Book Title: Vikramaditya Hemu
Author(s): Jaybhikkhu
Publisher: Jaybhikkhu Sahitya Trust
Catalog link: https://jainqq.org/explore/004521/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asalace loo lovyabhirg . enoce 2000 000. CO.. 0000 0000 dain Education Internatio a For Private oma se Only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI bha sAhitya kalA sabhya draSTa vikramAditya hemu jayabhikhkhu Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 891-473 jayabhikhu jayabhikhu, u5. (= bAlAbhAI veracaMda desAI 1908-1969) vikramAditya hemu, A. 4, 1973 * prakAzaka : (c) pratimA ke desAI kumArapALa desAI cothI AvRtti mAnada maMtrI : zrI jayabhikhu sAhitya TrasTa caMdranagara sosAyaTI, paMkaja sosAyaTI pAchaLa jayabhikhu mArga, AnaMdanagara, amadAvAda-7 * mukhya vitA kiMmata : 7-75 abhinava prakAzana C/o, Adarza prakAzana kula pRSThasaMkhyA : 392 ITAliyana bekarI AgaLa, rAyakhaDa roDa, bhadra, amadAvAda-1 mudraka : dinakararAya aMbAzaMkara ojhA zrI aMbikA prinTarI AraTADIA, DhALanI poLa, upalI zerI sAme. amadAvA3-1 * AvaraNa : dIpaka prinTarI, rAyapura daravAjA pAse, amadAvAda-1 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nivedana zrI jayabhikhunI atyaMta lokapriya nIvaDelI navalakathA vikramAditya hemu" e zrI jayabhikhu sAhitya TrasTanuM navamuM prakAzana che. prathama varSAnAM pAMca pustakomAMthI "leha ane pArasa' tathA "daSTa ane straSTA" aprApya banI gayAM che te batAve che ke TrasTanAM pustakone keTale moTo kAdara maLela che. zrI jayabhikhu TrasTanAM bIjA varSanA pustakomAM "akha nAnI AMsu moTuM" ane "bhagavAna mahAvIra ' tathA zrI kumArapALa desAInuM sarakArI pAritoSika pAmeluM 'birAdarI" ema traNa pustaka pragaTa thaI cUkyAM che. "vikramAditya hemu" e zreNImAM cothuM Ave che. itihAsamAMthI satyanI kaNIone upADI laI, kalpanAnI chApa upara maDhI kathAnuM AkarSaNa jamAvavAnI anokhI zailI sva. jyabhikhune siddha hatI. tenAM uttama pariNAmarUpe hemu ane dilhIzvara akabarazAhanuM temaNe sarjana karyuM che, je ApaNuM sAhityamAM temanA nedhapAtra arpaNarUpa che. sAhityarasika vAcakone A pustaka sucaze evI amane zraddhA che. dhIrubhAI ThAkara : drasTI : zrI jayabhikhu sAhitya TrasTa Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mamatAnI mIThI vIraDI samAM bhAIzrI ratilAla dIpaca desAIne bhAbhIzrI mRgAvatI ratilAla desAI ne sAdara sasneha sama`Nu na Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA (prathama AvRtti) " varSAnI AkAMkSAnI bahu meADI meDI paNa siddhi thAya che. e eka AnaMdane viSaya che. eka tasavIr~~amArAM nyAyazAstranAM sahAdhyAyI te a MgrejInAM zikSikA jana viduSI DaoN. zAraleATe krAujhee ( jemane ame * subhadrAbahena ' nA vahAlasAyA nAmathI sa MkheAdhatA ) lIdhelI-jUnI ne jarita thayelI tasavIra--Aje mArA citrasa MgrahamAM najare caDhe che, te e jUnuM-purANuM dRzya najara samakSa khaDu' kare che. vIsa vIsa varSa pahelAM gvAliyara rAjyamAM Avela zivapurI gAmanI eka pAThazALAnA kizArA keTalAka sa`vAda bhajavatA hatA. emAM eka savAda hatA, hemurAja " teA. hiMdI bhASAmAM traNa bALakA e saMvAda bhajavatA. eka hemu thatA (mArA mAmA cunIlAla zivalAla gAMdhI ), eka rajapUta saradAra thatA (mArA meTA bhAI ratilAla dIpacaMda desAi), te lekhaka peAte hemujIne samajAvanAra anaMtAnaMda sAdhu (A gra MthanA jatijI) thatA. A saMvAda prazaMsAne bhAgI anelA, ne amArA pravAse| daramiyAna madrAsa, eglAra ne muMbaImAM dvArA prekSako samakSa bhajavAyelA. e vakhatanA hemurAjanA zabdo maiM ATA rAja lekhane vAhA caniyA ' varSothI karNamAM gu MjyA karatA ' . "C Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hatA. vANiyA eTale vepArI, ATAdALa ja vece, e jagatUtI mAnyatA ! paNa A kALavepArI hemujI kANu haze ne kevA haze, e viSe manamAM kaI kaI Urmi e e kALathI AvyA karatI. e veLA svapne paNa khyAla naheAtA ke mA zAradA, mArA jevAne kalamavI sarjaze; paNa na dhAyu te banyuM, ane mane padmana--pAThananI paDitAI cheDAvI, kalamane zaraNe mUkI, namra lekhaka sarjyorjyo. suSupta Urmi'e jAgrata banI. mate hemujI yAda AvyA. huM itihAsa uthalAvavA lAgyA, paNa jema jema zeAdha karateA gayA, tema tema nirAzA sAMpaDatI gaI. itihAsamAM jANe hemurAja hatA ja nahIM, chata! meM prayAsa jArI rAkhyA. meADI meADI paNa Akhare mArA yatnane parimita siddhi sAMpaDI. itihAsanA gADha araNyamAMthI vikramAditya hemune huM zodhI lAvI zakayo. paNa sthiti vicitra hatI. kAI itihAsakAra pAMca pa`ktimAM emanu jIvana patAvatA, kAi padamAM, te| cAra pa MktithI vadhunI jarUra na jotA. kaMI keTalA vAdavivAda, kAMI keTalA matamatAMtara, ka keTalAM hiMdI, arakhI, phArasI ne a MgrejI lekhakAnAM lakhANu. keTaleka sthaLe te| majahabI lekhakeAmAM ziyALa tANe sIma bhaNI ne kUtaruM tANe gAma bhaNI' jevI sthiti ! eka muslima tavArIkhakArathI vaLI bIjo muslima itihAsanaveza kaIka judu' ja vidhAna kare, ane tevI ja rIte hiMdu te aMgreja lekhako paNa. : chatAMya e jALAMvALAMmAMthI hemurAjane zodhatAM zodhatAM diladilAvArInA traNa namUnA hAtha caDhI AvyA; eka zerazAha, khIjA hemarAja ne trIjA akabarazAha ! eka ja mALAnA jANe traNa maNakA ! eka aphadhAna, bIjo jaina vANiyA, trIjo meAgala; paNa guNeAnA vArasAmAM jANe eka paraparA jevA lAge. traNene nikhAlasa rIte Ada hindI rAjavI gaNI zakAya; niHsa Mkoca rIte bhUtakALanA Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratApI rAjavIe hu ke bhojanI kakSAmAM mUkI zakAya. emane haiye hindanu hita, hindI prajAneA utsa, ne adala InsAmAM kArya majahabI pAgalapanane nitAnta abhAva! na kAI vAda, na koI bheda, na keAI dveSa. emaNe peAtAnu sucarita vana ahIM gujAryuM, ahIMnA thaI te rahyA te maryA pachI paNa A bhUminI mATI para ja sUvA mATe peAtAnA prakhyAta makabarA peAtAnA hAthe ja ahIM bAMdhyA. samanvaya, sahakAra, sahAnubhUtinA jANe e yuganA payagaMbarA ! krANu muslima, kANu hiMdu, kANu khristI, jANe sahu eka ja mahAsAgaranAM mIna itihAsane mArA ApAtaLA abhyAsa mane teA spaSTa kahI rahyo che ke rAjakAraNamAM dharmAMte sadA sagavaDiyA upayega thayeA che. rAjakAraNa pakSa mAge che, na ke dha! dharmAMthI pakSa UbhA thatA hoya te bhale dhama rahe! ane AnuM ja kAraNa che ke musalamAtAe hinduo para jeTale kera vartAvyeA che teTalA athavA prasaMga maLe tethI paNa vadhAre kera, eka adhAna zAhe pratipakSI meAgala zAha para vartAvyA che. eka ja mAbApanAM saMtAneAe paraspara katleAma racI che. dharmanuM zaraNu ghaNAe lIdhuM kharuM, paNa e kevaLa sagavaDane khAtara ja ! e dhI pUtaLAMene bhAIbhAMDu ke mAbApanI katla karatAM zarama nathI AvI! tyAM temanA dharmAM, majahaba zaramAtA ke karamAtA nathI. bhayakara katleAmenA AMkaDAo meLavavA esIe te| kadAca eka muslima vijetAe khIjA muslima bAdazAhanA sainyanI jeTalI katlA karI haze, ethI eka muslima vijetAe jitAyelI hiMdu prajAnI AchI kala karI haze. rAjazetaraMja nyArI cIja che. mahamada gajanavI jevA vijayI sulatAnanA senApati tilaka hindu hoya, hemarAjanA senApati zAdIkhAna muslima hAya, e ghaTanAe ja batAve che ke Aje ApaNe jene navI rAzanI kahIe chIe te sAcI rAzanI nathI. vastupAla teja Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAla jevA pracaMDa jaina vIrA masIde baMdhAve, makkAnI haja mATe vyavasthA karI Ape, kAzmIranA jainula AbidIna jevA sulatAne hiMdu maMdiranA punaruddhAra karAve. e ghaTanAo bInAe apavAda mAtra nathI. e paNa kaMIka Atmavimarza avazya mAge che. custa muslima bAdazAha mahamada gajavInA sikkA (rAjamudA) para saMskRtamAM nAgarI bhASAmAM lekha hoya ne custa muslima zerazAhanA sikkA para svastikanI chApa heya, e ja batAve che ke jevA aNabharosA ne avizvAsa Aje rakhAya che tevA pahelAM nahetA. Ida ne divALI hindu-muslima baMnenA tahevAra hatA, e to hajI ApaNI AMkhe dekhI gaI kAlanI vAta che. mArI namra mAnyatA che ke, hindu-muslima mArAmArInuM kAraNa pAzcAtya saMskRtinuM ApaNane maLeluM kaTu phaLa che; magaribI rozanInI mAyAnuM e saMtAna che. sAcA dharmane visArI dharmajhanUnamAM mata banelA ApaNe, nAnI nAnI vAtomAM asahiSNu banyA chIe, pAgala banyA chIe. eka ja bhUmi, eka ja havA ne pANI para jIvavAnuM hovA chatAM jANe ekabIjAne paradezI paradezI lAgIe. jANe ApaNuM ghara ApaNuM nathI. ApaNA pUrvajonI bhUmi jANe ApaNI nathI. e mAyAdevIne ja pratApa che, ke ekabIjAnA samAna svArthanI bhUmikA para khaDA hovA chatAM samanvayanAM suMdara tone ApaNe ekaThAM thavA detA nathI. * ATale mAtra ullekha karI bAkInI vAta navalakathA kahe e ja ucita lekhAze. chelle chelle vikramAditya hemu viSe be zabdo lakhavA ucita lekhAze. I. sa. eka hajAranI sAlamAM bAdazAha mahamUda gajanavI ne zAhabuddIna gorInA tejIlA tokhAroe AryAvartanI bhUmi para dAbaDA A viSayamAM vadhu samajavA mATe lekhakanI lakhela "somanAthanAM kamADa" nAmanI vAta " mAdarevatana" nAmanA pustakamAMthI vAMcavA bhalAmaNa che. Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' dIdhA. je siMhAsana para yudhiSThira, anaMgapAla ke pRthvIrAja hatA, e iMdraprastha--dilhInA siMhAsanethI chelle hindu rAjA gArI khAdazAhanA hAthe khatma thayeA; eTaluM ja nahi, paNa rAjA pRthvIrAja te rAThADavIra jayacaMda tenA svadezavAsabhyanA karuNa aMta pachI, bhAratavarSane bhAgyeAdaya AthamyA. pravezadvAra samA paMjAbamAM vasatA kSatriya vIre paNa rAje rAjanA yuddhathI thAkayA te salAmatI zeAdhatA pIchehaTha AdarI rajapUtAnAmAM AvI vasyA. emaNe paradezIe mATe pravezadvAra khullAM mUkavyAM. zAhabuddIna gArI sAme maraNiyA jaMga khelanAra rAjA pRthvIrAja ne rAjA jayacaMda bane dezabhakta hatA. eke raNumAM AtmasamarpaNa karyuM, eke gaMgAnA agAdha jaLamAM samAdhi lIdhI. gaNeA te baMne dezabhakta hatA, te na mA te! kha'ne dezadrohI hatA.x pravezadvAra para jyAre duzmananA bhaya teALAI rahyo hatA tyAre banne jaNA cakravatI padanI asUyAmAM cakacUra paDavA hatA. cauhANukula samrATa bane ke rAThoDakula e ja kakAse baMnene eka na karyAM, ne emanuM anaikaSa bhAratavarSa para dhA samAna thayuM. pachI teA jANe agninI jvAlA jevA kSatriyA takhA jevA banyA. na e taNukhAthI teja verAyuM ke na Aga saLagI ! pANInI pracaMDa rela sAme kSaNusara jhagIne mujhAI gayA. rAjA pRthvIrAjanI sAthe dilhInI gAdI parathI hindavI rAjA gayeA. arakhI teAkhArA hindanI bhUmine vadhu ne vadhu dAbatA cAlyA. hiMdu cakravatI pada jANe sadAne mATe medhAcchAdita banyuM. dilhInu siMhAsana khAlI paDayu.. lAgavAnA dAnavIr sucarita bAdazAha " x itihAsakArA jayacaMdranA drohane ne saMyuktAnA premaprasaMgane kavikalpanA tarIke svIkAre che. seALamI sadImAM racAyela " pRthvIrAjarAsA' nA kartAe kAvyarasa jamAvavA A pAtrone upayoga karela che. rADhADavIra jayade rAjasUya yajJa karyAM hatA ne teNe kadI paNa dezadroha karyAM naheAtA. Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kutubuddIna aibake hiMdamAM prathama muslima pAdazAhI sthApI, ne te kALathI sArvabhauma cakravartI pada hidurAjAonA bhAgyamAMthI AthamyuM. A meghalI rAtamAM vIjaLIno ekAda saLavaLATa thayo. mahArAja vikramAditya hemu dilhIzvara banyA. maDevaranA jaina zrAvakanA putra, jenapuranI nizALanA zerazAhanA sahAdhyAyI ne pAchaLathI dilhInA eka jhaverI; emane eka jatijIe preraNAnAM amRta pAyAM. e veLA dareka dharmanA agragaNya puruSo rAjyAzrama mATe khUba prayAsa karatA, pitAnAM vidyA, tapa, AtmabaLa vagerethI rAjAone rIjhavI dharmane pracAra karavAmAM kRtakRtyatA mAnatA. jhaverI hemarAjajI judI mATInA mANasa hatA. bIja-bhUmi badhuM taiyAra hatuM. amRta siMcAyuM ke e pRthvI phADI UgI nIkaLyuM. varSAne anubhava, rAjazetaraMjanI musaddIvaTa ne pracaMDa yuddhakaLAnA e niSNAta hatA. emanI gajasenA sukhyAta hatI. pracaMDa vidhAtaka baLone nAthavAnI-namAvavAnI mRtyuMjaya zakti emane svAdhIna-vazavatI hatI. soLamI sadInA e yuddhadevatA hatA. emanAM svapnAM mahAna hatAM, paNa ItihAsamAM banatuM AvyuM che ke mahAna svapnane sadA eka nAnAzA akasmAte miTAvI nAkhyAM che. ajANI dizAmAMthI AvelA eka tIre badhI bAjI UMdhI vALI. akabarazAhanA hAthe bebhAna hemucha kalla thayA. AdaryA adhUrAM rahyAM-ghaNAnAM rahyAM che tema. prArabdha avaLuM na heta to puruSArthamAM bIjA cakravata thavAnuM sAmarthya hemarAjajImAM hatuM. ema banyuM hota to... paNa e vicAra mAnavI sImAthI pAra che. - kudaratane je maMjUra hatuM te thayuM. je vela para je phUla khIlavAnuM ene gamyuM te khIlavuM, zerazAha-hemarAja jevAM amUlakha puSpo kheravIne akabarazAha jevuM eka sahastra pAMkhaDIvALuM vividharaMgI phUla Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e ja bhUmikA para khaDuM karyuM, ema A badhuM Akasmika paNa jANe vidhinA kAI sa`kruta jevuM lAge che. astu dilhIpati ananAra A narakesarI hemarAjanu saLaMga jIvana duSprApya che. kAIka graMthamAM dazeka pa`kti, kAIkamAM cAreka ne kaMIkamAM teA ekAda paMktithI patAvI levAtu hAya che. kadAca ApaNA itihrAsakArAe 'yavana-mitra' tarIkenI du chAthI te paradezI itihAsakArAe rAjavaMzI na hovAne lIdhe emane visArI dIdhA haze. bhAgyanuM nirmANa paNa evu haze ke emane gAnAra koI caMda bAreTa paNa na maLyo, ane pariNAme eka tejasvI sitAre| sadA vAdaLachAye| ja rahyo. A graMthanI racanAnAmAM aneka jaina, hindu, muslima prathAnA upayAga karyAM che. aMgreja lekhakAne pazu sAtha lIdhA che. sahunuM RNu mAre ahIM svIkAravuM rahyuM A graMthanA prAraMbha zerazAhanI mahattvAkAMkSAthI hemunA rAjyAreAhajI sudhI lAvI samApta karyAM che. sadA mAM rahIne mitrane sahAya karanAra hemunuM jIvana paNa zerazAhanA jIvananI pAchaLa mALAnAM phUlane joDanAra dArAnI jema anuyUta cAle che, eTale keTalAkane nAyakapada para ghaNI vAra zerazAha AvatA lAgaze, paNa jema jayaparAjayamAM e e mitrae kadI bheda naheAte karyAM, tema je kALe je nAyaka ane, temAM ApaNe bheda na pADIe, e ja ucita lekhAze. A graMthanI bhASA mArA bIjA graMthA karatAM kaMIka bhinna lAgaze. hindI te urdU zabdane haLavA prayAga ne sa MvAdomAM dhaNe ThekANe zekhasAdI sAheba, mazahUra sUphI emarakhayyAma ne mahAkavi hAphrijhanI suMdara paMktione anusaryAM chuM. AjanA sinemAnA yugamAM A bhASAnA sAmAnya zabdo, mane lAge che ke, kaTALeA nahIM ja upajAve, balake eka navI lahejata Apaze. karyAM che, te aprasiddhi 1-1 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A graMthanI racanAmAM mAre dhaNAnA RNusvIkAra karavAnA rahe che. paNa mArI mAMdagI nimitte mane zvasuragRhe neAtarIne A lakhavAmAM sagavaDa ApanAra mArA sALA zeTha kastUracaMdra meAhanalAla, mArA sadAnA snehI zrI zAntilAla (gAvAlAla ) mAtIcaMda dezI ane joItI tamAma sagavaDa niHsvArtha premathI pUrI pADanAra rANapuranA jAherajIvananA eka joddhA zrI vADIbhAI (vADIlAla sAMkaLacaMda vaDAdariyA )nA AbhAra mAre mAnavA ja rahyo. pAtraracanA viSe ne bIjI keTalIka bAbateAnI carcA vAcakA mATe zeSa rAkhI mArI A kRti gujarAtane caraNe dharuM chuM. ~~~jayabhikhkhu 12 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 . 1 svapnadraSTA 2 cakravartInuM ratna 3 bhulAyelA bheru 4 jatijI 16 22 5 dilhInA jhaverI 31 6 jatijIe kahelI rAjakayA 40 7 jina te dIna para } } . 8 patra 9 zerakhAMnu zAhanAmuM 10 vai|tiSI 16 premanAM pArakhAM anukrama 20 khulapulanuM rudana 21 ciMtAmaNi 95 105 12 dusta zara durata gavada 13 pUrva taiyArI 1'- vijogaNa 115 123 137 15 meAgalAnA kALa 16 madhyayugane mahAnubhAva 147 17 rAjA bheAjanI yAda 160 17 (a) paDadA pAchaLanA 17 puruSa 18 pati-patnI 196 19 rajapUtAInA rajakaNA 212 223 235 e 22 zera gayA 247 23 dIvA pAchaLanuM adhAruM 257 24 rAjakIya kSetramAM 201 25 yuddhadevatA 278 26 lAyaka pitAne lAyaka putra 292 27 nAyikA 299 28 paMdara varSanA vanavAsI 311 29 eka draupadInA pAMca pati 321 30 e hetu AvyA ?! 329 31 AgrA-dilhI jhaDapAyAM 340 32 vikramAditya upara 33 eSaNAo mahArAjyanI 363 93 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "Hemu a consummate general and statesman who displayed organising capacity and valour of a high order. Originally a petty shopkeeper of Rewari of Mewat... .Even Abul Fazal admits that he managed the affairs of state with rare ability and success. He was one of the greatest men of his day and among Akbar's opponent through out Hindustan there was none who could excel him in valour, enterprise and courage. He had earned himself unique military distinction by winning 22 pitched battles. "" ...hemu eka niSNAta senAdhipati ane rAjanItijJa hatA ke jeNe UMcA prakAranI bahAdurI ane vyavasthAzakita pradazita karI hatI. e janme mevAta pradezanA revADI gAmanA eka sAmAnya dukAnadAra hatA......abula jala A vAtane svIkAra kare che ke te ajoDa yAgyatA ane saphaLatApUrvaka rAjakAjanI vyavasthA karatA hatA. tenA samayanA sauthI mahAna puruSamAMne e eka hatA ane AkhA hindusthAnamAM akabaranA pratipakSIomAM evA eka pratipakSI na hatA ke je bahAdurI, sAhasa ane hiMmatamAM tene (hemune) TapI jAca. teNe bAvIsa vyUhabharI laDAIemAM vijaya meLavIne peAtAnA mATe ajoDa evI lazkarI zreSThatA meLavI hatI. vinsenTa smitha 14 dr Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kALavepArI hemu hindupatane bakhtarIo bAvIsa jagAne vijetA mahArAjAdhirAja vikramAditya nhAnAlAla akabaranI pahelAM hiMduone moTI nekarIo mudale maLatI nahIM. sura sulatAnane dIvAna hemu ekale ja pahele mATe daraje caDhele jaNAya che. zlokamena hemue kevaLa ImAnathI potAnI nokarI bajAvI, tenI ja akakalAnA baLathI sUravaMzI paThANethI ATalA divasa sudhI mogala sAthe laDI zakAyuM hatuM. tenI hoziyArI ne rAjabhaktinA guNene tene vadhu sAro badale maLavo joIto hato. akabarane AvI moTI pheja sAthe laDavAne pharIthI kadI prasaMga Avyo nahIM. ge. sa. saradesAI dilhI eka vilakSaNuM sthAna che. e te koNa che, ke je dilhI pahoMcI siMhAsana para besavAnI AkAMkSA na kare ? hemue mAtra AnaMdetsava ane "rAjAmahArAjA " nI upAdhithI saMtoSa na mA, paraMtu teNe te potAnA nAma sAthe vikramAdityanI padavI lagAvI dIdhI. darabAre akabarI AjhA Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svapanadraSTA 937nI hijarI sana cAlatI hatI. jilahajane mahino hato. pAnIpatanA khaMkhvAra medAna para zizira RtuthI eka saMdhyA, AchI mIThI ThaMDI sAthe, AthamatI jatI hatI. jamunArANInAM kALAM bhammara nIra eka vAra sonerI AbhamAM zobhI UThayAM hatAM. koNa jANe keTalAya kALathI pAnIpatanA medAnamAM A cheDAne pariglAvita karatI jamunArANI vahI rahI haze? eka vahAlasoyI bahenInA hetathI eNe A lohItarasyA vIrAnAM paDakhAM varSothI paMpALe rAkhyAM hatAM. kALanA vaheNa sAthe ghasAro pAmI A medAnane kinAre vAMkAcUMke thaI gayo hato, paNa enI amApa lehatRSA kadI bujhANuM nahatI. A vAMkAcUMkA kinArAnI saheja chUTI paDelI bhekhaDa para besIne eka navajavAna magarebanI namAja paDhI rahyo hato. eNe moTo khule nIlA raMgane pAyajAmo ne tevA ja raMganuM DhIluM kuratuM paheryuM hatuM. mAthA para jarIkAmanI paThANa pAghaDI hatI; ne ThaMDIthI Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ acavA Dila para kImatI pe!stInane kATa caDAvyeA hateA. AthamaNA AbhamAM sakhyA. potAnA sAnerI sALu sameTI rahI hatI. navajuvAnanI namAja pUrI thaI cUkI hatI, paNu kANu jANe kema, ghUTaNIe paDelA e juvAna ema te ema stabdha esI rahyo hatA. e dhIre dhIre kaIka gaNagaNI rahyo hatA. he allAhatAlA! insAnanuM tekanAma ane insAnanI zarama, insAnanI jiMdagI ane insAnanu meAta; e enAM sArAM-narasAM kAma ja che. huM kANu ? adhAna bApanA kheThA. Aje huM zuM karuM chuM ? aAna kAmane nAza karanAra, eka dilera javAnanI saraparastI, kadamaesI ! eka aphadhAna kAmanA ja meTA kuhADAneA hAtheA anI aneka adhAna strIone mArca, mA-beTIne mAthe jahannamanI varSA karI rahyo che. " * tIra eka ja, paNa takadIra che. eka takhtanazIna, khIjo khAkanazIna ! magarUra adhAna kAmanu N nika Mdana kADhanAra e khuzanasIba juvAna jahIrUddIna mahaMmadane duniyA bAbara-zeranA upanAmathI eLakhe che. ane samazeranA eka dhAe yama jevA vAdhate ThAra karanAra mane paNa duniyA zerakhAM kahe che. baMne zera, chatAM keTalI gamagIna banAvanArI InA! eka zera khIjA zeranI tAmedArI svIkAre. ane juvAnanI meATI moTI bhUrI AMkhAnA khUNA lAlacALa banyA. jonArane kSaNabhara bhrama thaI jAya ke kadAca ahIMthI lehIne jvAlAmukhI bhabhUkI UThaze. juvAnasmRtinA UMDA gatamAM UtaratA cAlye. phakta cALIsa kAsanuM bApI rAjya; gAmamAM ghara nahi, sImamAM khetara nahi, evI sthitinA e juvAna bAbarane mArA ja ' *nune ruha chu tarIneM te tU takhtanazIM, maiM khAkanazIM / . 2 : svapnadraSTA Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAtabhAI Ae hiMdamAM jamavA nAtA~. vADu re kismata! mArA ja jAtabhAI enuM nimaMtraNa ne mArA ja jAtabhAI enA sAmanA ! eka dahADA A ja pAnIpatanuM medAna ane A ja jamunArANIne kinAre. megala te aphadhAne vacce dhAra yuddha maMDAyuM.' juvAna jarA TaTTAra thayeA. e uttejanAnI mAdaka asaramAM dUra dUra joI rahyo. caMdrarekhane A prakAza jaLapravAha para ramI rahyo hatA. e prakAzamAM keAI mAnava AkRti sarajAtI lAgI. bhUta, preta ke pizAca? nA, nA, A pAka javAnane evAneA jarAya bhaya nahote. aspaSTa AkRti dhIre dhIre smRti para aMkita thaI rahI hatI. are re, kAI chAyA-mAnavI ! e chAyA-mAnavInA zarIra para aneka dhAva hatA. ane e dhAvamAMthI Tapakatu mUna jalapravAha para hiMdustAnaneA nakazA racatuM hatu. bhayaMkara dAMtiyAM karatuM chAyA-mAnavI dhIre dhIre najIka AvI rahyuM hatuM. juvAnanAM nayane sthira banyAM hatAM. chAyA-mAnavI atyaMta pIDita chatAM mardAnagIbharyA avAje mAlavA lAgyu : * dhAra yuddha ! mAgala ane aphadhAne vacce dheAra yuddha ! tAme kayAmata sudhI na bhulAya tevI bhayaMkara laDAI ! pAnIpatanuM medAna eka vAra akSAneAnA lAhIthI tarabatara thaI gayuM. juvAna, tArA paga nIcenI gheADI mATI dUra sarakAvI ummIda ne yuvAnIbharyAM adhAna juvAteAnI Ahu tArA kAna phADI deze.' eka bhayaMkara hAsya paDachaMdA pADI rahyuM. pravAha para laDAImAM marAyelA keTalAka hAthIonA deDane jalastaMbha racAte lAgyA. mAyAvI duniyAnuM mAnavI kUdIne hAthIenA DhagalA para caDhIne mAlavA lAgyuM: adhAna kAmanA e nabIrA ! mane pichANyA ! mAruM nAma ibrAhima leAdI. tArI ja kAmane ane tArA phirakAne hiMdutA paThANe pAdazAha. yAda che purANI tavArIkha ? ApaNA purakhA svapnadraSTA ka 3 * Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hiMdanA hAkema banyA tyAre dilhInI salatanata dilhI zahera ane gaMgA-jamunAnA be paTa vacce pUrI thatI hatI. dilhInI gAdI nadhaNiyAtI hatI. rAjakhAnadAnanA notaryA aphaghAna vaMzanA ame rAjA banyA. rAjA banIne rAja zobhAvyuM. paNa gRhakaleze amane nabaLA pADyA. amArA gharane ame ja amArA sagA hAthe Aga cAMpI. A ja pAnIpata, A ja medAna ne aphaghAna kema bAbaranI megala senA sAme bAkhaDI. eka hajAra hAthInuM jUtha ane eka lAkha lazkaranuM baLa mArI pAse hatuM, paNa gRhakaleze amArI jItanI imAratane suraMga cAMpI hatI. bahAdura aphaghAnane khuzanasIba mogalee na harAvyA, paNa aphaghAna aphaghAnathI ja haNAyA. e juvAna, kadAca A vAta tuM nahIM kabUle, paNa e AphatAbanI rozanInI jema sAcI che. aphaghAna kemane mAthe bevaphAInA zApa UtarI rahyA che, ane ema na hoya to Aja e ja duzmanane tyAM aphaghAna komane eka sapUta, duzmanano sitAro bulaMda karavA mathI rahe kharo? pharIthI eka bhayaMkara Aha vAtAvaraNamAM guMjI rahI. thoDe dUra cakalInAM baccAMnA mALAne pIMkhatuM ghuvaDa harSAvezamAM gheghU karI UThayuM. pAse ja ghorakhodiyuM prANI laDAImAM bharAyelA ke anAmI sainikanA zabane cUMthI rahyuM hatuM. AmIna, AmIna, AmIna ! yA pAka paravaradigAra, tArI rahama ho ! A huM zuM sAMbhaLI rahyo chuM ?" juvAnano vizALa sane paheLA thaye. e bhAvAvezamAM belI UThyo : "e AsamAnI rUha, tuM batAva ke huM zuM karI zakuM?" "deta ane duzmanane pichANu! paThANa vaMzane pharIthI rAjA banAva ! A pAnIpatene hAranuM nahIM, jItanuM medAna banAva. tArA haiyAmAM hAma che, bhujAomAM tAkAta che, tArA dimAgamAM UMcA khyAla che. zerakhAM nAma che, to zerakhAM banI batAva! zahenazAha 4 : svapnadraSTA Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thA! cakravatI banI jA !" avAja AkAzanA guMbajane bhedato lAgyo. e avAjane paDakArato hoya tema juvAna zerakhAM gaI UThyo : e AsamAnI rUha, alakhanA paDadA pAchaLa gAyaba thAo ! AjathI zerakhAMnI murAde palaTAI gaI che. eka dahADAno sAmAnya jagIradArane chokare, keka dahADAno lUMTAru ToLIne eka AsAmI, -sAvakI mAnA saMtApathI darabadara bhaTakato, bajha Ajane eka nAcIja sipAhI, zapatha kare che-kasama le che, khudAnA nAma para, ke zerakhAM zerakhAM banaze; A bhujAothI sAmrAjya sarjaze; A talavArathI totAja tANa lAvaze. e AsamAnanA guMbajane ujALI rahelA sitArAo ! sahu sAkSI raheje, zerakhAM pratijJA kare che keH megalene hiMdamAMthI hAMkI kADhI e potAnuM sAmrAjya sthApaze. gRhakalezane miTAvI suMdara kuTuMba sarjaze. purakhAonI rUhane khAtara makkAnI haja mATe pacAsa jahAja bAMdhaze. "...ane pAnIpatanA A medAnamAM samaravijayI banIne, hiMdanA cakravartI thaI ne, marahUma zAha IbrAhima lodInI kabara caNaze. "yA madadagAra !" ne siMhanI kezavALI samI zobhatI nAnI dADhI para zera khAMe hAtha paMpALyo. eno bhAvodreka chellI sImA para hato. chAtInA dhabakArAthI enuM lehabakhatara paNa jANe zUravIratAnA zvAsa levA lAgyuM hatuM. yA madadagAranA chellA zabdo khullA medAna para paDa pADyA vinA vilIna thaI gayA. jalapravAha paranuM chAyA-mAnavI dhIre dhIre adazya thatuM jatuM hatuM. paNa "yA madadagAra" zabdoe juvAnane pharI vicAronA keI navA vamaLamAM pheMkI dIdhe! svapanadrA : 5 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ magAra ? ekalA allAhatAlA sivAya zerakhAM madadagAra kANu ? hiMdanI amApa bhUmi, nidahADe navA navA vijetAnAM dhADAMenAM Agamana, hiMdnanA pratiprAMtanA sUbA ne saradArA svataMtra banavAnI adhIrAIvALA ! A zAhI zetara`janA dAvamAM Arata maradanI nahI", meTA bApanA nahIM, bhAI bhAinA nahIM ! cAre tarapha phUDakapaTa, chaLaprapaMca, khUnAmarakI! tyAre zerakhAMnA madagAra kANu? sagA Apa paNa ene nahIM.. vimAtA khUnanI pyAsI. nAnI evI kheAkhA sarakhI jAgIra, enA jamInadA| paNa enA nahI` ! kAmamAM jIgarajI bhAvagaranI. dareka ahvAna sipAhIne zahenazAhInAM svapna ! kayA baLa para zerakhAM laDavA nIkaLaze ? eka paThANu bIjA paThANunuM gaLu kApavA harakAi paLe taiyAra haiAya tyAM e kAnA sahArA ne bhAse pAmaze ? juvAna zerakhAMe AsamAna sAme najara TheravI, sitArAenA samUhamAMthI jANe madagArane zeAdhI kADhavA mathI rahyo. ekalavAyAnI, dInatAnI viSAdachAyA enA bharAvadAra mukha para patharAI gaI. namAyA bALakanI jema e garIba banI gayA. saltanatanA sthApanArane zu na joI e ? cakravatI bananArane zuM na khape? hiMdue kahetA hatA ke cakravartIne cauda ratnA joI e. bharAsAdAra lazkarI joi e. sarakAzInI bhAvanAvALA saradAre joI e. khudArajIthI kAsA dUra nAsatA pradhAna, matrIe te vajIreAjhama joIe. dhana joI e, dolata joI e ! AmAMnuM peAtAnI pAse keTaluM' ? kSaNavAra pahelAMnA bahAdura zerakhAM bahAvareA banI gayeA. mArA ja bhAI e mArA dhAta mATe zikArI kUtarAMnI jema havAne sUMghI rahyA che. zerakhAM kAM jaze? paLavAra ane peAtAnAM svapna sAcAM thAM azakaya lAgyAM. ene lAgyuM ke AvI nA-ummedInuM jIvana 6 : svapnadraSTA Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujAravA karatAM A jamunA rANInI gAda ane pAnIpatanuM kALu paDakhuM sadAne mATe zAMti mANavA mATe ze| khATu ? hajAra jhaMjhaTAneA--lAkha musIbatAne A eka upAya zuM khATA? zerakhAM bhayaMkara rIte hasyA. badhI bAjuthI gherAI gayelA vAdha dhruvATA karI UThe tevu e hAsya hatu. e hAsyathI camakIne pAse UbhelA aneA akhI gheADA haNahaNI UThayo. zerAe eka vahAlabharI najara nAkhatAM kahyuM : khuzarAja ! beTA ! tuM kharekhara cakravartInuM ratna che, paNa tArA dhaNI miskIna* che.' ' ane krIthI khedabharI najara jalapravAha tarapha ma DAI gaI. jevI mAnI geAda evI maiyA jamanAnI gAda! ane jANe pravAhanA atala UMDANane mApI rahI hoya tema enI najara sthira thaI gaI. zizira RtunI rAta vadhu ne vadhu ThaMDI thatI jatI hatI. haraNAM khUba UMce caDhI garyAM hatAM, te vyAdhanA tAre paNa ThIka UMcAI e jhaLakI rahyo hateA. ThIka zerakhAMe dUra dUra sudhI eka najara nAkhI. jANe have pharI najara nAkhavI ja nathI ! ThaMDI rAtanuM AchuM pAtaLuM paDe dUra dUra sudhI vIMTAyu hatu. acAnaka e paDane vIMdhIne AvatI eka naukAe zerakhAMnI dRSTine pakaDI lIdhI. jhINe! jhINA, jhAMkhA jhAMkhA naukAdIpa saDasaDATa najIka te najIka AvI rahyo hatA. zerakhAMnA nirAzAnA dhummasathI gherAyelA dilamAM navIna iMtejArIne tAraka ekAeka camakI UThayo. krANu haze e naukAmAM ? dAsta ke duzmana ? zerakhAM badhuM bhUlIne utsukatAthI te tarapha joI rahyo. * garIma svapnadraSTA : 7 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cakravartInuM ratna 2 sauMdarya bharI priyatamAnI bhrakuTi zo caMdra AkAza mAM UcA te UMcA caDhatA jatA hatA. enA A prakAza zizira RtunA jhAMkhA aMtarapaTane bhedI pRthvI, pANI te pavana para patharAI rahyo hatA. dUrathI sarI AvatI naukA have spaSTa nIrakhI zakAya teTalI najIka AvI hatI. e nAnIzI suMdara vihAranaukA hatI. cha majabUta gulAme ene halesAM mArI rahyA hatA. A naukAne AgaLanA bhAga mayUrAkAra hatA. gADhA vAdaLI raMganI enI DeAka hatI; ane e DAka para sonerI chAMTaNAM hatAM. sphaTikanI banAvelI enI cAMca para meATI evI citravicitra kalagI hatI. A kalagImAM rahelu basarAnuM meAtI kUvAsta Mbha paranA naukAdIpanA prakAza pAmIne AkAzanA ekAda sitArAnuM bhAna karAvatuM hatuM. naukAnA agra bhAga para eka sazastra kadAvara gulAma eThelA hatA, te naukAnA agra khaMDamAMthI azakta Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AMdhAnI eka tArtAra strI vAre ghaDIe pelA gulAmane kaI prazna karI rahI hatI. naukA dhaDImAM vega karatI, dhaDImAM zAMtithI saratI AgaLa vadhI rahI hatI. acAnaka halesAM baMdha thayAM, e gulAme pANImAM kUdI paDayA ne meTA vAMsanI madadathI tene dhakelavA lAgyA. naukA kinArA tarapha lAMgaravA AvatI hatI. sipAhIjIvananA satata abhyAsI zerakhAMe tarata nakkI karI lIdhuM ke rAjakAja mATe vaparAtI naukA jevI A naukA nahatI, chatAM sadA sAvadhapaNAmAM itabAra dharAvatI sipAhIgIrInA niyama mujaba e pAchA haThaco. pAse ja priya azva khuzarAja UbhA hatA. eka hAthe enI lagAma pakaDI, khIje hAthe eNe peAtAnI baMdUkane UMcI karI. naukA tA nirAMte kinArAnI bhekhaDane bheTI rahI hatI. pANImAM paDelA gulAme nIce UtarI zakAya te mATe AgaLa AvIne kinArA nI jamIna ThIka karatA hatA. gheADI vAre naukAmAMthI kAI UtaryuM. eNe nakhathI te zikha sudhI kAzmIrI zAla oDhI hatI. UtarIne e vyakti sIdhI zerakhAM bhaNI vaLI. ene pAnIpata jevA bhaya kara sthaLanI, nina verAna rAtrinI, vAdha jevA sAme UbhelA kALadUta jevA navajuvAnanI ke chAtI sAme teALAI rahelI yama jevI kALamukhI baMdUkanI paravAha ja nahotI. khabaradAra ! dAsta ke duzmana ? ' zerakhAMe meTA avAje kahyu.. ' dAsta ! 'pratyuttaramAM mIThe ghaTaDI jevo raNakA AvyA. zerakhAMe jhINI akhi joyu' teA kAzmIrI zAlamAMthI eka ramaNIya caherA DAkriyAM karI rahyo hatA. " Arata ane te ATalI rAte? ane Ave ThekANe ? kAI jalaparI teA bhUlI nahIM paDI hAya! kAI sudara zAhajAdI rastA te cUkI nahIM hoya! sipAhIbaccA kaI niya karI na zakayo. cakravatInu ratna : huM Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAzmIrI sAlamAM lapeTAyele e deha dhIre dhIre khullo thatA jato hato! jevo ramaNIya cahere hatA, evo ja ghATIlo deha hato. medAnano pavana enI pAsethI ItranI sugaMdhI laI AvI vAtAvaraNane maghamaghAvI rahyo hato. sarUnA jhADa jevI enI suMdara UMcI kAyA hatA. kAzmIrI ke IrAnI strInuM sUtuM sauMdarya enA deha para jhaLakI rahyuM hatuM. eNe aMga para kImatI makhamalanI IjAra ne machalIpaTTananI kulabhUTAvALI sonerI chIMTanuM kuratuM paheryuM hatuM. mAthA para AkAzanI raMgaberaMgI vAdaLI zuM saptaraMgI oDhaNuM UDatuM hatuM. e oDhaNa nIce lAMbo rezama jevo kezakalApa enA pagane cUmato zeSanAganI chaTAthI paDavo hatA. kezakalApanA cheDe motIne suMdara guccho gUMthele hato, gaura mukha para kALA suramAthI aMjAyela aNiyALI AMkhe ne jADI pAMpaNo kAtila kaTAra jevI asara karatI hatI. nAnA suMdara cibuka para nAne ze vAdaLI jakhama hato ne moTA lAla bhAla para kavione bharavAnuM mana thAya tevI chuMdaNunI bhAta hatI. AvI ThaMDI rAte abhisAra karavA nIkaLelI e kAI abhisArikA hatI, ke svairavihAra karavA nIkaLelI keI adhIra yauvanA hatI ? enuM yauvana chakI jatuM hatuM. lIMbunI phADa jevI AMkhamAM jANe zarAbanA hajAro zIzAonI mastI chalakAtI hatI. hIra ne sonerI jhIkathI bharelI chIMTanA kuratAmAMthI dekhAtI gauravaNa AMgaLIo caMpakakaLIonuM bhAna karAvatI hatI. orata !' zerakhAM A sauMdaryarAzine joI eTaluM ja bolI zakyo ne lAMbo nizvAsa nAkhyo. eNe baMdUka nIce namAvI ne khuzarojanI lagAma choDI daI enI pITha paMpALavA lAgyo. "hA Arata, pichANI?" sAmethI madhura avAja Avyo. oratone pichANavAnuM zuM kAma? zerakhAM sipAhIbo che. 10 : cakravatInuM ratna Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ enI rAjazetaraMjamAM oratane kadI sthAna nathI." Aja navI zetaraMja bichANuM che. bahAdura sipAhI, eka orate emAM jagA meLavavAne makkama nirNaya karyo che. jarA najIka to Ava ! eka vAra TesTa ane duzmanane te pichANa!" zerakhAM cUpacApa Ubho rahyo; e na AgaLa vaLe ke na pAchaLa haThayo. ene Ajane manasaMtApa bhAre hato. jiMdagIne beja jANe ene kacarI nAkhavA mAgato hato. e beja Aje jamunArANInI godamAM besIne ocho karavo hato. emAM vaLI A navuM tophAna? ane te paNa eka nAjuka strI laIne AvI! vAdhanA paMjA sAthe paMjo milAvatAM ene Dara na lAge, zarAnI samazera sAme samazeranA ghA karatAM ene bhaya na lAge, paNa eka suMdarI, eka orata ene mATe musIbatano viSaya hatI. ane mIThI musIbata banIne AvelI pelI suMdarI pAse ne pAse sarakatI AvatI hatI. ekabIjAnA zvAsa spaze teTalAM najIka teo AvI gayAM. hajIya na pichANuM ?" keNa lADu malikA?" hA, mArA bAdazAha," AvanAra suMdarIe ekadama najIka jaIne kaTAkSa sAthe kahyuM. keNu bAdazAha ? huM ?" ne zerakhAM jorathI hasyo. vadhu ne vadhu najIka AvI rahelA e mIThA sparza--sukhane khALatAM kaMIka udAsInatAthI eNe kahyuM: "paNa malikA, tuM to cunAragaDha jevA prasiddha gaDhanI malikA che. zerakhAM to bheLe sipAhI che. ene bharamAvavAmAM tAro irAde ?" irAdo? irAdo phakta eka. dilanA pyArAne eka vAra bAdazAha cakravartInuM ratna H 11 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ banAvavAne. bAdazAha banAvIne enI pyArI begama banavAno eka mAtra nikhAlasa irAdo." zabdomAM Ataza hato, avAjamAM vyAkuLatA hatI. khuzarojanI makhamalI pITha para pharI rahelI, najIka AvavA mathatI chatAMya dUra dUra rahetI, baMnenI AMgaLIo jANe eka nRtya sarajI rahI hatI. bAdazAhanI begama banavAne IrAde? khUbasUrata malikA ! IrAnI kahevata che ke strInA vALa lAMbA hoya che, paNa buddhi TUMkI hoya che. eka marda oratane prema kare, eka orata mardane cAheH eTalAmAtrathI bAdazAhI sAMpaDatI nathI. tuM, IzkanA kavio jene bAdazAhI kahe che enI vAta to nathI karatI ne ? bAkI to mulakanI bAdazAhI mATe to joIe vaja jevA killAo, vAlAmukhI jevAM lazkare, dhanadelatathI chalochala khajAne, zANa vacharA ne kuzaLa bharosAdAra senApatio !" badhuMya hAjara che, juvAna sipAhI ! duniyAnA rAha vicitra che. eka orata, jene khudAe dAlata ApI che, joIe eTalI sattA ApI che, dIvAnA banAvI zakAya teTalI khUbasUratI ApI che; e jyAre ekalavAyA, ekAkI ne nirAdhAra juvAnanI pAchaLa - je juvAnanI pAse keDa para laTakatI talavAra sivAya vizeSa tAta nathI, ne zarIra paranAM ghareNuM sivAya vadhu khajAno nathI : enI pAchaLa pAchaLa cAlI Ave- nyochAvara thavA taiyAra thAya, e paNa koI sAmAnya bInA nathI; koI mahAna khudAI Adeza ja che." "mahammatabharI malikA ! layalA ane majanUne e jamAne gayo. enuM nATaka bhajavavA cAhatI he te eTalI paNa nirAMta A zerakhAMnA nasIbamAM nathI. Aje te tIra, talavAra ne tAta- tIra, talavAra ne tAkata ! are ! e traNe laIne tArA premanI bhikhAraNa banI lADu malikA ahIM AvI che. eka vAra hA kahe, tArI 12 : cakravatInuM ratna Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pracaMDa bhujA enI garadana AsapAsa nAkhI de, eka vAra 25 ene tArI banAvI le, pachI joI le ke ApaNe layalA-majanU nathI; e pracaMDa tAkAtanAM bhegAM maLelAM svarUpa chIe.' azvanI pITha para pharatI enI caMpakakaLIe jevI AMgaLIe zerakhAMnI AMgaLIe ne aDI gaI. e sparzamAM vIjaLI hatI. sipAhIbaccA kSaNavAra enI kaMpArI anubhavI rahyo ! suMdarIe AgaLa calAvyuM : cAlyeA Ava mArI pAchaLa! mArA cunAragaDha tArI vijayapatAkA pharakAvavA taiyAra Ubhe che. mArA vizvAsu saradArA tArI kadamaesI karavA taiyAra che. lazkara teA tArA lalakArAnI rAha jue che.. eka vAra lADu malikAnA hRdayasiMhAsana para caDhI jA. pachI rAjasiMhAsana para caDhatAM vAra nahI lAge.' mArAM khvAba meTAM che.' . < * bhale meTAM hAya. e khvAbanI pUjAraNa banIne te AvI chuM. A nAcIja malikA tArI chAyA banaze. tane dhIkhatI retImAM chAMyaDe karaze. jalatA rajjunA medAnamAM e mIThI vIraDI khanaze. tArI anaMta tRSAne mujhAvaze. kALI kapaTamaya rAtrIomAM tuM nirAMte UMdhaje, huM jAgatI pahere| bharIza. tuM thAkIza tyAre gANAM gAIza. tuM laDIza tyAre zastra teja karI ApIza.' suMdarIneA bharAvadAra sIne UMce thayA hatA. tAruNyanI taNAI rahelI aspaSTa rekhAe spaSTa banI hatI. * malikA ! IrAna teA vienI mAtRbhUmi che. ane huM jANu" huM ke IrAnI strI svayaM kavitArUpa che. enA cepa teA nathI lAgyA ne? tuM jANe che, Aje ja-magarebanI namAja veLAe-me AkhI hiMdanI dharatIne jItavAnA zapatha lIdhA che, meAgala mAtrane hAMkI kADhI eka saltanata sthApavAnA kasama khAdhA che. e na ane teA zerAnI jiMdagInA kaI artha nahI! AjanI ghaDI inkalAbanI che. mAre cakravartI banavuM che, malikA ! ' cakravatI tu" ratna : 13 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ malikA dhIrI dhIrI dhrUjI rahI hatI. juvAna zerakhAM svastha hatA. suMdarI sahakAra ze!dhI rahI hatI. velI vRkSane vIMTAya ema e zerakhAMne dhIrethI vITAI rahI hatI. * pyArA juvAna, have vadhu vAte pelI naukAmAM jaI karIzuM. mArA gulAma khuzarAjane laIne ApaNane AgaLa AvI maLaze.' . * khuzarAja ? malikA, e te| mAru cakravartInuM ratna che. hiMdanI zahenazAhatanuM svapna enI pITha para racyuM che. tu jANe che ke Aje mArA jAtabhAI ekabIjAnuM gaLuM rahesatAM leza paNa acakAtA nathI. evaphAI, khUna, AMsu ane jahematanI duniyAmAM e mAre joDIdAra che.' hu" jANuM chuM. e cakravartInu eka ratna che, teA hu` bIjuM ratna chuM. hiMdu zAstromAM strIratnane paNa khAsa mahattvanuM lekhyu che, e mArAthI kAM ajANyuM che ? ' zerakhAM niruttara banyA; niruttara banIne A capaLa strIne vaza thayA. keTalAya divase thayA e cunAragaDhanI A caMcaLa rANInA ja mahemAna hateA, paNa ene khabara nahAtI ke mahemAnI ne mijabAnI vaccethI mahAbbatanA kAI eka chUpeA tAra tene eka sUtre gUMthI rahyo hatA. jevA pAte ucca khyAlAtAnA pUjArI hateA, tevI ja A malikA hatI, ane e mATe keTalAya divaseAthI peAte vidhavA banavA chatAM, aneka rUpasuMdara ne zerabahAduranI mAgaNIe AvavA chatAM, kAIne khAviMda tarIke pasaMda karyAM nahotA. acAnaka darabadara bhaTakatA juvAna zerakhAM ene mahemAna anyA-paravAnAne zamA lAdhI gaI. eNe enI meTI AMkhAmAM AdarzanI eka duniyA UlaTatI joI. dIna imAnanA pAkA A juvAnane eNe surAkaTArIthI aspazya nihALyeA, suMdarIonAM nAjanakharAMthI alaga nIrakhyA. e svayaM bismila banI gaI. 14 : cakravatI ' ratna Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thoDI vAramAM zerakhAM ne malikA-pAMkhamAM pAMkha bhiDAvI UDatAM kabUtara-kabUtarI zAM, AMkhamAM AMkha milAvI snehanI sugaMdha vahAvatI gula ne bulabula zA-dhIre dhIre naukA tarapha jaI rahyAM hatAM. eka vAranA kavitArasiyA juvAnanA meMmAMthI ajANa paMktio sarI rahI hatI. jiMdagI hai yA keI tUphAna hai, hama to marane ke hAtha ja cale, * 4 A to jiMdagI che ke koI tophAna che, mRtyunA hAthe ja ame jIvI gayAM. cakravartInuM ratna : 15 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhulAyelA bheru 3 yamAM eka chUpu' teAphAna anubhavatAM bane jyAre naukA upara paheAMcyAM tyAre madharAta thavA AvI hatI. dakSiNanA medAnI vAyu pharapharATI khelAvI rahyo hatA. naukA-khaMDanI badhI bArIonA paDadA pADI devAmAM AvyA hatA; ane have dvAra paNa baMdha karavAmAM AvyAM hatAM. naukA haMkAravAne Adeza ApavAmAM Avye, te ThaMDaDImAM yUTiyAM vALIne beThelA gulAmA thoDI vAramAM garamI anubhavavA lAgyA. naukAnA mukhya khaDa khUba kALA hatA. jamIna para suMdara kAlIna bichAvelI hatI. madhyamAM dIvAlane aDhelIne IrAnI gAlIcA para mazarU te kinakhAbanA takriyA mUkelA hatA. A khaMDanA staMbha cAMdInA hatA, te chata upara suMdara velabuTTA cItaravAmAM AvyA hatA. chatanI madhyamAM eka bilerI phAnasa baLatuM hatuM. sAme ja meATA arIseA laTakAvele hatA. A baMnenA paraspara pratibiMbathI pedA thatI eka navI ja rAzanI AkhA khaMDane ajavALI rahI hatI. 16 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ izAMnI namAjanA vakhata thaI cUkayo hateA. naukAmAM pravezIne zerakhAMe sa prathama pavitra namAja paDhI lIdhI. namAja paDhyA pachI enuM gUMcavAyeluM dila ka MIka haLavuM thatuM lAgyuM. eNe navI hiMmataneA saMcAra thatA anubhavyA, ane enA aMtaHkaraNamAM svAbhAvika ja UgI AvyuM ke mane kAI adazya hAtha dArI rahyo che. enA Dagumagu dilane zAtA vaLI. svastha citte e gAlIcA para beThe. lADu malikA naukAmAM eka khUNAmAM lapAyelA peAtAnA pyArA cittAne pAse kheMcI enI sAthe ramI rahI hatI. A ramatamAM mastaka parathI enu saptaraMgI eDhaNuM sarakI gayuM hatuM; te rUpALA gaura mukha paranA kALA kezakalApa gajaba varasAvI rahyo hateA. nAnA zA be adhara paranA vAdaLI jakhama game tevA kline jakhama kare tevA hatA. bArInA paDadA jabaradastIthI haTAvIne AvatA cAra jevo pavana enI alakalA sAthe ramata ramatA hateA. A alakalaTa samI karavA suMdarIe eka suMdara rUperI tAravALA rUmAla bAMdhyA hatA. zerakhAM svasthacitta hateA. eNe mAthethI pAdhaDI kADhI nAkhI hatI. enA garadana sudhI patharAI gayelA baMkA keza, si MhanI kezavALI jevA zAlatA hatA. malikA, tuM mane bAdazAha banAvIza ?' < zA mATe nahIM ? cunAragaDhanI malikAne tyAM kaI vAtanI kramI che? bAbaranI teApeAnA gALA e killAnI eka kAMkarI paNa kheravI zakaze nahI.' ' bAbara ? suMdarI, tuM e zerama juvAnane pichANatI nathI. enI tApeAnA geALAe AmudariyAthI AsAma sudhI ne ziyAlakoTathI ratha bhAra sudhI peAtAnuM rAja jamAvyuM che. enuM lazkara nAnu che, paNa vaphAdAra che, enA meAla para jAna ApanAruM che. tyAre mArI pAse...!' zerakhAMe eka nirAzAbharI najara cAre tarapha ghumAvI. bhulAyelA bheru : 17 * Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . mArI pAse kAI nathI, malikA ! mArA zUravIra akSAneAne IrAnI leAkA 'gamAra ' kahe che, ane e upanAmane ame sAcuM karI dekhADyuM che. ApasanI phUTa amane satAvI rahI che. aphadhAna Aje kizAkhArI pAchaLa gheleA banyA che. vera ane jIvanamaMtra banyA che. mArA sipAI tekarImAMthI zAdI mATe rajA cAhatA nathI, paNa kAInI bhUlane badalo levA-khUnanA badale khUna mATe-rA mAge che. e mATA khyAlAtane pasaMda karatA nathI. ene te dAMtanA badale dAMta, AMkhanA badale AMkha, jAnanA badale jAna joIe. ane A ApasanA jhaghaDAomAMthI e UMce Ave tyAre khIjo vicAra kare ne ? kAbula, ka MdahAra te ginI; hariruda nadI, AmuriyA ne pavitra pahADa kAhabAbA ( hindukuza ) adhAtAnA bhAgyamAMthI te AthamyAM. enI dharatIne IrAnIe zaLe, gajanIe reALe, araba balucIe rAbe, tu ne meAgalA pIMkhe.' * * mArA bAdazAha, juvAna dilerAne teA khAkhamAMthI imArata sarjavAnI hAya che. bAbara zeramarda che, te| mArA mahAbalI zerakhAM kAM enAthI AA Utare tema che?' ImArata sarjavAnI vAta Ama na hoya. bihAranI kaMgAla kheDUta prajAne meM sukhI karI, emanAM mApatAla nakkI karyAM, emane behAla thatI bacAvI, teA jamInadAreA gaI UThayA. bihAranA sUbAe, mArA jAtabhAI e ja mane kahevaDAvyuM ke jamInadArane vadhu nArAja na karaze. jAlima varUenA hAthamAM gheTAM jevI rAMka prajA rahe sAI rahI che. raiyata-bAdazAhanA jugajUnA saMbaMdhanI kAI te paDI nathI. raiyata bhUkhI ane behAla haze teA rAjAne zuM maLaze, e vAtanI jANe kAIne paravA ja nathI.' ' paNa ema hiMmata hArya cAlaze?' * hiMmata hArI cUkayo heAta teA seAnAnI muraghI jevI khAkhara . 18 : bhulAyelA bheru Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ne humAyunI nokarI nI cheData. aphadhAne Akhare te mArA bhAI che. e samajaze ke temanA phAyadA mATe meM jhaMDe uThAvyA che, tyAre ApoApa AvI maLaze! malikA, mArA dosta hemarAja kahe che ke hindustAna to Aje khulluM medAna che. na rAjapUta, na cauhANuM ke na dIpaThANuM ke na megalanuM e che. jenI pAse vIratA haze, ekadilI ane dilAvarI haze, tAkAta ne tamannA haze, e rAjya karaze. eka vAra meM mAre bAlsAhatane irAde jAhera karyo ne eNe koI ustAda Ilama Ape ema mane kahyuM: "zerakhAM! bAbarathI aMjAvAnI jarUra nathI. e rAjanItikuzaLa jarUra che, paNa ahIMnI rAjapaddhatine ajANyo che. enA maMtrIo ne vajIro ja rAjaya calAve che. bAdazAha te laDAIomAM dIvAno anyo che. eNe bicAre kadI eka gAmamAM be ramajAna mahinA vitAvyA nathI. rAjyanA bhalA tarapha tenuM lakSa nathI, mATe raiyata ene yAra nahIM kare! aikya jamAvo, ekadilI keLavo; ane pachI lazkara jamA. rajapUtAI rANA saMganI sAthe gaI. Aje te aphaghAnanI jema rAjapUto khudagarajI ne khUbasUratI pAchaLa marI rahyA che. cAhe te gayelI rAjyalakSmI aphaghAnone sAMpaDavI muzkela nathI. lazkara para kAbU, raiyata para samAna bhAva, ne adala InsApha varSothI julama sahana karatI AvelI hiMdustAnanI prajA Aje keI zAMtinA phirastAnI rAhamAM che. malikA, mArA ustAdanA ilamanI vAta tane karI. bola, have tuM mane bAdazAha banAvIza ?" "zA mATe nahIM ? AvatI kAle ApaNI zAdI thaze ne AvatI kAle zerakhAM zahenazAhInA pegAma cheDaze. cunAragaDhanI malikAne tyAM kaI vAtanI khoTa che ?" malikA cittAnA mAM sAthe potAnA suMdara gAla ghasI rahI hatI. khoTa ? eka ja bAbatanI." kaI bAbatanI?" bhulAyele bheru : 19 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "hemarAja jevA vajhIreAjhamanI !" "hemarAja keNuM che?" mevAtano eka zreNI che, vANiyo che." vANiyAnI khoTa ? cunAragaDhane khajAno chale chala che. evA hajAra vANiyAnI te cAkarI noMdhI zake tema che.' nA, nA, e bhoLI malikA ! e vANiye evo nathI. e. to Agano tAro che. enA eka dimAgamAM hajAra lazkaronuM baLa che. enA zabdomAM maDadAMne sajIvana kare tevI tAkAta che. enA bAhumAM satanatone sarajavAnI ne bhAMgavAnI ajaba karAmata che. Aje to hiMdustAnamAM bIje hemarAja nathI !' "dilera zerakhAM jevo jenA para ApharIna bane, e hemarAja kevo haze ? eka dInadAra, ImAnadAra sipAhI kAphara kemanA eka AdamInAM vakhANa kare, e AdamI kharekhara ajaba he ghaTe.' ajaba, malikA, ajabagajaba! ekavAra tuM ene jue te zerakhAne paNa bhUlI jAya. eka ja hemarAja zerakhAMnI bAMhya pakaDe, ene vajhIreAjhama bane to hiMdanI saltanata amane nAnI paDe !' e kAphara nathI; zerakhAMne sago bhAI che, eno laMgoTiyA dosta che." "zerakhAMne laMgoTIo deta? zerakhAMnI zAdImAM ene jarUra teDAvIzuM.' zAdImAM e nahIM Ave. jarUrI kAma sivAya e ghara choDato nathI, ne jarUra paDatAM e jahannamanA daravAjA paNa vadhI zake che.' "jahannamanA nahIM, jannatanA daravAjA e vIdhaze. have cunAragaDhanI malikAnA mahelamAM jannatanI jAhojalAlI jAmaze. ApaNI zAdInI zaraNAI AvatI kAlanI zahenazAhatanI zaraNAI banaze." suMdarI ! e zaraNAI to mAre deta ja bajAvI zake.. 20 : bhulAyele bhera Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varSonI yAda pharIthI tAjI bane che, ghaNA vakhatathI bhulAyela deratA Aja pharI yAda Ave che. mAre hemarAja !" "rAta cheDI ja bAkI che. ArAma le !" malikAe potAnI kImatI zAla ApatAM kahyuM, " AvI rahelI vaslanI rAto mATe DI vAto bhale bAkI rahe !" malikA hasI. e hAsyamAM ajaba mAdaktA hatI. e mAdakatAnI asara thaI IrAdAne majabUta zerakhAM pharIthI A khUbasUrata orata pAse narama paDI gayo. eNe kamarabaMdhanI kaTAra ne baMdUka sivAya bIjAM zastro utArIne aLagAM mUkyAM. havA bhInI hatI; hUMphALI godamAM lapAI javAnuM mana thAya tevI hatI. zerakhAMe eka vAra bArIne paDade UMce karIne joyuM. paroDhanA sitArAo UgavAnI taiyArImAM hatA. malikA, mArA dosta hemarAjane ApaNuM zAdImAM jarUra teDAvIzuM. are! A jamunA ne gaMgA to amArI ramatanAM medAna hatAM." bhulAyela bheru : 21 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jamunArANInAM nIra ja baDabhAgI hatAM. svama draSTAonI e janetA hatI, enAM nIra jene khatAM enI mahattvAkAMkSAne kAI sImA ke maryAdA na sparzI zakatI. tijI aruNu jyAre pUrvadizAnuM prakAzalayu dvAra haLave hAthe udhADI rahyo hatA tyAre jamanAnA jaLane ALaMgIne eka jatijI ddilhInA rAjamArga parathI pasAra thaI rahyA hatA. kadAvara emane deha hatA. vizALa evu' khulluM mastaka hatuM te aDavANA paga hatA. zarIra para kevaLa e vastrA dhAraNa karelAM hatAM. mAMsala snAyuovALA hAthamAM eka meATA vAMsanA daDA hatA, ne bagalamAM Unanu rajoharaNuM hatuM. skaMdha para ADhavA te pAtharavA mATe mAtra eka sAdI garma ala hatI. lAMkhe pravAsa karIne e AvatA hatA. emanA paga khaDatala hatA. e cAlatAM kadI na thAkatA. e cAlatA ne jANe dharatI dhrUjatI. e mitabhASI hatA,, 22 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ priya ne parimita bhASA belatA, ne belatA tyAre jANe svayaM sarasvatInA avatAra lAgatA. pagapALA pravAsa ane mAdhukarInI bhikSA e emanuM jIvanavrata hatuM. ane eTale emaNe AryAvartanI bhUmine potAnA pAkamaLathI pavitra karI hatI. gAma-nagarone potAnA kSaNika vAsasthAna banAvI cirasmaraNIya banAvyAM hatAM. hajArone pitAnA upadezAmRtathI siMcyAM hatAM. ane A kAraNe ja emane zahera, gAma ke jaMgalanA koI mArga aparicita nahotA. gheragherathI mAdhukarI lenAra hovAthI janatAnI Arthika ne sAmAjika sthitithI pUrA vAkepha hatA. Arya--anArya, hiMdu-murilama, yavana ke zudra koI emane ajANyA nahatA. bharUbhUminA e bAziMdA hatA. asala nAgora ke jyAM kaLikALasarvajJa zrI hemacaDhe AcAryapada svIkAryuM hatuM, tyAMnA e jatijI hatA. tasatasatI juvAnI ane UchaLatI mahattvAkAMkSA para saMyama sAdhI kAminI ane kAMcanane temaNe tRNavata lekhyAM hatAM. mokSa emane dhruvatAraka hato. ane e tArakanA sAdhanarUpa potAnA zAsananA jaya mATe-jainazAsananA jaya mATe-emaNe jIvana samapyuM hatuM. "paMca mahAvrata'nA e pAlaka hatA. zrutajJAnanA e upAsaka hatA. yuga(dhAMsarI)pramANa dRSTi rAkhI vasudhAtala para viharanArA hatA. vivekapUrvaka pravRtti karavA rU5 "samiti nA e dhAraka hatA. mana, vacana ne kAyAne saMyamamAM levArUpa "gupti'nA e goptA hatA. ATha pravacanamAtA"nA* e pUjArI hatA. saMyamanI zuddhatA ne * pAMca mahAvrata * ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya, aparigraha. ja ATha pravacanamAtA : (1) javA-AvavAmAM viveka pravRtti. tevI rIte, (2) bhASAmAM, (3) AhArapAna AdimAM, (4) vastu levA-mUkavAmAM, (5) zaucasabaMdhamAM, (6) matasaMbaMdhI, (7) vacanasaMbaMdhI, (8) kAyAsaMbaMdhI. jatijI : 23 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tapanuM teja temanA caherA para UgatA caMdranI AbhAthI prasareluM hatuM. emanuM khulluM mastaka koI uttuMga girizikharanI bhavyatAnI yAda ApatuM. jaina saMghanA e mAnanIya hatA. "eka vANiye ne bIje zAha bAdazAha" jevA dAnavIro emanA zabda pAchaLa anargaLa suvarNa kharcavA taiyAra hatA. sonAne meru racavo emanA mATe duSkara nahoto, kAraNa ke suvarNanA saMganA e tyAgI hatA. aNimA, garimA, mahimA, ladhimAM siddhionA e sAdhaka kahevAtA. kAvyakalApa karavAmAM kuzaLa hatA. lakSaNazAstranA e pAraMgata hatA. tarka, vitarka ne vAdatavamAM e vicakSaNa hatA. akSarazAstra ne ArogyazAstranA e adhiSThAtA hatA. jyotiSanA e jANakAra hatA. AvA A mahAna jatijI chellAM keTalAMka varSothI saMtapta hatA. emanA haiye cena nahotuM. emanA manane ArAma nahoto. emanA mastiSkamAM zAMti nahatI. kAraNa? kAraNa eka ja ke je potAnA pyArA jaina zAsana pAchaLa temaNe jIvana arpaNa karyuM hatuM, te jainazAsana Aje bhayamAM hatuM. pitAnA AtmArAma tIrthakaronI pUjanIya pratimAo atyAre jokhamamAM hatI. bhavobhava taravAnA nAvarUpa pavitra tIrtho para vinAzano daitya DoLA phADIne joI rahyo hato. devavimAna jevA saiArASTramAM Avela zatruMjaya para, jIrNa durganA giranAra para, Abu-tAraMgA para, sametazikhara ne bIjAM priya tIrtho para bhayaMkara vAvaMToLa caDhI AvatA dekhAtA hatA. mahAvIra prabhunI pyArI sAdhusaMsthAne, tIrtha mALane bharakhI janArAM to sajIvana thatAM hatAM. koNa hatAM e apriya to! iralAmIo, amUrtipUjaka 24 : jatijI Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ musalamAne? nA, jatijI itihAsanA jJAtA hatA. dharma-dharma vaccenI jehAda te mahAvIranA kALathI cAlI AvatI hatI. majahabI jezamAM pAgala banelA, pachI te bauddha hoya, jena hoya, zaiva hoya, mahAbhAgavata hoya ke vaiSNava hoya, zaka haya, dUNu hoya ke musalamAna heya; ekabIjAe ekabIjAnAM dharmanAM pratIkane ukheDI nAkhavAnA prayAsa kyAM hatA. paNa jatijIne e mATe vyathA nahotI. pitAnuM ghara pAkuM hoya te paradhama o ne paradezIo bicArA zuM karI zakavAnA hatA? AryAvartanA samudramAM motI, parvatomAM mANeka, vRkSamAM suvAsita agara ane pRthvImAM senuM abhare chalakAtuM hatuM. jalamArge ne sthaLamArge abajone vyApAra kheDAto hato. dharmaprANa bhAratanI traNa tarapha samudranAM jaLa ne eka tarapha nagAdhirAja anaMta kALathI cekIdAra banIne paDayA hatA. AMdhInI jema AvanAra ne bagalAnI jema cAlyo janAra sikaMdara ke tene senApati selyukasa hiMdamAMthI zuM khATI gayA? samudra phINa jevA zaka ke dUNe AryAvartane zuM adhUruM banAvyuM ? teo kahetA hatA ke zatru sadAkALa che, ethI amo saciMta ne sAvadha rahIe. medAna to jAgatuM sAruM. ghara salAmata to zatrunI koI ciMtA nahi. paNa Aje gharamAM ja gAbaDuM paDyuM hatuM. eka zAsananA sevakomAM ja gRhakaleza bhabhUkI uThyo hato. paradharmIo tIrthone niSedha kare te sahya hatuM, pratimAonuM apamAna kare te svAbhAvika * jIvantu me zatrugaNAH sadaiba, yeSAM prasAdena vicakSaNo'ham / yadA yadA mAM bhajate pramAdastadA tadA te pratibodhayanti // . mArA zatruo sadA jIvatA rahe, jemanI kRpAthI huM vicakSaNa chuM. jyAre jyAre huM pramAda karuM chuM tyAre tyAre teo mane jAgrata kare che. - jatijI : 25 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hatuM; paNa A te jaina zAsananA ja pUjArIe, enA ja upAsakaH vadhIoe nirabhra dharmAMkAzamAM akALe vajrapAta karyAM hatA. teo kahetA hatA ke napratimA joI e, na sAdhu khape, na cAlu samAcArI kalpe ! zAsananA mahattvanA tamAmetamAma staMbho para ja dhA! zAsananA sevaka ja sage hAthe zAsanane Aga cAMpavA khaDA thayA hatA. amadAvAdanA eka pratibhAzALI ne lAgavagavALA zAhe* jinapratimA ne jinapUjAnA niSedhanA pAkAra pADyo hatA. islAmIenI butaparastInI jehAda cAlu ja hatI. tyAM A pratimAniSedhane pAkAra pADayo. pAkAra pADanAre zAstronA AdhAre| TAMkavA, AgameAnA ullekhA batAvyA ne saikAnA kaSTathI pratimApUjana TakAvI rahela janatAnA utsAha para kuThArAdhAta thayeA. bhaluM thayuM bhAMgI jaMjALa. have te azAMtinAM nimitta banelAM A tI na joI e, na madira joI e, na pratimA ke na devamUrti joIe? ciMtA mAtra chUTI! gharamAM lAgelI Aga kema mujhAvavI ? tijI A vimAsaNumAM hatA tyAM eka nahIM paNa aneka jvAlAmukhIe phrAyyAnA uparAuparI samAcAra temane sAMpaDyA. mUrtiniSedhAnA paMthamAM vidyAnA bhaLatA hatA. teoe navAM zAstra, navA vAdeApavAda, navA tarkavitarka racyA te A vAda khUba pracAramAM AvyeA. ane ATalAthI jANe pUruM na heAya tema eka vaLI navA * kaDuvA ' nAmane vidvAna pAkayo. eNe mUrtipUjAnA niSedha na karyAM, paNa sAdhusa MsthAe sAmeja baLavA uThAvyeA. eNe kahyuM : vartamAna kALe sAdhue che nahIM, mATe sAdhu na karavA. zrAvakavero saMcaravuM te upadeza karavA----e ene mata hatA. dharane e bAjuthI Age jhaDapI lIdhuM. eTalAmAM vaLI cAlu zAstrasamAcArI (AcAradhama)nA virAdha karatA eka vadhu mata khaDI thayeA. have teA kAI mA na rahyo. adhUrAmAM pUruM. A veLAe * lAMkAzAha (sa. 1508). 26 : jatijI Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puSTimArga nAmanA saMpradAye gujarAtamAM praveza karyo. saMnyAsI thavAnI jarUra nathI, prabhubhakti ja dharmanuM mukhya sthAna che evo eno siddhAMta hato. jainazAsananA aMdaranA vikhavAdathI thAkelA keTalAka jaino bhega-navedya, kUla, hiMDoLAkhATa ne tenA ramaNIya taravajJAna tarapha AkarSAyA. jaina dharma cALaNInI jema caLAvA lAgyuM. dharmaprANa jatijI A TANe dadhIcinuM vrata laI beThA. teo potAnA asthithI zAsanarakSaNa thatuM hoya to te arpaNa karavA taiyAra hatA, paNa sagI AMkhe girizikhara paranI maMdiramALa, devavimAna samAM manahara maMdire, ne tIrthadhAmo upAsake vinA rajhaLatAM-ravaDatAM kalpavA taiyAra nahotA. je zAsanamAM zrI. siddhasena divAkara, malavAdI, zrI. jinabhadrasUri, zrI. haribhadrasUri, zrI. abhayadevasUri, kalikAlasarvajJa hemacaMdrAcArya, zrI. caMdraprabhasUri jevAM sAdhurane pAkyAM, e sAdhurUpI kalpavRkSane ucchada svIkAravA karatAM potAnA jIvanane sahastra vAra ucaDeda sukara kalpatA hatA. tIrthakara-bhAkhita ne gaNadhararacita AgamazAstra aprAmANika Thare, enA UMdhA artha thAya to A vidvattAno, A kIrtine zuM artha? dharmaprANa jatijIe sahune jAgrata karavA, DhaDhaLavA mAMDayA, to sukhazIliyA sAdhuoe ThaMDe peTe eka javAba vALyo : jatijI, tamAro pralApa vyartha che. atyAre rAja bIjAnuM che. nakAmI mAthAkUTa zI ! bhagavAna mahAvIre bhaviSya bhAkhatAM guru gautamane kahyuM che, ke "ekavIza hajAra varSa sudhI mAruM sAdhu, sAvI, zrAvaka zrAvikArUpa tIrtha avicchinna raheze. mATe nirAMte paThana pAThana kare, zAMta citte sAdhudharmanuM pAlana karo. jainazAsana * goyamA, jaMbuddIve dIve bhArahe vAse mamaM imIse osappiNIe visavAsasahAruM tithe majunisepha -bhagavatIsUtra jatijI : 27 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ te sadA jayavaMtuM ja che. nakAmA ApaNu sAdhune vaLI udhAmA zo ?" hAya, A javAba peAtAnI kaNendriyathI sAMbhaLavA karatAM pRthvI mAga Ape te samAI javAmAM A zAsanasubhaTane kharekhara sukha ja lAgata. puruSArtha ne prArabdha baMnenA upAsaka jaitenI A durdazA! jatijI divasA sudhI azAMta rahyA. emane AchuM AchuM AvavA lAgyuM. jo zAsanane hInatAmAMthI na bacAvI zakAya te A saMyama, tyAga ne tapa zA kAmanAM ? prabhunuM zAsana hajAra varSa cAle, pazu AvI niLatA ne parAzrayIpaNAthI cAle te enA artha zuM? enI asmitA zI ? enI vizeSatA zI ? ane A zAsanasulaTane yAda AvyA--vikramapratimAdhaka siddhasena, azAkapratikhAdhaka upagupta, puSyamitrapratiSeAdhaka pataMjali ne siddharAja-kumArapALapratiAdhaka hemacaMdrAcArye ! emanI svIkRta nRpa-pratimAdhanI nIti temane yeAgya te ucita bhAsI. zANapaNu ekaluM na cAle, sAthe sattA paNa joI e ! sattA-rAjyAzraya--vinA dharmanuM vividharaMgI gulAba na khIle ! rAjavI game te dhana! hAya, ane pratimAdhavA-upadeza ApavA; yena kena prakAreNa peAtAne rAgI banAvavA ane e mATe peAtAnAM vidyA, vairAgya ke vyaktitva khavAM paDe teA khavAM, paNu rAjyAzraya hAMsala karI dharmAMnA udyAnane seLe kaLAe khIlavavuM. jatijIne nina verAna raNamAM jANe eka mIThI vIraDI lAdhI gaI. aMdhArI rAtamAM ekAeka pUrNacaMdranA udaya thayA! mAravijaya sAdhavA nIkaLelA jatijIe have rAjyAzraya meLavavA kamara kasI. A mATe emaNe rAjakAraNamAM jhukAvyuM; deza, dharmo ne samAjanI sthitinI UMDI avagAhanA karavA mAMDI. emanA jIvanamatra eka ja hatA; emanI sAdhanA, sahiSNutA ne vidvattA eka ja kA pAchaLa kharcAtI hatI ane te jainazAsananA jaya mATe. sAcI 28 : jatijI Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhanAne siddhi varavI azakaya nathI, e vijaya pAmatA cAlyA. keTalAya subAne, sAma Mtane, sulatAnAne emaNe peAtAna pratibhA, vidvattA, lAgavaga, camatkArathI jaina dharma pratye sahiSNu banAvyA. paNa e teA hajI emanA kAryonuM prathama pagathiyuM hatuM. emane te! AkhA AryAvarta para jenI hAka vAgatI hoya evA camarabaMdhI rAjavIne peAtAnA anuyAyI banAvaveA hateA; siddhasenanI jema keAI vamAnakAlIna mahA vikramane pratibheAdhavA hatA. ane A mATe bhAratavarSanA bhAgyAkAzasamA dilhI nagaramAM, mabhUminA vAvaTALeA vaTAvI, rAjakIya vAvaTALeAmAM tee pravezatA hatA. emanI pAse virati hatI, eTale rAjaka!janA lapasaNA pradezamAM lapasI paDavAne emane lezamAtra Dara nahAtA. emanI pAse vidyA ane buddhi hatI, eTale rAjasabhAmAM jhAMkhA paDavAne saMbhava nahotA. haiyAmAM hAma hatI te pAse dAma kharca tevA dAnavIrA hatA. gaMgAjamanAne khALavAne seAnArUpAnI pALa bAMdhavI paDe te te mATe e samartha hatA. emanI jhoLI bhikSAnI hatI, paNa emAM dezanA dezane uddAravAnI zakti hatI. jarUra hatI phakta rAjyAzrayanI, ane e mATe rAjaramatanA mahAmedAnasamA dilhInA daravAjAne tee eLaMgatA hatA. mahAbhAratanA iMdraprasthanAM khaMDerezane vIMdhIne e AgaLa vadhyA ke emanI najara kutuminAra para maMDAI gaI. jaina ane hiM...du maMdiranA avazeSAmAMthI sarjAyelA A kutubaminAra ! te jatinI kalpanA ekadama bhalI UThI. dilhInA AjanA meAgala rAjavIne zA mATe nirdaMza na banAvI zakAya ? paNa dilhInA rAjavIone maLavuM, ane svarga nA rAjavIone maLavuM sAdhu mATe ekasarakhuM hatuM. chatAM hAma hAye kaI cAle! . jatijI : 29 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zahera mAthe to koNa jANe keTalAya navanavA vAvaMToLa vAyA kare che. e vAvaMToLomAM mArga kare sahela nahote, chatAM muzkelane sahela karavAnuM to temanuM vrata hatuM, pahADanAM paDa bhedIne bahAra nIkaLI AvatA nirmaLa jharaNAnuM dRSTAMta temaNe yAda karyuM. AtmA so paramAtmAnI dhUna lagAvanArane zuM kaThina hatuM ? mAla-asabAba vagaranA, sAdhana-sAmagrI vagaranA, ekalahaththA niSkacana jatijI Aje dilhInA daravAjAmAM pravezatA hatA. oLakhANamAM eka mAtra paricayapatra hato--jodhapura pAsenA maMDovara gAmanA eka zreSThIe dilhInA eka jhaverI para lakhI Apela. kAgaLane eka nirjIva TukaDo zuM sadhAvaze? paNa jatijIne enI paravA nahotI. e kAgaLanI nA taranArA hatA. emanA mastiSkamAM aneka mahAna yojanAo, emanI smRtimAM aneka romAMcaka samAcAro ne emanI khAlI jhoLImAM jene dAnavIronI aDhaLaka lakSmI chalakatI hatI. dilhInagaranA uttara daravAjAmAM praveza karatAM temaNe dhIrethI uccAyuM: 'jena zAsanane jaya ho !" che'.dish F, III 30 : jatijI WWW.jainelibrary.org Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dilhInA jhaverI pa jatijI jenA para paricayapatra laI te dilhI AvyA hatA, e dilhInA jhaverInuM makAna zodhatAM temane bahu vilaMba na lAgyA. zreSThI rAjapALajI ke jee varSothI baMgALanA sUbAnA aMgata salAhakAra hatA, temanA putra dilhInA suvikhyAta jhaverI zreSThI hemarAjIne ghaNA pichANutA : dilhInA jhaverIomAM e nAmAMkita ne pratiSThAvAna hatA. bAdazAhI janAna khAnAomAM e jhaverI tarIke pasaMda thayelA hatA. ekathI eka koTisahasra dInAra sudhInuM jhaverAta e pUruM pADatA. lAgavaga, pratibhA te khIjA guNaiAthI dilhImAM zreSThI hemarAjajI apUrva mAnapAnanA adhikArI gaNAtA hatA. A zreSThInA itihAsa kahenArA bahu rasathI kahetA. te vikrama saMvata 1176thI vAta zarU karatA te kahetA ke zreSThI rAjapALajI mULa rAjapUtAnAnA hAkema, ke|ThArI emanI aTaka. AjanA jagaprasid jodhapura zaherane te janma paNa nahAtA thayA e veLAe jodhapuranI pAse maMDAvAra nAmanuM eka suMdara gAma Avelu che tyAM, iMdA paDihAra geAtranA rAjA nAnudevajI rAjya karatA hatA. 31 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjA nAnudevajI e ja zreSThI rAjapALajInA ne zreNI hemarAjajInA pUrvaja ! eka veLA acAnaka zrI jinavallabhasUri nAmanA eka jaina sAdhu tyAM karatA pharatA AvyA. ' gaNudhara sArdhazataka' jevA graMthanA e vidvAna racayitA hatA te bAvana geAtrone jaina banAvanArA hatA. zuM prabhAvI te zuM camatkArI ! kAI e rALa nAnudevajIne A sUrijInA AgamananI vAta karI. teo te evA jogI jogaMdaranI rAhamAM hatA ja. tarata tyAM gayA te gurucaraNe paDathA, ne AzIrvAda yAcyA. AzIrvAda yAcAM gaLagaLA thaI gayA. karuNAnA avatAranuM dila pIgaLI gayuM. 'rAjA eka nahI. cAra putra thAya, paNa eka zarata pALIza ?" sUrijIe thADI vAra zAMta rahI dayA hradaye kahyuM. jarUra pALIza, prabhu !' rAjAnA hRdayamAM chUpA AnAda hatA. prabhu zAkhe ?' < 'prabhu zAkhe.' pahele putra mane bhekha mATe aNu karIza ?" "avazya.' rAjAnA melamAM chUpI kaMpArI hatI. " < vidvAna te tapeAbaLavALA sUrijIe rAjA te rANI tenA mastaka para vAsakSepa nAkhyuM. kudaratanuM karavuM te joga MdaranA mele jAdu karyuM. rAjA nAnudevajIne tyAM cAra cAra pAraNAM hIrAdArIe hIMcavA lAgyAM. vAha guru ! vAhu karAmata ! AvA pratApI guru zrI jinavallabhasUrijI vi. saM. 1180mAM paraleAka padhAryAM, ne temanI pATe mahAprabhAvavata te aciMtya zaktidhAraka zrI. jinadattasUrijIx AvyA. kALanAM vaheNu * sugadhI padArtha, je Aje paNa matra bhaNIne nAkhavAmAM Ave che. x dAdAsAhebanA nAmathI prakhyAta sUrirAja. Aje gujarAtamAM ane khIje ghaNAM gAmeAmAM temanAM pagalAM derIomAM padharAvelAM jovAya che. 32 : dilhInA jhaverI Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vahI gayAM, ne rAjA nAnudevajI paNa vacana vIsarI gayA. sagA peTanI olAdane sanyAsa kema apAya ? rAjA ne rANI cUpa rahyAM. zreSThI rAjapALanA putra, jemate jatijI maLavA AvyA hatA, te zreSThI hemarAja! hemarAjajI nenapuranI prasiddha zALAmAM bhagelA te nAnI uMmaramAM sUbAnI kRpA meLavelI. sUbA temane pyAramAM hemujI kahIne khelAvatA. pitAe rAjakIya khaTapaTAthI aLagA rAkhavA peAtAnA A putrane jhaverIneA dheA zIkhavyA, te hemarAjajIe thADA vakhatamAM bhAre nAganA meLavI. dilhImAM temanI zAkha ajoDa hatI. navAkhe, sUbAe te sulatAneA emanA pagathiyAM dhasatA. jatijI rajapUtAnAnA A ratnanI madathI kaMI kArya sAdhavAnI bhAvanA dharAvatA hatA. dilhInA rAnakadAra aArA vaTAvI eka meTA cakalAmAM AvIne jatijI UbhA rahyA tyAre rarate janAre temane AMgaLI cI dhIne hemarAjajInuM makAna batAvI dIdhuM. bahArathI e sAdI kotaraNIvALuM te kevaLa saphedIthI maDheluM hatuM. keTaleka ThekANe lAlaraMganI IMTanu ne sAdA AchA raMganuM citrakAma hatuM. bahArathI jonArane aMdaranA vaibhavanI yayA kalpanA AvI zake tema naheAtI. majabUta dvAravALI ne pittaLanA cApaDA jaDelI khaDakI vIdhIne aMdara janArane eka nAnA svaccha cAka vIMdhave paDatA. A cAkanI madhyamAM nAnA evA saMgemaramaranA heAja hatA, jenI madhyamAM cAMdI ne sAnAnA rasathI raselA nAjuka phuvArA UDavA karatA hatA. cAkathI aMdara javA mATe khIjA e suzobhita AraDA vIMdhavA paDatA, jyAM sAmAnya rIte dAsadAsIe kAma karatAM najare paDatAM. tee AvanAra-janAranuM yathAyegya sanmAna karatAM, ane AgantukanI khabara aMdara ApatAM. A me eraDA pachI AvatA nAnA khullA bhAga pachI, Aga dilhInA jhaverI : 33 3 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tukone maLavA mATe eka vizALa oraDAmAM dIvAnakhAnuM AveluM hatuM. AkhuM dIvAnakhAnuM majabUta paththarothI banAveluM hatuM, ne UMce rAtA kImatI paththaronI nakazIdAra jALIo goThavelI hatI. jALIonI bAjumAM kalAkArIgarIvALA nAnA gokha banAvelA hatA, jemAM dUra dUra dezathI ANelAM hAthIdAMtanAM ramakaDAM, bilorI kAcanAM pAtro, sonA-cAMdInA jaDAvadAra hathiyAra ne jaDAvakAma karelI zIzIo hatI. dIvAnakhAnAnI chata sonerI DhaLathI cItarelI vela ne pUtaLIothI suzobhita hatI. sAdAM ne camakadAra kImatI jhummare tyAM laTaktAM hatAM. AkhA dIvAnakhAnAnI pharza cAra AMgaLa jADI rUnI gAdIthI maDhI lIdhelI hatI, ne madhyabhAgamAM be cIkananA ane jarIbharatanA kAmathI zobhAyamAna gAlIcA bichAvyA hatA, ne bhIMtasarase eka meTA umadA rezamI kinakhAbano takiye mUkyo hato. uparAMta aDakhepaDakhe kUlabuTTAvALA makhamalanA, mazarUnA, kinakhAbanA nAnA nAnA galIcA ne takiyA nAkhelA hatA. dIvAnakhAnAnI eka dIvAlane aDhelIne eka moTA peTavALA rokaDiyAjI beThA hatA, jemanI pAse keTalIka nAnI moTI maMjUSAe paDelI hatI. A maMjUSAo abanasanA jADA lAkaDAnI banAvelI hatI, ne cAMdInAM patarAMothI maDhelI hatI. dIvAnakhAnAnI eka bhIMtamAM dhUpadAnI jaDelI hatI, ane emAM baLatA agaru ne suvAsita dravyanI suvAsa nAsikAne tIvra banAvatI hatI. jatijI AvyAnI khabara jyAre dAse aMdaranA bhAgamAM pahecADI tyAre mAlUma paDayuM ke jhaverI kAryaprasaMge bahAra gayA hatA. paNa eka zrAvakazreSThIne tyAM AvanAra sAdhupuMgavanuM sanmAna to thavuM ja ghaTe e jUno kuladharma hato. A mATe aMdaranA UMDA oraDAmAMthI eka jhINe raNakAra saMbhaLAyo : lavaMgI, jatijI kyAM che?' 34 : dilahIne jhaverI Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjI, bahAra che." rAjapUtAnAmAM UcharelI dAsI zeThANIne rANI kahIne saMbodhatI hatI. "sanmAna sAthe emane aMdara teDI lAva!" "temane zeThajIne maLavuM che." e bahAra gayA che. have AvavAno samaya thato jAya che. temane aMdara laI Ava. huM paNa vaMdana karI upadeza sAMbhaLuM." koyalanA TahukA jevA avAjathI bolanAranI komaLatAnI saheje kalpanA AvI jatI hatI. haze kaI kamaLa keLa jevI sukomaLa strI ! latA jevI enI kAyA haze ne haraNa jevI enI AMkha haze ! havAthI karamAI janArI kaI tavaMgI haze, paNa thoDI vAramAM, najare jonArane na mAnI zakAya tevI, jAjaramAna strI bahAra AvatI dekhAI pracaMDa ene deha hato. pAtaLI sarU jevI ke komaLa keLa jevI e kAyA nahotI. jeTalI UMcAI hatI, eTalI ja zarIrane zobhAve tevI sthULatA hatI. moTuM mAthuM, moTI moTI AMkho ane lAMbA sazakta bAhu zarIranA sAmarthyane darzAvatAM hatAM. eNe moTA gheravALA buTTAdAra caNiyo paheryo hato, te vizALa vakSasthaLa para lIlI kaMcukI kasIne bAMdhI hatI. mastaka para gulAbI sAthuM oDhyo hato. enI meTI AMkhamAM chalakAtuM kAjaLa bharyuM hatuM, ne hAthapaga para tAjI meMdInI lAlAza camakatI hatI. hAthamAM hAthIdAMtanA moTA cUDA hatA, ne kamara para pAnI sudhI DhaLakatI suvarNanI kaTimekhalA dhAraNa karelI hatI. soLe alaMkAra dhAraNa karanAra suMdarInI jema enA kapALa para ratnajaDita dAmaNI, kAnamAM karNaphUla, nAkamAM maTI nakavesara ne zaMkhAkAra kaMThamAM hAra, treThiyuM, mUTha vagere aneka alaMkAro hatA. ATalo moTo deha, ATaATalA bhAre alaMkAra dhAraNa karIne AvatI strI jenArane svAbhAvika "gajagAminI' lAgatI. enI gatimAM Dolana hatuM. sauMdaryamAM kaI rIte na UtaratI dilahIne jhaverI : 35 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e nArInA mAMsala paga para, AMgaLIo para ne paganI vizALa phaNA para sAMkaLA, kAMbIo, aNavaTha, bichavA, biTalA vagere aneka alaMkAro hatA, je enI gati sAthe apUrva saMgItamaya jhaMkAra karatA. eNe beThA ghATane, vacce pAMthI pADIne, kezakalApa gU hato, ne phUlahIna aMboDAmAM raMgIna UnanI dorIthI kArIgarI karI hatI. jAjaramAna soMdaryanA surekha namUnAmI e suMdarIe hamezAM bahAra nIkaLatI vakhate mukha para rAkhavAnuM AchAdana vastra paNa atyAre dhAraNa karyuM nahotuM, kAraNa ke sAdhu-munirAjonI AgaLa kadI paDado rAkhavAmAM Avato nahoto. mathaeNe vaMdAmi, suMdarIe be hAtha joDI paMcAMga namaskAra karatAM kahyuM. dharmalAbha, bahena!" jatijIe svasthatAthI ne umaLakAthI AzIrvAda ApyA. sukhasAtAmAM mahArAja ?" hAtha joDIne UbhelI devasuMdarI jevI e suMdarInA be ATha vaccethI sonAnI rekhAvALI daMtapaMktio jhaLakI UThI. e dhImuM malakI. e malakATamAM paNa bhalabhalAne mugdha kare tevuM AkarSaNa hatuM. devagurapasAya, jatijIe eTalI ja svasthatAthI vyAvahArikapraznano vyAvahArika rIte javAba Ape. padminInA pradezathI suparinTa cita jAtijIe AvI aneka devAMganAo nIrakhI hatI. emanI daSTi nIcI namelI hatI. zreNIjI kyAM gayA che?" jatijIe prazna karyo. "nagaramAM vyApAra arthe gayA che. hamaNAM AvatA haze." suMdarIe vinayapUrvaka pratyuttara vALatAM dAsIne trAsana lAvavA AjJA ApI. jatijIe Asana na letAM, khabhA paranI kaMbala pAtharI Asana lIdhuM. 