAupalakSaNametannirvacanena bhaNitavyAH kiM sarvatrApyanavizeSeNa kartavyAH ?, netyAha-'jasse'tyAdi, yasya yadasti tasya tatpRcchayate-tadviSayaM sUtraM bhaNyate, yasya punaH yannAsti natasyatapraSTavyaM-natadviSayaM tasya sUtraM vaktavyamitibhAvaH kiyaDUraM yAvadevaMkartavyamiti zaGkAyAM caramadaNDakavaktavyatAmupadizati-'jAva bhAsAmanapajjattIe apajjattaesu' ityAdi, bhAvitA), ihAdhikRtArthabhAvanArthamimAH pUrvAcAryapratipAditA gaathaaH||1|| "siddhegiMdiyasahiyA jahiM tu jIvA abhaMgayaM tattha siddhegiMdiyavajehiM hoijIvehiM tiybhNgo|| // 2 // asaNNIsuya neraiya devamaNuesu hoti chbmNgaa| puDhavidagatarugaNesuyachabbhaMgA teulesaae|| // 3 // kohe mANe mAyA chabmagA suragaNesu svvesuN| mANe mAyA lobhe neriehiNpichbbhNgaa|| // 4 // AbhinibohiyanANe suyanANe khalu taheva sammatte / chabbhaMgA khalu niyamA biyatiyacauridiesu bhave / / // 5 // __ uvarillApajjattIsu cusuneriydevmnnuesuN| chabbhaMgA khalu niyamA vajje paDhamA u apjjttii|| // 6 // saNNI visuddhalesA saMjaya hiDilla tisu ya naannesu| thIpurisANa ya vedevichabmaMga aveya tiybhNgo|| // 7 // sammAmicchAmaNavaimaNanANe baalpNddiyviuvvii| AhArasarIramiyaniyamA AhArayA hoti|| ohiMmi vibhaMgaMmi ya niyamA AhArayA u nAyavvA / paMciMdiyA tiricchA maNuyA puna hoti vibbhNge| // 8 //
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAupAGgasUtram - 2 - 28/2/13/571 orAlasarIraMmi ya pajjattINaM ca paMca su taheva / tiyabhaMgo jiyamaNuesu hoMti AhAragA sesA / / nobhavaabhaviya lesA ajogiNo tahaya hoMti asarIrI / paDhamAe apajattIe te u niyamA anAhArA // sannAsannaviuttA aveya akasAiNo ya kevaliNo / tiyabhaMga ekkavayaNe siddhA'nAhArayA hoMti // " 1199 11 etAzca sarvA api gAthA uktArthapratipAdakatvAd bhAvitArthA iti na bhUyo bhAvyante granthagauravabhayAt, navaraM, 'ekkavayaNe siddhAnAhArayA hoMti' iti 'ekavayaNe' ityatra tRtIyArthe saptamI ekavacanena ekArtheneti bhAvaH, sarvatra siddhA anAhArakA bhavantIti vijJeyam // padaM - 28, uddezakaH - 2 samAptaH 236 // 9 // 1190 11 padaM - 28, samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA prajJApanAupAzaMsUtre aSTAviMzatitamapadasya malayagiriAcAryeNa viracitA TIkA parisamAptA / padaM - 29 - upayogaH vR. tadevamuktamaSTAviMzatitamamAhArAkhyaM pade, sAmpratamekonatriMzattamamArabhyate - asya cAyamabhisambandhaH- ihAnantarapade gatipariNAmavizeSa AhArapariNAma uktaH, iha tu jJAnapariNAmavizeSaH upayogaH pratipAdyate, tatra cedamAdisUtram mU. (572) kaivihe NaM bhaMte ! uvaoge paM0 ?, go0 ! duvihe uvaoge paM0, taM0 - sAgArovaoge ya anAgArovaoge ya, sAgArovaoge NaM bhaMte ! katividhe paM0 ?, go0 ! aTThavihe paM0, taM0 - AbhinibohiyanANasAgArovaoge suyanANasAgArovaoge ohinANasA0 manapajjavanANasA0 kevalanANasA0 matiannANasA0 suyaannANasA0 vibhaMganANasA0 / anAgArovaoge NaM bhaMte! kativihe paM0 ?, go0 ! cauvvihe, paM0, taM0-cakkhudaMsaNaanAgArovaoge acakkhudaMsaNaanA0 ohidaMsaNanAgA0 kevaladaMsaNa anAgArovaoge ya / evaM jIvANaM. neraiyANaM bhaMte! katividhe uvaoge paM0 ?, go0 ! duvidheuvaoge paM0, taM0 - sAgArovaoge ya anAgArovaoge ya, neraiyANaM bhaMte! sAgArovaoge kaivihe paM0 ?, go0 ! chavvihe paM0, taM0matinANasAgArovaoge suyanANasA0 ohinANasA0 matiannANasA0 suyaannANa0 vibhaMganANasA0, neraiyA NaM bhaMte ! anAgArovage kaivihe paM0 taM0 ?, go0 ! tivihe paM0cakkhudaMsaNa0 acakkhudaMsaNa0 ohidaMsaNaanA0, evaM jAva thaNiyakumArANaM / puDhavikAiyANaM pucchA, go0 ! du0 uvaoge paM0, taM0 - sAgAro0 anAgArova0, puDhavi0 sAgArovaoge katividhe paM0 ?, go0 ! du0 paM0, taM0- matiannANa0 suyaa0, puDhavikA0 anagArovaoge katividhe paM0 ?, go0 ! ege acakkhudaMsaNa anAgArovaoge paM0, evaM jAva vaNapphaikAiyANaM /
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-29, uddezakaH, dvAraM 237 beiMdigANaM pucchA, go0! duvidheuvaoge paM0, taM0-sAgArovaoge anAgArovaoge ya, beiMdiyANaM bhaMte! sAgArovaoge katividhe paM0?, go0 ! caubihe paM0, taM0-Abhini0 suya0 matiannANa0 sutaannANasA0, beiMdiyANaM anA0 kai0 paM0?, go0 ! ege acakkhudaMsaNa anAgArovaoge, evaM teiMdiyANavi, cauridiyANavi evaM ceva, navaraM anAgArovaoge duvidhe paM020--cakkhudaMsaNaanA0 acakkhudaMsaNaanA0paMciMdiyatirikkhajoNiyANaMjahA neraiyANaM maNussANaM jahA ohie uvaoge bhaNitaM taheva bhANitavvaM / vANaMtarajotisiyavemANiyANaM bhaMte jahA neriyaannN| jIvANaM bhaMte ! kiM sAgArovauttA anAgArovauttA?, go0 ! sAgArovauttAvi anA0, se keNatuNaM bhaMte ! evaM vuccai jIvA sAgArovauttAvi anA0?, go0! je NaM jIvA AbhinibohiyanANa0 suya0 ohi0 mana0 kevala0 maianANasuyaannANavibhaMganANovauttAteNaMjIvA sAgArovauttA, jeNaMjIvA cakkhudaMsaNaacakkhudaMsaNaohidasaNakevaladasaNovauttAteNaMjIvA anAgArovauttA, se teNaTeNaM go0 ! evaM vuccai-jIvA sAgArovauttAvi anAgAro0, neraiyANaMbhaMte! kiM sAgArovauttAanA0?, go0! neraiyAsAgArovauttAvianAgA0, se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccati ?, go0 ! je NaM neraiyA AbhinibohiyanANa suya0 ohi0 matiannANasuya0 vibhaMganANovauttAte NaM neraiyA sAgA0, je NaM neraiyA cakkhudasaNaaca khudaMsaNaohi0 teNaM neraiyA anAgArovauttA, se teNaDeNaM go0! evaM vu0 jAva sAgArovauttAvi anAgArovauttAvi, evaM jAva thnniykumaaraa| puDhavikAiyANaM pucchA, go0! taheva jAvajeNaM puDhavi0 ! matiannANasuyaannANovauttA teNaM puDhavi0 sAgarova0, jeNaM puDhavi0 acakkhudaMsaNovauttA te NaM puDha0 anAgArovauttA, se teNaTeNaM go0 ! evaM vu0 jAva vnnpphikaaiyaa| beiMdiyANaM bhaMte! aTThasahiyA taheva pucchA, go0 ! jAvajeNaM beiMdiyA Abhinibohiya0 suyanANamatiannANasuyaannANovauttAteNaMbeiMdiyA sAgArovauttA, jeNaMbeiMdiyAacakkhudaMsaNovauttA teNaM anAgA0, se teNaTeNaM, go0! evaM vu0 evaM jAva cauridiyA, navaraM cakkhudaMsaNaM abbhahiyaM cauridiyANaMti, paMciMdiyatirikkhajoNiyA jahA neraiyA, maNUsA jahA jIvA, vAmaMtarajotisiyavemANiyAjahAneraiyA (pannavaNAebhagavaIeegoNatIsaimaMuvaogapayaMsamatta) vR. 'kaiviheNaMbhaMte! uvaogepaM0' katividhaH-katiprakAraH, sUtre ekAro mAgadhabhASAlakSaNavazAt, Namiti vAkyAlaGkRtI, bhadanta!-paramakalyANayogin ! upayogaH' upayojanamupayogaH bhAvedha, yadvA upayujyate-vastuparicchedaMprapati vyApAryatejIvo'nenetyupayogaH- 'puMnAmni gha' iti karaNeghaprattayayobodharUpojIvasya tattvabhUto vyApAraH prajJaptaH-pratipAditaH?, bhagavAnAha'goyame'tyAdi, AkAraH-pratiniyato'rthagrahaNapariNAmaH, _ 'AgAro aviseso' iti vacanAt, saha AkAreNa vartata iti sAkAraHsa cAsAvupayogazca sAkAropayogaH, kimuktaM bhavati?-sacetane acetane vA vastuni upayuJjAna AtmAyadAsaparyAyameva vasta paricchinatti tadAsa upayogaH sAkAra ucyate iti, saca kAlataH chadmasthAnamantarmuharta kAlaM kevalinAmekasAmayikaH, tathA na vidyate yathoktarUpa AkAro yatra so'nAkAraH sacAsAvupayogazca anAkAropayogaH, yastuvastunaH sAmAnyarUpatayA paricchedaH so'nAkAropayogaH skandhAvAropayoga
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 prajJApanAupAGgasUtram-2- 29/-/-/572 vadityataH, asAvapiHchadmasthAnAmAntarmurttikaH paramAnAkAropayogakAlat sAkAropayogakAlaH saGkhayeyaguNaH pratipattavyaH, paryAparicchedakatayA cirakAlalaganAt, chadmasthAnAMtathAsvAbhAvyAt, kevalinAM tvanAkAro'pyupayoga ekasAmayikaH, cazabdau svagatAnekabhedasUcakau, tatra sAkAropayogabhedAnabhidhitsuridamAha_ 'sAgArovaogeNaMbhaMte!' iti, arthAbhimukhoniyataH-pratiniyatasvarUpobodho-bodhavizeSo abhinibodhaH abhinibodhaevaAbhinibodhikaM, abhinibodhazabdasya vinayAdipAThAbhyupagamAt 'vinayAdibhya' ityanena svArtheikaNpratyayaH, ativartantesvArthe pratyayakAHprakRtilibhaGgavacanAnI' tivacanAdatra napuMsakatA, yathA vinaya eva vainayikamityatra, athavA abhinibudhyate'smAdasminveti abhinibodhaH-tadAvaraNakarmakSayopazamastena nivRttamAbhinibodhikaM tacca tajjJAnaM ca AbhinibodhikajJAnaM, saca indriyamanonimitto yogyadezAvasthitavastuviSayaH sphuTapratibhAsobodhavizeSa ityarthaH,sa cAsau sAkAropayogazca AbhinibodhikajJAnasAkAropayogaH, evaM sarvatrApi samAsaH kartavyaH, tathA zravaNaM zrutaM-vAcyavAcakabhAvapurassarIkAreNazabdasaMspRSTArthagrahaNaheturupalabdhivizeSaH, evamAkAraM vastu ghaTazabdavAcyaM jaladhAraNAdyarthakriyAsamarthamityAdirUpatayA pradhAnIkRtaH samAnapariNAmaH zabdArthaparyAlocanAnusArI indriyamanonimitto'vagamavizeSa ityarthaH, zrutaMcatat jJAnaMca zrutajJAnaM, tatobhUya; sAkAropayogazabdena vizeSaNasamAsaH, tathA'vazabdo'dhaHzabdArthaH, ava-adho vistRtaM vastu dhIyate-paricchidyate'nenetyavadhiH, yadvA avadhiH-maryAdA rUpiSveva dravyeSu paricchedakatayA pravRttirUpA tadupalakSitaMjJAnamapyavadhiH, avadhizcAsau jJAnaMcAvadhijJAnaM, tathApariH-sarvatobhAveavanaMavaH, tudAdibhyo'nkA vityadhikAre 'akitauce'tyakArapratyayaH,avanaMgamanamiti paryAyAH, pariavaH paryavaH,manasimanasovAparyavaHmanaHparyavaH,sarvatastpariccheda ityarthaH, pAThAntaraM paryaya iti, tatra paryayaNaM paryayaH bAve'lpratyayaH, manasi manaso vA paryayaH manaHparyayaH, sarvatastatpariccheda ityarthaH, sa cAsau jJAnaM ca manaHparyavajJAnaM manaHparyayajJAnaM vA, athavA manaHparyAyeti pAThAntaraM, tatra manAMsi paryeti-sarvAtmanA paricchinatti manaHparyAyaM, 'karNoSa'N' manaHparyAyaM ca tat jJAnaM ca manaHparyAyajJAna, yadivA manasaH paryAyAH manaHparyAyAH, paryAyA dharmA bAhyavastvAlocanaprakArA ityanAntaraM, teSu teSAM vA sambandhi jJAnaM manaHparyAyajJAnaM, idaM cArddhatRtIyadvIpasamudrAntarvatisaMjJimanogatadravyAlambanaM, ___tathA kevalaM-ekaMmatyAdijJAnanirapekSatvAt, 'naTuMmi uchAumathie nANe' iti vacanAt zuddhaM vA kevalaMtadAvaraNamalakalaGkavigamAtsakalaM vA kevalaMprathamata evAzeSatadAvaraNavigatamaH sampUrNotpatteH asAdhAraNaMvA kevalamananyasadazatvAt anantaM vA kevalaM jJeyAnantAtvAt, kevalaMca tat jJAnaM ca kevalajJAnaM, tathA matizrutAvadhaya eva yadA mithyAtvakaluSitA bhavanti tadA yathAkrama matyajJAnazrutAjJAnavibhaGgajJAnavyapadezAMllabhante, uktaM ca-"AdhatrayamajJAnapi bhavati mithyAtvasaMyukta"miti, 'vibhaGga' itiviparato bhaGgaH-paricchittiprakAro yasya tat vibhaGgaM, tacca tat jJAnaM ca vibhaGgajJAnaM, sarvatrApica sAkAropayogazabdena vishessnnsmaasH| anAkAropayogabhedAnabhidhitsurAha-'anAgArovaogeNaMbhaMte!' ityAdi, tatra cakSuSAcakSurindriyeNadarzanaM-rUpasAmAnyagrahaNalakSaNaMcakSurdarzanaM taccatatanAkAropayogaHcakSurdarzanAnA
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-29, uddezakaH-, dvAraM 239 kAropayogaH,acakSuSA-cakSurvarjazeSendriyamanobhirdarzanaM-svasvaviSaye sAmAnyagrahaNamacakSurdarzanaM, tato'nAkAropayogazabdena vizeSaNasamAsaH, evamuttaratrApi, avadhireva darzanaM-sAmAnyagrahaNamavadhidarzanaM, kevalameva sakalajagadbhAvisamastavastusAmAnyaparicchedarUpaMdarzanaM kevaladarzanaM, atha manaHparyAyadarzanamapi kasmAna bhavati yena paJcamo'nAkAropayogo na bhavatiti cet ?, ucyate, manaHparyAyaviSayaM hi jJAnaM manasaH paryAyaneva viviktAn gRhNadupajAyate, paryAyAzca vizeSAH, vizeSAlambanaMca jJAnaM jJAnameva na darzanamiti manaHparyAyadarzanAbhAvastadabhAvAcca paJcamAnAkAropayogAsambhava iti / "evaM jIvANa'mityAdi, evaM nirvizeSaNopayogavat jIvAnAmapyupayogo dvividhaH prajJapto bhaNitavyaH, tatrApi sAkAropayogo'STavidho'nAkAropayogazcaturvidhaH, etaduktaM bhavati-yathA prAkjIvapadarahitamupayogasUtrasAmAnyata uktaMtathAjIvapadasahitamapi bhaNitavyaM, tadyathA-'jIvANaMbhaMte! katividheuvaogepaM0?,go0! duvidhe uvaogepaM0,taM0-sAgArovaoge yaanAgArovaogeya, jIvANaMbhaMte! sAgArovaoge katividhe paM0?,go0! aTThavidhe paM0 taM0' ityAdi, tadevaM sAmAnyato jIvAnAmupayogazcintitaH, samprati caturvizatidaNDakakrameNa nairayikAdInAM cintayannAha-'neraiyANaMbhaMte!' ityAdi, nairayikA hi dvividhA bhavanti-samyagdRSTayo mithyAdRSTayazca, avadhirapi teSAM bhavapratyayo'vazyamupajAyate, 'bhavapratyayo nArakadevAnA' miti vacanAt, tatra samyagdRSTInAM matijJAnazrutajJAnAvadhijJAnAni mithyASTInAM matyajJAnazrutAjJAnavibhaGgajJAnAnIti sAmAnyatau nairayikANAM SaDvidhaH sAkAropayogaH, anAkAropayogastrividhastadyathA-cakSurdarzanaM acakSurdarzanamavadhidarzana ca, eSa ca trividho'pyanAkAropayogaH samyagdRzAM mithyAzAM cAvizeSeNa pratipattavyaH, ubhayeSAmapyavadhidarzanasya sUtre pratipAditatvAt, evamasurakumArAdInAMstanitakumAraparyavasAnAnAM bhavanapatInAma pyavaseyaM, pRthivIkAyikAnAM sAkAropayogo dvividhastadyathA-matyajJAnaM zrutajJAnaM ca,anAkAropayogaeka'cakSurdarzanarUpaH,zeSopayogAnAM teSAmasambhavAta, samyagdarzanAdilabdhivikalatvAt, evamaptejovAyuvanaspatInAmapi veditavya, dvIndriyANAM sAkAropayogazcaturvidhaH, tadyathA-matijJAnaM zrutajJAnaM matyajJAnaM zrutAjJAnaM, tatrAparyAptAvasthAyAM keSAMcit sAsAdanabhAvamAsAdayatAM matijJAnazrutajJAne zeSANAM tumatyajJAnazrutAjJAne, anAkAropayogastveko'cakSurdarzanarUpaH, zeSopayogANANaM teSAmasambhavAt, evaM trIndriyANAmapi, catacurindriyANAmapyeva, navaramanAkAropayogo dvividhaH cakSurdarzanamacakSurdarzanaM ca, paJcendriyatirazcAM sAkAropayogaH SaDvidhastadyathA-matijJAnaM zrutajJAnamavadhijJAnaM matyajJAnaM zrutAjJAnaM vibhaGgajJAnaM, anAkAropayogastrividhastadyathA-cakSudarzanaacakSudarzanaM avadhidarzanaMca, avadhidvikasyApi keSucitteSu sambhavAt, ___ manuSyANAM yathAsambhavamaSTAvapi sAkAropayogAzcatvAro'pyanAkAro payogA;, manuSyeSu sarvajJAnadarzanalabdhisambhavAt, vyantarajyotiSkavaimAnikA yathA nairayikAH, tadevaM sAmAnyatazcaturvizatidaNDakakrameNa ca jIvAnAM upayogazcintitaH, samprati mandamatispaSTAvabodhAya jIvA evatattatadupayogopayuktAH, sAmAnyatazcaturvizatidaNDakakrameNacintyante-'jIvANaMbhaMte!' ityAdisugamam padaM- 29 --samAptam
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 prajJApanAupAGgasUtram-2- 30/-/-/573 | padaM-30-pazyattA / vR. tadevamuktamekonatriMzattamaM padaM, samprati triMzattamamArabhyate, asya cAyamabhimbandhaHihAnantarapade jJAnapariNAmavizeSa upayogo'bhihitaH, ihApi jJAnapariNAmavizeSeupayogepazyattA cintyate iti, tatra cedamAdisUtram mU. (573) kativihA NaM bhaMte ! pAsaNayA pannatA ?, go0 ! duvihA pAsaNayA paM0 taM0-sAgArapAsaNayA anAgArapAsaNayA, sAgArapAsaNayA NaM bhaMte ! kaivihA paM0?, go0! chabbihA pannattA, taM0-suyanANapA0 ohinANapA0 maNapajavanANapA0 kevalanANapA0 sayaannANasAgArapA0 vibhaMganANasAgArapAsaNayA, anAgArapAsaNayANaMbhaMte! kaividhA0?, go0! tivihA paM0, taM0-cakkhudaMsaNaanAgArapA0 ohidasaNaanA0 kevaladasaNaanA0, evaM jIvANaMpi, neraiyANaMbhaMte! katividhApAsaNayApannattA?, go0! duvihApaM0, taM0-sAgArapAsaNayA0 anAgA0, neraiyANaM bhaMte! sAgArapA0 kaivihA paM0?, go0! cauvvihA paM0, taM0-suyaNANapA0ohinANapA0 suaannANapA0 vibhaMganANa0, neraiyANaM bhaMte ! anAgArapA0 kativihA paM0?, go0 ! duvihA, taM0-cakkhudasaNa0 ohidaM0, evaM jAva thnniykumaaraa| puDhavikAiyANaM bhaMte! kativihApAsaNayA paM0 go?, go0! egAsAgArapA0, puDhavikAiyANaM bhaMte ! sAgArapAsaNayA kativihA paM0?, go0 ! egA suyaannANasAgArapA0 paM0, evaM jAva vaNapphaikAiyANaM / beiMdiyANaM bhaMte! kativihApAsaNayApaM0?, go0! egA sAgArapAsaNA paM0, beiMdiyANaM bhaMte ! sAgArapA0 kaivihA paM0?, go0! du0 paM0 taM0-suyanANasAgArapA0 suyaannANasAgArapA0, evaM teiMdiyANavi, cauridiyANapucchA, go0! du050, taM0-sAgArapA0 anAgArapA0, sAgArapAsaNayA jahA beiMdiyANaM, cauridiyANaM bhaMte! anAgArapA0 kaivihApaM0?, go0! egA cakkhudaMsaNa0 anAgArapA0paM0, maNUsANaM jahA jIvANaM, sesA jahA neraiyA jAva vemANiyANaM jIvANaMbhaMte! kiMsAgArapassIanAgArapassI?, go0! jIvA sAgArapassa anAgArapassI go0 ! jIvA sAgArapassIvi anAgArapassIvi, sekeNaDeNaMbhaMte! evaMvu0 jIvA sAgAra0 anAgAra0?, go0 ! je NaM jIvA sutanANI ohinANI manapajava0 kevala0 suaannANI vibhaMganANI te NaM jIvA sAgArapassI, jeNaMjIvA cakkhudaMsaNI ohidaMsaNI kevaladaMsaNIteNaMjIvA anAgArapassI, se eteNaTeNaM goyamA! evaM vu0-jIvA sAgArapassIvi anagA0, neraiyANaMbhaMte! kiMsAgArapassI anAgA0, go0 ! evaM ceva, navaraM sAgArapAsaNayAe maNapajjavanANI kevalanANI na vuccati, anAgArapAsaNayAe kevaladasaNaM natthi, evaM jAva thnniykumaaraa| puDhavikAiyANaM pucchA, go0! puDhavikAiyA sAgArapassI no anAgArapassI, se keNaTeNaM bhaMte! evaM00-go0! puDhavikAiyANaMegA suyaannANasAgArapAsaNeyA paM0, se te0 go0!, evaM jAva vaNassatikAiyANaM, beiMdiyANaM pucchA, go0! sAgArapassI no anA0, se keNaTTeNaM bhaMte evaM vuccati ?, go0 ! beiMdiyANaM duvihA sAgArapAsaNayA paM0, taM0-suyanANasAgArapAsuaannANasAgArapA0, se eeNaTeNaM go0 ! evaM vu0, evaM teiMdiyANavi, cauridiyANaM pucchA, go0 ! cauridiyA sAgArapassI, jeNaM cauridiyA cakkhudaMsaNI te For Private & Personal Use On
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM- 30, uddezaka:-, dvAraM - NaM cauriMdiyA anAgArapassI, se eeNaTTeNaM go0 ! evaM vu0, maNUsA jahA jIvAsa avasesA jahA neraiyA jAva vemANiyA / vR. 'katividhA NaM bhaMte' ityAdi, katividhA - katiprakArA, Namiti vAkyAlaGkAre, bhadanta 'pAsaNaya'tti 'daziprekSaNe' pazyatIti 'sati vAnitA' viti atRpratyayaH karttaryanadAdezaH, 'pAghrAdhmAsthAmnAdANuzyarttizrautikRvudhivuzadasadaH pibajidhradhamatiSThamanayacchapazyacchazrRkRdhizIyasIda' miti dazeH pazyAdezaH pazyato bhAvaH pazyattA, 'bhAve tatvalA 'viti tatpratyayaH, 'AdApU' saiva pAsaNayetyucyate, eSa ca pAsaNayAzabdo rUDhivazAt sAkAranAkArabodhapratipAdakaH upayogazabdavat tathA copayogaviSaye praznottarasUtre ime 'kaivihe NaM bhaMte ! uvaoge pannatte ?, goyamA ! duvihe pannatte, taM0 - 'sAgArovaoge ya anAgArovaoge ya' pazyattAviSaye 'pi praznottarasUtre ime - 'kaivihA NaM bhaMte! pAsanAya pannattA go0 ! duvihA paM0 taM0 - sAgArapAsaNayA anAgArapAsaNayA' iti, nanu tulye sAkAranAkArabhadatve ko'nayoH prativizeSo yena pRthagucyate ?, ucyate sAkArAnAkAraUbhedagatAvAntarabhedasaGkhyArUpaH, tathAhi-paJca jJAnAni trINyAjajJAnAnItyaSTavidhaH sAkAra upayogaH, sAkArapazyattA tu SaDvidhA, matijJAnamatyajJAnayoH pazyattayoH anabhyupagamAt, kasmAditi cet, ucyate, iha pazyattA nAma pazyato bhAva ucyate, pazyato bhAvazca 'dazir prekSaNe; iti vacanAt, prekSaNamiha rUDhivazAt sAkArapazyattAyAM cintyamAnAyAM pradIrghakAlaM anAkArapazyattAyAM cintyamAnAyAM prakRSTaM parisphuTarUpamIkSaNamavaseyaM, tathA ca sati yena jJAnena traikAlikaH paricchedo bhavati tadeva jJAnaM pradIrghakAlaviSayatvAt sAkArapazyattAzabdavAcyaM na zeSaM, matijJAnamatyajJAne tu utpannAvinaSTArthagrAhake sAmpratakAlaviSaye, tathA ca matijJAnamadhikRtyAnyatroktam 119 11 "janamavaggahAdirUvaMpacuppannavatthugAhagaM loe / iMdiyamanonimittaM ca tamAbhinibodhigaM beMti / / " tat dve api sAkArapazyattA zabdavAcye na bhavataH, zrutajJAnAdIni tu trikAlaviSayANi, tathAhi zrutajJAnena atItA api bhAvA jJAyante anAgatA api, uktaM ca"jaM puNa tikAlavisayaM AgamagaMthANusAri vinnANaM / 119 11 241 iMdiyamaNonimittaM suyanANaM taM jiNA beMti / " avadhijJAnamapi saGkhyAtItA utsarpiNyavasarpiNIH atItAH paracchinatti bhAvinIzca, manaHparyajJAnamapi palyopamAsaGghayeyabhAgamatItaM jAnAti bhAvinaMca, kevalaM sakalakAlaviSayaM supratItaM, zrutajJAnavibhaGgajJAne api trikAlaviSaye, tAbhyAmapi yathAyogamatItAnAgatabhAvaparicchedAt, tataH jJAnAni sAkArapazyattAzabdavAcyani, upayogavastu yatrAkAro yathoditasvarUpaH parisphurati sa bodho varttamAnakAlaviSayo vA yadi bhavati trikAliko vA tatra sarvatrApi pravartta iti sAkAropayogo'STavidhaH / tathA cakSurdarzanamacakSurdarzanamavadhidarzanaM kevaladarzanamiti caturvidho'nAkAropayogaH, anAkArapazyattA tu trividhA, acakSurdarzanasyAnAkArapazyattAzabdavAcyatvAbhAvAt, kasmAditi. cet, ucyate, uktamiha pUrvamanAkArapazyattAyAM cintyamAnAyAM prakRSTaM parisphuTarUpamIkSaNa 11 161
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 prajJApanAupAGgasUtram-2-30/-1-1573 mavaseyamiti, tatrAcakSurdarzane parisphuTarUpamIkSaNaM na vidyate, na hi cakSuSeva zeSendriyamanobhiH parisphuTamIkSatepramAtA, tato'cakSurdarzanasyAnAkArapazyattAzabdavAcyatvAbhAvAta, trividhA'nAkArapazyattA, tadevaM sAkArabhede'nAkArabhedeca pratyekamavAntarabhede vaicitryatyabhAvAnmahAnupayogapazyattayoHprativizeSaH, enameva prativizeSa pratipipAdayiSuH prathamataH sAkAranAkArabhedau tatastadgatAvAntarabhedAn pratipAdayati-'go0 ! duvihA paM0 taMjahA0sAgArapAsaNayA anAgArapAsaNayA ya, sAgArapAsaNayANaM bhaMte! kativihA paM0,' ityAdi bhAvitArtham / tadevaM sAmAnyato jIvapadavizeSaNarahitA pazyattoktA, sAmprataM tAmeva jIvapadavizeSitAmabhidhitsurAha-'evaM jIvANaMpi' evaM-pUrvoktenaprakAreNajIvAnAmapi-jIvapadavizeSaNasahitApipazyattA vaktavyA, sA caivam ___'jIvANaMbhaMte!katividhApAsaNayApaM0?,go0! duvihApaM0, taMjahA-sAgArapAsaNayA anAgArapAsaNayAya, jIvANaMbhaMte! sAgArapAsaNayA kativihApaM0' ityAdi, tadevaMjIvAnAmapi sAmAnyata uktA, sampraticaturviMzatidaNDakakrameNavadati-'neraiyANaM bhaMte!' ityAdi, sugamatvAt, upayogapade prAyo bhAvitatvAt anantaroktabhAvanAnusAreNa svayaM paribhAvanIyaM, tadevaM sAmAnyato vizeSatazca jIvAnAM pazyatoktA, sampratijIvAneva pazyattAviziSTAnA cicintayiSurAha-'jIvA NaMbhaMte! kiMsAgArapassI' ityAdi,jIvAH-jIvanayuktAHprANadhAriNaityarthaH, NamitivAkyAlaGkAre kimitiprazne sAkArapazyattA vidyateyeSAMtesAkArapazyattinaHprAkRtatvAt sAkArapassI ityuktaM, 'manapajjavanANI kevalanANI na vucaI' ityAdi, nairayikANAMcAritrapratipatterabhAvato manaHparyavajJAnakevalajJAnakevaladarzanAnAmabhAvAt // iha kilachadmasthAnAMsAkAro'nAkArazcopayogaH krameNopajAyamAnoghaTate, sakarmakatvAt, sakarmakANAMhyantatarasyopayogasya velAyAmanyatarasya karmaNA''vRtatvAnna ghaTate evopayoga iti, kevalItughAticatuSTayakSayAdbhavati, tataHsaMzayaH-kiMkSINajJAvAvaraNadarzanAvaraNatvAtyasminneva samaye ratnaprabhAdikaM jAnAti tasminneva samaye pazyati uta jIvasvAbhAvyAt krameNeti?, tataH pRcchati mU. (574) kevalI NaM bhaMte ! imaM rayaNappabhaM puDhaviM AgArehiM hetUhiM uvamAhiM diTuMtehiM vaNNehiM saMThANehiM pamANehiM paDoyArehiM jaMsamayaMjANatitaM samayaM pAsaijaMsamayaM pAsai taM samayaM jANai?, go0 ! no tiNaDhe samaDhe, se keNaTeNaM bhaMte! evaM vuccati kevalINaM imarayaNappabhaM puDhaviM AgArehiM jaM samayaM jANati no taM samayaM pAsati jaM samayaM pA0 no taM samayaM jA0?, go0 ! sAgAre se nANe bhavati anAgAre se daMsaNe bhavati, se teNaTeNaMjAvaNotaM samayaM jANAti evaMjAva ahe sattamaM / evaM sohammakappaMjAva accuyaM, gevijagavimANA anuttaravimANA, IsIpabbhAraMpuDhavIM, paramANuMpoggalaM dupadesiyaM khaMdhaM jAva anaMtapadesiyaM khaMdhaM, kevalINaMbhaMte! imarayaNappabhaMpuDhaviManAgArehiM ahetUhiM anuvamAhiM adiTuMtehiM avaNNehiM asaMThANehiM apamANehiM apaDoyArehiM pAsati najANati?, haMtA! go0! kevalINaM imarayaNappabhaM puDhaviM anAgArehiM jAva pAsati na jANati, se keNaTTeNaM bhaMte ! evaM vu0 kevalI imaM rayaNappabhaM puDhaviM anAgArehiM jAva pAsati na jANati, go0 ! anAgAre se daMsaNe bhavati sAgAre se nANe bhavati, se te0 go0! evaM vuccai-kevalI NaM imaM rayaNappabhaM puDhaviM anAgAre hiM jAva pAsatiNa jANati, evaM jAva IsippabhAraMpuDhaviM paramANuMpoggalaM anaMtapadesiyaM khaMdhaM pAsati na jaannti||
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ 243 padaM-30, uddezakaH, dvAraM - vR. kevalINaMbhaMte!' ityAdi, kevalaMjJAnadarzanaMcAsyAstIti kevalINamiti vAkyAlaGkRtI bhadanta!-paramakalyANayogin! imAM pratyakakSata upalabhyamAnAralaprabhAbhidhAMpRthivIM AgArehiti AkArabhedAyathA iyaralaprabhApRthivI trikANDAkharakANDapaGkakANDaapkANDabhedAt kharakANDamapi SoDazabhedaM, tadyathA-prathamaMyojanasahanamAnaratnakANDaM tadanantaraMyojanasahanapramANameva vajrakANDa tasyApyadho yojanasahanamAnaM vaiDUryakANDamityAdi, 'heUhiMti hetavaH-upapattayaH, tAzcemAH kena kAraNenaratnaprabhetyabhidhIyate?, ucyate, yasmAdasyAH ratnamayaMkANDaMtasmAtraratnaprabhA, ratnAni prabhA-svarUpaM yasyAHsA ratnaprabheti vyutpatteriti, 'uvamAhi' iti upamAbhiH, 'mAGmAne' asmAdupUrvAt upamitaM upamA 'upasargAdAta'; ityaGpratyayaH, tAzcaivaM-ratnaprabhAyAM ratprabhAdIni kANDAni varNavibhAgena kIzAni?, padmapAgendusahazAni ityAdi, 'diTuMtehiM'ti daSTaH antaHparicchedo vivakSitasAdhyasAdhanayoHsambandhasyAvinAbhAvarUpasya pramANena yatra te dRSTAntAsyairyathA ghaTaH svagatairdhaH pRthubunodarAdyAkArAdirUpairanugataH paradharmebhyazcapaTAdigatebhyo vyatirikta upalabhyate iti paTAdibhyaH pRthak vastvantaraM tathaivaiSA'pi ratnaprabhA svagatabhedairanuSaktA zarkarAprabhAdibhedebhyazcata vyatirikteti tAbhyaH pRthak vastvantaramityAdi, 'vaNNehitizuklAdivarNavibhAgena teSAmevautkarSApapakarSasaGkhyeyAsaMkhyenantaguNavibhAgena ca, varNagrahaNamupalakSaNaMtenagandhasasparzavibhAgenacetidraSTacavyaM, saMThANehiM tiyAnitasyAratnaprabhAyAM bhavananArakAdInAM saMsthAnAni, tadyathA-'te NaM bhavaNA bAhiM vaTTA aMto cauraMsA ahe pukavarakaNNiyAsaMThANasaMThiyA' tathA 'te NaM narayA aMto vaTTA bAhiM cauraMsA ahe khurappasaMThANasaMThiyA' ityAdi,tathA pamANehiM'tipramANAni, ahe tyAdiparimANAni, yathA asIuttaparajoyaNasayasahassabAhallA rajjuppamANamettAAyamavikkhaMbheNa mityAdi, paDoyArehiM tiprati-sarvataH sAmAstyena avatIryate-vyApyate yaiste pratyavatArAH te cAtradhanodadhyAdivalayA vaditavyAH, te hi sarvAsudikSu vidikSucemAratnaprabhAparikSipyavyavasthitAstaiH, 'jaMsamaya'miti kAladhvanovyAptA' vityadhikaraNabhAve'pi dvitIyA, tato'yamarthaH-yasmin samaye jAnAti-AkArAdiviziSTa paricchinatti 'taM samayaMti tasmin samaye pazyati-kevaladarzanaviSayIkaroti?, bhagavAnAha___gautama! nAyamarthaH samartho, nAyamarthoyuktayupapanna iti bhAvaH, tattvamajAnAnaH pRcchati-se keNaTeNaM bhaMte!' ityAdi, 'se' iti athazabdArthe atha kenArthena-kAraNena bhadanta ! evaM-pUrvoktena prakAreNocyate, tamevaprakAraMdarzayati- kevalINa mityAdi, bhagavAnAha-'gautame'tyAdi, asyAyaM bhAvArthaH-iha jJAnena paricchidan jAnAtItyucyate, darzanena paricchandan pazyatIti, jJAnaM ca 'se' tasya bhagavata;sAkAramanyathA jJAnatvAyogAt, vizeSAnabhigRhAno hi bodho jJAnaM, 'savizeSa punarjJAna'miti vacanAt, darzanamanAkAraM nirvizeSaM vizeSANAM, graho darzanamucyate' iti vacanAt, tatpara jJAtrAnaMca darzanaM ca jIvasya khaNDazo nopajAyate, yathA katipayeSu pradezeSu jJAnaM katipayeSu pradezeSu darzanaM, tathAsvAbhAvyAt, kintu yadA jJAnaM tadA sAmastyena jJAnameva yadA darzanaM tadA sAmastyena darzanameva, jJAnadarzane ca sAkArAnAkAratayA parasparaM viruddhe, chathAyAtapayorivetaretarAbhAvanAntarIyakatvAt, tato yasmin samaye jAnAti tasmin samaye na pazyati, yasmin samaye pazyati tasmin samaye na jAnAti, etadevAha
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 prajJApanAupAGgasUtram-2- 30/-/-/574 ___ 'se eeNaDeNaM' ityAdi, etena yadavAdIdvAdI siddhasenadivAkaro yathA-'kevalI bhagavAn yugapatjAnAtipazyatice ti, tadapyapAstamavagantavyaM, anena sUtreNa sAkSAtyuktipUrvaM jJAnadarzanapayogasya kramazo vyavasthApitatvAt, evaM zarkarAprabhAvAlukAprabhApaGkaprabhAdhUmaprabhAtamaHprabhAtamastamaHprabhAsaudharmezAnasanatkumAramAhendrabrahmalokalAntakazukrasahasrAnataprANatAraNAcyutakalpagraiveyakavimAnAnuttaravimAneSatvAgbharAbhidhapRthivIparamANupudgaladvipradezika skandhayAvadanantapradezikaskandhaviSayaNAyapi sUtrANi bhAvanIyAni, nanu yadi jJAnadarzane sAkAra nAkAratayA pRthagevaM vyavasaathApiyataviSaye tata idamAyAtaM yadA bhagavAn kevalI ratnaprabhAdikamAkArAdyabhAvena paricchinatti tadA sa pazyatItyevaM vaktavyo na jAnAtIti, satyametattathA cAha-'kevalINaMbhaMte! imarayaNappabhaM puDhaviManAgArehiM aheUhiM' ityAdi, prAyo bhAvitatvAt, sugamaM // padaM-30-samAptam [ padaM-31-saMjJI vR.tadevamuktaM pazyattA''khyaMtriMzattamaMpadaM, sAmpratamekatriMzattamamArabhyate, asyacAyamabhisambandhaH-ihAnantarapade jJAnapariNAmavizeSa pratipAditaH, iha tu pariNAmasAmyAd gatipariNAmavizeSa eva saMjJApariNAmaH pratipAdyate, tatra cedamAdisUtram mU. (575) jIvA NaM bhaMte ! kiM saNNI asaNNI nosaNNInoasaNNI?, go0 ! jIvA saNNIvi asnnnniivinosnnnniinoasnnnniivi| neraiyANaMpucchA, go0! neraiyA saNNIvi asaNNIvi no nosaNNInoasaNNI, evaM asurakumArA jAva thaNiyakumArA, puDhavikAiyANaM pucchA, go0! no saNNI asaNNI, no nosaNNInoasaNNI, evaM beiMdiyateiMdiyacauriMdiyAvi, maNUsA jahAjIvA, paMciMdiyatirikkhajoNiyA vANamaMtarA ya jahA neraiyA, jotisiyavemANiyA saNNI no asaNNI no nosaNNInoasaNNI, siddhANaM pucchA, go0! no saNNI no asaNNI nosaNNinoasaNNI, vR. 'jIvA NaM bhaMte ! kiM saNNI' ityAdi, saMjJAnaM saMjJA-'upasargAdAta;' ityapratyayaH bhUtabhavadbhAvibhAvasvabhAvaparyAlocanaM sA vidyate yeSAM te saMjJinaH, viziSTasmaraNAdirUpamanovijJAnabhAja ityarthaH, yathoktamanovijJAnavikalA asaMjJinaH, te ca ekendriyavikalendriya sammUrchimapaJcendriyA veditavyAH, athavA saMjJAyate-samyak paricchidyate pUrvopalabdho vartamAno bhAvI ca padArtho yayA sA saMjJA, bhidAdipAThAbhyupagamAt karaNe dhaJ, viziSTA manovRttirityarthaH, sA vidyate yeSAM te saMjJinaH samanaskA ityarthaH tadviparItA asaMjJino'manaskA ityarthaH, tecaikendriyAdaya evAnantaroditAH pratipattavyAH, ekendriyANAMprAyaHsarvathA manovRttarabhAvAta, dvIndriyAdInAM tu viziSTamanovRtterabhAvaH, te hi dvIndriyAdayo vArtamAnikamevArthaM zabdAdikaM zabdAdirUpatayA saMvidanti, na bhUtaMbhAvinaMceti, kevalI siddhazcobhayapratiSedhaviSayaH, kevalI hi yadyapi manodravyasambandhabhAk tathApi na tairasau bhUtabhavadbhAvibhAvasvabhAvaparyAlocanaM karoti, kintu kSINasakalajJAnadarzanAvaraNatvAt paryAlocanamantareNaiva kevalajJAnena kevaladarzanena ca sAkSAtsamastaMjAnAtipazyatica, tatonasaMjJInApyasaMjJI, sakalakAlakalAkalApavyavacchinnasamastadravyaparyAyaprapaJcasAkSAtkaraNapravaNanisamanvitatvAt, siddho'pinasaMjJI, dravyamanaso'pyabhAvAt,
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM - 31, uddezaka:-, dvAraM - 245 nApyasaMjJI sarvajJatvAt, tadevaM sAmAnyato jIvapade saMjJino'saMbhino nosaMjJino asaMjJinazca labhyante iti, bhagavAn tathaiva pratisamAdhAnamAha - 'gotame 'tyAdi, jIvAH saMjJino'pi nairayikAdInAM saMjJinAM bhAvAd, asaMjJino'pi pRthivyAdInAmasaMjJinAM bhAvAt, nosaMjJinoasaMjJino'pi siddhakevalinAM nosaMjJinoasaMjJinAmapi bhAvAt, / etAneva caturviMzatidaNDakakrameNaMcintayati - 'neraiyANa' mityAdi, iha ye nairayikAH saMjJibhya utpadyante te saMjJino vyavahriyante itare tvasaMjJinaH na ca nairayikANAM kevalibhAvo ghaTate, cAritrapratipatterabhAvAt, tata uktaM nairayikAH saMjJino'pyasaMjJino'pi, no nosaMjJinono asaMjJinaH, evamasurakumArAdayo'pi stanitakumAraparyavasAnA bhavanapatayo vaktavyAH teSAmapyasaMjJino'pyutpAdAt kevalitvAbhAvAcca, 'maNUsA jahA jIva 'tti manuSyAH prAk yathA jIvA uktAstathA vaktavyAH, saMjJino'pi asaMjJino'pi nosaMjJinoasaMjJino'pi vaktavyA iti bhAvaH, tatra ye garbhavyutkrAntAste saMjJinaH sammUrcchimA asaMjJinaH kevalino nosaMjJinoasaMjJinaH, 'paJcendriyatirikkhajoNiyavANamaMtarA jahA neraiyA' iti, paJcendriyAtiryagyonikA vyantarAzca yathA nairayikA uktAstathA vaktavyAH, saMjJino'pi asaMjJino'pi no nosaMjJinoasaMjJinaH vaktavyA iti bhAvaH tatra paJcendriyatiryagyonikAH sammUrcchimAH asaMjJinaH garbhavyutkrAntAH saMjJinaH, vyantarA asaMjJibhya utpannA asaMjJina; saMjJibhya utpannAH saMjJinaH, ubhaye'pi cAritrapratipatterabhAvAt no nosaMjJinoasaMjJinaH, jyotiSkavaimAnikAH saMjJina eva, no asaMjJinaH, asaMjJibhya utpAdAbhAvAt, nonosaMjJinoasaMjJinazcAritrapratipatterabhAvAt, siddhAstu prAguktayuktito no saMjJino nApyasaMjJinaH kintu nosaMjJinoasaMjJinaH, mU. (576) neraiyatiriyamaNuyA ya navaNayaragasurA i saNNI' saNNI ya / vigaliMdiyA asaNNI jokatisavemANiyA saNNI // vR. atraiva sukhapratipattaye saGgrahaNigAthAmAha - 'neraiya' ityAdi, nairayikAH 'tiriya'tti tiryakpaJcendriyA manuSyA vanacarA - vyantarA asurAdayaH- samastA bhavanapatayaH pratyekaM saMjJino'saMjJinazca vaktavyAH etaccAnantarameva bhAvitaM, vikalendriyA - ekadvitricaturindriyA asaMjJino jyotiSkavaimAnikAH saMjJina iti // padaM - 31 - samAptam padaM - 32 - "saMyam" vR. tadevamuktamekatriMzattamaM padaM, adhunA dvAtriMzattamaM padamArabhyate, tasya cAyamabhisambandhaH-ihAnantarapade saMjJipariNAma uktaH, iha tu cAritrapariNAmavizeSaH saMyamaH pratipAdyate, saMyamo nAma niravadyetarayogapravRttinivRttirUpaH, tatra cedamAdisUtram mU. (577) jIvA NaM bhaMte! kiM saMjayA asaMjayA saMjayA 2 nosaMjayAnoasaMjayAnosaMjayAsaMjayA ?, go0 ! jIvA saMjayAvi 1 asaMjayA vi 2 saMjayAsaMjayAvi 3 nosaMjayAnoasaMjayAnosaMjayAsaMjayAvi 4, neraiyANaM bhaMte! pucchA, go0 ! neraiyA no saMjayA asaMjayA nosaMjayAsaMjayA no nosaMjayano asaMjayanosaMjayAsaMjayA, evaM jAva cauriMdi, paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA, go0 ! paMciMdiyatirikkhajoNitA nosaMjatA asaMjatAvi
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 prajJApanAupAGgasUtram-2- 32/-/-/577 saMjatAsaMjatAvi no nosaMjatanoasaMjatanosaMjatAsaMjatAvi, maNussANaM pucchA, go0 ! maNUsA saMjatAvi asaMjatAvi saMjatAsaMjatAvi no nosaMjatanoasaMjatanosaMjatAsaMjatA, vANamaMtarajotisiyavemANiyA jahA neraiyA, siddhANaM pucchA go0! siddhA no saMjatA 1 no asaMjatA 2 no saMjatAsaMjatA 3 nosNjtnoasNjtnosNjtaasNjtaa4|| vR. 'jIvA NaM bhaMte !' ityAdi, saMyamacchanti sma-sarvasAvadhayogebhyaH samyaguparamanti sma arthAt niravadyayogeSucAritrapariNAmasphAtihetuSuvartante sma iti saMyatAH 'gatyarthanityAkarmakA diti katariktapratyayaH hiMsAdipApasthAnanivRttA ityarthaH, tadviparItAasaMyatAH hiMsAdInAMdezatonivRttAH saMyatAsaMyatAH, tritayapratiSedhaviSayAH siddhAH, kathamiti cet, ucyate, uktamiha saMyamo nAma niravadyetarayogapravRttinivRttirUpaH tataH saMyatAdiparyAyoyogAzrayaH, siddhAzcabhagavantoyogAtItAH zarIramanaso'bhAvAdatamratayapratiSedhaviSayAH, evaM ca sAmAnyatojIvapade catuSTayamapighaTate, tathA cAha-'goyame'tyAdi, gautama !jIvAHsaMyatA api sAdhUnAM saMyatatvAt, asaMyatA api nairayikAdInAmasaMyatatvAt, saMyatAsaMyatA api paJcendriyatirazcAM manuSyANAM ca dezataHsaMyamasya bhAvAt, nosaMyatanoasaMyatanosaMyatAsaMyatAapi siddhAnAMtrayasyApipratiSedhAt, caturviMzatidaNDakasUtrANi sugmaani| mU. (578) "saMjayaasaMjaya mIsagA yajIvA taheva maNuyAya / saMjatarahiyA tiriyA sesA assaMjatA hoti // " vR.atraivaMsaGgrahaNigAthAmAha-saMyate'tyAdi, saMyatAasaMyatA mizrakAzca-saMyatAsaMyatA jIvAstathaiva manuSyAzca, kimuktaM bhavati ?-jIvapadama manuSyapade ca etAni trINyapi padAni ghaTante, natu na ghaTante ityevaMparametat sUtraM, anyathA jIvapade tritayapratiSedharUpaM caturthamapi padaM ghaTata eva, yathoktaM prAk, tathA saMyatarahitA upalaNametat tritayapratiSedharahitAzca tiryaJcaHtiryakpaJcendriyAH, Aha kathaMsaMyatapadarahitAstiryakpaJcendriyAH?,yAvatAteSAmapisaMyatatvamupapadyateeva, tathAhisaMyatatvaM nAma niravadyetarayogapravRttinivRttyAtmakaM, tecaniravadyetarayogeSupravRttinivRttI tirazcAmapi sambhavataH, yatazcaramakAle'pi caturvidhasyApyAhArasya pratyAkhyAnaM kRtvA zubheSu yogeSu vartamAnA dRzyante, anyacca siddhAnte tatra tatra pradeze mahAvratAnyapyAtmanyAropayantaH zrUyante, uktNc||1|| "tiriyANaMcArittaM nivAritaM taha ya aha puNo tesiM suvvai bahuyANaM ciya mahavvayArovaNaM sme||" tadetadayuktaM, samyagvastutattvAparijJAnAt, saMyatatatvamiha niravadyetarayogapravRttinivRttirUpamAntaracAritrapariNAmAnuSaktabhagavantavyaM, na zeSa, na ca teSAM kRtacaturvidhAhArapratyAkhyAnAnAmapimahAvratAnyAropayatAMbhavapratyayAdevacaraNapariNAma upajAyate, sahyacintyacintAmaNikalpe manuSyabhavaeva, yadiparaMkarmakSayopazamAdbhavati, nAnyathA, ataevAyamatidurlabhogIyatebhagavadbhiH, athakathamavasIyatenatirazcAMtathA ceSTamAnAnAmapyAntarazcAritrapariNAmaH?,ucyate, kevalajJAnAdyazravaNAt, yadi hi tirazcAmapi caraNapariNAmassambhavet tat kvacit kadAcit kasyacidutkarSato bhAvato manaHparyAyajJAnaM kevalajJAnaM vA zrUyeta, tayozcAritrapariNAmanibandhanatvAt, na ca zrUyate, tasmAdavasIyate-na teSAM cAritrapariNAmaH, uktaMca Ford
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-32, uddezakaH-, dvAraM 119 11 "na mahavvayasambhAvevi caraNapariNAmasaMbhavo tesiM / bahuguNApi jao kevalasaMbhUi pariNAmo // " padaM - 32 - samAptam 247 mani dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA prajJApanAupAGgasUtre dvAtriMzatamapadasya malayagiriAcAryeNa viracitA TIkA parisamAptA / padaM - 33 - " avadhiH" vR. tadevamuktaM dvAtriMzattamaM pade, samprati trayastriMzattamamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaHihAnantarapade cAritrapariNAmavizeSaH saMyamaH pratipAditaH, iha tu jJAnapariNAmavizeSaH khalvavadhiH pratipAdyate, ityanena sambandhenAyAtasyAsyAvadhiviSayamadhikAradvAramAhabhedavisayasaMThANe abbhitarabAbire ya desohI / mU. (579) ohissa ya khayavuDDI paDivAI ceva apaDivAI / " bR. 'bheyavisaye' tyAdi, avadheH - avadhijJAnasya prAgnirUpatizabdArthasya prathamaM bhedo vaktavyaH, tato viSayastadanantaraM saMsthAnaM-avadhinA dyotitasya kSetrasya yastaprAdirUpa AkAravizeSaH so'vadhinibandhana ityavadheH saMsthAnatvena vyapadizyate, tathA dvividho'vadhirvaktavyaH, tadyathAabhyantaro bAhyazca, tatra yo'vadhiH sarvAsu dikSu svadyotyaM kSetraM prakAzayati avadhimatA ca saha sAtatyena tataH svadyotyaM kSetraM sambaddhaM so'bhyantarAvadhi, etadviparIto bAhyavadhiH, sa ca dvidhA, tadyathA - antagato madhyagatazca, athAntagata iti kaH zabdArthaH ?, ucyate, iha pUrvAcAryapradarzitamarthatrayaM ante - AtmapradezAnAM paryante gataH - sthito'ntagataH, kA'tra bhAvaneti cet, ucyate, ihAvadhirutpadyamAnaH ko'pi sparddhakarUpatayotpadyate, sparddhakaM ca nAmAvadhijJAnaprabhAyA gavAkSajAlAdidvAravinirgatapradIpaprabhAyA iva pratiniyato vicchedavizeSaH, tathA cAha jinabhadragaNikSamAzramaNaH svopajJAbhASyaTIkAyAM"sparddhakamavadhivicchedavizeSa" iti, tAni ca ekajIvasyAsaGghayeyAni saMkhyeyAni ca bhavanti, yata uktaM mUlAvazyakaprathamapIDhikAyAm -'phaDDA ya asaMkhejjA saMkhijjA yAvi egajIvassa' iti, tAni ca vicitrarUpANi kAnicitparyantavarttiSvAtpradezeSUtpadyante, tatrApi kAnicitpurataH kAnicitpRSThataH kAnicidadhobhAge kAniciduparitanabhAge kAnicinmadhyavarttiSvAtpradezeSvevaM yo'vadhirupajAyate sa AtmanaH paryante salthita itikRtvA anantaga ityabhidhIyate, tairevaparyantavarttibhirAtma- pradezai; sAkSAdavabodhAt', athavA audArikazarIrasyAnte gataH - sthito'ntagataH, audArikazarIramadhikRtya kadAci - dekayA dizopalambhAt, idamapi sparddhakarUpamavadhijJAnaM, athavA sarveSAmapyAtpamardezAnAM kSayopazamabhAve'pi audArikazarIrasyAnte kayAcidekayA dizA yadvazAdupalabhyate so'pyantagataH Aha-yadi sarveSAmapyAtmapradezAnAM kSayopazamastataH sarvataH kiM na pazyati ?, ucyate, ekadizaiva kSayopazamasambhavAt, vicitro hi dazAdyapekSayA karmmaNAM kSayopazamaH, tataH sarveSAmapyAtmapradezAnAmityaMbhUta eva svasAmagrIvazAt kSayopazamaH saMvRtto yadaudArikazarIramapekSya kayAcidvivakSitayA ekayA dizA pazyatIti, tathA coktaM nandyadhyayanacUrNo - 'orAliyasarIraMte ThiyaM gayaMti egaTTaM, taM vA appappae
