Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ SKCKCE OSOK jArI TET, ., cc : 0 (19mI ane 20mI sadInA) jaina sAhityanA akSara-ArAdhako saMpAdaka : mAlatI zAha
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ (19mI ane 20mI sadInA) jaina sAhityanA akSara-ArAdhako saMpAdaka mAlatI zAha zrI mahAvIra jaina vidyAlaya-muMbaI dvArA yojita 22mA jaina sAhitya samAroha mohanakheDA-madhyapradezamAM tA. 7, 8, 9 mArca 2014 daramiyAna prApta thayelA eka vibhAganA zodha nibaMdhonuM saMkalana prakAzaka zrI vIratattva prakAzaka maMDaLa-zivapurI ane zrI rUpa-mANeka bhaMzAlI ceriTebala TrasTa 128/129, mittala cembarsa, 228, narimAna poinTa, muMbaI 400001
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ JAIN SAHITYANA AKSHAR-AARADHAKO a collection of Essays on Scholars of Jain literature and Research Edited by Malti Shah Published by Shri Veer Tatva Prakashak Mandal Samadhi Mandir, VTP chowk, Shivpuri - 473551 Mukeshji Bhandavat. M.No. 09425136615 Shri Roop Manek Bhanshali Cheritable Trust 128/129, Mittal chambers, 228 Nariman Point, Mumbai 400 021 Phone: 022-66376491 prathama AvRtti 2016 prata H 300 kiMmataH 700 ISBN : 978-93-8381-60-2 prAptisthAna zrIrUpa mANeka bhaMsAlI cerITebala TrasTa 128/129, mittala cembarsa, 228, narimAna poInTa, muMbaI 400 021 phona : 022-66376491 gurjara ejansI ratanapoLanAkA sAme, gAMdhI mArga, amadAvAda-380 001 phona : 22144663 TAIpaseTiMga zAradA mudraNAlaya 201, tilakarAja, paMcavaTI pahelI lena, elisabrija, amadAvAda-6. phonaH 26564279 mudraka bhagavatI ophaseTa, amadAvAda
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ arpaNa . sAhityapremI ane jaina sAhitya samArohanI imAratanA zilpI DaoN. ramaNalAla cI. zAhane tathA A imAratanA sau zabda-upAsakone mAlatI zAha 3
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutapUjA zabda ane zilpa thakI ja dharma ane saMskRti jIvaMta rahe che. eTale A be tattvonuM pUjana karavuM e mAnava mAtranI pavitra pharaja che. jaina dharmanuM prAcIna, madhyakAlIna ane vartamAna sAhitya vipula che. lagabhaga vIseka lAkha hastaprato bhAratanA vividha jJAnabhaMDAromAM jIvaMta che. A prato ukelavAnI che. e prato tema ja prakAzita thayelA amUlya graMthomAMthI taMtu zodhI enuM bhASya karI vartamAna zailImAM e jJAnane labdha paNa karavAnuM che. bhUtakALe ApaNane sAhityano amUlya vAraso Apyo che, to vartamAnamAM ApaNe e zabda jhaverAtane sAcavavAnuM che, ane emAM pUjanano bhAva hoya to ja e zakya bane ane dIpI UThe. A uddezane lakSamAM rAkhIne udAra zruta pUjakonI sahAyathI1977thI zrI mahAvIra jaina vidyAlaya lagabhaga prati be varSe jaina sAhitya samArohanuM bhAratanA vividha tIrthasthonoe Ayojana kare che. A samArohamAM bhAratanA vividha pradezomAMthI cAreya phirakAnA jaina ane ajaina vidvAno potAnA zodha nibaMdho laIne padhAre che. lagabhaga traNa ke cAra divasa mATe yojAtA A samArohamAM vidvAno potapotAnA nibaMdhanuM aMzataH paThana kare che ane AgAmI samAroha vakhate e nibaMdhonuM pustaka AkAre prakAzana thAya che, jethI vidvadzanonuM A saMzodhana bhaviSyanI peDhI mATe jaLavAI rahe. rUpa mANeka bheMzAlI TrasTanA saujanyathI 20mo samAroha ratalAmamAM, 21mo pAvApurI rAjasthAnamAM ane 22mo mohanakheDA madhyapradezamAM yojAyo. A pratyeka samArohamAM lagabhaga 250 vidvAno ane sAhitya jijJAsuo padhAryA. sAmAnya rIte lagabhaga eka varSa pahelAM AgAmI samAroha mATenA viSayanI jAherAta thAya che, jethI vidvAnone lekhana mATe pUrato samaya maLe. 4
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ rUpa mANeka ceriTebala TrasTanA saujanyathI 2014, mArca 7, 8, 9nA tridivasIya 22mA jaina sAhitya samArohanuM madhyapradezanA mohanakheDA tIrthasthAnamAM Ayojana thayuM hatuM. A samArohanA viSayo hatA . jena gajhalo, jaina phAgu kAvyo tathA jaina bAramAsI kAvyo, jaina covIsI kAvyo ane 1bhI-20mI sadInA jaina sAhityakAro. A viSaya mATe zodha nibaMdha lakhanArane mArgadarzakanI sevA ApI hatI vidvarjana DaoN. kalA zAha, DaoN. sejala zAha. DaoN. abhaya dozI ane DaoN. mAlatIbahena zAhe. uparanA viSayo upara AvelA zodha nibaMdhonA graMthonuM saMpAdana e tajajJa vidvAnoe karyuM che, e graMthonuM prakAzana A tA. 4-5-6-7 phebruArI 2016mAM zrI mahAvIra jaina cAritra kalyANa ratnAzrama-sonagaDha khAte yojAnArA 23mA jene sAhitya samArohamAM thaI rahyuM che. 22mA jaina sAhitya samArohamAM "19-20mI sadInA jaina sAhityakAro A viSaya upara vidvAnone mArgadarzana ApyuM DaoN. mAlatIbahena zAhe. pariNAme pacAsathI vadhu zodhanibaMdho lakhAyA. lagabhaga badhA ja nibaMdhonuM aMzataH vAcana paNa thayuM ane zrotAoe A zodhazabdone vadhAvyA paNa kharA. A badhA zodhanibaMdhone Do. mAlatIbahene tapAsyA, abhyAsa karyo ane pariNAme A zabda guladasto pustaka svarUpe jaina sAhityanA akSara-ArAdhako' zIrSakathI ApaNane prApta thAya che. A pustaka eTale Do. mAlatIbahenanA mArgadarzana, saMcAlana ane saMpAdana ema trividha tapanuM pariNAma. DaoN. mAlatIbahenanA A pustakamAM prastuta saMpAdakIya lekhathI emanA parizramanI sugaMdha ApaNane anubhavAya che. AvA sArasvata kArya mATe jaina sAhitya A viduSI bahenanuM RNI raheze. A zabda sevA mATe ame yazAdhikArI DaoN. mAlatIbahenano aMtarathI AbhAra mAnIe chIe. mA zAradAnI avirata kRpA emanA upara vahetI rahe evI prArthanA. 22mA samArohamAM A viSayanI beThakamAM pramukhIya mArgadarzana ane samAroha lekha-saMcaya vizeSa" lekha mATe viduSI DaoN. sudhAbahena paMDyAno AbhAra mAnavA kyAMthI zabdo lAvuM ?
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ rUpa mANeka ceriTebala TrasTanA TrasTIo ane lakSmI ane sarasvatInA draya arkathI sugaMdhita evA bhaMzAlI parivAranA be bAMdhavo - zrI vallabhabhAI ane zrI maMgaLabhAI tana-mana-dhananA thALa sAthe amArI sAthe bhAvabhaktithI upasthita rahyA eTale ja A zruta pUjA zakya banI. zabdadeva ane zAsanadevanI kRpA A parivAra upara asIma varasatI rahe evI bhAvanA bhAvuM chuM. zrI mahAvIra jaina vidyAlaya ane gUrjara graMtharatna kAryAlayano aMtarathI AbhAra mAnuM chuM. zrata pUjA e jina pUjA che. sarva sahayogIono RNa-svIkAra karuM chuM. tA.31-12-2015 DaoN. dhanavaMta zAha saMyojaka jaina sAhitya samAroha dtshah1940@gmail.com
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMpAdakIya kyAreka koI kAma Akasmika AvI paDe ane te kAma bIjAM aneka kAmo zikhavADI jAya evuM ja kaMIka A saMpAdanamAM paNa banyuM. zrI mahAvIra jaina vidyAlaya saMcAlita "jaina sAhitya samArohamAM tenA vidvAna saMyojaka Do. dhanavaMtabhAIe ratalAma mukAme eka beThakamAM saMcAlananuM kAma mane soMpyuM. pharIvAra mane mohanakheDA mukAme eka vibhAganA mArgadarzana ane te vibhAganI beThakanA saMcAlananuM kAma soMpyuM. premAdarapUrvaka thayela temanA A AdezanuM pAlana karavAno meM prayatna karyo ane tenA pariNAmasvarUpe mohanakheDA tIrtha mukAme yojAyela 22mA jaina sAhitya samArohamAM rajU thayela mArA vibhAganA zodhanibaMdhone saMpAdita karIne pustakarUpe graMthastha karavAnuM A kAma paNa mArA bhAge AvyuM, jenuM pariNAma cheA pustaka. kAma kAmane zIkhave e nyAye A navA kSetramAM mAro praveza thayo che. zrI mahAvIra jaina vidyAlaya saMsthA ane jaina sAhitya samAroha baMne jJAnanA prasAra sAthe ghaniSTha rIte saMkaLAyela che. AjathI so varSa pUrve sthapAyela zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA pAyAmAM paNa sarasvatI maMdiro sthApavAnI kalyANamaya bhAvanA rahelI che. navayuganirmAtA pa. pU. AtmArAmajI mahArAja sAhebanI e dIrghadraSTi hatI ke ajJAna e sarva duHkhonuM mULa che ane jJAnano dIpaka A sarva prakAranA aMdhakArane dUra karIne samAjamAM prakAza phelAvavAno upAya che. teonI A dRSTine mUrtimaMta svarUpa ApavA mATe paMjAbakesarI pa. pU. AcArya zrI vijayavallabhasUrIzvarajI satata prayatnazIla hatA. muMbaInA teonA cAturmAsa daramiyAna A prayatnamAM vega Avyo ane I. sa. 1914mAM ghATa ghaDAyA bAda, I. sa. 1915mAM muMbaImAM zrI mahAvIra jaina vidyAlayanI sthApanA thaI. uttarottara vidyAlayanI navI-navI zAkhAo khUlatI gaI jenA pariNAmasvarUpa Aje vidyArthI bhAIo mATe ATha ane vidyArthinI baheno mATe traNa zAkhAo tathA eka menejamenTa kaoNleja kAryarata che. dhArmika saMskAro sAthe keLavaNI mATenI rahevA-jamavAnI sagavaDa pUrI pADatI A zAkhAomAM dara varSe lagabhaga 1500thI vadhu vidyArthIo hAlamAM lAbhAnvita thAya che. A lAMbI yAtrA daramiyAna vidyAlaye samAjane ucca kArakirdI dharAvanAra DokTaro, vakIlo, enjiniyaro, sAhityakAro, nAgariko vagerenI moTI bheTa dharI che, je jJAnajyotanA prakAzasvarUpa ja che ne
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnano vyApa vadhAravAnI nema sAthe zarU thayela vidyAlaye zAstramarmajJa aneka graMthonA, AgamagraMthonAM prakAzano karyA. pacIsa varSe rajata mahotsava, pacAsa varSo suvarNa mahotsava, sAMITha varSe hiraka mahotsava, paMcotera varSe amRta mahotsavanI ujavaNI to vidyAlaye karI ja, sAthesAthe A dareka mahotsava prasaMge tathA zatAbdI nimitte khUba samRddha kahI zakAya tevA vizeSAMko dvArA paNa amUlya sAhitya prakAzita karyuM. vidyAlayane sAMITha varSa pUrAM thayAM tyAre hiraka mahotsava prasaMge eka adakerI pravRttinAM pagaraNa maMDAyAM. khAsa karIne samAjanA dareka varganA ciMtanazIla, svAdhyAyapremI vidvAno ane nAgariko potAnA abhyAsane vega ApI ane eka jagyAe ekaThA thaIne vicAravinimaya karI zake te mATe jaina sAhitya samAroha yojavAno nirNaya lIdho. AvA sAhitya samAroha yojavAnA uddezo spaSTa karatAM jaNAvavAmAM AvyuM che ke bhautikavAdI vicArasaraNI vacce jIvanAra vyakti vAcana kare, svAdhyAya kare, potAnI rojiMdI ghaTamALamAMthI bahAra nIkaLIne ekAMtamAM adhyayana kare, kaMIka vAMce-vicAra-lakhe ane saMzodhanAtmaka kAma kare to tene potAne to jIvanamAM jJAnaprAptino kaMIka saMtoSa maLe che ane samAjane temAMthI kaMIka navanIta maLe che. jaina sAhitya samArohanA prAraMbhathI ja te mATe satata prayatnazIla DaoN. ramaNalAla cI. zAhane vividha gurumahArAjo, aneka vidvadUjano, vidyAlayanA je-te samayanA hoddedAro vagere sauno bahoLo sAtha sAMpaDyo. I. sa. 1977mAM zarU thayela A pravRtti bAvIsa paDAvo pAra karI gaI. temAM bhAga lenArA vaktAo ane zrotAonI saMkhyAnI sAthe sAthe temAM carcAtA viSayono vyApa uttarottara vadhato cAlyo. tA. 7, 8, 9 mArca, 2014 daramiyAna mohanakheDA tIrtha (madhyapradeza) mukAme yojAyela A jaina sAhitya samArohamAM (1) "jaina gajhala', (2) "jaina covIzI', (3) jaina phAgukAvyo' tathA jaina bAramAsI kAvyo ane (4) "19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityakAro' A cAra vibhAgomAM lagabhaga soeka vaktAoe potAnA zodhanibaMdho rajU karyA. A pustakamAM "19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityakAro vibhAgamAM rajU thayela zodhanibaMdhonuM saMpAdana karavAmAM Avela che. atre je zodhanibaMdho lekharUpe rajU thayela che te sau sarjako-sAhityakArosaMzodhako-vicArakoe jaina sAhityamAM je kheDANa karyuM che, teoe akSaranI je ArAdhanA karI che, jIvanabhara tenA vidhAno je vyAsaMga che tene anulakSIne A pustakanuM zIrSaka (19mI ane 20mI sadInA) jene sAhityanA akSara-ArAdhako'
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ evuM pasaMda karavAmAM AvyuM che. ahIMyAM je koI akSara-ArAdhako (vidvAno) vize abhyAsa prastuta karavAmAM Avyo che temAMnA keTalAka janme kadAca jena na hovA chatAM paNa jaina sAhityamAM temanuM UMcA gajAnuM pradAna hovAthI teone karme kadAca savAyA jena kahIe to temAM kazuM khoTuM na gaNAya. A pustakamAM jene sAhityanuM vyApaka kSetra rAkhavAmAM AvyuM che. akSaranA A sau ArAdhakonA kAmane anulakSIne A pustakamAM traNa vibhAgomAM lekhonI vaheMcaNI karavAmAM AvI che. 1. sAhityasarjana vibhAgamAM gujarAtI sAhityanAM vividha svarUpo jema ke kAvya, navalakathA, navalikA, nibaMdha, caritra, vivecana vagerenuM kheDANa karyuM hoya tevA sarjakonA pradAnanI vizeSatAo rajU karavAmAM AvI che. 2. caritralekhana vibhAgamAM evA gurubhagavaMto ane vicArakonI vAta rajU karavAmAM AvI che ke jeoe sAhityasarjana thoDuM ke jhAjhuM karyuM hoya, paNa te uparAMta jeoe potAnA AcaraNa ane krAMtikArI vicAro. dvArA samAjane navo rAha cIMdhyo hoya. A dRSTie temanA jIvanacaritranI vAta temAM vizeSarUpe noMdhapAtra banI rahe che. 3. saMzodhanakArya vibhAgamAM saMzodhanakSetre jAtajAtanI takalIpho veThIne, virodhonI vacce paNa aDaga rahIne jemaNe jiMdagIbhara akSara-zabdalipa-bhASAnI ArAdhanA karI che teonAM vividha saMzodhanakSetrone AvarI levAyAM che. A traNa vibhAgo mAtra anukULatA mATe ja che. keTalAka sarjako evA paNa che ke jeno samAveza kadAca AmAMnA be vibhAgamAM karavo paDe, paNa temanA amuka kAryane prAdhAnya ApIne temanA pradAnanI noMdha eka vibhAganA lekhamAM ja thaI hoya. ahIMyAM koI custa vibhAgIkaraNa nathI. A akSara-ArAdhako vizenA je lekho che te lekhone vidvAna mahApuruSonA janmanA kALakramane AdhAre kramabaddha karavAmAM AvyA che. je te lekhamAM rajU thayelA vicAro jete nibaMdhakartA lekhakonA che, temAM koI ja pheraphAra karavAmAM Avela nathI. saMpAdakane yogya lAgyuM te rIte bhASAkIya dRSTie jarUrI sudhArA karavAmAM Avela che. binajarUrI laMbANane dUra karavAmAM Avela che, to keTalAka thoDA lekho A graMthamAM samAviSTa karavAnuM muzkela lAgyuM che. vividha zailIthI lakhAyela A lekhonuM eka vihaMgAvalokana karIe. jeonI pUjAo Aje paNa AnaMdapUrvaka derAsaramAM gavAya che tenA racayitA pa. pU. paMDita zrI vIravijayajInI kAvyaracanAomAM avirata kAvyapravAha svayaMspharta jharaNAMnI jema vaheto anubhavAya che. A ja rIte svarodayajJAnanA tajajJa tathA sAdhaka pa. pU. cidAnaMdajI ma. sA.nI kAvyaracanAo paNa saraLatApUrvaka ucca manobhAvone vyakta kare che. mahAvIra jaina vidyAlayanA sthApaka paMjAbakesarI
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa.pU. A. zrI vijayavallabhasUrijInI kAvyasRSTinA paricayano lekha vAcakone temanA vyaktitvanA eka alaga ja pAsAMno anubhava karAve che. to 'devaracanA' jevI addabhuta racanAnA racayitA kavivarya zrI harajasarAyajInI sarjakatA viziSTa prakAranI hatI. pa. pU. A. zrI buddhisAgarasUrijI ma.sA. to svayaM sAhityasarjananI cetanAno phuvAro ja hoya tema 25 varSamAM 140 jeTalI racanAo ApIne amara thaI gayA. jeone Dabala DiliTanI padavIthI vibhUSita karavAmAM AvyA che tevAM sAhityasAmrAjJI pa. pU. jJAnamatI mAtAjIe bALako, yuvAno, vidvAno mATe vipula sAhityaracanAo karI che. rASTranA vikAsa mATe aNuvrata AMdolanane prAdhAnya ApanAra AcArya tulasIe ane temanA ziSya yuvAcArya mahAprajJajIe samAjanI cetanAne jAgrata kare tevuM sAhitya ApIne moTo upakAra karela che. A ja rIte mAnavatAlakSI abhigamayukta pa.pU. zrI nAnacaMdrajI ma. sAheba ane teonA ziSya, mahAna uddhAraka, samAjasudhAraka pU. saMtabAlajInuM sAhitya ane teonAM sAmAjika kAryo teonI vicakSaNa dRSTine AbhArI che. AtmaciMtaka zrImad rAjacaMdrajIe gadya ane padyamAM khUba ciMtanazIla sAhityanI racanAo dvArA ane potAnA cAritra dvArA anokhuM udAharaNa pUruM pADyuM che. 'kalyANa' sAmayikanA preraka ane svayaM eka sAhityakAra papU. A. vijayakanakacaMdrasUrijIe pote aneka pustakonI prastAvanAo lakhI ane keTalAyane lakhavA mATe preraNA ApI lakhatA karyA. kavikulakirITa pa.pU.A. zrI labdhisUrijInA dvAdasAra nayacakra' graMthanuM saMpAdana taiyAra thayuM tyAre tenuM vimocana bhAratanA pUrva rASTrapati DaoN. sarvapallI rAdhAkRSNananA varadahaste thayuM, tema ja teoe urdU sahita aneka bhASAomAM racanAo karI te hakIkata ja temanI vidvattA pratye ahobhAvanI lAgaNI janmAve tevI che. pa. pU. A. bhadraguptavijayajI potAnA jJAnAnaMda mATe saraLa zailImAM navalakathA, bALasAhitya vagerenI racanAo karatA. 19mI ane 20mI sadImAM vAcakavarga upara pakkaDa dharAvanAra lokapriya lekhakonuM pradAna paNa noMdhapAtra che. zIghrakavi, AyurvedabhUSaNa, nATyalekhaka zrI mohanalAla cunilAla dhAmInI navalakathAono vAcakavarga khUba bahoLo hato. kathArasamAM vAcakane taraboLa karanAra mUThI UMcerA mAnavI, prasiddha navalakathAkAra zrI jayabhikhkhanAM pustakonA vAcako Aje paNa temanI kalamane yAda kare che. AjIvana karmazIla zrI ratilAla dIpacaMda desAInI navalikAo, jainanA agralekho, itihAsanuM Alekhana karatAM pustako khAsa vaMcAtAM. dhArmika ruci sAthe sAhityika pravRttiomAM nimagna DaoN. ramaNalAla cI. zAha ane temanAM dharmapatnI saMzodhaka,
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ vidyApremI DaoN. tArAbahena 2. zAha - A daMpatInuM vizALa sAhitya ane teoe taiyAra karela moTo vidyApremIvarga - A badhAMnuM savizeSa mUlya che. lokasAhityapremI zrI jhaveracaMda meghANInI navalakathA gujarAtano jaya' racAI tenA pAyAmAM pU. jinavijayajIno agatyano phALo che te hakIkata atre prakAzamAM Ave che. suprasiddha sAhityakAra zrI dhUmaketue potAnI rasilI kalama dvArA, samagra gujarAtane tejasabhara banAvanAra, kalikAla sarvajJa "zrI hemacaMdrAcArya' vize khUba rasaprada kRtinI racanA karI che. papU. munirAja zrI buTerAya (buddhivijayajI mahArAja sAheba evA krAMtadraSTA hatA ke teonI pAse ghaDAyelA ziSyoe samAjanA hitano khUba ja jAgRtipUrvaka vicAra karIne, navayugane anurUpa avanavA pArakhIne maMgaLadAyaka vicAro vahetA karyA. teonA prakhara ziSya tejasvI jyotirdhara, navayuganirmAtA 5. pU. zrI AtmArAmajI (pa.pU.A. zrI vijayAnaMdasUrijI mahArAja sAhebe kALabaLane pArakhIne jJAnanI jyota jhagAvavA mATe sarasvatImaMdiro sthApavA upara bhAra mUkyo. I. sa. 1893nI zikAgomAM bharAyela vizvadharmapariSadamAM svAmI vivekAnaMda sAthe pa.pU. A. zrI AtmArAmajIne AmaMtraNa maLela, paNa pote sAdhu hovAthI tyAM jaI na zake tema jaNAvIne prasiddha vidvAna zrI vIracaMda rAghavajI gAMdhIne A pariSadamAM mokalyA. zrI vIracaMda gAMdhIe paradezamAM jaIne zuddha AcAravicArapUrvaka rahIne jaina dharma-darzanano DaMko vagADyo ane gharaAMgaNe jaina samAjanA virodhane sahana karyo. pa.pU. AtmArAmajI mahArAja sAheba ane zAsanarakSaka zrI vIracaMda gAMdhIe samAjane utkRSTa sAhityanI bheTa paNa ApI. jaina dharmanuM eka mahattvanuM aMga te jJAnabhaMDAro. vividha jJAnabhaMDAromAM hastapratono saMgraha ane tenI kALajIpUrvakanI sAcavaNInA bahumUlya kAryakSetramAM pa.pU. zrI haMsavijayajI ma.sA.nuM mahattvanuM pradAna. zAsanasamrATa pa.pU. AcArya zrI nemisUrijI saMghanA praznono vicakSaNatApUrvaka niveDo lAvavAmAM satata prayatnazIla hatA. "satyaM nati zAsananuM sUtra ApanAra krAMtikArI pa. pU. nyAyavijayajI mahArAje pote AraMbha-samAraMbhano tyAga karIne samAjane satyanA rAhe laI javA satata mathAmaNa karI. saMvegI vAcanAcArya pa.pU. kuzalacaMdravijayajIe zuddha cAritra pALIne kiyoddhAra karyo. AtmaciMtaka zrI bhogIlAla giradharalAla zeThe zrImad rAjacaMdrane lagatI lokabhogya racanAo karI. eka navI ja dRSTi sAthe abhyAsarata rajanIzajI - ozonuM sAhitya vicAranI navI rAha cIMdhanAra banI rahyuM. saMzodhanakAryanI vAta karIe to A yugamAM moTA gajAnA saMzodhakoe gaMjAvara kAmo karyA che. jJAnasAdhaka pa.pU. A. zrI rAjendrasUrijIe anya sAhityanI 11
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAthe sAthe "abhidhAna rAjendrakoSanuM khUba zramasAdhya kArya karyuM. AgamaprabhAkara pU. muni zrI puNyavijayajIe AjIvana niSThApUrvaka AgamasaMzodhananuM kArya karyuM. AgamasaMzodhananA kAryane AgaLa dhapAvanAra zrutavAridhi papU. munizrI jabUvijayajI varSonI mahenate jyAre navuM pustaka taiyAra thAya tyAre prabhunA caraNe dharIne tenuM vimocana karatA. kevo samarpaNabhAva ! nakhazikha prAmANika, satyanA ArAdhaka purAtattvAcArya zrI jinavajiyajIe deza-paradezamAM bhramaNa karIne saMzodhananAM navAM navAM kAryo joyAM ane tenAthI prerita thaIne pote khUba mUlyavAna, pragatikAraka kAryo karyA, gahana abhyAsapUrvakanA sAhityanuM pradAna karyuM. teoe saMzodhananAM je navAM dvAra kholyAM teno prakAza A yuganA keTalAya saMzodhakonA jIvanamAM phelAyo ane AgamasaMzodhako, hastapratazAstranA vidvAno, khUba mUlyavAna evI saMsthAonA hoddedAro vagerenA mAdhyamathI samAjane khUba mUlyavAna vAraso prApta thayo. bahuzruta vidvAna zrI bhogIlAla sAMDesarAe saMzodhaka dRSTithI jIvanabhara kArya karyuM. prajJAcakSu paMDita sukhalAlajI tathA satyazodhaka paMDita becaradAsajI vagere ciMtanazIla sAhityakAroe virodhonI vacce paNa satyanI mazAlane prajvalita rAkhI. AjathI lagabhaga ATha dAyakA pahelAM sI.e.nI padavI meLavyA pachI, te samayamAM saMsArano tyAga karIne, dIkSA lIdhA bAda pa.pU. AcArya zrI bhuvanabhAnusUrijIe potAnA cAritramArgamAM jJAnane prAdhAnya ApIne zibiro yojIne yuvAvarganuM ghaDatara karyuM. pariNAme keLavAyelA aneka yuvAno svavikAsanA ane samAjavikAsanAM kAryomAM pravRtta thayA. to vaLI sAhityakalAratna pa. pU. A. zrI yazodevasUrijInuM jIvana ane pravRttio jaina sAhitya tathA vividha kaLAone abhivyakta karavA mATe noMdhapAtra che. aneka bhASAomAM koSanA kAma karanAra bhAratabhUSaNa mu. zrI ratnacaMdrajI mahArAja sAhebanuM pradAna avismaraNIya che. zrutaupAsaka pa. pU. zrI devendramunijIe nArIsanmAna, vyasanamukti, parvamahattva darzAvatI racanAo ApI. zatAvadhAnI zrI dhIrajalAla TokarazI zAhe jiMdagInA aneka ArohaavarohonI vacce mabalakha sAhityanI khetI karI che. DaoN. nagInabhAI zAhe darzanazAstra aMge gujarAtI, aMgrejI bhASAmAM noMdhapAtra kAma karyuM che. paradezamAM jena ciMtana aMge jAgRti ANanAra phreMca vidvAna pro. DaoN. kolITa keliyeTanA prayatno thakI jaina dharmanA siddhAMtonI jANakArI deza-paradezamAM vikAsa pAmI. sAhitya saMzodhaka zrI harivallabha bhAyANIe madhyakAlIna jaina sAhityanA kSetre tathA aneka prAcIna kRtio aMge je kArya karyuM te namUnedAra banI rahyuM. lipi
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSajJa zrI lakSmaNabhAI bhojakano lipi ukelavA aMgeno saghana abhyAsa khUba pramANabhUta gaNAya che. aneka saMsthAonI dhurA saMbhALanAra, vidyAlayanA pAyAnA paththara samAna zrI motIcaMda giradharalAla kApaDiyAe potAnA svAdhyAya ane sAmAyikanA nityakrama dvArA aneka abhyAsapUrNa pustako ApyAM, vidyAlayanA mAdhyamathI bahoLA yuvAvarganuM ghaDatara karyuM. atre prastuta pratyeka lekhaka vize to vizeSarUpe kAMI kahevAnuM zakya nathI chatAM A pratyeka lekhanA nibaMdhakartAoe, A dvizatAbdInA samayagALAnA vidvAnonA sAhitya vize je abhyAsapUrNa vigato potapotAnA lekhamAM darzAvI che tene AdhAre keTalAMka tAraNo A pramANe rajU karI zakAya. 1. moTA bhAganA sAhityakAroe AjIvana akSaranI ArAdhanA karI che, jJAnanAM kAryone ja prAdhAnya ApIne vipula pramANamAM sAhityanI racanAo karI che. aneka kAvyo, pUjAo, navalakathAo, vivecanAtmaka graMtho teonI pAsethI samAjane prApta thAya che. A uparAMta AgamonI saMzodhanAtmaka AvRttio tathA anuvAdo, vividha bhASAnA koSo jevI racanAo paNa moTA pramANamAM prApta thAya che. navalakathAkAra zrI mohanalAla cu. dhAmI, zrI jayabhikhkha, paM. vIravijayajI, pa.pU. A. zrI rAjendrasUrijI, pU. mu. zrI puNyavijayajI, A. mahAprajJajI, pa.pU. A. buddhisAgarasUrijI jevAM aneka nAmo ahIMyAM darzAvI zakAya tema che. 2. keTalAya sarjako, saMzodhakoe jIvanamAM satyane prApta karavA mATenI mathAmaNa karI che ane potAne je mArga sAco jaNAyo te mArge virodhonI vacce paNa AgaLa vadhavAno prayatna karyo che. pU. jinavijayajI, paM. becaradAsajI, pU. nyAyavijayajI, zrI dhIrajalAla TokarazI zAha jevA aneka sarjakonA jIvanamAM A satyaprIti pratibiMbita thAya che. 3. keTalAya sarjakoe bALapaNamAM kAM to mAtA-pitA gumAvyAM che, muzkelIo vacce jIvananano mArga kADhyo che ane chatAM potAne mAbApa, gurujano ke vaDIlo pAsethI saMskAranuM je bIja prApta thayuM che tenI jALavaNI karIne te saMskArabIjanA saMvardhanamAM ja, saMgharSa karIne paNa jiMdagI pasAra karI che ane samAjane temanA jJAnayajJanAM phaLa ApyAM che. Aje ApaNane sahaja lAgatA AgamonAM prakAzano, anuvAdo, saMzodhano, vivecano ane vipula sAhitya prApta thayuM che te saunA pradAnane samajavA mATe temanA jIvanane jANavuM paNa eTaluM ja agatyanuM ane rasaprada che. A saMpAdanakArya nimitte mane aneka tajajJono sahakAra prApta thayo che emanuM A tabakke huM AnaMdapUrvaka RNa svIkAruM chuM. premALa vaDIla zrI dhanavaMtabhAI 13
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAhe mArAmAM vizvAsa mUkI mane saMpAdanakArya soMpyuM ane mArI aneka mUMjhavaNomAM mArgadarzana ApI mane baLa pUruM pADyuM. te ja rIte zrI kumArapALabhAI desAIe mahattvanAM sUcano ApI mArA kAryane saraLa banAvI dIdhuM. A mATe baMne mahAnubhAvo pratye AdarapUrvaka AbhAranI lAgaNI vyakta karuM chuM. vaDodarAnAM zrI sudhAbahena paMDyAno A saMpAdana saMdarbhe jyAre jyAre saMparka karyo tyAre tyAre uSmApUrvaka hakArAtmaka pratyuttara mane maLyo. A samAroha daramiyAna emanI sAthe saMbaMdha thayo e kaMIka RNAnubaMdha ja gaNuM chuM. zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA hoddedAro ane samArohanA Ayojakoe mane jarUrI sAmagrI ane mAhitI pUrI pADI upakRta karI che to gUrjara graMtharatna kAryAlayanA zrI manubhAI zAhe sAcA dilathI sahakAra ApI A saMpAdana graMthane samayasara pUrNatA arpavAmAM rasa dAkhavyo che te mATe emanI oziMgaNa chuM. mArA A saMpAdanakAryanI truTio aMge athavA to mahatvanI bAbato aMge vidvajano mAruM dhyAna doraze evI AzA asthAne nathI. vividha zailIthI lakhAyelA A lekho eka suMdara guladastA samAna che. koIka phUla nAnuM che to koI moTuM, koI sugaMdhI che to koI maMdamaMda sugaMdha dharAve che, dareka phUla potAnI alaga-alaga raMgachaTAthI darzakane AkarSe che ane samagra rIte vAtAvaraNane maghamaghatuM rAkhe che. A guladastAmAM hajI to ghaNAM phUlo umerI zakAya tema che, paNa atyAre to A guladasto sAdara, sAnaMda samarpita karIne viramuM chuM. 22, zrIpAla phleTa, derI roDa, mAlatI zAha kRSNanagara, bhAvanagara-364001 tA. 16-12-2015 saMparka : 98248 94669
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAroha lekha-saMcaya vizeSa jaina dharmanA munivaryo ane vidvAnonI abhiruci, jaina zAstro ane sAhityanA sAcavaNIpUrvakanA saMgraha ane saMvardhananI rahI hovAthI I. sa. pUrveno samRddha vAraso paNa emanA jJAnabhaMDAromAM hastaprato rUpe akabaMdha jovA maLe che. mahadaMze AcAryo ane mahArAjasAhebo sAhityasarjana karI jaina zAstronAM AgavAM arthaghaTano samAja samakSa mUkatA. e rIte zAstra, vyAkaraNa, siddhAMto, dhArmika sAhitya, dArzanika sAhitya, caritralekho, pado, stavano, anuvAdo, samazlokI anuvAdo, saMpAdano jevuM mabalakha sAhitya teonI sUjha, zakti ane kunehane kAraNe Aje paNa upalabdha che. badhA ja munivaro bahuzruta vidvAno hovAthI tattvajJAnanI gahana vAto graMthAkAre avAranavAra pragaTa thatI rahe che. sarjAtA rahetA vipula sAhityanA abhyAsane uttejana ApavA jaina yuvaka saMgha Ayojita samArohamAM ghaNA vidvAno ane navodita sarjako abhyAsalekha rajU karI, traNa divasa sAthe rahI vicAronuM AdAnapradAna kare che. A saMdarbhe mohanakheDAmAM yojavAmAM Avela 22mA jaina sAhitya samArohamAM "19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityakAro vize eka divasa lagabhaga pacAsa abhyAsalekha rajU thayA, jeno A samRddha saMcaya che. ahIM samAviSTa nathI evA paNa keTalAka vidvAnoe A niyata samayagALAmAM vipula sAhitya sarjana karyuM che. emanA guNavattAsabhara sarjana vize thoDuM jANIe, pAmIe ane pramANIe e ucita lekhAze. hAlamAM vidyamAna nathI evA sarjako vizeno A abhyAsagraMtha hovAthI moTA gajAnA vidyamAna sarjako vize to pharIthI kyAreka. sauprathama yAda karuM chuM vADIlAla motIlAla zAhane, jemano jIvanakALa 1878thI 1931 hato ane jeo sarjaka, ciMtaka, saMpAdaka, saMzodhaka, saMniSTha krAMtikArI patrakAra, samartha gadyakAra ane ghaniSTha sAmAjika nisabata dharAvatA vidvAna hatA. jaina' zabdane emaNe eTalA vyApaka arthamAM prayojIne UMcAI para sthita karyo che je vaizvika bhUmikAe svIkRta bane. jena' eTale "sAmAnya manuSya' nahi paNa "manuSya vizeSa." je sAmAnya janane mAthe jJAna ane kriyArUpI be mAtrAo lAge tene jaina' kahevAya. eTale ke jeno artha jaina dharmanA siddhAMtone anusaranArI jJAti nahi. e samUhasUcaka zabda nathI paNa bhAvasUcaka 13
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ zabda che. tethI jaina' thavA mATe vaNika banavAnI jarUra nathI evuM vADIlAle vAraMvAra lakhyuM che. madhyakAlIna kavio bhojA bhagata ane akhA bhagatanI jema cAbakhA mArIne sUtelAne jAgrata karavAnuM kArya emaNe svecchAe svIkAryuM hatuM eTale jaina samAcAra' sAptAhika ane jaina hitecchu mAsika, aneka takhalluso dhAraNa karI anekavidha viSayo para lekho lakhI calAvyAM hatAM. emaNe namIrAja, sthUlabhadra, kapilamuni', 'cakravartI brahmadatta' jevA ghaNA caritralekho ApyA che to keTalIya dhArmika kathAone bodhAtmaka AgavI zailImAM rajU karI che. jarmana philasUpha phreDarika nionuM Thus spake zarathustra' vAMcyA bAda mahAvIra kahetA havA' (1921) ane "The Gospel of SupermannA abhyAsa pachI "mahAvIra suparamena dIrghanibaMdha emaNe lakhyo hato. mahAvIra kahetA havAmAM mahAvIranA kathana dvArA potAnA manamAM ghoLAtA samAjasudhAraNA ane dharmasudhAraNAnA vicAro pragaTa karyA hatA. A uparAMta mRtyunA mahomAM athavA amRtalAla zeThanuM aThavADiyuM (1921) navalakathA, rAjakIya tattvajJAnanI carcA karato graMtha "Politcal Gita' (1921), tattvajJAnane haLavI vArtAo svarUpe rajU karato mAsTarapIsa graMtha "mastavilAsa' (1926), to "janatAmAMthI jena' banavAnI saMpradAyanirapekSa sAdhanAprakriyAno saMdeza Apato graMtha jaina dIkSA (1929) punaHmudrita - cetanavAdanI zodhamAM saMpAdaka : tribhuvana vIrajI hemANI) jevA gujarAtI, hiMdI ane aMgrejImAM pacAsathI vadhu pustako ApyAM che. A tIkhA sarjaka vADIlAlane tatkAlIna jaina samAje emanI AkarI, tejAbI, sudhArAvAdI kalamane kAraNe uvekhyA to emanA jaina' zabdanA atiAgrahane kAraNe jainetaroe avagaNyA, tethI bhulAyA, paraMtu jaina samAje gaurava levA jevI vAta to e che ke paMDitayuganA vilakSaNa gadyakAra ane mUrdhanya vivecaka ba. ka. ThAkore gujarAtanA dasa gadyaprabhAvakomAM emanI gaNanA karI che ane jhaveracaMda meghANIe to 'ciMtanagadyanA janaka kahyA che. vADIlAla pote paNa jANatA hatA ke teo khoTA' nahi paNa "ghaNA vahelA' hatA. have smaraNamAM Ave che mohanalAla dalIcaMda desAI, jeo zrI mahAvIra jaina vidyAlayanI sthApanA 1915mAM thaI tyAre enA sthApaka sabhyomAMnA eka hatA. emaNe jaina aitihAsika rAsamALA' bhA. 1, 2, jaina gUrjara kavio' bhA. 1, 2, 3; jaina sAhityano saMkSipta itihAsa', jeno ne temanuM sAhitya' jevA abhyAsapUrNa graMtho ApyA che to jainAcArya zrI AtmAnaMdajI janmazatAbdI smAraka graMtha', gUrjara sAhitya saMgraha' bhA. 1 ane siddhicandra upAdhyAya viracita bhAnucandramaNicaritanuM 16
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMpAdana karI A samayagALAmAM mahattvanuM yogadAna ApyuM che. surendranagara jillAnA sAyalAnA vatanI dalasukhabhAI mAlavaNiyAne kema bhulAya ? jaina gurukuLomAM rahIne emaNe jaina vizArada ane nyAyatIrthano tathA munizrI jinavijayajI pAse jena Agamono abhyAsa karyo. gujarAtI tema ja hiMdI baMne bhASAomAM dharmadarzanagraMthonuM saMzodhana ane vivecanakArya karatAM emaNe bhagavAna mahAvIra', 'AtmamImAMsA', jaina dharmaciMtana, prabhuzrI mahAvIra svAmIno jIvanasaMdeza', prajJAcakSu paMDita sukhalAlajI, jaina dArzanika sAhitya ke vikAsakI rUparekhA', 'Agama yugakA anekAMtavAdI, jaina dArzanika sAhityakA siMhAvalokana" jevA graMthonI racanA karI; jaina AgamagraMtho ane bhAratIya darzanonI pAMDityapUrNa vyApaka tema ja talAvagAhI samIkSA karI emaNe jaina sAhityane samRddha karavAmAM mAtabara yogadAna karyuM che. ApaNe yAda karIe rAjasthAnanA bikAneranA vatanI, jaina sAhitya ane tattvajJAna, zilpa ane sthApatya, citrakalA ane itihAsanA prakhara abhyAsI agaracaMdajI nAhaTAne, jeo mUrdhanya sArasvata to hatA ja paraMtu jaina sAhityanA saMzodhana mATe jIvatI jAgatI vokiMga ensAiklopIDiyA jevA hatA. ramaNalAla cI. zAhe noMdhyuM che ke "nAhaTAjIe cha dAyakA jeTalA samayamAM cha hajArathI vadhu lekho lakhyA che. teo saMskRta, prAkRta, apabhraMza, rAjasthAnI, hiMdI ane jUnI gujarAtInA aneka graMthonA abhyAsI hatA. madhyakAlIna rAsAsAhitya ane phagusAhitya kSetre saMzodhana karI prAcIna gurjara rAsasaMcaya', "sItArAma copAI tema ja "aitihAsika jaina kAvyasaMgraha jevA graMtho ApI emaNe amUlya pradAna karyuM che to maru gurjara kavio ane emanI racanAo' zIrSakavALo graMtha, traNa lAkhathI vadhu hastaprato tapAsIne enA abhyAsa bAda racyo che. sAhityamAM saMzodhana karanArane keTalA khaMta, dhIraja ane zramapUrvaka viSayamAM avagAhana karavAnuM hoya che teno uttama mApadaMDa nAhaTAjIe Apyo che. gAMdhIjI, kAkAsAheba kAlelakara ane paMDita sukhalAlajIthI jeo ghaNA ja prabhAvita hatA evA ane zrI muMbaI jaina yuvaka saMghanA mukhya sUtradhAra tarIke pacIsathI vadhu varSa kAryarata rahenAra paramAnaMdabhAI kuMvarajI kApaDiyAne tathA gujarAtI ane aMgrejI para asAdhAraNa prabhutva dharAvatA bahukRta vidvAna, ciMtanazIla lekhaka ane kuzaLa vahIvaTakartA, sukhyAta dhArAzAstrI cImanalAla cakubhAI zAhane A kSaNe yAda karavA ja paDe. sarjanakAryanI sAthesAthe saMzodhanakArya karanAra vidvAnone paNa A graMthamAM ApaNe samAvyA che tyAre saMskRta, ardhamAgadhI ane prAkRtanA prakhara abhyAsI,
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhASAvijJAna kSetre AMtararASTrIya khyAti dharAvanAra, DaoN. rATarnaranA mArgadarzana heThaLa munizrI jinavijayajIe sUcavelA taruNaprabhasUri ta SaDAvazyaka bAlAvabodha vRttinA viSaya para saMzodhana karI pIeca.DI.nI upAdhi prApta karanAra, prAkRta bhASA, gujarAtI bhASAnuM dhvanisvarUpa ane dhvaniparivartana tathA 'vyAkaraNa : artha ane AkAra' jevA graMtho ApanAra DaoN. prabodha paMDitanuM mUlyavAna yogadAna to anivAryapaNe ApaNe svIkAravuM ja rahyuM. evA ja moTA gajAnA bhASAvid vivecaka, saMpAdaka ane gujarAtI bhASA - vyAkaraNanA UMDA abhyAsI, vidvAna adhyApaka jayaMta koThArI hatA jemaNe 'bhAratIya kAvyasiddhAMta', pleTo -erisToTalanI kAvyavicAraNA' jevA bhAratIya sAhityamImAMsAnA graMtho; 'upakrama', "anukrama', 'vivecananuM vivecana', madhyakAlIna sAhityamAM jainonuM pradAna, jayavaMtasUri kRta "zRMgAramaMjarI', "sAhityika tathyonI mAvajata', ane "saMdarbha' jevA vivecana saMgraho; "jaina gUrjara kavio', "ArAmazobhA rAsamALA' jevAM saMpAdano ane vyAkaraNa saMdarbhagraMtha tarIke sarvasvIkRta baneluM pustaka "bhASA paricaya ane gujarAtI bhASAnuM svarUpa' lakhIne vyAkaraNanA abhyAsIonI ane bhASAsAhityanI ghaNI moTI sevA karI che. 19mI ane 20mI sadInA sarjako, saMzodhako ane caritralekhakonAM nAma yAda karIe to keTalAya nAnA-moTA vidvAnoe ochA-vadhatA pramANamAM lekhanakArya karyuM ja che. emAMnA keTalAkano nAmollekha karavo huM anivArya samajuM chuM. emAM paMDita lAlana, suzIla (bhImajI harajIvana pArekha), prabhudAsa becaradAsa pArekha, paMDita ToDaramalajI, DaoN. umAkAnta premAnaMda zAha, DaoN. e. ena. upAdhya, paMDita aMbAlAla premacaMda zAha, amRtalAla savacaMda gopANI, tapasvI nAndI vagere che. A sivAya paNa jainasAhityakSetre yathAzakti pradAna karanAra ghaNA abhyAsIo che jemaNe sAhityanA koI ne koI kSetramAM potAnI vidvattAno paricaya karAvyo hoya. jaina zAstronA ane zabdanA sau upAsakonA pradAnanA mUlyane svIkArIne, jaina yuvaka saMghanA A 22mA samArohanI upalabdhine ahIM aMke karI laIe. astu. sudhA niraMjana paMDyA sI/, DaoN. sI. esa. paTela enkaleva 3, pratApagaMja vaDodarA-39000ra saMparka : 9427539279
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa. pU. AcArya vijayadharmasUrIzvarajI (kAzIvAlA) Agamana : saMvata 1924, sana 1868 - mahuvA, jillo bhAvanagara dIkSA: saMvata 1943, sana 1887 zAstra vizArada: saMvata 1964, sana 1908 kALadharma: saMvata 1978, sana 1922 prathama sAhitya saMmelana-jodhapuramAM, saMvata 1970, sana 1914 sthApanAkartA: zivapurI pAThazALA yazovijayajI saMskRta pAThazALA (banArasa), vIratattva prakAzaka maMDaLa, muMbaI
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 RSitulya pitAzrI zrI rUpacaMdajI pannAlAlajI bhaMzAlI 15-11-1915 - 4-6-2007
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama pAvana mAtuzrI zrImatI rUpakuMvara rUpacaMdajI bhaMzAlI 1920-1965 21
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ che . kirITa i saMskAra puruSa kuTuMbavatsala jyeSTha bhrAtAzrI mANeka rUpacaMdajI bhaMsAlI pa-12-1948 - 5-2-2001
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka preraNAtmaka jIvana zrI rUpacaMdajI bhaMsAlI (1) keTalAka prasaMgonuM nimitta vyavahAra hoya che, keTalAkane AnaMda abhivyaktinuM to keTalAMkanuM pAraMpArika, paraMtu A badhAMthI para kudarata ane zubha karmo paNa potAnuM nimitta pote ja zodhIne eka bhavya prasaMganuM sarjana karAvI de che. zrI mahAvIra jaina vidyAlaya Ayojita 20mA jaina sAhitya samArohano prasaMga eka RSitulya vyakti ane emanA parivAranAM zubha karmonuM nimitta banI gayo. jaina graMtha gaurava' zIrSakathI yojAyela tridivasIya A samAroha ratalAma khAte 2010nA jAnyuArInI 29, 30, 31nA yojAyo ane mArca-2012mAM 21mo jaina sAhitya samAroha, rAjasthAna pAvApurImAM yojAyo ane mArca2014mAM 22mo samAroha mohanakheDAmAM yojAI rahyo che jemAM jaina dharmanA cAreya phirakAnA ane ajaina evA paNa 250 vidvajanoe eka chatra nIce ekatrita thaI jaina sAhityanA gauravabharyA vividha graMtho ane vividha sAhitya aMge carcA-ciMtana karyA ane karaze. A samagra jJAnotsavanuM yajamAnapada zobhAvyuM RSitulya pitA zrI rUpacaMdajI ane jyeSTha baMdhu suzrAvaka mANekacaMdajI bhaMsAlInA parivAre. AjanA zaNagAra, vaibhava ane utsavapriya samAja vacce eka parivAre potAnA pitA ane jyeSTha baMdhune jJAnAMjali dvArA zraddhAMjali ApI e eka amUlya ane preraNAtmaka ghaTanA che. uttama pitR-bhrAtR-tarpaNa che. pU. rUpacaMdajI A sAhitya samArohanA praNetA ane A saMsthA-zrI muMbaI jena yuvaka saMghanA pUrvapramukha ane "pra.jI'nA taMtrI DaoN. ramaNalAla cI. zAhanA jJAnamitra hatA ane A saMsthAnA AvA ja eka mahAmAnava zrI cImanalAla cakubhAI zAha pU. rUpacaMdajInA preraka puruSa hatA. Do. ramaNalAla cI. zAhanA be graMtho, jaina dharma darzana ane jaina dharma
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAra darzanano hiMdI anuvAda paNa A bhaMsAlI parivAre prakAzita karyo che. A prakAzana daramiyAna pU. rUpacaMdajInA jIvanane ane emanA parivAramAM sarasvatI ane lakSmI baMne Asanastha che, tema ja hRdayamAM ane jIvanacaryAmAM jaina dharma daDhastha che evA e kuTuMbIjanone oLakhavAno ane samajavAno eka amUlya avasara prApta thayo. bApujI sA : eka preraNAdAyI jIvana' e zIrSakathI gujarAtI, hindI ane have aMgrejImAM emanA putra zrI vallabha bhaMsAlIe eka nAnI pustikA A samaye prakAzita karI. putranI kalame lakhAyelI A pustikAmAM sahaja pravezo pachI pUrI jIvanAbhUti pAmyA pachI ja tame enA be mukhya pRSTone bhegA karI zako evI A pustikAmAM pitRbhaktinI gaMgA che. pU. rUpacaMdajIno jIvanakALa 1915thI 2007, AyuSya sADA ekANuM varSa. janma rAjasthAnanA mAravADa pAlImAM. emanA pUrvajo rAjyanA padAdhikArI hatA. pitAnuM nAma panAlAlajI ane mAtAnuM nAma gumAnabAI. A daMpatIne be putra, rUpacaMdajI ane pArasamala. pitAe bane putrone nAnapaNamAM ja jena chAtrAlayamAM mokalI dIdhA. rUpacaMdajI ATha varSanI uMmaramAM ja pU. vallabhasUrinA ziSya muni tilakadAsanI sAthe ghera patra mokalI sAdhu banavA mATe cAlI nIkaLyA hatA. A rUpacaMdajI 11-12 varSanI uMmare gvAliyara najIka zivapurImAM pU. vijayadharmasUrijI (kAzIvALA) dvArA sthapAyela vIratattva prakAzaka maMDaLanA vidyArthIgRhamAM gayA. rUpacaMdajIe cAra varSa zivapurImAM rahIne saMskRtamAM uttara madhyamAnI parIkSA pAsa karI. dhArmika sUtro zIkhyAM. ahIM zikSaNa ane adhyayananI UMDI lagana lAgI. 14-15 varSanI vaye rUpacaMdajI rajAomAM pAlI Ave ane zerI saphAI jevuM samAja sevAnuM kAma paNa kare. 17 varSanI uMmare rUpacaMdajI muMbaI AvyA ane dAdInA saMbaMdhInI peDhI upara kAme lAgyA. pAlInAM uttama kuTuMbomAM chAjeDa parivAra. emanI sauthI moTI putrI rUpakuMvara sAthe rUpacaMdajInI sagAI thaI. 19 varSano vara ane 15 varSanI kanyA. pAlIno pratibhAzALI chokaro ane samartha parivAranI gaMbhIra ane buddhimAna chokarI. banne AtmAnuM milana thayuM. zAnadAra vivAhanI yojanA thaI, paraMtu e 1933nI gAMdhI caLavaLanuM varSa ane cAre tarapha rASTrIya juvALa,
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ rUpacaMdajI A vAtAvaraNanI bAkAta kema rahI zake? khAdI paheravI, reMTiyo kAMtavo, bhUgarbha pravRttimAM rasa levo, svAtaMtryavIrone sahakAra Apavo vagere rUpacaMdajInI pravRtti banI ane lagna mATe zarato mUkI, khAdI ja paheraze ane jaina vidhithI ja lagna karaze. ane daDha mAnavInI A zarato svIkArAI ane lagnanI zaraNAI gUMjI UThI. rUpacaMdajIne dAdA guru pU. AcArya vijayadharmasUrijImAM ananya zraddhA hatI. jIvananI vikaTa paLoe eo "bApajIne yAda karatA ane sahAya maLI rahetI. roja savAra-sAMja A "bApajInI eo ArAdhanA karatA. A ArAdhanA emanAmAM zraddhA, saMskAra ane bALa janmAvatAM. A ArAdhanA ja emanI badhI saphaLatAno AtmA hatI. | (2) have keTalAka amI chAMTaNAbharyA zabdo emanA suputra vallabhabhAInI upara nirdezela pustikAmAMthI avatArIe : mahAmAnava rUpacaMdajInuM jIvana eTalI badhI ghaTanAo ane pratibhAomAMthI alaMkRta che ke tene saMkSiptamAM lakhavAnuM asaMbhava che. rUpacaMdajIne zivapurIthI nAnI uMmaramAM ja vibhinna viSayomAM rasa paDyo. ane tenAthI AraMbha thayo pustaka saMgrahano ane temAMnA dareka pustakanA adhyayana ane ciMtanano. yoga, sAhitya, vibhinna matonA dhArmika pustako ane graMtho, itihAsa, kAvya, ItyAdi vAMcyAM ane yathAzakti bALakone vaMcAvyAM. jyotiSazAstra tathA hastarekhA zAstrano UMDo abhyAsa karyo. jyotiSa choDIne Ayurvedane apanAvyuM. AyurvedanAM pustakono vipula saMgraha karyo, UMDuM jJAna prApta karyuM ane tene sevAnuM mAdhyama banAvyuM. aneka auSadhio banAvI. jIvanabhara potAnuM svAthya sAcavyuM. (sonerI vALane kALA banAvyA ane aMta sudhI vALa kALA rahyA.) anyonI sevA karI, tyAM sudhI ke haoNspiTalamAM DaoNkTaro tathA nasanA paNa upacAra karyA. hindI, gujarAtI ane saMskRta bhASAo upara sArI nipuNatA. jaina
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtro, stotro ane aneka zAstronuM, gItAnA zabda, artha ane bhAvArthanuM jJAna. ghaNuM badhuM kaMThastha. viSayanA dareka pAsAM para ciMtana karatA ane tene AtmasAta karatA. temanI TippaNo advitIya, saraLa ane mArmika hatI. koI paNa viSaya paranI vAta saMkSipta hoya. carcA nahIMvat, kadAgraha kyAreya nahIM. pU. bApujI kahetA : ApaNA astitvanAM traNa pAsAM che : tana, mana ane dhana. mana sauthI vyApaka che. paraMtu durbhAgyanI vAta e che ke ApaNe sauthI vadhAre samaya ane zakti dhananA kSetra upara tyAra pachI tana upara ane ochAmAM ocho samaya mana pAchaLa ApIe chIe. pUjya bApujI roja jinezvara bhagavAnanI pUjA karatA. pUjA ghaNI ja zAMtithI karatAM, sAragarbhita evA caitanyavaMdana ane stavana ja gAtA. teozrI roja sAmAyika karatA. navarAzanA samayamAM paNa sAmAyika karatA. zrI cImanabhAI cakubhAI zAhano dAkhalo ApatA ke roja eka sAmAyika karavAnA niyamane kAraNe teo ATalA moTA vakIla, samAjasevaka ane sAhityakAra banI zakyA hatA. roja savArasAMja navasmaraNanA pATha ane gurudeva vijayadharmasUrinI pUjA, jApa, AratI, ItyAdi karatA. A badhuM arthapUrNa rIte ane parama bhaktibhAvathI karatA hatA. niyamonuM zAMtipUrNa anuzAsana karatA, temanA niyamomAM kadIya cUka nathI AvI. chellA mahinAomAM asvastha hovA chatAM yathAzakti niyamo pALatA. teo bhArapUrvaka kahetA ke, "evA ane eTalA niyamo na rAkho jethI tamane ke anyone te niyamo bhArasvarUpa lAgavA mAMDe." paryuSaNamAM upavAsa uparAMta dararoja ATha sAmAyika karatA. Akho divasa mauna rAkhatA, sAmAyikamAM navakArano jApa, pU. vRddhicaMdrajI mahArAja sAheba, pU. AnaMdaghanajI ma.sA., pU. yazovijayajI mahArAja racita sajhAya, stavanano svAdhyAya karatA. dhyAna karatA. saMvatsarInA divase upAzrayamAM kalpasUtra sAMbhaLatA ane ghare paNa vAMcatA. ghaNAM varSothI samagra parivAra sAthe savAra sAMja pratikramaNa karatA. pU. bApujIe karoDo navakAra jApa karyA. 15-20 varSathI roja yazovijayajI racita jJAnasAra, tattvArthasUtra ane yogasArano svAdhyAya karatA.
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17 varSathI roja zrImad bhAgavad gItA tathA Adya zaMkarAcArya racita bhajagoviMdam vAMcatA. temanI bhaktimAM prema UbharAto hato - rUDhi jarA paNa nahIM. te kahetA ke zuddha hoya to paNa lokothI viruddha hoya te na karavuM, na AcaravuM.' ATalA mATe ApaNI potAnI samaja sAcI hoya topaNa AvazyakatA na hoya to lokothI viruddha kAma na karavuM. dharma sagavaDiyo na thaI jAya tenuM te haMmezA dhyAna rAkhatA. Atmazuddhi mATe tapanI anivAryatA temane pUrNa rUpe prApta hatI. temAM paNa sahaja ane atyaMtara tapanI. tapanA tamAma prakAra temaNe apanAvyA hatA. satya, ahiMsA, asteya, brahmacarya ane aparigraha A badhuM temanA jIvanamAM hatuM. - roja 4-4.30 vAge UThatA. 12 varSanI uMmarathI ja A niyama banAvyo hato. 85 varSanI uMmara sudhI pUrNa rIte svAvalaMbI jIvana hatuM. jAte ja kapaDAM dhovAM, pathArI upADavI, pANI garama karavuM ItyAdi. gharamAM dIkarA, vahuo, nokara badhAM ja hatAM. paNa saMbhavataH koIne paNa kazuM kAma karavAnuM kahetA na hatA. bahu ja nAnI uMmarathI caudazano upavAsa, pratikramaNa ItyAdi karatA. lagabhaga 65 varSa sudhI A niyamanuM pAlana karyuM. 6065 aThThAIo (ATha divasanA upavAsa), 1125 navapadajInA nava divasanA AyaMbila tapa karyA. AyaMbila daramiyAna maMdiramAM mAtra khamAsamaNAM ityAdi karatA ane pUjA ghera vAMcatA. 89 varSanI uMmare chellI aThThAI karI. teo kahetA, zakti pramANe tapa karavuM ja joIe. tenAthI ochuM ke vadhAre paNa nahIM. zaktithI vadhAre tapa karavAthI ahaMkAra ane mithyAtvano bhAva jAge che; ochuM karavAthI pramAda upara vijaya prApta thato nathI.' pU. bApujIe 42 varSa (1965 thI 2007) patnI rUpakuMvarano viyoga sahaja ane samatApUrvaka sahana karyo. temanuM jIvana gAMdhIjIthI prerita hatuM. khAdI paheratA hatA. rUmAla, TuvAla, mojAM badhuM ja khAdIbhaMDAramAMthI lAvatA hatA. jarUriyAto ochAmAM ochI rAkhatA. 40 varSa pahelAM varSamAM rU. 50 (pacAsa)nA svakharcanuM lakSya hatuM. 27
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ moMghavArIne kAraNe vadhumAM vadhu rU. 2000 thaI gayuM haze. dhotI, jhabhbho, Topa ane baMDI ja paheratA. paraMtu koI rUDhi na hatI. satya ane premanI eka jhalaka : bhAgIdArInA dhaMdhAmAM gaDabaDa thatI dekhAI eTale chUTA thaI gayA. Arthika taMgIe temane bhIMsamAM mUkyA. nokarI karavA nIkaLI paDyA. zeThajIe thoDA divasa bAda kahyuM ke be naMbarano hisAba paNa rAkhavo paDaze. temaNe nA pADI ane pagAra cAraso rUpiyAthI aDhIso rUpiyA thaI gayo. A samaya evo hato ke jyAre DaoNkTaranI phI paNa bAkI rahetI. bhale bAkI rahe topaNa ImAnadArI satya sauthI paheluM hoya. rAjakAraNamAM svArthano pravAha joIne temaNe rAjakAraNano sadaMtara tyAga karI dIdho. muMbaI AvyA pachI sevAnAM navAM aneka kSetro khUlyAM, jemAM eka kAma AjIvana cAlyuM. e hatuM bahArathI AvatA vidyArthIone madada karavI. ajANyA vidyArthIonI sAthe jaI temane chAtrAlayamAM dAkhala karAvavA; sI.e. korsa mATe ArTikala tarIke rakhAvavA, temanA mATe DipojhiTa bharavI, nokarI apAvavI vagere. temAMthI keTalAka vidyArthIo suvarNacaMdraka prApta karanArA paNa nIvaDyA. A bAbatamAM eTalA utsAhI hatA ke keTalAya lokone potAnA nAnA gharamAM lAvIne rAkhyA. be yuvakonA pitA banIne lagna paNa karAvyuM. A emanA adbhuta AtmavizvAsa ane patnInA anupama sAthane kAraNe zakya hatuM. vadhAre saMpatti na hatI ane 6 bALakono parivAra hovA chatAM A badhuM cAlyA karyuM. 2001mAM eka yuvaka dIpakabhAIne upAzrayamAMthI lAvyA hatA. keTalAya mAsa ghera rAkhyo. ane hIrAnuM kAma zikhavADavuM, mUDI ApI. prema ane preraNA ApyAM. Aje te saphaLa vyApArI ane Adarza gRhastha che. teo kahetA, mAtra hoziyAra vidyArthIne ja madada karo jenI icchA prabaLa hoya tene vizeSa madada karo. AgaLa vadho ane anyane AgaLa vadhavAnI preraNA Apo." e ja rUpacaMdajInuM sUtra hatuM. teo pote paNa aparigrahI hatA. garIbonI hospiTalamAM javAnI zarUAta vyApAramAM hatA tyArathI karI diIdhelI. emaNe traNa haoNspiTalomAM abhiyAna zarU karyuM - senTa jyorja, jI.
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ TI. ane kAmA. dhIre dhIre ke. I. ema, kasturabA, nAyara ane je. je. ne paNa te abhiyAnamAM joDI dIdhAM. vizALa kadanI je. je.mAM aThavADiyAmAM eka vAra jatA ane anya jagyAe ra3 vAra. aThavADiyAmAM pa-6 divasa pUrA pa-6 kalAka A kAmamAM vyasta rahetA. koI paNa kAraNasara A kAryamAM vighna Ave te teo sahana karI zakatA nahotA. sane 1996mAM pote ja kensaramAM sapaDAyA. roganA upacAra (reDIezana) vakhate paNa teo niyamita rIte hospiTalomAM jatA hatA. parivAra temanA svAthya aMge ciMtita hato, tyAre paNa teo to masta hatA lokasevAmAM ja. teo dareka dardI pAse jatA ane sneha darzAvatA. sukhaduHkhanI vAto karatA. je paNa nAnAmAM nAnuM ane moTAmAM moTuM kAma hoya te karatA. tana, mana ane dhanathI daradI sAthe AtmIyatA keLavavAno prayAsa karatA. tenA mATe posTakArDa lakhatA. saMdezA pahoMcADatA. evI nAnI bAbatomAM rasa letA jethI dardIne potAnA pratye dayanIyatA nahi paNa potApaNuM lAge. dhIre dhIre hospiTalanA vyavasthApakomAM teo ajANyAne badale abhUtapUrva vibhUti banI gayA. keTalAka DaoNkTaro amane kahetA ke, "jyAre ApanA pitAjI koI dardI pAse UbhA hoya tyAre amane emanAmAM sAkSAt Izvara ja dekhAya che." teo kyAreya vyavasthA ke prasiddhimAM paDyA na hatA. game teTaluM dabANa paNa temane namAvI zakyuM na hatuM. yathAsaMbhava teo 'kAkAjInA nAmathI oLakhAtA. ghaNA patrakAro temanI pAse jatA paraMtu teo temanAthI aLagA rahetA. turkha ne teo barAbara jANatA hatA. A nityakrama 30 varSa sudhI cAlyo. nAyara hospiTale temanI preraNAthI potAnI vadhArAnI jagAmAM vyavasAya prazikSaNa zarU karyuM. svataMtratA ane svAvalaMbananI temanI bhAvanA ahIM paNa dekhAI. kahetA ke "eka vyakti kAma para lAge to pAMcanAM peTa bharAya." jema jema jIvanamAM Arthika samRddhi AvatI gaI tema tema vadhAre vaheMcavAnI haMmezAM vRtti rahI. muMbaI haoNspiTala temanI priya saMsthA hatI ane tyAM lagAtAra yogadAna apAtuM rahyuM.
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ potAnA janmasthaLa pAlImAM kanyA mahAvidyAlaya banAvyuM, jenI tyAM atyaMta jarUra hatI. pAlInI zAnadAra gauzALAmAM moTo phALo Apyo. temanuM ane temanA nAnA bhAI pArasamalajInuM mahattvapUrNa yogadAna hatuM. teo kahetA hatA ke, prAmANikatAthI khUba kamAo ane sArA kAmamAM kharco, lokonA kAmamAM Avo. ucca zikSaNanI icchAvALAne vizeSa zikSaNa Apo.' A vAta upara vizeSa bhAra mUkatA hatA. dAnamAM temanI bhAvanA haMmezAM sevAnI ja hatI - dAtAnI nahIM. te kahetA bodhi-lAbha arthAt mokSaprApti mATe zarIrathI svastha hovuM anivArya che. te mATe ArogyanI prArthanA bodhithI pahelAM karavAmAM AvI che. 'AruSNano artha-bhAva Arogya (svasthatA) evo artha karavo na joIe. te mATe jaina dRSTikoNanI carcA karI rahyA che, kAraNa ke temaNe svAthyane sauMdarya, zRMgAra athavA bhoganuM sAdhana nahi, paraMtu mokSanuM ja sAdhana banAvyuM. mAMdagIne vadhavA na do - A temanuM sUtra hatuM. je sajAga ane svastha hoya che, temane thoDo ja pheraphAra tarata ja khyAlamAM AvI jAya che ane te mATe temane sahaja ciMtA thatI hatI. bIjuM, jyAre koI samasyA nAnI hoya tyAre tenuM samAdhAna karavuM saraLa hoya che. A bIjI vAtamAM UMDo anubhava ane atyaMta kauzalya samAyeluM che. | muMbaImAM 45 varSa sudhI koI moTA gharamAM rahevAnI suvidhA prApta thaI na hatI, paraMtu teo divasamAM keTalIya vAra UMco dAdaro caDhI-UtarIne paNa pachI marInaDrAIva ke hengIMga gArDana cAlavA jatA. koIka vAra tyAM sudhI na jaI zakAya to nAnA evA rUmamAM paNa seMkaDo cakkara lagAvatA. ghaNI tanmayatAthI niyamita yogAsana paNa karI letA hatA. temaNe jANI lIdhuM hatuM ke svAcya, sevA ane AtmakalyANa A traNe ekabIjA para AdhArita che. mAruM evuM mAnavuM che ke temanA jevI vyakti saMsArathI mukta thavA mATe ja saMsAramAM Ave che. te samajI jAya che ke svataMtra thavA mATe "svastha" hovuM jarUrI che. AvI UMDI ane spaSTa samaja koI viralane ja hoya che. emaNe mane ghaNI vAra cetavyo hato ke moha na rAkhavo; huM emanI 30
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ e cetavaNIne prauDha thayA pachI ja thoDI thoDI samajI zakyo chuM. emanA vyavahAranuM vizleSaNa karavAthI keTalAka siddhAMto samajamAM Ave che. anAvazyaka carcA-prapaMca karavo nahIM. prapaMca karatAM karatAM to ghaTanAonI sAthe bIjAonA abhiprAya joDAI jAya che ane svayaM ApaNe paNa abhiprAya bAMdhavA banAvavA maMDI paDIe chIe, evuM karavAthI manamAM vyartha kaSAyo vadhe che ane emanI chAyA saMbaMdho upara paDe che. eka sUkSma prabhAva paDe che ke A sivAya abhiprAya UMDA rAga-dveSamAM badalAI jAya che. AnAthI bharAyeluM mana saraLatAthI nirNayo laI zakatuM nathI, kArya paNa karI zakatuM nathI. potAnA pitAjInA akALa avasAna pachI potAnI mAtAnI vikaTa sthiti ghaNI duHkhadAyaka hatI. mahinAo sudhI e gharanI bahAra nIkaLI zakatA nahIM. AvI sthitimAM e mAtra be saptAha pachI ja mAtuzrIne rivAjonI paravA karyA vagara muMbaI laI AvyA. zobhAspada vastro paherAvyAM ane gauravapUrNa jIvana jIvavAnuM zIkhavyuM. acAnaka Arthika sthiti kharAba thaI jatAM teoe gabharAyA vagara dIkarInA zvazura pAse jaIne potAnI sthiti batAvI. zAnadAra jAna bolAvavAne badale emaNe dIkarIne sasarAnA zaheramAM laI jaI tyAM lagna karAvI dIdhuM. pachI be dIkarIonAM lagna ekIsAthe karAvI dIdhAM. kharca bharapUra karyo, paNa nirarthaka mahenata TALI dIdhI. badhAM snehIjanomAM emanI snehabharI dhAka rAkhI. emano saMdeza moha mata karo e A saMdarbhamAM dyotaka che. bhAIsAhebanuM zikSaNa adhavacce ja chUTI javuM, vyApAramAM ghaNI Uthala-pAthala thaI javI, nAnI vayamAM mArAM mAtAjInuM nidhana thaI javuM, jevI ghaTanAomAM e potAnI zakti mujabanA prayAso karI jotA ane niSphaLa jAya to AgaLa vadhatA. potAnI paristhitine karmaphaLa samajIne samayanA pravAhane emaNe apanAvI lIdho. koIne doSa na dIdho, na koIne Thapako Apyo. je karavuM paDe e emaNe karyuM. dhana upArjana karavAnI bAbatamAM emanI samajaNa spaSTa hatI. gRhastha pratyeka samaye dhana meLavavAno utsAha sevavo joIe, paNa ene mATe lAlasA rAkhavI joIe nahIM. khoTA mArgo ke khoTI rItiothI dhana kamAvuM joIe 31
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ nahIM, dhanano khoTo upayoga paNa karavo joIe nahIM. joke e 61 varSanI uMmare dhana kamAvavAnI pravRttimAMthI nivRtta thaI cUkyA hatA, topaNa saMtAnone thoDI paNa ciMtAmAM jotAM to kahetA ke gabharAo cho kema, huM kamAIza - cAlo, mArI sAthe. muzkelI AvI che to zuM thaI gayuM? zUnya thaI jAo to pharIthI pAchA cAlavAnuM zarU karavuM. kyAreya AvI kaThina sthiti AvI nahIM, paraMtu emane vivazatA ke dInatA kadI pasaMda nahotI. potAnA manane tarata ja utsAhamAM lAvavAnuM e khUba jANatA hatA. kahetA ke vadhAre paDatI saMpatti duHkhanuM mULa che, khUba kamAo ane zubha mArge kharca karo." "saMsAramAM thoDuM ja vadhAre AnaMda Ape che. A siddhAMta ja emanI jIvanazailI dvArA amane zIkhavI gayA. temanA jIvanano saMdeza ke mUlyAMkana che : 'AcaraNa adhika, upadezacarcA ochI." vidyAvijayajI ma. sA. pAsethI zivapurImAM zIkhelI ane apanAvelI vicAradhArA je thavAnuM haze te thaze, je thAya te sArAne mATe, utAvaLa na karo ane kheda na karo." SAyamurita nimuktiva' - kaSAyothI mukti ja bhava-mukti che. e sivAyanI koI bAbata para lakSya rAkhavuM nirarthaka che. samaye yama! | mAyaNa' mahAvIre mukhya upadeza parama ziSya gautamane saMbodhIne Apyo hato - he gautama, eka kSaNano paNa pramAda na karo. jaina dharmano A ja sAra che. sAro mArga jAgRtino che. je kriyAomAMthI jAgRtinuM lakSya nIkaLI gayuM che te kriyAo mAtra nirarthaka ja nahIM, nukasAna karavAvALI che. pAMDityapUrNa vAto sAMbhaLI avAranavAra kahetA. bahu ja sAruM paraMtu hoMzamAM rahejo.' 'mahaMmati maMtroDayam' - ahaM ane mama" - mohanA be mahAzatru che. A zatru dareka sthAne chupAIne Ave che, khAsa to paMDitAImAM vizeSa rUpathI.
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ amane khinna ane mUMjhAyelI sthitimAM jotA tyAre kahetA, "zAMta raho, je thaI rahyuM che te juo. svayaMne juo. manane bhAre thavA na dezo' varSothI vipazyanA dhyAna karatAM karatAM A ja samajAyuM ke manano bhAra zarIra para abhivyakta thAya che ane jo sAdhaka tene tarata samajI le to te kaSAyomAM phasAto nathI ane nIkaLavA mAMDe che. | 'paraspRhI mA:vuM nispRhatve mahAsurauM' - "bIjAnI athavA bIjA dvArA apekSA mahAduHkha che ane tenAthI mukti mahAsukha che." "jJAnasAranA A upadezanuM punarAvartana karatA rahetA hatA jIvanamAM Arthika dRSTie keTalAka paDatInA prasaMgo paNa AvyA. e samayamAM je lokothI ghora nirAzA prApta thaI temanA pratye manamAM koI kaTutA AvavA na dIdhI. temanI sAthe AjIvana snehasaMbaMdho banAvI rAkhyA. amane saMsAra svarUpa samajAvavA mATe A eka ghaTanA vize kahetAH amuka vyaktine taiyAra karI tenuM lagna karAvyuM. te samaye te kaheto, "mArI cAmaDInA jUtAM banAvIne paherAvuM to paNa ApanA upakArano badalo vALI zakIza nahIM.' e ja vyaktie muzkelInA samayamAM kahyuM ke, jAva, jAva, tamane ApavA. mATe mArI pAse kazuM nathI. mane nahIM paNa ApanI patnI ane bALakone prema karo." AvA prasaMgo varNavI kahetA ke buddhi karmAdhIna che." pUjya mAtAjIne nAnI uMmare kensara thayuM hatuM. temanA jevI viduSI, dharmaparAyaNa, tapasvI, karmaTha ane samarpita saMginI to aneka janmomAM paNa na maLe. ghaNA upacAra karAvyA paraMtu nidAna ghaNuM moDuM thayuM. temaNe ghaNI sevA karI, eka varSa badhuM choDI rAtadivasa temanI pAse rahyA. eka divasa saMdhyA-prArthanA karatI vakhate temane AbhAsa thayo ke aMtima divasa AvI gayo che. amane kahyuM, "traNa kalAka athavA traNa divasa eTalo ja samaya bAkI che." eka kalAkamAM ja mAtAjInI sthiti bahu ja kharAba thaI. bApujI saMpUrNa sajAga thaI gayA ane saMginInA samAdhimaraNanI yojanA taiyAra karI lIdhI. temaNe mAtAjIne kahevAnuM zarU karyuM: 'tamAro aMtima samaya AvI gayo. che. tamane bhUmi upara suvADI rahyA chIe." ghora ane asahya vedanAmAM paNa temano saMdezo mAtAjInA manamAM vIjaLInI jema vyApI gayo, teo pUrepUrAM jAgI gayAM. pUjya bApujI AgaLa bolyA, "saMsAramAMthI mana uThAvI lo.
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ badhAMnI kSamApanA karI lo. ane potAnA AtmAmAM dhyAna lagAvI do. koI AkharI icchA hoya to kaho.' traNa putrIo (traNe putro karatAM moTI) ane traNa putro (traNe uMmaramAM nAnA ja hatA. moTo 16 varSano ane sauthI nAno 11 varSano)no parivAra hato. paraMtu teo evA AtmalIna thayAM ke badhuM ja bhUlI gayAM. vicArIne dhImA svare bolyAM, "mArA gaLAnI kaMThI moTI putrIne ApI dejo.' hAtha joDIne pAse UbhelA badhA ja parivArajanonI kSamAyAcanA karI ane pachI zAMta thaI gayAM ane zAMtimudrAmAM ja saMsAra choDI dIdho. 31 varSono sAtha, bALako, potAnI uMmara 551 varSa. eka varSathI divasa-rAta jenI sevAmAM hatA tenI patnI cAlI gaI. teo himAlaya jevA banI gayA - kaMThamAMthI eka zabda nahIM, AMkhomAM AMsu nahIM. gharamAM keTalAya sabhyo upasthita hatA. nAnAM-moTAM badhAM asvastha thayAM, paraMtu tenA abhAvanuM duHkha jaNAvA dIdhuM nathI. bALakonI saphaLatA ane saMpannatA joIne eka-be vAra kahyuM haze ke, te kevaLa taMgI joIne cAlI gaI. sukha joI zakI nahIM." teo AvI viparIta sthitimAM ATalA acala kevI rIte rahyA? mRtyune kadAca UMDANathI jANatA hatA. AthI kevaLa patnInuM ja nahIM paraMtu koI paNa mRtyu temane halAvI zakyuM nathI. sane 1965mAM patnIno viyoga thayo. 2001 sudhI koI akALa akAraNa ghaTanA banI nahi. pAcho bhUkaMpa Avyo. pautrI zubhAnA lagnanA mAtra sAta divasa pahelAM sauthI moTo putra mANeka, je temanA hRdayano mANeka hato, davAonI mizra pratikriyAthI gaMbhIra rIte bImAra thaI gayo. te gaMbhIra sthitimAM hospiTalamAM hato tyAre jema tema karI pautrInAM lagna patAvyAM. 5 phebruArI, 2001, savAre 8-30 vAge huM ghera Avyo. teo potAnA nityakramamAM vyasta hatA. thoDIvAramAM nityakrama paravArIne AvyA. meM kahyuM besI jAva." "bola beTA. meM kahyuM, "bhAIsAheba have rahyA nathI." temano cahero gaMbhIra banI gayo. zarIra stabdha thaI gayuM. sthiti vikaTa thavA lAgI. pachI acAnaka bolyA, "mane eka miniTa Apa." AMkho baMdha thaI gaI ne jANe kyAMka khovAI gayA. 15-20 sekanDa bAda pharI svastha thaI gayA. thoDI vAra pachI bolyA, je thAya che te sArA mATe para varSano yuvAna dIkaro akasmAta akAraNa mRtyu pAmyo. evo putra jeNe 16 varSanI
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ uMmare gharamAM mAtAnuM sthAna saMbhALyuM hatuM. potAnA gADha premathI, sAhasa ane samajathI potAnA parivAra ane agaNita lokone premathI rahevAnuM zIkhavyuM ane rasto batAvyo. mANeka bhAIsAhebe bheMzAlI parivAramAM saMskAra, samRddhi ane vikAsa traNenA pAyA nAMkhyA hatA ane tenA yazamAM cAra cAMda lagADyA hatA. mANeka pitAnA to zravaNa ja hatA. jIvanamAM mANeka dvArA jeTaluM sukha ane sanmAna maLyuM hatuM teTaluM koInAthI maLyuM na hatuM. evo putra acAnaka cAlyo jAya ane teo kahe, je thAya che te sArA mATe.' saMsArI mATe A mAnavuM ke jANavuM atyaMta agharuM che. pharI pAchI te ja aTalatA, eka zabda nahIM, eka AMsu nahIM, jIvana pUrvavat. dareka vakhate te mRtyune aMgUTho dekhADatA. dareka paristhitimAM teo kAMIka ne kAMIka sAruM ja jotA hatA. putrIo gaI to kahyuM, juo duHkha joyuM nahIM ane sadhavA tarIke jaI rahI che.' putrI pachI jamAI gayA to paNa te ja patnInA viyoganuM duHkha joyuM nahIM." vagere. Disembara, 2005mAM jI. TI. haoNspiTalanI eka sIDI je teo sAmAnya rIte upayogamAM letA na hatA, tenA upa2thI teo paDI gayA. UtaratI vakhate vicAratA hatA ke, AnuM huM samArakAma karAvIza,' pote ja paDI gayA. nAnI vahu mInu varSothI emanA sevAkAryamAM joDAI gaI hatI. Aje paNa eNe e krama jALavI rAkhyo che. teno phona Avyo. samAcAra maLatAM ja huM doDyo, teo adhikSakanA oraDAmAM beThA hatA, meM gabharAIne pUchyuM, 'zuM thayuM bApujI? sAMbhaLyuM che ke hADakuM bhAMgyuM che?" temaNe kahyuM, bahu sAruM thayuM. chellA pagathiyethI paDyo, cheka u52thI paDyo hota to?" hAthamAM kAco pATo hato ane caherA para hAsya. jIvana mATe prema hato, paraMtu kAyAnI Asakti nahotI. pratyeka zvAsa RNarUpa mAnatA hoya evI rIte eo jIvana jIvyA. huM kaI rIte dareka kSaNe svastha rahuM jethI mAruM jIvana anyane upayogI thAya ane jIvana prasanna rahe.' duHkhI dekha karuNA jage sukhI dekha mana moda' duHkhIne joIne manamAM karuNA jAge, sukhIne joIne mana prasanna thAya. uccatama brahmavihArI adhyAtmabhAva temaNe nibhAvyo. A jIvana emano yaza hato. tena tyaktena bhUMnIyA:' arthAt 35
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ tyAgIne bhogavI jANo evA upaniSadanuM teoe akSarazaH pAlana karyuM hatuM. temaNe A jIvanasatyane samajI lIdhuM hatuM. enI pramukha pratIti e emano binasAMpradAyika svabhAva hato. bIjuM saMsAramAM khAsa to manuSyajanma maLavAthI dareka paristhitimAM sukhI rahevAnI sahaja vRtti. IzvaranuM dareka mAnya svarUpa temane mATe vaMdanIya hatuM. gha2mAM vibhinna devI devatAnAM aneka citro, zaoN-pIsa, kaeNlenDara vagere hoya ja. dararoja teo kRSNa, zaMkara, dattAtreya badhAnI samakSa eTalI ja zraddhAthI dhUpa dIpa karatA, jeTalI zraddhAthI teo mahAvIrasvAmInI samakSa karatA. temano bhagavAna Akhare koNa hato? temanA mATe Izvara, e tattva hatuM, je saMsAranA moha ane asthira svabhAvanA jIvomAM jAgRti lAvavAnI preraNA ApatuM hatuM, sahAyatA karatuM hatuM. athavA kaho ko jAgRti ane karuNAnuM pratIka hatuM. lAkho karoDo navakAra japavA chatAM temanA manamAM pote jaina parivAranA che evo bhAva na hato. A mahAmaMtranA mukta AtmAo ane sAdhujanonA guNonA zaraNe javuM e sarva maMgaLa sAdhavAnI yukti che, A ja vAta upara temanuM lakSya hatuM. navakA2 maMtramAM paMcaparameSTInA 108 guNonuM raTaNa temanA manamAM satata cAlyA karatuM. A ja kAraNa hatuM ke sarva tapa ke niyamo pALavA chatAM jarA paNa ALasa ke rUDhinA paTa caDhavA detA na hatA. dareka kSaNe jAgRta, pratikSaNa saceta. mAnava jIvanano pUrepUro lAbha levA mATe ja temaNe gItAnA tamAma yogo ekasAthe apanAvyA hatA karmaThatA, bhakti, jJAnadhyAna ane karmasaMnyAsa. temanI vyApaka dRSTinA be bIjAM udAharaNo H temanI eka yojanA je pU. vijyadharmasUrijI sthApita yazovijaya saMskRta pAThazALA'thI prerita hatI, te hatI jaina paMDito taiyA2 ka2vAnI. paraMtu teo sAthe sAthe ema paNa kahetA ke A yojanA aMtargata 25 hindu paMDita tathA 25 muslima ane khristI paMDitone paNa taiyAra karo ane temanA yogakSemano kharca upADo. te samajatA hatA ke sarva paraMparAomAM rUDhi ane vyaktipUjA vadhI rahI che, tattva ane sattvanuM jJAna ghaTI rahyuM che. ATalA mATe ja jANakArone taiyAra karyA sivAya jANakArIno vadhAro thaI zake nahIM. - kaSAyamukti ja emano dharma hato, svadharma hato ane tenuM zaraNa temaNe apanAvyuM hatuM. bhakti, tapa, vAMcana, ciMtana, dhyAna, sevA vagere karatAM temaNe 36
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ AtmAnA pratyeka guNane anubhavamAM utAryA hatA. jIvana eka prayoga banI gayuM hatuM. kevI rIte potAnA AtmAne satata prayatnathI paramAtmArUpa banAvI zakAya, athavA jinezvara, IzvaranI kevI rIte bhakti karIe jethI AtmA pavitra bane. eka udAharaNa : nAnapaNathI ja caudazano upavAsa rAkhatA hatA. kensaranI bImArImAM paNa temaNe te cAlu rAkhyo hato. thoDAMka varSo pahelAM teo potAnI putrI puSpAne tyAM amerikA gayA hatA. teNe kahyuM ke, "mArA ghare khAvAnuM baMdha na karazo, A caudaze upavAsa na rAkhazo. mAre tyAM vaLI pAchA tame kyAre Avazo?" temaNe tarata ja vAta mAnI lIdhI. muMbaI pAchA AvIne tenA badalAmAM anukULatA mujaba traNa divasanA upavAsa karI lIdhA. adhyAtmano artha ja, AtmAnI samIpa', 'AtmA prerita thAya che. jyAre mithyAtva sahaja rIte chUTI jAya che, tyAre dareka kArya karatI vakhate sAdhaka samatA ane AtmAmAM ja dRSTi rAkhe che. tenuM jIvana A ja darzAve che. pU. AnaMdaghanajI ma.nA be pada temanI dRSTi mATe yogya rIte lAgu paDe che : cAro carana ke vAsate gauA vanameM jAya, cAro care caudizI phire, pana bAkI najara biriyA mAMya, cArapAMca saheliyAM mila, pAnI hilahila jAya, tAlI dIye, khaDakhaDa hase, bAkI najara gagariyA mAMya. arthAta jevI rIte gAya cAre dizAmAM cAro caratI phare che, paraMtu tenuM dhyAna to vAcharaDAmAM ja hoya che, jema cAra-pAMca bahenapaNIo pANI bharavA jAya, tAlI de, khaDakhaDa hase paraMtu temanuM dhyAna to temanI gAgara upara ja hoya che, tevI ja rIte jJAnInI dRSTi saMsAranA tamAma kAma karatAM, chatAM AtmA para ja rahe che. saMsAranI sarva javAbadArI adA karatAM, khelakUda khAna-pAna, vepAravyavahAra badhAmAM rasa levA chatAM, temanI dRSTi potAnA ujjavaLa AtmA para maMDAyelI rahetI hatI. dareka kArya dvArA jANe ke tene adhika ujvaLa banAvavAno prayatna cAlu hato. AvA viralA aneka janmomAM paNa durlabha, vizvavaMdya pUjya bApujIne amArA saunAM koTi koTi vaMdana. 37
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvA taponidhi, 52ma jJAnI, Izvarabhakta, sevAratna, saMsArasAgaranA catura nAvika, anupama AtmayogI ane mRtyuMjaya RSitulya suzrAvaka rUpacaMdajIne namana karIne Izvarane prArthanA karIe ke A mahAmAnavanuM jIvana ApaNane sarvadA preraNA ane pathadarzaka rUpa banI raho. emanA putro vallabhabhAI ane maMgaLabhAI temaja parivAre 20, 21 ane 22mA jaina sAhitya samArohanuM yajamAnapada svIkArI - zobhAvIne jJAnAMjali dvArA pitA-bhrAtAne zraddhAMjali arpI che emAM ApaNe paNa ApaNA AtmabhAvanI eka pAMkhaDI umerIe ane kavi nhAnAlAlanA pitRtarpaNa' kAvyanI keTalIka paMktione smarIe : "chAyA to vaDalA jevI, bhAva to nadanA sama, devonA dhAmanA jevuM, haiDuM jANe himAlaya. zveta vastro sadA dhAryAM, prANanI zveta pAMkha zA, te ja vAghA sajI jANe, pharizto ko manuSyamAM. sahavAre sAMjare jevo, tape bhAnu dine dine, zILA zILe tapyA tema, dajhADyA nahi koIne. nitya jIvanamAM mahAyogI, tattvaciMtaka ciMtako, catura hatA saMsAre, tapovane tapasvI mahIM. zuM zuM saMbhAruM? ne zI zI pUjuM pUNyavibhUtie pUNyAtmAnAM UMDANo to, Abha jevAM agAdha che." vizvanA samagra mAtA-pitAne ApaNA vaMdana hajo. saujanyaH prabuddha jIvana' tA. 26 1-14 38 * dhanavaMta zAha drdtshah@hotmail.com mo. 9820002341
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ mANaka sA. merI anubhUti AdaraNIya zrI mANakajI rUpacaMdajI bhaMzAlI ke jIvanavRta, para lekhana kI javAbadArI zrI dhanavaMtabhAI ne mujhe dI hai| yaha merA parama saubhAgya hai ki maiM Aja to kucha bhI likha rahA hU~ yaha saba unhI ke AzIrvAda kA pratiphala hai| AdaraNIya zrI mANakajI bhaMzAlI kA janma di. 05 / disambara / 1948 ko mumbaI meM zrI rUpacaMdajI bhaMzAlI ke parivAra meM huaa| parivAra ke prathama putra yathA nAma tathA guNa unakA nAma 'mANaka' rakhA gyaa| aise nAma ko caritArtha karane vAle mANakajI kA janma susaMskArI parivAra meM huA / zrI mANaka sA. janma se hi kuzAgra buddhi ke the / asala meM to ve buddhi aura bhAvanA donoM se samartha the isa prakAra kA sAmaMjasya virala logoM meM hI dekhA jAtA hai / vilakSaNa buddhi se vaha dekha pAte jo aura nahIM dekha sakate the| bhAvanA se, prema aura sAhasa se vaha kara pAte jo aura koI nahIM / jIvana bhara kI ghaTanAe~ isI adbhuta guNa - mizraNa ko darzAtI haiN| ApakI dhArmika kAryoM meM vizeSa ruci thii| virAsata meM mile mAtA-pitA ke saMskAra unameM purI taraha se samAai hue the| ve pitA ke parama bhakta the / pitAzrI kA koI bhI Adeza unake liye zirodhArya va paththara kI lakIra thA / paDhAI meM bahuta hoziyAra the, yuM to ve 3 baDI bahana se choTe the va do choTe bhAIyoM se baDe parantu unakA sabhI ke sAtha aTuTa sneha thA / mujhe yAda hai ki ghara meM jaba sabhI ke liye ve kapaDe lAte the to unhe haoNla meM rakha dete the aura sabhI se kahate the ki saba apanI-apanI pasanda ke le lo phira AkhirI me jo bacA rahatA thA vo svayaM apane liye rakhate the / ve pure parivAra kI sneha kI dhurI the / unakA priya vAkya thA 'jo dene meM majA AtA hai vo lene meM nahIM' sadA dusaroM ke kAryo meM sAtha dene ke liye tatpara, udAratA unakA sabase priya zauka thA / " - bahuta hI alpa Ayu meM Apane vyApAra zuru kiyA / pahale kapaDe kA vyApAra mUlajI jeThA mArkeTa se karate the unake bhAgIdAra eka siMdhI bhAI gopa seTha the| pharma kA nAma thA 'Adi TeksaTAIlsa' / Apa apane vyavasAya meM itanI prAmANikatA se kArya karate the ki varSa ke aMta meM jaba hisAba milAte aura agara munAphA jyAdA hotA to sabhI kharIdadAra vyApAriyoM ko vApasa 39
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ apane munAphe me se hissA binA mAMge de dete the| isa prakAra Apane pure kapaDe mArkeTa meM choTI sI umra meM apanI viziSTha sAkha sthApita kii| ___mANaka sA. vyApAra meM divya draSTA the| kaI varSa taka ve kapaDe ke vyavasAya meM rata the lekina unhe kapaDe ke vyApAra meM udhArI kA calana kataI pasanda nahIM thA isaliye ve dusare mauko kI talAza meM rahate the| 1970 se zeyara mArkeTa meM rasa rakhane lage the| jaba 1983 meM unhe patA calA ki manubhAI mANakalAla jo ki mArkeTa ke dAdA kahalAte the, vo ubharatI umra ke nemiSa zAha ke sAtha milakara ENAM FINANCE nAma kI kampanI kholane jA rahe the, taba unhone apane priya choTe bhAI vallabha ke liye turaMta prastAva rakhA ki vaha bhI juDa jaaye| kucha vakta bAda zeyara mArkeTa meM ENAM ke pA~va jamane lage to ve bhI ENAM ke bulaMdiyoM meM pahu~cAne aura pUrI taraha se zeyara mArkeTa meM juTa ge| isa taraha unhone kapaDe ke vyApAra se nijAta paayii| yaha unakI kuzAgratA hI thI ki unhone thoDe vakta ke bAda yaha anubhava kiyA ki bhAgIdArI usI rUpa meM calane vAlI nahIM thI - yadyapi upara se atyaMta saphala dikhatI thii| unake Agraha para nemiSa ne usase parivartana kubUla kiyaa| isa parivartana ke kAraNa bhAgIdArI Aja bhI kAyama hai| yaha jJAtavya hai ki ENAM ke nae Adarzo, naI pramANikatA ke sAtha uccatama mApadaNDa para eka nayA sthAna hA~sila kiyA, jisakI Aja taka deza me misAla dI jAtI hai| unhone zeyara bAjAra meM raha kara bhI kabhI koI Hotel yA jisake utpAda meM Non-Veg kA upayoga ho yA zarAba ityAdi kA upayoga ho meM kabhI niveza nahIM kiyA na hi ve kisI ko usa bAre meM salAha dete the| sAdhAraNatayA mArkeTa meM vyApArI apane saude yA rukha ko gupta rakhate haiN| yaha Avazyaka bhI hai kyoMki 'jo jaldI kare, isIkI cA~dI ho' aisA yaha mArkeTa hai| lekina mANeka sA. baDe udAra mana se logoM ko apanI rAya dete the, apanA nukasAna kara ke bhI logoM ko bacAte the| yA naphA karAkara prasanna hote the| yadyapi, ve takanIkI rUpa se (jaise sI.e. ityAdi) zikSita nahIM the, phira bhI apanI sUjha-bUjha ke kAraNa mArkeTa meM baDe-se-bar3e vyApAriyoM kA bhI bharapUra sammAna pAte the| zeyara mArkeTa kI Arbitration kamiTI meM unhone mahattvapUrNa kAma kiyA
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura kaI pecIdA vivAda sulajhAe / sAdhAraNatayA, Arbitrator kA pada dhanyavAda hIna hotA hai, parantu unhone cautarapha kA yaza paayaa| vaha unakI lokapriyatA hI thI, jisa kAraNa eka ummIdavAra ko unhone, anapekSita rUpa se mArkeTa kA presiDanTa banavA diyA thaa| zrI mANaka sA. vyaktigata jIvana meM bahuta dhArmika svabhAva ke the| roja dhyAna, nava smaraNa, mAlA, pATha ityAdi karanA, aSThamI, caturdazI kA upavAsa karanA kabhI bhI nahIM chor3ate the| apane siddhAMto se ve kabhI bhI samajhautA nahIM karate the| ve haoNlAki zeyara bAjAra meM vyApAra karate the jo zuru hotA thA usa samaya para 10 baje aura ve oNphisa jAte the 12.30 baje taba taka kabhI bhI oNphisa phona nahIM karate the na hI utAra-caDhAva ke bhAva lete the| ve sadA kahate the ki seTha vo hI hotA hai jo apanI marjI se kArya kre| samaya usI ke hisAba se calegA, vaha samaya ke hisAba se nhiiN| ___ mANaka sA. hamezA sambandhoM meM prema kA nirmANa karate the| ve parivAra, vyApAra, riztedAra, bilDiMga, sosAyaTI ke hara vyakti se prema karate the| hara vyakti unako apane dila kI bAta kahatA thA ye unakA prema hI thA ki sAmane vAlA sahaja hokara apane dila kI bAta unase karatA thaa| hamezA sabase prema karanA, itane bar3e AdamI hokara bhI sahaja vyavahAra karanA va hara eka ke sAtha prema se rahanA, sneha denA unake svabhAva kA aMtaraMga hissA thA jo maiMne dekhA hai| ve parivAra me saMskAra ke poSaka the| unakA Agraha rahatA thA ki hameM sabake sAtha kaise rahanA, kaise baDo ko Adara denA, nitya praNAma karanA, ityAdi unhI ne sabhI ko sikhaayaa| baDo kA Adara, choTo ko apAra sneha yaha unake isa viziSTha svabhAva ke kAraNa, ve pUre parivAra, sabhI riztedAra ke sabase priya pAtra the| sabake hRdaya meM base hue the| koI bhI takalIpha ho to mANaka sA. ko kaha do usakA samAdhAna unake pAsa thaa| hamezA sabako sAtha lekara calane kA Agraha thaa| kabhI bhI koI kArya akele karane kA nirNaya nahIM liyA, parivAra ke Adarza, pitR bhakta the| svAsthya ke prati sajaga the| khAna pAna me bahuta dhyAna rakhate the| jIvanabhara pyAja lahasana evaM cAya kA upayoga nahIM kiyaa| hamezA sabase svAsthya ke prati sajaga rahane kA bodha karAte the| eka ghaTanA jisase mujhe jIvana me eka bar3I zikSA milI, kA ullekha 41
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ karanA cAhatA hU~ ki varSa 1992 meM mANaka sA. ratalAma aae| maiM unake sAtha sTezana gyaa| choTA zahara hai acchI jAna pahacAna hai ata: mene rauba DAlane ke liye kahA phuphAsA pleTaphaoNrma TikaTa lene kI koI jarurata nahIM hai yahA~ sabhI mujhe jAnate hai jaba kI usa vakta pleTaphaoNrma TikaTa 50 paisai kA AtA thA unhone kucha nahIM khaa| basa kahA pleTaphaoNrma TikaTa khriido| phira ghara Akara samajhAyA ki hama 50 paisai kI corI kara rahe hai aura uphara se rauba gA~Tha rahe hai aura ise apanI hoziyArI samajha rahe hai| yaha corI hai aisA kabhI mata karanA, unakI vaha bAta mere jIvana kA eka TarniMga pAInTa thaa| unakI choTI sI bAta ne itanA bar3A saMdeza diyA ki Aja bhI jaba bhI kahIM pArkiMga, pleTaphaoNrma ityAdi kA zulka cukAtA hu~ to acAnaka unakI yAda A jAtI hai| caritra nirmANa meM unakI isI taraha kI choTI choTI sI bAto ne merA jIvana kA tarIkA hI badala diyaa| mANaka sA. kA alpAyu (52 varSa meM) 05/pharavarI/2001 meM nidhana ho gyaa| jaba unakA nidhana huA usake pUrva unhe 13 dina taka baoNmbe haoNspITala meM ilAja ke liye bhartI rakhA gayA thA taba vahA~ para pratidina muMbaI jaise zahara meM jahA~ kisI ke pAsa kisI ke liye samaya nahIM hai unake liye roja zAma evaM subaha milane ko karIbana 200 AdamI nIce baiThe rahate the| hama unhe samajhAte the phira bhI loga ghara nahIM jAte the| vahIM baiThe rahate the| pahale maiM yaha samajhatA thA ki mANaka sA. sirpha mere hai va maiM hI unake sabase karIba hU~ aura unakI jindagI meM bhI aisA hI hai, parantu merA yaha bhI bharma TuTa gayA jaba unake nidhana ke pazcAt sekaDo logo se maiM milA jo yahI kaha rahe the ki vo to sirpha unake the| unake sabake jIvana me sabase priya, sabase najadIkI vyakti agara koI thA to ve zrI mANaka sA. the| yadyapi mANaka sA. Aja vo hamAre bIca nahIM hai parantu unake batAe mArga para hama sabhI unakI yAdoM ke sahAre Age bar3ha rahe hai| ye sabhI yAdeM cirasmaraNIya raha kara paga-paga para hamArA mArgadarzana karatI rhegii| unakI dharmapatnI latA jI merI bhuA hai| dharma ke mArga para bahuta Age baDha gaI, udAratA unake roma-roma meM basI huI hai| unakA putra AkAza saca me yathA nAma tathA guNa AkAza kI taraha pure parivAra ko sAtha lekara Age baDha rahA 42
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ hai| unake choTe bhAI zrIvallabhajI bhaMzAlI kA nAma pUre deza meM prAmANika, deza hitaciMtaka ke rupa meM jAnA jAtA hai| niveza bAjAra meM unake vicAro ko alaga rUpa se dekhA jAtA hai evaM zrI maMgalajI bhaMzAlI samarpita bhAva se mAnava sevA ke kArya meM lagAtAra Age bar3ha rahe hai, parivAra ke dhArmika evaM mAnava sevA ke kArya meM lage hue hai| yaha zrI mANaka sA. dvArA die gae saMskAra hI hai ki hama apane parivAro ko Aja sAtha lekara cala rahe hai| hara kArya maiM karatA huM aura socatA hU~ ki agara Aja mANaka sA. hote to maiM kaisai karatA yA unakA kyA Adeza hotA usI taraha maiM usa kArya ko karane kI koziza karatA huuN| maiM sadaiva RNI hu~, rahuMgA AdaraNIya mANaka sA. kA va bhaMzAlI parivAra kA... prnnaam| aMta meM cAra paMktiyoM ke sAtha kalama ko virAma, mIThI madhura smRtiyAM ApakI, kabhI nahIM miTa paaegii| ApakA vyavahAra, ApakI bAta sadaiva hameM yAda aaegii| ApakA virala vyaktitva prerita sadA karate rhegaa| ApakA AtmavizvAsa, hamameM holAlA bharatA rhegaa| merI anubhUti ke sAtha vinamra hRdaya se mANaka sA. ko bhaavaaNjli| ratalAma mukeza jaina 08.01.2014
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ anukrama zrutapUjA prakAzakIya saMpAdakIya.... samAroha lekha-saMcaya vizeSa... eka preraNAtmaka jIvana - zrI rUpacaMdajI bhaMsAlI....... 23 mApa sA. kerI anubhUti .......39 sAhityasarjana * paMDita vIravijayajI.. phelyunI jhaverI * vivarya zrI hanarAyanavRta revAvana'. rupAlI bAphanA - pa.pU, cidAnaMdajI ma.sA........... suvarSA jaina * zrImad rAjacaMdranuM jaina sAhityamAM yogadAna.......... kokilA zAha * kavAryazrI vinavapari vyaktitvaRvijhAca. mahendrakumAra masta ... ........
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ ..104 128 * pa.pU. AcAryazrI buddhisAgarasUrijIH sAhityasarjananI cetanAno phuvAro. ..........................88 dhanavaMta 2. zAha * kavivarya nAnacaMdrajI ma.sA.nuM jainasAhityamAM yogadAna .97 madhu baravALiyA * kavi kulakirITa pU. A. zrI labdhisUrIzvarajI mahArAja kIrti ena. zAha * dhUmaketu kRta hemacaMdrAcArya.... ......... ...... 116 mInA dhArazI * zrI jhaveracaMda meghANI kRta gujarAtano jaya.............. hInA zAha * jaina zrutasaMpadAne samRddha karanAra krAMtA munizrI saMtabAlajI....140 guNavaMta baravALiyA * suprasiddha navalakathAkAra zrI mohanalAla cu. dhAmI.... .............148 pArula gAMdhI * sAhityasAdhaka zrI ratilAla dIpacaMda desAI... ............. pravINa zAha * jIvanadharmI savAI sAhityakAra jayabhikhkhuM.......... rekhA vorA * AcArya zrI tulasI ke sAhityika avadAna.. vijayAlakSmI muMzI * sAhityakAra zrI vijayakanakacaMdrasUrIzvarajI mahArAja. ...... ....201 kirITa je. zAha * prakhara jaina sAhityakAra adhyAtmayogI AcArya mahAprajJa ... 209 razmi jhaverI * sAhityakAra zrI ramaNabhAI cI. zAha .... chAyA zAha 168 177 193 226 45
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 237 248 * prophesara tArAbahena ramaNalAla zAha.. jAdavajI vorA * pU. AcAryazrI bhadraguptasUrIzvarajI mahArAja priyadarzana).. caMdrikA zAha * sAhitya-sAkSI : pU. jJAnanI mAtAnI. mahendra gAMdhI ... ra61 283 285 307 313 caritralekhana * munirAja zrI buddhivijayajI(bUTerAyAjI mahArAja.. mahendrakumAra masta * nyAyAsmonidhi zrI vijayAnaMdasUrijI harSada zAha muni zrI haMsavijayajI mahArAja................ rakSA upAdhyAya * zAsanarakSaka zrI vIracaMda rAghavajI gAMdhI. hiMmatalAla gAMdhI * saMvegI-vAcanAcArya zrI kuzalacaMdrajI ma.sA............... kAnajI je. mahezvarI * jJAnatapasvI, udAracetA pU. nyAyavijayajI mahArAja. kailAsa zAha * AtmaciMtaka zrI bhogIlAla giradharalAla zeTha ... jazavaMtalAla zAha * zAsanasamrATa pU. AcArya zrI vijayanemisUrIzvara ma.sA... ruci modI 0 AcArya rajanIza - ozo..................... prIti ena zAha .... 335 352 haO . 388 46
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4ON ...428 ............. jara 454 .465 saMzodhanakArya * zrImad rAjendrasUriH oka mahAna vibhUti kI jJAna avaM tapaH sAdhanA... vijayalakSmI poravAla * suzrAvaka zrI motIcaMda giradharalAla kApaDiyA mauktika cetana zAha * dArzanika vidyApuruSa prajJAcakSu paMDita sukhalAlajI. hiMmatabhAI koThArI * vidyAbhUSaNa zatAvadhAnI munirAja zrI ratnacaMdrajI ... khImajI maNasI chADavA * purAtattvAcArya zrI jinavijayajI. mItA gAMdhI * satyazodhaka paMDita becaradAsa jIvAja dozI.. mAlatI zAha * AgamaprabhAkara munizrI puNayavijayajI... jayazrI dozI zatAvadhAnI zrI dhIrajalAla TokarazI zAha .... vasaMta vIrA * pU. A. zrImad vijayabhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjanuM jIvana-kavana maMju Ara. zAha * sAhitya kalAratna zrI vijaya yazodevasUri. maMjulA gAMdhI * jaina sAhityanA saMzodhaka zrI harivallabha bhAyANI... kuNAla kapAsI 473 478 .491 pa03 515 ....... 58
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ * bahuzruta vidvAna ane saMzodhaka : zrI bhogIlAla sAMDesarA. kumArapALa desAI * sujJazrI lakSmaNabhAI bhojaka. naMdinI jhaverI Prof Dr. Colette Caillat. Varsha Shah * zrutavAridhi muni zrI jammUvijyajI mahArAja. pUrNimA mahetA 0 pro. nagInadAsa jIvaNalAla zAha saMkalita * AcAryazrI tevendramuni (beSTha sAhityA). haMsAbahena gAlA 48 540 547 559 .566 579 582
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityasarjana
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMDita vIravijayajI phAlganI jhaverI. Dio. phAlganIbahena vizeSa dharmaruci dharAve che. pUjAsAhitya upara teoe vizeSa kAma karyuM che. prastuta lekhamAM paM. vIravijayajInA sAhityanA paricayanI sAthe te sAhityanI lAkSaNikatAo paNa darzAvI che. - saM.] rAjanagara ke jyAM aneka suMdara jinaprAsAda che jyAM zeTha hemAbhAInA putra nagarazeTha premAbhAI vase che tyAM zAMtidAsano pADo e nAmanI pradhAna poLa ghIkAMTA AgaLa Avela che, temAM jaNezvara athavA yajJezvara nAmano brAhmaNa potAnI priyA nAme vijayA sahita raheto hato. tene eka putrI nAme gaMgA ane eka putra nAme kezava thayAM hatAM. kezava moTo thatA tene eka viprakumArikA nAme raLiyAta sAthe paraNAvyo. kezava aDhAra (18) varSano thayo eTale bhImanAtha gAme mAtA sahita gayo ne tyAM eka divasa mAtA sAthe kalaha thayo eTale kezava rocaka gAma gayo. tyAMthI pAlitANA jatAM roga thayo. ghaNA upAya karatAM te maTe nahIM. zubhavijaya guru maLatA teno roga gayo. pachI kezave potAne ghera javAnI AjJA mAgI eTale gurue kahyuM ke ghera jaIne zuM karavAnuM che? amArI pAse dIkSA lyo. kezave vicAra karatAM tema karavA kabUla karyuM. gurue khaMbhAta jaI dIkSA ApavA jaNAvyuM, tyAre kezave vacamAM koI sAruM gAma Ave tyAM ja dIkSA levA kahyuM. vihAra karatAM mArgamAM pAnasara pahoMcyA, tyAM gurue saM. 1848nA kArtika mAsamAM kezavane dIkSA ApI nAma vIravijaya pADyuM janma : saM. 1829 Aso suda dazama vijayAdazamI amadAvAda rAjanagara, zAMtidAsanA pADAmAM mAtA-pitA : vijayA brAhmaNI, jagnezvara (yajJezvara) brAhmaNa kuLa : odicya brAhmaNa bahena : gaMgA patnI : raLiyAta dIkSA : saM. 1848 kArataka mAsamAM pAnasaramAM gurudeva : zubhavijayajI kALadharma saM. 1908 bhAdaravA vadI trIjane guruvAre bhaThThInI poLa, amadAvAda paMDita vIravijayajI + 3
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina zAsananA gaganAMgaNamAM ogaNIsamI sadImAM thaI gayelA aneka viziSTa kavio kavipuMgavonI ujjvaLa paraMparAmAM jemanuM nAma zukratArakavat camakI rahyuM che te paMDita vIravijayajI mahArAja prabhu vIranI 67mI pATane zobhavanArA viralA. parvatamALAmAMthI khaLakhaLa vahetA jharaNAnI jema temanA mastiSkamAMthI kAvyapravAha avirata vahyA ja karato hato, jene gAnAra sAMbhaLanAra koIpaNa arnivacanIya AnaMdano AsvAda meLavyA sivAya raheto nahIM. bhinna bhinna viSayamAM vipula pramANamAM temaNe karelI thokabaMdha racanA jotA ApaNe temane moTA gajAnA kavi kabUla karavA ja paDe. temaNe dharmagraMthono abhyAsa karIne upadeza Apyo hato te dRSTie jaina dharmanA vividha viSayone pasaMda karIne kAvyaracanA, sAhityaracanA karI che. vIravijyajInuM sAhitya sarjana vIravijaye dIkSA lIdhA pachI guru pAse abhyAsa karyo. zubhavijyajIno bhAva ziSya vIravijayajI upara bahu sAro hato te A duhAthI jANavA maLe che. e gurunA guNa jaLanidhi, muja matie na kahAya, guNanidhi jaLanidhi jaLabharyo, gaggarImeM na samAya.' AvA bahumAna bhAvathI gurukRpAnA pAtra banyA tyAra pachI emanI kavitvazaktino paripAka eTalo badho vistAra pAmyo ke laghu2canAnI sAthe madhyakAlIna kAvya paraMparA anusAra noMdhapAtra racanAo karIne jaina dharma ane sAhityanA vicAro sarvasAmAnya janatA sudhI pahoMcADavAnuM amUlya kAma karyuM. jaina sAhityanuM sarjana cAra anuyogamAM che. vIravijyajIe potAnI racanAomAM cAre anuyogano sucAru upayoga karyo che. anuyoga eTale ke vyAkhyAna ke viSayavastunuM nirUpaNa ke varNana. tenA cAra prakAra che. (1) dravyAnuyoga jemAM jIva, jagata, Atmatattvane lagatA viSayono samAveza thAya che. (2) gaNitAnuyoga: jemAM gaNatarI, prakAra ane bheda-peTAbheda vagereno samAveza thAya che. gatanuM svarUpa darzAvavA cauda rAjalokanI mAhitI jaMbudvIpa, caMdraprajJapti, sUryaprajJapti, laghu saMgrahaNI, kSetrasamAsa vagereno samAveza thAya che. (3) caraNakaraNAnuyogaH jemAM tIrthaMkara bhagavAnanA AcAranA prarUpelA siddhAMta, sAdhu-zrAvaka AcAranuM anekAntanA siddhAMtane dhyAnamAM rAkhI syAdvAdanI zailImAM nirUpaNa che. (4) kathAnuyogaH ciratra uparAMta kalpanAno Azraya laIne kathA rajU karavAmAM Ave che. 4 1 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ anekAMtavAdanI apekSAe pratyeka vyakti A cAramAMthI koI eka athavA anya yogathI dharma pAme che. gurunA upadezamAM mukhyatve 84 lAkha jIvayonimAM pharatA jIvane svasvarUpa pAmavA mATenuM mArgadarzana, daza dagaMte durlabha manuSyajanma saphaLa karavo, sukhaduHkhanA prasaMge karmajanya sthitino vicAra karI samatA rAkhavI ItyAdi viSayono upadeza temanI racelI racanAo | kRtiomAM maLe che. vIravijayajInuM sAhitya judAjudA cokaThAmAM goThavAyeluM che. rAsa (rAsA), vivAhalo, stavana, sakjhAya, stuti, caityavaMdana, pUjA, DhaLiyAM, duhA, lAvaNI, hariyALI, gahulI, AratI, pUjA jevA svarUpomAM racanA karIne teoe potAnI abhuta sarjanazaktino paricaya karAvyo che. emanI laghu racanAo kayA samayamAM racAI te vize mAhitI maLatI nathI, paraMtu dIrgha racanAnA aMte kavie pote ja je ullekha karyo che te uparathI racanAno samaya jANavA maLe che. kavinuM viSayavaividhya jaina dharmanA vividha viSayone AvarI le che. jema ke 24 tIrthakaromAMthI mukhyatve RSabhadeva, nemanAtha, pArzvanAtha, mahAvIrasvAmI ane mahAvideha kSetramAM vicaratA sImaMdhara svAmIne pasaMda karIne caityavaMdana, stavana, devavaMdana, pUjA, duhA vagerenI racanA karI che. paMcatIrtho jevA ke zatruMjaya, aSTApada, sametazikhara, Abu, giranAra jevAM tIrtho, dhArmika tahevAro paryuSaNa, divALI, comAsI caudasa, akSayanidhi tapa, varSItapa, vIsasthAnakatapa, paMcamItithi vagere viSayaka racanAo che. temanuM zAstrIya ane Agamika vaiduSya paNa evuM ja apratima hatuM enI pratIti emaNe racelI pUjAomAM saraLa rIte gUMthelA padArtho vAMcatA thAya che. paMDita vIravijayajInI sAhityaka racanAonI sUci jotA ApaNane lagabhaga 132 jeTalI racanAo maLe che. A sAhityasarjana vize saMpAdaka diptI zAhe vIravijayajIno svAdhyAya' graMthamAM nibaMdha prastuta karyo che. je Aja graMthamAM pR. 218thI pR. 240 para maLe che. | gujarAtI sAhityano ItihAsanA dvitIya khaMDamAM vIravijayajI vize lakhatA vADIlAla cokasI temane madhyakAlIna rAsa sAhitya ane UrmipradhAna kavitAnA chellA pratinidhi' ane aMtima stabakanA chellA agraNI kavi tarIke oLakhAve che. temanA kaviyazamAM rAtrathI eka kalagI samAna che. vIravijaye (1) "surasuMdarIrAsa' (I. 1801), (2) dhammIlarAsa (I. 1840), (3) caMdrazekhara rAsa (I. 1846) A traNe dIrgha kathAone rAsa rUpe ApI che. padyavArtAnA khAsa raMjaka evA samasyA ane avAntara kathAono viniyoga paNa A rAsarUpa kRtiomAM karyo che. A rAsakRtiono saMbaMdha sAmAnya- Amavarga, vidvadavarga ema baMne sAthe che. A daSTie vIravijayanA A rAsAo madhyakAlIna kathAkRtinA lokatAtvika adhyayanamAM paNa mUlyavAna kRtio che. paMDita vIravijayajI + 5
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1) surasuMdarIrAsaH mukhya be pAtro che. nAyaka tarIke amarakumAra ane nAyikA tarIke surasuMdarI. baMne bALapaNanAM sAthI che. zALAmAM sAthe bhaNe che. eka divasa surasuMdarI virAmasthAne UMghI gaI. enI sADIne cheDe sAta koDI bAMdhelI hatI. amara pharato pharato te sthAne Avyo. UMghatI rAjakumArI evI surasuMdarIne cheDe bAMdhelI sAta koDI choDI lIdhI ane te vecI sukhaDI laI badhA nizALIyAne vaheMcI. surasuMdarIe kharI vAta jANatA amarane Thapako ApatA kahyuM sAta koDImAM to huM rAjya leta.' have baMne yauvanavaya pAmatA lagna kare che. ane sAthe siMhaladvIpa javA nIkaLe che. vacce yakSadvIpamAM vANa thobhyuM. patipatnI dvIpa 52 pharavA nIkaLyAM. surasuMdarIne tyAM UMgha AvI gaI. amare enI sADInA cheDe sAta koDI bAMdhI. AmAMthI tuM rAjya leje lakhI surasuMdarIne UMghatI tajI cAlyo gayo. karmajanya paristhitiono sAmano karatI ziyaLanI rakSA karatI vidyAone pAmatI benAtaTapura nAmano rAjA bane che. surasuMdarI potAnuM puruSarUpa banAvI vimalayaza nAma rAkhe che. pharato pharato amara A ja nagaramAM Ave che. vimalayaze ene cora TharAvI pakaDI lIdho. savAzera ghI pagamAM mAliza karI utArI Ape to mukti maLe evI zarata mUkI. vimalayaze UMghavAno DoLa karyo. A savAzera ghI pagamAM mAliza karI kevI rIte utArI zakAze, enI ciMtAmAM UMghano lAbha laI ghI pIvA mAMDayuM ane tyAM ja vimalayaze ene ThapakAryo. koInI UMghano lAbha laIne corI karavAnI nAnapaNanI Adata gaI nathI? pachI meLApa 'madhureNa samApayetu' nyAye. kevaLajJAnanI prApti. A rAsamAM kula 4 khaMDa che. prathama khaMDanuM maMgalAcaraNa 10 duhAomAM karIne 8 DhALa, bIjA khaMDamAM 12 DhALa, tRtIya khaMDamAM 13 DhALa ane cothA khaMDamAM 18 DhALa ema kula 51 DhALa che. AraMbha, aMta, kathAnusaMdhAna, vyavahArabodha vagere mATe vacce vacce doharAno ane kvacit copAIno upayoga karyo che. Ama samagra racanA dezImAM gavAIne rajU thatI rasaprada kathA ane dharmanA pAsane kAraNe, uttarArdhanA anya rAsanI jema, prastuta kRti paNa madhyakAlIna 'AkhyAna' sAthenuM najIkanuM sagapaNa dharAvatI bane che. vyavahAra dakSatAnA nirUpaNamAM kalikAlagautama evA haribhadrasUrinA vivekavilAsa graMthano prabhAva spaSTapaNe bodhita thAya che. (2) dhammilakumArano rAsaH kula cha khaMDa ane 72 DhALamAM vibhAjita A kRtimAM agiyAra jeTalI avAMtarakathAo dRSTAMtakathA tarIke vaNI levAmAM AvI che. cha khaMDanI maLIne 2450 jeTalI kaDImAM A badhI kathAo AlekhAI che. A rAsamAM kendramAM dhammilakumAra che. viraktabhAvI jIva che. mAtA-pitAne ciMtA thAya che. teno viktabhAva dUra karavA gaNikAgRhe mokale che. vasaMtasenAgaNikA sAcA arthamAM tenA premamAM paDe che. samaya jatA dhammilakumAra nirdhana thayo. mAlamilakata na rahI eTale vasaMtasenA gaNikAnI mAtAe tene araNyamAM pheMkAvI dIdho. tyAM muni sAthe meLApa thatA kathAo ane avAntakathAono prAraMbha thAya che. vividha 6 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathanakendro dvArA kathAo rajU thAya che. kathakonI pasaMdagI kartAnI kathanakaLAzaktinI paricAyaka che. vIravijayajIe "vasudevahiMDImAMnA mULa kathAnakamAM kAMTa-chAMTa ane umeraNa karIne potAnI rIte ahIM rajU karyuM che. (3) caMdrazekhara rAsaH A vIravijayajInI trIjI ane chellI dIrgha rAsakRti che. 4 khaMDa ane tenI kramazaH 9, 11, 17 ane 20 DhALomAM racAyelA A rAsano mukhya uddeza nyAyopArjita dravyathI karelA dAnano mahimA varNavavAno che. varNanomAM punaruktibharyo vistAra kavie TALyo che. pIMchInA eka ja lasarake citra UpasI Ave, tema pAtra ke prasaMganuM ochA zabdomAM kavi AbehUba varNana Ape che. kAvyanA AraMbhamAM mAtra be ja paMktimAM mahAsena rAjAnuM vizALa rAjya, samRddhi, vIratA ane nyAyapriyatAnuM samagradarzI Alekhana karyuM che. mahAsena nAme rAjA rAjato, haya, gaya, sainya, sAmrAjya, corapina zatrutimire ravi, nyAye pALe re rAjya.' A rAsanuM sauthI dhAradAra pAsuM koI hoya to te zukana-apazukana, pazuonI bolI che. pracalita dezIo ane doharA - copAIno samucita vinimaya nirUpita prasaMgane mArmika ane sacoTa banAvavAmAM upakAraka banyo che. rAjA mahAsena ratisuMdarIne manAvavA je bhASA vApare che te bhavAInA cAlu gAyana jevI che. hiMdI-gujarAtInA mizraNa jevA ane vyAkaraNanA niyamothI rahita A bhASAprayogo ahIM vAraMvAra thayA che. sthUlibhadrajInI ziyaLavela paMDita vIravijayajIe A kRtino prAraMbha 7 duhAnA maMgalAcaraNa dvArA karyo che jemAM mukhyatve sthUlibhadra ane kozAgaNikA vaccenA saMbaMdhanuM zRMgArarasathI prAraMbha karI nAyakanuM zAMtarasa prati pagaraNa ane pravajyAnA grahaNanuM rasALa zailImAM varNana che. A velI' 18 DhALamAM vistarelI che. 246 kaDIo dharAve che. zubhavIra ziyaLavelInI zarUAtamAM majAnuM maMgalAcaraNa mUke che jemAM sa ane ranI jugalabaMdhIne jabarI jamAve che. sayala sahaMkara pAsajI, zaMkhezvara siradAra zaMkhezvara kezava jarA haratakata upakAra sarasa vacana rasa varasatI, sarasatI bhagavatI jeha zubha matidAyaka zubhaguru praNam trikaraNa eha" kRtinI samApti sudhI lAlitya pravAha atUTa vahe che. magadhanA mahAsAmrAjyanA mukhyamaMtrI zakaTAlanA jyeSTha putra sthUlibhadra caturAInA dAvapeca zIkhavA kozA nAmanI vezyAne tyAM nivAsa kare che. baMne vacce praNaya soLe kaLAe 12 varSa sudhI cAle che. pachI dhUlibhadranA pitAnuM nidhana thatA rAjasaMdezo AvatA sthUlibhadrane vairAgyanI utpatti ane du:sama dusama evA cAritradharmanuM pAlana, paMDita vIravijayajI + 7
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAturmAsa kozAnI hAjarImAM tenI ja raMgazALAmAM. eka vicAra karIe ke jyAM kAmadeva ane ratinI jema pote bAra varSa niraMtara bhogAsakta rahyA che tyAM pote virAganI rAkhane romeromamAM samAvI acaLa thaI beThA che. vayarasvAmInI gahulI vayarasvAmI eTale vajasvAmI, jainazAsananA itihAsanuM A eka pAtra che ke jemanA janma pUrve emanA pitA dhanagirie sAdhudIkSA laI lIdhI. mAtA sunaMdAthI keme karI A navajAta zizu chAnuM rahetuM nathI. ema karatA cha mAsa vItyA. evAmAM Arya dhanagiri vihAra karatA tyAM pahoMcyA ane bhikSArthe potAne ghera gayA. tyAM bALakanA rudanathI thAkelI kaMTALelI sunaMdAe potAnA putrane horAvyo. have A bALakano uchera sAdhvIonA upAzrayamAM thavA lAgyo. ATha varSanA thatA temane sAdhu dIkSA ApavAmAM AvI. tyAM sudhImAM to A bALake sAdhvIono svAdhyAya sAMbhaLI agiyAra aMgagraMtho kaMThastha karI lIdhA. A gahUlInI aMdara traNa traNa racanA prakArono saMgama che. hAlaraDuM vattA prahelikA vattA gahUlI (gurunA vijaya mATe gavAtAM gItone vartamAnamAM gahUlI kahe che.) ahIMyA be pAtro vacceno saMvAda yojyo che jemAM be strI sakhIo che ane ekabajAnI sAthe vAto karatA ukhANAnI rIte jaina dharmanuM tattvajJAna, sAdhvAcArane avaLavANInI paddhatithI loka samakSa mUkyuM che. ahIM kabIranI nAva meM DUba gaI nadiyAM jenA parathI AnaMdaghanajIe nAMvameM nadiyA DUbI jAya' A pada banAvyuM che. tenI spaSTa asara dekhAI Ave che. sakhI re, meM kautuka dIThuM sAdhu sarovara jhIlatA re" ra gaNAMkita 636 akSarAtmaka kAvya A kavi paMDita vIravijayajInI pAMDityapUrNa saMskRta racanA che. A kAvyanI vizeSatA e che ke samagra racanAmAM ra gaNIno prayoga thayelo che. "ra' gaNamAM guru laghu guru ema varNa yojanA hoya che. A kAvyanAM cAra caraNa che temAM prabhunA je mUla cAra atizaya che. tenuM ja nirUpaNa karyuM che je A mujaba che. (1) jJAnAtizaya (2) vacanAtizaya (3) pUjAatizaya (4) apAyA pagamAtizaya. A cAre atizayo vAmAnaMdana prabhu pArzvanAtha pAse kevA zobhI rahyA che, ke jenA kAraNe ghAtIaghAtI karmano kSaya thaI siddhagatine pAmyA che. A eka ja vilakSaNa vRttamAM zrI zaMkhezvara pArzvanAtha bhagavAnanI stuti racIne potAnA bhaktibhAvanA, saMskRta bhASAnA pAMDityanAM, kAvyajJa ane rasika bhAvakamAM jovA maLe tevA padalAlityanAM darzana karAvyAM che ja. (le. pU. pradyumnasUrijI, vIravijaya svAdyAyagraMtha 8 + 1lmI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIravijayajInuM pUjAsAhitya pUjAo to vIravijayajInI ja AvI eka ukti lokomAM pracalita che. jemajema ApaNe pUjAo vAMcIe ane bhaNAvIe ema ema ApaNane A vAta zIrAnI jema gaLe Utare che. emanI racelI pUjAomAM viSaya vaividhya che. jema ke (1) snAtrapUjA, (2) paMcakalyANakapUjA, (3) bAra vratanI pUjA, (4) pistAlIza AgamanI pUjA, (5) cosaTha prakArI pUjA, (6) aSTaprakArI pUjA, (7) 99 prakArI pUjA 1 pro. anilA dalAla lakhe che e mujaba vIravijayajInuM pUjA-sAhitya e mAtra abhyAsa ke vAMcananuM ja sAhitya nathI, paNa e eka Living Ritual - jIvaMta AcAra che; jANe ke Performing ..... tarIke dazya-zrAvya rUpe rajU thAya che. temanI pUjAo temanI bahumukhI pratibhAnI jema ja vividha AyAmovALI che. pUjAonA baMdhAraNamAM kAvya, chaMda, alaMkAra, bhASAsamRddhi, geyatA, layabaddhatA, dezIono pracura pramANamAM upayoga che. A badhA kAraNone lIdhe pUjA eTalI badhI layabaddha bane che ke jANe ApaNe amRtanuM rasapAna karatA hoIe evI pratIti thAya che. pUjAo ane vIravijayajI e baMne jANe ekabIjAnA paryAyavAcI zabdo ja banI gayA che. kavi paMDita vIravijayajInI racanAonI yAdI jotA, temAMthI pasAra thatA tenA vividha paribaLo dhyAnamAM Ave che. zIrSakaracanA: vyaktivAcaka strI puruSonAM nAmathI karavAmAM AvI che. AvI pAtrapradhAna zIrSakaracanA samagra kRtimAM kendrasthAne hovAthI pAtranI pasaMdagI karIne zIrSaka racanA karI che. guru paraMparA ane racanA samaya: vIravijayajInI nAnI moTI pratyeka racanAomAM zubhavIra' evo ullekha che. "zubhano eka artha kalyANa, maMgala che ane bIjo artha zubhavijaya eTale ke kavinA guru. 'vIranA paNa be artha che. bhagavAna mahAvIra svAmI ane bIjo artha kavi pote ja ke jemanuM nAma vIravijayajI hatuM. Ama zleSayukta abhivyakti karI che. dareka kRtine aMte racanA samaya mUkyo che. phaLazrutiH paMDita vIravijayajI jaina paraMparAnA sAdhukavi che. eTale temanI racanAono pradhAnasUra dharmopadeza ja che. tethI bIjA kavio je vibhinna prayojanathI kAvya banAve jemAM dhana, yaza, kIrtinI icchA hoya evuM ahIM prayojana nathI. lAghava zailIthI phaLazruti darzAve che. sAdhAraNa e kaLaza je gAve zrI zubhavIra savAI, maMgaLalIlA sukhabhara pAve gharaghara harSa vadhAI.' paMDita vIravijayajI + 9
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ rasanirUpaNa / rasaniSpatti viravijayajInI nAnI moTI pratyeka racanAomAM sarvasAmAnya rIte kendramAM zAMtarasa rahelo che. pAtro ane prasaMgonA nirUpaNathI zAMtarasa tarapha gati thayelI che. racanAnA AraMbhathI madhyabhAga sudhI vyavahArajIvana ane zRMgAra rasanI sAmagrI hoya che. prasaMgocita camatkArathI adbhuta rasa, yuddha varNananA prasaMgamAM virarasa, nAyikAnA viraha varNanamAM karUNarasa, premI-premIkAnA milanamAM zRMgArarasa anubhavAya che. nemivivAhalo racanAmAM zRMgArarasanuM varNana hAsyarasanA saMyojana sAthe karyuM che. daDo phUla kero re uchAle, bIjI raMgabhara ramatI jhAle, nemine kAMdhe re mAre, tava eka jAI chAtI paMpALe.' surasuMdarI rAsa, caMdrazekhara rAsa, dhammilakumAra rAsa, darzANabhadranI sajhAya, mahAvIra bhagavAnanA 27 bhavanA stavana ityAdimAM abhuta rasano alaukika anubhava karAve che. sthUlibhadranI ziyaLavelamAM sthUlibhadra kozAne mUkI nIkaLI jAya che tyAre samAviyogathI kozA krodhita bane che. ahIM karuNarasa ane raudrarasanI saMyogikatA che. ho sajanI re bapaiyAne vAra re kima pIke pIu kare, ho sajanI re pAMkho re chedIne upara lUNa dhare, ho sajanI re huM pIunI pIu mahArI pIu pIuM huM karuM? chaMda dezIo ane rAgano prayogaH vIravijayajIe rAsa, stavana, DhALiyA, vivAhalo, gahulI, sajhAya, hariyALI, lAvaNI, pUjA vagere svarUpomAM vividha dezIono prayoga karyo che. caityavaMdanamAM doharA chaMdano upayoga karavAmAM Avyo che. stutimAM chaMdanI sAthe dezIono prayoga thayo che. ajitanAthanI stutimAM praha UThI vaMdu, saMbhavanAthanI stutimAM zAMti jinesara samarIye', vimalanAthanI stutimAM copAIno prayoga che. anaMtanAthanI stutimAM vasaMtatilakA, kuMthunAthanI stutimAM trATakachaMdano prayoga che. pUjA sAhityamAM aMte kAvya racavAmAM Ave che. AvI pUjAmAM upajAti, vratavilaMbita zArdUlavikrIDita vagere chaMdono prayoga thayelo che. emanI vividha racanAonI samIkSAmAM chaMda ane dezIone saMdagaMta ullekha karavAmAM Avyo che. vaLI bilAvala, kAphI, AzAvarI, goDI, sAraMga, mAru, vasaMtadhumAla, alaiyA, baMgALI kerabo, dhanyAzrI, yamana kalyANa jevA vividha ane pracalita rAgono prayoga karyo che. AnA parathI eTaluM spaSTa thAya che ke emanI racanAomAM chaMda, zAstrIya rAga ane dezIono samanvaya sadhAyelo che. eTale geyatA emanI racanAonuM aneruM AkarSaNa che. emanI 10 ke 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ racanAo sugeya padAvalI tarIke lokajIbhe ramatI jovA maLe che. pariNAma svarUpe sAhityamAM bhaktirasanI ramajhaTa jAme che. temanI samagra sAhityika racanAomAM 210 jeTalI dezIo che. alaMkAraH vIravijayajInI racanAomAM upamA, dAMta, mAlopamA, yamaka, rUpaka jevA alaMkArono vizeSa pramANamAM prayoga thayo che. nagaravarNana, pAtra paricayamAM alaMkAronI saMkhyA vizeSa che. yamaka racanA to kavinI AgavI siddhi che. varNAnuprAsa ane aMtyAnuprAsa to sahaja rIte sthAna pAmelA joI zakAya che. dhamilakumAra rAsamAM nAyaka dhammila vezyA sAthe premamAM paDe che te prasaMgane varNAnuprAsa, aMtyAnuprAsa, upamA ane dAMta alaMkAra dvArA prAsAdika abhivyakti karI che. vinayavatI vArAMganA, vacane vIMdhANo, vikasita vanaja vanAzraye, alikyuM lapaTANo || 2 ||', temanI nAnImoTI padyaracanAomAM prAsayukta madhura padAvalIo ane gIta prakAranI layAnvita paMktio jovA maLe che. jenA namUnA joIe. sarasa vacana rasa varasatI, sarasvatI bhagavatI jeha, zubha mati dAyaka zubha guru, praNamuM trikaraNa eha.' suNa alabelA alabelI viNa kima jAze janamAro, he raMgIlA, raMgIlI viNa eLe jAze avatAro, 'eka dina ame raMgabhara ramatAMtAM, mAhare paga, jhAMjhara ramajhamatAMtAM, namratA kahI nAthane namatAMtAM.' uparokta udAharaNothI kavinI varNAnuprAsa, aMtyAnuprAsa ane gIta racanAnI maMjula padAvalIno paricaya thAya che. bhASAprabhutva / bhASAsamRddhi vIravijayajInI pratibhAno vicAra karatAM temanI bhASA samRddhi pratye anAyAse kheMcAI javAya che. temane prAkRta-saMskRta, mAru gurjara, hiMdI, jUnI gujarAtI, vartamAna gujarAtI A badhI ja bhASAo para prabhutva hatuM. paMDitanI pratibhA kavi tarIke pUjAsAhityamAM soLe kaLAe khIle che. temanI bhASAkIya laDhaNa keTalAka udAharaNo dvArA mANIe. snAtrapUjAmAM prAraMbhanA kAvyanI racanA saMskRta bhASAmAM che. 'sarasa zAMti sudhArasasAgaraM, zucitaraM guNaratna mahAgaram; bhavikapaMkaja bodha divAkaraM, pratidinaM praNamAmi jinezvaram.' duho gujarAtI bhASAmAM che. paMDita vIravijayajI + 11
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ "kusumAbharaNa utArIne, paDimA dharIya viveka, majjanapIThe thApIne, karIe jaLa abhiSeka' gAthA - AryagIta prAkRta bhASAmAM che. 'jiNajammasamaye mesasihare, rayaNakaNayakalasehiM; devAsurehiM ahavio, te dhannA jehiM diTThosi.' nemanAthanA stavanamAM hiMdI bhASAno vizeSa prabhAva paDyo che te nIce mujaba che. toraNa AI kyu cale re, nayaNa milAI seMNa mohaniyA, nAtha binA meM to kyuM rahuMgI, calie divAnI banAya, Apa cAle aMdAjase re, kyA hama doSa lagAya... mohaniyA.' Ama vIravijayajInI koI paNa racanA baudhika ane sAmAnyajana baMne mATe bhogya bane che. varNanakaLA: vIravijayajIe paraMparAgata rIte varNana karyuM che. temanI varNanazakti be vibhAgamAM vaheMcAyelI jovA maLe che. pAtravarNana ane prasaMgavarNana. emanI racelI rAsatripuTI, vivAhalo, veli, paMcakalyANaka pUjA, snAtrapUjA, bhagavAna mahAvIranA sattAvIza bhavanuM stavana, dazArNabhadranI sajhAya, goDIjI pArzvanAthanAM DhALiyAM, motIzAnAM DhALiyAM jevI racanAo emanI varNanazaktinA namUnArUpa che. kavinuM pAtra varNana alaMkArika zailInuM hovAthI citrAtmaka banIne atyaMta prabhAvotpAdaka banyuM che, jenA keTalAka namUnAo ApaNe joIe. dhammilakumAra rAsa vArAMganAnuM varNana pAtravarNana) : vinayavatI vArAMganA, vacane vIMdhANo, vikasita vanaja vanAzraye, alirUM lapaTANo. (2) vikasyo kuMara vihAyase, vacce vIjaLI bhALI, lalita lIlAvatI lIlamAM, lAdhI laTakALI' (3) sthUlibhadranI ziyaLavelamAM rUpakozAnuM varNana citrAtmaka zailImAM karavAmAM AvyuM che. pAtravarNana): zarada pUnamano caMdramA, mukha dekhI harAve. adhara arUNa pravAlanI, paNa upamA na Ave || 2 || nemakumArane paraNAvA bhojAIo jaLakrIDA karavA laI jAya che te (prasaMgavarNana) kAMI diyarIyA re vAgyuM, paraNavA kAyara ko tuma lAgyuM, prabhune chAMTe saghaLI nArI, jalazuM bharI sovana pIcakArI() 12 + 1bhI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakRtidarzanaH prakRtino mAnava jIvana sAthe saMbaMdha che. vIravijayajInI keTalIka namUnedAra kRtiomAM prakRtidarzana adbhuta rIte yojavAmAM AvyuM. paMcakalyANaka pUjAmAM avanakalyANanI pUjA rUDo mAsa vasaMta phaLI vanarAjI re, rAyaNane sahakAra vAlA, ketakI jAya ne mAlatI re, bhramara kare jhaMkAra vAlA; koyala madabhara Tahuka tIre, beThI AMbADALa vAlA, hiMsayugala jaLa jhIlatAM re, vimaLa sarovarapALa vAlA, maMda pavananI laheramAM re, mAtA supananihALa vAlA. uparokta paMktio vasaMtaRtunA AnaMdollAsanI anubhUti karAve che. bhramara kare jhaMkAra vAlA e paMkti kAnane sparzIne manomana koyalanA TahukAranuM guMjana thatA vAtAvaraNamAM mAdakatA sarje che. ziyaLavelanI sajhAyamAM kozA sthUlibhadranI pratIkSA karI rahI che. virahamAM jhUre che tenI abhivyakti pAvasa mAse dhana varase dhana dhorIyo, mAre kaMdarpa taNo vana morIo.. (2) varSARtunA varNana dvArA rUpakozAnA virahane hRdaya sparzI vANImAM Alekhyo kALA bhammara vAdaLo, varasato varasAda ane virahagnimAM baLatI premikA.' nemanAtha rAjimati bAramAsAmAM kavie vasaMta, phagaNa ane hoLInA saMdarbhathI rAjImatinA virahanuM Alekhana karyuM cheH halakAro hasaMta vasaMta, hoLI khele gopIgoviMda atikecuA jhapApAta, viyoge mAlatI. madhu. samAjadarzanaH kavi vyavahArakuzala hatA, enI pratIti emanI racanAomAM samAjadarzana thayeluM che te uparathI thAya che. khAsa karIne temanI racelI pUjAomAM 14 svapna AvavA, garbhavatI strInA dohada pUrNa thavA, janmakalyANaka dvArA putrajanmanI ujavaNI, zubha divase abhyAsa karAvavo, rAsatripuTInI sajhAyonI aMdara samasyApUrti dvArA varakanyAnI pasaMdagI, svaparAkramathI zukana joI dhana kamAvavA javuM, nema-rAjulanA bAramAsAmAM varaghoDAnuM varNana, lagnamahotsavanI ujavaNI, kanyAvidAya jevA prasaMgonuM nirUpaNa che. to vivAhalo, sajhAya, tenI aMdara bahupatnItva, dhanavaibhavanI irSA, kapaTathI jhera ApavuM, saMsArasukha bhogavavuM, kAmI puruSonuM adha:patana, strIonI caturAI, satsaMga ane kusaMganuM pariNAma, dharmopadeza sAMbhaLavo, dAnapuNya karavuM vagerenuM nirUpaNa thayeluM che. paMDita vIravijayajI + 13
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAjamAM jIvana kevuM jIvavuM tenA vize temaNe hitazikSA chatrIsI racI che chatrIsInI A racanAmAM kavie prathama 18 kaDImAM puruSane, pachInI ATha kaDImAM strIone ane chellI dasa kaDImAM strI-puruSa baMne upayogI zikhAmaNa ApI che. jeno rasAsvAda ApaNe keTalIka kaDIo dvArA mANIzuM. hitazikSA chatrIsI A racanAmAM manuSyanI nIti, sadAcAra-vyavahAra ane kuzaLatA prApta karavAnI vigato darzAvI che. jemAM puruSanA sAta duHkha'nuM varNana karatA kahe che. paheluM duHkha pADozI ADa, bIjuM duHkha ghara viSanuM jhADa. trIjuM duHkha najare AhAra, cothuM duHkha zira vahelo bhAra. pAMcamuM duHkha pAlA cAlavuM, chaThThuM duHkha je nita mAMgavuM. kavi kahe sAte nara duHkha, na2 nirdhanane jhAjhI bhUkha. strInA sAta sukhanuM varNana kare che. *pahilu sukha te pihara gAma, bIjuM sukha je guNavaMta svAma. trIjuM piyu paradeza na jAya, cothuM sukha lakSmI ghara mAMya. pAMcamuM sukha je dile narI, chaThThuM sukha thoDI dIkarI. sahiyara sAthe vinoda vAta, sura suMdarInA e sukha sAta.' chellI traNa kaDIomAM kavi guru mahArAja pAse vrata niyama levAnuM, tIrthayAtrA karavAnuM, saMgha kADhavAnuM, mArgamAM mokaLuM mana rAkhIne saMghajamaNa karavAnuM, kalyANakArI siddhAcalajI ane giranAra para jaI prabhubhakti karI avatArane tArI levAnuM kahe che. chatrIsamI kaDImAM vyavahAramAM ane mokSamArgamAM upayogI zikhAmaNonA kartAnA mukhathI nIkaLatI mohananela jevI manohara vANI hitakara hovAnuM jaNAya che. vyavahArathI para thanA2 vyakti ghaNI vAra vyavahArane sAcI rIte oLakhI zake che. kavi vIravijayajIe phakta eka ja varasa jeTaluM lagnajIvana bhogavyA chatAM temanI racanAmAM samAjIvana vyavahAradakSatAnA darzana thAya che. paMDita kavi vIravijyajI mATe svasaMvedanA jyAre mogalasaltanate hiMda upara pakaDa jamAvI tyAre dakSiNa hiMdamAM caitanyamahAprabhuno bhaktijuvALa Ubho thayo ane havelI saMgItano sUrya lagabhaga samagra hiMdamAM madhyAhne tapavA lAgyo. rAdhAkRSNanI bhakti zRMgArathI chalochala chalakatI, zrutimadhura dezIonI apUrva rAga-rAgiNIomAM baMdhAyelAM bhaktigItonI chAkamachoLa samagra gujarAtane rasataraboLa karI rahI hatI, tyAre 19mI sadInA uttarArdhamAM gurjara sAhityanA pUrvAMcala upara jaina paraMparAnA premalakSaNA bhaktinA utkRSTa rasakavi paMDita vIravijayajIno bhAre damAmadAra udaya thayo je jainonA dayArAma tarIke oLakhAyA. bahumukhI pratibhAnA dhanI evA pUjyazrIe gadya ane padya baMnemAM kalama calAvI bahuAyAmI racanAo karI. temanI khUbI kaho ke viziSTamAM viziSTa lAkSaNikatA kaho, teo gajabanA samayajJa! samakAlIna lokavyavasthA, bolI, 14 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyavahAranA ekadama nADapArakhu vaidya. madhyakAlIna yuga jANe ke kathAyuga jevo hato. cAhe e upadezatattva ho, cAhe dharmatattva ho. ene kathAonA mAdhyame prasarAvavAmAM Ave to khUba lokabhogya banI janamAnasa para UMDI ane gherI chApa choDI jAya. vIravijayajIe A samayanI mAMgane hRdaya soMsaravI TheravI ane temanI racelI koI paNa racanA evI nahi hoya jemAM kathAnuyogano Azraya nahIM lIdho hoya. emanA sAhityanI viSayavaividhyatA para najara karatA emano anekAMtika dRSTikoNa AMkhe UDIne vaLage che. jaina zAsananA cAra staMbha samAna cAra anuyoganA tANAvANA potAnI kRtimAM jarIbharatanI jema gUMthI lIdhA che. dravyAnuyogano AviSkAra karatI temanI racanAo eTale adhyAtmasAra Tabo, aSTAMga yoganI gahuMlI, 45 AgamanI pUjA, gaNadharanI sajhAya. caraNa karaNAnuyogano AvakAra pAmatI kRtiomAM zrAvakazrAvikAnA 12 vratanI pUjA, dazArNabhadranI sakjhAya, neminAtha vivAhalo, paryuSaNanI gahulI, pArzvajina AratI, lAvaNI, DhaLiyA, caityavaMdano, micchAmi dukkaDam sajhAya, rohiNI tapa stavana, samavasaraNa stavana jevI racanAo che. gaNitAnuyoganA cokaThAmAM samAya evI 28 labdhinI gahuMlI, 99 prakArI pUjA, hitazikSA chatrIsI, 64 prakArI pUjA, sAmAyikanA 3ra doSanI sajhAya, 45 AgamanI pUjA, mahAvIra prabhunA 27 bhavanuM stavana, 12 vratanI pUjA, muhapatinA 50 bolanI sajhAya, 35 vANI guNagarbhita stavana, pa2 jinAlayanuM caityavaMdana, praznottara ciMtAmaNi. kathAnuyogathI jeno janma ane kathAnuyogamAM ja jenuM vilInIkaraNa evA rAsAo, bAramAsA, emanuM raceluM samagra pUjAsAhitya, stavano, gahuMlIo, caritro, sthUlibhadranI ziyaLavela, temanI vANI vaikharIthI AraMbhI parA sudhI pahoMcI asmalitapaNe vahe che. Ama samagrapaNe vIravijayajInA vyaktitvanuM vihaMgAvalokana karatA ApaNA mukhamAMthI ugAra sarI paDe. vIre kharekhara vIra (mahAvIra)nI dharohara saMbhALI che. saMdarbha graMthasUci (1) aitihAsika jaina gurjara kAvyasaMcayaH saM. muni jinavijayajI (2) paMDita vIravijayajIno TUMko prabaMdha: le. giradharalAla hi. zAha (3) paMDita vIravijayajInuM janmacaritra: le. zrI motIcaMda kApaDiyA (4) vIra nirvANa rAsa: kavi raMgavijaya (5) vIravijayajI svAdhyAyagraMtha: saM. kAMtibhAI bI. zAha (6) kavi paMDita vIravijayajI - eka adhyayana: le. DaoN. kavina zAha (7) mahAsatI surasuMdarIno rAsaH nAme 'vIravijayajI svAdhyAya graMthamAM hasu yAjJikano lekha paMDita vIravijayajI + 15
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ (8) caMdrazekhara rAsaH "vIravijayajI svAdhyAyagraMthamAM. (9) sthUlibhadranI ziyaLavelaH "sakjhAyamAlA' - bhImazI mANeka (10) gahulI saMgrahanAmA: prA. khImajI bhI. mANeka (11) kAvyarUpanA vividha tANAvANAH zrI jayaMta koThArI (12) jaina pUjA sAhitya: le. zatrunI pI. jhaverI (13) zrI jinendra stavanAdi kAvyasaMdohaH vijayadAnasUrIzvarajI (14) sArthapUjA saMgrahaH prakA. namaskAra ArAdhanA kendra (15) vividha pUjA saMgrahaH prakA. jasavaMtalAla zAha (16) sajhAya mAlAH bhImazI mANeka (17) gujarAtI sAhitya koza khaMDa-1 (18) gujarAtI sAhitya pariSada bAramuM saMmelana (19) gujarAtI sAhitya pariSada sAtamuM saMmelana (20) gujarAtI sAhityano itihAsa bhAga-2 (21) jaina sAhityano saMkSipta itihAsa (22) vIravijaya kRta pUjAo: pro. anilA dalAla (23) 'hita zikSAchatrIsI': saM. A. vijayadharmadhuraMdharasUri Do. phAlganI pI. jhaverI 301, ramaNa pannA, subhASa roDa, vile pArle (IsTa) muMbaI-400057 mo.9930495745 16 + 1lmI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivarya zrI harajasarAyajIkRta 'devaracanA' rupAlI bAphanA [zrI rUpAlIbahena bAnA dhuliyA pAsenA nAnA seMTaramAM rahIne khUba muzkelIo veThIne paNa laganapUrvaka saMzodhanamAM kAma karI rahyAM che. prastuta lekhamAM temaNe kavi zrI harasarAyajInI eka viziSTa kRtino paricaya Apyo che. - saM.] graMthakartAkA paricayaH - devaracanAke praNetA kavi harajasarAyajI abhI-abhI lagabhaga 250 varSa pahale hue hai| tathApi inakA janma, mRtyu yA jIvanavRttAMtake bAremeM paricaya Tikase prApta nahIM hai| unakA saMkSipta paricaya graMthoke AdhAra para kucha isa taraha milatA hai ve paMcanada prAntavAsI kasUra ( kuzapUra) nivAsI the| yaha zahara pUrva meM akhaMDa bhArata ke lAhaura jilemeM thaa| yaha pradeza Ajakala pAkistAna ke aMtargata haiN| aisI mAnyatA haiM kI ve AcAryazrI nAgaramalajI ma. ke zrAvaka tathA paMjAba sthAnakavAsI paraMparAke AcAryazrI kuzalacaMdajI ke gurubhrAtA the| jaina siddhAMto ke sAtha anya mata-matAntaro para bhI unakA prabhutva thaa| kahA jAtA hai kI unhoMne anya kaI graMthakA bhI praNayana kiyA paraMtu ve graMtha Aja upalabdha nahI hai| unakI upalabdha tIna racanAye paMjAba meM atyaMta prakhyAta hai| (1) devAdhideva racanA ( 2 ) sAdhu guNamAlA (3) devrcnaa| tIno hI kRtiyA paTanIya, mananIya, dhAraNIya haiN| (1) devAdhideva racanA: kavizreSTha harajasarAyajIne sabase pahale vi.saM. 1860 meM devAdhideva racanA likhii| jisameM parameSTI maMtra ke prathama do devapado kI stuti kI hai| arihaMta aura siddha prabhu ke guNoMkA kirtana isa racanA kA pramukha viSaya hai, jisameM 85 pada haiN| (2) sAdhu guNamAlA : devAdhideva racanA ke mAdhyama se arihaMta aura siddhaprabhu kA kirtana karane ke bAda kavine guru pada ke prati apanA samarpaNa bhAva sAdhu guNa-mAlA racanA meM kiyA haiM / parameSTimeM AcArya, upAdhyAya kA bhI samAveza ho jAtA hai ataH apane ArAdhya ke guNoMkI mAlA pironemeM kavine vidvattA kA paricaya diyA haiN| isake kula 125 pada hai aura racanA kA kAla vi. saM. 1864 haiM / (3) devaracanA: paMca parameSTi ke caraNoM meM devatA bhI vaMdana karate hai isaliye kavivarya zrI harajasarAyajIkRta 'devaracanA' + 17
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ do graMtho ke bAda kavine devagati ko apanI racanA kA viSaya banAyA hai| yaha adbhuta chaMdavaddha kAvyavidyA haiM jisameM devagati ke sAtha kavine anya kaI siddhAMta, itihAsa va tattva kI vAtoM kA samAveza kiyA hai| isameM 843 pada hai aura racanAkAla hai saMvata 1870 / ___kavivarya harajasarAyajI kI ye tIno hI kRtiyA zrutasAgara kI viMdu hote hue bhI virATatA se maMDita, laghu hote hue bhI mahad haiM, vizad hai| bhASAH devaracanA chaMdavaddha kAvyaracanA hai| jisameM kula 843 chaMda, dohare, sarveya Adi hai| pratyeka samAja kI apanI eka sahaja bhASA hotI hai| kavi jisa samAja meM rahatA hai prAyaH usa samAjakI bolIbhASAmeM hI vaha likhatA hai| mahAkavi harajasarAyajI ke samayameM kuzapUra (pAkistAna) samAjakI bhASA meM paMjAbI, urdU, phArasI, aravI, Adi bhApAoM ko apane meM sameTe hue hiMdI bhASA bolI jAtI thii| svayaM kavi nyAya, vyAkaraNa, sAhitya aura AgamamarmajJa hone ke sAtha saMskRta, prAkRta bhApAoM para bhI prabhutva rakhate the isalie ina chaMdo meM ukta bhASAoM kA puTa sahajatA se dikhAI detA hai| jo vipaya asahaja hai unake liye kavine pUrNa saMskRtaniSTa athavA pUrNa prAkRtaniSTa bhApAkA prayoga kiyA hai| jaise arihaMtatva, siddhatva, jinavANI mahimA aadi| mahattvapUrNa vAta yaha hai ki vipaya ke anurupa citrAlaMkAramayI, citramayI, saMgItamayI, dArzanika, sAMketika Adi bhApAoM kA suMdara prayoga kiyA hai| anuvAdaH (1) prastuta graMtha devaracanA kA hiMdI anuvAda sva. pUjya AcArya zrI sohanalAlajI ma. ke ziSya munizrI tArAcaMdrajI ma. saMvat 2009 meM kara cuke hai| yaha anuvAda devavANI ke nAma se tIna bhAgo meM prakAzita hai| zrI vardhamAna sthAnakavAsI zAsana dharma samitI, bhivAnI (hisAra) ne isakA prakAzana saMvat 2009-2010 meM kiyA hai| (2) svAmI zrI goviMdarAmajI mahArAja ke ziSya munizrI choTelAlajI mahArAja(paMcanadIya) ne devaracanA ke mUlapATakA saMzodhana do hastalikhita pratiyoMmeM kiyA tathA padacchaMda svayaM kI buddhi ke anusAra kiyA hai| (3) devaracanA kA hiMdI bhASA meM sarala, rocaka va spaSTa anuvAda vartamAna meM mahAsatI DaoN. maMjuzrI ma. ne atyaMta zrama, niSThA va samarpaNa bhAvase kiyA hai| yaha anuvAda janajana ko sahajatayA devagati kA vizada jJAna karAtA haiN| mahAsatI DaoN. maMjuzrI ma.ne isa saMdarbhameM anekAneka Agamika pramANa bhI prastuta kiye hai| jaise bhagavatI sUtra, kalpasUtra, uttarAdhyayana sUtra, prajJApanA sUtra, jambUdvIpa prajJapti aadi| devaracanA kA hiMdI anuvAda kara Apane sAhitya bhaMDArameM amulya nidhi bheTa kI hai| ApakI yaha zrutasevA cirasmaraNIya rhegii| 18 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ graMtha viSayaH yathAnAma devagatikA svataMtra cintana isa graMtha kA mukhya prayojana hai| bhavanapati, vyantara, jyotiSka aura vaimAnika devo ke zarIra, avagAhanA, Ayu, saMghayana, saMsthAna, saMjJA, lezyA, kaSAya, iMdriya, veda, zakti, jJAna, ajJAna, yoga, upayoga, AhAra, gati, sthiti Adi sabhI pailU prastuta graMtha ke viSaya bane hai| vividha chaMdoke mAdhyama se kavine devatAoke vizeSa lakSaNoM kA citra pradarzita kiyA hai| graMtha ke uttarArdhameM siddha bha. kI tathA jinavANI kI mahimA anekAneka upamAo ke mAdhyama se kI gaI hai| tIrthaMkaro ke atizaya, kalyANaka, tIrthaMkara gotra baMdhana ke 20 bola, karma, prakRti, gati Agati, Adi kaI thoka, boloM para bhI cintanAtmaka prakAza DAlA hai| vividha chaMdo kI racanA, baMdho kI citramaya prastuti aura alaMkAro kA prayoga yaha isa graMtharAja kI anokhI pahecAna hai| jaina zAsanameM prabhAvaH samakita rasa se otaprota yaha aMsI racanA haiM jise gAnese, paDhane-sunane se yA cittameM dhAraNa karane se adbhuta AnaMda prApta hotA hai| jJAna aura sadbuddhi meM vRddhi ke sAtha yaha ArAdhya ke prati niSTA, bhakti va samarpaNa bhAva jagAtI haiN| cAhe isakI viSayavastu devagati hai para sthAnasthAna para yaha manuSya gatikI durlabhatA kA, mahAnatA kA spaSTa bodha karAtI hai| isa racanAkA sRjanAtmaka pahalu yaha hai kI yaha AtmavAdI dhAraNA ko puSTa karatI hai| sAdhaka ko jaina itihAsa, jaina darzana va siddhAMta se avagata karAtI hai| deva, guru aura dharma ke prati AsthA dRDha vanAtI hai| apanI racanA ke hetuoM ko darzAte hue kavi likhate haiM ki pAMca kAraNo se prerita hokara maine yaha devaracanA likhI (dohA 837) (1) jaina dharmako jagat meM dipAne ke liye| (2) saMsAra kA svarUpa batAne ke liye| (3) karma nirjarA ke liye| (4) jJAnavRddhi ke liye| (5) avicala kSetra mukti pAne ke liye| isa racanA hRdaya, buddhi aura kaMTa kA saMmizraNa hai| isakA smaraNa karate hue hama hRdaya se socate haiM, buddhi se anubhUti karate haiM aura kaMTase madhura saMgAna karate hai| cAhe chaMda, baMdha va alaMkAra inakA vyAkaraNa jaTilatama viSaya hai para bhApA, laya, tAna, gati kA asA sumela kavine sAdhA haiM jisase vismRti ke kagArapara khaDI isa kAvyazailI ko punaH navajIvana milanA apekSita haiN| devaracanA - zabda vinyAsaH deva aura apara zabdaracanA ina do zabdoM ko milAkara devaracanA zabda banA haiN| ina dono zabdo ke sAta sAmAsika rupa banate haiM - tadyathA kavivarya zrI harajasarAyajIkRta 'devaracanA' + 18
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1) devaracAsau racanAH devaracanA (2) devam racanAH devaracanA (3) devena racanA H devaracanA (4) devAya racanAH devaracanA (5) devAt racanA H devaracanA (6) devasya racanA H devaracanA (7) deve racanAH devaracanA devaracanAmeM 'devasya racanA' yaha SaSTI vibhakti paraka artha ghaTita hotA haiM arthAt devakI racanA yA devasambandhI rcnaa| deva kauna ? bhUdeva, gurudeva, nAmadeva, sthApanAdeva, dravyadeva, bhAvadeva yA vaidika dharmameM mAnya agnideva, vAyudeva Adi aadi| yahAM devaracanA graMthame deva arthAt devagatimeM sthita deva jo cAra prakAra ke haiM - bhavanapati, vyantara, jyotiSka aura vaimaanik| devaracanAH chaMda vidhAnaH chaMda - chaMdavaddha racanA kAvyasAhitya kI vaha vidhA hai, jisameM varNa aura mAtrAoM kA viziSTa tAlamela, sumela hotA hai| jo alaga alaga sUra, tAla, laya, gati, yati, tuka, Aroha, avaroha ke sAtha gAyA jA sake vaha chaMda kahalAtA hai| chaMdako samajhane ke liye avayavoM ko jAnanA jarUrI hai yathA - yati - chaMdako gAte yA paDhate hue vIcameM kucha rukanA paDatA haiM usa sthAna ko gadyameM arthavirAma aura padyameM yati kahate haiN| gati - chaMdako layameM Aroha-avaroha ke sAtha paDhA jAtA hai athavA gAyA jAtA haiM, chaMdakI isa layako gati kahate hai| tuka - padya racanAmeM caraNAMtaka sAmyako tuka kahate haiM arthAt padake aMtameM eka jaise svara vAle eka yA aneka akSara Ate hai unhe tuka yA chekAnuprAsa kahA jAtA hai| caraNa - chaMdakI pratyeka paMktiko caraNa kahate haiN| prAyaH sabhI chaMda cAra caraNa ke hote hai| kucha chaMda do caraNavAle (marahaTA) yA cha: caraNavAle (chappaya, kuMDaliyA) bhI hote hai| chaMdake bhedaH (1) vArNika chaMda (2) mAtrika chaMda (1) vargoM kI vividha prakAra kI saMyojanA se bane hue chaMda vArNika chaMda haiN| varNa do prakAra ke hote hai - eka mAtrika aura dvimaatrik| eka mAtrAvAle varNa ko laghuvarNa tathA do mAtrAke varNako guruvarNa kahate hai| laghukA saMketacihna / ' hai aura gurukA saMketa cihna '5' haiN| mAtrAke AdhArapara varNoMkA uccAra hotA haiM ataH vArNika chaMda mAtrApradhAna hote hai para mAtrika chaMdose bhinna, bahuraMgI hote hai| vArNika chaMdo ko samajhane ke 20 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ liye eka paMkti dhyAnameM rakhanI Avazyaka haiM 'ya mA tA rA ja bhA na sa la gaa|' tIna varNokA samuha gaNa kahalAtA hai| ukta paMktike ATa gaNa hote hai jinakA nAmakaraNa gaNakaM prathama akSara se samajhanA caahiye| ATa gaNa - (1) ya gaNa - 'yamAtA' - pahalA varNa laghu, dusarA aura tisarA guru hotA haiN| (2) ma gaNa - 'mAtArA' - tIno varNa guru hote haiN| (3) ta gaNa - 'tArAja' - isame do varNa guru eka laghu hotA haiN| (4) ra gaNa - 'rAjabhA' - isame guru, laghu, guru isa taraha tarahase varNa hote haiN| (5) ja gaNa - 'jabhAna' - isa gaNameM laghu guru laghu isa prakAra varNa hAta haiN| (6) bha gaNa - "bhAnasa' - guru laghu laghu isa prakAra varNa hote haiN| (7) na gaNa - 'nasala' - tIno varNa laghu hote haiN| (8) sa gaNa - 'salagA' - laghu laghu guru varNokA saMyoga haiN| (2) sirpha mAtrAo ke AdhAra para bananevAle chaMdo ko mAtrika chaMda kahate hai| kavi zrepTa harajasarAyajIne isa graMthameM vArNika aura mAtrika donAhI prakArake chaMdokA prayoga kiyA hai| devaracanAmeM prayukta chaMdaH devaracanA adhyAtmarasase otaprota kAvyaracanA haiM jisameM kavine kula 25 chaMdokA (vArNika aura mAtrika) vismayakArI prayoga kiyA hai yathA 1) doharA, (2) mattagayaMda, (3) zaMkara, (4) sarvayyA, (5) caupAI, (6) mAlatI, (7) mAlinI, (8) sAraMgI, (9) sATaka, (10) ADilla, (11) marahaTA, (12) kaDakA, (13) kavitta, (14) kAmaNI mAhanA, (15) soraTA, (16) vasaMta tilakA, (17) gIyA, (18) chappaya, (19) iMdravajA, (20) dumala, (21) drutavilaMva, (22) bhuyaMgaprayAta, (23) rasAvala, (24) nArAca, (25) kAmadhenu kvitt| prasaMgavaza kucheka chaMdopara hI yahAM prakAza DAla rahe hai| ___ doharAH hiMdI meM ise dohA bhI kahA jAtA hai| jisake cAra caraNa hote haiN| pahale aura tIsare caraNameM 13 mAtrAye dUsare aura cauthe caraNameM 11 mAtrAye hAtI hai| bahupracalita isa chaMdameM kavine kaI prayoga kiye hai| eka dohemeM bAraha svaroMkA anukrama se kathana kiyA hai to eka sthAnapara " varNakI vArahakhaDI ko pA~ca prazna va eka uttarake sAtha joDa diyA hai| eka dohare meM mAtra 'sa' varNakI prastuti se zipyakI vizepatAoM kA nirupaNa kiyA hai| eka naukAke AkArameM likhA jA sakaM asA bhI doharA haiM jisakA nAma haiM - nAvikA vaMdha dohraa| eka dohare meM kevala laghuvarNA kA to eka meM kevala guruvarNo kA prayoga kiyA hai| eka doharA yamaka alaMkAra meM likhA haiM to eka cakrabaMdha doharA bhI hai jisameM eka bhI saMyuktAkSara nahIM hai| mattagayaMdaH yaha vANika chaMda hai jisake do caraNa hote hai| kavine jivhA dAMta aura hoToMkA sparza na kare, sirpha unhI varNokA prayoga karake koI mattagayaMda chaMda kavivarya zrI harajasarAyajIkRta 'devaracanA' + 21
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ banAyA haiM to kisImeM bAra bAra hoThoMko baMda karanA paDe, jaise rasanAbaMdha mattagayaMda chaMdakI racanA bhI kavine ki hai| eka mattagayaMda chaMdake pratyeka caraNake Adhe varNAko ulaTA kare to caraNakA dusarA bhAga bana jAtA haiM aura itanA suMdara sAkiyA, svastika kA citra banatA haiM kI dekhate raha jaay| vasaMtatilakAH yaha vArNika chaMda haiM jisameM 14 varNa hote hai| yaha chaMda jaina stotra sAhityakA lokapriya chaMda hai| bhaktAmara aura kalyANamaMdira jaise kaI prasiddha chaMda isa racanAmeM likhe gaye haiM kavine isa chaMdameM aSTakona padAkAra citrakRtimeM jinazvara bhagavAna kI stuti ki hai| isameM vizeSatA yaha haiM ki pahale caraNakA aMtima akSara dusare caraNakA prathama akSara haiM yAvat dUsare - tIsare caraNakA aMtima akSara tIsare - cauthe caraNakA prathama akSara haiM aura cauthe caraNakA aMtima akSara pahale caraNakA prathamAkSara hai| (chaMda 485) __ chappayaH isa chaMdameM chaha caraNa hote haiN| kahIM sarva muktAkSaroM kA, to kahIM asaMyuktAkSaroM kA to kahIM sarva laghu akSaroM kA prayoga kara kavine chappaya chaMdameM abhinava prayoga kiye hai| chappaya chaMdama kavine jJAniyoM ke, devAke aura saMsArIyoM ke nau rasoMkA saTika varNana kiyA hai| (1) zRMgAra rasa, (2) vIra rasa, (3) karuNA rasa, (4) hAsyarasa, (5) raudrarasa, (6) bhayarasa, (7) vibhatsa rasa, (8) adbhuta rasa, (9) shaaNtrs| eka chappaya meM to saMsArI jIvoka 563 bheda baDI kuzalatAsa kavina ginA diya hai| (chaMda kra. 511) savaiyyAH isa chaMdake pratyeka caraNameM 31 yA 32 mAtrAye hotI haiM ataH 16 aura 15 yA 16 aura 16 para yati hotI hai| kaI savaiyyAmeM ase citrAMlakAra citrita kiye haiM kI kevala citrake AdhArapara savaiyyA sAmane na ho to pATaka ke dimAgakI acchI kasarata ho jaaye| eka savaiyyameM kavine sabhI hRsva varNokA prayoga kiyA haiM to ekameM sabhI dIrgha akSaroMko kAmameM liyA hai| kAmadhenu kavitta racanAH kavipratibhAkA apratima udAharaNa haiM kAmadhenu kavitta racanA - jisameM eka hI vipaya, eka hI bhAvakA kavina dohA, mattagayaMda, caupAI, soraTA, aDilla tathA kavitta chaMdAmeM prakaTa kiyA hai| usa dohekA bhAvArtha hai zrI jinacaMda muniMdakA vaMdana deva aura manupyakaM liye hitakArI haiN| unakI kAya pApa naSTa hote hai, unake dhyAnase bhayakA nivAraNa hotA hai| unake jJAnase AtmA apane svarUpakA vistAra karatI hai| (chaMda 417505) devaracanAmeM prayukta anekAneka chaMda vAgdevIke kRpApAtra mahAkavi harajasarAyajIkI vyutpanna pratimA, chaMdazAstrakI marmajJatA tathA akSarajJAnakI vyApakatAkA digdarzana karAte hai| 22 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ devaracanAmeM prayukta baMdhaH devaracanAke chaMdoko kaI sthAnapara suMdara citrAkRti alaMkArokI joDa milane se una chaMdokA sauSTava sonemeM suhAgA ho gayA hai| vividha chaMda va baMdhako graMthake vipayake sAtha sAdhanA arthAta maNikAMcana yogako sAdhanA hai| prastuta kRtimeM kamalavaMdha, cakrabaMdha, saravarabaMdha, sarubaMdha, seharAvaMdha, nAvikA vaMdha, rasanA baMdha, vRkSabaMdha, chaNakaNA baMdha, caupaDa baMdha, sAthiyA baMdha Adi baMdhokA prayoga huA hai| eka eka vipaya ke liye eka eka chaMdako cunanA, alaga alaga citrAlaMkAra banAnA aura choTe se choTe chaMdameM vyApaka arthakI, vyApaka bhAvo kI prastuti karanA mahAkavikI vidvattAkA dyotaka haiN| devaracanAmeM prayukta prahelikA alaMkAraH prahelikA alaMkAra ke do bhAga hote hai - ataMralApikA aura vhiaapikaa| dono hI alaMkArokA kavi zreSTha harajasarayajIne apanI kRtimeM raMjakatA ke sAtha upayoga kiyA hai| jisa prahelikAmeM prazna ke zabdame hI usakA uttara garbhita ho use aMtaralApikA kahate hai| jisa prahelikA meM uttara usake zabdomeM nihita nahIM apitu usake liye alaga se dimAga laDAnA paDe, use varhilApikA kahate haiN| donoM hI alakAroMko pahelIyomeM racanAkara kavi zreSTane apanI kRtikI raMjakatA aura vyAvahArikatA vaDhA dI haiN| eka chappaya chaMda ke chaha caraNo meM kavine gyAraha prazna aura unakA uttara guMphita kiyA hai| chaMdake aMtima caraNakA padyAMza 'RpabhAdika tiraNakaraNa' ina gyAraha akSaromeM pratyeka akSarako aMtameM 'Na' varNa lagAne se gyAraha prazno ke gyAraha uttara mila jAte hai| chappaya chaMdakA padyAMza 'divAlI kI rAta' ina chaha zabdAmeM kavike sAta prazno ke uttara milate hai| isI taraha eka sarvayyeke cAra caraNameM vAraha prazna pUche gaye haiM aura savakA uttara ekAkSarI hai| aMtima padyAMza 'cana bhupaNa kaMja suMgadhI' me gyAraha prazno ke kramazaH uttara liye gaye hai| eka savaiyyA meM to kavine apanI pratibhA kauzalakA asA camatkAra kiyA hai ki jo prazna ke zabda hai, akSara hai; vahI zabda vahI akSara usakA uttara bhI hai| vaha sabhI paheliyA itanI rocaka aura mArmika haiM ki sahaja hI pATaka kA mana kavikI pratibhAko dAda denA cAhatA hai| viSaya-nirupaNa devagatiH saMsArake sabhI AtmavAdI darzanAne gati cAra mAnI hai - naraka, tiryaMca, manuSya aura dev| sannI tiryaMca aura sannI manuSya kI gati devalAI ho sakatI hai| sarAga saMyama, saMyamAsaMyama, ajJAna tapa aura akAma nirjarA ye devagati ke cAra kAraNa hai| devaloI bhUmi zreSTha hai| vahAM varNa, gaMdha, rasa aura sparza zubha hI zubha hote haiN| devalokameM kaMkara, kAMTe, kicaDa, dhula Adi apavitra vastue vilakula nahIM hai| vahAM kavivarya zrI harajasarAyajIkRta 'devaracanA' + 23
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ pazu, pakSI, manuSya yA vikaleMdriya prANI bhI nahIM hai| svarga meM nitya hI divyaprakAza rahatA hai ataH rAtri aura dina nahIM hote| yaha aisA divyakSetra hai jahAM AkAzameM koI vikAra nahIM aataa| na to sUrya adhika tapta hotA haiM aura na caMdra adhika zitala hotA hai aura na grahoMkA prakopa hotA haiN| vahAM sadA sukhadAyI vasaMta Rtu rahatI haiM sugaMdhIta pavana maMdagati se vahatA hai| sugaMdhita miTe jalase bharI bAvaDIyA haiM, sarovara hai, parvata hai anako vRkSa, latAye udyAna, vanakhaMDa aura maMdira hai| isa prakAra kI racanA svarga meM prAkRtika hai, kRtaka nhiiN| vahAM ke bhavana aura vimAna divya hai| bhavanapati aura vyANavyantara davoMkA nivAsasthAna bhavana kahalAtA hai| jyotiSka aura vaimAnikAMke nivAsasthAna vimAna hote hai| vimAno para, bhavano para uMcI uMcI zreSTa dhvajA patAkArya laharAtI hai| maNi-mAtiyoMkI camakase ye vimAna sadA dipta rahate hai| unameM durdUbhI aura ghaMToke manohara nAda hAta rahate hai| nATaka aura gIta calate rahate hai| devalA' devatA pAMcA iMdriyA va tAnA yogakaM vipayasukhoMkA manojJa AnaMda niraMtara lete rahate haiN| kahA gayA hai ki svargiya bhAgavilAsameM lina devatA bhI manuSya lokameM AnA cAhate hai para A nahIM sakate hai isake kAraNa haiM - (1) manuSya loka bhayaMkara apavitra aura durgaMdha yukta honeke kAraNa yahAM AnekI icchA miTa jAtI haiM, (2) svargiya supumnA vaibhava aura devAMganAmeM unhe mahArasa milane ke kAraNa usa lokase prema ho jAtA haiM, (3) isa loka sambaMdhI prema dilase haTa jAtA haiN| abhI kacha samaya yahAM vitAkara jAUMgA asA socate socate ve samaya vItA dete hai| devatA isa lokameM kyu Ate haiM, una kAraNA kI bhI kavine carcA ki hai| (1) tIrthaMkara bha. kaM janma, dikSA, kaivalya va nirvANapara tathA tIrthaMkarake vaMdana pUjanake liye devatA pRthvIlokameM Ate haiM (2) ghora tapasvI yA jJAnImunikI upAsanA ke liye, (3) pUrvajanmAkaM svajanAkaM mAhavaza athavA vairakA vadalA lene ke liye, (4) utkRpTa maMtrArAdhanA yA dhyAnasAdhanA se AtkRpTa hokara devatA manuSyalokameM Ate hai| Age chaMda 363 meM kavina kahA hai saMsArameM aneka loga devatAoMkI sevA karate hai, maMtra likhate haiM dhyAna karate hai, devagatikI vAMchA karate hai paraMtu jinezvara bhagavAnane devagatise manuSyagatiko jyeSTa, zreSTa mAnA hai| devatA bhI saMyabhI ko vaMdana, namaskAra karate haiM, manuSya janma pAne ke liye tarasate hai kyoMki muktikA mArga manuSyagati se jAtA hai, devagati se nhiiN| utkRSTa jJAna, darzana, cAritra kI ArAdhanA kevala manuSya gati se hI saMbhava hai| devatAoM kI vizeSatAye (1) janma aura zarIra ke lakSaNaH devoM kA janma garbhasa nahIM hotA haiM ve devazayyA para utpanna hote hai| prArambhameM arthAta janmase eka antarmuhUrtaparyaMta unakI aparyApta dazA hotI haiM usa samaya unake 24 - 1bhI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAna AdikA vikAsa nahI hotA hai / antarmuhUrtakaM bAda unakA zarIra paryApta hotA haiM, pUrNa taiyyAra ho jAtA hai| devokI vAlyAvasthA eka antarmuhUrta hai tatpazcAta ve yuvA dikhane lagate hai| devIke zarIrameM haDDI, khuna, mAMsa nahI hotA haiN| unakA zvAsa sugaMdhita hotA hai| unako roga nahI AtA, buDhApA nahI AtA / devoMkA zarIra vaikriya hotA haiM aura zubha paramANuose banA hotA hai| unako kabhI Alasya, thakAna yA niMda nahI AtI / unake zarIra para pasinA nahI AtA, kAna nAka, AMkha aura jIbha para maila nahI jmtaa| unake mala, mutra, kapha nahI Ate, ve sadA pavitra rahate hai| unake zarIra kI parachAI nahI paDatI / unake phuloMkI mAlA kabhI murajhAtI nahI hai / unakI palake kabhI jhapakatI nahI hai / unake paira bhUmikA sparza nahIM karate hai| ve AkAzagAmI hote hai| devatAoMmeM samacaturastra saMsthAna hotA hai / bhavanapatise lekara dusara devalAMka taka zarIrakI avagAhanA, uMcAI sAta hAthakI hai usake Age ghaTate ghaTate pAMca anuttara vimAnAMmeM eka hAthakI avagAhanA hai| (2) raMga / varNa: devatAoMke zarIra ke raMga aneka prakAra ke hote hai| kucha devatA dedipyamAna svarNa varNake hote haiM to kucha gauravarNI hote haiN| kucha devatA zyAmavarNI hote haiM to koI devatA zaMkhavarNI yA nIlavarNI hote haiN| koI devatA lAlamaNikaM samAna raktavarNI hote hai | zarIrakA varNa cAhe kaisA bhI ho sabhI prakArake devatA suMdara, AkarSaka, manohArI lagate hai| ve aneka prakArake rupa dhAraNa kara jaba apane vimAnameM caDhate haiM yA vAhana para savAra hote hai to vahIta hI suzobhita hote hai| (3) liMga: tIno hI liMgavAle, strIliMga, puruSaliMga, napusakaliMga jIva devagatimeM jA sakate haiM aura devagati se nikalakara jIvako tIno hI liMga prApta ho sakate hai paraMtu daMvagatameM do hI liMga pAye jAte haiM strIliMga aura purupaliMga / devatAoMmeM napusakaliMga nahI hotA hai| jIva yadi ArAdhaka ho to devagatimeM purupaliMga hI prApta hotA haiM aura yadi virAdhaka ho to strIliMga yA purupaliMga donAMme se koI bhI vana sakatA hai| (4) lezyAH jisake kAraNa karma AtmAko cipakate hai, vaMdhako prApta hote haiM use lezyA kahate hai / lezyA chaha hai kRSNa, nIla, kApota, tejasa, padma aura zukla / prathama tIna lezyA azubha hai jo adhogati kA kAraNa hai aura aMtima tIna zubhalezyA hai jo uccagati kA kAraNa hai / bhavanapati aura vyantara devomeM prAraMbhakI cAra lezyAe hotI hai, jyotipI aura pahale dUsare devaloka meM tejolezyA hotI hai| tIsare se pAcave taka padmalezyA hotI hai| chaTTe se chabbIsave devaloka meM zukla lezyA hotI hai| kavivarya zrI harajasarAyajIkRta 'devaracanA' + 25
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ (5) AhAra: devatAoM kA AhAra nihAra dRzya nahI hotA hai| devatA kavalAhAra arthAta muMhame grAsa DAlakara AhAra nahIM karate haiN| jaba devatAoMko bhUkha lagatI hai tava bhojyapadArtha kI kaMvala sugaMdha lenamAtrase tRptI ho jAtI hai| uttama devatA bhUkha laganepara sudhA, phala, pakvAnna mevA, miSTAnna Adi zubha padArthokI sugaMdha lete haiM aura nimna jAtika devatA madyamAMsa Adi abhakSya padArthokI durgaMdha lete hai / AhArake saMbaMdha meM yaha niyama hai kI jaghanya AyuvAle devoMko eka dinake aMtarase bhUkha lagatI haiM arthAt dasa hajAra varSakI AyuvAnaM deva eka-eka dina vIcameM choDakara AhAra lete hai / palyAMpamakI AyuvAle deva do dina se lekara naU dinake aMtarase AhAra lete hai| sAgaropamake viSayameM yaha niyama hai kI jinakI Ayu jitane sAgaropamakI ho, utane hajAra varSa ke vAda AhAra lete hai| devatAoMkA AhAra do prakArakA hai| Abhoga nirvartita aura anAbhoga nirvrtit| Abhoga nirvartita arthAta jJAnapUrvaka AhArakI abhilApA, kamasekama eka divasa ke pazcAta aura adhikase adhika sahasra varSa se adhika samaya pazcAta hotI hai| anAbhAga nirvartita arthAt ajJAnatA se ipsita AhArakI abhilApA devoM kI niraMtara hotI hai| - (6) vAhanaH devoMkaM vAhana aneka prakAra ke hote haiM yathA hAthI, ghoDA, baila, bhaisA, zera, hiraNa, sarpa, mora, haMsa, garuDa Adi / kinhI kinhI devatAo ke vAhana gadhA aura kuttA bhI hai| (7) avadhijJAnaH devatA avadhijJAnasaM tInoM kAlakI bAta jAnate haiM / bhavanapati aura vyANavyantara devoMkA avadhijJAna urdhvadizAmeM adhika hotA hai| jyotipI devatAoMkA avadhijJAna tirachI dizAmeM adhika hotA hai| vaimAnika devatAoMkA avadhijJAna adhodizAmeM adhika hotA hai| pahale dusare devalaoN devatA pahalI naraka taka dekha sakate haiM, tIsare, cautha 'devalaoN' devatA dusarI naraka taka, pAMcave chaTe devaloM' devatA tIsarI naraka taka, sAtava ATava devalA' devatA cauthI naraka taka, navavaM, dasaveM, gyArahave bArahave devalo' devatA pAcavI naraka taka dekha sakate haiM terahave se aTArave devalo' devatA chaTI naraka taka dekha sakate hai / unnisase ikkisavaM devalA devatA sAtavI naraka taka dekha sakate hai| bAvIsase paccIsave devalA devatA adhodizAmeM kucha nyuna savakucha dekhate haiN| pAcave anuttara vimAnavAsI devatA adhodizAmeM sabakucha dekhate haiM tAtparya yaha haiM kI bhavanapati aura vyANavyantarameM jaghanya avadhijJAna hotA haiM, pAca anuttara vimAnomeM utkRSTa avadhijJAna hotA hai / dravya, kSetra, kAla, bhAvakI apekSAse devoke avadhijJAna ke asaMkhya bheda jinavANImeM kahe gaye hai| 26 - 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ (8) kAmabhogaH bhavanapati, vyANavyantara, jyotiSI aura pahale dusare vaimAnika devaloka taka deviyA utpanna hotI hai isake Age sirpha deva hI utpanna hote hai| devalokameM kucha deviyA svAmIgRhItA hai tathA kucha vezyAke samAna haiM, ve sabhI rUpakI nidhAna hai| kAmakriDAkI vidhiyomeM praviNa hai| jaba devatAoM ke manameM kAmavikAra paidA hotA hai to koI devatA apanI hI devIke sAtha ramaNa karate haiM to koI devatA kuvuddhike kAraNa dusare devatAkI devIke sAtha bhoga bhogate hai aura koI vezyAka samAna devIke sAtha bhAga bhogate hai| vaikriya zarIra kA lAbha uThAte hue vividha prakAra kA rUpa vanAkara taruNa deviyoke sAtha devatA bhoga vilAsameM masta rahate haiN| isa prakAra pahale dusare devalokameM zarIrase bhoga bhogate haiM arthAta manuSyavata sahavAsa karate hai| tIsara cauthameM sparzamAtrase bhoga bhogate hai| pAcave chaTameM rUpa avalokanasa tRptI ho jAtI hai| sAtave ATave meM vacanapAlanase tRpta hote hai| nave se vArahave devalokameM manamAtrase maithunasevI hote hai| tAtparya yaha hai ki kalpavAsI ekasaM bArahave devalo' devatAkAmavalI hote hai| isake Aga kalpAtIta terahavase chavAsave devalA' devatAoM ko bhogakI icchA bhI nahIM hotI hai| ve kAmajayI hote hai| (9) RiddhiH devatA apane manaHzaktike AdhArapara sAre manavAMchita kArya zighragatise pUrNa kara lete hai| ve AkAzameM chalAMga lagA sakate hai, pAtAlameM praveza pA sakate haiM, tiryaka gamana kara sakate haiM, pRthvI, pahADa, agni, jala, jaMgala Adi sarvatra vinA rukAvaTake gamanAgamana kara sakate hai| dRzya, adRzya dono prakArakaM rUpa banA sakate hai| devatA apana mUla zarIrase mAnava jaisI suratake hote hai| kiMtu uttara vaikriyase nAnA rUpa vanA lata haiN| sthUla se sUkSma yA sUkSmase sthUla rupa banAkara vividha kautuka kiyA karate haiM, nAcata hai, DarAta hai, maTakate hai aneka khela khelate hai| kisI bhI dehadhArIkaM zarIrameM praveza kara sakate hai yA nirjiva dehameM praveza kara usa sajIvavat banA sakate haiN| devatA jalameM pattharako terA sakate hai| parvatoMko AkAzameM ur3A sakate haiN| kucha samayaka liye rAtrIko dina aura dinako rAtrI banA sakate hai| sardIkA garmI aura garmIko sardIkA mausama banA sakate hai jalake sthAnapara bhUmi aura bhUmikaM sthAnapara jala kara dete hai| jalako agni aura agniko jalameM badala sakate hai| devatA kabhI garbhastha zizuoMkA garbha parivartana kara dete hai yaha kAma ve itanI zighratA va kuzalatAse karate hai kI mAtA aura garbhako tanika bhI pIDA nahIM hotI haiM isataraha se devatA vahAta parAkramI, catura, RiddhIvAna hote haiN| ve saMsArake vahotase kArya jhaTase siddha kara lete haiM kiMtu unameM sarvavirata muni athavA dezavirata zrAvaka vananekI zakti nahIM hai| va koI tyAga pratyAkhyAna nahI kara sakate hai isaliye sabhI samyagadRSTi devatA munipadako ucca mAnate hai unake caraNomeM jhukate hai, khuva bhakti karate hai| kavivarya zrI harajasarAyajIkRta 'devaracanA' + 27
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ (10) devomeM vaicitryatAH koI devatA bhavya hote hai to koI devatA abhavya bhI hote hai| koI devatA maMtrAdhIna hote hai, koI taMtrAdhina hote hai, koI yaMtrAdhIna hote hai| koI deva samyagadRSTi hAta hai, kAI mithyApTi hote hai, koI mizra dRSTivAle bhI hote hai| koI sulabhavodhI haiM to koI dularbhavAdhi hai| koI devatA ArAdhaka hote hai, koI virAdhaka hote hai| koI aMtabhavI hote hai, koI anaMtabhavI hote hai| koI prajArUpa hai, koI prajApatI hai| koI suvuddhi hai, koI kuvuddhidevatA hai| koI krodhI hai, koI zAMtasvabhAvI hai| koI dhIragaMbhIra hai, koI capala hai| koI urdhvalokavAsI hai, koI madhyalokavAsI hai koI tiryakalAkavAsI hai| kAI devatA satoguNI hai, koI devatA rajoguNI hai, koI devatA tamoguNI hai| devatAomeM pAco iMdriyA, tIna yoga, tIna jJAna, tIna darzana, cAra kapAya, cAra saMjJA, chaH lezyA, ATa karma, dasa prANa hote hai| isa taraha devalo" devatAAmeM vividhatA, vaicitryatA hai| (11) mRtyuH devatAokI jaghanya Ayu dasa hajAra varpa aura utkRpTa Ayu tetrIsa sAgaropamakI hai| madhyama asaMkhya bheda hai| jaise jaise AyukI adhikatA hai, usI anupAtameM unameM dyuti, zakti, kAMti, gati, buddhi, Riddhi, sukha AdikI adhikatA hotI hai| devoMkI vRddhAvasthA aMtima chaha mAhakI hotI hai| devatAAkI mRtyukA samaya java najadIka AtA hai taba ve apane avadhijJAnase yaha jAna lete hai ki aba isa devalokameM merI Ayu pUrNa honevAlI hai tava unheM apane AbhuSaNa aura vimAnoMkI kAMti ghaTI huI dikhAI detI hai| vastra malina dikhAI dete hai| kalpavRkSa aura phuloMkI mAlA kumhalAye hue dikhatI hai| zarIrakI kAMti, vala kSINa hotA huA dikhAI detA hai, unakA hAsyavinoda jAtA rahatA haiN| daviyA~ aura mitrokaM viyogakI kalpanAse ve piDita ho jAta hai| usa samaya jivita hote hue bhI jivita nahIM lagate hai| jaba devatA apane avadhijJAnasa yaha jAna lete hai kI hamArA AgAmI janma mAnava paryAyameM honA hai, vahA AryakSetra, uttama kUla aura sudharmakI prApti hogI to ve harpita ho jAte hai kI hama AgAmI janmameM dharmasAdhanA kareMga kiMtu ve jaba yaha dekhate hai kI hamArA janma pRI, pAnI, vanaspati aura tIryaMcameM hogA to ve ArtadhyAnase duHkhI ho jAte hai| kabhI kabhI devIkaM Avita rahate devatA kAla kara jAte hai to vaha devI usa sthAna para utpanna honevAle dusara devatAkaM sAtha bhoga bhogatI hai aura kabhI devIke kAla hone para usa sthAnapara utpanna honevAle dUsare devI ke sAtha vaha deva bhoga bhogatA hai aura apane cittakaM viyogajanya zo dUra karate haiN| devomeM apanI yA dUsaroMkI Ayu vaDhAne, ghaTAne kI kSamatA nahIM hai| gati aura yoni chuDAnekI zakti nahIM hai| devatA nirupakramI AyuvAle hote hai| 28 + 19bhI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ (12) gati AgatiH devatAo kI gati-Agati nArakI, vAyukAya, agnikAya, vikaleMdriya tathA saMmUrchima manuSyomeM nahIM haiM arthAta na to devatA marakara ina sthAnomeM utpanna hote hai aura na to ina sthAnoke jIva marakara devatA bana sakate hai| manuSya aura sannI tiryaMca hI mahAna puNyodayake kAraNa deva bana sakate hai| tathA devatA marakara manuSya yA tiryaMca bana sakatA hai| devatA devagatise nikalakara punhA devatA nahIM banate yA narakagatimeM nahIM jaate| yugaliyA manuSyokI gati devagati hai paraMtu devatA yugaliyomeM utpanna nahI ho sakate hai| krodhI tapasvI, akAma nirjarA karanevAle bhavanapati aura vyantara devomeM utpanna ho sakate haiN| mithyApti atAna tapa karanevAle zAvaka vratoMkI virAdhanA karanevAle, tApasa AdikI gati jyotipI devakI hai, jo sAdhu hokara AcArya, upAdhyAya, kula, gaNa, saMghakI niMdA karatA hai aura aMtameM AlocanA pratikramaNa kiye binAhI kAla karatA hai, vaha sAdhu kilvipika devoM ke rUpameM utpanna hotA hai| samyakadRSTi tiryaMca paMcedriya jIva dharmarucI aura zubhabhAvakai kAraNa utkRSTa ATave sahasrAra devaloka taka pahuMca sakate hai| ArAdhaka sAdhu yadi sarAga saMyamI hai to utkRSTataH bArahave devaloka taka pahuMca sakate haiM aura yadi vitarAga saMyamI hai to zivapadako prApta kara sakate hai| ATa varpakI Ayuse lekara karoDa pUrvakI AyuvAlA koI bhI manuSya mahAvrata yA devavratoMkA pAlana kara sakatA hai| vaha ArAdhaka jIva manuSya aura devake sAtha yA ATa bhava karake nizcita hI mokSagatiko prApta hotA hai| 99 prakArake devatAH (chaMda-513) aDilla 10 bhavanapati deva, 15 paramAdharmI deva, 8 vyantara deva, 8 vyANavyantara deva, 10 tiryakarjUbhaka deva, 10 jyotiSI deva, 3 kilvipika deva, 9 lAkAntika deva, 26 vaimAnika deva, 12 kalpavAsI + 14 kalpAtIta 9 grevayaka 5 anuttara 10 bhavanapati devaH (1) asurakumAra, (2) nAgakumAra, (3) suvarNakumAra, (4) vidyutakumAra, (5) agnikumAra, (6) dvipakumAra, (7) udadhikumAra, (8) dizAkumAra, (9) pavanakumAra, (10) stnitkumaar| 15 paramAdharmI devaH (1) aMba, (2) aMbarISa, (3) zyAma, (4) zabala, (5) raudra, (6) mahAraudra, (7) kAla, (8) mahAkAla, (9) asipatra, (10) dhanu, (11) kumbha, (12) vAluka, kavivarya zrI harajasarAyajIkRta 'devaracanA' + 28
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ (13) vaitaraNI, (14) kharasvara, (15) mhaaghop| 8 vyantaradevaH (1) bhUta, (2) pizAca, (3) rAkSa, (4) rAkSasa, (5) kinnara, (6) kiMpuruSa, (7) mahAraga. (8) gNdhrv| 8 vyANavyantara devaH (1) aNapannI, (2) paNapannI, (3) RpivAdI, (4) bhUtavAdI, (5) kaMda, (6) mahAkaMda, (7) kohaMDa, (8) pyNg| . 10 tiryakajuMbhaka devaH (1) anna muMbhaka, (2) pAna muMbhaka, (3) phala muMbhaka, (4) pUSpa muMbhaka, (5) vIja muMbhaka, (6) vastra muMbhaka, (7) zayana muMbhaka, (8) layana juMbhaka, (9) vAyu muMbhaka, (10) avAyu muNbhk| 10 jyotiSI devaH (cara) (1) sUrya, (2) caMdra, (3) graha, (4) nakSatra, (5) taaraa| (acara) ) graha, (4) nakSatra, (5) taaraa| 3 kilviSika devaH (1) tIna palyopamakI sthitivAle, (2) tIna sAgaropamakI sthitivAle, (3) teraha sAgaropamakI sthitivAle / 9 lokAntika devaH (1) sArasvata, (2) Aditya, (3) vahIM, (4) varuNa, (5) gardanAyaka, (6) tupita, (7) avyAvAdha, (8) Agneya, (9) ariptt| vaimAnika devaH 12 kalpavAsI devaH (1) saudharma, (2) IzAna, (3) sanat, (4) maheMdra, (5) brahma, (6) lAMtaka, (7) mahAzukra, (8) sahasrAra, (9) Anata, (10) prANata, (11) AraNa, (12) acyut| 14 kalpAtIta devaH A-9 grevayakadeva - (1) bhadra, (2) subhadra, (3) sujAta, (4) sumanasa, (5) sudarzana, (6) priyadarzana, (7) amogha, (8) saprabuddha, (9) yshodhr| 30 + 1lmI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 kalpAtIta devaH B-5 anuttara deva (1) vijaya, (2) vaijayaMta, (3) jayaMta, (4) aparAjita, (5) sarvArtha siddha / uparokta sabhI devatAoMkI jaghanya aura utkRSTa sthiti, unake bhavana yA vimAnokI saMkhyA, unakI gati Agati Riddhi, cinha, saMpadA Adi sabhI vizeSatAoMkI carcA kavizrIne aneka chaMdomeM ki hai| devatA aura tirthaMkaroke kalyANakaH - tirthaMkarake pAMca kalyANaka cyavana, janma, dIkSA, kaivalya aura nirvANa / ina paMcakalyANakAMkaM samaya devokI bhUmikA, unakA kArya, unakA pramudita bhAva raMgAne meM kavimana khuba ramA hai| cyavana : jisa rAtrI meM tirthaMkarakA jIva mAtAkI kukSImeM AtA hai, usa rAtrIko mAtA hAthI, baila, siMha, lakSmI Adi caudaha mahAsvapna dekhatI hai| devagatise AnevAlA jIva ho to tirthaMkarakI mAtA vArahavA svapna vimAnakA dekhatI hai aura narakagatise AnevAlA jIva ho to bhavanakA svapna dekhatI hai| jaba prabhu mAtAke garbhama Ate hai tava avadhijJAnase jAnakara kuvera tiryaka jRMbhaka devAdvArA tirthaMkarake yahA dhana dhAnya, bhojana pAna Adi se khajAnA paripUrNa kara dete hai| garbhake supopaNakaM liye sabhI RtuoMko anukUla vanA dete hai| yadi mAM kA koI dohada devo ke vinA pUrNa na hotA ho to usa samaya devatA Akara vaha dohalA pUrNa karAte hai / janmaH prabhukA janmotsava 64 iMdra aura 56 dikkumArIyA atiAnaMdase vidhivat manAte hai / 64 iMdra arthAta dasa bhavanapatiyoke 20 iMdra, 16 vyANavyantaroke 32 iMdra, jyotipI devatAkaM 2 iMdra aura vArahave devaloka te devatAoke 10 iMdra / 56 dizAkumArIyA arthAt ATa adhodizAkI, ATa urdhvadizAkI, ATha-ATha pUrva, pazcima, dakSiNa aura uttara dizAkI, madhyadizAkI cAra aura vidizAkI cAra / tirthaMkara kA janma honepara iMdrAdika unhe sumeruparvata para le jAte hai aura yathAvidhi vaMdana, pUjana, stutikara unheM svasthAna pahuMcA dete hai / dIkSA : lokAntika deva tIrtha pravartanakA samaya jAnakara unheM dIkSAkI preraNA dete hai / dIkSAke samaya unheM snAna, vastrAbhUSaNa Adise alaMkRtakara ratnamaya zivikAmeM viTAne haiM aura nagarIke bAhara jaMgala yA udyAnameM devo dvArA vaha zivikA azokavRkSake nIca lAyI jAtI haiN| prabhu svayaM vastrAbhUSaNako tyAgakara loca karate hai taba iMdra usa vAloMko grahaNakara maNimaya piTAremeM rakhatA hai aura kSIrasamudrameM DAlatA hai| prabhukA java grAmanugrAma vicaraNa hotA hai tava devatA vahAMkI viSama bhUmiko sama banA dete hai| pAraNeke samaya jayakAra karate haiM, devaduMdubhi bajAte haiM ahodAnaM kI ghoSaNA karate hai aura sAr3he bAraha karoDa sonaiyyAkI AkAzase varSA karate hai, pAMca varNake acita kula barasAte hai| kavivarya zrI harajasarAyajIkRta 'devaracanA' + 39
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaivalyaH prabhuko kevalajJAna, kevaladarzana prApta honepara saba iMdra apane parIvArake sAtha prabhukI payurpAsanA karane Ate hai| prabhu jaba pravacana karate haiM taba samavasaraNameM jaghanya 1 karoDa devatA unakI sevA karate haiN| dharmakathA sunaneke pazcAta bhavya devatA aura manuSya prazna karate hai aura prabhuke mukhase samAdhAna pAkara pramudita hote hai / nirvANaH aSTakarmIko kSayakara prabhu java siddha hote hai taba iMdra ke Asana kaMpAyita hote hai| devAdhideva iMdra Adi vahAM para pahuMcate hai / prabhuke zarIrako snAna karAte hai, caMdanakA lepa karate hai aura vastra uDhAte hai / usa samaya unakA hAsya vilAsa chuTa jAtA hai| AMkhose viyogAzru vahate hai / prabhuke zarIrako caMdanakI citApara rakhate hai, iMdrakI AjJAse agnikumAra citAmeM agniprajvalita karatA hai, vAyukumAra ise pradipta karatA hai, zarIrake jala jAnepara meghakumAra use zAMta karate hai / maghavAdi iMdra zubhabhAvose asthiyA cunakara mANavaka caityameM rakhate hai| prabhuke janma, dikSA, kaivalya aura nirvANapara sabhI deva deviyA atyaMta harSaullAsake sAtha naMdizvaradvipameM jAkara aSTAhnika mahotsava manAte hai, zubha karmokA baMdha karate hai / upasaMhAraH devaracanAkA mUla prayojana devagatikA varNana haiM prasaMgavaza kavizrI harajasarAyajIkI siddhahasta kalama ne kaI anya viSayoMko bhI sparza kiyA hai| siddha stuti aura jinavANI mahimA ina do viSayo para kavine paryApta cintana apanI racanAmeM kiyA hai| anekAneka upamAose upamita karate hue siddha bhagavAna aura jineMdra bhagavAnakI 22 chaMdomeM stuti kI hai| jineMdra stutike vAda kavine hRdayakI gaharAIyose, zubha bhAvose jinavANI kI zreSThatAkA saMgAna kiyA haiN| kyo kI jinavANI prAkRta bhASAmeM hai ataH kavine prAkRta bhASAkA hI upayoga kiyA hai| jinavANI paramagurukI vANI hai aura guruoke mAdhyamase hI hamataka pahuMcI haiM ataH kavine sarva guru akSarose jinavANIkI mahimA gAyI hai| eka laghuakSarakA prayoga ina chaMdomeM nahI haiM isa kAraNa yaha graMthakA sabase jaTila viSaya vanA haiM tathApi kavikI pAMDityapUrNa racanAzailI bhaktirasakA pAna karAne meM samartha rahI hai| devaracanA graMthakaM uttarArdhameM kavizrIne kaI thokabolIkI bhI anekAneka chaMdomeM carcA kI haiM: jaise bAsaTiyA bola, 18 volakA alpavahutatva, ATha karmakI prakRtiyA, jIvakI gati - Agati, tirthaMkaroke 34 atizaya, tirthaMkara gotra upArjanake 20 bola Adi kavi harajasarAyajIne eka eka chaMdameM alaga alaga viSayoMko, tattvoko saTikatAse guMthA haiM / dumala chaMda kraM. 402 meM zrAve' 21 guNa tathA 11 pratimAoMkA ullekha huA hai| aura chaMda kra. 403 meM sAdhuke 27 guNa tathA 12 pratimAoMkA ullekha huA hai| iMdravajA aura soraTA chaMdameM kavine deva, guru, dharmakI mahimA batAte hue samakitadhArI jIvakI stuti kI hai| doharA chaMda 6 aura nArAca chaMda 477 meM kavine nava puNyokA varNana kiyA haiM to rasAvala chaMdameM aThAraha pApasthAnakA varNana 32 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ kiyA hai| eka dohare meM chaha paryApti aura dasa prANokA vivecana kiyA haiN| aDilla chaMdake caraNameM 101 prakArake manuSyokI ginatI lagA di hai| jisameM 15 karmabhUmi, 30 akarmabhUmi aura 56 prakArake aMtaradvIpoke yugaliyA manuSyoMkA samAveza hai| eka bejoDa chappayameM kavivaryane eka se aThArahataka kI saMkhyAkI kaDI joDate hue muktikA varaNa kauna karatA hai, usakA uttara de diyA hai| jo - eka AtmAkA dhyAna karatA hai, do baMdhana - rAga dveSako toDatA hai, tIna - mana, vacana kAyAko vazameM karatA hai, cAra - kapAyoMkA damana karatA hai, chaha - kAya jIvokI rakSA karatA hai, sAta - kuvyasana TAlatA hai, ATa - mada choDatA hai, nava - vADa sahita zudda brahmacarya pAlatA hai, dasa prakAre yati-dharma pAlatA hai, gyAraha prakArakI pratimAoMko mAnatA hai, vAraha prakAre sAdhu pratimAkA AcaraNa karatA hai, teraha kriyAoMko haTAtA hai, caudaha prakArake jIvoMko jAnatA hai, paMdraha prakArake siddhoMkA dhyAna karatA hai, solaha kaSAyoMko haratA hai, satraha prakArake saMyamakA varaNa karatA hai, aThAraha pApose rahita hotA hai, vaha bhavya jIva muktikA adhikArI hotA hai| isa tarahake aneka chaMdAmeM kavipratibhAkA utkRSTa darzana hotA hai| graMtharAjake aMtima padyomeM bharata aurAvata kSetrake cauvisI ko dhyAte hue bharata kSetrake vartamAnakAlake 24 tirthakaroMko AtmabhAvena vaMdanA kI gaI hai| tatpazcAta 63 padavIdhara arthAta 24 tirthaMkara, 12 cakravartI, 9 baladeva, 9 vAsudeva, 9 prativAsudeva ina 63 zlAghanIya puruSoMko bhaktibhAvapUrvaka vaMdana kiyA gayA hai| sAthameM mahAvideha kSetrameM virAjita 20 viharamAnoMko anaMta AsthAke sAtha namana kiyA hai| tatpazcAta 24 tirthaMkarokA aMtarAlakAla batAte hue aMtima tirthaMkara bha. mahAvIrake gyAraha gaNadhara, tathA unake pAdapara virAjita sthavira, AcArya Adi paraMparAkA saMkSiptameM varNana karate hue, vaMdana namaskAra karate hue apanI mahAkRti devaracanAko aMtima maMgala pradAna kiyA hai| deva, guru, dharmake prati yaha samarpaNabhAva isa graMtharAjako kalaza caDhAtA hai, pAvana tIrtha banAtA hai, satyama, zivam, suMdaram kI triveNImeM abhisnAna karAtA hai| kavivarya zrI harajasarAyajIkRta 'devaracanA' + 33
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ nibaMdha hetU saMdarbha - devaracanA - kavi harajasarAyajI sampAdana evam anuvAda - mahAsAdhikA DaoN. maMjuzrIjI ma.sA. prastuti - sau. rupAlI ajayajI bAphanA / dhuliyA mA. 9403086571 / 9404340171 34 + 1lmI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa.pU. cidAnaMdajI ma.sA. suvarNA jaina [avAranavAra potAnA lekho vividha sAmayikomAM prakAzita karatAM zrI suvarNAbahenanA sAteka pustako prakAzita thayAM che. citrakaLAno zokha dharAvanA2, kAvyonI racanA ka2nA2 suvarNAbahene prastuta lekhamAM pa.pU. cidAnaMdajInA sAhityano 2sAsvAda karAvyo che. - saM.] saMskRta, prAkRta, apabhraMza vagere bhASAomAM jaina sAhityanuM ghaNuM prabhutva rahyuM che. stavana, sajjhAya jevI laghu racanAomAM dhArmika, naitika, AcAra vicArano upadeza hoya che. jaina sAhityamAM vairAgya, upazama, bhakti, AtmA ane mokSamArga vize bharapUra lakhAya che. jaina kaviono graMtha-racanAno uddeza mukhyatve jJAnasAdhanA, dharmabhakti, AtmakalyANa, karmakSaya, guNavRddhi ane mokSa prAptino hoya che. pUjAonI racanAmAM paM. vIravijyajI, paM. rUpavijayajI, paM. buddhisAgarajInuM varcasva jovA maLe che. sAyamAM tattvanI prarUpaNA athavA mahApuruSanA jIvana prasaMganA varNana dvArA upadeza apAya che. je pAMcathI mAMDI daza DhALa sudhI hoya che jenuM mULa svAdhyAya che. jaina kaviomAM kavi yazovijyajI, devacaMdrajI, AnaMdaghanajI, udayaratnajI, samayasuMdarajI, mohanavijyajI, jJAnavimalajI, cidAnaMdajI jevA aneka kavio thaI gayA. parama pUjya cidAnaMdajI mahArAjanuM TUMkuM jIvana teo A vIsamI sadImAM vidyamAna hatA. teo adhyAtmazAstranA rasika, nipuNa kavi hatA. temanA racelA stuti, stavano Aje paNa bhAvavibhora banAvI de che. saMvata 1906mAM kArtika mAsanI terase bhAvanagaramAM 5.pU. cidAnaMdajIno janma thayo. teoe atigUDha bhAvothI bharelA paramAtma bhaktinAM aneka pado racIne bhaktikSetrane samRddha banAvyuM. A pado lAlityathI bharelA bhAvavAhI che. aMtaramAM tophAna UbhuM karI de che. e uparAMta e saMsAranI asAratA-darzaka ane vairAgyavardhaka che. pudgala gItA, adhyAtma chatrIsI vagereno aMtarapUrvaka svAdhyAya karavAthI pudgalanI Asakti ghaTyA vagara rahe nahI. pa.pU. cidAnaMdajI ma.sA. 1 35