36 : dilahIne jhaverI Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tamAruM nAma 'game tevA sthaLe A vItarAgI jati-munione nAma-ThAma pUchavAno svataHsiddha adhikAra maLelo hato. pratyuttara ApanArane paNa eka virAgIne potAne mATe ATalI pUchaparacha karatA joI AnaMda thato. kuMdanadevI !' " kyAMnAM cho ?' lAheranAM," pAse UbhelI dAsI vacce bolI UThI ne eNe AgaLa calAvyuM, "suratIMgajI zreSThInAM putrI che ne amArAM rANIjI 'vAru, bhAgyazALI chebaMne pakSe--pitRpakSe ne zvazurapakSe." "devagurunI kRpA che ne mahArAja !' kuMdanadevIe hAtha joDI namratA batAvI. eTalAmAM thoDe dUrathI ghaMTArava thato hoya tevo avAja saMbhaLAye. teo AvatA lAge che,' kuMdanadevIe kahyuM. "Aja kaMIka vahelA che." jatijInI AMkho daravAjA tarapha kheMcAI. ghaMTArava dhIre dhIre pAse AvI rahyo hato. takSaNa ka95nA AvI gaI ke A avAja gajaghaMTAno hato. malI...malI...' hAthIne nIce besavAnA sUcaka zabdo kAne paDayA, ne haiDI vAramAM daravAjane bharI detI eka vyakti najare paDI. paDachaMda enI kAyA hatI. eNe custa cUDIdAra suravAla ne meTI gharavALI acakana paheryA hatAM. kamara para rezamI zelAnI bheTa bAMdhI hatI. mAthA para mevAtI sonerI paTAvALA pAgha mUkI hatI, ne kAnamAM bahumUlya motInAM kuMDaLa paheryA hatAM. DekamAM eka moTo dilahIne jhaverI : 37 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hAra paDyo hato, paNa jenArane e ekale ja paheranAranI samRddhinuM tarata ja bhAna karAvI de teTalo kImatI hato. AvanAranuM lalATa vizALa hatuM, ne suMdara tilakathI jonArane AMjI nAkhatuM hatuM. pagamAM bhAratabharelI suMdara mojaDIo hatI. aMdara praveza karatAM ja eka dAse e mojaDIo utArI lIdhI. teja ne tAkAtathI jhaLahaLato puruSa AgaLa vadhyo. enI pAchaLa enI nAnI AvRtti zo kumAra Avato hato. e zrechI hemarAjajIne putra jugarAjajI hato. baMnee jatijIne joyA, ne dUrathI hAtha joDyA.. jatine oLakhatAM vAra na lAgI ke nakkI A zreSThIvarya hemarAjajI ! jemanA para pite oLakhANapatra laIne AvyA hatA e kaI sAdhAraNu-mAmUlI mANasa nathI tenI emane prathama darzane ja khAtarI thaI gaI "maFNa vaMdAmi ! zreSThIvarya hemarAjajIe namaskAra karyA, ne be hAtha joDyA. emanI lAMbI puSTa AMgaLIo paranI hIrAjaDita mudrAo tejakaNa verI rahI, paNa ethIya vadhu tejakaNa e zreNInI AMkhe verI rahI hatI. dharmalAbha!' jatijIe AzIrvAdasUcaka hAtha lAMbe karyo. mahArAjazrI kyAranA tamArI rAha joI rahyA che." vacamAM kuMdanadevIe jatijIne AgamanakALa sUcavI dIdho. vilaMba mATe kSamA ! gurudeva, bAdazAhI jamAnAmAM thoDuM jhaverAta ApavAnuM hatuM, temAM pasaMdagI karavAmAM vilaMba thayo." jhaverAta ? hemarAjajI, huM paNa dilhImAM jhaverAtanI pasaMdagI karavA Ave chuM." jatijIe kamara para chupAvelo eka patra kADhIne hemarAjajIne Ape. hemarAjAe vinayapUrvaka laIne vAMcavA mAMDyo. mahArAjazrI, paricaya patra vAMce. pharamAva kAmakAja !' 38 : dilhIne jhaverI Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAmakAja teA zAsanasevAnuM che. zreSThIrAja, Aje te zeSanAga khaLabhaLyA lAge che. thADI rAjakayA lAvyeA chuM, kaI kAma Ave te ? ' ' avazya, paNa e mATe ekAMta jarUrI che.' < zreSThI hemarAjajI ane jatijI UThIne dIvAnakhAnAnI bAjumAM AvelA eka eraDAmAM gayA. --- dilhInA jhaverI : 39 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tijIe kahelI rAjasthA 6 A ArA dIvAnakhAnAnI pAchaLa cheka chevADe Avele hatA. tyAMnI nIravatA te ekAMta parathI ema lAgatuM ke bhAgye ja A khaMDa vaparAzamAM rahetA haze. ArAnA agra dvAra para lagADelu` mATuM tALu paNa e vAtanI gavAhI ApatuM hatuM. rAjA nAnudevajInA vaMzaja, parAkramI pUja iMdA paDihArAnA anugAmI, zreSThI hemarAjajI jevA vicakSaNa mAnavInuM A virAmasthaLa hatuM. jatijI prathama paricaye ja A vicakSaNa puruSane pAmI gayA. eka zreSThInI AMkhamAM jhaLahaLatA teja karatAM hemarAjajInI AMkheAnuM nUra ajaba hatu. saumya sukhamudrAvALA zreSThInI visphArita AMkheAmAM eka sAthe hajAra dIvAonu` teja bhabhUkatuM lAgatuM. nimIlita netrAmAM emanI mukhamudrA koI hayeAgInA aphara niNaeNyanI yAda ApatI. mukhamudrA parathI mAnavane pArakhanAra jatijIne kevaLa e e AMkhA ja adhA itihAsa kahI rahI hatI. emane peAtAnu jyAtiSa paNu ajaba vAta kahevA lAgyuM. jo A mAnavI mArA cAya aa mArA prayAsa 40 Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saphaLa thAya evA niNaeNya paNa karI lIdheA. khaMbhAtanA upAzrayamAM AzA mAgavA AvanAra dInahIna kumArapALane joI zrI. hemacaMdrAcAnuM jJAna jema ekAeka eTalI Uryu ke A laTakatA puruSa rAjAdhirAja thaze. evI bhaviSyavANI karavAnI ApaNA jatijIne paNa ukaThA thaI AvI. teonu anubhavajJAna temane kahI rahyu hatuM ke eka zreSThImAM, eka jhaverImAM, kevaLa dgammanA pUjArImAM khumArI, A mastI, A niyatA na heAya! A gupta khaDamAM praveza karatAMnI sAthe ja jatijIne te karelI kalpanAe vAstavikatAnI dIvAla para racAyelI lAgI. gharanA vAtAvaNune ahI leza paNa aMza nahAtA. jonArane tarata ja khAtarI thaI jatI ke hemarAjI ekalA jhaverI nathI, kaMI vizeSa che. emane sAdI AMkhe samajavA sahela nathI. AkhA oraDe eka zUravIra senApatinI yuddhakacerI jevA lAgatA hatA. eraDAnI dIvAle AchA raMgAthI ragelI hatI te tenA para hAthIonI sAThamArInAM, naukAyuddhanAM, mahAbhAratanAM, rAjA ceTaka te caMDapradyotanI caDAInAM, zastradhAriNI ne naramuDa dharAvanArI jayA, trijayA, cakrA, apraticakrA* devIonAM dRzyA dArelAM hatAM. vacce vacce khAlI jagAe cha phUTa lAMbAM dhanuSya te nava phUTa lAMbAM tIra bheravelAM hatAM. ane e dhanuSyanI vacce meTI DhAla ane lAMbI sirAhInI talavArAnI trikALuzAlA AlekhI hatI. khAMDanA eka cheDe nAnI gheADI para kAgaLa para AlekhelA AryAMvanA traNacAra nakazAe paDelA hatA. e. nakazAe para Thera Thera kaI kALe thayelI najare paDatI hatI. pAse eka nAnI jaDAvakAmavALI AlamArI hatI. emAM rAjanItinA viSayanA keTalAka graMtha hatA. manunI manusmRti, yAjJavalkalpanI yAjJavalkayasmRti, kauTilyanuM * jaineAnI devIe. jatijIe kahelI rAjakathA : 41 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthazAstra, somadevasUrinuM nItivAkyAmRta, hemacaMdrAcAryanuM ahaMnItizAstra tathA rAjA bhojanuM samarAMgaNatradhAra vagere ghaNA graMtha hatA. mahAbhAratanA zAMtiparvane khAsa bhAga paNa tyAM jALavavAmAM Avyo hato. A sAthe muslima rAjanItinAM-zariyatana-enI caDatI paDatInAM ghaNuM pustake tyAM hatAM. khUNAmAM eka be veMta nAnI baMdUka ne eka sonAcAMdInA nakazIkAmavALI be gaja lAMbI, vagara IgAra cape phUTanArI baMdUka TIMgADela hatI. A sivAya nejA, barachI, sAMga, kaTArI, khaMjara, guptI vagere hathiyAro tyAM paDavAM hatAM, ne tenA para AchI dhULa caDelI hatI. A khaMDanA madhya bhAgamAM lAkaDAnuM siMhAsana goThaveluM hatuM. tenI AgaLa suMdara vyAghracarma bichAveluM hatuM. beThakanI barAbara. pachavADe nAnA evA bALa hAthInuM be bALako sAthenuM citra koI kuzaLa citArAe cItareluM hatuM. kASThanA eka Asana para jatijIne besavAno saMketa karI hemarAjajI temanI sAme vyAghracarma para beThA. jatijInI AMkhe AkhA khaMDanA zaNagAra para ceTI rahI hatI. emanA kutUhalane pAra nahote. "hemarAjajI!' jAtijIe thoDI vAre daSTi saMkeratAM kahyuM"A oraDo tamArA gRhanA vAtAvaraNathI bhinna paDato lAge che. zuM sAcuM? A ke te ?" rAjarSi janakanI jema jatijIe prazna karyo. "mahArAja, A paNa sAcuM ne te paNa sAcuM !" eTale jhaverI paNa kharA ne yoddhA paNa kharA. eka zrAvakazreSTa thaIne A badhuM zI rIte... mahArAja! zrAvaka zreSTha thayo eTale to A badhuM eka oraDAmAM pUryuM. pitAjI te ATaluMya rAkhavAno virodha kare che.' "huM kaMI na samajyo." 42 : jatijIe kahelI rAjakathA Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ApameLe samajAze. pitAjI zAnta jIvananA sAhasika jIvananA pUjArI chuM. vakhata Avaze eTale vA atyAre eTaluM jANI le ke hemarAja kevaLa dilhInA jhaverI nathI.' cAhaka che. huM vAte lAvaze. C 'eTale ? ' 6 . ' eTale eTalu ja ke Ajane! hemarAja jhaverI che, gaI kAlane yeAdyo paNa hateA. e Aje jema hIrAmANeka mUlavI jANe che, ema kAka dahADA tIratalavAra paNa keLavI jANutA; ane AvatI kAle...' hemarAjI thALyA. punaH caiADI bhAre melyA : - paNa mahArAja, pitAjI nathI cAhatA ke huM A leDhiyALa mAge` jAuM. te huM nathI cAhatA ke......' hemarAjajIe eka UMDA nizvAsa nAkhyA, te tarata ja peAtAnA maneAbhAva dabAvatAM kahyuMH C ' hAM, mahArAja ! ApanA vartamAna kaheA. pUrvajIvananI dhelachA keTalIka vAra UpaDI Ave che. huM teA dhele! mANasa chuM. ApanI vAta karA.' hemarAja, tamane koI dhelA na kahI zake. tamArI vArtAmAM mane rasa Ave che.' ' mahArAja, zAstramAM teA rAjakathA, dezakathA karavAne niSedha che.' rAjakayA ? dezakathA ? hemarAjajI ! e kathA karavA mATe te huM ATalA zrama veThI ahI Avye chuM.' * rAjakathA karavA mATe ATale dUra ?' " hA, ATale dUra, pazu mUMjhAze| mA! svArtha mATe AvyA nathI. mArA ne tamArA zAsananA jaya mATe AvyeA chuM. hemarAjajI, Aja tamArA ne mArA pyArA jaina zAsanane mAthe bhayaMkara AkRta AvIne khaDI rahI che. jaina pratimA, pUjanIya sAdhue, mAnanIya dhagraMthAnA nAzanI neAbate najIkamAM ja gaDagaDI rahI che.' " nAzanI nAkhatA ? ' hemarAjajI dhIrethI hasyA. " < jatijIe kahelI rAjakathA : 43 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * hA hemarAjajI, jevA tame kAI vAtamAM ghelA che, evA A vAtamAM huM dhele! chuM. mArI kalpanAcakSumAM jainanI amulakha pratimAo para hatheADA ugAmAtA jouM chuM, te mArI nIduM harAma thaI jAya che. kAmadhenusamAM zAstromAMthI amRtanA khadale viSa vale vAtuM pekhuM chuM, te kSudhAtRSA bhUlI javAya che. mAruM kavitva Aje sukAI gayu che, pAMDitya pazu bhAse che. jenAthI jaina zAsanane udyota na thAya e mAre kAMI khapatuM nathI--pachI vidvattA hAya, vaibhava hAya ke khuda vana hoya! zuM ATaATalA zAsanasubhaTenA jIvatAM ni tha bhagavAna mahAvIranI pyArI sAdhusaMsthA naSTa thaze ? hemarAjajI, mane mApha karaze!, eTalA mATe me-sAdhue Aje upAzrayanI zAMta ne svastha jiMdagI choDI saMtapta jiMdagI hAthe karIne vaheArI lIdhI che.' jatijI gheADI vAra zvAsa khAvA thAbhyA ne pharIthI pAchA kheAlavA lAgyA : hemarAjI, Aja te| huM zAsanane mATe tana, mana, dhana .. < kurabAna kare tevA lAkheNA narenI zodhamAM nIkaLyA chuM; kAyAnI mAyA visarAvIne dehuM pAtayAmi vA kArya sAdhayAmi 'nI bhISma pratijJA karIne nIkaLyA chuM. eka lAkheNA nara mane zAsanadevanI kRpAthI tarata ja sAMpaDI gayA. mAruM aDadhuM kAma tema paDyu che.' kANu che e lAkheNe! nara ? ' hemarAje jijJAsAthI prazna karyAM. e ja kahevA AvyeA chu. tamane mArA mAnIne Avye chuM, teA dhIre dhIre badhuM kahI daIza. hemarAjajI, hindupata pAdazAhInA pama icchuka mahArANA sAMgAnA parama mitra teAlAzAhanA e putra thAya.' Gu " - kANu karmAMzAha ? dhanya e jIvana ! meM emanuM puNyanAma anekAnAM mukhe sAMbhaLyuM che.' * e ja vIra dhIra karmAMzAha. kApaDanA e mahA vepArIe 44 : jatijIe kahelI rAjakathA Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Aje teA citADamAM ane gujarAtamAM jaina zAsananI jayapatAkA DA che. hemarAja, citADa teA ApaNuM eTale game te karI zakIe, paNa gujarAta teA islAmIetu. paNa karmAzAhanI bhAre dIdRSTi eka vAra eka zAhajAdA rakhaDate hAle citeADamAM AvyeA. varuenA paMjAmAMthI gheTu nAsI chUTe ema e bicAre nAsIne AvyeA hateA. sagAMvahAlAM enA zatru banyAM hatAM. zAhI hatyArAe zikArI kUtarAnI jema enI gaMdhe gadhe AvatA hatA. kAI nA bharese ne Azraya nahAtA. eTale eNe mevADapati rANA sAMgAnuM Azritapada svIkAryuM. rAjapUta te| AzritadhanA pUjArI, rAjamAtA te| ene bahAdura meTA' te nAme melAvatAM. < A zAhajAdo bahAdura eka vAra mArI najare caDI gayA. tagatagatuM enuM lalATa te lAMbI lAMbI enI bhujAo ! me' bhaviSya vANI bhAkhI ke thADA vakhatamAM eneA bhAgyasUryAM camakaze, e bAdazAhI meLavaze. karmAMzAhe udAra dila rAkhI zAhajAdAne madada karavA mAMDI, joIe eTaluM kApaDa ApavA mAMDayu. khapogI cIja-vastue pahoMcADavA mAMDI. baMne mitra banyA. rANA sAMgA pachI rANA ratnasiMha siMhAsanapati banyA. emaNe paNa A zAhajAdAne putranI jema pALyA. . hemarAjajI, Akhare mArI vANI phaLI. eka dahADe gujarAtanA zAhIsavArA tene bahumAnapUrvaka teDavA AvI pahoMcyA. zAhAdAe dardabharI sahunI vidAya lIdhI. karmAMzAha ne zAhajAde bheTI paDayA. pazu acAnaka zAhajAdA gaLagaLA thaI gayeA. eNe kahyuM : * karmAMzAha, mArI pAse pUratI vATakhI paNa nathI.' karmAMzAha kazuMya na khelyA, ne tarata eka lAkha rUpiyA gaNI ApyA. na karyuM" lakhata ke na karyu" patara! C * hemarAjajI, zAstra kahe che, ke sArA kSetramAM vAvelAM khI kadI niSphaLa jatAM nathI, zAhajAdAnA puNyAya jAgyeA hateA. e gujarAtanA jatijIe kahelI rAjakathA : 45 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sulatAna mujhapharazAhanI gAdIe Avyo. bahAdurazAha nAma dhAraNa karI eNe zAhI darabAra bharyo, ne zAhI pharamAna jAhera karyA* "eka zAhI pharamAna chUTayuM-potAnA pyArA mitra karmazAhane mAnapAna sAthe amadAvAda teDI lAvavA. senAnI pAlakhI ne arabI tokhAre ravAnA thayAM. citoDa pahoMcI karmazAhane zAhI sanmAnathI teDI lAvyA. gujarAtano bAdazAha deDIne e jaina vIrane bheTI paDavo, ne AkhI sabhAnA dekhatAM pelI jUnI kahevata kahIH "eka zAha vANiyo ne bIje zAha bAdazAha' uparAMta vyAja sAthe lAkha rUpiyA pAchA ApyA ne uparathI kahyuM : "kamAMzAha, kaMI mAge !" zuM mAguM? tamArI kRpAthI mAre kaI vAtanI kamInA nathI." "zeTha, kaMI paNa mAgo ! pyArA zAha, A baMde tAbe- jiMdagI tamAre ahesAnamaMda che." zuM mAguM, mArA sulatAna ?" karbhAzAha vicAramAM paDI gagrA. acAnaka emane yAda AvyuM potAnuM pavitra tIrtha zatruMjaya! vIra samarazAhe sthApela jinapratimAnuM mastaka kAIka khaMDita karela. hemarAjajI, mAre prayana saphaLa thayA. zAsanadeve mArI pukAra sAMbhaLI. zrejhI kamazAhe sulatAnane kahyuM : tIrthAdhirAja zatruMjaya para huM mArI kuladevInI mahatsavapUrvaka sthApanA karavA IcchuM chuM. tema karavA AjJA kare ane baMdobasta Apo." sulatAna bahAdurazAhe tarata vajhIreAjhamane teDAvyA. munazI pAse pharamAna lakhAvavA hukama karyo ne tarata zAhI mahera-sikkA tenA para mAravAmAM AvyA. rUkko taiyAra karI, ene kinakhAbanI thelImAM mUkI sulatAne svahaste kamazAhane Ape. basa, zAsanadeve maka I. sa. 1526. * vi. sa. 1539 lagabhaga pahelA duSkALa vakhate AkhI prajAnuM pAlana karanAra jaina zeTha emA haDALiyAne mahamUda begaDAe A birudathI navAyA hatA. 46 : jatijIe kahelI rAjakathA Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArI IcchA pUrI karI. meM vIra karmazAhane tenI zAsanabhakti mATe anekazaH dhanyavAda ApyA." mahArAja, suMdara evI zAsanaprabhAvanA ! vaMdana che Apane ! dhanya che karmAzAhane !" ema dhanyavAda Ape nahIM cAle, hemarAja! sAbadA thAo. huM to bIjA karmazAha meLavavA AzAbharyo dihI Avyo chuM.' bIje karbhAzAha dilhInI bajAromAM nahIM maLe. mahArAja! dilhI to ajaba che.' kahyuM, hemarAjajI? dilhInI bajAramAM mane kazAha nahIM maLe ? meM AjIvana tapa karyuM che. pavitratAne meM sadA saMginI lekhI che. jJAnopAsanA mAruM nitya kartavya che. A badhAMne paribaLe huM te Aja dilhInA bajAromAM bIje karmAzAha to zuM, bIje vikramAditya pharato nihALI rahyo chuM." mahArAja, Apa kavi cho. kavine kalpanAcakSu hAya ! e to mRgajaLamAM mahAsAgara pekhe, caMdramAmAM cArvedanA viloke, AkAzamAM AkAzaga gA AlekhI apsarAone krIDA karatI kalpe. jyAM na pahoMce ravi tyAM pahoMce kavi" "hemarAja, sAmarthya vinA huM zabdo kADhato nathI. mArI AzA avaMdhya che. e AzAnI ImAratane jamInadosta karaze mA ! jhaverI che, to jhaverAtanI parIkSA karatAM zIkhe. zA mATe tame rAjakAjamAM bhAga na laI zako ? huM kavi nathI. kavi hota to kyArano ThekANe paDI gayo hato. paristhitinI pArAzIzIne pekhanAra chuM, tame zA mATe vikramAditya na banI zake ?" huM vikramAditya banI zakuM?" rAjA nAnudevajInA vaMzajanesiMhanA baccAne-zuM siMha banA jatijIe kahelI rAjakathA : 47 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vavA paDaze? paDihAronA e parAkramI raktane kema bhUlI jAo che ? jena banIne puruSArthanA parama Adezane kema visArI mUke che ? vadhe, AgaLa vadhe! AkAza saMtapta banyuM che ! megha banIne varasI paDo ! sahu tamAruM svAgata karaze. raiyata julamathI trAsI che. prajA nitanitanAM tophAnethI kaMTALI che. jamInanA rasakasa haNatA cAlyA che. jamInadAro bhUkhyA DAMsanI jema kheDUtone cUsI rahyA che. rAjAe svAtha ne pramAdI banyA che. musalamAnomAM paraspara bhedabhAva bharANe che. koI koInuM nathI. samarAMgaNamAM zare paNa sAmrAjyanI racanAmAM pArakAne AdhIna rahenAra bImAra bAbarazAha AjakAlane mahemAna che. dilhInuM takhta keI sAro rAjavI mAge che. gupta kathA kahuM chuM, hemarAjajI ! mevADamAM navA rANA vikramAji te svajano sAthe hoLI saLagAvI che. zarA mevADIoe sulatAna bahAdurazAhane gujarAtathI teDavyo che. kevI senerI paLa !" DI vAra thaMbhI jAo, mahArAja! A zabda Apa bole che ke mAruM dila bole che, te mane vicArI jevA de ! mAro jari yAnI jAmo phATa phATa thAya che. mahArAja, piMjarAmAM purAyeluM paMkhI taka maLatAM jema ekAeka bahAra dhasI Ave ema mArA hRdayataraMga Aja kabaje nathI rahetA. varSothI dilamAM vALI rAkhelAM vaheNa Aja baMdhana svIkAratA nathI. kharI vAta che, mahArAja! hemarAja jhaverI rahevA nathI sarajAye-evA pokAra aneka vAra mArA dilamAM UThelA. pitRAjJApAlaka hRdaye e dAbavAmAM ja DahApaNa mAneluM. paNa Aja chaDecoka kahuM chuM ke hemarAja jhaverI nathI, nathI ne sAta vAra nathI." hemarAja jatijInA protsAhanathI bhAvAvezamAM AvI gayA. masta citto potAnI bakholamAM jema AMTA mAre tema hemarAjajI navanavA vicAravamaLamAM aTavAtA UbhA thaIne khaMDamAM AMTA mAravA lAgyA. thaMDI vAre emaNe pharIthI AgaLa calAvyuM : 48 : jatijIe kahelI rAjakathA Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahArAja, A dhanuSyabANu joyAM ? jonapuranI nizALamAM ene pracaMDa Ta kAra karanAra kAka ja mAre! sameADiye hateA. aMdhArI rAtanAM nizAna pADavAM mAre mana sahela vAta hatI. te joI A moTI sirAhI samazera ! paTAbAjImAM mane pachADe evA nara tA kAkanI mAe ja jagyA haze. zuM tu, zuM mAgala, zuM ahvAna ke zuM rAjapUta; mArI paTAbAjIne kAi paheAMcI vaLyuM nathI. te mArI baMdUkanI tema? pa`khI peAtAnA mALA cUke te| mArI baMdUka enI tema cUke. * mahArAja, gajasenAnA teA mane bALapaNathI ja zAkha. enA nAdara namUnArUpa mAre| priya hAthI * havA' Ape joyA? baMdUka te teApAnA bArane teA e vRkSa parathI jharatAM phUla-pAMdaDAM lekhe che. saLagatI khAImAM dhakelA te e nirbhayapaNe cAlyeA jAya che. eka nAgI samazera enI sUMDhamAM mUkI zatrudaLamAM chUTA mUkeA, tA joI le enuM parAkrama ! mAra mAra karatA zatrusainyanI pracaMDa killekha dhImAM tatkSaNa mA karI de. bhalabhalA killAnAM dvAra teADavA mATe enA goMDasthalanA e pradvAramAtra pUratA che. pahADAnAM pahADA vIdhI zatrusenA para paththarAnI bhayaMkara varSA karavAmAM paNa e zUrApUrA che. gajasenA keLavavAne mane khAsa zAkha che. yuddhasaMcAlananA mArA vyUha bhevA sahela vAta nathI. paNe nakazA joyA? ' hemarAjajIe nakazAo hAthamAM letAM kahyuM: . x " mahArAja, A nakazAonI sAme mITa mAMDIne merAtAnI rAteA ema ne ema vItAvI dIdhI che. sika darathI laI ne mahamada bina kAsama, mahamada gajanavI, brAhmaNa rAjA AnaMdapAla, rAjA pRthvIrAja, zAhabuddIna gArI vageree zI zI bhUleA karI, vyUhanI aNuAvaDatane lIdhe lazkaranI meTI evI khuvArIthI nAnA evA vijaya kema sAdhyA, zUrA rAjapUtA kaI cAla na samajyA, te teApA ne bahUkA sAme jatijIe kahelI rAjakathA : 49 . Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevA maracA levA te kema na zIkhyAH e badhuM vicAruM chuM, tyAre mane e badhA para hasavuM Ave che. ne navanavA yUhanI AvaData, na sAma, dAma, daMDa, bhedanI haiyAukalata. mahArAjA zAstrakAro kaMI mUkha nahotA ke vRthA rAjanItio race ! teoe A nItithI ochA sahAre moTA vijaya meLavavAnI cAvI zIkhavI che. A vijetAo gADaranA ToLAnI jema kema laDatA haze? keTalIka vAra keInA vijaya para huM hasuM che ne keInA parAjaya para huM gamagIna thAuM chuM." hemarAjanI AMkhamAM agni bhabhUkI UThaLyo hato. jevo tevo tenI sAme mITa mAMDI zake tema nahotuM. dhanya, dhanya, hemarAjajI ! mArI vidyA jUThI na hoya; mAruM jyotiSa jUTha na bhAkhe. tamArI mukhamudrA parathI meM je kalpanA karI hatI e satya Thare che. huM to vikramAdityane sajIva thato nIrakhuM chuM. "hemarAjajI, tamArA rAjakIya jJAnathI AzcaryAnvita thAuM chuM. jema jema tamane sAMbhaLuM chuM tema tema mAruM maMtavya daDha thatuM jAya che. tame niradhAra kare to kazuM azakya nathI." jatijIe kahyuM. 'e azakya che. be rIte mahArAja ! eka te AjanI rajapUtAIne kUpamaMDUktAno roga lAgyo che. ApasamAM kaleza karavA, pramAdI jIvana gALavuM ne cheka chellI ghaDIe kesariyAM karavAM; A sivAya temane kaMI sUjhatuM nathI. mogale, paThANa ne turko jeTalI samaravIratA ne zAsanadhIratA Aje bIje nathI. yena kena prakAreNa marI jANavAmAM bahAdurI samajanArAone sArI rIte jIvavAmAM vadhu bahAdurI che te zIkhavavuM duSkara che." hemarAjajIe UMDA nizvAsa sAthe vAta pUrI karI nIce zvAsa lIdho. "eka kAraNa sAMbhaLyuM, ane have bIjuM kAraNa?" jatijIe eka ja kAraNa batAvI mauna rahenAra hemarAjajIne prazna karyo. bIjuM kAraNa, eka mitrane Apele kola." 50 : jatijIe kahelI kathA Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'kANamitra ? ' " eka adhAnaputra, jonapuranI nizALane mArA lageTiyA dosta. mahArAja, meM e lAyaka mane eka vAra vAtavAtamAM vacana ApeluM ke huM tane bAdazAha banAvIza. mahArAja, che teA jene tame mleccha kahe che! e jAtine, paNa dIna-imAnane pAka puruSa che. dhALe dahADe dIvA laI ne duniyAnI nagarIe pheMdI vaLIe te paNa evA nara na sAMpaDe. retInA raNamAM jema lIleAtarI Uge ema e UgyA che te AgaLa AvyA che.' > 'eka aphadhAnaputra zu eka zreSThIputranA mitra ? 'hA mahArAja, amArI e bALapaNanI prIta ajaba hatI. kevuM suMdara sabhara jIvana ! evI eka nAnI jiMdagI jIvavA AvI daza ji MdagI kurabAna kuru, mahArAja ! ' hemarAjajInuM mana jANe masta banI gayuM. * mane kaheze| e maitrIkathA ? rAjakIya puruSAnA jIvanaprasa Mge jANavA hUmAM mAruM dila iMtejAra rahe che. AjanI kAvAdAvAthI gaMdhAtI rAjakuLAnI jherI jiMdagImAM maitrInI AvI amRtavIraDI kharekhara ajaba kahevAya.' ( avazya, mane kahetAM paNa meAja Avaze, mahArAja ! theADA vizrAma laI le, pachI nirAMte ekathanI karIzuM.' te apa vizrAma mATe chUTA paDyA. hou jatijIe kahelI rAjakathA : 51 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jina ne dona eka mALAnAM be paradezI paMkhInI vAta che. eka jaMgalanAM be haraNanI A smRti che. thoDAMeka varSa .. pahelAMnI A vAta che. sukhada divAsvapna jevA suMdara e divaso hatA. mAtA bhAgIrathInAM nIra jenAM caraNane roja pakhALe che e kAzI zaherathI 40 kesa dUra AvelI e nagarI che. paMDito ene yavanapura kahe che. muslima ene jenapura kahe che. jenapura eTale jANe tophAnanI nagarI. kAca pAra pacAvavo ne jenapura jIravavuM sarakhuM. A suprasiddha jenapuranI masAmAM be nizALiyA bhaNe. dhameM bhinna chatAM hRdaye abhinna. eka jinane upAsaka zrAvaka-vANiyo, bIje dIne islAmano ArAdhaka paThANaputra. zaradanI varaselI vAdaLIo jevuM caMcaLa emanuM jIvana hatuM. baMsInA svaraDelana jevI emanI jIvanamAdhurI hatI. paMkhInA mALA jevI TUMkI paNa hetALa emanI jiMdagI hatI. jenapuranI nizALa ane masAomAM jANItA para Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pati ne ulemAo pAse ane bhaNatA. zAstranI te zastranI, kurAnanI ne talavAranI, A leAka jItavAnI ne palAka hAMsala karavAnI : ane vidyAkaLAe tyAM apAtI. kurAna ne vedanA tyAM pAThe thatA. zilpazAstra, nATayazAstra ne sa MgItazAstra tyAM zikhavADAtAM. avidyA, vidyA, mAta MgavidyA tyAM samAvAtI. dhanuvidyA, khaDUvidyA te gAla dAjI tyAM gamya karAtI. dhUdhavatA khALavAdha jevuM bannenuM bALapaNa hatuM. kizAra ku Mjarapati jevI mastI anene sadAkALa chAyelI rahetI. saMsAranI kAI vacanA emane batI nahI. hatA teA aMte amaladAranAM saMtAna. ekanA pitA baMgALanA sUbAne aMgata salAhakAra hatA, bIjo hatA bihAranA sUbAne pacahArI. ekanA pitA ke rajapUtAnAthI dharabAra cheADI AjIvikA mATe agALa AvyA hatA, bIjAnAM mAbApa TheTha aphadhAnistAnathI kismata ajamAvavA hiMdamAM UtaryAM hatAM. baMnenA pitA udAra, sarakArI ne sajjana hatA. ane ethI ja jUnA RSiAzrama jevA jonapuramAM emane vidyAbhyAsa karavA mUkI hatA. pUrva ne pazcima jevA A e kizArAne kANe eka karyAM-mitratAnA dAre bAMdhyA, te kaMI kahevAya tema nathI. anAyAse ane anabhijJapaNe baMne pAse AvyA, premathI vartyA, snehe sadhAyA te eka dahADA ekatAnI gAMThe gUMthAI gayA. aMkurita kaLIo jevuM tenuM vrata hatuM, ne vikAsa tarapha baMnenA rAga hatA. koI akaLa khuzame ekabIjAne sadA AkarSatI rahetI. varSAnA navA aNusamuM navacetanavaMtuM khamIra tenI naseAmAM vahetuM. vAtavAtamAM ane hADe caDatA, harIphAI e mAMDatA. laDatA, vaDhatA ne Akhare eka thaI ne UbhA rahetA. ekabIjAnI sarasAI nA bannene zAkha hatA. eba UtaravAmAM baMne nAnama samajatA. kANu jina ne dIna H 53 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAnAthI caDhe, evA ugra vAda sarajAtA; ne sAhasakarma pAchaLa baMne ghelA rahetA. - kavitA jevuM emanuM jIvana hatuM, eTale baMne kavitArasiyA hatA. eka hato zekha sAdI ne phiradosIne Azaka, bIjo hatA kAlidAsa, bhavabhUti ne hemacaMdrane upAsaka. AkAzamAM kevaLa tAraliyA jhabUkatA ne jaMgalamAM ekalA AgiyA camakatA, tyAre puponI sugaMdhathI masta banelA A be kizoro relAtI cAMdanImAM paMkhInI jema kalarava karI rahetA. eka phiradosI nI zAyarI cheDato, gulAba, naragIsa ne bula-. bulane biradAvate. - bIjo kAlidAsanI kAvya rajU karato. kamaLa, padma ne kokilAno guMjArava karato. eka layalA-majanane yAda karato, bIjo vizvAmitra-menakAne saMbhArato. eka udArabhAve kahetoH sAdI yA! ga2 vasla khyAhI suha kuna bA khAsa e Ama bA musalamAM allAha, bA hanadAM rAmarAma 1 bIje evA ja paDaghA pADato kaheto : bhavabIjAMkurajananA rAgAdyAH kSayamupAgatA yasya / brahmA vA viSNurvA haro jino vA namastasmai // 2 1. zekha sAdI kahe che ke, he bhAI, je tAre nAnA-moTA badhA sAthe prema rAkhavo hoya to musalamAnane allAha allAha kahe ne hiMdune rAmarAma kahe. 2. zrI. hemacaMdrAcArya kahe che ke, jeNe bhavATavimAM bhaTakavAnAM nimittarUpa rAga, dveSa, IrSyA, meha Adi tajyAM hoya tene namaskAra kara, pachI bhale te brahmA hoya, viSNu hotha ke jina hoya. 24 : jina ne dIna Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DI vAramAM teo samAna bhUmikA para AvI khaDA rahI jatA, kAraNa ke baMnene dharma eka ja rAha tarapha jato dekhAto. eka allAhane mAnato, bIje Izvarane eka allAhanA pegAma lAvanAra payaMgabarane svIkArato, bIjo zAsane jati karanAra tIrthakarane mAnato. eka islAmane kalamo paDhanAra ane ImAna dharAvanArane anuyAyI tarIke svIkArato, bIjo navakAramaMtra bhaNanAra ne samyaktva svIkAranArane zAsanasevaka mAnato. sAruM-narasuM, pAka-nApAka baMne tyAM hatAM. sArAne svarga, pAkane jannata; narasAne naraka, nApAkane jahannama baMne svIkAratA. - kavitAnA rasiyA ne sAdI dharmacarcAnA saMtoSI A be kizoro yuddhacarcAnA medAnamAM khUba ja judA paDatA, paNa e judAImAM jIvaMta jJAna hatuM, jherara nahotAM. itihAsa to baMne bALakee vAMco hato, paNa jIvaMta ItihAsabodha suvikhyAta zahenazAha bAbara parathI tAravyo hato. samartha paMDita, samartha saMgItazAstrI ne moTo kavi hovA chatAM mogalakuLatilaka bAbara kalpanAjagatane vasanAro nahoto. e zUravIra samaravijetA hato; ajaba sAhasI, parama tejasvI ne pratibhAzALI puruSa hato. prajAnI AjhAdI ene pasaMda hatI. zarIrabaLamAM e asAmAnya hato. cALIsa kesanI ghoDAnI musApharI to e javAMmardane mana ramata hatI. game tevI nadIo tarIne UtaravI e ene sahaja AnaMda hato. pitAnA kuTuMbane e ajaba premI hato. e megalakuLatilakanA jIvananI preraNA A be bALakone maLI. baMne kizore ja A carcA karyA karatA, paNa tarata ja baMnenA sAhasakarmanA bhinna prakAra jaNAI AvatA. pele zrAvaputra kahetoH " baLa ane kaLathI zatrune jIta. je kaLathI jitAto hoya to baLa na vAparavuM. samazeranA sapATAthI bahu bahu te ekathI so jina ne dIna : papa Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhAna thatuM ra thatI AvI lAva, khI jaNane saMhArI zakAya, paNa yukti-prayuktithI AkhA sainyane haMphAvIharAvI zakAya. laDAImAM ochAmAM ochuM lehI vahevaDAve e lAyaka senApati, ne A mATe ja zAstramAM sAma, dAma, daMDa ne bhedane rAjanIti gaNavAmAM AvyAM che. yuddhamAM chalaprapaMca te svIkArya ne dharyA che." bIje kahe : "amArA bApadAdAe khUnano badalo khUna ne zirane badale zirathI levAnI himAyata karI che. je mAthuM talavArane lAyaka heya ene hIrAne hAra paherAvavo ayogya ja che, duSTo, joDe bhalAI e bhalA joDe duSTatA karavA jevuM che. raiyatanuM sukha e rAjAnI prathama pharaja che." baMne vacce aneka ugra carcAo jAmatI, ne tarata mIThuM samAdhAna thatuM, ane paTAbAjInI, dhanurvidyAnI, barakaMdAjInI garamAgarama harIphAIo zarU thatI. AvI harIphAImAMthI teono ravairavihAra racAto. divasanA divase sudhI jaMgale, vane, khINo, TekarIo ane nadInALAM khUMdIne teo zramita dehe ne sazakta mane pAchA pharatA. jevI mIThI e bAlyAvasthA hatI, tevI mIThI eka grISmanI saMdhyA khIlatI hatI. dakSiNAyanano vAyu hato. savAre ja dhanurvidyAnA ustAda baMnenuM zabdavedhanuM zikSaNa samApta karyuM hatuM. ekAeka A baMne svairavihArI kumAroe jaMgalamAM jaIne svataMtra parIkSA ApI pramANapatra meLavavAno nirNaya karyo. nizALanI chUTI bAda parabArA prayANa karavAne kAryakrama paNa yojAI gayo. sahAdhyAyIo na joI jAya tema sarakI javAnI yojanA paNa thaI cUkI. nizALa chUTI. eka ja kSaNa ne hAthamAM hAtha milAvI pharIda ane hemarAja -eka paThANuputra ne bIje vaNikaputra-baMne kumAre, zaheranI dizA tarapha na jatAM, jagala tarapha doDI gayA. AkAzapaTala vadhu ne vadhu zyAma thatuM hatuM. khADAkhaDiyAvALA, pada : jina ne dIna Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratA lagabhaga dekhAtA ja nahotA. nagara pAsenuM biyAbAna jaMgala aMdhakAramAM bhaLIne eka thaI gayuM hatuM. ane kumArA doDatA jatA hatA, khADAkhaDiyA emane herAna karI zakatA nahotA. thADeeka paMtha kApI teo eka vizALa taLAvane kAMThe AvIne UbhA rahyA. AjubAjunI jagA TekarIAAvALI hatI, ane A jagAmAM jarA nIcANu hatu. eTale gaMgAnuM pANI bAre mAsa bharAI rahetuM. ane kumAra enA kAMThe paheAMcatAM ja kapaDAM utArI pANImAM paDavA. DAbA hAthamAM kapaDAM ne jamaNe hAthe taratA jAya. AkAzamAMthI kevaLa tAraliyA prakAza verI rahyA hatA, chatAMya A kumArIne prakAza ke chAyAne khAsa bheda nahAtA. gheADI vAramAM te tee sAme kinAre paheAMcI gayA, ane eeka kSaNa thAbhI kapaDAM paherI pAsenA eka vRkSa pAse paheAMcyA. vRkSa pIpaLAnu hatu te tenI DALA phelAvAne badale U~cI gaI hatI. ane kumAre tenA para caDI gayA, te TheTha UMce pahoMcI eka DALanI vacce chupAvI rAkhelAM tIra-kamAna kADhyAM. hemarAja, vakhata thatA jAya che. have mugnu avAja sabhaLAze.' ane kumAreza zAMta besI rahyA, paNa kaMI avAja na saMbhaLAyA. . pharIda, Ama ne Ama rAta teA vItI nahi jAya? te vaLI pAchuM kAle AvavuM paDaze. paNa te pharIda, meM sAMbhaLyuM che ke AsAmanA jaMgalamAM hAthIe AvI rIte pANI pIvA Ave che. bhalA, enA zikAramAM kevI majhA Ave !' . * hemarAja, tArA vaDavAoe tA mAMsAhAratuM nIma lIdhu' che. ane zeTha rAjapALajI ja mane kahetA hatA ke hemarAjane dilhImAM meTI dukAna karI ApavI che! hemarAja, tArA A zAkha khATA che. AkI eTaluM dhyAnamAM rAkhaje ke jo huM bAdazAha thayA te tane jarUra vajIra banAvIza.' karIde hemarAjane pharIthI sku ' +, jina ne TvIna H 57 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eTale pharIda, tamane ja bAdazAha thavAne ijAre lakhI Ape che? vIro gyA vasuMdharA ! jenA hAthamAM tIra ne talavAra heya. jenA magajamAM hikamata hoya ne sahuthI vadhu to jenA haiyAmAM hiMmata hoya e bAdazAha banI jAya ! pharIda, eka dahADo tuM bAdazAha thaIza to huM paNa chatrapati thaIza. kaI vAte tArAthI Utarato chuM ? zikAra te zastravidyA mATe kheluM chuM, raNamedAna sara karavA mATe kheluM chuM" hemarAjanA zabdomAM AtmavizvAsa guMjato hato. sAthe pharIdanAM vacanothI mAThuM lAgyA paNa bhAsa thato hato. hemarAja, khoTuM lAgyuM? mitranI majAkathI beTuM lAgyuM ? bhUlI gayo te divasanI vAta ke ApaNe baMnee nirNaya karyo to ke baMne jaNA sAthe bAdazAha banIzuM.' pharIde mitrane zAMta pADavo, paNa hemarAja kAbela hato. eNe vAta badalI nAkhatAM kahyuM : e mArA pharIdakhAM bAdazAha, jarA thoDI vAra Apa nAmadAra jIbha baMdha karI kAnane kAma soMpo. badhI mahenata eLe na jAya !" baMne pAchA cUpa thaI gayA. AkhA pradeza upara rAtrinI nirja. natA chavAyelI hatI. tamaraonA avAja vagara kazoya avAja saMbhanAto nahoto. lagabhaga madharAta thavA AvI. evAmAM taLAvane sAme kinAre kaMIka bhaDakA thavA lAgyA. paNa banne A bhaDakAthI paricita hoya tema zAMta UbhA. e sthaLe ramazAna hatuM. kumAronI dhIraja khUTavAnI aNI para hatI, tyAM to pazcima kAMThethI avAja saMbhaLAyo : bu, bu, buDuM !" "hemarAja, basa, barAbara e ja AvyuM. ane saNasaNATa karatuM pharInuM tIra e dizAe cAlyuM gayuM. tIra gayA pachI pAchI zAti vyApI rahI. - pAchA banne kumAra vanamAM thatA avAja upara kAna TheravI zAnta beThA. pra8H jina ne dIna Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * mu, khu, mu!' bIjo avAja saMbhaLAyeA. hemarAje vIjaLInI jhaDape e dizAmAM tIra calAvyuM. tIra saNasaNATa karatuM cAlyuM gayuM. punaH zAnti! theDI vAre banne rAjakumAre nace UtaryAM te e dizAmAM cAlyA. kinAre kinAre tyAM jaI zakAya tema na hatuM, eka mATe pravAha mAne vIdhIne vaheteA hateA. unALe teA e sukAyele rahetA, paNa Aje teA cAmAsAnAM jaLa jhIlI khUba phelAyelA paDaco hatA. e pANInA thoDA bhAga vIMdhavA paDe tema hateA. banne jaNA hima jevA jaLamAM chabachabiyAM khelAvatA cAlyA. aDadhe gayA ke ekAeka pANImAM thADA khaLabhaLATa jaNAye. tArAonA prakAzamAM joyuM te eka lAMmA pracaMDa sApa pANI vI dhatA cAlye! AvatA hatA. enA meAM pAsethI keTalIka vAra vIjaLInA taNukhA jevuM jharatuM hatuM. hemarAja, vIjaLiye nAga ! DayeA teA khela khalAsa !' pharIdanA melavAmAM vyagratA hatI. ' dhira cAre| caravA nIkaLyA haze ! 'hemarAje zAntithI javAba vALyo. * sApa yamarAjanI chaTAthI cAlye! AvatA hatA. vIjaLiyA nAga aMdhArAmAM paNa sahelAIthI parakhAI jatA. keTalIka vAra enA pAtaLA ne lAMbA meAM pAsethI evI cinagArIA jharatI ke pANImAM deDakAM cIse nAkhIne bhAgatAM. samudrane rahenArA A mahAsa pANInA vaheNa sAthe ahIM AvI bharAyA haze. pharIde kamara uparathI meTa chA kADhI hAthamAM pakaDI lIdhe. hemarAje sUcanA karI ke utAvaLa na karIza. kadAca vAra khAlI gaye ane ekAda vAra zatru sapATe calAvI gaye tA, emAMthI ekAdane * AvA maNidhara sApa Aje paNa baMgALanI nadIomAM jovAya che. jina ne TvIna H 59 Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ to letA jaze ja. A duzmana baLa nahi paNa kaLano che. hemarAje pANImAM zAnitathI UbhA rahI sApanA AgamananI pratIkSA karavA mAMDI. pharIda sipAI hatI. e duzmanane vadhAre vAra ramADavAmAM nahoto mAnate, paNa sAthe sAthe ene hemarAjanI vicakSaNa buddhi mATe paNa mAna hatuM. te khullA charA sAthe zAtithI Ubho Ubhe, taka AvatAM pahoMcI vaLAya tevI taiyArI sAthe joI rahyo. sApa bilakula najIka AvI pahoMce. keI hAlatuM cAlatuM nahotuM. eTale sApe paNa potAnI vegIlI gatine jarA narama karI; lagabhaga najIka AvI pahoMce eTale hemarAje dhanuSanI paNacha mAM pAse dharI, majabUta ane kUNuM AMtaraDAMnI banAvelI paNacha meM pAse AvatAM sApe zikAra dhArI enA para hallo karyo. jhaDapathI paNacha mAM laI sApa gUMcaLuM vaLI gayo. e to nAgacUDa! hemarAja raja paNa gabharAyA vagara bANane pakaDIne Ubho hato. matane ane ene be hAthanuM ja cheTuM hatuM. pharIda paNa gAMjyo jAya tema nahoto, chatAM hemarAjanI vacce paDavA mAgato nahoto. sAthe paNa7ne moMmAM lIdhI ke tarata hemarAje dhIme dhIme dhanuSa UMcuM karI lIdhuM. A sApa dhanuSa para TI gAI gayo. have hemarAje hAtha barAbara sthira rAkhI, dhIrethI kinArA tarapha pagalAM bharavA mAMDyAM. sApa to avyakta rIte paNachane laTakI rahyo hato. baMne kinAre AvI pahoMcyA. kinAre AvatAMnI sAthe hemarAje jhaDapathI kamara parane chare kheMcyo ne potAnA hAtha pAsenI paNa evI yuktithI kApI nAkhI ke dhanuSa TaMkAra karatuM potAnI paNachamAM sApane lapeTI keTalAya kadama dUra jaI paDyuM. hemarAja, eka vAra, vana gAjI UThe evI rIte, khaDakhaDATa hasI paDyo. pharIde paNa jaMgalane mukta hAsyathI gajavI mUkayuM. 60 : jina ne dIna Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pharIda, sApa-bahAdura kANu jANe kAMya paDayA haze ! ne paDayA haze tyAM kaiDA evI bhAMgI gaI haze ke hAlavA-cAlavAnI zaktiya nahi rahI haiAya. mArA mata mujaba duSTa mANasane mAravA karatAM ene nasiyata-zikSA karavI vadhu sArI.' pazu karIde kaI paNa javAba na ApyA. A saMkaTamAMthI mukta thatAMnI sAthe ane peAtAnI vidyAnuM pariNAma jANavA AgaLa vadhyA. F AkAzanuM aMdhAruM A ane kumAreAnI AMkheAne naDatara karI zakatuM nahi. te kinAre kinAre AgaLa vadhyA. thADe dUra jatAM joyuM teA e janAvarA barAbara mAMmAMthI ja vIdhAi ne paDayAM hatAM. zAbAza hemarAja ! ' meDhA mananA pharIde hemarAjane pahelAM zAbAzI ApI. * " zAbAza pharIda ! paNu mArA dosta, hajI ApaNI parIkSA adhUrI che. kAI madamasta hAthI ke kAI bhayaMkara kALA vAdhane harAvIe tyAre ApaNane zAbAzI zAbhe!' hemarAje pharIdane pAneA caDhAvyA. ' e paNa karazuM.' ane baMne kumArA AMkaDA bhIDI pAchA pharyAM. e jaMgale, e TekarA, e taLAva badhuya pasAra karatA tee jyAre jonapurane pAdara nizALa pAsethI nIkaLyA tyAre AkAza ThaMDI hima jevA zvAsa cheADI rahyuM hatuM. Ama hetaprItabharyAM. A e haiyAM, ullAsa ne hunI jiMdagI vyatIta karatAM hatAM. baMnee eka vAra sUbA pAse jaI peAtAnI bahAdurI batAvI. sUbAe baMnenu sarakhuM sanmAna karyuM, paNa emane bhALa nahAtI ke e rIte temanI hasIkhuzInA divase pUrA thavA AvyA hatA. mitra pharIne gharanuM duHkha hatuM. enI vimAtA ene sadA saMtApyA karatI. eneA pitA husenazAha bhaleA hateA, paNu adhAna jina ne TvIna H 61 Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ patnInA e putra ane navI patnInA cha putra vacce ekaja kema jALavavuM, te jANatA naheAtA. pitA cAhatA ke pharIda peAtAne maLelI jAgIra jALave. vimAtA cAhatI ke peAtAnA cha putrAmanA vaDerA sulemAna enA mAlika anee. pitA husenazAhe ekavAra pharIdane jAgIramAM teDAvyeA. pitRbhakta ne kuTuMbapremI pharIda jANatA hatA ke e dhera jaze te gRkaleza bhabhUkI UThaze. eNe vadhu vidyAbhyAsanuM bahAnu kADhI e AmaMtraNaneA inkAra bhaNyA. sAcI vAta teA e hatI ke e mitrAne vikhUTA paDavAnI kalpanA paNa sahya naheAtI. aMte jaNA peAtAnA ullAsanA divase vitAvatA hatA. pharIda azvane bahu zokhIna hatA. eNe zuddha araba AlAdanA eka vacherA ANyA. hemarAjane teA hAthInI ghelachA hatI. peAtAnA pitAnI lAga vagathI ke laMkA--sIleAnanAM jaMgalAmAMthI eka hAthInuM baccuM ApyuM. pharIdanA vacherAnuM nAma ' khuzareAja.' . hemarAjanA bALahAthInuM nAma havA.' mANasanuM jevuM jue tevu jAnavara paNa zIkhe che. jevA khe kizArA vacce prema evA A baMne jAnavare vacce sneha. svargIya e jiMdagI hatI. paNu karmanI akaLa kaLAne kANu jANI zakyu che ? hemarAjane enA pitAnAM uparAuparI teDAM AvyAM. putrane paraNAvavAnA mAbApate eratA thatA hatA; paraNAvIne dilhImAM jhaverAtanI dukAna karAvavAne Agrahu hatA. jvALAmukhI jevA rAjakAjamAM putrane DhAmavAnI rAjakAjamAM paDelA hemarAjanA pitAnI saMpUrNa anicchA hatI. bIjI tarapha hemarAjane sipAhI-jIvananAM svapna AvatAM hatAM. sAmrAjyanAM sarjana te vinAzane e satata abhyAsa karatA hatA; 62 : jina ne dIna Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jhaverInI zAMta jiMdagI karatAM sipAhInA garamAgarama jIvanamAM ene kAI jIvanane vilasAvatA jIvaMta ullAsa lAgatA. paNa Akhare e apriya divasa AvIne Ubho rahyo. pitAnI jAgIramAM javA mATe krIdane ane dilhInA jhaverI banavA hemarAjane eka dahADA judA judA rAha levA paDayA. mAthI vikhUTAM paDatAM bALakA jema raDe, bhAIthI judA paDatAM bhAI raDe, patithI judI paDatI patnI rahe ema e mitra! raDayA. are, e enAM priya jAnavara paNa amela rIte AMsu vahAvatAM rahyAM. eka gaye| pitAnI jAgIramAM. khIjo jaI te, paraNIne beThe dilhInI bArAmAM. chatAM emAMthI kAI kAI te bhUlyu nahIM. rathAkhaDayA kAI 5thI pravAsI sAthe tenA sa MdezA AvatA jatA. eka hADe kAI sa MdezavAhake samAcAra ApyA ke pharIda pharIthI vimAtAnA trAse gherathI nAsI chUTayo. paNu sAthe sAthe saMdeza ApanAra kahetA gaye ke bhAI, bhAI, kaI AdamI che e krIdAM! bApanI jAgIrane evI sudhArI ke na pUcho vAta! kheDUte bicArA jamInadAranA trAsamAMthI kharekharA chUTavA ! e garIbeAnI AMtaraDI ene duA de che. zuM adala insApha ! zuM prAprema ! hemarAja A samAcAra sAMbhaLatA ne ene pArasa caDhate, zerazera leAhI caDhatuM. e eTalI UThatA H kema na hoya evA ma! mitra kAtA che ? e pachI hemarAja enAM khabaraaMtara meLavavA mathatA, paNa kazI bhALa na maLatI. ghaDImAM bAbaranI senAmAM saMbhaLAtA, ghaDImAM bAbarathI DarIne bhAgatA saMbhaLAtA. kAkavAra jUnAgaDhamAM Azraya laI raheleA saMbhaLAtA. ekAeka ene sa MdezA maLyoH bihAranA rAjA mahemadazAha leAhAnI sAthe vAdhanA zikAra khelatAM pharIda dhavAyA che. paNa kharekharI jina ne TIna : 63 Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ marda pharIda! eNe je mardAnagI na dAkhavI heta to bihAranA zAhana badhAM varSa tyAM pUrAM hatAM ! eka je talavArane jhATake ne pahADa jevA vAghanA be kaTakA karyA. bihAranA zAhe ene 500 savAronI saradArI ApI, ne pharIdakhAne badale zerakhAMnuM upanAma ApyuM ! ghAyala zerakhAM paDade paDaDyo che. raMga che pharIdakhAM-nA, nA, zerakhAM tane! ane pele ghela hemarAja te "havAnI pIThe caDhI jaI pahoMcyA tyAM. pharIthI cAra dinanI cAMdanI jevA teonA thoDA divasa AnaMdamAM vItyA. hemarAje enI mAtA ke patnInI jema sevAzuzraSA karI, ne jyAre pharIdakhAM-zerakhAMne mAthe pANI nAkhyuM tyAre mitraghele pele hemarAja maTI dhamaNa jevI chAtI phulAvI sahune kahevA lAgyA : mAre pharIda, mAre zera, mAre bAdazAha! tame sahu joze ke A ekalaha laDave hiMdano bAdazAha banaze. nA, nA, hemarAja ! ApaNe beya bAdazAha banIzuM. tuM kaI vAte mArAthI kama che?" zerakhAMe mitrane kahyuM. nA, nA, eka myAnamAM be talavAra na rahI zake. huM bhale ne mAruM jhaverAta bhaluM." to tuM mane bArazAha banAvaze?" huM banAvIza." hemarAje garvabhera kahyuM, "paNa, vahAlA dasta, zuM zerane jaMgalano tAja kaI paherAve che ?' pUravabhavanI kaI prIta ja haze, ke Ama A be bALakone vidhAtAe eka ja nirmANa karyA. na emane dharme chetaryA, ke na emane rItarivAje risAvyA. pachI to eka dilhIno jhaverI banyA, bIje samarAMgaNane sipAhI banyA. koI dIvAna zAyaranI TAthI kathA kahenAra aTakyo, ane 64 : jina ne dIna Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jyAre te aTakyo tyAre AkAzamAM tAraliyA jhabUkI rahyA hatA. "pUjya jatijI mahArAja ! Apa samajI ja gayA haze ke pele dilhIne jhaverI bananAra hemarAja te huM pote; ne jene meM kola Ape te Aje bAdazAha bAbarane pagale rAjazataraMjane khelADI banele zerakhAM pote ! Aje to te vipattinAM vAdaLa vacce gherAyeluM che." hemarAjajI, tame jaina vIra kamazAhane pagale cAle, rAjanItimAM pravezo. bhale zerakhAM bAdazAha bane." sAcuM bhADuM mahArAja! veLAe veLAe sAvadhAna karavA jarUra padhArajo, kAraNa ke rAjanItinI kALI kATaDImAM pesanArane kALA raMge raMgAvAno sadAne bhaya che. e juvAna aphadhAna, bAdazAhIne barAbara yogya ja che. tame haiyuM kholIne vAta karI ema huM paNa karuM chuM, ke Aje ja mane eka samAcAra sAMpaDyA che. savAre ja janAnakhAnAmAM gayo tyAre ghaNuM ghaNuM jhaverAta mArI pAsethI kharIdAyuM ne AgrA gayuM. kharIdanAra begamanA caherA para khuzI nahotI dekhAtI. mArI kalpanA ThagAtI na hoya to huM nakkI mAnuM ke bAdazAha bAbara gujarI gaye. mahArAja, bAdazAhI meLavavAnI navI taka lIdhI. mArA mitrane cetavuM chuM. kAryanA zrIgaNeza have karavA ja ghaTe. ApanA AzIrvAda ?" " avazya hemarAjajI, mArA sAdhunA AzIrvAda che, paNa tamArA mitra pAsethI kola leje ke e bhale amUrtipUjaka rahe. paNa, mUrtibhaMjaka na bane !" bhale, evo kola laIza. paNa mahArAja, gupta khaMDanI vArtA gupta rahe, ne gujarAtanA samAcAra maLatA rahe!" tAraliyAthI chalachala AkAza nIce jatijI jyAre potAnA AzrayasthAna tarapha javA nIkaLyA cyAre madharAta thavA AvI hatI, ane moDI rAtre jyAre dilhInA cekIdAra tApaNuM tApI TADha ochI karatA hatA, tyAre keI phakIra gAma bahAra jato hato. - jina ne dIna : 6pa Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paryaMtra cittAnI ane caturAnanAnI suMvALI suMvALI soDamAM sUtela ApaNe svamadraSTA zerakhAM Aje nirAMtanI nIMda mANI rahyo hato. AzarAnI ne bharosAnI zodhamAM pahADa-parvata, nadI-nALAMnA rojanA rajhaLapATathI sadA saMtapta enuM haiyuM, Aje A naukAnA hUMphALA khaMDamAM AzAyeza pAmyuM hatuM. satanata sthApavAnuM zokhIna, aphaghAnA AphatAbane camakAvavAnuM hoMzIluM enuM mana koI suMdara khyAbI duniyAmAM sarI rahyuM hatuM. bahAranA bhAgamAM zILA vAvaMToLa vAI rahyA hatA, ne naukAne bAtha bhAga tuSArabiMduthI bhIMjAI gayo hato. paNa tethI naukAnA aMtara bhAgamAM sUnArane kazI khalela pahoMcatI nahotI. chatAM jenA nasIbamAM nirAMtanI nIMda lakhI na hoya, e lAkha koziza kare paNa kyAMthI pAmI zake ? ene to vahetI havA paNa viSanuM vamana karatI hoya che. jhAkaLanuM eka eka biMdu enI Urmio para tejAba chAMTatuM hoya che. jamunAnA zAMta pravAha para saratI A naiyA para, Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AkAzamAMthI ekAeka mUzaLadhAra varSa tUTI paDe ema, kinArA parathI tIranI varSA thaI rahI. jhabakIne jAgIne sahu juo tyAM te vAtavAtamAM naukA gherAI gaI halesAM mArI rahelA gulAma motane najara sAme nIrakhI kharagosanI jema nIcuM mAthuM ghAlI gayA. naukAnA agra bhAga para beThele gulAma saradAra sAvadha thaI ele hAthe tIreno sAmano karI rahyo. yunAgaDhano e cunaMde laDavaiyo hato. malikAnA marahUma mAlika tAjakhAnano ApabharosAno AdamI hato. enI tIravarSAe AvatA daLane khALI lIdhuM. paNa aphasosa ! kinArA parathI have saLagatAM bANone mAre cAlu thayo ! sarca karatuM eka saLagatuM tIra AvyuM; ane thoDI vAramAM naukAnA kUvAthaMbhane Age jhaDapI lIdho. nirAMtanI nIMdamAM poDhele zerakhAM kSaNabharamAM bebAkaLo bagI UDyo. eNe AMkhanA palakArAmAM paristhiti pArakhI lIdhI. vIjaLInI jhaDape potAnI baMdUka samAlI lIdhI. ajoDa nizAnabAje potAnI ajaba karAmata dekhADavA mAMDI. duzmane goLIethI bacavA vRkSonI pAchaLa chupAIne tIrone varasAda varasAvavA lAgyA. san...eka, be ke traNa! jamunAnA kinArAnAM kAtaro A goLIbArathI dhaNadhaNuM UDyAM. bhaLabhAMkhaLuM thatuM hatuM. paroDhanAM paMkhI hajI chellI nIMdamAM hatAM, tyAM A bhayaMkara kolAhale paMkherene jAgrata ryA; sAthe premanuM paMkheruM banIne sUtelI cunAragaDhanI madabharI malikA paNa jAgI gaI. jhole caDhelI tAra bAMdI paNa sAvadha thaI gaI paNa moDuM-ati moDuM thayuM hatuM. gulAma saradAra tIranI bachArathI cALaNInI jema caLAIne jIvanahIna banI nIce DhaLI paDyo. eka zerakhAM marda banIne sAmano karI rahyo hato. naukA bhaDake baLI rahI hatI. e bhaDakAmAM zerakhAMne duzmano spaSTa dekhAI AvatA hatA. eka jaladI na kaLI zakAya tevA pracaMDa kAvatarAnI jALamAM jayaMtra : 67 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mRmalAnI jema sahu phasAI gayAM hatAM. kinArA paranA duzmanonuM jUtha moTuM lAgatuM hatuM. rAja zetaraMjanI ramanArI malikA Aje gabharAI gaI ane ethIya vadhu ene citto gabharAI ghughavATa karavA lAgyo "khAmozI" kinArA para eka avAja gAjyo. ekadama e avAjanI sAthe tIrono varasAda baMdha thaI gayo, hilacAla zAMta thaI gaI. sahu jANe jamanAnA haiyA para pragaTela A heLImAM suMdasa strI ane puruSane svAhA thatAM jevA zAMta thaIne beThA. garuDanA jevI dIrdhadaSTivALA zerakhAMe vakhata pArakhe. A to jIvatAM zekI. nAkhavAnuM kAvataruM ! malikA !" yArA !" malikA gaLagaLI thaI. Aja pitAne kAraNe ja zerakhAM yamarAjanI dADhamAM jIvato cavAvAne hatA. te bolanArane avAja oLakhyo?" "nA !' malikA enAM lAlaghUma nayane camakAvatI belI. naukA bhaDabhaDATa baLI rahI ratI, ne enI lAlAza malikAnA suMdara caherAne ajaba lAlI ApI rahI hatI. enuM sauMdarya paNa jANe bhaDake baLI rahyuM hatuM. sauMdarya paNa Aga karatAM kyAM kama hatuM ! e avAja sulemAnano ! gaLAnI AvI bulaMdI zerakhAMnA bhAI sivAya kone maLe !" "kezu? tamArA bhAI sulemAna ? ane te tamAre jAna levA ?" hA. aphaghAna komanI to e AjanI khUbI che ! paNa kaMI paravA nahIM. malikA, ApaNI A mIThI rAta bhale phanAnI rAtamAM palaTAI jAya. Ama sAthe layalA-majanU banIne mAravAno prasaMga kyAMthI sAMpaData ? ApaNI kevI khuzanasIbI !" "khuzanasIbI? hA, hA, khuzakismatI mArA detane havAle !' 68 : jayaMtra Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jalapravAha parathI tarato tarato koIne avAja Avyo. tAra bAMdI camakI UThI. eNe jalapravAha parathI AvatA mAnavIne khALavA kaTAra kheMcI. sabUra, bAMdI bhAva tArA hAtha! dosta chuM." kezu?" zerakhAMo lAlaghUma AMkhothI dastIne dAvo karIne AvatI navI Aphatane nihALI ane paDakAra karyo. "kaI nahi! daramAM paDelA UMdara siMha banIne bahAra dhasI AvyA hoya tyAre temane bhakSa karanAra eka mahAna ajagara !" koNa......he..." cUpa rahe!" nAka para AMgaLI mUkato, phakIra jevo lAgato eka AdamI nimiSa mAtramAM naukA para caDI gayo. Aja sulemAna zatru banIne AvyA che.' eTaluM ja hota, to mane bharoso hatA, ene mATe mAre zera kAphI hato, paNa vAta ema nathI. tAro bhAI sulemAna ja tArI sAme Avyo che ema nathI; Aja to tane ane tArI mahemAnagati karanAra malikAne naSTabhraSTa karI nAkhavAnuM jabaradasta kAvataruM racAyuM che.' AgaMtuka puruSa sAme kinAre UbhelA joI na zake tevI rIte ba jumAM Ubho rahyo. e sIdhe soTA jevo, paNa UMce paDachaMda kavAyatI nara hato. enI AMkho atyAre jherI sApanI AMkho jevI tagatagatI hatI. sulemAnane bhAI gaNune meM bApIkI jAgIra bakSI. kuTuMba mATe to zerakhAMe zuM zuM rahyuM nathI ? hajI kaMI ochuM hatuM to mAgaNI karavI hatI, paNa A rasto ? sulemAnanI sAthe zAgirda banIne AvanAra bIjA koNa koNa che?" "jene bacAvavA te zerebabaranA (vAghanA) moMmAM mAthuM mUkavuM vayaMtra = 69 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hatuM, e mahammadazAha leAhAnInA zAgiE ane sAthe cunAragaDhanI malikAnA chupA hitazatruo !' 'mArA hitazatruo ?' malikA vacce garjI UThI. * hA, bAnu, tamArA hitazatrue. teoe peAtAnA mAnA kaTakane sadAne mATe ukheDI nAkhavAne niradhAra karyAM che, paNa paravA nahi. Aje aksAsa karavAnI veLA nathI. gaNutarIneA vakhata ApaNI pAse che ne badhuM barAbara gAThavAI gayuM che. marda zerakhAM ! gAMgAjamanAnAM mAchalAM thavAna kaLA zuM vIsarI gayA ? sAme kinAre havA rAha jue che.' ' 'huM nAsI chUTuM?? " hA, bhUkha maraghAMnI jema jhamse thavAmAM zeA lAbha ? keTalIkavAra sAme mAMe laDavA karatAM nAsI chUTavAmAM vadhu bahAdurI rahelI che.' 'ane tuM?' Aja ame teA DhALInA gheraiyA banIne AvyA chIe. hALI ramazuM ne ramADIzuM.' AvanAranA bharAvadAra mAM para hAsya hatu. e hAsyamAMya bhayaMkaratA chupAyelI dekhAtI hatI. pariNAma mATe jANe e sAva eparavA hatA. < < * sahu sAthe ja hALI khelazuM. zerakhAM ma che. dAstane jalatI AgamAM bhUjAvA mUkIne e nAsI na chUTe ' ' nAsI chUTavuM paDaze. cunAragaDhanA daravAjA tArI rAha jue che. te divasanAM dhaDelAM bAdazAhInAM svapna zekhacallInA tukkA naheAtA; mardAnA manasUbA hatA, zerakhAM ! cAlyeA jA ! bagaDelI bAjI sudhArI le.' nahi jAuM, Aja zerakhAMnI karAmata dekhADavI che.' C " karAmata pachI dekhADAze. rajapUtAnA jevA ghelA na thA. bhUlI Jaye| peluM sUtra ! sArI rIte marI jANavAmAM bahAdurI bhale hAya,, 70 H SaDyatra Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNa sArI rIte jIvavAmAM ethIya vadhu bahAdurI che. vakhata TuMke che, laI le malikAne hAtha para! pravezI jA jamanAnA haiyAmAM ! bhale duzmane beThA beThA vA khAdhA kare.' AgaMtuke zerakhAne dhakko mAryo. paNa tAruM zuM ?" "mane UnI AMca nahIM Ave. mArI gaNatarImAM mInamekha phera na thAya. Aja tArA gharanA duzmano chelle pheMsalo karavo che." belanAranA avAjamAM abhuta svasthatA hatI. tenA mukha para bhalabhalAne tharatharAve tevI daDhatA hatI. smazAnacitAnI jema naukA bhaDabhaDATa baLI rahI hatI. kinArA paranA duzmane ADamAM chupAyA hatA. teo jANatA hatA, ke je AchA prakAzamAMya-jhADapAna vaccethI paNa koInuM aMga-pratyaMga zerakhAM bhALI gaye to, enI baMdUkanI goLI koInI sagI nahIM thAya. bisimallAha! yA allAha tArI marajI!' ne zerakhAM heDInA UMcA bhAga uparathI nIce sarakI gayo. madamasta hAthI ramatamAtramAM kamaLane suMDhamAM UMcakI le ema eNe malikAne laI lIdhI. ane jANe sAgarane matya sAgaramAM alepa thayA. zerakhAM ne malikAnuM khAlI paDeluM sthAna AvanAra AgaMtuke ane tAtaMra bAMdIe laI lIdhuM. duzmane bhaDabhaDa baLatI naukA sApha thaI jAya tenI rAhamAM hatA. agni pitAnI sarvabhakSI sahastra jvALAo sAthe AgaLa vadhI rahyo hato; paNa hemarAjane jANe enI ciMtA ja nahotI. e zAMta svastha citte dUra dUra AsamAnamAM kaMI najara nAkhI rahyo hato. ajaba sabUrI enA haiye hatI. agni pAse ne pAse Avato joI vIratAnA avatArasamI badI paNa gabharAI rahI hatI. paNa AvanAra kaMI bIjI rAhamAM hato. ....ne e rAha pUrI thaI. enI gaNatarInA samaye jamanAnAM UMDAM ketare vacce bhayaMkara garjanA saMbhaLAI. kinArA para besIne vayaMtra H 71.? Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A nizciMta mane A hutAzanI pekhI rahelA duzmanA ekAeka dhaDAkAothI camakI UThayA. e sAvadha thAya teTalAmAM teA keTalAeka gheADesavArA pavanavege najIka AvI gayA. nAnuM sarakhuM tumula yuddha macI gayuM. baMdUkonA dhaDAkAthI girimALa gAjI UThI. tIrAnA varasAdathI jamIna vAI rahI. naukAnA acI gayelA bhAga para Ubhe Ubhe AgaMtuka prasanna vadane peAtAnI kaphanIneA lIlA aMcaLA pharakAvatA e joI rahyo. phateha, phatehanA nAda gAjI UThayA. badhA saradArA nAsatAne nAsavA darda naukAne bacAvavA pANI taraph dhasyA. eka pracaMDa aphadhAna sahuthI AgaLa dhasamasate AvatA hatA. kANu khavAsakhAna ? ' hajUra, paNu malikA karyAM? malikA kyAM? 'havAnI pITha para ! khavAsakhAna, tArI madadane kadAca vilaMba thAya ne zatruonI hikamata phatehamaMda thAya e Dare bAdazAha ane likA havAne havAle karyA.' hemarAja zerakhAMte keTalIka vAra bAdazAhanA lADIlA nAme ' melAvatA. pAchaLa jAuM. kadAca khIjI koI Aphata ! ' azakaya. havAne mArga sApha che. paNa khavAsakhAna, mAre keTalIka bAtamI ApavAnI bAkI che. cAle! kinAre !' " C sahu taratA taratA kinAre pahoMcyA. kinArA para tAjA mRtyu pAmelA duzmanAnI lAze| cAre tarapha paDI hatI. kAMka kapAyelA hAtha, kayAMka kapAyelA paga ne kayAMka phUTelAM tAjA naramuDa, ema mAnavaaMgAnu jANuM upavana racAyuM hatuM. dhAyaleAnA dehamAMthI vaDenA leAhInA eka vAMkaLeA racAyA hatA. 72 : SaDyaMtra sara pANI nA sonala mAM A Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cADe dUra kAI eka vyakti chaTapaTAtI jaNAI. ene jAna nIkaLavA taraphaDatA hatA. sahunI najara te tarapha khecAI. khavAsakhAna, sulemAna pANI mAge che! pANInA pyAse lAge che. dagAbAja, bhAInuM khUna pIvA AvyeA hateA.' ane khelanAra krodhAyamAna banI gayeA. paNa gheADI vAramAM ene kaIka vicAra AvyA. eNe sipAhIonI kamara para laTakatI surAhI lIdhI, ne pANI laI sulemAna pAse gayA. ' dagAbAja, bhAInI bhalAI te Akhareya na pichANI ! AkhIya bApIkI milakata tAre havAle karyA chatAMya tane satASana thayA. meAta te! tane kUtarA-kAgaDAnuM maLavuM ghaTe, paNa zerakhAM sAMbhaLe te enI premALa AMtaraDI kakaLe. le A pANI, ahvAhanu nAma yAda kara ! kayAmatane saMbhAra ! tArA gunAhanI tAkhA pAkAra !' . sulemAnanI mRtyukSaNa pArka karavA AgaMtuka mathI rahyo. eNe pANI pANI jhaMkhatA enA me MmAM pANInI dhAra karI. teAbA...tAbA...' kheAlatA khelatA sulemAna A jahAna parathI kUca karI gayeA. . khavAsakhAna, le A kImatI zailAnuM kaphana ene oDhADa ! sipAhIone kahe ke kabara taiyAra kare. ene daphnAvIne raste paDIe. zerakhAMnA sagapaNathI bhale e kAgaDA-kUtarAnA meAMthI bace.' khavAsakhAne sipAhIone kabara khAdavA hukama karyAM. A daramiyAna Aga Mtuka ane te jarA ekAMtamAM gayA. AgaMtuke peAtAnA saMdeza pUrA karavA mAMDayo : khavAsakhAna, tane Azcarya thaze ke divase bAda huM ekAeka kAMthI phUTI nIkaLyo! mAre eka jarUrI pegAma paheAMcADave hatA. kIraveze dilhIthI nIkaLyA tyAre jANyuM hatuM, ke tArA mAlika pacatra : 73 4 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cunAragaDhamAM mahemAna che! paNa cunAragaDha pahoMcyA tyAM kaI navI gadha AvI. huM camakI UThayo te tane khabara ApI. khavAsakhAna,. tArA mAlika zerakhAne kaheje ke jaMgalamAMthI e zeranI sAThamArI,ve pUrI thaI che. eka zerabAdazAha bAbara-mRtyu pAmyA che. ene pacIsa varasanA juvAna putra humAyu duniyAnA binaanubhavI che, jyAtiSIe ane grahanakSatrAnA rasiyA che. zUravIra che, paNa bheLA che. enA cAra bhAI A cAra dizAo jevA judA che. bAdazAhI meLavavAnI suvarNa taka pAse che. gujarAtamAM bahAdurazAha jAgyA che. baMgALamAM mahammadazAha purabiyA khaDA che. mALavAnA saradArA te samasamI rahyA che. bIje paNa Aga saLagI UThI che. tArA mAlikane kaheje ke bihArane tuM saLagAvI mUke ! ' > kabaranA khADA taiyAra thaI gayA hatA. baMne jaNA tyAM gayA. khavAsakhAne islAma dharmonI AjJA mujaba mAnapUrvaka zabane ArAmagAhamAM mUkayuM, ne enA para sahu sipAhIee ijjatanI mATI nAkhI. khavAsakhAna ! AgaMtuke kaMIka hasatAM hasatAM kahyuM, * Aje zerakhAMnA duzmaneAne kazramAM suvADavAnI zarUAta karIe chIe. likA ane zerakhAMnA lagnanI rAte mArA taraphathI mubArakabAda deje, ne kaheje ke zerakhAMnI mAzUkA cunAragaDhanI khUbasUrata malikA bhale heya, paNa sAcI mAzUkA te! saltanata che, e na bhUle !' Aga tuka meAlatAM thaMbhyA. dananI kriyA pUrI thaI cUkI hatI. teNe rajA mAgI.. vAru. khAnabahAdura, salAma mAlekuma.' . 4 mAlekuma salAma,' khavAsakhAna eka gheADA laI hAjara thayA.. sAthe javA mATe e sazastra paThANu sainikA paNa taiyAra UbhA hatA.. peAtAnA mAlika pratyenI ATalI dilAvarI nIrakhIne teonu haiyuM phUlI rahyuM. hatuM. sipAhI te! svayaM zUravIratAnA pUjArI hoya. " hajUra, A arabI te|khAra ApanI savArI mATe, ane < 74 : SaDyaMtra Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A be cunaMdA sipAhIe.' baMdobasta mATe mArA deAkhata ? are, vANiyAne vaLI baMdobasta zA' ' kANu baniyA ?'adabathI pAse UbhelA paThANu sainikAnAM mAMmAMthI acAnaka nIkaLI paDyuM, ane teone te kevI gustAkhI karI tenuM tarata bhAna AvyuM. hemarAje hasatAM hasatAM lIluDe acaLA utAratAM javAba vALyo : aniyA ! khAnabahAdura, hama vepArI vANiyA ! khavAsakhAna, tu naNe che ke dheADesavArI mane bahu pasaMda nathI, na chUTake karu e vAta judI. mane te| kAM UMTa game kAM hAthI ! vicAra che ke thADe dUra jaI pAlakhI bhADe karI laIza. mAruM nAma bahAra na paDe tene khyAla rAkhaje.' ane khavAsakhAnanA pracaMDa paMjA sAthe peAtAne pa'jo milAvatA e eka lage kadAvara arI teAkhAra para savAra thaI gayA. pahADa jevA UMcA adha paNa ghaDIbhara A savAranI laMbAI pAse hI mujI lAgavA mAMDayo. < " ane havA...' AgaMtuke prasthAna karatAM kahyuM, 'tArA dulhA rAjAne kaheje ke mArA bale havAnI mahemAnagati kare. bahu rekIza mA, nahi teA akaLAI jaze. acchA, khudA hAphijha !' Aga tuke azvane UpaDavAnA saMketa karyAM. lagAma khecAI na khecAI te arabI te|khAra ghaDIbharamAM pavana sAthe heADa karavA lAgyA. pAchaLanA pANa sainiko paNa gheADAne eDa para eDa lagAvI rahyA hatA. AkAzamAM senerI caMdaraveza badhAteA hateA. janArAe dekhAtA adRzya thayA, tyAre khavAsakhAna peAtAnA sipAhIe sAthe pelI naukA pAse gayA. nokAM khAkha thaI cUkI hatI, te aDadhI baLyA bAda eka khethI namIne jaLamAM ga thavAnI taiyArImAM hatI. agnithI SaDyaMtra H 7pa Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhakIne nAThele eka citto mahAmahenate kinAre AvI ghurakSA karate hato. naukAmAMthI kaMI bacAvI zakAya tevuM nahotuM-bacAvavAnI cAhanA paNa nahatI. khavAsakhAnane have jaladI cunAragaDha jaI pahoMcavuM hatuM. enI pAse mahattvane saMdeza hato. eNe kUca zarU karI. * eka taska pele arabI tokhArane asavAra pavanavege dilhInA paMtha kApato hato ne bIjI tarapha jyAre khavAsakhAna duzmananAM daLa sApha karIne jaladI cunAragaDha pahoMcavA mathato hato, tyAre pelAM Azaka ne mAkanA hAla to nIrakhIe. sAgaranAM matsya banIne jalamArga kApatAM e juvAna ne juvatI kinAre pahoMcyAM tyAre lathabatha thaI gayAM hatAM. moTA moTA vAma bharatA zerakhAMnI keTe vaLagIne malika nizcitatAthI taratI cAlI AvatI hatI. pANI para tarato Avato ene lAMbA kezakalApa kaI kALA nAganI yAda Apato hato. premIjananA AvA gADha premAleSamAM matanI kaI visAta nahotI. Aje to cunAragaDha paNa bhulAye hato ne zahenazAhatanAM svapna paNa vIsarAyAM hatAM. kAMThe AvIne zerakhAMe eka vAra bhaDabhaDa baLatI naukA tarapha najara nAkhI. najara nAkhatAM ja, pAMjaruM UghaDatAM kabUtare ke kalabalATa karI mUke ema enI kalpanA dhamadhamI UThI. potAnA dostane agnisnAna karavA tyAM rAkhIne pote kevo nAsI chUTayo ! nAmarda! paThANanI mAtA AvA bALakane kadI janma na Ape! are, mA lajavI ! bApa lajA ! khAnadAna lajavyuM! ghaDIbhara zerakhAM Urmivaza thaI gayo. ene thaI AvyuM ke pAcho tyAM cAlyo jAuM ane hAthohAtha hisAba patAvI lauM. "malikA, dila tophAna kare che. pAcho pharI jAuM ? mAro hemane phUpa ghaDI-beghaDImAM hato na hato thaI jaze." hemane kRpa?' malikA na samaja. e potAnI keDa para 76 : jayaMtra Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vI TelA sALamAMthI nIra nIcavI rahI hatI. enAM IjAra ne kuratuM bhInA thaIne enI bharI bharI dehane coMTI gayAM hatAM. ramaNIya gAtre khUnI sauMdarya saracha beThAM hatAM. hemarAja ekale ne sAme keTalA badhA?" mA "kANa? je baniyAnI tame vAta karatA e ja A hemarAjA tebA, gajabane AdamI ! ajaba javAMmarda ! mArA diladAra ! enI salAha kema uthApAya ? yAda che, eNe zuM kahyuM hatuM ? bAdazAha bananAra A nAmarda na hoya. potAnAM mArAMnI khAkha para ja pAdazAhata racAya. cAle, ekanA maye kAma saratuM hoya to enA maravAthI zo lAbha?' suMdarIe beparavAIthI kahyuM. keNa, hemarAja mare ? ane suMdarI, pachI A zerakhAM jIve ?" "avazya. hemarAjanI IrachalI bAdazAhI sarajavA e jarUra che." baMne jaNa dhIre vAdavivAda karI rahyAM, tyAM kAMThAnA upara vAsanI jhADImAM kaMIka saMcAra thaye. eka gajarAja sUDathI susavATA mArI rahyo hato. malikA, je pelo rahyo amAro havA." zerakhAM deDIne enI pAse pahoMcI gaye, sAme kinArethI na joI zakAya tema jhADImAM e chupAyelo hato. pAsenI vaDavAI para ene mAvata beTho hato. e kUdIne hAthI para Avyo. zerakhAne jotAMnI sAthe havAe harSanI kikiyArI nAkhI. havA beTA !' premALa zerakhAM eka vAra mamatAnA sAgaramAM bhAna bhUlI vahevA lAgyuM. "malikA, Ama Ava. A amAro dosta. amArA rajhaLapATano sAthI! laMkothI ene lAvyA tyAre kevo nAno hate ! ame ene vAMsanAM kumaLAM pAna khavaDAvatA. amane e UMcI UMcI nALiyerI parathI phaLa toDIne mIThAM amRta pAto. hemarAjano lADakavAyo che.' SaDayaMtra : 77 Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ havA sUMDha nIcI namAvI zerakhAMnA zarIranI AsapAsa vIMTaLI rahyo hatA. vananA A prANIne paNa jANe kaiAI mamatA sparzI rahI hatI. enI meATA dehamAMnI nAnIzI AMkhA hranI rAzanI pragaTa karatI hatI. zerakhAM ene vadhu ne vadhu heta karI rahyo. mahArAja, Apane jaladI cunAragaDha paheAMcADavA eve... hukama che,' mAvate jarA UMcA avAje kahyuM. * bahu sAru, je hukama ! ame taiyAra chIe.' " jotajotAmAM A mahAna prANI peAtAnI vizALa pITha para AzamAzUkanA joDalAne laI pathe paDyuM. mAvata kasAyelA, bhareAsApAtra ne DhAziyAra AdamI hateA. ane ethI paNa vadhu kasAyele te bharAsAdAra hatA gajarAja havA. bhAga mAM AvatAM jhADapAnanA khurade karatA hAthI havA ADeraste jaMgalamAM UtarI gaye|. e tIranI gatithI sarakatA hatA. enI cakAra AMkha khADA TekarA ne jhADapAnane vIMdhatI jatI hatI. vacamAM e jhINI cIsa nAkhatA vAtAvaraNane bhedI detA. vAMsanAM suMdara vRkSA bAju para ja hatAM, ne kumaLAM pattAMne teA pAra nahAtA; paNa havAne Aje eka ja hukama maLelA hatA--jaladI cunAragaDha pahoMcavu. khavAsakhAnane paNu eka ja hukama maLyA hatA, ke jaladI cunAragaDha pahoMcavu khuzarAjane laI ne AvatA gulAmane paNa jaladI gaDha bheLA thavu hatu. sahunA veganI dizA Aje cunAragaDha hatI. keTalAeka kalAko bAda cunAragaDhanI UMcI masjidanA minArAe dekhAyA. malikAnI anArakalI jevI daMtapaMkti hAsyamAM sphurI rahI. zerakhAMe AsamAnanA paDadA sAme AbhArabharI najare joyuM. enI najara e gebanA paDadA pAchaLa rahela kAI zaktine vaMdana karI rahI. 78 : SaDayaMtra Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AsmAnane vaMdana karI rahelI e daSTie, jyAre jamIna para joyuM tyAre AghethI pavanavege koI AvatuM dekhAyuM. e priya azva khuzareja hato. hAthI para beThelA mAlikane nihALI A vaphAdAra prANue haNahaNATI dIdhI. malikA, khuzaroja to Avyo." ane pelI Aghe dhULa UDe te ?" malikAe dUra dUra caDatI DamarI tarapha najara nedhI. e DamarI AMdhInA vege najIka AvatI hatI. ekadama zerakhAM bUma pADI UThyo : malikA, e to mAre vaphAdAra senApati khavAsakhAna ! kaMI bAtamI sAthe Avato lAge che. ane te hAthI parathI ekadama nIce UtarI AvyA. khavAsakhAna paNa najIka pahoMcyo hato. eNe ghoDAthI nIce UtarI zerakhAMnI kadamabAsI lIdhI. "khavAsakhAna, tuM kyAMthI ?" e ja yuddhanA medAna parathI. varavara hemarAje mane bAtamI ApI ke tArA mAlika eka jALamAM phasAyA che. hajUra, sipAhIo ADAavaLA hatA. hemarAja agresara thayA ne huM pAchaLa Avyo. kAma tamAma thayuM che. phateha, phateha!' khavAsakhAna harSanA AvezamAM pUre bolI zakato na hato. eNe zerakhAne thaDe dUra laI jaI hemarAjane saMdeze kahyo. saMdezAne ekaeka laphajha zerakhAMnA sInAne UMce uThAvI rahyo hato. malikA, allAhanA zukara gujAre bAbara gaye, bAdazAhI racavAnI ghaDI AvI. cAle, enI hasIkhuzImAM ApaNuM zAdI cAvo, jalasA uDA, mahephila jamAvo! masjidamAM khutabA paDhAvo ne maMdiramAM ghaMTA vagaDA ! AvatI kAle A cunAragaDhane siMhAsanethI zerakhAM bihArano zAha banaze." harSanA sAgaramAM nAhatA sahu cunAgaDhanA tekiMga daravAjAmAM pravezI gayA. vayaMtra : 79 Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zerakhAMnu zAhanAmuM Aja zAdInI suMdara rAta hatI. cunAragaDhane paththarepaththara dIpakAnA tejathI jhaLAMhaLAM thaI rahyo hatA. ene purajepuraja teApeAnA pracaMDa nAdathI gAjI rahyo hatA. jagema zerakhAM ane parIsUrata malikAnI Aja zAdI racAtI hatI. zAdInI e dilakhuza rAta hatI. - ane phakta zAdInI rAta hatI eTaluM ja nahatuM, paNa cunAragaDhanA siMhAsane zerakhAMnI varaNI thaI hatI; ane mAtra ATaluM ja kAraNa paNa nahatuM. zerakhAMe e sihAsane caDhI peAtAne bihArane zAhu paNa jAhera karyAM hatA. eka nahi paNa traNa traNa khuzInA samAcAre prajAne sAMpaDyA hatA. eTale ja Aje sahunI hasIkhuzIne sImA nahotI. UMce UMce AsamAnamAM sitArAo gAI rahyA hatA, ne vegabharyAM vahyo AvatA pahADI pavana baMsI bajAvatA hatA. cunAragaDhanI meATI masjidamAM ane bihAranI mukhya masjidamAM zerazAhanA nAmanA khutabA paDhavAmAM AvatA hatA. cAMdI ane sAnAnAM zamAdAnAmAM tra 80 Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bharyAM tela chAMTavAmAM AvyAM hatAM, te masjidamAMnI UMcI chata, buTTAdAra maherAkha ne gaganacukhI minArA para dIpake peTAvavAmAM AvyA hatA. nagArakhAnAne| tumula dheASa kAnane baherA karI nAkhate hatA, ane rAjagavaiyAoe peAtAnAM gaLAM vahetAM mUkaLyAM hatAM. zAhI mahelanI zAlA Aje avarNanIya banI hatI. enA AlezAna daravAjA, kAtarakAmavALI chatA, jharukhAe te nAjuka bArIone khUba khUba zaNagAravAmAM AvyAM hatAM. zAhI mahelanA uparanA bhAgamAM Avela dIvAnakhAnAmAM zerazAha ane malikA dUra dUra phUTatI AtazabAjI nihALI rahyAM hatAM. zerazAhe atyAre hIra ne seterI jhIthI bharelA sATInanA jAmA paheryAM hatA. mAthA para sonerI pAdhaDI mUkI hatI. pAdhaDInA cheDe mATA hIrAte rezamI gucche! laTakatA hatA. malikAe paNa atyaMta kImatI vastro paheryAM hatAM, te upara seAnAnA muTTAvALuM hiMdanA vikhyAta kArIgarAe seAyAthI gUMthIne taiyAra kareluM amUlakha ADhaNuM* eyuM hatuM. eNe peAtAnA lAMbA kezate kalAbharI rIte eLIne emAM tra chAMTayuM hatuM; ne naragIsa te gulAba gUMthyAM hatAM. AMkhamAM kImatI surame AMjyA hatA, ne paganI pAnIe medInA raMga lagADayo hateA. dIvAnakhAnAnA madhyabhAgamAM mInAkAma te jaDAvakAmavALI eka gheADI paDI hatI. tenA para tAjA guladastAe geAThavyA hatA. bAjumAM hAthIdAMtanI eka meTI tAsakamAM raMgaraMganAM khuzameAdAra zarabatAthI leAla surAhIe ane khilerI pyAlAe paDayA hatA. eka khUbasUrata IrAnI bAMdI dIvAnakhAnAnA eka khUNAmAM alauda-vINA, taMbUra, katArAha, rubAba, zAharuda, caMga, napadezajJAba vagere vAjitrA laI te beThI hatI. te A ekAMta eraDAmAM khIjI kAI paNu * A vastra bahu kImatI thatuM ne te kevaLa 24 kalAka ja paherI zakAtuM. zerakhAMnu' zAhanAmuM' : 81 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAMdIne AvavAnI manAI hovAthI ene phAve te vAgha laI gajhala, rUbAIcopAI, kaA ke kasIdhA dhIre dhIre svare gAtI. AkAzane ane aMdhakArane ujALatI AtazabAjI pUrabhapakAmAM hatI. uttarane mIThe vAyu cunAragaDhanA gulazanamAM muzkehInAne pamarATa ne gulAba tathA nAraMgInI khuzabe lAvato hato. A khuzabonuM ghena baMnene dhIre dhIre vyApI rahyuM hatuM. DI vAre malikAe suMdara sarodavAdana karI rahelI badIne izAre karyo. tarata ja moTA ratnajaDita thALamAM senAnA be pyAlA laIne e hAjara thaI. ThaThThA ne jenapuranA anAranAM mIThAM zarabatothI chale chala bharelA e pyAlA hatA. malikAe potAnA nAjuka hAthe eka pyAlo zerazAha samakSa dharyo. zerazAhe yA levA hAtha na laMbAvyo. e kevaLa najAkatanI pUtaLI banelI malikAnA khUbasUrata caherA sAme mITa mAMDIne besI rahyo. khaMjaranI dhAra jevAM baMnenAM nayane ekabIjAne bheTI rahyAM, ne chalakAtA phuvArA jevA banelA lAlaghUma eka mIThI rIte marakI rahyA. malikA, ajaba maMjhavaNa thAya che. dila vAre vAre kahe che, zerakhAM kone cUmIza? suvarNanA mIThA jAma ne ke AbeyAta jevA mIThI mAzukAnA labane. e bhoLA sipAhI, zarabatanA pyAlAne pIza ke zarabatI AMkhonA nUrane !" cunAragaDhanI malikA dhIrethI hasI paDI. gulAbanA phUla jevA enA gAla jANe seLe kaLAe khIlI UThaDyA. eNe zerazAhanA hoThane pyAlo aDADatAM kahyuM : * laba-ejha. 82 : zerakhAMnuM zAhanAmuM Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 bhatat bhutA carame teA e tIra masta s kar ke e tIre thame maste tA nakhat . * malikA,' AvezamAM kemalAMgI malikAne pAse khecatAM te tenA eSTha para pyAluM dharatAM zerazAhe kahyuM, ' jannatanI jAheAjalAlI Aje sAMpaDI che. A sukhasAhyakhI nIrakhI tArA zerane kaI kaI yAda AvI jAya che! kevaLa akasmAtathI banelI A jiMgI mATe mAre kAnI zukaragujArI karavI ! ' tamArA dAsta hemarAjanI !' ..C ' malikA, hemarAja te| mArI jiMdagInuM nUra che. paNa mArI badazAhatanuM sahuthI paheluM mAna pAmelA A cunAragaDhax varSAM pahelAMnI tavArIkha yAda Ape che. paThANuva'zanI pahelI pAdazAhIne mahAna Dai| A ja cunAragaDha pharakAvelA. aphadhAne hiMdumAM AvyA tyAre A cunAragaDha kaneAjanA rAThoDa vIra, rAjasUya yajJanA kartA rAja jayacaMdranA hAthamAM hatA. e jayacaMdranA vijetA zAhabuddIna gArIe peAtAnA tu saradAra mahamada akhatiyAra khilajIne ahIM ja mUkelA. mA cunAragaDha parathI ja eNe magadhane chatI Ajanu bihAra banAvyuM. likA! kevI khuzakismatanI vAta che ke Aja keTaleya varSe krI cunAragaDha eka navajuvAna paThANanI pAdazAhInA pegAma cheDe che.' zerazAha pharI jUnI vAtA yAda karatA lAgyA. eNe AgaLa calAvyuM : J* jene Aje meM jhaDA krUkAvyA, e paThANu pAdazAhInA RtihAsa bahu purANA che, khUba ajAyakhIthI bharelA che. Aja mane e khula dehiMmata purakhAenI yAda tAjI thAya che. emanI tavArIkhane nakazA mArI sAme baduM kheMcAya che.' *e pUtaLA ! tIra jevI tArI AMkhAmAM zI khumArI bharI che ? A tArI masta AMkheAthI kANu nahIM jakhama pAme ?- phiradosI 4 I. sa. 1197. zerakhAMnu zAhanAmuM : 83 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AjanI A mahebatabharI rAte e tavArIkha bahu ja mIThI lAgaze," malikAe pAse sarakatAM kahyuM. baMnee zarabatane jAma pUrA karyA hatA. lacI paDelI latAnI jema malikA zerazAhanA zarIrane valbhI rahI hatI. ahA, A zarabatanA jevI ja mAThI e amArI purANI tavArIkha che. paNa suMdarI, A zarabatane taiyAra karatAM e bApaDA anAranI kevI sthiti thaI haze, ene khyAla Ave che ? ene bhAIbhAIthI judA thavuM paDyuM haze, tApamAM ekalA zekAvuM paDyuM haze, ne cakkInA paDa vacce pisAvuM paDyuM haze, tyAre ja A AbehayAta jevuM mIThuM zarabata banyuM haze ne ?" "zAyara thaI gayA lAgo che !" malikAe vacce hAsya karatAM kahyuM. hato, malikA. eka dahADo A tAre zera zAyara thavAno zekhIna hato. zekha sAdIno e parama upAsaka hato. paNa e vAta judI che. malikA, AjanA mogalakulatilaka bAbarane hiMdamAM netaranAra rajapUta ane aphaghAna baMne! baMnene mana hiMdusthAna potAno deza hato. baMnene ahIM AvavA-maravAnuM hatuM. baMne hiMdusthAnane pitAnuM samajatA hatA, paNa teoe gharano jhaghaDo gharamAMthI na patAvyo. ene mATe bahAranA mANasone notaryA. bahAra Avela bIju zuM kare ? eNe bhAga pADavAne badale Akhe mAla hajama karyo. "paNa malikA, allAhe pharIthI aphaghAnone navI taka ApI che. have hiMdamAM be bAbara-zera nathI; eka ja tAre zera che, ane eNe pitAnI salatanatanI Aja zarUAta karI che." mArA zera ! cAMda camake ne sUraja rozanI Ape tyAM sudhI mArA zeranI saltanata kAyama raheze." 