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAupAGgasUtram - 2- 33/-//579 saphaDagAvahi egadisovalaMbhAo aMtagayamohinANaM bhannaI, ahavA savvappaeaisesu visuddhesuvi orAliyasarIragaMteNa egadisi pAsaNA gayaMti aMtagayaMti bhaNNai' iti, eSa dvitIyaH, tRtIyaH punarayaM - egadigbhAvinA tenAvadhinA yadudyotitaM trakSetraM tasyAnte varttate avadhiravadhijJAnavatastadante varttamAnatvAt, tato'nte ekadiggatasyAvadhiviSayalasya paryante gataH - sthito'ntagata iti, antagatazcAvadhiH tridhA, tadyathA- purato'ntagataH pRSThato'ntagataH pArzvato'ntagataH, tatra yathA kazcitpuruSo hastagRhItayA dIpikayA purataH preryamANayA purata eva pazyati, nAnyatra, evaM yenAvadhinA tathAvidhakSayopazamabhAvataH purata eva saGghayeyAnyasaGghayeyAni vA yojanAni pazyati nAnyatra so'vadhiH purato' ntagata ityabhidhIyate, tathA sa eva puruSo yathA pRSThato hastena dhriyamANayA dIpikayA pRSThata eva pazyateyaMva yenAvadhinA pRSThata eva saGghayeyAnyasaGghayeyAni vA yojanAni pazyati 248 pRSThato'ntagato, yena tu pArzvata ekato dvAbhyAM vA saGghayeyAnsaGghayeyAni vA yojanAni pazyati sa pArzvato'ntagata iti, uktaM ca nandyadhyayanacUrNI - "purato'tagaeNaM purato ceva saMkhejjANi vA asaMkhejajjANi vA joyaNAI jANai pAsai, maggato'tagaNaM ohinANeNaM maggato ceva' ityAdi, madhyagata ityAtri tridhA vyAkhyAnaM, iha madhyaM prasiddhaM daNDAdimadhyavat, tatrAtmapradezAnAM madhye madhyavarttiSvAtmapradezeSu gataH - sthito madhyagataH ayaM ca sparddhakarUpaH sarvadigupalambhakAraNaM, madhyavarttinAmAtmaprade jJAnAmavadhiravaseyaH, athavA sarveSAmapyAtmapradazAnAM kSayopazamabhAve'pi audArikazarIramadhyabhAgenopalabdhiH sa madhye gato madhyagataH, uktaM ca nandyadhyayanacUrNau - " orAliyasarIramajjhe phaDDagavisuddhIo savvAyappaesavisuddhIo vA savvadisovalaMbhattaNao majjhagatotti bhaNNai' iti, athavA tenavadhinA yadudyotitaM kSetraM sarvAsu dikSu tasya madhye-madhya bhAge sthito madhyagataH avadhijJAnistadudyotitakSetramadhyavarttitvAt, Ahaca naMdicUrNikRdeva - " ahavA uvaladdhikhettassa avahipuriso majjhagatotti ato vA majjhagato ohI bhaNNai' iti, iha vyAkhyanatre'pi yadA'vadhinA dyotitaM kSetramavadhimatA sambaddhaM bhavati tadA so'bhyantarAdhirmataH, sarvadigupalabdhikSetramadhyavarttitvAt, eSa ceha na grAhyeo'bhyantarAvadhAvasyAntarbhAvAt, yadA tu tadudyotitaM kSetramapAntarAle vyavacchinnatvAdavadhimatA sambaddhaM na bhavati tadA bAhyo'vadhiH eSa ceha grAhya, prastutatvAta, tathA 'desohI' iti dezAvadhirvaktavyaH, upalakSaNametat, pratipakSabhUtaH sarvAvadhizca, atha kiMsvarUpo dezAvadhiH kiMsvarUpo vA sarvAvadhiriti cet, ucyate, ihAvadhistrividho bhavati, tadyathA - sarvajaghanyo madhyamaH sarvotkRSTazca tatra yaH sarvajaghanyaH sa dravyato'nantAni taijasabhASApA- ntarAlavarttIni dvayANi kSetratau'GgulasaGghayeyabhAgaM kSetraM kAlato'tItamanAgataM cAvalikAyA asaGkhayeyabhAgaM, ihAvadhiH kSetraM kAlaM ca svarUpataH sAkSAnna jAnAti, tayoramUrttatvAt, avadhezca rUpiviSayatvAt 'rUpiSvavadhe' riti vacanAt, iha kSetrakAladara azanamupacArato veditavyaM kimuktaM bhavati ?- etAvati kSetre kAle ca yAni dravyANi tAni jAnAtIti, bhAvoto'nantAn paryAyAn jAnAti, pratidravyaM jaghanyapade'pi caturNAM rUparasagandhasparzarUpANAM paryAyANamavagamAt, 'do paJjave duguNie savvajahaNaNe u picchae (ohii)| 'te u vannAIyA cauro' dvau paryavau dviguNitau sarvajaghanyau tu prekSate'vadhiH / te tu varNAdikAzcatvAraH iti vacanAt, dravyANAM cAnantatvAt, ata UrdhvaM tu pradezavRdhyA samayavRdhyA paryAyavRdhyA
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM- 33, uddezaka:-, dvAraM - 249 capravarddhamAno'vadhirmadhyamo veditavyaH sa ca tAvat yAvatsarvotkRSTaH paramAvadhirna bhavati, sarvotkRSTaH paramAvadhirdravyataH sarvANi rUpidravyANi jAnAti, kSetrato'loke lokamAtrANi khaNDAni, kAlato'tItAnAmagatAzcAsaGghayeyA utsarpiNyavasarpiNIrbhAvato'nantAn paryAyAn, pratidravyaM saGghayeyAnAmasaGghayeyAnAM ca paryAyANAmavagamAt, 119 11 "egaM davvaM pecchaM khaMdhamaNuM vA sa pajjave tassa / ukkosamasaMkhije saMkhejje pecchae koI // " iti vacanAt, tatra sarvajaghanyo madhyamazca dezAvadhiH, sarvotkRSTastu paramAvadhiH sarvAvadhiH tathA'vadheH kSayavRddhI vaktavye, kimuktaM bhavati ? - hIyamAnakaH pravarddhamAnakazcAvadhirvaktavya iti, tatra tathAvidhasAmagrayabhavataH pUrvAvasthAto hAnimupagacchan hIyamAnakaH, uktaM ca- " hIyamANayaM puvvAvatthAto aho' ho hassamANaM'ti, varddhamAnako bahubahutarendhanaprakSepA- dibhirvarddhamAnajvAlAkalApaiva pUrvAvasthAto yathAyogaM prazastaprazastatarAdhyavasAyabhAvato'bhivarddhamAnaH, tathA pratipAtI apratipAtI cazabdasyAnuktArthasamuccAyakatvAdAnugAmiko'nAnugAmikazca vaktavyaH tatra pratipatanazIlaH pratipAtI-ya utpannaH san kSayopazamAnurUpaM kiyatkAlaM sthitvA pradIpa iva sAmastyena vidhvaMsamupayAti, atha hIyamAnakapratipAtinoH kaH prativizeSaH ?, ucyate, hIyamAnakaH pUrvAvasthAto'dho'dho hAnimupagacchnnabhidhIyate pratipAtI tu nirmUlamekakAlaM dhvaMsamupagacchanniti, tathA na pratipAtI apratipAtI, yatkevalatrAnAdvA maraNAdArato vA na bhraMzamupa yAtItyarthaH tathA gacchantaM puruSaM A - samantAdanugacchatItyevaMzIlamAnugAmi AnugAmyevAnugAmikaH, svArthe kaH pratyayaH, athavA anugamaH prayojanaMyasya sa AnugAmikaH, locanavat gacchantamanugacchati so'vadhirAnugAmika iti bhAvaH tathA na AnugAmiko'nAnugAmikaH, zrRGkhalApratibaddhadIpa iva yo gacchantaM puruSaM nAnugacchatIti bhAvaH // mU. (580) kaivihA NaM bhaMte! ohI pannattA ?, go0 ! duvihA ohI pannattA, taM0-bhavapakhaiyAya khaovasamiyAya, doNhaM bhavapaJcaiyA, taM0 - devANa ya neraiyANa ya, doNhaM khaovasamiyA, taM0 - maNUsANaM paMciMdiyatirikkhajoNiyANa ya / vR. tadevamadhikArapratipAdanAya dvAragAthopanyastA, samprati 'yathoddezaM nirddeza' iti nyAyAt prathamato bhedapratipAdanArthamAha- 'kaivihANaM bhaMte!' ityAdi, katividho bhadanta ! avadhiH prajJaptaH, sUtre strItvanirdezaH prAkRtatvAt, bhagavAnAha - gautama ! dvividho'vadhiH prajJaptaH, tadyathA - 'bhavapaJcaiyA yakhaovasamiyAya' bhavapratyakaH kSAyopazamikazca tatra bhavanti karmavazavarttinaH prANino'sminniti bhavo - nArakAdijanma, 'puMnAmnI 'ti adhikaraNe ghapratyayaH, bhava eva pratyayaH - kAraNaM yasya sa bhavapratyayaH, pratyayazabdazceha kAraNaparyAyaH, varttate ca pratyayazabdaH kAraNatve "pratyayaH zapathajJAnahetuvizvAsanizcaye" iti, sa eva svArthikapratyayavidhAnAt bhavapratyayakaH, tathA'vadhijJAnAvaraNIyasya karmaNa udayAvalikApraviSTasyAMzasya vedanena yo'pagamaH sa kSayo'nudayAvasthasyA vipAkodayaviSkambhaNamupazamaH kSayazca upazamazca kSayopazamau tAbhyAM nirvRttaH kSAyopazamikaH, cazabdau svagatAnekabhedasUcakau, tatra tu yo yeSaM bhavati taM teSAmupadarzayati- 'doNha' mityAdi, dvayorjIvasamUhayorbhavapratyayakaH, tadyathA - devAnAM ca nArakANAM ca, devA bhavanapativyantarajyotiSkavaimAnikabhedAccaturvidhAH,
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 prajJApanAupAGgasUtram-2- 33/-/-/580 nArakA ratnaprabhAdipRthivIbhedAt saptavidhAH, cazabdau pratyekaM svagatAnekabhedasUcakau, te cAnekabhedA viSayasaMsthAnacintAyAmagre svayameva sUtrakRtaivopadarzayiSyante, Aha-nanvavadhijJAnaM kSAyopazamike bhAve vartate nArakAdibhavastvaudayike tatkathaM devAdInAmavadhijJAnaM bhavapratyayamiti vyapadizyate?,naiSadoSo, yatastadapiparamArthataH kSAyopazamikameva, kevalaMsakSayopazamodevanArakabhaveSvavasyaMbhAvI pakSiNAM gaganagamanalabdhiriva tato bhavapratyayamiti vyapadizyate, Aha ca nandhadhyayanacUrNikRte-"nanu ohI khaovasamio ceva nAragAdibhavo se udaie bhAve tao kahaM bhavapaJcaio bhaNNai?, ucyate, so'vikhavasamioceva, kiMtu sokhaovasamo devanAragabhavesu avassaMbhavai, ko diTuMto?-pakkhINaM AgAsagamaNaMva, tao bhavapaJcaio bhaNNaitti, tathA dvayoHkSAyopazamikastadyathA-manuSyANAMca paJcendriyatiryagyonijAtAnAMca, atrApi cazabdIpratyekaM svagatAnakabhedasUcakau, manuSyANAM tiryakpaJcendriyatirazcAMcAvadhijJAnaMnAvazyaMbhAvi tataH sAmAnye'pikSAyopazamikatve bhavapratyayAdidaM bhadyate, paramArthataH punaH sakalamapyavadhijJAnaM kSAyopazamakameveti / tadevamukto bhedaH, samprati viSayapratipAdanArthamAha ma. (581) neraiyA NaM bhaMte ! kevaiyaM khettaM ohiNA jANaMti pAsaMti?, go0 ! jaha0 addhagAuyaM ukko0 cattAri gAuyAiM ohiNA jANaMti pAsaMti, rayaNappabhApuDhavineraiyA NaM bhaMte! kevatiyaMkhettaMohiNAjANaMti pAsaMti?, go0 ja0 achuTTAiMgAuyAiMukko0 cattArigAuyAiM0, sakkarappabhApuDhavineraiyA jaha0 tiNNi gA0 ukko0 achuTTAI gAu0, vAluyappabhApuDhavineraiyA ja0 addhAijAiM gAu0 u0 tiNNi gAuyAiMohiNA jANaMti pAsaMti, paMkappabhApuDhavineraiyA ja0 donni gAu0 u0 addhAijjAiMgA0 ohiNA jA0 pA0, dhUmappabhASu0 nera0 jaha0 divaddhaM gAuko0 do gAu0 ohiNA jA0 pA0, tamApu0 ne0 ja0 gAuyaMu0 divdaM gAuyaMohinA jA0 pA0, adhesattamAe pucchA, go0 ! jaha0 addhaM gAuyaM u0 gAuyaM ohiNA jA0 paa0| asurakumArANaMbhaMte! ohiNA kevaiyaM khettaMjA0 pA0?, go0 ja0 paNavIsaMjoanAI ukko0 asaMkheje dIvasamudde ohiNA jA0 pA0, nAgakumArA NaM ja0 paNavIsaM joanAI u0 saMkhejje dIvasamuddhe ohiNA jA0 pA0, evaM jAva thaNiyakumArA / paMciMdiyatirikkhajoNiyA NaM bhaMte ! kevaiyaM khettaM ohiNA jANaMti pAsaMti?, go0 ! ja0 aMgulassa asaMkhejatibhAgaM u0 asaMkhene dIvasamudde, maNUsANaMbhaMte ! ohiNA kevatitaM khettaMjA0 pA0?, go0! ja0 aMgulassa asaMkhejitibhAgaM ukko0 asaMkhejAiM aloe loyappamANamettAiM khaMDAiM ohiNA jA0 paa0| vANamaMtarA jahA nAgakumArA, joisiyA NaM bhaMte ! kevatitaM khettaM o0 jA0 pA0? go0 ja0 saMkhejje dIvasamudde ukkoseNavi saMkheje dIvasamudde, sohammagadevA NaM bhaMte ! keva0 khetaM o0 jA0 pA0?, go0 ja0 aMgulassaasaMkhejatibhAgaMukko0 ahe jAva imIse rayaNappabhAe hiDille caramaMte tiriyaM jAva asaMkhijje dIvasamudde uTuMjAva samAI vimANAiM ohiNA jANaMti pAsaMti, eve IsANagadevAvi, saNaMkumAradevAvi evaM ceva, navaraMjAva ahe doccAe sakkarappabhAe puDhavIe hiDille caramaMte, evaM mAhiMdadevAvi, baMbhaloyalaMtagadevA tacAe puDhavIe hiDille caramaMte, mahAsukkasahassAragadevA cautthIe paMkappabhAe puDhavIe hehile caramaMte, ANayapANayaAraNacuyadevA ahe jAva paMcamAe dhUmappabhAe heDille caramaMte, heTThimamjhimagevejjagadevA adhe jAva chaTThAe tamAe puDhavIe heDille jAva
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ 251 padaM-33, uddezakaH-, dvAraMcaramaMte, uvarimagevijagadevANaM bhaMte! kevatiyaM khettaMohiNA jA0 pA0?, go0!ja0 aMgulassa asaMkhejatibhAgaM u0 adhe sattamAha he0 ca0tiriyaM jAva asaMkhejje dIvasamudde urbujAva sayAI vimANAiM o0 jA0 pA0, anuttarovavAiyadevANaM bhaMte ! ke khettaM o0 jA0 pA0?, go0! saMbhinna loganAliM o0 jA0 pA0 vR. 'neraiyA Na'mityAdi sugama, navaraM jaghanyenArddhagavyUtamiti saptamapRthivyAM jaghanyapadamapekSya, utkarSatazcatvAri gavyUtAni ratnaprabhAyAmutkRSTapadamAzritya, adhunA pratipRthivISayaM cintayannAha-'rayaNappabhe'tyAdi, sugama, jaghanyapadotkRSTapadaviSayasaGgAhike ime gAthe "achuTTa / tinni addhaaiyaaii||donni ya divaDDa megaM ca / addhaM ca gAu kamaso jahannato rynnmaaiisuN| cattAri gAuyAiM adbhuTThAI tigAuyaM ceva / addhAijA donni divaDDa / megaM ca nresuN|||2||" bhavanapativyantarANAM jaghanyapade yAni paJcaviMzatiyojanAni tAni yeSAM sarvajaghanyaM dazavarSasahasrapramANamAyusteSAM draSTavyAni, na zeSANAM, Aha ca bhASyakRt-'paNavIsajoyaNAI dasavAsasahassiyA ThiI jesi'miti, manuSya cintAyAmutkRSTapade yAnyaloke lokapramANamAtrANi khaNDAni asaGkhayeyAni tAni paramAvadhimapekSya draSTavyAni, tasyaivaitAvadviSayasambhavAt, etatsAmarthyamAtramupavaNyate, yadyetAvati kSetre draSTavyaM bhavatitarhi pazyatiyAvatAtantra vidyate, aloke rUpidravyANAsambhavAt, rUpidravyaviSayazcAvadhiH, kevalamayaM vizeSo-yAvadadyApiparipUrNa lokaM pazyati tAvadiha skandhAneva pazyati, yadA punaraloke'piprasaramavadhiradhirohati tadA yatAyathA'bhivRddhimAsAdayati tathA tathAloke sUkSmAn sUkSamatarAn skandhAn pazyati yAvadante paramANumapi, uktNc||1|| "sAmatthamettamuttaM daTThavvaM jai havejja pecchajjA / utaM tatthatthi jao so rUvinibaMdhaNo bhnnio| // 2 // vaDhato puna bAhiM logatthaM ceva pAsaI davvaM / suhumayaraM suhumayaraM paramohI jAva prmaannuN||" itthaMbhUtaparamAvadhikalitazca niyamAdantarmuhUrtena kevalAlokalakSmImAliGgati, yata uktaM"paramohInANaviU kevalamaMtomuttametteNaM" iti, vaimAnikAnAM yajjadhanyapade aGgulAsaGkhayeyabhAgapramANaM kSetraMuktaMtatra paraAha-nanvaGgulAsaGkhayeyabhAgamAtrakSetraparimito'vadhiH sarvajaghanyo bhavati, sarvajaghanyazcAvadhistiryagmanuSyeSveva nazeSeSu, yata Aha bhASyakRt svakRtaTIkAyAm-"utkRSTo manuSyeSveva nAnyeSu, manuSyatiryagyoniSveva jaghanyo nAnyeSu, zeSANAM madhyama eveti" tatkhathamiha sarvajaghanya uktaH ?, ucyate, saudharmAdidevAnAM pArabhaviko'pyupapAtakAle'vadhiH sambhavati, sa ca kadAcitsavejaghanyo'pi, upapAtAnantaraMtutadmadbhajaH, tato na kazciddoSaH,AhacaduSSa,mAndhakAranimagnajinapravacanapradIpo jinbhdrgnnikssmaashrmnnH||1|| "vemANiyANamaMgulabhAgamasaMkhaM jahannao hoi| uvavAe parabhavio tabbhavajo hoi to pcchaa|"
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ 252 prajJApanAupAGgasUtram-2-33/-/-/581 uDDe jAva sagAI vimANAiMti UrdhvaM yAvat svakIyAni vimAnAni, svakIyavimAnastUpadhvajAdikaM yAvadityarthaH, 'saMbhinnaM loganAliM'ti paripUrNaM caturdazarajvAtmikAM lokanADImiti / saMsthAnadvAramAha mU. (582) neraiyANaMbhaMte! ohI kiMsaMThiepaM0?, go0! tappAgArasaMThiepaM0, asurakumArANaMpucchA, go0! pallagasaMThite, evaM jAva thaNiyakumArANaM, paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA, go0! NANAsaMTheNasaM0, evaM maNUsANavi, vANamaMtarANaM pucchA, go0 ! paDahagasaM0, jotisiyANaM pucchA?, go0! jhallarisaMThANasaM0 paM0, sohammagadevANaMpucchA, go0! uDmuyaMgAgArasaMThie paM0, evaMjAva accuyadevANaM, gevejagadevANaMpucchA, go0! pupphacaMgerisaMThie paM0, anuttarovavAiyANapucchA, go0! javanAliyAsaMThite ohI, pN0| vR. neraiyANa'mityAdi, tappAgArasaMThiettitapronAma kASThasamudAyavizeSoyonadIpravAheNa plAvyamAno dUrAdAnIyate sa cAyatastryamnazca bhavati, tadAkArasaMsthito'vadhirnAkANAM, asura kumAdArInAMsarveSAmapi bhavanapatInAMpallakasaMsthAnasaMsthitaH, pallako nAma lATadezedhAnyAdhAravizeSaH, sa covadhi Ayata upari ca kiJcitsaGkSiptaH, paJcendriyatiryagyonikAnAM manuSyANAM ca nAnAsaMsthAnasaMsthito, yathA svayambhUramaNodadhau matsyAH, api ca tatra matsyAnAM valayAkAraM saMsthAnaM niSiddhaM tiryagmanuSyAvadhestu tadapi bhavati, uktNc||1|| "nANAgAro tiriyamaNuesu macchA sayaMbhUramaNevva / tattha valayaM nisiddhaM tassa puNa tayaMpi hojaahi||" vyantarANAM paTahasaMsthAnasaMsthitaH, paTaha AtodyavizeSaH, sa ca kiJcidAyata uparyadhazca samapramANaH, jyotiSkadevAnAM jhallarIsaMsthAnasaMsthitaH, jhallarI-cavinaddhavistIrNavalayAkArA AtodyavizeSarUpAdezavizeSeprasiddhA, saudharmadevAdInAmacyutadevaparyantAnAMmRdaGgasaMsthAna-saMsthitaH, mRdaGgo vAdyavizeSaH, sa cAdhastAt vistIrNaM upari ca tanukaH supratItaH, graiveyakadevAnAM grathitapuSpasazikhAkarUpacaGgerIsaMsthAnasaMsthitaH anuttaropapAtikadevAnAM kanyAcolakAparaparyAyajanAlakasaMsthAnasaMsthitaH, tathA ca taprAkArAdInAM vyAkhyAnamidaM bhaassykRdaah||1|| "tappaNa samAgAro tappAgAro sa caayyttNso| uddhAyato u pallo uvariMca sa kiMci sNkhitto|| // 2 // "naccAyato samoviya paDaho heTThovari paIto so| cammAmaNavaNaddhavicchinnavalayarUvA ujhllriyaa|| // 3 // uddhAyao muiMgo heTThA ruMdo tahovariM tnnuo| pupphasihAvaliraiyA caMgerI pussphcNgerii|| -jIvanAlaotti bhaNNai ubbha sirakaMcuo kumaariie||" iti, anena ca saMsthAnapratipAdanenedamAveditaM draSTavyaM, bhavanupativyantarANAmUrdhvaM prabhUto'vadhirvaimAnikAnAmadhaH jyotaSkanArakANAM tiryak vicitro naratirazcAM, Aha c||1|| "bhavaNavaivaNayarANaM uDDe bahugo aho ya sesaannN| . nAragajoisiyANaM tiriyaM orAlio citto||"
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-33, uddezakaH-, dvAraM 253 mU. (583) neraiyANaM bhaMte ! ohissa kiM aMto0 bAhiM0, go0 ! aMto no bAhiM, evaM jAva thaNiyakumArA, paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA, go0! no aMto bAhiM, maNUsANaM pucchA, go0 ! aMtovi bAhipi, vANamaMtarajoisiyavemANiyANaM jahA neriyaannN|| neraiyANaMbhaMte! kiM desohIsabbohI?, go0! desohIno savvohI, evaMjAva thaNiyakumArA, paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA, go0! desohI no savvohI, maNUsANaM pucchA, go0 ! desohIvi savvohIvi, vANamaMtarajoisiyavemANiyANaM jahA neriyaannN| neraiyANaM bhaMte ! ohi kiM AnugAmite anAnugAmite vaDDamANate hIyamANae paDivAI appaDivAI avaTThie anavaTTie?, go0 ! AnugAmie no anAnugAmie no vaddhamANate no hIyamANae no paDivAI appaDivAI avaTThie no aNavaTThie, evaM jAva thaNiyakumArANaM, / paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA, go0 ! AnugAmitevi jAva anavaTThievi, evaM maNUsANavi, vANamaMtarajotisiyavemANiyANaM jahA neraiyANaM vR.tathA nairayikabhavanapativyantarajyotiSkavaimAnikAH tathAbhavasvAbhAvyAdavadhemadhyavartino na punarbahiH, kimuktaM bhavati? - sarvataHprakAzikhasambaddhAvadhayo bhavanti, na tu sparddhakAvadhayo vicchinnAvadhayo vA, tiryakpaJcendriyAstvavadherantana vidyante, kintu bahiH, atrApyeSa bhAvArthaH -tiryakpaJcendriyAstathAbhavasvAbhAvyAt sparddhakAvadhayo vicchinnApAntarAlasarvataHprakAzyavadhayo vA bhavanti, sparddhakAdhavadhayoveti bhAvaH,dezAvadhisarvAvadhicintyAMmanuSyavarjAHsarve'pi dezAvadhayaH, manuSyAstu dezAvadhayo'pi sarvAvadhayo'pi, paramAvadherapi teSAM smbhvaat,| AnugAmikAdicintAyAM nairayikabhavanapati vyantarajyotiSkavaimAnikA AnugAmikApratipAtyavasthitAvadhayo natvAnAnugAmikavarddhabhA hIyamAnapratipAtyanavasthitAvadhayastathAbhavasvAbhAvyAt, tiryakpaDhaJcendriyamanuSyANAM tvaSTadhA'vadhiriti / padaM -33 - samAptam (pada-34- pravicAraNA vRtadevamuktaMtrayastriMzattamaMpadaM, sampraticatustriMzattamamArabhyate, asya cAmabhisambandhaHihAnantarapade jJAnapariNAmavizeSo'vadhiruktaH,atratupariNAmasAmyAvedapariNAmavizeSaHpravIcAraH pratipAdyate iti, tatra ca sakalavaktavyato pasaGgrAhike ime dve gAthemU. (584) anaMtaragayAhAre 1, AhAre bhoyaNAiya 2 / poggalA neva jANaMti 3, ajjhavasANA 4 ya AhiyA / / _vR. 'anaMtarAyagAhAre'ityAdi, prathamamantarAgatAhArako nairayikAdirvaktavyaH, tadanantaraM 'AhAre bhoyaNAiya' itiAhArAbhogatAAdizabdAdAhAranAbhogatAca vaktavyA, yathA nerayikANaM bhaMte ! AhAre kiM Abhoganivvattie anAbhoganivvattie' ityAdi, tathA 'poggalA neva jANaMti' iti, nairayikAAhAratayA gRhItAn pudgalAnnaiva jAnantItyAdicaturviMzatidaNDakakrameNa vaktavyaM, 'ajjhavasANA ya Ahiya'tti tadanantaraM nairayikAdInAM krameNAdhyavasAnAni, sUtre puMlliGganirdezaH prAkRtatvAt, caH pUrvApekSayA samuccaye, AkhyAtAni, / mU. (585) sammattassA himage 5 tatto pariyAraNA 6 ya boddhavvA /
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 prajJApanAupAGgasUtram-2- 34/-/-/585 kAe phAse rave sadde ya maNe ya appabahuM / vR. tadanantaraM sammattassa 'ahigame' iti, samyakatvasyAdhigamo nairayikAdicaturviMzatidaNDakakremaNa cintanIyaH, 'tatto pariyAraNA ya boddhavvA' iti tataH-samyakatvAdhigamapratipAdanAdUrdhvaM paricAraNA vaktavyatAya boddhavyA, kasmin viSaye ityAha-kAye sparza rUpe zabde manasica, tataH kAyapravIcArAdInAmalpabahutvaM, bhAvapradhAno'yaM nirdezaH-alpabahutavaM vktvy| mU. (586) neraiyANaMbhaMte! anaMtarAhArAtatonivvattaNAtatopariyAiNayAtatopariNAmayA tatopariyAraNayAtaopacchA viuvvaNayA?,hatA! go0! neraiyANaManaMtarAhArAtato nivvattaNayA tato pariyAdiNayA tato pariNAmayA tao pariyAraNayA tao pacchA viuvvaNayA, ___ asurakumArANaMbhaMte! anaMtarAhArAtato nivvattaNayA tato pariyAiNayA tato pariNAmayA tato viuvvaNayA tao pacchA pariyAraNayA?, haMtA ! go0 ! asurakumArA anaMtarAhArA tato nivvattaNayA jAva tato pacchA pariyA0, evaM jAva thaNiyakumArA, puDhavikAiyANaMbhaMte! anaMtarAhArA tato nivvattaNayAtato pariyAiNayA tato pariNAmayA tato pariyA0 tatoviu0?, haMtA go0 ! taMceva jAva pariyAraNayA no cevaNaM viuvvaNayA, evaM jAva cauriMdiyA, navaraM vAukkAiyA paM-ciMdiyatirikkhajoNiyA maNUsA ya jahA neraiyA, vANamaMtarajoisiyavemANiyA jahA asurakumArA vR. samprati yathoddezaMnirdeza' itiprathamato'nantarAgatAhArakavaktavyatAmabhidhitsuridamAha'neraiyA NaM bhaMte!' ityAdi, narayikAH, Namiti vAkyAlaGkAre, bhadanta!-paramakalyANayogin ! paramasukhayogin ! vA anantaraM-upapAtakSetraprAptisayameva AhArayantItyAntarAgatAhArAH, 'tato nivvattaNayA' ititataH-antarAhagrahaNAdArabhya krameNazarIrasyetigamyatenirvartanA-niSpatirbhavati, 'tatopariyAiNayA' iti tataH-zarIraniSpatterakArabhyaparyAdAnaM yathAyogamaGgapratyaGgairlomAhArAdinA samantataH pudgalAdAnaM 'tato pariNAmaNayA' iti tataH pudgalAdAnAdanantaraM teSAM pudgalAnAM pariNAmanaM-indriyAdirUpatayApariNatyApAdAnaM 'tatopariyAraNayA' iti tataH-indriyAdirUpatayA pariNatyApAdAnAdUdhvaM paricAraNA-yathAyogaM zabdAdiviSayopabhogaH, tataH pazcAt vikurvaNAvaikriyalabdhivazAt vikriyA nAnArUpA?, evamukte bhagavAnAha-haMtA ! goyame' tyAdi, hantetyabhyanujJArthaM, haMtA! gautama! nairayikA anantarAhArA ityAdi, tadevaM yathA nairayikANAmanantarAhArAdivaktavyotoktA tathA asurakumArAdInAmapi stanitakumAraparyavasAnAnAMvaktavyA, navaraMteSAMpUrvavikurvaNaMpazcAtparicAraNA, tehi viziSTazabdAdhupabhogavAJchAyAM pUrvamiSTaM vaikriya rUpaM kurvanti pazcAt zabdAdhupabhogamityeSa niyamaH, zeSAstu zabdAdhupabhogasampattau satyAM harSavazAt viziSTatarazabdAdhupabhogavAJchAtaH anyato vA kutazcitkAraNAtvikurvate, tatasteSAMpUrvaM pravIcAraNApazcAdvikurvaNeti, pRthivIkayaviSaye praznasUtraM tathaiva uttarasUtre tAvad vaktavyaM yAvat paricAraNA, teSAmapi sparzopabhogasambhavAt, 'no cevaNaM viuvvaNaya'tti na caiva teSAM vikurvaNA vAcyA, vaikriyalabdherasambhavAt, ___ "eva'mityAdi, evaM-pRthivIkAyikavat apkAyAdayo vAtakAyavarjastAvadadhyetavyA yAvaccaturindriyAH, sarveSAmapi vaikriyalabdherasambhavena sUtrasya samAnatvAt, vAtakAyAn prati vizeSamabhidhitsuH samAnagamatvAt paJcendriyatiryagmanuSyANAmapi vAtakAyaiH sahAtidezamAha ___
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-34, uddezakaH-, dvAra 255 'navara mityAdi, 'jahAneraiyA' itiyathAnairayikAstathA vaktavyAH, kimuktaMbhavati? - 'nairayikavat vikurvaNA'pyeteSAMvaktavyA, vaikriyalabdhisambhavAt, sAcapravIcAraNAyAH pazcAditi, vANamaMtarajoisavemANiyA jahA asurakumArA' iti asurakumArANAmiva vyantarAdInAmapi pUrvaM vikurvaNA pazcAt paricAraNA vaktavyeti bhAvaH, suragaNAnAM sarveSAmapi tathAsvAbhAvyAt, uktaM ca muulttiikaayaam||5|| "puvvaM viuvvaNA khalu pacchA pariyAraNA surgnnaannN| sesANa puvvapariyAraNA u pacchA viuvvaNayA // " iti / / samprati AhAraviSayamAbhogaM cicintayiSuridamAha mU. (587) neraiyA NaM bhaMte ! AhAre kiM Abhoganivvattite anAbhogani0?, go0! Abhoganivvattievi anA0, evaM asurakumArANaM jAva vemANiyANaM, navaraM egidiyANaM no Abhoganivvattie anaabhognivvttie| neraiyA NaM bhaMte! je poggale AhArattAe giNhaMti te kiMjANaMti pA0 AhArati udAhuna yANaMti na pAsaM0 AhAreMti?, go0 ! na yANaMti na pAsaMti AhAreti, evaM jAva teiMdiyA, cauridiyANaM pucchA, go0 ! atyaMgatiyA na yANaMti pAsaMti AhA0 atthegaiyA na yANaMti na pAsaMti AhA0, paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA go0! atthe0 jA0 pA0 AhA0 1 atthe0 jA0 na pA0 AhA0 atthe0 na yANaMti pAsaMti AhA03 atthe0 na jA0 na pA0 A04,evaM jAva maNussANavi, vANamaMtarajoisiyA jahA neraiyA, vemANiyANaM pucchA, go0! atthe0 jA0pA0 A0, atye0 na jA0 na pA0 A0, se keNaTeNaM bhaMte! evaM0 vemANiyA atthe0 jA0 pA0 A0 atthe0 na jA0 na pA0 A0?, go0 vemANiyA duvihA paM0, taM0--mAImicchaddihi uvavannagA ya amAyisammadihiva0, evaM jahA iMdiyauddesae paDhame bhaNitaMtahA bhANitavvaM jAva se eeNaDeNaM go0 ! evaM vucati, neraiyA NaM bhaMte kevatiyA ajjhavasANA paM0?, go0 ! asaMkhejA ajjhavasANA, te NaM bhaMte ! kiM pasatthA apasatthA?, go0! pasatthAvi apa0 evaM jAva vemaanniyaannN| ___ neraiyA NaM bhaMte ! kiM sammattAbhigamI micchattAbhigamI sammAmicchattAbhigamI ?, go0 ! sammattAbhigamIvi micchattAbhigamIvi sammAmicchatAbhigamIvi, evaM jAva vemANiyAvi, navaraM egidiyavigaliMdiyA no sammattAbhigamI micchattAbhigamI no smmaamicchtaabhigmii|| vR. 'neraiyANa'mityAdi, Abhoganirvatito yadA manaHpraNidhAnapUrvamAhAraM gRhNanti, zeSakAlamanAbhoganivartitaH, sa ca lomAhAro'vasAtavyaH, evaM zeSANAmapi jIvAnAmabhoganirvatito'nAbhoganivartitazcAhAro bhAvanIyaH, navaramekendriyANAmatistokApaTumanodravyalabdhisampannatvAt, paTutara Abhogo nopajAyate iti teSAM sarvadA'nAbhoganirvartita evAhAro na punaH kdaacidpyaabhognivrtitH| adhunA AhAryamANapudgalaviSaye jJAnadarzanecintayati-'neraiyANaMbhaMte' ityAdi, nairayikA Namiti vAkyAlaGkAre bhadanta ! yAn pudgalAn AhAratayA gRhanti tAn kiM jAnanti pazyanti uta neti?, bhagavAnAha-gautama! najAnandavadhijJAnena, lomAhAratayA teSAmatizUkSmatvena nArakAvadheraviSayatvAt, na ca pazyanti cakSurindriyaviSayAbhAvAt, dvIndriyA na jAnanti, mithyAjJAnatayA
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 prajJApanAupAGgasUtram-2- 34/-/-/587 teSAM samyak parijJAnAbhAvAt, dvIndriyANAM hi matyajJAnaM tadapi cAspaSTamataH prakSepAhAramapi na te svayaM gRhyamANamapi samyak jAnanti cakSurindriyAbhAvAt na ca pazyanti, evaM trIndriyA api jJAnadarzanavalikalA bhAvanIyAH, caturindriyAH 'atthegaiya'tti santyakakeye svayaMgRhyamANamapyAhAraMprakSeparUpamapinajAnanti, mithyAjJAnitvAt, teSAmapi hidvIndriyANAmivamatyajJAnaMtadapicAvizpaSTamiti, cakSuSApunaHpazyanti cakSurindriyasadbhAvAt, tathAhi-pazyanti makSikAdayo guDAdikamiti evamAhArayanti, tathA santyekake caturindriyAye najAnanti, mithyAjJAnitvAt, na pazyanticaandhakArAdinA cakSurdarzanasya vyAhatatvAt anAbhogasambhavAdvA, tiryakpaJcendriyatirasvAM caturbhaGgI prakSepAhAraM lomAhAraM cAdhikRtya bhAvanIyA, tatra prakSepAhAramadhikRtyaivaMbhAvanA-styekake tiryakpaJcendriyA yeprakSepamAhAraMjAnanti, samyagjJAnitayA teSAM yathAvasthitaparijJAnAt, pazyanti cakSurindriyabhAvAt evamAhArayanti 1, tathA santyekake ye jAnanti pUrvavat na ca pazyanti cakSurdarzanasyAndhakArAdinA anAbhogena ca vyAhatatvAt 2, tathA santyekakeyenajAnanti mithyAjJAnitayA samyakparijJAnAbhAvAt pazyantipunazcakSurindriyopayogAt 3 tathA santyekake ye najAnantimithyAjJAnitvAnna ca pazyantipUrvavat evamAhArayanti 4 lomAhArApekSayA tvevaM bhAvanA-santyekake tiryakpaJcendriyA ye lomAhAramapi jAnanti, viziSTAvadhijJAnaparikalitatvAt, .. pazyanti tathAvidhakSayopazamabhAvata indriyapATavasyAtivizuddhatvAt evamAhArayanti 1 tathA santyekake ye na jAnanti pUrvavat na tu pazyanti tathAvidhasyendriyapATavasyAbhAvAt 2 tathA santyekake ye na jAnanti pazyanti punastadviSayendriyapATavasya bhAvAt 3 tathA santyekake ye na jAnanti mithyAjJAnitvAt avadhivikalatvAt avadhiviSayAtItatvAdvA, nacapazayanti tathArUpapATavAbhAvAt 4 iti, evaM manuSyANAmapi lomAhAraprakSepAhArau pratItya caturbhaGgI bhAvanIyA, 'vANamaMtarajoisiyAjahA neraiyA' iti, nairayikAvadhirivavyantarajyotiSkAvadhirapimanobhakSitve'pyAhArapudgalAnAmaviSayatvAt, 'vemANiyANaM puccha' tti, vaimAnikAnAM pRthak sUtraM vaktavyaM, 'vemANiyA NaM bhaMte !' je poggale AhArattAe geNhaMti te kiMjANaMtipAsaMtiAhAreMti udAhunajANaMtinapAsaMtiAhAreMti' iti, bhagavAnAha-'goyame'tyAdi, mAyA pUrvabhavakRtA vidyate yeSAM te mAyino, mAyayA hi yayA tayA vA bAdararUpakRtayA kaluSakarmaprAdurbhAvaH, kaluSe ca karmaNyudayamAgate bhavapratyayAdapyupajAyamAno'vadhirnAtisamIcIno bhavati, etecasamyagdazo na veditavyAH, tathA mithyA-viparyAstA dRSTiH-jinapraNItavastutattvapratipattiryeSAM te mithyAdhSTayaH, mAyinazca mithyASTazcamAyimithyAdRSTayaste ca te upapannAzca mAyimathyAdRSTayupapannAsta eva svArthikakapratyayavidhAnAt mAyimithyAdaSTayupapannakAstecoparitanoparitanagraiveyakaparyavasAnA vijJeyAH, teSAMyathAyogamavazyaMmithyASTitvasya mAyitvasya ca bhAvAt, tadviparItA amAyisamyagdRSTayupapannakAH, te cAnuttaravimAnavAsinaH, teSAmavazyaM samyagdRSTitvaM, pUrvAnantarabhavenitarAMpratanukrodhamAnamAyAlobhatvasyopazAntakaSAyatvasya ca bhAvAt, Ahaca mUlaTIkAkAraH-"vevANiyAmAyimicchaddivIuvavaNNagA jAva uvarimagevejA, amAyisammaddiTTiuvavannagA anuttarasurA eva gRhyante' iti, 'evaMjahe'tyAdi, evamuktena prakAreNa
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-34, uddezaka:-, dvAraM - 257 prAk yathA indriyayasatke prathamoddezake bhaNitaM tathA bhaNitavyaM, tacca tAvat yAvat sarvAntimaM 'se eeNa- TThe 'mityAdinA nigamanavAkyaM, taccaivam | 'tattha NaM je te mAyimicchaddiTThiuvavannagA te NaM na jANaMti na pAsaMti AhAreMti, tattha NaM je te amAyisammaddiTThiuvavaNNagA te NaM duvihA pannattA, taMjahA - anaMtarovavaNNagA ya paraMparovavaNNagA ya, tatthaNaM je te anaMtarovavaNNagA teNaM na yANaMti na pAsaMti AhAreti, tattha NaM je te paraMparovavaNNagA te NaM duvihA paM0 ta0-pattagA ya apajattagA ya, tattha NaM je ta apajjattagA te NaM na jANaMti na pAsaMti AhAreMti, tattha NaM je te pajjattagA te duvihA paM0, taM0-uvauttA ya aNuvauttA ya, tattha NaM je te anuvauttA te NaM na yANaMti na pAsaMti AhAreti, tattha NaM je te uvauttA te NaM jANaMti pAsaMti AhAreMti se eeNaTTeNaM goyamA ! evaM vRcchati - atyegaiyA na jANaMti na pAsaMti AhAreMti atyegaiyA jANaMti pAsaMti AhAreMti ?" iti, asyAyamarthaH tatra ye te mAyimidhyAdhSTyupapannakA uparitanoparitanagraiveyakaparyavasAnA ityarthaH te manobhakSyAhArayogyAn pudgalAn na jAnanti avadhijJAnena, tadavadhesteSAmaviSayatvAtsa, na pazyanti cakSuSA, tathAvidhapATavAbhAvAt, , - ye'pyamAyisamyagdhSTayupapannakA anuttaravimAnavAsina ityarthaH, te dvidhA - anantaropapankA paramparopapannakAzca, prathamasamayotpannA aprathamasamayotpannAzcetyartaH atra ye te anantaropapannakAste na jAnamanti na pazyanti, prathamasamayotpannatayA'vadhijJAnopayogasya cakSurindriyasya cAbhAvAt, kintvevamehArayanti, tatra ye te paramparopapannakAste dvividhAH, tadyathA-paryAptA aparyAptAzca tatra ye te aparyAptakAste na jAnanti na ca pazyanti, paryAptInAmaspUrNatvenAvadhyAdyupayogAbhAvAt, ye'pi paryAptaste'pi dvividhAH, tadyathA - upayuktA anupayuktAzca tatra ye te upayuktAste jAnanti, avadhAnavazato yathAzakti niyamena jJAnasya svaviSayaparicchedAya pravRttisambhavAt, pazyanti cakSuSA indriyapATavasya teSAmativiziSTatvAt, ye tvanupayuktAstena jAnanti na ca pazyanti anupayuktatvAdeva, upayuktA api kathaM manobhakSyAhArayogyAn pudgalAn jAnate iti cet, ucyate, --ihAvazyakaprathamapIThikAyAmavadhijJAnAdhikAre'bhihitam - "saMkhejja kammadavve loe thoUNayaM paliyaM" asyAyamarthaH - kArmaNazarIradravyANi pazyan kSetrato lokasya saGghayeyAn bhAgAn pazyati kAlataH stokonaM palyopamaM yAvat, anuttarAstu sampUrNAM lokanADIM pasyanti, 'sabhinnaloganAliM paisaMti anuttarA devA' iti vacanAt, tataste manobhakSyAhArayogyAnapi pudgalAn jAnanti, Aha ca mUlaTIkAkAraH - 'tejAnanti pazyanti AhArayantica, vizuddhatvAdavadherindriyaviSayasya cAtivizuddhatvAt pazyantyapi" iti, atra indriyaviSayasteti - indriyapATavasyetibhAvaH, upasaMhAravAkyaM pratItaM / adhyavasAyacintAyAM pratyekaM nairayikAdInAmasaGghayeyAnyadhyavasAnAni pratisamayaM prAyo'nyAnyAdhyavasAnabhAvAt, / samyakatvAdyadhigamacintAM kurvannAha - 'neraiyANa' mityAdi, nairayikAH Namiti pUrvavat bhadanta kiM samyakatvAdhigAminaH- samyakatvaprAptivantaH, evaM mithyAtvAdhigAminaH samyagmithyAtvAdhigAminazca ?, bhagavAnAha-gautama ! 'samme' tyAdi sugamaM, trividhAyA api prApteryathAyogaM sambhavAt, 'evaM jAve' tyAdi, evaM - nairayikagatenAbhilApaprakAreNa nirantaraM tAvadvaktavayaM yAvadvaimAnikAH, navaramekendriyANAM vikalendriyANAM keSAMcit sAsAdanasamyakatvamapi labhyate tathApi te 11 17 *
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258 prajJApanAupAsUtram-2- 34/-1-1587 mithyAtvabhimukhA iti sadapi tanna vivakSitaM / samprati paricAraNAM pratipipAdayiSuridamAha mU. (588) devANaMbhaMte! kiMsadevIyA sapariyArA sadevIyA apariyArAedevIyA sapariyArA adevIyA apariyArA?, go0! atyaMgatiyAdevA sadevIyA sapariyArA atyaMgatiyAdevA adevIyA sapariyArA atthe0 devA adeviyA aparicArA no cevaNaM devA sadevIyA aparicArA, sekeNaTeNaM bhaMte ! evaM vudhati-atthe0 devA sadevIyA saparicArAtaM ceva jAva no cevaNaM devA sadevIyA apa0?, go0! bhavaNapativANamaMtarajotisasohammIsANesu kappesudevA sadevIyA sapariyArA, saNaMkumAramAhiMdabaMbhalogalaMtagamahAsukkasahassAraANayapANayaAraNacuesu kappesu devA adevIyA saparicArA gevejaaNuttarovavAiyA devA adevIyA apariyAragA, no cevaNaM devA sadevIyA aparicArA, se teNaDeNaM go0 ! evaMvu0 atthe0 devA sadevIyA saparicArAtaMceva noceva NaM devA sadevIyA apariyArA vR. 'devA NamityAdi, sugama, navaraM bhavanapativyantarajyotiSkasaudharmazAnakalpeSu devA sadevIkAH, devInAM tatrotpAdAt, ata evana saparicArAH-paricAraNAsahitAH, devInAM tatparigrahe yathAyogaMbhAvataHkAyapravIcArabhAvAt, sanatkumAramAhendrayorbrahmalokalAntakayomahAzukra sahasrArayorAnatAdicatuSu kalpeSu devA adevIkAH, tatra devInAmutpAdAbhAvAt, ___ atha ca saparicArAH-paricAraNAsahitAH saudharmezAnagatadevIbhiH saha yathAkrama sparzarUpazabdamanaHpravIcArabhAvAt, graiveyakAnuttaropapAtino devA adevIkAH, devInAM tatrotpAdAbhAvAt aparicArAH-apravIcArAH,atyantamandapuruSavedodayatayA manasApipravIcArAsambhavAta, napunaste devAH sadevIkA aparIcArAH, tathAbhavasvAbhAvyAt, 'se eeNa'mityAdi nigamanavAkyaM / devAH sadevIkAHsaparicArA ityuktaM, tatra paricAraNAmeva jijJAsuH pRcchati mU. (589) kativihANaM bhaMte ! pariyAraNA paM0?, go0 ! paMcavihA pariyAraNA paM0, taM0-kAyapariyAraNA phAsapariyAraNA rUvapa0 saddapari0 maNapariyAraNA / , se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vu0 paMcavihA pari0 paM0, taM0-kAyapa0 jAva maNapa0?, go0! bhavaNavaivANamaMtarajoisasohammIsANesu kappesudevA kAyapari0 saNaMkumAramAhidesukappesudevA phAsapari0 baMbhaloyalaMtagesu devA ruvapariyA0 mahAsukkasahassAresu devA saddapa0 ANayapANayaAraNacuesu kappesudevA maNapa0, gevejaanuttarovavAiyA devA apariyAragA, se teNaTeNaM go0 taMceva jAva maNapariyAragA, tatthaNaMje te kAyapariyAragA devA tesiNaMicchAmaNe samuppajati-icchAmoNaM accharAhiM saddhiM kAyapariyAraMkarettae, taeNaMtehiM devehievaMmaNasIkaesamANe khippAmevatAoaccharAo orAlAtiM siMgAraiMmaNuNNAImaNoharAImaNoramAiM uttaraveubviyarUvAiM viuvvaMti viuvvittA tesiM devANaM aMtiyaM pAubmavaMti, tate NaM te devA tAhiM aJcarAhiM saddhiM kAyapariyAraNaM kareMti vR.'kaivihANamityAdi, sugamaM, bhagavAnAha-gotame tyAdigatArthaM, navaraM kAyaparicAragA' iti kAyena-zarIreNamanuSyastrIpuMsAnAmivaparicAromaithunopasevanaM yeSAMtekAyaparicArakAH kimuktaM bhavati?-bhavanapatyAdayaIzAnadevalokadevaparyantAH saGkilaSTodayapuruSavedakarmaprabhAvatomanuSyavat maithunasukhapralIyamAnA; sarvAGgINaM kAyaklezajaM saMsparzasukhamavApya prItimAsAdayanti nAnyatheti, sanatkumAramAhendrayoH kalpayordevAH sparzaparicArakAH, sparzena-stanabhujorujadhanAdigAtrasaMsparzena
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ 259 padaM-34, uddezakaH-, dvAraMparicAraH-pravIcAro yeSAM te tathA, te hi yadA pravIcAramabhilaSanti tadA pravIcArAbhilASukatayA pratyasannabhUtAnAM devInAM stanAdyavayavAn saMspRzanti, tAvanmAtreNaiva teSAM kAyapravIcArAdanantaguNaM sukhaM vedopazAntizcopajAyate, brahmalokalAntakayoH kalpayordevA 'rUpaparicArakA' rUpeNa-rUpamAtradarzanena paricAromaithunopasevanaM yeSAMtetathA, tehi surasundarINAMmanobhavarAjAsthAnIyaM divyamunmAdajanakarUpamupalabhya kAyapravIcArAdanantaguNaM suratasukhamAsAdayanti, tAvanmAtreNaivopazAntavedA upajAyante, mahAzukrasahasrAreSu kalpeSu devAH 'zabdaparicArakAH' zabdena-zabdamAtrazravaNena paricAro yeSAM te tathA, te hi icchAviSayIkRtadevIsatkagItahasitasavikArabhASitanUpurAdidhvanizravaNamAtrata eva kAyapravIcArAdanantaguNasukhaM upabhuJjate tAvanmAtreNaiva teSAM veda upazAntimeti, ___AnataprANatAraNAcyuteSukalpeSudevA manaHparicArakAH' manasAmanobhavavikAropabRMhitaparasparoccAvacamanaHsahakalpena paricAromaithunopasevanaMyeSAMtetathA, tehi parasparoccAvacamanaH-saGkalpamAtreNaiva kAyapravIcArAdanantaguNaM sukhamavApnuvanti, tRptAzca tAvanmAtremaivopajAyante, graiveyakAnuttaropapAtadevA aparicArakA' na vidyate paricAro-maithunopasevanaM manAsA'pi yeSAM te tathA, teSAM pratanumohodayatayA prazamasukhAMtarlInatvAt, yadyevaM kathaM na te brahmacAriNaH ?, ucyate, cAritrapariNanAmAbhAvAt, 'se teNaTeNa'mityAdi nigamanavAkyaM, tatra ye kAyaparicArakA devAsteSAM kAyapravicAraM vibhAvayiSuridamAha 'tatthaNa'mityAdi, tatra-teSukAyaparicArakAdiSudeveSumadhye yetepUrvamuktAH kAyaparicArakA bhavanapativyantarajyotiSkasaudharmezAnadevAsteSAMNamitipUrvavaticchAmanaH-kAyaparicArecchApradhAnaM manaHsamutpadyate, kenollekhena samutpadayate?-icchAmaH-abhilaSAmaH Namiti pUrvavat apsarobhiH sArddha kAyaparicAraM kartumiti, 'tae NamityAdi, tatastairdevairevamuktena prakAreNa kAyaparicAre manasi kRte sati kSiprameva-zIghrameva tA apsarasaH svaspabhogyadevAbhiprAyamavetya paricArAbhilA- ' SukatayA uttaravaikriyANi rUpANi vikurvantIti sambandhaH, kathaMbhUtAnItyata Aha-udArANi-sphArANi na tuhInAvayavAnitAni api zrRGgArANi' zrRGgAro-vibhUSaNAdibhirmaNDanaM sa vidyate yeSAM tAni zrRGgArANi, 'abhrAdibhya' ityAdi apratyayaH, vibhUSaNAdikRtodArazrRGgArANItyarthaH, tAnica kadAcit kasyacidamanojJAni bhaveyuH ata Aha'manojJAni' svasvopabhogyadevamanoviSayabhAvapezalAni, tAnilezato'pisambhAvyantetata Aha'manoharANi' svasvopabhogyasya devasya manoharanti-AtmavazaM nayantIti manoharANi, lihAditvAdac', tacca manoharatvaMprathamasamApAtamAtrabhAvyapi bhavati tataAha-'manoramANi manaHsvasvopabhogyadevasbandhiramayanti-krIDayantipratikSaNamuttarottarAnurAgasampRktaMjanayantItimanosaramANi, tAni itthaMbhUtAni uttaravaikriyANi rUpANi vikurvitvA teSAM devAnAmantika-samIpaM prAdurbhavanti, 'tateNa'mityAdi, tataH Namiti pUrvavat, te devAstAbhirapsarobhiH sArddha kAyaparicAraNaMmanuSya iva manuSyastrabhiH sarvAGgINakAyaklezapUrvakaM maithunopasevanaM kurvanti, evameva teSAM vedopazAntibhAvAt / tathA cAmumevArthaM dRSTAntena draDhayati mU. (590) se jahAnAmae sIyA poggalA sItaM pappa sIyaM ceva ativatittANaM ciTThati, usiNA vA poggalA usiNaM pappa usiNaM ceva ativatittANaM ciTThati, evameva tehiM devehiM tAhiM