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI cidAnaMdajInI racanAo - sarvasaMgraha bahotI, savaiyAo, adhyAtmabAvanI, dayA chatrIsI, pa2mAtma chatrIsI, praznottara mALA jevA hitazikSAnA duhA vagere hradayaMgama, saraLa ane utkRSTa sAhityanI emaNe racanA karI che. emanA vizALa sAhitya samudranAM amRtarasathI bharela kaLazamAMthI ekAda chAMTo paNa maLe to te pAmavA jevuM che. pU. cidAnaMdajI adhyAtmazAstranA jJAtA, yogazAstramAM pAraMgata, tema ja uttama sAdhaka hatA. kavizrI pAse zabdonuM prabhAvaka sAmarthya che. bahotarInA raciyatA tarIke be ja nAma prasiddhimAM che AnaMdaghanajI ane cidAnaMdajI. zrI cidAnaMdajInuM aparanAma zrI kapUracaMdajI che. teo aSTAMgayoganA abhyAsI hatA tethI emanAmAM uttama yogabaLa hatuM. zatruMjya ane giranAramAM to amuka gujJa ke sthAna temanA pavitra nAmathI Aje paNa oLakhAya che. temanuM aMtaHkALa sametazikharajImAM thayuM hatuM. teo niHspRhI hatA tethI lokaparicayathI teo alaga rahetA ane pote jJAnI ane siddhisaMpanna che ema loko bhAgye ja jANI zake evI sAdI rIte potAnuM jIvana gALatA hatA. kAkatAlIya nyAye jyAre e vAtanI koIne jANa thatI tyAre prAyaH pote te sthAna tyajI detA hatA. temane aneka satuzAstrano paricaya hato e emanI kRtionuM sUkSma avalokana karavAthI samajAya che. teonI vANI rasALa, bhASA AlaMkArika ane zabdaracanA sAdI che. cidAnaMdajInI kAvyaracanA rasayukta premasabhara, upamA, alaMkAra, tarka, kalpanA, suMdara rAgarAgiNI sarva vAte paripUrNa che. potAnA prabhAva ke jJAnanuM pradarzana karavAnuM, dekhADI, bhapako ke nAmanA vadhAravAnuM koIne paNa mana thAya. kharekhara to e saMsArI kahevAya, paraMtu cidAnaMdajI kharA saMta hatA je khyAti pAmavA tatpara nahotA. cidAnaMdajInI kRtioH botI: jemAM rasaprada ane nATyAtmaka zailInuM prayojana dhyAna kheMce evuM che. mohathI aMdha AtmA anaMtakALathI kumatinA phaMdAmAM phasAyelo che ane atyaMta pAyamAla sthitimAM che. tyAre sumatine cetananI priyA tarIke kalpI che e cetanane A baMdhanathI mukta karavA priyatama cetanane pyArabharyAM zabdothI, premaLa vANIthI kartavyanuM bhAna karAve che ane kumatinA saMganuM vikRta pariNAma samajAve che. jema paththaramAM sonuM, dUdhamAM ghI, talamAM tela, puSpamAM parimala tema zarIramAM jIvanuM sthAna che. jema rAjahaMsa dUdha ane pANInA mizraNamAMthI dUdha tattvane alaga karI sattvanI pasaMdagI kare che tema AtmajJAna pAmyA pachI cetana karmanA maLa-melane dUra karI zuddha sphaTikamaya rUpa dhAraNa kare che. kartAe AvI aneka kalpanAo ane bhAva vibhAvanAothI kRtine rasaprada banAvI che. 36 : 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ corAzI lAkha jIvayonimAM nATakanA pAtronI jema vividha veza dhAraNa karI nAca nAcanAra AtmA - cetana jIva mohadazAmAM jakaDAyelo rahe che. sTejanA vividha veze potAnA pAtro bhajavI aMte cAlyA jAya che. jyAre A AtmA baMdhanamukta bane che, tyAre e enA pAtranI bhajavaNI pUrNa thatA paramAtmAmAM lIna bane che ane zuddha cetanA sAthe ekAkAra thatAM jJAnano prakAzapUMja racAya che. ahIM AtmAne pAMce pramAda tajI mohajALa toDavAnuM kahe che. A bhavane vRthA na gumAvavA kahe che. pada 41 uThone mArA AtamarAma jinamukha jevA jaIe re, viSayavAsanA tyAgo cetana, sAce mAraga lAgo re.' tana, mana, dhana, yauvana sukhanAM sAdhano che, e asthira che. vAdaLanI chAyA jevA kSaNa vinAzI che. bahotarImAM cidAnaMdajIe mAtra AtmaviSayaka pado racyAM che. bahotarImAM 12 stavano, jaina zrAvakanAM kartavyo, ane parvano mahimA darzAvatI eka stuti, guru mahArAja samakSa gavAtI gaphulI dhyAnAkarSaka che. stavanomAM mukhyatve RSabhadeva, ajitanAtha, caMdraprabhujI, neminAthajI, pArzvanAthajI paramAtmAnI stavanA che. 54mA padamAM neminAthanI stavanA sAthe giranAra parvatanuM manamohaka dazya upasAvyuM che. paramAtmAnA rUpanuM varNana paNa cittAkarSaka banyuM che. pada vAMcatA najara samakSa eka akathya ane ajoDa bhAvajagatanuM citrAMkana thAya che. neminAthanuM 54muM pada jyAre teoe bhAvanagarathI saMgha kADhyo tyAre racyuM hovAnuM mAnavAmAM Ave che. pada 68mAM pArzvanAthajInA stavanamAM jinavANInuM uttama svarUpa prakaTa karyuM che. zrI cidAnaMdajI racita jinavANInuM pada bhavya jIvonA kSayopazama bhAvanI vRddhi karanAra che. ane azubha gatino nAza karanAra che. pada 67muM vAMcatA zabdapravAha ane citrakAranI pIMchInuM saMmizraNa hoya ema zabda ane citranuM mizraNa najara sAme pratyakSa samavasaraNanuM dazya UbhuM kare che. zrI cidAnaMdajIe jenazAsananI pAyArUpa bAbatone paramAtmAnI vANIne, AtmAnA sauMdaryane, cetananA kartavyane, paramAtmA svarUpane, vividha padomAM vaNI lIdhA che. paryuSaNa parvanI stutimAM parvano mahimA ane AtmAnuM gAna karI parvano mahimA sAbita karyo che. ukhaDa, baMjara jamIna para anAja ugADavA jema kheDUta vyartha jamIna kheDe jemAM vAveluM kazuM Uge nahIM tema kumatine vaza thaI avaLI mahenata kare to lAbhane badale hAni ja thAya. bhavasAgara pAra karavA Indriyone vaza karavI paDe. dhAna kAja jima mUrakha khita haDa ukhaDa bhUmiko khaMDerI ucita rIte oLakhaviNa cetana nizadina khATa ghaDerI pa.pU. cidAnaMdajI ma.sA. + 37
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ kumatA vaza mana vakraturaMga jina grahI vikalpa magamAMhI aDe re pada 46 anubhava citta milAya che, moku zyAmasuMdara vara merA re. ziyaLa phAga piyA saMga ramUMgI, guNa mAnugI mai terA re. jJAna gulAla prema picakArI, zuci zraddhA raMga merA re. paMca mithyAtva nivAra dharUgI me saMvara veza bhUlerA re. cidAnaMda aisI horI khelata bahuri na hoya bhava pherA re.' ahIM cetanarUpa AtmA svAmIne maLI zraddhAnA rAganA ziyaLarUpa phAga hoLI ramavAnI kalpanA karI che. jemAM pAMca prakAranA azubha, mithyAtva tajI zuddha saMvara caritranuM rUpa dhAraNa karavAnI kalpanA kare che jethI bhavanA pherA rahe nahIM. A nAnakaDA padamAM jJAnI AtmA kevI horI khele tenuM svarUpa batAvyuM che. ziyALa rUpa phAga, jJAnarUpa gulAla, premarUpa picakArI temAM zuci, zraddhA, rUpa-raMgathI saMvara rUpa suMdara veza, ane tajela mithyAtva rUpa A prakAranI hoLI ramanAra AtmA TUMka samayamAM siddhi pAmI zake che. pada 47mAM sumati tenI sakhIne kahe che, vizuddha AtmA sahaja zyAma ghara Aye sakhI, bheda jJAna kuMjagalanamAM raMga racAorI. zuddha zraddhAna suraMga phUlake maMDapa chAorI, vAsa caMdana zubha bhAva araganI aMga lagAorI. anubhava premapiyAle pyArI bharabhara pAorI. AtmAne zuddhatAnA raMge raMgavAnI keTalI suMdara kalpanA che. sumati kahe che tame AdimAM horI gAo zuddha jJAnarUpI kuMjanI galImAM aneka prakAranA raMga racAo. suMdara phUlonA maMDapa baMdhAvo. suvAsita caMdana ane zuddha bhAvarUpa araga attara Adi dravyo prItamane lagAo, vilepana karo. anubhava jJAna rUpa rasa, premarUpa pyAlAmAM bharIbharI mArA kaMtha AtmAne pAo pachI rasanA mevA haLImaLI khAo. Ama puSpamaMDapa, caMdana zuddha bhAvanuM vilepana, anubhavano premarasa samatArUpa mIThAI mevA sahita horI gAvAnI kalpanA khUba ja suMdara che. neminAthajInuM stavana paramAtama pUraNa kaLA guNa ho, ho pUraNa jana Aza, pUraNa daSTi nihAlIne citta dharIe ho amathI aradAsa" A stavananI halaka hRdayanA tArane jhaNajhaNAvI nAkhe che. haiyuM nAcI UThe che. aMtaranA dvAra ughADI nAkhe evI addabhuta racanA che. bahotarInA eka eka padanA zabdo cetanAne jagADI mUke che. 38 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAla kAla tu kyA kare mUrakha, nAhI bharosA pala ekakA hI, gAli china bhara nAhI rahA tuma, zirapara ghUme tere kAla arI." cidAnaMdajIe ApaNI anigrahIta indriyono nigraha karavA ane jema bane tema viSayavAsanAne haThAvavA aneka lAlitya padomAM bodha Apelo che. emanAM vAkyo, pado, zabdo ane akSarono AtmA rasathI bharapUra hoya che. je zrotAgaNane rasataraboLa karI mUke te kAvyaprabhu sAthe prIta bAMdhavAmAM ucca bhAvabharyA madhura zabdothI lavacIka stavano premanA pratIka samA che, je vAraMvAra vAMcavAnuM ne emAM DUbI javAnuM mana thAya. dharmanI bhASAmAM madhuratA hovI jarUrI che, dhamakIbharyA zabdo nahIM. jema ke rAtribhojana narakano nezanala hAIve, mahApApa, sUryAsta pachI khAnAra nararAkSasa che, mAMsabhakSI che, pANI pInAra lohI pInAra che, narakagAmI jIva che, tiryaMcagatimAM jAya, lohImAMsa khAvAnI kaDavI bhASA kalpanAo ja saMhAraka che. dharmanI bhASA nirmaLa premaLa hovI joIe soTI vAge camacama ne vidyA Ave jhamajhama jevI nahIM. pada 71 kyA terA kyA merA pyAre, sahu paDAI rahegA, pachI Apa phirata cihu dizathI, taruvara rena baserA. sahu ApaNe ApaNe mAraga ne, hota bhorakI verA, IndrajALa gaMdharva nagara sama, DeDha dinakA gherA. supana padAratha nayana khulyA jIma, jarata nI bahuvidha he, ravisuta (kALa) pharata zIza para tere, nizadina chAnA pherA. ceta zake to ceta cidAnaMda samaja zabda e pherA." jIvanano marma, jIvavAnI rAha jIvananI vyAkhyA, tarka tattva ahIM samajAvyA che. emanI A alaMkRta bhASAzailI pharI pharI vAMcavA lalacAve che. teo kahe che tAruM mAruM zuM kare che aMte badhuM ahIM ja rahI javAnuM che. manathI mAneluM ke A badhA che mArA, svArtha vinA koI prIta karatuM nathI re, koI koInuM nathI re bhAI koInuM nathI, tuM mAre che nAhaka phAM tAruM koI nathI." pakSIo vRkSa para rAtriyAso kare che ane pahora phATatAM potapotAne raste cAlI jAya che. mAnavane paNa musApharanI upamA ApI che. ne A bhavane musApharakhAnuM kacyuM che ema cidAnaMdajIe manuSya bhavane IndrajALa, gaMdharvanagaranI jema doDha divasano vAsa kahyo che. je svapna padArthanI jema nIMdara UDatAnI sAthe UDI jaze, jaDaze nahIM. tuM cAlI jaIza e padArtha ahIM ja raheze. jIvananuM pa.pU. cidAnaMdajI ma.sA. + 39
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ satya e ja che. samayasAramAM paNa A ja vAta sva ane para padArtha samajAvatA kahI che. upamA kAna rUpaka je udAharaNa dvArA dareka vAta hRdayane sparzI jAya evI rIte rajU karAI che. vaLI cidAnaMdajI mahArAja kahe che ke, "tArA mAthe rAtadivasa kALa ghUmyA kare che. mATe cetI jA ane AtmasAdhanA karI janma saphaLa kara. ahIM saMsAranI asAratA darzAvI pramAda choDavAno saMdeza che. mAthe satata pharato kALa grasI le e pahelA svapnanI duniyA choDI dharmadhyAna karavA sAvadhAna kare che. saMta kabIrajIe emanA eka dohAmAM paNa Aja vAta kahI che. pAva palakakI khabara nahIM, kare kalakI sAja, kAla acAnaka mArasI jyoM tItarako bAja.' kala phare zira upare hAthameM dharake kamAna, kahe kabIra raTo harinAma choDa sakala abhimAna.' cidAnaMdajI svara, sUra, dharma, jJAna jevI uccatA pAmelA hatA. emanAM padomAM kyAMya kaDavAzabharyA kaTu zabdono prayoga nahoto. madhura, mIThA, sUramayI pado dilane halAvI nAkhe ane vAraMvAra vAMcavAnI IcchA pedA kare evA che. madhuratA, saMgIta, mIThAza, mRdutAbharI vANI rAgarAgiNI sUramayI pado e prabhunuM ja eka rUpa che. savaiyAo pada 11 je arimitta barAbara jAnata pArasa aura pASANa javuM doI." arthAt je duzmana ane mitra, pArasa ane paththara, rAga ane dveSane gauNa gaNI badhA pratye samAna dRSTi rAkhe che te nara dhanya che. | savaiyA 19mA kavizrIe saMsAranI kSaNabhaMguratA ane tenI pAchaLa mAnavInI nirarthaka pravRttione vividha udAharaNo dvArA samajAvI che. dA.ta., kIDInuM ekaThuM kareluM dhAnya tItara khAI jAya che. madhamAkhInuM ekaThuM kareluM madha bIjA laI jAya che tema mANasa karoDonuM dhana ekaThuM karI AkhI jiMdagI kaSTa karI veDaphI nAkhe che ane chelle khAlI hAthe ja jAya che. ahIM mArI kavitAnI be lAIno, kahevAnuM mana thAya che. khAlI hAthe Avyo chuM paNa saMskAra sAthe lAvyo chuM. kumaLA A AtmadehamAM mati jJAna buddhi lAvyo chuM. jInamAM maLelA AcAra vicAra Adato saMge lAvyo chuM. khAlI hAthe Avyo, jaIza paNa khAlI hAthe ja huM... paraMtu yAda kare sarve evA karmo karavA Avyo chuM. 40 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ A savaiyAmAM jIvananuM sAcuM dizAsUcana karyuM che emAM sAcuM darzana chupAyeluM che. nAnA nAnA padomAM ane ochA zabdomAM jIvanano marma samajAvyo che. 'Brevity is the soul of brave man nI jema savaiyA 27mA teo jaNAve che ke sajjananI sAthe durjana thoDI vAra paNa rahe to sajjananA satkarmanI suvAsathI durjananI kiMmata vadhI jAya che. jema talanA telane sugaMdhI telamAM meLavavAmAM Ave ke lokhaMDane pArasano sparza karAvavAmAM Ave to tenI kiMmata anekagaNI vadhI jAya che. savaiyAmAM philasUphI darzAvatI UMDI bAbatone saraLa ane sakSama udAharaNothI mArmika banAvyuM che. savaiyA 5 dhana arU dhAma sahu paDyo hI raheMgo nara dhArake dharAme tuM to khAlI hAtha jAvego. dAna arU puNya nija karathI karyo ne kahyuM, hoya ke jamAI koI dusaro hI khAtego. punya vinA dusaro na hoyago sakhAI tava, hAtha mala mala mAkhI jIma pachatAvego.' kevuM suMdara padalAlitya ane zabdalAlitya. savaiyA 4. zira para zveta keza bhayA tohu nAhi ceta, phirata aceta ryuM dhana heta paradezameM. mero mero karata na dharata viveka hiye, moha atireka dhara parata lezame. paDyo nAnAvidha bhavabhUpameM satata duHkha magana bhayo he madhubiMdu lavalezameM." savaiyA 7 dharama vinA, to ora saphaLa kuTuMba malI, jAnake paretAM koI supane na jovego. baTaka salAma ke sakhAI vinA aMtasame, neNamAMhi nIra bhara bhara atI rovego. jAnake jagata eso jJAnI na magana hota, aMba khAyA cAhI te to bAula na bovego.' savaiyA-17 zubha saMvara bhAva sadA varate, pa.pU. cidAnaMdajI ma.sA. + 41
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana Azrava kere kahA Dara hai. sahu vAdavivAda visAra apAra, dhare samatA je Iso nara hai nija zuddha samAdhime lIna rahe, guru jJAnakI jAkuM dIyo vara he. mana hAtha sadA jinaku tinake ghara hI vana he vana hi ghara he" savaiyA-34 'chAMDake kusaMgata susaMgathI sneha kIje. guNa grahI lIje avaguNa dRSTi yarake. bheda jJAna pAyA joga, jvAlA karI bhinna kIje. jJAnI jo mile to, jJAna dhyAna ko vicAra kIje. mile jo ajJAnI to, hije mauna dhArake" mUrakhathI mAthuM phoDavuM nirarthaka che eTale mauna dharavuM ja lAbhadAyI che. bheMza AgaLa bhAgavata nakAmI vyartha che. savaiyA 39 vanitA vilAsa duHkhako nivAsa.... vanitAvilAsI nAnAvidha duHkha pAve.' savaiyA4pa dhIra vinA na rahe puruSAratha, nIra vinA tarakhA nahi jAve, bhUpa vinA jaga nIti rahe nahIM, rUpa vinA tana zobha na pAve. dina vinA rajanI nAhI phiTata, dAna vinA na devatAra kahAve, jJAna vinA na lahe zivamAraga, dhyAna vinA mana hAtha na Ave.' savaiyA para velakuM palata tela lahe nahI, tuSa lahe nahIM toya viloya, siMgaku duhata dUdha lahe nahIM, pAka lahe nahIM ukhara boyA. bAula bovata aMba lahe nahi, punya lahe nahI pArako toyA, aMbara zuddhatA viNa lahe nahi, uparathI tanaku nita dhoya. saMsAranI philosophI, tarka, A savaiyAomAM jovA maLe che. tathA muktimArganuM darzana paNa ahIM maLe che. pudgala gItAH pudgalanuM ati sUkSma svarUpa darzAve che ke pudgalathI ja koI paNa padArthanA raMga, rUpa, gaMdha ane svarUpa nakkI thAya che. pudgala vagara ja AtmA zivasukha pAmI zake che. pudgala thakI ja koI paNa jIvane jarA mRtyu 42 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ vagerenuM duHkha che jyAre te dUra thAya che tyAre AtmA ajaraamara pada pAme che. jaina zAsana ane jaina zAstromAM jIva baMdhAraNamAM pudgalanI AvI ja kalpanA karI che. pudgala khANo pugala pINo pudgalarUpI kAyA, varNa gaMdha rasa sparza sahu e pudgala huM kI mAyA. janma jarA maraNAdika cetana nAnAvidha duHkha pAve, pudgala saMga nivArata tiNa dina ajara amara ho jAve. pudgala rAga karI cetana huM hota karmakI baMdha, pudgala rAge bAra anaMtI nAtamAta sUta thaIyA. kisakA beTA kIsakA bAbA bheda thAya jaba lahIyA, viSaya vAsanA tyAgo cetana sAce mAraga lAgo re. tapa japa saMjama dhanAdi sahu giNati eka na Ave re, Indriya sukhame jI lau e mana vakra turaMga jema dhAve re. hAthI kAmavAsanAmAM, matsya rasanAmAM lubdha banavAthI, bhramara sugaMdhamAM lapaTAvAthI, pataMgiyuM rUpamAM, mRga zrotendriyane vaza thavAthI prANa gumAve che ema eka jIva indriyomAM Asakta thatA nAnAvidha duHkha pAme che. jyAre mAnavI tuM to pAMce pAMca indriyomAM rAgAMdha mohAMdha banyo che to tArI dazA kevI thaze? paMca prabaLa varte nitya jAka tAka kahA jyu kahIe re cidAnaMda e vacana suNIne nija svabhAvamAM rahIye re." 50mA padamAM dhyAnanuM svarUpa suMdara rIte darzAvAyuM che. cidAnaMdajIe dhyAna ane yoga para ghaNuM lakhyuM che, emanI racela sarva saMgrahamAM ATha kAvyo che emAM jJAnarUpI sAgaranuM maMthana karIne apUrva ane abhuta navanIta jJAna ThAlavI dIdhuM che. adhyAtma bAvanImAM traNa prakAranA AtmAnuM svarUpa che. (1) bAhya svarUpa, (2) AMtara svarUpa, (3) zuddha svarUpa adhyAtmabAvanI dharma thakI dhana saMpaje, dharme supiyA hoya, dharme yaza vAdhe ghaNo, dharma karo sahu koya. dharma kare che prANIyA, te sukhiyA bhava mAMha, gamAM sahu jI jI kare, AvI lAge pAya. dharma dharma sahu kare, dharma na jANe koya; dharma zabda jagamAM vaDo, vIralA buje koya. Atama sAkhe dharma che, tyAM jananuM zuM kAma, jana mana raMjana dharmanuM mULa na eka badAma. pa.pU. cidAnaMdajI ma.sA. 2 43
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ape Apa vicAratA, mana pAme visarAma, rasAsvAda sukha upaje, anubhava tAkI nAma. anubhava ciMtAmaNi ratana, anubhava he rasa kUpa, anubhava mAraga mokSako, anubhava zuddha svarUpa. ahIM dharmano mahimA samajAvyo che. dayA chatrIsInuM A pada bahu suMdara che. dayA dharamako mULa hai, dayA mULa jiNa ANa, ANA mULa vinaya kahyo, te siddhAMte jANa.' dayA chatrIsImAM kavizrIe zAstrono AdhAra laIne jinapUjAnuM svarUpa darzAvyuM che. jinapUjA karavAthI hiMsA thAya evI jenI mAnyatA che ene zAstrokta rIte khaMDita karI che. puSpo caDAvavAthI hiMsA mAluma paDe che te kharekhara hiMsA nathI kAraNa ke te jIvo tarapha dhyAnI dRSTithI, pUrNa dayAthI lAgaNIthI A thAya che. A dravyahiMsAno, svarUpa hiMsAno karmabaMdha AtmAnA pradeza parathI saraLatAthI kharI jAya che. paramAtmA chatrIsI racanAmAM racayitAe 36 duhAnI racanA karI che jemAM paramAtmAnA pUrNa svarUpane zAstrIya rIte darzAvavAmAM AvyuM che. paramAtama eha brahma hai, parama jyoti jagadIza, parasu bhinna nihArIye, joha alakha soI Iza.' he AtmA, tuM rAgadveSane tajI bhavabaMdhanothI mukta thavAne ane parama ane zAzvata sukhanI prApti mATe paramAtmAnuM dhyAna kara evo bhAva rajU karyo che. mai hI siddha paramAtmA, mai hI AtamarAma, mai hI dhyAtA dhyeyako, cetana mero nAma. maihI anaMta sukha ko dhanI, sukhameM mohe sohAya, avinAzI AnaMdamaya, sohe tribhuvana rAya. zuddha hamAro rU5 hai, zobhita siddha samAna, kaheku bhaTakata phare, siddha hone ke kAja. rAgadveSaku tyAga de, vo hI sugama IlAja svarodaya jJAnamAM paNa ghaNA viSayo AvarI levAyA che. yogazAstra, jyotiSazAstra, svarodayajJAna vagere. 45ra zlokamAM jJAnano bodha ThAlavyo che. svarodayajJAnamAM 453 padonI vizALa padaracanA karIne kavizrIe sAhityasAdhanAno suMdara paricaya karAvyo che. A racanA gUDha ane mArmika che emAM A jagatamAM kudarate manuSya jAtine vizeSa jJAna ApyuM che tethI uttama puruSo trikALajJAnI hoya che. kALanA jJAnanI eka uttama rIta e svarodaya jJAna 44 + 1lmI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ che emAM vidyAno nyAya mArge upayoga karavAnuM sUcana che. svarodaya zabdano artha zvAsanuM kADhavuM eTale prANAyAmanA ucca prakAranI yogasAdhanA dvArA siddhi prApta karavI enuM jJAna che. uttama puruSo bhUta, bhaviSya, vartamAna kALanI vAta jANI zake che. kALa jJAna jANavAnI sarasa rIta te svarodaya jJAna che. tenAthI koI sAdhana vagara manuSya kALajJAna jANI zake che. A jJAna pUrvanA yogIzvaroe zodhana karIne siddha karela che. mAtra manuSya potAnA pramAdavaza jJAnathI ajANa rahI aMdhanI mAphaka pharyAM kare che. svarodayano spaSTa artha pavananuM pragaTa thavApaNuM svara + udaya che. A zarIramAM pAMca prakAranA vAyu che ane nIkaLavAnA mukhya rastA be che. te kevI rIte ? kayA samaye ane kayA sthaLethI nIkaLe to zuM thAya tenuM jJAna svarodaya jJAna che. sthira citte ekAMtamAM besI zubha bhAvathI devanuM smaraNa karI svara juo ane svarodayanA jJAna pramANe kAryo karavAthI siddhi prApta thAya che. A jJAnano niMdita kAryamAM upayoga karavAthI UlaTuM ane aniSTa pariNAma Ave che. pavitra ane AtmAnuM kalyANa karI avinAzI padane prApta karatA zrI jinendradeva ane gaNadhara mahArAja e vidyAmAM pUrA jJAtA hatA ane prANAyAma Adi sarva aMgaupAMgane sArI rIte jANatA hatA. bhadrabAhu svAmI caudapUrvanuM aMtarmuhUrtamAM paryAlocana karI javA mATe mahAprANadhyAnanI sAdhanA karatA hatA. jainAcArya zrI hemacaMdrasUri tathA AcArya jinadattasUri A vidyAnA pUrepUrA abhyAsI hatA. tyAra pachI so baso varSa agAu zrI AnaMdaghanajI, cidAnaMdajI ma., jJAnasArajI ma. tathA yazovijyajI vagerenA graMtho parathI jaNAya che ke AtmAnuM kalyANa karavA mATe pUrvakALamAM munio yogAbhyAsanI kriyA bahu sArI rIte karatA hatA. paraMtu vartamAna kALamAM maMdatA najare caDe che, kAraNa zarIranI zakti ghaTI che. sAdhuo pustako ekatra karavAmAM, potAnuM mAna mahattva vadhAravAmAM, sAdhupaNuM samajavA lAgyA che. ziSyonA lobhe potAno paMjo temanA tarapha laMbAvyo che tethI svarodaya jJAnanA abhyAsI banI zakatA nathI kema ke A jJAna nirlobhI ane AtmajJAnInuM che. yoganI sAdhanA ane dhyAnanA abhyAsathI AtmakalyANa thaI zake. dhyAna samAdhi e mokSanuM aMtima caraNa che. keTalAka sAdhu AtmakalyANano mArga choDI ajJAnI saMskArI manuSyo para DhoMga ane daMbha dvArA sAdhupaNAnI chApa besADavA jAya che. jyAre cidAnaMdajI lokaparicayathI dUra rahetA. daMbha, mAna kIrti pAmavAnI lAlacathI teo koSo dUra hatA. prANAyAma yoganI daza bhUmikA che temAM prathama bhUmikA svarodayajJAnanI che. enA abhyAsa dvArA moTA moTA gupta bhedone paNa manuSya sugamatApUrvaka jANI zake che. ghaNA vyAdhinuM nivAraNa karI zake che emAM phakta zvAsanI oLakhANa *rAvavAmAM Ave che. nAka 52 hAthane rAkhatA ja nADInuM jJAna thavAthI teno abhyAsI gupta vAtonuM rahasya citranI mAphaka jANI zake che. enA jJAnathI aneka prakAranI pa.pU. cidAnaMdajI ma.sA. 1 45
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddhio prApta thAya che. paraMtu saMsArI jIvathI A abhyAsa sArI rIte thaI zakato nathI kema ke A viSaya kaThina che. vaLI emAM aneka prakAranA sAdhanonI AvazyakatA rahe che. A viSayanA graMthomAM A kaThina viSayanuM saMkSepamAM varNana che tethI sAdhAraNa mAnavathI e viSaya samajI zakAto nathI A viSayanA jANakAra yogIpuruSo virala che tethI ochI jANakArIne lIdhe lAbhane badale UlaTuM hAni thavAnI saMbhAvanA rahe che. A vidyAno abhyAsa A bhavamAM tema ja parabhavamAM paNa hitakArI che ane AtmakalyANane prApta karAvanAra che. praznottara ratnamAlA - emAM deva, dharma-guru, sukha, duHkha, jJAna-ajJAna, jIva-ajIva, puNya-pApa (navatattva), caturamUrakha puruSanI vyAkhyA, capaLa caMcaLa koNa? citrAvelI kyAM che? zuM sAdhavAthI duHkha jAya? kAna AMkha hAtha hatheLI hRdaya gaLu enuM maMDana kayA che? pApa, roga, ane duHkhanuM kAraNa zuM che? pavitratA ane apavitratA, amRta ane viSa kyAM che? susaMga ane kusaMga kayA che? vagere aneka praznonA uttara emAM maLe che. kula 114 praznone 16 dehAmAM vaNI lIdhA che temanA jJAnanA UMDANano paricaya temanA vistRta, saraLa ane spaSTa uttaromAM thAya che. uttaro copAI svarUpamAM 38 racanAomAM che. arihaMta nirAgI che. dayAnuM mULa pavitra dharma che. guruno upadeza hita sAdhavA mATe hoya che. jagatamAM ja udAsInatA, sukhaduHkha, AzA-nirAzA beu che. janmamaraNa jevuM bIjuM koI duHkha nathI Atmabodha ane jJAna hitakArI che. saMsAramAM bhramaNa e ajJAna che. cittanI caMcaLatAne rokavI e dhyAna che. cittanI caMcaLatA rokI jJAnI thavAthI saMsAra bhramaNamAMthI mukti maLe che. bhavyatA pAmavI e mahA mAna che abhavya tribhuvana apamAna che. jIvanuM lakSaNa cetana che. cetana vinAnI vastu ajIva che. paropakAra puNya che, parapIDA paraniMdA pApa che. Asava eTale karma Agamana, saMvara eTale karmano virodha. haMsa jevI nirmalatA hoya tyAM nirjarA hoya. veda, bheda, baMdhana, dukharUpa baMdhanono abhAva te mokSa. pariNati mamatA, haya, svasvabhAva, jJAna, A AtmAnA guNo sukhakArI che. parama bodhathI mityAtva rUMdhI AtmahitanI ciMtA karavI suviveka che. enAthI virodhI jaDatA. aviveka che. parabhavano sAdhaka catura kahevAya che. mUrkha karmabaMdha bAMdhe che. tyAgI rAjapada pAme che. lobhI garIba kahevAya che kema ke lobhIne sadA ochuM ja paDe che. e asaMtoSI hovAthI enI mAMga pUrNa thatI ja nathI. uttama guNono rAgI guNavaMta che te bhavono aMta ANe che. jogI je mana indriyane jIte che, samatA rasa sAdhe che e saMta, abhimAna taje e mahApuruSa, avivekI nara pazu samAna che, AtmajJAnI mAnava che, divyadRSTi dhAre te jinadeva, je brahmane jANe te brAhmaNa, kSatriya je karmanA duzmanane vazamAM ANe, vaizya je vRddhi kare, zudra jene bhadra abhadra badhuM bhAve. asthira e saMsArI 46 + 1lmI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ che. ane sthira jinadharma hitakArI che. indriyasakha nakAmuM che, IcchAne rokavI e manohara tapa che. navakAra jApa jagamAM uttama che. saMyama AtmAne sthiratAbhAva Ape che je bhavasAgara taravAnI nAva che. sAco zivasAdhaka zaktine sAdhIne durjaya mananI gatine jue che. nArImAM atikapaTa hoya che. nIca vyakti bIjAno paradroha vicAre che jyAre ucca mahAna puruSa paraduHkhanuM nivAraNa kare che. te kAMcanane sarakhuM jANe che, harakhazokamAM pharaka paDato nathI. krodha e pracaMDa agni che. mAyA, moha, lobha e ripu samAna che. nIca saMgathI DarIye ane saMtathI haMmezA maLIye. sAdhusaMgathI guNamAM vRddhi thAya che nArI saMgatathI patana thAya che. capaLa caMcaLa vAyuthI pAna khare che. dharma eka ja tribhuvanamAM sAramaya che. zarIra dhana yauvana badhu asAra che. nArIne sarakAra samajo tethI enA para prema na karo. moha jevo koI duzmana nathI. pApa hiMsAthI Daro. jene kAmanA nathI ane je saMtoSI che e sadA sukhI che. mRtyu jevo koI bhaya nathI. saMyamathI badhA duHkha jAya che ane sarva duHkha jatA mokSapadanI prApti thAya che. pApanuM mULa lobha che. roganuM mULa rasa che. duHkhanuM mULa sneha che. khudanI kAyA apavitra che. je mAyAne tyaje che te pavitra puruSa che. adhyAtmanI vANI, amRta samAna che ane kukathA, pApa kahANI paraniMdA jhera samAna che jenAthI apalakSaNa Ave che. niSkarSa: ciMdAnaMdajInuM sAhitya prabhubhakti tarapha vALI mokSa mArga darzAve che. bhASA zailI, zabdo madhura, atyaMta suMdara upamAothI sajelI manamohaka che. je sAhityapremIne vAraMvAra vAMcavA AkarSita kare che. ane gAvAnuM mana thAya evI sUramayI rAgarAgiNI che. zabdomAM kaThoratA dhArmika bhASA mATe azobhanIya che. dharma prema zikhavADe che enI bhASA lajjAspada na hovI joIe, ke talavAra jevI dhAradAra ke vedhaka dhamakIbharI na hovI joIe. zrI cidAnaMdajI bhASA mana mohI le che. dA.ta. bahotarI pada 65muM. lAgyA neha jinacaraNa hamArA jima cakora caMda piyArA. sunata kuraMga (haraNa) nAda mana lAI prANa taje paNa prema nibhAI dhana taja pAna na jAvatajAI (jAvajIva) e khaga (pakSI) cAtaka kerI vaDAI. jalata niHzaMka dIpake mAMhI pIra pataMgaku hota ke nahI ? pIDA hota tada paNa tihAM jAhI, zaka prItivaza Avata nAMhI. mIna (mAchallI) magana navI jaLathI nyArA, mAna sarovara haMsa AdhArA cora nirakha nizi ati aMdhiyArA, kekI (mo2) magana sunasuna garajArA. praNava (OMkAra) dhyAna jima jogI ArAdhe, rasa rIti rasa sAdhaka " (suvarNa rasanA sAdhanArA) sAdhe. adhika sugaMdha ketakIme lAdhe, madhukara tasa saMkaTa navi vAdhe? jAkA citta jihAM thiratA mAne, tAkA marama to te hi ja jAne." pa.pU. cidAnaMdajI ma.sA. * 47
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ bIju zrI cidAnaMdajI kIrti ke mAnanA bhUkhyA nathI. teo prazaMsAnA lobhI nathI. poAtanuM mAnamahattva vadhAravA, nAma karavA ke ziSyo vadhAravAnA lobhI nahotA tethI teo sadAya lokonA jUthathI dUra rahetA. teonI racanAo - graMtho lo'lyANa AtmakalyANArthe racAyA hoya evuM jaNAya che. teo nirlobhI ane AtmajJAnI hatA. teo saMsArI manuSyo 52 potAnA DhoMga ke daMbha dvArA chApa besADavAno prayatna nahotA karatA. temanA pado ghaNI jagyAe gavAtA saMbhaLAya che. teo lokaparicayathI dUra rahetA. pote jJAnI ane siddhisaMpanna che eno pracAra karI mahAnatA pAmavAnI teonI bhAvanA na hovAthI teo sAdI rIte jIvana gALatA. prabhubhaktimAM lIna thavA IzvaramAM citta sthira karavuM bhaTakavA TevAyela manane sthira karavA abhyAsa karavo, e mATe cittavRtti nirodha karavo. jJAna eTale zravaNa-manana, dhyAna eTale upAsanA, citta azAMta hoya to dhyAna na thaI zake eTale cAra kaSAyothI mukta thaI maitrIbhAva, karuNA, dayA, samatA saMtoSa, yogayukta indriya nigrahI, dRDhanizcayI thaI mana, buddhi, Izvarane samarpita karI harSa, dveSa, IrSyA, krodha, bhaya, udvegamukta, mAnApamAna, zItauSNa sukhaduHkha jevA dvaMdvo prati samatA rAkhI aniketa sthira matiyukta thayela bhakta bhagavAnane priya hoya che. evA bhakto zuddha cetanane prApta karI mokSane pAme che. aMtima caraNa samAdhi dvArA AtmA siddhatvane pAme che. suvarNA jaina 2501 monTrIyala TAvara, zAstrInagara, lokhaMDavAlA, aMdherI vesTa, muMbaI-53 M. 8976484216 48 - 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdranuM jaina sAhityamAM yogadAna kokilA zAha |DI. kokilAbahena muMbaI yunivarsiTInA bhUtapUrva prophesara ane ke. je. somaiyA jaina seMTara - muMbaImAM mAnad adhyApaka tarIke kAryarata hovAnA nAte vizada abhyAsa dharAve che. adhyApanakAryanI sAthesAthe avAranavAra saMzodhanalekho lakhavAmAM teo kAryarata che. - saM. 'mahA divyAkukSiratnaM zabda jitvraatmjm| rAjacaMdramahaM vaMde tttvlocndaaykm|' ahA! jJAnI vANI, prazamarasa zabda nItaratI, prakarSa bodhe che, nahi guNaguNo saMkhya gaNatI; pratibhA raMge je, buddha hRdayanA tAra sparze, namuM vaMdu tene, kara ubhayathI citta ullase.' ogaNIsamI sadInI chellI pacIsImAM thaI gayelA gujarAtIomAMnA eka jaina sAhityakAra te zrImad rAjacaMdra - rAyacaMdabhAI ravajIbhAI mahetA. duSamakALanA yugapuruSa jJAnAvatAra "sAkSAta sarasvatI - zrImad rAjacaMdra ogaNIsamI zatAbdInI eka asAdhAraNa vibhUti hatA. jaina sAhitya kSetramAM temanuM apUrva yogadAna che. temanA jIvanacaritra vizenuM lakhANa sulabha che; paraMtu sAhitya vize mUlyAMkananI daSTie ghaNuM ochuM lakhAyuM che. A nibaMdhamAM temanA samagra sAhitya-gadya ane padyanuM mUlyAMkana karavAno prayatna karyo che. temanuM parama kalyANamaya jagahitakArI sAhitya mArmika che-ajoDa che. temanI Atmika atyaMtara avasthAno nicoDa temanAM lakhANomAM mUrti svarUpa pAme che. temanI sAhityika kRtio jotAM teo arvAcInayuganA gujarAtI sAkSaromAM mahattvanuM sthAna dharAvavAne yogya che. temanI kRtiomAM kAvyo, patro, ciMtanalekho, bhASAMtara vagereno samAveza thAya che. uparAMta temaNe strI, samAja zikSaNa, zaurya jevA vividha viSayo para paNa lakhyuM che. badhA ja sAhityanA prakAromAM jaina tattvane prakAzavAno ja prayatna che. AdhunikayuganA mahAna saMta ane darzanika zrImad rAjacaMdranuM mukhya lakSa AtmaciMtana ane Atmadarzana hovAthI temanAM lakhANomAM dhArmika ane AdhyAtmika viSaya ja pradhAnapaNe che. zrImad rAjacaMdranuM jaina sAhityamAM yogadAna + 49
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ teo tattvaciMtaka, yogI hovA uparAMta kavi paNa hatA. temaNe lakheluM gujarAtI padya ane gadya jaina sAhitya ajoDa che. eka eka vacanamAM UMDuM rahasya che. kAvya sAhitya: zrImane keTalAka kavi tarIke saMbodhana kare che, je temaNe sArthaka karyuM che. emanuM padyasAhitya bhAvavAhI, suMdara, geya che. zrImade nAnAmoTA thaI kula 45 kAvyo racyA che je vartamAnamAM prApya che. temanuM sAhitya temanI adbhuta jJAna dazA ane nirmoha dazA rajU kare che. temanA bIjA keTalAka pado aprApya che. geya DhALomAM dohA paNa lakhyA che. sattaramA varSe temaNe lokapriya kAvya 'amUlya tattva vicAra'nI racanA karI hatI. jenI zarUAta ja AkarSaka che. 'bahu puNya kerA puMjathI zubha deha mAnavano maLyo' - ahIM manuSyabhavanI durlabhatA batAvI jaina tattvajJAnano mukhya siddhAMta - huM koNa chuM, kyAMthI thayo, zuM svarUpa che mAruM kharuM... kahI kAvya ciMtanasabhara banAvI dIdhuM che. temanAM keTalAMka padomAM prAsAnuprAsanI adbhuta racanA tema ja zabdasauMdaryano anubhava thayo che. covIsamA varSe saM. 1947mAM cA2 kAvyonI racanA karI - eka ja divase bhAdaravA suda AThamanA dine 'he prabhu', 'yamaniyama', jaDabhAve', jinavara kahe che jJAna', 'jaDabhAve'mAM eka ja padamAM dravyAnuyogano sAra ApI dIdho cheH hoya tehano nAza nahIM... bheda avasthA joya' vijJAna paNa ahIM saMmata che. 29me varSe saM. 1952mAM 'mULa mAraga sAMbhalo jinano re' jemAM ratnatrayI rUpa mokSamArganuM varNana che. AvuM tattvasabhara kAvya durlabha che ane te ja varSe Aso vada ekamanA divase naDiyAda mukAme rAtre phAnasanA prakAzamAM eka ja beThake kaMI paNa cekacAka karyA vagara 142 padanuM ati uttama mAkalyANakArI, sakaLa zAstronA sArarUpa, samagra jaina darzananA arka samA, ati durlabha, atyaMta upakArI, tAttvika jJAnanA sAgara sama tema ja badhI racanAomAM ziramora evAM zrI Atmasiddha zAstranI racanA karI. trIsamA varSe saM. 1953mAM 'apUrva avasa2' nAmanuM jIvanI caDhatI darzAvatuM, cauda guNasthAna varNavatuM, atyaMta gUDha ane sUkSma kAvya racyuM. teozrIe A kAvyamAM batAvyuM che ke samyakdarzanathI ja dharmanI zarUAta thAya che. ahIM mukhyatve paramapada prAptinI bhAvanA che. A kAvya jaina zAstro-AcArAMga, ThANAMga, dazavaikAlika Adi sUtronA arkarUpa tathA svAnubhavarUpa che. temanA badhA ja padono anaMta mahimA che. 'he prabhunA vIsa dohAmAM saMsArI jIvanA vartamAna paryAyanA doSonuM varNana che. saMsAramAM jIva anaMta doSothI malina che tevuM jyAre jIvane bhAna thAya che tyAre te zubha dazA prApta karavA puruSArtha kare che, vIrya phorave che. saMsArI jIvanI pUrNatA ane zuddhatAno abhAva darzAvavA dareka padamAM 'nahIM', nathI zabdano upayoga karavAmAM Avyo che. zrImanI kavitvazakti 50 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ ajoDa che. AmAM jIvane potAnI samakSa darpaNa dharI dIdhuM che, jethI garva gaLI jAya che. A dohA Ama jIvane yogyatAnI prApti karAve che. saddaguru bhakti rahasyarUpa A prArthanA svaccheda TALavAno upadeza Ape che. teonA kAvyo A pramANe cheH 1. graMthAraMbha prasaMga. 2. nAbhinaMdana nAtha. 3. bhinna bhinna mata dekhiye. 4. mohinIbhAva vicAra adhIna 5. sukhakI sahelI hai 6. laghuvayathI adbhuta thayo. 7. mAraga sAcA mila gayA 8. hota AsavA parisavA 9. apUrva avasara evo kyAre Avaze ! 10. dhanya re divasa A aho ! 11. avadhAna kAvyo 12. motI taNI mALA gaLAmAM 13. sAhyabI sukhada hoya 14. jaLahaLa jyoti svarUpa tuM 15. vidyuta lakSmI - Adi bhAvanAnA pado 16. zubha zItaLatAmaya chAMya 17. hatI dInatAI tyAre tAkI 18. maMtra taMtra.. 19. vacanAmRta vItarAgano 20. tapopadhyAne ravirUpa thAya 21. he prabhu! he prabhu! zuM kahuM? 22. yamaniyama saMyama Apa kiyo 23. bahu puNyakerA puMjathI 24. dharmatattva jo pUchyuM mane 25. nIrakhIne navayauvanA 26. lokapuruSa saMsthAne kahyo 27. jaDa ne caitanya baMne 28. binA nayana pAve nahIM 29. jaDa bhAve jaDa pariNAme 30. mULa mArga rahasya zrImad rAjacaMdranuM jaina sAhityamAM yogadAna + pa1
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 31. jinavara kahe che jJAna tene 32. paMtha parama pada bodhyo. 33. zrI Atmasiddhi zAstra 34. Icche che je jogIjana 35. jaLahaLa jyoti svarUpa tuM 36. anaMta anaMta bhAva bhedathI bharelo 37. tRSNAnI vicitratA tathA avadhAna kAvyonA pado ane bhAvanAnA pado vagere maLI lagabhaga 45 jeTalAM kAvyo thAya che. sAmAjika sudhAraNAnAM kAvyo paNa racyAM che. hAthanoMdha hAthanoMdha naMbara ekamAM potAnuM svAtmavRttAMta AlekhyuM che, temAM teozrI jaNAve cheH (Atmadarzana ke samyakdarzananI prApti vize) dhanya re divasa A aho, jAgI re zAMti apUrva re, daza varSe re dhArA ulasI, maTyo udaya karmano garva re; ogaNIsameM ne betAlIse, adbhuta vairAgyadhAra re, ogaNIsase ne suDatAlIse, samati zuddha prakADyuM re, zruta anubhava vadhatI dazA, nija svarUpa avabhAsyuM re. vaLI, pote eka dehadhArI mokSa pAmaze tema daDhatAthI kahyuM che - AvI apUrva vRtti aho, thaze apramatta yoga re, kevala lagabhaga bhUmikA, sparzIne deha viyoga re, avazya karmano bhoga che, bhogavavo avazeSa re, tethI deha eka ja dhArIne, jAzuM svarUpa svadeza re" A samyakdarzana ke AtmajJAnanI dazA koI viralA ja pAmI zake che. vaLI teo hAthanoMdhamAM lakhe che, he sarvotkRSTa sukhanA hetubhUta samyakdarzana! tane atyaMta bhaktithI namaskAra ho... tArA paramAnugrahathI svasvarUpamAM ruci thaI, parama vItarAga-svabhAva pratye parama nizcaya Avyo. kRtakRtya thavAno mArga grahaNa thayo.' tevI ja rIte, eka ja vAkyamAM samyakdarzananuM mAhAtma zrImad pragaTa kare che: 'anaMta kALathI je jJAna bhavahetuM thatuM hatuM te jJAnane eka samaya mAtrAmAM jAtyAMtara karI jeNe bhavanivRttirUpa karyuM te kalyANamUrti samyakdarzanane namaskAra." temaNe zrI lallujI mahArAjane "samAdhizatakamAMthI bodha Apyo. te pustaka para + 1bhI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAMcavA-vicAravA ApyuM ane pAchA bolAvI pustakanA pahelA pAnA upara nIcenI apUrva lITI lakhI ApI AtamabhAvanA bhAvatAM jIva lahe kevaLa jJAna re." nigraMtha pravacanamAM paNa Aja kahyuM che jeNe AtmA jANyo teNe sarva jANyuM.' sarvapada vAraMvAra zravaNa karavA yogya, vicAra karavA yogya, lakSya karavA yogya ane svAnubhava siddha karavA yogya che." anyatra kahe che - aho ! sarvotkRSTa zAMtarasamaya sanmArga, aho ! te sarvatkRSTa zAMtarasapradhAna mArganA mULa sarvajJa deva, aho ! te sarvotkRSTa zAMtarasa supratIta karAvyo evA parama kRpALu sadguru deva, A vizvamAM sakaLa tame jayavaMta vartAjayavaMta vartI' - zrImad rAjacaMdra (hAthanoMdha 3/ra3) ahIM tIrthaMkare prarupela mokSamArga bodhanuM mAhAsya batAvyuM che. hAthanoMdha 1/11: aho cetanA aho tenuM sAmarthya! aho jJAnI! aho temanuM dhyAna ! zikSApATha 105 (mokSamALA) vicArayogya - svIkAravAyogya mahAvAkyo, bodhavAkyo yathA - nathI dharyo deha viSaya vadhAravA; nathI dharyo deha parigraha dhAravA." zrImanA bhASAMtaro ane vivecano temanI zailI manohara ane talasparzI jovA maLe che. (1) "zrI dazavaikAlika siddhAMtamAMthI zrImade saM. 1945mAM "saMyati munidharma vize 51 bola lakhelA che. prathamanA ATha bola cothA adhyayanamAMthI gujarAtI bhASAmAM utArelA che; navamAMthI chatrIsamA sudhInA bola chaThThA adhyayananI navathI 36 gAthAo para lakhelA che ane chellA paMdara bola cothA adhyayananI chevaTanI gAthAomAMthI lIdhelA che. koI koI vakhate lakhI rAkhelA bola prasiddha karatAM ekatra chApyA hoya; tevA prakAre chUTaka gAthAonA samUhanuM A avataraNa hovA chatAM, mULa mAgadhI bhASAmAM je rahasya che te TUMkAmAM tevA ja gaMbhIra bhAvadarzaka rahasyAtmaka bhASAmAM, mULa gAthAonI vAMcanArane ApoApa smRti thAya tevuM saraLa gujarAtI bhASAmAM avataraNa kareluM che, koI vakhate to AkhI gAthAno artha TUMkA vAkyamAM samAI jato hoya to te vAkya ja mUkI dIdhuM che, AvI temanI zrImad rAjacaMdranuM jaina sAhityamAM yogadAna + 53
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtrAtmaka zailI bhASAMtaromAM paNa pragaTa jaNAI Ave che. (2) saM. 1953mAM lakhelA avataraNo mokSasiddhAMta' nAme prasiddha thayelA che temAM dravyaprakAza" lekhamAM dravya saMgrahanA traNe bhAganuM digdarzana karI vivecana karatAM adhUro rahelo te lekha che, te ja aMkanA AThamA vibhAgamAM dravyasaMgrahanI 31mI gAthAthI 49mI gAthA sudhInuM susaMbaddha bhASAMtara zrImade kareluM chapAyuM che. mULa gAthAonuM rahasya zrImade suMdara bhASAmAM jaNAvyuM che. (3) viza varSa sudhInA lakhANa vize zrI cidAnaMdajInA "svarodaya'nuM vivecana zrImade karavA mAMDeluM - te ja pramANe zrI AnaMdaghanajInA covIzInA stavanomAM je rahasya che tenuM vistRtikaraNa karavAnI zarUAta karelI che. prathamanA be stavananA adhUrAM vivecano "zrImad rAjacaMdra 753mA aMkamAM prasiddha thayA che. - zrI yazovijayajIe lakhelI ATha dRSTinI sajhAyanI chaThThI daSTimAMthI eka kaDI laI - mana mahilAnuM re vahAla upara bIjA kAma karata, ema mRtadharme re mana daDha dhare, jJAnAkSepakavaMta' - A kaDInuM vivecana 393, 394 ane 395 ema traNa patromAM suMdara rIte karyuM che. siddhAMtanuM mAhAsya samajAI jAya e rIte. apragaTa bhASAMtara AtmAnuzAsananAM so zlokonuM bhASAMtara karyuM che paNa hajI te prasiddha thayuM nathI. zrI ratnakaraMDa zrAvakAcAramAMthI bAra bhAvanAomAMthI be bhAvanAo pUrI karI saMsAra bhAvanA vize thoDuM lakhyuM che. je bhAvanAsaMgraha saM. 1968mAM prasiddha thayo che temAM pragaTa karavAmAM AvyuM che. te svAbhAvika saraLa bhASAmAM lakhAyela che. tArkika samaMtabhadranA eka prasiddha zlokanuM bhASAMtara karyuM che. saMpUrNa pustakanuM bhASAMtara mAtra zrImade karyuM che. zrI kuMdakuMdAcAryanA paMcAstikAya' graMthanA 158 zloko che. zrI kuMdakuMdAcArya gujarAtI gadyamAM lakhatA hoya te ja pramANe A graMtha lakhAyo che. tenA para TIkA ke vivecana kaMI karyuM nathI. svataMtra pustakoH temanA nItiviSayaka pustaka strInItibodha vibhAga-1nI chApelI prata maLI zakatI thI jemAM garabIo che. soLa varSanI uMmara pahelA lakhAyela temanI kRtiomAM (1) "puSpamALAno samAveza thAya che. A kRti temanI koI viziSTa saMpradAyane anulakSIne nathI paNa sarvasAdhAraNa naitika dharma ane kartavyanI daSTie lakhAyelI che. temAM suvAkyo vagere che ane asAMpradAyika che. manuSya aMtarmukha ke bahirmukha game tevo hoya, tenI vaiyaktika ane sAmudAyika jIvananI svasthatA vAste puSpamALAnI racanA karI che. zreyArthIne te mArgadarzaka che. tyAra bAda bIjI AdhyAtmika kRti jenuM nAma che (2) "mokSamALA' je sattara varSanI uMmare racI che. emAM carcelA dharmanA muddA khAsa karIne jaina dharmane 54 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja anulakSI lIdhelA che. emAM paNa mALAnA maNakAnI jema 108 pAThano saMgraha che. zrImad pote ja saM 1955mAM lakhe cheH jaina mArgane yathArtha samajAvavA temAM prayAsa karyo che. jinokta mArgathI kaMI paNa nyUnAdhika temAM kahyuM nathI. vItarAga mArga para AbAlavRddhanI ruci thAya... tevA hetue bAlAvabodha rUpa yojanA tenI karI che. kathAo ane udAharaNothI bharapUra 108 pAThonuM bhAvapUrvaka mananaciMtana mokSanA kAraNarUpa thaI paDe ema che. zrImade pote ja A pustakanuM mahattva vizadatAthI darzAvyuM che. (3) 'bhAvanAbodha' pustaka saM. 1942mAM zrImade lakhyuM hatuM. A graMtha TUMko chatAM vairAgyathI bharapUra che, anitya, azaraNa vagere bAra bhAvanAonuM varNana che. zarUAtamAM muktaka mUkyuM che ane pachI dRSTAMtothI samajAvI che. dA.ta., anitya bhAvanAnI zarUAtamAM kAvyapaMkti mUkI che vidyuta lakSmI, prabhutA pataMga, AyuSya te to jalanA taraMga, puraMdarI cApa anaMga raMga, zuM rAcIe tyAM kSaNano prasaMga...' evI ja rIte badhI bhAvanAo vize lakhyuM che. A graMtho racyA e ja arasAmAM temaNe (4) 'mirAjA nAme eka kAvyagraMtha lakhyo hato jemAM dharma, artha, kAma ane mokSa e cAra puruSArthano upadeza karI aMte mokSamArga varNavyo che. A graMtha pAMca hajAra zlokano kahevAya che paraMtu te upalabdha nathI. A graMthano mAtra ullekha saM 1943mAM prasiddha thayelI pustikA 'sAkSAt sarasvatImAM maLe che. 'nItiviSayaka pustaka'nI chApelI prata maLI zakatI nathI. saM. 1953mAM lakhelA avataraNo mokSasiddhAMta' nAme prasiddha thayelAM che. temAM 'dravyaprakAza' lekhamAM 'dravyasaMgraha'nA traNe bhAganuM vivecana karatA adhUro rahelo te lakhe che te ja ekanA AThamA vibhAgamAM dravyasaMgrahanI 31mI gAthAthI 49mI gAthA sudhInuM susaMbaddha bhASAMtara zrImade kareluM che je prasiddha che ahIM mULa gAthAono rahasya bhAva spaSTa pragaTa thAya che. 'zrImaddnI dRSTAMta kathAo' prakAzita thaI che temanI kathAnuyoganI zailI anokhI hRdayavedhaka ane vairAgyapreraka che. temaja AtmopayogI che. dRSTAMtakathAo bhAga 1-2-3 zrImad rAjacaMdra janmazatAbdI maMDaLa ane rAjacaMdra Azrama agAsa taraphathI punarmudrita karavAmAM AvI che. temanA pustako tAttvika hovA chatAM saraLa zailImAM lakhAyA hovAthI spaSTa che. soLathI ogaNIsa varSanI vaya daramiyAna zrImadde gRhastha jIvana kema gALavuM, kaI rIte suvyavasthita karavuM e aMge paNa emanI aMgata noMdhamAM utAryuM che. emAMthI thoDA utArA joIeH (jemAMthI Adarza gRhastha jIvananI preraNA maLe che.) (1) gRhasthAzrama vivekI karavo. zrImad rAjacaMdranuM jaina sAhityamAM yogadAna + 55
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2) dharma vaDe artha pedA karuM. (3) svArthe koInI AjIvikA toDuM nahIM. (4) jIva hiMsaka vepAra karuM nahIM. (5) nIti vinA saMsAra bhogavuM nahIM. (6) kuTuMbane svarga banAvuM. vagere. temanA lagnakALanA lakhANa jotAM e spaSTa thAya che ke temAM AtmamaMthana parAkASThAe pahoMce che. potAnI hAthanoMdha atyaMtara pariNAma avalokanamAM zrImad lakhe che - 'tyAM Avyo re udaya kAramo, parigraha kArya prapaMca re. jema jema te haDasalIe tema vadhe na ghaTe raMca re." udaya karma mahAvIrane paNa bhogavavA paDyA - tema sarvane vecavA paDe che. kuMdakuMdAcArya kRta paMcAstikAyanuM bhASAMtara vizenA patramAM zrImad lakhe che - dravyAnuyoganI mahattA - sarva duHkhathI mukta thavAno ananya upAya e ja che - hAthanoMdhamAM e upakAra darzAvatA lakhe che he kuMdakuMdadi AcAryo! tamArAM vacano paNa svarUpAnusaMdhAnane vize A pAmarane parama upakArabhUta thayA che te mATe huM tamane atizaya bhaktithI namaskAra karuM chuM.' sattara aDhAra varSanI vaye temaNe dagaMtika doharA (lagabhaga 80) je zrImad rAjacaMdra bRhad graMthanI pAMcamI AvRttimAM chapAvyA che, te racyA che jemAM nItivyavahArano upadeza dAMta sahita che. yathA - pharI pharI maLavo nathI A uttama avatAra, kALI caudaza ne ravi Ave koIka vAra' vaLI' hoya sarasa paNa cIja te, yogya sthaLe vaparAya, kema kaTArI kanakanI peTa vize ghoMcAya?" buddhiprakAza' sAmAyikamAM zUravIra-smaraNanAme temaNe lakhela 24 savaiyA chapAyA che. patromAMthI pragaTatA vicAraratno - sAhityano gUDhArtha patra (1) bhakti (2) sadguru satkRta satasaMgano mahimA darzAvatA vacano - zrImade temanA patromAM, lakhANomAM ane AtmasiddhizAstramAM pratyakSa satpuruSa-sadguruno atizaya mahimA gAyo che. AtmasvabhAvanI nirmaLatA thavAne mATe mumukSu jIve be sAdhana avazya karIne sevavA yogya che, satkRta ane satsamAgama. pratyakSa sanduruSono pa6 + 1lmI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAgama jIvane kvacit prApta thAya che, paNa jo jIva saddaSTivAna hoya to satkRtanA ghaNA kALanA sevanathI thato lAbha pratyakSa satparuSanA samAgamathI bahu alpa kALamAM prApta karI zake che... jIvane tevo samAgama yoga prApta thAya evuM satkRtano paricaya avazya karIne karavA yogya che. sarve rasa zAMtarasagarbhita jemAM varNavyA che, evA zAstrono paricaya te satkRtano paricaya che. zrImad rAjacaMdra graMtha patrAMka 825) 'satsaMganuM atyaMta mAhAsya pUrva bhave vedana karyuM che.' zrImad rAjacaMdra (375) patrAMka 172mAM teozrI kahe che - satparuSanI bhakti pratye lIna thavuM? vaLI, jJAnI bhakti icchatA nathI, paraMtu mokSAbhilASIne te karyA vinA upadeza pariNamato nathI.' (200) yathA je satparuSoe sagurunI bhakti nirUpaNa karI che, te bhakti mAtra ziSyanA kalyANa arthe kahI che, je bhaktine prApta thavAthI saheje Atmabodha thAya.. te bhaktine ane te puruSone pharI pharI namaskAra ho." patrAMka 493) (bhakti - patrasAhitya) hiMdI bhASAmAM kAvya dvArA jaNAvyuM cheH thama niyama saMjama Apa kiyo, puni tyAga birAga athAga lahyo, vanavAsa liyo mukha mauna rahyo, daDha Asana padma lagAya diyo... vaha sAdhana bAra anaMta kiyo, tadapi kachu hAtha haju na paryo. aba kyuM na vicArata hai manase, kachu aura rahA una sAdhanase" yamaniyama eTale vrata, saMyama eTale jIvarakSA. Ama, jIvane anaMtakALathI ATaluM badhuM karavA chatAM ane atyaMta parizrama veThavA chatAM, potA vizenI ja bhrAMti rahI gaI che. te AzcaryakAraka che. pachInA adha bhAgamAM zrImada sat sAdhanA batAvI che. mokSano alau imArga saguru vinA maLavo duSkara che. sahaja AtmasvarUpa paramaguru ane chevaTe bhaktimAM dharmanuM rahasya batAvatAM kahe che: zrImad rAjacaMdranuM jaina sAhityamAM yogadAna + 57
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ para prema pravAha baDhe prabhuse, saba Agama bheda suri base, vaha kevalako bIja glAni kahe, nijako anubhava batalAI dive temaNe racela bIjuM hiMdI kAvya 1947mAM racela che. binA nayana pAve nahIM, binA nayanakI bAta, seve saddaguru carana, so pAve sAkSAtuM.' AvA keTalAka pado paNa hiMdImAM racyA che - je UMDA UtarI vicAravA yogya che. vyavahAra ane nizcayanaya vize suMdara bhASAmAM samajAvI samagra jaina pravacanano sAra ApI dIdho che adbhuta rIte kahIne vyavahArase hai deva jina, nirce se hai Apa; yahI vacanase samaja le, jina pravacana kI chApa' patrAMka 631mAM kahe che te mumukSu! eka AtmAne jANatAM samasta lokAlokane jANIza - e ja vAta karI che - hiMdI padamAM - jaba jAnyo nija rUpako taba jAnyo saba loka" vacanAvalI ( 27)mAM kahyuM che - jIva potAne bhUlI gayo che tethI satasukhano viyoga che. 'zAstramAM mArga kahyo che. marma kahyo nathI. marma to satvaruSanA aMtarAtmAmAM rahyo che (58 patrAMka) mArgane pAmelo mArga pamADaze' (166) ema lakhI mArgano marma temaNe khullo karyo chepatrAMka (548)mAM kahyuM che. 'jJAnI puruSano satsaMga thaye ane tenA mArgane ArAdhdha jIvane darzanamohanIya karma upazame che ke kSaya thAya che ane anukrame sarvajJAnanI prApti thaI jIva kRtakRtya thAya che e vAta pragaTa satya che. jJAnI pratye parAbhakti - eTale paramAtmA pratye bhakti - kAraNa ke jJAnI to paramAtmA ja che. dehadhArI paMca parameSThi maMtramAM namo arihaMtANaM pada pachI siddhane namaskAra karyA che. e ja bhakti mATe ema sUcave che ke prathama jJAnInI bhakti ane e ja paramAtmAnI prApti ane bhaktinuM nidAna che. (223) patrAMka (771)mAM atisuMdara, bhAvavAhI zabdothI, addabhuta vacanazailIthI jaNAvyuM che ke - "sapuruSa ke jJAnI puruSanA pratyakSa yoga vinA samakita AvavuM kaThaNa che - tevA puruSanA vacanarUpa zAstrothI pUrve ArAdhaka hoya evA jIvane samakita thavuM saMbhave che. (771) A vacanAmRtathI e niyama sAbita thAya che ke paramArtha mArganI prApti tathA rUpa puruSanA pratyakSa yogathI thAya che. pratyakSa sadguru sama nahIM, parokSa jina upakAra. svaccheda mata Agraha tajI, varta saddaguru lakSa, 58 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ samakita tene bhASiyuM, kAraNa gaNI pratyakSa, mAnAdika zatru mahA, nija chaMde na marAya, jAtA saddaguru zaraNamAM, alpa prayAse jAya.' (zrI Atmasiddhi zAstra) AcArAMga sUtra (194)mAM paNa kahyuM che A ja sAmethI AjJAnuM ArAdhana e ja dharma - bhakti jJAnano hetu che, jJAna mokSano hetu che. (530) A vacanAmRta mahAtmA gAMdhIno prazna - abhaNane bhaktithI mokSa maLe kharo ke? tenA uttara rUpe che. - AtmasiddhimAM SaTrapada prAptinA mULa sadguru bhagavAna pratyenI adbhuta bhaktinuM amRtapAna zrImade pAyuM che. muktino mArga - bhakti zrImaddanI tIrthaMkara pratye ananyabhakti hatI. teonA mata pramANe jina - siddha bhagavaMta ArAdhya che kAraNa ke zrI jina bhagavAnanuM jevuM zuddha sahaja AtmasvarUpa che tevuM ja nizcaya nayanI dRSTie A AtmAnuM mULa svarUpa che. jinapada ane nijapadathI ekatA che e lakSa thavAne mATe ja sukhadAyaka evA sarva zAstranuM nirUpaNa che ane e ja A bhaktinuM prayojana che. tethI ja teo kahe che - icche che je jogIjana, anaMta sukhasvarUpa, mULa zuddha te Atmapada, sayogI jinasvarUpa jinapada nijapada ekatA, bhedabhAva nahi koI, lakSa thavAne tehano, kahyAM zAstra sukhadAyI." upAdAna ane nimitta bhaktimArganuM prAdhAnya bhagavadbhaktinA avalaMbana parathI zuddha svarUpa ciMtana para caDhavAnuM che te mATe samyaka samaja joIe tema thavAmAM nimitta kAraNarUpa saddaguru AjJA, jinadazA Adi che A aMge paramatattva draSTA zrImad rAjacaMdrajInuM TaMkotkIrNa vacanAmRta che ke sarva jIva che siddha sama, je samaje te thAya; sadaguru AjJA jina dazA, nimitta kAraNamAMya.' vaLI upAdAnanuM nAma laI je e tyaje nimitta, pAme nahIM siddhatvane rahe bhrAMtimAM sthita.' zrImad rAjacaMdranuM jaina sAhityamAM yogadAna + 59
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ vItarAganA sAcA anuyAyI zrImaddanI apUrva vItarAgatA - temanI ananya tIrthakara bhakti zrImadbhA vacanAmRto temanI vItarAgadazAnuM ananya parAbhaktinI parAkASThA prakAze che. temanA vacanomAM - baMdha mokSanI yathArtha vyavasthA je darzanane vize yathArthapaNe kahevAmAM AvI che, te darzana nikaTa muktapaNAnuM kAraNa che, ane e yathArtha vyavasthA kahevAne yogya jo koI ame vizeSapaNe mAnatA hoIe to te tIrthaMkara deva che - tIrthaMkara deva praNIta zrI vItarAgadarzana ja che. patrAMka 170mAM temaNe jaNAvyuM che tema temane tIrthakarane anusaravAnI IcchA che -' mahAvIrano Adarza satata jenI dRSTi sanmukha hato evA A ananya vItarAga bhakta zrImade tIrthaMkaradevane ananya tattastuti karatA - A cAra alau inamaskAramAM to lAkho stotro ane karoDo graMthothI je bhAva na darzAvI zakAya evI ananya vItarAga bhakti dAkhavI che. | pR. 11, DaoN. bhagavAnadAsa mahetA) (1) je tIrthaMkaradeve svarUpastha AtmApaNe thaI vaktavyapaNe je prakAre te AtmA kahI zakAya te pramANe atyaMta yathAsti kahyo che, te tIrthakarane namaskAra karIe chIe. (2) sanduruSane vize jenA vacanathI bhakti utpanna thaI che, te tIrthaMkaranA vacanane namaskAra karIe chIe. (3) tIrthakaranA mArgabodhane namaskAra. (4) bhinna bhinna prakAre te jIvano vicAra thavA arthe yogAdika aneka sAdhanono balavAna parizrama karyo che te prApti na thaI. te jIva je vaDe sahaja prApta thAya che te ja kahevA vize jeno uddeza che, te tIrthaMkaranA uddeza vacanane namaskAra karIe chIe. Atmasiddhi zAstra, viziSTa kRti samakita ApavA mATe koI jijJAsunI vinaMtine mAna ApIne zrImade che padano patra lakhyo. AtmA che, "AtmA nitya che, AtmA karyA che, AtmA bhoktA che? mokSa che ane te mokSano upAya che ema cha padathI AtmajJAna ke samyakatvanI prApti thAya tevuM apUrva vANIthI nirUpaNa karyuM che. A cha padano patra eka svataMtra prakaraNa graMtha jevo sUtrAtmaka zailIthI lakhAyelo che. e ja cha pada vistArarUpe padyamAM guruziSyano saMvAda kalpI 'Atmasiddhi zAstranI racanA zrImade karI che te joIe. cha padanuM AtmasiddhimAM zAstrIya vistarIkaraNa che. mahAna gaMbhIra viSayone saraLa padyamAM utArI Atmasiddhi racI che je 60 + 1lmI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImaddI param kRti che. 'AtmasiddhizAstra' AtmAno nirNaya karAvI AtmajJAna pragaTAvavAnA uttama hetuthI lakhAI che. doharAmAM che. teno viSaya dArzanika, jaina saMpradAyasiddha che. temAM viSayonI vividhatA nathI tema dRSTAMtika kathA ke varNano nathI. cha padanI siddhi mATe praznottara rUpe tattvanirUpaNano viSaya hovA chatAM saiddhAMtika graMtho jevI kaThaNAI temAM nathI. AtmA saMbaMdhI sAdhaka niHzaMka thAya tevI racanA apUrva rIte mAtra ekaso betALIsa gAthAmAM zrImade karI che. AtmAnI sattAthI dehAdi sarva pravarte che chatAM sarva avasthAomAM je-je judo ja rahe che 'sarva avasthAne vize sadA jaNAya' jANanAra rUpe rahe che, te jIva caitanyarUpa lakSaNe che. cauda pUrvamAM sAtamuM pUrva 'AtmapravAda' nAme che te sarva pUrvanA sArarUpa zrI 'AtmasiddhizAstranI racanA AtmasvarUpano anubhava karIne zrImade karI che. AtmasiddhizAstra eTale jinendra praNIta darzanano sAra. Ama enuM zAstra sArthaka che. A zAstranuM gaurava 142 gAthAonuM hovA chatAM tenA 52 14200 zlokanI TIkA lakhAI zake tema che. Atmasiddhi 'dravyAnuyogano graMtha che. dravyAnuyoga parama gaMbhIra ane sUkSma che, nigraMtha pravacananuM rahasya che, zukladhyAnanuM ananya kAraNa che. A zAstranA saMskRta, hiMdI, aMgrejI ane anya bhASAomAM bhASAMtara thayA che paNa enI kharI khUbI mULa gujarAtImAM ja che. kahe che ke jaina paraMparAnA sarvamAnya gujarAtI prAmANika dharmagraMtha tarIke A zAstra koIpaNa saMsthAnA pAThyakramamAM sthAna levAnI yogyatA dharAve che. prazamarasathI bharapUra A kAvyamAM AtmaguMjanane ThAMsI ThAMsIne bharI dIdhuM che. A kAvyanI viziSTa yojanA che te guruziSyanA saMvAdarUpa che. A nAnakaDI kRtimAM AtmAne lagatuM Avazyaka pUrNarahasya batAvI ApyuM che. sadguru, satpuruSa ane bhaktinuM rahasya batAvyuM che. AtmajJAnanI prApti mATe AtmA eka ja 5ramArtha tattva che. ene oLakhavuM e ja rAjavANInuM rahasya che. paMDita sukhalAlajI 'Atmasiddhi AtmopaniSada pada che ema kahe che te yogya ja che. satpuruSanI bhaktithI anaMtakALanI bhrAMti phLa che. AtmA paramAtmA bane te parAbhaktinI parAkASThA che. pratyakSa sadguru sama nahIM' kahI AtmajJAnanI prAptinuM sAdhana batAvyuM che. zrImaddnI kavitAonI vizeSatA e che ke enA bAhya bhAvane bhedIne bhIta2mAM jaIe to AdhyAtmika rahasyo pragaTa thAya che, AthI zrImA kAvyo enI bhAvasRSTi, Alekhana rIti ane viSayavastune kAraNe gujarAtI sAhityamAM AgavuM sthAna dharAve che. zrImadUnA sAhityamAM bhASAnuM sauMdarya, vicAronI gahanatA, unnata bhAvonI preraNA ane AtmopayogI bAbatanI samRddhi akhUTa bharelI che tethI tattva jijJAsu mATe tema ja vartamAna saMdarbhamAM yuvAno mATe upayogI che - temane Atmahita bhaNI lakSa karavAmAM sahAyaka thaI zake. zrImad rAjacaMdranuM jaina sAhityamAM yogadAna + 61
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ upasaMhAra samAlocanA karIe to kahI zakAya ke vizvavatsala bhagavAna mahAvIranA dharmazAsanamAM chellA 2500 varSanA itihAsamAM aneka dharmaprabhAvaka mahAna puruSo thaI gayA che. e badhAmAM paNa potAnI asAdhAraNa pratibhA, viziSTa zAsana prabhAvanA ane vipula sAhitya sarjana Adine kAraNe zrImad rAjacaMdra AgaLa tarI Ave che. temanuM maulika sAhitya tattvajJAnanI gahanatAthI bharapUra che. temaNe aneka viSayo para saphaLatApUrvaka kalama calAvI che. vidvAnone paNa vicAra karatA karI mUke evA tAttvika gahana graMtho lakhyA che, tema sahu koI saraLatAthI samajI zake evuM lokabhogya sAhitya paNa saryuM che. gadyamAM lakhyuM che ane padyamAM paNa - vivecano paNa lakhyAM che ane bhASAMtaro paNa. eka viziSTatA e paNa che ke teo jaina zAstranA pAraMgata to hatA ja, paraMtu anya darzanonA paNa abhyAsI hovAthI emanA sAhityamAM emanI e vyApaka vidvatA ane samanvayAtmaka udAra dRSTinA subhaga darzana thAya che temanI kavitA jotA lAge che ke teo koI mahAna kavi na hatA chatAM kavitAnuM abhivyakti sAmarthya temanAmAM hatuM. temanA padonI racanAnI apUrvatA noMdhapAtra che. emanuM dArzanika sAhitya emanI vilakSaNa pratibhAno suMdara paricaya karAve che. emaNe racelA pado vAraMvAra manana karavA yogya che je temanA AMtaravaibhavano paricaya Ape che. A mahAtmAe potAnA zAstrajJAna ane anubhavajJAnano nicoDa temanA sAhityamAM ApI dIdho che. alabatta temanA sAhityano rasAsvAda anubhavavA jaina paribhASA ane siddhAMtonuM jJAna Avazyaka che. zrImadanA lakhANonI bIjI eka asAdhAraNatA e che ke pote je anubhavyuM che te ja temaNe lakhyuM che tethI kyAMya kRtrimatA jovA maLatI nathI paMDita sukhalAlajInA mata pramANe vIsamI zatAbdImAM gaMbhIratA, maulikatA ane madhyasthatAnI dRSTie zrImad rAjacaMdranA lakhANonI sAthe sarakhAvI zakAya evA pustako alpa jovA maLe che. emanA sAhityamAM jaina samAjamAM navIna prajAne keLavaNI sAthe dhArmika ane tattvajJAna saMbaMdhI jene zikSaNa ApI zake evI kSamatA paNa che. tethI Adhunika samagra jaina sAhityanI dRSTie ane vizeSa karI jaina tattvajJAna ane cAritraviSayaka gujarAtI sAhityanI daSTie zrImaddanA lakhANonuM bhAre mUlya che, temAM kyAMya pAMDityatA nathI paNa sahajapaNe ugelI AdhyAtmikatAnA darzana thAya che. vIsa dohA, Atmasiddhi, kSamApanApATha vagerenuM mahattva atyaMta che! e to AtmasvarUpa pAmelA, A kaLikALamAM durlabha evA puruSanI vANI che. emanA sAhityamAM dharma tema ja tattvaciMtana vizenuM temanuM maulika daSTibiMdu spaSTa thAya che je apUrva che - kALalabdhinI prApti hovAthI temanA lakhANomAM satu nIkharI rahyuM che. aMtamAM, temanA anubhavanA nicoDarUpa temanA vacano je dvArA zrImadjIe mokSamArganI prApti ane Atmasiddhi mATenuM gupta rahasya pragaTa karyuM che, te amRtatulya, addabhuta vacano je zrImad rAjacaMdra prakAzyA che te - 62 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ aho, satparuSanA vacanAmRta, mudrA. suSupta cetanAne jAgRta karanAra, paDatI vRttine sthira rAkhanAra darzanamAtrathI paNa nirdoSa apUrva svabhAvane preraka svarUpa pratIti, apramata saMyama ane pUrNa vItarAga nirvikalpa svabhAvanA kAraNabhUta, chelle ayogI svabhAva pragaTa karI anaMta avyAbAdha svarUpamAM sthiti karAvanAra ! trikALa jayavaMta vartA OM zAMtiH zAMtiH zAMtiH patraka 875) A rIte sarvotkRSTa siddhi ane sarvotkRSTa zuddhi ApanAra sapuruSanA vacanAmRtanuM mAhAtma che. saM 1955mAM A amRtapatra lakhIne mumukSu para parama upakAra karyo che. zrImadjIe lakhela sAhitya sahune hitakArI ane kalyANakArI thAo. AvA mahAna jJAnI, AtmajJa saMtapuruSa paramakRpALu zrImadarAjacaMdrane bhAvapUrvaka vaMdana karI jIvana saphaLa karIe. saMdarbha graMthasUci (1) zrImad rAjacaMdra vacanAmRtaH pra. zrImad rAjacaMdra Azrama, agAsa, 1981. (2) zrImad rAjacaMdraH saM. gopAladAsa paTela (jIvanayAtrA - vicAraratno) (3) zrImad rAjacaMdra jIvana-sAdhanA: mukulabhAI kalArthI, pra. zrImad rAjacaMdra Azrama, agAsa, 1947. (4) zrImad rAjacaMdra praNIta Atmasiddhi zAstra-TIkAH DaoN. bhagavAnadAsa mahetA, pra. zrImad rAjacaMdra Azrama, agAsa, 1994 (5) dharma ane darzana (darzana ane ciMtana) bhAga-1: paMDita sukhalAlajI (6) zrImad rAjacaMdra jIvanakaLA (7) zrImad rAjacaMdra - adhyAtma jIvanagAthA saMgrahaH bhogIlAla zeTha, pra. zreyasa pracAraka sabhA, muMbaI, 1978. (8) mokSamALA: zrImad rAjacaMdra praNItaH prakAzaka: zrImad rAjacaMdra Azrama, agAsa, 1984. DaoN. kokIlA hemacaMda zAha muMbaI yunivarsiTInA bhUtapUrva prophesara onararI prophesara ke. je. somaiyA jaina seMTara, muMbaI zrImad rAjacaMdranuM jaina sAhityamAM yogadAna + 63
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAryazrI vijayavallabhasUri __vyaktitva-kavi-kAvya . mahendrakumAra masta zrI mahendrakumArajI masta paMjAbanA rahevAsI che. potAnA lekho ane pustako dvArA ananya sAhityasevA karI rahyA che. paMjAba kesarI pa.pU. A. zrI vijayavallabhasUrijIno teone khUba nikaTano paricaya hato. pU. vallabhasUrijInI kAvyasRSTi aMgeno A lekha eka ajANa pradeza para prakAza pAtharanAra che. -saM.) bhAratIya saMskRti kI oka viziSTa paramparA ke AcArya zrI vijayavallabhasUri, - vIsavIM zatAbdI ke suprasiddha dharmaguru, AdhyAtmika netA va tattvavetA ho cuke haiN| Adarza guru, samAja sudhAraka, zikSA pracAraka, rASTrIya netA tathA prakANDa vidvAna ke rUpa meM Apa yugoM yugoM taka jAne jAte rheNge| zrI dIpacanda-icchAbAI ke ghara san 1870 kI bhAIdUja ke dina baDaudA meM janme vijayavallabhane 17 varSa kI Ayu meM apane ArAdhya guru zrI vijayAnaMdasUri (AtmArAma) se sAdhu dIkSA lii| AcArya vijayAnaMdasUri jo ki svAmI dayAnaMda va zrI rAmakRSNa paramahaMsa ke samakAlIna tathA unnIsavIM zatAbdI ke "bhAratIya sudhAra' ke praNetA guruoM va netAoM meM gine jAte the, apane yuga ke vidvAna manISI, lekhaka, satya-gveSaka aura bhAratIya vAGmaya ke aise prakANDa paMDita the ki jinheM san 1893 meM cikAgo meM huI sarvadharma pariSada kI salAhakAra pariSada meM padhArane kA vidhivat nimaMtraNa milA thaa| AcArya vijayavallabhane apane inhIM gurudeva kI nirdiSTa zailI para niSkAma karmayoga kA AjIvana brahmacArI rahakara anavarata anuSThAna karate huo yugAntara utpanna kiyA aura apane yuktipUrNa zAstrAdhArita manamohaka amRtamaya upadezoM dvArA samAja tathA deza ko jIvana va jAgRti dii| deza-kAla ke pUrNa jJAtA tathA mahAna samAja sudhAraka AcArya vijayavallabhane jaina dharma ke rUpa meM bhAratIya saMskRti evaM bhAratIya sabhyatA ko sadA ke lie amara banAo rakhane ke satata prayatna kiye| prasiddha itihAsavettA padmazrI jinavijayajI va mahAna sAhityakAra padmazrI paM. sukhalAlajI ko vicAroM, ciMtana va jIvana dhyeya kI itanI ucca bhUmikA taka lAne kA zreya Apako hI hai| 4 - 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ lakSya, upalabdhi aura dena AcArya vijayavallabhane rASTra aura samAja ko eka esI naI dRSTi dI, jisase nava cetanA aura aMtara-UrjA kA visphoTa huaa| samatA bhAvane jAti aura sampradAyavAda kI dIvAroM ko toddaa| rASTra kI ekatA ke lio dharma-sadbhAva kA jayaghoSa huaa| rASTrIya, sAmAjika aura krAMtikArI zaikSaNika abhiyAna unake mahAna AcAryatva ke paricAyaka hai| ve abhAva pIDita jana samudAya ke lio karUNA ke apAra pArAvAra kI bhA~ti the| saMyama, sAdhanA, tapasyA, mAnavasevA, samAjasudhAra, achUtoddhAra, zikSAprasAra evaM dezaprema unakI ujjavala mAnavIyatA ke hI do pahalU the| jJAna, prema aura karuNA kI tInoM nadiyAM vijayavallabha ke hRdaya meM Ana milI thii| apanI eka vijJapti meM unhoMne likhA ki 'gurudeva zrI vijayAnaMdasUrijI ke dvArA bakhzI huI 'muni' upAdhi ke sivA anya koI upAdhi mere nAma ke sAtha koI bhI mahAzaya na likhA kreN|' ____ punazcaH 2-2-1949 ko jaina zvetAmbara konaphreMsa ke phAlanA adhivezana meM jaina samAja Apa ko 'zAsana samrATa' 'yuga pradhAna' Adi pada se vibhUSita karanA cAhatA thaa| usa prastAva ko vinamratApUrvaka ThukarAte huo kahA - 'kSamA krnaa| Aja deza kI ora dRSTipAta kro| pIDita bhAI bahinoM ko dekho| deza aura samAja ke ina vipama hAlAta meM mujhe apanI AcArya padavI bhI bhArI paDatI hai| Apa mujhe pada nahIM, kAma deN|' ve bholIbhAlI janatA ko mithyA-dRSTi ThagoM se bacAne ke lio apanI kRtiyoM - "bhIma jJAna triMzakA', 'gappa dIpikA samIra' aura 'javAbadAvA' meM pAkhaNDiyoM ke jhUTha aura mithyA aMdhakAra para kaThora prahAra karate hue, bhAratIya vAGmaya para apane adhikAra kA bhI paricaya dete haiN| _ 'vyasanoM se rASTra ko bacAiye' - yaha eka ghaNTe kA pravacana zrI vijayavallabhasUrijIne mahArASTra sarakAra kI ora se Ayojita vizAla sabhA meM diyA thaa| tatkAlIna mukhyamaMtrI zrI morArajI desAI isa ke sabhApati the| Apane kahA thA - ye sAta vyasana rASTra ke zatru haiN| ina vyasana-zatruoM kA hamAre rASTra para hamalA ho rahA hai| sAmAnya zatru to zarIra kA nAza karatA hai, kiMtu ye zatru hamAre rASTra ke zarIra, mana-buddhi aura AtmA para hamalA karate haiM aura dhIre-dhIre inheM gulAma banAkara nAza kara dete haiN| isalio zatru-rASTroM kI apekSA ye vyasana rUpI duzmana adhika jabaradasta haiN|' dezabhakti Aja zAyada yaha aMdAjA lagA pAnA bhI muzkila hogA, ki eka jainAcArya apane AcAra aura kartavyoM ke prati pUrNa jAgarUka rahate huo deza kI AjAdI ke AcAryazrI vijayavallamasUri vyaktitva-kavi-kAvya + 65
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAra AMdolanoM meM kaise va kitanA yogadAna kara sakatA hai| yaha socakara bhI tAjjuba hotA hai ki vijayavallabha ke nagara pravezoM aura sira-vArane kI rAziyA~ gAMdhIjI ke harijana uddhAra phaNDa aura khilAphata phaNDa meM bheje jAte the| svayaM vijayavallabhasUri tathA una ke ziSya upAdhyAya sohanavijaya va mukhya sAdhvI devazrIjIne videzI hiMsaka cInI ke viruddha aura khaddara ke pakSa meM itanA pracAra kiyA ki lagAtAra kaI sAla paMjAba ke jainoMne khaddara ke daheja hI diye| paMjAva mahAsabhAne bhI khaddara ke haka meM prastAva pAsa kiye| vijayavallabha kI aka sabhA meM gAyA thAH .... Aja se praNa karalo saba bhAI, bana jAo khaddara ke zaudAI Izvara hoMge Apa sahAI, jo beDA pAra lagAne vaale| ... bUTA te zivarAma do lAle, khaddara de jinhAM dAja silA laye bauniyAM kara dikhalAiyAM, ve svAmI tere laikvara ne| hiMdI, svadezI, khilAphata AMdolana kI himAyata ke sAtha-sAtha ve mahAtmA gAMdhI, lAlA lAjapatarAya, DaoN. kicalU, motIlAla neharU, DaoN. rAjendraprasAda, saradAra paTela, morArajI desAI, maulAnA zokata alI, muhammada alI tathA maNilAla koTArI Adi netAoM ke saMparka meM rhe| vijayavallabhane ghoSaNA kI - 'svataMtra bhArata kA nAgarika cetanAzIla nAgarika ho, rASTra samAja aura vidha kI saMvedanAoM ko samajhAne vAlA ho|' svayaM vijayavallabhane sArI umara khAdI hI phnii| unake dvArA sthApita gurUkula - gujarA~vAlA kA pratyeka chAtra khaddara ke kapar3e aura gAMdhI-TopI pahanatA thaa| unake kaI zrAvaka - gujarA~vAlA ke tilakacaMda, aMbAlA ke vilAyatIrAma, rAjakumAra M.sc. jAlaMdhara ke kapUracaMda, paTTI ke lAlA daulatarAma va gumAnIlAla Adi gAMdhIjI ke AMdolanoM meM kuude| sAmAnA ke zrI sAgaracaMda, nAjaracaMda, jagamiMdaralAla, zItaladAsa va surendrakumAra Adi tatkAlIna gAMdhIvAdI 'riyAstI prajA maMDala' ke AMdolanoM meM saragarma rhe| rASTrahita kI kucha ghoSaNAe~ tathA vyAkhyAnoM ke ojasvI aMzaH * rASTra kI svataMtratA ke binA dharma, samAja aura deza kI unnati nahIM ho sktii| * deza ko dAsatA ke baMdhana se chuDAne ke lie rASTrIya ekatA atyaMta jarUrI * hiMdu, musalamAna, sikha, IsAI, jaina, Arya samAjI Adi bhArata kI saMtAna hai| saba ko eka vizAla kuTuMba ke samAna samajhanA pratyeka bhAratavAsI kA dharma hai| yahI Aja kI saccI pUjA, saccI namAja aura saccI guruvANI hai| * mAlerakoTalA (pravacana) - bhArata kI AjAdI tabhI kAyama raha sakatI hai jaba 66 ke 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ hiMdu, musalamAna, sikha Adi eka hokara rheN| hameM balidAna dekara bhI apanI ekatA ko kAyama rakhanA hogaa| * 'janma ke samaya hiMdu bAlaka coTI lie janma nahIM letA, musalamAna bAlaka sunnata ke sAtha paidA nahIM hotA, aura sikha zizu ke sira para bAla nahIM hote| ye saba cihna to saMskArajanya haiN|' * 17-10-1947 (dainika urdU patra 'vIrabhArata' amRtasara) : bhArata ke tamAma jainoM se apIla hai ki jo hiMdu sikha jaina bhAI bahina pAkistAna se dukhI hokara Ae haiM, ve saba tumhArI sahAyatA ke yogya hai| unako apanA bhAI-bahina smjho| unakI sevA karanA hamArA dharma hai| jainoM se hI nahIM, meM bhArata ke hara nAgarika se apIla karatA hU~ ki baMgAla ke duSkAla pIDita bhAI-bahinoM ke lie zurU kiye jA rahe - 'baMgAla-rAhata phaNDa' meM dila kholakara dhana deveN| baDaudA, pAlanapura, mA~garola, jaisalamera, bIkAnera, udayapura, nAbhA, mAlerakoTalA, liMbaDI, pAlItAnA, salAnA, jammu Adi riyAstoM ke navAba, rANA va rAjAoM ko upadeza dekara sadAcAra aura loka maMgala kI ora prerita kiyaa| sirohI ke mahArAja ko nijI patra likhakara vikhyAta hiMdu tIrtha 'aMbAjI' para hone vAlI pazubali ko baMda kraayaa| videzI briTiza zAsana ke prati bhI vijayavallabhane kahA thA ki hamane mUrkhatA aura nAsamajhI se videzI zAsakoM ko apanA sthAna (rASTra) sauMpa diyA hai| ... mUrakha hama bhArI nAdAna, kiyA coroM ko AhvAna ___diyA una ko nija thAna, jo hameM gulAma banAne vAle' dezavAsiyoM ko gulAmI kI jajIreM toDane ke lie vIra banane ko kahate haiM - ... bane zUravIra vinoM ke, aDe jo sAmane rahate, _ dikhAte haiM parAkrama ko, unheM jagavIra gAtA hai| yuvA pIDhI ko kahA... ___... vartamAna avasthA deza kI dila meM vicAro ... jo cAho zubha bhAva se, nija Atama kalyANa tIna sudhAro prema se, khAna, pAna, paharAna 31-5-1940 ko gujarA~vAlA meM bhavyatama nagara praveza ke avasara para 'gujarA~vAlA myunisipala kArporezana' kI ora se eka mAnapatra, unakI sevA meM diyA gayA, jisake zurU kI paMkti thI... 'pezavAye kauma, rahanumAye millt'| isake uttara meM atyaMta zAMta svabhAva se hI vijayavallabhasUri ne kahA... 'mujhe ye mAnapatra kisa liye diyA gayA hai ? maiM na to koI bar3A vyApArI hU~, AcAryazrI vijayavallabhasUri vyaktitva-kavi-kAvya + 67
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ na hI koI raajnetaa| mujhe aise mAnapatra dene se kyA lAbha ? yadi mujhe kucha denA hI cAhate ho, to saccA mAnapatra do| meM pichale kucha dinoM se suna rahA hU~ ki nagara meM azAMta vAtAvaraNa hai aura hareka ke mana meM phirakaMdArAnA phisAda kA Dara hai| jaba zahara meM aise visphoTaka hAlAta hoM, to aise mAnapatra bhI kucha aprAsaMgika se lagane lagate haiN|' samAjotthAna samAjasevA va saMgaThana bhArata kI sAmAjika va sAMskRtika pRSTabhUmi ko sudRDhatA pradAna karane hetu bhAgIratha-prayatna karane vAle, AcArya vijayavallabha ne samAja ke madhyama varga kI ora vizeSa dhyAna diyaa| IsvI sana 1891 meM amRtasara maMdira kI pratiSTA ke avasara para jaba unake guru zrI AtmArAmajI mahArAja kI preraNA se samAja sudhAra va phijUlakharcI rokane ke kucha niyama nirdhArita hue, tava vijayavallabha ne yaha saba dekhA thaa| usake bAda to samAja sudhAra kA eka silasilA hI cala pdd'aa| aneka nirarthaka ruDhiyoM, rasmoM-rivAjoM ko tyAgA gayA, yA unameM sudhAra kiyA gyaa| paMjAba jaina mahAsabhA tathA bhAratIya jaina konaphreMsa ke sazakta pleTaphArma se samAja sudhAra va madhyama varga utkarSa ke aneka prastAva pAsa karavAye ge| pacahattara varSa kI avasthA meM, aka oNprezana ke bAda unhoMne vyAkhyAna meM kahA thA - ___ 'saMsArakA tyAga kara, ye veza pahana kara, bhagavAna mahAvIra ke samAna hameM apane jIvana ke pala pala kA hisAba denA hai| AtmazAMti va Atmazuddhi to milate-milate hI milegI, para samAja, dharma va deza ke utthAna meM, isa jIvana meM jo kucha dena dI jA sakatI hai, vaha hama kaise bhUla sakate haiN|' AcAryazrI ne saMgaTana, sahiSNutA aura sahayoga para hamezA vala diyaa| saMvata 1965 (san 1908) jeTha mAsa kI kaDakatI dhUpa meM pAlanapura ke saMgha kA ApasI vaimanasya dekha kara bhoyaNI tIrtha jAne kA nizcaya kara liyaa| pUchane para batAyA - 'maiM yahAM roTiyoM ke lie nahIM ThaharA hU~, mujhe to prema kI bhikSA caahie|' phalasvarUpa zrIsaMgha ke ApasI matabheda dUra kraaye| isI taraha sAdaDI meM sA~vatsarika pratikramaNa taba taka zurU nahIM kiyA, jaba taka vahAM ke do rUTe huA bhAiyoM ne paraspara kSamA . yAcanA na kI aura gale nahIM mile| viSamatA aura asamAnatA ko dUra karane ke nizcaya aura dhyeya ne hI baDauta ke harijanoM ko kue~ se pAnI lene kA adhikAra dilaayaa| lakSmIpatiyoM se unhoMne kahA - ....... bhikSu hU~ aura sadA rhuuNgaa| maiM padavI se adhika kImatI vastu Apase mA~ga rahA huuN| Apa loga ekatA meM rho| zikSaNa saMsthAoM ke lie apanI tijoriyoM 68 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ ke mu~ha khola do| Apa loga lakSmI ke TrasTI ho / lakSmI samAja kI hai| garIba bhAI bahinoM kI sudha lo| unakI pIr3A smjho|' zrI dasavekAlika sUtra kA ullekha karate hue kahA 'asaMvibhAgI na hu tassa mokkhI' bA~TatA nahIM haiM, usakI mukti nahIM hotI / ' apanI plATinama jubalI (75vA janmadina, gujarA~vAlA) : usa dina ekatra jana samUha ko bahuta hI mArmika zabdoM meM saMbodhana karate huye kahA ... paMjAva vAlo, maiM Aja Apa logoM se mA~gatA huuN| mujhe basa do cIjeM de do / laDake laDakI kI sagAI para zaguna lena-dena meM sirpha pA~ca rUpaye aura pA~ca sera laDDU diyA- liyA kreN|" samAja meM maryAdA bA~dhane ke liye kahA - rhegaa|" - yAni jo prApta sAmagrI ko sAthiyoM meM - - 'bAla vRddha kuyogya lagana, maryAdA se bAhara' pUre samAja ko ApasI prema, ekatA aura bhAIcArA ke sUtra meM pirone ke lie pUnA se jammu taka zrI AtmAnaMda jaina sabhA ke eka hI nAma kI sabhAe~ sthApita kraaii| sAmAnA, sADhaurA, ropaDa, baDauta, vinaulI, rAyakoTa va sayAlakoTa Adi nagaroM meM maMdiroM kI pratiSTAe~ karavA kara susaMgaThita zrI saMgho kI sthApanA, Apake buddhi, kauzala ke ujjvala udAharaNa haiN| aneka avasaroM para ve kahA karate the - 'samAja jiMdA rahegA, to dharma jiMdA vizva zAMti 2600 varSa pahale bhagavAna mahAvIra ne vizvazAMti ke lie 'mitti se savva bhUyesu...' sAre prANI mere mitra haiM... kA upadeza dekara vizvazAMti kA mArga prazasta kiyA thaa| usI samAnatA, zAMti aura maitrI kI bhAvanA kA prasphuTana huA AcArya vijayavallabha ke jIvana meN| san 1952 meM koriyA kA yuddha zurU huA to tIsare vizvayuddha kA khatarA ma~DarAne lagA thaa| caupATI ke maidAna para varlDa pIsa kAMgresa ke Ayojana meM upasthita vizAla mAnavamedanI ko saMbodhita karate hue vijaya vallabha ne kahA thA 'yadyapi meM eka saMpradAya vizeSa kA AcArya hU~, para yadi hama vAstava meM sAre vizva meM satya aura ahiMsA ke dvArA zAMti sthApita karanA cAhate haiM, to hameM sAmpradAyikatA ko bhUla kara mAnavatA kI dRSTi se socanA paDegA / vizvazAMti ke lie hameM apane saMkIrNa sampradAyavAdI vicAroM ko tilAMjali denI hogii| sAtha hI hameM socanA paDegA ki vizvazAMti kina Thosa upAyoM se sthApita ho sakatI hai| usa samaya hameM yaha na socanA hai ki hama jaina haiM, bauddha haiM, musalamAna haiM, pArasI athavA AcAryazrI vijayavallabhasUri vyaktitva-kavi-kAvya + 67
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ isAI haiN| usa samaya hama kevala mAnava haiM, mAnavatA hamArA mUla dharma hai aura mAnava kI zAMti hI hamArA uddezya hai| tabhI jAkara cirasthAyI vizvazAMti sthApita ho sakatI hai|' zikSA pracAra va sarasvatI maMdiraH guru vallabha kI sabase baDI dena zikSA-pracAra ke kSetra meM hai| ve jAnate the ki zikSA ke binA samAja yA deza kI pragati nahIM ho sktii| baMbaI meM aka jaina kAleja kholane ke lie IsvI san 1894 meM jo patra aMbAlA se unake guru AcArya vijayAnaMdasUrijIne likhavAyA thA, vaha muni vallabhavijaya ke hAtha va kalama se likhA gayA thaa| inhIM parama garudeva ke aMtima saMdeza ki 'jagaha-jagaha sarasvatI maMdira kholanA' ko vijaya vallabhane apane jIvana kA lakSya banA diyaa| san 1918 meM goDavADa ke kSetra meM luTeroM ne unako va sAtha cala rahe munigaNa ko lUTa liyaa| ciMtana kI gaharAI meM unako lagA ki yaha saba ajJAna ke kAraNa huaa| isa kSetra kA ajJAna aMdhakAra dUra karane ke upAya khojane caahieN| rAjasthAna ke pUre kSetra sameta deza bhara meM vidyA-dIpa jalAne ke lie unhoMne skUloM, pATazAlAoM, kanyAzAlAoM, borDiMga aura kAlejoM kI eka zRMkhalA hI khaDI kara dii| ___ san 1914 meM mahAvIra jaina vidyAlaya-baMbaI kI sthApanA, 1924 meM zrI AtmAnaMda jaina gurukula-gujarA~vAlA aura 1938 meM zrI AtmAnaMda jaina DigrI kAleja aMbAlA kI sthApanA kii| gurukula ke cAMsalara pada ko kaI sAla taka suzobhita kiyaa| ucca zikSA ke lie yogya vidyArthIyoM ko videza bhijvaayaa| ve vyavahArika zikSA ke sAtha-sAtha naitika zikSA dvArA mAnava ko caritravAna banAne ke abhilApI the| vanArasa hiMdu yUnivarsiTI kI sthApanA ke samaya paMDita madana mohana mAlavIyajI ko phaNDa bhijavAe aura vahA~ jaina pITa kI sthApanA kara ke prakANDa vidvAna paM. sukhalAlajI ko DAyaraikTara pada para AsIna kiyaa| apane svargavAsa se mAtra eka sAla pahale samAja ke nAma diye gae saMdeza meM bhI kahA 'eka jaina yunivarsiTI kI sthApanA ho phalasvarUpa sabhI zikSita hoM, koI bhUkha se duHkhI na ho|' 22-9-1954 ko, baMbaI meM Apake svargavAsa kI khabara ko oNla iNDiyA reDiyo tathA vI.vI.sI. ne subaha ke nyUja vuleTina meM - 'mahAna zikSA zAstrI jainAcArya vijayavallabhasUrijI ke svarga sidhArane' kA samAcAra prasArita kiyaa| unake zikSA pracAra ko pUre rASTra kI yaha saccI zraddhAMjali thii| deva dravya va sAdhAraNa khAtAH apane jIvana kAla meM vijayavallabha ne do muni sammelanoM kA saMyojana evaM bhAga liyaa| prathama sammelana meM tatkAlIna AcArya vijaya. kamalasUrijIne apanI ora se bolane evaM maMca calAne kI pUrI jimmedArI vijayavallabha ko sauMpI thii| dUsare vRhata tapAgacchIya sammelana meM AcArya vijaya nemisUri, A. sAgarAnaMdasUri, A. vijayadAnasUri, A. vijaya dharmasUri, A. vijayazAMtisUri, A. vijayalabdhisUri, A. vijaya rAmacaMdrasUri tathA A. vijayavallabhasUri ne bhAga liyaa| isameM jaba svapnoM kI boliyoM kI rAzI kI bAta calI to vijayavallabhane bedhaDaka 70 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ va purajora tarIke se apanA pakSa smjhaayaa| vikrama saMvata 1944 meM rAdhanapura ke zrI saMgha kI vahI kitAba meM zrI vijayAnaMdasUrijI kA hastAkSarita, zrI saMgha kA nirNaya ki 'svapnoM kI bolI kI Aya sAdhAraNa meM hI lI jAegI kA havAlA dekara unhoMne batAyA ki paMjAba meM pAThazAlAe~, skUla aura jJAnazAlAoM ke lie dhana kI jarUrata sirpha isI Aya se hI pUrNa ho sakatI hai| ataH yaha rAzI sAdhAraNa khAtA meM hI rahanI caahie| unakI dalIleM va vaktavya itanA vajanadAra thA ki anya kisI ne bhI isakA virodha na kiyA / vijayavallabha ne tIja tyohAroM ko bhI susaMskRta rUpa se manAne kA upadeza diyaa| holI ke lie - * jJAna raMga samatA picakArI, chA~To samatA nAra re Atama lakSmI horI khelI, vallabha harSa apAra re * pAsa gauDI ke darabAra Aja kheliye horI, ghUra uDAnA gArI gAnA, nahIM sajjana AcAra re anekAMta : bhagavAna mahAvIra dvArA pratipAdita anekAMta ke siddhAMta ko vijayavallabha ne bhI vaicArika hiMsA ko miTAne ke lie eka amogha astra mAnA / bhinnatA meM abhinnatA kA digdarzana karanA hI anekAMta kA lakSya hai| 'hI' aura 'bhI' kA maulika aMtara na samajhAne vAloM ke lie unhoMne kahA.... aMdhA aura lulA do milakara pahu~ce icchita sthAna, donoM hI jude ekA~ | nizcaya aura vyavahAra ke mUla meM hamezA hI kucha pharka sA rahatA hai| 'naya' dRSTi se vastu ke svarUpa ko samajha leM to samasta bhedabhAva bhUla jaaeNge| * binA samajhe vacana naya ke, khIMcate haiM sabhI apanI, agara nayavAda ko samajheM, nahIM kucha bheda bhArI hai| * kathaMcita nitya cetana hai, anitya bhI hai apekSA se dravya paryAya naya mAneM, jinheM prabhu AjJA pyArI hai // paryAyavaraNa: apane kAvyo meM vijayavallabhane batAyA hai ki ahiMsA se jaivika aura vanaspatika saMpadA kA saMrakSaNa hotA hai aura aparigraha se sAdhanoM kA sImita aura vivekapUrNa dohaNa hotA hai| paryAvaraNa kI zuddhi meM vRkSoM kA mahattvapUrNa sAtha hai| unake kAvya meM azoka, rAyaNa, naMdI, sAla, kAdambarI-aTavI, kamala zobhita sarovara, phUloM-phaloM kI supamA tathA puSpavRSTi kA sundara varNana kiyA gayA hai| unhoMne aise vivekazIla mAnava- samAja kA varNana kiyA hai jo vanaspatika aura jaivika saMrakSaNa ke lie satat jAgarUka aura prayatnazIla hai| AcArya zrI vijayavallabhasUri vyaktitva-kavi-kAvya + 71
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAdhvI utthAna kA yugA~tarakArI saMdezaH AcArya vijayavallabha ne jo yugA~tarakArI saMdeza, apane jIvanakAla meM diyA, usake anusAra ve cAhate the ki hamAre sAdhvI samAja ko jJAnArjana tathA vyAkhyAna vAcana kI samucita suvidhA dI jAnI cAhie, kyoMki tIrthaMkara bhagavAna dvArA pratipAdita saMgha kA ve eka aMga hai| bauddha prabhAva tathA muslima zAsana kAla meM kevala dhArmika kriyAeM karanA yA tapazcarya karanA hI sAdhviyoM kA mukhya kArya raha gayA thaa| isase sAdhvI va zrAvikA - donoM para pratikUla prabhAva pdd'aa| unhoMne kahA - 'sAdhvI samAja ko bhI bhagavAna mahAvIra kI vANI ko sunAne aura pracAra karane kA adhikAra hai| unheM sUtro-zAstroM ke paDhane kA bhI utanA hI haka hai, jitanA sAdhu samAja ko|' Age kahA - 'yadi hamArI sAdhvI samAja ke lie jJAnArjana kI samucita vyavasthA samAja dvArA kI jAe, to usase hamArA sAdhvI samAja to jAgRta hogA hI, para usake sAtha-sAtha zrAvikA samAja kA bhI utkarpa hogA aura aka suvyavasthita sudRDha AcArayukta samAja kA nirmANa hogaa|' vijayavallabha kI sazakta vANI se samAja meM cetanA kA saMcAra huA aura sAdhviyoM ke adhyayana kI vyavasthA kI gii| kharataragacchIya sAdhvI vicakSaNa zrI jI ko 'jaina kokilA' padavI se suzobhita karanA aura apanI hI AjJAnuvartini mahattarA sAdhvI mRgAvatI zrI jI ko sUtra-vAMcana kI AjJA denA unake yugAMtarakArI kArya bne| nArI zikSA va jAgaraNa ke lie bhI jagaha-jagaha kanyA-zAlAe~ va gaja skUla khulvaae| unake dvArA sthApita kAlejoM meM bhI laDakiyoM ke dAkhile ko kholA gyaa| Adhunika nArI mukti ke viSaya ko AdhyAtmika dRSTikoNa se uThAkara, 'rAjImati rahanemi' aura 'jambUsvAmI' gIta-nATikAoM meM nArI ke zIla-sauMdarya aura usakI adbhuta antazaktikA varNana huA hai| vaha apanI zaktise caritrabhraSTa yuvAjana ko sanmArga para lAne meM sakSama hai tathA samAja meM satyaM zivaM sundarama kI adhiSThAtrI hai| apanI kavitAoM meM kahA - ... 'camaka damaka ati pAtalA, vastra dhare nahIM aMga ... kAma dIpAvana bhUSaNa dUSaNa, aMga vibhUSaNa TArI' kavi aura kAvyatva AcArya vijayavallabha dvArA racita kavitAe~, dohe, gIta, bhajana va stavanAdi ko samajhane parakhane se pahale usa yuga kI sAmAjika, dhArmika va rAjanaitika paristhitiyoM tathA lokabhASA kA thoDA adhyayana karanA Avazyaka hogaa| rAjanItika kSetra meM kAMgresa ke janma ke bAda viplavavAdI A~dolana baMgAla va paMjAba meM cala rahe the| paDhe-likhe loga videzoM meM jAkara bhArata kI svataMtratA ke chuTapuTa prayAsa kara rahe the| baMgAla vibhAjana, prathama vizvayuddha tathA jaliyAMvAlA kANDa ke bAda gA~dhIjI kA eka zaktizAlI vyaktitva ke rUpa meM padArpaNa, ye saba 72 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArya vijayavallabha ne svayaM dekhe the| punaH 1919 se 1947 I. taka kI sabhI rASTrIya ghaTanAe~ bhI unake sAmane hI ghaTita huI thii| samAja meM dhArmika cetanA kA krama apane carama zikhara para thaa| rAjArAma mohanarAya, svAmI dayAnaMda, zrI paramahaMsa, svAmI vivekAnaMda, svAmI rAmatIrtha aura AcArya vijayAnaMda ne deza ke buddhi jIviyoM kA dhyAna samAja sudhAra kI ora khIMcA thaa| ucca koTi ke samAja sudhAraka, vidvAna va kavi AcArya vijayAnaMda kA pAlItAnA meM AcArya padavI se vibhUSita kiyA jAnA bhI vijayavallabha ne apanI sAdhu-dIkSA pUrva ke samaya, chagana ke rUpa meM dekhA thaa| cikAgo (amerikA) meM san 1893 meM huI pahalI vizAla varlDa-pArliyAmeMTa Apha rilIjiyanja meM unake guru AtmArAmajI (vijayanaMdasUri) ko jainadharma ke pratinidhi ke rUpa meM nimaMtraNa milA thaa| usakA pUrA patra vyavahAra tathA bairisTara vIracaMda rAghavajI gAMdhI ko taiyAra karake bhejanA Adi meM bhI vijayavallabha kA atulanIya yogadAna thaa| unhIM guru ke caritra, vyaktitva, vidvattA, dUradarzitA tathA zikSAoM va upadezoM kA prabhAva vijayavallabha para pUrNa rUpa se par3A thaa| unake nagara pravezoM meM gurubhakti, dezabhakti tathA ekatA Adi ke gIta gAe jAte the - jaise ..... terA camakegA rozana sitArA guru ... hai nAma guru vallabha tAraNa tarana tumhArA videzI zAsakoM ke pratiH ... tusIM iMgalaiMDa nU jAvojI utthe koyalA lohA khAvo jI ... gA~dhI bAbA keha~dA sAnuM carakhe dI loDa hai .... chaI, chaI bAbA lUna vAliyA... (lUna - namaka) kAvya-bhASA vijayavallabha kI racanAe~, prAyaH hiMdI, khaDI vAlI va pracalita bhASA meM hai| hiMdI bhASA meM racita unake kAvyoM meM gujarAtI, mAravADI, urdU, saMskRta, prAkRta, avadhI, vraja Adi ke supracalita zabdoM kA bhI khUba prayoga huA hai| hiMdI ko 'jinavara vANI bhAratI' kaha kara unhoMne hiMdI ko rASTrabhASA mAnA aura spaSTa taura para kahA ki 'janahita kAraNe gAvo jI, hiMdI bhASA mAMhI prcaar|' khuda gujarAtI bhApI hote huo bhI anya mahAna saMtoM kI taraha atyaMta saMyata va saMtulita bhASA kA hI prayoga kiyaa| phira bhI unake vihArakSetra va kAryakSetra kA prabhAva unakI bhASA para spaSTa thaa| ___apanI dIkSA ke tIna sAla bAda hI ve apane gurudeva zrI AtmArAmajI ke sAtha paMjAba meM A gae aura lagAtAra 19 sAla paMjAva kI hI bhUmi para unake AcAryazrI vijayavallabhasUri vyaktitva-kavi-kAvya + 93
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ ye sabhI caumAse hue| paMjAbI bhASA ke zabda, kriyA va saMjJAe~ unakI kavitAoM meM bharapUra milate hai| paMjAbI ke kucha stavanoM meM unakI racanA - 'dila hai karadA, caliye apane sataguru de kola' tathA 'lInI maiM vAgAM saba to moDa' abhI taka bhI pUre cAva se gAye jAte haiN| pracalita paMjAvI tarje, lacchI ke gAne, marAThI va soraThI lAvaNiyAM, gujarAtI gItoM kI dhuneM, aMgrejI baiMDa va kavvAliyoM, gajaloM kI tarje vijayavallabha ko vizeSa pasaMda rhii| gajaloM meM unakI saMskRta kavvAlI - jAne kiM gataM mAvi, yadi mAM trAsyase svAmin vadanti paNDitA nityaM, bhavataM tArakaM svAmin... (dhruvapadama) saMskRta gajala - .. karUNA sudhAmi bharitaM, caritaM hi tAva kInam rAjasthAnI lokapriya dhuna para... ___... vArI jAU~ re kesariyA, sAyarA guNa gAUre tathA ___... phUlyo mAsa vasaMta kA, mhArA hAlAjI aMgrejI zabdoM-kaimarA, DigrI, phoTA, plIDara, nAITa, mAIla Adi kI zabdAvalI mizraNa karake rASTrabhASA hiMdI ko gaurava pradAna kiyA hai| prabhu ke Age ve kahate haiM - tuma mUrti mujha mana kaimarA phoTo sama sthira eka vipula meM kAvya racanAoM meM phArasI ke zabda, analahaka (ahaMbrahmAsmi), phajara, jambunada (svarNa) mujakkara (pulliMga), muannasa (strIliMga) Adi bhI milate haiN| samakAlIna gItoM ke anurUpa hI ve kaha raTe - 'sajanI morI, parva pajUsaNa AvyA re, tathA 'sumati sakhI prItama sukha jove|' __ sabase adhika prabhAva urdU bhApA ne AcAryazrI para ddaalaa| paMjAva va uttara bhArata meM urdU hI pracalita hone se vijaya vallabhane isa kA khUba prayoga kiyaa| urdU meM vijayavallabha kI saMracanAeM itanI sarasa haiM ki pada ke bola kAnoM meM amRta gholate haiN| ... nahIM sAnI terA koI, liyA jaga DhU~Dha sArA hai .... khudI se nAtha tU nyArA, khudI ne jaga satAyA hai khudI ke dUra karane ko, mujhe terA sahArA hai ... analahaka saccidAnaMdI, bilA tAssuba nihArA hai 74 - 1bhI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ ... khuda ko rahama kI khAtira kiyA kurabAM tumasA aura kisI kA jigara na huA vijayavallabhasUrijIne apane kAvya aura pravacanoM meM samanvaya ko ahiMsA kI prANavAyu dI aura mAnava ko zAMti kA jIvana saMgIta diyaa| rAma-rahIma, allAha-Izvara, jinezvara-zivazaMkara kI ekatA ko drshaayaa| bhakti kAla ke vaibhava ko apane kAvya meM aMkita karake mAnava ko apane aMtara kA madhura mauna saMgIta sunane kA avasara diyaa| unake kAvya meM kabIra ke jJAna, suradAsa ke vAtsalya, tulasI kA maMgala, mIrA kA prema, AnaMdaghana va cidAnaMda kI Atma-ramaNatA, yazovijaya va devacaMda kI dAsyAnubhUti tathA vijayAnaMda kI tAttvika sAkhya-bhakti kA sahaja prasAra najara AtA hai| ___ AcArya vijayavallabha kavitA nahIM karate the, apitu kavitA kI rasadhArA una ke aMtara se sahaja hI pravAhita hotI thii| eka mauna madhura kalanAda una ke aMtara meM hamezA gUMjatA thA, ataH kavitA kI rasavatI gaMgA sahaja hI phUTatI thii| samyag jJAna, samyag darzana aura samyag caritra kI tulanA vaizNavadarzana ke jJAna, bhakti aura karma se karake vijayavallabha ne siddhAnta aura vyavahAra se samanvita jIvana para bala diyaa| muni suvratasvAmI stavana meM darzana se nayana, vaMdana se tana, stavana se vANI aura dhyAna se hRdaya sundara aura svaccha banate haiM - * darzana nayana saphala hue re, vaMdana kara tanu sAra __ stavana se vANI saphala re, dhyAna hRdaya mnohaar| * zraddhA mUla kriyA kahI, jJAna mUla hai tAsa, pAve ziva sukha AtamA, isa se avicala vaas| * samakita darzana hai mukti kA nidaan| AtmA ajara amara hai| gItA ke isa jJAna ko vijayavallabha ne bhI khUba anubhava kiyA hai - sat cit AnaMda rUpa svarUpI, siddha acala pada dhAra, jala agni gAle nahIM jAle, chede nahIM hthiyaar| "hama tuma sarikhA nAtha jI' kahakara, dhyAtA, dhyeya aura dhyAna ke lie kahA - 'tripuTI jaba hove, tabhI tuma hama samA jaanu| karUNA, kRpA, dayA bhagavAna kA nitya guNa hai| saguNa aura nirguNa Izvara tAttvika dRSTi se eka haiN| saguNa apana mUla rUpa meM nirguNa hI hotA hai| * prabhu darzana nija Atama drshn| * tU aja acala Iza vibhu cidaghana, raMga rUpa vina tU kahiye, aja acala nirAzI ziva zaMkara, adha hara jaga mhiye|| AcAryazrI vijayavallabhasUri vyaktitva-kavi-kAvya + 75
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ yaha zarIra jo kSaNika hai 'para' hai, tathA 'sva' hai AtmA, jo ajara amara hai| cetana svarUpa jIva hI sukha-dukha kI anubhUti karatA hai - * para ke kAraNa karI hai dhAraNa, pApoM kI sira para gtthriyaa| * maiM hUM kAraNa upAdAne, nimitta kAraNa tumheM jAnUM * sukhI maiM hUM, dukhI maiM hUM, mujhe saMzaya satAtA hai, agara cetana nahIM hove, kaho zaka kisako AtA hai| * mujha meM bhI zakti prabhu tumarI, jo pada tumArA so pada hove| vijayavallabha kI kavitA ke anuprAsa, sajAvaTa, chaTA, bulaMdI aura gaharAI ko darzAtA sumatinAtha prabhu kA yaha stavana - paMca paMca ko tyAga ke, kiyo paMca se rAga, paMcendriya nigraha karI, paMca-bhidA dhuna lAga, paMca dUra karI paMca kA, diyA zuddha upadeza, paMca pade dhurI rAjatA, jaise jyoti dinesh| aura apane agale hI stavana meM, zAyara isakA uttara bhI dete lagate haiM - * sumatinAtha paMcama prabhu bhajake, paMcAzrava ko tajatA re, saMvara pAMca ko dhArImArga, paMcama gati ko sajatA re, bhAve paMcama prabhu ko nama ke, pAMca pramAda ko bhamatA re, paMca AcAra ko vidhi se dhArI, paMca AcAra meM ramatA re| nAma anupama, kAma anupama, dhAma anupama dhArI, anupama prabhu sevA sArI, anupama phala ziva dAtArI, * ANA tapa japa, saMyama ANA, ANA samakita jAnI, ANA meM dhyAnI jJAnI, karanI zubha ANA dhaarii| dravya-guNa paryAya tattvArtha sUtra meM AcArya umAsvAtine jaina darzana ke 'tpAdavyaya-dhrauvya yuktaM sat' ke niyama kA ullekha kiyA hai| yaha nirvivAda satya hai ki yaha jagat dravyoM kA samUha hai, arthAt sat vaha hai jisa meM utpAda (nae paryAya kI utpatti), vyaya (purAne paryAya kA nAza) tathA dhruvatA (svabhAva kI sthiratA) hai| Adhunika vijJAna meM bhI eTama ke nyUTrona-proTona isI krama meM no vanate, khatma hote aura sthiratA kAyama rakhate hai| vijayavallabha ke anusAra bhI - 76 + 19bhI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ * dravyArthika se jAniye, nitya padAratha jIva, nAzotpati na hota hai, dhruva rUpe hi sadIva' * utpAda vyaya se jAniye, anitya yaha saMsAra dhrauvya aMza mAne binA, nAza hoya vyvhaar|| * utpatti sthiti nAza ko, jAne jina smkaal|| bhagavAna kI mAtA ke rUpa meM unhoMne bhArata mAM ke darzana kiye the| 'prabhu mAtA tU jagata kI mAtA, jaga dIpaka bhI dhrnaarii|' isI taraha apane guru zrI vijayAnanda sUri ke lie unhoMne kahA - 'guru zazi sama nirmala kAyA, taraNi se teja svaayaa|' eka ora jahAM kuguru kI phAMsa atyaMta duHkhadAyI haiM, kyoMki vaha apane svArtha ke lie samAja aura rASTra meM azAMti paidA karate haiM, vahIM sadaguru ke lie unhoMne kahA - 'bhUrakha ziSya ko paMDita karatA, janma janma kI pIDA hrtaa'| tIrtha darzana hamArI cetanA jagAne ke lie mahattvapUrNa hai, jahAM hama alau bhAva-bhUmi ke prema-parimala meM pahuMca jAte haiM - * tIrthayAtrA mana mala dhovA, nirmala nIra jharo, bhUvi jana arcana tIrtha kro| * giri rAja darza pAve, jaga puNyavaMta prANI * sAcA kesariyA kara tuma ne, moha mahA malla vAriyA re|| tIrtha kI paribhASA samajhAte huo bole 'taranA hove jIva kA tIrtha kahie teh'| sabhI tIrtho ko vaMdana karate hue kahA - 'tIrtha nahIM jaga eka hai, maiM to eka hI e| tIrthayAtrA bhI jarUrI hai - jo dina jAve bhavi kA tIrtha meM, uttama vo maanii|' jIvana ke carama dhyeya ke rUpa meM unhoMne siddha pada kI kAmanA kI thI, jahAM - 'kevala Atama ramaNatA, pudgala ramaNa viyoga' ho| unake anusAra siddha pada - mokSa kI sthiti bhI isa prakAra hai - * siddha anaMte ho gao, hoMge aura anaMta, sthAna na roke jyoti meM, jyoti aMka milaMta, * mitra nahIM vairI nahIM, nahIM saMyoga viyoga, bhUkha nahIM taraSA nahIM, nahIM viSaya rasa bhoga, * zabda rUpa rasagaMdha nahIM, nahIM pharasa nahIM veda, guru celA nahIM mokSa meM, nahIM vRddha laghu khed|| mAnava jIvana bhagavAna kA svaccha aura pavitra maMdira hai, yoga, samAdhi, anuSThAna karate hue, siddhazilA arthAt mokSa taka pahuMcane kA rAstA dikhAyA hai - AcAryazrI vijayavallabhasUri vyaktitva-kavi-kAvya + 77
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ * bhavya kanaka ko nirmala karatA, pUraNa brahma samAdhi * Atama lakSmI gagana bhedI, alakha jalavA prabhu terA, parama jyoti zruti vallabha, milA nahIM harSa pArA hai| gagana (brahmaraMdhra ), parama jyoti (kevala jJAna) zruti vallabha (anAhata nAda) * mathAnI ghUmatI dadhi meM, prakaTa karatI hai mAkhana ko bhAvanA zuddha tapa dAne, cidAnaMda rUpa upajAne / * joga samAdhI dhAra ke, bhoga roga ko chAra Atama rasa meM lIna ho, karama bharama saba jaar| * dhyAtA dhyAna dhyeya pada hove, bhAva se tripuTI zivaphala pAve, * mere mAnasa sarovara meM prabhu tUM haMsa sama rAje, dharI saMpada nijAtama kI, anAhada bAjate bAje / jIvana meM indrIya saMyama kA honA paramAvazyaka hai| apanI kavi sulabha sahajatA se ve kahate haiM - 'brahmA bhI brahmahIna ho tanika na pAve maan|' patita manuSya caitanyahIna ho jAtA hai - - * kAma subhaTa vaza jIva ho, jAne nahIM nijarUpa, * brahma nAma hai jJAna kA, brahma nAma hai jIva, sadAcAra brahmanAma hai, rakSA vIrya sadIva // * viSayana saMga rAjyoM re, baMdara se siMha hArA // vijayavallabha ne 'sahadharmI ke apamAna ko mahAvIra kA apamAna khaa| ve sArI umara madhyama varga ke utkarSa kI yojanAeM banAte rhe| ve soca bhI nahIM sakate the ki 'zrAvaka hokara bhikSA mAMge, adhamA adhama kahAI / ' ghanI jainoM ko 'sAhamI vacchala bahulA kIje kA upadeza diyA tathA 'ghara anusAre dAna karIje nija zakti anusAre' kahakara dAna aura samarthatA meM saMbaMdha joDA / jaina mukhyatayA vyApArI haiN| ataH apanI kavitA meM vyApAriyoM ko cetAvanI dI jisa vyApAra ko niMde lukAI, iha paraloka viruddha jo thAI, lAbha ati hove vyApAre, to bhI inako tyAgo / * mAla corI kA hAtha na lAve, * * kuDA tolA, kuDA mApA, kUDA lekha na kariye, khoTe jana ko vayaNa na bhAkhe, jhUThI gavAhI na bhariye / * lobha se calatI nahIM nIti // 78 - 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArya vijayavallabha bambaI meM virAja rahe the| daheja kA vinAzakArI ajagara kisa taraha se samAja ko nigala rahA hai, aise samAcAra bhI Ate rahate the| atyaMta darda bhare zabdoM meM unhoMne kahA thA - ____ Aja jo vara vikraya kA roga lagA huA hai, yaha roga itanA cepI hai ki samAja isa bhayaMkara roga ke kAraNa murdA sA bana rahA hai| jahAM dekho vahAM laDakoM kA nIlAma ho rahA hai| laDakI vAloM se baDI baDI rakameM tilaka, bITI (aMgUThI) ke rUpa meM mAMgI jA rahI hai| sone ke jevara se kAra taka hI nahIM, aba to videza jAne aura paDhAI kA kharca taka mAMgA jAne lagA hai| parAye aura binA mehanata ke dhana para gulachareM uDAe jA raheM haiN| yuvakoM ke lie yaha behada zarma kI bAta hai|' paMjAba meM zuddha sanAtana jaina dharma ke svarUpa kA punaH prakAza AcArya vijayAnaMda sUri dvArA huaa| mUrti pUjA ke bAre meM kaI bhrA~tiyoM kA nivAraNa vijaya vallabha ko karanA pddaa| dravya pUjA tathA bhAva pUjA ke aneka zAstrIya pramANa unhoMne die - 'dravya bhAva pUjana kahI, mahA nizithe baat| isa ke sAtha hI prabhu kIrtana se hote hai, niHzreyasa pada sAra' 'vaMdana pUjana bhAva se, lIje pada abhirAma', 'surasama bhavijana pUjA racAve' tathA 'pUjA prabhu kI karI, saphala vo hI gharI' nara se nArAyaNa hone vAlI bAta prabhu pUjA dvArA saMbhava hai - 'pUjaka pUjA kAraNe re, svayaM pUjya pada let|" vijayavallabha ke kAvya kI vidhAeM AcArya vijayavallabha ne kavitA kI vibhinna vidhAoM meM racanA kii| mahA-kAvya, khaNDa kAvya, kAvya nATikA, gIti nATikA, muktaka, stavana evaM gIta, ye sabhI kAvya-zAstra ke lakSaNoM se parisampanna haiN| prAcIna va navIna chaMdoM, alaMkAroM, zailiyoM aura rAga-rAganiyoM meM kAvya ko DhAlA hai| gajala aura kavvAlI kA prayoga bhI unake hiMdI gItoM meM huaa| unakA vAtsalya varNana atyaMta sarala, sarasa aura svabhAvika hai| samyaka jJAna, darzana aura caritra kI ratnatrayA ke mUla meM se una ke kAvya kA prasphuTana huA hai, jisameM unhoMne na kevala samakAlIna sAhitya-paramparAoM ko saMjoyA, balki 'saguNa' aura 'nirguNa' kA samIkaraNa bhI kiyaa| ve jJAna aura bhakti donoM ke samanvayaka the| kAvya meM zrI AnaMdaghana ke vairAgya kA zAMta-nirmala adhyAtma aura sAmpradAyika nirapekSatA ke sAtha-sAtha upAdhyAya yazovijayajI kI phakIrI kI mastI aura AcArya vijayAnaMdasUrijI kI atulanIya dArzanikatA bhI rahI huI hai| ve dArzanika viSayoM ko sarala bhASA meM samajhAne kA prayAsa karate haiN| pAramparika mAnya dhAraNAoM ko apane kAvya ke mAdhyama se vANI dI hai| kabIra ke dohe, 'lAlI mere lAla kI... ke samAna vijayavallabha bhI prabhu kI lAlI meM samasta jagata ko lAla hI dekhate hai - AcAryazrI vijayavallabhasUri vyaktitva-kavi-kAvya + 78
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'tU prabhu rAtA, sevaka rAtA, rAtA rAtA melA, piNa nahIM vIra prabhujI rAtA, yaha Atama kA khelA mIrAbAI ne apanI bhakti kI ekAgratA va anAhata nAda kI jhaMkAra meM kahA thA - 'ghAyala kI gati ghAyala jAne, aura na jAne ko|' vijayavallabha ne bhI dhyAna ke sopAna para caDhate huo kahA - vedhaka vedhakatA ko jAne, aura nahIM tasa svAda lahaMdA kAvya kI madhuratA ramaNIya zailI meM nihita hai - phUlyoM mAsa vasaMta... ketakI jAI mAlatI... bhramara kareM jhaMkAra... haMsa yugala jala khelate... maMda pavana kI lahara... pUnama cAMdanI khilI ahIM re... ghana dekha ke mora, jaise caMda cakora... buMda kusuma barasAve... maMjara vina nahIM koyala tthke| stavana 'phUloM kI bahAra' meM ikkIsa prakAra ke vibhinna phUloM kA ati sundara varNana huA hai| eka anya stavana meM - bhava sAgara merI nAva aTata hai, pAMca indriyAM jahAM cora kaTata hai, lAkha caurAsI bhramara naTata hai, pAra utAro merI nAva jinaMda jii| aTata, kaTata, naTata zabdoM ke sahaja prayoga se bhAvoM ko svaccha pratibiMvita kiyA hai| AcArya vijayavallabha janmajAta kavi the| apanI dIkSA ke cauthe sAla meM hI saMvata 1948 meM hoziyArapura maMdira kI pratiSThA para unakI racanA-stavana (viDhaMsa rAga meM) - 'sevo bhavi vAsupUjya jina caMdA' unakI zurU kI racanA kahI jA sakatI hai| __ vallabhasUri kA kAvya mAnavatAvAda se paripUrNa hai| unake lie kavitA korA vilAsa nahIM, jIvana kI eka vibhUti hai| nara se nArAyaNa hone ke bAre meM, ihaloka aura paraloka ke bAre meM kavitA kA svara amara hai| apanI racanAoM meM Atmanivedana karate haiM - 'prabhu bakhzo apanA sunUra' he prabhu, mujhe ApakA svarUpa pradAna kro| unake kAvya meM saMto ke abheda bhAva kI abhivyakti huI hai| * 'rame nija rUpa meM rAmA, bhavya gopI meM hai kAnhA, rahama se rahIma hotA hai, yathArtha rUpa dhArI hai * tU hI brahmA tU hI viSNu, tU hI zaMkara tU hI pArasa devAdhideva nirdoSI, prabhu guNa gaNa bhaNDArI hai, * deva prabhu Izvara khudA, harihara brahmA rAma tIrthaMkara arihaMtajI, unako karUM praNAma * harihara rAma aura allA, buddha arihaMta yA brahmA analahaka saccidAnaMdI, bilA tAssuba nihArA hai| 80 + 1lmI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ * sArthavAha jaganAtha zivaMkara, jaga bAMdhava jagadeva suhaMkara vItarAga-prabhu jagagurU zaMkara, namiye jJAnAnaMdajI darzana dhaar| * jinavara brahmA zaMbhu murArI, Atama lakSmI harSa apaarii| * hari viracI vIra buddha zaMkara rAma RSabha sukhakArI * sItA mAtA jaga gaataa| rupaye paise va bhautika samRddhi kI aMdhI dauDa ko 'kaladAra' kahakara bahuta suMdara bhAva mukharita huo haiM - mana mohe Tanana-TanakArA, ika dekhA ajaba najArA pAsa hove kaladAra jisake, vo hI jagata srdaaraa| kaladAra je. pI. kaladAra nAiTa, kaladAra mAmalata dArA kaladAra gADI, kaladAra vADI, kaladAra hoTala sArA kaladAra vidyA, kaladAra hunnara, kaladAra khidamatagArA, kaladAra kursI, kaladAra gAdI, kaladAra baiThana haaraa| zrI kesariyA nAtha tIrtha ke prabhu ko sthAnIya bhIla loga kAliyA vAbA kahakara pukArate hai| vijayavallabha bhI una ke darzana se mugdha hokara kaha baiThe - * cora apUrva tU jaganAmI, kAlA virUda dharAyA jI cora hare vina dekhe, mujha mana dekhata tumane curAyA jI paMjAba meM pracalita sUphI kalAma ke anurUpa - * vichorA kiyA jina terA... yAra apane ko DhUMDhatA phirA jaga meM bahu, milA nahIM kahIM mujhe, saMga kumatA parI ne| * jina pratimA jina sArakhI mAno, * pUjA karata joI, saphala hAtha soI, dekhe prabhu ko joI, saphala AMkha voI, kAvyoM meM gujarAtI kI miThAsa, paMjAvI kA lAvaNya, urdU phArasI kA mAdhurya, rAjasthAnI kA sAralya, braja kA lAlitya aura saMskRta kA sauMdarya sahaja meM A gayA hai| zabdoM kA anuprAsa dekheM - kaMda naMdA, naMda caMda naMdA, naMdana zrI jinaMda tAra tAraka taraNa tAraNa, dhAra dhAraka guNakara zAstrIya aura loka saMgIta donoM ke anUThe prayoga vijaya vallabha ne apane AcAryazrI vijayavallabhasUri vyaktitva-kavi-kAvya + 81
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAvyoM meM kie hai| basaMta rAga (hoI AnaMda bahAra re prabhu baiThe magana meM) bhairavI - ( prabhu darzana bhava tApa haraNa); zrI rAga ( kuMthujina pUjA ziva tarU kaMda); jayajayavaMtI (sUrapada pUje bhAva, ajara amara pAve); kaliMgaDA - (aracuM maiM pArasa jinaMda caranaM); mAlakoza - (prabhu pArzvanAtha mujha pakAro hAtha); dhrupada - (pAra dUdha paramAtama paramezvara paramAnaMda, kaMda naMdA naMda naMdA, naMdana zrI jiMnada ) apane parama gurU zrI AtmArAmajI ke svargastha ho jAne para to ve sacamuca bilakha paDe the -- he jI tuma suniyo jI AttamArAma sevaka sAra lIo jI / dina dina kahate jJAna paDhAuM, cupa rahe tuma ko laDDu dilAuM, jaise mAta bAlaka pitayAve, tima tuma kAhe na kIjo jI | vijayavallabha kI kavitAe~ 'anubhava sahaja svabhAva' para AdhArita thIM / pUjAoM ke prArambhika dohoM meM 'simarI sArada mAya' kaha kara mAtA sarasvatI devI ko praNAma karate haiN| mAnava ko 'baMde prabhu kara le sahAI re' kaha kara use 'mana zuddha sApha kara apanI bAta' kA AhvAna kiyA tathA 'bhavi jAga tU gaI rAta re, kahakara hara samaya manuSya ke 'sva' ko upara uThAne kA prayatna kiyaa| apane antara ko pahacAnane ke lie manuSya ko 'AtamarAma ramApati re khaa| yaha ThIka hai ki 'karama marama koI viralA pAve kiMtu manuSya ke AtmavizvAsa ko jagAne ke lie Atama lakSmI nija guNa pragaTe, vallabha harSa manAnA tathA vaMdana phala ho AtamarUpa pAuM athavA Atama guNa samakita sAra jagat meM mAno kahakara AtmA ke sahaja guNoM ke vikAsa para vala diyA hai| unhoMne bhagavAna se kevala 'nijAtama saMpadA' mAMgI tathA 'samakita Atama guNa pragaTAnA kI prArthanA kii| una kA manana va ciMtana 'Atama anubhava siddha' eka bAra to prabhu se mAMga hI vaiTe 'Atma lakSmI ApakI prabhu hai vo mujhako diijie|' kAvya racanAoM kI ImAnadArI vijayavallabha ke kAvya meM samAja sudhAra, caritra nirmANa, ekatA, bhakti va pAMDitya kI spaSTa jhalaka milatI hai| kAvya meM una kI satyatA, nirbhIkatA aura ImAnadArI unake caritra kI bulaMdI kI paricAyaka hai| parama gurU AtmArAmajI kA svargavAsa vikrama saMvata 1953 meM huA aura sanaqhatarA meM agale hI sAla (saMvata 1954 meM) apane parama gurU AtmArAma kI saMpUrNa jIvanI unhoMne sAta DhAloM (sAta stavanoM) meM likhate huo, 'vahAM ke zrAvaka lAlA gopInAtha, lAlA anaMtarAma, lAlA premacanda kI preraNA kA ullekha kiyA hai|' gujarAtI bhASA meM paMDitavarya muni zrI vIra vijayajI kI racita pUjAeM unase 50-60 varSa pahale se pracalita thIM / vijayavallabha kI kaI pUjAoM meM zrI vIravijaya kI kRtiyoM kA AdhAra unhoMne liyA hai, yathA dvAdaza vrata pUjA meM 'vijaya zubha vIra anusArI, karI racanA manohArI' isI 82 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako -
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ taraha, pArzvanAtha paMca kalyANaka pUjA ke pratyeka stavana meM zrI zubha vijaya zrI vIravijaya nAma joDA gayA hai - __'zrI zubha vIra vacana anusAre, paMca kalyANaka gAyA' naMdIzvaradvIpa pUjA meM.... vIra vijaya anusArI ne - zrI vijaya vallabha kI AcArya padavI se pUrva kI racanAoM (pUjAoM) meM zrI vijaya kamalasUri kA yogya nAma Adara pUrvaka AyA hai| yaha una ke caritra kI mahAnatA hai ki apanI AcArya padavI se pUrva kI racanAoM ko unhoMne yathAvat hI rahane diyaa| zAstroM ke saMdarbha va AdhAra dekara bhI unhoMne kisI saMbhAvita truTi ke lie kSamA yAcanA karate hue kahA - 'sudhArI bhUlacUka leve, sajjana mohe mApha kara deve' choTI-choTI va sAdhAraNa samajhI jAne vAlI vAtoM ko bhI dRSTi se ojhala na kiyaa| dainika jIvana meM 'kama khAnA aura gama khAnA' kA upadeza diyaa| vyavahAra dharma kI zikSA dete hua zrAvaka ko saMbodhana karate huo kahA - * 'zrAvaka so uThe prabhAt cAra ghaDI le pichalI rAta * gurU ke sAme baiThe vidhi suM, laMbe pAMva na kariye pAMva ke Upara pAMva caDhAve, to azAtanA khiye| * ajAnA phala aura rAtrI bhojana, tina kA kabahuM na kariye sevn| * pAthI IMdhana culhA dekhe, zodhe anna ko nArI, * tela takra dhRta dUdha ko Dhakiye, pAnI dahIM khulA na rkhiye| * chaho tithi Arambha na kariye, brahmacarya ko dhariye * sarva pApa ke tulya hai, madirA mAMsAhAra * para ke mAMsa se apane mAMsa ko, nIca puruSa poSaNa karatA, jima suara gaMdagI meM rulatA, phiratA galI maMjhAra jii| (madirA pAna) AcAryazrI vijayavallabhasUri vyaktitva-kavi-kAvya + 83
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgIta aura vAdyaMtaraH AcArya vijayavallabha svayaM uccakoTi ke saMgItajJa, kavi aura gAyaka the| saMgIta ke mAdhyama se hI manuSya apane iSTa deva ke adhika se adhika samIpa pahuMca sakatA hai| laya, sura, tAla tathA rAga rAganiyoM meM jaba ve apane prabhu ko rijhAte the, to bhAvavibhora ho jAte the| isI bhAvAnubhUti meM unake antara kA kavi bhagavAn se sAkSAtkAra hote hI mukharita ho paDA - * merI arajI prabhujI svIkAra karo, bhava bhava kI to pherI dUra karo, prabhu zaraNa Ae kI bAhaM phro| * saraNA to le cukA hUM, cAhe tAro yA na taaro| * najara Tuka mehara kI karake dikhA doge to kyA hogaa| * jJAtA ke Age adhika kyA kahanA, Akhira pAra lagAnA hogaa| saMgIta ke vAdyataroM ke bAre meM bhI unheM paryApta jJAna thaa| duMdubhI, Dhola, damAmA, vINA, veNu, nAda, tabalA tathA jhallarI Adi ke sAtha-sAtha sAta svara va tIna grAma (kula ikkIsa) ke AlApa ve lete the| gIta, nRtya va dhvaniyoM ke pada - trauM trauM trika trika vINA bAje, dhau dhau dhapa mapa dhuna DhakkArI, dagaDa dauM dagaDa dauM duMdubhi gAje, tA thei jaya jykaarii| trizalA apane lAla ko jhulA rahI hai - chananana chananana dhuMdharu bAje, motI jhAlara jhalakAI ikkIsa prakArI pUjA meM - * jhaNa jhaNa raNake ne urA, ghughariyAM chnkNt| * dhau dhauM dhapadhapamapa, mAdala jhaMkAra bajevA ___auN trauM trikatrika vInA bAje, indrANI nAce ziva sukha levaa| deza vibhAjana aura gujarAMvAlA se prasthAnaH deza ko AjAdI milI 15 agasta 1947 ko| AcArya vijayavallabhasUrijI usa samaya gujarAMvAlA meM the| yaha samaya aisA thA jaba cAroM ora mArakATa AgajanI, bama aura golI cala rahe the| gujarAMvAlA meM bhI hAlAta aise hI the| eka dina bama kA eka golA upAzraya meM bhI pheMkA gyaa| gurUdeva bAla-bAla baca ge| eka kone meM dhuMA sA choDa kara bama zAMta ho gyaa| gujarAta va pUre bhArata se jaina mukhyAoM, AcAryo aura zrI saMghoM kI tarapha se bhArata sarakAra para dabAva bana rahA thA ki gurU mahArAja ko surakSita bhArata lAyA 84 + 1lmI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaae| seTha zrI kastUrabhAI lAlabhAI Adi bhI prayatnazIla the| gurUdeva ko havAI jahAja se le jAne kI pezakaza kI, jise ve nahIM maane| bole ki maiM sabhI ke sAtha hI bhArata jAuMgA, akele nhiiN| jaba taka zrI saMgha kA eka bhI baccA yahAM maujUda hai, maiM akelA nahIM hilUMgA / " sitambara 1947 ke aMtima haphte meM, zAyada 27 sitambara ko gurUdeva vahAM se nikale / kula 14 Traka the| hiMduoM ko vahAM se nikAlane ke lie Aphisara sAhanI the aura DI. sI. mi. miDhDhA the| zAma ko patA A gayA thA ki kala ko Traka aaeNge| usa dina gurU mahArAja paidala cala kara zrI vijayAnaMdasUri kI samAdhi para ( eka mIla) prArthanA karane cale ge| zrI janaka vijaya ne hAtha pakaDA huA thA aura zrI samudra vijayajI sAtha the| unhoMne eka bAra pIche dekhA, phira Age baDha ge| jaina parivAra jinameM sthAnakavAsI bhI the, sAmAna lekara upAzraya meM A ge| tamAma DrAIvara musalamAna the| do do miliTrI maina vo bhI musalamAna the| TrakoM meM abhI baiThA jA rahA thA ki daMgAIyoM kA hujuma ikaTTA ho gyaa| Traka calA die ge| kucha bhAI pIche raha bhI gae the| eka Traka meM gurU mahArAja aura sabhI muni maNDala baitthe| sAdhvI zrI devazrIjI va anya sAdhviyAM bhI sAtha the| sabhI Traka DeDha mIla dUra gurUkula para rUke, isase Age do mIla para pAnI se bharI nahara thii| tabhI dekhA ke balavAI apane TeloM TAMgoM para nahara kI tarapha bhAge jA rahe the| guNDe junUnI anasara sabhI ke hAthoM meM Takave, kulhADI va chure lie hue the| Traka gurUkula ke bAhara khar3e kara die| sabhI ko lagA ki mauta hamAre sAmane hai, aba katleAma hogaa| mAla lUTakara, jakhmI adhamare nahara meM bahA degeN| tava huI gurU kRpA | hiMdu miliTrI kI eka TukaDI pAkistAna se bhArata A rahI thii| usakA kamANDara eka sikha Aphisara thA / usakI patnI ne kucha dUra khaDI sAdhvI devazrI jI mahArAja ko dekhakara pahacAna liyaa| zAyada bacapana meM usane jaina sAdhvIyoM ko dekhA hogaa| usake kahane para, kamANDara ne saba ko hausalA diyA aura apanI jIpa para sTenagana tAnakara TrakoM ko apane pIche calane ko khaa| nahara para pahuMca kara usane DhaMgAiyoM ko lalakArA ki muMtazira ho jAo, nahIM hue to golI calA dI jaaegii| do tIna havAI phAyara bhI kie| balavAI bhAge aura khetoM meM chupa gae / phira AyA lAhaura kaiMpa / yahAM patA calA ki oka terApaMthI munirAja (zrI amolaka muni) bhI lAhaura meM phaMse hue hai| AcArya mahArAja ne unako bhI sAtha le liyA aura amRtasara phuNce| vahAM karphyU lagA hone ke kAraNa, yaha rAta vRkSoM ke nIce hI gujaarii| sabhI ne gurU mahArAja kI parama kRpA kA upakAra mAnA ki baca kara A gae, para Apane kahA ki 'yaha saba sAdhvI devazrI jI ke zIla saMyama kI kRpA se huA hai AcAryazrI vijayavallabhasUri vyaktitva-kavi-kAvya + 85
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhArata meM bhArata meM TUTe phUTe aura phaTehAla paMjAbI gurU bhaktoM ko Apane DhADhasa bNdhaayaa| dainika akhabAroM meM zAMti aura sahAyatA kI apIleM chpaaii| gujarAta Adi meM virAjamAna pUjya jainAcAryoM ko patra likhe| AcArya zrI sAgarAnaMdasUrijI taba paMjAbIyoM ke punarvAsa va sahAyatA ke lio 78000 kI sahAyatA bhijavAI thii| baMbaI meM baMbaI meM virAja rahe zrI vijayavallabha ke hara svAMsa meM 'merA paMjAba, merA paMjAba' kI AvAjeM hI nikalatI thiiN| tabhI kahA - 'merI hArdika icchA to yaha hai ki isa cAturmAsa ke bAda, pAlItAnA kI yAtrA karUM, aura vahAM se vihAra karake paMjAba jaauuN| jIvana kI aMtima sAMseM paMjAba meM pUrI karUM, aura vahAM kI mATI meM isa zarIra kA visarjana kruu|' bambaI ke mahAvIra vidyAlaya meM apanI ina bhAvanAoM ko vyakta karate hue, gurUdeva seTha kAntilAla IzvaralAla ke mairIna DrAIva sthita baMgale meM pdhaare| baMbaI se paMjAba kI ora vihAra kI isa pahalI kaDI meM Asoja vadi dazamI (2011 vikramI) ko zAma ke samaya meM pratikramaNa Adi se nivRta hokara, pUjya gurUdeva thoDA vizrAma kara rahe the| seTha zrI kAMtilAla va unake parivAra ke anya sadasyoM ne gurUdeva ke pAMvoM ko dabAyA va vizrAma dilaayaa| pUjya muni janakavijayajI Adi sAdhu mahArAja bhI pAsa virAjamAna the| taba taka rAtrI ho gaI thii| acAnaka gurUdeva kA svAMsa kucha ukhaDane lgaa| gurUdeva vRddha to the para antara se saceta, jAgRta va Atmarat the| agale kSaNoM ke prati bhI ve pUre jAgarUka the| tabhI unheM, apane parama gurU zrI vijayAnandasUri ke usa Avahna kA khyAla AyA jisameM 'vallabha, mere paMjAba ko sNbhaalnaa| ina paMjAbiyoM kI rakSA karanA' aura isI soca meM apane ukhaDate hue svAMsoM meM hI unhoMne rAtri dasa baje ke AsapAsa seTha kAMtilAla ko kahA ki geI paMjAbI idhara AsapAsa ho to use bulvaanaa|' seTha sAhiba ke parivAra jana idhara-udhara bhAge, phona kie| Akhira karIba 11-12 baje eka paMjAbI jaina bhAI mile to unheM gurUdeva ke pAsa lekara aae| daya aura svAMsa aba taka aura bhI ukhaDa rahe the| emanIsiyA kI sI sthiti ho gaI thii| abhI kucha yAda hai, abhI kucha yAda nhiiN| aisI sthiti meM gurUdeva zrI jI ko yaha yAda AnA kaThina ho rahA thA ki unhoMne kyA kahane ke lie eka paMjAbI zrAvaka ko apane jIvana kI isa aMtima velA meM bulAyA thaa| pAsa baiThe DaoNkTaroM ne bhI manA kara diyA ki gurUdeva ko jyAdA na bulAyA jaae| rAtri ke aDhAI baja ge| gurUdeva amara ho ge| aura usa samaya ke saba se baDe mIDiyA ola iNDiyA reDiyo aura bI.bI.sI. (hiMdI) se prAtaH 8 baje gurUdeva ke kAla dharma kA samAcAra prasArita huaa| 86 1lmI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMjAba kesarI kahe jAne vAle gurUdeva ne baMbaI se paMjAba kI ora vihAra karane kA vicAra kiyA / eka paMjAbI zrAvaka ko paMjAbIyoM ke nAma apanA aMtima saMdeza dene hetu bulaayaa| AtmA aura zarIra ke zAzvat dharma ke samakSa, una kI AtmA, 'nijAtama saMpadA' meM vilIna ho gaI.... * sarakAra kI vizeSa AjJA se bhAyakhalA ke jaina maMdira se saMlaghna parisara meM ApakA aMtima saMskAra huaa| baMbaI ke AjAda maidAna kI sabhA meM sabhI dharmo kI 150 saMsthAoM ne sara puruSottama ThAkuradAsa kI adhyakSatA meM zraddhAMjaliyAM arpita kii| meyara zrI gaNapatizaMkara desAI ne kahA thA ki 'gujarAta ne do vallabha isa deza ko die haiM pahale vallabhabhAI paTela aura dUsare AcArya vijayavallabha' 'tU cupa hai lekina sadiyoM taka, gUMjegI sadAe-sAja terI, duniyA ko aMdherI rAtoM meM, DhADhasa degI AvAja terI / - mahendrakumAra 263 saikTara 10, paMcakUlA, hariyAnA 134113 mo. 093161 15670 AcArya zrI vijayavallabhasUri vyaktitva - kavi kAvya 87
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ - pa.pU. AcAryazrI buddhisAgarasUrijI 1 sAhityasarjananI cetanAno phuvAro 0 dhanavaMta TI. zAha Jprasiddha vidvAna Do. dhanavaMtabhAI kalAmarmajJa, sAhityarasika, premapUrvaka anekane jJAnayajJamAM joDanAra che. zrI muMbaI jaina yuvaka saMgha' ane prabuddha jIvananA mAdhyamathI sAhityika pravRttiomAM satata vyasta rahe che. pa.pU. AcArya zrI buddhisAgarasUrijInA padyasAhityano savizeSa paricaya atre temanA lekha dvArA prApta thAya che. - saM.] alya buddhi che mAharI, Apo mujane jJAna namana karuM vaMduM sadA, Apo mujane sAna ! nathI lekhaka nathI kavi huM, nathI jJAna vA nathI vidvAna bALaka cAle preme lakhyuM meM, satya jaNAya to lejo jJAna." mAtra paMdara varSanI umare AvuM kavana karanAra ane AvI namratA pragaTa karanArane jaina ane jainetara samAje jemane karmayogI, dhyAnayogI, jJAnayogI, adhyAtmayogI, sUripuMgava, pravacana prabhAvaka, masta avadhUta, aDhAre AlamanA pUjanIya, dizAdarzaka, karNadhAra, sUtradhAra, jIvanamukta jIvadayAnA jyotirdhara, apramatta ane vizuddha saMyamI AvAM aneka vizeSaNothI vibhUSita karyA che e pa.pU. AcArya zrImad buddhisAgarasUrIzvarajI ma.sA.nuM sAhityasarjana sAgara jeTaluM vizALa ane gahana che. AyukALa mAtra 51 varSanuM, dakSA ra7mI varase ane sarjanakALa mAtra ra4 varasa. A 24 varasamAM 140thI vadhu pustakonuM sarjana. keTalAMka pustako graMtha kakSAnAM. sarjana gadya ane padyamAM. jANe sAhityasarjanano phuvAro. paMdara varasanI uMmare pahelI kavitA lakhI narmada-dalapata zailInI. pachI sarjanayAtrA zarU thaI dIkSA lIdhA pachI. saMsArI nAma becaradAsamAMthI buddhisAgara pragaTyA. sUryakiraNa sparzavAthI jema kamaLa khIlI UThe tema jJAnanAM divyakiraNo AtmAmAM praveyAM ane jJAnavairAgyanuM kamaLa khIlI UhyuM ane vividha sarjanomAMthI e mahekI UThyuM. 88 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ pustaka sarjanamAM bhASAnI dRSTie gujarAtImAM 111, prAkRtamAM 11, saMskRtamAM 38, hiMdImAM 1 ane je gujarAtImAM sarjAyAM emAMnAM saMyukta gujarAtI-saMskRta 18 ane gujarAtI prAkRtamAM 8. A badhAM pustakonAM pRSThonI kula saMkhyA ogaNIsa hajAra thAya. A pustakagraMthamAM nAnAmAM nAnI pustikA pAMca pAnAMnI adhyAtmagItA' ane moTAmAM moTuM pustaka 840 pAnAMnuM bhajanapadasaMgraha bhAga-8. pUjyazrIe lagabhaga 3000 bhajano lakhyAM che. A bhajanomAMthI saMkalita karI sAbaramatI guNa zikSaNa kAvya pustikAne bhUtakAlIna vaDodarAnA mahArAjAe pratyeka zALAmAM pAThyapustaka tarIke sthAna apAvyuM hatuM. upara jaNAvela pustakonI yAdI prakAzita thayelAM pustakonI che. A uparAMta apragaTa pustako ane rojanIzI DAyarI paNa apragaTa che je kyAreka avazya prakAzita thaze. mAtra 24 varasamAM AvuM bhavya sarjana. gaNita mAMDo to 8760 divasa, enA kalAka vagere gaNo to A ghaTanA daMtakathA jevI lAge. pUjyazrInuM vAcana paNa vizeSa hatuM. lagabhaga 22000 pustakonuM vAcana. eozrI rojanAM 500 pAnAM vAMcatA. A bAvIsa hajAra pustakonA vAMcanamAM keTalAMka to aneka vakhata vAMcelAM. jema ke bhagavad gItA ATha vakhata, Agama sAra so vakhata, AcArAMgasUtra traNa vakhata vAMcyuM. pUjyazrInI eka mahattvanI noMdha A saMdarbhe joIe. Aja roja paMcakalpa bhASya vAMcIne pUruM karyuM. nizIthacUrNi vyavahAravRtti, bRhatkalpavRtti, jinakalpa vagere suratamAM saMvata 1966mAM vAMcya, zrAddhajitakalpanuM adhyayana amadAvAdamAM karyuM. dharmasaMgrahaNI pAlitANAmAM vihAramAM vAMcI. tattvArthasUtra paranI be TIkAo amadAvAdamAM ne saMmatitarka tathA aSTasahasI mANasAmAM zyAmasuMdara pAse vAMcyAM. syAdvAda maMjarI ne syAdvAda ratnAkara avatArikA paM. gannAthazAstrI pAse 1960mAM mahesANAmAM vAMcI.' 'erisToTalanuM nItizAstra vAMcyuM. 108 upaniSado chApelAM guTakAmAMthI vAMcyAM. yogavAsiSTha mahArAmAyaNa vAMcyuM. sajjAya padasaMgraha pUrNa vAMcyuM. bhAratanA saMtapuruSo nAmanuM pustaka vAMcyuM. sAmAjika sevAnA sanmArga vAMcyuM. briTiza hiMdustAnano Arthika itihAsa vAMcyo. jJAnArNava trIjI vakhata vAMcyo. pravacanasAra, prameya, kamala mArtaDa, SaTu prAbhRta vagere digaMbarI daza pustako vAMcyAM. vicArasAgara graMtha vAMcyo, paMcadazI graMtha vAMcyo. Rgvada ane yajurveda AryasamAjI TIkAvALAM vAMcyAM. bhAratanI satIo pustaka vAMcyuM. Aja sudhImAM sastuM sAhitya vardhaka kAryAlaya taraphathI chapAyelAM prAyaH sarva pustako vAMcyAM. cha mAsamAM A sarva graMthonuM vAMcana thayuM. hAla graMtho lakhavAnI pravRtti maMda che. DahelAnA upAzrayamAM vIsamA DAbaDAmAMthI praznottara nAmano graMtha vAMcyo. AcArAMga sUtra paNa traNa vAra vAMcyuM. TIkA sahita cha karmagraMtha tathA paMcAzaka vAMcyuM." - rojanIzI tA. 16 julAI 1943 pa.pU. AcAryazrI buddhisAgarasUrijIH sAhityasarjananI cetanAno phuvAro + 89
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgaLa jaNAvelAM 111 gujarAtI pustakomAM lagabhaga 90 pustakonuM lakhANa gadyamAM ane e paNa viSayavaividhya sAthe. adhyAtma mahAvIra gItA, adhyAtma gItA, AtmazaktiprakAza, AnaMdaghana pada bhAvArtha, IzAvAsyopaniSada, karmayoga, gacchamataprabaMdha, jenopaniSada, jena-khristI dharmano mukAbalo, dhyAnavicAra, lAlA lajapatarAya ane jaina dharma, yogadIpaka, samAdhizataka, adhyAtmasAra, karmapravRtti, devacaMdra caritra ane navacakrasAra. A to thoDA graMthono mAtra nAmollekha che jethI viSayavaividhyanI ApaNane pratIti thAya. A badhA graMthomAMthI keTalAka ghaTanAtmaka ane aitihAsika graMthono ahIM ullekha vicArIe. jaina dharma ane khristI dharmano mukAbalomAM pUjyazrIe jaina dharmanI viziSTatA siddha karI che. je jaina sAdhu sAdhupaNuM choDIne khristI thayo hato, tene pUjyazrIe A pustakathI mahAta karyo hato. e ja rIte jaina dharmamAM mUrtipUjAnuM vidhAna lakhI mUrtipUjAmAM na mAnanAra svAmI dayAnaMda sarasvatI ane sthAnakavAsI saMpradAyane tattvasiddha uttara Apyo, e ja rIte lAlA lajapatarAye paMjAbamAM jaina dharma virodhI keTalAMka vidhAno karyA hatAM. enA uttaramAM lAlA lajapatarAya ane jaina dharma pustaka lakhyuM. pUjyazrIno karmayoga graMtha vAMcI lokamAnya tilake jelamAMthI lakheluM ke, jo mane pahelethI khabara hota ke tame A karmayoga lakhI rahyA cho to huM mAro karmayoga kadI na lakhata. A graMtha vAMcI huM prabhAvita thayo chuM.' pUjyazrInI guNagrAhakatAnI prazaMsA karatAM eozrInA samudAyanA pU. AcArya vAtsalyadIpa lakhe che, "zrImad buddhisAgarasUrIzvarajInI guNAnurAgI jIvanadaSTinI jeTalI prazaMsA karIe teTalI ochI che. gaccha ke saMpradAyanI saMkucitatAmAM paDyA vinA emaNe sadaiva sAruM e mAruMnI bhAvanA jIvaMta rAkhI che. zrImad buddhisAgarasUrijI mahArAja je. mU. tapAgacchIya paraMparAnA hatA paNa temaNe kharataragacchIya paraMparAnA zrImad devacaMdrajI vize mahattvapUrNa saMzodhana ane lekhana karyuM.' kharataragacchIya zrImad devacaMdrajInuM viziSTa sthAna che. temanI adhyAtma rasapracura racanAo veravikhera hatI ane temanA jIvana vize ochI mAhitI upalabdha hatI. AcArya zrImad buddhisAgarasUrIzvarajIe gacchabheda visArIne temanA vize jANavA athAga prayatna karyo ane zrImad devacaMdrajI nAme be graMtho pragaTa karyA. lagabhaga be hajAra pAnAMnA A viziSTa graMthomAM zrImad buddhisAgarasUrijInI sAhityadaSTi ane saMzodhana kSamatA supere pragaTa thAya che. temAM bharyuM guNAnuvAda paNa chalakato jovA maLe che. pUjyazrInI zrImad devacaMdrajI prati UMDI zraddhA paNa jovA maLe che. pUjyazrIe niyamita DAyarI lakhI che. jaina sAdhue AvI rojanIzI lakhI hoya evuM jANavAmAM nathI AvyuM. A dRSTie sAhityajagatamAM zrImad , buddhisAgarajInuM A pradAna aitihAsika che. vihAra samaye tema ja cAturmAsa daramiyAna je-je ghaTanA ghaTI athavA prakRtidatta je-je anubhavo thayA e AvI rojanIzImAM 90 + 1lmI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ zabdabaddha thayA che. A rojanIzInuM sAhitya mUlyAMkana paNa smaraNIya che. hajI keTalIka rojanIzI apragaTa che. e jyAre pragaTa thaze tyAre sAhityajagatane enuM mUlyavAna pradAna samajAze. zrImanA aMtima be graMtho pUjyazrInA kALadharma pachI eTale emanI hayAtI pachI pragaTa thayA. Alpanika adhyAtma mahAvIra' ane 'zrI jaina mahAvIra gItA' A graMtho vize AcArya vAtsalyadIpa lakhe che, jIvananA aMtima samaye temaNe khAMbhAnA aMtevAsI ane gurubhakta kavi ma. o. pAdarAka2ne kAlpanika adhyAtma mahAvIra ane zrI jaina mahAvIra gItAnI hastaprata soMpI ane kahyuM ke mArA mRtyu pachI eka paccIsI vIte prakaTa karajo.' lagabhaga 40 varSa pachI graMthonI hastaprata zrImad buddhisAgarasUrIzvarajInA paTTa paraMpaka ziSya, parama pUjya, zAMtamUrti AcAryazrI durlabhasAgarasUrijI mahArAjanA hAthamAM AvI. temaNe vi.saM. 2025mAM prakAzana kArya karyuM. zrI ratilAla dIpacaMda desAIe pU. zrI durlabhasAgarasUrIzvarajInI gurubhakti ane graMtha prakAzanane jaina saMghanI mahattvapUrNa ghaTanA kahI che.' A mahAvIragItA mULa saMskRtamAM, AjathI cha varSa pahelAM A graMthanuM gujarAtImAM avataraNa thayuM ane prabuddha jIvana mAsikamAM kramazaH prakAzita thayuM, je vartamAnamAM pustakAkAre upalabdha che. A graMthanuM saMpAdana-bhASAMtara pU. AcArya vAtsalyadIpe karyuM che. pUjyazrInA samagra sAhityanI vizeSatA e che ke pratyeka graMthanI prastAvanA svayaM pote lakhI che. ane emAM e graMtha racanAno uddeza ane marma pragaTa karyo che. A prastAvanAomAM emanI vyApaka vicArasRSTinAM darzana thAya che. pUjyazrIe vividha viSayo sAthe jeTaluM gadya lakhyuM che e pramANe padyamAM paNa emanuM sarjana vizALa ane tattvabharyuM gahana che. ApaNe thoDI paMktio AsvAdIe. alakha hamArA deza kharA hai, alakha hamArA nAmA hai; siddha sthAna hai satya hamArA, Azraya Atama rAmA re. ** * Arta raudra be tyAgI ne, dharIe dharmanuM dhyAna, zukla dhyAnane dhyAvatA, cidAnaMda bhagavAna. ** nAbhi kamalamAM suratA sAdhI, gagana guphAmAM vAsa karyo, bhUlANI sau duniyAdArI, cetana nija gharamAM hI Tharyo, indrAsananI paNa nahi icchA, vaMdana pUjana mAna TaLyuM, alakha niraMjana svAmI maLiyo, jalabiMdu jaladhimAM bhaLyuM. ** pa.pU. AcAryazrI buddhisAgarasUrijIH sAhityasarjananI cetanAno phuvAro + 91
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ deha taMburo sAta dhAtuno, racanA tenI leza banI, iDA piMgaLA ane suSaSNA, nADInI zobhA ajaba ghaNI. jyAM jyAM vibhUti ApanI, tyAM prANa mArA pAtharuM, tuja premathI azru jhare e, e azruno sAgara karuM. * * * amo ustAdanA celA, phakIrI vezamAM pharatA, nathI duniyA taNI paravA, alakhanI dhUnamAM rahetA, gAvIzuM hRdayanI gupha, dhrujAvIzuM vikalpone, gAvIzuM cidAtmAne, nathI levuM nathI devuM, bhaye hama Atama masta davAnA duniyA kI nahi hamaku paravA bhI saba La nATaka mAnA A paMktio nIce kartA tarIke pU. buddhisAgarajI nAma na lakhAyuM hota to vAcaka ema ja samaje ke A paMktio avadhUta AnaMdaghanajI athavA kavi kalApInI haze. UMcI ane UrdhvagAmI kavitA kalAthI vibhUSita A kavipratibhAe 3000thI vadhu kAvyo lakhyAM haze. emanAM bhajano, stavanonI pustikAnI lagabhaga soLa soLa AvRtti thaI che. je gujarAtI kavitAkSetre noMdhanIya ghaTanA che. thoDI vadhu paMktio AsvAdIe. jyAM jyAM prabhujI zodhiyA, paNa prabhujI pAsa, AnaMda jyAM te jANIe, rAkhI ane vizvAsa prema vinA prabhujI nathI, karo upAya hajAra, marajIvo prabhune maLe, bIjA khAve mAra, nirmala citta thayA vinA, Izvara nA dekhAya, koTi upAya karo kadI, kAka na dhoLo thAya. nathI levuM nathI devuM, nathI paravA amIrInI, budhyabdhinI phakIrImAM, amIrI bAdazAhInI. * * * 92 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhakti mAtA bodha pitA che, karmayoga che bhAI, upAsanA che vhenI nIti, jIvananI che kamAI. bhUkhyAne bhojana tarasyAne pANI, bole mIThI vANI, UMca ne nIcano bheda gaNyA vaNa, kare upakAra kamANI. AtmajJAnI hoya to hamakuM, Atama rUpe jAne, buddhisAgara dilameM kharagaTa paramezvarakuM pramAne. merA Atama AnaMda nUra, amIrasa chAya rahA, hama lAlana masta phakIra, agnirasa pAna lahAM, brahmacidAnaMdamaya prabhu re, nirakhI duA mastAnA, buddhisAgara AtmameM re, huA parama gullAnA. AvavuM maLavuM levuM na devuM pharavuM kharavuM na karavuM, buddhisAgara zuddhopayoge Atamaprabhupada dharavuM. Atama akala kalA hArI, hArI alakha abhi nyArI, nahi tuM mAyA nahi tuM kAyA, nahi tuM pavana ne pANI re, nahi tuM pRthvI, nahi tuM agni, nahi AkAra nizAnI. amAro nizcaya jJAna samAdhi, yoge prabhurUpa thAvuM teha, anubhava evo amane Avyo, prabhupada varazuM banI videha. je durgaza vyasano nahi jIte, napuMsakamAM te vaDo, manathI hAryo te jagathI hAryo, mana jIto, nahi raDo. ahIM kavitA che paNa bhASA ke kavino ADaMbara nathI. sAdhanA dvArA je AMtara anubhUti prApta thaI enI ja kAvyabAnImAM coTadAra abhivyakti che. ahIM AtmAnaMdanI mastI bhAvakanA manane bhedavA samartha che. sAthesAthe ciMtananI keDI paNa pakaDAvI de che. pa.pU. AcAryazrI buddhisAgarasUrijI sAhityasarjananI cetanAno phuvAro + 93
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ pU. sUrijIe kAvyanA aneka prakAromAM kheDANa karyuM che. A kAvyomAM viSayavaividhya uparAMta prakAranaividhya paNa che. bhajana, UrmigIta, rASTragIta, avaLavANI, khaMDakAvya, kAphI, cAbakhA, gahulI, pUjA, duhA, copAI vagere kAvyaprakAromAM pUjyazrInuM kheDANa che. tattvaciMtananI keTalIka paMktio ApaNane avadhUta AnaMdaghananI yAda apAve che. upAdhyAya yazovijayajI ane avadhUta AnaMdaghana pachI ATaluM vipula ane vaividhyasabhara sAhitya sarjana pU. buddhisAgarasUrIzvarajI sivAya bhAgye ja koI jaina sAhityakAre karyuM haze. pUjyazrIe potAnuM A vipula sarjana jaina sAdhunA sarva vrata-niyamo pALatAM pALatAM karyuM che. ugra vihAra karatAM karatAM paccIsa cAturmAsa daramiyAna A sarjana karyuM. pUjyazrI satata dhyAnamAM besatA. jIvanabhara khAdInAM vastro ja dhAraNa karyA. gocarI-bhojana eka ja samaye, ane emAM paNa svAdano koI Agraha nahIM. gocarImAM je AvyuM hoya te bhojana eka pAtramAM samarasa karIne vAparatA. pUjyazrIe jema gujarAtImAM traNa hajAra kAvyo lakhyAM che, ema saMskRtamAM vIsa kAvyasarjano karyA che. graMthalekhana mATe eo ekAMta pasaMda karatA hatA. vijApura ke mahuDImAM hoya tyAre bhoMyarAmAM besIne palAMThIvALI ghUMTaNa para DAyarI TekavIne lekhana karatA. lakhavA mATe eozrI pensilano upayoga vizeSa karatA. kyAreka divasa daramiyAna dasathI bAra pensilano upayoga thato. kyAreka barunI kalamathI paNa lakhatA. mA sarasvatInI sAdhanA sAdhu jIvananuM tapa. mauna ane samAdhinI AtmasAdhanA. prANImAtranuM kalyANa thAya evI bhAvanA, sAdhanAthI zuddhi taraphanuM prayANa ane pariNAme pUjyazrInI kalama ane AtmAmAMthI pragaTya jagatanuM bhAvidarzana. A satyanI pratIti emanA nIcenA kAvyamAMthI thAya che. eka dina evo Avaze, eka dina evo Avaze. mahAvIranA zabdo vaDe, svAtaMtrya jagatamAM thAvaze. eka dina..1 sahu dezamAM svAtaMtryanA zubhadivya vAdyo vAgaze, bahu jJAnavaro karmavIro, jAgI anya gAvaze. eka dina..2 avatArI vIro avatarI, kartavya nija bajAvaze, azru hoI sau jIvanAM, zAMti bhalI prasarAvaze. eka dina...3 sahu dezamAM, sahu varNamAM, jJAnIjano bahu phAvaze, uddhAra karaze duHkhIno, karuNA ghaNI mana lAvaze. eka dina..4 sAyansanI vidyA vaDe, zodho ghaNI ja calAvaze; je gukha te jAheramAM, adbhuta vAta jaNAvaze. eka dina..5 94 + 19bhI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjA sakala mAnava thaze, rAjA na anya kahevAze, hunnara, kaLA sAmrAjyanuM, bahu jora loka dharAvaze. eka dina...6 eka khaMDa bIjA khaMDanI, khabaro ghaDImAM Avaze, gharamAM rahyA vAto thaze, para khaMDa ghara sama thAvaze. eka dina..7 eka nyAya sarve khaMDamAM, svAtaMtramAM Avaze, buddhi prabhu mahAvIranAM, tattvo jagatamAM vyApaze. eka dina...8 A kAvya pUjyazrIe lakhyuM I. sa. 1911mAM eTale AjathI 103 varSa pahelAM. A kavitA varasothI mahuDI maMdiranI bahAra pradarzita thayelI che. Azcarya e vAtanuM che ke 103 varSa pahelAM pUjyazrIe bhAkhelI badhI ja vAto Aje satya sAbita thaI che. kavinuM A ArSadarzana. sAhityamAM A vizALa kheDANa, pratibhA ane sAhitya prabhAva sAthosAtha emanuM sAhitya dvirukti doSathI mukta nathI, paNa jhaDapathI ATalA vizALa sAhityanuM sarjana thatuM hoya tyAre smRtimAMthI keTalAMka tattvo ane vicAranI vismRti thaI paNa jAya. | suprasiddha navalakathAkAra ramaNalAla va. desAI pUjyazrInA sAhitya vize lakhe cheH "AcArya zrImad buddhisAgarasUrIzvarajInuM sAhitya eTale? ene hiMdu paNa vAMcI zake, jena paNa vAMcI zake ane muslima paNa vAMcI zake. saune sarakhuM upayogI thaI zake tevuM e kAvyasAhitya zrI buddhisAgarasUrijIne ApaNA bhakta ane jJAnI kavionI hAramAM mUkI de evuM che." zrI 2. va. desAI vizeSamAM lakhe che, "sAcA sAdhu hovuM, ucca koTinA sAhityakAra thavuM, ane chatAM mAnavatAbharyA sahRdayI samAjasevaka banavuM - e traNe mahAbhAgya bahu ja thoDI vyaktiomAM daSTigocara thAya che. zrI buddhisAgarasUrIzvarajI evuM saubhAgya laIne avataryA hatA.' DaoN. kumArapALa desAI lakhe cheH tattvajJAna sAthe anubhavajJAnano anupama saMyoga AcAryazrIe emanA jIvanamAM ane kavanamAM sAdhyo che. potAnA AtmadarpaNamAM pragaTelA sAdhanAnA pratibiMbane emaNe akSara rUpe pragaTa karyuM. savizeSa to emaNe saMskRta bhASAmAM tattvajJAnanA graMtho lakhyA ane saMskRtamAM lakhela potAnA be graMtho upara emaNe svayaM vistRta vivecanA karI che." have A yuganA ane samakAlIna mahAkavi nhAnAlAlanA pUjyazrI mATe uccArelA zabdakamaLanI sugaMdha mANIeH "buddhisAgarasUrijI mahAnubhAva virAgatAmAM khelatA, saMpradAyamAM to e zobhatA, paNa aneka saMpradAyonA samudAya saMghamAM paNa emanI tejasvitA achAnI nahotI. emanI bhavyamUrti emanA AtmasvarUpa jevI bhavya hatI. vizALa mukhAraviMda, ucca ane puSTa dehathaMbha, yogIndra jevI dADhI ne jabaradasta daMDa! AnaMdaghanajI pachI AvA avadhUta jainasamAjamAM thoDA ja thayA haze." pa.pU. AcAryazrI buddhisAgarasUrijI sAhityasarjananI cetanAno phuvAro + 95
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ ATaluM vizALa tattvabharyuM sAhityasarjana karI pUjya buddhisAgarasUrIzvarajIe gujarAtI sAhityanA itihAsamAM potAnuM sthAna sthApita karyuM che. tattva, anubhUti ane AvI abhivyakti bhAgye ja koI sarjakamAM maLe. sAce ja, pUjya buddhisAgarasUrIzvarajI sAhityasarjananI cetanAno phuvAro hatA. Do. dhanavaMtabhAI TI. zAha mAnada taMtrI: prabuddha jIvana' C/o zrI muMbaI jaina yuvaka saMgha 33, mahamadI minAra, 14mI khetavADI, e.bI.sI. TrAnsaporTanI bAjumAM, muMbaI-400004 mo. 09820002341 96 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivarya nAnacaMdrajI ma.sA.nuM jainasAhityamAM yogadAna - madhu baravALiyA vALiyA mubaI sthita DaoN. madhubahena jI. baravALiyAe hindI sAhityamAM Ph.D. karyuM che. jainadarzananA pariprekSyamAM "zAkAhAra', "adhyAtma sudhA ane adhyAtmasUra' temanA dvArA saMpAdita pustako che. saM. saMto, mahaMto ane vIronI bhUmi saurASTra. A puNyabhUmi saurASTramAM anya pradezonI sarakhAmaNImAM sUkA gaNAtA jhAlAvADanuM eka nAnakaDuM gAma e sAyalA. A gAmanA lAlA bhagatathI prabhAvita thayela AsapAsanA vistAranI janatA A sAyalAne bhagatanA gAmathI ja oLakhatA hatA. A gAmamAM jecaMda jasarAjanuM jaina vaNika kuTuMba. e kuTuMbanA pAnAcaMdabhAI ane raLiyAtabahena baMne virala daMpatI. pAnAcaMdabhAI dharma parAyaNa ane nItiniSTha tevA ja raLiyAtabAI bhadrahRdayA ane dayALu. saMvata 1933no ziyALAno samaya ane raLiyAtabAInI kukSimAM putraratnano janma thayo. nAma pADyuM nAgaradAsa. sthAnakavAsI saMto A gAmamAM AvatA bALaka nAgarane kutUhala thatuM mahArAja sAheba AvA kapaDA kema pahere che? zuM vAMce che? vagere. vaDIlo bAlasahaja jijJAsA saMtoSatA. pAMca varSanI uMmare nAgare mAtA raLiyAtabAnuM chatra gumAvyuM. nAgara pAse sAyalAnI tAlukAzALAmAM zikSaNa lIdhuM. eka vAra gAmamAM eka sAdhu Avela te bImAra paDe che tyAre ja nAgaradAsa bhAbhu sAMkaLImA sAthe upAzraye gayA. sAdhune jhADA UlaTI thayAM, paNa sAMkaLImA kazuM karI zakatA nathI ane nAgarane samajAve che ke eka strI sAdhune aDI na zake tethI te sApha karI zakatA nathI. sAdhunA koI ziSya paNa nathI. e samaye ullAsabhAvathI nAgara sAdhunI sevA vaiyAvacca kare che. nAgara upAzraye AvatA sAdhunI jIvanacaryA ane sAmAyika aMge jANe che, vyAkhyAno sAMbhaLe che. nAgaradAsanI 13-14 varSanI uMmara. sAyalAmAM muni caturalAla ane jIvaNajI ma.sA. padhAre che. e vakhate nAgaradAsa ane tenA pitrAI bhAI jIvarAja nirNaya kavivarya nAnacaMdrajI ma.sA.nuM jainasAhityamAM yogadAna + 97
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ kare che ke ApaNe A saMsAra choDI dIkSA laIe ane sAdhuoe vihAra karyo to chupAIne tenI pAchaLa gayA. rAmaparA gAme pahoMcyA tyAre mahArAje temane jotA pUchayuM ke mAtApitAne kahIne AvyA cho ? to kahe, nA. vaDIlane bolAvI lIdhA. vaDIlo sAthe javAnI baMnee nA pADI. mahArAjazrIe samajAvI kahyuM ke vaDIlo pAsethI premapUrvaka saMmati lezuM pachI dIkSA ApazuM ne pAchA gayA. pachI pitAjInuM avasAna thayuM. moTAbhAI jezIMgabhAInAM lagna thayAM. saM. 1955nuM varSa A vakhate nAgaradAsanI uMmara 21-22 varSanI hatI. jIvanamAM tyAgadharmanI pratIti thatA temaNe AjIvana brahmacarya vratano svIkAra karyo. temanI sagAI mATe kapaTathI kanyA moTI batAvela ane sagAI karI te kanyA nAnI hatI te jANa thatAM kapaTamaya saMsAranuM vadhu spaSTIkaraNa thayuM. Ama AjIvana brahmacarya vrata mATe A nimitta maLyuM. lImaDAnA zeTha kuTuMbanA popaTabhAIe nAgaradAsane lImaDI saMpradAyanA pU. devacaMdrajI ma.sA.ne maLavA jaNAvyuM. sadgurunI zodhamAM nIkaLela nAgarabhAIno munine maLavA talasATa vadhyo. sudAmaDAmAM vAgadattAne ghare jaI tenA mAtApitAnI pratyakSa kahyuM samajubahena, AjathI tuM mArI bahena... bhAI tarIke A cuMdaDI bheTa ApuM chuM. ane sagapaNathI mukta thayA. tyAgadharmanI prekTIsa karavA nAgaradAsa loca karatA, upavAsa karatA. taDakAmAM retI para AtApanA letA. saM. 1956mAM devacaMdrajI ma.sA. nAgarabhAInA aMtaramAM gurusthAne pratiSThita thayA. guru aMjAramAM hatA. saM1957nA phAgaNa suda 3nA AnaMda ullAsa sAthe dIkSA apAI. nava dIkSita nAgarabhAInuM nAma "muni nAnacaMdrajI rAkhavAmAM AvyuM. saMyama mAro zvAsa, saMyama prabhunA ahesAsa Atama thayo ujAgara,(2) paramAtmA thavA... paramAtmA dIkSita jIvananA 10 varSa saM. 1957thI 66 daramiyAna temaNe mAMDavI (kaccha), jAmanagara, morabI, jetapura, jUnAgaDha, mAMDavI, vAMkAnera ane rAmaNiyA cAturmAsa karyA. saM. 1966mAM rAmaNiyAmAM sAdhusaMmelanamAM yogya preraNA ApI. samAja sudhAraNA mATe samAjakalyANa zALAo ane chAtrAlayonI sthApanA karI. saM. 1967thI 76nA tabakkAmAM pU. gurunI sevA, vaiyAvacca aMge 9 varSa lImaDI rahyA. sevAne kAraNe "kaLiyuganA paMthakajInuM biruda meLavyuM temanuM hIra, temanI AtmadazAnuM darzana temanA bhaktigAnamAM ane pravacana ane kathAAkhyAnamAM darzAvela che. temanI vANI zrotAone maMtramugdha to karatI paraMtu, temanA aMtaranA UMDANamAM pahoMcI jIvananuM parivartana ane saMskaraNa paNa karAvatI. 98 + 1lmI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivarya pU. nAnacaMdrajI ma.sA.nuM sAhityasarjanaH prArthanA maMdira kavivarya nAnacaMdrajI mahArAja "saMta ziSya' dvArA taiyAra karAyela A suMdara prArthanA saMgraha che. jemAM prArthanAo, bhajano ane dhUno saMgRhIta thayela che. AmAM kavivarye potAnA svaracita racanAo uparAMta suprasiddha saMto ane bhaktakavionI racanA saMgRhIta karI che. A saMgrahanI aMdara AvRttio prakAzana pAmI cUkI che te ja enI lokapriyatAno purAvo che. saMskRta kAvyAnaMda 1thI 3 munizrI nAnacaMdrajI svAmIe A nAnakaDI pustikAmAM 371 suMdara ane prasiddha zlokonuM saMkalana karyuM che. saMskRta kAvyAnaMdano A bIjo ane trIjo bhAga prabodha prabhAkara' rUpe pragaTa thayo. A pustikAmAM saMskRta graMtho jevA ke gItA, viveka cUDAmaNi, jJAnArNava, hRdayapradIpa, vicArapradIpa, garuDapurANa vageremAMthI khAsa cUMTavAmAM AvelA zloko, vividha viSayo parano bodhadAyaka subhASita saMcaya ItyAdi sAhityasAmagrI ApavAmAM AvI che. pU. nAnacaMdrajInA ziSya munizrI saMtabAlajIe gItAnA A zlokomAMthI preraNA meLavI jena dRSTie gItAdarzananA be suMdara graMthonI racanA karI. preraNA pIyuSa AtmAnA UrdhvakaraNanA hetune lakSamAM rAkhIne kavivarya nAnacaMdrajI ma.sA. saMpAdita 112 pAnAnA A pustakamAM maharSi araviMda ghoSanI jIvananI jhAMkhI karAvato 'adhyAtma pathadarzana' nAmano lekha pUrA 45 pAnAno che. tattvajJAnanA prakhara abhyAsI suzIle araviMdanA baMgALI ane aMgrejI sAhityamAMthI tAravela sAdhaka jIvanane upayogI thAya evI suMdara kaMDikAonuM A saMkalana che. A kaMDikAo AdhyAtmika jIvananI abhIpsA sevanArAo mATe kharekhara upayogI temaja mArgadarzaka banI rahe che. jyAre paramezvaranI hajuramAM e zIrSaka nIcenA lakhANamAM ciMtaka ane lekhaka vADIlAla motIlAla zAhe bhaktiyoganI dRSTie jaina tattvajJAnanuM nirUpaNa karela che. chelle saMskRta suvAkyo, Agama sudhAbiMdu ane vacanAmRto che. kavivarya nAnacaMdrajI ma.sA.nuM jainasAhityamAM yogadAna 99
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMtaziSya patrasudhA saMtono sAdhako sAthe, guruvaryano ziSya-ziSyAo sAthe ane zrAvako ke mahAjana sAthe patravyavahAra thato hoya che. paraMtu ApaNe tyAM AvA patronI sAcavaNI ane tenuM saMpAdana karI ane prakAzana karavAnuM bahu ja jUja banyuM che. AvA patro sacavANA hoya ane yogya samaye tenuM prakAzana thAya te ghaNuM upayogI ane upakArI che. kavivarya nAnacaMdrajI mahArAjano patravyavahAra vipula che ane sadbhAgye moTI saMkhyAmAM patro sacavAyA che ane prakAzana mATe prApta thayA che. patronuM saMkalana munizrI saMtabAlajIe viSayavAra vibhAga karI 26 vibhAgamAM vaheMcyA che. dareka pAtrane yogya zIrSaka paNa ApyuM che. dareka vibhAganI zarUAtamAM viSayapraveza rUpe uddabodhana ane aMte upasaMhAra saMtabAlajIe lakhI Apyo che. pU. damayaMtIbAI ma.sA.e paNa saMgraha taiyAra karavAmAM ghaNo parizrama lIdho che. Ama joIe to patravyavahAra aMgata vastu che. keTaleka daraje nirapekSatAthI lakhI zakAya che. patra lekhanamAM nikaTa saMbaMdha che. temAM keTaluMka prAsaMgika hoya ane keTaluMka cIra tattva hoya. badhA dharmomAM ane khAsa karIne jaina dharmamAM gurano asIma mahimA batAvyo che. guru vinA jJAna nahi sAcuM AdhyAtmika jJAna buddhi ke tarka nahIM, paNa AdhyAtmika anubhUtino viSaya che. jyArejyAre adhyAtmamArga sAdhanAmAM mUMjhavaNa UbhI thAya tyAre gurunuM mArgadarzana anivArya banI jAya che. guruno pratyakSa yoga na hoya tyAre patro dvArA paNa mArgadarzana meLavI zakAya che. ahIM graMthastha patro jIvanapaMthane sAco rAha batAvatA mArgadarzaka patro che. saMtaziSya patra sudhArUpa je patrasaMgraha pragaTa thayo che, temAM munizrIe vividha svarUpe mArgadarzana ApyuM che te joI zakAya che. kavizrInI eka vizeSatA e hatI ke gRhasthane gRhastha dharmone lagato ja upadeza ApatA. zrAvaka ane zrAvikA baMnene lakSamAM laIne ApatA. TUMkamAM nizcaya ane vyavahAra daSTino barAbara samanvaya sAdhatA. vyaktigata mArgadarzana ApavAnuM hoya tyAre ziSyanI lAyakAta pramANe jJAna Ape, na ochuM na vadhu. adhyAtma paMthe vicaratAne viTaMbaNA, musibato ke muMjhavaNo hoya, koIne dhyAna mATe, koIne tapa mATe, koIne nAmasmaraNa jApa mATe, koIne yoga mATe, to koIne kaSAya maMdatA mATe yogya sAdhakane yogya samaye patrothI preraNA ApatA. Ama kavizrInA A patroe dizAvihInane dIzA batAvI che, to bhaTakI gayelAne pAchA yogya rAha para lAvavAmAM A patroe agatyanI bhUmikA bhajavI che. 100 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivarya nAnacaMdra ma.sA.nA bhajano ane pado kavivarya pU. nAnacaMdrajI mahArAje kAvyo, prArthanAo, bhajano ane padonI racanA karI che. mahArAjazrIe jUnA bhajanonA lokaDhALo laIne pado racyA che. aparicitone to ema ja lAge ke A koI jUnuM bhajana che. paraMtu nAmAcaraNamAM saMtaziSya' evuM nAma Ave tyAre ja khabara paDe ke A to mahArAjazrI racita bhajana che. sAMpradAyikatAnA sImADA bhedIne sarvadharma samabhAva sudhI A padonI bhAvanA pahoMcI che. mAnavatAnuM mIThuM gata bhAga 1thI 4 munizrI nAnacaMdrajI mahArAja sAhebanA pravacanonA A graMtho AtmalakSI mAnavatAno saMdeza ApatA sAttvika sAhityanA saMpuTa che. samAjamAM jIvanamUlyone jAyeajAye sAruM evuM parivartana thaI rahyuM hoI saMpatti ane mAtra saMpattinI sRSTinI jANe bolabAlA dekhAya evA saMjogomAM mUlya parivartanano A jhoka sAcI dizAmAM che ke kema e eka gaMbhIra abhyAsano viSaya banI jAya che. kavivarya nAnacaMdrajI mahArAjanA vyAkhyAnonA A saMgrahamAM jIvananA A mUlyone sparzatA vividha viSayonI chaNAvaTa karavAmAM AvI che. jIvananuM rahasya, manuSyanI sukhanI zodha, zaktinuM mULa, ahiMsA, svadharma, samAjadharma, rASTradharma, yugadharma, sevAno mArga vagere bAbatonI chaNAvaTa karIne, munizrIe A bhautika gatamAM ja divyatA pragAvavAno, ahIM A dharatI para ja svargane sajAvavAno saMdezo A graMthomAM Apyo che. TUMkamAM kahIe to AtmalakSI mAnavatAnuM eTale ke skUla ane sUkSmane AvarI letI sAcI ane akhaMDita AdhyAtmikatAnuM svarUpa temaNe ahIM samajAvyuM che ane te paNa sAmAnya mANaso samajI zake tevI saraLa zailImAM Alekhana thayuM che. A graMthanI khAsa eka viziSTatA e kahI zakAya ke munizrI sthAnakavAsI saMpradAyanA hovA chatAM temanAM lakhANo - kAvyo ke vyAkhyAnomAM saMkucita sAMpradAyikatA ke ekAMgI dRSTino abhAva che. e kAraNa ja A pustakonuM mUlya vadhArI de che. vaLI A saMpAdana paNa yogya adhikArI vyakti - munizrInA vidvAna ziSya zrI saMtabAlajInA haste thayuM che. pariNAme viSayanI rajUAta sacoTa, saMgIna ane susaMkalita banI che. moTe bhAge saMsAratyAga karIne saMyamane mArge gayelA saMto, dharmaguruo, saMnyAsIo dharma, adhyAtma ane AtmAnI vAtone ja kendrasthAne rAkhIne upadeza ApatA hoya che. karmamuktinI sAdhanAnA mahattvane kAraNe mAnavatA vize pravacana karanArA ke lakhanArA bhAgye ja jovA maLaze. mana paDe karmabaMdhana thAya. mana ja karmamAMthI muktino mArga karI Ape che. A mAnavabhavamAM zakya che, mATe mAnavabhava ja zreSTha gaNAya che, kAraNa ke mAnavo ja nirjarAno mArga laI zake che. kavivarya nAnacaMdrajI ma.sA.nuM jainasAhityamAM yogadAna + 101
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ janasamAjamAM sAmAnya rIte eka evI chApa che ke jainadharma nivRttipradhAna che. pravRttithI karmabaMdhana che, mATe ahIM AtmalakSI sAdhanAne ja mAtra sthAna che. paraMtu A ekAMgI kathana che. bhagavAna mahAvIra prabuddha karuNAnA karanAra hatA. teo ahiMsAnA vidheyaka dRSTikoNanA puraskartA hatA. anyanI hiMsA na karavI te ahiMsAnuM eka pAsuM, paraMtu anyane zAtA pamADavI ke tenI pIDA ochI karavI te ahiMsAnuM bIjuM pAsuM che. A vAta samajI zake te ja svIkArI zake ke mahAvIra dharmanA kaNakaNamAM mAnavatAnuM amRta bharyuM che ane A amRtapyAlInA pAna karIne karAvanAra kavivarya nAnacaMdajI mahArAja hatA. te haMmezAM mahAvIra dharmanA sevAbhAvane ujAgara karavAnI vAta karatA. munizrIe janatA samakSa aneka vAto ane dAMto rajU karIne A paMcamakALamAM mAnavatAnuM mIThuM jagata' kyAM che ane tenI mIThAza kema mANI zakAya tevI aneka kaLA potAnA mAnavatAnuM mIThuM jagata' e graMthomAM jijJAsuone pIrasI che. cAra bhAgamAM vaheMcAyelA A vizALa saMpuTamAM AvI zikhAmaNanI ucca kakSAnI vAto karanAra graMthanA sarjaka ke pravacanakAre to potAne paNa sahunI koTImAM gaNIne "saMtaziSya' e nAme ja e mIThA jagatanI cUMTI kADhelI vAnagIo pIrasI che. teo mAnatA ke adhUro mAnavI bIjAne zI rIte upadeza daI zake? vAstavika rIte joIe to AvA mahApuruSo ja "mAnavatAnuM mIThuM jagatanuM sAhitya lokone pIrasI zake kAraNa ke temaNe e mIThA jagatanI mIThAza mANelI hoya che mAnavatAnuM mUlya e kAvya dvArA kavivarya munizrIe A vAtane spaSTa kahI che. pote pUraNa ahita racI potA taNuM, saMtaziSya kahe, durgatie jAya. madamAtA, machaTALA, mUrakha mAnavI, nathI samajatA mAnavabhavanuM mUlya jo.' potAnI jAtane pUrNa mAnanArA upadezako janatA para sAcI zikhAmaNanI asara kadI upajAvI zakatA nathI. emanI vAto sarvadezI, ane sarvasparzI ja rahetI. bhakto ke saMpradAya prati pakSapAta kyAreya karyo nathI. bhaktino mahimA e viSaya para bolatA hoya to sarvadharmane lakSamAM rAkhatA. gItA ane upaniSadanAM pado temanI prArthanAmAM ApaNe joIe chIe. teo kahetA bhakti karanAranuM hRdaya nirmaLa svaccha, sphaTika jevuM hoya to ja paramAtmA tenI stuti kabUla rAkhe che. manamAM bharI rAkhelo mela to melane ja AkarSe che. nItimaya ane pavitra jIvana vagara mAnavI prArthanA karI zake ja nahi." ramaNa maharSi ane AnaMdaghanano saMdarbha ApI teo kahetA ke ghaNAM 102 + 1lmI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyAkAMDo karatAM satyano svIkAra karI masta jIvana jIvanArAnuM ja anukaraNa ApaNuM kalyANa karI zake. brahmacarya ane saMyamanI vAtanI puSTi karavA trIjA bhAgamAM nAgilA ane bhavadevano suMdara saMvAda varNavyo che. mAnavatAnuM mIThuM jagata e evA vyAkhyAnono saMgraha che ke tenuM satata amRtapAna karyA ja karIe evI anubhUti thayA vagara rahetI nathI. kavivarya pU. nAnacaMdrajI ma. sA. nI ziSya saMpadA joIe to vi. saM. 1983mAM pU. cunIlAlajI ma. sA. ne tathA vi. saM. 1985mAM pU. munizrI saMtabAlajIne dIkSA ApI hatI. saMtabAlajInuM vyaktitva krAMtikArI hatuM. temaNe potAnA gurunA vicAro jhIlyA hatA ane gAMdhIvicAradhArA temanA jIvanamAM pratibiMbita thAya che. temaNe bhAlanaLakAMThA ane vizva vAtsalya prAyogika saMgha muMbaI tathA cIMcaNamAM mahAvIra AMtararASTrIya kendranI sthApanA karelI. vi. saM. 2021nA mAgasara vada 9ne ravivAre prArthanA - nityakrama pUrNa karI cAra zaraNA svIkArI samAdhibhAve 10.15 miniTe mahAprayANa karyuM. bhAratabharanA aneka sthaLethI aMtimavidhimAM sAyalAmAM dasa hajAra bhaktoe bhAga lIdho. ekaMdara 64 varSanA saMyamaparyAya bAda mAnava-dharma ane prArthanAnI mahattAnA saMskAra reDI pU. mahArAjazrIe ciravidAya lIdhI. sadAcAra ane nirbasanatAnA puraskRta kavivarya nAnacaMdrajI ma. sA. ne bhAvAMjali. DaoN. madhubahena guNavaMtabhAI baravALiyA 601, 'smita upAzraya lena, ghATakopara (da) muMbaI 022-25oi0658 mo. 09833598481 kavivarya nAnacaMdrajI ma.sA.nuM jainasAhityamAM yogadAna + 103
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavi kulakirITa pU. A. zrI labdhisUrIzvarajI mahArAja - kIrti ena. zAha - samaya : vi. saM. 1940thI vi. saM. 2017 (gujarAtI, hiMdI, urdU, saMskRta bhASAmAM sAhityanI racanA karanAra pU. A. labdhisUrijI vize DaoN. kIrtibhAIe potAnA lekhamAM suMdara rIte rajUAta karIne temanA jIvana ane kRtiono paricaya Apyo che. - saM.]. jainonuM sAhitya eTaluM vizALa che ke kALanA thapeDA khAtA khAtA jeTaluM bacyuM che te jagatanA dhArmika sAhityamAM mahattva dharAve eTaluM che. jaina zAstromAM zAsananA ATha prabhAvako kahyA che eka pravacanika, bIjA dharmakathika, trIjA naimitaka, cothA vidyAsiddha, pAMcamA yogasiddha, chaThThA vAdI, sAtamA vikRSTa tapasvI ane AThamA mahAkavi. jaina sAhitya e nAma ja be arthamAM vAparI zakAya. eka to jaina dharmanA siddhAMto samajAvatuM sAhitya ane bIjuM jaina dharmanA anuyAyIoe raceluM sAhitya. dA.ta., jenAcArya zrI hemacaMdrakRta siddhahema vyAkaraNa e bhASAonuM vyAkaraNa hoI jaina ke jainetarane mAnya che. chatAM siddhahema vyAkaraNanI gaNanA tenA racanAra jaina hovAne lIdhe jaina sAhityamAM thaI che. sAhitya sarjako pradhAnapaNe AcAryo, munio che. saMsAra tyAga karI zramaNadIkSA laI dharmopadezaka tarIke sthAne sthAne viharanAra AcAryo ane tenI ziSya paraMparAno upakAra mukhya che ke je kadI bhUlI zakAya tema nathI. dIkSAnA rahasyane pAmelA sUrivaro lokakalyANa arthe je bodha ApI gayA, graMtho lakhI bhaviSyanI prajA mATe mUkI gayA temane ApaNA vaMdana che. 19mI sadImAM tapAgacchanA vijaya lakSmI sUrie upadezaprAsAda nAmano graMtha rao (18234). vIravijaya (1837), dIpavijaya jeo kavirAja bahAdura tarIke oLakhAtA hatA. (1859-86), rUpavijaya (1861-1900), padmavijaya vagere mahAna kavi hatA. vIravijaya te jainonA dayArAma che. vIravijaye moTAmoTA rAso paNa racyA che. 104 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikramanuM 20muM zataka 20mI sadImAM joIe to cidAnaMda (kapUravijaya) masta adhyAtmI mahApuruSa hatA. DAhyAbhAI dhoLazAjI nATAra ane rAmacaMdra kavi, adhyAtmI philasUpha hatA. hukama muni adhyAtma muni thayA. temaNe saM. 1903mAM dIkSA lIdhI hatI. temaNe dravyAnuyoga ane adhyAtmane lakSIne aneka kRtio gadyapadyamAM gUrjara bhASAmAM racI. vijaya rAjendrasUrinuM mahAnamAM mahAna kArya "abhidhAna rAjendra koSa' nAmano saMgraha graMtha che. jaina Agamono evo koI viSaya nathI ke je A mahAkoSamAM na Apyo hoya. AkhA graMthanuM pramANa sADAcAra lAkha zloka pramANa che. vIsamI sadInA mahAna sAhityakAra tarIke pU. zrI AtmArAmajI (vijayAnaMdasUri) jANItA che. temaNe sattarabhedI pUjA, vIsa sthAnaka pUjA vagere ghaNI pUjAo banAvI che. 1939mAM AMbalAmAM "ajJAna timira bhAskara' graMtha lakhavo zarU karyo. khaMbhAtamAM tyAMnA prAcIna tADapatro paranA dharmapustako vAMcyA ne ajJAna timira bhAskarano graMtha pUro karyo. teo buddhivijaya (buTerAyajI)nA ziSya hatA. ajJAna timira bhAskara' upara vizeSa kAma karavA icchanAra prauDha saMzodhaka ane itihAsakArane puSkaLa avakAza che. atyaMta prAcInakALathI gujarAte evA nararatno nipajAvyA che ke jemanuM kAryakSetra gujarAtanI sImAnI pele pAra kyAMya sudhI vistarela hoya. emanI siddhione kALa kadI thApaTa mArI zakyo nathI, nAmazeSa karI zakyo nathI. mta pAsethI AvAM nararatno jeTaluM pAmyA che tenA karatAM anekagaNuM gata temanI pAsethI pAmela che. emaNe pragaTAvelo jJAnadIpa aviratapaNe jhabukyA ja kare che ane ghaNI vAra to emanI jIvanajyota vilina thayA bAda paNa emanI preraNA anekanA jIvanane ajANI rahe che. motI aneka prakAranA hoya che. keTalAka motI evA hoya che ke jamIna para paDatAnI sAthe ja phUTI jAya. keTalAka motI evA hoya che ke aMgUThA ane AMgaLI vacce dabAvIe topaNa tUTI jAya. paNa sAcA motI to evA hoya che ke emanA para ghaNano ghA paDe topaNa e tUTatA nathI. jagatamAM keTalAka mAnavIo "traNa TakAnAM tera" jevA hoya che to bIjI tarapha lAkha sonAmahora detAM paNa na maLe tevA hoya che. mANasanI vividha kakSAo darzAvavA mATe "mANaha, mANasa, manuSya ane maniSI jevA zabdo vaparAya che. AvA eka maniSIomAMthI paNa mahAna mAnavottama hatA zAsana prabhAvaka AcAryapravara zrImad vijayalabdhisUrIzvarajI mahArAja. AcArya zabdano artha thAya che - jemanuM tamAma vartana anukaraNa karavA yogya hoya che. AvA AcArya ja sAcA arthamAM AcArya gaNAya. AcArya pravara zrImad vijayalabdhisUrIzvarajI kavi kulakirITa pU. A. zrI labdhisUrIzvarajI mahArAja - 105
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahArAja to AvA AcAryomAM paNa uttama AcArya hatA. temanuM jIvana AtmAnI agAdha zaktinuM darzana karAve che ane sAthosAtha ApaNane parama puruSArtha karavA prere che. temanA kavana, lekhana ane pravacananI pAchaLa svAnubhava ane svaAcaraNanI paripuSTi che. mahAmAnavanI padharAmaNI : sAhityakArano paricaya : mAtA hatI garavI gujarAtaNa nArI. teonuM zubhanAma motIbahena. pitA hatA pitAMbaradAsa. A daMpatIyugala koI moTA zaheranuM rahevAsI na hatuM, paNa kudaratanA khoLe rahela nAnA gAmamAM kallola karanAra hatuM. nAnuM majAnuM gAma bAlazAsana. navajAta bALaka te mAtA motI ane pitA pitAMbaradAsanuM ratna tenuM nAma lAlacaMda. A bALaka eka bAlazAsana gAmano nahi, gujarAtano nahi, hiMdustAnano nahi paNa jIvamAtranI saMbhALa rAkhanAra mahAsaMta banavAno che. teone kyAMthI khabara hoya ke emane tyAM eka bALakano janma nathI thayo paNa vizvoddhAraka ahiMsAnA mahApUjArI - mahAmAnavanI padharAmaNI thaI che. vi.saM. 1940 bAlazAsanathI be traNa mAIla dUra bhoyaNI tIrtha che. bhagavAnanuM kalyANaka hoya. utsava mahotsava hoya, kaMI vAratahevAra hoya to bAlazAsananA jaino tarata bhoyaNInI yAtrAe pahoMcI jAya. aDhI varSanI uMmara hatI tyArathI lAlacaMda paNa tenA pitAzrI sAthe avAranavAra bhoyaNI jato. bAlyAvasthA manorathanI duniyA che. yuvAvasthA prayatnanI duniyA che. tyAre vRddhAvasthA phalAnubhAvanI duniyA che. chatAM mAnavajIvanano mahattvano pAyo bAla duniyA che. bAlyAvasthA jIvanaghaDatarano amUlya avasara che. bAlyauMmaramAM je zubha ane suMdara saMskAranAM bIjAropaNa thayAM hoya te bhAvikALamAM vaTavRkSa bane che. vi.saM. 1959mAM ogaNIsa varSanI bharayauvana vaye zrI lAlacaMde pU. AcAryadeva zrI vijayakamalasUrijI mahArAjanI pAse dIkSA lIdhI hatI. te divasathI lAlacaMda maTIne te pU. munizrI labdhivijayajI thayA. pU. munizrI labdivijayajInA sarvatomukhI vikAsa mATe pU. gurudeva eTalA ja udyata banyA. pU. gurudeve munizrI labdhivijayajInA saMyama jIvana mATe jarUrI prAthamika zikSaNa prApta karavAnI pUratI sagavaDa ane sAtha Apyo. pU. munizrI labdhivijayajI paNa nirmaLa ane kuzAgra buddhinA baLe alpa samayamAM ja Avazyaka sUtro ane prakaraNa graMthono abhyAsa karI saMyamanI sAdhanAmAM niSNAta banyA. pAMca varSanA TUMkA gALAmAM saMskRta vyAkaraNa, kAvya, koSa, sAhitya ane nyAya vagereno abhyAsa temaNe karI lIdho. bIjI bAju jenAgamonuM adhyayana paNa karanAra rahyA ane hiMdI, urdU tathA saMskRtamAM bolavAnI kaLA paNa prApta karI lIdhI. gurukRpA zuM na kare ? muni labdhivijayajI thoDA varSomAM ja eka vidvAnanI paMktimAM mukAyA. 106 + 19bhI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhitya racanA : sAhitya racanAmAM vizeSa bhAga bhajave che. vartamAna samaya, janatAnI mAMga, janatAmAM kayuM tattva ghaTe che ? mAre zuM ApavuM joIe ? janatAnI buddhi maryAdA keTalI che ? A badhI paristhitinA vicArapUrvaka sAhityakAra sAhityasarjana karavA prerAya che kema ke AvuM sAhitya ciraMjIva bane che. | munizrI jema Agama ane nyAyanA abhyAsI che tema lokamAnasanA paNa sArA abhyAsI che. sAhityakAra thavAnI zakti munimAM che. gurunI preraNA maLI janatAnI mAMga vadhI. muninI jJAnagaMgA kalama dvArA vahevA lAgI. teo kalama dvArA IcchatA hatA adhyAtmavAdanuM - adhyAtma saMskRtinuM - adhyAtmI jagatanuM maMDana. sAttvikabhAvanA svAmI munivaro je sAhitya race te paNa sAttvika ja hoya e svAbhAvika che. | munizrI racita saMskRta sAhitya ativizALa ane umadA che. munizrIe bahu suMdara zailIe gUMthyA che kathA, vairAgya, prabhubhakti, Agama ane nyAyanA viSayone. muninI mAbhoma gurjarI che, to sAhityabhoma paMjAba che. pU. AcArya mahArAjazrIe 58 varSanA dIrgha dIkSA paryAyamAM 38 jeTalA anupama graMthonI racanA, saMkalanA ane saMpAdana karyuM che. gujarAtI hiMdI, urdU ane saMskRta bhASAmAM paNa temaNe vividha viSaya para vividha graMtho racyA che. pUrvAcAryanA dArzanika graMthonuM mahAna bhagIratha prayatnathI saMpAdana karyuM che ane aneka graMthonuM saMkalana karyuM che. ATaATalA vizALakAya graMthonA saMpAdana, saMkalana ane navaracanA karavAmAM keTakeTalo puruSArtha Adaryo haze ! keTakeTalAM zAstronuM adhyayana ane nirIkSaNa karyuM haze ! sarasvatI paNa keTalI prasanna haze ! ALasa emanA aMgamAM nahotI, pramAdane teo jANatAM nahotAM. bhavya jIvonA kalyANanI bhavya bhAvanA temanI rageragamAM bharI hatI tyAre ja teozrI AvA uttama koTinA graMthonI racanA karI zakyA che. temAMnA keTalAka graMtho lokabhogya che. keTalAka vidvadabhogya che ane keTalAka to kAzInA diggaja paMDitone paNa kaThina paDe tevA ucca koTinA che. gadyapadyamAM racelI teozrInI saMskRta kRtio : (1) meru trayodazI kathA padya). (2) vairAgya rasa maMjarI (padya) (3) tattvanyAyavibhAkara (gadya) (4) tattvanyAyavibhAkara - svopajJaTIkA (5) caityavaMdana stuti caturvizati (6) stuti caturvizikA (7) zukarAja kathA (8) dvAdasAra nayacakranA TIppaNo kavi kulakirITa pU. A. zrI labdhisUrIzvarajI mahArAja * 107