84 : zerakhAMnuM zAhanAmuM Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane madabharI rIte malikAe zerazAhanI aiAdamAM mAthuM mUkyuM. IrAnI khAMdInA svaramAM e mastaka ne e saltanata salAmata rahe, evI duAe guMjI rahI hatI. rAta dhIre dhIre juvAna thatI jatI hatI, te eNe A be dIvAnAone juvAnInA jAma pAvA zarU karyAM hatA. AkAzanA guMbajane unaLI rahela AtazabAjI pUralalakA mAM hatI. zerakhAMna' zAhanAmu : 85 Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jyAtiSI 10 khuzInA divase ane haMsInI rAte! TUMkI DhAya che. prItamanI seADamAM, pyAranI vAtAmAM ane sukhada pramAdavihArAmAM divase kSaNa jevaDA, mahinA divase jevaDA te varSe aThavADiyA jevaDAM lAge che. nRtya karatA divaseA, gAtI rAteA ane sukhada saMdeza sAthe UgatAM savArasAMja, UgIne jANe UgyAM ja nahAtAM ema AthamI jAya che. dilhInA vicakSaNu jhaverIe jIvatadAna ApIne nAragaDha bheLAM karela premIkha khIDAM Aje te mAzAhInAM anerAM gula gUthI rahyAM hatAM. UMcA UMcA bhuja para pharakatA zAhI tejo jANe AkAzanA haiyAne peAtAnA utsAhathI mukharita karI rahyo hateA. rAta UgatI ne aneka nAca--jalasA, aneka cAMdanIvihAre. ne gulazana pravAseA laIne AvatI. divasa AvatA te bhapakAdAra darakhArA, pravINa kavi-zAyarAnA muzAyarAo ke zikArasahelagAha laIne AvatA. evA AjanA eka sukhada divase zAhI maDaLI 86 Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikAre nIkaLI hatI. be suMdara azva para malikA ne zerazAha savAra thayAM hatAM. malikAnI gorI gorI AMgaLIo para eka zikArI bAja nakharA karatuM beThuM hatuM. zikArI cittAothI zaNagArelI gADIo pAchaLa AvatI hatI. cunAragaDhanI vanazrI anerI zebhA dharI beThI hatI. e zobhAne pItuM ne pAtuM eka haraNuMnuM vRMda A maMDaLInI najare paDayuM. tarata ja malikAnA pyArA cittA bahAdurane enA para choDavAmAM Avyo. citto havAmAM susavATA karato adazya thayo, paNa nirdoSa haraNane paNa bhayanI bhALa thaI gaI hatI. e gherI UMDI jhADImAM saravA mAMDayAM. zikArI citto kUdyo. eka chalAMga, sAthe bIjI chalAMga ! haraNae vadhu jhaDapa karI. bIjI chalAMga ne pharIthI evI ja klAMga, paNa vyartha ! nirdoSa haraNa adazya thaI gayAM. hAMphata ne hiMmata hArelo citto jamIna sAthe nAka ragaDato pAcho pharyo. ora eka daphA !" maMDaLIe bUma pADI. beTA, pharI eka vAra !" malikAe protsAhana ApyuM, paNa nirAza jAnavara pharIthI utsAhI na banyuM. pharI pharIne paMpALyA chatAM, javAMmardInA zabdo pharI pharIne kahyA chatAM, lAlapILI AMkho karato nirAza citto potAnA be paga vacce moM vadhu ne vadhu dAbato cAle. zikArI poSAkamAM sajaja thayelAM puruSa ne strI enA gaLAnI kinakhAbI vALane premathI paMpALavA lAgyAM, paNa citto zaramano mAryo jamInamAM vadhu ne vadhu meM ghAlato cAlyo. pharIthI havA sUMghIne zikAranI zodha karavAnI eNe anicchA darzAvI. - bahAdura, eka vAra pharI jhaDapa kara ! UTha, beTA! je pelo rahyo tAre zikAra!" malikAe eka vAranA prayatnamAM hArelA ne nirAza thayelA cittAnI pITha jerathI thAbaDI. ' tiSIH 87 Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chatAMya citto Ubho na thayo; zikAra karavAmAM sadA kuzaLa e girebAja jAnavara eka vAra pitAne pAchA pADanAra kAryamAM pharI paDavA mAgate nahato. mAnahAninA mArgamAM to e javAno ja nahoto. paNa A ja ene utsAhI karavAno malikAe nirNaya karyo hato. potAne pyAre citto ne ATalA kamajora dilane ! eNe pharIthI enI pITha thAbaDI, hiMmatanA zabdo kahyA. e mahAmahenate Ubho thayo. paNa dhIre dhIre, dabAte pagale ! ane sahunI najara cukAvI e baLadagADImAM rahelA enA pAMjarAmAM praveza karavA dhasya. "malikA, bicAre aphadhAna vIrenAM pAsAM sevyAM, paNa aphaghAna vIronI tAsIra na zIkhe. zuddha aphaghAna hArane hAra tarIke kadI na kabUle ! enI hAra jItamAM na palaTAya tyAM sudhI e jaMgamAM jhUjhato rahe! hAranI nAmozI ene na mUMjhave !' zikAre nIkaLelA zerazAhe mazkarI karatAM kahyuM. cunAragaDhanA ajoDa zikArakhAnAnI jANe e hAMsI karI rahyo hato. malikA jhaDapathI pAMjarAnA daravAjA AgaLa jaIne ADI UbhI rahI. aMdara praveza karavA talapApaDa thato cito malikAnI rezamI ijAra sAthe jorathI mAthuM ghasavA lAge; jANe kaheto hoya ke mane mArga Apo ! yArI malikA, rahevA de e bahAdurane! je, enuM nizAna mArI be-jAna baMdUka toDaze." ne zerakhAMo dUra dUra nAsatA haraNanA ToLA para nizAna sAdhyuM. nAmaI nAlAyaka!" malikAe roSathI cittAne lAta mArI, ane enA gaLAnI suvarNa jaMjIra kheMcatAM sipAIone bUma pADI kADhI le A jaMjIra ne lAta mArIne tagaDI mUke e nAlAyakane ! 88: jatiSI Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e IkaNu bIjAne bagADaze.' malikAnA rASabharyA avAja sAthe nirAza citto aNujhaNI UThayo. vijayanA jhaMDA jevu enuM pUchaDuM havAmAM TaTTAra thayuM. eNe havA sUMghI. phALa bharI. gayeA ! havAmAM bhaLI gayA! baMdUkanI goLInI jhaDape citto adRzya thayA. zikAranA sahelANIonI najara enA vega para maMDAI rahI. paheAMcyA ! haraNaphALa bharatA citto zikAranI najIka jaI pahoMcyA. vAha re mutsadI ! jamInanI dhULamAM maLIne kevA cAlavA lAgyA ! jotajotAmAM bephAma haraNuMnA TALAne AMtaryuM ! te kamAla karI ! eka tarApe traNa jIvatAM haraNAMne eNe paMjAAM dAkhI dIdhAM. zikArIoe emanI pAchaLa gheADA vahetA mUkyA. malikA, bahAdura Akhare bahAdura nIkaLyA. eka ja tarApe traNa zikAra dADhamAM lIdhA !' ' tamArI jema, pyArA zera ! tamArI dADhamAM paNa traNa zikAra ja che ne?' C kayA ? ' zerazAhe husatAM hasatAM kahyuM. - bihAra, aMgALa ne jonapura !' nahIM, nahIM, suMdarI, mArA dilamAM te eka ja zikAra che, te e mAgala bAdazAha humAyu ! enA zikAra karyA vagara mane ja pa nathI ! ' zikAra ! yA allAha !' acAnaka jhADInI aMdarathI eka karuNu avAja AvyA. vegabharyAM jatA gheADesavAre e avAjamAM rahelI karuNAthI pIgaLI gayA. sahu ekadama UbhA thaI gayA. avAjanI dizAmAMthI eka AdamI karuNa rIte cIsa pADatA, jyAtiSI : 89 ' " Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zarIrane dhasaDatA jhADImAMthI bahAra AvatA hatA. enA zarIra para meTA dhA hatA, te emAMthI, kAI pahADamAMthI pANI TapakavA kare ema, leAhInAM khuda TapakatAM hatAM. zarIranI cAmaDInA teA jINuM vastranI jema phATIne cirADA UDI gayA hatA, te aMdaranuM mAMsa bahAra dhasI AvyuM hatuM. bhayaMkara julama ! mAnavInA lekhaDI dilane paNa pIgaLAvI nAkhe tevuM bhayAnaka ! enI AMkheAnA DeALA sUjI gayA hatA. bahAra nIkaLI AveluM mAMsa dudhanI eka duniyA sarajatuM hatuM. < e bihAranA zAha! A gulAma tArI panAha mAge che!" panAha-Azraya jarUra maLaze. ek ! mArA rAjyamAM A julama ? ' adala insAphI banavAnA utsAhI zerazAhe bUma pADI, sipAhIe ene ahIM lAve. huM AvA julamagAre ne mArA rAjyamAM jIvavA nahIM dauM ! ' .. < julamagAra ? jahAMpanAha, julamagArane Apa kazu nahI karI zake! ! ? ' gustAkhI (avinaya) mApha. e * kema? huM ene AsamAnamAMthI paNa kheMcI ANIza.' C nA, mArA rAjA! e nahIM bane. Aja enA para allAhanI pUrI mahera che.' * raiyatane raMjADanAra para allAhanI mahera hAI zake nahI. gulAma, amane tArI hakIkata sApha sApha zabdemAM bayAna kara !' A rahedila rAjA, huM jAtanA yahUdI chuM. mAruM--A nAcIja aMdAnuM nAma------kilAta ! humAyunA darabAranA mazahUra ijanera rUmIkhAMne huM teAkara dhru; killAe, raNamedAnA ne dArUgoLAnI * e jamAnAmAM teAya phADanAra bahudhA rUma ( yurApI turkastAna )thI! AvatA. ne tethI rUmakhAM kahevAtA. tepa ne khaMdUka asala yurepathI dakSiNa hiMdamAM ne pachI uttara hiMdgamAM AvelAM. 90 : jgyAtiSI Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ racanAne utAda chuM. paNa mAlika, eka ja mAro gune, mAmUlI evo gune ne mane A dazAe pahoMcADo. arere! jANe kayAmatanakhudAnA insAphano koIne Dara nathI." kALI rAtrinA jevuM rUpa dharAvanAra yahUdInI meTI moTI AMkhomAMthI dhoLAM dhoLAM AMsu TapakatAM hatAM. gulAma, tane amArA darabAramAM rakSaNa maLaze. vAru, zuM humAyu Avo saMgadila AdamI che ?" jarUra, enuM pratyakSa pramANa A mAro deha hAjara che. vicitra che e bAdazAha ! enA raMgaDhaMga kaMI bAdazAhata karavAnA che ? kyAM bAdazAha bAbara ne kyAM A gadhApacIsImAM bhaTakatuM chokaruM! e to jyotiSI thavAne lAyaka che." "jyotiSI thavAne lAyaka?" zikAranA sahelANuone rasa paDato lAgyA. vedanAnI dhIrI dhIrI pukAra pADato, dardanI AchI cIso nAkhato, bajhaLyo gulAma saheja malakA ne bolyo : "mArA zAha, A ghAsamAM mArA dehane jarA AsAyeza maLavA de. hAya duHkhanI karavata mArA aMgane dhIre dhIre vaherI rahI che. sAMbhaLe, e behayA bAdazAhanI vAto. ajaba jevI hasavAne lAyakra enI khAsiyata che. nAnapaNathI jyotiSano bhAre zokhIna che. bApanI bahAdurI para tAgaDadhinnA karanAra e talavAra ne baMdUkane badale ramala ne pAsA, khaDiye ne kalama laIne bese che. kalAka sudhI ADAavaLA lITA dore che, ne kahe che ke huM janmakuMDalI, lagnakuMDalI kADhuM chuM. are, keTalIka vAra to kuMDalI banAvato banAvato Ubho thAya che, oraDInuM bAraNuM baMdha kare che, ne pachI kUde che, tALIo vagADe che ne AnaMdamAM gAyA kare che. ' AkhI maMDaLI jorathI hasI paDI. zAhI zetaraMjanA khelADI jyotiSI : 1 Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zerazAhane paNa peAtAnA A lAgavA mAMDI. ' teA pachI rAjakAja zI rIte calAve che ? ' " e ja rIte, mahAna jyeAtiSI thaI te. Aje pahelAMnuM hiMdu stAna haiAta te khabara paData ke kevI rIte te kema rAja thAya che ? eTale ? ' < eTale zuM? mArA mAlika, ene Akhe rajadarabAra jI tA jANe jyAtiSIne darabAra. eNe sAta vAranAM nAma parathI sAta darabAragRha taiyAra karAvyAM che. dareka khaMDanA sAmAna, teAkaracAkara, peSAka ne chamI--sAmAna badhA e vAranA raMgane ! sUryagrahane raMga seterI, sAma (caMdra)grahanA raMgarUperI, zanizraddhA raMga kALA, zukragrahanA raMga pILeA, gurugraha-bRhaspatine! raMga AsamAnI, maMgaLane raMga lAla vagere raMgarUpa nakkI karyAM che. je divase je grahanu jora hAya te divase te grahanA khaMDamAM darabAra bharAya. vaLI mulAkAte AvanAra zakhasamAM je guNu AgaLa paDate heAya te guNunI viziSTatAvALA grahanA khaMDamAM ja pAzAha salAmata mulAkAta Ape; jemake kAI kavizAyara, musAphara ke rAjadUta Ave te pAdazAha ene semagrahamAM maLe. paMDita-ulemA, zAstrI ke amaladAra Ave te ane budhagrahamAM maLe, te sainika vagerene bRhaspatigrahamAM maLe !' zAkhAza ke jyAtiSI mahArAja !' maMDaLI hasI paDI. " ane A jyAtiSI mahArAja eTalethI patAvatA haeNta teA te sAruM ja ne! paNa rAjakAjanAM khAtAMmAM paNa ema ja kahe che ke mAnavI teA paMcamahAbhUtanuM pUtaLuM che. A uparathI eNe rAjanA vahIvaTa mATe paNa evAM khAtAM banAvyAM che. jemake : - paheluM khAtuM matasI-agninuM. yuddhasAmagrI, saMcAkAma 92 : jyAtiSI * " mahAna duzmananI vigate rasabharI Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vagere je padArthAMmAM agninI jarUra hoya tenA baMdobasta A khAta taraphathI thAya. khIjuM khAtuM havAI vAyunuM. peASAka, pAThazALA, hayazALA, gazALA vagerenuM kAma havAI khAtAmAM thAya. * ' trIjuM khAtuM AkhI--jaLakhAtuM. bAgabagIcA, nadInahera, nAvajahAja, zamatakhAtAnuM kAma A vibhAgamAM thAya. ceAthuM khAtuM khAkI--pRthvInuM. bAMdhakAma, navANu, khetIvADI, rastA vagerenuM A vibhAgamAM kAma cAle, mArA mAlika, A gulAma AtasIkhAtAmAM paNa kAma karate ne AkhIkhAtAmAM pazu. dArUgALA te zAhI killAonI racanA meM ja karelI, ane bAdazAha bAbare mArI anekavAra tArIpha karelI. paNa A jyAtiSIe teA gajakh karyAM. mArI vaphAdArInuM mane A inAma ApyuM. kharekhara, pelI kahevata che ne ke kayAM rAjA bheAja ne kAM gAMgA telI ! ' karyAM jagema' bAbara te kayAM yetiSI humAyu!' yahUdI guvAme peAtAnuM ayAna rasabharI ne dardabharI rIte rajU karyuM. ma`DaLI A gulAmanI jakhAna para khuza thaI gaI hatI. < Xiang * gulAma, nirAdhArAne AdhAra zerazAha che. cAla, cunAragaDhamAM tane Azraya maLaze.' mane Azraya ? nA, nA, tamArA jevA dayAvAnanI jiMdagI huM AtamAM mUkavA mAgate nathI. mane Azraya ApyAnI khabara AgrA paheAMcaze ke mArA mAlika rUmIkhAM krodhathI pAgala banI jaze. e bAdazAha humAyune araja karaze ne pachI...' rUmIkhAMnA krodhanI cunAragaDhanA paththarane paNa paravA nathI, ane pele jayAtiSI bhale Ave. ame paNa joza jovarAvIzuM. hoziyAra gulAma, tArI vAteAe amane khuza karyA che. cAla, zAhI hakIma te zAhI nekarI tAre mATe taiyAra che.' nyAtiSI : 93 Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAhI nokarImAMthI gulAmane kadI jAkAre to nahIM maLe ne ? je ema banavAnuM hoya to mane ahIM ja maravA de ! be divasane ahIM paDavyo chuM. juo, mAruM mAMsa saDavA lAgyuM che. kIDAo saLavaLatA lAge che. bhale A nAcI ja deha keTalAeka kIDAone bhakSa bane !' gulAma potAnI vAtane karuNAnuM meNu ApI rahyo hato. ema nahi thAya; na thaI zake. zerazAha adala insAphI che. gulAma, cunAgaDha jevA gaDhane tArA jevA IjaneranI khAsa jarUra che. humAyune parAjaya, megalene sarvanAza e to mArA jIvananuM dhyeya che. kadAca tArA nimitte e kAma vaheluM Ave to AvavA de! ene kaMI aphasesa nathI. aphaghAnanI tAtI talavAro taiyAra che.' gulAme javAba ApavAne badale dhIrethI mastaka jamIna sarasuM mUkI eka cuMbana lIdhuM, ne AkAza sAme hAtha joDavyA. pArakA jIvane rAhata ApavAmAM paNa eka nazo che, mAnavIne emAM sahaja diladilAvarI lAdhe che. A diladilAvarIthI gulAmane cunAragaDhamAM Azraya maLyo. cAra dhIMgA dhorIothI kheMcAtA eka gADAmAMthI cittAnA pAMjarAne nIce utAravAmAM AvyuM. eka savAre potAnA ghaDAnuM bogIra temAM pAtharI ApyuM. gulAmane UMcakIne temAM suvADavAmAM Avyo. savAranA sUryanA prakAzamAM nAhatI maMDaLI, jyAre cunAgaDha tarapha pAchI pharI, tyAre darabArI nobata gaDagaDatI hatI. UMcA UMcA buraja para pharakato lIlo ne havAmAM phaDAkA belAvato hato. khuzarejane asavAra e tarapha joI manamAM kaMI ne kaMI vicArI rahyo hato. bicAro jyotiSI! e zuM jANe ke adala insApha e ja zerakhAMnuM rAjasUtra che ! nabaLAM-pocAMne pIDI tathA julamagAranI pITha thAbaDI huM kadI nyAyabhraSTa na banuM !" sUraja vadhu ugra thato jato hato, ne lIlI jhaMDe vadhu phaDAkA bolAvato hato. 4 tiSI Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cunAragaDhanA zAhI kabUtarakhAnAmAM chellA keTalA eka divasathI meATA khaLabhaLATa jANyeA hateA. emanI jamAtamAM khabara maLyAM hatAM, ke A gAmamAM e navAM AvelAM pArevAM, zAhI bhurajanI dADhI para beThAM rAja gaTara...gU...gaTara...gU karyA kare che. premanAM pArevAM 11 nara ane mAdAnuM suMdara e joDu che. nara khaDe phAMbAja ane mAdA rUparUpanI rbhA che. mAdA enI masta DeAka phulAvIne muraja parathI suMdara TahukA karatI navajuvAneAnI zAnabhAna bhulAvI rahI che. enA mehamAM sIne kAsakriyA, girekhAja ne bhaTTa jevA zirAjI, jugiyA, kAmarI ne leTana jevI mahAna kAmanAM kabrUtarAe paNa peAtAnAM kabya visArI mUkAM che. AvI suMdara chelakhIlI mAzukA emaNe hajI sudhI nIrakhI naheAtI! zuM enI kAtila bhUrI AMkhA! zuM enI masta najara ! paga teA jANe kakunA! enA kAmaLa kaTha paNa kevA mAhaka ! 5 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navajavAna kabUtaro eka mohamayI duniyAmAM phasAI gayA. vayovRddha kabUtaroe eka vAra upadeza Apavo zarU karyo, to tarata ja emanI sabhA sUnI banI gaI AMtarakalaha pragaTaze evI bhIti sahune lAgavA mAMDI. ane atyAre AMtarakalaha pragaTe to potAnI jAtanuM sarvanAza ja samajavuM, kAraNa ke hamaNunA vAtAvaraNamAM rAta-divasa temane saMgaThanathI rahevAnI AvazyakatA hatI. cunAragaDhamAM thoDA divasathI moTo zaMbhumeLo jAmyo hato. roja roja prAMte prAMtamAMthI navI bharatI AvyA karatI hatI. aphaghAna vIra zerazAhe potAnI jAtanA tamAma mANasone nimaMtraNa ApyuM hatuM. aphaghAna-aikyanI suMdara zaraNAI bajI rahI hatI. ane e zaraNAInA sUra jene jene kAne pahoMcatA, e aphaghAna javAMmardo ekadama bolI UThatA : " aphaghAnane eka thavAnI ghaDI AvI pahoMcI. traNa se-sADAtraNa varSathI hiMdane ghara mAnIne beThelA aphaghAno kaMI gulAmI karavA nathI AvyA ! e to satanatanA zokhIna che." A aphaghAna-aikyane bulaMda avAja TheTha roha-aphaghAnistAna sudhI pahoMcyo, ne dina dina ujajaDa banatA potAnA vatanane choDI cheDIne teo hiMda tarapha AvavA nIkaLyA. eArato paNa sAthe thatI. nAnA kumAro paNa pahelA kUdIne ghoDA para caDI besatA. zerazAha suranA rAjyamAM zI zI samRddhi na sAMpaDe ! zAM zAM sukha na lAdhe ! kSitija lAMghatI UMTanI vaNajhAra, ghoDesavAranAM daLo paibaraghATI vadhIne kIDInAM dhaNanI jema cAlyAM AvatAM hatAM. vagaDAo vIMdhIne AvatA e navI bharatInAM mANasothI cunAragaDha khIcokhIca bharAto jato hato. emanI sAthe laDAyaka bAja ne sitama khera zakarAe paNa A gaDhanA mahemAna banyA hatA, ne zikAranI zodhamAM AkAzamAM sadA cakkara lagAvatA rahetA hatA. A paradezI zakarA-bAjanA upadrave ghara ghAlyuM hatuM. kabUtaronI 6 : premanAM pArevAM WWW.jainelibrary.org Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ duniyAmAM vinipAtanI nAbato gaDagaDavA lAgI. ekaladokala kabUtara mATe to haravuM pharavuM duSkara thaI gayuM. saMgaThana jamAvavAnI-ekaSa karavAnI AvazyakatA UbhI thaI hatI, jyAre bIjI tarapha pelI rUpALI-raDhiyALI pArevA potAnA premanuM khaMjara anekanA dilamAM bekI rahI hatI. prema ane bhayanI duniyAmAM kabUtara-sRSTi garakAva thaI gaI. kuzaLa vRddha kabUtaroe e vAtano patto paNa meLavyuM ke A be pArevAM konI mAlikInAM che. temane tarata ja mAlUma paDI gayuM ke rAjA zerazAhe jIvatadAna Apela gulAma kilAphatanA e pyArAM, paMkhI che. ane gulAma kilAphata to Aje cunAragaDhanA keTavAlane sAthIdAra banyo hato. zAhI AjJA hatI, ke A cunAragaDha e kuzaLa kilAphatane batAvo ne tenI sUcanA mujaba sudhArakAma ne samArakAma calAvavuM e gulAmanAM A be pyArAM paMkhI ! e gulAma keNu? kyAM ? manukuLanA kuzaLa vaMzajone je vAtanI gaMdha nahatI AvI, e gaMdha A kuzaLa paMkhIkuLamAM AvI. ADe divase sahelagAhe jatA pelA nara kabUtaranI pAchaLa pAchaLa guptacaro cAlyA. gaMgAne pravAha oLaMgI emaNe eno pIcho cAlu rAkhyo. gvAliyaranA UMcA buraja vIMdhI, caMbalanAM ketaramAM saMtAkUkaDI ramatA teo pAchaLa ne pAchaLa anusaryA. Akhare jamanAne pravAha dekhAyo. e nara kSaNavAra pravAhanI sapATI para UDayo, nAnA nAnA caMcupAta karIne pANI pIdhuM na pIdhuM ne sIdhA AgrAnA eka UMcA buraja para besI gaTara-gU, gaTara-gU karavA lAgyo. - cAMdanI rAta hatI, eTale guptacarothI pele nara dekhI zakAte hato. thoDI vAre kaI bArImAMthI DokAyuM. eNe pelA kabUtaranA jevA cALA pADyA, ne bArI baMdha thaI gaI. na koI enI pAse AvyuM, na keIe enI pAMkhane sparza karyo, ne na koIe enI pAMkhamAM premanAM pArevAM : 97 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chupAvela kAgaLa zo . je saMdezavAhaka heta to enI rIta judI hatI. kabUtara tyAMthI UDaLo. AkAzamAM ghuvaDa, zakarAbAja jevA duzmane ghUmatA ja hatA. zaheranI parabaDIomAM bilADIo ane sApa-noLiyAne bhaya hato. e phakabAja nare AkhI rAta killAnA burajemAM besIne, topanA nALacAmAM pesIne vItAvI; ne vahelI para eNe pAchI pagaraNa karyA, te vaheluM Ave cunAragaDha ! zaMkAsthAna TaLI gayuM. bhalA zaMkAsthAna jevuM heta to pelAM premanAM pArevA samAM zerazAha ne malikA eka duzmananA gulAma tarapha ATale vizvAsa kema dekhAData ! gaDhane anAjabhaMDAre, chUpAM jalanavANo, bhedI dArUgRha--badhAMya ene hAthe samArakAma pAmI rahyAM hatAM. AgrAnA e zAha humAyue kevI rIte bicArA gulAmane mAryo ? bhalA, evA bAdazAha mATe kaMI koIne kazI lAgaNI hoya kharI ? AvA gulAma pArakA hoya to paNa potAnA karI levA ghaTe! kabUtaranI jamAte paNa nirNaya karyo, ke pelAM be paradezI paMkhIone paNa potAnAM karI levAM, ne vidhisara have potAnI jamAtamAM bheLavI levAM. navajuvAnane A mATe bahu utsAha hato. vRddha kabUtara jarA maMdotsAha hatA. paNa emanuM zuM cAle ? pelA juvAno to kahetA hatA ke bhale e bIjAnI tAbedArI uThAvanArAM rahyAM, bIjA dezanAM rahyAM, paNa Akhare to ApaNI jAtanAM ne ! A AkAzanA guMbajamAM ghughavATA karatA ApaNA duzmane joyA ? are, eve vakhate ApaNe jAtabhAI kyAMthI ? dhanya ghaDI ! dhanya bhAga ! bIje ja divase A zubha kAryane prAraMbha thavAno hato, paNa AkAzamAM vAdaLa dekhAya, vAvAjhoDAM thayAM, varasAdanI helI maMDANI ! traNa divase ughADa nIkaLe, tAkaDe pelo nara gerahAjara ! ane pachI to jANe evuM ja thAya ke nara hAjara hoya tyAre varasAda, helI ne adhI hoya, ne sonerI sUraja prakAzato hoya tyAre pele nara 98 : premanAM pArevAM Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAyaba hAya. thAkyA bhAI ! juvAnanI dhIraja khUTI. teoe nakkI karyuM ke sadA ghera rahetI pelI mahArANIne ApaNAmAM bheLavI levI ! kevI suMdara Rtu che ! bhUmi hariyALI che. dhAna pAkatAM jAya che. phUla khIlatAM jAya che. sohAgaNane kAmavara pIDI rahe to A to bicArI vAraMvAranI vijogaNu! arere, e dIna abaLAnuM duHkha have ama juvAnathI joyuM jatuM nathI ! hamezanAM cagAM vRddha kabUtaroe jarA AnAkAnI karavA mAMDI; to juvAna kabUtaroe cunAragaDhanI malikAnuM daSTAMta ApI temane bolatA baMdha karI dIdhA. teoe to hiMmata sAthe ema paNa kahI dIdhuM, ke roja roja topa-baMdUkanA dhaDAkAthI have A gaDha rahevA lAyaka rahyo paNa nathI. sipAhIo paNa juone kevA jaMgalI jevA bharAtA jAya che ! bicArI ekalI maLe to mUMchane ohiyAM karI jAya; eTale ene have ApaNI sAthe ja laI jaIne rAkhIzuM. roja roja AgrA-dilhIno bhaTakanAro dhaNI ne AvuM bhayabhareluM vAsasthAna ! kevI duHkhI ne dayA khAdhA jevI pArevaDI ! have to Rtu paNa nirmaLa thatI cAlI. khetaro dhAnyathI lacI rahyAM, nadInavANa pANIthI chalakAI rahyAM. nara ane mAdA paNa hAjara che. kAlanA suprabhAte aikathanA zubha kAryane AraMbha thaze. kAle baMne jaNa potAnI vacce vasavA Avaze. navajuvAna kabUtaree AkhI rAta suMdara svapanAmAM vitAvI. bIjA divasanuM prabhAta bahu utsAhabharyuM hatuM. vahelI savArathI dhamAla zarU thaI hatI. sahu jaladI jaladI pelA paradezIone levA devAM, paNa moTA Azcarya vacce jaNAyuM ke nara ke mAdA baMnemAMthI eke tyAM nahotuM. kevaLa pele na Avela gulAma kilAphata tyAM AMTApherA mArato hato. suvarNanuM piMjara khAlI hatuM. utsAhI kabUtaranA premanAM pArevAM : 9 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dila para kArI ghA thayA. have jIvana ja emane bhAre lAgyuM. are, premanI e pArevaDI kyA subhAgI nara sAthe kyA AMbAvADiyAmAM TahukatI haze ? athavA ghaNe dahADe jarA sahelagAha karavA gayelI, bhUlI paDelI, thAkelI, premabharI e dhIre dhIre pAchI pharatI haze! e Ave, pelI Ave! vAdaLanuM haiyuM cIrIne TahukA karatI e Ave ! vIjajhabukatI e Ave! keTalAya nara zAhI buraja para pratIkSA karatA besI rahyA. na khAvAnI sudha, na pIvAnI sudha! emanI to senAnI duniyA verAna banatI hatI. UMce UMce joIne Doka dukhavA AvI, paNa pelI premanI pArevaDI to na AvI te na AvI! dUra dUra AkAzamAM vAdaLanA goTegoTa caDhavA lAgyA. e goTA dhIme dhIme najIka AvatA jaNAyA. gAjavIjanA dhaDAkA paNa saMbhaLAyA, paNa A vAdaLa ne A gAjavIja teone kaMIka vicitra bhAsyAM. havA kaMI gUMgaLAve tevI gaMdha laIne vahetI AvavA lAgI. kSitija upara UmaTatAM vAdaLa have te pANInAM nahi, paNa dhULanAM che; ne RtunAM janmAvelAM nahi, paNa mAnavasamUhanA cAlavAthI janmelAM hatAM, ema A cAlAka kabUtaree nakkI karyuM. A gAjavIja vAdaLonA TakarAvAthI janmelI nathI, paNa tepa ne baMdUkanA dhaDAkAthI janmelI che, ema paNa nirNaya karyo. ekadama bhayaMkara zorabakora thaI rahyo. gaDhanA daravAjA moTe citkAra karatA jorathI baMdha thaI gayA. javAbamAM zastronA khaNakhaNuTa ne topanA dhaNadhaNATa cAlu thayA. premanA pArevAM jIva laIne nAThAM. moTo buMgIo Dhela kAyAnI chAtIne dhrujAvato ne vIronAM dilane uzkerata vAtAvaraNamAM gAjI rahyo. mAnavInA dehane keAI ajagara bharaDo laI le, ema 100 premanAM pArevAM Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hArabaMdha phUca karatA sainikAthI cunAragaDha gherAI gayA. tabUe ThekAvA lAgyA te chAvaNIe racAvA lAgI. yuddherA, sAvadhAna ! cunAragaDhanAM paMkhIDAMe khaLabhaLI UThavyAM. dagA, evAI, kArastAna ! cunAragaDhanA chetarAyelA mutsaddI gabharAI UThayA. temaNe tIrAnI varSA vaccethI mA karatA te mAne kApIne sAme duzmanenI chAvaNImAM bhaLI jatA pelA gulAma kilAta joyeA. gulAma kilAphata eTale cunAragaDhanI rajeraja vigatene jANakAra! jema jema e samAcAra prasaratA gayA tema tema prajAnA utsAha osaratA cAyeA. meTI ijAravALA ne meATI dADhIvALA sainikA paNu AvelA duzmana sAme laDavAne badale, kilAtane Azraya ApanAra rAjavI para cIDe baLavA lAgyA. navI bharatI thanAra joddhAo kaI laDAI jItavA naheAtA AvyA; raNA, patA ne dhATIe vIMdhI, khImIbaccAMone mUkI, vADIvA cheADI, ezaArAma te amanacamananI AzAe AvyA hatA. nirAzAnAM A meALa emAM AzAne dera na cUkanAra pazu ceADA hatA kharA. khula dehi Mmata zerazAha, tenA vizvAsu senApati khavAsakhAna, ene AjJAMkita putra kutubakhAna te duHkhanA dahADAnA sAthI gheADA gaNyAgAMThathA sainikA hatA. teoe joyuM ke peAtAnu lazkara sakhyAmAM te ThIka che, paNa binakeLavAyela che. saMkhyA mAtra yuddhanA medAna mATe upayeAgI nathI. thADu' paNu kavAyatI ane kasAyeluM sainya laDAInuM medAna mArI jAya che. Akhare gaDhanA dvAra majabUta rIte baMdha rAkhI, dheraza TakAvI rAkhavAnA nigya thayeA. ane ema divaseA para divaseA vItavA lAgyA : eka mahinA, mahinA, traNa mahinA ! ceAthe sahita gaDhamAM rahenArAone phakta eka Tuka bhojana maLe premanAM pArevAM : 101 Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tevI sthiti AvIne UbhI rahI. pIvAnA pANI para paNa mApanathI AvIne khaDI rahI. dArUgeALAnI teA tANu hatI ja. have teA mArIne maravuM, kesariyAM karavAM ! e sivAya khIne mArga naheAte. marda zerazAha kaI nirNaya na karI zakayo. premanA pArevA samI lADu malikAnA premaye kheALA ene have AsAyeza ApatA naheAte. enAM kamaLa aga enA dilane have zAtA pahAMcADatAM nahAtAM. e vicAratA hateA, ke jamunArANInA haiyA para zekAI te bhUMjAI gayA hota te A nAmanA dahADA jovA na paData! kaI nahIM, have bAdazAhata teA na maLI, paNa sipAhInuM meAta te vAMhavuM rahyuM. layalA--majanUnA khela bhAre paDo, suMdarInA suvALA paDakhAmAM sipAhInu jIvana bhulAyu, A enI sajA ! 6 khavAsakhAta ! ' < jI hajUra, meAlAvI lAvuM chuM.' paheregIra namana karIne khavAsa-khAnane melAvavA gayA, paNa ene dUra javuM na paDyuM. khavAsakhAna peAte ja cAlyeA AvatA hatA. killAnA kAcA dvAra para hallA zarU thayeA hateA. gulAma kilAtanI AgevAnI hatI. mArA mAlika, cunAragaDhanA patananI ghaDIo gaNAya che. humAyunA sipAhIo teha pAmatA lAge che.' s lAva mArI talavAra. sAva khuzarAjane. bharI de mArI prANapriyA baMdUkane !' . paNa mArA mAlika, kevaLa marI khUTe zuM hAMsala thaze ! eka kabara vadhAravA sivAya vadhu kAI lAbha ApaNe meLavI zakIzuM nahi.' < ' teA khavAsakhAna, zu' karIzuM?' * hikamata. hemajInu peluM sUtra teA yAda che ne ? talavArathI sekhasAne haNI zakAya, hikamatathI hAreAne hAvI zakAya.' 102 : premanAM pArevAM Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hikamata !' 'hA, hikamata ! suleha karI le !, zerazAha vicAramAM paDI gayA; gheADI vAre melI UThayo, ' bahu sAruM', khavAsakhAna ! gaDha para sulehanA vAvaTA kakAve. huM sulehane musaddo ghaDI kADhuM chuM.... bhUlyA tyAMthI krI gaNIe.' ' cunAragaDhanA UMcA buraja para sulehateA vAvaTA pharI rahyo. theADI vAramAM eka kuzaLa tIraMdAje khuraja parathI zAhI chAvaNImAM sa MdezAnA TukkA sAthenuM tIra mekahyuM, bAdazAha humAyunI sAme jhukko khAlIne vAMcavAmAM AvyeA. zerazAha lakhatA hatA : zAheAnA zAha nAsIruddIna mahamadanI jaya he ! ' tAbedAra gulAma zerakhAM cunAragaDha zahenazAhatane kadamapeza kare che, te mAge che gunAonI mAphI sAthe ijjatabharI zAhI cAkarI ! 'cunAragaDhanI rANI lADu malikA bharaNapoSaNu mATe e paragaNAM Rcche che, te A badhAnI saccAI khAtara zerazAha peAtAnI pyArI olAdane--putra kutubakhAnane zAhI sarakAramAM peza kare che.' . zahenazAha humAyue javAba lakhyA, ne tIra javAba sAthe pAchu phyu.... emAM javAba hatAH kabUla. daravAna khAle !' * daravAna UghaDavA. zAhI nAkhatA gaDagaDI UThI. cunAragaDhanA siMhAsana para zahenazAha humAyu birAjamAna thayA. mahAna yAtiSI tarIke jANItA A khAdzAhane Aje prajAe AMkhabharIne nIrakhyA : vIratAne avatAra ! mANasAI ne namUne. e mele te jANe enI jabAnamAMthI phUla jhare ! bAdazAha bAbarA khAnadAna meTA ! premanAM pArevAM : 103 Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traNa divasanI mahemAnagatI bAda pAchA pharatA zahenazAhe meTA manathI zerazAhane navAjyeA, peAtAnI pAse premathI besADayo ne udAra dile cunAragaDha pharIne suprata karyAM. e divasa bAda gaDha sUneA hateA. premanAM pArevAM A biyAbAna gaDhane mUkI UDI gayAM hatAM. lADu malikAne tene apAyelA para. gaNAmAM mekalavAmAM AvI hatI. kabUtarakhAnAmAM thayelA khaLabhaLATa zamI gayA hatA, paNa bahu gamagIna rIte. 104 : premanAM pArevAM Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dusta zara dusta gavada* 'zerakhAMnI mAzukA khUbasUrata malikA bhale hAya, paNa sAcI mAthakA saltanata che, e na bhUle !' hemarAjano amUlya bodhapATha! re zerakhAM, thoDA eka survaNanA mohamAM, gaDha ne siMhAsananA jhaLahaLATamAM makhamalI gAtronI kumAzamAM badhuMya bhUlyo! dasta ane duzmana paNa pichANI na zakyo ! sipAhI Akhare sipAhI ja rahyo. bApagotaramAM bAdazAhI bhALI heya to ne ! rAjazetaraMjanA dAva tane na AvaDavyA. na gamatA duzmananI tAbedArI ja tArA nasIbe jaDAyelI rahI! re, rajapUtonI jema maratAM paNa na AvaDavuM ! kesariyAM karyA hatA te A raMja, A gama, A gamagInI kathAthI heta ! jIvananuM svapna zuM Ama akALe naSTa thavAnuM ? bAdazAhI na sarajI zake te zerakhAM kyAM jaIne raheze ? enA zapatha, enA kasama, enI * je mitra e mitra ja rahe te bhale A loka-paraleka dumananA hAthamAM naya. 105 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratijJAo vyartha thaze? zuM bAdazAha humAyune cirasevaka banI e peTa bharaze ? manovedanAnI AvI kALI baLatarA zerazAhanA cittane damI rahI. na khAvAnI sUjha, na pIvAnI sudha. rAtadahADe e cunAragaDhanA vizALa buraja para AMTA mAryA karato. Aja bhale cunAragaDha ene soMpAye, paNa vahIvaTa calAvavA mATe to humAyuno vaphAdAra senApati rUmI khAM tyAM mojUda ja hatA. zera pAMjarAmAM nahoto, paNa najarakeda banyo hato. gamagInImAM garakAva thayele zera mAM kaI vAte haLave jIva na karI zakyo. enI UMgha gaI, bhUkha gaI, ArAma go; malikA sAthe e chUTathI vAta karI zakato nahi. jANe premanI ne IzkanI vAtomAM have enuM dila ja rahyuM nahotuM. cakravAka ne cakravAkItI dazAne teo pAmyAM hatAM. ene jete ke zerakhAM pazcAttApathI saLagI UThato ane na joto to vyAkuLa banI besato. Akhare malikAne samajAvIne thoDA vakhata pachI humAyue ApelAM paragaNamAM mokalI ApI. paNa malikAnA javAthIya zerakhAne zAnti na lAdhI. e masjidanA UMcA minArA jeto ne vicAramAM paDI jatoH hajI te gaI kAle ja mArA khuba paDhAyA che ne Aje konA khullA paDhAya che? mahelenI UMcI maherAbo para dIvAo jhaLahaLatA joto ne ene kaMInuM kaMI thaI jatuM. are, dIvAnuM eka pataMgiyuM banI A kalaMkita jIvananI samApti karI devI zI khoTI ? parezAnInI to koI sImA hatI? potAnA pApe potAnA pyArA putrane humAyunA darabAramAM rAkhavo paDayo. potAnI jIvAdorIya. duzmananA hAthamAM. zerakhAM jarA paNa virodhI hilacAla kare ke putranI garadana para jalAdonI chUrI camakI rahI ! re rAjanIti! vAha re zerakhAM! aphaghAna pAdazAhI Ama sthapAtI haze ? sUravaMzane zahena zAhI tAja Ama paherAvAto haze ? 106 : dusta zara dusta gavadA Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zerakhAMe lajajAnA bhArathI avanata thayelA cahere AkAza sAme joyuM, paNa vadhu vAra e joI na zakyo. AkAzanA sitArAo jANe AMkha mIMcakAratA enI mazkarI karI rahyA hatA. zerakhAM sAMI thaI jA! phakIra banI jA ! marI jA ! bAdazAhata tuM karI cUkyo ! adala InsApha te karyo, paNa tAro ja insApha ke toLAya ? theDIya mutsaddIvaTa na AvaDI ?" , marda zerakhAne ene manasaMtApa paDavA lAgyo. te divase jamanAnI godamAM DUbI marato bacAvavA badala e malikA para ciDAI rahyo. are, pelI baLatI naukAmAMthI hemarAje na bacAvyo hota to jIvanabharano A haiyAka e kyAMthI pAmata ! zerakhAM kavi hato, philasUpha hato, sArAkhoTAne samajanAra hato. sadA hiMmate bulaMda rahenAra e javAnane enA vicAro ja Aje bahAvaro banAvavA lAgyA. hArane kadI hAra na samajavI, evo upadeza ghaNAne Ape. paNa Aje potAnI A dazA ? e roSamAM ne roSamAM moTA pagale killA para pharavA lAgyo. enA pagalAnA avAjamAM paNa bhayaMkara roSa gAjato hato. acAnaka eka ghero avAja evA kAna para athaDAyo. kaI sAMI bhIkha mAgato bolato hato : allAha nAmakA paisA nabI nAmakI riTI hasana nAmakA kapaDA, deve dilAve che pAegA, duniyAmeM dasa daphA, AkebatameM so daphA; deve vo sakhI, nA deve vo mUMcha: sakhIke najIka allAhaH sakhI va habIbullAha ! dusta zara kusta gavada : 107 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gherA, zaMkhasvara jevA avAja ! kaIka paricita khare ! bhIkhanI rATInA TukaDA para gujarAna calAvanAratuM gaLuM Avu na hai!ya. kAI jAsUsa ! kAI chadmavezI ! gheTAnuM cAmaDuM eDhIne ghUsI Avelu kAI varu ! dUdhathI DaghAyelA e chAza phUMkIne pIvAnA niNaeNya para AvyeA, Aje cunAragaDha enA tAbAmAM nahetA, paNu vadhu ne vadhu duzmaneAthI gherAtA jAya e paNu icchanIya te| nahAtuM ja. AkhuM vAtAvaraNa jherIlu hatu. eka rahema mAgI, insAphanI tamannAthI rahema bakSI, AzA ApyA, teA deraDAne sApa anyA. e sApa peAtAne ja DasyA. rAjanIti ja khUrI! emAM kANuM kAnu` ? dayAvAna pahele marAya ! vizvAsu pahelA hraSNAya ! zerakhAMne paNa peAtAnI vicakSaNa dRSTie A sAMI bhedabharamavALA bhAsyA, sAMI tagaDA, haSTapuSTa hatA. enI AMkheA te enA avAjamAM sattAvAhIpaNuM hatuM. ilamanA jANukAra, maMtrataMtrane vidhAtA haiAya evA enA cALA hatA. 'sAM, kayAMthI Ave che!?' zerakhAe nIce AvIne jarA kaDaka avAje pUchyuM. TALAe zerazAhane joI mA karyAM. . sAMI enA dezamAMthI! jyAM zeranAM sAmrAjya hAya, gIdaDanAM na hoya tyAMthI. A bhalA insAna, sAMi ene vaLI AvavAnu` kayAMthI ne javAnu` kAMthI ?' 'kAnI bAdazAhI che, e jANA che?' bAdazAhI kAnI? upara beThA che e eka mAtra allAhanI. hA, AkI eTaluMye jANuM chuM, pahelAM eka AratanI, pachI eka dIvAnAnI, pachI bAdazAha humAyunI Aje zamazerabahAdura rUmIrkhAnI, te kAle, zamazerabahAduranA eka nAcIja gulAmanI ! dheTAMnA TALAne te deAranAra eka bharavADa ja khape te! pachI sArA-khATA, nAnA--meTA, lAyakanAlAyaka karyA jovAnu? Aratane khAviMda pasaMd karavAnI chUTa, paNa gulAmane mAlika pasaMda karavAnI nahi ! are, bhalA AdamI! 108 : kusta zara dusta gavada " Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ allAha allAha kare ! amAre sAMI te A badhuM zuM ? amAre bAdazAha kevA ? sArI jahAMke bAdazAha, muhare merI zatara jake !' - sAMI ne paNa zetaraMja ? ' " khAna zA mATe nahIM ? ilAhI zetaraMjanA ramanArA ame, gebanA gabArA uDAvanArA ame, alakhanA lekhanA lakhanArA ame. bahAdura, khudAnI yAdamAM masta rahenArA ame chIe. khulabulanA sUra ne AganA gulanI sAthe gAnArA te nRtya karanArA ame chIe. malei makasadanA rAhagIra chIe. e zamazerajaga, amArI jahAM nyArI che. ame te yArane zeAdhanArA chIe. ane sAMI khilakhilATa hasI paDayo. sAmAnya AdamInuM ATaluM pracaMDa hAsya hAI na zake. heAziyAra zerakhAnAM nayane sAMI para vedhaka rIte maMDAI rahyAM. sAMInI AsapAsa meATu TALuM ekaThuM thayuM hatuM. dhIrethI sAMI UThayo ne gaDhanA eka khUNA tarapha vaLyeA. ' yAr kA humane jA ajA dekhA, kahA jAhira kahIM chupA dekhA. zerakhAM ene jatA jhINI najarathI nIrakhI rahyo. eNe e masta cAla tarata pArakhI lIdhI. e pAchaLa pAchaLa cAhyA ne vaLAMkamAM AvatAM AyeA : . ' sAMIbavA, AdAba arja ! ' . masta rahI, khAnasAheba! alakhanA bheda paNa bhAkhuM chuM hA. alakhanA bheda ? jyeAtiSI lAge che ?' < " bezaka, jyAtiSI pAdazAhanI prajA paNa jyAtiSI hAya ne allAha, allAha kareA, khAnasAheba! sArI jahAM ke bAdazAha, muhare merI zetara Mjake ! ' x aMtima dhyeya. dusta zara krusta gavada : 109 Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdhyAno prakAza osarato jato hato. AkAzamAM aMdhakAra lIMpAto hato. gaDhanA khAMcA ne galIo atyArathI aMdhArAM banI rahyAM hatAM. khAnasAheba, alakhanA bheda kaLavA che? pAchaLa cAlyA Avo." zerakhAM pAchaLa pAchaLa cAlyo. aMdhAruM thatuM AvatuM hatuM. eka vaLAMkamAM AvatAM sAMIe kahyuM : "mArA zAha, juo alakhanA bheda bhAkhuM chuM: rUmakhAM gaye." kyAM, AgrA ke dilhI ?' nA, alAhanA darabAramAM." "allAhanA darabAramAM ? hajI bapore to mane maLyo che." e tAre ne ene chello meLApa hato. TUMkAmAM sAMbhaLI leH cunAragaDhanI gAdI para rUmakhAMe eka gulAmanI pasaMdagI karI, saradAre nArAja thayA. emaNe baMDa jagAvyuM. temaNe rUmakhAMno AkharI pheMsalo karyo. Aje hamaNuM ja chelle zarabatano jAma e pI cUkyo haze! ane e jAma enI jiMdagIne chelle jAma haze." "sAcuM nathI mAnI zakato." "sAcuM ja che." InzAllAha, mArI topa ke talavAre je hAMsala na karyuM, e tamArI eka cAlAkIe hAMsala karyuM! dosta, huM tAro zo ahesAna mAnuM?" zerakhAM AzcaryamAM DUbI gaye. thoDI miniTa pahelAM jenuM haiyuM nirAzAmAM DUbI gayuM hatuM, jenI unnatinAM bAre vahANa naSTabhraSTa thayelAM lAgatAM hatAM, ene lAgyuM ke potAno beDo pAra thaI gayo. e ekadama utsAhI thaI gaye. baMne cAlatA cAlatA eka ekAMta sthaLe AvI pahoMcyA. 110 : dusta zara dusta gavada Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AjubAjumAM koInI avarajavara jovAtI nahotI. pyArA deta !" zerakhAMe najIka jaI kahyuM. koNa dosta ! nA, nA, are baMde, A duniyAmAM koNa dosta, keNa duzmana ! ame to sAMIbAvA" ne sAMIbAvA hasI paDavA, zerakhAM paNa hasI paDyo. baMne jaNa kSaNabhara jANe jenapuranI nizALanA nizALiyA banI gayA. utAvaLa thaI gaI pANImAM rahIne magara sAthe vera bAMdhI lIdhuM. vera bAMdhyuM to ThIka, paNa pUratI taiyArI vagara meM khavAsakhAna sAthe saMdeza mokalyo, ne mane ja lAgyuM ke jaladI thaI. mArI bhUla bhAre sudhAravI paDI. dilhImAM rahI ATaluM ja kAma karyuM. pyArA khAna, kupAtre ThAlavelI dayA dayAvAnane DAkaNa banIne bharakhe che. duniyAmAM dayAne paNa bajAra cAle che. beTI dayAthI duniyAnI moTI moTI bAdazAhI nAza pAmI che. vaLI samarthanI dayAnI kaMI kiMmata hoI zake! tArA sainyanuM ja kyAM ThekANuM che? zaMbhumeLA jevuM sainya te sainya kahevAya. je sajA ApaNane thavI ghaTatI hatI, te thaI have to humAyunA nAme carI khAvuM! rAja enA nAmathI calAvavuM, taiyArI thaye medAnamAM netara ! jheranuM auSadha jhera, vizvAsaghAtano badale vizvAsaghAtathI,' sAMIbAvA maMtranI jema zabdo uccAratA hatA. dosta, have huM tane nahIM choDuM !" kaI ciMtA nahIM. huM ja tane nahIM choDuM. paNa hajI vAra che. satya jamAve, ekadilI keLa, trasta prajAne tamArI banA, bihArano kisAna laDAIonAM dhADAM nIce kacaDAI rahyo che. mahinAothI huM te e vIra narene nIrakhI rahyo chuM. kevI vIra prajA! emanA caherA joyA ? ghoDe thAke paNa e na thAke! paMkhI jyAM praveza na pAmI zake tyAM e jaI pahoMce! nadI, nALAM, garamI, varasAdanI paravA ja nahIM. emanuM sainya ekaThuM kara! eka tarapha aphaghAnone eka dusta zara dusta gavada : 111 Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kara, khIjI tarapha A bakasariyA bahAdurane ekaThA karI. tene e bhAgamAM rAkhA, ekathI ekane zAsita karA ! zerakhAM, emane hathiyAra Ape, khAvA dhAna Ape ! paheravA vastra te rahevA makAna Ape. jyAM tArA akkSAna cAke tyAM bakasariyAne kAma Ape. gheADesavArane keLaveA, ravidyAnA jANakArAne utsAha Ape. tIra dAjone aMdhArAmAM UbhA rAkhI nizAna sadhAvA. gajasenA keLave. jabaradarata sainyazakti UbhI karA. zatrunAM dila kamakamI UThe tevA ThATha jamAvA! ane sAMIbAbAnuM vacana che, ke leAhInuM TIpu` pADayA vinA pAdazAhI maLaze.' ' < pazu megala humAyu kema vaza thaze?' zerakhAMe jarA nikaTa jaI prazna karyAM. ane vakhata samajI leze. mIralA kAmanA ApaNA catura jAsenI jALa sarvatra pAtharI de ! humAyu ne enA cAre bhAI A cAra dizA jevA judA che. e judAI ne jALavI rAkheA. eka khIjA bhAInI pravRttinA samAcAra meLavatA rahe. Aje humAyune chaMcheDavA jatAM, rAjanIti kahe che ke, duzmananA duzmana saheje mitra! kadAca cAre bhAI ekatra thaI jAya tA bhAre paDe. chUTA chUTA cAra bhAI khAdzAha bAbaranA sAmrAjyane chinnabhinna karI nAkhaze ! kAmarAnane paMjAba, kAbula te kaMdahAra maLyAM. hiMdAla mevAtane dhaNI banyA. mIrajhAM askarIne cakhalanA bhAga ApyA. vizALa rAjyanA TukaDA karI nAkhyA. vicAra karIne jue te humAyu pAse pachI rahyuM zuM? " - pyArA zera, humAyu bahAdura che, paNa khAheAza nathI. eNe peAtAne esavAnI DALane ja kApI. e bhalIbhAMte jANatA hatA ke kAmarAnane ApelA prAMtAmAMthI ja lazkaranI navI bharatI AvatI. kAmarAnane paNa bAdazAhInAM svapna che. e sainya nahIM jamAve ? rAjanItimAM kANu kAnu` ? hiMdAlanA klimAMya zayatAnI lAlasA che. 112 : kusta zara dusta gavada Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mIrajhA askarI to Akhare paisAne pUjArI che. ene atyAre chaMcheDaze nahi. "jisake tameM laDu usake taDameM hama' e bhAvanAvALo e che! mane lAge che ke jarUra paDatAM temanA baLe ene ApaNe banAvatAM vAra nahi lAgavAnI. A cAre bhAIone ApaNe samaya vartAne sahAya ApyA karavI. leDhAthI leDhAne kApavAno niyama rAkhavo. gujarAtane bahAdurazAha paNa hamaNuM ThIka khIlyA che. ene hindusthAnanA rAjasiMhAsananI cAvI samAna jetapura jItavAnI lAlaca ApI che. alabatta, AjanA hiMdamAM humAyu sAre mANasa che. ethI vadhIne sAro joddho che, paNa zahenazAha thavAne gya nathI. enA dilamAM baMdhu premane sAgara chalakAya che, jyAre bhAIenA dilamAM ISane agni bhabhUke che. ApaNe to agni ane sAgara baMnene kAmamAM levAnAM che. rAjanItimAM ekabIjAne ekabIjAthI bujhAvavAnAM ne bALavAnAM heya. galaphatanI nidrAne vaza thaze nahi. duzmananI dareka paLanI mAhitI rAkhe !' zerakhAM utsAhapUrvaka sAMbhaLI rahyo hato. koI ghanaghora verAnamAM caMdranuM biMba UtarI Ave ne jema aMdhAraghera rasto spaSTa thaI jAya, ema e muktahRdaye enI sAme joI rahyo. "khAnabahAdura, sAMIbAbAno A maMtra! alakhane A ja mAtra bheda !" "ahesAna, sAMIbAvA, paNa gajasenA taiyAra karavA vahelA padhAraje ! ane pelA bariyA joddhAonI keLavaNI tamAre havAle." samayanuM kAma samaye thaI jaze. mA~nAM upADelAM kAma aTakatAM nathI. allAha, allAha kare!" ne sAMIbAvAe chellA zabdo sAthe cAre tarapha jhINI najara pheravI. AsapAsa keI nahatuM. dusta zara dusta gavada : 113 Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUra dUrathI UMcA avAje AvI rahyA hatA. cunAragaDhanA dIvAo jhaDapathI bujhAtA jatA hatA. rUmakhAMnA janAjAnI-smazAnayAtrAnI taiyArI lAge che, baMde!' sAMIbAvA, tame keTalA divasathI ahIM che?" traNa divasathI. dilhIthI mogala saradAro sAthe ja ahIM Avyo hato, A janAjAnI taiyArI mATe." ane sAMIbAvA kAtila rIte hasyA. A ahesAna kyAre pUro karIza?" bAdazAha banaze tyAre, baMde !' ne sAMIbAvAe pharIthI potAnA bulaMda avAjathI belavA mAMDyuM : allAha nAmakA paisA nabI nAmakI riTI hasana nAmakA kapaDA, deve dilAve ve sakhI... zerakhAM aMdhakAramAM bhaLI adazya thaI gayA. sAMIbAvAnA bulaMda avAjenA paDaghA cunAragaDhanA paththaro pADI rahyA hatA. zAhI mahelamAMthI talavArenA ne dIvAonA jhagajhagATa vacce thoDI vAra azAMti bhaDakI ane pAchI zAMti patharAtI jatI hatI. zerakhAM dhIre dhIre jatA sAMInI pITha tarapha joI bolI UThayoH dusta zara dusta gavada." je mitra e mitra ja rahe, to bhale A leka-paraleka duzmananA hAthamAM jAya !" 114.6 dusta zara dusta gavada Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parva taiyArI 13 yunAgaDhanA darabAramAM zAhI saMdeza laIne Avela kAsada jayAre eka avAje potAno saMdeza kahI saMbhaLAvato hato, tyAre seya paDe to avAja thAya tevI zAMti pravartatI hatI. kAsada kahI rahyo hatoH "hiMdusthAnanA zahenazAha humAyu, megala umarAvae aMgata verajheramAM rUmI khAne jhera ApavAnuM che. kAma karyuM, te tarapha sakhata napharata jAhera kare che. cunAgaDhanA bhaviSya mATe te aMdezAnI najara sAthe nihALe che, ane mogala mAM paraspara zAMti jaLavAya te mATe pharIthI zerakhAMne tenI sattA sepe che. bAdazAhI darabAra cAhe che, ke mogala zahenazAhatane zobhatI vaphAdArIthI zerakhAM teno amala bajAvaze." A saMdezAne khUba AnaMda ane hoMzathI vadhAvI levAmAM Avyo, ne zahenazAha humAyu taraphathI Avela talavAra, poSAka ne bakhtaranI jyAre zerakhAne navAjeza karavAmAM AvI tyAre tALIothI darabAra gAjI rahyo. 115 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zerakhAMe darabAramAM khaDA thaI, adabapUrvaka khelatAM jaNAvyuM : mIrajhA sAheba, zahenazAhane mArA dujAra vAra kuranisa paheAMcADajo ne kahejo ke sevakanA bhUtakALa tarapha najara na karatAM ene je mAna baDhyuM che, te mATe e jIvanabhara ahesAnamAM che.' A ahesAnanI jAherAta rAjadaravAjAnI nAkhate e tarata karI dIdhI. gAmamAM garIbarakhAMone annapANI zarU karavAmAM AvyAM. A teAkhatA te A annapANI ATalethI na aTakamAM; AjubAjunAM gAmAmAM ne bihAranA pradezAmAM phelAI gayAM. badhe jAherAta karavAmAM AvI ke bhUkhyAMne anna, nAgAMne vajra ane yAddAne zastra maLaze, zerakhAMnA darabAramAM. bAdazAha bahAdurA rasiyeA che, mardAnagIne pUjArI che. gAmaDe gAmaDe, dezedeza kheDAla banIne jIvana gujAratA ma saLavaLyA. ghaNA divasathI zAhI nekarIothI teo baratarapha hatA. keTalAkane nAkarIe maLatI, te emanAM mAna-sanmAna nahAtAM. A marajIvA kisAna meAtane sAMkhI zakatA, apamAnane nahI. A sahune zerazAhe mAnapAna ApyAM. zUravIratAne te e pUjArI hateA. zuM hiMdu ke zuM musalamAna, sainyanI sevAmAM kaI bheda naheAtA; kAraNa ke enA vijayAmAM madirAne nAbUda karavAnAM nahotAM, ceArA ne cabUtarA ukheDI nAkhavAnA naheAtA, julama ne jahAMgIrI calAvavAnI naheAtI. ane tyAM sudhI koInA paNa dharmane sparSyA vagara cAlanArA e insAna hatA. eka jabaradarata sainyasamUha hileALA levA lAgyA. emAM turkastAna te arabastAnathI AvanArA zekha te saiyada hatA, paThANu ne arkha hatA, sIdI ne gulAma hatA, IrAnI te balUcI hatA, mAravADamevADathI AvelA rAjasthAnI ne mevADI vIrya hatA, vIratAnA 116 : pUrva taiyArI Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avatAra samA jATa ne rajapUta hatA. bhayaMkara lekhAtA mevAtI te mardAInA TukaDA purabiyA hatA. A sainyAne pUrA paDe teTalA dArUgALA paheAMcADavA Thera Thera salApAsa ' kheAlavAmAM AvyA hatA, jayAM baMdUka, tApA, talavAre| ne barachIe. vagere zasro taiyAra thatAM hatAM. sainyAne javA-AvavA mATe meTA moTA rastAe paNa banI rahyA hatA. rastAe ThaMDA rahe te mATe baMne bAju jhADa paNu rApavAmAM AvatAM hatAM. jaLanAM navANu kheAdAtAM hatAM. nirjana vagaDAmAM dharmazALA nesarAI paNa banAvavAmAM AvatI hatI. ane A badhuM eTalI sahaja rIte thatuM ke enI ga Mdha kAI te nahetI AvatI, kAraNa ke A ja sanyA zahenazAha humAyunI AjJA thatAM enA baLavAkheAra bhAI enI sAna ThekANe ANutAM; nAnA--meTA vihAmAM zerakhAMnI humAyune pUrNa madada maLatI. zerakhAMnu sainya ThaMDI tAkAta dharAvatuM jatuM hatuM. temAM paNu akasariyA kisAnane jyAre baMdUkacI banAvavAnuM kAma hAtha dharavAmAM AvyuM tyAre eka navI tAkAtane janma thateA lAgyA ! kevaLa laMgoTI zera khetarAmAM kAma karatI A jAtine jayAre lazkarI halakA pezAka ApavAmAM AvyA ne kamara para eka charI ne hAthamAM eka baMdUka ApavAmAM AvI tyAre temane sIne palaTAI gayA. cAMdamArImAM kuzaLa anelA A bakasariyA baMdUkacI, senApatinI eka ja hAkalanI sAthe havAnI jema adRzya thaI jatA. pahADa, parvata, nadInALAM emanA pagapALA pravAsane na reAkI zakatAM, te raNamedAna jItI mahAna teha hAMsala karatA. na akhtarAnI dhamAla, na dheADAonI ALapaMpALa, na bIjA zastronI jhaMjhATa! sAdA ne zUrA aMkariyA baMdUcI ajoDa pUrva taiyArI : 117 Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tAkAta dharAvatA. tApeAnA saLagatA me sAme tee hasatA hasatA doDyA jatA, ne teApeAnA kAnamAM khIlA ThekI detA; rAtA rAtamAM game te raste killA para caDhI, aMdara UtarI killAnAM ajeya dvAra udhADI detA. ahvAna sainyane zerazAha pAte pheLavatA hatA. uparathI megala vaphAdArI batAvI, temanAmAM adhAnasattAnAM khIja vAvI rahyo hateA. vAdhanA jevA svacchaMdI, cittAnA jevA khUnI, jhaghaDALu, IrSyALu,, zistamAM na mAnanAra adhAna sainikAne e navI ja preraNA pAI rahyo hatA. e vAre vAre aphadhAna sainikAne temanu zAhanAmu kahI saMbhaLAvatA, te eka benamUna zAsana savAnI preraNA pAI rahyo hatA. eka parAjayamAMthI kevI abhUtapUrva racanA! peAtAnA mitranA hAthe gajasenA keLavAtI jatI hatI. masta, zeragIra, sAdA, majhelA, kaDhA, darakriyA ne mUkelI---sAta jAtanA prasiddha hAthIonI bharatI thaI rahI hatI. A badhAnA kAryanA judA judA vibhAgA karavAmAM AvatA. keTalAkane killAnAM dvAra teADavAnuM, keTalAkane lazkarAmAM tApAnA mArA sAme UbhA rahevAnuM, keTalAkane mAlaasabAba lAdIne pahADa, jhADI ke raNa vIMdhavAnu, teA keTalAkane kamAnamAMthI tIra cheDavAnu zIkhavavAmAM AvatuM hatuM. hemarAjajI jhaverInA 'havA ' AmAM agragaNya bhAga leteA hateA. A badhA hAthIene eka sthaLe khaDA karI ja'galamAM meATI Aga saLagAvavAmAM AvatI. sAthe sAthe tApa te baMdukonA avAjo karavAmAM AvatA. A agni vacce, *zerazAhanA A akasariyA aTraeNkacI 18mI sadI sudhI eka jabaradasta tAkata tarIke vakhaNAtA. ane A ja veravikhera laDavaiyAonuM saMgaThana sAdhI aMgrejoe samasta bhArata jItI lIdhuM. A sainikA * meAjapuriyA ' athavA * purabiyA ' tarIke paNa oLakhAya che. " 118 : pUrva taiyArI Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tApabaMdUkanA dhaDAkAthI leza mAtra DagyA vagara zAMtithI khaDA rahenArane yuddhahastInA khitAba maLatA. te e pachI kramavAra khIjAM kAmeAnI nimaNUka thatI. AkhI gujasenAmAM 'havA' judA tarI AvatA. e seAnArUpAnI sAMkaLeAthI zAlatA, makhamala te kinakhAbanI aMdherIthI dIpateA, medhADakhara nAmanI aMbADI sAthe medAnamAM AvatA tyAre savArIne zeAbhArUpa hAthI lAgatA. badhA ene airAvatanuM upanAma ApatA, paNa enI pITha para beThela mahAvatane bale jyAre ene mAlika hemarAja gaMDasthaLa para ApIne birAjamAna thateA, w jarAka raNaziMgAnA nAda thatA tyAre 'havA' pUrabahAramAM AvI jatA. saLagAvelAM gALa cakkarA vaccethI e zAMtithI nIkaLI jatA. enA be paga vacce thatA goLIbAramAM e leza paNa tharatharatA nahIM. kSakSNabhara mATe enI sUMDhamAM e nAgI talavArA apAtI, ane e kAI zamazerabahAduranA jevI paTAbAjI batAvatA mANaseAnI bhIDa cIrIne cAlyeA jateA. keTalIka vAra enI jhaDapI parIkSA karavAmAM AvatI. e cAra page doDatA te enA upara savAra thaI ne beThela hemarAjajI pITha para sarI jaI, 'pIchavA'mAM paga cUkI, tIradAjInA acUka prayAgA karatA, ne e daramyAna havAnI jema 'havA' saDasaDATa dAthe jateA. uparathI tIreAnI varSA, meTA paryaMta jevA jAnavaranuM sUMDhamAM talavAra laIne deADatA javu, jANe sAkSAt kALa Avye ! bhalabhalA zUravIrAnA hAthamAMthI hathiyAra sarI jatAM. gheADA citkAra karatA pAchA haThatA. bhalabhalAnA chakkA chUTI jatA. AkhI azrvAna-senA A gaja ane AgajaasavAranuM parAkrama joI khuza thaI jatI. sahune e gaja--asavAra mATe mAna pedA thatuM. A rIte eka pracaMDa gajasenA taiyAra thavA lAgI. pUrva taiyArI : 119 Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gajasenA pachI azvasenAnI parIkSA karavAmAM AvatI. doDatA adhe tIrathI nizAna tAkavAnI, nadI taravAnI, paTAbAjImAM savAranA IzArAthI halanacalana karavAnI kavAyata zIkhavavAmAM AvatI. navA azvanI pasaMdagI paNa A veLA thatI, ne jenA kAna, kamara, jAlI, gaLuM nAnAM hoya; garadana, paganA naLA, yALa ne AMkha lAMbI hoya tevA khAsa pasaMda karAtA. AmAM khAsa karIne arabI, irAkI, mujasa, turka, Abu tathA kaccha, kAThiyAvADa, kAzmIra ne paMjAbanA ghoDA pasaMda thatA. topakhAnAnI racanA paNa kALajIpUrvaka thatI. nAnA daza zeriyAthI laI bAra bAra maNanA goLA pheMkI zakAya, tevI topa taiyAra thatI. eka ja jAmagarIthI sattara topo sAthe phADI zakAya tevI racanA paNa thatI. A topomAMthI keTalIka nAnI jaMjALo, je UMTa para rAkhIne pheDavAmAM AvatI, te pittaLanI banAvavAmAM AvatI. gADAmAM mUkIne baLadathI kheMcAtI topa maTI, bhayaMkara ane sahelAIthI na pharI zake tevI hatI, mANasa laI jaI zake tevI "naranAlA" topa paNa banatI. barachI, bhAlA, sAMga, gurja, nedhA, jaghanela, guptI, kamAna, kArahA, kaTAra, jabiyA, chUrI, gophaNa vagere nAnAM moTAM zastronA vaparAzanI paNa kavAyata rAkhavAmAM AvatI. e kALanAM ghaNAM nAnAM moTAM zastro, saLagatAM tIronI tIraMdAjI, hAthe pheMkI zakAya tevA beba vAparavAnI kuneha vagere paNa zIkhavavAmAM AvatuM. gophaNadhArInA kevaLa cheDA baLathI paththaranI amApa vaSa kema thAya te paNa zikhavAtuM. dinadahADe ujajaDa banatA berojagAra bihAra prAMtamAM ne cunAragaDhamAM udyamazIlatAnuM eka mejuM prasarI rahyuM. bhUkhe mArI rahelI niSkarmayatA jANe dUra thatI cAlI. | kilAo toDavA mATe suraMga cAMpanArAo paNa khAsa keLavavAmAM AvatA. e kALanA suraMgakAmamAM suprasiddha Daca lokonI dekharekha 120 : pUrva taiyArI Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nIce AkhuM lazkara keLavAtu hatu. A pachI vyUharacanAonA Ara Mbha thateA. game tevAM kasAyelAM lazkarA sArA senApati vagara nAza pAmatAM. senApati vyUhaneA ajaba jANakAra rahetA. paristhiti pramANe e racanA karatA. zekhAM ne hemarAja jhaverIe mAgalakula-tilaka bAbaranI badhI vyUhakaLAe jANI hatI; eTale bhAre tApeAnA upayega, nAnI jaMjALAnA upayeAga, pAyadaLa baMdUkacIenI kAryakSamatA, gheADesavAreAnI jarUriyAtanA prasaMge viSe e khuba samajatA. uparAMta khAI kheAdanArA sainikA, bhAgavAne DALa karIne zatru sAI jAya te rIte duzmanAne kheMcI janArA cAlAka laDavaiyAo, te chevaTe anAmata kumakI lazkaranI racanA paNa thatI. A lazkara cunaMdA yAhyAenu khaneluM rahetuM, je keTalIka vAra hAranA medAnate jItamAM palaTI detuM. RtunA jANakAra paNa sAthe rahetA. jalamA pAra karavAnI vyavasthA karanArA paNa kAbela ceAdAenA jevI tAkAta dharAvatA, ne keTalIka vAra jalayuddha thatuM te temAM te pAchA na paDatA. kavAyata karatAM ke madada mATe meAkalAtAM sainyA AvatAM jatAM, paNa e mA` abAdhita te bharyAM rahetA. Aja sudhI je je rastethI zAhI sainyA pasAra thavAnA samAcAra maLatA, tyAM tyAMnA grAmavAsIo kImatI vastue laI Ave Adhe jaMgalamAM jaI te bharAI rahetA. tADaphADa ne vinAzanuM rUpa laI beTheluM sainya tyAM AvatuM, verAnane vadhu verAna banAvatuM` cAlyuM jatuM. strInA ziyaLanI, madira masjidanA bacAvanI, gharaDAM-mUDhAMnAM rakSaNunI kAI javAbadArI nahetI rahetI. A aMge zerazAhanA sainyamAM ajoDa zista rAkhavAmAM AvI hatI. khetaranA eka dANAne paNa niraka nukasAna na paDhAMce tenuM khAsa dhyAna rAkhavAmAM AvatuM. balake jyAMthI sainya pasAra thatuM tyAM rastA thaI jatA. navANA gaLAI jatAM te majUrAne, mAdIne, zAka akAlAvALAne vadahADAnI rAja maLI jatI. juvAna dIkarIe te pUrva taiyArI : 121 Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtara kAMtatI DozIo paNa motanA medAnamAM mAthAnA geDIdaDe ramavA nIkaLanAra A baMkAone nihALavA AvatI, temanAM ovAraNuM letI ne temane AzIrvAda ApatI. zerakhAMnuM sainya dhIre dhIre bhAvi divija mATe kasAtuM jatuM hatuM. Ama ne Ama divase nahIM, mahinA nahIM, varSo vItatAM cAlyAM.. have to jAmagarI jhagI cUkI hatI, mAtra caMpAvAnI vAra hatI. sssssssssss l 122 H pUrva taiyArI Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijogaNu 14 jaTha mahinAnI eka sAMja namatI hatI. UkaLelI pRthvI UnA nisAsA nAkhatI hatI, ne AvA ja nisAsA kADhatI eka parama rUpavatI strI UMcA UMcA gokha para takiyAne aDhelIne paDI hatI. keI kaMjUsanAM ratnone dAbaDo acAnaka UghaDI jAya ne jema ratnonuM teja verAI rahe ema e strInuM rU5 enA astavyasta oDhaNamAMthI verAI rahyuM hatuM. adhUrI rakhAyelI zetaraMja sAme adhUrI ja paDI hatI. sitArA, have zetaraMja ramavI mane pasaMda nathI. A zetaraMje ja mane haiyALI ApI. tane kyAMthI khyAla hoya ke e bicAre kaheto ke huM to abUjha sipAhI bacce, mArI zetaraMjamAM oratane vaLI sthAna kevuM? paNa meM jabaradastIthI enI zetaraMjamAM ramata zarU karI. ramata ramavAnI hu ja hezIlI hatI. ajeya evo mAre cunAragaDha, ajoDa evo mAro khajAnoH meM ja bhAre sage hAthe dAvamAM mUkyA. mUkIne huM hArI-meM 123 Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ene aNu karyAM.' malikA, ema na kaheA. gaDha ane khajAnAne bhulAve evAethIya vadhu kImatI Apane deha Ape nyAchAvara karyAM. mAMdInI gustAkhI mApha thAya. lADu malikAnA eka mAtra caraNa cUmavA mATe hajAre zAhabadA te sipeThusAlAre| AkhI jiMgI kurabAna karavA taiyAra hatA. zerakhAM jevA eka sipAhI mATe teA mArI malikAnAM darzona jIvatAM jIva histanI parI jeTalAM dula bha hatAM,' sitArA nAmanI bAMdIe malikAnI mahattA darzAvatAM kahyuM. " * sitArA, tuM bhUla khAya che. tArI malikA svaya' bismila ghAyala banI hatI. dhAyalanI duniyAmAM hakImanI jarUrata che, na ke huka ke insAphanI ! bImAra jeTalI vyAkuLatAthI vaidane zeAdhe eTalI vyAkuLatAthI meM ene zeAdhye. sitArA, kaeNve| AdamI ! pelA zAyare kahyuM che ke, - hA pharizte bhI phidA jina para, yahu vA insAna hai.'x malikAnI meTI meTI mRgabALanA jevI AMkhA kaIka bhInI hatI. nirAdhAra mRgalInI jema e akhA cakaLavakaLa thaI rahI hatI. malikA, phistAe phidA thAya evA e insAna bhale hAya, paNa mArI lADu malikA kaI vAte kama che! khudAnI ajaba karAmata che ke, AdRmI peAtAnuM rUpa peAte pUrI rIte joI zakatA nathI, ne haiyAphUTa arIse| te zuM vadhAre kahI zake? nahi teA, jo malikA peAtAnu' rUpa pAte nIrakhI zakatI hota teA, duniyAmAM e kAI taiya pyAra na karI zakata!' . sitArA, rUpane ane pyArane kaI saMbaMdha nathI. rUpathI pyAra thate nathI, dilathI cAya che. badhAM tAkAtanuM mULa A badamAza dila ja che. pahelAM dilane pyAra jAge che. dila deMDa karatAM aMdaranA rUpane vadhu x devatAe paNu jenA para mugdha thaI jAya eve e mAnavI che. 124 : vijogaNa ' Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nIrakhe che. aMdaranu adbhuta rUpa nIrakhyA pachI ja pyAra jAge che te pyAra jAgyA pachI game tevuM kamasUrata hAya, paNa rUpALuM ja lAge che.' C ' sAcuM che, mArI malikA !' sitArAe malikAnI vAtane anumedana ApatAM kahyuM. * vi.nA kahe che ke layalA rAtanA raMgavALI-- zyAmaLI hatI, chatAM majanU enI pAchaLa pAgala banyA hatA.' ane rAdhA ane kRSNanu je joDu kahevAya che, temAM paNa sitArA, kRSNa kALA hatA te rAdhA gerI gorI hatI. sitArA, teM tA hiMdu kitAe karyAMthI paDhI hoya, paNa meM te vAMcI ne sAMbhaLI che. barAbara rAdhA jevuM ja mAruM nasIba che. e bicArI DeAMze hezi kRSNane varavA gaI. e veLA kRSNe teA jaMgaleAmAM kre, baMsI bajAve te badhAnAM mana leAbhAve. rAdhAe kRSNane bhAgye te bicArI mArI mAphaka dhAyala thaI gaI. thADA divase enacenanA vItyA, ne kRSNa teA pachI paDyo zAhI dAvapecamAM. bicArI rAdhA jIvanabhara rAha jotI khesI rahI, ane viyeAganuM du: kha bhUlavA bicArI gAtI rahI H sAMvarA ajahuM na AyA vrajavanitA sama cheDI sAvara, madhuzmana jAya asAyA, dAsI karI paTarANI sAMvare, nAthakA nAma lAyA; katha kubajA ke| kahAyA.' . kAMca kubajAneA kaDAyA eTale ? zuM zerazAhe bIjI malikA zodhI ?" sitArA, A te purANI vAta pUchI. malikA kaMI zerazAhanI mAzUkA nathI. enI mAzUkA teA khIjI che, jene rAdhA kubajA kahe che e?' : kubajA ? kANI kUbaDI mAzUkA ? mAzUkA, ne vaLI kANIkUbaDI ! kANu pasaMda kare ene!' vijogaNa : 125 " Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAkUbaDI ja ! na enA saMgamAM sukha ne na enA nAmamAM zAMti ! ene cahere juo to kALo meza! dagAprapaMca to rojanA cAlu! chatAM InsAna enA para maravAnA ! na jAne e kubajAe keTalIya suMdarIonI jiMdagI naSTabhraSTa karI haze." e kubajAne na oLakhI, malikA !" enuM nAma saltanata ! je enA saMgamAM paDavo, enI sUdhabUdha gaI. paNa zI enI cAhanA ! enA dIvAnAne jema e tarachoDatI jAya ema sahu ene vadhu ne vadhu vaLagatA jAya. jene e maLI, enuM sukha gayuM, sudhA gaI, nIMda gaI, nekI gaI, nyAmata gaI. khaMjaronI duniyAmAM, viSapAnanI galIomAM, sApa-vIMchInI pathArIemAM ene haravA-pharavAnuM. jIvatAM sukha nahIM, bhArata cena nahIM ! jema kubajA kRSNane harI gaI, evI A kubA mArA zerane mArAthI dUra dUra laI gaI! sitArA, pAMca varSamAM to bahu moTI moTI UthalapAthala thaI gaI che. kahe che ke cunAragaDha pahelAMne cunAgaDha ja nathI. vAru? rozanane AvI pahoMcavAne have keTalI vAra haze ?" taiyArImAM, savAramAM cunAragaDhathI nIkaLela ratha sAMje te ahIM AvI ja pahoMce! eTalI vAramAM zetaraMja pUrI karI laIzuM?" zuM zetaraMja pUrI thaze ? mArA dAva phateha thaze? mArI kurabAnI maMjUra thaze ?" kurabAnI kadI nAmaMjUra thatI nathI ! ApanA dAva phateha thaze. zetaraMja jarUra pUrI thaze.' "bharoso nathI. malikAe zetaraMjanA dAva ghaNuM khelyA che. ene khAtarI che, ke rAjakAjanI kALI kubajAnA paMjAmAM paDelA bhAgye ja pAchA phare che. sAMI banele prItama pAcho Ave, khavAyela, 126: vijogaNa Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gUma thayele, are, marI gayelA kadAca pAchA phare, paNa A rAjazetaraMjano khelADI banelo prItama kadI pAchA pharI zakato nathI. AvI e nakharALI kubajA nAranAM nakharAM che.' jarUra pAcho pharaze. huM duA karIza !" sitArA, duA karaje ne mAgaje ! gaganane dAbatuM kALuM vAdaLa kadAca varasI paDe ! Aje malikAnA nasIbamAM e sivAya kaMI vizeSa nathI. vAru zetaraMja calAva! " malikA ne sitArA pharIthI zetaraMjamAM mazagUla thaI gayAM. jeThano akaLAyela vAyu AchAdanomAM phaphaDATA bolAvato hato. pAMjarAmAM purAyelA bulabule ane dUra dUranA udyAnamAM beThelI kokilAoe kUjana karavA mAMDyuM hatuM. AchI AchAM vastromAM sajaja thayelI sauMdaryalatA jevI malikA ekAeka uzkerAI gaI. eNe zetaraMja dUra phagAvI dIdhI. arere, tamArI jItanI bAjI hAthe karIne tame bagADI ! " sitArA bolI. bhale bagaDI ! mAre tane jItavI nathI, orata oratane jIte emAM zI majA, zuM lupha! sAkaranI suMdarIne patAsAMnI padminI maLe emAM zI majA !" sitArA joI rahI hatI, ke malikAne aMtaranuM joza becena banAvI rahyuM hatuM. ane becena kema na banAve ? are, eka mAmUlI sipAhI jevA puruSane pAmavA eNe keTale mahAmUle bhoga Ape hato ! cunAragaDhanI akhUTa samRddhi ne suvarNa mATe loko daMtakathA kahetAM. ane ethIya vadhu daMtakathA to khuda enA rUpa mATe hatI. raiyata, jamInadAro ne khuda cunAragaDhanI e mAnavaMtI nArI hatI. malikAne marahUma pati tAjakhAna paNa, malikAne enI zeSonA vijogaNa : 127 Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAvatarAmAMthI bacAvavA jatAM, pAte ja katala thayeA hatA. gaDhanA jamInadArAe tAjakhAnanI pAchaLa heAziyAra ne kAmela lADu malikAne vahIvaTakartA banAvI. janAnakhAnAnI Arata maTI e rAjanI mAlikA banI. ane lADu malikA, eka dahADe bhUlI gaI ke e mAmUlI Arata naheAtI. eka dahADA enAthI bhUla thaI gaI. eka ahvAna sipAhIne rAtavAse reAkayo. zuM masta sipAhI ! evA puruSa pAmave jANe strIjIvananeA sa lahAva pAmavA jevu' ene lAgyuM; te ene caraNe eNe sarvasva nyAchAvara karyuM. cunAragaDha enI zAdI pachI khUba zAna pAmyA; paNa acAnaka humAyunA gulAma kilAte dagAthI sahune chetaryAM. parAjaya thayA. pariNAme malikAne cunAragaDhathI vidAya levI paDI. rasAyaNa jevAM tene bhegAM rAkhavAmAM kAI e salAmatI na bhALI. peAtAnA pyArA zerathI e judI paDI ane Aje e vAta para pAMca pAMca ne sAta sAta viyeAganAM kAtila varSo vItI gayAM. vAyadA te kAla teA dhaNA AvyA, paNa sAtho AvyA te na Avye rAha joI joI ne have malikA belI banI hatI. sitArA,' ' makSikA pAchI bhAvAvezamAM khelavA lAgI, ' A hIradArI jevA vALa te ghaNI vAra gUMthyA che, paNa eka ja vAra kezapAza para hAtha pheravI jeTalI mA eNe ApI, teTalI tArAthI nathI AvI A rUperI garadana AsapAsa te' ghaNIvAra AbhUSaNa paherAvavA hAtha nAkhyA haze, paNa enA hAtha eka vAra pharatA te jANe dila katala thavA taiyAra thaI jatuM. te mArA zarIrane jyAre jyAre spa karyAM che tyAre tyAre mane kaMTALeA caDayo che, paNa ene kSaNabharane sparzI mane jIvatA jIve jannatamAM kheMcI gayeA che. eka erata ne sAme bIjI Arata : ane nakAmAM ! eka Arata te eka ma banne savA lAkhanAM !' 128 : vijogaNa . Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bA, rozana AvI." rozana AvI? sitArA, mArA gharamAM, mArA dilamAM zuM rozanI AvI?" AkAzamAM aMdhakAra UbharAto jato hato. pRthvIpaTa para bacelA thoDA ghaNuM prakAzane rAtrine deva lUchato jato hato. enI pitAnI kALI mATI para sapheda DAgha sahya nahotA. rozana, Ama Ava !' UMcI UMcI, gorI gorI, madabhara nayanAMvALI rozana cunAragaDhanI makSikAnI pAse AvI kuranisa bajAvI rahI. eNe UMco bAMdhele aMDe jANe kAmadevanA zaraTaMkAranI taiyArI darzAvato hato. cunAragaDhanA kuzaLa jAsUsamAMnI rozana hatI. IrAnI mAtAnA peTe mIrAM* komamAM e janmI hatI. IrAnI mAtAnuM kavitva ne mIrAM kAmanI kuneha ene varI hatI. jUnA mAlikanA jamAnAmAM rozananI bolabAlA hatI. "rozana, kahe mArA ziratAja kuzaLa to che ne ?" hA" rozane TUMkamAM javAba vALyo, paNa te tarapha malikAnuM lakSa nahetuM. "tyAre have tArI vAta calAva. paNa je, tuM bahu lakI che. ADIavaLI vAtomAM kalAko kADhI nAkhe che. huM je kahuM, te pachInI vAta kahe. rUmakhAMne jhera apAyuM te huM jANuM chuM. humAyu bAdazAhanI chatrachAyA nIce cunAragaDhanI vyavasthA mArA zerane soMpANI te yAda che. eNe pharIthI sanyanI racanA AdarI tenI khabara che. kALA nAgane nAthanAra muralIdharanI jema e bhayaMkara aphaghAnene adhideva banyo che, e paNa sAMbhaLyuM che. pelA dilhInA jhaverIe gaja senA * A kema e veLA jAsUsI mATe prasiddha hatI. vijogaNa : 1 Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ keLavI che, e paNa jANyuM che. bakasariyA baMdUkacIonI phoja paNa jamA karI che, e paNa khabara paDI. pracaMDa gajasenA, bhayaMkara tIraMdAje, kuzaLa topacIo ne bIjuM ghaNuM jANyuM che. chelle chelle eNe bihAranA dhaNa lahAnIne harAvyA e paNa khabara che." harAvya eTaluM ja na kaho, malikA! vArI jAuM e tamArA zera para! A nAcIja bAMdInI gustAkhI mApha. hikamata kevI karI e jANI ? baMgALanA sulatAna mahamUda ane hAjIpuranA sUbA vacce kaMI aNabanAva hato. zerazAhe hAjIpuranA sUbAne madada ApI, ne Aga bhaDakAvI. sulatAnanuM sainya hAryuM. A pachI bihArane bacele nAmamAtrane rAjA levAnI baMgALanA sulatAna pAse madada yAcavA deDavo. eNe kahyuM, bihAranA tamAma jamInadArone zerakhAMe bhIkha mAgatA karyA che, ne be badAmanA kheDUtone mAthe caDAvyA che. prajA mATe bhale e rAmarAjya hoya, amArA mATe to rAvaNarAjya che, mATe madada kare !' "mahamadazAha baMgALIe lehAnIne madada ApI. caDhAI zarU thaI. baMne sanya sAmasAmAM bheTayAM. kila nadInA kinAre sUrajagaDha para, hAthI maccharane roLI nAkhe ema baMgALI sainyanAM ne bihAranA rAvaNanAM mAthAM kApI nAkhyAM. paNa malikA, vAha re zera ! eNe vijaya pachI marijadomAM bAdazAha humAyunA nAmanA khuba paDhAvyA ne jayajayakAra paNa enA nAmane vartAvyo." rezana, tuM lazkaramAM khUba haLabhaLI gaI lAge che, nahi to AvA samAcAra kyAMthI lAvI zake ? tAruM rUpa ne tArI mastI to je. alI, tane keIne jarAya Dara na lAgyo !" malikA pitAnA 4 yArA zeranAM vakhANa sAMbhaLI harSonmatta banI hatI. Dara! are, zerazAhanA rAjyamAM Dara kevo? sainyano to sAgara hileLA mAre che. rAkSasa jevA, dekhIe te DarI jaIe evA, 14 : vijogaNa Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kALA bhUta jevA, rAte maLe to phATI paDIe evA vikarALa sipAhIo bheLA thayA che, paNa kenI majAla che ke koI mA-beTI sAme najara uThAvIne nIrakhekaI AMdhaLI DozI mAthe savA zera sonuM laIne jAya toya lUMTAvAne bho nahIM! ne kaI soLa varSanI nakharALI nAra cAlI jAya, toya IjAne avakAza nahIM. paNa malikA, mArI vAta lAMbI che, vaLI huM bahu belakI chuM ne!" rozane bolakI zabda para bhAra detAM cALo karyo. hA, hA. bolakI, sAta vAra bolakI !" ne malikAe rozanane hAtha pakaDIne pAse kheMcI, ne enA goLamaToLa gAla be hAthamAM pakaDIne cALIne lAlaghUma karI nAkhyA. malikAnA jIvanamAM jANe navo prANa purAto hato, o jahAMpanAha, nAcIja bAMdInA gAla UkhaDI paDaze, khuzInA samAcAranuM A khUba sAruM InAma ApyuM. hAM, malikA, sAMbhaLo tyAre mArI vAta! zeranI boDamAM hAtha nAkhI koI salAmata pAcho pharyo che? baMgALanA sulatAne zeranI boDamAM hAtha nAkhe, eTale vera levA tamArA zere jotajotAmAM baMgALanA pATanagara gauDa para caDhAI karI dIdhI. bicAro baMgALI ! aphaghAnone pracaMDa tApa na jIravI zakyo. eNe tera lAkha azarapha ApIne zerane manAvI pAcho vA !" zAbAza, mArA zera!' malikAnA nirAzAthI vRddha banatA jatA dilamAM javAnInA aMkura phUTavA lAgyA. "paNa bhalA, zuM zera hajIya bIjAnA nAmanI jayajayakAra bolAve che?" malikA, hajI to mArI kahANunI zarUAta che. tame ene cheDe pahelethI jANaze to rasa mA jaze. vAta kahetI AvuM chuM. gujarAtanA sulatAna bahAdurazAhane te jANe che. zerazAhanA mitra pelA dilhInA jhaverI pAse enA badhA samAcAra Ave che. baDe bulaMdehiMmata che. mevADamAM e moTo thayo che. jaina zreSThIonA baLe vijogaNa huM 131 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e AgaLa Avyo che. malikA, zere jyAre cunAragaDhanI gAdI saMbhALI tyAre te ja varSamAM eNe mALavA lIdhuM. mALavA laIne khAnadezanA sulatAnane namAvyo; tyAM to mevADI vIrAe ja ene teDavo. bahAdurazAhe citoDa para savArI karI. daMtakathA che, ke citoDanI rAjamAtAe zahenazAha humAyune rAkhaDI mokalI madade bolAvyo. humAyu taiyAra thayo tyAM to bahAdurazAhe lakhI mokalyuM, ke kAphironI sAthe laDavAmAM Ape mane herAna karavo na joIe. bahAdurazAhe citoDa jItyuM ne e AgaLa vadhyo. thoDIvAramAM humAyune khabara paDI gaI ke kApharonA nAmanuM te bahAnuM hatuM. rAjanItimAM bhAI bhAI nahIM ne bApa bApa nahi, to vaLI koNa kAphara ne koNa musalamAna ! vadhArAmAM ene khabara paDI ke aphaghAnee ene jonapurano sulatAna banAvavAnuM vacana ApyuM che. humAyunA gussAno pAra na rahyo" rozana thoDIvAra thobhI. bicAro tiSI! rozana, enA jozamAM pahelAM e vAta nahIM AvI hoya!" malikA khaDakhaDa hasI paDI. " malikA hasavA jevo e AdamI nathI. vIratAne to avatAra che. dayAno to dariye che. kUDa-kapaTa to jANato ja nathI. bhalA rAjAno acho namUna che. bAkI e vAta kharI ke bhalAIne ane rAjanItine koI saMbaMdha nathI. e to bahAdurazAhanI cAla hatI. humAyu gujarAta tarapha Utaryo ke A tarapha zere pitAno paMjo ugAme. pahelI tarApa baMgALanA pelA mahamadazAha para. enA paisAthI UbhuM kareluM lazkara ene mATe kAma AvyuM. bicArA baMgALIe gavAnA porTugIjha4 gavarnara pAse madada mAgI, paNa e madada aDadhe raste rahI ne bicArA mahamada baMgALIne agiyArA gaNavA paDayA." rAzana khaDakhaDATa hasI paDI. enI khUlatI kaLI jevA moTA mola * porTugIjha loka sahu prathama 1533mAM caTagAMvamAM UtaryA hatA.. 132 H vijogaNa Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ heTha marakI rahyA hatA. kamaLanALa jevI nAkanI dAMDI para Avela pasIne lUchatAM eNe AgaLa calAvyuM. malikA, basa, vakhata AvI pahoMcyo ke siMhe oDheluM gheTAnuM cAmaDuM phagAvI dIdhuM. baMgALa ane bihAramAM zerazAhanA nAmanA khubA paDhAyA. majidomAM rozanI thaI. maMdiramAM ghaMTA bajyA, phakIra-bAvAone anna apAyuM." paNa humAyu zuM gujarAtamAM gUma thaI gayo ?" nA, kyAM bAdazAha humAyu ne kyAM bahAdurazAha gujarAtI ! ene bicArAne koI cAlabAjoe phalAvyo hato. e to maMdasoranA medAnamAM nAsI chUTayo. humAyu AgaLa vadhe, eNe gujarAta lIdhuM. pAvAgaDhane majabUta killo lIdho, ne tyAM chupAyele sulatAnano moTo khajAno A vicakSaNa bAdazAhe eka jabarI karAmatathI hAtha karyo. thoDe vadhu vakhata e gujarAtamAM rahyo heta te ghaNuM nukasAna thAta, paNa tyAM to tenA bhAI kAmarAnanA baMDanA ane zerazAhanA baLavAnA samAcAra pahoMcyA. e tAbaDatoba pAcho pharyo. malikA, e pAcho pharyo ne bahAdurazAha gujarAtIe dhIre dhIre pAchuM hatuM tevuM ne tevuM karI lIdhuM." mArA zeranuM zuM thayuM, rezana?" so cUhA mArI billIbAI pATe beThA. zerane khyAla hato ke kAmarAna ane humAyu vacce Aga saLagaze, paNa ajaba rIte e bhAI samajI gayA. humAyue cunAra tarapha kUca karI. malikA, tamAro zera A vakhate gauDanagaramAM hato. e tarata cunAragaDha pAcho AvyA ne humAyune rekI beThe. humAyu pUrI tAkAtathI Avyo hato. paNa vAha re mArA zera! eNe kamAla karI. jhADakhaMDane te tame jANo cho ? mAne khALo ne jhADakhaMDanI bhUmi sarakhI! AnA pAse rehatA nAmano vikaTa pahADI gaDha che. malikA, ApaNuM vijogaNa H 133 Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cunAragaDhathI paNa majabUta. zerazAhe rohatAsanA rAjA pAse potAne Azraya ApavA kaheNa mokalyuM. bira-chokarAMne sAcavavA AjIjI karI. rohatAsano rAjA rahyo mUrkha ! eNe hA kahI, paNa enA gaDhamAM je pAlakhIo pravezI e kaMI aphaghAna oratonI nahatI, emAM to mUchALA marda hatA. teo aMdara pravezatAMnI sAthe bahAra kUdI AvyA. talavAranI tALI bajI rahI. rohatAsane hiMdu rAjA bahAdurIthI bharAya. zere rehatAsa sara karyo. badhI saMpatti tyAM lAvIne cunAragaDha khAlI karI dIdhe. "kharI saMtAkUkaDI have zarU thaI humAyu cunAragaDhamAM che ke, eTale zera gauDa cAlyo gayo. humAyu gauDa jItavA AgaLa vadhe eTale zera jaMgalane raste rohatAsa cAlyo gayo. thAkelA humAyue gauDa sahelAIthI jItI lIdhuM ne tyAM ArAma karavA rokAyo. tamArA zere gauDanagaranI ne baMgALanI ghaNI lakSmI lUMTI hatI, paNa sauMdaryanI ane ezaArAmanI badhI sAmagrI tyAM mUkato Avyo hato. zokhIna mogala bAdazAhane e bhAvI gayuM. sujalA, suphalA, zasyazyAmalA baMgALanI pRthvI para e svarganI lahejata lUMTI rahyo." "tyAre mAro zera zuM karI rahyo che ?' tamArA zerane ArAmanI cAhanA ja kyAM che? e to beThe beThe badhe dorIsaMcAra karI rahyo che. kone kyAM mUko, kone kyAM javA de enI yojanA karI rahyo che. meM sAMbhaLyuM che, ke e pAcho cunAra Ave che. ene senApati khavAsakhAna karmanAzA nadInAM nIra ne basaranAM medAnomAM sAphasUphTa karI rahyo che. humAyue mahAmahenate samajAvIne sAthe lIdhela hiMdAla chaTakIne AgrA Avyo che, ne pAchuM potAnuM pita prakAzavA mAMDayuM che. amanacamananA mahelamAM ezaArAma karato mogala bAdazAha tamArA zera sAthe sulehanA saMdezA calAvI rahyo che." 134 : vijogaNa Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sulehanA saMdezA ? rozana, tyAre te laDAI patI jaze ? mAre zera mane maLaze ?' nAmumakina-asaMbhava, malikA. mAruM jJAna kahe che ke A vakhate zerazAha saMdhi na kare. e kaMI kAcA gurunA celA che ?" "mAro zera talavAra kheMcI jANe, bAkI dAvapeca ramI na jANe. e bhoLA sipAhI che. cunAragaDhanI kahANuM to tuM jANe che !' e veLA rAjakAjanI nizALe beTha hajI thoDA dahADA vItyA hatA. Aje to e rAjanItinipuNa banyA che. emane guruno maMtra che ke ochA saMhAre, chaLakapaTathI je moTI laDAI jIte te kharo. laDavaiye." e guru keNa?" koI jhaverI che. zerane laMgoTi desta che! malikA, jema kALA pracaMDa sApa sAthe kuratI khelato bahAdura neLiyA vAreghaDIe daramAM jaI jaDIbuTTI saMthI Ave che, ema tamArA zeranuM paNa che. kaMI muzkelI UbhI thaI ke tarata bane maLe che, kalAke vAtacIta calAve che ne chUTA paDe che. bilADInA jevA enA paMjA che. A che jyAre, jAya che jyAre, kaI jANatuM nathI. thoDAka sivAya, ghaNue ene joyo nathI. enA nAmane ja jAdu che. aphaghAna sainiko zeranI pachI A puruSanI ja prazAMsA kare che.' jA e puruSa! enuM nAma hemarAja. game tevo e sAro hoya, paNa mane enuM nAma nathI gamatuM. eNe ja mArA zerane A rAjanItimAM UMDe utAryo. eNe ja kahyuM hatuM, ke "khUbasUrata malikA bhale zeranI mAzUkA hoya, paNa kharI mAzakA to saltanata che." mArI bhAse enuM nAma laIza mA! hA, pachI sulehanuM zuM thayuM ?" vijogaNa = 135 WWW.jainelibrary.org Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suleha ne saMdhi kevI! e to rAjanItinI cAla. bharapUra laDAInI taiyArIo cAlI rahI che. senApati khavAsakhAna gauDanagarathI AvatI rAjamahAlanI khINa rokI beThA che. Adila khAna ne jalAlakhAna* karmanAzA para moracA bAMdhI rahyA che. zera potAnA cunaMdA sainya sAthe UpaDavAnI taiyArImAM che." rezana pitAnI vAta karatAM thobhI. te mArA zeranAM darzana karyA?" malikA, svarganA devanAM darzana karavAM ne tamArA zeranAM darzana karavAM sarakhAM che. have to jyAre dilhIne zAha banIne e amArI malikA pAse Avaze, tyAre vAta che! enI prANapriyatamAne ja kyAMka chupAvI daIzuM. bhalene khoLAkhaLa kare. Akhare thAkIne amane pUchaze, kaLyAM che mArI pyArI malikA! ame bejabAna banI jaIzuM. pachI kevI maja, kevI lahera Avaze !" ghelI rozanaArAnI vAta upara varSonI vigI malikA hasI paDI. AkAzamAM vAdaLo hasI paDyAM. thoDIvAramAM muzaLadhAra varSa malikAnA mukta hAsyanI jema relI rahI. - zerazAhanA putra. 