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 prajJApanAupAGgasUtram-2-34/-/-/590 accharAhiM saddhiM kAyapariyAraNaM kate samANe se icchamaNe khippAmeva aveti / vR. 'se jahAnAmae' ityAdi se' itiathazabdArthaH,sacAtra vAkyopanyAse, yathA nAma 'te' vivakSitAH zItAH pudgalAH zItaM-zItayonikaM prANinaM prApya 'zItameva' zItatvamevAtivrajya-atizayena gatvA tiSThanti, kimuktaM bhavati?-vizeSataH zItIbhUtasya zItayonikasya prANinaH sukhitvAyopakalpante, uSNA vA pudgalA uSNayonikaMprANinaM prApya 'uSNameva' uSNatvamevAtivrajya-atizayena gatvA tiSThanti, vizeSataH svarUpalAbhasampattyA tasya sukhitvAyopatiSThante iti bhAvaH, "evameva' anenaiva prakAreNatairdevaistAbhirapsarobhiH sAyathoktarUpe kAyaparicAraNekRtesati icchAmanaH kAmaviSayecchApradhAnamanaHkSipramevAtitRptibhAvAtzItIbhavati, iyamatra bhAvanA-yathA zItpudgalAHzItayonikasya prANinaH saMsparzezItatvaM vizeSataH AsAdayantastasya sukhitvAyopakalpante uSNapudgalA vA uSNayonikasya prANinaH saMsparza uSNatvamatiprabhUtamAsAdayantaH sukhAya ghaTante tathA devIzarIrapudgalA devazarIramavApyadevazarIrapudgalA api devIzarIramavApya parasparaM tadguNatAM bhajamAnAH parasparaM sukhitvAyopakalpante tatastRptirupajAyate tRptibhaavaacaabhilaassnivRttirbhvtiiti| iha manuSyastrINAMmanuSyapuruSopabhogezukrapudgalasaGkamataH sukhamupajAyamAnaM labdhaMtatkiM devInAmapyupabhogyadevasatkazukrapudgalasaGkamataH sukhamupajAyateAhozcidanyathetisaMzayAnodevAnAM zukrapudgalAstitvaM pRcchati mU. (591) atthiNaM bhaMte ! tesiM devANaM sukkapoggalA?, haMtA! atthi, teNaM bhaMte! tAsiM uccharakANaM kIsattAte bhujo 2 pariNamaMti?, go0 ! sotidiyattAte cakkhuiMdi0 ghANiMdiya0 rasiMdiya0 phAsiMdiyattAte iThThatAte kaMtattAtemaNunattAtemaNAmattAte subhagattAtesohaggarUvajovvaNaguNalAvannattAe te tAsiM bhujo 2 prinnmNti| vR. 'asthiNa mityAdi, astItinipAto'trabahvarthe, Namiti pUrvavat, bhadanta! teSAM devAnAM zukrapudgalAH yatsamparkato devInAM sukhamupajAyate?, 'haMtA! asthi' bhagavAnAha-gautama! santi, kevalaM te vaikriyazarIrAntargatA iti na garbhAdhAnahetavaH, 'teNabhaMte!' ityAdi, te zukrapudgalAH, Namiti pUrvavat bhadanta! tAsAmapsarAsAM kIksvarUpatayA 'bhUyo 2' yadA 2 kSaranti tadA 2 ityarthaH pariNamanti?,bhagavAnAha-'goyame tyAdi, zrotrendriyarUpatayA yAvatsaprazanendriyatayA, te'pikadAcidaniSTatayApariNamantaH sambhAvyerantata Aha-iSTatayA, iSTamapi kiJcitsvarUpato'kAntaM bhavati, yathAzUkarAdInAmiSTamapi viSThAdi, tata Aha-'kAntatayA' kamanIyatayA, kAnmatapi kiJcinmanaHspRhaNIyaM na bhavati tata Aha 'manojJatayA' atispRhaNIyatayA, tadapyatispRhaNIyatvaM kadAcidApAtakAlamAtrabhAvi sambhAvyate tataAha'manaApatayA' mana Apnuvanti-manasi sadA ramante itimanaApAstadbhAvastattA tayA, manasA sadA spRhaNIyatayeti bhAvaH, kasmAditi cet, ata Aha-'subhagatayA' 'namittakAraNahetuSu sarvAsAM vibhaktInAM prAyo darzana mitinyAyAt atra hetau tRtIyA, tato'yamarthaH-yataH subhagatayA-sarvajanapriyatayA pariNamanti tata ucyate iSTatayA kAntatayetyAdi, subhagatayA pariNamanamapi kathamiti cet,
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-34, uddezakaH-, dvAra 261 ata Aha-"sohaggarUvajovvaNaguNalAvannattAe' iti, atra prAkRtatayA guNazabdasya lAvaNyazabdAtpUrvanipAtaH paramArthastu parato draSTavyaH, tato'yamarthaH-saubhAgyAya-saubhAgyahetave rUpayauvanalAvaNyarUpA gaduNA yasya tatsaubhAgyarUpayauvanalAvaNyaguNaM tadbhAvastattA tayA, tatra rUpaM-saundrayavatI AkRtiauvanaM-paramastarumimA lAvaNyaM-atizAyI manobhavavikArahetuH pariNativizeSaH, yataH saubhAgyaheturUpAdiguNanibandhanatayApariNamantitataHsubhagatayA pariNamaMtItyucyate, evaM te zukrapudgalAstAsAmapsarasAM bhUyo bhUyaH prinnmnti| tadevaM kAyaparicAra uktaH, samprati sparzaparicAraM vibhAgayiSurAha mU. (592) tattha NaMje te phAsapariyAragA devA tesiNaM icchamaNe samuppajajati, evaMjaheva kAyapariyAragA taheva niravasesaMbhANitavvaM / tattha NaM je te rUvapariyAragA devAtesi NaM icchAmaNe samuppajjati icchAmo NaM accharAhiM saddhiM svapariyAraNaM karettate, teNaM tehiM davehiM evaM maNasIkate samANe taheva jAva uttaraveuvvitAtiM rUvAiM viuvvaMti viuvvittA jeNAmeva te devA teNAmeva uvAgacchaMti uvAgacchittA tesiM devANaM adUrasAmaMte ThiccA tAi urAlaI jAva manoramAiM uttaraveuvitAI rUvAiM uvadaMsemANIto 2 ci TuMti, tate NaM te devA tAhiM accharAhiM saddhiM svapariyAraNaM kareMti, sesaM taM ceva jAva bhujo 2 prinnaamNti| tattha NaMje te saddapapiyAragA devA tesiMNaM icchAmaNe samuppajati-icchAmo NaM accharAhiM saddhiM saddapariyAraNaMkarettae, tateNaMtehiM devehiM evaMmaNasIkae samANe tahevajAva uttaraveubviyAtiM rUvAti uviuvvaMti viubvittAjeNAmeva te devA teNAmeva uvAgacchaMti 2 tAtesiMdevANaMadUrasAmaMte ThicA anuttarAI uccAvayAiM sadAiM samudIremANIto 2 ciTThati, tate NaM te devA tAhiM accharAhiM saddhiM saddapariyAraNaM kareMti sesaMtaM ceva jAva bhujo 2 prinnmNti| tatya NaMje te manapariyAragA devA tesiM icchAmaNe samuppajjati, icchAmoNaM accharAhiM saddhiM maNapariyAraNaM karettate, tate NaM tehiM devehiM evaM maNasIkae samANe khippAmeva tAo accharAo tattha gayAo ceva samANIo anuttarAtiM uccAvayAtiM maNAiM saMpahAre mANIto 2 ciTThati, tate NaM te devA tAhiM accharAhiM saddhiM maNapariyAraNaM kareMti, sesaM nipavasesaMtaMcava jAva bhujo 2 pa0 / vR. 'tatthaNa'mityAdi, tatra-teSaparicArakAdiSumadhyeNamiti pUrvavatyetesparzaparicArakA devAsteSAM Namiti pUrvavat evamicchAmanaH-sparzaparicAraviSayecchApradhAnaM manaHsamutpadyate, 'evaM jaheve'tyAdi, evaMuktena prakAreNa yathaivAnantaraM prAk kAyaparicArakA uktAH"tathaiva sparzaparicArakeSvapi niravazeSaM bhaNitavyaM, taccaivam-'icchAmoNaM acchArAhi saddhiM phAsapariyAraM karettae, taeNaMtahiM devehiM evaM maNasIkae samANe khippAmeva tAo accharAo urAlAiMjAva viuvdittA tesaMdevANaMaMtiyaMpAubbhavaMti, taeNaMtedevAaccharAhiM saddhiM phAsapariyAraM kareMti" sparzaparicAraNaM vadanacumbanastanamardanabAhuupagUhanajaghanoruprabhRtigAtrasaMsparzarUpaM, 'sejahAnAmae sIyApuggalA sIyaMpappa sIyaM ceva ativaittANaMciTuMtiusiNAvApoggalA usiNaMpappausiNacevaaivaittANaMcitievamevatehiM devehiM tAhiM accharAhiMsaddhiM phAsapariyAraNe kae samANe icchAmaNe khippAmeva avei,' asya sapAtanikA vyAkhyA prAgvat, 'asthi NaM bhaMte ! tesiM devANaM sukkapoggalA ?, haMtA ! asthi, te NaM bhaMte ! tAsiM accharANaM kIsattAe bhujo 2
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 prajJApanAupAGgasUtram--2- 34/-/-/592 pariNamaMti ?, goyamA ! sotiMdiyattAe jAva phAsiMdiyattAe iTThattAe kaMtattAe jAva bhujjo 2 pariNamaMti' asyApi sapAtanikA vyAkhyA prAgvat, navaramasmin sparzapravIcAre zukrapudgalasaGkramo divyaprabhAvAdavaseyaH, evaM rUpaparicArAdAvalapi bhAvanIyaM, tevamuktAH sparzaparicArakAH, samprati rUpaparicAraNAM vibhAvayiSurAha - 'tattha Na' mityAdi, sugamaM tAvat yAvat vikurvitvA 'jeNAmeva ' tti yatraiva devaloke vimAne pradeze ca te devAH santi tatraiva sthAne tA apsarasa upAgacchanti, upAgamya ca teSAM devAnAM 'adUrasAMte' iti adUrasamIpe sthitvA tAni pUrvaM vikurvitAni udArANi yAvaduttaravai kriyANi rUpANi upadarzayantyastiSThanti, tataste devAstAbhirapsarobhiH sArddha rUpaparicAraNAM parasparaM savilAsadRSTivikSepAGgapratyaGganirIkSaNanijanijAnurAgapradarzanapaTiSTaceSTAprakaTanAdirUpAM kurvanti, sesaM taM ceva' tti zeSaM 'se jahA nAmae' ityAdi tadeva yAvat 'bhujo 2 pariNamantI 'ti vAkyam, tadevaM bhAvitA rUpapararicAraNA, " samprati zabdaparicAraNAM bhAvayitukAma Aha- 'tattha Na' mityAdi kaNThyaM, navaramadUrasamIpe sthitvA anuttarAn -sarvamanaHpralhAdajanakatayA ananyasadazAn uccAvacAn - pravala 2 taramanmathoddIpakasabhyAsabhyarUpAn zabdAnsUtre napuMsakanirdezaH prAkRtatvAt, samudIrayantyastiSThanti, zeSaM tathaiva, 'evaM tattha Na' mityAdi, manaH paricArakasUtramapi tathaiva yAvanmanaH paricAre manasi kRte sati kSiprameva tA apsarasastatra gatA eva-saudharmezAnadevalokAntargatasvasvavimAnasthitA eva santyo'nuttarANi - paramasantoSajanakatayA ananyasadRzAni uccAvacAni - kAmAnuSaktasabhyAsabhyarUpANi manAMsi pracArayantyastiSThanti, iha 'tattagayA ceva samANIo' iti vadatA devyaH sahasrAraM yAvad gatchanti na parata ityAveditaM draSTavyaM tathA cAha saGgrahaNimUlaTIkAkAro haribhadrasUri :"sanatkumArAdidevAnAM ratAbhilASe sati devyaH svasalpaparigRhItAH sahasraraM yAvad gacchantI' ti, tathA sa eva pradezAntare Aha - "iha sohamme kappe tAsiM devINaM paliovamamAugaM tAo taddevANaM ceva havaMti, jAsiM puNa paliovamAI samayAhiyA ThiI dusamayatisamayasaMkhejjAsaMkhejjasamayAhiyA jAva dasapaliyA sohammagadevIo tAo saNakumArANaM gacchaMti, evaM dasapaliovari jAsiM samayAhiyA ThiI jAva vIsaM paliyA tAo baMbhalogadevANaM gacchaMti, evaM vIsapaliovari jAsiM samayAhiyA ThiI jAva tIsaM paliyA tAo mahAsukkadevANaM gacchaMti, evaM tIsaM paliovari jAsiM samayAhiyA ThiI jAva cattAlIsaM paliyA tAo ANayadevANaM tattha ThiyA ceva jhANAvalaMbaNaM hoti, evaM cattAlIsaM pali ovari jAsiM samayAhiyA ThiI jAva paMcAsa paliyA tAo AraNadevANaM tattha ThiyAo ceva jhANAvalaMbaNaM hoMti" tathA "IsA jAsi devINaM paliovamamahiyamAuyaM tAo taddevANaM ceva hoMti, jAsiM puNa ahiyapaliovamAI samayAhiyA ThiI dusamayatisamayasaMkhejjAsaMkhejjasamayAhiyA jAva pannarasapaliyA tAo mAhiMdadevANaM gacchaMti, evaM pannarasapali ovari samayAhiyA ThiI jAva paNavIsaM paliyA tAo laMtagadevANaM, jAsiM puNa paNavIsapaliovari samayAhiyA ThiI jAva paMcatIsaM paliyA tAo sahassAradevANaM, jAsiM puNa paMcattIsapaliovari samayAhiyA ThiI jAva paNayAlIsaM tAo pANayadevANaM tattha ThiyAo ceva jhANAvalaMbaNaM hoti, jAsiM puNa paNayAlIsaM pali ovari samayAhiyA ThiI jAva paNapannapaliyA tAo accuyadevANaM tattha ThiyAo ceva jhANAvalaMbaNaM havaMti' iti, 'taeNa 'mityAdi, tato Namiti pUrvavat, te devAH tAbhirapsarobhiH sArddhamanaH- paricAraNaM
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-34, uddezakaH, dvAraM 263 suratAnubandhi parasparaM sabhyAsabhyamanaHsaGkalpakaraNarUpaM kurvanti, 'sesa'mityAdi, zeSaM se jahA nAmaesIyApoggalA' ityAdi niravazeSaM tAvadvaktavyaM yAvat 'bhujo 2 pariNamantI tisarvAntimaM vAkyaM, vyAkhyA cAsya prAgvat, tata UrdhvaM tu graiveyakAdayo manasA'pi yoSito na prArthayanti, pratanuvedodayatvAt, yathottaraMcaite'nantaguNasukhabhAjaH, tathAhi-kAyapravIcArebhyo nantaguNasukhAH sparzaparicArakAstebhyo'pyanantaguNasukhAH rUpaparicArakAstebhyo'pi anantaguNasukhA; zabdaparicArakAstebhyo'pyanantaguNasukhA manaHparicArakAstebhyo'pi aparicArakAH anantaguNasukhAH / sAmpratameteSAmeva parasparamalpabahutvamabhidhitsurAha mU. (593) etesiNaM bhaMte! kAyapariyAragANaM jAva manapariyAragANaM apariyAragANa ya kayare0 appA vA 4?, go0! savvatthovA devA apariyAragA manapariyAragA saMkhe0 saddapariyAragA asaMkhe0 rUvapa0 asaM0-phAsapa0 asaM0 kAyapa0 asN0|| vR. 'eesiNa'mityAdi, sarvastokA devA aparicArakAH, te hi graiveyakAnuttaropapAtinste ca sarvasaGkhyayA kSetrapalyopamAsaGkhayeyabhAgavartinabhaHpradezarAzipramANA iti, tebhyo'pi manaH paricArakA devAH saGkhayeyaguNAH, teSAmAnatAdikalpacatuSTayavartitvAt, tadvartinAMca pUrvadevApekSayA saGkhayeyaguNakSetrapalyopamAsajayeyabhAgagatAkAzapradezarAzipramANatvAt, tebhyaH zabdaparicArakA asaGkhayeyaguNAH, te hi mahAzukrasahasrArakalpavAsinaH, te ca dhanIkRtalokasya ekaprAdezikyAH zreNerasaGkhayeyatame bhAge yAvanta AkAzapradezAstAvanAmANAH, tebhyo'pi rUpapicArakA devA asaGkhayeyaguNAH, te hi brahmalokalAntakalpanivAsinaH.te ca pUrvadevAnadhikRtyAsaGkhayeyaguNazreNyasaGkhayeyabhAgagatanabhaHpradezarAzipramANAH,tebhyo'pi sparzaparicArakAdevAasaGkhayeyaguNAH, teSAMsanatkumAramAhendrakalpavartitvAttadvartinAMcabrahmalokalAntakadevAnapekSyAsaGkhayeyaguNazreNyasaGghayeyabAgavatyAkAzapradezaparimANatayA'dhItatvAt, tebhyaH kAyaparicArakA devAasaGkhayeyaguNAH bhavanapatyAdInAmIzAnAntAnAM sarveSAMkAyaparicArakatvAt, teSAM sarvasaGkhyayA pratarAsaGkhayeyabhAgavartinabhaHpradezarAzipramANatvAt iti // padaM-34 - samAptam ....... ( pada-35 - "vedanA" vRtadevamuktaMcatustriMzattamaMpadaM, samprati paJcatriMzattamamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaHihAnantarapade vedapariNAmavizeSaH pravIcAraH pratipAditaH, atra tu gatipariNAmavizeSA vedanA pratipAdyate, tatra AdI sakalavaktavyatAsaGgrahapare ime dve gAthemU. (594) sItA yadavvasarIrA sAtA taha vedaNA bhavati dukkhaa| abbhuvagamovakkamiyA nidAya anidAya nAyavvA // vR. 'sIyA ya dabbe' tyAdi, vedanA prathamataH zItA cazabdAduSNA sItoSNA ca vaktavyA, tadanantaraM dravyakSetrakAlabhAvairvedanA vaktavyA, tataH zArIrI upalakSaNAnmAnasI ca vedanA vAcyA, tataH sAtA tathA duHkhA vedanA sabhedA vaktavyatayA jJAtavyA bhavati, tadanantaramAbhyupagamikI aupakramikIca vedanA vaktavyatayA jJAtavyA, tato'pyanantaraMnidA cAnidA ceti, sAtasukhAdInAM vizeSamAbhyupagamikyAdizabdAnAmarthaM tvagre vakSyAmaH, sAtAdivedanA adhikRtya yo vizeSo vakSyate
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 tatsaGgaGgrAhikA dvitIyA gAthAmU. (595) prajJApanAupAGgasUtram - 2 - 35/-/-/ 594 sAyamasAyaM savve suhaM ca dukkhaM adukkhamasuhaM ca / mAnasarahiyaM vigaliMdiyA u sesA duvihameva // vR. ' sAyamasAya' mityAdi, sarve saMsAriNaH sAtAmasAtAM cazabdAt sAtAsAtAM ca vedanAM vedayante, tathA sukhAM duHkhAM aduHkhAsukhAMca, tathA vikalendriyA - ekadvitricaturindriyAH- tuzabdasyAdhikArArthasaMsUcanArthatvAdasaMjJipaJcendriyAzca mAnasarahitAM- manovikalAM vedanAM vedayante, zeSAstu dvividhAmeva zarIramanonibandhanAM zArIrIM mAnasIM tadubhayasamudbhavAM ceti bhAvaH, nidA' nidAdigatastu vizeSo na saGgRhIto, vicitratvAt sUtragateH / tatra 'yathoddezaM nirdeza' iti nyAyAt prathamataH zItAdi- vedanAH pratipAdanArthamAha yU. (596) kaivihA NaM bhaMte ! vedaNA paM0 ?, go0 ! tivihA vedanA paM0, taM0 - sItA usiNA sItosiNA, neraiyA NaM bhaMte! kiM sItaM vedanaM vedeti usiNaM ve0 ve0 sItosiNaM vedanaM vedeti ?, go0 ! sItaMpi vedanaM vedeti usiNaMpi ve0 ve0 no sItosiNaM ve0 de0, keI ekkekkapuDhavIe vedanAo bhaNati, rayaNappabhApuDhavineraiyANaM bhaMte! pucchA, go0 ! no sItaM vedanaM ve0 usiNaM ve0 ve0 no sItosiNaM ve0 ve0, evaM jAva vAluypabhApuDhavineraiyA, paMkappabhApuDhavineraiyANaM pucchA, go0 ! sItaMpi ve0 ve0 usiNaMpi ve0 ve0, no sItosiNaM ve0 ve0, te bahuyatarAgA je usiNaM vedanaM vedaMti, te thovatarAgA je sItaM vedanaM ve0, dhUmappabhAe evaM ceva duvihA, navaraM te bahutarAgA je sItaM ve0 ve0 te thovatarAgA je usiNaM ve0 vedeti, tamAe ya tamatamAe ya sIyaM ve0 ve0 no usiNaM ve0 ve0, no sItosiNaM ve0 vedeti, asurakumArANaM pucchA, go0 ! sItaMpi ve0 ve0 usiNaMpi ve0 ve0 sItosINaMpi ve0 ve0, evaM jAva vemANiyA / kativihA NaM bhaMte! vedaNA paM0 ?, go0 ! cauvvihA vedaNA paM0 taM0 - davvato khettato kAlate bhAvato, neraiyA NaM bhaMte! kiM davvato vedanaM ve0 ve0 jAva kiM bhAvato ve0 ve0 ?, go0 ! davvaovi ve0 ve0 jAva bhAvaovi ve - ve0, evaM jAva vemANiyA / kativihA NaM bhaMte ! vedanA paM0 ?, go0 ! tivihA vedanA, paM0, taM0-sArIrA mANasA sArIramANasA, neraiyA NaM bhaMte! kiM sArIraM ve0 ve0 mANasaM veyaNaM ve0 sArIramANasaM ve0 ve0 ?, go0 ! sArIraMpi ve0 ve0 mANasaMpi ve0 ve0 sArIramANasaMpi ve0 ve0, evaM jAva vemANiyA, navaraM egiMdiyavigaliMdiyA sArIraM ve0 ve0 no mANasaM ve0 ve0 no sArIramANasaM ve0 ve0 / kaivihA NaM bhaMte! veyaNA paM0 ?, go0 ! tivihA vedanA paM0, taM0 - sAtA asAtA sAtAsAtA, neraiyA NaM bhaMte! kiM sAyaM vedanaM vedaMti asAtaM ve0 ve0 sAyasAyaM ve0 ve0 ? goyamA ! tivihaMpi ve0 ve0 evaM savvajIvA jAva vemANiyA / kativihA NaM bhaMte! vedanA paM0 ?, go0 ! tivihA paM0, taM0-dukkhA suhA adukkhasuhA, neraiyA NaM bhaMte! kiM dukkhaM vedanaM ve0 ve0 pucchA, go0 ! dukkhaMpi ve0 ve0 suhaMpi ve0 ve0 adukkhamasuhaMpi ve0 ve0 evaM jAva vemANiyA / vR. 'kaivihANaM bhaMte!' ityAdi, zItA - zItapudgalasamparkasamutthA, evamuSNA, yA ca avayavabhedena zItoSNapudgalasamparkataH zItA uSNA ca sA zItoSNA, enAmeva trividhAM vedanAM nairayikAdicaturviMzatidaNDakakrameNa cintayati
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ 265 padaM-35, uddezakaH-, dvAra 'neraiyA NamityAdi, tatrAdyAsu tisRSu pRthivISUNNAM vedanAM vedayante, te hi zItAH ye narakAvAsAzcatadAzrayabhUtAH, sarvatojagaprasiddhasvAdirAGgArAtiriktabahupratApoSNapudgalasambhUtAH, caturthyAMtu paGkaprabhAbhidhAnAyAM pRthivyAM kecinnairayikA uSNavedanAM kecicca zItavedanAmanubhavanti, tatratyanarakAvAsAnAM zItoSNabhedato dvidhA bhedAt, kevalaM ye uSNavedanAM vedayante te prabhUtatarAH, prabhUteSunarakAvAsepUSNavedanAsadmAvAta, itarezItavedanAmanubhavantaHstokAH, stokatareSunarakAvAseSu zItavedanAsambhavAt, dhUmapparabhAyAmapipRthivyAM kecitzItavedanAkA keciduSNavedanAkAH, navaraM zItavedanAkAH prabhUtatarAH, prabhUteSu narakAvAseSu zItavedanAsambhavAt, stokA uSNavedanAH, katipayeSveva narakAvAseSUSNavedanAbhAvAt, adhastanyostu dvayoH pRthivyazItavedanAmevanairayikA anubhavanti, tatratyanairayikANAM sarveSAmuSNayonikatvAt, narakAvAsAnAMtvanupamahimAnuSaktatvAta, etAvatsUtraM cirantaneSvavipratipattyA zrUyate, kecidAcAryAH punaretadviSayamadhikamapi sUtraM paThanti, tatastanmataM Aha ___'kei ekkekIe puDhavIe veyaNaM bhaNaMti' iti kecidAcAryA ekaikasyAM pRthivyAM praznanivacanarUpatayA vedanAM bhaNaMti, yathA bhaNanti tathopadarzayanti-'rayaNappabhe'tyAdi sugamaM, tadevaM nairayikANAM cintitAzItAdivedanA, sampratyasurakumArANAMtAMcicintayiSuridamAha-'asurakumArANaM pucchA' asurakumArANAM zItAdivedanAviSayeta pRcchAsUtraMca vaktavyaM, asurakumArANaM bhaMte ! kiM sIyaM vedaNaMveyaMti usiNaMveyaNaMveyaMti sIosiNaMveyaNaMveyaMti?,itibhagavAnAha-'goyame'tyAdi, zItAmapi vedanAM vedayante, yadA zItalajalasampUrNahadAdiSu nimajjanAdikaM vidadhati, uSNAmapi vedanAM vedayaMte yadAko'pi maharddhikastajjAtIyo'nyajjAtIyovAkopavazAvirUpatayA dRSTayA'valokamAnaHzarIre santApamutpAdayati, yathA prathamotpannaH IzAnendrobalicaJcArAjadhAnIvAstavyAnAmasurakumArANAmutpAditavAn , anyathA vAtathAvidhoSNapudgalasampRktAvuSNavedanAmanubhavanto veditavyAH, yadA tvavayavabhedena zItapudgalasamparka uSNapudgalasamparkazcopajAyate tadAzItoSNAM vedanAMvedayante, nanuupayogaH krameNajIvAnAMbhavati, tathAsvAbhAvyAt, kathamatra zItoSNavedanAnubhavo yugapat prakhyApyate iti?, ucyate, ihApi vedanAnubhavaH krameNaiva, tathAjIvasvAbhAvyAt, kevalaM zItoSNavedanAhetupudgalasamparko yugapadupajAyata iti sUkSmamAzusaJcAriNamupayogakramamanapekSya yathaiva te vedayamAnA yugapadabhimanyante tathaiva pratipAditamiti na kazciddoSaH, sAmAnyataH sUtrasya pravRttatvAt, __ "evaMjAvavemANiya'ttievaM-asuroktena prakAreNayAvavaimAnikAstAvat sUtraMvaktavyaM, taccaivam-'puDhavikAiyANaM bhaMte! kiM sIyaM veyaNaM veyaMti usiNaM ve0 ve0 sIosiNaM veyaNaM veyaMti go0 ! sIyaMpive0 ve0 usiNaMpive0 ve0sItosiNaMpive0 veyaMti' ityAdi, tatra pRthivIkAyikAdayo manuSyaparyavasAnAHzItavedanAM himAdiprapAte'bhivedayamAnA veditavyAH uSNavedanAmagnyAdisamparke zItoSNavedanAmavayavazaHzItoSNapudgalasambandheiti, vyantarajyotiSkavaimAnikAstvasurakumAravat bhAvanIyAH / uktA zItAdibhedAt trividhA vedanA, samprati tAmeva vedanA prakArAntareNAbhidhitsuH praznanirvacanasUtre Aha 'kaivihANaMbhaMte' ityAdi, ihavedanA dravyakSetrakAlabhAvasAmagrIvazAdutpadyate, sarvasyApi vastuno dravyAdisAmagrIvazAdutpadyamAnatvAt, tatra yadA'syaiva vedanApudgaladravyasambandhamadhikRtya
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 prajJApanAupAGgasUtram-2- 35/-/-/596 cintyate tadA dravyavedanA, dravyato vedanA dravyavedanA, nArakAdyupapAtakSetramadhikRtya cintyamAnA kSetravedanA, nArakAdibhavakAlasambandhena vivakSyamANA kAlavedanA, vedanIyakarmodayAdupajAyamAnatvena paribhAvyamAnA bhAvavedanA, etAmeva caturvidhAM vedanAM caturviMzatidaNDakakrameNa cintayati 'neraiyANaM bhaMte! kiM davvato veyaNaM vedaMti' ityAdi, sakalamapi sugamaM / prakArantareNa vedanAMpi pratipipAdayiSuH praznanirvacanasUtre Aha 'kaivihANaM bhaMte!' ityAdi, zarIre bhavA zArIrI manasi bhavA mAnasI tadubhayabhavA zArIramAnasI, zArIrIca mAnasIca zArIramAnasI, 'puMvatkarmadhAraya' iti puMvadyAvaH, etAmeva caturviMzatidaNDakakrameNa cintayati - 'neraiyA NaM bhaMte! kiM sArIraM veyaNaM vedeMti' ityAdi, tatra yadA parasparodIraNataH paramAdhArmikodIraNato vA kSetrAnubhAvato vA zarIre pIDAmanubhavanti tadA zArIrIM vedanAM vedayante, yadA tu kevalaM manasi duHkhaM paribhAvayanti pAzcAtyaM vA bhavamAtmIyaM duSkarmakAriNamanusRtya pazcAttApamatIva kurvate tadA mAnasIM vedanAM vedayante, yadA tu zarIre manasi coktaprakAreNa yugapat pIDAM anubhavanti tadA zArIramAnasI, ihApi vedanAnubhAvaH krameNaiva kevalaM vivakSitatAvatkAlamadhye zarIre ca pIDAmanubhavanti manasi ca etAvantaM kAlaM ekaM vivakSitvA yugapaccharIramanaH pIDAnubhavaH pratipAdita ityadoSaH, 'evaM jAva vemANiyA' ityAdi, evaM - nairayikoktena prakAreNa sUtraM tAvad vaktavyaM yAvadvaimAnikAH, navaramekendriyakalendriyAH zArIrIM vedanAM vedayante na mAnasIM, teSAM manoso'bhAvAt, tatastadanusAreNa tadviSayaM sUtraM vaktavyaM / prakArAntareNa vedanAmabhidhitsuH praznanirvacanasUtre Aha- 'kaivihA NaM bhaMte!' ityAdi, tatra sAtA - sukharUpA asAtA - duHkharUpA sAtAsAtA - sukhaduHkhAtmikA, etAmeva nairayikAdicaturviMzatidaNDakakrameNa cintayati - 'neraiyA Na' mityAdi, tatra tIrthaGkarajanmAdikAle sAtavedanAM vedayante, zeSakAlamasAtavedanAM vedayante, yadA tu pUrvasaGgatiko devo dAnavo vA vacanAmRtaiH siJcati tadA manasi sAtaM zarIre tu kSetrAnubhAvato'sAtaM yadivA manasyeva taddarzanataH tadvacanazravaNatazca sAtaM pazcAttApAnubhavanatastvasAtamiti tadA sAtAsAtavedanAmanubhavanti, atrApi tAvantaM vivakSitakAlamekaM vivakSitvA sAtAsAtAnubhavo yugapat pratipAditaH, paramArthatastu krameNaiva ca veditavya iti, 'eva' mityAdi, evaM - nairayikoktaprakAreNa sarve jIvAstAvadvaktavyA yAvadvaimAnikAH, tatra pRthivyAdayo yAvannAdyApyupadravaH sannipatati tAvat sAtavedanAM vedayante upadravasampAte tvasAtavedanAmavayavabhedenopadravasampAtabhAve sAtAsAtavedanAM, vyantarajyotiSkavaimAnikA devAH sukhamanubhavantaH sAtavedanAM cyavanAdikAle tvasAtavedanAM paravibhUtidarzanato mAtsaryAdyanubhave svavallabhadevIpariSvaGgAdyanubhave ca yugapajjAyamAne sAtAsAtavedanAM vedayante iti / bhUyaH prakArantareNa etAvameva pratipAdayan praznanirvacanasUtre Aha 'kaivihANaM bhaMte!' ityAdi, yA vedanA naikAntena duHkhA bhaNituM zakyate sukhasyApi bhAvAt nApi sukhA duHkhasyApi bhAvAt sA aduHkhasukhA sukhaduHkhAtmikA ityarthaH, atha sAtAsAtayoH sukhaduHkhayozca parasparaM kaH prativizeSaH ?, ucyate, ye krameNodayaprAptavedanIyakarmapudgalAnubhavataH sAtAsAte te sAtAsAte ucyate, ye punaH parodIryamANavedanArUpe sAtAsAte te sukhaduHkhe iti etAmeva caturviMzatidaNDakakrameNa cintayati - 'neraiyA Na' mityAdi // vedanAmeva prakArAntareNa cintayannAha
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-35, uddezakaH-, dvAraM 267 mU. (597) kativihANaM bhaMte ! vedanA paM0?, go0 ! duvihA vedanA paM0, taM0-abbhovagamiyA ya uvakkamiyA ya, neraiyANaMbhaMte! abbhovagamiyaM vedanaM ve0 ve0 uvakkamiyaM vedanaM ve0 ve0 ?, go0 ! no abbhovagamiyaM ve0 ve0 uvakkamiyaM ve0 ve0, evaM jAva cauridiyA, paMciMdiyatirikkhajoNiyA maNUsA ya duvihaMpi ve0 ve0, vANamaMtarajotisiyavemANiyA jahA neriyaa| vR. 'kativihA NaM bhaMte !' ityAdi, tatrAbhyupagamikI nAma yA svayamabhyupagamyate, yathA sAdhubhiH kezolluJcanAtApanAdibhiH zarIrapIDA, abhyupagamena-svayamaGgIkAreNa nivRttAAbhyupagamikIti vyutpatteH, upakramaNamupakramaH-svayameva samIpe bhavanamudIraNAkaraNena vA samIpAnayanaM tena nirvRttA aupakramikI, svayamudIrNasya udIraNAkaraNena vA udayamupanItasya vedanIyakarmo vipAkAnubhavanena nivRttA ityarthaH, tatra paJcendriyatiryaJco manuSyAzca dvividhAmapi vedanAMvedayante, samyagdRzAMpaJcendriyatirazcAM manuSyANAM ca karmakSapaNArthamAbhyupagamikyA api vedanAyAH sambhavAt, zeSAstvaupakramikImeva vedanAM vedayante nAbhyupagamikI, pRthivyaptejovAyuvanaspatidvitricaturindriyANAM manovikalatayA vivekAbhAvatastathApratipatterabhAvAt, nArakabhavanapativyantarajyotiSkavaimAnikAnAM ca tathAbhavasvAbhAvyAditi, etadeva sUtrakRtpratipAdayati-'neraiyA NaM bhaMte!' ityAdi sugamaM / punaH prAkArantareNa vedanAmevAbhidhitsurAha mU. (598) kativihANaM bhaMte ! vedanA paM0?, go0! duvihA vedanA paM0, taM0-nidAya anidAya, neraiyA NaM bhaMte! kiM nidAyaM veyaNaM vedayaMte anidAyaM ve0 ve0?, go0 ! nidAyapi ve0 ve0 anidAyapi vedanaM ve0, se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vu0-neraiyA nidAyapi anidAyapi ve0 ve0?, go0 ! neraiyA duvihA paM0, taM0-saNNIbhUyA ya asaNNIbhUyA ya, tattha NaM je te saNNibhUyA te NaM nidAyapi ve0 ve0, tattha NaM je te asaNNIbhUtA te NaM anidAyaM vedaNaM ve0, se teNaTeNaM?, go0 ! evaM neraiyA nidAyapi veyaNaM ve0 anidAyapi ve0 ve0, evaM jAva thaNiyakumArA, puDhavikAiyANaM pucchA, go0 ! no nidAyaM ve0 ve0 anidAyaM ve0 ve0, se keNaTTeNaM bhaMte! evaM0 puDhavikAiyA nonidAyaMve0 ve0 anidAyaMve0 ve0?, go0! puDhavikAiyA savve asaNNI asaNNibhUyaM anidAyaM ve0 ve0, se teNaTeNaM go0 ! evaM0 puDhavikAiyA no nidAyaM ve0 ve0, anidAyaM ve0 ve0, evaM jAva cauridiyA, paMciMdiyatirikkhajoNiyA maNUsA vANamaMtarA jahA neraiyA, joisiyANaMpucchA, go0! nidAyapi veyaNaM ve0 ve0 anidAyapi veyaNaM veda0, sekeNaTeNaM bhaMte ! evaM vu0-joisiyA nidAyaMpi0 anidAyaMpi veyaNaM vedaMti ?, go0 ! joisiyA duvihA paM0, taM0-mAimicchaddiDiuvavaNNagA ya amaisammadiTThIuvavannagA ya, tattha NaM je te mAimicchaddiSTThiuvavannagA teNaM anidAyaM veyaNaM veyaMti, tattha NaMje te amAIsammAdiTThIu0 te NaM nidAyaM ve0 ve0, se eteNaTeNaM go0! evaM0 joisiyA duvihaMpi vedanaM ve0, evaM vemANiyAvi vR. 'kativihANaM bhaMte !' ityAdi, ca anidA ca, tatra nitarAM nizcitaM vA samyak dIyate cittamasyAmiti nidA, bahulAdhikArAd 'upasargAdAta' ityadhikaraNe dhaJ, sAmAnyena cittavatI samyagvivekavatI vA ityarthaH, itarA tvanidA-cittavikalA samyagvivekavikalA vA, etAmeva
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 prajJApanAupAGgasUtram-2- 35/-//598 caturviMzatidaNDakakrameNa pratipAdayati 'neraiyANa' mityAdi, dvividhA hi nairayikAH- saMjJibhUtA asaMjJibhUtAzca, tatra ye te saMjJibhya utpannAste saMjJibhUtAH, ye tvasaMjJibhyaste'saMjJibhUtAH asaMjJinazca pAzcAtyaM na kimapi janmAntarakRtaM zubhamazubhaM vairAdikaM vA smaranti, smaraNaM hi tatra pravartate yattItreNAbhisandhinA kRtaM bhavati, na cAsaMjJibhave pAzcAtye teSAM tIvrAbhisandhirAsIt, manovikalatvAt, tato yAmapi kAJcidvedanAM nairayikA vedayante tAmanidAM, pAzcAtyabhavAnubhUtiviSayasmaraNapaTucittAsambhavAt, saMjJibhUtAstu sarvaM pAzcAtyamanusmarantIti te nidAM vedanAM vedayante iti, evamasurakumArAdayaH stanitakumAraparyavasAnA bhavanapatayo vaktavyAH, teSAmapi saMjJibhyo'saMjJibhyazcotpAdasambhavAt pRthivyaptejovAyuvanaspatidvitircaturindriyAH sammUrcchimA iti manovikalatvAt anidAmeva vedanAM vedayante, 'paMciMdiyatirikkhajoNiyA maNUsA vANamaMtarA jahA neraiyA' iti, paJcendriyatiryagyonikA manuSyA vyanatarAzca yathA nairayikAstathA vaktavyA iti zeSaH, nidAmapi vedanAM vedayanti anidAmapi vedanAM vedayante iti vaktavyA ityarthaH kasmAditi cet, ucyate, iha paJcendriyatiryagyonikA manuSyAzca dvidhA bhavanti, tadyathA-sammUrcchimA garbhavyutkrAntikAzca tatra yete sammUrcchimAste manovikalatvAdanidAM vedanAM vedayante, ye tu garbhavyutkrAntAste samanaskA iti nidAM vedanAmanubhavanti, vyantarAstu saMjJibhyo'piutpadyante asaMjJibhyo'pi tataste'pi nairayikavat nidAM cAnidAM ca vedanAM vedayamAnA bhAvanIyAH, 'joisiyA Na' mityAdi, jyotiSkAstu saMjJibhya evotpadyante, tatasteSu na nairayikoktena prakAreNa nidAnide vedane sambhAvanIye, kintu prakArAntareNa, tatastameva prakAraM bubhutsuH praznasUtramAha'sekeNaNaM bhaMte!' ityAdi sugamaM, bhagavAnAha - 'goyame' tyAdi, jyotiSkA hi dvividhAHmAyimithyAdhSTayupapannakAH amAyisamyagdhSTayupapannakAzca, tatra mAyAnirvarttitaM yatkarma midhyAtvAdikaM tadapi mAyA, kArye kAraNopacArAt, mAyA vidyate yeSAM te mAyinaH, ata eva mithyAtvodayAt mithyA-viparyastA dRSTiH - vastutattvapratipattiryeSAM te mithyAdhSTayo mAyinazca te mithyAdhSTayazca mAyimithyAdRSTayaste ca te upapannakAzca mAyamimithyATayupapannakAH tadviparItA amAyisamyagdhSTayupapannakAH, tatra yete mAyamithyAdhSTayupapannakAste'pi midhyAdRSTitvAdeva vratavirAdhanAto'jJAnatapovazAdvA vayamevaMvidhA utpannA iti na jAnate, tataH samyagyathAvasthitaparijJAnAbhAvAdanidAM vedanAM vedayamAnAste veditavyAH, ye tvamAyisamyagdRSTayupapannAsta samyagdRSTitvAt yathAvasthitaM svarUpaM jAnanti tato yAM kAJcana vedanAM vedayante tAM sarvAmapi nidAmiti, 'evaM ceva vemANiyAvi' iti evaM - jyotiSkoktena prakAreNa vaimAnikA api nidAmanidAM ca vedanAM vedayamAnA veditavyAH, teSAmapi mithyAdRSTisamaSTibhedato dvividhatvAt // padaM - 35 - samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA prajJApanAupAGgasUtre paJcatrizattamapadasya malayagiriAcAryeNa viracitA TIkA parisamAptA /
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-36, uddezakaH-, dvAraM - 269 padaM - 36 - "samudghAtaH" vR. tadevaM vyAkhyAtaM paJcatriMzattamaM padaM, samprati SaTtriMzattamamArabhyate, tasya cAyamabhisambandhaH- ihAnantarapade gatipariNAmavizeSo vedanA pratipAditA, ihApi gatipariNAmavizeSa eva samudghAtazcintyate, tatra samudghAtavaktavyatAviSayae iyamAdau saGgrahaNigAthAveyaNakasAyamaraNe veubviyateyae ya AhAre / kevalie ceva bhave jIvamaNussANa satteva // mU. (599) vR. 'veyaNe' tyAdi, iha samudghAtAH sapta bhavanti, tadyathA- 'veyaNakasAyamaraNe' iti, vedanaM kaSAyAzca maraNaM ca vedanakaSAyamaraNaM samAhAro dvandvastasmin viSaye trayaH samudghAtA bhavanti, tadyathA-vedanAsamudghAtAH kaSAyasamudghAto maraNasamudghAtazca, 'veuvviya'tti vaikriyaviSayazcaturthaH samudghAtaH, taijasaH paJcamaH samudghAtaH, SaSTha AhAra iti- AhArakazarIraviSayaH, - saptamaH kevalikaH - kevaliSu bhavati, 'jIvamaNussANa sattevi' tti sAmAnyato jIvacintAyAM manuSyadvAracintAyAM saptaiva- saptaparimANAH samudghAtA vaktavyAH, na nyUnAH, saptAnAmapi tatra sambhavAt, 'satteva' tti evakAro'tra parimANe, varttate ca parimANe evazabdaH, yadAha zAkaTAyananyAsakRt - 'evo'vadhAraNapRthakatvaparimANeSvi 'ti, zeSadvAracintAyAM tu yathAsambhavaM vAcyAH, te cAgre svayameva sUtrakRtA'bhidhAsyante ityeSa saGgrahaNigAthAsaGkSepArthaH / atha samudghAta iti kaH zabdArthaH ?, ucyate, samityekIbhAve utprAbalye, ekIbhAvena prAbalyena ghAtaH samudghAtaH, kena saha ekIbhAvagamanamiti cet, ucyate, arthAdvedanAdibhiH tathAhiyadA''tmA vedanAdisamudghAta gato bhavati tadA vedanAdyanubhavajJAnapariNata eva bhavati, nAnyajJAnapariNataH, prAbalyena kathaM ghAta iti cet, ucyate, iha vedanAdisamudghAtapariNato bahUn vedanIyAdikarmapradezAn kAlAntarAnubhavayogyAnudIraNAkaraNenAkRSyodayAvalikAyAM prakSipyAnubhUya ca nirjarayati, Atmapradezaissaha saGkilaSTAn sAtayatIti bhAvaH, 'puvvakayakammasADaNaM tu nijarA' iti vacanAt, tathAhi - vedanAsamudghAto'sadvedyakarmAzrayaH, kaSAyasamudghAtaH kaSAyAkhyacAritramohanIyakarmAzrayaH, mAraNAntikasamudghAtaH antarmuhUrttazeSAyuH karmAzrayaH, vaikrivakataijasAhArakasamudghAtA yathAkramaM vaikriyazarIrataijasazarIrAhArakazarIranAmakarmAzrayAH, kevalisamudghAtaH sadasadvedyazubhAzubhanAmoccanIyacairgotrakarmAzrayaH, tatra vedanAsamudghAtagata AtmA asAtAvedanIyakarmapudgalaparizAtaM karoti, tathAhivedanApIDito jIvaH svapradezAnantAntakarmaskandhaveSTitAn zarIrAdvahirapi vikSipati, taizca pradezairvadanajaTharAdirandrANi karNaskandhAdyapAntarAlAni cApUryAyAmato vistaratazca zarIramAtraM kSetramabhivyApyAntarmuhUrtta yAvadavatiSThate, tasmiMzcAntarmuhUrte prabhUtAsAtAvedanIyakarmapudgalaparizAtaM karoti, kaSAyasamudghAtasamuddhataH kaSAyAkhyacAritramohanIyakarmapudgalaparizAtaM vidhatte, tathAhikaSAyodayasamAkulo jIvaH pradezAn bahirvikSipati, taiH pradezairvadanodarAdirandrANi karNaskandhAdyantarAlAni cApUryAyAmato vistaratazca dehamAtraM kSetramabhivyApya varttate, tathAbhUtazca prabhUtAn kapAyakarmmapudgalAn parizAtayati, evaM maraNasamudghAtagata AyuHkarmapudgalAn parizAtayati, navaraM maraNasamudghAtagato
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAupAGgasUtram - 2 - 36/-//599 vikSiptasvapradezo vadanodarAdirandhrANi skandhAdyapAntarAlAni cApUrya viSkambhabAhalyAbhyAM svazarIrapramANamAyAmat; svazarIrAtirekato jaghanyato'GgulAsaGghayeyabhAgaM utkarSato saGghayeyAni yojanAnyekadizi kSetramabhivyApya varttata iti vaktavyaM, vaikriyasamudghAtagataH punarjIvaH svapradezAn zarIrAdbahirniSkAzya zarIraviSkambhabAhalyamAnamAyAmataH saGghayeyayojanapramANaM daNDaM nisRjati, nisRjya ca yathAsthUlAn vaikriyazarIranAmakarmapudgAn prAgvat zAtayati, tathA coktam- 'veuvviyasamugdhAeNaM samohaNai saMmohaNittA saMkhijjAI joyaNAI daMDa nisira, nisirittA ahAbAyare puggale parisADei' iti, evaM taisasAhArasamudghAtAvapi bhAvanIyau, navaraM taijasamudghAtastejolezyAvinirgamakAle taijasanAmakarmapudgalaparizAtahetuH, AhArakasamudghAtagatastvAhArazarIranAmakarmapudgalAn parizAtayatIti, kevalisamudghAtagataH kevalI sadasadvedyAdikarmapudgalaparizAtaM karoti, sa ca yathA kurute tathA vineyajanAnugrahAya bhAvyate iti, kevalisamudghAto'STasAmayikaH, taM ca kurvan kevalI prathamasamaye bAhalyataH svazarIrapramANamUrdhvamadhazca lokAntaparyantaM AtmapradezAnAM daNDamAracayati, dvitIyasamaye pUrvAparaM dakSiNottaraM vA kapATaM tRtIye manthAnaM caturthe'vakAzAntarANAM pUraNaM paJcame'vakAzAntarANAM saMhAraM SaSTheH mathaH saptame kapATasya aSTame svazarIrastho bhavati, vakSyati ca - "paDhame samaye daMDa kareI, bIe kavADaM karei" ityAdi, tatra daNDasamayAt prAk yA palyopamAsaGghayeyabhAgamAtrA vedanIyanAmagotrANAM sthitirAsIt tasyA buddhayA asaGghayeyabhAgAH, kriyante, tato daNDasamaye daNDaM kurvan asaGkhayeyAn bhAgAn hanti, eko'saGghayeyo bhAgo'vatiSThate, yazca prAkkarmatrayasyApi rasastasyApyanantA bhAgAH kriyante, 270 tatastasmin daNDasamaye asAtavedanIya 1 prathamavarjasasaMsthAna 6 saMhananapaJcakA 11 prazastaMvarNAdicatuSTayo 15 paghAtA 16 prazastavihAyogati 17 duHsvara 18 durbhagA 19 sthirA 20 paryAptakA 21 zubhA 22 nAdeyA 23 yazaH kIrtti 24 nIcairgotrarUpANAM 25 paJcaviMzatiprakRtInAmanantAn bhAgAn hanti, eko'nantabhAgo'vaziSyate, tasminneva ca samaye sAtavedanIya 1 devagati 2 manuSyagati 3 devAnupUrvI 4 manuSyApUrvI 5 paJcendriyajAti 6 zarIrapaJcako 11 pAGgatraya 14 prathamasaMsthAna 15 saMhanana 16 prazastavarNAdicatuSTayA 20 gurulaghu 21 parAghAto 22 cchvAsa 13 prazastavihAyogati 24 trasa 25 bAdara 26 paryApta 27 pratyekAtapo 29 dyota 30 sthira 31 zubha 32 subhaga 33 susvarA 34 deya 35 yazaH kIrtti 36 nirmANa 37 tIrthakaro37 mairgotrarUpANA 39 mekonacatvAriMzataH prakRtInAmanubhAgo'prazastaprakRtyanubhAgamadhyapravezanonopahanyate, samudghAtamAhAtmyametat tasya coddharitasya sthiterasaGghayeyabhAgasyAnubhAgasya cAnantabhAgasya punaryathAkramaM asaGghayeyA anantAzca bhAgAH kriyante, dvitIye kapATasamaye sthiterasasaGghayeyAn bhAgAn hanti, eko'vaziSyate, anubhAgasya cAnantAn bhAgAn hanti ekaM muJcati, atrApyaprazastaprakRtyanubhAgamadhyapravezanena prazastaprakRtyanubhAgadhAto draSTavyaH, punarapyetatsamaye'vaziSTasya sthiterasaGghatyeyabhAgasyAnubhAgasya cAnantatamabhAgasya punarbudhdyA yathAkramamasaGghayeyA anantAzca bhAgAH kriyante tatastRtIye samaye sthiterasaGghayeyAn bhAgAn hanti, ekaM muJcati, anubhAgasya cAnantAn bhAgAn
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM - 36, uddezaka:-, dvAraM - hanti, ekamanantabhAgaM muJcati, atrApi prazastaprakRtyanubhAgadhAto'prazastaprakRtyanubhAgamadhyapravezanenAvaseyaH, tataH punarapi tRtIyasamayAvaziSTasya sthiterasaGghayeyabhAgasyAnubhAgasya cAnantatamabhAgasya budhdhyA yathAkramamasaGghayeyA anantAzca bhAgAH kriyante, tatazcaturthasamaye sthiterasaGghayeyAn bhAgAn hanti, ekastiSThati, anubhAgasyApyanantAn bhAgAn hantyeko'vaziSyate, prazastaprakRtyanubhAga- dAtazca pUrvavadavaseyaH, evaM ca sthitighAtAdi kurvatazcaturthasamaye svapradezApUritasamastalokasya bhagavataH kevalino vedanIyAdikarmatrayasthitirAyuSaH saGghayeyaguNA jAtA, anubhAgastvadyApyanantaguNaH, caturthasamayAvaziSTasya ca sthiterasaGghayeyabhAgasyAnubhAgasya cAnantatamabhAgasya bhUyo'pi buddhayA yathAkramaM saGkhayeyA anantAzca bhAgAH kriyante, tato'vakAzAntarasaMhArasamaye sthiteH saGghayeyabhAgAn hanti, ekaM saGghayeyabhAgaM zeSIkaroti, anubhAgasyAnantAn bhAgAn hanti ekaM muJcati, evameteSu paJcasu daNDAdisamayeSu pratyekaM sAmayikaM kaNDakamutkIrNaM, samaye 2 sthitikaNDakAnubhAgakaNDaghAtanAt, ataH paraM SaSThasamayAdArabhya sthitakaNDakamanubhAgakaNDakaM cAntarmuhUrtena kAlena vinAzayati, prayatnamandIbhAvAt, SaSThAdiSu ca samayeSu kaNDakasya pratisamayamekaikaM zakalaM tAvadutkirati yAvadantarmuhUrtacaramasamaye sakalamapi tatkaNDakamutkIraNaM bhavati, evamAntarmauhUrtikAni sthitikaNDakakAnyanubhAgakaNDakAni ca ghAtayan tAvadveditavyaH yAvat sayogyavasthAcaramasamayaH, sarvANyapi cAmUni sthityanubhAgakaNDakAnyasaGghayeyAnyava - gantavyAnIti kRtaM prasaGgena, prakRtaM prastumaH / tatra saMgrahaNigAthoktamarthaM spaSTayan prathamataH samudghAta - saGghayAviSayaM praznasUtramAha 271 mU. (600) kati NaM bhaMte! samugdhAyA paM0 ?, go0 ! satta samugdhAyA paM0, taM0 - vedanAsamugdhAte 1 kasAyasamugghAte 2 mAraNaMtiyasamu0 3 veuvviyasa0 4 teyAsa0 5 AhArasa0 6. kevalisamugdhAte 7 / " vedanAsamugdhAe NaM bhaMte! katisamaie paM0 ?, go0 ! asaMkhejjasamaie aMtomuhuttite paM0, evaM jAva AhArasamugdhAte, kevalisamugdhAe NaM bhaMte! katisamaie paM0 ?, go0 ! aTThasamae paM0 neraiyANaM bhaMte! kati samugdhAyA paM0 ?, go0 ! cattAri samugdhAyA paM0 taM0 - vedanAsamugdhAe kasAyasa0 mAraNaMtiyasa0 veuvviyasa0, asurakumArANaM bhaMte! kati samugdhAyA paM0 ?, go0 ! paMca samugdhAyA paM0, taM0 - vedaNAsa0 kasAyasa0 mAraNaMtiyasa0 veuvviyasa0 teyAsamugdhAe, evaM jAva dhaNiyakumArANaM, puDhavikAiyANaM bhaMte! kati samugdhAyA paM0 ?, go0 ! tinni samugdhAyA paM0, taM0-vedanAsa0 kasAyasa0 mAraNaMtiyasa0, evaM jAva cauriMdiyANaM, navaraM vAukAiyANaM cattAri samugdhAyA paM0, taM0 - vedanAsa 0. kasAyasa0 mAraNaMtiyasa0 veuvviyasa0, paMciMdiyatirikakhajoNiyANaM jAva vemANiyANaM bhaMte! kati samugdhAyA paM0 ?, go0 ! paMca samugdhAyA paM0, taM0 - veyaNAsa0 kasAyasa0 mAraNaMtiyasa0 veuvviyasa0 teyAsa, navaraM maNUsANaM sattavihe samugdhAe paM0, taM0 - vedanAsa0 kasAyasa0 mAraNaMtiyasa0 veu0 teyA0 AhAra0 kevalisamugghAte vR. 'kai 'mityAdi, kati - kiMtarimANA Namiti vAkyAlaGkAre 'bhadante 'ti bhagavato varddhamAnasvAmina AmantraNaM, bhadantatvaM ca bhagavataH paramakalyANayogitvAt, yadivA bhavAnteti draSTavyaM sakalasaMsAraparyantavarttitvAt, athavA bhayAnta ! ihaparalokAdibhedabhinnasaptaprakAra