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ nIcenA traNa graMthonI saMkalanA karI che. (9) sammati tattvasopAna (10) sammati tarka ane tattvabodhinI vRttinuM saMkSiptIkaraNa (11) sUtrArtha muktAvalI (Agama sAhitya) hiMdI bhASAmAM racelA graMtho (12) dayAnaMda kutarka timira taraNi (13) mUrtimaMDana (14) avidyAMdhakAra mArtaDa (15) hI aura bhI (syAdavAda viSayaka nibaMdha) (16) vedAMta vicAra gurjara bhASAmAM racelA graMtho (17) deva dravyAdi siddhi (18) pragatinI dazA (jAhera vyAkhyAno) (19) bhagavatIjI sUtranA vyAkhyAno bhA. 1-2 hiMdI (20) ludhiyAnAmAM Apela vyAkhyAna (21) vyAkhyAna dehalI pUjAo (22) paMcajJAna pUjA (23) navatattva pUjA (24) tattvatrathI pUjA (25) paMca mahAvrata pUjA (26) aSTaprakArI pUjA (27) mahAvIra snAtrapUjA (28) dvAdaza bhAvanA pUjA (29) navapada pUjA (30) ekavIza prakArI pUjA (31) paMcaparameSThi pUjA (32) mahAvIra kalyANaka pUjA (33) zrI zAMtinAtha paMcakalyANaka pUjA (34) navvANuM prakAranI pUjA (35) vIza sthAnaka pUjA (36) sattarabhedI pUjA 108 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ (37) pArzvanAtha paMcakalyANaka pUjA (38) nUtana stavanAvalI (stavana-sajhAyano daLadAra graMtha) jyAre munizrI racita caityavaMdana caturvizati ane stuticaturvizati vAMcIe chIe tyAre pratyeka zlokanA vividha chaMda, apUrva bhAva ane kAvyanI mastI bhakta ane bhagavAnanuM sajIva citra khaDuM kare che. vAcaka bhaktimAM lIna bane che, tenA sarjakane "kAvyasamrATa' ke "atRpta bhakta' kahevAmAM bhUlo paDI jAya che. meru trayodazI kathA" ane "zukarAja kathA saMskRtamAM padyabaddha che. graMthanuM kada nAnuM che paNa bhAva vizALa che. kathAnI zailI anupama che. tenuM vAMcana karyA bAda vAcaka pUzrIne eka mahAkathAkAra tarIke saMbodhi zake che. 'tattvanyAyavibhAkara ane tenI nyAyaprakAza' nAmanI vizada TIkAmAM munizrInI jJAnazaktinA adbhuta darzana thAya che. mULa sUtronI racanAmAM pU. umAsvAtI mahArAjanI pavitra zailInA darzana thAya che. A TIkAmAM munizrIe navya nyAyane jIvaMta svarUpa ApyuM che. A TIkAnuM sarjana munivaryo uttarAvasthAmAM uttara gujarAtanI tIrthabhUmi IDaramAM karyuM che. navya nyAyanA abhyAsIne A graMthanA vAMcana karyA bAda graMtha racayitA pU. sUrIzvarajInA "nyAyanikAya' svarUpe darzana kare che. "sUtrArtha muktAvalI' AcArAMga, sUyagaDAMga, praNAMga, samavAyAMga ane anuyogadvAra sUtranA sAra rUpe munizrIe banAvelI che. tenA para pote ja TIkA lakhI che. Agamano adhikAra jene prApta thayo nathI tene paNa AgamanuM, siddhAMtanuM jJAna lAdha ane tIrthaMkara prabhunI AjJAnAM rahasyo jANe- A graMtha racanA pAchaLa munino A pavitra uddeza che. A graMthamAM munizrInI siddhAMta pratyenI ekaniSThA jhaLakI UThe che. "sammati tattvasopAna' - vikrama pratibodhaka pU. siddhasena divAkarasUri mahArAje aneka graMthonI racanA karI che. teo sAhityakAranI AlamanA anokhA ratna che. teonI viziSTa kRti tarIke sammati tarka khyAta che. A graMtha para vAdipaMcAnana pU. zrI abhayadevasUri mahArAje mahArNava nAmanI TIkA racI che. A TIkA mahAkAya che. dIrghakAya aneka vAdothI bharapUra che. eka vAda saMpUrNa carcA pachI prativAdanI zarUAta thAya che. prativAdane samajavA prathama carcAyela vAda saMpUrNa yAda hovo jarUrI che. AjanA alpabuddhijIvo A graMthanA rahasyane prApta karavA asamartha che. AvuM aneka prAjJajanonuM mAnavuM hatuM. sammatitarkarUpa mahAprAsAda para ArohaNa kiravA koI vidvAna sopAna zreNI mUke to AvakAradAyaka bane. A bhAvanAe ja jANe munivaryane preraNA ApI. munizrIe sammatitarkanuM saraLa rIte avagAhana thaI zake, tenAM rahasyo prApta thaI zake ane pU. divAkarajInA graMthane sau samajavA prayatna kare te mATe sammati tattvasopAnanI racanA karI tenI TIkAnuM saMkSiptIkaraNa karyuM. A ati jarUrI graMthanI racanA karI alpabuddhi jIvone buddhinA vikAsanI suMdara taka ApI che ane jIvaMta rUpa ApyuM che. kavi kulakirITa pU. A. zrI labdhisUrIzvarajI mahArAja * 109
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ vairAgya rasa maMjarI' A graMthanI racanA manoramya che, saMskRtamAM padyabaddha AlekhAyela che. A maMjarI kharekhara vairAgyanI ane AdhyAtmikatAnI apUrva rasalahANa kare che. munirAje surata najIka buhArImAM potAnA pU. gurudevanI aMtima avasthA samaye A graMthanI racanA karI che. vairAgya rasa maMjarInuM gujarAtImAM bhASAMtara paNa thayela che. A graMtha je AtmA eka vAra vAMce che te punaH vAMcyA. vinA rahI zakato nathI. vilAsa ane viSayanA bhayaMkara jhaMjhAvAtabharyA yugamAM A graMtha adhyAtmanI dIvAdAMDI che. | munizrIe jema bhavya graMthonI racanA karI che tema purANa zAstrano paNa jIrNoddhAra karyo che. tArkika ziromaNi AcArya bhagavAna mallavAdisUrIzvarajI mahArAjanA aDhAra hajAra zloka vALA dvAdasAra nayacakra nAmanA mahAna graMthano sUrIzvarajIe punaruddhAra karyo che. nayacakrane sUrIzvarajI potAnA prANa karatAM adhika lekhatA. A graMthanA saMpAdanamAM munIzvarano atUTa parizrama hato. eka be nahi paNa soLa soLa varSanI avirata sAdhanA dvArA A graMthanuM saMpUrNa cAra bhAgamAM prakAzana thayuM che. sUrIzvarajIe nayacakra para "viSapada vivecana TIppaNa lakhI siddhi sAdhanAnI dAsI che.' e caritArtha karyuM che. siddhinA svAmI banavA sAdhanAnA svAmI banavuM jarUrI che. sUrIzvarajInI A sAhityasAdhanAmAM temanA priya ane vidvAna ziSya paMnyAsa vikramavijayajI gaNivare sAro sahakAra Apyo che. bhaktoe dhanane hAthano mela gaNI teno apUrva sadvyaya karyo che. nayacakra eTale nyAyano Akara graMtha ! nayacakra eTale mallavAdisUrIzvarajI mahArAjanA jJAnano apUrva nIcoDa ! nayacakra eTale jinazAsananA graMthabhaMDAranuM AbhUSaNa ! pU. zrI labdhisUrIzvarajInI sAhityopAsanAno A aNamola graMtha che. A graMthanuM vimocana bhAratanA uparASTrapati tattvaciMtaka DaoN. sarvapallI rAdhAkRSNananA haste dAdaramAM I. sa. 1960nA mArca mAsamAM thayuM hatuM. te vakhate bhAratIya vidyAbhavananA Do. dIkSItAra paNa hAjara hatA. A baMne mahAnubhAvo saMskRtamAM ja bolavAnA hatA. te samaye pU. AcArya bhagavAna tAvathI pIDAtA hatA, chatAM cAlIsa varSa bAda paNa saMskRtamAM pravacana karyuM hatuM. bulaMda avAja ane bhASAnuM prabhutva saune maMtramugdha karI rahyuM hatuM. pravacana sAMbhaLI vidvAno harSavibhora banI gayA hatA. nayacakranA abhyAsamAM nyAyanipuNa vidvAnonI buddhi paNa kuMThita thAya che, chatAM parizramathI buddhine sateja karI A graMthanA rasamAM taraboLa bane che. nayacakranA vAMcana pachI AvA viSamagraMthanA saMpAdaka sUridevane sau nayacakroddhAra' tarIke oLakhatA thayA. dayAnaMda kutarka timirataraNI' nAmano graMtha munizrIe hiMdI bhASAmAM Alekhyo che. paMjAbamAM aDDo jamAvI rahela dayAnaMda sarasvatInA satyArtha prakAzanuM A graMthamAM munizrIe khaMDana karyuM che. durAgrahIone yukti prayuktithI satyAgrahI banAvavA 110 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ munizrIe ahIM athAga parizrama lIdho che. satyArthaprakAzanA caudamA samullAsamAM dekho jainIokA gappA' ema kahI kahIne jaina dharmIo upara gALono va2sAda varasAvyo che. chatAM saumyabhAvane jarA paNa ocho karyA vagara munizrIe judIjudI yuktiothI javAba vALyo che, jenuM vAMcana karIne Aje paNa Arya samAjIone cUpa karI zakAya che. AvA ja munio jainazAsananA prabhAvaka bane che. munizrIe hiMdI bhASAmAM 'hI aura bhI' vedAMta vicAra, avidyAMdhakAra, mArtaMDa jevA graMtho lakhyA che. 'mUrtimaMDana' nAmano graMtha sahu prathama urdU bhASAmAM 2cyo pachI hiMdI bhASAmAM racyo. prabhumUrtinA virodhIone paNa mUrtine mAnavAnI A graMthamAM pharaja paDe che. Ama sUrIzvarajIe anekAneka graMthanI racanA karI che. emanA jamAnAmAM upasthita thatI carcAonA zAstrIya pAThothI, nyAyathI, yuktithI javAbo vALyA che. je emanA samayamAM 'vartamAna patro' 52thI jANavA maLe che. munIzvare je sAhityasarjana karyuM che te sAhityakAra thavA nahi, tema prakhyAta lekhaka thavA paNa nahi; paNa jinazAsananI sevA karavA, sarasvatInA pUjArI thavA, gurudevanuM RNa pheDavA. AthI ja teo haMmezAM dararoja eka navIna saMskRta zlokanI racanA karatA. A zrutopAsanA jIvananA aMtima dina sudhI avirata cAlI che. munizrInI sAhityopAsanA urdU bhASAthI AraMbhAI, hiMdI bhASA, gurjarI bhASAne sparzI devavANI (saMskRta)mAM vikAsa pAmI. Aje muni labdhivijyajI nathI ke nathI AcAryadeva labdhisUrIzvarajI mahArAja. chatAM temano sAkSaradeha zAzvata rUpe ApaNI pAse che. sAhityanA upAsakone AyuSyanI maryAdA ADe Ave che paNa tenA sAhityane nahi. tenuM sAhitya ajara amara che. 'amara raho munizvarano zabda deha' zAzvata raho sarasvatI putrano vAvaibhava.' kavi kula kirITa : pU. AcArya mahArAja eka khyAtanAma kavi hatA. pUjyazrIe Adhunika yuvaka samAja upara Adhunika Dhabe stavanonI racanA karIne mahAna upakAra karyo che. zAstromAM ATha prabhAvaka gaNAvyA che ATha prabhAvakamAM kavi paNa prabhAvaka gaNAya che. tArkika ziromaNi pU. zrI siddhasena divAkarasUrIzvarajI e vikramAdityanI rAjasabhAmAM je gauravavaMtu sthAna prApta karyuM hatuM e prabhAva hato kavitvazaktino. pU. zrI bappabhaTTa sUrIzvarajIe kavitvazaktithI zrI AmarAjAne prabhAvita karyAM hatA. kavine zAsanaprabhAvaka gaNavAnuM kAraNa e ke te potAnI anokhI kAvyazakti dvArA hajAro haiyAne DolAvI zake che ane zAsananA anurAgI banAve che. je janatA sinemAnA azlIla ane zRMgArika gIto jyAM tyAM lalakAratI kavi kulakirITa pU. A. zrI labdhisUrIzvarajI mahArAja + 111
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ hatI, e janatAne prabhubhaktimAM tanmaya banAvavA ane A mArge caDhAvavA Adhunika zailIe teozrIe seMkaDonI saMkhyAmAM stavano, sajjhAyo, stutio ane caityavaMdanonI racanA karI che. teozrInI kavitvakaLA koI anokhI hatI. sAdI, saraLa ane bhAvavAhI zabdonI gUMthaNI thavAthI vAraMvAra gAvAnuM mana thAya tevI AkarSaka hatI. bodhaka, rocaka, preraka ane vairAgyavAdI pado hovAthI janatA A stavano gAtA bhaktirasamAM taraboLa banI jAya che. jyAre AtmA bhAvapUjA yAne prabhubhaktimAM mIThA-madhurA gIto dvArA tallIna banI jAya che to te AtmA anaMta puNyanuM upArjana kare che ane jugajuga karmonA baMdhanone toDI nAMkhe che ane nirmaLa bane che. ane e vAta kyAM ajANI che ke rAvaNa jevo jyAre zrI aSTApada tIrtha upara prabhubhaktimAM tanmaya banI jAya che, vINAno tAra tUTe che paNa bhaktino tAra tUTato nathI tyAre zrI rAvaNa tIrthaMkara nAmakarma upArjana kare che. 52ma gurudeve Adhunika Dhabe stavanonI racanA karI kharekhara mahAna upakAra karyo che. hiMdabharamAM zahere zahere ane gAmaDe gAmaDe teozrInAM stavano hoMze hoMze gavAI rahyA che. janArUM jAya che jIvana, jarA jinavarane japato jA. hRdayamAM rAkhI jinavarane, purANAM pApa dhoto jA.' zabdo ochA chatAM bhAva sabhara-pUrNa. eka padamAM, eka paMktimAM haiyAnA nitaratA bhAvane jIvaMta svarUpa ApyuM. jIvana kevuM che ? jIvananuM kartavya zuM ? jinanAmasmaraNanI mahattA zuM ? tenuM suMdara bhAna karAve che. sUrIzvarajInAM kAvyo hRdayanA UMDANamAMthI pragaTelAM hatAM. AtmAne paramAtmA banavA preraNA arpI rahyA hatA. AtmajAgRtinA vikAsanA preraka hatA. teo zrI janamanoraMjanano koI dI prayatna karatA nahIM paNa athAga prayatna karatA jina manoraMjana mATe.' jinanejue, tIrthane jue ne bhaktano kavino AtmA pokArI UThato : mahAvIra mere nayanA amIrasa se bhara to denA.' jo hI hai rUpa terA, vo hI hai rUpa merA.' 'AhA kevuM bhAgya jAgyuM.' siddhAcaLanA vAsI jinane kroDo praNAma.' Atma kamaLa-labdhi A zabdo TheraThera jinamaMdiromAM bhAvuka haiyAnA kaMThamAMthI gavAtA sAMbhaLavAmAM Ave che. emanAM racelAM kAvyo kevI sacoTa asara karatA hatA te to khaMbhAtamAM vi.saM. 2000nI sAlamAM teozrInI nizrAmAM cAturmAsa hatuM tyAM anubhavAtuM. teozrI sAMje navI sajjhAya banAvatA hatA ane te ja divase pratikramaNamAM A ja 112 - 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ navI sajhAya gavAtI hatI. tyAre sajhAya pUrI thatAnI sAthe ja be bhAIoe dIkSA levAnI pratijJA lIdhI hatI. sAce ja teozrI kavi kulakirITa' hatA. kevaLa gujarAtI bhASAmAM ja kAvyonI racanA karI che tevuM nathI paNa urdU, hiMdI tathA saMskRta bhASAmAM paNa temaNe ghaNI suMdara racanAo karI che. caityavaMdana, caturvizati, vairAgya rasamaMjarI, merutrayodazI kathA vagere aneka graMthomAM teozrInuM kauzalya jhaLakI uThe che. kavitva zakti dvArA teoe zAsananI anerI prabhAvanA karI che. pU. zrI AcAryadeve hajArathI paNa vadhu kAvyo racyAM che. tuM judA nahi, meM judA nahi aura koI judA nahi." AvA padyomAM teozrIe paramAtmA, samadarzitva, Atma samadarzitvanA bhAvo relAvyA che. mahAkavinuM eka gIta ghaNuM ja bhAvavAhI che. e gIta dvArA teo A saMsAranA yAtrIne kahe che : tuM ceta musAphira ceta jarA, kyoM mAnata merA merA hai Isa jJameM nahi koI terA hai, jo hai so sabhI anerA hai" pU. AcArya mATe vividha abhiprAyaH teozrI saralahRdayI sAdhucarita mahApuruSa hatA. teozrInA pavitra suvizALa hRdayasAgaramAM pramodabhAvanAnAM nirmala gaMgAtaraMgo UchaLatA hatA. hAnAmAM nhAnA mANasanA paNa guNane grahaNa karavAmAM teozrI sajAga hatA. koInA paNa doSane jovAnuM temanuM nirmaLa hRdaya kadI taiyAra na hatuM. teo jJAnanA gaMbhIra sAgara paNa hatA chatA zAMta, dhIra ane sthitaprajJa hatA. teozrI bALaka pratye paNa nikhAlasabhAve vartatA hatA." bhadrezvarajI jaina vasaI tIrtha paM. kanakavijayajI gaNi tA. 11-1-62, guruvAra "mahApuruSo enI kAyathI nahi paNa emanI jIvanadhArAthI ja zobhatA hoya che. pU. zrI AcArya bhagavaMtanI jIvanadhArA aneka AtmAone maMgaLa mArganuM uddabodhana ApI zakI hatI." vaidya zrI mohanalAla dhAmI jeo kavi kulakirITa hatA, jeo vyAkhyAna vAcaspati hatA, jeo svapara zAstronA jANakAra hatA, jeo 'lyANa' mAsikamAM bhavyAtmAonI zaMkAone dUra karanArA hatA, jeo saraLa, zAMta, dAnta Adi aneka guNothI vibhUSita hatA.' pU. A. zrI amRtasUrIzvarajI mahArAja kavi kulakirITa pU. A. zrI labdhisUrIzvarajI mahArAja * 113
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ pU. A. zrI labdhisUrIzvarajI mahArAja aneka zaktionA svAmI hatA. teo vAdI prabhAvaka hatA. pU. A. zrI guNAnurAgI yogI puruSa hatA. pU. paMnyAsajI zrI bhAnuvijayajI mahArAja pU. pAda sUrIzvarajInA aMtima samaye teozrIe pharamAvela be hIta zikSA vacana : jo sukhI thavuM hoya to vadhu nahIM paNa ATaluM to jarUra yAda rAkhajo ke (1) koInI niMdA karazo nahIM, tema (2) koInA durguNa dekhazo nahi." pU. munirAja zrI jitendra vi. ma. sA. prabuddhajanonA zabdomAM gujarAtI sAhitya upara emanuM kadIe na bhulAya tevuM RNa che. zrI guNavaMtarAya AcArya, muMbaI gurjara girAmAM pUjAo ane stavano racIne bhaktirasane puSTa karanArA, paMjAba jevA dUra dezamAM kuzaLa vaktatva kaLAthI vibhUSita, gujarAtI uparAMta urdU tema ja saMskRta bhASAnA jJAtA tema ja mRtopAsanAmAM Asakta, vi.saM. 1940mAM janmI 195mAM dIkSA laI 1981mA AcArya padavIthI alaMkRta thanArA tathA vi.saM. 2017mAM svarge saMcaranArA pU. zrI vijayalabdhisUrijIne mArA koTi koTi vaMdana. pro. zrI hIrAlAla ra. kApaDiyA (M.A.) surata pU. AcArya zrInA nAmanI saMsthA pU. AcArya ma. sA guNonA to bhaMDAra hatA paraMtu temanA nAmathI paNa zarU thayela kAryamAM paNa labdhi ja rahelI che tenuM jIvaMta udAharaNa che khaMbhAtamAM cAlatuM sAdharmika kendra. saMsthAnuM nAma che "zrI labdhi vikrama sAdharmika utkarSa vyavasthA ke A saMsthA vi.saM. 2040mAM pU. zrI vikrama sU. ma. tathA temanA ziSya pU. A. zrI rAjayaza sU. mAnA AzIrvAdathI zarU thayela che. A saMsthAnA nejA heThaLa zrI labdhi vikrama phAunDezana' nAmanI bIjI saMsthA cAle che. rajIsTarDa TrasTa che. 80 G paNa prApta thayela che. uparanI baMne saMsthA koI paNa jAtanA hoddA vagara sAta saMniSTha kAryakarothI cAle che. A saMsthA chellA 30 varSathI kArya karI rahI che. saMsthAnI vividha pravRttio nIce pramANe che. Arthika rIte sIdhAtA sAdharmika bhAIbahenone madada karavA mATe anAja vitaraNa yojanA, kapaDA vitaraNa yojanA, davA vitaraNa yojanA, vagara vyAjanI lona yojanA, tIrtha vikAsa yojanA, zaikSaNika yojanA, audyogika yojanA tathA veyAvacca yojanA cAle che. A saMsthAnA mukhyatve be uddeza rahelA che. (1) Arthika rIte nabaLA kuTuMbone madada karavI. 114 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2) Arthika rIte nabaLA kuTuMbone ucca zikSaNa ApI paga para sadhdhara karavA. A saMsthA sAmethI dAna levA jatI nathI chatAM chellA trIsa varSathI uttarottara pragati karI rahI che. saMsthAmAM haMmezAM labdhi thatI rahI che. A saMsthAnuM potAnuM sAdharmika kArya mATe makAna che. saM. 1994mAM banela che. bhAratabharamAM sAdharmika pravRtti mATenuM kadAca A paheluM makAna haze. nAgaravADA, khaMbhAtamAM A makAna Avela che. A saMsthAnI mulAkAta levA jevI che. aMtamAM vIsamI sadInA "vAdi ghaTa mugara' "kavi kula kirITa', "choTa AtmArAmajI', jenaratna vyAkhyAna vAcaspati' mahAna gurjara kavi, sAhityaratna, prakhara vidvAna, gItArtha AcAryadeva vijayalabdhisUrIzvarajInI jIvanajhAMkhI rajU karI bhUri bhUri vaMdanA karI huM viramuM chuM. Reterence books : (1) jaina sAhityano saMkSipta itihAsa : lekhaka : mohanalAla dalIcaMda desAI vi.saM. 1989 (2) kavikula kirITa yAne sUrizekhara bhAga-1 ane 2 : lekhaka : kamATI vi.saM. 1995, vi.saM. 2008 (3) divya vibhUti : lekhaka : zrImad vijayakIrticaMdrasUri ma. vi.saM. 2030 (4) kamala-parAga : lekhaka : labdhi zizu vi.saM. 2020 (5) sva. AcAryadeva zrImad vijayalabdhisU.mahArAjazrIno "lyANa vizeSAMkaH jAnyuArI 1962. Do. kIrti ena. zAha khAravADo, ji. ANaMda, khaMbhAta-388620 mo.09428564948 kavi kulakirITa pU. A. zrI labdhisUrIzvarajI mahArAja * 115
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhUmaketu kRta "hemacaMdrAcArya - ja mInA dhArazI zrImatI mInAbahena dhArmika rucinI sAthesAthe sAhityano abhyAsa karavAnI dRSTi paNa dharAve che, teno khyAla prastuta lekhamAMthI Ave che. - saM.] gaurIzaMkara govardhanarAma jozI je dhUmaketunA nAmathI oLakhAya che, emano janma tArIkha 12-12-1892nA zubha divase, saurASTranA nAnakaDA vIrapura nAmanA gAmamAM thayo hato. dhUmaketunA zaizavakALa daramiyAna vIrapura AryasamAjanA eka abhedya killArUpa hatuM, paraMtu dhUmaketu mATe vIrapura gAma saMskAratIrtha banIne rahyuM. dhUmaketune emanA bALapaNa tathA yuvAnImAM samAjanA sAmAnya ane pachAta gaNAtA staranI aneka vyaktiono saMparka thayo hato. bALapaNanI avasthAthI ja emane vAMcanano bhAre zokha hato. jhaveracaMda meghANIe 'narmadanA vIroe sIMceluM zizuhRdaya' evA ucita zIrSaka thakI narmagadyanA itihAsa vibhAganA vAcane dhUmaketumAM prerelA prabhAvane varNavyo che. teo bALapaNathI ja itihAsa aMgenA pustako vAMcavAnI vizeSa ruci dharAvatA hatA. gujarAtI sAhityamAMnuM koI pustaka evuM rahyuM nahi hoya ke je temaNe vAMcyuM nA hoya. jIvarAma jozI pAse sAMbhaLelI vArtAoe dhUmaketunA bALakapaNAmAM ja supta sarjanazaktine saMkorI hatI. bALapaNane pasAra karatAM karatAM, yuvAnImAM kadama mAMDatAM vIrapurathI jetapura sudhInA cAra gAunA rastAne page cAlIne pasAra karatAM karatAM dhUmaketune je kalpanArasa prApta thayo tenAthI kudaratI sauMdarya nihALavAnA saMskAra temanA sarjakacitte jhIlyA ane ghaNuM lakhI zakavAnI Teva paDI. dhUmaketunA sudIrgha, susaMvAdI ane lekhanapravRtti mATe poSaka nIvaDela dAMpatyajIvanano prAraMbha I. sa. 1910mAM kAzIbahena joDenA lagnathI thayo. tyAra pachI I. sa. 1914mAM porabaMdaramAM meTrika pAsa karI. jUnAgaDhamAM kaoNlejano abhyAsa karyo. te daramiyAna AnaMdazaMkara dhruvanA 'vasantamAM lekho lakhavA lAgyA hatA. tyArabAda I. sa. 1920mAM aMgrejI tathA saMskRta viSayo sAthe muMbaI yunivarsiTImAM bI.e. thayA. tema ja I. sa. 1926mAM taNakhA maMDaLa-1' vArtAsaMgraha pragaTa karyo. I. sa. 1935mAM emaNe raNajitarAma suvarNacaMdrakano asvIkAra karyo 116 + 1lmI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ hato, paraMtu I. sa. 1949thI 1953nA pAMca varSanA gALAmAM thayelA uttama sarjana lekhe AtmakathA "jIvanapaMtha' mATe narmada suvarNacaMdraka meLavyo hato. gUrjara graMtharatna kAryAlaye emano SaSTipUrti samAraMbha yojyo hato. tema ja raziyA javA mATe I. sa. 1958mAM maLelA AmaMtraNano savinaya sAthe asvIkAra karyo hato. teo moTA bhAgano samaya vAcana ane lekhanapravRttimAM ja vitAvatA hatA. sAhitya sarjanaH arvAcIna gujarAtanA eka sukIrtita lekhaka zrI dhUmaketue gadya sAhityanAM ghaNAM svarUpo pragaTa karyA che. TUMkI vArtA, navalakathA, nATako, AtmakathA, pravAsajIvana, jIvanakathA tema ja sAhitya vize maMtavyo rajU karatA nibaMdho, bALako ane prauDho mATenI saMkhyAbaMdha racanAo dhUmaketunI bahumukhI pratibhAno nirdeza kare che. lagabhaga emanI kRtio gAMdhIyuganA samaya daramiyAna ja racAI tathA pragaTa thaI. dezanI AjhAdI prApta thayA pachInA samayamAM ghaNA pramANamAM lekho lakhyA hatA. TUMkI vArtA dhUmaketunI TUMkI vArtAnI kRtiomAM taNakhA maMDaLa 1-2-3-4, AkAza dIpa, anAmikA, vanaveNu, maMgaladIpa, nikuMja, vasaMtakuMja, sAMdhyaraMga, sAMdhyateja vagere jevI aneka kRtio che ke jemAM emanI naisargika dRSTinI jhAMkhI thatI hoya. emaNe TUMkI vArtAnA phalakane viSayanI dRSTie apUrva vizALatA arpa. prAcIna, madhyakAlIna tathA arvAcIna kALane sparzatI ane kyAreka to bhAvi jagatamAM DokiyuM karavA mathatI TUMkI vArtAo racI gujarAtanA nAnA gAmaDAMothI mAMDIne himAlayanI goda sudhInI vaividhyasabhara pazcAdbhUmikAo vALI vArtAo dhUmaketue racI che. gujarAtI TUMkI vArtAnI keDIne rAjamArganuM svarUpa ApavAnuM mahattvanuM kArya bajAvanAra sarjakomAM dhUmaketu mokharAnuM sthAna dharAve che. mAtra AMtarasAmagrInI daSTie nahi, abhivyaktinI dRSTie paNa dhUmaketue emanA e samayamAM navI siddhi prApta karI hatI. e rIte TUMkI vArtAnA svarUpanuM hArda pAmI jaIne vArtAnuM sarjana karanAra ApaNA pahelA sarjaka dhUmaketu hatA. bhASAnA nihita sauMdarya ane zaktine anAcchAdita karavAnuM sAhityakAranuM jo eka kartavya hoya to dhUmaketue ene rUDI pere banAvyuM che. vaLI dhUmaketue emanA kALamAM gujarAtI vArtA sAhityanI bhASA samRddhinI kSitijone vistRta karavAno prayAsa AraMbhyo hato. gujarAtI bhASAnA kAMThAne majabUta banAvyuM. gujarAtI bhASAnI guMjAza emaNe dhArI ApI. tema ja vArtA kahevAnI emanI pAse naisargika chaTA hatI. vArtA jANe pratyakSa kahI saMbhaLAvavI na hoya evo raNakAra emAMthI jAgato. Ama TUMkI vArtAmAM prasaMgonA madhyapravAhamAM vAcakone sIdhesIdhA ja mUkI detI zarUAta kaI rIte karavI, vArtAne madhyabhAgamAM kaI rIte bahelAvavI ane dhUmaketu kRta 'hemacaMdrAcArya + 117
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMtima coTa zI rIte mAravI enA eka udAharaNa jevI dhUmaketunI TUMkI vArtA "premAvatI' che. dhUmaketunI navalakathA: dhUmaketue TUMkI vArtA uparAMta sAmAjika navalakathAomAM pRthvIza, rAjamuguTa, rudrazaraNa, ajitA, parAjaya, jIvananAM khaMDera, maMjhila nahIM kinArA lakhI che. cAlukya navalakathAnI tathA guptayuga navalakathAvalinI aitihAsika kRtio racI che. temAM caulAdevI, rAjasaMnyAsI, karNAvatI, rAjakanyA, jayasiMha siddharAja gurjarezvara, kumArapALa, rAjarSi kumArapALa, AmrapAlI, magadhapati, caMdragupta maurya, priyadarzI azoka priyadarzI samrATa azoka vagere jevI batrIsa navalakathAo lakhI che. emAMthI dhUmaketunI racanAonA vaipulya ane sAtatyano khyAla Ave che. sAmAjika navalakathAo moTe bhAge manoraMjana mATe lakhI che. sAhityanA AnaMda pAse bIjAM saghaLAM AnaMda kSullaka lAge, kema ke sAhitya thakI prApta thato AnaMda samarthano - zaktizALIno AnaMda che evo dhUmaketuno abhiprAya hato. temanI sAmAjika navalakathAmAM Adarza mATenI dhUna paNa jovA maLe che. temAM "ajitA'no ajita, parAjayano abhaya ane "rudrazaraNano avanIza AdarzaniSTha pAtro che. dhUmaketunI aitihAsika navalakathA: dhUmaketu kizoravayanA hatA tyArathI ja ItihAsanI vAto sAMbhaLavA ane vAMcavAmAM adhika ruci dharAvatA hatA. AraMbhamAM ja dhUmaketue siddharAja jayasiMha ane kumArapALa jevA upara aitihAsika nibaMdho lakhyA hatA. khUba mahenata karIne caulukya ane guptayugane lagatI navalakathAonAM sAdhano ekaThAM karyA hatAM. tema ja itihAsa pratye vaphAdArI jALavavAnI tamannA dhUmaketumAM ghaNI hatI. temanuM kahevuM hatuM ke, khIcaDImAM jevuM mIThuM tevuM navalakathAmAM itihAsa tattva mAnavuM. bhUtakALanA khAtAmAMthI vartamAnanI bhoMyane kasavALI banAvavAno dhUmaketuno irAdo che. gujarAtanA itihAsano suvarNakALa gaNAto solaMkIyuga tathA bhAratanA itihAsano evo ja guptayuga, A be kALa caulukya navalakathAvalimAM temaNe darzAvyA che. dhUmaketunA strIpAtro puruSapAtro karatAM adhika tejasvI batAvAyAM che. metihAsika navalakathA "mahAamAtya cANakyamAM nArI sauMdaryanuM nirUpaNa dhUmaketa kare che. emAM zRMgAradevIne nArIsainyanI adhipatinI batAvavAmAM AvI che. "AmrapAlImAM biMbisAra AmrapAlInA premamAM paDe che ane 'ajita bhImadevano bhIma caulAnA premamAM paDe che. dhUmaketunI aitihAsika navalakathAmAM viSakanyAo Ave che. pakSIo, prANIo, sAdhusaMnyAsIo paNa Ave che. dhUmaketue kalikAlasarvajJa zrI hemacandrAcAryanuM suMdara jIvanacaritra lakhyuM che. dhUmaketunI saMkhyAbaMdha caulukya navalakathAonA sagaDa A jIvanacaritra taiyAra 118 + 1lmI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ karavAmAM emaNe upayogamAM lIdhelI abhyAsa sAmagrI sudhI jAya che. zrI hemacandrAcAryanI A caritrakRtine dhUmaketunI nirUpaNa kalAno lAbha sAMpaDyo che. hemacandrAcAryanA jIvananA prasaMgone dhUmaketue uThAvadAra zailImAM AlekhyA che. kalikAlasarvajJa zrI hemacandrAcArya e gujarAtanI eka advitIya vibhUti che. emanuM jIvanacaritra lakhavAnI dhUmaketune je taka maLI tenAthI temane sAhityanI navI ja dizA dekhANI. vikhyAta tathA lokapriya thayelI caulukya navalakathAonI janmabhUmikA dhUmaketune e abhyAsamAMthI maLI. ane ene kAraNe caulAdevI', rAja saMnyAsI', karNAvatI', 'rAjakanyA, 'jayasiMha siddharAja jevI navalakathAo racAtI gaI. kalikAlasarvajJa zrI hemacandrAcArya cAvaDA vaMza pachI solaMkIyuga gujarAta mATe sukha, samRddhi ane saMskAritAnI dRSTie mahAna hato. A yugamAM mULarAja bhImadeva, karNadeva, siddharAja jayasiMha ane kumArapALa ema eka pachI eka parAkramI ane prajAvatsala rAjAo thaI gayA. 300 varSanA e suvarNakALane parAkASThAe pahoMcADanAra be rAjavIo hatA. siddharAja ane kumArapALa ane e baMne rAjavIonA pIThabaLa samA hatA - "kalikAlasarvajJa zrI hemacandrAcAryajI.' vikrama saMvata 1145, kArataka suda pUrNimAne zubha divase, dhaMdhukAmAM eka prauDha, mahimAzALI, dharmajanomAM agresara evA zeTha jemanuM nAma cAca hatuM temanA patnI pAhiNIdevIe eka bALakane janma Apyo jenuM nAma cAMga (eTale suMdara) pADyuM, paraMtu vi. saM. 1144mAM devacaMdrasUrijI mahArAja dhaMdhukA padhAryA hatA tyAre pAhiNI zrAvikAe eka divasa, vaMdanA karIne pUchyuM, "meM gaI kAle rAtre svapnamAM joyuM ke mane ciMtAmaNi ratna maLyuM ane meM te ratna Apane arpaNa karyuM ! Ano artha zo ? jyotiSa ane sAmudrika lakSaNanA jANakAra AcAryazrIe kahyuM ke, 'tamane eka putraratna thaze je tame amane soMpI dezo." eka divasa pAhiNImAtAnI kUkhe avatarela A putraratnane eTale ke nAnA cAMgane laIne mAtA devacandrasUrijInA vaMdanArthe upAzraye gayA. AcArya mahArAja darzana karavA gayA hatA. cAMgadeva ramatAM ramatAM gurumahArAjanI pATa upara jaIne besI gayo. AcArya mahArAje upAzraya AvatAM bALakane yogI puruSanI anokhI adAthI beThelo joyo. emaNe pUchyuM "dIkSA levI che? bALake javAba Apyo hA! huM to dIkSA laIza, AcArya banIza ane mokSamAM jaIza !' lagabhaga barAbara e ja samaye cAMgadevano eka samakAlIna tejavI rAjaputra, rAjasiMhAsana upara besI pRthvIpAlanI chaTAthI saune pATaNanagarImAM Azcarya mugdha karI rahyo hato - jANe vidhinI yojanA hoya ke A baMne bALako gujarAtano yazodhvaja pharakAve! eka caMgadeva - hemacaMdra, bIjo jayasiMha siddharAja. eka dhUmaketu kRta 'hemacaMdrAcArya + 119
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAMtarasathI raMgAyelo sAdhu, bIjo vIratvathI raMgAyelA mahattvAkAMkSI rAjAdhirAja. eka ghaDI pachI eno e putra eno nahi hoya paNa dharma saMsthAno haze. gujarAtano haze, saune mATe jIvanadharma sarajanAro thaI raheze, e lADaghelI mAtAne khabara nathI. jyAre guru mahArAje pAhiNIdevI pAse gaMbhIra, zAMta tathA prazAnta samudranI dhIragaMbhIra garjanA jevA sUrinA svara thakI putraratnanI mAMgaNI karI tyAre pAhiNIdevI vihvaLa thaI gaI. tenI AMkhamAM jarAka AMsu AvI gayAM ane kahyuM ke, he prabhu! mAro ekano eka putra che, nAno che, mAro ekamAtra AdhAra che, lakSmInaMdana che. enA pitA hAlamAM hAjara nathI. tema ja enA pitAne AvatAveMta ja ene teDIne vyavahAranI muzkelImAtra bhUlI javAnI Teva che !" AvA atyaMta gaddagada kaMThethI bolAyelAM pAhiNIdevInA zabdothI ghaDIbhara devacaMdrasUrine emanuM potAnuM bALapaNa yAda AvI gayuM. paraMtu bIjI ja kSaNe jeNe jIvanabhara darzanapravartakanuM harakSaNe ciMtana karyuM hatuM, emaNe gaMbhIra-zAMta vANImAM pAhiNIne kahyuM, "bhadra! tRNAMkura para rahelA jalabiMdu jevuM jIvana kSaNika che. je janmyo che te maryo ja che mATe A moha na jagADa! te mahAsvapnane yAda kara! A bALaka kadAca lakSmInaMdana thaze, yaza meLavaze. samAjamAM zreSTha gaNAze, rAjyAdhikAramAM paNa samaye sthAna pAmaze paNa e badhAmAMthI saMtoSa thaze? e yogI thavA janmelAne tuM AMhI rAkhIne zuM karaze? gujarAtanI nArIo jevI bahAdurIthI potAnA vyApArI patione mahAsAgaranI musApharI mATe anujJA Ape che, tevI ja bahAdurIthI saMsArasAgaranI eka mahAna musApharI pAra karavA A zizunI jIvananaukAne tuM dharmadhvaja nIce javA de. gujarAtanI sarasvatI enA vinA apUrNa raheze. AhaMta darzana enA vinA adhUruM lAgaze. jene mATe gujarAtano vizALa pradeza paNa phaLI jevo che, ene tuM gharaAMgaNe rAkhIne gharakUkaDI banAvI zuM karIza ? enI mudrAmAM vijayano raNako che, enI jillAmAM mAlavAnI sarasvatI che, enA jIvanamAM Ahata darzananI saurabha che. tuM e sarasvatI putrane, draNane, yogIne, kavine ene tuM zuM karaze, bhadra ? dharmanI upAsanA e pAhiNInA jIvananuM kendrastha baLa hatuM. e koI AcAraghelI, dharmavevalI na hatI ke A mahAtyAganuM mUlyAMkana AMkatAM pAchI. haThe. pAhiNIdevIe to aneka zizuone A rIte dharmadhvaja nIce jatA ane dharmAdhikArI thatA joyA hatA. lakSmI karatAM ene mana dharma e vadhAre satya hato. putranA pitAnI gerahAjarI che e vicAre e jarAka vihvaLa to thaI, paNa pachI tarata ja sAbadI thaI vicAryuM ke e gerahAjarImAM ja koI IzvarI saMketa nahi hoya? Ama vicArI takSaNe, vadhu vicAryA vinA gurunA caraNamAM potAno suputra dharI dIdho. A pAhiNIdevI caityamaMdiranA pagathiyAM UtaratI dhIra, prazAMta ane chatAM 120 + 1lmI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ vedanApUrNa strI, sAdhvI ane mAtAnuM citra hajI sudhI koI kavie ke citrakAre doryuM nathI. pUjya pAhiNIdevInI najare e vakhate bhaviSyanA gujarAtamAM dharmavijaya karato, potAno sarasvatIputra AvI rahyo hato. dhaMdhukAnI e nArI ramaNInA deha upara, gulamahora upara phulapraphulla rakta puSpo zobhe tema, pATaNanuM mahAmoluM nArIkuMjara zobhI rahyuM hatuM, enA kaMThamAM sonAnI mALA paDI hatI; kAnamAM zirISa puSpanA jevuM karNaphUla jhUlI rahyuM hatuM, emAM laTakatA mauktika laMkAnI suvarNarajathI aMti thatAM hatAM. enA nAnA suMdara lAla hoTha upara dharmanI pavitratA besI gaI hatI. enA bhAlamAM kuMkumano cAMdalo zobhI rahyo hato. enA pagamAM paDelI ghUgharIo avAja karavA adhIrI thaI rahI hatI. e eka ghaDIbhara pagathiye thobhI gaI, jarAka UMcI Doke pAchA pharIne joyuM to nirdoSa smitamAM koI Ajanma yogInI chaTAthI zobhatuM hoya tevuM cAMgadevanuM rUpALuM mo potAnA aMtaramAM eNe utArI lIdhuM ane pachI saDasaDATa potAnA ghara tarapha cAlI gaI. tyAra bAda caMgadevane gurumahArAja zrI devacaMdrasUri staMbhatIrtha tarapha vihAra karIne laI gayA ane A bAju gharaAMgaNe praveza karatAM sonerI ghUgharInA raNakAra karato caMgadeva doDato Avato tene badale nIrava zAMti vartAtA pitA cAcane A zAMtimAM koI mahAtophAnanI AgAhI lAgI. gharamAM praveza karatAM virakatAvasthAmAM beThelI, dharmakAryamAM tallIna pAhiNIne najaramAM kAMIka kheda anubhavatAM putra caMgadevanI pRcchA karI to pAhiNIe javAba Apyo ke, ApaNo suputra guru devacaMdrasUrine caraNe dharyo che eTaluM sAMbhaLatAM ja putravAtsalyathI prerAyelo cAca AkuLavyAkuLa thato khaMbhAta Avyo ne potAno putra devacaMdrasUri pAsethI pAcho meLavavA udayana maMtrI pAse AvI pahoMcyo. samAdhAnapUrvaka kAma levAnI vRttivALA maMtrIe potAnI mahattAno leza paNa garva karyA vinA, dhULathI kharaDAyelA zarIravALA, hAMphaLAphAMphaLA thayelA kUzadehavALA vihvaLa banI gayelA ane annano tyAga karI kRtanizcaya thayelA cAcane atyaMta sanmAnapUrvaka potAnI pAse besADyo. paraMtu cAcanuM aMtara to zarIra naSTa na thAya to, deza choDavo yogya e ukti mujaba putra na maLe to zarIra tyAga karavo, ema nahi to dezatyAga karI devo, paNa durjananI chAyA nIce to na ja rahevuM, evA bhAre nizcayathI ugra banI gayuM hatuM. tema chatAMya, udayana maMtrIe cAcane mITho AvakAra Apyo. cAcane atizaya AtithyatAmAM aviveka lAgyo. tene udayana maMtrIe kahyuM ke maMtrIrAja! divasa to caDato paDato AvyA ja kare che. putravirahathI vyAkuLa evA muja jevA garIbane Ama satkAra Apavo ThIka nathI. jarApaNa zAMti khoyA vinA udanA maMtrIe javAba Apyo, zreSThI ! zarIranuM sukha adhamane mATe che, samRddhinuM sukha madhyamane mATe che, mAtra uttama puruSo ja koI adbhuta padArtha mATe prayatna kare che? dhUmaketu kRta 'hemacaMdrAcArya + 121
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAe kahyuM: "he maMtrIrAja! mAre nyAya joIe che. paMca bheguM karI nyAya Apo nahi to, IndasabhAnI barobarI karanArI mahArAja siddharAja jayasiMhanI sabhAmAM huM nyAya meLavavA jAuM? udayana maMtrI kahe, zreSThI! tamane priya evuM huM zuM karuM, jethI tame zAMta thAva. paraMtu cAcane to potAnA putra sivAya bIjI koI ja vAtamAM rasa na hato. tyAre udayana maMtrIe kahyuM ke, huM nyAya ApIza! te pahelAM annabhojanAdithI satkAra karyo. jyAre cAca kAMIka zAMta thayo tyAre maMtrI pote caMgadevane AMgaLIe laIne AvyAM ane cAcane tenA khILAmAM besADyo ane atyaMta gaMbhIratAthI kahyuM, "sajjana ! A tamAro putra jo tame ene guru mahArAja pAse rahevA dezo to e gujarAtane, dharmadhvajathI aMkita karI digaMtavyApI kIrti meLavaze." cAca bolyo: "lakSmI laIne putra vecanAra jevo adhama huM nathI." udayana maMtrIe kahyuM "zreSThI! dezanuM gaurava kevaLa lakSmImAM, yuddhavidyAmAM ke vyApAramAM ja nathI, paNa jo enI jIvanasamRddhi laI levAmAM tame tamane ane ene baMnene bhAre pAtakamAM pADI rahyA cho." sarasvatInI zakti karatAM paNa maMtrazaktinuM AkarSaNa cAcane sAruM lAgyuM. potAno putra koI mahAna sAdhu ane vijetA thavA jabhyo hoya A vicAradhArAthI putrane ratnatrayI - jJAna, darzana ne cAritrano vAraso levA gurune caraNe dharIne mahApuNya saMpAdana karyuM. tyAra bAda caMgadeva khaMbhAtamAM rahyo ane pachI temanI dIkSAnI ghaDI AvI. udayana maMtrInA madhura vacanothI zAMta thaI cAce potAnA putranA dhArmika jIvananA pramANamAM saMmati ApI. dIkSAno prasaMga Avyo tyAre e caMgadeva somamuha - saumyamukha - somacandra banyo. guru mahArAje caMgadevane dIkSA ApI tenuM nAma somacandra pADyuM hatuM. A somacandra tyAra pachI, lagabhaga soLa varSe hemacandrasUri thayo. paraMtu e soLa varSa daramiyAna maunanA mahAsAgaramAM nimajjana karI eka evI advitIya vastu siddha karI. 'AcArAMgasUtramAM vIraprabhunI tapazcaryAmAM varNave che tema, somacandra vize kahI zakAya ke, "te iMdriyonA dharmathI virakta rahetAM ane alpabhASI banI viharatA hatA.' A pramANe somacandra vyAkaraNa, yoga, kAvya, koSa, nyAya, tattvajJAna, zabdazAstra, itihAsa, purANa tathA bIjA aneka viSayomAM pravINa thavA maunanA mahAsAgaramAM potAnI nAva calAvI rahyo hato. enI sAthe rAta ne divasa, cAlatAM ne pharatAM, UThatAM ne jAgatAM, nidrAmAM ne svapnamAM siddhasena divAkara, haribhadrasUri, abhayadevasUri, zAMtisUri, vAdIdevasUri ane samakAlIna somaprabhasUrinI pratimAo pharI rahI hatI. Ama, varSo jatAM guru devacaMdrasUrie somacandramAM navIna ja pratibhA nihALI. jarjarakAva thayelA devacaMdrasUrie potAnA paTTaziSya jitendriya somacandrane 122 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAryapade sthApavAno nizcaya karyo. emAM A vize eka daMtakathA che. eka vakhata guru ziSya baMne vihAra karatA hatA, teTalAmAM kolasAno Dhagalo joI devacaMdrasUrie pUchyuM, 'A zuM che? tyAre somacandre javAba Apyo, 'hema !" potAne kolasA dekhAtA evA DhagalA upara munine besavA vinaMtI karI. muni beThA ke tarata ja e sonAnA DhagalA tarIke dekhAvA lAgyA! tethI 21 varSanI vaye jyAre teo AcAryapadathI alaMkRta thayA tyAre teo hemacandrAcArya kahevAyA ! te divasa vaizAkha suda trIja akSayatRtIyA hatI, ane vi. saMvata 1166 hato. madhyAhna samaye devacaMdrasUrie potAnI kaMthA somacandrane oDhADI. potAnuM 'AcArya' pada tene soMpI dIdhuM. AcArya hemacandrano mahotsava UjavAI rahyo hato. lokone A juvAna tapasvI vadhAre AkarSI zakyo hato. jema koI rAjaputra yogI bane ane vadhu AkarSaka thaI rahe tema hemacandra vadhu AkarSaka banI rahyo hato. paNa jeNe vAtsalyabhAvane aLago karI potAnuM zizu dharmapravRttine caraNe dharyuM hatuM, te pAhiNIdevIe A mahotsava nihALyo tyAre ene potAnuM jIvana sArthaka lAgyuM. enI AMkhamAMthI premanAM AMsu sarI rahyAM hatAM. khaMbhAtanA nagarajano, zreSThIo, rAjapuruSo are, khuda udayana maMtrI pote enI pAse nAnA lAgatA hatA. thoDI vAra pachI mahotsavanI pUrNAhuti thavAno vakhata Avyo. te vakhate dhIme pagale, sabhAjanonI bhIDa vacce potAnI sAdhvI mAtA pAhiNIdevIne AcArya mahArAje nihALyA. prathama tIrthaMkara RSabhadevane nihALavA jema emanI mAtAnAM prajJAnayana khUlI gayAM hatAM, tema pAhiNIdevInA AMta2nayana Aje somacandranAM darzane khUlI gayAM. je nArInA premasAgaranA taTe UbhA rahIne moTA moTA narapuMgavo natamastake ame to hajI chIpalAM zodhIe chIe ! ame to hajI zaMkhalA vINIe chIe ema bolavAmAM gaurava le, evA mahAna pratIka jevI A nArI hatI. AcArya hemacandre UbhA thaIne doTa mUkI ane saunA dekhatAM emanA caraNamAM mastaka mUkyuM. hemacandre kahyuM: "Avo, mA! Avo. je rasto tame mane batAvyo, e ja rasto Aje huM tamane batAvuM chuM. tame mane A dharmadhvajano Azraya levarAvyo, A kalyANaketu tamAre mATe paNa sukharUpa bano !" tyAra pachI hemacandrAcArye mAtA, pAhiNIne sAdhvIvargamAM AcAryapade sthApyAM ane pravartinI pada apAvyuM. saMghanI samakSa AcAryanA siMhAsananI mAtAne adhikArI banAvI ane potAnuM putraRNa adA karyuM. aMtasamaya mAtAne sADAtraNa karoDa zlokanuM navanirmANanuM vAgudAna ApyuM ane emanI samAdhi TakI rahe te mATe eka karoDa navakAra gaNyA. je vakhate stambhatIrthamAM hemacandrAcAryano vAvaibhava nAgarikone, zreSThIone, dhUmaketu kRta 'hemacaMdrAcArya' + 123
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajAjanone AkarSI rahyo hato, je vakhate AcArya mahArAjanA moMmAMthI nIkaLatI sarasvatI juduM ja rUpa dharI rahetI te vakhate kAzmIrathI koMkaNa sudhI, ne aMgadezathI saurASTra sudhI ema AkhA bhAratavarSamAM jenI kIrti phelAyelI hatI, te siddharAja jayasiMha gujarAtano nRpALa hato. hemacandrAcArya vihAra karatAM pATaNamAM AvyA tyAre siddharAja jayasiMhanI kirti digaMtavyApinI hatI. tenI rAjanIti digvijavI hatI. te vidvAna hato ne vidyArasika hato. ene gujarAtamAM sarasvatI ANavI hatI. gurjara deza' ema bolatI enI vAcAno pratApa judo hato. ene eka kAlidAsanI jarUra hatI, je potAnI kavitA vaDe gujarAtane enA gauravano vAraso ApI jAya. caulukya kIrtikathana sAMbhaLIne, bhaviSyano koIpaNa gujarAtI potAnI jAtane nAnI na mAne evI koI ajara kRti mATe e jhaMkhI rahyo hato. game teTaluM mahAna paNa te vakhatanuM sanmatIrtha pATaNanA hisAbe kAMI na hatuM. pATaNamAM to mahAlayo mahAmaMdiro, mahApuruSo, mahAjano ane mahApAThazAlAo hatI. AMhInI sabhAmAM besavuM e kAMI jevAtevAnuM kAma na hatuM. eTale pATaNamAM rahevAnI sAthe hemacandrAcArya pATaNathI ane pATaNa hemacandrAcAryathI vadhAre mahAna dekhAvA lAgyA. merUtuMganA kahevA pramANe jenuM zaizava pUruM thavA AvyuM che, tevA hemacandrAcArya, devasUrinA sahAyaka tarIke temAM hAjara hatA. dezavidezane jItato. kumudacaMdra gujarAta dezamAM Avyo hato. pATaNano nRpALa hareka vidvAnane satkArato, potAnI mAtAnA pitAno guru eTale ene vizeSa Adara ApIne pATaNamAM zAstrArtha goThavyo. siddharAjane hemacandrAcAryanI pratibhAnI khAtarI thaI. devasUrine karNAvatIthI AvavA siddharAje tathA pATaNanA saMghe vijJapti karI. devasUri AvyA ane mahArANI mInaLadevInI hAjarImAM zAstrArtha zarU thayo. temAM kumudacaMdranI hAra thaI, tethI hemacandrAcAryanuM sthAna vadhAre ne vadhAre pratiSThAbharyuM thayuM. eka vakhata siddharAja hAthI upara besIne mukhya rastA upara thaIne jato hato. evAmAM sainiko ne nagarajanonI bhIDane lIdhe eka dukAna upara ubhelA hemacaMdrAcAryane rAjAe joyA. rAjAe hAthI Ubho rAkhIne AcAryane kAMIka kathana karavA vijJapti karI. hemacandrAcArye rAjAne kahyuM ke, he rAjanuM siddharAja! tArA hAthIne to niraMkuza AgaLa vadhavA de; diggajo dhruje to bhale dhrujatA, e ciMtA karavAnI tAre na hoya, kAraNa ke tuM pRthvIno bhAra dhAraNa kare che.' A kathana sAMbhaLI rAjAe potAne tyAM sabhAmAM haMmezAM AvavAnI vinaMtI karI. thoDAM varSo pachI siddharAje hemacandrAcAryane vyAkaraNa graMtha lakhavA vinaMtI karI. hemacandrAcArye siddharAjanI vijJaptithI vyAkaraNa taiyAra karavAnuM mAthe lIdhuM. A vyAkaraNa taiyAra karavAmAM siddharAje deza-videzathI khAsa karIne bhAratIbhUmi kAzmIramAMthI rAjapuruSone mokalI vyAkaraNo maMgAvyAM. Ama, hemacandrAcArye je 124 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ advitIya graMtha racyo, te "siddhahema-vyAkaraNa - 'siddha hema zabdAnuzAsana' nAma rahyuM. rAjasabhAmAM paMDitonI samakSa jyAre enuM vAcana thayuM tyAre sarva paMDito mugdha banI gayA hatA. pustaka vidvanmAnya che e jANIne siddharAje sarasvatIne ApavuM joIe. evA yogya mAnathI, potAnA paTTahastI para ene padharAvI, enI ghoSaNA karAvI. 300 lahiyAone besADI enI nakalo karAvI. A nakalone aMga, baMga, nepALa, karNATaka, koMkaNa, saurASTra, kAzamIra, IrAna, laMkA ema badhe ja mokalAvI. vyAkaraNanI racanAthI siddharAja jayasiMhane hemacandrAcArya pratye vadhAre ne vadhAre AkarSaNa thatuM gayuM. "siddhahema' vyAkaraNa pachI temane vadhAre pustako bIjA banAvyAM, ke jethI gujarAtanI kIrti vadhI. lokone vANI ApI ane bolavAnI zailI ApI. "abhidhAna ciMtAmaNi ane dezInAmamALA' jene zabdakoza kahevAya te taiyAra karyo. siddharAja jayasiMhane koI saMtAna na hatuM tethI tenuM mana saMtApazIla rahyA karatuM paraMtu siddharAjane putra na thayo te na ja thayo tethI emanAM chellAM varSo ghaNAM viSAdamaya ne vyAkuLa banI gayAM hatAM. e vyAkuLatAmAM siddharAje bhAna bhUlIne kumArapALa gAdIe na Ave te mATe ghaNAM prayatno karyA. chatAM paNa kumArapALane gAdI maLI ane siddharAja jayasiMhanA maraNa pachI I. sa. 1199mAM gAdI upara kumArapALa Avyo. hemacandrAcAryano jIvanakALa gujarAtanA sauthI samartha evA be mahAna nRpationA samayane AvarIne paDelo che. gujarAtanI mahattA siddharAje karI, kumArapALe te sAcavI, poSI, ene vadhArI. je arthamAM hemacandrAcArya jainadarzanane potAnA jIvananI jarUriyAta samajyA hatA, te ja arthamAM kumArapALa jainadarzanane potAnA jIvananI dhArmika jarUriyAta samajyA hatA. kumArapALane saghaLAM darzana karatAM jaina darzanano dvAda vadhAre asarakAraka lAgyo. e arthamAM e jaina hatA. jaina darzananA mukhya aMga ahiMsA, brahmacarya, aparigraha vagereno mahimA emaNe gAyo che. emaNe e rasto svIkArI jainadarzananI mahattA svIkArI che. kumArapALe jIvanamAM prathama pacAsa varSa sudhInI vaya dezAMtaramAM gALelI. eka vakhata e sAdhuveSe pATaNamAM Avelo paNa carapuraSoe tene oLakhI kADhyo, ane tyAMthI te bhAgIne hemacandrAcAryanA upAzrayamAM gayo. AcArya mahArAje kevaLa karuNatAthI prerAIne tene tADapatromAM chupAvI dIdho ane pachI rAtre bahAra kADhI. dezAMtaramAM javAnI salAha ApI. kumArapALa A rIte rAjA thatAM pahelAM ghaNI ghaNI viTaMbaNAomAMthI pasAra thayo hato. kumArapALa tenA baMne bhAIo karatAM vadhAre tejasvI hovAthI rAjaprApti karI zake ema hatA. te potAnI gAdI upara sthira thayo, ajamera, mALavA vagerenA rAjAone teNe harAvyA te vaza karyA. rAjapadamAM sthira thaI pote zAMta jIvana gALavAno nizcaya karyo. dhUmaketu kRta 'hemacaMdrAcArya + 125
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ A samaya hemacandrAcArya mATe khUba anukULa hato. je rAjarSinA sAmAnya dharma che te ane jaina AcAranA ane jaina vicAranA je mukhya ratno che te pratye emaNe kumArapALane jAgrata karyo. kumArapALanI vinaMtIthI hemacandrAcArye yogazAstra racyuM. kumA2pALanA jIvananAM chellAM varSo vItarAganI prazaMsAmAM ne virakta dazAno vikAsa sAdhavAmAM gayA che. pahelAM paMdara varSano kumArapALa rAjA hato. chellA paMdara varSano rAjarSi mAMsatyAga, maghatyAga, jugAratyAga, zikAratyAga, dhanalobhatyAga ane chevaTe to sarva tyAgInA jevI emanI sthiti banI gaI hatI. chatAM paNa hemacandrAcArye enI pAse gujarAtanA jIvana para cirasthAyI asara karanArA sAmAjika kAryo karAvyAM. ? kumArapALa guptapaNe nagaracaryAM karato. te daramiyAna eka vakhata eNe joyuM ke, keTalAka mANaso pazuone vadhasthAna pratye kheMcI jatA hatA. emanuM hRdaya dayAthI dravI gayuM. je bolI zakatA nathI, phariyAda karI zakatAM nathI, kevaLa mAnavane AdhAre rahe che, evAM pazuone mAMsAhAra mATe mAravAno manuSyane adhikAra keTalo ? hajAro pazuono nirarthaka thato vadha pote aTakAvI zake e vastu ene atyaMta AkarSaka lAgI ane teNe potAnA rAjyamAM sarvatra amArI ghoSaNA karAvI; je janme tene jIvavAno hakka', kumArapALanA jIvananA A suMdara bhAge ene rAjarSi kumArapALa banAvyo. potAnA kulAcArano avinayI tyAga karyA vinA e paramArhata' thaI zakyo. e jamAnAnI vicArasaraNI pramANe kaMTakezvarI devIne pazuvadhano bila nahi devAya to rAjya 52 ane prajA 52 mahAna Aphata Ave evI vAto phelAvI kumArapALanA nizcayane pheravavAmAM Avyo hoya. kumArapALa emAMthI rasto zodhavA hemacandrAcArya pAse gayo. je prANIone devI pAse vadha mATe ApavAnAM hatAM te badhAMne devInAM maMdiramAM laI javAmAM AvyAM ane AkhI rAta barAbara baMdobasta rAkhavAmAM Avyo. savAre jyAre lokonI najara samakSa daravAjA kholavAmAM AvyA tyAre badhAM prANI sAjAMsamA carI rahyAM hatAM. A jotAM rAjAe gaMbhIra vANIthI kahyuM, "jo devIne A pazuonuM mAMsa vahAluM hota to te enuM bhakSaNa karyAM vagara na raheta paraMtu emAMnA ekano paNa svIkAra karyo nathI. mATe mArI je ghoSaNA che te nizvala che." bIjo paNa eka atyaMta karuNAsabhara prasaMga e che ke eka vakhata madhya rAtrie AkhuM pATaNa nagara zAMta hatuM tyAre AkAzane vIMdhI nAMkhato karuNa svara kumArapALa rAjAnA kAne paDyo. rAjA potAnA prAsAdethI ekalo A svaradizA tarapha cAlI nIkaLyo. tyAM zabdane pAse ne pAse Avato sAMbhaLIne sAvaceta thaI jue che to eka vRkSa nIce beThelI eka strIne joI. rAjAe tene kahyuM, he premapUrNa! atyAre AvI rIte ahIM besavuM yogya nathI ? tyAre te strIe teno 126 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ Akho vRttAMta kahI saMbhaLAvyo. strInI vAta sAMbhaLI rAjAe AzvAsana ApI nyAya toLyo. strI nirAdhAra thatAM tenuM dhana rAjapuruSa laI le tevA niyamano bhaMga karI te strIne sAMtvana ApyuM. AvA aneka prasaMgothI kumArapALa rAjAnI udAratA, mahAnatA, karuNA jaNAya che. jyAre hemacandrAcAryano kAladharma najIka Avyo tyAre temanuM vaya corAsI varSanuM hatuM. vIsa varSanI vayathI emaNe ekadhArI rIte, 64 varSa sudhI sarasvatInI upAsanA karI hatI. emane lAgyuM ke have potAnA kAlanirmANano samaya AvI pahoMcyo che tyAre temaNe saMghane, ziSyone ane rAjAne, maMtrIne AmaMtrI chellI rajA levAno nizcaya karyo. rAjAne vyagra ane ciMtAtura joIne pote bolyA, "he rAjanuM! tamAro zoka nakAmo che. tame pote paNa have AMhI thoDo vakhata cho !" pachI saunI sAthe vinamratAthI kSamAyAcanA karI yogIndranI jema, hemacandrAcArye anazana vrata dhAraNa karI lIdhuM. chevaTe, eka paLa evI AvI, jyAre emane saghaLuM vizva potAnAmAM ane pote vizvamAM che ema spaSTa pratIti thavA lAgI. saMvata 1229mAM hemacandrAcArya paramadhAmamAM gayA ! hemacandrAcAryanI jIvanasiddhinA cAra prakAra cheH e vidvAna sAhityakAra che, saMskAra nirmAtA sAdhu che, samaya dharmI rAjanItijJa che ane sauthI vizeSa e AdhyAtmika paMthanA mahAna musAphara che. bhagavAna hemacandrAcAryanuM kalikAlasarvajJa' biruda munizrI puNyavijayajI yogya rIte kahe che tema, temanA advitIya guNone AbhArI che. aMte hemacandrAcAryanuM jIvana ane kavana eTaluM vizALa che ane e jIvana ane kavanane emaNe sarva sAmAnya hitamAM evI rIte otaprota karyuM che ke, enA samyaka abhyAsathI gujarAtI sAhityanI tema ja gujarAtanA itihAsanI keTalIka navI dizA ane dRSTio maLI zake tema che. . sUryodaya samaye sarasvatI nadIkinAre UbhelI eka mahAna zakti, potAnA prakAzathI - tejathI AkhA gujarAtane chAI detI kalyo ane tamane hemacandrAcArya dekhAze' -zrI dhUmaketu mInAbahena pI. dhArazI 4, ajitanAtha sosAyaTI pulakita skUla pAse, phatehapurA, amadAvAda-380007 mo. 9879556621 dhUmaketu kRta hemacaMdrAcArya + 127
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ - zrI jhaveracaMda meghANI kRta - gujarAtano jaya' ja hInA zAha JsAhityarasika zrI hInAbahene prastuta lekhamAM zrI jhaveracaMda meghANInI navalakathA gujarAtano jayano janma kevI rIte thayo tenI apragaTa bAbatone savistara jaNAvIne A navalakathAno paricaya karAvela che. - saM.] gujarAtanI dharatI para aneka kavio, zAyaro, sAhityakAro thaI gayA, jemaNe lokabhASAmAM je sAhitya lakhyuM che te amara thaI gayuM che. Aje paNa jyAre ApaNe sAhityakAra tarIke koNa Ave? te vicArIe to temAM sneharazmi, kanaiyAlAla mANekalAla munazI, dhUmaketu, jhaveracaMda meghANI Adi aneka nAmo yAda AvI jAya. A badhA ja sAhityakAroe bahu ja UMcI guNavattAnuM sAhitya jagata samakSa mUkyuM che. temAM paNa jhaveracaMda meghANIe to na phakta navalakathA lakhI che, paraMtu jIvanacaritra - jemAM soraThanA saMto paNa AvI jAya ane rAjA akabara paNa AvI jAya ane dayAnaMda sarasvatI paNa AvI jAya. te uparAMta navalikAo, kavitAo, nATako, lothA, lokagIta, lokasAhityanAM saMzodhana, vivecana, prakIrNa, zAyarI ane patrakAratva. sAhityanuM eka paNa pAsuM temaNe bAkI nathI rAkhyuM. AvI jhaLahaLatI saphaLatA ane bahumukhI pratibhA dharAvanAra jhaveracaMda meghANI vize paNa aneka lekhakoe potAnA abhiprAya ApyA che. jhaveracaMda meghANIe "aMkala Tomsa kebina', "enDa klAyeTa klojha dha Dona, ola klAyeTa ona dha vesTarna phranTa', kahna jevI suprasiddha kRtionI carcA karI che. Tolara, bAyarana, puzkina, barnADa zo, bIthovana, samaraseTa moma, razkina jevA videzI kalAkAro ane dvirendranAtha TAgora, zaradabAbu, subhadrAdevI, maithilIzaraNa gupta jevA bhAratIya nAmAMkita sarjako temanI kalama para AvI gayA che. e samayamAM lagabhaga ananya gaNI zakAya tevI philmIkaLAne samajavAno paNa temaNe prayAsa karyo che. cArlI ceplinanI 'siTI lAITsa' ke "moDarna TAImsa' jevI suvikhyAta philmonI carcA karI che. to Arthika kAraNasara dikSA letI yuvatIne dIkSA lIdhA bAda parivAranI yAda Ave che e philma keDala soMga' para paNa temaNe vivecana karatA kahyuM che ke dhArmika lAgaNI dUbhavavAnI dhAka chUpI charIo laI A dezamAM 128 + 1lmI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ cokI kare che.' jhaveracaMda meghANInAM sAhityajIvananI ghaDatara kathAH temano janma pAMcALanAM suprasiddha kendra coTIlAmAM, DuMgaranI taLeTImAM 28 oNgasTa, 1896mAM thayo hato. 1912mAM amarelImAM zALAzikSaNa pUruM karyuM. tyAM ja temanAmAM svadezI caLavaLa, AryasamAja ane thiyosophInAM saMskArabIja vavAyAM. aMgrejI ane saMskRta bhASAo laIne bhAvanagaranI zAmaLadAsa kaoNlejamAMthI 1916mAM B.A. thayA. tyAM sanAtana dharma hAIskUlamAM zikSaka thayA. abhyAsa daramiyAna lokasAhityano khyAla sarakho paNa na hato. gujarAtI sAhityamAM vizeSa karIne nhAnAlAlane vAMcatA. skUlanA abhyAsa daramiyAna kalApI temano priya kavi hato. ane aMgrejI kaviomAM bAyarana temane gamato. 1917mAM meghANI kalakattA gayA. tyAM bajAranA sAInaborDa parathI bhASA zIkhyA. baMkimacaMdranI navalakathAo ane brijendrarAyanAM nATako vAMcavAM zarU karyA brahma samAjanI ravivAranI upAsanAmAM jatAM ane AvI rIte baMgALI bhASA samajatA thaI gayA. ane A bhASAnA paricayathI paheluM gIta "dIvaDo jhAMkho baLe' racAyuM. tyAM temaNe thoDA nATakanA pravezono anuvAda karelo. tyAMthI temane jANe kAThiyAvADa sAda pADIne bolAvatuM hoya tema teo 1921mAM kAThiyAvADa parata thayA, paraMtu kAThiyAvADamAM AvIne jANe dizAzUnya banI gayA. thoDA samaya pachI jhaveracaMda meghANIe be-traNa lekho "saurASTra patramAM koI ja uddeza vagara lakhI mokalyA. tyAM amRtalAla zeThanuM dhyAna kheMcAyuM. amRtalAla zeThe temane maMtrImaMDaLamAM sthAna ApyuM. ane sAhityapravRttimAM meghANI joDAI gayA. temanuM prathama phUla te kurabAnInI kathAo.' jenAthI temaNe sAhitya kSetramAM maMgalAcaraNa karyuM. lokasAhityanI zarUAta saurASTranAM haDALA darabAra tarIke jANItA vAjasUra vALAe temane dIkarAnI jema rAkhyA hatA. cAraNo pAsethI sAMbhaLelI mRta dasoMdInI vAto kahetA, A vAto meghANIne ghaNI ja mIThI lAgatI. A kathA teoe lakhavAnI zarUAta karI. A temanI lokasAhitya dIkSA. tyAM temaNe kAThiyAvADanA jUnI vIrajAtionAM rItarivAjanI, khAsiyato, khUbIonI aneka mAhitI bhegI karI. - jhaveracaMda meghANInI gerahAjarImAM ja saurASTranI navI bheTa tarIke rasadhAra ApavAnI amRtalAlabhAIe rajUAta karI. tethI pahelo bhAga khUba ja utAvaLathI lakhAyela jaNAya che. 1923mAM "saurASTranI rasadhAra' pahelo bhAga bahAra paDyo ne teo lekhaka tarIke jANItA thayA. 1927 sudhImAM rasadhAranA pAMca bhAga pUrA thayA. lokasAhityanuM saMzodhana-saMpAdana temanA jIvananI upAsanA banI ane lokasAhityanAM saMzodhana badala temane 1929mAM raNajitarAma suvarNacaMdraka arpaNa zrI jhaveracaMda meghANI kRta 'gujarAtano jaya' + 129
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ thayo. lokasAhityanI prathama prasAdIrUpe DozImAnI vAto' pustaka bahAra paDyuM. jJAnaprasAraka maMDaLIe muMbaImAM lokasAhitya vize temanAM cha vyAkhyAna yojyAM. temanI para moTI asara temanA janmasthaLanI jaNAya che. temanA mAtA ghaNA ja madhura kaMThathI rAsa gAI saMbhaLAvatA jenAM saMbhAraNA ghaNA ja varSo sudhI temanI sAthe rahyA hatA. meghANInA pitA kAThiyAvADa ejansI polIsanAM nokara tarIke judAjudA thANAmAM jatAM. meghANI paNa nAnapaNamAM vikaTa gyAo jevAM ke DuMgara, nadI, kotara, khINa ke raNamAM temanI sAthe jatA. A badhA gAmaDAnA pravAso ghoDesavArI karIne karatA tyAre temane kudaratanI bhayAnakatA, ramyatA, ekAMta, AhalAdakatAno anubhava thavA lAgyo hato. sAthe sAthe grAmya janatAnA paricayamAM paNa AvavA lAgyA ane jenA kAraNe lokagItonAM garabA, rAsa, hAlaraDA, lagnagIto AdinuM sarjana thayuM. meghANI janmabhUmimAM kalama ane kitAba e kaTAra tathA anya sAmayikomAM paNa kaTAra calAvatA. A rIte teo sAhityika patrakAra hatA. temanAmAM sAhityanI eka vizALa samaja hatI. sAhitya pratyenI temanI dRSTi sAhityalakSI ane rasalakSI che ema teo pote kahetA. temanI sAhityadRSTi sAMkaDI nahotI paraMtu emAM bharapUra jIvanalakSitA samAyelI hatI. temanAM lokasAhitya taraphanAM AkarSaNanAM mULamAM lokajIvana, lokaitihAsa, lokasaMskAra tarapha anurAga jaNAya che. bahAravaTA saMbaMdhI mImAMsAo aMge teo kahetA ke e sAhityadaSTie nahIM paraMtu jIvananAM mUlyAMkananI daSTie thayelI che. lokasAhitya e emanA mATe zAzvata jIvananuM rasAyaNa hatuM. kavitA sarjanaH trIsInAM gALAmAM kadAca sauthI vadhu raMgIna kavimAM meghANI Ave che. praNaya, prakRti, yuganAM Adarzo ne pravRttio A sarva pratye emanuM valaNa Urmila bhAvanA parastanuM che. goLamejI pariSadamAM laMDana jaI rahelA gAMdhIjIne saMbodhatuM chello kaToro' e kAvya 1931mAM temaNe lakhyuM. e joIne gAMdhIjIe kahyuM, mArI sthitinuM AmAM je varNana thayuM che te taddana sAcuM che. tyAra pachI rASTrIya zAyara' tarIke teo oLakhAyA. gAMdhIjInAM aMtaramAM pravezI zakanAra ane gAMdhIbhAvanAnAM hRdayaMgama kAvyo racanAra A kavi gAMdhIvicArane pratibaddha na hatA. teo potAne phurelA kAvyone koI UMcA sthAne mUkatA na hatA, paraMtu ene mAtra samayajIvI' kahetA. jhaveracaMda meghANInI lekhanapravRtti vize temanuM Atma-nivedanaH jhaveracaMda meghANI kahetA, huM kema lakhuM chuM? huM jo kahIza ke kazA vicAra vinA ke pUrva bhUmikA bAMdhyA vagara lakhuM chuM, to loko mAnaze nahIM, athavA to mArA sarjana vize moha gumAvI deze. 130 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ teo kahetA ke huM kazI ja pUrvayojanA ke rUparekhA bAMdhyA vagara prAraMbha karuM chuM. prAraMbha pUrvenI manodazA atyaMta akaLAvanArI hoya che. lakhavAnI pharajamAMthI koI paNa vAte chaTakavAnI IcchA thAya che. lakhavuM e sajA ke zrApa samAna lAge che, paraMtu eka vakhata prAraMbha karuM eTale enI meLe ja AkRtio upasavA lAge. huM nathI hiMDoLe besIne lakhato ke nathI amuka prakAranAM kAgaLa kalamathI lakhato. bAhya upacAra to mANasanI Adata che. sarjana mATe koI anivArya paristhiti nathI. hA, paNa meM sakhata parizrama karyo che. bAhya pralobhanone AvavA dIdhuM nathI. dilane ghaNA ja ghAva paDyA che, paraMtu teNe ja mArI sarjanakalAne dIrghajIvI banAvI che. gujarAtano jayanI pasaMdagI: jhaveracaMda meghANIe aneka navalakathA lakhI che. temAM A navalakathA bhAratanuM ane gujarAtanuM aitihAsika pAse ujAgara kare che. gujarAtano jaya' gujarAtanA punaruddhAranI gauravakathAnuM Alekhana kare che ane A punaruddhAramAM gujarAtanA be vaNika baMdhuo vastupALa ane tejapALa naSTa thayelA gujarAtane ekacakrI tathA mahimAvaMta banAvavA kamara kase che. vastupALa ane tejapALa e baMne jaina samAjanA agatyanA pAtra che. gujarAtanI prajA jene phakta dAnavIra tarIke ja oLakhe che te dAnavIranI sAthe bhaDavIra paNa hatA, jemaNe gujarAtane jIvaMta rAkhavAmAM apUrva yogadAna ApyuM che. ane A pAsu thoDuM dabAyeluM hatuM. A navalakathAmAM vastupALa-tejapALanI dhArmikatAnI vAto ochI che, paraMtu teo rAjanItimAM kevA abdula hatA tenA para prakAza pADyo che. jhaveracaMda meghANIe A navalakathAmAM aitihAsika, rAjanaitika, sAmAjika ane kauTuMbika ghaTanAnI suMdara rIte chaNAvaTa karI che. jaina munio phakta dharma, adhyAtma, svarga ke mokSanI vAto na karatA paraMtu teo rAjanItimAM paNa sakriya hatA ane jarUra paDye maMtrI ke rAjAone mArgadarzana ApatA. A AkhI kathAmAM mukhya vAta e vaNika baMdhuo, be kSatriyo ane eka strInI AsapAsa phare che. gujarAtano jayanuM sarjana eka vakhata vaDodarAmAM vArSika vyAkhyAnamALA cAlatI hatI. temAM eka vaktA jhaveracaMda meghANI paNa hatA. tyAM temano meLApa jaina muni zrI jinavijayajI sAthe thayo. teoe jhaveracaMda meghANInA hAthamAM keTalAka navA graMtho mUkyA. A badhA graMtho zAMtiniketananA vizvabhAratInI zrI siMghI jaina vidyApITha taraphathI munijIe saMzodhita-saMpAdita karelA prAcIna saMskRta prabaMdhonAM saMgraho hatA. munizrIe evuM mAnIne A graMtho meghANIjIne ApyA ke A graMthonI noMdha teo janmabhUminI 'kalama-kitAba' kAromAM le. vivecana kSetramAM te vakhate jhaveracaMda meghANIne phakta pAMca varSa thayA hatA. zrI jhaveracaMda meghANI kRta 'gujarAtano jaya' + 131
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ temane lAgyuM ke eka sukhyAta vidvAnanA AvA maulika saMpAdanonI samIkSA levA maLe, e moTuM mAna maLyA barobara che. temaNe ghare AvIne hoMze hoMze A graMthonAM pAnA pheravyAM. paraMtu temane A kAma ghaNuM ja azakya lAgyuM. temaNe 1917mAM B.A.nI exammAM saMskRta praznapatrane lakhyA pachI saMskRtine tilAMjali ApI hatI. anuvAda vagaranAM A saMskRta prabaMdhapAThamAM temaNe potAnI azakti kabUlI lIdhI ane A prakaraNane pUruM kareluM mAnyuM. A pachI ghaNA mahinAo pachI temano meLApa mATuMgAmAM munizrI sAthe thayo. e vakhate muni jiyavijayajI UMcA naMbaranA cazmAM paherIne jhINAM jhINAM pUpha AMkho pAse mAMDIne tapAsatA hatA. temaNe kahyuM ke AMkhonA teja ochA thayA che paraMtu pUpho vAMcavAno pAra nathI. meghANIne ApelA tenA jevA prabaMdhonAM to gaMjegaMja paDyA che. teno uddhAra koNa karaze? meghANIe zaramAIne kahyuM ke, mAruM saMskRta bhASAnuM jJAna kaTAyeluM ne aNakheDAyeluM che. prayatno karavA chatAM prabaMdho ukelI zakAtA nathI. | munizrIe prabaMdhonuM saMskRta keTaluM saheluM che te batAvatA temaNe vastupALatejapALano prabaMdha kholIne lavaNaprasAda, devarAja paTTakila ne madanarANIvALo eka phakaro vAMcI saMbhaLAvyo (jenA AdhAre gujarAtano jayanAM prathama prakaraNanI zarUAta thaI.) munie kahyuM ke AvA to aneka prasaMgo prabaMdhamAM paDyA che. khAsa karIne vastupALa - tejapALanAM prabaMdhamAM. - jhaveracaMda meghANI A prasaMgathI saMskRtanAM vAMcananI cAvI laIne ghare AvyA ane prabaMdhonA artho A cAvIthI kholavA mAMDyA. teone saMskRta lokasAhitya jevuM saraLa ane mIThuM lAgyuM. prabaMdhanI bhASAkIya saraLatAnI cAvI jaDI ane tenAM pariNAma svarUpa A vArtAnI upalabdhi thaI. vAtanuM eka paNa pAtra kalpita nathI. vArtAnAM lagabhaga badhAM ja mukhya prasaMgo prabaMdhonA AdhArita che. A samagra kALapaTane temaNe be khaMDamAM AlekhyA che. prathama khaMDamAM gujarAtanAM e mahAna punaruddhArako haju pravezadvAre UbhelA che, jyAre bIjA khaMDamAM gujarAtanAM punanirmANamAM zRMgo ane tenAM patananI kaMdarAo bane che. bIjA khaMDamAM kalpanAne ochuM sthAna che, paraMtu itihAsathI vadhu caNatara karAyuM che. be vIra kSatriyo, be vIra vaNiko, eka brAhmaNa ane be nArIo evA sAta mukhya pAtroe potAnA parAkrama, zIla, zANapaNa ane samarpaNathI gurjara dezane aMdhakAramAMthI bahAra lAvavA prayatna karyo che. - jhaveracaMda meghANIe alaga alaga pAtrone potAnI navalakathAmAM upasAvavAno suMdara prayAsa karyo che. rANA lavaNaprasAdano putra ane varadhavalano bhAI vIramadevane anADInuM svarUpa ApyuM che. tene duSTa tarIke na oLakhAvatA kaMIka gerasamajano bhoga banela, tiraskRta pAtra tarIke upasAvyuM che. lavaNaprasAdane viSa daIne mAryAnI hakIkata jhaveracaMda meghANIe munizrI jInavijayajIe saMpAdita karela purAtana prabaMdha 132 + 1lmI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ AdhArita che. tejapALane anupamA uparAMta suhaDA nAme bIjI patnI hatI, evuM 'Abu' nAmanA graMthanA bIjA bhAgamAM tenA kartA munizrI jayaMtavijayajIe Apela prAcIna lekho, prazastiomAMthI temaNe lIdhuM che. 'gujarAtano ya' navalakathAnI jhalakaH maMjhilapura (AjanuM mAMDala)nA taLAvanA kinAre traNa chokarA ane traNa chokarI sAthe cAlIseka varSanI uMmaranI bAI UbhI hatI. jeNe rAtI sADI paherI hatI. hAthamAM cUDo nahoto. paheraveza vidhavA jevo paraMtu moM para teja jhagArA mAratuM hatuM. tenI AMkhomAM dhArmika zAMti ane uMmaranI pUrepUrI pacAvelI vedanAbharI svasthatA hatI. temaNe temanA traNeya putrone navakAramaMtra, zAMtipATha ane maMgaLastotra saMbhaLAvIne zaivapaMthI guru kumAradeva pAse pATaNa mokalyA. traNeya putronAM nAma vastiga, tejiga ane sauthI moTo bhAI luNiga hatA. jene Aje ApaNe vastupALa ane tejapALa tarIke oLakhIe chIe. luNiga haMmezAM mAMdo raheto ane tenuM nAnI uMmaramAM avasAna thayuM hatuM. traNeya putrIonAM nAma vayajUkA, sohagA ane dhanadevI hatuM. A saMtAnonI vaidhavyavatI mAtA eTale te kuMarabAI. gAmanA loko kuMarabAInAM vakhANa karatA thAkatA nahotA. loko kahetA ke amArA gAmamAM DAhyuM mANasa te A kuMara zeThANI. temane peTa avatAra levA joga jogamAyA che. temanA pati te AsarAja zeTha. arabAInA vivecanamAM jhaveracaMda meghANIne temanA pratyeno ahobhAva dekhAI Ave che. temanuM zabdacitra ApatAM teo lakhe che ke, kuMarabAIne bhagavAna navo haze tyAre ghaDI haze. evI gorI, namaNI, hIrAmotIthI zobhatI, AnaMdano avatAra ane rUpano bhaMDAra. bArame varSe paraNIne be ja mahinAmAM vaidhavya AvyuM. vaidhavya AvatA te dharamamAM UtarI gayA. e tera-cauda varSanI dIkarI bhalabhalA sUrione ya bhU pAI de tevI carcA kare, zAstro to kaDakaDATa moMDhe bole. AMbela - upavAsa - pUjA - pratikramaNa A badhuM rojanuM thaI gayuM. sAdhuone paNa thAya ke have kuMara kyAre dIkSA le. somamaMtrI je mahArAja siddharAjanA kArabhArI hatA. temano putra eTale AsarAja, je arabAInA pitA AbhUzeThane tyAM vANotara tarIke rahetA hatA. A AsarAje eka rAte vidhavA kuMarabAInuM apaharaNa karyuM, kAraNa ke mahArAja haribhadrasUrie kahyuM hatuM ke kuMarabAI vaidhavya nahIM bhogave. kuMarabAI cAlatA hatA tyAre temaNe sAmudrika cihno joyA hatA. sUrijIe kahyuM ke teo vaidhavya bhogavavA mATe nahIM paraMtu te to ratnonI janetA banavA sarjAyAM che. saMsArano tyAga karanAra sAdhu bhaviSya joI zakatA hatA ane tene yathArtha TheravavA mATe zrI jhaveracaMda meghANI kRta 'gujarAtano jaya' + 133
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ temaNe AsarAja ane kuMarabAIne meLApa karAvavA mATe prayatna karyA. temanAM lagna pachI sAdhu haribhadrasUrinI vANIne sAcI TharAvatA kuMarabAI agiyAra saMtAnonI mAtA bane che. jemAMthI vastupAla ane tejapALe gujarAtanA itihAsamAM temanuM nAma rozana karyuM. pATaNa vidyA zIkhavA jatA A bALakone dhoLakAno rANA lavaNaprasAda maLe che, jene vANiyAo mATe kaMIka tiraskAra che. ane chokarAone kaTu vacana saMbhaLAvatA vyaMgamAM bole che ke, tame bhaNavA jAva cho, tyAM jaIne bAyaDIne mRgAkSI kahevAya ke mInAkSI kahevAya evuM vAda karatAM barAbara zIkhajo. ane upAlaMbha bharI daSTithI kahyuM ke mInAkSIo ane mRgalAkSI jyAre mRgalAne mAchalAMnI mAphaka lUMTAtI hoya, phasAtI, taraphaDatI hoya tyAre tenI rakSA kevI rIte karavI, tenuM bhaNatara to tamArA dharamamAM che ja nahIM. nAhakanI hiMsA thaI bese. sAcuM bhaNatara to apAsarAmAM gorajInI sAme UThabesa keTalI karavI ane pArasanAthanI pratimAne kesaranAM keTalA cAMdalA coDavA e ja che. vaLI, kaTAkSamAM hasatA kahyuM ke, moTA thaIne jAtione sAdhI gujarAtano je rAjA hoya tene zrAvakaDo banAvI dejo ane pachI lIlAlahera karajo. uparanA prasaMgane jhaveracaMda meghANIe khUba bahelAvIne lakhyo che ke eka vakhata to ema thaI jAya ke kadAca lavaNaprasAdanI vAta sAcI che. AmAM anyadharmI lokono jainadharmI loko pratye thoDo upAlaMbha, tiraskAra dekhAI Ave che. jainadharmI daMbhI che tevuM paNa kadAca loko mAnatA haze tevuM A prasaMgathI dekhAI Ave che. lavaNaprasAdanAM kaTu vacano meghANIe TAMkatA vadhumAM lakhyuM che ke paTTAbAjI, samazeravidyA nahIM karo to cAlaze, paNa vyAkaraNamAM pAvaradhA banazo to rAjapA maLaze devagirino jAdava siMghaNa tamane rAjakavino moDa bAMdhaze. AvA kaTuvacano sAMbhaLIne traNeya chokarAone pagathI mAthA sudhI jhALa lAge che ane jANe evuM lAge ke e ja vakhate temanAmAM krAMtikArI bIja ropAyA haze. guru kumAradevanI zikSA: sATha varSanAM zaivapaMthI guru kumAradeva pAse vastiga ane tejiga saMskRta kAvya, vyAkaraNa, rAjanItizAstra ane jIvananA pATha zIkhyA. jyAre moTo baMdhu luNiga abhyAsamAM kaMIka azakta hato, teNe abhyAsanI AzA choDI dIdhI hatI, paraMtu tene zilpa ane sthApatyamAM atyaMta ruci hatI. jyArathI Abu parvata para vimala vasahInuM jinamaMdira joyuM hatuM tyArathI tene jina pratimA banAvavAnA atyaMta zubha manoratha thayA karatA hatA. guru kumAradeva vastiga ane tejigane AzIrvAda ApatA kahetA ke, tame samabhAvI bano ne koIka divasa bhaviSyamAM gujarAtanI bhUmine A dhArmika vairavRttimAMthI bahAra kADho. sarva nadIo eka ja sAgaramAM ThalavAya che tevI ja 134 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ rIte sarva dharmo eka ja IzvaramAM laya pAme che. teo kahetA ke sarva mArgone gujarAtanA punaruddhAranI Toce laI jAo, ane sarva vyaktigata siddhiono phUlahAra gUMthIne mA gujarAtane kaMThe Aropo. gujarAta pratyeno guru kumAradevano anurAga dekhAI Ave che. ane gujarAtanAM punaruddhAranuM bIja vastupALa ane tejapALamAM je ropAI gayuM hatuM tene khAtara-pANI maLavA lAge che. A bALakone zaivapaMthI guru kumAradeva jaina muni haribhadrasUri pAse vaMdana karAvavA laI Ave che. ane bALakonI oLakhANa ApatA kahe che ke A bALakonAM mAtA kuMarabAI ane pitA AsarAja jemano meLApa Ape karAvyo hato. te vakhate zaiva ane jainamAM ghaNA ja bheda hatA, verajhera hatA, teo ekabIjAnA kaTTara duzamano hatA. te vakhatanAM baMnenA saMvAdanuM bhAvavAhI varNana karatA meghANIe sarvadharma samabhAvanI bhAvanAnuM samarthana karyuM che. A saMjogomAM guru kumAradeva ane jaina muni ekabIjAne sanmAna Ape che. dilathI vaMdana kare che. kSamA mAMge che. ane jyAre muni haribhadrasUri kALadharma pAme che tyAre temano mRtadeha azrubharI AMkhovALA kumAradevanA janoIdhArI khaMbhA para TekavAya che. jANe ke maitrIbhAvanuM pavitra jharaNuM.' A gItanI anubhUti thAya che. rAjanItimAM jainamuninI salAha: phakta dharma - adhyAtma bAbate ja nahi, paraMtu jiMdagInA kaparA samayamAM ke rAjanItinA ATApATA vacce vyavahAra zuM sAco hovo joIe tenI jaina muni salAha ApatA hatA. A pAsu ujAgara karatA jhaveracaMda meghANIe lakhyuM hatuM ke upAzrayamAM muni haribhadrasUrinA ziSya zrI vijayasenasUri, vastupALa, tejapALa, somezvaradeva ane devarAja paTTakila maLIne rAja kArabhAra vize carcA vicAraNA karatA hatA. eka jainamuni, eka brAhmaNa guruputra, be vaNika vIrabaMdhuo, eka kSatriya A badhA ja ekasAthe ane eka mata para vicAraNA karatA jovA te dazya ajoDa lAge. tejapALe maMtrIpada letAM pahelAM vijayasenasUrijIe kahyuM ke maMtrIpada e loDhAnA caNA che. e phakta lakSmIno cAMdalo nathI, jo dhyAna na rahe to e mezanI TIlI paNa banI zake. temaNe tejapALane AgaLa kahyuM ke, jo buddhi, cittavRtti ane talavAra e traNa tamArI sAbUta hoya to ja maMtrIpada mATe hA bhaNajo. zrAvako ke sAdhuonI ane saMghanI vAhavAha para vizvAsa nahIM mUkatA. jinamaMdiro ke zivaprasAdo nahIM banAvo to cAlaze paNa vaNakara, kheDu, muslima ane bIjA nAnA vyaktionAM dila jItavA paDaze. je maMtrI koInAM mAthA upara hAtha mUkyA vagara bhaMDAra vadhArI zake, koIne dehAMtadaMDa dIdhA vagara dezanuM rakSaNa karI zake, ne laDAI karyA vagara rAjya vadhAre tene kuzaLa maMtrI samajavo. zrI jhaveracaMda meghANI kRta "gujarAtano jaya' + 135
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastupALanAM lagna lalitA sAthe thayA hatA. te uparAMta lalitAnI bahena sokhu sAthe temaNe bIjA lagna karyAM hatAM. te kavihRdaya hatA. jyAre tejapALa sainika yoddhA hatA. temanAM lagna anopa ke jene Aje ApaNe anupamAdevIthI oLakhIe chIe tenI sAthe thayAM hatAM. anopa varSe zyAma hovAthI tejapALane pasaMda na hatA. tejapALa temanI vAraMvAra avahelanA karatA hatA, paraMtu anopa khUba ja suzIla ane khAnadAna gharanAM putrI hatAM tethI te dareka vastu samabhAvathI sahana karatA. ane atyaMta dhArmika vRttinAM hovAthI temanuM dhyAna moTA bhAge dharmamAM ja rahetuM. vastupALanI sahRdayatAH vastupALa kavihRdaya hato. te potAnI baMne patnIo mATe premabharI kavitAo racato. vastupALane mAtA pratye anupama premabhakti hatI. nAnA bhAInI patnI anopamAdevI mATe sanmAna, AdaranI bhAvanA, bhagavAna mATenI bhakti, sAdhusaMtonI sevA ane A badhAnI sAthesAthe rAjanItimAM nyAya ane niSThAthI temanAM maMtrIpadane garimA maLatI hatI. ghoDiyAnI dorI tANanAra eka golAmAM tenuM kauvata pArakhIne tene sainika banAvyo ane tenAmAM vizvAsa mUkyo. A sainika bhUvanapAla vastupALanI bahena vayajUkAno premapAtra banyo. A bhuvanapAla jUnA maMDalezvara lATapati siMdhurAjano putra zaMkharAja (urphe saMgrAmasiMha)nI sAme eka vIranI jema jhajhUmyo. ane zahIda thayo. tyAre eka adanA sainika mATe paNa vastupALe pUrA adabathI mAthA parathI pAghaDI utArIne, dupaTTo mAthe oDhIne agnisaMskAra karyAM. zatruMjyanI vijyayAtrA vi.saM. 1217mAM mAgha mahinAnI kRSNa pakSanI AThame dhoLakAnAM mahAmAtya vastupALe samasta gurjarabhUminI prathama devayAtrA kADhI hatI. vastutaH e vijayayAtrA hatI, jenAM saMghapati vastupALa hatA ane saMghanI adhiSThAtrI hatA dAnamUrti anupamA devI. A vijyayAtrAnuM varNana karatA jhaveracaMda meghANIe lakhyuM che ke saMghamAM ghoDA, hAthI, sAMDha taiyAra karelA hatA. brAhmaNonI katAra vedanA ghoSa karatI hatI. bhojako gAtA hatA. cAraNo prazastinA chaMdo lalakAratA hatA. AgaLa rathamAM prabhunuM devAlaya, devane mAthe traNa chatro, vastupALanI baMne patnI sokhu ane lalitA hAthamAM cAmara laIne nRtya karatI vIMjhaNA DhALatI hatI. tUrI bhedanA nAda thatA hatA. meghANIjIe AgaLa AbehUba varNana karatAM lakhyuM che ke AdinAthanuM devAlaya, dIpa-dhUpa, kapUra-kesarathI maghamaghatuM hatuM. tenA pravezadvAra para eka pUrA mApanI strI pratimA hatI. je zobhanadeva zilpIe banAvela hatI. pratimAne joIne vastupALanAM netra sajaLa thaI gayA ane e yoddhAmAMthI eka bALaka banI jAya che. eNe rUdanabharyA avAjamAM AkraMda karyuM. bA! o bA! gurjarezvarano maMtrI eka 136 - 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ anAtha bALakanI jema dhrusake dhrusake raDe che. paraMtu muni zrI vijayasenasUrie jyAre vAtsalyabhAvathI temane hiMmata ApI tyAre teo thoDA svastha thayA. lalitA ane sokhu mATe madabharI kavitAo racanAra vastupALa AdinAtha prabhu mATe kAvya racavA lAgyA. zatruMjyanAM AdinAtha prAsAdanAM ghumaTa nIce kAvyaghoSa temanAM aMtaramAM UThavA lAgyA. ane cetanAsabhara zabdo temanA moMethI saryAM. tvatprAsAdakRta nIDa vasan zRNvana guNAstava / saMghadarzanatuSTAtmA bhUyAsaM vihago'pyaham // arthAt A tArA maMdiramAM mALo karato, aMdara vasato, tArA stavano suNato ane tArA yAtrIsaMghonAM darzana saMtuSTa banato huM eka paMkhI janmyuM, tArA ghumaTamAM pArevuM banI ghughavato rahuM evuM huM bhAvuM chuM. he nAbheya! he RSabhadeva ! tyAra bAda vadhAre dhyAnamAM UtarI jatAM vastupALe eka navI racanA karI. yada dAve dyutakAramya, yatpriyAyAM viyoginaH / yada rAdhAvedhinaH lakSye, tad dhyAnaM meDastu te mate // dAvamAM jevuM jugArInuM dhyAna, virahI piyunuM jevuM priyAmAM dhyAna, tIraMdAjanuM jevuM nizAnamAM dhyAna, tevuM ja ekAgra dhyAna, he deva! mAruM paNa (dhyAna) tArAmAM lAgI raho. girAijathI nIce UtaratA pahelA vastupALe joyuM ke eka mAlaNanAM ghaNA ja phUlo vecAyA vagaranAM rahI gayAM che ane tyAre temaNe e badhA ja phUlo laIne sarva tIrthaMkaronA devAlayarUpa girirAja zatruMjyanI pUjA karI. temane A siddhAcala yogAsana vALIne beThelo mahAsiddha lAgato hato. AvA kavihRdaya vastupALa vi. saM. 1298mAM sarvene khamAvIne mahArAjA vIsaLadeva pAse zatruMjya parvata 52 javAnI rajA mAge che kAraNa ke temane lAgyuM ke AyuSya have tUTatuM jAya che. rajA mAMgatI vakhate temaNe rAjAne araja karatAM kahyuM ke A vratadhArI sAdhuone koI saMtApazo nahi ane tenuM rakSaNa karajo. anazanu lIdhA pachI paNa temanAM kaMThamAM eka sukti ramatI hatI. na kRtaM sukRtaM kiMcit satAM saMsmaraNocitam / manorathaikasArANAmevameva gataM vayaH // arthAt aho ! satpuruSonA smaraNane lAyaka eka paNa sukRtya thaI zakyuM nahi. AyuSya ema ne ema ja cAlyuM gayuM. temanA mRtyu pachI temanI baMne patnIe paNa anazana vrata laI deha visarjana karyo. upasaMhAraH A navalakathAmAM sadIkanI luccAI, zaMkhanI dhRSTatA, godhaka (AjanuM godharA) no ghughalarAja ke jenAthI Akho gurjara deza tharathara dhrujato tene eka kASTapiMjaramAM zrI jhaveracaMda meghANI kRta 'gujarAtano jaya' + 137
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ keda karIne, sADI paherAvIne ane kAjaLa lagADIne tejapALa laI Avyo. Avo kadAvara ane bihAmaNo ghughalarAja zaramanA mAryAM jIbha karaDIne kASThapiMjaramAM ja dehatyAga kare che. AvI aneka ghaTanAnI jhaveracaMda meghANIe aitihAsika rIte mulavaNI karI che. to tejapALanuM paNa khUba suMdara citraNa rajU karyuM che. eka yoddhA tarIke tejapALano gusso, anupamAdevInI avahelanA karatA tejvALa ane te ja tejapALa jyAre anupamAdevI mRtyu pAme che tyAre ghara AkraMdathI bharI de che. anupamAdevInI dhArmikatA, udAratA, rAjanItimAM kuzaLatA, koIne anyAya na thAya tevI bhAvanA, potAnI dhArmikatAthI tejapALane takalIpha thatI jANI tenA mATe bIjI patnI laI AvavAnI udAra bhAvanA, nAnI vyaktinuM paNa dhyAna rAkhe ane kuTuMba vAtsalyathI chalochala evA anopamA devInuM nAma amara thaI jAya tevuM tenuM citraNa karyuM che. sAhitya vize temanI vibhAvanA vyakta karatA jhaveracaMda meghANI kahetA ke dhyeya ane sAdhya jIvana che. jyAre sAhitya mAtra sAdhana che. A sAdhananI zuddhi sacavAya to ja sAdhya maLI zake. meghANInAM lakhANomAMthI eka tAraNa e jaDe ke pracAralakSI ke dhyeyalakSI' sAhitya temane svIkArya nathI. temanI dRSTimAM mAtra vAcako ja nathI paraMtu lekhako paNa che. vAcakone potAnI rasavRtti keLavavAno mArga batAvatA meghANI kahe che ke lAgaNItaMtrane uzkerI jhaNajhaNAvI mUkanAra pustaka cAhe game tevuM sAruM hoya, chatAM pahelA darajje tyAjya gaNajo.' tame jenuM vAMcana karo tenAM Urmi saMvedanano sthira dIpaka tamArA dilamAM baLyA kare, e dIpakanI jyota bhaDaka bhaDaka na thAya te sthiti sAcA vAcanarasanI che. jhaveracaMda meghANInI e vizeSatA che ke emaNe sAmAnya mANasamAM - eka sAmAnya gRhiNImAM paNa rahela ucca mAnavatAnAM darzana karyAM che. dareka manuSya jagatanI dRSTie kadAca mahAna na paNa hoya te potAnA naitika jIvanamAM unnati meLavIne sAcI mahattA prApta karI zake che. jhaveracaMda meghANI mAnavatAnA zodhaka ane Alekhaka che. samAja citraNamAM emanI vAstavapriyatA para temanI pakaDa asAdhAraNa che. AbehUba citro khaDA karavAnI jhaveracaMda meghANInI zakti vize be mata nathI. dhIrajalAla dhanajIbhAI zAha kahetA ke, meghANIe karela varNanamAM kyAMya eka kAMkarI paNa kharelI nahIM lAge. temanI taLapadI sRSTinA avalokanamAM eka tAjagI ane samRddhi lAge che. soraThanAM lokavANInAM viziSTa zabdaprayogo, rUDhiprayogo ane bolacAlano laheko navalakathAne rasamaya banAve che. vastupALa - tejapALanAM rAsamAMthI avataraNaH jaina sAhitya saMzodhaka' traimAsikanAM saM. 1983nAM aMka pahelAmAM Avela mahAmAtya vastupALa-tejapALanAM be rAsa' nAme lekhamAMnAM saMpUrNa rAsamAMthI lIdhela 138 - 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ avataraNa : tihAM vasaI caMDa pracaMDa, putra somiga AsarAja; porUADa vaMza mUlagau e, purNa nirdhana Aja. karraha Agali koI niti, chUTaI raMka na caNau. tINaI kANi chAMDiyau e, pATaNa sapacaNau. 1 rUpavaMta guNavaMta nAri, nAtiI paraNAvI; pUrvakarmaha taNaI yogi, raMDApaNa pAmI. pIhari teDI mAya-bApi, tava tIhA AvaI; dharmanIma Ahinisi karaMI e, anaI bhAvanA bhAvaI. 2 haribhadra sUriI Ima kahiuM e, eha kUMkhaI nIrayaNa; bea putra achaI bhalA e, sazisUra samANa. kuMri levA karaI upAya, maMtrI guranaIM vayaNi; paDhama jijJesa2 AdinAthi, je kIdhau IMzaI. 3 AdhArita graMthoH munizrI jinavijyajInA saMpAdita (1) pravandhoza (rAjazekharasUri) (2) pravandhaciMtAmaNi (meruttuMgAcArya) (3) purAtana prabandhasaMgraha (4) zrI vastupALanuM raceluM naranArAyaLa mahAAvya (5) zrI jinaharSagaNi kRta vastupALa caritranuM bhASAMtara hInA vAya. zAha B-402, Devraj tower, Nr. Pride Hotel, judjes bunglow cross Rd., Bodakdav Ahmedabad-380054 (Gujarat) Ph.079-26842535 M.9925038148 Email: hinaycshah@gmail.com zrI jhaveracaMda meghANI kRta 'gujarAtano jaya' + 139
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina zrutasaMpadAne samRddha karanAra 1 krAMtadaSTA munizrI saMtabAlajI - 5 guNavaMta baravALiyA siI .e. sudhI abhyAsa karyA pachI TekSa. inDa.mAM pravRta che. muMbaInI keTalIka dhArmika ane sAmAjika saMsthAo sAthe saMkaLAyela guNavaMtabhAIe pacAsathI vadhu pustakonuM sarjana-saMpAdana karyuM che ane jJAnasatronuM Ayojana kare che. -saM.) vizvanI aneka saMskRti ane dArzanika paraMparAonuM piyaraghara bhArata che ema jJAnI puruSonuM kathana che, evA bhArata dezanA gujarAta rAjyanA saurASTra vistAra e saMto ane vIrapuruSonI bhUmi che. mahAtmA gAMdhIjI jevA rASTrabhakta zrImad rAjacaMdra ane dayAnaMda sarasvatI jevI vibhUti A dharAnI dena che. evA saurASTranA morabI tAlukAmAM AvelA ToLA nAmanA nAnakaDA gAmamAM 26-8-1904nA roja saMtabAlajIno janma thayo hato. pitA nAgajIbhAI devajIbhAIne tyAM mAtA motIbahenanI kUkhe avatarelA A bALakanuM nAma zivalAla rAkhavAmAM AvyuM ane temanI nAnI bahenanuM nAma maNibahena hatuM. pitAnI nAnI dukAnathI pUratI kamANI nahotI tethI rAjakoTa gayA. tyAM na phAvatA pharI ToLa AvyA. gharakharcAne pahoMcI vaLavA khUba mahenata karavI paDatI. ati zramathI mAMdagI AvIne khUba ja nAnI vaye zivalAle pitAnuM chatra gumAvyuM. yeLamAM zikSaNanI suvidhA na hovAthI be mAIla dUra araNI TIMbA gAme be gujarAtIno abhyAsa karyo ane pachI mosALa bAlaMbhAmAM sAta gujarAtI bhaNyA ne thoDuM aMgrejI zIkhyA pachI mAmA sAthe muMbaI gayA. pahelA kapaDAnA vepArIne tyAM ane pachI pArasIne tyAM nokarI karI. zivalAlane muMbaInuM dezabhaktinA AMdolananuM vAtAvaraNa sparzavA lAgyuM ane khAdI paheravAnI zarUAta karI. rAjasthAnathI padhArela saubhAgyamalajI mahArAjathI prabhAvita thayA. AdhyAtmika pravRttimAM rasa vadhyo. temanI pAse dIkSita thavAnA bhAva jAgyA. pachI nAnacaMdrajI mahArAjanA vizeSa prabhAva heThaLa AvyA. ToLamAM zivalAlanA mAtA motIbAe imAma sAhebanI AgAhIthI gabharAIne zivalAlanI sagAI karI. dezamAM AvI zivalAle maNibahenanA lagnanuM kArya pUrNa karI kuTuMbanI pharaja pUrNa karI. motIbAnI tabiyata nAdurasta hatI. peTanA vyAdhinA 140 + 1bhI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ oNparezana bAda teono svargavAsa thayo. vairAgya daDha thatAM pU. nAnacaMdrajI mahArAjane patra lakhI potAnI bhAvanA darzAvI. pU. nAnacaMdrajI mahArAje potAnI pAse bolAvI saMsAratyAga pUrvenI taiyArI tathA abhyAsa karAvyo. zivalAle kAkA-dAdAnI rajA AjJA meLavI. zivalAlanI jemanI sAthe sagAI thaI hatI te divALIbahena pAse gayA ane kahyuM, "..mArI icchA vitarAga mArgamAM pravezavAnI che bhAgavatI dIkSA levI che. Apane AvavuM hoya to saMto madada karaze ane jo saMsAra mArge javuM hoya to mArI eka bhAI tarIke zubhecchA che ane tene vIrapasalInI sADI bheTa ApI. bahene paNa goLanI gAMgaDI khavaDAvI zubha mArge AgaLa vadhavAnI zubhecchA ApI. maNibahenanI AjJA lIdhI. pU. saubhAgyamalajI ma.sA.nI AjJA ane AzIrvAda paNa maLyA. pachI nAnacaMdrajI ma.sA. sAthe zivalAla morabI AvyA. rAjavI lakhadhIrasiMhe tyAM vairAgI bhAvadIkSita zivalAlanA TUMkA pravacanathI rAjavI prabhAvita thayA ne morabImAM dIkSA thAya tevA bhAva darzAvyA, paraMtu morabImAM jaina dIkSA para pratibaMdha che te bAbata rAjavInuM dhyAna doryuM. rAjavIe hukamathI pratibaMdha dUra karI saM. 1985, I. sa. 1929nA jAnyuArImAM rAja taraphathI badhI ja suvidhA A dIkSA mATe karavI tevo hukama karyo. ne te zivalAlamAMthI saubhAgyacaMdra thayA. pU. gurudeva kavivarya nAnacaMdrajI mahArAjanA sAnidhya sAdhanAmAM AgaLa vadhatA saubhAgyacaMdra munizrI saMtabAla banyA. saMtabAlajIe jaina Agamo, bhAratIya darzano, SaTradarzana ane vizvanI vividha dArzanika paraMparA ane anya dharmo ane saMskRtino abhyAsa karyo. - saMtabAlajIe emanA vicArone Adarzone caritArtha karavA keTalIka saMsthAonI sthApanA karI jema, - bhAla naLa kAMThA prAyogika saMgha, guMdI, vizva vAtsalya prAyogika saMgha - muMbaI, mahAvIranagara AMtararASTrIya kendra - cIMcaNa, mahAvIra sAhitya prakAzana maMdira, amadAvAda, bhAlanaLa kAMThA khAdI grAmodyoga maMDaLa - rANapura, mAtRsamAja - ghATakopara, sI. pI. TaeNka - muMbaI ane amadAvAda sahita vIseka saMsthAonI sthApanA karelI. saMtabAlajIe vyasanamukti baliprathA baMdha karAvavAnAM kheDUtonA prazno sola karavA, pANInI samasyAno ukela lAvavA evAM aneka kAryo karyA. ane lokakalyANalakSI sAhityanuM sarjana karyuM. 1931mAM dinakara mAsikamAM "sukhano sAkSAtkAranA nAme teonA lekhonuM saMkalana karI pustikA prakAzita thayela jemAM vyaktigata ke samAgata sukha mATe baMdhAraNIya mArge prayAsa karavAnI vigato darzAvela. jaina zrutasaMpadAne samRddha karanAra krAMtadaSTA munizrI saMtabAlajI + 141
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ munizrI saMtabAlajIe rANapura najIka narmadAnA kAMThe I. sa. 1936no pUro eka varSa mauna sAdhanAno gALyo. A kALa daramiyAna temaNe badhA dharmono abhyAsa karyo. uparAMta kAvyo - lekha vagerenI lekhanapravRtti joradAra banI gaI. vizeSamAM dhArmika ane AdhyAtmika sAdhanA uparAMta sAmAjika bAbato aMge zuM karavuM, lo lyANa mATenI pravRttiomAM kevI rIte sakriya thavuM vagere bAbatonA saMpUrNa krAMtikArI vicAro temanAmAM uddabhavyA. 1937mAM temaNe mauna toDyA pachI eka jAhera nivedana bahAra pADyuM. A nivedanathI rUDhicusta jaina samAjamAM khaLabhaLATa macI gayo. teoe darzAvyuM ke jaina saMta tarIke teoe dIkSA lIdhA. pachI teo vizALa vizvayojanAno eka bhAga banI gayA che. jaina sAdhuoe samAja sudhAraNA mATe kAma na karavuM joIe tevI koI manAI pharamAvavAmAM AvI nathI. lokasevAnA kAryathI teo saMpradAyathI judA thayA. sAdhuveza na choDyo. guru nAnacaMdrajI mahArAje kahyuM ke saMtabAla jaina sAdhu nahi jagata sAdhu che. ahIM temanA lakhANomAM dharma AdhArita samAja racanAnA vicAro spaSTa thayA. temanA dharmAnubaMdhI vizvadarzananA 10 pustako pragaTa thayA. dharmaprANa lokazAhInI lekhamALA lakhI, pAchaLathI te pustaka rUpe pragaTa thaI jemAM dharmamAM ADaMbara, AraMbha-samAraMbha, ane caityavAdanA vikAro sAme lAlabattI dharI. A lekhonI sAdhu samAja para asara thaI, samAjamAM paNa ghaNo UhApoha thayo. munizrIe AcArAMga sUtrano anuvAda ane vivecanA karI, tenI prastAvanAmAM lakhe che ke "zrI AcArAMga sUtra" pratyeka sAdhaka pachI te gRhastha hoya ke saMnyAsI, dhanika ke garIba, sAdhanasaMpanna ke sAdhanavihina ene navI daSTi ne navI preraNA ApI zake che. uttarAdhyayana sUtraH uttarAdhyayana sUtranA graMtha aMge munizrInA vicAro hatA ke "Aje ApaNI pAse uttarAdhyayana sUtranI dIpikA, TIkA, avacUri, niryukti bhASya, cUrNi, gujarAtI TabbAo ane hiMdI TIkAo judIjudI saMsthAo taraphathI bahAra paDI che paraMtu A graMthamAM khAsa karIne kevaLa tAttvika buddhie ja kArya karavAno uddeza kAyama jALavI rAkhyo che. A badhA dRSTibiMduo rAkhavAnuM eka ja kAraNa e che ke A graMthamAM rahelI vizvavaMdya bhagavAna mahAvIranI preraNAtmaka vANIno lAbha jena jainetaro sau laI zake. bhagavatI sUtra para munizrIe lakhANa kareluM paraMtu te temanA jIvanakALa daramiyAna prakAzita thayela nahi. tAjetaramAM bhAlanaLakAMThA prAyogika saMgha guMdInI lAyabrerImAMthI Azare 400 pAnAnA hastalikhita bhagavatI sUtra vivRtti prata prApta thaI che, je TUMka samayamAM pragaTa thaze. munizrI saMtabAlajIe jaina rAmAyaNa ane mahAbhArata para paNa graMtho lakhyA che. 142 + 1bhI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ dArzanika dRSTi bhinnabhinna darzano vize munizrIe potAnI DAyarImAM alaga alaga viSayanI noMdha karelI jemAMthI dArzanika dRSTi (saMpAdaka guNavaMta baravALiyA) pustakanuM prakAzana karavAmAM AvyuM, jemAM Rgveda saMhitA, mahAbhArata, AraNyaka upaniSada, jaina bauddha itihAsa, pAMca kosanI spaSTatA, smRtinA zloko, pUrva mImAMsA, uttara mImAMsA, kevalAdvaitano siddhAMta, viziSTAdvaita siddhAMta zrI vallabhAcArya zuddhadvaita nirNAyaka, sAMkhyadarzana, yogadarzana, vaizeSika ane naiyAyika, rAmAyaNa ane yogavaziSTa, anyAnya purANo, kabIranAM ponuM 2sadarzana tulasIdAsa, nAnaka, mIrA, suradAsa, premamUrti caitanya svAmI, sahajAnaMda svAmInA sarjana aMgenI suMdara noMdho jovA maLe che. rAjA rAmamohanarAya, maharSi dayAnaMda sarasvatI, kRSNamUrti vizenA vicAro ane jaina Agama aMgenI noMdha upalabdha che. mIrAbahene lakhela pustaka saMtabAlaH mArI mA pustakamAM saMtabAlajInA vAtsalyabhAvanAM darzana thAya che. saMtabAlajInI kAvyaracanAo saMtabAlajIe keTalAMka yAdagAra kAvyonuM sarjana karyuM che. temanA kAvyomAM OM maiyA eTale samagra nArI pratye AdarabhAva, vizvavAtsalya ane sarvadharma samabhAvanA vicAro pratibiMbita thAya che. sAta vAranI prArthanAmAM rAma, mahAvIra, buddha, kRSNa, mahamada sAheba, azo jarathrusTa ane IzunA viziSTa guNone smarIne abhivaMdanA karI che. A prArthanA badhA dharmo mATenA sneha ane AdaranuM pratIka che. emaNe racela kUcagIta pagale pagale sAvadha rahIne premaLatA pragaTAvye jA... aMtaranA ajavALe vIra paMtha tAro kApyuM jA durgamapaMtha kAvye jA. A kAvyane prAthamika zALAnA abhyAsakramamAM paNa sthAna maLyuM. sarva dharmanA saMrakSaNane uddezIne kAvya lakhyuM: prANI mAtrane rakSaNa ApyuM mAnyA potAsama sahune, pUrNa ahiMsA AcaranArA namana tapasvI mahAvIrane to AtmaciMtana kAvyamAM vizvapratyenuM vAtsalya abhipreta cheH dharma amAro eka mAtra e, sarvadharma sevA karavI, dhyeya amAruM che vatsalatA, vizva mahIM ene bharavI. jaina zrutasaMpadAne samRddha karanAra krAMtadRSTA munizrI saMtabAlajI + 143
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvane sukhI thavAnI abhilASA pragaTa karatI kavinI lokapriya paMktio: sarvathA sau sukhI thAo, samatA sau samAcaro, sarvatra divyatA vyApo, sarvatra zAMti vistaro. pU. saMtabAlajInuM patrasAhitya ApaNe tyAM patrasAhitya ghaNuM ja ochuM pragaTa thayuM che, temAM munizrInA patronA pAMca pustako pragaTa thayA che. 1. anaMtanI ArAdhanA - sAdhakone patro 2. zrImadjI aMgenA sAdhakane patro 3. saMtabAla patrasudhA - sAdhaka sevikA kAzIbahenane patro 4. saMtabAla patrasaritA - sAdhvIjIo ane sAdhakone patro 5. 'amaratAnA ArAdhaka pustakamAM sAdhakone lakhelA patro anaMtanI ArAdhanAmAM sAdhakone lakhelA patro sAdhakonI mUMjhavaNano ukela darzAvatA sAdhakone mArgadarzana ApatA patro che. zrImad rAjacaMdra aMge sAdhaka araviMdabhAI ane sAdhikA puSpAbahenane lakhelA patromAM zrImad rAjacaMdrajInA jIvana, sAhitya ane temanA vicAro aMgenuM supere vizleSaNa che. kAzIbahene kaumAryavrata svIkArI munizrInA kAryane jIvana samarpita karyuM, to munizrIe eka keLavaNIkAranI adAthI temanuM pratyakSa ane patro dvArA jIvana ghaDatara karyuM. choTubhAI mahetA ane kAzIbahena mahetA A pitA-putrIe munizrI prerita bhAla naLakAMThA prayogane potAnuM jIvana samarpita karyuM. A patro dvArA amRtapAna karIne pitA-putrIe potAnA jIvana dhanya banAvyA ane jIvana sAphalyano AtmAnaMda anubhavyo. munizrIe sAdhakone lakhelA patro: vizvacetanA sAthe anusaMdhAna karAvatA A patro vAMcatA munizrImAM, gurupadamAM lokottara pratiSThAnuM ciMtana karanAra Atmastha saMtanA darzana thAya che. patromAM lakhAyela eka eka sUtro pAchaLa aneka sAdhakonI vRtti, vihvaLatA, spaMdano ane AMkhonA AMsuDAno itihAsa che. zrImadjInA tattvajJAnane lagatuM sAhitya mahAvIranagara AMtararASTrIya kendranI sthApanA karI temAM cAra vibhAgonI kalpanA ApI. te vibhAgo sthApavAnI preraNA ApI temAM prathama ja zrImad rAjacaMdrano eka vibhAga che Aje paNa cIMcaNamAM prati varSa zrImadanA sAhitya ane bhakti aMge zibiro thAya che ne zrImad rAjacaMdrane lagatA cAra pustakonuM prakAzana paNa thayuM che. 144 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImadjIe apUrva avasara kAvyanuM vivecana lakhyuM je siddhinA sopAna' nAme pragaTa thayuM che. sAdhaka sahacarI jaina Agamo dazavaikAlika, utarAdhyayana, AcArAMga, sUyagaDAMga vagere zAstromAM je upadeza ApavAmAM Avyo che temAMthI tAraveluM navanIta eTale sAMdhaka sahacarI. jaina-jainetara, sAdhu gRhasthI tema ja sAmAnya sAdhaka mATe paNa khUba upayogI che. A lokapriya pustikAnI cAra AvRttio thaI che. gAMdhIvicAranA puraskartA kavivarya nAnacaMdrajI mahArAja gAMdhIjInA vicAranA puraskartA hatA temanA ziSya saMtabAlajI paNa gAMdhI vicAranA raMge raMgAyelA hatA. dIkSA lIdhA pahelA ja teoe khAdInAM vastro paheratA hatA. jaina Agama (AcArAMga) graMtha temaNe mahAtmA gAMdhIjIne arpaNa karela. cIMcaNamAM mahAvIranagara A. rA. kendranI sthApanA samaye je cAre vibhAga sthApavAnI preraNA karI temA mahAtmA gAMdhI vibhAga aMge munizrI jaNAve che ke A prayogamAM gAMdhIvicAra pAyArUpa che. gAMdhIjI mAtra mAnasika gururUpa che. sAmudAyika ahiMsAnI pravRttio A vibhAgamAM thaze. naI tAlImanuM zikSaNa, arthakAraNanA vikendrIkaraNanA prayogo ane abhyAsa paNa A vibhAgamAM thaze. saMtabAlajInA anyAya sAme laData ane AMdolana, vyasanamukti abhiyAna, satyAgraha rUpa zuddhiprayogo aMgenA lakhANo ane kAryomAM gAMdhIvicAra pratibiMbita thAya che. patrakAratvakSetre saMtabAlajInuM yogadAna temanI preraNAthI traNa patronuM prakAzana cAlu thayeluM 'navA mAnavI', 'prayogadarzana' ane 'vizvavAtsalya' A traNe pAkSikomAM munizrI lekho lakhatA. navA mAnavImAM prAsaMgika lekho, prayoga darzana' ane vizvavAtsalyamAM agralekho lakhatA. A lekhomAM vartamAna samayanA praznonI chaNAvaTa thatI. munizrI potAnA vicAro spaSTa ane pAradarzaka rIte nikaTatAthI tathA pUrvagraharahita rajU karatA. A lakhANomAM munizrInA eka Adarza lokazikSaka rUpe ApaNane darzana thatAM. patrakAratvamAM jainaSTi jhaLahaLatI hatI. munizrInA jIvanakALa daramiyAna temaNe 60 karatAM vadhu graMthonuM vipula sAhitya sarjana karyuM che. temanI saMsthAo, jIvanakArya ane sAhitya 52 be prophesaroe zodhaprabaMdha lakhI Ph.D. karyuM che. munizrI saMtabAlajI vize aneka graMtho lakhAyA che. temanA jIvana ane kAryane ujAgara karatA pAsAo vize jasTIsa tra. u. mahetA, manu paMDita, baLavaMta khaMDeriyA, mIsabahena ane guNavaMta baravALiyAnA pustako pragaTa thayA che. jaina zrutasaMpadAne samRddha karanAra krAMtadRSTA munizrI saMtabAlajI + 145
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMtabAlajInI jIvanasAdhanA para dulerAya mATalIyA ane pU. munizrInA vihAra aMge sAdhutAnI pagadaMDI jevA graMtho maNibhAI paTele lakhyA che. temAM noMdha che ke jyAre viramagAmamAM kolero phelAyo tyAre jhADu laIne A saMte zerIo sApha karI ane maLa para rAkha chAMTI hatI. jaina daSTie gItAdarzana eka jaina muninI gItA para lakhavAnI A pahela hatI. guru nAnacaMdrajI mahArAje eka zlokasaMgraha karyo hato temAM gItAnA zloko paNa hatA. gurudeve A zloko munizrIne paNa kaMThastha karAvela, tyAMthI gItAjI paratve kheMcANa thayuM hatuM. munizrI gItAne eka jainagraMthanI kakSAmAM ja mUke che. te anurodha kare che ke gItAnA pAThaka AcArAMgane vAMce ane AcArAMganA pAThako jarUrathI eka vAra gItAne vAMce. e gItAne mAtA kahe che to AcArAMgane pitA. e baMnenA yoge janmatI saMskRti e vizvavyApI saMskRti che. gItAmAM koI paNa viSaya evo nathI ke je jaina sUtromAM na hoya. gItAe jaina daSTine jeTalI AkarSaka Dhabe mUkI che evI Dhabe e bIje kyAMya mukAI nathI. AthI ja gItAgraMtha vizvamAnya thayo che. jaina daSTi eTale jagatanA sarva mato, paMtho ke sarva dharmamAM rahelA satyane AvakAravuM. tuM khoTo che ema na kahetA tuM amuka dRSTie sAco che ema sAbita karIne alpadaSTimAMthI mahA satya tarapha prerI javo. gItAe A dRSTimAM ajaba saphaLatA meLavI che tethI ja custa mImAMsakathI mAMDIne custa vedAMtIne e mAtA AgaLa doDI jaIne bALaka banavAnI icchA ApoApa thaI che. alabatta gItAnuM vastra vedAMta che ane bhautika yuddhanI pIMchIthI gItAnI zarUAta thAya che. munizrI kahe che ke eTale ja gItA jaina saMskRtino AtmA che, ema mAnavA ane avakAze gItAne sage apanAvavAmAM jainavargamAM AvatI A muzkelI nAnIsUnI nathI ja. tene A graMthamAM vistArathI samajAvI che. jaina paribhASA ane gItA munizrI kahe che ke gItAmAM samatva che e ja jaina sUtronuM samakita che. gItAnuM karma kauzala tyAM jainasUtronuM cAritra ghaDatara. jaina paribhASAnA bahirAtmane ThekANe gItAnuM savikArakSetra ane aMtarAtmAne sthAne kSetrajJa, paramAtmAne sthAne paradhAma athavA paramAtmA. jainasUtronA zubhAsavane sthAne gItAnuM sukRta. azubha Asavane sthAne gItAnuM duSkRtya. saMvarane ThekANe gItAnuM svabhAvaja athavA samatvayoga jaina sUtronI sakAma nijhaMrA e ja gItAno anAsakta yoga athavA karmaphaLanI AkAMkSAno tyAga. jaina sUtrono karmabaMdha gItAnI bhUtaprakRti. jaina sUtrono rAgadveSa te gItAno kAmakrodha. jaina sUtronuM siddhasthAna e gItAnuM paramadhAma. gItA e jainatvano 146 + 1lmI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhomiyo che kAraNa ke gItAmAM eka paNa tattva jaina dharma virodhI nathI. guruAjJAthI emaNe avadhAna prayogonA pradarzana baMdha karyA hatA, sudhAraNAnA kAryakramo ane AMdolanonA aDAbIDa jaMgalo vacce paNa dharmAnubaMdhI vizvadarzana ane AgamonI vivecanA lakhI adhyAtmanuM naMdanavana sarjatA munizrI svapara sAdhanA mATe khUba jAgRta hatA. pratyeka sAdhaka mATe ekAtmatAno anubhava karatAM teonA A zabdo pratyeka sAdhakane potAnA banAvI de che. "sAdhakono vikAsa mAro pramoda che, sAdhakonuM sUkSma patana paNa mAruM AMsuDe che." gujarAtanA navanirmANa AMdolana pachI rAjakIya AgevAno pradhAnamaMDaLanI racanA mATe munizrInI salAha levA amadAvAdathI cIMcaNa Ave che. ahIM pratyeka vargamAM munizrInI lokacAhanAnA darzana thAya che. baMgalAdezamAM mujIbura rahemAnanI hatyA prasaMge upavAsa karatAM munizrImAM prabuddha karuNAnA darzana thAya che. maiyAnA ArAdhaka, vizva vAtsalyanA saMdezAvAhaka munizrI saMtabAlajInA jIvanamAM nizcaya ane vyavahArano abhuta samanvaya jovA maLe che. vaktavya ane kartavyane eka rekhA para rAkhanAra A Atma saMte 26-38ranA guDIpaDavAne dine muMbaInI dharatI para aMtima zvAsa lIdho. pUrva paMtapradhAna morArajI desAInA adhyakSasthAne guNAnuvAda zraddhAMjali sabhAmAM aneka saMghonA pramukho, zreSThIvaryoe zraddhAMjali ApI. aMtima saMskAra - mahAvIranagara pAse cIMcaNanA dariyA kinAre thayA ane tyAM ja samAdhI banAvavAmAM AvI. teo AtmamastImAM jIvanAra lokamAMgalyanA kAryo karanAra zatAvadhAnI krAMtidraSya hatA. vipula sAhityanuM sarjana karanAra zrutasAdhaka munizrIne abhinaMdanA. jema mAnasarovara upara haMsalAo Ave che, Utare che, motIno cAro care che, ema jJAnI puruSo jyAM jyAM jatA haze tyAM tyAM zubha tattvono ja AsvAda letA haze. Do. guNavaMtabhAI baravALiyA ghATakopara, muMbaI mo. 09820215542 jaina zrutasaMpadAne samRddha karanAra krAMtadaSTA munizrI saMtabAlajI * 147
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ suprasiddha navalakathAkAra zrI mohanalAla cu. dhAmI 1 pArula gAMdhI zrImatI pAralabahena gAMdhI pustaka lekhana tathA saMpAdana, vividha saMzodhanalekhana, dhArmika ane anya abhyAsa pravRttio sAthe saMlagna rahela che. prastuta lekhamAM teozrIe lokonA dilamAM vaselA lekhaka zrI mohanalAla cu. dhAmInA sAhitya upara eka vizada najara pheravIne teno suMdara paricaya karAvyo che. - saM.] jaina sAhityano vyApa moTo che. dhArmika zAstra, vArtAo, vyAkaraNa sAhitya, nATyazAstra, gaNita sAhitya, koza sAhitya, zilya sAhitya, nimitta sAhitya, vaidaka sAhitya, yoga sAhitya, lalita sAhitya, stotra sAhitya, kAvyo, itihAsa, tattvajJAna, mAnasazAstra, jaMtuvidyA, jIvavidyA, vanaspatizAstra, hIrAnI parakha, ghoDAuchera, dariyApAranA dvIponI kathAo vagere jaina zAsanano sAMskRtika mUlyavAna khajAno zobhI rahyo che. AvA A khajAnAmAM sauthI lokapriya ane lokabhogya sAhityaprakAra rahyo hoya to te kathAsAhitya che. kathAsAhitya dvArA tattvanI agharI vAto paNa saraLatAthI rajU karI zakAya che. vaLI AbAlavRddha tene hoMze hoMze AvakAre che. rasika varNana tathA bhASA paranA prabhutvathI lokone jakaDI rAkhI zakAya che. vArtAnI aTapaTI gUMthaNI dvArA rahasya ane jijJAsA utpanna karI vAcakavargane ATApATA ukelavAnI AMTIghUMTI samajAvI zakAya che. kathA dvArA koI saMdeza Apavo hoya to saraLatAthI ApI zakAya che. AthI A prakAra khUba ja upayogamAM paNa levAyo che. 19mI20mI sadImAM je mahAna sAhityakAro thaI gayA temAM siddhahasta navalakathAkAra, sarasvatIputra zrI mohanalAla cunIlAla dhAmInuM nAma suvarNAkSare lakhAyeluM che. prasiddha navalakathAkAra zrI mohanalAla cunIlAla dhAmIno paricaya mAtA-pitAH puMjIbA (jhavera bhagatanA putrI) tathA cunIlAlabhAI dhAmI janmabhUmiH uttara gujarAta pATaNa mukAme. janmatithi saM. 1961 jeTha suda agiyArasa. | gRhasthAzramamAM pravezaH unAvAnA nagarazeTha zrI bhIkhAcaMdanA putrI kAntAbahena sAthe saM. 1992nA vaizAkha mAsamAM lagnagraMthithI joDAyA. 148 + 1lmI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhyAsaH sAta gujarAtI sudhIno ja abhyAsa. paraMtu vAMcanano anahada zokha nAnapaNathI ja. pitA 9-10 varSanI vaye ja dehAvasAna pAmatA, abhyAsa na thayo. paraMtu pATaNanI vidyAbhAratI nAmanI saMsthAmAM jainadarzana ane saMskRtano abhyAsa karyo. vaidyarAja zrI kAlidAsabhAI popaTabhAI zAstrInI preraNA ane mArgadarzanathI vaidakano cAra varSano korsa be varSamAM pUrNa karyo. paMDita zrI prabhudAsa becaradAsa pArekha emanA gurujI hatA. vizeSatAH sAhityanA badhA ja kSetronuM kheDANa kareluM che. bAlasAhitya, pravAsakathA, nibaMdha, jIvanacaritra, vArtA, dharma, itihAsa, kAmazAstra, lothA, lokagIto, cAraNIgIto, citrapaTa, patrakAratva. vaLI gujarAtI, aMgrejI, hiMdI, baMgALI, vraja, saMskRta. prAkRta, urdU ane marAThI A badhI bhASAo 52 prabhutva. kArakirdI prAvINya H siddhahasta navalakathAkAra, utkRSTa gajAnA lekhaka, 170 kathAnA sarjaka. * * gAtA. eka zIghra kavi, lagabhaga 200 kAvyonA racayitA, utkRSTa, jozIlA gAyaka. AjhAdInA raMge raMgAIne satyAgraha bhogavI cUkyA che. mahArASTranAM gAmaDAomAM AjhAdInI caLavaLanA pracAranI javAbadArI lIdhelI. AjhAdInI laDatamAM dezadAjha bharelA uttama vaktA puravAra thayelA. vaidaka kSetre AyurvedabhUSaNa ane AyurvedazAstrI jevI zreSThatama padavIo pAmavA chatAM dardI tapAsanI phI kyAreya lIdhI nathI. paisA Ape to bhale. garIbone auSadha paNa mata ApatA. Ama eka virala ane sAttvika vaidya, prabhu dhanavaMtarinA Adeza ane siddhAMtanA niSkAma anugAmI. lokasAhityakAraH dUhA-chaMda-bhajana-stavana khUba suMdara rIte pahADI avAje nATyalekhakaH (1) bhakta puMDarika, (2) saMskAralakSmI, (3) rANakadevI. A traNa nATaka lakhelA je bhajavAtA traNeya nATaka khUba saphaLa thayela. (1) varaghelI (2) bhaNelI vahu e be gujarAtI citrapaTanA gIta-kathApaTakathA-saMvAda vagerenA lekhaka. zAstrIya saMgItanI tAlIma mAkubhAI zAstrI pAse lIdhelI. jayahiMdamAM varSo sudhI agralekha lakhavAnI javAbadArI adA karela. taMtrI tarIke paNa saphLatApUrvaka kArya karela. dhAmIjInI 'rUpakozA' navalakathA mahArASTranI yunivarsiTImAM anusnAtaka kakSAe pAThyapustaka tarIke cAle che. jenuM aMgrejI ane hiMdImAM bhASAMtara paNa thayuM che. poSAkaH gAMdhIjInA prabhAvathI khAdIno bhagavo jhabhbho ane dhotiyuM paheratA. vizeSaH baMgALI lekhakomAM teo saurindramohana mukhopAdhyAya ane ravIndranAtha suprasiddha navalakathAkAra zrI mohanalAla cu. dhAmI - 149
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ ThAkurathI prabhAvita. jaina itihAsanA vAMcanathI aneka aitihAsika navalakathAonA sarjananI preraNA. hiMdImAM devakInaMdana khatrIne vAMcatA-vAMcatA DiTekTIva vArtAo lakhavAnI paNa preraNA. jaina dharmanI UMDI zraddhA tathA jaina ane vaidika dharmano temano UMDo abhyAsa hato. jhaveracaMda meghANI, dhUmaketu, narasiMharAva diveTIyA, 2. va. desAI vagere temanA samakAlIna lekhako hatA. paraMtu mo. cu. dhAmI mATe kadAca e eka vikrama haze ke gujarAtI bhASAmAM temanA jeTalA vividha viSayo 52 ane temaNe jeTaluM lakhyuM che eTaluM koIe lakhyuM nahi hoya. mAthe nagArA vAgatA hoya toya jene lakhavAmAM takalIpha na paDe ane zAMtithI sthira rIte vahetA gaMgAnA pravAha jevI jenI kalama sarasarATa cAlI jAya, jaina sAdhu thatAM thatAM shejamAM rahI javAnuM duHkha jene jiMdagIbhara sAlyuM ane pariNAmarUpe dUdhapAka na khAvAnI pratijJA AjIvana nibhAvI, to vaLI rAtanA AThathI mAMDIne zetaraMjanI 2mata eka ja Asane besIne je savAranA ATha sudhI khelI zake tevA khelADI, jaina sAhityanA pratibhAsaMpanna, prakhara lekhaka, bAhoza vaida, kavi evA zrI dhAmIjInA adbhuta sarjana navalakathAonI eka yAdI upara najara karIe. vaida mohanalAla cunIlAla dhAmI racita pustakonI yAdI citramaMdira arpaNA bhAratagAna bakurANI pAMcALano eka vIralo milana Atmavinoda DAyaro mahAyAtrA amara balidAna lohInA lekha lokhaMDI paMjo pralayamUrti kALano cakkI paricArikA rAjarANI pralayabaMsarI anurAga mAnasika vyabhicAra adhikAra bhaNelI vahu asvIkAra pASANa zrImatI raoNya sADA ATha khUna saMtamahaMta emAM zuM? stavana maMjarI jIvana saMskRti narapizAca jIvana jAgaraNa muktapaMkhI mamatA gRhatyAga TapAlapeTI rAsakaTorI 150 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ setAnI bhUtAvaLa madharAtanI mahArANI kuM. padmalekhA madharAtano mahApuruSa nArI samarpaNa pArU abhimAna vArasadAra dAdImAnuM vaiduM catura sujANa sneha ane samarpaNa rUpanAtha vAgadattA satI lakSmI mohanamadArInA parAkramo varaghelI (citrapaTa) bhakta puMDarika (nATaka) saMskAra lakSmI (nATaka) vINAnA tAra tUTatA rahI gayA paraNyA pahelA chUpI tarasa nirUpamA lAla mATIno rasto pacaraMgI phUla DAyarAnI vAto saLagatI khoparI ekalIyAnA parAkramo nAtha anAtha saubhAgyakaMkaNa taraMga lolA piyA matavAlI bhAga 1-2 tRSA-tRpti tilakamaMjarI ajJAtavAsa drupadanaMdinI niSadhapati alakha niraMjana milanamAdhurI rAjanaMdinI eka ja de cinagArI veLA veLAnI vAdaLI. kulavadhU rAjadulArI vizvAsa rUpagarvitA saMsAra cAlyo jAya che maMtraprabhAva rUpamAdhurI rAta vItI gaI ratnamaMjarI dhummasanA paDachAyA bhagatabApA verathI ve2 zamatuM nathI 1-2-3 mahAna samarAditya raMga rAga virAga puNyaprabhAva bhAga 1-2 rUpakozA bhAga 1-2 UMco gaDha giranA2 1-2 siMdhunI suMdarI - soraThanI suMdarI gorI dhIre calo 1-2 padmasenA dattA mahattA vanavAsa vAdaLa vikharAyA naTarAja bhAga 1-2 aMjanA mekhalIputra vairanA viSa jiNakA zeTha rajanI raMgabharI suprasiddha navalakathAkAra zrI mohanalAla cu. dhAmI * 151
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ parvAdhirAja bhavabaMdhana 1-2 caMdravadanA malayasuMdarI - mahAbalakumAra naMdinI zAha bhAvaDazAha magadhezvarI bhAga 1-2-3 saMsAra eka svapna paraduHkhabhaMjana 1-2-3 vAsavadattA vaitAla vikramAditya, savAI vikrama cara samrATa sAcavI rAkho - anubhavapothI namirAja sAcavI rAkho - dAdAjInuM vaiduM - e gaurI e sAMvarI sAcavI rAkho - dAdAjInA prayogo siddha vaitAla bhAga 1-2-3 pAyala bAje 1-2 rohiNI - anaMgalekhA - mAyApurI kalyANI - IlAcI alabelI 1-2-3 dedA zAha AMbapAlI, sudarzana zeTha biMbisAra, snehapriyA janapadakalyANI Arya lalitAMga sUrasuMdarI balidAna smaraNamAdhurI pretanuM rahasya paMjo pAvariyo baMdhana tUTyA bhAga 1-2-3 rAjarAjezvara pauravI rAjalakSmI - rAjakanyA jAvaDazeTha vAsavI 1-2 priyA-priyatama aMjanA suMdarI premano mAraga che zUrAno vaitAla bhaTTa prIta na kariyo koI sAta savAla vAsanAnA raMga priyaMkara eka mahAna, saraLa, sAdagIbharyuM, sAttvika ane pratibhAsaMpanna vyaktitva eTale zrI mohanalAla cu. dhAmI. emanA sarjaka ane vidvattAbharyA lekhana vize lakhavuM e alpajJanA vazanI vAta nathI, paraMtu gujarAtanA gauravane, mA sarasvatInI kRpA sadaiva jenA para varasI che tevA eka sArasvataputrano sAhityapremIo sAthe paricaya karAvavA mATe Aje temanI pAMceka kRtio vAMcI, vicArI tenA vize manana karI temane zabdAMjalI ApavAno prayAsa karI rahI chuM. (1) rUpakozA: temanI eka navalakathA rUpakozA be bhAgamAM pragaTa thaI che. je mahArASTranI yuni.omAM anusnAtaka kakSAe pAThyapustaka tarIke pasaMdagI pAmI che e ja tenI kakSAnuM mahattva ane tenAmAM rahelI ziSTatAne nakkI kare che. A pustakanI pAMca 152 + 1lmI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara ArAdhako
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAMca AvRtti prasiddha thaI che e ja tenI lokapriyatAne sAbita kare che. A kathA dhAmIsAhebanI keTalIka zreSTha ullekhanIya kathAomAMnI eka che. A kathA saM. 2001mAM pragaTa thayelI paraMtu tyAra pachI temAM keTalIka mAhitIo maLatAM saM. 2010mAM .pharIthI lakhI navA ja kalevara sAthe pragaTa karavAmAM AvI. jainonA itihAsane najara samakSa rAkhIne racAyelI A eka aitihAsika kathA che. AjathI lagabhaga 2400 varSa pUrve A kathAno itihAsakALa prAraMbha thAya che. te kALanA samAjIvanane, saMsArajIvanane, svabhAvadoSane ane AcAra-vyavahArane pUrepUro nyAya ApavAnA prayatna sAthe kalpanAnA suMdara, sapramANa raMgo pUrIne kathA racAI che. itihAsa prasiddha vyaktionA jIvanaprasaMgone adyatana zailIe, pramANikapaNe AlekhavAnuM kArya atizaya kaparuM che. svaccha buddhi, pUrvagrahamukta dRSTi tathA tatkAlIna aitihAsika paristhitino vizALa abhyAsa A badhuM enA lekhaka pAse hovuM joIe. aitihAsika prasaMgone zabdonI zaktithI phUlagUMthaNI karanAra lekhaka kharekhara kalAkA2nI jema bhUtakAlIna pAtrone sAhityanA zlaka para potAnI kalama pIMchI dvArA sajIva banAvI jAya che. AmAM ja lekhakanI asAdhAraNa lekhanakalAnuM kauzalya raheluM che. bhUtakALane vartamAnakALamAM jIvaMta banAvavo ane vAMcakonA mAnasapaTa para tenI hUbahu chabI upasAvavI e kArya atizaya kaThina che. lekhakanI e zakti bhagIratha puruSArtha tathA avirata sAdhanAnA paripAkarUpa gaNAya che. kAlpanika navalakathA lakhavAmAM ke tenA pAtro vikasAvavAmAM tenA lekhakane kazI maryAdA ke baMdhano hotAM nathI. lekhaka dhAre te rIte potAnAM pAtronuM sarjana karI zake che. zabdono bhaMDAra, kalpanApracura zailI ane vartamAnakAlIna pravAhonuM sAmAnya darzana ATalA sAdhano dvArA koIpaNa lekhaka potAnI pratibhAne navalakathAnA ghaDataramAM vikasAvI zake che. je vicAra, vAda ke praNAlIno lekhakane pracAra karavAnI icchA hoya tene ja lakSyasthAne rAkhIne vArtAkAra potAnI vArtAne vistArI zake che. jyAre aitihAsika vArtAkAranI paristhiti AnA karatAM taddana bhinna che. tenI kalA ke zakti, itihAsanA vAtAvaraNane prAmANikapaNe sparzIne pAtrone vikasAve che. AvA surata vArtAlekhako bhUtakAlIna saMskRtinI yazasvI gaurava gAthAone potAnI lekhinI dvArA AlekhIne saMsAra samastane maMgalamArganuM uddbodhana kare che. AvA saMskArazIla lekhakonuM sthAna sAhitya jagatamAM khUba ja zraddheya tathA gauravabharyuM hoya che. zrI mo. cu. dhAmI AvA ja suracita zraddheya kathAlekhaka che. teonI aitihAsika vArtAo navalakathAnI duniyAmAM tathA sAhityanA vizALa sAgaramAM mahAmUlya zaNagAra samI sarvazreSTha ane mAnArha gaNAya che. teoe vipula sAhityanuM nirmANa karyuM che. potAnI lekhanakalAthI saMskRtino bhavya saMdeza teo suprasiddha navalakathAkAra zrI mohanalAla cu. dhAmI * 153
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ suNAvI rahyA che. varSothI sAhityanI ekadhArI sAdhanA dvArA teonI sarvatomukhI pratibhAe sAhitya jagatamAM adbhuta camatkAra sarjyo che. aitihAsika vArtAlekhaka tarIke asAdhAraNa pratiSThA prApta karI che. temanI bhASAmAM ziSTatA, sauMdarya ane zAlInatA jovA maLe che to zabdomAM mAdhurya jovA maLe che. temanI zailI gAMbhIryapUrNa prauDha tathA tejasvI che. teo pAtrane jIvaMta karavAnI mahattvanI siddhi dharAvatA hovAne kAraNe navalakathAkAromAM sarva prathama paMktinA kathAkAra tarIke sahRdaya vidvAnoe satkAryA che. bhagavAna mahAvIranA bhakta zreNika rAjA magadhamAM sattA para hatA te pachI koNika, udAyI, naMdavaMza sattA para AvyA. zreNikanI pATanagara rAjagRhI hatI te koNike caMpAnagarI karI, udAyIe pATalIputra karI te naMdavaMzamAM paNa TakI rahI. navamA naMda dhananaMdanA mahAamAtya 5ramArhata zrI zakaTAla maMtrIzvaranA putra bhagavAna zrI sthUlabhadra tathA magadha sAmrAjyanI rAjanartakI rUpa ane kalAnA bhaMDAra samI rUpakozAnA jIvanaprasaMgonuM adbhuta Alekhana dhAmIjIe potAnI camatkArika zailImAM adbhuta rIte karyuM che. zRMgAra, adbhuta, zaurya, zAMta tathA vairAgya rasanA jharaNAo kalakala ninAda karatAM A kathAmAM vahI rahyA che. ojasvI zailIe sumadhura bhASAmAM ane asAdhAraNa kAvyamaya gadya dvArA teoe gUMthaNI karI vAMcakone barAbara jakaDI rAkhyA che. te kALanA itihAsanuM bhavya Alekhana jaina, bauddha tathA vaidika sAhityanuM parizIlana karIne karyuM che. kathAnA pAtronAM jIvanamAM AvatI sukha-duHkhanI ghaTanAonuM saMvedana ApaNane thatuM hoya tevuM lAge che. sthUlibhadrajI ane kozAnA vilAsa, kalA tathA vaibhavonuM Alekhana jevI suMdara rIte karyuM che te ja rIte sthUlabhadranA jIvananA maMgala parivartanane paNa varNavyuM che. temaNe je rIte premane choDI zreyanA mArge prayANa karyuM tenuM Alekhana paNa keTakeTaluM vedhaka, sacoTa ane sarvAMgasuMdara teo A graMthamAM Alekhe che. A graMthanA pAtro puNyapuruSa zrI sthUlabhadrajI, mahAmAtya zrI zakaTAla, rUpakozA, suketu, varaci vagere mukhya pAtronuM tema ja prAsaMgika pAtronuM je rIte ghaDatara thayuM che temAM teonI kalA ane sAdhanAno vikAsa parAkASThAe pahoMce che. sthUlibhadrajI jIvananA yauvanakALe vilAsanA baMdhanamAM je rIte jhakaDAya che te prasaMgane sparzIne kathAno vikAsa ane aMte muktipaMthanA yAtrI banI, je rIte baMdhanathI mukta banI maMgala mArge prayANa kare che te suMdara rIte AlekhAyuM che. prathama sthUlibhadrajInuM saMyama mArge prayANa, suketu senAdhyakSanuM rUpakozAnA AvAsamAM Agamana, rUpakozAnI kalAsiddhi, zramaNa sthUlibhadranuM kozAne tyAM cAturmAMsArthe punarAgamana, rUpakozAne pratibodha vagere prasaMgonA varNanamAM bhASAno bhavya vaibhava ane zabdone saMjIvanI ApavAnI naisargika zakti najare paDe che. vaLI mahAmAtya zakaTAlanA vyaktitvane lekhake vikasAvyuM che te kharekhara zakaTAla jevA 154 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyapuruSanI mahattAnA zikhara para kalaza samuM che. zakaTAla jevA magadha sAmrAjyanA sarvasattAdhIza bhavya puruSanuM svecchAe Atmavisarjana, tenA aMgeno zakaTAla tathA zrIyaka pitA-putrano tejasvI saMvAda, zakaTAlanI smazAnayAtrA, sthUlibhadrajInA komaLa hRdayamAM lAgelI coTa, sthUlibhadranuM AtmanirIkSaNa vagere prasaMgo eka pachI eka kramazaH evA AlekhAyA che ke lekhakane dAda ApavAnuM mana thayA vinA rahe nahi. adbhuta zailImAM varNavAyela prasaMgo vAMcatA AtmA temAM taghakAra banI jAya che. navalakathAmAM jaina dharmanA siddhAMtono je rIte pracAra-prasAra karAyo che te kharekhara abhinaMdanIya che. bhoga game teTalA bhogavIe chatAM tenAthI tRpti thavAnI nathI, nathI ane nathI e bAbatane spaSTatApUrvaka, dAkhalA dalIlo sAthe sthUlibhadrajInA pAtra dvArA khUba suMdara rIte rajU karavAmAM AvI che. vaLI eka eka pAtranA paheravezanuM, AbhUSaNonuM, puruSonA zastra AdinuM je rIte varNana karavAmAM AvyuM che te kharekhara akalpanIya che. rAjanartakI, rAjavI strIo vagerenA vastronA varNanamAM je jhINavaTapUrvaka kAma thayuM che ane tene varNavAyA che te kharekhara kAbile dAda che. nagarInA judAjudA vibhAgonuM varNana, rAjamahelanuM varNana, judAjudA vasavATo nagarInA judAjudA bhAgamAM hoya tenuM varNana vAMcatA vAMcatA jANe vAMcaka pote ja e nagarImAM viharI rahyo hoya evuM hUbahU varNana karAyuM che. rUpakozAnI mAtA sunaMdA eka nartakI hovA chatAM saMskAra, cAritra, tejasvitA, buddhi, cAturya, strIonI 64 kalAmAM prAviNya, prema ane putrI pratyenI lAgaNImAM koIpaNa sArA gharanI kuLavadhUne paNa parAsta karI zake tevI che. teNe rUpakozAnA ucheramAM, tenAmAM rIti-nItinuM AropaNa karavAmAM, saMskAronuM sIMcana karavAmAM, bhAratIya saMskRtinI eka nakhazikha suMdara kalAkRtinuM, jIvatI jAgatI sAdhanAmUrtinuM ghaDatara karavAmAM je kauzalya dAkhavyuM che te adbhuta che. nartakI hovA chatAM kyAMye vilAsitA, abhadratA, uchAMchaLApaNuM, svecchAcAra ke svacchaMdatAno eka chAMTo jovA maLato nathI. e ja zrI dhAmInI kalamanuM adbhuta kauzalya batAve che. Aje jaina ane jainetara lekhako jaina itihAsanA suvarNa pAtrone navalakathAnI zailIe AlekhatA je prakAre kalpanAnA vikRta raMgo caDhAvI, itihAsane tathA tenA prasiddha pAtronA vyaktitvane jANye-ajANye anyAya karI potAnI kaLAne kalaMkita karI rahyA che tevA lekhakoe dhAmIjInI navalakathAo vAMcIne temAMthI preraNA levA jevI che. zRMgA22sa hovA chatAM kyAMya behUdApaNuM nahi, azlIlatA nahi, kalpanAzIla prasaMgo hovA chatAM kyAMya itihAsa sAthe taDajoDa nahi, pAtrane anurUpa bIjA pAtrone joDI vArtAne kevI rIte laMbAvavI ane chatAMya kyAMya kaMTALo na Ave te rIte rasasabhara varNana karI vAMcakone jakaDI rAkhavAnI kalAmAM dhAmIjInuM pAraMgatapaNuM dekhAI Ave che, eTale ja temaNe racelI navalakathAone jabbara lokapratisAda maLyo che. temanI dareka navalakathA lokapriya ane lokabhogya banI che tenuM zreya temanI adbhuta lekhanakalAne phALe jAya che. suprasiddha navalakathAkAra zrI mohanalAla cu. dhAmI - 155
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ covIsaso varSa pahelAno yuga ApaNA dezamAM eka suvarNayuga tarIke oLakhAto hato. te kALe rAjA prajAvatsala, prajAnA duHkhe duHkhI ane prajAnA sukhe sukhI rahe tevA hatA. bhAratIya saMskRtinA mULabhUta Adarzo pratye sarvakoIne sabhAva hato. janatA para verAno virATa boja nahoto. janatAnA jIvanane kAyadA ane niyamonI rAjakIya jaMjIro vaDe rUMdhavAmAM AvatuM nahotuM. nAnA nAnA rAjyo hovA chatAM, nAnA-nAnA yuddho thatAM hovA chatAM janatA svataMtra ane sukhI hatI. sukhI ane svataMtra janamAnasa hoya tyAre ja saMgIta, vijJAna, udAtta dRSTi, kalA ane bIjA aneka aMgo vaibhavanA zikhare pahoMcI bhavya kIrtimAna sarjatA hoya che. rUpakozAnuM sarjana e te vakhatanA AvA janamAnasane AbhArI che. bhAratanA suvarNa yuge kAmarUpamAM potAnA rUpa para garva karI zake evI zrIdevI nAmanI bhavya nartakI sarjI hatI... bhagavAna buddhanA samayamAM vaizAlIe AmrapAli nAmanI jAjaramAna nartakI ApI hatI ane tyAra pachI lagabhaga ekaso cAlIsa varSe samagra bhAratamAM zukanA tArA mAphaka jhaLahaLI rahelI rUpakozA... magadhanI eka mahAna nartakI ApI hatI. rUpakozA koI sAmAnya nartakI na hatI.. magadhezvara dhananaMdanI rAjanartakI hatI ane gauravabharyA jIvana sAthe potAnA yauvananI Urmione magadhanA mahAmaMtrI zakaTAlanA putra Arya sthUlibhadranA caraNamAM bichAvI rahI hatI. rUpakozAno vaibhava koI cakravartIne ghaDIbhara zaramAve tevo hato kAraNa ke kozA kevaLa rUpano bhaMDAra na hatI.... dhana ane kalAno paNa bhaMDAra hatI. nartakI hovA chatAM tenuM jIvana saMyamamaya hatuM. te koI uchAMchaLI navayauvanA na hatI paraMtu eka Tharela, gaMbhIra, saMskArI, saraLa, pravINa, atyaMta tejasvinI rUpayauvanA hatI. pote asAdhAraNa rUpa yauvana dharAvatI hovA chatAM tenI najaramAM kyAMya vyabhicAra jovA maLato nathI. Arya sthUlibhadrane prANathI paNa adhika prema karanArI rAjanartakI tenI yauvanavasthAne raMgabharI banAvI de che paraMtu jyAre vAstavikatAnI khabara paDe che tyAre Arya sthUlibhadra adhyAtmanA raMge raMgAyelA bane che, saMsAramAMthI rasa UDI jAya che tyAre kozA tene rIjhavavAnA athAga prayatno kare che paraMtu te DagatA nathI. saMyamamArge gayA pachI gurudevanI AjJA laI kozAnA raMgabhavanamAM cAturmAsa kare che ane potAnA saMyamI vartana, daDha dharmazraddhA ane AtmavizvAsathI kozAne eka avihaDa zrAvikA banAvI de che ane chelle kozA paNa Arya sthUlibhadranI jema saMyamamArge jAya che. Ama "rUpakozAnI samagra navalakathA bhAga mAM vaheMcAyelI che. prathama bhAga che - rUpakozAH rAjanartakI, bIjo bhAga che - rUpakozA: Arya sthUlibhadra. be bhAganA pAnAnI saMkhyA 544. Ama prastuta navalakathAmAM janaparaMparAnI aitihAsika kaDIone lekhake pramANikatApUrvaka vizALa abhyAsa sAthe, udAtta dRSTithI ane zraddhAbharyA haiye saMkalita 156 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ karI che. ekaMdare rUpakozA graMtha aitihAsika vArtAonA vizAla sAhityasAgaramAM mahAmUlya mauktika samo che. tyAga, tapa, saMyama, tathA saMskAranI gauravagAthAo A graMthamAM paMktie paMktie AlekhAyelI che. zrI dhAmIjI pAse je adbhuta kalA che, je camatkArika sAdhanA che, je maMgala daSTi che tema ja je tejasvI lekhinI che, te samasta saMsAranA saMskRtipremI, saMyama, tapa, tyAganA pUjaka vizALa mAnava samudAyanuM paramadhana che. Ama rUpakozA e dhAmIjInuM utkRSTa sarjana che. have ApaNe mo. cu. dhAmInI bIjI eka navalakathA vizvAsa vize jANIzuM. (2) vizvAsaH zrI mo. cu. dhAmInI A navalakathA eka bhAgamAM 312 pAnAmAM racAyelI che. A navalakathAnI paNa cAra AvRtti bahAra paDI che te sAbita kare che ke zrI dhAmIjInI navalakathAone vAMcakoe keTalA utsAha, AnaMda ane umaLakAthI vadhAvI che. jenA aitihAsika navalakathAo lakhavAnI zarUAta dhAmIjIe A kathAnA sarjanathI karI che. eka vakhata teone akasmAta thatAM hAtha-paga bhAMgI gayA hatA. e avasthAmAM teone ekAda varSa coTIlAmAM rahevuM paDyuM. navarAzanI paLomAM temaNe jaina itihAsanA bhaMDAramAM rahelA amUlya graMtho vAMcyA. A vakhate navarasa pradhAna mahAkavi zrI vAcaka nayasuMdara mahArAjazrIe racelo eka rAsa temaNe joyo. e rAsanuM nAma hatuM "surasuMdarI rAsa" jenI racanA nayasuMdarajI dvArA vikrama saMvata 1646nA jeTha suda terasanA divase gujarAtI bhASAmAM thaI hatI. zrI dhAmIjIne e mahAkAvyamAM khUba rasa paDyo ane ene pAyAmAM rAkhI temaNe mAtra bAra divasamAM ja A navalakathAnI racanA karI hatI. A kathAno itihAsakALa lagabhaga munisuvrata svAmIno samakAlIna gaNAvI zakAya. eka nArInA jIvanane ujAgara karatI A nArIpradhAna navalakathA che. bhAratanI nArI e sahanazIlatA, zaurya ane saMskAranI mUrti che. game teTalI vipattio, upasargo Ave topaNa te kyAreya vicalita thatI nathI, eTale ja kahevAyuM che ke "nArI tuM kadIye nA hArI." kathAnI nAyikA surasuMdarInA AzramanA abhyAsathI kathA zarU thAya che. te tathA tenA pati amarakumAra baMne AzramamAM sAthe ja bhaNatAM. eka najIvI mazkarIe baMnenA dAMpatyajIvanamAM evI to tirADa pADI ke varSo sudhI baMne ekabIjAthI dUra rahyA. baMne vacce anahada prema, vizvAsa, ekabIjAnA thaIne rahevAnI bhAvanA hovA chatAM karmonA khela nirALA che. eka nAdAna vayamAM ajANatA thayelA apamAnane amarakumAre manamAM laI lIdhuM ane AkhI navalakathAnuM sarjana thayuM. surasuMdarI sAthe prasanna dAMpatyajIvana jIvatA amarakumArane sAgara kheDavAnuM mana thayuM ane mAtA-pitA tathA sAsu-sasarAnI rajA laIne nIkaLyo. Arya nArI patinI sAthe ja hoya e nyAye sura paNa sAthe gaI ane rastAmAM ja karmoe suprasiddha navalakathAkAra zrI mohanalAla cu. dhAmI + 157
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUlavADyA. eka janarahita TApumAM, surasuMdarIne ekalI mUkI amara cAlyo gayo ane zarU thaI eka nArInI vitakakathA. nAnapaNamAM ja satIjI pAse sAMbhaLelI vANI, navakAramaMtrano mahimA ane tenA jApa smaraNa karatI vakhate kevI rIte maMtraArAdhana karavuM te bAbatone hRdayastha karIne surasuMdarIe potAnA jIvanamAM ane AcAramAM evI rIte utAryuM ke AvelI aneka vipattio paNa tenuM kazuM bagADI zakI nahi. UlaTAnuM AvelI vipattioe tenA maMtramAM rahelA vizvAsane vadhAre daDha karyo, eTaluM ja nahi dharmamAM rahelA vizvAsa maMtramAM rahelI AsthAe tene aneka duHkhomAMthI ugArI aMte pati sAthe milana karAvyuM ane chelle baMnee bhAgavartI dIkSA aMgIkAra karI. Ama A kathAno aMta sukhAMtamAM, tyAgamArge agresara thavAmAM Ave che. vArtAnA mukhya pAtro surasuMdarI, amarakumAra, rAjA ripumardana, ratisuMdarI, dhanAvaha zeTha, kuMjabihArI, vasaMtaprabhA vagerenuM Alekhana khUba suMdara rIte karavAmAM AvyuM che. kuMjabihArInI kuTilatA, lAlasA ane vikArI dRSTimAM durjanano duSTAtmA jovA maLe che to prabaLasena jevA paraduHkhabhaMjana, suzIla ane mAyALu rAjavImAM sajjananI zItaLatA jovA maLe che. vidyAdhara rAjA ratnajI ane tenI cAra rANIonuM Alekhana vArtAne navA ja vaLAMke pahoMcADe che. ahIMthI vArtA sukhAMta tarapha AgaLa vadhe che. vaLI vidyAdharonI vidyA kevA kevA prabhAva pADI zake che tenuM suMdara nirUpaNa ahIM karavAmAM AvyuM che. vidyAnA prabhAvathI ja surasuMdarI vimaLayaza banI potAnA prANapriya pati amarakumArane zodhI zake che. surasuMdarInuM pAtra nArInA sahaja guNonI abhivyakti khUba suMdara rIte kare che. A jagata para janma dharIne jeNe apamAna, duHkha, tiraskAra ane napharatanA badalAmAM paNa sukha, sanmAna, Adara ane premanI cAre bAju lhANI karI evI surasuMdarInuM pAtra darzAve che ke nArI e abaLA nathI, puruSonA hAthanuM ramakaDuM nathI. nArI e to zaktinuM svarUpa che, prema ane karuNAnI bhavya mUrti che, zaurya ane samarpaNanI saritA che, tapa ane tyAganI tejomUrti che. AvI nArI ja potAnA guNonA kAraNe saMskRtinI dharohara banI rahI che. saMskRtinuM hastAMtara peDhI dara peDhI suMdara, vyavasthita ane mULarUpe nArI dvArA ja thAya che. mAtA dvArA ja bALakomAM susaMskAranuM, saMskRtinuM ane rItarivAjonuM anukrame siMcana, jatana ane ropaNa thAya che. pachI te bALaka nara hoya ke nArI hastAMtaranuM kAma to nArI dvArA ja thAya che. nArInuM svarUpa game te hoya tenI bhUmikA agatyanI che. mamatALu mAtA hoya ke mADIjAyA vIranI vhAlerI benaDI hoya, sadAya nirdoSa vahAlanA jharaNA varasAvatI snehALa bhAbhI hoya ke pachI sadAne mATe patinI sevA karanArI, tenA dareka kAryamAM Dagale-pagale sAtha denArI ane satkArya karavA mATe protsAhita karatI sahadharmacAriNI hoya ke pachI bALakone kathA-vArtAnuM gheluM lagADI saMskAronuM bhAtuM baMdhAvatI dAdI ke nAnI hoya. nArInuM sthAna ane tenuM samAjamAM yogadAna sadAye mahAna che. 158 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvI nArInA svarUpane yathAyogya nyAya ApI tenI mahattAne sAbita karI surasuMdarI jevA pAtra dvArA samAjanI sanmukha mUkI dhAmIjIe nArIne muThThI UMcerI sAbita karI che. vaLI navalikAmAM prakRtinA suMdara svarUponuM paNa khUba suMdara rIte varNana karI hUbahU hovAnI anubhUti karAvatAM zrI dhAmIjInuM dareka viSayamAM jANapaNuM kharekhara abhinaMdanane pAtra che. amarakumAra ane surasuMdarI jyAre kAlo laI vahANamAM videza vyApAra karavA jAya che tyAre dariyAnuM suMdara varNana karyuM che te kharekhara temanA kavihRdayanI saMvedanAno paDagho pADI jAya che. prakRtinuM saumya, suMdara ane sAhajika rUpa mANasane paLe paLe preraNA ApI pragatinA zikhare pahoMcavAnI preraNA Ape che to e ja prakRtinuM raudra svarUpa mAnavIne avanatinI gartAmAM UMDe UMDe dhakelI de che. temanA ja zabdomAM prakRtine joIe to, "pralayanA pracaMDa ghavAnaLa vacce paNa kudarata hasatI hoya che ane sudhAnA rasAsvAda vacce te krUratA sevI zake che. bhayaMkara vAvAjhoDAmAM zAMtino zvAsa tye che to kalejA thaMbhAvatI nIravatAmAM mIThA saMgIta cheDe che. prakRti ekadhArI rahevA chatAM ye paLe paLe potAnA raMga palaTe che. jyAM zaMkAne sthAna hovAnI saMbhAvanA paNa na hoya tyAM karoDo zaMkAo racI zake che. ethI ja sArAye vizva para prakRti potAnuM abAdhita rAjya calAvI rahI che. prakRtinI A AzcaryakAraka zakti zuM lAkha lAkha vaMdanane yogya nathI? lAkho prayatnone mithyA karavAnuM baLa dharAvatI e mahAzakti kone pUjya na hoya? mAnava buddhi bhale mathI rahI paNa aMte prakRtinA caraNamAM buddhinuM mastaka namI paDavAnuM. chatAMya buddhino garva unnata mastaka rAkhato hoya to te kSaNika che, pAMgaLo che, pAgala che !" prakRtinI lIlA agamya che. e agamya lIlA mAnavajAtane khUba ja muMjhavI rahI che. e lIlAno pAra pAmavA - kinAro meLavavAmAM mAnavonI buddhie anaMta yugothI prayatno karyA che chatAMye vItarAga sivAya koI kinAro zodhavAnuM bhAgya prApta karI zakyA nathI. ethI ja kahevAya che ke prakRtinI lIlA agamya che." A baMne peregrApha e lekhakanI dharma pratyenI daDha zraddhA, vicAronI vizALatA tathA je te viSayanuM UMDuM jANapaNuM darzAve che. vaLI A kathAnI nAyikA surasuMdarInuM pAtra e premanI mahattA sAbita kare che. prema e to prANano prakAza che, vizvanI saurabha che. paththaramAMthI paNa amIjharaNAM pragaTAvavAnI je premamAM zakti che te prema zA mATe vizvanuM ucca tattva na gaNAya? je prema smazAnabhUmimAM naMdanavana sarjI zake che te prema zA mATe saMsAramAM suvAsa na pAtharI zake? prema to haiyAnuM amRta che. jenA haiyAmAM premanuM amRtajharaNa pragaTyuM nathI, tenA haiyAne haiyuM kahI zakAya ja nahi, ene to hADakAnuM mALakhuM kahevAya. je AMkha premamAM rasapAna karI ke karAvI na zake te AMkha nahi paNa aMdhakArane oLakhanArA khADA che! prema e AtmAnI pratibhA che, tyAganuM pUrva svarUpa che. prema e prakRtinuM suprasiddha navalakathAkAra zrI mohanalAla cu. dhAmI + 159
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ ciraMjIva gIta che. AvA divya premano prabhAva ananya, adbhuta che. sAttvika premanI jyAM pratiSThA thaI hoya tyAM na hoya kalaha ke na hoya kalpAMta! na hoya vAsanA ke na hoya vikAra!hoya cheSa ke na hoya svArtha! tyAM to basa prakRtinA khoLe khelato nirdoSa AnaMda ja hoya. sAco prema kevo hovo joIe ane tenI kevI asara hoya te lekhaka potAnA zabdomAM varNave che. vaLI nAnapaNathI ja temanA aMtaramAM daDha zraddhA hatI ke tyAga karavAthI ja AtmAnuM zreya thAya che, tyAga vize teo navalikAmAM kahe che ke mAnavajIvanano sAco mArga tyAga che. premanuM aMtima ane ujvaLa svarUpa tyAga che. tyAga vagara mukti nathI. mukti vagara zAzvata sukhanI prApti nathI. tyAganA caraNomAM vizvanI samagra saMpatti mATI barAbara che. tyAga haiyAno hovo joIe.. tyAga pAchaLa jJAna ane vizvAsano pradIpa pragaTavo joIe. e vagarano tyAga mAtra nAmano ja tyAga che tyAga e jIvanano parama maMtra che. tyAga e jIvananuM sAcuM tattva che. tyAga e Atmadarzanano arIso che. tyAga vagara mukti nathI. sukhanuM sAcuM darzana tyAga che. muktinI jhAMkhI ane prApti tyAga sivAya bIje asaMbhavita che. AtmAnI samagra zaktione vikasAvanAruM koIpaNa ciraMjIva auSadha hoya to te kevaLa tyAga che. tyAgano mahimA temaNe mAtra A pustakamAM ja nahi paraMtu temanI moTA. bhAganI navalakathAomAM varNavyo che. rUpakozAno aMta paNa temaNe sthUlibhadrajInA satsaMga ane sadupadezanA phaLarUpe rUpakozA jevI rAjanartakInuM saMyamamArge prayANa karAvyuM che. A vArtA dvArA paNa pote tyAgamArge na jaI zakyA teno raMja dekhAI Ave che. ekaMdare A nArIpradhAna navalakathA bahenone vizvAsa, zraddhA ane dRDha nizcayanuM baLa ApanAra sAta banI rahe che. (3) veLA veLAnI vAdaLI: siddhahasta lekhaka zrI mohanalAla cu. dhAmInA 127mA pustakamAM teoe aitihAsika caritra bhImasenane nAyaka banAvI tenA dvArA jainadarzananA karmanA siddhAMtane khUba suMdara rIte varNavyo che. A pustakanI paNa cAra-pAMca AvRttio thaI che. saMskRta sAhityamAM bhImasena caritra nAmano eka suMdara kathAgraMtha che. A graMthanuM mULa prAkRtabhASAnA itihAsamAM paDyuM che. zrI ajitasAgarajI mahArAje saMskRta graMtha parathI gujarAtI bhASAmAM bhImasena caritra taiyAra kareluM che. lekhake A graMtha parathI preraNA laI dainika vartamAnapatra "jayahiMdamAM dhArAvAhika kathArUpe A navalakathA lakhI. 311 pAnAnA A pustakamAM jIvanamAM AvatI taDakI ane chAMyaDIonI tathA pUrvakarmanI lIlAonuM varNana khUba suMdara rIte karAyuM che. bhagavAna munisuvratasvAmInuM janmakalyANaka je nagarImAM UjavAyuM che te nagarI rAjagRhInA varNanathI kathAnI zarUAta thAya che. A kathAno samaya lagabhaga 160 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2850 varSa pahelAno gaNAvI zakAya. zrI nemanAthaprabhu ane pArzvanAtha prabhunI vaccenA suvarNayuganI A vAta che. rAjA guNasena jainadharma matAvalaMbI hovAne kAraNe vinamra, baLavAna, sadAcArI ane dharmapriya hato. brahmacaryanI mahattA jANavAne kAraNe tene aMtaHpuranI zobhA vadhAravAmAM rasa nahoto. AthI teNe priyadarzanA nAme eka ja patnI karI hatI. te paNa nAma pramANe guNa dharAvanArI, patiparAyaNa, dharmiSTha strI hatI. soLa-soLa varSa sudhI khoLAno khUMdanAranI prApti na thavAthI te udAsa rahetI hatI. jaina dharmamAM daDha zraddhAvaMta patie samajAvyA bAda te pharI prasannatAthI jIvavA lAgI. Anarta dezanA eka nimittakanA nimittathI rAjA-rANI eka nahi be-be suMdara putronA mAtA-pitA banyA. moTo putra te kathAnAyaka bhImasena ane nAno putra te hariSeNa. AzramajIvanamAM gurusAnidhye rAjakAraNa, nyAya, vyAkaraNa, dharma, kalA Adi vidyAonA abhyAsArthe baMnene mUkavAmAM AvyA hatA. baMne khUba suMdara rIte gurunA mArgadarzana heThaLa ghaDAyA hatA. vaLI mAtA-pitA dharmamAM zraddhAvAna, AcAravaMta ane AdhyAtmika vRtti dharAvatA hovAne kAraNe baMne putro paNa saMyamI, dhIragaMbhIra, AjJAvaMta ane vinayI hatA. baMnemAMthI koIne paNa eka nAnuMsarakhuMye vyasana nahotuM. teo mAnatAM hatAM ke jugArathI mAnavI kartavyabhraSTa thAya che. maireyapAnathI buddhi bhraSTa thAya che. nAcagAna ke parAyI strInA rUpadarzanathI mahApApanA bhAgIdAra banAya che. AthI baMne tenAthI dUra ja rahetA. vArtAnA anya pAtromAM nimittaka, AzramamAM vidyAdAna ApanAra gurudeva, samarasena, kAmAginI gaNikA, gaNikAputrI naMdinI vagerenuM Alekhana khUba suMdara rIte thayuM che. baMne putrInA lagna thayA te kramazaH suzIlA ane surasuMdarI paNa potAnA vyaktitva dvArA vAMcakonA mana-mastiSka upara chavAI jAya che. baMne derANI-jeThANI hovA chatAM ekamekathI taddana viruddha prakRti dharAvatI hatI. suzIlA tenA nAma pramANe ja guNo dharAvatI sajjana prakRtinI hatI jyAre sura tenA nAma pramANe bhogavilAsamAM rAcanArI, anyanA kahevAthI doravAI janArI strI hatI. bhImasena tathA hariSaNanA lagna pachI mAtApitAe saMyamamArga grahaNa karyo. bhImasenane be putro thayA devasena ane ketusena. atyAra sudhI sukharUpa cAlatI jIvananaiyAne acAnaka eka vaMToLa AvI dhvaMza karI gayo. atyAra sudhI rAjA bhImasena ane senAdhyakSa hariSaNa eka maganI be phADanI jema jIvatA hatA, paraMtu sUrasuMdarIe haripheNanI kAnabhaMbheraNI karI tyArathI bhImasena para duHkhanA vAdaLo chavAyA. acAnaka bhImasenane rAjamahela choDI jIva bacAvavA patnI ane be putro sAthe bhAgavuM paDyuM. gAma-gAma ane nagaranagaranI Thokaro khAtA baMne pati-patnI ane putrone ghaNuMghaNuM duHkha sahana karavuM paDyuM. pUrve karelA karmo udayamAM AvatA je kAMI paNa kare te UMdhu ja paDatuM. judIjudI vipattio AvatI chatAM baMne pati-patnI dharmamAM daDha zraddhA rAkhI, bUrA suprasiddha navalakathAkAra zrI mohanalAla cu. dhAmI + 161
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ karmono vipAka jANI zAMtithI jiMdagI pasAra karatAM hatAM. ekabIjAnA saMgAthamAM DuMgara jevaDA duHkhone rAI jevaDA banAvavAnI zakti che te paNa sAbita thaI gayuM. prema, vizvAsa, paraspara pAtro vaccenI zubha bhAvanA AvelA duHkhone vAmaNA banAvI de che, paraMtu A sukhanI paNa daivane IrSA jAgI hoya tema, azubha karmono udaya thatAM pati bhImasenane kaMIka prApta karavAnI icchA hovAthI thoDA samaya mATe patnIthI alaga dUra dezAvara gayo. A pachI baMne para keTakeTalI vipatti AvI. saMkaTono sAmano karatAM hAryA tyAre nabaLI paLe AtmaghAtano vicAra paNa karyo, paraMtu daivayoge bacI gayo. duHkhano vipAka pUrNa thatAM dhIme dhIme badhA sukho sAme AvIne pAchA maLyA. je hariSeNe bhAInI hatyA karI pote rAjya haDapavAno nirNaya karyo hato te harijeNe paNa satya vAta jANatAM pazcAttApa karyo. A badhI bAbatonI jaDarU5 rANI surasuMdarIne piyara vaLAvI, pote bhAInI pAse gayo. tene bhavya svAgata karI pAcho lAvyo. paraMtu saMsAranI AvI vicitra paristhitioe tenA manamAM rahelI tyAganI bhAvanAne jagADI hatI. bhAIne karelA anyAya badala sadAya DaMkhatA hRdaye bhAI-bhAbhIne punaH rAjya soMpI saMyamamArge prayANa karyuM. surasuMdarI paNa sAcI vAta samajI patinI pAchaLa cAlI nIkaLI. pote karelAM pAponuM zuddha hRdaye prakSAlana karavA te kaTibaddha banI. bhImasene thoDA varSa rAjya saMbhALyuM tyArabAda baMne putro yuvAna thatAM devasenano rAjyAbhiSeka karavAmAM Avyo, ketusenane yuvarAjapada soMpyuM. baMne putrone khAnadAna kuLanI rAjakanyAo sAthe paraNAvI yogya samaye hariSaNamuni pAse bhImasene tathA surasuMdarI AryAjI pAse suzIlAe saMyamamArga svIkAryo. Ama samagra kathAmAM karmano siddhAMta, sukha-duHkhanI AvanajAvana, nArI dhAre to strIcaritra dvArA keTalAyanA jIvana naraka banAvI zake ane cAhe to dharatI para svarga utArI zake, duHkhamAM hiMmata hArI mAnavI tUTI jAya che tyAre dharmanA saMskAro sahAro Ape che, khAsa karIne karmo karelA bhogavavAnA ja hoya to hasatAM-hasatAM bhogavI karmanI nirjarI karI AtmakalyANa zA mATe na karavuM? A badhI bAbato para A kathA sArI rIte prakAza pADe che. (4) magadhezvarIH nRtyAMganA bhAga 1, cANakya bhAga 2, citralekhA bhAga 3 AgaLa ApaNe rUpakozA navalakathA bhAga-1 rUpakozAH rAjanartakI tathA bhAga-2 rUpakozA: Arya sthUlibhadra kathA vize vistRta rIte joyuM. AnA pachInI AgaLa vadhatI kathA eTale magadhezvarI bhAga 1-2-3nI kathAnuM sarjana lekhana dvArA thayuM che. rUpakozAnI nAnI bahena eTale nRtyAMganA citralekhA. teoe lakhelI prANavAna aitihAsika mahAkathA magadhezvarI lagabhaga 1000 jeTalA pAnAonI tejasvI navalakathA che. A navalakathAnA daLadAra graMthamAM rUpakozA graMthamAM AlekhAyelI ghaTanAo pachIno kALa mukhyatve saMkalita thayelo che. traNa 162 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSaraArAdhako
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAgomAM prakAzita thayelI A prasiddha navalakathA khUba ja suMdara, sarasa ane pravAhabaddha zailIe lakhAI che. bhASA tathA bhAvanAnI mAdhurInA jyAM pAne-pAne darzana thaI rahyA che, tevI A mahAkathAnA pAtro eTalA prabhAvazALI che ke je vAMcatA e pAtronA unnata vyaktitvane potAnI lekhinI dvArA zabdomAM AlekhanAra lekhakanI lekhanakalAne anekazaH dhanyavAda ApavA darekanuM mana lalacAya che. navamA naMda dhananaMdanA mahAmAtya zakaTAle je rIte magadhane saMbhALyuM hatuM. temanA jevI kuneha, dIrdhadaSTi ane kuzAgra buddhi bIjA koInAmAM jaldI jovA na maLe. rAjakIya khaTapaTone kAraNe kAcA kAnanA rAjA dhananaMde zakaTAla para ALa mUkyuM te A prabhAvazALI naravIra sahana na karI zakyo ane potAnI pramANikatA, vaphAdArI ane niSThA sAbita karavA teNe potAnA putra zrIyakanA hAthe bharasabhAmAM mRtyu vahorI lIdhuM. eka nirdoSa mahAmAnavanA akALe avasAna bAda navamA naMda dhananaMdanA sAmrAjyanuM patana thayuM ane mauryavaMzanA Adya samrATa caMdraguptanuM utthAna thayuM. A badhI vAto kramabaddha rIte mahAkathAmAM AlekhAI che. rUpakozA graMthamAM rUpakozA Arya sthUlibhadranI jema tyAgamArge gayA tyAMthI kathAnakane pUrNa karI. magadhezvarImAM rUpakozAnI nAnI bahena ke je rUpakozAnI preraNA, kalAno vAraso, saMskAra vagere jenA jIvanamAM jIvaMta banyo che te sauMdarya, rUpa ane kalAnA bhaMDArarUpa citralekhAnI AsapAsa samagra kathA gUMthAI che. mahAmAtya zakaTAlanA priya ziSya evA zrI cANakyanI kuzAgra buddhi, tejasvI pratibhA, adbhuta kauzalya tathA ananya sAdhanAno yazojvala itihAsa magadhezvarI graMthamAM khUba suMdara rIte AlekhAyela che. dhananaMde karela cANakyanuM apamAna, cANakyanI pratijJA sahita ghaNA badhA prasaMgone ahIM. ekatAMtaNe gUMthI laIne suMdara rIte mahAkathAne maThAravAmAM AvI che. citralekhA eka pratibhAsaMpana, kauzalyakalA dharAvatI nRtyAMganA che. judIjudI ghaTanAonI sAthe citralekhAnA jIvanane sAMkaLI laI eka pachI eka pravAhabaddha ghaTanAonI saMkalanA dvArA lekhake ItihAsanI sAMkaLane prAmANikatApUrvaka varNavI che. je kharekhara temanI lekhinI ane lekhanakaLAno gauravazALI camatkAra ja gaNI zakAya. Ama A mahAkathA paNa dhAmIjInA gauravazALI sarjanomAMnI eka che. (5) baMdhana tUTyA: bhAga-1 pauravI, bhAga-2 rAjalakSmI, bhAga-3 rAjakanyAH jayahiMda dainikamAM dara somavAre A kathA prasiddha thatI hatI. hajAro vAMcako A vArtAne vAMcavA kAgaDoLe rAha jotA hatA. A mahAkathA lagabhaga doDha varSa sudhI prasiddha thaI. teNe je rIte hajAro zANA, saMskArI vAMcakonA haiyAne jakaDI rAkhI, rasajamAvaTa karI hatI tevI bhAgye ja koInI kathA haze. kathAnA pravAhamAM rasataraboLa banelA hajAro vAMcakoe tene ekI avAje vadhAvI lIdhI hatI. A mahAkathA zramaNa bhagavAna zrI mahAvIradevanI maMgalasAdhanAne tema ja suprasiddha navalakathAkAra zrI mohanalAla cu. dhAmI + 163
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ teonA samakAlIna pAtrone - vyaktione sparzIne AlekhAI che. jemAM vaizAlI gaNataMtranA nAyaka mahArAjA ceTaka, caMpAnA mahArAjA jitazatru dadhivAhana, kauzAMbInA mahArAjA zatAnika, mahArANI padmAvatI, dhanAzeTha, mULA zeThANI, caMdanabALA ItyAdi prasiddha vyaktionA jIvananuM tathA prAsaMgika pAtronuM sajIva Alekhana thayuM che. mahAkathAnI zarUAta vaizAlI gaNarAjyanA varNana, suvarNayugamAM jovA maLatI rAjAonI prajAvatsalatA, snehALa hRdaya, prajAne putravat pALavAnI tamannA tathA te mATe karavAmAM AvatA prayatnothI thAya che. dhIme dhIme kathA judAjudA pAtrone laIne AgaLa vadhatI jAya che tematema lekhakanI kalamano amRtamaya 2sAsvAda paNa cAkhavA maLato jAya che. ghaNAbadhA prasaMgone suMdara rIte sAMkaLI laI A kathA dhIme dhIme tenA aMta tarapha AgaLa vadhe che. - bhagavAna zrI mahAvIradevane kaivalyajJAnanI prApti thAya che tyArabAda temanI prathama dezanA khAlI jAya che. bIjI dezanAmAM cAra tIrthanI sthApanA karI tyAra bAda zrI gaNadhara bhagavaMtone tripadI Ape che. cAra tIrthanI sthApanA karatI vakhate prathama sAdhu indrabhUti (gautama) gaNadhara bane che. jyAre caMdanabALA aneka upasargo, saMkaTo sahIne, mULA zeThANI dvArA muMDita thaIne potAnA AtmAnuM kalyANa karavA mATe devAdhideva prabhu mahAvIranA zaraNe jaIne potAnA karmonA baMdhanane toDe che, tyAM kathAno aMta Ave che. Ama A mahAkathAnuM klevara paNa aitihAsika navalakathAnuM ja che. kALanI dRSTie joIe to lekhaka zrI dhAmIjInI A mahAkathA aitihAsika mahAkathAomAM sarvaprathama Ave che. tyArabAda TheTha zrI bhagavAna mahAvIradevanA nirvANa bAda 150 varSa pachInA samayanuM Alekhana karatI 'rUpakozA' navalakathA gaNAya. tyAra bAda magadhezvarI' navalakathAne laI zakAya. A traNeya aitihAsika navalagraMtho, Aje jaina itihAsanA suvarNa yugane prAmANikapaNe AlekhatA mahamUlya, samRddha tathA gauravazALI graMtharatno che. rUpakozAnA dvitIya bhAgamAM eka prasaMga jaina paraMparAthI bhinna rIte AlekhAyelo maLe che. ratha senAdhyakSa suketunI samakSa rUpakozA nRtyakalAnI aMtima siddhi pratyakSa batAvI tene Azcaryacakita karI, vilAsanA baMdhanamAMthI muktinA mArge prayANa karAve che. A prasaMga sthUlibhadrajInA zramaNa banI cAturmAsa arthe AvavA pahelA banelo batAvAyo che. jyAre jaina itihAsanI paraMparA pramANe A ghaTanA sthUlibhadrajInA cAturmAsa bAda rUpakozAnA jIvananuM kalyANakArI parivartana AvyuM tyArabAda banelI batAvAI che. Ama sAmAnya hakIkata bheda jovA maLe che. kahevAnuM tAtparya e che ke ATalA varSo pUrveno itihAsa hovA chatAM zrI dhAmIjI kyAreya koI aNachAjatI chUTa letAM nathI. ghaNI vAra evuM banatuM hoya che ke kathAne vadhAre rasika, vistRta, lokabhogya banAvavA mATe lekhako itihAsane vikRta karI nAkhatA hoya che. Ama 164 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ A pAMca kRtionA avalokana parathI khyAla Ave che ke dhAmIjI mAtra saurASTranA ja nahi paraMtu samagra bhAratavarSanA eka uttama koTinA navalakathAkAra che. upasaMhAraH zrI mohanalAla cunIlAla dhAmI mahAgujarAtanA sAkSara ane siddhahasta vArtAlekhaka che. teo ekAMtaparAyaNa, saMskArazIla, niSThAvAna, siddhAMtapremI sAhityakAra che. aitihAsika navalakathAo lakhatAM hovA chatAM temaNe kyAMya, kyAreya, koI paNa saMjogomAM Arthika lAbha khAtara ke kathAne lokapriya banAvavA mATe itihAsa sAthe bAMdhachoDa karI nathI ke siddhAMtone neve mUkyA nathI. kIrtinI jemane kAmanA nathI, pratiSThAprAptine jeo IcchatA nathI, kartavyaparAyaNatAmAM ja jemaNe AnaMda mAnyo che, evA labdhapratiSThita pratibhAzALI, sarvAga suMdara mahAkathAonA sarjaka eka vaidyarAja paNa hatA. teo eka niHspRha vyakti hatAM. dravyopArjana mATe temane ati spRhA ke lobha nathI eno ghaNAne pratyakSa anubhava che. sevAbhAva temanA vyavasAyano prANa che. aviratapaNe sAhityanI sAdhanA karIne teo eka agrIma paMktinA sarjaka banyA che. teo gujarAtanA hovAthI eka gujarAtI tarIke mane tenuM gaurava che ke AvA sarjaka ApaNA saurASTranA che. mAtra eTaluM ja nahi teoe dareka sAhityaprakArane prAdhAnya ApI ghaNI badhI racanAo karI che paNa jaina saMskRtine, jaina itihAsane, jaina sAhityane temaNe je arpaNa karyuM che tenuM gaurava eka jaina tarIke ApaNane badhAne hovuM ghaTe. AvA mahAna lekhaka mATe pU. kesaravijayajI gaNivaranA ziSya paM. kanakavijaya gaNivare mahA suda 5nA divase tA. 28-155nA divase lakhela purovacanamAM je rIte dhAmIjI mATe lakhyuM che te joIe to - | 'bhAI zrI dhAmInI addabhuta kalAsiddhine huM kayA zabdomAM biradAvuM? teonI aitihAsika kathAo meM vAMcI che. vAMcatA-vAMcatA mAruM citta prasanna bane che. AtmA apAra AnaMda anubhave che. jaina saMskRtino vizALa daSTie kathAnA pAtro dvArA pracAra karavAmAM emanI kalame je zakavartI itihAsa sarjyo che te jANI huM khUba ja gaurava lauM chuM. bhAI zrI dhAmI jaina che eTale nahi, paNa jaina saMskRti je samasta saMsAranI maMgalamayI mAtA che, teno eka saMskArazIla sataputra potAnI tejasvI kalame, mRdu-madhura zailIe, bhavya bhASA vaibhava dvArA je rIte tenI gauravagAthAone tema ja tenA suvarNa yuganA itihAsa prasiddha jyotirdhara mahApuruSonI kalyANakAriNI maMgala sAdhanAne AlekhavA dvArA tyAga, tapa, jJAna, vairAgya, saMyama, zaurya, kSamA, svArpaNa tathA saMskAranA udAtta tattvone ojasvI bhASAmAM zabdonI addabhuta zaktithI potAnI aMjali samarpane vilAsa, vaibhava, sattA ane saMpattinI pAchaLa pAmara banIne saMsAra samasta Aje je anIti, anAcAra, chala tathA vizvAsaghAtanA pApamArge gabaDI rahyo che, tene "jAgatA suprasiddha navalakathAkAra zrI mohanalAla cu. dhAmI + 165
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ rahejono bhavya saMdeza Ape che, te mATe eka jaina zramaNa tarIke Aje huM temanI kalAsiddhine vinamra zabdomAM aMjali ApatAM khUba ja pramoda pAmuM chuM.' Ama samagra rIte temanI gadya-padya baMne kRtione jotAM eTaluM to cokkasa kahI zakAya ke teoe potAnA sarjana dvArA samasta saMsArane saMyama, sevA, svArthatyAga, prAmANikatA, kartavyaparAyaNatA, nItimattA, audArya, pApabhIrUtA, dayAdaSTi, paropakAra, saccAritra, saMskArI mAnavatA ItyAdi maMgala tattvono preraka saMdeza Apyo che. teo vaidya hovAne nAte zArIrika-mAnasika Arogya jALavavA mATe paNa tapa ane tyAganI mahattA darzAvavA sAthe Arya saMskRtie prabodhelA saMyamI jIvananI AvazyakatA bhArapUrvaka jaNAve che. temanI moTA bhAganI navalakathAomAM je saMdezo che te vAMcI-vicArI sahu koI sahRdaya, saMskArapremI vAMcako vilAsa, kAma, krodha, mada, matsara tathA mohanA baMdhanathI mukti meLavIne saMyama, sadvicAra, tyAga ane vizva vAtsalyanA mahAmaMgala mArge cAlI, muktinA zAzvata sukhadhAmamAM viharavA kaTibaddha banIe e ja maMgala kAmanA vyakta karI zakAya. lakhANa kevuM hovuM joIe? e vize teo kahetA ke AdhunikatAnA aMcaLA. heThaLa moTe bhAge jAtIya vikRti utpana kare tevuM sAhitya pIrasAI rahyuM hovAthI prajAnuM saMskArabaLa nabaLuM paDe che jene kAraNe jAherajIvanane hAni pahoMce che. zRMgAra rasa tarIke AvakAradAyaka che paraMtu galIpacI karAvanAra tarIke upayoga thAya to yuvApeDhInA baLane haNI nAkhanAra bane che. Ama teo mAtra eka lekhaka nahotA paraMtu AkhAbolA nIDara patrakAra hatA, jaina dharmano tana-mana-dhanathI pracAra karanArA eka jaina, saMskRtipremI, ziSTa sAhityakAra hatA. teo eka javAbadAra nAgarika paNa hatA. dezapremanA kesariyA raMge raMgAIne temaNe AjhAdInI caLavaLamAM jhaMpalAvI jelavAsa paNa bhogavyo hato. teo eka atyaMta tejasvI, bAhoza, pratibhAsaMpanna lekhaka hatAM. eka sAthe pAMca-pAMca dainikomAM teo ekasAthe navalakathA lakhatAM, eTaluM ja nahi A pAMca navalakathAnA seMkaDo pAtronA nAma temanA haiye rahetA. e ja temanI addabhuta, asAdhAraNa, sarjanAtmaka zaktinI sAkSI pUre che. temaNe patrakAratvano koI abhyAsa karyo nahoto chatAM teo vAstavikatAne UjAgara karatAM agralekho lakhatAM. sAhityanA badhA ja kSetronuM kheDANa jemaNe kareluM che tevA eka pratibhAsaMpanna lekhaka cAra-pAMca divasamAM to aitihAsika navalakathAnuM sarjana karI zakatA ane DiTekTIva navalakathA to be divasamAM ja saMpUrNa karatAM. A badhI bAbato darzAve che ke teo koI sAmAnya lekhaka nahotA. 170 navalakathAnA sarjaka, 2000 gItonA racayitA, AyurvedabhUSaNanI padavI dharAvatA vaidya ane aneka bhASAo para prabhutva dharAvatA dhAmIjI upara mA sarasvatInI asIma kRpA hatI ane eTale ja teoe ATaluM 166 + 19bhI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarjana karyuM, ATalA lokapriya thayA chatAM suMdara vyaktitva vikasAveluM. saraLatA, sAdagI, ahamrahitatA, namratA, saccAI jevA guNone temaNe potAnA jIvanamAM to utAryAM ja hatA, paraMtu loko paNa e rIte jIve to ja sukhI thaI zAMti ane samAdhino anubhava karI zake e vAta teo barAbara jANatA hovAthI temaNe potAnA lekhomAM e bAbatane prAdhAnya paNa ApyuM. teoe je kSetramAM kAma karyuM tyAM temaNe khUba ja suMdara rIte nAma paNa ujjvaLa karyuM. pote saMsAramAM hovA chatAM kAdavamAM jema kamaLa alipta rahe che te rIte saMsArane kyAreya potAnA hRdayamAM sthAna ApyuM nahi. aMtima samaya sudhI taMdurasta rahI jemaNe samAjane ziSTa sAhityanuM bhAthuM ApyuM ja rAkhyuM evA mahAna sAhityakAra zrI mohanalAla cunIlAla dhAmI sAhityagagananA tejasvI tAraka hatAM tema kahIzuM to khoTuM nahi gaNAya. aMte AvA mahAna sAhityakAranA sarjanane so so salAma ApI mArI lekhanIne virAma ApIza. saMdarbhagraMthaH (1) smaraNa mAdhurI, (2) rUpakozA bhAga 1-2, (3) veLA veLAnI vAdaLI, (4) vizvAsa, (5) baMdhana tUTyA bhAga 1-2-3: navayuga prakAzana, le. mo. cu. dhAmI zrImatI pArUlabahena bharatakumAra gAMdhI 'uSA-smRti' 1, bhaktinagara sosAyaTI, jaina upAzraya pAse, 218512-360002 081-2222795 M.9824485410 suprasiddha navalakathAkAra zrI mohanalAla cu. dhAmI + 167
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityasAdhaka zrI ratilAla dIpacaMda desAI - pravINA zAha sAhityarasika zrImatI pravINAbahene prastuta lekhamAM zrI ratibhAInA sAhityanI lAkSaNikatAo tAravIne potAnI kSamatA sthApita karI che. - saM.] ciMtana e mananuM sauMdarya che. vikAsane anukULa tarka e buddhinuM sauMdarya che. preraka phuraNA e hRdayanuM sauMdarya che. mana, buddhi ane hRdayanAM AvA mohaka sauMdaryanA svAmI zrI ratilAla dIpacaMda desAInuM jainasAhityamAM pradAna e Ajano mAro viSaya che. AtmalakSI sAhityanA sarjaka zrI ratilAla desAIno TUMka paricaya joIe to jeNe jIvananI pratyeka paLa saMskAra, zikSaNa ane sAhityanI sAdhanAmAM ja gALI che tevA karmaniSTha ane kartavyaparAyaNa sAdhakano janma vi.saM. 1963nA bhAdaravA suda 5 ne guruvAra tA. 12 sapTembara 1907nA roja temanA mosALa saurASTranA surendranagara jillAnA kherALI gAme thayo hato. mAtAnuM nAma zivakorabahena ane pitAnuM nAma dIpacaMda desAI hatuM. temanuM mULa vatana sAyalA hatuM. bALapaNathI ja bhaktinA saMskAra temanA pitAzrI pAsethI sAMpaDela. pitAzrI eTalA badhA bhaktiparAyaNa hatA ke badhAM tene dIpAbhagata tarIke ja oLakhatA. pAchalI vayamAM temaNe dIkSA paNa aMgIkAra karI hatI. temanA jIvanamAM saMgharSano prAraMbha abhyAsakALathI ja zarU thayo hato. judAjudA sthaLe sthaLAMtara karavAnA kAraNe teozrInA abhyAsamAM sAtatya na jaLavAI zakyuM. pitAzrI dIpacaMda desAInI nokarInA kAraNe prAthamika zikSaNa levalAmAM, dhULiyAmAM, vaDhavANamAM, pharI pAchA dhULiyA, pharI surendranagaramAM ema zikSaNakALamAM emanI kasoTI zarU thaI. haju abhyAsamAM sthira thayA na thayA tyAM temanA mAtuzrI zivakorabahenanuM avasAna thayuM. zrI ratibhAIe 14 varSanI nAnI vayamAM ja mAtAnI premALa chAyA gumAvI. zrI ratibhAInA pitA patnInA mRtyunA viyogane satata ghUMTyA karavAne badale temanI punita smRtine jALavI rAkhavA AjIvana brahmacaryanI pratijJA laIne koIpaNa pralobhanomAM lapeTAyA vinA bALakone mAnI khoTa na sAle ema ucheravA lAgyA. kAzIvALA AcArya zrI dharmasUrIzvarajI ma.sA.nI salAhathI ratibhAIne muMbaImAM 168 + 1bhI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ vilepAralAmAM Avela zrI vIratattva prakAza maMDaLa' nAmaka pAThazALAmAM abhyAsa mATe mUkyA. A samaya ratibhAInA sAdhakajIvana mATeno prAraMbhakALa gaNI zakAya. tyAM pAThazALAnA gRhapati zrI nAgaradAsa kasturacaMda zAhanA caritra ane paMDitavarya zrI jagajIvanadAsanI jJAnasAdhanAthI ratibhAIe potAnAM jIvanane susaMskRta banAvyuM ane A rIte temanuM jIvana eka navA vaLAMke AvI UbhuM rahyuM. vile pAralAnI pAThazALAmAM sthAyI thayA tyAM AkhI pAThazALAnuM banArasa khAte sthaLAMtara thayuM. tyAM temanA pitarAI bhAI bAlAbhAI desAI (jayabhikhkha) paNa A pAThazALAmAM joDAyA. baMne bhAIoe sAthe rahIne abhyAsa karyo. be aDhI varSa sudhI pAThazALAne banArasa ane AgrAmAM cAlu rAkhyA bAda zivapurImAM A pAThazALA sthira thaI. ahIM temanI sthiratAthI abhyAsa zarU thayo. zrI ratibhAIe khUba khaMtapUrvaka abhyAsano jANe yajJa mAMDyo. teo niyamita svAdhyAya, ciMtana, manana karatAM ane satata parizrama karIne teozrIe I. sa. 1928mAM kalakattA saMskRta esosiezananI nyAyatIrthanI padavI prApta karI. AvI padavI meLavanAra teo pAThazALAmAM prathama vidyArthI hovAthI pAThazALAe temane tArkika ziromaNinI padavI ApavAnuM nakkI karyuM, paNa pote A padavI mATe yogya nathI tema kahI na svIkArI. Akhare pAThazALAe temane 'tarlabhUSaNanI padavI ApI. zivapurInI pAThazALA ane potAnA anya abhyAsa daramiyAna zrI ratibhAInAM jIvana para nyAyanA adhyApaka rAmagopAlAcArya, paMDitazrI jagajIvanadAsa, munirAja zrI jayaMtavijayajI ma.sA. zrI nAgaraghasa kasturacaMda zAha, paMDitavarya zrI sukhalAlajI, paMDita zrI becaradAsajI, pro. phiroja kAvasajI dAvara, paM. zrI dalasukhabhAI mAlavaNiyA, kAzIvALA vijayadharmasUrIzvarajI ma.sA., pU. darzanavijayajI ma.sA. uparAMta AgamaprabhAkara munizrI puNyavijayajI ma.sA. vagerenAM saMskAra ane sAdhanA siMcAyelA che. temAMye pU. zrI puNyavijayajI ma.sA. pratyenI bhakti ane zraddhA to avarNanIya hatAM. zivapurIno abhyAsa, padavInI saphaLatA tathA uparokta mahAnubhAvonI bhakti ane AzIrvAda saha temanI sAdhaka tarIkenI jIvanayAtrA ane sAhityanI yAtrA zarU thaI. I. sa. 1930mAM sakhata puruSArtha karI meTrikanI parIkSA pAsa karI sAthesAthe e ja varSamAM saMskArI kuTuMbanA maraghAbahena (mRgAvatIbahena) sAthe temanAM lagna thayAM. gRhasthajIvananI maMgala zarUAta thaI. saMsArarathane calAvavA mATe teoe zrI vijayalakSmI jJAnamaMdiramAM kyureTara tarIke prathama nokarI svIkArI. lagabhaga aDhI varSa nokarI karyA pachI emane saMskRta sAthe M.A.nI DigrI meLavavAnI icchA thaI eTale 26 varSanI uMmare amadAvAdanI gujarAta kaoNlejamAM priviyasanA vargamAM joDAyA paNa prayatnamAM saphaLatA na maLI. sAthe Arthika saMjogoe paNa sAtha na Apyo ane M.A. thavAnI mahattvakAMkSA to mananI manamAM ja rahI. sAhityasAdhaka zrI ratilAla dIpacaMda desAI + 169
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ A pachI teozrI muni saMmelananAM mAsika mukhapatra jaina satyaprakAzanAM saMpAdanamAM joDAyA. tera varSa sudhI saMpAdana kArya karyuM. te daramiyAna teone pU.A. zrI vijayanemisUrIzvarajI ma.sA. tathA pU.A. zrI labdhisUrIzvarajI ma.sA. tema ja teonAM ziSyono gADha saMparka thayo. sAthesAthe zrI becarabhAI zAha ane bhAIcaMdabhAI zAha jevA mitro maLyA. e pachI vi.saM. 2000mAM teo mAsika so rUpiyAnA pagArathI amadAvAda sIjha TreDarsa esosiezana nAmanI vAyadAnA vepAranI saMsthAmAM joDAyA. ahIM teo pramANikatA ane kAryaniSThAthI borDa opha DirekTarsanA vizvAsapAtra banyA. A samaya emanA mATe Arthika muzkelIno hato. chatAMya teo saTTAthI dUra rahyA. ahIM 14 varSa ane be mahinA sudhI pramANikatAthI kAma karyuM. pote je kAma karatA tenuM je mahenatANuM maLatuM te potAnA kAma karatAM jo vadhAre lAge to pagAra ocho karavA mATe saMsthAne arajI karatA ane te rIte je te saMsthA pratyenuM potAnuM RNa cukavatAM. jJAnodaya TrasTamAM, mahAvIra jaina vidyAlayamAM, zeTha ANaMdajI kalyANajInI peDhImAM temaNe A rIte pagAra ocho levAnuM svIkAryuM hatuM. vi.saM. 2003mAM bhAvanagaramAM suprasiddha lekhaka zrI suzIlanA saMparkamAM AvyA. zrI suzIla suprasiddha jaina' sAptAhikamAM lekho lakhatA. paNa temanI nAdurasta tabiyata ane hAthanA dukhAvAne lIdhe lakhI zakatA nahotA. teo ciMtAmAM hatA ke jainanA lekhonuM zuM thaze ? zrI ratibhAIe agralekho lakhavAnuM kAma saMbhALyuM. emAMthI emane sAcA jainane chAje tevA jJAna-darzana-caritra cakAsavAnI, samajavAnI cAvI maLI. ene lIdhe eka bAju jaina dharma tathA sAhityanAM adhyayananI Adata paDI. sAthesAthe nirbhaya samatola satyakathana, vastRtva ane lekhanamAMthI patrakAratvano prAraMbha thayo. varSopardhata taMtrIlekha lakhyA. rajUAtanI kuneha vicAronI spaSTatAthI e lekho eTalA sarasa rahetA ke saune vAMcyA vinA na cAle. te lekhonI prAsaMgikatA, vividhatA ane ghaTanAnA hArda sudhI pahoMcavAnI tIkSNa dRSTi ullekhanIya che. zivapurImAMthI je uttama pAmyA, tene anekagaNuM uttamottama banAvIne sau sudhI pahoMcADyuM. zrI ratibhAInI dRSTi parizramakAraka saMzodhanathI satya zodhavA tarapha rahI tethI temanI guNagrAhI ane rasagrAhI dRSTi prAcIna sAhitya ane samakAlIna jIvana para pharI vaLI ane temAMthI janmyA emanA AgavA sAcukalA jhagamagatA hIrA jevA kathArano ane "guru gautama svAmI' jevuM pustakaratna. temanI nakhazikha pramANikatA tathA nirmaLa prajJAne lIdhe teo samakAlIna zramaNa paraMparAnI samAlocanA karI zakyA ane temAMthI ja udAracita sAdhu-sAdhvI pratye vAtsalya ane bhakti janmyA. ane jaina sAhityanA sadbhAgye pUjya dharmasUrIzvarajI jevA ratnapArakhu 170 + 1bhI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ parIkSaka temane maLyA ane ApaNane eka sAcA sAhityakAra maLyA. jainasAhityanAM zIla, saMskAritA ane sarjakatAnAM teo sarvottama ziSya hatAM. jIvananAM sanAtana maMgalomAMnI temanI zraddhA temanA sAhityamAM dekhAya che. jema ke temaNe temanA eka lekhamAM lakhyuM che ke vikAsa sAdhavo hoya ke musIbatonI sAme TakI rahevuM hoya to te ekale hAthe thaI zakatuM nathI. A mATe jarUrI evA sAtha ane sahAyatA tyAre ja maLI zake jyAre mAnavasamUhoe potAnI aMdara sahakAranI maMgalamaya bhAvanA pragaTAvI hoya.' (vinA sahakAra nahIM uddhAra' - jainamAM pragaTela lekha) temaNe 10 vArtAsaMgraho ApyA - abhiSeka, suvarNakaMkaNa, rAga ane virAga, pAparAga, kalyANamUrti, himagIrInI kanyA, samarpaNano jaya, mahAyAtrA, satyavatI ane maMgaLamUrti. A kathAratno tathA bhadrezvara tIrthano itihAsa, ANaMdajI kalyANajI peDhIno itihAsa bhAga 1 ane 2, naMdanasUri smArakagraMtha, amRta dhuraMdharasUri smArakagraMtha, zatruMjaya pratiSThAno ahevAla vagere vipula sAhitya ApyuM. tema ja zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmInA samakAlIna mahAjJAnI, siddha ane mahAmaMgalakArI dharmapuruSa gautama svAmInA vArtAtmaka caritrane potAnAM jJAnadarzana sAthe vaNI laIne bhAvAtmaka paNa saraLa caritrakathA ApI. jemAM gautamasvAmI vize lakhe che ke "bhavya ane bhadra enI prakRti hatI. kaSAyo ane klezo, karmo ane doSone dUra karavAnI temanI vRtti hatI ane nItarelA nIra jevI nirmaLa ane upakAraka emanI vRtti hatI." A traNa vAkyomAM ja gautama svAmInuM caritra pragaTa thAya che. teozrInI kRtionI viSaya pasaMdagImAM vizALatA dekhAya che. prAcIna jaina dhArmika tema ja aitihAsika graMthomAMthI prApta thatAM satyo sAthe sAthe potAnI najara sAme jIvAtA, jovAtA, jagata tathA jIvanamAMthI jIvananAM saMgIna satyo avalokI, vicArI navalikAmAM mUrta svarUpe mUkyA. uparanAM ThATha ane damAmane dUra karI hRdayano bhAva pArakhavAnuM ne vyakta karavAnuM kArya emanI kalame anupama rIte pAra pADyuM. bAhya ADaMbarothI para, UMDANamAM najara karI emaNe mAnavahRdaya joyuM, enA bhAva joyA, mANasanI bhAvanA ane kalpanA joyA, ene kalAkRtimAM saraLa rIte kaMDAryA - jemake "dilano dharma e vArtA saMgrahanI suMdara ane saroja e vArtAmAM vArtAnAyaka suMdaranA moMmAM zabdo mUkyA che ke, divasa Akho dila daIne ane tana toDIne evuM kAma karIe ke rAte nidrA mAtA prasanna thaIne potAnA hetALa khoLAmAM ApaNane ArAmathI suvADI de. ezaArAma ke vaibhava vilAsIne sukhanI niMda kevI ? kAma ja jagatanI sAcI kAmadhenu che. kAma kare te sahune pyAro lAge ane saphaLatAne meLave.' Ama temAM AtmAnubhUtino prabaLa raNakAra ane pratibhAnI viziSTa mudrA jovA maLe che. temanAM vArtAsaMgraho jotA lAge che ke itihAsa, purANa, jAtaanubhava, sAhityasAdhaka zrI ratilAla dIpacaMda desAI + 171