136: vijogaNa Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meAgalAnA kALa 15 nAzA gaMgA nadInAM pUra vIMdhIne kinAre AvelA dheADesavAre jyAre pharI vAra allAhanuM pAka nAma lIdhu, tyAre pUrvamAM uSAsu darI bhUmine cuMbatI UbhI hatI. AkhI rAta AkAza gaDagaDatuM rahyuM hatuM te vAdaLA varasatAM rahyAM hatAM. A javAMmarda megala asavAra pAse zAhI sa Mdeza hatA. te te jaladI paheoMcADavA eNe jAnanuM jokhama kheDI, dariyA jevI banelI kanAzA nadIne ALagI hatI. jaranI namAjanA vakhata hatA. bhI jAyelAM vastro badalI, eNe pazcima bhaNI mAM karI zAntithI dharmakriyA patAvI. UThIne pAse UbhelA azvane thAkhavo ane AgaLa vadhyeA. e thADe dUra gayA haze ke keTalAka asavAreA ane vITaLAI vaLyA. AvanAra asavAre peAtAnI pAse rahelA zAhI rukko khatAbyA, te zerazAhane maLavAnI tAkIda darzAvI. zAhI kAsadanuM sanmAna thAya, te niyama mujaba 137 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sahue ene chUTa mUkyo, kevaLa enI pAse rahelAM zastro mAgI. lIdhAM, je niyama mujaba pAchA pharatI veLA pAchAM sepivAnAM hatAM. asavAronI ToLI thoDe dUra pahecI ke taMbUo ne rAvaTIonI banelI nagarI temanI najare paDI. nAnI moTI aneka dhajAo havAmAM pharapharatI hatI, ne taMbUnI kanAto bhedIne UMce UMce caDhato dhumADe najare paDate hato. zAhI kAsadane sIdhe raste laI javAno hato. moTA nobatakhAnAnA taMbUne vIMdhIne teo zAhI taMbU pAse pahoMcyA, tyAre khabara, maLyA ke zerazAha bIjA taMbUmAM che. megala kAsadane tAkIdanuM kAma hatuM, tethI tene tyAM laI javAmAM Avyo. e taMbU eka nAne taMbU hato, temAM keTalAka sipAhIo pAvaDe laIne suraMgo mUkavA mATe jamIna khodI rahyA hatA. badhAnA hAthamAM pAvaDA hatA. sahu sAdA pozAkamAM hatA. na kaMI bhapako ke na kaMI ThATha ! mogala kAsadanI AMkho A badhAmAM pelA vIranarane zodhI rahI hatI. eNe ghaNI ghaNI vAto ene viSe sAMbhaLI hatI. keIene bahAdura kahetuM, koI ene zetAna varNavatuM. kAsadane aMdara Avato joI sipAhIoe potAnuM kAma rokI dIdhuM. eka majabUta, UMce, tagaDo sipAhI AgaLa Avyo. kyAMthI Ave che? kyAM che rukko ?" bAdazAha humAyune kAsada chuM, ne zamazerapaMga zerazAhane rukko ApavAno che." lAve rakko." pelA sipAhIe tyAM ja jamIna para besatAM kahyuM. enuM moTuM mAthuM ne bharAvadAra bAMdhelI dADhI najaramAM khaMtI jAya tevAM hatAM. enuM nAyubaddha lAlaghUma zarIra kaI pahelavAnane zaramAve tevuM hatu. 138 : mogaleno kALa Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAlika sivAya bIjAne ApavAno hukama nathI." "mIrajhA sAheba, ApanA bAdazAhe jenA para kRpA varasAvI che, te nAcIja sevaka huM pote chuM." sipAhI ke je zerazAha pote hato, e khaDakhaDATa hasI paDazo "Apa pote !" mogala kAsada chobhIle paDI gaye. jenuM nAma Aje cAre tarapha prakhyAta thaI rahyuM che, e bhayaMkara baLavAkhera aphaghAna saradAra A pite ja? zuM sipAhIonI jema pAvaDe laIne e paNa kAma kare ? e kSaNavAra bhabhUkatI rozanI jevI enI be AMkha sAme joyuM ne tarata rU dharI dIdho. mIrajhA sAheba! thAkyA na ha to thoDIvAra ahIM ja bese, kAmano nikAla thaI jAya." zerazAhe rukako vAMcatAM vAMcatAM kahyuM. sipAhIo bahAra nIkaLI gayA. kAsada tyAM bAjumAM jamIna para besI gayo. e to bIjuM badhuM bhUlI A masta sipAhIne nIrakhI rahyo hato. caherA para ajaba vyaktitva dIpI rahyuM hatuM. mogala kAsade bAdazAha bAbarane joyo hato. ene lAgyuM ke A baLavAkhera enA jevuM ja che. rakko vAMcIne zerazAhe javAba ApatAM kahyuM : "mIrajhA sAheba, ApanA bAdazAhane kahejo ke zerazAha hamezAM suleha mATe taiyAra che." paNa zahenazAhane bharoso paDato nathI, enuM zuM ?' "zahenazAhane kahejo ke bALake moTAM thAya tyAre mAbApa tene vahIvaTa soMpI de, emAM ja mAbApanI zobhA che.' "mAbApanI pharaja mAbApa samajaze. pahelAM bALakoe vaphAdArInA pATha paDhavA rahyA. Apa jANo cho ke zahenazAha pAse bAdazAha bAbaranuM kasAyeluM ajeya lazkara che. Apa sulehanuM khata lakhI Apo emAM ja zahenazAha ApanI salAmatI mAne che." megalene kALa : 139 Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sulehanuM khata ke gulAunu` khata ? mIrajhA sAheba, AvA khata lakhavAnI zerazAhe kadI utAvaLa karI nathI. mane khabara che, ke hiMdAle AgrAmAM teAAna macAvyuM che. baMgALanuM ce!mAruM megala lazkarane kharAbara mArka AvyuM nathI. bAdazAha AgaLa vadhavA mAge che, paNa eNe amArA jevA sevakAne paNa kaMI khuza karavA dhaTe ne !' sevaka keNu ? sevaka banelA Ape ayeAdhyA sudhI prAMta kabaje karyAM che, e zahenazAha jANe che. sulehanA kAnUnane tilAMjali ApI rAhatAsa gaDhamAM dAgALeA ne lazkara bharavAmAM AvyuM che e paNa e jANe che. have zahenazAha icche che ke navI navI galatIe na thAya te! sAruM, te thayelI galatIe mATe jaladI mAphI mAgeA emAM ja tamArI bhalAI che.' ' " ' kuzaLa kAsada, sAMje mAre rUkko maLI jaze. emAM mArA AkharI nirNaya haze. e pachI zahenazAhane je nirNaya karavA ghaTe te kare.' zAhI kAsada na samajI zakayo ke A teA baLavAnuM khulluM AvAhana che ke vAdArInuM pradarzana ! 'ane mIrajhA sAheba, Apa amArA mahemAna che. sipAhI ! ' zerazAhe bahAra UbhelA sipAhIomAMthI ekane mAlAngeA. sipAhI hAjara thaI kuranisa bajAvI Ubho rahyo. da juo, mIrajhA sAheba ApaNA mahemAna che. khUba khAtaraaradAsta kA.' kAsada khelanAranI chaTA, vAre vAre zabdo sAthe thatI bhAvabhagI joI sugdha thayA hatA. kevI adamabharI vAtacIta. kAsadane eka suMdara majabUta taMbUmAM laI javAmAM Avye. khUba khUba mahemAnagatI karavAmAM AvI. 140 : mAgalAnA kALa Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMja paTTu paDu thatI hatI. kAsadane tukko maLI gayeA. eNe vidAya thavuM ja joI e. e cAre tarapha najara pheravatA vidAya thaye|. sahu petapeAtAnA kAmamAM mazagUla hatA. ATalu meTuM lazkara, ATalA hAthIgheADA, tAya keTalI zAMti ! kAsada ravAnA thayA. paNa eNe bhAgye ja gaMgA nadI eLaMgI haze, ke AkhA divasa zAMta lAgatI zerazAhanI chAvaNI ekadama pravRttimaya banI gaI. kaMi navAjUnI avazya thavAnI hatI, paNa jema bhItara bhItara saLagatI AganI AbhA vadhu lAge te vAtAvaraNa bhayabharI rIte zAMta lAge tema dekhAtuM hatuM. cokIdArAnAM tApaNuM nitya niyama mujaba saLagatAM hatAM, temAM kaMI navInatA naheAtI; paNa keTalIka mazAlAne prakAza jhabakI jhabakIne bujhAI jateA hateA. rAta yuvAna banatI cAlI. madharAtane zALA pavana susavATA karavA lAgyA. AkAzamAM vAdaLAnA gaMja khaDakAyelA hatA. chAvaNInI AjubAjunA pradeza nirjana hatA. e nirjanatAmAM jANe kaMIka zAMta pravRtti thatI jaNAI. bhUtapretanAM vRMda vagaDAmAM pharavA nIkaLyAM hoya tema niHzabda, nIrava te nAjuka rIte mAnavIonAM jhuMDa gaMgAnA taTa tarapha jatAM jaNAyAM. kAInI pAse prakAzanuM eke sAdhana nahAtuM. haiyAthI taiyu khAya, teAya eLakhI zakAya tema naheAtuM. raste janAre| te A bhUtAvaLane jatI joI te phATI paDe. A bhUta ke preta ke pizAcanAM jhuMDa dhIre dhIre jamIna para sApa cAlye| jAya ema cAlyuM jatAM hatAM. kAI bekAra duniyAnAM e prANI lAgatAM hatAM. gaMgAnA kinAre AvIne A mAyAvI sRSTi thaMbhI gaI. gAMgA bharayauvanamAM mastIe caDhI hatI. enuM yauvana phATa phATa thatuM e kAMThAmAMya samAtuM nahAtuM. A sRSTinA sahu jIva zAMta hatA. mastIe mAgalAnA kALa : 1414 Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caDhelI gaMgA meTA haDDaDATa karatI hatI, paNa sAmethI jANe kAI avAja ja nahI ! sAme kAMThe gheADe dUra jhAMkhA jhAMkhA thADA dIvAo dekhAtA. dhanadhAra AkAzamAM e tAraliyA jevA lAgatA hatA. gaMgAnA kinArA dhIre dhIre A mAyAvI sRSTinA sabhyothI UbharAI gayA. maMtramugdha pUtaLAMonI jema sahu vyavasthita geAThavAI te UbhA hatA. acAnaka A sRSTinI agragaNya 5ktimAM Ubhela puruSe dhIrethI pANImAM jhaMpa lAgyuM. mAtheADAM mAtheADAM pANInAM meAjAmAM e AgaLa vadhavA lAgyA. dhIre dhIre pAchaLa rahelAe paNa dheTAMnAM TALAMnI jema enu anukaraNa karavA lAgyA. gheADIvAramAM manuSyAkAra matsyAthI gaMgA khadakhada thavA lAgI. pRthvInA paTa para jevI nIravatAthI A mAyAvI sRSTi sarakatI hatI e ja rIte jaLamAM paNa AgaLa vadhavA lAgI. sAme kinAre A bhUtasenA pahoMcI tyAre madharAta pUrI thavA AvI hatI. kinAre thADAM thoDAM tApaNAM baLatAM hatAM. ajaba rIte e tApaNAM mujhAI gayAM, ne tApaNAM pAse kheThelA bicArA cekIdArA allAhanu nAma levA na pAme eTalI tvarAthI talavAranI dhAre UtarI kapAI gayA. jarAka jeTalA khaLabhaLATa, ne punaH abhedya zAnti ! mAyAvI sRSTi dhIre dhIre aneka bhAgamAM vaheMcAvA lAgI. khe bhAga e dizAmAM dUra dUra cAlI gayA. teo dUra dUra pahoMcyA tyAre gaMgAnA pravAhamAM taratA taratA moTA kALA pahADA kinAre AvatA dekhAyA. are, A te che meTA meATA hAthI ! eya mAyAvI sRSTinA jIva jevA lAgatA hatA. emanA sUpaDA jevA kAna hAlatA hatA, mATI bhAriMga jevI sUDhA havAmAM hileALA letI hatI, paNa lezamAtra avAja vagara 1 kAI gebane devatA Aje chaDI savArIe pRthvInI parakamAe nIkaLyA hatA. aMdhArAmAM pahADa jevA lAgatA hAthIonA samUhanA agrabhAga para eka pracaMDa AdamI dhanuSya tIra sAthe UbhA hatA. sAgaranA 142 : mAgalAnA kALa . Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ema peTALamAM pravezelA meAtImArI jema mAthuM halAvI mAga zeAdhe, aMdhakAranA samUhamAM Ubhele! e AdamI cAre tarapha najara nAMkhI kAMI zeAdhI rahyo hatA. acAnaka havAmAM eka susavATA thayeA. keAI bAja pakSInA UDavAnA phaphaDATa jevA e avAja hateA. tarata eka tIra dUra dUra dekhAtA AkAzadIpa tarapha cAlyuM gayuM. te pAchI jANe uparAuparI bAjapakSInI pAMkhAnA phaphaDATa saMbhaLAvA lAgyA. dUra dUra AganA bhaDakA dekhAyA. ane jANe kAI bujhAyeluM mahAramazAna hoya, te ekAeka tyAMnI rAkhamAMthI agninI javALAo bhabhUkI UThe tema dhIre dhIre thADe thoDe dUra bhaDakA dekhAvA lAgyA. aMdhArI rAtamAM bhaDakAonI jANe AtazabAjI jAmI. e AtazakhAjInA prakAzamAM joyuM teA keTalAya raMgabera`gI tabUenI hAramALA tyAM racAyelI hatI. bhaDakA prabhAtanA ThaMDA pavananI laherAmAM ekadama vadhyA. taMbUmAM sUtelA saLavaLI UThe te pahelAM tA gaMgAnA kinArA para UbheluM pelu` mAyAvI duniyAnuM jhuMDa dhasI AvyuM. baMdUkAnA avAjo, tIreAnA varasAda, saLagatI havAIe te bhabhUkatA bhaMbhoTiyAthI medAna gAjI UThayu. dhasI AvanArA saLagatA tIreAnA varasAda varasAvatA, aMdUkeAmAMthI dhANInI jema gALIe chADatA jhanUnathI dhasyA AvatA hatA. mAga mAM je AvyuM te sApha thaI jatu * haiAziyAra, duzmanA chAvaNImAM AvI paheoMcyA che' nA pAkArA thavA lAgyA. paNa nirAMtanI nIMdamAM pADhelA sipAhIe akhtara caDhAvI talavAra levA jatA ne emane hAtha dehathI alaga thaI jateA. kAI baMdUka laI khakhtara vinA bahAra AvatA ke eka ja gALI enI khAparIne mastakathI judI karI nAkhatI. keTalAka bicArA badhuM sajIne bahAra paDatA te| gALInuM sAdhana khAvAI gayelu mAlUma mAgalAnA kALa : 143 Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDatuM. keI ughADA dehe, koI aDadhA hathiyAre, keI mAthAnA bakhtarane Dile ne DilanA bakhtarane mAthe mUkI bahAra AvavA lAgyA. paNa duzmano jANe rAha joIne beThA hatA. mALAmAMthI bahAra paDatuM ekeeka paMkhI jema kuzaLa pAradhI jhaDapI le ema e jhaDapAI jatA. bIjI tarapha taMbUomAM Aga vadhu ne vadhu phelAtI jatI hatI. acAnaka eka taMbUmAMthI paDakAro saMbhaLAyo : bahAdura mogalojarA paNa pIchehaTha kareze mA! dagAra duzmanane barAbara hAtha batAvo." avAja pahADI hato. eka UMcA arabI tokhAra para beThelA paDachaMda puruSanA e zabdo hatA. maDadAmAM prANa pUre tevI e zabdomAM saMjIvanI hatI. eNe gabharAyelA megala sainikone hiMmata ApI. thoDA ghaNuM ekaThA thayA ne laDI rahelA dumane sAme moraco mAMDavA. keTalAeka mArga karatA topone dAgavA pahoMcyA to toponAM meM ja UMdhAM ? mahAmahenate moM pheravI dAgavA jAya che, to enA kAnamAM ja khIlA ! Aje kamanasIbI jAgI UThI hatI. pele no bahAra Avele asavAra pracaMDa parAkrama darzAvI rahyo hato. thoDIvAra tumula yuddha macI rahyuM. dagAkhora duzmananA paga UkhaDatA lAgyA. tyAM to chAvaNanI be bAju bhayaMkara zorabakera saMbhaLAyA. trAhi trAhi pokAra karatA ardhanagna megala sainike nAsatA jaNAyA. UMTa pAgala banIne tAMDava nRtya AdaratAM jaNAyAM, ne ghoDA to vADAmAM purAyelA vAcharaDAnI jema kanAtanI pAyagAne cIrI bahAra kUdI AvatA hatA. zuM kAraNa banyuM ATalA gabharATanuM? paNa koNa kone samajAve? 144 : megalene kALa Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khINa vacce vaselI vasatine cagadI nAkhavA be dizAmAMthI be pahADa dhasI Ave, ema hAthIonAM pracaMDa ToLAM vinAza jamAvatAM dhasI AvatAM hatAM. emanI suMDhanA sapATA taMbUonA taMbUo gabaDAvI pADatA hatA. emanA paga nIce AvelA roTalAnA jevo AkAra pAmI jatA. mahAmahenate dhIraja dharIne sajaja thayela mogala senAnA paga UkhaDI gayA. hiMmatane haiyAdIpa gula thaI gayo, ne e haiyAdIpa gula thayo eTale game tevA pracaMDa sanyanI paNa khAnAkharAbI! emaNe pIchehaTha AdarI, paNa e pIchehaTha te Ageksa karatAMya bhayaMkara hatI. navuM tAju asainya tyAM dAMta kacakacAvatuM khaDuM hatuM. thoDuM eka topakhAnuM paNa svAgata mATe sajaja hatuM. pIchehaTha karIne AvatA mogala sainikone jaI e bhayaMkara rIte saLagI UThayuM. - traNa bAjunI traNe dizA zatruothI gherAI gaI. nAsanArAo nirAza banyA. laDanArA khUTatA cAlyA. mahAmahenate hiMmata jALavIne laDatA sainikonA paga UkhaDavA. ne sanyamAM ekane paga UkhaLyo eTale anekanA UkhaDI javAnA. mogala senAmAM bhAre avyavasthA prasarI. jene jayAM mArga maLe tyAM nAsavA mAMDayuM; paNa gaMgAnA bharapUra 5Ta sivAya bIjo koI nAsavAne mokaLo mArga nahe. yoddhAoe temAM jhaMpalAvyuM. keTalAka gabharAyelA hatA, keTalAka ghavAyelA hatA. teo thoDIvAramAM jalazaraNuM banyA. bacelAonuM svAgata karavA mATe gaMgAne pele pAra duzmano tIrakamAna sAthe sajaja UbhA hatA. paroDhano prakAza Ugato hato. AvI jabaradasta, hiMdanI ajoDa mogala senA nAsabhAga, dhamAdhamI ne bhAgAbhAgamAM paDI hatI. duzmano ajaba yUhathI mAro calAvI rahyA hatA. paNa A badhA sAme pelo arabI tokhAra para AvelA mogala yAdo ajaba zUrAtana dAkhavI rahyo hato. enI baMdUkanI ekeeka goLI AbAda nema letI jatI megalene kALa : 145 1 0 Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hatI. vIjaLInA vege eno azva phare jato hato, paNa ekalAnuM zUrAtana zA kAmanuM ? Abha phATayuM tyAM thIgaDuM zuM karI zake? "jahAMpanAha, nAsI chUTa ! senA maraghAMnI jema jhabdha thaI cUkI che." zatrune Aje pUro karavo che. dagAkhora zerakhAM !" garIba paravara, atyAre zurAtanathI nahIM, zANapaNathI kAma le. bAkI bacelA mUThIbhara bahAdura megale khatama na thaI jAya, ne zatruo Apane pichANuM na le, te pahelAM Apa gIgA tarI jAo! jAna haze to jahAna ghaNuM che! dagAkhora zerakhAMnA hAtha majabUta banyA che, ne hajAro maMgala sipAhIonAM maDadAM gaMgAmAM tarI rahyAM che.' bismillAha-allAha! jevI tArI marajI!" ne e paDachaMda puruSe azvane mArI mUkyo--jotajotAmAM gaMgAnA pUramAM ! e gayA-e gayA, prabhAtanAM gulAbI kiraNamAM adazya thaI gaye ! bhayaMkara khAnAkharAbI ! kAbula, kaMdahAra ne turkaratAnanA ajoDa yoddhAonA kabrastAna samA banelA e raNamedAnane mUkIne te AgaLa ne AgaLa vadhI gayo. pANInAM pUranAM mejAM pahADa pahADa UchaLatAM hatAM. 146: megalone kALa Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhyayuganA mahAnubhAva 16 prabhAtanAM pakheru jAgyAM tyAre ga MgA nadInA vizALa paTamAM dADhIvALAenuM pUra AvyuM hatuM. hajAra e hAra nahi, paNu vIsa vIsa hajAra meAgala sipAhIenAM maDadAMthI gaMgA nadI eka vAra ejAra banI UThI hatI. A gaMgA nadInA paTamAM eka gheADesavAra taratA cAlyeA jatA hatA. paDachaMda enI kAyA hatI, te pahADI ene azva hateA. UchaLatAM mAAM moTAM mAjA, pANI pIne DhamaDhAla banelAM sipAhIonAM vAre vAre athaDAtAM maDadAM, te pITha para pracaMDa asavAranA meAja: A badhAMthI gheADe! akaLAyA hatA, thAkayo hatA, chatAM e arabamAtAnA dUdhane dhAvelA hatA. jIvatAMva mAnuM dUdha kema lajavAya ? tanateADa mahenate asavArane laI te e paMtha kApyuM jatA hatA, asavAranI dazA vicitra hatI. enA suMdara labagALa caherA vedanAthI bharelA hatA, dADhI astavyasta hatI, mAthAnA thADA vALa, pAdhaDIthI bahAra nIkaLelA 147 Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hatA, ne deha para dhAraNa karelI lAMbI kImatI acakana cUMthAI gaI hatI. enA zarIra para nAnA evA thoDA ghA hatA, ne ethI vadhu dilamAM raNamedAna parathI bhAgI AvyAnuM darda hatuM. e pANImAM taratAM maDadAMne joI vihavaLa banI jato, ne vicArato : Aha inzAllAha, kevI kharAbI ! pitAjInA vakhatanA mardAnagInA avatAra samA A mArA sipAhIonuM kamota ! IjajatanI mATI ne kabranI zAMti paNa emane nasIbe nahIM ! dagAbAja zerakhAM! teM mArI sarasa cAkarI karI ! mArA nAmanA khubA bhalA palyA. are kAyara, mardAnagInA khela na AvaDavyA, te pITha para ghA kyAM ? paNa e bhaviSya jaladImAM ja AvavAnuM che ke tArI karaNInAM phaLa tuM cAkhIza ! hiMdanA megalenA kALa ! tArA kRtyanI sajA najIkamAM ja che." sUraja kSitijanI bahAra DokiyAM karato hato. asavAre e tarapha je pharI vAra allAhanuM nAma lIdhuM. acAnaka gheDo DUbakAM khAto jaNa, ne jema jema DUbakAM khAto gayo tema tema pANI para rahevA mathato hoya tema lAgyuM. be vAra to asavAranI sAthe TheTha taLiye jaIne upara AvyA. paNa vaphAdAra prANI tAkAta hArI cUkayuM hatuM. jIvananI zaktinuM chelluM buMda e khacI cUkyo hato. gaMgAnA UMDA peTALamAM e chellI vAra UtarI gayo. asavAra paNa sAthe ja hato. e paNa betraNa vAra pANI pI cUkyo hato. gaMgA pAra karavAnuM eka mAtra sAdhana gayuM. thAkele hArela asavAra paNa pANInAM vamaLomAM gaDatholAM khAvA lAgyo. hajAronAM jIvanadhAraka gaMgAnAM jaLa paNa A behAla puruSanI lAja zarama cheDatAM hoya tema lAgyuM. UMDAM jaLa ghUmarI letAM jANe DoLA kADhIne bharakhI javA dhasI AvatAM hatAM. beeka kSaNa vadhu ne asavAra pitAnA azvanI gatine pAme 148 : madhyayugane mahAnubhAva Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ja heta, tyAM allAhanA nAma sAthe jIvananA chellA zvAsa ghUMTatA narane bacAvavA, jANe allAhane kaI phirasto madade AvI pahoMcyo. eNe Akho ne Akho ene UMce uThAvI lIdho. pote je cAmaDAnI mazakanA sahAre jaLapaMtha kApI rahyo hato, e mazaka para eNe ene laI lIdho. DUbate nara sAnabhAna gumAvavAnI aNI para hato, chatAM DUbato taNakhalAne pakaDe e rIte mazakane maDAgAMTha vALIne vaLagI rahyo. jenA kinArAne pahoMcavA e kalAkothI mathI rahyo hato, e kinAre eNe mazakanI madadathI thoDIvAramAM joyo. pelA madadagAre ene kinAre utAryo, pAse besI sAravAra karI, ne pUrA bhAnamAM ApyuM. bhalA AdamI, tame kyAMthI Avo cho? koI moTA khAnadAnanA nabIrA jaNAo che." "hA, moTA khAnadAnanA nabIrA ! ene ja lIdhe A dazA thaI, bhalA bhAI, mane tAruM nAma batAvIza?" mAruM nAma nijAmuddIna bhiratI ! pANI pAvAnuM mAruM kAma! mArA nAmanuM ne mArA kAmanuM tAre zuM kAma che ?" bhistI-bahistI-svargano AdamI! kharekhara, te bhistInuM- bahistInuM nAma zobhAvyuM. bhalA InsAna, tuM jANI le ke mAruM nAma humAyu." humAyu te hiMdanA zahenazAhanuM nAma che." e ja . nijAma, mukaddaranI vAta moTI che. Aje te duzmananA dagAno bhegA thaIne, hArIne, medAna choDI jAuM chuM, paNa mArA graha mane pokArIne kahe che, ke mAruM zahenazAhapada keI khUMcavI zakaze nahi. kAle huM pharI gAdIpati banIza. nijAma, kaMI musalamAna dharmamAM pANI pAvAnuM kAma puNya lekhAya che, eTale pANI pAnArane teo bahista-svargane AdamI kahe che. bahistane apabhraMza bhistI. madhyayugane mahAnubhAva : 149 Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAgI le ! hiMdanA zahenazAhane bacAvavAnuM kaMI inAma mAgI le!' 'inAma zuM mAguM ? bharapUra rAjI maLI rahe che, mArA bAdazAha ! sadA saMtASI jIvanavALA bhistIne zuM mAgavu tenI sUjha na paDI. rAthI peTa bharAya. kaMI tAlevaMta thavAya ? peDhI-pAMca peDhI sukhe khAya-pIe tevuM mAgI le! ame peAte teA sukhI thaI e ke nahi, paNa bIjAne te! sukhI karI zakIe. are, hIrA mAga, jamIna mAga, dhana mAga, deAlata mAga, zAhI cAkarI mAga !' ( < nA re bAbA, cAkarI ApaNAthI na thAya. emAM vaLI zAhI cAkarI mAguM te te bhAga lAgyA. na khAvAnA, na pIvAnA ! e te sArAM kapaDAM paheravAnA, manamAM lamukSu thavAnA, khAvA-pIvAnI kherasalA ne savArathI sAMja deDavAnA. TAMTiyA teADa ne mAthA phoDa !" ' are bhalA mANasa, rAjapATa mAgI le !' zahenazAha bhistInI nikhAlasatA para mugdha thaI gayA hatA. rAjapATa !' kaI sUjhI AvatuM DhAya Wo ema bhistI melo. enA laherI dilamAM eka tukko UgI AvyA : garIbaparavara, jo sevakanI gustAkhI na lAge te-marajI thAya te mane ApanI bAdazAhI e kalAka mATe Apo ! e siMhAsanenA, e chatrayAmare, kaI kaI bhapakAe jou teA kharA ke emAM majA che ke nahIM !' < humAyu A bheLA AdamInI mAgaNI sAMbhaLI khuza khuza thaI gayeA. eNe udAra dile kahyuM : jarUra Avaje. zahenazAhanu vacana che ke tane bAdazAha banAvIza.' < 6 jevA hukama, mArA bAdazAha! melA, have tamAre kayAM javuM che, te zI zI jarUra che ?' * thADuM aphINa, theADI mITha.I. eka sArA gheADA!' zahenazAha humAyue joItI sAmagrI ANuvA kahyu`. gheADIvAramAM 150 : madhyayuganA mahAnubhAva Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navo tAja ghoDe ane Doeka nAsto hAjara thayo. ratnajaDita thALamAM jamanArA zahenazAhe aphINanI nAnI kAMkarI meMmAM nAkhI lIdhI ne tyAM jamIna para besI geDuM khAI lIdhuM. nAka para baMne AMgaLIo mUkI. sUryanAlikAmAM zvAsa cAlu thatAM zubha zukana jotAM AgrAnI vATa pakaDI. asavAra dizAo suMdhato jato hato. duzmananA jAsUsa, enA dagAra mArA pIche to karI rahyA nathI ne ? paNa jema jema e AgaLa vadhato gayo, tema tema vAtAvaraNamAM zAMti meLavato gayo. nAselA, bhAgelA, jakhamI sipAhIo paNa dhIre dhIre bheTatA cAlyA. zahenazAha temanI pAsethI vigato ekaThI karavA lAgyA. "jahAMpanAha, duzmane ApaNe lezamAtra pIcho pakaDyo nahato. eno eka paNa sipAhI cunAragaDha ne jonapurathI AgaLa maLyo nathI. sAMbhaLyuM che ke e baMgALa, bihAra ne jenapurano rAjA banaze evI DAMDI piTAtI paNa sAMbhaLI che." Aje nahIM to kAle, AgaLa nahIM vadhe enI zI khAtarI zahenazAhe UlaTatapAsa levA mAMDI. "garIba paravara, duzmana havA jevuM che. ene aneka chUpA madadagAra che. ApaNuM sainyamAMya enA jAsUse che. enI tAkAta ajaba che. ApaNuM sanma A phaTakAthI eTaluM to nAhiMmata banyuM che ke na pUcho vAta. e kyAre kyAM pasI jaI, zuM tarakhATa macAvaze, te kaI kahI zakAya nahIM. ane vaLI eka navI vAta sAMbhaLI che. kahenAra vadhu pAse gaye. eNe kAnamAM dhIrethI kahyuM: "ApanA bhAI kAmarAna kAbulathI lazkara laI ApanA para caDhI Ave che." mArA para mAro bhAI caDhAI laIne Ave ? na bane! hA, kAmarAna utAvaLiye che. kadAca utAvaLamAM kaMI pagaluM bhare, paNa huM eno moTo bhAI to beThe chuM ne ! eka izArAmAM samajAvI daIza !" madhyayugane mahAnubhAva : 151 Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * e teA ThIka, mIrajhA askarI paNa amane te bhareAsAlAyaka lAgatA nathI, jahAMpanAha !' ' eka bApanA beTAmAM bharesA nahI ? nAmumakina ! duniyA game te kahe, mane mArA bhAI emAM kAphI bhareAse che. alabatta, khudAe badhAne badhI vAte pUrA pedA karyA nathI. kAImAM kaMI eba, kAkamAM vaLI kaI ekha. takasIra vagaranA te eka mAtra allAha ! huM jANuM chuM ke askarI kaIka paisAneA leAbhI che.' ' paNa mAlika, ' huM jANuM chuM.' enA phAyadA / ?' ' huM jANuM chuM e mArA bahAdura saradArA, tamane kathAMthI e khyAla hoya ke eTAnA dIrdhAyu mATe je bApe peAtAnI jiMdagI ! ApI devAnI khudA pAse baMdagI karI; are, ema teA baMdagI dhaNA kare che, paNa baMdagI sAcI joIe. sAcI hoya te| majUra thayA vagara kadI na rahe. khudAe kheTAnA banne bApanI jiMdagI levAnI maMjUra karI. meTA sAjo thayeA. bahAdura bApa sadAnI zAMti mATe ArAmagAhamAM pADhayo. e bApanA chellA alphAjha, AkharI zabda zuM hatA jANA che ? ' humAyu ! tArA bhAI enI saMbhALa rAkhaje. emanA gunA daragujara karaje ! ' mArA vAdAra amIreza, Aje mArA e ajameAgajaba vAlida (bApu)nA zabdo mane yAda che. saltanata teA Aja che ne kAle nathI. mArA bhAI mArI chAtImAM khaMjara mAre te paNa huM teA hasavAne ! huM kayA bApaneA beTA ! mArA samarjaMga saradArA, duniyA DhUMDhaze teAya AvA bApa nahi maLe ! enI zaiAbhA huM na rAkhuM teA khIjo kANu rAkhe? ' . zikhAmaNu ApanArA saradArA zAMta thaI gayA. emanI pAse AthI AgaLa dalIle! nahotI. camakatA sitArAo !' ' mADhuM te| lAgatuM nathI te mArA 152 : madhyayuganA mahAnubhAva Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ humAyu bIjI kSaNe pAcho potAnA saradArane thAbaDavA lAgyA. e pitAnA bApanA jamAnAnA raNajaMga khelanArA hatA. "tame mArA murabbIo che. tamane mArA raMja ne gama sAthe saMbaMdha che. mArI sAthe sAcI mahobbata che, eTale tamAruM dila dAjhatuM haze. tamArA zabdo sAcA haze. tame mogala salatanata mATe mAthAne lIlA nALiyeranI jema vadheranArA che, paNa mArI dazA huM jANuM chuM. mArI janmakuMDalI meM jANuM che, joI che; vAMcI che. AkAzanA cAMdanI jema huM mAruM bhaviSya joI zakyo chuM. jaMgIsakhAna, taimUrazAha ne bAbarazAhanA vaMzajoe kadI hAra jANI nathI. chellI paLa sudhI huM laDIza." jamanAnAM jaLa have dekhAtAM hatAM. AgaLa mokalelA ghoDesavAre AgrAmAM jaI hiMdAlane khabara ApyA hatA, ke zahenazAha humAyu AvI rahyA che. hamaNuM bhAI Avaze ! baMne bheTI paDaze! sukhaduHkha pUchaze. duzmananI dagAkhorI sAme roSa pragaTa karaze; evA evA tarkavitarka karato bhale bAdazAha dUradUranI kSitijane vIMdhato najara nAkhI rahyo hato. kSitijamAM becAra meghakhaMDa sivAya kaMI najare paDatuM nahotuM. killAnA buraja dekhAyA. are, utAvaLA svabhAvano hiMdAla tyAM daravAje zAhI sanmAna karavA khaDo haze. paNa A zuM ? svAgatanI garama lAgaNIne badale daravAjA para Ucaka manavALA paheregIre paherA bharatA hatA ! bAdazAha kaMI prazna karato to kaI kaMI sarakho javAba paNa na ApatuM, jANe badhAMya dilanI corI rAkhatAM hatAM. jahAMpanAha, badhuM badalAyeluM lAge che!" mane paNa evuM ja lAge che. paNa amArI cAra AMkhe madhyayugane mahAnubhAva : 153 Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maLI eTale tame joI leje ! mArA bhAIne tame vadhAre pichANe. ke huM ?" baMdhupremano dIvAne A dukhiyAro bAdazAha pitAnA bhAIone viSe lezamAtra ghasAtuM sAMbhaLavA taiyAra nahoto. amIra cUpa thaI gayA. "hiMdAla kyAM che? zuM sUto che? zarIra becena che ? kaMI khoTuM lAgyuM che? are, meTAbhAIthI khoTuM lAgavAnuM zuM ?" prazna pUchato pUchato mahAnubhAva zahenazAha darabAre khAsamAM, majalise AmamAM, raMgabhavanamAM, zIzagharamAM, cauraMgImAM, bArAdarImAM, janAnakhAnAmAM badhe pharI vaLyo. Akhare nadIkinAre gajazALAmAM hiMdAla maLyo. maLIne paNa mana mUkIne eNe vAta na karI. bakasaranI laDAInA, potAne thayelI japhAnA, saradAronI vaphAnA, kaMI samAcAra e pUchI na zakyo ! "hiMdAla, pyArA bhAI! mana mUkIne kema vAta karato nathI ? kaMI khoTuM lAgyuM ? kaMI vahema ?' "nA, nA." hiMdAle banAvaTI hAsya karyuM. hiMdAla! mArA sAmuM to jo !" "zuM che?" hiMdAla humAyunI vedhaka AMkho sAme AMkhe mAMDI na zakyo.. hiMdAla, tArA mananI corI huM samajyo. tAre bAdazAha thavuM che ? zA mATe dila kholIne vAta karato nathI ? tuM bAdazAha thaje. paNa pahelAM e vAta to jANI le, ke Aja ApaNA bApadAdAnuM rAja jokhamamAM che. mogalenI hastI miTAvavAnI jhuMbeza khaDI thaI che. zuM eve vakhate paNa tuM mArAthI dilacorI rAkhIza?" hiMdAla cUpa hato. humAyu AgaLa belavA lAge? hiMdAla, pUjanIya pitA tarapha lakSa Apa. keTalI athAga 154 : madhyayugane mahAnubhAva Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jahematathI emaNe A rAja jamAvyuM hatuM ! e rAjanA nAza mATe gujarAtanA sulatAna bahAdurazAha ne aphaghAna saradAra zerazAha medAne paDayA che. e veLA ApaNe cAra bhAI judA paDazuM ? zuM ema karIne ApaNuM duzmanonA gharamAM divALInA dIvA saLagAvI zuM ? yAda rAkhaje, eka sipAhI kaMI cIja nathI, jyAre cAra sipAhI eka lazkara che.' mIrajhA askarI paNa dhIre dhIre AvIne adabathI pAchaLa Ubho hato. askarI, tAre khajAno joIe che? hiMdAla tAre takhta joIe che? mArA para bharoso rAkho ! mAthA para camakI rahelI vIjaLIone verAI javA de ! humAyune kazAyano moha nathI. ene to allAhanuM ApeluM A AsamAna che, suMdara sitArAothI khIcokhIca A rAtri che. ne enA khagoLanA graMtho che. huM bhale ne mAruM AkAzI gaNita bhaluM. bAbarane kaI beTa salatanata calAve, e sAme humAyune virodha nathI. paNa Aje...eka bano ! duzmana majabUta bane e pahelAM enA paga ukheDI nAkhe !" ApaNuM lazkara nAhiMmata banyuM che, hiMdAle vacce kahyuM. "lazkara nAhiMmata bane, je ApaNe nAmarda banIe to. belAvo amIra-umarAvone, sUbA-saradArone ! huM emane pUchavA mAguM chuM. emanA dila DhaDhaLavA mAguM chuM. emanA ghA rUjhavavA cAhuM chuM. AjathI ja navA jaMganI taiyArI karavI che.' theDI vAramAM gajazALAnuM sAThamArInuM moTuM medAna bharacaka thaI gayuM. moTA moTA zamazerajaMga mAM beThA hatA. paNa sahunA meM para nirAzAnI AchI jhalaka patharAyelI hatI. zahenazAhe balavuM zarU karyuM? madhyayugane mahAnubhAva H 155 Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ megala sAmrAjyanA camakatA sitArAo ! tamArA caherA para udAsI kema patharAyelI che? jANI le ke tamAro A bAdazAha motanA mukhamAMthI pAcho pharyo che. mota maLyuM hota to - allAhane jiMdagI maMjUra na hota to - mane eka listIne hAthe eNe bacAvyA na heta ! allAhane mArI jiMdagI maMjUra hatI. eNe mane bacAvyA. ne bacAvyo to samajavuM joIe ke allAhe kaMI kAmayAbI mATe bacAvyo che. thavAnuM badhuM tenI marajI para che, cakalIne bAja banAvavAnI ne bAjane cakalI banAvavAnI kimata enA hAthamAM che. enI hikamata sAme thanArA huM ne tame koNa? rANA saMganA pracaMDa lazkaranI sAme bAdazAha bAbaranA sainyanI zI visAta hatI ? gaNa tarInI daSTie megalenI hAra nakkI hatI. paNa allAhanI marajI bIjI hoya tyAM zuM ? eTale mogalone nasIbe phateha maLI. mATe dukha, raMja, gama, zoka, hAra, chata badhuM ekamAtra allAhanI marajI para cheDI eka tamannAthI kAma karavAnI ApaNI pharaja AvIne khaDI rahI che! IslAmane bulaMda banAvanArA bahAdura kadI hAryA nathI, ne hAraze nahi, e khudAI kola che. tamAruM lakSa huM eka khAsa vAta para kheMcavA mAguM chuM. Aje je navI jehAda mATe huM tamArI sAme darakhAsta peza karuM chuM..." darakhAsta nahIM, hukama ! ame mogala zahenazAhanA gulAma chIe." udAra dilanA rAjavInA zabdoe thoDIvAramAM badhA amIra upara jAdu jamAvavA mAMDyuM. zAbAza, mArA javAMmardo ! paNa tame je mogala salatanatanI vAta kare che, enI ja vAta huM karuM chuM. tame jANatA hazo ke baLavAkhora zerakhAM mogalenA nAzanA zapatha laIne beThe che. e jAhira-Ahira mogalanuM nikaMdana kADhavAnA paDakArA kare che. gujarAtanA bahAdurazAhe paNa pitAnI hiMmata bulaMda banAvI zerakhAMnA zabda 156 : madhyayugane mahAnubhAva Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evaDayA che. meAgala zahenazAhatane nAtha ! meAgala zahenazAhatane nAza eTale megalenA nAza ! mAgalenAM khIkhI-baccAMnA nAza ! meAgala khAnadAnane nAza ! paththara kadAca sAnAne bahAdurI, halakI jAtanA pyAle bhAMgI nAkhe, paNu tethI tame mane kahI zakaze! ke zuM sAnAnI jhImata dhare che, te paththaranI kImata vadhe che? eka vAra dagAthI khATTura meAgalA zikasta pAmyA, tethI zuM sadAne mATe dAkhArAnI AbarU vadhI ? zu' emanA hAtha baLavAna banyA ? hajI gaI kAla sudhI melenA darabAramAM cAkarI karI peTa bharanAra eka halakA sipAhI zuM tamArI bahAdurIne, tamArA heAsalAne, tamArI hasaratane nAza karaze, ane zaramabharelI jiMdagI tamAre havAle karaze ? ' ' bahAdure, je jiMdagIthI caherA para zarama chavAI rahe, e jiMRRgI jIvavA karatAM meAta zuM bhU...? kayAmatane divase kaI rIte khaDA rahI zakaze! ? tamArAM saMtAne tamane yAda karavAmAM magarUrI zI rIte leze ? UThe ! kamara kase ! Ajane hiMmatathI vadhAvI le ! AvatI kAla tamArI ja che. eka eka meAgala baccA peAtAnA khAnadAna mATe, peAtAnA zahenazAhu mATe, are bhujabaLathI meLavela hiMdustAna mATe, peAtAnAM dharabAra ne khIkhI-baccAMnI salAmatI mATe laDaze. phateha megalAnA mukaddamAM lakhAyelI che. kheAle allAhA akabara !' allAhe! akabara ! zahenazAha humAyuneA jaya ! ' killAnI dIvAle pracaMDa pekAra pADI rahI. jamanAnAM jaLa khaLakhaLa nAde vahetAM paDadheA pADI UmyAM. bAganuM gula te pi MjaranuM khulamula paNu navI Rsi'matathI jAgI UTheryuM, * A mulada paDakArA nabhAmaMDaLane bharI detA dUra dUra prasarI gayA. madhyayuganA mahAnubhAva : 157 Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUradUrathI AgrA bhaNI teAphAna laI te dhasI AvatA kAmUla-kadahAranA mAlika kAmarAnanA kAna para A paDadhA athaDAyA. hAthInI suzAbhita aMbADI para meThela mAgala zAhajAdA kAmarAna ekadama camakI UThayo : zuM maLelI khabara galata che? laDAImAMthI bAdazAha humAyu jIvatA pAchA pharyAM che?' kAmarAnane bhAInI kuzaLatAnA samAcAre nagna banAvyA. meATA bhAInA mRtyunA samAcArathI AgrAnI gAdI sara karI, bhAI nA mRtyumahotsava UjavavA AvatA kAmarAnanA dilamAM jANe A samAcArathI koI e bhAle mAryAM. eNe svasthatA jALavI kAsadane hukama karyAM : AgaLa jaI vAtAvaraNane tapAseA, sAcI vAta jaladI jAhera kA ! ' heziyAra kAsade AgrAnA killAnA daravAje AvI tapAsa zarU karI, bAdazAhane najare jonAra amIraumarAvane maLI khAtarI karI. enI cakAra AMkhe badhuM vAtAvaraNa mApI lIdhuM. e dhasamasyA AvatA kAmarAnane cetavavA vIjaLInI jhaDape pAA karyAM. kAmarAne badhA samAcAra sAMbhaLyA, te eNe vAnI dizAmAM vAkUkaDA kare tema ekAeka badhA raMga palaTI nAkhyA. yuddhanI neAbate khAmeAza karavAmAM AvI. vakhata joI te vaheNu badalavAmAM kuzaLa zAhajAdo kAmarAna, bhAIne AvIne bheTyo. su eNnI AMkhamAMthI vahI rahyAM hatAM. nAM vahAlA bAda * medAnanI AkharI phateha meAgaleAnI che. mArA zAhanI sevAmAM mArA cunaMdA hajAra sainikAnI atyAre beTa karuM chuM. AkI vakhata Ave sevaka taiyAra ja che.' 158 : madhyayuganA mahAnubhAva Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AkharamAM bhAI te bhAI! humAyu khoTuM na kahe!" bheLA dilane mahAnubhAva manamAM ne manamAM malakI rahyo. dUra dUra lazkarI medAnamAM megala sipAhIo kavAyata karI rahyA hatA. madajharatA mAtaMge jamanAnI rUperI veLamAM retInAna karI rahyA hatA ne rAjadaravAje nAbato gaDagaDI rahI hatI. madhyayugane mahAnubhAva : 159 Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjA bhejanI yAda zerazAha sUrI sulatAna cAra khaMDa tape jasa bhAnu, siMha-gAya gahi ika bATA done pAni piahIM ika ghATA, zAhI nAbato divasothI thaMbhyA vagara bajI rahI hatI. hiMdI ane IrAnI, tUrAnI ne arabI zaraNAIo vidhavidha jAtanA sUrathI vAtAvaraNane bharI rahI hatI. damAmA (Dapha), gArakA, nagArAM ne mRdaMga, raNaziMgaDA, jhAMjhane naphIra jevAM raNavAdyoe AsamAnane gajAvI mUkayuM hatuM. amIra-umarAvonA vijallAsa ne prajAnA harSobrAsane Aje koI sImA nahotI, kAraNa ke sahuno yAra, raiyatanAM raMja-gama pichANanAro, kisAnono tAraNahAra zerazAha Aja baMgALa, bihAra ne jonapuranI gAdI para birAjamAna thato hato. galIo chAMTavAmAM AvI hatI. rastAo zaNagAravAmAM AvyA hatA. AkhA nagaramAM AsopAlavanAM 160 Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ toraNe ne judAM judAM punA ThATha karavAmAM AvyA hatA. maMdiromAM, majidomAM, mahelomAM ne jhuMpaDIomAM badhe ekasarakho AnaMda pravartato hato. aphaghAna yuvAnonAM jUthanAM jUtha suMdara suMdara vastro dhAraNa karIne nAcatAM nAcatAM cAlyAM AvatAM hatAM. gokhe ne jharUkhe caDelI nagaranArIo kesara, kastUrI ne aMbarathI mizrita gulAbajaLano chaMTakAva karatI hatI. dizAo maghamaghI UThI hatI. kAzIthI ANelAM kuMkuma pagale pagale DhoLAtAM hatAM. kAzmIramAM kezara ne malayagirinI caMdanazalAkAonA kALAM bhararaMga jamAvatAM hatA. rajatadhoLAM kapUra, hInAnAM pamarATabharyAM puSpo, gulazana, gula, Izka ne saMgItanA sarAdothI jANe A duniyA madahoza banI gaI hatI. gulAbajaLa ne attaranA chaMTakAvane to jANe aSADhI megha varasato hato. jarIkAmavALI jhaLahaLatI jhUlathI suzobhita, suvarNazRMkhalAthI zobhAyamAna moTI aMbADIo sAthe gajasenA cAlatI AvatI hatI. enI pAchaLa raNuzarA yoddhAothI zobhatI azvasenA cAlI AvatI hatI. pAyadaLanI palaTaNe, aphaghAna senAo, bakasariyA baMdUcIo dharatI dhrujAvatA cAlatA hatA.' amIre, umarAvo, kArIgaro, zilpIo, sAhityakAre, jhaverIo, vepArIo ne nRtya karanArI suMdara ramaNuone jANe pravAha vahI nIkaLyo hato. caMcaLa ghoDA para beThelA, AgaLa pAchaLa hajuriyAothI zobhatA, sugadhI pAnanAM bIDAM cAvatA zAhasodAgaro najarane bAMdhI le evA ThAThamAThathI AvatA hatA. suMdara ratnajaDita pAlakhIemAM chaTabharI rIte beThelA umarAva jyAre sugaMdhI pAMdaDAnA paMkhAthI havA khAtA, ne mayUrapIMchanA vIMjaNathI mAkho uDADatA ne paDakhe rUpAnI pIkadAnIomAM tAMbUlanI picakArI mAratA, tyAre rAjA bhejanI yAda : 161 Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUtakALanA mahAna vaibhavanI jhAMkhI thaI AvatI. emanI AgaLa ne pAchaLa dezadezathI AvelA pracaMDakAya gulAmo cAlatA hatA. zAhI darabAranA samayanI jAherAta karatI topo gaDagaDATa karatI kUTatI hatI. sAMI-saMnyAsIo, phakIra-bAvAo raste raste duhAI e detA pharatA hatA. umarA baMne tarapha adabathI khaDA rahI gayA hatA. chaDIdAroe nekI pokAravI zarU karI hatI, ne cAbadAra pitAnI caturAInuM mApa cakAsI rahyA hatA. purAtana gauDanagara Aje pharI eka vAra juvAnInA saudaryathI jAgI UThayuM hatuM. enuM suvarNa siMhAsana ne amUlakha chatra (chatrI) pharIthI sanAtha banyAM hatAM. zAhI najarANunI jANe rela cAlI hatI. pavanavegI arabI tokhAra, madajharatA mAtaMgo, kAzmIrI lAla, pAghaDI, jAma, rezamI jariyana dupaTTA, buTTAdAra lapeTAnA tAkA,senA-rUpAnI cokaDIovALA mazarUnA gaMja, javAharamaMDita samazere, suMdara kImatI DhAla, pANIdAra ratna, mANeka, hIrA, paravALAM, IrAnI gAlIcAo, sonA-rUpAnAM DhoLa caDAvelAM raNaziMgaDAM, rUpAnA DhAla, gulAbajaLathI bharelA zIzAo, attaranI zIzIo, mInAkAma ne jaDAvakAmanAM vAsaNo najaDita kalamadAna, hAthIdAMta, abanUsa, araara, chIpa, bilerane ne mInAkArI vastuone pahADa khaDakAyo hato. zAhI mahela hakaDeThaTha bharAyo hato. thoDIvAre zAhajAdAe AvyA. senApati khavAsa khAna AvyA. dilhIne pele ajaba jhaverI AvyuM. sahuthI chelle siMhanI chaTAthI cAlato AjanA A nATakane sUtradhAra zerazAha Avya, vAjiMtro khUba jorathI vAgavA lAgyAM. toe paNa garava karI mUkyo. chaDIdAro ane baMdIjanee gaLAM vahetAM mUkyAM. salAmI mATe sahunA hAtha UMcA ne mastaka nIcA thayAM. mukha para eka suMdara smita sAthe zerazAhe siMhAsana para sthAna lIdhuM, ne badhuM zAMta thaI gayuM. 162 : rAjA bhojanI yAda Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zerazAhe sAdo chatAM kImatI pozAka dhAraNa karyo hato. mAthA para javAharamaMDita paThANI pAgha para hIrAne toro laTakAvyo hato. upara humA nAmanA pakSInAM zukanavaMtAM pIMchAMvALI kalagI eNe mUkI hatI. hIrA ne sonerI jhIkathI bharele motIne jAma ne pagamAM IrAnanA uttama kArIgare banAvelA upAnaha (joDA) dhAraNa karyA hatA. rAjyAbhiSekanI vidhio dabadabAbharI rIte zarU thaIne evI ja rIte samApta thaI. atyAra sudhI sukhaduHkhanA divasomAM madada karanArAone khilaata (pAka) inAma ApavAmAM AvyA. A pachI darabAranA meTA vidvAne ane umarAvoe zerazAhane "ala sulatAna ula Adila'nA birudathI navAjatAM sabhAe harSanA pikArothI ene vadhAvI lIdho. A harSanA pokArone zAMta pADate zerazAhane moTo ne rUAbabharyo avAja guMjI rahyo. e bolato hatoH huM ImAna lAvuM chuM eka mAtra allAha para, ane tenA phirastAo para, ane tenI dhArmika kitAba para, ane tenA payagaMbara para, ane chevaTe kayAmata AvavAnI che te para, ane mANasane bhalAbUrA para allAhatAlAne kula mukhatyAra che te upara, ane maraNa pachI kayAmatane roja InsApha sAru UThavAnuM che te para ImAna lAvuM chuM. huM e para ImAna lAvuM chuM, ke phirastAone prakAzamAMthI, jinane agnimAMthI ne mANasajAtine khudAe mATImAMthI saraLa che. eka custa IslAma dharmanA pUjArI tarIke huM islAmamAM yakIna dharAvanAre chuM. paNa tethI ema mAnI nathI levAnuM ke huM hinduone virodhI chuM. "ala sulatAna ula Adila'nuM Aje meM svIkAreluM mAruM biruda eka insAphapriya bAdazAhanuM che. bina-islAmI prajAne mArI hakUmatamAM rAjA bhojanI yAdaH 163 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUrepUro nyAya ne insApha maLaze. eka bAdazAhanI pharaja-eka rAjAne dharma che ke sahu vaphAdAra raiyatane ekasarakhI rAkhavI. koI musalamAna hiM dune jAnamAlanuM nukasAna kare, ke koI hiMdu musalamAnane hAni pahoMcADe : baMnene mATe zerazAhanA zAsanamAM zikSA che. koI jAtane dharmane nAme julama mArA rAjyamAM cAlI zakaze nahi. kAphironI katalane nAme koI hatyAkAMDa mAre tyAM racI zakAze nahIM. keI ImAma ke maulavI paNa AvI hiMmata bhIDaze, rAjadaMDa tene paNa zikSA karatAM acakAze nahIM. sahu sahune dharma zAMtithI pALe, jabaradastIthI ilAmamAM lAvavAnI prathA aniSTa che, ne te baMdha karavAmAM Ave che. hiMdu tithi ne tahevAro chUTathI UjavAya. helI-divALInI ujavaNI islAmI tahevAranA jevI ja thAya. "hiMduo butaparasta kema che, IslAma butaparastIne sapta virodhI che. paNa mArI vaphAdAra reyatanA darajajAthI teo tIrthayAtrA karI zakaze, pAlakhImAM besI zakaze. emanAM maMdira tarapha AMgaLI paNa UMcI karavAmAM nahi Ave. musalamAna ane hiMdu baMnene zAhI cAkarI bakSavAmAM Avaze. A be prajA zerazAhanI be AMkha samAna che. jakAta eka custa murilama mATe pharja che. dAnadharma hiMduomAM moTo che. A mATe zAhI khajAnAmAMthI pratyeka varSe 1 lAkha 80 hajAra mahero garIbone bhedabhAva vagara vaheMcavAmAM Avaze." harSanI kikiyArIothI darabAra gAjI UThyo. zerazAhe potAnuM . vyaktavya pharI jArI karyuM? "gAya ane vAgha eka Are pANI pIe, e mArA khyAlAta, che. bakheDA nahi lUMTaphATa nahi, jorajulama nahi, atyAcAra-anAcAra nahi. savAzera senuM mAthuM mUkIne jatI apaMga DesIne paNa koI lUMTI na zake-lUMTavAnI hiMmata na karI zake evA baMdobastane huM himAyatI chuM. gunegAra-pachI bhale e mAro putra hoya te paNa 164 : rAjA bhejanI yAda Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gunAnI mAphI huM samajyeA nathI. gunAnI sajA evI bhayaMkara thaze ke gunegAra nAma sAMbhaLIne kAMpI UThaze. sarjAnA vidhAnamAM mane mArA ulemAe te zekha, mApha kare ke meM zarIatanAM baMdhanAthI mArI rAjakAjanI kitAbane mukta karI che. rannumArkanAM navAM dhAraNe meM kAnUna ane AIna banAvyAM che. kAraNa spaSTa che. mArI najare addala insApha e ja rAjarakSAnA uttama upAya che. nirdoSa, nabaLAM-peAAMta pIDIte tathA atyAcArI sabaLeAnI pITha thAbaDI huM kadI paNa nyAyabhraSTa nahi thA. 'mAruM tamAma rAjya judAM judAM paragaNAMemAM (khAemAM) vaheMcI nAkhavAne meM irAdA ryAM che. dareka paragaNAmAM (prAMtamAM ) e amaladAra raheze. A amaladAreAne mAthe emanA paragaNAnA vahIvaTaneA bhAra raheze. dIvAnI mAmalAe munsapha patAvaze, phe|jadArI mAmalA zikadAra patAvaze. gAmaDAMnI paMcAyatAne kAyama rAkhavAmAM Ave che. tee temanu dharameLe patAvaTanuM kAma karyAM kare. AvAM aneka paragaNAMnI eka sarakAra banaze. A sarakAramAM vaDA zikadAra ne vaDA munsa raheze. A badhA amaladArAe rAjA ane prajA vaccenA sabadhA sArA ane ekhalAsabharyAM karavAnA raheze. A badhA amaladArAnI e e varSe badalI thaze. temaNe raiyatanI khabaragIrI, anAtha-apaMga vidhavAonI madada, vidvAnane uttejana ApavAnAM kAma paNa karavAnAM raheze. A duniyAmAM bhaluM nAma ane pelI duniyAmAM savAba ne sArA badale maLe evuM kRtya temaNe temanA mATe ne temanA sulatAna mATe karavAnuM che. mahesUla te mAlagujArImAM huM cAkkasa niyamana mUkavA mAguM *zarIata arthAt kurAne zarIphamAM rAjakAjanI batAvavAmAM Avela paddhati. A zarIatathI viruddha janAra tarIke zerazAha AgaLa paDatA gaNAya che, paNa tenA pahelAM allAuddIna khIlajIe paNa zarIatathI chUTa lIdhI hatI, ema itihAsa kahe che. ( rAjA bhAjanI yAda : 165 Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chuM. mArI raiyata kheATI rIte herAna na thAya, mArA rAjyanA kisA enI jamIna choDI na de te khetI baMdha na kare te mATe A bAbatamAM tamArA bAdazAha khAsa rasa dharAve che. sainikAne pagArane badale apAtu mahesUla, senAnAyakAne pagArane badale apAtI jAgIra -A tamAma prayAe raiyatanuM leAhI cUse jAya che. mahesUla mATe nyAya-anyAyanuM dhAraNa sacavAtuM nathI; jorajulama paNa thAya che. A mATe dara sAla jamInanI mApa'dhI karavAmAM Avaze. enA uparathI mAlagujArI nakkI thaze. sarakAra ceAthe bhAga leze, chatAM duSkALa ke bhAna varSe vakhate rAhata paNa apAze. mahesUla reAkaDAmAM ke bhAgabaTAI-jinsImAM ApI zakAze. A bAbatamAM sIdhA sabaMdha bAdazAha sAthe paNa prajA rAkhI zakaze. * vepArane khAsa uttejana apAze. aphadhAna sarahadanA dhATA dvArA mukhArA ane samarakaMda, khakha ane khurAsAna, khvArijha, IrAna te hiMdu e sahu vacce vepArI vinimaya vadhAravAmAM Avaze. dariyAmArganA daravAjAe paNa dhIre dhIre UdhaDaze. sattA vepArIone madada karaze. vepArIe sattAne madada kare. rAjyanAM tamAma jakAtakhAtAM AjathI rada thaze, kevaLa vecANa ne sImApradeza para ja jakAta levAmAM Avaze. vepArIonI AvajAvanI sagavaDa mATe cekIe, rastA, dharmazALAo, vAvakUvAe baMdhAvavAmAM Avaze. badhI dharmazALAomAM hiMdu tema ja muslimeA mATe khAvApIvAnI alaga alaga vyavasthA raheze. sikkAomAM paNa pheraphAra karIne eka ja sarakhuM dheAraNa rAkhavAmAM Avaze. e TaMkazALeA mukarara mApanA rUpiyA ne calaNI nANAM banAvaze, rAjyanA sadhaLe sthaLe cAlaze. A rUpiyAnI eka bAju vastikanI chApa te bIjI bAju amAruM nAma raheze.* x e yAda rAkhavAnI jarUra che, ke AjanA aMgreja sarakArane rUpiyA e zerazAhI rUpiyAnu sAduM anukaraNa mAtra che. 166 : rAjA bhAjanI yAda ' Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArA vahAlA prajAjanA, eka kahevata che ke te tane sahAya kare, tene AkhI pRthvI ApI ke mArI vijayI senAnI nimaNUkA mArA hastaka ja rAkaDa vetana apAze. itihAsamAM ajoDa evI mArI aphadhAna senA, mArA rajapUta sainiko, mAruM tApakhAnuM, mArA badUkacIe Aje nAmAMkita banyA che. zistanA huM pUjArI chuM. senAne pratyeka AdamI vivekI ne insAniyatavALA rahe ! e jyAMthI pasAra thAya tyAM prajA AbAda thavI Te! sArI susajja senA kAI paNu zahenazAhanA bhAIcArAne ceAgya che. kurabAna thavAnI tamannA, jehAda karavAnI tAkAta, ibAdata karavAnI tAlAvelI te bhAIcArAnI tIi icchA-A sArI saltanatanAM ne sugaThita sainyanAM lakSaNA che. * ' mArI samasta raiyatane tAlIma maLe tevI mArI icchA che. A mATe madresAe ane nizALeA TheraThera khAlavAmAM Avaze. sArA vidyAthI ene vaphA* paNa ApavAmAM Avaze. ( yuddhane divase je paNa echI che.' thaze. ne teone zilpIo ne hunnarIonA tA ame zokhIna chIe. IrAnakhurAsAnanA hunnarmada kArIgarAne temAM meAkalyAM che. hiMdunA prasiddha zilpIene Ama jgyA che. imAratA, bAgabagIcA, masIda, makabarAA, mahelA, phuvArA, jaLAzayeA vagerenI racanAe cAlu karavAnI che. khaDerAne sajIvana karavAnAM che. Aje tApeAnI duniyAmAM hiMdustAnanA killAe nAkAmayAba haryAM che. ene navesarathI peAlAda jevA banAvavAnA che. eka sAcI zahenazAhata-Adarzo rASTra sarjavAnI AjanI ApaNI neka himAyata che. emAM tamArA sahunA sAtha maLaze, evA bhareAse rAkhuM chuM. bAkI rAjyanI nityatA ane zAzvata cakravatI paNuM kAI ne kadI prApta thayuM nathI, te thaze nahIM. haMmeza sudhInuM rAjyapada ane sadA Take evI bAdazAhI teA eka *skolarazipa, chAtravRtti. rAjA bheAjanI cAda : 167 Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAtra allAhanI che.' baMgALanA zAhe peAtAnuM vakatavya pUruM karyuM". A pachI badhA amIra-umarAvAe peAtAnI vaphAdArInA seAgana lIdhA. AkhI sabhA eka vAte ame pAmatI hatI ke peAtAnA sulatAnanuM mukha mAlatAM khelatAM vAraMvAra pelA dilhInA jhaverI pratye kheMcAtuM hatuM. jhaverInI mukhamudrA para atyaMta prasannatA chavAyelI hatI ane vAre vAre sulatAna sAme joI ne saheja malakAtA ke jarA jarA hasate|. pazu sahuthI vadhu tALukhI e " vAtanI hatI ke sulatAnanA saMpUrNa vaktavyamAM enI bahAdurI viSe lezamAtra ullekha nahateA. lAka vAta karatA ke A mitrAnI joDI ajaba che. prakAza ane paDachAyAnA jevA baMnenA sa MbaMdha che. vagara kahe, vagara pUche, kaI kaI daMtakathAo e viSe pracalita hatI. madhyAhnane darabAra bhapakAbharI rIte pUrNa thayeA. sAMja TheraThera mahephila ane mijalasA, nAcagAnatAnanA jalasAomAM AthamI. rAte rAzanI ane AtazabAjIe AkhA zaheranI rezanaka palaTI nAkhI. galIe galI, mahAlle mahAlle, khAge bAga, madira maMdira, masjide masjida, dharedhara harSoMnA pAkAreAthI gAjI UThavyAM. chellAM keTalAMya varSothI prajAe AvA rAA nIrakhyo nahotA. pahele ja pagale keTalI diladilAvarI ! Aja sahune saheje rAjA bheAjanI yAda UgI AvatI hatI. bheAja jevI ja kadaradAnI ne enA jevI ja zUravIratA ! meDI mADI rAta sudhI DeAMzIlA prAjanA hajI AtazabAjI te mahephile jamAvI rahyA hatA, tyAre killAnA muraja para pharatA traNu puruSo A badhuM bharI najare nIrakhI rahyA hatA. sahuthI AgaLa cAlanAra sulatAna zerazAha ne dilhInA jhaverI hatA, pAchaLa vIra senApati khavAsakhAna hatA. zAhajAdA AdilazAha ne jalAlakhAna 168 : rAjA bheAjanI yAda Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hamaNuM ja ArAma levA gayA hatA. AkAzI tArAo ema para kaMI kaMI bharatakAma karI rahyA hatA. ThaMDA vAyu sahunA dehane sukhasparza pahoMcADI rahyo hato. dhIre dhIre rAta vadhatI cAlI, ne kRSNa pakSanI rAta pAchalA pahore UganAra caMdramA paNa AkAzamAM camakI UThaDyo. caMdranA prakAzamAM nAhatI tripuTI DI vAre vIkharAI sulatAna zerazAha pitAnA zayanakhaMDa tarapha cAlyo. Aje rAjamahelanI zobhA avarNanIya hatI. eno gokhe gokha, maherAe maherAba navI rUpazabhA dharI beThAM hatAM. guMbaje to jANe AkAzanuM parALa toDavA UMce UDyA hatA. AkAzadIpako sitArAnI jema camakatA hatA. aneka badIo, khAjesarAo, tAtaMra kuMDIo cAre tarapha baMdobasta jALavatAM hatAM. dakSiNanI bArIovALo havAmAnabharyo oraDe zayanakhaMDa tarIke susajaja karavAmAM Avyo hato. dUra dUra sudhInAM medAna, khetara ne saritAnAM vahetAM rUperI jaLa daSTigocara thatAM hatAM. bArI upara paDelA jarIkAmanA paDadA vATe aMdara pravezato tophAnI pavana, aneka dIpakenA tejathI jhaLAMhaLAM hAMDI-jhummarane DolAvato hato. enI pAchaLa cUpake cUpake AvatAM caMdrakiraNe kavihRdayane jANe-ajANe DolAvatAM hatAM. chatranA dIpako, kapUranAM jalatAM zabhAdAne, dhUpanI agaradAnIo ne zarabatanA jAma manane masta banAvatA hatA. sulatAne kSaNabhara khaMDamAM AMTA mAryA. mastakane dukhAvo tAja ane zarIrane thakavI rahele jariyAnI jAmo utArI aLagAM karyA. dakSiNanA tophAnI vAyu sAthe enA vAMkaDiyA vALa gela karI rahyA. sulatAna bArI vATe dUra dUra sudhI najara nAkhI rahyo. pharI vAra vicAramAM UtarI gayo. svapnasiddhine A sraSTA na jANe kyA kyA manasUbA ghaDI rahyo haze! rAjA bheja nI yAda : 169 Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khaMDanuM dvAra UdhaDavAnA avAje enI vicAranidrA tADI. kAI rezamI murakhAmAM chupAyela A, e majabUta dAsIe sAthe AvatI hatI. AvanAra eka suuMdara strI hatI, chatAM enA namaNA caherA para glAni spaSTa dIsI AvatI hatI. chatAMya kalakI caMdranI jema enA saheja murajhAyelA cahere! rUpaTTAthI camakI rahyo hatA. jahAMpanAha, tAjapeAzInI mubAraka rAtanI eka suMdara bheTa !" sulatAna kSaNabhara kaMI na melye. e ekITaze AvanAra strI sAme nihALI rahyo. manamAM meAha janmAve evuM sauMdarya tyAM chalakAtu hatuM. emAMya sulatAna teA eka vAratA zAyara-kavi hatA. anAra jevA hArTa, AsamAnanA tArA jevA nayanatArA, madabharI kALI kALI citavana ! kAI tRSAtura zarAkhI, jema zarAbanA leAla jAmane ekITaze joI rahe, ema kSaNabhara e rUparAza sAme joI rahyo.. khIjI kSaNe sAvadha thaI eNe dhIrethI kahyuMH < 6 . bAMdI, khUbasUratInA A khajAne kayAMthI ANye ' garIbaparavara, bakasaranA raNamedAna parathI.' kAI meAgalanI Arata che ?" < hA jI, AgrAnA bAdazAha humAyunI begama che. ApanA amIra-umarAvAe A bheTa bahu jatanathI ANI che.' ' zAbAza, khAMdI, mArA zUrA amIreAe raNamedAna parathI ajaba vastu hAMsala karI. e amIra-umarAvAne khelAvI lAva !' karavA banne khAMdIe kaMI na samajI. e hukamaneA amala jhaDapathI bahAra cAlI gaI. khaMDa nirjana banyA. caMdrakiraNA bArI vATe gela karatAM hatAM, te suMdara pavana laheriyAM khAtA hatA. evA khaMDamAM eka ja strI te eka ja puruSa! sva pRthvI para UtarI Ave paNa zrI dhrUjI rahI hatI. 170 : rAjA bheAjanI yAda Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bahena, dhUchaza nahi! zerazAha zarAbanI jema parAyI eratone paNa sparza karavA mATe nAlAyaka samaje che ! huM jANuM chuM, khUbasUratI bahu bUrI balA bane che, jyAre e kaI jAlimane bheTe che. suMdarI, tane keIe satAvI to nathI ne ?" zabdamAM bharoso Ave evI AdratA hatI. dhrujatI strI kaMI vizvAsa karI zakI nahIM. jAsudanA kumaLA phUlanI jema e bhayathI dheLI paDatI jatI hatI. bAdazAha humAyu bhale mAre duzmana hoya, paNa enAM bIbIbaccAM mArAM duzmana nathI. orata-eka nirAdhAra strI, zerazAhanuM paheluM saMrakSaNa pAme che ! gAya ne bakarI eka Are pANI pIe, e to mAre Adarza che. pachI zuM gAyanI katala mAre ja hAthe huM ja karIza ? begamasAhebA, A ghara tamArA bhAInuM samajaje. kAle zAhI savAre tamane AgrA pahoMcADaze." bAMdIo khaMDanA daravAje AvI praveza mATe AjJA mAgatI hatI. amIra-umarAvo sAthe ja hatA. pravezanI AjJA ApatAM bAdazAhe jarA hasIne kahyuM : Avo mArA vaphAdAra mitro! A suMdara bheTa mATe zerazAha tamAro AbhArI che. zahenazAha eTale vilAsI, bAdazAha eTale be jAtane AdamI. enI hAthInA dAMta jevI bahAra dekhADavAnI ne jIvavAnI baMne jiMdagI judI! eka tarapha ene saltanata apAve, bIjI tarapha A madahoza karanArI saudaryAlatAo eza uDAvavA Apo ! eka tarapha ene jiMdagI Ape, bIjI tarapha enI kayAmata lUMTI lo !' sulatAnano avAja bhAre thayo. amIra-umarA manamAM malakAtA moTI AzAe AvyA hatA. teo to juvAnI ne rUpanA pyAlA caDAvavAmAM cakacUra sulatAnane jovA icchatA hatA. ekAda jAgIranI rAjA bhejanI yAda H 171 Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' akSisanI galIpacI karatI AzA sAthe teo AvyA hatA. paNa joyuM teA suMvALA sulatAnane badale tyAM eka philasUpha UbhA hatA. A rAjakAjanA pahADa pahelethI kALeA hateA, tamArA jevA dhummaseAthI vadhAre kALeA banaze. erata, sAMI, brAhmaNu, bALaka te rAjAnAM vagara pUche Azrita. vADa pAse velA gaLAvazeA, mArA bahAdura deratA ? jAe abaDI jAe, te samarata Alamane jAhera karA ke zerazAha hareka Aratane eka najarathI nIrakhe che. enI javAnI javAnI che, na ke mAkhaNa, je saheja tApa lAgatAM ogaLavA lAge ! ' ' ane mArA pyArA dAstA, dhaDI pahelAM tamArA zera teA meAtanA vicAra karatA hatA. je bAdazAha thayA enuM meAta kAramuM samajavAnuM. kaI ghaDIe kAI kAtila ene hulAla karaze, tenA larAsA ja nahIM. eNe teA cetatA rahevAnuM. pelI aphadhAna kahevata che ke ' mRtyu avazya che, paNa kAna mATe zaka che !' Aje jo tamArA batAvelA mArge gaye hota teA, mane paNa mArA kAna mATe sa Mdeha thAta ! chatAM tame mArA hitaiSIe che. sajA karavAnuM dila thatuM nathI. sA eTalI ke kAle sahasarAma khAte, mArI bApIkI jAgIramAM, mArA zabane daphana karavA eka suMdara makabarA racaveA zarU karAve. A pApanuM e ja eka prAyazcitta ! enA thADA pANA tame paNa UMMcako, je zAhI inAmanI AzA hatI te jarUra maLaze.' philasUpha banele sulatAna khaMDamAM AMTA mAravA lAgyA. bAMdIe stabdha banI khaDI hatI. te jANatI hatI ke A ja khaMDamAM krANu jANe keTalIye sauMda bharI nArIe, suhAgA, kumArikAonAM ziyaLa chaDecoka lUMTAyAM hatAM. A paththarAne jo vAcA Ave teA, prajA jo insApha karavAnI tAkata meLave teA, kANu jANe keTalAMya zAhI kuTume jallAdAne havAle thAya. paNa e abaLAonI pukArA, emanAM AkraMdA, jariyAnI jAmAe, vijayAnmatta jayajayakArA, tApAnA 102 : rAjA bheAjanI yAda Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhaDAkA te sipAhIonAM sagInA chupAvI detAM hatAM. e ja bAMdIe Aje kAI jogI jatineA avatAra jotI hatI, jUnI AMkhe navA tamAzA bhALatI hatI. ( khAMdI, senApati khavAsakhAnane mArA taraphathI kaheje ke A megamasAhebane mAnapAna sAthe AgrA mekalI Ape. zerazAhane duzmana humAyu che, humAyunI egama nahi ! mane duzmana ma ja hAya ! megamasAhebA, padhAro! kaMI takalIpha paDI hoya te kha'gALanA sulatAna mAphI cAhe che !' suMdara begama stabdha khaDI hatI. acAnaka enA hAthamAMthI ka sarI paDayu. ene e paga nIce dabAvavA prayatna karavA lAgI, paNa sipAhI zerazAhanI vedhaka najara e cukAvI na zakI ! sulatAne AgaLa vadhI jhaDapathI e vastu laI lIdhI. nAnI, suMdara, ramakaDA jevI e kaTAra hatI. A sauMdayabharI strI ene kamara para chupAvIne ahIM AvI hatI. jyAre puruSa mAtre bezarama banI ene kasAInA hAthamAM jhabbe thavA soMpI, tyAre A anAtha abaLAe AvaDI nAnakaDI kaDhAra para khUba meTA itabAra rAkhyA hatA. zAbAza, khUbasUrata AratI DarIza nahi. huM zAbAzI ApuM chuM. dareka orata jo peAtAnA sauMdaryanI chaTA sAthe ATalI nAnI evI kAtila kaTAra rAkhe teA, aDadhI duniyA pApamAMthI UgarI jAya, duniyAne eratanuM rUpa AkaDA paranu madha na lAge ! raste janAre ene chaMcheDavAnI dI hiMmata na kare !' sulatAna, e tamArA khUna mATe nahatI, mArA nAza mATe me rAkhI hatI. mArI asmataAbarU bacAvavAnA khIjo koI raste na dekhAta, te| AnAthI...' phikara nahi. jAlimAnA nAza mATe agara kharagAza (sasalu) rAjA bhAjanI yAda : 173 ' -6 Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIgaDuM ugADe te| e ene gune nathI, jAlimanA gunA che. ane e mATe kharageza zikSAne yAgya nathI, jAlima ja che. begamasAhebA ! mane tamArA taraph mAna pedA thAya che. bAdazAha bAbaranA vaMzane Aje tame UjaLA karyAM. e vaMzanI ja eka suMdara kahANI tamane sa MbhaLAvuM. bAdazAha bAbaranAM nAnI (mAnI mA ) isAnadaulata begamane tame na jANeA. jema kAI meATA cakrane eka nAnI evI khIlI jALave che te calAve che tema bAdazAheA ne sulatAneAnA jayakAranI pAchaLa evI kAI ajANI vyaktinuM samaNu khaDuM hoya che. meAra pIchAMthI UjaLA che, pI merathI UjaLAM che. bAdazAha bAbarane mahAna sthitie laI janAra, preraNAnAM amI pAnAra A isAnadaulata begamanuM vRttAMta me bAdazAha bAbaranA mukhethI aneka vAra sAMbhaLyuM che. eka vAra tamArI jema ene paNa banyuM. vijetAe raNamedAnamAMthI dhasaDI lAvI ene petAne tyAM keda karI. raMgabharI rAte peAtAnA maMtrIne aNu karI. ( * paNa IsAnauAlata begama allAhe bakSelA eratAnA guNAthI vibhUSita hatI. eNe paNa e rAte raMga rAkhyA. peAtAnI ijjata lUMTavA Avela e matrIne gaLe cIpa daIne mArI nAkhyA, ne enuM maDadu` rAjamArga para phekayuM ! sAthe sAthe vijetA bAdazAhane kahevarAvyuM : mArA ziyaLanA rakSaNa mATe meM A puruSanI hatyA karI che. have tamArI icchA hoya te! tame mArI hatyA karI zake! ! ! ' begamasAheba, AvI pAka oratA hoya teA bAdazAha bAmara jevAM vIra nare| duniyAne maLe ! AvI eratA hoya teA Aje hiMmAM A khAtanA halakA lekhAtA, bharasApAtra na manAtA musalamAna bAdazAhe| sahu kAI ne pyArA lAge. 3 duzmananA bApanI ne enA vaMzanI ATalI prazaMsA ! ' begama A adbhuta nara para AphrIna thatI hatI. bIjAnA guNAnI prazaMsA, bIjA karatAM peAtAnuM bhaluM kare che. * ( 174 : rAjA bhAjanI yAda Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ egamasAhebA, have sukhethI padhAre! bIjuM kAma hoya teA jarUra karamAvajo !' megama stabdha khaDI rahI. eNe AvA maI puruSa Aje ja nihALyA hatA. itihAsanA A ajoDa kissAne jyAre AsamAnanA sitArA peAtAnA daphtaramAM sadAne mATe amara banAvI rahyA hatA, tyAre duzmanane katla karavAnA irAde AvelI bAdazAha humAyunI begama svayaM kala thaI gaI hatI. bAMdIe teA stabdha banI gaI hatI, ne amIra umarAve te kharekhara kApeA tAya chAMTA leAhI na nIkaLe tevA-rUnI dhALI pUNI jevA banI gayA hatA. ane dhALI pUNI jevA cadra nagarane mAthe amIvarSA karI rahyo hatA. rAjA bheAjanI yAda : 195 Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'kastUrInA cAra lAkha koziza kare, pazu pakaDAI javAne. javAMmarda hemarAjanI Aja kANu praza MsA karatuM nathI ? enA vyUha, enI rAjazetaraMja, enI gasenA sAme Aje duniyAnA mutsaddI hAra kabUlI gayA che. 'savAranA prakAzamAM, gajazALAnA mahAna dvArane AvarI letA e mATA paDachAyA dhIre dhIre vAtA karatA pharatA hatA. paDadA pAchaLanA puruSa 17 " mATInA DhagalAne game teTale meTe hu gara banAveA, paNa Akhare teA mATI ja ne! pANInA kuMjAne hIrAnA gherathI maDhI leA, paNa Akhara kuMjo ja te! jAtane mAthe te bhAta paDe! vANiyA te vANiyA ! x vANiyAnA nAmathI teA dharatI dhrUje che. Aja mArI AkhI adhAna senA aniyAnA nAma para pAgala thaI nAcI UThe che. are, enI sAthe kAma karavAmAM mAna samaje che. hemarAja, pANInA relAne sahu koI eLagI zake che, paNa pANInA pUrane oLaMgavAnI 176 * Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hiMmata koNa karI zake che? na koI khitAba, na koI zAhI darajajo ! darajajA vagarano mAnavI ATaluM mAna pAmI zake * kharekhara, jene khudAe tamAma khUbIo ApI, ene vaLI upAdhi ke alaMkAranI zI jarUra? hemarAja, jUThuM na mAne to turkatAnane aphaghAnistAnathI AvatA sipAhIe mArA karatAM "baniyA'nA. parAkramanI adUbhuta kathAo kare che, lekajabAna zerazAha karatAM enA chUpA mitrane vadhu mAnanI navAjeza kare che." vAta karanAra bAdazAha hato. A navAjeza kadAca mAro navo mArga mukarara karaze. pitAjIno Aje patra che. mArAM cAra pagalAM emaNe pArakhI lIdhAM che. mane utsAha ApanAra pelA jatijIne emaNe rokaDuM parakhAvI dIdhuM che. are ! teo kahe che, ke baMgALanA nAnA gAmaDAnI panihArIo zerazAhanA chUpA mitranA zarAtananI vAto kare che, ne huM camakI UThuM chuM. arere ! mAro putra duniyAnA pherAmAM paDI gaye, khUnI rAjadvArI zetaraMjano khelADI thaI gayA ! ne ema thayuM to AzAbharyo bApa potAnA buDhApAnA AdhAra samo beTo kheze, eka hasaratabharI strI potAnA patine gumAvaze, eka kholatI kaLI je putra pitAne najare nahi nIrakhe ! mATe beTA, e rAhathI pAcho phara ! e darabAremAM ApaNuM besaNuM na hoya. e kAMTALA tAja ApaNane na zobhe! kaI vAtanI kamIne zreSThI rAjapALajIne tyAM che, ke ene putra AvI rIte jAnane jokhamamAM nAkhato phare !" vAta karatAM hemarAje kahyuM. pelI kahevata che ne ke "kAgaDAe mulaka verAna karyo, caMDula badanAma thayuM.' zerazAhe badho doSa potAnA para laI lIdhe. badanAmIne savAla nathI. je kAmane ApaNo niradhAra * nahIM mAtra nevara, unase tUvI vahune rIM paDadA pAchaLane puruSa : 177 12 ' Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hatA e pUrA thayA, sApanA akADA tUTI gayA. Aje nahIM te kAle e bAkI rahelA mA mAMthI dUra thaze ja. A baniyAnI duzma che ke A takhta te tAja nidina tapeA. mArA sulatAna, kuMdanadevI ne yugarAja dilhIthI nIkaLI cUkAM che. jhaverAtane dhaMdhA sameTI lIdhe che. pittAjI pAse baMgALamAM jAya che. tyAMthI vaivArI " nAmanA rajapUtAnAnA gAmamAM javAnI icchA che! teonA AvavAnI dhaDIe gaNAya che. mAre javu paDaze, havA paNa . : ' taiyAra thaI rahyo che. javuM paDaze, pachI A < havA taiyAra thai rahyo che, te tamAre AdazAhI kANu karaze ? ' gAvA 'mArA zera ! hiMdustAnanI pAdazAhI tArA jevA zerAne ja varI che. me humAyunI bhegamanI vAta sAMbhaLI che, tyArathI mAru dila phUlIphUlIne Dhola banI gayuM che. dinarAta AvI amara gAthA nirjIva DhAla banavuM paDe teAya mane majUra che. strIonI bAbatamAM musalamAna bAdazAhonI keTakeTalI apratiSThA ! ane hiMdue strIonI bAbatamAM keTalA custa ? ekakhIjAne ekabIjA para bhareAse ja nahIM. hAratA rajapUta rAjA AkhA kulanI katala karIne kesariyAM kare ! hiMdI strInI Ijjatane peAtAnA jIvathI rakSe ! mane te e ja samajAtuM nathI ke zuM IrAnI strIe sAMdaryanA eche avatAra che, zuM tu-adhAna ramaNI kama rUpavatI che; ke A bAdazAhe svacchaMdatAte peAtAnI banAvatA haze ! cAra cAra eratA karavAnI chUTa meLavanArAe adhanA mA sAme kema jotA haze? mArA zAha, Arata-strI e teA hiMdanI dharatIne ajaba kAyaDe che. garIba gAya jevI prajA adhu'ya saDe che, mAre-kApA teAya e namatI rahe che, paNa strInI bAbatamAM saheja paNa namatuM teALatI nathI. hiMdu deva hAya ke na hoya, hiMdu strI * devI ' nuM biruda varI che. e devIAne te nilaya karI. Aje teA baMgALa--bihAranI navADhAe 'zera'nA * 178 : paDadA pAchaLanA puruSa Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAsaDA laI rahI che." - "ane zera kanA rAsaDA leze? duniyAnI tavArIkhamAM na thayelI dastIne kayo kavi-ko zAyara biradAvaze ?" "UjaLI kIrtine biradAvanAranI jarUra nathI. sArA gavaiyAne sUra ApoApa AvI maLe che, ema sArA rAjakartAne kudarata badhI sagavaDa Ape che. Aje hiMdanA rajapUta rAjAo aMtaHpuranI gUMcamAM ja gUMcavAI rahyA che. moTAM moTAM aMtaHpuro jyAre emane deha para thayela kharajavAnI jema pahelAM khaNavAnI majA ne pachI sadAnI musIbata ApI rahyA che, tyAre eka musalamAna bAdazAha ATalI dilAvarI batAve to hiMdu prajA ene yAra ja kare ! jeNe strInA AkarSaNa para vijaya meLavyo, eNe aDadhI bAdazAhI para vijaya meLavyo." acAnaka bahAra ghoDAnA haNahaNavAne ne pAlakhI UtaravAno avAja Avyo. yugarAja ane kuMdana AvI pahoMcyAM lAge che !' baMne jaNuM dvAra tarapha jaI rahyA, paNa AvanArAMone AvatAM vilaMba lAgyo. havAnI sAthe vAto karatAM lAge che. juone havA harSanI kikicArIo nAkhI rahyo che. kuMdana ane yugarAja para e addabhuta pyAra dharAve che. thoDI vAramAM yugarAja Avyo. enA caherA para apAra zramanAM cihna hatAM. kuMdanadevI bAjunA khaMDamAM cAlI gaI hatI. eNe sadA zerazAhanI adaba jALavI hatI. "yugarAjajI, kuzaLa che ne?' sulatAna zerazAhe prazna karyo. ApanI dayA, paNa sulatAna sAheba, pravAsane khUba trAsa che. humAyu pharIthI sajaja thayo lAge che. A mArga lazkarI avara paDadA pAchaLane puruSa : 179 Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ javarathI khIceAkhIca che. ' na paththara narama thaze, na duzmana deta thaze. yugarAja ! ame tamArA mukhethI A samAcAra sAMbhaLavAnI rAhamAM ja hatA. . pitAjI, traNe bhAI ekatra thavAtu sabhaLAya che. dezadezanA megala sainike AgrAmAM ekaThA thaI rahyA che, teApakhAnu humAyunA masiyAI bhAI mIrajhA haidara jevA niSNAtanA hAtha nIce mukAyu' che laDAI jabaradasta thaze ema lAge che. ' yugarAje peAtAne abhiprAya ApyA. > ' > jabaradasta, yugarAjajI. baMgALAne sulatAna paNa peAte karelI pratijJA pUrI karaze. megalAnA satyAnAza vALaze. eka dahATA sApha karelA ghauMmAM kAMkarA zeAdhI zakaze!, paNa hiMdamAM meAgalakhacce zeAdhye. nahI maLe. sulatAna banelA zerazAha ekadama uzkerAI gayeA. ane yugarAjI, laDAI pUrI na thAya tyAM sudhI tamAre ahIM ja rahevAnu che. mAre tamArI madadanI jarUra raheze.' sulatAne vagara mArga nimaMtraNa ApI dIdhu. < 8 zerane sAtha kevA? ekalA zera eka paDakAra sAthe hAra haraNAMne harAvI deze. ' hemarAje Ama traNane! bIjI rIte inkAra karatAM kahyuM. > < ' zeranA kAtila nakha hAjara na hoya te zera zuM karaze ? pitAjIne huM sadeze| mekalI ApuM chuM.' ' * pitAjI nArAja thaze. kaheze ke kAjaLanI keATaDImAM pravezele putra bhAgye ja bahAra nIkaLaze. vAru, jevI vidhAtAnI marajI! bUDavA upara e vAMsa ! AjathI ja zarU kare. A phatehanI zaraNAIo have kUcanI zaraNAI emAM palaTAvI nAkheA. jAsUseAne tAjA samAcArA paheoMcADavAnA hukrama Ape ! eka vAra pharI phatehanA medAnamAM kamAla 180 : paDadA pAchaLanA puruSa Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karI batAvIe. ' ane jAseAnA jAsUsa-mahAna guptacara phANu banaze ? ' jenA nasIbamAM lakhyuM haze te, paNa Aje ApaNI sthiti judI che. zAstramAM kahyu che ke, . pUrvArjitA yadA zaktirbalahInA prajAyate / sAmadAmabhidoyuktastadAsIta prayatnataH // * je senAe pUrvanI laDAImAM baLa khacyuM... hAya, ane te zaktihIna jaNAtI hAya tA, teNe laDAInI raNabherI na bajAvatAM sAma, dAma, bhedathI zatrune vaza karavA. nItizAstranA vAkaya karatAM ApaNI sthiti kaMIka bhinna che. sAmane prayAga ApaNe karI cUkyA chIe. AdarasatkArabharyA prItivacane te vya meTAI ApIne ApaNe humAyune harAvI zakayA chIe. have e rIte te chetarAya tema nathI. dAmathI-sAnA, rUpA te alaMkArathI pAchA phare evA A duzmana nathI. ekabIjAnI hastI miTAvavAnA zapatha sAthe medAne Ave che. kAma karI zake tevI nIti ' bhedanIti ' bAkI chex te e nIti ja kadAca humAyunA nAzanuM kAraNu khanaze! A bhedanIti ja ApaNI yuddhanItine vijaya apAvaze. vahAlA sulatAna, huM Aje AgrA tarapha jAu chuM. yugarAja tamArI sAthe che. senA taiyAra rAkhajo.' > < AgrA tarapha ? vAdhanI eDamAM mAthu nAkhatAM sAvadha rahejo.' 8 vAdhanI kheDa te| have joI lIdhI. Aje te AgrAnI prajA zerazAha jevA sulatAna vAMcche che. zerazAhanI udAratA, ene badala insApha, ene prajAprema, enI kisAnA pratyenI vartaNUka; ATaluM * anIti x kAryasiddhiH priyAlApaiH sAma dAnena dAma ca / bhinnatAkaraNa bhedo mitho rAjyAdhikAriSu // - arhannIti | paDadA pAchaLanA puruSa : 181 Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ja mAre te dareka ThekANe darzAvatA javAnuM che. enA praca'Da lazkaranAM parAkrama, zerakhAMte varelI mAMtrasiddhio, ene vaza rahelA jabara phirastAe--A badhuM jagejaga jAhera karavuM che.' zerazAhane pakSe rahelA phirastA ! leAkeAne evuM kaheze ? zerazAhanAM vakhANa karIne ene sAtame AsamAna caDAvaze! mA!' zA mATe nahIM! hiMdu rAjAne deva gaNe che! musalamAne IzvarA paDachAyeA lekhe che. rAjAne prAnA deva banAvavA Ave jhaLahaLATa pedA karavA ja rahyo. vaLI, Aja hindu prajA zerane joI rAjA bhAjane yAda kare che. e rAjA bAjanI guNagAthAo ja mAtra gAvI che. yuddhamAM-jayaparAjayamAM maneAvijJAna paNa khUba kAma kare che. praznane zatrurAjAnI zAMti, insApha te AbAdIneA nakazeA kheMcIne cAlu rAjyathI udAsIna banAvavI. evI prajA peAtAnA rAAtI vipattiveLAe zAMtacitta besI rahevAnI. lazkaranA hRdayane zatrusenAnI pracaMDatA, sainikA pratyenI zatrurAjAnI kadaradAnI te adbhuta camakArAnI vAteAthI nisteja ne kAyara banAvI devuM. manathI hAreluM lazkara tanathI jaladI hArI jAya che. ' < ' are, eka baniyAnA bhejAthI te meTAM meTAM lazkara dhrUje che.' ' 'lazkara teA dhrUjaze sulatAna zerazAhanI vyUhakaLAthI. ghaNI vyUharacanAe jANI che, bAkI rahelI hiMdu yAddAonA ajeya evA vyUhanI theADI vAteA kahI dauM! pachI teA zeThanI zikhAmaNu jhAMpA sudhI. medAnamAM te peAtAne sUjhe e rIte vartAvAnuM. sulatAna, zAstramAM kahyuM che ke jo cAre tarapha bhaya dekhAtA hAya teA rAjAe peAtAnuM sainya daMDavyUhAkAre rAkhI AgaLa cAlavuM. 