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272 prajJApanAupAGgasUtram-2- 36/-1-1600 bhayavinAzakatvAt, samudghAtAH-uktazabdArthAH prajJaptAH, bhagavAnAha-'goyame'tyAdi, gautama ! saptasamudghAtAHprajJaptAH, tadyathA-vedanAsamudghAta ityAdi, vadanAyAH samudghAtovedanAsamudghAtaH, evaM yAvadAhArakasamudghAta iti, kevalisamudghAta' iti kevalinaH samudghAtaH kevalisamudghAtaH samprati kaH samudghAtaH kiyantaM kAlaM yAvadbhavatItyetannirUpaNArthamAha___ 'veyaNe'tyAdi, sugama, navaraM jAve' tyAdi, evamuktaprakAreNAbhilApenAntarmuhUrtapramANatayA ca samudghAtAHkrameNa tAvadvAcyAHyAvadAhArakasamudghAtaH, eteSaDapyAdyAAntarmuhUrtikA kevalisamudghAtastvaSTasAyamayikaH, sacAnantaramevabhAvita;, etAnevasamudghAtAncaturviMzatidaNDakakrameNa cintiyiSurAha _ 'neraiyANa mityAdi, nairayikANAmAdyAzcatvAraH, teSAM tejolabdhyAhArakalabdhikevalitvAbhAvataHzeSasamudghAtatrayAsambhavAt, asurakumArAdInAMdazAnAmapi bhavanapatInAMtejolezyAlabdhibhAvAt AdyAH paJcasamudghAtAH, pRthivIkAyikApkAyikataijaskAyikavanaspatikAyikadvitricaturindriyANAmAdyAstrayaH, teSAM vaikriyAdilabdhyabhAvataH uttareSAMcaturNAmapisamudghAtanAnAmasambhavAt, vAyukAyikAnAmAdyAzcatvArasteSAM vaikriyalabdhisambhavena vaikriyasamudghAtasyApi sambhavAt, paJcendriyatiryagyonikAnAmAdyAH paJca, keSAMcitteSAM tejolabdherapi bhAvAt, manuSyANAM sapta, manuSyeSusarvasambhavAt, vyantarajyotiSkavaimAnikAnAmAdhAH paJca, vaikriyatejolabdhibhAvAd, uttarau tu dvau na sambhavataH, aahaarklbdhikevlitvaayogaat|| sampraticaturviMzatidaNDakamadhikRtya ekaikasyajIvasyakati vedanAdayaH samudghAtAatItAH kati bhAvina iti cicintayiSurAha mU. (601) egamegassa NaM bhaMte ! neraiyassa kevaiyA vedanAsamugghAyA atIta?, go0! anaMtA, kevaiyA purekkhaDA?, go0! kassai asthi kassai natthi, jassasthitassa jahanneNaMeko vA do vA tinviA ukkoseNaM saMkhejA vA asakhejjA vA anaMtA vA, evamasurakumArassavi niraMtaraM jAva vemANiyassa, evaM jAva teyagasamugghAte, evamete paMca cauvIsA dNddgaa| egamegassaNaM bhaMte! neraiyassa kevaiyA AhArasamugghAyA atItA?, kassai asthikassai natthi, jassa asthi tassa jaha0 eko vA do vA ukko0 tinni, kevaiyA purekkhaDA?, kassai asthi kassai natthi, jassatthi jaha0 eko vA do vA tinni vA ukko0 cattAri, evaM niraMtaraM jAva vemANiyassa, navaraM maNUsassa atItAvi purekkhaDAvi jahA neraiyassa purekkhaDA, egamegassa NaM bhaMte ! neraiyassa kevatiyA kevalisamugghAyA atItA?, go0 ! natthi, kevaiyApurekkhaDA?, go0 ! kassai asthi kassai natthi, jassatthi ekko, evaMjAva vemANiyassa, navaraMmaNUsassa atItA kassai asthi kassai natthi, jassasthi ekko, evaM purekkhaDAvi vR. 'egamegassaNaMbhaMte!' ityAdi, ekaikasya sUtremakAro'lAkSaNikaH, bhadanta 1 nairayikasya sakalamatItaM kAlamadhikRtya kevaiya'tti kiyanto vedanAsamudghAtA atItA-atikrAntAH?, bhagavAnAha-gautama! anantAHnArakAdisthAnAnAmanantazaHprAptatvAdekaikasmiMzca nArakAdisthAnaprAptikAle prAyo'nekazovedanAsamudghAtAnAM bhAvAt, etacca bAhulyApekSayocyate, bahavo hi jIvA anankAlasamasaMvyavahArarAzerudvattA vartante, tatastadapekSayA ekaikasya nairayikasyAnantA atItA vedanAsamudghAtA upapadyante, yetustokakAlamasaMvyavahArarAzeruvRttAsteSAM yathAsambhavaM saGghayeyA
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-36, uddezakaH, dvAra 273 asaGkhyeyA vA pratipattavyAH kevalaM te katipaye iti na vivakSitAH, .. 'kevaiyA purekkhaDa'tti idaM sUtraM pAThasUcAmAtraM, sUtrapAThastvevam-'egamegassa NaM bhaMte ! neraiyassa kevaiyA veyaNAsamugghAyA purekakhaDA' ? ti, sugama, navaraMpureagre kRtAH-tatpariNAmaprAptiyogyatayA vyavasthApitAH,sAmArthyAttatkartRjIveneti gamyate, puraskRtA-anAgatakAlabhAvina iti tAtparyArthaH, atra bhagavAnAha-kasyApi santikasyApinasanti, yasyApisanti tasyApijaghanyata eko dvau vA trayo vA, utkarSataH saGkhayeyA vA asaGakhayeyA vA anantA vA, iyamatra bhAvanA yonAmavivakSitapraznasamayAnantaraMvedanAsamudghAtamantareNaiva narakAdudvattyAnantaramuSyabhave vedanAsamudghAtamaprApta eva setsyati tasya purato vedanAsamudghAta eko'pinAsti, yastuvivakSitapraznasamayAnantaramAyuH zeSe kitatkAlaM narakabhave sthitvA tadanantaraM manuSyabhavamAgatya setsyati tasya ekAdisambhavaH, saGkhyAtakAlasaMsArAvasthAyinaH saGkhyAtA asaGkhyAtakAla saMsArAvasthAyino'saGkhyAtAH anantakAlasaMsArAvasthAyino'nantAH, eva'mityAdi, evaM nairayikoktaprakAreNAsurakumArasyApi yAvatstanitakumArasya vAcyaM, tatazcaturviMzatatidaNDakakrameNa nirantaratAvadvAcyaM yAvadvaimAnikasya, kimuktaM bhavati? sarveSvapiasurakumArAdiSusthAneSuatItA vedanAsamudghAtAanantAvAcyAH, puraskRtAstu kasyApi santi kasyApina santi, yasyApi santi tasyApi jaghanyata eko dvau vA trayo vA utkarSataH saGkhayeyA asaGkhayeyA anantA vA iti vAcyAH, bhAvanApi pUrvoktAnusAreNa svayaM paribhAvanIyA, evaM caturviMzatidaNDakakrameNa kaSAyasamudghAtomAraNAntikasamudghAto vaikriyasamudghAtastaijasasamudghAtazca pratyekaM, tata eva paDhaJca caturviMzatidaNDakasUtrANi bhavanti, tathA cAha-evaM jAva teyagasamugghAe'ityAdi, evaM vedanAsamudghAtaprakAreNa zeSasamudghAtateSvapi pratyekaM tAvadvaktavyaM yAvattaijasasamudghAta;, zeSaM sugama, "egamegassaNa mityAdi, ekaikasya bhadanta! nairayikasya pAzcAtyaM sakalamatItakAlamapakSya kiyanta AhArakasamudghAtA atItAH ?, bhagavAnAha-gautama ! kasyApi asthiti astIti nipAtaH sarvaliGgavacano, yadAha zAkaTAyananyAsakRt-"astItinipAtaH sarvaliGgavacaneSvi"ti, tato'yamarthaH kasyApi atItA AhArakasamudghAtAH santi kasyApi na santi, yena pUrva mAnuSyaM prApya tathAvidhasAmagrayabhAvatazcaturdaza pUrvANi nAdhItAni, caturdazapUrvAdhigame vA AhArakalabdhyabhAvataH tathAvidhaprayojanAbhAvato vA AhArakazarIraM na kRtaM tasya na santIti, yasyApi santitasyApijaghanyataH ekovA dvauvA utkarSastutrayo, natucatvAraH, catuH-kRtvaH kRtAhArakazarIrasya narakagamanAbhAvAt, Aha ca mUlaTIkAkAraH-"AhArasamugghAyA ukkoseNaM tinni, taduvari niyamA naragaM na gacchai jassa cattAri bhavanti" iti, puraskRtA api kasyApi santi kasyApi na santi tatrayomAnuSyaM prApyatathAvidhasAmaNyabhAvatazcaturdazapUrvAdhigamamAhArakasamudghAtaMcAntareNa setsyati tasyana santi, zeSasya tuyathAsambhavaMjaghanyataeko dvau vAtrayo vA utkarSatazcatvAraH, tata UrdhvamavazyaM gatyantarAsaMkrameNAhArakasamudghAtamantareNa ca siddhigamanabhAvAt, ___ "eva'mityAdi, evaMnairayikoktena prakAreNa caturviMzatidaNDakakrameNa nirantaratAvadvAcyaM yAvadvaimAnikasaya sUtraM, navaraMmanuSyasyAtItA apipuraskRtAapiyathAnairayikasya puraskRtAstathA [1118]
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 prajJApanAupAGgasUtram -2- 36/-// 601 vAcyA, atItA api catvAraH puraskRtA api catvAra utkarSato vAcyA ityarthaH, sUtrapAThazcaivam'egamegassa NaM maNUsassa bhaMte! kevaiyA AhArasamugdhAyA atItA ?, goyamA ! kassai asthi kassai natthi, jassa asthi jahantreNaM ekko vA do vA tinni vA ukkoseNaM cattAri, kevaiyA purekkhaDA goyamA ! kassai asthi kassai natthi, jassa atthi jahanneNaM ekko do vA tinni vA ukkoseNaM cattAri ' atra bhAvanA-iha yazcaturthavelamAhArakazarIraMkaroti sa niyamAtta tadbhava eva muktimAsA dayati, na gatyantaraM kathamaitadavasIyate iti cet ?, ucyate, sUtrapaurvAparyaparyA locanAt tathAhi - yadi caturthavelamapyAhArakazarIraM kRtvA gatyantaraM saMkrAmeta tato nairayikAdAvanyatarasyAM gatau utkarSatazcatvAro'pyAhArakasya samudghAtA ucyarena, na cocyante, tato'vasIyate - caturthavelamAhArakazarIraM kRtvA niyamAt tadmava eva mukto bhavati na gatyantaragAmI, tatra yaH prAgAhArakazarIraM kadAcanApi na kRtavAn tasyAtIta AhArakasamudghAto nAsti, tatastadapekSayoktaM 'kassai natthi 'tti, yasyApi santi so'pi yadi pUrvamekavAramAhArakazarIraM kRtavAn tasyaiko'tIta AhArakasya samudghAtaH dvau vArau kRtavato dvau trIn vArAn kRtavastrayo yazcaturthavelamAhArakazarIraM kRtvA AhArakasamudghAtAccaturthAvpratinivRtto varttate na cAdyApi manujabhavaMvijahAti tasya catvAraH, puraskRtA api samudghAtAH kasyApi santi kasyApi na santi, tatra yazcaturthavelamAhArakazarIraM kRtvA AhArakasamudghAtAt pratinivRtto yadivA pUrvamakRtAhArakazarIro'pyathavA ekAvarakRtAhArakazarIro'pi yadivA dvikRtvaH kRtAhArakazarIro'pi yadivA trikRtvaH kRtAhArakazarIro'pi tathAvidhasAmagryabhAvAt uttarakAlamAhArakazarIramakRtvaiva muktimavApsyati tasya puraskRtA AhArakasamudghAtA na santi, yasyApi santi tasyApi jaghanyata eko vA dvau vA trayo vA utkarSatazcatvAraH, tatra ekAdisambhavaH pUrvoktabhAvanAnusAreNa svayaM bhAvanIyaMH yastu pUrvakAlamekavAramapi AhArakazarIraM na kRtavAn atha cottarakAlaM tathAvidhasAmagrIbhAvato yAvatsambhavamAhArakazarIrakarttA tasya catvAro na zeSasya / samprati kevali samudghAtaviSayaM daNDakasUtramAha-'egamegassa Na' mityAdi, ekaikasya bhadanta nairayikasya niravadhikamatItaM kAladhikRtya kiyantaH kevalisamudghAtA atItAH ?, bhagavAnAha -'natthi''tti nAstyatIta eko'pi kevalisamudghAtaH, kevalisamudghAtAnantaraM hyantarmuhUrtena niyamato jIvAH paramapadamaznuvate, tato yadyabhaviSyatvevaliMsamudghAtastarhi narakameva nAgamiSyad, atha ca samprati narakagAmino varttante tasmAnnAstyekasyApyatItaH kevalisamudghAtaH 'kevaiyA purekkhaDa' tti kiyantaH puraskRtAH kevalisamudghAtA iti praznaH, bhagavAnAha - 'gotama ! kassai asthi kassai natthi 'tti, iha kevalisamudghAta ekasya prANina AkAlama ka eva bhavati, na dvitrAH, tato'stIti nipAto'tra ekavacanAnto veditavyaH, tatazcAyamarthaH - kasyApi kevalisa-mudghAtaH puraskRto'sti, yo dIrghatareNApi kAlena muktipadaprAptayavasare viSamasthitikarmA iti, kasyApi nAsti, yo muktipadamavApyumayogyo yogyo vA kevalisamuddhAgatamantareNaiva muktipadaM gantA, tathA ca vakSyati 119 11 "agaMtUNa samugdhAyamanaMtA kevalIjinA / jaramaraNavippamukkA, siddhiM varagaI gayA / " iti, iha astIti nipAtaH sarvaliGgavacana ityaviditasiddhAntasya bahutvAzaGkApi kasyacit
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-36, uddezakaH-, dvAra 275 syAttatastadapanodArthamAha-"jassa atthi' eko yasyAsti puraskRtaH kevalisamudghAtastasyaeko, bhUyaH saMsArAbhAvAt, 'evaM jAva vemANiyassa'tti evaM-nairayikagatAbhilApaprakAreNa caturviMzatidaNDakakramamanusRtyatAvadvaktavyaM yAvadvaimAnikasya sUtra, taccaidam-'egamegassaNaMbhaMte! vemANiyassa kevaiyA kevalisamugghAyA atItA?, goyamA ! natthi, kevaiyA purekkhaDA ?, goyamA ! kassai asthi kassainasthi,jassatthi ekko iti, tatraiva vizeSamAha-'navara'mityAdi, navaramayaM vizeSaH-manuSyasya kevalisamudghAtasya cintAyAmatItAH kasyApyasti kasyApi nAstIti vaktavyaH, tatra yaH kevalisamudaaghAtAt pratinivRtto vartatenacAdyApimuktipadamavApnoti tasyAstyatItaH kevalisamudghAtaH, teca sarvasaGkhyayA utkarSapade zatapRthakatvapramANAveditavyA;, kasyApi nAsti atItaH kevalisamudghAto, yo na samudghAtaM gatavAn, teca sarvasaGkhyayA asaGghayeyA draSTavyAH zatapRthakatvavyatirekeNAnyeSAM sarveSAmapyasamprAptakevalisamudghAtatvAt, atrApyastIti nipAtasya sarvaliGgavacanatvAt, "kassai asthi kassai natthi' ityuktau bahutvAzaGkAsyAt tatastadvayavacchedArthamAha-yasya manuSyasyAtItaH kevalisamudghAtastasya niyamAdeko na dvitrAH, ekenaiva samudghAtena prAyaH samastaghAtikarmaNAM nirmUlakASaMkaSitatvAt, 'evaMpurekkhaDAvittievaM atItagatenaprakAreNapuraskRtA api kevalisamudghAtA vAcyAH, te caivam-'kassai asthi kassai natthi, jassatthi ekko' iti, atra bhAvanApUrvoktAnusAraNasvayaM bhaavniiyaa||tdevmiittmnaagtNc kAlamadhikRtya ekaikasya nairayikAdervedanAdisamudghAtacintA kRtA, samprapati nairayikAdeH pratyekaM samudAyarUpasya taccintAM cikIrSurAha mU. (602) neraiyANaMbhaMte! kevaiyA vedaNAsamugghAyA atItA? go0! kevaiyApurekkhaDA go0! anaMtA, evaMjAva vemANiyANaM, evaMjAvateyagasamudghAyae, evaMetevipaMca cauvIsadaMDagA, neraiyANaM! bhaMte ! kevaiyA AhAragasamugdhAyA atItA?, go0 ! asaMkhejA, kevaiyA pu0?, go0! asaMkhejA, evaMjAva vemANiyANaM, navaraMvaNassaikAiyANa maNUsANaya imaMnANataMvaNassaikAiyANaM bhaMte ! kevaiyA AhArasamugghAyA aIyA ?, go0 ! anaMtA, maNUsANaM bhaMte ! kevaiyA AhArasamugghAyA aIyA?, go0 ! siya saMkhejA siya asaM0, evaM purekkhddaavi| neraiyANaM bhaMte ! kevaiyA kevalisamugghAyA atItA? go0! natthi, kevaiyA purekkhaDA?, go0! asaMkhejjA, evaMjAva vemANiyANaM, navaraM vaNassaimaNUsesuimaM nANattaM-vaNassaikAiyANaM bhaMte ! kevaiyA kevalisamugdhAyA atItA?, go0 ! natthi, kevaiyA pure0?, go0 ! anaMtA, maNUsANaM bhaMte ! kevaiyA kevalisa0 atItA?, go0 ! siya asthi siya natthi, jai asthi jahanneNaM ekkovAdo vA tinnivA, ukkoseNaMsatapuhuttaM, kevati0 purekkhaDA?, siyasaMkhejA siya asaM0 vR. 'neraiyANa'mityAdi, nairayikANAMvivakSitapraznasamayabhAvinAM sarveSAsamudAyena bhadanta kiyanto vedanAsamudghAtA atItAH ?, bhagavAnAha-gautama ! anantAH, bahUnAmantakAlasaMvyavahArarAzerudva ttatvAt, kiyantaHpuraskRtAH?,atrApipraznasUtrapAThaH paripUrNaevaMdraSTavyaH-'neraiyANaM bhaMte! kevaiyA veyaNAsamugdhAyApurekkhaDA' iti, bhagavAnAha-gautama! anantAH, bahUnAmanantakAla
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 prajJApanAupAGgasUtram-2- 36/-/-/602 bhAvisaMsArAvasthAnabhAvAt, evaM caturviMzatidaNDakakrameNatAvadvaktavyaMyAvadvaimAnikAnAM, yathA ca vedanAsamudaaghAtazcaturviMzatidaNDakakrameNa cintitaH tathA kaSAyamaraNavaikriyatajasa samudghAtA api cintanIyAH, tathA cAha 'evaMjAvateyagasamugdhAe' evaM ca sati etAnyapibahutvAviSayANi paJca caturviMzatidaNDakasUtrANi bhavanti, etadevAha-'evameetiyapaMca cauvvIsadaMDagA' iti, AhArakasamudghAtacintAM kurvannAha-'neraiyANa mityAdi, atra praznasUtraM sugama, bhagavAnAha-gautama ! asaGkhayeyAH, iyamatra bhAvanA-iha nairayikAH sarvadA'pi praznasayabhAvinaH sarvasaGkhyayA'pyasaGkhyeyAH, teSAmapi madhye katipayAH saGkhyAtItAHkRtapUrvAhArakasamudghAtAstato'saGkhyeyAeva teSAmatItAhArasamudghAtA ghaTante, nAnantAva nApi saGkhayeyAH, evaM puraskRtA api bhAvanIyAH, evaM caturviMzatidaNDakakrameNa tAvadvAcyaM yAvadvaimAnikAnAM, Aha ca _"evaM jAva vemANiyANaM' atraiva yo vizeSastaM didarzayiSurAha-'navara'mityAdi, navaraM vanaspatikAyikacintAyAMmanuSyacintAyAMcanairayikApekSayA nAnAtvamavaseyaM, tadevanAnAtvamAha'vaNapphaikAiyANa mityAdi, atra praznasUtraM sugama, bhagavAnAha-gautama ! anantAH, anantAnAmadhigatacaturdazapUrvANAMkRtAhArakasamudghAtAnAMpramAdavazataHupacitasaMsArANAMvanaspatiSubhAvAta, puraskRtA anantAH, anantAnAM vanaspatikAyAduddhRtya caturdazapUrvAdhigamapurassaraM kRtAhArakasamudghAtAnAM bhAvisiddhigamanabhAvAt, 'maNussANaM bhaMte !' ityAdi, atrApi praznasUtraM pratItaM, bhagavAnAha-gautama ! syAditi nipAto'nekAntadyotI, tato'yamarthaH-kadAcit saGkhyeyAH kadAcidasaGkhayeyAH, kathamiti cet, ucyate, iha sammUrchimagarbhavyutkrAntasamudAyacintAyAM utkRtaSTapade manuSyAaGgulamAtrakSetreyAvAn pradezarAzistasyayaprathamavargamUlaM tattRtIyavargamUlena guNitaMsatyAvapramANaMbhavatietAvapradezapramANAni khaNDAni dhanIkRtasya lokasya ekapAdezikyAM zreNI yAvanti bhavanti etAvapramANA ekahInAH,tecAtIvazeSanArakAdijIvarAzyapekSayAstokAH, tatrApiyepUrvamaveSukRtAhArakazarIrAste katipayAH, teca kadAcit vivakSitapraznasamaye saGkhayeyA; kadAcidasaGkhayeyAH, tata uktam-'siya saMkhejjA siya asaMkhejjA' iti, anAgate'pi kAle vivakSitapraznasamayabhAvinAMmadhye katisaGkhyA vAhArakazarIramArapyanti te'pi kadAcit saGkhyAH kadAcidasaGkhayeyAH, tata Aha 'evaMpurekAkhaDAvittievaMatItagatena prakAreNavanaspatikAyikAnAMmanuSyANAMcapuraskRtA api AhArakasamudghAtA veditavyAH, te caivam-'vaNapphaikAiyANaM bhaMte ! kevaiyA AhAragasamugghAyA purekkhaDA?, go0 ! anaMtA, maNussANaM bhaMte ! kevaiyA AhAragasamugghAyA purekkhaDA?,go0 ! siya saMkhejjA siya asaMkhejjA' iti, kevalisamudghAtaviSayaM praznasUtramAha'neraiyANaM bhaMte!' ityAdisugama, bhagavAnAha-gautama!na santi kecanAtItAnairayikANAM kevalisamudghAtAH, kRtakevalisamudghAtAnAM nArakAdigamanAsambhavAt, kiyantaH puraskRtA iti praznaH, bhagavAnAha-gautama ! asaMkhyeyAH, sarvadA vivakSitapraznasamayabhAvinAM madhye'saGkhyAtAnAM mAvikevalisamudghAtatvAt, tathA kevalavedasopalabdhaH, evaM caturviMzatidaNDakakrameNa nirantaraM tAvad vAcyaM yAvad vaimAnikAnAM sUtraM, tathA cAha "evaM jAva vemANiyANaM' atraiva vizeSamAha-'navara mityAdi, navaraM-vanaspatikAyikeSu
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ 277 padaM-36, uddezakaH-, dvAramanuSyeSu cedaM vakSyamANalakSaNaM nAnAtvaM, tadevavAha-'vaNapphaikAiyANa'mityAdi, atra praznasUtraM supratItaM, uttarasUtre nirvacanaM-anantAH, anantAnAM bhAvikevalisamudghAtAnAM tatra bhAvAt, ___'maNussANa'mityAdi, atrApi praznasUtraM sugama, bhagavAnAha- gautama ! syAt santi syAnna santi, kimuktaM bhavati? -yadA praznasamaye samudghAtAnivRttAH prApyante sadA santi, zeSakAlaM na santi, tatra 'jai atthi'tti yadi praznasayame kRtakevalisamudghAtA manuSyatvamanubhavantaH prApyante tadA jaghanyata ekau dvau trayo vA utkarSataH zatapRthakatvaM, etAvatAmakakAlamutkRSTapade kevalinAM kevalisamudghAtAsAdanAt 'kevaiyApurekkhaDA'tti kiyantomanuSyANAM kevalisamudghAtAH puraskRtAH bhagavAnAha-syAt saGghayeyAH syAdasaGkhayeyA, manuSyA hi sammUrchima garbhavyutkrAntAzca sarvasamuditA uckRSTapade prAguktapramANAstatrApi vivakSitapraznasamayabhAvinAMmadhye kadAcitkevalisamudghAtAH saGkhayeyAH, bahUnAmabhavyAnAMbhAvAt, kadAcidasaGkhayeyAH,bahUnAMbhAvikevalisamudghAtAnAM bhAvAt samprati ekaikasya nairayikatvAdibhAveSuvartamAnasya pratyekaM kati vedanAsamudghAtAatItAH kati bhAvina iti nirUpayitukAma Aha mU. (603) egamegassaNaM bhaMte! neraiyassa neraiyatte kevaiyA vedaNAsa0 atItA?, go0 anaMtA, kevaiyA purekkhaDA?, go0! kassai asthi kassai natthi, jassa asthi jaha0 eko vA do vA tinnivA, ukkoseNaM saMkhejjA vA asaMkhejjA vAanaMtA vA, evaM asurakumArattejAva vemANiyatte egamegassaNaMbhaMte ! asurakumArassa neraiyatte kevaiyA vedanAsamugghAyA atItA? go0! anaMtA, kevaiyA pu0!, go0 ! kassai asthi kassati natthi, jassatthi tassa siya saM0 siya a0 siya anaMtA, egamegassaNaM bhaMte ! asurakumArassaasurakumAratte kevaiyA vedanAsamugghAyA atItA?, go0 ! anaMtA, kevaiyA pu0?,go0 ! kassai asthi kassai natthi, jassatthi jaha0 eko vA do vA tinni vA u0 saMkhe0 asaMkhe0 anaMtA vA, evaM nAgakumArattevi jAva vemANiyatte, evaM jahA0 veyaNAsamugdhAteNaM asurakumAre neraiyAdivemANiyapajjavasANesu bhaNito tahA nAgakumArAdiyA avasesesusaTThANesuparaTThANesubhANitavvA jAvavemANiyassavemANiyatte, evamete cauvvIsA cauvvIsaM daMDagA bhvNti| vR. 'egamegassa NamityAdi, ekaikasya bhadanta! nairayikasya sakalamatItaM kAlamavadhIkRtya tadA tadA nairayikatve vRttasya sataH sarvasaGkhyayA kiyantaH vedanAsamudghAtA atItAH ?, bhagavAnAha-gautama! anantAH, narakasthAnasyAnantazaHprAptatvAdekaikasmiMzca narakabhavejaghanyapade'pi saGkhyeyayAnAM vedanAsamudghAtAnAM bhAvAt, 'kevaiyA purekkhaDA'tti kiyanto bhadanta ! ekaikasya nairayikasyAsaMsAramokSamanAgataM kAlamavadhIkRtya nairayikatve bhAvaniH sataH sarvasaGkhyayA puraskRtA vedanAsamudghAtAH?, bhagavAnAha 'gautama! kassaiasthi'ityAdi, tatra yaAsannamRtyurvedanAsamudghAtamaprApyAntikamaraNena narakAduddhR tya setsyatitasya nAsti nairayikatve bhAvI eko'pipuraskRto vedanAsamudghAtaH,zeSasya tu santi, tasyApi jaghanyata eko dvau vA trayo vA, etacca kSINazeSAyuSAM tadbhavajAnAmanantaraM setsyatAM draSTavyaM, na bhUyo narakeSUtpatsyamAnAnAM, bhUyo narakeSUtpattau jaghanyapade'pi saGkhayeyAnAM prApyamANatvAt, yadAha mUlaTIkAkAraH-"narakeSujaghanyasthitiSUtpannasyaniyamataH niyamataH saGkhayeyA eva vedanAsamudghAtA bhavanti,
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278 prajJApanAupAGgasUtram-2-36/-/-/603 vedanAsamudghAtapracuratvAnnArakANA"miti, utkarSataH saGghayeyA asaGkhayeyA vA anantA vA, tatra sakRta narakeSujaghanyasthitiSUtpatsyamAnalasya saGkhayeyAH anekazo dIrghasthitiSuasakRdvA utpatsyamAnasya asaGkhyeyAyaH anantazaH utpasyamAnasya anantAH, eva'mityAdi, evaM nairayikagatenabhilApaprakAreNAsurakumAratvena tadanantaraM caturviMzatidaNDakakrameNa nirantaraM tAvadvAcyaM yAvadvaimAnikave, tacaivam-"egamegassaNaMbhaMte! neraiyassaasurakumArAokevaiyA vedanAsamugdhAyA atItA?,go0! anaMtA, kevaiyApurekkhaDA?,go0! kassai asthikassai natthi, jassaasthi jahanneNaM eko vA do vA tini vA ukkoseNaM saGgrejA vA asaMjJejA vA anaMtA vA' tatrAtItasUtre'nantazo'surakumAratvasya prAptatvAdupapadyate tadbhavamApanasyAnantA atItA vedanAsamudghAtAH, puraskRtacintAyAMyo'nantarabhavena narakAvRttomAnuSyaM prApya setsyatiprAptovAparamparayA sakRtasukumArabhavaM na vedanAsamudghAtaM gamiSyati tasya nAstyeko'pi puraskRto asurakumAratve vedanAsamudghAtaH, yastusakRdasurakumAratvaMprAptaHsansakRdeva vedanAsamudghAtAMgantA tasyajaghanyata eko dvau vA trayo vA, zeSasya saGkayeyAna vArAn asurakumAratvaM yAsyataH saGkhyeyA asaGkhayeyAn vArAn asaGkhayeyA anantAn vArAn anantAH, evaM caturviMzatidaNDakakrameNa nAgakumAratvAdiSu sthAneSu nirantaraM sUtrapAThastAvad vaktavyo yAvadvaimAnikatvaviSayaM sUtraM, ___"egamegassa NamityAdi, ekaikasya bhadanta ! asurakumArasya pUrvaM nairayikatvena vRttasya sataH sakalamatItaM kAlamapekSya sarvasaGkhyayA kiyanto vedanAsamudghAtAatItAH?, bhagavAnAhagautama ! anantA atItAH, anantazo nairayikatvasya prAptatvAt, ekaikasmiMzca nairayikasya bhave jaghanyapade'pisaGkhyeyAnAM vedanAsamudghAtAnAM bhAvAt, kiyantaH puraskRtAH?,syAt santisyAnna santi, kasyacitsanti kasyacinna santi iti bhAvaH, atrApIyaMbhAvanA-yo'surakumArabhavAduvRtto nanarakaMyAsyatikintvanantaraMparamparayA vAmanujabhavaM prApya setsyatitasya narayikatvAsthAbhAvinaH puraskRtA vedanAsamudghAtAnasanti, nairayikatvAvasthAyAevAsambhavAt, yastutadbhavAdUrdhvaMpAramparyeNa narakaM gamiSyati tasya santi, tatrApi kasyacitsaGkhayeyAH kasyacidasaGkhayeyA; kasyacidanantAH, tatra yaH sakRjaghanyasthitiSumadhye samutpatsyatetasya jaghanyapade'pi saGghayeyAH, sarvajaghanyasthitAvapi narakeSu saGkhyeyAnAMvedanAsamudghAtAnAMbhAvAt, vedanAbahulatvAnnArakANAM, asakRd jaghanyasthitiSu dIrghasthitiSu sakRdasakRdvA gamane asaGkhayeyAH, anantazo narakagamane anantAH, tathA ekaikasyabhadanta! asurakumArasyAsurakumAratvesthitasyasataH sakalamatIkAlamadhikRtya kiyanto vedanAsamudghAtAatItAH?, bhagavAnAha-gautama! anantAH, pUrvamapyanantazastabhAvasya prAptavAt,pratibhavaMcavedanAsamadghAtasya prAyobhAvAt, puraskRtacintAyAMkasyacit santikasyacinna santi, yasya praznasamayAdUrdhvasurakumAratve'pi vartamAnasya na bhAvI vedanAsamudghAto nApi tata udvRttya bhUyo'pyasurakumAratvaM prApyasti tasya na santi, yastu sakRt prApsyati tasya jaghanyapade eko dvau vA trayo vA utkarSataH saGkhayeyAasaGkhayeyAanantAvA, saGkhayeyAnvArAn utpatsyamAnasya saGkhayeyAH asaGkhayenvArAn asaddheyayAHanantAn vArAn anantAH,evaM caturviMzatidaNDakakrameNa nAgakumAratvAdiSu svasthAneSvasurakumArasya nirantaraM tAvadvaktavyaM yAvadvaimAnikatve, tathA cAha ___ "evaM nAgakumArattevi' ityAdi, tadevamasurakumArANAM vedanAsamudghAtazcintitaH, samprati nAgakumArAdiSvatidezamAha-'eva'mityAdi, upadarzitAbhilApena yathA caturviMzatidaNDakakrameNa
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-36, uddezakaH-, dvAraM 279 asuro nairayikAdiSu vaimAnikaparyavasAneSu bhaNitastathA nAgakumArAdayo'vazeSeSu samasteSu svasthAnaparasthAneSu bhaNitavyA yAvadvaimAnikasya vaimAnikatve, evaM caitAni nairayika caturviMzatidaNDakasUtrAdIni vaimAnikacaturviMzatidaNDakasUtraparyavasAnAni caturviMzatiH sUtrANi bhavanti, tadevaM caturviMzatyA caturviMzatidaNDakasUtrairvedanAsamudghAtazcintitaH, samprati caturviMzatyaiva caturviMzatidaNDakasUtraiH kaSAyasamudghAtaM cicintayiSuridamAha mU. (604) egamegassaNaM bhaMte ! neraiyassa neraiyatte kevaiyA kasAyasamugghAyA atItA go0 ! anaMtA, kevaiyA pu0? go0! ka0 asthi ka0 natthi, jassatthi eguttariyAte jAva anaMtA egamegassaNaMbhaMte! neraiyassa asurakumAratte kevaiyA kasAyamugghAyA atItA?, goyamA anaMtA, kevaiyA pu0?, go0 ! kassati asthi kassati nathi, jassatthi siya saMkhejA siya asaMkhejA siyaanaMtA, evaMjAva neraiyassa thaNiyakumAratte, puDhavikAiyatte eguttariyAe netavvaM, evaMjAva maNuyatte, vANamaMtaratte jahA asurakumAratte, joisiyatte atItA anaMtA, purekkhaDA kassati asthi kassati natthi, jassatyi siya asaMkhejjA siyaanaMtA, evaM vemANiyattevisiya asaMkhejA siyaanaMtA, asurakumArassa neraiyatte atItA anaMtA, purekkhaDA kassati asthi kassati natthi, jassatthi siya saMkhejA siya asaMkhejjA siya anaMtA, ____ asurakumArassa asurakumAratte atItA anaMtA purekkhaDA eguttariyA, evaM nAgakumAratte jAva niraMtaraM vemANiyatte jahA neraiyassa bhaNitaM taheva bhANitavvaM, evaM jAva thaNiyakumArassavi vemANiyatte, navaraM savvesiM sahANe eguttariyAe parahANe jaheva asurakumArassa, puDhavikAiyassa neraiyattejAva thaNiyakumAratte atItA anaMtA, purekkhaDA kaspati asthi kassati natthi, jassasthi siya saMkhejjA siya asaMkhejjA siya anaMtA, puDhavikAiyassa puDhavikAiyattejAva maNUsatte atItA anaMte pure0 ka0 asthika0 natthi jassaasthi eguttariyA, vANamaMtaratejahAneraiyatte, jotisiyavemANiyatteatItAanaMtA, purekkhaDA kassai asthi kassai natthi, jassa asthi siya asaMkhejA siya anaMtA, evaM jAva maNUsattevi neyavvaM, vANamaMtarajoisiyavemANiyA jahA asurakumArA, navaraM saTThANe eguttariyAe bhANitabve jAva vemANiyassa vemANiyatte, evaM ete cauvvIsaM cauvIsA daMDagA, / vR. "egamegassa NamityAdi, tatra nairayikasya nairayikatvaviSayaM praznasUtraM sugama, puraskRtacintAyAMtu kasyacit santi kasyacinna santi, tatrayaH kSINazeSAyuH praznasamaye bhavaparyante vartamAnaH kaSAyasamudghAtamaprApta eva narakabhAvaduvRttyAnantaraM pAramparyeNa vA setsyati na bhUyo narakavAsagAmI tasya na santi puraskRtA nairayikatve kaSAyasamudghAtAH, zeSasya tu santi, tasyApi jaghanyata eko dvau vA trayovA, teca kSINAyuHzeSANAMtadbhAvabhAjAmavaseyAH, utkarSataH saGkhyeyA asaGkhayeyA vA anantA vA, tatra saGkhayeyavarSAyuHzeSANAM saGkhayeyAH asaGkhyeyavarSAyuHzeSANAmasaGkhayeyAHsa yadivA sakRt jaghanyasthitau utpatsyamAnAnAM saGkhayeyAH asakRt jaghanyasthitI sakRdasakRddIrghasthitAvutpatsyamAnAnAmasaGkhayeyAH anantaza utpatsyamAnAnAmanantAH, tathA nairayikasyevAsurakumAratvaviSaye'tItasUtraM, tathaiva puraskRtasUtre 'kassaiasthi kassai natyi'ttiyo narakAduvRtto'surakumAratvaMnaprApsyatitasyanasantipuraskRtAasurakumAratvaviSayAH
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAupAGgasUtram - 2- 36/-/-/604 kaSAyasamudghAtAH, yastu prApsyati tasya santi, te ca jaghanyapade saGkhyeyA jaghanyasthitAvapyasurakumArANAM saGghayeyAnAM kaSAyasamudghAtAnAM bhAvAt, lobhAdikaSAyabahulatvAt teSAM, utkRSTade'saGghayeyA anantA vA, tatra sakRdadIrdhasthitAvasakRjjadhanyasthitiSu vA utpatsyamAnAnAmasaGghayeyAH, anantaza utpatsyamAnAnAmanantAH, evaM nairayikasya nAgakumAratvAdiSu sthAneSu nirantaraM tAvadvaktavyaM yAvat stanikakumAratve, tathA cAha 'evaM jAve' tyAdi, pRthivIkAyikatve'tItasUtraM tathaiva, puraskRtacintAyAM tu kasyacit santi kasyacinna santi, tat yo narakAduvRtto na pRthivIkAyabhavaM gamI tasya na santi yo'pi gantA tasyapi jaghanyapade eko dvau vA trayo vA utkarSataH saGghayeyA asaGghayeyA vA anantA vA, te caivaM-tiryakpaJcendriyabhavanAnmanuSyabhavAddevabhavAdvA kaSAyasamudghAtasamuddhataH san ya ekavAraM pRthivIkAyikeSu gantA tasya eko dvau vArau ganturchau trIn vArAn trayaH saGghayeyAna vArAn saGghayeyA asaGkhyeyAn vArAn asaGkheyAya anantAn vArAn anantAH, tathA cAha 'puDhavikAiyatte eguttariyAe neyavvaM 'ti tathA 'evaM tAva maNUsatte' iti evaM pRthivIkAyikagatenAbhilApaprakAreNa tAvad vaktavyaM yAvanmanuSyatve, taccaivam -'egamegassa NaM bhaMte! neraiyassa AukAiyatte kevaiyA kasAyasamugdhAyA aIyA ?, goyamA ! anaMtA, kevaiyA purekkhaDA ?, go0 ! kasai atthi kassai natthi, jassatthi jahaNneNaM ekko vA do vA tinni vA ukkoseNaM satejA vA asaGkhejA vA anaMtA vA' evaM yAnmanuSyasUtraM, tatrApyAkAyAdivanaspatiparyantasUtrabhAvanA pRthivIkAyasUtravat, dvIndriyasUtre puraskRtacintAyAM jaghanyena eko dvau vA trayo veti sakRt jaghanyasthitikaM dvIndriyabhavaM prAptukAmasya, saGghayeyAn vArAn prAptukAmasya saGghayeyA asaGghayeyAnasaGghayeyA anantAn anantAH, evaM trIndriyacaturindriyasUtre api bhAvanIye, 280 tiryakpaJcendriyamanuSyasUtraviSayA tvevaM bhAvanA - sakRtpaJcendriyabhavaM prAptukAmasya svabhAvata evAlpakaSAyasya jaghanyata eko dvautrayo vA zeSasya saGghayeyAna vArAn tiryakpaJcendriyabhavaM prAptukAmasya saGghayeyA asaGghayeyAn vArAn asaGghayeyA anantAn vArAn anantAH, manuSyasUtre tu puraskRtaviSayA bhAvanaivaM-yo narakabhAvAdudvR tto'lpakaSAyaH san muSyabhavaM prApya kaSAyasamudghAtamaprApta eva siddhipuraM gantA tasya na santi, zeSasya santi, tasyApi ekaM dvau trIn vArAn kaSAyasamudghAtAn prApyasetsyata eko dvau trayo vA saGghayeyAn bhavAn yadivA ekasminnapi bhave saGghayeyAn kaSAyasamudghAtAn gantuH saGkhtyeyA asaGghayeyAn bhavAn prAptukAmasyAsaGghayeyAH anantAn anantAH, 'vANamaMtaratte jahA asurakumAratte' prAguktaM, kimuktaM bhavati ? - puraskRtacintAyAM evaM vaktavyaM-'jassatthi siya satejA siya asaGgrejjA siya anaMtA vA' iti na tvekottarikA vaktavyAH, vyantarANAmapyasurakumArANAmiva jagha nyasthitAvapi saGghayeyAnAM kaSAyasamudghAtAnAM labhyamAnatvAt, asaGghayeyAnantabhAvanApyasurakumAravat, 'joisiyatte' ityAdi, jyotiSkatve'tItA anantA vaktavyAH, puraskRtAstu kasyApi santi kasyApi na santi etadapi prAgvad bhAvanIya, yasyApi santi tasyApi kasyacidasaGghayeyAH kasyacidanantAH, na tu syAt saGghayeyA iti vaktavyaM, kuta iti cet ?, ucyate, jyotiSkANAM jaghanyapade'pyasaGkhyakAlAyuSkatayA jaghanyato'pi asateyAnAM kaSAyasamudghAtAnAM labhyamAnatvAt, anantazastatra jigamiSUNAmanantAH, evaM vaimAnikatve'pi puraskRtacacintAyAM syAdasaGkhyeyAH
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM- 36, uddezaka:-, dvAraM syAdanantA iti vaktavyaM, bhAvanA prAgvat / tadevaM nairayikasya svasthAne parasthAne ca kaSAyasamudghAtAzcintitAH sampratyasurakumAresu tAn cicintayiSurAha - 'egamegassa Na' mityAdi, ekaikasya asurakumArasya nairayikatve kaSAyasamudghAtA atItA anantAH, bhAvaniH "kasyacitsanti kasyacinna santi, tatra yo' surakumArabhavAduvR tto narakaM na yAstati tasya na santi, yastu yAsyati tasya santi, tasyApi jaghanyataH saGghayeyAH, jaghanyasthitAvapi saGghayeyAnAM kaSAyasamudghAtAnAM narakeSu bhAvAt, utkarSato'saGghayeyA anantA vA, tatra jaghanyasthitiSvasakRddIrghasthitiSu sakRdasakRdvA jigamiSorasaGghayeyA anantazo jigamiSoranantAH, asurakumArasyAsurakumAratve atItA anantAH, 'purekkhaDA eguttariyA' ityAdi, puraskRtAstu kasyApi santi kasyApi na santi, tatra yo' surakumArabhave paryantavarttI na ca kaSAyasamudghAtaM yAtA nApi tatra prabhraSTa bhUyo'surakumArabhavaM labdhA kintvanantaraM pAramparyeNa vA setsyati tasya santi, zeSasya tu na santi yasyApi santi tasyApi jaghanyata eko dvau vA trayo vA utkarSataH saGghayeyA asaGghayeyA anantA vA, tatra ekAdayaH kSINAyuH zeSANAM tadbhava bhAjAM bhUyastatraivAnutpatsyamAnAnAmavagantavyAH, saGkhyeyAdayo nairayikatve iva bhAvanIyAH, 'eva' mityAdi, evaM - uktena prakAreNa nAgakumAratve tata UrdhvaM caturviMzatidaNDakakrameNa nirantaraM yAvadvaimAnikatve - vaimAnikatvaviSayaM sUtraM yathA nairayikasya bhaNitaM tathaiva bhaNitavyaM, kimuktaM bhavati ? - nAgakumAratvAdiSu stanikakumAraparyavasAneSu puraskRtacintAyAM 'kassai atthi kassai natthi, jassa atthi siya saMkhejjA siya asaMkhejjA siya anaMtA' pRthivIkAyikatvAdiSu manuSyatvaparyavasAneSu 'jassa atthi jahanneNaM ekko vA do vA tinni vA ukkoseNaM saMkhejjA vA asaMkhejjA vA anaMtA vA' vyantaratve 'jassa atthi siya saMkhejjA siya asaMkhejjA siya anaMtA' jyotiSkatve 'jassa atthi siya asaMkhejjA siya anaMtA' vaimAnikatve'pyevameveti vaktavyamiti, 281 'evaM jAve' tyAdi, evaM-uktena prakAreNa asurakumAravannAgakumArasya yAvat stanitakumArasya pratyekaM yAvad vaimAnikatve - vaimAnikatvaviSayaM sUtraM tAvadvaktavyaM, atraiva vizeSamAha - navaraM sarveSAM nAgakumArAdInAM stanikakumAraparyavasAnAnAM svasthAne niyamataH puraskRtA ekottarikAH parasthAne yathaivAsurakumArasya tathaiva vaktavyAH, 'puDhavikAiyassa neraiyatte' ityAdi, pRthivIkAyikasya nairayikatve yAvat stanikakumAratve atItA anantAH, atra bhAvanA prAgiva, puraskRtAH kasyApi santi kasyApi na santi tatra yaH pRthivIkAyabhavAdudvR tto narakeSvasurakumAreSu yAvat stanitakumAreSu na gamiSyati kintu manuSyabhavaM prApya siddhiM gantA tasya na santi, zeSasya tu santi, yasyApi santi tasyApi jaghanyataH saGkhyeyAH, jaghanyasthitAvapi narakAdiSu saGkhyeyAnAM kaSAyasamudghAtAnAM bhAvAt, utkarSato'saGghayeyA anantA vA, te ca prAgvad bhAvayitavyAH, pRthivIkAyikatve yAvanmanuSyatve'tItAste tathaiva, bhAvina ekottarikayA vaktavyAH, te caivam- 'kassai atthi kassai natthi, jassa atthi jahanneNaM ekko vA do vA tiNNi vA ukko seNaM saMkhejjA vA asaMkhejjA vA anaMtA vA' te ca nairayikasya pRthivIkAyikatva iva bhAvanIyAH, 'vANamaMtaratte jahA neraiyatte' iti vyantaratve yathA nairayikatve tathA vaktavyaM, kimuktaM bhavati ? - ekottarikA na vaktavyAH, kintu 'siya saMkhejjA siya asaMkhejjA siya anaMtA' iti
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 prajJApanAupAGgasUtram-2- 36/-/-/604 vaktavyaM, 'joisiya' ityAdi, jyotiSkatve vaimAnikatve cAtItAstathaiva, puraskRtA yadi santi tatojaghanyapade asaGkhayeyAH utkRSTapade anantAH, evamakAyikasyayAvanmanuSyatvenetavyaM, parasthAne yathAasurakumArasya sUtra, sUtraparyantaMdarzayati-'jAvavemANiyassavemANiyatte'itiyAvadvaimAnikasya vaimanikatve-vaimAnikatvaviSayaM sUtraM, evamete kaSAyasamudghAtagatazcaturviMzatiH-caturviMzatisaGkhyAzcaturvizatidaNDakAH bhaNitavyAH 24 / tadevamuktazcaturviMzatyA caturviMzatidaNDakasUtraiH kaSAyasamudghAtaH, samprati caturviMzatyaiva caturviMzatidaNDakasUtraimariNAntikasamudghAtamAha mU(605)mAraNaMtiyasamugghAtosaTThANeviparaTThANevieguttariyAe neyavvojAvavemANiyassa vemANiyatte, evamete cauvIsaM cauvIsadaMDagA bhANiyavvA veubviyasamugghAto jahA kasAyasa0 tahA niravaseso bhANitabbo, navaraM jassa natthi tassa na vuccati, etthavi cauvIsaM cauvIsA daDaMgA bhANiyavvA / teyagasamu0 jahA mAraNaMtiyasa0, navaraMjassa'tthi, evaMetevicauvvIsaMcauvvIsA daMDagA bhaannitvvaa| egamegassa NaM bhaMte ! neraiyassa neraiyatte kevaiyA AhArasamugghAyA atItA?, go0! natthi, kevaiyA pu0?, go0! natthi, evaMjAva vemANiyatte, navaraMmaNUsatte atItA kassai asthi kassai natthi, jassatthi jaha0 eko vA do vA u0 tinni, kevaiyA pu0?, go0! kassati asthi ka0 natthi, jassasthi jaha0 ekko vA do vA tinni vA u0 cattAri, evaM savvajIvANaM maNussANaM bhANiyavvaM, maNUsassamaNUsatte atItA kassati asthi kassati natthi, jassatthijaha0 eko vA do vA tinni vA u0 cattAri, evaM purekkhaDAvi, evamete cauvIsaMcauvIsA daMDagA jAva vemANiyatte egamegassaNaM bhaMte ! neraiyassa neraiyatte ke0 kevalisamugghAyA atItA?, go0! natthi, kevaiyA purekkhaDA?, go0! natthi, evaMjAvavemANiyatte, navaraMmaNUsate atItA natthi, purekkhaDA ka0 asthi ka0 natthi, jassatthi ikko, maNUsassa maNUsatte atItA kassati asthi ka0 natthi, jassatthi ekko, evaM purekkhaDAvi, evamete cauvvIsaM cauvvIsA daMDagA vR. 'mAraNaMtie'tti mAraNAntikasamudghAtaH puraskRtacintAyAM svasthAne parasthAne vA ekottarikayA netavyo yAvadvaimAnikasya vaimAnikatve-vaimAnikatvaviSayaM sUtraM, tacaivam___"egamegassaNaMbhaMte! neraiyassa nerayatte kevaiyAmAraNaMtiyasamugghAyAatItA?, goyamA anaMtA, kevaiyA purekkhaDA?, goyamA ! kassai asthi kassai natthi, jassatthi jahanneNaM ekko vA dovA tinnivAukkoseNaMsaMkhejjAvAasaMkhejjA vAanaMtAvA' tatrayomAraNAntikasamudghAtamantareNa kAlaM kRtvA narakAduvRttaH anantaraM pAramparyeNa vA manuSyabhavaM prApya setsyati na bhUyo narakagAmI tasya na santipuraskRtAmAraNAntikasamudghAtAH,yaH punastadbhavevartamAnomAraNAntikasamudghAtena kAlaM kRtvA narakAduvRttaHsetsyati tasyaikaH puraskRtomAraNAntikasamudghAto, yaH punarbhUyo'pi narakamAgatya sarvasaGkhyayAdvaumAraNAntikasamudghAtaugantAtasya dvau, evaM triprabhRtayo'pibhAvanIyAH, saGkhayeyAn vArAn narakamAgantuH saGkhayeyAH asaGkhayeyAn vArAn asaGkhayeyAH anantAn vArAn anantAH evamasurakumAratve AlApako vAcyaH, navaramatraivaM bhAvanAyo narakAdudvatto manuSyabhavaM prApya setsyati yadivA tasmin bhavemAraNAntikasamudghAtamagatvA mRtyumAsAdya tato'yabhavesiddhi gantA tasyaiva nasanti,zeSasyatvekAdibhAvanAprAgiva vyantarajyotiSkavaimAnikeSuyathA nairayikasya,
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-36, uddezakaH-, dvAra 283 nairayikAdiSu caturviMzatisthAneSu cintA kRtA tathA'surakumArAdInAM vaimAnikaparyavasAnAnAM caturviMzatidaNDakakrameNa karttavyA, tadevamanyAnyapicaturviMzatirdaNDakasUtrANibhavanti, tathA cAha_ "evaM ee cauvIsaM cauvIsA daMDagA bhANiyavvA' iti, ukto mAraNAntikasamudghAtazcaturviMzatyA caturviMzatidaNDakasUtraiH, sAmpratametAvatsaGkhyAyakaireva sUtraikriyasamudghAtaM vivakSurAha _ 'veuvvie'ityAdi, vaikriyasamudghAto yathA kaSAyasamudghAtaH prAk pratipAdita; tathA niravazeSobhaNitavyaH, kevalaM yasya vaikriyasamudghAtonAsti vaikriyalabdheraivAsambhavAttasya nocyate, zeSasya ucyate, sa caivaM ___'egamegassaNaM bhaMte ! neraiyassa neraiyatte kevaiyA veubviyasamugghAyAatItA?, go0 ! anaMtA, kevaiyA purekkhaDA?, go0! kassai asthi kassai natthi, jassa asthi jahanneNaM ekko vA dovA tinni vA ukkoseNaM siya saMkhejjA vA siya asaMkhejjA vA siyaanaMtA vA / egamegassaNaMbhaMte neraiyassaasurakumAratte kevaiyA keubviyasamugghAyAatItA?, go0! anaMtA, kevaiyApurekkhaDA?, go0! kassaiasthi kassai natthi, jassatthi siya saMkhijjA siyaasaMkhijjA siya anaMtA vA, evaM neraiyassa jAva thnniykumaartte|| egamegassa NaM bhaMte ! neraiyassa puDhavikAiyatte kevaiyA veuvviyasamugghAyA atItA?, go0 ! natthi, kevaiyA purekkhaDA?, go0 ! natthi, evaM jAva teukkAiyatte, egamegassa NaM bhaMte ! neraiyassavAukAiyapatte kevaiyAveubviyasamugdhAyAatItA?,go0!,anaMtA, kevaiyApurekkhaDA go0! kassai asthi kassainasthi, jassasthi jahanneNaMeko vA do vA tinnivA ukko0 saMkhejjA vA asaM0 anaMtA vA, vaNassaikAiyatte jAva cauridiyatte jahA puDhavikAitte, tirikkhapaMciMdiyatte maNusatte jahA vAukAiyatte, vANamaMtarajoisiyavemANiyattesu jahA asurakumAratte' iha yatra vaikriyamasamudghAtasambhavastatra bhAvanA kaSAyasamudghAtavadbhAvanIyA, anyatratupratiSedhaH supratIto, vaikriyalabdhirevAsambhavAt, ___ yathA ca nairayikasya caturviMzadaNDakakrameNa sUtramupadarzitamevamasurakumArAdInAmapi caturviMzatidaNDakakrameNa pratyekaM sUtramavagantavyaM, navaramasurakumArAdiSustanitakumAraparyavasAneSu vyantarAdiSu ca parasparaM svasthAne ekottarikA parasthAne saGkhayeyAdayo vaktavyAH, vAyukAyikatiryakpaJcendriyamanuSyeSu tu parasparaM svasthAne parasthAnavA ekottarikAH, zeSaM tathaiva, evametAnyapi caturviMzatizcaturvizatidaNDakasUtrANi bhavanti, tathA cAha-"evamete cauvIsaM cauvIsagA daMDagA bhANitavvA' evaM-upadarzitena prakAreNa atrApi-vaikriyasamudghAtaviSaye'pi caturviMzatiHcaturviMzatisaGkhyayAH 'cauvIsA' iti caturviMzatiH-caturviMzatisthAnaparimANA daMDakA-daNDakasUtrANi bhaNitavyaH / samprati taijasamudghAtamatidezata Aha-'teyage'tyAdi, taijasamudghAto yathA mAraNAntikasamudghAtastathA vaktavyaH, kimuktaM bhavati?-svasthAne parasthAne ca ekottarikayA savaktavyA iti, navaraMyasya nAsti-nasambhavati taijasamudghAtastasya navaktavyaH, tatra nairayikapRthivyaptejovAyuvanaspatidvitricaturindriyayeSu na sambhavatIti na vaktavyaH, zeSeSu tu vaktavyaH, sa caivam "egamegassa NaM bhaMte ! neraiyassa neraiyatte kevaiyA teusamugdhAyA atItA ?, go0 !