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ avalokana, kalpanA e vArtAonuM ugamasthAna che. jIvanamAMthI anubhavAtI lAgaNIone A samartha sAhityakAre navarasamAM samAvI lIdhI che. temanI keTalIka vArtAo madhyayugIna che. jyAre keTalIka vArtAo bhagavAna mahAvIranA samayathI mAMDIne vikramanI bIjI sadI sudhInAM lagabhaga sAtaso varSane sparze che. badhI vArtAnuM mULa bahudhA jaina sAhitya ja che. temanI keTalIka vArtAonAM mukhya pAtra aitihAsika che. jevAM ke koNika, ceTaka, hallabihalla, mRgAvatI, zakaTALa, AryarakSita, udayanamaMtrI, AryabhaTTa jevA ane tenI sAthe saMkaLAyela hakIkato keTalAMka aMze aitihAsika che ane te vArtAonuM mULa jaina prAcIna sAhityamAM jovA maLe che. keTalIka vArtAnAM mULa jaina AgamamAM paNa che. jema ke naMdiSaNa, saMyatirAja, kapilakumAra, dhannAzAlibhadra, zAla mahAzAla vagere. temanI vArtAmAM vI22sa chalakAya che bhale e rasa judIjudI rIte judejude mArge ke prasaMge tIvratama rUpe AvirbhAva pAmato hoya ane tenuM mULa utsAhamAM che. kyAreka e raNAMgaNamAM ke virodhI sAme prajvalI UThe che. jema ke 'mAnavanI mahAyAtrA' saMgrahanI 'raNazayyA' vArtAmAM lakhe che e Atazane jalato rAkhavA keTalAya vIra naroe hasate moMe potAnAM jIvananI Ahuti ApI hatI. ajayapALanAM atyAcArano aMdhakAra khALavA aneka naroe balidAnanAM koDiyAmAM potAnAM rUdhiranAM tela pUrI dIdhAM hatAM.' kyAreka dAna ane tyAgane mArge, kyAreka prema ane paritrANane raste to kyAreka bIjA sadguNo dvArA temanI bhAvanAo pragaTe che. vaLI gAMdhIyugIna jaina sAhitya eTale mahadaMze niSThAthI opatuM ane chalakAtuM sAhitya temaja naitika ane AdhyAtmika jIvana mUlyo pratyenI AsthA, AzA e sAhityanA prANatattvo hatAM. temanI keTalIka vArtAomAM A gAMdhIyugIna sAhityanI jhalaka jovA maLe che. - teozrIe jaina graMtho ke jaina kathAo uparAMta itihAsamAM ghaTelI satya, zIla, zaurya ane saMskAritAno saMdezo ApatI ghaTanAono upayoga karI temAMthI sarasa kathAo sarjI che. vaLI temaNe potAne thayelAM keTalAMka preraNAdAyI svAnubhavone kathAvArtAno ghATa Apyo che. nArIkathAo, zIlakathAo, itihAsakathAo, dharmakathAo, zauryakathAo AlekhI che ane satya banAvone paNa surekha vArtAdeha Apyo che. jaina sAhityanI asmitA ane bhAratIya saMskRtinA prabaLa puraskartA zrI ratibhAIe sAhitya, saMskAra, zikSaNa, dharma Adi kSetromAM vividha pravRttio sAkAra karI jIvananAM aneka biMdune sparzI tene zabdothI zaNagAryAM che ane kAryathI ajavALyA che. teonI sAhityasAdhanAe jaina sAhityanI vipulatAmAM khUba mahattvano 172 - 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ phALo Apyo che. teozrInI kalama koI eka kSetra pUratI maryAdita na rahetAM sAhityanAM badhAM ja kSetrane AvarI le che. jema ke ANaMdajI kalyANajInI peDhIno itihAsa lakhavA mATe zeThazrI kasturabhAIe ratibhAIne A bhagIratha kArya karavA mATe kahyuM. A mATe koI nAnI sarakhI hakIkata paNa lakSya bahAra rahI na jAya tenI khUba ja cIvaTa sAthe peDhInAM ItihAsano prathama bhAga taiyAra karyo. vizALa pAyA para jUnA saMgraho, jUnA thayela pAnAo, copaDAo, cukAdAo, sAmagrIo jhINavaTapUrvaka tapAsI khUba vistRta ane saMkhyAbaMdha pAdanoMdha sAthe A aitihAsika graMtha taiyAra karyo ane bIjo bhAga paNa nAdurasta tabiyata hovA chatAM pUrNa karyo. A uparAMta jainadharmanuM jANItuM ane mAnItuM tIrthadhAma zrI bhadrezvarano "zrI bhadrasvara vasaI mahAtIrtha nAmano abhyAsa pUrNa graMtha Apyo. te mATe tIrthanI hastalikhita, mudrita, vera-vikhera sAhitya sAmagrIne zodhIne sudIrgha vAMcana, manana tathA UMDA saMzodhana dvArA samaya ane zaktino bhoga ApIne tIrthamAM thoDo samaya vasavATa karIne graMthanuM sarjana karyuM. viSayanI chaNAvaTa, rajUAtanI sugama, saraLa zailI ane prAsAdikatAthI A graMtha lokabhogya ane vidvatbhogya banI rahyo che. girirAja zrI zatruMjaya mahAtIrtha para dAdAnI mukhya TUMkamAMthI utthApana karela pAMcasothI paNa vadhu jinapratimAone bAvana jinAlayavALo nUtana jina prasAdamAM punaH pratiSThita karatI vakhate je avismaraNIya mahotsava ujavAyo tenI rajeraja mAhitIno citAra Apato "pratiSThAno ahevAla suMdara rIte Alekhyo che. Ama temanAM sAhityane jotAM lAge che ke sAhityakAra tenI apUrva medhA vaDe, tenI nitya navonmeSa prajJA vaDe jIvananAM gahanamAM gahana mane pakaDI le che, teno tAga kADhe che, temAMthI tattvaprasAda sAravI samagra mAnavajAtInAM kalyANa arthe mAnava caraNe dhare che ane mAnavIya AdarzonI sthApanA karI temAM prajAnI zraddhA jagADe che. tethI ja temanI kRtio zAzvatakALa jhaLahaLavAnI adhikArI che. vaLI jIvananAM gahana satyone sahaja ane saraLa rIte phuTa karI ApatAM vAkyomAM ciMtanakAra tarIke paNa Upase che. jema ke saMsAra to sukha-duHkhanI phUlagUMthaNI jevo che." "sauMdarya ane saMpatti to cAhe tene potAnAM ghara banAvI zake che paNa je sauMdarya ane saMpattinI mohinIne jAkAro ApI jANe che enAM to e baMne dAsa banI jAya che.', 'ApaNe to bhalo ApaNo bhagavAna ane bhalI ApaNI AsthA, bhagavAna je kare e sAcuM ane tenI marajI nA hoya to hajAra haMphA mAro toya kazuM na vaLe." AvAM ciMtana vAkyo to emanI vArtAomAM Thera-Thera patharAyelA che. manuSyanI sAdI lAgaNIothI bharelA A lekhake jaina sAhityamAM garavo suhAga pragaTAvyo che. temanAM sAhityamAM bhASAnI saraLatA, zailInI prAsAdikatA, alaMkAronI pracuratA, vastunirUpaNanI kalAtmakatA, prakRtinuM varNana vagere jovA maLe che. jema ke "saurabha sahune suvAsita karavA cAhe che, durgadha sarvatra durgadha prasAravA sAhityasAdhaka zrI ratilAla dIpacaMda desAI + 173
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ mathe che. bemAM je baLavAna hoya te jIve che' 'eno UjaLo vAna cImaLAyelI caMpAkaLInI yAda Apato hato.' 'vargamAMthI zikSaka bAra jAya ane chokarAMo AghApAchA thaI ramavA, tophAna karavA lAge ema sUryAstane thoDo vakhata vItyo ane aneka tAraliyA AkAzamAM labUkajhabUka thavA lAgyA. "jANe phUlanI vasaMta vItI gaI ane baLabaLatI grISma AvI lAgI." sattA ane sAmarthya koI vAtane azakya mAnavA TevAyA nathI hotA. e to dhAryA nizAnane pADavAmAM ja mAnatA hoya che.' teozrInA vArtAsaMgrahanAM navasaMskaraNa vakhate ApaNA vidvAna A. zrI zIlacaMdrasUrie sAcuM ja kahyuM che ke emanI vArtAo vAMcatA hoIe tyAre agAdha paraMtu zAMta sAgaramAM dhIrI chatAM svastha gatie hallesAMnI sahAyathI naukAvihAra karatAM hoIe tevo ahesAsa thayA kare. kyAMya toAna nahi, koI AchakalAI ke chIcharAMpaNuM nahIM, anaucitya to pharake ja zAnuM? saraLa zailI, vAkye vAkye jhaLakatI mUlyapa2stI ane saMvedanazIlatA - A temanI vArtAonuM prANatattva che.' A uparAMta temanAM lakhANo kALagrasta bane e pahelAM graMthastha thavA joIe tevI aneka vidvAnonI lAgaNIne lakSamAM laIne temanAM suputra zrI nItinabhAIe temanAM 'jaina' sAptAhikanA vipula lekha sAhityane 'amRta samIpe', 'jinamArganuM jatana' tathA 'jinamArganuM anuzIlanamAM pustakAkAre pragaTa karI pitRRNa adA karyuM che. A pustakomAM jaina dharmanAM temaja anya vidvAno, jainAcAryo, munivaro, sAdhvIjIo, saMto, zikSaNakAro, patrakAro, sAhityakAro, kalAkAro, zreSThio, rAjapuruSo, dharma-kriyA premIo, samAjasevako tathA strIratno vize lekha lakhelA che. tema ja jaina saMghanA vividha aMgo jevA ke sAdhuonA AcAra, padavIo, sAdhvIjInA prazno, jJAnAbhyAsa, saMghanI tathA jainonI ekatA, tIthIcarcA vagere vize vizad vizleSaNa, vedhaka nirIkSaNa, saraLa upAyonI zodha, spaSTa ane nIDara maMtavya, nIDara vyaktitva ane saMvedanA vagere vyakta thAya che. 'jinamArganuM jatana'nA lekhothI khyAla Ave che ke temanI najara kyAM kyAM pahoMcI che. deza-paradezanAM vidvAno temanI pravRttithI laIne kaLA e pachI citrakaLA, zilpakaLA ke chabIkaLA hoya - badhAM ja kSetrone temanI kalame AvarI lIdhA che. A badhA lekhomAM te te yuganAM jaina yuganuM pratibiMba jhilAyuM che. tenA parathI jaNAya che ke kathAlekhananA kasabI to hatA ja, paNa eka sArA vicAraka - paNa hatA. A lekho mATe pU. A. bha. zrI pradyumnasUrIzvarajI ma.sA.e kahyuM che ke lekhomAM viSaya vaividhya eTaluM badhuM che ke jene jenI ruci hoya tene te viSayanuM ahIM mabalaka maLI raheze. zrI nItinabhAI kahe che tema guNazraddhAmUlaka prathama graMtha 'amRta samIpe' darzana pradhAna che. jaina dharma saMskRtinAM vartamAnanuM vistRta 174 - 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ citraNa karato jinamArganuM jatana graMtha atyaMta khapanAM jJAnanAM prAdhAnyavALo che. ane vartamAnamAM jaina dharmanA UMDA adhyayana sahitanA zuddha AcArapatha ane * sAdhanApathano vicAra karato jinamArganuM anuzIlana' graMtha cAritrapradhAna banyo che. jaina dharmanI AdhArazilA samI ratnatrayI A graMthomAM samatulAthI upasI che. lekhake jIvananAM mUlyo mATe eka eka kSaNa ApI che. puruSArthathI eka vyakti aneka kSetromAM niSThAthI keTalo moTo phALo ApI zake che tenA purAvArUpa temanuM jIvana hatuM. madhurapanI paraba bAMdhI beThelA ratibhAImAM gajavelano paNa guNa hato. jIvanamAM vAstavano svIkAra temanA lekhomAM pragaTa thAya che. jIvananuM tattvajJAna temaNe khUNekhUNe bhamIne meLavyuM hatuM ane anekagaNuM amRtamaya banAvIne sAhityarUpe ApyuM. jIvanamUlyonAM bhekhadhArI zrI ratibhAImAM nivvaja RjutA hatI. ane e RjutA emanA lekhomAM sAMgopAMga UtarI che. temanAM lekhomAM svAbhAvika satya zodhaka dRSTi, tattvadarzI ciMtana ane viziSTa sarala sAhajika zailI upase che. bhavya ane sattvazALI vastu, sUkSma jIvanadaSTi, aDaga sattvaniSThA, vizALa mAnavabhAva, amApa nikhAlasatA, UMDuM ciMtana ane tIvra manomaMthana, parama saMvAditAnuM zAzvata jJAna temanAM lekhomAM jovA maLe che. temanuM lakhANa temanI AdhyAtmika siddhinI pArAzIzI banI rahe che. sAdI, saraLa, baliSTha, saMkSipta chatAM sacoTa zailI temanA lekhonuM kalAvidhAna kare che. jIvananAM asaMkhya saMgharSo vacce paNa temaNe madhuratA, suMdaratA ane samatAnuM ja gIta gAyuM che tethI temanuM sarjana smaraNa, vaMdana ane sevana karavA jevuM banyuM che. amRtanA biMdu jevI madhuratA ane gulAbanAM puSpanA jaLa jevI zItaLatA lekhomAM che. A lekhomAM zabdajALa ke zabdaguDhatA nathI. emAM eka evI saMjIvanI che ke je abodha paNa Icchuka evAM haiyAne sparzI bodha ApI jAya che. eka vyakti tarIke joIe to dharma ane karmano sumeLa temanAM jIvana sAthe vaNAyela saMskAra che. teoe potAnI dharmaniSThA, satyaniSThA ane kartavyaniSThAmAM daDha rahI potAnA jIvanane AgaLa vadhAryuM che. aNahakano paiso levAI na jAya ane prAmANikapaNe jIvana pasAra thAya e mATe jIvanabhara sabaLa puruSArtha karyo che. prAmANikatAne teoe temanAM tamAma kAryano mApadaMDa rAkhyo che. je ApaNane mahAvIra jaina vidyAlayanAM Agama saMzodhananAM prakAzana prasaMge dekhAya che. mahAvIra jaina vidyAlayanI dhArmika zikSaNa pravRtti sAthe bAra varSa saMkaLAIne 1972mAM nivRtti lIdhI tyAre teoe jaNAvyuM che, mane soMpavAmAM Avela kAryo mATe je rIte nyAya Apavo joIe te rIte huM ApI zakyo nathI, tethI saMsthAnI nokarImAM vadhu vakhata rahevuM mArA mATe ucita nathI. ema kahI rAjInAmuM Apela. paNa mahAvIra jaina vidyAlaye rAjInAmAno asvIkAra karatAM lakhyuM che sAhityasAdhaka zrI ratilAla dIpacaMda desAI + 175
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ ke jinaAgama ane sAhitya prakAzana tema ja dhArmika zikSaNanI pravRttiomAM teo otaprota thaI gayA hatA. te uparAMta vidyAlaya taraphathI anya je kArya teozrIne soMpavAmAM AvatAM te ullAsapUrvaka karI pUro nyAya ApI saMsthAnI pratibhA samAjamAM vadhAravAmAM sAro evo phALo Apela che. A saMsthA sAthenAM saMbaMdha daramiyAna teo satata prayatnazIla rahI saMsthA pratyenI bhaktinAM darzana karAvyAM che.' AmAM teonI potAnAM kAma pratyenI dhagaza, niSThA chatAM pote kazuM karI zakyA nathI tevuM nirAbhImAna jovA maLe che. adhyAtma dRSTie joIe to dvaitamAMthI advaita tarapha, sthULamAMthI sUkSma tarapha ane sAkAramAMthI nirAkAra tarapha temanI gati rahI che. saccAI, sAlasatA ane nikhAlasatA temanA guNo che. jIvanamAM ucca prakAranI Teka, utsAha bhareluM dhairya ane so TacanA sonA jevuM satya hatuM. jagatanA e mitra hatA, paNa jagatanA kolAhalathI dUra hatA. karmayoga temaNe pacAvyo hato, chatAM yogInA virAga ane tapasvInA tapa vadhAre hatA. AtmAnAM upAsaka paNa sthULatAnAM cikitsaka hatA. pralobhana bharelA saMsAramAM rajata zuM zveta ane nirmaLa divAdAMDI rUpa prakAza pheMkatuM temanuM jIvana ApaNA jIvanane ajavALatuM rahe e ja zAsanadevane prArthanA. sAmAnya mANasa tarIke jIvI gayA ane asamAnya madhu25 relAvI gayA. 1 pravINAbahena mukezabhAI zAha 101, mahAvIra pArka, jaina derAsara sAme, vidyAnagara, bhAvanagara - 364001 M. 9428990456 176 - 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvanadharmI savAI sAhityakAra - jayabhikhkhuM - A rekhA vorA jina stotra sAhitya ane bhaktAmara stotra upara Ph.D. karanAra zrI rekhAbahene Adi tIrthakara RSabhadeva pustaka ApyuM che. vyavasAye teo phijhIyotherapisTa hovAnI sAthesAthe avAranavAra adhyayana lekho paNa rajU kare che. - saM.). A mohanakheDA e madhyapradezamAM AvyuM che ane A ja madhyapradezamAM prasiddha gvAliyara zaheranI bAjumAM zivapurInA gurukuLamAMthI nIkaLelo eka yuvAna jayabhikhu jIvanamAM traNa saMkalpa kare che: (1) paitRka saMpatti levI nahi, (2) putrane saMpatti ApavI nahIM ane (3) kalamane Azraye jIvavuM. A e jamAnAnI vAta che ke jyAre mAtra lekhaka tarIke jIvananirvAha karavo azakya nahIM balake atyaMta muzkela hato. yuvAna jayabhikhkhuM gujarAtI sAhityamAM praveza kare che ane navalakathA lakhavAno prAraMbha kare che. temaNe bhAgyavidhAtA, kAmavijetA, bhagavAna RSabhadeva, cakravartI bharatadeva, bharatabAhubalI (rAjavidroha), premabhakta kavi jayadeva, vikramAditya hemu, saMsAra setu (maharSi metArAjI, ItyAdi sattara jeTalI navalakathAo lakhI. bIjA jaina lekhakonI tulanAmAM navalakathAkAra jayabhikhUnI vizeSatA e hatI ke e kathAnakamAMthI camatkAro gALI nAMkhatA hatA. sAMpradAyika abhiniveSanI vAto kathAmAMthI aLagI karatA hatA ane paribhASAno boja ke tattvajJAnano bhAra emAMthI dUra karatA hatA. A rIte zuddha kathAtattva para daSTi rAkhIne emaNe A navalakathAonI racanA karI che. Ane kAraNe A navalakathAomAM jaina samAjanA caritro AlekhAyelA hovA chatAM e bahoLA vAcakavargamAM AvakAra pAmI. navalakathAkAra tarIke jayabhikhunI bIjI vizeSatA e hatI ke A jaina kathAnakomAMthI emaNe mAnavamUlyo upasAvavAno prayatna karyo. mAnavInA jIvanane Urdhva banAve evI bhAvanAo pragaTAvI ane e rIte A kathAnako e mAnavIya jIvanadharmI savAI sAhityakAra jayabhikhu + 177
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMvedanAothI dhabakatA banyA. A badhA karatA paNa vizeSa navalakathAkAra jayabhikhkhunI gadyazailI che. saMskRta, hiMdI, gujarAtI ane aMgrejI sAhityanA abhyAsanA kAraNe emaNe potAnA bhAva pragaTa karavA mATe zabdo zodhavA javA paDatA nathI. emanI chaTAdAra zailI vAcakane navalakathAnA pravAhamAM kheMcI jAya che to emanI varNana zailI kathAnA vAtAvaraNanI jamAvaTa kare che ane vAcaka anupama rasAnubhUti kare che. jema citrakAra potAnI pIMchIthI citra sarje che e ja rIte A lekhaka zabda citro racI zake che. AthI ja 'bhagavAna RSabhadeva', 'cakravartI bharatadeva' ane bharata-bAhubalinI kathA AlekhAtI 'rAjavidroha' nAmanI navalakathAmAM lekhaka Adiyugane hUbahU darzAvI zakyA che. jIvanadharmI savAyA sAhityakAra jyabhikhkhuH jIvana to Akhare pUruM thavAnuM che. bAsaTha varSano mANasa. aneka rogothI bharelo ne manasvI puruSa mAgI mAgIne keTalAM varSa mAge?" A zabdo mRtyu pUrve rojanIzImAM nikhAlasatApUrvaka lakhanAra hatA zrI bAlAbhAI vIracaMdabhAI desAI, je gujarAtI sAhitya jagatamAM jyabhikhkhu'nA nAme prasiddha che. puruSArthane paramadharma mAnIne jIvyA. emanA jIvananuM sonerI vAkya hatuM, tuM tAro dIvo thA.' emaNe svayaM potAnA AtmadIpakane prajvalita banAvyo ane satata vAMcananI vRtti ane lekhananI pravRttimAM vyasta rahyA. AvA jayabhikhkhunA jIvananI zabdavedIne emanI vidAyanAM varaso pachI paNa vismRta karI zakAya tema nathI. bAlAbhAIno janma vikrama saMvata 1964nA jeTha vada terasane zukravAre, tA. 26 jUna 1908nA roja emanA mosALa vIMchiyAmAM thayo hato. emanA pitAnuM nAma vIracaMdabhAI hImacaMda desAI hatuM ane mAtAnuM nAma pArvatIbahena. bAlAbhAIne gharamAM badhA 'bhIkho' kahetA. cAra varSanA bhIkhAne mUkIne pArvatIbahene ciravidAya lIdhI. eTale emano uchera mosALamAM thayo. prAthamika zikSaNano prAraMbha thayo vIMchiyAmAM ane mAdhyamika zikSaNa amadAvAdanI TyUToriyala hAIskUlamAM lIdhuM. temaNe kaoNlejazikSaNa lIdhuM nahotuM. bAlyakALathI ja pitA ane bIjA anya kuTuMbIjano taraphathI dharmaprIti ane jaina dharmanA saMskAra temane supere prApta thayA hatA. tethI zrI vijayadharmasUri (kAzIvALA)e muMbaImAM sthApelI vIratattva prakAza maMDaLamAM teo saMskAra zikSaNArthe dAkhala thayA. A saMsthAe jyAM jyAM sthaLAMtara karyuM tyAM tyAM kAzI, AgrA ane aMte zivapurImAM nava varSa rahI saMskRta, hiMdI, aMgrejI ane gujarAtI bhASA sAhityano UMDANapUrvakano abhyAsa karyo. jaina dharmanA tattvajJAna-darzanano talasparzI abhyAsa paNa temaNe karyo hato. zivapurInA gurukuLamAM videzI vidvAno jaina dharmanA abhyAsa arthe AvatA. teonA saMparkamAM AvatAM jayabhikhkhune aMgrejI bhASA sAhitya ane pAzcAtya saMskArono paricaya 178 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ thayo. vIratattva prakAzaka maMDaLamAM temaNe jaina tattvajJAna ane jainadarzananuM adhyApana paNa karyuM. abhyAsanA aMte kalakattA saMskRta esosiezana dvArA levAtI parIkSAmAM uttIrNa thaIne nyAyatIrthanI upAdhi prApta karI. to zivapurI gurukuLanI tarkabUSaNa' padavI paNa meLavI. A samaya daramiyAna temanA manamAM jiMdagI aMgenuM kaMIka alaga ja manomaMthana cAlatuM hatuM. manomaMthananA aMte teo evA niSkarSa para AvyAM ke (1) nokarI karavI nahIM, (2) paitRka saMpatti levI nahIM ane putrane saMpatti ApavI nahIM (2) kalamanA sahAre jiMdagI jIvavI. A nirNayo pAchaLa govardhanarAma tripAThI ane narmadanI manobhAvanAnuM baLa hatuM. A nirNayoe temanI tAvaNI to ghaNI karI paNa sAthe sAthe jIvanamAM prANa paNa reDyo. A saMkalpone emaNe jIvananA viparIta saMjogonI vacce paNa aDaga manathI pALyA. jIvanacaritranA AlekhanathI temaNe sAhitya jJatamAM padasaMcAra karyo. I. sa. 1929mAM guru zrI vijayadharmasUrijInuM jIvana caritra bhikSu sAyalAkaranA upanAme lakhyuM hatuM. pAchaLathI bhikSune sthAne nAnapaNanuM bhikhunA nAmane uttarArdha banAvyuM ane sahadharmacAriNI jayAbahenanA nAmamAMnA "jayane laIne banyA "jayabhikhu. DaoN. dhIrubhAI ThAkarane te takhallusa 'dAmpatyanA advaitanuM pratI' lAgyuM che. bIjA zabdomAM kahIe to bhikhu zabdamAM vItarAgatAno bhAva che. jayabhikhkhuM eTale vItarAgatAno jaya thAva. preraNA ane AnaMda, karuNA ane mAMgalya, sabhAva ane sukha, dharma ane jaya A ekabIjAnA paryAyavAcI zabdo. jyAM eka che tyAM bIjAnI hAjarI svAbhAvika ja che. A tathyoe jIvananA saMgharSanA svaMdvayuddhothI dUra rAkhIne jayabhikhkhane AMtarabAhyamAM caitanyagatino anubhava karAvyo che. aitihAsika navalakathAomAM jayabhikhkhae je-te yuganI jhINavaTabharI abhyAsapUrNa vigato ApI suMdara citrAMkana karyuM che, AmAM emanuM vividha viSayonuM jJAna paNa dhyAnAkarSaka bane che. aitihAsika navalakathAomAM paurANika saMdarbhanA arvAcIna arthaghaTano buddhijanya camatkRtino anubhava karAve che. sAthe sAthe rASTrIya asmitAnuM emAM thayeluM nirUpaNa kRtine eka anokhuM gaurava pradAna kare che. I.sa. 1930nA me mahinAmAM jayabhikhkhae jayAbahena sAthe lagna karyA. jayAbahena sAcA arthamAM temanA adhagInI, sahadharmacAriNI banI rahyAM. saMskArasaMpanna e sannArInI AtithyabhAvanA to emanI jIvanamUDI hatI. I.sa. 1933mAM amadAvAdamAM teo sthAyI thayA. jayabhikhkhae kArakirdIno prAraMbha patrakAratvathI karyo. teo Freelance patrakAra hatA. dhIrajalAla TokarazI zAhanA jaina jyoti' sAptAhikanA taMtrInI javAbadArI jayabhikhkhae svIkArI hatI. temAM teo agralekha lakhatA. vArtA lakhatA ane jIvanadharmI savAI sAhityakAra jayabhikhu + 179
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ chellA pAne vividha rasaprada mAhitI lakhatA. e gALAmAM ja jayabhikhkhuM vidyArthI sAptAhikamAM paNa lakhatA hatA. aravivAra' sAptAhikamAM rasa pAMkhaDIo lekha lokapriya thatAM temAM paNa teo niyamita lakhatA thayA. ahIM teo preraka kathAo vIrakumAra' upanAme lakhatA hatA. "savitA', janakalyANa', 'vizvamaMgala' jevA vizeSAMkonuM saMpAdana paNa temaNe karyuM. temaNe kismata ane jhagamagamAM lakhyuM. saMdezamAM gulAba ane kaMTa', gujarAta TAImsamAM na phUla na kAMTA' lakhI. I. sa. 1953mAM gujarAta samAcAra dainikamAM IMTa ane imArata' kolama dara guruvAre lakhavAnI zarU karI. pachI to tyAM "jAyuM chatAM ajANyuM kolama dara ravivAre AvavAno prAraMbha thayo. ane te "munIndra evA takhallusathI lakhatA hatA. je Aje 61 varSe paNa temanA ciraMjIva bhAratanA panotA putra padmazrI Do. kumArapALa desAI A kolamo lakhI rahyA che. ' jayabhikhkhuM svataMtratAnI caLavaLa samayanA dezabhaktibhAvavALA lekhaka hatA. temanI kolamomAM dezabhaktinI gAthA avazya gaNAtI. emanA mate rASTra eTale badhAno samanvaya ane temAM saMskAra, saMskRti ne sAhitya paNa joIe ja. emAMnuM eka paNa adhUruM hoya te rASTra na kahevAya. rASTranI A vibhAvanAne lakSamAM rAkhIne emaNe AjIvana lekhana kArya karyuM. jayabhikhkhae mukhyatve navalakathA, TUMkI vArtA, nATako, caritra, bALasAhitya ane patrakAra kSetre pradAna karyuM che. emaNe kula 300 jeTalAM pustako lakhyAM. I.sa. 1940mAM lakhAyelI kAmavijetA' navalakathAnI kathAvastuno AdhAra AMzika aitihAsika ane prAgaaitihAsika che tema chatAM temAM mAtra jaina dharmanA graMtho nahIM paraMtu jainetara graMthono AdhAra paNa temaNe lIdho che. sthUlibhadranA kathAnaka dvArA teo kahe che ke, "duniyAmAM daMbhI banIne jIvavA karatAM ughADA jo gaNikAgAmI hoIe, to teno svIkAra karIne gaNikAgAmI thaIne jIvavuM emAM ja mane mAro dharma lAgyo che. A kathana dvArA jayabhikhkhanA krAMtikArI mAnasa sAthe daMbha pratyeno emano aNagamo vyakta thayo che. kadAca adaMbhIpaNuM e ja jayabhikhkhanuM vyaktitva hatuM. e emanuM jamApAsu che. kAmavijetA' nAmanI navalakathAmAM nArInuM gaurava paNa karyuM che, e paNa emanI jIvana-vibhAvanAno aMza che. emAM vyakta thayelo jIvana saMdeza jayabhikhkhano uddeza hato. bhagavAna RSabhadeva' navalakathA varNanAtmaka che. emAM jayabhikhue zrI RSabhadevanAM caritranuM Alekhana karyuM che. AvA prakAranI kathAvastu laIne sarjAtI kathAsAhityanA sarjakanI mathAmaNa kevI hoya che te vizenuM emanuM Atmakathana che, "mArA manapradezamAM varSothI Asana jamAvI beThelA devatAne, kAgaLa ne zAhI jevAM jaDa sAdhanothI janma ApatAM mArA upara paNa ghaNuMghaNuM vItyuM che ne na jANe mArA hAthe e mahAna devatAnA caritra para zuM-zuM nahIM vItyuM hoya !" A kathanamAM jayabhikhu navalakathAnA pAtra sAthe je tAdAbhya sAdhe che te sarjakanI niSThA che. 180 + 19bhI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathAsarjana pAchaLanI dRSTi samajAtAM emaNe lakhyuM che ke, "mAnavasaMskRtinA prAraMbhika vikAsane rajU karavA "bhagavAna RSabhadeva' ApyuM. Ama mArI ghaNIkharI navala ke navalikAo koI Adarza, hetu ke dhyeyane laIne janmI che. kathayitavya vagaranuM kathana sAmAnya rIte manane rucatuM nathI." jayabhikhkhuM ahIM temanA sarjanano hetu spaSTa kare che. aitihAsika navalakathAomAM Adhunika vaijJAnika yugane anurUpa tathA buddhijIvIne jace evA paurANika saMdarbhanA adyatana samAjane anurUpa arthaghaTano karyA che. e jayabhikhUnI navInatA che. emaNe kula 300 jeTalAM pustako lakhyAM che. kAmavijetA, sthUlibhadra (1940), vikramAditya hemu (1944), bhagavAna RSabhadeva (1945), zatru ke ajAtazatru bhAga 1-2, (1961) jevI 20 paurANika, aitihAsika, sAmAjika navalakathA; pArakA gharanI lakSmI (1950), kanyAdAna (1964), paganuM jhAMjhara (1967), jevA 365 vArtAo samAvatA 21 vArtAsaMgraha; rasiyo vAlama ane bIjAM nATako (1955) jevAM 7 nATako; nigraMtha bhagavAna mahAvIra (1956), siddharAja jayasiMha, zrI dharmasUrIzvarajI caritra, yoganiSTha AcArya buddhisAgarajI, zrI cAritravijayajI, upAdhyAya zrI premavijayajI jevA caritromAM nirUpaNanI navI bhAta jayabhikhkhane yaza ApanArI banI che, pratApI pUrvajo bhAga 1thI 4, kula ra3 caritra graMtho uparAMta vidyArthI vAcanamALAnI 10 zreNImAM 66 TUMkAM caritro, tathA samagra sarjanano trIjo bhAga rokatuM bALa, kizora ane prauDha sAhitya maLe che. Ama gujarAtI ane jaina sAhitya kSetre emanuM vipula ane noMdhapAtra pradAna che. jayabhikhkhanI navalakathAomAMnI bhASAzailI saraLanI sAthe vizada, pravAhI ane coTadAra che. TUMkA chatAM dhAradAra ciMtanAtmaka vidhAno emanA gadyane sarjanAtmaka laya Ape che. jayabhikhkha kavi nathI chatAM emano jIva kavino che e vAtanI pratIti karAvatAM kalpano, alaMkAro ane sUtrAtmaka vAkyonI saMyukta rajUAta emanI bhagavAna RSabhadeva', "bhaktakavi jayadeva', 'mavijetA jevI navalakathAone avismaraNIya banAvI che. "bhakta kavi jayadeva' nAmanI navalakathA parathI "gItagoviMdanAmanuM citrapaTa taiyAra thayela. hAlamAM ja Do. dhanavaMtabhAI zAhe A navalakathA parathI tenuM nATyarUpAMtara kare che. teno nAno evo bhAga (ekTa) amadAvAdamAM zrIkumArapALa desAInA mArgadarzana heThaLa zrI maheza caMpakalAla rajU karyo hato. jayabhikhune adhyAtma-jJAna prasAraka maMDaLa taraphathI suvarNacaMdraka maLyo hato. temaja bhArata sarakAra ane gujarAta sarakAra dvArA emanI paMdara kRtione puraskAra prApta thayo hato. dilanA dIvA' nAmanA emanA pustakane prauDha sAhitya, bALasAhitya ane tenA aMgrejI anuvAdane - ema traNa rIte pAritoSiko maLyA hatA. ke. lAla jAdugara jayabhikhkhanA khAsa mitra hatA. temane jayabhikhkhanI jIvanadharmI savAI sAhityakAra jayabhikhkhuM + 181
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSTipUrti UjavavAno vicAra Avyo. A samAraMbhamAM sanmAna rUpe jayabhikhkhane thelI arpaNa thaI hatI, paraMtu paitRka saMpattino asvIkAra karanAra jayabhikhkha samAjanI saMpattino svIkAra kare kharA? potAne arpaNa thayelI thelIne savinaya parata karIne te sAhityanA pracArArthe vAparavAno khyAla rajU karyo. ke.lAle samAjane jJAna sAthe sAhitya dvArA mAnavatAno saMdeza maLe te hetune lakSamAM rAkhIne jayabhikhkha sAhitya TrasTanI sthApanA karI. A TrasTa Aje paNa kAryarata che. amadAvAdanA pAlaDI vistAramAM eka mArgane jayabhikhkhuM mArga nAma ApavAmAM AvyuM che. SaSTipUrti pachInA samayamAM jayabhikhkhanuM svAthya kathaLatuM gayuM, paraMtu manobaLa prabaLa hatuM tethI vyAdhine avagaNIne pravRttimAM vyasta rahetA hatA. I.sa. 1968nI rojanIzImAM lakhAyeluM A vidhAna emanI jhiMdAdilInuM pramANa che - "manamAM khUba moja che, jiMdagIne jIvavAnI rIte jIvAya che." I. sa. 1969mAM zarIra kathaLavA mAMDyuM. zrI zaMkhezvara pArzvanAtha prabhu para akhUTa zraddhA. cAra divasa tIrthadhAmamAM rahyA. tabiyatamAM khAsso sudhAro jaNAyo. AvIne rojanIzImAM noMdhyuM hatuM, "aneka jAtanA rogonI saMbhAvanA sAthe ahIM Avyo hato. Aje thanaganato pAcho pharyo. zarIramAM navA cetanano anubhava thayo. mana "aba hama amara bhaye na mareMgenuM gIta gAvA lAgyuM. mArA jIvana saMcAravALo tabakko mAre sArAM kAmomAM paripUrNa karavo joIe." zaMkhezvaramAM e tIrtha vize pustaka lakhavAno saMkalpa karyo hato. ane vegathI e kAryano prAraMbha paNa karyo hato. e daramiyAna temanuM svAthya kathaLyuM ane 24 Disembara 1969nA divase jayabhikhkhanI jIvanayAtrA thaMbhI gaI. mRtyunA eka mahinA agAu 25 navembare temaNe rojanIzImAM lakhyuM hatuM, "maraNa bAda koIe e aMgeno vyavahAra na karavo. bane to prabhu bhajana avAranavAra rAkhavA. nirAdhAra - azakta - garIbane bhojana ApavuM. tIrthayAtrA karavI. sahue agarabattI jevuM jIvana jIvavuM." A hatI eka bhAvanAzALI sarjakanI AMtara icchA. emAM mRtyuno svIkAra paNa che ane eka sAcA jainanI manobhAvanA paNa che. jyabhikhkhanI jIvanavibhAvanAne jayabhikhkhuM TrasTa dvArA satata gatizIla rAkhI che tenA putra DaoN. kumArapALa desAIe. teo emanA jIvanauddezane jIvaMta rAkhavA prayatnazIla che. DaoN. kumArapALe jaina dharmanA pracAra ane prasAra mATe je yatna-prayatna karyA che te zrI jayabhikhkhanA aMtarAtmAne prasanna karatA haze ja. jayabhikhkhae ApeluM sUtra "tuM tAro dIvo banIne zrI kumArapALa sArthaka karI rahyA che te eka apUrva ghaTanA che. zrI jayabhikhkhae sattara jeTalI navalakathAonuM Alekhana karyuM che. emAMthI ApaNe traNa navalakathAno jayabhikhunI kalamano rasAsvAda karIzuM. 182 - 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavAna RSabhadevaH cakravartI bharatadevaH bharata-bAhubali vartamAna covIzInA Adi tIrthaMkara bhagavAna zrI RSabhadeva ane temanA be putro cakravartI bharata ane mahAbalI bAhubalInA ciratrane AlekhatI navalatrayI 'bhagavAna RSabhadeva', 'cakravartI bharatadeva", "bharata bAhubalI (rAjavidroha)' lekhakanI aitihAsika - paurANika navalakathAomAM nokhI bhAta pADatI navalakathAo che. bhagavAna RSabhadeva mAtra jainonA ja nahIM paraMtu samagra hiMduonA hRdayastha, pUjanIya, vaMdanIya rahyA che. hiMdustAnanA sImADA vaTAvIne paNa temanI pUjA-arcanAupAsanA thatI AvI che. temaNe asi-masi-kRSi bharatane ApelI, boMtera kalAo bAhubalIne zIkhavelI. cosaTha kalAo putrI brAhmIne jamaNe hAthe zIkhavelI, cauda lipi DAbA hAthe suMdarIne zIkhavela. temane gaNitazAstranA Adya guru tarIke oLakhAvI Adi tIrthaMkara rUpe pUjyA che. jyAre RgvedamAM temane 'kezI' ane 'arhata' kahyA che. to bhAgavata purANamAM temane viSNuno avatAra ane zivapurANamAM zivano avatAra mAnavAmAM AvyA che. - zvetAmbarI, digambarI, avadhUtapaMthI ke vaidika evA sAMpradAyika dRSTine anulakSIne lakhAyelA zrI RSabhadeva, bharata cakravartI ane mahAbalI bAhubalI vize vividha rIte AlekhAyelA caritro vAMcIne, emAM darzAvAyelA camatkAro, moTAInA varNano vagerene gALI nAkhIne lekhaka zrI jyabhikhkhue prastuta navalatrayImAM zrI RSabhadeva ane temanA putronuM je ciratra upasAvyuM che temAM kendrasthAne che zrI RSabhadeva dvArA rajU thayelo mAnavatAno mahimA. jaina AgamagraMthone AdhAre racAyelI A navalatrayInuM kathAvastu kaMIka AvuM che. sAtamA kulakara nAbhirAyA ane marudevA rANInA putra zrI RSabhadeva. sarvaprathama rAjya saMsthA ane lagnasaMsthA zarU karavAno yaza zrI RSabhadevane phALe jAya che. teo sau prathama rAjA banyA. prajAne asi-masi-kRSi ane kuMbhAra kalA, luhAra kalA, citrakalA, pAtronI kalA ane zilpa kalAo zIkhavI. ane e rIte samAja vyavasthAnI zarUAta karI. ane aMte sarva prakRtinuM mULa tyAga-dharmamAM che e batAvavA tamAma rAjavaibhava choDI e saMyamI banyA. zrI RSabhadevane sumaMgalA ane sunaMdA nAmanI be patnIo hatI. sumaMgalAnA be saMtAno bharata ane brAhmI ane sunaMdAnA prathama yugala saMtAnomAM bAhubalI ane suMdarI. sunaMdAe bIjA 98 putrone janma Apyo. zrI RSabhadeve potAnA 100 putro ane be putrIone zikSaNa ApyuM. strI zikSaNanA maMDANa zrI RSabhadeve karyAM. temaNe AtmakalyANa arthe jyAre saMsArano tyAga karyo tyAre jyeSThaputra bharatane ayodhyAnI gAdI ane bAhubaline takSazilA (bahIla)nuM rAjya ApyuM. bharatanuM cakravartI banavuM - suMdarInuM saMyama grahaNa - bharata bAhubali vacce yuddha bharatano parAjya - bAhubalino pazcAttApa ane yuddhanA vijayane bhUlI moTAbhAI jIvanadharmI savAI sAhityakAra jayabhikhkhu | 183 -
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharatanI kSamA mAgI te Atmavijaya tarapha vaLyA. bharata-bAhubali rAjavidrohanuM A mukhya kathAvastu che. A traNeya navalakathAonuM kathAvastu navuM nathI, paraMtu te jyAre ahIM navalakathAkAranA zabdomAM rajU thAya che tyAre enA rUparaMga anokhAM banI jAya che. bANa-mayUra, bhavabhUti, kAlidAsanA samayamAM rAjasabhAmAM koI purANakathAnuM rasamaya pArAyaNa cAlatuM hoya, zrotAo e rasasaritAmAM taraboLa banI gayA hoya tevo anubhava jayabhikhunI kalamamAMthI nIkaLatI A kathA karAve che. navalakathAkAra je rIte ahIM ekaeka prasaMga varNave che tematema emAMthI ekaeka surekha citra khaDuM thAya che. navalakathAmAM AdiyuganuM varNana gadyane padyanI koTie pahoMcADe che. ane ene kAraNe yugalika jIvananI A sarasa romAMcaka kathA AlekhananI suMdara chaTAthI navalakathAmAM ghaNe sthaLe kAvyanI anubhUti karAve che. jema ke "bhagavAna RSabhadevanA AraMbhamAM lekhake vasaMtaRtunuM varNana kaMIka AvI ja zailImAM karyuM che. vasaMta vanevane hasI rahI hatI. DuMgaronI taLeTImAM suMdara upavana vaselAM hatAM. upavanone bAre mAsa lIlAchama rAkhatAM nAnAM nAnAM jharaNAM AbhaUMcA DuMgara mAthethI ramatiyALa kanyAnA jhAMjhara jevo jhaNakAra karatA rahyA AvatA. ahIMnA lIlotarIthI chavAyelAM DuMgaronAM zikharo para koI mahAkavino kaLAmaya megha alakAnagarI racato." (pAnA naM. 4 bhagavAna RSabhadeva) Adima yugamAM vasatA mAnavIonA AcAravicAra, raheNIkaraNIne nAnA nAnA gadyapadomAM citraNa karIne lekhaka kaMIka AvI rIte upasAve che - hatI to pRthvI paNa svarga jevI hatI. raMgaberaMgI paMkhIo ahIM gIta gAtAM. vanavagaDAno vAyu ahIM veNu bajAvato. bhAtabhAtanA pataMgiyAM phUlagoTAne cUsatAM niraMtara UDyA karatAM. AkAzamAM AMdhI nahotI ne vAyumAM tophAna nahotuM. iSano ugama nahoto."pAnA naM. 5) "ahIMno mAnavI kavitA nahoto karI jANato paNa kavitAnuM jIvana e avazya jIvato." pAnA naM. 7 bhagavAna RSabhadeva) lekhaka RSabhadevanA pAtra dvArA mAnavIne vizvamAnavI banAvavAno saMdezo kiMIka A rIte Ape che. "vizva mAtrano mAnava eka che' e mArI ghoSaNA Thera Thera prasarAvajo" pAnA naM. 7 bhagavAna RSabhadeva) Ama kathA ane pAtro jUnA che paraMtu lekhakanI bhAvanA to ahIM taddana navI ja che. bhagavAna RSabhadevanA caritramAMthI lekhakane preraNA maLI che arvAcIna yugane navasaMdeza ApavAnI. A saMdeza te arinA haMtAne haNavAno. bAhya ane AMtara baMne prakAranA zatru sAme nirbhaya banAvavAnuM lekhaka sUcave che. AdiyuganA mAnavIne praphulla ane nirbhayI banAve che. ane navalakathAnA prathama bhAganA aMtamAM jagatane 184 + 1bhI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ jeNe prathama rAjA, prathama lagnasaMsthA, prathama samAjavyavasthA, prathama rAjyavyavasthA ApI te RSabhadeva sarva prathama hRdayastha ripuo sAme jaMge caDhavAnuM AvAhana kare che. kAma, krodha, lobha, mohamAyA jevA kaSAyo rUpI zatru sAme laDavAnuM ane temAM jIta meLavanAra bhagavAna zrI RSabhadeva dvArA lekhaka sUcave che ke gatane jItI janAro jo jAtane na jItI zakyo to eno vijaya jhAkaLanA jaLabiMdu samAna kSaNika che. lekhaka RSabhadevanA pAtra dvArA A sUpere sUcave che. yugalikonI ajJAnaavasthAne dUra karato nAda jeTalI vyApakatAthI ane aNIzuddha rUpe bhagavAna zrI RSabhadeve vartamAna kALamAM prathamavAra jagAvyo che eTalo jhUtanA anya caritromAM bhAgye ja jovA maLe che. eTale ja A caritra lekhaka zrI jayabhikhkhanA AkarSaNanuM kendra banyuM. lekhaka svataMtratAnI zarUAtanA samayane saMdarbhamAM rAkhIne kahe che ke, ApaNuM AdhyAtmika UrdhvagamanavALuM saMskArI zuddha jIvana paNa AjanI aneka prakAranI rAjakIya UthalapAthalo ane videzI sattA sAthenA saMgharSamaya jIvanamAM ApaNe gumAvI beThA chIe. ApaNuM hRdaya ApaNA prAcIna gaLathUthInA saMskArone hRdayastha karIne beThuM che ane ApaNI buddhi navInatA tarapha AkRSTa thaI rahI che. hRdaya ane buddhinA A asamaMjasanA kaparA samaye bhagavAna zrI RSabhadevanuM caritra ghaNuMbadhuM kahI jAya che. "sAduM ane nikhAlasatApUrvakanuM jIvana jIvI zakIe tevI kalA hastagata karIe. mAnavamAtra tarapha baMdhu premanI ane sahRdayatAnI bhAvanA keLavo." saMskArapriya sarjaka jayabhikhkhuM kathAtrayImAM jIvanapoSaka vicArone satata gUMthatA jaNAya che. tethI ja kathAtrayInA prathama bhAganI prastAvanAmAM teo kahe che ke koI paNa kaLA jIvanamAM AnaMdane pragaTa karatI hovI joIe ane e AnaMda AtmAne Urdhvagatie laI jato hovo joIe. sAduM ane nikhAlasa jIvana arthAt satya ane ahiMsAvALuM jIvana jIvavAnI kaLA zIkhavI. A dRSTie A kathAtrayIne tapAsIe to jIvana-saMskArane pragATavatA aneka saMdezAo lekhake bhagavAna zrI RSabhadeva dvArA ApyA che. jema ke zrI RSabhadeva jIvanavikAsa mATe puruSArtha para bhAra mUke che. mAnava svayaM ja mAnavanuM bhaluM karaze ema mAne che. svarga jevI pRthvI mAnave potAnI pApavRttithI narka samAna kevI rIte banAvI e vize RSabhadeva kahe che - prakRtinI apAra zaktine tamArI puruSazakti pichAnI na zakI. mAtA prakRtinA hAthamAMthI bharaNapoSaNano bhAra tame mAthe lIdho. peTapUra joIe e tamAro pahelo haka! peTa para poTalo bAMdhavAnI vRtti e tamAruM paheluM pApa! tamArA haiyAmAMthI AzA gaI, tame zraddhA khoI, saMyama khoyo, svAcya khoyuM e bIjuM pApa! pariNAme corI tamArI jIvanavRttinI mukhya pravRtti banI, udaravRtti e tamAruM parama dhyeya banyuM. puruSArthane badale Alasyane tamAro adhinetA banAvyo. jIvanadharmI savAI sAhityakAra jayabhikhkhuM + 185
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ hiMmatane badale bhIrutA, svataMtratAne badale dAsatA tame apanAvI. e pApe A kalpavRkSoe tamArAthI corI AdarI. kAmadhenuM have ahIM nahIM dUjhe! kalpavRkSo have ahIM nahIM phaLe." zrI RSabhadevanI A vAta Aje paNa eTalI ja satya nathI lAgatI! RSabhadevanA kathAnaka dvArA lekhake ahIM jaina dharmanA pAyAnA siddhAMtone vaNI lIdhA che. sAduM ane nikhAlasa jIvana arthAt satya ane ahiMsA. ane have peTa para poTalo eTale saMgrahavRtti choDI aparigrahI banavuM te. mAnavIne sukhI banAvavAnI jaDIbuTTI batAvatA zrI RSabhadevanA kathAnaka dvArA lekhaka kahe che - "sukhI thavAno e mULa maMtra yAda rAkhajo ke tame jeTalA udAra thazo, teTalI kudarata tamArA prati udAra thaze. tame jeTalA bIjAne sukhI karazo, teTalA tame sukhI thAzo." ahIM bIjAne madada karavA dvArA dAnano mahimA varNavyo che. AjanI ApaNI vartamAna lokazAhImAM paNa dezanuM sukAna saMbhALanArane preraNArUpa bane evo Adarza ApatAM sAtamA ane aMtima kulakara nAbhirAyA kahe cheH "rAjA eTale kuLavAsIono moTAmAM moTo sevaka ne rakSaka. samagra prajAno e pati. prajAnA sukha-duHkhano e javAbadAra. prajAnI samRddhino e cokIdAra... rAjyapada eTale javAbadArInuM sadA jAgatuM baMdhana.... kartavyanI AThe pahora jAgatI vedI enuM nAma rAjyapada" (pAnu 187, bhagavAna RSabhadeva) Adi tIrthakara bhagavAna zrI RSabhadeve yugaliyA dharma nivArI sau prathamavAra lagnaprathAnI zarUAta karI. prabhue prarUpelA lagnanA Adarzane saMskAronA ciMtaka, samAjanA hiteccha, samAjazAstrI jayabhikhkhuM bhagavAna RSabhadevanI yugali. sumaMgalAnA mukhe AvI rIte rajU kare che, "ApaNAM saMtAnane Ama nahIM jIvavA daIe. ApaNI putrIne koInA putra sAthe ne ApaNA putrane koInI putrI sAthe niyojIzuM. ema karIzuM to ja A mAnavakuLo vaccethI rojanI laDAIo, verajhera ochAM thaze. Aje teo bhegA thaIne je jherI laDAIo laDe che, e jhera A rIte lohInI sagAI utArI zakaze." tAtparya ke dIkarI levA-devAno vyavahAra thAya to mAnavInA AMtarika saMbaMdhomAM lohInA saMbaMdho baMdhAya ane te dvArA samAjamAM aikya-prema-sneha vadhe. yuganI zarUAtano mAnavI vanavagaDAmAM, jaMgalomAM, giri zikharo para ahIMtahIM bhaTakato hato. kalpavRkSo kSINa thaI gayA hatA. tethI temanI vacce jhaghaDA thavA lAgyA kAraNa ke atyAra sudhI je aparigrahavALo hato te parigrahavALo banyo. aparAdha kone kahevAya tenI jANa nahotI te aparAdha karavA lAgyo. A samaye navalakathAnA nAyaka zrI RSabhadevanI eka ja ciMtA che, "A mAnavajAtano uddhAra kema thAya? eka ja bhASA, eka ja bhAva, eka ja deza ne eka ja 186 + 1bhI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAravicAravALA e kema thAya ? saMskRtinuM sUtra sahune aikyanA bhAve kema bAMdhe ?" lekhaka jayabhikhkhu ja zrI RSabhadevanA pAtra dvArA potAnA aMtaranA bhAva vyakta karatA hoya evuM navalakathAnA samagra vAMcana daramiyAna ApaNe anubhavIe chIe. bhagavAna zrI RSabhadeve upadezelA jIvanasaMdezano jagatamAM prasAra karatAM emanA be putro bharata ane bAhubalinI kathAnuM bIjA ane trIjA bhAgamAM lekhake suMdara Alekhana karyuM che. 'cakravartI bharatadevanI kathAmAM samAjane zramazIla banavAnI kaLA zikhavADatAM, saMskArI nAgarika banavAno bodha ApatA bharatadevane AlekhyA che. bharatadeva cha khaMDane jItavA nIkaLe che te samayanA temanA parAkramo, raNabhUmi ityAdinuM varNana karyuM che. pRthvInuM mAnasacitra' prakaraNamAM lekhaka jyabhikhkhue bhUgoLanuM varNana karyuM che. "A ardhacaMdrAkAra bharatakSetranI madhyamAM pUrva-pazcima baMne bAju lavaNasamudrane sparzato dIrgha vaitADhya parvata Avelo che. A parvatathI bharatakSetra uttara bharata ane dakSiNa bharata ema be bhAgamAM vaheMcAI jAya che." "bharatakSetranI uttaramAM pUrvathI pazcima sudhI patharAyelo himavAna parvata che ane madhya bhAgamAM vaitADhya parvata che. himavAna parvata para eka draha che, jyAMthI siMdhu ane gaMgA nadI nIkaLI che, je himavAna parvatane vIMdhatI vaitADhya parvatane bhedIne lavaNa samudramAM jaI maLe che. lavaNasamudrathI laIne himavAna parvata sudhInI bharatakSetranI pahoLAI 52611 yojana che." (pAnuM 44 cakravartI bharatadeva) vinItA nagarI, lavaNa samudra, jaMbudvIpa, puSkarArdha dvIpa ityAdInuM lekhaka jyabhikhkhue kareluM varNana temanA bhUgoLanA jJAna mATe mAna upajAve che. cakravartI bharata cha khaMDanI vijyakUca kare che te daramiyAna mi-vinima sAme vijaya, mleccha kula 52 vijya, nami-vinaminI putrI subhadrAnA lagna bharata sAthe. ityAdi Alekhano khUba suMdara rIte AlekhyA che. cha khaMDano adhipati bharatadeva saMyama grahaNa karatAM namavanimane aMjila racI praNAma karI kahe che, "huM jItIne hArI gayo... saMsAramAM je tyAge che, te ja moTo che na ke je bhogave che te !" lekhake tyAgane saraLa bhASAmAM suMdara rIte jaNAvyo che. jyabhikhkhunI rasabharI zailIne kAraNe navalatrayIno A maNako cakravartI bharatadeva evo rasaprada banI jAya che ke vAraMvAra rasAsvAda karavAnuM mana thAya che. bhagavAna RSabhadevanA be vIraputro bharata ane bAhubalinI kathA jaina sAhityanI pracalita kathA che. A kathAnaka uparathI zrI zAlibhadrasUrie ApaNA sAhityanI prathama kRti tarIke pracalita che tevo 'bharatezvara bAhubali' nAmano rAsa lakhyo che. A ja kathAvastune laIne jyabhikhkhue arvAcIna yugane anurUpa navalakathAnuM sarjana karyuM che. - A nalakathAmAM suMdarInA sauMdaryanuM varNana che. jenI pAchaLa bharata pAgala che paNa jyAre bharata 60 hajAra varSa pachI cha khaMDano adhipati pAcho Ave che jIvanadharmI savAI sAhityakAra jayabhikhkhu + 187
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ tyAre suMdarIne joIne stabdha banI jAya che. suMdarI AtmAnI suMdaratAnI vAta kare che je AtmA amUlakha che. bhArata ane suMdarI vacceno AdhyAtmika vArtAlApa khUba supere Alekhyo che. saMyama mArge prayANa karatI suMdarI bharatane kahe che, "satkarmanAM AmravRkSa adhika mahenate ne ati jaLe pAMgare che, ne duSkarmanI vela alpa pANIe pAMgare che; paNa tethI satkarma para aNavizvAsa na rAkhazo. ari mATe asi nahi, aMtaranuM snehadvAvaNa vizeSa jarUrI che. sata, cita ne AnaMda prakaraNamAM lekhake brAhmI ane suMdarInuM bAhubali pAse AvavuM ane vIrA mArA gaja thakI heThA Utaro gaja caDe kevaLa na hoya" bAhubalino pazcAttApa ane kevaLajJAnanI prAptinuM varNana lekhake khUba suMdara karyuM che. navalakathAtrayImAM prema-jJAna-vairAgyanA motI ghaNIvAra kAvyAtmaka svarUpa dhAraNa karatuM dekhAya che. raMgamahela, upavana, bhaugolika racanA, yuddhanA parAkramo ke praNayanA vArtAlApanuM varNana lekhake suMdara kalAtmaka zailImAM karyuM che. pAtrone baLavattara banAvavA lekhake alaMkRta zailIno prayoga karyo che. premanI siddhi tyAgamAM che, vizvavijayamAM nahi, Atmavijaya mahattvano che. jayabhikhkhae A navalakathAmAM vividha raMgo pUrIne jaina sAhitya jagatamAM navo sUryodaya karyo che. bhagavAna RSabhadevanI kathA AjanA vaijJAniko mATe paNa abhyAsa yogya che te saMdarbhe jayabhikhkhuM pustakanI prastAvanAmAM lakhe che, "nRvaMzazAstra, prANavidyAne vikAsavardhananI suMdara kathAo dastAvejI rUpamAM ahIM paDelI che, paNa ene zodhavA mATe sahRdayatA joIe. eka tarapha palyopama ne sAgaropama para azraddhA dharAvanAra ne bIjI tarapha pUrI zraddhAthI pRthvInuM AvaradA pacAsa karoDa jeTalAM varSanuM svIkAranAra, mAnava utpattinI 1 karoDa 20 lAkha varSanI samaya-kalpanAne svIkAranAra, AjanA jIvanavikAsanI avadhi daza lAkha varSanI AMkanAre eTaluM svIkAravuM ja paDaze ke koIka mahAkalpanA ne mahAgaNita para ja A badhuM nirbhara che; ApaNane pratyakSa to kaMI nathI ja, eTale navuM ke jUnuM badhuM vivekadRSTithI nihALavAnI jarUra che." mAnavajIvananA AdikALathI laIne Aja sudhI mAnavI kevI rIte sAcA sukhanI prApti kare e prazna dareka kALa-samaya saMdarbhamAM sarvasAmAnya rahyo che. A kRti mAnavIne zAzvata sukhanI zodhamAM madadarUpa thAya che. Aja dharmanuM mukhya dhyeya che. sAcuM zAzvata sukha mAtra vizvavijayathI nahIM paraMtu AtmavijayathI ja meLavI zakAya che evuM lekhake sacoTa rIte sUcavyuM che. 188 + 1lmI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmarthyavAna sarjaka mATe koIpaNa kathAvastu eka prAthamika ghaTaka tarIke ja upayogI thAya che. sarjaka potAnI sarjanazakti dvArA e vastuvinyAsanI AgavI AbhA UbhI kare che ane kRtine punaH punaH AsvAdavAnuM mana thAya tevI kalAtmaka zailImAM lakhe che. jayabhikhkhanI navalakathAnI vizeSatAo: gujarAtI navalakathAno itihAsa tapAsIe to jayabhikhkha pahelAM yoginI kumArI' ke gulAbasiMha' jevI jUja navalakathAo sivAya dhArmika kathAvastu navalakathA rUpe pragaTa thayuM hoya tema jaNAtuM nathI. jayabhikhunI trIseka varSanA vizALa samayagALA daramiyAna lakhAyelI navalakathAo moTe bhAge aitihAsika kathAne viSaya tarIke pasaMda karIne racAI che. agiyAramIthI soLamI sadInA mugalakAlIna itihAsanA pAtrone laIne temaNe vikramAditya-hemu, dilhIzvara', "bhAgyanirmANa, 'bhAgya vidhAtA" ane e ja samayanA rAjapUtI itihAsanA AdhAre lakhAyelI bUro devaLa" tathA premabhakta kavi jayadeva aitihAsika navalo che. premanuM maMdira, saMsArasetu, narakesarI zatru ke ajAtazatru bhAga 1-2', "lokhaMDI khAkhanAM phUla bhAga 1-2', "kAmavijetAmAM I. sa. pUrve pAMcamI sadIthI I. sa. 100nI AsapAsanA samayano aitihAsika yuga kathAnuM kendra banyo che. prAcInakALanA aitihAsika pAtrone kathAnakomAM vaNI laIne temaNe bhagavAna RSabhadeva', cakravartI bharatadeva', bharata-bAhubali' ane premAvatAra bhAga 1-2' jevI navalakathAo racI che. Ama prAcInakALathI laIne mugalakAlIna samaya sudhInA aitihAsika jaina pAtrone laIne navalakathAonuM Alekhana karIne sAMskRtika sAhityamAM anokhuM pradAna karyuM che. temaNe jainadharmanA kathAvastuvALI navalakathAomAM kathAmAMnA mULabhUta jIvanamUlyo ane mAnavIya paribaLonuM ja vizeSa rUpe nirUpaNa karyuM che. jainadharma - sAhitya ane itihAsa tathA saMskRta, hiMdI, gujarAtI bhASAno vizALa paricaya, UMDA abhyAsI jayabhikhkhae jaina dharmanA vividha viSayo-pAtrokathAnako laIne vipula pramANamAM navalakathAo, navala - TUMkIvArtAo ane anya sAhityanI racanA karI che. tethI ja temanA para "sAMpradAyika sarjanuM lebala lagADI devAmAM AvyuM che. jayabhikhune mAtra jainonAM sAhityakAra, jaina kathAvastune lakSamAM rAkhIne lekhanakArya karanAra - kaMIka AvA prakAranI oLakha ja emane mATe apAI che. satya hakIkata to e che ke teoe jaina dharmanA kathAnako pasaMda karIne lekhana kArya karyuM che, paraMtu e AlekhanomAM jaina dharma kyAMya saMpradAyanA vADAmAM baMdhAIne nirUpAyo nathI. temAM temaNe jaina dharmanA pAyAnA siddhAMtone lokagamya rUpe rajU karyA che. A pAchaLa temano Azaya bhAratanI bhavya tyAgapradhAna saMskRtinuM eka taMdurasta citra janamAnasa samakSa khaDuM karavAno hato. jayabhikhkhae jaina dharmane kadI jIvanadharmI savAI sAhityakAra jayabhikhu + 189
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMpradAya mAnyo nathI. dharma ane saMpradAyane teo saritA ane sarovara samAna mAne che. teo kahe che ke, saMpradAyane potAnI maryAdA hoya che. jyAre dharma mukta paMkhInI jema svataMtra, nabhomaMDaLanI jema vizALa ne gaMgA-jamanAnAM jalanI jema samanvayakArI che." dharma ane saMpradAya vize ATalI manamAM cokhavaTa karI lenAra, saMpradAyamAM sadA jIvavA chatAM sAcA dharmathI kadI vimukha thato nathI, vizvanI koI vibhUtinA mulyAMkanamAM kadI pAcho paDato nathI. temaNe saMpradAyoe prabhunI pratimA para caDAvelA zaNagArone dUra karI AkaraNarahita pratimAnAM darzana karavA yatna karyo, te saMdarbhamAM teo kahe che ke, pratimAnA darzana thatAM daSTine je lAdhyuM, tethI to kSaNavAramAM manane ajaba AkarSaNa thayuM. are ! AvI che. A vizvatomukha vibhUti alabatta jayabhikhkhae jaina saMpradAyanI kathAsAmagrIno TekaNa lAkaDI tarIke upayoga jarUra karyo che, paNa e dvArA emane rajUAta to jaina dharmanA pAyAnA mULabhUta vizALa dharmatattvanI ja karavI che. jayabhikhkhuM mAtra sAMpradAyika sarjaka nathI. emaNe vividha dharmanA siddhAMtone viSaya-kathAnako laIne navalakathAo sarjI che. udAharaNa rUpe premabhakta kavi jayadevamAM vaiSNavadharma, premAvatAramAM mahAbhArata tathA bhAgavatanA dharmatatvane ciMtanuM che to dilhIzvara, bhAgyavidhAtA tathA vikramAditya hemumAM muslima dharmanuM AlaMbana laI Alekhana karyuM che. potAnI aitihAsika navalakathAomAM jayabhikhkhae ItihAsano vivekayukta upayoga karI kalAtmaka navalakathAonuM sarjana karyuM che. temanA dareka sarjana pAchaLa temanuM koIne koI dhyeya raheluM che, A vize teo kahe che ke, "mAnava saMskRtinA prAraMbhika vikAsane rajU karavA "bhagavAna RSabhadeva' ApyuM. Ama mArI ghaNIkharI navala ke navalikA koI Adarza, hetu ke dhyeya laIne janmI che. kathayitavya vagaranuM kathana sAmAnya rIte manane racatuM nathI." (bUro devaLaH prastAvanA: pAnu pa-6) prathama prema ane aMte zreya thavAnuM dhyeya laIne AvatI navalo sarjakanA mAMgalyavAdI daSTikoNanI pratIti karAve che. A navalakathAo jIvanamAMgalyapoSaka Alekhana koI eka kALanuM nahIM paNa sArvatrika - sarvAzleSI abhigamathI ciraMjIva mUlyonuM darzana karAve che. e aitihAsika navalakathAkAra tarIke jayabhikhunI AgavI ane abhyAsapAtra vizeSatA che. jayabhikhkha navalakathAnA AyojanamAM vividha prakAranI prayuktio yoje che. saMvAda, pratyakSa kathana, varNana, nAnA pAtra dvArA navI kathAnuM nirUpaNa, bhAvanAne vegIlI banAvavA padyazailIno upayoga vagere paddhatio emanI navalakathAomAM jovA maLe che. sAhityanA prakAra rUpe navalakathA varNanAtmaka, kathanAtmaka hoya che. Ama chatAM 190 + 1lmI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ navalakathAkAra sacoTa, cetanavaMtA, TUMkA ane vyaktitvanA raMgo suMdara rIte raMgAya evA saMvAdonuM Alekhana karIne navalakathAne nATyAtmaka banAve che. jyabhikhkhunI navalakathAomAM kyAMka saMvAdo TUMkA chatAM sacoTa ane arthasabhara che. zAMta, karuNa ane zRMgAra rasanuM nirUpaNa 'bhagavAna RSabhadeva' 'cakravartI bharatadeva' ane 'bharatabAhubalimAM sarasa thayuM che. tyAM paNa chevaTe to sarvoparI upazamano zAMta rasa ja bane che. jayabhikhkhunI navalakathAomAM ciMtananuM tattva kyAMka kalAtmaka rUpe ApyuM che to kyAMka upadezAtmaka Dhabe. e kathAvastumAM evuM kalAtmaka rUpe vaNAI gayuM hoya che ke vAcaka kyAre ciMtananA UMDA vaheNamAM taNAI jAya che eno khyAla paNa Avato nathI. yabhikhkhunAM manosaMgharSa ane bhaugolika varNano ullekhanIya banyAM che. A varNano emAMnI vigatasabharatA, sUkSma avalokana zakti, sacoTa citrIkaraNanA kAraNe grAhya banyAM che. temanI bhASAzailI saraLa, vizada, gatizIla ane TakorAbaddha che. TUMkA ane chatAM dhAradAra ciMtanAtmaka vAkyo yabhikhkhunA gadyane sarjanAtmaka laya bakSe che. jyabhikhkhu kavi nathI chatAM temano jIva kavino che e vAtanI pratIti karAvatAM alaMkAro ane sUtrAtmaka vAkyonI vaNajAra temanI navalakathAomAM jovA maLe che. 'bhagavAna RSabhadeva', premAvatAra bhAga 1-2' ityAdi jayabhikhkhunI gadyazailInA zreSTha udAharaNo che. jayabhikhkhu pahelAM sAhityamAM jaina kathAono sarjanAtmaka upayoga karavA ta2pha koInI najara gaI na hatI. jyabhikhkhue sAhityanI A navI dizAnAM dvAra kholI ApyAM. A ja kAraNe paMDita sukhalAlajI jevA kahe che, "jaina kathAsAhityanA vizALa khajAnAmAMthI jUnI nAnI-moTI kathAono AdhAra laI, tenAM aitihAsika ke kalpita pAtronA avalaMbana dvArA navA yuganI rasavRtti ane AvazyakatAne saMtoSe evA saMskAravALuM kathAsaMvidhAna ka2nA2 huM jANuM chuM tyAM sudhI jyabhikhkhu eka ja che." (jayabhikhkhu SaSTipUrti smaraNikA - Disembara 1970 pAnA naM. 91) sau prathamavAra jayabhikhkhue ja jaina kathAnakone vyApaka saMdarbhamAM ane vyApaka phlaka para gujarAtI sAhitya samakSa mUkI ApyAM che. jyabhikhkhu jaina dharmanA lekhaka che ane nathI. che eTalA mATe ke bhagavAna RSabhadevanA upadezane vyApaka bhUmikA upara samajAve che ane teo jaina dharmanA lekhaka nathI tenuM kAraNa e ke jaina kathAvastumAMthI sAMpradAyika tattva gALI nAkhIne teo mAnavatAnI sarvamAnya bhUmikA upa2 tene mUkI Ape che. kathAone sArvajanIna rUpa ApyuM che. jaina tattvajJAnanI UMDI asara jyabhikhkhunA vyaktitva ane vADmaya upara hovA chatAM e sAMpradAyika sarjaka nathI banyA e emanI eka ucca koTinA navalakathAkAra tarIkenI vizeSatA che. potAnI aitihAsika-paurANika-sAmAjika navalakathAomAM jyabhikhkhu jIvanadharmI savAI sAhityakAra jayabhikhkhu + 191
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ govardhanarAma tripAThI, kanaiyAlAla munazI, manubhAI paMcolI vagerenI jema rASTrIya kakSAnA navalakathAkAra tarIke UpasI Ave che. mAnavatAnA hAmI jayabhikhkhuM samartha sAhityakAra hatA paNa vyakti tarIke savAI sAhityakAra hatA. kAMdIvalI (vesTa) muMbaI mo. 09820824281 192 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArya zrI tulasI ke sAhityika avadAna - . vijayAlakSmI muMzI zrImatI vijayAlakSmI muMzI sevAnivRtta pradhAnAcArya che. adhyayananI temanI viziSTa dRSTi A lekhamAM dekhAI Ave che. - saM.) samrATa nepoliyana ne kahA hai - vizva meM do hI zaktiyA~ hai - talavAra aura klm| talavAra kI zakti spaSTa hai para anta meM vaha sadA kalama se hAra khAtI hai| aise hI bIsavIM sadI ke zalAkA puruSa AcArya tulasI ne jaba apanI lekhanI ko kAgaja para utArA to sRjana kI sArI saMbhAvanAeM mUrta ho gii| AcArya zrI tulasI kA vyaktitva evaM kartRtva bahuAyAmI thaa| Apa eka aise prakAzapuMja the, jinhoMne apane jJAna aura cAritra kI jyoti se mAnava mAtra ke mana aura hRdaya ko apanI vANI evaM kAryoM se Alokita kara, pracalita bhramAtmaka dhAraNAeM, rUDhiyoM, sampradAyavAda, hiMsA, adharma, anaitikatA tathA parigraha ke utpIDana se mukta kara naI dizA, nayA mArgadarzana evaM preraNA dekara unake tApa, saMtApa evaM saMtrAsa kA haraNa kiyaa| ApakA janma lADanUM jaise choTe se kasve meM 20 akTUbara 1914 ko kArtika zuklA dvitIyA ko huA thaa| mAtA ke susaMskAroM ke kAraNa bAlyakAla meM hI ApameM adhyayana, adhyApana, anuzAsana, paropakAra, satya aura ImAnadArI kI paramparAeM pUrNa rUpa se puSTa ho cukI thii| pArivArika virodha evaM paristhitiyoM kI pratikUlatA ko bhI apane sahaja vyaktitva se anukUla banA kara 11 varSa kI umra meM apane hRdaya samrATa kAlUgaNI ke hAthoM dIkSA grahaNa kara lii| Apake jIvana meM gyAraha varSa kA yaha cakra atyanta mahatvapUrNa rahA hai| prathama gyAraha varSa gRhasthI meM, dUsare gyAraha varSa muni jIvana meM tathA tIsare gyAraha varSa meM adhyayana-adhyApana va AcArya pada kI prApti tathA cauthe meM racanAtmaka kArya yathA aNuvrata Andolana Adi kA prvrtn| ___ApakI zikSA-dIkSA kA kArya gaMbhIracetA AcArya kAlUgaNI ke sAnnidhya evaM nirdezana meM sampanna huaa| AcArya zrI tulasI ke sAhityika avadAna + 183
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ muni jIvana meM Apane saMskRta, prAkRta, nyAyazAstra, kAvyazAstra, vyAkaraNa, sAhitya, darzana aura Agama viSayo ke aneka graMtha kaNThastha kara lie| kaNThastha zlokoM kI saMkhyA lagabhaga 20 hajAra thiiN| lagabhaga 13-14 varSa kI umra meM Apane choTe sAdhu-sAdhviyoM ko paDhAnA zurU kara diyaa| 16 varSa kI umra meM Ate-Ate Apa kavitA karane lge| 18 varSa kI umra meM 'kalyANa maMdira strota' kI samasyA pUrti ke rUpa meM 'galU kalyANa maMdira' nAmaka stotra raca ddaalaa| adhyayana, guru-upAsanA, smaraNa va ciMtana karanA tathA alpabhASI va anuzAsita honA ApakI prakRtigata pravRttiyAM thiiN| hara anukUla evaM pratikUla paristhiti meM sahajatA evaM samabhAva se rahanA Apake kAlajayI vyaktitva kI vizeSatA hai| ___ anuzAsana evaM vAtsalya Adi guNoM ke kAraNa mAtra 22 varSa kI avasthA meM itane bar3e dharmasaMgha ke AcArya bana ge| AcArya banate hI Apako aneka AMtarika evaM bAhya saMgharSoM kA sAmanA karanA pddaa| magara Apa jarA bhI vicalita nahIM hue aura puruSArtha, Atmabala, Akincanya evaM siMha vRtti se sabakA mukAbalA kara satya aura ahiMsA ke bala para vijayapatAkA hAMsila karate rhe| Apa eka mUrdhanya sAhityakAra the| Apane sAhitya ko gaganacumbI UMcAIyAM pradAna kii| ApakA sAhitya, ApakI antadRSTi, vizAla ciMtana, gaharI soca, grahaNazIlatA evaM vikAsa kI utkaMThA ko parilakSita karatA hai| eka sAhityakAra kI bhUmikA nibhAte hue apane preraNA pAtheya se AzA nirAzA ke bIca jhUlatI huI bhrAMta mAnavatA ko AdhyAtmika, vyavahArika evaM vaijJAnika mArgadarzana diyaa| Apake sAhitya kI paridhi bahuta vyApaka thii| viSaya kI dRSTi se Apake sAhitya ko tIna bhAgoM meM bAMTA jA sakatA hai| 1. mAnavatAvAdI dRSTikoNa 2. bhAvAtmaka ekatA 3. sampradAyAtIta vaijJAnika dharma kI avdhaarnnaa| ApakA lakSya thA mAnava meM mAnava kA darzana karAkara karuNA, mAnavIya ekatA tathA samAja meM vyApta vighaTanakArI mAnasika hiMsA phailAne vAlI dhAraNAoM, vicAraNAoM evaM pravRttiyoM ko samApta krnaa| isa dizA meM ciMtana kara 'nayA moDa' kAryakrama prArambha kiyaa| nazAmukti, vyasana mukti, AhAra zuddhi, mAnavIya ekatA va naitikatA ke abhiyAna calAye ge| 'pracura mAtrA meM sAhitya nirmANa kara pravacana, vicAra goSThiyoM evaM ziviroM dvArA mAnasa parivartana ke prayAsa kiye ge| dhArmika sahiSNutA, sauhArda aura samanvaya kI bAta hone lgii| isI bhAvanA se prerita hokara aNuvrata jaise AdhyAtmamUlaka AMdolana ke pravartaka bne| isa dharmakrAMti kA uddezya thA caritra vikAsa, Atmodaya, naitikatA, janakalyANa, anAkramaNa, ahiMsA, aparigraha evaM vizvazAMti kI bhAvanA, sarvajana hitAya evaM AsAmpradAyika dharma kA udaya, dharma ko jAtivAda va varNavAda tathA dharmagraMthoM va 194 + 1lmI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharma sthAnoM se mukta kara sArvajanina evaM sArvabhauma banAnA, mAnava ko sacce arthoM meM mAnava banAnA tathA upAsanA evaM kriyAkANDoM se mukta kara zuddha AcAra-vicAra se caritra nirmANa karanA / aNuvrata AcAra saMhitA kA nirmANa kara choTe-choTe vratoM dvArA mAnava ko saMyamita rahane kA AhvAna kiyaa| Apa vyakti sudhAra meM vizvAsa karate the| jaba vyakti kI dhAraNAeM badalegI to samAja kA rUpa bhI apane Apa badala jaayegaa| dharma ke maMca se aNuvrata jaise nirvizeSaNa mAnava dharma kI sthApanA karane kA mahatI prayAsa ApakI vilakSaNa buddhi, dRDha saMkalpa zakti evaM aparAjeya manovRtti kA hI pariNAma hai| saMkalpa zakti, AsthA evaM saMyama ke vikAsa hetu Apane prekSAdhyAna kI vidhi batAI jisase mana kI nirmalatA, citta kI samAdhiM evaM bhAvoM kI uccatA kA vikAsa hotA hai| aMtapreraNA kA jAgaraNa hotA hai tathA Atma niyaMtraNa evaM AtmAlocana kI prakriyA prazasta hotI hai| yaha rupAntaraNa kI aisI prakriyA hai jo jJAta se ajJAta tathA sthUla se sUkSma jagata kI ora le jAtI hai| zikSA ke kSetra meM jIvana vijJAna ke nAma se prayoga zurU hue| jIvana vijJAna meM adhyAtma aura vijJAna kA samanvaya hai / isake dvArA mastiSka meM asIma zakti kI jAgRti vagaira tanAva va thakAna ke kI jA sakatI hai| jIvana vijJAna pAThyakrama kA mukhya uddezya hai| - 1. jIvana mUlyoM kI zikSA 2. mAnavIya saMbaMdhoM kI zikSA 3. bhAvanAtmaka vikAsa kI zikSA 4. siddhAnta aura prayoga ke samanvaya kI zikSA | samaNa - samaNI zreNI kI avadhAraNA Apake pragatizIla vicAra evaM vikAsa kA paricAyaka hai| uccatama AdhyAtmika evaM vyAvahArika zikSA pradAna kara vizva ke kone-kone meM bhejakara dharma ke zAzvata siddhAnta satya, ahiMsA va aparigraha dvArA bhrAMta mAnavatA ko paricita karAyA jo Aja bhI usI taraha ho rahA hai| bhASA kI dRSTi se Apake sAhitya kA avalokana karane para hameM jJAta hotA hai ki saMskRta, prAkRta, rAjasthAnI, hiMdI ke sAtha-sAtha mAravADI, gujarAtI Adi prAntIya bhASAoM para bhI ApakA acchA adhikAra thaa| terApaMtha ke caturtha AcArya jayAcArya ne saMskRta kA jo bIjavapana kiyA thA use guru kAlUgaNI ne aneka kaThinAiyoM ke bAvajUda sarala subodha vyAkaraNa dvArA pallavita kiyA, jisakI surakSA, saMrakSA evaM vistAra kA kArya Apake dvArA kiyA gyaa| unnIsavIM sadI meM saMskRta ke prati rujhAna kama thA / yadyapi acche vidvAna the, parantu pracalita saMkIrNa vicAroM ke kAraNa ve jaina sAdhuoM kA saMskRta paDhAnA pApa mAnate the| puruSArtha evaM saMkalpa ke dhanI hone ke kAraNa Apane hAra nahIM maanii| guru ne Apako kaNThIkaraNa kA mArga btlaayaa| Apane lagabhaga vIsa bAIsa hajAra graMthAgra (anuSTupa zloka parimANa) kaNThastha kara liye / 'gaNaratna mahodadhi' tathA 'uNAdi' jaise AcArya zrI tulasI ke sAhityika avadAna + 175
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcanIya prakaraNa raTe aura unakA punarAvartana karate rhe| inakI pratiyAM upalabdha nahIM hone ke kAraNa kaI bAra hAtha se likhanA paDatA thaa| jaina AcArya hemacandra ke kAvyAnuzAsana kA bhI adhyayana kiyaa| jaina va jainetara aneka graMtha paDhe aura dhIre-dhIre svayaM ne likhanA zurU kara diyA tathA 'zikSA SaNNavati', 'kathA pradIpa', 'jaina siddhAnta dIpikA', 'manonuzAsanam' bhikSu nyAya karNikA jaise kaI mahatvapUrNa graMtha likhe| jaina siddhAnta dIpikA meM sUtra rUpa meM jaina dharma ke AdhArabhUta tattvoM ko saMkSepa meM prastuta kiye gae haiN| isake lekhana se AcArya bhikSu ke ahiMsA - siddhAnta ko dArzanika rupa mila gyaa| manonuzAsanam - AdhyAtmika yoga viSaya kA jaina sAdhanA paddhati kA pratinidhi graMtha hai| isake dvArA apanI sAdhanA kA navanIta janatA ko sulabha kraayaa| paMca sUtram - jaise anuzAsana graMthoM kA nirmANa kiyaa| saMskRta bhASA ko pallavita evaM puSpita karane ke lie Apane apane sAdhu-sAdhviyoM ko bhI saMskRta bhASA kA adhyayana karane ke lie prerita kiyaa| unakA jJAna baDhAne ke lie hastalikhita mAsika patrikA 'jaina jyoti' evaM 'prayAsa' nikAlI gii| Agam sampAdana ke kArya ke saMdarbha meM epaNA aura anveSaNA patrikAoM kA prakAzana zurU kara saMskRta vikAsa ko vistRta AyAma diyaa| bhASaNa, nivandha, zloka evaM kAvyapATa, kahAniyAM, nibaMdha, samasyA pUrti tathA uccAraNa Adi pratiyogitA ke mAdhyama se sAdhuoM ke jJAna ko puSTa kiyaa| saMskRta meM vaktavya dene ke lie prerita kiyaa| AcArya mahAprajJajI ne eka dina meM 100, rAkeza munijI ne 1000 tathA muni gulAvacandajIne 1500 zlokoM kI racanA kara ddaalii| saMskRtajJa muniyoM se Apa saMskRta meM hI vArtAlApa karate the| ___AgamoM ke adhyayana ke lie prAkRta bhASA kA jJAna Avazyaka thaa| AcArya banate hI Apane jaina AgamoM kA svayaM evaM sAdhu-sAdhviyoM se bhI pArAyaNa karAne kA nizcaya kiyaa| Apane svayaM to AcArya hemacandra kA prAkRta vyAkaraNa kaNTastha kara rakhA thA, apane ziSyoM ko bhI kaNThastha karane ke lie prerita kiyaa| ApakI preraNA evaM mArgadarzana pAkara hI munizrI nathamalajI (AcArya mahAprajJa)ne paNDita raghunaMdana zarmA ke sahayoga se prAkRta vyAkaraNa kI bRhat prakriyA taiyAra kI, jisakA nAma 'tulasI maMjarI' rakhA gyaa| Agama sUtroM kI bhASA bhI prAkRta hone se unake sampAdana kArya meM mahanIya sahayoga rhaa| ApakA hiMdI sAhitya bhI bar3A samRddha evaM sazakta thaa| sAhitya kI hara vidhAoM meM Apane sAhitya kI racanA kI tathA vyakti, samAja aura rASTra kI hara samasyAoM ko pratibimbita kiyaa| jIvana ke mahAnatama se lekara laghuttama ko chuaa| Apane jo kucha dekhA, sunA, saMvedanA se anubhava kiyA use anasunA nahIM kiyA, balki apanI lekhanI meM utAra kara pracura sAhitya kA nirmANa kiyaa| AdhyAtmika viSayoM ke sAtha-sAtha samasAmAyika paristhitiyAM samasyAoM evaM aneko viSayoM para sAhitya 196 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSaraArAdhako.
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvArA carcA aura nirAkaraNa prastuta kiye| garIbI, abhAva evaM bhraSTAcAra Adi kA samAdhAna arthavyavasthA parivartana meM na khoja kara hRdaya parivartana evaM svabhAva parivartana meM khojaa| inakA hala aparigraha, ahiMsA aura visarjana meM paayaa| hara sAmAjika vyakti saMvibhAga kA adhikArI hotA hai| visarjana na dAna hai aura na vyvsthaa| yaha to hiMsA krUratA evaM vilAsa ko rokane kA vyaktigata saMyama kA pratiphala hai| ___Apake saMdeza ApakI ucca koTi kI mAnasikatA ke paricAyaka hai| 'azAMta vizva ko zAMti kA saMdeza meM Apane vizvazAMti ke upAyoM ko batAte hue 'samyakatva' kI bAta btaaii| isa saMdeza kA vizva stara para kAphI svAgata huaa| isI taraha 'dharma sandeza' aura 'dharma rahasya' ke mAdhyama se Apane batAyA ki mAnavIya samasyAoM se nipaTane ke lie dharma kA upayoga ho sakatA hai| rAjasthAnI bhASA ApakI mAtRbhASA hone ke kAraNa usa para pUrNa adhikAra thaa| isa bhASA meM Apane kaI pustakeM likhii| galUyazovilAsa' rAjasthAnI sAhitya kA utkRSTa udAharaNa hai| gujarAtI va thalI bhASA para bhI ApakA adhikAra thaa| isa prakAra vibhinna bhASA meM sAhitya likhakara dhArmika evaM AdhyAtmika tattvoM dvArA IrSyA, mAtsarya, rAga-dveSa, viSamatA evaM yuddha kI vibhipIkA se hatAhata mAnava meM ahiMsA, samatA, prema, sahiSNutA Adi mAnavIya mUlyoM ko sthApita kara supta mAnasa ko jgaayaa| prAcya vidyA kI anamola dharohara Agama sampAdana kA bhagIratha kArya Apake netRtva meM sampanna huaa| devardhigaNI ke vAda lagabhaga 1500 varSoM bAda Apake vAcanA pramukha meM sampAdana kA yaha mahanIya kArya prArambha huaa| kArya prArambha karane se pUrva hI Apane apane ziSyoM ko yaha kar3A nirdezana diyA ki gaveSaNA kArya pUrNatayA niSpakSa bhAvanA se kiyA jAya, usameM sampradAya kI dRSTi pradhAna nahIM honI caahie| maulika artha kI prastutI kI jaave| isI AsAmpradAyika dRSTi se kiyA gayA daza vaikAlika sUtra dekhakara hI paMDita pravara sukhalAlajI siMghavI ne kahA, 'jaina AgamoM aura jaina darzana kA kArya AcArya tulasI hI kara sakeMge, esA mujhe vizvAsa ho gayA hai|' sabase pahale jainAgama zabda koSa kA nirmANa evaM hiMdI anuvAda kA kArya prAraMbha kiyA gyaa| isa kArya ke niSpAdana meM aneka kaThinAIyoM kA sAmanA karanA pdd'aa| sabase bar3I samasyA to mUla pATa ke saMzodhana kI thii| vyApta lipi doSa tathA dRSTi doSa ke kAraNa pATha bheda A gaye the, jinake kAraNa mUlapATha DhUMDha nikAlanA sahaja kArya nahIM thaa| vAcanA kI anekatA evaM paramparA kA maulika srota upalabdha nahIM hone se arthabheda ho gayA thaa| upalabdha TIkA Adi bhinna-bhinna AcAryoM dvArA likhe jAne ke kAraNa sUtroM kA maulika Azaya pakar3anA jaTila evaM uttaradAyitva pUrNa kArya thaa| saMkalpa phalavAna huaa| eka varSa meM lagabhaga 20-25 AgamoM kI sUciyAM AcArya zrI tulasI ke sAhityika avadAna + 187
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ taiyAra kara lI gii| AcArAMga-AcAra cUlA ke hiMdI anuvAda, saMskRta chAyA aura TippaNa kA kArya bhI prArambha ho gyaa| dhIre-dhIre kArya ne vistAra liyA tathA sabhI dizAoM yathA pATha saMzodhana, saMskRta chAyA, hiMdI anuvAda, samAcolanAtmaka TippaNI samIkSAtmaka adhyayana, zabda koSa Adi kArya hone lge| Azcarya kI bAta to yaha hai ki nirUkta koza, ekArthaka koza, dezI zabda koza, bhikSu Agama viSaya koza Adi kA nirmANa, strI jAti yAni sAdhviyoM, samaNiyoM evaM mumukSu bahinoM dvArA kiyA gyaa| __ pravacana sAhitya kI eka vizeSa vidyA hai| Apa eka prakhara pravacanakAra evaM saTIka vyAkhyAkAra the| Apake pravacana meM ApakI AtmA, ApakI sAdhanA aura ApakA jIvana bolatA thaa| ApakI sarala aura sarasa vANI se gUr3hatama AdhyAtmika viSaya bhI itane spaSTa aura hRdayagrAhI ho jAte the ki sAdhAraNa se sAdhAraNa zrotA ke lie bhI AsAnI se bodhagamya ho jAte the| bIca-bIca meM padya, gIta, kathAnaka aura samIkSAtmaka TippaNI ke kAraNa ve aura bhI upAdeya evaM sarvajanahitAya ho jAte the| pravacanoM meM adhyayana kI ThosatA, anubhava kI pravaNatA aura vyavahAra kI dakSatA hone ke kAraNa artha ke gAMbhIrya ke sAtha ve naI dizA, naI dRSTi aura nayA darzana pradAna karate the| tulasI vAGgamaya ke mahattvapUrNa aMga ke rUpa meM prakAzita 'pravacana prAtheya graMthamAlA' ke vibhinna puSpoM (bhAga) kI upAdeyatA asaMdigdha hai| inake svAdhyAya se mAnava Aja bhI apanA naitika va cAritrika uddhAra kara sakatA hai| isI taraha patra sAhitya kA bhI apanA alaga hI mahattva hai| Apake dvArA apane ziSyoM ko likhe gae patra guru-ziSyoM ke sambadhoM ke mahAbhASya hai| ye patra Apake vicAra evaM anubhUtiyoM ke paricAyaka hai| inameM aMtarAtmA kA sparza hai jo sIdhe pAThaka ke antaHstala ko chUtI hai| kabhI AtmIyatA, kabhI madhuratA aura kabhI tIkhApana liye ye bodhapATha dete hai| ina patroM kI bhASA, zailI evaM viSaya kI vividhatA patra sAhitya ke bhASAzAstrIya aura mAnasazAstrIya adhyayana kI apekSA kA anubhava karAte hai| patra mukhyataH rAjasthAnI aura hiMdI bhASA meM hai| saMskRta aura gujarAtI meM bhI hai| kucha patroM para mevAr3I, mAravAr3I, hariyANavI Adi boliyoM kA bhI prabhAva hai| patroM ke viSaya bhI vibhinna AyAmoM ko sameTe hue hai - yathA sAdhanA, sevA, zikSA, AsthA, saMdhIya vyavasthA, surakSA, ciMtA anuzAsana, sajagatA aadi| ___ Apa eka lekhaka, prazAsaka, pravacanakAra se bhI bar3hakara eka kavi the| ApakA kavitva svayaM sphUrta thA aura bAlyakAla se hI prasphuTita ho rahA thaa| munijIvana dhAraNa karane ke kucha hI samaya bAda apane guru ko kAvya rUpa meM zraddhAsumana arpita kiye usakA eka pada dekhie - 'mahara rAkho mahArAya, lakha cAkara pada kamala no, sIkha Apo sukhadAya, jima jaldI zivapati lhuuN| solaha varSa kI avasthA meM Apa stara kI kavitAeM karane lge| jaba Apa apane 198 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhura svara se kAvyapATha karate to pariSada maMtra mugdha hokara suntii| ApakI hara kavitA eka na eka saMdeza yA viSaya lie hue hotI thI, jo manoraMjana ke sAtha-sAtha pAThaka ke hRdaya va mana ko moha letI thii| Apane hiMdI, rAjasthAnI evaM saMskRta meM kavitAe likhii| apane guru kAlugaNI kI preraNA se saMskRta meM kAvya likhane lage aura 18 varSa jaisI alpavaya meM hI kAlU kalyANa maMdira kI racanA kara DAlI / prekSA saMgAna prekSA dhyAna kI prAthamika jAnakArI pradAna karane vAlI eka mahattvapUrNa kRti hai / isake 117 padyo meM Apane dhyAna jaise gUr3ha viSaya kI jisa saralatA, sahajatA evaM sarasatA se vyAkhyA kI hai use to par3hane vAlA pAThaka hI samajha sakatA hai| kabhIkabhI to par3hate-par3hate pAThaka svayaM dhyAna kI gaharAI meM utarane ke lie adhIra ho jAtA hai| agara ina padyoM ko kaNThastha kara liyA jAve to avabodha evaM prayoga kI dRSTi se isa sRjana kI sArthakatA aura adhika siddha ho jAtI hai| kAlU upadeza vATikA, bharata mukti, ASAr3ha bhUti, agni parIkSA Adi ApakI adbhUta racanA zakti ke paricAyaka hai / kAlUyazovilAsa meM Apane apane AcAryazrI kA isa taraha se varNana kiyA ki eka citrakAra evaM eka kavi kI bhUmikA meM koI pharka hI najara nahIM AtA / Apane anekoM gIta likhe hai, jinameM itihAsa hai, saMsmaraNa hai, siddhAnta hai, zraddhA hai aura AsthA hai| inameM Atmavibhora kara dene kI zakti hai tathA kAvya kI zravya aura dRzya donoM vidhAoM se sAkSAtkAra karA dete hai| Apake gItoM meM adbhuta karizmA hai| unameM AdhyAtmika viSayoM se lekara Ama samasyAoM va kAryoM kI jhalaka milatI hai yathA aNuvrata, prekSAdhyAna, jIvana vijJAna, sAmAjika kurItiyAM Adi / Apane saMskRta aura hiMdI bhASA meM gadya aura padya donoM meM kaI jIvanavRtta likhe| mukhyataH bhagavAna mahAvIra, prajJA puruSa jayAcArya, mahAmanasvI, AcAryazrI, kAlUyazovilAsa, sahiSNutA kI pratimUrti Adi / Apane apane dharma saMgha meM zikSA kA eka acchA Adarza tarIkA diyA thaa| sAdhu-sAdhviyoM ke lie adhyayana va anusaMdhAna kI aneka zAkhAoM kholI / inakI prArambhika zikSA ke lie 'zaikSa zikSA' tathA 'dharmabodha' likhavAyA / sAhitya saMvardhana ke kArya meM padayAtrA janajAgaraNa kI mahAna yAtrA thii| apane jIvana meM unhoMne 80 hajAra kimI se bhI jyAdA kI padayAtrA kii| unakI padayAtrA kA mukhya upadezya thA / 1. mAnavatA kA nirmANa, 2. sAmpradAyika ekatA, 3 . dhrmkraanti| ve kahA karate the maiM sarvaprathama manuSya hUM, phira dhArmika, phira jaina aura phira terApaMthI / ' apane kAryo evaM bhAvanAoM ko mUrta rUpa dene, pracUra mAtrA meM sAhitya nirmANa karane evaM karavAne, zikSA, sAdhanA, risarca, sevA aura sAMskRtika saMrakSaNa, Agama sampAdana, prekSAdhyAna, jIvana vijJAna Adi kAryoM ko sampanna karane hetu sana 1971 meM lADanUM meM jaina vizva bhAratI kI sthApanA kii| sAtha hI yahA~ zikSaNa kA kArya bhI AcArya zrI tulasI ke sAhityika avadAna + 18
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ kiyA jA rahA hai| jIvana vijJAna, prekSAdhyAna, yoga Adi ke kaI pAThyakrama aura parIkSA kA Ayojana kiyA jA rahA hai| san 1946 meM sAhitya prakAzana hetu Apake nirdezana meM Adarza sAhitya saMgha kI sthApanA kI gii| yaha vijJapti ke prakAzana, patrAcAra, aNuvrata yAtrA, aNuvrata prasAra Adi kAryo meM mahattvapUrNa bhUmikA nibhAtA hai| sAhitya kI dhArA abAdha gati se bahatI rahe isake lie taraMgInI, parAga, jaina bhAratI, aNuvrata, tulasI prajJA, prekSAdhyAna jaise kaI jarnala evaM patra patrikAoM kA prakAzana Apake mArgadarzana meM huA tathA Aja bhI avirAma gati se ho rahA hai| syAdavAda ApakA mAnya siddhAnta thA / yahI kAraNa hai ki anya sampradAyo meM Apane samanvaya ke tattva hI dekhe, na ki virodhI tttv| Apa apane pravacana kI zurUAta bhI prAyaH samanvayakArI zloka se hI karate the| jaina ekatA ke saMdarbha meM 'samaNa suttaM' ke nirmANa meM ApakA evaM Apake ziSyoM kA vizeSa prayAsa rahA hai| ApakI sAhitya racanA ke alaga-alaga yuga rahe hai| eka yuga meM Apane jaina siddhAnta dIpikA jaise tattvajJAna ke graMthoM kI racanA kii| eka yuga meM 'manonuzAsanam' jaise yoga graMthoM kA praNayana kiyA, eka yuga meM paMcasUtrama jaise anuzAsana graMtha, to eka yuga meM jIvana vRttoM kI racanA kI / jIvana kI sAndhya velA meM 'AcAra- bodha', 'saMskAra-bodha', 'vyavahAra-bodha', 'terApaMtha prabodha' aura 'zrAvaka saMbodha' jaise anubhava evaM jJAna AdhArita graMthoM kA praNayana kara eka naye daura kA prArambha kara diyaa| Apake abhUtapUrva sAhityika avadAna ke pIche ApakA vahuAyAmI vyaktitva evaM kartRtva thA / isa zabdAtIta bahulatA kA kAraNa hai ApakI adbhUta kalpanA zakti, apUrva smaraNa zakti, apUrva grahaNa zakti, zubha saMkalpa, zivaMkara zakti, amApya karuNA, adamya-puruSArtha, aparAjeya manovRtti evaM anuzAsana / apane ina guNoM se svayaM to Alokita hue hI, nabha, dharA, diganta ko bhI alokita kara diyaa| ApakA jIvana mAnavatA kI gAthA, satya-ahiMsA kA saMgAna tathA aparigraha aura naitikatA kA AkhyAna vana gayA hai| Apa jaise azeSa puruSa ne jIvana meM kucha bhI zeSa nahIM chor3A hai| 'tuma amRta ke rUpa, kara diyA tumane kSara ko akSara dhanya ho gayA tumhe prakaTa kara yaha bhava kA rtnaakr|' zrImatI vijayAlakSmI muMzI 109, kAnunagoM kA noharA, sUrajapola andara, udayapura (rAja.) mo. 9413763928 200 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityakAra zrI vijayakanakacaMdrasUrIzvarajI mahAsa jaya kirITa je zAhIgayA ! eates [abhyAsu zrI kirITabhAIe prastuta lekhamAM pa.pU. A. zrI vijaya kanakacaMdrasUrijInA jIvana ane sAhityanI sevAno paricaya ApavAno prayatna karyo che. - saM.] pUjya AcArya bhagavaMta zrI hemacaMdrAcArya mahArAja kalikAlasarvajJa tarIke pUjAyela che. pUjya AcArya zrI haribhadrasUri mahArAja sAhebe 1444 graMthonI racanA karI jaina saMghane jJAnano bhaMDAra arpaNa karyo. zrI siddhasena divAkarasUrie potAnI kavitva zakti dvArA zivaliMgamAMthI pArzvanAtha bhagavAnane pragaTa karyAM. pUjya AcArya hIrasUrie zAsananI zAna vadhArI. upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAja sAhebe jJAnano dhodha vahAvI nyAya vagere graMthonI racanA karI. zrI sAgarAnaMdasUrie Agama sAhitya kSetre ghaNuM moTuM yogadAna karyuM che. vijyAnaMdasUri mahArAjazrIe vi.saM. 1942mAM khaMbhAtanA prAcIna bhaMDAromAMthI zAstronA AdhAra ane pramANo meLavI ajJAna timira bhAskara' nAmanA suMdara graMthanI racanA karI. saM. 1993mAM zrI vijayavallabhasUri mahArAja sAhebe tADapatriya jJAnabhaMDArone vyavasthita karyAM. vijayanemisUrIzvarajI mahArAja sAhebe jJAnazALA ane sAhityakSetre pustaka bhaMDAronuM nirmANa karyuM. vijaya lAvaNyasUrinuM sAhityakSetre apUrva yogadAna che. 19-20mI sadI daramiyAna pUjyapAda AcAryadeva zrImad vijyakanakacaMdrasUrIzvarajI mahArAja bahumukhI pratibhAsaMpanna virala vyaktitvanA svAmI, prakhara sAhityakAra ane utkRSTa cAritranA guNothI vibhUSita anupama AdhyAtmika vibhUti hatA. teozrInA vyaktitvamAM durlabha saMyogonuM camatkArika sAmaMjasya khUba ja vismayajanaka hatuM. teo zrI tapasvI hovA uparAMta viziSTa zrutasaMpanna, saraLa pravacanakAra ane siddhahasta lekhaka hatA. amadAvAdamAM jhaverIvADa vAghaNapoLa nivAsI vizA zrImALI jJAtinA mahApuNyazALI zreSThIvarya zrI sakaracaMda tecaMdabhAInA kuTuMbamAM zaNagArabenanI kukSImAM saMvata varSa 1972nA kArtikavada pAMcamanA zubha divase mahAprabhAvazALI bhAvi jainazAsana alaMkAra zrI kalyANabhAIno janma thayo. jIvananA bAlyakALathI sAhityakAra zrI vijaya- kanakacaMdrasUrIzvarajI mahArAja - 201
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ ezaArAma tathA sAMsArika pralobhanothI dUra rahIne mokSamArganI ArAdhanA temanA jIvananI mukhya vizeSatA hatI. A kalyANabhAI AgaLa jatA AcAryadeva zrImada vijaya kanakacaMdrasUrIzvarajI mahArAjanA rUpamAM jaina saMghamAM suprasiddha banyA. temanA ekanA eka bahena lIlAvatIbahene paNa 13 varSanI nAnI vaye dIkSA lIdhI. virakta kalyANabhAIe khaMbhAtamAM vikrama saMvata 1983mAM 11 varSanI vaye saMghapati ane dharmapremI zeTha zrI kasturacaMda amaracaMdanA gharethI vAjategAjate nIkaLI khaMbhAta pAse zakarapura gAmamAM vizALa bhaktajano vacce gacchAdhipati AcArya bhagavaMta zrImada vijayadAnasUrIzvarajI mahArAjanA varada haste vi.saM. 1983nA vaizAkha suda agiyArasanA maMgaLa divase dIkSA aMgIkAra karI ane jeTha suda terasanA teonI vaDI dIkSA thaI. siddhAMta mahodadhi zrI vijayapremasUrIzvarajI mahArAja tema ja vijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjanA zubha sAnidhyarUpa chatrachAyAmAM pUjya munirAja zrI kanakavijaya mahArAjazrIe jJAna, dhyAna, tapa, tyAga ane vinayavecAvacca Adi guNonI AtmasAdhanAnI sAthe bhavya jIvo upara upakAra karyo. teonA pitAzrIe paNa saMvata varSa 1984mAM dIkSA grahaNa karI. pUjyazrIe nyAya-jyotiSa tema ja jaina dharmanA siddhAMtonuM jJAna prApta karyuM. saMvata 205mAM teo gaNIpadathI alaMkRta thayA. teozrIe aneka graMthonI racanA karIne sAhityanI abhivRddhi karI. teozrInuM hiMdI gujarAtI sAhitya ati lokopayogI saraLa tema ja gahana che. teo zrI jaina saMghanA suprasiddha ane zAsanamAnya, zraddhA, saMskAra tema ja saccAritranA preraka sAhityanA uccatama AdarzarUpa lyANa' mAsikanA Adyapreraka hatA. teozrIe 9 varSItapa karyA hatA. ane dasa tithi upavAsa Adi tapazcaryA to haMmezAM cAlatI. A sivAya paNa teozrIe ghaNI tapazcaryA karI. pUjyapAdazrInI suyogyatA joIne zrImada vijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAje vikrama saMvata 2069nA mAgasara suda bIjanA maMgala divase muMbaImAM AcArya padavIthI alaMkRta karyA. teozrIe aneka jJAnabhaMDAro parizramapUrvaka vyavasthita banAvyA. mahApuruSonAM jIvana khaDaka jevAM hoya che. pUjya AcArya zrI vijayakanakacaMdrasUrIzvarajI mahArAjanuM jIvana najara samakSa taravaratA ja mahAsAgaramAM aDaga aNanama rahetA koI khaDakanuM smaraNa thaI Ave che. pUjyazrInuM jIvana ApaNI samakSa che tenA karatAM adhika to ApaNAthI aparicita rahyuM che. pUjyazrI lekhaka hatA te to sau koI jANe che paNa kevA saMjogomAM teozrIe lekhanakaLA siddhahasta karI ane bIjA keTakeTalAkanA jIvanamAM lekhaka tarIkenI bArAkhaDI ghUMTavAno puruSArtha karyo tenI vigato ghaNA ochA jANe che. 202 + 19bhI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ lakhavuM saheluM che paNa bIjAne lakhatA karavA e agharuM che, ane ethIya vadhAre agharuM bIjAnA lakhANane suvyavasthita karIne, saMpAdita karIne prakAzita karavuM e che. pUjyazrImAM A dhIraja ane paropakAravRtti hatA. tethI jIvananA aMta sudhI A kAryamAM rata rahyA. pariNAme Aje zAstrIya zailImAM lakhatA lekhakonuM eka jUtha taiyAra thaI cUkyuM che. pUjyazrIe potAnA lakhANamAM saraLatA, suMdaratA ane navInatA ANI. jaina sAhityane Adhunika zAstrIya paddhatithI lakhavAnI preraNA pUjyazrI dvArA maLI. ane evI lekhanapaddhatino pracAra karavAnuM kArya kalyANa mAsika dvArA thayuM. jaina samAjamAM kalyANa mAsika judI bhAta pADatuM hatuM. te samaye badalAtA samAjanI nADa pArakhI. saMskAravAMcchu samAje pUjyazrInA caraNe besIne dharma sAhitya sastA dare ane samayasara samAjamAM pahoMcatuM thAya tenI yojanAo ghaDI. tenAM mArgadarzaka ane sahAyaka banIne pUjyazrIe anokhI zAsana sevA karI. pUjyazrImAM raheluM gurutattva saune jaNAI AvatuM hatuM. ziSya samudAya emanA vAtsalyane pAmIne jIvananA aneka kSetromAM vikasita thayo. joke zAsana siddhAMtanI rakSAnA prasaMge A prakRtimAM ugratAnAM paNa darzana thatAM. e dRSTie pUjyazrI bhIma krAnta' hatA. dharma rakSAnA avasare teozrInI kalamamAM ane jabAnamAM jusso dhasamasato. dharmayuddhanI paLomAM e kalamamAMthI vIrarasa relAto. bAladIkSA virodha, sudhArakavAda, kesariyAjI prakaraNa, aMtarikSajI prakaraNa jevA prasaMgo vakhate temanuM kalyANa mAsikamAMnuM sAhitya teno pUro khyAla Ape che. sAhityakSetre teozrInuM bIjuM eka pradAna prastAvanA lekhana che. pUjyazrInI prastAvanAthI puraskRta pustakonI saMkhyA nAnIsUnI nathI. pustakamAM samAyelA sAgarane pUjyazrI AtmasAta karIne prastAvanAnI gAgaramAM khUba ja kuzaLatAthI mUkavA lAgyA. pUjyazrInI prastAvanAthI vAcaka pustakamAM rahelA viSayane pAmavA tatpara banavA lAgyA ane e rIte pUjyazrI sAhityasarjaka ane vAcaka vaccenI mahattvanI kaDI banI rahyA. enAthI anekone lakhavAnI preraNA maLI. saMyama-jIvananA AraMbha kALe pUjyazrIe kavitAnI keDI paNa khUMdI hatI. judAjudA upanAme aneka dharma kavitAnuM sarjana karIne teozrIe anokhI sAhitya sevA karI. pUjyazrInAM nAmamAM ja nahIM paNa kAmamAM paNa kanaka jevI nakkaratA ane suMdaratA tema ja caMdra jevI zItaLatAno samanvaya hato. pUjya AcAryazrIe 28 varSanI uMmare pravAsI tarIkenI potAnI jIvanakathA AlekhavAnI zarUAta karelI. pUjyazrI likhita sAhityanA sAgaramAMthI mAMDa thoDA pAnA upalabdha thayA che. A jIvanakathA AgaLa vadhI hota to cokkasa jaina sAhityamAM eka navalI bhAta pADatI kathA athavA prathAno praveza thAta. varSo pahelA lakhAyeluM A lakhANa pUjyazrInA bAlyakALa vakhatanuM vAtAvaraNa kevuM hatuM ane tyAranA prasiddha dhArmika kuTuMbamAM kevI dharmabhAvanA hatI enuM suMdara darzana karAvavA uparAMta pUjyazrInI kalamane sAhityakAra zrI vijaya- kanakacaMdrasUrIzvarajI mahArAja + 203
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarasvatInI kRpA kevI ane keTalI badhI maLI hatI enI jhAMkhI karAvI jAya che. nAno bALaka zuM samajI zake? skUlamAM zI rIte bhaNI zake? A praznonA javAba paNa temanI AtmakathAmAM sacoTa rIte maLe che. potAnI AtmakathAnA mAtra be pAnAmAM potAnA vicAro rajU karatA lakhe che - Aje zikSaNa vadhyuM che evI bUmo saMbhaLAya che paNa temAM vAstavika dRSTie je "AtmAne susaMskArita kare te zikSaNa nathI vadhI zakyuM. tethI ja Aje jaina saMghamAM moTe bhAge gheraghera jaina bALako jainatvanI mIThI suvAsathI lagabhaga vaMcita rahevA pAmyA che. teo jaNAve che ke ApaNAM pavitra dharmasthAnomAM janArAonI saMkhyAbaLamAM mAnanAra vargane kadAca AtmasaMtoSamAM umero thaze, paNa mAtra saMkhyAnI ja vRddhi kaMI eTalI evI samRddhi nathI ke dhArmikatAnA sAcA tattvanuM rakSaka banI zake. pariNAme teo jaNAve che ke bhUtakALanA AtmAomAM kadAca ajJAnatA haze, paNa bhadritA ane saMskAritA to avazya hatA. ghaNAM varSo teoe vividha sAmayikomAM vividha viSayo para mananIya seMkaDo lekho lakhyA che, je jaina jagatamAM atyaMta lokapriya banyA che. prema vANIno pratikAra' nAmanA pustakamAM teozrIe potAnA vicAro ane kaDavI vAtone mIThAzathI paNa nIDarapaNe rajU karI che. teo kalamanA kasabI hatA. lekhanakaLAnI suMdara hathoTI hatI. bhASAmAM mAdhurya, zabdavaibhava ane aitihAsika viSaya para paNa prakAza pAtharavAnI khUbI teozrInA saMskAradIpa', "dIpamALA' jevA saMkhyAbaMdha pustakomAM jovA maLe che. parama pUjya AcAryazrI padArthanA marma sudhI pahoMcatA je teozrInA maulika graMtho, anuvAda graMtho lekho vageremAM dekhAya che. Aje paNa temanA anuvAda zatruMjaya mAhAbhya, zrAddhavidhi, dhanya caritra vagere graMtho hoMza ane rasapUrvaka vaMcAya che. emAMya emanA hRdayamAM otaprota thayelI vitarAga pratyenI bhaktithI zrI upamiti bhava prapaMcA kathA, zrI triSaSThI zalAkA puruSa caritra vagere mahAzAstromAMthI vItarAga prabhunI stutio - upadezo vagere tAravIne e saMgrahanuM graMtha rUpe saMpAdana paNa emaNe suMdara rIte karyuM. kalyANa patrikAmAM teo pustakono svIkAra-samAlocanA vibhAga lakhatA. teozrInA lekhothI khyAla Ave che ke mAtra jainadarzananuM ja nahIM, paNa bIjA darzananuMya temane jJAna hatuM. temanI bhASA sAhityasabhara hatI. teozrI judAjudA upanAmothI tema ja potAnA nAma sAthenA vividha lekho lakhatA. lagabhaga 50 graMthonI racanA karI sAhityanI suMdara sevA bajAvI. anekavidha lekho dvArA zAsananA mUMjhavatA prazno - zaMkA samAdhAna vagere aneka rasaprada sAmagrIthI temanA sAhityane samRddha banAvyuM. teo svamAM rata chatAM sarvanA banI cUkelA eka sAhityakAra gaNAya. 204 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ kumatono pracAra aTakAvavA jamAnAnA jherI pracArano vinAza karavA pUjyazrInI lekhana ane vaktRtvanI kalA samartha nIvaDI. 'kalyANa'nuM cirasthAyI ane lAbhadAyI eka ja pradAna evuM che ke je varSo sudhI pUjyazrInA smRti dIpane ajavALatuM rAkhe. teo eTalA ja prakhara vAcaspati hatA. 12 varSanI uMmare pUjyazrIe surata zaheranI pATa upara besI prabhAvaka pravacana ApyuM. niyamitatA eTalI ke jIvanamAM pramAda jarAya jovA nA maLe. zarIrane ArAma ApavAnI vAta nahIM. niyamita pramArjana karatA. teo svAzrayI jIvana khUba ja icchatA. teo potAnA kAryamAM vyasta hoya, paNa koI sAdhu bhagavaMta emanI pAse kazuM pUchavA Ave to tarata potAnuM kAma paDatuM mUkI khUba premathI enI vAta sAMbhaLI khUba ja vAstulyabharyA zabdomAM yogya samAdhAna ApatA. vikrama saMvata 1997nA khaMbhAta cAturmAsamAM suzrAvaka kasturabhAI amaracaMdane chevaTa sudhI khUba ja adbhuta nirdhAmaNA karAvelI, kasturabhAI zeThe temanA pagamAM mAthuM mUkIne prANa tyajyA hatA. teozrIe khaMbhAtamAM pathI 7 comAsA karyAM. pUjya mahArAjazrIne traNa gurubhagavaMto dAnavijya, premasUri ane rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAja sAhebonI chatrachAyA maLI. teozrI nyAya-vyAkaraNa vagere graMthono talasparzI abhyAsa karyo. karma sAhitya, Agama sAhitya, syAdAda siddhAMta tathA naya nikSepA vagerenuM paNa suMdara jJAna prApta karyuM. teo kyAreya 'hamaNAM nahIM' ema nakAra bhaNatA nahIM. teo mAnatA ke darzana zuddhi mATe tIrthayAtrA e mahattvanuM aMga che. tethI temaNe mAravADa, madhya pradeza, uttara pradeza, zikharajI, kalakattA tema ja mahArASTranA mukhya tIrthonI yAtrA karelI. vyAkhyAnanI pATa para teo upadezAtmaka zailI apanAvIne graMthonA purAvA sahita vAta karatA. zAsana viruddhanI koI paNa pravRttino teo nIDaratApUrvaka sAmano karatA acakAtA nahIM. eka vAra pATaNamAM sarakAra taraphathI kUtarAone jhera ApI mArI nAkhavAnI julama paddhati zarU thaI, jethI jaino ane bIjI komanA lokonA hRdayane sakhata AghAta pahoMcyo. tyAre AcAryazrIe khUba ja jozIlI zailIthI sarakAranI hiMsaka pravRttine vakhoDI kADhI. pariNAme sarakArane e hiMsaka pravRtti baMdha karavI paDI. teozrIe potAnA ziSyaratna pUjya upAdhyAya zrI mahimAvijayajI mahArAjane preraNA ApIne khaMbhAta-ratalAma vagere sthaLoe moTA jJAnabhaMDAra sthApita karIkarAvIne jJAna pipAsu abhyAsI varga mATe jIvanavANInI suMdara parabo UbhI karAvavAmAM-karavAmAM sahAyatA karI. sAhityanA kSetramAM teoe anekone sahAya karI. Aje paNa A kSetromAM jJAnabhaMDAro sArI rIte kAryarata che ane sujJajano teno saMpUrNa lAbha laI rahyA che. siddhahasta lekhinI dvArA lakhAyeluM dAkhalAdalIlo-yuktiothI rasabharapUra teozrInuM sAhitya AbAlagopAla rucikara che. sAhityakAra zrI vijaya- kanakacaMdrasUrIzvarajI mahArAja - 205
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ teozrInI lekhinI svAbhAvika rIte vahetI gaMgA pravAha jevI zAMta, suramya ane prabhAvazALI hatI. saMyama mArganA preraka evA pUjyazrInA jIvanamAM anekAneka guNo prakAzita hatA. emanA dilamAM daMbhano chAMTo na hato, ahamano kAMTo na hato. sahanazIlatA ajaba-gajabanI hatI. jJAnanI prApti ane pariNati teozrIne moTA pramANamAM thaI hatI. svabhAvamAM caMdana jevI zItalatA hatI. chatAM jAta mATe teo sUryanI jema kaThora tApavALA banI zakatA. eno anubhava to bImArImAM mahinAonA mahinA sudhI alUNA AhA2 52, divela ane maganA pANI 52 ke moLI cA upara prasannabhAve rahelA emane jeNe joyA hoya teo ja kahI zake! teoe potAnA vaDIla guru bhagavaMtothI svataMtra thaIne rahevAno vicAra sarakho paNa karyo na hato. guru pratye bhakti, prema, bahumAna emanA dilamAM taravaratAM hatAM. A puNya puruSe potAnA guru bhagavaMtonI sevA sAthe potAnA parama upakArI (pitA) pU. paM. zrI subuddhivijayajI mahArAja sAhebanI ananya bhAve sevA sAthe aMtima nirmAmaNa karAvI tema ja potAnA bena) sA. zrI darzanazrIjI mahArAja sAhebane pATaNa mukAme kensaranI bImArImAM paNa apUrva samAdhi mATe bhavya nirmAmaNa karAvI. bhaktone, ziSyone, jJAnabhaMDArone, upAzrayone, bAhya prasiddhine teo potAnI aMgata mUDI mAnatA na hatA. temaNe 'zazadhara'nA nAme kalamano pravAsa AraMbhyo. tenI sAthe temaNe 'phUla ane phorama'no vibhAga paNa zarU karyo. kyAreka temanI jAhera pravacanonI zreNI paNa yojAtI jemAM 'bhAratIya saMskRtino ApaNane prApta thayela bhavya vAraso' A viSayane anulakSIne jAhera pravacana pharamAvatA. cAturmAsa daramiyAna roja 4-4 kalAka sudhI sAdhvIjI bhagavaMtone vAcanA pradAna karatA. emanA sAhityanA keTalAka vAkyo ciraMjIva satyano sAkSAtkAra karAve evA che. dA.ta. nRtyo vimA hiM mU' mUrkha UTha jAga ! mRtyuthI zA mATe Dare che. ghelachAne khaMkherI mRtyu upara vijaya meLavavA taiyAra thA ane te mATe pharI janma na levo paDe te rIte jIvanane jIvatA zIkha. 85thI vadhAre saMpAdita sarjIta pustakonI sRSTimAM je UMDA Utare ene ja pUjyazrInI kAmaNagArI kalamano ane sarasvatI devInI emane maLelI kRpAno khyAla AvI zake. vartamAna vAtAvaraNamAM jIvanAra pratyeka vyaktie saMvata varSa 2009mAM prasiddha thayela eozrIe lakhela laghu nibaMdhonuM pustaka dIpamAlA' vAMcavuM jarUrI che. teozrIno cAritraparyAya 55 varSano hato. teo ghaNI vAra kahetA, ke jIvana abhyAsa che, ma2Na parIkSA che ane samAdhi sarTiphikeTa che. Aje pUjya 206 - 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ gurudeva kIrtido astitva dharAve che. tyAre AvI smRtio haiyAmAM aneka prakAranI lAgaNIo janmAve che. ema kahI zakAya ke pUjyazrI bhale gayA paNa saMyama sAdhanAmAM sahAyaka evA Adarzo mUkatA gayA che ke eno AdhAra laIne AgaLa vadhanArane teozrInuM astitva hAjara hoya ema jaNAya che. kalikAlasarvajJa pUjya AcArya bhagavaMta zrI hemacaMdrasUrIzvarajI mahArAja dvArA viracita vyAkaraNa graMthamAM pUjyapAdazrIe samasta zabdazAstranA sAgarane ThAlavyo che. te mahAna vyAkaraNa graMthanuM avagAhana karavA mATe naukA rUpa hema saMskRta pravezikA nA traNe bhAgo kharekhara saMskRta bhASAnAM jJAnanA arthI sarva koIne mATe parama AlaMbanarUpa hovAthI mahAna upakAraka che. ramaNalAla bhogIlAla parIkha khaMbhAtavALAe pUchyuM ke mANasane moTo bhaya motano ja satAvato hoya che. ene dUra karavA mATe maravAnuM che. evo jApa karI zakAya ke kema? jenA javAbamAM pUjyazrI jaNAvyuM ke mRtyune haMmezA AMkha samakSa rAkhIne saMsAranA saMyogonI kSaNa vinazvaratA samajI dharmArAdhanAmAM apramatta bhAve rahevuM e barAbara che. bAkI evo koI jApa karavAno hoya nahIM. jApa to je dhyeya svarUpa hoya tevA arihaMta AdinA nAmano ke navakAra mahAmaMtrano ja karavAno hoya. janmano bhaya rAkhatA ajanmA banavA mATe prayatnazIla banavAnuM hoya ! pUjyazrInI kalame lakhAyela tamAma sAhitya prAcInatA ane arvAcInatAnA sumeLa sAthe AdhyAtmika mArge dorI janAruM che. temanA stavana sajajhAya saMgraha nAmanA pustakamAM caityavaMdana, stutio, stavano ane sajhAyono moTo saMgraha teozrIe karela che. teozrInA prakAzita "dhanya jIvana' pustakamAM ApaNuM parva zIrSaka heThaLa ArAdhanA mATe keTaloka bodha jaNAvyo che. A uparAMta temAM munimahArAjoe tema ja pUjya sAdhvIjI varga A baMnene khAsa upayogI bane tevuM vivaraNa jovA maLe che. temAM pUjyazrIe maitrIbhAvanA, karuNAbhAvanA, pramodabhAvanA tema ja mAdhyastha bhAvanA para khAsa vivecana karyuM che. pUjyazrInA anya pustaka vItI rAta ane pragaTyuM prabhAtamAM potAnI ojasvI ane prabhAvika prasanna gaMbhIra zailImAM jaina zAsananA dharmakathAnuyoganA sAhitya ratnAkaramAMthI vINIvINIne ratnasamI kathAo prasiddha karI che. temAM saMkaLAyelA prasaMgo saMsAramAM karma sattAnA prabhAve svAbhAvika rIte banI rahyA che, uparAMta dharmano prabhAva kaI rIte adbhuta camatkAra sarjI rahyo che te varNavyuM che. pUjyazrInuM "jAga musAphira bhora bhAI muktinA mArga para cAlanAra musAphara mATe prakAza sthaMbha che. teozrInA A pustakamAM svataMtratAnI sAdhanA, sukha kyAM che? zikSaNano sAco Adarza, bhAratIya saMskRtinuM mahattva, zaktino saddaupayoga kevI rIte karavo, vikAsano mArga vagere | viSayo para mArmika abhyAsa jovA maLe che. teozrInA dIpa se dIpa jale' nAmanA pustakamAM mAnavajIvananI samasyAo sAhityakAra zrI vijaya- kanakacaMdrasUrIzvarajI mahArAja + 207
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ ane praznonA yuktipUrvakanA javAbo jovA maLe che. teonA lakhANo 'sarva jana hitAya, sarva jana sukhAya che. pUjyazrIe lakhela pustaka "svAdhyAya sudhA saMdeha ane jhaLahaLatI jIvana jyotamAM teozrI jaNAve che ke cAre gatimAM mAnava dehane pAmyA pachI karmano sarvathA nAza karavAnI sala pravRtti karavA prayatnazIla AtmA avazya janma, jarA, mRtyu, roga, zoka ane saMtApa tema ja AdhivyAdhi ane upAdhi A badhAnI dAruNa parAdhinatAne dUra rAkhIne AtmA svataMtra banI zake che. te mATe jinezvara devoe pharamAvela samyakdarzana, samyakajJAna tathA samyaphacAritranI nirmala ArAdhanA AtmAne karmabaMdhanothI mukta karI anaMta, avyAbAdha zAzvata sukhadhAmamAM laI jAya che. pUjyazrInA "saMskRtino saMdeza tema ja bIjA lekho' nAmanA pustakamAM AjanA vAtAvaraNamAM eka prastAvanArUpa banI rahe tevuM lakhANa che. AcArya mahArAjA zrIdhanezvarasUrIzvarajI vicarita "zrI zatruMjaya mahAtIrtha mAhAbhya' nAmanA graMthano gujarAtI bhAvAnuvAda karI pUjyazrIe graMtha racyo che. temAM jaNAve che ke bhavodadhitAraka tirthAdhirAja zrI zatruMjaya tIrthano mahimA, tenI yAtrA, darzana-sparzana-vaMdana-namana tema ja te girirAjanI chatrachAyAmAM karAtA dhamanuSThAnono prabhAva zAstrakAra bhagavaMtoe je pharamAvela che te badhuM jANavA mATe A graMtharatna kharekhara mahAna mArgadarzaka tathA ananya upakAraka che. Ama teo pharamAve che ke parama puruSArtha mokSanI akhaMDa ArAdhanA mAnavadeha sivAya cAreya gatimAM kyAMya nathI. Ama teozrIe potAnA sAhitya-pustakomAM khAsa karIne mAnavatAne jagADanAra dAna, dayA, saMyama, paropakAra, tyAga vagere guNone vadhAravA prayatna karyo che, sAmagrI ApI che. teozrI pAzcAtya saMskRtinuM AMdhaLuM anukaraNa nahIM karavA anurodha kare che. Ama teoe dhArmika jAgaraNa, naitikatA, saMyamI jIvana, zikSaNanI sAcI dizA, zaktinI ArAdhanA, siddhinI sAdhanA vagere para bhAra mUkyo che. 55 varSanA sudIrgha cAritra paryAyamAM anokhuM sAhitya sarjana apUrva svAdhyAya vaDe karyuM ane zAsananI adbhuta sevA karI zAsananA prabhAvaka AcArya 67 varSanI vaye saM. 2038mAM amadAvAdamAM kALadharma pAmyA. kirITa je. zAha mAMDavInI poLa, khaMbhAta mo. 9979157374 208 - 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakhara jaina sAhityakAra adhyAtmayogI AcArya mahAprajJA ja razmi jhaverI Do. razmibhAI jhaverI AcArya mahAprajJajanA samudAyanA nikaTanA paricita che. potAnI dharmabhAvanAne kAraNe teoe pU. mahAprajJajInI saMskArasaritAne sArI rIte jhIlIne temanI sAhitya-yAtrAno suMdara paricaya prastuta lekhamAM karAvyo che. - saM.] 1. jIvana jharamara Tamakora (rAjasthAna)mAM janmelA eka 11 varSanA abudha, saraLa ane bhoLA bALake mAtAnA saMskAra ane satsaMgathI utpanna AtmaphuraNAthI saMsArano tyAga karI jaina muninI dIkSA grahaNa karI. terApaMthanA aSTamAcArya kAlugaNie A bALaka muni nathamalane sadbhAgya muni tulasI jevA pratibhAsaMpana zikSAgurune soMpI dIdhA. emaNe niSNAta verInI jema bALamuninA jIvanamAM aneka pAsAone pramArjita karI nathamalamAMthI mahAprajJa banAvI dIdhA. eka bAju ziSyanuM saMpUrNa samarpaNa ane niSThA ane bIjI bAju mahAjJAnI zikSAgurunI parama kRpAdRSTi. najIkanA itihAsamAM AvA guru-ziSyanI joDI jaDavI muzkela che. mAdhyamika zALA ke kaoNlejanA abhyAsathI vaMcita rahela muni nathamale tulasI vizva vidyAlayamAM rahI niSThA ane zramathI hiMdI, saMskRta, prAkRta, rAjasthAnI Adi bhASAo, jaina tattva, Agama, itihAsa, darzana, siddhAMta, nyAya, vyAkaraNa vagereno talasparzI abhyAsa karyo. saiddhAMtika paricaya, pravacana, lekhana ane Agama-saMpAdananA kSetramAM UtaryA pachI potAnA adhyayana kSetrane temaNe vyApaka banAvyuM. Adhunika vijJAna, Ayurveda, rAjanIti, arthazAstra, sAmyavAda ane samAjavAda AdinuM gahana adhyayana karyuM, ane thoDA ja samayamAM mAtra terApaMthI saMpradAyamAM ja nahi paNa samagra jaina samAjamAM teo eka virala, variSTha ane vidvAna muni banI gayA. gurudeva AcArya tulasI sAthe kacchathI kolakAtA ane kanyAkumArIthI paMjAba sudhI aitihAsika padayAtrAo karIne dharmanA kSetramAM prasarelI khoTI dhAraNAo, daMbhI dhArmika karmakAMDo vagere upara jAhera sabhAomAM emaNe vedhaka prahAro karyo. e kahetA ke je dharma mAnavInA jIvanamAM parivartana lAve ane zAMti pradAna kare e ja prakhara jaina sAhityakAra adhyAtmayogI AcArya mahAprajJa + 209
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAco dharma che. tAmasika ane pAzavika vRttionA parimArjana mATe emaNe prAyogika dharmanuM svarUpa prekSAdhyAnanA rUpamAM prastuta karyuM. Agama sAhityamAM UMDuM anusaMdhAna karI bAna-prakriyAnA sUtronuM gahana anveSaNa karI ane AjanA manovaijJAnika zAstrano AdhAra laI emaNe dharma ane vijJAnano suMdara sumeLa racyo che. potAnA zarIrane prayogazALA (leboreTarI) banAvI bAna-sAdhanAnA aneka prayogo karyA. mahinAo sudhI ekAMtamAM rahIne emaNe A saMpUrNa dArzanika - vaijJAnika paddhati, sarvAgINa vikAsayogya banAvI, jagata sAme rajU karI. Aje A prekSAdhyAnanI prAyogika sAdhanA dezavidezamAM saphaLatAthI thaI rahI che. Aja sudhImAM 500thI vadhu prekSAdhyAna zibiro dvArA hajAro lokoe potAnA jIvanamAMthI zArIrika, mAnasika ane bhAvanAtmaka taNAvo dUra karI zAMti ane AnaMdano anubhava karyo che. aMtaHstrAvI graMthio (endocrine glands)nA pravAho ane caitanya kendro para prekSA ane anuprekSAnA prayogathI seMkaDo sAdhako niSedhAtmaka (negative) bhAvone vidheyAtmaka (positive) bhAvomAM parivartita karavAmAM saphaLa rahyA che. 2. sAhityasRjana AcArya mahAprajJa ucca koTinA ciMtaka ane manISI hatA. emaNe vyaktigata, sAmAjika, rASTrIya ane vaizvika samasyAonuM ciMtana karI, ene mATe samAdhAna paNa ApyuM. Arogya mATe mahAvIranuM ArogyazAstra', ikonomiksa para "mahAvIranuM arthazAstra', rAjakIya taMtra mATe lokataMtra: navI zakti navo samAja ane jainatattva mATe jaina darzana - manana ane mImAMsA' jevA vividha viSayo para ciMtanazIla pustako lakhyAM. mananI azAMti ane cittanI caMcaLatA dUra karavA to pacAseka graMthonI racanA karI. sAhityanA kSetramAM Agama sAhitya para anusaMdhAna karI jainAgamonA anuvAdanuM ane saMpAdananuM bhagIratha kArya karyuM che je mATe jaina samAja emano RNI che. jaina AgamomAM sauthI prAcIna tema ja gUDha manAtA, AcArAMga sUtra para emaNe saMskRtamAM prathamavAra "AcArAMga bhASya' lakhyuM, jemAM emaNe svaprajJAthI keTalAMya gUDha rahasyone udghATita karyA. mahAvIranA darzananI sAMprata saMdarbhomAM - ahiMsA, paryAvaraNa, sRSTi, vijJAna AdinI navI prasthApanA karI. kuzaLa sAhityakAra mahAprajJa eka saMvedanazIla kavi paNa hatA. saMskRtanA to Azu kavi hatA. "saMbodhi' emanI kAvyadhArAnuM virala sarjana che, jemAM mahAvIra ane meghakumAranA saMvAdathI saMskRta bhASAmAM jenadarzananA UMDA siddhAMto emaNe samajAvyA che. A racanAne jaina dharmanI gItA kahI zakAya. A uparAMta saMskRtamAM racAyeluM RSabhAyaNa' prathama tIrthaMkaranA jIvananuM sacoTa darzana karAve che. 3. muni nathamalamAMthI AcArya mahAprajJa AvA mahAna dArzanika, ciMtaka, vaijJAnika, tyAgI yogInI aMtardaSTi ane prajJAnuM mUlyAMkana karI I. sa. 1968mAM AcArya tulasIe emane mahAprajJanuM 210 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ alaMkaraNa ApyuM hatuM ane kahyuM hatuM ke, "phakta vidvAna athavA bhASyakAra athavA dhyAnasAdhanA karanArane ja huM mahAprajJa nathI mAnato. mArI daSTimAM mahAprajJa ene kahI zakAya jenAmAM vidyAno pUro samAveza thayo hoya ane sAthe sAdhanAno samAgama hoya. muni nathamalajImAM jJAna, dhyAna ane sAdhanAno triveNI saMgama che." - I. sa. 1979mAM emane yuvAcArya pada para pratiSThita karavAmAM AvyA. yuvAcArya mahAprajJa'nuM sAhitya gujarAtI bhASAmAM, "anekAnta bhAratI prakAzana (amadAvAda) dvArA zubhakaraNa surANAe prakAzita karyuM che, jemAM 100 jeTalA pustako prakAzita thaI cUkyAM che. 1989thI mahAprajJajI AMtararASTrIya bhAratIya darzana kaoNMgresanI kAryakAriNInA sanmAnita sabhya hatA. jaina yoganA kSetramAM karavAmAM AvelA ullekhanIya kAryathI 12 sapTembara 1989mAM temane jaina yoganA punaruddhAraka sanmAnathI vibhUSita karavAmAM AvyA. 1994mAM eka ajaba ghaTanAmAM navamAcArya tulasIe potAnA AcArya padano svecchAe tyAga karI mahAprajJajano terApaMtha saMpradAyanA dazamA AcArya tarIkeno padAbhiSeka karyo. 4. vidvAnonI najare jaina vidvAna paMDita dalasukhabhAI mAlavaNiyA lakhe che. "muni zrI nathamalajI (AcArya mahAprajJa)nI sAthe mAro paricaya bahu jUno che. ame ApasamAM vAdavivAda paNa karyo che. A prasaMgomAM emano vartAva vidvAna janocita ane advitIya hato. meM emane haMmeza prasanna ja joyA che. vinamratA ane guru prati samarpaNabhAva e emanI be vizeSatA che. AcArya tulasIe jaina samAjane ghaNuM ApyuM che paNa muni nathamalajI AcArya mahAprajJa banIne enAthI paNa vadhAre kevala jaina samAjane ja nahIM paNa samagra bhAratIya samAjane Apaze emAM koI saMdeha nathI." zrI kasturabhAI lAlabhAIe potAnI abhinaMdanA vyakta karatAM kaheluM che. mane e jANI prasannatA thaI che ke AcArya tulasIjIe mahAprajJajIne potAnA uttarAdhikArI ghoSita karyA che. mArI hajAro vaMdanA." AvA adhyAtmayogI, vayovRddha ane jJAnavRddha AcArya mahAprajJa koI vyakti nahotA, vicAra hatA; evo vicAra ke je kSetra ane kALanI sImAomAM kyAreya baMdhAto nathI. teo jJAnanA jaLAzaya nahIM, sota hatA. jaLAzayamAM dareka vakhate svaccha pANInI prApti zakya nathI hotI. e zakti to gahana sotamAM ja hoya che. AcArya mahAprajJa eka evA sotA hatA je asaMkhya lokonI tarasa utpana paNa karatA ane bujhavatA paNa hatA. prasiddha sAhityakAra jainendrakumAre emane eka "anUThA anAgrahI ciMta' tarIke biradAvyA che. gujarAtI jaina agraNI DaoN. kumArapALa desAI emane "jJAnadarzanacAritranA triveNIsaMgama' mAne che. ane kahe che ke, "emanI pratyeka pravRttimAM prakhara jaina sAhityakAra adhyAtmayogI AcArya mahAprajJa + 211
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ emanA kAryanI mahAnatA bolatI hoya che. meM emane nikaTathI joyA che. emAM paNa sAhityika nikaTatA adhika che. mane lAge che ke emanI vANI bolatI vANI che. emanA sAhityamAM darzananuM UMDANa ane bhAvonuM gAMbhIrya che. emanA sAhityamAM badhI jagAe syAdvAdanuM darzana thAya che. jANItA ciMtaka zrI guNavaMta zAha emanA ciMtanane vaizvika ane arthaghaTanane maulika, mArmika ane mAMgalika gaNAve che. ekavAra gurudeva tulasInA sAnidhyamAM mahAprajJa tattvArthAdhigama sUtranuM adhyApana karAvI rahyA hatA. aneka sAdhu-sAdhvIo ane samaNIo Ano lAbha laI rahyA hatA. tattvArthasUtrano aMgrejI anuvAda karanAra jena vidvAna DaoN. nathamala vaTiyA paNa roja emAM bhAga letA. eka vAra nayavAdanuM prakaraNa cAlI rahyuM hatuM. mahAprajJa A agharA viSayanI aneka samasyAono sarala bhASAmAM bodha ApI rahyA hatA. DaoN. TATiyAjI emanI prajJAthI eTalA badhA prabhAvita thayA ane kahyuM, mahAprajJazrI huM tamane jainaparaMparAnA AcArya siddhasena mAnuM chuM ane gurudeva tulasIne uddezIne kahyuM "gurudeva! prazAsaka bahu maLaze paNa mahAprajJa jevA vidvAna, prajJAvAna ane vilakSaNa buddhimAna nahIM maLe.' bhagavAna mahAvIranI 2500mI nirvANa zatAbdInA nimitte sAhU zAMtiprasAda jainanA nivAsasthAna para gurudeva tulasI ane mahAprajJajInA sAnidhyamAM sAhityakAronI goSThI cAlatI hatI. emAM rASTrakavi dinakara, jainendrakumAra, Do. vijayendra snAtaka, yazapAla jaina, kanaiyAlAla mizra prabhAkara' vagere vidvAno upasthita hatA. A vakhate gahana vicAronuM saMskArI sAhitya ApavA mATe prabhAkarajIe mahAprajJajIne Adhunika yuganA vivekAnaMda kahyA hatA. AcArya mahAprajJajInI cira vidAya veLAe "gujarAta samAcAramAM padmazrI kumArapALa desAIe lakhyuM cheH 'AcAryazrI tulasI ane AcArya mahAprajJanI guru-ziSyanI anupama joDIe terApaMtha samAjamAM pracaMDa krAMti karI. AjathI sATha varSa pahelAM A samAja pAse pustaka rUpe saMpradAyanI AcArasaMhitAnI nAnI, phATelI-tUTelI pustikA hatI. emAMthI A guruziSyae jJAnanuM evuM pracaMDa AMdolana jagADyuM ke Aje ekamAtra AcArya mahAprajJajIe lakhelA aDhIso pustako maLe che. bhagavAna mahAvIra vize emaNe jeTalA graMthonI racanA karI teTalA graMtho Aja sudhI koIe racya nathI. Aje chavIsaso varSe paNa bhagavAna mahAvIra vizeSa pastuta che, enI emaNe vAta karI. jaina Agamo para sAMpradAyika saMkIrNatA tajIne vyApaka dRSTie bhASyanI racanA karI. anyatra evuM na hoya, tevI gAthAo kADhI nAkhavAmAM AvatI athavA teno mArImacaDIne anya artha karavAmAM Avato. jyAre AcArya mahAprajJajIe zrI AcArAMga sUtra, zrI dazavaikAlika sUtra, zrI uttarAdhyayana sUtra, zrI sUtrakatAMga jevAM bAra Agamo para vistRta bhASya lakhyuM jenAthI emaNe pU. abhayadevasUri, 212 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIlAMka zaMkarAcArya, sAyaNAcArya ane vAcaspati mizra jevA bhASyakAronI koTimAM sthAna meLavyuM. | bhAratanA pUrva rASTrapati abdula kalAma ane AcArya mahAprajJajInI goSThi vijJAna ane adhyAtmanA madhura milana jevI lAgatI hatI. 2007nI 15mI okTobare suratamAM dharmaguruonA saMmelanamAM A baMne mahAnubhAvono prathama meLApa thayo. emaNe suratamAM saMyukta rUpe AdhyAtmika ghoSaNA karI ane ene mATe kyure nAmanI saMsthAnI sthApanA karI. eTaluM ja nahIM paNa e.pI.je. abdula kalAma sAthe maLIne emaNe dha phemilI enDa dha nezana' nAmanA graMthanI racanA karI. AtmA ane vijJAna baMne sAmasAme cheDe hovAnI vAtano virodha karyo. vyApaka pariprekSyamAM joIe to emanI vacce kazo virodha nathI. vartamAna yuganI mAnavIya samasyAonA la mATe baMnenuM sAyujya anivArya che. zrI kumArapALa desAI, gujarAta samAcAra) AcArya mahAprajJajInI 8mI varSagAMThanA upalakSyamAM jaina vidvAna ane sAhityakAra zrI guNavaMta baravALiyA guMjana" lakhe che ke, "AcArya mahAprajJajInA lakhANo ke pravacanomAM uccastarIya vidvattApUrNa jJAnanI lagIre nyUnatA ke abhAva nathI. vaLI sAthesAthe prAthamika jJAnanI hAjarInI noMdha levI paDe. temanuM jIvana ane kavana nizcayano sparza karI vahevAranA zikhara para vivekanI dhvaja laherAve che. teozrIe seMkaDo pustakonA vizALa sAhitya sarjana-saMpAdanamAM vividha viSayonI chaNAvaTa karI potAnI sarjaka pratibhAnA ApaNane darzana karAvyA che. jemAM jaina dharmanA mukhya siddhAMto samajAvI AtmakattvanA acala sanAtana niyamonuM vyAvahArika saMkalana karyuM che te "saMbodhi' pustaka jaina dharmanI gItA kahI zakAya evuM divya sarjana che. dharmano AdhAra jIvana che ane darzanano AdhAra sAhitya che. sAMprata sthitimAM jIvanagata, Atmagata, vyaktigata ke samUhagata tathyone sAhityanA mAdhyamathI abhivyakta karI zakAya. e uktine AcArya mahAprajJajIe sarjana dvArA caritArtha karI che.' AcArya mahAprajJanA amUlya sAhityanuM Acamana (1) Agama saMpAdanaH zrutanI avismaraNIya sevA teozrIe jenAgamonA saMpAdana-anuvAdanuM bhagIratha kArya karyuM, e zrutasevAno eka ananya upakrama che. A mahAna kAryamAM je saphaLatA maLI che ene mATe hama vyAkaraNanuM AThamuM adhyayana, dhAtupAThanuM sudaDha jJAna, saMskRta vyAkaraNa para adhikAra ane darzananuM gahana adhyayana - A cAreyanuM moTu yogadAna teozrI mAnatA hatA. zarUAtamAM A Agama-saMpAdananI vipula AlocanA thaI. vidvAno ene prakhara jaina sAhityakAra adhyAtmayogI AcArya mahAprajJa + 213
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ zaMkAnI najare jovA lAgyA. paNa pachI Aja vidvAno ane kaTu Alocako teozrInA prazaMsaka banI gayA. paMDitapravara prajJAcakSu sukhalAlajI ane emano ziSyavarga jainadarzananA adhikArI vidvAno hatA. paNa terApaMthanA AcArya sAMpradAyika dRSTithI mukta thaI Agama-saMpAdana karI zakaze ke kema e mATe teo zaMkAzIla hatA. paNa AcArya mahAprajJajI saMpAdita "dazavaikAli' sUtranI samIkSA karI tyAre paMDitajInI dhAraNA badalAI gaI, AcAryajInA amadAvAda comAsA (saM. 2024)mAM baMnenuM milana thayuM tyAre paMDitajI emanAthI bahu prabhAvita thayA hatA. emaNe kahyuM hatuM - 'tamArI pAse yuvaka sAdhu-sAdhvIo moTI saMkhyAmAM che, e badhAmAM adhyayana che, ciMtana che; tarkazakti che ane anuzAsana paNa che. have mAro vizvAsa che ke tame jainadarzana ane jenAgamonuM kArya karI zakazo." sana 1987mAM dilhImAM Ayojita eka kAryakramamAM Agamano eka seTa Cazla Euclu 24 DELA 24L4R3L (University Grant Commission-ugc) ne samarpita karavAmAM Avyo, tyAre AyoganA adhyakSa zrI saccidAnaMda mUrtie AgamanA A vizALa kAryane pratyakSa joI kahyuM ke, AcAryajI ! tame bhAratIya prAcya vidyAnuM mahAna kAma karyuM che, enuM yogya mUlyAMkana thavuM joIe. A vizALa sAhitya yujIsInA saMgrahAlayane samRddha karaze.' | suprasiddha vaijJAnika DaoN. DI. eca. koThArIe kahyuM hatuM - "A Agama-graMthonI prAmANikatA ane upayogitA asaMdigdha che. mane jyAre koI paNa jijJAsA utpanna thAya che tyAre mane A Agama-graMthomAMthI samAdhAna maLI jAya che. jaina zAsana ane zrutanI A avismaraNIya sevA che. (2) vividha viSayo paranuM vipula sAhitya teozrI kharA arthamAM mahAprajJa hatA. emanI prajJA prakhara hatI. emanuM mananaciMtana-lekhana vividha viSayone AvarI letuM hatuM. teo kharA arthamAM satyAgrahI hatA. satyanI zodha mATe potAnA maulika ciMtana dvArA emaNe aneka rahasyonuM uddaghATana karyuM hatuM. adhyAtma, anekAMta, abhyadaya, aham, astitvanI khoja ane astitvano bodha, AtmAkA darzana, Aloka prajJAkA, Adi viSayo para vipula sAhityanuM sarjana karyuM hatuM. A sivAya zArIrika, mAnasika ane bhAvanAtmaka svAcya, arthazAstra, samAjazAstra, parivAra, paryAvaraNa, bAladIkSA, yuvako ane vRddho mATenA viSayo, vicAra-nirvicAra, vizvazAMti, zikSaNazAstra, samaya prabaMdhana (Time management) Adi vividha viSayo para emanI sazakta kalama cAlI hatI. (3) dhyAna ane yoga mahAprajJa adhyAtmayogI hatA. jenAgamo AdhArita prekSA dhyAna paddhatinA tathA jaina yoganA punaruddhAraka hatA. A viSayo para emaNe vIsathI vadhu pustakonI racanA karI hatI. Aje dezavidezamAM prekSAdhyAna paddhati bahu lokapriya banI che. 214 + 19bhI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ enuM zreya emanA prayogAdhArita ciMtana ane lekhanane jAya che. dhyAna ane yoga pachI anuprekSAdhyAna ane aMte kAyotsarga - zarIra ane AtmAnuM bhedajJAna upara gahana mananAtmaka pustako racyA che. A pustakonuM vivaraNa pariziSTa 169thI 180 sudhI daSTavya che. (4) kavi - mahAprajJa mahAprajJanuM hRdaya kavihRdaya hatuM. teo kavitAnuM sarjana nahotA karatA, e to svayaM emanI lekhinImAMthI vahI jatI. emanA uttama kAvyAtmaka sarjano che - saMbodhi, agni jalatI hai, akSarako praNAma, atulA-tulA, apathakA patha, abhyadaya, azabdakA zabda, Aloka prajJAkA, UrjAkI yAtrA, RSabhAyaNa, eka puSpa eka parimala, gAgarameM sAgara, ghaTa ghaTa dIpa jale, caitya puruSa ga jAe, jJAta-ajJAta, taTa do: pravAha eka, tulasI yazovilAsa, pAtheya, phUla aura aMgAre, baMdI zabda mukta bhAva, bhedameM chipA abheda, mukulam, zvAsaH vizvAsa, sUraja phira AegA Adi. lagabhaga 25-30 varSanI vaye emaNe laghukAvya banAveluM - manakA paMkhI coMca mAra rahe hai, jIvanake darpaNa para, aura usameM dekha rahA hai apanA pratibiMba, para use mAna rahA hai apanA pratidvandra || gahana viSayone kAvyabaddha karanArI AvI hatI emanI virala kAvya-pratibhA! (5) jaina dharma ane jaina darzana para vipula sAhitya teozrIe zvetAMbara jainAgamono ane digaMbara sAhityano UMDo abhyAsa karyo hato. AnAthI emane jaina darzananuM sAMgopAMga jJAna prApta karyuM hatuM. teo svayaM eka mahAna dArzanika ane svataMtra ciMtaka hatA. emanA prakhara jJAna ane maulika ciMtananA AdhAre emanI kalame jaina dharma, jaina darzana ane jaina tattvajJAna viSayo para vIsathI paNa vadhu mananIya pustakonuM sarjana karyuM hatuM (juo pariziSTa kramAMka 103thI 125). A pustakomAM jaina darzana, maulika tattva (bhAga 1/2) ane jenA darzanaH manana aura mImAMsA' e jaina dharma ane darzananA AdhArabhUta graMtho che. mAtra chavIsa varSanI uMmare emaNe "zrAvaku pratikramaNa' pustakamAM SaDAvazyakanI vidvattApUrNa chaNAvaTa karI hatI. sana 2002mAM "jIva-ajIta' pustakamAM jaina tattva jJAnanA pacIsa bola' pustakamAM nava tattvo ane cha dravyonuM saraLa bhASAmAM vivecana karyuM hatuM. jaina dharma, darzana ane tattvajJAnanA amUlya sAhityasarjana mATe jaina samAja emano cira RNI raheze. (6) amUrta ciMtana jaina darzananI prasiddha anuprekSAnI bAra bhAvanAo ane ene puSTi karanAra prakhara jaina sAhityakAra adhyAtmayogI AcArya mahAprajJa + 215
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ maitrI-pramoda-karuNA ane mAdhyastha e cAra bhAvanAo 52 emaNe A graMthamAM adbhuta mImAMsA karI che. anitya, azaraNa, ekatva, anyatva Adi anuprekSAno pratyeka viSaya eka sanAtana satyane udghATita kare che. A badhI vairAgyanI bhAvanAo 52 emaNe maulika lekho lakhyA che, e sarva mananIya che. sAMprata yuganI samasyAonuM samAdhAna A pustakamAM darzAvavAmAM AvyuM che. duniyAnI badhI ja vastuo, saMbaMdhonA saMyoga-viyogo vagere badhuM ja anitya che. e satya samajAI jAya tyAre vyakti sukha-duHkhanA atirekamAM samabhAva rAkhI zake che. ekatva ane anyatva eka ja satyanA sikkAnI be bAjuo che. 'A duniyAmAM mArA AtmA sivAya mAruM koI nathI. A zarIra paNa mAruM nathI' e hakIkata hRdayaMgama karanAra mRtyuthI paNa Darato nathI. AvI pratIti thavI e ja emanA mate samyak dRSTi che. A pustakano gujarAtI anuvAda paNa thayelo che. (7) gAthA 52ma vijyakI - jaina vizvabhAratI dvArA 2010mAM prakAzita A graMthanA lagabhaga cAraso pRSThomAM emaNe aMtima kevalI jaMbukumAranI vairAgya kathA potAnI AgavI zailImAM varNavI che. abhaya ane maitrInA mahAna prabhAvathI madamasta hAthI para viya karanAra A vI2 kumArane parama vijyanI utkaMThA jAge che. mAtApitAne khuza karavA ATha kanyAo sAthe vivAha kare che paNa vairAgyanI prabaLa bhAvanAthI kema badhAne dIkSA mATe samajAve che tenuM zatAdhika dRSTAMto - kathAo dvArA A graMthamAM varNana che. prabhava jevo aThaMga cora paNa potAnA pAMcaso sAthI sAthe dIkSA le che eno romAMcaka citAra emaNe Apyo che. Avo daLadAra graMtha hAthamAM lIdhA pachI saMpUrNa vAMcana karavA majabUra kare evo rasa AmAM che. yAtrA eka akiMcanakI julAI 2010mAM jaina vizvabhAratI dvArA 375 pRSThonuM A pustaka emanI aMtima kRti che. potAnA guru AcArya tulasInI preraNAthI emaNe A AtmakathA lakhI hatI. prathama vibhAga 'nayA AkAzaH nayA nakSatramAM emaNe pote muni kema banyA, emanA mAtAjI, dIkSA guru, vidyA guru, adhyayana, mArI kAvya cetanA, Adi sAthe potAnA jIvananI saphLatAnAM keTalAMka rahasyo udghATita karyAM che. anveSaNa ane abhinaya unmeSa' vibhAgamAM Agama saMpAdana, prekSAdhyAna, jIvanavijJAna ane ahiMsA prazikSaNa upara prakAza pADyo che. aMtima nayI vyavasthAH naye dAyitva' vibhAgamAM saMghIya vyavasthA, mahAprajJa alaMkaraNa, yuvAcArya ghoSita karavAmAM AvyA tyAranI kriyA ane pratikriyA, AcArya padAbhiSeka, vikAsa mahotsava, AcArya banyA pachIno samaya, Adi viSayo AvarI levAmAM AvyA che. AcArya mahAprajJane jANavA-samajavA mATe A eka anivArya kRti che. 216 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ (8) AcArya mahAprajJa ane aNuvrata sAhitya I. sa. 1947mAM AjhAdI pachI dezanI bahuAyAmI pragati vize paMDita neharunA netRtva nIce aneka yojanAo banAvavAmAM AvI, paNa AcArya tulasIne lAgyuM ke A badhI bhautika pragati mATenI yojanAonI sAthe naitikatA ane saMyama jevA guNonA vikAsathI ja dezano sarvAgINa vikAsa thaI zakaze, e mATe emaNe aNuvrata AMdolananuM pravartana karyuM. nAnA nAnA naitikatAmUlaka vrato dvArA vyaktimAM saMyama ane ImAnadArI mATenA A AMdolana mATe AcArya mahAprajJajIe aneka pustakonuM sarjana karyuM. emAM aNuvrata darzana' Adi mukhya che. 23 mArca, 1966thI 13 eprila 1966 sudhI dilhI (meharolI)mAM trisAptAhika aNuvrata sAdhanA zibiranuM Ayojana thayuM, jenuM uddaghATana morArajI desAIe karyuM hatuM. A zibiramAM mahAprajJajI sAthe aNuvrata ane anya viSayo para prakhyAta sAhityakAra jainendrakumAra, kheDUbhAI desAI, dhadA dharmAdhikArI, haribhAI upAdhyAya, zrImannArAyaNa, madalasA agravAla, yazapAla jaina, bhUrelAla bayA, sAhU zAMtiprasAda jena, DaoN. harivaMzarAya baccana Adi cosaTha vyaktio sAthe gahana ciMtana karyuM. AnA phaLasvarUpe "aNuvrata kI gharzanika pRSThabhUmi ane aNuvrata vizAradA jevA pustakonuM sarjana thayuM. (9) ahiMsA para vizada vivecanAtmaka sAhitya ahiMsA jena dharmano prANa che. AvA gahana viSayanuM emaNe sAMgopAMga UMDuM adhyayana karyuM. | terApaMtha saMghanA prathama AcArya bhikSusvAmInA krAMtikArI vicArothI teo atyaMta prabhAvita hatA. "moTA jIvonI rakSA mATe nAnA jIvonI hiMsA kadI paNa ahiMsA na thaI zake. zuddha sAdhya mATe zuddha sAdhana paNa Avazyaka che. AcArya bhikSanA A vicArothI teo AMdolita thayA. sAmAjika zoSaNa ane asamartha loko para thatI krUratAthI emanAmAM vizeSa saMvedanA jAgI. emaNe A viSayo para mahAtmA gAMdhInA vicAronuM paNa vAMcana karyuM. ane nIsavIM sadI kA nayA AviSkAra' pustakanuM sUcana karyuM. (saMvata 2010) suratanA pro. hIrAlAla rasikadAsa kApaDiyA 'ahiMsA' viSaya para graMthanuM saMkalana karI rahyA hatA. AcArya bhikSunA ahiMsA saMbaMdhI vicArone A graMthamAM saMkalita karavA emaNe AcArya tulasIne prastAva mokalyo. AcArya tulasInA kahevAthI mahAprajJajIe "ahiMsA' nAmanuM laghu pustaka lakhyuM. tyAra bAda 'bhikSu vicAra darzana, 'ahiMsA uvAca Adi ahiMsA para paMdareka graMthonI racanA karI. (mahAprajJa sAhitya kra. 38thI 51) prakhara jaina sAhityakAra adhyAtmayogI AcArya mahAprajJa + 217
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ (10) maiM aura mere guru' (jaina vizvabhAratI) - AtmA mAro Izvara che, tyAga mArI prArthanA che, maitrI mArI bhakti che, saMyama mArI zakti che, ahiMsA mAro dharma che.' A zabdomAM emaNe potAnA bhAvAtmaka vyaktitvano paricaya Apyo hato. AcArya mahAprazanA navamI me, 2010nA mahAprayANa pachI emanA uttarAdhikArI AcArya zrI mahAzramaNanI preraNAthI mahAprajJajInA sAhityamAMthI emanA ja zabdomAM emanI AtmakathAnuM sarjana-saMpAdana munizrI dhanaMjayakumArajI ane sAdhvI vizrutavibhAjIe karyuM ane meM aura mere guru' graMtha (pR. 368) julAI, 2013mAM prakAzita thayo. A AtmakathAnA saMpAdaka lakhe che ke guru-ziSyanI paraMparA bhAratIya saMskRtinA jIvanta hastAkSara che.' AcArya tulasI ane AcArya mahAprajJanI guruziSyanI joDI virala hatI. gurunuM amita vAtsalya, sneha ane vizvAsa ane ziSyanuM adbhuta samarpaNa, zraddhA ane vinaya - A baMne ananya ane advitIya hatA. A graMthamAM mahAprajJajIe potAnA guru vize dilathI kRtajJatA pragaTa karI che. AcArya tulasI 52 emanA vividha pustako che 1. AcAryazrI tulasI (jIvana para eka dRSTi) 2. AcArya tulasI aura unake vicA2 3. AcArya zrI tulasI jIvana darzana 4. tulasI maMjarI 5. tulasI yazovilAsa 6. dharmacakrakA pravartana A sivAya 'AcArya bhikSuH jIvana darzana', 'bhikSu vicAra darzana', 'bhikSu gAthA', 'bhikSu gItA' Adi pustakonuM sRjana terApaMthanA prathama AcArya bhikSusvAmI 52 kareluM. caturtha AcArya jayAcAryanI pAMca amara kRti - caubIsI, ArAdhanA, dhyAna, adhyAtma padAvalI ane baDI cobIsI para teozrIe 'ArAdhanA' pustakamAM vizada vivecana karyuM che. (11) mahAvIrano punarjanma AcArya mahAprajJanI A vizALa racanAmAM emaNe yogakSema varSa' daramiyAna prabhu mahAvIrasvAmInA jIvananA keTalAMka achUtA prasaMgonA AdhAre mahAvIranA upadezone potAnI AgavI zailImAM ApelA pravacanono anupama saMgraha che. mULa saMpAdaka muni zrI dulaharAjajI ane muni zrI dhanaMjyakumArajI che ane gujarAtI AvRttinA anuvAdaka saMpAdaka rohita zAha che. pAMcasothI adhika pRSThomAM 218 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako -
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ aThyAsIthI vadhu viSayo AvarI leto A daLadAra graMtha mahAprajJajInA darzananuM UMDANa ane jJAnanI paripakvatA rajU kare che. mahAgraMthanA zIrSaka vize sAdhAraNa rIte prazna thAya ke zuM mahAvIrano punarjanma zakya che ? mahAprajJajI A graMtha dvArA siddha kare che ke mahAvIrano punarjanma mAtra eka ja vakhata nathI thayo, paNa yuge yuge thaI rahyo che teo kahe che mahAvIra amara che. * satata prabhAvita svara che. vicAra ane ciMtananI kSitija u52 jhagamagato prakAzita dIpaka che. samasyAnA gaThThana timiramAM lAge che sUrya samIpa che. prazna zAzvata che ke sAmayika, vaijJAnika che ke dArzanika, vyaktino che ke samaSTino, pRthvIno che ke aMtarIkSano, Ape che dareka prazna mahAvIrane navajIvana. jyAre kare che mahAvIra enuM nidAna / samAdhAna jyAM sudhI raheze prazna, samasyA ane ulajhana tyAM sudhI mahAvIra paNa prAsaMgika ane A ja prAsaMgikatAnI kUkhethI janma le che dareka divase, dareka paLe eka navA mahAvI2 - game teTalI hoya baLabaLatI bapora zItaLa ane manabhAvana banIne zAMta samIra.' (12) gItAH saMdeza aura prayoga eka vizALa jaina saMghanA AcArya hovA chatAM emaNe zrImad bhagavat gItA upara zatAdhika pRSThanA mananAtmaka sAhityanuM sarjana karyuM hatuM. A viSayamAM emanA potAnA zabdomAM vivecanaH 'huM jaina dharma darzanamAM dIkSita thayo chuM eTale anekAMtano siddhAMta mane vArasAmAM maLelo che. meM eno svIkAra phakta vArasAnA rUpamAM ja nathI karyo, paNa ene Adhunika saMdarbhomAM samajavAno prayatna paNa karyo che. sApekSavAda ane saMbhAvanAvAda anekAMtanA AdhArastaMbha che. e baMnene samajIne emane hRdayaMgama karyAM che. "mArI dRSTimAM gItA e anekAMta darzanano suMdara graMtha che. AcArya siddhasene 'sanmatitarka' ane AcArya samaMtabhadrae 'AptamImAMsAmAM nayavAdanuM sUkSmatAthI nirUpaNa karyuM che, ane e baMne dArzanika graMtha banI gayA. gItA AdhyAtmika ane dArzanika bane che. emAM nayaSTino pada-pada para upayoga upalabdha che. eTale e dvaitavAdI ane advaitavAdI baMne che, eTale e baMne mATe AdhArabhUta graMtha che. prakhara jaina sAhityakAra adhyAtmayogI AcArya mahAprajJa - 219
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvanane siddhAMta karatAM prayoga vadhu prabhAvita kare che. gItA kevaLa siddhAMta graMtha nahIM, e prayoga graMtha paNa che. emAM aneka prayogo nirdiSTa che." emanI daSTie gItAno aizvarya yoga eTale ja sApekSavAda, kAraNa gItAmAM sthULa dRSTino vyavahAra naya ane sUkSmadaSTino nizcaya naya bane che. visaMvAditAnA A yugamAM gItA eka madhyavartI setu samAna che. emanI dRSTie gItAnuM navanIta che - eno anAsakti yoga. jenadarzananI dRSTie anAsakta rahevuM eTale ja vItarAga banavuM. rAgadveSarahita vyaktine pApakarmano baMdha nathI thato. gItAnA anAsakta ane sthitaprajJa puruSa e ja jainadarzananA vItarAga puruSa che. bahumukhI pratibhA dharAvatA A yugapradhAna AcAryaprajJanuM vyaktitva, kartutva ane sAhityasarjana eTaluM vizALa che ke paMdara-vIsa pRSThonA lekhamAM ene samAvI na zakAya. paNa saMkSepamAM kahI zakAya ke vIsamI sadInA jaina sAhityakAromAM emanuM eka AgavuM - advitIya sthAna che. jaina vidvAnoe emanA sAhityanI garimA ane gahanatA mATe emane DaoN. rAdhAkRSNana', 'AcArya siddhasena ane vivekAnaMdanI saMjJA ApI hatI. vAstavamAM teo eka maulika sAhitya-saNa ane anveSaka hatA. emanuM bhagIratha kArya Agama-saMpAdana, AcArAMga-bhASya, saMbodhi, jaina dharmaH darzana ane mImAMsA, citta ane mana para pacAsathI vadhu AdhyAtmika ane vaijJAnika vizleSaNa karatA pustakonI zreNI, prekSAdhyAna, jainayoga, jaina arthazAstra, Adi vividha viSayo paranA vipula sAhitya rUpI zruta-sAdhanAthI teoe jaina sAhityanI ananya ane avismaraNIya sevA karI hatI. pariziSTa zrI mahAprajJa kA sAhitya 9. ni nA IM 99. saMtunA tunA. 2. ajAtazatru kI jIvana gAthA 12. adhyAtma kA prathama sopAna : 3. akSara ko praNAma sAmAyika 4. ajJAta dvIpa kI khoja 13. adhyAtma ke rahasya 5. aNuvrata Andolana aura bhAvI kI 14. adhyAtma kI varNamAlA rekhAeM 15. adhyAtma kI pagaDaMDiyA 6. aNuvrata kI dArzanika pRSTabhUmi 16. adhyAtma vidyA 7. aNuvrata darzana 17. anubhava kA utpala 8. aNuvrata vizArada 18. anubhava, ciMtana, manana 9. atIta kA basaMta, vartamAna kI 19. anuzAsana ke sUtra saurabha 20. anuzAsana saMhitA 10. atIta ko paDho, bhaviSya ko dekho 21. anekAnta hai tIsarA netra 220 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22. rASTrIya-antarrASTrIya samasyAeM 50. ahiMsA tattvadarzana aura aNuvrata 51. ahiMsA : vyakti aura samAja 23. apatha kA patha 52. Agama-sampAdana kI samasyAeM 24. apanA darpaNaH apanA bimba 53. AcArya tulasI aura unake vicAra 25. apane ghara meM 54. AcAryazrI tulasI H jIvana aura 26. appANaM zaraNaM gacchAmi darzana 27. abhaya kI khoja 55. AcAryazrI tulasI (jIvana para eka 28. abhyudaya dRSTi) 29 amUrta cintana 56. AcAryazrI tulasI (jIvanagAthA) 30. arham 57. AcArya bhikSuH jIvanadarzana 31. amRta piTaka 58. AtmA kA darzana 32. avacetana mana se samparka 59. AbhAmaNDala 33. azabda kA zabda 60. AmaMtraNa Arogya ko 34. azruvINA 61. Aloka prajJA kA 35. astitva aura ahiMsA 62. AhAra aura adhyAtma 36. astitva kA bodha 63. ikkIsavIM zatAbdI aura jaina dharma 37. astitva kI talAza 64. uttaradAyI kauna ? 38. ahiMsA uvAca 65. unnIsavIM sadI kA nayA AviSkAra 39, ahiMsA aura aNuvrataH siddhAnta 66. UrjA kI yAtrA aura prayoga 67. RSabha aura mahAvIra 40. ahiMsA samavAyaH eka paricaya 68. RSabhAyaNa 41. ahiMsA prazikSaNa : siddhAMta aura 69. ekalA calo re itihAsa 70. eka puSpa aka parimala 42. ahiMsA prazikSaNa H hRdaya parivartana 71. ekAnta meM anekAntaH anekAnta 43. ahiMsA prazikSaNa: ahiMsaka me ekAnta jIvana-zailI 72. eso paMca NamAkkAro 44. ahiMsA prazikSaNaH samyak 73. karmavAda AjIvikA evaM AjIvikA 74. kArya kauzala ke sUtra prazikSaNa 75. kisane kahA mana caMcala hai ? 45. ahiMsA aura unake vicAraka 76. kucha dekhA kucha sunA kucha samajhA 46. ahiMsA aura zAMti .. 77. kaisI ho ikkIsavIM zatAbdI 47. ahiMsA kI sahI samajha 78. kaise lagAeM mUDa para aMkuza 48. ahiMsA ke achUte pahalU 79. kaise soceM? 49. ahiMsA ke saMdarbha meM 80. kaise ho sakatA hai zubha bhaviSya prakhara jaina sAhityakAra adhyAtmayogI AcArya mahAprajJa + 221
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ kA nirmANa ? 110.jaina darzanaH manana aura mImAMsA 81. kyoM AtA hai krodha ? . 111. jaina darzana meM AcAra mImAMsA 82. krAntadarzI AcArya bhikSu 112. jaina darzana meM jJAna mImAMsA 63. krAMti ke purodhAH AcArya tulasI 113. jaina darzana meM tattva mImAMsA 84. kSamA kareM gurudeva 114.jaina darzana meM pramANa mImAMsA 85. gAgara meM sAgara 115. jaina dharmaH arhat aura arhatAeM 86. gurutA ko namana 116. jaina dharma kA praveza pATa 87. gUMjate svara H bahare kAna 117. jaina dharma ke sAdhanA sUtra 88. ghaTa-ghaTa dIpa jale 118. jaina dharma aura darzana 89. cAMdanI bhItara kI 119. jaina dharmaH bIja aura baragada 90. citta aura mana 120.jaina nyAya kA vikAsa 91. cintana kA parimala 121.jaina paramparA kA itihAsa 92. cira yauvana kA rahasya 122.jaina yoga 93. cetanA kA UrdhvArohaNa 123.jaina yoga kI varNamAlA 94. caitya puruSa jaga jAe 124. jaina zvetAmbara sAdhuoM kI bhikSAvRtti 95. jAgatika saMkaTa para eka nayA 125. jaina aura bauddha prakAza 126. jJAna-ajJAta 96. jIva-ajIva 127. taTa doH pravAha oka 97. jIvana kA artha 128. tattvabodha 98. jIvana kI pothI 129. tattva saMhitA 99. jIvana vijJAna : zikSA kA nayA 130. tanAva AyAma 131. tava hotA hai dhyAna kA janma 100.jIvana vijJAna H siddhAMta aura prayoga 132. tuma ananta zakti ke srota ho 101. jIvana vijJAna H svastha samAja racanA 133. tuma svastha raha sakate ho kA saMkalpa 134. tumhArA bhAgya tumhAre hAtha 102. jIvana vijJAna kyA aura kyoM? 135. tulasI maJjarI 103. jaina tattva cintana 136. tulasI yazovilAsa bhAga-1 104.jaina dharmaH dhyAna aura kAyotsarga 137. tulasI vicAra darzana 105.jaina darzana aura anekAnta 138. terApaMtha 106.jaina darzana aura saMskRti 139. terApaMthaH zAsana anuzAsana 107.jaina darzana aura samyaka darzana 140. dayA daan| 108. jaina darzana ke mUla sUtra 141. dharma ke sUtra 109 jaina darzana ke maulika tattva; 142. dharmacakra kA pravartana bhAga 1-2 143. dharma prajJapti bhAga 1, 2 222 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144. dharma bodhaH bhAga 1, 2, 3 177. prekSAdhyAnaH zarIra prekSA 145. dharma mujhe kyA degA ? 178. prakSAdhyAnaH zarIra vijJAna 146. dhyAna kyoM? 179. prekSAdhyAnaH zvAsa prekSA 147. nae jIvana kA nirmANa 180. prekSAdhyAnaH siddhAnta aura prayoga 148. zAnti aura samanvaya kA pathaH 181. phUla aura aMgAre nayavAda 182. baMTI zabda mukta bhAva 149. nayA mAnava : nayA vizva 183. bAla dIkSA para manovaijJAnika 150. navatattva H Adhunika saMdarbha dRSTikoNa 151. na socanA bhI sIkheM 184. bhaktAmara : antastala kA sparza 152. naI sRSTiH naI dRSTi 185. bhagavAna mahAvIra 153. nAsti kA astitva 186. bhAva aura anubhAva 154. nirvicAra kI ora 187. bhikSu gAthA 155. niSpatti 188. bhikSu gItA 156. naitikatA kA gurutvAkarSaNa 189 bhikSu vicAra darzana 157. naitika pATamAlA 190. bhItara kA roga : bhItara kA ilAja 158. parivAra ke sAtha kaise raheM ? 191. bhItara kI ora 159. paryAvaraNa H samasyA aura samAdhAna 192. bhItara hai ananta zakti kA srota 160. pahalA sukha nirogI kAyA 193. bheda meM chipA abheda 161. pAtheya 194. bhautika pragati aura naitikatA 162. puruSArtha ke pacAsa varpa 195. mahAvIra jIvana darzana 163. purupottama mahAvIra 196. maMjila ke paDAva 164. pratidina 197. maMtraH eka samAdhAna 165. prastuti 198. mana kA kAyAkalpa 166. prAkRta vAkya racanA bodha 199. mana ke jIte jIta 167. prAcya vidyA 200. manana aura mUlyAMkana 16. prAsaMgika hai dharma darzana 201. mastiSka prazikSaNa 169. prekSAdhyAna 202. mahAprajJa kI kathAeM bhAga 1-3 170. prekSAdhyAna H anuprekSA 203. mahAprajJa ne kahA bhAga 1-30 171. prekSAdhyAnaH AdhAra aura svarupa 204. mahAvIra kA arthazAstra 172. prekSAdhyAnaH AhAra aura vijJAna 205. mahAvIra kA punarjanma 173. prekSAdhyAnaH kAyotsarga 206. mahAvIra kA svAsthya zAstra 174. prekSAdhyAnaH caitanya kendra prekSA 207. mahAvIra kI sAdhanA kA rahasya 175. prekSAdhyAna H prayoga paddhati 208. mahAvIra kyA the ? 176. prekSAdhyAna : lezyAdhyAna 209. mAnavatA kA bhaviSya prakhara jaina sAhityakAra adhyAtmayogI AcArya mahAprajJa + 223
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ chainI 210. mukulam 242. saMskRta aura bhAratIya saMskRti 211. mukta bhoga kI samasyA aura brahmacarya 243. saMskRta vAkya racanA bodha 212. merI dRSTiH merI sRSTi 244. saMskRti ke do pravAha 213. merI mAM 245. satya kI khojaH anekAMta ke 214. mere jIvana ke rahasya Aloka meM 215. maiM kucha honA cAhatA hUM 246. saphalatA ke sUtra 216. meM yuvA hUM 247. samaya ke hastAkSara 217. maiMne kahA -- 248. samaya prabandhana 218. maiM : merA mana H merI zAnti / 249. samayasAraH nizcaya aura vyavahAra 219. maiM hUM apane bhAgya kA nirmAtA kI yAtrA 220. maitrI buDhApe ke sAtha 250. samasyAH samAdhAna 221. yAtrA ahiMsA kIH khoja hiMsA ke 251. samasyA kA patthara, adhyAtma kI kAraNoM kI 222. yugIna samasyA aura ahiMsA 252. samasyA ko dekhanA sIkheM 223. yuvA kauna ? 253. samAja aura hama 224. ratnapAla caritaM 254. samAja vyavasthA ke sUtra 225. rUpAntaraNa kI prakriyA 255. samAdhi kI khoja 226. lokataMtraH nayA vyakti nayA samAja 256. samAdhi kI niSpatti 227. vicAra aura nirvicAra 257. sambodhi 228. vicAra kA anubandha 258. sAdhanA aura siddhi 229. vicAra ko badalanA sIkheM 259. sArthakatA manuSya hone kI 230. vijaya ke Aloka meM 260. siMha purupa AcArya bhikSu 231. vijaya yAtrA 261. sukha kA srota kahAM? 232.vizva zAMti aura ahiMsA 262. sukhI kauna ? 233. vizva sthiti 263. suprabhAtam bhAga 1, 2, 3 234.visarjana 264. subaha kA cintana 235. vrata dIkSA 265. sUraja phira AegA 236. zakti kI sAdhanA 266. soyA mana jaga jAe 237. zvAsaH vizvAsa 267. smRti kA pahalA saptAha 238. zAMti kA prazna 268. svAsthya kI triveNI 239 zikSA jagata ke lie jarUrI hai 269. hama svataMtra haiM yA parataMtra ? nayA ciMtana 270. hiMdI jana-jana kI bhASA 240. zramaNa mahAvIra 271. The family and the 241. saMbhava hai samAdhAna Nation 224 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastuta sAhitya sUcI ke atirikta bhI kucha graMtha zrI mahAprajJa dvArA likhita ho sakate haiN| kucha graMtha saMyukta lekhana ke rUpa meM bhI haiN| Agama vAGmaya kA saMpAdana pUjyazrI ke dvArA huA hai, ho rahA hai, vaha bhI isa sUcI meM zAmila nahIM kiyA hai| ina sabako sAtha milAne para bhI mahAprajJa kI sAhityasaMpadA kAphI parivardhita ho jAtI hai| jJAtavya hai ki; The family and the Nation pustaka ke lekhaka bhI mahAprajJa aura pUrva rASTrapati abdula kalAma haiN| sva. DaoN. razmima . OMve. c\ aMjanAbahena ramibhAI jhaverI M. 9870777475 prakhara jaina sAhityakAra adhyAtmayogI AcArya mahAprajJa + 225
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityakAra zrI ramaNabhAI cI. zAha chAyA zAha jina dharma-darzana-paraMparA vize potAnI AgavI daSTithI sahajatApUrvaka dezavidezamAM vyAkhyAno ApatA ane te aMgenAM zodhapatro, lekho lakhatA chAyAbahena zAhe prastuta lekhamAM zrI ramaNabhAInA sAhityano AsvAda karAvIne sAhityakAra tarIkenA teonA guNone tAravI batAvyA che. - saM.). eka sAgarane ApaNe pANI vize mAhitI ApIe to kevuM lAge ? AkAza ne tArAonI kathA kahIe to kevuM lAge ? phUlane sugaMdhanuM varNana saMbhaLAvIe to kevuM lAge ? Aje meM A badhuM karavAnuM sAhasa karyuM che. je saMsthAnA upakrame A badhA samAroha yojAya che te saMsthAnA jeo prANa hatA, samArohanuM samagra saMcAlana karanAra dhanavaMtabhAInA jeo guru hatA, AjanI sabhAmAM jemanA ziSyo prekSaka banIne beThA che, jemanuM sAnidhya meLavanAra ghaNI vyaktio A sabhAmAM hAjara che e sau samakSa pU. ramaNabhAIne rajU karavAnuM sAhasa Aje meM karyuM che, kAraNa ke mahAvIra jaina vidyAlaya 100 varSa pUrAM kare che, prabuddha jIvana 62 varSa pUrNa kare che ane sAhitya samAroha bAvIsa varSanI yuvAvaye pahoMcyo che tyAre A samagra kAryomAM potAnuM samagra jIvana arpaNa karanAra zrI ramaNabhAIne mAre aMjali arpavI hatI. temanA pratyenuM bahumAna pragaTa karavuM hatuM ane temanI sevAone biradAvI hatI. jIvana jharamara zrIyuta ramaNabhAI pitAzrI cImanalAla amRtalAla zAha ane mAtA revAbahenanA putra hatA. temano janma pAdarA jillo vaDodarA)mAM 3jI Disembara 1926 - kArataka vada 13nA divase thayo. pitAzrI dhArmika vRtti dharAvatA hatA. dhArmika vAMcanamAM khUba rasa. aneka stavano kaMThastha. temanuM jIvana eTale caDatI-paDatI ane pAchI caDatInA divasonuM jIvana. paNa e dareka tabakkAmAM emaNe svasthatA ane samatApUrvaka dharmane Adarza tarIke rAkhyo hato. temanA saraLa, nirabhimAnI niHspRha, dharmamaya, zAMta prasanna jIvanamAMthI haMmezAM satata preraNA maLatI. mAtA revAbA eka abhaNa paNa dharmaparAyaNa saMskArI, kuTuMbavatsala strI 226 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ hatA. duHkhanA divasomAM paNa teo samatA ane dhIraja dhAraNa karatA hatA. emanuM jIvana eTale samaviSama saMjogothI sabhara samatAmaya jIvana. zrIyuta ramaNabhAIno janma bAnA cothA dikarA tarIke thayo hato. temane tAlukAnA mukhya gAma pAdarAnA taMdurasta bALakanI spardhAmAM prathama AvavA badala InAma maLyuM. pAdarAnI skUlamAM prAthamika zikSaNa lIdhuM. pAdarAthI muMbaI rahevA AvyA tyAM bAbu panAlAla hAIskUlamAM dAkhala thayA. citrakaLAno zokha. sarakAra dvArA levAtI elImenTarI ane inTaramiDiyeTa baMne parIkSAmAM pharsTaklAsa meLavyo. gaNita ane vijJAnamAM ghaNA sArA mArka chatAM seMTa jheviyarsa kolejamAM ArTsamAM eDamizana meLavyuM. svapna hatuM sArA lekhaka thavAnuM. ghara choDI mahAvIra jaina vidyAlayanI hosTelamAM rahevA gayA. mahAvIra jaina vidyAlayamAM nibaMdhalekhana, vaktatva spardhA, nATyalekhana ane abhinayamAM bhAga laI saphaLatA prApta karI. inTara AmAM pharsTaklAsa. bI.e.mAM gujarAtI ane saMskRtanA viSayo lIdhA. bI.e.mAM pharsTaklAsa pAsa thayA. gujarAtI viSayamAM prathama AvyA. senTa jheviyarsa kaoNlejamAM phelo tarIke nimaNUka pAmyA. ema.e. gujarAtI viSaya sAthe abhyAsa cAlu. sAjana vartamAna patramAM patrakAra tarIke kAma karyuM. M.A.mAM yunivarsiTInI parIkSAmAM pharsTa klAsa pharsTa AvyA. yunivarsiTImAM balavaMtarAya kalyANarAma ThAkora golDa meDala, kezavalAla harSadarAya dhruva pAritoSika ane jheviyarsa kaoNlejamAM prathama AvavA badala senTa phrAnsisa meDala maLyo. jUnamAM senTa jheviyarsamAM gujarAtInA adhyApaka tarIke joDApyA. 1956mAM 'naLa damayaMtInI kathAno vikAsa' viSaya para manasukhalAla jhaverInA mArgadarzana heThala kAma zarU karyuM. 1960mAM pIeca.DI.nI DigrI maLI. 1963mAM pAMca vidyArthIo mArgadarzana mATe rajisTara thayA. temanA patnI tArAbahena sosAyA kaoNlejamAM adhyApaka hatAM. temanAM saMtAnomAM amitAbha ane dIkarI zailajA. 1970mAM muMbaI yunivarsiTImAM gujarAtI vibhAganA adhyakSa tarIke joDAyA. muMbaI jaina yuvaka saMghanA meMbara banyA. A uparAMta videzomAM vyAkhyAno ApavAnI viziSTa pravRttio karI, paryuSaNa vyAkhyAnamALAnA pramukha tarIke nimaNUka thaI. muMbaI jena yuvakasaMghanA mukhapatra prabuddha jIvananA sahamaMtrI banyA. muMbaI jena yuvakasaMghanA pramukha zrI cImanalAla cakubhAI zAhano svargavAsa thatA ramaNabhAI sarvAnumate jaina yuvaka saMghanA pramukha banyA. emanA pramukhapada nIce jaina sAhitya samAroha zarU thayA, je Aja sudhI cAlu che. AvuM pravRttimaya jIvana jIvyA pachI 22 okTobare tabiyata bagaDI, 24 okTobara 2004mAM samAdhimRtyu thayuM. jaina samAjane eka pUrI na zakAya tevI khoTa paDI... ramaNabhAI - viziSTa sAhityakAra jIvana jharamara jotA dekhAI ja Ave che ke tenA dareka vaLAMka sAhityasarjana tarapha vaLe che. samagra jIvana daramiyAna temaNe sAhityapUjA ja karI che. ramaNabhAInA sAhityakAra zrI ramaNabhAI cI. zAha + 227
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ vipula sAhityanuM vAMcana karavuM ane tenuM cayana karI vividha viSayonA graMthamAM ene samAvavuM e sAgaramAMthI motI zodhavA karatA paNa kaThina kAma, kAraNa ke ramaNabhAInA sAhitya sAgaramAM motI ja motI. A sAruM ane enAthI A vizeSa mAruM evI vizeSa spardhA ja ahIM zakya nathI. mukhyatve madhyakAlIna gujarAtI sAhityanA ane jaina dharma sAhityanA UMDA abhyAsI ramaNabhAI pAsethI sAhitya vivecana kSetre mUlyavAna sAhitya sAMpaDayuM che. 'paDilehA' prAkRta bASAno zabda che. teno saMskRta artha che pratilekhA. paDilehAno eka e paNa artha che, vyApaka, gahana ane svataMtra dRSTithI jhINavaTapUrvaka abhyAsa karavo. vAraMvAra cIvaTapUrvaka sUkSma avalokana karavuM. lekhake lakhelA 'paDilehA'nA badhA ja lekhomAM lekhakanI A lAkSaNikatAo pratibiMbita thayelI dekhAya che. 'paDilehA' (1979) temanA prAcIna ane madhyakAlIna sAhitya, sAhityakAro ane vicAradhArA vizenA abhyAsalekhono saMgraha che. temAM dasa abhyAsalekho saMgRhIta thayA che. saMgrahano prathama lekha prAcIna bhAratanA vAdo vize che. bIjA lekhamAM temaNe vikramanA navamA saikAmAM pAkRta bhASAmAM zrI udyotanasUri dvArA racAyela lagabhaga 1300 zlokonA graMthamaNi 'kuvalayamAlA'nI vistRta samIkSA karI che. caMpUrvarUpanI A viziSTa racanAno vigate paricaya karAvI DaoN. zAhe tenI vizeSatAo ApI che ane aMte abhiprAya Apyo che 'kuvalayamAlA mAtra prAkRta bhASAnuM aneruM AbhUSaNa nathI, jagatanA tamAma sAhityamAM gauravabharyuM sthAna pAmI zake evuM aNamola ratna che. ramaNabhAIe A prAkRta mahAkathAnA gurjarAnuvAdanuM saMpAdana paNa karyuM che. kalikAlasarvajJa tarIke jANItA thayelA hemacaMdrAcAryano jIvanakALa gujarAtI bhASAsAhityano udgamakALa che. temanA prasiddha pustaka 'siddhahemamAMthI ja gujarAtI bhASAnI prAraMbhika kRtio sAMpaDe che. A. hemacaMdrAcAryanA jIvana ane kavanano paricaya eka lekhamAM maLe che. DaoN. 2. cI. zAha jaina dharma ane sAhityanA UMDA abhyAsI che. eno khyAla jaina sAhitya ane e aMgenA anya lekho parathI Ave che. paDilehA'no aMtima lekha, I. sa. 1450thI 1600 daramiyAna madhyakAlIna gujarAtI jaina sAhityanI chaNAvaTa kare che. A samayagALAnA mukhya sAhityasvarUpo, kavio, kRtiono paricaya A abhyAsalekhamAM prApta thAya che. sAhityanA itihAsamAM je kaviono nAmollekha maLe che ane nAmollekha sudhdhAM nathI maLato evA saMkhyAbaMdha jaina kavio vize temanA abhyAsalekhamAM adhikRta mAhitI maLe che. 'sAMprata sahaciMtana'nA trIjA bhAgamAM jaina sAhitya-kSetra ane dizAsUcana' nAmaka lekha paNa sAMpaDe che. 'samayasuMdara' vize gujarAtI graMthakAra zreNInA 16mA maNakAmAM laghugraMtha ApanAra DaoN. zAha ahIM samayasuMdarano paricaya karAvI temanI mahattvanI be 228 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAsakRtio - mRgAvatI caritra copAI" ane "vallakacIrI rAsano AsvAdamUlaka avabodha karAve che. kRtiono AsvAda maLe e mATe samIkSaka mULa kRtinI saMkhyAbaMdha paMktio chUTathI uddhata kare che. yazovijayajI vizeno lekha paNa A paddhatie lakhAyo che. lekhanA pUrvArdhamAM lekhaka yazovijayajInA jIvanakavanano khyAla ApI uttarArdhamAM temanI kRti "zrI jaMbusvAmI rAsanI AsvAdamUlaka samIkSA kare che. A baMne lekho madhyakALanA be moTA gajAnA jaina kaviono samyaka paricaya karAvavAnI sAthe temanI sAhityika dRSTie sakSama kRtionI samAlocanA prastuta kare che. madhyakALanA moTA gajAnA samartha kavi jayazekhara sUrinI kRtiomAM tribhuvanadIpaka prabaMdha' aneka daSTie ullekhanIya che. narasiMha pUrvenI kRtiomAM ane khAsa to rUpaka prakAranI kRtiomAM A racanAnuM sthAna ucca kakSAnuM che. Do. ramaNalAle temanA lekhamAM A racanAnI vizeSatAo supere upajAvI che. paDilehAnA anya lekho paikI be lekho naLAkhyAna' saMbaMdha che. prathama lekhamAM temaNe AkhyAnanA pitA gaNAtA bhAlaNanA bIjA naLAkhyAnanuM pageruM zodhavAnI mathAmaNa karI che. cheka mahAbhAratanA naLAkhyAnathI mAMDI, bhAlaNanA prathama naLAkhyAna sAthe bIjA naLAkhyAnono tulanAmUlaka abhyAsa karI teo tAraNa para AvyA che ke bhAlaNanA kahevAtA naLAkhyAnonuM kartutva bhAlaNanuM nathI, paNa arvAcIna samayanuM che. A parAkrama koNe karyuM haze teno saMketa paNa temaNe karyo che. temano A lekha eka namUnedAra saMzodhana lekha bane che. naLAkhyAna' viSayaka bIjA lekhamAM ramaNalAle madhyakALanA sarvazreSTha AkhyAna gaNAyela premAnaMdanA 'naLAkhyAnanA kathAvastunI samIkSA karI che ane premAnaMda para enA purogAmI kavio paikI bhAlaNa ane nAkaranI tathA jaina paraMparAnI navalakathAnI keTalI asara thaI che te tAravI ApavAno samartha prayAsa karyo che. kathAvastunI kavie kevI saMyojanA karI che enI tapAsa paNa temaNe karI che ane e dvArA A kRti sarvazreSTha kRti zA mATe banI zake che te samajAvyuM che. A rIte paDilehAnA dasadasa abhyAsalekho ramaNalAlanI adhyayanazIlatA, saMzodhaka vRtti, vivecakapratibhA ane abhyAsazIlatA para prakAza pADe tevA banI zakyA che. A eka ja vivecana saMgrahathI DaoN. 2. cI. zAha gujarAtI sAhityanA noMdhapAtra vivecaka tarIke UpasI AvyA. temAM vivecakanI lAkSaNikatA pratibiMbita thayelI jovA maLe che. DaoN. ramaNabhAIe baMgAku-zumi zIrSakavALo vivecana graMtha paNa lakhyo che. A jApAnIjha bhASAno zabda che. baMgAku eTale sAhitya, zumI eTale abhirucI. baMgAku zumI eTale sAhityamAM abhirucI. temAM bAra lekho che. te paikI AraMbhika traNa lekho alaMkAra' - kAvyaprayojana ane dhvanivirodha bhAratIya kAvyazAstra sAthe saMkaLAyelA che. prathama lekhamAM lekhake kAvyamAM mahattvanuM sthAna dharAvanAra sAhityakAra zrI ramaNabhAI cI. zAha + 229
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ alaMkAranI samajUtI ApI bhAratIya kAvyazAstrIoe e aMge karelI vicAraNAthI ApaNane avagata karyA che. bIjA lekhamAM kAvyaprayojananI vividha kAvyAcAryoe karelI vicAraNAono khyAla ApI ramaNalAle tenI vistRta chaNAvaTa karI che. aMte lakhyuM chevartamAna yugamAM kAvyanA prayojananI navA saMdarbhamAM navI daSTie vicAraNA avazya karI zakAya, paraMtu teve vakhate paNa ApaNA pUrvasUrioe karelI vicAraNAne prakArAne paNa navI paribhASAmAM jyAM ghaTAvI zakAya tema hoya tyAM tenuM vismaraNa thavuM na ghaTe. ahIM vivecakanI vivekabuddhino paricaya thAya che. karuNa prazasti' (Elegy) ane TUMkIvArtA pazcimamAMthI ApaNA sAhityamAM AvelA be mahattvanA sAhityasvarUpo che. A svarUponI pazcimanA vivecakoe vicAraNA karI che ene AdhAre ramaNabhAIe be lekhomAM A svarUpono, enAM lakSaNono khyAla Apyo che. vividha kalAomAM sAhityane zreSTha mAnavAmAM AvI che. varsolyuM to sAhityane mAnavajAtinA magaja tarIke oLakhAvyuM che. vizvanA aneka vicArakoe - samIkSakoe sAhityanI samaja ApavA prayatna karyo che. sAhitya ghaNuM badhuM karI zake che paNa e eka arthamAM saMskArasetu paNa che e vAta ramaNabhAIe saMgrahanA aMtima lekhamAM sArI rIte mUkI ApI che. A lekha lekhakanI sAhitya pratyenI dRSTine, bIjI rIte kahIe to temanA dRSTikoNane spaSTa karI Ape che. - ramaNabhAIe saMgrahanA aDadhA lekhomAM mukhyatve saiddhAMtika carcA-vicAraNA karI che ane bAkInA aDadhA lekhomAM tyakSa vivecana karyuM che, arthAt kRtilakSI vivecana karyuM che. temane je kRtio vize vivecana karyuM che temAM sauthI mahattvanI kRti "sarasvatIcaMdranuM vivecana che. gujarAtI bhASAnI A asAdhAraNa navalakathAnI emaNe vidyArthIone dhyAnamAM rAkhI sarvAgI samIkSA karI che. sarjanAtmaka sAhityamAM, khAsa to kathAsAhityamAM jevuM ucca sthAna "sarasvatIcaMdranuM che evuM ja uccasthAna vivecAtmaka sAhityamAM suMdara kRta arvAcIna kavitAnuM che. zatAbdInI kavitAnuM zakravartI vivecana' zIrSakathI ramaNabhAIe A - vivecanagraMthanI samIkSA karI che. saMgrahamAM A uparAMta dhUmaketunI aitihAsika navalakA AmrapAlI, raNachoDabhAI udayarAmakRta 'naLadamayaMtI nATaka', kavi kalApIe lakhavA dhArela paNa adhUruM rahela hamIrajI gohela boTAdakaranuM khaMDakAvya 'ebhalavALo' vize paNa saMzodhanamUlaka ane AsvAdamUlaka lekho maLe che. ramaNabhAIe 'kritikA' nAmaka vivecanagraMtha 1982mAM pragaTa karyo. 'kritikA' e raziyana bhASAno zabda che. AmAM ramaNabhAIe cauda lekho saMgRhIta karyA che. A saMgrahamAM prAcIna ane madhyakAlIna kavilekhako, kRtio ane paribhASika viSayo vizenA abhyAsa lekho ApavAmAM AvyA che. madhyakAlIna sAhityanA UMDA abhyAsI ramaNabhAIe A lekhamAM narasiMha pUrvenA lagabhaga aDhIso - traNaso 230 + 1lmI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ varSanA gujarAtI sAhityano paricaya karAvyo che. pravAhI, prAsAdika zailImAM lakhAyelo A lekha gujarAtI sAhityanA AraMbhika stabakano khyAla Ape che. dayArAmanA AkhyAnomAM dayArAmanI kavipratibhAno vicAra karI, saMzodhananI sahaja sUjha dharAvatA ramaNabhAIe dayArAme AkhyAna svarUpe karelA kheDANano khyAla ApI tene ucita paripekSyamAM, mUlyAMkana dhoraNone saheja paNa zithila karyA sivAya, mUlavyo che. ramaNabhAIne jJagukAvyanuM svarUpa ane enA vikAsamAM TheTha kaoNlejanA adhyayanakALathI rasa hato. temaNe A viSaya para sarvagrAhI graMtha Apyo che. A graMthamAM temaNe phAgukAvya prakArano paricaya karAvI kSagukAvyanI vikAsarekhA AMkI che. temaNe gujarAtI madhyakAlIna sAhityanA lagabhaga badhA phAgukAvyono paricaya karAvyo che. teno AsvAda karAvI mUlyAMkana karyuM che. A uparAMta sphUlibhadra vizenA, tIrthaviSayaka, anya tIrthaMkara viSayaka, AdhyAtmika, vaiSNava, lo'thA viSayaka ane saMskRta phAgukAvyo vize paNa temaNe lakhyuM che. ramaNabhAIe 1961mAM muMbaI yunivarsiTInI pIeca.DI.nI padavI prApta karavA naLadamayaMtInI kathAno vikAsa' viSaya para zodhanibaMdha lakhyo hato. varSo pachI vijayazekhara kRta naladavadaMtI prabaMdhanI hastaprata hAthamAM AvatA tenuM saMzodhana-saMpAdana karI pragaTa karI. Ama teo jaina paraMparAnI eka mahattvanI nalakathAne prakAzamAM ANavA nimitta banyA che. A uparAMta 1962nuM graMthastha vADmaya ane manasukhalAla jhaverI sAthe temaNe karAvela 'gujarAtI sAhityanuM rekhAdarzana' paNa dhyAnamAM levuM paDe. prabuddha jIvana'nuM taMtrIpada temaNe ghaNAM varSo sudhI saMbhALyuM enA taMtrIlekho nimitte temaNe je nibaMdho-lekho lakhyA te mukhyatve abhiciMtanA ane sAMprata sahaciMtana'nA daseka bhAga graMthastha thayA che. emAM paNa sAhitya ane kalA sAthe saMkaLAyelA viSayo paranA aneka lekho sAMpaDe che. temAM tathA 'vaMdanIya hRdayasparzanA'nA be bhAgamAM temaNe gujarAtInA keTalAka sAhityakAro vize lakhyuM che. ekAMkI saMgraha paNa temanA vivecana ane saMzodhana-saMpAdanano viSaya hato. saMzodhaka, saMpAdaka, samIkSaka, caritralekhaka, pravAsalekhaka dharmatattvazAsananA abhyAsI ramaNabhAImAM eka sarjaka paNa chupAyelo che- eno ahesAsa A ekAMkIsaMgraha karI Ape che. ramaNabhAI madhyakAlIna gujarAtI sAhityanA UMDA abhyAsI che madhyakAlamAM paNa ramaNabhAInI ruci jaina sAhityamAM vizeSa jaNAya che. jaina kavi ane kRtio 52 temano vadhu jhoka che e dekhAya che. jaina dharma tathA tattvadarzananA UMDA abhyAsI ramaNabhAI jaina sAhityanA paNa acchA abhyAsI che. yazovijyajI, samayasuMdara, vijayazekhara vagere jaina kavio ane tribhuvanadIpaka prabaMdha', jaMbusvAmI rAsa', sAhityakAra zrI ramaNabhAI cI. zAha 1 231
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ naladavadaMtI prabaMdha' vagere kRtio para temanA lekho dAMta lekhe joI zakAya. ramaNabhAI gujarAtI bhASAsAhityanA acchA adhyApaka paNa hatA. TUMkI vArtA, karuNaprazasti jevA svarUpo paranA lekho hoya ke alaMkAra kAvyaprayojana, dhvanivirodha jevA bhAratIya kAvyazAstranA keTalAka muddAo hoya ke sAhityasaMskArasetu, lekhakano zabda ane bhASAsAhityanuM adhyayana-adhyApana' jevA lekho hoya, ramaNabhAImAM rahelo gujarAtI bhASA sAhityano adhyApaka pratibiMbita thato joI zakAya che. anaMtarAya rAvaLa, harivallabha bhAyANI, jayaMta koThArI, bhogIlAla sAMDesarA jevA uttama adhyApaka - vivecakonI paraMparAmAM DaoN. ramaNabhAInuM nAma paNa niHsaMkocapaNe mukI zakAya e baranuM temanuM pradAna che. ramaNabhAI sAcA ane samartha adhyApaka hovAthI anivAryapaNe ja emane arvAcIna gujarAtI sAhitya paNa bhaNAvavAnuM thayuM hoya. e nimitte bhale alpa pramANamAM paNa temaNe arvAcIna gujarAtI sAhitya vize paNa lakhyuM che ja. sarasvatIcaMdra', "arvAcIna kavitA', "AmrapAlI', 'hamIrajI gohela', "ebhalavALo', 'ApaNA sAmAyiko vagere lekho tathA 1962nuM "graMthastha vADumaya' pustaka tathA sAMprata sahaciMtanamAM graMthastha thayelA arvAcIna sAhityakAro bhogIlAla sAMDesarA, hIrAbahena pAThaka, harIndra dave, umAzaMkara joSI - vizenA lekho arvAcIna gujarAtI sAhitya sAthe paNa temano jIvaMta saMparka hato e hakIkata spaSTa kare che. ramaNabhAIe zyAmaraMga samIpe' ekAMkIo ane berarathI brigeDiyara ke 'vaMdanIya hRdayasparzanAM keTalAMka caritra nimitte potAnI sarjanAtmaka zaktino paricaya karAvyo hato. teo mukhyatve saMzodhaka ane samIkSaka hatA, vivecaka hatA. tethI temanI bhASAzailI saMzodhakanI zistane anusaratI sIdhI, saraLa, pravAhI ane prAsAdika che. temAM alaMkAronI anAvazyaka AtazabAjI nathI. bhASAno bhabhako nathI ke kliSTatA, durAdhyatA paNa nathI. temaNe bhAvasAhityanA abhyAsIo ane vidyArthIone dhyAnamAM rAkhIne lakhyuM hovA chatAM temanI bhASAmAM evI saraLatA, sahajatA, pravAhitA che ke sAmAnya vyakti paNa temanA lekho anAyAse vAMcI zake, samajI zake. ramaNabhAI bahuzruta vidvAna hatA. bhAratIya tathA prAzcAtya sAhityanuM temaNe UMDuM parizIlana karyuM hatuM. temanA vizALa vAMcanamAMthI saMkhyAbaMdha saMdarbho avataraNo rUpe Ave che paNa anivArya hoya tyAM ja, sAhityanuM pradarzana karavA nahIM. A avataraNo temanA lekhamAM evA sahaja rIte gUMthAI jAya che ke kyAMya khaTakatA nathI, AsvAdamAM avarodhaka banatA nathI. zrI ramaNabhAInuM A sAhitya pradAna gujarAtI sAhityakSetre temaNe karelA bahumUlya pradAnano ahesAsa karAve che. madhyakAlIna sAhityanA ane savizeSa to jaina sAhityanA UMDA abhyAsI tarIke teo cirasmaraNIya raheze. 232 + 1lmI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka sAhityakAra tarIke viziSTa guNo (1) zrI ramaNabhAInuM samagra jIvana sAhityane ja samarpita hatuM. evuM lAge ke temaNe sAhityano bhekha lIdho hato. emano vyavasAya adhyApakano hato, temanI jIvananI pravRttio sAhityane lagatI ja hatI. jema ke teo prabuddhajIvananA taMtrI hatA, jena yuvaka saMghanA pramukha hatA. vyAkhyAnamALAnA samIkSaka hatA. jena sAhitya samArohanA pramukha hatA. Ama temanuM samagra jIvana sAhityamaya ja hatuM. temanA dezavidezanA pravAso paNa sAhityanA prasAra-pracAra mATe ja hatA. (2) teo anekamukhI sAhityapratibhA dharAvanAra hatA. teo saMzodhaka hatA, vivecaka hatA, saMpAdaka hatA, lekhaka hatA, tattvajJAnI hatA, prakIrNaka hatA. ekAMkI lakhatA, cAritro paNa AlekhatA, ane pravAsonI mAhitI paNa ApatA. teo bahuzruta vidvAna hatA. (3) teo pote jaina hatA ane jaina dharmanA UMDA abhyAsI hatA. pote riTAyarDa thayA pachI rojanA sAtathI ATha sAmAyika karatA. potAnAthI ke bIjAthI kyAMya utsutra prarUpaNA na thAya tenuM khUba dhyAna rAkhatA. paryuSaNa vyAkhyAnamALAmAM samIkSaka tarIke A bAbatanuM khUba dhyAna rAkhatA. eka vAra eka vidvAna vaktAe ghAtI-aghAtI karmonA nAma bolavAmAM bhUla karI to temaNe niHsaMkoca temanI bhUla tarapha dhyAna doryuM. jaina dharmanA sUtronuM aMgrejImAM bhASAMtara karavAno teo virodha karatA. teo kahetA ke DaoNkTara ke enjiniyara thavA mahenata karo cho to A bhaNavuM hoya to tenA mATe gujarAtI zIkho, saMskRta bhaNo. eka vaktAe 'sarvadharma samabhAvanI vAta karI tyAre temaNe Takora karI ke "sonAne ja sonuM kahevAya badhAne sonuM na kahevAya. (4) teo jaina zikSaNasaMgha' AyojIta vakhtatva spardhAmAM jaja tarIke AvatA tyAre hariphAI daramiyAna te dareka muddA noTa karatAM. hariphAInuM pariNAma jAhera karatA pahelA vaktAone upayogI thAya tevI mAhitInI atyaMta sUkSma chaNAvaTa karatA. vaktAone upayogI thAya, tenuM vaktavya uttama koTinuM bane e mATenI samajaNa ApatA. sAhitya samArohamAM paNa temaNe samArohanA aMte karelI samIkSA vaktAone viziSTa mArgadarzana ApatI. ramaNabhAI vize jeTaluM lakhIe alpa ja hovAnuM che. temanA vize A je mAhitI ApI te sAgaramAMthI gAgara jeTalI ja mAhitI che. AvA zAstrajJa, premALa adhyApaka, hitecchu evA mahAna sAhityakAranI vidAyathI sAhityajagatane, jainadharmane, adhyApana jagatane moTI khoTa paDI che. sAhityakAra zrI ramaNabhAI cI. zAha + 233
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ DaoN. ramaNalAla cI. zAhanAM pustako ekAMkIsaMgraha zyAma raMga samIpe jIvanacaritra.rekhAcitra-saMsmaraNa gulAmono muktidAtA hemacaMdrAcArya vaMdanIya hRdayasparza prabhAvakasthaviro, bhAga 1thI 6 : tiviheNa vaMdAmi upAdhyAya zrI yazovijayajI zrI mohanalAlajI mahArAja zeTha motIzAha berarathI brigeDiyara paMDita sukhalAlajI pravAsa-zodha-saphara evaresTanuM ArohaNa rANakapura tIrtha uttaradhruvanI zodha-saphara nyUjhIlenDa pradeze jaya-vijayanA osTreliyA pAsaporTanI pAMkhe pAsaporTanI pAMkhe - uttarAlekhana pAsaporTanI pAMkhe - bhAga trIjo nibaMdha sAMprata sahaciMtana, bhAga 1thI 15 abhiciMtanA sAhitya-vivecana gujarAtI sAhityanuM rekhAdarzana (anya sAthe) narasiMha pUrvenuM gujarAtI sAhitya baMgAku-zumi kritikA 234 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ naLa-damayaMtInI kathAno vikAsa samayasuMdara paDilehA 1962nuM graMthastha vADmaya gUrjara kSagusAhitya saMzodhana-saMpAdana nala-davadaMtI rAsa (samayasuMdarakRta) jaMbusvAmI rAsa (yazovijyakRta) kuvalayamALA (udyotanasUriSkRta) mRgAvatIcaritra copAI (samayasuMdarakRta) nala-davadaMtI prabaMdha (guNavinayakRta) thAvaccAsuta riSi copAI (samayasuMdarakRta) nalarAya-davadaMtI caritra (RSivardhanasUrikRta) dhanA-zAlibhadra copAI (guNavinayakRta) be laghu rAsakRtio (jJAnasAgarakRta ane kSamAkalyANakRta) nala-davadaMtI prabaMdha (vijayazekharakRta) dharma-tattvajJAna jaina dharma (chaThThI AvRtti) jaina dharma (marAThI AvRtti) jJAnasAra jinatattva, bhAga 1thI 8 kanphyUziyasano nItidharma vIra prabhunAM vacano bhAga 1-2 Buddhism havir & Jainism An Introduction Shraman Bhagwan Ma jainadharma (hiMdI AvRtti) bauddhadharma nidbhavavAda tAo darzana adhyAtmasAra, bhAga 1-2-3 adhyAtmasAra (saMpUrNa) sAhityakAra zrI ramaNabhAI cI. zAha + 235
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMkSepa sarasvatIcaMdra, bhAga 1 (pAThyasaMkSepa) anuvAda rAhula sAMkRtyAyana (sAhitya akAdamI, dilhI) bhAratanI rASTrIya saMskRti (nezanala buka TrasTa, dilhI) saMpAdana (anya sAthe) manISA ciMtanayAtrA avagAhana samayaciMtana mahattarA zrI mRgAvatIzrIjI jaina sAhitya samAroha, guccha 1-2-3-4 zrI vijayAnaMdasUri svargArohaNa zatAbdI graMtha zrI yatIndrasUri dIkSAzatAbdI graMtha zreSTha nibaMdhikAo nIrAjanA jIvanadarpaNa tattvavicAra ane abhivaMdanA zabdaloka akSarA kavitAlaharI prakIrNa ena. sI. sI. jena lagnavidhi Do. chAyA zAha 94, lAvaNya sosAyaTI, vikAsagRha roDa, pAlaDI, amadAvAda Tena.naM. 26612860 mo. 9998336992 236 me 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako.