6 DablyUhamAM AgaLanA bhAga mAM tejasvI amaladArAe rahevu, vacce rAjAe ane pachavADe senAdhipatie game te ghaDIe AgaLa vadhavA sajja thaIne rahevuM. lazkaranA baMne paDakhe hAthI, dheADA ne pAyadaLa daMDanI jema patharAyelAM 182 : paDadA pAchaLanA puruSa Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAkhavAM. daMDavyUha pachI khIjo vyUha zakaTavyUha gaNAya che. A vyUha jo pAchaLathI zatrune bhaya hAya te! yeAjavA. AmAM agrabhAgamAM ceADI senA ne pRSTha bhAgamAM vadhu rAkhavI. A senA yaMtranA mAnavInI jema pharI zakanArI hAvI joI e. e paDakhAM tarapha zatrunA bhaya hAya teA tADhya ne zUkara vyUha yeAjavA. AgaLa-pAchaLa gherAvAne Dara lAge te makaravyUha khUba kAma Ape che. phakta AgaLa bhaya hAya te| sUcIvyUhageThavavA. dArAmAM parAvelAM meAtInI mALA jema lazkarAnA A vyUha ceAjavA joi e. rAjA ApattimAM DrAya tA padmabyUDa 'goThavavA. < sulatAna, jUnA RSimunie A bAbatamAM ghaNA UMDA UtarelA che. teo samajatA ke A jagata dvathI bharapUra che. emAM rAgadveSa, verajhera cAlyAM ja karavAnAM. e raheze tyAM sudhI laDAI e thayA ja karavAnI ! A laDAiomAM manuSyakSaya kema ApyuM thAya te vijaya kema sulabha thAya e mATe ja A badhI yAjanAe karelI che. tee te spaSTa kahe che ke sAma, dAma ne bhedathI zatru jItI zakAtA hAya, tyAM sudhI yuddha na karavuM, kAraNa ke yuddhamAM vijaya anizcita che, sainyane nAza nizcita che.x mATe kAI paNa upAyathI laDAI dUra rAkhavI ne laDAI karavI paDe te| A rIte vyUhathI karavI. < A vyUha mATe nava hAthI, nava ratha, sattAvIza gheADA, pistALIsa pAyadaLanAM eka eka ' gulma ' arthAt jaththA rAkhavAnuM kahyuM che. A gukSmAne zaMkha, bherI ne nAkhatanA avAjothI vAra vAra senAmAM gADavAvAnI te vIkharAvAnI kriyA zIkhavavAmAM Ave che.' > sAmnA dAmnA ca bhedena jetuM zakyAH yadArayaH / tadA yuddha na kartavya, bhUpAlena kadAcana // saMdigdhoM vijayo yuddhe'saMdigdhaH puruSakSayaH / satsvanyeSvityupAyeSu bhUpo yuddha vivarjayet // ahannIti paDadA pAchaLane puruSa : 183 Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' A Aja jhaverI hemarAja yuddhanItinuM jJAna pragaTa karI rahyA hatA. enI vAteAmAM svasthatA, gaMbhIratA te talasparzI pazu hatu.... kAka kAkavAra ja A rIte e peAtAnA abhyAsanuM pradarzana karatA. sivAya paNa cakra, sAgara, vajra Adi keTalAka vyUha batAvelA che. A vyUhamAM paNa dareka senApatie khyAla rAkhavAne che, ke teNe katyAre te kevI rIte laDavuM ? nirarthaka zaktine vyaya te binaupayAgI kharcAtI yuddhasAmagrI, mahAna sainyane paNa parAjaya Ape che. sapATa pradeza para taravAra-bhAlAvALA sainikAe laDavuM evA niyama che. jaLasthAnamAM vahANu, hAthI vagerethI laDAI calAvavI. samAna pRthvImAM ratha tathA gheADA para besI laDavuM ne jhADapAnavALAM sthaLAmAM tIra vagere dUra pheMkI zakAya tevAM zastrothI laDavuM. AmAM ApaNA jUnA leAkeAne tepAnA upayeAga lakSamAM nahotA. bAdazAha bAbare ja sauprathama tenA upayega karyAM. mAsathI UMcakAtI naranAlA, UMTa para vaparAtI jaMjALa, hAthI para laI javAtI gajanAlA, gADAmAM kheMcAtI tApa-A badhI tApAne vyUharacanA sAthe sa Mgata karavI. mArA zera, kaika vAra AvI rIte kheAlavAnuM mana thaI jAya che. huM jANuM chuM ke mArA zera game tevAM samarAMgaNAmAM phateha pAmavAnuM sAhasa kare tevA che, chatAM dila che, kahI devAya che.' " - kANu jANe che ke e ilamabharyAM dvilathI ja zerazAhanA A sUtA dilamAM keTakeTalI tamannAe jAgI che! zatru pAsethI paNa vyUharacanA jANavAnA ApaNe zaiAkhIna chIe, teA A tA mitra kahe che. hu A badhuM jouM hyuM, vicAruM chu. atyAre samaya vicitra che. duzmana daDamajala AgaLa dhapatA Ave che. Apa ApanA kAme sidhAveA. huM Aje ja badhI AjJA ApI ' ', ane pitAjIne paNa lakhI meAkalu chu.' ' lakhavAnI AvazyakatA nathI. have te te vakhate temanA klinI 184 : paDadA pAchaLanA puruSa Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAnti karI levAze. rAjataMtra calAvanAranuM dharatatra ema ja cAle. huM prasthAnanI taiyArIo karI lauM. keTalAka jANItA jAsUse| mArI sAthe Avaze.' sulatAna thADI ADIavaLI vArtA pachI pAlakhImAM zAhImahela tarapha ravAnA thayeA. hemarAja ghaNe divase Avela kuMdanadevIne maLavA aMdaranA khaMDamAM gayA. cAra AMkhA maLatAM baMne jaNAM hasI rahyAM. 'kuzaLa che ne ?" kuMdanadevIe aNiyALAM nayanA nacAvatAM kahyuM. kema lAge che?' " bahu ja sAruM. tamAre kaI vAtanI kamInA rahI che? gupta khaMDanA chUpA sainikane have te mATuM medAna maLyuM. have te na dharatI, na khAnI, na strInI, na putranI ciMtA !" * kuMdana, ema zA mATe kahe che ?' hemarAja A pavitra strInA zabdo pAse DhIleA paDI gaye.. . " zA mATe na kahuM ? bApujI kharuM kahe che ke beTA kuMdana, tAre te have vagara zAka2e zAkabha AvI. ghera tu` rAha joI ne besI raheje. tArI AMkhanAM kADiyAM rAha joI joine mujhAI jaze, teAya tArA sAthae nahIM AvavAnA ! paNa mArA jIvatAM jIvata huM ema nahIM thavA dauM.' pitAjIne te ja caDAvyA lAge che. Akhare gunegAra pakaDAI gayeA.' hemarAjajIe kRtrima rIte gussA karatAM kahyuM. 6 'gunegAra? havetA rAjamatrI banyA che ne? Akhare gunegAra kANu e zeAdhI kADho. dharanA khUNe peAtAnA lAla cUMDA sAme joIne patinA nAmanI mALA pheravatI esI rahenAra rAMka abaLA gunegAra ke e dahADAnA vAyadAe janAra ne babbe mAsa sudhI na AvanAra gunegAra?' * kuMdana, huM gunegAra chuM! karI le je sajA karavI hoya te !' paDadA pAchaLane puruSa H 185 Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArA nAtha, mArI sajA ! mArI sajo kahA ke prArthonA kahA, eka ja vAta kahuM chuM ke pAchA ghera cAle. tamArA viSe kaMI kaMI avAe cAle che. keAI rAjapUtANI hAta te| AvI vAtAthI ene pArasa caData, paNa ApaNA e mA nahIM. e pApe te! lhiI cheADavu, cAle ! have teA pitAjInI pAse cAlyA jaIe. ApaNA gAmamAM, ApaNA dharamAM zAntinA sUkA rATalA maLaze te| te khAI ne paNa paDayA rahIzuM. 'kuMdanadevInAM meTAM lIMbunI phADa jevAM netrAnA khUNA lAla banyA hatA, jANe rUpALI kaMkAvaTImAM kesara dheALAtAM hatAM. 'kuMdana, tuM sAcI che. meM Aje ja prasthAnanI taiyArI karI hatI, paNa adhUrA rahelA mArA mitradharmo bajAvI levA sulatAne khUba Agraha karyAM. duniyAmAM dAstI karI teA nibhAvI jANavI. have thoDA vakhata dhIraja dharI jA ! pachI cAlI nIkaLazu' jA, mArA zaktinA bhaMDArane jatAM huM kayAM kaI divasa zakuM chuM. huM jANuM chuM ke tamane joI e evI duniyA nathI maLI. tamArA sAgara--haiyAne keTalA vizALa paTa joI e, e paNa huM . jANu chuM. paNa mArA nAtha, gAya te cAre mAge, meAtI na mAge! meAtI game tevAM sArAM hoya, paNa enAthI gAyanuM peTa na bharAya. kRpA karIne eTaluM dhyAnamAM rAkhajo ke gAyane khAvA dhAsa joIe che, metI nahi.' samajI strIe patine ThapakA ApIne rIjhavavA mAMDayo. : mArI kuMdana ! mAre hema!' ne A sazakta daMpatI aneka divaseAnI vAteA ne aneka rAteAne viyeAga jANe ceDAeka kalAkamAM pUrA karavA hoya tema, ekabIjAmAM mazagUla banI gayAM. aneka rAteAnI atRpti sAthe AvelI e eka rAta, svapnanI jema khatama thaI. savAre sAhyA cAlI nIkaLyo. 186 : paDadA pAchaLanA puruSa You . ' Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suhAgaNa nArI viMnivAraNa mATe iSTadevane prArthI rahI. e saravA kAna rAkhIne pharatI ane lokavANI jhIlatI. leke vAta karatA, ke A vakhate bAdazAha humAyu cAragaNuM sainya laIne dhasyo Ave che. bAra bAra maNanA goLA pheMkanArI topo enI sAthe che. yamadUta je mIrajhA haidara sAthe che. humAyunA kuzaLa senApati baherAmakhAMe bUharacanA karI che. bAbaranA jamAnAnA kuzaLa ddhA tAradIbege senAnA be paDakhAM saMbhALyAM che. nAnI jaMjALo ne baMdUke te kaMI pAra nathI, ane ghoDA ? ghoDA te keTalA? emanI kharIonI dhULathI dizAo DhaMkAI jAya che. jabaradasta senApati hiMdAla pAyadaLa lazkarane vaDo banyo che. mIrajhA askarIe jIvanA jokhame zerazAhane kacaDI nAkhavAnA pAka allAhanA nAme AkarA kasama khAdhA che. mIrajhA sulatAne--tamura vaMzanA nAmAMkita ddhAe potAnuM ajeya lazkara AgaLa rAkhyuM che.' khuda rAjAdhirAja humAyu paNa hAthIe caDI DaMkAnizAna gagaDAvato AvI rahyo che. paMjAbamAM beThe beThe aphaghAnane kALa kAmarAna paNa madada mokalI rahyo che. trAhi mAma, trAhimAma. dezadeza trAsI Thakyo che. kUvAnAM pANI khUTayAM che, khetaranAM dhAnya pUryA che, gAmanAM gAma ujajaDa banyAM che. zuM dhUmadhaDAkA ne tApabhaDAkA ! A taraphathI baMgALamAMthI zera paNa bahAra nIkaLe che. have kharI mUThabheDa thaze. paNa A te zera ke ziyALa ? eNe potAnI jabaradasta senAnI vAto to ghaNI karI, paNa atyAre te TharI gayo lAge che ! e aphaghAna senAnIo, e purabiyA baMdUcIo, jAta paDadA pAchaLa puruSa : 187 Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAtanI topo ne bhAtabhAtanAM zastro kaMIka ThaMDI rIte AgaLa vadhI rahyAM che. nathI joza dekhAtuM nathI jhanUna jaNAtuM. arere ! bhale AdamI, humAyunA jhapATe caDI jaze ! cAra dahADAnuM enuM rAmarAjya eka svapna banI jaze ane pAchA e rAma enA e ! kaLa ane baLane medAnamAM mukAbale thato hato. - kuMdana A lakavANuM sAMbhaLatI, paNa emAM pitAnA patinA kaMI samAcAra nahatA. adazya thayelA potAnA patinI kuzaLatA mATe e roja pUjA ne prArthanA karatI, yAda Ave eTalA devanI bAdhA rAkhatI. vrata, niyama ne upavAsa AdaratI. sadAvrata karatI ne sAdAM vastra dhAraNa karatI. saubhAgyasUcaka alaMkAro sivAya eNe badhAM ghareNune tyAga karyo hato. jamaNuM aMga pharakatuM ne kaMIka ciMtAmAM paDI jatI, DAbuM aMga pharakatuM ne kaMIka zubha samAcAranI rAhamAM rahetI, paNa gayelAnA samAcAra AvatA ja nahatA. je vAta AvatI e ciMtAjanaka hatI. loko zerazAhanA lazkaranI ne humAyunA lazkaranI samAlocanA karatA, ne kuMdananuM dila dhaDakI UThatuM. rAjadhAnImAM Aje samAcAra hatA ke humAyue gaMgA pAra karavA pula baMdhAvavA mAMDayo che. kIDiyArunAM jeTalo mANase kAme lAgyA che. pahelAMnI jema have dago karI zakAya tema na hatuM. bAdazAha sAvacetIthI eka eka Daga AgaLa vadhI rahyo hato. 1 humAyue gaMgA pAra karI! A samAcAra UgatA prabhAte kuMdana devIne maLyA. vAta kahenAra cekhA AMkaDA Apato ke mogalasenA 40,000 nI che, jyAre zerazAhanuM lazkara 10,000nuM che. raNajaMga jAmyo ke zerazAha enI senA sAthe capaTImAM caLAI jaze. 188 : paDadA pAchaLano puruSa Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuMdanadevInuM DAbuM aMga jorathI pharakatuM hatuM. are, A vAtamAM kyAMthI zubha hoya ! bapora thatAM vaLI samAcAra AvyA ke humAyune eka vaphAdAra umarAva sulatAna mIrajhA kUTIne zerazAhanA pakSamAM bhaLI gayo, paNa humAyu te leza paNa paravA vinA AgaLa vadhe jAya che. kAnakhajUrAno eka paga bhAMge toya zuM ne na bhAMge toya zuM ? hAza. mArA zukana phaLyA !" kuMdanadevIe A samAcAra sAMbhaLI meM malakAvyuM. vAta kahenAra na samajyo ke kuMdadevI kema hasI? enA patine to AmAM kaMI vartamAna nahotA. game tema paNa kuMdanadevI Aja harSamAM hatI, paNa pitAnA harSa e kenI pAse kahe ? pitAne putra yugarAja yuddhamAM gayo hato. pitAno priya havA paNu yuddhakSetre saMcaryo hato. hatI eka gharaDI dAsI, paNa e baherI hatI. baherI to baherI sahI. baherIne samAcAra ApavAmAM ora majA jAme ! ekanI eka vAta traNa vAra kahevAya ane te UMcA avAje sAMbhaLanAra samaje ke na samaje, bolanArane to pitAnI priya vAta bahu vAra kahevAnI mIThAza maLe ne ! humAyuno eka vaphAdAra umarAva sulatAna mIrajhA phUTIne zatrupakSamAM bhaLI gaye, sAMbhaLyuM ke ?" gharaDIkha dAsI zuM samaje ? e te bicArI pUrA samAcAra sAMbhaLI meTo nisAso nAkhIne bolI : arere, A vAreghaDIe phUTatAM haze, te pANI kema karIne rahetuM haze? kUTelA ghaDA kaMI saMdhAya che?" kuMdanadevI hasI paDI. ene zubha samAcAra maLyA hatA. alabatta ene zerazAhanA jaya-parAjayanI vizeSa khevanA nahotI, paNa pitAnA patino saMbaMdha jANyA pachI e enuM zubha vAMchatI hatI, paDadA pAchaLane puruSa : 189 Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAraNa ke have enA zubha sAthe pitAnuM zubha joDAyuM hatuM. paNa pharI zubha vAMchanA para pANI pharatuM lAgyuM. samarAMgaNanA samAcAra ja baMdha thaI gayA, pUrA be divasa ne be rAtri vyatIta thaI gaI, chatAM kaI kazI khabara ja lAgyuM nahIM ! zuM thayuM haze ? kema thayuM haze? kudanadevI UMghI na zakI. enA sazakta dehamAM chupAyeluM mUThIbharanuM hRdaya kaMIne kaMI ulkApAta macAvavA lAgyuM. ISTadevane smarI smarI kaMI bAdhA-mAnatA mAnavA lAgI. ane iSTadeve enI bAdhA-mAnatA jANe ekadama kabUla karI. daravAjA parathI raNazIMgAno avAja karNapaTa para athaDAyo. pAchalI rAtanA aMdhakAramAM mazAlono prakAza jhagamagI UThayo. topo phUTavA lAgI, zAhI mahelanA buraja para dIvAo jhaLahaLI UThayA. maMdironA ghaMTa ne masjidamAMthI bAMga saMbhaLAvA lAgI. nagarInA rAjamArgo para hokArA ne paDakArA gAjI rahyA. Adila ula sulatAna zerazAhanI phateha! ' zerazAhanI phateha ?" hA, zeThANI sAhebA ! ajaba phateha, gajaba phateha! pANapata ne khAnavAnAM medAnanI bAjumAM, kanoja zaheranI pAse, barAbara bIlIgrAma pAse baMne sainya vacce cakamaka jharI UThI ! vAdaLathI vAdaLa, pahADathI pahADa jANe TakarAyA. zuM zahenazAha humAyuno bhAre ThATha! moTI moTI mUchovALo mIrajhA haidara vaccevaca Ubhe hate; jANe khAdhA ke khAze e ene cahero mahAre! A kALA menI toponI be bAju moTA moTA arabI ghoDA para mogala sainike. hamaNuM mAryA ke mAraze, evI emanI hAlacAla ! kyAM sAgara jevuM hileLA detuM megala lazkara ne kyAM tUbaDImAM kAMkarA jeTaluM aphadhAna lazkara ! mIrajhA hedara bhAre cIvaTathI 190 : paDadA pAchaLane puruSa Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhI tApeA gAThavatA hatA. zahenazAha humAyu duzmananI hilacAla jANI rahyA hatA, tyAM teA ekAeka lazkaranI bAjunI e dizAmAM caDI, te vaTALiyAnI jema ahvAna asavAre| megala senAnAM e paDakhAM para dhasI AvyA. bAja cakalI para jhaDape ema jhaDapyA H medhanI jema garjanA karatA, vIjaLInI jema talavAra calAvatA tUTI paDyA. emaNe te jANe kheADI bAmaNInu khetara samajI kApavA mAMDayuM ! meAgale dhAsanI jema kapAvA lAgyA. bhAge, mArA bApa mAryAM' ema kahetA megale bhAgyA. paNa bhAgIne jAya kAM? me paDakhe aphadhAne killebaMdhI karI, vyUha racI beThA hatA. megale pAse nAsavA mATe eka ja raste, ne te peAtAnA tApakhAnA pAsethI. samaravIr mIrajhA haidare prasaMga oLakhyA ne teApeA dAgavAnA hukama karyAM. ' * pazu keAnA upara dAge? nAsatA meAgale ja enI AgaLa AvI AvIne paDatA hatA. tApane gALeA phUTe teA megala sainike te ja vIMdhI nAkhe ! mIrajhA haidare tApeAnAM mAM pheravavA hukama karyAM, paNa asAsa! mahAmahenate ekaThA karelA, lAkhApu karIne '* caDha jA eTA zULI para, allA acchA karegA' evI rIte AvI maLelA sainikA mUThIo vALIne nAsatA hatA. nAsA, bhAgAnA pAkAra paDayo. pachI sahu nasAya ema nAThA. " pachI nAThA samarabahAdura mIrajhA haidara ! te pene ThekANe rahI te miyAM raphucakka ! pachI AvyeA tAtI talavAra ghumAvate tAradIkhega. paNa e bicAreAya zuM kare? eNeya vajo mApyA. pachI AvyA hiMmateSulaMda aherAmakhAna ! eNe nAsatA sipAIonA baherA kAna para bahAdurInI ghaNI zAnadAra vAteA jhIMkI, paNa gheTAM gheTAM ja rahyAM! Amatema joI ne eya ravAnA ! zAhajAdA hiMdAla, mIrajhA akarI te zahenazAha humAyu tA hatA ja nahIM! vate paDadA pAchaLanA puruSa : 191 Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nara bhadrA pAme, ema samajI eya medAna choDI cAlyA gayA hatA. "moTI moTI tiMga to bicArI meM vakAsIne joI rahI. sama khAvA eka gAya na pheDo. sulatAna zerazAhanI phatehathI medAna gAjI UThayuM. zeThANI sAhebA ! InsAphane jaya che." * "ane vijayI puruSo kayAM rahyA ?' kuMdanadevIne A badhA karatAM A vAta prathama jANavI hatI. emanuM zuM thayuM e khabara nathI. sainya hajI pAchuM pharyuM nathI." tyAre te hajI enI e ciMtA ! vijaya to maLe, paNa eTalA samAcArathI kaMI saMpUrNa AnaMdotsava na UjavAya! kaI mAtAne beTe, kaI priyatamAne prItama, kaI bahenIne vare, kayA bApane AdhAra samarAMgaNamAM sUte, e te jyAre badhA pAchA Ave tyAre samajAya." e paNa Avaze." jarUra Avaze!" A zabdo bolatAM kuMdanadevIne mIThe avAja kaMIka bhAre banI gaye. rAjadhAnImAM harSanI nobato gaDagaDI rahI hatI, paNa kuMdadevI te hajI enA e samAcAra sAMbhaLavA kAna saravA karIne beThI hatI. bhUtanA paga jevI lAMbI lAMbI rAto ne lAMbA lAMbA divase mahAmahenate pasAra thatA cAlyA. tyAM to vaLI samAcAra AvyA. kahenAra kahete hato? are! phatehanA medAnamAM kharI kamAla to e thaI che ke sulatAna zerazAhanA pakSano eka paNa mANasa marAyo nathI. vAta zI karavI ? A vakhate to sulatAna zerazAhe mogalane hiMda bahAra tagaDI mUkavAno nirNaya karyo che. e raNamedAnamAMthI ja megalanI pAchaLa paDavo che. are ! bicArA megala zahenazAha humAyunI durdazAnI 1992 : paDadA pAchaLane puruSa Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ to zI vAta karuM ! bhAgya to bhUseTIne, paNa mArgamAM jakhamI ghoDe jamIna para paDI taraphaDIne marI gayo. pAsethI eka mahAvata hAthI hAMkI jato hato. bAdazAhe ene potAne hAthI para levA vinaMtI karI. vakhatanI balihArI che. pelAe ghasIne nA pADI. samaya samaya balavAna hai, nahIM puruSa balavAna " vALI vAta jevuM thayuM. bAdazAhane krodha caDhayo. eNe bhAlAthI mahAvatane vIMdhI nAkhe. pAsethI ja eka hIjaDA nAsato jato hato, ene mahAvatanI jagyAe besADaze, ne AgaLa vadhyA. thoDe dUra jatAM nadI AvI. hAthI tarIne pele pAra gaye, paNa kinArAnuM caDhANu bahu ja bhAre. hIjaDAne te kaMI hAMkatA AvaDe ? hAthI lapasya. garIbanuM nasIba garIba. durbhAgI bAdazAha pANImAM gaLociyAM khAvA lAgyo, paNa jene rAma rAkhanAra tene keNa cAkhanAra ? acAnaka be mogala sipAhIonI najara paDI. emaNe pANImAM pAghaDI nAkhIne bAdazAhane kheMcI lIdho. ahIMthI bAdazAha AgrA tarapha deDakyo. rastAmAM hiMdAla ne askarI maLyA. traNe bhAIo AgrAnA khajAnAmAMthI levAya teTalI dhanadolata laI lAhora tarapha nAThA. AzA hatI ke tyAM beThelo bhAI kAmarAna kaMIka madada karaze, paNa zerazAha kaMI kAco nahoto. eNe paMjAba sudhI teono pIcho pakaDo. paMjAbane zAha kAmarAna pahelAM to bAMdhavatripuTIne joI bhaDakI UThayo. hajI badhAnI sAthe vAtacIta kare che, tyAM te zerazAha sUranA DaMkAnizAna gagaDyA. kAmarAnanA mogala sainiko hiMmata hArI gayA hatA. kAmarAne paMjAba zerazAhane caraNe dharI saMdhi karI, kAbulane mArga lIdho. paMjAba to pravezadvAra, eTale zerazAhane to kabaje karavuM ja hatuM. eka paNa megala bace hiMdamAM na pravezI zake tevI yejanA karavAnI hatI. lAhora kabaje thayuM eTale tyAM chupAyelA badhA nAsavA lAgyA. mIrajhA haidara kAzmIramAM paDadA pAchaLano puruSa : 193 13 Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSe che. ghUsI gayo. hiMdAla ne askarI to kyAM bhAgyA teno kaMI patto ja nahIM. "paNa ATalAthI zera kaMI jape tema nahoto. eNe paMjAbanuM eke eka nAnuM mogale mATe baMdha karyuM che. lAhoramAM to eNe chaDecoka kahyuM che ke, A zahera duzmanone khUba madadartA che. have kaI duzmanone sAtha Apaze, te AkhuM zahera verAna banAvI daIza. uparAMta kAzmIra ne kAbulathI paMjAbamAM AvatA rastAo namakanI pahADIone jyAM maLe che, tyAM tophAnI gajjara jAti vase che. ahIM ja A gajjarane vaza karatAM zahAbudIna ghorI zahIda thayelo. A bhAgane kAbUmAM rAkhavA barAbara keMdramAM "rohatAsano kille majabUta banAvo zarU karyo che. ToDaramala khatrI * nAmanA bAheza lAhoravAsInI enA para nimaNUka karI che. AvatAM AvatAM gvAliyaramAM bharAI rahelI mogalasenAne vaza karavA ghero nAkhyo che. mUThIbhara mogalo kyAM sudhI Takaze ? "ane Aje to dilhInA rAjadaravAje zahenazAha zerazAhanAM ghaDiyAM gAjI rahyA che. dhAmadhUmane kaMI pAra nathI." sahu salAmata che ne?" kuMdanadevIe prazna karyo. "hAjI! ahIM AvavAnI ghaDIo gaNAya che. rAjyAbhiSekanI kriyA pUrI thayA pachI tarata ahIM Avaze." "tarata ja ahIM Ave, he mArA deva!' kuMdanadevIe eka chuTakArAnA moTA nisAsA sAthe kahyuM, "arere! akaLa raheluM strInuM dila kaNa pArakhI zakayuM che ? -parAjayane paNa potAnA mApatolathI bhApanAra mAnunIne saMsAra judo ja che!" AvatA lAza lAhoravAsana * akabaranA darabAranuM eka ratna rAjA TeDaramala te A ja. e sAha prathama zerazAhanI nokarImAM rahele. e kAyastha hatA. 194 : paDadA pAchaLano puruSa Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sulatAna zerazAhe te jANe azvamedhanA dhADA chUTA mUkayo. eNe prAMta prAMta, rAjye rAjya, zahere zahera khabara ApI che, ke humAyune saMdharanArane zerazAha mApha nahI" kare ! kANu bAMdhe AvA utpAtI gheADAne dharaAMgaNe ! ane bAMdhe teA zerazAhanI vivijayI senA pAchaLa kama a kadama uThAvatI AvI ja rahI che! jalatI AgamAM hAthe karIne kANu hAtha nAkhe ! humAyu kAM te zerazAhane zaraNe Ave, kAM tA hiMdane chellI salAma kare, e e sivAya trIjo mA enA bhAgyamAM have rahyo nathI. TET 1 paDadA pAchaLanA puruSa : 195 Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pati-patnI lahIzvara zerazAhanA rAjya para prabhAtano tapasvI hajI hamaNAM ja Ugyo hato. zaradanuM DuM bhUruM AkAza cAMdInI chIpa jevI vAdaLIothI zobhI rahyuM hatuM. sarovaranAM kamaLo ane jaLAzayanAM poyaNuMoe hajI hamaNuM ja udhADa-mIMca AraMbhI hatI. lIlI variyALI jevuM tAjuM ghAsa manane AlAda ApatuM hatuM. Ave samaye zaheranA vizALa lazkarI prAMgaNane vaTAvI eka gajarAja AgaLa vadhI rahyo hato. enI pITha para suvarNajaDita aMbADI hatA, ne aMbADImAM deva-devInI yAda jagADe evuM sazakta, suMdara ne zobhatuM strIpuruSanuM joDuM beTheluM hatuM. kudarate racelI ajoDa joDI jevAM teo lAgatAM hatAM. juvAnIne tAjo raMga baMne para ghero banyo hato, ne vanavagaDAne svachaMda vAyu jyAre jyAre suMdarInI kesariyA sADIne uDAvavA yatna karato tyAre eka avarNanIya rUpazobhA jamI jatI. puruSano gaura lAMbo cahere, tIranI pharNa jevAM kAtila nayano, vizALa chAtI, Ajana bAhu ne kabUtaranI jema 196 Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuleluM gaLuM jenAranA dilamAM ghara karI jAya tevAM hatAM. strI ane puruSa vanazrI jovAmAM mazagUla hatAM, paNa havAnI sAthe nRtya karato kesariyA sADIno pAlava vAraMvAra puruSanA mukhane AcchAdI deto hato. pAlava levAne bahAne zrI vAraMvAra puruSanA dehane sparza karatI malakAtI hatI. ane e veLA baMnenI AMkho koI saMgemaramaranA hejamAM taratI nAnI nAnI capaLa mAchalIonI jema nRtya karI rahetI. komaLa evI pRthvIne potAnA catuSpAda nIce dAbato jato gajarAja paNa savAranA zILA prakAzamAM kaMIka lahere caDayo hato. moTA dehamAM rahelI nAnIzI AMkho baMdha karIne e ghaNuM vAra pravAsa cAlu rAkhato. lAMbA lAMbo mArga, dUra dUra sudhI nirudyamI ajagaranI jema vahyo jato hato. mArgo tAjA ja banelA, svaccha ne niSkaTaka hatA eTale gajarAjanI gatine lezamAtra khalela nahatI. mArganI baMne bAju dUra kSitija sudhI vistaratAM khetara, bAga ne bagIcAo hatA. mArganI paDakhe paDakhe Amrata, AsopAlava ne lIMbaDApIMpaLAnAM tAjAM vAvelAM vRkSa hatAM. vacce vacce borasalI, caMpA ne kadaMbanAM phUlajhADo nAsikAne tarabatara karI nAkhatAM khaDAM hatAM. zerazAha dilhIzvaranI A sImAbhUmi hatI. bAdazAha to bAgabagIcAne zokhIna hato. vAva-kUvAne, nAnA nAnA hejane, nAnAM nAnAM ramaNIya vAsasthAnone, vihArasthAnono rasiyo hato. enA rAjyamAM hoMze hoMze kheDUto khetI karatA, mALI bagIcA rapatA. have e baMgALa-bihArane sulatAna nahoto. Aja to e bharatakhaMDane bhUpa banyo hato. enA rAjyamAM vAghabakarI, hiMdu-musalamAna eka Are pANI pItAM. keIne koIno bhaya nahato. navayauvanAo madharAte vanapramoda mANIne nUpurajhaMkAra karatI nirbhaya rIte pAchI pharatI. navanidhinA mAlika vyavahAriyAo tenuM - pati-patnI : 197 Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uchALatA deza deza katA. rASa ene pratispI rAjAothI hateA. vaphAdAra raiyata para teA pyAra sivAya e kaI zIkhyA nahAtA. e raiyata Aje Thera Thera khAga lagAvatI hatI. udyAna banAvatI hatI, vADha racatI hatI. mArga paranAM vAMsanAM jhuMDa, keLanAM jUtha, UMcAM tADa ne nALiyerI dUra dUrathI DAkiyAM karI jANe sahune AmaMtrI rahyAM hatAM. dUra dUra jharaNAMne kinAre besI gheTAMbakarAM cAratA gepakhALA niya pAve| atyAranA vAtAvaraNamAM sudhArasa pUrI rahyo hatA, ne haLa hAMkatA juvAne upADeluM virahagIta AkAzanI ramatI-nAsatI vAdaLIonI jema vAtAvaraNane bharI rahyuM hatuM. navA lagADelAM AMbAvADiyAmAM TahukatI zaramALa kAyalA svaramAdhurIthI ughADI paDI jatI hatI. gajarAja AgaLa vadhe jatA hatA. mAmAM AvatAM virAmAsane,nirjharagRhe, latAma'DapeA, kuMjavatA, suMdara vAva-taLAvA e vaTAvate jateA hateA. sAthe sAthe babbe mAIla para AvelI dha zALAe ne sarAInA pravAsIonu peAtAnI sava - ghaMTAnA dheAthI dhyAna kheMcate jatA hatA. dharmazALAnA prAMgaNamAM ramatA nAnA nAnA meAra ne sarAInAM AMgaNAmAM peAtAnI suvarNa - caMcuthI kaNu caNutA rAtI mAMjaravALA phUMkaDA A meTA prANIne joI pAMkha phaphaDAvI jayajayakAra sUcavatA. musAphIe rasAI mATe saLagAvelA agnine dhumADA gUMcaLAM vaLate UMce caDatA hatA. e joI te dUra dUrathI AvatA musAk virAmasthAna najIka AvyuM samajI, thAkelA paga jorathI upADatA hatA. DAkice ! TapAla laI dhUdharA dhamakAvate AgaLa vadhatA hatA. sa MsAranA sukhaduHkhanA peTale mAthe lIdhe eTale jANe enA jIvanamAM nirAMta ja nahotI ! mA mArgonI DAkaceAkInA cAkIdAra pravAsIone mArgonI salAmatInA samAcAra pUchyA beThA rahetA. 198 : pati-patnI Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMdara samaya, suMdara vAtAvaraNu, suMdara havA ne suMdara prakAza, jaLa--sthaLa sAMsaravuM jANe keAI sarasatAnuM meAjI' laheriyAM khAI rahyu hatu. kAka navADhAnuM velaDuM, keAI amIra-umarAvanI suvarNa pAlakhI, kAI zAhasAdAgaranI vaNujhAra dhIredhIre vAtAvaraNane anuSaMga thaI AgaLa vadhI rahI hatI. < kevI vanazrI ! A pekhIne mUgA mUMgA kema besI rahevAya che ?' AMkhanA izArAthI vAtA. karI rahelI strI Akhare hArI. eNe sahuthI pahelAM maunanA bhaMga karyo. puruSa mAtra hayeA. e hAsyamAMya suMdara uttara bharelA hateA. 'zuM rAja hADavuM gamatuM nathI ? koi yAda AvI rahyuM haze ?" strInA sadAneA kaTAkSa thayA. 'hA kuMdana, kharekhara, e yAda AvI rahI che!' puruSe svasthatAthI javAba vALyA. ' koNa ?' ' khIlDa kA vaLI, e khUba suMdara ! vAha, kharekhara yAda AvI rahI che !' " khUba suMdara kANu ? kANu yAda AvI rahI che ?' rAjakAjamAM paDelA puruSa pratye avizvAsathI jonAra strI camakI UThI. kAvyapa'kti !' " kaI kAvyapaMkti yAda AvI rahI che ? puruSa mAtra luccA !' strI hasI paDI. * bhale. hiMdu saMsAramAM te| luccA puruSanI patnI pazu luccI ja kahevAyane ! vAru, yAda AvI rahI che eka suMdara kAvyapaMkti ! tArA karatAM paNa suMdara ! devasuMdarInuM vaNaeNna karatAM jUnA prAkRta kavie kharekhara khUba suMdara vastu kahI nAkhI che.' pati-patnI : 199 Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuM kahI che?" adabhuta ! kavi kahe che ke e devasuMdarI kevI che? sahu sAMbhaLo. AkAzanA aMtarALe vicaranArI, manohara rAjahaMsInI cAle cAlanArI, masta kaTipradeza ne padharathI zobhAyamAna, 'pUrNa vikasita pa jevAM nayanovALA, "bharAvadAra stanabhArathI lacakAyelI kamaravALI, suvarNamaNinI laTakatI kaTimekhalAthI kAMtimAna, rUmajhUmatI ghUgharIo, suMdara tilaka ne valaya vaDe vibhUSita, "prIti karanAruM ne catura jananA manane haranAruM darzana che evI, "netra viSe kAjaLanI suMdara racanAvALI, kastUrI vagerenI kapola sthaLa para karelI patralekhAvALI, evI e devasuMdarI che!' puruSe pitAnuM saudaryapArAyaNa pUruM karyuM. atyAre acAnaka devasuMdarInI yAda kyAMthI AvI?" devasuMdarI pAse hoya tyAre kenI yAda Ave ?" koNa huM, devasuMdarI ?" nahi bIjuM koNa?" puruSe mukta hAsya karyuM. hA, hA, puruSAnI A to purANI cAlAkI che. puruSa deva banavA mATe strIone devasuMdarI banAve che. suMdarI pachI devanI hoya. rAjanI hoya ke senApatinI hAya ! enI bicArInuM mahAbhAgya te keTaluM ? rAte AkAzanA tArA gaNavAnuM, divasanA prahara gaNavAnuM ne varSanA aMte virahanA mahinA gAvAnuM !" 200 : pati-patnI Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuMdana, tuM kema nAkhuza che? kaMI mAre gune ?" guno mAtra eTale ja. rAjakAja choDI de ! pharIthI vepArI bano ! eka vAra mAnavInuM lohI cAkhI gayele vAgha hAthabahAra thaI jAya che. mAre svAmI joIe che, mane zahenazAhane khapa nathI. bIjI strI hota to tamArA alaMkAra, jarajhaverAta, sattAmaryAdA joIne khuza thaI jAta, ghareNAMnA paTArA joI meM baMdha karIne besI raheta, paNa huM tevI nathI. meM to raNakSetranA rasiyA purUSonI aneka rajapUtANuo joI che. bicArI savAmaNa sone zaNagArAya, paNa aMtaramAM juo to UkaLato lAvA rasa khadabadato hoya ! e bicArI sItAvanavAsa vAMce, draupadIharaNa vAMce, naLadamayaMtInuM AkhyAna vace, ne dahADA kADhe. dAsadAsI hAjarAhajUra hoya, pANI mAgatAM dUdha maLe, cIra mAgatAM hIra maLe, eka mAgatAM aneka hAjara thAya; paNa gAMDA leke nathI jANatA ke strIne mana enI kazI kiMmata nahIM. aMtarane sAhyabo AMgaNe heAya to ene to raurava naraka paNa svarga thaIne UbhuM rahe! mahAbhAratamAM potAnA pitA mATe matsyagaMdhAnuM mAguM karavA gayela bhImane pelA mAchImAre zuM kahyuM hatuM ? tame to jANo cho. bhISma ene rAjakulanA ADaMbaranI, enI sukhasAhyabInI, enAM svargatulya sukhonI vAta kahI, tyAre e kudaratanA bALa machImAre cokhuM moM para cepaDAvatAM kahyuM ke mahArAja, zekhI karazo mA ! zAstramAM kahyuM che keH cchAthI prANIone ghAta karanAra TUra mANasa ne kArAgAranA adhipatio supAtramAM dAna karavA thakI bharIne rAjAnI rANI thAya che. A to jarA lAMbI-pahelI vAta thaI. huM ane pitAjI ekaja * bALasvecchAchi: kUna: mRtvA satpAtradAnena rAjanijina : . jAyante nRpayoSitaH // pati-patnI 201 : Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAta kahIe chIe : svadharma pALe ! vaizyane vazyane te kSatriyane kSatriyane dharma adA karavA de ! ' ema hota teA zu joItu hatuM ? A sAcA kSatriyeA kAM che ? che e kSatriyadhama bhUlyA che. vaizya paNa kayAM che ? che e vaizyadha bhUlyA che. devI, pALe tene dharma. Aje sAcA kSatriyA ja kayAM che? e heAta te A paradezIe jaya meLavI jAta ? kuMdana, tuM strI che, puruSanA dilamAM sUtelA pauruSanA devane tuM zuM samaje? tamArI duniyA gharanI cAra dIvAlo vaccenI. puruSArthI ne teA AkhI pRthvI AchI paDe. huM hiMdustAna para najara nAkhuM chuM te mAruM dila baLI jAya che. are, eka humAyu jeTalI, eka zerazAha jeTalIya samaravIratA ATalA badhA kSatriyakulAvata seAmAM nathI. rAma ane kRSNanA pUjArIonI zI hAlata che ? temanI mUrtine divasamAM daza daza vAra namaskAra karIne, rAmAyaNa te mahAbhAratanuM pArAyaNa karIneya emanAmAM pauruSane deva jAgatA nathI. . O ane dharatI te kuMvArI kanyA che. kuMvArI kanyAnA seA vara. kAi te keAI vara teA pasaMda thavAnA ja. rajapUte e svayaMvaramAM jItI zake teTalA samaravIra rahyA nathI. kAka paradezI ja svayaMvaramAM varamALA paheraze, pachI e paradezImAMya mahamada gajanavI, zAhabuddIna gArI, alAuddIna khilajI ke sikaMdara leAdI na pesI jAya, eTalI takedArI rAkhavI zI khoTI? A paradezIenA hAthe zAstra jaLavAya, strInAM ziyaLa jaLavAya, dharma te karmAM jaLavAya, madirAne mUrti streA jaLavAya, eTalu thAya teAya gaMgA nAhyA. ApaNA A purANapADIe te vedapAThI, A cadravazIe te sUryavaMzIe gajanInA bajAramAM khe rUpiye na vecAya, eTaluM thAya teya dhaNu' che. ApaNA cauhANa, rAThoDa, cAlukaya, caMdela, sena, kacchavAha, paramAra ne gAhile je na karI zakayA, e kutuSuddIna jevAe eka pacIsImAM karI batAvyuM. eTale 202 : pati-patnI ' Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Aje te strInAM zIla rahe, mAnavAne dharma rahe, dezanu dhana dezamAM rahe, eTaluM karavuM e ja dhaNuM karyA barAbara che. kuMdana, tuM tArA hemane nIrasa, naThAra mAne che? AvI devasu MdarI jevI strI, dhIkatA vepAra, AsApAlavanI gheragaMbhIra chAyA jevA pitAjI, yugarAja jevA hAnahAra putra, Avu svargIya kauTuMbika sukha cheDIne divase| sudhI bahAra rakhaDavAnu-rajhaLavAnuM kAne game ? paNa meM judAM pANI pIdhAM che. huM marajIvAo vacce meTA thayA chuM. mane ghaNI vAra aMtaramAM pAkAra paDe che. mane jhaverIne jANe keAI manu mahArAjanA vAkacI paDakAra kare che ke-- ' dharmanuM ruMdhana thAya tyAre jiAtie zastra pakaDavAM. Aja dhanu ruMdhana thayuM che mATe vaizyane brAhmaNe zasra grahaNa karavAM joI e. ' hemarAjajIe dilanI baLatarA khullI mUkI hatI. pati-patnI ghaNe divase ekalAM maLyAM hatAM, ne haiyAM khullAM karyAM hatAM. gajarAja suvarNa dhaMTA vagADatA, mAnItAM mAlikone laIne AgaLa ne AgaLa vadhe jatA hatA. bAlasU` tejasvI thatA AvatA hate. ku danadevInA vizALa bhAla para bAMdhelI dAmaNInA hIrA sUryakiraNa sAthe spardhA karI rahyA hatA. ' zastra dvijAtibhirgrAhya yatroparudhyate / ' dharmo * paNa eka hiMdu UThIne musalamAnanI maitrI kare ? enA jaya- parAjayamAM madada kare ? jeo tamane chUpI rIte A jAtanA kAmakAjamAM paDelA jANe che, tee ghaNI vAra AvI TIkA kare che. zerazAha game tevA tAya paThANane ! miyA te mahAdevane kema banaze ?' < kuMdana, sAcI vAta che. paNa vAta karanArA nathI jANatA ke amArI maitrI dilanI che, pUrvajanmanA RNAnubaMdhanI che. huM ene pati-patnI H 203 Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nIrakhuM chuM, ne mane rAjA bhoja yAda Ave che, sago mAjo bhAI yAda Ave che. ene jouM chuM, ne hiMdu-musalamAnanA bheda vIsarI jAuM chuM. enA jeTale udyamI, khaMtavAna, cAritryazIla bahAdura bIjo eka paNa rAjA Aje mArI najare caDato nathI. ane suMdarI, itihAsa to teM kyAMthI vAMce hAya! meM to divaso sudhI dharmazAstranI jema ene gokhe che. mahamada gajanavI ne zAhabuddIna gorIe je divase hiMdanA rAjAone pachADyA - te pachI Aja saikAo vItI gayA. eke bahAdura hiMdu bahAra Avyo ? keIne sArvabhauma sattA sthApavAnAM svapna AvyAM? sahue potAnAM nAnAM nAnAM rAjya saMbhALyAM; ne kahyuM ke vagara kahyuM paradezIonA hAtha majabUta kya. prajAmAM prANa hoya to paradezIoya dezI banI jAya. RSika, tukhAra, zaka, hUNa, kuzAna padezIo ja hatA. emaNe hiMdusthAna che, paNa jIvaMta hiMdu prajAe emane jItyA. teoe temane hiMdI banAvI dIdhA. tamArAmAM prANa hoya to tame musalamAnoneya zakakuzAnanI jema tamArAmAM meLavI zako cho. dUdhamAM paDatI sAkara paradezI tattva nathI. ane hoya to paNa e taravathI to era mIThAza jAme. emanAthI chUNuM kare hiMdustAna jItI nahIM zakAya. je anivArya banyuM che, samayasUcaka prajAe enAthI hAtha milAvI AbAdI mATe yatna karavo ghaTe. kuMdana, mAro zera evo che, ke hiMdanA siMhAsane evo koI paradezI Avyo nahIM hoya ne Avaze nahIM!" paNuM dharma to judo ne! " kuMdanadevI divasathI manamAM jAmelA zaMkA-kuzaMkAnAM jALAM toDatI hatI. dharma judo hoya tethI thayuM ? zaivathI vaiSNava dharma judo nathI ? vaiSNavathI bauddha dharma judo nathI ? bauddhathI jaina dharma judA nathI ? eka dharmavALAe bIjA dharmavALAo para kyAM ochA atyAcAra kya che? za-vaiSNanA, bauddha-jainonA raktapAtothI to ItihAsanAM 204 : pati-patnI Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAnAMnAM pAnAM bharyA che. zatAbdIo sudhI teo jhaghaDavA, pachI ThaMDA paDavA ne samajyA ke dharmane jhaghaDAnuM kAraNa na banAvavuM ApaNuM hita dharmabheda hovA chatAM manabheda rAkhavAmAM nathI, ne eka banyA. eka dahADo hiMdu-musalamAnanuM paNa ema ja banavuM anivArya che. bAkI kuMdanadevI ! rAjakAjamAM to dharmanuM bahAnuM che. emAM to bApa beTAno nathI, beTo bApano nathI; ne je dharma eka ja hovAthI unnati thatI hota to, A ApaNuM asaMkhya rAjavIo eka thaIne dezanA duzmano sAme UbhA rahyA hatA. dharmathI ekatA thatI heta to caMdravaMzI ne sUryavaMzI, rAThoDa ne cauhANa, kacchavAha ne paramAra ane tevI rIte gajanavI ane gorI, khilajI ne gulAma, mogala ne aphaghAna, sAmAnI ne tAra ekabIjA sAthe laDatA na hota." amane strIone lAMbI samajaNa na paDe. je maMdira tathA mUrtio toDe, mANasone vaTalAve, strIonuM ziyaLa bhraSTa kare ene ApaNe sAtha na hoya.' sAcuM kahyuM ane suMdarI, e vakhata Avaze tyAre A hemarAja tyAM Ubho nahIM hoya! bAkI to dareka vijetAe vattIochI rIte jitAyelI prajA para julama karyA ja che. alabatta, julamanA prakAramAM phera haze. paNa mArI dRSTie julama karanAra karatAM julama sahanAra prajA ja e mATe vadhu gunegAra che. prajA julama sahana kya jatI hoya to jAlimane julama karavAnI majA AvavAnI ja. huM to prajAnA prANa vikasAvavA mAguM chuM.' vidhAtAnA lekha mithyA karanAra tame ne huM koNa? e to eNe jema dhAryuM haze tema thaze. e jene rAjA banAvavA dhAraze e rAjA banaze, raMka banAvavA dhAraze te raMka banaze,' kuMdane triIsahaja vAta karI. enA dilamAM ghara karI rahelA potAnA priyatama mATenA saMdonuM samAdhAna thayuM hatuM. pati-patnI : 205 Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . jo ema hoya te| duniyAmAM kAI ekaniSThAthI kAma kare nahIM. sahu vidhAtAnA memAM sAme joI ne besI rahe. kuMdana, vidhAtA paNa namAlAene madada karatI nathI. vidhAtAnuM sthAna mAnavayatnanA uttarAmAM che. pUrvamAM tA sadA puruSArthInI ja pUjA thAya che.' ' puruSArthInAM pApa teA keTalIvAra bhAre banI jAya che, ane temAM paNa khAsa karIne rAjakAjamAM pravezelAnAM !' kuMdana, tuM sAcuM kahe che; eTale ja kahyuM che te, rAjA kAM te narakesarI ke kAM tA narakezvarI ! paNa eTalu yAda rAkha ke rAjapadanAM pApa jema eThuM nathI, ema puNya paNa AchAM nathI. rAjA jeTalA prajAnuM kalyANa karanAra paNa kAI nathI, tema akalyANu karanAra paNa kAI nathI. kuMdana, jo. mAreA ThaMDA mijAjane A 'havA' paNa vAtavAtamAM phUMphADA mAre che! ene te meM AganeA taNukhe banAvela che. baMgALa--bihAranI gajasenAmAM bIjo 'havA' nathI. ene tArA gharanuM zAnta vAtAvaraNa gamaze ?' hemarAjajIe vAta badalI. nahi game. mane teA sa Mdeha che ke A yugarAjane ke yugarAjanA Apane paNa gamaze ke nahi ?' : ' devI, yugarAja ke havAne game ke na game, e viSenA tArA sadeha sAcA haze, paNa hemarAjane te gamaze ja. "" . 'kema ?' enuM kAraNa che. 'zuM kAraNa che? ' 6 hemarAjanI pAse kuMdana che.' te hemarAje kudanadevInA paga para ajANI rIte cUMTI khaNI lIdhI. suMdarI hasI paDI. e hAsya paNa premanAM amulakha meAtI verI rahyuM. 206 : pati-patnI " Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjakAraNamAM paDelAne zuM pitA ne zuM putra, te zuM patnI ! javA de e vAta. yugarAjanA lagna mATe pitAjI utAvaLa kare ja che, paNa meM nA pADI che. dIkarA ghera rahI gharanA dhadhA calAve tA ja enAM lagna karavA kahyuM che. mAre kAInI dIkarIne kUve 6 nAkhavI nathI.' emAM dIkarIne kUve nAkhavA jevuM zuM? A jamAnAmAM yugarAja jevA vara kayAMthI maLe?' " * rAjakAjamAM rajhaLatA pharatA seAnAnA varane paNa zuM pUjavAne ? mAre kAI bicArI pArevaDInA UnA nisAsA nathI levA ! e teA huM ja...' * tuM...ja gAMDI !...kuMdana... pagalI ! ' hemarAje muktahAsya karyuM.. ' hasavuM ja Ave te ! pArakAnI dIkarIneA bhava baLe emAM tamane hasavu ja Ave ne! tamAre dIkarI hota teA dhI samaja paData!' " te! mAre dIkarI kema nathI ? mane e ja asesa che. ene huM kAI samaravIra zeAdhIne varAvata. kuMdana, huM pUchu ke mAre dIkarI kema nathI ? " musaddIvIra premALa patnI pAse dhelA kADhavA lAgyA. kuMdana kaMI javAba ApavAne bale zaramathI lAlaceALa banI gaI. e mRdumRdu hasI paDI. eNe dhIrethI hemarAjajInA moM para thapATa mArI. hAthanAM kaMkaNA suMdara sagIta sarjI meThAM. AsapAsa ekAnta hatuM te hAthInA hAddAmAM eThelAMnA A vizrabhAlApamAM khalela karavAnuM pApa vaheAranAra kAI tyAM nahotu. gajarAjane vega kaIka dhIme paDayo eka TALuM najare paDatuM hatuM. sAthe gADAM, hAramALA hatI. hemarAjajIe hAthanu tejI hatA. gheADe dUra rastA para UMTa, hAthI ne majUrAnI karIne e tarapha joyuM. pati-patnI : 207 Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . koI lUMTaphATa karanAra teA nathI ne ?' kudanadevIe hemarAjajIne tAkIne te tarapha joI kahyu . dilhIzvara zerazAhanA rAjyamAM e azakaya che, ' hemarAjajIe kahyuM. 'havA'e paNa utsukatAthI vega vadhAryAM. jotajotAmAM teo najIka paheAMcI gayAM, ne tarata ja samajAI gayuM', ke bAdazAha zerazAhanI bApIkI jAgIra sahasarAmamAM eka makabare ( kabaragAha ) baMdhAya che, tenI sAmagrI laI janArI e maMDaLI che. . * kuMdana, tane teA mArA zera mATe kaIka pUrvAgraha che, paNa tane zI khabara ke e kevA adbhuta AdamI che! tAjapeAzInI ja rAte enI pAse rajU thayelI humAyunI rUparUpanI raMbhA jevI baMdIvAna egamane eNe mena kahIne sa MedhI; te e nIca kRtya karanAra sevakAne kahyuM ke 'zerazAhane meAtane te khudAnA kheApha che. mArA rAjayArAhaNunI yAdagIrI A rIte nahIM paNa mArA makabarA banAvIne rAkhe; jethI harahameza mane kAI paNu kRtya karatAM yAda AvyA kare ke mAre paNa eka dahADA pAka-paravaradigAranA darabAramAM javAnu che te ene javAba devAnA che. ' . suMdara. AvI ja bhAvanA ApaNe tyAM che. kahyu che te ke nRddIta na ropu mRtyunA dharma mAret / mRtyu hAthave tamAM che, ema samajI dharmanuM ArAdhana karavuM! vahAlA, mane tamArA zera mATe pahelAMnA jevA pUrvAMgraha have rahyo nathI. C * devI, jevA adbhuta e zera che, evA adbhuta A makAreza banaze. zilpa-sthApatyane te e upAsaka che. musalamAna dharmanA niyama pramANe eNe A jamIna yAgya badale ApIne meLavI che. jAgIra teA enI ja, paNu AvA kAma mATe anyAyathI meLavelI bhUmi na cAle evA ApaNA zAstranI jema emanA zAstramAM paNa * ghaNA sAsArAma' kahe che. 208 : pati-patnI Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niyama che. cAre tarapha sudara khAi kheAAvI che, te aMdara makAreza khaDA karyAM che. eTale bahAra musalamAnI sthApatya te aMdara hiMdu bAMdhaNInuM mizraNa karyu che. dilhI, bagadAdane mulatAnanA kaDiyAkArIgaro emAM kAma kare che; samaraka Mda, eziyAI turkastAnathI ghUmaTa bAMdhanArA teDAvyA che. kaneAja-bagadAdanA jaDatara kAma karanArA AvyA che, zIrAjhathI lahiyA AvyA che. C * zilpa-sthApatyane e ajaba zAkhIna che. kArIgarAnAM TAMkaNAM suMdara bhAta pADI UThe, e mATe eNe gujarAta ne jayapurathI Arasa maMgAvyA che. paMjAbanI khANAmAMthI sUkAnta paththara mAM mAgyAM mUla ApIne ANyA che. uparAMta AgrA najIkanA rAtA paththara magAvyeA che. geAvaLakAMDAthI hIrA, buMdelakha`DathI pannA, khaMbhAtathI akIka, IrAnathI abarakha gAmeda magAvyAM che. sAnAnAM kamADA, rUpAnA ravezeA ne sukhaDanA kaTheDAo racAyA che. dezadezathI sAmagrI AvatI ja jAya che, niSNAta kArIgareAnI bharatI thayA ja kare che. sarunAM jhADa, bhAtabhAtanAM phUlajhADa ne suga MdhI phUlachoDa, saMgemaramaranA hoja te cAre tarapha su Mdara prabhAta te saMkhyAnI surakhImAM taraMgAvalie janmAvatI rikhA kharekhara darzanIya che.' hemarAje makabarAnAM bAMdhakAmane khyAla ApyA. ' suMdara kalpanA che. nirAMtanI nIda na lenArA bAdazAheAne jIvatAM nahi te maryA pachI ArAma teA joIze ja ne !' nirAMta ? ku Mdana, nirAMta mAnavIne nakAmA banAve che. nirAMte te! bhAratavanuM takhkhAda vALyu che, mAruM cAle te se! varSa sudhI huM kAI ne nirAMtanI nIdathI sUvA na dauM, nirAMtanA peTathI khAvA na dauM! nirAMta samudragupta, caMdragupta ke aze!ka ne harSa sAthe gaI !' ' * aMgreja itihAsakAra kani gahAma, vinsenTa smitha ne heAvala A makabarAne tAjamahelathI leza paNa UtaratA lekhatA nathI. pati-patnI H 209 14 Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAru, te tamArI A vAta baMdha kare ! juo, dUradUrathI ApaNuM virAmasthaLa AvyAnAM cihna dekhAya che." havAnI gati dhIrI paDI hatI. atyAra sudhI kevaLa paMtha kApavAmAM samajanAra A prANa have kaMIka garvabhera cAlavA lAgyuM. mATInA suMdara ADarate ahIM javAtuM hatuM. vagaDAu phUle ne jaMgalanAM hariyALAM gaucare manane AnaMda ApatAM hatAM. kuMdana, jANe huM sAdhu thavA jato houM ema lAge che." "tamane rAjasaMnyAsI banAvavA che. hajI rAjakAjanA DAghaNuM jherI jaMtuo tamane gherI rahyA che. TUMka samayamAM e paNa nAza pAmaze." baMgALanuM A eka suMdara gAmaDuM hatuM. baMgALanA sUbAnI nokarI choDavA pachI zreSThI rAjapAlajI A suMdara-vanazrIthI bharelA gAmamAM AvIne vasyA hatA. nivRtti, AtmAnI zodha ne tavaciMtana emanAM priya kArya banyAM hatAM. e nAnI evI havelI jevA makAnanA AgaLanA, nAnA evA udyAnanA agra dvAra para UbhA UbhA putranA AvavAnI rAha joI rahyA hatA. yugarAja ne bIjAM dAsadAsIo to gaIkAle ja AvI gayAM hatAM. dvAra upara laTakatI jAI, jUI, mAlatInI velIo dhIrA dhIrAM puSpa veratI zreSThIrAjanuM sanmAna karatI hatI. zAhI rUAbathI Avato "havA" have spaSTa dekhAto hato. gAmanA zvAnasamudAyanA bhasavA sAme e ajaba svAstha dAkhavI rahyo hato. vAha re rAjaraMga! garIba gAya jevo A havA paNa rAjaraMgamAM paDI badalAI gayo ! juo to kharA enI mastI ! janAvaranI A dazA thAya to mAnavInuM zuM?" putranuM svAgata karavA zreNI rAjapAlajI daravAjo khaDA hatA. emaNe havAne zAhI rUAba joI mazkarI karI. - havA dvAra para AvI nIce besI gayo. hemarAje eka chalAMge 210 : pati-patnI Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nIce UtarI pitAjInA caraNamAM sASTAMga praNAma karyA. ciraMjIva putra!' kuMdanadevI zaramAtI dhIrethI mukha nIcuM karI hAtha joDatI aMdara cAlI gaI. aSTaputrA bhava!" vRddha aMtarathI AzIrvAda Apyo. vaMzavelInAM anaMta phUlaDAMnI pheramane e vRddha zreNI rasiyo hato. :00 404jarA doe pati-patnI : 211 Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rajapUtAInA rajakA 19 dilhInA zAMta AkAzamAM phrarIthI pavanavegI gheADA haNahaNavA lAgyA hatA. vIjaLInA camakArA te vAdaLanI garjanAo kAna phADI nAkhavA lAgI hatI. dhADA para jIna, hAthI upara aMbADI, ane UTa para kheAgIrA maMDAvA lAgyAM hatAM. AkAzanI khalAe pharIthI pRthvI para kheMcAI AvavAnI hatI, kAraNa ke huM daravAnI zerazAha rajapUtAI ne nAthavA medAnejaMgamAM jhukAvatA hatA. enI rAjanIti peAkArI peAkArIne kahetI hatI, ke udhADuM rahI gayelu eka dvAra khInna deza dvAra udhADI deze. meAgalAne hiMdamAMthI hAMkI kADhavA, paNa hajI eka pracaMDa zakti hiMdamAM verAyela paDI hatI, ane te rajapUtAI, meAgalA karatAM enA Dara bhAre hatA. jo ke hiMdanI dharatI para prasarelAM rajapUta rAjyenuM jhINavaTathI avaleAkana karanAra te tarata kahI zake tema hatu ke zahenazAhu zerazAhanA A saMde mAtra hateA. marubhUminA anaMta rajakaNA jevI rajapUta-zaktinA 212 Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Aja kAI Dhaga racI dIvAleA khaDI karI zake tema nahotuM. alabatta, lazkaranI kAI kALe vaNujhArAnI vaNujhArA, senAnI senAne bharakhI javAnI dharakhama tAkAta dharAvanAra e rajakaNA pralayanAM nAnAM nAnAM rUpa hatAM. e ekaThAM maLe te ? ekasa`panI battI cetAve te ? e jindAdilI, e pauruSa, e samarpaNa bhAvanA eka ane tA? jagema zerazAhanA anubhava kahetA hatA, ke teA saMsAravijayI sainyAnA chakkA chUTI jAya ! gajanavI, gArI ke bAbara jevAne bhAre paDI jAya ! eka rajapUta eka killA jevA baLavAna te eka rajapUtANI AganA bhaDakA jeTalI tAkAtavAna hatI. paNa A rajakaNAne Dhaga racI zakAya ? chUTA, svaccha Mda, manasvI rIte vatA A rajakaNAmAM ekatra thaI zake tevI snigdhatA ANI zakAya ? paNa e prazna Aje varSothI bya hatA. nahi te e retInA kaNasamUhanA Dhaga mAtra racAyA hota teAya duzmanAnA dArUgALA niraka thAta ! e vyartha lAgatA prazna za MkAnuM svarUpa laI te dUradeza zahenazAhanA dilamAM AvI vasyA hatA. enA vizALa sAmrAjyanA dakSiNa pAlava paranAM rajapUtAnA, mAlavA, buMdelakhaMDa kAbU bahAranAM rAjya hatAM. mAravADanA rAjA mAladeva pazcima hiMdanI mahAna zakti banatA jatA hatA. khIjI tarapha mALavAne rAjA pUraNamala zonA namUnA tarIke vakhaNAtA hatA. mALavAne rAjA pUraNamala ne mAravADanA rAjA mAladeva; A e ekasapa thaI eka ane tA? dUradezI zerazAhane lAgyuM` ke ema bane teA, rANA sAMgA ane rAjA medanIrAyane kissA pharIthI UbhA thAya, te bAdazAha bAbaranI jema e kissA khatama karatAM tevAM pANI mAthe caDhe ! duzmana te darda ane jAgatAM dAkhyAM sArAM ! rajapUtAInA rajakaNA : 213 Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ humAyune hiMdanI bahAra dhakelIne enAM sainya pAchAM pharatAM hatAM. gvAliyara-tha bhAranA killA phateha karIne senApatie dilhI bhaNI AvatA hatA. senApati khavAsakhAna baMgALanA rAhatAsa killAmAM hejha chUpA chUpA saLavaLatA zatruonA saMhAra mATe sajja meThA hatA; tyAM khuda zahenazAhanA nAnA putra jalAlakhAnanA senApatitva nIce lazkare madhya hiMdunA pradezo khUMdavA lAgyAM. ' ekAeka rAyasenanA killAne gherA, dhAlavAmAM Avyo, pazu kadI vIMchInA AMkaDA name te rajapUta vIra name ! bahAdura jalAlakhAna hAra anubhavI pAheA pharyAM. meTAnI jagA bApe lIdhI. Akhare mardAnI mUcheAnAM pANI utAranAra zerazAha bhayaMkara kApa sAthe medAnamAM AvyA. ' kaMI vAka ! kai gune!' mAlavarAja ThAkora pUraNamale dUta mAkalI puchAvyuM . 8 avazya ! ThAkArane mAthe tahemata che. eNe nirdoSa musalamAna eratAne keda rAkhI che. ThAkAra pAte gunAnI saphAI mATe hAjara thAya. . eka rajapUta rAjA sAme pagale hAjara thAya e kema bane? asaMbhava ! chatAM ThAkArane siddha chaMcheDavA nahAtA. eNe peAtAnI nirdeSitA sAbita karavA mATe seA hAthI bheTa meAkalI ApyA ! paNa AthI te| zahenazAhanA krodhamAM vadhAre thayA, ane sainyane hale karavAne hukama ApyA. jabaradasta hullA zarU thayA paNa sAmethI eTalA ja vIratvathI javAba maLavA lAgyA. aphadhAna sainya rajapUtAnI javAMmardI sAme pAchA Daga bharavA mAMDayuM, paNa zerazAhanA vijayeA ekalI sainyazakti para nirbhara nahotA, mutsaddIvaTa paNa emAM hAjara ja rahetI. gherA lakhAyA. zatrune bhUkhe mArI kabaje lAvavAnI tarakIA zarU thaI. 214 : rajapUtAInA rajakaNA Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka, be, pAMca, sAta mahinA vyatIta thaI gayA. nAkAo ne rastAo baMdha hatA. rAyasenanA bhaMDAramAM anna khUTayuM. navANanAM pANuM pAtALa gayAM. baMduka-topane dArUgoLo khUTayo. duzmanane duzmana mitra banIne madade Ave ema nahatuM. sahu samAcAra sAMbhaLIne samasamI rahetA. eka ja dharma, eka ja deza, eka ja jAti, ATaATalA saMbaMdhe, paNa e saMbaMdho paNa kaI rajapUta rAjAomAM jeza na lAvI zakyA. pArakI upAdhi pitAnA gharamAM zA mATe ghAlavI, ema samajI sahu zAnta rahyA. dhIre dhIre rAta bhayaMkara ane divase prANaghAtaka banyA. ribAI ribAIne maravAnI ghaDI AvI pahoMcI. nirupAye ThAkore saMdhi mATe kaheNa mokalavuM; potAno khajAno, potAnuM aMtaHpura ne potAnuM sainya laIne kile khAlI karI devAnuM kabUla karyuM. dilhIzvara zerazAha to taiyAra hato. saMdhinA vAvaTA caDhAvavAmAM AvyA. rajapUtoe kille khAlI karavAnuM AraMvyuM. mAtAnA stana parathI dhAvatA bALakane vachoDatAM kevuM kazuM dazya jame! evuM ja dazya A zUrAtananA avatAronA caherA para aMkita thayuM hatuM. zirane mATe sata sAcavanAra vizvavijayI vIronI e saMtAna hatI ! rUparUpanA aMbAra samuM aMtaHpura mALo choDatI kAbaro jema kaLakaLATa karatuM hatuM. eka tarapha hiloLA detuM aphaghAna sainya ne bIjI bAju mUThIbhara rajapUto ! A jakkI rajapUtoe ja mahinAothI herAnagatI UbhI karelI ! ane Aje kevo sarasa zikAra hAthamAMthI vahyo jAya che ! aphaghAna sainikone jUno svabhAva jAgavA lAgyo. sAta sAta mahinAthI potAnI nIMda harAma karAvanAra A nAlAyaka magatarAMone emanI magarUbInAM mAThAM phaLa jarUra cakhADavAM ghaTe. killo choDatAM pahelAM ThAkora pUraNamala zAhanI mulAkAte Avato rajapUtAInA rajakaNe H 215 Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hatA. Aha, khUna pIvAnI kevI su Mdara taka ! vAdhatA jhanUnI svabhAva uchALA mAravA lAgyA. " A te| AkaDe madha ! zekha sAheba, sApa-vIMchIne jIvatA javA devAya ? ' ahvAna sainyamAMthI paDakAra UThyo. haragija nahIM!' sainya sAthe rahelA musalamAna zekha-kIrAe javAba vALyo. A javAba ApatI vakhate teenI AMkheA pavitra kitAba tarapha nahotI. khUna ne julama mATe taiyAra thaI beThelA, lUTanA julama varasAvavA sajja thayelA adhAna sipAhIonA bhayaMkara caherA tarapha hatI. * < aa zuM vizvAsadhAta karavA?' ` zahenazAhe vacce prazna karyAM. avazya. rAjanItimAM e te banatuM AvyuM che. vaLI kAphIne ApeluM vacana pAra pADavAnI koI jarUra nathI. pavitra kitAba kahe che ke emanI sAthe vizvAsadhAta e pApa nathI.' * allAnA harSyAnmatta banI gayA. joItuM'tu ne vaidye kahyuM. emaNe kikiyArI pADI ekAeka hallo zarU karyAM. bahAdura rAja pUraNamala vakhata pArakhI gayeA. rajapUtA mATe bakarAnI jema raheMsAI javAnI veLA AvI UbhI hatI. zAhane maLavA jatA rAjA kunehathI pA pharI gayA. eNe doDIne sainyane sAvadha karyuM ne kahyuMH . bahAdurA, duzmaneAe dagA karyAM che. teo bhUkhyA vAdhanI jema dhasyA Ave che. sAvadha bane! Aje pUrepUro hisAba cukAvajo. rajapUta che, rajapUtAnInuM dUdha dhAvyA che, mAtAnuM dUdha ujALo ! jIvatA nahI te| marIte paNa mALavA lejo.' " rAjAjInI zaraNe thavAnI AjJAne tAme thaI, kSaNu pahelAM pRthvImAM mAM ghAlIne cAlatA rajapUtA sAvadha thaI gayA. emanA TaTTAra mastakAmAM zaMkaranA pralayadheASa gAjI UThayo. aphadhAna sainyanAM 216 : rajapUtAInA rajakaNA Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhADAM UmaTI paDyAM. rAInA dANA jevA rajapUta jANe pahADathI Takkara levA lAgyA. rAjA pUraNamala chellI taiyArI mATe aMtapuramAM doDI gayo. DolaranA phUla jevI, caMpAnI kaLI jevI priya rANI ratnAvalIne premathI pAse belAvI ? vahAlI, duzmana dago ramyA. rajapUtoe kesariyAM karyA che, huM jAuM chuM. have svargamAM maLIzuM. taiyAra che ne?" "taiyAra chuM, vahAlA. rajapUtANane vaLI pUchavAnuM hoya ?" ratnAvalI priya patine gADha rIte AliMgI rahI. patinA hAthanuM ratnajaDita khaMjara enA vakSasthaLanI ArapAra nIkaLI gayuM. rajapUtANI maratAM maratAM bolIH "jaya aMbe !" jaya aMbe!" kahI ThAkare kheMcyuM, ne patnInA nIce paDatA nirjIva dehane eka vAra chAtI sAthe dAbI nIce mUkyo; ne yuddhanA medAnamAM kUdI paDayo. aphaghAne jene ramata samajatA hatA, AkaDA parathI madha utArI levAne khela mAnatA hatA, teone ATalA nAnA sainya sAme paNa TakatAM ya bhAre paDI. rAI ne eka eka dANe moTA pahADone paNa khaseDI nAkhe teTale tAkAtavAna banyo hato. tumula yuddha macI rahyuM. zahenazAhe raMga palaTAto nihALI pitAnuM anAmata lazkara choDI mUkyuM. bhayaMkara khAnAkharAbI macI rahI ! ekeeka rajapUte potAnA lehInA chellA buMda sudhIne hisAba patAvyo. na laDI zake tevI bhIru strIo ane bALake sivAya jyAre kaI jIvatuM na rahyuM, tyAre laDAI zAMta thaI. paNa sAmAnya mUImAM aphaghAne e jambara hAni uThAvI hatI. zahenazAhanA gura javAlAnI rajapUtAInA rajakaNe H 217 Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jema bhabhUkI UDo. baMdIvAna banIne UbhelA ThAkara pUraNamalanA nAnA traNa kumAro ane kuMdanA phUla jevI enI kuMvarIne joI zerazAhe trADa mArIH "A ThAkaranA vaMzanuM jaDAbITa kADhI nAkho ! enA traNe chokarAone hIjaDA banA, chokarIne nAcanArI banAvo ! rajapUto samajI le ke zerazAha sAme bAkarI bAMdhanAranI kevI dazA thAya che.' paNa jahAMpanAha, A kAma ApaNI nItithI viruddha che!" keTalAka vRddha aphaghAna sipAhIo DaratAM DaratAM bolI UThayA. koNa che e nItinuM nAma lenAra! zekha sAdI sAheba pharamAve che ke jenI buniyAda kharAba hoya tenI tamAma buniyAda ane tenA AkhA vaMzane kApI nAkhavo vadhAre sAruM che, kAraNa ke Atazane helavI nAkha ne cinagArI jalatI rAkhavI; sApane mArI nAkha ane baccAMne pALavuM e akalamaMdanuM kAma nathI. zerazAhanA bhayaMkara paDakArathI A kRtya viruddha phariyAda karanAra DAghaNA zANuM aphaghAna sinikenI jabAna sivAI gaI. zerazAhe potAnI krodhAvAlAne zAMta kare tevuM kRtya karyuM ke chokarIne nAcanArI banAvI gaNikAne bheTa karI; chokarAone hIjaDA banAvyA. eNe rajapUtonAM kALajAM phaphaDI UThe evuM kRtya karI batAvyuM. -- rAyasenanA kilAmAM jyAre nirjIva paththara ja bAkI rahyA, tyAre e dilhI pAcho pharyo. A atyAcAranI gAthAo AkhA hiMdusthAnamAM prasarI vaLI. zahenazAha zerazAhanI chAyA paNa svapnamAM sahune DarAvavA lAgI. chatAMya anya rajapUta rAjAoe nirAMte potAnA durganA buraja parathI taTastha bhAve A nIrakhyA karyuM. rAmAyaNa ne mahAbhAratanA e + "A chokarI e ja mazahUra gaNikA citAmaNi : eka mAnyatA. 218 : rajapUtAInA rajakaNe Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUjArIone haiye yuddhanAM raNaziMgAM phUMkI zatrune samajI levAnuM na vasyuM. teoe nirjIva rAmalIlAmAM vAlavadha te rAvaNusaMhAra nIrakhyA karyA; dazerAnA gheADA ne divALInA dIvAe sadA peTAvyA karyAM; janmASTamI UjavI ka Msa te kRSNanAM caritra sAMbhaLyAM, paNa kusa pI haiyAmAM kazI camaka na AvI. jANe AkhA emane saMsAra jaDabharatAnA banyA hateA. jAti, kuLa ne dharmAMthI eka, paNa aMdaranA bhedAbhedothI khUba khUba dUra A rajapUtAI musaddIvaTa vIsarI cUkI hatI. emanI mUEAnA vaLa UtaratA ja nahotA. emanI meTAInAM gANAM kadI baMdha ja thatAM nahotAM. bhale e badhA peAtAnAM ghara saMbhALI esI gayA hAya, paNa zerazAha ema nirAMte besI rahe tema nahateA. eNe eka prabaLa zatrune ThAra karyAM hatA. bIjA prabaLa zatru tarapha enI garuDaSTi coMTelI ja hatI. paNa kAcuM kApe evA e utAviLayeA paNa naheAte. sApa ane zatrune chaMcheDayA pachI, ene nAza karyAM vagara na japavAnA niyamamAM e mAnanAre hateA. enA senApatie mulatAna te sakkara jItatA hatA. enuM bhaugolika jJAna kahetuM hatuM ke mulatAna te sakkara jitAya te| bAkI rahele eka mAtra aLiyA rajapUta rAjA mAladeva traNa taraphathI gherAI jAya. dilhIzvara zerazAhanI senAnA pagale pagale vijaya gherAyA hatA. rAjAe e kALa hatA, paNa prajAtA te! e tAraNahAra hatA. mulatAna te sakkarane vijaya karIne pAchI pharelI enI senA dilhImAM pravezI. enA pachI theADA divase zahenazAhe sUcane Dhola pITayo. e kUca marubhUminA zeSa rajakaNA tarapha hatI, mAravADanA rALa mAladeva para hatI. rAyasenanI katala zAMtacitte nIrakhanAra rAjA mAladeva retInA ananta rajakaNA vacce zatrunA dhe!ra paDachAyA nIrakhI rahyo. rajapUtAInA rajakaNA : 219 Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mRtyunI kaLAnA parama jJAtA A rajapUta vIre jIvana jIvavAnI kaLA vIsarI gayA hatA. mRtyunI amaratAnI kaLAnA teo jANakAra hatA. teoe AvI paDelI laDAI AraMbhI. hamezanA niyama mujaba laDanArAonA zauryano pAra nahoto. paNa ekalA zauryathI-talavAranI paTAbAjI karyo-kaMI raNamedAna para phateha thaDI hAMsala thAya che ? tyAM to vicakSaNatA joIe, musaddIvaTa jaIe. rajapUtonA pakSamAM enI moTI khAmI hatI. zahenazAha zerazAhe e ajamAvI. eka dahADo acAnakarAja mAladevanA taMbUmAMthI keTalAka kAgaLo maLI AvyA. khUba agatyanA e kAgaLo hatA. tAbaDatoba rAjA mAladeva pAse e rajU karavAmAM AvyA. kAgaLo zerazAha taraphathI rAjA mAladevanA saradAro para lakhAyelA hatA. cAlatI laDAIe rAjAne pakaDI dilhIzvara samakSa rajU karavAnA teonA nirNaya badala dilhIzvarano harSa emAM pragaTa karavAmAM Avyo hato, ne yuddhanI pUrNa huti bAda udAra hAthe jAgIranI bakSisa karavAnI emAM yAda ApavAmAM AvI hatI. A vAMcI rAjA mAladeva gabharAI UDyo. are, zuM pANImAM Aga UThI ? mArA saradAro ja phUTelA? ane huM pakaDAI jAuM to zerazAha zuM julama na gujAre ? rAjA mAdevanI najara sAme rAyasenanI kaleAmane nakaze kheMcAI gaye. zuM mArA aMtaHpuranI e dazA thaze? zuM mArA pyArAM baccAMnI e karuNu hAlata thaze? rAjA mUMjhAI gayA. enA sAmarthanuM lehI pANI thaIne vahI gayuM. saradAre samajAvavA gayA te e vadhu vahemAyo. vahelI prabhAte potAnA vizvAsu sevako sAthe jodhapurano kille sUto mUkI e cAlyo ga. gau brAhmaNa pratipALane Ama pharajamAMthI nAsI chUTatAM leza mAtra zarama na AvI. 220 : rajapUtAInA rajakaNe Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemarAjanA pelA zabda pagale pagale sAcA paDatA hatA ke talavArathI kadAca se basane harAvI zakAya, paNa hikamatathI- cAlAkIthI Akha sainyane haMphAvI zakAya. jodhapurano gaDha rAjAvihoNe banyo. dihIzvare hallo karI dIdho. kile hAthaveMtamAM samajI zAhI senA AgaLa vadhatI hatI. acAnaka mAravADane saradAra rANe kuMbhe bAra hajAranI senA sAthe medAne paDavyo. eMzI hajAra sAme zarA bAra hajAre juddha jamAvyuM. bAre hajAra jIvatAM pAchA pharavAnI AzA mUkIne AvyA hatA; e to khaDiyAmAM khAMpaNa nAkhIne nIkaLyA hatA. kevaLa rajapUtInuM nAma rAkhavAnI tamannAe, hiMduonI vIraparaMparAnI yAda ApavA sahune tega uThAvI hatI. tumula yuddha jAmyuM. zrI rajapUtAIne pace pharI eka vAra zAhane maLe. dilhIne zAha vicAramAM paDI gayA. ' are, mUThIbhara bAjaro meLavavAnA lobhamAM ene mATe rAja khavAno prasaMga Avyo. moTI saMkhyA sAthe laDatA mUThIbhara rajapUto have thAkyA hatA. yuddhanA avirata zramathI zramita thayelA temane koI navI madada mokale tema na hatuM. zerazAhanuM anAmata lazkara cheDavAmAM AvyuM. eka eka rajapUta tyAM medAna para kapAI mUo. koIe pITha na batAvI. kALakhaMjarI bajAvatI rAtri raNamedAna para AvI, tyAre badhA rajapUta yoddhAo ciranidrAmAM poDhI gayA hatA. ne dUra dUra asthipiMjara jevA UMcA zAlmalI vRkSa para beThe beThe ghuvaDa UMce sAde emane jagADavA yatna karI rahyo hato. zUrA senikonI sevAbadAsta karavA nIkaLela zahenazAha aMdhArI rAte yamadUta jevo lAgato hato. pAchaLa pharatA anucara mahAdevanA gaNa jevA citravicitra bhAsatA hatA. rajapUtAInA rajakaNo : 221 Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jahAMpanAha, ajamera, Achu jahAjapuranA sattAdhIza e ApanI sattAne sarAcazma svIkArI che. citADanA rANAo paNa laDavA taiyAra nathI.' ' khavAsakhAna, huM tamArA dezabasta kabUla rAkhuM chuM. rAjapUtAnA para mAre rAjya karavuM nathI. kevaLa ajamera jevAM nAmAM baje rAkhI le!! A rAjyA eka thaI zAhI sattA sAme baLavA na uThAve teTaluM ja jovAtu che. duzmanane dUbaLA ne lAcAra kadI na gaNavA. me' ghaNI vAra joyuM che, ke nAnA jharaNAnuM pANI jyAre vadhI jAya che, tyAre UMTane paNa tANI jAya che. khavAsa khAna, huM kharekhara ApharIna chu, A rajapUta javAmade para ! allAe zuM javAMmardI akSI che ! ' * badhI TALI mastaka namAvIne sAMbhaLI rahI. 8 khavAsakhAna, ahI binabharAsAne kArya AdamI teA nathI ne ?" 'nA, garIbaparavara ! ' : ' ' jue, zerazAhanA samrAjyanI sImA kaMdahAra, kAjhula ne kAzmIratI sImAethI kucabihAranI sImAne sparzI che. pUrvAM mAlavAnI phatehathI gaDhakaMTaka sudhI ApaNA kAnizAna gaDagaDe che. paNa eka bIjI dizAmAM rAhatAsa ne mAlavAnI vacce--cadranI vacce rahelA kalakanI jema~~. delakhaMDa naDe che; ene vijaya e mArI murAda che.' mArA mAlika, buMdelakhaDanA killo kaliMjara duniyAnA menamUna kille che. kaliMjara teA kAlajvara jevA che.' " zerazAhe ane zerazAhanI senAe vijaya ke mRtyu e e sivAya kaMI jANyuM nathI. liMjara hoya ke kAlajvara hAya, eNe zAhI takhtane tAme thavu paDaze.' zerazAhanA zabdonA pratidheASa pADatA hoya tema, jodhapuranA killA parathI eka meATA vaTALiyeA UThI AvyA. AkAzanA sitArAo stabdha nayane e nIrakhI rahyA. 222 : rajapUtAInA rajakaNA Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bevaphAi ! eka hasIna, javAna, hasaratabharI Arata sAthe evaphAI ! zerazAha, saltanatanA mAlika thaye eTale zuM thayuM? seAnAnuM siMhAsana ane ratnajaDayo tAja maLyA eTale khudAe Apela dardabharyuM dila te khAI dIdhuM ! jobananI dAlatanuM dAna karanAra tArI priyatamAne zuM sAva bhUlI gaye ? bulabulanuM rudana 20 zerazAha, je nisaraNIe tuM upara caDhavo, e nisaraNIne ja kAma sayu* eTale uThAvIne alaga pheMka dIdhI ? zuM insAniyata AvI haze? IzkanI AlamamAM zerazAha, teM bhayaMkara bhUla karI. khudAnA darabAramAM te eNjavAba mute peza karyAM! tArA hIrA-mANeka ene DhAMkI nahIM zake! duniyAnA Aga ke pANI ene ochAM nahIM karI zake ! kayAmatanA divase tuM khudAne zA javAba ApIza ? thAkayAM--tArI prANapriyatamA malikAnAM nayanA have rAha joI joI ne thAkayAM. Rtu RtunA dAha 223 Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ enA dehane khAI gayA. hUMphALe ziyALo Avyo; malayAnila lAvato unALo Avyo; rUmajhUma varasatI varSA AvI; Amrane karI AvI; mogarAne phUla Avya; sukAyelAM jaLacaromAM navA prANa AvyA, toya rasiyo na AvyuM te na Ave. e bicArI rasanI marukuM jemAM mRgajaLa jotI besI rahI! keTalI rAto ne keTalA divase tArI vyAkuLatAmAM vitAvyA? divasane bhUlele rAtre ghera Avaze e AzAe A AMkhanAM keDiyAM helavAtAM cAlyAM. rAta Ave che ne gaganatArAo sAthe heDa bAMdhI bese che. ekAeka jhADanI DALI bIjI DALI sAthe athaDAya che, ne ene lAge che ke mAro sAhyabe AvI pahoMcyo. aMdhArAmAM AMkho phADatI e joI rahe che, ke kyAMya dekhAya che e alabelo azva ne kyAMya dekhAya che mArA manane svAmI! paNa abhAgI nArI AMsu sivAya kaMI pAmatI nathI. aMdhArAmAM pavana dvAra khakhaDAve che ne bAraNuM ughADavA e utAvaLe doDe che, dAsIo mazkarI kare che. ughADAM dvAra paNa enI mazkarI karatAM pAchI ema ne ema biDAya che. koI koI vAra dUradUra dIvA dekhAya che, gheDAnA dAbalA gAje che. koI rUpALA asavArane praveza karato nihALe che, paNa abhAginInuM e divAsvapna lAMbo samaya TakatuM nathI. jiMdagImAMthI jANe nUra keAI laI gayuM ane roI roIne A rIte kamote maravuM ? A dehano aNue aNu chUTo pADIne maravuM ? vAha re mahArANI, vAha re cakravatanuM ratna ! mota paNa meLavatAM AvaDatuM nathI ! alakalaTone samAratI, varSothI viyoganA tApamAM jIvatI zekAtI, cunAragaDhanI lADu malikA eka kSaNa vicAramAM UtarI gaI. acAnaka jANe kAMI sUjhI AvyuM, ne hasatI hasatI e pAsenA khaMDamAM cAlI 224 : bulabulanuM rudana , Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaI. paNa jevI gaI tevI pAchI AvI. enA komaLa hAthamAM eka majabUta suvarNamaMjUSA hatI. kIMmatI vastuo emAM sacavAyelI heya ema cAre taraphathI e majabUta rIte baMdha karelI hatI. maMjUSAne caMdananI ghaDI para mUkatAM malikAe eka vAra aTTahAsya karyuM. A hAsyamAM ghelachAnI chAyA spaSTa dekhAtI hatI. malikA hasatI hasatI kaMIka babaDI rahI hatI. Aje rajapUtANuonA joharane paNa jhAMkhuM pADe tevuM kAma huM karI batAvIza-hinduonI AtmahatyA, musalamAnanI khudakazI ! AgamAM eka vAra jhaMpalAvI devuM ramata che, paNa Ama jIvatA jAgatA mota sAthe ramavuM sahela nathI ! malikAe dhIrethI maMjUSAno eka bhAga DhIla karyA. aMdara koIne saLavaLATa saMbhaLAya. malikAe maMjUSA para jorathI hAtha mAryo. kU..... aMdarathI bhayaMkara phUMphADa saMbhaLAyo. o malayagirinA mahArAja, jAgI jAo ! varSo pachI tamAre jAgavAnI veLA AvI che. Aja eka suMdara zikAra tamAre hAtha Avyo che. yAda che tamArI kahANI caMdanavRkSa nIcenI tamArI priyatamA sAthe tamane AvyAne varSo vItI gayAM. ane cunAragaDhanA aMtaHpuramAM keTalAya lAcAra gunegAra ke binagunegAra tamArA haste svadhAma sidhAvyA. cunAragaDhanuM aMtaHpura hamezAM bhedabharamano akhADo hato. jenuM jora cAlatuM e tamArI pAse pitAnA harIphane mekalatu, ane tame eno nyAya tarata cukAvatA. yAda che ne, sipAhI jyAre koI AdamIno hAtha jabaradastI tamArI maMjUSAmAM mukAvato, tyAre e lAcAra jIvanI khA kevI Tagara Tagara cAre tarapha jotI ?" malikA maMjUSAnI aMdara pheNa mAMDIne TaTAra thayela bhoriMgarAjanI AMkhe sAthe tArAmaitrI karI rahI. lIlI lIlI AMkha sAme pILI bulabulanuM rudana : 225 Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pILI AMkhAnuM teja kaI enDru nahotuM. e tejamAMthI kayuM vadhu dhAyala karanAruM hatuM tenI vicAraNA thAya tema hatI. * ane girivAsI devatA, rAjakAjamAM paDelAMnAM pApamAM bhAgIdArI nAMdhAvavAnA tamArA pApe, tame paNa vidhura banyA. eka baLavAkheAra rajapUtane karaDavA jatAM tamArAM nAga-rANIe svayaM prANatyAga karyAM. rANI paNa hatAM e ja lAganAM. sahuthI pahelAM e ja jhapaTa mAre. pelA baLavAkhAra rajapUta tA pAkA aphINucI ! enuM viSa tamArAM rANIne vyApI gayuM. tame ekalA thayA ne pachI te! mAre adhikAra AvyeA. mArA pachI zerazAha Avyo. amArA enA vakhatamAM tamAruM kAma baMdha paDayuM. je tamArI majUSA batAvI bhalabhalI mAnunInAM mAna mukAvAtAM, aneka lAvaNyavatIonAM rUpa, aneka ImAnadArAnAM ImAna vecAtAM, e ja maMjUSA mAre kAraNe sUnI paDI. miNarAja, meM tamArA meTA guneA karyAM; Aja enuM prAyazcitta karIza. jojo zarma na rAkhatA; khUba jorathI Da kha dejo ! ' likA AgaLa vadhI. eNe AgaLanu DhAMkaNuM dUra karI nAkhyu. nAnI jhINI jALI pAchaLa bheAri`garAjanI lIlI AMkhe takatakI rahI. sAkSAta yamadeva jANe mAnavIne teDavA AvyA na hoya ! malikAe hemanI dIvI jevA ene rUpALeA hAtha laMbAvyA. kALA bhammara vAdaLAMne spavA jANe vidyutarekhA AgaLa vadhatI hatI tyAM acAnaka kAI e AkhI gheADIne dhakko mAryAM. meTA avAja sAthe maMjUSA nIce paDI. * * sipAhI, A maMjUSAne sAvadhAnIpUrvaka ahIMthI dUra karA, te A purANA pApIne yamasadananA mArga batAvA !' rAzana bUmobUma karatI khelI rahI hatI. malikA, Aje A zu thavA mAMDayuM che?' " 226 : bulabulanuM rudana Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "jiMdagIne beja have jIravAta nathI. rozana, mArI bhUlanuM prAyazcitta mane karI levA de !" malikA, tamArI bhUla e amArI bhUla ! eka ja nAvamAM beThAM chIe. tame mAlika che. pahelAM amAre nikAla karo !' sipAhI maMjUSA uThAvI gayA. malikA vicArazanya banI hatI. rozana, mAre jIvavuM ja paDaze? te bhalA huM jIvI zake tevuM tuM kaMI na karI zake? mArA A aMdhArara dilamAM ekAda dIvaDo tuM na pragaTAvI zake ? " sitArA, mArA khUnanuM zarabata paNa na banI zake ? e zarabatanA payAlAthI mArA pyArAnI rAjatRSAne na bujhAvI zake ? ane rezana, Ama Ava ! pelA purANuM pADIne te mukta karyo, to varSothI te A bulabulane zA mATe baMdIvAna banAvIne rAkhI che ? mArA bAgamAM vasaMta Avaze, tyAre TahukavA enI jarUra paDaze, e mATe? pagalI, khoTI vAtamAM varSo vitAvI dIdhAM. bicArA bulabulane enA mArAthI viyAga karAvyo. choDI mUko e tamAma suhAgaNone ?" malikAe dhIre hAthe suvarNapiMjaranAM dvAra kholI nAkhyAM. bahAra nIkaLavA talasI rahelI e paMkhiNIo cUpacApa UDI gaI. ekAeka malikA UbhI thaI gaI, ne suvarNanA piMjarane pRthvI para paTakatAM citkAra karI UThI : o bevaphA bulabule ! zuM mArI hAlata para AMsunuM eka biMdu paNa pADyA vagara UDI gaI hamadardIne eka TahukAra paNa karyA vagara nAsI gaI !" mahAlayanA suzobhita khaMDamAM ratnajaDita jhummaromAM chatra chAMTayA telathI dIpaka baLI rahyA hatA. sonAnA bhAdAnomAMthI kapUranI goTI bulabulanuM rudana : 227 Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ enA sugaMdhI prakAza verAI rahyo hatA. dhUpadAnIemAM zerI lekhAnanI chUTatI bhabhaka AkhA vAtAvaraNane madhamadhAvI rahI hatI. sitArA, tuM A zerI leAkhAnanI ga Mdha te kapUranI battIone prakAza kema baMdha karI detI nathI ? zuM tuM ema mAne che ke A gadhe gadhe ane A prakAze prakAze mArA pyArA Avaze ? pagalI temAM. bicArA zAyarA ceAkhkhuM kahI gayA che, ke kAI khudAneA AdamI jo aDadhI reATI khAya che, teA bIjI aDadhI rATI daraveza-kArane dAna kare che. paNa agara keAI bAdazAha navakhaMDa pRthvInA mAlika bane che, tA paNa te khInna khaMDanI krikaramAM rahyA kare che. ene nasIbe te sadAya phikara ne phikara !' " malikA dhelI banI zamAdAnAmAM jalatI kapUranI battIne hAlavavA dhasI gaI. khattIne mujhAvatAM mujhAvatAM enI rUperI kalama jevI AMgaLI dAjhI gaI. malikA, zANAM thaI te dIvAnAM kema thAo che ?" rAzana gaLagaLA sAde melI. * * huM dIvAnI ? sitArA, rAzana kahe che huM dIvAnI !' te eka suMdara nakazIvALA thAMbhalAne aDhelIne e UbhI rahI. enAM harInI dhAra jevAM nayanAmAMthI AMsunI dhAra vahI nIkaLI. * ' huM marI jAuM, mArI malikA, Ama raDavAnA zA a ? raDavAnA zo artha ? sitArA, alabulanA raDavAmAM tuM zuM . samaje? ( kudara bulabula ke rAmakI are, aura kacA jAne !! sitArA, tane koI diladAra maLyA nathI, eTale tuM mArA raDavAne a zuM jANe ? A nadI raste jatI rAjA kare che; tuM jANe 228 : khulabulanuM rudana Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che ke e zA mATe ? A vahetI havA jhINuM jhINuM AkraMda kare che; tane khabara che ke ekenA mATe? A sUrajamukhI UMcI DAka rAkhIne keAnI rAha joyA kare che? khabara che tane ? nadIne dariyAnI, havAne AkAzanI te sUrajamukhIne sUrajanI rAha che. are, bicArA AzakAnA jIvanamAM raDavuM e teA AzIrvAda samAna che. paNa rAzana, A zarIra, zarIramAM vaLI dila, dilamAM vaLI A badhuM zI rIte pedA thayuM haze ? A AdamI te Arata karI khudAe janmAvyAM haze ? ane vaLI emane saMsAra kema racAyA haze ? tuM te meATI viduSI che. kaMI kahe ne?" ! kema ' eka ja bhUlathI,' rAzane vyaMgamAM kahyuM. ene lAgatuM ke malikAne khIjA vicAreAmAM kheMcI javI jarUrI che. * eka ja bhUla! kharekhara eka ja bhUla ! paNa rAzana, je bhUla na kare ene AdamI kANu kahe ? mArI bhUla mATe mane huM ThapakA Ape che ?' malikA paNa khaLatA jIvane zAnta karavA vAte vaLagavA icchatI hatI. " nA, mArI pyArI malikA, huM tamane ThapakA ApatI nathI. huM AkhI AdamajAtanI bhUla mATe kahuM chuM. khA, varSAM pahelAMnI vAta kahuM chuM, e veLA A mANasajAtanAM mA ne bApa-bAbA Adama ne khIkhI havA--svargamAM rahetAM hatAM. khudAe peAtAnA suMdara bAgamAM temane haravA-pharavAnI rajA ApelI; paNa kahelu ke pelA jhADanAMka phaLa khAvAM nahIM! A, banne nagna kare; na tyAM emAM lAja te na emAM zarama ! svanI majA te kevI ! paNa eka dahADe A me jaNAMe bhUla karI! teoe vicAyu ke khudAe phaLa khAvA nA pADI mATe jarUra emAM kaMIka era lijjata haze. meATAnI Adata haMmezAM nAnAne krama devAnI hoya che. cAle! cAkhI te joI e. x musalamAne dhauM' mAne che. bulabulanuM rudana : 229 Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ema samajIne e phaLa baMne khAI gayAM. ane khAtAMnI sAthe e baMnemAM ajaba pheraphAra thavA mAMDyo. baMnenI AMkho kaTAkSa karavA lAgI, dila phaDakavA lAgyuM. ekabIjA tarapha kadI na anubhavelI evI lAgaNIo thavA lAgI. ekabIjAe ekabIjAnA deha sAme joyuM te banne zaramAyAM, ne pAse pAMdaDA paDayAM hatAM, e laIne potAnI lajajA DhAMkI. khudAne e vAtanI khabara paDI. emanA krodhano pAra na rahyo. bA, Adama to temane priyamAM priya ! are, e khAtara to emaNe eka phirastAne svargamAMthI kADhI mUkele." devatA karatAM Adama khudAne vadhu yAra ? rozana ! tuM khUba khUba jANakAra lAge che. tArA deha jevuM tAruM dila paNa rUpALuM che." bA, e devatA te zayatAnI vAta evI che, ke khudAe hajarata Adamane banAvyA, tyAre tamAma phirastAone temanI sijadA --prArthanA karavA hukama Ape. khudAI hukamane kaNa zira na namAve ? tamAme tema karyuM, paNa eka devatAe nA pADI. eNe kahyuM : "huM to AgathI banelo chuM ne Adama to mATIno che." paNa bhalA khudAnA hukama AgaLa zuM Aga ne zuM mATI! e magarUra phistA para khudA nArAja thayA, ne ene "zetAna " nAma ApI svargamAMthI tagaDI mUkyo. malikA, hajarata Adama to ATalA badhA pyArA khudAne ! paNa emanA hukamano bhaMga karyo eTale baMnene svargamAMthI rajA maLI. bAbA Adama ne bIbI havA A duniyA para AvyAM. bAbA Adamane arabastAnanA ja do baMdare ne bIbI havAne ghoghA baMdara pAse nAkhyAM. baMnee khudAnI prArthanA karI, eTale makkA zarIramAM bhegA karyA, ne emAMthI mAnavajAta pedA thaI." rozana, te suMdara vAta kahI. laMkAnI lADI ne ghoghAno vara te AnuM nAma. mane lAgyA karatuM hatuM ke AdamIne pAka-nApAka paNa kema pyAruM lAgatuM haze ? AkharamAM zetAna paNa eka phirasto 230 : bulabulanuM rudana Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ja che te! rAzana, pazu bhalA, duniyAmAM khudAe zetAnane jIvatA ja na rAkhyA hota te! ? ATalAM duHkha, dardI, glAni, gamagInI UbhAM teA na thAta !, . zA mATe na rAkhe ? malikA, magarUra? e ja ene gune. bAkI eNe khudAnI lAkhAva sudhI baMdagI karI hatI, eTale kayAmatanA divasa sudhI ene jiMdagI ApI. paNa bhalA, khuddAnuM nAma hoya tyAM zetAnanA zeDara ? emaNe dareka jamAnAmAM ane dareka dezamAM mANasAne satyane mAge deravA te preravA peAtAnA payagambare mekalyA ja che. khudAI mAtA ApaNane khyAla hoya, pachI zetAnanA zeA Dara ? ApaNane bharAse hoya ke A rAta pachI divasa UgavAnA ja che, te kevI nirAMte ApaNe UMghIe chIe. malikA, zetAna duniyAmAM bhale tAphAna macAvate rahyo, paNa khuddAnA nyAya bahu udAra che. emaNe mANasanAM rAjanAM sArAMnarasAM kAmeAnI teAMdha karanAra rakIba te atIH nAmanA devadUtane pharamAna karyuM che ke rakIbe mANasanA jamaNA khabhA upara mesI enAM sArUM kAmanI dazagaNI noMdha karavI te atIde DAbA khabhA para besI mUrAM kAmanI ekagaNI nAMdha karavI ! zetAna bhUla karAvIne paNa keTalI karAvaze ?' rezananI vAtAmAM lADu malikA kaMika AzvAsana pAmI rahI hatI. unmatta baneluM enuM dila zAnti meLavI rahyuM hatuM. e dhIrethI UbhI thaI, te mahAlayanI AgaLa AvelA udyAnamAM ane sakhIo sAthe karavA nIkaLI. divaseAthI enuM svAsthya sAruM nahatuM; e vAtavAtamAM cIDe baLatI, kSakSaNamAM uzkerAI jatI. enI purANI lAlI Aje nahAtI rahI, te jUnI surakhI have bhUMsAI gaI hatI. kRSNapakSanA cAMdanI jema enI khUbasUratI dhIre dhIre haNAtI jatI hatI. chatAM cAMda AkharamAM te cAMda ja hatA ne! Aja paNa varSothI biTTuDeleA bAlama AvI maLe tA baLI jatA khAganuM A sarUnuM jhADa kAle khulabulanu rudana : 231 Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ praphullita banI jAya. nIrava rAtri hatI. caMdra AkAzamAM jhagato hato. bagIcAnA madhya bhAgamAM Avela ArasanA hejamAM kamalinI hamaNuM khIlI hatI. sonerI rUperI mAchalIo hajIya ramata ramI rahI hatI. rozana, A badAmanA jhADa para eka nAnI vela caDhI hatI, e kyAM gaI?" bagIcAnA mALIe kApI nAkhI." "zA mATe ? eka velIne enA dvArA vRkSathI alaga karavAne mUkha bAgabAnane zo adhikAra ?" begamasAhebA, bAgabAna kaheto hato ke UgatA jhADane velI ke vade vaLage to e vadhI na zake." "velI vaLage to...ane malikA pAchI AvezamAM AvatI lAgI. velI vaLage to vRkSa vadhI na zake ? bAgabAna A vAta sAcI kaheto haze? duniyAnAM badhAM vRkSa zuM A mATe velIne judI karatAM haze ? sitArA, mALIe duniyAnuM adbhuta satya kahyuM : jene AgaLa vadhavuM hoya ene orata nakAmI. rozana, mArA zere e khAtara to mane tajI nahIM hoya ?" rozana cUpa hatI. sitArA ze javAba Apo enI mUMjhavaNamAM hatI. malikA pharIthI bhAvAvezamAM AvatI hatI. vRkSa velIne choDI de? velIne choDI devA sivAya koI upayoga nahIM ! dharatInI chAtI cIrI, vAlAmukhI jevA hima ne tApa sahana karanArI velInI kaMI kiMmata nahIM? paNa enuM kAraNa che ! kAraNa ke atyAra sudhInI velInI pAchaLa vRkSa ghelAM hatAM. araba suMdarI layalAnI pAchaLa pAgala bananAra keyAsakta hato; IrAnanI atyaMta rUpavatI * majanU upanAma che. enuM mULa nAma kesa-kayAsa hatuM. 