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ 284 prajJApanAupAGgasUtram-2- 36/-/-/605 natthi, kevaiyA purekkhaDA ?, go0 ! natthi, egamegassa NaM bhaMte! neraiyassa asurakumAratte kevaiyA teyagasamugdhAyA atItA ?, go0 ! anaMtA, kevaiyA purekkhaDA ?, go0 ! kassai atthi kassai natthi, jassatthi jahantreNaM ekko vA do vA tinni vA ukkoseNaM saMkhejjA vA asaMkhejjA vA anaMtA vA' ityAdi sUtroktaM vizeSamupajIvya svayaM pari bhAvanIyaM, atrApi sUtrasaGghayAmAha - 'eva' mityAdi, evaM - mAraNAntikasamudghAtagatena kvacit sarvathA niSedharUpeNa ca prakAreNa ete'pi taijasamudghAtagatA api caturviMzatiH caturviMzatikA - daNDakA bhaNitavyAH / sampratyAhArakasamudghAtaM cintayannAha - 'egamegassa Na' mityAdi, iha sarveSvapi sthAneSu manuSyatvacintAyAmatItA jaghanyata eko dvau vA utkarSatastrayazca, puraskRtA jaghanyata eko vA dvau vA trayo vA utkarSatazcatvAraH, zeSeSu sthAneSu atItAH puraskRtAzca pratiSeddhavyAH manuSya sya manuSyatvacintAyAmatItAH puraskRtAzca jaghanyataeko vA dvau vA trayo vA utkarSatazcatvAraH, atrArthe ca kAraNaM prAgevoktaM, atrApi sUtrasaGkhyAmAha 'evamityAdi, evam upadarzitena prakAreNa ete AhArakamudghAtaviSayAzcaturviMzatisaGkhyAkAH daNDakA vaktavyAH, kiyaddUraM yAvadityAha - yAvadvaimAnikasya vaimAnikatve - vaimAnikatvaviSayaM sUtraM, taccaivam- 'egamegassa NaM bhaMte! vemANiyassa vemANiyatte kevaiyA AhAragasamugdhAyA atItA ?, go0 ! natthi, kevaiyA purekkhaDA ?, go0 ! natthi' iti / adhunA kevalisamudghAtamabhidhitsurAha - 'egamegassa NaM bhaMte ! ityAdi, atrApyayaM tAtparyArthaH- sarveSvapi sthAneSu manuSyatvacintAvyatirekeNAtItAH puraskRtAzca pratiSeddhavyAH, manuSyavarjeSu manuSyatvacintAyAmatItAH pratiSeddhavyAH, puraskRtastu kasyApyasti kasyApi nAsti, yasyApyasti tasyApyeka eveti vaktavyaH, manuSyasya manuSyatvacintAyAmatItaH kasyApi asti kasyApi nAsti, yasyApyasti tasyApyeka eva, etacca praznasamaye kevalisamudghAtAduttIrNaM kevalinamadhikRtya, puraskRto'pi kasyApi asti kasyApi nAsti, yasyApyasti tasyApyeka iti vaktavyaM, atrApi sUtrasaGkhyAyamAha 'eva 'mityAdi evam upadarzitena prakAreNa ete kevalisamudghAtaviSayAzcaturviMzatizcaturivaMzatisaGkhyAkA daNDakA bhavanti, tadevaM sarvasaGkhyayA ekatvaviSayANAM caturviMzatidaNDakasUtrANAmaSTaSaSTyadhikaM zataM jAtaM, etAvatsaGkhyAkAnyeva bahutvaviSayANyapi sUtrANi bhavanti, tAnuyapadidarzayiSurAha mU. (606) neraiyANaM bhaMte! neraiyatte0 ke0 vedanAsa0 atItA ?, go0 ! anaMtA, ke0 pure0 ?, go0 ! anaMtA, evaM jAva vemANiyatte, evaM savvajIvANaM bhANitavvaM jAva vemANiyANaM vaimANiyatte, evaM jAba teyagasa0 navaraM uvaujjiUNa neyavyaM jassatthi veubviyateyagA neraiyANaM bhaMte! neraiyatte kevatitA AhAragasa0 atItA?, go0 ! natthi, kevatitA pu0 go0 ! natthi evaM jAva vemANiyatte, navaraM maNUsatte atItA asaM0 purekkhaDA asaMkhejjA evaM jAva vemANiyANaM, navaraM vaNassaikAiyANaM maNUsatte atItA anaMtA purekkhaDA anaMtA, maNUsANaM maNUsatte atItA siya saMkhejjA siya asaMkhejA, evaM purekkhaDAvi, sesA savve jahA neraiyA, evaM ete cauvIsaM cauvIsA daMDagA / neraiyANaM bhaMte! neraiyatte keva0 kevalisamugdhAyA atItA ?, go0 ! natthi, ke0 pu0 ?, go0 ! natthi, evaM jAva vemANiyatte, navaraM maNUsatte atItA Natthi, pure0 asaMkhejjA, evaM jAva
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ 285 padaM-36, uddezakaH-, dvAraMvemANiyA, navaraMvaNassaikAiyANaMmaNUsatte atItA natthi, pu0 anaMtA, maNUsANaMmaNUsatte atItA siya asthi siya natthi, jai asthi jaha0 ekko vA do vA tinni vA ukko0 satapuhuttaM, kevaiyA pure0?, go0 ! siya saMkhejjA siya asaMkhejA, evaM ete cauvvIsaM caubbIsA daMDagA savve pucchAe bhANitavvA jAva vemANANaM vemANiyatte / vR. 'neraiyANa'mityAdi, nairayikANAM vivakSitapraznasamayabhAvinAM sarveSAM bhadanta ! pUrva sakalamatItaMkAlamavadhIkRtya yathAsambhavaM nairayikatve vRttAnAMsatAMmasudAyena sarvasaGkhyayA kiyanto vedanAsamudghAtA atItAH?, bhagavAnAha- gautama ! anantAH, bahUnAmanantakAlamasaMvyavahArarAzeruvRttatvAt, kiyantaH puraskRtAH?, etacca sUtraM sUcAmAtraM, paripUrNastu pATha evaM 'neraiyANaMbhaMte! neraiyatte kevaiyA veyaNAsamugghAyApurekkhaDA?' iti bhagavAnAha-gautama anantAH, bahUnAmanantazo bhUyo'pi narakeSvAgamanasambhavAt, "eva'mityAdi, evamuktena prakAreNAsurakumAratvAdiSu sthAneSu krameNa tAvad vaktavyaM yAvadvaimAnikatve-vaimAnikatvaviSayaM sUtraM, taccedaM- 'neraiyANaM bhaMte! vemANiyatte kevaiyA veyaNAsamugghAyA atItA?, go0! anaMtA, kevaiyApurekkhaDA?,go0! anaMtA' iti, atraatItAanantAH supratItAH,sarvasAMvyavahArikajIvaiH prAyo'nantazo vaimAnikatvasya prAptatvAt, puraskRtAstvanantAH, praznasamayabhAvinAM nairayikANAM madhye bahubhiranantazovaimAnikatvasya prApsyamAnatvAt, evamapAntarAlavatiSvapiasurakumAratvAdiSu sthAneSubhAvanA bhAvanIyA, yathA ca nairayikANAMnairayikatvAdiSu caturviMzatidaNDakakrameNAtItAH puraskRtAzca vedanAsamudghAtA bhaNitA evaM sarvajIvanAmasurakumArAdInAM bhaNitavyAH, kiyaDUraM yAvadityAha-yAvadvaimAnikAnAMvamAnikatve-vaimAnikatvaviSayAH, te caivaM 'vemANiyANaM bhaMte ! vemANiyatte kevaiyA veyaNAsamugghAyA atItA?, go0 ! anaMtA, kevaiyApure0?,go0! anaMtA' iti, evaMkaSAyamaraNavaikriyataijasamudghAtAapinairayikAdInAM vaimAnikaparyavasAnAnAM sarveSu nairayikatvAdiSusthAneSu caturviMzatidaNDakakrameNa vaktavyAH, tathA cAha-"evaMjAve'tyAdi, evaM-vedanAsamudghAtagatena prakAreNa kaSAyAdisamudghAtAapitAvadvaktavyAH yAvataijasasamudghAtaH kimavizeSeNa vaktavyAH ?, netyAha-'navara'mityAdi, navaramupayujya-upayogaM kRtvA sarvaM sUtraM buddhayA netavyaM, kimuktaMbhavati?-ye yatra samudghAtAghaTante te tatrAtItAH puraskRtAzcAnantA vaktavyAH,zeSeSucasthAneSupratiSeddhavyAH etadeva vaiviktyenAha-'jassa atthI' tyAdi, yasya jIvarAze rayikAderasurakumArAdezca santi vaikriyataisasasamudghAtAste tasya vaktavyAH,zeSeSupRthivyAdiSusthAneSupratiSeddhavyAitisAmathyalabhyaM, kaSAyamAraNAntikasamudghAtAH punaHsarvatrApivedanAsamudghAtavadavizeSeNAtItAHpuraskRtAzcAnantAvaktavyAHnatukavapiniSeddhavyAH samprati AhArasamudghAtaviSayaM sUtramAha-'neraiyANa' mityAdi AhArakasamudghAto hyAhArakalabdhau satyAmAhArakazarIraprArakambhakAle bhavati, nAnyathA, AhArakalabdhizcopajAyate caturdazapUrvAdhigame, teSAMcaturdazanAnAMpUrvANAmadhigamomanuSyatvAvasthAyAMnazeSAyAmavasthAyAmati manuSyatvavarjAsu zeSAsvavasthAsvatItAnAM puraskRtAnAM cAhArakasamudghAtAnAM pratiSedhaH, manuSyatvAvasthAyAmapipUrvamatItAasaGkhayeyAH,praznasamayabhAvinAMnArakANAMmadhye bahUnAmasaGkhayeyAnAM narakANAM pUrvaM tadA 2 manuSyatvamavApya adhigatacaturdazapUrvANAM pratyekaM sakRd dviHtri kRtAhArakasamudghAtatvAt, puraskRtAapiasaGkhayeyAH, praznasamayabhAvinAMnArakANAMmadhye bahubhira
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ 286 prajJApanAupAGgasUtram-2-36/-/-/606 saGkhayeyai rakainarakAdudvRttyAnantaryeNapAramparyeNa vAtadAtadAmanuSyatvAvAptau caturdazapUrvANyadhItya pratyekamAhArakasamudghAtAnAme kazo dviH trizcaturvA kariSyamANatvAta, 'evaM jAva vemANiyANa'miti nairayikANAM caturviMzatidaNDakakrameNa cintA kRtA evamasurakumArAdInAmapipratyekaM caturviMzati-daNDakakrameNa tAvadvaktavyAyAvadvaimAnikAnAM, kevalaM yatrAsti vizeSastaMdarzayati-'navara mityAdi, navaraMvanaspatikAyikAnAMmanuSyatvacintAyAmatItAH puraskRtAzca pratyekamanantA vaktavyAH,anantAnAMpUrvamadhigatacaturdazapUrvANAM yathAyogamekazo dviH trirvA kRtAhArakasamudghAtAnAMvanaspatiSvavasthAnAt anantarameva vanaspatikAyAduvR tyAnantaryeNa pAramparyeNavAmAnuSatvamavApya yathAyogyamekasodviH trizcaturvA''hArakasamudghAtAnAM nivartayiSyamANatvAta, manuSyANAM manuSyatvAvasthAyAmatItAH, puraskRtAzca syAtsaGkhayeyAH syAdasaGkhayeyAH, kathamiti cet, ucyate, te hi praznasamayabhAvinaH utkarSapade'pisarvastokAH, zreNyasaGkhayeyAbhAgagatapradezarAzipramANatvAt, tato vivakSitapraznasamayabhAvinAM madhye kadAcidasaGkhyeyAH-yathAyogaM pratyekamekazI dviH trizcaturvA kRtakariSyamANA-hArakasamudghAtAH prApyante, upasaMhAramAha "eva'mityAdi, evamuktena prakAreNa ete AhArakasamudghAtaviSayAzcaturviMzatizcatuviMzatisaGkhyAkA daNDakA vaktavyAH, samprati kevalisamudghAtaM cintayati-'neraiyANa'mityAdi, kevalisamudghAto'pi manuSyatvAvasthAyAM bhavati, na zeSAsvasthAsu, na ca kRtakevalisamudghAtaH saMsAraMparyaTati, kevalisamudghAtAnantaramantarmuhUrtenAvazyaM niHzreyasapadAdhigamAt, tatonArakANAM manuSyatvavAsu zeSAsvavasthAsvatItAH puraskRtAzca kevalisamudghAtAH pratiSeddhavyAH, manuSyatvAvasthAyAmapyatItAH pratiSeddhavyAH, kRtakevalisamudghAtAnAM narake gamanAbhAvAt, bhAvinazca bhaviSyanti, praznasamayabhAvinAM madhye bahUnAmasaGkhayeyAnAM nArakANAM muktipadagamanayogyatvAt, tataH puraskRtAasaGkhayeyA ityuktaM, eva'mityAdi, yathA nairayikANAM kevalisamudghAtacintA kRtA evamasurakumArAdInAmapi kartavyA, sA ca tAvat yAvat vaimAnikAnAM, atraiva vizeSamAha ___ 'navara'mityAdi, navaraMvanaspatikAyikAnAMmanuSyatvAvasthAcintAyAmatItAHpratiSeddhavyAH, kRtakevalisamudghAtAnAMsaMsArAbhAvAta, puraskRtAstvanantAvAcyAH,praznasamayabhAvinAM vanaspatikAyikAnAMmadhye bahUnAmanantAnAMvanaspatikAyikAnAMvanaspatikAyAduddha tyAnantaryeNa pAramparyeNa vA kRtakevalisamudghAtAnAM setsyamAnatvAt, manuSyANAM muSyAtvAvasthAcintAyAmatItAH kadAcitsanti kadAcinna santi, kRtakevalisamudghAtAnAM siddhatvabhAvAdanyeSAM cAdyapi kevalisamudghAtApratipatteH, yadApi santitadA'pijaghanyataekodvauvA trayovA utkarSataHzatapRthaktavaM, puraskRtAH syAtsaGkhayeyAH syAdasaGkhayeyA;, praznasamayabhAvinAM manuSyANAMmadhye kadAcitsa yeyAnAM kadAcidasaGkhayeyAnAM yathAyogamAnantaryeNa pAramparyeNa kRtakevalisamudghAtAnAM setsyamAnatvAt, sUtrasarvasaGkhyAmAha-evamuktena prakAreNa ete kevalisamudghAtaviSayAzcaturviMzatizcaturviMzatidaNDakAH teca sarve'pipRcchAyAM-pRcchApurassaraMbhaNitavyAH kiyadraMyAvadityAhavaimAnikAnAM vaimAnikatvaviSayaM sUtraM, taccedaM-'vemANiyANaM bhaMte ! vemANiyatte kevaiyA kevalisamugghAyA atItA?, go01 natthi, ke0 pu0?,go0! natthi' iti||tdevmuktaa nairayikAdiSu vaimAnikaparyavasAneSvekatvaviziSTeSu bahutveviziSTeSu ca bhUtabhAvivedanAdisamudghAta
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-36, uddezakaH-, dvAraM 287 sambhavAsambhavapurassaraM saGkhyApramANaprarUpaNA, samprati tena tena samudghAtena yAvat kevalisamudghAtena samudghAtanAmasudghAtAnAM ca parasparamalpabahutvamibhidhitsurAha mU. (607) etesiNaMbhaMte! jIvaNaMvedaNAsamugghAteNaMkasAyasa0 mAraNaMtiya0 veubviyasa0 teyasa0 AhAragasa0 kevalisa0 samohayANaM asamohayANa ya kayarezahito a0 ba0 tu0 vi0?, go0! savvatthovA jIvA AhAragasamugghAeNaMsamohayA kevalisamugghAeNaMsaMmohatA saMkhe0 kateyagasamudghAeNaM samohayAasaM0 veubviyasamugghAeNaM samo0 asaM0 mAraNaMtiyasamu0 samo0 anaMtaguNA kasAyasa0 sa0 asaM0 vedanAsa0 visesAhiyA asaMmohayA asaMkhijaguNA vR. 'eesiNa'mityAdi, eteSAM-yathAyogaMprAksamavahatAsamahatatvena nirUpitAnAM bhadanta sAmAnyato jIvAnAM vedanAsamudghAtena yAvat kevalisamadghAtena samavahatAnAsamavahatAnAM ca madhye katare katarebhyo'lpAH katare katarebhyo bahukAH-saGghayeyAsaGkhayeyAdiguNatayA prabhUtAH katare kataraistulyAH-samasaGkhyAkAH, atrArthe sUtre vibhaktipariNAmaH svayaM yojanIyaH, katare katarebhyo vizeSAdhikAH-manAgadhikAH, vAzabdAH sarve'pivikalpArthAH, bhagavAnAha-gautama! sarvastokA jIvAAhArakasamudghAtena samudghAtAH,AhArakazarIriNo hi kadAcidiha lokeSaNmAsAnyAvanna bhavantyapi, yadApi bhavanti tadApi jaghanyata eko dvau trayo vA utkarSataH sahasrapRthakatvaM, kevalamAhArakasamudghAtaAhArakazarIraprAmbhakAlena zeSakAlaM tataHstokA eva yugapadAhArakasamudghAtAH prApyante iti sarvastokA AhArakasamudghotana samudghAtAH, tebhyaH kevalisamudghAtena samudghatAH saJjayeyaguNAH, teSAmekakAlaMzatapRthaktevana prApyamANatvAt, yadyapyAhArakazarIriNaH sattayA samakAlaM eko dvau vA trayo vA utkarSataH sahasrapRthakatvamAnAH prApyante tathApyA(pistokAnAmA) hArakasamudghAtasambhavAt ekakAlamatistokAH prApyante iti na tebhyaH kevalisamudghAtasamudghAtAnAM saGghayeyaguNatvavirodhaH, kevalisamudghAtasamudghatebhyaH taijasasamudghAtena samavahatAH asaGkhayeyaguNAH, paJcendriyatiryagyonikAnAM manuSyANAM devAnAmapica taijasasamudghAtasambhavAt, tebhyo'pi vaikriyasamudghAtena samudghatAH asaGyeyaguNAH,nArakavAtakAyikAnAmapi vaikriyasamudghAtasambhavAt, vAtakAyikAzca vaikriyalabdhimantonastokAH, kintudevebhyo'pyasaGghayeyaguNAH, kathametaditicet, ucyate, iha bAdaraparyAptavAyukAyikAHsthalacarapaJcendriyebhyo'saGkhayeyaguNAH, mahAdaNDake tathA paThitatvAt, ___ sthalacarapaJcendriyAzcadevebhyo'pyasaGkhayeyaguNAH, tato yadyapibAdaraparyAptavAyukAyikAnAM saGkhayeyAbhAgamAtrasya vaikriyalabdhisambhavo, yata uktam-"tiNhaMtAva rAsINaM veubviyaladdhIceva natthi, bAyarapajjattANaMpi saMkhejaibhAgamettANaM"ti, tathApi saGkhayeyabhAgamAtrA vaikriyalabdhimanto devebhyo'pyasaGghayeyaguNA bhavanti, tato nairayikANAM vAyukAyikAnAM ca vaikriyasamudghAtasambhavAdupapadyantetaijasasamudghAtasamudghatebhyovaikriyasamudghAtena samuddhatAH asaGkhayeyaguNAH, tebhyo'pi mAraNAntikasamudghAtana samudghatA anantaguNAH, kathaM?, ucyate, iha nigodajIvAnAmanantAnAmasaGkhayeyo bhAgaH sadA vigrahagatau vartamAnaH prApyate, teca prAyo mAraNAntikasamudghAtasamudghatA iti pUrvebhyo'nantaguNAH, tebhyo'pikaSAyasamudghAtasamudghatA asaGkhayeyaguNAH, nigojadIvAnA ___
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ 288 prajJApanAupAGgasUtram-2- 36/-/-/607 mevAnantAnAM vigrahagatyApannebhyo'saGghayeyaguNAnAM kaSAyasamudghAtasamuddhatAnAM sadA prApyamANatvAt, tebhyo'pi vedanAsamudghAtena samuddhatA vizeSAdhikAH teSAmeva nidogajIvAnAmanantAnAM kaSAyasamudghAtasamuddhatebhyo manAk vizeSAdhikAnAM sadA vedanAsamudghAtena samudghAtataya'vApyamAnatvAt, tebhyo'pi ekenApi samudghAtenAsamudghAtA asaGghayeyaguNAH, vedanAkaSAyamaraNasamudghAtasamuddhatebhyo nigodajIvAnAmevAsaGghayeyaguNAnAmasamavahatAnAM sadA labhyamAnatvAt / mU. (608) etesi NaM bhaMte ! neraiyANaM vedanAsamugdhAeNaM kasAyasa0 mAraNaMtiyasa0 veuvviyasa0 samohayANaM asamohayANa ya katare2 hiMto appA vA 4, go0 ! savvatthovA neraiyA mAraNaMtiyasamugdhAteNaM samohayA veuvviyasamugghAteNaM samohayA asaM0 kasAyasamugdhAeNaM samohatA saMkhe0 vedaNAsamugdhA0 samo0 saMkhe0 asamohayA0 saMkhe0 / etesi NaM bhaMte! asurakumArANaM vedanAsamugghAteNaM kasAyasa0 mAraNaMtiyasa0 veuvviyasa0 teyagasa0 samohatANaM asamohatANa ya kayare 2 hiMto appA vA 4?, go0 ! savvatthovA asurakumArA teyagasamugdhAeNaM samohayA mAraNaMtiyasa0 saM0 asaM0 vedaNAsa0 saM0 asaM0 kasAyasamu0 sa0 saM0 veubviyamu0 sa0 saMkhe0 asamohayA asaMkhejjaguNA evaM jAva dhaNiyakumArA / eesi NaM bhaMte! puDhavikAiyANaM vedaNAsa0 3?, go0 ! savvatthovA puDhavikAiyA mAraNaMtiyasamugdhAeNaM samohayA kasAyasamugdhAeNaM samohayA saM0, vedanAsamu0 saM0 visesAhiyA asamohayA asaM0, evaM jAva vaNassaikAiyA, navaraM savvatthovA vAukkAiyA veuvviyasamugdhAeNaM samohayA mAraNaMtiyasamu0 samo0 asaMkhejjaguNA kasAyasamugghA0 sa0 saM0 vedanAsa0 sa0 visesAhiyA asamohayA asaMkhejjaguNA / beiMdiyANaM bhaMte! vedanAsamugdhAyaeNaM kasAyasa0 mAraNaMtiyasa0 samohayANaM asamohayANa ya katare 2 hiMto appA vA 4 ?, go0 ! savvatthovA beiMdiyA mAraNaMtiyasamugdhAeNaM samohayA vedanAsamugdhAteNaM samohayA asaMkhe0 kasAyasa0 samo0 asaMkhe0 asamohayA saMkhe0, evaM jAva curidiyaa| paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM bhaMte! vedanAsa0 samo0 kasAyasamugghAteNaM mAraNaMtiyasa0 veuvviyasa0 teyAsamu0 samohayANaM asaMmohayANa ya katarera hiMto appA vA 4?, go0 ! savvatthovA paMciMdiyatiri0 teyAsamu0 samohayA veu0 samu0 samo0 asaM0 mAraNaMtiyasa0 samo0 asaM0 vedanAsa0 samo0 asaM0 kasAyasa0 samo0 saMkhe0 asamavahatA saMkhe0 / maNussANaM bhaMte! vedanAsamugghAteNaM samohayANaM kasAyasamu0 mAraNaMtiyasa0 veuvviyasa0 teyagasa0 AhAragasamugdhAeNaM kevalisa0 samohayANaM asamohayANa ya kayare 2 hiMto appA vA 4?, go0 ! savvatthovA maNussA AhAragasa0 samohayA kevalisa0 sa0 saMkhe0 teyagasa0 samo0 saMkhe0 veDavviyasa0 samo0 saMkhe0 mAraNaMtiyasa0 samo0 asaM0 vedanAsa0 sa0 asaM0 kasAyasa0 sa0 saMkhe0 asamohayA asaM0 / vANamaMtarajoisiyavemANiyANaM jahA asurakumArANaM vR. sampratyetadevAlpabahutvaM jIvavizeSeSu nairayikAdiSu caturviMzatidaNDakakrameNa yathAyogaM cicintayiSurAha - 'neraiyANa' mityAdi praznasUtraM, bhagavAnAha - sarvastokA nairayikA mAraNAntikasamudghAtena samuddhatAH, mAraNAntiko hi samudghAto maraNakAle bhavati, maraNaM ca zeSajIvanannArakarAzayapekSayA'tistokAnAM, na ca sarveSAM mriyamANAnAmavizeSeNa mArANAntikasamudghAtaH, kintu katipayAnAM, 'samohayAvi maraMti asamohayAvi maraMti' ti vacanAt, ataH sarvastokA mAraNAntika
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-36, uddezakaH, dvAra 289 samudghAtasamudghatAH, tebhyo'pi vaikriyasamudghAtena samudghAtA; asaGkhyeyaguNAH, saptasvapi pRthivISu pratyekaMbahUnAMparasparavedano dIraNAyanirantaramuttaravaikriyasamArambhasambhavAt, tebhyo'pi kaSAyasamudghAtena samuddhatAH saGkhayeyaguNAH, kRtottaravaikriyANAmakRtottaravaikriyANAMtaca sarvasaGkhayeyotatravaikriyArambhakebhyo'saGkhayeyaguNAnAMkaSAyasamudghAtasamuddhatatvenaprApyamANatvAt, tebhyo'pi vedanAsamudghAtena samuddhatAH saGkhyeyaguNAH, yathAyogakSetrajaparamAdhArmikodIritaparasparodIritavedanAbhiH prAyo bahUnAM sadA samuddhatatvena prApyamANatvAt, tebhyo'pyekenApi samudghAtenAsamavahatAH saGkhyeyaguNAH, vedamanAsamudghAtamantareNApyatibahUnAM sAmAnyato vedanAmanubhavatAM sambhavAt / sampratyasurakumArANAmalpabahutvamAha-'eesi Na'mityAdipraznasUtraM sugama, bhagavAnAhagautama ! sarvastokAH asurakumArAstaijasasamudghAtena samuddhatAH, taijaso hi samudghAto mahati kopAveze kvacit kadAcitkeSAJcidbhavati, tatastena samudghAtena samuddhatAH sarvastokAH, tebhyo mAraNAntikasamudghAtena samuddhatAHasaGkhyeyaguNAH, tebhyovedanAsamudghAtena samuddhatAHasaGkhyeyaguNAH, parasparaMyuddhAdaubahUnAMvedanAsamudghAtena samudghatAnAM prApyamANatvAt, tebhyo'pikaSAyasamudghAtena samudghAtAH saGkhyeyaguNAH, yenatenavA kAraNena bahUnAMkaSAyasamudghAtagamanasambhavAt, tebhyo'pivaikriyasamudghAtenasamuddhatAH saGkhayeyaguNAH,paricAraNAdyanekanimittamatibahUnAmuttaravaikriyakaraNArambhasambhavAt, tebhyo'pyasamavahatA asaGkhayeyaguNAH, bahUnAmuttamajAtInAM sukhasAgarAvagADhAnAM pUrvoktebhyo'saGkhyeyaguNAnAM kenApi samudghAtenAsamavahatAnAM sadA labhyamAnatvAt, 'eva'mityAdi, yathA asurakumArANAmalpabahutvamuktamevaM sarveSAM bhavanapatInAM draSTavyaM yAvat stanitakumArANAmiti / sampratipRthivIkAyikagatamalpabahutvamAha-eesiNa'mityAdi, atra kaSAyasamudghAtasamuddhatAnAM vedanAsamudghAtasamuddhatAnAMca saGkhyeyaguNatveasamavahatAnAMcAsakyeyaguNatve bhAvanA svayaMbhAvanIyA, sugamatvAt, 'eva'mityAdi, pRthivIkAyikagatena prakAreNAlpabahutvaMtAvadvaktavyaM vayAvadvanaspatikAyikAH, vAyukAyikAn prati vizeSamabhidhitsurAha-'navara'mityAdi, navaraM vAtakAyikAnAmalpabahutvacintAyAmevaM vaktavyaM-sarvastokA vAtakAyikA vaikriyasamudghAtena samuddhatAH, bAdaraparyAptasaGkhyeyabhAgasya vaikriyalabdheHsambhavAta, tebhyo'pimAraNAntikasamudghAtena samuddhatAasaGkhyeyaguNAH, paryAptaparyAptasUkSmabAdarabhedabhinnAnAM sarveSAmapivAtakAyikAnAMmaraNasamudghAtasambhavAt, tebhyo'pi kaSAyasamudghAtena samuddhatAH saGkhyeyaguNAH, tebhyo'pi vedanAsamudghAtena samuddhatA vizeSAdhikAH, tebhyo'samavahatA asaGkhyeyaguNAH, sakalasamudghAtagatavAtakAyikApakSayA svabhAvasthAnAMvAtakAyikAnAMsvabhAvataevAsaGkhyeyaguNatayA prApyamANatvAt dvIndriyasUtre sarvastokAH dvIndriyA mAraNAntikasamudghAtena samuddhatAH, pratiniyatAnAmeva praznasamayemaraNasadbhAvAta, tebhyo vedanAsamadghAtena samuddhatAasaGkhayeyaguNAH,zItAtapAdisampakato'tiprabhUtAnAM vedanAsamudghAtabhAvAt, tebhyaH kaSAyasamudghAtena samuddhatA asaGkhayeyaguNAH, atiprabhUtatAraNAM lobhAdikaSAyasamudghAtabhAvAt, tebhyo'pyasamavahatAH saGkhayeyaguNAH, "eva'mityAdi, evaM dvIndriyagatena prakAreNa tAvad vaktavyaM yaavccturindriyaaH| tiryakpaJcendriyasUtresarvastokAstaijasasamudghAtena samuddhatAH, katipayAnAmeva tejolabdhi[11/19
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ 290 prajJApanAupAGgasUtram-2- 36/-/-/608 bhAvAt, tebhyo vedanAsamudghAtenAsamavahatAH asaGkhtyeyaguNAH, tebhyo'pi vaikriyasamudghAtena samavahatAH asaGkhyeyaguNAH, prabhUtAnAM vaikriyalabdherbhAvAt, tebhyo'pi mAraNAntikasamudghAtena samavahatA asatyeyaguNAH, sammUrcchimajalacarasthalacarakhacarANAmapi sarveSAM vaikriyalabdhirahitAnAM pratyekaM pUrvoktebhyo'saGghayeyaguNAnAM keSAJcit garbhajAnAmapi vaikriyalabdhirahitAnAM vaikriyalabdhimatAM ca maraNasamudghAtasambhavAt, tebhyo'pi vedanAsamudghAtena samuddhatAH asaGghayeyaguNAH, mriyamANajIvarAzyapekSayA api amriyamANAnAmasaGghatyeyaguNAnAM vedanAsamudghAtabhAvAt, tebhyaH kaSAyasamudghAtena samuddhatAH saGghayeyaguNAH, tebhyo'pyasamavahatAH saGghayeyaguNAH, atra bhAvanA prAgiva / manuSyasUtre sarvastokA AhArakasamudghAtena samuddhatAH, atistokAnAmekakAlamAhArakazarIraprArambhasaMbhavAt, tebhyaH kevalisamudghAtena samuddhatAH saGghayeyaguNAH, zatapRthakatvasaGkhyayA prApyamANatvAt, tebhyastaijasasamudghAtena samavahatAH saGghayeyaguNAH, zatasahasrasaGghayayA teSAM prApya- mANatvAt, tebhyo'pi vaikriyasamudghAtena samuddhatAH saGghatyeyaguNAH koTIsaGghayayAlabhyamAnatvAta, tebhyo'pi mAraNAntikasamudghAtena samavahatA asaGghatyeyaguNAH sammUrcchimamanuSyANAmapi tadbhAvAt, teSAM cAsaGghayeyatvAt, tebhyo'pi vedanAsamudghAtena samuddhatA asaGghayeyaguNAH, mriyamANarAzyapekSayA asaGghayeyaguNAnAmamriyamANAnAM tadbhAvasambhavAt, tebhyaH kaSAyasamudghAtena samuddhatAH saGghayeyaguNAH, prabhUtatayA teSAM prApyamANatvAt, tebhyo'pyasamavahatA asaGghayeyaguNAH, sammUrcchimamanuSyANAmalpakaSAyANAmutkaTaSAyibhyo'saGghayeyaguNAnAM sadA labhyamAnatvAt / vyantarajyotiSkavaimAnikA yathA asurakumArAstathA vaktavyAH / tadevamuktaM samuddhatAsamuddhataviSayamalpabahutvaM, adhunA kaSAyasamudghAtagatAM vizeSavak tavyatAmabhidhitsurAha sU. (609) kati NaM bhaMte! kasAyasamugdhAyA pannattA ?, go0 ! cattAri kasAyasamugdhAyA paM0 taM0 - kohasamugdhAte mANasa0 mAyAsa0 lohasamugdhAte !, neraiyANaM bhaMte! katikasAyasamugdhAyA paM0 ?, go0 ! cattAri kasAyasamugdhAtA paM0 evaM jAva vemANiyANaM, egamegassa NaM bhaMte! neraiyassa kevatitA kohasamugdhAtA atItA ?, go0 ! anaMtA, kevatitA pure0 ?, go0 ! kassai atthi kassai natthi, jassatthi jahanneNaM ekko vA do vA tinni vA ukko0 saMkhejjA vA asaMkhejjA vA anaMtA vA, evaM jAva vemANiyassa, evaM jAva lobhasamugdhAte ete cattAri daMDagA / neraiyANaM bhaMte! kevaiyA kohasamu0 atItA ?, go0 ! anaMtA, ke0 pu0 ?, go0 ! anaMtA, evaM jAva vemANiyANaM, evaM jAva lobhasamugdhAe, evaM eevi cattAri daMDagA / egamegassa NaM bhaMte! neraiyassa neraiyatte kevaiyA kohasa0 atItA ?, go0 ! anaMtA, evaM jahA vedanAsamugdAyato bhaNito tahA kohasamugdhAtovi niravasesaM jAva vemANiyatte, mANasamugdhAe mAyAsamugdhAtevi niravasesaM jahA mAraNaMtiyasamugdhAte lohasamugdhAto jahA kasAyasamugdhAto navaraM savvajIvA asuridineraiesa mohakasAeNaM eguttariyAte netavvA / neraiyANaM bhaMte! neraiyatte kevaiyA kohasamu0 atItA ?, anaMtA, ke0 pu0 ?, go0 ! anaMtA, evaM jAva vemANiyatte, evaM sadvANaparaTThANesu savvattha bhANiyavvA, savvajIvANaM cattArivi samugdhAyA jAva lobhasamugdhAto jAva vemANiyANaM vemANiyatte / vR. 'kai Na 'mityAdi, idaM sAmAnyataH kaSAyasamudghAtaviSayaM caturviMzatidaNDakakramagataM
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-36, uddezakaH-, dvAraM 291 ca sUtrasupratItaM, sampratyekaikasya nairayikAdezcaturviMzatidaNDakakrameNavaimAnikaparyavasAnasya tadvaktavyatAmAha-egamegassa NaM bhaMte !' ityAdi, atrAtItasUtraM supratItaM, puraskRtasUtre 'kassai asthi kassainasthitiyo narakabhavaprAntevartamAnaH svabhAvata evAlpakaSAyaH kaSAyasamudghAtamantareNa kAlaM kRtvA narakAdudvRtto manuSyabhavaM prApya kaSAyasamudghAtamagata eva setsyati tasya nAsti puraskRta eko'pi kaSAyasamudghAto, yasyApi santi tasyApi jaghanyata eko dvau trayo vA, teca prAguktasvarUpasya sakRtkaSAyasamudghAtagAminoveditavyAH, utkarSataH saGkhayeyAasaGkhyeyAanantA vA, tatra saGkhyeyaMkAlaMsaMsArAvasthAyinaH saGkhyeyAHasaGkhayeyaMkAlamasaGkhayeyAHanantakAlamanantAH, evamasura-kumArAdikrameNa tAvad vAcyaM yAvadvaimAnikasya, ___"eva'mityAdi, evaM-caturviMzatidaNDakakrameNa mAnAdikaSAyasamudghAtasamuddhatAstAvadvaktavyAHyAvallobhasamudghAtaH, evamete catvAraH caturviMzatidaNDakA bhavanti, etecaikaikanairayikAdiviSayA uktAH, sampratyetAneva catuzcaturviMzatidaNDakAn sakalanArakAdiviSayAnAha'neraiyANa mityAdi, atItasUtraM supratItaM, puraskRtAanantAH, praznasamayabhAvinAMnArakANAMmadhye bahUnAmanantakAlamavasthAyitvAt, evaM-nairayikoktena prakAreNa tAvadvaktavyaM yAvadvaimAnikAnAM yathA caiSaH krodhasamudghAtazcaturviMzatidaNDakakrameNoktaH evaM mAnAdisamudghAtA api taavdvktvyaayaavllobhsmudghaatH| evamete'pisakalanArakAdiviSayAzcatvArazcaturviMzatidaNDakA bhavanti, saamprtmekaiksynairyikaadeneryikaadissubhaavessuvrtmaansyktikrodhsmudghaataaatiitaaH kati bhAvina iti nirUpayitukAma Aha- "egamegassaNa'mityAdi, ekaikasya bhadanta ! nairayikasya vivakSitapraznasamayakAlAt pUrvaM sakalamatItaM kAlamavadhIkRtya tadA tadA'sya nairayikatvaM prAptasya sataH sarvasaGghayayAkiyantaH krodhasamudghAtAatItAH?,bhagavAnAha-gautama! anantAH narakagateranantazaHprAptatvAt, ekaikasmiMzca narakabhavejaghanyapade'pi saGkhayeyAnAMkrodhasamudghAtAnAM bhAvAt, ___ evaMjahe' tyAdi, evamuparzitenaprakAreNayathAvedanAsamudghAtaH prAgbhaNitaHtathAkrodhasamudghAto'pi bhaNitavyaH, kathaM bhaNitavya ityAha-niravazeSaMkriyavizeSaNametat, sAmastyenetyarthaH, kiyaDUraMyAvat bhaNitavyamityAha-yAvavaimAnikatve, vaimAnikasya vaimAnikatvaityAlApakaMyAvadityarthaH, sacaivaM-'kevaiyApurekkhaDA?,goyamA! kassaiasthi kassainatthi,jassatyi jahanneNaM ekko vA do vA tinni vA ukkoseNaM saMkhejjA vA asaMkhejjA vA anaMtA vA, evamasurakumArattejAva vemANiyatte,' 'egamegassaNaM bhaMte ! asurakumArassa neraiyatte kevaiyA kohasamugghAyA aIyA?, go0 ! anaMtA, kevaiyA purekkhaDA?, go0 ! kassai asthi kassai natthi, jassatthi tassa siya saMkhejjA siya asaM0 siya anaMtA, egamegassa NaM bhaMte ! asurakumArassa asurakumAratte kevaiyA kohasamugdhAyAatItA?, go0! anaMtA, keva0 pure0?, go0!ka0 asthika0 natthi, jassasthi jaha0 ekko vA do vA tinni vA ukko0 saMkhejjA vA asaMkhejjA vA anaMtA vA, evaM nAgakumAratte jAva vemANiyatte, evaM jahAasurakumAresuneraiyA vemANiyapajjavasANesubhaNiyA tahA nAgakumArAdiyA saTThANaparaTThANesu bhaNiyavvA jAva vemANiyatte' iti, asyArthaH-kiyanto bhadanta ! ekaikasya nArakasyAsaMsAramokSamanantaM kAlaM maryAdIkRtya nairayikatve bhAvinaH sataH sarvasaGkhyayA puraskRtAH krodhasamudghAtAH?, bhagavAnAha-'kassaiasthi' ityAdi, ya AsannamaraNaH krosamudghAtamanAsAdyAtyantikamaraNena narakAduvRttaH setsyati tasya
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ 292 prajJApanAupAGgasUtram-2- 36/-/-/609 nAsti nairayikatvabhAvina eko'pi puraskRtaH krodhasamudghAtaH, zeSasya tu santi, yasyApi santi tasyApijaghanyataeko dvautrayovA, etacca kSINazeSAyuSAMtadbhAvasthAnAMbhUyonarakeSuutpadyamAnAnAM veditavyaM, bhUyo naparakeSUtpattau hi jaghanyapade'pi saGkhyeyAH prApyante, nairayikANAMkrodhasamudghAtapracuratvAt, utkarSataHsaGkhayeyAvAasaGkhyeyAvAanantAvA, tatrasakannarakeSujaghanyasthitikeSUpatsyamAnasya saGkhayeyA anekazoyadivA dIrghasthitikeSusakRdapi utpatsyamAnasyAsaGkhyeyAH anantaza utpatsyamAnasyAnantAH, 'eva'mityAdi, evaM-nairayikoktaprakAreNAsurakumAratvetadanantaraMcaturvizatidaNDakakrameNa tAvad vaktavyaM yAvadvaimAnikatvaviSayaM sUtraM, taccaivaM-'egamegassaNaM bhaMte ! neraiyassa vemANiyatte kevaiyA kohasamugghAyA aIyA?, go0 ! anaMtA, kevaiyA pure0?, go0 ! kassai asthi ka0 natthi, jassasthi jaha0 ekko vA do vA tinni vA ukko0 saMkhejjA vA asaM0 anaMtA vA,' atrApyayaM bhAvArtha:-atItacintAyAmanantAH,anantazovaimAnikatvasya prAptatvAt, puraskRtacintAyAM yo'nantarabhave narakAduvR tto mAnuSatvamavApya setsyati prApto vA paramparayA sakRdvaimAnikabhavaM na krodhasamudghAtaM gantA tasyaiko'pi puraskRtaH krodhasamudghAto vaimAnikatve na vidyate, yastvasakRdvaimAnikatvaM prAptaH san sakRdeva krodhasamudghAtaM yAtA tasya jaghanyata eko dvau vA trayo vA, zeSasya saGkhyAtAn vArAn vaimAnikatvaM prApsyataH saGkhyeyAH asaGkhayeyAn vArAn asaGkhayeyAH anantAn vArAn anantAH, "egamegassa Na'mityAdi praznasUtraM sugamaM, 'go0 ! anaMtA' iti, anantazo nairayikatvaM prAptasya, ekakaismiMzca nairayikabhavejaghanyapade'pi saGkhyeyAnAMkrodhasamudghAtAnAbhAvAt, puraskRtAH kasyacitsantikasyacinna santi, kimuktaM bhavati?-yo'surakumArabhavAduvRttona narakaMyAsyati kintvanantaraM paramparayA vAmanuSyabhanavamavApya setssayati tasya nairayikAvasthAbhAvinaH puraskRtAH krodhasamudghAtAnasanti, nairayikatvAvasthAyAevAsambhavAt, yastutadbhavAdUcaMpAramparyeNa narakagAmI tasya santi, tasyApikasyacit saGkhyeyAH kasyacidasaGkhyeyAH kasyacidanantAH, tatra yaH sakRjadhanyasthitikeSu narakamadhyeSu samutpatsyatetasyajaghanyapade'pi saGkayeyAH dazavarSasahasrapramANAyAmapi sthitau saGghayeyAnAM krodhasamudghAtAnAM bhAvAt, krodhabahulatvAnnArakANAM, asakRt dIrghasthitiSu sakRdvA gamane'saGkhayeyAH anantazo narakagamane'nanatAH, tathA ekaikasya bhadan ! asurakumArasya asurakumAratve sthitasya sataH sakalamatItakAlamadhikRtya kiyantaHkrodhasamudghAtAatItAH?, bhagavAnAha-anantAHanantazo'surakumArabhAvasya prAptatvAt, pratibhavaM ca krodhasamudghAtasya prAyo bhAvAt, puraskRtacintAyAM kasyApi santi, yasya praznakAlAdUdhva asurakumAratve'pi vartamAnasya na bhAvI krodhasamudghAto nApi tata udvatto bhUyo'pyasurakumAratvaM yAtAtasya na santi, yastu sakRdasurakumAratvamAgAmItasya jaghanyapade eko vA dvau vA trayo vA utkarSataH saGkhayeyA asaGkhayeyA anantA vA, saGkhyeyAn vArAn AgAminaH saGkhayeyA asaGkhyeyAn vArAn asaGkhayeyAH anantAnvArAn anantAH, evaM caturviMzatidaNDakakrameNa nAgakumAratvAdiSu sthAneSu asurakumArasya nirantaraM tAvadvaktavyaM yAvadvaimAnikatve, tathA cAha __"evaM nAgakumAratte'vI'tyAdi, tadevamasurakumAreSu krodhasamudghAtazcintitaH, samprati nAgakumArAdiSvatidezamAha-'eva'mityAdi, evamuktenAbhilApagatena prakAreNa yathA
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ 293 padaM-36, uddezakaH-, dvAracaturviMzatidaNDakakrameNa asurakumAro nairayikAdiSu vaimAnikaparyavasAneSu bhaNita; tathA nAgakumArAdayaH samasteSu svasthAnaparasthAneSu bhaNitavyAH yAvadvaimAnikasya vaimAnikatve AlApakaH, evametAni nairayikacaturviMzatidaNDakAdisUtrANi vaimAnikacaturviMzatidaNDakaparyavasAnAni caturviMzatiHsUtrANi veditvyaani| tadevaM caturviMzatidaNDasUtraiH krodhasamudghAtazcintitaH, samprati caturviMzatyaiva caturviMzatidaNDakasUtrairmAnasamudghAtaMmAyAsamudghAtaMcAbhidhitsuratidezamAha-'mAnasamugghAe mAyAsamugghAe niravasesaMjahA mAraNaMtiyasamugdhAe' iti, yathA-prAkamAraNAntikasamudghAte'bhihitaM sUtraMtathA mAnasamudghAte mAyAsamudghAte ca niravazeSamabhidhAtavyaM, taccaivaM 'egamegassa NaM bhaMte ! neraiyassa neraiyatta kevaiyA mAnasamugdhAyA aIyA ? goyamA ! anaMtA, kevaiyA purekkhaDA?, go0! kassai atyikassai natthi, jassa asthi jahanneNaM ekkovA dovA tinnivA ukkoseNaMsaMkhejjA vAasaMkhejjA vAanaMtA vA, evamasurakumArattejAva vemANiyatte, egamegassaNaM bhaMte! asurakumArassaneraiyatte kevaiyA mAnasamugdhAyAatItA? goyamA anaMtA, kevaiyA purekkhaDA?, go0 ! kassai atthi kassainasthi, jassatthi jahanneNaM eko vA do vA tini vA ukko0 saMkhejjA vA asaMkhejjAvA anaMtA vA, evaM nAgakumArattejAva vemANiyatte, evaM jahA asurakumAre neraiyA vemANiyapajjavasANesu bhaNiyA tahA nAgakumArAiyA saTTANaparahANesu bhANiyavvAjAvavemANiyassa vemANiyatte' asyAyamarthaH-atIteSusUtreSusarvatrApyanantatvaMsupratItaM, nairayikakatvAdisthAnAni pratyekamanantazaH,prAptatvAta, puraskRtacintAyAMtvevaMnairayikasya nairayikatve bhAvanA-yo nairayikaH praznakAlAdUrdhvaM mAnasamudgAtamantareNa kAlaM kRtvA narakAduvRtto'nantaraM pAramparyeNa vA manuSyabhavamavApya setsyati na bhUyo narakamAgantA tasya na santi puraskRtA mAnasamudghAtAH, yaH punastadmavevartamAno bhUyo vA narakamAgatyaikaM vAraMmAnasamudghAtaM gatvA kAlakaraNena narakAduvRttaH setsyati tasyaikaH puraskRto mAnasamudghAtaH, evameva kasyApi dvau kasyApi trayaH saGkhyeyAn vArAn narakamAgantuH saGkhayeyAH asaGkhayeyAn vArAn asaGkhayeyAH anantAn vArAn anantAH, nairayikasyaivAsurakumAratve puraskRtacintAyAmiyaM bhAvanA yo narakAduvRtto asurakumAratvaM na yAsyati tasya na santi puraskRtA mAnasamudghAtAH, yastvekaM vAraM gantA tasya eko dvau tryAdayo vA saGkhayeyAn vArAn gantuH saGkhayeyAH asaGkhayeyAn vArAn asaGkhayeyAH anantAn vArAn anantA, evaM tAvad bhaNanIyaM yAvat tiryakpaJcendriyatve puraskRtacintA, manuSyacintAyAM caivaM bhAvanA-yo narakAdudvRtto manuSyabhavaM prApya mAnasamudghAtagatvA setsyati tasya nAstyeko'pipuraskRtomAnasamudghAto, yastumanuSyatvaMgataH sannekavAraMmAnasamudghAtaM gantA tasyaiko'parasya dvAvanyasya tryAdayaH saGkhayeyAnvArAn gantuH saGkhayeyAH asaGkhayeyAnvArAn asaGkhyeyAH anantAnvArAnanantA;, vyantarajyotiSkavaimAnikatveSu bhAvanA yathAasurakumAratve yathA ca nairayikasya nairayikatvAdiSucaturviMzatisthAneSubhAvanA kRtA tathA asarukumArAdInAmapi vaimAnikaparyavasAnAnAM caturviMzatidaNDakakrameNakarvayA, yathAcamAnasamudghAtasya caturviMzatiH sUtrANi caturviMzatidaNDakakrameNoktAni tathA mAyAsamudghAtasyApi caturviMzatisUtrANi caturviMzatidaNDakakrameNa vaktavyAni, tulyagamakatvAt,
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ 294 prajJApanAupAGgasUtram-2-36/-/-/609 adhunA lobhasamudghAtamatidezata Aha-'lobhasamugghAto jahA kasAyasamugghAto, navaraM savvajIvAasurAI neraiesulobhakasAeNaMeguttariyAenetavvA' iti, yathAprAk kaSAyasamudghAta uktastathA lobhakaSAyo'pi vaktavyaH, navaraM tatrAsurakumArAdInaM nairayikatve puraskRtacintAyAM syAt saGkhayeyAH syAdasaGkhyeyA syAdanantA ityuktaM atra tu sarvejIvAasurukamArAdayo nairayikeSu puraskRtacintAyAMcintyamAnAekottarikayA jJAtavyAH, ekottarasya bhAvaekottarikA dvandvacurAdibhyo 'jiti caurAderAkRtigaNatayA vujiti, eko dvau traya ityAdirUpA tayA, ekottaratayA ityarthaH, nairayikANAM niratizayaduHkhavedanAbhibhUtatayA nityamudvignAnAM prAyo lobhasamudghAtAsambhavAt, sUtrAlApakazcaivam ____ "egamegassa NaM bhaMte ! neraiyassa neraiyatte keva0 lobhasamu0 atItA?, go0! anaMtA, ke0 pu0!, go0! kassai asthi kassai natthi, jassa asthi ego vA do vA tinni vA ukkoseNaM saMkhejA vA, asaM0 anaMtA vA, egamegassa NaM bhaMte ! neraiyassa asurakumAratte keva0 lobhasa0 atItA?, go0! anaMtA, te0 pu0?, go0!ka0 atthika natthi, jassatthi siya saMkhejjAsiya asaM0 siya anaMtA, evaM jAvaneraiyassa thaNiyakumAratte, egamegassa NaM bhaMte ! neraiyassa puDhavikAiyatte ke0 lobhasa0 atItA?, go0! anaMtA, ke0 pure0?, go0! ka0 asthi ka0 natthi, jassa atthijaha0 ekko vA do vA tinni vA ukko0 saMkhe0 asaM0 anaMtA vA, evaM jAva maNUsatta, vANamaMtarattejahAasurakumAratte, egamegassaNaMbhaMte neraiyassa joisiyatte ke0 lobhasa0 atItA?, go0 ! anaMtA, kevaiyA pure0?, go0 ! kassai asthi kassainasthijassasthi jaha-eko vA do vA tinnivA ukkoseNaM siyasaMkhejjA siyaasaMkhejjA siya anaMtA, evaMjAva vemANiyatte'vibhAmiyavvaM, egamegassaNaM bhaMte! asurakumArassa neraiyatte ke0 lobhasa0 atItA?, go0 ! anaMtA, kevaiyA pure0?, go0 ! kassai asthi kassai natthi, jassatthi jaha0 ekko vA do vA tinni vA ukko0 saM0 asaM0 anaMtA vA, egamegassa NaM bhaMte ! asurakumArassa asurakumAratte ke0 lobhasa0 atItA ?, go0 ! anaMtA, ke0 pu0?, go0! ka0 a0 ka0 natthi, jassasthi jaha0 eko vA do vA tinni vA ukko0 saM0 asaM0 anaMtA vA, egamegassaNaM bhaMte! asurakumArassa nAgakumAratte pucchA, go0 ! anaMtA, ke0 pu0?, go0! ka0 asthi kassai natyi, jassatthi siya saM0 siya asaM0 siya anaMtA, evaM jAva thnniykumaartte|puddhvikaaiyttejaav vemANiyattejahA neraiyassa bhaNitaM taheva bhANiyavvaM, evaM jAva thaNiyakumArassa vemaanniytte| egamegassaNaMbhaMte! puDhavikAiyassa neraiyatte keva0 lobhasa0 atItA?, go0! anaMtA, kevai0 pu0?, go0 ! ka0 asthi ka0 natthi, jassasthi jaha0 ekko vA do vA tinni vA ukko0 saMkhejjA vA asaM0 aNaM0, puDhavi0 asurakumAratte atItA anaMtA, keva0 pu0?, go0 ! kassai asthi ka0 natthi, jassa asthi siya saM0 siya asaM0 siya anaMtA, evaM jAva thaNiyakumAratte, puDhavikAiyatte atItA anaMtA, purekkhaDA kassai atthika0 natthi, jassasthi jaha0 ekko vA do vA tinnivA ukko0 saM0 asaM0 anaMtA vA, evaM jAvamaNUsatte, vANamaMtarattejahA asurakumAratte, joisiyattevemANiyatteatItA anaMtA, purekkhaDA0 ka0 atthika0 natthi, jassasthi siya saMkhe0 siya asaM0 siya anaMtA, evaM jAva maNUsassa vemANiyatte,