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ prophesara tArAbahena ramaNalAla zAha jAdavajI vorA [gamatAMno karIe gulAla' evo svabhAva dharAvanAra zrI jAdavajIbhAI potAnI pAse koI suMdara sAhitya, navo vicAra Ave ke tarata potAnA bahoLA mitravartuLamAM tene vaheMcavAmAM AnaMdano anubhava kare che. prastuta lekhatAM teoe pro. tArAbahena ane temanA sAhityanI avanavI vAto karI che. - saM.] AryAvartanA ajavALA ane parama prakAzanA tejomaMDaLe je dharatIne sonethI maDhelI che, evI adhyAtma saMskRtithI AcchAdita A bhArata dezanI mATInA kaNakaNa sAdhu-sAdhvIjI tathA zrAvaka-zrAvikAonA AdarzanI ujjvaLa yazogAthAothI surabhita che. bhAratanA vividha dharma tema ja darzanomAM vaiyaktika rUpathI nArI sAdhikAonA vizALa pramANamAM ullekho maLe che. paraMtu, zramaNI ane zrAvikAsaMghanuM vyavasthita ane vizALa svarUpa jaina dharmamAM dRSTigocara thAya che. jaina dharmano sAco vAraso tenuM vipula sAhitya che. A sAhityika vArasAne jALavavA ane tenuM saMvardhana karavA prophesara tArAbahena ramaNalAla zAhe athAga parizrama karyo che. jaina dharmamAM bhagavAna RSabhadevathI laIne bhagavAna mahAvIra svAmI sudhI caturvidha saMghamAM nArIne zramaNI ane zrAvikA saMghamAM sammilita karI che. prophesa2 tArAbahena ramaNalAla zAha jevI suzrAvikAo jaina dharmanI Ana, bAna ane zAna che. zrutaupAsikA prophesara tArAbahena ramaNalAla zAhano janma gujarAta rAjyanA surendranagara jillAnA dhrAMgadhrA zaheranA zrI dIpacaMdabhAI tribhovanadAsa zAhane tyAM mAtA dhIrajabahena dIpacaMdabhAI zAhanI ratnakukSIe 31mI julAI, 1928nA saparamA divase lakhanau zaheramAM thayo hato. tArAbahenanA pitAzrI dIpacaMdabhAI tribhovanadAsa zAha zrI muMbaI jaina yuvaka saMghanA mAnada maMtrI hatA ane A saMsthAnI UjaLI imAratanA te pAyAnA paththarasama hatA. tArAbahenano prAthamika abhyAsa amadAvAda, kAMcI ane muMbaImAM thayo. senTa jheviyarsa kaoNlejamAM gujarAtI ane saMskRta viSayo sAthe ema. e.no abhyAsa pUrNa karyA bAda mAtra 23 va2sanI vaye 1951mAM sophiyA kaoNlejamAM bI.e.nA gujarAtI viSayanA prAdhyApikA tarIke joDAyA. satata 38 va2so sudhI adhyApana prophesara tArAbahena ramaNalAla zAha + 237
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ karAvIne heDa opha dhI DipArTamenTa' tarIke pharaja bajAvatAMnI sAthesAthe 20 varaso sudhI muMbaI yunivarsiTInA gujarAtI vibhAganA borDa opha sTaDIjhanA sabhya paNa rahyA. teo vividha saMsthAo sAthe saMkaLAyelA hatA. zrI muMbaI jaina yuvaka saMghanI kArobArI samitInA sabhya ane Atmavallabha maMgala maMdiranA ceraparasana tathA zrAvikAzrama pAlitANA)nA maMtrI hatA. tArAbahenanA jIvanamAM jainadharma tANAvANAnI jema romeromamAM vaNAI gayo hato. e mahA gauravanI bAbata che ke temanA hAtha nIce prasiddha kavi Do. sureza dalAla, viduSI DaoN. kalAbahena zAha, prabuddha jIvananA taMtrI Do. dhanavaMtabhAI zAha, jANItA prophesara Do. gulAbabhAI deDhiyA, zrI kAMtAbahena bhaTTa, zrI dinezabhAI bhaTTa tathA zrI sItAMzu yazazcandra jevI mahAna hastioe ema.e.no abhyAsa karyo che. tArAbahenane jaina dharmadarzananuM ananya AkarSaNa hatuM. jaina sAhityanA temanA vAMcana ane UMDA adhyayanane kAraNe zrI muMbaI jena yuvaka saMgha AyojIta paryuSaNa tathA vasaMta vyAkhyAnamALAomAM temane sarva prathama strI vyAkhyAtA tarIkenuM gaurava prApta thayuM hatuM. tyArathI jenonI AvI agragaNya mahAna saMsthAmAM teo maraNaparyaMta Azare 50 varasa sudhI saMkaLAyelA rahyA. temaNe jaina sAhitya samArohamAM satrapramukha tarIkenuM sthAna paNa zobhAvyuM hatuM. temanI preraNA thakI zrI muMbaI jaina yuvaka saMghamAM anya strI vaktAo paNa AvatI thaI. eka vakhata paryuSaNa vyAkhyAnamALAmAM 18 jeTalI badhI ja strI vaktAo hatI. nArIo mATe A eka gauravapUrNa ghaTanA che. tArAbahenanI pravacana zailI eTalI badhI AkarSaka hatI ke mAtra vidvAnone ja nahIM paNa janasAmAnyane paNa AkarSita karatI jethI karIne AgaLa vividha jaina sozyala grUpa, jhAlAvADa grUpa, anya sAmAjika saMsthAo tathA mahilAmaMDaLomAM paNa vaktavyo ApavA mATe temane AmaMtrita karavAmAM AvatA. bhArata sivAya videzanA dezomAM paNa teo pravacano ApavA jatA hatA. DaoN. ramaNabhAI sAthe temaNe paNa laMDana, amerikA, AphrikA, osTreliyA, dubaI tathA siMgAporamAM jaina sAhityanA viSayo upara gujarAtI bhASAmAM pravacano ApIne hajAro-lAkho lokone potAnI madhurI vANIthI maMtramugdha karyA hatA. aneka dainiko ane sAmayikomAM avAranavAra prophesara tArAbahena ramaNalAla zAhanA jena dharma tathA gujarAtI sAhitya vizenA lekho to chapAtA ja hatA tathA bhAratanA ane duniyAnA ghaNA dezomAM vyAkhyAno paNa ApatA hatA. temaNe prAcIna sAhitya sudhA zreNI aMtargata saMskRtanA prakhyAta nATakone 1957mAM gujarAtI bhASAmAM kathAsvarUpe rajU karyA, je pAchaLathI dasa nAnI nAnI pustikA svarUpe pragaTa thayA ane pharI vAra 2005mAM saMskRta nATakonI kathA bhAga-1 rUpe zrI muMbaI jaina yuvaka saMghe pragaTa karyA. saMskRta nATakonI kathA bhAga-1mAM mahAkavi kAlidAsanA 'zAkuntala', 238 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'vikramorvazIya' tathA mAlavikAgnimitra' nAmaka traNa, kavi harSanA priyadarzikA', ratnAvalI' ane 'nAgAnaMda' nAmaka traNa tathA kavi bhAsa likhIta paMcarAtra', pratimA', pratijJAyogandarAyaNa" tathA "svapnavAsavadattA' nAmaka cAra nATakono samAveza karavAmAM Avyo che. mahAkavi kAlidAsa ApaNA saMskRta sAhityanA eka amara kavi che. bANa, rAjazekhara, jayadeva, mallinAtha, daMDI, gaTe, TAgora vagere emanI prazaMsA karatAM thAkyA nathI. kAlidAsanuM sarvazreSTha nATaka "zAkuntala' jagatanI eka zreSTha sAhitya kRti tarIke amara thayuM che. emAM ApaNane saMpUrNa saMvAdI dAmpatyajIvananuM surekha darzana thAya che. vikramorvazIya' nATakamAM budha ane ilAthI utpanna thayelA caMdravaMzanA rAjA purUravA ane nArAyaNanI jaMghAmAMthI utpanna thayelI devalokanI apsarA urvazInI premakathA gUMthI levAmAM AvI che. A nATakane kAlidAse saMvidhAnanuM cAturya, manohara kalpanAo, prakRtisauMdaryanAM suMdara varNano, padmanuM mAdhurya ane rasanA paripUrNa Alekhana vaDe eka ucca kakSAnI kalAkRti banAvyuM che. mAlavikAgnimitra' nATaka kAlidAsanI taruNAvasthAnI prathama kRti hovA chatAM eka saphaLa kRti che. nRtya-nATakanI spardhA, baMne nATyAcAryo vacceno jhaghaDo, nRtya karatAM rAjakumArI mAlavikAe gAyeluM sUcaka gIta, vidUSakane sApanuM karaDavuM, rANI dhAriNInA pagane IjA thavI, mAlavikAe azokano dohada pUro pADavA javuM vagere prasaMgonA AlekhanamAM kavi kAlidAsanI asAdhAraNa kalpanAzakti ane saMvidhAna kalA jovA jevI che. harSavardhananA priyadarzikA, ratnAvalI ane nAgAnaMda nAmaka nATakonA kartA kharekhara pote hatA ke pachI paisA ApI bIjAo pAse lakhAvI potAne nAme e nATako caDAvyA e vize prAcIna kALamAM matabheda Ubho thayo hato. joke enA lekhaka harSa ja che e vize have koI zaMkA rahI nathI. uparUpaka prakAranA A nATaka priyadarzikAmAM rAjA udayanane rANI priyadarzikA kevI rIte maLe che enuM Alekhana karavAmAM AvyuM che. A nATakamAM zRMgAra rasanI sAthesAthe karuNa, hAsya ane abhuta rasanuM saMyojana thayeluM che. nATaka "ratnAvalImAM rAjA udayanane rANI ratnAvalI kevI rIte maLe che enuM Alekhana karavAmAM AvyuM che. A nATakamAM mukhya zRMgAra rasa che. harSa racita trIjuM nATaka 'nAgAnaMda saMskRta nATaka sAhityamAM kathAvastunI dRSTie taddana judI ja bhAta pADe che. temAM zRMgAra, vIra, karuNa, hAsya ane addabhuta rasanuM Alekhana karavAmAM AvyuM che. bauddhakathAvastu, buddhanI stuti tathA ahiMsAnI bhAvanAnuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. - trIjI zatAbdInA aMte ane cothI zatAbdInA pUrvArdhamAM thayela suprasiddha nATyakAra bhAse kula tera nATaka lakhyA che. tenA nATakonA Adi maMgala jotAM te viSNubhakta hoya ema lAge che. mahAbhAratamAMthI kathAvastu laIne paMcarAtra' nATakamAM prophesara tArAbahena ramaNalAla zAha + 239
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAtra pAMca rAtriIomAM ja pAMDavo potAnA ajJAtavAsamAMthI pragaTa thAya to temane aDadhuM rAjya ApavAnI zaratanuM suMdara varNana karavAmAM AvyuM che. pratimA' nATakanuM kathAvastu rAmAyaNamAMthI levAmAM AvyuM che. AmAM rAmanA rAjyAbhiSekathI mAMDI vanamAMthI pAchA phare che tyAM sudhInI kathA gUMthavAmAM AvI che. mosALethI pAchA pharatA bharatane dazaratha rAjAnA mRtyuno khyAla nathI, paraMtu, te rAjadhAnImAM pravezatAM pahelAM sUryavaMzI svargastha rAjAonI pratimAonA prAsAdamAM dazaratha rAjAnI pratimA jotAM ja mUcha pAme che, tethI A nATakanuM nAma pratimA rAkhavAmAM AvyuM che. trIjA nATaka pratijJAyaugaMdharAvaNamAM tatkAlIna samAja jIvananuM pratibiMba paDe che. vIrarasa pradhAna A nATakanuM saMyojana lekhake rasika rIte karyuM che. "svapnavAsavadattA" e bhAsanuM eka uttama ane saphaLa nATaka che. samAlocanArUpI agnimAM bhAsanA nATakono samUha nAkhavAmAM Avyo tyAre e agni svapnavAsavadattAne bALI zakyo nahIM eTale A bhAsanuM suMdara, saphaLa ane zreSTha nATaka gaNAya che. sana 1958mAM tArAbahene sAhitya, chaMda ane alaMkAra khaMDa 1-2 pragaTa karyA jemAM mahattvanA Adi kavio jevA ke narasiMha mahetA, mIrAMbAI, akho, premAnaMda, zAmaLa, dayAnaMda vagerenuM jIvana tema ja temanI kRtionuM vivecana karyuM che tathA chaMda, alaMkAra vagerenuM jhINavaTabharyuM nirUpaNa karyuM che. A pustaka pragaTa thayAnI sAthe ja ema.e.nA pAThyakramamAM sthAna pAmyuM, je temanI AgavI siddhi ane eka samartha jaina zrAvikAnuM sAhityakSetre ananya pradAna gaNI zakAya. sana 1989mAM tArAbahena likhIta zrImada rAjacaMdra nAmaka pustikA paricaya TrasTanA nejA heThaLa bahAra pADavAmAM AvI, jenI cha AvRttio thaI. sana 1999mAM tArAbahene Arya vajasvAmI nAmaka pustikA bahAra pADI. joke temanA avasAna bAda pAchaLathI navembara, 2009mAM A baMne pustikAno samAveza zrI muMbaI jaina yuvaka saMgha prakAzita prabuddha caraNemAM karavAmAM Avyo che. A pustikAo pachInuM temanuM pustaka eTale ApaNA tIrthakaro. A pustakane ApaNe ApaNA tIrthakaro vizenI tamAma mAhitI pUrI pADato eka ensAyaklopIDiyA jevo graMtha kahI zakIe. ApaNA tIrthakaro vize vividha prakAranI prakIrNa pAribhASika mAhitI Apato, saMdarbha graMthanI garaja sAre evo, saMkalananA prakArano A graMtha che. eka ja svataMtra graMthamAM eka ja sthaLe A badhI mAhitI sAMpaDI rahe evA zubha AzayathI temaNe A graMthanuM saMkalana karyuM che. e mATe temaNe pravacana sArodvAra tathA saptatizatasthAnaka prakaraNa jevA aneka graMthono AdhAra laIne A graMthane pramANabhUta banAvavAno saphaLa prayAsa karyo che. A graMthamAM vartamAna covIzInA tIrthakaronA mAtA-pitA, lAMchana, janmasthaLa, janmadeza, yakSa-yakSiNI, zarIranI UMcAI, varNa, cyavana kalyANaka, cyavana nakSatra, kayA lokathI avana, bhava saMkhyA, tIrthaMkara nAmakarmanI nikAcanAno bhava, pUrvabhava 240 + 1lmI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ nagarI, pUrva devabhavanuM AyuSya, garbhavAsa mAsa-divasa, janma kalyANaka, janma nakSatra, dikSA nakSatra, kevaLajJAna nakSatra, rAzi, gaNa, vaMza, gotra, yoni, kumAra avasthA, rAjya avasthA, padavI, mAtA-pitAnI gati, vivAhita ke avivAhita, patnInuM nAma, dIkSA kalyANaka, dIkSAnagarI, dIkSAbhUmi, sahadIkSA, dIkSA vakhate beThelA te zibikAnuM nAma, dIkSAno samaya, dIkSA samayanuM tapa, dIkSA pachI prathama pAraNAnuM dravya, prathama bhikSAdAtA, chagha0 kALa, kevaLajJAna kalyANaka, kevaLajJAna nagarI, kevaLajJAna bhUmi, kevaLajJAna samayanuM tapa, jJAnavRkSanI UMcAI, prathama dezanAno viSaya, gaNadhara saMkhyA, mukhya gaNadhara, prathama ziSya-ziSyA, mukhya bhakta rAjA, kevaLajJAnI, mana:paryavajJAnI, avadhijJAnI, cauda pUrvadhara, vaikriya labdhidhara, sAdhusAdhvI, zrAvaka-zrAvikAonI saMkhyA, nirvANa kalyANaka, nakSatra, rAzi, Asana, tapa, kula dIkSAparyAya, AyuSya, nirvANabhUmi, sahanivaNa, nivaNaveLA tathA nivaNa pachI AMtarAnI saMpUrNa vigatono samAveza karavAmAM Avyo che. A uparAMta, A pustakamAM gaI covIzI tathA AvatI covIzInA tIrthakaronA lAMchana, zarIranI UMcAI, AyuSya, kono jIva hAla kyAM che tathA vIsa viharamAna jinezvaro tathA utkRSTa kALe vicarelA 170 tIrthakaronI saMpUrNa mAhitI ApavAmAM AvI che. uparAMta, pariziSTamAM ati upayogI evI arihaMta paramAtmAnA bAra guNa, tIrthaMkara paramAtmAnA atizayo, temanI vANInA pAMtrIsa guNa, temanI mAtAnA svapna, pUrva bhavanA dIkSAguru, mahAvideha kSetramAM tIrthakaro, temanA pUrvabhava tathA zAzvatA jinacaitya tathA temAM rahelI pratimAonI saMkhyA, vartamAna covIsInA tIrthakaronA yakSa-yakSiNInI mAhitI tathA zrI mahAvIra svAmInA gaNadharo ane 63 zalAkApuruSo saMbaMdhita mAhitI ApIne A graMthane eka daLadAra saMgrahavAlAyaka graMtha banAvavAmAM Avyo che. / tArAbahena ramaNalAla zAhanuM aMtima pustaka eTale : prabuddha caraNe. A pustakamAM jinazAsananA prabhAvazALI evA pAMca mahApuruSanA jIvanecaritro AlekhavAmAM AvyA che. 1. Arya vajasvAmI, 2. adhyAtmavIra zrImada rAjacaMdra, 3. prajJAcakSu paMDita sukhalAlajI saMghavI, 4. AtmadarzI pratibhAvaMta zrI rAkezabhAI kverI ane 5. zraddheya vidvAna zrI ramaNalAla cI. zAha tArAbahene samaye samaye A cAritro AlekhyAM hatAM, paraMtu te judAM judAM sAmayikomAM chapAyAM hoI temanI IcchA hatI ke A badhA ja cAritro ekasAthe pustakarUpe chapAya. A kAryano prAraMbha karatA pUrve ja zrImatI tArAbahenanuM duHkhada avasAna thayuM. A temanI aMtima icchA temanA suputrI zailajAbahenane khyAla hoI temaNe A kArya saharSa svIkArIne pUrNa karyuM. samaye samaye jinazAsanamAM aneka prabhAvaka puruSo thayA che jemanA jIvana ane kavanathI jinazAsana gauravavaMtu banyuM che. Arya vajasvAmInuM jIvana, vairAgya, jJAna ane prabhAva addabhuta hatA. bhagavAna mahAvIra svAmInA nirvANa pachI emanA prophesara tArAbahena ramaNalAla zAha + 241
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAsanakALamAM sudharmAsvAmInI paraMparAe lagabhaga pAMcaso varase AvanAra Arya vajasvAmI chellA dasapUrvadhara mahAtmA hatA. ogaNIsamA saikAnA uttarArdhamAM I. sa. 1867nI kArtika pUrNimAne divase zrImada rAjacaMdrano janma pitA ravajIbhAI pacANabhAI mahetA dharme vaiSNava tathA mAtA devabAI dha jainane ghera thayo hoI janmathI ja vaiSNava ane jena ema baMne dharmanA saMskArano lAbha maLyo hato. sAmAjika, rAjakIya, AdhyAtmika vagere kSetronI jAgRti mATe taiyAra thayelI bhUmikAne vadhu vega ane baLa ApanArA mahArathIomAM gAMdhIjI, TAgora, araviMda ghoSa vagerenI sAthe zrImada rAjacaMdrano paNa ullekha karAya che. sAhityakAra tarIkenI zrImadanI pratibhA naisargika ane ucca prakAranI hatI. mAtra agiyAra varasanI uMmare temaNe kAvyalekhananI pravRtti AraMbhI. kizorAvasthAmAM InAmI nibaMdho lakhavA mAMDyA je buddhiprakAza, saurASTra darpaNa tathA vijJAna vilAsa jevA sAmayikomAM chapAtA. soLa varasanI vayathI temanI aMtaraMga dazA jAgrata thaI gaI hatI jyAre temaNe bhAvanAbodha, mokSamALA, apUrva avasara tathA Atmasiddhi jevI mahAna kAvyakRtionuM sarjana karyuM. A uparAMta, zrImade utarAdhyayanasUtra, dvAdazAnuprekSA, svarodayajJAna, puSpamALA, vacanasaptazati, vacanAmRta vagere kRtionI racanA karI. zrI muMbaI jena yuvaka saMghanA preraNAmUrti ane zarUAtanA varSomAM salAhakAra puNyazloka padmabhUSaNa paMDita sukhalAlajI paryuSaNa vyAkhyAnamALAnA preraNAstrota tathA pahelA pramukha hatA. temanI preraNAne kAraNe jaina yuvaka saMghane kAkAsAheba kAlelakara, ravizaMkara mahArAja, ka. mA. munazI, ba. ka. ThAkora, DhebarabhAI, cImanalAla cakubhAI, paramAnaMda kApaDiyA jevA keTalAya pratiSThita vaktAono lAbha maLyo. paMDitajI 30 varSa sudhI vyAkhyAnamALAnA pramukha rahyA. e pachI DaoN. jhAlAsAheba 10 varasa sudhI, DaoN. ramaNabhAI 34 varasa sudhI ane hAlamAM 2006thI Do. dhanavaMtabhAI zAha jevA vidvAna pramukho ApaNane sAMpaDyA che. mAtra soLa varasanI uMmaramAM zItaLAmAM AMkho gumAvyA chatAM bhaNavA mATe kAzI gayA. asahya garamI ane asahya ThaMDI veThI jIvAtavALA ghAsa upara sUIne mAtra eka zetaraMjI oDhe. paisAnI, rahevAnI ane jamavAnI musIbatone avagaNI daDha manobaLathI mahenata karI cAlIsa jeTalA mahAna graMthonuM sarjana karI, anekane adhyayanamAM saphaLa mArgadarzana ApI, bhAratanA mahAna dArzanika ane prakAMDa paMDita banyA. 1957mAM akhila bhAratIya dhoraNe paMDitajInI vidvatAne ane siddhione biradAvavAno kAryakrama te vakhatanA rASTrapramukha DaoN. rAdhAkRSNananA pramukha pade thayo hato. 2007mAM rASTrIya ane AMtararASTrIya kSetre anupama Adara ane khyAtI 242 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ ' pAmanAra paMDita sukhalAlajIne savAso varasa thayA tenI ujavaNIrUpe zrI muMbaI yuvaka jaina saMgha ane gujarAtI sAhitya pariSadanI hemacaMdrAcArya svAdhyAyapIThanA saMyukta upakrame eka parisaMvAdanuM Ayojana karavAmAM AvyuM hatuM. paMDitajI nispRha hatA. temane aneka suvarNacaMdrako, evorDa ane pAritoSiko maLyA. saurASTra yunivarsiTI, gujarAta yunirvarsiTI ane mahArAjA sayAjIrAva yunivarsiTI e traNe yunivarsiTI taraphathI temane DI.liTa.nI padavI maLI. anya ghaNI saMsthAo taraphathI temanA puruSArthanI yogya kadara thaI. e badhuM temaNe sahajabhAve svIkAryuM. temanA vANI, | vicAra ke vartanamAM koI ja asara nahotI. paMDitajIe AMkhanI UNapa hovA chatAM eka yunivarsiTInuM moTuM DipArTamenTa karI zake tevA moTA projekTa jevA aneka kAmo karyA. temaNe hemacaMdrAcArya likhita 1800 zloka pramANa vyAkaraNa siddhahemazabdAnuzAsana moDhe karyuM. pUrvAcAryo siddhasena divAkara, harIbhadrasUri, hemacaMdrAcArya, yazovijayajI vagerenI kRtionuM saMzodhana karyuM. aMdha avasthAmAM paNa temaNe karelA bhagIratha prayatno jANIe tyAre ApaNane navAI lAge ke paMDita sukhalAlajIe keTalI samatAthI saMkaTane siddhimAM pheravyuM haze ! azubhane khaMkherIne zubha tarapha gati karAvato paMDitajIno maMgaLa abhigama sarvene mATe preraNAdAyI rahyo che. chalakAtI prasannatApUrvaka lakhe che ke, mArI pravRtti adhyayana, lekhana, saMzodhana, saMpAdana, sAmAjika tathA dhArmika praznonI chaNAvaTa Adi aneka dizAomAM vaheMcAyelI rahI che. dIrghakAlIna zAstrIya ane vyavahAra kAryanA yajJamAM kendrasthAne to utkaTa jijJAsA ane satyazodhananI vRtti ja rahelI che. A vRttie ja mane aneka sapuruSonI bheTa karAvI, paMtha ane phirakAnA sAMkaDA vartuLamAMthI bahAra kADhI, anekavidha pustakonA gaMjamAM garakAva karI, anekavidha bhASAonA paricaya bhaNI preya." AtmadarzI DaoN. rAkezabhAI jhaverI ane zrImada rAjacaMdra Azrama, dharamapura vizenA lekhanI zarUAtamAM tArAbahena lakhe che ke, vartamAna samayamAM mANasa jeTalo kudaratanirmita ApattithI duHkhI che tenA karatAM mAnavasarjita ApattithI vadhu duHkhI che. A duHkhamAMthI mAnavane bacAvavo duniyA sAme moTo paDakAra che. AvI zakti dharmane jANanAra, jIvanAra ane lokone tenA mATe mArgadarzana ApanAra dharmapuruSomAM che. vartamAna samayamAM AvI vyaktiomAM jemanuM nAma AdarapUrvaka, premapUrvaka levAya che tevI eka vyakti DaoN. rAkezabhAI jhaverI che." 1989mAM tattvajJAnanA viSaya sAthe ema.e.nI DigrI suvarNacaMdraka sAthe hAMsala karI. 1985thI 1991 sudhImAM temaNe SaDradarzana, jaina zvetAMbara ane digaMbara zAstrono, nyAya ane saMskRta bhASAno abhyAsa karyo. zrImada rAjacaMdranA AtmasiddhizAstrano temanA jIvana para ghaNo moTo prabhAva che. Do. ramaNalAla sI. zAhanA mArgadarzana heThaLa temaNe zodhanabiMdha lakhyo, jemAM adhyAtmapathanA abhyAsIne prophesara tArAbahena ramaNalAla zAha + 243
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ jarUrI khulAsA maLavA uparAMta gAthAomAM raheluM gUDha rahasya saraLa rIte samajAvyuM che. e vAMcatA temAM saMkSiptamAM mokSamArgano saMpUrNapaNe paricaya thAya che. zrI rAkezabhAI jhaverInuM mahattvanuM yogadAna e che ke temaNe yuvAvargane navI dizA batAvI. samAjano zikSita varga, DaoNkTara, enjiniyara, cArTarDa ekAunTanTa, adhyApaka vagere jaina ane jainetara, bhAratano ane videzano yuvAvarga moTI saMkhyAmAM A saMsthA sAthe joDAyo che. tArAbahena ramaNalAla zAhanA sAhitya sarjananA ziramorasama prabuddha caraNe pustakano aMtima adhyAya temaNe ApaNA sahunA priya evA Do. ramaNalAla cImanalAla zAhane arpaNa karyo che. temano janma mAtA revAbahena ane pitA cImanalAla amRtalAla zAhanI kUkhe 3jI Disembara, 1926nA roja vaDodarA jillAnA pAdarA gAme thayo hato. 1950mAM gujarAtI ane saMskRtanA viSaya sAthe ema.e.mAM prathama AvavA mATe temane baLavaMtarAya ThAkora suvarNacaMdraka tathA kezavalAla dhruva pAritoSika prApta thayA. jheviyarsa kolejamAM prathama AvavA mATe saMta phrAnsisa caMdraka maLyo. 1951mAM senTa jheviyarsa kolejamAM adhyApaka tarIke joDAyA. kaoNleje amadAvAdamAM senTa jheviyarsa kaoNleja zarU karavA mATe temane amadAvAda mokalyA. tyAM paMDita sukhalAlajI ane munizrI puNyavijayajI mahArAjanA saMparkane kAraNe prAkRta, apabhraMza tathA jUnI gujarAtIno abhyAsa karI pIeca.DI. mATe naLadamayaMtInI kathAno vikAsa' viSaya pasaMda karyo. gAIDa pro. manasukhalAla jhaverInA mArgadarzana heThaLa 1961mAM pIeca.DI.nI DigrI meLavIne 1963mAM ja pote paNa pIeca.DI.nA mArgadarzaka banyA. phAgu, khaMDakAvya vagere jevA gujarAtI sAhityanA judAjudA viSayo, gItA, rAmAyaNa, mahAbhArata, svAminArAyaNa saMpradAya ane jaina dharmanA judAjudA viSayo, caMdarAjAno rAsa, jayazekharasUri vagere vividha viSayo para temaNe 18 vidyArthIo pAse zodhanibaMdho taiyAra karAvyA. ramaNabhAI vidyArthIpriya adhyApaka hatA. temanA hAtha nIce pIca.DI. thayelA keTalAya vidyArthIo Aje pote paNa prophesara tathA pIeca.DI.nA gAIDa banyA che. pacIsa varasanI vaye ramaNabhAI zrI muMbaI jena yuvaka saMghanA sabhya banyA. thoDA varasomAM kArobArInA sabhya banyA ane jiMdagInA aMta sudhI koI ne koI pade cAlu rahyA. 1972thI temaNe zrI muMbaI jaina yuvaka saMgha AyojIta paryuSaNa tathA vasaMta vyAkhyAnamALAnA pramukhapade 33 varasa sudhI potAnI sevAo ApI. ramaNabhAI pramukha banyA pachI mAnavasevAnI ane keTalIka saMskAralakSI pravRttio zarU thaI. temaNe zarU karelI khUba mahattvanI pravRtti te paryuSaNa vyAkhyAnamALA daramiyAna gujarAtanA pachAta grAma vistAramAMnI koI ne koI saMsthA mATe phaMDa ekaThuM karI tene madada karavAnI hatI. A pravRttimAM uttarottara saphaLatA maLI. atyAra sudhImAM karoDo rUpiyAnuM dAna lokoe karyuM che. vividha lokopayogI ane uttama pravRttione kAraNe saMsthAnI suvAsa khUba ja prasarI che. 244 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ lekhako mATe kopIrAITa e nAmanA, hakka ane Avaka ema aneka dRSTie ati mahattvanuM tattva che, paraMtu ramaNabhAIe potAnA bhUtakALanAM ane vartamAnakALanAM lakhANonA kopIrAITanuM visarjana karyuM. Ano bahu ja sAro paDagho paDyo. zrImad rAjacaMdra Azrama, dharamapura taraphathI prakAzita thatA pustakonA kopIrAITa e saMsthAe zarUAtathI ja na rAkhyA. munizrI saMtabAlajInI mahAvIra sAhitya prakAzana saMsthAe paNa na rAkhyA. amerikAnI prasiddha jaina saMsthA jenA e paNa potAnA kopIrAITa choDyA che. AyuSyanA sitteramA varSe jAherajIvananA badhA pada choDavA evo nizcaya temaNe karyo. e anusAra muMbaI jaina saMghanuM pramukhapada choDyuM. pharbasa gujarAtI sabhA tathA adhyAtma prasAraka maMDaLanuM pramukhapada tathA mahAvIra jaina vidyAlayanuM maMtrIpada paNa choDyuM. A pada mobhAvALA ane mAna vadhAranArA hatA, paNa nakkI karyuM hatuM eTale choDyA. temaNe vividha prakAranuM vipula sAhitya sajaryuM che. jinatattvanA ATha bhAga, jinavacananA hiMdI, gujarAtI ane aMgrejI bhASAMtaro, bhagavAna mahAvIranAM vacano, jaina dharma-paricaya pustikA, prabhAvaka sthaviro, tiviheNa vaMdAmi, zeTha motIzA, vaMdanIya hRdayasparza, berarathI brigeDiyara, pAsaporTanI pAMkhanA traNa bhAga, sAMprata sahaciMtananA cauda bhAga vagere ullekhanIya che. tArAbahena ramaNabhAI sAthe tA. 18-2-1953nA roja lagnagraMthithI joDAyA pachI trepana varSanuM temanuM lagnajIvana lIlIchama hariyALI samuM haryuMbharyuM hatuM. tArAbahena ane ramaNabhAI vacce eka viziSTa prakArano maitrIbhAva hato. temanI vacce paraspara ekabIjA pratye koInuM paNa koInI upara Adhipatya na hatuM. paraMtu sahajapaNe saharSa baMne ekabIjAnI icchA jANIne koI paNa prakArano boja anubhavyA vagara vartAne pravRttio karatA. baMne jyAM paNa sAthe hAjara hoya tyAre vAtAvaraNa haMmezAM prasanna rahetuM. tArAbahena tathA ramaNabhAInuM dAmpatya eTale sItAmAtA ane rAma jevuM Adarza dAmpatya. A dAmpatyajIvana eTale jIvananA badhAM zubha ane saMpano saravALo. saMpa tyAM jaMpa. eka zAMta, svastha ane vidyAmAM tema ja maMgaLamaya jIvana jemAMthI pAMgaryuM eka killola karatuM kuTuMba udyAna. putrI zailajA ane jamAI cetanabhAI, dohitrI-dohitro gArgI ane kaivalya, amerikA sthita putra amitAbha ane putravadhU surabhi tema ja pautra-pautrI arcita ane acirA. badhAM ja tejasvI kArakirdIthI chalochala bharyAbharyA. temAM paNa temanI putrI zailajAbahena paNa paryuSaNa vyAkhyAnamALAomAM temanA jevA ja vidvattAsabhara tathA ciMtanAtmaka vyAkhyAno ApIne ramaNabhAI tathA tArAbahenanI yAda tAjI karAve che. 24mI okTobara, 20panA dine ramaNabhAInI vidAya bAda tA. 16mI jAnyuArI, 2006nA prabuddha jIvananA aMkamAM ramaNabhAIne zraddhAMjali arpatA tvameva mA~ prophesara tArAbahena ramaNalAla zAha - 245
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 7 viprayoTM nAmaka lekhamAM tArAbahena saMskRtanA samartha nATAra bhavabhUtinAM 'ttara rAmacarita' nATakamAM sItAe rAma mATe uccArelA zabdono punaruccAra karyo hato. muddo yathA meM anmAntarepu tvameva mai 1 = viprayoLaH / ' 'janmajanmAMtaramAM tame ja mArA pati ho, ApaNo kadIya viyoga na thAva.' rAma pratye sItAnuM keTaluM unnata valaNa ! tyAre tArAbahene kahyuM hatuM ke, "mane aDhaLaka sneha, sukha ane zAMti ApanAra mArA pati DaoN. ramaNabhAIne A zabdo huM na kahI zakuM" temaNe AgaLa lakhyuM hatuM ke vidyArthIpriya adhyApaka tarIke, ena.sI.sI.nA oNphisara tarIke, samAjasevaka tarIke, lekhaka tarIke, bhakta tarIke, sAdhaka tarIke ke bALakothI vIMTaLAyelA dAdAjI tarIke, mane temanA dareka svarUpa gamyAM che. chellA keTalAka varSo tArAbahena tathA ramaNabhAI saMsAramAM rahetA hovA chatAMya, gRhastha karatAM sahayAtrikanI jema jIvyAM. bAhya dRSTie kaMI khAsa pharaka na dekhAya paraMtu AMtarika dRSTie ghaNo moTo pharaka paDe. 12mI julAI, 2009nA paroDhiye jyAre 80 varasanI vayanA mAtRtulya tArAbahena vizvanA aNu aNune samarpAI gayA tyAre, zrI muMbaI jaina yuvaka saMghanA mAsika mukhapatra 'prabuddha jIvana'nA mAnada taMtrI zrI dhanavaMtabhAI zAhe 'amArA tArAbahena' nAmaka taMtrIlekhanI zarUAta kavi nhAnAlAlanI A paMktiothI karela : mAtA-bhaginI, parama pAvanakArI zrAvikA kalyANinI ! gRhiNI, o ! prabhupremI AryAM ! amArA kuLamAM, bIje, jyAM ho tyAM tyAM; o tapasvinI ! namo-namo, mahAdevI ! oma namo, kula yoginI. asAmAnya evA ApaNA svajana pro. tArAbahena ramaNalAla zAha sAmAnya banIne jIvyA. kRSNamUrtie kahyuM che ke, 'asAmAnyanI kakSAe pahoMcI sAmAnya banIne rahevuM, jIvavuM bahu kaparuM hoya che.' paNa ApaNA tArAbahene e zakya karI batAvyuM. A saMzodhanAtmaka nibaMdhanI pUrNAhuti pUjya mahAvIra bhagavaMte prarUpela ane prophesara tArAbahena ramaNalAla zAhe jene potAnA jIvanamaMtra tarIke prasthApita karela . zlokathI karuM chuM. jarA jAva na pIlei vAhI jAva na vaDDhai ! jAviMdiyA na hAyaMti tAva dhammaM samAyare !! jyAM sudhI ghaDapaNa satAvatuM nathI, jyAM sudhI indriyonI zakti kSINa thaI nathI tyAM sudhI sArI rIte 246 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmanuM AcaraNa karI levuM. tArAbahenano A saMdezo ApaNA jIvanamAM Utare evI abhyarthanA. mAhitI saMdarbha: DaoN. dhanavaMtabhAI zAhanA vicAra maMthana' pustakano lekha : sAheba sugaMdhano phuvAro DaoN. dhanavaMtabhAI zAhanA vicAra navanIta' pustakano lekha : amArA tArAbahena DaoN. haMsAbahena umarazI gAlA : jaina sAhityamAM nArInuM pradAna prophesara tArAbahena ramaNalAla zAhanA pustako : sAhitya ane chaMda ane alaMkAra bhAga 1-2 saMskRta nATakonI kathA bhAga 1-10 Arya drasvAmI zrImada rAjacaMdra sAmAyika sUtra ApaNA tIrthakaro prabuddha caraNe zrI jAdavajI kAnajI vorA 204, bI. pI. esa. plAjhA, devI dayAla roDa, muluMDa (vesTa), muMbaI-400080 mo. 09869300046 ghara : 022-25605640 prophesara tArAbahena ramaNalAla zAha * 247
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ - pU. AcAryazrI bhadraguptasUrIzvarajI 1 mahArAja (priyadarzana) caMdrikA zAha sigItapremI, saMskArI, svAdhyAyarata zrI caMdrikAbahene prastuta lekhamAM pU. A. zrI bhadraguptasUrijInA vividha prakAranA sAhityano sugama zailImAM paricaya Apyo che. - saM.] sAhityakSetre jaina sAhityakAronuM pradAna : jainonuM samasta sAhitya cAra bhAgamAM jovAya che: (1) caraNa karaNAnuyoga, (2) dravyAnuyoga, (3) gaNitAnuyoga, (4) dharmakathAnuyoga (caritAnuyoga) A cAra anuyogo paikI kathAnuyoga sarva sAdhAraNa jana mATe upadeza devAmAM bahu ja upayogI che. alaMkAra, bhASA, chaMdonI daSTie joIe to lokone dharma pamADavA mATe bhASA e ja mAdhyama che. prAkRta, saMskRta kathA sAhitya parathI dezI bhASAmAM aneka kavioe anuvAda rUpe - sAra rUpe ghaNI vArtAo lakhI che. gujarAtI sAhityamAM padyAtmaka lokavArtAonuM sAhitya vizALa che. ane emAMnuM moTA bhAganuM sAhitya jaina sAdhuone AbhArI che. sAhitya sarjanamAM dharmapreraka ane poSaka paribaLa hatuM. 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityakAro 19mI sadImAM saMskRta sAhityamAM keTalAka graMtho racAyA che. vi.saM. 1804mAM A. udayasAgarasUrie "snAtra paMcAzikA', saM. 1814mAM rAmavijaya gaNie 'guNamAlA prakaraNa', saM. 1822mAM phatendrasAgara gaNie 139 zlokamAM holIraja parvakathAnI racanA karI che. A ja zatakamAM thayelA tapAgacchanA vijayalakSmIsUrie 'upadeza prAsAda' nAmano graMtha 360 vyAkhyAnomAM racyo che. padmavijayagaNie 'jayAnaMda caritranI saMskRta gadyamAM racanA karI che. kharataragacchanA kSamA kalyANa upAdhyAye saM. 1829thI 1869nA samayamAM aneka graMthonA sAdI bhASAmAM vivaraNa karela che. gautamIya kAvya vyAkhyA, kharatara gaccha paTTAvalI', 'cAturmAsika holikA, 'Adi daza parvakathA' vagere aneka graMthonI paNa racanA karI che. vaLI 248 - 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhASA sAhityamAM temaNe jUnI gujarAtImAM gadya rUpe 'zrAvaka vidhi prakAza' nAmanA graMthanI racanA karI che. saM. 1882mAM rUpaviSye 'pRthvIcaMdra caritra', saMvata 1897mAM bhaTTAraka pada prApta karanAra kharatara jinahemasUrinA ziSya siddhAMta ratnAvalI' lakhela che. A zatakamAM gujarAtI kaviomAM labdhivijya, padmavijaya, bhANavijaya, vijayalakSmIsUri, uttamavijaya, kAMtivijaya, vIravijaya, dIpavijaya, rAmavijaya, rUpavijaya, rUpamuni, premamuni vagere. vIravijya to jainonA dayArAma che. garabI jevAM gIto, pUjAo, snAtra, rAsAo vagere racelA che. A ja zatakamAM lokakathA sAhityamAM gujarAtI bhASAmAM vi.saM. 1825 pahelA kSemaharSe caMdana malayAgiri', bhANavijye saM. 1830mAM vikrama paMcadaMDa rAsa' vagere tathA aitihAsika sAhityamAM saM. 1802mAM udayasAgara, mANikyasAgara, vi bahAdura' dIpavijye 'surata, khaMbhAta, jaMbusara, udayapura, citoDa' A pAMca zahero para gajhalo, moTo sohamakula paTTAvalI rAsa', vIravijye saM. 1860mAM svaguru zubhavijya 52 'zubhavelI'nI racanA karelI che. gadya sAhityamAM saM. 1801mAM jIvavijye 'karmagraMtha', dIpavijye saM. 1876 pachI nava bolanI carcA' praznottara samuccaya' racyuM che. 20mI sadImAM khAsa noMdhavA jevI saMskRta ke prAkRta kRti jovAmAM AvI nathI. jUnI paddhati 52 kavitA racanArA thoDA bhASA kaviomAM cidAnaMda (kapUraviya) saM. 1907, bAlacaMda-1907, vijya saM. 1910, raMgavijya 1947, jinadAsa 1930, maNicaMdra gorajI hulAsacaMdra 1947 arvAcIna zuddha ane ziSTa gujarAtImAM lakhanAra prasiddha vyaktio DAhyAbhAI dhoLazAjI nATA2 ane rAyacaMda kavi adhyAyI philasUpha. cidAnaMdajIe mizra bhASAmAM adhyAtmakRtio padyamAM racI che. hukamamunie dravyAnuyoga ane adhyAtmane lakSIne aneka kRtio gadyapadyamAM gUrjara bhASAmAM racI che. vijya rAjendrasUrie abhidhAna rAjendra koSanI racanA karI che. 20mI sadInA prasiddha jainAcArya AtmArAmajIe 'sattarabhedI pUjA', 'vIsasthAnaka pUjA', 'aSTaprakArI pUjA'nI racanA karI che. uparAMta 'samyaktva zalyohAra' nAmanuM khaMDanAtmaka pustaka paNa racyuM che. 'ajJAna timira bhAskara' graMtha, 'jainamatavRkSa' nAmanA aitihAsika graMthanI paNa racanA karI che. zrImad rAjacaMdra, kavi kula kirITa labdhisUri mahArAja sA., AcArya zrI bhadraguptasUrijI mahArAja sA. (priyadarzana), kanakacaMdrasUri 20mI sadInA mahAna sAhityakAra gaNI zakAya. 20mI sadIno tejasvI tAralo eTale AcArya zrI bhadraguptasUri mahArAja sA. priyadarzana) pU. AcArya zrI bhadraguptasUrIzvarajIno janma vi.saM. 1989 zrAvaNa suda 12, mAtA hIrAbahena tathA pitA maNibhAI. janma sthaLa mahesANA (gujarAta) pU. AcAryazrI bhadraguptasUrIzvarajI mahArAja (priyadarzana) + 249
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ | vi.saM. 2008 poSa vada 5 18 varSanI uMmare dIkSA rANapura saurASTramAM. AcArya zrI vijayapremasUrIzvarajI mahArAja sA.nA haste dIkSA grahaNa karI pU. zrI bhuvanabhAnuvijayajInA ziSya banyA, muni zrI bhadraguptavijayajI. dIkSA jIvananA AraMbhathI ja gurudevonA mArgadarzana nIce adhyayana-adhyApana. 45 AgamonA adhyayana uparAMta dArzanika, bhAratIya ane pAzcAtya tattvajJAna, kAvya-sAhitya vagere mAIlasTona vitAvatI emanI yAtrA sarjanAtmaka kSitijo tarapha vaLI. 20 varSanI uMmare "mahApaMthano yAtrI' nAmanA pustakathI A sarjanayAtrA zarU karI hatI. lagabhaga 100 jeTalA pustakonuM sarjana pUjyazrIe karyuM che. jAtajAtanuM maulika sAhitya, jJAnasAra, prazamarati jevA graMtho para tattvajJAnanI sarvagrAhI vivecanA, jaina rAmAyaNa vagere lAMbI kathAo, TUMkI vArtAo, kAvyagIto, patronA mAdhyamathI jIvanasparzI, svaccha ane svastha mArgadarzana - Ama sAhityasarjananI yAtrA samRddha banatI gaI. premALa svabhAva, prasanna ane mRdu-madhura AMtarabAhya vyaktitva ane saMghazAsana mATe bahujanahitAya - bahujanasukhAya evI vividha pravRttio emanA jIvananuM mahattvapUrNa pAsuM che. nAnA bALakonA saMskAra sarjanamAM emanI ruci che. pravacana, vArtAlApa, saMskAra zibira, jApa-dhyAna, anuSThAna ane paramAtmabhaktinA viziSTa Ayojano emanuM bahumukhI vyaktitva darzAve che. gujarAta, rAjasthAna, mahArASTra, tAmilanADu, AMdha, madhyapradeza vagere pradezomAM vihArayAtrA dvArA emanA hAthe aneka dharmabhAvanAnA kAryo thayela che. 'arihaMta' hiMdI mAsika patra dvArA tathA "vizvakalyANa prakAzana TrasTa mahesANA dvArA emanuM sAhitya hiMdI, gujarAtI, aMgrejI bhASAmAM niyamita pragaTa thatuM rahyuM hatuM. "bhavanA pherA' pustaka lakhyA bAda pU.zrIe potAnuM takhallusa priyadarzana rAkhyuM hatuM. kolhApuramAM temane tA. 4-5-87nA divase AcArya pada pradAna thayuM hatuM. 19-11-1999nA divase zyAmala-amadAvAda khAte dehavilaya thayo hato. asvastha tabiyata vacce paNa teoe satata sAhityasarjananuM sAtatya jALavI rAkhyuM che. teo potAnI jJAna-dhyAnanI yAtrAmAM haMmezA masta rahetA. "huM to mArA manane jJAnAnaMdamAM ramatuM rAkhavA ja lakhuM chuM. jeTaluM tame sAruM lAge teTaluM ja grahaNa karajo. A pustakano ekAda zabda, ekAda vAkya ke ekAda prasaMga paNa tamArA AtmavikAsamAM sahAyaka banaze to mane ghaNo AnaMda thaze. joke lakhatAM lakhatAM meM khUba ja AMtara prasannatA to meLavI ja che. mArA ruNa dehamAM mAruM mana sadaiva prasanna rahe, mAro AtmabhAva nirmaLa rahe te mATe huM jhajhUmI rahelo chuM. sahu jIvo zAMti pAmo.. zAMti pAmo. A mArI AMtarabhAvanA che. 1998mAM prakAzita navalakathA "mayaNAnI prastAvanAmAM AcArya zrI 250 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhadraguptasUri mahArAja sAhebanuM A Atmanivedana temanA sAhitya sarjanano sota che. ane A sotamAMthI sAhityanA ghaNAM badhAM svarUponI dhArA phUTI che. temaNe racelAM kAvyo, stavanoe ApaNAM aMtarane bhIMjavyAM che. sahunuM kalyANa thAya evI bhAvanAe ja temane A stavana lakhavA preryA haze. sahunuM karo kalyANa kRpAnidhi sahunuM karo kalyANa.... tuma bhaktinA puya prabhAve... pragaTo kevaLajJAna... zivamaMgala sahu jIvo pAmo priyadarzana bhagavAna.... kRpAnidhi.... sahunuM karo kalyANa.' AvA to kaMIka keTalAya stavano ane gIto temanI kalamethI phUTyA che. kyAMka tamane Izvara pratyenI apAra zraddhA, kyAMka karuNAnI mIThI nadI ane kyAMka zAMti ne sudhArasa temanA kAvyamAMthI ApaNane satata maLato rahe che. kAvya temanA hRdayamAM satata vahyA ja kare che. ane mATe ja teo kavitAnA marmI paNa che. kavitA lakhe che, kavitA samaje che ane kavitAne biradAve che. anya kavionI racanAonI anumodanA tarIke ja gItonA gulAba jevuM suMdara pustaka temanI prakAzana saMsthA "vizva kalyANa prakAzana TrasTa dvArA prakAzita thayuM che. pU. bhadraguptasUsniA jIvanakALamAM racAyelA ane upalabdha badhA gIto - stavanonI eka pustikA eTale gItagaMgA. saM. 2014 khaMbhAtanA cAturmAsamAM 20 divasanI navakAramaMtranI ArAdhanA prasaMge zrI navakAra maMtranA 20 gItonI racanA karI hatI. jema ke : 'arihaMta' "arihaMta' jApa japo, japatAM japatAM pApa khapo ! arihaMtane sahu nitya namo, namatAM namatAM duHkha damo.. paLapaLa samaro zrI arihaMta ! kSaNakSaNa samaro zrI arihaMta ! prema-bhAnu pUraNa pragaTe, bhadragupta bhavathI chaTake... AvA temanAM gIto khUba gavAyAM hatAM. covIzInI racanAno zubha saMkalpa tAraMgA tIrthamAM udbhavyo ane tyAM ja bhagavAna RSabhadeva tathA ajitanAthanA stavananI paNa racanA karI. ajita jina ! vaMdanA pApanikaMdanA, ApanA dhyAnanI eka muja kAmanA, cittamAMthI karuM, dUra sahu vAsanA, Apa muja mana vaso evI urabhAvanA, pU. AcAryazrI bhadraguptasUrIzvarajI mahArAja (priyadarzana) + 251
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ ane chelle ajita jinarAja ! cagI thayo Apano, premadaSTi karo nAtha mArA, - jaladhijalakallola jima hRdaya mAruM thayuM priyadarzana karIne tamArAM ! AvA bIjA anya bhAvasabhara stavanonI racanA saMvata 2019-20mAM moTA bhAge prAcIna rAgomAM tathA covIzI sivAyanAM stavano arvAcIna rAgamAM racAyA che. A racanAo judAjudA samaye sahaja bhAve thayelI phuraNAo che. hiMdI bhASAmAM paNa keTalIka gIta racanAo : zaMkhezvara tIrtha kI kahAnI, pArzvanAthajI ke 10 bhava', 'mahAmaMtra navakAra karelI che. priyadarzananA sAhityanuM vihaMgAvalokana pU. bhadraguptasUrijIe karela "zrI vizvakalyANa prakAzana TrasTanI sthApanA pachI paheluM pustaka bhavanA pherA' vi.saM. 2017 jJAnapaMcamInA divase cANasmAmAM prakAzita thayuM hatuM. kaSAyo para vijaya meLavyA vinA cittazAMti maLI zake ja nahi game teTalI dharmakriyAo karavAmAM Ave, paNa kaSAyono upazama na thAya to badhuM vyartha che. kaSAyone upazAMta karavA mATe A pustaka lakhyuM che. krodha, mAna, mAyA, lobha A cAra kaSAyo ja bhavanuM mULa che. kathAnaka dvArA jIvanacaryA kevI rIte jIvavI te mATe kahyuM ke, thoDuM khAya ane thoDuM bole, UMghe paNa je thoDuM kapaDAM lattAM thoDAM rAkhe, Ave zivanuM teDuM. cittanI zAMti, prasannatA ane svasthatA A cAra kaSAyonI maMdatA vinA prApta thaI zakatI nathI. ane e mATe cAra kaSAyonuM svarUpa, enuM tAMDavanRtya, enAthI thatI jIvanI khuvArI, emAMthI mukta thavAnuM mArgadarzana vagere bhavanA pherA pustakamAM rajU karavAmAM AvyuM che. A pustakano AdhAra graMtha che - "sUtrakatAMga graMtha. * bhavanA pherA' pustaka lakhyA bAda pU. zrI bhadraguptasUri mahArAja sAhebe potAnuM takhallusa priyadarzana rAkhyuM che. pU. bhadraguptasUrijIe tattvajJAna vivecana, vArtAo, kAvyo, navalakathAo, pravacano, anuvAdo, kathAo uparanA ciMtanAtmaka pustako, patra sAhitya, bALasAhitya jevA sAhityanA vividha rUpo ApaNane gujarAtI, hiMdI ane aMgrejI jevI bhASAomAM eka prasAdI rUpe ApyA che. temanA vArtAsaMgraho joIe to - vArtAnI vATe, phUlapAMdaDI, vAtadIpa, dostI, nirAMtanI veLA, hisAbakitAba, 252 - 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ mane tArI yAda satAve, eka rAta aneka vAta, prIta kiye duHkha hoya, pAMpaNe bAMdhyuM pANiyAruM, nIla gagananAM paMkheru, zraddhAnI saragama, priya vArtAo, sarvajJa jevA sUrideva, risAyelo rAjakumAra vagere nAnI-moTI vArtAonA vArtAsaMgraho temaNe ApaNane ApyA che. prAcIna vArtAo 18 vArtAono saMgraha che. A vArtAo "mahAvIranaMdana' nAmanA hiMdI mAsikamAM hiMdI bhASAmAM prakAzita thatI hatI. tyAra bAda teno gujarAtI anuvAda thayo. moTA bhAganI vArtAo mahAvIra bhagavAnanA samayanI che. A vArtAo saraLa-subodha ane suvAcya zailImAM lakhAyelI che. sarvajJa jevA sUrideva e vikramanI bAramI zatAbdImAM thaI gayelA kalikAlasarvajJa AcArya zrI hemacandrasUrinuM A nAnakaDuM jIvanacaritra che. A jIvanacaritramAM zailInI supAkyatA che, bhASAnI saraLatA che ane saMkalananI sugamatA che. A caritraracanAnA AdhArabhUta graMtho che - (1) siMhasUri viracita kumArapALa bhUpAlacaritra (2) zrI jayazekharasUri praNIta caturvizati prabaMdha (3) zrI merUtuMgAcArya - viracita prabaMdhaciMtAmaNi. pU. zrIe A jIvanacaritra vizeSa rUpe bALakone daSTimAM rAkhIne lakhyuM che. nAnA vAkyo, sugama zabdo ane saraLa zailImAM A caritra lakhyuM che. bAlasAhitya : bALakonI suvAsa, bALakonuM jIvana, bALakonuM ciMtana (nAnAM bALakone saMskArI banAvavA ane dhArmika zikSaNa ApavA A pustikAo prakAzita karI che.) bALakonuM dharmavijJAna, bALakonuM karmavijJAna, bALakonuM AtmavijJAna - bALakone saraLa bhASAmAM dharma, karma, AtmA vizenI samaja ApI che. A traNe pustako gujarAtI, hiMdI, aMgrejI bhASAmAM prakAzita karyA che. pU.zrIne bALakonA saMskAra siMcanamAM ghaNo rasa hato vaLI teo saMskAra zibiro paNa yojatA. pU. zrIe lakhela kathAo ane navalakathAo paNa ApaNA AMtaramanane bhIMjave che. mayaNA', "sulatA', "aMjanA, sarvajJa jevA sUrideva, jaina rAmAyaNa bhAga 1thI 7" jevI suMdara kathAo teozrIe ApaNane pIrasI che. sulasA, mayaNA ane aMjanA e nArInA vividha rUpone pragaTa karatI navalakathAo che. tenA AMtarajagatane, tenA saMvedanane biradAvatI navalakathA che. | sulatA' navalakathAmAM sulatAnA pAtra dvArA bhaktinA uccatama biMdune rajU karyuM che, ane pU. bhadraguptasUrijI mahArAja sAhebe khUba nikhAlasatApUrvaka kahyuM che ke - A navalakathAmAM lakhAyelA gItonI pAchaLa ravIndranAtha TAgora, sureza dalAla, mIrAMbAI, narasiMha mahetA vagerenA gItonuM pratibiMba emaNe jhIlyuM che. dA.ta, narasiMha mahetAnI racanA - pU. AcAryazrI bhadraguptasUrIzvarajI mahArAja (priyadarzana) + 253
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ haLave haLave harajI mAre maMdira AvyA re..nA badale emaNe sulasAmAM lakhyuM, haLave haLave haLave vIrajI mAre maMdira AvyA re" jainasaMghamAM hoMzabhera ane AturatAthI vaMcAtuM kathAsAhitya eTale pU. AcAryadeva zrI bhadraguptasUrijI mahArAjanAM pustako ! prAcIna pAtrone navA opamAM, navA rUparaMga ane avanavA DhaMga sAthe jIvaMta prastuta karavA e eka AgavI sUjhabUjha bharI kaLA pU. zrI bhadraguptasUrijInI kalamamAM purabahAramAM khIlI che. | vikramanI navamI zatAbdImAM AcAryazrI udyotanasUrijIe "kuvalayamAlA kathAgraMthanI racanA karI hatI. A graMthamAM AvatI kAmagajendranI kathAvastu pU. A.zrIe gujarAtI bhASAmAM lakhI. magajendramAM je rIte raMga ane bhogavilAsanI pracuratA dekhAtI hatI teTalI ja AMtarajIvanamAM tyAga, vairAgya ane utkRSTa premanI abhivyakti dekhAtI hatI. A kAraNe ja gujarAtImAM teozrIe "rAga-virAganA khela nAme kathA lakhI prakAzita karI, jenuM hiMdI rUpAMtara zrI snehadIpe karyuM che. eka rAta aneka vAta khUba ja lokapriya banela kathAgraMtha che. tenI vArtA jaMbusvAmI rAsa' (upA. zrI yazovijayajI gaNivara)nA AdhAre AlekhAI che. priyadarzane khUba ja rasamaya ane pravAhI zailImAM AkhI kathAne gUMthI che. prastuta vArtA "arihaMta' mAsikapatramAM chapAI che ane "saMsAra sAgara hai' nAme hiMdI bhASAmAM pustaka rUpe prakAzita thaI che. prIta kiye duHkha hoya - dIrghakathAno mukhya AdhAra vIravijayajI kRta "sura suMdarI rAsa' graMtha che. A rAsakAvyanI kathAvastu laIne pU.zrIe saM. 2037mAM dhAnerAnA cAturmAsa daramiyAna prastuta pustaka lakhyuM hatuM. zIla, saMskAra ane sadAcAranA mUlyo pratye Adara ane ahobhAva jagAvatI A vArtA zrI namaskAra mahAmaMtranA aciMtya prabhAvane dareka prakaraNe pratidhvanita kare che. hiMdI bhASAmAM paNa A pustakanI nakalo chapAI che. AcArya harIbhadrasUrijI (I. sa. 800 AsapAsa) viracita "samarAIthya kahA' prAkRta bhASAmAM lakhAyelI kathA prAkRta bhASAnA itihAsamAM advitIya che. be AtmAonA nava-nava janmonA saMgharSanI A kathA che. kathAvastu to mULa kathAlekhaka A. zrI harIbhadrasUrijInuM ja che. paraMtu pU. zrIe te kathAnI maryAdAmAM rahIne ja kathAnA pAtrone Adhunika zailImAM AlekhyA che. keTalAka prasaMgonuM enlArjamenTa karyuM che. prastuta kathA traNa bhAgamAM prakAzita thayela che. "samarAditya' bhAga 1-2-3 ciMtana ane manananI prakriyA e jJAnIono uccattama guNa che ane je pravacano dvArA ApaNane maLato rahe che, tattvajJAna ane vivecana - maulika ciMtano dvArA temaNe khUba gahana sAhitya ApaNane ApyuM, dA.ta. harIbhadrI yogadarzana, 'jJAnasAra', 'zubharAtrI, prArthanA', 'suprabhAtam, jinadarzana, "bhavanA pherA', 'vicArapaMkhI', 'napriyate', huM to palapalamAM muMjhAuM', "mAraga sAcA kauna 254 - 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ batAve', 'samAdhAna', 'parva pravacana mALA', 'pIo anubhava rasapyAlA' (adhyAtma vivecana), dharmAM, saraNa, pavajjAmi' (bhAga 1-2-3-4), 'zAMta sudhArasa pravacano' (bhA. 1-2-3-4) 'zrAvaka jIvananAM pravacano' (bhAga 1-2-3-4) tema ja mIThI mIThI lAge che munIvaranI dezanA' jevA suMdara pravacanAtmaka pustako ApaNane dharmanA svarUpe samajavAmAM eka mArgadarzaka tarIkenI bhUmikA bhajave che. mIThI mIThI lAge che munivaranI dezanA saM. 2035mAM prakAzita thayuM. indoranA cAturmAsa daramiyAna teozrI harIbhadrasUri racita dharmabaMdu' graMthane AdhAre Apela pravacano A pustaka rUpe pragaTa thayA. te ja rIte jIvanane jIvI tuM jANa' paNa 'dharmabiMdu' graMtha AdhArita teozrInAM pravacanonuM pustaka che. A pravacano hiMdI bhASAmAM ApyA hatA tyAra bAda teno saraLa, subodha bhASAmAM gujarAtI anuvAda thayo, ane pustaka rUpe ApaNane sAMpaDyo, gRhastha dharmanA 35 guNomAMthI pahelA be guNonuM vistRta vizleSaNa vizadane rasapUrNa vivecana karatA 14 pravacanono A saMgraha che. gRhasthajIvana ane sAdhujIvananI khUba ja jhINavaTabharI chaNAvaTa karI che. A. zrI harIbhadrasUri viracita dharmabiMdu' graMthanA trIjA adhyAya upara pU. zrI ApelA pravacano zrAvaka jIvana' (bhA. 1, 2, 3, 4) pravacano mULa hiMdI bhASAmAM apAyelAM che. eno bhAvAnuvAda DaoN. prahUlAda paTele karyo che ane saMpAdana muni bhadrabAhue karyuM che. je koI strI-puruSane zrAvaka-zrAvikA sAcA arthamAM banavuM che, temanA mATe A 'zrAvaka jIvana'nA cAre bhAga mArgadarzaka banaze. priyadarzane saraLa chatAM rocaka ane preka bhASAmAM A pravacano ApelA che. aneka rasamaya prAcIna-arvAcIna dRSTAMtothI, tarka-dalIlothI ane vartamAna paristhitionI paryAlocanAothI A pravacano rasapUrNa banelAM che. saMsAramAM rahIne paNa kramika AtmavikAsanI keDIe kevI rIte agresara thavuM enuM sarvAMgasuMdara nirUpaNa A graMthamAM jovA maLe che. 'dharmabiMdu' bhAratIya saMskRtinA sUtrAtmaka sAhityamAM mUrdhanyasthAne mUkI zakAya tevo graMtha che. A graMtha upara pravacanamALA zarU karIne teozrIe eka yugavartI kArya karyuM che. mULa kRtinA pelA gAMbhIryane saraLatama zailImAM lokbhogya banAvyuM che. 'zAMta sudhArasa' mahopAdhyAya zrI vinayavijayajInI adbhuta ane anupama racanAnuM teozrIne emanA dIkSAjIvananA prAraMbhika varSothI AkarSaka rahyuM hatuM. Akho graMtha kaMThastha karIne gAvAmAM nijAnaMdanI anubhUtino Achero aNasAra paNa joyo, jANyo ane mANyo paNa che. A graMthanI gAthAo, bhAvanAo upara pravacano karyAM che. 16 bhAvanAo u52 kula 72 pravacano hiMdImAM ApyAM che. jeno gujarAtImAM anuvAda prahlAda paTele karyo che. prastuta graMtha traNa bhAgamAM che. 'zAMta sudhArasa' (bhA. 1-2-3) vinayavijayajI kRta 'zAMta sudhArasa' graMtha 2500 varSanA saMskRta-prAkRta bhASAnA itihAsamAM AvI vairAgyabharI ane adhyAtmapUrNa mahAkAvya pU. AcAryazrI bhadraguptasUrIzvarajI mahArAja (priyadarzana) - 255
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ racanA A eka ja che. ane tethI ja te advitIya racanA che, priyadarzanano A priya svAdhyAya graMtha rahyo che. teozrIe A bhAvanAonuM gAna tathA vivecana karyuM che. "tIna tAre" ane "vAsanA aura bhAvanA A be hiMdI pustakono gujarAtI anuvAda eTale "pAMca prakaraNa' pustaka. jeno anuvAda zrI lAlacaMdabhAI ke. zAhe karela che. mananuM dhana', 'AMtaranAda', 'citta prasannatA A traNeya pokeTabukonuM vibhAgavAra saMkalana eTale "Atma saMvedana". pUjyazrInA maulika ciMtanano A aNamola thALa che. jena hoya ke jainetara hoya sahunA cittane zAMti, AnaMda ane prasannatAthI bharI denAruM A ciMtanapUrNa sAhitya che. jIvanakalA" paNa eka pokeTabuka che. jene paramAtmAe batAvela DhaMge jIvavuM che, jene indriyanA viSayonA upabhogamAM aruci jAgI che, unnata vicAronI sRSTimAM vicaravuM che, e AtmAo mATe A pokeTabuka zubha uddabodhana che. A. zrI zAntisUrijIe dharmaratna' graMthamAM jIvana jIvavAnI kaLAnuM adbhuta Alekhana karyuM che. paNa te prAkRta bhASAmAM hovAthI sarve jana samajI zake te mATe gujarAtImAM jIvana jIvavAnI kaLA" nAnI pustikA svarUpe racanA karI che. A pustikAmAM batAvelA mArgo saraLa-sacoTa che. jema ke vratagrahaNa mATe kahe che ke mANasa naLano upayoga na karato hoya chatAMya ene kara to bharavo ja paDe che. paraMtu nagarapAlikAne noTisa ApIne upayoga na kare to kara bharavo paDato nathI. tema pratijJA e noTisa che. pApane pratijJAnI noTisa Apo pachI e pApa tamane na lAge. pU. mahArAjazrIe gaMbhIra ciMtana karIne zrI navakAramAM nava rasonuM darzana karyuM che ane "rasagaMgA pokeTa buka dvArA ApaNane darzana karAvyuM che. dhIrajalAla TokarazI zAhe A bukanI moTI prastAvanAmAM lakhyuM che ke "namaskAra - rasagaMgA jainazAstra prasiddha namaskAranA smaraNa-ciMtanathI nave rasanuM sAtatya anubhavI zakAya evuM mArgadarzana ApanArI eka avanavI A kRti che ane te rasapipAsuo dvArA atyaMta Adara pAmaze ema mAnavuM vadhAre paDatuM nathI." huM ja khovAI gayo chuM. e pustaka abhinava zailInuM pustaka che. pUjyazrInuM AMtara-ciMtana-manana zabdastha banIne A pustakamAM pragaTa thayeluM che. arvAcIna bhASAmAM A ciMtana vizeSa madhura ane svAdiSTa banyuM che. A pustakamAM potAnA khovAI javAnI vAta eka pokAra rUpe, eka AMtaranAda rUpe rajU thAya che. temanuM eka quatation ahIM lakhavAnI icchA mane thaI rahI che. kharekhara, huM khovAI gayo chuM. have huM bhavanI bhulabhulAmaNImAM khUba akaLAyo chuM. mATe paramAtmAne pokArIne kahuM chuM "mane zodhI kADho ane tamArI pAse laI lo.' svane khoLavAnI vAta tamane A pustakanA pAne pAne maLe che. kyAMka daSTAMto dvArA, kyAMka kAvyo dvArA, kyAMka ciMtana ane manana dvArA e vAta zabdabaddha thaI che. 256 ke 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ parva pravacanamALA jaina dharmanA mahattvapUrNa parvonuM hArda samajAvatAM rocaka ane bodhaka pravacanonuM saMkalana, parvo ane mahAparvonuM mahattva, hArda ane upayogitAne khUba ja saraLa bhASAmAM samajAvatAM A 14 pravacanonuM saMkalana che. e ja pravacanono A gujarAtI anuvAda che. cetanane uddezIne lakhelA, jIvanamAM banatI-bagaDatI samasyAone karmanI philosophInA rojabarojanI jiMdagImAM banatI ghaTanAonA anusaMdhAnamAM samajavAnI dizA pUruM pADatuM prakAzana 'samAdhAna' pustaka che. te hiMdI bhASAmAM paNa chapAyela che. huM koNa ?' A eka lekhamALAnuM saMkalana mAtra che. huMnuM jJAna karAvavA mATe ja A lekhamALA lakhavAmAM AvI che. A temanuM potAnuM maulika ciMtana che. 'arihaMta' hiMdI mAsika patramAM chapAyela ciMtanAtmaka lekhono rasALa anuvAda eTale huM tane zodhI rahyo chuM." teno bhAvAnuvAda mahAsatI padmAbAIe karela che. prathama prakAzana 19-12-1999. huM to pala pala muMjhAuM' pU. zrIe potAnuM ja ciMtana rajU karyuM che. moTA bhAganuM A ciMtana teonI potAnI mUMjhavaNomAMthI pragaTeluM che. muni bhadrabAhue gujarAtImAM bhAvAnuvAda karyo che. huM to palapala mUMjhAuM !' nAnA mArA aMtarane zuM manAuM zAMta sudhAnA samadara tIre racavA mAre minArA priyadarzana e mahela amolA dIse na tenA kinArA. huM to palapalamAM mUMjhAuM ! bhAvanA bhavanAzinI bhAvanAthI bhavano nAza thAya che. navapadajInA eka eka padanI chaNAvaTa "bhAvanAmRtamAM darzAvI che. bAramI sadImAM thaI gayelA mahAna jyotirdhara AcAryadeva mAladhArI zrI hemacandrasUrIzvarajI mahArAjanA paTTadhara AcAryadeva zrI candrasUri viracita "bRhata saMgrahaNI' graMthanA padArthonI suMdara saMkalanA eTale triloka darzana." priyadarzane viSayonuM khUba suMdara vibhAgIkaraNa ane saMkalana kareluM che. zAstragraMthonA adhyayana, parizIlana ane ciMtana mATe bRhata saMgrahaNI graMthanA abhyAsI vargane A prakAzana sahAyaka banaze. - priyadarzane "jJAnasAra' graMthanA 32 aSTakonuM vivecana cAra bhAgamAM ApyuM che. mULa zloka, zlokArtha ane vizada vivecana yukta "jJAnasAra graMthanA adhyayana karanArA sarve mATe khUba upayogI graMtha banyo che. vaLI pU. sAdhu-sAdhvIjI mahArAjonA adhyayana mATe paNa A graMtha upAdeya banyo che. mRtaprAya banI gayelI cetanAne navajIvana ApanArI saMjIvanI eTale pU. AcAryazrI bhadraguptasUrIzvarajI mahArAja (priyadarzana) + 257
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ prazamarati graMtha, vi. saM. 2036mAM bhujamAM karela cAturmAsa daramiyAna umAsvAti likhIta "prazamarati graMthanA mULa zloka, artha ane vivecanano pahelo bhAga pU.zrIe prakAzita karyo hato. priyadarzana' pote AtmanivedanamAM jaNAve che ke "prazamarati' graMtha evo addabhuta graMtha che ke vAraMvAra enuM adhyayana karavA chatAM kyAreya kaMTALo Avato nathI. satata AtmaratinI anubhUti thayA kare che. AtmabhAvamAM sthiratA anubhavAya che. saLagatA jIvanamAM zItaLatA anubhavAya che." kahevAya che ke "prazamarati' vivecanano pahelo bhAga prakAzita thayA pachI jainasaMghamAM A graMthano svAdhyAya vadhyo hato, adhyayana vadhyuM hatuM. vaLI keTalAka tattvajijJAsu jainetara bhAIo paNa A graMtha tarapha AkarSAyA hatA ane svAdhyAya karI rahyA hatA. jaina samAjamAM tIrthadarzananuM khUba mahattva che. tIrtharakSA, jIrNoddhAra, navA tIrthonuM nimaNa e jaina samAjamAM AgavuM sthAna dharAve che. pU. AcArya zrI bhadraguptasUri mahArAja sA. khUba dIrghadRSTA hatA ane mATe ja temaNe tIrtha viSayaka pustakonI paNa racanA karI. jemAM "tIrthayAtrA ane jaya zaMkhezvarano samAveza thAya che. jaya zaMkhezvara' A pustakamAM zrI zaMkhezvarajI mahAtIrthanI utpatti, vikAsa, jIrNoddhAra, camatkAro, sagavaDo... vagerenI mAhitI TUMkamAM, gAIDanA rUpamAM prakAzita thaI che. pU. mahArAjazrIe TUMkamAM saraLa-sarasa bhASAmAM potAnI AgavI zailIthI A pustaka taiyAra karI ApI mahAna upakAra karyo che. ( patro e saMvedana jhIlatA arIsA jevA che. vizvasAhityamAM patrone paNa eka AgavuM sthAna maLyuM che, jema ke TAgoranA patro. patravizva' jevA pustako e vyAvahArika jagatane lagatuM patrasAhitya rahyuM che. ane A badhAthI kaMIka avanavo vicAra eTale ke cetanAne ane AtmAne lagatuM patrasAhitya, ane je sAhitya ApaNane pU. bhadraguptasUrijIe ApyuM che. "tArA sukhane vikherI nAkhI ane jIvanadharma nAmanA pustakamAM temaNe judA viSayone anulakSIne patro lakhyA che. jIvanadharma' nAmanA pustakamAM jIvanamAM anivArya kahevAya tevA rasaguNonuM rocaka vivecana karatA A patro cetanasvarUpa AtmAne lakhAyelA che. jema-jenetara sahunA mATe A 21 guNo "jIvanadharma banavA joIe, guNavAna AtmA ja dhArmika ane AdhyAtmika banI zake. guNo vinA dharma nathI, guNo vinA adhyAtma nathI. te ja rIte "tArA sukhane vikherI nAkha' A pustakamAM pU. zrIe khAsa to yuvAnone, mumukSu sAdhakone ane jijJAsuone uddezIne lakhelA A mUlyavAna patro che. A patronA vAMcana-mananathI azAMta, saMtapta ane mUMjhAyelA mAnavIne avazya zAMti, samatA ane mArgadarzana prApta thaze. "na miyate' pustakamAM motane oLakhI laIe to jIvananI saMdhyA zyAmala nahIM paNa sonerI banI jAya e hetuthI ja pU. zrIe patro lakhyA che. 258 + 1lmI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ manane bacAvo' pustakamAM sthira mana, mAnavajIvanuM mUlya, zraddhA ane prajJA, dharmavijJAna - A cAra jAhera pravacanonI suMdara chaNAvaTa karI che. Aje manuSyane tattvagraMtho, upadeza graMtho ke philosophInA graMtho karatAM kathAgraMtho vAMcavA vadhu priya che. rAmAyaNanI mahAkathA eka evI mahAkathA che ke ene vAMcanArA para enA prabhAvo paDyA vagara rahe ja nahi. priyadarzane "zrI jaina rAmAyaNa graMthAvali'nA sAta bhAga lakhyA che. 1thI 7 bhAganA nAma - 1. laMkApati, 2. aMjanA, 3. ayodhyApati, 4. vanavAsa, 5. apaharaNa, 6. lava-kuza, 7. rAmanirvANa. pU. mahArAjazrIe "rAmAyaNanuM gujarAtI bhASAmAM suMdara Alekhana karyuM che. hajAro prazaMsako muktakaMThe enI prazaMsA kare che. kalikAla sarvajJa zrI hemacandrAcAryajIe lakhelI rAmAyaNane AdhAre priyadarzane A sAta bhAganuM Alekhana karyuM che. saM. 2017mAM teozrIe 'rAmAyaNa' lakhavAno AraMbha karyo hato ane saM. 2017 sudhImAM saMpUrNa rAmAyaNa sAta bhAgamAM prakAzita thaI gayuM. A jaina ramAyaNa jaina-jainetara prajAne uccattama preraNAnAM pAna karAvanArI che. mAnavajIvananAM mahAna AdarzIno bodha karAvanArI che. rAvaNanA janmathI mAMDIne yauvanakALa parvatanI aneka ajANI vAto, rAkSasadvIpa ane vAnaradvIpanI aneka romAMcaka ghaTanAo, hanumAnanA mAtA aMjanAsuMdarInuM bhAvapUrNa caritra, zrI rAmanA pUrvajono bhavya itihAsa, mahArAjA dazarathano magadhavijaya ane vanavAsanI aneka ghaTanAo A badhuM anyatra aprApya, jena rAmAyaNa graMthomAM vistArathI jANavA maLe che. pU.zrInA jaina rAmAyaNanA sAte bhAga bALakone Adarzo Apaze, strIone satItvano divya saMdeza Apaze, yuvAnone navI jIvanadaSTi Apaze, vRddhone mAnavajIvananI saphaLatAnA zikharo batAvaze. 'rAmAyaNamAM jIvanadRSTi pU. zrI bhadraguptasUrijInuM ati suMdara pustaka che. temAM teo jaNAve che ke rAmAyaNa e to Master key jevuM che. mAtRbhaktino Adarza rAvaNa pUro pADe che. rAvaNanI bIjI daSTi che sadAcAra zakti. hanumAnajInI mAtA aMjanA paNa rAmAyaNanuM addabhuta preraNAdAyI pAtra che. aMjanAnA jIvanane jotA emAMthI jIvana jIvavAnI divyadaSTi prApta thAya che. rAvaNanI rAjanIti adhyayana karavA jevo viSaya che. khala pAtra hovA chatAM emanI paNa vizeSatAo hatI. priyadarzananA gIto, stavano, covIsI, bhaktigIto khUba ja saraLa ane sacoTa hRdayasparzI che. emanA keTalAka gIto to evA hRdayasparzI che ke gAtA gAtA bhAvavibhora thaI javAya che. prabhu mAre tArA mAraga jAvuM... jo A manaDuM mAnI jAya A gIta koI alaga bhAvavizvamAM ApaNane laI jAya che. priyadarzane racela A gIta rajU karuM chuM. pU. AcAryazrI bhaguptasUrIzvarajI mahArAja (priyadarzana) + 259
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabhu mAre tArA mAraga jAvuM, jo A manaDuM mAnI jAya... mAraga jANuM? paMthe cAluM ? dhIraja khUTI jAya; IndrajALamAM paMtha bhUluM huM dilaDuM tyAM bharamAya.. prabhu. jJAna-dhyAnanAM zItala pANI... te mujathI nA pIvAya; moha-madirA jAma pIdhA meM pagalAM laDathaDa thAya... prabhu. guruvaranA sathavAra maLe paNa.... mujathI nA jaLavAya; durjananA meM saMga karyA ne hAla behAla thavAya... prabhu. sahela anaMtanI sAme bhALuM... to ya nA uDAya, sonAne piMjara lalacANuM paMkhIDuM pIMkhAyaprabhu. koI mahAmAnava marajIvA. paMthe laDhatA jAya, sonAno sUraja Ugyo. paNa ghena nayana ubharAya.. prabhu. parama puruSa paramezvara maLatAM... janama janama duHkha jAya; priyadarzana have mAraga cAlo ! veLA vItI jAya.... prabhu. prabhu mAre tArA mAraga jAvuM, jo A manaDuM mAnI jAya.... jo A dilaDuM mAnI jAya.. jo A cItaDuM cetI jAya. * caMdrikA ke. zAha khAravADo, khaMbhAta-388620 ji. ANaMda (gujarAta) mo. 9828564948 260 + 1bhI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara ArAdhako
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ . sAhitya-sAmrAjJI pa. pU. jJAnamatI mAtAjI mahendra gAMdhI [muMbaI I.T.mAMthI sADAcAra dAyakA pahelA mikenikala enjiniyarIMgano abhyAsa ka2nA2 zrI mahendrabhAI gAMdhIe vAMcanazokha ane adhyAtma premanA kAraNe abhyAsalekha lakhavAno A prathama stutya prayAsa karyo che. - saM.] mAnada upAdhiyoM se vibhUSita gaNinIpramukha AryikAziromaNi parama pUjya 'jJAnamatI' mAtAjI ko isa nibaMdha kA viSaya banAyA gayA hai| kisI mahAvidyAlaya Adi meM pAramparika zikSA prApta kiye binA mAtra svayaM ke dhArmika adhyayana ke puruSArtha se viduSI - ratna pa. pU. mAtAjI ne adhyayana, adhyApana evaM sAhitya - nirmANa kA jina U~cAiyoM ko sparza kiyA hai, usa agAdha - vidvattA ke sammAna hetu Do. rAmamanohara lohiyA avadha vizvavidyAlaya ne vIra ni. saM. 2521 (san 1995) meM mAnad D. Lit kI upAdhi pradAna kara svayaM ko gauravAnvita anubhava kiyaa| digambara jaina sAdhu-sAdhviyoM meM isa upAdhi ko prApta karane vAlI pa. pU. mAtAjI prathama vyaktitva bana gaI / zrI samaMtabhadrAcArya viracita 'vevAgama stotra' kI AcArya zrI vidyAnaMda svAmI racita 'aSTa sahasrI' TIkA kA hiMdI anuvAda, A. zrI kuMdakuMda deva ke 'niyamasAra prAbhRta' para saMskRta meM 'syAdvAda candrikA' TIkA evaM 'samayasAra prAbhRta' para 'jJAna jyoti' hiMdI TIkA, siddhAMta graMtha 'SaTkhaNDAgama' para 16 pustakoM meM prakAzita vistRta saMskRta TIkA evaM anya sAhitya-sRjana kA bahumAna karate hue 'tIrthaMkara mahAvIra vizvavidyAlaya'ne vIra ni. saM. 2538 (san 2012 ) meM unhe punaH mAnad D. Lit upAdhi se sammAnita kiyA / yadyapi jaina sAdhviyoM ke lie ratnabhUSaNa alaMkAra dhAraNa niSiddha hai tathApi digaMbara jaina samudAya kI yaha sarvocca sAdhvI nakhazikha alaMkAro se sajja hai| isameM koI virodhAbhAsa nahIM hai| samaya-samaya para vibhinna AcAryoM, prAcAryoM, sAmAjika evaM vidvat saMsthAoM ne pa.pU. mAtAjI ko 'AryikAratna', 'AryikA ziromaNi', 'gaNinI pramukha', 'tIrthoddhArikA', 'yuga pravartikA', 'cAritracandrikA', 'vAtsalyamUrti', 'rASTragaurava', 'nyAya prabhAkara', 'siddhAMta cakrezvarI', 'vAgdevI' ityAdi aneka upAdhiyoM se alaMkRta kiyA hai, kintu pa. pU. mAtAjI to ina sabase niHspRha rahate hue apanI AtmasAdhanA ko sAhitya-sAmrAjJI pa. pU. jJAnamatI mAtAjI + 261
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramukhatA dete hue nirdoSa AryikAcaryA meM nimagna rahane meM hI apanA lakSya rakhatI hai| vidvAnoM ko bhASA meM pa. pU. mAtAjI kI pramukha pahacAna nimna zabdoM meM kI jAtI hai. 'jJAnamatI mAtAjI terI yahI nizAnI / eka hAtha meM picchI, dUjI meM jinavANI // pa. pU. mAtAjI kA saMkSipta jIvana-paricaya zarada pUrNimA vIra ni. saM. 2460 (san 1934 ) meM janmI 'mainA' nAmakarana pAne vAlI isa bAlikA ne yauvana kI dahalIja samAna 18 varSa kI alpAyu me zarada pUrNimA ke dina hI pArivArika kaDe virodha kA sAmanA karate hue 'Ajanma brahmacaryavrata' rupa saptama pratimAko dhAraNa kiyA evaM 19 varSa kI Ayu meM dIkSA lekara 'kSullikA vIramatI' banI tathA 22 varSa kI AyumeM AryikA dIkSA grahaNa karake 'jJAnamatI' nAma pAyA / isa taraha pa. pU. mAtAjI vIsavIM sadI ke prathama digaMbarAcArya 'cAritra - cakravartI' zrI zAMtisAgarajI mahArAja se anubhava-jJAna evaM zubhAzIrvAda prApta karane vAlI evaM unhIM ke paTTaziSya ' cAritra - cUDAmaNi A. zrI vIrasAgarajI mahArAja kI bIsavIM sadI ke prathama vAlabrahmacAriNI suziSyA vanI / jJAnArjana - jJAnasAdhanA: pa. pU. mAtAjI ke jJAna-prApti kI nIMva banI jainAgama kA talasparzI adhyayana * evaM saMghastha tyAgiyoM ko adhyayana karAne kI kSamatA evaM utsAha / gommaTasAra, parIkSAmukha, nyAya- dIpikA, prameya kalAmArtaNDa, aSTa sahasrI, tattvArtha rAjavArtika, sarvArthasiddhi, anAgAra dharmAmRta, mUlAcAra, trilokasAra Adi aneka granthI kA adhyayana-adhyApana karake alpasamaya meM hI vipula jJAnArjana kara liyaa| hiMdI, saMskRta, prAkRta, kannaDa, marAThI Adi bhASAoM para ApakA yathocita adhikAra ho gyaa| 'kAtaMtra vyAkaraNa' para pa.pU. mAtAjIne kevala do mahinoM meM apanA prabhutva sthApita kara liyA to tatkAlIna vyAkaraNa paDhAne vAle paNDita-gaNa unakI asAdhAraNa smaraNazakti evaM pratibhA se atyaMta AnaMdita ho gye| usa samaya pa.pU. mAtAjI kI Ayu kevala 20 varSa thii| 'kAtaMtra rupamAlA' bIja se pa. pU. mAtAjI kI jJAna-sAdhanA rupa vRkSa prasphuTita huA aura usa para jo patte, phUla aura phala lage unhoMne samasta jJAna-pipAsuoM ko mugdha kara diyA / sAhitya sAdhanAH bahumukhI pratibhAkI dhanI pa. pU. mAtAjI ke kevala sAhitya - sarjana pahalU ko hI isa nibaMdha meM samAviSTa kiyA hai| yathA-nAma tathA guNa dhAraNa karane vAlI pa. pU. 262 - 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAtAjI nyAya, darzana, adhyAtma, siddhAnta, dharma, bhakti, vyAkaraNa, gaNita, bhUgola, khagola, nIti, itihAsa, karmakANDa Adi sabhI viSayoM para pUrNa adhikAra rakhatI hai| sAhitya kI vividha zailiyoM jaise gadya, padya, nATaka, upanyAsa, saMsmaraNa, AtmakathA, samIkSA Adi sabhI vidyAoM para racanAyeM kI hai| eka ora to komalamati bAlakoM ko saMskArita karane ke liye sarala aura rocaka bhASA meM pAThyapustakeM taiyAra kI hai to dUsarI ora prAcInatama saMskRta-prAkRta sAhitya SaTa khaNDAgama, aSTa sahasrI, niyamasAra, samayasAra Adi para guru gaMbhIra TIkAyeM bhI likhI hai| yaha unakI vizeSa pratibhAzakti hI mAnanI hogI ki bAlopayogI sAhitya meM unakA baccoM ke prati AkarSaNa jhalakatA hai to yuvAoM ke liye upayogI sAhitya ko paDhakara unakI yuvA-bhAvanA kA paricaya milatA hai ki kaise yuvAoM ko dharma ke prati AkarSita kiyA jA sakatA hai| punaH jaba Age baDhakara prauDha graMtho ko dekhate hai to pa.pU. mAtAjI kA jahA~ vidvAnoM ke prati prauDha dRSTikoNa jhalakatA hai vahIM jJAna kA athAha sAgara unake aMdara hilore bharate dRSTigata hotA hai| pa.pU. mAtAjI ne pUrvAcAryo dvArA likhita cAroM anuyogoM ke graMtho kA adhyayana, ciMtana, manana karake sAhitya kSetra meM aneka alau kRtiyA~ pradAna kI hai| pUrvAcAryo dvArA pratipAdita kaThina evaM gahana viSayoM ko sarala evaM saMkSepa meM likha denA unakI vizeSatA hai| pa.pU. mAtAjI kA 1-2 dina kA nahIM, abhItaka ke 58 varSa ke saMyama jIvana kA nityakrama ArSa paraMparAnusAra Adarza rahA hai| isI meM avasarocita upavAsAdivrata meM nirAhAra rahate huye, zArIrika asvasthatA - Adhi-vyAdhi-upAdhi meM bhI zuddha caryA pAlana karate hue, anya kaI viparItatA aura pratikUlatA kA sAmanA karate hue apanI kSINa kAya-vala ke vAvajUda apanI antaHsphuraNA evaM divya jJAna se jo sAhitya sarjana kiyA hai evaM anya kSetro meM unako preraNA se jo abhUtapUrva sRjanAtmaka kArya sAkAra hue hai ve unake manovala, saMkalpavala, yogabala evaM Atmavala kA mUrta rUpa hI hai| unake dvArA racita, anUdita evaM TIkAkRta amUlya ratnoM ke samAna ucca koTike 300 se adhika racanAoM kA paricaya to dUra una savakA nAmollekha karanA bhI isa choTe se nibaMdha meM saMbhava nahIM hai| .. ataH unakI kucha mukhya racanAoM para yathAzakti yathA mati prakAza DAlane kA prayatna kiyA gayA hai| saMskRta sAhitya sarjanaH pa.pU. mAtAjI ne apanI lekhanI kA prAraMbhIkaraNa saMskRta bhASA se kiyA jaba unhone 21 varSa kI Ayu meM kSullikAvasthA meM 'jinasahasranAma maMtra' kI racanA kii| yaha maMtra hI sarasvatI-mAtA kA varadahasta banakara pa.pU. mAtAjI kI lekhanI ko sAhitya-sAmrAjJI pa. pU. jJAnamatI mAtAjI + 263
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ adbhuta U~cAiyoM taka le gye| 25 varSa kI AyumeM apane dIkSA guru A. zrI vIrasAgarajI mahArAja kI stuti upajAtichaMda meM 10 zlokoM meM bnaaii| ---- - 31 varSa kI Ayu meM zravaNabelagolA meM bhagavAna bAhuvalI ke caraNoM meM baiThakara unakI stuti vasaMtatilakA ke 51 chaMdo meM kI jisameM alaMkAro kI bahulatA se ratnajaDita AbhUSaNoM ke susajjita suMdara kanyA kI bhA~ti zabda lAlitya prakaTa huA hai| isake atirikta hiMdI meM 111 padyoM meM vAhuvalI lAvaNI likhii| vIra saM. 2507 (san 1981) meM isI lAvaNI ko saMgItabaddha karakaM 7 saptAha taka AkAzavAnI dillI se 'pASANa bolate haiM' isa zIrSaka ke antargata prasArita kiyA gayA thaa| karnATaka ke usa pravAsa meM pa.pU. mAtAjI ne kannaDa bhASA sIkha lI aura turaMta kannaDa meM bAhuvalI bhagavAna tathA aMtima zrutakaMvalI bhadravAhu svAmI kI stutiyA~ racI evaM kannaDa meM hI eka suMdara bAraha bhAvanA likhI jo vahA~ bahuta pracalita huii| isa yuga kI prathama rAginI AryikA 'brAhmI mAtAjI' kI stuti anuSTupa chaMda meM 41 zloko meM kI jo eka advitIya racanA hai| vIra saM. 2412 (san 1966) kI zaradapUrNimA ke dina Ayuke 32 varpa pUrNa kara 33veM varSa ke praveza ke dina 'candraprabhastuti ke 32 chaMda bhujaMga prayAta, zikhariNI, pRA, druta-vilaMbita chaMda meM vanAkara 33veM zArdUla vikrIDita chaMda meM pUrNa jJAna prApta karane kI bhAvanA vyakta kI hai| phira 'AyA chaMda meM 63 zloko meM eka trailokya caityavaMdana' aura 84 zlokoM meM zrI sammeda zikhara vaMdanA' likhii| ___pa.pU. mAtAjIne uparyukta stutiyoM kA 'hiMdI padyAnuvAda' bhI svayaM karake janasAmAnya ko unakA rasAsvAdana karane kI suvidhA pradAna kii| ___pa.pU. mAtAjIne pratyeka zaradapUrNimA ke dina apanI Ayu ke praveza varSa kI ginatI ke anusAra utane hI saMskRta zloko kI stutiyA~ racakara prabhu caraNoM meM samarpita karake apanI ruci aura garimA ko dhyAna meM rakhate hue janmadina manAne kI yaha abhinava paraMparA apanAI hai| 34 veM varSa ke praveza ke dina 'pRthvI' chaMda ke 34 zlokA meM bhagavAna zAMtinAtha kI stuti racakara prabhu caraNoM meM samarpita kii| bhare apane mUla gA~va pratApagaDha rAjasthAna ke cAturmAsa meM unake 35 veM varSa meM praveza kI zarada pUrNimA ke dina 35 zlokomeM 'paMcameru stuti' kI racanA kii| apanI Ayu kI 36vIM zaradapUrNimA ke dina 36 zloko meM vIra jina stuti' bnaaii| ____ pa.pU. mAtAjI kA isa kAla-khaNDa meM adhyayana-adhyApana kA kArya bhI pUra-vahAra meM thaa| samaya-samaya para aneka muni-AryikA kSullaka-kSullikA evaM jJAna-pipAsu zrAvakazrAvikAoM ko apane viziSTa jJAna ke AdhAra para saMskRta, vyAkaraNa, nyAya, chaMda, alaMkAra, siddhAMta Adi kA adhyayana kraayaa| kaI vAra cAturmAsa sthiratA meM pa.pU. mAtAjI kaI dinoM taka subaha 7 se 10 baje taka, madhyAhna 11 se 12 baje taka 264 + 1lmI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura aparanhi 11 se 5 baje taka jainendra prakriyA (saMskRta vyAkaraNa), rAjavArtika, gadyaciMtAmaNi, aSTasahasrI, gommaTasAra jIvakAMDa, karmakAMDa, prameya ratnamAlA, Apta parIkSA Adi kliSTatama graMtho ko akelI paDhAtI thii| mahAvidyAlayoM meM to eka-eka viSaya ko mAtra 45.45 minaTa paDhAne ke liye bhI vidvAna alaga-alaga rakhane paDate haiN| saMskRta stutiyoM kI zRMkhalA meM 'upasarga vijayI pArzvanAtha', 'zrI pArzvanAtha stuti', 'suprabhAta stotra', 'maMgala stuti', 'jambUdvIpabhakti', 'caturviMzati jina stotra', 'zrI tIrthaMkara stuti', 'zrI mahAvIra stavanam', 'sudarzana meru bhakti', 'niraMjana stuti' Adi kaI racanAyeM bnaaii| kalyANakalpataru stotra (aparanAma chaMdomaMjarI) __pa.pU. mAtAjI kI vibhinna maulika racanAoM meM se eka atyaMta mahattvapUrNa racanA hai 'lyANa kalpataru stotra' jise unhone vI. saM. 2501 (san 1975) meM chaMdavaddha kiyaa| isakI apanI kucha vizeSatA hai jisase maiM Apako avagata karAnA caahuuNgaa| saMskRta chaMdazAstra meM eka akSarI chaMda se lekara 30 akSaroM taka ke chaMdo kA varNana AtA hai| pa.pU. mAtAjI ne isa stotra meM ekaakSarI chaMda se lekara 30 akSarI chaMdo kA krama se prayoga karate hue kucha 144 chaMdo meM bhagavAna Rpabhadeva se lekara mahAvIra svAmI paryaMta 24 tIrthaMkaroM kI pRthaka-pRthaka stutiyA~ banAI aura aMta meM eka 'caturviMzati tIrthaMkara stotra' nAma ke samuccaya stotra kI racanA kii| isa prakAra pUre 'kalyANakalpatarU' stotra meM 212 zloka haiN| pratyeka tIrthaMkara kI paMcakalyANaka tithiyA~, unake zarIra ke varNa, Ayu, kalyANaka-sthala Adi kA pUrA itihAsa isameM samAhita kara liyA gayA hai| isameM vArNika, mAtrika, sama, vipama aura daNDaka ina pA~ca prakAra ke chaMdo kA prayoga hai| isakI eka svataMtra pustaka prakAzita huI hai jisameM itanA jJAna samAviSTa hai ki yaha eka chaMdazAstra bana gayA hai| isa pustaka ke aMta meM saMskRta kA 'ekAkSarI kopa' bhI samAviSTa hai jo isa pustaka kI upayogitA vRddhiMgata karatA hai| 'zrI triMzat caturviMzati nAma stavanam' pa.pU. mAtAjI kI 130 zlokoM ke vistArita isa viziSTa racanA ke bAre meM batAnA cAhU~gA ki isameM sahasranAma stotra kI taraha hI prathama 10 zlokoM meM pITikA hai| phira anuSTupa chaMda meM nivaddha 10 adhikAra haiN| pratyeka adhikAra meM eka-eka kSetra saMbaMdhI traikAlika cauvIsI ke 72 tIrthaMkaroM ke nAma haiN| aMta meM prArthanA ke aSTa zlokoM meM paMcakalyANakoM se yukta tIrthaMkara-pada prApti ke utkRSTa bhAva prakaTa kiye haiN| prazasti ke 3 zlokoM meM stotra racanAsAla vI. saM. 2503 mAghazuklA caturdazI tithi ko gUMtha liyA hai| sAhitya-sAmrAjJI pa. pU. jJAnamatI mAtAjI + 265
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ isake atirikta 30 caubIsIke 720 tIrthaMkaroM ke nAma-maMtra bhI banAye haiN| tIsa caubIsI kA vrata karanevAloM ke liye yaha stotra evaM maMtra bahuta hI upayogI rahate haiN| jina stotra saMgrahaH yaha vizAla stotra saMgraha pa.pU. mAtAjI kI saMskRta kAvya pratibhA kA paricAyaka hai| isameM unake dvArA racita saMskRta evaM hiMdI stutiyoM kA samAveza hai| isa graMtha ke prathama, paMcama evaM chaThe khaNDa meM anya AcAryoM evaM vidvAno dvArA racita saMskRta evaM hiMdI stotra bhI saMkalita hai| pRSTa saMkhyA 36+532 ke sAtha prakAzita yaha graMtha bhakti rasa ke cAhako ke liye amUlya bheMTa hai| bhakti-sAhitya kI racanAoM meM 'lpadruma vidhAna' (pandrahavA~ saMskaraNa pR. saM. 48+468), 'sarvato bhadra vidhAna' (navama saMskaraNa pR. saM. 32+832), 'tIna loka vidhAna (aSTama saMskaraNa pR. saM. 40+520) trailokya vidhAna' (laghu tInaloka vidhAna saptama saMskaraNa pR. saM. 32+308), 'zrI siddha cakravidhAna' (saptama saMskaraNa pR. saM. 64+392), 'vizvazAMti mahAvIra vidhAna' (tRtIya saMskaraNa pR. saM. 40+304), 'jambUdvIpa maNDala vidhAna' (papTama saMskaraNa pR. saM. 42+276) Adi kaI vidhAna bhaktirasa meM DUbane ke liye upalabdha karAye haiN| uparyukta vaividhyapUrNa kAvya kRtiyoM ke AdhAra para yadi pa.pU. mAtAjI ko 'maha kaviyitrI' kahA jAye to atizayokti nahIM hogii| zabdoM kA cayana aura saMyojana unake apratima bhASA prabhutva evaM kAvyazakti kA paricAyaka hai| samasta sAhitya kRtiyoM kI bhASA atyaMta sarala, sauSThavapUrNa aura mAdhurya se bharapUra hai| usameM prAyaH laMbe samAsoM tathA kliSTa padAvalI kA abhAva hai| unakI vAkya yojanA sarala tathA prabhAvotpAdaka hai| abhivyakti meM kahIM asvAbhAvikatA ke darzana nahIM hote haiN| yahI kAraNa hai ki unake zlokoM evaM TIkA graMthA ko paDhate hI unakA abhiprAya athavA tAtparya zIghra jJAta ho jAtA hai| pa.pU. mAtAjI kA ciMtana evaM lekhana pUrNatayA jainAgama se saMbaMdha rakhatA hai, pUrvApara virodharahita hotA yaha unakI mahAna vizepatA hai| unake utkRSTa tyAga aura tapasyA, tathA nirdopa saMyama-pAlana ne unake bhAvapUrNa gadya-padya rUpa hiMdI aura saMskRta sAhitya ko jIvantatA pradAna kI hai| pa.pU. mAtAjI kI lagabhaga sabhI saMskRta aura hiMdI kI sAhityika kRtiyoM kA prAraMbha siddha yA siddhi zabda se huA hai| zatAdhika stotroM kI racayitrI pa.pU. mAtAjI kA apanA mata hai ki siddha yA siddhi zabda se racanA kA prAraMbha siddhi pradAyaka evaM nirvina kArya-pUrNatA kA paricAyaka hotA hai| TIkA evaM anuvAda graMtha aSTasahasrIH jaina nyAya darzana kA atiprAcIna evaM sarvocca graMtha 'aSTa sahastrI' kI hiMdI TIkA kA zramasAdhya kArya kevala 18 mahInoM meM vI. saM. 2496 meM hI pUrNa 266 + 1lmI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ kara liyaa| isa kArya kI guNavattA dekhakara nyAya darzana ke uccakoTi ke vidvAna AlhAdita ho gye| tava se pa.pU. mAtAjI kI divyajJAna pratibhA se loga vizeSa paricita hone lge| yaha hiMdI TIkA 'syAdvAda ciMtAmaNi' ke nAma se 3 bhAgo meM prakAzita ho cukI hai| anuvAda kI pUrNatA para apanI asIma prasannatA kI abhivyakti anuSTupa, mandAkrAntA, AryA aura upajAti ina cAra chaMdo kA prayoga karate hue 24 zloko meM eka 'aSTa sahasrI vaMdanA' saMskRta meM likhi jisameM graMtha kA prAcIna itihAsa Dtha liyA hai| Aja se lagabhaga 1800 varSa pUrva AcAryazrI samaMtabhadra svAmI ne 114 kArikAoM meM 'devAgama stotra' aparanAma 'Apta mImAMsA' nAmaka graMtha zrI umAsvAtIjI racita tattvArthasUtra ke maMgalAcaraNa para TIkA rUpa meM likhaa| inhI kArikAoM para A. zrI akalaMkadevane 800 zloka pramANa saMskRta TIkA 'aSTazatI' likhii| inhI ko lekara ava se lagabhaga 1200 varSa pUrva A. zrI vidyAnaMdasvAmI ne 8000 zloka pramANa vistRta saMskRta TIkA racakara usakA nAma 'aSTa sahastrI' diyA aura isake vipaya kI kliSTatA ko dhyAnameM rakhate hue A. zrI ne svayaM ise 'kaSTa sahasrI saMjJA se saMbodhita kiyA hai| pa.pU. mAtAjI ne isa graMtha kI hiMdI TIkA racakara aura jagaha-jagaha vizepArtha aura bhAvArtha dekara jana-jana ke liye 'kaSTa sahasrI' kahe jAne vAle isa graMtha ko 'sugama sahasrI' banA diyA hai| isa graMtha ke prathama bhAga ke tIna saMskaraNa chapa cuke hai| vI. saM. 2534 meM prakAzita tRtIya saMskaraNa kI pRSTasaMkhyA 98+444 hai aura 120 pRSTIya nyAyasAra graMtha joDane se isakI upayogitA kaI gunA bar3ha gaI hai| dvitIya bhAga kA dusarA saMskaraNa vI. saM. 2535 meM pRSTasaMkhyA 86+424 evaM tRtIya bhAga kA dUsarA saMskaraNa vI. saM. 2536 meM pRSTa saMkhyA 86+608 ke sAtha prakAzita ho cukA hai| isa graMtha ke prathama bhAga ke vimocana ke avasara para rAjathAnI vibhAgo ke andara cAroM sampradAyoM ke aneka varipTa sAdhu-sAdhviyoM ke sAnidhya meM pa.pU. mAtAjI ko 'nyAya prabhAkara' kI upAdhi se alaMkRta kiyA gyaa| niyamasAraH A. kundakunda deva ke niyamasAra prAbhRta kA hiMdI anuvAda vI. saM. 2502 meM pUrNa kiyaa| isa graMtha kI AcArya padmaprabha maladhArIkRta saMskRta TIkA kI hiMdI TIkA pa.pU. mAtAjIne atIva sugama zailI meM athaka parizramapUrvaka kI hai| isameM bhAvArtha - vizeSArtha bhI diye haiN| aneka sthAnoM para guNasthAna kA spaSTIkaraNa kiyA hai| vIra saM. 2511 meM 582 pRSThoM meM yaha graMtha prakAzita ho cukA hai| niyamasAra padhAvalIH vIra saM. 2503 meM pa.pU. mAtAjI ne isakA hiMdI padyAnuvAda kiyA hai| isameM mUla gAthAe~, padyAnuvAda tathA gAthAoM ke nIce saMkSepa meM artha diyA hai| adhyAtma-rasa kA Ananda lene ke liye padyAnuvAda surucikara hai| pratyeka adhikAra sAhitya-sAmrAjJI pa. pU. jJAnamatI mAtAjI + 267
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ ke aMta meM sArAMza bhI diye haiN| niyamasAra prAbhRta para 'syAdvAda caMdrikA' saMskRta TIkAH pa.pU. mAtAjI ne vI. saM. 2504 meM isI graMtha para saMskRtIkA likhane kA bhAva banAyA aura lagabhaga 62 graMtho ke uddharaNa Adi ke sAtha naya vyavasthA dvArA guNasthAna Adi ke prakaraNa ko spaSTa karate hue vI. saM. 2511 meM 'syAdvAda candrikA' TIkA likhakara pUrNa kii| TIkA kA hiMdI anuvAda bhI svayaM kiyaa| prasaMgopAtta bhAvArtha-vizepArtha dekara viSaya ko acchI taraha se spaSTa kiyA hai| niyamasAra graMtha kI 187 gAthAoM ko pa.pU. mAtAjI ne tIna mahA-adhikAroM evaM 37 aMtara-adhikAro meM vibhAjita kiyA hai| pUrNa-rUpa se Apa paraMparA kA anusaraNa karate hue isa TIkA kA lekhana kiyA hai| adhyAtma ko AtmasAt karane ke liye yaha TIkA ati upayogI hai| isakA dvitIya saMskaraNa vI. saM. 2531 (san 2005) meM 52+474 pRpTasaMkhyA ke sAtha prakAzita ho cukA hai| 'syAdvAda candrikA saMskRta TIkA' vIsavIM sadI kI anokhI upalabdhi haiN| isake atirikta isI graMtha para 'niyamasAra kalaza saMskRta TIkA - syAdvAda candrikA TIkA kA sAra evaM niyamasAra kA sAra' jaisI mahattvapUrNa kRtiyA~ bhI hameM dI hai| 'SaTakhaNDAgama' graMtha kI 'siddhAnta ciMtAmaNi' saMskRta TIkAH pa.pU. mAtAjI ne vIra ni. saM. 2521 meM apanI Ayu ke 61veM zarada pUrNimA ke dina apanI suziSyA prajJAzramaNI AryikA candanAmatI ke anurodha para jainAgama ke sarvocca siddhAnta graMtha 'SaTakhaNDAgama sUtra graMtha' kA maMgalAcaraNa 17 zloko meM likhakara eka sarala saMskRta TIkA likhane kA prAraMbha kiyaa| pa.pU. mAtAjIne aMtima zloka meM kahA hai ki yaha 'siddhAnta ciMtAmaNi TIkA' siddhAnta jJAnarUpI amRta ko dene meM kuzala hai| yaha TIkA apanI AtmA meM aura anya bhavya AtmAoM meM kevalajJAna ko utpanna karane ke liye vIjabhUta hove aisI prArthanA kI hai| SaTakhaNDAgama kA stotraH vIra ni. saMvata 600 (san 74) ke AsapAsa saMpUrNa aMga aura pUrva ke ekadezajJAtA, zrutajJAna ko avicchinna vanAne kI icchA rakhane vAle mahAkAruNika zrIdhara senAcArya ke mukhakamala se 'agrAyaNIya pUrva' nAmaka dvitIya pUrva ke 'cayanalabdhi' nAmaka pA~cavI vastu ke 'karmaprAbhRta' nAmaka cauthe adhikAra se nikale hue jinAgama kA jJAna prApta karake 'paTakhaNDAgama' yaha sArthaka nAma dekara A. zrI puSpadaMta evaM A. zrI bhUtabali ne siddhAntasUtroM ko lipivaddha kiyaa| ava taka huye anveSaNoM ke anusAra yaha prAcInatama likhita upalabdha Agama hai| isa graMthAdhirAja para samaya-samaya para saMbhavataH kaI TIkAyeM likhI gaI ho sakatI hai para Aja kevala eka TIkA upalabdha hai jo 1200 varSa pUrva zrI vIrasenAcAryakRta prAkRta evaM saMskRta mizrita 'dhavalA' TIkA ke nAma se prakhyAta hai| 268 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa.pU. mAtAjI ne apane Adya vaktavya meM svayaM ghoSita kiyA hai ki isa 'dhavalA' TIkA ke AdhAra se hI svayaM vizeSa jAnane kI icchAse aneka prakaraNoM ko vahAM se uddhRta karake, kinhI prAkRta paMktiyoM kI saMskRta chAyA karake, kucha viSayoM ko saMkSipta karake, kinhI prasaMgopAta vipayoM ko sarala karane ke liye anya pUrva paraMparA praNIta 22 graMtho ke vizeSa uddharaNoM ko bhI saMgrahIta karake yaha 'siddhAnta cintAmaNi' TIkA likhI jA rahI hai| pa.pU. mAtAjI kI yaha ghoSaNA unakI saralatA aura spaSTavAditA prakaTa karatI hai| apanI maulika vicAradhArA ko AdhAra banAkara svataMtra graMtha kA lekhana kara lenA to sarala mAnA jA sakatA hai kintu pUrvAcAryo kI sUtrarUpa vANI lekara unake manobhAvoM ko dRSTi meM rakhakara pUrvApara Agama se aviruddha vacanarUpI motiyoM kI mAlA pirote hue kisI saiddhAntika sUtra graMtha kI TIkA likhanA atyaMta duruha kArya hai| TIkA kI prAmANikatA ke liye atyanta Avazyaka hai ki usameM vaha kucha na kahA jAye, jo mUla meM na ho aura use vilkula na choDA jAye, jo mUla meM ho| 'siddhAnta ciMtAmaNi' TIkA isameM zata pratizata kharI utaratI hai| anAdinidhana NamokAra mahAmaMtra ko mUla maMgalAcaraNa banA kara graMthakartA ne use hI prathama gAthA sUtra mAnA hai| pa.pU. mAtAjI ne NamokAra maMtra ke akSara, pada, mAtrA Adi kA suMdara vivecana karake yaha dvAdazAMga kA sArabhUta hai aisA bhI anya graMtho ke AdhAra se siddha kiyA hai| isa maMgalAcaraNa meM nAma, sthApanA Adi nikSepa bhI ghaTita kiye hai| yaha maMtra anAdinidhana hai aisA bhI anya graMtha ke AdhAra se prakaTa kiyA hai| 'Ni baddhaH' zabda kI vyAkhyA karate hue TIkAkartA pa.pU. mAtAjIne kahA hai ki 'saMgrahItaH na cagraMthitaH revatAnamaSkAraH sa nivaddha maMgalaH' arthAt isa maMgalAcaraNa meM NamokAra maMtra ko A. puSpadaMtane svayaM banAyA nahIM hai apitu usakA saMgraha kiyA hai| isaliye yaha anAdinidhana maMtra zAzvat siddha ho jAtA hai| hiMdI TIkA sahita 46 pRSTho meM vistArita yaha maMgalAcaraNa prakaraNa vizeSarUpa se paTanIya hai| ___prathama 'jIvasthAna khaNDa meM 2375 sUtroM kI ATa anuyogadvAra evaM aMta meM eka cUlikA adhikAra hai jisake 9 bheda haiN| 6 pustako meM vistArita prathama khaNDa kI TIkA ke pazcAt sAtavI pustaka meM 'kSudraka baMdha' nAmaka dvitIya khaNDa meM 1594 sUtra, AThavI pustaka meM 'baMdha svAmitva .....' nAmaka tRtIya khaNDa meM 324 sUtra navamI se bArahavIM pustaka taka 'vedanAkhaNDa' nAmaka caturthakhaNDa ke 1525 sUtra tathA 13vIM se 16vIM pustaka meM 'vargaNA khaNDa' nAmaka pAMcave khaNDa meM 1023 ko milAkara kula 6841 sUtra kI TIkA kula solaha pustako me 3107 pRSTho meM vI. ni. saM. 2533 meM saMpUrNa kI hai| ina graMtho kI viSayavastu samajhane ke liye 'SaTakhaNDAgama kA viSaya' evaM 'SaTakhaNDAgama - eka anuzIlana' lekha vizeSa paThanIya hai| AcArya catuSTaya paricaya' meM A. dharasena, A. puSpadaMta aura A. bhUtabali tathA A. bIrasena kA paricaya, sAhitya-sAmrAjJI pa. pU. jJAnamatI mAtAjI + 268
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaTakhaNDAgamata vidhi, jApya maMtra, SaTakhaNDAgama pUjA, stuti, AratI Adi kA samAveza karake janasAmAnya ke liye isakI upayogitA baDhA dI haiN| vastutaH yaha jainadarzana evaM siddhAMta kA Encyclopedia hai| jainadarzana ke abhyAsiyoM ke liye pa.pU. mAtAjI kI yaha apUrva dena hai| isa graMtha kI upayogitA ko dRSTi meM rakhate hue apane sabhI matabhedoM ko bhulAkara kahAna paMtha ke mumukSuoM dvArA ina 16 pustako ke kaI seTa kharIdakara niyamita zAstra-svAdhyAya kiyA jA rahA hai| kAtaMtrarupamAlA : zrI zarvavarma AcArya praNIta yaha kAtaMtrarupamAlA nAma kI vyAkaraNa di. jaina paramparA meM saMskRta bhASA kA jJAna prApta karane ke liye sabase sarala vyAkaraNa hai| isake kula 1383 sUtra evaM A. bhAvasena traividya likhita TIkA kA hiMdI anuvAda pa. pU. mAtAjI ne vI. saM. 2499 (san 1973) meM karake vyAkaraNa ke abhyAsiyoM para mahAna upakAra kiyA hai| isakA tRtIya saMskaraNa 40+368 pRSTha saMkhyA ke sAtha prakAzita ho cukA hai| vartamAna meM kaI zramaNasaMghI meM isakA adhyayana-adhyApana cala rahA hai| samayasAra prAbhRtaH A. kuMdakuMda deva kRta samayasAra prAbhRta para A. amRtacandra kI 'AtmakhyAti' saMskRta TIkA evaM A. jayasena kRta 'tAtparyavRtti' saMskRta TIkA, donoM kA samanvaya karake pa. pU. mAtAjIne 'jJAnajyoti hiMdI TIkA vI. saM. 2515 (san 1989) meM pUrNa kii| do bhAgoM meM prakAzita 'samayasAra pUrvArdha' kA dvitIya saMskaraNa san 2008 meM pRSThasaMkhyA 70 + 680 evaM 'samayasAra uttarArdha' kA prathama saMskaraNa vI. saM. 2521 (san 1995) meM pRSTasaMkhyA 48 + 656 ke sAtha upalabdha hai| ye dono graMtha svAdhyAyiyoM ke liye atIva upayogI haiM kyoMki ye samayasAra ke hArda ko prasphuTita karane meM pUrNarUpeNa samartha hai| jaina bhAratI : pa. pU. mAtAjI ne isa graMtha ko vI. saM. 2501 (san 1975) ko pUrNa kiyaa| jainadharma kA AmUla-cUla jJAna prApta karane ke liye jaina evaM jainetara sabhI ke liye mahattvapUrNa graMtha hai| cAra khaNDa meM cAra anuyogoM ko bahuta hI sugama zailI meM pratipAdita kiyA hai| isameM eka-eka anuyoga ke viSaya prAraMbha se aMta taka saMkSepa meM diye haiN| isakA AThavA~ saMskarana pRSTasaMkhyA 36 + 236 ke sAtha vI. saM. 2534 (san 2008) meM prakAzita ho cukA hai jo isakI lokapriyatA siddha karatA hai| mahAvIra dezanA : bhagavAna mahAvIra svAmI ke 2600 veM janmajayaMti varSa ke antargata vI. saM. 2527 san 2001 meM isa graMtha ko likhA isa graMtha meM 9 adhikAroM meM bhagavAna mahAvIra janmabhUmi kuNDalapura, garbha, janma, tapa, kevalajJAna kalyANaka, bhagavAna mahAvIra kA samavasaraNa, prathama divyadhvani, dvAdazAMga, gautamasvAmI paricaya, caubIsa tIrthaMkara, digambara jaina municaryA, muniyoM bheda-prabheda varSAyoga, AryikA caryA, zrAvakacaryA, solaha kAraNa bhAvanA, dazalakSaNa dharma Adi kA varNana hai / isakA dvitIya saMskaraNa vI. saM. 2535 (san 2009) meM pRSThasaMkhyA 32 + 568 ke sAtha prakAzita ho cukA hai| 270 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ RSabhadeva caritam vartamAna yuga kI AvazyakatA ko dekhate hue pa.pU. mAtAjIne bhagavAna Rpabhadeva evaM jainadharma ke siddhAnto ko deza-videza meM prasArita karane ke mahat kArya ke antargata vidvat-samAja kI AvazyakatA kI pUrti hetu saMskRta meM 'RSabhadeva caritam' kA lekhana vI. naM.saM. 2523 meM prAraMbha kiyA aura SaTakhaNDAgama kI TIkA ke mahattvapUrNa kArya meM vyasta hone ke bAvajUda apanI AyukI 66vIM zaradapUrNimA ke dina pUrNa kara diyaa| isa kRti meM bhagavAna RSabhadeva ke jIvana kA utthAna kisa paryAya se prAraMbha huA aura ve bhagavAna kI zreNI meM kaise pahu~ce, ina samasta viSayoM kA varNana mahApurANa ke AdhAra se diyA hai| rAjA mahAbala se lekara tIrthaMkara Rpabhadeva taka unake 10 bhavoM kA varNana dekara bhogabhUmi aura devagati ke sukhoM kA bhI vistRta varNana isa graMtha meM diyA hai| ArAdhanA (aparanAma-zramaNacaryA vI.ni.saM. 2503 meM pa.pU. mAtAjIne mUlAcAra, AcArasAra, anAgAra dharmAmRta, bhagavatI ArAdhanA Adi graMtho ke AdhAra para 451 zloka pramANa yaha 'ArAdhanA' nAmaka AcAra graMtha racA hai| pa.pU. mAtAjIne apane saMskRta-vyAkaraNa chaMda jJAna kA pUrNarUpa se isameM sadupayoga kiyA hai| pratyeka zloka kA hiMdI me artha evaM AvazyakatAnusAra bhAvArtha bhI svayaM likhA hai| zloko ke upara zIrpaka bhI diye haiN| isameM digambara muni-AryikAoM kI dIkSA se samAdhiparyanta pratidina prAtaH se sAyaMkAla taka kI jAne vAlI caryA evaM kriyAoM ko darzAyA gayA hai| yaha graMtha darzanArAdhanA, jJAnArAdhanA, cAritrArAdhanA, sAmAcArIvidhi, nityakriyA, naimittika kriyA, tapa ArAdhanA aura ArAdhaka nAma ke ATha adhikAroM meM nivaddha hai| isa prakAra aneka prakaraNoM se samanvita yaha graMtha atyaMta mahattvapUrNa hai| vI. ni.saM. 2505 meM (pRSTa saM. 150) prakAzita yaha grantha saMyama-mArga kI caryA samajhane ke liye atyaMta upayogI hai| mUlAcAra A. zrI kuMdakuMda deva dvArA racita prAkRta bhASA ke 1243 gAthAoM meM nibaddha, dvAdaza adhikAroM meM vibhakta 'mUlAcAra' nAmaka graMtharAja digambara jaina AmnAya meM munidharma ke pratipAdaka zAstroM meM prAyaH sarvAdhika prAcIna mAnA jAtA hai| _ 'mUlAcAra pUrvArdha' evaM 'mUlAcAra uttarArdha' aise do bhAgoM meM vibhAjita isa graMtha ke pratipAdya viSaya haiM - mUla guNa, bRhat pratyAkhyAna, saMkSepa pratyAkhyAna, samayAcAra, paMcAcAra, piNDazuddhi, paDAvazyaka, dvAdazAnuprekSA, anagArabhAvanA, samayasAra, zIlaguNa prastAra aura pryaapti| digambara jaina sAdhu-sAdhviyoM kI AcAra saMhitA ko darzAna vAlA yaha graMtha sAhitya-sAmrAjJI pa. pU. jJAnamatI mAtAjI + 271
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'bhAratIya jJAnapITha' saMsthA dvArA prakAzita huA hai| dono bhAgoM kI pRSTa saMkhyA kramazaH 56+522 evaM 12+420 hai| isakA pA~cavA~ saMskaraNa vI.ni.saM. 2528 meM chapa cukA hai jo isakI upayogitA aura lokapriyatA kA pramANa hai| triloka bhAskara dvAdazAMga vANI ke dRSTivAda aMga ke antargata 'parikarma' evaM 'pUrva' sAhitya meM 'lo' ke svarUpa evaM vistAra kI vyApaka rUpa se carcA hai| jinAgama praNIta tiloyapaNAtti, trilokasAra, lokavibhAga, jambUdvIpa paNNatti saMgaho Adi graMtho ke AdhAra se prApta sAmagrI ko sucAru rUpa evaM atyaMta suspaSTa rUpa se saMcita karake yaha sarvaguNa sampanna kRti banAI hai| isameM sabhI varNana prAmANika rUpa se upalabdha hai| vidhAnAdi ke liye nakze sarvAMga pUrNa, suMdara evaM spaSTa vanAye gaye haiN| cArTa, citra, sAraNI, bhaugolika, jyotiSa evaM lokasaMbaMdhI vibhinna nakzoM tathA saMkhyAoM ke kAraNa isa graMtha kI upayogitA atulanIya hai| pa.pU. mAtAjI ne isa graMtha kI racanA karake karaNAnuyoga ke sAgara ko gAgara meM bhara diyA hai| unakA yaha upakrama sarvottama, sarvagrAhya evaM sarvapriya hai, sAtha hI abhUtapUrva, amara evaM AdhArabhUta hai| vartamAna meM vI.ni.saM. 2525 meM prakAzita dvitIya saMskaraNa DimAI AkAra ke 300 pRSThoM ke sAtha upalabdha hai| jJAnAmRtaH pa.pU. mAtAjI kI hiMdI meM likhita racanAoM meM 'jJAnAmRta' eka anupama graMtha hai jo tIna bhAgoM meM prakAzita ho cukA hai| isa graMtha ke prathama bhAga ke tIna saMskaraNa chapa cuke haiM jo isakI upayogitA aura lokapriyatA kA pramANa hai| 332 pRSThoM meM prakAzita jJAnAmRta bhAga 1 meM jaina AdhyAtma evaM jainAgama se saMbaMdhita 25 zIrSakoM ke sAtha jainavidyA kA sAra-saMkSepa jaina vAGmaya ke 42 graMtho ke AdhAra para prastuta kiyA hai| isameM SaTakhaNDAgama kI 'dhavalA' TIkA ke AdhAra para 'NamokAra maMtrakA artha' kA saMkSipta vivecanAtmaka lekha hai| tatpazcAt 'sAgAra dharmAmRta' ke AdhAra para 'gRhasthadharma' kA vivecana hai| 'AtmAnuzAsana' ke AdhAra para 'samyaktvasAra', A. kuMdakuMdadeva ke 'cAritraprAbhRta' evaM zrI zrutasAgarasUrikRta TIkA ke AdhAra para 'cAritraprAbhRtasAra evaM 'bodhaprAbhRta sAra', padmanaMdi 'paMcaviMzatikA' ke AdhAra para upAsaka evaM dAna para svataMtra lekha haiN| isake bAda A. kuMdakuMdadeva ke 'samayasAra' graMtha evaM zrI amRtacandrAcArya evaM zrI jayasenAcArya kI TIkAoM ke AdhAra para 'samayasAra kA sAra' nAmaka mananIya lekha haiN| phira 'AdipurANa' ke AdhAra para 'saptaparama sthAna' kA jJAna karAyA hai| tadanaMtara 272 + 19bhI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'sudaM meM AussaMto' isa taraha zrI gautamasvAmI ke madhura saMbodhana vAkya se prAraMbha karake saMkSepa meM zrAvaka dharma kA varNana kiyA hai| caubIsa daNDaka' nAmaka laghuprakaraNa 'trilokasAra' evaM 'tiloyapaNNati' ke AdhAra para 'gatiyoM ke Ane-jAne ke dvAra para saMkSipta kintu rocaka jJAna diyA hai| phira 'tattvArtharAjavArtika' ke AdhAra para 'jIvake svatattva' aura unake avAMtara bhedoM kA acchA spaSTIkaraNa kiyA hai| isake pazcAt 'dvAdazAMga zrutajJAna kA viSaya', 'zruta paMcamIkA vrata', 'paMcakalyANa', 'jainadharma', 'municaryA', 'AryikAcaryA', 'trilokavijJAna', 'mAnavalo', 'jambUdvIpa' tathA 'alau gaNita' jaise viSayoM para mananIya lekha hai| phira dazalakSaNa ke dazadharmo ko kavitAbaddha karake likhA hai| phira 'AdhyAtma pIyUSa' meM Atma tattva kA 45 padyakhaNDo meM amRta-pAna karAyA hai| aMtameM zrI pUjyapAda svAmI kI saMskRta meM 'dazabhakti' racanAoM meM se 'zAMtibhakti kA uddharaNa karate hue svaracita hiMdI padyAnuvAda diyA hai jo eka atizayapUrNa camatkArika racanA hai| aMta meM jJAnAmRta bhAga 1 kI prazasti 5 padyoM meM likhakara isa graMtha ko pUrNa kiyA hai| jJAnAmRta bhAga 2 kA prAraMbha zrI gautamasvAmI racita 48 maMtro se samanvita 'gaNadhara valaya maMtra' ke atIva sarala bhApA meM hiMdI padyAnuvAda se kiyA hai| tatpazcAt 'anAdi jainadharma' tIrthaMkara zrI zAMti-kuMthu arahanAtha paricaya, 'cauvIsa tIrthaMkara jIvanadarzana' tathA "bhagavAna bAhubalI' para zAstrIya uddharaNoM alaMkRta lekha vizeSa dRSTavya hai| tadanaMtara 'madhyaloka' aura 'jaMbUdvIpa' kI saMracanA Adi kA vizeSa vivaraNa diyA hai| isake bAda 'digambara jaina muniyoM evaM AryikAoM kI dinacaryA', 'zrAvakadharma', 'devapUjA vidhi va sAmAyi' tathA 'sAmAyika vratakA lakSaNa' para saMkSipta vivaraNAtmaka lekha hai| phira AcArya kuMdakuMdadeva viracita atyaMta mahattvapUrNa evaM pramANika graMtha mUlAcAra ke AdhAra se 'mUlAcAra sAra' likhA hai| usameM atyaMta sauSThavapUrNa, sarala, sAragarbhita bhASA-zailI meM AcArAMga' ke vAraha adhikAroM ke mAdhyama se sAdhuoM ke AcAra para prakAza DAlA hai| zrI nemicandrAcArya 'siddhAnta-cakravartI ke 'vRhad dravyasaMgraha' kI 58 prAkRta gAthAoM kA padyamaya sarala hiMdI anuvAda diyA hai| punaH usakI aneka graMthoM ke uddharaNa se evaM prazrottara ke mAdhyama se vistAra se samajhAte hue viSayavastu ko aura adhika hRdayagrAhya banA diyA hai| phira 'solahakAraNa bhAvanAmeM' evaM 'dazadharma mahattva' para saMkSipta varNana hai| 'nyAya dIpikA sAra' nAmaka lekha meM zrI dharmabhUSaNa yati viracita nyAyazAstra ke sarala racanA mula graMtha 'nyAyadIpikA' ko sAra rUpa meM prastuta karake nyAya ke paDhane ke icchuka logoM ke liye hRdayagrAhya va sarala banA diyA hai| isameM sAmAnya prakAza evaM pratyakSa prakAza ke mAdyama se naya, parIkSA Adi ko SaDdarzana ke pariprekSya meM ghaTita karate hue sarvajJa deva dvArA batAe gaye viSaya ko satya siddha kiyA hai| sAhitya-sAmrAjJI pa. pU. jJAnamatI mAtAjI + 273
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'zrI padmanaMdi paMcaviMzatikA' ke AdhAra para 'dharmopadezAmRta', A. kuMdakuMda deva ke 'paMcAstikAya prAbhRta' ke AdhAra para 'paMcAstikAyasAra' evaM 'pravacanasAra' kI gAthAoM ke AdhAra para 'sarvajJa ke jJAna kA mAhAtmya' kA suMdara parizIlana kiyA hai| tatpazcAt 'dharatI ke devatA', 'samyagdarzana kI utpatti ke kAraNa', 'jainazAsana meM karmasiddhAnta' ko sarala bhASA meM samajhAyA gayA hai| isake bAda 'sAdhu aura zrAvaka dono hI sallekhanA grahaNa kara sakate haiM', 'brAhmI-suMdarI ne dIkSA kyoM grahaNa kI thI', 'sammedazikhara tIrthavandanA mAhAtmya', 'dIpAvalI parva evaM nirvANa saMvatkA 'nUtana varSAbhinaMdana', 'Agama ke darpaNa meM kuNDalapura', 'svasamaya-parasamaya', 'akSaya tRtIyA parva', 'nArIkI garImA', aitihAsika AryikAyeM', 'paMcakalyANaka pratiSThAkA mahattva', 'samavasaraNa kA varNana', 'vIrazAsana divasa', 'jIvadayA paramadharma hai', 'mahAsatI caMdanA', 'jainazAsana meM dhvaja paraMparA' jaise vividha viSayoM para jJAnasabhara lekhoM kA samAveza hai| tatpazcAt 'SaTakhaNDAgama graMtha kI siddhAnta cintAmaNi TIkA' lekhana saMbaMdhI saMkSipta vivaraNa pAThakoM kI jAnakArI ke liye diyA hai| zrI ajita brahmadeva kRta prAkRta 'lyANa AloyaNaH' evaM zrI padmanaMdi AcArya viracita 'padmanadi paMcaviMzatikA' meM se 'yati bhAvanASTa' ke saMskRta zlokoM kA suMdara hiMdI padyAnuvAda bhI isa graMtha meM samAviSTa hai| aMta meM zrI umAsvAmI viracita 12 zlokoM meM nibaddha saMskRta stuti 'NamokAra maMtra mAhAtmya' kA atyaMta sarala bhASA meM zaMbhu chaMda meM racita padyAnuvAda stotra aura aparAjita 84 lAkha maMtro kA janaka. aciMtya mahimA yakta NamokAra maMtra para atyaMta mananIya lekha hai| aMta meM ATha padyoM meM prazasti dekara graMtha ko pUrNa kiyA hai| jJAnAmRta bhAga 3 kA prAraMbha 'sarasvatI stotra' se kiyaa| pratiSThA-tila' graMtha meM varNita isa sarasvatI stotra meM 'dvAdazAMga jinavANI' kI stuti kI gaI hai| pa.pU. mAtAjIne isakA bahuta hI suMdara padyAnuvAda kiyA hai| phira 'anAdi tIrtha ayodhyA', 'bhagavAna zAMtinAtha', 'aMtima tIrthaMkara mahAvIra', 'manuSyaloka' Adi lekha 'tiloyapaNNatti', 'trilokasAra', 'tattvArthavArtika', 'kaSAyapAhuDa', 'uttara purANa', 'jambUdvIpapaNNati' Adi pUrvAcArya praNIta prAcIna graMtho ke uddharaNoM ke sAtha likhe gaye haiN| tatpazcAt 'saptavyasana tyAga', 'mUlAcAra sAra uttarArdha', 'niyamasAra kA sAra', 'aSTasahasrI sAra', 'nandIzvara dvIpa', 'ratnatrayadharma' viSaya para likhe gaye lekhoM kA samAveza hai| tadanaMtara A. padmanaMdikRta 'padmanaMdi paMcaviMzatikA' graMtha ke "ekatva saptati' adhikAra ko bhAvArtha vizeSArtha Adi ke dvArA suspaSTa kiyA haiN| ___ 'Agama darpaNa' ke lekha meM 'paMcAmRta abhiSeka ke pramANa, candanapUjA kA mahattva, aSTa-dravya se pUjA, strIyoM dvArA jinAbhiSeka pramANa, zrAvaka ke saMskAra, zAsana devadevI Adi ke pramANa, bhAvasaMgraha - padmapurANa - harivaMza purANa - kasAya pAhuDa - SaTa pAhuDa - AdipurANa - pratiSThA sAroddhAra Adi aneka graMtho ke AdhAra se 274 - 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ jvalaMta samasyAoM, pravartamAna matabhedoM, vivAdAspada viSayoM para pramANita tathyoM se nirAkaraNa kiyA hai| tatpazcAt 'samyagadarzana hI dharma kA mUla hai', 'jainadharma evaM bhagavAna RSabhadeva', 'gaNadhara pramukha digambara jainAcArya', 'SaTakhaNDAgama kI siddhAnta cintAmaNi TIkA se saralatA pUrvaka jJAna prApta kareM', 'bhagavAna pArzvanAtha', 'abhakSya kise kahate haiM', 'kyA somaprabha evaM zreyAMsa zrI kAmadevabAhubalI ke putra the ?', 'vyavahAra naya ke binA mokSaprApti asaMbhava hai', 'kyA jaDakarma bhI cetana kA bigADa kara sakatA hai, jaise viSayoM para tarkapUrNa aura Agama sammata vivecana kiyA hai jisase loka meM pracalita bhrAntiyoM evaM Agama-viruddha duSpracAra se sarala jIva mithyAtva ke poSaNa se baca ske| tadanaMtara 'moha kA nAza kaise ho', 'puNNaphalA arahaMtA', 'cAritra se nirvANa kI prApti', 'vyavahAra ratnatraya upAdeya hai yA nahIM', 'yahA~ se marakara samyagdRSTi manuSya videha meM janma kyoM nahIM leMge?', 'kyA jIva rakSA ke bhAva mithyAtva hai ?' aise mahattvapUrNa prazno kA AgamAnukUla spaSTIkaraNa kiyA hai| _ 'mahilAoM ke kartavya', 'caudaha dhArA', 'sumeru parvata', 'vipulAcala parvata para prathama divya dhvani khirI', 'saMsArI jIva', 'tIrthoM ke vikAsa kI AvazyakatA', 'caubIsa tIrthaMkaroM ko solaha janmabhUmiyoM kI nAmAvalI' jaise jJAna sabhara lekhoM kA isa graMtha meM samAveza hai| ___zrI mAghanandi yogIndra viracita cAra adhyAyoM meM sUtra rUpa 'zAstrasAra samuccaya' evaM 'dhyAna sUtrANi' ke 378 sUtra saMkalita haiN| ___ aMta meM jJAnAmRta ke isa tIsare bhAga kI svataMtra kAvyarUpa prazasti likhI gaI hai jo pa.pU. mAtAjI kI kAvyapratibhA kA suMdara udAharaNa hai| samaya evaM sthAnAbhAva ke kAraNa anya kaI mahattvapUrNa kRtiyoM ke nAma nirdeza pariziSTo meM kara diye gaye haiN| upasaMhAraH vIra nirvANa pazcAt ke 2500 varSa ke jinazAsana hI nahIM anya dharma mArgo ke upalabdha itihAsa meM AdhyAtmika kSetra ke sAhitya meM yogadAna dene vAlI nArIratnoM kI sUci banAI jAye to pa.pU. jJAnamatI mAtAjI kA nAma sahaja hI zikharastha rhegaa| unakA nAma 'limkA buka oNpha rikArDasa' evaM 'ginesa buka oNpha riphAIsa' meM nirvivAda rUpa se samAviSTa ho sakatA hai| pa.pU. mAtAjI ke sAhitya-sarjana ke prAraMbhIkaraNa ke pazcAt isa kAla meM pU. AryikA zrI vizuddhamatI mAtAjI, zrI supArzvamatI mAtAjI, zrI jinamatI mAtAjI, zrI AdimatI mAtAjI, prajJAzramaNI, zrI candanAmatI mAtAjI Adi aneka jaina sAdhviyoM ne saMskRta-prAkRta ke prAcIna gUDha graMtho kI TIkA-anuvAda evaM anya sAhityaracanA ke kSetra meM apane kadama baDhAye haiM aura unakI kRtiyoM se bhI rUcivAna jaina samAja sAhitya-sAmrAjJI pa. pU. jJAnamatI mAtAjI + 275
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ lAbhAnvita ho rahA hai| pa.pU. jJAnamatI mAtAjI kI lekhanI satata calatI rahatI hai| yadi lekhana kArya kisI dina nahIM ho pAye to unheM aisA pratIta hotA hai ki mAno upavAsa ho gayA ho| ve lekhana ko apanI AtmA kA khurAka samajhatI hai, jisase zArIrika asvasthatAmeM bhI ve prasanna va svastha najara AtI haiN| jaise bhojana ke vinA zArIrika zithilatA Ane lagatI hai usI prakAra lekhana ke abhAva meM unheM zithilatA kA anubhava hone lagatA hai| zatAdhika pramANabhUta jaina zAstroM kA maMthana karake navanIta nikAlakara Agama ke gUDha jJAna ko sarasa, sarala, miSTa evaM spaSTa zailI meM likhakara pradAna karanA yaha jaina-samAja para pa.pU. mAtAjI kI asIma anukaMpA hai| pa.pU. mAtAjI kA sAhitya adhyAtmarasika, jJAnapipAsu, dharmapipAsu AtmAoM ko jainadharma aura dvAdazAMgI rUpa zrutajJAna ke sAgara meM tairane kA AnaMda pradAna karatA hai| maiM apanI tarapha se joDatoDakara banAI gaI do paMktiyA~ prastuta karanA cAhU~gA - 'vIra himAcala teM nikasI, guru gautama ke mukha kuNDa jharI hai| jJAna matI ke jJAnAmRta se, yaha jJAna-vATikA harI-bharI hai|' jJAnavAnoM kA saMbaMdha mukhyatayA jJAna se hotA hai aura jJAniyoM kI mahimA AnA unake liye svAbhAvika hI hai| A. zrI hemacandrane ThIka hI likhA hai ki "jisa kisI samaya jisa kisI rUpa meM, jo koI, jisa kisI nAma se prasiddha ho, yadi vaha vItarAga patha kA pathika hai, to vaha trikAla vaMdanIya hai|" pa.pU. mAtAjI ke zikharastha vyaktitva, kRtitva aura vaidUSya ko dekhakara vidvattA aura AdhyAtmika U~cAiyoM ko prApta mUrdhanya vidvAno kI lekhanI se sahaja prasUta huye katipaya udgAra yahA~ uddhRta karatA hU~ - DaoN. zreyAMsakumAra jaina, adhyakSa-akhila bhAratIya digambara jaina zAstrI pariSada, likhate haiM ki 'saMskRta kAvyajagat meM TIkAkAra ke rUpa meM jo khyAti mallinAtha ko milI, sAhityazAstra ke TIkAkAroM meM jo khyAti abhinava gupta ko milI, unase bhI adhika kIrti pa.pU. AryikAratna jJAnamatI mAtAjI kI saMskRta aura hiMdI TIkA karane meM hai|' pro. DaoN. bhAgacandra jaina, 'bhAgendu', DAyarekTara, saMskRta-prAkRta tathA jaina vidyA anusaMdhAna kendra, damoha (pUrva saciva, madhyapradeza saMskRta akAdamI) apane vizAla anubhava se evaM tulanAtmaka parIkSaNa karane ke bAda likhate haiM ki 'saMskRta kAvyajagat meM Adi kavi vAlmIki ke svAbhAvika prastutikaraNa, maharSi vyAsa kI vizleSaNa kSamatA, mahAkavi bhAsa kI sahajatA, mahAkavi kAlidAsa kI upamA pradhAna vaidarbhI zailI meM nirupaNa paratA, mahAkavi daNDI kA pada-lAlitya, mahAkavi bANabhaTTa kA 276 ke 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ vANI- vilAsa nAda sauMdarya, mahAkavi bhAravi kA arthagaurava tathA mahAkavi mAgha aura harSa ke prauDha pANDitya jaise guNoM ke ekatra samavAya se abhimaNDita pa.pU. mAtAjI ke saMskRta sAhitya evaM TIkA sAhitya meM jaina tattvajJAna kI sahaja niHsyUti huI hai / 'viSaya ke pratipAdana meM vaidarbhI zailI, prasAda-mAdhurya guNa aura zAnta rasa se otaprota prAJjala, pariSkRta aura pariniSThita saMskRta bhASA meM pravAhamaya cintana kI abhivyakti se aisA pratIta hotA hai ki pa. pU. mAtAjI kI jihvA para sarasvatI virAjamAna hai| 'prabhUta Agama graMtho ke vizleSaNa, vyAkhyAna vivecana, lekhana, taponiSTha jIvanacaryA aura jIvana kRtitva ke AdhAra para unhe isa yuga ke 'zruta kevalI' kahA jA sakatA hai|" isameM koI Azcarya nahIM ki pa.pU. mAtAjI kI dArzanika evaM AdhyAtmika graMthoM kI sAmarthyapUrNa TIkAoM kA Acamana karane ke bAda aneka vidvAna unake sAmane svayameva natamastaka ho jAte haiN| unheM apane Apako pa.pU. mAtAjI kA caraNa caJcarIka ghoSita karane meM koI saMkoca nahIM hotA / pa. pU. mAtAjI ke sAnidhya meM vaDe-vaDe camaravaMdI garviSTha vidvAnoM ko 'U~Ta himAlaya ke nIce A gayA aisI anubhUti hotI hai| Apa bhI yadi unake zruta sAhitya kA avagAhana niSpakSa hokara karegeM to upara ke udgAroM meM koI atizayokti nahIM najara AyegI / prasaMgavaza itanA jAna lIjiye ki pa.pU. mAtAjI kA vyaktitva bemisAla kohinUra hIre se bhI adhika jAjvalyamAna hai| unakA pratyeka pahalU unheM viziSTatA ke zikhara para sthApita karatA hai| isaliye unake bahuAyAmI vyaktitva aura virATa kRtitva ko zabdavaddha karane ke lie uTI lekhanI kI apUrNatA avazyaMbhAvI hai| atyaMta AnaMda hotA hai jaba Apa pa.pU. mAtAjIke AryikA dIkSA svarNa jayaMti ke avasara para prakAzita vizAlakAya gauravagraMtha (pRSTasaMkhyA 44+1000) kA avalokana karate haiN| isa graMtha meM bhI pa. pU. mAtAjI ke guNagaurava ko samAhita karanA 'siMdhu ko biMdu meM samAhita' karane ke upakrama ke samAna hai to isa choTese Alekha kA to sAmarthya hI kyA hai ? pa. pU. mAtAjI kI antaH sphuraNA evaM preraNA se jambUdvIpa terahadvIpa - tInaloka Adi aneka zAstrokta advitIya racanAtmaka nirmANa, ratha pravartana dvArA jana-jAgaraNa abhiyAna, vidvatgAMpTiyA~ Adi anekAneka prakalpa sAkAra hue haiN| pa. pU. mAtAjI kA AbhA - maNDala itanA zaktizAlI haiM ki unake sAnidhya meM rahanevAlI AtmAoM kI pratibhA svayameva hI khilane lagatI hai| ve unake saMparka meM Ane vAlI sabhI AtmAoM ko sva-kalyANa ke liye sadaiva jAgrata rahane kA upadeza detI hai| eka pala ke liye bhI koI bhUle nahIM ki AtmA jJAnAnanda svabhAvI hai| jJAnamayI hai, jJAnarUpa hai, jJAna hI hai| isaliye jJAna-samudra meM keli karate hue AtmA sAhitya-sAmrAjJI pa. pU. jJAnamatI mAtAjI + 277
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ kA paramAnaMda svabhAva prakaTa ho jAnA svAbhAvika hai| aise meM zarIra romAMca kA anubhava kare aura mana-mayUra nAcane lage to isameM Azcarya hI kyA hai ? saMsAra meM kSaNika Avega aura alpakAla ke AnaMda ke liye pAgalapana dekhA jAtA hai to zrutajJAna avagAhana meM jo anantagunA, repeat anaMtagunA AnaMda bharA hai use kauna bhavyajIva prApta nahIM karanA cAhegA ? . pa.pU. mAtAjI dvArA diye gaye jJAnAmRta kA pAna hama sabhI dharma-paMtha-saMpradAyasamudAya hI nahIM apitu rASTra kI bhI sImAoM meM vA~dhane kI saMkIrNatA se upara uTakara kareM, bahumAnapUrvaka jJAna-gaMgA meM DubakI lagAyeM aura paramAnaMda dazA kA kiMcit anubhava kreN| jJAnAnanda pIte raheM aura AnaMda-utsava meM jIte rheN| sabhI AtmAyeM apane kSayopazama ko vRddhiMgata karate hue kevalajJAna kI jyoti prakaTa karane kI bhAvanA bhAte rahe isa bhAvanA ke sAtha abhI apanI lekhanI ko virAma detA huuN| pariziSTa (1) saMdarbha graMthasUci (1) gaNinI jJAnamatI gaurava graMthaH prakAzakaH digambara jaina triloka zodhasaMsthAna (2) cAritra zramaNI AryikA zrI abhayamatI - jIvanayAtrA : lekhikA : AryikA candanAmatI (3) cAritra candrikA H lekhikA : prajJAzramaNI AryikA candanAmatI mAtAjI (4) samyagajJAna - gaNinI zrI jJAnamatI viracita sAhitya vizeSAMka - akTUbara 2010 (5) svarNima vyaktitva kI dhanI - gaNijI pramukha zrIjJAnamatI mAtAjI : lekhikAH prajJAthamaNI AryikA candanAmatI mAtAjI (6) gaNijI jJAnamatI mAtAjIH 'eka vemisAla vyaktitva' : lekhakaH prAcArya narendra prakAza jaina (7) sarasvatI kI pratimUrti (gaNinI jJAnamatI mAtAjI) : lekhikAH AryikA AdimatI (8) paTa khaNDAgama bhAga 1.6: hiMdI anuvAda kIH pra. AryikA candanAmatI mAtAjI (2) jJAnAta bhAga 1-3: prastAvanAH vra. ku. indu jaina pariziSTa (2) prathamAnuyoga sAhitya (1) merI smRtiyA~ (AtmakathA) 44+ 596, 2004 A.D. (2) bhagavAna RSabhadeva kA samavasaraNa (aMgrejImeM anuvAdita) (3) tIrthaMkara RSabhadeva ke daza avatAra (bhava) (4) bhagavAna mahAvIra kaise bane (5) nArI Aloka bhAga 1 aura 2 (6) ekAMkI bhAga 1 aura 2 278 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ (7) jaina mahAbhArata Adi-Adi pariziSTa (3) karaNAnuyoga sAhitya (1) paTakhaNDAgama (siddhAnta ciMtAmaNi TIkA samanvita) bhAga 1 se 16 (2) gommaTasAra jIvakAMDa sAra (3) gommaTasAra karmakANDa sAra (4) triloka bhAskara (5) jaina bhUgola Adi Adi pariziSTa (4) dravyAnuyoga (1) aSTa sahasrI bhAga 1, 2 aura 3 (2) niyamasAra prAbhRta (3) samayasAra bhAga 1 pUrvArdha evaM, bhAga 2 uttarArdha (4) pravacana nirdezikA (5) jJAnAmRta bhAga 1, 2 aura 3 Adi Adi pariziSTa (5) caraNAnuyoga (1) mUlAcAra bhAga 1 pUrvArdha aura bhAga 2 uttarArdha (2) ArAdhanA (aparanAma zramaNacaryA) (3) municaryA (4) jina stotra saMgraha (5) kalpadruma vidhAna evaM anya kaI vidhAna pa.pU. gaNinI pramukha AryikA ziromaNi jJAnamatI mAtAjIH oka dRSTi meM janmasthAnaH Tikaitanagara (vArAvaMkI) uttarapradeza janmadinaH Asoja sudI 15 (zarada pUrNimA) vIra ni. saM. 2460 akTUvara 22, 1934 gRhastha avasthA kA nAma : mainA mAtA-pitA : zrImatI mohinIdevI evaM zrI choTelAla jaina Ajanma brahmacaryavrata evaM gRhatyAgaH vI.ni.saM. 2478 san 1952 zarada pUrNimA ke dina vratadAtA : AcArya ratna 'rASTra gaurava' zrI dezabhUSaNajI mahArAja kSullikA dIkSA : caitra kRSNA ekama vI. saM. 2479 san 1953 zrI mahAvIrajI, rAjasthAna AryikA dIkSA : vaizAkha kR. dUja vI. saM. 2482 san 1956 mAdhorAjapurA, rAja. sAhitya-sAmrAjJI pa. pU. jJAnamatI mAtAjI + 278
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIkSA dAtAH cAritra cakravartI 108 A. zrI zAMtisAgarajI ke prathama paTTAdhIza 'cAritra cUDAmaNi' A. zrI vIrasAgarajI mahArAja sAhityika kRtitvaH aSTa sahasrI, samayasAra, niyamasAra, kAtaMtravyAkaraNa, paTakhaNDAgam Adi graMtho kI saMskRta TIkA aura / athavA hiMdI TIkA anuvAda, anaginata saMskRta / hiMdI stotra evaM pUjA vidhAna Adi 300 se adhika racanAyeM 'nyAya prabhAkara' : vI.saM. 2500 san 1974 meM dillI meN| D. Lit : DaoN. rAmamanohara lohiyA avadha vizvavidyAlaya, phaijAbAda dvArA mAnada D.Lit kI upAdhi vI. saM. 2521 -san 1995 meN| dvitIya D. Lit: tIrthaMkara mahAvIra vizvavidyAlaya, murAdAbAda dvArA punaH mAnad D.Lit kI upAdhi vI. saM. 2538 san 2012 meN| tIrtha nirmANa preraNAH hastinApura meM jambUdvIpa, terahadvIpa, tInaloka Adi racanAoM ke nirmANa, tIrthaMkara janmabhUmiyoM kA vikAsa, zAzvata tIrtha ayodhyA kA vikAsa evaM jIrNoddhAra, prayAga-ilAhAvAda (u.pra.) meM tIrthaMkara Rpabhadeva tapasthalI tIrthakA nirmANa, jambUdvIpa sthala para bhagavAna zAMtinAtha - kuMthunAtha - arahanAtha kI 31-31 phuTa uttuMga khaDagAsana pratimA, mAMgItuMgI meM nirmANAdhIna 108 phuTa uttuMga bhagavAna Rpabhadeva kI vizAla pratimA aadi| mahotsava preraNA : paMcavIya jambUdvIpa mahA-mahotsava, bhagavAna Rpabhadeva aMtarrASTrIya nirvANa mahAmahotsava, ayodhyA meM evaM prayAga meM bhagavAna Rpabhadeva mahAkuMbha mastakAbhiSeka, kuNDalapura mahotsava, bhagavAna pArzvanAtha janmakalyANaka tRtIya sahasrAbdi mahotsava, dillI meM kalpadruma mahAmaNDala vidhAna kA aitihAsika Ayojana ityaadi| 21 disambara 2008 meM jambudvIpa sthala para vizvazAMti ahiMsA sammelana kA Ayojana - tatkAlIna rASTrapati zrImatI pratibhA devIsiMha pArTIla dvArA udghaattn| mahendra motIlAlajI gAMdhI D-205, Purnima Apnt, 23, Pedder Road, Mumbai-400026 (R)022-23521513 280 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ lAIka karI che. rAjakIya i . 2.. caritralekhana
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 varSa pUrva paMjAba kI dharatI para avatarita hue / - munirAja zrI buddhivijayajI(bUTerAya)jI mahArAja (san 1806-1881) * mahendrakumAra masta zrI mahendrakumArajI masta paMjAbanA rahevAsI ane paMjAbakesarI pa.pU.A. zrI vijayavallabhasUrijIne khUba nikaTathI jANatA. teoe lakhI mokalela pU. mu. zrI buTerAyajI mahArAjanA jIvana aMgeno A nAnakaDo paricayAtmaka lekha che. zrI mahendrakumArajI avAranavAra lekho ane pustako dvArA sAhityasevA karI rahyA cha. - saM.] 'rAja to aMgreja kA hai, ina logoMkA to nahIM hai| koI to mAI kA lAla inako bhI pUchane vAlA nikala hI AvegA, jo yaha yaha socegA ki maiMne kyA aparAdha kiyA hai, jo merA veza chInA jA rahA hai| jo kucha hogA, sAmane AvegA taba dekha leNge|' ye zabda muni puMgavazrI bUTerAmajI mahArAjane apanI svalikhita AtmakathA meM likhe hai| ghaTanA aMbAlA zahara kI hai, jaba vahAM unakA veza utaravAne kA SaDayaMtra racA gyaa| unheM taraha taraha kI dhamakiyAM dI gii| aise samaya meM bhI, nahI ve Dare, nahI dhairya choddaa| AcArya vijayAnaMdasUri - AtmArAmajI: zrI vRddhivijayajI (zrI vijayanemisUri samudAya); evaM zrI muktivijaya - mUlacaMdajI (tripuTI samudAya), ke dIkSAguru evaM pUrvagAmI muni zrI bUTerAya (buddhivijayajI) jina ke janma ko Aja do sau varSa pUrNa ho cuke hai, ve paMjAba ke sarahiMda kSetra ke 'daluA - sAbakhAna meM jamIMdAra TekasiMha gila ke ghara isvI san 1806-07 ko paidA huA tathA 25 varSa kI AyumeM sthA. muni zrI nAgaramala ke pAsa (I. 1831) dillI meM dIkSA lekara unake ziSya bne| ___ satya kI khoja koI sAmAnya kArya nahIM thaa| isI khoja meM muni bUTerAyajI jodhapura meM jAkara terApaMthI muni jItamalajI se mile aura san 1834 kA caumAsA unake sAtha vahIM para kiyaa| yahAM para bhI una kI khoja kI saMtuSTi na huI to ve vApasa dillI meM apane guru ke pAsa A ge| munirAja zrI buddhivijayajI(bUTerAyAjI mahArAja + 283
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vUTerAyajI kI vivekabuddhi aura saralavRtti kIsI bhI haTAgraha ke khilApha thii| isI kA pariNAma thA ki gujarA~vAlA meM san 1841 meM tIna dina taka calI jJAna carcA ke bAda zAstrI lAlAkarmacaMda dUgar3a ko bhI kahanA par3A ki RSi bUTerAya kI bAta satya hai| usake pazcAt hI unhoMne zrI saMgha ko apane satya mArga kA upadeza diyaa| ahamadAbAda pahu~ce to nagarazeTa hemAbhAI ke saMparka meM Ae aura vahAM para hI unhoMne sarvaprathama saMvagI sAdhu dekhe / I. 1854 meM zrI siddhagiri tIrtha kI yAtrA kI va bhAvanagara meM caumAsA kiyaa| agale hI varpa, do anya sAdhuoM (vRddhicaMda va mUlacaMda ) ke sAtha muni zrI maNivijaya (dAdA) ke pAsa saMvegI dIkSA grahaNa kii| bUTerAyajI ko maNivijayajIne apanA ziSya banAyA aura buddhivijaya nAma rkhaa| muni mUlacaMda aura vRddhicaMda ko kramazaH muktivijaya va vRddhivijaya nAma dekara, donoM ko buddhivijayajI kA ziSya banAyA / dillI se zrI ciMtAmaNi pArzvanAtha kI pratimA rAmanagara bhijavAI, jo ki vahAM para mUlanAyaka ke rupa meM sthApita kI gaI / san 1863 meM gujarA~vAlA meM bhI ciMtAmaNi pArzvanAtha ko mUlanAyaka virAjamAna kiyaa| isI taraha papanAkhA meM bhI suvidhinAtha; kitA dIdArasiMha meM vAsupUjya prabhu kitA somasiMha meM zrI zIlanAtha aura piMDadAdanakhAM meM zrI sumatinAthajI kI pratiSTita karAyA / jammu meM bhagavAna mahAvIra svAmI ke maMdira kI pratiSThA kraaii| yaha bhI dhyAna dene yogya hai ki ahamadAvAda meM zrI AtmArAmajI mahA. ke sAtha (muni zAMtisAgara ke zAstracarcA ke samaya zrI vUTerAyajI svayaM vahAM upasthita rahe the| tatpazcAta zrI AtmArAmajIne apane 15 sAthI sAdhuoM sahita zrI buddhivijayajI se saMvegI dIkSA grahaNa kii| eka ora jahAM muni mUlacaMda ( muktivijaya) va muni vRddhicaMda ( vRddhivijayajI) ko zrI vUTerAyajI ke do netra kahA jA sakatA hai, vahIM zrI AtmArAmajI unake hRdaya the| kula milAkara zrI buddhivijayajI ke 35 ziSya the / mAtra 15 dina kI bImArI ke vAda, 75 varSa kI Ayu meM caitravadi amAsya, saMvata 1938 (I. 1881 ) kI rAtrI ko ahamadAvAda meM zrI vUTarAyajI mahA. kA svargavAsa ho gyaa| mahendrakumAra masta 263, sekTara 10, paMcakUlA, hariyAnA 134113 M. 09316115670 284 - 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ nyAyAmbhonidhi zrI vijayAnaMdasUrijI (prasiddha nAmaH zrI AtmArAmajI mahArAja) harSada zAha [beMkanI nokarImAMthI nivRtta thayA pachI zrI harSadabhAI bhAvanagaranI zrI AtmAnaMda jaina sabhAmAM potAnI sevAo Ape che. sAhityanuM vAMcana, saMpAdana, lekhana e temano zokhano viSaya che. prastuta lekhamAM teozrIe pU. zrI AtmArAmajI mahArAja sAhebanA jIvana ane temanI keTalIka kRtio vize abhyAsapUrNa mAhitI rajU karI che. - saMpAdaka] - jyArejyAre prajAmAM dhArmika tema ja naitika nizcetanatA pragaTe che tyAretyAre temanAmAM prANa pUravA mATe ekAda avatArI puruSa janma dhAraNa kare che, tema svargavAsI gurudeve avatAra dhAraNa karI jaina prajAmAM aneka rIte prANa pUryAM hatA. bhAratamAM mogala zahenazAhata astavyasta thayA pachI lagabhaga so varSano samaya jIvananA dareka kSetramAM aMdhAdhUMdhIno hato. lokomAM ajJAnatA, vahema, aMdhazraddhA, kusaMpa vagere durguNo prasarI gayA hatA, paraMtu videzI aMgrejoe potAnI rAjyasattA sthira karyAM pachI sadbhAgye navI AzA ane apekSA sAthe navIna prakAzano udaya thayo ane lokonA punaH nirmANanA zrIgaNeza maMDAyA. e vakhate hiMduomAM punaH nirmANanA vidhAtAomAM jema rAjA rAmamohanarAya, svAmI vivekAnaMda, svAmI dayAnaMda sarasvatI jevA mokhare hatA, tema jainomAM nyAyAmbhonidhi AcAryazrI vijayAnaMdasUri (AtmArAmajI) mahArAja paNa agrasthAne rahyA. te kALe jaina zAsana chinnabhinna hatuM. eka tarapha yativarga, bIjI tarapha saMvegI sAdhu varga ane trIjI tarapha sthAnakavAsI saMpradAya. kusaMpa, zithilAcAra ane zAstronA avaLA vicAra-AcAranA gothAmAM jaina janatA gabaDacA karatI hatI. A badhuM joIne AtmArAmajIno AtmA kakaLI UThyo ane temaNe, potAne je satya jaNAyuM hatuM, je zAstra zAsanane saMpUrNa mAnya hatuM teno uddhAra karavA kamara kasI ane e uddhAranI yojanAmAM emanuM jIvana kharcAI gayuM ane ghaNe aMze te kALe to temano uddeza saphaLa paNa thaI rahyo. AcArya vijyAnaMdasUrino janma aneka saMta-mahaMtothI pavitra thayelI, aneka dharmavI2 ane karmavIra yoddhAothI prasiddha thayelI paMjAbanI vIrabhUmimAM laherA nAmanA nyAyAmbhonidhi zrI vijayAnaMdasUrijI + 285
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAnA gAmamAM eka kSatriya kapUra jAtinA dIvAna kuLamAM vi.saM. 1893nA caitra sudi ekama tA. 6-4-1837 ne guruvAranA roja thayo hato. temanA pitAnuM nAma gaNezacaMdra hatuM. gaNezacaMdra sAhasika, samarthavIra bahAdura laDavaiyA hatA. tema ja paMjAba kesarI raNajitasiMhanA sainyamAM joDAI laDAIomAM sArI nAmanA meLavI hatI. teozrInAM mAtAnuM nAma rUpAdevI hatuM, tema ja teozrInuM bALapaNanuM nAma ditA rAkhavAmAM AvyuM hatuM. zrI tIrthakaronA janma kSatriyakuLamAM ja thAya che te kuLamAM temano janma hoI kSatriyocita vIrya emane vArasAmAM maLyuM hatuM. laharA gAmamAM attarasiMha soDhI nAmano ThAkura raheto hato je laherA gAmano jAgIradAra tema ja dharmaguru paNa hato. ane gaNezacaMdrano mitra hato. ditA' roja attarasiMhane tyAM ramavA jato. attarasiMha niHsaMtAna hato ane tene dittAmAM asAdhAraNa buddhimatA, prabhAvikatA tema ja bhaviSyamAM e mahAna hastI thaze tevuM jaNAyuM ane koI paNa rIte potAnA putra - ziSya tarIke sthApavAnI IcchA jAgI ane dittAne dattaka levAnI icchA gaNezacaMdra pAse vyakta karI, paraMtu gaNezacaMdra sApha InkAra karI dIdho. te temAM phAvyo nahi. AthI teNe vera rAkhI gaNezacaMdrane phasAvI jelamAM nakhAvyo ane jelamAM ja koI kAraNasara goLIbAra thayA ane temAM gaNezacaMdra goLIno bhoga banI svadhAma pahoMcI gayA. Ama "ditAe nAnI 12 varSanI uMmaramAM pitAnuM chatra gumAvyuM ane nodhArA thaI gayA tenI kALajI rAkhanAra koI nahotuM, paraMtu gaNezacaMdrane jIrA gAmanA vepArI jodhAmala osavAla nAmanA sthAnakavAsI jaina gRhastha mitra hatA. temaNe 'ditAne Azraya Apyo. teo 'ditAnA pAlaka pitA banyA. dittAne akSarajJAna ApyuM. bALapaNanA AtmArAma zArIrika rIte zaktizALI, ojasvI ane bhavya lAgatA hatA ane kizora vaye pote akhADAmAM jaI kustI karatA tethI temanuM zarIra kasAyeluM hatuM. temanI smaraNazakti atyaMta tIvra hatI. jodhAmalane tyAM sthAnakavAsI sAdhuono AvarojAvaro sAro raheto tethI teonA sahavAsamAM AvatA ditA' sAmAyika, pratikramaNa, navatattva, chavIsa dvAranA keTalAka pATho zIkhI gayA ane dhArmika saMskAro daDha thatA gayA. Ama jaina dharmano jabarajasta prabhAva paDatA ane bALaka maTI yuvAna thatAM temane saMsAramAMthI rasa UThI gayo. 17 varSanI uMmare pUrI samaja sAthe, svecchAthI dIkSA tarapha temanuM mana vaLyuM. temaNe pAlaka pitA jodhAmala pAse dIkSA mATe rajA mAMgI. jodhAmale dIkSA na levA kahyuM ane tenI saMpattimAM trIjA bhAgano vArasadAra banAvaze ane sArI jagyAe lagna paNa karAvI deze tema jaNAvyuM tema ja temanI mAtAe paNa dIkSA mATe saMmati na ApI. paraMtu ditA' aDaga rahyo ane Akhare baMne taraphathI saMmati laI vi. saM. 1910mAM mAlarakoTalAmAM 17 varSanI uMmare sthAnakavAsI paraMparAmAM dIkSA laI saMta jIvaNarAmajInA ziSya banyA ane temanuM nAma "AtmArAmajI rAkhavAmAM AvyuM. Ama dIkSA lIdhI eTale pUruM jJAna prApta thaI gayuM ane have pUjya gaNAI 286 + 1lmI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ sukhacenamAM divaso kADhavAno vakhata Avyo che ema saMtoSa mAnI besI rahe tevo AtmArAmajIno svabhAva nahoto. teoe to khUba mahenatathI zAstrano abhyAsa karavA mAMDyo ane tenuM kharuM rahasya samajavA mAMDyuM. eka divasamAM ja traNaso zloka kaMThastha karI levAnI temanI pAse vilakSaNa zakti hatI. temaNe sthAnakavAsI saMpradAyanAM mAnelAM batrIsa sUtro akSarazaH kaMThastha karI lIdhAM ane teozrIne thayuM ke A batrIsa sUtromAM ja badhuM jJAna ? zuM jJAnanI sImA ahIM ja samApta thatI hatI? ATaluM parimita kema? sarvajJanA jJAnanuM mApa batrIsa sUtrothI thaI zakatuM nathI. tema ja batrIsa sUtronA TabbAmAM ghaNA sthAna para sUtronA artho mana kalpita karelA che. AvI zaMkAo thavAthI teoe guruone pUchyuM paraMtu temanA mananuM samAdhAna karI zakyA nahIM. tethI manamAM nizcaya karyo ke satyamArga ane sarvajJanuM aparimita jJAna bIjuM che. Ama ahIMthI mahArAja sAhebe satyanI zodha tarapha prayANa karyuM. temane vicAra thayo ke dareka pustaka samajavA mATe vyAkaraNa Avazyaka che ane pustakane samajI tarkanI kasoTI para kasavA mATe nyAyazAstrano abhyAsa jarUrI che. AgamasAhityanuM vAMcana vadhAratA gayA. pUrvanA puNyapratApe samAjanA bhAgyodaye zrI AtmArAmajI mahArAjano, vyAkaraNa ane sAhityanA dhuraMdhara jANakAra vRddha paMDita ratnacaMdrajI sAthe vi. saM. 1920mAM AgrA mukAme cAturmAsa daramiyAna meLApa thayo. vyAkaraNano abhyAsa karyo ane vibhakti dvArA je artha mAlUma paDyA tethI temane mUrtipUjAnI yathArthatA samajANI. AgrAthI vidAya thatI vakhate vayovRddha paM. ratnacaMdrajIe AtmArAmajIne traNa pratijJA levarAvI. (1) azuddha hAthe zAstrone koI divasa sparza karavo nahi. (2) jina pratimAnI niMdA karavI nahi (3) potAnI sAthe haMmezAM daMDa rAkhavo. pachI to zrI AtmArAmajI mahArAja aneka pUrvAcAryo praNIta prabhUta zAstronuM vAMcana ane manana karavA lAgyA ane teone pUrNa vizvAsa thaI gayo ke have mAre zuddha sanAtana jaina matamAM cAlyA ja javuM joIe. A nizcaya mahArAjazrIe karI lIdho te vakhate zrI AtmArAmajI mahArAja sthAnakavAsI saMpradAyanA matamAM hatA ane tenA upAsako zrI AtmArAmajIne eka divya devapuruSa tarIke svIkAratA hatA. tethI zrI AtmArAmajI mahArAje e ja saMpradAyamAM rahI zuddha sanAtana jainamatano pracAra karavAno nirNaya karI dhImedhIme upAsakone potAnA atula, amogha upadezathI samajAvI zrI mahAvIra prabhunA zuddha sanAtana jenamatamAM dAkhala karatA gayA ane A rIte prathama zrAvaka samudAyano eTale mUrtipUjaka upAsakono pAyo majabUta banAvyo. jevI rIte zrAvaka saMghane mUrtipUjanamAM majabUta banAvyo tevI ja rIte zrI AtmArAmajI mahArAje potAnA saMparkamAM sthAnakapaMthanA je-je sAdhuo AvatA gayA te sAdhuone mUrtipUjA saMbaMdhI AgamonA pATha batAvI ane prabhunI pavitra AjJAo batAvI potAnI sAthamAM bheLavatA gayA. Ama vi.saM. 1920thI lagabhaga 12 varSanA samayagALA daramiyAna zrAvaka-upAsakabaLanI sAthe sAdhu samudAyanA nyAyAbhonidhi zrI vijayAnaMdasUrijI + 287
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ baLano bahoLo jamAva thayo ane lagabhaga sAta hajAra zrAvakone ane paMdara sAdhuone potAnA anuyAyI tarIke sAmela karI lIdhA ane vi.saM. 1931 (I. sa. 1874)mAM sthAnakavAsI vezamAM aMtima cAturmAsa hoziyArapuramAM karyuM ane tyAra pachI teoe saMpradAya parivartana mATe gujarAta tarapha prayANa karyuM. hoziyArapura cAturmAsanA aMta samaya daramiyAnamAM zrI AtmArAmajI mahArAja tema ja temanI sAthe rahelA sAdhuoe traNa nirNaya lIdhA. (1) jenaparaMparAnA prabhAvika prAcIna tIrthonI yAtrA karavI. (2) gujarAtamAM jaI vizuddha jainaparaMparAnA koI suyogya munine guru banAvI (saMvegI dIkSA levI) zAstramAnya sAdhu veza dhAraNa karavo. (3) paMjAba pAchA pharI vizuddha ane prAcIna jaina paraMparAnI sthApanA karavI. amadAvAda tarapha vihAraH teonA nirNaya anusAra teoe amadAvAda tarapha vihAra karyo. zrI AtmArAmajI mahArAja tema ja temanI sAthe 15 sAdhuoe mukha para bAMdhelI muhapattiono tyAga karyo. zrI AtmArAmajI mahArAja tathA teonI sAthe 15 sAdhuo AvI rahyA che te samAcAra sAMbhaLI zrI buTTarAyajI mahArAja khUba ja AnaMdita thayA. zrI AtmArAmajI mahArAjanAM kAryo ane vicAronI prasiddhi bhArata varSamAM cArebAju phelAI gaI hatI. gujarAtamAM paNa ghareghare temanI kIrti pahoMcI gaI hatI, tethI nagarajanone temanAM vaMdana karavAnI ghaNI ja utsukatA ane jijJAsA hatI. ghaNA divasothI teonA bhavya svAgata mATenI taiyArI amadAvAdamAM thavA lAgI hatI. khUba ja ullAsa ane umaMga sAthe hajAro mANaso amadAvAdathI mAIlo dUra temanuM svAgata karavA gayA ane teono bahumAnapUrvaka nagarapraveza karAvyo. temanI advitIya pratibhA ane mohaka vyaktitvae saune maMtramugdha karI dIdhA. teonI vyAkhyAnadhArA sAMbhaLI janatA harSathI pAgala banI gaI. pU. zrI AtmArAmajI mahArAje muni zrI buTerAyajInI sevAmAM upasthita thaI teonA ziSya thavAnI potAnI icchA vyakta karI, paraMtu saMvegI paraMparAnI dIkSA letA pahelAM zrI zatruMjayanI mahAtIrthanI yAtrA karI levA mAgatA hatA. teozrI pAlitANA AvyA ane zatruMjaya dAdA RSabhadevanA darabAramAM pahocI yugAdideva pAse gadgadita kaMThe teozrI stavanA uccAre che ke aba to pAra bhaye hama sAdhu, zrI siddhAcala daraza karI re! AdIzvara jina mehara karI aba, pApa paTala saba dUra bhayo re||. tama mana pAvana bhavijana kero, nirakhI jinaMda canda sukha thayA re|| 1|| AvuM suMdara bhAvavAhI stavana dAdAnA darzana karatA hRdayamAMthI phuryuM ane potAnA janmathI laI atyAra sudhInI potAnI saMpUrNa AtmakathA stavana dvArA vyakta karI. 288 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ zatruMjayanI yAtrA karI pAchA amadAvAda AvI vi. saM. 1932mAM teozrIe tathA teonI sAthe AvelA 15 sAdhuoe zrI bukerAyajI ma. pAse saMvegI dIkSA aMgIkAra karI. teozrI zrI baTerAyajInA ziSya banyA ane bAkInA teonI sAthe AvelA 15 sAdhuo teozrInA ziSya banyA. zrI AtmArAmajI ma.nuM nAma zrI AnaMdavijayajI rAkhavAmAM AvyuM. vi. saM. 1932nuM cAturmAsa amadAvAda karyuM ane te pachI pharI pAlitANA padhArI zatruMjayanI tIrthayAtrA khUba ja AtmollAsathI karI. te pachI vi. saM. 1933nuM cAturmAsa bhAvanagaramAM karyuM. Ama gujarAta ane kAThiyAvADanI dharatIne dharmamaya banAvI teo pAchA paMjAba tarapha ryA. pAMca varSa sudhI paMjAbamAM gAmegAma vicarI dhamapadeza Apyo. navA jeno ane jina maMdiro banAvyA. pAThazALAo zarU karAvI ane punaH gujarAta tarapha prayANa karyuM. A daramiyAna muMbaInA jenoe mahArAjazrIne muMbaI padhAravA khUba ja Agraha karyo paraMtu tyAM jaI zakAyuM nahi. vi. saM. 1940mAM bikAnera cAturmAsa karI teozrI bharUca, vaDodarA, chANI, umeTA, borasada thaI amadAvAda AvyA. amadAvAdamAM vi.saM. 1941mAM cAturmAsa karyuM ane tyAra bAda surata khAte vi. saM. 194ramAM cAturmAsa karyuM. ghaNA jaina gRhastho tathA sAdhu bhagavaMtoe zrI AtmArAmajI mane pAlitANA padhAravA Agraha karyo. teozrI vihAra karI pAlitANA padhAryA. vi. saM. 1943nuM cAturmAsa pAlitANA khAte thayuM ane aitihAsika banI rahyuM. jana gatamAM mahArAjazrI have aneka rIte prasiddha thaI cUkyA hatA. emanI kriyAzIlatA ane vidvattAe darekanA hRdayamAM bahumAna upajAvyuM hatuM. juduMjude vakhate thayelA emanA zAstrArtho ane vyAkhyAnavANIe loko para khUba ja asara karI hatI. tema ja atyAra sudhImAM emanA lakhelA graMtho sAhityamAM aneruM sthAna pAmyA hatA. tema ja emanA jevA bahuzruta zAstragAmI munirAja durlabha ja hatA. jaina dharmamAM AcAryapadanuM sthAna sauthI UMcuM che. viziSTa guNo, kAryo, vizeSatAo ane viziSTa tapaH vidhAna bAda ja A padathI vibhUSita karavAmAM Ave che. pAlitANAmAM cAturmAsa daramiyAna saMpUrNa bhAratavarSanAM zrIsaMghanA agraNIoe pU. AtmArAmajI mahArAjane AcAryapadathI vibhUSita karavA nirNaya lIdho ane vi.saM. 1943nA kArtika pUrNimAnA pavitra divase bhavya ThAThamATha sAthe bhAratanA sakaLasaMghe samAjanA AgevAno, agraNIo ane hAjara rahela pAMtrIsa hajAra lokonI vizALa hAjarImAM teozrInA mastaka upara sUripadano mukuTa mUkyo ane teozrInuM apUrva bahumAna karyuM. te divasathI teozrI nyAyAsmonidhi jainAcArya zrImad vijayAnaMdasUrIzvarajInA nAmathI saMsAramAM mazahUra thayA. nyAyazAstranA prakhara puraskartA hovAthI teozrIne nyAyAsmonidhinI padavIthI vibhUSita karAyA hatA. Ama jainonA itihAsa tarapha jotA spaSTa jaNAya che ke AcArya zrI nyAyAbhAnidhi zrI vijayAnaMdasUrijI + 289
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ vijayasiMhasUri pachI saMvegI pakSamAM lagabhaga 260 varSa pachI AcAryanI padavI zrI AtmArAmajI mahArAjane ApavAmAM AvI ane aMdhakAra yuga samApta thayo ane navA ujvaLa navayugano zubhAraMbha thayo. tyArabAda be cAturmAsa gujarAtamAM karI. rAjasthAnamAM jodhapura cAturmAsa karI paMjAba tarapha teoe vihAra karyo. paMjAbamAM teonA AgamananA samAcAra sAMbhaLI sarvatra AnaMdaullAsa chavAI gayo. zAstramAnya navA AcAravicAranI vidhivata rUpathI prasthApanA karavAmAM AvI ane gAmegAma navanirmANa kArya karAvyuM. teoe cha navAM jinamaMdironI aMjanazalAkA-pratiSThA saMpanna karAvI. A kAryathI tyAMnA zrAvakonI jainadharma pratyenI Agama sammata zraddhA daDha ane sthira karI. vi.saM. 1949 (I. sa. 1893)mAM amerikAnI rAjadhAnI zikAgo zaheramAM duniyAnA pracalita sarvadharmanA mukhya mukhya pratinidhionI sabhA - sarvadharma pariSada bharavAnuM jAhera thayuM. te pariSadamAM jena jagatamAM agrapade birAjamAna A. vijayAnaMdasUrine hAjarI ApavA AmaMtraNa maLyuM. teoe saharSa vadhAvI lIdhuM. paraMtu sAdhu dharmanA niyamone lopI jAte zikAgo jaI zakAya tema nahotuM, tema ja bhArata varSanA e kALanA jaina samAjanuM mAnasa ati rUDhicusta hatuM. samudrapAra gamana paradezagamana karanAra vaTalAI jAya, adharmI banI jAya. muMbaI jevA pragatimAna zaheramAM paNa pracaMDa virodha thayo. tema chatAM samatA jALavI zAMti rAkhI khaMtathI kAma lIdhuM. pracaMDa virodha hovA chatAM temaNe jaina dharmanA pratinidhi tarIke paramAtmA mahAvIranA siddhAMta-saMdeza vizvamAM pahoMcADavA mATe zrIyuta vIracaMda rAghavajI gAMdhI bAra-eTa-lone potAnA pratinidhi tarIke nakkI karIne potAnI pAse rAkhI vizeSa abhyAsa karAvyo ane jaina darzananI Izvara saMbaMdhI mAnyatA vize eka moTo nibaMdha taiyAra karyo. e nibaMdha tyAra pachI zikAgo praznottaranA nAme eka graMtha rUpe prasiddha thayo. tema ja parISadamAM jaI zrIyuta gAMdhIe jaina dharma e bauddha dharmanI zAkhA nathI paNa svataMtra dharma che e siddha karavAne zaktimAna thayA. tenA pariNAme zrIyuta gAMdhIe amerikAmAM jaina darzanano DaMko banAvyo ane judAMjudAM sthAne jaina dharma saMbaMdhI bhASaNo paNa ApyAM. pazcimI prajAmAM jaina dharma pratye jijJAsA janmAvI. jaina dharmanuM gaurava vadhAryuM. TUMkamAM AcArya mahArAjazrInI dIrghadarzitAne kAraNe videzI prajAmAM jaina dharma pratye jijJAsA janmI. AthI sarva prathama vizvamAM jaina dharmano pracAra karavAno yaza zrI AtmArAmajIne phALe jAya che. sarvadharma pariSadamAM jaina dharmano vijayI vijayavAvaTo pharakAvI zrIyuta gAMdhI pAchA AvyA tyAre rUDhicustoe temane saMgha bahAra karavAno hukama jArI karavAnuM nakkI karyuM ane te samayamAM muMbaImAM birAjamAna pU. pAda zAMtimUrti zrImAna mohanalAla mahArAja (te samayanA teozrI paNa eka pUjya ane prabhAvI mahAtmA hatA)ne 290 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUchavAmAM Avela ke amAre zuM karavuM? tyAre zrImAna mohanalAlajI ma. jaNAve che ke zrI AtmArAmajI mahArAja ke jeo atyAre zAsanamAM asAdhAraNa vidvAna ane mahAna AcArya che temaNe zrIyuta gAMdhIne sarvadharma pariSadamAM mokalAvyA che to tame temane pUcho. AthI sIdho patra mahArAjazrIne paMjAbamAM lakhavAmAM Avyo ke amo gAMdhIne saMgha bahAra karIe chIe, Apano zuM hukama che? AnA uttaramAM mahArAjazrIe evo to suMdara ane sarasa uttara Apyo ke muMbaIno saMgha vicAramAM paDI gayo. zrI AtmArAmajI ma.nA sacoTa khulAsAo vAMcI rUDhIcusta ThaMDAgAra thaI gayA ane saMgha bahArano hukama rada thayo. zrI AtmArAmajI mahArAje hiMmata dharI joradAra zabdomAM jaNAvyuM ke, yAda rakhanA dharma ke vAste zrIyuta gAMdhI to samudrapAra amerikA cikAgo dharmapariSada meM gayA magara eka samaya thoDe hI arase meM aisA AvegA ki apane maujazoMka ke liye ezaArAmake vAste vyApAra, rojagAra ke liye samudrapAra vilAyata Adi dezo je nA rasa vatta vikasa o saMgha vadIna ro? vagere teozrInA zabdo Aje akSarazaH satya paDyA che. vIsamI sadInA e mahAna krAMtikArI mahAtmA zrI AtmArAmajI mahArAjanI e bhaviSyavANI Aje bilakula sAcI paDI che. dhanya che e naravIra mahAtmAne !! guNonA AgAra: AtmArAmajI mahArAja guNono AgAra hatA. saMkaTa samaye gheryanI, krodha pedA thAya tevI paLoe zAMtinI, sAmAne hetano umaLako Ave evI nirabhimAnatA temanAmAM pagale pagale jovA maLatI. bhUla thAya to bhavabhIrU banI kabUla karavI, sAruM lAge to satyapremI banI AgaLa AvatA ane e vakhate dunyavI mAna-apamAnathI udAsInatA dhAraNa karatA. AvI temanI ajaba zakti hatI. vinayadharmanA to e pUjArI hatA. ahaMkAranuM to nAmonizAna nahotuM. teo apratibaddha vihArI hatA. koI paNa sthaLe ekI vakhate be cAturmAsa karatA nahi. gocarIne mATe bahu kaDaka niyamonuM pAlana karatA. jIbha upara to temaNe asAdhAraNa kAbU meLavyo hato. emanI yAdazakti pracaMDa hatI. jyAre emanA mukhamAMthI zAstranI yuktio ane dalIlonAM bANa chUTatAM tyAre bhalabhalA vAdIo ThaMDA thaI jatA. mahAna sAhityasarjaka zrI AtmArAmajI ma.nA saMpUrNa jIvanamAM prasAda najare Avato na hato. jyAre jyAre paNa teozrIne nihALavAmAM AvatA tyAre teozrI koI ne koI lekhanakAryamAM tallIna ja jovAmAM AvatA hatA. navIna navIna jAtanA sAhityanuM sUkSma dRSTithI avalokana karI pote nUtana sAhitya racavAmAM mazagUla rahetA. zrI AtmArAmajI manA hRdayamAM eka ja bhAvanA pUrNa ullAsathI cAlatI hatI ke jaina zAsanamAM pUrvAcAryoe aneka graMtho prAkRta, mAgadhI, saMskRta, apabhraMza Adi bhASAmAM racyA che. dareka AtmA teno lAbha uThAvI nyAyAmabhonidhi zrI vijayAnaMdasUrijI + 291
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ zakato nathI tethI te bahumUlya ane tattvapUrNa graMthothI sAmAnya jana vaMcita ja rahe che. prAkRta-sAMskRtAdinA abhyAsa vinA te zAstrono zAna-bodha thaI zakato nathI ane jyAM sudhI e bhASAone jANe nahIM tyAM sudhI vAstavika marma dhyAnamAM AvatA nathI, tethI kALa-samayane vicArI sAmAnya bhadrika AtmAone prabhuzrI mahAvIranA sAcA mArgathI vAkepha karavA, jainatattvanA jANakAra banAvavA ane saraLa tathA tattvagaveSaka banAvavA mATe pote samartha vidvAna hovA chatAM, dhArata to. saMskRta-prAkRta bhASAmAM graMtho racata, paraMtu ema na karatAM bhAvinA lAbhano vicAra karI teozrIe hiMdI bhASAmAM aneka kImatI graMtho racyA. Ama vIsamI sadImAM rASTrabhASAmAM tattvapUrNa graMtho racI, sAmAnya vargane amUlya tattvAmRta koIe pAyuM hoya to te zrI AtmArAmajI ma. sAhebe ja. vaidika sAhityano abhyAsa karI, purANa ane itihAsanuM paThana karI, upaniSada ane zrutionuM avalokana karI aneka darzanonuM manana karI, zrI mahArAja sAhebe potAnAM racelAM pustakomAM yuktipUrvaka sapramANa syAdvAda - anekAntavAdanuM bhASAmAM evuM to manohara varNana AlekhyuM che ke, sAmAnya abhyAsI paNa syAdvAdanA gahana viSayane sugamatAthI samajI zake. teozrInA graMthomAM jaina darzana zuM che? e spaSTa jovA maLe che. teozrInA amUlya graMtharatno jaina samAjane jeTalA upayogI ane lAbhakartA che teTalA ja jainetara samAjane upayogI che. je samayamAM mUrtivAdano sarvathA apalApa thato hato, mUrtipUjana niSedha mATe AkAzapAtALa eka karavAmAM bhagIratha prayatno yojAtA hatA ane prAcIna mUrtivAdano vidhvaMsa karavA jorazorathI cAre bAjuthI aneka aghaTita AkSepono bhayaMkara dAvAnaLa saLagyo hato tyAre e bhayaMkara dAvAnaLanI sAme UbhA rahI ekalA e bhaDavIra zrI AtmArAmajI mahArAje aneka prAcIna zAstronAM pramANo ane dalIlonI akhUTa varSA varasAvI e dAvAnaLane zAMta karyo ane sadAne mATe saMsAramAM mUrtivAdane sthApita karyo. A rIte zrI AtmArAmajI mahArAja ekalA jainonA ja upakArI che ema nathI paraMtu samagra vizvanA teozrI mahAna upakArI che. potAnI sATha varSanI jiMdagImAM teozrIe zrI jaina tattvAdarza, ajJAnatimirabhAskara, tatttanirNayaprasAda, cikAgo praznottara, jainadharma praznotara, samyaktvazalyoddhAra caturthastuti nirNaya, navatattva, IsAImata samIkSA, upadezabAvanI, pUjA-stavana-sAya-bhAvanApada saMgraha vagere graMtho racI jaina sAhityamAM moTAmAM moTo vadhAro karyo. TUMkamAM jo jainadarzanathI saMpUrNa vAkepha thatuM hoya anekAMtadarzanano khajAno jovo hoya ane jo vAdInI kharI nAmanA meLavavI hoya to prathama zrI AtmArAmajI ma. nAM pustakono abhyAsa karavo joIe. (1) zrI nainatattvAvarga: vi.saM. 1937mAM gujarAnavAlAmAM cAturmAsa rahyA ane temaNe jaina tattvAdarza graMthanI racanA karI. A graMtha zrImaddnI vidyamAna sthitimAM zrAvaka bhImazI mANeke vi.saM. 1940mAM hiMdImAM pragaTa karela ane tenuM gujarAtImAM 292 1 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhASAMtara zrI jaina AtmAnaMda sabhA - bhAvanagaranA sthApaka pramukha vakIla mULacaMda nathubhAIe karyuM ane vi. saM. 1956mAM zrI jaina AtmAnaMda sabhA dvArA prakAzita karela. hAla A pustakanI nakala AtmAnaMda sabhAmAM temanA rekarDa rUmamAM surakSita che. Ama zrI jaina AtmAnaMda sabhAnI sthApanA vi. saM. 1952mAM thayA pachI cAreka varSa pachI eTale ke AjathI 114 varSa pahelAM zrI jaina tattvAdarza graMthanuM sau prathama prakAzana karI zrI jaina AtmAnaMda sabhAe jJAnayajJano zubhAraMbha karyo hato. graMtha 625 pAnAno che. A graMthanA bAra pariccheda pADavAmAM AvelA che. ane judA judA viSayo upara asaMkhya dAkhalA, dalIlo, purAvA, sAbitIo ApI graMthane atyuttama banAvavA katae saphaLa prayatna karyo che. | vikramanI vIsamI sadImAM jaina dharma ane samAjano dareka rIte aspRdaya sAdhavAno tathA jainadharmane deza-videzamAM prasiddhimAM lAvavAno sauthI prathama prabaLa puruSArtha karanAra zrI AtmArAmajI mahArAja hatA. temaNe karelAM mahAna kAryo ane puruSArthanA paripAkarUpa zrI jaina tattvAdarza mahAgraMthanI teozrIe racanA karI hatI. lagabhaga 130 varSa pahelA racAyela graMthamAM RSabhadeva bhagavAnathI bhagavAna mahAvIra paryata TUMko ItihAsa che tathA devaguru dharmanuM svarUpa vistArapUrvaka samajAvI jaina dharma sAcA arthamAM AtmavAdI Astika darzana che tema siddha karela che. temAM jIva-ajIva Adi nava tattvomAM samAveza thatI aneka bAbato upara suMdara vivecana karI jaina dharmanI mAnyatAone nyAya, naya, tarkasiddha mahattva darzAvela che. temAM anya dharmo, tenI mAnyatAo ane sthApakonI utpatti, jaina dharmamAM UbhA thayela judAjudA saMpradAyo, gaccho, mato vagerenI utpattino ItihAsa Apela che tathA bhagavAna mahAvIranA gautamAdi gaNadharo ane sudharmAsvAmIthI zarU thatI jaina zAsananI pATa-paraMparAmAM 69mI pATa sudhI thayela mahAna AcAryo saMbaMdhI TUMkI noMdha vagere Apela che. A graMtha jaina dharmanA abhyAsa mATe ghaNo upayogI che. (1) pahelA paricchedamAM devanuM svarUpa, tIrthakaronAM nAma, varNa, mAtApitAnAM nAma, covIza tIrthaMkaranA bAvana bola vagere Apela che. (2) bIjA paricchedamAM kuTevanuM svarUpa varNavela che. temAM kuTevomAM strIsevanAdikanA dUSaNo, jagatanA kartAno nirNaya, jagata utpatti saMbaMdhI vedAMtanuM khaMDana vagereno savistAra samAveza karyo che... (3) trIjA paricchedamAM gurutattvanuM svarUpa, jenAM pAMca mahAvratonuM svarUpa, caraNasittarI ne karaNasittarInAM sittera sittera bheda, zAstrAdhAre gurunuM svarUpa vagereno samAveza. (4) cothA paricchedamAM kugurunuM svarUpa kahela che. kriyAvAdIonAM kAlavAdI, IzvaravAdI, niyatavAdI, AtmavAdI, svabhAvavAdI e pAMca vikalpa meLavI temanA pRthaka pRthaka ekaso eMsI (180) mata kahela che. vyAyAsmonidhi zrI vijayAnaMdasUrijI + 293
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ (5) pAMcamA paricchedamAM dharmatattvanuM svarUpa, jemAM navatattvanA bhedonuM svarUpa, vedAMtavAda sAthe spardhA karI savistAra kahela che. (6) chaThThA paricchedamAM cauda guNasthAnanuM svarUpa daza vibhAgo pADI samajAvela (7) sAtamA paricchedamAM samyakatvadarzananuM svarUpa jemAM arihaMtanI pratimA pUjavI, gurutattva, dharmatattva, nizcaya samyakatva tenI karaNI vagere tathA vedano prAcIna dharma artha choDI navIna artha banAvavAnuM kAraNa bahu rasamaya zailIthI samajAvyAM che. (8) AThamA paricchedamAM cAritranuM svarUpa jemAM agiyAra svarUpo, aDhAra pApa sthApakonI samaja, bhakSyAbhaDhya vagerenA doSo khUba ja savistAra samajAvela che. (9) navamA paricchedamAM zrAvakanA dinakRtyanI samaja ApatAM AhAra, vihAra, malotsarga, daMtadhAvana, kezasamArana, snAna, nidrA, dravyapUjA, bhAvapUjA, sAmAyika, snAtra vageremAM zrAvake kema vartavuM? devagurunI AzAtanAthI kema bacavuM? mAtApitA, sahodara, strI, putra, snehI, saMbaMdhI, nagarajano sAthe kema vartavuM? tenI mArgasUci evI lAkSaNika rIte samajAvI che ke eka vyavahArazAstranI kaoNlejanA abhyAsakramano A prakaraNamAM samAveza karavAmAM Avyo che. (10) dazamA paricchedamAM zrAvakonAM rAtrikRtyo, parvakRtyo, cAturmAsika kRtya, sAMvatsarika kRtya, janmatya ema pAMca kRtyonuM svarUpa ApavAmAM Avela che. (11) agiyAramA paricchedamAM zrI RSabhadeva bhagavAnathI zrI mahAvIra svAmI paryata jainamatAdi zAstrAnusAre itihAsarUpa vRttAMta ApavAmAM Avela che. temAM judAMjudAM ogaNatrIza prakaraNo pADI, kuruvaMza tathA yajJopavitanI utpattinuM varNana, yAjJavalkaya, sulasA, pIpalAda tathA parvata pramukhathI pharI asala vedone pheravI hiMsAyukta vedonI racanA thaI tenuM svarUpa, pUrvokta mahApuruSonA kathanAnusAra varNavela che. (12) bAramA paricchedamAM zAsanapati zrI mahAvIrasvAmIthI Aja sudhInuM keTaluMka aitihAsika vRttAMta racanAtmaka zailIthI samajAvI graMthanI samApti karI che. jaina siddhAMtonA jijJAsune A eka ja graMtha eTalI sAmagrI pUrI pADe che ke temAMthI tene jainadarzananuM sArAmAM sAruM sarvotkRSTa digudarzana thaI zake che, te niHsaMdeha vAta che. (2) ajJAnatimiramAra: jyAM prakAza che tyAM aMdhakAra saMbhavato ja nathI. prakAza na hoya tyAM aMdhakArano praveza thAya che. prakAzamAM sarvatra nirbhayatA, niHzaMkatA ane vizALatA rahelI che. prakAza ke aMdhakAramAM ja bhaya, zaMkA tathA saMkoca vase che. AthI e ajJAnarUpa aMdhakArane nAza karavA A mahAna lekhake eka mahAna graMtha lakhyo. A graMthane ajJAnatimira bhAskara' evuM sArthaka nAma ApeluM. A graMtha zrI AtmArAmajI mahArAja sAhebe aMbAlA (paMjAba)mAM lakhavo 294 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ zarU karelo. ane saM. 194ramAM khaMbhAtamAM lakhI taiyAra karyo ane tenuM prakAzana bhAvanagaranI zrI jena hitecchu sabhAe karela, jenI badhI ja nakalo khalAsa thaI javAthI tenI bIjI AvRtti bhAvanagaranI zrI jene AtmAnaMda sabhA taraphathI saM. 196ramAM prasiddha thayela. graMtha 335 pAnAno che. te be bhAgamAM che. prathama vibhAgamAM mithyAtvajanita ajJAnatAne laIne anya matavALAoe jaina dharma upara je AkSepo karyA che ne kare che, vedAdi graMthonA svakapolakalpita artha karI je-je lekho dvArA prayatna karyA che te nyAya ane yuktipUrvaka te-te graMthonuM maMthana karI A graMthamAM spaSTa rIte darzAvavAmAM AvyuM che. jainadarzananI kriyA tathA pravartana sarva rIte abAdhita ane nirdoSa evuM, gatanA sarva dharmonI dRSTie siddha karI ApyuM che. A pravINa graMthakAre AkhA vizvanI pravRttithI siddha karI batAvyuM che ke Ahata dharmanI bhAvanA purAtanI che ne ItaravAdIonA dharmanI bhAvanAnuM svarUpa khulluM karI jaina dharmanAM tattvo sarvoparI hovAnuM sAbita karI ApyuM che. Astika ane nAstika matanA vicAra, jaina dharmanI prabaLatAthI vaidika hiMsAno parAbhava, vedanA, vedajJa RSionA mAMsAhAranuM pratipAdana, vaidika yajJakarmano viccheda, vaidika hiMsA vize vividha mata, zaMkarAcAryanA vAmamArgAdi viSayonuM spaSTIkaraNa tema ja veda Rti, upaniSadane purANAdizAstromAM darzAvela yajJa vagerenuM svarUpa varNavI, mithyAtva bharelI ajJAnatA darzAvI, asarakAraka vivecana karanAra vizvAsapAtra graMtha che. graMthakAre bauddha, sAMkhya jaimineya Adi darzanavALAo muktinA svarUpanuM kevI rIte kathana kare che, tathA IzvaramAM sarvajJapaNAnI siddhi karavA teo kevI yuktio darzAve che tenuM bhAna karAvI, pAMDitya bhareluM vivecana karyuM che. vibhAga-2 - bIjA vibhAgamAM sAdhu ane zrAvaka dharmanI yogyatA darzAvavA mATe ekavIza guNonuM varNana, bhAvazrAvakanA dvAra saMbaMdhI satyAvIza bhedane tenA sattara guNonuM svarUpa vivecana sahita ApyuM che. bahirAtmA, aMtarAtmA ane paramAtmA e traNa AtmAnAM svarUpo saMkSiptamAM varNavyAM che. jaina ke jainetara koI vidvAna A graMthanuM avalokana karaze to jaNAze ke jenonA eka samartha AcAryazrIe bhAratavarSanI prajAne sanmArga batAvavA AvA graMtho racI bhAre upakArathI RNI banAvI che. (3) mukhyatvarAjyoddha: vi.saM. 1940mAM AcAryazrIe A graMtha lakhyo ane saM. 1941mAM zrI jaina dharma prasAraka sabhA bhAvanagara dvArA gujarAtImAM ane vi.saM. 196ramAM zrI jaina AtmAnaMda pustaka pracAra maMDaLe dilhIthI hiMdI bhASAmAM prasiddha karela. TuDhaka matanA jeThamala nAmanA sAdhue "samakitasAra' nAmano graMtha banAvela ke nyAyAsmonidhi zrI vijayAnaMdasUrijI + 25