232 : bulabulanuM rudana Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zilpakAra pharahAda hatA. zIrIna pAchaLa pAgala bananAra cInI velInI khAtara vRkSa karamAI gayAM, paNa huM teA vRkSane khAtara karamAnAra velI chuM. mArI joDa reAzana, tuM kRSNadIvAnI rAdhAthI ja zeAdhI zakIza. rAzana, pelu" tAruM gIta ! ' , 'sAMvarA ajahuM na Aye| ! eja ne? malikA, enAthIya eka suMdara gIta kahuM. pelI geArI gArI rAdhA bicArI rAha jotI thAkelI ne pachI gAtI hatI-- darazana bina dukhana lAge naina, jase tuma miThThure mere prabhujI, kahuM na pAceA caina...darzana... humarI uriyAM horI khelanakI, sitArAe suMdara svarathI e gItapaMkti upADI. zAMta rAtrimAM gAnAranA kaMThanI mIThAze Ara mIThAza pUrI. eNe gAyana pUruM karatAM kahyuH . piya mAse milike bichurI gayA haiA; piya humare hama piyakI pyArI, piya Itha aMtara parI gayA rI. darzana khina dukhana lAge tena, malikA, rAdhAnA prema ajoDa hatA. eNe teA viyeAgane peAtAnA banAvyA hatA. e teA kahetI, ke strI taiA sa`sAramAM bAMdhavA te baMdhAvA Ave che. kAI ne bAMdhI na zake teA chevaTe e peAte te adhanamAM baMdhAvAnI ja che. dhana e ja enuM AbhUSaNu ! khIjA AbhUSaNa te zAbhAnAM.' < rAzana, ADI vAta mUkI de! mane mArA zeranA ka samAcAra Apa ! ' khulabulanuM rudana : 233 Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zera Aje to kaliMjara para ghero ghAlIne paDayo che. ene to raNabhUmi sivAya kaMI gamatuM nathI ! raNabhUmi ja enI mAkA, che. paNa bA, kaliMjara to jagajUno killo che. topanA goLA ne tIrono mAro nakAmo nIvaDyo che. A eka kilo jitAya to tamArA zeranuM svapna pUruM thAya." "basa, kaliMjara jitAya to enuM svapna pUruM thAya ? rezana, to pachI mAro sAhyabo enI priyatamAne yAda karaze? e ahIM Avaze? jarUra! e jarUra Avaze.' paNa sitArA, e kaI rIte Avaze? zahenazAhanI zAnathI Avaze ke sipAhInI adAthI?" tame cAhaze te rIte Avaze.' huM to cunAragaDhamAM mane bheTelA bheLA sipAhI jevo ene jovA cAhuM chuM-je mAre thaIne rahe!" ema ja banaze.' ane to ja jIvatara jivAze. sitArA pharIthI kahe : "darazana bina dukhana lAge nana ! hamarI umariyAM herI khelana kI... piya mAse milake bichurI ga rI. 234 : bulabulanuM rudana Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citAmaNi 21. unALAnA AkAzamAM kokavAra phUlavAdaLI varasavA UmaTI Ave che; AgrA nagarInA saudarya. bajAramAM Aja eka rUpavAdaLI varasavAnI hatI. e rUpa-vAdaLInuM nAma ciMtAmaNi. AgrAnI aneka vArAMganAomAM ciMtAmaNi kharekhara maNinI jema dIpatI hatI, paNa e maNi zeSanAganA mAthAne hato. zeSanAganA maNinAM mUla thAya to ciMtAmaNinAM mUla thAya. bIjI vArAMganAonI jema e sahajaprAya nahatI. gaNyAgAMThayA mahinAo pahelAM ja ekAeka ciMtAmaNi A bajAramAM dekhANI hatI. enuM aparUpa saudarya, ghanazyAma kezakalApa, biphaLa jevA nAnA adharoSTha, chale chala rUpalAvaNya jenAranI svasthatAne harI letAM. e gAtI, nAcatI, hAsya karatI ane sahu para vazIkaraNa karatI. yuvAnI to hajI dvAra para DokiyAM karI rahI hatI. kAmadevanA bAgane hajI phUla ja AvyAM hatAM ne ciMtAmaNi AgrA nagarInI adhIzvarI banI gaI 235 Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zApita asarAnI kiMvadantI enI pAchaLa joDAI hatI. asarA ne mAnavadehane saMga azakya! ciMtAmaNi hajI badhAnI ciMtAne maNi hatI. duSmA ! duHsAya ! e kahetI ke mArA dehanAM rUpabharyA darzananI kiMmata karoDo suvarNa mudrAo che, mArA hAsyanI kiMmata aneka maNimuktAo che, ne mArA sparzanI kiMmata eka sAmrAjya barAbara che. chatAMya zahenazAha zerazAhanA vaphAdAra umarAvo, sipehasAkAro ne sainikagaNo mATe eNe eka mahephilanuM AmaMtraNa svIkAryuM hatuM. aneka zAha sodAgaro ne zrImaMtone nirAza karanAra ciMtAmaNi A mAthAnA geDIdaDe ramavA janArA marajIvAonA AmaMtraNano inkAra karI zakI nahotI. aneka cAtakonI A cakorIe Aja lIlA varNanuM eka uttarIya oDhayuM hatuM, ne enA gaura vakSasthaLa para lAla raMganI makhamalI paTI kasIne bAMdhI hatI. e cAlatI ne jANe e makhamalI paTI phATa phATa thavA lAgatI. eNe vALanA gucchA UbhA hoLI emAM motI parovyAM hatAM ne gaura stana para hiMdustAnanA bAdazAhanA gaLAmAM hoya tevo kaMThe paheryo hato. sukomaLa ardhakhullA pagomAM kamaLanAM nupUra hatAM ne asarAnA jevA manorama avayavo para caMdana, kapUra ne kesarano lepa maghamaghato hato. AMkhamAM AMjeluM kAjaLa chalakAtuM hatuM ne snigdha gAla paranuM chuMdaNuM kapalapradezanA cadana-kesaranI ADa sAthe harIphAI karatuM hatuM. AchA dIpakenA prakAzamAM e maMdamaMda hasatI hatI. enA hAsyamAMya mAdakatA hatI. enA komaLa paganI pAnIno raMga ghAyalenA dilano hato. vAjitrAe sUra cheDyA, ane dhIrA mRdu zaMkharavara sAthe e chamakatI chamakatI AvI. enA gatiDalanathI aMboDAmAMthI maMdArapuSpa varSo, ziraDolanathI suvarNakamaLa nIce paDyAM, ne sUra ghUMTatAM jANe 236 : ciMtAmaNi Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSasthaLa parathI motIsara hAra tUTyA. mila jA, aba mata kara lAcAra, re mama prItama prANAdhAra." mRdu mRdu svaro havAnI laharI sAthe vahetA mukAyA. zrotAvarga meM vikasita karIne A kinnarIne nIrakhI rahyo hato. zuM lAvaNya, zI dehachaTA ! zuM svaramAdhurya ! divasenA kSudhAturane jANe eka sAthe batrIsa pakavAna pIrasAyAM. kayuM paheluM ArivAjavuM ne kahyuM pachI ? ciMtAmaNi jANe virahaghelI gopI banIne AvI hatI. gopI jema kRSNane yAcanA kare ema yAcI rahI hatI ? nirguNa, nirbhaya, nitya, niraMjana, asura nikaMdana janamanaraMjana; azaraNazaraNa, sakaladuHkhabhaMjana, avirala avicala, agama apAraH re mama prItama prANadhAra, ne jANe priyatamAnI pukAra sAMbhaLI AkAzamAM vAdaLIonI kera upara besIne baMsI bajAvato kRSNa kanaiye AvI rahyo dekhA. baMsInA svara nepathyamAMthI vahevA lAgyA, mayUranA TahukA saMbhaLAvA lAgyA. zrotAoe UMce UMce mayUrane jovA najara mAMDI, tyAM to nimiSa mAtramAM ciMtAmaNi alepa thaI, paNa alopa thaI tevI pAchI AvatI dekhAI are, A to pelI gokuLa mathurAnI mahI vecanArI gopIne badale kaI chalakatA sauMdaryavALI IrAnI suMdarI AvI rahI hatI. lIlI IjAra, lAla lAla kuratuM ne meghadhanuSyanA raMganuM oDhaNuM; dheLA dhoLA paga para moTA makhamalI jeDA ne pITha para paDele moTo lAMbo pAdacuMbana karato kezakalApa ! hoTha parane vAdaLI jhakhama ne gAla parano ciMtAmaNi : 237 Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samarakaMda ne mukhArAnA karatAM pazu vadhu kImatI zyAma tala 1 / huma kalIsA ratam, jIsAne Aha harajA jItam lejA khamacu' harA gatam binde niSThAnat e diladAra ! mila jA ama mata kara dera, re mama prItama prANAdhAr! AmeLa irAnI suMdarInI hatI ! lAMkhI lAMbI palaka mAratI, anaMta marubhUmine vaTAvIne AvatA prItamane jovA jANe hAthanuM tejI racatI hatI. dUra dUra AMdhIne vIMdhIne jANe eka UMTasavAra deDavo AvatA hatA. layalA te majanU ! zreAtAemAMthI vAhavAhanA peAkAra UThayA. zuM A e ja nayanapriya ciMtAmaNi che ! zrAtA AzcaryamAM paDayA hatA tyAM te DholakanA avAja saMbhaLAyA. rganI picakArIe UDavA lAgI, cUDAnA khaDakhaDATa saMbhaLAyA, paganuM jhAMjhara jhamakavA lAgyAM. marubhUminI kAI masta mAtunI AvatI najare paDI. enA jabara gheradAra caNIe laherAM khAtA hatA. enI kasIne bAMdhelI kaMcukI phATaphATa thatI hatI. gherA jAMbuDiyA raMganA sALu meghadhanuSyanA TukaDA jevA dIpatA hatA. dAkhIne bAMdhelA kezapAzamAM hIranu bharata hatuM. te vizALa kapALamAM naMgathI jaDeluM meTuM era cAlanAranI gati sAthe nRtya ratuM hatuM. e kAmaLa hasta hAthIdAMtanA cUDAnA khaNukhaNATathI apUrva saMgIta pedA karatA hatA. C huM thAkara thAya, tu ThAkara, lAge mane che ghaNuMA pyArA; meDA pAra lagAjo mhArA, thAre khiNa kuNa husI lAra. 238 : ciMtAmaNi Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ re mama prItama prANadhAra ! DhamAka-DhamAka dhama, mAka dhama DhAlaka bAjavA mAMDayuM. paganA ghUgharAe paNa svara milAvyA. zuM ajaba nRtya ! vAha re DholA mArUnI bahurANI ! dhIre dhIre Dhelano avAja ThaMDo paDato cAlyA ne vizALa udyAnamAM jANe bapaiye, koyala, bulabula TahukavA lAgyAM; sAthe sAthe gItanA laya chUTavyA : khAvana dhAya jaga balAiyAM, duHkha diyA gala bitha paiyAM phAiyAM; chetI enuM kaTa sAMIyAM tuM sabadA du:kha kaNahAra, gorA geArA hAthamAM kALAM kALAM kaMkaNa sAthe paMjAbanuM pracaMDa rU5 AvatuM hatuM. rezamanuM lAMbI bAMyanuM kuratuM enI kAyAne DhAMkatuM hatuM ne dazA hAthanI sADI chUTA kezalApa para paDI hatI. kaMkamaviheNuM enuM bhAla rUpanI eka navI peta pedA karatuM hatuM. are, zazipunhanI purANI yAda tAjI thaI! ane e ja bapaiyA AkAzanI vAdaLIo joI vadhu TahukAravA lAgyA. paradeza gayelA prItamanI yAdamAM pUrabI nArI pAgala thaI UThI. eNe mAthe siMdUranI moTI ADa karI, kAnamAM karNaphUla nAkhyAM, nAkamAM nakavesara nAkhI, paganAM AMgaLAMmAM bichavA nAkhyA, meMmAM taMbula nAMkhyuM, dAMte misI ghasI ane chamAchama...chamAchama... ghUgharA chamakI rahyA. Ava gusaiyA mora maMdiravA, tera bina mora lage na jiyaravA bega khakhariyA leva piyaravA, kAhe moko dilDa bisAra; ciMtAmaNi : 239 Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apUrva svaramAdhurI prasarI rahI. zretAonAM mana, karyuM te hRdaya paravaza banI gayAM hatAM. baMgALI, gujarAtI evA evA kaI kaI nRtyAbhinaya racAyA. mama prItama prANAdhAra ! mila jA ama mata kara dera !* moMtramugdha jema AkhI sabhA eDI hatI, tyAM acanAka e svA havA sAthe maLI maLIne vilIna thavA gayA. e vilIna thayA paNa enA jhaMkAra hajI AkhI sabhAnA kaNa para kAbU jamAvI rahyA hatA. sahu jANe hajI nRtyabhinaya joI rahyA hoya ema eThA rahyA. raMgabhUmi visa na thaI, dIvAo mujhAvA lAgyA tyAre zreAtAe svapnamAMthI jAgatA hoya tema jAgyA. emane divasa dhanya banI gayeA hateA. paNa re, ATaluM mehuM meDuM A AkarSaNu ! kAla savAre te laDAInI kUca AraMbhAvAnI hatI. jagaprasiddha kali Mjarane mAthe bAdazAha zerazAhe gherA SADhyA hatA. eka vAraneA halle niSphaLa nIvaDayo hatA; khIjA hullAnI taiyArImAM tene joDAvAnuM hatuM. raNuja gamAM gayelAne pAchA AvavAne ze| bharese! ane evI chellI rAte A svadarzana ! ( ciMtAmaNi, Aja chellI rAte te kamAla karI ! ' khAnabahAdure aMdara pravea karatAM kahyuM. AvatI kAlanI AgrAnI senAnI phreMca enA adhyakSapaNA nIce javAnI hatI. ciMtAmaNi tAjI snAna karIne gakhaMDamAMthI AvatI hatI. enA lAMbA vALa chUTA hatA ne zveta meghamALa jevuM pAradarzaka vastra vITIne e AvI rahI hatI. seAnAnI dhUpadAnImAMthI verAtI x eka vamAna kavinI kRti. 240 : ciMtAmaNi Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sugaMdhamAM e kezane sukavI rahI hatI. enI dhaLI mAchalI jevI AMkho jenAra para jAdu varasAvatI hatI. khAnabahAdurane avAja sAMbhaLI kaMIka vicAramAM paDI gayelI ciMtAmaNi sAvadha thaI nRtya, gAna ne svaramAdhurI, khAdya, paya ne mahephilenI dhamAla vALI enI jiMdagImAM AvI vicAranI paLe eAchI AvatI, paNa jyAre AvatI tyAre stabdha banelI ciMtAmaNi saMgemaramaranI pratimAzI nayanasuMdara banI jatI. ardhakusumita enAM nayana kaMI akaLa vedanAnA bhArathI lacI paDatAM, paNa A te kavacita kavacita banatuM. bAkI to ciMtAmaNi gAtI, nAcatI ne hasatI. zekane saMbhAra A nAnakaDI asarAnA dehamAM chupAyelo haze, e kalpavuM ja azakaya hatuM. khAnasAheba, A to kaMI nathI. kamAlanA divase to kaliMjaranA vijaya pachI Avaze. e veLA tame jozo ke huM svayaM rAgamUrti ja chuM: mArAmAMthI ja rAga janme che, vaibhava pragaTe che ne vilAsa avatAra le che. mArA saradAra, parja, RSabha, gAMdhAra, madhyama, paMcama, ghevata ne niSAda mArA deha para ja birAjamAna che. AjanI rAta ne AjanI mahephila mAgyAM mUla ApavA jevI che." zAM mUla che, suMdarI !' laDave udAra banI gayo. e mUla medhAM che, khAnabahAdura. svayaM rAgamUrtinuM manoraMjana sahela nathI. talavArathI e bharI zake, maLI na zake. mArI A sADIne pAlava je ? SaDUjarAgane raMga e, lAla kamaLanA patra je che. lIlI chAMTavALI pItavaNuM phATaphATa thatI A kaMcUkI joI? e RSabha rAgano raMga che. mArI sonalAvaraNa kAyAne tame nIrakhe ne tamane gAMdhArarAga sadeha thaze. mArI sapheda kuMdapuSpa jevI mukhamudrA joI? madhyama rAgano e raMga che, ane keAI navayauvanAne ghanazyAma kezakalApa kadI gUMce ? enA je paMcamane raMga che. niSAdane ciMtAmaNi : 241 Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ to kaI raMga nathI, ne paivatane raMga mArA aMboDAmAM mUkela pILA pupano raMga che. rAga ane rAgiNI svayaM mane ja ka9pI le ! kaI divya tattvanI banI heya evI ciMtAmaNi nAnI zI phUlavAdaLInI jema Amatema pharatI, ne ema lAgatuM ke pRthvIne rUparAzi ahIM UbharAI rahyo che. uMmara to hajI UgatI ja hatI, paNuM jANe pratibhAnI jIvaMta mUrti hatI. enA kamaLadaMDa jevA hasta saheja halanacalana karatA ne jANe navanavI samasyAo racAtI. AgrAnA sauMdaryabajAranAM mUla ciMtAmaNinA AvyA pachI anekagaNuM vadhI gayAM hatAM. hajAra paMDita, mullAo, vedapAThI svarganI parI ke jannatanI dUranuM varNana karatA pahelAM eka vAra A sajIva apsarAne jovA jarUra AvatA. kAmazAstranA racayitAo divasa sudhI A galIonI dhULa phAkatA pharatA, tyAre koka vakhata svayaM ratino avatAra ciMtAmaNi emanI ciMtA dUra karatI. khAnabahAdure dezadeza joI nAkhyA hatA, paNa ciMtAmaNi jevI parI kyAMya nIrakhI nahatI. ciMtAmaNi! A suMdara rAta to jo! bAganAM naragIsa ne gulAba to jo! saMgemaramaranA hejamAM taratAM pelA sArasa ne sArasI to je ! A badhuM joI samajIne eka vAra to mAre svIkAra kara !" "tamAre svIkAra ? amIra sAheba, ciMtAmaNi dravyathI kharIdAtI heya ema mAnatA he te tamArI bhUla che. mArI kalA tame nIrakhI. meM tamane vaza karyA. have tamAro vAro. tamAre mane vaza karavI ghaTe. strIne vaza karavA mATe puruSe pitAnI kalA paNa dekhADavI joIe." mArI kalA ? suMdarI, mArI kaLA to zamazera che ne samarAMgaNa vinA te kevI rIte dekhADI zakAya?" zamazeranI kalA, jagatanI addabhuta kalA che. ame suMdarIo 24ra : ciMtAmaNi Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ to evA zamazerabahAduro para marI paDIe chIe. zAstro kahe che ke yoddhAonAM yuddha jevA svarganI asarAo Ave che; e apsarAo te ame ! amane to evA naravIrAnA bhuja pAzamAM kacaDAvAnuM khUba khUba game ! huM tamArI e kaLA najare nIrakhavA cAhuM chuM." ciMtAmaNi pAse paDelA eka phUlanA gajarAne potAnA sonerI gAla sAthe ghasI rahI hatI. game tevA puruSanI pratijJAne caLAve evI e strI hatI. samarAMgaNamAM strI kema AvI zake? ciMtAmaNi!tuM zahenazAha zerazAhane oLakhe che ? "vArI jAuM e mArA zAha para suMdarInA badale satanatane e zokhIna che; nahi to na jANe keTalI asarAo ene varavA marI paDatI heta ! ane khAnabahAdura, duniyAmAM sAhasa vinA koI vastu maLatI nathI. yuddhamAM puruSa hoya to kaMI harakta puruSa hoya to zI harakata ? paNa ciMtAmaNi, tuM kaI puruSa che?" zamazerabahAdura mUjhAto hato. eNe jiMdagImAM Aje pahelI ja vAra AvI ajaba orata dekhI hatI. hA hA..' ne ciMtAmaNi mastaka parathI uttarIya sarakAvatI khaMDamAM cAlI gaI. enA paganI lAla pAnI sAthe sparzate kezakalApa ajaba jAdu verI rahyo hato. AvI strIne vaza karavI-priyatamA banAvavI-e khAnabahAdurane mana samarAMgaNa jItavAthIya adhika kAma lAgyuM. AvuM chuM, mArA khAnasAheba? takalIpha mApha !" ne khaMDane makhamalI paDado UMco karatI ciMtAmaNi bahAra AvI. are A te ciMtAmaNi ke keAI bIjuM ! eNe maradAnA lebAsa dhAraNa karyo hato. moTo paheLo pAyajAme, DhIluM moTuM badana ne mAthe ciMtAmaNi : 243 Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paThANI pAdha mUkI hatI. badana para peAstInanA kATa caDAvI cAmaDAnI suMdara paTAmAM traNa-cAra kaTAre! bAlI hatI. khabhA para dhanuSya bANu, hatAM, te hAthamAM hileALA letI baMdUka hatI. strInu zarIra na jANe kathAM cAlyu. gayuM hatuM ! jANe kaI zApamukta aAna sainika tyAM UbheA hateA. khAnasAheba ! tamArI kaLA jovA mATe ciMtAmaNi marda banavA paNa taiyAra che. > " * paNa bilADInA avAjathI DaranArI tepanA dhaDAkA sAme UbhI rahI zakaze kharI ? puruSanA veza paheravAthI strInuM dila kaMI ceADu palaTAI javAnu che ? * strInuM dila ? are, khAnasAheba, ahIM AvA !' ciMtAmaNNi nayananana karatI najIka sarI, peAtAnA kAmaLa hastathI khAnabahAduranA hAtha pakaDayo. jANe dehamAM vIjaLInA saMcAra thayA! zarIramAM vahetu leAhI jANe bahAra dhasI AvavA uchALA mAravA lAgyuM ! mUkeA mArI chAtI para tamArA hAtha ne tapAseA enA dhabakArA !' hAtha kheMcIne ciMtAmaNie chAtI sarase dAbveA. kAI paNa puruSa bhAna bhUle tevI e kSaNa hatI. madhurasa ane madirAnI pyAlIe jANe khAlI thaI thaIne bharAtI hatI. duniyAmAM mehezI prasaratI hatI. khAnabahAdura, puruSa citANane tame spI zake. zrI ciMtAmaNitA eka eka aMga5 rAhenazAhanA takhtanuM mUlya mAge che." . < puruSa kaMI na samajyeA. na samajI zakAya tevI kSaNa hatI. ciMtAmaNi zuM khelI enuM ane kaI bhAna nahatu. < " che kabUla ?' kabUla. ciMtAmaNi, kAle vahelI savAre ravAnA thavAnu che. 244 : ci'tAmaNi Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArI kalA eka vAra bhale tuM paNa najaronajara joI le, paNa pachI..." adhUrA zabdo toDatAM ciMtAmaNie kahyuM : pachI huM tamArI, mArA khAna !' ane eNe chAtI para mukAvele hAtha aLago karyo. rAtri ogaLatI hatI. khAnabahAdura na chUTake javA ravAnA thayA. kartavyapAlanane devatA emane hAkala de na hota to saMsAranI kaI dhanadolatanI lAlace A nAnuM zuM svarga choDavA e rAjI na thAta ! ciMtAmaNie zeSa rAtri ema ne ema vitAvI. e ghaDImAM vicAramAM paDI jatI, ghaDImAM jANe pharIthI A gharamAM AvavAnuM ja nathI, ema samajI pALelAM menApopaTane ramADI letI, phuvArAnI ja pelI mAchalIone uThADI khelAvI letI. zI khabara A rUparUpanA aMbAra dehamAM vidhAtAe kevuM dila mUkayuM haze ! UMDA sAgaranI acaLa mAchalI jevuM, na kaLAya tevuM, na hAtha lAdhe tevuM ! ciMtAmaNinA AgrAnA Agamanane itihAsa jema rahasyabharyo hato, ema enuM dila paNa rahasyabharyuM hatuM. koIne saritA jevI sahajaprApya lAgatI, koIne e himAlayanA uttuMga zikhara jevI duSkAya lAgatI, koIne sAgara jevA UMDA manavALI lAgatI to koIne vAdaLInA jevI caMcaLa bhAsatI. chatAMya sahu kahetA ke enA jIvanaItihAsamAM hajAre ene namyA hatA; eNe hajI keIne namatuM ApyuM nahotuM. ne A ja kAraNe nirAzA pAmelA vidvAna strIcaritranI agamyatAne varNavatA hatA. saMsAra game te kahe, ciMtAmaNi makama rIte potAnA koI akaLa paNa nizcita rAha para jaI rahI hatI. hajI paroDhane prakAza pIgaLato hato, tyAM enA dvAra para eka asavAra ghoDA sAthe AvIne Ubho rahyo ! ciMtAmaNi : 245 Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ assalAmo alayakuma !" ciMtAmaNie aphaghAna sainikanA veSamAM ghoDA para ArUDha thatAM kahyuM.* asavAre sAmethI e ja punaruccAra karatAM mastaka namAvyuM. e A navA aphaghAna sainikanI javAnIthI khuza khuza thaI gayo hato. zuM khudAe khUbasUratI bakSI che! thoDI vAramAM AgrAnA zAhI daravAjAmAMthI nIkaLatI senA sAthe teo maLI gayA. azvArohIo kaliMjara pahoMcavA pavanavege jaI rahyA hatA, kAraNa ke kaliMjara para bIja maracAno prAraMbha thaI cUkyo hato. ( * kurAne zarIphanuM khAsa pharamAna che ke je mANasa tamane "assalAme alayakuma" kahI salAma kare tene ema kahetA nahi ke te musalamAna nathI. 246H ciMtAmaNi Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zera gayA 22 'huM eve! mANasa nathI ke jagane divase tame mArI pIThe jIe; huM te eve! mANasa chuM ke leAhI ane dhULamAM tame mAruM mAthu joze. je mANasa laDavA Ave che, te peAtAnA khUnathI khAjI khele che, je yuddhane divase bhAgI jAya che te lazkaranA khUnathI khAjI khele che.' --zekha sAdI kALajvara jevA kali jaranA killAne gherA ghAlIne paDelA zahenazAha Aja khIjA meAracAne AgevAna banIne dheADe caDajo hatA. chelle chellA enA sulehanA dUta hamaNAM ja pAche pharyAM hatA. yuddhaprapa`ceAnA pUrepUrA jANakAra zahenazAhatA vizvAsa karI kameAte maravAnI liMjaranA rajapUta rAjAe sAksAk nA bhaNI hatI. e ' nA' nA javAba vALavA, peAtAnA sulehanA lakhAvelA hAthaneA inkAra bhaNavAnI bhUlanuM bhayaMkara prAyazcitta rajapUtAne karAvavA samarajaMga zahenazAha peAte raNe caDhaLyo hateA. te jyAM zerazAha jevA vIra, yuddhanItinipuNu AgevAna hoya tyAM phateha mATe lezamAtra 247 Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zaMkA na rahe. divaseAthI sura`gA kheAdAtI hatI, UMcA UMcA minArA racavAmAM AvatA hatA, jethI upara caDhIne hukkA*-AgiyA mAMkha zahera mAM nAkhI zakAya. navI madada mATe tamAma rastAo baMdha karAvavAmAM AvyA hatA. kaliMjaranA rajapUtA paNu chellI paLa mATe sAvadha hatA. emanA kSatriya leAhImAM namavAnA guNu naheAtAtUTI javAnA guNu hatA. Aje zahenazAha navA celA minArA para caDhIne ranI namAja paDhavAnA hatA. AsamAna para pUrvamAM sAnerI ca MdaravA baMdhAvA zarU thaye! ke jayajayanAda karatA aphadhAna sainikA killAnI cAre tarapha AvIne UbhA rahI gayA. zahenazAha zerazAhe minArAnA parzathaye paga mUko te sainikAe allAho akabara ' nA nAdathI AsamAnanA guMbaja thatharAvI nAkhyA. < gaMbhIra zAnti vacce namAja paDhavAmAM AvI. namAja paDhIne zahenazAhe cAre dizAmAM najara pheravI. dizAe svaccha hatI. maMda maMda pavana vAteA hateA. navA UbhA karelA minArAe parathI liMjaranA killAnA aMdaranA bhAga sApha dekhAteA hateA. zahenazAhe peAtAnI bharAvadAra dADhI para hAtha pheravI, allAhanuM kSaNavAra smaraNa karyuM; ane pachI saheja AgaLa AvI pAsenI TApalImAM paDelA AgiyA AMba (hukko)laI killAnA a MdaranA bhAgamAM jorathI pheMkayo. killAnA aMtara bhAgamAM Avela eka makAna para e paDayo ne bhabhUkI UThayo. jotajotAmAM AgathI makAna gherAI gayu`. hallA zarU karavA nizAnI thaI gaI. zahenazAhanuM anukaraNa bIjA sainikAe karyuM. thoDI vAramAM AgiyA eNba, nakathAthI bharelAM tIra, saLagatA bhATiyAne varasAda zarU thayuM. Aje jagabahAdura mAlika raNamedAnamAM hatA. sainikAne vagara kahye zUrAtana caDhI rahyuM hatuM. kali jaranA killA Thera Thera lAgelI + hukkA hAthamAM laI ne pheMkAtA eka prakAranA geALA, je jyAM paDatA tyAM agni phelAvatA. 248 : zera gayA Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgathI vyApta thatA hatA, paNa ramRtyune jIvananI amUlakha kSaNu mAnanArA rajapUtA sAvadha hatA, ane dIvAlAnI ethe ethe merace AMdhIne sAmane cAlu rAkhI rahyA hatA. daravAja sakhata rIte bhiDAyelA hatA. muraja para tIrakamAnavALA sainiko ajaba leAhItRSA sAthe sajja hatA. bAdazAhe johanIx namAja paDhI lIdhI, tyAM te dUra dUra AkAzamAM dhULanI DamarI caDhatI dekhAI. AgrAnI kumaka AvI rahI hatI. ' AgrAthI bahAdurakhAna vakhatasara AvI pahoMcyuM. sadhaLA baLathI eka hallA sakhata banAveA. Aje duniyA AsamAnI burakhA ADhe te pahelAM killA tAkhe thave! joI e. zerazAhanA e nirNaya che. vAha, mArA bahAdura sipAhIe ! zahenazAha tamArI bahAdurI para mustAka che.' AgrA bahAdurakhAna pavanavege AvA hateA. e jotajotAmAM AvI pahoMcyA. enA senA judA judA bhAgamAM vaheMcAI gaI. bahAdurakhAna peAtAnA cunaMdA sipAhIe sAthe zahenazAhanI pAsenA minArA para Avye ne hukama mAgyA. zahenazAha tA iMtenarImAM ja hatA. hukama apAye| te bahAdurakhAne allAhanA pAka nAma sAthe eka AgiyA bhekha hAthamAM laI jorathI pheMkayo. senAe peAtAnA uparInuM anukaraNa karyuM. dhamasANu yuddha macI rahyuM. bahAdurakhAna tAkI tAkIne AgiyA eba pheMkaye jatA hatA. pAse UbhelA rUpALA azrvAna yuvaka vAhavAhanA paDakArathI enA vIratvane uttejI rahyo hateA. ane jema paDakArA thateA tema bahAdurakhAnanuM badana peArasathI phATaphATa thatuM hatu. zerazAha paNa peAtAnA A yeddAnI kuzaLatA para AphrIna pe|kAravA lAgyA. kaliMjaranA killAnuM ekaeka dhara AganA bhaDakAthI gherAI gayu hatu.. x khapeAra pachInI namAja. zera gayA : 249 Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . jo, pelI kAI strI chApare caDhI. letI jA ! ATalI vAra.' ane bahAdurakhAne hAthamAM bhekha lIdhA. hAthane havAmAM tAnyeA. * hAM, hAM, strI para mekha ?' ' * sazastra che. zatrunA mukAbale AvI che! kALI nAgaNu ane cha cheDAyelI rajapUtANI sarakhI ! jo, A eka ja dhA ne ATalI vAra?' nahI, ema na hoya ! mardAI te e na chAje,' te pelA rUpALA aphadhAna yuvake vacce hAtha nAkhyA. hAtheAhAtha jorathI aphaLAyA. hukko hAthamAMthI chaTako, surUrU karatA saLagate nIce gayeA. e kayAM. paDyo te jovAnI ke jANavAnI kAI te phurasada naheAtI. kaliMjaranA killAmAM dekhAtI eka rajapUtANInI pAchaLa aneka rajapUtANImAM khaDI hatI. sahunA hAthamAM judAM judAM zastra hatAM. raNacaMDI banIne e sau AvI hatI. bahAdurakhAne peAtAnI baMdUka samAlI. tAkI tAkIne e tema levA lAgyA. rUpALA adhAna yuvakaH saheja dUra gayA hatA. enI najara nIce gayelA hukkA tarapha hatI. dArU saLagavAnI ugra gadha tene AvatI hatI. sipAhI, jAe, killA para hAthIone cheDI mUke ! ' te zahenazAhanA hukama sAthe minArA paranA sipAhIe nIce UtarI killAnA daravAjA tarapha doDavA. pelA rUpALA azrvAna yuvaka paNu. temAM hatA. ' gaMdhanI pAchaLa pAchaLa have dhumADAnA goTegeTA upara UThatA AvatA hatA. laDAI sakhata banI hatI. zerazAha dAravaNI ApavAmAM mazagUla hatA. senAnuM lakSa killA tarapha hatu. bahAdurakhAna teA bahAdurInA bahAdura banyA hatA. ekadama bhayaMkara dhaDAkA thayeA. dharatIka pamAM pRthvI dhrujI UThe. tema minArAe kaMpI UThayA. kSaNu pachI bIjA dhaDAkA thavA lAgyA. 250 : zera gayA Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mATInAM racelAM dharanI jema minArAnA paththaro UDavA lAgyA, te bhayaMkara kAna phrADI nAkhe tevA avAjothI vAtAvaraNu bharAI gayuM. are, A te bAdazAhI dArUkhAnuM saLagI UThayu'! anAmata rAkhelI suraMga Ape|Apa phUTatI hatI. dhavAyelAonA hAtha-paga te minArAnA paththaro havAmAM rUnA peAlanI jema UDatA hatA. . are, zuM kAI dugA?' yuddha karatI tamAma senA ekAeka thaMbhI gaI. tyAM gayA zahenazAha? karyAM che sipehasAlAra khavAsakhAna ? kayAM che bahAdurakhAna? kAM che zAhajAdA ?' pralayamUti banelA sipAhIemAMthI jANe peAtAnA bAdazAhanI gerahAjarIe zadUra haNI nAkhyu. senA nirAza banI. teo peAtAnA nAyakAne zodhavA lAgyA. dArUkhAnuM hajI saLagI rahyuM hatuM. enA bhaDAkA kAna phADI nAkhatA hatA. zarIranA judA judA bhAga jyAM tyAM vaheMcAyelA paDayA hatA. kAka ThekANe leAhI nIMgaLatA paDavA hatA, keTaleya sthaLe ekalAM taraphaDatAM dhaDa hatAM, te kyAMka kALu bhaDathuM banIne mAthuM paDelAM hatAM. hAtha ' zahenazAha karyAM che ?' sipAhIee peAkAra pADayo. mahAsAgara samI senA kSaNuvAramAM astavyasta banI jAya tema hatI. chatanI AjI sadAne mATe hAramAM palaTAya evI ghaDI hatI; tyAM te dhumADAnA geTAone vIdhIne kAI nA bhayaMkara avAja saMbhaLAyeA : . huM salAmata chuM. laDAI zA mATe thaMbhI ? joIe. sAMja pahelAM phateha ApaNI thavI ja pheravazeA. tamArA bAdazAha salAmata che.' darda bharyAM pahADI avAja dhIredhIre bahAra AvyA. AgamAM baLIne bhaDathuM thayelA e deha hatA. smazAnamAM jAgela kAI kALabhairava same zera gayA : 251 haleA cAlu rAkhe. bahAdurA, pITha na Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e dekhAto hato. e mahAmahenate pagalAM bharato hato, ne tUTI paDavAnI chellI kSaNane ajoDa naitika hiMmatathI dUra dUra haDaselI rahyo hato. e hiMdano pyAre bAdazAha zerazAha hato, ene Akho deha kALI zAhI je banI gayo hato. mAthAnA vALa baLI gayA hatA. zarIranA keTalAya bhAgamAM mAMsanA locA bahAra AvIne labaDI rahyA hatA. AMgaLAM kharI gayAM hatAM, ne kadarUpa banelA caherAmAM jhaMkhavAyelI AMkho ene zahenazAha tarIke oLakhAvatI hatI. hiMdu ane musalamAna, turka ne paThANa sainike potAnA pyArA bAdazAhanI A kasaNa hAlata na nIrakhI zakayA. teo nAumeda banatA cAlyA. hallo baMdha karavAnI masalato thavA lAgI. paNa baLelAjhaLelA zere pharI trADa dIdhIH "khabaradAra, hale thaMbhAvazo mA ! gaNatarInA kalAkamAM killAnAM dvAra UghaDavAM ja joIe. mane kaMI thayuM nathI. bahAdure, AgaLa vadhe ! Ajano badalo tamArI pyAsI zamazerathI cukAvo !" bAdazAhe potAnI talavAra TekavI UbhA rahevA yatna karyo, paNa vyartha ga. zeranI sAthe bAkhaDanAra vIra nara, mAilanA mAile pagapALA doDanAra vIra puruSa phasakI gayelI gAMsaDInI jema nIce paDayo. paNa hallo zarU thaI gayo. sipAhIomAM potAnA pyArA bAdazAhanI durdazAe veranI bhayaMkara vAlA peTAvI hatI, zAhI hakIma nIcA mae upacAra karI rahyo hato, paNa darda vadhatuM jatuM hatuM, chatAM meMmAMthI vedanAno eka uccAra bahAra paDato nahato. karavatathI aMga vaherAtAM hoya, jIvatuM mAnavI mUMjAtuM hoya eTalI kAramI vedanA thatI hatI; paNa vAre vAre hoTha dAbIne e vedanAnI pyAlIo zerazAha pI rahyo hato. mardAnagIne avatAra banela bAdazAha ghaDIe ghaDIe eka ja prazna karato : , "killo phateha thayo?" 2para zera gaye Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "jahAMpanAha, killAnA daravAjAne hAthIo bhaTakAI rahyA che. Akhe kuliMjara baLIne smazAna thato cAle che.' bapira namatA hatA. bAdazAha pAse beThelA darabArIone potAnI sAthe ghavAyelAonI zuzruSA ne marelAnA daphananI vyavasthA karavA sUcanA ApI rahyo hato. khavAsakhAna ne zAhajAdAo salAmata che. zuM AgrAno bahAdurakhAna gaye ? are, enA nizAnamAM ja bhUla thaI. eka saLagato hukko enA hAthamAMthI chaTakI gaye ne ame halAmAM mazagUla hatA. haze, khudAne je maMjura hatuM te thayuM.' ne bAdazAha jANe potAnA bhaviSyane pArakhI gayA hoya tema zAti dhAraNa karato badhI hakIkata kaheto hato. khudAnA pAka nAmane eNe jApa zarU karyo hato. vadhI. rahelI vedanA ane pitAnA bhaviSyanuM sUcana karI rahI hatI. hakImajI, tamAro marahama nakAme che; khudAI marahama vinA have A darda nahIM maTe !" bAdazAha mahAmahenate hasavAno prayatna karato hato, paNa dardanI kALI lAhya ene becena banAvI rahI hatI. jalI gayelA heTha paranuM hAsya bhayaMkara hatuM. killo sara thayo ?" bAdazAhe pharI iMtejArIthI prazna karyo. ne kaMIka svarathatA batAvavA niSphaLa yatna karyo. hA, mAlika, daravAjA tUTavA lAge che. lazkaro aMdara ghUrayA che. chellI hAthe hAthanI saphAI cAle che." rajapUto sAthe sAvadhAnIthI kAma levAnuM che. kAM to rajapUtAIne jera karI nAkho yA to tamArI banA; e be sivAya ApaNA mATe trIjo mArga nathI. hakIma, mArA zarA saradArone kadAca huM na maLI zakuM to..." zA mATe na maLI zake, mArA ziratAja !" hakIme AzvAsana devA prayatna karyo. zera gaye : ra53. Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " hakImajI, dareka icchA ne dareka bInA manuSyanA hAthanI vAta nathI. eka sipAhI jiMdagIbhara marda banI rahyo. eka marda sipAhI tarIke varyo. adala InsAphamAM putrane ke pitAne, hiMdu ke musalamAnane nAta-jAta, bhedAda kaMI na lakhyAM; sahune ekasarakhA mAnyA che. have Aja khudAne bIjuM kaMI maMjUra hoya to huM eka marda sipAhI tarIke e mATe taiyAra chuM. mata eka dahADe sahunA nasIbamAM che, pachI motathI Dara zAne ?' pAse beThelA darabArIonI AMkhamAM AMsu UbharAtAM hatAM. "tame badhA raDe che ? tamArI IcchA khudAnI marajInI khilApha che? sAcA musalamAnanI jiMdagI ne meta khudAne hAtha heya che. enA mATe AMsu ke gAma nirarthaka che. bahAduro, zerazAhe sadA mA~thI hAtha milAvyo che. sAMbhaLe. mArI pAchaLa Adilane gAdIe besADaje. jarUra paDe to jhaverI hemarAjane maLaje; e mAro vaphAdAra sta che. kAma paDe mAruM nAma Apaje. mane sAsArAmanA mArA makabarAmAM daphana." mAre bAdazAha, have vadhu na bolazo. A dila phATI jaze to pachI sAMdhanAruM kAI nahi maLe !' marda bAdazAhe AsamAna tarapha AMgaLI UMcI karIne izAre karyo. darda vadhatuM jatuM hatuM, e enA mukha paranA bhAvomAMthI jaNAI AvatuM hatuM. hakImajI, darda vadhatuM jAya che. zuM hajI phateha hAMsala thaI nathI? mArA anAmata lazkarane hale karavAnuM kahI de ! rAta paDe te mazAlano baMdobasta rAkhaje, paNa laDAI na thobhe. mAre phateha joIne javuM che. yA khudA, paravaradigAra ! bhAIo, jaladI karo! suraja Athamato jato lAge che!" 254 : zera gaye Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kharekhara, suraja astAcaLa tarapha sarakatA jateA hateA. - hakImajI, sUraja Athame e pahelAM mane asaranI namAja paDhAvA. mArA lAkhaDa jevA snAyue ane peAlAdanI nADIe have kahyuM karatI nathI.' asaranI namAja pUrI thaI. sUraja have spaSTa rIte mera esate| jatA hatA, killAmAM dhamasANa yuddha cAlatuM hatuM, te kAna para AvatI bhayaMkara hAhA parathI kalpI zakAtuM hatuM. maulavI sAheba, tame AvyA? mane allAhanI rahemanA pATha saMbhaLAvA; are, eka musalamAnane zAlatA mAtaneA badhA ThATha racAve! mArI tAkata haNAtI jAya che. killA phateha thayA ke nahI?" < * teha ! phateha! jahAMpanAha, rajapUtAne dhAsanI jema kApI nAkhyA che. killA hAthamAM AvI cUkayo che.' AmIna, AmIna, AmIna, yA allAha!' te zahenazAhe jImatI zAla mAM para eDhI lIdhI. jalI rahelI kheAnA dIpaka hAlavAI gayA. ' ' * allAha akabara ! bAdazAhe zerazAhanI kuMteha !' sipAhIe peAtAnA pyArA zahenazAhane jovA utsuka hatA. emaNe khabhekhabhA milAvI khAdazAha sAthe saMgrAma khelyA hatA. senApati khavAsakhAna ne zAhajAdA dhasyA AvatA hatA. bAdazAha khAmeAza kema ?" k bhAI, sadA mATe khAmeAza, allAhatAlAnI evI marajI !' zuM zera gayA? jANe AkAzamAMthI vIjaLI paDI, dizAomAMthI tujArA adhI UDatI AvI, duniyAnI balAe emanA mastaka para ghUmavA lAgI. vilApa, rudana, hAyahAya ! zera gayeA : 255 ' Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNa nA, dInadAra musalamAnanuM dila bhale raDe, enI AMkhomAM zrAvaNa-bhAdaravo bhale varasavA toLAI rahe; paNa AMsunuM eka buMda. paNa bahAra kevuM ! zera gayo! alAhanI marajI evI haze. musalamAnono nauzeravAna bAdazAha gayo. hiMduone rAjA bheja gayo. kudaratane je maMjUra hatuM te thayuM. mardonA mota pAchaLa marasiyA zA? | rapa6 : zera gayo Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ po dIvA pAchaLanuM aMdhAruM 23 * sahasarAmanA udyAnamahelamAM, bulabula ne kokilAnA sodita gAna vacce, gulazananAM gulanA abhuta pamarATa vacce, mahela pharatI jaLaparIdhAnI taraMgAvalio vacce zahenazAhano deha kabrastAnanI zAMtine pAme, e pahelAM zAhanA putromAM, amIra-uma rAvavargamAM azAntinI eka cinagArI jalI UThI. dIpaka bujhAtAMnI sAthe ja enI nIce chupAI beTheluM rAtanuM aMdhAruM bahAra dhasI AvyuM. zeranA sAmrAjyane mAlika kaNa bane ? A prane matabhedanuM moTuM jALuM UbhuM karyuM. zeranA eka zabda pAchaLa jAna nyochAvara karanAra senApatio, sipehasAlAro, amIra umarAvomAM ke jANe kyAMthI matabhinnatA bhabhUkI UThI. anaMta puSponI mALA jANe eka dera kheMcAI jatAM bhinna bhinna dekhAvA lAgI. - sipehasAlAra khavAsa khAna zerazAhanI aMtima IcchA mujaba vaDA zAhajAdA Adila khAnane tAja paherAvavA icchatA hatA. 257 17 Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ umarAne pakSa nAnA zAhajAdA jalAlakhAnane gAdI ApavA mAgato hato. baMne pakSa potapotAnI rIte sAcA hatA. vAratavika rIte jotAM jalAlakhAna bAhoza, bApanA jevo nyAyapremI ne zarIra hato. Adila khAna AvI paDela pharaja khAtara ja laDanAre, paNa svabhAve khudAnI baMdagImAM vadhu masta rahenAro hato ! ene dunyavI ThAThamATha ka bhapakAnI lezamAtra khevanA nahotI. zerazAhanI zaravIratA ne dharmapriyatAnA namUnA jevA A baMne putro sahune priya hatA, chatAM jalAlakhAnane gAdI ApavAnA matamAM vadhu ne vadhu umarAvo maLatA jatA hatA. jalAlakhAnane A vAtanI mAhitI ApavAmAM AvI paNa eNe moTA bhAInA mananI IcchA jANyA sivAya tata svIkAravA nA pADI. hAthamAM tarabI laIne AvelA AdilakhAne mIThAzathI bhAIne kahyuM: jalAla, mArI marajI khudAnI baMdagI karavAnI che. talavAra ane tabI, e bemAMthI meM tasbI pasaMda karI che. vaLI pitAjInI gerahAjarIne lAbha levA kadAca megale hiMmata kare, to te veLA tArI jarUra paDaze. megala bAdazAha bAbaranI caDAIone te pitAjI sAthe ja anubhava lIdho che." huM ApanA kadamamAM ja chuM. Apa gAdI zobhAvo. jarUra paDe hukama karaje to A zamazera taiyAra ja che," jalAlakhAne potAnI namratA batAvI. jalAla, aphaghAna kemanI bulaMdInuM adhUruM svama pUruM karavAnI mArI tAkAta nathI. sAcI tAkAta to A amIra-umarAve che; paNa e tAtane upayoga karI zake tevuM mAruM dila paNa nathI. jalAla, pitAjIe to potAnI pAchaLa potAnA vaMzajo na jhaghaDe te mATe mane tAja paherAvavAnuM kahyuM, paNa huM khuzIthI mAre haka choDuM chuM. aphaghAna zahenazAhI roja-ba-roja tapatI rahe e ja mArI khvAhiza che." 258 : dIvA pAchaLanuM aMdhAruM Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ te Apa kayuM pada zobhAvaze ?" eka paNa nahi ! zahenazAhata mATe ke zahenazAha mATe khudA pAse duA mAgavAnuM kAma huM svIkArIza. rAjapUtAnAmAM biyAnAnI jAgIramAM sAMIoliyAonA sahavAsamAM huM mArI jiMdagI khatama karavA IcchuM chuM." A darabAra AdilazAhanI vartaNUka para ApharIne pokAravA lAgyo. sipahAlAra khavAsa khAnanI moTI AMkhamAM AMsu UbharAtI AvyAM. tAja mATe bhAIbhAInI katala karanAra, bApa beTAnI katala karanAra siMhAsananA vArasadAro kyAM ne jyAM A samrATa zerazAhanA vArasadAra ! keTalI mahembata, keTalI cAhanA, keTalI diladilAvarI ! senApati khavAsakhAne potAnI samazera myAna bahAra karI bharatake aDADI AdilazAhane page mUkI. mArA zahenazAha, jarUra paDe tyAre A baMdAne yAda pharamAvaje! A talavAra ne talavArano mAlika baMne ApanAM ja che." bahAdura AdamI, khudAnA AdamIe talavAranA badale tarabI para bharose rAkhavo vadhu sAre. talavAra para bharoso rAkhanAra ghaNI vAra pitAnI jAta para paNa bharoso rAkhI zakato nathI. takhta ane tAja mANasane gumarAha banAve che, mATe haMmezAM alAhanI marajIne AdhIna raheje !" kaliMjaranA buraje jalAlakhAnanI tAjapozInI khuzImAM dIpakathI jhaLahaLI UThayA. zAhI tope navA zahenazAhanA sanmAnamAM garava karavA lAgI. eka taraphathI dabadabAbharyo zahenazAhane janAje sahasarAma tarapha ravAnA thayo; bIjI tarapha tAjapozIne samAraMbha zarU thayo. siMhAsana te sadA suhAgI manAyuM che. ene svAmI joIe, joIe ne joI e ja ! davA pAchaLanuM aMdhAruM H 259 Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ enA havAmI tarIke jalAlakhAna "salImazAha' nuM navuM bista dharIne Avato hato. eNe takhta saMbhALatAM ja kahyuM : "marahUma zahenazAhanA ja rAhanA rAhagIra tarIke huM takhta para besuM chuM, eTale prajAe koI paNa jAtanI ciMtA, bhaya ke udvega sevavAnI jarUra nathI. hindu-muslimo mArA rAjyanI be AMkhe che ne raheze. jema eka tAbedAra beTe bApanA pagale cAle tema vAvavA, nadInavANu, rastA ne dharmazALA, jamIna mahesUlane rAjyanI AbAdI amArA taraphathI e ja dhoraNe cAlu raheze. mane bharose che, ke sahu saradAra, umarAva-amIro, sipAhIo pahelAMnI mAphaka mane sAtha Apaze. paravaradigAranI ApaNe sahu baMdagI karIe ke mahAna zere sarjeluM sAmrAjya cAMdatArAnI jema ApaNe avicaLa rAkhI zakIe." zahenazAha salImazAhanA nAmanA khetabA majidomAM paDhavAmAM AvyA, ne maMdiromAM ghaMTanAda thayA. mUrtipUjake ke mUrti bhaMjaka baMnene bAdazAha samAna priya hato. AdilazAha eka dahADo hAthInI savArIe caDI, sahunI rajA laI biyAnAnI jAgIramAM jaI rahyA. zerazAhanA dilanA eka khUNAmAM vasI rahelI phakIrI Aja enA vaDA putramAM rUpa pAmI rahI hatI. alaMkAra enA deha parathI UtarI gayA hatA; moTAI ne zAhI rivAjeno aMcaLo eNe phagAvI dIdho hato. hAthamAM tabI, mukhamAM alAhanuM nAma ne sadA pAka kitAbanuM vAcana ! vAha re ! oliyA, phakIrI te AnuM nAma ! zuM enI dayAmAyA ! zuM enI raheNIkaraNa ! salImazAhanA rAjataMtra karatAM AdilazAhanA dharmataMtra tarapha prajAne cAha vadhato cAlyo. sipehasAlAra khavAsa khAna to tyAM ja paDayo pAtharyo raheto. pitAnA pyArA mAlika zeranA gujaryA pachI ene paNa baMdagInI A jiMdagI priya lAgI hatI. amIra-umarAvo paNa biyAnAnI jAgIramAM dInadukhiyAMonI vahAre dhAtA AdilazAhanA 260 : dIvA pAchaLanuM aMdhAruM Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darzane AvatA. raiyata A betAja bAdazAhanA nAma para phUla caDAvatI. salImazAhanI tAjapozInI tape ne jalasA karatAM sahune AdilazAhamAM vadhu rasa hate. Avo ja rasa navA bAdazAha salImazAhane paNa hato. paNa rAjanItinA pyAlAmAM paDela ka rasa kurasa thayA vagara rahyo che, ke A rahe! e vAsaNamAM paDeluM dUdha mIThAzane badale khaTAza dhAraNa karI rahetuM. rAmarAjyanA amRtapAtramAM maMtharAe rasane badale khaTarasa pIrasyo. ne mahAbhAratanA yuddhamAM zakunie zeraDIne badale chotarAM ja pIrasyAM. ema salImazAhanA rAjadarabAramAM sadAne vagovAyelo zeThano sALo" mubArijhakhAna amRtarasane viSamaya banAvavA viSakaTarI laI AgaLa Avyo. eNe potAnI bahena bIbIbAIne bhaDakAvI : tArA svAmI ne tArA putranA bhalA khAtara AdilazAhane chUTo na mUke ! dolata joIne konuM dila pharI gayuM nathI ? salImazAhanuM keNa che? khavAsakhAna tamAre nathI, amIra-umarA tamArA nathI. AdilazAhanA nAmano ajaba jAdu Ubhe thayo che. pANI AvavAnuM ja che; AvyAM pahelAM pALa bAMdhe. mArI to eTalI salAha che, ke Aphata Ave te pahelAM cetI jAo to sAruM !' salImazAhanI begama A sAMbhaLI vicAra karI rahetI. oratanA dilamAM svAmI ne putranA hitanI AgaLa bIjA koInaphA-nukasAnanI gaNatarI nathI. kALI nAgaNa jevI strI paNa putra ne patinA nAma pAse narama thaI jAya che. delata joIne kenuM dila pharyuM che, enI khAtarI karavAnI vivekazakti e gumAvI beThI. bIbIbAIe potAnA bhalA khAviMdane vAta karI. khAviMde hasI kADhI: 'chevaTe oratanA pitAjI kahetA hatA ke strInA vALa lAMbA hoya che, paNa buddhi TUMkI hoya che. moTAbhAI AliyA che. ene je dIvA pAchaLanuM aMdhAruM H 261 Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ delata para dila hota te takhta upara besI na jAta ! ane khavAsakhAna? e to bApune purANe sevaka che. loke ene pUje che." tame jANo ne tamAruM kAma jANe! mArI pharaja meM adA karI." salImazAhe ene kaMI javAba na vALyo. lIlA paththara parathI jaLabiMdu sarI jAya tema enA mana parathI e vAta utarI gaIchatAM sApa cAlyA jAya toya tenA paDelA lIsoTA sApanI yAda Ape che. kAbula taraphano eka guptacara Avyo hato. enI pAse mahattvanA samAcAra hatA. e aMge khAsa maMtraNA karavAnI hatI. Aje ekAeka ene khavAsakhAnanI hAjarInI jarUra jaNAI sevake khabara ApyA ke teo AdilazAha pAse gayA che, akavADiyA pachI pAchA pharaze. sAthe sAthe e mubArijhakhAnane teDI lAvyo. mubArijhakhAna zira jhukAvI Ubhe rahyo. "rAjanAM kAja karavAnAM che ke have sahune phakIrI levAnI che? darabAramAM koInI pUrI hAjarI ja jovAtI nathI.' jahAMpanAha, gustAkhI mApha ! mArI paNa e ja phariyAda che. sAMbhaLyuM che ke kAbulana zAha pheNa mAMDI rahyo che. IrAnamAM to konuM jora che, te Apa jANe ja che. hiMda bahAra rakhaDato mogala bAdazAha kaMI UMdhato nathI. e paNa lazkaranI jamAvaTa karI rahyo che. ne jera karI nAkhelA rajapUto to mArA zAha, masANamAMthI beThA thAya tema che. meTA zAha ke senApati sAheba phakIrI le ke na le, paNa satanane to phakIrI levI paDe tevI ja hAlata che." mubArijhakhAnanA zabdomAM vakhatane yogya Ataza hato. e Ataza kAma karI gayo. mubArijhakhAna, meTAoe ghaNuM varSo sudhI gADuM kheMcyuM, have emane ArAma Apavo ghaTe! bahu dahADA jahemata uThAvIne teo 262 H dIvA pAchaLanuM aMdhAruM" Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thAkayA haze, ApaNe temanuM kAma karI laie. mArI icchA che, ke sipehasAlAra khAMsakhAnanI gerahAjarImAM temanu kAma tame ja kare. dhyAna rAkhaze! ke saltanatanuM kAmakAja barAbara cAlavuM ja joI e, emAM kAI bahAnAM na cAle.' sAcI vAta che, jahAMpanAha ! mANasa Ave ke jAya, rAjanuM kAmakAja cAlavuM ja joIe. navAee paNa jUnAnu kAma zIkhI levuM joI e. jUnu jAya te navuM Ave; e te kudaratanA khela che. marahUma zAha gayA, Apa AvyA. takhtane rAja calAvanAranI jarUra che, pachI game te hiMmatavAta te akalamaMda e calAve, enI sAthe ane nisbata nathI. < salImazAhane mubArijhakhAna yeAgya ne lAyaka AdamI lAgyA. peAtAnA vizvAsu ne zUravIra lazkarane kAbU khavAsakhAnanI gerahAjarImAM ane soMpyA. mubArijhakhAna sAcuM kahetA hatA, ke mANasa te| Ave ke jAya, paNa saltanatanuM kAma cAlavuM ja joi e. saltanatanuM kAma barAbara cAlavA lAgyuM. mubArijhakhAna cAlAka ne hoziyAra AdI hatA. rAja lazkaranI kavAyate!, rAja kaI navA navA phatavA, kaMI dhamAla cAlu ja hatI. dhIre dhIre lazkarI kAbU enA hAthamAM AvatA gayA. A pravRttinA samAcAra biyAnAnI jAgIramAM pahoMcatA cAlyA te khavAsakhAnanI gerahAjarI vadhatI cAlI. AdilazAha te te AjubAjunAM gAmaDAMnA rAgI-duHkhInI sevAmAM, ceArAcabUtarAnI vRddhimAM vadhu rasa letA cAlyA. alAhanA darabAranA e amArA salImazAhanA rAjane paNu bhUlatA cAlyA. A varSenI sAliMgarahamAM paNa te gerahAjara rahyA. amIra-umarAve! paNa ka MI darakAra vagara hAjarI ApavA lAgyA. < mArA zAha, biyAnAnI jAgIramAM allAhanI baMdagInA bahAne dIvA pAchaLanuM aMdhAru : 263 Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ salImazAhanA virodhIo ekaThA thatA lAge che." mubArijhakhAne taka joIne zAhane cetavyo. mane paNa ema lAge che. huM vicAra karI rahyo chuM.' emAM vicAra karavA jevo vakhata nathI. mAlika, mAruM mAno te meTA zAhane dilhInA keI udyAna mahelamAM ja baMdagI karavAnI sagavaDa karI ApIe. khudAnA baMdAone to zuM biyAnA ke zuM dilhI ! zuM jaMgala ke zuM mahela ! badhuM sarakhuM." "barAbara che. meTA bhAIne jaNAvo ke teo dilhI AvIne rahe; temane ahIM tamAma sagavaDa maLaze. mubArijhakhAna, tame pote ja jAo, ne moTA bhAIne samajAvI lAvo." paNuM dilhI AvavAnI nArAjI batAve to ?" "zAhI rukko letA jAo." e rukako na mAne to ? zAhI AjJA paNa lope to ? kaheze ke phakIrane vaLI zAha kaNa ne sAMI koNa?" "zAhI pharamAnanA ullaMghana AgaLa huM keInuM nahIM sAMkhuM; sAMkhI lauM to salatanata na cAle. ghaNA divasa sahana karyuM. moTA bhAIe ja paheluM pagaluM bharyuM che. tyAM rAjadarabArIone DAyaro bharavAnI zI jarUra hatI ?" "jahAMpanAha, kahyuM che ne ke lAvAnA saLagatA pahADanuM meM to lIlIchama hariyALIthI DhaMkAyeluM hoya che. vakhata Ave hariyALI cAlI jAya che, ne agni bhaDabhaDI UThe che." e agni kema zAMta kare te huM jANuM chuM. jAo, mubArijhakhAna, tame ja jAo ! zAhI pharamAna sAthe letA jAo. hA pADe to zAhI hAkemanuM mAna Apaje. nA pADe to sonAnI beDImAM 264: dIvA pAchaLanuM aMdhAruM Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jakaDI lAvajo ! rAjanA kAmakAjamAM pitAjI paNa putranI ke koInI zarama nahetA rAkhatA. huM paNa koInuM nahIM sAMbhaLu' mubArijhakhAne joyuM ke je Ataza jalAvavAnA hatA te jalI UThayo che. e agnimAM vadhu Ahuti kema ApavI te peAtAnA mananI murAdane mArgoM sApha krama karavA, te have tenA hAthanI vAta hatI. paNa A te! AgamAM hAtha nAkhavAne hate. sAme yuddhakaLAkuzaLa sipehasAlAra khavAsakhAna hateA. AdilazAha pAsethI ene khaseDavAne petarA racyA. kAbulanAzAhanI caLavaLa tapAsavA javAnu pharamAna ene mATe chUTayuM. pharamAna mujaba khavAsakhAna e tarapha gayA ke mubArijhakhAna peAtAnA sipAhIe sAthe AdilazAhanA daravAjA upara jaI UbhA rahyo. kurniza bajAvI eNe zAhI pharamAna rajU karyuM. adaba bhIDI, sara namAvI e UbheA rahyo. ' kANu mubArijhakhAna ? bhalA, biyAnAnI zAMti dilhImAM kAMthI maLaze ? game tema Aya e teA pATanagara; kaIkanI kaMIka dhamAla te| . cAlu hAya ja. vaLI mArA jIva ahIM ArAma anubhave che.' denavAja, gustAkhI mApha. baMdAne hukama che ke Apane dilhI laI cAlavA.' C zAhane kaheje ke e kAI rIte nahIM bane. je kAma mATe meM takhta cheDavu, e kAma cheADIne karyA AvuM ? huM te| zAhanA zAhanA badA banyA chuM.' ' "te| Apa zAhI pharamAnanA bhoMga kare che.' ( kadAca kAI bhalA kAma mATe laMga thatA hoya teA thavA de !' AdilakhAna kaMIka smita sAthe melo. * paNuM hukama bhaMga karanArane saltanata takhtane gunegAra gaNe dIvA pAchaLanuM aMdhAru : 265 Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che." bilADI dhIre dhIre pitAnA nahera bahAra kADhatI hatI. allAhane gunegAra na bane eTalI ja cAhanA che." "gunegArane pakaDIne hAjara karavAnuM mane pharamAna che, baMdenavAjI mubArijhakhAne bIjuM zAhI pharamAna sAme dharyuM. mubArijha, senAnI beDI ho ke rUpAnI beDI, dilagIra chuM ke huM mAro nirNaya badalI zakato nathI." badalavo paDaze. moTA zAha, mAre jabaradastI vAparavI na paDe. tenuM dhyAna rAkhaze." jabaradastI?" "hA, na chUTake jabaradastI? ApanA para rAjadrohanuM tahemata che." mArA para tahemata ! eka kabUtara para bAjane mAryAnuM tahemata ? mubArijha, allAhano Dara hoya to cUpacApa cAlyo jA ! huM nahIM AvI zakuM." AvavuM jarUrI che. gunegArane chUTa mUke phalelAphAlelA bagIcAmAM sAMDhane chUTa mUkavA barAbara che." mubArijha, jabAna saMbhALa ! kayAmatane vicAra kara !" sipAhIo, pakaDI le moTA zAhane " sipAhIoe AdilazAhane gherI lIdhA. laI cAle emane dilhI, mubArijhakhAne hukama karyo. ema nahIM bane. AdilasAhanA banne hAthamAM beDIo paNa nAkhe. khudA to tamAre insApha joze, paNa taiyatane paNa joI levA do!' " khudA jaze e pahelAM to ame moTA zAha para hAtha uThAvanArane joI laIzuM.' pAse beThelA amIrae zamazera uThAvI. 266 : dIvA pAchaLanuM aMdhAruM Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mubArijha pUrI tAkata sAthe tyAM gayo hato. sAme zamazera camakI UThI. eka nAnuM mArAmArInuM chamakaluM thaI javAnI taiyArImAM hatuM, tyAM AdilakhAne vacce paDI kahyuM: - "sabUra, dosto, talatAra mUkI de ! talavArane je bharoso karavo hota to pachI A tasbI hAthamAM na leta. aphaghAna sattAnA aphaghAnanI zamazerothI mAre bhAgalA nathI thavA devA. mAro bharose tarabImAM che. AdilakhAne potAnA premI bhaktone vacce paDavAnI nA pADI. A pahelAM to mubArijhe temane giraphatAra karI lIdhA hatA. sipAhIo, sonAnI beDI paherAvI do, ne jaladI pAchA phare." rAjasattAne bhUkhe mubArijha AdilazAhane pakaDI, hAthamAM senAnI beDIo nAkhI pAchA cAlI nIkaLyo. kuTuMbaprema khAtara sarvasva nyochAvara karanAra zerazAhanA zUrA saradAranI AMkha bhInI thaI gaI. dilhInI prajA e senAnI beDIo na joI zakI. eka zAhI phakIranI A durdazA! paNa e zAhI phakIrane koI duHkhadarda nahatAM. eNe te allAhanI marajI para jiMdagInI kistI choDI dIdhI hatI; jevI enI IcchA hoya tema thAya! svasthatAthI, khumArIthI, phakIrane zobhe tevI adAthI e dihInA rAjamArgo vaTAvI, AgrAnA kArAgAramAM pravezyo. paNa je zAnti e rAkhI zakyo e zAnti sipehasAkAra vAvRddha khavAsakhAna na rAkhI zakyo. eNe badale levA hAkala karI. veranI chAyA ene gherI beThI. lAMbA vakhatathI dhUMdhavAI rahelA agni jvAlA svarUpe phATI nIkaLyo. eNe sanyane jamAva karavA mAMDyo. aphaghAna sattArUpI saritAnAM pANI nAnA vibhAgomAM vaheMcAvA lAgyAM. aphaghAna ejyamAM mAnanArA amIra-umarAvo paNa aMdarakhAnethI punaH sattAlobhI banavA dIvA pAchaLanuM aMdhAruM : 267 Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lAgyA. bahAdura khavAsakhAnA mukAbaleA karavA e ramata vAta naheAtI. marahUma zahenazAha zerazAhanI tamAma abhedya vyUhakaLAone e jANItA hatA. aphadhAna senA, rajapUta senA enA para phula mUkatI hatI. bakasariyA baMdUkacIemAM paNa e bhAga hatA. zamazerabahAdUra salImazAhu eka vAra mUjhavaNamAM paDI gaye. ene rAjyamAM peAtAnu kANu te pAraku kANu, enA ja vicAra thavA lAgyA. mubArijhakhAna, je Aje senAneA adhipati hatA enA ja raMgaDhaMga ajaba hatA. khuda mubArijha medhArI nItithI ramatA hatA. ghaDIkamAM e nirAzAbharI vAta karate!, ghaDIkamAM meTAM baNagAM phUMkatA. mUMjhAI rahele. salImazAha rAteAnI rAte UdhyA vagara pasAra karatA. e killAnA buraja para paNa jaI na zakatA. chellA divaseAmAM dagA phaTakAnI gaMdha ene AvI rahI hatI. acAnaka eka paradAnazIna Arate aMdara praveza karyAM. enA hAthamAM eka liphAphA hatA. salImazAhe liphAphA hAthamAMthI laI lIdheA, phADayo ne vAMcavA lAgyA. kAgaLa kaheteA hateAzamazerabahAdura khavAsakhAnane, enA lakhanAra mubArijhakhAnanI vatIH aDadhuM rAjya ApavAnI zarata Ape te dilhI tamAre havAle karu. khare vakhate medAnamAM mAruM lazkara nahIM laDe. vAMcatAM vAMcatAM e pAgala banI UThayo. eNe e hAthe vALa kheMcyA. kAgaLa banAvaTI ja che. AdilakhAnanA pUjArI kAI senApatinu kAvataruM! mane ja bharamAvavAnI cAlabAjI! pitAjIe mAravADanA rAjA mAladevane bharamAvyA hatA tema! dagAkhAra AratAM salImazAha rAjazetara Mja pUrI rIte ramI jANuM che. AmAM tArA svA? tane kAMI hAMsala ?? < mArA khAviMdanI salAmatI!' AvanAra Arate murakhe haThAvI nAkhyA. 268 : dIvA pAchaLanuM aMdhAruM ' Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke bIbIbAI?' salImazAha AzcaryAvita banI gayo. "oLakhI? hA. salImazAhanI pyArI begama bIbIbAI! mAraka pitAnA sagAbhAInuM kAvataruM pheDavA AvI chuM." "yArI, zuM sAcuM che ? zuM eka bahena potAnA bhAInA mAthe bhayaMkara tahemata laIne AvI che?" na Ave to zuM kare che eka phirastAe racela A satanatane zuM nAza pAmavA de?" zAbAza, mArI! AnuM inAma?" mArA bhAInI jiMdagI..." "jiMdagI bakSavI muzkela che. daramAM sApa beThe che, e jANyA pachI paNa ene dUdha pAvuM? ene ramADavo? mArA zAha, eka bahena bhAIne jyAre ughADo pADavA AvI haze, tyAre dilamAM kaMI aramAna ke bharosAne to letI AvI haze ne ?" vAru, paNa pyArI begama! kadAca tuM mArAmAM bharose rAkhatI haIza, paNa Aje huM kono bharoso karuM? yuddhanItinipuNa khavAsakhAna kAle dilhIne dATa vALI nAkhaze. pitAjIe jamAveluM rAja jotajotAmAM nAza pAmaze, ane ame khAnadAna bApanA kukama beTA kahevAIzuM. aphaghAno amAruM nAma levAmAM pApa samajaze. Aje rAjyane kema bacAvavuM tenI ja phikaramAM chuM." khavAsakhAnanI sAme bIje khavAsakhAna nAme ! loDhAne leDhAthI kApe !" bI khavAsa khAna Aje to nathI. paNa hA.salImazAha AkAzanA dUra dUranA tArA tarapha joI rahyo. ene jANe kaMI yAda AvI rahyuM hatuM. thoDI vAre e bolyAH "bIbIbAI, khavAsakhAnanA dIvA pAchaLanuM aMdhAruM : 269 Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mukAbalAne eka AdamI jarUra che, je Ave to." "koNa?" "jhaverI hemarAja !' pelo pitAjIno mAnIto baniyo ! jAo, Aje ja jAe. game te rIte pitAjInA nAme paNa ene manAvIne lAvo." jAuM chuM.' salImazAha dhIrethI nIce UtaryA. eka ghoDesavAra sAthe e ja rAte emaNe dilahI choDavuM. dUradUranA AkAzamAM bhagna hRdayanI AzA jevA tAraliyA camakI rahyA hatA. 270 : dIvA pAchaLanuM aMdhAruM Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjakIya kSetramAM rAtri niHstabdha hatI. AkAza nIrava hatuM. e madharAte navalakha tArAonI tArakamitrI vacce be ghoDesavAre revADI gAmanA jhAMpe AvI UbhA hatA. baMnenuM rAjavaMzIpaNuM ne kadAvarapaNuM aMdhArAmAM pakaDI zakAya tevAM hatAM. ane gAmanA loko aMdhArAmAM ke ajavALAmAM AvA rAjavaMzI AvanAra-janArAothI chellA keTalAka samayathI suparicita hatA. teo pUchanAra pUche te pahelAM zreSThI rAjapAlajInI UMcI havelI batAvI detA. bhUminAM paNa puNya hoya che. mAnavajIvananI jema eno paNa ukarSa-apakarSanodhAyela hoya che. rajapUtAnAmAM AvelA revADI gAmanAM puNya chellA keTalAka samayathI jAgyAM hatAM. sAdhu-saMto, zAhasodAgara ne rAjamusadIo, sipAhIo ne sainike avAranavAra ahIM AvatA, divasa sudhI rahetA ne pachI vidAya thatA. revADI gAmanA pazcima bhAgamAM zreSThI rAjapAlajInI havelI AvelI hatI. A havelInI cAre bAju majabUta dIvAla khaDI karI nAno evo gaDha racyo hato, ne cAre 271 Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tarapha suMdara latAmaMDapa, phuvArAo ne virAmasthAna racI vacce lAla paththarane mahAlaya khaDe karyo hato. mahAlayanI nakazI abhuta hatI. bharUbhUminA vAvaMToLane zAMta karatAM UMcAM vRkSo gaDhanI dIvAlathI bahAra DokiyAM karatAM dekhAtAM hatAM, ne mahAlayanAM vAtAnayanomAM sugaMdhI vALAnA paDadAo laTakatA hatA. eka tarapha pazuzALA AvelI hatI. emAM hAthI, ghoDA, gAya vagere jAnavare baMdhAtAM, bIjI tarapha nokarone rahevAnA nAnA khaMDa hatA. Aje Akho divasa garama pavana phUMkAyA karyo hato, ne dhULanA goTegoTA AkAzane AMdhaLuM banAvI rahyA hatA. vasaMta Rtu pUrI thatI hatI, ne karkavRtta para sUryane laI AvelI grISma Rtu akaLAvI nAkhatI hatI. mahAlayanAM vasanArI Akho divasa aMdara ja goMdhAI rahyAM hatAM, te moDI moDI rAte ThaMDI banatI jatI havAne AsvAdavA bahAra udyAnamAM AvI beThAM hatAM. AkAzanA tArAo sAthe harIphAI karatAM jANe pRthvInA tArA na hoya tevA DelaranAM phUla maMdamaMda sugaMdha cheDI rahyAM hatAM. ne e gaMdha pavananI pAMkhe caDhI dUra dUra sudhI vAtAvaraNane mudita karatI hatI. bhAI, A DelaranI gaMdhe gaMdhe cAlyA jajo ! UMcI UMcI havelI Ave te zreNI hemarAjajInI samajaje !' hemarAjajInI havelI pUchatA ghoDesavArone lokoe rasto batAvyo. baMne jaNa enI gaMdhe gaMdhe cAlyA. thoDIvAramAM aMdhakAragherI havelInA jharUkhAmAM baLatA raMgaberaMgI dIpako najare paDyA. teo jyAre gaDhanA daravAje pahoMcyA tyAre zreNI hemarAjajI ne zreSThI rAjapAlajI eka UMDI carcAmAM UtarI paDyA hatA. carcAnuM nimitte Aje bapore AvelA jatijI hatA. pitAjI, jatijI mahArAje eka navI kalpanAne janma Apyo 272 : rAjakIya kSetramAM Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. je koI dharmasamayanA baMdhane A prajAne eka na thaI zake, dharma ja je vikhavAdanuM kAraNa banyuM rahe to, eka nava rASTradevanI sthApanAnI vAta kare che.' ATalA deva ochA haze ke eka navA devano umere karavo che? navAne umere nathI, jUnuM nAma navI rIte ApavAnuM che. pitAjI, e vinA dezI ne paradezI prajAnuM aikya, sahusahunA dharmanI svataMtratA, saMghabaLathI kAma karavAnI tamannA pedA nahI thAya. varSo jaze tema verajhera vadhatAM jaze." paralokamAM ja zraddhA rAkhanArA A devapUjakone tame devatAonA cakakaramAM nAkhazo to aMdhazraddhA vadhu ne vadhu UmaTI Avaze. eka baMdhananA badale bIjuM baMdhana AvI paDaze." jIvatA devanI pUjA to koNa jANe kema, paNa ApaNe samAja karI zakaze ja nahIM ! rAjAne, sAdhune, mAtApitAne sahune devasvarUpa banAvyA sivAya ApaNe kadI mAna ApI zakyA chIe ?' hemarAja, mArI to daDha zraddhA che, ke mAnavIe rAjakAraNathI aLagA rahevuM. rAjasudhAraNuM karatAM kasudhAraNAnI prathama jarUra che. thaDane nahIM, mULane pakaDo. rAjAo bUjhe ke na bUjhe, tenI paravA na karo. niprANa AmAM prANa pUravAnI yojanA ghaDe. so bakarAM para eka siMha rAja karI zake, paNa eka siMha para koI rAja karI zakaze ? sAdhu-saMtoe gAmaDAMone sacetana karavAM, rAjavaMza Ave ke jAya, sAmrAjya janma ke mare, sattAnA kendro hare ke phare, paNa je ApaNI pAThazALAo sAbUta che, ApaNe dharmazALA ke taLAvonA zekhIna chIe, ApaNuM dharmamaMDapamAM zAstronA pATha thAya che, kIrtana nA zabda cAlu ja che. jo dAna, dazerA ne divALIne ApaNe rasiyA chIe, zAstrIe upadeza ApavAnA rasiyA che; ApaNA parvato varasAda lAve che, nadIo bagIcAne praphullAve che, khetaromAM kheDUto rAjakIya kSetramAM ra73 18 Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAma karatA rahe che, vANiyAe samAna zramanI vaheMcaNI karatA rahe che, teA A deza kadI bhraSTa nahIM thAya.' ' paNa pitAjI, dezanA AMgaNe yuddha hAya, uttama rAjA na hoya, addala insApha na hAya, te pachI vyavasthA kema rahI zake?' ' jo gAmaDAMo sajIvana haze teA rAjakartAe ApeApa AvIne namaze. dezanA uddhAranI icchAvALAe, dharmanA udyotanI bhAvanAvALAe rAjasevAne badale leAkasevAne rAha leve.' pitA-putranI carcA kayAre pUrI thAta. e kahI zakAya tema nahotuM tyAM cAkare AvIne khabara ApI ke bahAra kAI e gheADesavArA UbhA che, te pravezanI AjJA mAMge che. priya mitranA mRtyu bAda rAjarga khUba khUba badalAtA jatA hatA. mitrazAkanA aneka divase bAda zreSThI hemarAjajIe aMtarathI ja rAjakAraNa tarapha udAsInatA sevI hatI. zreSThIrAje baMnene aMdara praveza karAvavAnI anujJA ApI. AkAzanA tArAe sivAya, e puruSA sivAya, mahAlayanA khaMDamAM jAgatI eka jobanavaMtI sivAya kAI jAgatu nahAtu . aMdhArAmAM AvanArA aparicitanI jema cAre tarapha najara nAkhatA AvatA hatA. ' kANu zahenazAha ? mArA dosta? zuM mitrane madharAte maLavA AvyA ?" gadhamaMDapamAMthI avAja AvyuM. zreSThIrAja, huM salImazAha chuM.' pitAnA jevI nakhazikha AkRtivALA salImazAhe zreSThIrAjate javAba ApyA ne hAtha joDavA. 6 ' kANu salImazAha ? vAha, zuM juvAna banyA che! mArA zera juvAnImAM AvA ja hateA. AveA ja enA paganeA avAja ! AvuM' ja enuM garvAnnata zira ! Avu ja enuM gaMbhIra mAM ! salImazAha, jANe mArA zeranI ad AvRtti ! zera, zera ! " zreSThIrAjanuM dila 274 : rAjakIya kSetramAM Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ belatAM bolatAM bhAre thaI gayuM. mitranA bhulAyelA mRtyunI yAda ene ecena banAvavA lAgI. mAre zera ! salImazAha, tame te zuM jANo amArI bAlapaNanI prIta ! ame eka mAMthI hasatA, eka AMkhathI rotA, are amAruM svapna, zera gayo ne cUMthAI gayuM. kaliMjaranI phateha vakhatanI enI dilAvarI, motane eNe hasatAM hasatAM karele mukAbale; e yAda karuM chuM tyAre e mRtyuMjya zerane mAruM mastaka namI paDe che." zreSThIrAja, e ja mArA zirachatranA chelA zabdonI yAda ApavA Avyo chuM." "zuM hatA e chellA zabda?" jarUra paDe hemarAja jhaverIne-mArA vaphAdAra dostane yAda karaje. zreSThIrAja, Aja jarUra paDI che, eTale tamane yAda karavA vikaTa paMtha kheDIne Avyo chuM. zeranuM sAmrAjya bhAMgIne be kakaDA thavAnI aNu para che. enA be hAtha jevA be dIkarA veranA medAnamAM AvIne khaDA che. ochuM hatuM te sipehasAlAra khavAsakhAna medAne paDyo che. meM jenA para bharoso rAkhyo hato e mubArijhakhAne mane dago dIdhe. Aje lazkara para kAbU rAkhI zake tevuM kaI mArI pAse nathI." "are, A te zera gayo ne ziyALiyAM medAnamAM AvyAM." zreSThIrAja, e ziyALiyAM nathI. ziyALiyAM hota to huM ahI na Avata. A to siMhonI sAThamArI jAmI che." "paNa huM zuM karI zakuM? salImazAha, rAjakAjathI to huM alaga thato jAuM chuM, ne pitAjInI paNa anicchA che." zreSThI rAjapALajI paDakhe UbhA hatA, jANe aMdhArAmAM kaI aNanama tADanuM vRkSa khaDuM hatuM. hemarAjajIe temanA tarapha IzAro karyo. ApanA pitAjI e mArA te bujharga ! zeranA siMhAsananA rAjakIya kSetramAM H 275 Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Aje kakaDA thavA beThA che. mArI bhUla thaI ke mubArijhakhAnanI vAtomAM huM phasAye ! huM e kabUla karuM chuM. paNa zuM keInI bhUla thatI ja nahIM hoya ? ne bhUla thatI haze to mApha thatI nahIM hoya ? pitAjI, meM pitA khAyA che, mAruM zirachatra gayuM che. Aja zahenazAha gaNo to zahenazAha, eka bhikhArI gaNe to bhikhArI, paNa bhIkha mAgavA Avyo chuM ke mane eka zirachatra Apa !" salImazAha, rAjakAja to javAlAmukhI jevAM gaNAya. emAM je gayA e gayA. ane janArAo ekalA jatA hota to ThIka, paNa enAM sArAM-mAThAM phaLa AkhA kuTuMbane, enAM saMtAnone veThavAM paDe che. meM paNa sUbAone tyAM cAkarI karI A anubhava karyo che. hemarAjane kRpA karIne jhaverI rahevA do !" nA kahezo to mAruM jora nathI, paNa zreSThIrAja ! A to mitranA chelA zabdonI yAda ApavA Avyo chuM. salImazAha paNa zeranuM saMtAna che. maratAM to ene AvaDaze ja. salImazAhanA zabdomAM vyAkuLatA hatI, darda hatuM. eNe AgaLa calAvyuM : "marI janAra to zreSThIrAja! badhI ciMtAothI para thaI jAya che. paNa e veLA jIvatA rahelA tamArA jevAone pharajane be bhAre paDaze. e bhasmanA DhagalA phoravA mane kamane tamAruM mitrahRdaya tamane preraze. ane e vakhate banAvelI badhI bAjI bagaDI gayelI haze." zreSThI rAjapALajI A juvAna zahenazAhanI vAgdhArA pAse kaMIka narama banyA hatA. hemarAjajInA dilamAM te na jANe kaMIkanuM kaMI tophAna jAgyuM hatuM. pitAnA mitranI yAda, pitAnA Adarza mujaba sarajAyelA rAjyanI yAda emane satAvatI hatI. salImazAhe vAta jArI rAkhI H "A tophAna, AvI paDelI A AMdhI cAlI javA do, pachI to zreSThIone huM bajAra dArAgAnA pade 276 : rAjakIya kSetramAM Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUkIza. emanI najara, emanI salAha, emanI preraNuM mArA prANumAM prANa pUraze. bAbA, jUnA saMbaMdhane na visAre!" "bhAvibhAva!" zreSThI rAjapALajIe dhIrethI kahyuM, "hemarAja, salImazAhanI IcchAne mAna Apo. vidhinuM vidhAna ja kaMI ora lAge che. je vastuthI huM dUra thavA mAMguM chuM e ja pAse Ave che. vidhine keNu chatI zakayuM che ? paNa mane mArI sulakSaNI vahuno vicAra Ave che, tyAre mAruM mana baLI jAya che." pitAjI, juvAnajodha dIkare phATI paDe to mAbApa zuM kare ? jobanavaMto pati paraloka sidhAvI jAya to patnI zuM kare ? e to jene jeTale traNAnubaMdha!" hemarAjajIe vacce vAta upADI lIdhI, "pitAjI, mAthe AvelI pharajano boja je veThato nathI, ene beja pRthvIne paNa bhAre lAge che. zAnti, zAnti ane narI zAtinI bhAvanAthI A bhAratavarSa daridra banyuM. azAnti ja ApaNe ArAma he ! salImazAha, mitranI chellI IcchA pUrI karavA AvatI kAle huM ravAnA thaIza. Aje gharanA piMjarAmAM popaTa thaIne purAI rahevAnuM nathI. kAle raNamedAna gAjaze. sukhethI padhAre ne jAhera karI do, ke himarAja lazkarane senApati banaze ane khavAsakhAna ke mubArijhakhAna je hoya tene, zeranA sAmrAjyanI sAme thavAnI je hiMmata karaze ene raNamAM roLI nakhAze." allAhanA zukara, mArI murAda phaLI. zreSThIrAja, huM atyAre ja pAcho pharavA IcchuM chuM." "Do ArAma karIne..." nA, ArAma te jyAre nasIbamAM haze tyAre. salAmI kAle ravAnA thaze?" jarUra." rAjakIya kSetramAM 9 277 Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pitAjI namaskAra !" salImazAhe zreSThI rAjapALajIne hiMdu tame praNAma karyAM. * namaskAra. khuza raheA bhAI! chuTTAnA AzIrvAda che.' thAkelA pAkelA ane pha byabhArathI dabAyelA ane asavAre pharIthI gheADA para savAra thayA, ne jevA AvyA hatA tevA navalakha tArAothI bharelI rAte ja pAchA pharI gayA. " rAjavaMzI mahemAnAne vaLeTAvIne pAchA pharatA pitAputranA haiyAmAM ajaba maneAmaMthana cAlatuM hatuM, chatAM paNa banne jaNu ka pazu khelyA vagara pe|tapeAtAnA zayanagRha tarapha cAlyA gayA. zreSThI hemarAjajI zayanagRhamAM pravezyA tyAre kunadevI hIranA caMdaravA bharI rahyA hatA. eka ja uttarIyamAM vITAyelo Akhe phUlagulAbI deha saunA bhaMDAra banyA hatA. zreSThI hemarAjajI samAcAra ApatAM acakAtA hatA. A samAcAra sAMbhaLI na jANe kuMdanadevI zuM zuM kaheze? paNa teo kaMI kahe te pahelAM ja e melI UThI : < mArA nAtha, meM badhuM jANyu` che, ne kAneAkAna sAMbhaLyu che. mitra mitranA khapamAM na Ave te mitra zA kAmanA ? sukhethI sidhAvA. huM rajapUtANI banIza. vidhAtAnI ka MI evI ja marajI haro. dharakhUNe paDI paDI A kAyA dharaDI thaI jAya, enA karatAM sauMsAranAM sukheduHkhe gharaDI thAya te| zuM khATu ! sukhe sidhAveA mArA nAtha !" zreSThI hemarAja haiyAnA hetane na khALI zakayA. ja bAkI hatI. rasata theDI 278 : rAjakIya kSetramAM Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuddhadevatA 25 vADI gAmanA pAdara para mAnavamedanI UmaTI paDI hatI. zreSThIvarya hemarAja Aja laDAInA medAna tarapha kUca karIne jatA hatA. suprasiddha jhaverIne yoddhAnA svAMgamAM jovAnuM jemane maLyuM hatuM, teo potAnI jAtane baDabhAgI mAnatA hatA. gharegharanI bArIo, bajAranI dukAnane agra bhAga ne khullA medAne strI, puruSa ne bALakothI hekaDeThaTha bharAyelAM hatAM. aphaghAna ghoDesavAranI eka TukaDI pAdara para zreNIrAjanA AvI pahoMcavAnI rAhamAM vidAya thavA sajaja thaIne paDI hatI. savArano zILo prakAza cotarapha phelAI rahyo hato, ne jaLa bharIne AvatI madabhara panihArIenA suvarNa cUDAo para prabhAtI kiraNo pratibiMba pAmI rahyAM hatAM. zreSThI hemarAja lagabhaga taiyAra thaI cUkyA hatA. emaNe surata suravAla ne jodhapurI jeDA upara lAMbo kImatI jAmo caDAvyo hato. e upara bheTa bAMdhI pAMca 279 WWW.jainelibrary.org Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaTAra te eka samazera laTakAvI hatI. AkhA dehapara leADhAnuM bakhtara caDAvyuM hatu N te mAthA upara ' dubalagaDha ' nAmanI peAlAdanA astaravALI pAdhaDI mUkI hatI. kuMdadevIe eka rajapUtANIne jeba Ape e rIte AgaLa vadhI temanA kapALamAM kuMkumanuM tilaka karyuM, akSata cADavA te mAMmAM gALanI kAMkarI ApI. DemanI dIvI jevA ghATIlA hAthamAM rahelA suvaNuM thALamAMthI hemarAjajIe gALanI kAMkarI laI kunadevInA moMmAM ApI. patipatnInAM zUrAM haiyAM thanaganI UThAM, AMkhe nAcI rahI. zreSThI rAjapALajI vahelI savArathI kaMIka ciMtAmAM te kaMIka utsAhamAM putrane vidAya ApavAnI taiyArI karI rahyA hatA. vidhAtAnA saketane mAna ApIne emaNe putra je raste jAya e raste javA devAnA niya karyAM hatA. bhAvi ja-- --adRSTa ja--e tarapha kheMcatuM hAya te| pachI ba yatna zA mATe ? teonA peAtAne vicAra have A gAmanI bahAra javAnA nahAtA; ahIM ja zAntithI dharma dhyAna karatAM aMtima avasthA gALavAnI icchA hatI. ceddAnA vezamAM dharabahAra nIkaLatA hemarAjajIe pitAjIne praNAma karyAM. beTA, tAruM kalyANu thAe !' AzIrvAda ApatA pitAnA dilamAM kAMIka AchI AchI kapArI bharI hatI. putrane gharanI bahAra meAkalatAM haiyuM ka panAra pitAne ene raNavATe vaLAvatAM na jANe dilamAM zI zI vyathAo thaI haze. paNa jyAre sAgaranAM pUra ULI UchaLIne pele pAra javA mathatAM DrAya tyAre AMdhelA baMdha haTAvI devAmAM ja DahApaNa hatuM. * hemarAjajIe pharIvAra praNAma karyAM te caraNaraja mAthe caDAvI. peAte thADA AgaLa vadhyA haze, tyAM sAme ja peAtAnI pratimUti same putra yugarAja yAddAnA vezamAM khaDA dekhAye. 