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ 295 padaM-36, uddezakaH, dvAra vANamaMtarassajahAasurakumArassa evaMjoisiyavemANiyANaMpi' asyAmarthaH-nairayikasya nairayikatve atItAlobhasamudghAtAanantAH, anantazonairayikatvasya prAptatvAt, puraskRtacintAyAM kasyacit santi kasyacinna santi, tatra yaH praznasamayAdUrddha lobhasamudghAtamaprApta eva narakabhavAduvRttyAnantaraMpAramparyeNavAsetsyatinaca bhUyonarakamAgAmInacAgata'pilobhasamudghAtaM gantA tasya nekau'pipuraskRto lobhasamudghAtaH, zeSasya tubhAvI, tasyApikasyacidekaH kasyacit dvau kasyacittrayaH, etacca praznasamayAdUrdhvamapitadbhavabhAjAMsakRnArakabhavagAminAMvAveditavyaM, utkarSataH saGkhyeyA vA asaGkhayeyA vA anantA vA, tatra saGkhyeyAn vArAn narakabhavamAgAminaH saGkhyeyAH asaGkhayeyAn vArAn asaGkhayeyAH anantAn vArAn anantAH, tathA nairayikatvasyAsurakumAratvaviSaye' tItasUtraM tathaiva bhAvanIyaM, puraskRtasUtre 'kassaiasthi ka0 natyi'ttiyo narakabhavAdudvRtto nAsurakumAratvaM prApsyati tasya na santyasurakumAratvaviSayAH puraskRtAH lobhasamudghAtAH, yastu prApsyati tasya santi, tecajaghanyapade saGkhyeyAH, jaghanyasthitAvapyasurakumArANAM saGkhyeyAnAM lobhasamudghAtAnAM bhAvAt, lobhabahulatvAt teSAM, utkRSTapade'saGkhayeyA anantA vA, tatra sakRddIsthitAvasakRjadhanyasthitiSu dIrghasthitiSu vA utpatsyamAnAnAmavaseyaM, anantaza utpatsyamAnAnAmanantAH, evaM nairayikasya nAgakumAratvAdiSu sthAneSu nirantaraM tAvadvaktavyaM yAvatstanitakumAratve, tathA cAha "evaMjAvathaNiyakumAratte' pRthivIkAyikatve'tItasUtraMtathaiva, puraskRtacintAyAMtukasyApi santi kasyApi na santi, tatra narakAduvRtto yo na pRthivIkAyikatvaM prApsyati tasya na santi, yo'pi gantA tasya jaghanyapade eko dvau vAtrayo vA utkarSataH saGghayeyA asaGkhayeyA anantAvA, te caivam-tiryakpaJcendriyabhavAt manuSyabhavAdvA lobhasamudghAtena samuddhataH san ya ekaM vAraM pRthivIM gantI tasya eko dvau vArau ganturkI trInvArAn gantustrayaH saGkhayeyAnvArAn saGkayeyAH asaGkhayeyAn vArAn asaGkhayeyAH anantAn vArAn anantAH, "evaM jAva maNUsatte' iti evaM-pRthivIkAyikagatenAbhilApaprakAreNa tAvadvaktavyaM yAvanmanuSyatve, taccaivaM 'egamegassaNaMbhaMte! neraiyassa AukAiyatte' ityAdi, yAvanmanuSyasUtraM, tatrApkAyikAdivanaspatiparyantasUtrabhAvanA pRthivIkAyasUtravat, dvIndriyasUtre puraskRtacintAyAM jaghanyena eko dvau vA trayo veti etat sakRt dvIndriyabhavaM prAptukAmasya veditavyaM, utkarSeNaM saGkhyeyA asaGkhyeyA anantAvA, tatra saGkhayeyAnvArAndvIndriyabhavaMprAptukAmasya saGkhayeyA asaGkhayeyAnvArAnasaGkhyeyAH anantAnvArAn anantAH, evaM trIndriyataturindriyasUtre apibhAvanIye, tiryakpaJcendriyasUtraviSayA tvevaM bhAvanA-sakRt paJcendriyabhavaM gantukAmasya svabhAvata evAlpalobhasya jaghanyataH eko dvau trayo vA, zeSasya tUtkarSataH saGghayeyAn vArAn tiryakcendriyabhavaM gantuH saGkhayeyAH asaGkhayeyAn vArAnasaGkhayeyAH anantAn vArAn anantAH, manuSyasUtretupuraskRtaviSayAbhAvanAmUlataevaM-yo narakabhavAduvRtto'lpalobhakaSAyaH sanmanuSyabhavaMprApya lobhasamudghAtamagatvA siddhipuraMyAsyati tasya na santi puraskRtA lobhasamudghAtAH zeSasya tu santi, yasya santi tasyApi jaghanyata eko dvau vA trayo vA, te ca ekaM dvau trIn vA lobhasamudghAtAn prApya setsyato vaditavyAH, saGkhayeyAdayaH prAgvadbhAvanIyAH, 'vANamaMtarattejahAasurakumArA' iti yathAnairayikasyAsurakumAratvepuraskRtaviSayesUtramuktaM
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ 296 prajJApanAupAGgasUtram - 2 - 36/-// 609 tathA vyantareSvapi vaktavyaM, kimuktaM bhavati ? - puraskRtacintAyamevaM vaktavyaM-'kassai asthi ka0 natthi, jassa atthi siya saMkhejjA siya asaM0 siya anaMtA' iti, natvekottarikA vaktavyA, vyantarANAmapyasurakumArANAmavi jaghanyasthitAvapi saGghayeyAnAM lobhasamudghAtAnAM bhAvAt, 'joisiyatte' ityAdi, jyotiSkatve atItA anantAH, anantazojyotiSkatvasya prAptatvAt, puraskRtAH kasyApi santi kasyApi na santi etat prAgvad bhAvanIyaM, yasyApi santi tasyApi kasyacidasaGghayeyAH kasyacidanantAH, na tu jAtucit saGghayeyAH, jyotiSkANAM jaghanyapade'pyasaGghayeyavarSAyuSkatayA jaghanyato'pyasaGghayeyAnAM lobhasamudghAtAnAM bhAvAt, lobhabahulatvAttajjAteH, evaM vaimAnikatve'pi puraskRtacintAyAM vaktavyaM / tadevaM svasthAne parasthAne ca lobhasamudghAtazcintitaH, sampratyasurakumArasya taM cicintayiSuridamAha 'egamegassa Na' mityAdi, ekaikasya asurakumArasya nairayikatve lobhasamudghAtA atItA anantAH, nairayikatvasyAnantazaH prAptatvAt, puraskRtAH kasyacit santi kasyacinna santi, tatra yo'surakumArabhavAdudvRtto na narakaM yAtA nApi sakRd gato'pi lobhasamudghAtaM gantA tasya na santi, yastu yAsyati tasya jaghanyata eko dvau trayo vA utkarSataH saGghayeyA asaGghayeyA anantAH, tatra sakRnnarakagAminaH ekAdayo nairayikANAmiSTadravyasaMyogAbhAvataH prAyo lobhasamudghAtasyAsambhavAt, uktaM ca mUlaTIkAyAm "neraiyANaM lobhasamugdhAyA thovA caiva bhavanti, tesimiTThadavvasaMjogAbhAvAto egAdisaMbhava" iti, saGghayeyAn vArAn narakaM gantuH saGghayeyAH asaGghayeyAn vArAn asaGghayeyA anantAn vArAn anantAH, asurakumArasyAsurakumAratve atItA anantAH supratItAH, puraskRtAH kasyApi santi kasyApi na santi tatra yo'surakumArabhave paryantavarttI na ca lobhasamudghAtaM yAtA nApi tata udvR tto bhUyo'pyasurakumAratvaM yAtA kintvanantaraM pAramparyeNa vA setsyati na santi, yasya tu santi tasyApi jaghanyata eko dvau vA trayo vA utkarSataH saGghayeyA asaGghayeyA anantAH, tatra ekAdayaH kSINAyuH zeSANAM tadbhavabhAjAM bhUyastathaivAnutpadyamAnAnAmavagantavyAH, saGghayeyAdayo nairayikasyeva bhAvanIyAH, asurakumArasya nAgakumAratve'tItAH prAgvat, puraskRtAH kasyApi santi kasyApi na santi, tatra yo'surakumArabhavAduvR tto na nAgakumArabhavaM gantA tasya na santi, zeSasya tu santi, yasyApi santi tasyApi syAt saGghayeyAH syAdasaGghayeyAH syAdanantAH, tatra sakRnnAgakumArabhavaM prAptukAmasya saGkhayeyAH, jaghanyasthitAvapi saGghayeyAnAM lobhasamudghAtAnAM bhAvAt, asaGghayeyAn vArAn prAptukAmasya asaGghayeyAH anantAn vArAn anantAH, evaM yAvat stanitakumAratve, pRthivIkAyikatve yAvadvaimAnika tve yathA nairayikasya bhaNitaM tathaiva bhaNitavyaM, evamasurakumArasyeva nAgakumArAderapi tAvadvaktavyaM yAvatstanitakumArasya vaimAnikatve - vaimAnikatvaviSayaM sUtraM taccaivaM- 'egamegassa NaM bhaMte! dhaNiyakumArasya vemANiyatte kevaiyA lobhasamugdhAyA atItA ?' ityAdi, evaM - 'egamegassa NaM bhaMte ! puDhavikAiyassa neraiyatte' ityAdyapi sUtraM pUrvoktabhAvanAnusAreNa svayaM bhAvanIyaM tadevaM nairayikAderekatvaviSayAH krodhAdisamudghAtAH pratyekaM caturviMzatyA caturviMzatidaNDakasUtrairvicintitAH, samprati tAneva nairayikAdibahutvaviSayAn cicintayiSuridamAha - 'neraiyANaM bhaMte' ityAdi, nairayikANAM bhadanta ! nairayikatve kiyantaH krodhasamudghAtA atItAH ?, bhagavAnAha - gautama ! anantAH, anantazo nairayikatvasya sarvajIvaiH prAptatvAt, kiyantaH
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-36, uddezakaH-, dvAraM 297 puraskRtAH?, gautama! anantAH, praznasamayabhAvinAMmadhye bahUnAmanantazo nairayikatvaMprAptukAmatvAt "eva'mityAdi, __ evaM-nairayikagatenAbhilApaprakAkeNa caturviMzatyA caturviMzatidaNDakasUtrairnirantaraM tAvadvaktavyaM yAvadvaimAnikasya vaimAnikatve-vaimAnikaviSayaM sUtra, tacaivaM-'vemANiyANaM bhaMte ! vemANiyatte kevaiyA kohasamugghAyA atItA?, go0 ! anaMtA, kevaiyA purekkhaDA ?, go0 ! anaMtA' bhAvanA prAgvat, yathA ca krodhasamudghAtAH sarveSu jIveSu svasthAne parasthAne cAtItAH puraskRtAzcAnantatvenAbhihitAH tathA mAnAdisamudghAtAapi vAcyAH, tathA cAha-"eva'mityAdi, evaM-krodhasamudghAtagatenaprakAreNa catvAro'pi samudghAtAH sarvatrApi svasthAnaparasthAneSuvAcyAH, yAvallobhasamudghAto vaimAnikatvaviSaya ukto bhavati, sa caivaM-'vemANiyANaM bhaMte ! vemANiyatte kevaiyA lobhasamugdhAyA atItA?, go0! anaMtA, kevaiyA purekkhaDA?, go0 ! anaMtA' sugm| tadevaM nairayikAdibahutvaviSayA api krodhAdisamudghAtAH pratyekaM cutarviMzatyA caturviMzatidaNDakasUtraizcintitAH, samprati krodhAdisamudghAtaiH zeSasamudghAtaizca samavahatAnAmasamavahatAnAM ca parasparamalpabahutvabhidhitsuH prathamataH samAmAnyato jIvaviSayaM tAvadAha mU. (610) etesiNaM bhaMte! jIvANaM kohasamugghAteNaM mANasamugghAteNaM mAyAsamugghAteNaM lobhasamugghAteNa ya samohayANaM akasAyasamugghAteNaM samohayANaM asamohayANa ya kayare2hito appA vA 4?, go0! savvatthovA jIvA akasAyasamugghAeNaM samo0, mANasamugghAeNaM samohayA anaMta0, kohasa0 samo0 visesAhiyA mAyAsamugghAeNaMsa0 vise0 lobhasamu0 sa0 vi0 asamohayA saMkhejaguNA, . etesiNaMbhaMte! neraiyANaMkohasa0 mAnasa0 mAyAsa0 lobhasa0 samohayANaM asabhohayANa yakayarezahiMto appA vA 4?, go0! savvatthovA neraiyA lobhasamugghAeNaM samohayA mAyAsa0 sa0 saMkheja0 mANasa0 sa0 saMkhe0 kohasa0 saMkhe0 asamohayA saMkhe0, asurakumArANaM pucchA, go0 ! savvatthovA asurakumArANaM kohasa0 samo0 mAnasamugdhAeNaM sa0 saMkhe0 mAyAsa0 sa0 saM0 lobhasa0 samo0 saMkhe0 asamohayA sakhejjaguNA, evaM savvadevA jAva vemANiyA, puDhavikAiyANaM pucchA, go0 ! savvatthovA puDhavikAiyA mAnasamugdhAeNaM samohayA kohasamu0 sa0 vise0 mAyAsamu0 sa0 vise0 lobhasa0 sa0 vise0 asamo0 saMkhe, evaMjAva paMciMdiyatirikkhajoNiyA, maNussA jahA jIvA, navaraMmAnasamu0 sa0 asaM0 vR. "eesi Na'mityAdi, eteSAM bhadanta ! jIvAnAM krodhasamudghAtena mAnasamudghAtena mAyAsamudghAtena lobhasamudghAtena ca samavahatAnAM _ 'akaSAyeNeti kaSAyavyatirekeNa zeSeNa samudghAtenasamavahatAnAmasamavahatAnAMca katare katarebhyaH alpa vA bahavo vA 'arthavazAdvibhaktipariNAma' iti nyAyAt paJcamyAH sthAne tRtIyApariNAmanAttukataraiH kataraistulyAvA, tathA katarerabhyo vizeSAdhikAH, evaM gautamena pRSTe bhagavAnAhagautama! sarvastokAjIvAakaSAyasamudghAtena kaSAyavyatiriktena zeSavedanAdivasamudghAtaSaTkena samavahatAH, kaSAyavyatiriktasamudghAtasamudghatAhikkacitkadAcit kecidevapratiniyatAlabhyante, te cotkarSapade'pi kaSAyasamudghAtasamavahatApekSayA anantabhAge vartante, tataHstokAH, tebhyo mAnasamudghAtasamavahatA anantaguNAH, anantAnAM vanaspatijIvAnAM pUrvabhavasaMskArAnuvRttito
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAupAGgasUtram - 2 - 36/-/-/ 610 mAnasamudghAte varttamAnAnAM prApyamANatvAt, tebhyaH krodhasamudghAtena samavahatA vizeSAdhikAH, mAnApekSayA krodhinAM pracuratvAt, tebhyo mAyAsamudghAtena samavahatA vizeSAdhikAH, krodhyapekSayA mAyAvinAM pracuratvAt, tebhyo'pi lobhasamudghAtena samavahatA vizeSAdhikAH, mAyAvibhyo lobhavatAmatiprabhUtatvAt, tebhyo'pi kenApyasamavahatA saGkhyeyaguNAH, catasRSvapi gatiSu pratyekaM samavahatebhyo'samavahatAnAM sadA saGghayeyaguNatayA prApyamANatvAt, siddhAstvekendriyayApekSayAnantabhAgavarttina iti te santo'pi na vivazritAH, etadevAlpabahutvaM caturviMzatidaNDakakrameNa cintayannAha - 'eesi NamityAdi sugamaM, navaraM sarvastokA nairayikA lobhasamudghAtena samavahatA iti, nairayikANAmiSTadravyasaMyogAbhAvAt prAyo lobhasamudgAtastAvannopapadyate, yeSAmapi ca keSAJcidbhavati katipayAiti zeSasamudghAtasamavahatApekSayA sarvastokAH, asurakumAraviSayAlpabahutvacintAyAM sarvastokAH krodhasamudghAtasamuddhatA iti, devA hi svabhAvato lobhabahulAstato'lpatarA mAnAdimantaH tato'pi sakadAcitkatipaye krodhavanta iti zeSasamudghAtasamavahatApekSayA sarvastokAH, 298 'evaM savvadevA jAva vemANiyA' iti evaM asurakumAragatenAlpabahutvaprakAreNa sarve devA nAgakumArAdayastAvadvaktavyAH yAvadvaimAnikAH, pRthivIkAyikacintAyAM sAmAnyato jIvapade iva bhAvanA bhAvanIyA, samAnatvAt, 'evaM jAve' tyAdi, evaM pRthivIkAyikaktena prakAreNa tAvadvaktavyaM yAvat tiryakpaJcendriyAH, manuSyA yathA jIvAH namavaramakaSAyasamudghAtasamavahatApekSayA mAnasamudghAtena samavahatA asaGghayeyaguNA vaktavyAH / samprati kati chAdmasthikAH samudghAtA iti nirUpaNArthamAha mU. (611) kai NaM bhaMte! chAumatthiyA samugdhAyA paM0 ?, go0 ! cha chAumatthiyA sa0 paM0, taM0 - vedanAsa0 kasAyasa0 mAraNaMtiyasa0 veuvviyasa0 teyAsa0 AhAragasamudgdhAte, neraiyANaM bhaMte! kati chAumatthiyA sa0 paM0 ?, go0 cattAri chAumatthiyA sa0 paM0, taM0 - vedanAsa0 kasAyasa0 mAraNaMtiyasa0 vauvviyasa0, asurakumArANaM pucchA, go0 ! paMca chAu0 samu0 paM0, taM0 - vedanAsamu0 kasAyasamu0 mAraNaMtiyasa0 veuvviyasa0 teyagasamu0, egiMdiyavigaliMdiyANaM pucchA, go0 ! tinni chAu0 samu0 paM0, taM0 - vedanAsamu0 kasAyasa0 mAraNaMtiyasa0, navaraM vAukAiyANaM cattAri sa0 paM0, taM0 - vedanAsa0 kasAyasa0 mAraNaMtiyasa0 veuvviyasa0, paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA, go0 ! paMca0 sa0 paM0, taM0 - vedanAsa0 kasAyasa0 mAraNaMtiyasa0 veuvviyasa0 teyagasa0, maNUsANaM kati chAumatthiyA samu0 paM0 ?, go0 ! chAumatthiyA saM0 paM0, taM0 - vedanAsa0 kasAyasa0 mAraNaMtiyasa0 veuvviyasa0 teyagasa0 AhAragasa0 vR. 'kaiNaM bhaMte!' ityAdi sugamaM, atha kati keSAM chAdmasthikAH samudghAtA iti caturviMzatidaNDakakrameNa nirUpayati-'neraiyANa' mityAdi, nairayikANAmAdyAzcatvAro vedanAdisamudghAtAH, teSAM tejolabdhyAhArakalabdhyabhAvatastaijasamudghAtAhArakasamudghAtAsambhavAt, asurakumArAdInAM sarveSAmapi devAnAmAhArakasamudghAtavarjAH zeSAH paJca samudghAtAH, teSAM tejolabdhisambhavAt taijasasamudghAtasyApi sambhavAt, yastvAhArakasamudghAtaH sa teSAM na
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM- 36, uddezakaH, dvAraM - 299 sambhavati, caturddazapUrvAdhigamAbhAvota bhavapratyayAcca teSAmAhArakalabdhyabhAvAt, vAyukAyavarjekendriyavikalendriyANAmAdyA vedanAkaSAyamaraNalakSaNAstrayaH samudghAtAH, teSAM vaikriyahArakatejolabdhyabhAvatastatsamudghAtAsambhavAt, vAyukAyikAnAM pUrve trayo vaikriyasamudghAtasahitAzcatvAraH samudghAtAH, teSAM bAdarakaparyAptAnAM vaikriyalabdhisambhavato vaikriyasamudghAtasyApi sambhavAt, paJcendriyatiryagyonikAnAmAhArakasamudghAtavarjAH zeSAH paJca chAdmasthikAH samudghAtA;, yastvAhArakasamudghAtaH sa teSAM na sambhavati, caturddazapUrvAdhigamAbhAvatasteSAmAhArakalabdhyasambhavAt, manuSyANaM SaDapi, manuSyeSu sarvabhAvasambhavAt / tadevaM yati yeSAM chAdmasthikAH samudghAtAstati teSAM nirUpitAH samprati yasmin samudghAtena varttamAno yAvat kSetraM samudghAtavazatastaistaiH pudgalaivyApnoti tadetannirUpayati mU. (612) jIve NaM bhaMte! vedanAsamugdhAeNaM samohate samohaNittA je poggale nicchubhati tehiNaM bhaMte! poggalehiM kevaite khette aphuNNe kevatite khette phuDe ?, go0 ! sarIrappamANamette vikkhaMbhabAhalleNaM niyamA chaddisiM evatite khette aphuNNe evatite khette phuDe, se NaM bhaMte ! khitte kevatikAlassa apphuDe keva0 phuDe ?, go0 ! egasamaieNa vA dusamaieNa vA tisamaieNa vA viggaNaM evatikAlassa aphuNNe evaiyakAlassa phuDe, te NaM bhaMte! poggale kevatikAlassa nicchubhati go0 ! jahanneNaM aMtomuhuttassa ukko0 vi0 aMto0, te NaM bhaMte! poggalA nicchUDhA samANA jAtiM tattha pANAtiM bhUyAtiM jIvAtiM sattAtiM abhihaNaMti vatrtteti leseMti saMghAeMti saMghaTTeti paritAveti kilAmeti uddaveti tehiMto NaM bhaMte! se jIve katikirie ?, go0 ! siya tikirie striya caukirie siya paMcakirie, te NaM bhaMte! jIvA tAto jIvAo katikiriyA ?, go0 ! siya tikiriyA siya caukiriyA siya paMcakiriyA, saMNaM bhaMte! jIve te ya jIvA annesiM jIvANaM paraMparAdhAeNaM katikiriyA ?, go0 ! tikiriyAvi caukiriyAvi paMcakiriyAvi, neraie NaM bhaMte! vedanAsamugdhAeNaM samohate, evaM jaheva jIve, navaraM neraiyAbhilAvo, evaM niravasesaM jAva vemANite / evaM kasAyasamugghAtovi bhANitavvo / jIve NaM bhaMte! mAraNaMtiyasamugghAteNaM samohaNai samohaNittA je poggale nicchubhati tehiM NaM bhaMte ! poggalehiM kevatite khette apphuNNe kevatite khette phuDe ?, go0 ! sarIrappamANamette vikkhaMbhabAhalleNaM AyAmeNaM jahanneNaM aMgulassa asakhejjatibhAgaM ukkoseNaM asaMkhejjAtiM joyaNAtiM egadiMsi evatite khette aphuNNe evatie khette phuDe, se NaM bhaMte! khette kevatikAlassa aphuNNe kevatikAlassa phuDe ?, go0 ! egasamaieNa vA dusamaieNa vA tisamaieNa vA causamaieNa vA viggaheNaM evatikAlassa aphuNNe evatikAlassa phuDe, sesaM taM ceva jAva paMcaki0, evaM neraievi, navaraM AyAmeNaM jahanneNaM sAiregaM joyaNasahassaM ukko0 asaMkhejjAtiM jo anAtiM egadisiM evatite khette apphuNNe evatite khitte phuDe, viggaheNaM egasamaieNa vA dusamaieNa vA tasamaieNa vA causamatieNa vA bhannati, sesaM taM ceva jAva paMcakiriyAvi, asurakumArassa jahA jIvapade, navaraM viggaho tisamaio jahA neraiyassa, sesaM taM ceva jAva paMcakiriyAvi,
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ 300 prajJApanAupAGgasUtram-2- 36/-1-/612 asurakumArassa jahA jIvapade, navaraM viggaho tisamaio jahA neraiyassa, sesaM taM ceva jahA asurakumAre, evaM jAva vemANite, navaraM egidiye jahA jIve nirvsesN| vR. 'jIve NaM bhaMte !' ityAdi, jIvo Namiti vAkyAlaGkAre-vedanAsamudghAte vartamAnaH tasmin samavahato bhavati samavahatya ca yAn pudgalAn vedanAyogyAn svazarIrAntargatAn 'nicchubhai'iti vikSipati AtmavizliSTAn karotItyarthaH, 'tehi Namiti taiH pudgalaiH kiyat kSetramApUrNaM, ApUrNatvamAntarAlekiyadAkAzapradezAsaMsparzane'pivyavahArata ucyatetata Aha-kiyat kSetraM spRSTaM-pratipradezApUraNena vyAptaM, evaM gautamena prazne kRte sati bhagavAnAha- 'sarIre'tyAdi niyamAt-niyamena 'chaddisiMti SaD dizo yatrApUraNe sparzane vA SaDdik tadyathA bhavati evaM viSkambhato-vistareNa bAhalyataH-piNDataHzarIrapramANamAtraM,yAvapramANaH svazarIrasya viSkambho yAvapramANaMca bAhalyaM etAvanmAtramApUrNa spRSTaM ceti vAkyazeSaH, tadeva nigamanadvAreNAha___"evaie khette aphuNNe evaie khette phuDe' iti, iha vedanAsamudghAto vedanAtizayAt, vedanAtizayazcalokaniSkuTeSujIvAnAMnabhavati, nirupadravasthAnavatitvAtteSAM, kintutrasanADyA antaH, tatra parodIraNasambhavAt, tatra ca SaDdiksambhava iti niyamAcchaddizimityuktaM, anyathA 'siyatidisiMsiyacaudisiMsiyapaMcadisimityAdhucyeta, atha svazarIrapramANaviSkambhabAhalyameva kSetramApUrNa spRSTaM ca vigrahagatau jIvasya gatimadhikRtya kiyaDUraM yAvadbhavati kiyantaM ca kAlamityetannirUpaNArthamAha___se NaM bhaMte !' ityAdi, napuMsakatve puMstvaM prAkRtatvAt, tat-anantaroktapramANaM Namiti prAgvat bhadanta ! kSetraM kAlassa iti-prAkRtatvAt tRtIyArthe SaSThI kiyatA kAlena pUrNaM kiyatA kAlena spRSTaM, kimuktaM bhavati?- kiyantaM kAlaM yAvat svazarIrapramANaviSkambhAbAhalyaM kSetraM nirantaraM vigrahagatau jIvasya gatimadhikRtyApUrNa spRSTaM ca labhyate iti ?, bhagavAnAha-gautama ! ekasamayena vA dvisamayena vA trisamayena vA vigraheNa, kimuktaM bhavati?-ekasamayena vAdvisamayena vA trisamayena vA vigraheNa yAvanmAnaM kSetraM vyApyate iyaDUraM yAvat svazarIrapramANaviSkambhabAhalyaM kSetra vedanAjananayogyaiH pudgalairApUrNaM-bhRtaMjIvasya gatimadhikRtyAvApyate, tata etadgatamutkarSatastrisAmayikena vigraheNa yAvanmAtraM kSetramabhivyApyate etAvadAtmavizliSTairvedanAjananayogyaiH pudgalairApUrNa labhyate, iha catuHsAmayikaH paJcasAmayikazca vigraho yadyapi sambhavati tathApi vedanAsamudghAtaHprAyaH parodIritavedanAvazata upajAyate, parodIritAcavedanAtrasanADyAMvyavasthitasya na bahiH, tranasADIvyavasthitasya ca vigraha utkarSato'pi trisAmayika iti utkarSato'pi trisAmayikena vigraheNetyuktaM, na catuHsAmayikena paJcasAmayikena ceti, upasaMhAravAkyamAha __"evaiyakAlassa aphuNNe evaiyakAlassa phuDe' etAvatA utkarSato'pi trisamayapramANenetyarthaH kAlenApUrNametAvatA kAlena spRSTaM, kimuktaM bhavati?-vigrahagatAvutkarSataHtrInsamayAn yAvat tribhizca samayairyAvanmAnaM vyApyate iyantI sImAbhivyApya svazarIrapramANaviSkambhahabAhalyaM kSetra vedanAjananayogyaiH pudgalairApUrNaM bhRtaM ca jIvasya gatimadhikRtya vyApyate, athavA 'kevaiya kAlassa'tti SaSThayeva vyAkhyeyA, tataH svazarIrapramANaviSkambhabAhalyaM kSetraM vedanAjananayogyaiH pudgalairApUrNaM bhRtaM ca jIvasya vigrahagatimadhikRtya kiyataH kAlasya sambandhi, kiyantaMkAlaM yAvadavApyate ityarthaH, bhagavAnAha-ekasamayena dvisamayena trisamayena vA vigraheNApUrNaM spRSTaM ca labhyate
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM- 36, uddezaka:-, dvAraM - 301 iti vAkyazeSaH, tata etAvatA utkarSataH trisamayapramANasya kAlasya sambandhi yazoktapramANaM kSetraM vedanAjananayogyaiH pudgalairApUrNatAvatA kAlasya sambandhi spRSTamiti / samprati yAvantaM kAlaM vedanAjananayogyAn pudgalAn vikSipati tAvatkAlapramAmaM pratipAdanArthamAha-'te NaM bhaMte !' ityAdi, tAn vedanAjananayogyAn pudgalAn Namiti vAkyAlaGkAre bhadanta ! paramakalyANayogin pararamasukhayogin vA pudgalAn kiyataH kAlasya sambandhino vikSipati kiyatkAlaM vedanAjananayogyAn vikSipatIti bhAvaH, bhagavAnAha - jaghanyenApyantarmuhUrtasya sambandhina utkarSato'pyantarmuhUrttasya, kevalaM manAk bRhattarasya sambandhinaH vikSipati, kimuktaM bhavati ? - ye pudgalA jaghanyata utkarSatazcAntarmuhUrtaM yAvat vedanAjananasamarthAH tAn tathA 2 vedanArttaH san svazarIragatAn svazarIrAdvahirAtmapradezebhyo'pi viSliSTAn vikSipati, yathA'tyantadAhajvarapIDitaH san sUkSmapudgalAn, pratyakSasiddhaM caitaditi, 'te NaM bhaMte!' ityAdi, te Namiti pUrvavat bhadanta ! pudgalA vikSiptAH santaH zarIrasambaddhA asambaddhA vA 'jAI tatthe'tyAdi prAkRtatvAt puMstve'pi napuMsakatA yAn tatra vedanAsamudghAtagatapuruSasaMspRSTe kSetre prANAn -dvitricaturindriyAn zaGkhakITikAmakSikAdIn bhUtAn - vanaspatIn jIvAn-paJcendriyAn gRhagodhikAsarpAdIn sattvAn zeSapRthivIkAyikAdIn abhidhnantiabhimukhamAgacchanto ghnanti varttayanti - AvarttapatitAn kurvanti lezayanti - manAk spRzanti saGghAtayanti-parasparaM tAn saGghAtamApannAn kurvanti - atIva saGghAtavizeSamASAditAn kurvanti paritApayanti - pIDayanti klamayanti mUrcchApannAn kurvanti apadrAvayanti - jIvitAt vyaporapayanti, tebhyaH pudgalebhyaH teSAM prANAdInAM viSaye bhadanta ! saH - adhikRto vedanAsamudghAtagato jIvaH katikriyaH prajJaptaH ?, bhagavAnAha - gautama ! 'siya tikirie' iti, syAtzabdaH kathaJcitparyAyaH, kathaJcit kadAcit kAMzcicca jIvAnadhikRtyetyarthaH trikriyaH, kimuktaM bhavati ? - yadA na keSAJcit sarvathA paritApanaM jIvitAd vyaparopaNaM vA karoti tadA sarvathA trikriyA eva, yadASi keSAJcitvaritApaM maraNaM vA''pAdayati tadApi yeSAM nAvAdhAmutpAdayati tadapekSayA trikriyAH, 'siya caukirie' iti keSAJcitparitApakaraNe tadapekSayA catuSkriya iti keSAJcidapadrAvaNe tadapekSayA paJcakriyA iti, samprati tamevAdhikRtaM vedanAsamudghAtagataM jIvamadhikRtya teSAM vedanAsamudghAtagatapuruSapudgalaspRSTAnAM jIvAnAM kriyA nirUpayati 'te NaM bhaMte!' ityAdi, te-vedanAsamudghAtagatapudgalaspRSTA Namiti pUrvavat bhadanta ! jIvAstato- vedanAsamudghAtaparigatAn jIvAn atra 'sthAniyapaH karmAdhArayoH' iti sthAninaM yavamadhikRtya paJcamIyaM, ayamarthaH - taM vedanAsamudghAtaparigataM jIvamadhikRtya katikriyAH prajJaptAH ?, bhagavAnAha -gautama ! syAttrikriyAH yadA na kAJcittasyAbAdhAmASAdayituM prabhaviSNavaH syAccatuSkriyA yadA taM paritApayanti, dRzyante zarIreNa spRzyamAnAH paritApayanto vRzcikAdayaH, syAt paJcakriyAH ye taM jIvitAdapi vyaparopayanti, siddhAzca pratyakSataH zarIreNa spRzyamAnA jIvitAvyAvayantaH sarpAdaya iti, samprati tena vedanAsamudghAtagatena jIvena vyApAdyamAnairjIvairye'nye jIvA vyApAdyante ye cAnyairjI vaivyApAdyamAn vedanAsamudghAtagatena jIvena vyApAdyante tAnadhikRtya tasya vedanAsamudghAtaparigatasya
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ 302 teSAM ca samudghAtagatajIvasambandhipudgalaspRSTAnAM jIvAnAM kriyAnirUpaNArthamAha 'se NaM bhaMte! jIve te ya jIvA' ityAdi, saH - adhikRto vedanAsamudghAtagato jIvaH te ca vedanAsamudghAtaparigatajIvasambandhipudgalaspRSTAH anyeSAM jIvAnAmupadarzitena prakAreNa yaH paramparAdhAtastena paramparAghAtena katikriyAH prajJaptAH ?, bhagavAnAha - gautama ! syAt trikriyA ityAdi pUrvavat bhAvayitavyaH, enameva vedanAsamudghAtamuktena prakAreNa nairayikAdiSu caturviMzatisthAneSu cintayannAha - prajJApanAupAGgasUtram - 2 - 36/-/-/612 "neraie NaM bhaMte !' ityAdi, evaM uktena prakAreNa yathaiva prAk sAmAnyato jIvo vedanAsamudghAtamadhikRtya cintitaH tathA nairayiko'pi cintayitavyaH, navaraM jIvAbhilApasthAne nairayikAbhilApaH karttavyo yathA 'neraie NaM bhaMte! vedanAsamugdhAeNaM samohae samohaNittA je poggale nicchubhai' ityA, 'evaM niravasesaM jAva vemANie' iti evaM nairayikoktena prakAreNa zeSeSvapi sthAneSu svasvAbhilApapUrvakaM niravazeSaM tAvadvaktavyaM yAvadvaimAnikAH - vaimAnikAbhilApaH / ? tadevamukto vedanAsamudghAtaH, samprati kaSAyasamudghAtaM samAnavaktavyatvAdatidezato'bhidhitsurAha - ' evaM kasAyasamugdhAo'vi bhANiyavvo' iti, evaM - vedanAsamudghAtagatena prakAreNa sAmAnyato jIvapade caturviMzatidaNDakakrameNa ca kaSAyasamudghAto'pi vaktavyaH sa caivam- 'jIve NaM bhaMte! kasAyasamuggAAeNaM samohae samohaNittA je poggale nicchubhai' yAn pudgalAn zarIrAntargatAn kaSAyasamudghAtavazasamutthaprayatnavizeSataH svazarIrAdbahirAtmapradezebhyo'pi vizliSTAn karoti, " 'tehiNaM bhaMte! poggalehiM kevaie khette apphuNNe kevaie khitte phuDe ?, go0 ! sarIrappamANamette vikkhaMbhahAhalleNaM niyamA chaddisiM evaie khette aphuNNe evaie khette phuDe' kaSAyasamudghAto hi prathamaM udbhavati trasajIvAnAM teSAmeva tIvratarAdhyavasAyasambhavAd, ekendriyANAM tu pUrvabhavAnuvRttitaH, trasajIvAzca trasanADyAM na tato bahiH, trasanADyAMca vyavasthitaH svazarIrapramANaM viSkambhabAhalyaM kSetramAtmavizleSTaiH pudglaiH bhRtaM SaDdikatvamavazyamupapadyate iti 'niyamA chaddisi' mityuktam, 'evaie khette aphuNNe evaie khette phuDe' ityAdi sarvaM samAnaM / samprati maraNasamudghAtamabhidhitsurAha-- 'jIve NaM bhaMte! mAraNaMtiyasamugdhAeNa' mityAdi, iti pUrvavat bhadanta ! kazcinmAraNAntikasamudghAtena samavahataH samavahatya ca yAn pudgalAn taijasAdizarIrAntargatAn 'nicchubhai' iti vikSipati, Atmapradezebhyo vizliSTAn karoti tairbhadanta ! pudgalaiH kiyat kSetramApUrNaM kiyat kSetraM bhRtam ?, bhagavAnAha - gautama ! viSkambhabAhalyataH zarIrapramANamAyAmato jaghanyataH svazarIrAtirekAGgulAsaGghayeyabhAga mAtraM yadA tAvanmAtre kSetre utpadyate utkarSato'saGghayeyAni yojanAni etacca yadA tAvati kSetre anyathA vA draSTavyam, ekadizi- ekasyAM dizi na tu vidizi svabhAvato jIvapradezAnAM dizi gamanasambhavAt, etAvat kSetramApUrNametAvat kSetraM spRSTaM, jaghanyataH utkarSato vA Atmapradezairapi etAvat kSetrasya pUraNasambhavAt, samprati vigrahagatimadhikRtyApUraNaviSayaM sparzanaviSayaM ca kAlapramANamAha 'se NaM bhaMte!' ityAdi, tat utkarSeNAyAmato'nantaroktapramANaM bhadnta ! kSetraM vigrahagatimadhikRtya 'kevaiyakAlassa' tti tRtIyArthe SaSThayA bhAvAt kiyatA kAlenApUrNA kiyatA kAlena
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-36, uddezakaH-, dvAraM - 303 spRSTaM kimuktaM bhavati ? -vigrahagatimadhikRtya kiyatA kAlenotkarSato'saGghayeyayojanapramANaM kSetramAyAmataH pudgalairApUrNaM spRSTaM bhavatIti, bhagavAnAha - gautama ! ekasamayena vA dvisamayena vA trisamayena vA catuH samayena vA vigraheNApUrNaM spRSTaM, iha paJcasAmayiko'pi vigrahaH sambhavati paraM sa kAdAcitka eva iti na vivakSitaH, iyamatra bhAvanA - utkRSTapade AyAmapato'saGkhyeyojanapramANaM kSetraM vigrahagatimadhikRtyotkarSataH caturbhiH samayairApUrNaM spRSTaM vA bhavatIti, atha kathaM catuHsAmayikaH paJcasAmayiko vA vigrahaH sambhavati ?, ucyate, trasanADyA bahiradhastanabhAgAduparitane bhAge yadvoparitanabhAgAdadhastane bhAge samutpadyamAno jIvo vidizo vA dizi dizo vA vidizi yadoladyate tadA ekena samayena trasanADIM pravizati dvitIyenopari adho vA gamanaM tRtIyena bahirnanthsaraNaM caturthena dizi utpattidezaprAptiH, ayaM catuHsAmayiko vigrahaH, evaM paJcasAmayikastu trasanADyA bahireva vidizo vidizi utpattau labhyate, tadyathA- prathamasamaye nADyA bahireva vidizo dizi gamanaM dvitIye trasanADyA madhye pravezaH tRtIye uparyadho vA gamanaM caturthe bahirnissaraNaM paJcame vidizyutpattidezagamanamiti, upasaMhAramAha- 'evaMiyakAlassa apphuNNe evaikAlassa phuDe' iti etAvatA kAlenApUrNametAvatA kAlena spRSTamiti, 'sesaM taM ceva jAva paMcakirie' iti ata Urddha zeSaM tadeva sUtraM - 'te NaM bhaMte ! puggalA nicchUDhA samANA jAI tattha pANAI ityAdi yAvat paMcakiriyA' iti padaM, tadevaM sAmAnyato jIvapade mAraNAntikasamudghAtazcintitaH samprati enameva caturviMzatidaNDakakrameNa cintayan prathamo nairayikAtidezamAha , 'eva' mityAdi, evaM - sAmAnyato jIvapada iva nairayike'pi vaktavyaM, navaramayaM vizeSaHsAmAnyato jIvapade kSetramAyAmato jaghanyenAGgulAsaGghayeyabhAgamAtramuktaM iha tu jaghanyataH sAtirekaM yojanasahasra, kimatra kAlaNamiti cet ?, ucyate, iha nairayikAH narakAdudvAttAH svabhAvata eva paJcendriyatiryakSu madhye utpadyante manuSyeSu vA nAnyatra, sarvajadhanyacintA cAtra kriyate, tato yadA pAtAlakalazasamIpavarttI nairayikaH pAtAlakalazamadhye dvitIye vA tribhAge matsyatayotpadyate tadA pAtAlakalazaThikkarikAyAyojanasahasramAnatvat yathoktaM jaghanyamAnaM nAto'pi nyUnataraM kathaMcaneti, utkarSato'saGghayeyAni yojanAni tAni saptamapRthivIgatanArakApekSayA bhAvanIyAni, atraivopasaMhAramAha 'egadisiM evaie' ityAdi, ekasyAM dizi jaghanyata utkarSatazca etAvat - anantaroktapramANaM kSetramApUrNametAvat kSetraM spRSTaM, vigrahagatimadhikRtya vizeSamAha - 'viggahe Ne' tyAdi, vigraheNApUrNa spaoNSTaM vA vaktavyekasAmayikena dvisAmayikena trisAmayikena vA, nanvetat sAmAnyato jIvapade'pyuktaM tatko'tra vizeSastata Aha- 'navaraM causamaieNa vANa bhannai' iti navaramatra sAmAnyajIvapada iva catuHsAmayikeneti na bhaNyate, nairayikANAmutkarSato'vi vigrahasya trisAmayikatvAt, te ca trayaH samayA evaM bhavanti-iha kazcinnairayiko vAyavyAM dizi varttamAno bharatakSetre pUrvasyAM dizi tIryakpaJcendriyatayA manuSyatayA votpitsuH prathamasamaye UrddhamAgacchati dvitIyasamaye vAyavyA dizaH pazcimadizaM tRtIye tataH pUrvadizamitisa, evamasurakumArAdiSvapi yathAyogaM trisamayavigrahabhAvanA kAryA, 'sesaM taM caiva jAva paMcakiriyAvi' iti zeSaM sUtraM tadeva vedanAsamudghAtagataM, 'te NaM bhaMte! poggalA kevaiyA kAlassa nicchubhaMti ?, go0 ! jahantreNavi aMto0 ukko0
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ 304 prajJApanAupAGgasUtram-2-36/-/-/612 aMtomuhuttasse' tyAdi tAvadvaktavyaM yAvadantimaM padaM 'paMcakiriyAvi' iti, asurakumAraviSaye atidezamAha-'asurakumArassa jahA jIvapade' iti yathA sAmAnyato jIvapade'bhihitaM tathA asurakumArasyApyabhidhAtavyaM, etAvatA kimuktaM bhavati ?-yathA jIvapade AyAmata; kSetraM jaghanyato'GgulAlasaGghayeyabhAgamAtraM utkarSato'saGkhyeyAni yojanAni tathA'trApi vaktavyaM, kathaM jaghanyato'GgulAsaGkhayeyabhAgamAtramiti cet, ucyate, ihAsurakumArAdaya IzAnadevaparyantAH pRthivyambuvanaspatiSvapyutpadyante, tatoyadAko'pyasurakumAraHsaGliSTAdhyavasAyI svakuNDAlAdhekadeze pRthivIkAyikatvenotpitsurmaraNasamudghAtamAdadhAti tadA jaghanyenAyAmataH kSetramaGgulAsaGkhayeyabhAgapramANamavApyate iti yathA jIvapade ityuktaM, tato'trAvi vigrahagatizcatuHsAmAyikI prApnoti tata Aha-navaraM vigrahastrisAmayiko yathA nairayikasya, zeSaM sUtraM tadeva yat sAmAnyato jIvapade, nAgakumArAdiSvatidezamAha 'jahAasurakumAre' ityAdi, yathAasurakumAre'bhihitamevaMnAgakumArAdiSutAvaddvaktavyaM yAvadvaimAnikaviSayaM sUtraM, navaramekendriye pRthivyAdirUpe yathA jIve-sAmAnyato jIvapade tathA niravazeSa vaktavyaM, kimuktaM bhavati ?-yathA jIvapade catuHsAmayiko'pi vigraha uktaH tathA pRthivyAdiSvapi paJcasu sthAneSu vaktavyaH / zeSaM tathaveti, tadevamukto mAraNAntikasamudghAtaH, sAmprataM vaikriyasamudghAtamabhidhitsurAha mU. (613)jIveNaM bhaMte! veubbiyasamugghAeNaMsamohate samohaNittAje puggale nicchubhati tehi NaM bhaMte ! poggalehiM kevatite khette aphuNNe kevatie khitte phuDe ?, go0 ! sarIrappamANamete vikkhaMbhabAhalleNaMAyAmeNaMjaha0 aMgulassa saMkhejatibhAgaMukko0 saMkhijAtijoanAtiegadisiM vidisiM vA evaie khitte aphuNNe evatite khette phuDe, se NaM bhaMte ! kevatikAlassa aphuNNe kevatikAlassa phuDe ?, go0 ! egasamaieNa vA dusamaieNa vA tisamaieNa vA viggaheNaM evatikAlassa aphuNNe evatikAlasasa phuDe, sesaM taM cevajAva paMcakiriyAvi, evaM neraievi, navaraMAyAmeNaMjaha0 aMgulassa asaMkhejatibhAgaMukko0 saMkhijAiMjoanAIegidisiM, evatite khette, kevatikAlassa?,taMceva jahA jIvapade, evaM jahA neraiyassatahAasurakumArassa, navaraMegadisiMvidisiMvA, evaMjAvaNiyakumArassa, vAukAiyassa jahAjIvapade, navaraM egadisiM, paMciMdiyatirikakhajoNiyasa niravasesaMjahA neraiyassa, maNUsavANamaMtarajoisiyavemANiyassa niravasesaM jahA asurkumaarss| jIveNaM bhaMte! teyagasamugghAeNaMsamohate samohaNittAje poggale nicchuDabhati tehi NaM bhaMte poggalehiM kevatite khette aphuNNe kevaie khitte phuDe, evaM jaheva veuvite samugghAte taheva, navaraM AyAmeNaMjaha0 aMgulassa asaMkhejatibhAgaM sesaMtaM ceva evaM jAva vemANiyassa, navaraM paMciMdiyatirikkhajoNiyassa egadisiM evatite khette aphuNNe evaikhittassa phudde| jIve NaM bhaMte! AhAragasamugghAteNaM samohate samohaNittAje poggale nicchubbhati tehiNaM bhaMte! poggalehiM kevaie khitteaphuNNe kevaiekhettephuDe?, go0! sarIrappamANamettevikkhaMbhabAhalleNaM AyAmeNaMjahanneNaM aMgulassa asaMkhejatibhAgaM ukko0 saMkhejjAiMjoyaNAIegadisiMevatite khette egasamatieNa vA dusama0, tisama0 viggaheNaM evatikAlassa aphuNNe evatikAlassa phuDe,
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-36, uddezakaH-, dvAra 305 teNaM bhaMte ! poggalA kevatikAlassa nicchubbhati?, go0! jaha0 aMto0 ukko0 aMtomuhuttassa, te NaM bhaMte ! poggalA nicchUDhA samANA jAtiM tattha pANAtiM bhUyAtiM jIvAtiM sattAtiM abhihaNaMti jAva uddati, teNaMbhaMte! jIve katikirie?, go0! siyatiki0 siya cau0 siya paMcakirie, teNaM bhaMte ! jIvAo katikiriyA ?, go0 ! evaM ceva, seNaM bhaMte ! te ya jIvA annesiM jIvANaM paraMparAghAteNaMkatikiriyA?, go0 ! tikiriyAvicaukiriyAvi paMcaki0, evaMmaNUsevi vR. 'jIveNaMbhaMte! veuvie' ityAdiprAgvat, navaramAyAmata utkarSataH saGkhayeyAniyojanAni, etacca vAyukAyikavarjanairayikAdyapekSayA draSTavyaM, te hi vaikriyasamudghAtamArabhamANAstathAvidhaprayatnavizeSabhAvataH saGkhayeyAnyeva yojanAnyutkarSato'pyAtmapradezAnAM daNDamAracayanti, nAsaGkhyeyAniyojanAni, vAyukAyikAstujaghanyatovAutkarSatovAaGgulAsaGkhayeyabhAga, tAvatpramANaM cotkarSato daNDamAracayantastAvati pradeze taijasAdizarIrapudgalAn Atmapradezebhyo vikSipanti, tatastaiH pudgalairbhUtaM kSetramAyAmata utkarSato'pi saGkhyeyAnyeva yojanAnyavApyante, etaccaivaM kSetrapramANaM kevalaM vaikriyasamudghAtasamudbhavaM prayatnamadhikRtyoktaM, yadAtuko'pivaikriyasamudghAtamadhirUDho maraNamupazliSTaH kathamapyutkRSTadezena trisAmAyikena vigraheNotpattidezamabhigacchati tadA saGkhyAtItAnyapiyojanAniyAvadAyAmakSetramavaseyaM,tAvapramANakSetrApUraNaMmaraNasamudghAtaprayatnasamudbhavamiti sadapi na vivakSitaM, __ "ekadisiMvidisiMvA' iti, tatjaghanyata utkarSato vAyathoktapramANamAyAmakSetramekasyAM dizi vidizi vA draSTavyaM, tatra nairayikANAMpaJcendriyatirazcAM vAyukAyikAnAMca niyamAdekadizi, nairayikA hiparavazAalparddhayazcatiryakpaJcendriyAzvAlparddhayaeva vAyukAyikA viziSTacetanAvikalAstatasteSAM vaikriyasamudghAtamArabhamANAnAM yadi paraM tathAsvAbhAvyAdevAtmapradezadaNDavaninamastebhyazcAtmapradezebhyo vizliSya pudgalAnAM ca svabhAvato'nuzreNigamanaM na tu vizreNitaH tato dizyeva nairayikatiryakpaJcendriyavAyukAyikAnAmAyAmataH kSetraM draSTavyaM, natu vidizi, ye tu bhuvanapativyantarajyotiSkavaimAnikA manuSyAzca te svecchAcAriNo viziSTalabdhisampannAzca bhavanti tataste kadAciprayatnavizeSato vidizyapyAtmapradezAnAMdaNDaM vikSipantastatratebhya AtmapradezebhyaH pudgalAn vikSipantIti teSAmekasyAM dizi vidizi vA pratyetavyaM / vaikriyasamudghAtagatazca ko'pi kAlamapi karoti vigraheNa cotpattidezaprabhisarpati tato vigrahagatimadhikRtya kAlanirUpaNArthamAha-se NaM bhaMte !' ityAdi, tat bhadanta ! kSetraM vigrahatimadhikRtyotpattidezaM yAvat 'kevaikAlassa'ttitRtIyArtheSaSThI kiyatA kAlenApUrNa kiyatAkAlena spRSTaM ?, bhagavAnAha-gautama! ekasAmayikena vA dvisAmayikena vA trisAmayikena vA vigraheNa ApUrNa spRSTamiti gamyate, kimuktaM bhavati?-vigrahagatimadhikRtya maraNadazAdArabhya utpattidezaM yAvat kSetrasyApUraNamutkarSataH tribhiH samayairavApyate na caturthenApi samayena, vaikriyasamudghAtagato hivAyukAyiko'piprAyastrasanADyAmevotpadyate, trasanADyAMcavigraha utkarSato'pi trisAmayika iti, upasaMhAramAha[11/2017