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ je vi. saM. 1938mAM goMDala nivAsI nemacaMda hIrAcaMde prasiddha karela. A graMthamAM mUrtipUjA ane samyakatva viruddha eTalAM kaDaka lakhANa hatAM ke je koI paNa mUrtipUjaka jaina sahana na karI zake tenI tamAma vigatonuM khaMDana A samyakatvazalyoddhAra graMthamAM karela che. temAM mahAvIrasvAmIthI Aja sudhImAM mUrtipUjA purANI che te pAzcAtya vidvAnonA abhiprAyothI tathA mUrtionA purAvAthI ane pUrvAcAyata Agamo dvArA siddha karI batAvyuM che. ajJAnatAnA prasaMgathI unmArgagAmI banelA jIvo bhavya jIvone heyopAdeya samajIne sUtrAnusAra zrI tIrthakara, gaNadhara, pUrvAcArya pradarzita satyamArga batAvavA lekhaka mahAtmAe A graMthamAM prazaMsanIya prayatna karyo che. (4) zrI jaina gharma viSaya praznotara: vi.saM. 1945 poSa suda chaThThanA roje rU. AcAryazrIe lakhI pUrNa karela A graMtha zrI jaina AtmAnaMda sabhA - bhAvanagare prasiddha karela. A pustakamAM aneka praznonA samAdhAna karyA che, jemAM nIcenA viSayo khAsa che. jainomAM jJAtidharma, zrAvakadharma, munidharma, jainamatanA Agama, mahAvIra svAmInA samayamAM jenI rAjya, pArzvanAtha ne tenI paTTAvalI, jaina dharma bauddha dharmathI judo che, buddhanI utpatti, nirvANa zabdanA artha, puNya pApanuM phaLa denAra Izvara nahi paNa karma che, jagata akRtrima che, deva-gurune devonA bheda, samyaktI devatAnI sAdhu zrAvaka bhakti kare to zubhAzubha karmanA udayamAM devatA nimitta che vagere aneka prazno A graMthamAM carcavAmAM AvyA che. (5) navatattva AcAryazrIe vi.saM. 1927mAM taiyAra karela, te AcArya zrI vijayavallabhasUrIzvarajI ma.nI preraNAthI pro. hIrAlAla rasikAsa kApaDiyAe vi.saM. 1988mAM prasiddha karela. A graMthamAM jIvadayAnuM, navatattvanuM svarUpa oLakhAvavAmAM AvyuM che, paraMtu vizeSatAe zrI bhagavatIsUtra pramukha vividha AgamonA pAThonI ahIM saMkalanA karavAmAM AvI che. aneka muddAnI vastuo yaMtrarUpe koSTaka dvArA rajU karela che, jethI A graMthanI mahattAmAM asAdhAraNa vRddhi thaI che. kartAe bAra vividha vargI citra vaDe ene alaMkRta karyo che. khAsa jIvatattva, ajIvatattva, puNyatattva, pApatattva, Asavatattva, saMvaratattva, nirjarAtattva, mokSatattva vagere viSayono saMpUrNa rIte A graMthamAM samAveza karyo che. (6) jaina mata vRAH A pustaka AcAryazrIe vi.saM. 194ramAM suratamAM lakhyuM, A nAnakaDA pustakamAM svargastha mahAtmAe lAkho varSano itihAsa ThAMsIThAMsIne bharyo che. RSabhadevathI mahAvIrasvAmI sudhInA tIrthakaronI aitihAsika TUMkanoMdha AmAM che. kayA-kayA tIrthakaronA samayamAM kayA matanI zarUAta thaI tathA temanA keTalA gaNadharo hatA? keTalA gaccho hatA? tenI TUMkI vigata, rAvaNa ane nAradamuninA saMbaMdha tathA mahAvIra svAmI pachI kayA AcAryoe kevA graMtho 296 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ banAvyA? keTalA jeno banAvyA? keTalA maMdironI pratiSThA karI? vagerenuM TUMkuM paNa rasaprada varNana ApyuM che. tema ja mahAvIrasvAmIthI Aja sudhInA gUrjarapatioe kaI sAlathI kaI sAla sudhI keTalA varSa rAjya bhogavyuM vagere vigatono samAveza sapramANa Apela che. A graMtha paMjAba zrI AtmAnaMda jaina sabhAe vi. saM. 1953mAM prakAzita karela. (6) vize praznottara: AcAryazrIe A pustaka vi.saM. 1949mAM amRtasara khAte taiyAra karela. sane 1893 (vi.saM. 1949)mAM amerikAnA zikAgo zaheramAM sarvadharma pariSadamAM AcAryazrIne jaina dharmanA pratinidhi tarIke AmaMtraNa maLyuM hatuM. tema ja pariSadanA Ayojakoe AcAryazrIne eka nibaMdha mokalavAnI vinaMtI karI hatI. AcAryazrI sAdhudharmamAM hovAthI na jaI zakyA, paraMtu zrIyuta vIracaMda rAghavajI gAMdhIne taiyAra karI mokalyA. te cikAgonA praznonA uttaro A graMthamAM Apela che. ane AcAryazrIe zikAgo praznotara pustaka lakhIne zrIyuta viracaMda rAghavajI gAMdhIne ApyuM hatuM. A pustakamAM jaina dharmanuM prAthamika jJAna che. Izvara kaI vastu che? jeno kevA Izvarane mAne che? anya matavALA kevA Izvarane mAne che? Izvara jagatanA kartA siddha thAya che ke nahi? karma zuM vastu che? tenA mULa bheda keTalA che? uttara bheda keTalA che? kayA karmanA baMdha hoya che ne kayA tenAM phaLa hoya che? eka gatithI gatyaMtaramAM koNa laI jAya che? jIvane karmano zuM saMbaMdha che? karmano kartA jIva pote ke koI tene karma karAve che? potAnA kayA karmathI jIva bhoktA che? sarva matomAM kayA kayA viSayomAM paraspara ekatA che? AtmAmAM Izvara hovAnI zakti che ke nahi? manuSya Izvarano zuM saMbaMdha che? sAdhu ane saMsArInA dharmo, dhArmikane sAMsArika jiMdagInAM nItipUrvaka lakSaNa, dharmazAstronuM avalokana karavAnA niyamo, dUSaNarahitanI pIchANa, dharmabhraSTa thanAranI pharI zuddhi, jiMdagIno bhaya nivAravAno kAyado, dharmanA aMga ne tenAM lakSaNa vagere aneka tattvanI vAtono A graMthamAM kartAe samAveza karyo che. (8) vaturthastuti niyaH bhAga pahelo A graMtha AcAryazrIe vi.saM. 1944mAM rAdhanapura khAte lakhyo hato. pati ratnavijayajI (rAjendrasUri) ane dhanavijayajI nAmanA sAdhuo devasI ane rAIpratikramaNamAM cAra thoyane badale traNa thoyano pracAra karatA hatA ane zAstrokta TharAvavA temaNe AkAza-pAtALa eka karyA. chatAM temanI A zAstraviruddhanI pravRtti gurudeve khullI pADI - pUrvAcAyata vyAsI (82) pustako ane sUtronA AdhAra ApI cAra thoya zAstrokta che tevuM A graMtha dvArA siddha karI ApyuM (9) vaturtha stuti nirNayaH bhAga bIjo A graMtha AcAryazrIe vi.saM. 1948mAM paTTImAM lakhyo hato. traNa thAyano pracAra karanAra sAdhu dhanavijayajIe eka graMtha taiyAra karI temAM "AtmArAmajI nyAyAmabhonidhi zrI vijayAnaMdasUrijI + 297
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahArAja upara keTalA anucita AkSepo karelA teno zrI AtmArAmajI mahArAje evo sajjaDa javAba Apyo che ke zrI AtmArAmajI mahArAjane jUThA pADanAra te dhanavijaya tathA ratnavijayanA kathanomAM keTalo dveSa che ane traNa thoyano pracAra karavAmAM asatyano keTalo Azraya levAmAM Avyo che, te AkhI vastusthiti A graMthamAM khullI pADI che. (10) nainamatA : jaina dharmanuM svarUpa jANavAnI sau koIne icchA hoya che, paraMtu jaina dharmanA tattvonuM svarUpa eTaluM gahana ane eMTaluM badhuM vistareluM che ke jaina dharmanA aneka zAstronuM avalokana karyA sivAya teno khyAla AvI zakato nathI. sau koInI zakti evI na hoI zake ke tamAma zAstronuM adhyayana karI zake jethI A pustakamAM AcAryazrIe jaina dharmanA mukhya viSayo jevA ke tIrthakaronI utpattino samaya ane temanAM kAryo, nava tattva, padravya, pakAya, cAra gatinuM varNana, ATha karmanuM svarUpa, jainonuM sAmAnya maMtavya sAdhudharmanA saMyamanA sattara bhedonA nAma, dasa prakAranA yatidharmanA nAma, sAdhu dharmanuM svarUpa, gRhastha dharmamAM avirati samyagudRSTi, gRhasthanuM svarUpa ane tenuM kRtya, dezavirati zrAvakanA jaghanya, madhyama, utkRSTa evA traNa bheda, tenuM varNana, zrAvakanA bAra vratonuM svarUpa vagere aneka tattvono A graMthamAM samAveza karela che. (11) sAkta samIkSA krizciyana arthAtu IsAImane mAnavAvALAomAMthI eka IsAIe namata parIkSA' nAmanA graMthamAM jeno ane jaina dharma para karavAmAM AvelA AkSeponA khaMDananA rUpamAM A pustaka lakhavAmAM AvyuM che. A pustaka vAMcavAthI khyAla Ave che ke pU. AcAryazrIne IsAI dharma vize keTaluM sUkSma ane vizada jJAna hatuM. IsAIe lakhela jainamata parIkSA pustakamAM lakhyuM che ke jenomAM moTA moTA vepArI UMcI padavIvALA che ne temanA hAthamAM duniyAnI moTI dolata che. tathA teo anya dharmIone potAnA dharmamAM bheLavavA mATe upadeza Ape che, vagere lakhela che. te sAme sva. mahAtmAe savistara A pustaka racI jaNAvyuM ke dharma karavAthI karmano kSaya thAya che ne puNyano udaya thAya che. jethI je jIvanA karmano kSaya ne puNyano udaya thAya tene satya dharmanI prApti thAya ane dolata paNa maLe che. IsAIo mAne che ke Izvara ja karyA che to pachI Izvarane gatakartA na mAnavAvALA jainone dhana dolata, ucca padavI vagere kyAMthI maLI? vaLI IsAIo pUrvajanmane mAnatA nathI ne Izvara saune sukhI karavA ja janma Ape che, to teomAM paNa duHkhI AtmAo bahu kema che? vagere vastuonuM pRthakkaraNa karI karmanI thIyarI IsAIone bahu sArI rIte samajAvI che, vaLI bIjA aneka viSayono paNa A graMthamAM samAveza karyo che. 298 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ (12) tasvanirNaya prasiddha A graMtha lakhavAno prAraMbha AcAryazrIe vi.saM. 1951mAM jIrA paMjAba) mAM karyo ane vi.saM. 1953mAM gujarAnavALA pAkistAna)mAM pUrNa karyo hato. ane munirAja zrI vallabhavijayajI mahArAja (pachI AcAryazrI vijayavallabhasUrijI)ne presa kopI karavA ApI te daramiyAna AcAryazrIno svargavAsa thavAthI AcAryazrI vijayavallabhasUrijI mahArAje presa kopI taiyAra karI zuddha karI. A graMthamAM A. zrI vijayAnaMdasUrIzvarajI ma.nuM jIvanacaritra paNa dAkhala karyuM ane muMbaIthI rA. amaracaMda pI. paramAre vi.saM. 1958nI sAlamAM A apUrva prasAdIrUpa zrI tattvanirNaya prAsAda graMtha prasiddha karela. A graMthanA chatrIsa thaMbharUpa vibhAgo pADI judAjudA viSayo carce pUrNa karela che. tenA pratyeka sthaMbhonI TUMkI vigato nIce mujaba che. mahAvIra svAmIthI Aja sudhInI paTTAvalI A graMthamAM che. pahelA sthaMbhamAM pustaka samAlocanA, prAkRta bhASA nirNaya vedabIjaka vagerenuM varNana che. bIjA sthaMbhamAM hemacaMdrAcAryakRta mahAdeva stotra dvArA brahmA, viSNu, mahAdevanAM lakSaNa, tenuM svarUpa, lau brahmAdi devomAM yathArtha devapaNuM siddha nathI thatuM, tenuM prAcIna lau izAstra dvArA varNana karela che. trIjA sthaMbhamAM brahmA - viSNu - mahAdevAdi laukika devomAM je je ayogya vigata che tenuM vyavacchedarUpa varNana zrI hemacaMdrasUrikRta dvAtrizikA dvArA karela che. cothA ane pAMcamA sthaMbhamAM zrI haribhadrasUriviracita lokatattvanirNayanA bhAvArtha sahita apUrva varNana lakhela che. jemAM pakSapAtarahita devAdikanI parIkSA karavAno upAya ane aneka prakAranI sRSTinI gatavAsI jIvonI kalpanA karI che tenuM varNana che. - chaThThA sthaMbhamAM manusmRtinA kathana mujaba sRSTikrama ane tenI samIkSA che. sAtamA ne AThamA sthaMbhamAM tAdi vedomAM jevuM sRSTinuM varNana che tevuM batAvI tenI samIkSA karI che. navamA sthaMbhamAM vedanI paraspara viruddhatAnuM digdarzana che. dazamA sthaMbhamAM vedokta varNanathI veda Izvarokta nathI tevuM siddha karI ApyuM che. agiyAramA sthaMbhamAM "oma bhUrbhuvaH svastatu' ItyAdi gAyatrI maMtranA aneka artho karI jainAcAryonI buddhimatA batAvI che. bAramA sthaMbhamAM apiNAcArya, zaMkarAcArya Adioe banAvela gAyatrI maMtranA arthanuM samIkSApUrvaka varNana che ane veda niMdaka nAstika nathI, paraMtu vedanA sthApaka nAstika che tevuM mahAbhArata Adi graMtho dvArA siddha karyuM che. terathI ekatrIsa thaMbhamAM gRhasthanAM soLa saMskAronuM varNana zrI vardhamAnasUrikRta nyAyAsmonidhi zrI vijayAnaMdasUrijI + 29
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArya dinakara dvArA karela che. batrIsamA sthaMbhamAM jainamatanI prAcInatA, vedanA pAThomAM garabaDa thaI che, tenuM niSpakSapAta vivaraNa che. jaina vyAkaraNAdinI siddhinuM tathA maharSi pANinInI utpattinuM varNana ghaNuM ja rasamaya karI batAvela che. te jotAM AcAryazrInuM jainetara zAstronuM jJAna keTaluM agAdha haze tenI jhAMkhI vAcakone thayA vinA nathI rahetI. tetrIzamA sthaMbhamAM jainamatanI boddhamatathI bhinnatA batAvI che tema ja pAzcAtya ane digaMbara vidvAnone hitazikSA ApI che. cotrIzamA sthaMbhamAM jainamatanI keTalIka vAto upara keTalAka mANaso aneka prakAranA tarkavitarka kare che, temane dAkhalA dalIlo sAthe bahu ja suMdara rIte samajAvela che. pAMtrIsamA ane chatrIzamA sthaMbhamAM zaMkara digvijayane anusAra zaMkarasvAmInuM jIvanacaritra lakhela che. vedavyAsa ane zaMkara svAmIe jainamatanI saptabhaMgInuM khaMDana karela che, temAM zaMkarasvAmI ane vedavyAsa jaina matathI keTalA ajJAna hatA te samajAvI jaina matavALA saptabhaMgIne jema mAne che tema tenA svarUpa ane saptanayanuM saMkSipta varNana karela che. AvA aneka judAjudA viSayonA varNanothI A mahAna graMtha bharelo che. niSpakSapAtI sajjanoe A graMtha saMpUrNa vAMcI satyAsatya jANavA yogya che. zrI AtmArAmajI mahArAje uparyukta aneka graMtho racelA che. te jotA teo eka samartha krAMtikAra, suvyavasthArUDha sukrAMtinA bIjavALA, UMDA jJAnI hatA. emanA graMthonA karavAmAM Avela A digdarzanathI jANI zakAya che ke temAM saMkhyAbaMdha Agamo ane zAstronA AdhAra ApelA che, tethI teozrInA bahuzrutapaNAnI - UMDA abhyAsanI ApaNane khAtarI thAya che. te uparAMta teoe saM. 1927mAM binolImAM 'AtmavAcanI'nI racanA karI hatI. saM. 1930mAM aMbAlAmAM jina covIzI, saM. 1940mAM bikAneramAM vIza sthAnaka pUjA', saM. 1943mAM pAlitANAmAM 'aSTaprakArI pUjA', saM. 1948mAM paTTImAM 'navapada pUjA' ane 1950mAM jaDiyAlAgurumAM snAtrapUjA vagere pUjAnI racanA karI hatI. tema ja stavano, caityavaMdano pado, sajjhAyo racela che, je jotAM emanI agAdha kavitvazaktinuM ApaNane bhAna thAya che. navIna rAga-rAgiNIthI hiMdI bhASAmAM pUjAo racavAnuM prathama mAna zrI AtmArAmajI ma.ne phALe jAya che. bhArata varSanI rASTrabhASA hiMdI hovAthI temanA tamAma graMtho paNa rASTrabhASAmAM lakhAyela hovAthI rASTrabhASAnA sAhityamAM suMdara pUrti kare che. e samayamAM jaina dharmanI zramaNa paraMparAmAM jainadharma ane darzananAM adhikArI vidvAna pU. zrI AtmArAmajI ma. ja hatA. teo potAnI agAdha vidvattA ane 300 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmanA pracAra mATe jeTalA bhAratamAM prasiddha hatA teTalA ja videzamAM paNa hatA. ghaNA videzI vidvAna teonI pAse jaina dharmanA viSaya bAbate mArgadarzana mATe AvatA, jemAM pITarasana e. epha. rUDolpha, DaoN. hArnala vagere khAsa hatA. (jarmana vidvAna) e. epha. rUDolpha, hArnala nAmanA jarmana vidvAna kalakattAnI royala eziyATika sosAyaTImAM rahI ApaNA jaina Agamo paikI uvAsagadasAo - upAsakadazAMga e nAmanA sUtranuM saMzodhana karatA hatA. temaNe tenA keTalAka pAribhASika zabdonA artha samajavAmAM muzkelI paDI te vakhate temaNe zrI AtmArAmajI mahArAja sAthe patravyavahAra karI ghaNI bAbatono khulAso meLavyo. ethI temane eTalo badho saMtoSa thayo ke temaNe prakAzita thatuM te pustaka paNa zrI AtmArAmajI ma.ne arpaNa karyuM ane temAM temanI arpaNapatrikA pote saMskRta cha chaMdomAM racI mUkI tema ja RgveAdi yuropamAM chapAyela te paNa maMgAvIne temane bheTa karyAM. jyAM lekhaka nathI pahoMcI zakatA tyAM sAhitya pahoMcI jAya che. pU. AtmArAmajI mahArAjanuM saMpUrNa lakSya jaina sAhityanA pracAra ane prasAranuM hatuM. temanA mUrtipUjA viSayaka graMtho - pustako vAMcIne ghaNA sthAnakavAsI sAdhuo saMvegImAM dikSita thaI gayA hatA tema ja ajJAna timira bhAskara vAMcIne ghaNA hiMdu saMnyAsI jaina dharmanA prazaMsaka banI gayA hatA. A bAbatanA ghaNA udAharaNa che. jemAMthI ahIMyAM hiMdu saMnyAsI yogI jIvAnaMda sarasvatInuM eka udAharaNa pUratuM thaI jAya tevuM che. jaina tattvAdarzana ane ajJAna timira bhAskarano abhyAsa karIne temanA vicAromAM parivartana AvI gayuM hatuM. potAnAmAM AvelA A parivartana mATe temaNe pU. AtmArAmajIne patra dvArA jANa karI A patrano ullekha svayaM pU. AtmArAmajI mahArAje potAnA tattvanirNaya prAsAda graMthamAM karyo che je teonI ja bhASAmAM jemano tema ahIM rajU karyo che. 'jainatattvAdarza' aura 'ajJAna timira bhAskara' paDhakara unake vicAroM meM parivartana AyA thaa| apane meM Ae isa parivartana ko unhoMne pUjya zrI AtmArAmajI mahArAja ko patra ke dvArA sUcita kiyA thaa| isa patra kA ullekha svayaM pUjya zrI AtmArAmajI mahArAjane apane graMtha 'tattvanirNaya prAsAda' meM kiyA hai| vaha patra unhIM kI bhASA meM jasa kA tasa yahAM udghRta hai| 'svasti zrImajjaineMdra caraNakamala madhupAyitamanaska zrIyukta parivrAjakAcArya parama dharma pratipAlakaH zrIAtmArAmajI tapagacchIya zrImanmuni mahArAja ! buddhivijaya ziSya zrImukhI ko pArivrAjaka yogajIvAnaMda svAmI paramahaMsa kA pradakSiNApUrvaka kSamAprarthametat bhagavAna vyAkaraNAdi nAnA zAstroM ke adhyayana-adhyApana dvArA vedamata gale meM bAMdha maiM aneka rAjA prajA ke sabhAvijaya kare dekhA, vyartha magaja mAranA hai itanA hI phala sAdhanAMza hotA hai ki rAjaloga jAnate samajhate haiM phalAnA puruSa baDA bhArI : nyAyAmbhonidhi zrI vijayAnaMdasUrijI + 301 -
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ vidvAna hai; paraMtu AtmA ko kyA lAbha ho sakatA ? dekhA to kucha bhI nhiiN| Aja prasaMgavaza relagADI se utara ke bhaTiMDA rAdhAkraSNa maMdira meM bahuta dUra se Ana ke DerA kiyA thA so eka jaina ziSya kaM hAtha do pustaka dekhe to jo loga do cAra acche vidvAna jo mujhase milane Ae the kahane lage ki ye nAstika jaina graMtha haiM, inheM nahIM dekhanA caahie| anta meM unakA mUrkhapaNA unake gale utAra ke nirapekSa buddhi ke dvArA vicArapUrvaka jo dekhA to ve lekha itane satya aura niSpakSa mujhe dikha paDe ki mAno eka jagata choDakara dUsare jagata meM Ana khaDe ho ge| AvAlyakAla Aja 70 varSa meM jo kucha adhyayana kiyA aura vaidika dharma bAMdhe phirA vaha vyartha sA mAlUma hone lgaa| 'jaina tattvAdarza' va 'ajJAna timira bhAskara' ina donoM granthoM ko tamAma rAtridina manana karatA, va granthakAra kI prazaMsA karatA bhaTiMDe meM baiThA huuN| setubaMdha rAmezvara yAtrA se aba meM nepAla deza calA huuN| paraMtu aba merI aisI asAmAnya mahatI icchA mujhe satAya rahI hai ki kisI prakAra se bhI eka vAra ApakA aura merA paraspara saMdarzana ho jaaeN| maiM kRtakarmA ho jaauuN| mahAtman ! hama saMnyAsI haiM, Ajakala jo pAMDitya kIrtilAbha dvArA sabhA vijayI hoke rAjA - mahArAjoM meM khyAti pratipAtti kamA ke nAma paMDitAI ko hAsila kiyA hai, Aja hama yadi ekadama Apa se mileM to vaha kamAI kIrti calI jaaegii| ye hama khUba samajhate va jAnate haiN| paraMtu haTa dharma bhI zubha pariNAma, zubha AtmA kA dharma nhiiN| Aja meM Apake pAsa itanA mAtra svIkAra kara sakatA hUM ki prAcIna dharma, parama dharma agara koI satya dharma ho to jaina dharma thaa| jisakI prabhA nAza karane ko vaidika dharma va paTa zAstra va granthakAra khaDe bhaye the; paraMtu pakSapAtazUnya hokara yadi koI vaidika zAstroM para dRSTi de to spaSTa pratIta hogA ki vaidika vAteM kahI va lI gaI vaha sava jaina zAstroM se namUnA ikkaTI kI hai| isameM saMdeha nahIM kitanI bAteM esI haiM ki jo pratyakSa bicAra kie binA siddha nahIM hotI hai| saMvat 1948 miti ApADha zudi 10 / punarnivedana yaha hai ki yadi ApakI kRpApI pAI to eka daphA milane kA udyama kruNgaa| iti yogAnaMda svAmI kiMvA yogAjIvAnaMda sarasvatI svaamii| A patranI sAthe svAmI yogajIvAnaMdajIe AcArya mahArAjanI stutinA rUpamAM eka zloka lakhIne mokalyo hato. yogAbhogAnugAmI dvijabhajanajaniH shaardaarktirktau| digajetA jetRjatA matinutigatibhiH pUjito jissnnujikaiH|| jIyAddAyAdayAtrI khala bala dala no lolliilsvljjH| kedArIdAsyadArI vimlmdhumdoddaamdhaamprmtH|| 1 // A zloka mALAbaMdha kAvyamAM lekhake yojyo ane enI racanA evI kaLAthI karI ke enA 51 prakAranA artha upajAvI zakAya. vi.saM. 1953mAM sanakhatarAmAM nUtana jinamaMdiranI aMjanazalAkA pratiSThA 302 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ karAvyA pachI AcAryazrInI tabiyata lathaDI hatI. jIvanabhara kheMcelA ugra kAryabhArane hisAbe temano deha have thAkyo hato. teonuM svAsthya bagaDatuM jatuM hatuM. temanA pagamAM ghUMTaNano dukhAvo raheto hato. jethI cAlavAmAM khUba ja takalIpha paDatI. zvAsamAM takalIphna hisAbe hAMphI jatA hatA. AMkhamAM paNa takalIphane lIdhe ochuM dekhAtuM hatuM. AvI badhI takalIpha hovA chatAM teo koI divasa phariyAda karatA nahIM. teonA ziSyagaNa tema ja zrAvako temane ArAma levAnuM tema ja jarUrI davA levAno Agraha karatA paraMtu teo te tarapha dhyAna nahi ApatA ane teo kahetA ke 'zarIra to roganuM ghara che, kyAM sudhI tenI sevA karazo' paMjAbamAM zrAvakonI zraddhAne sthira karavA sAta jinAlayanA nirmANa karyA pachI teonuM eka lakSya pUrNa thayuM hatuM paraMtu teonuM bIjuM lakSya sarasvatI maMdiranI sthApanA karavAnuM hatuM ane teo gujarAnavAlA pahuMcI te kAma potAnA hAtha upa2 levA mAMgatA hatA. A mATe teoe garamInA divasomAM ghaNI pratikULatA hovA chatAM ugra vihAra karyo. teonuM zarIra have sAtha ApatuM nahotuM. vi.saM. 1953nA jeTha sudI sAtamanI sAMje pratikramaNa karyAM pachI nitya niyama pramANe saMthArA-pauruSI vagere karI sUI gayA ane rAtanA bAra vAgye pAchA jAgI gayA. teone khyAla AvI gayo hato ke, have zarIra choDavAno vakhata AvI gayo che. teoe badhA munione uThADyA ane muni vijayavallabhane potAnI pAse bolAvI aMtima saMdeza Apyo. vattama! zrAvo aa zraddhA jo sthira ravane je lie maiMne paramAtmA ke maMdiro kI sthApanA kara dI hai| aba tuma sarasvatI maMdiro kI sthApanA avazya krnaa| jaba taka jJAna kA pracAra na hogA taba taka loga dharma ko nahIM samajheMge aura na hI samAja kA utthAna hogaa| yaha kAma meM tumhAre kaMdho para DAlakara jA rahA huuN|' A aMtima saMdezo ane AjJAne guru vallabhe tahattI bhagavaMta, kahIne zira upara caDAvI. tyAra pachI be hAtha joDI badhAnI tarapha joI teoe kahyuM, "bhAI aba hama calate hai aura sabako khamAte hai' arham... arham.... arham... zabda bolatA teoe saMsAranuM kArya sameTI lIdhuM. pAchaLa kevaLa munionI apAra vedanA tathA saMsAranuM rudana rahI gayuM. gatano eka mahAna dIpaka holavAI gayo, paNa emaNe ApelA prakAzamAM Aje paNa hajAro jIvo jIvanane ajavALe che. saddharma, sadguru ne sadevanI prarUpaNA mATe e jIvyA ne amara banyA. paMjAbamAM jina maMdironA nirmANa kArya pUrNa karyAM pachI teonI icchA zikSaNanA pracAra mATe sarasvatI maMdironI sthApanA karavAnI hatI, paraMtu teonI nyAyAmbhonidhi zrI vijayAnaMdasUrijI + 303
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ A IcchA pUrNa thaI zakI nahi. teonI jaina sAhitya (jJAna)no pracAra ane prasAra karavAnI bhAvanAnA paDaghA rUpe tema ja teonA kAyamI smaraNArthe sau prathama bhAvanagaramAM yuvAno dvArA zrI jena AtmAnaMda sabhA sthApavAmAM AvI. zrI jena AtmAnaMda sabhA - bhAvanagaraH pa.pU. AtmArAmajI mahArAjanA kALadharma pAmyA pachI phakta bAvIsa divasanA samaye vi.saM. 1953nA bIjA jeTha sudira tA. 13-6-1896 ne zanivAranAM roja bhAre dhAmadhUmapUrvaka sabhAnI sthApanA karavAmAM AvI. sabhA Aje 118 varSa pUrA karI 119mA varSamAM pravezI cUkI che. aneka vyaktio ane aneka zaktionA hArdika sahakArathI A saMsthAno janma thayo hato. A sabhAnI zarUAta bhADAnA makAnathI thaI hatI, paraMtu bhAvanagaramAM udAra zeTha zrI haThIsaMga jhaveracaMda vorAnI Arthika sahAya vaDe sabhAe saM. 196ramAM eka makAna kharIdyuM ane tenuM nAma "zrI jaina AtmAnaMda bhuvana' rAkhavAmAM AvyuM. paththaranI vizALa imAratamAM chellA 108 varSathI zrI jaina AtmAnaMda sabhA kAryarata che. je pahelA 11 varSa bhADAnA makAnamAM kAryarata hatI. A sabhAne muni mahArAjono prathamathI ja sAro sahakAra maLelo che. temAM khAsa karIne pU. zrI kAMtivijayajI ma.sA., A. zrI vijayavallabhasUrIzvarajI ma. sA, munirAjazrI caturavijayajI ma.sA, Agama prabhAkara munirAjazrI puNyavijayajI mahArAja tathA munizrI jaMbUvijayajI ma.sA.nI A sabhA pratye haMmezAM mIThI dRSTi rahI. temAMye pUjya puNyavijayajI ma.sA.nI to asIma kRpA A sabhA upara hatI. A sabhAne pratiSThita karavAmAM teozrIno phaLo ajoDa rahyo. sabhAe lagabhaga 114 varSa pahelA pU. AtmArAmajI mahArAjanAM mahAna graMthazrI jaina tattvadarzanuM gujarAtI bhASAMtara prakAzita karIne jJAnayajJano dIpa pragaTAvyo ane tyAra pachI te dIpaka prajvalita rAkhI gujarAtI, saMskRta, prAkRta, hiMdI, aMgrejI vagere bhASAomAM lagabhaga 250 uparAMta pustakono bhavya vAraso Aja sudhImAM Avyo che. te sAhityakSetre sabhAnI mahAmUlI siddhi ane sevA che. sabhAnAM prakAzanonI hAramALA joIe to temAM purAtattvAcArya jinavijayajI dvArA saMpAdita thayelA vijJapti triveNI jevA graMtho Aje paNa potAnuM mahattva sAcavI zakyA che. lupta thayela saMskRta bRhatkathAnA moTA bhAganuM prAkRta rUpAMtara rajU karatI vasudeva hiMDIe to svayaM eka itihAsa ja saryo. tenuM saMpAdana sva. pU. mu. zrI caturavijayajI ane sva. Agama prabhAkara pU. munizrI puNyavijayajIe karIne vidvajagatane cirakAra RNI banAvyuM. e ja rIte bRhakalyabhASyanuM cha bhAgomAM saMpAdana e je guruziSyoe karIne AtmAnaMda sabhAne amara banAvI. A ja rIte tyArapachI AgamaprajJa munizrI jaMbUvijayajI ma.sA.nI paNa cha dAyakA karatA paNa vadhAre samaya sudhI 30 + 29? ane ra0 saTIma jaina sahisya a#ra-ArAdhakko
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ A sabhA upara asIma dRSTi rahI. teo dvArA saMpAdita 'dvAdasAranayacakramanuM prakAzana to sabhAnA itihAsamAM suvarNa yazakalagI samAna rahyuM. lagabhaga cAra ghayakAnI mahenata, jahemata, sAdhanA, saMzodhana pachI uparyukta ajoDa mahAgraMthanA traNa bhAganuM zrI jena AtmAnaMda sabhA dvArA samayAMtare prakAzana thayuM. vizeSamAM vi.saM. 2008mAM A sabhAnAM AtmakAMti maMdiranA udghATana prasaMge AcArya pravarazrI vijayavallabhasUrIzvarajI ma.sAhebe je zabdo sabhA mATe kahyA hatA te Aje smaraNa karIe. pUjya A.zrIe preraNAtmaka zabdomAM kahyuM hatuM ke, "jJAna e dIpaka che. e jJAnadIpane prajvalita rAkhavAnuM kArya ApaNA saunuM che. jJAna e AMkha che, kriyA e paga che, jo jJAnarUpI netra vaDe barAbara joI na zakAya to ekalA paga zuM karaze? A jJAnamaMdirathI jarUra gaurava lezo paNa sAthesAthe vizvazAMti mATe jJAnanI gaMgA vahevaDAvavAnuM maMgala kArya bhUlazo nahi. sabhAe A jJAnamaMdirane adyatana banAvyuM che. have A khajAnAnAM ratnomAMthI saMzodhana karAvI jJAnanuM amRta mtanAM cokamAM mUkavAnI bhAvanA rAkhazo. A sabhAnAM samutkarSa mATe huM maMgaLa AzIrvAda ApuM chuM. - jaya mahAvIra' pU. AtmArAmajI mahArAje soMpeluM jJAna pratiSThA karavAnuM agharuM rahela kArya temanA paTTadhara zrImad vijayavallabhasUrie upADyuM ane temanA ja prayAsothI AcAryanI nirvANabhUmimAM (gujarAnavAlAmAM) AtmAnaMda jaina gurukuLa nAmanI zikSaNa saMsthA sthApavAmAM AvelI, zrI AtmAnaMda jaina sabhA ne AtmAnaMda jaina mahAsabhA - paMjAba tema ja hoziyArapura, amRtasara, dilhI, AgrA, pAlanapura, pUnA, aMbAlA, verAvaLa sAdaDI (mAravADa) Adi aneka pustakAlayo, keLavaNI saMsthAo ane aneka nAnI moTI smAraka saMsthAo sthapAyelI che ane haju paNa temAMnI ghaNI saMsthA sArI peThe cAlI rahI che. A prasaMge zrI mahAvIra jaina vidyAlayane kema bhulAya. jema bhAvanagaramAM zrI jene AtmAnaMda sabhA chellA 119 varSathI kAryarata che te ja rIte zrI mahAvIra vidyAlaya muMbaI paNa temanI zatAbdI pUrNa karavA tarapha jaI rahI che. ane jaina samAjanI sevA karatI sUrijInA yazasvI kAryakSetronI jhAMkhI karAvI rahI che. aMtamAM Aje teozrIno eTalo ziSya samudAya bhAratamAM vicAre che ke temanI barobarI karI zake tevo bIjo eka paNa gaccha ke saMpradAya bhAgye ja haze. AcAryazrI vize lakhavAnI mArI koI hesiyata ke gaju nathI, paraMtu eka nAno evo prayatna karyo che. zrI jaina AtmAnaMda sabhAmAM rahela sAhityanA AdhAre vigato lIdhI jemAM (1) jainAcAryazrI AtmAnaMda janma zatAbdI smArakagraMtha, saMkalana kartA - mohanalAla dalIcaMda desAI (saM. 1992), (2) nyAyAsmonidhi zrI vijayAnaMdasUri le. suzIla (saM. 1991), (3) navayuga pravartaka - zrImad vijayAnaMdasUri le. dhIrajalAla cekarazI zAha (saM. 1992), (4) maNi mahotsava nyAyAmabhonidhi zrI vijayAnaMdasUrijI + 305
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ graMtha - zrI jaina AtmAnaMda sabhA - bhAvanagara (2013). tema ja (5) zrImad vinAnaMvariH navina ra hAI . muni narvanaraMdra vina (saM. 2046) vagere graMtho pustakomAMthI ghaNI ja suMdara mAhitI maLela che. AcAryazrI vize to haju ghaNuM lakhI zakAya paraMtu keTalIka maryAdAone lIdhe huM mAro lekha ahIM pUro karuM chuM. svargastha AcAryazrInI sAhitya sevA dharma sevA ane rASTrasevAne lakSamAM laI ApaNane te paMthe vicaravA prabhu zakti arpe tema prArthanA karIe. tema ja AvA suMdara Ayojana mATe zrI mahAvIra jaina vidyAlaya tathA dAtA parivAranI bhUrI bhUrI anumodanA karuM chuM. mArA lakhANamAM kAMI bhUlacUka ke alanA thaI hoya ke zAsana viruddha kaMI lakhAyuM hoya to kSamA mAguM chuM. micchAmI dukkaDam ApI huM ahIM viramuM chuM. harSada kAntIlAla zAha, ploTa naM. 638, 'sarvodaya' derI roDa, kRSNanagara, bhAvanagara- 364001 mo. 9426733922 306 + 1lmI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ - muni zrI haMsavijayajI mahArAja 4 rakSA upAdhyAya viDodarAnI esparImenTala skUlamAM kAryarata rakSAbahene muni zrI haMsavijayajInA jIvana ane kavana rajU karato A lekha mokalAvela, jemAMthI pU. mu. zrI haMsavijayajI vize rasaprada mAhitI prApta thAya che. - saM.] gurjara rAjyanA ziramera rajavADAmAMnuM eka zreSTha rAjya te vaDodarA rAjya, sadara rAjya zrImaMta sayAjIrAva gAyakavADa mahArAjAnuM zAMtisamRddha, saMskArI, kalA upAsaka ane sAhityasamRddha mahArAjya gaNI zakAya. AvA vaDodarA rAjyamAM bahumukhI pratibhAdhAraka zrImALI jagajIvanadAsa nAmanA suprasiddha zAhukAra - vahepArI thaI gayA je parama udAra, dharmAtmA, saraLa ane kAryaniSTha gRhastha hatA, jemanA rAjakArabhArIo sAthe ati nikaTa saMbaMdha hatA ane vaDodarAnI AsapAsanA nagaro-gAmo sAthenA nItipUrva vyApAra ane paragaju svabhAvane kAraNe Adara pAtra tema ja vizvAsapAtra vyakti tarIkenI atUTa chApa teoe UbhI karI hatI. dharmArthakAma tripuruSArtha nyAyapUrNa niSThA thakI AtmasAta karatA karatA temanA jIvana saMsAramAM prabhudatta sAta saMtAnakusumo khIlyAM hatAM jemAM 3 kuladIpako ane 4 kanyAratnono samAveza thAya che. jemAMnA eka choTAlAlabhAInuM avataraNa A pavitra bhUmi para thayuM. ApaNA saunA pathadarzakanuM nAma choTAlAla, te nAmArthathI mahAtmA zrI haMsavijayajI mahArAjanA nAmathI A dharatImaMDaLamAM suprasiddha thayA. zrI haMsavijayajI mahArAja janma - bALakALaH zeTha jagajIvanadAsa ane temanA sAcA arthamAM sahadharmacAriNI vaMdanIyA mANikyabAInI saMsArayAtrAmAM temanA prema samA madhyama puruSa saMtAna choTAlAlabhAIno janma vikrama saMvata 1914nA aSADha vada amAsa eTale ke divAsA jevA mahAparvanA dine thayo, je svamula ane svadharmI janonA jIvana timirAMtaka dIpaka banI rahyA. ApaNA A mahApuruSa bAlyakALathI ja atyaMta vinayI, bhadra ane paropakArI vRttidhArI hatA jethI svajano ane saMparkamAM AvanAra pratyeka vyakti temano Adara karatI. temane ATha varSanI vaye vidyAabhyAsa muni zrI haMsavijayajI mahArAja + 307
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ mATe nizALa - pAThazALAmAM dAkhala karyAM. pUrvajanmAnusAra puNyaprabhAve khUba ja zIghrAtizIghra gujarAtI sAhitya, gaNitavidyA, itihAsa, bhUgoLa vagere viSayomAM apratima jJAna prApta karI potAnA paraMparAgata vyApArakAryamAM pravRtta thayA. potAnA pitAzrI ane vaDIlabhrAtAnA sAnidhyamAM rahI vyApAravRttimAM paNa prAvINya prApta karyA bAda pitRvyApAra kApaDa vecANavRtti choDI temaNe jhaverIvRttimAM paNa kuzaLatA meLavI lIdhI ane mAtra dhaMdho ja nahi paNa nyAya, nIti ane zAlInatAbharyA vyavahArathI janamana 52 paNa majabUta pakaDa meLavI lIdhI hatI Ama temaNe bahumukhI pratiSThA hAMsala karI lIdhI hatI. saMsArapravezaH choTAlAla mahAtmAnI uMmara lagabhaga 16 varSanI haze tyAre zaheranA khyAtanAma zeThanI dIkarI sUrajabAI nAmanI suzIla ane vinamra kanyA sAthe vivAha-sagAI thaI. tema chatAM A mahAtmA jalakamalavatu saMsArI mAyAthI virakta rahetA. emanI eTalI badhI virakti hatI ke jyAre temanI varayAtrA nIkaLI tyAre mArgamAM eka upAzrayamAM parama vairAgI mahAna tapasvI zrImAna nItivijayajI mahArAja virAjatA hatA tethI temanA manamAM saMkalpa thato hato ke huM A samaye paNa jo pitAjI anumati Ape to varaghoDo choDI guru mahArAjanA caraNomAM vaMdana karI dIkSA aMgIkAra karI lauM, paNa temano manasUbo siddha thayo nahIM. have teo saMsArI banI cUkyA hatA chatAM A saMsArathI mukti-viraktinI AkAMkSA manamAM sevI rahyA hatA. jIvananI gADI gati karI rahI hatI paNa mananI gati vairAgya tarapha vadhu vegathI cAlatI hatI. chevaTe 21 varSanI yuvAvaya prApta thatAM vairAgyavRkSane navAMkura phUTyA ane kahevAya che tema 'A will will find a way'. temaNe saMsArathI chUTavA mATeno manasUbo ghaDI kADhyo hato teno AyojanapUrvaka amala karI dIdho. temane zrAvakazrI gokuLabhAI durlabhadAsanA ghera zubhAvasara nimitta bhojana mATe javAnuM thayuM tyAM ja temanA sahadharmI-dharmasahAyaka zrI chaganalAlabhAI maLI gayA. tyAMthI te baMne jaNa sIdhA relave sTezanano mArga pakaDI paMjAbamAM aMbAlA pahoMcI gayA ane saMvata 1935nA mahA vada 11nA zubhadine paMDita lakSmIvijyajI mahArAja pAsethI dIkSA aMgIkAra karI lIdhI. pUrvAzrama nAmadhArI chaganalAlane munizrI kAMtivijyajI ane choTAlAlabhAIne munizrI haMsatiyajI nAmo ApyAM. thoDA samayamAM sAdhutvanI samagra kriyAo zIkhavAmAM magna banI gayA. A bAju temane ghe2 temanA pUrvAzramanAM svajano khUba ja duHkhI thaI ahIMtahIM zodha karavA lAgyAM ane Thera Thera tA2-5tra ane vividha sthAnomAM mANaso mokalI tapAsa AraMbhI, paNa temanA badhA ja prayatno niSphaLa gayA. pUrA be mahinA bAda temanI paMjAbamAM hovAnI khabara paDI. vAvaDa maLatAM ja temanA pitAjI zeTha jagajIvanadAsanA manamAM sAMsArika 308 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ sunAmI AvI ane aneka vicAratAMDava karatAM game teTalo kharca karIne paNa prANapriya putrane pAcho lAvIza ja. tene dIkSA ApanAra koNa ? zuM mAro putra bhUkhe marato hato ? AvA sukomaLa bALakone dIkSA ApanAra koNa ? tyAM pahoMcatAM ja temanI khabara laI nAkhuM AvI aneka rIte haiyAvarALa kADhatA traNa divasonI yAtrA bAda paMjAba pahoMcyA to mahArAja sAheba navIna ziSyone laI vihArArtha hoziyArapura pahoMcyA hatA. zeThajI ane gurusAhebano vAdavivAda ghaNA samaya sudhI cAlyo. chevaTe zeThajI potAnA putra para vAtsalya varasAvatA muni zrI haMsavijayane samajAvavA lAgyA tyAre chevaTe aMtima nizcaya rajU karatAM bolyA ke jo tame mane vaDodarA pAcho laI javA IcchatA ho to mAtra mAruM mRtaka zarIra ja jaze. A zabdo sAMbhaLatAM zeThane lAgyuM ke have mAro putra munitva choDI Avaze ja nahIM. chevaTe zeTha gajIvanadAse munisAheba paMDita lakSmIvijayajI mahArAja pAse vinamratApUrvaka pahoMcI aMtaHkaraNapUrvaka prArthanA karI ke he munisAheba huM Aje zraddhApUrvaka ane ananya manathI ApanA caraNomAM putra bhIkSA ApuM chuM. Apa tene paramArganuM nirdezana karajo, tenuM rakSaNa karajo ane tenA tapa-jJAna-saMyama ane dharmaniSThAmAM uttarottara vRddhi thAya evA prayatna karajo ane karAvajo. sAthosAtha potAnA dIkarAne paNa AzIrvAda ApatAM kahyuM ke he dIkarA te siMhanI jema saMsArano parItyAga karyo ja che to te tyAgane nibhAvaje ane dharmapAlana saha prApta jJAnane AtmasAt karI jIvanamAM amala karI jIvanaparyata saccaritranA nirmANa - pAlana karaje. anya muniziSyone paNa temanI dharmaniSThA ane tapaniSThAmAM nIrata rahI sanmArganuM AcaraNa karI Atmonnati karI, anuyAyIone paNa svadharma pAlanamAM niSThA, AtmasaMyama, ahiMsAvrata ane jIvadayA kSetramAM dina pratidina unnati thatI rahe tevA temanAthI banatA saghaLA prayatno karatA rahevAnI AzIrvAdasaha preraNA ApI. chevaTe manathI putrasneha choDI pUjyabhAva dhAraNa karI be hAtha joDI mastaka namAvI badhA ja munizrIone, temaja khAsa karIne gurumahArAja paMDita lakSmIvijayajI mahArAjanA caraNAraviMdamAM namanapUrvaka kSamAyAcanA karatAM kahyuM ke, meM Apa saune ghaNA samayathI aneka rIte duHkha pahoMcADyuM, tamArI tapazcaryA, yoga, dhyAnakAryamAM vividha prayatno karI khalela pahoMcADI tamAro aparAdha karyo, te pAchaLa mAro prayatna mAtra ne mAtra mArA dIkarAne parata laI javAno hato. huM putrapremamAM mohAndha thaI gayo hato. huM sAra-asAra samajI zakyo nahIM. mAtra svArtha ja mArI AMkhomAM chavAyelo hato. jema kamaLA roganA dardIne badhuM ja pILuM dekhAya tema mane phakta ne phakta putra pratyeno anurAga - mAyA ja najare paDatI hovAthI meM tamArA sauno akSamya guno karyo te aparAdhanI mAphI mane maLaze ke nahi te huM jANato nathI paNa kSamA vIrasya bhUSaNam' e ukti anusAra huM apekSA rAkhuM ke Apa sau muni zrI haMsavijayajI mahArAja + 309
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ mane mArA nIMdanIya kRtyonI mAphI Apo. gujarAtI kavinI paNa kAvya kaMDIkA che hA pastAvo vipula jharaNuM svargathI UtaryuM che, pApI temAM DUbakI daIne puNyazALI bane che.' A ukti anusAra huM eTalo to Azvastha thayo chuM ke meM mArA aMtaHkaraNapUrvaka bhUla kabUlI kSamAyAcanA karI che to jarUra mArA avinaya uddhatAIne avagaNI mane mAphI maLaze ja. A pastAvArUpI jharaNAmAM mAnasika DUbakI mArI che to huM pApamukta thaI puNyazALI thaIza ja. A rIte potAnA manoratha vyakta karI samagra munimaMDaLa sahita AcAryamuni mahArAja paMDita lakSmIvijayajI mahArAjane saMtuSTa karI svagRha prati pratyAgamana karatAM pahelAM prArthanA karI ke, huM mArA dIkarAnI laghudIkSA samAraMbhamAM hAjara rahI zakyo nathI paNa mukhya dIkSAMta samAroha amArA zahera vaDodarAmAM ja thAya evI mArI abhilASA che to mArI IcchApUrti karavA Apa samartha cho. mArA A kSudra jIva para ApanI kRpA varasAvazo to mane AnaMda thaze ane mAro mana moralo nAcI UThaze. zrAvaka zreSThi gajIvanadAsane AzvAsana ApatAM guru mahArAje kahyuM ke tamArI manokAmanAno khyAla ame rAkhIzuM. ane jJAnI mahArAjanI jevI icchA haze ane temaNe jJAna-dhyAnamAM levuM joyuM - vicAryuM tema thaze. ema kahI zeThajIne vidAya ApI. have munirAja haMsavijayajI mahArAja gurumahArAja sAthe rahI nirvibatApUrvaka vicaraNakAryamAM pravRtta thayA ane kramazaH apUrva jJAna bhaMDAra prApta karI akhaMDaAnaMda pAmatA rahI mananI prasannatAthI svakAryamAM niSThA-tapaniSThAmAM rata rahI jIvanacaryA nibhAvavA lAgyA. | munizrI haMsavijayajI mahArAje kramazaH sarvavidyA prayatnapUrvaka AtmasAt karI. sAdhu virakta jIvanavyApana karatA vividha sthAnomAM vicaraNa karatA ane dareka sthAne dharmacarcA upadeza kArya karatA ane saMnyAsInA sarva yamaniyama pAlana karatA hatA. teo cAturmAsa daramiyAna eka ja sthAnamAM rahI tyAM AsapAsanA zrAvaka samudAyane dhamapadeza, sAttvika jIvana jIvavAnI rIta, saMyamano mahimA, ahiMsAvratanuM mAhAsya vagere bAbatonA upadeza thakI janasamudAyamAM Adara prApta karyo hato. temaNe sauprathama cAturmAsa pUjya zrIyuta lakSmIvijayajI gurumahArAjanA sAnidhyamAM hoziyArapuramAM gALyo hato. caturmAsa daramiyAna gurusevA, gurupadeza, zAstrajJAna ane vidyAvyAsaMga dvArA gurumahArAjane prasanna karyA. gurumahArAja paNa temanI sevAniSThA, bhaktiparAyaNatA ane yamaniyama pAlanathI prasanna rahI zubhAziSa ApatA rahelA. temaNe dvitIya cAturmAsa, tRtIya cAturmAsa jIrAmAM, caturtha cAturmAsa upAdhyAya zrI vIravijayajI tema ja zrIkAMtivijayajI mahArAjanI 310 + 1bhI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAthe jyapu2 zaheramAM vitAvyo hato. tyAM gurumahArAja saparivA2 paMjAbathI AvyA tyAre temanI AjJA prApta karI ajamera vagere zaheronA caityajuhArate golavADanI paMcatIrthI ane tAraMgAjInI yAtrA paripUrNa karI munizrI haMsatiyajI mahArAja vaDodarA padhAravAnA hatA tyAre temanA pUrvAzramI pitAjI zeTha gajIvanadAsajIe temane rAjA-mahArAjAnI savArI nIkaLe tevI bhavya rIte vaDodarA naga2mAM svAgata karyuM hatuM ane dabadabApUrvaka utsava AnaMdathI gaNivarya zrI muktivijayajI mahArAja dvArA saMvata 1939nA jeTha suda 10nA zubha dine moTI dIkSA apAvI ane potAnI varSo jUnI mahecchA pUrNa karI. paMcama cAturmAsa paNa vaDodarA naga2mAM ja vitAvyo. tyAra pachI chaThTho cAturmAsa amadAvAdamAM, sAtamo cAturmAsa suratamAM, AThamo cAturmAsa pAlitANAmAM vitAvyo. navamo cAturmAsa aNahilapura pATaNamAM gALyo. A cAturmAsa daramiyAna 'ttarAdhyayana kamala saMyama TIkA ane sthUlibhadra caritragAthA' vAMcI hatI. jaina zAsananA munimaMDaLamAM munizrI haMsavijyajI mahArAja sAheba eka prabhAvazALI puruSaratna kahI zakAya. temanI zAMti, viraktadazA, upadeza zakti ane sahanazIlatA aneka rIte abhinaMdanIya ane prazaMsanIya gaNAya. temanA potAnA kavana 52 najara nAkhIe ane te kavano keTalA gahana ane mananIya che te joIe. 'caturvizatijinastuti': sada2 24 tIrthaMkaronI stuti vividha chaMdobaddha 24 zlokomAM racAyela che. sadara kavitAmAM temanI kavitvazakti tAdaza thAya che. temanI chaMda pasaMdagI paNa vAcakanuM dhyAnAkarSaNa kare tevI che. sadara stutimAM temanuM saMskRta bhASAnuM jJAna chatuM thAya che ane zabdaniyojana paNa yathAyogya ane bhAvavAhI che. 'zrI AdinAtha stotram'mAM temane 'jaya' zabdano dareka pAdamAM prayoga karyo che. zrI AdinAtha bhagavAna mATe prayojela vizeSaNonA zabdo paNa khUba ja yathAtatha che. AmAM zabdonuM mAdhurya paNa anubhavAya che. zrI ajitanAtha stotramAM paNa 'ja akSarano avirata vinIyoga karI zabdacamatkRtinuM sarjana karyuM che. sadara stotramAM svatvanI prabhucaraNomAM zaraNAgati svIkAra jovA maLe che. temano prabhu pratyeno ananya bhAva praphuTita thAya che. potAnuM citta satata prabhumaya rahe e aMtaranI tamannA ahIM spaSTa thAya che. zrIsaMbhavanAtha stotramAM paNa saMbhavanAtha prati prati ane sarvotkRSTa jIvanamUlyo, puNyaprApti, vikAramukti, duHkhadAritrya vagerene nirmULa karavAnI mahecchA sevI che. zrIzikharagiri caitanyavandanam A prArthanA gujarAtI bhASAmAM racAyelI che paNa saMskRta bhASAnuM prAcarya sthAne sthAne dRSTigocara thatuM jovA maLe che. sadara stotramAM prabhunA guNagAna prabhu mATe vaparAyela vizeSaNo dhyAna kendrita kare che. stotramAM svaniMdA karI saMpUrNa svatva bhAvanuM arpaNa ane tenI sAme svonnatikA2ka padanI vAMcchanA vyakta karI prabhucaraNomAM potAnI abhipsA ThasoThasa bharI paDI jaNAI Ave che. eka bhakta hRdayanI prabhu pratye AtmasamarpaNanI bhAvanA chalochala UbharAtI jaNAya che. muni zrI haMsavijayajI mahArAja - 311
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ temanA dvArA racAyela covIzImAM paNa bhaktisabhara prArthanA, Atmanivedana, sevA zuzruSA, kIrtana ane prabhu sAme AjIjI ane potAnI akiMcanatA vyakta karIne prabhu pAseno uttamottama samabhAva,AziSa, paraduHkhabhaMjanatA vagere sadgaNo potAnAmAM Ave ane pote tathA potAnA Aptajano, anuyAyIonA jIvana unnata bane tevI bhAvanA jovA maLe che. prabhune bhavaroganA vaidya jaNAvyA che. bALakanI tophAnI ceSTA sAme mAtAnuM sneha mamatAbharyuM vahAla potAne prApta thAya, pote dInahIna taparahita arthAt tapamAM kaSTa paDe tethI pIchehaTha karI che to potAnuM zuM thaze? e bhAva paNa najare caDhe che. Ama, AvA potAnAmAM rahelA avaguNone daragujara karI mane eTale ke jIvane saddaguNo meLavavAnI tAlAvelI nare paDe che Ama dareka tIrthakaranAM stavanomAM vividha bhAvanA, prArthanA, potAnI nirbaLatA, asahAyatA vyakta karIne ane pote A aphaTa vizvamAM ekalo aTUlo paDela che, ema potAne adhamAdhama jIva tarIke prasthApita karI jIvamAtranuM zreyapreyanI vAMcchanA abhisevI che. dareka stavanamAM zabda pasaMdagI varNa prayojana jete bhAvane pragaTa kare che ane eka ucca koTinA kavi tarIke prasthApita kare che, e kahevAnI kAMI AvazyakatA jaNAya tema nathI. zrI siddhAcala stavanamAM siddhakSetra zatruMjaya parvatanA guNagAnanI noMdha levA vAcakanuM mana lAlAyita thayA vinA rahI zake ja nahi. sidhdhAcalane vimalAcalanaganAtha vagere vizeSaNo vaDe tenuM mAhAtma, ramyatA, AkarSaNa ane paramAnaMdadAyaka che evuM varNana jovA maLe che. sadara siddhAcalanI yAtrAe vividha sthAnomAMthI saMghayAtrA nIkaLI bhaktisabhara bhAvanA sAthe Ave che. potAnAmAM A yAtrAthI je ahobhAva janme che te to avarNanIya che. taduparAMta siddhAcala sthita AdinAtha bhagavAnanA dvAre AvanAra pratyekane anekavidha bhaktidAna, jJAnadAna, vaibhava, tapanizcayadAna prApta kare tevI prArthanA karelI che. AdinAthane sUryasamAna mohAMdhakAravinAzI ane jJAnaprakAza pAtharanAra, ATha prakAranAM baMdhanamAM baMdhAyelA potAne (jIvana) kSaNavAramAM toDI nAkhanAra kahyA che. bAhyazatru uparAMta AMtarazatruone nivArI zatrurahita karavA pote 99 eTale ke aneka yAtrA karI A aMtaHkaraNapUrvakanI prArthanA svIkArI AtmasaMdeza karavA vinaMtI karela che. A saMsAramAMthI chaTakavAnI koI bArI nathI, sivAya tamAruM zaraNa. rakSA ajItacaMdra upAdhyAya 624, zaradanagara, tarasAlI roDa, vaDodarA
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ - zAsanarakSaka zrI vIracaMda rAghavajI gAMdhI ja hiMmatalAla gAMdhI zrI. vIracaMda rAghavajI gAMdhInA kuTuMbIjana evA zrI hiMmatabhAIe khUba vistArathI zrI vIracaMdabhAI gAMdhInA jIvananA aneka pAsAMone prastuta lekhamAM ujAgara karIne temanA sAhityano khyAla Apyo che. - saM.) 19mI sadInA jaina sAhitya ane sAhityakAranI siddhione samajavA-mulavavA mATe 1tmA zataka vize saMkSiptamAM jANIe. e samayanA hiMdustAnanuM citra nihALIe to khyAla Avaze ke briTiza hakUmata nIce bhArata kacaDAyeluM hatuM. parAdhIna pAse svamAna ke potIkA avAjane badale zaraNAgatI hoya che. gulAmI parAdhIna prajAne vadhu lAcAra, majabUra, garIba, zoSita ane pachAta banAvatI hoya che. deza rAjakIya gulAmI tathA Arthika parAvalaMbananA paMjAmAM sapaDAyela hato. ajJAna ane aMdhazraddhAne kAraNe sAmAjika ku-rUDhio satata phulatI-phAlatI hatI. 1857nAM niSphaLa gayelA svAtaMtryasaMgrAmanI coTamAMthI deza mukta thayo na hato. zikSaNa suvidhAo ati alpa hatI. vAhana-vyavahAra moTA bhAge pazu AdhArita hato. tAra-Teliphona-havAI sevA upalabdha ja na hatI. adhUrAmAM pUruM 19mI sadI dukALonI sadI hatI, jethI prajA moMghavArInI bhIMsathI ribAtI hatI. moTA dukALomAM saM. 1803no (tilottaro), 1847no (suDatALo), 1869no (ogaNottaro) tathA 1896no mukhya hatA - jenA kAraNe uMdaro AdinA upadravono paNa prajA bhoga banI hatI. sadbhAgye - AzA ane rUperI kiraNa samAna keTalAka prasaMgo paNa banyA jenI noMdha paNa jarUrI che. svAminArAyaNa saMpradAyanAM zrI sahajAnaMda svAmI (janma: saM. 1837 svargavAsa - 1886) e dharma-saMpradAya phelAvyo. digaMbara saMpradAyamAMthI saM. 1881mAM zrI raghunAthanA ziSya bhIkhamajIe terApaMthanI sthApanA karI. A sadImAM ja jaina zAsananI mahAna vibhUtioe paNa janma laIne jaina dharma - jaina sAhityanI racanA, prasAra tathA pracAranAM ati mahattvanAM kAryo karyA. sADAtraNa saikA bAda prathama 108 karatAM vadhAre saMghoe jemane AcArya padavI ApI zAsanarakSaka zrI vIracaMda rAghavajI gAMdhI + 313
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ te mahAna vidvAna AcArya zrI vijayAnaMdasUri zrI AtmArAmajI ma.sA. ane temanAM paTTaziSya paMjAbakesarI AcArya bhagavaMta - yugadraSya zrI vijayavallabhasUrIzvarajI ma.sA.no A samaya. temaNe je. mU. pU. jaina samAjanI agraNI zikSaNa saMsthA - zrI mahAvIra jaina vidyAlayanI sthApanA karAvI. 5. pU. AtmArAmajI ma.sA.nA saMsArI ziSya-anuyAyI A nibaMdhanA mULanAyaka - jemaNe samasta vizvane prathama vakhata jaina dharma ane jene siddhAMtono pramANa sAthe sacoTa rIte paricaya karAvIne jaina dharma ati prAcIna svataMtra dharma hovAnI pratIti karAvI te mahuvAnAM sapUta mUrdhanya - svanAmadhanya zrI vIracaMda rAghavajI gAMdhI. ogaNIsamI sadInA uttarArdhanI zarUAtano zubha samaya, e jIvita svAmI - zrI mahAvIra svAmI prApta jANakArI mujaba bhagavAna mahAvIra svAmInA jIvanakALa daramiyAna temanA jyeSTha baMdhu - mahArAjA zrI naMdIvardhane traNa pratimAjI bharAvelA - temAMnA eka e mahuvAmAM - jIvitasvAmI) jyAM birAjamAna che, e bhAvanagara jillA (jUnA bhAvanagara rAjya)nAM saurASTranA kAzamIra evA mahuvAnagaranI pAvanadhArA mATe, jaina zAsananA ItihAsamAM suvarNAkSare aMkita thayAno samaya hato. A samayamAM mahuvAnI pAvanabhUmie jaina zAsana mATe ati mahattvanAM evA zAsanasamrATa zrI vijayanemisUrIzvarajI ma.sA. (I. sa. 187rathI 1949) jemaNe aneka tIrthono uddhAra tema ja jirNoddhAra karAvela. cauda cauda bhASAnA jANakAra - jemaNe moTA bhAganA jaina dharmanA videzI vidvAnone taiyAra karIne deza-videzomAM jaina dharmanA prasAra-pracAra ane prabhAvanAnuM sarvottama kArya karyuM - e zAstra-vizArada suprasiddha jainAcArya AcAryazrI vijaya dharmasUrIzvarajI jeo kAzIvALA tarIke vikhyAta thayA (I. sa. 1867thI 1920) ane A nibaMdhanA mULanAyaka, jeo zrAvaka tathA gRhasthAzvamamAM hovA chatAM - saMpUrNa rIte zAsana samarpita, deza-videzane jaina dharmanuM satyadarzana karAvanAra, videzIo ane paradharmIone jaina dharmanuM sAcuM jJAna ApanAra ane jainonA ati pavitra mahAna tIrthonI tIrtha rakSAnAM addabhuta kAryo karanAra - mahuvAnA zreSThi-saMta zrI vIracaMda rAghavajI gAMdhI. 19mI sadImAM ja moTA bhAganAM videzI vidvAnonI sevAno lAbha jaina sAhityane maLela che ane temanA graMtho ane maMtavyone AdhArabhuta mAnavAmAM Ave che, je TUMkamAM joIe: jaina graMthano sauthI prathama anuvAda karanAra saMskRta DoIya zabdakozanA saMpAdaka oTo boTaliMka - temaNe riyu sAthe maLIne hemacaMdra kRta abhidhAna ciMtAmaNino jarmana anuvAda sana 1847mAM karyo. reva. sTIvansane sana 1848mAM kalpasUtra ane navatatvano aMgrejI anuvAda karyo. saMskRta bhASAnA AcArya vebare sana 1858mAM zatruMjaya mAhAbhyamAMthI tathA 1866mAM bhagavatI sUtramAMthI suMdara 314 + 1lmI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAgono anuvAda karyo. temaNe zvetAMbara Agamono UMDo abhyAsa karIne e aMgeno aMgrejI anuvAda InDiyana enTikvarInAM volyuma 17thI 21mAM pragaTa karyA. emanAthI prerAIne - harmana yAkobI, loTAmana, kalATa, buhalara, hornale, ane vinDaze vividha jaina graMtho vize saMzodhana karavA mAMDyuM. te ja rIte rAIsa, rulsa, kalporna, pITarsana, phargyusana, ane barjese jaina saMpradAyanA hastalikhita pratonA, zilAlekhonA ane maMdironAM saMzodhano karavA mAMDyAM. harmana yAkobInuM pradAna amUlya che. temaNe sAbita karI ApyuM ke jene ane bauddha e baMne ekabIjAthI saMpUrNa rIte svataMtra dharma che ane mahAvIra tathA gautamabuddha e be samakAlIna bhinna mahApuruSo hatA. zAstra-vizArada AcArya bhagavaMta zrI vijaya dharmasUrIzvarajI ma.sA. kAzIvALA tathA keTalAkane zrI vIracaMdabhAI gAMdhIe rasa letA karyA hatA. sarva videzI vidvAnomAM jena sAhityanI uttamottama sevA DaoN. harmana yAkobIe karI che - jemaNe moTA bhAganAM jaina zAstragraMthono UMDANapUrvaka abhyAsa tathA anuvAda karyo che. ATalI prAraMbhika vAta pachI ApaNe mULa vAta para AvIe. AjathI lagabhaga ekaso ogaNa pacAsa varSa pUrve, lagabhaga doDha saikA pahelA, prAcIna ane aitihAsika mahuvA nagarI jenA nAma sAthe jAvaDazA-bhAvaDazAgaDuzAhanAM nAma joDAyela che, hiMdu bhajanonA racayitA muslima saMta valI tathA svAminArAyaNa saMpradAyanAM prAgajI bhagata jenA panotA putra hatA, jenAM loko sukhI, saMtoSI ane dharmapremI hatA ane samAja rUDhi ane mAnyatAbaddha hatA. te samaye mahuvAmAM eka saccarita - dharmapriya - suzrAvaka ane samAjasudhAraka zrI rAghavajIbhAI gAMdhI vasatA hatA. temano vyavasAya motIno hato, paNa saccAI temanAM hareka rUMvADe hatI. temane maravA pAchaLa raDavA-kUTavAno rivAja ayogya lAgatAM tene tilAMjali ApI hatI. dharmanA siddhAMtonA pAlanamAM teo custa hatA. sacita vastuono emane AjIvana tyAga hato. haMmezAM maLeluM pANI ja vAparatA. emanAM dharmapatnI paNa saMskArI ane dharmamaya hatAM. vi. saM. 1920nA zrAvaNa vadI AThama I. sa. 1864nA ogasTanI 25mI tArIkhe - zubhadine suzrAvikA mAnabAIe vIraputra - tejasvI bALaka zrI vIracaMdabhAI gAMdhIne janma Apyo. e samaye mahuvAmAM phakta prAthamika zikSaNanI suvidhA upalabdha hatI. zrI vIracaMdabhAImAM tIvra yAdazakti tathA addabhuta jJAnapIpAsA hatAM. vyavahArika zikSaNa mATe jema zALAmAM jatAM, te ja rIte dhArmika zikSaNa mATe niyamIta pAThazALAmAM jatA. janmajAta tema ja pUrvabhavanA ucca saMskAranA hisAbe dharma pratye agADha ruci hovAnA kAraNe teo vyAkhyAna zravaNa mATe niyamita upAzrayamA paNa jatA. ATha varSanI vaye upAzrayanI bhIMta para dorAyela madhubiMdunuM citra emanI smRtimAM evuM jaDAI gayuM ke amerikAmAM pravacana ApatI vakhate eno ullekha karatA hatA ane e citrano marma samajAvatA hatA. zAsanarakSaka zrI vIracaMda rAghavajI gAMdhI + 315
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ emanAmAM jaina dharmanA kevA daDha saMskAro haze ane bAlyAvasthAthI ja munimahArAjo pratye kevo bhAva haze enI jhalaka viracaMda gAMdhIe jaina muni vize lakhelI kAvyapaMktiomAM sarasa rIte daSTigocara thAya che. teo lakhe cheH AvyA muni vana mahIM mahuvA taNA e, vANI uccArI bahu zrAvakanA hitArthe, jANe sudhAnI saritA vahatI ja dIThI, lAge ati zarakarA sama teha mIThI" dharmanA A daDha saMskAroe ja dezane eka sAco dharmapuruSa Apyo. jotajotAmAM temaNe prAthamika zALAno abhyAsa saphaLatApUrvaka pUro karyo zrI rAghavajIbhAI gAMdhIe parivartana pAmI rahelA samayano tAga meLavI lIdho hato. ane Adhunika zikSaNanI AvazyakatA paNa pIchANI lIdhI hatI. mahuvAmAM AgaLa abhyAsa karavAnI sagavaDa nahotI. mahuvAnA e vakhatanAM InspekTara ane AcAryae A tejasvI vidyArthI abhyAsamAM pragati sAdhI zake te mATe zrI rAghavajIbhAIne tene bhAvanagara mokalavAnI salAha ApI. bhAvanagaramAM e vakhate nivAsa mATe chAtrAlayanI sagavaDa nahotI. eTale A keLavaNIpremI kuTuMbe potAno dhaMdho-rojagAra choDIne, sthiti sAmAnya hovA chatAM asAmAnya sAhasa karyuM ane rAghavajIbhAI tathA mAnabAI emane aMgrejI zikSaNa ApavA mATe bhAvanagara rahevA AvyA. emano hAIskUlano abhyAsa cAlu hato tyAre e samayanA rIta-rivAjonI maryAdAnA kAraNe 15 varSanI vaye sane 1879mAM jIvIbahena sAthe temanAM lagna karI nAkhavAmAM Avela hatAM. paraMtu temano abhyAsa to vaNathaMbhyo cAlu rahyo, eTaluM ja nahIM paNa sane 1880mAM phakta 16 varSanI uMmare temaNe e vakhatanI meTrIkyulezana parIkSA - bhAvanagaranI AphreDa hAIskUlamAMthI jvalaMta pariNAma sAthe pasAra karI. A parIkSAmAM samagra bhAvanagara rAjyamAM teoe prathama naMbara meLavyo ane sara jasavaMtasiMhajI skolarazIpa meLavI. abhyAsanI sAthosAtha teo anya pravRttio sAthe uttama pustakonA vAMcanamAM paNa gADha ruci dharAvatA hatA, je temanI sarvatomukhI pratibhAmAM upayogI thayA. zrI vIracaMdabhAIno aMgrejI bhASA upara sAro kAbU hato. temanA abhyAsamAM rasa, ekAgratA ane buddhipradhAnatAnA guNone pArakhIne zrI rAghavajIbhAIe temane ucca keLavaNI ApavAnuM nakkI karyuM. e samaye bhAvanagaramAM paNa kaoNleja abhyAsanI suvidhA na hatI. eTale teo sahakuTuMba muMbaI AvIne vasyA ane ucca abhyAsa arthe e jamAnAnI khyAtanAma koleja - elaphinsTana kaoNlejamAM zrI vIracaMdabhAIne dAkhala karyA. ujvaLa kArakirdI dharAvatA vIracaMdabhAIe sane 1884mAM mAtra 20 varSanI vaye bI.e.nI parIkSA onarsa sAthe pasAra karI ane samasta zvetAMbara jaina samAjanA prathama snAtaka thavAnuM gaurava prApta karyuM. zrI mahAtmA gAMdhIe paNa e 316 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja kaoNlejamAM abhyAsa karyo hato. ATalI nAnI uMmaramAM paNa zrI vIracaMdabhAIe temanI vidvattA tathA saujanyathI ghaNA lokonAM mana jItI lIdhAM hatAM. jaina samAjanA praznonuM nirAkaraNa karavA mATe sane 1882mAM jUna mahinAmAM (vi. saM. 19uMTanA aSADha) jaina esosIezana opha inDiyAnI sthApanA thaI. mAtra 21 varSanI yuvAna vaye sane 1885mAM zrI vIracaMdabhAInI tenA maMtrI tarIke varaNI karIne sukAna soMpavAmAM AvyuM. saMsthAnA hetuo A pramANe hatA. (1) jaina bhAIomAM maitrIbhAvano vadhAro karavo. (jaina ekatAnA prayatno) (2) jainomAM keLavaNI, sadAcaraNa ane saguNa vadhAravA. (3) prANIo upara gujAravAmAM AvatuM ghAtakIpaNuM aTakAvavuM. (4) vidyAvRddhi, jIrNoddhAra ane jJAnasaMgraha mATe upAyo yojavA. (5) jena dharmanA TrasTa phaMDo ane dharmakhAtAMo upara dekharekha rAkhavI. TUMkamAM jaina bhAIo sAMsArika, dhArmika ane rAjakIya sudhArAmAM agresara thAya tevA upAya yojavA. tyArathI jaina itihAsamAM suvarNAkSare aMkita thayela zAsana prabhAvanAM, tIrtharakSA tathA dharma prasAra-pracAranI vIracaMdabhAInI ajoDa yAtrA prAraMbha thaI. potAnAM kAryo, dRSTikoNa, vicAradhArA ane niSThApUrvakanA niHsvArtha kAryothI esosiezanane bhAratavarSanA zvetAMbaronI mahattvanI saMsthA banAvI jenA mAdhyamathI jenonuM saMgaThana tathA zAsanarakSAmAM uttamottama kAryo karIne saMsthAne tenI bulaMdI para pahoMcADI. tathA jaina esosiezana opha iMDiyAne briTiza sarakAramAM eTaluM mahattvanuM sthAna apAvyuM ke sarakAra dvArA je koI navA kAyadA ghaDavAmAM Ave te aMge esosiezanano abhiprAya maMgAvavAmAM Avato tathA tene khAsa vajana ApavAmAM AvatuM. eTaluM ja nahIM paNa jyAre muMbaImAM siTI sivila korTanI sthApanA karavA vicAryuM tyAre paNa esosiezanano abhiprAya maMgAvavAmAM Avela ane levAyelA nirNayamAM e abhiprAye agatyano bhAga bhajavela. e samayamAM temaNe sAmAjika, dhArmika ane rAjakIya sudhArA aMgenI vyAkhyAna zreNImAM pravacano ApyAM. jIvanamAM sthAyI thavA mATe emaNe kAyadAno abhyAsa zarU karyo. 1885mAM solisiTara thavA mATe mesarsa liTala enDa ka. nAmanI gavarnamenTa solisiTaranI kaMpanImAM joDAyA. temaNe maMtrIpada saMbhALyuM ane turaMta 1885mAM pAlitANA tIrtha muMDakAverAno tathA sUrajakuMDa najIkanI bhagavAna RSabhadevanI pAdukA aMge brAhmaNo taraphathI UbhA karavAmAM Avela vivAda aMgenA keIsanI saMpUrNa javAbadArI temaNe saMbhALI ane teno niveDo ApaNI tarapheNamAM lAvyA. e to eka suvidita aitihAsika hakIkata che ke pavitra tIrthAdhirAja zatruMjaya parvata zvetAMbara jainonA kabajAmAM samrATa akabara ane zeTha zrI zAMtidAsanA samayathI hato. Ama chatAM te bAdazAha, tenA pachI takhtanazIna thayela bAdazAha jahAMgIra ane zAhajahAMnA tAmrapatra upara ApelA pharamAnono samayasara upayoga na thavAnA zAsanarakSaka zrI vIracaMda rAghavajI gAMdhI + 317
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAraNe tenA paranI hakUmata pAlitANAnA nAmadAra darabArazrInA hAthamAM gaI. sane 1885mAM te vakhatanA pAlitANAnA ThAkora sUrasiMhajIe parvatanuM rakSaNa karavAnA bahAne pratyeka yAtrALu dITha be rUpiyAno rakSaNIya kara nAkhyo. A rIta ghaNI agavaDabharI tathA trAsadAyaka hatI. sAthosAtha tA. 7-6-1885nA roja sUrajakuMDa najIka bhagavAna RSabhadevanI pAdukA hatI, te koI vibasaMtoSIe khodI kADhI tathA te tA. 19-6-1885nA roja guma thaI. tyAMnA brAhmaNoe A pAdukA guru dattAtrayanI hatI ane jainoe khodIne guma karI che tevI khoTI phariyAda karI, jeno lAbha laI tIrthanA zrAvakoe rAkhelA nokarone mAra mArIne pakaDavAmAM AvyA. A sabaMdhe gavarnarane tathA bIje tAra karavAmAM AvyA. tyArabAda jenonuM eka pratinidhi maMDaLa tA. 18-7-1885nA lorDarane pUnA maLyuM. tyAra bAda sonagaDhanA AsisTanTa poliTIkala ejanTa kaptAna phoravAIsa ke jeonI pAlitANAnA ThAkora sAthe sAMThagAMTha hatI, temanA dvArA pakSIya tapAsa thaI - je sAme vAMdho uThAvavAmAM Avyo. pachI sarakArazrI taraphathI ema nakkI thayuM ke pAlitANAnA darabAronI taraphathI jaina nokaro uparanA julamano nirNaya karavA sonagaDha mukAme tapAsa thaze ane jene nokaro sAme pAlitANA korTamAM thayela keIsa paNa AsisTanTa poliTIkalanI korTamAM laI javo. e jamAnAmAM musApharInAM sAdhana tarIke baLadagADA tathA ghoDAno upayoga karavo paDato hato. anya koI vAhana suvidhAo nahotI. A baMne keso aMge tathA muMDakAverA aMge sAkSIo, purAvA, jubAnIo ekatra karavA mATe zrI vIracaMdabhAIne avAranavAra pAlitANA javuM paDatuM hatuM. adhUrAmAM pUruM pAlitANAnAM ThAkore zrI viracaMdabhAInA mAthA mATe e jamAnAnI adhadha rakama - rUpiyA pAMca hajAranuM InAma jAhera karyuM hatuM. jAnanuM jokhama hovA chatAM mahuvAnA vIraputra bhaDavIra zrI vIracaMdabhAIe ghoDA upara pAlitANAnI avAranavAra musApharI karI jarUrI sAkSI purAvA tathA jubAnIo DaryA vagara ekatra karyA hatA. AthI gabharAIne pAlitANAnA nAmadAra darabArazrI mahAbaLezvara gavarnarane arajI karavA gayA. eTale vIracaMdabhAI paNa jaina AgevAno sAthe gavarnarane jaIne maLyA. e arasAmAM ja pAlitANAnA ThAkora zrI sUrasiMhajInuM avasAna thatAM A julama keIsa baMdha thayo. e arasAmAM ja vIracaMdabhAIe solisITaranI parIkSAnI taiyArI zarU karI - jemAM saphaLatA meLavI solisITara thayA. pAlitANAnA ThAkora tarIke mAnasiMhajI gAdInazIna thayA. potAnI prabhAvazALI kartavyazakti, athAga parizrama ane purAvA sAthenI vyavasthita rajUAta karIne, kAThiyAvADanAM poliTIkala ejanTa (jeo pAchaLathI .ejanTa Tu dhI gavarnara kahevAyA) karnala voTasana tathA gavarnara lorDa re pAse keIsa rajU karIne . zrI vIracaMdabhAI eprila 1886mAM muMDakAverAnuM sukhada samAdhAna lAvyA ane pAlitANAnA ThAkora sAheba ane jaina saMgha vacce baMnene mAnya tevo 40 varSa 318 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhIno ka2A2 karAvyo. A kAryanA anusaMdhAne Disembara 1886mAM zatruMjya tIrtha para gavarnara lorDa re ne mAnapatrathI sanmAnita karavAmAM AvyA. makSIjI tIrthamAM vivAda-vikhavAda tathA anya muzkelIo UbhI thaI hatI. jaina esosIezana opha iMDiyAnA maMtrI tarIke dareka pakSone maLIne, vATAghATa tathA samajAvaTathI temAM paNa sane 1886-87mAM sukhada samAdhAna karAvela. A samaya daramiyAna temano abhyAsa, vAMcana vividha viSayo upara cAlu hatA. temaNe aMgrejI, saMskRta tema ja anya 14 bhASAo upara prabhutva meLavyuM hatuM. saMskRta bhASA upara evo UMDo abhyAsa karyo ke teo saMskRtanA skola2 gaNAyA. saMskRta bhASA uparanA prabhutvanA hisAbe teo anya bhAratIya darzano, anya dharmanAM zAstro, anya dharmanAM tattvajJAnano UMDo abhyAsa karI zakyA. A kAraNe ja teo amerikana krizciyAnITInA pracArako samakSa nirbhayapaNe, yogya rIte sacoTatAthI rajuAta tathA sAcI Takora karI zakyA. temanI bIjI khUbI e hatI ke teo vividha dezonA prakhyAta ane mAnya vidvAno skolonA temaja prAcIna-arvAcIna bhAratIya vidvAnonAM lakhANono paNa UMDANapUrvaka temaja ekAgratA sAthe abhyAsa karatA. A jJAnano upayoga jarUra pUrato potAnAM lakhANo tathA bhASaNomAM karatA hatA ane eTale ja temanAM vyAkhyAno taTastha ane pramANika lekhAyAM. ta -uparAMta 1857nA dezanAM svataMtratAnA baLavA aMgenA abhyAsanA kA2Ne dezabhakti paNa temanI rageragamAM vaNAI gaI hatI. temaNe yuropIya dhArmika tathA dArzanika vicAradhArAono paNa UMDo abhyAsa karyo hato. - prApta karanAra teo jaina samAjanA prathama berisTara bAra-eTa-lo banavAnuM sadbhAgya dhArmika dArzanika ane kAnUnI niSNAta banyA hatA. paraMtu temaNe potAnA kAnUnI abhyAsa-jJAna-zaktino upayoga dhana-upArjana ke potAnA mATe nahIM karavAnA nirNaya sAthe teno upayoga zAsana ane samAja mATe karavAnuM nakkI karyuM ane potAnI jAtane jaina zAsanane saMpUrNa rIte samarpita karI. vyavahAre zrAvaka gRhastha hovA chatAM teo eka zAsana samarpita - sapUta - jaina gRhastha, mahuvAnA eka zrAvaka-saMta hatA. jaina itihAsamAM Avo samarpita suzrAvaka, jeNe potAnuM sarvasva jaina zAsana mATe nyochAvara karI dIdhuM hoya, tevo bIjo eka paNa nahIM maLe. - sane 1890mAM temanA pitAzrI rAghavajIbhAIno svargavAsa thayo. temanA pitAzrI eka aDaga samAja sudhAkara hatA. temanI chellI icchA tathA AjJA hatI ke 'mArI pAchaLa raDazo nahIM, bhoMye utArazo nahIM, smazAnamAM aLagaNa pANIe nAzo nahIM (e jamAnAmAM smazAnamAM snAna karyAM bAda e ja bhInA vastromAM ghare pAchA AvavAno rivAja hato) tathA mArI pAchaLa maraNa nimitte kazo kharca karazo nahIM.' temanA AdezanuM vIracaMdabhAIe pUrNa rIte pAlana karyuM hatuM. zAsanarakSaka zrI vIracaMda rAghavajI gAMdhI + 319
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAjamAM cAlatA kurivAjo ane kurUDhionA teo sakhata virodhI hatA. e vakhatanI ghara karI gayela kurUDhi maranAra pAchaLa thatAM rudana-kudana tathA nAtavarAnA virodhamAM - temaNe raDavA, kUTavAnI hAnikAraka cAla aMge jaina matanA tathA zAstronA pramANo sahita eka nibaMdha "raDavAnI kUTavAnI hAnikAraka cAla vize nibaMdha chapAvIne prasiddha karavAnuM sAhasa - uttama kArya temaNe e vakhatanAM rUDhicusta samAjamAM karyuM hatuM. jaina zAsanamAM suvarNAkSare aMkita thayela, jainonAM mahApavitra tIrtha sametazikharajI aMgenI kAnUnI laDAImAM temaNe meLavelo ati mahattvano vijaya ke jeNe zrI vIracaMdabhAI gAMdhI ja nahIM paNa temanI mahAna saMsthA dhI jene esosiezana opha inDiyAnuM nAma paNa tIrtharakSA ane jainazAsananA itihAsamAM suvarNAkSare aMkita karAvI dIdhuM. vartamAna covIsInAM vIsa tIrthakaro je pavitra bhUmi upara siddhapada pAmyA, e pavitra tIrtha karatAM vadhAre mahattvanuM tIrtha bIjuM hoI ja na zake. e vakhatanAM baMgALanAM hajArIbAga jillAnA pAlagaMja gAmano rAjA pArasasiMga hato. e rAjyanI sarahadamAM madhuvana ane sametazikharajI pahADa AvelA che. mugala bAdazAhonA samayathI A tIrthanI mAlikI jainonI ja hatI, paraMtu pUratI sajAgatA, dekharekha tathA hakka jALavavAnA prayatnomAM khAmI rahevAthI ApaNo hakka DUbI gayo. eTale tyAMno rAjA pahADa para thatA ghAsa, lAkaDA, haraDA vagere vanaspatinI Upaja leto hato ane tIrthanA rakSaNa badala dara varase jaina saMgha taraphatI rU. 1500/- paNa rAjAne ApavAmAM AvatA hatA. sane 1886mAM tyAMnA rAjAe pahADa paranI thoDI jamIna beDama nAmanA aMgrejane cAnA bagIcA karavA paTethI ApI hatI. cArapAMca varSa bAda, DuMgara upara moTI saMkhyAmAM DukkaronI vastI joIne beDame, ApaNA pavitra yAtrAsthaLathI betraNa mAIla dUra DukkaronI carabI kADhavAnuM kArakhAnuM zarU karyuM. A kArakhAnuM sametazikharajI pharatI bAra gAunI yAtrAnA rastAmAM hatuM. emAM saMhAra thatAM DukkaronI cIso upara zrI caMdraprabhujInI TUMka tema ja nIce AvelI dharmazALAmAM saMbhaLAtI hatI. "ahiMsA paramo dharma jeno mukhya siddhAMta tathA jIvadayA jemano mukhya maMtra - dharma hoya tevA jaino A paristhiti kema calAvI zake? zrIsaMghanAM AgevAnoe hajArIbAga jillAnA kamizanara samakSa phariyAda karI, paraMtu "koI paNa prakAranA vyApAranI bAbatamAM ame vacce paDI zakatA nathI" evI noMdha sAthe phariyAda kADhI nAMkhavAmAM AvI. AthI paragaNAnI korTamAM phariyAda dAkhala karavAmAM AvI ane kArakhAnA, sAme manAIhukama meLavavAmAM Avyo. paraMtu nyAyAlayamAM A mukadamAno cukAdo jaina samAjanI viruddha Avyo. pariNAme hAIkorTano Azaro levAmAM Avyo. kalakattAnA zreSThi zrI bAbusAheba badrIprasAdajIe A apIlano saghaLo havAlo 320 + 1lmI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ jena esosiezana opha inDiyAnA kAnUnI niSNAta maMtrIzrI vIracaMdabhAI gAMdhIne soMpyo. koI niSNAta berisTaro A keIsa levA taiyAra nahotA kAraNa ke paragaNAnI kaoNrTamAM prAthamika purAvA dAkhala karavAmAM AvyA na hatA. te uparAMta patro, zilAlekho tathA tAmrapatro purAvA tarIke rajU karavA paDe tema hatA je sthAnika tathA prAcIna bhASAmAM hatA. vIracaMdabhAI cha mAsa kalakattA tathA sthAnika gAmomAM rahyA, baMgALI tathA sthAnika bhASAo zIkhyA ane dareka purAvAno aMgrejImAM anuvAda karIne, spaSTa ane sacoTa rajUAta sAthe purAvA rajU karIne cukAdo ApaNI tarapheNamAM lAvIne jenonA ati pavitra tIrthanI rakSA karI - A keIsa pIgarI' keIsa tarIke prakhyAta thayo tema ja jaina itihAsamAM suvarNAkSare aMkita thayo. A cukAdo sane 1891mAM Avyo hato. nyAyAdhIze tenA cukAdAmAM noMdhyuM jainonI dhArmika dRSTie joIe ane vicArIe to sametazikharanI TekarIonI rajeraja ane kaNekaNa ke kaMkarekaMkara atyaMta pavitra bhUmi che ane tethI e pUjanIya che' A ekalavIre je siddhio hAMsala karI tene jaina samAja jALavI nathI zakyo, jenAM gaMbhIra duSpariNAmo Aje bhogavavA paDe che. A ja arasAmAM kApI tIrthamAM UbhA thayelA vivAdano paNa teo sukhada samAdhAna sAthe niveDo lAvyA hatA. zrI vIracaMdabhAI gAMdhInI sAcI pratibhA, vidvattA, mahAna vyaktitvanuM sAcuM darzana - saMpUrNa jaina samAja tema ja samagra vizvane nihALavA maLyuM - sapTembara 1893mAM zikAgomAM maLela vizvadharma pariSada ane tyAra bAda temanAM mahAna kAryo mAraphata. vizvadharma pariSada sane 1893 cikAgo - amerikA sane 1893mAM potAnI bhautika pragatinAM mahimAgAna mATe 'varlDa kolaMbiyana espojhizana nAmanA bhavya kAryakramanuM Ayojana karyuM. A Ayojano pAchaLano hetu pazcimanI siddhio jagatanI anya pachAtI saMskRtione darzAvavAno hato. A virATa AyojanamAM vizvanI bhinnabhinna vicAradhArAone pratinidhitva ApavA mATe "varlDa pArlAmenTa opha rilijiyansanuM Ayojana karavAmAM AvyuM. vizvanA itihAsamAM AvI pariSadono ullekha maLe che. phrAMsanI rAjakIya krAMti vakhate tyAMnI rAjadhAnI perisamAM paNa eka dharma-saMmelananuM Ayojana thayuM hatuM. paraMtu teno uddeza saMkucita hato. vizALa dhArmika tema ja dArzanika tattvono, anveSaNono. tema ja saMzodhanono sadaMtara abhAva hato. eka ja sthaLe ATalA badhA dharmanAM agraNIo ekatrita thaIne nirbhaka rIte svadharmanuM darzana-ciMtana pragaTa kare tevuM A prathama Ayojana hatuM. bhautikatAmAM rAcatA asahiSNutAbharyA vizvamAM ATalA badhA dharmo ekasAthe eka maMca para besIne vAta kare ane anya dharmIo temanI rajUAta ekAgratAthI sAMbhaLe tevI zakyatA ane saphaLatA aMge ghaNA loko sAzaMka hatA. vaLI keTalAka khristI pAdarIo ane turkI sulatAne A pariSadano zAsanarakSaka zrI vIracaMda rAghavajI gAdI + 321
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ virodha karyo hato. A pariSadamAM vizvanAM mukhya dasa dharmone sthAna ApavAmAM AvyuM, jemAM yahUdI, muslima, bauddha, hiMdu, tAo, kanphaziyasa, ziMto, jarathuSTra, ketholika ane pyoriTanano samAveza hato. vizvadharma pariSadanA Ayojakoe vizvanAM dharmo vacce samajaNa keLavIne saMvAda racavAno Azaya jAhera karyo hato, paraMtu enA hArdamAM jaIe to eno eka Azaya anya dharmonA saMdarbhe khristI dharmanI sarvoparitA puravAra karavAno hato. A vicAranAM janaka - cArlsa kerola bonI hatA. temanA pramukhasthAne eka janarala sabhAnI sthApanA mArca-eprila 1891mAM karavAmAM AvI. tenA mahAmaMtrI tarIke Do. jona henarI barojhanI tathA pariSadanA sahamaMtrI tarIke viliyama pAIpanI nimaNUkavaraNI karavAmAM AvI. vizvanA dareka dezomAM A aMgenI prAthamika rUparekhA-sUcanA mokalavAmAM AvI, jene sarva dezomAMthI saMpUrNa AvakAra maLyo. A kAryavAhI aMgeno sAmAnya samitino pahelo riporTa phebruArI 1893mAM tathA bIjo ahevAla mArca 1893mAM prakAzita karavAmAM AvyA. A pariSadane pUratI saphaLatA maLe tathA uddeza mujaba pariNAma lAvI zakAya te mATe pariSadanAM maMtrIe patravyavahAra dvArA vizvanA sarva dhArmika vaDAo tathA netAono saMparka karavA prayAsa karyo. e samaye tAra-Teliphona ke havAI sevAnI zodha thaI na hatI, upalabdha na hatAM. dasa hajArathI vadhu patro lakhavAmAM AvyA tathA 40 hajAra vijJaptipatro mokalavAmAM AvyA. jenA hisAbe pariSadamAM vizvanA vividha dharmanA traNa hajAra karatAM paNa vadhAre pratinidhio padhAryA hatA. A pariSadamAM bhAga levA mATe, e vakhatanA mahAna vidvAna jainAcArya, jemane Agamo, jaina zAstro, nyAya, vyAkaraNa tathA anya dharmonA zAstrono UMDo abhyAsa hato, te pa. pU. AtmArAmajI mahArAja urphe AcAryazrI vijayAnaMdasUrIzvarajI ma.sA. ne 16 navembara 1892nA patra dvArA niyaMtrita karavAmAM AvyA, ane temane jaina dharmanuM pratinidhitva karavA vinaMtI karavAmAM AvI tathA temanAM saMkSipta paricaya sAthe temanA be phoTA mokalavAnI mAMgaNI karavAmAM AvI hatI. A patra temane dhI jaina esosiezana opha inDiyA dvArA pahoMcADavAmAM Avyo hato. pa.pU. AcArya bhagavaMtanA Adeza mujaba zrI vIracaMdabhAIe A patranA pratyuttaramAM temanI uMmara, anya kAraNo tathA jaina sAdhu AcAra mujaba teo svayaM upasthita nahIM rahI zake tema jaNAvavA sAthe temano paricaya tathA be phoTA mokalI ApyA. AnA javAbamAM cikAgothI tA. 3-4-1893nA bIjA patra dvArA temane jaina dharma upara eka mahattvapUrNa nibaMdha lakhIne mokalavA vinaMtI karavAmAM AvI, jenA hisAbe tathA zrI vIracaMdabhAInI vinaMtInA kAraNe pa.pU. AcArya bhagavaMte cikAgo praznottarI' nAme eka mahattvapUrNa pustikA lakhI - je pariSadanA Ayojakone mokalI ApavAmAM AvI. AnA anusaMdhAne pariSadanA Ayojako taraphathI temane jaina dharma upara bhASaNa devA temanA koI pratinidhine mokalavAnI vinaMtI sAtheno tA. 12 322 + 19bhI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ jUna, 1893no patra mokalavAmAM Avyo. A patra temaNe jaina esosiezana opha iMDiyAne mokalI Apyo. sAthosAtha pariSadamAM bhAga levA mATe jaina dharmanAM pratinidhi tarIke zrI vIracaMdabhAIne mokalavAno prastAva paNa Apyo, jeno saharSa svIkAra karavAmAM Avyo, kAraNa ke teo prakhara abhyAsI, vidvAna ane saumya paraMtu spaSTa vaktA paNa hatA. pariSadamAM jaina dharmanI yogya rajUAta thaI zake te mATe vIracaMdabhAIe pU. AtmArAmajI ma.sA. pAse amRtasaramAM cha mAsa rahIne abhyAsa karIne saMpUrNa taiyArI karI. munizrI AtmArAmajI mahArAja taraphathI pAThavavAmAM Avela zubha-bhAvanA, paricaya tathA cikAgo praznottarathI prabhAvita thayelA pariSadanA Ayojakoe sarvadharma pariSadanA ahevAla (riporTamAM temano phoTo tathA suMdara mAnavAcaka paricaya pragaTa karyA hatA. jaina dharmanA tattvajJAnane, jaina dharmathI taddana ajANa evA vizvanA anya dharmonAM niSNAto samakSa TUMkA samayamAM rajU karavAnuM kArya lagabhaga azakya kahI zakAya tevuM hatuM. A kArya mATe vyaktinI vidvattA, vAkacAturya, tulanAtmaka adhyayana zakti, tarkabaddha sacoTa tathA saraLa bhASAmAM saumya rajUAta, bhAratIya traNa darzano - hiMdu, jaina ane bauddha darzanono UMDo abhyAsa taddauparAMta, muslima ane IsAI uparAMta vizvanAM dharmono talasparzI abhyAsa hoya tevI vyaktinI jarUra hoya, je sarva guNono samanvaya vIracaMdabhAI gAMdhImAM hato. je pichANIne temanI pasaMdagI karavAmAM pU. AtmArAmajI mahArAjanI vidvattA, vyaktinI oLakha ane dura-aMdezIpaNAnI sarvottama zaktinAM ApaNane darzana thAya che. | zrI vIracaMdabhAI zrAvakanA AcAronuM saMpUrNa pAlana jIvana paryaMta karanAra custa jaina hatA. lAMbI dariyAI musApharI tathA lAMbA videza vasavATa daramiyAna A AcAronuM pAlana kaThina samasyA hatI. AkhI videzayAtrAmAM zuddha jaina bhojana maLI zake te mATe temanAM mitra, mahuvAnAM jAdu-kaLAnA niSNAta zrI nathu maMchAne sAthe laI gayA hatA. moTI muzkelI sTImara upara loDhAno cUlo rAkhI rasoI karavAnI khAsa rajA levAnI hatI. A mATe sTImara kaMpanI pI enDa one temanA ejanTa thomasa kuka enDa sana mAraphata arajI karIne rajA meLavI tathA e mATe e jamAnAnI moTI rakama rU. 1O/-nI phI bharela. muMbaIthI eDana, eDanathI brIDIsI tathA sAudhampaTanathI nyuyorka ema traNa sTImaramAM musApharI karI tema ja traNe sTImaranA kaptAna pAsethI zrI vIracaMdabhAIe bhojananI alaga vyavasthA karI hatI ane sTImarano khorAka vAparyo na hato tevA sarTiphikeTa paNa lIdhA hatA. rastAmAM jyAM Trena musApharI hatI tathA rokAvuM paDyuM tyAM sUko mevo ane phaLothI calAvyuM hatuM. laMDanamAM cha divasa rokAvuM paDyuM hatuM. laMDanathI sAudhampaTana gayA, tyAMthI nyuyorka mATenI sTImaramAM beThA. sTImaramAM zAsanarakSaka zrI vIracaMda rAghavajI gAMdhI + 323
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ laMDananI thIyosophIkala sosAyaTInA pramukha DaoN. enI bIsenTa, sekreTarI mIsa myula2, alAhAbAdanI kaoNlejanA prophesara sI. jJAnendranAtha tathA bauddha dharmanA sekreTarI mI. dharmapAla vagereno saMgAtha thayo. e dareka cikAgo dharmasabhAmAM pratinidhi tarIke jatA hatA. e koIne jaina dharma aMge kazI mAhitI na hatI. zrI vIracaMdabhAIe temane jaina dharmanAM tattvo aMge TUMkamAM samajAvyuM. je jANIne temane ajAyabI thaI tathA AvI uttama philosophInA pustako aMgrejImAM prasiddha karAvavA temaNe bhArapUrvaka jaNAvyuM. nyuyorka baMdare dharmasabhAnA maMtrI vilIyama pAIpa tathA thomasa kukanAM pratinidhi temane levA Avela. 1200 mAIlano lAMbo pravAsa karIne nyuyorka pahoMcyA hatA eTale be divasa tyAM rokAIne cikAgo javAno kAryakrama hato. mi. pAIpe utArAnI vyavasthA karI hatI, paraMtu pote jaina dharmanI unnati mATe gayA hoIne tyAMno kharca yajamAna kare te vIracaMdabhAIne maMjUra na hatuM. eTale teo tathA nathu mATe temaNe broDave senTrala nAmanI sAmAnya hoTelamAM eka rUma rAkhI. bajAramAMthI keTalAka phaLo kharIdIne teno AhAra karIne teo mi. pAIpane maLavA gayA, jyAM dharmasabhA aMge ghaNI vAtacIta thaI. e vakhate pAMca-sAta nyujha peparanA riporTaro hAjara hatA. jemaNe jaina dharma aMge ghaNA prazno karyAM, jenA zrI vIracaMdabhAIe saMtoSakAraka uttaro ApyA. nyuyorkanA prakhyAta vartamAna patra dhI varlDa' zrI vIracaMdabhAI aMge suMda2 ArTIkala chApyo hato. zrI vIracaMdabhAInI ajoDa grahaNazakti, tIvra buddhi ane nirIkSaNazaktino paricaya ApaNane, temaNe be divasanA ja nyuyorka nivAsamAM ekatra karela mAhitI uparathI AvI zake.' nyuyorkanI eka bAju brukalIna nAmanuM paruM che ane bIjI bAju nyujarsI nAmanuM paruM che. vacce nyuyorka zahera che. vastI, udyoga, vepAra, hunnara tathA sudhArAnI bAbatamAM te dezamAM prathama darajjo dharAve che. vistAra 42 corasa mAIla ane vastI sumAre sattara lAkha che. AyarlenDanA DabalIna zaheramAM jeTalA AIrIza rahe che, tenA karatAM nyuyorkamAM jarmana vadhAre rahe che. jarmanInA barlIna zahera sivAya bIjA koI paNa zaheramAM rahetA jarmana loko karatAM vadhAre jarmana nyuyorkamAM rahe che. nyuyorkano myunisipala kArobAra batrIsa cUMTAyelA sabhyo calAve che. zaheranI vArSika Avaka sumAre eka karoDa rUpiyA che. zaheramAM 2600 kArakhAnAM che, jemAM sADAtraNa lAkha lokone rojI maLe che. teo dara varase baso trIsa karoDa rUpiyAno sAmAna banAve che. zaheramAM 43 dainika vartamAnapatro prasiddha thAya che, aThavADiyAmAM be vakhata prasiddha thatAM 9 vartamAnapatro che, jyAre aThavADiyAmAM eka vakhata prasiddha thatAM 221 vartamAnapatro che ane dara pakhavADiye prasiddha thatAM 4 pepara che. mAsika copAniyA 394 che, dara be mahine prasiddha thatAM 14 copAniyA che ane trimAsika copAniyAnI saMkhyA 21 che.' Aje mAdhyamo ane Adhunika sAdhanonI saMpUrNa sagavaDa hovA chatAM ApaNA zahera ke samAjanI 324 1 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvI keTalI vigatonI ApaNane jANakArI che? eka moTo praznArtha che. A mahAna aitihAsika pariSadano zubhAraMbha 11mI sapTembara 1893nA roja thayo ane pUrNAhuti 27 sapTembara 1893nA roja thaI hatI. agAu ullekha thayo che, te mahAnubhAvo uparAMta svAmI vivekAnaMda, prophesara pI. sI. majhamudAra jevA vidvAnoe paNa A pariSadamAM bhAga lIdho hato. tA. 11 sapTembaranA roja AyojakonAM svAgata pravacano bAda judAjudA pratinidhioe potapotAno paricaya TUMkamAM Apyo hato tyAre sonerI kinArI vALI kAThiyAvADI pAghaDI, eka lujha lAMbo kurato, khabhA upara sapheda zAla, kammare sapheda vaNATavALI jADI dorI - jenI gAMTha mArIne phumatAvALA be laTakatA cheDA ane pagamAM aNiyALI kAThiyAvADI mojaDI paherela, eka sabaLa vyaktitvavALo, prabhAvazALI, paDachaMda, mohaka 29 varSano yuvAna Ubho thayo tyAre pariSadanA pratinidhio A vyaktitvathI aMjAI gayA. temaNe potAnA saMkSipta bhASaNamAM kahyuM ke huM jaina dharmano pratinidhi chuM, A dharma bauddha dharma karatAM ati prAcIna che. enuM AcArazAstra bauddhadharmane maLatuM che, paraMtu AdhyAtmika tattvonI dRSTie taddana bhinna che. A samaye bhAratamAM tenA 15 lAkha anuyAyIo che, je zAMtipriya ane niyamAnusAra vyavahAra karavAvALA nAgarika gaNavAmAM Ave che. ApaNA su-vaktA sabhyonAM bhASaNo sAMbhaLyAM che, huM pachIthI vistArapUrvaka mArA vicAro pragaTa karIza. huM A vakhate mArA samAja tathA tenA mahAna guru munizrI AtmArAmajI ta2phathI ApanA premasabhara svAgatano AbhAra mAnuM chuM. dharma ane darzananA vidvAna netAono eka ja maMca upa2 ekatrita thaI dhArmika tattvo upara prakAza pADavAno prayatna zrI AtmArAmajInA jIvanano eka Adarza svapna rahyA che. zrI munizrIe mane AjJA karI che ke temanA taraphathI tathA samasta jaina samAja taraphathI A dharmapariSada Ayojita karavAnA ucca vicArane kAryarUpamAM Ayojita karavAmAM saphaLa thavA badala Apane abhinaMdana ApuM chuM tathA saphLatA icchuM chuM.' pariSadanA paMdaramA divase tA. 25 sapTembaranA roja temanuM mukhya tathA mahattvanuM pravacana hatuM. je temaNe eTalI suMdara rIte, saraLa bhASAmAM rajU karyuM ke keTalAka vartamAna patroe zabdezabda chApyo hato. jaina dharmanA tattvajJAnane emaNe samajAvyuM. jaina dharmanA be mukhya vibhAga che, eka jaina philasUphI ane bIjo jaina jIvavAno mArga (Way of Life), jaina nIti ane jaina tattvajJAna saMbaMdhI pravacana ApatAM zrutadharmane lagatI bAbato jema ke navatattva, cha prakAranAM jIvo, vizvanAM Adi-aMta, vagerenI anya dharmo sAthe tulanA, dravyArthika tema ja paryAyArthika naya saMbaMdhI jaina darzananI sUkSmAtisUkSma vicArasaraNI rasabharI rIte rajU karI. temaNe karelI syAdvAdanI rajUAtathI badhA Azcaryacakita rahI gayA. temaNe jaina AcAranA niyamo tema ja jaina jIvanapraNAlI aMge suMdara tema ja saraLa rIte samajAvyuM. temaNe jaina avakAza-zAstrane buddhigamya tema ja anya dharmonA saMdarbhamAM zAsanarakSaka zrI vIracaMda rAghavajI gAMdhI + 325
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ samajAvyuM. jaina dharma bauddhadharma karatAM prAcIna che te temaNe sAbita karyuM. temanI sacoTa tattvazIla rajUAtathI temaNe dharmasabhAne tathA amerikanone jaina dharma eka pramANita (Authentic) tathA svataMtra dharma che ane tenA dhArmika niyamo, prathAo rezanala che tevuM prasthApita karyuM. AkhI dharmasabhA, Ayojako tathA patrakAro ane vartamAna patro temanA vaktavya tathA jaina dharmanI UMDANapUrvakanI chatAM makkama ane saraLa rajUAtathI atyaMta prabhAvita thayA. pariSadamAM hAjara rahelA vidvAnomAM zrI vIracaMdabhAInuM kevuM sthAna hatuM e to e vakhatanA amerikAnA vartamAna patrono abhiprAya jotAM ja khyAla Ave che. "pariSadamAM judA tarI Ave evA ghaNAya hiMdu vidvAno, tattvajJAnIo ane dharmopadezakoe hAjarI ApI ane pravacano ApyA; te paikI keTalAka to evAM hatAM ke jemanI vidvattA, vaktRtvazakti ane dharmabhakti koI paNa prajAnI uccamAM ucca vyaktio sAthe samAna pada para mUkI zakAya. paraMtu eTaluM to nirbhayatAthI kahI zakAya ke, paurvAtya paMDitomAMthI jaina samAjanA yuvake potAnA dharmanI nIti ane tattvajJAna saMbaMdhI Apela bhASaNa bhrAtAoe je rasathI sAMbhaLyuM te karatAM vadhAre rasathI koI paNa paurvAtya paMktinuM temaNe sAMbhaLyuM na hatuM." teo jaina dharmanA pratinidhi hatA, paraMtu jarUra paDI tyAre teoe hiMdu dharmano makkamatAthI bacAva karyo hato. pazcimanA dezomAM bhArata vize phelAvavAmAM Avela bhrAmaka mAnyatAo 'bhArata to rAjA mahArAjAo, vAgho, sApo, madArIo ane jAdugarono deza che, pachAta ane ajJAna prajAno deza che'nA tarka-zuddha, pramANasaha, dalIlo sAthe saMpUrNa cheda uDAvI daIne bhAratanAM jJAna, ujvala itihAsa sAthe amerikA ane pazcimanAM nUtana vizvane bhAratIya darzano, bhAratIya mUlyo ane bhAratIya saMskRtino dRDhatA pUrvaka paricaya karAvyo hato. sAcA arthamAM teo bhAratIya ane bhArata dezanA pratinidhi hatA. - pariSadanA 14mA divase, 24 sapTembaranA roja, laMDananA reva2nDa DaoN. jyorja epha. penTAkosTe hiMdu dharmanI AkarI TIkA karatAM jaNAvyuM hatuM ke dakSiNanAM keTalAMka maMdiromAM devadAsInI je prathA che - teo nAcanArI ane vezyAo hatI ane eTale ja temane pUjArI banAvavAmAM Ave che ane pUjArI banyA pachI paNa temanI vezyA tarIkenI pravRtti cAlu rahe che.' bhAratamAMthI hAjara rahelA vidvAnomAMthI phakta zrI vIracaMdabhAInuM lohI UkaLI UThyuM ane temaNe gauravapUrvaka makkamatAthI TIkAnuM khaMDana karyuM hatuM. temaNe kahyuM ke huM prasanna chuM ke koIe mArA dharma upara AkramaNa nathI karyuM ane evuM karavuM paNa na joIe. dareka TIkAo samAjamAM rahelA dUSaNo sAthe saMbaMdha dharAve che. huM je vAraMvAra kaheto Avyo chuM te pharIthI kahuM chuM ke samAjamAM rahelI kSatio dharmane kAraNe nathI, paraMtu jema bIjA badhA dezomAM banatuM AvyuM che e pramANe dharma hovA chatAM mojUda che. keTalAka mahAttvAkAMkSI mANaso ema vicAre che ke teo mahAtmA pola che, ane e vAta para vizvAsa 326 - 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako -
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ paNa karI le che. A navA pola bhAratamAM potAnA Adarzo rajU karavA jAya che, paraMtu jyAre emanuM svapna sarI jAya che ane AvA svapnA haMmezAM sarI jAya che, tyAre teo jIvanabhara hiMdu dharmanI TIkA karavAmAM racyApacyA rahe che. koI paNa dharmanI niMdA karavI e te dharmanI viruddhanuM koI pramANa nathI. evI ja rIte koI paNa dharmanI prazaMsA paNa te dharmanI satyaparAyaNatAno purAvo nathI. AvI vyaktio para mane dayA Ave che. dakSiNa bhAratamAM evAM maMdiro che, jemAM vizeSa avasara para gAvAvALI strIone bolAvavAmAM Ave che. e paikI keTalIka strIo zaMkAspada cAritra dharAve che, je hiMdu samAjane dUSaNarUpa lAge che ane e dUSaNane dUra karavA zakya teTalA prayatna paNa kare che, paraMtu ethI teo vezyAo hatI eTale pUjArI banAvavAmAM AvI ane pUjArI che chatAM vezyAonAM kAma kare che, ema kahevuM e satyathI vegaLuM che - jema aMdhakArathI prakAza taddana bhinna che. AvI strIone maMdiranA mukhya bhAgamAM paNa praveza devAmAM nathI Avato ane teo pUjArI hovA saMbaMdhamAM e kahevuM paryApta gaNAze ke himAlayathI kanyAkumArI sudhI eka paNa strI pUjArI nathI. - jo hAlanI nyUnatA hiMdu dharmanA kAraNe utpanna thaI che ema gaNavAmAM Ave to e ja dharmamAM evuM samartha rASTra banAvavAnuM sAmarthya che, je grIka itihAsakArone ema kahevA mATe preraNArUpa banyuM ke koI paNa hiMdune asatya bolato joyo nathI Sane koI paNa hiMdu strI zIlapatita thayela sAMbhaLI nathI. Aje paNa bhArata { karatAM vadhu pavitra strI agara vadhu namra hRdaya puruSa bIje kyAM che? "jeo bhAratanI bhavyatAne nide che teo mATe huM khUba dilagIra chuM, paraMtu mane eka ja AzvAsana ke emane maLatI mAhitI bIjA-trIjAo mAraphata maLe che, je vahemo ane mAnyatAothI bharapUra hoya che. jisasanA cAritranI TIkA karatAM hiMduono inkAra karavAmAM, jeo potAnA dharmanI zreSThatA samaje che, ane jemAM hakIkate dhamadhatA ane khaMDanAtmaka dRSTi ja hoya che. temane huM IsapanI jUnI kathA yAda karavA kahevA lalacAu chuM. huM tamane namaskAra karato nathI, paraMtu tamArI pAchaLa rahelI zubhabhAvanAne vaMduM chuM." atre e noMdhavuM rasaprada thaze ke revanDa DaoN. jyorja epha. penTAkosTa karelI aghaTita TIkAne amerikAnAM vartamAna patroe ekIavAje pArlAmenTanA darajjAne hAnikAraka gaNAvI hatI ane zrI vIracaMdabhAInA audArya ane gauravapUrNa pratyuttaranI mAtra noMdha nahIM, paraMtu sArAye pravacananA akSarasa utArA sAthe rajUAta karI hatI. Ama vizvadharma pariSadamAM vIracaMda gAMdhInAM pravacanoe jaina darzana ane bhAratIya vidyA, bhAratIya darzano, bhAratIya saMskRti aMge eka navI lahera jagAvI. amerikAnAM akhabAroe emanI jJAnamaya pratibhA para prazaMsAnAM puSpo veryA, hakIktamAM teo pariSadamAM chavAI gayA. vizvadharma pariSadanA yojakoe zrI vIracaMda gAMdhIne emanI yazasvI kAmagIrInA kAraNe temane rIpya caMdraka (Silver zAsanarakSaka zrI vIracaMda rAghavajI gAMdhI + 327
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ Medal) ApIne khAsa sanmAna karyuM. AvuM bahumAna meLavanAra teo eka mAtra paurvAtya - bhAratIya vidvAna hatA, je kharekhara ja bhAratIya itihAsamAM suvarNAkSare aMkita thayela che. amerikAnA mahattvanA sAmayika eDiTarsa byuroe tenA taMtrIlakhamAM temano paricaya ApIne emanI pratibhA ane prabhAvano ApaNane sparza karAve tevI chabI AlekhI che. emane amerikA rahevA ane bhASaNo ApavA mATe judAjudA zaheromAM, klabo, vidvAnonAM maMDaLo, sAhitya ane carco, sosAyaTIo, thiyosaoNphikala zAkhAo ane AdhyAtmika pariSado taraphathI AmaMtraNo maLyAM. eTale zrI vIracaMdabhAIthI atyaMta prabhAvIta thayelA pariSadanA maMtrI DaoN. jona henarI bojhe temanA rahevA mATe potAnuM nivAsasthAna khAlI karI ApyuM hatuM. be varSa rokAIne temaNe amerikAmAM jaina dharmano prakAza phelAvyo tathA amerikanone bhAratIya saMskRtinAM darzana karAvyAM temaNe lagabhaga 650 bhASaNo ApyAM. koI koI bhASaNamAM to loko spezIyala Trena dvArA pahoMcatA ane saMkhyA dasa hajAra karatAM vadhAre thatI. vividha viSayo upara teo pravacana ApatA. temanAM pravacanomAM samAviSTa viSayo jotAM temanA agAdha jJAna paratve koInuM paNa mastaka jhUkI jAya. jaina darzana, sAMkhya, nyAya, yogamImAMsA ane bhAratIya darzano vize pravacano ApyA. taduparAMta yogapraNAlI, hipnoTIjhama, guDhavidyA (ocult power), zvAsanuM vijJAna, AhAra vijJAna, mAMsAhAranAM bhayasthAno, AbhAmaMDaLa jevA viSayo upara prabuddha videzI zrotAo samakSa pravacano ApyAM. A sivAya, hiMduonuM prAgaitihAsika jIvana, bhAratamAM lagnano darajjo, bhAratamAM strIonI sthiti, bhAratIya prajAnA sAmAjika rItiravAjo, bhAratanI rAjanItika avasthA, rAjakIya bhArata hiMdu, muslima ane aMgreja, hiMdu, jaina ane bauddha dharmanuM tattvajJAna, dhI lo opha ethikala kojhezana e solyuzana opha lAIpha, amerikAmAM strIoe TopImAM pakSInAM pIMchAM na rAkhavAM, samAcAra patra ane raMgabhUmino saMbaMdha, amerikana rAjanIti upara sAmAjika kAyadAno prabhAva, bhAratano amerikAne saMdeza, bhAratanI amerikAne bheTa, darzananI traNa maulika prathAo jevA vividha - sAmAjika rAjakIya tema ja maulika viSayo upara vidvatApUrNa saraLa bhASAmAM pravacano ApyA. temaNe 1894mAM amerikAnA DAsADogAmAM Apela bhASaNa 'Some Mistakes Corrected' to gajabanI pratibhA ane cAhanA UbhA karyAM, jenA hisAbe 8 oNgasTa 1894nA roja DAsADogAnAM siTIjhanoe suvarNacaMdraka (Gold Medal) ApIne temanuM sanmAna karela. 'baphelo keriyara tathA anya vartamAna patroe A bhASaNa chApIne tathA temanI bhavya saphaLatAnI gauravapUrNa noMdha lIdhI hatI. A pravAsa daramiyAna temanI saMzodhana zaktino paNa paricaya ApaNane maLe che. nikolasa noTovica nAmanA eka saMzodhake tibeTanA bauddha maThamAMthI meLavelI 328 8 198 ane 2tamAM sadAnA tana sAhatyanA akSara-aradhaka
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ hastapratanA AdhAre ananona lAIpha opha jisasa krAIsTa' nAmanuM pustaka lakhyuM. 1894mAM zikAgonA 6558, sTevaTe bulavarDamAMthI vIracaMda gAMdhI A phrenca pustakano perisa yunivarsiTInA pro. jI. ela. krisTIe karelA navasaMskaraNano aMgrejI anuvAda kare che. sIdhesIdhuM bhASAMtara karavAne badale Isu khrista bhAratabhramaNa para AvyA e aMge prAcIna samayanA videzo ane bhArata vaccenA vANijya mArgano saMzodhanAtmaka Alekha Ape che. A pustakamAM varNavAyelAM kAzmIra, himIsa maTha, pravAsI noTovIca, ladAkhano bauddha maTha, lehanI bajAra vagere sthaLo vize je suMdara citro doryA che, je vIracaMda gAMdhInI citrakaLAnI nipuNatA darzAve che. zrI vIracaMdabhAIe e samaya daramiyAna amerikAmAM bhAratIya ane jaina dharma saMskRtinA pracAra arthe School of Oriental Philosophy' ane 'Esoteric Studies' nAmanI saMsthAo sthApela, jenA vargo pariSadanA sahamaMtrI mi. vilIyama pAIpanI jAta dekharekha nIce cAlatA. temaNe vozIMgTanamAM gAMdhI philosophikala sosAyaTInI sthApanA karI. emAM basothI aDhIso sabhyo hatA. vIracaMda gAMdhInA upadezathI hajAro loko zAkAhArI banyA. keTalAke cothA vrata (brahmacaryane aMgikAra karyuM ane keTalAke samAdhi.dhyAna karavAnuM zarU karyuM, to keTalAka zrI namaskAra mahAmaMtrano japa karavA lAgyA. te vakhatanI amerikana zikSaNaprathAthI teo khUba ja prabhAvita thayelA. keLavaNI dvArA nArI jAgRti mATe bhAratanI strIonA abhyAsa mATe AjathI 120 varSa pahelA temaNe zikAgo amerikAmAM - International Society for the Educotion of Women in India' 41417 zizeut zeu4l karI hatI. e jamAnAmAM traNa vidyArthinIo mATe A saMsthAe amerikAmAM zikSaNaprAptinI vyavasthA karela. 1895nA eprilamAM teo amerikAthI laMDana AvyA. ahIM sAutha plesa cepala ane royala eziyATika sosAyaTI samakSa bhAratamAM muMbaInA gavarnara tarIke rahI cUkelA lorDa re nA pramukhapade vIracaMda gAMdhInAM bhASaNo yojAyAM. laMDanamAM anyatra paNa temaNe pravacano ApyAM. temanI royala eziyATika sosAyaTInA sabhya tarIke nimaNUka thaI. tyAMthI teo phrAnsa tathA jarmanI gayA, jyAM paNa temaNe keTalAMka pravacano ApyAM. tyAMthI muMbaI pAchA AvyA. muMbaImAM temaNe hemacaMdrAcArya abhyAsa varganI sthApanA karI, jenA upakrame jene darzanaviSayaka vyAkhyAno ApyAM. A saMsthAnA upakrame rmano siddhAMta tema ja 'siddhAMtasAra' jevA graMtho para goSThI rAkhI ane vyAkhyAno ApyAM. A abhyAsa vargamAM emaNe amerikAnI zikSaNa vyavasthA, rItarivAjo ane emanA jIvanavyavahAranI vAto karI. thiyosophikala sosAyaTI, Arya samAja ane muMbaInI buddhivardhaka sabhAmAM emane jaina darzana vize vaktavyo ApavA nimaMtraNo maLyA. temaNe bhAratamAM mahAtmA gAMdhI sAthe khorAkanA prayogo karyA hatA ane zAsanarakSaka zrI vIracaMda rAghavajI gAMdhI + 329
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ keTalAka samaya mATe baMne gAMdhI sAthe rahelA. 1895nA sapTembaramAM ajameramAM eka dharma mahotsava' sabhAnuM Ayojana thayela. temAM paNa jaina dharmanA pratinidhi tarIke zrI vIracaMdabhAI gAMdhInI ja pasaMdagI karavAmAM Avela hatI. 1895mAM pUnAmAM 'inDiyana nezanala koMgresanuM Ayojana thayela. temAM saMyukta bombe provInsanAM pratinidhi tarIke hAjarI Apela, jemAM temaNe posTa pArsala sIsTamamAM sudhArA ane vikAsa upara rajUAta karela. teo dezamAM jainetaromAM mAnya vidvAna hatA. vidhinI vakratA ane jaina samAja ane zAsananI moTI kamanasIbI ke videzamAM sarvatra jaina dharmano DaMko vagADanAra, paradezIone jaina AcAranuM pAlana karatAM banAvanAra, pote custa jaina AcaraNa karanAra, bhAratIya sAmarthya darzAvanArane svadezamAM bahiSkArano sAmano karavo paDyo. temane nAta bahAra mUkavAmAM AvyA. AvA vibasaMtoSIo ane kupamaMDUkoe jaina zAsananI kadI paNa na sudhArI zakAya tevI kusevA karI che. vakhatovakhata AvA itihAsanuM punarAvartana thatuM ja rahe che. samajaNa vagara, adhUrI mAhitInA hisAbe, banI beThelA saMgha, samAja ane jJAtinA AgevAno tejodveSa ke potAnAM aMgata hito mATe ajANa-ajJAna janasamUhane haMmezAM geramArge doratA hoya che. e vakhate AvI pravRttinA virodhamAM amerikana akhabAro, svAmI vivekAnaMda tathA pU. zrImad rAjacaMdrajIe paNa potAno AkroSa jAhera karela hato. je prajA, samAja potAnA tyAga, balidAna ane zauryano itihAsa bhulAvI de che, je prabhu, dharma, saMskRtithI parADamukhI thaI jAya che, te prajA, samAjano zatamukhI vinipAta thayA sivAya raheto nathI. saMto, sAdhu bhagavaMto, zuravIro, samAjasudhArako, suzAsanakartA mahApuruSonAM jIvanacaritra vize jANavuM ane temanAM kartavya, netRtva para ciMtana-manana karI temanA raste cAlavAno prayatna karanAra prajA ke samAja kyAreya duHkhI nathI thatAM. je samAja potAnA bhUtakALanuM vismaraNa kare che, eno bhaviSyakALa nathI hoto tathA teNe vismaraNanI ghaNI moTI kiMmata cUkavavI paDe che. amerikAnI keTalIka AgevAna saMsthAonA nimaMtraNathI zrI viracaMdabhAI 21 oNgasTa 1896nA roja temanA dharmapatnI sAthe pAchA amerikA gayA hatA. temanA javAnA AgalA divase zeTha premacaMda rAyacaMdanA pramukhasthAne zrI mAMgaroLa jaina saMgIta maMDaLI taraphathI eka samAraMbha yojIne sanmAnapatra ApIne temanuM bahumAna thayela. amerikAnA temanA rokANa daramiyAna bhAratamAM bhiSaNa duSkALa paDyAnA temane samAcAra maLatA, temaNe zikAgo vizvadharma pariSada ane anya pariSadanA svapnadraSTa ane saphaLa Ayojaka presiDenTa cArlsa sI. bonInA pramukhapade duSkALa rAhata samitinI sthApanA karI ane temanA sahakArathI tAtkAlika rAhata mATe eka 330 + 1lmI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ sTIma2 bharIne makAI tathA rUpiyA cAlIsa hajAra jevI te samayanI mAtabara rakama dezanA judAjudA bhAgomAM rAhata tarIke mokalAvIne dezabhaktinuM ananya umadA kArya karyuM hatuM, jeno joTo Aja sudhI maLe tema nathI. amerikAnI khUba ja vyasta bIjI saphLa mulAkAta bAda pAchA pharyAM. turata ja 1897mAM pAlitANA / zatruMjya aMgenA keIsa mATe temane laMDana javuM paDyuM. prIvI kAunsilamAM saphaLa rajUAta karIne cukAdo ApaNI tarapheNamAM lAvyA. sAthosAtha berisTaranI upAdhI paNa meLavI. emaNe laMDanamAM 'Jaina Literature Society'nI sthApanA karI tathA e saMsthA mAraphata aMgreja vidvAnonAM hAthe saMzodhita ane vivecanAtmaka jaina graMtho, aMgrejI bhASAmAM taiyAra karAvIne pragaTa karAvavAnuM mahattvanuM kArya hAtha dharyuM hatuM. 'jaina jIvana' amalamAM mUkI zakAya te mATe temaNe Mahavira Brotherhood' ane 'Universal Faternity' saMsthA sthApI. sane eziyAnAM pratinidhi tarIke AMtararASTrIya vANijya pariSadamAM 1899mAM maLela AMtararASTrIya vANijya pariSadamAM vIracaMdabhAIe samagra eziyAnA pratinidhi tarIke hAjarI ApI hatI. emanA pariSadanA kArya aMge lakhatAM eka agragaNya vartamAnapatre lakhyuM che. pAMtrIsa karoDanI vastI dharAvatA eziyAnuM pratinidhitva bhAratanA zrI vIracaMda rAghavajI gAMdhIe karyuM. jemaNe ApaNI posTa pArsala paddhati sudhAravA, vistRta karavA aMge saMpUrNa vANijya zikSaNa aMge vistRta rajUAta karI.' emAM paNa prabhAvazALI rajUAtathI bhAratanI mahattA sAbita karI. - teo jyAre trIjI vakhata amerikA gayA tyAre nyAyamUrti mahAdeva goviMda rAnaDenA pramukhapaNA nIce judIjudI kome ekatrIta thaIne eka mahAna meLAvaDo karIne, aMgrejImAM mAnapatra arpaNa karIne temanuM yathAyogya sanmAna karela. muzkelI bharelI musApharIo, amaryAda vyastatA, kAryabhAranAM kA2Ne videzamAM emanI tabiyata bagaDI ane julAI 1901mAM temane bhArata pAchA pharavuM paDyuM. tA. 7 oNgasTa 1901nA divase, phakta 37 varSanI uMmare, jaina zAsanano eka jvalaMta sitAro asta thaI gayo. jaina zAsana tathA bhArata deze eka vidvAna, ciMtaka, nIDa2, niSThAvAna kavi, sAhityakAra, kAyadAzAstrI, samAjazAstrI, sudhAraka, dezabhakta, suzrAvaka, gurubhakta, bhagavAna mahAvIranA siddhAMtonuM custapaNe pAlana ka2nA2, mahAna karmavIra-dharmavIra, bahumukhI pratibhA dharAvanAra nara-kesarI gumAvI dIdho. jenI khoTa Aja sudhI pUrI zakAya tema nathI. 1901mAM temano svargavAsa thayo tyAra bAda 63 varSo sudhI teo vismRtinI gartAmAM dhakelAI gayA hatA. paraMtu jaina samAjanAM sadnasIbe, 1964mAM mahuvAnA vatanI, muMbaImAM vasatA traNa yuvAna mitro - sAhityakAra - saMzodhanakAra pannAlAla Ara. zAha, patrakA2 vijya saMghavI (vADIlAla saMghavI) ane kAryakara hiMmatalAla zAM. gAMdhIe zrI vIracaMda gAMdhInAM janma-zatAbdI jyaMtI varSamAM zAsanarakSaka zrI vIracaMda rAghavajI gAMdhI 1331
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ temane, temanAM kAryo tathA siddhione yAda karIne, te vakhatanA prakhara vaktA ane jaina samAja upara prabhutva dharAvatA pU. citrabhAnujI mahArAja sAheba, jeo zrI zAMtinAthajI jaina daherAsarajInAM koTanAM upAzrayamAM birAjamAna hatA, temane zrI vIracaMdabhAI aMge sarva mAhitI ApIne temanI janmazatAbdI UvavA vinaMtI karI. pU. citrabhAnujIe jaina agraNI zeTha zrI lAlacaMda hIrAcaMdanA pramukhasthAne, zrI maganabhAI dozInA vaktavya sAthe 25mI oNgasTa 1964nA divase temanI janmazatAbdI-jyaMtInI zAnadAra ujavaNI karI. zrI vIracaMda gAMdhInA graMthasarjana joIe to emanA jIvanakALa daramiyAna be ja pustako maLe che. I. sa. 1889mAM mULa saMskRtamAMthI gujarAtImAM lakhela 'savIrya dhyAna'. bIjuM agAu jaNAvela 1894mAM zikAgothI prasiddha thayela 'ananona lAIpha opha jIsasa krAIsTa'no anuvAda. te ja rIte agAu jaNAvyA mujaba 1886mAM temaNe pragaTa karela nibaMdha "raDavA phUTavAnI hAnikAraka cAla vize nibaMdha.' emanI vaicArika pratibhAne oLakha ApavAnuM zreya 'dha jaina' ane "peTriyaTa'nA taMtrIzrI bhagubhAI kArabhArIne jAya che. sane 1911mAM muMbaInI prasiddha prakAzaka saMsthA ena. ema. tripAThI dvArA 'jaina phliosaoNphI' nAmanuM pustaka pragaTa thayuM. AmAM vIracaMda gAMdhIe amerikA ane iMglAMDamAM ApelA vyAkhyAnono samAveza karavAmAM Avyo che. A graMthamAM jaina, bauddha, sAMkhya, vedAMta ane nyAya jevAM darzanonI tattvavicAraNAnAM pravacanono samAveza che. tyAra bAda, vidvAna zikSaNapremI ciMtaka-sAhityakAra ane zrI mahAvIra jaina vidyAlaya jevI mahAna zikSaNa saMsthAnA mahAmAtra mu. zrI korA sAheba, saMsthAnA maMtrIzrI caMdulAla vardhamAna zAhane laIne bhAI pannAlAla mahuvA gayela tathA vIracaMdabhAInA parivArajano pAsethI temane lagatuM dareka sAhitya, patravyavahAra, maLelA sanmAna patro, suvarNa tathA rajata caMdrako va. muMbaI lAvelA. atyAre paNa vidyAlaya pAse ja A amUlya vAraso che. vidyAlaya ane anya saMsthAoe 'Systems of Indian Philosophy', Selected Speeches of Virchand Gandhi', 'savIrya dhyAna' va. pragaTa karyA. te pahelA temanA pustako - 'karma phIlosophI' tathA 'yoga phIlosophI' paNa pragaTa thayAM hatAM. 1993mAM jyAre vizvadharma pariSadanI zatAbdI vakhate pharI pariSada maLI te vakhate zrI vIracaMdabhAInA vatanamAM zrI mahuvA jaina bAlAzrama pAsenAM cokane temanuM nAma ApavAnuM tathA temAM temanI ardha-pratimA mUkavAnuM kArya mahuvA nagarapAlikAe karyuM. e ja rIte amerikAnI agraNI jaina saMsthA 'JAINA' e zikAgonAM bArTaleTa khAtenAM derAsaranA prAMgaNamAM zrI vIracaMda gAMdhInI pratimA mUkI. Jaina e pravINabhAI sI. zAha, pravINabhAI ke. zAha va.nAM sahayogathI, jainIjhama upara saMzodhana karanArane ApavA 'VRG Scholarship' zarU karI. sau 332 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama bhAratamAM bhAI pannAlAla Ara. zAha, zrI vIracaMdabhAI upara jyotirdharanI jIvanagAthA' nAmanuM pustaka gujarAtImAM lakhIne prakAzita karAvyuM. tenuM English Translation Jaina e prakAzita karAvyuM. Jaina tathA World Jain Confederation ane DaoN. padmazrI kumArapALa desAI, zrI pratApabhAI bhogIlAla, zrI mahezabhAI gAMdhI tathA anyonA sahayoga tathA prayatnothI 8 navembara 2009nA roja bhArata sarakAra taraphathI zrI vIracaMda gAMdhInI TapAla TikiTa tathA pharsTa De kavara bahAra pADIne temane sanmAnita karavAmAM AvyA. A pahelA keneDAnI sarakAre paNa temanI TapAla TikiTa bahAra pADela. me 2007mAM dhI jaina esosiezana opha iMDiyA taraphathI tenA maMtrI zrI hiMmatalAla zAM. gAMdhI likhita zrI vIracaMda rAghavajI gAMdhI upara vizeSAMka prakAzita karavAmAM Avela. DaoN. bipinabhAI dozI tathA prItibahena zAhe UMDA saMzodhana bAda, iMglizamAM daLadAra sacitra graMtha - "Gandhi before Gandhi' prakAzita karyo, jenA uparathI zrI vIracaMdabhAI upara "raMgata proDakzana' eka suMdara darzaniya nATaka taiyAra karyuM jenA dezavidezamAM ghaNA badhA zo thayA che. - vidvAna sAhityakAra, jaina dharmanA romIMga embeseDara padmazrI Do kumArapALabhAI desAIe paNa zrI vIracaMdabhAI upara khUba ja saMzodhana karela che. hAlamAM ja zrI vIracaMda rAghavajI gAMdhInuM caritra "bhAratIya saMskRtino AtmA ane vIracaMdabhAIe lakhela traNa buko "The Jaina Philosophy, The Yoga Philosophy 247 The unknown Life of Jesus Christ World Jain Confederation dvArA prakAzita karI. julAI 2010mAM mahuvA yuvaka samAja, muMbaI ane zrI ceMbara opha komarsa enDa inDasTrI, mahuvAnA saMyukta upakrame, jANItA kathAkAra rAmAyaNI zrI morAribApunA adhyakSasthAne zrI vIracaMda gAMdhI upara padmazrI DaoN. kumArapALa desAIno mahuvAmAM parisaMvAda yojavAmAM Avela hato. - 25 ogasTa 2013, zrI vIracaMdabhAInI 149mI janmajayaMtInI ujavaNI prasaMge borIvalI, muMbaImAM zrI mahuvA yuvaka samAja, muMbaIe DaoN. bipina dozInuM pravacana yojela hatuM. jyAre jaina muni DaoN. lokeza munizrIe, ahiMsA vizvanAM Azraye, navI dilhImAM vaDApradhAna DaoN. manamohanasiMhajInA nivAsasthAne anya mInIsTaronI hAjarImAM 25 oNgasTa, 2013nA roja zrI vIracaMda gAMdhInI 140mI janmajayaMtI ujavaNInuM bhavya Ayojana goThavela hatuM. 25 ogasTa, 2014nA roja temanI 150mI janmajayaMtI AvI rahI che tyAre samagra jaina samAje temanI bhavya ujavaNI karavI joIe - mahuvAmAM temaja anya sthaLe smRti maMdira UbhA karavA joIe ane yogya Ayojano zAsanarakSaka zrI vIracaMda rAghavajI gAMdhI + 333
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ karIne bhutakALamAM temane visaravAnI bhUla sudhAravI joIe - Committed Mistakes must be Corrected. jo kaMI bhUla thaI hoya to micchAmi dukkaDama. saMdarbha graMtho ane sAhityaH 1. jaina sAhityano saMkSipta itihAsaH zrI mohanalAla dalIcaMda desAI 2. jyotirdharanI jIvanagAthA: zrI pannAlAla Ara. zAha 3. bhAratIya saMskRtino AtmAH padmazrI DaoN. kumArapALa desAI 4. dhI jaina esosiezana opha iDiyAnAM vizeSAMko zrI hiMmatalAla zAMtilAla gAMdhI. hiMmatalAla zAMtilAla gAMdhI 404, suMdara yuvara, . je. roDa, zIvarI, muMbaI-40005 duradhvani ghara 022-24131493 mo. 9323331493
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMvegI vAcanAcArya zrI kuzalacaMdrajI ma.sA. - kAnajI je. mahezvarI [jaipha vaye pahoMcelA zrI kAnajIbhAI vividha pravRttionI sAthe avAranavAra judAjudA sAmiyakomAM potAnA vicAro pragaTa karatA rahe che. prastuta lekhamAM teozrIe pU. saMvegI vAcanAcArya kuzalacaMdrajI mahArAja sAhebanA vicArazIla jIvana upara sAro prakAza pheMkyo che. pote sAhityanI racanA na karI hovA chatAM jarUra jaNAya tyAM virodha karIne paNa pU. kuzalacaMdrajI mahArAje potAnI sajAgatA ane satarkatA haMmezAM jALavI che tethI temane savAyA sAhityakAra mAnavA paDe tevo kAnajIbhAIno mata che. - saM.] saMvega raMga taraMga jhIlI, Atma ramaze mahAlatA, guru bAhya-aMtara je niraMtara, satya saMcaya pALatA, tasa pAda paMkaja dIpa madhukara, zAMti pAme sarvadA, munirAja mAnasa haMsasama, zrI kuzalacaMdrajI namuM sadA. * pravartaka zrI dIpacaMdrajI ma.sA. zrI kuzalacaMdrajI ma.sA.nA jIvananI AchI jhalaka uparokta padakAvyamAM maLe che. tIvra vairAgyanA raMge raMgAyelA kuzalacaMdrajI ma.sAhebe potAnuM zuddha cAritrya saMvegImaya banAvyuM. jaina dharmamAM AjathI basoka varSa pUrva kaccha koDAya gAmamAM vIsA osavALa jJAtinA eka sAmAnya mANasa khetInA dhaMdhAmAM jotarAyela hatA, je aparigraha ane cAritra zuddhinA AgrahI zrI kuzalacaMdrajI ma.sA. hatA. kaccha jJAnamUDImAM dAdriya hatuM tema kahuM to khoTuM nathI. AthI baso varasa pahelAM kacchamAM dharma ane jIvana vyavahAramAM ajJAnatArUpI aMdhakAra chavAyo hato. AvA kaparA kALamAM jJAnasvarUpa prakAzapuMja zrI kuzalacaMdrajI ma.sA.no janma thayo. zrI kuzalacaMdrajI ma.sA. raNamAM mIThI vIraDI banyA che. saMsArI nAma : korazI AyuSya : 77 varSa pUrNa. pitA jetazIbhAI sAvalA mAtA : bhamaIbAI - saMvegI - vAcanAcArya zrI kuzalacaMdrajI ma.sA. * 335
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAti : vizA osavALa janmabhUmi : gAma : koDAya (tAluko mAMDavI, ji. kaccha) janmatithi : vi.saM. 1883 mAgasara suda 1 dikSAtithi : vi.saM. 1907 mAgasara suda 2 (mAtra 24 varSanI vaya) dIkSA sthaLa : pAlitANA guru : AcAryazrI zrI pUjya) harSacaMdrasUrijI gaccha : nAgorI tapagaccha (zrI pArlacaMdra gaccha) vihAra chatra : kAThiyAvADa, gujarAta, kaccha dIkSA paryAya : 63 varSa uMmara : 86 varSa svargavAsa tithi : vi.saM. 1969 bhAdaravA suda 10 svargavAsa sthaLa : koDAya (kaccha) ziSyo : 11 cAturmAsa : 47 sthaLe jaina sAhitya abhyAsa : Agama sUtra, jaina kathAsAhitya sanmAna biruda : kriyoddhAraka, vAcanAcArya, kulaguru, "maMDalAcArya gaNivara' korazInA jIvananuM parivartana karanAra ghaTanA bALapaNamAM gAmanI zALAmAM dAkhala to thayA, paNa bArAkhaDI - palAkhA gokhatAM kaMTALo Avato. bhaNavAmAM udAsInatA jaNAtA pitA jetazIbhAI sAvalAe potAnA khetInA vyavasAyamAM bALapaNamAM ja joDI dIdhA hatA. koDAya gAmanA jaina bALamitromAM hemarAjabhAI bALapaNathI ja vairAgya vicAra dharAvatA hatA. A dasa mitramaMDaLamAM korazIbhAI paNa sAmela hatA. gAmanA avAvaru sthaLe bhegA thatA, jaina dharma aMge vicAra-vimarza karatA hatA. bhagavAna mahAvIranA tapa, tyAganI zrI hemarAjabhAI pAsethI vAto sAMbhaLIne bALamitra maMDaLe manomana sAdhu thaI javAnuM nakkI karyuM. eka divasa korazIbhAI comAsAnA vakhatamAM potAnA khetaramAM UbhelA molamAM kodALI (Tabara) laIne ghAsa niMdAmaNa karatA hatA. kodALIno ghA ghAsanA DhephAmAM vAgyo. mATInuM DhekuM tUTyuM ane temAM nAnA nAnA jIvaDA taraphaDatA korazIbhAInI najare paDyA. arere ! A zuM thayuM ? korazIbhAInuM dila dhrujI UDyuM. hAthamAMthI kodALI paDI gaI ane korazInuM bhItara rUdana karavA lAgyuM. mArA hAthe jIvonI hatyA thaI ! AvA AkraMda sAthe korazIbhAIe khetInA kAmamAMthI vidAya lIdhI. 336 + 19bhI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako.
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAMje hemarAjabhAI ane mitramaMDaLamAM banela ghaTanA kahI saMbhaLAvI. pote have sAdhu thaI javA ahIMthI koIne kahyA vagara bhAgI javAnA. potAnA nirNayanI jAherAta paNa karI dIdhI. mitro paNa kAcA na hatA. hemarAjabhAIe kahyuM : mAvitro (mAvatara) rajA Ape tema nathI. ane ApaNe sAdhu thavuM ja che. A beu viparIta bAbate ApaNe daDha manobaLathI mA-bApanI rajA lIdhA vinA pAlitANA pahoMcI javuM. hemarAjabhAIne zrI lakSmIsAgarajI yatie pAlitANAmAM zrI harSacaMdrasUrijIno paricaya Apyo. "dIkSA levI to saMvegamArganI ja levI, gorajI nathI thavuM." AvA daDha nizcaya sAthe koDAya gAmamAMthI pAMca mitro hemarAjabhAI, korazI vagere chUmaMtara thaI mAMDavI baMdare (kaccha) pahoMcyA. vahANamAM besIne jAmanagara pahoMcyA. jAmanagaranA derAsaromAM darzana karI rAjakoTa pahoMcyA. rAjakoTa pahoMcatAM vicAra Avyo : pAlitANA jaI tarata dIkSA laI zakAya te mATe dIkSAnA vastro - upakaraNo ahIMthI ja kharIdatA jaIe. kApaDanI dukAne joItA vastro - upakaraNo kharIdyA. kharIdInuM bila cUkavavA temaNe kacchI nANuM ApyuM. rAjakoTanA vepArIe te kacchI nANuM svIkAryuM nahi. hemarAjabhAI pAse cAMdIno kaMdoro hato. te kaMdoro ApavA lAgyA. tyAre vepArInA dilamAM cetanAno saLavaLATa thayo. vepArIe pAMce mitrone yuvAna vayamAM A sAdhu mATenA vastro kema kharIdo cho ? praznano javAba ApatAM zrI hemarAjabAIe potAnI ApavItI kahI. vepArIe paisA levAnI nA pADI. vaMdana karyA. kApaDanA vepArIne yuvAnonI daDhatA ane vairAgyabhAvanA mATe khUba Adara jAgyo. tamArI bhAvanA nirvibe pUrI thAya evI zubhecchA ApI. aNajANI jagyAe AvuM protsAhana maLavAthI pAMce mitromAM baLa vadhyuM. utsAha thayo. rAjakoTathI pAlitANAno kaSTadAyaka mArga hemakhema pAra karI vi.saM. 1907 kArataka sudamAM lakSya sthAne pAlitANA pahoMcyA. motI kaDiyAnI dharmazALA pAlitANA)mAM UtaryA. tyAM temane zrI kalyANavimala nAmanA vimalagacchanA koI munirAja maLyA. pAMce mitroe potAnI bhAvanA munirAja pAse vyakta karI. mA-bApanI rajA lIdhA vinA ahIM koI paNa tamane dIkSA Apaze nahIM. munirAjanA vacana sAMbhaLI mitro mUMjhAI gayA. hemarAjabhAI ane korazIbhAIe zrI kalyANavimalajIne potAnI sAdhu thavAnI bhAvanA aphara hovAnI vAta kahI, 'amAre dIkSA levAnI che, jo koI nA pADaze to ame jAte veza paherI lezuM.' yuvAna hemarAja ane korazInI aTala bhAvanA joI zrI kalyANavimalajInuM hRdaya pIgaLyuM. munirAje kahyuM: 'tame ema karo, sAdhuveza paherIne taLeTIe besI jAo. ethI tamArA nizcayanI saune jANa thaze ne sauno sAtha tamane maLaze. munirAja zrI kalyANavimalajInI hUMpha ane salAha mujaba pAMce jaNa "muniveza paherIne saMvegI - vAcanAcArya zrI kuzalacaMdrajI ma.sA. + 337
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ zatruMjaya parvatanI taLeTIe jaIne beThA. phakta sAdhunAM kapaDAM hatAM, ogho ke pAtarAM temanI pAse hatAM nahi. AvatA-jatA loko A pAMca sAdhuvezane jovA ToLe vaLyAM. pUchaparacha karavA mAMDI. saMghanA agraNIoe paNa pUchaparacha karI. pUjyazrI harSacaMdrasUrijI girirAjathI nIce AvyA, tyAre A pAMce mitroe vaMdana karI ziSya tarIke svIkAravA vinaMtI karI. pAMca jaNanI ucca vairAgI dazAnA kAraNe saMghanI paNa sahAnubhUti thaI hatI. munirAje pUchaparacha ane parIkSA karI paNa kharI. veza paherI ja lIdho che. to have temane saMbhALI levA tathA temanA ucca saMkalpane sahAyaka thavuM jarUrI che. nahi to temanI sthiti kaphoDI thaI jaze." AvA vicArathI zrI harSacaMdrasUrijIe zrI saMgha samakSa pAMcane apanAvyA, ane narazI nAthAnI dharmazALAmAM pAMca jaNane laI gayA. pAlitANA pahoMcelA pAMca jaNanA nAma hatA : (1) hemarAjabhAI (2) korazI (3) bhANAbhAI, (4) verazIbhAI ane (5) AsadhIrabhAI saMvegI dIkSA zrI harSacaMdrasUrijI dhuraMdhara vidvAna ane uttama kavi hatA. eka ucca saMyamaniSTha ane jaina dharmanA prakhara AcArya hatA. zrI harSacaMdrasUrijI pArzacaMdragaccha - zrI nAgorI tapAgacchanA 71mA paTTadhara AcArya hatA. teo pUjyazrI yati AcArya hovA chatAM temanuM aMtara zuddha saMyamamArga tarapha DhaLeluM hatuM. zithilAcArano bacAva to teo na ja karatA. teozrI gacchAdhipati bhaTTAra' hatA. chatAM e padano ruAba teo saheje rAkhatA nahi. teozrI nirAbhimAnI, udAra ane zAMta svabhAvanA hatA. zrI harSacaMdrasUrijI "saMvegI ane pati baMne pravAhane joDanAra eka kaDI hatA. pAMca mitronI krAMti bharI bhAvanAne teo poSaNa ApI zakyA. saMvata 1907 kArataka suda 13nA svayaM aniveza paheryo ane 1907 saMvata mAgasara suda bIjanA pAMce yuvakonI vidhivata "saMvegI dIkSA thaI. dharmakSetre kazuMka karI dekhADavAnA koDathI chalakAtA pAMca dharmavIrone zrI harSacaMdrasUrijI guru rUpe prApta thayA e eka subhaga saMyoga hato. saMyama grahaNa karyA bAda pAMce jaNa apUrva utsAhathI gurumahArAja pAse abhyAsa karavA lAgI gayA. pAMce munio parama saMtoSa ane AhvAda anubhavatA jJAna-dhyAnamAM lIna banI gayA. bharayuvAnImAM potAnA manoratha pUrNa thavAthI muni mahArAja sAhebo jaina dharmanA sAhityamAM UMDA UtaryA. jaina dharma graMthono guru mahArAjazrInA sAnidhyamAM utsAhathI abhyAsa karyo. potAnA lakSyabiMdue pahoMcavA navA pAMca munioe 338 + 1lmI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhyAsamAM koI kacAza choDI nahi. dIkSA - nAmakaraNa saMsArI nAma ....................... dIkSAMta nAma (1) korazI....................... zrI kuzalacaMdrajI (2) hemarAja.................. zrI hemacaMdrajI (3) bhANAbhAI.. zrI bhAnucaMdrajI (4) verazIbhAI...... ............ zrI bAlacaMdrajI (5) AsadhIrabhAI zrI agaracaMdrajI bhagavAna mahAvIre kahelo mULamArga jANatA hoya ne AcaratA hoya evA zrI harSacaMdrasUrijIne zaraNe pahoMcIne pAMce yuvAna munioe paramatRpti anubhavI. saMsAra pakSanI kasoTI zrI kuzalacaMdrajI ane emanA mitroe potAnA vaDIlonI saMmati vagara svayaM sAdhuveza paherIne dIkSA lIdhelI, A tarapha pAMce yuvakonA mAtA-pitAne khabara paDI ke ApaNA chokarAo to dIkSA laI sAdhu banI gayA che. saMsArano putrasneha ane mamatAthI prerAI pAMcenA vaDIlo pAlitANA pahoMcyA. pAlitANA darabAra sAhebane phariyAda karI. pAlitANA darabAra zrI sUrasaMghajIe saune kacerImAM AvavAnuM jaNAvyuM. narazI nAthAnI dharmazALAmAM zrI harSacaMdrasUrijI pAse paNa phariyAda karI. tyAre zrI harSacaMdrasUrijIe kahyuM: 'tamArA dIkarAo pote ja sAdhuveza paherI beThA hatA. sAdhuvezane Azraya Apavo e amArI pharaja hatI. have A pAMce dIkSA to laI lIdhI che, tethI emane have pAchA saMsAramAM laI javAno vicAra yogya nathI." pAMce navadIkSita munione temanA vaDIloe samajAvavA mAMDyA. paNa te vyartha thayuM. aMte darabAra pAse karelI phariyAdanI madadathI putrone pAchA laI javA vaDIloe nakkI karyuM. pAlitANA darabAramAM pAMca dIkSita munione bolAvIne kahevAmAM AvyuM H tamoe tamArA mAtA-pitAnI AjJA vagara dIkSA kema lIdhI ? pAMce navadIkSita munioe have saMsAramAM pAchA nahi javAno daDha nirdhAra kahyo. darabAre damadATI ApI baLano prayoga karyo kharo ! paNa munio makkama rahyA. gussAmAM AvIne darabAre hukama karyo : pAMcane pUrI rAkho. khAvA-pIvAnuM baMdha. potAnA hAthe rAMdhIne khAvuM hoya to cIjavastuo Apajo.' pAMca munione eka koTaDImAM pUrI rAkhyA. traNa divasa vItI gayA chatAM koI muni rAMdhIne khAvA taiyAra thayA nahi. aMte darabArane dayA AvI. bhikSA laI AvavA chUTa ApI. tyAre pAMca munioe gocarI lAvIne pAraNuM karyuM. pharI pAchA vaDIloe munione samajAvavA prayatno karyA. tyAre pAMca munio ekI saMvegI - vAcanAcArya zrI kuzalacaMdrajI ma.sA. + 339
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ avAje uttara Apyo : "ame khoTuM kAma karyuM hoya to vaDIlone zaramAvuM paDe. ame to uttama mArga lIdho che. saMyama to maLI gayela che have maLelA saMyamane choDI, pAchA saMsAramAM jaIe e to mUrkhAI ja kahevAya. so vAtanI eka vAta ke : amAre saMsAramAM paDavuM nathI." kuzalacaMdrajInA pitA ane agaracaMdrajInA pitAnA manamAM parivartana AvyuM. potAnA putrono (munio) vairAgya utkaTa che, nizcaya daDha che. bhalene e loko AtmakalyANanA mArge jAya ! AvA vicAra parivartanathI baMnenA pitAoe potAnA putrone sAdhu thayAnI rajA ApI dIdhI. AthI kuzalacaMdrajI ane bIjA agaracaMdrajI muninA vaDIlonI saMmati maLI gaI. paraMtu bIjA 3 munionA vaDIloe baLaprayoga karI darabAra sAheba pAsethI potAnA putrone uThAvI javAno hukama meLavI lIdho. (1) hemacaMdrajI (2) bAlacaMdrajI ane (3) bhAnucaMdrajI traNe munione baLajabarI gADAmAM bAMdhIne kaccha tarapha prayANa AdaryuM. zrI harSacaMdrasUrijIe jaina saMghamAM jAgRti lAvavA, yationuM prAbalya vadhatuM aTakAvavA, sAdhu saMsthA punaH zuddha sAdhutvanA mULamArge caDI jAya evI IcchAthI teo saMvega mArgano ja upadeza ApatA. anya gacchanA yatio ane sAdhuo paNa temanA pratye ghaNo Adara dharAvatA hatA. anya dharmanA saMto, saMnyAsIo paNa temanI pAse AvI vicAra vinimaya karatA. zrI harSacaMdrasUrijI potAnI guNagrAhI ane saumya pravRttithI sauno prema saMpAdana karI letA. gurujI pAse mahApuruSonI AvajAva thatI rahetI hovAthI samAgamano lAbha zrI kuzalacaMdrane paNa maLato. emAM amukanI pAse zrI kuzalacaMdrajIe abhyAsa paNa karelo. - zrI harSacaMdrasUrijIe satata sAta comAsAM pAlitANAmAM ja karyA. A samaya daramiyAna zrI kuzalacaMdrajIe jJAnamAM sAro vikAsa sAdhI lIdho. AcAramArganuM tathA zAstrIya tathyonuM rahasya jJAna sArI rIte meLavyuM. tathA zrI siddhagirinI navANuM yAtrA be vAra vidhipUrvaka karI lIdhI. zrI kuzalacaMdrajI gurunizrAmAM sAta varasa rahIne je jJAnopArjana kareluM tenA AdhAre ane zrI gurudevanA jIvanamAMthI maLelI preraNAnA baLe svastha hatA. dhairya dhAraNa karI gurudeva zaMkhezvaramAM samAdhipUrvaka kALadharma pAmyAthI emaNe jIvananuM svataMtra prasthAna AraMbhya. zrI kuzalacaMdrajInA jIvanacaritramAM samagra kacchanA tatkAlIna jainasamAjano itihAsa gUMthAyelo ApaNane sAMpaDe che. AjathI basoka varSa pUrve eTale ke jyAre kacchamAM janajIvana atyaMta parizramabharyuM ane kaThora hatuM, vAhanavyavahAramAM mAtra UMTa, baLadagADuM ane vahANa jevA upalabdha sAdhana hatAM ane zikSaNanA nAme lagabhaga zUnyAvakAza hato, tyAre zrI kuzalacaMdrajI kevo puruSArtha karI kacchanI 340 + 19bhI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara ArAdhako
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhArmika kAyApalaTa kare che, ane koDAya gAmane "kacchanuM kAzI kevI rIte banAve che eno A bolato itihAsa che. kriyoddhAra gurudeva zrI harSacaMdrasUrijInA satata sAnidhyamAM rahIne jaina dharmagraMthono abhyAsa karyo. te graMthonA mahimAnI UMDAI paNa zrI kuzalacaMdrajIe pAmI hatI. teo tIvra medhAvI ane gaMbhIra, vicArazIla vyakti hatA. yatijIvananI azuddhi ane apUrNatA zrI kuzalacaMdrajI ma.sA.thI ajJAta rahI na hatI. yatio e samayamAM ghaNI chUTachATo bhogavatA. makAna, sonuM-cAMdI, paisA vagere parigraha rAkhI zakatA, vAhanano upayoga karatA. A badhuM zrI kuzalacaMdrajI ma.sA. mATe asahya hatuM. saMvegI sAdhujIvana apanAvavA mATe zrI kuzalacaMdrajIe bharapUra prayAso karyA. ane temAM saphaLatA paNa maLI hatI. vi.saM. 1938nA vaizAkha suda-12nA divase mAMDala saMghe zrI kuzalacaMdrajI mahArAjane 'kriyoddhAranI vidhi mATe mAMDala padhAravAnI vinaMtI karavAthI mahArAja sAheba mAMDala padhAryA hatA. mAMDalanA bhAIcaMdajI bhrAtRcaMdrajI)e zrI kuzalacaMdrajI mahArAjanA varada haste 'kriyA-uddhAra karI saMvegI dIkSAmAM praveza karyo. mAMDalanA sujJa ane bhAvika saMghe A aitihAsika prasaMganI ujavaNImAM koI kacAza rAkhI nahi. pArjacaMdra gacchanA te samayanA gacchAdhipati zrI hemacaMdrasUrijI A prasaMge upasthita rahyA hatA. dIvAmAMthI dIvo pragaTe tema, pArjacaMdragacchamAM saMvegI paraMparAno zubhAraMbha karanAra zrI kuzalacaMdrajI mahArAja hatA. zrI bhrAtRcaMdrajIe saMvegamArganI dIkSA grahaNa karI hatI. teo honahAra mahApuruSa hatA. pratibhAzALI, pratApI ane puNyazALI evA zrI bhrAtRcaMdrajI AgaLa jatAM te samayanA zramaNa saMghanA eka tejasvI nakSatra banyA. bhrAtRcaMdrajIne muni jIvananI tAlIma ApavA, yoga, tapazcaryAsAdhanA karAvavA mATe zrI kuzalacaMdrajI mahArAja sAhebanuM comAsuM mAMDalamAM ja thayuM. zrI bhrAtRcaMdrajI thoDAMka varSo zrI kuzalacaMdrajI mahArAja sAthe ja vicaryo. zrI bhrAtRcaMdrajI dvArA lakhAyelA patromAM zrI kuzalacaMdrajI mahArAja pratye ziSyabhAva namratA, bhakti | zraddhAnAM darzana thAya che. zrI kuzalacaMdrajI mahArAjanA vyaktigata jIvana ane kAryano sArAMza eka ja zabdamAM Apavo hoya to te zabda che : "saMvega.' tIvra vairAgya, utkRSTa AcaraNa, saMyama pAlanamAM daDhatA - "saMvega' zabda A badhI bhAvanAone AvarI le che. munijIvanamAM zithilatAno aMta ANI AcArazuddhinuM punaH sthApana karavAmAM zrI kuzalacaMdrajI mahArAjano mukhya phALo che. kaccha jaina saMghamAM yativargamAMthI nIkaLelA keTalAka sattvazALI dharmavIra puruSoe zuddha sAdhujIvananI paraMparA - saMvegI paraMparA' punaH jIvita karI. saMvegI - vAcanAcArya zrI kuzalacaMdrajI ma.sA. + 341
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ pArjacaMdragacchamAM ane kaccha, kAThiyAvADa, mAMDala pradezamAM saMvegamArganuM navasarjana karavAnuM kAma jANe zrI kuzalacaMdrajI mahArAjane phALe AvyuM hatuM. kuzalacaMdrajI mahArAja AvA kriyoddhAra' mahApuruSonI mALAnA eka tejasvI maNakA hatA. zrI kuzalacaMdrajI mahArAjanA jIvanamAM tapa, tyAga, saMyama hatA ane teo dharmagraMthonA abhyAsI-ciMtaka hatA. kacchamAM saMvegI sAdhuono vihAra alpa hovAthI dhArmika kSetre yatio - gorajIonuM varcasva hatuM. zrAvakomAM ajJAna ane kurivAjo vyApaka banyA hatA. zrAvakAcArano khyAla bahu ochA lokone hato. vyavahArika jJAna paNa ochuM hatuM, tyAM dhArmika jJAna ochuM hoya temAM zI navAI ? AvA aMdhakAramAM mahArAjazrIe jAgRtinI cetanA jagAvI. dharmakSetre navacetana ANyuM. sAmAjika ane dhArmika vyavahAromAM sudhArA dAkhala karyA. zrAvakone dharmajJAna ApyuM. sAdhu saMsthAne majabUta karI. A arthamAM teozrIne 'kulagurunuM biruda prApta thayuM hatuM. zrI kuzalacaMdrajI (kulaguru)nA nirmaLa cAritryathI ane vAtsalyamaya mArgadarzanathI upakRta banelA zrAvakavarga ane sAdhuvarge svayaMbhU bhaktithI prerAIne vAcanAcArya maMDalAcArya gaNi" jevI mAnavAcaka padavIothI zrI kuzalacaMdrajI mahArAjane navAjyA hatA. samagra kaccha gacchabhedabhAva bhUlIne temane guru mAnelA. zrAvaka vargano prema teozrIe meLavyo, paNa yati - gorajI vargano sadbhAva paNa teo jItI zakyA. temanA jIvanano UDIne AMkhe vaLage evo guNa hato : RjutA, saraLatA. teonuM jIvana prAMjala saralatAnuM jIvaMta udAharaNa hatuM. hastalikhita graMthono eka vizALa saMgraha temaNe karyo hato. A zAstrasaMgraha kacchanA koDAya jaina saMghane soMpAyo hato. hajI tyAM te surakSita che. sAdhvI saMgha zrI pArjacaMdragacchamAM maMDalAcArya zrI kuzalacaMdrajI mahArAje sAdhvIsaMghanI navesarathI sthApanA karI hatI. sarvaprathama zrI zivazrIjI, jJAnazrIjI, ane hemazrIjI e nAmanI traNa sAdhvIonI dIkSA vi.saM. 1947mAM thaI. te pachI teozrInA hAthe (haste) aneka dikSAo thaI. zrI kuzalacaMdrajI mahArAja potAnI nirmaLa saraLa prajJA vaDe jaina dharmagraMthonA hArdane pAmI zakyA hatA. temanAM patromAM A bAbatanI pratIti thAya che, teno sArAMza ApaNA hRdayane sparzI jAya che. pramAda na karazo. koye (koI) saMgAthe caracAvAda na karavuM. sarave upara samabhAve varatavuM. vaLI zrI kuzalacaMdrajI gaNivara likhita AdhyAtmika lekhamAMnA vAkyo 342 + 1lmI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyAna kheMce che. svaguNa te jJAna-darzana-cAritranI samagratA, te svaguNa jANavA ane paraguNa te karma tathA bAjha (bAhya) atyaMtara parigharo parigraha) tathA pudgalIka vasatu sarave paraguNa jANavA. uparokta vAkyomAM jaina-darzananI - adhyAtmanI pAyAnI vAta che. Atmadravya ane anAtmadravyanA bhedane jANavo. AvI gahana tAttvika vAta zrI kuzalacaMdrajIe barAbara AtmasAt karIne potAnI saraLa vANImAM mUkI che. dharma prabhAvanA zrI kuzalacaMdrajI mahArAjanA vicAro ane jIvana baMneno prabhAva yatisaMsthA para paDyo hato. mahArAjazrInA saMvegI cAritranI chAyA kacchanA yativarga upara paDI. temanA samAgama ane sahavAsathI acalagacchIya yati zrI gautamasAgarajIe paNa kriyoddhArano mArga apanAvyo. diyoddhAranI vidhi temaNe mAravADamAM zrI bhrAtRcaMdrajInA haste karI, paraMtu saMvegamArganI preraNA ane samaja temane zrI kuzalacaMdrajI mahArAja pAsethI maLela. cAturmAsa vi.saM. 1907mAM prathama comAsuM zrI kuzalacaMdrajI mahArAja sAhebanuM pAlitANA thayuM. eTaluM ja nahi te pachInA 6 cAturmAsa lAgalagATa pAlitANAmAM karanAra zrAvakonAM dila jItI lenAra zrI kuzalacaMdrajI mahArAja virala tyAgI muni hatA. vi.saM. 1913nuM pAlitANAnuM 7muM comAsuM pUrNa thatAM jAmanagaranA zeTha DAhyAbhAI, saMgharAjabhAI, cAMpazIbhAI, kAlidAsabhAI vagere zrAvakonA AgrahathI jAmanagaramAM vi.saM. 1914mAM comAsuM karyuM. jAmanagaranA saMghanI mahArAjasAheba upara apAra bhakti hatI. teonI nizrAmAM avAranavAra utsavo, ujamaNAM, tapazcaryA vagere dharmAnuSThAno thayA ja karatA. mahArAjazrInA sadupadezathI tyAM ghaNA sudhArA thayA. te pachI bIjA be comAsA paNa jAmanagaramAM thayA. vi.saM. 1917nuM cAturmAsa morabI saMghanA AmaMtraNathI morabImAM thayuM. mahArAjazrInA saraLa upadezathI lokone sArI dharma preraNA maLI. pharI pAchA jAmanagaranA saMghanA AmaMtraNathI vi.saM. 1918, 1919 ema be comAsAM jAmanagara thayA. vi.saM. 1920mAM kaccha javAnI bhAvanAthI vihAra karyo. vacce morabImAM mahotsava hato. morabI saMghanI vinaMtI comAsA mATe thaI. tyAre mahArAjazrIe spaSTa kahyuM : "khoTA rivAjone dezavaTo Apo to cAturmAsa karuM." mahArAjazrIno Adeza svIkArI khoTA rivAjone dUra karavA TharAva karyo. te vakhate keTalAya daMpatIoe cothuM vrata (AjIvana brahmacarya pALavAnuM vrata) lIdhuM. mahArAjazrInuM saMvegI - vAcanAcArya zrI kuzalacaMdrajI ma.sA. * 343
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ vi.saM. 192nuM comAsuM morabImAM thayuM hatuM. vi.saM. 1921mAM jAmanagaramAM ujamaNuM thavAnuM hatuM. mahArAja sAhebane pharIthI jAmanagara javuM paDyuM. vi.saM. 1921, 1922, 1923 ema traNa comAsA pAchA jAmanagara khAte karyA. tyAra bAda mahArAja sAheba siddhagirijInI vidhivat yAtrA karI ane potAnA sAthI muni agaracaMdrajIne maLavA khaMbhAta paNa gayA. khaMbhAtathI amadAvAda AvyA. amadAvAdanA agraNI zrAvakonA AgrahathI vi.saM. 1924mAM cAturmAsa karyuM. amadAvAdanuM cAturmAsa pUrNa karI pAlitANA thaI teozrI jAmanagara padhAryA. tyAM tapagacchamAM be bahenone dIkSA ApI. temanAM nAma tilakazrIjI tathA dhIrazrIjI rAkhavAmAM AvyAM. te pachI hAlAramAM dharma prabhAvanA mATe vicaryA, paNa vi.saM. 1925 ane 1926 ema be cAturmAsa jAmanagaramAM ja karyA. kaccha tarapha prayANa kaccha mAMDavInA saMghano laMbANabharyo vinaMtI patra mahArAjazrIne maLyo. kacchanI jaina janatA vatI mAMDavInA saMghanuM kacchanA eka dharmavIra puruSane kaccha padhAravA mATe AmaMtraNa hatuM. saMghe ati bhAvabharyA haiye lakhyuM hatuM ke kacchamAM ratha hAMkanAra koI nathI. Apa kaccha padhAro, amArA sArathi bano. amArA ajJAnanA aMdhakArane dUra karo. A vinaMtIpatra mAMDavInA agraNI zrAvako laI AvelA, mahArAja sAhebe kaccha saMghanI vinaMtIno svIkAra karyo. dIkSAnA 19 varSa bAda sarva prathamavAra mahArAjazrI potAnI janmabhUmimAM AvI rahyA hatA. temanA cAritranI suvAsa samasta kacchamAM prasarI cUkI hatI. zuddha saMyamadhArI sAdhu tarIke kaccha ane kAThiyAvADanA jaina samAjanA haiyAmAM temaNe sthAna meLavI lIdhuM hatuM. kacchanI janatAe mahArAjazrIne umaLakAthI vadhAvyA. bhacAu, aMjAra thaIne bhuja padhAryA. bhujanA praveza vakhate sAmaiyAmAM kacchanA rAjA dezaLajIe potAnA kArabhArI adhikArIone mokalI rAja taraphathI sanmAna ApyuM. bhujamAM thoDAka divasa rokAI vyAkhyAnano lAbha ApI gAmaDAomAM vicaratA vicaratA caitra mahinAmAM mahArAjazrI mAMDavI padhAryA. mAMDavImAM bhavya svAgata sAthe praveza karyo. mahArAjazrInI preraNA Ape tevI saraLa vANInuM zravaNa karI mAMDavI saMghe tRpti meLavI. mahArAjasAhebanI janmabhUmi koDAyano saMgha darzanArthe mAMDavI Avyo. guru mahArAje te samaye suMdara bodha Apyo. koDAyanA saMghe cAturmAsa mATe vinaMtI karI. paNa mAMDavI saMghanuM AmaMtraNa hotAM vi.saM. 1927nuM comAsuM mAMDavImAM ja karyuM. zrI kuzalacaMdrajI mahArAja sAhebe vi.saM. 1928nuM cAturmAsa bhujamAM karyuM. "AcArAMga sUtra" tathA "samarAditya kevalI caritranuM vAMcana cAturmAsamAM mahArAjazrIe karyuM. vi.saM. 1929nuM cAturmAsa jAmanagara thayuM. tyAM kaccha bAMDiyAnA dazA ozavAla jJAtinA dAmajIbhAIno dIkSA mahotsava thayo. nava dIkSitanuM 344 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAma devacaMdrajI pADyuM. tyAM morabI saMghe AmaMtraNa - vinaMtI karI. paNa morabI saMghamAM kaDavAzanI gaMdha mahArAja sAhebane AvI javAthI spaSTa kahyuM : "prathama kusaMpa nIkaLe to huM comAsuM karI zakuM. mahArAjazrInA vacananI saMgha upara asara thaI. kaDavAza dUra thaI. samAdhAna thayuM. vi.saM. 1930nuM comAsuM morabImAM thayuM. ahIM kacchathI kaccha-muMdrA saMgha vatI zA kastura pArekhe kaccha muMdrAmAM cAturmAsanI vinaMtI karI. comAsuM UtaratAM guru mahArAje muMdrA tarapha prayANa karyuM. bhacAu, aMjAra, bhuja thaIne teozrI muMdrA padhAryA, tyAre muMdrA saMgha 5 ki.mI. dUra sAmaiyuM laI AvyA. bhAre AnaMda varatAyo. vi.saM. 1931nuM comAsuM muMdrA kacchamAM khUba ullAsathI pUruM thayuM. cAturmAsa bAda kuzalacaMdrajI mahArAja sAhebe mAMDavI thaI abaDAsA pradeza tarapha vihAra karyo. naliyAmAM mAsikalpa karyo. tyAMthI bhuja tarapha vihAra karatAM rastAmAM vanyaprANIono zikAra darabArI amaladArone maLIne aTakAvyo. bhuja thaI vAgaDa padhAryA. vAgaDamAM vicarI, kacchanuM moTuM raNa oLaMgI teozrIe kAThiyAvADamAM praveza karyo. joDiyA baMdara, morabI, jAmanagara thaIne rAjakoTa padhAryA. rAjakoTamAM mahArAjazrInI nizrAmAM 'varSItapa-pAraNA utsava thayo. pharI pAchI jAmanagara saMghanI cAturmAsanI vinaMtI svIkArI vi.saM. 1932nuM cAturmAsa jAmanagara karyuM. e comAsAmAM AcArAMgasUtra ane munipaticaritranuM vyAkhyAnamAM vAMcana karyuM. paryuSaNa bAda mAMDalano saMgha darzanArthe Avela. mAMDala saMghamAM yatizrI lakSmIcaMdajI paNa sAthe hatA. comAsuM pUrNa thatAM vihAra zarU karyo. dhuMvAva gAme seMkaDo mANasono saMgha. be divasa sAdharmika vAtsalyamAM jamaNa thayAM. tyAMthI rAjakoTa thaIne zrI giranAra tIrthanI yAtrA karI, prabhAsapATaNa, verAvaLa vagere gAmomAM vicaratA pAlitANA padhAryA. ahIM zrI AdIzvara dAdAnA darzana karI khaMbhAta gayA. khaMbhAtamAM zrI kapUracaMdajIne tyAM cAturmAsa mATe rokIne pote amadAvAda thaIne mAMDala padhAryA. mAMDalamAM cAturmAsa praveza vakhate AkhuM gAma zaNagAravAmAM AveluM. AkhA gAmamAM pAkhI pALavAmAM AvI hatI. vi.saM. 1933nuM cAturmAsa mAMDalamAM khUba ullAsa ane ArAdhanAmaya vItyuM. ahIM zrI sUyagaDAMga sUtra tathA malayasuMdarI caritra vAMcIne zrAvakone AnaMdita karyA. A vakhate vyAkhyAnamAM tapAgacchanA munio paNa AvatA hatA. mAMDalanuM comAsuM pUrNa thatAM amadAvAda bAju vihAra karyo. amadAvAdamAM tapAgacchanA dhuraMdhara saMvegI munirAja zrI mULacaMdajI mahArAja tathA zrI vRddhicaMdrajI mahArAja virAjamAna hatA. emaNe potAnA munione sAmA mokalyA ane zrI kuzalacaMdrajI mahArAjane sIdhA UjamaphaInI dharmazALAmAM teDAvyA. tyAM potAnI sAthe ja mahArAjazrIno mukAma rakhAvyo. samAna AcaraNa ane samAna rasa dharAvatI vyaktio vacce maitrI saheje racAya che. saMvegI - vAcanAcArya zrI kuzalacaMdrajI ma.sA. + 345
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI kuzalacaMdrajI mahArAja pArjacaMdragacchamAM zuddha saMyamamArganA puraskartA hatA, tema tapAgacchamAM e samaye zrI mUlacaMdajI mahArAja Adi munivaro AcArazuddhi ane saMyamamArganA pravartaka - samarthaka tarIke AgaLa AvyA hatA. zramaNa saMghanA mahArathI evA A munirAjonA milanathI te samaye amadAvAdamAM kharA arthamAM dharmano udyota' thayo. ahIM thoDA divasa AnaMdadAyaka sahavAsa pachI zrI kuzalacaMdrajI mahArAja viramagAma padhAryA. AyaMbilanI caitrI oLI tathA varasItapanA pAraNA tyAM karAvI cAturmAsa arthe jAmanagara gayA. ahIM vi. saM. 1934nuM comAsuM jAmanagara thayuM. cAturmAsamAM zrI uttarAdhyayana sUtra tathA pAMDava caritranuM vAMcana karyuM. keTalAka sAdhvIjIone yogavahana karAvyuM. zrAvakone upAdhAna karAvyA. saM. 1934nA cAturmAsa bAda teozrIe pharI kaccha tarapha vihAra karyo. zrI kuzalacaMdrajI mahArAja sAhebe jAmanagarathI kaccha vihAra karyo. vAgaDa thaI aMjAra pahoMcyA. aMjAranA saMghe doDha gAu sudhI sAmA jaIne sAmaiyuM kareluM. aMjAramAM thoDA divasa rahI dharmopadezano lAbha Apyo. tyAMthI muMdrA, bhujapura, tuMbaDI, pharAdI vagere gAmomAM vicaryA. e samaye kacchanA ghaNA gAmomAM gorajIo' rahetA, jainonA dhArmika kArobAra para temano sIdho aMkuza hato. upAzrayo paNa temanI mAlikInAM hoya, jene posALa' kahetA. kyAMka to derAsara paNa temanA kabajAmAM hatAM. dharmasthAnonI Avaka paNa temanA hAthamAM jatI. A gorajIo - yativarganA vyavahAra zuddha saMyamamArganI daSTie zithilAcAra' gaNAya. zrI kuzalacaMdrajI mahArAja to zuddha sAdhutvanA AcArane anusaranArA sAdhu hatA. mahArAjazrInI kAryazailI evI saumya hatI ke patijIvanano virodha karatA hovA chatAM teozrI yativargano paNa prema prApta karI zakyA. yatio paNa vAstavikatAno svIkAra karI saMvegapakSane mAna ApatA thayA hatA. AsaMbiyA, bidaDA vagere gAmomAM thaI oLI karAvavA mATe janmabhUmi koDAya padhAryA. derAsare darzana karI upAzraye padhAryA. AyaMbilanI oLInI ArAdhanA saue umaMgathI karI, koDAyanI sthiratA daramiyAna mahArAjazrIe bhagavatIsUtranuM vAMcana karyuM. navAvAsa (durgApura)nA AsubhAI vAgajI zAha mahArAjanA darzanArthe AvyA. mahArAjazrI koDAyathI rAyaNa, navAvAsa thaI godharA padhAryA. mahArAjazrInA dharmopadeza zravaNathI godharAnA kelaNabhAI dIkSAbhilASI banyA. mAMDavI-kacchanA cAturmAsa pravezamAM ThAThamAThathI nagarapraveza thayo. vyAkhyAnamAM sUyagaDAMga sUtra ane zatruMjaya mAhAsya vAMcatA. comAsAnA vyAkhyAnamAM mAMDavInA traNe gacchanA saMgha utsAhathI lAbha letA hatA. vi.saM. 1935nA A cAturmAsamAM AjubAjunA gAmaDAmAMthI zrAvako AvI ArAdhanA karatA. eka bhAIe mAsakhamaNa karyuM. zrI khuzAlacaMdrajIe 23 upavAsa karyA. 346 + 1lmI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAMDavInA comAsA bAda mahArAjazrIe bhuja tarapha vihAra karyo. AsaMbiyAmAM thoDA divasa sthiratA karI dharmalAbha Apyo. AsaMbiyAthI tuMbaDI, punaDI thaI cunaDI padhAryA. cunaDImAM garAsiyA darabAronI vinaMtIthI darabAranA strIvarga mATe darabAragaDhamAM mahArAjazrInuM vyAkhyAna rAkhavAmAM AvyuM. jIvadayA, vyasanatyAga, zuddha cAritra nIti jevA mANasAInA dharmono bodha Apyo. ahIM darabAra strIpuruSomAM amuka lokoe vividha niyamo lIdhA, tyAMthI vihAra karIne mahArAjazrI bhuja padhAryA. bhujathI naliyA, jakhau, sutharI vagere gAmomAM samyagUjJAnanI saravANI vahAvatAM Akhare koDAya AvyA. janmabhUmimAM cAturmAsA zrI kuzalacaMdrajI mahArAja sAhebanI janmabhUmi te koDAya gAma. janmabhUmimAM cAturmAsanI vinaMtIno svIkAra karatAM vi.saM. 1936mAM koDAyamAM cAturmAsa thayuM. zrAvakomAM to utsAha hato ja. vyAkhyAnamAM vizALa medanI jAmatI. jainetara loko paNa moTI saMkhyAmAM vyAkhyAna sAMbhaLavA AvatA hatA. ahIM vyAkhyAnamAM "zrI dazavaikAlika sUtra' ane malayAgiri caritra vAMcatA. paryuSaNa ane oLImAM pUrve kadI jovAmAM na AvI hoya evI ArAdhanA thaI. tapa, japa, jIvadayA - sAdharmika vAtsalya vagere kAryothI cAturmAsa dIpI UThyuM. jJAnapaMcamI AvatAM teno mahimA samajAvI aneka strI-puruSone tenI ArAdhanAmAM joDyA. cAturmAsa pUrNa thavAnA avasare zrI koDAya saMghe 'aThThAI mahotsava' Ujavyo. vi.saM. 1936nuM cAturmAsa noMdhapAtra banI rahyuM. cAturmAsa pUrNa thatAM bidaDA padhAryA. bidaDAmAM sthAnakavAsI sAdhue zrI kuzalacaMdrajI mahArAja sAheba pAse prakaraNa graMthono abhyAsa karyo. tyAMthI vihAra karI vaDAlA AvyA. tyAM sthAnakavAsI megharAja muninA koI ziSyane mahArAjazrIe "rmagraMthano abhyAsa karAvyo. tyAMthI vihAra karI bhadrezvara mahAtIrthanI yAtrA karI, muMdrA thaI bhujapura padhAryA. bhujapuranA acalagacchIya yatizrI mahimAsAgarajI tathA guNasAgarajIe mahArAjazrInA mAnamAM prabhunI AMgI' racAvI tathA navANa prakAranI pUjA bhaNAvI. ahIM cAturmAsa mATe judAjudA gAmonI vinaMtIo AvI. temAM bhuja saMghanI vinaMtIno svIkAra karyo. bhuja tarapha vihAra karyo. cAturmAsa bhujamAM praveza thayo te divase koI parva mahotsava divasa hoya evo dekhAva thaI rahyo hato. bhuja cAturmAsamAM "zrI AcArAMgasUtra' tathA pAMDava caritra' vAMcatA hatA. vyAkhyAnamAM bhuja zahera ane AsapAsanA gAmonA jaino roja AvatA. bhujanA nagarazeTha zrAvakonuM Atithya karatA. paryuSaNa parva ane navapadanI oLImAM abhUtapUrva ArAdhanAnuM vAtAvaraNa khaDuM thayuM hatuM. mahArAja sAheba dareka sthaLe jJAnapaMcamInI ArAdhanA mATe khAsa preraNA saMvegI - vAcanAcArya zrI kuzalacaMdrajI ma.sA. * 347
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ karatA. vi.saM. 1937nuM bhuja-cAturmAsa viziSTa pasAra karI, comAsuM UtaratAM mAMDala saMghanI vinaMtI hotAM mAMDala tarapha prayANa karyuM. kacchanuM raNa oLaMgI dhrAMgadhrA pahoMcyA. tyAM mAsakalpa karyo. dhrAMgadhrAnareza zrIkuzalacaMdrajI mahArAjanA darzana ane upadeza zravaNa arthe Avela, tyAMthI pATaDI pahoMcyA. pATaDI jaina saMghe utsAhapUrvaka sAmaiyuM karela. A sAmaiyAmAM pATaDInA darabArasAheba paNa sAmela thayA hatA. thoDA divasa pATaDImAM rahyA. vaizAkhamAM mAMDala padhAryA. mAMDala jaina saMghe mahArAja sAhebanuM dabadabAbharyuM svAgata karyuM. ahIM yatijIvananI azuddhi ane apUrNatA mATe kriyodvAra vidhi mahArAjazrInA haste thaI hatI. vi.saM. 1938nuM comAsuM mAMDalamAM thayuM. kacchamAM bhadrezvara mahAtIrthaM bhAratanA prAcInatama tIrthomAMnu eka tIrtha che. bhagavAna mahAvIra pachI trevIsamA varSe A tIrthanI sthApanA thaI hatI. e vakhate tIrthanA mULanAyaka tarIke zrI pArzvanAtha bhagavAnanI pratimA sthApita karavAmAM AvI hatI. te pachI A tIrthane ghaNI caDatI-paDatImAMthI pasAra thavuM paDyuM hatuM. aneka jIrNoddhAra thayA. AvA eka jIrNoddhAra vakhate mukhya jinAlayamAM mULanAyaka tarIke zrI mahAvIrasvAmInA pratimAjI birAjamAna karavAmAM AvyA. kALakrame pharI jIrNa thaI gayelA A tIrthanA bhavya jinAlayano punaruddhAra karavAnI mahArAjazrI preraNA ApatA hatA. 1939 phAgaNa suda pAMcamanA pratiSThA thaI je tapAgaccha, kacchanA sarva saMghonA sahakAra sAthe vi.saM. divase mahAvIrasvAmI Adi jinabiMbonI punaH acalagaccha, kharataragaccha ane pArzvacaMdragaccha ema cAre gacchanA sahiyArA sahakArathI saMpanna thayela. e jIrNodvAra ane pratiSThA mahotsava jainonI ekatA ane zraddhAnAM pAvana pratIka jevAM banI rahyAM. A jIrNoddhAranA sUtradhAra samA acalagacchIya yativarya zrI sumatisAgarajIe e pratiSThA prasaMganA varNananuM eka coDhALiyuM racyuM che. 'zrI bhadrezvarajInuM coDhALiyuM' nAmanI e kRtimAM kuzalacaMdrajI mahArAja vize AdarapUrvaka ullekha che : saMvega raMge jhIlatA, zrI kuzalacaMdrajI Ade sAra.' evA zabdo dvArA mahArAja sAhebanA zuddha saMyama, niSThAne aMjali ApI che. bhadrezvarano pratiSThA prasaMga pUrNa karI mahArAja sAheba jAmanagara tarapha vicaryAM. vi.saM. 1939nuM comAsuM pharI jAmanaga2 tathA saM. 1940 mAMDavI-kaccha vi.saM. 1941 pharI jAmanagara, saMvata 1942 mAMDavI kaccha, saMvata 1943 bhuja, saMvata 1944 koDAya, saMvata 1945 jAmanagara tathA saMvata 1946 koDAya, saMvata 1947 jAmanaga2 ane saMvata 1948 kaccha koDAya, saMvata 1949 bidaDA, 1950 koDAya, 1951 bidaDA, 1952 navAvAsa, 1953 bidaDA, 1954 moTI khAkhara, 1955 bidaDA, 1956 nAnA AsaMbiyA, 1957 koDAya, 1958 navAvAsa, 1959 bidaDA, 1960 koDAya, 348 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako -
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1961 bidaDA, 1962 koDAya, 1963 koDAya, 1964 bidaDA, 1965 navAvAsa, 1966 bidaDA, saMvata 1967 moTI khAkhara, 1968 koDAya, 1969 koDAya. uparokta comAsAnI vigata nIce mujaba goThavI zakAya. pAlitANA : 7 cAturmAsa. jAmanagara : 17 cAturmAsa kaccha : 23 cAturmAsa. zrI kuzalacaMdrajI mahArAjanA 11 ziSya parivAra gaNAya che. jemAM jAmanagaranA 4, kacchanA 6, mAMDalanA 1 (A dIkSA sthaLa che.) zrI kuzalacaMdrajI mahArAja sAheba Agama sUtronA UMDA abhyAsI hatA. jaina dharmagraMthono bahoLo anubhava dharAvatA hatA. ApaNe joI gayA tema mahArAjazrIe dIkSA grahaNa karyAthI gurudevanA sAnidhyamAM ja dharmagraMthono abhyAsa karyo. phakta abhyAsa karI upadeza ja Apyo che tevuM nathI. dharmanA AdezAnusAra ja zrI kuzalacaMdrajI ma.sA.nuM potAnuM rojiMduM jIvana AcaraNa rahyuM che. sAdhutvane dIpAve tevuM zuddha cAritra saMyamamArga e ja zrI kuzalacaMdrajI ma.sA.nA jIvananuM lakSya hatuM. zrI kuzalacaMdrajI ma.sA.nA vicAro ane jIvana cAritra baMneno prabhAva jaina saMghanA dareka gacchanA zrAvako upara paDyo hato. kaccha, kAThiyAvADanA tivargamAM zrI kuzalacaMdrajI ma.sA. pAsethI saMvegamArganI preraNA maLI hatI te aitihAsika ghaTanA che. chellA varasomAM mahArAjazrInuM svAthya nabaLuM rahetuM hatuM. potAnI vidAya veLA nikaTa AvI gaI che e zrI kuzalacaMdrajI ma.sA. samajI zakyA hatA. tethI chellA divasomAM ma.sA. vadhu ne vadhu aMtarmukha ane jAgRta rahetA hatA. vasamI vidAya vi.saM. 1969 bhAdaravA suda dasama ne budhavAra savAranA 11.30 kalAke zrI sakaLasaMgha ane sAdhu, sAdhvI samudAya sAthe kSamApanA karI 87 varSanI paripakva vaye pahoMcelA zrI kuzalacaMdrajI gaNivare paramazAMti ane samAdhi sAthe ciravidAya lIdhI. pArjacaMdragaccha ane samasta saMvegI sAdhu-saMghane zrI kuzalacaMdrajI ma.sA.nI jabarI khoTa paDI. kacchanA jaina saMghe potAnA eka samartha dharmanetA gumAvyA. zrI kuzalacaMdrajI ma.sA.nA kALadharmanA samAcAra maLatAM kacchabharamAM pANI pALavAmAM AvI hatI. amadAvAda, khaMbhAta, vIramagAma, mAMDala, jAmanagara, morabI, vAMkAnera, dhrAMgadhrA vagere sthaLoe kAmakAja baMdha rAkhI guru ma.sA.ne zraddhAMjali sAthe aneka sthaLoe vividha dharmAnuSThAno thayA hatA. maMDalAcArya zrI kuzalacaMdrajInA jIvana ane guNAnuvAdanA kAvya amadAvAdanA saMvegI - vAcanAcArya zrI kuzalacaMdrajI ma.sA. + 349
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ prasiddha kavi zrI sAkaLacaMde guru mahArAjanA ziSya vinayacaMdrajInA nAme racI ApyAM hatAM. virahagItanI eka kaDImAM jaina saMghanI vedanAne A rIte vAcA maLI che. munijana - mAnasahasa UDI gayo, dhanya dharA zaNagAra re, dharma-dhuraMdhara dhorI kyAM gayo ? jaDaze kyAM aNagAra re ? guru guNa dariyA, kyAM maLaze have ? koDAya jaina saMghe moTA derIsaranI bAjunI oraDImAM eka gokhamAM guru ma.sA.nA pagalAM padharAvela che. je Aje paNa vidyamAna che. zrI kuzalacaMdrajI ma.sAhebe saMvega mArgane sajIvana karI pArjacaMdragacchamAM navo prANa pUryo. saraLa upadeza ane udAra prakRti dvArA bhadrika kacchI janatAne dharmamArge gatizIla karI. eka nAnakaDI dharmakrAntinA puraskartA tarIke zrI pArzacaMdragaccha ane kacchanA itihAsamAM maMDalAcArya zrI kuzalacaMdrajI ma.sAhebe dhruvatAraka samuM ciraMjIva sthAna meLavI lIdhuM. maMDalAcArya zrI kuzalacaMdrajInA sAdhanAtmaka jIvanamAM ja nahi, paraMtu eka Adarza mAnava" tarIkenA jIvanamAM paNa uttama guNone samanvaya jovA maLI rahe che. saMvega raMge jhIlatAM, kuzalacaMdrajI Aje sAra, jaina dharma dIpAvatAM, tyAM milyA ThANA cAra. - yatizrI sumatisAgarajI jaina vicArane cAritramAM mUkI zakIe e ja samyaphacaritra che. samyakajJAna to ghaNA badhAnA jIvanamAM thAya che. paraMtu sauthI jenI vadhu jarUriyAta che, te samyaka cAritra - AcaraNa. e jIvana sAthe na joDAya to ekalA vicArathI ApaNI jainaparaMparAno saMyamamArge gatizIla na banI zake. vicAra sAthe AcAra baMne joDAyela hoya e ja sAco jaina sAhityakAra gaNAya. vartamAnakALamAM jaina sAhityakArane oLakhavA mATenI ApaNI je dRSTi che tene ja badalavI paDaze. koI Ph.d. ke yuni. DigrIdhArI hoya, temaNe keTalAka pustako lakhyA hoya, tevAnI Aje sAhityakAra tarIke gaNanA thatI hoya to temAM mane koI vAMdho to nathI, paraMtu jaina dharmanA AgamasUtrono jeNe abhyAsa karyo hoya, tenA hArdane potAnA AcaraNamAM mUkI 47 jeTalA cAturmAsamAM tenuM vAMcana karyuM hoya, potAnI dareka jIvanapaddhatimAM jaina dharmanA nIti niyamonusAra AcaraNa hoya ane jyAM jaina dharmamAM zithilatA dekhAI tyAM spaSTapaNe zithilatAno virodha karI, tyAM 'kriyoddhAra' vidhithI saMyamamArga apanAvavA puruSArtha karyA hoya, tevA paNa jaina sAhityakAranI sAcI oLakha pAme che. zrI kuzalacaMdrajI ma.sA. kahetA mAruM AcaraNa e mAruM pustaka che. jIvanamAM 350 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako.