280 : yuddhadevatA Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "yugarAja, tuM paNa Ave che?" hA, pitAjI. mAtAjInI AjJA che. raNamedAnanA mAmalA che. huM tamArI sAthe nahi rahuM te keNa raheze?" "nA, yugarAja, tuM rahevA de! pitAjInuM mana dukhAze." "hemarAja, yugarAjane sAthe ja leto jA! vahurANuM sAcuM kahe che. raNamedAna ne rAjaraMgamAM potIkI mANasonI khAsa jarUra rahe che." yugarAje pitAjIne namaskAra karyA. vRddha pitAjInI rajA laI pitAputra gaDhanA daravAje AvyA. "havA " sajaja thaIne mAlikanI saha jete suMDha AmathI tema uchALato hato. enA gaMDasthala para, saMDha para, pITha para ne paga upara lokhaMDI jALInAM bakhtara nAkhyAM hatAM. enA upara maMDAyelI sonerI aMbADIthI e mUMguM prANI samajI gayuM hatuM ke Aje raNamedAna tarapha prayANa che; ane ethI varSonA khAudharA jIvanathI kaMTALele e Aje jarA gelamAM AvI gaye hato. eNe bApabeTAnI bahAra AvatI tripuTIne nIrakhI harSanI jhINI kikiyArI karI, saMDha UMcI karIne salAma karI. hemarAja ! tuM, havA ne yugarAja : traNe eka ja leha tatvanA ghaDAyA lAge che, paNa mArA devarAjane to huM zuddha zrAvaka banAvIza." taddana ahiMsaka. bilADIthI bIne nakAravALI gaNavA besI jAya tevo !' yugarAjajIe vacce bhaMga karyo. pitAjI, devarAjane to na jaye?" hemarAje kahyuM. " kyAMka ramata haze !' "hA ja te, dAdAjI jevA dAdAjI beThA hoya tyAM mAro ke yugarAjano bhAva koNa pUche ?' hemarAje pitAnA aMtarane vahAlase yuM karavA kahyuM. * yugarAjane putra. yuddhadevatA : 281 Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bUDhA ne bALaka sarakhA. tame badhA moTI moTI vAto karanArA amAre bene sarakho meLa jAme." dharmalAbha!" hAthInI aMbADI para besavA jatA hemarAjajIne pAchaLathI kaI madhura ne svastha avAja saMbhaLAya. jatijI AvI. rahyA hatA. mathueNuM vaMdAmi, mahArAja !" hemarAjajI, pharIthI saMdeza laIne Avyo chuM. aphaghAna sattAnA AthamatA raMga che. mogala sattA maraNAsana che. A saMdhikALe keI AryavIra jAge che bhArata svataMtratAnAM darzana kare." mahArAja, have Aje te vakhata nathI. mitranI bhIDa bhAMgavA jAuM chuM. tamArA joSa zuM kahe che ?" "dharmanA kAma sivAya amArI vidyAno upayoga heya nahi. hemarAjajI, huM to dilhI-AgrAnI bajAromAM bIjo vikramAditya karato mArI jJAnacakSuthI nihALI rahyo chuM." mahArAja, rasto to evo kharo, paNa vikramAditya thavAnI lAlasA nathI. kaMIka kekanuM bhaluM thAya teya ghaNuM. vikramAdiya thAo to dharmane bhUlaze mA ! dharma che te badhuM che. hemarAja, varSonA anubhave mane rAjakAraNanuM aneruM navanIta ApyuM che. paNa Aje to tame samarAMgaNa prati cAlyA che, nahi to AkhA rASTranA uddhAnuM svapna laI tamArI pAse Avyo hato.' "mahArAja, eka svapnano racanAro to kabrastAnamAM sUto. duniyA to nATakazALA che. sahu sahunA veSa ne sahusahunA khela sahue bhajavavA paDaze. kAle vaLI pAchA AvyA te eya vega bhajavIzuM. bAkI to yuddhasevI nA bharosA ochA! pitAjIne tamAro satsaMga ThIka raheze." 282 H yuddhadevatA Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ huM to vikramAditya najare nihALuM chuM. dharma jALavaje. dharma jALave to badhuM jALavyuM, e mArI zikhAmaNuM che, zreSThIrAja !" hemarAjajI vilaMba thato hovAthI chellA praNAma karI AgaLa vadhyA. sUraja UgI cUkyo hato. hemarAjajIe nAnI evI nisaraNathI haddAmAM praveza karyo. hoddAnA eka khUNAmAM be sAMga, be pracaMDa bhAlA ne suMdara nakazIvALI lAMbI lAMbI traNa traNa baMdUko mUkelI. hatI. zerazAhanA vakhatanA vaphAdAra umarAva zAdIkhAne hemarAjajInI pAchaLa jagA lIdhI. havA eka susavATA sAthe Ubho thayo. sAmethI mAthe pANInI mahInI maTukIo laIne AvatI pAMca panihArIonA zukana thayA, ane gajaghaMTA vagADato havA zerIo, bajAre vIMdhato cAlI nIkaLyo. ene gajaghaMTA pracaMDa gheSa karato hato. hemarAjajInI chabI Aja addabhuta banI hatI. pracaMDa-kadAvara kAyA, mUchanA moTA moTA kAtarA, dUra dUrathI paNa saLagatA dIvA jevI lAgatI AMkho sahune yuddhadevatAnI yAda ApatI. pauruSabharyA hAtha paranI suvarNamudrikAonI sAthe lehabakhtara ajaba saMgama sAdhatuM hatuM. unnata girizcaMga jevuM mastaka mAnavInA aDaga haiyAnI pratIti karAvatuM hatuM. zubha zukane A yoddhAmaMDaLI AgaLa vadhI. snehIjanonAM haiyAM zrAvaNa-bhAdaravAnI vAdaLIo jema zokabhArathI jhUmI rahyAM hatAM, paNa janArane rokAya tema nahotuM. bhAratavarSanA ItihAsanAM e kuMkuma pagalAM hatAM. bagaDelI bAjI sudhAravAnI e jhuMbeza hatI. thoDeka dUra A savArI pahoMcI haze tyAM samAcAra laIne kAsada AvI pahoMce. enI pAse TUMkAkSarI rUkyo hato. rukko kahete hato : yuddhadevatA : 283 Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdilakhAnane akaLa rIte kAI upADI gayuM che. khavAsakhAnanI sAthe e raNamedAna para che.' vAstu, samAcAra jANyA, ' hemarAjajInA caherA para A samAcArathI kAI jAtanI ciMtAnI rekhA patharANI nahotI. huMmezanI ThaMDI tAkatathI emaNe AgaLa vadhavu jArI rAkhyuM. ' thAtu eka AgaLa vadhyA haze, tyAM bIjo kAsada AvatA jaNAye. salImazAha peAtAnA navA sipeDasAlAne badhI vAtathI vAkepha rAkhavA cAhatA hatA. : * mubArijhakhAnanI TukaDIe hajI meracAthI dUra che. salImazAha mAmAM ApanI pratIkSAmAM UbhA che.' ' sAruM, ame jaladI AvI maLIe chIe. mubArijhakhAnanI TukaDIo jyAM hoya tyAM thebhavAnuM zAhI pharamAna tAkIde lakhI meAkaleA,' hemarAjajIe 'huvA ' ne vega vadhAratAM kAsadane javAba ApyA. vaLI bIjo kAsada AvatA jAyA. paLa paLanI khabarathI hemarAjajIne vAkeph rAkhavAnA hatA. mahArAja, kAMgaDAnA killAnAM e jaina maMdirAnA khavAsakhAte nAza karIne zrIgaNeza karyAM che.' . are, vinAzakALe viparIta buddhi ! bahAdura puruSanuM ATaluM patana ghaNuM' sAru' rAta te divasa : emanI jhaDapI kUcane AThe paheAra sarakhA hatA. pA-aDadhA kalAkanA vizrAmamAM badhuM patAvIne sahu ekadama AgaLa kUca karatA, thAka, vizrAma, nidrAne jANe sahu vIsarI gayA hatA. thADA ja divaseAmAM zerazAhanA unnata jhaMDA dekhAyA. salImazAha hAthI para caDhIne sahunI pratIkSAmAM UbhA hatA. maLatAMnI sAthe sahue sAthe ja AgaLa kUca cAlu karI. na joyAM kAI e rAta ke divasa ! na joI koI e kSudhA ke < 284: yuddhadevatA Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRSA ! rAtanA tAraliyA jhabUkI UThe te pahelAM teo mubArijhakhAnanI TukaDIne pahoMcI vaLyA. mubArijha bhaviSyanAM sonerI svapnomAM mazagUla paDyo paDyo be IrAnI suMdarIonA lAvaNyane cUMthI rahyo hato. khaDakhaDATa hAsya ne zarAbanA jAmanA jhaNakArathI zAhI taMbU gAjI UThaLyo hato. salImazAhane AvatAM hajI be divasa lAge e enI kalpanA hatI, ne hemarAjanuM Agamana eNe svapanamAM paNa kayuM nahatuM. ane e be divasamAM to pote pAdazAhI hAMsala karaze. kALI TIpakIovALuM eka mAtra nAma pUratuM vastra oDhIne pharatI A suMdarIo mubArijhane saudaryanA kephamAM behoza banAvI rahI hatI. zarAbanA nazAmAM masta banelAM A layalA majanU taMbUmAM ekabIjAne pakaDavAnI saMtAkUkaDI ramatAM hatAM. mubArijhakhAna kyAM che?" taMbUnI bahAra keI ne avAja saMbhaLAyo. avAjamAM sattAvAhIpaNuM hatuM. paheregIra mazAla laIne AgaLa Avyo. e kaMI pUche te pahelAM javAba Avyo. mubArijha jannatamAM che. daronI sAthe mijalasamAM che. atyAre e khudAne paNa nahIM maLI zake. zarAbanA nazAmAM cakacUra mubArijhe aMdarathI UMce sAde javAba vALyo. khAnasAheba takalIpha nahIM laI zake to ame laIzuM." ane paheregIra kaMI savAla-javAba kare te pahelAM AgaMtuka aMdara pravezyo. eNe sAdA sainikanAM vastro paheryA hatAM, chatAMya tenuM teja chUpuM rahI zakatuM nahotuM. khapa pUratAM hathiyAra enI pAse hatAM ja, paNa enI mukhamudrA eTalI karaDI hatI ke zastrathI vadhu kAma to e mukhamudrA karatI. vRSTa suMdarIo A purUSanI pratibhAthI ekadama jhaMkhavANuM paDI gaI mubArijhakhAnanA hAthamAMthI mahAmahenate potAnI jAtane choDAvatI, potAnI nagna kAyAne jematema DhAMkatI e bahAra nIkaLI gaI kaI maMtravettAnI jema AvanAra puruSanI najara kevaLa mubArijhakhAna yuddhadevatA : 28 WWW.jainelibrary.org Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para ja nedhAyelI hatI. zuM joIe che, e bUte kAphira ? le, A zarAba le! tuM paNuM pI ne jannatanI majA le !' mubArijhakhAne hAthamAMnuM bilerI kAcanuM pyAluM AvanAra para jorathI phektAM kahyuM. AgaMtuke capaLatAthI e zarAbanA pyAlAne jhIlI lIdho ne AgaLa vadhatAM kahyuM: " khAnasAheba, e pyAlAnI mAre jarUra nathI. mAre to khuda sipehasAlAra mukjhikhAnanI jarUra che." sipehasAlAra nahIM, zahenazAha Alama kahe." zarAbanI mastI jAmI hatI. "zahenazAha Alama ! Apa jaladI bahAra padhAro. ApanI khAsa jarUra che. salImazAha tathA tamAma senA ApanI rAha jotI paDI che." AvanAra pAse jaIne khAnanuM kAMDuM pakaDayuM, ane besI rahevA IcchatA khAnane haLavethI kheMce. mAre bahAra nathI AvavuM. khAnane nazo kaMIka dhIme paDato hato. enA moTA kAMDA para koI sApa jANe bharaDe lete hato. AvavuM paDaze, khAnasAheba!' AvanAra ThaMDI tAkAtathI vAta karato hato. cheDI de! mane hukama karanAra tuM koNa?" khAne kamara para rahelI kAra para hAtha mUkyo. Apano nAcIja baMdo! e loDhuM batAvavuM choDI de. saMgharI rAkhe, khAnasAheba ! e to keka veLA marathI mAravAnA kAmamAM Avaze. UThe ! cAle!" ne hAthanI pakaDa majabUta banI. vAtavAtamAM kamara paranI kaTAra kheMcAI gaI. khAnabahAduranuM kAMDuM jANe ke I magarane jaDabAmAM phasAyuM hatuM. mubArijha samajI gayo ke A baLiyA pAse baLa vAparavAmAM sAra nathI. enuM kaDuM loDhAnI 286H yuddhadevatA Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cakkI vacce pisAtuM hoya tema pisAI rahyuM hatuM. e cUpacApa pAchaLa pAchaLa cAle. " paheregIra, salImazAhane teDI lAva! senAnAyaka zAdIkhAnane kahe ke raNazIMguM vagADI sanyane ekatra kare, kANu salImazAha? kayuM raNazIMguM ?" mubArijhakhAna bhaDako cAlyo. eNe pelAnA hAthamAMthI chUTavA khUba mahenata karI, paNa nakAmI nIvaDI. jANe koIe pilAdanI beDIthI hAtha jakaDaDyA hatA. khoTI takalIpha leze mA, khAnasAheba!' paheregIra, pilI be suMdarIone paNa InAma ApyA vagara javA daIza mA ! zahenazAha jevA zahenazAhane rIjhavyAnuM InAma to ApavuM ja paDaze ne ?" paheregIra suMdarIone laI Avyo. tyAM to mazAlanA prakAza vacce salImazAha e tarapha Avato dekhAze. mubArijhanA hozakoza UDI gayA. e vagara vAMke maravA paDelI che je DhIla banI gaye. A keNuM ne salImazAha ekadama atyAre ahIM kyAMthI ? hajI e pUre vicAra karI le tyAM to sainikone sajaja thavA mATenuM raNazIMguM gAjatuM saMbhaLAyuM. madharAtanI nidrAmAM paNa pavanasaMcArathI jAgI janAra sainike ekadama sajaja thaI bahAra nIkaLI AvyA. jotajotAmAM medAna bharacakaka thaI gayuM. pele AgaMtuka AgaLa Avyo. eNe dhIrethI bolavuM zarU karyuM bahAdura sainika! mane pichANyo ? bIjo koI nahI, tamAro jUna dosta hemarAja ! zahenazAhanA hukamathI ne zarAba ane suMdarImAM paDelA sipehasAlAra mubArijhakhAnanI salAhathI huM tamArI paDakhe yuddhanA medAnamAM laDavA Avyo chuM." zarAba ne suMdarI?" sainikoe pikAra karyo. yuddhadevatA; 287 Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na 'hA, marama zAhu zerazAhe jenI, mA jiMdagImAM na jANI. e zarAba mubArijhakhAnane khUba pasaMda che. atyAre paNa te temAM ja maheAza che, te zarAba hoya tyAM suMdarIe vagara cAle ? jue paNe UbhI pelI bicArI mahenatANAnI rAhamAM mahobbatanA jAma pivarAvanArI ! paNa dilera sipAhIe, tame jANIne khuza thaze| ke bAdazAha salImazAhe ne khAnasAhebe mane A laDatanI rAhebarI soMpI che. dilerAnI dastI medAnamAM te kabrastAnamAM sarakhI hoya che. mele Apane kabUla che? ' jarUra. ame khuzIthI taiyAra chIe. khelA salImazAhanI phate he! ! saradAra hemujInI teha hai !' < bahAdura, sipAhIonI dostI ajaba DhAya che. sAcI destI duniyAmAM sipAhI ja nabhAve che. tame jANA che, ke marahUma zAhanI zahenazAhatamAM Aje dharAdharanI Aga cAMpANI che. e Aga tamAre te mATe potapotAnA khUnathI bujhAvavAnI che.' C ame taiyAra chIe.' mubArijhakhAna nIcuM mAM karIte, nAthelA sApanI jema AMkhe takatakAvI rahyo hate. e zaramanA mAryAM akSara paNa meAlI zakayo nahi. salImazAhe AgaLa AvI sahune dhanyavAda ApatAM kahyuMH ' mArA vAlidanA dAsta hemujI ApaNA bujharga che. emanI tAkAta tame pichANA che. Aje evA bakA naranI saradArI nIce laDavAmAM tamAre magarUrI levI ghaTe.' sipAhIoe hanA pAkAra karyAM. tyAM te vaLI hemarAjajIe UbhA thaI te pharI kahyuM : * bar3AdurA, tamane Azra' thaze, takalIpha paDaze, paNa ApaNe atyAre ja kUca karavAnI che. duzmananAM AMkha-kAna gaphalatanI nidrAne AdhIna hoya tyAM ja tene parAsta karavAnA che. Aje tame duzmana 288 : yuddhadevatA Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krANu che, e na vicArazeA. khavAsakhAna hAya, AdilakhAna hoya ke hemarAja hAya, je marahUma zAhanA takhtanI sAme talavAra tANe te ApaNuM| duzmana. sipAhIe! seAnAnI kaTArI bheTamAM nakhAya, paNa kaI peTamAM bharAya che? TUMka samayamAM ja ApaNe kUca karI, rAta pUrI na thAya te pahelAM, zatrune dAbI devAne che. ene jarA paNa vakhata na maLavA joI e. huM sajja thaIne bahAra khaDe| chuM. salImazAha paNa taiyAra che.' sipAhIe ekadama vIkharAI gayA, te thoDI vAramAM eka meATI nagarI jANe alepa thaI gaI. tApaNAM mujhAI gayuM. dIvA gula thaI gayA. taMbU UpaDI gayA. janasamUhathI vyAkuLa sthaLa ekadama verAna banI gayu. thADAeka zarAbanA zIzA, gheADIeka vezyAe sivAya tyAM kAI nahAtuM. aMdhArI rAtanu peDhALa phADatI senA daDamajala AgaLa vadhatI cAlI. sahuthI AgaLanA zAhI hAthImAM mubArijhakhAna beThA hatA. zAhI jhaDA enA mAthA para havAmAM pharapharI rahyo hatA. mazAlAnu ajavALuM enA caherA para patharAtu hatuM. paNa e dekhAte senAnAyaka binadekhAtI rIte keMdI hateA. ene ADu avaLu jovAnI paNa manA hatI. navA sipehasAlAra hemarAjajInI khAsa AjJA hatI ke, jo jarA paNa hAlavA cAlavAnI keAziza karI teA pAchaLanA hAthI para khAsa tene mATe niyukta karavAmAM Avela yugarAjanI baMdUka enI sagI nahI thAya. aMdhArI rAte have zatrunI chAvaNI spaSTa dekhAtI hatI. vIra yAho khavAsakhAna ne allAhaneka pyAreA AdilakhAna A ja ThekANe zamazeranAM tAraNu AMdhI vairadevInA yajJa prajavalita karI rahyA hatA. sAmethI AvatI senA teee nIrakhI lIdhI, sainikA sajja thaI gayA, paNa khavAsakhAte AgaLa hAthInI aMbADImAM mubArijhakhAnane joI zAMta yuddhadevatA : 289 19 Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rahevAnI AjJA karI. vyUhakaLAnA niSNAtAnuM yuddha Aje jAmyu hatu. senAnI AgaLa hAthI para besIne mubArijhakhAna AvatA hatA. enI sAthe te! khavAsakhAne gupta sadhi karI hatI. eNe mAnyuM ke pU` sa Mketa mujaba, caDAInA bahAne, e sainya sAthe peAtAnAmAM bhaLI javA AvateA hateA. svastha. zAMta ne gaMbhIra rIte beThelA mubArijhane nIrakhI khavAsakhAnanA dilamAM kaInuM kaMI thaI gayuM. are, bevaphAImAMya ATalI bahAdurI haze ! mubArijhakhAnanA hAthI zatrusenAnI killebaMdImAM pravezyA. dharakhelI tepe| cUpa rahI. zamazeranI bheAe eka paN lapakArA na karyAM. eka cakalAe paNa cIMcIM na karyuM. mubArijhakhAna svastha beThe hatA. senA hAthI para, UMTa para, gheADA para ne pAyadaLa pANInA relAnI jema vahI AvatI hatI. mubArijhakhAnanA hAthI senAnI madhyamAM Avela khavAsakhAnanA tathyane vIMdhIne paNa AgaLa vadhI gayeA. tyAM te mALAmAM sUtelAM pakSIonAM kalejAM cIrI nAkhatuM sAmA pakSanuM raNazIgu phUMkAyuM. maMtramugdha pUtaLAnI jema meThelA mubArijhAnanI senA nAnI nAnI TALIomAM vahe'cAI gaI. vaTALiyAnI jhaDape nAnI nAnI TALIe khavAsakhAnanA taMbUone vIMTaLAI vaLI. pharIthI raNazIMguM phUM kAyuM te saMketa thayeA. sa`ketanI sAthe kALamukhI tApA gaI UThI. zerazAha ne salImazAhanA nAmanA jayanAthI AkAza gAjI UTheryuM. kALAM vAdaLAmAMthI vIja jhabUkI UThe ema zamazera bahAra nIkaLI AvI; bhayaMkara yuddha macyuM. khavAsakhAnanA sainike bicArA zamazera myAna bahAra kheMce tyAM teA gherAI jatA te yamasadana paheAMcI jatA. gheADI vAramAM akasariyA baMdUkasIee peAtAnuM kAma zarU karyuM. mubArijhakhAnane hAthI ne enI pAchaLanA hAthI hajI AgaLa ra90 : yuddhadevatA Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ne AgaLa cAlyA jatA hatA. raNazIMgAnA sAMketika avAja sAthe senA kAma karatI hatI. khavAsa khAna A paristhiti samaje e pahelAM te gherAI gaye. e bahAdure potAnI baMdUka samAlI. e pahADanA jevo aDaga thaIne Ubho rahyo; ekale so sainikonI javAMmada dAkhavI rahyo. "bhAga, AdilakhAna nAsI chUTayA che,' sanyamAM bUma paDI. eka pachI eka paDakArA vadhatA cAlyA. acAnaka humalAthI nAhiMmata banelA sipAhIo nAsavA lAgyA. ane yuddhamAM to eka nAse eTale badhA nAsavA mAMDe. medAna jotajotAmAM khAlI thavA lAgyuM. are, AdilakhAna ahIM Ubho chuM,' eka vyakti bUmo pADatI hatI. paNa enuM sAMbhaLe koNa? Akhare e vyakti paNa -nAsanArAonI bhegI adazya thaI jIva para AvIne laDato khavAsakhAna bahAdurInI sImA dAkhavI rahyo hato; paNa eNe joyuM ke potAnA sipAhIo ghaTatA cAlyA che, ripudaLa UbharAI rahyuM che, eNe paNa palAyana thavAmAM zreya samajyu. marelAnAM maDadAM sivAya medAna khAlI thaI gayuM. nAsanArAono pIcho karavAnI manAI hatI; zaraNe AvelAnuM sanmAna karavAnuM hatuM, kAraNa ke Akhare to teo sahu marahUma zAhanA ja sipAhIo - hatA ne! zerazAhanA sAmrAjya para AvelI kALI vAdaLI varasuM-varase thatI thatI alopa thaI gaI. vijetAo hAthIne hedde caDhIne pAchA pharatA hatA, tyAre pUrvamAM ghora aMdhakArane parAsta karato prabhAkara UgI rahyo hato. cuddhadevatA : 291 Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lAyaka pitAne lAyaka putra dihI ajIbAI ne DhihInA rAjamahAlayanA zAhI dabadabAthI. saMpUrNa khaMDamAM eka moTA makhamalI virAmAsana para salImazAha ne tenI pyArI begama bIbIbAI beThAM hatAM. grISmane vAyu zItaLa thayo hato, ne jeThanuM tapatuM AkAza kadI kadI nAnA nAnA medhakhaMDethI chalakAI jatuM hatuM. jharamara jharamara varSothI pRthvIne tapele pyA A pANI pIne vadhu pyAsa banato hato. yArI, hajI paNa mAruM kahyuM mAnI jA ! mubA-- rijhane kala karavAnI mane maMjUrI Apa!" nA, mArA pyArA zAha, AkharamAM to huM enI bahena chuM. na jANe duniyAnI keTalIya bahene bhAI mATe cAtakanI jema talase che. insAna bhUla kare. mubArijha enI bhUle mATe mAphI mAge che, rove che, mArA paga pakaDe che. mane enI kaTAra ApI kahe che : bahena, mArI chAtImAM e hulAvI de to mArA pApa ochI thAya." e sAcuM, paNa pApane deva-zetAna pharI na jAge, pharI bhUla na thAya enI zI khAtarI ?" 292 Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "AdamI vArevAre bhUla na kare. kahyuM che ke, sUkha rUha letA hai insAM, Thekare khAne ke bAda; raMga lAtI hai hInA, paththara pisa jAne ke bAda, bIbIbAI, huM jIvato haIza tyAM sudhI te e kALA nAgane Dara nathI, paNa pitAjI sAthe kaliMjaranA killAmAM dArUgoLAnA akasmAtamAM sapaDAyA pachI keTalIka vAra hRdayamAM dukhAvo UpaDI Ave che, aMgamAM kaLatara rahyA kare che. mArI pachIne vicAra Ave che, ane eTale ja dagAkhora mubArijhane jIvato rAkhavo ThIka nathI lAgato." pachInA vicAra allAhanA hAthamAM. e sahu sArAM vAnAM karaze. pyArA, oratane pati pahelo bhale hoya, paNa bhAInuMya enA jIvanamAM moTuM sthAna che. eNe mArA paga pakaDI mAphI mAMgI che." "bahu sAruM bIbIbAI, tamane ApelA kolathI huM nahIM karuM, chatAM mArA zabdo para vicAra karaje. tamArI maherabAnI kALA nAgane pharIthI pheNa UcaktA na zIkhave te jojo !" mAra zAha evA nAmano gAruDI che." bhalA zAhanI bhalI bIbI mArgamAM paDela kAMTo itI zaktie kADhavAnI sadA anicchA dharAvatAM rahyAM. marahUma zAha zerazAhanA A lAyaka beTAe bApanI banAvelI sarAImAM Thera Thera babe sarAI vacce eka navI sarAI ne dharmazALA banAvavAne hukama Apyo. DAkacekIne vadhu vyavasthita banAvI. sadAvrato, kherAto cAlu ja rAkhI. potAnA bApanA ekaeka belane e pavitra pharamAna samajI vartate hato. prajA A navA zAhanI adalainsAphI pAse, udAratA Thokara khAdhe mANasa zANe thAya che, jemake meMdI pisAyA pachI ja raMga pakaDe che. lAyaka pitAno lAyaka putra : 23 Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAse, hiMdu-muslima pratyenI samadaSTi pAse marahUma zerazAhane bhUlI rahI hatI. marahUma zAhanA jUnA mitrone, jUnA adhikArIone eNe apanAvyA hatA. lAhoranA khatrI ToDaramalane mahesUlI pradhAna nImyA hato. A vicakSaNa puruSe rAjA ane prajAnA hitane lakSamAM rAkhI baMnene sukhI karyA hatAM. rAjabhaMDAra chalakAto hato, ne prajAnI tijorIo paNa bharapUra hatI. raNabharava hemarAjane pote evA AkarSyA hatA, ke e mahAna senAnIe rAjanA bhalA mATe "bajAradarogA " nuM pada laIne dilhImAM vasavAnuM kabUlyuM hatuM. ane hemuchathI to koNa dhrujatuM nahotuM? mogalo to hiMdanAM nAka sAme joI zakatA na hatA. keI paradezI hiMdanI senAmAM bharatI thaI e raNabhairavanI sAme laDavA taiyAra nahato. bIbIbAI vadhu na thaI zake te kaMI nahIM, vAlidasAhebe (pitAe) vAvelI vADI ucherI zakuM toya ghaNuM mAnIza." yArA, emAM kaI vAte kamI nahIM Ave. Aje to raiyata jUnA zAhane badale navA zAhane yAda karI rahI che." rAta vadhatI jatI hatI. ThaMDA banatA pavananI laharIe A sukhI-zANuM pati patnI kaMI jhole caDatAM hatAM. paNa dehamAM thatA kaLatarathI zAha vAre vAre jAgI jato hato. tyAM tAra hUMDIe AvIne kurniza bajAvatAM kahyuM jahAMpanAha, gustAkhI mApha. bajAradarogAjI padhAryA che." keNa hemujI?" "hA, mAlika, teo jarUranA kAme AvyA che.' cAlo, huM dIvAnakhAnAmAM AvuM chuM. kaMI khAsa kAma haze; te vinA teo na Ave." zAhI mahelanA eka moTA khaMDamAM dIvAnakhAnuM AveluM hatuM. nakazIkAma, mInAkAma ne zilpanI jANe ahIM AchI pradarzanI 294 : lAyaka pitAne lAyaka putra Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ racAI hatI. hemarAjajIe atyAre cInamAM banelA uttama rezamanuM eka kUratuM paheryuM hatuM, ne sonAnI saLIvALI pAghaDI mAthe mUkI hatI. nIce sapheda sATInanI suravAla hatI. rAjaraMgamAM pharatA mANasane rakSaNa mATe rAkhavI paDe teTalI sAvacetIo temanA varamAM chupAyelI hatI. padhAre mArA zAha, tabiyata kevI che?" "ThIka che. zarIra barAbara rahetuM nathI. dilamAM jalana ne Ataza rahyA ja kare che. ATalI rAte takalIpha levAnuM kAraNa?" "kAbulanA zAhe paMjAbamAM praveza karyo che, ene tAkIde rokavo joIe." "taiyAra chuM. Apa kahe tyAre kUca karIe." "kAle savAre ja. paNa ApanI tabiyata ?" ghaNI sArI. tabiyatane prazna rAjakAjanI pachIna. hemujI, tabiyata to kadAca sArI na paNa thAya to zuM rAjakAja tyAM sudhI paDyAM rahe." rAjA ne maMtrI thoDI vAra maMtraNA calAvI chUTA paDyA. vakhata vakhatanuM kAma karatA hatA. asvastha salImazAha bIjI savAre yuddhamedAnano svAMga sajIne bahAra AvyA. kUca karavAnI ja hatI. thoDuM moDuM, kadAca sadAnuM moDuM thAya enI bhIti temane haiye hatI. paNa mahArAja, tope laI zakAya tema nathI, caravA gayelA baLada hajI hAtha AvyA nathI." baLada na Ave to mANasa. atyAre ghaDIneya vilaMba posAya tema nathI. mANasone khUba inAma ApIza. kUca atyAre ja cAlu thavI ghaTe. baLada lAvanArAone pAchaLa AvavAnuM kahe !" lAyaka pitAne lAyaka putra H 295 Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ huM kAnizAna gaDagaDI UThayA. phrIthI 5 nakhanI bhUmi para salImazAha ane bajAradarAgA hemujInI talavAra kheMcANI. ajaba evI vIratA tyAM dekhAi AvI. teApA tApAne ThekANe rahI ne kAmulaneA zAha cuEraMga jAmavAnI rAha jotA UbheA hateA, tyAM te| laDAI khatama thaI. sipAhIe nAsatA hatA, teApe! paDI hatI, te pAchaLa salImazAhanA gAMDA hAthIe paranI gajanAlA teAA meAta varasAvatI hatI. duzmA evI sajjaDa hAra khAIne pAchA pharyA ke pharIthI keI e mAthu na UMcakayu. game tevA saradAra, amIra, umarAva salImazAha ane hemujInA nAme dhrUjI UThatA. sipAhIo para evA dAba esI gayA ke tee A enuM nAma sAMbhaLI tharatharI jatA. zatruothI mukta thaI te raNamedAnamAMthI ane zAMtithI peAtAnA AvAse pAchA pharyAM. salImazAha takhta para besIne adala insApha teALI rahyA hatA. prajAnAM sukha, AbAdI, vRddhi mATe aheniza ciMtA karyAM karatA. kAMka vAvataLAva, kAMka dharmazALA-sarAI, kAMka navAnavA AgabagIcA anAvatA hatA. sahasarAmaneA udyAnamahela te adbhuta banI gayA hatA. dezadezanA yAtrALu A rAjAnA darzane AvatA. salImazAhe peAtAnA kAje salImagaDha nAme suMdara nAnA gaDha dilhImAM cAvave zarU karyAM hateA. TADaramala enI nigebhAnI karatA hatA. kalA-sthApatyanAM pUra pharIthI UbharAtAM hatAM. zerazAhanA jamAnAmAM dezadezAvarathI AvelA zilpIone eka jiMdagInA bhAthA jeTalI rAjagArI sAMpaDI gaI hatI. zuM enA gAkhajharUkhA ! zuM enA maherAba-minArA ! ajAradarAgA hemujI ( emanuM zrAvaka tarIkenuM nAma hemarAjajI bhulAtuM jatuM hatuM) nA parAkramanI, vyUhakaLAnI, ajaba kunehathI vAtA dezadezamAM thatI. camakArA te kaI kaI AkhyAyikAo temanA nAma sAthe joDAtI. humAyu jevA meAgalAne haMphAvanAra, khavAsakhAna jevA 296 : lAyaka pitAnA lAyaka putra Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIrane bhUlathApa ApI sadAneA rajhaLu banAvanAra, kAmulanA cAhane sAme mAMe tamAceA mAranAra hemujI jyAM haiAya tyAM azAnti, dhAMdhala jANe adRzya thaI jatAM. zere aphadhAnanA sAmrAjya sAme jovAnI keAInI hiMmata na cAlatI. alabatta, bahAranA dekhAvamAM hemujI sattAnA paridhathI dUra dekhAtA, paNa rAjakArabhAranI kunehavALA samajatA hatA ke sattA ja emanI pAchaLa vIMTAtI hatI. tee humAM zAMtinAthajInuM maMdira sarjI rahyA hatA ane A mATe caMpAnA phUla jevI kesaravaNI jayapurI ArasanI zilAo, AmunI khANAne cAMdanI jevA ujjavala paththara, gulAbI raMganI zilAe ANI hatI. teo jaina ma`dira, jaina zilpa, jaina gabhArA, raMgamAMDapa ne pUtaLIonA Adarzo utarAvavAnI DeAMzamAM hatA. varSAM vItatAM cAlyAM, rAjya samRddha thatu cAlyuM. paNa salImazAhanI tabiyata have khaLabhaLatI hatI. eka duhADA samAcAra maLyA ke meATAbhAi pATaNa tarapha nAsatA jovAyA. pachI gujarAtamAM kAMya adRzya thayA, tene kaI patto maLate nathI, jonAra mATAbhAinI avadazAnuM varNana ApatA hateA : na sAthe sipAhI ke na sAthe babaracI; na khAvAnuM ThekANuM ke na pIvAnuM. jyAM jAya tyAM sahu koI emane jAkArA Ape. allAhanA A AdamI maLe te| khAya, nahi teA caTAI para beThA kheThA tasbI pheravyA kare. enA pAka dilamAM teA na duHkha, na zAka, na saMtApa ! koI kAMI pUche te AMkhamAM AMsu lAve te allAha allAha kare. vahAlasAyA zahenazAhanuM dila meTA bhAInI avajJA karyAMnA bhAre sadA saMtapta rahetuM hatuM. tyAM khabara maLyA ke aMbaranA saradAre ghaNA dahADA sudhI khavAsakhAnane Azraya ApyA pachI ekAeka enu khUna karI nAkhyu! chellA divaseAmAM teA khavAsakhAna daraveza banyA hatA. sAMI kAra jevI enI jiMdagI hatI. paNa acAnaka kAI e ene lAyaka pitAnA lAyaka putra : 297 Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Azraya ApanAra tAjakhAnane kahyuM : "salImazAha ne hemujI tArA. upara caDhI Ave che. kamajora saradAra tAjakhAne e sUtelA siMhanA kalejAmAM chUrI hulAvI dIdhI. arere, sApa na karaDe toya enA kuMphADA mAnavInA jAna le aphaghAna sattAnA staMbha AvI rIte kamete mare ! he khudA, tArI amArA para rahema haze ! mardonI to kabara paNa pUjAvI joIe. salImazAha ne hemujI hAthIe caDI nIkaLyA. aMbaranA saradArane pharamAna mokalyuM ke zAnadAra janAje race. eka suMdara AMbAvADiyAmAM emanI kabara caNo. marajIvAone to vaLI mata zAM ! prajA A dilera mahAmAnavone nIrakhI rahI. e dahADe khavAsakhAnanI kabara pavitra banI ! prajAe enA para phUla caDhAvyAM. paNa salImazAhanA asvastha dilane A prasaMge vadhu asvastha banAvyuM kevAM kevAM kAramAM mota ? dArUgoLAnA bhaMDAra vacce pitAjInuM ! bhUkhamarAnA rajhaLapATamAM moTA bhAInuM ! khUnI charInA sapATAmAM vIra nara khavAsa khAnanuM ! motane rAha emane spaSTa dekhAvA lAgyA. nava nava varSanA rAmarAjya pachI eka dahADo A sukhI rAja sadAne mATe poDhI gayo. pAchaLa bAra varSanA bALakuMvara phirojazAhane gAdI para mUkato gayo. TIMES (111 * * che ne 298 : lAyaka pitAne lAyaka putra Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'nAyikA !" kAmazAstra ke nATayazAstranI nahIM, paNa rAjazAstranI nAyikA devI ciMtAmaNi, Ama kahevuM e ja nikhAlasa satya che. eka aizvazAlinI suMdarInuM e sivAya khIjA zabdothI varNana karavuM e sauMdaya nA devanuM apamAna karavA bareAbara che. devI ciMtAmaNinA jhagajhagita kapela pradezanA tilakanA caMdra te enI dhUpachAMva raMganI sADInA tArA, mubArijhakhAna ! e tamArA zAhI jhaMDAnA caMdratArA! pharI pharIne kahuM chuM ke ciMtAmaNinA eka eka aMgane sparzAvAnuM mUlya eka eka bAdazAhI takhta jeTalu che.' ' ' eka bAdazAhI takhta jeTaluM eTale ?' * eTale e ja ke ciMtAmaNine peAtAnI banAvanAre e vagara ene jALavI na zake! mRgamada te kapUrathI mahekI rahelI A kAyAne AliganArA jagatanI IrSyAne bhAgI banaze; ene kacaDI nAkhavA sahu dhasI Avaze, e veLA zAhI phAja joIze. nAgapAza ze| A keza nAyikA 27 299 Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kalApa je joze e potAne bhUlI jaze, ne mArI tarapha deDI Avaze. kamaLadaMDa zA A hasta para rahelAM keyUra ne kaMkaNanuM jhaNajhaNATa bhalabhalAne bhulAvI deze. sahu A jhagArA mAratA sauMdarya mATe marI phITavA taiyAra thaze. e veLA je baLiyo haze e be bhAga laI jaze. ciMtAmaNi vilAsamUrti che, vaibhavasvarUpiNuM che, ezvaryazAlinI che. enI bhikSAnuM pAtra mAtra cakravartI rAjA ja bharI zake. ciMtAmaNine hRdayezvarI banAvanAranI pAse ene saMtoSavA khajAne joI e, ene tRpta karavA zAhI mahela ne zAhI virAmagRhe joIe. e na thaI zake, to pachI AgrAnA saudarya bajAranI adhIzvarI ciMtAmaNi bhale ahIM ja rahI.' ciMtAmaNi, huM tane mArI hadayanI malikA banAvIza." " ciMtAmaNine hRdayezvarI banAvavA koNa nathI IcchatuM ? paNa ema karIne nirarthaka vipadamAM phasAzo nahIM. ciMtAmaNinA to aneka umedavAra che. are mArA khAnasAheba ! ciMtAmaNine hRdayezvarI banAvavA bahAdurakhAna kaliMjaranI laDAImAM zahIda thaye. che eTalI tAkAta, hiMmata ne hoza ! ciMtAmaNinA A nAgapAza samA kezakalApane gUMthavA mATe to keTalAya zrImaMto phakIra thavA taiyAra che. are, mArA saudaryanA darzana mATe to varSothI keTalAya pitA putrane ke sutadArane tajIne mArA paDachAyA pAchaLa bhame che. aheniza teo mArI pUjA. dhyAna ne smaraNa kare che. rAjAne eka kRpAkaTAkSa ne ciMtAmaNine eka netrakaTAkSa sarakhA mUlyanA che." krIDAgRhamAM hIMDoLAkhATa para beThelI ciMtAmaNi pALelA gRhamayUranAM pIMchAMne paMpALatI hatI, ne enI vaidUryamALA jevI lAMbI grIvAne potAnI padmanA mRNAla jevI DokanI AsapAsa nAkhI rahI hatI. sAme ja ThaMDA pANIne heja itrabharyA jalathI chalakAto hato ne kamaLarajathI mahekato hato. ciMtAmaNinI kamara para ne nitaMba para 300 : nAyikA Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka gherA lIlA raMganuM sonerI TapakIovALuM vastra kAvyanI suMdara paMkti jevuM zobhatuM hatuM. ghUMTaNa sudhInA paga ne baMne lAMbA mulAyama gaura hAtha taddana khullA hatA. paricArikA enA kezakalApane hamaNuM ja chUTo karI gaI hatI. kAmadevanA bAga samI ciMtAmaNi AvI sthitimAM bhAgye ja koIne maLatI, kAraNa ke evI avasthAmAM enA lAvaNyane pInAro beheza banI jato. chatAMya kaI koInA nasIbamAM AvI mulAkAtonA mahAbhAgya jAgI UThatAM. salImazAhano sALA, sipehasAlAra mubArijhakhAna A mahAbhAgyane pAmyo hato. chatAMya jenArA kahetA ke A ciMtAmaNi pahelAMnI ciMtAmaNi nahatI. thoDA vakhatathI enA kapALa para eka paTTI baMdhAyelI rahetI. kAI jakhamathI e pIDAtI hatI, paNa kapALa paranI paTTI enA lAvaNyamAM eka ajaba khumArIno vadhAro karatI hatI. A uparAMta vAraMvAra becena thaI jatI ciMtAmaNine lAgatuM ke enA aMgamAM koI bhayaMkara kaLatara thatuM hatuM. koI apUrva dAha ene bALato ne e pitAnA kAmadevanI kAmaThI jevA nAnAzA hoTha pIsatI. Azake kahetA ke A to sauMdaryanuM jharaNuM phUTavuM. vagara kaTAre amane kala karyA. paNuM ciMtAmaNinI sthiti judI hatI. enuM aMgeaMga AchI AchI vedanAmAM jalatuM, Alasya deha para chavAI rahetuM, ne e aMgamaroDa letI, Une zvAsa nAkhatI ane sauMdarya-bajAramAM kAmazAstranAM prakaraNemAM eka navA strIlAvaNyanI racanA thatI. hejanAM pANI chalakAtAM hatAM. mayUrane bAjue mUkI ciMtAmaNi snAna karavA AgaLa vadhI. virAmAsana para beThela mubArijhakhAna UbhuM thayI. to malikA mAre rAjA thavuM ja joIe ?" nAyikA : 301 Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'hA, mArA khAna ! agara ciMtAmaNine tamArI banAvavI hoya te' ciMtAmaNi aMganRtya racatAM belI. "mArA zAhI umedavArIya kaMI ochA nathI, je vahelA te pahelo." ciMtAmaNi AvAM halakAM vacano kema bole che?' khAnasAheba, ciMtAmaNi saudaryarANI che, gRharAjJI nathI. saMsAramAM ene kuLa bhale na hoya, paNa enuM mUlya avazya che." ciMtAmaNi chelA zabda bolatAM kaMIka anyamanaska banI gaI kSaNavAra vihavaLa banI Amatema nIrakhI rahI. eka dAsI utAvaLI AvatI hatI. bA, dihIzvara salImazAha gujarI gayA." keNa, salImazAha gujarI gayA?" mubArijhakhAna bolI UThaDyo. "ciMtAmaNi, huM jAuM chuM. takadIranI ja koI tAsIra lAge che. tArA aramAna pUrA karIza. tane teDavA jaladI zAhI pAlakhI Avaze. taiyAra raheje." paNa ciMtAmaNi to hejanA pANImAM DUbakI mArI gaI hatI. enA aMganuM lIluM sonerI vastra pANI para taratuM hatuM ne sonerI mAchalI jevAM enAM ramaNIya aMge pANI upara AvI AvIne adazya thatAM hatAM. mubArijhakhAna vidAya thayo hato. ciMtAmaNi keTalIyavAra pANImAM chabachabiyAM bolAvatI paDI rahI. saMdhyA AvI, tyAM sudhI e krIDAgRhamAM ja rahI. kadIka hIMDoLe hIMcI, kadI jhUle caDhI, kadI udyAnavRkSone paMpALatI pharI. mayUra, menA, popaTa sahunAM piMjara pAse jaIne ghelI nArI kAluM kAluM belI hasI; jANe bheLI mugdhA! kinnarakaMThI paricArikA dhIre svare gAtI gAtI pAchaLa pAchaLa karatI hatI. kadI e aMbeDa gUMthatI ne DhIlAM thatAM puSpone pharIthI 302 : nAyikA Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ majabUta karatI. kadI sarI jatA uttarIyane UMcakIne kadha para nAkhatI, bhramarAnI jema gaNagaNutI pAchaLa pharatI hatI. thAlA sakhI dekhana jaIe, viharata sidhaduvArA, sunI mana harakhI sAkamiya lagI karana siMgArA; nIla vasana tana sADI, laheMgA lAla suragA, OM'cukI lalita kuthana para, mAnA lijjata anagA. cakeArI, Aja mAruM mana AnaMdamAM che. keTalI khuzInA samAcAra! AgaLa kahe.' ciMtAmaNi vastro sajatI melI. sAMdhe sIsa sarasa karI, veNI sarasa sa"bhArI; mAnA nakakhaMbha lagI, jhUmata pannaga nArI!' pannaga nArI seAnAnA sthaMbha para jhUmatI ! are, kALI nAgaNI kahe! cakArI, bahu ja suMdara! AgaLa calAva.' * zIsa phUla racI tilaka bhrakuTi, mitha thaDhana rAkhyA, mAnA zAsana sAjI khAna, manmatha mana kayyA; vadana mAMgana madhi ati rAjaka thayu hAre, mAnA roSa zIsa para TADA akSata DAre. * cakArI, strInu thiyAra sauMdaryAM. manmatha-kAmadevanuM khANu mAravAmAM e atikuzaLa. enu mAryuM kAI na jIve.' nena kuraMga, zravaNayugA, cAra Dha virAje, mAnahuM ziza avina para, dekhavata vizrva sAthe nakhazikha leAM jIvatI ana gaI sammu sidhavArA, humA phebruvA deha mAhuna naMdakumArA. rAtanA dIvA peTAtA jatA hatA. ciMtANu Aja pharI dhelAmAM UtaratI jatI hatI. cakArI AgaLa gAtI hatI : nAyikA : 303 Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AzA: phavA ke misa jUnA, haridarzanakI TrukhanA ya tarasata, lAyana bharata piyAsA, A cakeArI have AgaLa gAvu baMdha kara. te kharu karyuM. vAha re kavi, teMya mArA mananI vAta kahI dIdhI. cuvA ke misa jUThe ----A tA badhAM banAvaTI bahAnAM. A nAca ne nakharAM, A sau da te A dehachabI : badhuMya jUThThuM; are, mAtra eka bahAnuM ja ! bhasmAcchAdita aMgAra baLavA te bALavA sarajAyA che. ciMtAmaNinI kAMcanavI kAyA sa MsArane vasukha jevI lAge che, jyAre ciMtAmaNuine ene avatAra ja bhArarUpa lAge che. na jANe AjanI duniyAnI adhIzvarI varSo pahelAM jIbha kacaDI marI gaI hota, jo...' ciMtAmaNi vyAkuLa banI UDI. enA hRdayAkAzamAM purANA raMge purAtA hatA. kAI purAtana smRti ene dhrujAvI rahI. e pAgalanI jema kUdavA ne nAcavA lAgI. ' cakerI ! kavi kharuM kahe che. A te eka mAtra bahAnuM che!' te unmatta ciMtAmaNi peAtAnA zayanakha'DamAM doDI gaI. cakeArIne bahArathI khaDa baMdha karI devAnuM sUcavI e AkhI rAta tyAM ja paDI rahI. e vAre vAre unmAdamAM AvI jAya; kaIka gAya, nAce te vaLI palaMga para cattI pATa thaI te dIvAo sAme ekITaze joyA kare! * * dIpakA--eka dIpaka nahI' paNa anaMta dIpake-hRdayamAM peTathI che, paNu rakhe mAnatA ke e divALInA dIpake che. are, emAMthI salakSI hoLInI jvAlA phATaze. e jvAlAmAM A AkAza, A pAtALa, A pRthvI na jANe zuM zuM svAhA thaI jaze ! pitAjI, mAtAjI...' ciMtAmaNi chellA zabde khelatAM ekadama gaMbhIra banI gaI. eNe astavyasta vastro ThIka karI lIdhAM. vIkharAyelA kezakalApa bAMdhI lIdhA. jANe acAnaka enI vivekazaktine kAI e jAgrata karI. e pala'ga parathI dhIrethI UThI. eka khuNAmAM rahelI caMdanama jASA 304 : nAyikA Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAse gaI. koI bhakta maMdiranAM dvAra je bhAvathI udhADe e bhAvathI eNe e peTInuM DhAMkaNuM ughADayuM. aMdara kAMI nahatuM. eka khUNAmAM bahu jatanathI rAkhelI senAnI dAbaDI hatI, te bahAra kADhI. gAMDI, ghelI ciMtAmaNi atyAre zAMta ne svastha banI gaI hatI; yuvatImAMthI jANe prauDhA banI gaI hatI. haLave hAthe eNe dAbaDI ughADI. dAbaDI bhasmathI bharelI hatI. mahAkALanI pavitra bhasmanI jema ciMtAmaNie potAnI AMgaLIthI. thoDI bhasma laI tilaka karyuM. e kaMIka bolI rahI. viyegI bhaktanI e vedanApukAra hatI. pUjanIya pitAjI, pUjanIya mAtAjI ratnAvalI, tamArI bhasma mane sadA mArA kartavyamArga para rAkhe ! eka phUla, pheMkI devAyeluM, kacaDAyeluM phUla, potAnI aMdara jherI bhramarane kAtila ThaMkha laIne devatAonI mALAomAM praveNyuM che. enI vaijvAlAne jAgrata rAkhaje! enA pApI jIvanane mApha karaje! samaravI ne zamazerabahAdure, tamArA kSatriye ne zarA saradAre jyAre vera levA nAhiMmata banyA, tyAre tArI eka komaLa bALakI phUlanA karaMDiyAmAM pesIne veranI Aga saMtoSI rahI che. mA~nAM mUchanAM pANI UtarI gayAM, tyAre cakalIe bAjane haMphAvavAnuM paNa lIdhuM che. gayA,tane kamote mAranAra gayo; eno putra paNa gaye. bAkInAonA ghATa huM ghaDI rahI chuM. zakti deje, sAmartha deje !' khaMjaranI dhAra jevAM ciMtAmaNinAM netromAMthI azranAM motI TapakI rahyAM hatAM. na jANe e kyAM sudhI ghUMTaNIe paDI rahI, ne kaMIkanuM kaMI bakatI rahI. acAnaka bahArathI kaI dvAra khakhaDAvatuM jaNAyuM. ciMtAmaNi UbhI thaI. maMjUSA baMdha karIne dvAra kholyuM. e dhIrethI gaNagaNatI hatI ? nAyikA , 305 20 Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guvA ke misa jUThe...haridarazanakI AzA.' < ba, dilhIthI kAsada AvyeA che. ' . ( zuM samAcAra lAvyA che ?' beparavAIthI citANue prazna karyA. ajaba samAcAra lAvyA che. kahe che ke mubArijhakhAna dilhInI gAdIe kheDA, zahenazAha banyA. > * gAMDI, e te mazkarI, me' mubArijhane kahyuM hatuM ke ciMtAmaNine meLavavAnuM mUlya eka bAdazAhI takhta; mane meLavavI hoya te! rAjA anIne Ava ! ' < 6 khA, e kharekhara rAjA banyA che, emanA nAmanI duhAIe, emanA nAmanA sikkA, emanA nAmanA jayajayakAra thAya che.' * are dIvAnI, salImazAhane phirAjhazAha nAmanA putra che. gAdI tA ene maLe.' ' bA, huM jANuM chuM. paNa sAMbhaLyu che ke mubArijhakhAne janAnakhAnAmAMthI krirAjazAhane peAtAnI pAse khelAvyA, peAtAnI pAse gAdI para besADI zarabata pAyuM ne pAnanuM bIDuM ApyuM.' cakeArI, kharAbara che. mubArijhakhAna te ene mAmA thAya; bhANejane lADa kema na laDAve?' . " bA, rAjakAjamAM bApa-beTAnI sagAI nahIM teA mAmAbhANejanuM zuM? saMsAramAM mAmAbhANejane te vaLI kaye divase banyuM che ? mAmA zaninI vAta te sAMbhaLI haze. mAme kaMsa tA jANItA che ! A mAmAe bhANejane khUba AdaramAna daI vidAya karyAM te enI pIDa karI ke meTuM kha jar enI pIThanI ArapAra hulAvI dIdhuM. mAtA sAmethI AvatI hatI. bAra varSoMnA kaleyeAkuMvara deADIne mAne vaLagI paDayo, paNa peleA pizAca...' cakArI melatAM khelatAM kheAlI gaI, paNa ene lAgyuM ke enAthI AvezamAM jarA vadhAre paDatuM meAlAI 306 : nAyikA Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gayuM. mubArijhakhAna tA devI ciMtAmaNinA diladAra. potAnI bhUla sudhAratI hoya tema punaH elI : bA, mApha karajo. bhUlathI meM khAnasAheba mATe kaDaka zabda vAparI dIdhA. rAjakAjamAM to khaMjara ne chUrI cAle ja.' 'mApha. cakArI, AgaLa calAva !' ciMtAmaNi mAM malakAvatI melI. mubArijhakhAte mALAmAMthI 5khI le ema phirAjane mAtAnA kheALAmAMthI khecyA te raDatI, chAtI phUTatI menanI najara sAme ja tyAM ne tyAM tenuM mastaka dhaDathI alaga karyu..? . * A aa mAmA kaMse bhANejane mAryAM. khAnane Ama karatAM reke tevuM kAI nahAtu ?' < * kAI nahetuM. je hatA teene khAnasAhebe lAlace ApI rAkhI hatI : koIne rAjanI, koI ne dolatanI, keAI ne sUbedArInI. virAdha karI zake tevA hatA eka mAtra bajAradarAgA hemujI !' 'e dareAgAjIe zuM dhADa mArI ?' ." bA, e tyAM nahotA. emane samAcAra maLyA ke tarata te rAjadevaDIe AvI paheAMcyA. rAjadevaDInI AsapAsa khAnanA phADelA sipAhIone! paherA hatA. hemujIe A meATI imAratane pharIthI gRhakalezamAM saLagatI nIrakhI. emaNe paMjAbanA sUkSmadAra si kadarazAha sUrane, baMgALanA sUbedAra mahamadazAha sUrane te sipehasAlAra ibrAhima sUrane ekaThA karyAM. emaNe cokhkhuM kahyuM ke zetAna sAthe maitrI karavI e Izvara sAthe dveSa karavA barAbara che. mubArijhane zikSA thavI joI e. * si'kadazAha ne ibrAhima teA ane mubArijhakhAnanA sagA. teoe hemujInI kAI vAtane TekA na ApyA. bA, karI na karI zake evA e eka ja vIra nar hatA, paNa badhuM vALu` badalAyelu nAyikA : 307 Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lAgyuM, eTale peAte tA rAjatyAga karIne cAlyA gayA. e kete mATe laDe ? zerazAhane kArya vaMzaja te tyAM hatA kAne gAdI Ape ?' nahI. pachI laDIne < teA gAdI mubArijhakhAnane maLI ? hA, bA! khUba khuzInA samAcAra,' cakArI ciMtAmaNine khuza karavA mAlatI hatI. enuM aMtara teA jalI rahyuM hatuM. : > khuba khuzInA samAcAra, cArI ! muvA ke misa jUTha, haridarazanakI AzA. khUba khuzInA samAcAra ! ' ciMtAmaNuiM bya gAM melI. bheALI dAsI kazu na samajI zakI. eNe AgaLa calAvyuM : khA, mubArijhakhAna have mukhArijhakhAna nathI rahyA. temaNe peAtAnuM nAma mahamadazAha rAkhyuM che, te ' AdilazAha ' khitAma dhAraNa karyAM che.' . AdilazAha ! vAha re bAdazAha nauzeravAnanA* namUnA !' bA, thADA divaseAmAM pAlakhI AvI samajo !' C < jarUra. paNa jA, khIjA jeTalA samAcAra maLe teTalA lAva. Aja mArI khuzIne pAra nathI. ciMtAmaNi tane mAM mAgyuM inAma Apaze. are cadrA, mArI vINA lAva ! ' < ciMtAmaNi Aja gAMdha kanyA banI hatI. enA AnaMdane pAra nahAtA. e dhIre dhIre gAvA lAgI : 6 guvA kai| misa jATA, haridarzana kI AzA; dekhana kA jIya tata, lAcana bharata piyAsA. sina mana harakha zAti, unakA Asana dInA, kukuma jalasAM dhArI, samana sukhamajana kInA; eka nyAyapriya muslima rAjakartA, 308 : nAyikA Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAna karata, mana harata, mudita mana deta asIsA; tuma kuMvara yazAmati, chae keDI varIsA. AnaMda maMgalanA divaso Ama gAtAM-bajAvatAM vItatA cAlyA. ciMtAmaNi kahetI : "hAza, keTalAya vakhatanuM duHkhI dila Aja zAMta thayuM. bhagavAne mArI IcchA pUrNa karI.' bA, AdilazAha to baDe raMgIlo rAjA che, dezadezAvaranI rAmajaNIo, gaNikAo, pAtaro, kaMcanIo AgrA jAya che. kahe che ke eka ja rAtanuM zAhI AmaMtraNa maLe to jiMdagI nyAla thaI jAya. badhe enacena ne vilAsanI baMsI baje che. gaurAMga sAkIonA hAthe zarAbanA pyAlA noza karavAnI jANe mosama khUlI che. aneka caMdramukhIo nyAla thaI gaI. bA, ApaNI pAlakhI kyAre Avaze bhalA ?" Avaze, caMdrA, zuM ciMtAmaNine te A badhI strIonA sarakhI mAnI ?" "nA re nA. kyAM rAta ne kyAM divasa!" rAta ne divasa. core ne cauTe kaMI kaMI carcA cAle. vaLI eka dahADA cakArI kaMI nirAzavadane AvI sAme UbhI rahI. "bA, amaMgaLa samAcAra che." "zuM ?" "AdilazAhanA sALA IbrAhimakhAne dilhI-AgrA kabaje karyA." badhA sALAone dhaMdhe ja A lAge che. salImazAhanA sALA mubArijhakhAne pahelAM rAjya haDapa karyuM. have mubArijhakhAnanA sALA IbrAhimane vAre Avyo. zAbAza ! have ibrAhimakhAnane kaI sALe che ke nahIM ?' ciMtAmaNi hasatI hatI. mubArijhakhAnanI gAdI gayAno jANe ene lezamAtra saMtApa nahoto. cakorI kaMI samajI nahIM. e AgaLa bolavA lAgI : nAyikA : 309 Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * paNa bA, AdilazAha sahIsalAmata che. ibrAhimakhAna ahIMnA rAjA banyA te te cunAragaDhamAM jaIne tyAM pUrvamAM rAja calAve che. paNa bIjA samAcAra evA che, ke pAmanA sUbA sikaMdarazAhe peAtAne svataMtra sulatAna jAhera karyAM che, te ibrAhimakhAna para caDhI Ave che. bIjI tarapha baMgALanA sUkSma mahamazAha sUra paNa AjhAda thavAnI AkAMkSAe medAne jaMgamAM Ave che.' * tyAre te! aphadhAnA adhAnAthI bharAze, gharanA dIvA gharane bALaze. ' * khA, eka navA samAcAra paNa che : mogala bAdazAha humAyu paNa hiMdamAM AvI rahyo che. eNe kharI taka sAdhI che. have zuM thaze ? pAlakhI te na AvI !' * cakArI, pAlakhI na AvI ! maNine tuM zuM dhAre che? are, e haridarazakI AzA !' 310 : nAyikA ane AvI hota te ? ciMtA te guvA ke misa jUThe, ane ciMtAmaNi kAI manamAjI garuDarAjanI pAMkha para caDhI bhUtakALanI sRSTimAM sarI gaI. enA lAvaNyabharyAM meM para hAsya, raudra, zRgAra vidhavidha rasanI jANe rAvaTIe taNAtI hatI. ' Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMdara varSano vanavAsI bhAgyanI zI ajaba racanA ! re kismata, zI tArI balihArI! rAyanA raMkane raMkane rAya karatAM tene keTalI vAra ! Aje chatracAmarathI zobhatA zahenazAhane kAla galI galIe bhaTakato bhikhArI banAvatAM tane zI lAja! ane saMsAra ! tuM to paraNanAranAM gIta gAvAnA svabhAvavALo ! cAlatI gADIe besanAro ! namatA pallAne ja namanAro ! lAhoranA raNamedAna para aphaghAna ane megale vacce cakamaka jharyAnA samAcAra Thera Thera prasarI rahyA hatA. varSothI hiMdusthAnamAM mogala nahetA. vIra nagara zerazAhanI killebaMdhImAM mogala to zuM, e dezanuM paMkhIDuM paNa praveza pAmI zakatuM nahIM, kAraNa ke e to meMgalone mahAkALa hato ! paNa A navA samAcAre eka bhulAyelI yAda jagADI hatI; varSo pahelAMnA bhulAyelA eka AdamInuM nAma sahunI jabAna para ramatuM hatuM. apratiratha vijetA jaMghIsakhAna, yuddha devatAnA avatAra taimUrazAha (laMga) ne mogalakula kesarI bAdazAha Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAbarane vaMzaja, bAdazAha humAyu Aja pharI hiMdanI sarahada para pitAnI ajaba kismata laDAvI rahyo hato. paMdara paMdara varSanAM vahANuM vAI gayAM-Aje kismata sAthe laDatAM! vAha re kiramata ! ajaba tArI kahANI ! A e ja lAhera che, jyAM kamanasIba bAdazAha humAyu Azraya mATe Thera Thera rakhaDato ! paNa jyAM jato tyAM leke enAthI meM saMtADatA. kahetAH "mahArAja nAsI chUTo ! zerazAhano koI sipAhI jeI gaye to amane ane tamane bene hAthInA paga taLe kacaDaze, ke topanA moDhe bAMdhaze, zAhI AjJA to sAMbhaLI che ne ! zAhI maMjUrI vagara koIe paNa mogalane Azraya na Apavo ! nAnAM nAnAM rAjyomAM gayo to tyAMnA rAjAo to cokhkhuM caTa saMbhaLAvI detAH "mIrA sAheba, nAse, tamAre dahADo AthamI gaye." bAdazAha potAnuM apamAna mATe mane khamI khAto ne tyAMthI AgaLa vadhato. Akhare enuM kaI na dekhAyuM eTale eNe lAhArano tyAga karyo. siMdha cAle ! vAlida sAheba taimUrazAhane jItela e deza che. kaMIka madada maLaze. "bAdazAha potAnA rasAlA sAthe e tarapha cAlyo. husena ardhana nAmane AdamI siMdha para sattA calAvato hato. raNakuzaLa saradAra tAradIbega ne bIjo moTo kApha sAthe hato. duHkhanA divase ne vipattinI rAto jema jema AvatI gaI tema tema pAnakhara RtumAM jhADa parathI pAMdaDAM cAlyAM jAya tema sahu cAlyA jatA hatA. chatAMya na duHkha, na glAni ! A jyotiSI bAdazAha rAtanI rAta AkAzanA tArA gaNavAmAM ne jyotiSanA abhyAsamAM kADhI nAkhato. duHkhamaya e hasato ne bolI UThatoH "paththara para lakIra 312 : paMdara varSane vanavAsI Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArIne vizvAsa ApI zakuM chuM ke krIthI huM hindusthAnane bAdazAha thaIza. mukaddaranA lekha kAIthI mithyA na thAya. ' zUrA ne vizvAsu saradArA A dhelA rAjA para husatA. siMdha jatAM mArgomAM hiMdAlanI mAtAe duHkhI bAdazAhate e divasanI mahemAnagatIe teDayo ane suMdara mahemAnagatI karI. A veLA dhanadhAra vAdaLAmAMthI jema cAMda camakI UThe, ema khAdazAha humAyunI najara eka paMdara varSanI kanyA para paDI. zamA para paravAnA mugdha thaI jAya tevI sthiti bAdazAha humAyunI banI rahI. vasaMta jevA caherA, kastUrI mRga jevI kamara, rUperI garadana, khAmanAM e naragIsa phUla jevI AMkhA, tarAjha zaheramAM banelI kamAna jevAM bhavAM, kAgaDAthIya kALI pAMpaNA, nakhazikha hAthIdAMta jevI e yuvatI enA dilamAM kAtarAI gaI. mAthA para jhajhUmatI Aphata pAchaLa pAchaLa AvatuM mAta, aphadhAneAnI praca'Da verahAka : badhuMya e bhUlI gayeA. eNe pelI yuvatI viSe zeAdha AdarI e dilahAriNInuM nAma hamIdAbAnu, pratiSThita saiyada khAnadAnanI e yuvatI. enA pitAnuM nAma zekhaalIM ! zekhaalI ! mIrajA hiMdAlate guru ! mIrajA hiMdAla A mejAra bAdazAha para gusse thaI gayA. 'e na banI zake ! mArA gurune mAThuM' lAge !' paNu kANu mAne ? humAyue e yuvatI sAthenA peAtAnA grahayAga gaNI joyA. zu` ajaba grahayAga ! suMdara joDI jAme ! basa, paravuM teA ene ja! vAta vadhI paDI. Akhare hiMdAlanI mAtAe sahunA mananuM samAdhAna karyuM te hamIdAAnune bAdazAha humAyu sAthe paraNAvI. dulhArAjA peAtAnI priya dulhanane laI AgaLa vadhyA ke siMdhanA husene taDataDatA khepiyA mAkalyA ane tAkIthI kaherAvyu ke sidha padara varSanA vanavAsI : 313 Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cheDIne nAsI jAo. zerazAha jevA duzmana sAthe bagADavAmAM amane kaI hAsala nathI. jo tAkIde sidha nahI. kheDA tA keda karI dilhI meAkalIza. vAha re kismata! kaI paravA nahIM ! cAlelA jodhapura ! jodhapuranareza mAladeva mArA mitra che; jarUra Azraya Apaze. bikAnera-jesalameranAM bhayaMkara retALa raNu e khUMdavA lAgyA. na maLe pANI. na maLe jhADapAna ! khAvAnuM te kAMthI hAya. jAnavareA te sipAhIe maratA cAlyA. chatAM dhIrajanA akhUTa jharA jevA bAdazAha nAhiMmata na banyA e AgaLa vadhatA cAlye!, pazu enuM badanasIba paNa AgaLa te AgaLa ja hatu. vA vAtA lAgyeA ke mAladeva rAjA humAyune pakaDavA sainikAne ravAnA kare che. dUMgA ! bhUrA vakhatamAM kANu keAnuM saguMvahAluM ! bAdazAha humAyu pAche . dhomadhakhatuM anaMta raNu vikarALa memAM phADIne A rAjavaMzIene bharakhI javA taiyAra hatu. rAjA mAladevanA mANusAe anna-pANInAM nAkAM baMdha karyAM hatAM. pANI ! pANI! pANI karatAM bahAdura meAgala asavArA jamIna para paDavA lAgyA bAdazAhane gheADA paNa tarasa ne thAkathI jamIna para paDayo ne thoDI vAra taraphaDI marI gayeA. upara saLagatuM AkAza, nIce jvAlA pheMkatI dharatI. tAradImega, tamArA gheADe sipehasAlAra tAradIbega pAse gheADe * " sahunI jAna sarakhI che, bAdazAha ! ' tArIkhege mAM caDhAvIne cAlavA mAMDyuM. bhUkha, tarasa, thAka, dhagadhagatI agni jevI retI : A badhAM vacce mA dIkarAne bhUlI jAya tevI sthiti hatI. udAradila bAdazAhe eka UMTa para savArI karI; paNa eka vAdAra mAgala sipAhInu dila pIgaLI gayu. AkharamAM te bAdazAha ne! peAtAnI 314 : paMdara varSanA vanavAsI Apaze ke ? bAdazAhe peAtAnA mAgyeA. Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAtAne ghoDethI utArI e ghoDo eNe humAyune Apo. paNa tyAM te pAchaLa zatrusenAnA dAbalA gAjyA. "cAlo, have to mArIne marIzuM!' bAdazAha humAyue zamazera kheMcI sAmanAnI taiyArI karI. paNa rajapUta senikonA dilamAM kSAtratvanuM lehI vahetuM hatuM. teoe A ucca khAnadAnanA nabIrAne A sthitimAM joI laDavAnuM mekUpha ryuM, ne tarase maratA kAphalAne pANIne kUve batAvyo. pANI! pANI! pAgala asavAro e tarapha doDavA. tRSAe temanAM vivekacakSu baMdha karyA hatAM. keTalAka aDadhe raste maryA. keTalAka pANI pItAM pahelAM maryA. keTalAka kaNa paheluM pIe temAM laDIne maryA. keTalAka pANuM pIne maryA. humAyu duHkhathI pAgala bananAre nahoto. enuM jyotiSa kahetuM hatuM ke tuM eka divasa hidusthAnano zahenazAha banIza. ane jyotiSa bolatuM hoya pachI duniyAnI game teTalI balAothI bAdazAha Dare ema nahoto. "pANuM...bAdazAha pANI ! eka zAhukAra bUma mArato hato.. tarasathI ene jIva nIkaLI javAnI taiyArImAM hato. bAdazAha doDIne kUvA parathI mazaka bharI lAvyo, paNa A vilakSaNa bAdazAhane vaLI kaMI na tukko sakaLyo. A zAhukAranA dravyathI ja eNe duHkhanA dahADA kADhayA hatA. mAthe enuM karaja meTuM hatuM. e karajathI eka pAka musalamAne mukta thavuM ja joIe. eNe pelA zAhukArane kahyuM: zeThajI, mane tamArA RNamAMthI mukta kare to tamane joIe teTaluM pANuM ApuM." ApanI darakhAsta maMjUra che. atyAre eka pyAlA pANInI kiMmata pRthvInA tamAma dhanathI vadhAre che," zAhukAre javAba Ape. bAdazAha hasI paDavo, ne AgaLa vadheH paNa eNe pAchaLa paMdara varSane vanavAsI H 315 Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ joyuM teA peAtAnI mahAna senAmAM kevaLa sAta sainikA ja jIvatA AkI hatA. A mahAna senA sAthe bAdazAha amarakATa pahoMcyA. ahI sAMDA vaMzaneA rANAprasAda amala calAvatA hateA. eNe vipattinAM vAdaLAmAM gherAyelA bAdazAhanuM sanmAna karyuM, khUba khAtarabaradAsta karI. bAdazAhe lagna karyAM pachI nirAMtanI pahelI rAta ahIM gALI. AseDA rAjAe bAdazAhane krIthI kismata ajamAvI jovAnI taka ApI ane siMdha para caDhAI karavA mATe pAMceka hajAranuM lazkara soMpyuM. bAdazAha amarakoTathI vIseka gAu dUra pahoMcyA haze ke pAchaLa doDatA asavAre AvyA. temanI pAse samAcAra hatA--humIdAbAnue putrane janma ApyAnA. putrajanma ! bAdazAha hathI pAgala thaI gayA. paNa samAcAra lAvanArane zuM inAma Ape! peAtAnI jhoLI khAlI hatI. paNa hA, karatUrIne eka goTA aMdara paDayo hatA; bAdazAhe sahune e vahe'cI ApyA. pachI mesI gayA e janmakuMDaLI kADhavA. 'zameyakazambA va paMca jIba asta, hijarI sana 949.' barAbara, grahayAga eTale jabaradasta che ke bALaka khIjo taimUrazAha thaze, pratApI thaze, meAgalakuLa unnaLaze. ne pAgala thayeleA bAdazAha nAcavA lAgyA. A AnaMda sAthe AgaLa vadhatA bAdazAhe rANAprasAde ApelI senAthI hindanA kaI keTalA prAnta sara karavAnI AzA sevelI; paNa nasImR e DagalAM AgaLa ne AgaLa. siMdha paranI caDAI mAM uddhRta meAgalAe rANAprasAdanuM apamAna karyu te bAjI bagaDI gaI. bAdazAha jIva laIne nAThe. A veLA vIra nara baherAmakhAna AvI maLyo. humAyu ene joI gaLagaLA thaI gayA. . cAle, have hiMdamAMthI vidAya laI e, mA--AAmamAM jaI bhAgyanI parIkSA karIe.' 316 : paMdara varSanA vanavAsI : Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArA bAdazAha, mA-bhomamAM zuM che te leze ? jyAMthI marahUma bAbarazAhe kaMI hAMsala na karyuM, tyAMthI tamane zuM maLaze ? enA karatAM IrAnamAM padhAro! ApanA badhA pUrvajone tyAMthI zubha zukana sAMpaDayA che. vaLI e mArI mAtRbhUmi che." sAruM, cAlo, bolanaghATathI jatAM vacce kaMdahAra Ave che. mAro bhAI askarI tyAM che. eneya bhAI para--bhAInAM bIbIbaccAM para-dayA nahIM Ave ?" paNa svArthanI rAjarImAM vaLI bhAI ke? kaMdahAramAMthI khabara maLI ke askarI bhAIne keda karavA cAre page thaI rahyo che. eka bahAdura sevake mota sAthe khelI bAdazAhane A khabara ApyA. bAdazAha badhuM mUkIne nATho. pAchaLathI bIjA AvI maLyA. AvI doDAdeDImAM mahAmahenate hamIdAbAnu bAdazAhane pahoMcI zakI, paNa eka varSano bALaka akabara kAkA askarInA hAthamAM AvyuM. kAkAe ene tenA bIjA kAkA kAmarAna pAse kAbUla mokalI Ape. bAdazAha mArate ghoDe baherAmakhAna sAthe IrAnamAM Avyo, paNa durdava sadA sAthe hoya che. IrAnanA zAhe mAna sanmAna ApyuM, paNa mulAkAta na ApI. humAyu bheda jANI gayA. e pote sunnI hato, IrAnanA zAha ziyA hatA. eka dahADe bheda khulle thaye. IrAnanA zAhe lAkaDAne eka bhAro mokalatAM kahevarAvyuM: "jo tame ziyApaMtha nahIM svIkAra te A ja lAkaDAM tamArI citA mATe kAma lAgaze." nirUpAye bAdazAhe tenuM mana manAvyuM. eka dahADAnI vAta che. baMne zAha zikAre nIkaLelA. zikAra karatAM baMne jaNe eka sthaLe ArAma levAne UtaryA. sAthenA saradAre IrAnanA zAha mATe ATha paDavALe gAlIce pAtharyo, paNa humAyu mATe zuM ? tarata sAthe rahelA megala saradAre potAnA bhAthAno galepha kApIne humAyu mATe bichAvI dIdho. paMdara varSane vanavAsI : 317 Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAbAza!' IrAnano zAha mogala saradAranI vaphAdArI para khuza thaI gayo. ne eNe humAyu tarapha pharatAM kahyuM: 'tamArI pAse AvA nimakahalAla ne jAna nyochAvara karanAra saradAra hovA chatAM hinda tamArA hAthamAMthI kema cAlyuM gayuM?" bhAIonI zatruvaTa ne ISarIthI." hiMdanA lokoe zuM tamArI sAthe sahakAra na karyo ? te loke vidharmI che.' "bhUlo che. hiMdamAM be komanA leka ghaNuM che. eka aphaghAna ne bIjA rajapUta. IzvarakRpAthI pharI tyAM pahoMco to aphadhAnone vepAramAM nAkhajo ne rajapUtane AzvAsana ne premapUrvaka tamArI sthitimAM bhAgIdAra banAvaje." basa, gurumaMtra maLI gayA. bIje divase cauda hajAra sainikonuM lazkara IrAnanA zAhe ApyuM, ne humAyu kaMdahAra jItavA nIkaLyo. cha mahinA mIrajA askarIe sAmano karyo, paNa chelle e hAryo ne keda pakaDAyo. humAyue have pitAnI jehAda AgaLa vadhArI. cha mahinA pachI eNe kAbulanA sajA kAmarAna para caDhAI karI. bhAgyadevI have prasanna thatI jatI ThatI. humAyune bhAI hindAla, je gajanInA sUbA tarIke kAma karato hato, te paNa bIjA amIra-umarAvo sAthe madada AvI pahoMcyo. kAbula phateha thayuM. kAmarAna nAsI chUTayo. kAbulanI pachI humAyu badaSNa para caDyo, tyAM te lucce kAmarAna AvIne kAbulanI gAdI para besI gayo. humAyu, hiMdAla ne baherAmakhAna pAchA AvyA, ne tarata ja ghero ghAlyo. zAhajAde akabara kAkA kAmarAnanA hAthamAM hato. laDAI cAlu thatAM eNe eka kilAnI bhIMta para poNA pAMca 318 : paMdara varSane vanavAsI Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varSane akabarane besADyo. paNa sAthe rahelI dhAva bALakane khoLAmAM laI potAnI pITha tapa tarapha karIne beThI. pahelAM pote mare, pachI zAhajAde. paNa Azcarya ! topanA goLA ja na phUTyo. kAbula jitAyuM. kAmarAna badaSNAMmAM jaI bharAyo. tyAMthI paNa tagaDyo. are, A ja pApAtmAe potAnA bhAI hiMdAlane dagAthI katala karAvyuM. paNa jyAre kedI kAmarAnane bAdazAha humAyunI samakSa rajU karavAmAM AvyuM, tyAre bAdazAhanuM dila baMdhu premathI dravI UThayuM. mogala saradAroe e vizvAsaghAtI mATe dehAMtadaMDanI sajA mAgI, paNa humAyu bolI UThayo: "nA, huM koNa? kayA bApano beTo ? mArA bApane hukama jANo cho ? bhAI AkharamAM bhAI che." chatAM saradAroe mAgaNuM jArI rAkhI eTale na chUTake bhaviSyanI salAmatI mATe be AMkhe pheDavAnI maMjUrI ApavI paDI. ne te pachI A dayALu bAdazAhe ene makkA javA chUTa ApI. makkA jatAM rastAmAM e maraNa pAmyo. mIrajA askarI paNa makkA jaIne rahyo. bAdazAha humAyunuM jyotiSa have jagyuM hatuM. hiMdustAnamAM thI kaMI kaMI samAcAra AvatA hatA. zerazAha gayo, salImazAha gayA, phirojazAha katala thayo. bAkInA aphaghAna rAjavIomAM kusaMpanI hoLI saLagI che. prajA have pAchI A rAjakartAothI trAsI che. hiMdusthAnamAM koI hindu rAja sAmano karI zake tema nathI. sukhethI padhAro! bAdazAha badhuM sAMbhaLato, vicArato, grahayoga meLavato, ne pachI nA pADato. Ama ne Ama kAbulamAM paDayA paDayA sAta varSa vItI gayAM, Akhare eka divasa bAdazAhe pitAnA saradArane hukama karyo ke jAo, pahelAM je maLe te traNa mANasanAM nAma jANI lAvo. saradAra DI vAramAM pAcho Avyo. eNe traNa nAma kahyAM. paMdara varSane vanavAsI H 319 Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pahelAnuM nAma dAlatakhAna (dhanasaMpatti) hatuM. bIjanuM nAma murAdabega (saddabhAgya) hatuM. trIjAnuM nAma sAdataalI (aSTaprApti) hatuM. barAbara, sAcA zukana thayA. delata, murAda ne saAdata ! kUca karavAnI ghaDI AvI pahoMcI. cAlo, hiMda tarapha prayANa karIe. paMdara hajAranI senA sAthe e kAbulathI nIkaLyo. sAthe sADAbAra varSane akabara ne vaphAdAra vajIra baherAmakhAna hatA. prArabdhana pUjArIe barAbara zastrA sajyAM hatAM. prathama lAhora ne rohatAsanA killA kabaje karyA. dilhIpati banI beThelA sikaMdarazAhe potAnA senApati tAtArakhAnane sainya ApI sarahiMda pAse jAlaMdhara mukAme mUThabheDa karavA mokalyo. bAdazAha humAyue vajIra baherAmakhAnane mokalyo. ene sitAro pAMsare hato. baherAmakhAne vijaya hAMsala karyo, ne dilhInI AsapAsano pradeza jItI lIdho. have dilhIpati sikaMdarazAha sUra 80 hajAra aphadhAnane laI medAne paDavo. bAdazAha humAyu, zAhajAde akabara ne vajIra baherAmakhAMe sAmane zarU karyo. sikaMdarazAha hAryo, nAThe, ne aphaghAna vaMzanI ekaThI thayelI dolata, rAjasattA paMdara varSe bAdazAha humAyune pAchI maLI; pharIthI dilhInI gAdI hAtha AvI. intry diIIIIIII 320 : paMdara varSane vanavAsI Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka draupadInA pAMca pati 29 zAMta sAgaramAM eka meTA paththara paDatAM jema vartulAnI hAramALA racAya, ema bhAratavaSa~nA sthira thayelA rAjakaraNamAM karIthI pravRttinAM vartu`lA racAvA lAgyAM hatAM. rAjakAjanAM A vatu leAthI dUra rahevAne niSNuya karIne AvelA hemarAjIe ' revADI ' gAmanA vAsI banI javAnA nirdhAra karyAM hatA. vRddha pitA rAjI thayA hatA. hemarAjInI sAthe kuMdana paNa AvI hatI. yugarAja paNa AvyA hatA. zUnya lAgatuM dhara pharI killeAla karatu. hatuM. pharIthI gAmamAM navanavA AdamI AvavA zarU thayA hatA. kaMI ne ka MI navAjUnI cAlyA karatI. paNa A killeAla kudaratane maMjUra nahotA. AsAyezabharI gheADIeka rAtrie vItI haze ke, eka dahADA eka suvarNa pAlakhI zreSThIjInA gokha samakSa AvIne UbhI rahI. emAMthI paDadenazIna ArA UtaratI hatI. dvArapALe aMdara khabara pahoMcADayA. kuMdanadevI sahunA svAgata mATe bahAra AvyAM. 321 21 Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pizAka ne dehachaTAthI strIo rAjavaMzI dekhAtI hatI. kuMdanadevIe parakhI lIdhI : "bIbIbAI, salImazAhanAM vidhavA rANI!" "bahena, hemarAjajI kakyAM che? emane bolAvo." hemarAjajInI samakSa kadI khullA meM e vAta na karanAra bIbIbAIne Ama bolatI sAMbhaLI kuMdanadevIne Azcarya thayuM. kSaNavAramAM hemarAjajI aMdara AvyAM. bIbIbAI e leza paNa paDade ryA vagara adabathI kahyuM hemarAjajI, tamane bujharga mAnI paDado dUra karuM chuM. Aja tamArI pAse bhikSA yAcavA AvI chuM--eka dahADo mArA khAviMda AvyA hatA tema." keNu salImazAha ? mAnavaMtA bAnuM, e te mArA lAyaka dostanuM pharajaMda hatA. huM te ene kara rahyo." je kahe che, paNa e ja saMbaMdhe Aje pharI AvI chuM. tamArA dete lehI pANI eka karIne khaDI karelI aphaghAna salatanatane pharI tamArI jarUra paDI che." "kone jarUra paDI che? bIbIbAI, aphaghAne emanI kaLA, emanuM ImAna vIsarI gayA. evA rAjadarabAramAM mAruM besaNuM na heya. Aje mane tyAM javAnuM tame AmaMtraNa ApavA AvyAM cho? ne kenA vatI bhalA?" mubArijhakhAna vatI." jeNe mahobbatanI AMkha bezaramInA pANIthI dhoI nAkhI, e mubArijhanI vatI ? tamArA ekalatA beTAnA hatyArAnI vatI ? rANI pAgala to nathI thayAM ne !" pAgala to jarUra thaI chuM, paNa hatyAnI vAta yAda karaze mA !" bIbIbAIe UMDe dardabharyo nizvAsa nAkhe. kalejAmAM jANe 3rara : eka draupadInA pAMca pati Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rI cAlatI hoya teTaluM darda tenA moM para UbharAI AvyuM. thoDI -vAre e bolIH "hemujI, alAhe mane enI bena banAvI che. eNe mArI mAphI mAgI che, meM ene mAphI bakSI che." AvA kAmanI mAphI hoI zake kharI ?" jarUra! khudA ApaNI kevI kevI bhUlo mApha kare che ! ApaNe ekabIjAne mApha karatAM zIkhIe. hemarAjajI tame to zANuM cho. vIMchI DaMkha de che e enA svabhAvathI; kaMI vera levA mATe nahIM. mubArijhane svabhAva huM jANuM chuM. thavAnuM hatuM te thaI gayuM. Aja huM enuM lehI pI jAuM toya A aphaghAna sattA bacI zake kharI ? asaMbhava! mAnavaMtA rANI, je rAjA karmadharma cUkyA enuM rAja jarUra javAnuM. Aje te hinduomAM koI dUraMdeza nathI, nahi te teo tamane capaTI vAramAM ukheDI nAkhata. eka zakti vibhAjita thaI eTale ene nAza karatAM kaMI vAra nahi. huM to joI rahyo chuM ke hinduo je nathI karI zaktA, e mogala karaze.' mogala karaze ? ghauMmAMthI kAMkarAnI jema vaNI le evA tame beThA ho, ne megalo rAja karaze ? are, tame ja eka divase mogalene hiMda bahAra tagaDI mUkyA hatA. Aje paMdara varSe bicArA hiMdanuM meM bhALe che! e vakhatanA e ja tame che ke bIjA?" "e nathI. Aje te huM pAMkha ne paga kapAyela bAja paMkhI chuM. bIbIbAI dilamAM daivata jagADe evA zerazAha kyAM che, khavAsa khAna kyAM che, salImazAha kayAM che? huM jIvato houM ne zAhIhatyAre rAja karI jAya e janmajanmAMtaramAM paNa na bane ! rANI padhAro ! aba rAjasevA karI. have te nivRtti lIdhI che.' "hemarAjajI, humAyu AgaLa vadhe che. zuM tame amane mApha eka draupadInA pAMca pati H 323 Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karI nahi zake? mubArijha paNa mArI sAthe che. dAsI, jA teDa lAva! e tamArI mAphI mAgaze, toya nahi Avo?" - dAsI mubArijhane teDavA gaI. thoDI vAramAM to AdilazAha hAjara thayo. enuM meM zaramathI nIcuM nameluM hatuM. kayA mee e bole? enI AMkhamAMthI AMsu saratAM hatAM. "AdilazAha, maInI AMkhomAM AMsu ? "hA, hemarAjajI ! jyAre koI pitAnuM na hoya tyAre raDavA sivAya zuM thAya? Aja mArA pApanA kAraNe jIvatA dehe kayAmatano daMDa bhegavI rahyo chuM." "AdilazAha, saMsAramAM koIne na hoya evI bahena tamane maLI che. saMsAramAM pApa karatAM puNyanuM thoDuM eka meM joyuM haze." e bahenanA baLe to ahIM Avyo chuM. hemarAjajI, tame kahe tema karuM. huM to kyAMya na rahyo. cunAragaDhanA aphaghAna sainiko paNa unmatta thaI UDyA che. zuM amArAM pApathI marahUma zerazAhanI sarajelI svargIya duniyA naSTabhraSTa thaze ? hemarAjajI vicAramAM paDI gayA. emane jatijInA zabdo yAda AvavA lAgyA; pitAnuM bhAvi vadhu ne vadhu rAjakAraNa tarapha kheMcAya jatuM hatuM. "hemarAjajI, emAM kaMI vicAra karavAno nathI. eka bahena banIne madada mAgavA AvI chuM; khAlI hAthe javA deze? emAM tamArI zabhA raheze ? kuMdanadevI, kema tame kaMI kahetAM nathI ?' "zuM kahuM bahena ? pitAjI AjJA Ape to mArI nA nathI. jyAM e tyAM huM. saMsAramAM sahu sahunA dharma sahue adA karavA rahyA.' kuMdanadevI je sadA rAjakAraNathI DaratI rahetI hatI ane have rasa jAgyo hato. ADakatarI rIte eNe protsAhana ApyuM. 324 : eka draupadInA pAMca pati Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "pitAjInI AjJA? begamasAheba, emane to varSothI virodha che, paNa emane manAvI laIzuM. AdilazAha, tame cunAragaDha pahero, tyAMthI senApati zAdIkhAnane ceDA satya sAthe ahIM mokale. sthaLe sthaLe jAhera karo ke hemarAjajI Ave che, bhale bicAro humAyu pharI pAcho vanavAsI bane ! jevAM enAM bhAgya !' juga juga jI hemarAjajI! mAruM aMtara Aje ThaMDuM thayuM. kAlanI kene khabara che ?" "bahena, maradanAM kAMDAM sAthe mota bAMdhyAM hoya che. Aje to jANe che, ke hiMdanI dharatI para siMhAsana suMdarIe svayaMvara mAMDyo che. pAMca pAMca muratiyA medAne paDayA che. ibrAhimakhAna sUrane zahenazAha banavuM che. sikaMdarazAhane to vaLI bIjA sikaMdara thavuM che. mahamadazAha sUre sUbedArI karatAM siMhAsana pasaMda karyuM che, ne humAyune to jIve ke mUe hiMdamAM ja rahevuM che. cAra muratiyA A ne pAMcamA AdilazAha! vaLI amArA jatijInA jeza to kaMI ora vAta kahe che. joIe kone varamALA AropAya che." zreNI hemarAjajI cAhaze tene. hemujI, tamArAM parAkrama, bahAdurI ne dilAvarIthI koNa ajANyuM che ? mogale tamAruM nAma sAMbhaLe che ne dhruje che. tamArA nAmathI DarIne megalonAM gheDAM himAlayanI ghATI oLaMgatAM nathI.' bahena laDavaiyo te puruSArtha karI jANe, prArabdhanA vidhAnanI kone khabara che?" A pachI moDI rAta sudhI ekabIjAM dilanI vAto karatAM rahyAM. vahelI savAre AdilazAha cunAragaDha tarapha ravAnA thayA. bIbIbAI zrechIjInI mahemAnagatI mANavA rokAyAM. A vakhatanI taiyArIo apUrva hatI. zreSThI rAjapALajIne jati eka draupadInA pAMca patiH 325 Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jInA zabdo kAnamAM guMjI rahyA hatA. putranA pariyANa Aja evAM ja hatAM. svayaMvaramAM hidavANune varavA AvelA umedavAromAMthI ekeyamAM saltanata sAcavavAnuM zara nahetuM dekhAtuM. putrane haravakhata karatAM A veLA vadhu kaparAM ne nirNayAtmaka yuddho khelavAnAM hatAM; gRhayuddha ne raNuyuddha baMnenA khelADI thavAnuM hatuM. pitAjI, Aja to have madha karIne AvavAno nirNaya karyo che. draupadInA pAMca vara vacce hiNAyelI dharatIne uddhArthe ja chUTake che." "beTA, gora paraNAvI deze, gharasaMsAra to nahi calAvI Ape ne ! Aje jIteluM kAle pheka kare evA A rAjAone bharose che ?" "gora paNa cetI gayo che. have te zeSanAgane mAthe khIlI ThokavI che, eTale vAre vAre dharatI dhrujI na UThe! hiMdustAna game - tenuM paNa ekanuM; enI bhUmi mAthe khaMDa khaMDanuM rAjya na joIe. pitAjI, AzIrvAda Ape, ke mArA dhyeyane huM siddha karuM." "AzIrvAda che beTA! Aje tAro mArga nahIM rokuM. meM juvAnImAM ghaNuM raNujaMga joyelA, ghaNuM ghaNuM svapna mANelAM, paNa mane raNaraMga karatAM dharmaraMga vadhu caDI gaye. mArAM adhUrAM ravananI bhUmi sarajavAmeM ja tane nAnapaNathI kaThera jIvanane himAyatI banAvyo, ziyALAnI kaDakaDatI rAte jaMgalamAM bhaTakAvyo, unALAnI lUmAM koI ne koI bahAne yojananA yajana rakhaDAvyo. Dara, bhaya, mRtyu, e kazuM tArA manane sparzavA dIdhuM nahi. gaDha parathI bhukA bhArata ke gaMgAjamanAnA pUramAM tarato tane je tyAre mAruM haiyuM bhaya nahotuM anubhavatuM; harSa anubhavatuM hatuM.' pitAnA dilamAM purANuM tavArIkha sajIvana banI hatI. emaNe AgaLa calAvyuM. Aja huM tane nA kahuM, paNa vananA vAghane zikAra karatAM zikhavanAra to huM ja hato ne? jonapuramAM meM ja tane laNavA 326 : eka draupadInA pAMca pati na ma la , ziyALa ja tane na caDI gae, Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUkelo. bIjA amIra-umarAvonA chokarAo sAthe bAkarI bAMdhatAM meM ja zIkhavela. te mArI murAda pUrI karI. te mArI zikSAne see se TakA saMpUrNa karI. putrata ziSyAt chata parAjayamA e parAjaye ja mane DarAvyo. meM tane vAryo. hindustAnanA rAjaraMga vicitra banato cAlyo. kSatriyonI zaurya jyota dinadina bujhAtI bhALI. khaMjara, jUro, kaTArInI e duniyAthI te tuM DaratAM zIkhyo nahoto, paNa tArI nirbhayatAe ja mArA manamAM bhaya pedA karyo. kadAca koI kAtilanI chUrI...' dilamAM A zabda bolatAM dhrujArI AvI gaI pitAjI, chUrI ne khaMjara zuM karI zake ? mANasane kadAca mArI zake, mANasanA tejane, tamannAne na mArI zake. maravuM te che ja, paNa mRtyune utsava UjavAya evuM mRtyu mANavuM che. pitAjI sAce jaina ke sAco hindu to kadI motathI na Dare. ene mATe to punarjanma che, che ne che ja. mota karatAM apakIrti, apamAna, kAyaratA mANasane jaladI mArI nAkhe che. atyAra sudhI raNe caDate, te kevaLa mitradharma adA karavA. Aja hiMdadezanA eka sapUta tarIkane dharma adA karavA medAne caDuM chuM. pitAjI, have ApanAM caraNa, A ghara ke A revADI gAma, DolatI bhUmine sthira na karuM tyAM sudhI jevAne nathI." beTA mAruM nAma ujALane! dharmane jALavaje!" "ddhiAne to aghora vAvetara karavAnAM hoya che. na jANe pitAjI enI zI sajA haze ? zAstramAMya magadharAja, mahArAja ceTaka ane bIjA ghaNuM ghaNuM yoddhAo thaI gayA che. zAstramAM emane zo InsApha toLA haze? haze pitAjI, e vaLI kaI veLA nivRtti maLaze to jatijIne pUchI joIzuM." " beTA hema, jatijI to eka ja raDha laIne beThA che. kahe che ke meM janmakuMDaLI, yoga, graha badhuM gayuM. mane to bIjo vikramAditya najare paDe che." eka draupadInA pAMca pati : 327 Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramAditya ! jatijInI jihavAmAM amRta che, pitAjI!' ne dUra dUra AkAzamAM jhaLahaLI rahela dhruvanA tArA sAme hemarAjajI joI rahyA. dhIre dhIre bApa-beTe judA paDavA. rAtane kALe aMtarapaTa vadhu kALo banyo hato. paY ya IT - S I 328: eka draupadInA pAMca pati Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A, hetu AvyA re ! R! 30 yuddhane uttejita kare evI raNabherIe ajI rahI hatI. azvonAM thanaganATabharyAM pagalAMthI dizAe kapAya. mAna thatI hatI. maheza banelA hAthIonA pracaMDa citkArAthI jaM galA AnAda karI UTharyAM hatAM. dhULa te dhumADAnI DamarIethI AkAza AMdhaLu thaI rahyuM hatuM. hanmatta sainikAnA khuzInA pAkArathI AkAzanA guMbaja phATa phATa thayeA hateA. adhAna saltanatanA UkaLatA carune zAMta karavA mahArathI hemujI daDamajala paMtha kApatA AvatA hatA. duzmaneAnuM dalana karavA Aje A ajita gAMDIvadhanvA medAne paDayo hateA. enA hAthe caDayo e zatru Aja nahI khace ! ajaba taiyArI hatI AjanI. zauya mUrti, vIratvanI pratimA anela hemujInI AMkhAmAM trinetrane jANe agni pragaTayo hatA. aphadhAna, meAgala, na jANe kaMI keTalA ripudamanane pagale paLyA hatA. emanA huMkAre bhalabhalA pahADa jevA khArAsAnI yAddAonAM dila gaLI jatAM. eka dhanuSya kAra sAthe jhanUnI vAgha jevA vidrohI aphadhAna yAddAe na jANe kAMnA karyAM saMtAI jatA. 329 Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaMdama kama para e vidrohIo para have mAta varasAvaze. hiMdanI dharatI mAthethI duzmana mAtranuM jaDAbITa kADhavA kArtikeyane avatAra anIne e dhasyA AvatA hatA. UMcA UMcA hai|ddAmAM, mAthe kesarI pAdha ne UMcI kalagI pahe rIte, sAnerasyuM bakhatara caDAvIne, hAthamAM vIraka kaNu paherIne, ratnajaDita zamazera bheTamAM dAkhIne, mInAkArI nakazIvALI e gaja lAMbI baMdUka laI te e raNudevatA Aje yudde nIkaLyA hatA. retInA teA e rAjavI hatA. eka kSaNamAM DuMgaramALane killA banAvI zakatA, retInA kaNane dArUthIya duya banAvI zakatA, nadInAM jaLane amRtamAMthI viSa banAvI zakatA. prAcIna RSio jevI khANuvidyA e jANutA. e eka tIrathI Aga varSAvI zakatA, AMdhI upajAvI zakatA, nadImAM pUra vALI zakatA. A yuddhadevatAnI aciMtya zakti zraddhAnI khInA hatI; pArakhuM karanAranuM pauruSa tyAM AthamI jatu. enuM sainya sAgaranA vaDavAnala samuM hatuM. vAdha sAthe kustI kare evA ahvAnA enI sAthe hatA. pahADa jevA kheArAsAnI tenI sAthe hatA. paDavA melane vadhanAra purabiyA hatA. kApe te rudrajevA bhayaMkara rAhilA hatA. havA jevA akasariyA enI sAthe hatA. kaheA te eka khajaramAtrathI zatrusainyane dhrujAvI de tevA rajapUta, jATA ne mAravADIe hatA. kALabhairava samA mevAtI paNa hatA. kAI zamazerabAja, kAI paTAbAja, kAI bhurakA mAranArA, kAI ekadasta ( ekalA hAthe laDanArA ), kAI lakaDAita ( lAkaDAthI laDanArA ), kArpha ceravA ( nAnI DhAla rAkhIne laDanArA ), keAI dheAlI ( vAMkImUThavALI talavAravALA ), kAI paherAtA ( meATI DhAlavALA ) te kAI gANiyA hatA. kaye vakhate kayA laDavaiyA kAma kADhI zakaze, tenu apUrva jJAna hemujane hatuM. ane DemujInA hAtha nIce laDatAM A ke yavana ceAhno jAtabhedanu bhAna bhUlI ekarasa thaI jateA. bhAgyazALa 330 : A, hetu Avye re! Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaiddhAne ja Avo yuddhapati sAMpaDe. cunAragaDhanA siMhAsanethI AdilazAhe jAherAta karI hatIH "hemujI AvI rahyA che. e vajIreAjhama ne sipehasAlAranI jagA saMbhALaze.' koNa hemu ?" madonmatta vakarI UThelA aphaghAne huMkAra karI UThatA; jANe hemujIne sAva bhUlI gayA. pAchuM kaMI yAda AvatuM hoya tema kRtrima avAje bolatA : "pelo bakAla, are e ApaNo senApati thaze ? zuM aphaghAne badhA marI paravAya? nahi nahi, amAre aphaghAna senApati joIe; amane A maMjUra nathI." jarUra, ApaNane aphaghAna senApati joIe." bIjAoe sUra purAvyo. "bakAla na joIe, haragija na joIe." aphaghAna sipAhIemAM baLavo prasarato cAle, kharekhara teone hemucha pasaMda nahotA. teo jANatA hatA ke sipAhI tarIke ajaba zistano e pUjArI che. e Ave to pharIthI zerazAhanA vakhatanuM niyamana UbhuM thAya, ane sipAhIonI svataMtratA para jabaro kApa mukAya; emanAthI AjhAdIpUrvaka na harAya, na karAya, na lUMTAya ke na mojamajA uDAvAya. raNamedAnamAM hAthI ke ghoDA sivAya koIthI dArU na pivAya, na keInI. milaktane hAtha aDADI zakAya. na koI suMdara strIne sparzI zakAya. ghaNA vakhatathI DhIlI nItinA pUjArI banelA aphaghAna sipAhIoe vidrohanI jvALA saLagAvI. emAM Idhana erAtAM gayAM. ane Akhare bhaDako thayo e cunAragaDha ja na bhALe evI tadabIra race !' sipAhIoe aMdara ne aMdara nirNaya karI nAkhe. hemarAjajIne gaMgAnA kotaromAM ja daphanAvI devAnA irAdAthI teoe rAtorAta janA ghaDI lIdhI. A badhI avyavasthAne nimitta banela, haiyAnI hAma vagarane Adila o, hemu AvyA re !: 331 Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAha manamAM ne manamAM mUMjhAtA hatA, paLepaLa hemujInA AgamananI pratIkSAmAM kADhatA hatA. mahArathI hemujInI senA kadama-ba-kadama AgaLa cAlI AvatI hatI. e senAnAM pagalAMthI dharatI dhrUjI UThI hatI. gAmegAmathI ceddAo bhaLatA AvatA hatA. hAthIenA citkAra, gheADAonA hrahmATa ne sainyanA hAkArAothI dizAe vyAkuLa banI UThI hatI. gAmeAgAmanA samAyArA, zaherezaheranA vamAna meLavatI e savArI AvatI hatI. dhIredhIre jAmatI jatI A pracaMDa senAnA jayajayanAdathI have AkAza gAjI rahyuM hatuM. AdilazAhe paLepaLanI IMtejArImAM hatA. senA cunAragaDhathI dazeka ceAjana dUra hatI, tyAM acAnaka nAnuM evuM dhIMgANuM thayAnA samAcAra maLyA. senA nizciMtatAthI AgaLa vadhatI hatI, tyAM ekAeka e bAjuthI tIreteA varasAda varasI rahyo. jotajotAmAM keTalAka sainiko tyAM ne tyAM vIMdhAI ne nIce paDavA, eka ja kSaNu, ne bIjI kSaNe raNuzIMgu phUMkAyuM. avAjanA saMketathI cAlanArI senA jANe chinnabhinna thaI gaI. haleA karanArA utsAhita thaI gayA. teo chinnabhinna senAne nAza karavA bakhAlAmAMthI bahAra dhasI AvyA, gheADAeka vIra sipAI A meAtane hatheLImAM laI Takkara levA sAme mee khaDA hatA. tumula yuddha macI rahyuM. bAjI jItanI joI bakheAleHmAMthI chupAyelA vidrohIo tIDanAM TALAMnI jema ekadama bahAra paDavA lAgyA. tyAM teA karIthI razIMgAne avAja saMbhaLAyA. raNuzIgu' sAMbhaLIne bhAgavu` sainya thaMbhI gayuM, ne pAchuM karyuM. vidrohIe jIta hAthaveMtamAM samajatA hatA, tyAM te| tIDanAM TALAMnI jema bhAgeluM lazkara teone vIMTaLAI vaLyuM. vidrohIe laDatAM cAkaLyA hatA, zastro chUTAM hatAM. tyAM gANAnA dhamadhamATa khelavA lAgyA. baMgAlI sainikAe kaccaradhANu elAvyeA. eka eka mevAtI 332 : A, hemu Avye 2! Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAe baLe aphadhAnone uThAvI pheMkI dIdhA. adhUrAmAM bAkI hatuM te hemuchanI anAmata aphaghAna senA tUTI paDI. vidrohIo ghAsanI jema vaDhAI gayA. bacI zakyA te jIva laIne nAsavA mAMDyA. khabaradAra, je koI paNa nAsavAnI keziza karaze to tene vIMdhI nAkhavAmAM adavaze." hAthInA hoddA parathI garjArava thato heya tevo avAja gAje. "sipAhIo, e magatarAMone mArazo nahI. badhAnAM hathiyAre AMcakI le, sahune rasIthI muzkeToTa bAMdhe ne gheDAne page kare ! bhale dhasaDAtA cAlyA Ave." DI vAramAM hAthI ne ghoDAonI pAchaLa vidrohIone bAMdhI devAmAM AvyA. kUca jArI thaI keTakeTalA khADAkhaDiyA, keTakeTalAM jhAjhAMkharAM ! vidrohIo bicArA adhamUA banI gayA. cunAragaDhano vAdaLathI vAto karato UMco killo dekhAyo. mULa para lIMbu TheravanAra vidrohIo zaramathI bharI jatA hatA. teo vicArI rahyA hatA, ke yuddhamAM katala thaI gayA hota to A zaramabharyuM meM to batAvavuM na paData. zAdIkhAna ! yugarAja ! jAo, AkhA nagaramAM ghUmI vaLo. jyAM jyAMthI vidrohI maLe tyAM tyAMthI lAvI ahIM hAjara karo! kIDInA daramAMthI, cakalAnA mALAmAMthI, jAnavaranI boDamAMthI koI zvAsa letuM prANI vidrohI lAge te tene paNa hAjara karo. Aje mArA dostanuM tarpaNa e rIte karIza." sipAhIo badhe pharI vaLyA. khUNekhAMcarethI vidrohIone pakaDI pakaDIne hAjara karyA. "jAo, A zetAnane killAnA buraja para bAMdhIne ghaMTanI jema nIce laTakAvo traNa divasa sudhI A rIte bhUkhe mArIne pachI topanA mee bAMdhIne uDAvI deje !" o, hemu Avya re! : 333 Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMbhaLanArAe kamakamI UThyA. ATalI bhayaMkara sajA ! suraja para UMdhe mAthe laTakatA pahelavAna sipAhIone joI bhalabhalAnA mA chUTI gayA; jallAdanu haiyuM paNa tharatharI UThayu. keTalA pAkaeNpAka mUkatA hatA, keTalA sAnabhAna gumAvI beThA hatA. keAI jIvatadAnanI mAgaNI karatA hatA, kAI tAbA pAkAratA hatA ane kAI allAhane yAda karatA hatA. paNa Aje upara ke nIce emanu kAI nahAtuM. AdilazAha te mahArathI hemujI sAme UbhA UbhA khaDakhaDATa hasatA hatA. e hAsyamAM zatrunu kalejuM teADI nAkhavAnI tAkAta bharI hatI. teAphAne caDhelA sAgaranAM vikarALa meAAne jaladevatAnI chaDI sparzI jAya, ne jema zAMta banI jAya, ema jotajotAmAM cunAragaDha AkhA zAnta banI gayA. krIthI vyavasthA sthapAI gaI. navesara sanyaracanA racAI gaI, ne eka vAra sahu karI ekaleAhiyA banI gayA. * t AdilazAha, dUranA divase yAda Ave che, tyAre A vajInu dila mAtru banI jAya che. A ja sthaLe, eka vAra sAMInA ve huM AvelA--sAyelA dAstane madada karavA. Aje sAMI ne khale senApati banIne AvyA chuM. zuM zvaranA khela che ! kANu jANe A raMgabhUmi para kaI keTalA veza karAvavA dhAryAM haze.' mahArathI hemujI kSaNavAra mitranI yAdamAM vyAkuLa banI gayA. zAhu nIrakhI rahyo hatA -vajra jevA AdamInI aMdara chupAyelA dilane! zuM hi Mmata ! zuM dilAvarI ! allAhe kaivA mujaba ma sarajyeA che!' zAha, AvatI kAle ja huM kUca karIza. sAMbhaLyu che, ke ibrAhimakhAna pAsethI sikaMdarakhAne dilhI lIdhuM. sika MdarakhAna pAsethI humAyue lIdhuM. pazu meAgalAnA sahuthI chellA vArA. pahelAM dhara vALIjhUDIne cokhkhuM karI kADhIe, sikadara teA meAgalAthI DarIne paMjAbanA DuMgarAomAM jatA rahyo che. ibrAhima krIthI sajaja thaI 334 : e, hemu Avye 2! Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dilhI jAya che, bane to ene rastAmAM ja bheTI jAuM.' Agane avatAra banIne Avela, pralayane payaMgabara thaIne Avela mahArathI hemujIe eka rAta ne eka divasa cunAragaDhamAM navI navI vyavasthA, baMdobasta ne yojanAomAM gALyAM. bIje divase madharAte emanI senA kuca karI gaI, AkAzanA tAraliyAomAM jANe bhaLI gaI. kyAre AvI ne kyAre gaI, eya khabara na paDI. thoDAka divasa vItyA haze ke cittAnI kunehathI rasto kApatA hemujIe ekAeka ibrAhimakhAnanI senAne AMtarI lIdhI. baMne senA beraMbheTA thaI gaI duzmananI buddhine vicAra karavA paLavAra Ape ke zamazera kheMcavA jeTalo samaya Ape, emAMnA hemucha nahatA. bhayaMkara varuonA ToLAnI jema emaNe ibrAhimakhAnane khUhathI AMtarI lIdho. yuddha jAmyuM. ibrAhimakhAne dilhInI hAranI dAjha kADhavA mAMDI. paNa hemuchanA pracaMDa lazkara tathA prabaLa lazkarI kuneha AgaLa e TakI na zakyo. IbrAhimakhAnanI senA ghAsanI jema kapAI gaI. IbrAhimakhAna medAna choDI nAThe. e ibrAhima jAya. javA na deze! pakaDI le !" pracaMDa avAja gAjI rahyo, paNa ibrAhimakhAna to nAsato ja hato. mahArAja, jIvato pakaDAvo asaMbhava !" ne zAdIkhAne baMdUkanuM nizAna lIdhuM. "khAmozI' hemarAjajIe zAdIkhAnane aTakAvyo. "raNamedAnamAMthI pITha batAvI nAsatA rAjAne bhArelo adharma che. huM eno mArga kADhuM chuM ! emaNe vIjaLIvege potAnA moTA dhanuSya para tIra caDhAvyuM ne kAna sudhI paNacha kheMcI TaMkAra karyo. havAnI sAthe adazya thayeluM tIra ibrAhimakhAnanA paga ne ghoDAnA peTane vIdhI tIrachI rIte aMdara pesI gayuM. tIranuM phaNuM viSa pAyeluM hatuM. ghoDe nIce paDayo, sAthe sAthe nIce paDela ibrAhimakhAna paganI e, hemu A re! : 335 Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ IjAne lIdhe deADI na zakayo. AkhI senA peAtAnA uparInI bahAdurI para ApharIna peAkAravA lAgI. jotajotAmAM ibrAhimakhAnanA hAthamAM ne pagamAM leDhAnI jajIrA jaDAI gaI. ' zAdIkhAna, pUratA baMdobasta sAthe ibrAhimakhAnane khiyAnAnI jelamAM meAkalI Ape; enacenathI rAkhajo, mAnasanmAna jALavajo, e zAhI kedI che.' ibrAhimakhAna bhAgyane abhizApa ApatA biyAnAnA killAmAM jIvatA daphnAvA cAlI nIkaLyA, tyAre cunAragaDhanA kAsada vaLI navA vartamAna laIne AvatA hateA. raNavAdhA te hajI aNuUtaryAM hatA; divaseAnA thAkoDA dehanA ma`kArDamakADAne tADI nAkhatA hatA. kAsada kahetA hatA : sUkSmadAramAMthI svayaM sulatAna anelA baMgALanA mahaMmadazAha sUre cunAragaDha para hallA karyAM che. AdilazAha Apane tAkIde kumake melAve che.' * mahaMmadazAhe sUra-baMgALanA sammedAra mAtra ! Aja siMhanI gerahAjarImAM ziyALa paNa siMhu banyAM. bhale! raNamedAna lIdhuM che, te laI jAvuM. na thAka, na ArAma, no~dha ! leAhInA kIcaDamAMthI, lIlA nALiyeranAM vanamAMthI senA vaTALiyAnA vegathI pAchI pharI. aMgALanA sulatAna mahaMmadazAhe kamara kasI hatI. hAthIenA kAlAhalathI, gheADAonA dAkhaDAthI, teApa, talavAra ne tIreAnI varSAthI jANe dizAo garava karavA lAgI. nivI AdilazAha hemujInI mALA japatA mAtra cAva karI rahyo hatA. eNe killAnAM dvAra bhIDI dIdhAM hatAM. pAMjarAnu khulapula pAMkha phaphaDAvatuM ne e gabharAI ne jAgI UThatA. Aja tA ene zarAme gamatA naheAte ne suMdarIya 336 : e, hetu Avye re! Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gamatI nahatI. e to vicArato hato-basa, jyAre hemujI AvI pahoMce ! . cunAragaDhanA vIra sipAhIo potAnA zAhanI nirmAlyatA joI baLI jatA hatA. sipAhIne to bahAdurIthI jivAya nahIM, to bahAdurIthI bharavAnI ja mahattvAkAMkSA hoya ! raNabhIru AdilazAhanA pArevA jevA haiyAne joIne teo vyAkuLa banI jatA. na chUTathI laDavAnI rajA,na zatrune pANI batAvavAnI paravAnagI metanI koI bisAta nahotI. zatru to AgaLa vadhato ja hato. cunAragaDhanA totiMga daravAjAnI ADe have UMTa goThavAtAM hatAM. kSaNekSaNa lAkheNuM jatI hatI. mahamadazAha sUra vijayane hAthaveMtamAM joI paDakAra karI rahyo hato. eNe vijaya jhaDapI banAvavA potAnI bAkI rahelI senAe paNa yuddhamAM utArI dIdhI hatI. enA sainiko unnata mastake AgaLa ne AgaLa vadhatA hatA. eTalAmAM AkAzamAM dhULanI jabara DamarI caDhI AvI. e DamarImAMthI paDakArA saMbhaLAvA lAgyA : e, hemu Avyo re!' zuM hemu Avyo ? mAryA mArA bApa !" baMgALanI senAmAM vAta prasaratAM ja nirutsAhanI lAgaNI prasarI rahI. baMgALanA sulatAnanI gaNatarI hatI ke ATalA TUMkA samayamAM hemu ahIM AvI na zake. paNa hemu AvyAnA samAcAra, e jema inkAra karato gayo tema vadhu jaladI-takSaNa sainyamAM prasarI gayA. are, raNagaMjane ajaba jAdugara Avyo. tame juo, AMkha mIMcaze ne ughADaze, tyAM ajaba karAmatathI ApaNuM phatehane hamaNAM hAramAM palaTAvI nAkhaze. enI jabAnamAM jAdu che, enAM tIra-talavAramAM jAdu che. bhAgo mArA bApa!" o, hemu Avye re! : 337 22 Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sipAhIe nAhiMmata banatA cAyA, paNu ahamadazAha sura jorathI AgaLa vadhate sahune pAne caDhAvatA hatA. killAnAM dvAra tADavA hAthIe dArU pIne mAthAM laTakADatA hatA. daravAjA UdhaDavA eTale zA bhAra che hemunA ! dhULanI DamarI pAse te pAse AvatI hatI. killAnA kSuraja para beThelA sipAhIoe AvatA senAnAyakane parakhI lIdheA. emanA gayelA prANamAM prANa AvyeA. ekadama AkAza vIMdhatI ganA UThI : ' mahArathI hemune jaya ho !' jayanA paDadhA vAtAvaraNamAM zamyA na zamyA te lazkare bheTI gayAM. pracaMDa yuddha jAmI gayuM. mahamadazAha sUranA cunaMdA yAddAo hemune khALavA AgaLa mA` rokIne UbhA hatA. mahamadazAha killAnA dvAra pAse khaDeA hatA. kSaNekSaNu kImatI jatI hatI. yuddha gaMbhIra banatuM jatu N hatuM. mahamadazAha sUrane vyUha suMdara hatA. mahArathI hemujIe gaMbhIra paLa pArakhI. daravAjA tUTI jAya te peAtAnuM lazkara ahIM ja rokAI rahe te ? khela khalAsa. zAdIkhAnane tyAMnI saradArI soMpI, peAtAnA anAmata lazkarane dhIrethI bAjumAM tAravyuM. kSaNeAnA ja savAla hatA. ' havA ' agresara thayeA. gajasenA ADaraste AgaLa nIkaLI gaI. * ' bahAdurA, jaladI kareA ! bakAla AvI paheAMcyA che." paNu . * havA ' agraNI hatA. AkhI gajasenA chUTI hatI. khuda hemarAjajIe aMdUka samAlI hatI, havAne kUca karavAne hukama apAyA hatA. hemarAjajInA hukama eTale havA saLagatI khAImAM cAhyA jAya! ceDI vAramAM sAmethI nAgI taravArI sAthe zatrue doDI AvyA, kAmaLa evI saDhane me[AM dhAlI havA AgaLa dharye jatA hatA, pAchaLa pAchaLa gajasenA dhasatI AvatI hatI. kaDaDa...kaDaDa, daravAjo kaDeDATa karavA lAgyA. UMTanA mRtyusara te 338 : A, haeNnu Avye 2 Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dila dhrujAvanArI bUmomAMthI daravAjAno kicUDATa kAne paDato hato. kaTokaTInI kSaNa AvI pahoMcI hemarAjajIe heddAmAMthI be nAgI talavAro jamIna para pheMkI. kSaNanI aMdara havAe te upADI lIdhI ne sUMDhamAM pakaDI ghumAvavA mAMDI. je vacce AvyuM te sApha ! bIjA hAthIe ardhacaMdrakAra bhUhamAM AgaLa vadhatA hatA ne satyAnAza vALatA jatA hatA. dhANI phUTe ema baMdUko phUTatI hatI. mahamadazAha hemuchane tAkIne ja baMdUka calAvatA hatA. hemujI paNa yaMtranI jhaDapathI goLIbAra karI rahyA hatA. Akhare havAe mArga karyo. " zAbAza beTA!" hemujIe bhayaMkara paDakAra karyo. "jarA Age. aura Age ! zAbAza beTA !" ne hemujIe pitAnI pracaMDa baMdUkamAM goLI dharabI; baMgALanA sulatAnanuM nizAna lIdhuM. eka-be... daravAje mULathI ukhaDelA vRkSanI jema Dolato hato, tyAM te trIjI goLIe kAma khalAsa karyuM. mahamadazAha saranA kapALane bhedI e ArapAra nIkaLI gaI. sulatAna jamIna para paDyo. sAthe enuM lazkara nAsavA mAMDayuM. allAha akabara ne hemuchanA jayajaya nAdathI samarAMgaNa gAjI UThayuM. be kSaNa bAda hemujI vijayI banIne khaDA hatA. baMgALanA sulatAnanuM zaba kImatI duzAlAthI DhaMkAyeluM cunAragaDhanA daravAjAmAM lehataraboLa paDayuM hatuM. AkhI senA mahArathI hemuchanA jayajayakAra bolAvI rahI hatI, AdilazAha eka khUNAmAM Ubho Ubhe hemujIne dhvani pikArI rahyo hato, enA rUdiyAmAM UDI gayelA rAma pAchA AvyA hatA. e, hesa A re?? 339 Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgrA-dilhI jhaDapAyAM 31 ASADhavItI gayA. zrAvaNanI vAdaLIe AkAzamAM ramatI hatI, gAjatI hatI, amUka jhabUka karatI hatI, paNa varasatI nahAtI ! AkAze peAtAnAM dvAra baMdha karI pRthvInA amRtane khALI rAkhyuM hatuM. UMcI DALe caDhelA mayUrAnI ne UMce mALe caDhelA kheDUtAnI DAka rAha joI joI te dukhavA AvI hatI, nadInavANusukAyAM hatAM. khetare marubhUmi jevAM khAvA dhAtAM hatAM. gaucarA, khINA ne TekarIe jANe nagna thaI ne kaMkAlazAM khaDAM hatAM. bhUkhyAM tarasyAM jAnavarezana! asthipiMjarAnA jyAM tyAM gaMja khaDakAyeA hateA. bakarIne khAvA AkaDe paNa na rahyo na hatA, te UMTanI UMcI DeAka eka lIluM pAMdaDu paNa pAmatI nahotI. AkAzanI khIjI khalA jevAM vijetAonAM lazkare khAuM khAuM karatAM dhasyAM AvatAM hatAM. Aja mAgale AvatA, adhAne AvatA, kAle rAhilA ne parama divase mevAtI AvatA. ajagaranA jevI kSudhAthI A lazkA vANiyAnI dukAnA ne kheDUte nA kAThArA caTa karI. 340 Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jatAM hatAM. raNamedAna, raNamedAna te raNumedAna ! jANe yeddAnA zuSka hRdaya jevu... AkAzanuM haiyuM paNa zuSka banI gayuM. lAkA prAthanA karatA, e taniyama rAkhatI, paNa deva jANe kaMI mAnatA ja nahotA. navarAtrinA tahevArA UjavatI suMdarIo ciMtAbharyA sUre gAtI hatI : "" vA vAye te vAdaLa UmaTayAM, gokuLIe khelyA mera, ramavA Ave! suMdiravara zAmaLIA !" paNa suMdarIo jUThuM gAtI hatI, bhUkhyA dilane chetarI rahI hatI. vA vAtA nahAtA, vAdaLA ja pI gayAM hatAM; te geAkuLeA te geAkuLanA mAra teA bicArA maravA paDayAM hatAM. AvI bhUmi para krANu ramavA Ave ? chatAMya AzAbharI suMdarIe rAsaDA letI rahI. Aje nahI ne kAle pele dhanazyAma vAdaLA para savArI karI, gujAravanA zaMkha phUMkatA, vIja amukAvatA, jala varSAvate AvI pahoMcaze ! divaseA sudhI rAhu joI, chatAM e AvI paheAMcyA nahi, tyAM eka dahADA jamanAnA kAMThe bUma paDIH < e AvyA. ' " kANu ArvyA ? medha ? ' . nA, hemu Avye . jIvatA jamadUta AvyA. bhAgA, nAsA. A tA mahAkALa Avye ! ' jamanAnAM jaLamAM nAhatI strIe jaladI dharabhegI thaI gaI. puruSA bAraNAM baMdha karI jamInanA paDamAM chupAI gayA. bajArA badha thaI gaI. AgrA nagarI jotajotAmAM nirjana banI gaI. sipAhIonAM TALAM cAre ne cauTa ekaThAM thaI vAtA karavA lAgyAM. AgrA-dilhI jhaDapAyAM : 341 Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "koNa hemu ? AdilazAhane vachareAjhama ! pele bakAla, baniye, dUsara !" belanAra dilanI dAjha kADhato hato. hA, hA, bakAla, baniyo, tUsara ! are, vAtavAtamAM traNa traNa tAjadhArIone khuda eNe kADhI nAkhe che. gvAliyara kabaje karIne, maMgalene mRtyudUta banIne, Avato e dUsara joyo che ? e bhAI, bIjA jaMghIsakhAna jevA hemune kadI khyAbamAM paNa nihALyA che? mIrajhA sAheba, e mArA tamArA jevo mATI-pANIno banelo. nathI, paththara ne polAdane baneluM che. enA paMjA ne dAMta varunA jevA kAtila ne phADI khAnArA che. enI talavAra vijaLI jevI jhaDapI che ne baMdUkanI goLI matanA dUta jevI che. e dhAre tyAM jaIne bese che, ene bhAle pahADanI chAtI vadhe che, ne enA miAnadAra hAthInI gajenAthI dharatI hAlI UThe che. ane enuM lazkara joyuM che ? AgamAM paDavuM sAruM, paNa enA hAthamAM paDavuM bhUMDuM, e jAlima che." bhAga, bApare hemu Ave ! are, kALa Avyo." AgrAnA killAmAMthI sipAhIo jhaDapathI bahAra nIkaLI nAsatA hatA. hemane senApati zAdIkhAna zeDA jojana para ja che. tene pAchaLa hemu vIjaLIo camakAvate AvI rahyo che. trIsa hajAranI senA sAthe che," kahenAra vAta pUrI karato na karato ne ghoDe deDAvI mUko. paNa are subedAra sikaMdarakhAM ujhabega kyAM ?' are, mUkha tame che, sikaMdarakhAM nathI. nAhaka kapAI maryo zo phAyado? e to lazkara sAthe AgrA sUnuM mUkIne cAlI gayA." ne A vAta sAMbhaLI mahAmahenate hiMmata bAMdhIne UbhelA paNa bhAgyA. AgrAnA buraja nirdeza hatA. topoe amArinuM vrata lIdhuM hatuM. kille to pitAnA hRdayanAM dvAra khullA mUkI svAgata karavA khaDo hato 342 H AgrA-dilhI jhaDapAyAM Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khAInAM pANI zAMta laharIo jagAvatAM saMgIta cheDI rahyAM hatAM. AgrA kaI zApita nagarI banI gaI hatI. hemujInA senApati zAdIkhAnanA ghoDAo zaheramAM pravezyA tyAre tyAM sAmane karanAra koI nahotuM. nAgarika prajA svAgata karavA khaDI hatI, kAraNa ke tene yuddha joItuM nahatuM, anna joItuM hatuM ! te lazkaroe saphAcaTa karelA bhaMDAra bharavA mAgatI hatI. thoDIvAramAM aphaghAna senAe killAno kabajo laI lIdho. sUravaMzI vAvaTo AkAzamAM phaDAkA bolAvavA lAgyo. mahArathI hemujI potAnI gajasenA ne cunaMdA lazkara sAthe dhIre dhIre pAchaLa AvI rahyA hatA. emanA jAsUso hiMdabharanA samAcAra lAvIne Dhagalo karatA jatA hatA. kAsado uparAuparI chUTatA hatA. acAnaka eka kAsade AvI khabara ApyA : mAlika, bhalA megala bAdazAha humAyunA AtmAnuM paMkhI, IzvaranA teDAne mAna ApI, varganA mALA tarapha UDI gayuM." kaNa, mogala bAdazAha humAyu gujarI gayA ?" "hA, mArA mAlika, sAtamI rabbIula avvalanA dine bAdazAha humAyu dilhImAM daulatakhAnA pAsenI marijadanI agAsImAM beTho beThe kitAba paDhato hato. saMdhyAkALanAM aMdhArAM UtarI rahyAM hatAM. namAja paDhavA mATe dAdara para UtaratAM ajhAna (bAMga)nA zabda saMbhaLAyA. A zabdone Adara devA khAtara, custa islAmI tarIke e jyAM hato tyAM-dAdara para ja besI gayA. ajhAna pUrI thaIne nIce UtaravA gayA tyAM tenA hAthanI lAkaDIno cheDo zarIranAM vastromAM bharAye, ne zarIranA bhArathI paga kharo. dAdara patharano hato. kAnanI nIcenA bhAgamAM dAdarano khUNe vAgye. lohInAM thoDAM TIpAM nIkaLyAM, ne e * hijarI sanane trIjo mahino. AgrA-dilahI jhaDapAyAM 2 343 Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bezuddha thayo. sahu ene uThAvIne daulata khAnAmAM laI gayA. mahArAja, sipehasAlAra tAradIbega tyAM hatA. emaNe zahenazAhane gupta khaMDamAM rAkhyA, ne tenA samAcAra baherAmakhAna tathA zAhajAdA akabarane kahevarAvyA." "kANu akabara? baherAma khAna sAthe paMjAbanA pahADomAM siMkadarakhAM sUra sAthe laDato phare che te, pele humAyune chokaro ?" "hA mahArAja ! cheka heziyAra che." " jarUra, moTA mANasanA chokarA kadI nAnA ne binahaziyara hatA ja nathI. e to janme tyArathI mahAna ne kaMI kaMI heya che. ha, pachI zuM thayuM?" hemujInA zabdomAM vyaMga ne bedarakArI taravaratAM hatAM. "sipehasAlAra tAradIbega khUba heziyAra ! emaNe bAdazAhane cAra divasa sudhI jIvatA jAhera karyA, mukhAkRtimAM barAbara maLatA AvatA "zakelI' nAmanA rAjakavine humAyunAM vastro paherAvI agAsImAMthI ne dIvAne AmamAMthI prajAnI salAmI levarAvI. baMDa jAgI jAya tema hatuM, paNa eNe ajaba siphatathI kAma lIdhuM. bIjI tarapha baherAmakhAne paMjAbanA kalAkUra gAmanA goMdare bALaka akabarane mAthe taimUrI tAja paherAvI hiMdane bAdazAha jAhera karyo. basa! A samAcAranI ja vAra hatI. A samAcAra dilhI pahoMcyA ne bAdazAhanA mRtyunA samAcAra jAhera thayA." "bicAro humAyu ! are, garIbanuM nasIba paNa garIba ! jiMdagIbhara AMTApherA mArato rahyo, ne sukhanI ghaDIo AvatI lAgI tyAre A dazA !' hemarAjajIe thoDI vAra AkAza sAme najara nAkhI. jANe tyAM rahelI adazya bhAgyapothInA pAnAM vAMcavA IcchatA hatA. bhale AdamI hato. eka paNa hato. bicAre baMdhu premamAM 344 H AgrA-dilhI jhaDapAyAM Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khuvAra thayA. Izvara enA mahAna AtmAne zAnti bakSo ! hemarAjajI kaMIka zAMta banyA hatA. AkAzanA bhUrA lAla raMga pAchaLathI jANe priya mitra zerazAha, zUravIra salImazAha, bAdazAha humAyu, kaMI keTalA tarI AvatA hatA. mahatvAkAMkSI garuDarAja jevA e badhA Aje na jANe kyAM ne kyAM cAlyA gayA hatA. alakhane e paDade ! agamyatAnI e bhUmi !na yuddha, na siMhAsana, na chUrI kaTArI! zAntama zAntam ! AkAza sAme dRSTi maMDAyelI hatI, tyAM acAnaka AkAzamAM DamarI caDhatI joI. kAsada, tapAsa kare. koI senA AvatI lAge che !' tIranA vege gayela kAsada vIjaLIvege pAcho Avyo : "mahArAja, AgrAno sikaMdarakhAM senA laIne jAya che." to zAdIkhAna kyAM ? AgrA hajI jitAyuM nathI ?" ne hemarAjajIe "havA ne vega vadhAryo. jerathI raNazIMgu phUMkAyuM. zakaTayUhathI senA AgaLa vadhI. sikaMdarakhAM nirAMte AgaLa vadhato hato, acAnaka kALabhairava jevo hemu dekhAyo. e chaTakI javA mAgata hato, paNa bRhanA sANasAmAM sapaDAI cUkyo hato. chaTakavAnI bArI rahI nahotI. pAchaLa jamunA nadI pracaMDa pUra uchALatI gaLI javA taiyAra ja hatI. AgaLa sAkSAt mRtyudeva banIne Avela hemu hato. to cAi rUtatarI AMkhanA palakArAmAM hemujInuM pracaMDa lazkara tUTI paDayuM. siMkadarakhAMe A vAghanA memAM javA karatAM nadInA mukhamAM javuM zreyaskara mAnyuM. nadInA pANImAM paDelAo mATe babbe ne caccAra zeranA paththaro laIne UbhelA sainikonI gophaNe vachUTavA lAgI. pANInI sapATI para koIe mAthuM UMcakaryuM ke paththarano jIvaleNa goLe kheparInAM kAcAM uDADato Avyo ja che. bIjAnuM je thayuM te kharuM. siMkadarakhAM ujhabega jIva laIne nATho. anAtha banelI senAe hathiyAra heThA mUkathA. AgrA-dilI jhaDapAyAM : 345 Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meAgalasenAmAM dhamasANu macAvI mahArathI hemujI AgaLa vadhyA. AgrAne kille phateha karIne senApati zAdIkhAna samAcAra ApavA sAme pagale AvatA hatA. hemujIe emanI pITha thAbaDatAM kahyuM zAdIkhAna, thAka utArI leA, eTale dilhI jhaDapI laI e. kayA kayA mIrjhA sAhebe tyAM che! ' C sipehasAlAra tAradIkSega, tAjA AvelA samazerajaMga mullA pIramahaMmada, AkharazAha ne humAyuzAhanA vakhatanA cunaMdA yAddAo.' . " khUba meja Avaze. moMnI sAthe maheAbbatamAM ke veramAM era lijjata Ave che. khAnasAheba, kAI sAmI chAtIne! laDavaiye bheTa te| dilanAM aramAna nIkaLe ne ! jyAM jAuM chuM tyAM badhA bicArA mArI vyUhakaLAmAM ja phasAI jAya che. vyUha bhedIne sAmasAmA laDavAne avasara ja maLate nathI, ekavAra dU-kustI, ekavAra paTAbAjI, ekavAra bakara dAjI, ekavAra gAla dAjI thAya teA khabara paDe ke bhaNelu bhulAyu che ke tAjI che.' hemujI meAjamAM hatA. mahArAja, mAranAM IMDAMne cItaravAM paDatAM nathI. t senApati zAdIkhAna ATaluM melI cUpa rahyA. meAlavA karatAM karavAmAM mAnanAra e namra vivekI yAddo hatA. hemujInA vizvAsu te bhareAsAnA AdamI hatA. sahue sAthe maLI AgrA bhaNI sUca AraMbhI. mArgomAM vAtavAtamAM senApati zAdIkhAne vAta uccArI : mAlika, ApaNe vijaya te khUba hAMsala karyAM, hajI paNu karazuM; paNa zuM e badhA AkAzI raMga jevA kSaNuvI nIvaDaze ? ATaATalA deza jItIne pachI sAcavaze kANuM ?' * AdilazAha.' ' mahArAja, mApha karo. huM zerazAhane tAbedAra baMdA chuM, paNa khATI khuzAmata jANutA nathI. AdilazAha cunAragaDha jALave tAja 346 : AgrA-dilhI jhaDapAyAM 6 Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hyuM che. e zeADuM khAnArI ne ceDu dUdha ApanArI gAya che. ene vadhu khavarAvazuM te dUdha te jaze e jaze, paNa gAya pazu hAthathI jaze. mArA bahAdura adhAna sainike chellI mahamada sUra sAthenI laDAInA vakhatathI temanA tarapha nArAja che. teo teA cAhe che, ke Apa tAja svIkArA, zerazAhI sitAre| pharI camakAvA. ame adhAne ekIavAje ApanI pAchaLa chIe.' zAdIkhAna, A kautaka katyAMthI sUjhI AvyuM? mane tAvI jovA che? mahArAja, jo A vAta karatAM, mArA ke mArA sainikAnA dilamAM 565 hAya te| allAhanA ame gunegAra TharIe. aphadhAna baccA jhanUnI haze, utAvaLiyA haze, kadAca dUra deza nahI haiAya; paNa kheleluM pALavAmAM ekko che. mahArAja, laI leA siMhAsana. joI leA ke adhAne ApanA zabda pAchaLa jAna nyAAvara karavA taiyAra che ke hi ? marahUma zAha zerazAhanuM svapna pUruM pADanAra Aje khIje sADInnayeA kAMya najare paDatA nathI.' ' * * ' pazu ddilazAhane abhiprAya paNa jANavA joIe te ? ' e paNa saMmata che. emane te cunAragaDha Ape, zarAba Ape, sAkI Ape|; pachI cakravatI pada maLavuM heAya teA paNu ane nathI joItuM. e teA kahe che ke Apa mUe pilku DUba gaI duniyA. pRthvInA paDamAM sUtele bori Mga chaMcheDavAmAM ene rasa nathI. enAmAM dUra nathI. zeAkha nathI. ApaNe ghaNA bhAriMga chaMcheDavA che. AdilazAha kahe che ke jeNe chaMcheDavA e jALavI jANe.' sAruM zAdIkhAna! pahelAM hiI te tI laI e.' * hukamanI vAra che, mAlika. gaI kAle gvAliyara Dyu. Aje AgrA jitAyuM, kAle lhiI jatIzuM'. pacAsa hajAra vIra paThANA, AgrA-dilhI jhaDapAyAM : 347 " Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ keTalAya hajAra vIra rajapUto ne mevAtIo, eka hajAra hAthI, paMdara killA toDanArI topo, pAMcaso ghoDesavAro ne UMTa atyAre mArI pAse taiyAra che, hukama Apo eTalI vAra." 'zAdIkhAna, hinduo kahe che ke zubhasya zIghram ! sAruM kAma jaladI karavuM. AjathI ja ApaNuM murAda jAhera karI de. zatruo paNa sAvadha thaI jAya." raNazIMgAo jorajorathI dUkAyAM. AgrAnAM dukALiyao senAnI pAchaLa valakhAM mAravA lAgyAM. mAtA potAnA bALakane khAya evo bhUkhamaro pravartato hato. marelAM Dhora ne pakSIo para mANaso gIdhaDAMnI jema UlaTatAM hatAM. arere ! yuddhonAM A pApa ! achatanA annane dANo kIDiyArAM jevAM lazkaro bharakhI jatAM hoya, tyAM loko bicArA zuM pAme ?" hemarAjajInuM kSatriya dila ghaDIvAra zrAvakanuM dila banI gayuM. A laDAIe nahIM aTake? moTo sApa nAnA sApane gaLe, moTuM mAchaluM nAnA mAchalAne gaLe ? zuM saMsAramAM paNa e ja nyAya cAlyA karavAno? hiMsA ja moTI zakti, vinAza moTo vijya ne saMhAra moTuM kSatriyatnaH A bhramaNuo kyAre dUra thaze ? yugarAja !" hemujIe vicAra karatAM ekadama bUma mArI. jI pitAjI!" ame to dilhI jaIzuM. tuM AgrAne kille jALavaje ne A dukALiyAMne kaMI upAya banI zake to karaje. ApaNuM pApano pahADa e rIte kaMI haLavo thAya to karavA jevo che. thoDAMghaNuM nadInavANuM karAvaje, bAMdhakAma kAje, joIe emane zAhI cAkarI Apaje. maratA jIva bacI zake te bacAvavA jevA che." AgrAnA killAmAM vijetA banIne praveza karatA zrAvaka nare AvI 348 : AgrA-dilhI jhaDapAyAM Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AbhaleAcanA sAthe praveza karyAM, ne sahue ArAma levA mATe deDa lakhAvyA tyAM te dilhI upara caDhAInA vamAna vAyuvege prasarI gayA. medAnamAM hemujInA nAmanA sikkA paDatA hatA. khabara sAMbhaLI vAdha jevA tAradIbhega tharatharI UThyo. eNe akabaranI sevAmAM patra mAkalye. AjubAjuthI nAmIcA saradArAne dhaDInAya vilaMba vinA kumake AvatA kAgaLA lakhyA. A tarapha hemunI senAnA, enA hayasavAreAnA, enA padAtinA zamAMcaka samAcAra AvavA lAgyA. tAradIbhega eka pachI eka maMtraNAsabhA bharavA lAgyA, paNa A pracaMDa zatruthI sahu evA gabharAI UThavyA hatA ke kaI niNaeNya para AvI na zakaLyA. thADA divase te rAtrie vItI. samAcAra AvyA hatA, ke saradAra khAnajamAM alIkulIkhAM lazkara sAthe meraTha sudhI AvI pahe[cyA che, jamanA najIka AvI pahoMcavAnI taiyArImAM che. madade tA meTI AvatI hatI. tAradIkhega dilhInA daravAjA baMdha karI saMbhalathI AvatA mahAna yAhA alIkulIkhAMnI rAha jovA lAgyA. paNa alIkulIkhAM aDadhe rahyo ne hemunI senAnAM DaMkAnizAna gaDagaDI UThayAM. AvatA zatrune rAkavA ja joI e. zUrA tAradIkSege peAtAnI senAne sajja karI, teApakhAnAM pADayAM ne dilhIthI daza kAza dUra AvelA tugalakAbAda AgaLa merayA geAThavyA. A vayevRddha te kAmela senAnIe ajaba vyUharacanA karI. bAdazAha bAbaranI vyUhakaLAo e jANakAra hatA. pracaMDa kALamukhI teApA sAMkaLeAthI bAMdhIne vacceAvaca geAThavavAmAM AvI, te tAradImege enI AgevAnI lIdhI. teApeAnI be bAju e pAMkhamAM dhADesavArA geAThavAyA, te tApAnI pAchaLa paignala sipAhIo sajja thaIne khaDA rahyA. zamazeraja'ga mullAM pIramahamada jamaNI bAjunI pAMkhamAM AgevAnI laI te khaDA hatA. vyUha abhedya racAyA hateA. mAramAra karatI hemujInI senA sAme AvIne ge|ThavAI gaI. AgrA-dilhI jhaDapAyAM : 349 Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ senApati zAdIkhAna AgevAna banIne tapakhAnA pAse khaDe ho. hemucha traNa kuzaLa hAthIo sAthe ke potAnA ajeya lazkara sAthe yuddhamedAnathI dUra hatA. AsamAnanA kojAne dhrujAvatA topagoLAoe yuddhane AraMbha karyo. A garava pachI vIjaLI thavI Avazyaka hatI. toponI pachI tIra, talavAra ne barachIoe potAnuM kAma zarU karyuM. mogala lazkara jambara jhanUnathI laDI rahyuM hatuM. kuzaLa tAradIbega bAjIne hAthamAM rAkhI rahyo hato. - zAbAza, mogala bahAdure ! raMga che tamArI janetAne ! aphaghAne pIchehaTha karIne bhAgatA hatA. bhAge e bhaDane dIkare evo ghATa racAye hato. mogalee kamara kasIne pIcho karyo hato. Aja to babe peDhInAM vera saMtoSavAM hatAM. mahArathI hemuchanA hAtha paNa DhIlA paDyA jovAtA hatA. e eka bAju moTI moTI mUcho para hAtha rAkhIne stabdha banIne joI rahyA hatA. zuM kare ! Aja dhArelI bAjI dhULamAM maLI hatI. aphaghAne mUThIo vALIne bhAgatA hatA. mogala ADuMavaLuM joyA vagara emane vegathI pIcho pakaDI rahyA hatA. dilhI dUra rahyuM. heDala palavala najIka bheTebheTA thavAnI taiyArI hatI. tyAre acAnaka nAsatI bhAgatI A aphaghAna senA UbhI kema rahI gaI? eNe moM kema pAchAM pheravyAM ? motanA memAM peThelA sasalAe zIMgaDAM mAMDyAM ? pITha batAvIne bhAgatI hemuchanI senAe dhanuSyamAM tIra caDhAvyA, baMdUkamAM goLIo dharabI ne pharI pAchuM yuddha jAmI gayuM. tAradIbega ne raNamedAna to kyAMnAM kyAM rahyAM ne ahIM ghamasANa macyuM. phatehanI magarUrImAM AvI gayelA megale, sAmenA duzamane sAthe kAma patAvI le tyAM to bAjumAMthI tIronI varSo thavA lAgI. teo pAchaLa pharavA jAya che, to ahIrAvaNane mahIrAvaNa jevA aphaghAno ne mevAtIo tyAM paNa khaDA hatA. bilADInA TopanI jema A kyAMthI 350 : AgrA-dikahI jhaDapAyAM Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phUTI nIkaLyA ? ane pAchaLa dUra dUra kikiyArI saMbhaLANuM. mahArathI hemujIe pitAnA gajadaLa sAthe tAradIbeganA bAkI rahelA lazkara para hale karI dIdhe hato. UkhaDI gayelA pagapALA aphaghAne melenI upara dAMta pIsIne tUTI paDayA. cAre taraphanI jIvatI killebaMdhImAM sapaDAyelA mogala sainikone mata sivAya chuTakAro nahoto. zatrunI cAlAkI samajANuM. acAnaka bUma paDI: " tAradIbega nATho che. alavarano hAjIkhAM aphaghAna hemujInI madade AvI pahoMcyo che." A samAcAre thAkelA mogala sainikonA paga ukheDI nAkhyA. mullA pIramahamada nAThA. lAga joIne tAradIbega nAThe. vIra megale mArIne maryA. kAyare nAsI chUTayA. mahArathI hemujIe dilhI sara karyuM. siMhAsananI suMdarIe svayaMvaramAM pAMca pAMca rAjavaMzIone rajhaLatA mUkI, eka baniyAvIrane kaMThe varamALA AropI. IS 'T 11titri, RJilli AgrA-dilahI jhaDapAyAM : 351 Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramAditya 32 pAMnI pATanagarI, tuvAra ne cauhANanI rAjanagarI dilhI Aje pharI eka vAra saubhAgyano zRMgAra sajI rahI hatI. zerIe zerI raNutUra, zaraNAI ne raNabherInA nAdathI guMjI rahI hatI. galIe galI harSanA AvezamAM gIta, vAgha ne nRtyathI gulajAra banI beThI hatI. apratithivijetA, virakulacUDAmaNi, malika muAjhima, alI jahAM rAjarAjezvara mahArAjAdhirAja "hemu Aja "vikramAditya'nuM biruda dhAraNa karI dilhInA siMhAsane birAjatA hatA. bhATacAraNoe gaLAM vahetAM mUkyAM hatAM. vaitAlikoe vahelI paroDhathI suMdara sarode coghaDiyAM zarU karI prajAne jAgrata karI hatI maMgaLa gIta gAtA baMdIjano siMdhUDA rAgamAM rAjaraMgano utkarSa ANatA hatA. divaso sudhI tarasAvatI rahelI AkAzanI jalabharI vAdaLIo AkhI rAta varasI hatI. meralAo UMcI DALe ne mahAlayanA zikhare besI TahUkA pADatA nekI 35ra Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAkAratA hatA. medharAjanA chAMTelA rAjamArgo ne zerIo para purakanyAo indradhanu jevAM paTakula paDerI, hIrAmeAtInI dAmaNIe bAMdhI, raMgALI ne sAthiyA pUratI hatI, AsApAlavanAM tAraNA AMdhatI hatI, ne puSpAnA hAratArAe gU MthatI hatI. nagarajane keLanA staMbhAthI te khajUrInAM pAnathI nAnA nAnA gadhamaDapeA UbhA karI, hAratArAthI enI racanAmAM naipuNya dAkhavatA hatA. kuMkumAyA mArga para keMsaranAM chAMTaNAM karavAmAM AvyAM hatAM. dukAnAmAM hIrAgaLa, rezamI, kasabI vaonI bichAyata karI meAtImANekathI dukAnA zaNagArI hatI. kesara, caMdana ne sugaMdhI dhUpa-dIpathI madhamadhatA jariyAnI ma`DapeA racavAmAM AvyA hatA. jyAM kusumakI jevI mugdhAe hAthamAM puSpa, ne caMdana laI mAtI ne suvarNa akSate hemujIne vadhAvavA sajja thaI UbhI hatI. UgatI uSAnI lAlimA zA emanA deha ApatA hatA. AryAvata nA rAjavIenA itihAsamAM A navIna ghaTanA hatI. vedapaThana, yajanayAjana jema brAhmaNeA mATe nizcita hatu tema rAjyA bhiSeka te rAjapada kSatriyA mATe surakSita hatuM. rAya pithaurA (rAjA pRthvIrAja ) pachI dilhInA bhAgyAkAzamAMthI AthamelA hiMdu rAjAe pachI, Aje A vIra eka hindurAjA tarIke AvatA hatA. paNu vikSepa mAtra eTale ja hatA ke e kSatriya naheAtA; eka zrAvaka-jaina aniyeA hateA. eka jaina rAjA ane e kema cAle ? kSatriyA enI sevA kema kare? brAhmaNA ene jayadhvani kema uccAre? pazu niSNAta vedapAThIoe A gUMca ukelI nAkhI hatI. teoe hemarAjajInI vazAla zeAdhI kADhI. iMdA paDihArAnuM kula te rAjA nAnudevajI sAthe saMbaMdha spaSTa karyAM hateA.* rAThoDa vaMzanA sAthe x chatrapati zivAjI mahArAjanA rAjyAbhiSeka vakhate A jAtanA prazna UThele ne A rIte samAdhAna karavAmAM AveluM. 23 vikramAdvitya : 353 Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ emanA khAnadAnane meLa meLavI dIdho hato. Ama kuLane lagatI eka muzkelI dUra karavAmAM AvI hatI ne jyAre dharmo jaina paNa kuLathI rATheDavaMzI hemarAjajInI rAjyAbhiSeka-patrikA dezadezAvaramAM pAThavavAmAM AvI tyAre moTA moTA Rtvije, vedapAThIo, agnihetrIo, sAmavedIe dilhInA AMgaNe AvI UtaryA hatA. rAjarajavADAM, sagAMsaMbaMdhI, paMDita-ulemA badhAthI jamanAnAM jaLa jAgI UThayAM hatAM. zAstrokta paddhatithI rAjyAbhiSeka UjavavAnI AzA patrikA bahAra paDI hatI. divasothI homahavana, maMgaLapATha ne zAMtisnAtro cAlu hatAM. ene mana hindu-muslima bheda nahotA. ene jaina, vaiSNava ke vi pratye kadAgraha nahoto ja. sarvadharma praja saMtuSTa thAya e rIte rAjyAbhiSeka UjavavAne hato. rAjamahAlayanA prAMgaNamAM devadevatAnAM pUjana-arcana cAlu hatAM. sadAvrato khUlI gayAM hatAM. brahmabhojana cAlI rahyAM hatAM garIbagarabAne bhedabhAva vagara dAna-kherAta apAI rahyAM hatAM. maMdirane marijada, eka ja bhAve ArAdhAI rahyAM hatAM. aSTAhikA (ATha divasane mahotsava) cAlu thayo hato. be divasanI vratabaMdhavidhi, e pachI rajerajanI luptavidhi, AnuSaMgika vidhi, puNyAhavAcana, yajJa ne zAMti cAlatAM hatAM. jAtajAtanA devane jAtajAtanI siddhi-Rddhi mATe AmaMtravAmAM AvatA hatA. zakti mATe savitA, kauTuMbika sukha mATe agni, vanarakSA ne baLa mATe somadeva, sAjavahIvaTI sAmarthya mATe idradeva, janapadarakSA mATe rudra, satya mATe mitra ne nyAya mATe varuNadevanuM pUjana-arcana cAlatuM hatuM. vyAghracarma para UbhA rahI mahArAja hemarAjajI vrata letA hatA? satyaM sarva, satye dhamaH satyAnRte varuNaH satya rAjA / 354 : vikramAditya Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ama aSTAhikA mahatsavanA divase pUrA thayA hatA. ne rAjyAbhiSekane divasa AvI pahoMcyo hato. dilhI nagarI Aje mAnavapUrathI vyApta banI gAjI rahI hatI. rAjyArohaNa arthe nagarapravezanuM muhUrta jema jema najIka AvI rahyuM hatuM, tema tema vAjitrenA nAda vadhatA jatA hatA. dilhInI duniyA vidhavidha jAtanAM vAjiMtronA nAdamAM gAjI UThI. hatI. killAno burajeburaja, daravAje daravAjo apUrva zobhA dharI beTho hato. rAja bhejanA jevA zahenazAha zerazAhanA priya mitra, viravara hemarAjane koNa jANatuM nahotuM ? keNu pichAnatuM nahatuM ? yathAsamaye nAbato gaDagaDI UThI. killAnI dIvAla paranI totiMga to garjavA lAgI ne jayajayakAranA vani sAthe nagarapraveza zarU thayo. zaraNAI, raNutUra, Dhola, nagArAMnI pAchaLa azvamedha yajJanA jevA be paMcakalyANa azvo thanagana thanagana nAcatA AvatA jevAyA. emanI pahelI makhamalI pITha para koI asavAra nahoto. jhaDA, nizAna, sonerI vAvaTA ne vidhavidha zastrothI e zaNagArelA hatA. enI pAchaLa moTI moTI khUMdhavALA baLadethI kheMcAtuM topakhAnuM hatuM. enI pAchaLa UMTasavAra hatA ne UMTa para mukAtI pacaraMgI vAvaTAothI zaNagArelI jaMjAle hatI. UMTasavAranI pachI pAyadaLa sainike cAlatA hatA. pahADa jevA aphaghAna-paThANe, UMcA tADa jevA balUcI-khorAsAnI, zivagaNa jevA bhayaMkara mevAtI, raNadevatA jevA rajapUto ne mAravADI yuddhAe zastrasajaja cAlatA hatA. A pachI pitAnA kharInA prahArathI dharatI dhrujAvatA kotala gheDAnA asavAra hatA. emanA bhAlA para pacaraMgI nejA pharapharatAM hatAM. emanA abalakha ghoDAo jANe juddhe caDhaLyA hoya ema nATAraMbha karatA hatA. emane rezamI ne kImatI sAjasaraMjAma ne siMhasamI kezavALI nayanAbhirAma hatAM. vikramAditya : 355 Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gheADesavAreAnI pachI gajasavAre| hatA. madajharatA mAtaMgInI zreNIo duzmanadaLane jovA mAtrathI kapAvI nAkhatI hatI. A eka eka hAthI gajayuddha-kalAkuzaLa vikramAditya mahArAja hemarAjanA hAthe keLavAyela hateA. hAthI paranI maNiratnajaDita pAkharA-aMbADIe UgatA sUryanA prakAzamAM nAhI rahI hatI. emanA gaMDasthaLa para si MdUranI arcAe hatI, te gaLAmAM dhAMTA ne dhUdharamALa gAjatI hatI. pratyeka mahAvate peAtAnA jIvanAdhAra prANIne anekavidha citra valiethI aMkita karyuM. hatu.. sahu prathama yuddhanItinipuNa gajarAjakezarI ' havA ' madabharyAM cAlatA hatA. seAnArUpAnI sAMkaLA, kImatI maNimaya ratnajaDita abADI ne suvaNaeNdhaTAthI e zeAlateA hateA. enA para mahArAjAdhirAja vikramAditya hemarAja beThA hatA. gAkha te jharUkhA, vAtAyane te vidvArA hajAra hajAra AMkhe A adbhuta caiAhA tarapha joI rahyAM. hatAM. ja'gemedAnanA jAdugara, mahArathI karNa jevA A zUravIra puruSane sagI AMkhe nihALavA e jIvananu kharekhara sadbhAgya hatuM. hiMdu ke muslima, jaina ke zava aDhAre varNa ekasarakhI AMkhe A yAddAne nIrakhI rahI hatI. : vIravara hemarAjajI rAjava'zI gauravathI cAretarapha dhIrI najara nAkhatA jayajayadhvani svIkAratA hatA. emanI AMkhA jAM karatI tyAM jANe jAdu thaI jatuM. A ja gema puruSa viSe jAtajAtanI, bhaya'kara caherAmahArAnI, pretapicAza jevI kAyAnI kalpanA karanArA namaNI, suMdara, pratApI dehachaMkhI nIrakhI AzcaryAnvita banI jatA hatA. emaNe mastaka para maNiratnajaDatho suvarNa mukuTa mUkayo hateA. kAnamAM bahumUlya kuMDaLA dhAraNa karyAM hatAM. e hAthe kImatI bAjuaMdha aMdhyA hatA. hAthanI daze AMgaLIe na kalpI zakAya teTalI kImatanI mudrA dhAraNa karI hatI. hAthamAM zreSTha vIrakoMkaNu paheryAM 356 : vikramAditya Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hatA ne vizALa lalATa para tilaka kareluM hatuM. koI durganA dvArA jevuM vizALa vakSasthala, meTI pracaMDa bhujAo ne sadA TaTAra rahetuM mastaka vIrarasanI mUrtimaMta pratibhAne pratyakSa karatuM hatuM. mahArAja hemarAjanI pachI vIra senApati zAdIkhAnane hAthI hato. zAdIkhAnane karaDe cahero jovA mAtrathI sattA jamAve tevo lAgato hato. zAdIkhAnanI pachI yugarAjajIno hAthI hato. nAne chelachabIle A kumAra svarganA keI devatAnI yAda Apato hato. A pachI judA judA hAthI para beThelA pracaMDa yoddhAo hatA. A ekaeka yoddho ekaeka sainya eTale hiMmatavAna, sAhasI ne ghara nahato. gajasenA pachI trAmajALa, DoLIo, sukhAsano ne pAlakhIo hatI. savArI maMdamaMda gatie AgaLa vadhI rahI hatI. sthaLe sthaLe zreSTha gotrIDAnA kaLaza dhAraNa karelI kanyAo sonA-motInA phUlaDe vadhAvatI hatI. dezadezamAMthI maMtrIo, sAmate, nagarajano A rAjyArohaNuM nIrakhavA AvyA hatA. bhATa-cAraNe dilhIzvara bananAra rAjavIonI guNagAthA gAtA pharatA hatA. varSo pachI eka hiMdu rAjavI dilhInA siMhAsane Avato hato. teo kavitA gAtA gAtA purANo ItihAsa sajIvana karatA hatA. bhATacAraNonI kavitvazakti khIlatI jatI hatI. vAjiMtronA nAda temane uttejita karI rahyA hatA. mahArAja hemarAjanA hAthInI aMbADI phUlahAra ne suvarNa akSata tathA metIthI UbharAtI jatI hatI. jayajayanAdathI dizAo gAjatI jatI hatI. rAja savArI rAjaprAsAdamAM AvI pahoMcI hatI. rAjyAbhipekanI sarva sAmagrI taiyAra hatI. gaMgAjaLa, paMcAmRta ne hemahavana ziyAra hatAM. thoDIvAramAM mahArAja hemarAja ne mahArANI kuMdanadevInI | vikramAditya : 357 Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjyAbhiSeka vidhi zarU thaI, paMDita ne ulemAoe matrAccAra te du zarU karI, mahAzAstrI te muphtI khuzakhuzAla dile vadhAI ApavA lAgyA. rAjyAbhiSekanI tApe te nAkhatA ekadhArI gaDagaDI rahI. rAjyAbhiSeka artha pavitra kSIravRkSanA kAnu savA hAtha UMcuM siMhAsana caiAjavAmAM AvyuM hatuM. mRttikAnA bheAmAM mahAsAgara, mahAnadIe te mahAku MDAnuM. jaLa bharavAmAM AvyuM hatuM. kSIrakASThanA sihAsananI pUrva dizAe dhRtapU suvarNa kaLaza, pazcime daSipUrNa tAxkaLaza, uttare madhupUrNa kaLaza te dakSiNe dugdhapUrNa ropya kaLaza mUkavAmAM AvyA hatA. udizAomAM paNa agnikhUNe tra, naiRtya khUNe vyaMjana, IzAna khUNe cAmara ne vAyavya khUNe lekhanapAtra mUkavAmAM AvyAM hatAM. mahArAja hemarAjajI mitrAvaruNanI pIThikA pAse jaIne UbhA rahyA, eTale matrAccArathI pavitra thayela tIrthaMka AmrapatrathI temanA para chAMTavAmAM AvyuM. A abhisicanakriyA maMtrI, puraiAhita, senApati ane te pachI prajAvanA vaizya, brAhmaNu ne zudra AgevAnee paNa karI. mAccAra vegapUrNAMka cAlu thaye|. rAjapureAhita seAnAnI katharATa laI AgaLa AvyA. mahArAja vikramAditya temAM UbhA rahyA te ekase ATha ddhivALI suva jhArIthI temanA para abhiSeka zarU thayeA. purAhita abhiSeka karatA khelatA hatA : * huM mahArAja, seAmadevanI apAra kIrtine huM tamArA para abhiSeka karuM chuM. agnidevanA pracaMDa tejapuMjaneA tamArA para abhiSeka karuM chuM. iMdradevanA svAmitvanA--vasanA--huM tamArA para abhiSeka karuM chuM. sapAlaka zaktionA tame sAlauma rakSaNakartA thA !' 358 : vikramAditya Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahArAja hemarAje abhiSeka sa`pUrNa thatAM traNa DagalAM cAlI siMhAsana para peAtAnuM sthAna lIdhuM. A sAthe AkhA maMDapa zlokamatrAthI gAjI UThayo. sahu ucca svare gAtA hatAH iyaM te rASTraM yantAsi yamaneA dhruvo'si dharuNaH / caivA kSemAya, vA hai, vA vesAya vA A mAccAra pUrA thayA pachI vidhipUrvaka rAjadaMDa ane mahArAja hemarAjane ApaNu karavAmAM AvyAM. cAre dizAemAMthI dhanyadhanyanA avAjo AvI rA hatA. talavAra rAjyAbhiSekavidhi samApta thayA bAda rAjadara bharavAmAM AngeA. dilhInA darabAramAM pharIthI navI rAnaka pragaTI hatI. prAraMbhika vidhividhAnA bAda najarANAM ne gujarAne vidhi cAlyA. mahArAje peAtAnA parAkramI vIrezane khAsa khilaaMta ( peAzAka ), jhaverAta manasaba te ijhAphA ne bahAdurInA khetAba ApyA. saradvArA te amIra umarAvAe damamAsI karI peAtAnI vaphAdArI pradarzita karI. A badhAM vidhividhAna pUrAM thayA pachI sahue mahArAja hemarAjane * vikramAditya ' nuM biruda ApyuM, ne sabhA pharIthI jayajayakAra karatI gaI UThI. mahArAjAdhirAja vikramAditya hemarAjae dRSTadeva, pUjanIya puruSo te paiArajAne namaskAra karatAM peAtAnuM vaktavya zarU karyuM. temaNe kahyuH A * Aje mArA mitra zahenazAhe zerazAhanI yAda mane pharI tAjI cAya che. sAmrAjya sthApavAnA ame baMne svapnadraSTA hatA. emanuM A rAjya tane soMpavAmAM Ave che. tu tenA adhiSThAtA ne zAsaka che. huM dhruva che ne dhartA che. kRSi mATe, kSema mATe, AkhAdI mATe, vRddhi karavA mATe tane rAja sAMppu' che. ~~~ sahitA. ' vikramAdvitya : 359 Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhUruM svapna Aja pUruM karavAnuM mArA nasIbe AvyuM. marahUma zahenazAhanuM peluM purANuM vAkya mAre paNa kahevuM joIe ke rAjyanI amaratA ne zAzvata sArvabhaumatA koIne prApta thaI nathI. hameza sudhInuM rAja pada ane sadA Take evI bAdazAhI to mAtra IzvaranI ? mArA vahAlA prajAjana, kAI IzvarI saMketa ja haze ke mAre A rAjasatra grahaNa karavuM. tame badhA jANe che ke huM to tamArA zaherane eka jhaverI chuM. A ja zaheranAM anna-jaLe mane sAmrAjyanAM svapna ApyAM che. Aje jhaverI banI jagasaMdhAna karavA Avyo chuM. huM to chuM hIrApArakhuM! mArA hIrA tame joyo ja haze." mahArAja hemujIe potAnI baMne bAju adabathI UbhelA potAnA ddhAe sAme najara nedhI. prajAjano! adalainsApha, AMtarika zakti ne AbAdI e mAruM dhyeya che. hiMdu ne musalamAna baMne mArA che, jaina, ziva ne brAhmaNa mArA che. hindanI bhUmine pitAnI mAnanArA sahu mArA che. mANasa potAnI be AMkhamAM kone tarachoDe? dhanikonuM dhana, strIonuM ziyaLa, kheDUtonI jamIna ne garIbanAM annapANaH ATaluM sacavAya toya eka rAjavIe ghaNuM karyuM lekhAya. brAhmaNanuM adhyayana, vepArIne vepAra ne murilamono dharma: enuM rakSaNa e mArI pharaja che. hindanI saMskRtinA aneka raMga ne aneka khUbIo che. aneka paMtha ne bahuvidha matabheda che. e sArvajanika saMdhAna karavAnI mArI AjanI AkAMkSA che. vizvAsa rAkhazo ke jaina, vaiSNava, zaiva ke IslAmInA bhede rAjakAraNe nahIM sparze ! e paNa yAda rAkhajo ke eka rAjAnI pharaja kevaLa deza chatI lIdhe pUrNa thatI nathI. vijaya e eka vAta che, ne jitAyelA deza para nyAya ne dharmapUrvaka rAjya karavuM e bIjI vAta che. saMsAranuM 360 : vikramAditya Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke rAjya nyAya ne dharma vinA TakI zakayuM nathI. nabaLA pocAne pIDanAra ne sabaLonI pITha thAbaDanAra potAnA kartavyathI bhraSTa thAya che. ne itihAsa ene rAjA nahIM paNa kurAja kahe che. paMcayanIya hindu rAjAne Adarza kharekhara surAjya sthApavAne lAyaka che. e rAjAne prathama yajJa duSTonuM damana karavuM te che. bIjA yajJamAM sujanonI sevA-nararatnanI parIkSA karavI te che. tRtIya yajJamAM nyAyapUrvaka rAjabhaMDAranI vRddhi kahI che. cothA yajJamAM apakSapAta-bhedabheda, matamatAMtarathI dUra rahevuM ne paMcama yajJamAM duzmanothI rASTranI rakSA kahI che. mane lAge che, ke pRthvInA paDane koI mAnavI AvA rAjAne svIkAravAnI nA nahIM kahe. mArAM svapna mahAna che, mArI senA avijeya che, mArA bahAdura saradAro ne sipAhIonuM adabhuta vIratva ne mArI kuzaLa rAjanIti sAme saMsAranuM sAmrAjya salAmata nathI. eka muslima tavArIkhakAra kahe che, ke hindI sAmrAjya khorAsAna parvatothI TibeTa sudhI phelAyela hatuM, gajanI ne kaMdahAra bhAratavarSamAM hatAM. helamanda nadIno pUrva pradeza hindustAna kahevAto. gAMdhAranI (kaMdahAra) rAjakanyA dihIzvara dhRtarASTrane varavA AvatI. svapnAM mahAna che, paNa siddha thaI zake che. ene siddha karavAnuM kAma mAruM ne tamAruM che, ne bahAdure, emAM siddhi apAvavI na apAvavI e kAma vidhAtAne hAtha che. e vidhAtAne ApaNe namaskAra he. 1 "chelle chelle AryarAjAonI rAjapratijJAne eka suMdara sleka tamArI samakSa kahIza, ke jemAM mArI sarva kalyANakAmanAne AvirbhAva rahela che. mahAbhAratakAra e pratijJA varNavatAM kahe che? pratijJAzcAbhirohasva. manasA karmaNA girA / pAlayiSyAmyahaM bhauma, brahma ityeva cAsakRt // yazcAtra dhammoM nItyukto daNDanItivyapAzcayaH / tamazaMkaH kariSyAmi svavazo na kadAcana // vikramAditya : 361 Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ C rAjA, manamAM mela rAkhyA vagara khurA aMtaHkaraNa, kama ane vacanaN pratijJA le, ke dezane IzvararUpa mAnIza ane enI pragati mATe sadodita 8 mArgo ciMtA karIza. ahIM je je kAyadA upalabdha che, nIti pramANe je je karavA paDe, je je rAjaka'thI viruddha na hoya tene kaMI paNa AnAkAnI vagara huM yALIza, ne svecchAcArI nahi banuM,' < priya prajAjanA ! A pratijJA mArI pratijJA hA! enu pAlana karavAnuM sAmarthya mane hA! pharIvAra huM Apa sahune abhivAdana karuM chuM.' ' mahArAja vikramAditya hemarAje peAtAnuM vaktamya sapUrNa karyuM. AkhA darabAra jayajayadhvanithI guMjI UThayo. darabAra visarjana thayeA. e AkhA divasa maMdizamAM pUjA-AratI thatI rahI, masjidomAM duAo thatI rahI! kAMya nATAraMbha, kAMya gItavAdya, ema nagarI gAjI UThI. sadhyAkALe rAjaprAsAdanI AjubAju ekaThI maLelI medanIne mahArAja vikramAditye dana ApyuM. nadInI retamAM hAthIonI sAThamArI, azvonI harIphAI vagere medAnI ramate thaI, tyAM te deva madirAmAMthI saMdhyA-AratInA zaMkha ne ghaMTa vAgI UThavyA. mahAvaibhavI rAtri dhIre dhIre tAraliyAne zRMgAra sajIne AvI. nagaramAM AtazabAjIne prAraMbha thayA. gabhArA AkAzane ajavALavA lAgyA. dharelara dIpamALAo teja veravA lAgI. muraja para laTakartA cInAI phAnasA paNa anerI zeAlA dharI kheThAM. dArUna jhADa saLagI UThIne jANe phUla, kuLa te patra dhAraNa karatAM hatAM. dilhInuM AkAza sAnerI prakAzathI zeAbhI UThayuM.. 362 : vikramAditya Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eSaNAo mahArAjayanI 33 svadharmacArI nRpatiH prajAnAM gata gata yauvanamAnayanti // "svadharmaniSTha rAjA prajAnuM gayeluM yauvana punaH pAchuM ANe che, evuM zAstravacana che, paNa mahArAja, vAto vicitra saMbhaLAya che. zuM kaI sUravaMzI zAhajAdI sAthe lagnanA manasUbA sevAya che? mahArAja, kheTuM na lagADazo. rAjakAjanAM aniSTa to gherI vaLyAM nathI ne ? snehI sivAya kaMI sAcuM kahetuM nathI." sAcuM kahevA mATe ja nehI heya che. munijI, tame vAta sAMbhaLI che. kheTI heya ne kadAca sAcI hoya toya zuM ? kyAM sudhI laDazuM? kAphara ne malerachanI A miyAjALamAM kyAM sudhI bhamyA karIzuM ? pArakA ne parAyAnA cokAnI sImAo kyAM sudhI achUtI rAkhIzuM? eka abhedya jaMjIra racA vagara A sAgare, A pahADIo, A parvato ne A pATIo nahIM rakSAya !" 363 Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " zA mATe nahIM rakSAya? mahArAja vikramAditya jevA samaya narakesarI beThAM kema nahI rakSAya?" dharmazAstranA anubhavI, jIvananI kSaNabhaMguratAnA parama upAsaka Apa ko bhUle che ke eka mAnavInuM AyakhuM keTaluM ? eka AyakhAmAM roga, zoka ne saMtApa, rAjakAja ne yuddhane vakhata keTalo ? mAnavI para nirbhara rahetuM mahArAjya jotajotAmAM vinAza pAme che. je AvI kaI snehasaMbaMdhanI jaMjIro nahIM bAMdhIe te vaMze vaMze vIrapuruSa joIze. pagale pagale mArA-tArAnI bhramajALo bhedavI paDaze. bharose, vizvAsa ne vahAlapanI duniyA bahu nAnI paDI jaze. mArI AMkhe to cokhkhuM bhAse che ke eka ja bagIcAmAM UgI AvelAM be vRkSoe jIvavAnuM dhoraNa samAna karavuM paDaze." lImaDA ne Awtaru kema samAna banaze? eka kaDavo, eka mIThe. hiMdue Aja AryAvarta AryanuM karavA cAhe che. teo rAjA pRthvIrAjane pharIthI yAda kare che." mApha karaze mahArAja ! sahu sahuno dharma sahu pALe e mane game tevI vastu che, paNa AryonuM AryAvarta eTale zuM? e rIte mane mArA mitre, vaphAdAra sainikone drohI banAvavA IcchatA he to e ayogya thaze. rAjakAjamAM paDelAnAM pApa kaMI ochI nathI. keTalAMya vadhyAM, parovya, saMhAryA, gaucarane agaucara karyA, sadhavAne vidhavA karI, sanAthane anAtha karyA, mRtyunAM ghara vAvetara karyA. have AjanI mArI eSaNa anerI che. bhAratabhUmi kahe, AryAvarta kahe ke hiMdusthAna kahe : emAM je AvyA, vasyA, vasIne ene mATe Atmabhoga Ape e sahu enAM. keI vahAlAM ke davalAM nahi. himAdri sahune navanidha Ape, caMdra sahune amRta Ape, sUrya sahune teja Ape, dhenuo sahune dhRta Ape, kSetra sahune dhAnya Ape, rAja sahune rakSaNa Ape, dharma sahune zAMti Ape." 364 : eSaNAo mahArAjyanI Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A svapna azakya nathI lAgatAM ?" mahArAja, eka vANiyo svabaLe vikramAdityanI samakakSa bane, AryAvartamAM e vANiyAnI joDa zodhI na jaDe, zuM e vAta azakaya nathI lAgatI ? azakyane paNa zakya karI zakAya che. ane kadAca zakayatAnA khaDaka sAthe mahAna azakayatA athaDAIne naSTa pAme, toya marajIvAne mana to jIvana-mRtyunI e ja mAtra che." hinduo rAjA pRthvIrAjanuM svapna nIrakhe che." e svapna sAcuM thaI zakaze, jatijI mahArAja, AryAvartanI parAdhInatAmAM, gorI bAdazAha jevA vijetA pAse hAra khamI khAvAmAM. mahArAja, ahiMsA to mAro kuladharma che, paNa huM jouM chuM ke divase divase vadhatI jatI hiMsAthI mAro kuladharma kema sacavAze ? A sanAM kIDiyArAM je roja UbharAtAM rahyAM, to annane dANe prajA kyAMthI pAmaze ? duSkALa to ene lamaNe lakhAze. kaMgAliyata enA deha para UbharAze, ne kaMgAla kyAM pApa karato nathI ? vaLI ATalA moTA dezanI rakSA thaDAeka kSatriyone zira kyAM sudhI rAkhyA karIzuM ? maMdirane pUrI maMdiranuM sAmAnya rakSaNa na karI zake, vepAra karanAra vyavahAriye potAnA jAnamAlanI prAthamika salAmatI na sAcavI zake, vedamaMtra bhaNato vedapAThI potAnA dharmane na saMbhALI zake, ne jIvananA sAmAnya prasaMgomAM paNa sahune gaNyAgAMThyA mANasanA viratva para bharose rAkhavo paDe, e rASTra kema jIvI zake ? svatvanI rakSA e saravazALI prajAnI prAthamika pharaja che. maraghI potAnAM baccAMne pitAnI tINuM cAMcathI bacAve che, e bIjA koIne zodhavA jatI nathI. bacAvatAM e mRtyu pAme emAM parAjaya jarUra che, paNa savahInatA nathI. jaya-parAjaya to vidhAtAnA hAthanI vAta che. sAcA sattvanI parAkASThAmAMthI ja ahiMsA janmaze." eSaNAo mahArAjyanI : 365 Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ je vIratvane Adarza dareka svIkAraze, to hiMsAne mArga mokaLo thaze. zastronI jhapAjhapI, khUna, mArakUTa vadhI jaze." ema nathI. zastronI jhapAjhapI e to dekhAvanI che. mULa to aMdara sajIvana thayelI mananI jhapAjhapInI e pArAzIzI che. zastrahIna sazastra sAthe laDavA koI trIjAne zodhaze, kAraNa ke je mana jhapAjhapImAM ja saMtuSTa haze to tenAthI besI nahIM rahevAya, ane e vakhate hiMsAnuM vartula be jaNAthI vadhI traNa jaNanuM thaze, ne ema e AgaLa vadhaze. pote khAdheluM potAnI jaTharAzithI ja pacAvI zakAya, bAhya agni emAM madada na karI zake. ema kudarate janma sAthe darekane svarakSaNanI saMjJA ApI che. e saMjJAne vikasAvavAnI jarUra che. vIratA vinAnA AdamIne, vIratA vinAnA dharmane, game tyAre game te ragadoLI zake che. vIra haze e ja dhIra banaze. mahArAja, mArA anubhavanuM satya kahuM? je dharmanA upAsake vIravanA taNakhA haze, to e dharmane koI rAjyAzrayanI paNa jarUra nahIM rahe. game tevo rAjA ene khuza karavAmAM potAnI salAmatI bhAnaze. eTale ja Aje to duzmana gaNatA he enI pAsethI paNa ghaNuM bodhapATha grahaNa karavA jevA che. tiraskAra, matabheda kaMI sAruM pariNAma nahIM lAve." "ane e rIte hAtha milApamAM muslime majabUta nahIM bane ?" bhale bane. ApaNe majabUta ne sabaLa haIzuM to bIjA sabaLanI zI paravA? pANImAM sahu hAtha nAkhI zake, agnimAM koI hAtha nAkhe che ? bane agni samA jAjvalyamAna haze to pachI kone kone Dara raheze? ane nirbaLa hajAra prayatna karaze, to paNa tenA para sabaLa hakUmata karavAne ja. munijI, Apa to saMsAradharmonA pAragAmI che. islAmanA pUjArIomAM je ekadilI che e ApaNumAM kema nathI ? zuravIratA to ApaNumAM che, paNa 366 - eSaNAo mahArAjyanI Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " emanA jevI kA sAdhaka zUravIratA ApaNAmAM kema nathI? emanI jalavAgIrI, jAnaphesAnI ApaNA AgevAnAmAM kema dekhAtI nathI ? ApaNe anAdi anaMtanI vAtA karanArA jUnavANI banI gayA chIe, jINuM banI gayA chIe. zu` ApaNane ApaNAM devAlayeAnI jema jaIvhAranI jarUra nathI ? rAjarAja nRtyovimeSi mUita ! ' nI ahAleka pAkAranArA ApaNe kharekhara mRtyuthI zuM kAyara nathI thayA ? veda, zAstra, Agama, dana te purANu heAvA chatAM hindue gulAma kema banatA cAyA ? janma-punarjanmanA mAnanArAnI talavAranAM pANI te AtmAnAM teja karyAM gayuM ? ApaNe jIvananA rAha teA bhUlyA nathI ne? ApaNeA pravAsa ADe mAge te AgaLa dhapatA nathI ne ?' ATaluM melI mahArAja vikramAditya thADIvAra zAMta banI gayA. killAnA zAhI surajane vIdhI kutubaminAra para emanI dRSTi saDAI rahI. * paNa rAjAjI, hindupata pAdzAhInuM gaurava amAre sajIvana karavuM che. praca'Da maMdiramALa, suMdara tI kSetrA, avyAbAdha yAtrAe pUjA-AratInA zaMkhadhvanie jage jage guMjI UThavA joI e.' jatijI mahArAja, e huM kabUla karu chuM. huM hindu chuM, jaina chuM, arihaMtanA upAsaka chuM. maMdiza, yAtrA, tIthaeNkSetrA mAre vaMdanIya che. paNu eka prAkRta mANasa emAM jeTalI sthiticustatA batAvI zake teTalI eka rAjA na batAvI zake. rAjAe rAjyAsana te raiyata pratye eka najarathI nIrakhavuM ghaTe. raiyatane AtmAnA kalyANu arthe svataMtra mArge javA devI joI e. emAM kAI bheda na rahe. je rAjA bheda rAkhe enI saltanatanI bhIta eTalI kAcI rahevAnI, rAjA te prajArUpI IMTa ane cUnA eTalAM ekAkAra nahi bane. paNa jatijI, huM te paNe kutubaminAra pAchaLa AthamatI saMdhyA nIrakhI rahyo chuM. lAlakoTanA masjidanA dAlAnamAM rahelAM hiMdu te jaina eSAe mahArAjyanI : 367 ' Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMdiranA avazeSo jouM chuM. e suMdara staMbha, Abu-delavADA jevI suMdara kRtio ne suMdara citrAvalio, mane lAge che, ke ene to bAdazAha kutubuddIne suMdara upayoga karyo. jagatabaMgha zilpa ene snehALa banAvyA haze; paNa kevaLa eka rAjAnA rAjyakALanI taka laIne khaDAM thanAra AvAM kAryo keTalAM varSa jIve ? koI rAjAnA kIrtistaMbhana kutubaminAra banela e minAro kadAca AvatI kAlo "hemamaMdira' bane, paNa tethI zuM ? uMdara-bilADInA A sulaka khela kyAre baMdha thAya ? ekabIjAnI hiNapatamAMthI meTAI mANavAnI vRtti kyAre esare ?' hemarAjajInI moTI pAMpaNe laMbAIne kSitija mAthe sthira thaI gaI hatI. AkAza vadhu ne vadhu raktaraMgI banatuM jatuM hatuM. jatijI mahArAja, eka dahADo vikramAditya banavAnI preraNa tame ja pAyelI. janmane koI vidhilekha mane e tarapha ghasaDato hato ja. ghaNAne mAruM rAjatilaka svAmidroha samuM bhAsaze. paNa jIvanane koI adazya nAda mane hamezAM DelAvato raheto hato. jema Aja rajapUtAI rabAI gaI ema aphaghAna tAja paNa jhaMkhavANe che. meM A kArya na karyuM hota to saMsAramAM sadA banatuM AvyuM che tema benI laDAImAM trIjo phAvI jAta. rAjakartAenI nAdAnI mane pIDI rahI hatI. IcchA karyA karato, vicAravamaLamAM aTavAyA karato ke zuM karuM to AryAvartanA DagamagI UThelA pAyA pharI sthira thAya. tamArI najare muslimo paradezI haze, meM emane zaka, hUNa ne kuzAnanI jema ApaNAmAM ja maLelA kayA che. nadIo bhale bhinna hoya, ene potAnA udaramAM samAvI devA zaktimAna, maryAdAvAna sAgara taiyAra hoya pachI zI ApadA ke keTalI nadIonAM nIra emAM Ave che ? dharme bhinna, paNa deze eka evA teone meM jIvanabhu A bhUmimAM ja zarU karatA ne samApta karatA 368 : eSaNAe mahArAjyanI Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ joyA che. A bhUminuM dhana A bhUmi para rAkhavAnuM teoe icchayuM che. A bhUmine teoe zilparathApatyathI zobhAvI che. ahIM ja pitAnAM mahela, makabarA ne marijada bAMdhavAM che. keTalAka to lehIsaMbaMdhe baMdhAyA che. teone kyAM sudhI nahIM apanAvIe ? laDAyaka zakti paraspara kyAM sudhI bagADazuM? eka ja dezanA rahenArAo paraspara laDe, e paradezI vijetAo mATe te kharekhara suvarNasaMdhi kahevAya. beya kSINa thaze. ekenuM kalyANa nahIM thAya. eka nAvanA pravAsI thaIne manamAM pApa rAkhaze to e naukA DUbavAnI ne trIjo lAbha laI javAne." 'paNa A milana azakaya nathI lAgatuM ?' "nA, mahArAja ! divaso sudhI vicAra karyo che. milananI sAcI AkAMkSA hoya to medAna khUba ja mokaLuM che. dharmanuM hArda parasparano prema ne ekabIjAne samajavAnI vRtti H eTaluM hoya to sAco dharma bIjA dharmathI hAtha milAvavAnI kadI nA bhaNaze nahIM. nA bhaNe e dharmAbhAsa, kAraNa ke dharmanI vaijanA mAnavInA Atmahita mATe, sahRdayatA ne saddaguNo vikasAvavA mATe ja che. kayo dhama eno virodha karaze?" rAjana ! purANa itihAsa kema bhulAze ? keTalAM maMdira tUTayAM? keTalI mUrtio naSTa thaI? keTalAMne paradharmamAM vaTalAvyAM ? keTakeTalI Apattio AvI?" dareka vijetA pitAnI sAthe eka yA bIjA rUpamAM Apatti lAve che. sabaLa potAne svArthe nirbaLane kacare che. huM paNa maMdira, tIrtha ne mUrtione pUjArI chuM. huM aMdhazraddhA dharAvato houM to paNa dharmajhanUna pAgala banAve, paNa huM to itihAsane vAMcIne vicAranAro chuM. mahatvAkAMkSI musalamAne hiMdamAM AvyA tyAre ekalA hatA. A pArakI bhUmimAM emanuM potAnuM koNa? ne eSaNAo mahArAjyanIH 369 24 WWW.jainelibrary.org Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jyAM potAnuM koI nahIM tyAM sthira kema thavAya? A mATe temanI pAse dharmamAtra sAdhana hatuM. emaNe navamuslime saryA ne potAnI nAta vadhArI, kAraNa ke A bhUmi emanA dilane ArkaSI rahI hatI. ahIMno vaibhava, ahIMnI vizALatA emane khuza karI rahI hatI. maMdiro ne mUrtio para emaNe hAtha ugAmyA, enuM kAraNa paNa mArI najare te spaSTa che. ApaNe tyAM maMdiramAM dravyane, suvarNarIkhano Dhagalo karI mUkyo hato. ne navA vijetAo kaMI gherathI gAMsaDAM bAMdhIne dravya sAthe lAvyA nahatA. emaNe AkaDe madha jevuM, eka paMtha ne do kAja jevuM lAgyuM. dharmane dharma ne sagavaDanI sagavaDa. paNa A AkSepa ekalA A loko mATe zA arthe kare che ? anyadhama vijetAe A karyuM ja che. ItihAsa vAMce. mahArAja, huM to bhUta ne bhAvinA ItihAsane draSTA chuM.' ne mahArAja hemarAjajIe dUra dUra joyuM, jANe kSitijamAMthI nIkaLIne kaI zAhI kAsada Avato hato. vikramAditya mahArAje pitAnI vAtane upasaMhAra karatAM kahyuM : mahArAja, pele kAsada Ave che. vaLI kaMI navA samAcAra hAya, navA utpAta hoya! mArI chellI chellI vAta kahI dauM. ApaNe tyAM ahaMtA pApa lekhAyuM, paNa huM e pApa pharIthI prajA pAse AcarAvavA mAguM chuM. suSupta ahaMtAnuM huM AvAhana karavA mAguM chuM. e ahaMtAnA rakSaNa pAse mRtyunI bisAta na gaNe tevA prajAjane UbhA karavA IcchuM chuM. durjeya gaurava, durdharSa pratibhA, vizALa saMskRti ne suMdara AtmasamarpaNa bhAre sahune zIkhavavAM che, pachI kaheze to bhAratavarSane rakSI rahelA A sAgaro ne A himAlayane hu khasI javAnuM kahI daIza! paradezIo mATe khullAM dvAra mUkIza, kahIza ke Avo dezadezanA mahAnadI, A mahAsAgara tamAruM sanmAna karavA taiyAra che. amAro prema tamAruM rakSaNa karaze, tame bhakSaNa mATe 370 : eSaNAo mahArAjyanI Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sajaja haze te amArA kApagnimAMthI kadI chaTakI zakazo nahIM! ame ekalA premALa nathI, sAthe mahAkALa paNa chIe. amArA deva zivanA pagalAmAM maMgala paNa che ne pralaya paNa che. mahArAja, mAruM sAmrAjya haze tyAM sudhI, athavA jene cirakALa rAjya karavuM haze te keAInAM maMdira-mALiyAne nahIM spaze. sahu sukhe dharmadhyAna kare. abhayAre te zAMti nathI, zAMti maLaze tyAre dharmavANuM sAMbhaLavA dila jarUra utkaMThita che. veLAe veLAe jarUra sAvadha karavA padhArajo. bhAratanA bhAgyanirmANanA mArA manasUbAne preraNAnAM jaLa te jarUra joIze ja - Aje nahi te kAle." mahArAja hemarAjajI jatijIne namyA, jatijI mahArAje premapUrvaka AzIrvAda Ape. gaganamaMDaLamAM saMdhyAnA raMga purAI rahyA hatA. mahArAja vikramAditye sAme AvIne UbhelA kAsada tarapha najara nAkhI. -- "jahAMpanAha, megalarAjA akabara kaMIka caLavaLa calAvI rahyo che. ene saradAra baherAmakhAna lazkara ekaThuM karI rahyo che. saMbhava khUba che, ke pharIthI pANIpata jAge." avazya jAgaze. senApati zAdIkhAnajIne kaheje ke marahUma bAdazAha zerazAhe e ja pANIpata para megalane hiMdabahAra karavAnA zapatha lIdhA hatA. Aja mahArAja hemarAja paNa e ja zapatha le che. are, hajI to mAnuM dUdha paNa mAM uparathI sukAyuM nathI evA e chokarAnA zA bhAra che, kALavijayI mahArAja hemarAja pAse. bAdazAha bAbara keTalI rAta ne humAyu keTalA divasa hiMdamAM rahyA, ke teone putra have vaLI kaMI vadhunI AzA rAkhe! kAsada, senApati zAdIkhAnajIne mAro saMdezo kaheje ke yuddhanI pahelI TukaDI vIsa hajAra paThANe ne bhAre topakhAnuM tarata pANIpata tarapha ravAnA kare." "taiyAra ja che, mAlika!' kAsade munisa bajAvI, ne ravAnA thayo. eSaNAo mahArAjyanI : 371 Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AkAzamAM saMdhyAnI lAlI AthamatI jatI hatI, te pUrNimAnA caMdra kaumudI relAvatA ene rUperI ratha hAMkI rahyo hatA. dUra dUra jamunAnAM nIra paNu rUperI banatAM jatAM hatAM. dUra dUra aMtarIkSanI mAgatAmAM adRzya thatA prakAza tarapha, nAnI nAnI naukA ne mIThI mIThI baMsIthI zAbhAyamAna jamunA tara6, cAMdInA gALA jevA UMce UMce caDhatA pUrNa caMdra tarapha joI rahelA mahArAja vikramAditye e pUrNa caMdramAMthI UtarIne AvatI kAI caMdrAnanA bhALI. pUrNa caMdranI kaumudI jANe jIvanta svarUpe AvI rahI hatI. mahArAja e tarapha nihALI rahyA. rUpanA e rAzi najIka AvI rahyo hato. * kANu, mahArANI kuMdanadevI ? ' hA cakravatI mahArAja ! ' cakravatI ? ' hemarAjajI hasyA. a e paDadhAmAMya kALane jItavAnA puruSA guMjatA hatA. hAsyanA paDadhA paDayA. * hA, hA, cakravatI ! cauda ratna jenI pAse hAya e cakravatI ! ' . karyA cauda ratne mArI pAse che? " nathI jANutA ? paheluM strIratna e huM- danadevI, bIjI putraratna e yugarAja, trIjuM senApatiratna e zAdIkhAnajI, ceAthuM vAdhikaratna e TAlaramalajI, pAMcamuM gajaratna e * huvA '. A saMgrAmajIvinI zamazera e chaThThuM ratna.' mahArANI, cakravatI banavAne mATe teA badhI taiyArI cAlI rahI che. jo nIrakhI le, pelI mArI ajeya senA pANIpata tarapha cAlI!! patipatnI dUra dUra kSitija taraph joI rahyAM. AkAzamAM caMdra 372 : eSaNAe mahArAjyanI Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaumudI sAthe vicArI rahyo hato. dilhI nagarInA buraja para evA ja eka bIjA caMdradeva potAnI kaumudI sAthe premasaMbhASaNa karI rahyA hatA. cAle ApaNe judA paDIe ! A pachI AgaLa vadhatI marajIvAonA mahAsaMgrAmanI bhAratavarSanA bhAgyavidhAnanI, nimajahabI zAsananI vikhyAta sAkSara zrI. jayabhikhunI navalakathAo TUMka samayamAM ja pragaTa thaze, eSaNAo mahArAjyanI : 373 Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI. bhikhu sAhitya TrasTanI saMskArI vAcananI vArSika lavAjama yojanA * mAnavatAsabhara saMskArI vAcana * * sastI kiMmata * * sughaDa AkarSaka chapAI * 0 saratI kiMmate lAyabrerI vasAvo. che mAtra dasa rU. mAM 15 thI vadhunI kimatanAM pustako. 0 bIjA varSano saMpUrNa seTa jUna, 1973mAM pragaTa thaze. AmAM vikramAditya hemu' nAmanI vistRta navalakathA, "AMkha nAnI, AMsu moTuM ' nAmane suMdara ane sacoTa vArtAsaMgraha, "bhagavAna mahAvIra' nAmanuM 19 pleTa ane be triraMgI leTavALuM apUrva cAhanA meLavanAruM caritra tathA bAla-sAhityane eka seTa Apa-- vAmAM Avaze, jemAM "birAdarI' nAmanI bhArata-sarakAranuM pAritoSika meLavanArI zrI. kumArapALa desAInI kRti ApavAmAM Avaze. - prathama varSanA tamAma seTa khapI gayA che. - 0 amadAvAda, bhAvanagara, surendranagara, lIMbaDI, rANapura ane ANaMda jevAM sthaLoe ghera beThAM seTa pahoMcADavAnI vyavasthA karavAmAM AvI che. anya sthaLe rahenAre posTeja kharca ApavAnuM raheze. 0 tame sabhya banyA che ? tamArA mitrane sabhya banAvI saMskArI. vAcananI yojanAmAM sahAyarUpa thaze. -: vadhu vigata mATe lakhe : mAnada maMtrI : zrI. jyabhikhu sAhitya TrasTa, caMdranagara sosAyaTI, paMkaja sosAyaTI pAchaLa, jayabhikhu mArga ', AnaMdanagara, amadAvAda-7. Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI. jayabhikhkhu sAhitya TrasTanAM prANavAna prakAzane bhAratIya sa MskRtinAM pratApI pAtronI zAzvata medha ane rezamAMcaka zailImAM lakhAyelI kathAo lIlI lIlI variyALI le. jayabhikhkhu ki. 3-40 kavio, kalAkAre, sarjaka ane mahAnubhAvAnA sarjananI aneAkhI chabI rajU karatA lekhasa Mgraha draSTA ane bhraSTA le. DaoN. dhIrubhAI ThAkara ka. 3-50 [ aprApya ] patitapAvana tIrthAdhirAja zatruMjayanI dharma, zauya, sevA, ravApaNu ane jhi MdAdilI pragaTa karatI aitihAsika dhaTanAone AlekhatA zAMcaka vArtAsaMgraha vasahI ane puta le. jayabhikhkhu kathIramAMthI kaiMcana pragaTAvatA pArasamaNi jevA gAMdhIjInA vyaktitvane pragaTa karatA saraLa, vedhaka ane citrAtmaka zailImAM AlekhAyelA aAkhA prasaMge leha ane pArasa le. jayabhikhkhu kiM.3-50 [aprApya ] jaina-jainetarAmAM apUrva cAhanA pAmelu 19 A pleTa ane me triraMgI citrAthI maDheluM apUrva caritra bhagavAna mahAvIra le. jayabhikhkhu ki. 3-50 * ka. 4-50 Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rasIlI ane ceTadAra zailImAM lakhAyelI hRdayasparzI vArtAone sagraha AMkha nAnI AMsu saipha' le. jayabhikhkhu ki. 350 bhArata sarakAra taraphathI pAritASika meLavanArI kAmI ekatA ane binasAMpradAyikatAnA sadeza ApatI aneAkhI kathAo birAdarI ki. 1-25 le. kumArapALa desAI vikramAditya hemu ane akabaranI zAhI zAsananI rAmAMcaka tavArIkha AlekhatI navalakathA vimAditya hetu le. jayabhikhkhu * -: prAptisthAna : zrI jayabhikhkhu sAhitya TrasTa, cadranagara se|sAyaTI, jayabhikhkhu mA, AnaMdanagara, amadAvAda-7. zrI Adarza prakAzana iTAliyana ekarI AgaLa, bhadra, rAyakhaDa roDa, amadAvAda-1. ka. 705 vikramAditya hemu : kula pRSTha saMkhyA 376 + 16 = 32 1 Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. JK ( - ) vikramAdika ' yabhig WWW.jainelibrary.org