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ 306 prajJApanAupAGgasUtram-2- 36/-1-1613 __ "evaikAlassa' ityAdi sugama, 'sesaM taM ceve'tyAdi ata Urddha zeSaM sUtraM tadeva-yayAk vedanAsamudghAteuktaM, tacca tAvatyAvadantimapadaM paMcakiriyAvi' iti, evaM 'neraieNavi' ityAdi sUtraM tu svayaM bhAvanIyaM, yastu digvidigapekSayA vizeSaH sa prAgeva darzitaH / sampratitaijasasamudghAtamabhidhitsurAha-'jIveNaMbhaMte! teyagasamugghAeNa'mityAdi, sugama, navaramayaM taijasamudghAtazcaturdevanikAyatiryakpaJcendriyamanuSyANAM sambhavati na zeSANAM, te ca mahAprayatnavanta iti teSAM taijasasamudghAtamArabhamANAnAM jaghanyato'pi kSetramAyAmato'GgulAsakyeyabhAgapramANaM bhavati, na tu saGkhyeyabhAgamAnaM, utkarSataH saGkhyeyayojanapramANaM, tacca jaghanyata utkarSato vA yathoktapramANaM kSetraM tiryakpaJcendriyayavarjAnAmekasyAM dizi vidizi vA vaktavyaM, tiryakpaJcendriyANAMtudizyeva, atra yuktiHprAguktaivAnusatavyA, tathA cAha-evaMjahA veubbiyasamugyAe' ityaadi|tdevmuktstaijssmudghaatH, sAmpratamAhArakasamudghAtaMpratipipAdayiSurAha "jIveNaMbhaMte!' ityAdi, etacca sUtraMtaijasasamudghAtavadmAvanIyaM, navaramayamAhArakasamudghAto manuSyANAMtatrApyaghItacaturdazapUrvANaMtatrApi keSAJcidevAhArakalabdhimatAM nazeSANAM, te cAhArakasamudghAtamArabhamANA jaghanyata utkarSato vA yathoktapramANamAyAmataH kSetramAtmapradezavizliSTaiH pudgalairApUrayantyekasyAM dizi, natu vidizi, vidizituprayatnAntaravizeSAdAtmapradezadaNDavikSepaH pudgalairApUraNaM ca, na ca te prayalAntaramArabhate prayojanAbhAvAt gambhIratvAcceti, AhArakasamudghAtagato'pica ko'pikAlaM karoti vigraheNa cotpadyate vigrahazcotkarSatastrisAmayika iti "egadisiM evaie khette puDe' tathA 'egasamaieNa vA dusamaieNa vA' ityAdhuktaM, tathA manuSyANAmevAyamAhArakasamudghAta iti caturviMzatidaNDakacintopakrame evaM maNasevi' ityuktaM. asyAyamarthaH-evaM sAmAnyatojIvapade iva manuSye'pi manuSyacintAyAmapisUtraM vaktavyaM, jIpade manuSyAnevAdhikRtya sUtrasya pravRttatvAd, anyessaamaahaarksmudghaataasmbhvaat|| tadevaM SaNNAmapi chAnasthikAnAM samudghAtanAmArambhe jaghanyataH utkarSatovA yAvapramANaM kSetramAtpavizliSTaiH pudgalairyathAyogamaudArikAdizarIrAdhantargatarApUritaMbhavita tAvapramANamAveditaM, samprati kevalisamudghAtavidhau yathAsvarUpaiH pudgalairyAvAmANasalya kSetrasyApUraNamupajAyate tathAsvarUpaiH pudgalaistAvatpramANasya kSetrasyApUraNamabhidhitsurAha mU. (614) anagArassaNaM bhaMte ! bhAviyappaNo kevalisamugghAteNaM samohayassa je caramA nijarApoggalA suhamANaM te poggalA paM0? samaNAuso!, savvalogaMpiya NaM te phusittANaM ciTThati haMtA! go0 ! anagArassa bhAviyappaNo kevalisamugghAeNaM samohayassa je caramA nijarApoggalA suhumA NaM te poggalA paM0 samaNAuso!, sabalogaMpiya NaM phusittANaM citttthti| chaumatyeNaMbhaMte ! maNUse tesiM nijarApoggalANaM kiMci vaNNeNavaNaM gaMdheNaM gaMdharaseNa vA rasaM phAseNa vA phAsaM jANati pAsati?, go0 ! no iNaDhe samaDhe, se keNadveNa bhaMte ! evaM vucati chaumatthe NaM maNUse tesiM nijarApoggalANaM no kiMci vaNNeNaM 2 gaMdheNaM 2 raseNaM 2 phAseNaM 2 no jANati pAsati?, go0 ! ayaNNaMjaMbUddIve dIve savvadIvasamudANaM savvabaMtarAe savvakhuDDAe vaTTe tellApUyasaMThANasaMThite vaTTe rahacakavAlasaMThANasaMThie vaTTe pukkharakanniyAsaMThANasaMThie vaTTe paDipuNNacaMdasaMThANasaMThie egaMjoaNasayasahassaM AyAmavikhaMbheNaM tinnijoyaNasayasahassAI
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-36, uddezakaH-, dvAra 307 solasa sahassAiMdonnisattAvIsejoyaNasate tinniyakose aTThAvIsaMcadhanusataM terasaya aMgulAI addhaMgulaM ca kiMcivisesAhite parikkheveNaM paM0, deveNaMmahiDDItejAva mahAsokkhe egaMmahaMsavilevaNaMgaMdhasamuggataMgahAyataM avadAletitaM mahaM egaM savilevaNaM gaMdhasamuggataM avadAlaittA iNAmeva kaTTha kevalakappaM jaMbuddIvaM dIvaM tihiM accharANivAtehiM tisattakhutto aNupariyaTTittANaM havvamAgacchejjA, se nUnaM go0! se kevalakappe jaMbuddIve dIvetehiM ghANapoggalehiM phuDe ?, haMtA! phuDe, chaumattheNaMgotamA! maNUsetesiMghANapuggalANaM kiMci vaNNeNaMvaNNaMgaMdheNaM gaMdharaseNaMrasaMphAseNaMphAsaMjANati pAsati?, bhagavaM! noiNaTesamaTe, se eeNaDeNaM goyamA ! evaM vui-chaumatye NaM maNUse tesiM nijarApoggalANaM no kiMci vaNNeNaM vaNNaM gaMdheNaM gaMdhaM raseNaM rasaM phAseNaM phAsaM jANati pAsati, suhumA NaM te poggalA paM0 samaNAuso !, savvalogaMpiya NaM phusittANaM ciTThati vR.anagArassaNaMbhaMte!' ityAdi, iha kevalisamudghAtaH kevalinobhavati, nachadmasthasya, kevalI nizcayanayamatenAnagAro na gRhastho nApi pAkhaNDI, sa ca niyamAd bhAvitAtmA viziSTazubhAdhyavasAyayakalitatvAt, anyathAkevalitvAnupapatte;, tatauktamanagArasya bhAvitAtmanaiti, kevalisamudghAtena-uktasvarUpeNasamavahatasyayecaramAH-caramasamayabhAvinazcaturthasamayamAvina ityarthaH, taireva sakalalokApUraNAt, 'nirjarApudgalA' iti nirjarAguNayogAt nirjarAH-nirjIrNA ityarthaH te ca te pudgalAzceti vizeSaNasamAsaH, kimuktaM bhavati ?-ye lokApUraNasamaye pulA Atmapradezebhyo vizliSTAH parityaktakarmatvapariNAmA iti, 'suhumA NaM te puggalA' iti Namiti nizcaye niyatametat sUkSmAH-cakSurAdIndriyapathamatikrAntAstepudgalAH prajJaptAH bhagavadbhirhe zramaNa he AyuSman / , gautamakRtaMbhagavataH sambodhanametat, tathANamiti nizcitametat sarvalokamapite pudgalAH spRSTANamiti vAkyAlaGkAre tiSThanti iti gautamena prazne kRte bhagavAnAha-"haMtA goyamA!' ityAdi, hanteti prItI, yadAha zAkaTAyanaH'hantetisampradAnaprItiviSAdAdiSviti, prItizcAtrayathAvasthitasvarUpapratipAdakatvAtpraznasUtrasya sAmmatyalakSaNA veditavyA, natuharSarUpA, kSINamohatvena bhagavatoharSaviSAdAtItatvAt, sAmmatyameva khyApayati, yaduktaM gautamena tadevAnuvadati 'anagArasse tyAdi bhAvitArthaM / sUkSmAH pudgalA ityuktaM, taccasUkSmatvamApekSikamapi bhavati yathA badarAdInAmAmalakAdyapekSayA, tatazcakSurAdIndriyagocarAtikrAntarUpaM tAtipipAdayiSuridamAha-'chaumatthe NaM bhaMte !' ityAdi, chadmastho bhadanta ! manuSyaH teSAM anantaroddiSTAnAM nirjarApudgalAnAM kiJciditi prathamataH sAmAnyena prayuktaM jAnAti pazyatIti sambadhyate, etadeva vizeSato vyAcaSTe-'varNena' vargagrAhakeNa cakSurindriyeNa varNyate-yathAvasthitaM vastusvarUpaM nirNIyate aneneti varNaM iti vyutpatteH varNa-kRSNAdirUpaM gandhena' gandhagrAhakeNa nAsikenadriyeNa gandhaAghrANe 'curAdibhyoNic gandhyate-AdhrAyatezubho'zubhovAgandho'neneti gandhaitivyutpAdanAt gandhaM zubhamazubhaMvA rasena rasagrAhakeNarasendriyeNarasyate-AsvAdyate'neneti zabdArthatvAt rasaM tiktAdirUpaM, 'sparzena' sparzagrAhakeNa sparzanandriyeNa spRzyate karkazAdirUpaH paricchedyavastugataH sparzA'neneti sparzaiti vyutpAdanAt 'sparza' karkazAdirUpaMjAnAti pazyatIti
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ 308 prajJApanAupAGgasUtram-2- 36/-1-1614 bhagavAnAha-gautama ! nAyamarthaH samarthaH upapanna ityarthaH, punargautamaH praznayati 'sekeNaTeNaM bhaMte!' ityAdi, uttAnArtha, bhagavAnAha-gautama ! 'ayaNNa'mityAdi, ayaMpratyakSata upalabhyamAnaH, Namiti vAkyAlaGkAre, aSTayojanocchritayAratnamayyAjambbA upalakSito dvIpojambUdvIpodvIpaH, sarvAbhyantaraka' iti sarveSAmabhyantaro-madhyavartatI sarvAbhyantaraHsarvAbhyantara eva sarvAbhyantarakaH "jAtau vA svArthe ka" iti prAkRtalakSaNavazAtsvArthe kapratyayaH, keSAM sarveSAmabhyantara ityAha-sarvadvIpasamudrANAM, tathAhi-sarve-azaSA dvIpasamudrA jambUdvIpAdArabhyAgamAbhihitena krameNa dviguNadvigaNavistArA vyavasthitAH tato bhavati dvIpasamudrANAmevajambUdvIpo'bhyantaraH, tathA savvakhuDDAge' iti sarvebhyodvIpasamudrebhyaH kSullako-isvaHsarvakSullakaH, tathAhi sarve lavaNAdayaH samudrAH sarvecadhAtakIkhaNDAdayo dvIpAH asmAjambUdvIpAdArabhya pravacanoktena krameNa dviguNadviguNacakravAlavitatAHtataHzeSadvIpasamudrApekSayA'yaM sarvalaghuriti, tathAvRtto-vartulo, yatastailApUpasaMsthAnasaMsthitaH, tailena hi pako'pUpaH prAyaH paripUrNavRtto bhavati na ghRtapakva iti tailavizeSaNaM, tasyeva saMsthAnasaMsthitaH, tathA vRttojambUdvIpodvIpoyatorathacakravAlasaMsthAnasaMsthitaH, rathasya-rathAGgasya cakrasya cakravAlaM-maNDalaM tasyevayatsaMsthAnatena saMsthitaH, evaMsUtroktamanyadapi padadvayaMbhAvanIyaM, 'AyAmavikkhaMbheNaM tiAyAmazcaviSyakambhazceti samAhArodvandvaH tenaAyAmena viSkambhenaca pratyekamekaMyojanazatasahasramityarthaH, paridhiparimANAnayanagaNitaMcajambUdvIpaprajJaptayAdAvanekazobhAvitamiti tato'vadhArya 'deveNa'mityAdi, devazca Namiti vAkyAlaGkAre 'maharddhika' itimahatIRddhI:-vimAnaparivArAdikA yasyA sau maharddhikaH 'jAva mahAsokkhe' iti yAvatzabdakaraNAt 'mahajjuie mahAbale mahAyase' iti draSTavyaM,tatra mahatI dyutiH-zarIrAbharaNaviSayAyasyasamahAdyutiH, mahadvabAM-zArIraH prANo yasya sa mahAbalaH mahat yazaH-khyAtiryasya sa mahAyazAH, tathA mahata-prabhUtaM saukhyaM yasya prabhUtasavaidyakarmodayabhAvAditi mahAsaukhyaH, kavacit-'mahesakkhe' iti pAThaH, tatra mahAn Iza-IzvaraityAkhyA-zabdaprathA yasya lokesa mahezAkhyaH,athavA IzanamIzo, bhAvedhapratyayaH, aizvaryamityarthaH Izaaizvarye' iti vacanAt, tata IzaM-aizvaryamAtmanaH khyAti-antarbhUtaNyarthatayA khyApayatiprakAzayatitathAparivArAdisphItyAvartate itiIzAkhyaHmahAMzvAsAvIzAkhyazcamahezAkhyaH anyatra 'mahAsakkheM iti vA pAThaH, tatraivaM vRddhavyakhyA-AzugamanAdazcaM-manaH akSANi-indriyANi svasva-viSayavyApakatvAta, akSazabdohi prAyeNAzuvyAptAvityasyavAtorniSpAdyate, azvazcAkSANi ca azvAkSANi, mahAnti-sphItimanti azvAkSANi yasyAsau mahAzvAkSaH, sphItamanAH sphUrtimacakSurAdIndriyazcetyarthaH, ekaMmahAntaM-atigurukamanyathA stokatayA tadvatairgandhapudgalaiH sakalasya jambUdvIpasya vyAptumazakyatvAt, 'savilevaNamiti saha vizaSTaM-atisUkSmaraMdhrANAmapisthamanAtlepanaM lepo-jatvAdikRtaM pidhAnamuparivartateyena satathAtaM, viziSTaleSapradAnAbAvehi bahavaH sUkSmarantrairgandhapudgalA nirgacchanti tata udghATanavelAyAM teSAM stokIbhAvena sakalajambUdvIpApUraNaM nopapadyate, 'gaMdhasamuggayaM'tigandhadravyairativiziSTaiH paripUrNa bhRtaH samudgako gandhasamudgakastaM 'avadAlei'tti avadAlayati utpATatItyarthaH, 'iNAmevetievamevetyarthaH 'kevalakappaM tikevalaM kevalajJAnaMtatkalpaMparipUrNatayA
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-36, uddezakaH, dvAra 309 tatsadazaM paripUrNamityarthaH, jambUdvIpaM dvISaM tribhiH apsaronipAto nAma-cappuTikA tatastisRbhiH cappuTikAbhiriti draSTavyaM, cappuTikAzcakAlopalakSaNaM, tato'yamarthaH-yAvatA kAlena timrazcappuTikAH pUryante tAvatkAlamadhye iti, trisaptakRtvaH-ekaviMzativArAnatiparivattya-sAmastyenaparibhramya 'havvaM' zIghramAgacchetaH-samAgacchet 'se nUnaM'ityAdi, sezabdo magadhadezaprasiddhayA athazabdArthe, athazabdasya cAryo vAkyopanyAsAdayaH uktaMca-'athaprakriyApraznAnantaryamaGgalAdhikAravAkyopanyAseSu tatrAyavAkyopanyAse, tadbhAvanAca evaM-uktastAvavivakSitArthapratipattihetoSTAntasya pIThikAbandhaH, samprati vivakSitArthapratipattihetuSTadRSTAntavAkyamupanyasyate, nUnaM-nizcitaM, gautama! sakevalakalpojambUdvIpastairgandhasamudrakAdvinirgataiH ghrANapudgalaiH-gandhapudgalaiH spRSTo-vyAptaH, kAkvA cedaM sUtramadhIyate tata; prazno'vagamyate, athavA praznArthaH sezabdastato'asA praznayatIti, gautama ! Aha-haMta ! spRSTo gandhapudgalAnAM sarvato'gisarpaNazIlatvAt, punarapi bhagavAnAha "chaumatthe NamityAdi sugamam eSa cAtra bhAvArthaH-yathA te sakalajambUdvIpavyApino gandhapudgalAH sUkSmatvAtnachadmasthAnAMcakSurAdIndriyagamyAstathAsakalalokavyApinonirjarApudgalA apIti, upasaMhAramAha-esuhumANaM'ti etAvatsUkSmAH atha yanimittaM kevalI samudghAtamArabhate tatpipRcchiSuridaM praznasUtramAha-- mU. (615) kamhA NaM bhaMte ! kevalI samugghAyAM gacchati ?, go0 ! kevalissa cattAri kammaMsA akkhINAavediyA anijiNNA bhavaMti, taM0-vedaNije AuenAmegoe, sanabbabahuppaese se vedaNijje kamme havati savvatthove Aue kamme havai, visamaM samaM kareti baMdhaNehiM ThitIhi ya, visamasamIkaraNayAe baMdhaNehiM ThitIhi ya evaM khalu kevalI samohaNati, evaM khalu samugghAyaM gacchati, savvevi NaM bhaMte ! kevalI samohaNaMti savvevi NaM bhaMte ! kevalI samugghAtaM gacchaMti?, go0 ! no iNaDhe samaDhe, vR. 'kamhANamityAdi, kasmAt kAraNAtNamiti vAkyAlaGkAre bhadanta! 'kevalI' kevalajJAnopetaH samudghAtaM gacchati-Arabhate, kRtakRtyatvAt kila tasyeti bhAvaH, bhagavAnAha'goyame' tyAdi, gautama ! kevalinazcatvAraH 'karmAzAH' karmabhedAH 'akSINAH' kSayamanupagatAH, kuta ityAha-aveditAH, atra 'nimittakAraNahetuSu sarvAsAM vibhaktInAM prAyo darzana miti nyAyAt hetau prathamA, tato'yamarthaH-yato'veditAH tato'kSINAH, karmaNAMhikSayoniyamataHpradezatovipAkato vA vedanAd bhavati, 'savvaM ca paesatayA bhujjai kammamaNubhAvato bhaiya' mityAdi vacanAt, te catvAra; karmAMzAapiaveditAato'kSINAH, etadeva paryAyeNavyAcaSTe-'anirjIrNAH' sAmastyenAtmapradezebhyo'parizATitAH bhavanti' tiSThanti, tAneva nAmagrAhamabhidhitsurAha ___'taMjahe' tyAdi sugama, tatra yadA 'se' tasya kevalinaH sarvabahupradezaM vedanIyamupalakSaNametat nAmagotre ca tathA sarvastokapradezamAyuHkarma tadA sa 'baMdhaNehiM Thiihinti badhyate-bhavacArakAMt vinirgacchan pratibadhyate yaiste bandhanAH, 'karaNAdhAre' iti karaNe'naTpratyayaH, athavA badhyanteAtmapradezaiH saha lolIbhAvena saMzliSTAH kriyanteyogavazAtyeta bandhanAH 'kRbahula miti vacanAt karmaNianaT, ubhayatrApi kararmaparamANavovAcyAH,sthitayo-vedanAkAlAH, tathAcoktaMbhASyakRtA ___
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ 310 prajJApanAupAGgasUtram-2- 36/-/-/615 // 1 // "visamaMsa karei samaMsamohao baMdhaNehi Thiie y| kammaddavvAiM baMdhaNAti kAlo ThiI tesiN||" tatazca tairbandhanaiH sthitibhizca viSamaM sat vedanIyAdikaM samudghAtavidhinA samamAyuSA saha karoti, sa evaM khalu kevalI bandhanaiH sthitibhizca viSamasya sato vedanIyAdikasya karmaNaH 'samIkaraNayAe' iti atra tApratyayaH svArthikaH, tato'yamarthaH-samakaraNAya 'samohannaI' iti samavahanti-samudghAtaya prayatate, evaM khalu samudghAtaM gacchati, uktaM c||1|| "AyuSi samApyamAne zeSANaM karmaNAM ca yadi samAptiH / na syAt sthitivaiSamyAt gacchati sa tataH samudghAtam / / sthityA ca bandhanena ca samIkriyArtha hi karmaNAM taissaam| ___antarmuhUrttazeSe tadAyuSi samujighAMsati sH||" nanuprabhUtasthitikasya vedanIyAderAyuSA saha samIkaraNArthaM samudghAtabhArabhateiti yaduktaM tannopapannaM, kRtanAzAdidoSaprasaGgAt, tathAhi-prabhUtakAlopabhogyasya vedanIyAderArata evApagamasambhavAt kRtanAzaH, vedanIyAdivacca kRtasyApi karmakSayasya punarnAzasambhavAnmokSe'pyanAzcasaprasaGgaH, tadasat, kRtanAzAdidoSAprasaGgAt, tathAhi-ihayathApratidivasaMsetikAparibhogena varSazatopabhogyasya kalpitasyAhArasya bhasmakavyAdhinA tatsAmarthyAt stokajivasainiHzeSataH paribhogAna kRtanAzopagamaHtathA karmaNo'pi vedanIyAdeH tathAvidhazubhAgadhyavasAyAnubandhAdukrameNa sAkalyato bhogAnna kRtanAzarUpadoSaprasaGgaH, dvividhohi karmaNo'nubhavaH-pradezato vipAkatazca, tatra pradezataH sakalamapi karmAnubhUyate, na tadasti kiJcit karma yapradezato'pyananubhUtaM sat kSayamupayAti, tataH kathaM kRtanAzadoSApattiH?, vipAkatastu kizcidanubhUyate kiJcinna, anyathA mokSAbhAvaprasaGgAt, tathAhi-yadi vipAkAnubhUtita eva sarvaM karma kSapaNIyamiti niyamaH tamusaGkhyAteSubhaveSu tathAvidhavicitrAdhyavasAyavizeSairyannarakagatyAdikaM karmopArjitaM tasya nairasmin manuSyAdAveva bhave'nubhavaH, svasvabhavanibandhanatvAt tathAvidhavipAkAnubhavasya, krameNa casvasvabhavAnughamanena vedane nArakAdibhaveSucAritrAbhAvanaprabhUtatarakarmasantAnopacayAttasyApi svasvabhavAnugamanenAnubhavopagamAt kuto mokSaH?, tasmAt sarvaM karma vipAkato bhAjyaM pradezato'vazyamanubhavanIyamiti pratipattavyaM, evaMca na kazciddoSaH, nanvevamapi dIrghakAlabhogyatayA tadvedanIyAdikaMkarmopacitaMatha ca pariNAmavizeSAdupakrameNArAdevatadanubhavatitataH kathaM na kRtanAzadoSApattiH?, tadapyasamyak, bandhakAle tathAvidhAdhyavasAyavazAdAdAvupakramayogyasyaiva tena bandhanAt, apica-jinavacanaprAmANyAdapi vedanIyAdikarmaNAmupakramo mantavyaH, yadAha bhaassykRt||1|| "udayakkhayakkhaovasamovasamA jaMca kammuNo bhnniyaa| ___davvAiM paMcagaM pai juttmuvkkmnnmettovi||" na caivaM mokSopakramahetuH kazcidasti yena tatrAnAzvAsaprasaGgaH, yathA ca na mokSopakramahetuH kazcidastitathA'ntimasUtre bhAvayiSyate, tatoyaduktaM vedanIyAdivaJca kRtasyApikarmakSayasye' tyAdi
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM-36, uddezakaH-, dvAra 311 natatsamyagupapannamita sthitaM, apara Aha-nanu yadA vedanIyAdikamatiprabhUtaM sarvastokaMcAyustadA samadhikavedanIyAdisamudghAtArthasamudghAtamArabhatAM, vedanIyAdeH sopakramatvAt, yadA tvadhikamAyuH sarvastokaMcavedanIyAdikaMtadA kA vAtA?,nakhalvAyuSaH samadhikasyasamudghAtAya samudghAtaH kalpyate, caramazarIriNAmAyuSonirupakramatvAt 'caramasarIrAya niruvakkamA' itivacanAt, tadayuktaM, evaMvidhabhAvasya kadAcanApyabhAvAt, tathAhi sarvadaiva vedanIyAdyevAyuSaH sakAzAdadhikasthitikaMbhavati, natukadAcidapi vedanIyAderAyuH, athaivaMvidho niyamaH kuto labhyate?, ucyate, pariNAmasvabhAvyAt, tathAhi-itthaMbhUta evAtmanaH pariNAmo yenAsyAyurvedanIyAdeH samaM bhavati nyUnaM vA na tu kadAcanApyadhikaM, yathaitasyaivAyuSaH khalvadhruvabandhaH, tathAhi-jJAnAvaraNAdIni karmANi AyurvajAni saptApi sadaiva badhyante, Ayustu pratiniyata eva kAle svabhavatribhAgAdizeSarUpe, tatra caivaMvidhavaicitryaniyamena svabhAvAdate'paraH kazcidasti heturevamihApi svabhAvavizeSa eva niyAmako draSTavya;, Aha ca bhaassykRt||1|| "asamaThiINaM niyamo ko thevaM AuyaM na sesaMti / pariNAmasahAvAo adbhuvabaMdhovi tssev||" atha vizeSaparijJAnAya gautamo bhagavantaM pRcchati-'savveviNa mityAdi, Namiti nizcaye sarve'pikhalu kevalinaH samavadhnanti-samudghAtAyaprayatante, prayatnAnantaraMcasarve'pikhalukevalinaH samudghAtaM gacchanta?, iti gautamena prazne kRte satibhagavAnnirvacanamAha-'goyame tyAdi, gautama! nAyamarthaH samarthaH-nAyamarthaH upapannaH, kimuktaM bhavati?-sarve'pi kevalinaH samudghAtAya na prayatante nApi samudghAtaM gacchanti, kintu yeSAmAyuSaH samadhikaM vedanIyAdikaM, yasyapunaHsvabhAvata evAyuSA saha samasthitikAni vedanIyAdIni karmANi so'kRtasamudghAta eva tAni kSapayitvA sidhyati, tathA cAha- mU. (616) "jassAueNa tullAtiM, baMdhaNehiM ThitIhi ya / bhavovaggahakammAI, samughAtaM se NaM gacchati // vR. 'jasse'tyAdi, yasya kevalina AyuSAsaha bhave-manuSyabhaveupa-samIpena gRhyate-avaSTabhyate yaistAni bhavopagrahANi tAni ca tAni karmANi ca bhavopagrAhakarmANi-vedanIyanAmagotrANi. bandhanaiH-pradezaiH sthitibhizcatulyAni-samAni bhavanti sasamudghAtaMna gacchati, akRtasamudghAta eva tAni kSapayitvA sa siddhisaudhamadhyAste iti bhAvaH, uktNc||1|| "jassa u tulaM bhavai ya kammacaukkaM sabhAvato jo ya / so akayasamugdhAo sijjhai jugavaM khevaUNaM // " athAyaM kadAcitko bhAva uta bAhulyabhAvaH?, tata AhamU. (617) agaMtUNaM samugghAtaM, anaMtA kevalI jinaa| jarAmaraNavippamukkA, siddhiM varagatiM gtaa| vR. 'agaMtUNasamugghAya'mityAdi, agatvA samudghAtaM kevalisamudghAtaM siddhiM' caramagatiM gatA iti sambandhaH, kiyatsaGkhyAkA ityAha-anantAH-anantasaGkhyAkAH kevalinaH kevalajJAnadarzanopetAH, anena ye navAnAmAtmaguNAnAmatyantocchedo mokSa iti pratipannAste'pAstA draSTavyAH,
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ 312 prajJApanAupAGgasUtram-2- 36/-1-1617 - jJAnasya nirupacaritAtmasvabhAvatvAt, tasya ca vinAzAyogAd, anyathA''tmana evAbhAvApatteH, nacAtmanoniranvayo vinAzaH, sataHsarvathA vinAzAyogAt, 'nAsato vidyate bhAvo, nAbhAvo vidyate sata' iti nyAyAt, tathA jinA-jitarAgAdizatravaH, anena gozAlakamatApAkaraNamAha, te hi muktipadamadhyAsInamapi na tattva to vItarAgamapi manyante, 'avAptamuktipadA api tIrthanikAradarzanAdihAgacchantIti vacanAt, tattvato vItarAgasya ca parAbhavabuddherihAgamanasya cAsambhavAt, punaH kathaMbhUtA ityAha 'jarAmaraNavipramuktA' jarAca maraNaMcajarAmaraNe tAbhyAM vipramuktAjarAmaraNavipramuktAH, jarAmaraNagrahaNamupalakSaNaM tena samastarogazokAdisAMsArikaklezavimuktA iti draSTavyaM, etena ekAntatomokSasaukhyasyopAdeyatAmAha, anyasyaivaMvidhasvarUpasya sthAnasyAsambhavAt, nahi saMsAre prakarSasukhaprAptamapi sthAnamevaMvidhamasti, sarvasyApimaraNaparyavasAnatvAt, sedhanaM siddhiH-azeSakamAMzApagamenAtmanaH svarUpe'vasthAnatA varA-sarvagatInAmuttamA gamyate iti gativaragatistAM varagatirUpAmityarthaHgatAH-prAptAH, mU. (618) katisamatieNaM bhaMte! AuJjIkaraNe paM0?, go0! asaMkhejasamatie aMtomuhuttie AujIkaraNe pN0| vR.iha sarvo'pi kevalI kevalisamudghAtaM gacchan prathamata AvarjIkaraNamupagacchati, tathA ca kevalisamudghAtaprakriyAM bibhaNiSuH samudghAtazabdavyAkhyAnapurassaramAha bhaassykaar:||1|| "tatthAuyaasaMsAhiyakammasamugghAyaNaM smugghaao| taMgamaMtamaNA puvvaM AujjIkaraNaM uvei||" athAvarjIkaraNamiti kaH zabdArthaH?, ucyate, AvarjanamAvarjaH-AtmAnaM pratimokSasyAbhimukhIkaraNaMAtmano mokSapratyupayojanamiti tAtparyArthaH, athavA Avaya'te-abhimukhIkriyate mokSo'neneti AvarjaH-zubhamanovAkkAyavyApAravizeSaH, uktaM ca-'AvajaNamuvaogovAvAro vA' iti, tata ubhayatrApi atasya tasya karaNamiti vivakSAyAM ccipratyayaH AvarjIkaraNaM, apare AvarjitakaraNamityAhuH, tatrAyaMzabdArthaH-Avarjito nAma abhimukhIkRtaHtathA ca loke vaktAraH "Avarjito'yaM mayA, sammukhIkRta' ityarthaH tatazcatathAbhavyatvenAvarjitasya-mokSagamanaM pratyabhimukhIkRtasya karaNaM-kriyA zubhayogavyApAraNaM AvarjitakaraNaM, apare 'AujjiyAkaraNa'miti paThanti, tatraivaMzabdasaMskAramAcakSate-AyojikAkaraNamiti, ayaMcAtrAnvayArthaH-AGmaryAdAyaMA-maryAdayAkevaliSTayAyojanaM-zubhAnAMyogAnAMvyApArakaNamAyojikA, bhAve vuJ, tasyAHkaraNamAyojikAkaraNaH, anye 'AussiyakaraNa miti bruvate, tatrApyamanvarthaH-Avazyakena-avazyaMbhAvena karaNamAvazyakakaraNaM, tathAhi-samudghAtaM kecitkurvanti kecicca na kurvanti idaM tvAvazyakakaraNaM sarve'pi kevalinaH kurvantIti, sampratayasyaivAvarjIkaraNasya kAlapramANanirUpaNArthaM praznanirvacanasUtre Aha mU. (619) katisamatie NaM bhaMte ! kevalisamugghAe paM0?, go0 ! aTThasamatite paM0, taM0-paDhame samae daMDaM kareti bIe samae kavADaM kareti tatie samae maMthaM kareti cautthe samae logaM pUretipaMcamesamae loyaMpaDisAharati chaThe samae maMthaM paDisAharati sattamaesamae kavADaMpaDisAharati
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM- 36, uddezaka:-, dvAraM - aTThame samae daMDaM paDisAharati, daMDaM paDisAharettA tao pacchA sarIratthe bhavati / se NaM bhaMte! tahA samugdhAyagate kiM manajogaM juMjati vaijogaM juMjati kAyajogaM juMjati ?, go0 ! no manajogaM juMjati no vaijogaM juMjati kAyajogaM juMjati, kAyajoge NaM bhaMte! juMjamANe kiM orAliyakAyajogaM juMjati orAliyamIsAsarIkAyajo0 kiM veuvviyasarIrakAyayogaM veuvviyamIsAsarIrakAyajogaM0 kiM AharagasarIrakA0 AhAragamIsAsarIkA 0 kiM kammagasarIrakA0 ?, go0 ! orAliyasarIrakAyajogaMpi juMjati orAliyamIsAsarIkAyajogaMpi juMjai, no ve uvviyasarIrakA 0: no veuvviyasarIrakA0 no veuvviyamIsA0 no AhArasarIkA0 no AhAragamIsA0 kammagasarIrakAyajogaMpi juMjati, paDhamaTTamesu samaesu orAliyasarIrakAyajogaM juMjati bitiyachaTThasattamesu orAliyamIsAsarIrakAyajogaM juMjati, tatiyacautthapaMcamesu samaesu kammagasarIrakAyajogaM juMjati vR. 'kaisamaieNa 'mityAdi sugamaM, AvarjIkaraNAnantaraM cAvyavadhAnena kevalisamudghAtamArabhate, sa ca katisAmayika ityAzaGkAyAM tatsamayanirUpaNArthamAha - 'kaisamaie Na' mityAdi sugamaM, tatra yasmin samaye yatkaroti taddarzayati- 'taMjahA- paDhame samae' ityAdi, idamapi sugamaM, prAgeva vyAkhyAtatvAt, navaramevaM bhAvArtho - yathA''dhaizcaturbhiH samayaiH krameNAtmapradezAnAM vistAraNaM tathaiva pratilomaM krameNa saMharaNamiti, uktaM caitadanyatrApi 119 11 // 2 // // 2 // 313 "uDaaho ya logaMtagAmiNaM so sadehavikkhaMbhaM / paDhame samayaMmi daMDaM karei biiyaMmi ya kavADaM / taiyasamayaMmi maMthaM cautthae logapUraNaM kuNai / paDalomaM sAharaNaM kAuM to hoi dehattho / " asmiMzca samudghAte kriyamANe sati yo yogo vyApriyate tamabhidhitsurAha - 'se NaM bhaMte!' ityAdi, tatra manoyogaM vAgyogaM vA na vyApArayati, prayojanAbhAvAt, Aha ca dharmmasAramUlaTIkAyAM haribhadrasUri :- "manovacasI tadA na vyApArayati, prayojanAbhAvAt" kAyayogaM punaryuAna audArikakAyayogamaudArikamizrakAyayogaM kArmaNakAyayogaM vA yunakti, na zeSaM labdhyupajIvanAbhAvena zeSasya kAyayogasyAsambhavAt, tatra prathame aSTame ca samaye kevalamaudArikameva zarIraM vyApriyate ityaudArikakAyayogaH, dvitIye SaSThe saptame ca samaye kArmaNazarIrasyApi vyApriyamANatvAt audArikamizrakAyayogaH, tRtIyacaturthapaJcameSu tu samayeSu kevalameva kArmaNazarIravyApArabhAgiti kArmaNakAyayogaH, Aha ca bhASyakRt 119 11 "na kira samugghAtagato manavaijogappayoyaNaM kuNai / orAliyajogaM puNa juMjai paDhamaTThame samae // ubhayavvAvArAo tammIsaM bIyachaTThasattamae / ticautthapaMcame kammagaM tu tammattaceTThAo // " -atraiva vizeSaparijJAnAyAha mU. (620) se NaM bhaMte! tahA samugghAtagate sijjhati bujjhati muccati parinivvAti
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ 314 prajJApanAupAGgasUtram - 2 - 36/-/-/620 savvadukkhANaM aMtaM kareti ?, go0 ! no iNaTTe samaTThe, se NaM bhatato paDiniyattati paDiniyatittA tato pacchA manajogaMpi juMjati vaijogaMpajuMjai kAyajogaMpi juMjati, manajogaM juMjamANe kiM sacamaNajogaM juMjati mosamaNajogaM juMjati saccAmosamaNajogaM juMjati asaccAmosamaNajogaM juMjati ?, go0 ! saccamaNajo-no mosamaNajo0 no saccAmosamaNajogaM juMjati asaccAmosamaNajogaM juMjati, vatijogaM juMjamANe kaM saccavaijogaM juMjati mosavaijogaM juM0 saccAmosavaijogaM asaccAmosavaijo0 ?, go0 ! saccavatijo0 no mosavaijo0 no saccAmosavatijo0 asaccAmosavaijogaMpi juMjati, kAyajogaM juMjamANe AgacchejjA vA gacchejjA vA ciTThejjA vA nisIejja vA tuyaTTeja vA ullaMghejja vA palaMghejja vA paDihAriyaM pIDhaphalagasejjAsaMdhAragaM paJcaSpiNejjA / vR. 'se NaM bhaMte!' ityAdi, sa bhadanta ! kevalI tathA daNDakapATAdikrameNa samudghAtaM gataHsan siddhati niSThitArtho bhavati ?, sa ca ' varttamAnasAmIpye varttamAnavadve' ti vacanAt setsyannapi vyavahArata ucyate, tata Aha-budhyate - avagacchati kevalajJAnena yathA'haM nizcayato niSThitArtho bhaviSyAmi niHzeSakarmAMzApagamataH tata Aha-mucyate'zeSakarmAzairiti gamyate, mucyamAnazca karmANuvedanAparitAparahito bhavati tata Aha-parinirvAti-sAmastyena zItIbhavati, samastametadekena paryAyeNa spaSTayati-sarvaduHkhAnAmantaM karotitI, bhagavAnAha - gautama ! nAyamarthaH samartho - nAyamarthaH saGgato yaH samudghAtaM gataH sarvaduHkhAnAmantaM karotIti, yoganirodhasyAdyApyakRtatvAt, sayogasya ca vakSyamANayuktyA sidhyabhAvAditi bhAvaH, tataH kiM karotItyata Aha '' mityAdi, saH - adhikRkatasamudghAtagataH Namiti vAkyAlaGkAre tataH samudghAtAt pratinivarttate, pratinivattya ca tataH - pratinivarttanAt pazcAdanantaraM manoyogamapi vAgyogamapi kAyayogamapi yunakti - vyApArayati yataH sa bhagavAn bhavadhAraNIyakarmasu nAmagotravedanIyeSvacintyamAhAtmyasamudghAtavazataH prabhUteSvAyuSA saha samIkRteSvapyantarmuhUrttabhAviparamapadatvatastasmin kAle yadyanuttaropapAtikAdinA devena manasA pRcchayate tarhi vyAkaraNAya manaHpudgalAn gRhItvA manoyogaM yunakti, tamapi satyamasatyAmRSArUpaM vA, manuSyAdinA pRSTaH sannapRSTo vA kAryavazato vAkpudgalAn gRhItvA vAgyogaM tamapi satyamasatyAmRSA vA, na zeSAn vAgmanasoryogAn, kSINarAgAditvAt, AgamanAdau caudArikAdikAyayogaM, tathAhi bhagavAn kAryavazataH kutazcit sthAnAt vivakSite sthAne Agacchet, yadivA kvApi gacchet, athavA tiSThet UrdhvasthAnena vA'vatiSThet niSIdedvA tathAvidhazramApagamAya tvagvarttanaM vA kuryAt, athavA vivakSite sthAne tathAvidhasampAtimasattvAkulAM bhUmivalokya tatparihArAya janturAkSAnimittamullaGghanaM pralaGghanaM vA kuryAt, tatra sahajAt pAdavikSepAnmanAgadhikataraH pAdavikSepaH ullaGghanaM sa evAtivikaTaH pralaGghanaM, yadivA prAtihArikaM pIThaphalakazayyAsaMstArakaM pratyarpayet, yasmAdAnItaM tasmai samarpayet, iha bhagavatA AryazyAmena prAtihArikapIThaphalakAdInAM pratyarpaNamevoktaM tato'vasIyate niyamAdantarmuhUrttAvazeSAyuSka evAvarjIkaraNAdikamArabhate, na prabhUtAvazeSAyuSkaH, anyathA grahaNasyApi sambhavAttadapyupAdIyeta, etena yadAhureke 'jaghanyato'ntarmuhUrte zeSe samudghAtamArabhate utkarSataH SaTsu mAseSu zaSevvi' ti tadapAstaM
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM- 36, uddezakaH-, dvAraM - draSTavyaM, SaTsu mAseSu kadAcidapAntarAle varSAkAlasambhavAt tannimittaM pIThaphalakAdInAmAdAnamapyupapadyet, na ca tatsUtrasammatamiti tatprarUpaNamutsUtramavaseyaM, etaccotsUtraM Avazyake'pi samudghAtAnantaramavyavadhAtena zailezyabhidhAnAt, (yataH) tatsUtraM 119 11 " daNDakavADe maMthaMtare ya sAhAraNA sarIratthe / bhAsAjoganirohe selesI sijjhaNA ceva / / " yadi punarutkarSataH SaNmAsarUpamapAntarAlaM bhavettatastadapyabhidhIyeta, na coktaM, tasmAdeva ayuktametaditi, tathA cAha bhASyakAraH 119 11 "kammalahuyAe samao bhinnamuhuttAvasesao kAlo / atre jahannameyaM chammAsukkosamicchaMti // tatto'naMtaraselesIvayaNao jaM ca pADihArINaM / paJcappaNameva sue iharA gahaNaMpi hojAhi / / " atra karmmalaghutAnimittaM samudghAtasya samayaH - avasaro bhinnamuhUrtAvazeSakAlaH, zeSaM sugamaM, tadevamantarmuhUrtakAlaM yathAyogaM yogatrayavyApArabhAk kevalI bhUtvA tadanantaramatyantAprakampaM lezyAtItaM paramanirjarAkAraNaM dhyAnaM pratipitsuravazyaM yoganirodhAyopakramate, yoge sati yathoktarUpasya dhyAnasyAsambhavAt, tathAhi-yogapariNAmo lezyA, tadanvayavyatirekAnuvidhAnAt, tato yAvadyogastAvadavazyaMbhAvinI lezyeti na lezyAtItadhyAnasambhavaH, apica- yAvadyogastAvatkarmabandho'pi, // 2 // 'jogA payaDipaesaM ThiianubhAgaM kasAyao kuNai' iti vacanAt, kevalaM sa karmmabandhaH kevalayoganimittatvAt samayatrayAvasthAyI; tathAhi - prathamasamaye karma badhyate, dvitIyasamaye vedyate, tRtIye tu samaye tatkarmAkarmIbhavati, tatra yadyapi samayadvayarUpasthitikAni karmANi kriyante, pUrvANi 2 karmANi pralayamupagacchanti, tathApi samaye samaye santatyA karmAdAne pravarttamAne sati na mokSaH syAd, atha cAvazyaM mokSaM gantavyaM tasmAt kurute sa yoganirodhamiti, uktaM ca"sa tato yoganirodhaM karoti lezyAnirodhamabhikAGkSan / samayasthitiM ca bandhaM yoganimittaM sa nirurutsuH / / samaye samaye karmAdAne sati santaterna mokSaH syAt / yadyapi hi vimucyante sthitikSayAt pUrvakarmANi // nAkarmaNo hi vIryaM yogadravyeNa bhavati jIvasya / tasyAvasthAnena tu siddhaH samayasthiterbandhaH // " 119 11 // 2 // 315 // 3 // atra bandhasya samayamAtrasthitikatA bandhasamayatiricya veditavyA, bhASyamapyenaM pUrvoktaM sakalamapi prameyaM puSNAti tathA ca tadvato granthaH || 9 || // 2 // "viNivittasamugghAo tinnivi joge jino pauMjijjA / saccamasaccAmosaM ca somaNaM taha vaIjogaM // orAliyakAyayogaM gamaNAI pADihAriyANaM vA / paJcappaNaM karejjA joganirohaM tao kuNai // kinna sayogo sijjhai ? sa baMdhaheutti jaM sajogo'yaM / // 3 //
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ 316 prajJApanAupAGgasUtram--2- 36/-//621 na samei paramasukkaM sa nirAkAraNaM paramaM / / " -ata evAha mU. (621) se NaM bhaMte ! tahA sajogI sijjhati jAva aMtaM kareti ?, go0 ! no iNaTTe samaTTe, seNaM puvvameva saNNissa paMciMdiyapaJjattayassa jahannajogissa heTThA asaMkhejjaguNaparihINaM paDhamaM manajogaM niruMbhati, tato anaMtaraM beiMdiyapaJjattagassa jahannajogissa heTThA asaMkhiJja-guNaparihINaM doccaM batijogaM niruMbhati, tato anaMtaraM ca NaM suhumassa paNagajIvassa apajattayassa jahannajogissa heTThA asaMkhejaguNaparihINaM taccaM kAyajogaM niruMbhati, seNaM eteNa uvAeNaM-paDhamaM manajogaM niruMbhati manajogaM niruMbhittA vatijogaM niruMbhati vayajogaM niruMbhittA kAyajogaM niruMbhai kAyajogaM niruMbhittA joganirohaM kareti joganirohaM karettA ajogataM pAuNati ajogayaM pAuNittA IsiM hassapaMcakkharuccAraNaddhAe asaMkhejjasamaiyaM aMtomuhuttiyaM selesiM paDivajjai, puvvaraiyaguNaseDhIyaM ca NaM kampaM, tIse selesimaddhAe asaMkhejjAhiM guNaseDhIhiM asaMkhejje kammakhaMdhe khavayati khavaittA vedanijjAunAmagotte icchete cattAri kammaMse jugavaM khaveti, jugavaM khavettA orAliyateyAkammagAI savvAhiM vippajahaNNAhiM vippajahati, vippajahittA ujjuseDhIpaDivaNNo aphusamANagatIe egasamaeNaM aviggaheNaM uhuM gaMtA sAgArovautte sijjhai bujjhai0 tattha siddho bhavati, te NaM tattha siddhA bhavaMti asarIrA jIvaghanA daMsaNanANovauttA niTThiyaTThA nIrayA nireyaNA vitimirA visuddhA sAsayamanAgayaddhaM kAlaM ciTThati, se keNaTTeNaM bhaMte! evaM vuccai te NaM tattha siddhA bhavaMti asarIrA jIvadhanA daMsaNaNanaNovauttA niTThiyaTThA nIrayA nireyaNA vitibhirA visuddhA sAsayamanAgayaddhaM kAlaM ciTThati ?, go0 ! se jahAnAmae bIyANaM aggidaDDANaM punarapi aMkuruppattINa bhavati, evAmeva siddhANavi kammabIesa daDDhesu punarapi jammuppattI na bhavati, se teNaTTeNaM gotamA ! evaM vu0 -te NaM tattha siddhA bhavaMti asarIrA jIvaghanA daMsaNanANovauttA niTThiyaTThA nIrayA nireyaNA vitimirA visuddhA sAsayamanAgataddhaM kAlaM ciTThatitti vR. 'se NaM bhaMte! tahA sajogI sijjhai' ityAdi, sugamaM, yoganirodhaM kurvan prathamaM manoyogaM niruNaddhi, tacca paryAptamAtrasaMjJipaJcendriyasya prathamasamaye yAvanti manodravyANi yAvanmAtrazca tadvayApAraH tasmAdasaGghayeyaguNahInaM manoyogaM pratisamayaM nirundhAno'saGghayeyaiH samayaiH sAkalyena niruNaddhi, uktaM ca 119 11 "pajattamettasaNNissa jattiyAiM jahannajogissa / hoti manodavvAiM tavvAvAro ya jammatto // tadasaMkhaguNavihINaM samae samae niruMbhamANo so / manaso savvanirohaM kare asaMkhejjasamaehiM / / " etadevAha - 'se NaM bhaMte!' ityAdi, saH - adhikRtakevalI yoganirodhaM cikIrSan pUrvameva saMjJinaH paryAptasya jaghanyayoginaH satkasya manoyogasyeti gamyate'dhastAt asaGghayeyaguNa parihInaM samaye 2 nirundhAno'saGkhayeyaiH samayaiH sAkalyeneti gamyate prathamaM manoyogaM niruNaddhi, 'tato'naMtaraM // 2 //
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM- 36, uddezaka:-, dvAraM 317 ca Na'mityAdi, tasmAt manoyoganirodhAdanantaraM cazabdo vAkyasamuccaye Namiti vAkyAlaGkAre dvIndriyasya paryAptasya jaghanyayoginaH satkasya vAgyogasyeti gamyate'dhastAt vAgyogaM asaGghayeyaguNaparihInaM samaye samaye nirundhAno'saGghatyeyaiH samayaiH sAkalyeneti gamyate dvitIyaM vAgyogaM niruNaddhi, Aha ca bhASyakRta 119 11 "pajjattamittabiMdiya jahannavaijogapajavA je u / tadasaMkhaguNavihINaM samaye samaye niruMbhaMto // savvavaijogarohaM saMkhAIehiM kuNai samaehiM" "tato'naMtaraM caNa' mityAdi, tato vAgyogAdanantaraM ca NaM prAgvat sUkSmasya panakajIvasya aparyAptakasya prathamasamayotpannasyeti bhAvArthaH jaghanyayoginaH- sarvAlpavIryasya panakajIvasya yaH kAyayogastasyAdhastAdasaGghayeyaguNahInaM kAyayogaM samaye samaye nirundhan asaGghayeyaiH samayaiH samastamapIti gamyate tRtIyaM kAyayogaM niruNaddhi, taMca kAyayogaMnirundhAnaH sUkSmakriyamapratipAti dhyAnamadhirohati, tatsAmathyAcca vadanodarAdivivarapUraNena saMkucitadehatribhAgavarttipradezo bhavati, tathA cAha bhASyakRta 119 11 "tatto ya suhumapanagassa paDhamasamayovavaNNassa // jo kira jahannajogI tadasaMkhejjaguNahINamekke ke / samaehiM ruMbhamANo dehatibhAgaM ca muMcaMto // ruMbhai sa kAyajogaM saMkhAIehiM ceva samaehiM' kAyayoganirodhakAlAntare carame antarmuhUrte vedanIyAditrayasya pratyakaM sthitiH sarvApavarttanayA apavatyAyogyavasthAsamAnA kriyate guNazreNikramaviracitapradezA, tadyathA-prathamasthitau stokAH pradezAH, dvitIyasyAM sthitau tato'saGghayeyaguNAH, tRtIyasyAM tato'pyasaGkhyeyaguNAH, evaM tAvadvAcyaM yAvaccaramA sthitiH, sthApanA, etAH prathama samayagRhItadalikanirvarttitA guNazreNayaH, evaM pratisamayagRhItadalikanirvirttitAH karmatryasya pratyekasamaGghayeyA draSTavyAH antarmuhUrtasamayAnAmasaGkhyAyatvAt, AyuSastu sthitiyathAbaddhaivAvatiSThate, sA ca guNazreNikramaviparItakramadalikaracanA, ayaM ca sarvo'pi manoyogAdinirodho mandamatisukhAvabodhArthamAcAryeNa sthUradhSTayA pratipAditaH, yadi punaH sUkSmadRSTyA tatsvarUpa jijJAsA bhavati tadA paJcasaGgrahaTIkA nibhAlanIyA, tasyAmiti nipuNaMprapaJcena tasyAbhidhAnAd, iha ca granthagauravabhayAnnAsmAbhirabhihitaH, 'seNa' mityAdi, so'dhikRtaH kevalI Namiti pUrvavat etenAnantaroditenopAyena upAyaprakAreNa, zeSaM sugamaM, yAvadayogatAM 'pAuNai'tti prApnoti, ayogatAprAptayabhimukho bhavati iti bhAvArthaH, ayogatAM ca prApya ayogatAprAptayabhimukho bhUtvA 'IsiM' ti stokaM kAlaM zailezIM pratipadyate iti sambandhaH, kiyatA kAlena viziSTAM ityata Aha-hrasvapaJcAroccarANAddhayA, kimuktaM bhavati ? - nAtidrutaM nAtivilambitaM kintu madhyamena prakAreNa yAvatA kAlena JaNanama ityevaMrUpANi paJcAkSarANi uccAryyante tAvatA kAlena viziSTAmiti, etAvAn kAlaH kiMsamayapramANa iti nirUpaNArthamAha- asaGghayeyasAmayikAM- asaGkhayeyasamayapramANAM yaccAsaGghayeyasamayapramANaM tacca jaghanyato'pyantarmuhUrttapramANaM tata eSA'pyantarmuhUrtapramANeti khyApanAyAha