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIbhathI bolavuM eka ane AcaraNamAM bhinnatA ! te bodha nathI. zrI kuzalacaMdrajI ma.sA. e mATe AcArAMga Adi sUtrane sAkSIrUpa mAne che. bALapaNathI je vyaktie sAdhutvanI jhaMkhanA karI ane te jhaMkhanA mATe jiMdagI dAva upara lagADI, Akhare jenI sAcI bhAvanA saphaLa thaI che tevA aparigrahI, saMyamI, brahmacarya vratadhArI, jaina dharmagraMthonA UMDA abhyAsI zrI kuzalacaMdrajI ma.sA.ne nata mastake vaMdana karuM chuM. - astu - jaya jinendra. saMdarbhagraMtha : (saujanya) (1) maMDalAcArya zrI kuzalacaMdrajI gaNivara - lekhaka : munizrI bhuvanacaMdrajI prakAzana varSa : I. sa. 1991. kAnajI je. mahezvarI rikhIyo 150, gaNezanagara, gAMdhIdhAma (kaccha) - gujarAta PIN - 370201 M. 9426789670 R. 02836-252835 saMvegI - vAcanAcArya zrI kuzalacaMdrajI ma.sA. + 351
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnatapasvI, udAracetA, AgamoddhAraka, samadarzI, AgamaprabhAkara pU. muni nyAyavijayajI mahArAja - kailAsa zAha dhirma pratye vizeSa ruci dharAvatA zrI kailAsabahene pU. nyAyavijayajInA jIvananA tathyone saraLa bhASAmAM rajU karIne khUba upayogI mAhitI rajU karI che. - saM.] 'adhyAtam Anandaghanasya cAsmina, kavitvamasmi mhaakvinaam| AnandaprakAzca yazoguruNAM, guNatrayI nyAyamunI smaasiit| prAkaTyameSAM munirAjarUpe, namAmi taM nyAyamuni prbhaate| munirAja zrI nyAyavijayajI mahArAjamAM AnaMdaghanajIno adhyAtma, mahAkavi kAlIdAsa jevuM kavitva ane upAdhyAyajI yazovijayajI jevuM jJAna e traNe guNo eka sarakhA hatAM - jANe e traNe mahApuruSoe bhegA maLIne muni nyAyavijayajInAM rUpamAM avatAra lIdho hato. evA nyAyavijayajIne ApaNe prabhAte praNAma karavA joIe. janma mAMgalyamU: vi. saM. 1946nA kArtika sudi trIjanA divase mAtA divALIbAe putraratnane janma Apyo. mAMDalamAM chaganalAla vakhatacaMda dharmaniSTha gRhastha hatAM. temanI dharmapatnInuM nAma divALIbahena hatuM. dharmapasAthe sagabhAM thayA tyAre temane khabara nahotI ke AvanAra puruSa (bALapuSpa) koI yogabhraSTa AtmA haze. ane tene prabhunA paigAma saMbhaLAvavA ane dharmaghoSanI ghoSaNA karavA prabhunA caraNe dharavo upara + 1bhI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ paDaze. bhaviSyamAM A bALa puruSomAM siMha samAna banavAno yoga haze, tethI A bALakanuM nAma narasiMha rAkhavAmAM AvyuM. A bALaka narasiMha hasamukho, zAMta, sarala, hetALa, AnaMdI hato. mAtApitAnA dharmanA saMskAra tenAmAM aMkurita thatAM hatAM. nAnapaNathI ja tene ekAMta jIvana pasaMda hatuM, tethI zaMkhezvara tIrthadhAma pAsenA bolerA gAmamAM jyAM temanuM mosALa hatuM tyAMnA grAma jIvanamAM madhura saMsmaraNo teo kadI bhUlyA nahotA. teo vAraMvAra kahetAM ke bhAratIya saMskRtino prema emane grAmajIvananA madhura saMsmaraNomAMthI sAMpaDayo hato. temanI buddhi tejasvI hatI. mAtApitAnA dharmasaMskAra jema maLyA hatA tema mAMDalanI krAMtikArI parivartanazIla bhUminA saMskAra pU. nyAyavijayajImAM vRddhi pAmI rahyAM hatAM. emanAM jIvana ghaDataramAM A jAgRti ane cetanAnA darzana thAya che. vidyAbhyAsaH jUnA vicAranAM mAtApitA potAnA bALakane tyAre paMDyAnI khAnagI zALAmAM mokalatAM. narasiMhabhAI cakora ane miSTabhASI hovAthI paMDyA ane sahAdhyAyInA mAnItA banI gayA. eka vakhata vAMce ane taiyAra. cAra dhoraNano abhyAsa karyo hato. saM. 1958mAM AcAryazrI vijayadharmasUrijI (te vakhate muni dharmavijaya) mAMDala padhAryA. zAstra vizArada jainAcArya zrI vijayadharmasUrijI zrAvakasaMghanA utkarSanA himAyatI ane sudhAraka vicArasaraNInA samarthaka sAdhu hatA. teo potAnI dIrghadRSTithI e paNa joI zakyA hatA ke jaina vidyAnA adhyayana ane vikAsa mATe kevaLa sAdhu-samudAya upara ja AdhAra rAkhavo paDe e barAbara nathI ane vidyAvikAsanA yugamAM to AvI ekAMgI sthiti cAlI zake tema nathI. tethI jarUra paDatAM tarata ja game tyAM pahoMcI zake ane jaina dharma-darzana - saMskRtinuM pratinidhitva karI zake evA jaina gRhastha vidvAno taiyAra karavAnI jhaMkhanA hatI. teone mAMDala AvIne A vicAra amalI banAvavAnI aMta preraNA thaI. mAMDalanuM vAtAvaraNa paNa kAMIka navA vicArane jhIlI zake evuM anukULa lAgyuM. emaNe A kAryanI zubha zarUAta rUpe mAMDalamAM yazovijayajI jaina pAThazALAnI sthApanA karI. bhAviyogathI prerAIne narasiMha cAlu zALA choDI. A pAThazALAmAM joDAI gayA ane khaMtapUrvaka jaina dharmano abhyAsa karavA lAgyA. hoziyArI to hatI ja. emAM bhUkhyAne bhAvatuM bhojana maLyA jevo yoga banI gayo. narasiMhane pahelA naMbaranI nAmanA maLI. ucca koTinAM vidvAno, paMDito taiyAra karavA hoya to kAzI jevA vidyAdhAmamAM ja A pAThazALAo laI javI joIe. bIje varSe A pAThazALAne kAzI laI gayA. narasiMha paNa kAzI pahoMcI gayA. gurune paNa A motI lAgyuM. barAbara bhaNe to vidvAna thAya ane zAsananI zobhA paNa vadhe. guruziSya vacce pU. nyAyavijayajI mahArAja + 353
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasnehanAM tANAvANA gUMthAvA lAgyA. gurudevanA caraNe - narasiMha buddhi prabhAvathI potAno vikAsa sAdhI rahyA hatA. mAtApitA vRddha hatA. potAnA ekanA eka lADalA putrane vivAhita jovAnI icchA hatI. narasiMhanuM vevizALa to thaI gayuM hatuM ane lagnanI vATAghATa cAlI rahI hatI. bhAI narasiMhanuM mAnasika valaNa juduM hatuM. saMsAranI mAyAjALamAM phasAvA icchatA nahotA. gurudevanA saMsAranI asAratA, vItarAgano mahAmUlo dharma, saMyama ane tyAganI mahattA, jIvana sArthaka karavA ane adhyAtmajIvananuM rahasya jANavA ane mANavA munidharmanI mahattA va. vacano narasiMhanA manamAM guMjatA hatAM. lagnajIvananI udAsInatA hatI ane e daramiyAna mAtApitAnuM avasAna thayuM. temano viraha asahya thaI paDyo. lagnanI vAta to adhUrI rahI. narasiMhane lagnasaMbaMdhamAMthI mukti maLI. gRhastha jIvana karatAM atyaMta ucca ane pavitra jIvana jIvI hajAronA jIvana ujALI hajArone zAtA ane preraNA ApavA mahAna tattvavettA ane mahAkavi thavA sarjAyela narasiMhabhAIe pAlitANA (kAkAnA jaNAvyA pramANe) javAne badale sIdhA banArasa tarapha prayANa karyuM. gurudevanA darzana, mitrono sahavAsa, zAstrono abhyAsa ane banArasanA jIvanano AnaMda mANavA narasiMha talasI rahyA hatA. jyAre gurudevanA caraNe jaIne mastaka namAvI ane gurudevanA AzIrvAda meLavyA tyAre temanuM jIvana dhanya banI gayuM. narasiMhabhAInI vidyAbhyAsanI jhaMkhanA tathA buddhiprabhA joIne gurudevane saMtoSa thayo. kalakattAmAM gurudevane caraNe potAnI jAtane zraddhApUrvaka samarpaNa karatAM joIne gurune AnaMda thayo. bhavya dIkSA mahotsavaH teo kalakattAmAM gurudevanA bhASaNathI eTalA badhA prabhAvita thayA ke jaina nyAyano abhyAsa zarU karyo. gurudeva temane vArtAlApamAM vakhatovakhata vairAgya bhAvanA jagAvavA upadeza ApatA hatA. tenI jAduI asara thaI ane cAritranI bhAvanA jAgI. gurujIne kahyuM ke he prabho! huM to mAMDalathI mAruM vevizALa toDIne ApanA caraNamAM besI javA Avyo chuM. mAre ApanA ziSya thavuM che. gurudevane khUba harSa thayo. 1963nA caitravedI panA roja kalakattAmAM dIkSA mahotsava maMDAyo ane dIkSAno varaghoDo jovA hajAronI medanI UmaTI AvI. ane saMghamAM AnaMdanI lahera laherANI. narasiMhabhAIne munizrI nyAyavijayajInuM nAma ApyuM. A muni nyAyavijayajInI buddhiprabhA evI tejasvI hatI ke nyAya-vyAkaraNa tIrtha banyA. mahArAjazrI vAraMvAra upadeza ApatA ke saMsAranuM svarUpa IndrajALa che. vidyutanA camatkAra athavA saMdhyAnA raMga samAna che. duHkhothI mukta thavA ane zAMti meLavavA prayAso karavA e ja manuSyajanma, uttama kuLa, uttama devaguru dharmanI prAptinuM phaLa che. anyathA pazuo paNa potAnuM peTa game tema karI bhare che. 354 + 1lmI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAvApurImAM vaDI dIkSA: saM. 1964mAM kArataka vada-5no vihAra karyo. nadiyA, murzidAbAda, bAlucara, ajImagaMja thaI carama tIrthakara ahiMsAmUrti jagavatsala bhagavAna mahAvIra svAmInI nirvANabhUmimAM padhAryA. A bhUmi pavitra paramANuone lIdhe AlhAda ApI Atmazuddhi - AtmazAMti arpanAra che. game tevA udAsI manuSyanuM citta eka samaya praphullita kare che. jaLamaMdiranI zobhA aparaMpAra che. jaMgalamAM maMgala evuM maMdira, prabhunI pAdukA, camatkArI mUrti, AsapAsanuM amIjharatuM zAMta pavitra vAtAvaraNa sau koIne AkarSI tuM hatuM. ahIM pAvApurImAM vaDI dIkSA dhAmadhUmapUrvaka ApavAmAM AvI. A pavitra bhUminI yAda preraNAtmaka thaI paDI. tyArabAda banArasa tarapha vihAra karyo. saM. 1964nA vaizAkha sudi-3nA roja prAtaHkALe nyAyavijayajI munie pAThazALAmAM praveza karyo. praveza vakhate kAzInareze hAthI, ghoDesvAra, benDa vagere sAmaiyAmAM mokalI temanuM bhavya svAgata karyuM. jJAnavAridhiH 1964mAM kAzI AvIne cAra varSa sudhI ekAgratApUrvaka saMskRta bhASA, nyAyazAstra ane jainazAstranuM adhyayana karyuM. 2021 varSanI UgatI vaye mAtA. sarasvatI emanA upara prasanna thayA. emaNe nyAyatIrthanI ane nyAya vizAradanI parIkSA ApI. A ucca padavI prApta karIne nyAya vizArada banI gayA. gurudevane AnaMda thayo. A cAritra munie saMskRtano talasparzI UMDo abhyAsa karI bhASA upara prabhutva prApta karyuM. saMnyAsanI sAthe emanAmAM je pratibhA khIlI UThI hatI tethI teo saMskRtanA zIghra kavi banI gayA. saMskRtanA zloko teo sahaja rIte banAvI zakatA. saMskRtamAM eTaluM badhuM prabhutva hatuM ke saMskRtamAM vaktavya ApIne zrotAone maMtramugdha karI detA. mahAmahopAdhyAya zrI yazovijayajI pachI zrI nyAyavijayajInA graMtharatno 'adhyAtma tattvAlokaane "kalyANabhAratI e baMne uttama graMthamaNi gaNAya che. A graMthamaNinI AsudhI eTalI bhAre mAMga rahI che ke tenI eka paNa kopI Aje paNa sulabha nathI. teozrI jIvananI saMdhyAe paNa eka evI uccabhAvanA rAkhatA hatA ke gItA jevo eka jaina tattvajJAnane darzAvato mahAgraMthamaNi gatanA cokamAM mUkavA taiyAra chuM paNa zArIrika kathaLatI sthitimAM lAcAra banIne A kAma karI zakyA nahi. tenuM manaduHkha chevaTa sudhI rahyuM. joke temaNe bhAratIya saMskRtinA nicoDarUpa sAMpradAyika tattvajJAnathI para "kalyANa bhAratI'nI bheTa ApIne janatA upara bhAre upakAra karyo che. eka ja graMthamaNithI emaNe sarva vyApaka pratiSThA prApta karI pU. nyAyavijayajI mahArAja + 355
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ hatI. temanI buddhiprabhAnAM camakArA A jJAnavidhimAM jovA maLe che. UgatI juvAnImAM ja zAstronI UMDI pAragAmitA prApta karI gahana tattvaciMtanamAM temaNe praveza karyo hato. jenA phaLasvarUpe mAtra 25 varSanI yuvAna vaye "adhyAtma tattvAloka' tathA "nyAya kusumAMjali' jevA zreSTha graMtho ane te paNa dhArAvAhI kAvyamAM prasiddha karI amara kIrti prApta karI hatI. eTaluM ja zA mATe? temaNe adhyAtma tattvAlokanI prAkRta AvRtti ane te paNa 500 jeTalA zlokomAM ApIne jagatane cakita karI dIdhAM hatAM. te tattAno graMthamaNi teozrInI vidvatAnAM gIto gAya che. bhAratanA prasiddha paMDitazrI mahAvIra prasAda dvivedI A UgatA yuvAna sAdhunI UMcI kAvyapratibhA, jJAnavaibhava ane tarkasaMgata dalIlo vAMcyA pachI mugdha banI gayA hatA. temaNe munizrI para lakhelo lAMbo patra tenI sAkSI pUre che. nAgapura ane ujjainanA brAhmaNa paMDitoe paNa A ja samayamAM nizcayo - vimuchanivAsaH A te vizva prasiddha bauddha paMDita azvaghoSa che ke saMskRta sAhityanAM advitIya mahAkavi kAlIdAsa che evI prazasti sAthe emane sanmAna arpaNa karyuM hatuM paNa A niHspRhI mahAtmAe mAnapatranI eka paNa kopI kadI sAcavavAnI khevanA rAkhI nathI ane te chapAyelA patranI kopI temanA pustaka saMgrahamAMthI maLatI nathI. jaina darzananI amara bheTaH eka sarjaka tarIkenI pratibhA prakAzI UThI. saMskRta bhASAnA eka kavi tarIke jevI emanI prakRti madhura ane hetALa evI ja emanI kavitA rasajharatI ane hRdayasparzI. vAtavAtamAM emanA mukhamAMthI ane emanI kalamamAMthI vividha chaMdomAM kavitAno amRta rasa relAto. kadAca ema kahI zakAya ke gadyano sarjaka je jhaDapathI potAnI kRtinuM sarjana karI zake evI ja jhaDapathI A munivaranI padyakRtio vahevA lAgI. kavitAnA jANe sAgara ja... jaina jagata, vidyArthI Alama, jaina darzananA pipAsu ane vidvAnone paNa mArgadarzana maLe evA mahAna graMthanA sarjananI bhAvanA 28 varSanI yuvAna vaye jAgI. jagatanA cokamAM jaina dharmadarzana ane tenuM tattvajJAna mUkavAnI jhaMkhanA bhAre hatI. sarasvatI devInA prasAda pAmI cUkyA hatA. ane zAstronA avagAhanathI jaina dharmanA vizva vidha viSayonAM pAragAmI banyAM hatAM. gujarAtI bhASAnA jaina dharmanA abhyAsIne eka ja graMthamAMthI jaina dharmano bodha maLI rahe te mATe jainadarzana graMthanuM Alekhana karyuM. jainajagatane 500 pRSThano mahAgraMtha ApIne potAnI pratibhA ane vidvattAnuM apUrva darzana karAvyuM. A graMthanI harIphAI kare evuM eka paNa pustaka hajI sudhI lakhAyuM na hoI A pustaka ajoDa ane pramANabhUta rahyuM che. A pustakanuM adhyayana, avalokana ane ciMtana ApaNe tAttvika guNagrAhitAnI dRSTi lakSamAM rAkhI karavuM joIe. 356 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSaraArAdhako
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ rASTrapremanA pUjArIH muni nyAyavijyajI rASTrapremI hatA. teo mAnatA hatA ke dharmanuM saMsthAna deza svataMtra hoya tyAre ja thaI zake. saradAra vallabhabhAI paTelanA adhyakSapaNA nIce muMbaI holamAM maLelI sabhAmAM rASTranI mukti upara temaNe bulaMda avAje vyAkhyAna ApI jaina munio mATe rASTranA praznomAM bhAga levAnuM eka navuM dvAra kholI ApyuM. jaina gatane camakAvI dIdhuM. hajAro yuvaka-yuvatIo ane jaina munioe A muninI bhUrI bhUrI prazaMsA karI. khAdIno pracAra karI pote khAdI dhAraNa karI prabhAvanAmAM lADu-patAsAMne badale khAdInAM kapaDAnI lahANI karAvavAnuM sAhasa pagaluM bharyuM hatuM ane carabIthI kharaDAyelA mulAyama malamalane badale jaina sAdhu-sAdhvI, jaina samAjanAM khAdI apanAvavA navo saMdeza Apyo. muMbaInuM yAdagAra cAturmAsaH saM. 1987mAM muMbaInuM cAturmAsa khUba pravRttimaya yAdagAra banI gayuM. koTanA upAzrayanAM vyAkhyAnamAM ane parvanA divasomAM mAnava maherAmaNa UmaTI Avato. temanA upadezamAM mahAvIra janmavAMcananA divase zrIphLa phoDavAnuM baMdha rahyuM hatuM ane sAMvatsarIka parvanA divase tapasvI naranArIone zuddha khAdInI prabhAvanA karavAmAM AvatI. satyane nirbhayapaNe uccAratAM samAjanA koI vargano aNagamo utare to te sahevA teo saharSa taiyA2 beThelA hatA. jaina samAjanAM kalahanuM vAtAvaraNa cAlu rahyuM hovA chatAM koI paNa virodhI vyaktinI niMA temanA mukhathI vyAkhyAnamAM ke bIjI vakhate koIe kadI sAMbhaLI na hatI. kaluSita vAtAvaraNathI teo nirALA hatA. teo vyAkhyAnamAM ane lekhanakaLAmAM jeTalA pracaMDa hatA teTalA ja prakRtie namra, zAMta, prasanna hatA. vAtacItamAM bhadrika, hasamukha cahero ane sa2LatA e emanA jIvanamAM vaNAI gayAM hatAM. Atmonnati : munizrIe 15-7-31nA roja AdIzvara dharmazALAmAM vyAkhyAnamAM dharmano pAyo majabuta banAvavA jaina saMgaThana sAdhavAnI jarUra che tema jaNAvI racanAtmaka yojanAo karI. jaina samAjane prANavAna banAvavA zakya prayAso karIne jaina dharmane dIpAvo to ahiMsA dharmano camatkAra sarjAze. jIvananI saraLatA cAritramAM ja che. eka khAMDI upadeza karatAM eka adhoLa vartana vadhu lAbhadAyaka che. zAstro vAMcavA, samajavA, samajAvavAM sahelAM che, paNa jIvanamAM utAravA dohyalAM che. AtmAno vikAsa sAdho. nakAmI paMcAtamAM paDI AtmAnuM na hAro. badhI nAta jamI gaI ane va2AjA ja rahI gayA' evuM na bane tenuM dhyAna rAkho. pU. nyAyavijayajI mahArAja + 357
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnanI dizA samajo: muMbaI ra6-31nA roja minTa roDa upara AvelI koThArI vADImAM manuSya kartavya' upara vyAkhyAna kareluM. temAM paropakAra e moTuM dAna che.' abhayAna e paropakAra dAna che ane anukaMpA paNa paropakAra che. bharatAmAM na bharatA jarUriyAta hoya tyAM dAna devuM joIe. dezamAM lAkho karoDo garIbo bhUkhamarAnI AgamAM baLI rahyA che, tyAre jamaNavAromAM paisA veDaphAya e ayogya che. dAnanI dizA samajavAnI jarUra che. samAja upara ke deza upara Aga varasatI hoya evA kusamayamAM paNa prajAnA hitamAM janatAnA kalyANa arthe sakala saMghanA upakArya devAlayanI dhanarAzino eka paiso kharcavo e jo khoTuM manAya to evA dhananI vRddhi karavI nakAmI che. je dhana prajAnI anukaMpAmAM upayukta thaI zake te dhananI vRddhi karavI samucita che. emAM vadhu puNya che e samajavuM joIe. devadravyanA bhaMDAro sarakArI lononI dizAmAM ThalavAyA che. teno upayoga katalakhAnA, kArakhAnA, lazkarI vyuha ane laDAIthI mahApApanA kAmomAM thAya che. bAhya ADaMbaronA bhabhakA batAvavAmAM ane goTALA ke bakheDA calAvavAmAM kAma lAge tevI sthiti A yugamAM nabhI na zake. rASTradharmaH munizrI rASTrapremI hatA, eTaluM ja nahi paNa svadezI ane khAdInA himAyatI hatA. rASTrIya jIvana gaMbhIra sthitimAM che. rASTradharma tarIke ApaNI pharaja che ke svadezI bhAvanA poSavI joIe. darekedareka cIja svadezI ja vAparavI joIe. paradezI kApaDa paNa nA vAparavuM joIe. jenI pAchaLa lAkho jAnavaro katala thatAM hoya ane lAkho maNa carabInA vaparAzathI je banatuM hoya tevuM nApAka kapaDuM ahiMsA dharmI kema vAparI zake? DuMgaLI khAvAmAM je doSa che tenA karatAM hajAragaNuM anaMtagaNuM pApa carabIvALA nApAka kapaDAM vAparavAmAM che. dezanuM karoDonuM dhana paradeza ghasaDI javAmAM Ave che tethI dezamAM bekArI bhUkhamaro vadhyo che. A saMkrAtikALa che. svAtaMtrya meLavavuM hoya ane TADhe pANIe khasa kADhavI hoya to khAdInA pUjArI banI javuM joIe. ApaNI unnatinA upAyoH | munizrI nyAyavijayajI jamAnAne oLakhatA hatA. AjanA yugamAM navI peDhIne kevuM zikSaNa, kevA saMskAra ane kevo dharmano bodha Apavo joIe te vize temaNe khUba ciMtana karyuM hatuM. sAcI mukti apAve te vidyA ane te mAtra pustakonA kIDA banIne nahi paNa zArIrika zrama, vyAyAma ane vidhavidha pravRttio dvArA maLI zake. jIvananuM ghaDatara ane caNatara thavu joIe tevuM mAnatA hatA. unnatinI cAvI ekamAtra kartavyonI sAdhanA che. sva-unnati vagara na sAmAjika 358 + 1lmI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ unnati sAdhya che, na rASTrIya unnati zakya che. unnatinA pAyAmAM vidyAnI jarUra che. sAcuM jJAna unnatino mUlAdhAra che. gAMdhI saptAhane saMdezoH 2-131nA roja saradArazrInA haste hAjara rahevAnuM AmaMtraNa pU. nyAyavijayajIne ApavAmAM AvyuM hatuM. paraMtu varasAdanA kAraNe hAjara rahI zakyA na hatA tethI temaNe potAno saMdeza mokalAvyo hato. "jo dezamAM bhaluM cAhatA ho to adhogatinA bhISaNa khADAmAMthI dezano uddhAra karavA mATe ghera ghera reMTiyAno guMjArava karo. videzI kApaDe dezanA dhaMdhAno nAza karyo che dezanI durdazA dUra karavA khAdI ane reMTiyo teno amogha upAya che." dIkSA saMbaMdhI kharaDoH vaDodarA "dIkSA' saMbaMdhI kharaDAne rada karAvavA nimAyelI amadAvAdanI jaina kamITInA 1-9-31nA patra upara pU. munizrI nyAyavijayajIe uttara Apela ke dhArmika vastunA viSayamAM rAjya taraphathI aMkuza mUkAya e pasaMda karato nathI. paNa ApaNe pramAda nathI khaMkherI zakyA e bahu ja dilagIrI bharyuM che. dIkSA saMbaMdhamAM je maryAdAo toDAI rahI che enuM ja pariNAma che ke rAjyanA maMtrIo ane narezo paNa khaLabhaLI UThyA che. strI jIvananI unnatiH mAdhavabAgamAM 4-131nA roja mahilA samAja tarapha pU. nyAyavijayajIe strI jIvana unnati para pravacana ApyuM hatuM. strI-puruSa e samAjarUpI ke dharmarUpI rathanA be paiDA che. e paiDA barAbara hoya to rathanI pragati thaI zake tema strI puruSa daMpati paraspara yogya guNasaMpanna hoya to teo potAno utkarSa sAdhI zake, gRhasthAzramane zobhAvI zake ane temanAthI samAja ane dharmanI unnati thAya. strI e sRSTinI mAtA che. tenI ajJAna dazA saMsArane mATe zrApa rUpa che. nArI jIvanamAM jJAnarUpI dIpaka pragaTa na thAya tyAM sudhI gatano aMdhakAra dUra nA thaI zake. mAtAnA saMskAro bALakamAM Utare che. dareka mAtAe potAnA bALako mATe kuTuMbanA kalyANa mATe, dezanA kalyANa mATe vicAra, vANI, ucca banAvavAnI AvazyakatAo che. yuvakone uddhodhanaH 27131nA prabuddha jainanA aMkamAM pU. munizrIe yuvakone saMdeza pAThavyo hato ke tamArI yuvAnIno joza, tamAruM UchaLatuM khamIra, tamArI jJAna dizA ane jIvana sarvasva dharmanI bujhAtI jyotane punaH prajvalita karavAmAM khatama thavuM joIe. kAyaratAnA jALA khaMkherI nAMkhI karmakSetranA medAnamAM UtarI jAva. zAsanadeva sahAyaka thaze. pU. nyAyavijayajI mahArAja + 359
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAdhu saMsthAnI vartamAna jIvanadazAH pU. nyAyavijayajIe sAdhu saMsthA vize khUba khUba vicAro karyA che. sAdhu samAjamAM aikyatA dekhAtI nathI. tIrthacaryAno baLabaLato prazna lyo nathI. samAjanA utkarSa ane samunnati mATe je darda hovuM joIe te dekhAtuM nathI. Aje padavInA moha jAgyA che. vidvattA na hoya ane joga paNa karyA na hoya tevA paMnyAsa thaI bese ane AcAryanI mahAna javAbadArIno vicAra karyA vinA AcArya thaI bese to padavInA mAna kyAMthI rahe? padavIno rAphaDo phATyo che. padavInI kiMmata rahI nathI. celA vadhAravA khAtara paNa bhAre kAvatarA racAya che. zramaNajIvana e vizvabaMdhutvanuM vrata che. temanA hRdayakamaLamAMthI suvAsabharyA - sudhA vacano nIkaLe je hajArone zItaLatA ApI jAya. vyAkhyAnamALA e zikSaNamALA banAvI joIe. zrotAomAM sArI bhAvanA sIMcAvI joIe jethI temanA kartavyamArganuM temane bhAna thAya. hAnikAraka rivAjo dUra thAya ane temanI jJAnazikSAmAM vRddhi thAya. jaina zAsananA viziSTa udyoto jainetara janatA ane jainetara vidvAnovALI sabhAmAM vyAkhyAno ApavAthI thaI zake. sAdhuo pAse yuvAno AvatAM bhaDake che enuM kAraNa dUra thavuM joIe. temanA praznono samatAthI javAba ApI zakAya to teone saMtoSa thAya ane jaina dharmanA siddhAMto jANIne prabhAvita thAya. vitarAga paramAtmAnI mUrti para aMga prazobhana ghaTe? pU. nyAyavijayajI navIna vicAraka hatA, nirbhIka hatA. potAnA vicArone khullaMkhullA mUkavAmAM nIDara hatA. temanA navA vicArothI junavANI mAnasa dharAvatA keTalAka munivaro samasamI rahyA hatA. chatAM paNa keTalAka vidvAno - vicArako temanA vicArone apanAvatA hatA. ApaNe hRdayazuddhi mATe, AtmAnI labdhi mATe, IndriyonA vazIkaraNa mATe, kaSAyonA parAjaya mATe devadarzane jaIe chIe. aMdarano mela dhovA mATe, aMdaranA rogone nAbUda karavA mATe, rAgadveSa khaMkheravA mATe satyanA pATha zIkhavA mATe devAlaya jaIe. temanA guNonuM ciMtana karI jIvanamAM utAravA prayAsa karavAno che. jIvananI zuddhi karavAnI che. devAlaya e zAMtinuM dhAma che. e pratimAo zAMti ane maMgalakArI che. tene AbhUSaNa aMgaracanA jhagamagatI AMgI zobhe kharI? AMgI vinAnI mUrti kevI prazAMta jaNAya che! sAhitya svAmI temaNe muMbaImAM vidyArthIo ane yuvAna peDhIne sAhitya dvArA je saMdeza Apyo hato temAM protsAhana, virakta zAMti, AzvAsanam, Atmaprabodha, kAtrizikA, mudrAlekha, prabodhanam, preraNA dInAkrandana, anekAMtavibhUti-vIravibhUti vagere suMdara pustako bhAvavAhI bhASAmAM ApyAM che. lagabhaga 800 zloko gujarAtI anuvAda sAthe rasaprada rIte ApyAM hatAM. 360 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ saM. 2010mAM nyAyatattva prakAzanI pustikA ApI che. te temanI saMskRta bhASA paranI nipuNatA darzAve che. kevI temanI ajaba buddhiprabhA ! uttarAvasthAmAM zarIra bImArIthI gherAyeluM hovA chatAM 'kalyANabhAratI' anupama graMtha Apyo che. 560 pRSThonA graMthamaNimAM paccIsa prakaraNamAM pa00 jeTalA zlokomAM jaina dharmanuM hArda, siddhAMto saraLa bhASAmAM ApyA che. A graMtha temanI vidvattAno adbhuta graMthamaNi che. 'AtmavibhUti' paNa 108 zlokamAM ApI. mahAtmAonA graMthonuM digdarzana karAvyuM che. mahAmAnava 113 zlokamAM, vIravibhUti 102 zlokamAM, nyAya kusumAMjalI 185 zlokamAM ane eka prAkRta graMtha sAtattAnoo 50 zlokomAM ApIne camatkAra sarjyo che. hiMdI, gujarAtI, aMgrejI bhASA para sAruM prabhutva hatuM. 7 hiMdI, 11 aMgrejI, saMskRtamAM 25, gujarAtImAM 42 pustako ApIne sAhityanA svAmI ane sAhityasamrATa kahevAyA. aMgrejI ane gujarAtI pustako taiyAra thatAM pahelAM ja kALe temane jhaDapI lIdhA hatA. mAMDala mATe temane bahu mAna hatuM teo kahetA ke mAtAo jema dIkarAne sAcave tema mAMDalanI mAtAo mArI jhINAmAM jhINI kALajI laI putrathI adhika mane sAcavatA eTale mAre mana to mAMDala svargabhUmi che. teo kahetA ke mAruM dila kyAMya javA kabUla thatuM nathI. AvI cAkarI ane sevA bIje mane maLavAM asaMbhavita lAge che. vi.saM. 2026nA mahAvadI-5 tA. 6-2-70nA roja ociMtA ja A duniyAmAMthI vidAya thayA. AgalA divase agAzImAM pharatA hatA. jhaDapathI cAlyA jAya evI koI mAMdagI nahotI tyAM agAzImAM ociMtA lakavAno humalo thayo emane upADI pathArImAM suvADyA tyAre paNa hasatA ja vAto karatA hatA. yogya TrITamenTa ApI. jo ThIka na thAya to amadAvAda laI javAno saMghe nirNaya karyo. e nirNaya amalI bane te pahelAM ja 10 vAgatAM duniyAmAMthI vidAya thaI gayA. mAMDalanuM dharmachatra jhUMTavAI gayuM, haiyAne haLavuM karavAnuM AzrayasthAna cAlyuM gayuM. maMgaLavANI sAMbhaLavAnuM sadbhAgya sAne mATe asta pAmI gayuM. emanA khaDakhaDATa hAsyathI guMjatuM vAtAvaraNa temanA vinA bheMkAra banavA lAgyuM. prAcInakALano jaina zabda Aje pharI sAMpradAyika rUpe vaparAvA lAgyo che tyAre nyAyavijyajIe dharmane vyApaka dRSTie oLakhavA mATe pradhAna sarva dharmALAM, satyaM nati zAsanam| AvuM vyApaka dRSTiyukta vidhAna karIne potAno satyaprema vyakta karyo che. kailAsabahena zAha amadAvAda mo. 9909716022 pU. nyAyavijayajI mahArAja + 361
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ - AtmaciMtaka zrI bhogIlAla giradharalAla zeTha ha jazavaMtalAla zAha dhArmika viSayonA zravaNa, manana pratye rasa dharAvanAra zrI jazavaMtabhAI jaina sAhitya samArohamAM zrotA tarIke hAjarI ApatAM ApatAM pote paNa vaktA tarIke prayatnazIla banyA ane temanI pAsethI A lekha prApta thAya che. - saM.). IsvInI vIsamI sadImAM muMbaImAM jaina sAhityakAra zrI bhogIlAla giradharalAla zeThanA ghaNA pustako, graMtho jena dharma AdhArita ane zrImad rAjacaMdranA jIvana tathA sAhitya AdhArita tathA saune jIvanautthAna mATe upayogI evA prakAzita thayA che. janma : morabI (saurASTra - gujarAta) tA. 21-10-1902 abhyAsa : morabImAM meTrika (I. sa. 1927), pachI muMbaI valsana kaoNlejamAM arthazAstra sAthe B.A. I. sana 1931mAM thayA, tyAre grAMTa roDa paranI baoNrDiMgamAM rahetA hatA ane page cAlIne ja kaoNleja jatA. emanA zokha : pustako, vAcana, lekhana tathA nabaLA sahAdhyAyIone zIkhavavuM. aMgrejI tathA gujarAtI bhASAnA ghaNA graMthono abhyAsa karI baMne bhASAo para prabhutva meLavyuM. dehavilaya : muMbaImAM tA. 22 julAI 1981. jIvana jharamara ane jIvanakAryaH zrI bhogIlAlabhAInuM jIvana - je temanA ja pustaka rUDA manuSyonA aMtima udgAro' (lekhaka : zrI bho. gi. zeTha, AvRtti 1985)mAMthI ja maLe che. jIvana ane jIvanakArya ullekhanIya eTalA mATe che ke jIvana ja dharmaciMtanamaya ane sAdhanAmaya hatuM, bIjAone lAbha maLe e bhAvanA hatI. ane emAMthI ja sahaja rIte lakhatA thayA, jenA pariNAme ja tattvavicAra ApanAra ane dharmapreraka sAhitya samAjane pustako rUpe maLyuM che. temAMthI ghaNAMnI to vadhu AvRttio chapAI che, lekhanakArya I.sa. 1961thI zarU thayuM te TheTha jIvananA aMta varSa 1981 sudhI cAlu rahyuM. satata vAMcana, satata ciMtana ane satata lekhana. nAnapaNathI ja sAdAI, koI mojazokha nahIM. paisA bacAvIne pustako kharIdatA 362 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ ane vAMcatA. pustako kALajIthI sAcave. akSaro moDadAra suMdara hatA. muMbaImAM zarUmAM (I.sa. 1931) mAsika rU. 50/- pagAranI nokarI hatI. sana 1933mAM zrI suzIlAbahena sAthe lagna. sAhitya, vAcana ane AdhyAtmika vAcana cAlatuM, jenAthI bhASAjJAna ane zAstrajJAna vikasyuM. nAnI putrIne saMbhALatI vakhate paNa tene bhaktigIto ane vairAgyagIto saMbhaLAvatA. jyotiSavidyAno paNa abhyAsa karelo; AgAhIo paNa sacoTa karatA. I.sa. 1952mAM mAMdagI daramiyAna vAcana vadhyuM. tyAre zrImad rAjacaMdrajInA 'vacanAmRto' graMtha vAMcavAmAM AvatAM te vacano ane te vicA2sa2NIno emanA para khUba prabhAva paDyo je emanA pachInA pUrA jIvana para ane lekhana para rahyo. AnAthI samyakdarzana pragaTAvavAnI tIvra tAlAvelI lAgI. ane te aMgenuM ciMtana ane jIvanamAM vrata, niyamo, saMyamanA prayogonA puruSArtha vadhyA. I.sa. 1957thI thoDA mitro sAthe roja rAtre zrImad rAjacaMdranA vacanonuM vAcana zarU karyuM. pote to emAM ja khovAyelA rahetA. jIvana evuM saMyamita banyuM ke bolavAnuM paNa bahu ochuM thaI gayuM. vizeSArthasahita I.sa. 1961mAM paheluM pustaka 'AtmasiddhizAstra vivecana' e nAme prasiddha thayuM. I.sa. 1966thI dhaMdhAmAMthI pUrNa nivRtti lIdhI. Arthika ane bIjI bhIDa vacce paNa dhArmika, AdhyAtmika vAMcana, ciMtana vadhAryAM. prabhu pratye samarpaNatA ane zraddhA keLavI. svasthatA rAkhI AtmA kevI rIte utthAna karI zake e mATenuM jAte tAdazathI udAharaNa banI rahyA. I.sa. 1967mAM akasmAta, phekcara ane mAMdagInI pathArIvazatAmAMya AtmasAdhanA sAthe sahRdayI mitrone anubhavajJAna samajAvavuM zarU karyuM. I.sa. 1968thI to ghaNA mitroe teonA mArgadarzana heThaLa jIvanamAM pheraphAra ane dharmArAdhanA zarU karyA jenAthI temane ghaNo ullAsa thayo. pachI bIjAone paNa lAbha maLe e zubhabhAvathI I.sa. 1970mAM bhakti mArganuM rahasya' pustaka pragaTa karyuM. tenI prastAvanAmAM lekhaka lakhe che ke H "A pustakamAM jJAnamArgane gauNa rAkhIne bhaktinuM mAhAtmya batAvyuM che. jJAnamArgano niSedha nathI, paNa bhaktibhAva sahita dharmakriyA ApoApa aMtarathI pragaTa thAya enA para dhyAna ApyuM che. jJAnamArga durAdhya che, to kriyAmArgamAM mAnakaSAya, vyavahAra-Agraha vagere doSono saMbhava che. vaLI, satpuruSo ane tenAM vacanonA vize prIti, bhakti thAya te AtmavicAra ane samyak sAdhanA mATe jarUrI che, upayogI che." teozrInA aMta2 52 zrImad rAjacaMdranA vacanAmRto ane AtmasiddhizAstrano AtmaciMtaka zrI bhogIlAla giradharalAla zeTha + 363
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ jabaro prabhAva rahyo che je temanA pustakonA kathAvastumAM jhaLake che. teo uttama tattvaciMtaka, sAdhaka ane lekhaka banI rahyA. - bIjAone dharmalAbha ApavAnI utkaTatA rahI jenA pariNAme ja tA. 2312-1980nA roja zreyasa pracAraka sabhA nAme prakAzana saMsthA sthApI ane eno hetu hato janatAnA vyAvahArika abhyadayamAM tathA pAramArthika utkarSamAM upayogI evuM sAhitya koI paNa dharmanA bhedabhAva vagaranuM prakAzita karavuM. - I.sa. 1971mAM sakhta bImArI chatAM vAcana, lekhana, ArAdhanA, va. dharmapravRtti cAlu rahI eTaluM ja nahIM, paNa balake vadhI. dara zanivAre eka kalAka bhAvika rasikone vAcanA ApavAnuM zarU karyuM. zrImadjInA lakhANanA ghaNA zabdonA artha samajavA muzkela paDatA, tethI sana 1974mAM adhyAtmajJAnakoSa' banAvI prakAzita karyo. zrImadjInA jIvanavikAsa aMge emanA ja patronA saMkalanarUpe sAmAnya sAdhakane upayogI thAya evuM pustaka 'adhyAtma jIvanagAthA' I.sa. 1977mAM pragaTa karyuM. vaLI, zrImadjInA patrAMka 172mAM mokSamArganI sAdhanAnuM suMdara vizleSaNa che te AdhArita graMtha nirvANa mArganuM rahasya' lakhI I.sa. 1977mAM pragaTa karyo. saMsArathI muktinI sAdhanA mATe samAdhimaraNanI anivAryatA samajAvatuM pustaka "samAdhi maraNa" I.sa. 1977mAM pragaTa karyuM. vaLI, AtmasAdhanA daramiyAna lAdhelI bhaktimArganI vizeSa UMDI samajaNane prakAzita karavA potAnA ja agAunA bhaktimArganuM rahasya' pustakanA lakhANane sudhArI, vistRta karIne pharI I.sa. 1978mAM e ja nAmathI sudhArelI AvRtti pragaTa karI. bImArInI tIvratA vadhavA chatAM sana 1977 ane sana 1978mAM vizeSa lakhANo pustaka rUpe pragaTa thayAM che. I.sa. 1980mAM AMkhonA operazana pachI e ja varSamAM traNa nibaMdho traNa pustikA rUpe pragaTa karyA. pachI I.sa. 1981mAM AdhyAtmika nibaMdho' nAma heThaLa eka vistRta pustaka sAta nibaMdhovALuM pragaTa karAvyuM. gaMbhIra mAMdagImAM ane jIvananI saMdhyAe vizeSa upayogI mArgadarzana vALI nAnI pustikA chellI ghaDInA avasare I.sa. 1981mAM pragaTa karI. I.sa. 1981nA julAImAM bImArI tIvra banI. tyAre zarIra sIdhuM rAkhI sUtA. khorAka choDIne, chevaTe pANI paNa choDIne tA. 22 julAI 1981nI rAtre e sAdhaka, AtmaciMtaka sAhityakAra evA pavitra AtmAe samAdhipUrvaka deha choDyo. jIva nIkaLyAnI koI bAhya nizAnI na dekhAI. potAnA jIvananA ciMtana ane sAdhanAnA nicoDarUpe lakhAyeluM ghaNuM sAhitya mUkI gayA je abhyAsuone 364 + 1lmI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ ane mumukSuone ghaNuM upayogI ane lAbhakartA thAya evuM che. Ama jotAM, temaNe lakhavA khAtara ja kyAreya lakhyuM nathI, paNa temanA sAdhanAmaya jIvananA pravAhamAM cAlelA AtmaciMtana ane anubhavanA paripAkarUpe sahaja ja lakhAtuM gayuM je saune upayogI, upakArI evuM ghaNuM sAhitya ApaNane maLyuM che. AvA hatA AtmaciMtaka, sAdhaka, virala jaina sAhityakAra zrI bhogIlAla giradharalAla zeTha - "bAlavidyArthI." jazavaMtalAla va. zAha temanAM prakAzita pustako 1. Atmasiddhi zAstra vivecana) : prathama prakAzana : I.sa. 1961. 7mI AvRtti pAnAM 445 I.sa. 2006mAM zreyasa pracAraka sabhA, e. ema. mahetA kAM. zarapha menzana, 32 prasesa sTrITa, muMbaI-2 tathA 35 morabI hAusa, govA sTrITa, muMbaI-1 A graMthamAM kula 12 prakaraNo-vibhAgo che. akSaro moTA ne chUTA suvAcya chapAyA che. lekhake zAstranI 142 gAthAonuM gAthAvAra bahu saraLa bhASAmAM sAmAnya vAcakane samajAya e rIte sarasa vivecana karyuM che. pUrA jaina darzananA prarUpaNarUpa A kRtimAM gUDha ciMtana samAyuM che. eTaluM ja nahIM, paNa cha padanuM varNana - vivecana jaina sahitanA chae darzananuM paricayasaha vivecana samAvI lIdhuM che. bhAvArtha ane vizeSArtha vistArathI samajAvyA che. 2. bhaktimArganuM rahasya : prathama prakAzana sana 1970 zreyasa pracAraka sabhA. pharI enA sudhArelA lakhANanI vistRta rUpe AvRtti prakAzana thaI I.sa. 1978mAM zeTha sadgata nagInadAsa gi. zeThanA TrasTIo zrI jamanAdAsa zeTha, mAunTa yUnika, 62-peDara roDa, muMbaI-40026 pharI trIjI AvRtti I.sa. 1982mAM prata: 2000, kula pAnAM 248nI pragaTa thaI che. A pustakamAM 15 prakaraNo che. lekhaka zrImad rAjacaMdrajInA vacanAmRtothI ane temaNe batAvelA bhakti mArganI mahattA ane tenA sahelApaNAthI eTalA prabhAvita thayA ke A vAta bhAviko samakSa mUkavA vicAryuM ane A graMtha banyo. 'bhaga' zabdano artha, bhaktanI vicAradhArA, bhaktanuM AtmasaMbodhana, tenI sAdhanA satata ciMtavavA yogya maMtrarUpa vAkyo, va. A graMthamAM AvarI lIdhA che. sAdhaka bhaktane khUba ja mArgadarzaka A graMtha banyo che. 3. zrImad rAjacaMdra adhyAtma jJAnakoza : prakAzana : I.sa. 1974 pAnAM AtmaciMtaka zrI bhogIlAla giradharalAla zeTha + 365
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ 338, prakAzaka : sadgata zrI nagInadAsa gi. zeThanA TrasTIo, 505, kAlabAdevI, muMbaI-2 lekhaka zrI prastAvanAmAM lakhe che ke 'zrI rAjacaMdra' graMthamAMnI judAjudA viSayonI mAhitI kakkAvArI pramANe kramavAra goThavIne Reference Book tarIke upayogI thAya evuM A pustaka banAvyuM che. 4. samAdhimaraNa : prakAzana varSa : I.sa. 1977, pAnAM 218, prakAzaka : ema. ema. mahetA, 35, morabI hAusa, govA sTrITa, muMbaI-1 A pustakamAM mRtyunI avazyatA, maraNanA prakAro, samAdhimaraNa, asamAdhimaraNa, mRtyu vakhate thatuM duHkha, maraNa prasaMga parathI levAno bodha, te samaye thatI prakriyA, samAdhimaraNa mATenI pUrvataiyArI, e samaye jarUrI aMtima AlocanA vagere vicAraNAo ane mArgadarzana darzAvyA che. manuSyadeha sArthaka thAya ane maraNa samAdhipUrvaka thAya e aMge banelA banAvonA dRSTAMtapUrvaka lAbhakArI lakhANa che. chellI ghaDIe jJAnInA TUMkA maMtrasvarUpa vacano haLavethI bolavAnI upayogitA batAvI. jevI bhAvanA evI siddhi e nyAye zreSTha bhAvanAo bhAvavAnI bhalAmaNa karI che. 5. nirdeza mArganuM rahasya : prakAzana H I.sa. 1977 (patrAMka 172) prakAzakaH e. ema. mahetA, 35, morabI hAusa, govA sTrITa, muMbaI-1 pAnAM 158. zrImad rAjacaMdrajIe temanA ziSya munizrI lallujIne lakhelA be patro kra. 172 ane 875mAMnI vastunuM vivecana A graMthamAM che. sahune hitakArI thAya evo bodha nirvANamArga mATenA, hradayapUrvakanI ArAdhanAthI jenAthI mukti maLe e mATenA sAta bola sahita kramavA2 mArganuM addabhuta varNana karyuM che. - niraMtara udAsInatA, virAgatA sevavI. satpuruSanI bhakti eTale ke enA pratye samarpaNatA keLavavI, enI AjJA pALavI. satpuruSonA caritronuM smaraNa, ciMtana, manana karavuM jenAthI jIvanamAM guNo ane zuddhi vadhe. - satpuruSanA lakSaNo jevAke caitanyamaya cittanI dazA, AtmAmaya upayoga (dhyAna), emanA vacano ane enI upakArItA, vagere vicAravA. - satpuruSonI mukhAkRti ane AMkhamAM prakAzita thatA Atmika guNo jevA ke zAMtabhAva, karuNA ane kSamAbhAva vagerenuM avalokana karavuM. AnAthI ArAdhaka darzakanA aMtaramAM ahobhAvasaha tenA vacanomAM zraddhA dRDha thAya che.. jJAnInA mana, vacana, kAyAnI dareka ceSTAnA rahasyonuM ciMtana karavuM. jJAnInI AjJAnuM ArAdhana traNe yoganI ekatApUrvaka karavuM. Ama, satpuruSa pratye prema, zraddhA, arpaNatA ja mokSa mArga kholI Ape che. 366 - 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6. prema ane pUrNatA : pAnAM 71, prakAzana : I.sa. 1980, ezIyATIka ce. TrasTa, 49, mAunTa yUnIka, 62 peDara roDa, muMbaI-26. A eka nibaMdhanI laghu pustikA che. prema e eka alau itattva ane AtmAno ja nirmaLa guNa che tene ane tenA sAcA svarUpane samajavAnI vicAraNA lAMbo samaya (lekhakane) cAlI. ane temAM bIjA ghaNA prabhupremIonA vacanothI preraNA thaI. A nibaMdha mATe premamArgano yAtrALu premaguNane vikasAvI tene pUrNatA tarapha laI jaI zake che e vAta karI. kharo prema chevaTe parAbhaktimAM pariName, prabhu pratye prema thaI jAya ane ema thatAM prabhupremI pUrNatAne pAme che e vicAra upasAvyo che. kharo prema ja pUrNatA apAve che. jenAM vacanothI preraNA thaI e vicArakonA prema' aMgenA uddagAro pustakanA chevaTanA vibhAgamAM noMdhyA che, je nava che. aMgrejImAM ane gujarAtImAM che. evA preraka che zrImadda bhagavatu, nArada bhaktisUtra, zAMDilya, saMta kabIra, zrImad rAjacaMdra, svAmI zivAnaMdajI, rAmakRSNa paramahaMsa, svAmI vivekAnaMda, poMDIcerIvALA mAtAjI, eka prabhubhakta vagere jenA vacano ane nAmonI noMdha-svIkRti graMthanI zarUAtamAM ja che. 7. traNAnubaMdha (nibaMdha) : prakAzana : I.sa. 1980, laghu pustikA pAnA 62. dareka jIva bhavobhavanA bhramaNa daramiyAna bIjA jIvo sAthe saMbaMdhamAM Ave che tyAre gamA ane aNagamAnA bhAvothI leNa-deNanA, zubha ane azubha karmo bAMdhe che, AnI sAMkaLa te RNAnubaMdha che. traNa eTale karaja ane te anurUpa phaLa denAra baMdha te anubaMdha che. guru ane ziSya vacce paNa zubha RNAnubaMdha hoya che. judIjudI gatinA jIvo paNa RNAnubaMdhanA kAraNe saMbaMdhamAM Ave che, leNadeNa patAvatAM gamatI ane aNagamatI pravRtti kare che. Akho saMsAra RNAnubaMdhanA AdhAre cAle che, cAlyA ja kare che. jIva rAgadveSanA bhAvo na kare to AvA baMdhathI chUTA rahI zake che. vizeSa to, tevA karmanA udaya vakhate pharI rAga-dveSa na karatAM ni:spRha rahI sahana karI le to anubaMdhanI sAMkaLathI pharI na baMdhAya, chUTato jAya che. A badhI carcA vistArathI 62 pAnAMnA A nibaMdhamAM che. 8. jAtismRti jJAna (nibaMdha) : prakAzana : I.sa. 1980 (laghupustikA) pAnAM 46. A traNeya (kra. 6, 7, 8) nibaMdho pachIthI I.sa. 1981mAM ane pharI sana 1996mAM chapAyela bIjA nibaMdhonI sAthe ekatra karIne 258 pAnAnuM navuM pustaka 'AdhyAtmika nibaMdho' e nAmathI zreyasa pracAraka sabhAe prakAzita karyuM che. jAtismRti jJAna e matijJAnano ja eka prakAra che. tenA mukhyatve 4 bheda che : avagraha eTale ke Perception, IhA eTale ke Conception, avAya 2/2EUR Decision 244 ElLZBUL Bize } Retention. guldzyld sult GLEULZ AtmaciMtaka zrI bhogIlAla giradharalAla zeTha + 367
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ thaI zakatuM nathI, kone thaI zake che, tenA prakAro, te thavAnA nimitto, vagere carcA tevuM jJAna jene thayeluM tenA dacaMto sahita, vistArathI karI che. AvuM jJAna cAreya gatinA jIvone thaI zake che. AvA jJAnamAM keTalA bhavo jANI zakAya vagere ghaNI carcA vistArathI 46 pAnAMnA A nibaMdhamAM karI che. 9. adhyAtma jIvanagAthA : prakAzana : sana 1977 A graMtha sahaja labhya nathI. zrImad rAjacaMdra potAnA AtmAne lagatA je vacanono prayoga temanA vividha patromAM karyo che tene kramapUrvaka goThavIne vAMcavAmAM Ave to jIvananA vikAsano krama sahelAIthI mumukSu vAcakane samajAya e vicAre A graMtha taiyAra karyo che. 10. AdhyAtmika nibaMdho : prathama prakAzana : I.sa. 1981, pAnA ra60, zreyasa pracAraka sabhA, 32, prIsesa sTrITa, muMbaI-2 pharIthI prakAzana : I.sa. 1996, pAnAM 258 prakAzaka : zreyasa pracAraka sabhA. AmAM kula sAta nibaMdho che. jemAM agAu nAnI pustikArUpe (sana 1980) chapAyelA traNa nibaMdho sahita navA cAra nibaMdho umerIne A vistRta pustaka prakAzita karyuM che. AnA viSayo che : (1) sapuruSonA maMgaLa upadezano sAra. (2) mATImAMthI ghaDo tema jIvamAMthI ziva thAya. (3) puSpa para eka vicAra (4) AtmAnubhUti (5) jAtismRti jJAna (6) RNAnubaMdha (7) prema ane pUrNatA A traNa 1980mAM traNa alaga alaga pustikA rUpe pragaTa thayela te ahIM samAviSTa karyA che. AThamA prakaraNamAM 10 pAnAmAM vividha zAstronA ane mahAtmAonA prema saMbaMdhI vacanAmRtonI noMdha lIdhI che. navamA prakaraNamAM ATha pAnAmAM premaprazasti rUpa dezI ane videzI mahAtmAonA vacanonA gujarAtImAM ane aMgrejImAM avataraNo saMgRhIta karyA che. 11. chellI ghaDInA avasare prakAzanaH I.sa. 1981 sAva nAnI sAIjhamAM pAnAM 60, zreyasa pracAraka sabhA, 32, pIM. sTrITa, muMbaI-4002. chelle chaThThI AvRtti sana 2003mAM chapAI che. I.sa. 1977mAM chapAyela "samAdhimaraNa pustakanI badhI nakko jaladI khapI jatAM bIjI sudhArelI AvRtti chapAvavAnuM nakkI karyuM, paNa temAM vilaMba thatAM temAMnA aMta bhAgamAMnuM chellI ghaDInA avasare zIrSaka heThaLanuM sarvasAmAnya upayogI lakhANa A nAnI pustikarUpe tAtkAlika chapAvI lIdhuM. gaMbhIra mAMdagI ke jIvanano 368 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM alA-ArAdhako
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMta najIka lAgatA samaye vyAvahArika upayogitAvALI A pustikA banI che. 12. bhaktimArganuM rahasya : trIjI AvRtti : I.sa. 1982, prata : 2000 pAnAM 248 prakAzaka : zreyasa pracAraka sabhA, 32 prI.sTrITa, muMbaI-2 A pustaka pahelAM 1970mAM chapAyela, paNa bahu lokapriya thatAM pharI 1978mAM ane vaLI sana 1982mAM paNa chapAyuM che. 13. rUDA manuSyonA aMtima uddagAro : prakAzana : I.sa. 1985, zreyasa pracAraka sabhA, 35, morabI hAusa, govA sTrITa, muMbaI-1 be vibhAgamAM kula 240pAnAMno A graMtha che. AmAM ghaNA saMto, mahAtmAo, kavio, vicArakonA rUDA jIvananA TuMka varNana sAthe temanI vicAradhArA ane sadA smaraNayogya evA hitakArI aMtima uddagAronI vizada noMdha karI che. AmAM 34 jeTalA nAmonI temanA jIvanakALanA samaya sAthenI noMdha che jemake mahAtmA sokreTIsa (I.sa. pUrve 469-399), saMta jisasa krAIsTa (I. pUrve 4thI I. sa. 29), AcArya rAmAnuja (I.sa. 1031157), guru nAnaka (I.sa. 1470 1539), saMta tulasIdAsa (vikrama saMvata 1554-1680), saMta dayArAmabhAI (I.sa. 1776-1852), dharmAnurAgI mANekamA (I.sa. 1840-1934), ravIndranAtha TAgora (I.sa. 1861-1941), zrImad rAjacaMdra (I.sa. 186-1901), muni laghurAja svAmI (Isa. 1854-1936), mahAtmA gAMdhI (I.sa. 1869-1948), muni zrI buddhisAgarajI (I.sa. 1874-1925), hari OM zrI moTA (I.sa. 1898-1978), jekaba behame (I.sa. 1575-1624), viliyama bleIka (I.sa. 1757-1827), ma. TolsToya (I.sa. 1828-1910) vagere. A sivAya paNa trIseka jeTalA bIjA mahAnubhAvonA nAma sAthe tenA vacanonI noMdha karI che. jemanA jIvanakALa samayanI khabara-noMdha nathI; jema ke rAjA rAmamohanarAya, bhaginI niveditA, saMta theresA, eDavarDa harabarTa, krizciyana gebarTa, thomasa kAralAIla, megyu henrI, mArka TveIna, vilahe vagere. A badhAnA jIvananI kathA ane emanA aMtima vacano sarvasAmAnya janane ciMtana mATe jIvanasudhAra mATe upayogI, hitakArI che. A badhuM lekhakanA sarvavyApI vizad vAcananI ane guNagrAhIpaNAnI sAbitIrUpa che. 14. A GREAT SEER: A pustaka aMgrejImAM lakhAyuM che jemAM DaoN. zrI sarayUbahena mahetA sAthe zrI bhogIlAlabhAI sahalekhaka che. jazavaMtalAla va. zAha 9, amItA, 216, hIMgavAlA lena, ghATakopara (pUrva), muMbaI-400077 " R. (022)-21021171 * M. 9769287507 AtmaciMtaka zrI bhogIlAla giradharalAla zeTha + 369
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAsanasamrATa pU. AcArya zrI vijayanemisUrIzvara ma.sA. ruci modI [dharma ane sAhitya pratye sahajabhAve ruci dharAvanAra rucibahene A lekhamAM zAsanasamrATazrInA jIvanano savizeSa paricaya rajU karyo che - saM.] aho yoga ne kSemanA ApanArA, tame nAtha cho tAranArA amArA, prabho nemisUriza saubhAgyazAlI namuM zrI gurubAlyathI brahmacArI. pUjyazrIno saMkSipta paricayaH aho yogadAtA prabho kSemadAtA sadA nAtha etAsi nistAra, suzo bhAgyavAna bAlyato brahmacArI stuvetmAhaM zrI guru misUri / janma : vi. saM. 1929 kArataka suda-1 mahuvA dIkSA : vi.saM. 1945 jeTha suda-7 bhAvanagara gaNipada : vi. saM. 1960 kArataka vada-7 vallabhIpura paMnyAsapada : vi. saM. 1960 mAgasara suda-3 vallabhIpura AcAryapada : vi.saM. 1964 jeTha suda-5 bhAvanagara kALadharma : vi.saM. 2005 Aso vada-30 mahuvA guru : pUjyapAda munirAja zrI vRddhicaMdrajI mahArAja sAheba ziSyo : 33 (pUjyazrInA potAnA ziSyo) AyuSya : 77 varSa pUrNa. zAsanasamrATaH virala vyaktitva, virala jIvana, virATa astitva vikramanI 20 sadImAM thaI gayelA mahAna jainAcAryomAM 'sUricakra cakravartI' tarIke jemane biradAvavAmAM Ave che evA pa.pU. zrI vijayanemisUrIzvarajI mahArAja sAhebanuM jIvanavRttAMta aneka ghaTanAosabhara, rasaprada ane preraka che. saMskRtamAM eka subhASita Ave che ke jema dareka parvata upara mANeka utpanna thatAM nathI, dareka hAthInA mastakamAM motI hotAM nathI ane dareka vanamAM caMdananAM vRkSo hotA nathI, tema dareka sthAnamAM sAdhupuruSa maLatA nathI. enI prApti virala che. emAMya jeTalA sAdhu hoya che temAM mahAna ko' thAya che. ane jeTalA 370 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAna hoya che temAM mahattama eTale ke sauthI zreSTha to javalle ja jovA maLe che. pUjya zAsanasamrATazrI evA virala sAdhupuruSa hatA. bALa-brahmacArI evA pUjyazrInI brahmacaryanI sAdhanA mana, vacana ane kAyAthI akhaMDa ane avirata hatI. pUjyazrInI mukhakAMti evI AkarSaka ane pratApI hatI ke sAmo mANasa joIne prabhAvita thaI jato hato. emanA karuNAmaya nayanomAM vAtsalyabharyA vazIkaraNanI koI gajabanI kudaratI zakti rahelI hatI. pUjyazrInuM AkhuM jIvana evuM pavitra hatuM jANe koI jyotipuMja avataryo hoya pRthvIne ajavALavA! pUjyazrInA jIvananI eka ja ghaTanA tAjuba karI de evI che. emanA dehanuM avataraNa ane visarjana eka ja bhUmimAM (mahuvA), eka ja divase besatA varSanA maMgala divase), eka ja vAre (zanivAre) eka ja ghaDIe (vasa ghaDI ane paMdara paLe thayuM hatuM. pUjyapAda kalikAlasarvajJa hemacaMdrAcArya kahe che: 'svAdhyAyAvazyaka samo guruNAm hi guNastavaH // gurubhagavaMtono guNAnuvAda karavo, emanA guNonuM gAna karavuM e ApaNA mATe to eka svAdhyAya karavA jeTaluM ja agatyanuM kArya che. mATe ja AvA virala saMtaziromaNinA pavitra jIvananA guNonI suvAsa laIne keTalIka skUla vigato joIe. janma, janmakuMDaLI, kuTuMbaparicayaH saurASTranuM kAzamIra mahuvAmAM vi. saM. 1929nA kArataka suda 1 eTale besatA varSanA pavitra divase zanivAre vIsa ghaDI ane paMdara paLe lakSmIcaMdabhAI ane divALIbahenane tyAM pUjyazrIno janma thayo. vidvAna jyotiSI zrI viSNubhAIe janmakuMDaLI banAvIne kahyuM ke bha lagnakA pUta hove baDA avadhUta' tamAro putrano janma - lagna kuMbha lagnamAM che mATe te mahAna sAdhu thaze. pUjyazrInuM nAma rAzi pramANe nemacaMda rAkhavAmAM AvyuM. lakSmIcaMdabhAIne be dIkarA prabhudyasa ane bAlacaMda. traNa dIkarIo jabakabahena, saMtokabahena ane maNibahena. temAM nemacaMdanA janmathI have cha saMtAno thayAM. yogabhraSTa AtmAnI sAdhanAH 'zucInAM zrImatAM gehe yogabhraSTo'pi jAyate / athavA yogInAmeva kule bhavati dhImatAm // ' yogabhraSTa AtmAo yoganI sAdhanA karatAM karatAM, AyuSya sAtha na ApatAM potAnI adhUrI rahI gayelI sAdhanAne kAraNe pharI tyAM ja janma grahaNa kare che ke jyAM e adhUrI sAdhanA pUrNa karI zakAya. pitRpakSa ane kuLapakSa jyAM sadAcArI, pavitra hoya te "zu kahevAya. "zrImata" eTale saMskArasaMpanna. dhanathI bhaMDAra bharelA hoya te badhA to kevaLa kAMkarA ja che, je kAyama corAI javAnI bIka rahe che. zAsanasamrATa pU. AcArya zrI vijayanemisUrIzvara ma.sA. + 371
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ paNa sAcI zrI' to aMdaranI che. lakSmIcaMdabhAI pAse atyaMtara saMskAra ucca koTinA hatA. eTale pitRpakSa ane kuLapakSa pavitra hoya tyAM pUjyazrI yogabhraSTa AtmA) janma le che. ane janmIne potAnI yoga sAdhanA AgaLa dhapAve che. ene yoganI sAdhanAmAM dAkhala thatAM pahelAM zarUAtanA tabakkAo vaTAvavA nathI paDatA. hAlanA samayamAM buddhizALI munirAjone je kakSAe pahoMcatA bAra varSa vIte che te kakSAe pUjyazrI alpasAdhano dvArA mAtra pAMca ja varSamAM pahoMcyA hatA. te samayamAM pustako paNa sulabha na hatAM. aDhAra hajArI (18,000 zloka pramANa) graMtha temaNe pAMca varSamAM kaMThastha karyA hatA pachI lahiyA pAse lakhAvI ane lakhAvyA bAda tene jAte zuddha karyA. eTalA ochA paryAyamAM AvuM zakya kaI rIte? to ApaNe mAnavuM paDe ke pUrvabhavamAM emanI sAdhanA cAlu hatI te pUrI karavA ahIM janma laI sAdhanA AgaLa dhapAvavA AvyA che. tethI ja teo yogabhraSTa AtmA che ema mAnI zakAya. abhyAsaH pUjyazrI gujarAtI sAta copaDI harizaMkara mAstaranI zALAmAM bhaNyA. pachI traNa varSa pItAMbara mAstaranI aMgrejI zALAmAM bhaNyA. bhaNyA pachI eka varSa zrI karasana kamAnI peDhImAM nokarI karI. paNa AgaLa bhaNavAnI dhagaza joIne lakSmIcaMdabhAIe 15 varSanA daDha AtmavizvAsavALA, buddhizALI, vinamra, vivekI kizora nemacaMdane pU. vRddhicaMdrajI ma.sA. pAse abhyAsa karavA bhAvanagara mokalyA. tyAM jaIne saMskRta copaDIono abhyAsa ratnavijayajI ane zAstrI pAse eTalo jhaDapathI cAlyo ke zAstrone ema kahevuM paDyuM, ANe to be varSamAM mane Akho ne Akho oLaMgI dIdho. A darzAve che ke emanI grahaNa karavAnI tatparatA ane tvaritatA kevI haze. vairAgyano raMga: jema jema abhyAsa karatA gayA tema tema tyAga-vairAgyano raMga emane lAgato gayo. eka savAranA pahoramAM sUtAM sUtAM jyAre koI paNa prakAranI upadeza zravaNanI avasthA nahotI tyAre temane eka jhabakAro thayo "saMyama jIvanamAM ja manuSyabhavanI sArthakatA che. A vairAgyano raMga emane e hada sudhI lAgyo hato ke dAdImA gujarI gayAnA samAcAra pitAzrIe lakhyA, tyAre mahuvA javAne badale temaNe pitAzrIne saMsAranI kSaNabhaMguratA samajAvato patra A pramANe lakhyo. 'A janmelA mANase avazya paraloke javAnuM che. je dharama karaze e eTale aMze sukhI thaze. mATe bIjI badhI ALapaMpALa karavA karatAM dharma karavo sAro che." pitAzrIne zaMkA thaI ke A dIkSA laI leze to? eTale tabiyatanuM khoTuM bahAnuM kADhI mahuvA pAchA AvavA kahyuM. nemacaMda guNajJa sAthe kRtajJa ane samayajJa paNa hatA. mahuvA AvatA ja pitAjInI yukti temane samajAI gaI. mAMDamAMDa be divasa tyAM rahyA bAda temane ghara rItasaranuM kArAgAra lAgavA mAMDyuM. pitAzrInI pAse bhAvanagara pAchA javAnI IcchA jaNAvI to pitAzrIe emane manAI pharamAvI. basa manamAM eka ja bhAvanAnuM raTaNa hatuM ke dikSA kyAre maLaze mane ? cAritradharma 372 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ prApta karavAnI kevI tIvra jhaMkhanA hatI emane !! dIkSArthI nemacaMdabhAIno gRhatyAgaH mANasa sAmAnya rIte lokhaMDanI sAMkaLane toDI zake che paNa jo mohAdhIna hoya to te sUtaranA tAMtaNAne toDI zakato nathI. jene aMdara moha hoya tene bIjAno moha satAve che ane jakaDe che. pote svayaM jyAre nirmohI hoya che tyAre ja aLagA thaI zake che. eka bAju lakSmIcaMdabhAIe mohAdhIna avasthAnA kAraNe nemacaMda upara kaDaka niyaMtraNo mUkI dIdhAM. to bIjI bAju nirmohI nemacaMdabhAI gha2mAMthI chaTakIne bhAgI javAno lAga zodhI rahyA hatA. e vakhate gAmamAM pitAvihoNA eka kizora durlabhajIne paNa dIkSA levAnI icchA hatI. eTale nemacaMdabhAIe emanI sAthe dostI bAMdhI. buddhi, udAratA ane capaLatA sAdhI baMnee mahuvAthI bhAgI aDadhI rAte UMTa upara besI bhAvanagara jvAno nirNaya karyo. rAtre baMne gharamAMthI bahAnuM kADhI UMTavALA pAse pahoMcyA paNa UMTavALAe nIkaLavAnI nA pADI. zubha kAryo karatI vakhate AvatA vighnothI DarIne pAchA pharI jAya tevA teo na hatA. tethI nIDara evA baMne kizora mitro bAjumAM kabrastAnamAM AkhI rAta saMtAIne besI rahyA. aMte savAranA cAra vAge teo UMTa upara savAra thaIne bhAvanaga2 jvA nIkaLyA. aDadhe pahoMcyA tyAM varasAda paDyo. rastAmAM eka nadI pAra karavAnuM sAhasa paNa karyuM hatuM. rAte phakIranI jhUMpaDImAM mukAma paNa karyo. bIjA divase taLAjA vagere gAmomAM thaI aneka kaSTo veThIne aMte bhAvanagara pahoMcyA. tyAM jaIne baMnee pU. vRddhicaMdrajI ma.sA. pAse dIkSA levAnI bhAvanA vyakta karI. paraMtu mahArAje kahyuM ke mAtApitAnI saMmati vagara pote koIne dIkSA ApatA nathI.' durlabhajIne tyAM kAMI khAsa virodha na hovAnA kAraNe emane dIkSA ApavAnI vAtano svIkAra karyo. paraMtu nemacaMdabhAIne dIkSA ApavAnI to spaSTa nA kahI dIdhI. svahaste saMyama svIkAranI virala ghaTanAH svayaM sAdhuveza svIkAra : nemacaMdabhAIne mAtApitAnI saMmati maLavAnI ja nathI tenI khAtarI hatI. teo buddhizALI hatA. eTale emaNe eka anokho rasto vicArI kADhyo. teo pote muMDana karAvI AvyA. upAzrayanI khIMTIe laTakato caravaLo laI tenA upara malamalanuM kapaDuM vIMTALIne dorI bAMdhI dIdhI ne ogho banAvyo. kapaDo coLapaTTo jAte laI, paherI lIdhA. A pramANe karI, navakAra gaNI, mahAvIra bhagavAnanuM smaraNa karI teo oraDImAM besI gayA. nemacaMdabhAIne sAdhuvezamAM jotAM vRddhicaMdrajI ma.sA. Azcaryacakita thaI gayA. nemacaMdabhAIe kahyuM, 'gurumahArAja, meM mArI jAte sAdhuno veza paheryo che, have huM choDavAno nathI. mATe Apa mane have dIkSAnI vidhi karAvo.' A hatI pUjyazrInI nIDaratA ane dhyeyanI nizcalatA. zAsana prabhAvanAnA koI paNa kAryamAM DagavuM paNa nahIM ane DaravuM paNa nahI. aMte paristhitino tAga meLavatAM pU. vRddhicaMdrajI ma.sA. dIkSAnI vidhi karAvI. svargastha gacchanAyaka zrI mUlacaMdajI mahArAjano ogho emane apAyo. ane nemacaMdabhAInuM nAma munirAja zAsanasamrATa pU. AcArya zrI vijayanemisUrIzvara ma.sA. * 373
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ nemivijayajI ma.sA. pADavAmAM AvyuM. A rIte vi.saM. 1945 jeTha suda 7nA nemacaMdabhAI munirAja nemivijayajI banyA. mAtA-pitAnI vyathAH samajAvaTa: lakSmIcaMdabhAI ane divALIbahena tAbaDatoba nemacaMdabhAInI dIkSAnA samAcAra maLatAM ja bhAvanagara pahoMcyA. nemacaMdabhAIne sAdhunA vezamAM jotA divALIbahena chAtI kUTavA lAgyAM, kalpAMta kiravA lAgyAM. lakSmIcaMdabhAI krodhe bharAyA hatA tethI bhAvanagaranA mejisTreTane laI upAzrayamAM AvyA ane putra pAcho meLavavA araja karI. mejisTreTe muni nemivijayajInI judIjudI rIte UlaTatapAsa karI ane chevaTe kahyuM ke "A chokarAne baLajabarIthI dIkSA nathI apAI paNa potAnI jAte potAnI marajIthI dIkSA lIdhI che. AthI lakSmIcaMdabhAI nirAza thayA. pachI lakSmIcaMdabhAIne vRddhicaMdrajI ma.sA. ane nemivijayajIe bahu samajAvyA. aMte nemivijayajIe emane pUchayuM: A kAma meM je karyuM che te sAruM karyuM che ke kharAba karyuM che? aMte dharmAnurAgI lakSmIcaMdabhAI paristhitino svIkAra karI, pUjyazrIno vairAgya ne nizcalatA lalATa upara jotA harSa pAmI, mahuvA pAchA gayA. zAstrAbhyAsaH muni nemivijayajIe gurumahArAja zrI vRddhicaMdrajI pAse hemacaMdrAcArya ane yazovijayajInA saMskRtaprAkRta graMthono zAstrAbhyAsa cAlu karyo. temane saMskRta vyAkaraNa, alaMkArazAstra vagereno abhyAsa karavA sAthe raghuvaMza', naiSadhIya vagereno paNa abhyAsa zarU karAvyo. pU. vRddhicaMdrajI ma.sA.ne saMgrahaNIno vyAdhi hato. ghaNI pIDA ane takalIpha hatI tethI teo chellA 11 varSa bhAvanagaramAM ja rahyA. tethI nemivijayajI vRddhicaMdrajI ma.sA.nI veyAvacca paNa uttama koTinI kare sAthe ucca zAstrAbhyAsa paNa kare. teo rojanA 100 zloko kaMThastha karatA hatA. cAra-cha mahinAmAM to muni nemivijayajInI pratibhA khIlI UThI. teo potAnA karatAM uMmaramAM moTA gurubaMdhu muni dharmavijayajIne (pachIthI AcArya dharmasUri kAzIvALA) saMskRtano abhyAsa karAvavA lAgyA. bhAvanagaranA paMDitajI maNizaMkarabhAIe temane siddhAMtacaMdrikA' bhaNAvyA pachI hAtha joDelA ke have nemivijayajIne mAre bhaNAvAnuM kazuM rahyuM nathI. hemacaMdrAcAryanA vyAkaraNa uparAMta siddhAMtakaumudI' bhaNavAno vicAra karyo. siddhAMtakaumudI' eTale 10,000 zloka pramANa pANininuM vyAkaraNa. A vyAkaraNa ekadama kaThina vyAkaraNa kahevAya che. bhAnuzaMkarabhAI jeo rAjyanA zAstrI kahevAya emanI pAse bhaNavAnuM zarU karyuM. pUjyazrIe nirNaya karyo ke jyAM sudhI siddhAMtakaumudIno abhyAsa pUrNa na thAya tyAM sudhI mAre cha vigaIno tyAga. ghaNA loko vyAkaraNano AraMbha karatA hoya che paNa vyAkaraNano A svarUpe aMta karanArA keTalA ?? haju to mAMDalImAM che, mAMDalInA joga karyA nathI, vaDI dIkSA paNa thaI nathI !!! A pratijJA sAthe pUjyazrInA 10 tithinA upavAsa to cAlu ja hatA !! aMte amadAvAdamAM paMnyAsa zrI pratApavijayajInA haste emanA cha vigaInA tyAga sahita joga thayA ane 374 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaDI dikSA paNa thaI. muni nemivijayajInI niSThA ane daDha saMkalpanA kAraNe amadAvAdamAM vi.saM. 1947mAM siddhAMta kaumudI vyAkaraNa pUrNa thayuM. zAstrAbhyAsanI kevI akhaMDa dhUna emane hatI !!! amadAvAdathI vihAra karI teo pAchA potAnA gurujI pAse padhAryA. vi.saM. 1947nI vAta che. divaso paSaNAnA cAlatA hatA. pU. vRddhicaMdrajI ma.sA.e nemivijayajInI asmalita vANI, saMskArI bhASA ane zuddha uccAronA kAraNe nirNaya karyo ke AjanuM vyAkhyAna nemivijayajI Apaze. pU. vRddhicaMdrajI ma.sA. nemivijayajInA hAthamAM 'lpasUtranI subodhikA TIkAnI hastapratanAM pAnAM ApyAM. emane vyAkhyAna holamAM javAnuM kahyuM. vaLI temaNe nemivijayajIne potAno paDo' paheravA Apyo. paraMtu nemivijayajI kazuM samajyA nahi. pU. vRddhicaMdrajI ma.sA. vyAkhyAna vAMcanAra muni cAritravijayajI sAthe goThavaNa karI ke sabhAmAM acAnaka nemivijayajIne vyAkhyAna ApavAnI pharaja paDe. cAritravijayajI pATa upara beThA, bAjumAM ja nemivijayajIne besavA kahyuM. prathama paccakhANa ApIne jAhera karyuM ke AjanuM vyAkhyAna muni nemivijayajI vAMcaze. ATaluM kahI teo pATa uparathI UtarI gayA. nemivijayajI ekadama vicAramAM paDI gayA. paraMtu have vyAkhyAna vAMcyA vinA chUTako na hato. eTale gurudevane bhAvavaMdana karI, emanA AzIrvAda mATe prArthanA karI vyAkhyAna vAMcavAnuM cAlu karyuM. pachI to emanI vANI asmalita vahevA lAgI. badhA Azcaryacakita thaI gayA ne sAthe sAthe AnaMdavibhora paNa thayA. A vyAkhyAna jyAre emaNe vAMcyuM tyAre nemivijayajIno dIkSAparyAya mAtra be ja varSano hato. kevI sajjatA, kevo AtmavizvAsa ane sauthI jarUrI evI gurukRpA, anarAdhAra varasatI hatI. e ja arasAmAM kAzIthI abhyAsa karI AvelA, saMskRtamAM bolatA eka nAthAlAla nAmanA bhAIne saMskRta saMbhASaNa ane zAstracarcAmAM parAsta karyA hatA. pU. nemivijayajInI ATalI badhI kSamatA joIne pU. vRddhicaMdrajI ma.sA.e emane pAlitANA nabanyAyanA ajoDa vidvAna pU. dAnavijayajI ma.sA. pAse darzanazAstranA vidyAbhyAsa mATe mokalyA. vi.saM. 1948no zeSakALa ane 1949nuM comAsuM paNa abhyAsa mATe pAlitANAmAM karyuM. A divaso daramiyAna nabanyAyano ane "aDhAra hajArIno abhyAsa karyo. "aDhAra hajArI eTale siddhahema vyAkaraNa paranI 18,000 zloka pramANanI TIkA. kahyuM che - 'kANAdaM pANinIyaM ca sarvazAstropakAram / ' kAvuM - navya nyAya ane pANini vyAkaraNa. vyakti jo A be bhayo. hoya to koI paNa zAstrane samajavuM ne ukelavuM saheluM paDe. eTale pUjyazrI tyAM be varasa jevuM rahyA. paMjAbI dAnavijayajI ma.sAhebe temane tyAM mAtra bhaNAvyA eTaluM ja nahIM, paNa jJAnanI laganI lagADI dIdhI. jJAna bhaNavuM eka vAta che ane zAsanasamrATa pU. AcArya zrI vijayanemisUrIzvara ma.sA. + 375
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnanI laganI lAgavI bIjI vAta che. bhaNavuM eTale to tatkAla potAnA khapa pUratuM ke AjIvikA mATe abhyAsa karI levo te. ane jene jIvanabhara vyavasAya tarIke svIkArI levAya tenuM nAma laganI che. pUjyazrInA hRdayamAM jJAnanI prItino divo barAbara pragaTI gayo hato. pAlitANAmAM pUjyazrIe zrI dAnavijayajI sAthe maLIne adhyayana-adhyApananuM saMgIna kArya karyuM hatuM. teo tyAM hatA ne ja pU. vRddhicaMdrajI ma.sAnA kALadharmanA samAcAra maLyA. tyAre temane atyaMta duHkha thayuM. aMtima samaye pote guru mahArAja pAse rahI zakyA nahIM eno nemivijayajIne ghaNo AghAta lAgyo. abhyAsa pUrNa thatAM teo giranArajInI yAtrA karIne jAmanagara padhAryA. ahIM emanA vyAkhyAnonuM evuM lokone AkarSaNa thayuM ke vi.saM. 1950nuM cAturmAsa jAmanagara nakkI thayuM. A emanuM prathama svataMtra cAturmAsa ane dakSA paryAya mAtra cha varSa, nemivijayajIe cAturmAsa pravezane divase vyAkhyAnamAM zeksapiyara "As you like it' e aMgrejI nATakanI prasiddha paMktioH 'And this our life exempt from a public haunt finds tongues in trees, books in running brooks, sermons in stones and good in everything.' (janasamUhothI mukta evuM A vananuM jIvana, vRkSomAM vANI, vahetAM jharaNAmAM jJAna, paththaromAM prabodhana ane dareka cIjamAM zreyane jue che.) A sAMbhaLI sarva loko daMga thaI gayA. emanI prabhAvakatA cAre bAju vistarI, pariNAma rUpe be agatyanI bAbato banI: (1) DAhyAbhAI nAme jAmanagaranA pratiSThita, zrImaMta zreSThIe dIkSA lIdhI ane pUjyazrInA prathama ziSya thayA. sumativijaya nAma paDyuM. (2) zeTha saubhAgyacaMda zeThe pUjyazrInA upadezathI jAmanagarathI giranAra ane giranArathI siddhagirino suMdara charI pAlita saMgha kADhyo. pUjyazrInA upadezathI nIkaLelA saMghomAMno A pahelo saMgha hato. vyAkhyAnamAM tattvaviSayo: zrI haribhadrasUrijI mahArAjanA aSTakajI jevA gaMbhIra graMtho ane zrI tattvArthAdhigama jevA tattva bharapUra zAstrone vyAkhyAnamAM sabhA samakSa vAMcavAnuM kArya pUjyapAdazrIe saphaLa rIte karyuM. rAdhanapuramAM jyAre vyAkhyAnamAM aSTakajI graMthanuM vAcana AraMbhAyuM tyAre tyAMnA bahuzruta zrotAone kSaNabhara ema thayuM ke A graMtha amuka paryAya sivAya vAMcI na zakAya. pUjyazrIno dIkSA paryAya tyAre phakta 7 varSano hato.) tyAre pUjyazrIe zAMtipUrvaka ane capaLatApUrvaka javAba Apyo - "bhAI, huM to emAM 14 svara ane 33 vyaMjana lakhyA che te vAMcuM chuM. bAkI tame kaho cho evo niyama koI graMthamAM meM vAMcyo nathI. tame vAMcyo hoya to jaNAvo.' pachI pUjyazrIe temanA cittanuM samAdhAna 376 + 1lmI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ karyuM. tyAre teonA AnaMda sAthe bhaktimAM paNa apUrva vadhAro thayo. pUjyazrImAM svadarzananA te te sUkSma bhAvone paradarzananA pratiSThita graMthothI puSTa karavAnI anokhI AvaData hatI. tethI Itaro paNa vyAkhyAnamAM AvatA ane pAmI jatA hatA. A sarva zrutopAsAnAnuM parama phLa che. vi.saM. 1952 vaDhavANanA cAturmAsamAM pUjyazrI mahAna dAkSiNatya paMDita dinaka2Ava zAstrI pAse 'paribhASendu zekhara' (pANininA vyAkaraNa parano graMtha) bhaNatA hatA. DaoN. rAnaDe e vakhate vaDhavANa kempamAM hatA. zAstrIjIthI emane khabara paDI, pUjyazrI 'paribhASendu zekhara' bhaNe che, jANIne daMga thaI gayA. DaoN. rAnaDee AvIne pUjyazrI sAthe zAstrArtha karyo tyAre teo khuzakhuzAla thaI gayA. cheka 54 sudhI A taMtu cAlyo.sAgarajI ma.sA. (sAgarAnaMdasUrijI) jevA dhuraMdhare paNa AraMbhanAM varSomAM pUjyazrI pAse bhASA, vyAkaraNa vagereno zAstrAbhyAsa karelo. sthaMbhana tIrtha khaMbhAtamAM baMne pUjyazrIoe vi.saM. 1954mAM sAthe cAturmAsa karyuM ane pUjyazrIe tyAM emane khUba adhyayana karAvyuM. tethI ja sAgarajI ma.sA. zAsana samrATane 'vidyAguru' mAnatA hatA. vi.saM. 1954mAM khaMbhAtamAM pUjyazrInA upadezathI 'zrI vRddhicaMdrajI jaina saMskRta pAThazALAnI sthApanA thaI. jemAM dhArmika abhyAsa sAthe saMskRta buka, vyAkaraNa koza vagereno abhyAsa uttara bhAratathI AvelA paMDito karAvatA. jaMgama pAThazALA': pU. nemivijyajI eka viziSTa prakAranI pAThazALA sthApI. ene 'jaMgama' pAThazALA nAma ApyuM. jaMgama pAThazALA eTale mahArAja sAheba jyAM comAsuM birAjamAna rahe tyAM to bhaNavAnuM ja, paNa vihAra kare eTale vidyArthIoe vihAramAM joDe ne joDe rahevAnuM ane jyAM pahoMce tyAM aDadhA-poNA kalAkamAM pUrI pAThazALA sthapAI jAya ane adhyayana cAlu thaI jAya. jamavA vagere badhI vyavasthA paNa thaI jAya. AjanA yuganI bhASAmAM jaMgama pAThazALAne 'MOBILE' pAThazALA kahevAya. ene calAvavA traNa zAstrIo rAkhelA. vidyArthIone bhaNAvavAnuM ane sAthesAthe temanI abhyAsanI pragati upara suparavAIjharanuM kAma karatA. A jaMgama pAThazALAmAMthI ramaNalAla dalasukhabhAI, UjamazI choTAlAla (udayasUrIzvarajI), vADIlAla kApaDiyA vagere aneka taiyAra thayelA. te samaye jarmanInA prophesara DaoN. harmana jekobIe AcArAMga sUtranuM aMgrejI bhASAMtara pragaTa karyuM. ane temAM teNe jainonA zAstramAM mAMsAhAra karavAnuM vidhAna che.' evuM spaSTa lakhyuM. pUjyazrIe tathA pU. munizrI AnaMdasAgarajIe sAthe maLIne tenA pratikArarUpe zAstrIya purAvA ane yuktithI bharapUra pAirya-mImAMsA' nAmanuM pustaka bahAra pADI teno virodha karyo. jyAre DaoN. harmana jekobI bhArata AvyA tyAre temane pUjyazrIe rUbarUmAM A vAta samajAvI ane lekhItamAM DaoN. harmana jekobIe potAnA kathananI mAphI mAMgI. DaoN. harmana jekobIe kahyuM - vijyanemisUri ane zAsanasamrATa pU. AcArya zrI vijayanemisUrIzvara ma.sA. + 377
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ vijayadharmasUri (kAzIvALA) e be mahAtmAo (baMne mahuvAnAM) jo sAdhupaNAmAM na hota to koI moTA rAjyanA dIvAna hota. samagra rAjyataMtra calAvI zake evI buddhi, vyavahAra-dakSatA, mANasanI parakha ane dIrghadraSTi emanI pAse che. - sthaMbhana pArzvanAtha bhagavAnanI nIlaratnanI sAta IMcanI aitihAsika pratimA vi.saM. 195ramAM corAI gaI hatI ane pAchI maLI AvI hatI. je paroNA tarIke rAkhavAmAM AvI hatI tenI pratiSThA ane sthaMbhana pArzvanAthanI punaH pratiSThA paNa mahArAjazrInA haste vi.saM. 1956mAM dhAmadhUmathI karavAmAM AvI hatI. paMnyAsa gaMbhIravijayajIe pU. vRddhicaMdrajI ma.sA.nI AjJAne kAraNe pUjyazrIne vi.saM. 1957mAM 'uttarAdhyayanasUtra' ane vi.saM. 1958mAM bIjA keTalAka AgamonA yogohana karAvyA. vi.saM. 1959nA bhAvanagara cAturmAsamAM nemivijayajIne paMcamAMga zrI bhagavatI sUtranA yogodrahanamAM praveza karAvyo. sAta mahinAnI dIrgha tapazcaryA hatI, je temaNe pUrI karI. tethI ja vi.saM. 1960nA zrI devardhigaNi kSamAzramaNa Adi 500 AcAryanA punita pagalAthI dhanya thayelI vallabhIpuranI dharatI upara kArataka vada 7nA divase pUjyazrIne gaMbhIravijayajInA haste zrI. bhagavatIsUtranI anujJArUpa gaNipada arpaNa karavAmAM AvyuM. pachI tarata ja mAgasara suda-3nA divase temane paMnyAsa padathI alaMkRta karavAmAM AvyA. tIrthAdhirAja zrI zatruMjayanI AzAtanAnuM nivAraNaH ThAkoranI dhRSTatA sAme vijaya vi.saM. 1961mAM pAlitANAmAM vAtAvaraNa vilubdha hatuM. tyAMnA ThAkora zrI mAnasiMhajI yAtrAnA bahAne upara caDhatA ane pagamAM bUTa paherIne, bIDI pItAM pItAM desArasamAM ghadAnA darabAramAM jatA jethI jainonI lAgaNI dubhAya. badhA temane rokatA paNa prayatno niSphaLa. zeTha ANaMdajI kalyANajInI peDhInA pratinidhioe pUjyazrInI salAha laI rAjakoTanI e. jI. jI.nI kaoNrTamAM kesa dAkhala karyo. AthI ThAkora krodhe bharAyA. temaNe musalamAnone bolAvI ane upara IMgArazA pIranA sthAnakanI bAjumAM sanmAna ApIne bolyA huM tyAM musalamAno pAse bakarAno bhoga caDhAvarAvIza ane dAdA AdIzvara upara tenuM lohI chAMTIza" badhA khaLabhaLI UThyA. sabhAo thaI. paNa pUjyazrIe ugra pratikriyAo ThArI ane kunehathI kAma levAnuM sUcana karyuM. teoe bhAIcaMdabhAI nAmanA bAhoza zrAvakane bolAvI AkhI yojanA samajAvI bhAIcaMdabhAIe AjubAjunAM gAmamAM vasatA Ayara bhAIone bhegA karIne samajAvyA ke ThAkora bhoga ApavA mAMge che. tame nahIM ceto to tamArAM bakarAM sApha thaI jaze. temane vAta gaLe utAratA bhAIcaMdabhAInA kahevA pramANe eka rAtre badhA AyarabhAIo bhegA thaI upara gayA ane oraDI bAMdhavAno IMTa cUno vagere badho sAmAna khINomAM pheMkI dIdho. A bAju rAjakoTanI korTamAM peDhI kesa jItI gaI. korTa taraphathI ThAkorane AzAtanA baMdha karavAno hukama maLyo, tethI teno garva UtarI gayo ane AzAtanAnuM nivAraNa 378 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ paNa thaI gayuM. A hatI pUjyazrInI kuneha, vi.saM. 1963mAM 19 jIrNa derAsaranA mULanAyakajI tathA anya pratimAjIone eka ja jIrAvAlA pADAnA daherAsaramAM lAvI 19 gabhArAvALAM moTA daherAsarano jIrNoddhAra karAvI tyAM pratiSThA karI. jIvadayAnA jyotirdharaH jaina zAsanamAM sAtesAta kSetro ane AThamuM anukaMpA teozrInA upadeza, preraNA ane mArgadarzanathI prANavaMtA banyAM hatAM. jIvadayA pUjyazrInA jIvanamAM vaNAyelI hatI. jaina samAjane jIvadayAno bodha ApI aneka pAMjarApoLo kholAvI. dariyAkAMThe mAchImArone jIvadayAno bodha ApIne kAyama mATe ahiMsaka banAvyA. keTalAka gAmomAM devInA nAme pADA, bakarA vagere pazuono vadha navarAtri vagere divasomAM upadeza ApIne baMdha karAvyo. dhrAMgadhrA sTeTanA mahArAjAe pUjyazrInI preraNAthI kAyama mATe bAra divasa amAri pALavAnuM pharamAna kareluM. dharma ke jJAtinA bhedabhAva vinA aneka stara ane sthaLanA lokomAM vicarIne emaNe ahiMsAnA upadezo ApyA che. tapAgaccha nabhomaNiH vi.saM. 1964mAM bhAvanagaramAM akhila bhAratIya jaina zvetAMbara mUrtipUjaka kaoNnpharansanA chaThThA adhivezanamAM pUjyazrIe jaina saMghanA mahAna tIrthonI surakSA mATe badhAne jAgRta karyA hatA. te vakhate paMnyAsa gaMbhIravijayajI tathA zrI maNivijayajI ma. sAhebe vicAraNA karI ke tapAgacchamAM koI AcArya che nahIM. vidhipUrvaka yogoddhahana karI zake ane zAsananI javAbadArI saMbhALI zake evI samartha vyakti tarIke teone paMnyAsa nemivijayajImAM pUrI yogyatA jaNAI. tethI ja teoe pUjyazrIne sUrimaMtranA paMca prasthAnanI oLInI ArAdhanA zarU karAvI. abhUtapUrva mahotsavapUrvaka vi.saM. 1964nA jeTha suda panA divase temane pU. gaMbhIravijayajInA varada haste 'AcAryapade ArUDha karavAmAM AvyA. te dine zrI vijayanemisUrIzvara mahArAja sAhebanA nAme bhAratabharamAM vidyamAna saMvegI tapAgacchIya munirAjomAM vidhi sahita yogo dvahana karavApUrvaka AcAryapada prApta karanAra sarva prathama AcArya thayA. sudharmAsvAmIthI 45mI pATe pU. jagatacaMdrasUri ma.sA. jeozrIne "tapAnA birudathI tapAgacchanI zarUAta thaI. tyAra pachI 58mI pATe pU. jagataguru hIrasUri ma.sA. thayA. 19mI pATe zrI vijayasenasUri ma.sA. 60mI pATe zrI devasUrijI (devasUra saMgha sthApaka) ane 61mI pATe zrI vijayasiMhasUri ma.sA. pachI 250 varSa bAda prathama AcArya pada prApta karanAra tarIke pU. "zrI vijayanemisUri (74mI pATe) thayA. duSkALa jevI vipatti veLAe achatagrasta vistAromAM pharIne duSkALagrasta loko mATe sahAya ane rAhata kAryono prabaMdha pUjyazrIe karAvyo. taduparAMta sAmAjika jIvanakSetre vizeSataH saMghomAM) uddabhavatA keTalAka prasaMgomAM lokonI vacce dIvAla banI beThelA matabheda ane manabheda paNa miTAvyA che. A sarve zAsanasamrATa pU. AcArya zrI vijayanemisUrIzvara ma.sA. * 379
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAryazrInI janAbhimukha pratibhAnuM pariNAma kahI zakAya. graMtha-prakAzanaH adhyayana karavA mATe graMtho e parama sAdhana che. tethI tenuM mudraNa anivArya gaNAya. pUjyazrInI preraNAthI zrI siddhahemacandra zabdAnuzAsana - bRhadkRti', 'upadezapada', 'syAdvAda ratnAkara', 'tattvArthavRtti' vagere viziSTa graMtho TakAu sArA pArramenTa kAgaLo 52 mudrita karIne pragaTa karAvyA. pachIthI pUjyapAdazrIjInI saMpUrNa doravaNI anusAra zrI jaina graMtha prakAzaka sabhAe pU. haribhadrasUrijI, pU. upAdhyAyajI, pU. hemacaMdrAcAryajI tathA anyAnya aneka zAsana prabhAvaka AcAryonA graMthonuM prakAzana karyuM, jenI saMkhyA lagabhaga 100 jeTalI thAya che. amadAvAdanA jJAnabhaMDAramAMthI eka kothaLAmAM jIrNazIrNa pAnAo pUjyazrIne prApta thayA. vizeSa kALajIpUrvaka eka eka pAnAnuM nirIkSaNa karyuM ane temAMthI pU. upAdhyAyajIno eka aprApya ane durlabha gaNAto graMtha 'zrI mahAvIra stava nyAyakhaMDanakhaMDakhAgha' saMpUrNa prApta thayo. pUjyazrI dvArA A graMthanI pratio taiyAra karavAmAM AvI ane te upabhogya bane te mATe TIkA paNa racavAmAM AvI. aSTasahasrI' nAmano virala graMtha pUjyazrIne hIrAlAla kApaDiyA dvArA Dekkana kaoNleja (pUnA)mAMthI prApta thayo. e eka hastaprata sivAya A graMthanI hastaprata kyAMya upalabdha nahotI. tethI pUjyazrIe A graMthanI pratilipi karAvIne mudraNa karAvI tenuM prakAzana karyuM. A graMthanI Itara graMtho karatAM vizeSatA e che ke tenI mUla kArikAonA kartA zrI samantabhadrAcArya, tenA 52 vArtika zrI akalaMka devanuM che. tenA para ATha hajAra zloka pramANa aSTasahasI vRtti zrI vidyAnaMdanI che. vArtika ane vRttikAra baMne digaMbaranA prakAMDa vidvAna. A aSTasahasrIvRtti upara ATha hajAra zloka pramANa aSTasahastrI TIkA pUjyapAda upAdhyAyajI ma.sA.nI che. Ama zvetAMbara darzananA adbhuta vidvAnane hAthe digaMbara graMtha 5ra lakhAyelI A virala kRti che. A pramANe aneka pragaTa-apragaTa kRtionuM prakAzana pUjyazrInI amogha preraNAthI thayuM che. pUjyazrIe 'tattvavivecaka' nAmanuM mAsika zarU karAveluM. vaLI 'tattvavivecaka' sabhA sthApI hatI. jaina eDavokeTa" nAmanuM aMgrejI chApuM pUjyazrInI preraNAthI chapAtuM. jaina graMtha prakAzaka sabhA' paNa rAkhelI ke je pustako mudrita thAya tenI AkhI graMthAvali pragaTa kare. pratimA, paMDita ane pustakane pAchAM kADhavA nahIM A pUjyazrIno mudrAlekha hato. navagraMtha nirmANaH pUjyazrIe aneka viziSTa graMthonI racanA karI che. zrI siddhahema zabdAnuzAsananA sUtro upara laghu / paramalaghu ane bRhad ema trividha vRttinI racanA karIne tenuM nAma 'hemaprabhA' rAkhyuM. 'nyAyasiMdhu' nAmano zlokabaddha jaina nyAyane samajAvato graMtha racyo ane ekAMtatattvamImAMsA', 'pratimAmArtaNDa', nyAyalokanI 'tattvaprabhA' vRtti. nyAyakhaMDana khAdyanI 'nyAyaprabhA' vRtti tathA anyAnya aneka viziSTa graMthonI racanA karI sAhityopAsanAne ujvaLa karI che. parihArya mImAMsA' e pUjyazrInI parama saMyukta kRti che. 380 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAsacakra, raghuvaMza, kirAta, aSTakajI, pU. upAdhyAyajInA moTA stavano vagere pUjyazrInA pasaMdagInA graMtho hatA. koI vAta ke viSaya chaNavo hoya tyAre tene upayogI ghaNA graMtho joI viSayane vadhu spaSTa karAvavAnI suMdara Teva pUjyazrImAM hatI. eka adbhuta vAta: pUjyazrIe abhyAsa pUrNa karyA bAda 50thI adhika varSa sudhI A sarva kAryo karavA chatAM hAthamAM kalama pakaDI nathI ke kAgaLa upara eka akSara lakhyo nathI. vi.saM. 1990mAM sAdhusaMmelana thayuM tenA paTTaka para sahI karavA mATe lakhyuM e apavAda sivAya uparanI hakIkata vAstavika hakIkata che. A saMyama jALavavo e asAdhAraNa vAta che, sAthe Azcarya upajAve evI che. pUjyazrIe prerelAM sarva zAsanakAryomAM zAstrajJAnanuM, jayaNAnuM, pApabhIrutAnuM sadA prAdhAnya rahetuM. zAstranAM oThe ajayaNA, AjJAdroha tathA apavAda mArgonA svacchaMdI sevana tema ja kleza-aMkalezane kadI avakAza nahIM maLelo. bodhibIjanI prApti, mokSa phaLane apAvanAra, prApta thayela samyakatvanI nirmaLatAmAM vRddhi karanAra evA prAcIna bhavajalatAraka tIrthonA jIrNoddhAra karAvavA, tema ja nUtana tIrthonuM sarjana karavuM e pUjyazrIno jIvanamaMtra hato. pUjyazrInA prayatnothI ApaNane mAtara, vAmaja, taLAjA, kuMbhAriyAjI vagere aneka prAcIna tIrtho prApta thayAM che. temAMthI cAra mukhya prAcIna tIrthonI vigato joIe: (1) zerIsA tIrtha: A tIrthano udbhava pUjyazrInA prayatnathI thayo. zerIsA nAnakaDuM gAma. mAtra itihAsanA pAnA para enuM nAma zrI nAgendragathvIya devendrasUri maMtrabaLe pratimAjI lAvelA ane pratiSThA karAvelI. kumArapALa rAjA ane vastupAlatejapAle ahIM pratimAjI bharAvI ane pratiSThA paNa karI hatI. paNa kALakrame avazeSo, pratimAjIo daTAI gayA hatA. A naSTa thayelA mahAna tIrthanA avazeSo joyA ane zAsanadevanA AdezathI pUjyazrI zerIsA padhAryA. nirIkSaNa karatAM karatAM taLAvanA kAMThethI zyAmavarNa pArzvanAtha sAthe bIjA cha-sAta jinabiMbo maLyA. tethI pUjyazrIe A tIrthano uddhAra karAvyo. mULanAyakano nirNaya karIne pArzvanAtha bhagavAnane mULanAyaka tarIke birAjamAna karyA. vi.saM. 2002mAM pUjyazrInA haste dhAmadhUmathI pratiSThA thaI. A rIte jyAM zUnya hatuM tyAM pUjyazrInAM prayatnathI zerIsA tIrthanuM sarjana thayuM. (2) rANakapura tIrtha: Aje jagatanAM cokamAM je rANakapuranuM daherAsara dekhAya che temAM sauthI moTo phALo pUjyazrIno che. vi.saM. 1972mAM pUjyazrI A tIrthanA darzana karavA gayA. AkhAye daherAsaramAM pharyA tyAre tyAM sApanA rAphaDA hatA. TheraThera jhADa UgI gayAM hatAM. dhULanA badhe thara jAmyA hatA. derIonA prabhujI badhA aMdara bhoyarAmAM, ekeya derImAM nahi. mULanAyaka bhagavAnanuM parikara khaMDita thayeluM hatuM. tIrthanI durdazA joIne pUjyazrIe zeTha ANaMdajI kalyANajI peDhIne vahIvaTa soMpI, yogya mArgadarzana ApI A tIrthano jIrNoddhAra karAvyo. zAsanasamrATa pU. AcArya zrI vijayanemisUrIzvara ma.sA. + 381
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ (3) kAparaDAjI tIrtha: vi.saM. 1974mAM kAparaDAjI tIrtha para jATa lokonuM prabhutva hatuM. kharatara gacchavALAoe potAnA adhiSThAyaka tarIke padharAvelA cAmuMDAdevI ane bhairavadevanI mUrti AgaLa jATa loko dArU caDhAvatA, bhoga dharAvatA, bAbarI utarAvatA. A prAcIna tIrthanI durdazA joIne punaruddhArano saMkalpa karyo. pUjyazrIe sarvaprathama dharmazALAno kabajo levarAvyo, niyamita prAcIna evuM prabhAvika svayaMbhU pArzvanAtha Adi dareka paramAtmAnI sevApUjAno prAraMbha karAvyo. daherAsaranuM samArakAma zarU karAvyuM, je pUrNa paNa thayuM. pratiSThA nakkI thaI. cAmuMDA devInuM sthaLAMtara karAvyuM. bhairavadevanuM sthaLAMtara pUjyazrIe sAhasa karIne potAnA ziSyo pAse karAvyuM. tethI jATaloko roSe bharAyA. ToLe ToLA hathiyAro laIne AvyA hatA. maraNAMta upasarga jevI paristhiti hatI paNa pUjyazrIno saMkalpa hato ke game te bhoge A tIrthanuM rakSaNa huM karIza." pUjyazrIe agamacetI vAparI polIsa bolAvI hatI ane polIsa jotA jATa loko bhAgI gayA. zAMti patharAI ane vi.saM. 1975nA mahAsuda panA pUjyazrInA haste punaH pratiSThA thaI. A bAju jATa lokoe bilADA ane jodhapuramAM dAkhala karelo kesa teo hArI gayA ane jainono yazasvI vijaya thayo. A rIte prANAMta kaSTa veThIne pUjyazrIe tIrthano punaH uddhAra karyo. () kadaMbagiri tIrtha: kaMdabagiri eTale siddhagirinA bAra gAunA vistAramAM AvelAM pAMca zikharomAMnuM eka zikhara. gaI covIsInA saMprati tIrthakaranA kadaMba nAmanA gaNadhara bhagavaMta eka karoDa munio sAthe A giri upara nirvANa pAmyA. tyArathI A giri kadaMbagiri tarIke oLakhAya che. siddhAcalanI 12 gAunI pradakSiNAmAM sauthI prathama pradakSiNA kadaMbagirinI AvatI. tethI pUjyazrIne A tIrthano uddhAra karavAno vicAra Avyo. jamIna meLavavA tyAM vasatA kAmaLIyAM, darabArone upadeza ApI vyasano choDAvyA. tethI teoe pUjyazrIne jamIna bheTa ApIzuM evuM kahyuM. tyAre pUjyazrIe jaNAvyuM ke sAdhune jarajamIna na hoya. aMte nava ploTa jamIna ANaMdajI kalyANajI peDhIne ApI ane dastAvejamAM pUjyazrIe upadeza ApIne darabArIne durvyasanathI choDAvyA che. ema lakhAvyuM. te jagyA upara pUjyazrInA athAga prayatnathI vAdaLAthI vAto kare tevA jinamaMdiro baMdhAvyA. kadaMbagirinA jaMgalamAM maMgala pUjyazrInA tIrthoddhAranA maMDANathI thayuM che. svayaMprajJa puruSaH koI kahe ane te vAtamAM joDAya tevI cIja temanA jIvanamAM nahotI. svaprajJAthI teo nirNaya letA ane AgaLa vadhatA. pUjyazrI keDI para cAlanArA nahotA paNa navI keDI kaMDAranArA hatA. pUjyazrInI pratibhA evI hatI ke teo kyAre koIthI aMjAyA nathI. mahamada chela jAdugarane paNa emaNe avaLA kAna pakaDAvyA che. traNa pATa para beThelA pUjyazrIe mahamada chelane vaccenI pATa kheMcI kADhavA kahyuM ane kazA paNa TekA vinA pote trIjI pATa upara 382 + 1lmI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ havAmAM adhdhara rahI zakyA. AvI adbhuta koTinI yogasAdhanA pUjyazrI pAse hatI. jAdunuM paNa jAdu e mananI saMyamazakti che. teo AvA saMyamanA svAmI hatA. pUjyazrInI eka mahattvanI mahecchA cha'rI pALano tIrthayAtrAno saMgha kADhavAmAM dekhAya che. saMgha nIkaLe to saune lAbha maLe. loko saraLatAthI joDAI zake ane gAmegAma dharmajAgRti ane dharmaprabhAvanAnA kAryo thAya. pUjyazrInA upadezathI temanI nizrAmAM nIkaLelA aneka saMghomAM mAkubhAI zeThano charI pAlita saMgha mahArAja kumArapALanA charI pAlita saMghanI yAda apAve evo avismaraNIya hato. A saMgha amadAvAdathI giranAra ane tyAMthI siddhAcalano hato. 'zAsanasamrATa' biruda maLyuM te prasaMgaH vi.saM. 1981-82mAM zatruMjya tIrtha uparanA jUnA karAranI samayamaryAdA pUrI thatI hatI ane muMDakAvero dAkhala karavAnI peravI cAlatI hatI. te vakhate pUjyazrIe zrI ANaMdajI kalyANajInI peDhInA vahIvaTadAronI sAthe carcAvicAraNA karIne aMte eka vicAra Apyo ke muMDakAverAnA virodhamAM ApaNA sakaLa zrI saMghane evuM eka elAna ApIe ke siddhAcalanI yAtrA karavA mATe tyAre ja AvavuM ke jyAre muMDakAvero 2da thaI gayo hoya. bhale game teTalo samaya vIte ane 1lI eprila 1926thI A asahakAra AMdolana zarU thayuM te be varSa jeTalA lAMbA gALA sudhI cAlyuM ane elAna saphLa paNa rahyuM. e divaso daramiyAna eka paNa yAtrika yAtrA karavA mATe na Avyo. A rIte chevaTe jyAre be varSa jevA lAMbA gALAnA aMte darabAra sAthe samAdhAna thayuM, te pachI ja yAtrAnI zarUAta thaI. A prasaMga vakhate badhA saMghe je rIte A AjJAne zirodhArya gaNIne saMpUrNa amala karyo tyAre loko pUjyazrI mATe zAsana samrATa' A vizeSaNa vAparavA lAgyA. samagra zrI saMgha upara AvI pakaDa ane AvuM varcasva anyanuM jovAsAMbhaLavA maLatuM nathI. aitihAsika sAdhu saMmelanaH vi. saM. 1990 pU. vallabhasUri ma.sA. ane keTalAka agraNI zrAvakoe zAsanasamrATane vinaMtI karI ke jaina sAdhumAM zithilAcA2 ane matabhedo vadhatA jAya che. devadravya, dIkSA, padavI, tithicarcA, tIrtharakSA e sarva vize sarvAnumate vicAraNA karavAnI jarU2 che. Ano ukela Ave to badhuM sAruM thaI zake ane Ano eka ja upAya che munisaMmelana. jo zAsanasamrATa Apa A kArya hAthamAM lo to avazya saphLatA maLe tethI Apa A muni saMmelana bolAvo ane AnuM netRtva tame saMbhALo. pU. zAsanasamrATe vinaMtIno svIkAra karyo. amadAvAdamAM A munisaMmelana nakkI thayuM. pUjyazrIe Apela phAgaNa suda 3nA zubhadivase hajArathI vadhu sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMto tema ja hajAro zrAvaka-zrAvikAonI upasthitimAM pU. zAsana samrATanA sAnnidhyamAM e aitihAsika muni saMmelanano prAraMbha thayo. 34 divasa cAlyuM. zAsanasamrATa pU. AcArya zrI vijayanemisUrIzvara ma.sA. + 383
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIrghadRSTibharyA vicAra-vinimayane aMte vicAraNIya 11 muddAo upara paTTaka rUpe TharAvo thayA. jenA para pUjyazrI tathA sarvagacchanA nava vaDIla mahApuruSoe potAnA hastAkSara karyA. saMmelanamAM karelA TharAvano paTTaka badhAMne vAMcI saMbhaLAvavAmAM Avyo. dareka bAbata sarvAnumate pasAra karIne te dareke amalamAM mUkavAnuM nakkI kareluM. zAsanasamrATanI nizrAmAM ATalA badhA sAdhuo ekatrita thayA ane ATalA badhA divasa sAthe maLIne vicAraNA karI e ja darzAve che ke pUjyazrInuM sthAna caturvidha saMghamAM keTaluM moTuM ane AdarabharyuM hatuM. adbhUta jJAnanA mAlikaH zAsanasamrATanA jIvana daramiyAna evA asaMkhya prasaMgo banelA jemAM temanAmAM rahela viziSTa zakti ane adbhuta jJAnanA teozrI mAlika hatA tenI anubhUti ApaNane thAya. evo eka prasaMgaH pUjyazrI pAMjarApoLa upAzraya amadAvAdamAM cAlu vyAkhyAne acAnaka pAchaLa bAMdhelA caMdaravAne hAthanI capaTIthI ghasavA mAMDyA. zrAvakoe pUchatAM temaNe kahyuM, pAlitANA girirAja upara Adezvara dAdAnA daherAsaramAM Aga lAgI hatI ane have te TharI gaI che. pAchaLathI tapAsa karatA khabara paDI ke dAdAnAM daherAsaramAM Aga lAgI hatI ane thoDI vAramAM koI agamya kAraNathI olavAI gaI !!! suvihita paraMparA pravartakaH 20mI sadInA jinazAsananuM eka paNa kSetra evuM nathI, jemAM pUjyazrInuM pradAna na hoya. emanI saMghaprIti, zAsanaprIti ane suvihita zAstrIya paraMparAo tathA AtmasAdhaka anuSThAno pUjyazrIe punaH jIvita karyA tathA saMghamAM pracalita karyA. je nIce mujaba cheH (1) aMjanazalAkA vidhAnaH A tAttvika vidhAna dAyakAothI baMdha hatuM. varSo pUrve pAlitANAmAM thayelI aMjanazalAkA samaye koI kAraNasara marakIno upadrava thayo hato. tethI badhAM bhayabhIta thayAM hatAM. eno punaH prAraMbha vi. saM. 1982-83mAM cANasmA vidyAvADInA jinAlayamAM prANapratiSThA karavA dvArA thayo. (2) zrI siddhacakra mahApUjana (3) zrI arihaMta mahApUjana () zrI bahunaMdArvata mahApUjana saikAothI visarAyelI A zAstrIya viziSTa anuSThAnonI vidhinuM graMthonA AdhAre punaH saMkalana tathA pravartana pUjyazrIe karyuM hatuM. (5) yogoddhahana munione AgamavAcanA tema ja padavI mATe yogohananI kriyA anivArya hatI, saikAothI teno mahAaMze lopa thayelo athavA avidhi pravezelI. tyAM pUjyazrIe zAstronA AdhAre temanuM punaH vidhipUrvaka pravartana karyuM. (6) hajAro jinabiMba bharAvIne pU. vijayasenasUri mahArAjanA vArasAne punaH jIvIta karyo (7) vyAkhyAna adhyayananI adyatana paripATInA pUjyazrI praNetA hatA. 384 + 1lmI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ (8) navapadajInI oLInI paraMparA paNa pUjyazrIe zarU karAvelI. (9) vidhividhAnapUrvaka upadhAnatapanI ArAdhanA tathA vidhipUrvaka mALAropaNanI zarUAta zAsanasamrATe karAvelI. zeTha ANaMdajI kalyANajInA peDhInA vahIvaTa tathA jaina zAsanane anurUpa baMdhAraNIya mArgadarzana pUjyazrI ApatA. Ama, jaina zAsananI sarvAgIpaNe kAyApalaTa karavAnuM zrI pUjya zAsanasamrATanA phALe jAya che. aneka bhUpAla pratibodhakaH pUjyazrInI apUrva vidvattA, zuddha cAritra, prakhara vyAkhyAna zailI ane sarvadharma pratye samabhAvanA joI aneka bhUpAlo, nAmAMkita vyaktio pratibodha pAmyA hatA. jemake bhAvanagaranA mahArAjA zrIkRSNakumAra siMhajIe pUjyazrIne potAnA hRdayamAM guru tarIke sthApyA hatA. mahArAjA ghanazyAmasiMhajI, mahArAjA zrI phatesiMhajI, rAjyasabhAbhUSaNa zrI cunIlAlajI, navAba sAheba zrI IbrAhIma sakatakhAnajI, mahArANA udayasiMhajI, bhAvanagaranA mutsadI buddhizALI dIvAna evA prabhAzaMkara paTaNI paNa pUjyazrIthI ghaNA prabhAvita thayA hatA. AvA aneka pratibhAzALI vyaktione pratibodha pamADI zAsanonnatinuM bhagIratha kArya karyuM hatuM. pUjyazrI AcAra custatAnA khUba ja AgrahI hatA. tethI ja temanA ziSyonA AcAramAM jarAya paNa zithilatA pravezI nahotI. agara koI paNa ziSya koI kAma pratye pramAda dAkhave to tene pUjyazrInuM raudrarUpa jovuM paDatuM hatuM. 76 varSa sudhI badhe ja temaNe pagapALe vihAra karyo che. aMtima samaye gaMbhIra hRdaya bImArInA kAraNe DaoNkTare Ijekzana ApavAnuM nakkI karyuM. pUjyazrIne AnI jANa thatA tarata Ijekzana levAnI nA pADI. kevI makkamatA, kevI AcArasaMhitA !!! pUjyazrIe kyAre paNa elopethI davA lIdhI nathI. potAnA sAdhuone jJAnamAM niSNAta banAvavAnI zailI pUjyazrInI vilakSaNa hatI. nAno ke moTo koI paNa graMtha pUjyazrI bhaNAvatA tyAre tene lagatA aneka viSayo bhaNanArAnA hRdayamAM utAravAnI pUjyazrImAM anokhI zakti hatI. adhyayana karanArA caMcaLa bane to zikSAthI paNa te caMcaLatA dUra karavAmAM AvatI. AvA agaNita guNagrAmanA mAlika zAsanasamrATanI vi.saM. 2005 mahuvA cAturmAsamAM zArIrika asvasthatA divase ne divase vadhatI jatI hatI. divALInA divase tabiyata khUba ja gaMbhIra banI gaI hatI. temane e divase pANI sivAya kazuM paNa vAparavAnI nA pADI hatI. sAMjanA pratikramaNa, saMthArA porisInI kriyA karI. pUjyazrIe saMsAranA tamAma jIvo sAthe kSamApanA karI, sAMje 7 vAge navakAranI dhUna sAMbhaLatA zAMtipUrvaka, samAdhipUrvaka deha choDyo. Ama pUjyazrIne chelle sudhI dharmakriyAmAM rasa rUcI akhaMDa rahyA hatA. pUjyazrInA kALadharmanA zAsanasamrATa pU. AcArya zrI vijayanemisUrIzvara ma.sA. * 385
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAcAra pahoMcatA samagra jinazAsanamAM zokanI lAgaNI prasarI gaI. jainazAsanano jhaLahaLato tejasvI dIvaDo kAyama mATe divALIne divase olavAI gayo. pUjyazrIe potAnA 77mA varSano jANe ke chello divasa pUro karyo. saMpUrNa 77 varSa jIvyA. pUjyazrInA aMtima saMskAra mahuvAmAM kArataka suda-1 zanivAre vIsa ghaDI ane paMdara paLe thayA hatA. A ja pUjyazrInA dehanA avataraNanuM sthaLa, tithi ane samaya hato. kevo yogAnuyoga !! zAsanasamrATane janma divALIbahene Apyo ane temano kALadharma divALInA divase thayo. divALInA nAma sAthe pUjyazrIno adbhuta samanvaya. divALInuM nAma jANe sArthaka thayuM hoya ema jaNAya che. pUjyazrIno janma kArataka suda-1 zanivAra, kALadharma - Aso vada amAsa zukravAra. pUrNa 77 varSanuM AyuSya. pUrNa aThavADiyuM. saMpUrNa pUrNatA jIvana. koI vAra vadhAre ke ocho nahIM. anaMtalablinidhAna zrI gautamasvAmino kevaLajJAna prAptino divasa - e ja zAsana samrATano janmadivasa. paramakRpALu bhagavAna mahAvIrano nirvANa divasa e ja zAsana samrATano kALadharmano divasa kevo yogAnuyoga! AvA yogAnuyoga itihAsamAM kaze jovA nahIM maLe. temano janma, samagra jIvana ane bhavya svargavAsa jinazAsana ane samagra duniyAmAM camakAro karI gayuM. AvA aneka guNonA svAmI zAsanasamrATazrInuM caritra vAMcatA-lakhatA mane temanA pratye ahobhAva, AdarabhAva ane pUjyabhAva pragaTa thayo che. eka vyakti potAnA jIvanakALa daramiyAna jAte akiMcana rahI, kaDaka saMyamapAlana karI, anekane pratibodha pamADI zAsanonnatinuM kevuM ane keTaluM bhagIratha kArya karI zake che te zAsanasamrATanA preraka pavitra jIvana uparathI joI zakAya che. gaMgAnA jevI pavitratA, merUnA jevI dhIratA, sUryanA jevI tejasvitA, siMhanA jevI durgharSatA, sva mATe vajanI jevI kaThoratA, para mATe kusumanI jevI komaLatA, Ama paraspara viruddha gaNAya evA paNa guNo zAsanasamrATamAM samanvaya sAdhIne rahyA hatA te temanA jIvanacaritramAMthI dekhAya che. 1. vikramanI 20mI sadImAM jainazAsananI sarvatomukhI prabhAvanA karanAra pUjyazrI vijayanemisUri mahArAjasAheba che. evA e bhavyAtmAnuM smaraNa paNa ApaNA mATe upakAraka bane che. pUjyazrImAM eka adbhuta vizeSatA mane dekhAI ke zAsana ane saMghamAM je paDakAro AvyA te jhIlavAmAM na emaNe dInatA dAkhavI ke, na palAyanavRtti Dii aMgo jhAjhI kITa) >>che eno madAro che ane saphaLatAne varyA che. 386 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ varSo vItyA sadI vItaze, vItaze kALa amApa, ama haiyAnAM kaNa kaNamAM, guruvara sadA jIvana Apa." evA e jaina zAsananA jyotirdhara, prabhAvaka-ziromaNi, virala vibhUti, jinazAsananA tamAma kSetromAM navapallavitatA lAvanArA e mahApuruSa zAsanasamrATa zrI vijayanemisUrimahArAja sAhebanA caraNe koTi koTi vaMdana. saMdarbhasUciH 1. zAsanasamrATa pravacanamALA - pU. AcAryazrI vijayapradyumnasUri ma.sA. 2. tapAgaccha gagana nIlamaNi - zrI navInabhAI gAMdhI 3. zAsanasamrATa jIvanaparicaya - zrI ramaNalAla cI. zAha (muMbaI) 4. zAsanasamrATanAM teja kiraNo - pU. A. zrI vijayapradyumnasUri ma.sA. (prasaMga citramALA) 5. prabhAvaka pUjya puruSo - pU. paMnyAsa puMDarika vijayajI ma.sA. 6. zAsanasamrATa - pU. AcArya zIlacaMdrasUri. ruci ema. modI 6, AmrapAlI bilDIMga parAMjape skIma roDa naM. 2 subhASa roDa, vilepArlA (IsTa) muMbaI-400057 M. 09769050252 R. (022) 26169162 zAsanasamrATa pu. AcArya zrI vijayanemisurIzvara masA. - 387
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ - AcArya rajanIza - ozo - - 1 prIti ena. zAha jina sAhityanA abhyAsa. saMzodhaka zrI prItibahene ozonA sAhityanuM avagAhana karavAno suMdara prayatna prastuta lekhamAM karyo che. - saM.) sAdhAraNa rIte adhyAtmano je artha karavAmAM Ave che te arthamAM huM kadI adhyAtmika nathI. huM kadI devaLa ke maMdiramAM gayo nathI. meM kadI zAstro vAMcyAM nathI, satya zodhavA mATe amukatamuka siddhAMtono sahAro lIdho nathI. meM kadI bhagavAnanI pUjA ke prArthanA karI nathI. Avo koI mArA jIvanano rAha ja nathI. tethI tame jarUra evuM kahI zako ke meM koI adhyAtmika sAdhanA karI nathI. joke mArA mATe adhyAtmano sAva judo ane garbhita artha che. adhyAtma eTale eka niSThAvAna vyaktitva, koI paNa jAtanA avalaMbanane te mAnya rAkhatuM nathI. game teTalI kiMmata cUkavavI paDe topaNa te potAnI svataMtratA jALavI rAkhe che. adhyAtma kadI ToLAmAM hotuM nathI. te ekAkI che. ToLAne kadI satya lAdhyuM nathI. lokone potAnA ekAkIpaNAmAM ja satyanI prApti thaI che." A zabdo che AcArya rajanIzanA, jemane loko ozo tarIke paNa oLakhatA. ozono janma I. sa. 1931mAM madhyapradezanA kucavADA gAmamAM jaina kuTuMbamAM thayo hato. bALapaNanuM nAma rajanIza caMdramohana jaina. rajanIzano uchera emanA nAnA-nAnInI dekharekha nIce thayo. nAnA-nAnIe emane pUrNa svataMtratA ApI hatI. emanI nAnI sAthe emane bahu lagAva hato. jIvanamAM sauthI mahattvanuM yogadAna nAnInuM hatuM. nAnIne teo jhUtanI sauthI suMdara strI mAnatA. bALapaNamAM mitronA sAthathI vaMcita, khela-kUdathI vaMcita, caMdramohana prakRtimAM khovAI jatA. bALapaNamAM temane ghare Avela jainamunine pUchelA praznonA temane saMtoSakAraka javAba maLyA nahi. teo bALapaNathI ja bahu alaga prakRti dharAvatA hatA. temanA nAnIe temane navakAramaMtra zIkhavyo hato. navakAramaMtramAM mAtra jainone ja namana karavA evo Agraha na hovAthI temane te priya hato. nAnA-nAnI taraphathI jainadharma ja pALavo evo Agraha nahoto. nAnI emane pustako kharIdavA puSkaLa rUpiyA ApatAM. rajanIza philosophInA viSayamAM pAraMgata thayA. I. sa. 1953mAM jabalapuranI 88 che ane e pradaInA jaina IhityanAM akSara-ArAdhako
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka kaoNlejamAM darzanazAstranA vidyArthI hatA. yunivarsiTImAM abhyAsa daramiyAna teo temanA prophesa2, kulapati darekane evA savAlo pUchatA ke koInI pAse temanA spaSTa javAbo na hatA. teonI tarkazakti adbhuta hatI. game tevA vidvAna temanI sAme hathiyAra mUkI detA. teoe ema.e.mAM golDameDala prApta karyo. anusnAtakanA abhyAsa mATe sAgara yunivarsiTImAM joDAvA vidvAna pro. esa. esa. roye temane AmaMtraNa ApyuM. rajanIza pahelA rAyapuranI saMskRta yunivarsiTI ane tyArabAda jabalapura yunivarsiTImAM adhyApana kArya mATe joDAyA. prophesara tarIkenA temanA vargo vicA2-goSThinI klabo banI gaI. dareka jaNane zaMkA-dalIlo karavAnI chUTa hatI. temanA aparaMparAgata ane paDakArarUpa abhigamane kAraNe aneka vidyArthIo temanA klAsamAM hAjarI ApatA hatA. temaNe I. sa. 1956thI 1970 sudhI adhyApana kArya karyuM. dhImedhIme adhyApana kArya choDIne temaNe jAhera pravacano ApavA mATe bhAratamAM paribhramaNa zarU karyuM. temanA pravAso ane jAhera pravacano daramiyAna vArtAlApane aMte dhyAna karAvavAnuM zarU karyuM. A rIte bodha dvArA prathama je dhyAnakendro zarU thayAM tene 'jIvana jAgRti kendra' evuM nAma ApavAmAM AvyuM. temanI A pravRttine jIvana jAgRti AMdolana' nAma ApavAmAM AvyuM. I. sa. 1962thI 1974 daramiyAna grAmyasthaLoe dasa divasanI dhyAna zibiro cAlu thaI. ozonuM mAnavuM hatuM ke je lokone kharekhara jANavuM haze te loko dhyAna-zibiromAM 2sa leze. jUna 1964nI rANakapuranI dhyAna zibira ozonA kAma mATe eka sImAcihna rUpa sAbita thaI. A vakhate dhyAna sAthenA temanA pravacano pahelIvAra Tepa-rekarDa thayA, sAdhanA-patha' nAmanI pustikA rUpe prakAzita thayAM ane bhAratabharamAM tene bahu prasiddhi maLI. dhyAnamAM zarIrathI bahAra javAno paNa anubhava temaNe karelo che. jIvana jAgRti kendra taraphthI 'jyotizikhA' nAmanuM eka tri-mAsika zarU karavAmAM AvyuM. have ozonA pravacano oDiyo-keseTomAM rekorDa thavA mAMDyA ane tenA uparathI sattAvAra rIte A kendra dvArA pustako paNa thavA mAMDyA. A samaya daramiyAna teo AcArya rajanIza' tarIke oLakhAvA lAgyA. ozo kyAreka bahu vivAdAspada pravacano ApatA, jene lIdhe temano virodha paNa thayo. temane seksagurunuM lebala paNa lAgyuM. saMbhogathI samAdhi tarapha A vivAdAspada zreNI upara prastuta thayela pustakanuM sarvAdhika vecANa thayuM. I. sa. 1970mAM ozo muMbaI rahevA AvyA. muMbaImAM temaNe Azare pacAsa sAdhako samakSa sAMjanA vArtAlApo zarU karyAM. A vArtAlApane aMte teo keTalIka vAra nRtya, gAna athavA dhyAna karAvatA. je kAryakramo agAuthI nakkI thaI gayA te pUrA karavA temaNe yAtrAo karI ane Disembara sudhImAM pUrA karyAM. AcArya rajanIza ozo + 389 -
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ eprilamAM ozoe eka krAMtikArI, virecana dhyAna paddhati dAkhala karI jenuM temaNe DAyanemika meDITezana' (sakrIya dhyAna) evuM nAma ApyuM. A dhyAna paddhati comera prasiddhi pAmI. 26 sapTembara 1970nA roja emaNe emanA ziSyo paikI eka jUthane dIkSita karyuM. A saMnyAsane ozoe nava saMnyAsa (Neo - Sannyas) evuM nAma ApyuM. paraMparAgata saMnyAsa karatA A saMnyAsa taddana judA prakArano hato, jemA saMnyAsIe koI tyAga karavAno hoto nathI ane baMdhano paNa hotA nathI. ozoe saMnyAsIne bhagavA kapaDAM paheravAno anurodha karyo, ne DokamAM ekaso ATha maNakAnI ozonI phoTAvALI mALA ApelI dareka saMnyAsIne ozo navuM nAma ApatA jemAM puruSonI AgaLa "svAmI ane strIonI AgaLa 'mA' lagADavAmAM AvatuM. ozo A upakaraNo temaja nAma mAtra oLakha mATe ja che evuM jaNAve che. saMnyAsane kapaDA ke bAharI upakaraNo ke dekhAvo sAthe koI lAge vaLagatuM nathI, kAraNa ke saMnyAsa eTalI sastI cIja nathI. teo mAnatA manathI pelepAra thaI cetanAnI duniyAmAM praveza karavAthI ja krAMtinuM sarjana thaI zake. muMbaInAM vuDalensa nAmanI bahumALI ImAratanA eka vizALa phleTamAM ozo mArca 1974 sudhI niyamita vArtAlApa karatA. tyAM vijJAna bhairavataMtranI ekaso bAra dhyAnanI vidhio upara pravacana ApyA. A pravacana zreNI The Book of SecretsnA nAme prakAzita thaI. A daramiyAna pazcimathI mulAkAtIo vadhu AvavA lAgyA. I. sa. 1971mAM ozoe potAnI jAtane AcArya rajanIzamAMthI bhagavAna rajanIza tarIke prasthApita karI. teo bhagavAna zabdane paramAtmAno paryAyavAcI nahotA mAnatA paraMtu teo teno artha "svargIya AzIrvAda pAmelo AtmA' evo kartA ke jene svatva lAdhI gayuM che evo karatA. je loko emanI pAse Avaze temane bhagavattAno anubhava thaze evuM mAnatA. - I. sa. 1974mAM ozo puNenAM korogAMva vistAramAM cha ekaramAM patharAyelA aDoaDa AvelA be baMgalA kharIdIne tyAM deza-paradezamAMthI AvatA saMnyAsIo sAthe mulAkAto yojatA. dhyAna maMDapamAM ozo dhyAnano eka navatara prayoga karAvatA. potAnI gerahAjarI rAkhatA. khAlI khurazInI sAme sAdhakone dhyAna karavAnuM kahetA. teo kahetA pote sUkSma svarUpe hAjara ja che. potAnA nirvANa pachI paNa sAdhako A khAlI khurazI sAme potAnI (rajanIzanI) hAjarI mahesUsa karI zake temaja bhautika hAjarIne badale temanI bina-zarIrI mojUdagInA saMsargamAM rahevAnuM zIkhI zake eTalA mATe A prakAranuM dhyAna karAvatA. jene ozoe samAdhizibira kahIne tene nirapekSa samAdhi evuM nAma ApyuM. I. sa. 1974thI ozoe hiMdImAM tathA aMgrejImAM adhyAtmika paraMparA jevI ke tAo, IsAI, hAssida, sUphI, bAula, hiMdu rahasyavAdIo, tibeTI bauddhadharma, taMtra vagere upara pravacano ApyA. dasa divasanI dareka pravacana zreNI 390 + 1bhI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ pustakAkAramAM pragaTa thaI. e sAta varSomAM ozonA baso cAlIsathI vadhu pustako prakAzita thayAM. ozone lokone saMnyAsa ApIne potAnI tarapha vALavAmAM ke mIzanarI thavAmAM rasa nahoto. koInuM dharmAtara karavAmAM rasa nahoto. ozoe dhIme dhIme cikitsA jUthonI racanA karI. AmAM moTe bhAge pAzcAtya anuyAyIo hatA. AmAM rojiMdA sakriya dhyAna ane kuMDalinI dhyAnano samAveza thato. ozonI cikitsA jUthomAM amuka cikitsA jUthone ApavAmAM AvatI prakriyAo recana sAthe, nagnatA sAthe saMkaLAyela hovAthI teno khUba virodha thayo. Avego jevA ke kAma, krodha, lobha, IrSA, gusso badhAne niSkAsita karavA mATe A Avegone baLajabarIthI damana karAvyA vagara grUpamAM Ubharo ThAlavavAnuM kahevAmAM AvatuM, jemAM azlIlatA jaNAtA ozonuM kAma khataranAka che evuM kahIne emano prabaLa virodha thayo. I.sa. 1976mAM ozoe pUnAnA makAnone AzramanA svarUpamAM pheravyuM. bhUtakALanA buddhatva pAmelA kRSNa, phrAnsisa, jisasa, ekahArTa vagere nAmo ApyA. mukhya holane buddha hola nAma ApavAmAM AvyuM. AzramamAM TurIjhama, presa, hastakalA, saMgIta, sIlka-skrIna, kApaDa ane suthArI kAmanI varkazopa temaja jhaverAta, mATIkAma, vaNATakAmanA TuDIo kAryarata hatA. ozo temanA saMnyAsIone maThamAM laI javA mAgatA na hatA ke saMsArathI bhAgavA devAmAM mAnatA na hatA. bahAranI duniyAmAM anuyAyIo jenAthI vicalita thAya te badhu ja AzramamAM mojUda hoya tevI tajavIja emaNe karelI. eka vakhata A duniyAmAMthI zAMti prApta karI anuyAyIo jyAM jAya tyAM temanI zAMti koI chInavI nahIM zake evuM temanuM mAnavuM hatuM. ozonA AzramamAM pazcimI mulAkAtIonI saMkhyA vadhatI gaI. strI-puruSonA jAhera lAgaNI pradarzanathI tema ja ochAM vastrothI sthAnika lokomAM virodha jAgyo. A uparAMta rAjakAraNa ane lAMcaruzavatanI badI upara ozo taraphathI vAraMvAra prahAro thatA badhI kakSAnA sarakArI adhikArIo paNa Azrama para khaphA thayA hatA. amerikAmAM I. sa. 1981mAM oregonamAM pUrva vistAramAM eka ucca raNavistAramAM ekaso chavvIsa mAIlamAM patharAyelAM ane agAu pazu saMvardhana mATe vaparAtA phArmanI kharIdI temanA saciva mA zIlA AnaMda dvArA karavAmAM AvI. ene rajanIzapuram nAmanA nAnA gAmamAM pheravyuM. paraMtu amerikAnI sarakAre tene gerakAnUnI gayuM. amerikAmAM temanA para 35 Aropo lagAvyA ane dharapakaDa karI. ozoe jelavAsa paNa bhogavyo ane tyAMnI sarakAre temane tyAM vasavATanI paravAnagI ApI nahIM. amerikAnA A pagale ozone grIsa, jInivA, svIDana, AyarlenDa, spena, urugva, jamaikA, porTugalamAMthI dezanikAla thavuM paDyuM. A dareka AcArya rajanIza - ozo + 391
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ deze ozone vasavATa mATe manAI karI. amerikAmAM jelavAsa daramiyAna theliyama nAmanuM jhera ApavAmAM AvyuM evuM ozoe jAhera karyuM. A jheranI haLavI mAtrAthI zarIramAM rogapratikAraka zaktino nAza thAya che. ozoe navI navI dhyAnanI paddhatio vikasAvI. teo samayAMtare vivAdAspada vidhAno karatA rahetA. teo kahetA "jApAnanI eka atIndrIya bhaviSyadraSTAe mane jaNAvyuM gautama buddha ozone temanA vAhana tarIke upayoga kare che." A mATe teoe potAnA nAma AgaLathI bhagavAna zabda dUra karyo. anuyAyIone potAne maitreya - dha - buddhathI saMbodhavAnuM jaNAvyuM. cAra divasamAM pharI jAherAta karI ke temanI temaja buddhanI jIvanazailIno sumeLa sadhAyo na hovAthI gautamabuddha temanA zarIramAMthI vidAya lIdhI che. teo svayaM buddha che eTale ke jAgRta vyakti che tevuM jaNAvIne "rajanIza - jhorabA dha buddha' nAma apanAvyuM. thoDA vakhatamAM badhA nAmo paDatA mUkIne anAmI banyA. paNa temane kevI rIte saMbodhavA e muzkela hovAthI teoe "ozo' zabda Apyo. mA yoga nIlama (aMgata sacIva) "ozonI paribhASA A pramANe kare che.. ozo' prAcIna jApAnI bhASAno zabda che. potAnA saddaguru bodvidharmane saMbodhita karavA mATe Ano prayoga thayo hato. eno artha che parama sanmAna, prema ane ahobhAva sahita tema ja te sivAya "samakramikatA ane samasvaratA paNa thAya che. zono artha che cetanAno bahu AyAmI vistAra tema ja "sva dizAomAMthI varasatuM astitva." je divase ozoe vizva vidyAlayanI nokarI choDI hatI e vakhate emaNe paheluM kAma e karyuM ke potAnA sarTIphikeTo phADI nAkhyA hatA ane sonAnA meDala kUvAmAM nAkhI dIdhA hatA. vizva vidyAlayamAM prathama AvyA te sarTiphikeTa paNa laDI nAkhyuM hatuM. vyavasAye sAhityakAra na hovA chatA dara varSe emanA dasa lAkhathI vadhu pustako ane Tepa bhAratamAM vecAtI hatI, je tera bhAratIya bhASAmAM 450 ITala sAthe upalabdha che. be hajArathI vadhu pustako cAlIsa bIjI bhASAmAM anuvAdita thayAM che. ozone 20mI sadInA sauthI vadhu pustako vAMcavAvALI vyakti mAnavAmAM Ave che. pUnAnA ozo kampanamAM ozonuM aMgata lAotsu pustakAlaya vizvanuM sauthI moTuM aMgata pustakAlaya manAya che. jemAM, rAmakRSNa, kabIra, rAbiyA, devatIrtha, maitrIya jevA vibhAgo che. lagabhaga 3500 pustakomAM ozonA vividha prakAranA hastAkSaro kalAtmaka rIte banAvelA che. je teo pustaka vAMcyA pachI, aMtamAM karatA. nAnapaNathI vAMcavAno eTalo zokha hato ke gADaravADAnI pablika lAIbrerImAMthI hajAro pustako emanA nAma para Izya thayelI che. 19 jAnyuArI, 1990mAM sAMje pAMca vAgye ozoe dehatyAga karyo. 392 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ agatye oDiToriyamamAM ozonI pathArI hatI. ozonI sUcanA pramANe pathArI nIce phlo rAkhavAmAM AvyA che. tenA para eka takhtI joDavAmAM AvI. ozoe lakhAvelA nIce pramANenA zabdo takhtI para kotaravAmAM AvelA che. ozo jemano kadI janma thayo nahoto. jemanuM kadI mRtyu thayuM nahotuM. phakta A graha pRthvI upara teo vicaryA hatA. 1931-1990. rajanIze potAnA pravacanomAM mAnava-cetanAnA vikAsanA dareka pAsAne uddabodhita karyuM che, jemAM buddha, mahAvIra, kRSNa, ziva, zAMDilya, nArada, jIsasanI sAthesAthe bhAratIya adhyAtma vizvanAM aneka ratno jevA ke Adi zaMkarAcArya, gorakha, kabIra, nAnaka, malUkadAsa, rAsa, dariyAdAsa, mIrA vagere para aneka pravacano upalabdha che. yoga, taMtra, tAo, jhena, sUphI jevI bhinna bhinna sAdhanA paraMparAonA gUDha rahasyo para temaNe savistAra prakAza pADyo che. sAthe ja rAjanIti, kalA, vijJAna, manovijJAna, darzana, zikSA, parivAra, samAja, garIbI, janasaMkhyA - visphoTa, paryAvaraNa tathA saMbhavita paramANuyuddha vagere aneka viSayo para temanI krAMtikArI jIvana-daSTi upalabdha che. ozoe jainadharma ane bhagavAna mahAvIra para je pravacano ApyA e mukhya pAMca pustakomAM saMkalita thayA. 1. mahAvIra vANI (bhAga-1 ane bhAga-2) 2. jina sUtra (bhAga-1 ane bhAga-2) 3. mahAvIra yA mahAvinAza 4. mahAvIra merI daSTi meM 5. jyoM kI tyoM dhari dInhIM cadariyA pAMca mahAvrata viSayaka) mahAvIra-vANImAMthI tapa, namukkAra maMtra, dharma vagere nAnA pustako gujarAtI bhASAmAM paNa prakAzita thayA. mahAvIra vANI bhAga-1 e paryuSaNa vyAkhyAnamALA daramiyAna apAyelA 27 pravacanonuM saMkalana che. namaskAra maMtra, mAMgalika sUtra, saMyama, tapa vagere aneka viSayone emanI AgavI zailImAM samajAvyA che. jemAM pravacano 8thI 18 bAra tapa upara che. A pravacananI zarUAtamAM ja ozo mahAvIra vize kahe che, "jevI rIte parvatomAM himAlaya che athavA zikharomAM gaurIzaMkara, tevI rIte vyaktiomAM mahAvIra che. caDhANa bahu che. jamIna para UbhA rahIne paNa gaurIzaMkaranA himAcchAdita zikharo joI zakAya che, paraMtu jemaNe caDhANa karavuM che ane zikhara para jaIne zikhara jovuM che temaNe bahu taiyArIo karavI paDe." AcArya rajanIza - ozo + 393
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ namaskAra mahAmaMtra vize ozo lakhe che, "adbhuta che A mahAmaMtra jemAM koI vyaktinuM nAma nathI. mahAvIranuM nahIM, pArzvanAthanuM nahIM, koInuM nahIM. jainaparaMparAnuM paNa koI nAma nahIM. kAraNa ke jainaparaMparA e svIkAre che ke arihaMta mAtra jainaparaMparAmAM ja nathI thayA, badhI paraMparAomAM thayA che. mATe arihaMtone namaskAra, koI eka arihaMtane nahIM. A namaskAra bahu virATa che. vizvanA koI dharme ATalo sarvAMgINa, ATalo sarvasparza mahAmaMtra vikasIta nathI karyo. vyakti 52 ciMtana nathI, zakti para ja che. rUpa para dhyAna nathI je arUpa sattA che teno ja vicAra che. A maMtra bahu anero che. je mahAvIrane prema kare te mahAvIrane namaskAra kare, je buddhane prema kare te buddhane ane je rAmane prema kare te rAmane namaskAra kare." arihaMtA maMgalaM / siddhA maMgalaM / sAhU maMgalaM / kevalalipannato dhammo maMgalaM // arihaMtA loguttamA / siddhA loguttamA / sAhu loguttamA / kevalipannato dhammo totto arihaMte zaraNaM pavajjAmi / siddhe zaraNaM pavajjAmi / sAhu zaraNaM pavajjAmi / kevalipannato dhammo zaraNaM pavajjAmi // mAMgalika sUtra samajAvatA ozo kahe che "vRttipannato thamyo. zAstramAM lakhelo dharma lokamAM uttama che ema mahAvIra nathI kahetA. zAstra prarUpita dharma paNa teo uttama nathI mAnatA paNa mahAvIra kahe che kevalipannato dhammo - kevaLajJAnanI kSaNamAM je vahe, je jhare e ja jIvaMta dharma. lakhelA dharmanuM mUlya bahu saMkucita che. zabdamAM baMdhAyela che. A dharmane pAmavA svayaMnI aMdara kAMIka rUpAMtarita karavuM paDe kAraNa ke kevaLIthI joDANa pAmavA bahu moTI kiMmata cUkavavI paDe. arihaMta uttama, siddha uttama, sAdhu uttama ane kevaLI prarUpita dharma uttama ema mahAvIra kahe che. to A uttamane pAmavA sarva gumAvavuM paDaze ane e che tamArA astitvane tamArI jAtane." ozo AgaLa kahe che, "mahAvIranA je sUtra che te sAdhaka taraphathI che, siddha taraphathI nahIM. eTale ke mahAvIre kyAreya kahyuM nahIM ke tame mArI zaraNamAM Avo, sAdhaka kahe che huM arihaMtanuM zaraNa svIkAruM chuM, siddhanuM zaraNa svIkAruM chuM, sAdhunuM zaraNa svIkAruM chuM. kevaLI prarUpita dharmanuM zaraNa svIkAruM chuM. zaraNAgatino artha che samarpaNa ane zaraNa svIkAravuM te yAtrAno aMtima paDAva che. zaraNAgatino pahelo saMbaMdha ApaNI aMdaranI cetanAnI AkRti badale che. bIjo saMbadha che ke eka gahana arthamAM tame divya thaI jAo cho, jenAthI baMdhAyelA cho e takAkathita niyamone atikramaNa karo cho. trIjI vAta zaraNAgati tamArA jIvana dvA2ne parama UrjA tarapha khole che." 394 * 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ zaraNAgatinA A sUtra sAthe namokkAra maMtra pUrNa thAya che. namokkAra maMtra saMpUrNa dharmanI yAtrA bane che. ozo emanA anuyAyIone kahe che, "mahAvIravANIne sAMbhaLatA pahelA, samajatA pahelA zaraNAgatinuM A sUtra vAraMvAra manamAM raTavuM jarUrI che. jo zaraNanI AkRti vyaktimAM banI jAya to mahAvIranI vANImAM praveza saraLa banI jAya che." ahiMsA ane anekAMtanI bAbatamAM ozo kahe che... "badhI vastumAM Agraha hiMsA che. A bahu sUkSma bAbata che. Agraha hiMsA che, anAgraha ahiMsA che. A kAraNe mahAvIre je vicArane janma Apyo e vicArasaraNInuM nAma 'anekAnta' che. anekAntanI dRSTi jagatamAM koI bIjAe nathI ApI. kAraNa ke ahiMsAne ATalI gahanatAthI koIe joI nathI, samajI nathI." mahAvIra kahe che "vicAranI saMpAne paNa mArI mAnavI e hiMsA che. kAraNa ke jyAre ApaNe jyAre koI vicArane ApaNo kahIe tyAre ApaNe satyathI smuta thaI jaIe chIe. jeTalA vivAda che jagatamAM e satyanA vivAda nathI. e 'huM'nA vivAda che. 'huM' ane 'tuM' vacce koNa sAcuM e mATe vivAda jAge che." mahAvIra ene bahu sUkSma hiMsA kahe che. eTale mahAvIre anekAntane janma Apyo. mahAvIra pAse koI viparIta vAta laIne Ave to mahAvIra kahetA A paNa sAcuM hoI zake. mahAvIra kahe che evI koIpaNa vAta nathI ke jemAM satyano aMza nA hoya. mahAvIre koIno virodha na karyo. mahAvIra satya jANatA hatA paraMtu emanuM citta eTaluM anAgrahapUrNa hatuM ke mahAvIra potAnA satyamAM viparIta satya paNa samAviSTa karI letA. 'anazana' nAme prathama tapane samajAvatA zarUAtamAM ja ozoe eka khAsa cokhavaTa karI che. anazana, uNodarI, vRttisaMkSepa, rasaparityAga, kAyA-kleza ane saMlInatA e cha bAhya tapa ane prAyazcitta, vinaya, vaiyAvRtya, svAdhyAya, sAmAyika ane kAyotsarga e cha aMtaratapa eka anukramamAM samajAvAyA che, vibhAjita karAyA che, paraMtu evuM vibhAjana ke kramabaddhatA taponA AviSkAramAM hotI nathI. bAhya ane aMdara evuM vibhAjana mahAvIra jevI cetanAmAM hoI zake nahIM, paraMtu ApaNe indriyonA bAhya anubhavomAM jIvI rahyA chIe evI ApaNI paristhiti che. ApaNe bahAranI ghaTanAo ane dRzyone ja samajIe chIe. mahAvIra mATe aMdara ane bahAra jevuM koI vibhAjana nathI. emanI to akhaMDa cetanA che, paraMtu sAdhaka jyAM Ubho che tenA tarapha mahAvIranI dRSTi che. sAdhakanA stara para UtarI AvIne ene samajAvavAnI karuNA mahAvIra dAkhave che. mahAvIra vANI bhAga-2 dvitIya ne tRtIya paryuSaNa vyAkhyAnamAlA aMtargata 13 sapTembarathI 21 sapTembara 1972 temaja 25 oNgasTathI 11 sapTembara 1973 sudhI AcArya AcArya rajanIza ozo - 395 -
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ rajanIza dvArA ApavAmAM Avela 27 pravacanonuM saMkalana. A pravacanomAM mukhyatve apramAda, pramAda, kaSAya, saMyama, jJAna, karma, levA, pAMca samiti, gupti, brAhmaNasUtra, bhikSusUtra, mokSamArga vagere viSayone AvarI lIdhA che. jJAna vize vAta karatA ozo kahe che, "manuSyanA itihAsamAM jJAnanuM pAMca bhAgamAM vibhAjana kadAca mahAvIre pahelA karyuM haze. cutanI avasthAmAM asatya ja jANI zakAya. "matinI avasthAmAM indriya satya jANI zakAya, je vastuonuM satya che. manaavadhinI avasthAmAM sUkSma Indriyone jANI zakAya che. mana:paryavanI avasthAmAM mananA rUpAMtaraNo jANI zakAya che ane kaivalya' e zuddha satyane jANavuM che, jene ApaNe gamete nAma ApIe - paramAtmA, nirvANa, mokSa." mahAvIranI pakaDa vizleSaka, vaijJAnikanI pakaDa che. jevI rIte koI bImAra rogInuM nidAna kare -- zuM kAraNa che? zuM upAya che? evI rIte eka eka vastunuM nidAna kare che. mahAvIra kavi nathI eTalA mATe upaniSadamAM je kAvya che te mahAvIranI bhASA nathI. mahAvIra bilakula zuddha gaNita ane vaijJAnika buddhinA vyakti che. eTalA mATe mahAvIrano prabhAva jeTalo paDavo joIto hato evo paDI na zakyo, kAraNa ke loko gaNitathI ochA ane kAvyathI vadhu prabhAvita thAya che. loko kalpanAthI vadhu ane satyathI ochA AkarSita thAya che, paraMtu jene sAdhanA patha para cAlavuM haze enA mATe vyavasthita nakazo joIe. dareka bhayanI jANakArI joIe. zuM kAraNa huM saMsAramAM chuM ane kayA upAyathI huM saMsAramAMthI bahAra AvIza e jANakArI joIze. je mahAvIrano mArga che. ozo leyAne samajAvatA kahe che, "samajo ke sAgara zAMta che. havAnuM eka mojuM Ave che, lahero UThavAnI cAlu thAya che, taraMgo UThe che, sAgara DAmADoLa thaI jAya che, badhuM astavyasta thaI jAya che, azuddha AtmA azAMta sAgara jevo che. A laheronuM nAma legyA che. manuSyanI cetanAmAM je lahero che tenuM nAma lezyA che. jyAre sarva leyAo zAMta thaI jAya che tyAre zuddha AtmAnI pratIti thAya che. A leyAonuM mahAvIre cha vibhAgamAM vibhAjana karyuM che. A vezyAno artha thayo cittanI vRttio. pataMjalie jene cittavRtti' kahyuM tene mahAvIre vezyA kahI. cittanI vRttio, vicAra, vAsanAo, kAmanAo, lobha, apekSAo A badhI lezyAo che. anaMta leyAothI manuSya gherAyelo che. cittanA taraMgo jeTalA vadhu teTalA manuSyanI aMdarano sAgara dabAyelo raheze. anubhavamAM nahIM Ave. manuSya cittanA taraMgomAM ulajhAyelo rahe che ane aMtardhAna rahI jAya che. A legyAo anaMta che jene mahAvIre cha rUpa ApyA." jinasUtra-1 ozoe samaNasutta para 11 me, 1976thI ra6 me, 1976 daramiyAna 396 ke 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 pravacano ApyA je jinasUtra' nAmanA pustakamAM saMkalita thayA. A jinasUtra be bhAgamAM prakAzita thayuM. bhagavAna mahAvIranA saMbaMdhamAM ozo kahe che, "bhagavAna mahAvIrathI vadhu suMdara, mahimAmaMDita paramAtmAnI bIjI koI chabI joI che? mahAvIrathI vadhu Alokita, vibhAmaya koI vyakti joI che? mahAvIrano je aizvarya pragaTa thayo e bIje kyAMya joyo che ? jevI mastI, jevo AnaMda, jevuM saMgIta A mAnava pAse pragaTa thayuM tevuM kyAMya sAMbhaLyuM che? kRSNane to vAMsaLI levI paDatI hatI, mIrAne nAcavuM paDatuM hatuM paNa mahAvIra pAse A kAMI na hovA chatAM mahAvIra pAse saMgIta pragaTa thatuM hatuM. kRSNa moramuguTamAM manohara lAgatA hatA paNa mahAvIra pAse sauMdarya mATe koI sahAro na hovA chatAM paramAtmAno Avo AviSkAra kyAMya jovA maLyo che? jIvananI AvI pragADhatA. Avo gahero AnaMda ?" AgaLa ozo kahe che, "mahAvIra dUra anaMtanA sAgaranI laheronuM nimaMtraNa che. mAtra nimaMtraNa ja nahIM paNa dUranA A sAgara sudhI pahoMcavAnuM ekaeka pagaluM spaSTa karI gayA che. mahAvIre adhyAtmanA vijJAnamAM kAMI adhUruM nathI choDavuM. koI khAlI jagyA nahi. samagra nakazo batAvyo che. eka eka IMca bhUmi mApI batAvI che ane jagyA jagyAe mAIlano paththara mUkIne gayA che. mahAvIranA A nimaMtraNano anubhava karo. emano pokAra sAMbhaLo. khAlI nAmamAtrathI jene banIne na raho. AvI napuMsakatAthI koI lAbha nathI. jAgRta karo potAne. bahu moTI saMbhAvanAo tamArI pratIkSA karI rahI che. paNa mArga jokhamI che eTale mahAvIre sUtra ApyuM - "abhaya.' hiMmata karIne A nimaMtraNane sAMbhaLo. mahAvIra sAthe thoDA pagalAM DagalAM) cAlo. tame jIvananI rasadhAra pAmazo. zAMti ane muktinI zItaLa havA Avaze. tame saMpadA prApta karazo." mahAvIra kyAM laI javA mAMge che? e jaNAvatA ozo kahe che, mahAvIra tamane tyAM laI javA mAMge che jyAM na koI vicAra rahI jAya, na koI bhAva rahI jAya, na koI IcchA na koI paramAtmA. basa tame ekalA, ekAMtamAM paripUrNa zuddhatAmAM bacIne rahI jazo." cauda guNasthAna ane mokSane samajAvatA ozo kahe che. "mahAvIranA vacanomAM tamane eka kramabaddhatA maLaze, eka vaijJAnika zRMkhalA maLaze. eka kadama bIjA kadamathI joDAyeluM haze. mahAvIre Akho nakazo Apyo che. gyA jagyAe mAIla sTona mUkelA che. tame keTalA AgaLa vadhyA, have keTaluM AgaLa vadhavAnuM che, badhu kamabaMdha che. mahAvIre cauda guNasthAna ApyA ane samagra yAtrAne cauda khaMDomAM vibhAjita karyA. eka eka khaMDa spaSTa mAIla sTona AcArya rajanIza - ozo + 397
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ che. tame cokkasa rIte jANI zako ke tame keTaluM aMtara kApyuM che ane keTaluM bAkI che. caudamA guNasthAna para yAtrA pUrI thaI jAya che." darzana jJAna - cAritra A traNane mahAvIre mokSano mArga kahyo che. jIvana saMyukta che. bIjathI choDa, choDathI vRkSa, vRkSamAM phLonuM vikasavuM, phUlonuM UgavuM. mahAvIra zarUAta darzanathI kare che. Aja samyak krama che. jIvana jo barobara oLakhavuM hoya, jANavuM hoya to paLe paLe jAgRta banIne jotA rahevuM. jo krodha thAya to krodhane jAgRta banIne jovuM. e ja darzana. karuNA vize zAstromAM vAMcyA vagara krodhane dhyAnathI jovAthI, jAgRtithI jovAthI karuNA ApoApa pragaTaze. dhyAnamAM rahe je Aje ghaTI rahyuM che tenA pratye jAgavuM. jemajema darzana jAgRta thaze, kAmamAM, krodhamAM, lobhamAM, mohamAM tematema tame moha, kAma, krodha, lobha kSINa thatA jaze ane eka navI UrjAno aMdara AviSkAra thaze. kAraNa ke je UrjA krodhamAM lAgelI che te mukta thaIne karuNA banI jaze. darzananA mAdhyamathI ja A banaze. samyaka darzana vinA jJAna nathI. nAyaMsa nALI jJAna vagara cAritra nathI. nALana viLA na kuMti gharaLanuLA caritraguNa vinA mokSa nathI. azista sthi movavo ane mokSa vinA nirvANa kyAM? nairthi amAvasa nivvALA nirvANane ozo AnaMda kahe che. vyakti duHkhI che to e Akasmika nathI. e duHkhI ja raheze kAraNa ke AnaMda sudhI pahoMcavAnI yAtrA eNe nathI karI. ozo kahe che dareka jaNa utAvaLamAM che. darzana-jJAna-cAritryane kramamAM nathI jANatA ane cAritrya zuddhi mATenA khoTA rastAo apanAve che. kriyAvihIna jJAna vyartha che. ane ajJAnIonI kriyA paNa vyartha che. je jJAnamAM AvyuM che te AcaraNamAM AvavuM ja joIe. jo te darzananA mAdhyamathI jJAnamAM AvyuM haze to AcaraNamAM AvavAthI koI rokI nahIM zake. jo 52mAnaMdane meLavavA iccho cho to darzananA bIja vAvo ane jJAnanI sala meLavo. A jJAnanI phasala pacAvazo to cAritrya utpanna thaze ane mokSa cAritryanI prabhA che. cAritryavAna mukta che. mahAvIranuM eka eka pagaluM vaijJAnika che. jevI rIte so DigrI tApamAne pANI garama karo to varALa bane che tevI ja rIte mahAvIranI vANI che darzanathI jJAna, jJAnathI cAritrya ane cAritryathI mokSa. mahAvIra jevo sAdhaka zodhavo bahu muzkela che, kemake koI sahAro nathI ke jenA caraNomAM besIne rahI zake, jene phariyAda karI zake, jene kahe ke tuM amane upara uThAva, jene kahe ke ame asahAya chIe tuM amane sahAya kara, amArAthI kAMI thaI zake ema nathI, tuM amane saMbhALa. paNa saMpUrNa ekAMtamAM mahAvIre potAnI dizA zodhI. mahAvIra anAtha (ekalA) thaIne svayaM nAtha thaI gayA, bhagavAna thaI gayA. 398 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra kahe che, "tamArI bAgaDora hAthamAM lo. bIjA dvAro para bahu bhaTakyA, bahu hAtha phelAvyA, have mAlika bano. javAbadArI lo. rajanIzajI mahAvIranI vANI saMtA kahe che, na to tamAro mitra tamArI bahAra che, na tamAro zatru. jyAre tame sapravRttimAM cho eTale ke tame jAgRta cho, tame zAMta, AnaMdamayI, nirdoSa bhAvathI dhyAnastha, samyaka, saMtulita cho tyAre tame tamArA mitra cho. paNa jyAre tame AnI viruddha cho eTale ke duSyavRttimAM cho tyAre tame tamArA zatru cho. mATe koI bIjA sAthe laDo nahIM. laDavuM hoya to tamArA potAnI sAthe laDo. tame tamArA para vijaya meLavo. badalavuM hoya to tame potAne badalo. banavuM che to svayaM bano. saMpUrNa khela tamArA aMdara ja che." mahAvIrano samaya bauddhika jAgRtino samaya hato. jevI rIte Aje vijJAnane samajavuM hoya to pazcimanI zaraNamAM javuM paDe che tevI rIte dharmanA koI svarUpa jANavA hoya to bhAratanA zaraNamAM AvavuM paDatuM hatuM. bhArata pAse badhI dharmaparaMparAonA prabuddha puruSo hatA. badhAne covIsamA tIrthaMkara tarIke prasthApita karavAnI bhAvanA emanA ziSyone hatI. kAtyAyana, makhkhalI gozAlaka, saMjaya vileTTIputa, ajita kezakuMbalI vagere prabuddha vyaktio hatI. A badhA vacce sauthI krAMtikArI mahAvIra zramaNonI paraMparAnA covIsamA tIrthaMkara banyA. e samaye buddha paNa hatA, paNa buddha krAMtikArI na banI zakyA. buddha pAse strIo dIkSA mATe AvI paNa buddha InkAra karyo. e vAtano Dara hato ke strIo ane puruSo sAthesAthe rahe ne dharmabhraSTa thAya. emane strIone saMnyAsa ApavAmAM jokhama lAgyuM. paNa mahAvIranI sAme A vAta AvI to emane eka paNa vAra vicAryA vinA strIone saMnyAsa Apyo. krAMtikArI jokhama vicAravA rahetA nathI, paNa svIkAre che. tyAra bAda buddha para bahu dabANa karavAthI buddha strIone dIkSita karI. buddhe kahyuM, "mAro dharma pAMcaso varSamAM naSTa thaze. kAraNa ke meM mArI jAte enAM bIja vAvyAM che.' buddhanI AzaMkA sAcI paDI. paNa mahAvIrano dharma Aje paNa jIvita che. strIno samAveza karyo paNa dharma naSTa na thayo. keTalo krAMtikArI bhAva rahyo haze? jinasUtra-2 A pustakamAM samyapha zravaNa, samatA, prema, guru, dhyAna, vezyA, gozAlaka, cauda guNasthAnaka, paMDitamaraNa vagere viSayone AvarI lIdhA che. je samaNasuttanA pravacano para AdhArita che. samitine samajAvatA ozo mahAvIrane paNa rAmanI jema ja maryAdA puruSottama kahe che, kAraNa ke mahAvIra jeTalI maryAdAmAM koI puruSa, koI vyakti jIvI nahIM hoya. A maryAdAnuM mahAvIranuM nAma che samiti. samitino artha che sImA banAvIne jIvavuM. enuM kAraNa che samitinuM pAlana karavAvALA sAdhuthI jo hiMsA thAya to e AcArya rajanIza - ozo + 399
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya hiMsA ja haze, bhAva hiMsA nahIM. bhAva hiMsA enAthI thaze je asaMyamI haze. paMDita maraNa vize lakhatA ozo kahe che, "mahAvIre eka bahu anero zabda Apyo paMDita maraNa." eka paMDita maraNa - jJAnapUrvaka, bodhapUrvaka ma2Na, seMkaDo janmono nAza kare che. eTale evI rIte maravuM joIe ke maraNa sumaraNa thaI jAya. ApaNe jIvanane vyartha karIe chIe jyAre mahAvIra maraNane sArthaka karavAnI vAta kare che. mahAvIre maraNa 52 aneruM ciMtana karyuM. paMDita zabda prajJAthI banyo che. prajJApUrvaka maravuM. je joI zake che, hozamAM che, je mRtyunuM svAgata jAgatA kare che. ikkaM paMDimaraNaM chiMdai jAisayANi bahuyANi / taM maraNaM maripavaM jaNa mao summao hoI // ozo kahe che, "jyAre huM AlbarTa AinsTAInanuM nAma lau chuM mahAvIra sAthe to enA ghaNAM kAraNo che. baMnenI ciMtanadhArA eka jevI ja che. mahAvIre adhyAtmamAM sApekSavAda Apyo. AInasTAIne bhautika vijJAnamAM sApekSavAda Apyo. baMnenA ciMtananI dhArA (Dhaba), baMnenA tarka, vicAro eka ja hatA. baMnenA vicAro meLa khAya che. AinsTAInanA AdhA2 52 mahAvIranuM punaeNdhyAna thavuM jarUrI che. je ApaNe mahAvIramAM jovAnuM cUkI gayA chIe, te AinsTAIna mAraphate joI zakIzuM. dharma ane vijJAna maLaze. jANe mahAvIra dharma jgatanAM AinsTAIna ne AinsTAIna vijJAnanA jagatanA mahAvIra che." mahAvIra yA mahAvinAza ozo kahe che mahAvIranA siddhAMtane svIkAro athavA mahAvinAzane svIkAro. "mahAvIrane bhagavAna pachI kaho pahelA mahAvIrane tamAro potAno mitra, sAthI, sahayogI ne paDozI mAno. kAraNa ke ApaNe emane lokottara banAvI dIdhA che ane ApaNA aMtaranI pyAsa (kSudhA) kSINa thaI gaI che. ApaNe Adara ane zraddhAmAM evI vAto gUDha banAvI che jene kAraNe ApaNe premALa lokothI vaMcita rahI gayA che. mahAvIra tamArA jevA ja vyakti che, paNa eka divasa evo Avyo ke e tamArA jevA na rahyA. temanI aMdara AtmAno udaya thayo, je alaukika che. deha to tamArA jevo ja rahyo paNa AtmA tamArA jevo na rahyo. dehanA stara para to tame mahAvIra sAthe UbhA rahI zako cho. e stare tame enA mitra ke sAthI cho, to AtmAnA stare zA mATe mahAvIra jevA thavAnI AkAMkSA na janme ? kSudhA tyAre uddabhavaze jyAre saMbhAvanA saMbhavita lAgaze. jo mahAvIrane najIka samajIzuM to jyAM pahoMcyA che tyAM javAnuM tamArA mATe saMbhava lAgaze." tamArA janmathI tamAro dharma nakkI nathI thayo, enA mATe kAMIka karavuM paDe che. mahAvIranuM jIvana juo, emanI utkaTa AkAMkSA abhipsAnuM jIvana juo, 400 4 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ emanI sAdhanA ane taralanuM jIvana juo. samajAya ke mahAvIra zuM karI rahyA hatA? mahAvIranI samagra sAdhanA e mATe hatI ke aMdaranA vardhamAnanuM mRtyu thAya ane mahAvIrano janma thAya. jo dharma janmathI maLI jato hoya to mahAvIrane paNa maLI gayo hota. bAra varSanI utkRSTa tapazcaryA karavI e nAsamaja hota. potAnA jIvanane ogALavuM ane badalavuM, durgama para ekalA ja caDAI karavI e kevI rIte sAcuM gaNI zakAya? paNa mahAvIra jANatA hatA ke dharma janmathI maLato nathI. dharma saMkalpathI maLe che, zramathI maLe che. mATe ja mahAvIranI paraMparA zramaNa paraMparA kahevAI. dharma ApaNane eTalo ja prApta thAya che jeTalo ApaNe zrama karIe chIe. bhagavAna taraphathI koI prasAda nathI maLato, koI AzIrvAda, koI prArthanA ke stutithI dharma nathI maLato. je meLavavuM hoya te parAkramathI, zauryathI meLavavuM paDe, je manuSyanA saMbaMdhamAM ati gauravanI bAbata che. manuSya mATe garImAnI, sanmAnanI bIjI koI vAta hoI zake? jo koI ema kahe ke satyane pAmavA kAMI karavAnI jarUra nathI to evuM satya mane svIkArya nathI. puruSArthavihIna satya koI napuMsaka ja svIkArI zake. AvI rIte prApta thayeluM satya jIvaMta rahI zake? mahAvIra kahe che satya bhIkhamAM na maLI zake. enA mATe to AkramaNa karavuM paDe, kSatriya thavuM paDe. mahAvIra kahe che jo jIvanamAM AnaMda prApta karavo hoya to bIjAne du:kha devAmAM asamartha thaI jAo, to ja AnaMda pAmazo. AcArya rajanIze nirjI, bhedavijJAna, zukladhyAnanI paribhASA paNa bahu sarasa karI che. bahAranI vastuo eTale para ne aMdara pravezavA na devuM, bahAra ja rahevA devuM. mAtra bahAranI vastuo ja nahIM paNa tenA vicArone paNa aMdara na pravezavA devA. je bahArathI Avyo che e prabhAvane visarjita karavo e nirA che. bahAranuM ja choDI devuM to aMdara e ja bacaze je bahArathI nathI AvyuM. aMdara ja che tenA darzana thaze. mahAvIranI vaijJAnika dhAraNA nirjarAnI adbhuta che. e ja mArga che, e ja yoga che, e ja vijJAna che, e ja prayogazALA che, vyaktinI svayaMmAM UtaravAnI. vyakti potAnA aMdara thoDI vAra paNa A vivekane jAgRta kare ke koI paNa Avato vicAra bahArano che. A huM nathI, A para' che. bahArathI AvatA saMskAra (vicAra) aMdara ene mATe hAvI thaI jatA hatA kAraNa ke ApaNe ene ApaNA mAnatA hatA. je bahArathI AvyuM e huM nathI ene mahAvIra bhedavijJAna' kahe che. je para che. A parane draSya banIne jovAnuM che. dhIredhIre taTastha draSTAno bodha, samyaka drazano bodha "parane visarjita karI deze. drazyo vilina thatA jaze. eka divasa acAnaka jyAM gata dekhAtuM hatuM tyAM zUnya dekhAze. dhIredhIre koIka divasa sAmAyikanA prayogathI jagata zUnya banI jaze. A zUnyanI paripUrNa sthitine mahAvIre "zukladhyAna' kahyuM che. AcArya rajanIza - ozo + 401
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra merI dRSTi meM zrInagara ane pahelagAmamAM bhagavAna mahAvIra para ozo dvArA ApavAmAM AvelA pacIsa pravacanonuM saMkalana che. ozo kahetA "huM mahAvIrano anuyAyI nathI, premI chuM, evI ja rIte jevI rIte kAIsTano, kRSNano, buddhano athavA lAotseno." AcArya caMdanAjI kahe che, "mahAvIra ATalA saraLa hoI zake e ozo dvArA jANyuM, mahAvIranuM tapa ATaluM ramaNIya hoI zake eno paricaya ozoe karAvyo. mahAvIranI ahiMsA sAdhanAnuM zikhara che. enI anubhUti ozoe karAvI." prIti ena. zAha e/4, northavyu epArTamenTa, ploTa naM. 4, seMTa jheviyarsa kaoNleja roDa, navaraMgapurA, amadAvAda-380009 mo. 9426347363 8141199064 402 1 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ . saMzodhana kArya
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjendrasUriH oka mahAna vibhUti kI jJAna ovaM tapaH sAdhanA . vijayalakSmI poravAla sAhityanA adhyayana dvArA sakriya rahIne saMskArasiMcana karanAra zrI vijayalakSmI poravAle prastuta lekhamAM pa.pU. A. zrImad rAjendrasUrijI mahArAjasAhebanI sAhityasAdhanA upara sAro evo prakAza pADyo che. - saM.) hamAre guruvarya sodharmavRhattapAgacchIya kalikAla sarvajJakalpa bhaTTAraka 1008 zrImadvijayarAjendrasUrIzvarajI mahArAja ke bAre meM likhanA sUraja ko dIpaka dikhAne ke samAna hai| prAtaHsmaraNIya prabhu ne assI varSa kI Ayu paaii| gRhastha jIvana ke ikkIsa varpa, yati jIvana ke ikkIsa varSa evaM sAdhu jIvana ke aDatIsa varSa, isa prakAra kula assI varSa hote haiN| jIvana aneka prakAra ke hote haiN| ApakA jIvana eka sArthaka jIvana, eka Adarza tyAgI jiivn| Apa virala vibhUti, adbhuta yogI sacce zAsana prabhAvaka, sAhitya premI, janahitArtha sAhitya racayitA sarasvatI putra the| ApakA janma eka aise samaya meM huA thA jisa samaya jaina samAja meM sAmAjika evaM dhArmika krAMti kI AvazyakatA anubhava kI jA rahI thii| krAMti to saba cAhate the; kintu Age kadama rakhanevAlA koI vyakti dRSTigocara nahIM ho rahA thaa| aise samaya meM guruvara zrI vijayarAjendrasUrijI kA janma huA; to aisA pratIta huA mAno isa dharatI ko eka anamola ratna kI prApti huI, jo apanI kAMti se ajJAna kA aMdhakAra miTAne evaM jJAna kI jyoti jagAne AyA ho| ApakA janma vi. saM. 1883 pauSa zuklA 7 (saptamI) guruvAra tadanusAra disambara 3 san 1827 ko "bharatapura' nAma ke nagara meM huaa| pitAzrI - zrI RSabhadAsa, mAtAzrI - zrImatI kesarIvAI, jyeSTha bhrAtA - mANikacandrajI, jyeSThA - gaMgAbAI, kaniSTA - premAbAI the| ApakA janma nAma 'ratnarAja' thaa| Apa vacapana se hI buddhimAna the, isalie dasa sAla kI umra meM lau zikSA meM pravINa ho ge| Apane apane bar3e bhrAtA ke sAtha kesariyAjI evaM 'goDavADa' kI paMcatIrthI kI yAtrA kI, phira donoM bhrAtA pitAzrI kI AjJA lekara vyApAronnati ke lie kalakattA evaM vahA~ se siMhaladvIpa (zrIlaMkA) ityAdi sthAnoM se dravyopArjana karake apane ghara lautte| vApasa lauTane ke pazcAt mAtA-pitA kI sevA - bhakti kii| zrImad rAjendrasUriH oka mahAna vibhUti kI jJAna avaM tapaH sAdhanA + 405
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ unake dehAvasAna ke bAda Apa dharmadhyAna meM pravRtta hue| usI samaya saMvat 1902 meM zrI kalyANasUrijI mahArAja sA. ke ziSya zrI pramodavijayajI ma. bharatapura meM pdhaare| unake vairAgyapUrNa vyAkhyAnoM se Apa prabhAvita hue / unheM saMsAra kI asAratA, jIvana kI nazvaratA evaM vaibhava kI kSaNikatA samajha meM AI aura Apake hRdaya meM vairAgya kA prasphuTana huaa| Apane gurudeva ke samakSa sAMsArika viSayoM ke prati hArdika aruci prakaTa kI va dIkSAdAna kI yAcanA kI / jyeSTha bhrAtA se AjJA lekara vi. saM. 1904 vaizAkha zuklA paMcamI ko zukravAra ko zrI pramodasUrijI ke jyeSTa guru bhrAtA hemavijayajI ke karakamaloM se yatidIkSA grahaNa kii| ApakA nAma 'ratnavijaya' rakhA gyaa| usa samaya sAgaracandrajI marudhara ke yatiyoM meM bhArI vidvAna the| ve zrI pramodavijayajI ke parama mitra the; isaliye unhone ratnavijayajI ko zikSA ke lie sAgaracandrajI ke pAsa bhejaa| sAgaracandrajI ne cha varSa taka Apako pAsa rakhA evaM vyAkaraNa, nyAyakopa, kAvya, alaMkAra Adi meM nipuNa vanA diyaa| tatpazcAta unhone tapAgacchAdhirAja pUjya 'devendrasUrijI mahArAja ke pAsa rahakara jaina siddhAMto kA avalokana kiyA aura gurudatta aneka camatkArika vidyAoM kA sAdhana kiyA / Apake guNoM evaM buddhi kI vicakSaNatA ko dekhakara 'zrI devendrasUrijI ' ne Apako udayapura zahara meM zrI hemavijayajI mahArAja sA se sa. 1909 vaizAkha zuklA 3 ko baDI dIkSA evaM 'paMnyAsa' padavI se alaMkRta krvaayaa| saMvata 1912 meM devendrasUrijI ne apane vAla ziSya 'dhIravijaya' ko Apake pAsa adhyayanArtha sauMpa diyaa| pA~ca varSa taka Apane dhIravijayajI evaM ikyAvana yatiyoM ko vidyAbhyAsa krvaayaa| dhIravijayajI ko pUjyapada dilavAkara 'dharaNendrasUri' nAma se prasiddha kiyaa| jodhapura aura bIkAnera ke rAjAoM se dharaNendrasUri ne Apako 'daphatarI' pada dilvaayaa| 'daphatarI' pada usa samaya vahuta sammAna kA pada mAnA jAtA thA / vi. saM. 1923 meM dharaNendrasUrijI kA cAturmAsa dhANerAva meM thA / vahA~ eka itra vikretA se unhone itra kraya kiyA evaM ratnavijayazrI se usakA mUlyAMkana karane ko khaa| zrImadjI vaise bhI yati paramparA ke vAhyADaMvaroM ke virodhI the / yativeSa unakI upajIvikA kA sAdhana vana gayA thaa| vaibhava vilAsa sImA pAra kara gae the| samUcA yati varga maMtra taMtra meM lIna thA / pAlakhI, cAmara, chaDI, sainika Adi; bhAMga, gAMjA Adi vyasana; zRMgAra, juA, parigraha Adi ke sAtha dhulamila gayA thaa| AcArya zrI sahI mAne meM zramaNa jIvana jInA cAhate the ataH ve ucita avasara kI talAza meM the / itra kI parakha karane ke lie java dharaNendrasUrijI ne kahA to unhe anukUla avasara prApta ho gayA va unhoMne jo uttara diyA vaha itihAsa kI anamola dharohara bana gyaa| unhoMne kahA eka sAdhu ke lie, yaha itra kitanA bhI kimatI ho, para gadhe ke mUtra se adhika kImata nahIM rkhtaa| yaha uttara zrI pUjya ke sAtha sAre yati samAja ke lie khulI cunautI vana gyaa| sAre yati samAja ko kalamanAme kI Aga meM apane ko jalAnA paDA / saMkSepa 406 - 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ meM kalamanAmA nimnalikhita hai - 1. saMgha ke sAtha hamezA pratikramaNa karanA, vyAkhyAna denA, pAlakI Adi vAhana ke binA maMdira jAnA, sone cA~dI ke jevara nahIM pahananA, sthApanAjI kA sadA paDilehana karanA, yaMtra maMtra Adi nahIM krnaa| 2. vyartha kharcA nahIM karavAnA, ghoDe gADI para nahIM baittnaa| 3. churI talavAra Adi zastra nahIM rkhnaa| 4. ekAMta meM strIyoM se vArtAlApa nahIM karanA, nahIM paDhAnA, upadeza bhI nahIM denA, napuMsaka, vaizyA Adi kI kusaMgatI nahIM krnaa| bhAMga, gAMjA, tambAku Adi nahIM pInA, rAta meM bhojana nahIM karanA, kAMdA lahasuna Adi khAne vAle yati ko nahIM rkhnaa| 6. sacita vanaspati ko nahIM kATanA, dAMtoM kI saphAI nahIM karanA, kuA, talAva Adi ke kacce jala ko nahIM chUnA, sadaiva uSNa jala pInA, niSkAraNa tela Adi mardana nahIM krnaa| 7. adhika naukara nahIM rakhanA, hiMsaka ko to kabhI nahIM rkhnaa| 8. zrI pUjyazrI ko zrI saMgha ke pAsa se jhagaDe se, haTha se, khamAsamaNa evaM dravya Adi nahIM lenaa| 9 saba para samyaktva kI zuddhi ho vaisA upadeza denA, zataraMja Adi nahIM khelanA, keza raMganA nahIM, rAta meM bAhara ghumanA nahIM, jUte pahananA nahIM, yatiyoM se hamezA 500 gAthA kI AvRtti krvaanaa| yaha sAdhu sAdhviyoM se saMvidhAna rupa AcAra saMhitA kA kalamanAmA hai| jise zrI gurudeva ne bnaayaa| (yaha usa kalamanAmeM kA hiMdI anuvAda hai|) saMvat 1924 meM zrImad kA jAvarA cAturmAsa avismaraNIya rahA hai| ApakI pravacana zailI se jAvarA ke navAva va dIvAna prabhAvita hue| zrI dharaNendrasUrijI ne bhI kalamanAmeM para hastAkSara kiye|| zramaNajIvana - kalamanAmeM kI svIkRti ke bAda unheM pUjya padavI kA vaibhava bhAra svarUpa mAlUma paDane lgaa| unhone jAvarA nagara ke khAcaroda daravAje ke Age eka nAle ke taTa ke pAra jo vaTavRkSa hai vahA~ jAkara Apane saMvata 1925 vaizAkha zuklA 10 ko zrI pUjya ke ADambara zobhA sAmagrI kA tyAga kiyA, jisameM mukhya pAlakhI, chatra, cAmara, chaDI, goTA Adi hai| aba Apane kriyoddhAra karake saccA sAdhutva grahaNa kiyaa| yahA~ se Apa 'zrI vijayarAjendrasUri' ke nAma se prasiddha hue| isI varpa ke khAcaroda cAturmAsa meM Apane tristutika siddhAMta ko punaH prakAzita kiyaa| kalamanAmeM kI svIkRti jaisA hI tristutika siddhAMta bhI mahattvapUrNa hai| kriyoddhAra ke pazcAt Apane apane zrAmaNya ko vizeSa zuddhi ke lie tapasyA kI Aga meM tapAnA prArambha kiyaa| ApazrI ke lie pratyeka sujJa ko yaha kahanA paDatA zrImad rAjendrasUriH oka mahAna vibhUti kI jJAna avaM tapaH sAdhanA + 407
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ hai ki vaha tapasvI jitanA de sakatA thA, samAja ne usase usakA zatAMza bhI nahIM liyaa| mitabhASI, mitabhojI, mitaparigrahI the ve| Alasya vahA~ darzana mAtra ko bhI nahIM thaa| Atma zuddhi ke lie Apane sarvaprathama abhigraha dhAraNA karanA zurU kiyaa| isame Apako kabhI cAra, kabhI chaha aura kabhI sAta dina taka nirAhAra rahanA paDatA thaa| abhigraha ke alAvA Apa prati cAturmAsa meM tIna cAturmAsika caturdazI kA belA tathA saMvatsaroM evaM dIpamAlikA kA telA karate the| vaDe kalpa kA belA, pratimAsa kI sudI 10 kA ekAsanA aura caitrI aura Aso mAsa kI olI karate the| yaha tapazcaryA unhoMne jIvana bhara daNDa rUpa se kii| mAMgI-tuMgI ke bIhaDa vana, cAmuMDavana, svarNagirI parvata ye sabhI Apa ke tapasyA ke sthAna the| sAdhanA kI saphalatA kA hI supariNAma thA ki Apako bhaviSya kI aneka ghaTanAe~ apanI dhyAnAvasthA meM pahale hI jJAta ho jAtI thii| isI sAdhanA ke kAraNa Apa saMgha para Ae hue saMkaToM kA tatkAla nivAraNa kara dete the| saMvat 1926 meM rANakapura meM Apane tIna dIkSA dii| atiyA~ vAI - prathama sAdhvIjI banI jinakA nAma amarIjI rakhA gyaa| dUsarI lakSmIzrIjI evaM tIsarI kuzalazrIjI bnii| isa prakAra sAyI saMgha kI sthApanA huii| zrImad kI sAhitya sAdhanA krAMtikArI hai| krAMtikArI vyakti ko kadama-kadama para khatarA uThAnA paDatA hai| apane siddhAMta ke maNDana ke lie Apako ratalAma, ahamadAvAda aura sUrata meM vipakSiyoM se zAstrArtha karanA pdd'aa| pratyeka zAstrArtha meM Apa vijayI hue| vipakSiyoM ne Apako aneka prakAra ke zArIrika kaSTa diye, para Apa Age baDhate hI ge| sAmAjika ekatA ke lie Apane athaka prayatna kie| jagaha-jagaha matabhedoM ko mittaayaa| isameM cIrolA evaM usake AsapAsa ke gAMvoM kA udAharaNa bahuta mahatvapUrNa hai| cIrolA evaM sabhI gA~va DhAI sau varSo se jAti se vahipkRta the| gurudeva ke prabhAva se yaha kaThina samasyA sulajha gii| zrImad ne kula milAkara 27 choTe vaDe pratiSThA, aMjanazalAkA Adi samAroha saMpanna krvaayeN| jAlora ke suvarNagiri parvata para jA jaina maMdira the unakA upayoga zastrAgAroM ke rUpa meM hone lagA thaa| una para jodhapura rAjya kA adhikAra thaa| pUjya gurudeva ne jodhapura nareza ko samajhA bujhAkara aura satyAgraha karake ina maMdiroM ko astra-zastroM se mukta krvaayaa| vi. saM. 1933 mAgha zuklA saptamI ko maMdirajI kI pratiSThA saMpanna huI evaM 9 upavAsa kA pAraNA huaa| saM. 1938 meM mohanakheDA' nAmaka svataMtra tIrtha kI sthApanA krvaaii| pratiSThA aMjanazalAkAoM meM Ahora ke bAvana jinAlaya yukta goDI pArzvanAtha maMdira kI pratiSThA jo saMvat 1955 ke phAlguna vadI 5 ko kI gaI, vaDA mahattva rakhatI hai| isI avasara para 951 jina biMboM kI prANa pratiSThA kI gii| ____saM. 1944 meM pArakha aMbAvIdAsa motIcaMda ne zagjaya aura giranAra kA paidala chaharIpAlana kartA vizAla saMgha nikaalaa| usa samaya meM usa yAtrA meM 1 lAkha ru. 408 + 1lmI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako.