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ 318 prajJApanAupAGgasUtram-2-36/-/-/621 _ 'AntarmuhUrtikI zailezI miti, zIlaM-cAritraM taccheha nizcayataH sarvasaMvararUpaM tad grAhyaM, tasyaiva sarvottamatvAt, tasyezaH zIlezaH tasya yA'vasthA sA zailezI tAM pratipadyate, tadAnIM ca dhyAnaM dhyAyati vyavacchinnakriyamapratipAti, uktNc||1|| "sIlaM va samAhANaM nicchayao savvasaMvaro soya / tasseso sIleso selesI hoi tdvtthaa|| // 2 // bahassakkharAiMmajjheNa jeNa kAleNa paMca bhaNNaMti / acchai selesigato tattiyamittaM tao kAlaM // tanurohAraMbhAo jhAyai suhumakiriyAniyaTTi so| vocchinnakiriyamappaDivAI selesikAlaMmi // " na kevalaM zailezI pratipadyate pUrvaracitaguNazreNIkaM ca vedanIyAdikaM karma anubhavitumiti zeSaH,pratipadyateca tatpUrvaM kAyayoganirodhagatecarame'ntarmuhUrte racitA guNazreNayaH-prAgvanirdiSTasvarUpA yasya tattathA, tataH kiM karotItyata Aha "tIse selesiaddhAe' ityAdi, tasyAMzailezyaddhAyAM vartamAno'saddhyeyAbhirguNazreNIbhiH pUrvanirvatitAbhiH prApitA ye karmatrayasya pRthak pratisamayasamavayeyAH karmaskandhAstAn 'kSapayan' vipAkataH pradezato vA vedanena nirjarayan carame samaye vedanIyamAyurnAma gotramityetAn caturaH 'karmAMzAn' karmabhedAn yugapat kSapayati, yugapacca kSapayitvA tato'nantarasamaye audArikataijasakArmaNa-rUpANi trINi zarIrANi ___ 'savvAhiM vippajahaNAhiM' itisarviprahAnaiH, sUtrestrItvaMprAkRtatvAt, viprajahAti, kimuktaM bhavati? -yathAprAk dezatastyaktavAn tathA na tyajati, kintu sarvaiH prakAraiH parityajatIti, uktaM "orAliyAi cayai savvAhiM vippajahaNAhiM jaM bhaNiyaM / nissesa tahAna jahA desaccAeNa so puTviM // " parityajya ca tasminneva samaye kozabandhavimokSalaNasahakArisamutthasvabhAvavizeSAderaNDaphalamiva bhagavAnapikarmasambandhavimokSaNasahakArisamutthasvabhAvavizeSadUrdhva lokAnte gatveti sambandhaH, uktNc||1|| "eraNDaphalaMca jahA baMdhacche deriyaM duyaM jaati| taekamma baMdhaNachedaNerito jAti siddhovi||" kathaM gacchatItyataAha-'avigraheNa' vigrahasyAbhAvo'vigrahaH tena ekenasamayenAspRzan, samayAntarapradezAntarAsparzanenetyarthaH, RjuzreNiMcapratipannaH, etaduktaMbhavati-yAvatsvAkAzapradezeSvihAvagADhastAvata eva pradezAnUrdhvamRjuzreNyA'vagAhamAno vivakSittAcca samayAdanyatsamayAntaramaspRzan gatvA, tathA coktamAvazyakacUrNo-"jattie jIvo'vagADho tAvaiyAe ogAhaNAe uDDU ujjugaM gacchatina vaMkaM, biiyaM ca samayaM na phusai" iti, bhASyakAro'pyAha // 1 // "riuseDhiM paDivanno samayapaesaMtaraM aphusmaanno| - egasamaeNaM sijjhai aha sAgarovautto so||" itthamUrdhvaM gatvA kimityAha-sAkAropayuktaH san sidhyati-niSThitArtho bhavati, sarvA
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ padaM- 36, uddezaka:-, dvAraM - 319 hi labdhayaH sAkAropayogopayuktasya upajAyate nAkAkAropayuktasya, siddhirapyeSA sarvalabdhyuttamA labdhiriti sAkAropayogopayuktasyopajAyate, Aha ca 119 11 "savvAo laddhIo jaM sAgArovaogalAbhAo / teNaha siddhiladdhI uppajjai taduvauttassa // " tadanantaraM tu krameNopayogapravRkattiH / tadevaM yathA kevalI siddho bhavati tathA pratipAditamidAnIM siddhA yathAsvarUpAstatrAvatiSThante tathA pratipAdayati- 'te NaM tattha siddhA bhavaMtI' tyAdi, te - anantaroktakramasambhUtA Namiti vAkyAlaGkAre tatra - lokAnte siddhA bhavanti, azarIrA:audArikAdizarIravipramuktAH teSAM siddhatvaprathamasamaye eva sarvAtmanA tyaktatvAt, jIvaghanAnicitIbhUtajIvapradezarUpAH, sUkSmakriyA'pratipAtidhyAnapratipattikAle eva tatsAmarthyato vadanodarAdivivarANAmApUritatvAt, darzanajJAnopayuktA jIvasvAbhAvyAt, niSThitArthAH kRtakRtyatvAt, nIrajaso badhyamAnakarmAbhAvAt, nirejanAH kampakriyAnimittavirahAt, vitimirAH karmatiramiravAsanApagamAt, vizuddhAstrividhasamyagdarzanAdimArgapratipattyA atyantazuddhIbhUtatvAt, te cetthaMbhUtAstatra gatAstiSThanti zAzvataMyathA bhavatyevaM 'anAgatAddhaM' anAgatA - bhAvinI addhA samastA yatra so'nAgatAddhaH taM kAlaM yAvat, atraiva mandamativibodhAyAkSepaparihArAvAha 'sekeNaNaM bhaMte!' ityAdi sugamaM, navaraM 'kammabIesu' tti karmmarUpANi bIjAni - janmanaH kAraNAni karmabIjAni teSu dagdheSu-nirmUlakASaMkaSiteSu punarapi - bhUyo janmana utpattirna bhavati, kAraNamantareNa kAryAsambhavAt, atha tAnyeva karmANi bhUyaH kasmAnna bhavanti ?, ucyate, rAgAdInAmabhAvAt, rAgAdayo hyAyuHprabhRtInAM karmaNAM kAraNaM, na ca te teSAM santi, prAgeva kSINamohAvasthAyAM kSINatvAt na ca te'pi kSINA api bhUyaH prAduSSyanti, sahakArikAraNAbhAvAt, rAgAdInAM hyutpattau pariNAmikAraNamAtmA sahakArikaraNaM rAgAdivedanIyaM karma, na cobhayakAraNajanyaM kAryamekatarasyApyabhAve bhavati, anyathA tasyAkAraNatvaprasaGgAt, na ca siddhAnaM rAgAdivedanIyaM karmAsti, tasya prAgeva zukladhyAnAgninA bhasmIkRtatvAt, na ca vAcyamatrApi sa eva prasaGgaH, yathA tadapi rAgAdivedanIyaM karma bhUyaH kasmAnna bhavatIti ?, tatkAraNasya saGkalezasyAbhAvAt, rAgAdivedanIyAnAM hi karmaNAmutpattau rAgAdipariNatirUpa; saGkalezaH, 'jaM veyai se baMdhai' iti, na ca rAgAdivedanIyakarmavinirmuktasya tathAbhUtaM saGkaklezotthAnamasti, tatastadabhAvAdrAgAdivedanIyakarmAbhAvaH, tadabhAvAcca bhUyo rAgAdInAmabhAvaH, tathA ca rAgAdInAmeva punarutpatticintAyAM dharmmasaGgrahaNyAmuktam 119 11 'khINA ya te na hoMtI punaravi sahakArikAraNAbhAvA / hi hoi saMkileso tehiM viuttassa jIvassa // // 2 // tayabhAvA na ya baMdho tappAuggassa hoi kammassa / tadabhAve tadabhAvo savvaddhaM ceva vinneo / " iti, tato rAgAdInAmabhAvAdAyuHprabhRtInAM karmmaNAM punarutpAdAbhAvastadabhAvAcca na bhUyo janmotpattiH, ata evoktamanyatrApi 119 11 "dagdhe bIje yathA'tyantaM, prAdurbhavati nAGkuraH /
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ 320 prajJApanAupAGgasUtram-2- 36/-/-/622 karmabIje tathA dagdhe, na rohati bhvaangkurH||" upasaMhAramAha-'se eeNadveNa mityAdi, etadeva siddhasvarUpaM paramamaGgalabhUtaM zAstrasya ziSyapraziSyAdivaMzagatatvenAvyavacchittirbhUyAdityantamaGgalatvenopasaMhAravyAjata AhamU. (622) nicchinnasavvadukkhA jaaijraamrnnbNdhnvimukkaa| sAsayamavvAbAhaM ciTThati suhI suhaM pttaa|| (pannavaNAe bhagavatIe samugghAyapayaM chattIsatimaM payaM samatta) vR.nicchiNNe' tyAdi, nistIrNasarvaduHkhaMyaistetathA, sakalasAMsArikaduHkhapAragatA ityarthaH, kuta ityAha-'jAtijarAmaraNabandhanavipramuktAH' jAtizca jarAca maraNaMca bandhanAnica-jJAnAvaraNIyAdIni karmANi tairvipramuktAH, atra hetau prathamA, yato jAtijarAmaraNabandhavipramuktAH tato nistIrNasarvaduHkhAH, teitthaMbhUtAH paramasvAsthyarUpaM 'zAzvataM' zazvadbhAvi 'avyAbAdhaM bAdhArahitaM, rAmAdayo hi na tadbAdhituMprabhaviSNavo na ca teSAM te santItyanantarameva bhAvitaM, sukhaM prAptAH, ata eva sukhinaH sntstisstthnti|| padaM -36 - samAptam "namata nayabhaGgakalitaMpramANabahulaM vizuddhasadbodham / jinavacanamanyatIrthikakumatinirAsaikadurlalitam // // 2 // jayati haribhadrasUriSTIkAkRdvivRtaviSamabhAvArthaH / yadvacanavazAdahamapi jAto lezena vivRtikrH|| // 3 // kRtvA prajJApanATIkAM puNyaM yadavApa malayagiriranadham / tena samasto'pi jano labhatAM jinavacanasadbodham // " prajJApanAupAGgasUtra-2samAptam prajJApanAupAsUtra 1thI14"pada mATe juobhAga. 10 15thI 30"pada mATe juo bhA. 11 - - | 15 caturtha upAGgasUtraM prajJApanA samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA prajJApanAupAgasUtrasya malayagiri AcAryeNa viracitA TIkA prismaaptaa| ****
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvabharI vaMdanA jemanA dvArA sUtramAM guMthAyela jinavANIno bhavya vAraso vartamAnakAlIna "AgamasAhityamAM prApta thayo e sarve sUrivara Adi ArSa pUjyazrIonepaMcama gaNadhara zrI sudharmA svAmI cauda pUrvadhara zrI bharbAhu svAmI daza pUrvadhara zrI zayyabhavasUri ! (anAmI) sarve zrata AvIra maharSio devavAcaka gaNi zrI zyAmAcArya devardhvigaNi kSamAzramaNa jinabhadra gaNi kSamAzramaNa saMghadAsagaNi siddhasena gaNi jinadAsa gaNi mahattara agatyasiMha sUri zIlAMkAcArya abhayadevasUri malayagirisUri makIrtisUri haribhadrasUri AryarakSita sUri (?) droNAcArya caMdra sUri vAdivetAla zAMticaMdra sUri malladhArI hemacaMdrasUri zAMticaMdra upAdhyAya dharmasAgara upAdhyAya guNaratnasUrI vijaya vimalagaNi virabhadra traSipAla | brahmamuni tilakasUri sUtra-niryukti - bhASya -zUrNi - vRtti - AdinA racayitA anya sarve pUjyazrI vartamAna kAlina Agama sAhitya vArasAne saMzodhana-saMpAdana-lekhana Adi dvArA mudrIta/amudrIta svarUpe rajU karyA - sarve zrutAnurAgI pUjya puruSone AnaMda sAgarasUrijI | caMdrasAgara sUrijI muni mANeka jina vijayajI punyavijayajI caturavijayajI jaMbu vijayajI amaramunijI kanaiyAlAlajI lAbhasAgarasurijI AcArya tulasI caMpaka sAgarajI smaraNAMjali bAbu dhanapatasiMha paM. becaradAsa paM. jIvarAjabhAI paM. bhagavAnadAsa pa0 rUpendrakumAra 50 hIrAlAla zrata prakAzaka sarve saMsthAo
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ [2] vRtti 2. 400 900 (45 Agama mULa tathA vivaraNanuM zloka pramANadarzaka koSTaka) krama. | AgamasUtranAma mUla - vRtti-kartA zloka pramANa zlokapramANa 1. AcAra 2554 zIlAGkAcArya 12000 sUtrakRta / 2100 zIlAGkAcArya 12850 3. sthAna 3700 abhadevasUri 14250 4. samavAya | 1667 abhayadevasUri 3575 bhagavatI | 15751 | abhayadevasUri 18616 6. jJAtAdharmakathA | 5450 abhayadevasUri 3800 / 7. upAsakadazA 812 | abhayadevasUri 800 8. antakRddazA 900 | abhayadevasUri 9. anuttaropapAtikadazA 192 | abhayadevasUri 100 10. praznavyAkaraNa | 1300 abhayadevasUri 5630 11. |vipAkazruta / 1250 abhayadevasUri 12. aupapAtika 1167 | abhayadevasUri 3125 13. | rAjaprazniya 2120 malayagirisUri 3700 14. jIvAjIvAbhigama 4700 malayagirisari 14000 15. prajJApanA 7787 malayagirisUri 16000 16. sUryaprajJapti 2296 malayagirisUri 9000 | 17. candraprajJapti 2300 malayagirisUri 9100 18. jambUdvIpaprajJapti 4454 zAnticandraupAdhyAya 18000 19thI nirayAvalikA 1100 candrasUri 600 23. (paJca upAGga) 24. catuHzaraNa 80 |vijayavimalayagaNita (?) 200 25. Atura pratyAkhyAna 100 guNaralasUri (avacUri) (?) 150 26. mahApratyAkhyAna 176 AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) / 176 27. | bhaktaparijJA 215 AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) 215 | 28. tandula vaicArika 500 vijayavimalagaNi (?) 500 | 29. saMstAraka 155 | guNaratna sUri (avacUri) 110 gacchAcAra* 175 | vijayavimalagaNi 1560 31. gaNividyA 105 AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) 105 30.
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ krama AgamasUtranAma 32. devendrastava 33. maraNasamAdhi 34. nizItha 35. bRhatkalpa 36. vyavahAra 37. dazAzrutaskandha 38. jItakalpa 39. mahAnizItha 40. Avazyaka 41. oghaniyukti piNDaniryukti 42. | dazavaikAlika 43. uttarAdhyayana 44. nandI 45. anuyogadvAra vRttikartA 375 AnandasAgarasUri (saMskRta chAyA) 837 AnandasAgarasUri (saMskRta chAyA) 821 jinadAsagaNi (cUrNi) saGghadAsagaNi (bhASya ) 473 malayagiri + kSemakIrti saGghadAsagaNi (bhASya ) 373 malayagiri [3] mUla zloka pramANa * 4548 saGghadAsagaNi (bhASya ) 896 - ? - (cUrNi) 130 siddhasenagaNi (cUrNi) 130 haribhadrasUri droNAcArya ni. 1355 ni. 835 malayagirisUri 835 |haribhadrasUri 2000 zAMtisUra 700 malayagiriri 2000 maladhArIhemacandrasUri * vRtti zlokapramANa 375 837 28000 7500 42600 7600 34000 6400 2225 1000 noMdha : (1) uData 45 AAgama sUtromAM vartamAna aNe pahelAM 1 thI 11 aMgasUtro, 12 thI 23 upAMgasUtrI, 24thI 33 prakIrNakasUtro 34thI 38 chedasUtro, 40 thI 43 mULasUtro, 44-45 cUlikAsUtro nA nAbhe hAla prasiddha che. (2) ukta zloka saMkhyA ame upalabdha mAhitI ane pRSTha saMkhyA AdhAre noMdhela che. jo ke te saMkhyA mATe matAMtara to jovA maLe ja che. jemake AcAra sUtramAM 2500, 2554, 2525 evA traNa zloka pramANa jANavA maLela che. Avo mata-bheda anya sUtromAM paNa che. (3) uUta vRtti-jAhi ? noMdha che te same rela saMpAhana bhuSanI che. te sivAyanI parA vRtti - cUrNi khAhi sAhitya mudrita } samudrita avasthAmA hAla upalabdha che 4. (4) gacchAcAra jane maraNasamAdhi nAviDaye caMdAvejjhaya jane vIrastava prakIrNaka Ave 22000 (?)7500 7000 7000 16000 7732 5900 che. 4 jame "AgamasuttANi" bhAM bhUja 3ye bhane "sAgamahIya"bhAM akSarazaH gujarAtI anuvAda rUpe Apela che. temaja nItattva jenA vikalpa rUpe che e
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcattvanuM mAdhya ame ''AgamasuttaLi''mAM saMpAdIta karyuM che. (5) goSa ane viSNu e baMne niryuvijJa vikalpe che. je hAla mULasUtra rUpe prasidhdha che. je baMnenI vRtti ame ApI che. temaja temAM mAlvanI gAthAo paNa samAviSTa thaI che. (6) cAra prI sUtro ane mahAnizItha e pAMca AgamanI koI vRtti Adi upalabdha thavAno ullekha maLato nathI. prIn nI saMskRta chAyA upalabdha che tethI mUkI che. nizIya-vaizA-nitattva e traNenI rkhi ApI che. jemAM vazA ane nItattva e baMne upa2vRtti maLatI hovAno ullekha che, paNa ame te meLavI zakyA nathI. jyAre nizItha u52 to mAtra vIsamA uddezaHnI ja vRtti no ullekha maLe che. * vartamAna kALe 45 AgamamAM upalabdha nivRttiH krama niryukti 9. AcAra-niyukti 2. sUtrakRta-niryukti 3. bRhatkalpa-niryukti * |4. vyavahAra-nivRtti * 6. |yazAzruta-nivRtti [4] zlokapramANa krama niryukti 450 265 180 6. Avazyaka - niyukti 7. oghaniyukti 8. piNDaniyukti 9. dazavaikAlika niyukti 10. uttarAdhyayana-niryukti noMdhaH (1) ahIM Apela zno pramA" e gAthA saMkhyA nathI. '32 akSarano eka zloka'' e pramANathI noMdhAyela roja pramALa che. (2) * vRhattva ane vyavAr e baMne sUtronI nivRtti hAla bhASya mAM bhaLI gaI che. jeno yathAsaMbhava ullekha vRttivhAr maharSi e mAdhya uparanI vRttimAM karyo hoya tevuM jovA maLela che. zlokapramANa 2500 1355 835 500 700 (3) oSa ane pinDaniryukti svataMtra mUlagAma svarUpe sthAna pAmela che tethI tenuM svataMtra saMpAdana Ama-41 rUpe thayela che. (temaja A saMpAdanamAM paNa che.) (4) bAkInI cha niryuvijJamAMthI vaizAzrutattva niyukti u52 vRddhi ane anya pAMca nivRtti u52nI vRtti ame amArA saMpAdanamAM prakAzIta karI che. jyAM A cha niryukti spaSTa alaga joI zakAya che. (5) niryujJikartA tarIke madravAdusvAmI no ullekha ja jovA maLe che.
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ [5] bhASya Na krama gAthApramANa 483 ( vartamAna ANe 45mAgamabhai Guy bhASyaM krama krama bhASya zlokapramANa krama bhASya bhASya gAthApramANa | nizISabhASya 7500 AvazyakabhASya * bRhatkalpabhASya 7600 oghaniyuktibhASya * vyavahArabhASya 6400 8. piNDaniyuktibhASya - 4. | paJcakalpabhASya / 3185 / 9. dazavaikAlikabhASya * | 5. | jItakalpabhASya | 3125 10. uttarAdhyayanabhASya (?) / 7. 322 nodha:(1) nizISa , bRhatkalpa bhane vyavahArabhASya nA ta saGghadAsagaNi DovAna ||y che. abhaa2|| saMpAnamA nizISa bhASya tenI cUrNi sAthai mane bRhatkalpa tathA vyavahAra bhASya tenI-tenI vRtti sAye samAviSTa thayu cha. (2) paJcakalpabhASya mamA AgamasuttANi bhAga-38 mAMzAta thay. (3) AvazyakabhASya bhai un prbhaae| 483 sayumA 183 outhA mULabhASya 35 cha ane 3000 anya bhASyanI che. no samAveza Avazyaka sUtraM-saTIkaM bhai yo che. [13 vizeSAvazyaka bhASya pUja4 prasidhdha thathu cha 5 te samaya AvazyakasUtra- 64ranuM bhASya nathI bhane adhyayano anusAra nI jagamaga vRtti Adi peTA vivaraNo to pAvara ane gIta e baMne upara maLe che. jeno atre ullekha ame karela nathI.] (4) oghaniyukti, piNDaniyukti , dazavaikAlikabhASya no samAveza tenI tanI vRtti bhAM. thayo 4 cha. 59 // na ta vizano. Get mone maNera nathI. [oghaniyukti upara 3000 zloka pramANa mAgano ullekha paNa jovA maLela che.] (5) uttarAdhyayanabhASyanI // niyuktimA maNI yA saMmAyacha (?) (5) mArIta aMga - upAMga - prakIrNaka - cUlikA me 35 Agama sUtro 752no ' mANano ullekha amArI jANamAM Avela nathI. koIka sthAne sAkSI pATha-Adi sva35 bhASyagAthA sevAmaNe che. (7) bhASyakartA tarI bhuNya nAma saGghadAsagaNi sevA maNera cha. tama4 jinabhadragaNi kSamAzramaNa bhane siddhasena gaNi no 54 64 bhaNe cha. 32&is bhaassyn| sal ajJAta ja che.
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ [6] vartamAna ANe 45 bhAgamamA 500 cUrNiH krama cUrNizlokapramANa krama | cUrNi zlokapramANa 1. AcAra-cUrNi 8300 ___9. dazAzrutaskandhacUrNi 2225 2. sUtrakRta-cUrNi 9900 10. paJcakalpacUrNi 3275 | 3. bhagavatI-cUrNi 3114 11. jItakalpacUrNi 1000 4. jIvAbhigama-cUrNi 1500 12. AvazyakacUrNi 18500 jaMbUdvIpaprajJapti-cUrNi 1879 | 13. dazavaikAlikacUrNi 7000 6. nizIthacUrNi 28000 / 14. uttarAdhyayanacUrNi 5850 7. bRhatkalpacUrNi 16000 | 15. nandIcUrNi 1500 | 8. vyavahAracUrNi | 1200 | 16. anuyogadAracUrNi / | 2265 nAdha:(1) 651 16 cUrNimAMdhI nizItha , dazAzrutaskandha, jItakalpa me cUrNi amA2 // saMpAdanamAM samAvAI gayela che. (2.) AcAra, sUtrakRta, Avazyaka, dazavaikAlika, uttarAdhyayana, nandI, anuyogadvAra e sAta TU pUjyapAda AgamoddhArakazrI e prakAzIta karAvI che. (3) dazavaikAlikanI 0ii me cUrNi hai agatsyasiMhasUrikRta cha tenuM prazana pUruya zrI punyavijayajIe karAvela che. (4) jaMbUdvIpaprajJapticUrNi vizeDa 1414praznAyita. muM 43 cha. bhagavatI cUrNi to maje4 cha, 540 40 zIta 45 nathI. tabha4 bRhatkalpa , vyavahAra, paJcakalpa bherAstato jocha 59 zIta thayAnurAma nathI. (5) cUrNikAra tarI3 jinadAsagaNimahattara-j nAma bhudhyatve saMbhapAya che. 323 mate amuka jUnA kartAno spaSTollekha maLato nathI. "mAgama-paMthAMgI" yintyapAlata" vartamAna kALe prApta Agama sAhityanI vicAraNA pachI kharekhara AgamanA pAMca aMgomAM keTaluM ane zuM upalabdha che te jANyA pachI eka prazna thAya ke Agama paMcAMgI nI pAto 32ii zintya . aMga-upAMga-prakIrNaka-cUlikA meM u5 bhAgamo 652 mApya nathI. eTale 35 AgamanuM eka aMga to aprApya ja banyuM. sUtra paratve upalabdha niryukti phakta cha che. eTale 39 AgamonuM eka aMga aprApya ja banyuM. mArI sis bhASya, iyAM niyukti mAne yAMI cuurnnin| mAmA vartamAna Age suvyavasthita paMcAMgI mAtra Avazyaka sUtra nI gAya. 2 naMdIsUtra mAM paMcAMgIne pahale saMgrahaNI, pratipattimovanA se cha.
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 45 Agama aMtargata vartamAna kALe upalabdha vibhAgo ) sUicanA - ame saMpAdIta karela sAsunAva mAM bekI naMbaranA pRSTho upara jamaNI bAju kAmasUtra nA nAma pachI aMko Apela che. jemake 1/3/dara/pa4 vagere. A aMko te te AgamanA vibhAgIkaraNane jaNAve che. jemake savAramAM prathama aMka kRtanyano che tenA vibhAga rUpe bIjo aMka yUnA che tenA peTA vibhAga rUpe trIjo aMka adhyayanano che. tenA peTA vibhAga rUpe cotho aMka uddezava no che. tenA peTA vibhAga rUpe chello aMka mUno che. A mUna gadya ke padya hoI zake. je gadya hoya to tyAM peregrApha sTAIlathI ke chUTu lakhANa che ane thA/padya ne padyanI sTAIlathI I - goThavela che. pratyeka Agama mATe A rIte ja oblikamAM (/) pachI nA vibhAgane tenA tenA peTA-peTA vibhAga samajavA. jyAM je-te peTA vibhAga na hoya tyAM (/-) oblika pachI Desa mukIne te vibhAga tyAM nathI tema sucaveluM che.] (9) nAvAra - kutaRN:/jUnA/madhyayana/ddezaka:/mUi jUnA nAmaka peTA vibhAga bIjA zrutaskalpa.mAM ja che. (2) sUtrakRta - zrutaskandhaH/adhyayanaM/uddezakaH/mUlaM (3) sthAna - sthAnaM/adhyayanaM/mUlaM (4) samavAya - samavAyaH/mUlaM () vatI - zata/va-saMtarazata/uddezava:/mUi ahIM zatakanA peTA vibhAgamAM be nAmo che. (1) : (2) maMta(zataruM kemake zata 21, 22, 23 mAM zata nA peTA vibhAganuM nAma : ja zAvela che. zata * rU3,34,31,36,40 nA peTA vibhAgane jhaMtarazataathavA zatazatava nAmathI oLakhAvAya che. jJAtAdharmakayA- zrutaskandhaH/vargaH/adhyayana/mUlaM pahelA zrutajya mAM dhyAna ja che. bIjA kRtanya ne peTAvibhAga " nAme che ane te nA peTA vibhAgamAM adhyana che. upAsakadazA- adhyayana/mUlaM (8) sattazA - va:/adhyayana/mUi anuttaropapAtikadazA- vargaH/adhyayanaM/mUlaM praznavyAkaraNa- dvAraM/adhyayana/mUlaM zrava ane saMvara evA spaSTa be bheda che jene nAmadAra ane saMvAda kahyA che. (koIka dvAra ne badale zrutanya zabda prayoga paNa kare che). (11) vipAkazruta- zrutaskandhaH/adhyayanaM/mUlaM (12) papati- mUi (13) rAjapraznIya- mUlaM
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ [8] (14) jIvAjIvAbhigama- *pratipattiH/* uddezakaH/mUlaM A AgamamAM ukta traNa vibhAgo karyA che to paNa samajaNa mATe pratipattiH pachI eka peTAvibhAga nopanIya che. 34 pratipatti -3-mAM neraiya, tirikkhajoNiya, manuSya, deva mevA // 2 peTavilA 54 cha.tethI tipatti/(neraiyaAdi)/uddezakaH/mUlaM bherIta spaSTa mala pAudA cha, 4 rIta bhI pratipatti nA uddezakaH navanayI 5 peTavilAsa pratipattiH nA 4 che. (15) prajJApanA- padaM/uddezakaH/dvAraM/mUlaM padanA peTavina six uddezakaH cha, sis dvAraM cha 5 58-28na peTa vimAnamA uddezakaH ane tenA peTA vibhAgamAM dvAra paNa che. (16) sUryaprajJapti- prAbhRtaM/prAbhRtaprAbhRtaM/mUlaM (17) candraprajJapti- prAbhRtaM/prAbhRtaprAbhRtaM/mUlaM Asa 16-17vi prAmRtaprAbhRta nA 5 pratipattiH nA peTa vilauncha. 59 uddezakaH // mujaba teno vizeSa vistAra thAyela nathI. (18) jambUdIpaprajJapti- vakSaskAraH/mUlaM (19) nirayAvalikA - adhyayana/mUlaM (20) kalpavataMsikA - adhyayana/mUlaM (21) puSpitA - adhyayana/mUlaM (22) puSpacUlikA - adhyayanaM/mUlaM (23) vaNhidazA - adhyayana/mUlaM bhArAma 18 thI 23 nirayAvalikAdi nAmathI somaNe cha / tene pAMganA pAya tarI sUtra bhogaave||ch.ial-1, nirayAvalikA, -2 kalpavataMsikA... 23 41 (24 thI 33) catuHzaraNa (Adi dazepayannA) mUlaM (34) nizItha - uddezakaH/mUlaM (35) bRhatkalpa - uddezakaH/mUlaM (36) vyavahAra - uddezakaH/mUlaM (37) dazAzrutaskandha - dazA/mUlaM (38) jItakalpa - mUlaM (39) mahAnizItha - adhyayanaM/uddezakaH/mUlaM (40) Avazyaka - adhyayana/mUlaM (41) ogha/piNDaniyukti - mUlaM (42) dazavakAlika - adhyayanaM/uddezakaH/mUlaM (43) uttarAdhyayana - adhyayana//mUlaM (44- 45) nandI-anuyogadvAra - mUlaM
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ [9] amArA saMpAdIta 45 AgamomAM AvatA mUla no aMka tathA temAM samAviSTa gAthA AgamasUtra mUlaM gAthA krama AgamasUtra mUlaM gAthA krama 9. 2. 3. 4. AcAra sUtrakRta sthAna samavAya bhagavatI jJAtAdharmakathA 5. 6. 7. 8. 9. 10. praznavyAkaraNa 11. vipAkazruta 12. aupapAtika 13. rAjaprazniya 14. jIvAbhigama upAsaka dazA antakRddazA anuttaropapAtika 15. prajJApanA 16. sUryaprajJapti 17. candraprajJapti 218 18. jambUdIpaprajJapti 365 19. nirayAvalikA 21 5 20. kalpavataMsikA 21. puSpitA 22. puSpacUlikA 23. vahidazA 552 806 1010 383 1087 241 73 62 13 47 47 77 85 398 622 214 11 3 5 147 24. 723 25. 169 26. 93 27. 114 28. 57 29. 13 30. 12 31. 4 32. 14 33. 3 34. 35. 36. 93 37. 231 38. 103 39. 107 40. 30 || 3 41. 42. 43. 1 44. 9 45. | | | 1 2 catuHzaraNa AturapratyAkhyAna mahApratyAkhyAnaM bhaktaparijJA dazAzrutaskandha jItakalpa mahAnizItha Avazyaka 131 41. oghaniyukti taMdula vaicArika saMstAraka gacchAcAra gaNividyA devendrastava maraNasamAdhi nizISa bRhatkalpa vyavahAra piNDaniryukti dazavaikAlika uttarAdhyayana nandI anuyogadvAra 63 63 71 142 142 172 172 161 139 133 133 137 137 82 82 307 307 664 664 1420 215 285 114 56 103 103 . 92 21 1165 712 712 515 1640 | 93 141 1528 1165 70 540 1731 168 350 noMdha :- uta gAthA saMkhyAno sabhAveza mUlaM bhAM tha 4 bhaya che. te mUla sivAyanI asaNa gAthA samabhavI nahIM. mUla zabda se sabhI sUtra ane gAthA jane bhATe no jAyelo saMyukta anukrama che. gAthA badhAMja saMpAdanomAM sAmAnya aMka dharAvatI hovAthI teno alaga aMka Apela che. paNa sUtranA vibhAga dareka saMpAdake bhinnabhinna rIte karyA hovAthI ame sUtrAMka judo pADatA nathI.
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ [2] [] [10] [11] [12]. [13] [14]. [15] [1] [17]. [10]. - amArA prakAzano - abhinava hema laghuprakriyA - 1 - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 2 - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 3 - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 4 - saptAGga vivaraNam kRdantamAlA caityavandana parvamAlA caityavandana saGgraha - tIrthajinavizeSa caityavandana covizI zatruJjaya bhakti [AvRtti-do] abhinava jaina paJcAGga - 2046 abhinava upadeza prAsAda - 1- zrAvaka kartavya - 1 thI 11 abhinava upadeza prAsAda - 2- zrAvaka kartavya - 12 thI 15 abhinava upadeza prAsAda - 3- zrAvaka kartavya - 16 thI 36 navapada - zrIpAla (zAzvatI oLInA vyAkhyAna rUpe). samAdhi maraNa [vidhi - sUtra-padya- ArAdhanA-maraNabheda-saMgraha] caityavaMdana mALA [779 caityavanaMdanono saMgraha] tatvArtha sUtra prabodhaTIkA [adhyAya-1] tatvArtha sUtranA Agama AdhAra sthAno siddhAcalano sAthI (AvRtti - be caitya paripATI amadAvAda jinamaMdira upAzraya Adi DirekTarI zatruMjaya bhakti [AvRtti - be zrI navakAramaMtra navalAkha jApa noMdhapothI zrI cAritra pada eka karoDa japa noMdhapothI zrI bAvrata pustikA tathA anya niyamo - [AvRtti - cAra abhinava jaina paMcAMga - 2042 sirvaprathama 13 vibhAgomAM] zrI jJAnapada pUjA aMtima ArAdhanA tathA sAdhu sAdhvI kALadharma vidhi zrAvaka aMtima ArAdhanA [AvRtti traNa vItarAga stuti saMcaya [1151 bhAvavAhI stutio]. (pUjya AgamoddhAraka zrI nA samudAyanA) kAyamI saMparka sthaLo tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-1 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA- adhyAya-2 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-3 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-4 [18] [19] [20]. [21] [22] [23] [24] [25]. []. [27]. [28] [29] [30] [31]. [32]. [33] [34] [35]
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ [11] [3] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-5 [37] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA- adhyAya[38] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-7 [3] tatvAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-8 [40] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-9 4i1] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-10 prakAzana 1 thI 41 abhinavazrata prakAzane pragaTa karela che. [42] AyAro [AgamasuttANi-1] paDhamaM aMgasuttaM [43] sUyagaDo [AgamasuttANi-2] bIaM aMgasutaM [44] ThANaM [AgamasuttANi-3] taiyaM aMgasuttaM [45] samavAo [AgamasuttANi-4] cautthaM aMgasuttaM [46] vivAhapannati [AgamasuttANi-5] paMcamaM aMgasuttaM [47] nAyAdhammakahAo [AgamasuttANi-6] chaThaM aMgasuttaM [48] uvAsagadasAo [AgamasuttANi-7] sattamaM aMgasuttaM [49] aMtagaDadasAo [AgamasuttANi-8] aTThamaM aMgasuttaM [50] anuttovavAiyadasAo [AgamasuttANi-9] navamaM aMgasuttaM [51] paNhAvAgaraNaM [AgamasuttANi-10] dasamaM aMgasuttaM [52] vivAgasUrya [AgamasuttANi-11] ekkArasamaM aMgasuttaM [53] uvavAiyaM [AgamasuttANi-12] paDhama uvaMgasuttaM [54] rAyappaseNiyaM [AgamasuttANi-13] bIaM uvaMgasuttaM [55] jIvAjIvAbhigamaM [AgamasuttANi-14] taiyaM uvaMgasuttaM [56] pannavaNAsuttaM [AgamasuttANi-15] cautthaM uvaMgasuttaM [57] sUrapannatiH [AgamasuttANi-16] paMcamaM uvaMgasuttaM [58] caMdapannattiH [AgamasuttANi-17 ] chaThaM uvaMgasuttaM [59] jaMbUddIvapannati [AgamasuttANi-18] sattama uvaMgasuttaM [60] nirayAvaliyANaM [AgamasuttANi-19] amaM uvaMgasuttaM [61] kappavaDiMsiyANaM [AgamasuttANi-20] navamaM uvaMgasuttaM [62] puphiyANaM [AgamasuttANi-21] dasamaM uvaMgasuttaM [63] pupphacUliyANaM [AgamasuttANi-22 ] eksarasamaM uvaMgasuttaM [64] vaNhidasANaM [AgamasuttANi-23] bArasamaM uvaMgasuttaM [65] causaraNaM [AgamasuttANi-24 ] paDhamaM paINNagaM [66] AurapaccakkhANaM [AgamasuttANi-25] bIaM paINNagaM [67] mahApaccakkhANaM [AgamasuttANi-26] tIiyaM paINNagaM [68] bhattapariNNA [AgamasuttANi-27] cautyaM paINNagaM
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 69 ] [ 70] taMdulaveyAliyaM saMthAragaM [ 71] gacchAyAra [72] caMdAvejjhayaM [ 73] gaNivijjA [74] deviMdatthao [ 75 ] maraNasamAhi [ 76 ] vIratthava [77] nisIha [ 78 ] buhatkappo [79] vavahAra dasAsuyakkhaMdhaM [ 80 ] [ 81] jIyakappo [82] paMcakappabhAsa [83] mahAnisIhaM [84] AvasasyaM [85] ohanijatti [ 86 ] piMDanitti [87] dasaveyAliyaM [88] utarajjhayaNaM [89] naMdIsUrya [90] anuogadAraM [12] [AgamasuttANi-28 ] [AgamasuttANi-29] [AgamasuttANi-30/1 ] [AgamasuttANi - 30 / 2 ] - [AgamasuttANi- 31] [AgamasuttANi- 32 ] [AgamasuttANi- 33 / 1 ] [AgamasuttANi- 33 / 2 ] [AgamasuttANi- 34 ] [AgamasuttANi-35 ] [AgamasuttANi- 36 ] [AgamasuttANi- 37] paMcamaM cheyasuttaM - 9 paMcamaM cheyasutaM - 2 chaThThe cheyasuttaM paDhamaM mUlasutaM bIaM mUlasuttaM - 9 bIaM mUlasuttaM - 2 taiyaM mulasuttaM cautthaM mUlasuttaM [AgamasuttANi-44 ] paDhamA cUliyA [AgamasuttANi-45 ] bitiyA cUliyA prakAzana 42 thI 90 Agamazruta prakAzane pragaTa karela che. [AgamasuttANi-38/1 ] [AgamasuttANi- 38 / 2 ] [AgamasuttANi 39 ] [AgamasuttANi-40 ] [AgamasuttANi-41/1 ] [AgamasuttANi-41 / 2 ] [AgamasuttANi 42 ] [AgamasuttANi 43 ] [1] jAyAra [2] sUyagaDa - [3] Thosa - [4] samavAya [4] vivAhapatratti - [e] nAyAdhamma hA - [1] uvAsagahasA - [8] saMtagaDahasA - [9] anuttaropapAtikadasA- gujarAtI anuvAda [100] paDAvAgaraza paMcamaM paINNagaM chaThThe paNNagaM sattamaM paINNagaM - 1 sattamaM paNNa-2 aThTha paNNagaM navamaM paNNagaM gubharAtI anuvAda gubharAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda dasamaM paINNagaM- 9 dasamaM paNNagaM - 2 paDhamaM cheyasuttaM bIaM cheyasutaM gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-1] [AAgamahIya-1] taiyaM cheyasuttaM [AgamaddIpa-1] [AgamadIpa-1] [AgamadIpa-2] [AgamadIpa-3] [AgamadIpa-3] [AgamadIpa-3] [AgamadIpa-3] gubharAtI anuvAda [AAgabhaTTIpa-3] utthaM chettaM paheluM aMgasUtra bIjuM aMgasUtra trIjuM aMgasUtra cothuM aMgasUtra pAMcamuM aMgasUtra chaThThuM aMgasUtra sAtamuM aMgasUtra AThamuM aMgasUtra navamuM aMgasUtra dazamuM aMgasUtra
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ [3] [101] vivAgasUya - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] agiyAramuM aMgasUtra [102] uvavAIya gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-4] paheluM upAMgasUtra [13] rAyauseNiya - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-4] bIjuM upAMgasUtra [10] jIvAjIvAbhigama - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-4] trIjuM upAMgasUtra [15] pannavaNAsura gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-4] cothuM upAMgasUtra [10] sUrapannatti - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5] pAcamuM upAMgasUtra [17] caMdapannati - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-pI chaThTha upAMgasUtra [108] jaMbuddIvapannati - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5] sAtamuM upAMgasUtra [19] nirayAvaliyA - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5] AThamuM upAMgasUtra [11] kakhavaDisiyA - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] navamuM upAMgasUtra [111] puSkriyA - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5] dazamuM upAMgasUtra [112] puSkacUliyA - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] agiyAramuM upAMgasUtra [113] vahidasA - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5] bAramuM upAMgasUtra [14] causaraNa - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-] pahelo paDyo [115] AurappaccakhkhANa - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-] bIjo payagno [11] mahApaccakhkhANa - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] trIjo payagno [117] bhattapariNA - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] cotho payagno [118] taMduveyAliya- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] pAMcamo paDyo [11] saMthAraga - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-da] chaThTho paDyo [12] gacchAyAra - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-] sAtamo payagno-1 [121] caMdAya - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] sAtamo payagno-2 [122] gaNivijjA- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-da] AThamo paDyo [13] deviMdatyao - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] navamo paDyo [124] vIratyava- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] dazamo paDyo [125] nisaha gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] paheluM chedasUtra [12] buhatakaM - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] bIjuM chedasUtra [127] vavahAra - . gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-] trIjuM chedasUtra [128] dasAsuyaphabaMdha - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-$] cothuM chedasUtra [12] jIyakapyo - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-] pAMcamuM chedasUtra [13] mahAnisIha- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] chaThTha chedasUtra [131] Avasmaya - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] paheluM mUlasutra [132] opaniSutti - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-7] bIjuM mUlasutra-1 [133] piMDanistutti - gujarAtI anuvAda [Agamadapa-7] bIjuM mUlasutra-2 [134] dasayAliya - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-7] trIjuM mulasUtra
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ [14] [135] utta247ya - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] cothuM mUlasutra [135] naMhIsutaM- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] pahelI cUlikA [137) anuyogadvAra - gujarAtI anuvAda AigamadIpa-7] bIjI cUlikA - prakAzana 91 thI 137 AgamadIpa prakAzane pragaTa karela che. [138] hA youalu [13] 45 Agama mahApUjana vidhi [140] AcArAgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-1 [141] sUtrakRtAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-2 [142] sthAnAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-3 [143] samavAyAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-4 [144] bhagavatIaGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-5/6 [145] jJAtAdharmakathAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [146] upAsakadazAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [147] antakRddazAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [148] anuttaropapAtikadazAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-7 [149] praznavyAkaraNAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [150] vipAkazrutAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-8 [151] aupapAtikaupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-8 [152] rAjaprazniyaupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-8 [153] jIvAjIvAbhigamaupAGgasUtraM 'saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-9 [154] prajJApanAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-10/11 [155] sUryaprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-12 [156] candraprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-12 [157] jambUdvIvaprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-13 [158] nirayAvalikAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [159] kalpavataMsikAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [160] puSpitAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [161] puSpacUlikAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [162] vaNhidasAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [163] catuHzaraNaprakIrNakasUtra saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [164] AturapratyAvyAnaprakIrNakasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [165] mahApratyAkhyAnaprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [166] bhaktaparijJAprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIka-14
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ [15] [167] taMdulavaicArikaprakIrNakasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [168] saMstArakaprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [169] gacchAcAraprakIrNakasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [170] gaNividyAprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [171] devendrastavaprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [172] maraNasamAdhiprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [173] nizIthachedasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-15-16-17 [174] bRhatkalpachedasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-18-19-20 [175] vyavahArachedasUtraM saTIkaM Agagama suttANi saTIkaM-21-22 [176] dazAzrutaskandhachedasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-23 [177] jItakalpachedasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-23 [178] mahAnizIthasUtraM (mUlaM) AgamasuttANi saTIkaM-23 [179] AvazyakamUlasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-24-25 [180] oghaniyuktimUlasUtraM saTIkaM Agama suttAmi saTIkaM-26 [181] piNDaniyuktimUlasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-26 [182] dazavaikAlikamUlasUtraM saTIkaM . AgamasuttANi saTIkaM-27 [183] uttarAdhyayanamUlasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-28-29 [184] nandI-cUlikAsUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-30 [185] anuyogadvAracUlikAsUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-30 prakAzana 139 thI 185 Agamazruta prakAzane pragaTa karela che. -:saMpa sthaNa: Agama ArAdhanA kendra, zItalanAtha sosAyaTI-vibhAga-1, phaleTa naM-13, 4the mALe zrI naminAtha jaina derAsarajI pAchaLa, hAI senTara, khAnapura amadAvAda-1
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ [16] "AgamasuttANi-saTIkaM" maga 1 thI 30veM vi125 AgamasuttANi / AgamAH bhAga-1 AyAra bhAga-2 sUtrakRta bhAga-3 sthAna bhAga-4 samavAya bhAga-5-6 bhagavatI (aparanAma vyAkhyAprajJapti) bhAga-7 jJAtAdharmakathA, upAsakadazA, antakRddazA, anuttaropapAtikadazA, praznavyAkaraNa bhAga-8 vipAkazruta, aupapAtika, rAjaprazniya bhAga-9 jIvAjIvAbhigama bhAga-10-11 prajJApanA bhAga-12 sUryaprajJapti, candraprajJapti bhAga-13 jambUdvIpaprajJapti bhAga-14 niravAyalikA, kalpavataMsikA, puSpikA, puSpacUlikA vaNhidazA, catuHzaraNa, AturapratyAkhyAna, mahApratyAkhyAna, bhaktaparijJA, tandulavaicArika, saMstAraka, gacchAcAra, gaNividyA, devendrastava, maraNasamAdhi bhAga-15-16-17/nIzItha bhAga-18-19-20 bRhatkalpa bhAga-21-22 vyavahAra bhAga-23 dazAzrutaskandha, jItakalpa, mahanizItha | bhAga-24-25 Avazyaka bhAga-26 oghaniyukti, piNDaniyukti bhAga-27 dazavaikAlika bhAga-28-29 uttarAdhyayana bhAga-30 nandI, anuyogadvAra
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ Private & Fersonal Use Only