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ kharca hue| yaha yAtrA itihAsa meM avismaraNIya thii| saMvat 1963 kA cAturmAsa Apane baDanagara meM kiyaa| cAturmAsa samApti ke pazcAt Apane mArgazIrSa mAsa meM maMDapAcala kI yAtrArtha sasaMgha prasthAna kiyaa| usa samaya ApakI avasthA asI varSa kI thii| mArga meM hI Apa jvarAkrAMta ho ge| ataH rAjagaDha AnA pddaa| Apako apane aMta samaya kA jJAna pahale se hI ho gayA thaa| popa zuklA 3 ko Apane yatIMdravijayajI evaM dIpavijayajI ko zrI abhidhAna rAjendra kopa' ke saMpAdana evaM mudraNa kA Adeza diyaa| pauSa zuklA 6 kI saMdhyA ko Apa 'arhama namaH' kA jApa karate karate samAdhiyoga meM hamezA ke liye lIna ho ge| popa zuklA 7 ko Apake pArthiva zarIra kA mohanakheDA tIrtha para agnisaMskAra kiyA gyaa| aura Apa yAvatcandra divAkara amara vana ge| dhArmika jIvana ke sAthasAtha gurudeva kA sAhityika jIvana bhI eka anupama Adarza thaa| aba hama unakI sAhityika kRtiyoM para prakAza DAlane kA prayatna karate hai| zrI abhidhAna rAjendra koSa 20 vIM sadI ke mahAna jainAcArya zrImadavijayarAjendrasUrIzvarajI dvArA racita zrI abhidhAna rAjendra kopa' jainAgamoM para AdhArita saMdarbha kopa hai| isa koSa meM prAkRta ke, vizeSatayA jainAgamoM se saMbaddha ardha-mAgadhI bhASA ke sabhI zabdoM ke vibhinna prayoga batalAte hue unakI vyAkhyAe~ aura Avazyaka samasta jAnakArI vistAra pUrvaka dI gaI haiN| abhidhAna rAjendra kopa' kI racanA dvArA AcAryazrI kA pAramArthika alauiion prayojana yaha hai ki 'mokSAbhilApI' samyagjJAna kI prApti se icchuka logoM ko zabdArtha ke mAdhyama se zAstra kA sasaMdarbha sahI artha upalabdha ho, bhaya kA nivAraNa hoM, siddhAMto kA jJAna hoM aura bhagavAna mahAvIra kI vANI kA viziSTa vivecana upalabdha ho| isIlie AcArya zrI ne AgamoM meM antarnihita zabdo kI kopa paddhati se vyAkhyA kara isa zabdakApa kA nirmANa kiyA hai| isa grantha kA nirmANa sAdhu evaM zrAvakoM ke prativodha hetu kiyA gayA hai tathApi samyagjJAna prApti ke icchuka prANImAtra isa grantha kA upayoga karane ke adhikArI haiN| ataH yaha kopa 'jJAnakopa' athavA 'vizvakopa' kI zreNI meM AtA hai| zabdakopa evaM jJAnakopa meM antara hai| jisa saMgraha meM zabdoM ke artha, paryAya, vyAkhyAe~ Adi hotI hai, unhe 'zabdakopa' kahate haiM aura jisa saMgraha (kopa) meM zabda ke sambaMdha kI vizepa jJAtavya vAteM vistArapUrvaka dI jAtI haiM, unhe 'jJAnakopa' athavA 'vizvakopa' kahate haiN| isa kopa meM jainAgama sAhitya ke samasta prAkRta zabdoM ko aneka prakAra se viziSTa banAyA gayA hai| jaise prAkRta ke samAnAntara usakA saMskRta zabda, prAkRta zabda kI vyAkaraNika koTiyA~, liMga, puruSa, vacana evaM vyutpatti Adi bhinna-bhinna vAcyArtha evaM una artho me prayukta usa zabda kA prayoga kisa grantha meM huA hai, zrImad rAjendrasUriH oka mahAna vibhUti kI jJAna avaM tapaH sAdhanA + 400
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ yaha saMdarbha-prasaMga ke sAtha spaSTa kiyA gayA hai| yaha grantha mAtra jaina sAhitya saMbaMdhI vyAkhyAeM hI prastuta nahIM karatA, apitu sabhI darzanoM, vyAkaraNa, bhUgola, khagola, jyotiSa, gaNita, zilpa, itihAsa ityAdi usa samaya taka vikasita sabhI vidyAoM se sambaMdhita zabdoM kI saTIka vyAkhyA prastuta karatA hai| isa koSa kA lekhana kArya kA zubhArambha vi. saM. 1946 azvina zuklA dvitiyA ko rAjasthAna ke jAlora prAMta meM sthita siyANAnagara meM rAjA kumArapAla dvArA nirmita zrI suvidhinAtha jinAlaya ke nikaTa saMghavI zerI meM sthita poSadhazAlA / poravAloM kI dharmazAlA meM kiyA thaa| AcArya zrI pratidina nAriyala kI kaTorI meM dezI paddhati se nirmita syAhI meM bhIgA kapaDA rakhate evaM baru kI kalama se dina bhara likhA karate, sUryAsta se pUrva syAhI vAlA kapaDA sukhA dete evaM punaH dUsare dina usI kapaDe ko pAnI meM bhigokara apanA kArya prArambha karate the| aura isI taraha 13 varSa 6 mahInA aura 3 dina (prAyaH 14 varSa) meM yaha kopa paripUrNa huaa| vikrama saMvat 1960 ke varpa ke zreSTa caitra mAsa meM zukla pakSa meM trayodazI budhavAra ke dina hasta nakSatra meM sUryapura (sUrata) meM samyaka prakAra se sampUrNa saMkalana kara AcArya rAjendrasUrijI ne saMsAra ko zubha rAjendra koSa diyaa| 14 varSa kI dIrgha samayAvadhi meM AcArya zrI ne apane sAdhvAcAroM kA custarUpa se pAlana karate hue vihAra, dIkSA, pratiSThA, aMjanazalAkA, saMgha-yAtrAe~ aura gaccha ke anya kArya bhI karate hue vipakSiyoM se zAstrArtha ke sAtha-sAtha anya sAhitya kA bhI nirmANa kiyaa| AcArya rAjendrasUrIzvarajI ko prAkata-saMskRta Adi bhApAoM kA aura vyAkaraNa, zabda-zAstra va siddhAMta Adi aneka viSayoM kA gambhIra jJAna thA, tabhI ve abhidhAna rAjendra' jaise mahAna graMtha kA nirmANa kara pAye jo unhe amara banAne ke liye paryApta hai| nAmakaraNa - AcArya zrI ne vizvakopa svarUpa prastuta jJAnakopa kA nAma prArambha meM abhidhAna rAjendra' koSa ke cauthe bhAga meM maMgalAcaraNa meM 'abhiharaNa rAiMda' arthAta abhidhAna rAjendra prAkRta prazasti meM 'rAiMda kopa' evaM saMskRta prazasti meM abhidhAna rAjendra prAkRta mahAkopa diyA haiN| abhidhAna rAjendra koSaH isameM tIna zabda hai abhidhAna - saMjJA, zabda, nAma, tulyanAma meM arthajJAna, uccAraNa Adi rAjendra - rAjAoM ke indra / cakravartI rAjA - rAjA gautama svAmI Adi gaNadhara, AcArya bhagavaMta jina zAsana ke rAjA indra - zobhanIya, aizvarya kopa - bhaNDAra, khajAnA ataH abhidhAna rAjendrakopa kA zAbdika artha hai - 1. nAmoM ke cakravartI kA khajAnA 2. zabdoM ke rAjA kA aizvarya bhaNDAra M-KAnimukraandard
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3. zabda cakravartI kA bhaNDAra 4. gautamAdi gaNadharoM ke dvArA jainAgama rUpa meM gUMthA huA susamRddha jJAna kA akSaya khajAnA abhidhAna rAjendra koSa artha-mAgadhI bhApA ke sAtha-sAtha sabhI prAkRta bhASA bhedoM kA maulika koSa grantha hai| isameM choTe bar3e 80000 zabda, sahasrAdhika sUktiyA~, sahasrAdhika kathopakathAe~ evaM sADhe cAra lAkha zloka saMgrahita haiN| isa koSa meM AcArya zrI ne zabdoM ke artha ko spaSTa karane ke lie akArAdi varNAnukrama se prAkRta zabda, tatpazcAt usakA saMskRta meM anuvAda, liMga, vyutpatti evaM una zabdoM ke jainAgamoM meM prApta vibhinna artha saMsadarbha die haiN| yathAsthAna samAsa Adi kA bhI saMketa diyA hai| AcArya zrI ne isa kopa meM vizAlakAya zabda rAzi yukta saMpUrNa viSaya-vastu ko vaijJAnika DhaMga se 7 bhAgoM meM vibhakta kiyA hai| zrI abhidhAna rAjendra koSa kA prathama bhAga abhidhAna rAjendra koSa ke pratyeka bhAga kA prArambha Apane (AcAryazrIne) maMgalAcaraNa se kiyA haiN| hara bhAga meM maMgalAcaraNoM meM vIra evaM vIra kI vANI jinavANI ko namaskAra karate hue AgamoM kA mahattva pratipAdita kiyaa| prathama bhAga kA maMgalAcaraNa jayati sirivIravANI, bahuvibuhanamaMsiyA yA saa| kttavvayaM se bemi, samAsaoM akkharavakama so|| isa graMtha kA paTana karane se pahale Avazyaka katipaya saMketa una savako paDha lenA Avazyaka hai tAki graMtha ke adhyayana meM kisI prakAra kI asuvidhA na ho, na hI zaMkA rheN| isake lie graMthakrAta ne 16 Avazyaka saMketa prakAzita kie haiN| zrI sudharmAsvAmI ne 1 AcAraMga sUtra, 2 sUtrakRtAMgasUtra, 3 sthAnAMgasUtra, 4 samavAyAMgasUtra, 5 bhagavatI sUtra, 6 jJAtAdharmakathAMgasUtra, 7 upAsagadazAMgasUtra, 8 antagaDadazAMgasUtra, 9 aNuttarovavAiyadazAMgasUtra, 10 prazna vyAkaraNa sUtra, 11 vipAkasUtra ina gyAraha aMgo kI racanA kI hai| ina sabhI aMgo meM adhyayana mUla zloka saMkhyA usa para TIkA cUrNi, niyukti, bhASya aura laghuvRtti Adi jitanI bhI zloka saMkhyA hai vaha batalAI gaI hai| gyAraha aMgo ke sivAya vAraha upAMga 1. uvavAI, 2. rAyappaseNI, 3. jIvAbhigama, 4. pannavaNA, 5. jambUdvIpa pannati, 6. candraprajJapti, 7. sUra prajJapti, 8. kalpikA, 9 kalpAvaMtasikA, 10. puSpikA, 11. puSpaculikA, 12. vahidizA hai| ina vAraha upAMgo kI mUla saMkhyA aura ina para kisa AcArya kI TIkA hai yaha bhI batAyA hai| dasa prakAra ke painnA prakIrNaka evaM ATha aMga cUlikAoM kA varNana hai| cha: zrImad rAjendrasUriH oka mahAna vibhUti kI jJAna avaM tapaH sAdhanA + 411
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ cheda graMtha 1. nizIthasUtra, 2. mahAnizIthasUtra, 3. vRhatkalpasUtra, 4. vyavahAradazAkalpaccheda sUtra, 5. paMcakalpacheda sUtra, 6. dazAzrutaskandhachedasUtra, 7. jItakalpacchedasUtra, cAra mUla sUtra, culikAsUtra ityAdi kA varNana hai| saMskRta bhASA meM 13 pRSThoM kA upAghAta saMzodhakoM dvArA likhA gayA hai| sarva prathama to jaina darzana kI udAratA ke saMbaMdha meM prakAza DAlA gayA hai aura batAyA gayA hai ki jaina darzana kisI bhI vyakti, mAnava dharma kA dveSI nahIM hai| usakA to kathana hai - pakSapAto na me vIre, na dveSaH kpilaadissu| yuktimad vacanaM yasya, tasya kAryaH prigrhH|| 1 // rAgadveSavinirmuktA-hata kataM ca kRpaaprm| pradhAnaM sarvadharmANAM, jaina jayati shaasnm|| 2 // tatpazcAta upodghAta meM ahiMsA, syAdavAda, saptabhaMgI, samavAyakhaNDanam, sattAnirasanama apohasya svarUpa nirvacana-purassaraM nirasanam, sattA padArtha kA khaNDana, apohavAda kA khaNDana, vedoM ke apauruSeyatva kA khaNDana, zabda ke guNa tattva kA khaNDana, saMsAra ke advaitatva kA khaNDana aura IzvaravyApakatva kA khaNDana karate hue aMta meM jaina siddhAMta ke anurUpa ekendriya jIvoM ke bhI bhAva zuddha jJAna kA samarthana ina vipayoM kA pratipAdana kiyA hai| abhidhAna rAjendra kopa kA prathama bhAga 'a' akSara se prArambha kiyA hai aura 'ahohima' zabda para samApta kiyA hai| isa bhAga meM kevala a akSara se banane vAle zabdoM ke 893 pRSTa haiN| karIva 10000 zabdoM kA varNana prathama bhAga meM kiyA gayA hai| isa bhAga meM jo mukhyataH zabdoM ke viSaya Aye hai unameM se katimaya udAharaNa dekhie: aMtara - isa zabda para dvIpa, parvatoM ke paraspara aMtara, jambUdvAroM me paraspara aMtara, jinezvaroM ke paraspara aMtara, bhagavAna RSabhadeva se mahAvIra taka kA aMtara, jyotipkoM aura candramaNDala kA paraspara aMtara, candrasUryo kA paraspara aMtara Adi aneka viSayoM para prakAza DAlA gayA hai| ___ 'ajjA' (AryA) isa zabda para AryA (sAvI) ko gRhastha ke sAmane puSTa bhApaNa karane kA niSedha, vicitra aneka raMga ke kapar3e pahanane kA nipedha, gRhastha ke kapar3e pahanane kA nipedha Adi sAdhviyoM ke yogya jo kArya nahIM hai evaM jo kArya unheM karanA cAhie una sava kA vivecana kiyA gayA hai| ___aNegaMtavAya' isa zabda para syAdvAda kA svarUpa, anekAMtavAdiyoM ke mata kA pradarzana, ekAMtavAdiyoM ke doSa, hara eka vastu ko dharmAtmaka hone meM pramANa, vastu kI ekAMta sattA mAnane vAle matoM kA khaNDana Adi syAdvAda saMbaMdhI viSaya para gaharA prakAza DAlA haiN|
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'amAvasA' zabda para eka varSa meM bAraha amAvasyoM kA nirupaNa, aneka nakSatroM kA yoga tathA kitane muhUrtoM ke jAne para amAvasyA ke vAda pUrNamAsI aura pUrNamAsI ke bAda amAvAsyA AtI hai ityAdi viSaya hai| 'ahiMsA' - isa zabda para ahiMsA kI vyAkhyA, ahiMsA kA vivecana, ahiMsA kA lakSaNa, ahiMsA pAlana karane meM udyata puruSoM kA kartavyAdi meM hiMsA karane para vicAra, jainiyo meM ucca ahiMsA kA pratipAdana, AtmA ke pariNAmI hone para bhI hiMsA meM avirodha kA pratipAdana Adi viSayoM para acchA vivecana kiyA haiN| __ prathama bhAga meM jina-jina zabdoM para jo-jo kathAyeM, upakathAyeM AI hai unakA bhI acchA digdarzana karAyA gayA hai| abhidhAna rAjendra koSa kA dvitIya bhAga maMgalAcaraNa sirivadvamANavANiM, paNamia bhattIi akkhara kmso| saddetesuya savvaM, pavayaNaktavvayaM vocchN|| isa dUsare bhAga kA prArambha 'A' isa akSara se kiyA gayA hai| isa bhAga meM A, i, I, u, U ina pAMca akSaroM se prArambha hone vAle zabdoM para khUba vicArapUrvaka vivecana kiyA gayA hai| ___'A' varNa pRSTha kramAMka eka se zuru hokara 'Ahohiya' (Abhogika) zabda ke sAtha pRSTha kramAMka 556 para samApta hotA hai| 'i' varNa pRSTa kramAMka 557 se zurU hokara pRSTa kramAMka 679 para, 'I' pRSTha kramAMka 679 se 'idiya' (IkSita) zabda ke sAtha pRSTa kramAMka 685 para samApta hotA hai| 'u' varNa pRSTha kramAMka 686 se pRSTa kramAMka 1208 pr| 'uhaTuH avyaya ke sAtha pUrNa huA haiN| 'UkAra' pRSTa kramAMka 1209 se zuru hokara 'UhApannata' (UhAprajJapta) zabda ke sAtha pRSTa kramAMka 1215 para samApta huA haiN| dvitIya bhAga meM bhI aneka zabdoM kA vivecana kiyA gayA haiM kucha zabdoM kI jAnakArI nimnalikhita hai| 'A' (Ayu) ke bheda, Ayu kA nirupaNa, Ayu kI puSTi ke kAraNa aura unake udAharaNAdi diye hai| 'AukAya' zabda para apkAyika jIvoM kA varNana bheda aadi| AuTTi' zabda para candra-sUrya kI AvRttiyAM kisa Rtu meM aura kisa nakSatra ke sAtha kitanI hotI hai yaha viSaya dekhane yogya hai| 'Agama' - zabda para laukika aura lokottara bheda se Agama ke bheda, Agama kA parataH prAmANya, Agama ke apauruSatva kA khaNDana, Apto dvArA race hue hI Agamo kA prAmANya, mokSa mArga meM Agama hI pramANa hai, jinAgama kA satyatva pratipAdana zrImad rAjendrasUriH oka mahAna vibhUti kI jJAna avaM tapaH sAdhanA + 413
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ Adi pacIsa viSayoM para bahuta hI mahattvapUrNa prakAza DAlA haiN| ___ 'ANA' - zabda para AjJA ke sadA arAdhaka hone para hI mokSa, paraloka meM AjJA hI pramANa he aura AjJA ke vyavahAra Adi kA bahuta hI acche DhaMga se varNana kiyA hai| ___ 'AyariMya' - zabda para AcArya pada kA viveka, AcArya ke bheda, AcArya kA aihalaukika aura pAralaukika svarUpa, AcArya ke bhraSTAcAratva hone meM durguNa, eka AcArya ke kAla kara jAne para dUsare ke sthApana meM vidhi, AcArya kI parIkSA Adi viSaya kA bahuta hI sundara tarIke se vizad varNana kiyA hai| 'AhAra' - zabda para kevaliyoM ke AhAra aura nihAra prachanna hote hai| pRthvIkAyikAdi, vanaspati, manuSya, tiryaga, sthaLacara Adi yAvajjIva prANiyoM ke AhAra bhojana saMbaMdhI pUrNatayA vicAra kiyA gayA hai| kona sA jIva kitanA AhAra karatA hai usakA parimANa, AhAra tyAga kA kAraNa ityAdi batAyA hai| bhagavAna RSabhadeva ne kandAhArI yugaliyoM ko kisa prakAra annAhArI banAyA, unake AcAra vicAroM meM parivartana kiyA, isa vipaya ko lekara usa jamAne kI paripATI para mArmika vivecana kiyA hai| 'itthI' (strI) zabda para strI ke lakSaNa, strIyoM ke svabhAva va kRtyoM kA varNana, strI ke saMsarga meM dopa, strIyoM ke svarUpa aura zarIra kI niMdA, vairAgya utpanna hone ke lie strI caritra kA nirIkSaNa, strI ke sAtha vihAra, svAdhyAya, AhAra, uccAra, prastravaNa, pariSTApanikA aura dharmakathA Adi karane kA bhI niSedha ityAdi 20 viSayoM para prakAza DAlA hai| 'usabha' zabda para bhagavAna Rpabhadeva ke pUrva bhava, tIrthaMkara hone kA kAraNa, janama aura janmotsava, vivAha, saMtAna, nIti, vyavasthA, rAjyAbhiSeka, rAjyasaMgraha, dIkSAkalyANaka, cIvaradhArI hone kA kAla pramANa, bhikSA kA, pramANa, unake ATha bhavoM kA varNana, kevala jJAna hone ke vAda dharmakathana aura mokSa taka saba varNana diyA haiN| unake jIvanakAla ke samaya saMsAra kI kyA sthiti thI unhoMne isa saMsAra ko kyA-kyA amogha upadeza dekara ArAdhanA ke mArga para lagAyA kyoMki ve isa Are ke Adya tIrthaMkara the| isa prakAra anekoM viSayoM para dUsare bhAga meM vivecanA kI gaI haiN| isa bhAga meM jo bhI kathAe~ evaM upakathAe~ AI hai, unakA bhI zabda aura unake artha ke sAtha saMkalana kiyA gayA hai| 414 + 19bhI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhidhAna rAjendra koSa kA tRtIya bhAga maMgalAcaraNa vANiM jiNANaM caraNaM guruNaM, kAUNa cittimbhisuyppbhaavaa| sAraM gahIUNa suyasyaeyaM, vocchAmi mAge taiyammi svvN|| tRtIya bhAga kA prArambha 'e' akSara se kiyA gayA hai aura 'choha' zabda para isa bhAga ko samApta kiyA gayA hai| isa bhAga meM 1363 pRSTa hai| 'e' yaha akSara kevala saMvodhana, anunaya, anurAga Adi meM hI kAma AtA hai isaliye isa para anya koI zabda nahIM hai| o' varNa pRSTa kramAMka 75 se zuru hokara 161 para samApta hotA hai| 'Ahovahi' (odyopadhi) zabda pr| prAkRta meM oMkAra na hone se oMkAra Adi zabda kopa meM nahIM hai| isI prakAra 'a' va 'aH.' para bhI koI zabda nahIM hai| ___ kevala mAtra e, o, ka, kha, ga, gha, ca, cha, ina ATha akSaroM ke zabdoM para hI isa bhAga meM vivecana kiyA gayA hai| isa bhAga ke kucha mukhya viSaya nimna hai - 'egallavihA' (ekalavihArI) isa zabda para ekalavihArI sAdhu ko kyA-kyA dopa lagate haiM, azivAdI kAraNa se ekAkI hone meM doSAbhAva, ekalavihArI ko prAyazcitta Adi kA varNana hai| AgaraNA' (avagAhanA) zabda para avagAhanA ke bheda, audArika, vaikriya, ahAraka, tejasa, aura kArmaNa ina pA~ca zarIroM ke kSetra kA mAna diyA hai| kauna-kauna sI gati meM kitanI-kitanI jIva kI avagAhanA ho sakatI hai usakA saMpUrNa vivecana isa kopa meM kiyA hai| kamma' (karma) isa zabda para karma ke sambaMdha meM jaina aura jainettara savakI mAnyatAeM acche rUpa meM pradarzita kI hai| jIva ke sAtha karma kA saMbaMdha, karma kA anAditya, jagata kI vicitratA meM karma hI kAraNa hai| jJAnavarNIya, darzanAvarNIya, vedanIya, mohanIya Adi karmo kA vizada vivecana kiyA hai| isa zabda meM 37 viSayoM para prakAza DAlA gayA hai| kiriyA' (kriyA) zabda para kriyA kA svarUpa, kriyA kA nikSepa, kriyA ke bheda Adi 18 vipayoM para vistAra kiyA gayA hai| 'kevalaNANa' (kevalajJAna) zabda para kevalajJAna kA artha, kevala jJAna kI utpatti, siddhi, bheda, siddha kA svarUpa, kisa prakAra kA kevala jJAna hotA hai isakA nirUpaNa kiyA gayA hai| rAjakathA, dezakathA, strIkathA, bhaktakathA karane vAloM ke liye kevalajJAna aura kevaladarzana kA pratibaMdha hai ityAdi viSaya bahuta hI mArmika zrImad rAjendrasUriH oka mahAna vibhUti kI jJAna avaM tapaH sAdhanA + 415
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ rUpa meM pradarzita kiyA hai| cAritra' (caritra) zabda para sAmAyikAdi pA~ca cAritroM kA sundara varNana, cAritra kI prApti kisa taraha hotI hai isakA pratipAdana, cAritra se hIna jJAna mokSa kA sAdhana nahIM hotaa| vItarAga kA cAritra na baDhatA hai na ghaTatA hai| AhAra zuddhi hI prAyaH cAritra kA kAraNa hai| Adi viSayoM kA varNana hai| 'ceitha' (caitya) zabda para caitya (maMdira) kA artha, pratimA kI siddhi, caitya zabda kA artha, camarakRta caMdana, devakRta caityavaMdana jina pUjana se vaiyAvRtya, tIna stuti, jina bhavana banAne meM vidhi, pratimA banAne meM vidhi, pratiSThA vidhi, Adi aneka viSayoM para prakAza DAlA gayA hai| isa tIsare bhAga meM jina-jina zabdoM para kathAe~ upakathAe~ AgamoM meM milatI haiM unako bhI una zabdoM ke sAtha-sAtha de diyA gayA hai| abhidhAna rAjendra koSa kA caturtha bhAga maMgalAcaraNa nAmiUNa vaddhamANaM, sAraM gahiUNa AgamANaM v| ahuNA cautthamAgaM, voccha abhihANa raaiNde|| yaha caturtha bhAga 'ja' akSara se prArambha kiyA gayA hai aura 'naurmAlyA' isa zabda para samApta kiyA gayA hai| isa bhAga meM 1414 pRSTa haiN| vaise isa bhAga meM tIsare bhAga ke 1363 pRSTa se Age pRSTa naMbara 1364 se prArambha karake 2777 taka kI pRSTha saMkhyA dI hai| isabhAga meM ja, jha, Ta, Tha, Da, Dha, Na, ta, tha, da, dha na ina bAraha akSaroM se prArambha hone vAle sabhI zabdoM para khUba vivecanA pUrvaka prakAza DAlA gayA hai| kevala 'Na' akSara se prArambha hone vAle zabdoM para 429 pRSTa die hai| 'Dha' zabda se zurU hone vAle zabdoM kA pUrA eka pRSTa hai| aba isa bhAga meM jo zabda mahatvapUrNa hai uname se kucha kA varNana nimna hai: 'jIva' zabda para jIva utpatti, jIva ke sAMsArI evaM siddha ke bheda se jIva ke do bheda, jIva kA lakSaNa, hAthI aura macchara meM eka samAna jIva hai isakA pratipAdana, AtmA saMbaMdhI sabhI viSaya diye hai| 'jhANa' (dhyAna) zabda para dhyAna kA mahatva, isake bheda, dhyAna ke Asana evaM dhyAna mokSa kA kAraNa hai yaha acchI taraha samajhAyA hai| ____Nakkhata' (nakSatra) zabda para nakSatroM kI saMkhyA, inakI kAryagati, candranakSatra yoga, kauna sA nakSatra kitane tAre vAlA hai, nakSatro ke devatA, amAvasyA meM candranakSatra yoga Adi viSaya diye haiN| 'NammokAra' (namaskAra) zabda para namaskAra kI vyAkhyA, namaskAra ke bheda, 416 + 19bhI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhaka
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddhanamaskAra, namaskAra kA krama Adi aneka yogya viSaya diye haiN| ___Naya' (naya) zabda para naya kA lakSNa, saptabhaMDgI (saptabhaMDgI) vastu kA anaMta dharmAtmakatva, naya pramANa zuddhi Adi diye hai| 'siddhasena divAkara' ke kathanAnusAra 6 naya, 700 naya, kauna sA darzana kisa naya se utpanna huA isakA sundara vizleSaNa Adi aneka viSayoM para sundara vivecana diyA hai| 'Naraga' (naraka) zabda para naraka kI vyAkhyA, bheda, naraka ke duHkhoM kA varNana, naraka ke aneka prakAra ke svarUpa aadi| _ 'titthayara' (tIrthaMkara) zabda para tIrthaMkara kI vyutpatti aura isakA vivecana, tIrthaMkaroM ke atizaya, tIrthaMkaroM ke aMtara, tIrthaMkaro ke Adeza, Avazyaka Adi die hai| tIrthaMkara nAma, cakravartI, baladeva, vAsudeva, prativAsudeva, tIrthotpati, dIkSAkAla Adi die hai| tIrthaMkaroM ke pUrvabhavoM ke varNana, zrAvaka saMkhyA, gaNadharoM kI sakhyA, muniyoM kI saMkhyA Adi viSayoM kA varNana kiyA gayA hai| ___ 'dhamma' (dharma) zabda para dharma zabda kI vyAkhyA, lakSaNa, vyutpatti, dharma ke bhedaprabheda, dharmake cihna, dharmAdhikArI, dharmarakSaka, dharmopadeza kA vistAra Adi suMdara rUpa se viSaya kA pratipAdana kiyA hai| isa cauthe bhAga meM viSaya kA pratipAdana karane ke lie aneka zabdoM para kathA yA upakathAe~ Adi bhI dI hai| abhidhAna rAjendra koSa kA paMcama bhAga maMgalAcaraNa vIraM nameUNa suresapujjaM, sAraM gaheUNa tyaagmaao| sAhUNa saDhaDANa ya bohayaM taM, vocchAmi bhAgammi ya pNcmmmi|| pAMcave bhAga kA prArambha 'pa' akSara se kiyA gayA hai aura "bhola' zabda para isa bhAga kI samApti huI hai| isa bhAga meM 1627 pRSTha saMkhyA hai| isa bhAga meM pa, pha, ba, aura bha kevala ina cAra akSaroM ke zabdoM para hI pUrA vivecana kiyA hai| 'pa' varNa pRSTha kramAMka eka se prArambha hokara pRSTha kramAMka 1140 para 'priya' zabda para samApta huA hai| 'paccakkhANa' (pratyAkhyAna) zabda para ahiMsA Adi dasa pratyAkhyAnoM para suMdara vistAra, pratyAkhyAnoM kI vidhi, dAna vidhi, pratyAkhyAna zuddhi, pratyAkhyAnoM kI chaH vidhi, jJAnazuddhi, zrAvaka kA pratikramaNa, pratyAkhyAna kA phala Adi aneka viSayoM kA pratipAdana hai| zrImad rAjendrasUriH oka mahAna vibhUti kI jJAna ovaM tapaH sAdhanA + 417
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'pacchita' (prAyazcita) isa zabda para prAyazcita kA artha, prAyazcitta se AtmA kA lAbha, AlocanA Adi dasa prakAra ke pratisevanA prAyazcitta, prAyazcitta dene ke yogya sabhA, vyakti, daMDAnurUpa prAyazcitta, prAyazcitta dAna vidhi, AlocanA ko sunakara prAyazcita denA, prAyazcitta kA kAla Adi kA mArmika DhaMga se vistAra hai| 'pajjusaNAkalpa' (paySaNAkalpa) zabda para paySaNa para pUrNa vivecanaH kaba karanA, kisa taraha karanA, bhAdavA sudI paMcama para apane vicAra, granthoM kI mAnyatA, sAdhuoM saMbaMdhI mArgadarzana, kezaluMcana Adi viSayoM para prakAza DAlA hai| ___ 'paDikkamaNa' (pratikramaNa) --zabda para pratikramaNa, rAtri, devasika, pAkSika, caumAsika aura sAMvatsarika ina pA~coM pratikramaNoM kA acchA vivecana kiyA hai| 'pavajjA' (pravrajyA-dIkSA) isa zabda para pravajyA zabda kA artha, vyutpatti, dIkSA kA tattva, kisase kisako dIkSA denA, dIkSA kI pAtratA, kisa nakSatra kisa tithi meM dIkSA lenA, dIkSA meM apekSya vastu, dIkSA meM anurAga, sundara guru yoga, dIkSA kisa prakAra denA, caityavaMdana, dIkSA meM grahaNa sUtra, guru se apanA nivedana, dIkSA kI prazaMsA, dIkSAphala, gyAraha guNoM se yukta zrAvaka ko dIkSA denA Adi dIkSA saMbaMdhI saba viSaya pUrNarUpa se vistArapUrvaka batAyA gayA hai| 'baMdha' (baMdhana) zabda para baMdha - mokSasiddhi, baMdha ke bheda, prabheda, baMdha meM modaka kA dRSTAMta, jJAnAvaraNAdi ATha karmo ke baMdha kA sundara vivecana diyA hai| bharaha' (bharata) isa zabda para bhAratavarSa ke svarUpa kA varNana, dakSiNArddhabharata ke svarUpa kA varNana, vahA~ ke manuSyoM ke svarUpa kA varNana isa prakAra bhUgola saMbaMdhI viSaya kathA Adi dI hai| pAMcave bhAga meM aneka zabdoM para kathA evaM upakathAe~ bhI dI hai| abhidhAna rAjendra koSa kA chaThThA bhAga maMgalAcaraNa siri vaddhamANasAmi, namiuNa jiNAgamassa ghiunn| sAraM chaThe bhAge, bhaviyajaNasuhAvahaM vocchN|| koSa kA chaTTA bhAga 'ma' akSara se prArambha huA hai aura 'vyAsu' athavA vAsu (vyAsa) zabda para isa bhAga kI samApti huI hai| isa bhAga meM 1465 pRSTa haiN| isa bhAga meM ma, ra, la, va, kevala ina cAra akSaroM ke zabdoM para hI pUrA vistAra kiyA gayA hai| yakAra kA prAkRta meM varNa parivartana ke niyamAnusAra 'ja' hotA hai| rAjendra koSa meM prAkRta yakArAdi zabda nahIM hai| jisameM 'va' akSara se prArambha hone vAle zabda 708 pRSThoM meM hai| kucha zabdoM kA varNana nimnalikhita hai: 'magga' (mArga) isa zabda para mArga ke do bheda dravyastava aura bhAvastava, mArga 418 + 1bhI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ kA nikSepa, mArga ke svarUpa kA vivecana Adi aneka viSaya die haiN| 'maraNa' (mRtyu) mRtyu ke bheda, maraNa kI vidhi, akAmamaraNa, sakAmamaraNa, bAlamaraNa, vimokSAdhyayanokta maraNa vidhi Adi die haiN| ____ 'malli' (mallinAtha) isa zabda se unnIsaveM tIrthaMkara zrI mallinAtha bhagavAna ke pUrva va tIrthaMkara bhava kA savistAra varNana hai| 'moksa' (mokSa) zabda para mokSa kI siddhi, nirvANa kI sattA hai yA nahIM isakI siddhi, mokSa, jJAna aura kriyA se hI milatA hai, dharmAcaraNa karane kA phala mokSa hI hai, mokSa para anya dArzanikoM kI mAnyatAe~, strI mokSa meM jA sakatI hai isakA vivecana, mokSa ke kyA-kyA upAya hai Adi viSayoM para vistArapUrvaka prakAza DAlA gayA hai| 'raoharaNa' (rajoharaNa) isa zabda para batAyA gayA hai ki rajoharaNa kyA cIja hai, usakA upayoga kyA hai, isakI vyutpatti kyA hai, carma cakSuvAle jIvoM ko sUkSma jIva najara nahIM A sakate haiM isalie unhe rajoharaNa dhAraNa karanA caahie| 'rAibhoyana' (rAtri bhojana) isa zabda para rAtri bhojana kA tyAga, rAtri bhojana karane vAlA anudghAtika hai, rAtri bhojana ke cAra prakAra, rAtri bhojana kA prAyazcitta, auSadhi ke rAtri meM lene ke vicAra Adi viSaya die haiN| ___lessA' (lezyA) zabda para lezyA kA svarUpa, lezyA ke bheda, kauna sI lezyA kitane jJAnoM meM milatI hai, lezyA kisa varNa se sAbita hotI hai, manuSyoM kI lezyA, lezyAoM meM guNa sthAnaka, dharmadhvaniyoM kI lezyA Adi kA varNana hai| 'vihAra' (vicaraNa) isa zabda para AcArya aura upAdhyAya ke akAkI vihAra karane kA niSedha, kisake sAtha vihAra karanA aura kisake sAtha nahIM karanA isakA vivecana, varSAkAla meM vihAra para vicAra va niSedha, nadI ke pAra jAne meM vidhi, sAdhu-sAdhviyoM kA rAtri meM yA vikAla meM vihAra karane kA vicAra ityAdi viSayoM para prakAza DAlA hai| jina-jina zabdoM para kathA, upakathAe~ AI haiM unakA bhI bhalI-bhA~ti vivecana kiyA hai| abhidhAna rAjendra koSa kA saptama bhAga ___ abhidhAna rAjendra koSa kA yaha aMtima bhAga hai| isa bhAga meM maMgalAcaraNa nahIM hai| isa bhAga meM za, Sa, sa aura ha hai| ina cAra akSaroM ke zabdoM para hI vivecana kiyA gayA hai| isa bAga meM 'za' isa akSara se zabdoM kA varNana zurU huA hai aura 'ha' isa akSara para samApta huA hai| isa bhAga meM 1251 pRSTha hai| 'sa' akSara para prArambha hone vAle zabdoM para to 1169 pRSThoM meM varNana hai| katipaya zabdoM kI jhalaka nimnalikhita hai - _ 'saMthAra' (saMsAra) isa zabda para saMsAra kI vyagradazA, saMsAra kI asAra avasthA, saMsAra meM manuSya apane jIvana ko kisa prakAra durvyavasthA se vyatIta karatA hai Adi kA acchA varNana kiyA hai| zrImad rAjendrasUriH oka mahAna vibhUti kI jJAna avaM tapaH sAdhanA + 418
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'sakka' (zakra) iMdra kI Rddhi, sthAna, vikurvaNA aura pUrvabhava, inakA vimAna, iMdra kisa bhASA meM bolate haiM ina sava kA varNana kiyA gayA hai| 'sajjhAya' (svAdhyAya) zabda kA svarUpa, svAdhyAyakAla, svAdhyAyavidhi, svAdhyAya ke guNa va lAbha tathA svAdhyAya se kyA siddhi hotI hai isa viSaya kA acchI taraha digdarzana karAyA hai| saptabhaMgI zabda ke sAta bhAgoM kA vistRta vivecana kiyA hai| 'sAvaya' (zrAvaka) zabda para zrAvaka kI vyAkhyA, vyutpatti, artha, zrAvaka ke lakSaNa, usakA sAmAnya kartavya, nivAsa vidhi, zrAvaka kI dinacaryA, zrAvaka ke 21 guNa Adi para acchA va vistRta prakAza DAlA gayA hai| hiMsA' (hiMsA) zabda para hiMsA kA svarUpa, vaidika hiMsA kA khaNDana, jina maMdira banavAne meM Ate hue doSa kA parihAra Adi viSayoM kA vivecana kiyA gayA hai| isa bhAga meM jina-jina zabdoM para jo-jo kathAe~ upakathAe~ Adi AI haiM unako bhI acchI taraha samajhAkara vizepa rUpa se diyA gayA hai| abhidhAna rAjendra koSa ke nirmAtA AcArya zrI ne apane jIvana meM ghora parizrama kiyA, jisakI kalpanA svapna meM bhI sAkAra rUpa nahIM le sktii| Apane tamAma zAstroM kA hara eka viSaya kA nicoDa isameM bhara diyA hai| kisI ko bhI koI bhI viSaya dhArmika, dArzanika, jaina siddhAMta saMbaMdhI dekhanA ho vaha isa abhidhAna rAjendra koSa ko uThAkara dekhe to use saba jAnakAriyA~ bahuta hI kama samaya meM eka hI jagaha mila skegii| pratyeka viSaya ko acchI taraha zAstroM dvArA, yuktiyoM ke dvArA, siddhAMtoM ke dvArA samajAne kA pUrA pUrA prayatna kiyA gayA hai| isa koSa ke saMbaMdha meM 'gAgara meM sAgara' bhara diyA gayA hai, aisA kahA jAe to atizayokti nahIM hogii| AcAryazrI kA apanA pratidina kA pUrA-pUrA kArya, samAja kA kArya, vihAra Adi karate hue bhI kevala mAtra caudaha varSa meM itanA kArya kara jAnA adbhuta devazakti kA rUpa hI mAnA jA sakatA hai| ____ AcAryazrI dvArA praNIta anya sAhitya AcArya rAjendrasUrIzvarajI ma.sA. kA vyaktitva jitanA prabhAvazAlI hai, unakA sAhityika jIvana bhI utanA hI gauravapUrNa hai| 'jisa rASTra, samAja aura dharma meM ujjvala sAhitya kI satparaMparA banI rahatI hai vahI deza, samAja aura dharma jIvita rahatA hai|' isa bAta ko samajhakara AcAryazrI ne apane jIvana va zrama kA bahuta baDA aMza isI jJAna jyoti ko jalAye rakhane meM lgaayaa| abhidhAna rAjendra koSa' ke bAre meM to hamane abhI paDhA hI hai| isake alAvA bhI Apane bRhata sAhitya racanA kI hai| jainI-dIkSA grahaNa karane ke pazcAt vi. saM. 1905 se 'raNa kAmadhenu sAraNI' graMtha ke lekhana se prArambha huI ApakI lekhanI Apake jIvana ke aMtima cAturmAsa (baDanagara ma. pra.) vi. saM. 1963 meM mala prabhA zuddha rahasya' ke nirmANa taka anavarata, avizrAMta, abAdhagati se calatI hI rhii| phalasvarUpa sAhitya kI aneka 420 + 1lmI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ vidhAe~, nyAya, koza, vyAkaraNa, kAvya, kathA, itihAsa, tattvajJAna, Agama, gaNita, jyotiSa, dharma-siddhAMta Adi viSayaka aneka graMtha racanAoM ke dvArA Apane apanI sAhityika pratibhA ko darzAyA hai| AcArya zrI dvArA praNIta sAhitya ko saMkSepa meM darzana kA kSudra prayAsa kiyA hai - 1. akSaya tRtIyA kathA - yaha kathA svataMtra mudrita na hokara abhidhAna rAjendra koSa meM prathama bhAga meM (akkharaitayA) zabda ke antargata pRSTha 133 para mudrita haiN| prathama tIrthaMkara zrI AdinAtha bhagavAna ko aMtarAyakarma kA udaya hone se eka varSa paryanta nirAhAra rahanA pdd'aa| akSaya tRtIyA ke dina 13 mahIne 10 dina ke bAda zrI AdinAthajI ne gajapura (hastinApura)nagara meM apane sAMsArika pautra somaprabha ke putra zreyAMsakumAra ke hAthoM se ikSurasa se pArANA kiyA thaa| 2. aghaTa ku~vara caupAI - isa khaMDa-kAvya kI racanA AcArya zrI ne vi. saM. 1932 meM jAlora meM kI thii| isa kAvya meM AcArya zrI ne aghaTakumAra ke mAdhyama se muni-niMdA evaM jIva hiMsA ke bhAva kA vipAka (phala) tathA supAtra dAna, jina pUjA evaM ahiMsA vrata ke pAlana ke prabhAva kA vizad varNana kiyA hai| isa kAvya meM 13 DhAleM hai| pratyeka DhAla ke prArambha meM 1, 2, 3 yA cAra chaMda diye hai evaM pratyeka DhAla meM vividha dezI-rAga-rAginiyoM meM aghaTa ka~vara ke jIvana kA varNana kiyA hai| 3. aSTAhnikA vyAkhyAna - 'bAla bodhinI TIkA' ke nAma se AcArya rAjendrasUrIzvarajI ne vi. saM. 1927 (ma. pra.) cAturmAsa meM kArtika kRSNA tRtIyA ko kI hai| isa graMtha meM prathama kukSIstha zrI zAMtinAtha bhagavAna kA maMgalAcaraNa tatpazcAt prathama vyAkhyAna meM naMdIzvara dvIpa meM devagamana, paryuSaNa parva meM zrAvakoM ke kartavya, abhayadAna ke viSaya meM pA~coM rANI evaM cora kI kathA, dvitIya vyAkhyAna meM jinadarzana para zayyaMbhava bhaTTa evaM jinavANI kI mahimA ke viSaya meM rohiNeya cora kI kathA tathA sAmayika vrata ke viSaya meM puNiyA zrAvaka kI kathA, vratabhaMga ke bhAva se hone vAlI durgati ke viSaya meM AdrakumAra kI kathA, tRtIya vyAkhyAna meM patithi kI ArAdhanA ke viSaya meM sUryayazA rAjA kI kathA evaM anitya bhAvanA para bharata cakravartI kI kathA hai| __4. upAsakadazA - vAlAvavodha - upAsakadazAMga sUtra meM bhagavAna mahAvIra ke AnaMda Adi dasa zrAvakoM ke jIvana kA varNana hai| AcArya zrI ne loka-kalyANa hetu vi. saM. 1954 meM khAcaroda meM isa graMtha kA tatkAlIna mAravADI-gujarAtI-mAlavA mizrita bhASA meM vAlAvabodha nAma se anuvAda kiyA hai| jisase sAdhAraNa-jana bhI AgamoM ke jJAna kA lAbha prApta kara skeN| isa graMtha meM prathama anubaMdha-catuSTaya hai| tatpazcAta upAzaka dazA sUtra ke dasoM adhyayana (1) AnaMda, (2) kAmadeva, (3) culApiyA, (4) surAdeva, (5) cullazataka, (6) kuMDakolika, (7) saddAlaputra, (8) mahAzataka, (9) naMdiNIpiyA, (10) sAliNI-piyA ina dasa zrAvakoM ke nAma se hai| inameM pratyeka adhyayana meM aka-aka zrAvaka kA varNana hai| unake nagara, udyAna, zrImad rAjendrasUriH oka mahAna vibhUti kI jJAna ovaM tapaH sAdhanA + 421
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ vanakhaMDa, bhagavAna kA samavasaraNa, rAjA, parivAra, dharmAcArya, bhoga, bhoga- tyAga, bAraha vrata, vrata ke aticAra, pratimA, upasarga, saMlekhanA pratyAkhyAna, anazana, svargagamana Adi kA vistRta varNana hai| 5. eka sau ATha bola kA thokaDA - isa pustaka kI racanA AcArya zrI ne vi. saM. 1934 meM rAjagaDha meM kii| isameM mananIya 108 bAtoM kA anupama saMgraha hai / 6. kamalaprabhA zuddharahasya - isakI racanA AcArya zrI ne apane aMtima varSAvAsa vi. saM. 1963 baDanagara (ma.pra.) meM kii| 7. kalpasUtrArtha prabodhinI - isa graMtha kI racanA ratalAma meM vi. saM. 1954 meM kI thii| yaha graMtha dazAzrutaskandhasUtra ke aSTama adhyayana rUpa zrI bhadrabAhusvAmI praNIta zrI kalpasUtra kI saMskRta TIkA hai| yaha graMtha nau vyAkhyAnoM meM vibhakta hai| prathama pA~ca vyAkhyAnoM meM mahAvIra caritra, chaTe vyAkhyAna meM pArzvanAtha caritra, sAtaveM meM neminAtha caritra, AThaveM meM AdinAtha caritra evaM nauveM vyAkhyAna meM sthavirAvalI evaM samAcArI kA varNana hai / 8. kalpasUtra vAlAvabAMdha zrI bhagavAna mahAvIra svAmI ne rAjagRhI ke guNazIla caitya nAmaka sthAna meM bAraha parpadA ( tIrthaMkara ke samavasaraNa kI sabhA) ke bIca nauveM pratyAkhyAna pUrva ke dazAzrutaskaMdha sUtra ke zrI paryuSaNa kalpa nAmaka adhyayana kahA thaa| usa para zrI bhadravAhusvAmI ne 1216 zloka pramANa zrI kalpasUtra (bArasA sUtra) ke nAma se ujjaina meM graMtha racanA kI thii| usa kalpasUtra kI mUla evaM cUrNi, niryukti, TIkA Adi ke sAtha prAcIna graMtha maMgavAkara AcArya zrI ne usake AdhAra para mUla graMtha na dete hue usI ke saMkSepa artha lekara evaM TIkA ke kucha kathA bhAga lekara karIva 5500 zloka pramANa zrI kalpasUtra vAlAvavodha nAmaka isa graMtha kI racanA kii| isa graMtha meM kula nava vyAkhyAna haiN| isa graMtha kI bhASA mAravADI-mAlavI mizrita gujarAtI hai| zrI saudharma vRhattapAgacchIya tristutika mUrtipUjaka jaina zvetAMvara zrI saMgha ke pratyeka gA~va-nagara meM zrI paryuSaNa mahAparva meM bhAdavA vadi amAvasyA (vaDAkalpa) se saMvatsarI mahAparva taka sabhA meM isa graMtha ke vAcana zravaNa kI paramparA hai| - - 9. kesariyAnAtha vinaMtIkaraNa bRhatstavana- isa vRhatstavana kI racanA vi. saM. 1954 meM ratalAma (cAturmAsa ) meM kI thI / 39 gAthA pramANa isa stavana meM AcArya zrI ne dhulevA (rAja.) sthita prathama tIrthaMkara kaMsariyAnAtha zrI RSabhadevajI ke guNa evaM prabhAvoM kA varNana karate hue aMta meM paramAtmA ko isa saMsAra samudra se pAra utArane hetu vinaMtI kI hai| 10. kharparataskara prabaMdha - para-duHkha bhaMjaka mahArAjA vikramAditya ke zAsanakAla meM kharpara nAmaka eka cora avaMtI evaM usake nikaTavartI pradeza kI prajA ko apane adhama kRtyoM se parezAna karatA thA, jise svayaM mahArAjA vikrama ne mahAbhagIratha prayatnoM se parAsta kara diyaa| AcArya zrI ne isI aitihAsika prasaMga kA saMskRta meM 800 padhoM (zlokoM) meM varNana kiyA hai| 422 1 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11. gacchAcAra payannA - vRtti bhASAntara - 'zrI gacchAcAra payannA' mUla graMtha para vi. saM. 1634 meM vimala vijaya gaNi ne 5850 zloka pramANa TIkA banAI hai| usI TIkA kA bhASAntara pUjya AcArya zrI ne vi. saM. 1944 ke popa mahIne meM saurASTra (gujarAta) meM kiyA thaa| bhASAntara meM kahIM-kahIM TIkA se bhI adhika vivecana kiyA hai| yaha graMthaM zramaNa aura zramaNI saMgha ke samasta AcAravicAra kA vivecaka hai| pratyeka sAdhu va sAdhvI ko eka bAra yaha graMtha avazya paDhane ke yogya haiN| 12. gaNadharavAda - (gaNadharavAda) indrabhUti gautama Adi una gyAraha vaidika vidvAnoM ke saMzayoM ke samAdhAnoM kA saMkalana haiN| jo sarvajJa mahAvIra ke ziSya banane aura gaNadhara pada para pratiSThita hone ke pUrva jijJAsu ke rUpa meM apanA pAMDitya pradarzana evaM bhagavAna kI sarvajJatA kA parIkSaNa karane kI AkAMkSA se unake samavasaraNa meM upasthita hue the| lokottara jJAna, darzana Adi guNoM ke gaNa (samUha) ko dhAraNA karane vAle tathA tIrthaMkara ke pravacana kI sarvaprathama sUtra rUpa meM saMkalita karane vAle mahApuruSa 'gaNadhara' kahalAte hai| 13. caityavaMdana caturviMzatikA - AcAryazrI ne isameM covIsI ke 24 tIrthaMkaroM ke guNa varNana svarUpa saMkSipta kAvyoM kI tIna-tIna zloka meM racanA kI hai jo caityavaMdana, devavaMdana, pratikramaNAdi dhArmika kriyAoM meM upayogI hotI hai| 14. caupaDa khelana (krIDA) sajjhAya - isa sajjhAya meM 18 gAthA meM zataraMja kI krIDA ke dAMva-peMca kA varNana kara, AtmA ko uddezita kara saMsAra ke dAva-peca se vacakara zuddha saMyamajIvana pAlana karake ayogI guNasthAnaka prApta kara siddha svarUpa prApta karane kI preraNA dI hai| 15. caumAsI devavaMdana - isa devavaMdana mAlA kI racanA AcArya zrI ne khAcaroda meM vi. saM. 1953 meM ASADha sudi saptamI ko kI hai| isameM kula 31 caityavaMdana, 40 stutiyA~ aura 11 stavana hai| 16. jina stavana caturviMzatikA - prasiddha adhyAtma yogI zrI AnaMdaghanajI kI taraha AcArya zrI ne bhI 24 tIrthaMkaroM ke guNagAna karate hue, vividha dezI rAga rAginiyoM meM bhajana svarUpa 24 stavanoM kI racanA kI hai| ina stavanoM meM AcArya zrI ne prabhu bhakti ke mAdhyama se jaina darzana evaM jaina dharma ke siddhAMtoM jaise devAdhidevatva, nayavAda evaM pramANa, saptabhaMgI, syAdvAda, tIrthaMkaroM kA mahAdevatva, unake atizaya-guNa varNana, pratikramaNa, navatattva, karma siddhAMta, jina pratimA kI mahimA, cAritra, brahmacarya Adi aneka viSayoM para rocaka prakAza DAlA hai| 17. jina stuti caturviMzatikA - isameM AcArya zrI ne 24 tIrthaMkaroM ke Azrita kara unake guNoM kA varNana karate hue eka-eka stuti kI racanA kI hai| yaha bhI dhArmika kriyAoM meM atIva upayogI hai| 18. jinopadeza maMjarI - AcArya zrI ne 'zrI jinopadeza maMjarI' kI racanA vi. saM. 1954 meM khAcaroda (ma.pra.) meM kI thii| isa 70 pRSTa kI pustaka meM rocaka zrImad rAjendrasUriH oka mahAna vibhUti kI jJAna avaM tapaH sAdhanA + 423
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathAnakoM se jinezvaroM deva praNIta tattvoM ko yathArtha rUpa se samajhAyA gayA hai| 19 jJAna paMcamI devavaMdana - prastuta jJAna paMcamI ke devavaMdana meM 51 khamAsamaNa ke pada evaM pA~ca jJAna ke (matijJAna Adi) pA~ca caityavaMdana-stavana evaM stuti dI hai| ArAdhaka loga kArtika zuklA 5 jJAnapaMcamI ke dina jJAna ke sAmane isa kriyA (vidhi) ko karate hai| 20. tatva viveka - isa graMtha kI racanA vi. saM. 1945 meM vIramagAma cAturmAsa meM kI gayI thii| isameM AcArya zrI ne sudeva-suguru evaM sudharma ina tIna tattvoM kA zreSTatama vivecana sarala bAlagamya bhASA meM kiyA hai| 21. dvAdaza parvanI kathA (saMgraha) - isa graMtha meM (1) jJAna paMcamI, (2) kArtika pUrNimA, (3) mauna ekAdazI, (4) popa dasamI, (5) meru trayodazI, (6) cetrI pUrNimA, (7) akSaya tRtIyA, (8) rohiNI - tapa, (9) paryupaNa, (10) dIpamAlikA, (11) cAturmAsa, (12) rajaH parva holI ina dvAdaza parva saMbaMdhI kathAoM kA varNana haiN| 22. dIpAvalI devavaMdana evaM (zAradA) pUjana vidhi - prastuta devavaMdana racanA meM jainavidhi se dIpAvalI copaDA pUjana, sarasvatI-lakSmI pUjana, AratI, gautamApTaka, dIvAlI kA japa-maMtra, gautamarAsa, dIpAvalI devavaMdana meM bhagavAna mahAvIra svAmI ke nirvANa unakI ArAdhanA kI mahimA darzAI hai| 23. devavaMdana mAlA - navapada olI, dIpAvalI, jJAnapaMcamI, siddhAcala aura caumAsI devavaMdana kA sAmuhika saMkalana hai| 24. navapada olI devavaMdana - nava dina kI kriyA vidhi kI sugamatA ke lie pratyeka dina ke pada ke anusAra guNa varNanapUrvaka caityavaMdana, stutiyA~ evaM stavana tathA khamAsaNA kA pada diyA huA hai| 25. navapada praznottara - jina pratimA pUjA saMvandhI evaM anya navapada saMbaMdhI praznI ke zAstrokta uttara pramANa sahita diye hai| 26. nIti zikSA dvaya paccIsI - 25 vAloM meM sAmAnya jana-jIvana meM vyavahAra yogya nIti zikSA saMbaMdhI bAteM haiN| 27. pAMca saptatizaya sthAna catuSpadI - zrI somatilakasUri viracita sattarisaya TANApagaraNa nAmaka gAthAmaya graMtha para AdhArita yaha graMtha hai| parantu AcArya zrI ne pA~ca sthAna itara jaina graMthoM se uddhata kara isameM rakhe hai| 28. padavI vicAra sajjhAya - isameM 563 prakAra ke jIvoM ke 24 daMDako meM se AyA huA jIva devAdhideva, kevalI, cakravartI Adi 16 padaviyoM meM se kauna kitanI aura kauna-kauna sI padavI prApta kara sakatA hai isakA daMDaka prakaraNa ke anusAra varNana kiyA hai| 29 pAiyasaddambuhi (prAkRta zadgAmbudhi) koSa - yaha kopa bhI abhidhAna rAjendra vRhat prAkRta kopa kA saMkSipta rUpa hai| 30. puMDarIkAdhyayana sajjhAya - isa sajjhAya meM 16 gAthA hai| isameM paramAtmA 424 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra rAjA-cAra-puruSa-puSkaraNI (vApikA) puMDarika, Astrava kA phala, mithyA siddhAMtavAdI, mitthAvI, evaM zuddha sAdhvAcAra kA dRSTAMtapUrvaka phala dikhAkara sAdhu ko jinamata meM zraddhA evaM Asrava nirodha kA upadeza diyA hai| 31. prabhustavana sudhAkara - AcArya zrI ne vartamAna yuga meM prAkRta-saMskRta se anabhijJa jana sAdhAraNa ke lie dezI bhASA meM jo caityavaMdana, stuti, stavana evaM sajjhAya race hai unakA saMkalana isa pustaka meM hai| 32. praznottara puSpa vATikA - isa graMtha meM usa samaya ke vivAdAspada prazno kA tathA aura bhI itara prazno kA sundaratama zailI se nirAkaraNa kiyA gayA hai| isa graMtha kI racanA vi. saM. 1936 meM golapurI (jilA jAlora) rAjasthAna meM kI gii| 33. praznottara mAlikA - isa graMtha meM mukhya rUpa se jinamUrti pratiSThA kI zAstrokta mAnyatA viSayaka zAstrArtha kA pramANa ke sAtha uttara sahita varNana hai| 34. mahAvIra paMcakalyANaka pUjA - isameM pratyeka pUjA ke prArambha meM dohe hai| do-do DhAloM meM (gIto meM) eka-eka kalyANaka kA varNana hai| pratyeka pUjA ke aMta meM kAvya evaM maMtra hai| aura samasta pUjA pUrNa honeke sUcanAsvarUpa kalaza kAvya kI racanA hai| pUjA kA varNana hIDA, jallAnI, garavI, nAnaDiyA, soraTa-giranArI Adi rAga-rAginiyoM meM kiyA hai, kalaza 'pAraNA' kI rAga meM hai| 35. rAjendra sUryodaya - isa pustaka meM panyAsa caturavijayajI ke sAtha hue anAdi tIna thui aura arvAcIna cAra thui evaM zAstrIya samAcArI (AcAra pAlana ke niyama) saMbaMdhI zAstrArtha kA varNana kiyA hai| 36. viMzati-viharamAna jina-catuSpadI - isa graMtha kI racanA AcArya zrI ne vi. saM. 1946 meM kArtika zukla paMcamI (jJAna paMcamI) ke dina siyANa (rAja.) meM pUrNa kI thii| 'gAgara meM sAgara' samAna isa laghu graMtha meM jainAgamoM ke anusAra pA~ca mahAvideha kSetroM meM viharamAna vartamAna vIsa jinezvaroM ke nAma, jananI, janaka, sahadharmiNI, laMchana, vijaya (deza), nagarI tanu-varNa Adi kA varNana kiyA hai| 37. zAMtinAtha stavana - isameM do DhAleM hai| AcArya zrI ne prathama kAvya meM jaina siddhAMtAnusAra devavaMdana evaM sAmAyika vidhi evaM dvitIya meM pratikramaNa vidhi sUtroM ke nAma evaM kriyA vidhi kA mahimA sahita varNana kiyA hai| 38. sakalaizvarya stotra - saMskRta bhApA meM racita isa stotra meM 23 zloka anuSTupa chaMda meM evaM aMtima 24 vA~ zloka mAlinI chaMda meM hai| prathama zloka meM arhanta devako, dvitIya meM cAroM nikSepa se samasta jinezvaroM ko evaM tRtIya se 22 paryaMta mahAvideha meM vartamAna zrI sImaMdharAdi 20 tIrthaMkaroM kI stuti kI hai| 23 veM zloka meM sarva gaNadhara kevalI bhagavaMta evaM samasta sAdhu bhagavaMtoM ko vaMdana kiyA hai| aMtima 24 veM zloka meM prazasti hai| 39 svagacchIya maryAdApaTTakam - pUrvAcAryoM kI taraha AcArya zrImadvijayarAjendrasUrIzvarajI ne vi. saM. 1956 meM zivagaMja meM svagacchIya sAdhu-sAdhvI ke lie AcAra zrImad rAjendrasUriH oka mahAna vibhUti kI jJAna avaM tapaH sAdhanA + 425
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAlana evaM anuzAsana hetu AcArya niyamoM kI racanA kI jise maryAdApaTTaka kahate hai| isa maryAdApaTTaka meM 25 niyama haiN| 40. sAdhu vairAgyAcAra sajjhAya - isameM 26 gAthA meM sAdhvAcAra ke doSoM kA varNana kara, usakA prAyazcitta daMDa dikhAkara sAdhuoM ko jJAna-garbhita vairAgyavAsita jIvana sAvadhAnIpUrvaka yApana karane kA nirdeza diyA hai| 41. siddhAcala devavaMdana - isameM siddhAcala tIrtha kI ArAdhanA-vidhi kA varNana haiN| tIrtha kI navANu (99) yAtrA kI vidhi evaM yAtrA ke niyama diye haiN| 42. siddhacakra (navapada) pUjA - pratyeka pUjA ke prArambha meM hiMdI evaM prAkRta meM dohA, prArambhika zloka evaM eka-eka pada kI do-do DhAleM evaM aMta meM 'dhanAzrI rAga meM 'laza diyA gayA hai| 'laza' meM 'navapada' kI mahimA, zrIpAla rAjA evaM mayaNA suMdarI kA varNana evaM rAjendrasUri kI pATa paraMparA evaM pUjA kA racanA kAla vatAyA hai| 43. siddhAMta prakAza - isa graMtha meM AcArya zrI ne jhaverasAgarajI evaM vAlacaMdra upAdhyAya se hue tristutika siddhAMta vipayaka zAstrArtha ke samaya pratipakSI ko uttara dene ke lie isa graMtha kI racanA kI hai, jisake phalasvarUpa AcArya zrI vijayI bane the| 44. SaDdravya vicAra - yaha graMtha mAlavI bhASA meM racita hai| prastuta graMtha meM jainadarzana ke anusAra vizva ke mUla chaH tattvoM - 1. dharmAstikAya, 2. adharmAstikAya, 3. AkAzastikAya, 4. pudgalAstikAya, 5. jIvAstikAya aura 6. kAla - kA spaSTIkaraNa kiyA gayA hai| sAtha hI naya, pramANa evaM saptabhaMgI kI suMdara vyAkhyA kI hai| tattvajJAna kI prApti evaM samajha ke liye yaha graMtha upayogI hai| 45. holikA AkhyAna (prabaMdha) - yaha saMskRta pravaMdha hai| isa meM holI nAmaka parva ko bhAratIya janatA azlIla cepTA-pUrvaka rIti se manAtI hai, jo ki vAstava meM karma siddhAntAnusAra karmabaMdhana karavAtA hai| AcArya zrI ne sujJajanoM ko isa andhAnukaraNa rUpa mithyA parva se dUra rahane ko kahA hai| AcArya zrI ne kaI aura bhI graMthoM kI racanA kI hai - 1. uttama kumArAMpanyAsa - (gadya saMskRta) 2. sadya gAhApayaraNa - (sUkti saMgraha) 3. munipati rAjarpi caupAI 4. trailokyApikA - yaMtrAvalI 5. catuHkarmagraMtha - akSarArtha 6. paMcAkhyAna kathAsAra 7. paDAvazyaka - akSarArtha 8. dvApaSTimArgaNA - yaMtrAvalI 9. sArasvata vyAkaraNa bhApA TIkA 10. karturIpsitatamaM karma zloka vyAkhyA 11. saptatizatasthAna - yaMtrAvalI 426 + 1lmI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12. jambudvIpa prajJaptisUtra - bIjaka (sUcI) 13. hIra praznottara (bIjaka) 14. candrikA - dhAtupATha taraMga padyabaddha 15. dhraSTa caupAI 16. kalyANamandira stotra prakriyAvRtti 17. svarodayajJAna yaMtrAvalI AcAryazrI ne jaina darzana aura vizva kI jo sAhitya sevA kI hai vaha sadeva cirasmaraNIya rhegii| unake mAnasa meM yaha vAta ghara kara gaI thI ki jaina saMskRti susAhitya dvArA hI jIvita raha sakatI hai aura unhoMne apanA jIvana isa dizA meM moDa diyA aura unheM AzAtIta saphalatA prApta huii| yahA~ ke jaina aura jainetara kI to bAta hI kyA videzI vidvAna bhI unake isa satprayAsa kI bhUrI-bhUrI prazaMsA karate hue nahIM aghaate| vijayalakSmI pAravAla 'sRSTi' 4, rAmavAga, klakTAreTa eriyA, ratalAma (ma.pra.) 457 001. phonaH 07412-230049 zrImad rAjendrasUriH aka mahAna vibhUti kI jJAna avaM tapaH sAdhanA + 427
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ suzrAvaka zrI motIcaMda giradharalAla kApaDiyA 'mauktika' (B.A., LL.B., solisiTara ane noTarI) cetana zAha vyavasAye vyApAramAM pravRtta zrI cetanabhAI vAMcanarasanA kAraNe svAdhyAya karatAM karatAM lekhanakAryamAM joDAyA jenA paripAka rUpe temanI pAsethI A abhyAsapUrNa lekha prApta thAya che. - saM. A jIvanakavana zrI motIcaMda giradharalAla kApaDiyA ke jeo jaina zAstronA adakerA sAhityakAra, sadAcArI gRhastha, aneka saMsthAomAM preraNAdAtA, vahIvaTakartA tathA Adhunika zikSaNamAM elaela.bI. sudhI abhyAsa karI eDavokeTa tarIke zAsanane ane sAdharmikone khUba ja upayogI thayA temanuM che. A vyaktitva ujAgara karIne vAcakone ApaNAM pUrva mahApuruSano paricaya karAvIne ApaNAM sattva ane tattvane jAgRta karavAno A eka namra prayAsa che. zrI motIcaMda giradharalAla kApaDiyAno janma saurASTra pradezanAM samudra kAMThA vistAramAM Avela sAMskRtika ane kalAnagarI bhAvanagara zaheramAM vi. saM. 1936 mAgasara vadI-2, tA. 7-12-1879mAM thayela hato. bhAvanagara zaheranI agragaNya kApaDanI peDhI dharAvatA parivAranA sadasya zrI motIcaMdabhAIe bI.e. sudhIno abhyAsa bhAvanagaranI jagavikhyAta zAmaLadAsa ArTsa kaoNlejamAM karyo, thoDAM varSo pUrve ja 5.pU. mahAtmA gAMdhI bApu A ja kaoNlejamAM abhyAsa karI cUkela hatA. zrI motIcaMdabhAIe bAlyakALathI ja zALAmAM vyAvahArika ane pAThazALAmAM dhArmika zikSaNa khUba ja khaMtapUrvaka ane ekAgratApUrvaka prApta karyuM. mAtA samaratabahenanA panotA putra hatA. pitA giradharalAla ANaMdajI puraSottama, e jamAnAnAM khUba ja samRddha kApaDanA vyApAranI peDhInA saMcAlaka hatA; ane kAkA zrI kuMvarajI ANaMdajI puraSottama; jaina dharmazAstra ane prAcIna bhASAonAM agragaNya vidvAna hatA. pU. pitA pAsethI vyAvasAyika ane vyAvahArika tAlIma maLI ane pU. kAkA pAsethI dharmatattvaciMtananA UMDA saMskAro prApta thayA. vAMcana, ciMtana, lekhananI eka adakerI zailI 52 khUba ja nAnI vayamAM prabhutva meLavI lIdhuM. jIvana eTale satata gatizIlatA; emAM rukAvaTanuM nAma nahIM, pIchehaThanuM kAma nahIM: basa AgaLa ne AgaLa cAlyA karavAnuM. vicAra pradezanA navA navA 428 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ sImAstaMbhone ropavA mATe ane karmayoganA navA navA sImADAone pahoMcI vaLavA mATe gati e ja jIvana, sthiti e ja jaDatva. gati e ja pragati; sthiti e ja adhogati ! tethI ja to ArSadraSya RSimunioe Adeza Apyo che: "careveti careveti; careveti; carAti carato bhagaH - 3 mAnavI! tuM AgaLane AgaLa cAlato ja rahe, basa cAlato ja rahe! cAlatA-pharatA narane bhAgya yArI ApyA vagara rahetuM nathI. zrI motIcaMdabhAI AvA ja eka satata pragatizIla baDabhAgI puruSa hatA. gatizIlatAne AtmasAt karIne emaNe jIvanane cetanavavaMtu banAvI jANyuM, ane Atmazakti pratyenI AsaktinA baLe teo amaratvanA adanA upAsaka ane adhikArI banI gayAH janasevA, saMskAritA ane sAhityaprItinA kSetre emanuM nAma cirakALaparyata yAdagAra banI raheze. adhyAtmazAstra sAhityanAM teo kalpavRkSa hatA. kizorAvasthAmAM teo sAgara samA gaMbhIra hatA, niMdA ke prazaMsA temane sparzI na zake, nirmaLa buddhi, svastha citta, ane yojanAbaddha kArya karavAnI ekAgratA temanI siddhinA guNo banyA. dhyeyaniSThA, lo'lyANa ane AtmakalyANanA uddezo temanAM samagra vicAra ane AcAranAM AbhUSaNa hatAM. zrI motIcaMdabhAI nakhazikha kalyANavAMchu mahAnubhAva hatA. teonA parivArajano lakSmI, sarasvatI ane saMskAritA A traNeya mahAzaktinI apArakRpA pAmyA hatA. pU. pitAzrI giradharabhAIe kuTuMbano vANijya vyavahAra ane zrAvakadharma khUba ja khaMtathI sAcavyo, jyAre pUjya kAkAzrI kuMvarajIbhAI dharmazAstranA UMDA abhyAsI. saMskRta, prAkRta, mAgadhI, ardhamAgadhI vagere bhASAo upara prabhutva dharAvatA. jaina dharma prasAraka sabhAnA AdyasthApaka, saMcAlaka, lekhaka ane aneka graMthonA bhASAMtara karIne mudraNa karAvI teoe prasiddha karAvyA. nUtana ane jijJAsu sAdhu-sAdhvIjIo paNa zAstronA bheda jANavA zrI kuMvarajI kAkA pAse adhyayana karavAmAM eka AnaMdano avasara anubhavatA, pU. giradharalAla tathA pU. kuMvarajIbhAInI baMdhubelaDI kaMIka sukha-duHkhanA sAthI banI lokahRdayamAM cirasmaraNIya banI gayA. zrI motIcaMdabhAInA kAkA kuMvarajIbhAInA putra zrI paramANaMdabhAI paNa khUba ja vidvAna ane dharmapremI hatA. teo eka krAMtipriya vicAraka hatA, emanuM ciMtana hiMmezAM satyazodhaka, svataMtra, marmasparzI ane sarvasparzI rahetuM. cAlu cIle cAlavuM ene teo mAnasika kamajorI ane vyaktitvanI maryAdA samajatAM. vahema ane aMdhazraddhAmAM paDavuM e emane ApaghAta jevuM vasamuM lAgatuM. khUba ja spaSTavaktA hovAthI kyAreka teonA bhASaNapravacanathI rUDhIcusta sAmAnyajanomAM khaLabhaLATa macI jato. paraMtu maulikatAthI dhabakatI temanI kalama dhIra, gaMbhIra ane zAMta ciMtananA pratibiMba jevI rahetI. rASTra, dharma, samAja ane sAhityanI teoe sutrAvaka zrI motIcaMda giradharalAla kApaDiyA "mauktika + 429
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ bahumukhI sevAo karIne lokahRdayamAM sadA smaraNIya sthAna meLavyuM hatuM. jainonA atimUlyavAna saMdeza ane sAhityavAhaka prabuddha jaina mAsikanI taMtrI tarIke ghaNAM varSo sudhI mAnad sevA karIne mAnapAtra sthAna prApta karyuM hatuM. khUba ja sukhI saMpanna parivAranA sadasya zrI motIcaMdabhAIne bAlyAvasthAthI ja dharma ane vyavahAranI sAtatyasabhara keLavaNI prApta thaI. dharma, kaLA ane vyavasAyavALA kuTuMbanA vAtAvaraNamAM bI.e. sudhIno abhyAsa 1909mAM pUrNa karyo. phakta 19 varSanI vaye zrI siddharSi gaNivara kRta saMskRta graMtha "zrI upamitibhavaprapaMcA, kathA mahAgraMtha pahelA prastAvano anuvAda karyo, tyAra bAda zrI munisuMdarasUri racita adhyAtmakalpadruma' graMthanuM avataraNa karyuM ane 22 varSanI umare "jainadharma prakAza mAsikamAM AtmanirIkSaNa aMge vicAra ane ciMtanapUrNa lekho lakhyA. kAkAzrI kuMvarajIbhAInA satata sAnidhyamAM teoe yauvanane zAstra sAhityanA kheDANanI vAvaNImAM vAvIne AgAmI aneka peDhIne tAranAra mahAna zAstra sAhityanI racanA karI samagra jaina samAjanA upakArI thayA. bI.e. sudhIno abhyAsa bhAvanagaramAM rahIne karyo, I.sa. 188ramAM prAraMbha thayela vizva vikhyAta bArTana lAibrerImAM vidyA pratyenI vyApaka rucie emane deza-paradezanA judAjudA viSayonAM adhyayana tarapha preryA. khAsa karIne dharma ane tattvajJAnanA sAhitya tarapha teo vizeSa AkarSAyA. te samayakALamAM bhAvanagarano kalA ane sAhityakSetre suvarNayuga hato. govardhanarAma tripAThI, kRSNalAla trivedI, baLavaMtarAya ThAkora, raNajitarAya mahetA, kavi kAnta, ravizaMkara rAvaLa, nAnAbhAI bhaTTa, gijubhAI badhekA, harabhAI trivedI, jhaveracaMda meghANI, prabhAzaMkarabhAI paTTaNI, ravizaMkara ma. joSI, giradharalAla mohanalAla zAha AvA sAhityanA paMDito teonA samakAlina ane sahAdhyAyI rahI cUkyA hatA. mohanadAsa ka. gAMdhI ane ravIndranAtha TAgora tathA svAmI vivekAnaMda ane vIracaMda gAMdhI jevA prakhara tattvavettA ane sAhityakArothI paNa teo prabhAvita hatA. khAsa aMgata mitra narottamadAsa bhANajIbhAI kApaDiyA sAthe jJAnavikAsanI maitrIno dora ghaNAM varSo sudhI cAlyo hato. amaracaMda ghelAbhAI paNa teonA preraNAdyatA ane mArgadarzaka hatA, marakI plega)nA upadravane kAraNe akavADA gAmamAM nivAsa daramiyAna kAkA kuMvarajIbhAI tathA amaracaMda ghelAbhAInI zubhecchA ane sahakArathI samagra sAhityano abhyAsa ane adhyAtma kalpadruma' graMthanuM bhASAMtara ane avataraNa karyuM hatuM. samagra zAstraabhyAsa ane lekhana sAmayikamAM rahIne karela. bI.e.no abhyAsa pUro karIne zrI motIcaMdabhAI kAyadAnA grejyueTa thavA elaela.bI.no abhyAsa karavA muMbaI gayA. ane sane 1910mAM vakIlAtanI parIkSA pAsa karIne solisiTara thayA. have to temaNe muMbaImAM ja sthira thavAno nirNaya karyo ane kAyadAzAstrI zrI devIdAsa jekIzanadAsa desAInI sAthe maLIne 430 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ mesarsa motIcaMda enDa devIdAsa nAmanI solisiTaranI peDhI zarU karI. hRdaya tattvapremI hatuM, buddhi satyazodhaka hatI ane vRtti nAnuM ke moTuM dareka kAma niSThA, ekAgratA ane cokasAIthI karavAnI hatI. eTale kAyAnA salAhakAra tarIke A peDhIne ane zrI motIcaMdabhAIne khUba nAmanA maLI. jevuM emanuM hRdaya vizALa hatuM, eTalI ja mIThI emanI mahemAnagati hatI. paricita-aparicita sau koI emane AMgaNe samAna Adara pAmatAM. ane koI paNa bAbatamAM sAcI ane nikhAlasa salAha apAvI e to zrI motIcaMdabhAInuM ja kAma. teo jeTalA AzAvAdI hatA eTalA ja samabhAvI hatA, na bahu harakhAvuM, na vilAvuM, lIdhela kAma svasthapaNe pUruM karavuM e ja emano svabhAva hato. zrI motIcaMdabhAIe be vAra lagna karyA hatAM. emanAM pahelAM patnInuM nAma maNibahena ane bIjAnuM nAma caMdanabahena. emanA pAMca putronA nAma che. vinayabhAI, hiMmatabhAI, rasikabhAI, ravIndrabhAI ane prasanabhAI. emanA traNa bhAIo nemacaMdabhAI, uttamacaMdabhAI ane ratilAlabhAI. emanA bahenanuM nAma moMghIbahena. zrI motIcaMdabhAI 515ra varSanI uMmare vidhura thayA hatA. paNa vidyAprIti ane sevAprItimAM potAnA manane parovI daIne emaNe jIvanane sAttvika pravRttiothI sabhara banAvI dIdhuM hatuM. jiMdagInA aMta sudhI kyAreya emane ekalatA ke zUnyatAno anubhava karavo paDyo na hato. sadAya zubha pravRttimAM AnaMdamagna banIne emaNe jIvana vitAvyuM. muMbaImAM solisiTarano vyavasAya zarU karyo tyAre muMbaI sTeTamAM aMgrejI rAjyapaddhati, kAyadA, niyamone lIdhe UbharatA ane sAhasika, vikAsazIla paraMtu aNaghaDa vyApArI vargane paDatI kAyadAkIya gUMcomAM zrI motIcaMdabhAInI sUjhabUjha ane kuneha tathA kAyadAnA UMDA jJAnano khUba ja lAbha maLI rahyo hato. briTIza rAjyamAM kumAra (kAgaLo) ane amaladAronI johukamIno khUba ja trAsa hato. jaTila nyAyapaddhati ane karaverA mALakhuM vyApAra ane vyavahAramAM khUba ja viTaMbaNA nAkhatAM. milakato aMgenA aMgrejI kAyadA paNa khUba ja jaTila ane aTapaTA hatA. zrI motIcaMdabhAI dezAvarathI AvIne vaselA sAdharmika bhAIo mATe sAcI salAha ane ukelanA sota banI rahyA hatA. te samayamAM anya ghaNA jaina solisiTara paNa muMbaImAM hatA. te sarvene saMkalita karavAnuM kArya paNa zrI motIcaMdabhAI kAyama karatA, uparAMta komane AgaLa laI javAnI ane jaina zAsananAM kAryomAM paNa sarveno sAtha maLe te rIte kAryapaddhati vikasAvI hatI. muMbaI e samayamAM pazcima bhAratanuM vikasita vyApAra kendra hatuM. dezAvarathI ahIM mAla AvatAM ane videza sAthe paNa vyApAranuM eka agatyanuM kendra hatuM. gujarAta ane kaccha paNa muMbaI rAjyanA vibhAga hatA. briTIza zAsako pAsethI temanA kAyadA mujabanuM suzrAvaka zrI motIcaMda giradharalAla kApaDiyA "mauktika' + 431
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaNatara pAmyA hovAthI zrI motIcaMdabhAI asIlo mATe khUba ja kunehapUrvaka nakkara kArya karAvIne samAjanI eka adbhuta sevA karI ja rahyA hatA. khUba ja saMyama ane zaktino bhoga mAMgI leto vakIlAtano dhaMdho, samaya ane zaktinI tANa anubhavIne paNa asIlane saMtoSa ApyA vagara na cAle, bIjI bAju jAhera jIvananI saMkhyAbaMdha pravRttio paNa samaya ane zaktino eTalo ja hisso mAMge, kahevuM joIe ke zrI motIcaMdabhAIe potAnA jIvanamAM dhaMdho ane sevA e baMnenI samatulA jALavI jANI hatI. eTaluM ja nahIM, chevaTe sevAnA pallAne vadhAre namatuM banAvIne potAnA jIvanane vadhAre kRtArtha banAvyuM hatuM. emanA yazasvI jIvanano A ja apUrva AnaMda ane paramasaMtoSa. emanA jAhera jIvananA aneka pAsA che. rASTrIya, dhArmika tema ja samAjasevAnI ane sAhityasevAnI aneka saMsthAo ane pravRttio sAthe teo sakriya rIte gADhapaNe saMkaLAyelA hatA paNa, e badhAyamAM emanuM sauthI moTuM arpaNa zrI mahAvIra jaina vidyAlaya hatuM. yugavIra AcArya vijayavallabhasUrIzvarajInI samayAnurUpa preraNAne jhIlIne je mahAnubhAvoe vidyAlayanI sthApanAnuM bhagIratha kArya upADyuM teomAMnA zrI motIcaMdabhAI eka hatA. sane 1916mAM vidyAlayanI sthApanA thaI, tyArathI te cheka 1949nI sAla sudhI, ekadhArA 34 varSa sudhI teo saMsthAnA mAnada maMtrI ane TrasTI tarIkenI bhAre javAbadArI hoMzapUrvaka uThAvatA rahyA. A mAnada maMtrI pada e kAMI mAtra zobhAnuM pada nahotuM. e to bhAre samaya, zakti, niSThA, samajaNa ane kAryadakSatA mAMgI le evuM sthAna hatuM. A sthAne rahIne eka samaju ane hetALa mAtAnI mamatA samakakSa vidyAlayanI mAvajata karI emaNe vidyAlayane vikasAvyuM hatuM. vidyAlayane dIrghadRSTibharyA baMdhAraNathI suvyavasthita karavA mATe ane Arthika rIte sadhdhara karavA mATe ane game tevI musIbatamAM jhaMjhAvAta sAme TakI zake evuM prANavAna banAvavA mATe, zrI motIcaMdabhAIe je jahemata uThAvI hatI, te emanI yazojvaLa kArakirdIno suvarNakaLaza banI rahe evI che. emanI A sevAnuM RNa saMsthA ane samAja sadAne mATe yAda karyA karaze. ema kahevuM joIe ke vidyAlaya e zrI motIcaMdabhAInI amUlya sevAonuM ciraMjIva smAraka che. zrI mahAvIra jaina vidyAlayamAM rahevAthI ane bhaNataramAM uccazikharo sara karavAnI mahecchAthI vidyArthInA potAnA jIvanamAM vANI, vartana ane vyavahAramAM sudhAro thAya ane uttama cAritranuM nirmANa thAya. vyasana, phezana, aMdhazraddhA ane vikArothI mukta rahI zakAya. abhyAsamAM citta parovAya, sadguNo ane sadAcArano vikAsa thAya, potAnA pradeza sivAyanA paNa mitrono saMbaMdha thAya. nitya dharmakriyAo ane anuSThAnomAM pAraMgata thAya, sAdhu-sAdhvIjInA saMparkamAM AvavAthI vinavaguNa khIle. bhautikavAdano bhrama tUTe ne adhyAtma mArga susaMgata thAya. bhraSTAcArI manovRttino nAza thAya ane niSThAvAna nAgarika banavAnuM daDha 432 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________ manobaLa prApta thAya. vizvamaMgalano maitrIbhAva jAgrata thAya, bhaNIgaNIne kuTuMba, parivAra, samAjanAM kAryo karavAnI kuzaLatA ane saMkalpa prApta thAya. Arthika rIte saMtoSI ane karakasarayukta jIvana jIvavAnI kaLA sAdhI zakAya. potA mATe pUratAM paNa alpa sukhasagavaDamAM yauvana kALe rahI bhaNataranI sIDIo caDatAM ahamano nAza thAya ane samatAno guNa cittamAM sthira thAya. A che, zrI mahAvIra jaina vidyAlayanI phalazruti, aneka vidyArthIoe zrI mahAvIra jaina vidyAlayamAM bhaNIne samAjasevA ane dhaMdhA vyavasAyamAM siddhio prApta karI che. Aje muMbaI ke gujarAtanA nagaronI eka paNa galI evI nahIM hoya ke jyAM zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA vidyArthI na hoya. zrI motIcaMdabhAInI sudIrghakAlIna sevAone vidyAlayanI zraddhAMjali rUpe tema ja emanA upakAranI yatkiMcita RNamuktinI daSTie, emanI ArasanI ardha pratimAnI vidyAlayamAM sthApanA karI teno anAvaraNavidhi tA. 23-1960ne ravivAranA roja kendra sarakAranA pradhAna mAnanIya zrI esa. ke. pATilanA hAthe karavAmAM Avyo hato. sevAmUrti zrI motIcaMdabhAInI pratimA cirakALa parvata kAryakarone sevAdharmanI ane kartavyaniSThAnI tema ja vidyArthIone jIvanaghaDataranI ane vidyAniSThAnI preraNA ApatI raheze. zrI jaina zvetAMbara kaoNnpharansane paNa zrI motIcaMdabhAInI sevAono dAyakA sudhI lAbha maLato rahyo hato. kaoNnpharansanA janarala sekreTarI tarIke tema ja bIjI rIte paNa emaNe lAMbA samaya sudhI kaoNnpharansane potAno sahakAra Apyo hato. keTalIkavAra to rUDhicustatAe janmAvela jhaMjhAvAta sAme kaoNnpharansanI naukAne TakAvI rAkhavAmAM eka kAbela sukAnI tarIke zrI motIcaMdabhAIne khUba ja jahemata ane ciMtAno bhAra uThAvavAM paDyAM hatAM. e ja rIte bhAvanagaranI jaina dharma prasAraka sabhAnI sAthe paNa teo bahu gADha rIte saMkaLAyelA hatAM. zrI motIcaMdabhAInA ghaNAkharA graMtho A saMsthA taraphathI pragaTa thayA hatA, tema ja jaina dharmaprakAza' mAsikane mATe paNa teo haMmezAM lekha sAmagrI ApatA rahetA. Ama A saMsthAne eka nAmAMkita prakAzana saMsthA tarIke pratiSThA apAvavAmAM zrI motIcaMdabhAIno ghaNo ja noMdhapAtra phALo hato. A uparAMta jena esosIeTrasa opha inDiyA, mAMgaroLa jaina sabhA ane kanyAzALA, ghoghArI vIsA zrImALI jaina davAkhAnuM, zeTha zrI devakaraNa mULajI TrasTa, zrI goDIjI TrasTa, gujarAtI sAhitya pariSada, phArbasa sAhitya sabhA, harakizanadAsa haoNspiTala vagere muMbaInI aneka jaina ane jainetara sArvajanika saMsthAo sAthe teo joDAyelA hatA. muMbaInA jAhera jIvanane ghATa ApavAmAM ane te dvArA samAja-sevAnI pravRttione vikasAvavAmAM zrI motIcaMdabhAIe bahu kImatI phALo Apyo hato. muMbaInA jAhera jaina jIvana upara zrI motIcaMdabhAIe evI to amITa chApa mUkelI che ke vAre vAre teonuM smaraNa thatuM ja rahe che. suzrAvaka zrI motIcaMda giradharalAla kApaDiyA "mauktika' + 433
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMtarIkSajI tIrtha aMgenA kesa mATe sane 1926mAM vilAyatamAM pritIkAunsilamAM rajUAta karavAnI jarUriyAta paDI to e mATe kAyadAzAstrI tarIke zrI motIcaMdabhAInI pasaMdagI karavAmAM AvI. cIvaTa, khaMta, jhINavaTa, marmagrAhI buddhi ane ThAvakAIthI teo e kesamAM saphaLa thaIne AvyA. A emanI paradezanI pahelI yAtrA hatI. bIjI vAra teo potAnA koI asIlanA kAme vilAyata gayA hatA. baMne vakhata teo gayA to kAyadAzAstrI tarIke ja, paNa emanI saMskAritAe ene saMskArayAtrAo puravAra karI hatI. videzanI bhUmi ane saMskRti vize teonuM nirIkSaNa ane avalokana adbhuta hatuM. jenA aMtaramAM lokalyANanI bhAvanA dhabakatI hoya te vyakti dezabhaktinI bhAvanAthI aspRzya rahI ja na zake. dezabhakti e to nAta-jAta, dharma, samAja, prAMta ke bhASAnA bhedabhAva vagara dezanI samagra janatAnI sevA dvArA jIvanane kRtakRtya karavAno rAjamArga che. mahAtmA gAMdhIjInA nejA nIce dezanI svataMtratAnA ahiMsaka saMgrAmanA zrIgaNeza maMDAyA tyAre e svAtaMtryapremI mahAsenAnA zrI motIcaMdabhAI paNa eka adanA sainika banI gayA, ane 1930nA satyAgrahasaMgrAmamAM be varSa mATe jelavAsanuM gau2va paNa teo laI AvyA. muMbaI prAMtika kaoNMgresa kamiTInA teo varSo sudhI sabhya rahyA hatA. sane 1929mAM teo muMbaI zaheranI kaoNrporezananA sabhya banyA ane chUTaka-chUTaka maLIne paMdara varSa sudhI emaNe kaoNrporezana dvArA muMbaI zaheranI sevA karI hatI. muMbaI yunivarsiTI seneTanA sabhya tarIke paNa emaNe zikSaNa-kSetranI kImatI sevA bajAvI hatI. jo koI mArge lokalyANa sAdhI zakAya ema hoya to e mArge zrI motIcaMdabhAI sAme cAlIne pahoMcI jatA. ane temAM dila daIne kAme lAgI jatA. eka kAryanI javAbadArI svIkArI, pachI teo emAM na thAke, na kaMTALe, na mAna-apamAnanI paravA kare. vaLI, bIjAono potAnA kAryamAM sAtha meLavIne emanI zaktiono lokonA lAbha mATe upayoga karI levAnI zrI motIcaMdabhAInI AvaData paNa dAkhalArUpa hatI. A rIte emaNe potAnA jIvanamAM vyavahAra ane Adarzano ane jJAnayoga ane karmayogano samanvaya sAdhyo hato. sahRdayatA, namratA, saraLatA, upakAraka vRtti, guNagrAhaka dRSTi vagere sadguNothI potAnA jIvanane surabhimaya banAvyuM hatuM. amuka vastu ke viSayanI AdhArabhUta jANakArI hovI, e to jJAnanI kakSAmAM Ave ja che; paNa amuka bAbatanuM potAne jJAna nathI, amuka bAbatamAM adhikArapUrvaka bolavAno potAne adhikAra nathI ke amuka bAbata jANavAno dAvo karI zakAya evuM potAnuM jJAna nathI - evI potAnI maryAdAnuM bhAna, e paNa eka viziSTa prakAranuM jJAna ja banI rahe che. potAnI jJAnamaryAdAno Avo khyAla eka bAju mAnavIne ahaMbhAva ke mithyAbhimAnathI bacAvIne vinamra banAve che ane bIjI bAju enI jijJAsAne sateja rAkhIne ene koI paNa viSayano 434 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ talasparzI ane vyApaka abhyAsa karavA tema ja jJAnanAM navAMnavAM kSetro kheDavA prere che. pariNAme mAnavI jJAna ane kriyA baMne kSetromAM pragati sAdhI zake che. zrI motIcaMdabhAI potAnI anekavidha pravRttionI bhIDAbhIDa vacce paNa potAnI jJAnopAsanAnI jyotane jhaLahaLatI rAkhI zakyA ane vipula sAhityanuM sarjana karI zakyA te AvA guNane lIdhe ja. sAhitya e to jIvananuM amRta che. vAMcana ke sarjana dvArA enuM pAna karanAranuM jIvana navapallavita banI jAya che. emAMya, arthopArjananI lAlasAthI mukta banIne, kevaLa niHsvArthabhAve ane svAntaHsukhAya potAnA cittanI prasannatA khAtara karela jJAnArjana ke sAhityasarjana to cittane AnaMda sarovaramAM taraboLa karI de che. zrI motIcaMdabhAInI jJAnopAsanA AvI ja niHsvArtha ane AtmaprasannatAthI prerAyelI hatI. sAhityasarjana dvArA arthopArjana karavAnI vAta to dUra rahI, UlaTuM potAnA taraphathI kaMIka ne kaMIka arthavyaya karIne teo mAtA sarasvatInI sevA karatAM hatAM. sane 1949mAM (tA. 23-49)nA temanI dIrghakAlIna sevAonA sanmAna rUpe. sara maNilAla bAlAbhAI nANAvaTInA pramukhapade, eka jAhera samAraMbha yojIne rU. 70001/-nI thelI arpaNa karavAmAM AvI, te vakhate e rakama potAnI pAse na rAkhatAM, potAnA taraphathI mAtA zAradAnA caraNe phUlapAMdaDI rUpe rU. 500/umerIne kula rU. 75,001/- jevI rakama emaNe sAhityaprakAzana mATe zrI mahAvIra jaina vidyAlayane soMpI dIdhI hatI. AvI hatI teonI udAratA ane nispRhatA. zrI motIcaMdabhAInI lekhanazailI emanI jIvanapaddhatinI yAda Ape evI svastha, zAMta, dhIra, gaMbhIra, pravakI ane saraLa hatI. laMbANa ane punarukti e be enI maryAdAo hovA chatAM ekaMdare e vAMcanakSama hatI. emanuM sAhitya-sarjana jema vipula che, tema vividha viSayane sparzatuM paNa che. Ama chatAM jaina sAhityanI emanI kRtio vizeSa dhyAna kheMce evI che. dharma dRSTie ane navA yuganI dRSTie samAjanuM saMskAra ghaDatara karavuM, e emanA sAhityasarjanano mukhya hetu hoya ema lAge che. eTale kyAreka-kyAreka to ApaNane nAnI ke najIvI lAgatI, paNa jIvanaghaDatara ane jIvanavyavahAranI daSTie eTalI ja mahattvanI bAbato upara teo potAnA lakhANamAM yogya rIte bhAra Ape che. zrI motIcaMdabhAI potAnAM racelA sAhityamAM thayelI alanA dhyAna para lAvavAmAM Ave teno tvarita sudhAra karavA tatparatA batAvatA. eka graMtha chapAIne bahAra paDe tenI sAthe ja bIjI AvRtti mATe kopI taiyAra rAkhatA, graMthanI prazaMsA karavAne badale vAcako koI sUcana kare to vadhu Alveda anubhavatA. vAcaka varga sUcano kare to te patronA javAba ApatA ane upakAra thayAno AbhAra vyakta karatA. suMdara bhAvavicAra, prauDhatA ke vastunirdezamAM prabhAva jaNAya teno sarva yaza mULabhUta graMtha racanAra purvAcAryane ja maLe te vAta kadI lakSya bahAra javA na devI suzrAvaka zrI motIcaMda giradharalAla kApaDiyA "mauktika' + 435
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________ tevI vAMcakone vijJapti karatAM. kathAlekhana sAhityamAM mULa vAtane kAyama jarUra rAkhavI joIe e teono khAsa abhigama raheto. mULa svarUpane vikRta svarUpa na apAya, ke asala vAta mArI na jAya te vAta dhyAnamAM rAkhI aMdara vadhAro ghaTADo mULa vAta ane Azayane dhyAnamAM rAkhIne karI zakAya. kathAlekhanamAM vastunirUpaNa jema bane tema alpa thavuM joIe, banAvo ke ghaTanAo to lekhakanAM magajamAMthI nIkaLe che, temAM lAMbo samaya vyatIta na karavo joIe. AvuM teonuM valaNa rahetuM zrI motIcaMdabhAIne dararoja savAre sAmAyika karavAnA niyamane kAraNe abhyAsa, vAMcana, vicAra ane vivecana-lekhana mATe samaya prApta thayo, anyathA ati vyasta vyavasAyane kAraNe zAstra abhyAsa ane sAhitya lekhanano alpa avakAza raheto. pa.pU. vRddhicaMdrajI ma.sA.nA paTTaziSya pa.pU. pacAsa gaMbhIravijayajI ma.sA.e AnaMdaghanajInA pado khUba ja mArmika ane arthasabhara samajAvyA. AnaMdaghanajI ma.sA.nA padonI je bhASA hatI te gaMbhIravijayajI ma.sA.nA mULa vatana, prAMtanI bolI hatI. tethI teothI vizeSa A pado koI samajI zakyuM na hatuM. zrI motIcaMdabhAI ane mitra zrI narottamadAsa bhANajI kApaDiyAe e padonA artha ane adhyAtma svarUpa, samajI lakhIne noTabuko taiyAra karI hatI. ane enA AdhAre AnaMdaghanajInA padonA be vibhAgamAM graMtho taiyAra karIne prasiddha karyA hatA. zrI motIcaMdabhAInAM nirmaLa ane saraLa vyaktitvanA guNa joIe to teo potAnI khUbIo karatAM khAmIono vizeSa khyAla rAkhatA. mithyAbhimAna, kIrtino moha ane daMbha jevA doSone jAgRta rahIne potAnAthI dUra rAkhatA, potAnI jAtane taTastha ane kaDaka rIte tapAsavAnI ane jJAna aMge potAnI maryAdA samajavAnI jAgRti rAkhatA. zrI motIcaMdabhAIe kizora avasthA pUrNa karIne yuvAvasthAmAM praveza karatAM ja sAhityasarjana ane dharmazAstranAM avataraNa ane punaH nirmANanuM kArya eka uccattama kSayopazamanA puNyabaLa sAthe karyuM. sarva prathama teoe racela sAhityaprAgaTya teonI phakta 19 varSanI yuvAna vaye thayuM, tyAra bAda aviratapaNe temanI AyunA 72 varSa, jIvananAM aMtima caraNa paryanta sAhityasarjana teonA hRdayanA dhabakArA samAna banI rahyuM. zrI motIcaMdabhAI dvArA nirmANa pAmela teonI prakAzita ane aprakAzita kRtionI sUci nIce pramANe che. jene prAcIna zAstro mukhyatve saMskRta, prAkRta, mAgadhI, ardhamAgadhI, devanAgarI bhASA athavA je te prAMtanI taLapadI bhASAnA zabdonA upayogathI racAyela che. A prAcIna graMtho ane zAstronA bhASAMtara, zabdAnuvAda, bhASAnuvAda, vivecana, TIkA vagere anusarjana karavuM e lalItakaLA che. je bhASAmAMthI anuvAda karavAno 436 + 1lmI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________ che ane je bhASAmAM anuvAda thaI rahyo che, e baMne bhASA para paryApta kuzaLatA hoya to ja e kAmane zuddha nyAya ApI zakAya. anyathA skhalanA ane azuddhinA kAraNe anarthonuM gaMbhIra ane moTuM nukasAna thaI zake che. lekhananI zailI Adarza ane saMyamita hovI joIe, temAM bAMdhachoDa thaI zake nahIM, zrI motIcaMdabhAI uparokta bAbate sAhityasarjana-prakriyAmAM khUba ja spaSTa hatA. (1) 'zrI upamitibhavaprapaMcA kathA' mahAgraMthanA prathama prastAva pIThabaMdha gujarAtI bhASAMtara - zrI siddharliMgaNI praNIta A mahAna graMthane tabakkAvAra ATha prastAva, traNa graMthamAM bhASAMtarita karI prasiddha karyo. bhAvanagaranI garimA samAna jaina dharma prasAraka sabhA dvArA prakAzita thatAM zrI jaina dharmaprakAzamAM hapte hapte chapAyuM hatuM. khUba ja nAnI vayamAM AvuM jJAnasevAnuM khamIra dharAvatA zrI motIcaMdabhAI eka yugatAraka thaI gayA. (2) 'adhyAtma kalpadruma' : zrI munisuMdarasUri ke jeo sahasrAvadhAnI mahApuruSa hatA, zyAma sarasvatInI upamA dharAvatA hatA. 500 varSa pahelAM racela temanAM A kalpasUtra ane zAMtasudhArasa samakakSa graMtha, je saMskRta padyabaddha che, te graMthanuM saraLa gujarAtI bhASAmAM bhASAMtara tathA vistRta vivecana karIne zrI motIcaMdabhAIe zAstra sAhitya sarjanazaktino uttama paricaya Apyo. A mahAna graMthanI AvRttio prasiddha thaI, chatAM Aje lagabhaga jUja nakalo ja bacI che. je graMthAlayomAM ja che. vartamAna samayamAM vadhu eka punaHmudraNanI tAtI jarUriyAta UbhI thaI che jenI ma. jai. vi.e noMdha levA namra vinaMtI. (3) pa.pU. zrI vinayavijyajI upAdhyAya kRta 'zAMta sudhArasa'nuM bhASAMtara bhAga 1-2, prakAzaka zrI jaina dharmapracAraka sabhA bhAvanagara. (4) 'Atma nirIkSaNa' lekhamALA (u. va. 22) zrI jaina dharma prakAza' sAmayikamAM rajU thayA bAda graMthastha thayela. (5) jaina dRSTie yoga' lAMbAgALAnAM vAMcana-manana-ciMtananI lazruti svarUpa maulika graMtha; jemAM jainadharmo prarUpelI AtmasAdhanA ke yogasAdhanAnI prakriyA samajavA mATe khUba ja upayogI sAhitya vi. saM. 1971 tathA vi. saM. 2010mAM prakAzita thayela. (6) 'AnaMdaghanajInA pado bhAga 1-2' panyAsa gaMbhIravijyajI ma.sA.nA upadeza ane preraNAthI A be graMtho racAyA. AnaMdaghanajInA pado ane stutionuM AthI vadhu samRddha bhASAMtara ane vivecana prApya nathI. paMnyAsa gaMbhIravijyajI ma.sA. AnaMdaghanajI ma.sA.nI bhASAne potAnA mULa vatananI bhASA hovAthI khUba ja sarasa artha vivecana thayuM che. acUka vAMcana-abhyAsa karavA yogya sAhitya zrI motIcaMda kApaDiyA graMthamALAnuM ghareNuM kahI zakAya. A graMthanI vistRta prastAvanA adbhuta che. suzrAvaka zrI motIcaMda giradharalAla kApaDiyA 'mauktika' + 437
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________ (7) caritra graMtha siddhahasta yugapradhAna zrI siddharSi upamitibhavaprapaMcA kathAnA kartA aMgeno abhyAsapUrNa saMzodhanAtmaka graMtha. A vidvattApUrNa kRti nimitte zrI motIcaMdabhAIne sana 1949nA zrI vijayadharmasUri jaina sAhitya suvarNacaMdrakathI bahumAnita karAyA hatA. (8) caritra graMthaH kalikAlasarvajJa hemacaMdrAcArya jarmanInA vidvAna DaoN. ballara sAhebe lakhela caritranuM bhASAMtara. bhAvanagarathI pragaTa thatAM jaina sAptAhikamAM prasiddha thayela. (9) caritra graMthaH muMbaInA nAmAMkita nAgarika zeTha motIzAha - A graMtha dvArA zrI motIcaMdabhAIe prabhAvazALI, dharmabhAvanAzIla ane jAhera jIvanamAM paNa utkRSTha yogadAna ApanAra jaina mahAjanano itihAsa ane garimA AvatI peDhIone preraNArUpa bane te uddezathI racyo hato. goDIjI jaina derAsare 2010mAM A graMthanuM prakAzana anya dharmAdAkhAtAnI madadathI karela, je zrI motIcaMdabhAInA avasAna pachI pragaTa thayela. (10) paMDita zrI vIravijayajInuM janmacaritra' vividha pUjAonA racayitA kavivara paMDita vIravijayajI ma.sA.nuM AdhArabhUta caritra ane paricaya ApavAnA hetuthI A nAnuM pustaka lakhyuM hatuM. (11) caritra graMthaH yazodhara caritra' munIzrI kSamAkalyANajIe saMskRta gadyamaya graMthanI racanA karela, zrI motIcaMdabhAIe tenuM bhASAMtara karyuM hatuM. 19 varSanI khUba ja nAnI vayamAM A graMthanuM avataraNa karyuM hatuM. * (12) "bahuta gaI thoDI rahI yAne dAkSiNyanidhi zulla' navalakathA bhAga 1-2 dhyeyalakSI ane upadezapradhAna jUnI kathAvastunI mULa vAtane kendramAM rAkhI potAnI kalamano eka Adarza namUno ane bhaviSyanA lekhakone preraNA ane mArgadarzana ApanAra puravAra thayela che. prakAzana vi. saM. 202 ane vi. saM. 2005mAM saMskRtirakSaka sastuM kAryAlaya, vaDodarA. (13) yuropanAM saMsmaraNo': jyAre paNa vAMcIe tyAre tAjuM lAge tevuM A pustaka zrI motIcaMdabhAInI nirIkSaNazakti ane sacoTa varNanazaktino paricaya karAve che. prakAzaka zrI motIcaMdabhAI pote ja rahyA hatA. (14) "navayugano jena" jyoti kAryAlaya amadAvAda dvArA prakAzita A pustaka maulika racanA che. sadA gatizIla rahevAnI preraNArUpa Adhunika vijJAna ane AdhyAtmika jJAnavArasAno jIvanamAM kevI rIte samanvaya karAya tenI sacoTa rajUAtanuM AmAM darzana thAya che. (15) "sAdhyane mArge dharmasAdhanAno khyAla ApanA jaina dharma-prakAzamAM pragaTa thayela 25 lekhonuM saMpAdana ane saMgraha. prakAzaka zrI motIcaMdabhAI pote ja hatA. (16) kaoNleja jIvana ane dhArmika zikSaNa pazcimI zikSaNapaddhati, paheraveza, 438 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ khANIpINI ane anya mAdhyamonI vacce paNa yuvA peDhIne sAMskRtika vArasAno paricaya thAya, gaurava jaLavAya ane dharmazikSaNa ane dharmakriyAomAM jainatattva ane satya jALavavAnI kaLA zIkhavA maLe tevuM A pustaka dareka samayakALamAM yuvA peDhI mATe mArgadarzaka che. prakAzaka zrI mahAvIra jaina vidyAlaya. prakAzitaH vi. saM. 2005 (17) 'dharmakauzalya' zrI motIcaMdabhAInA svargavAsa pachI saM. 2005mAM prakAzita thayela. A pustaka AdhyAtmika mArganI prAptinI pUrvabhUmikA rUpa nIti, sadAcAra vagerenI keLavaNI dvArA dharmamArgamAM kauzalya kevI rIte prApta thAya te vAta prAcIna, arvAcIna, saMskRta-aMgrejI subhASito ne vivecanathI sabhara che. vi. saM. 2015mAM jaina AtmAnaMda sabhA' bhAvanagara dvArA paNa prakAzita thayuM. (18) 'vyavahAra kauzalya' bhAga 1-2 aMgrejI subhASitonA AdhArathI jIvanamAM vyavahAra dakSatA kevI rIte prApta thAya, rojiMdA vyavahAramAM, kuTuMbamAM ane samAjamAM upayogI thaI zake tevI bAbato saraLa ane rocaka bhASAmAM lakhAyela che. potAnA pitAjI pAsethI vyavahAradakSatAnA pATho teo bAlyakALathI ja saMskAra rUpe meLavatA. khUba nAnI vaye paNa tIvra ane pAkaTa buddhicAturya dharAvatAM zrI motIcaMdabhAI aneka parivAranA mobhI tarIkenuM sthAna paNa dharAvatA ane parivArone vyAvahArika mArgadarzana ApatA. (19) 'vyApAra kauzalya' pitA giradharalAla ANaMdajI eka agragaNya vyApArI hatA. vyApAra to zrI motIcaMdabhAIne gaLathUthImAM prApta thayela. judAjudA 100 viSayanI carcA karIne aMgrejI anubhava vAkyone AdhAre A pustaka vi. saM. 2006mAM prakAzita thayela. zrI motIcaMdabhAInA aMgata sAhitya saMgrahamAMthI prApta thayela hastalikhita patronA AdhAre teonAM apragaTa graMthanI racanAonI sUci nIce mujaba maLI Avela che. (1) 'zrI AnaMdaghanajI kRta covIzI' artha ane vivecana, sahaabhyAsI zrI narottamadAsa bhANajI kApaDiyA mArgadarzaka panyAsazrI gaMbhIravijyajI ma.sA. A pustaka pachIthI zrI mahAvIra jaina vidyAlaya dvArA prakAzita thayuM che. (2) zrI umAsvAti vAcakakRta prazamati graMtha' artha tathA vivecana. prazamarati' graMtha e jainonA tamAma paMthono sarvasvIkRta graMtha che. je trIjI-cothI sadImAM (vi.saM.) lakhAyela che. A graMtha tamAma jainaparaMparAno gaurava graMtha che. zrI mahAvIra jaina vidyAlaya dvArA A graMtha prakAzita thaI gayela che. - (3) 'karmagraMtha'nA be bhAganuM vivecanaH 84 lAkha yonimAM jIvonI gati ane jaina dharmamAM karmano siddhAMta zAstrIya rUpe samajAya te rIte vivecana thayela che. (4) 'mahAvIra ciratra-26 pUrvabhava jIvananA aMtima samayakALamAM A sAhityanI racanA thayela che. nAdurasta tabiyata ane vRddhAvasthAne kAraNe khUba ja suzrAvaka zrI motIcaMda giradharalAla kApaDiyA 'mauktika' + 439
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________ IcchA hovA chatAM te racanA prakAzita na thaI zakI. (5) mahAvIra caritra.27mo bhavaH jIvanakALanuM aMtima caraNa ane racanA. mahAvIra jaina vidyAlayanA riporTa : zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA vArSika riporTa paNa vyavasthita, AdhArabhUta mAhitI, kAryonuM spaSTa nirUpaNa, chapAI, goThavaNa, suzobhananI daSTie uttama ane pAradarzaka hisAba paddhatine kAraNe paNa sAhitya sarjanathI ochA na gaNI zakAya. vAMcavA game, vAMcIne mAhitIne AdhAre vidyAlaya tarapha lokono lagAva vadhato cAle tevI bhAvanAthI teo koI paNa mAhitI chupAvyA vagara ke atizayokti vagara darzAvatA. muMbaI jevA zaheromAM to I. sa. 1907thI ja aMgreja sarakAra sAme laData rUpe caLavaLa zarU thaI gayela hatI. 1915mAM pUjya mahAtmA gAMdhI paNa bhAratamAM AvIne vasyA ane caLavaLane vega maLyo. aMgrejI zAsanakALamAM aMgrejI zikSaNapaddhati ane vyavasAyalakSI zikSaNapaddhatino vyApa ane pracAra vadhyo hato. ApaNI prAcIna bhASAo, maryAdApUrNa vezabhUSA, nyAyanIti, kAyado, prazAsana vyavasthA ane sAmAjika baMdhAraNa mULabhUta rIte badalAtuM jatuM hatuM. manoraMjananAM pAzcAtya sAdhano, sinemA nATakano pracAra ane prasAra vadhyo hato. mahAmAnava zrI motIcaMdabhAI kApaDiyAe ane temanAM parivArajano zrI giradharabhAI, zrI kuMvarajIbhAI ane zrI paramANaMdabhAIe jJAnanI jyota jalAvI. zrI motIcaMdabhAIe amUlya sAhitya sarjana karIne, jaina dharmanA atimUlyavAna zAstrone jALavyA ane punarjIvita karyA, tenI mULabhUta racanA ane garimA saheja paNa alita na thAya tenI khevanA rAkhIne mudraNa karAvIne prakAzita karyA. aneka jaina parivAromAM cira kALa sudhI paraMparAonuM vahana karI zake tevuM zAstrajJAnanuM avalaMbana pUruM pADIne, aneka peDhIo para upakAra karyo che. potAnA jIvana ane vyavasAyano bahumUlya samaya phALavI A bhagirathI jJAnagaMgA vahAvatA ja rahyA. I. sa. 1915-16mAM AcArya zrI vijayavallabhasUri mahArAjanI preraNA ane AziSathI sthapAyela, ajoDa vyavasthA praNAlI dharAvatI saMsthA zrI mahAvIra jaina vidyAlayanAM pAyAnA paththara eTale zrI motIcaMda giradharalAla kApaDiyA. emanI AdhasthApaka tarIkenI dIrghadraSTi eTalI vizALa ke Aje vartamAna samayamAM ApaNe muMbaImAM jaina samAjanI je samRddhi joIe chIe, te A dIrghadraSyae varSo pahelA khUlI AMkhathI svapna rUpe joyela. temanA pAyAnA sAthIdAro ke jeo A saMsthAnI majabUta imAratanA ghaDavaiyAo che, temAM zrIyuta devakaraNabhAI mULajI, mULajI hIrajI, hemacaMda amaracaMda, motIlAla mULajI, makanabhAI jUThAbhAI mahetA, mohanalAla dalIcaMda desAI, Do. nAnacaMda kasturacaMda modI, zeTha cunIlAla vIracaMda, maNilAla sUrajamala jhaverI, phakIracaMda nagInacaMda jhaverI, amaracaMda ghelAbhAI gAMdhI, narottamadAsa bhANajI kApaDiyA, sArAbhAI maganabhAI modI ane bIjAM aneka 440 + 1lmI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAmo laI zakAya, potAnI AgavI buddhizakti, kAryakuzaLatA ane badhAne sAthe rAkhIne kAryo karavAnI AgavI paddhatine kAraNe eka ajoDa ane jaina yuvAnonA utkarSanI vizvavikhyAta saMsthA phUlIphAlI. zrI motIcaMdabhAIe ane anya vidvAna jaina AgevAnoe ghaNA prayatno karyA chatAM paNa, 1008 zrImad vijayAnaMdasUrIzvarajIe zubhabhAvathI je preraNA karela te 'sarasvatI maMdira"nuM pUrNa svarUpa eTale ke jaina yunivarsiTInA nirmANanuM kArya adhuruM rahI gayuM. jyAM vyavahArika ucca zikSaNa (DigrI korsIsa) ane dhArmika purAtana zAstrono talasparzI abhyAsa pUrNa rUpe thaI zake ane vidvAnone padavI paNa ApI zake, A mahAna kAryano bhAra, potAnuM adhUruM svapna teo ApaNAM 52, vartamAna peDhI 52, amITa AzAthI choDatAM gayAM che. A dizAmAM prayatna thAya ane pariNAma maLe to ApaNAM pUrva vidvAno ane gurubhagavaMtone eka utkRSTa zraddhAMjali arpI zakAya. zrI jaina zvetAmbara kaoNnpharansanA nejA heThaLa samagra bhArata dezamAM jainonA sAmAjika ane dhArmika kAryomAM UbhI thatI muzkelIomAM A saMsthA dvArA ghaNAbadhA ukela lAvavAmAM zrI motIcaMdabhAIe potAnI sUjhabUjha ane kAyadAkIya jJAnanI madadathI AgevAnI pUrI pADela. poliTIkala enDa riphormasa DipArTamenTa, gavarnamenTa oNpha bombemAM pITIzana dAkhala karI, kesane mAnavatA ane dhArmika lAgaNInA mudde laDIne zrI motIcaMdabhAIe caitra suda 13, mahAvIra jyaMtInI jAhera rajAnI maMjUrI kAyama mATe maMjUra karAvI hatI. vyavasAyika nokariyAta ane sarakArI ke ardhasarakArI karmacArIone dharmakriyA ane ujavaNI mATe sugamatA rahe te mATe A rajAnuM khUba ja mahattva hatuM. zrI motIcaMdabhAIe kAyadAkIya jJAna ane kunehapUrvaka briTiza kaoNrTamAM laData ApI, saMgharSa karIne A kArya pAra pADyuM, je jaina samAja mATe khUba ja upakArI sAbita thayuM. Aje paNa A rajA ApaNane maLe che te mATe zrI motIcaMdabhAInuM moTu yogadAna che. zrI motIcaMdabhAInA sAhityalekhana, mudraNa ane prakAzananA abhiyAnamAM zAstrIya zuddhikaraNa, bhASA, skhalanA nivAraNa, ane lekhananA uddezamAM vRddhi thAya tema paropakAra hetu e madada karanAra ane lekhananA doSomAMthI mukti apAvanAra mukhyatve panyAsajI zrI AnaMdasAgarajI, munirAjazrI maNivijyajI, zrI raMgavijyajI ma.sA. ane panyAsajI ma.sA. zrI gaMbhIravijyajInA khUba ja upakAra che. A uparAMta A adhyAtmazAstranA sAhityanI lekhanayAtrAnA praNetA pUjyazrI kuMvarajIbhAI kApaDiyA, zrI amacaMda ghelAbhAI, zrI narottamadAsa bhANajI kApaDiyA, zrI nemacaMdabhAI kApaDiyA ane zrI paramAnaMdabhAI kApaDiyA, A sarveno khUba ja sahakAra ane puruSArtha prApta thayo. satata apramAda, Atmazuddhino puruSArtha, dharmakriyAo, zAstravAMcana, zravaNa, suzrAvaka zrI motIcaMda giradharalAla kApaDiyA 'mauktika' + 441
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________ lekhana ane lokakAryamAM satata gatizIla rahevuM, e ja saMskAritA dharmatattva ane ajoDa paraMparA TakAvaze tevo saMdeza ane preraNA cirakALa mATe mUkatA gayA che. 72 varSanI vaye, tA. 27-3-1951 vi. saM. 2007 kSagaNa vadI 5,nA roja muMbaI mukAme zrI motIcaMdabhAI vizALa parivAra ane vizALa samAjane choDI mokSa mArge cAlyA gayA. aMtima samaye citta ane aMtaraAtmA samatA, prasannatA ane sadgati thaze ja evA vizvAsa ane zraddhAthI nizciMta hatuM. sRSTine na pUrI zakAya tevI khoTa paDI gaI. A samagra lekhana mATe zrI motIcaMdabhAInI prastAvanAo, zrI paramAnaMdabhAI ane zrI ratilAla dIpacaMda desAIe vaDIla mATe lakhelI aMjalio ane kApaDiyA kuTuMbanA sabhyone maLIne meLavelI mAhitIono AdhAra lIdhela che. haju to ghaNuM lakhI zakAya paraMtu kaMI bhUlacUka ke skhalanA thaI hoya te badala kSamA yAcanA sAthe mArI kalamane virAma ApuM chuM. cetanabhAI caMdulAla zAha 14/bI, tRpti phleTsa, kALubhA roDa, bhAvanagara M. 9879512651 442 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________ dArzanika vidhApuruSa prajJAcakSu paMDita sukhalAlajI hiMmatabhAI koThArI navRtta jIvanamAM paNa potAnA svAdhyAyarasane jIvaMta rAkhanAra zrI hiMmatabhAIe gujarAtanA prajJAcakSu paMDita sukhalAlajInI jIvanayAtrA ane vidyAyAtrAno prastuta lekhamAM paricaya Apyo che. saM.). | mAruM vatana saurASTramAM AveluM surendranagara zahera. mArA ja vatananI bhAgoLamAM dazeka kilomITara dUra AvelA eka nAnakaDA gAma lImalImAM eka tattvaciMtaka, dArzanika ane vIsamI sadInA eka mahAna jaina sAhityakAra zrI sukhalAlajI paMDitano janma thayelo. paMDita sukhalAlajInuM jIvana aMdhakAramAMthI ajavALuM nahi, paraMtu aMdhakAramAM ajavALuM. AMkha ane pAMkha vagara teoe jIvanabhara yAtrApravAsa karyo. eka prajJAcakSu, asahAya yuvAna bhAratIya darzanono eka vizvavikhyAta mahAna vidvAna kevI rIte banyo tenI gAthA mAnavajAta mATe sAcavI rAkhavA jevo vAraso che. paMDita sukhalAlajInuM bALapaNaH paMDita sukhalAlajInuM vatana vaDhavANa pAsenuM nAnakaDuM gAma lImalI, paraMtu teono janma temanA mosALa dhrAMgadhrA pAse AvelA koMDha nAmanA nAnakaDA gAmamAM 4 Disembara, 1880mAM thayelo. teonA pitAjInuM nAma saMghajIbhAI ane aTaka saMghavI. teono parivAra visA zrImALI jaina sthAnakavAsI. cAra varSanI umare teoe mAtA gumAvyA ane pitAjIe bIjA lagna karyA. teonA parivAramAM cha bhAI-bahena hatAM. bharyAbhAdaryA saMyukta kuTuMbamAM teono uchera thayo. kuTuMbanA kArabhArI jevA mULajIbhAI puruSamAtA samAna hatA. badhA teone 'bhAIjI' kahetA. A bhAIjIe teone gAmanI zALAmAM bhaNavA besADyA. e zubha paLa haze je paLamAMthI bhAratane eka bhavya vidyApuruSa prApta thayA. paMDitajInA akSaro suMdara ane maroDadAra hatA. hisAba-kitAbamAM khUba ja kAbela hatA. pitAjIe dukAnanA hisAbanuM kAma ane patravahevAra karavAnuM kAma teone soMpeluM. A bALapaNanA divaso daramiyAna sukhalAlajI badhuM kAma kare. gharanA naLiyAM sApha kare, nadImAM taravA jAya, dezI ramato rame. ghoDesavArI karI dArzanika vidhApuruSa prajJAcakSu paMDita sukhalAlajI + 443
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________ AsapAsanAM gAmaDAMmAM ugharANI karavA jAya. dhaMdhAmAM pitAjI sAthe joDAvuM paDyuM eTale zALA choDavI paDI." sukhalAlajI have paMdara varSanA thayA. sAmAjika rivAja mujaba, kuTuMbanA mobhA pramANe emanI sagAI paNa thaI ane eka varSamAM lagna karavAnuM nakkI thayuM. kizorAvasthA pUrI thaI ane yauvanAvasthAmAM pravezyA tyAM ja "zItaLAnA bhayaMkara rogamAM paMDitajI sapaDAyA, AMkhonuM teja cAlyuM gayuM ane AMkhonA DoLA bahAra nIkaLI gayA. aMdhakAra vyApI gayo davAo - duAo ke dorAdhAgA kAma na lAgyAM. have 17 varSanI uMmare pahoMcyA. sagAI paNa tUTI gaI. dAmpatya jIvana na mAgyuM, paNa mA zAradAmAe divyajIvana tarapha prayANa karAvyuM. satsaMgano zokha nAnapaNathI ja hato. upAzrayamAM sAdhu-sAdhvInA darzane vAraMvAra jatA ane teonI smaraNazakti khUba ja tIvra hovAthI dhArmika sUtrono abhyAsa paNa karatA. upAzrayamAM javuM ane dhArmika pATha karavo e temano nitya AcAra banI gayo. temane sUtro vAMcI saMbhaLAvanAra temanA nAnA bhAI choTAlAla ane popaTalAla tema ja gulAbacaMda nAmanA teonA mitro hatA. A mitro teone prAkRta ane saMskRta akSarazaH vAMcI Ape ane sukhalAlajI kaMThastha karI le. mitra popaTalAla A zlokanA aTakaLa artha paNa karatA jAya. A samayamAM prajJAcakSu lAdhAjI svAmI pAse vyAkaraNa sAthe paMcasaMghI paNa, kaMThastha karI lIdhI. lAdhAjI svAmIe vyAkaraNa zIkhavA uttejana ApyuM. vaDhavANa kempa (surendranagara) khAte muni uttamacaMdajI pAse cAturmAsa daramiyAna vyAkaraNa paNa zIkhI lIdhuM. muni choTAlAlajI ane ratnacaMdrajI jevA taruNa jena sAdhubhagavaMtonA paricayathI saMskRta abhyAsanI jijJAsA sateja thaI. Ama saMvata 1953thI 1959 sudhImAM jenaparaMparAnA cAra anuyogonA aneka viSayonuM jJAna meLavavAno sukhalAle udyama karyo. vyAkaraNa vinA saMskRta na AvaDe. AthI vyAkaraNa zIkhavAnI tamannA jAgI. te samaye dharmanI samajaNa khAsa karIne kriyAkAMDa, dehadamana, tapazcaryA ane zAstra zravaNamAM ja samAI jatI. tethI teoe navA navA chaMdo, stavano, sajhAyo ane thokaDAo kaMThastha karyA. A thokaDAomAM dravyAnuyoga ane gaNitAnuyoganA zAstrIya viSayonuM nirUpaNa che tevo khyAla sukhalAlajIne Avyo. A viSayonuM saLaMga Alekhana AgamomAM che. dIpacaMdajInI preraNAthI 'daza vaikAli', 'uttarAdhyayana sUtra ane "sUtrakRtAMga' kaMThastha karyA. bhaktAmara', 'kalyANamaMdira ane siMdUra prakaraNamAM kaMThastha karyA. "raghuvaMzanI nakala prApta thatA nava sargo ATha ja divasamAM mitranI madadathI kaMThastha karyA. cha varSa sudhI gAma "lImalImAM ja adhyayana ane zravaNa pravRtti cAlu rahI. kuTuMbano sahakAra ane bhAbhIno prema maLato rahyo ane bhAbhI diyarane lADa paNa laDAve ane sukhalAlajI koI vakhata gusso paNa kare. 444 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________ sukhalAlajIno vidyApuruSArtha : aMtaramAM abhyAsa - adhyayananI utkaMThA jAgatI rahI ane e tIvra saMvedanA kALane sparzI gaI. saM. 1960mAM jaina dharmaprakAza' mAsikamAM samAcAra maLyA ke eka dharmavijayajI nAmanA saMvegI sAdhu keTalAka sAdhuo ane gRhastha vidyArthIone sAthe laIne kAzImAM saMskRta adhyayana karAvavA jAya che ane tyAM paMDito rAkhI ziSyone saMskRta ane prAkRta graMthono abhyAsa karAvaDAvaze. paMDitajIne paNa tyAM javAnI icchA thaI. zArIrika ane sAmAjika kAraNone laI kuTuMbIjanone sukhalAla kAzI jAya e mAnya na hatuM, paNa vidyAnuM ajavALuM meLavavA daSTivihIna sukhalAlajI makkama hatA. ghaNo patravyavahAra thayo ane saMmati laIne eka nokara sAthe sukhalAlajI kAzIe pahoMcyA. mahArAjazrIe sukhalAlanuM svAgata karyuM ane pAMcamane divase vidyA AraMbha thayo. sau prathama, hemacaMdrAcAryakata siddhahemano abhyAsa karyo. tyAra bAda abhidhAna ciMtAmaNi', "zabdAnuzAsana ane nyAyazAstra' vagere aneka graMthono abhyAsa karyo. 1800 zloka kaMThastha karyo. kayo zloka kayA sargamAM Ave che te barAbara yAda rAkhatA. kAzImAM pUrvAcAryo siddhasena divAkara, haribhadrasUri, yazovijayajI ane hemacaMdrAcArya vagerenI kRtiono abhyAsa karI saMzodhana karyuM. (sukhalAlajIe lakhelA graMthonI yAdI lekhanA aMtamAM rajU karelI che.) haranArAyaNa tivArI pAsethI aneka agavaDo veThI vaiyAkaraNa zIkhI lIdhuM. saMskRta ane prAkRtamAM bolI zakavAnI kSamatA teoe keLavI lIdhI. aMbAdata zAstrI pAsethI sukhalAlajIe tarkasaMgraha muktAvalI ane paMcavAdanuM saTIka zikSaNa grahaNa karyuM. kAzImAM vasavATa daramiyAna teoe "sametazikharanI paNa yAtrA karI. sukhalAlajIno janma sthAnakavAsI saMpradAyamAM thayo hato, chatAM mUrtipUjAmAM emane bAdha nahoto. yazovijayajI kRta pratimAzata"no to emanA upara moTo prabhAva. zatruMjaya tIrthanI paNa teoe yAtrA karelI. kAzImAM adhyayana daramiyAna aneka vidvAna mitronA paricayamAM teo AvyA. bhale pachI teo jaina dharmI hoya ke vedAMtI paMDita hoya. ApaNA bhASAzAstrI paMDita becaradAsajI emanA sahapAThI hatA. muni jInavijayajI ane muni puNyavijayajI sAthe paNa maitrI baMdhAI. eka vakhata vArtAlApa daramiyAna kAzImAM kapUravijayajI mahArAje evuM vidhAna karyuM ke sukhalAlajI sAdhu-sAdhvI ane paMDitone bhaNAvI zake, paNa teo daSTivihIna hovAthI lekhana to na ja karI zake. paMDitajInA manamAM A vAta besI gaI ane lekhanano saMkalpa karyo. aneka avarodho vacce niyamita lekhana karAve ane ApaNuM mastaka namI jAya evA lagabhaga cAlIsa (0) amUlya - advitiya graMtho ApaNane prApta thayA. milTana, suradAsa ane helana-kelara jevA daSTivihIna mahAsarjaka ane mahAmAnavanI paMktimAM dArzanika vidhApuruSa prajJAcakSu paMDita sukhalAlajI + 45
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________ A mahAmAnava birAjyA che. aneka padavIothI vibhUSita A netra-jyotavihIna vyakti samagra bhAratanI eka jJAna-jyota banI rahI. upAdhyAya yazovijayajI kRta 'jJAnasAra'nuM bhASAMtara zarU karyuM. lakheluM vaMcAve ane na game to te lakhANa gaMgA nadImAM padharAvI de. pUro saMtoSa thAya pachI ja lakhANa sAcave. saMvata 1964nA prAraMbhathI alaMkArazAstranI bhUmikA samajavA temaNe 'sAhityadarpaNa'no abhyAsa karyo. kAzInivAsa daramiyAna vyAkaraNa, kAvya, sAhitya, nyAya ane kozanA abhyAsathI AgaLanA adhyayananI bhUmikA bAMdhI lIdhI. kAzInI yazovijyajI pAThazALA choDyA pachI sukhalAle mitra vrajalAla sAthe bhadainI ghATa uparanI dharmazALAmAM rahevAnuM rAkhyuM. baMne mitronA sahiyArA prayatnathI teoe vedAMta ane nyAyano abhyAsa karyo. thoDA samaya pachI temane zrI bAlakRSNa mizra ane vyAkaraNa zikSaka zrI tivArIjIno sAtha maLyo. have paMDito sAtheno piracaya vadhato gayo. vAmAcaraNa bhaTTAcArya paMDita pAse tattvaciMtAmaNi graMtha' mAthurI TIkA sAthe bhaNyA. paMDita caMdrazekharanA AmaMtraNathI mithilA jaIne sukhalAle aneka zAstrIya graMthono abhyAsa karyo. tyAra bAda sukhalAlajInA adhyApaka jIvananI zarUAta thaI. pAlaNapura, mahesANA, viramagAma, pATaNa, vaDodarA, pUnA, AgrA, gUjarAta vidyApITha ane banArasamAM adhyApaka tarIke teoe kAma karyuM. sAthesAthe adhyayana paNa karatA ja rahyA. banArasa yunivarsiTInA kulapati zrI AnaMdazaMkara dhruvanI icchAthI te yunivarsiTInA jaina darzananA adhyApaka tarIke agiyAra varSa kAma karyuM. ekAda varSa muMbaImAM ka. mA. munazI pAse bhAratIya vidyAbhavanamAM paNa kAma karyuM. adhyApaka jIvana daramiyAna teo jaina muni zrI kAntivijyajI, caturavijyajI ane puNyavijyajInA saMparkamAM AvyA. jaina zAstrIya graMthonA hiMdI bhASAMtara prakAzita karavAnI yojanA teoe taiyAra karI. graMthonA saMpAdanamAM zAstrIya dRSTibiMduo sAthe ja vizALa TIkAo lakhI aitihAsika ane tulanAtmaka abhyAsanuM navuM parimANa umerI navI praNAlikA UbhI karI. A mATe teoe AgrA jaIne hiMdI bhASAmAM zuddha Alekhana karavA kAmatAprasAda guru, ane rAmalAlajInA vyAkaraNa graMthono abhyAsa karyo. AcArya mahAvIraprasAda dvivedInA 'raghuvaMza' ane mAgha AdinA anuvAdono bhASAnI dRSTie abhyAsa karyo. 'jJAnasAra'nA aSTakono bhAvAnuvAda ane jaina karmagraMthonA anuvAda ane hiMdI vivecano lakhyA. 'paMcapratikramaNa' vivecana sAthe prasiddha karyuM. tyAra bAda nAnA-moTA sAta saMskRta graMthonA anuvAda-vivecana sAthe prasiddha karyAM. gUjarAta vidyApIThamAM joDAyA pachI paMDita sukhalAlajIe 'tattvArthasUtra', svayaM ane sanmatitarka-vAda mahArNava paMDita becaradAsajI saha) prakAzita karyAM. tyAra bAda teo banArasa hiMdu vizvavidyAlayamAM joDAyA. 446 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________ ahIM emano navo lekhanayuga zarU thayo. pramANamImAMsA', "jJAnabiMdu, jaina tarkabhASA" ane hetubiMdu jevA graMthonuM teoe saMpAdana karyuM. gUjarAta vidyApIThamAM paMDita dharmAnaMda kosaMbIjI sAthe paricaya thayo hato, jenA kAraNe banArasamAM teone pAli bhASAmAM rasa jAgyo. A varSomAM ghaNA paMDito teone cetanagraMtho kahe che. DaoN. rAdhAkRSNane teone banArasa yunivarsiTImAM graMthasaMpAdananuM kAma soMpyuM, paraMtu paMDitajIe teno sAdara asvIkArya karyo. bhAratIya vidyAbhavanamAM ane pachI amadAvAdanA bho. je. insTiTyuTamAM mAnada prAdhyApaka tarIke kAma karyuM. muMbaI yunivarsiTImAM emaNe Thakkara vasanajI mAdhavajI vyAkhyAnamALAmAM AcArya haribhadrasUrijI vize pAMca vyAkhyAno ApyA hatA, je pustaka svarUpe I. sa. 1961mAM muMbaI yunivarsiTIe pragaTa karyA hatA. ane te pustakane "samadarzI AcArya haribhadra nAma apAyuM hatuM. paMDita sukhalAlajIe keTalAya taruNonA jIvanamAM vidyAvyAsaMga jagAvyo jenA pariNAme padmabhUSaNa dalasukhabhAI mAlavaNiyA, DaoN. padmanAbha jaina, DaoN. IndukalAbahena jhaverI, DaoN. nagInadAsa zAha jevA keTalAya vidvAno samAjane prApta thayA. 'darzana ane ciMtana', "tattvArthasUtra', "sanmatitarka ane "bhAratIya tattvavidyA" jevA graMthomAM samartha tattvavettA tarIke paMDitajInA darzana thAya che. teoe AvA graMtho lakhIne bhAratIya saMskRtinI amUlya sevA karI. paMDita sukhalAlajI niHspRha hatA. teone vidyA, adhyApana ane lekhanakArya mATe aneka suvarNacaMdrako ane evaoNrDa maLyA ane temanA puruSArthanI kadara thaI, paraMtu temanA vANI ke vartanamAM AnI koI ja asara paDela na hatI. paMDita sukhalAlajI samanvayasAdhaka tattvavettA hatA pariNAme sarvatra Adara pAmatA hatA. paMDitajI jyAre kAzImAM bhaNatA hatA tyAre emane e vakhate rU. 51nuM InAma maLyuM hatuM. e rakamamAMthI rU. 10 bhAIjI je nivRtta jIvana jIvatA hatA temane mokalelA. paMDitajImAM hRdayanI udAra bhAvanA ane RNa cUkavavAnI bhAvanAnA darzana thAya che. paMDita sukhalAlajI muMbaI jaina yuvaka saMghanI preraNAmUrti hatA. muMbaImAM paryuSaNa vyAkhyAnamALA zarU karavAnI teoe ja preraNA ApelI. yuvaka saMghanA teo prathama pramukha hatA. dara varSe jaina dharmano ekAda viSaya laI vyAkhyAna paNa ApatA. paMDita sukhalAlajIe zrI paramAnaMda kApaDiyAnI sAmAjika pravRttione paNa Teko Apyo hato. teonI jaina mATenI vyAkhyA viziSTa che. teo kahe che: "je pArakAnA zramano upayoga karavAnI vRttithI mukta hoya, je zramanuM mUlya pichANato hoya ane je lobha-lAlacanI vRtti upara vijaya meLavI zake te jaina." (jaina dharma ane darzana bhAga-2, paMDita sukhalAlajI) bALa zikSaNanI monTesorI paddhati ane puruSa-strInI samAnatA jevA viSayo dArzanika vidhApuruSa prajJAcakSu paMDita sukhalAlajI + 447
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________ upara paNa teoe pratibhAva Apyo che. gRhamAdhurI sAmayikamAM teoe lakhyuM ke, strI ane puruSanA jIvana-kSetro judA hovA chatAM te baMnenI samAna zaktione dabANa vinA kAma karavAnI badhI tako pUrI pADavI. puruSanI peThe paNa strI kamAI zake ane strInI peThe puruSa paNa gharanI keTalIka javAbadArIo saMbhALI zake jethI puruSanI avivekI sattAno bhoga strIne na banavuM paDe." jANItA sAhityakAra raghuvIra caudharI lakhe che ke - "39 pustako lakhanArA paMDita sukhalAlajI prajJAcakSu hovA chatAM ceto vistAranI yAtrA pustakamAM pUrNimAnI cAMdanInuM varNana lakhyuM te adbhuta che. parama tatve teone ghaNuM ApyuM ane ApaNane savAyuM jJAna karIne teoe ApyuM." vinobAjI paMDita sukhalAlajI vize lakhe che ke - "paMDitajImAM taTastha buddhi athavA niSpakSa buddhinI paripUrNatA joI zakAya che." pU. ravizaMkara mahArAja paMDita sukhalAlajI vize kahe che ke, teonI AjanI siddhimAM emanA pUrvajanmanuM phaLa kema na hoya? teo bhAratanuM eka amUluM ratna che." vAsudeva agravAla lakhe che ke - paMDitajI mahAprAjJa hatA. teo vyakti nahi paNa saMsthA che. temanA zarIranuM gotra ane nAma game te hoya, paNa temaNe to potAnuM gotra sArasvata' banAvI dIdhuM che." paMDita dalasukhabhAI mAlavaNiyA lakhe che ke - "jIvanamAM AMkha gumAvavI e moTI aDacaNa chatAM "ra taicama ja pattAyanam e jIvanamaMtra temano banI gayo ane dekhatAnA paNa teo mArgadarzaka banI zakyA, temAM temano apUrva puruSArtha dekhAI Ave che." vADIlAla DagalI paMDitajI mATe lakhe che ke - "paMDitajI mATe saMskRta vyAkaraNa, arvAcIna kavitA, rAjyanIti zAstranA siddhAMto, bhASAzAstra ane arthazAstra alaga alaga jaNaso na hatI paNa jIvananI avibhakta aMgarUpa bAbato hatI." mAna-sanmAnanI yAdI prajJAcakSu paMDita sukhalAlajIe jIvanabhara karelA adhyayana, saMzodhana, lekhana ane mArgadarzana ityAdinI kadara karavA rUpe vividha saMsthAo, samitio, yunivarsiTIo taraphathI emanuM vakhato vakhata mAna-sanmAna thayuM hatuM, jenI yAdI nIce mujaba che. (1) 1947 : bhAvanagaranI zrI yazovijayajI jaina graMthamALA taraphathI emane zrI vijayadharmasUri jaina sAhitya suvarNacaMdraka ApavAmAM Avela hato. 448 + 1lmI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako.
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2) 1951 : orienTala konpharansamAM jaina ane prAkRta vibhAganA pramukha tarIke teonI varaNI thaI hatI. (3) 1956 : rASTrabhASA pracAra samiti, vadha taraphanI hiMdI bhASAnI sevA mATe teone puraskAra pradAna thayelo. (4) 1957 : muMbaI yunivarsiTInA konvokezana holamAM DaoN. rAdhAkRSNananA pramukhapade akhila bhAratIya dhoraNe emanuM bahumAna karavAmAM AvyuM hatuM. (5) 1957 : gujarAta yunivarsiTIe emane DI. liTranI mAnada padavI Apela hatI. (6) 1959 : 'darzana ane ciMtana graMtha mATe dilhInI sAhitya akAdamIe teone pAritoSika ApyuM hatuM. (7) 1959 : muMbaI sarakAra taraphathI darzana ane ciMtana graMtha mATe pAritoSika ApavAmAM AvyuM hatuM. (8) 1961 : orienTala konpharansa taraphathI dharma ane tattvajJAna vibhAganA pramukha tarIke temanI varaNI thaI hatI. (9) 1961 : bhArata sarakAre emane saMskRta bhASA mATenuM sarTiphikeTa opha onara ApyuM ane penzana bAMdhI ApyuM hatuM. (10) 1967 : vallabhavidyAnagaranI saradAra paTela yunivarsiTIe emane DI. linI mAnada padavI ApelI. (11) 1973 : saurASTra yunivarsiTIe teone DI. liTranI mAnada padavI ApI hatI. (12) 1974 : bhArata sarakAre emane padmabhUSaNano IlkAba Apyo hato. surendranagaranI prajJAcakSu aMdha mahilA vidyAlayamAM paMDita sukhalAlajInI yAda tAjI rAkhavA zrI caMdrakAMtabhAI hiMmatalAla zAha tathA sva. sUrajabahena smRti sahayoga, rAjakoTa taraphathI dara varSe aMdhajanonA kSetre kAma karanAra saMsthAne athavA vyaktine paMDita sukhalAlajInA nAme rU. 21000no paMDita sukhalAlajI evorDa ApavAmAM Ave che. surendranagara jillAnA dareka pustakAlayonA madhya holamAM paMDita sukhalAlajIno phoTo mUkavAmAM Avela che, jethI teonI advitiya zaktiono samAjane paricaya thAya. cAlu varSe A paMDita sukhalAlajI evorDa rU. 21000/- jUnAgaDha aMdhajana maMDaLanA aMdhapramukha zrI anilabhAI vI. paTelane aMdhajanonA vikAsanI pravRttio mATe arpaNa karavAmAM Avyo. A rIte mahAmUlA mAnavIne samAja haMmezAM yAda kare che. dArzanika vidhApuruSa prajJAcakSu paMDita sukhalAlajI + 449
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________ A mahAna AtmA ane jIvanane nata mastake namana karIne samAja dhanyatA anubhave che. paMDitajInA jIvananI sAlavArI I.sa. 1880 : cothI Disembara 1880mAM vaDhavANa pAsenA lImalI gAme sthAnakavAsI parivAramAM janma. 18891 : prAthamika abhyAsa lImalI gAmamAM 1897 : aMdhatva 1898 : sagapaNa tUTyuM 1898-1904H vatanamAM sAdhu-sAdhvI saMgAthe upAzrayamAM mukhapAThathI dhArmika jJAna prApta karyuM. 1904 : kAzImAM vidyAbhyAsa mATe prayANa 1907 : sametazikharanI yAtrA 1908 : kAzInI pAThazALA choDI 1909 : pAlanapuramAM adhyApaka 19112 : pharI kAzI tathA mithilAmAM saMskRta-prAkRtamAM aneka pustakonuM lekhanakArya 1914 : mahesANAmAM pAThazALAmAM adhyApanakArya 1915 : pATaNamAM - kezariyAjInI yAtrA 1916 : vaDodarAmAM adhyApaka 1917 : pUnA jaina borDiMgamAM dhArmika-adhyApaka 1919-20 : AgrAmAM 1922thI 1930 : gUjarAta vidyApIThamAM 1933thI 1944 : banArasa yunivarsiTImAM 1944-45 : muMbaImAM bhAratIya vidyAbhavanamAM 1945thI 1978 : amadAvAdamAM jIvananA aMtaparyaMta 1978 : bIjI mArca 1978nA divase 97 varSanI vaye dehavilaya. paMDita sukhalAlajInA graMtho (1) AtmAnuzAstrImulaka pUrvAcAryakRta) mULa prAkRtano gujarAtI anuvAda, prakAzana varSa 1914-1915 (2) karmagraMtha bhAga 1thI paH zrI devendrasUrikata mULa prAkRtano hiMdImAM anuvAda, samajUtI tathA prastAvanA sAthe (1917-1920) (3) daMDaka (pUrvAcAryakRta) : mULa prAkRta graMthano hiMdImAM sAra (1921) 450 + 19bhI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________ (4) paMca pratikramaNa sUtraH mULa prAkRtano hiMdI anuvAda (1921) (5) yoga-darzana (yoga vizenI be kRtio) : saMskRta ane prAkRta graMthono hiMdImAM sAra ane vivecana (1922) (6) sanmati tarka prakaraNa - zrI siddhasena divAkarakata - prAkRta graMtha tenA uparanI TIkA zrI abhayasUrita 'vAda mahArNava TIkA sAthe bhAga 1thI 5: (1925). (7) sanmati tarka prakaraNa (bhAga-6): mULa gAthAono gujarAtI anuvAda (paMDita becaradAsanA sahakArathI) 1932 (8) Sanmati TarkPrakaran: gujarAtI graMthano aMgrejI anuvAda (1940) (9) jaina daSTie brahmacarya vicAraH paMDita becaradAsanA sahakAramAM) (10) nyAyAvatAra: siddhasena divAkarakRta saMskRtano gujarAtImAM anuvAda (1927) (11) AdhyAtmika vikAsakramaH guNa sthAnaka vizenA gujarAtI lekhano saMgraha (1927) (12) tattvArthasUtra - vAcakaH zrI umAsvAmikRta saMskRta graMthano gujarAtI anuvAda (1930) (13) tattvArthasUtraH hiMdImAM anuvAda (1939) (14) tattvArthasUtraH aMgrejImAM anuvAda (15) jainatarka bhASA - zrI yazovijayajI kRta saMskRta graMthanuM saMpAdanaH hiMdImAM prastAvanA ane TippaNa (16) pramANa mImAMsA: zrI hemacaMdrAcArya kRta saMskRta graMthanuM saMpAdana (hiMdImAM prastAvanA ane TippaNa sAthe) 1940 (17) jJAnabiMduH zrI yazovijayajI kRta saMskRta-graMthanuM saMpAdana (hiMdImAM prastAvanA ane TIppaNa sAthe) (18) tattvopaddhavasiMha: zrI jayarAziphata cArvAka paraMparA vizenA saMskRta graMthanuM saMpAdana (1940) (19) dvAaizadvAtriziMkA zrI siddhasena divAkaraphata saMskRta graMthanuM saMpAdana ane gujarAtImAM vivecana (1946) (20) nigraMtha saMpradAyaH hiMdImAM (21) hetubiMdu-TIkA: zrI dharmakIrtikRta bauddha nyAyanA saMskRta graMthanuM saMpAdana (22) dharma aura samAnaH (hiMdImAM lekhono saMgraha) 1951 (23) vAra Irthara: RSabhadeva, neminAtha, pArzvanAtha, mahAvIrasvAmI vizenA lekhono saMgraha (hiMdImAM) 1954 dArzanika vidhApuruSa prajJAcakSu paMDita sukhalAlajI 451
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________ (24) cAra tIrthakara (gujarAtImAM) 1954 (25) adhyAtma vicAraNAH (AtmA, paramAtmA, sAdhanA vizenA lekho) 1957 (26) bhAratIya tattvavidyAH (jagata, jIva ane Izvara vizenA vyAkhyAnono saMgraha) 1957 A pustakano hiMdImAM ane aMgrejImAM paNa anuvAda prasiddha thayo che. (1977) (27) darzana ane ciMtana bhAga 1-2 (lekhasaMgraha) 1957 (28) Tarzana aura ciMtana: (hiMdImAM lekhasaMgraha) 1957 (29) samadarzI AcArya haribhadra (muMbaI yunivarsiTImAM Thakkara vasanajI mAdhavajI vyAkhyAnamALAmAM ApelA vyAkhyAnono saMgraha (jeno hiMdImAM anuvAda paNa prasiddha thayelo che) (30) jaina dharmano prANaH (lekhono saMgraha) 1965 (hiMdImAM paNa anuvAda lakhAyelo che) (39) Advance Studies in Indian logic and Metaphysics (ell hemacaMdrAcArya kRta pramANamImAMsAnI prastAvanA, TIppaNono aMgrejImAM anuvAda) 1961 (32) mAruM jIvana-vRta (AtmakathA) prakAzaka paricaya TrasTa muMbaI-1980 = = . paMDitajInuM samAjadarzana e satyazodhakanuM darzana hatuM. dhArmika kriyAkAMDo pAchaLa thatA lakhalUMTa kharcAo joIne teone vedanA thatI hatI ane teo kahetA ke AvI bAbato vyaktinA vikAsa ane samAjanI taMdurastI mATe bAdhaka che. sAhitya ane dharmazAstranA teo samartha vidvAna hatA. darzana ane tattvajJAnanA pAragAmI paMDita hatA. paricaya pustikA zreNI dvArA navo ja yuga zarU karanAra teozrI krAMtikArI - pragatizIla daSTikoNa dharAvanAra yugapuruSa hatA. paMDitajI kahetA, dharmamAM zraddhA rAkhavAthI baLa maLe che. dharmamAM zraddhA hoya ane kAma uttama hoya to saphaLatA maLe ja.' paMDita sukhalAlajI temanA navA yuga taraphI vicAra-valaNathI baLavAkhora paMDita tarIke oLakhAtA." keTalAka vidrohI kahetA, paMDitajIe lakhyuM ghaNuM ane teo bhaNyA ghaNuM paNa sAmAyika - pratikramaNa kyAM kare che? paMDitajInuM jIvana to sAdhunA jIvana jevuM, AkhuMya jIvana sAmAyika vrata jevuM hatuM. eka vAra paMDita sukhalAlajI yuvAna vADIlAla DagalIne laIne gAMdhIjIne maLavA gayA hatA tyAre gAMdhIjIe vidAya ApatA vADIlAla DagalIne kahyuM ke, chokarA Amane choDato nahi, e to ApaNI haratIpharatI vidyApITha che.' uparokta gAMdhIjInA kathanamAM paMDitajInA bhAratIya darzana ane saMzodhaka 452 + 1lmI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________ vRtinA darzana thAya che. zrI nagInadAsa zAhe zarU karela gujarAtI anuvAda graMthamALAmAM judAjudA pustakomAM paMDitajInA aitihAsika ane tulanAtmaka dRSTi, jenAgama ane buddhAgamano saMbaMdha, buddha ane mahAvIra tathA prAcIna AcAravicAra vagere vize vicAro jovA maLe che tema ja jJAnanuM lakSaNa, avasthAo, karmanuM svarUpa, mati ane zrutajJAnanI bhedarekhA, brahmajJAna ane kevaLajJAna vizeno paricaya jovA maLe che. saurASTranA nAnakaDA evA koMDha gAmamAM eka zvAsa Ugyo ane amadAvAdanA saritakuMjamAM thaMbhyo. gatane narI AMkhe na joI zakanAra A vyaktie evo jIvana saMgharSa ane evI vidyA upAsanA karI ke jhUta eozrInA jIvana ane jJAnayajJane jotuM rahI gayuM! paramAtmA puruSArthIne sahAya kare che. manuSyanuM gaurava, vyaktitva, tenI zreSThatA tema ja tajajJatA puruSArthathI siddha karI zakAya che. parizramathI jIvana jhaLahaLI UThe, utkRSTa bane tema ja tejasvI bane tenuM uttama udAharaNa zrI paMDitajI che. chelle A mahAna prajJAcakSu vizvavibhUti mahAna tattvaciMtaka ane dArzanika sAhityakArane namana karIne kavi nAnAlAlanI paMkti pAse jaIe. zuM zuM saMbhAruM? ne zI zI pUMju puNyavibhUtine? puNayAtmAnA UMDANo to Abha jevA agAdha che? hiMmatabhAI jI. koThArI mayuranagara, zerI naM. 1 meghANIbAga sAme, meghANI roDa surendranagara-363002 (gujarAta) mo. 9428474045 dArzanika vidhApuruSa prajJAcakSu paMDita sukhalAlajI + 453
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________ vidhAbhUSaNa zatAvadhAnI munirAja zrI ratnacaMdrajI - khImajI maNasI chADavA IM.Scno abhyAsa karavAnI sAthesAthe dharmajijJAsApUrvaka svAdhyAya, ciMtana, manana karanAra, vividha sAmAjika pravRttio sAthe joDAyela zrI khImajIbhAIe prastuta lekhamAM pU. mu. zrI ratnacaMdrajInA sAhitya upara sAro prakAza pADyo che. - saM.]. bhAratabhUSaNa, bhArataratna, parama medhAvI gurudeva zrI ratnacaMdrajI mahArAja sAheba ogaNIsamI sadInA parama vidvAna tathA sthAnakavAsI saMpradAyanA zreSTha sAhityakAra hatA, ane zatAvadhAnI rUpe paNa prathama hatA. saMsAranI vizALa dharatI para divya jJAnanA prakAza dvArA mArga meLavavA mathatA, jagatanAM aneka ratnomAMnA eka ratna hatA zrI ratnacaMdrajI mahArAja. temaNe jJAnadIpa pragaTAvIne gADha aMdhakAra bhedavAno parizrama uThAvyo hato. jagatanI asaMkhya keDIone vikhavAdanuM kAraNa samajIne temaNe samanvayano rAjamArga svIkAryo hato. samasta vizvamAMthI viSamatA, bhedabhAva, sAMpradAyikatA, dhamadhatA ane ajJAnatA dUra karIne jJAna, zraddhA ane cAritrathI samAjane AbAda ane samRddha banAvavAno puruSArtha karyo hato. koI kavi lakhe che ke, koInAM jIvanacaritro lakhAya che. koI jIvanacaritro lakhAve che tyAre koI pavitra AtmAo potAnuM jIvanacaritra jagatanA vAyumaMDaLa para potAnAM pavitra vicAra, vANI ane vartanathI ja lakhI jAya che." A nyAye teo pote ja potAnAM pavitra AcaraNathI potAnuM jIvanacaritra lakhI gayA che. ApaNe to emanuM jIvana AMtaracakSuthI vAMcIne, aMta:karNathI zravaNa karIne ApaNA AtmAne suvAsita banAvavAno che. emanuM jIvanacaritra to eka gauravagAthA che. pU. gurudevanuM jIvanavRttAMta : bhAratadezamAM kacchanuM anokhuM sthAna che. kacchabhUmi sAdhu-saMto, dAnavIro, bhakto ane zUravIronI bhUmi che. bhAratamAM pahelA kaccha eka svataMtra rAjya gaNAtuM hatuM. kacchamAM AvelA bhorArA gAmanA vIsA osavALa zeThazrI vIrapALabhAInuM nAma kaccha ane muMbaImAM gUMjatuM hatuM. saMvata 1936, vaizAkha suda agiyArasanA divase A vIrapALa zeThane tyAM lakSmIdevInI kukSithI eka putraratnano janma thayo 454 - 1bhI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________ putranAM lakSaNa pAraNAmAM' e kahevata anusAra bALakanA kapALanI rekhAo, tejasvI svarUpa, suMdara AkRti bhaviSyanA pratibhAzALI vidvAna banavAnI AgAhI ApatAM hatAM. mAtApitAe putranuM rAyasiMha (rAjasiMha) evuM sArthaka nAma rAkhyuM. bALakanA janma pachI mAtApitAnI dharmabhAvanAmAM khUba vadhAro thayo. ane pitA vIrapALabhAIe to manomana evuM nakkI karyuM ke jo mAro putra jaina dIkSA aMgIkAra kare to mAre tene rokavo nahi.' ramaNIya bAlajIvana : vIrapALa zeThanA piravAranuM A moghuM ane aNamola ratna rAyasiMha bIjanA caMdranI jema uMmaramAM ane cAturImAM AgaLa vadhavA lAgyuM. pAMca varSanI uMmare gAmanI nizALamAM bhaNavA mokalyA. temaNe potAnI tIvra buddhithI daza varSanI uMmaramAM ja gujarAtI sAta copaDIno abhyAsa pUrNa karI lIdho. loko bALaka rAyasiMhanI buddhi ane pratibhA joIne cakita thaI gayA. te samaye kacchamAM dhArmika abhyAsa karAvavA mATe jainazALAo nahotI, paNa je koI sAdhu-sAdhvI gAmamAM padhAratA tyAre teonI pAsethI sahu dhArmika jJAna meLavatA. bALaka rAyasiMha paNa sAdhu-sAdhvIonA darzane jatA, vANI sAMbhaLatA ane dhArmika jJAna meLavatA. e rIte nAnI uMmaramAM ja temaNe nizALanA bhaNataranI sAthesAthe sAmAyika, pratikramaNa, navatattva, chakAyanA bola, cha ArA, cha jIvanikAya vagere zIkhI lIdhuM ane sAdhusAdhvIonI pavitra jIvanacaryAono anubhava karavA lAgyA. pariNAme temanAmAM bALavayathI ja tyAgI thavAnA ucca vicAronAM bIja ropAyA. kizora vepA2I : sAta dhoraNano abhyAsa pUro thatAM pitAzrI vIrapALabhAIe moTA putra nathubhAI sAthe kizora rAyasiMhane muMbaIthI iMdora anAjanA vepArano anubhava levA mokalyA. tyAM kizora rAyasiMha vyApAranA anubhavanI sAthesAthe aMgrejIno abhyAsa karavA lAgyA. paNa vyApAranI dhamAlamAM vadhu abhyAsa karI zakyA nahi. te daramiyAna tyAMnuM pANI mAphaka na AvavAthI temanI tabiyata bagaDI jethI dazeka mAsano vepA2I anubhava laI potAnA vatana kacchamAM pAchA pharyAM. dezamAM be traNa mAsa rokAI pAchA zaNAvada jaI vizeSa anubhava meLavI muMbaImAM potAno dhaMdho zarU karyo. Ama mAtra tera varSanI uMmaramAM hiMmata, parizrama, buddhithI temaNe vepAradhaMdhAmAM nAmanA meLavI lIdhI. mAtA jevuM premALa hRdaya vizvamAM koInuM hotuM nathI. lakSmIbAInuM paNa evuM ja premALa mAtRhRdaya hatuM. putranI yuvAna vaya thatAM gRhastha jIvanamAM joDI putravadhUnuM mukhaDuM jovA adhIrA thaI gayA. samAghoghAnA supratiSThita zrAvakanI suyogya ane saMskArI kanyA nAme hAMsabAI sAthe temanuM sagapaNa nakkI thayuM. mAtA lakSmIbAIne lagna bAbata nA to na pADI zakyA paNa hRdayamAMthI vairAgyano raMga jarApaNa jhAMkho vidyAbhUSaNa zatAvadhAnI munirAja zrI ratnacaMdrajI - 455
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________ paDyo nahi. saMvata 1949nI sAlamAM lagna thayA paNa tethI temane AnaMda thayo. nahi. lagna pachI pharI vyApAra arthe muMbaI, belApura, vagere sthaLe traNa varSa to gALyA, paNa temanA hRdayamAM rahelo vairAgya bhAva to uchALA mArI rahyo hato. AthI comAsAmAM bhorArA AvyA tyAre aMjAra cAturmAsa birAjatA gurudeva pAse pahoMcI gayA. ane dIkSA mATenI lAgaNI darzAvI. tyAre gurudeve temane samajAvIne bhorArA pAchA mokalAvyA. sAdhu jIvananI tAlAvelI H gurudevanA vacanone manamAM dhAraNa karI rAyasiMha gRhasthAzrama nibhAvavA lAgyA. paraMtu temanuM mana to sadA e ja jhaMkhatuM ke, "apUrva avasara evo kyAre Avaze, kyAre thaIzuM bAhyAMtara nigraMtha jo.' emanA manamAM to basa eka ja bhAvanA ke kyAre huM dIkSA aMgIkAra karuM ? tyAM to saM. 195ranA poSa ke mahA mAsamAM temanI patnI hAMsabAIe putrIne janma to Apyo, paNa teo A phAnI duniyA choDI cAlI nIkaLyAM. A samAcArathI temane zokanI lAgaNI jarUra thaI paNa jJAnagarbhita vairAgyavAna AtmA hovAthI tarata ja svastha thaI gayA. ane pharIthI gRhasthAzramanA baMdhanamAM na paDavAnuM temanA pitAjIne tema ja moTAbhAIne makkamatAthI kahI dIdhuM. rAyasiMha have soLa varSanA thavAthI uMmaralAyaka paNa thayA hatA. tema ja dIkSAnA mArgamAM je muzkelI hatI te paNa dUra thaI hatI. eTale vairAgyavAsita temanuM mana have dIkSA levA nAcI UThyuM. | mAro soLa varSano putra paraNe nahi ne dIkSA le ? e kalpanA vAtsalyathI bharapUra mAtAthI sahana thatI na hatI, paraMtu rAyasiMhe mAtAne paNa manAvI lIdhA. pitA vIrapALabhAI to eTalA samabhAvazIla hatA ke temaNe putranI dIkSAnA viSayamAM koI manAI karI na hatI. saM. 195ranA cAturmAsamAM temaNe gurudeva pAse dhArmika abhyAsa zarU karI dIdho. be ja mahinAmAM keTalAMka thokaDA, stavano, sajhAyo tema ja AkhuM dazavaikAlika sUtra kaMThastha karI lIdhuM. cAturmAsa pUruM thatAM gurudevanI sAthe ja viharavA lAgyA. jyAre teo bhaktibhAvathI bhaktAmara ane kalyANa maMdiranA spaSTa uccAra sAthe zuddha zloko bolatA tyAre zrotAjano maMtramugdha banI jatA. temano vadhato jato abhyAsa, vAtacItamAM mIThAza, vartanamAM vinaya, jIvanamAM saraLatA, vairAgyathI taraboLa hRdaya, jJAna meLavavAnI tIvra jijJAsA vagere guNo temanA ujvaLa bhAvinA eMdhANa hatA. gurudeva sAthe vihAramAM sADA pAMca varSa rahIne temaNe 200 gAthAnuM AkhuM uttarAdhyayana sUtra kaMThastha karyuM. te uparAMta kikapura stotra ane bIjA aneka zloko kaMThastha karyA ane tenI arthanI dhAraNA karI. gujarAtI sAhityanAM keTalAka graMthonuM vAMcana karyuM. ATalI nAnI uMmaramAM ATalo badho abhyAsa karI levAthI temanI tIkSNa buddhino loko para UMDo prabhAva paDavA lAgyo. gurugama jJAna meLavavuM ane vahelI savAre UThI. 456 + 1lmI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAdhyAyamAM lIna thavuM tema ja vidyA upAsanA, vairAgya ane viveka vagerethI temano AtmA divya tejathI jhaLAMhaLAM karI rahyo hato. dIkSA pradAna : aDhAra varSanI uMmare saMjogo banatA mAtApitA ane moTA bhAI vagerenI tema ja gujarAta, kAThiyAvADa, kaccha, muMbaI saMghonI ane bhorArAsaMghanI AjJA maLatAM saM. 1953nI sAle jeTha suda-3ne guruvAre temane dIkSA pradAna karavAmAM AvI. gurudeva gulAbacaMdrajI mahArAje remibhaMteno dIkSAno pATha bhaNAvyo. tema ja vIrapALa zeThanA suputrane arihaMta ane siddhapada prApta karatA munizrI ratnacaMdrajI mahArAja e nAmathI jAhera karyA. tyAre "zrI ratnacaMdrajI mahArAjanI jaya' evA jayanAdathI bhorArA gAmanI upasthita janatAe temane pUrNa premathI jainamuni tarIke vadhAvI lIdhA. loko navadIkSita muninuM tejasvI mukhacaMdra joIne AbhA ja banI jatA hatA. eka gAmathI bIje gAma vicaratA-vicaratA munivaro sAthe prathama cAturmAsa arthe mAMDavImAM padhAryA. "zubhasya zIghama' e nyAye aSADha suda bIjanA zubha divase ja zrI ratnacaMdrajI mahArAje siddhAMtacaMdrikA' saMskRta vyAkaraNano abhyAsa zarU karI dIdho. tyAra bAda zrata ratnAkara nAmanA chaMda graMthono saMpUrNa abhyAsa karyo. teo abhyAsa sAthe sAthe yogasAdhanA paNa karatA hatA. temaNe kacchamAM jaina pAThazALAo zarU karAvI, to kAThiyAvADamAM saMskRta pAThazALAo kholAvI. pU. ratnacaMdrajI mahArAja sAhebane sthAnakavAsI samAjanA loko zatAvadhAnIjInA nAmathI saMbodhatA hatA. bhAratanA aneka upanagaromAM teoe avadhAnonA prayogo karyo ke jenA dvArA temaNe manuSyamAM rahelI adbhuta zaktino paricaya karAvIne punarjanma ane AtmAnI nityatA siddha karIne lokone Astika banAvyA. jenA kAraNe temane bhAratabhUSaNanI padavI arpaNa karavAmAM AvI hatI. sAthe sAthe temano abhyAsa, lekhanakArya vagere cAlu ja hatA. bhAratanI rAjadhAnI dilhI zaheramAM temane "bhArataratnanI mAnada padavI ApavAmAM AvI hatI. dIkSA paryAyanA temanA cuMmAlIsa cAturmAsa bhAratanA judAjudA zaheromAM thayA. aMtima cAturmAsa ghATakoparamuMbaImAM hatuM. temanI tabiyata naramagarama rahetI hatI. ane tA. 14-5-41thI tabiyata vadhAre kharAba thavA lAgI. ane 16-5-41 zukravAra vahelI savAre 4.50 miniTe gurudeve sadAnA sAthIdAra evA vartamAna dehano sadAne mATe tyAga karI dIdho. pUjya pravarazrIno e sthUladeha bhasmIbhUta thaI gayo, paraMtu temano akSaradeha Aje paNa mojUda che. zreSTha sAhityakAra ane temanI sAhityakaLA: gurudeva ratnacaMdrajI mahArAjasAheba A yuganA parama vidvAna tathA zreSTha sAhityakAra hatA. temaNe vividha viSayo para aneka graMthonI suMdara racanA karI vidyAbhUSaNa zatAvadhAnI munirAja zrI ratnacaMdrajI + 457
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________ che. temanI jJAnatRSA bahu tIvra hatI jJAnanuM vAri jema maLatuM gayuM tema tema e tRSA chIpavAne badale vadhatI ja cAlI ane jJAnarAzino khajAno samAje joyo ane je sthAnakavAsI jaina samAja vidvAna vihoNo gaNAto hato tenuM meNuM gurudeve bhAMgyuM. AgamonI batrIsImAMthI bhagIratha prayatna karI ekaThA karelA zabdagraMtha, zabdasaMgraha, saMskRta, hiMdI, gujarAtI ane aMgrejI artha sAthe avataraNo tathA saMdarbhagraMthonI noMdha sAthe samalakata karI eka ajoDa zabdakoza samAjane caraNe dharyo. ardhamAgadhI bhASAnuM pANininI Dhabe vyAkaraNa racI prAkRta bhASAnA e pANini kahevAyA. A ardhamAgadhIkoza aneka dRSTie anokho ane ajoDa banela che. bhAvanAzataka jevuM vairAgyamaya kAvyakuMja banAvI jaina samAjanA e bhartuhari banyA. 'vyakaumudI' dvArA jaina jagatane potAnA kartavyaparAyaNatAnI sAcI dizA batAvI. "revatIdAna samAlocanA' jevA gaMbhIra mananapUrNa lekho dvArA saMzodhakonI AMkho ughADI ane potAnI prakAMDa vidvattA tathA tIkSNa tarkazaktino paricaya Apyo. paraMtu kozakAra tarIke emanI je nAmanA che te to ajoDa che. tilakamaMjarIkAra dhanapALane "kucala sarasvatInuM upanAma ApavAmAM AvyuM hatuM, tema temane munipuMgava, bhAratabhUSaNa, bhArataratna jevA khitAba ApavAmAM AvyA che. jyAre teo lekhanakArya karatA tyAre ema lAgatuM ke prazAMta mahAsAgara kema na hoya ! teo lakhavAmAM ja pravINa hatA tema nahotuM, paNa vyAkhyAna ApavAnI pravINatA paNa koI alaukika hatI. temanA jevA vidvAna muni ane zreSTha sAhityakAra kharekhara thavA muzkela che. dIkSA lIdhA pachI temaNe saMskRta ane prAkRtano abhyAsa karyo, eTaluM ja nahi paNa vyAkaraNa, nyAya, kAvya jevA kaThina viSayomAM teo bahu UMDA UtaryA. tattvajJAna emano priya viSaya hato. emanI ajoDa ane anupama kRtio nIce pramANe che : kRtinA nAma graMthanI sAla 1. zrI ajarAmara stotra ne jIvanacaritra saMvata 1969 2. kartavya kaumudI bhAga 1 " 1970 3. bhAvanAzataka " 1972 4. ragamAlikA 1973 5. ardhamAgadhI koza bhAga-1 1979 6. prastAva ratnAvali 1981 7. kartavya kaumudI bhAga-2 1982 8. jaina siddhAMta kaumudI , 1982 9. jainAgama zabdasaMgraha 1983 10. ardhamAgadhI zabda rUpAvali 1984 11. ardhamAgadhI dhAtu rUpAvali 1984 28 + 19 ane 20 sadInA jaina makSisano a#smarazna
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12. ardhamAgadhI koza bhAga-rajo saMvata 1985 13. ardhamAgadhI koza bhAga-3jo , 1986 14. ardhamAgadhI koza bhAga-4tho , 1987 15. ardhamAgadhI koza bhAga-5mo (apragaTa) , 1988 16. jaina siddhAMta kaumudI-saTIka apragaTa) , 1989 17. revatI dAna samAlocanA nibaMdha) , 1990 tenA sivAya AtmasvarUpa, sRSTivAda ane Izvara, ratnasuvAsita vANI, ratnajIvana jyota, vasudara AkhyAna (gujarAtI), jayaghoSa AkhyAna (saMskRta), kalAvatI AkhyAna (saMskRta-gujarAtI padya), amarakumAra AkhyAna saMskRtapadya), anAthI muni-AkhyAna (saMskRta-gujarAtI padya), karmagraMthano sArAMza (gujarAtI), muktAvali dinakarIno sArAMza (gujarAtI), anuyogadvAra sUtrano sArAMza (gujarAtI), caMdraprajJapti sUtrano sArAMza (gujarAtI), vidyArthI vAcanamALA pu. 1 gujarAtI), bALavAcanamALA pu. 1 gujarAtI) vagere badhuM ja sAhitya apragaTa che. temanI DAyarImAM A badhA nAmo che paNa A badhuM sAhitya atyAre aprApya che. temanI kRtionuM saMkSiptamAM vivecana : 1. prAkRta pAThamALA : AgamabhASA pratye temanI sevAno AraMbha saM. 1967nI sAlathI thAya che. mAMDavI zaheramAM temaNe prAkRta mArgopadezikA taiyAra karI hatI. paraMtu te ja varSe paM. becaradAsajIe prAkRta mArgopadezikA pragaTa karI. eTale gurudeve 13 varSa pachI saM. 1980mAM prAkRtanI chae bhASAnI pAThamALA rUpe prAkRta pAThamALA racI. jemAM (1) mahArASTrI prAkRta, (2) jaina mahArASTrI, (3) zaurasenI, (4) mAgadhI, (5) paizAcI ane (6) cUlikA paizAcI ane apabhraMza - A cha bhASAonuM saMkSipta vyAkaraNa abhyAsa pATho tathA zabdakoza sAthe taiyAra karyuM, je saM. 1984mAM prakAzita thayuM. 2. ardhamAgadhI koSa : jena dharmonI ArSa ke ardhamAgadhI prAcIna bhASA che, tethI tenuM ghaNuM ja mahattva che. AthI ja gurudeve ardhamAgadhI bhASAnuM svataMtra vyAkaraNa racyuM ane ardhamAgadhI kozanI paNa racanA karI. A kozanI ane vyAkaraNanI bhAratanA paMDitoe, prophesaroe ane aneka videzI tattvajJAnIoe muktakaMThe prazaMsA karI che. A koza pAMca bhAgamAM vaheMcAyelo che. tema ja temAM pAMca bhASAono upayoga karavAmAM Avyo che. lagabhaga pacAsa hajAra zabdono samAveza karyo che. mULa ardhamAgadhI zabda prathama ApIne pachI teno saMskRta pratizabda ApI gujarAtI, hiMdI, tathA aMgrejI artha ApavAmAM Avela che. A kozanA cAre bhAgomAM keTalAMka jarUrI citro paNa ApelAM che. tethI zabdArtha samajavAmAM ghaNAM upayogI vidhAbhUSaNa zatAvadhAnI munirAja zrI ratnacaMdrajI + 459
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________ thayAM che. pAMcamA bhAgamAM pariziSTa vibhAgamAM bAkI rahelA ardhamAgadhI zabdo uparAMta mahArASTrI, prAkRta ane dezya zabdono saMgraha karavAmAM Avela che. Ama A kozanA pAMce bhAgo Agama sAhityanA abhyAsIo mATe tathA saMzodhako mATe khAsa upayogI puravAra thAya che. 3. jaina siddhAMta kaumudI : gurudeva kRta jaina siddhAMta kaumudI' e jaina AgamonI ardhamAgadhI bhASAnuM saMpUrNa vyAkaraNa che. pAlibhASAnA 'ccAyaNa' ane 'mogalAna' vyAkaraNanI jema temaNe ardhamAgadhInuM svataMtra vyAkaraNa racI jaina AgamonI bhASA saMskRta parAvalaMbI nahi paNa te svataMtra bhASA che te siddha karyuM ane Agama bhASAne jIvaMta banAvI che. A graMthamAM cA2 adhyAyo che. pANini RSinA sUtromAM kyAMka kyAMka agharApaNuM dekhAya che jyAre A graMthamAM vadhu saraLatA, spaSTatA ApI che. tenAM sUtro tathA tenI vRtti upara temaNe saMskRta TIkA racI che. jethI A vyAkaraNanAM sUtro tathA vRttine samajavAmAM ghaNI saraLatA paDe che. 4. kartavya kaumudI : Agama graMtho sivAya temaNe sAmAjika, dhArmika, ane AdhyAtmika graMtha racanA paNa karI che. temAMnI eka eTale 'kartavya kaumudI' jaina tema ja jainetara saune gRhasthAzramamAM mArgadarzaka bane tevo graMtha racyo. A graMthanA be vibhAga karavAmAM AvyA che. prathama vibhAgamAM traNa khaMDa che. temAMthI prathama khaMDamAM sAmAnya nItino, bIjA khaMDamAM brahmacaryAzramano eTale ke vidyArthI avasthAnA kartavyono ane trIjA khaMDamAM gRhasthAzramanAM kartavyono bodha ApavAmAM Avyo che. bIjA vibhAgamAM be khaMDo che. prathama khaMDamAM manuSyanI trIjI avasthA eTale ke vAnaprasthAzramanAM kartavyono bodha Apyo che. ane bIjA khaMDamAM saMyamI AtmAonAM kartavyono bodha che. trIjAmAM maryAdita tyAga ane cothImAM saMpUrNa tyAga sUcavela che. trIjI avasthAmAM mukhya kartavya niSkAma sevA che. e sevA kuTuMba samAja, rASTra ane vizvanA nAnAmoTA tamAma jIvo sudhI AgaLa vadhe che. Ama A graMthamAM manuSyane jIvana upayogI jJAna pIrasyuM che. 5. bhAvanAzataka : A graMthamAM so jeTalA saMskRta zloko che. temAM prathama mULa zloko, te pachI teno artha ane pachI eka-eka zloka u52 dAkhalA-dRSTAMta sAthe gujarAtI bhASAmAM lakheluM vivecana ApyuM che. A graMthamAM AtmAnuM kalyANa karavA icchanArAo mATe bAra bhAvanAonuM vistRta vivecana ApyuM che. te bAra bhAvanAo (1) anitya bhAvanA, (2) azaraNa bhAvanA, (3) saMsAra bhAvanA, (4) ekatvabhAvanA, (5) anyatva bhAvanA, (6) azuci bhAvanA, (7) Azrava bhAvanA, (8) saMvara bhAvanA, 460 - 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________ (9) nirjarA bhAvanA, (10) loka bhAvanA, (11) bodhidurlabha bhAvanA ane (12) dharma bhAvanA che. A bAra bhAvanAonuM vAraMvAra ciMtana karavAthI manuSya potAnI vicAradhArAne sudhArI zake che. tuccha-halakA vicArone badale UrdhvagAmI vicAro karavAthI manuSyanuM jIvana paNa UrdhvagAmI bane che ane jevA vicAra sudharyA ke vANI ane vartana tenA ApoApa sudharI jAya che. Ama bAra bhAvanA rUpI amRtanuM pAna A graMtha dvArA temaNe karAvyuM che. 6. ratnagadyamAlikA : gurudeve lakhelAM thoDAka lekho tema ja vyAkhyAno ratnagadyamAlikAmAM pragaTa thayAM che paNa atyAre to te paNa aprApya che. A graMthamAM temaNe samabhAva, bhrAtRbhAva, dezadAjha ane svadharmI vAtsalyane divALInA tejasvI kiraNo rUpe oLakhAvyAM che. jaina dRSTinI vizALatA e lekhamAM temaNe anekAMta dRSTinI samajaNa ApI che. punarjanmanA siddhAMtane vaijJAnika dagaMto vaDe siddha karyo che. mAMsa madirA jevA abhakSya zarIra mATe hAnikAraka che e pazcimanA vidvAnonA abhiprAyo sAthe batAvyuM che. tema ja sAMpradAyikatAthI kevI hAni thAya che enuM paNa vizleSaNa karyuM che. bALalagna ane kanyAvikraya niSedha vagere viSayo para paNa prakAza pADyo che. 7. ajarAmarajI svAmInuM jIvanacaritra: gurudeve graMtharacanAnI zarUAta sau prathama kartavya kaumudI ane ajarAmarastotra sahita temanA jIvanacaritrathI karI hatI. A jIvanacaritra lakhatAM pahelA temaNe bhaktAmara pAdapUrti sahita ajarAmara stotra vasaMtatilakA chaMdamAM lakhyuM, jemAM cothuM caraNa bhaktAmaranuM ja Ave evI khUbI sAthe A stotra racavAmAM AvyuM che. tyAra pachIne varSe temaNe ajarAmarajI svAmInuM jIvanacaritra lakhyuM. A graMthamAM sAdhuonA AcAravicAramAM sudhAro karavA mATe prayatnazIla ane sva-para zAstromAM pAraMgata evA eka mahAna munirAjanI jIvanakathA che, jemaNe samagra bhAratanA sthAnakavAsI saMpradAyonA samasta sAdhu samudAyanuM saMgaThana tathA vizuddhIkaraNa karavA mATe bhagIratha prayatna karyA hatA. 8. kAraNasaMvAdaH A nAnI pustikAmAM prArabdhavAdI ane puruSArthavAdInA vAdavivAdanA jhaghaDAmAM gurudeve mArgadarzana ApyuM che. koI paNa kAryanI siddhimAM pAMca kAraNonI upayogitA rahelI che. jyAre keTalAMka karmavAdanI adhUrI samajaNane kAraNe mAtra kriyAkAMDane ja mahattva ApatA hatA. to keTalAMka bhautika puruSArthane ja mahattva ApatA hatA. tethI temaNe kALa svabhAva, karma, puruSArtha ane niyati A pAMca samavAyonuM vizleSaNa vidyAbhUSaNa zatAvadhAnI munirAja zrI ratnacaMdrajI + 461
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________ karIne A nAnI pustikAmAM khUba ja suMdara rIte mArgadarzana karAvyuM che. jena-ajaina dareka mATe A pustikA vAMcavA jevI che. 9. prastAva ratnAvaliH A graMthamAM gaNitano mukhya viSaya che. temAM paNa khAsa karIne gAMgiyA aNagAranA bhAMgA', anupUrvInA bhAMgA, te uparAMta aneka bhAMgAonuM varNana che, je abhyAsIone mATe ati upayogI che. A graMthamAM cAra vibhAga che ane tevIsa prakaraNa che. bhAMgAnA prastAra saMbaMdhI jaina sAhityamAM jeTalo vistAra che teTalo bIje jovAmAM nathI Avato. A uparAMta varNa, gaMdha, rasa ane sparzanA bhAMgA, carama-acamanA bhAMgA, krodha, mAna, mAyA, lobhanA bhAMgA, apradezI-sapradezanA bhAMgA ema aneka bhAMgAonI racanA jenasUtromAM che. ukta graMthanA abhyAsathI A saghaLA bhAMgAonI racanA jANavI bahu saraLa thaI paDe che, paraMtu atyAre A graMtha paNa aprApya che. 10. revatI dAna samAlocanA: keTalAka digambara jaina tema ja jainetara vidvAnoe prabhu mahAvIra upara mAMsAhAra karavAno AkSepa karyo hato tyAre A AkSeponA javAba ApavA temaNe A viSaya upara mahAnibaMdha saMskRtamAM lakhyo. temAM temaNe AyurvedanA aneka graMthonAM pramANo ApIne siddha karyuM ke bhagavAna mahAvIra mATe je auSadha siMha aNagAra lAvyA hatA te eka vanaspati hatI. cha mAsamAM temaNe A nibaMdha lakhyo hato. tyAra pachI teno hiMdI anuvAda karI pustaka rUpe chapAyuM. tenuM nAma revatIdAna samAcolanA rAkhavAmAM AvyuM che. 11. AtmasvarUpa : A nibaMdha gurudeve saM. 1991mAM lakhela che. (apragaTa che.) A nibaMdhamAM AtmAnuM svarUpa khUba ja sArI rIte AlekhAyeluM che. 12. comAsI saMvatsarI samAlocanA : jaina samAjamAM comAsI pAkhI (pAkI) ane saMvatsarI parvanI ArAdhanA kyAre karavI joIe, e saMbaMdhamAM ghaNA matabhedo UbhA thayA hatA ane atyAre paNa che. A pustikAmAM temaNe bhagavatI sUtranA AdhAre darzAvyuM che ke jo caMdrasaMvatsarane badale sUryasaMvatsara pramANe comAsI pAkhI ane saMvatsarInI ArAdhanA karavAmAM Ave to Akho jaina samAja ekasAthe parva divasonI ArAdhanA karI zake. temaNe A pustikAmAM saura pakSa saMbaMdhI ghaNI vicAraNIya sAmagrI pIrasI che. 13. sRSTivAda ane IzvaraH A graMtha lagabhaga cAraso aThThAvIsa pRSThano che, jemAM sRSTi saMbaMdhamAM judAMjudAM 462 + 1bhI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAdonuM varNana karavAmAM AvyuM che. "sUyagaDAMga sUtranA pahelA adhyayananI pAMca gAthAonA AdhAre A graMtha taiyAra karavAmAM Avyo che. A pustaka lakhavAmAM temaNe lagabhaga cAraso jeTalA graMthono abhyAsa karyo hato. A graMthamAM vaidika sRSTinA 19 prakAra tema ja paurANika - krizciyana - muslima - pArasI sRSTi, darzanika uttarapakSa, vaijJAnika sRSTi parAmarza, jaina-jagata lokavAda, Adhunika vidvAno ane pAzcAtya darzanikonA vicAro vagere aneka prakaraNo che. A graMthamAM sRSTivAda ane IzvaranA saMbaMdhamAM tamAma carcAvicAraNA karavAmAM AvI che. hAlamAM A pustaka paNa aprApya che. 14. sAhitya saMzodhananI AvazyakatAH A eka nibaMdha che. prathama gujarAtImAM gurudeve lakhela che teno hiMdI anuvAda kavi amaracaMdajI mahArAje karela che. AmAM jaina samAjanA sAkSaronI vidvAnonI) udAsInatAnuM bhayaMkara pariNAma keTalI hade AvyuM che, ane jaina graMthonA zlokonA uTapaTAMga artho karIne jaina zAsananI keTalI badhI bhayaMkara niMdA karavAmAM AvI che te batAvyuM che. dRSTAMta ApI tenA khulAsA paNa karyA che. AthI jaina sAhityamAM saMzodhananI keTalI badhI AvazyakatA che te A nibaMdhamAM batAvI che. maMdiro tathA upAzrayonA jIrNoddhAranI apekSAe sAhityanA jIrNoddhAranI AvazyakatA tarapha aMgulinirdeza karyo che. A badhA ja graMtho uparathI jANI zakAya che ke gurudeve ardhamAgadhI vyAkaraNa ane ardhamAgadhI kozanI racanA karI bhASAonA itihAsamAM prakAza pAtharyo che. to sAthesAthe sAmAjika, dhArmika ane AdhyAtmika vagere graMtharacanA karI jainajainetara Adi samasta mAnavone jIvana upayogI upadeza rUpI amRta ApyuM che. vaLI temanI IcchA evI paNa hatI ke navIna sAhitya evuM taiyAra karavuM ke je AbAlavRddha sau koIne upayogI thAya, ane mAtra eka ke be bhASAmAM nahi paNa vizvanI tamAma bhASAmAM te sAhitya prakaTa karavuM joIe ane teno vyavasthita pracAra karavo joIe. AjanA yuvaka vargane AdhyAtmika dRSTi tarapha vALavAnA hetupUrvaka dharmasAhitya lakhavAno temano manobhAva hato paraMtu te pAra pADatA pahelAM ja svargavAsI banI gayA. aMte eTaluM ja kahIza, jemanuM lakSya sumeru parvata karatAM paNa unnata hatuM, jemanuM mana samudra jevuM gaMbhIra hatuM, jemanI vANI premAmRta varasAvanArI ane hitakAriNI hatI, jemanI dRSTi dizAonA aMta sudhI pahoMcelI hatI, evA pUjya gurudeva akSaradehathI Aje paNa ajaraamara che.' upasaMhAra : zrI ratnacaMdrajI mahArAje vairAgyapUrvaka nAnI umare dIkSA laI sAdhujIvana vidhAbhUSaNa zatAvadhAnI munirAja zrI ratnacaMdrajI + 463
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________ svIkAryuM. te pachI khUba abhyAsa karyo. deza AkhAno pagapALo pravAsa karyo. hajAro vyAkhyAno ApyAM. aNamola sAhitya taiyAra karyuM. ardhamAgadhI koza ane vyAkaraNa racIne jaina Agama sAhityanI apUrva sevA bajAvI. smaraNazakti keLavIne aneka sthaLe avadhAna-prayogo karIne lokone nAstikamAMthI Astika banAvyA. aneka saMsthAone jIvana ApyuM. aneka suSupta saMsthAone gADIne kAryazIla banAvI sthaLasthaLe cAlatA jhaghaDA maTADyA ane aikyanI sthApanA karI. saMyamI ane nirdoSa jIvana jIvIne aneka jijJAsuone pavitra ane sadAcArI jIvana prati aMgulinirdeza karyo. temaNe ghaNAMghaNAM satkAryo karyAM ane ghaNAM kAryonI zarUAta karIne bhaviSyanI peDhIne mATe pUrAM karavA mATe bAkI mUkatA gayA. teo to sAcuM jIvana jIvyA ane amaratAne pAmI gayA. evA gurudeva zrI ratnacaMdrajI mahArAja sAhebane mArI bhAvapUrvaka zraddhAMjali... astu. zrI khImajI maNasI chADavA 464 - 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________ purAtattvAcArya zrI jinavijayajI - mItA gAMdhI gujarAtanA vidyAkIya saMzodhanakSetramAM jemaNe khUba pAyAnuM kArya karyuM che tevA purAtattvAcArya zrI jinavijayajInI jIvanayAtrAnA vividha paDAvo upara najara nAkhIne zrI mItAbahena gAMdhIe potAno saMzodhanAtmaka abhyAsa A lekhamAM sarasa rIte vyakta karyo che. - saM.. bhAratIya vidyAnI aneka zAkhAo ane jaina vidyAnI lagabhaga badhI zAkhAonA deza ane videzamAM paNa nAmanA meLavanAra vidyuta vidvAna, purAtattvAcArya zrI jinavijayajIno janma I. sa. 1888nI ra7mI jAnyuArIe vi.saM. 1944 mahA mahinAnI zukla caudaze) rAjasthAnanA bhilavADA jillAmAM rUpAhelI gAmamAM paramAra vaMzIya kSatriya kuLamAM thayo hato. temanA pitAnuM nAma "vRddhisiMha ane mAtAnuM nAma "rAjakumArI' hatuM. temanuM bALapaNanuM nAma kizanasiMha hatuM. zrI jinavijayajInA pitA vRddhisiMhane vRddhAvasthAmAM saMgrahaNIno roga lAgu paDyo hato. teno upacAra jainayati zrI devahaMsa pAse karAvyo hato. vi.saM. 1955mAM pitA vRddhisiMhanuM dehAvasAna thatAM samasta parivAra nirAdhAra banI gayo. bALaka kizanasiMhanI bhaNavAnI vyavasthA paNa na rahI. jaina yati zrI devIhaMsajI kizanasiMhanI buddhipratibhAthI vAkepha hatA, tethI temaNe kizanasiMhane potAnI pAse bhaNavA mATe rAkhyo. jaina dharmanA saMskAranuM A paroDha hatuM, paraMtu thoDA samayamAM yati zrI devIhaMsajInuM paNa dehAvasAna thayuM, AthI kizanasiMha pharIthI nirAdhAra banyA. - tyAra bAda satyane pAmavAnI lAlasAthI prerAIne teo eka zaivayogI khAkhI bAvAnA saMparkamAM AvyA ane kizanabhairava' nAma dhAraNa karIne temanA ziSya banI gayA. paraMtu cha-sAta mahinAnA TUMkA gALAmAM ja temane te khAkhI bAvAno mArga adhogatino lAgyo. AthI teoe te mArga choDI dIdho. - kizanasiMhanA jIvanamAM pharIthI badalAva Avyo. vi.saM. 1959mAM keTalAka vationI sAthe teo mevADa ane mALavA bAju gayA. tyAM eka sthAnakavAsI sAdhu sAthe paricaya thayo ane potAnI jJAnopArjananI jhaMkhanA saMtoSavA temaNe te ja varSe sthAnakavAsI dIkSA lIdhI. thoDA ja samayamAM emaNe jaina dharmanA keTalAMka purAtattvAcArya zrI jinavijayajI + 465
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________ khAsa pustako kaMThastha karI lIdhAM. A sthAnakavAsI dIkSA laIne teo chaeka varSa sudhI pUrI ekAgratAthI jJAnasAdhanA ane jIvanasAdhanA karatA rahyA. A sAdhanA dvArA pote kaMIka pAmyA che evo saMtoSa paNa emane thayo. temanI jJAna mATenI jijJAsAno vega vizeSa hato. pachI jyAre emane lAgyuM ke have ahIM navuM upArjana thaI zake tema nathI ane A ja cIlAmAM cAlatA rahevAthI jIvanano vikAsa rUMdhAI jaze, eTale temaNe sthAnakavAsI dIkSAno tyAga karyo. tyAra bAda temaNe ratalAma ane tenI AjubAjunA gAmomAM vasavATa karyo. atyAra sudhI je kAMI jJAna maLyuM hatuM, tethI temanI jijJAsA vizeSa sateja thaI hatI. tyAra bAda teo vizeSa vidyopArjana mATe Trena dvArA gujarAtamAM amadAvAda AvI pahoMcyA, paraMtu amadAvAdamAM te zakya na banyuM. AthI teo pAlanapura, ratalAma, pAlI vagere sthAnomAM pharyA. pAlImAM teono paricaya zrI suMdaravijayajI' nAmanA zvetAMbara mUrtipUjaka sAdhu sAthe thayo. temaNe temanI pAse vi.saM. 1966mAM 22 varSanI yuvAna vaye zvetAMbara mUrtipUjaka phirakAnI dikSA aMgIkAra karI ane muni jinavijayajI" nAma dhAraNa karyuM. teone vihAra karatA paMjAba javAnuM thayuM. tyArabAda sojata vagere mAravADanA nagaromAM vihAra karatAM vi.saM. 1966nuM cAturmAsa bAvaramAM karyuM. bAvaramAM temano paricaya prasiddha jainAcArya vijayavallabhasUri sAthe thayo. temanI sAthe be-traNa paMDito paNa hatA. temanI sAthe jJAnasaMbaMdhI aneka carcAo munizrI jinavijayajI karatA rahyA. vihAra karatAM karatAM teone gujarAta AvavAnuM thayuM. rAdhanapura nivAsI eka dhanika zeThe zrI vijayavallabhasUrinI nizrAmAM zatruMjaya mahAtIrthanI yAtrAnA eka saMghanuM Ayojana karyuM. zrI jinavijayajI temAM joDAyA ane zatruMjayanI yAtrA bAda potAnI jJAna-pipAsA saMtoSavA, zrI vijayavallabhasUri ane temanA samudAya sAthe vihAramAM joDAyA. temanA adhyayanano krama vistIrNa thato gayo ane itihAsa zodha saMbaMdhI temanI ruci paripakva thatI gaI. 'virabhUmi rAjasthAnanA adhyayanathI rAjasthAna tathA mevADanA bhUtakALa tarapha temanuM AkarSaNa vadhyuM. teo temanI sAthe vihAra karatAM-karatAM bhAvanagara, khaMbhAta thaIne vaDodarA AvyA. vi. saM. 1967nuM cAturmAsa vaDodarAmAM karyuM. tyAra bAda teo vaDodarAthI nIkaLI kAvI, gaMdhAranI yAtrAmAM (saMghamAM joDAyA. tyAra bAda bharUca thaIne teo surata AvyA. tyAM temano paricaya vayovRddha jaina muni zrI kAMtivijayajI, temanA ziSya zrI caturavijayajI tathA praziSya zrI puNyavijayajI sAthe thayo. vi.saM. 1968nuM cAturmAsa temanI sAthe suratamAM ja karyuM. dIkSA bAda temaNe gujarAtImAM lekho lakhavAnI zarUAta karI. A lekho gujarAtI jaina-hitaiSI tathA muMbaI samAcAramAM chapAyA hatA. vaDodarAnA potAnA nivAsa daramiyAna munizrIe 'kumArapALa pratibodha' nAmano bRhadkAya prAkRta graMtha 466 ke 1lmI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako.
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMpAdita karIne prakAzita karAvyo. * vi.saM. 1969nuM cAturmAsa DabhoImAM ane vi.saM. 1970nuM cAturmAsa pATaNamAM thayuM. pATaNamAM cAturmAsa bAda eka zeThe rAjasthAnanA kesariyAjInI yAtrA mATeno saMgha kADhyo, temAM paNa zrI jinavijayajI joDAyA. tyAMthI pAchA pharI gujarAta AvyA ane vi.saM. 1971nuM cAturmAsa mahesANA karyuM. tyArabAda vi.saM. 1972mAM cAturmAsa karavA pATaNa gayA. tyAM emaNe pATaNanA jJAnabhaMDAronuM nirIkSaNa karyuM. pATaNanA jJAnabhaMDAramAMthI prasiddha jaina vaiyAkaraNa zAMwAyana' saMbaMdhI graMtho meLavI eka vistRta lekha taiyAra karyo. zrI jinavijayajInA jIvanano A prathama lekha prayAganI suprasiddhi patrikA "sarasvatImAM chapAyo. pATaNanA jJAnabhaMDAronI vistRta sUci paNa temaNe lekhanA rUpamAM chapAvI. temanA dvArA lakhAyeluM sauthI prathama pustaka hatuM - jainatattvasAra mULa gujarAtI)no hiMdI anuvAda - "nainatattvatAra.' temaNe ja zrI lAlA kanomalanA lakhelA pustaka mATe sauthI pahelI prastAvanA lakhI hatI. temanuM lakhavAnuM kAma have vadhatuM gayuM. prAcIna gujarAtI graMtha neminAtha rAjimatI bAramAsA pATaNanA jJAnabhaMDAramAMthI meLavIne tenA para eka lekha taiyAra karyo ane jaina zvetAMbara heralDa konpharansamAM prakAzita karyo. pATaNathI pharI teo vihAra karatAM vaDodarA AvyA ane tyAM yojAyelA sAdhu saMmelanamAM bhAga lIdho. vi.saM. 1973nuM cAturmAsa paNa vaDodarAmAM ja karyuM. te daramiyAna pravartaka zrI kAMtivijayajInA nAmathI jaina aitihAsika graMthamALAno prAraMbha karyo. A graMthamALA mATe emaNe "kRpArasa koza', zatruMjaya tIrthoddhAra prabaMdha, jaina zilAlekha saMgraha bhAga-1, jaina aitihAsika gurjara kAvyo', 'dropadI svayaMvara nATaka vagere graMthonuM saMpAdana karyuM. te ja varSe gAyakavADa orienTala sirIjha' vaDodarA mATe prAkRta bhASAnA vizALa graMtha kumArapALa pratibodha'nuM saMpAdana paNa karyuM. vaDodarAthI vihAra karatAM karatAM bharUca, surata thaIne muMbaI AvyA. vi.saM. 1974nuM cAturmAsa muMbaImAM ja karyuM. e daramiyAna pUnAmAM 'bhaMDArakara prAcyavidyA saMzodhana maMdiranI sthApanA thaI. A saMsthAnA nimaMtraNane mAna ApIne munizrI cAturmAsa pachI vihAra karIne pUnA pahoMcyA. vi.saM. 1975nuM cAturmAsa paNa emaNe pUnAmAM ja karyuM. bhaMDArakara insTiTyUTanA kAryamAM sahakAra ApavA munizrIe thoDo samaya pUnAmAM ja rahevAno vicAra karyo. bhaMDArakara InsTiTyUTanA bhavanane banAvavA mATe saMgha dvArA pacAsa hajAra rUpiyAnI vyavasthA karAvI ApI ane A saMsthAnI najIkamAM ja munizrIe "zrI bhArata jaina vidyAlayanI sthApanA karI. pUnAmAM teo aneka vidvAnonA saMparkamAM AvyA. A samaya daramiyAna bhAratamAM prathamavAra prAcyavidyA saMmelananuM adhivezana pUnAmAM thayuM, temAM munizrIe dareka rIte sakriya sahayoga Apyo. A adhivezanamAM haribhadrAcAryasUri ke samaya para eka nibaMdha saMskRtamAM purAtattvAcArya zrI jinavijayajI + 467
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________ rajU karyo. temaNe pUnAmAM zrI satISacaMdra vidyAbhUSaNa ane bIjA vidvAnonI sAthe vicAra vimarza karIne sAhitya prakAzana mATenI yojanA banAvI, jaina sAhitya saMzodhaka samitinI sthApanA karI. sAthe sAthe ene sAhitya saMzodhaka' nAmanI trimAsika patrikA tathA graMthamALAnA prakAzananI zubha zarUAta karI. pUnAmAM temano paricaya prasiddha svAtaMtryasenAnI lokamAnya TiLaka sAthe thayo. teo koIka koIka vAra zAstrIya carcA mATe munizrI pAse AvatA rahetA. te ja daramiyAna munizrIno pharagyusana kaoNlejanA pro. rAnaDe, pro. DI. ke. karve vagere prasiddha vidvAno sAthe nikaTano saMbaMdha sthapAyo. vi.saM. 1976nA cAturmAsanA aMtamAM teo tAvanA tIvra sakaMjAmAM sapaDAyA. keTalAka mahinAo sudhI teo niSkriya thaIne paDyA rahyA. A ja samaya daramiyAna sarve opha inDiyA sosAyaTInA kAryAlayamAM temanI mulAkAta gAMdhIjI sAthe thaI ane potAnA jIvana aMge temaNe gAMdhIjI sAthe vicAravimarza karyo. Ama munizrIno pUnAnivAsa temanA jIvanamAM vaLAMka lAvavAmAM atyaMta mahattvapUrNa sAbita thayo, kAraNa ke A nivAsa daramiyAna temano paricaya lokamAnya TiLaka tathA prasiddha krAMtikArI zrI arjunalAla zeThI sAthe thayo. A. paricayathI temanAmAM dezanI svAdhInatAnA vicAro pravAhita thayA. teo TiLakanA rAjanaitika vicArothI atyaMta prabhAvita thayA. ahIM pharIthI temanA aMtaHkaraNamAM navIna vicAradhArA vahevA lAgI. dezanI parAdhInatA temane khaTakavA lAgI ane tyAgI avasthAmAM niSkriya rahevA karatAM teno tyAga karavAnuM temaNe ucita mAnyuM. jaina sAdhujIvananAM baMdhano choDI devAno potAno nizcaya temaNe vartamAnapatromAM prasiddha karyo. sanuM 1920mAM mahAtmA gAMdhIjIe asahayoga AMdolananI jAherAta karI. munizrIe A AMdolanamAM bhAga levA mATeno saMkalpa karyo ane gAMdhIjI pAse muMbaI pahoMcyA. tyAMthI temanI sAthe ja amadAvAda gayA ane tyAM cAra-pAMca divasa satyAgraha AzramamAM rahyA. gAMdhIjI sAthe vicAra vinimaya karatA rahetAM, aMte evuM nakkI thayuM ke gAMdhIjI dvArA sthapAyela gujarAta vidyApIThamAM eka rASTrIya sevaka tarIke munizrI sahayoga ApatA raheze. temanA jIvanakrama ane dinacaryAmAM parivartana anivArya banyuM. thoDA divasomAM vidyApIThamAM gujarAta purAtattva maMdiranI sthApanA thaI. gAMdhIjIe munizrIne tenA AcArya banAvyA ane teo "purAtattvAcArya padathI vibhUSita banyA. ahIM munizrIe purAtattva nAmanI saMzodhAtmaka trimAsika patrikA ane saMskRta-prAkRta-prAcIna gujarAtI vagerenAM graMthonA prakAzana mATe purAtattva maMdira graMthAvalI' mALAnI yojanA banAvI ane te pramANe kAma zarU karI dIdhuM. san 1921mAM nAgapuramAM koMgresa adhivezanamAM gAMdhIjI sAthe gayA tyAM temaNe nAgapuramAM AyojIta jaina poliTikala konpharansanuM saMcAlana karyuM. 68 + 2 ane rusadIjaina jhAyina akSara-ArAdhako
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________ sammetazikharanI yAtrA mATenI khAsa relave dvArA jyAre teo kalakattA pahoMcyA tyAre jainasaMghe temanA sanmAnamAM mAnapatra ApyuM. dakSiNanA nepAnI gAmamAM yojAyela prathama zvetAmbara jaina saMmelana ane dhAravADamAM yojAyela digambara saMpradAya adhivezanamAM teo adhyakSa banyA. san 1922-23mAM pUnAmAM 'jaina zikSaNa saMgha' nAmanI saMsthA sthApI ane tenA dvArA kumAra vidyAlaya calAvavAnuM zarU karyuM. pUnAmAMthI prakAzita thatAM jaina jAgRti' patrikAnuM hiMdI ane gujarAtImAM saMpAdana karyuM. san 1924-25mAM temaNe potAnuM mukhya kAryakSetra amadAvAda banAvI lIdhuM. pUnAmAM zarU karela jaina sAhitya saMzodhaka' patrikA ane graMthamALAnA prakAzananI vyavasthA temaNe amadAvAdamAM ja karI lIdhI. san 1925mAM jaina vidyA ane prAkRta graMthonA kSetre avismaraNIya pradAna karanAra 'kalpasUtra' para jarmana bhASAmAM mahAnibaMdha lakhanAra ane jaina hastaprato vize vivaraNAtmaka keTaloga taiyA2 ka2nA2 pro. zUliMga 'gujarAta purAtattva maMdira'nI sAhityika gatividhiono paricaya meLavavA, gujarAta vidyApITha - amadAvAdanI mulAkAte AvyA. te samaye teo munizrInA atithi tarIke rahyA ane temaNe munizrIne jarmanInI mulAkAta levAnuM nimaMtraNa ApyuM. munizrInA vidyAvyAsaMge temane jarmana bhASA zIkhavA ane jarmana vidvAno sAthe paricaya karavA protsAhita karyAM. gAMdhIjIe paNa temanI jarmanI javAnI icchAne anumodana ApyuM. munizrI san 1928mAM jarmanI gayA ane tyAM doDha varSa jeTaluM rokAyA. jarmanInA haimbarga zahera pahoMcI teo DaoN. yAkobI, pro. zUliMgane maLyA. pro. zukviMganI sAthe saimbarga yunivarsiTImAM lekhana-vAMcananuM kArya karyuM. tyAMthI teo barlina gayA ane tyAM temane prasiddha vidvAna pro. DyUrDsa sAthe paricaya thayo. jarmanImAM vasatA hiMdustAnIonA ekaThA thavA mATe koI sthaLa na hovAthI barlinamAM san 1929mAM munizrIe 'hiMdustAna hAusa' nAmanI saMsthAnI sthApanA karI. bhAratIya saMskRti tema ja rAjanItika pravRttione saMgaThita karavA tema ja bhArata-jarmana mitratA vadhAravA temaNe inDo-jarmana senTara' nAmanI eka sAMskRtika saMsthAnI sthApanA karI. bhAratamAM AjhAdInA ahiMsaka yuddha mATenI pravRttio zarU thaI gaI hatI. gAMdhIjI sAthe te bAbate vicAra-vimarza karavA teo san 1929nA aMtamAM bhArata pAchA pharyAM. gAMdhIjI ane saradAra vallabhabhAI paTelane maLI, temane jarmanInI dareka vAto jaNAvI. tyAra bAda mahAdevabhAI desAInI preraNAthI teoe lAhoramAM kaoNMgresa adhivezanamAM bhAga lIdho. A bAju gAMdhIjInI vizvavikhyAta dAMDIkUca dvArA mIThAno satyAgraha zarU thayo. satyAgrahamAM munizrI paNa joDAyA. munizrI satyAgrahanA pariNAme jelamAM gayA. jelamAM temane manAlAla bajAja, zrI ke. narImAna ane zrI ka. mA. munazIne maLavAnuM thayuM. temanI vacce vidyAviSayaka purAtattvAcArya zrI jinavijayajI + 469
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAronI ghaniSTha Apale thaI. zrI ravIndranAtha TAgoranI prabaLa icchA hatI ke temanA vizvavikhyAta zAMtiniketananA vizvabhAratI kendramAM jaina vidyApIThanI sthApanA thAya. munizrIne jelamAMthI chUTyA bAda kalakattAnA pramukha jaina sAhitya anurAgI zrI bahAdurasiMhajIe gurudeva TAgoranI IcchAnI yAda apAvI. tethI munizrI zAMtiniketana pahoMcyA ane bahAdurasiMhajInA pitA zrI DAlacaMdajI siMghInA nAmathI jaina chAtrAlayanI sthApanA karI. vidyAbhavanamAM jaina ceyaranI sthApanA karI tenuM saMcAlana munizrIe karyuM. jena ceyara' mATe eka svataMtra makAna banAvyuM ane tyAMthI vizvavikhyAta siMghI graMthamALAno prAraMbha thayo. graMthamALAnuM mudraNakArya muMbaImAM thatuM. tenA dvArA prabaMdha ciMtAmaNi' nAmano pahelo graMtha prakAzita thayo. 'siMghI graMthamALA mATe sArA sArA graMtho pasaMda karavA munizrIne pATaNa paNa vAraMvAra AvavuM paDatuM. pUnAmAM bhaMDArakara InsTiTyUTa mATe paNa javuM paDatuM. Ama munizrIne graMthamALAnA kAma mATe muMbaI, pUnA, pATaNa pharavuM paDatuM. cAra varSa zAMtiniketanamAM rahevA ane ATalI musApharI karavAthI temanuM svAthya bagaDyuM. tethI temaNe potAnuM kAryakSetra zAMtiniketanamAMthI muMbaI athavA amadAvAda khaseDavAnuM nakkI karyuM. muMbaImAM ka. mA. munazIjInA tIvra anurodhathI bhAratIya vidyAbhavananA kAryamAM sahayoga ApavAnuM nakkI karyuM. siMdhI jaina graMthamALAnA kAryane paNa bhavananAM kArya sAthe saMyojita karyuM ane baMne kAryonuM teo sAthesAthe kuzaLatApUrvaka saMcAlana karavA lAgyA. sana 194ramAM temane jesalameranA jJAnabhaMDAro vyavasthita karavAnuM nimaMtraNa maLyuM eTale teo tyAM gayA, ane lagabhaga pAMca mahinAno sthira vAsa karIne Azare 200 graMthonI pratilipio taiyAra karI. tyAra bAda muMbaI pAchA pharyA ane bhAratIya vidyAbhavananA nirdezakanA rUpamAM graMthonA saMpAdana-prakAzana tathA vidyArthIonA DaoNkTareTanA adhyayananA kAryamAM pUrvavatu mArgadarzanamAM lAgI gayA. munizrInA manamAM haMmezAM deza tathA samAjanI samasyAo saMbaMdhI ciMtana cAlatuM rahetuM. AjhAdI pachI anna samasyA jema jema gaMbhIra rUpa pakaDatI gaI tema tema temanuM dhyAna kRSi, zarIrazrama ane svAvalaMbana tarapha adhikAdhika vadhatuM gayuM. A ciMtananA paripAkarUpe citoDa pAse AvelA caMderiyA gAmamAM tyAMnA ThAkura pAsethI thoDIka jamIna meLavI sane 1950mAM temaNe 'sarvodaya sAdhanA AzramanI sthApanA karI. Ama paNa AvA mahAmAnava ane karmaTha tapasvIne rASTra khAlI besavA kema de? pariNAme vi.saM. 2006mAM emaNe rAjasthAna sarakAranA AgrahathI rAjasthAna purAtattva maMdiranI sthApanA karIne enA mAnada DAyarekTara tarIkenI javAbadArI lIdhI ane eno na kalpI zakAya eTalo vikAsa karyo. ahIM emanI dekharekha nIce 80 jeTalA graMthonuM prakAzana thayuM, ahIM 17 varSa khUba dila daIne kAma 470 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________ karyA pachI teo tyAMthI nivRtta thayA. AmAM koI manamekha nathI ke siMghI jaina graMthamALA ane rAjasthAna purAtattva maMdira dvArA temaNe je rASTrane sevAo ApI te Aje paNa ane hajAro varSo pachI paNa haMmezAM mATe vaMdanIya raheze. sana 19paramAM jarmanInI vizvavikhyAta orIenTala sosAyaTInA mAnada sabhya tarIke temanI varaNI thaI. munizrI bhArata taraphathI phakta bIjI vyakti hatA jemane A durlabha sanmAna maLyuM hoya. munizrInI AvI jIvanavyApI vidyAsevAnI rASTrIya kadaradAnI rUpe bhArata sarakAre teone padmazrI'nI padavI enAyata karI hatI. makAno banAvavAnI munizrInI sUjha ane ruci paNa jANItI hatI. rUpAyelI gAmamAM potAnAM mAtuzrInI smRtimAM emaNe banAvela "rAjakumArI - bAlamaMdira emanI A rucinI yAda ApatI rahe che. uparAMta munizrIne citauDa pratye ananya AkarSaNa hatuM, tenuM mukhya kAraNa citauDanI aitihAsika gauravapUrNa gAthA ane mahAna jaina vidvAna AcArya haribhadrasUrinI te sAdhanA bhUmi rahI che. temanA pratyenA ananya AdarabhAva ane AsthAnA phaLarUpe munizrIe citauDanA prasiddha killAnI barobara sAme "zrI haribhadrasUri smAraka maMdiranI sthApanA karI. te Aje paNa citauDanuM eka darzanIya sthaLa gaNAya che. tyAM temaNe prasiddha jaina dAnavIra bhAmAzAnI smRtimAM "bhAmAzA bhAratIya bhavananuM nimANa paNa karyuM che. 80 varSanI uMmara vaTAvyA pachI temanuM zarIra ghaNuM kamajora thaI gayuM hatuM. AMkhonI dRSTi paNa ghaNI maMda paDI gaI hatI. vRddhAvasthAnI sAthesAthe zArIrika nabaLAI vadhatI gaI tema chatAM jIvananA aMta sudhI bhAratIya purAtattva, jainadarzana, citauDanA prAcIna gaurava pratyenI temanI AsthA ane adhyayanaruci saheja paNa ochAM thayAM nahotAM. pUjyazrIe potAnI pAchalI jiMdagInA divaso temanI prAraMbhika karmabhUmi amadAvAdamAM vitAvyA pachI 89 varSanuM sudIrgha ane yazasvI jIvana jIvIne ane 77 varSanI satyanI khojamAM potAnA mana-vacana-kAyAnA yogane kRtArtha karIne tathA nivRttinA sAcA adhikArI banIne munizrI jinavijayajIe amadAvAdamAM vi.saM. 2033nA jeTha suda 5 ne guruvAra tA. 3-6-1976nA roja temanI jiMdagInA chellA zvAsa lIdhA. Ama, eka Ajanma vidyAupAsaka tathA advitIya purAtattva - AcAryanI jiMdagIno aMta Avyo. upasaMhAra pUjya munizrI jinavijayajInA jIvananuM vihaMgAvalokana karatAM ema kahI zakAya ke satyanI zodhane potAnA jIvanakArya tarIke, UcharatI uMmare ja svIkArIne A AjIvana mahAna parivrAjake keTakeTalA agocara pradezonuM kheDANa karIne jJAna pote ja meLavyuM hatuM ema na hatuM paraMtu anya saMkhyAbaMdha jijJAsuo sudhI purAtattvAcArya zrI jinavijayajI + 471
Page #521
--------------------------------------------------------------------------
________________ pahoMcADyuM hatuM. vaLI, A jJAnasAdhanAmAM jema potAnI jAtane pichANavAnA prayatnano samAveza thato hato, tema jagatanA bAhya-AMtara rUpane samajavAnI utkaTa tAlAvelIno tathA e mATenA puruSArthano paNa samAveza thato hato. jIvana ane jagatanA satyane pAmavAnI A tAlAvelI ja emane itihAsanAM UMDA adhyayana tathA saMzodhana tarapha dorI gaI hatI. jIvanabhara potAnI anekavidha zaktionuM TIpeTIpu nicovIne pUrI niSThAthI vidyAnI sAdhanA karI hatI. paNa munizrI sarvabhAve vidyAsAdhanAne samarpita thayelA eka Adarza vidyApuruSa hatA - eTaluM ja emanuM mUlyAMkana karIe to te adhUruM gaNAya, emanA jIvananAM bIjAM be pAsAM paNa evAM ja mahattvanAM ane jAjaramAna hatAM. eka zramaniSThA ane bIjI rASTrIyatA. janasamUhamAM, dezamAM ane duniyAmAM emanI je nAmanA ane kIrti hatI te to ApaNA dezanA ucca koTinA vidvAna tarIke ja hatI - ema teo pote paNa jANatA ane svIkAratA hatA. ane chatAM, AvI nAmanAthI aMjAIne ke lobhAIne, zramaniSThA ane karmayogane zithila banAvIne, jJAnayoganI ekAMgI sAdhanA dvArA paMDita tarIkenI vizeSa nAmanA prApta karavAnA mohamAM teo sapaDAyA na hatA. TUMkamAM, paddhatisarano abhyAsa karyA vagara ane abhyAsanI koI paNa jAtanI DigrI meLavyA vagara mAnavI potAnA puruSArthathI vidyAsAdhanAnI siddhinI Toce kevI rIte pahoMcI zake che ane pIeca.DI. ke DI.liTanI DigrI meLavavA IcchanAra abhyAsIone kevuM saphaLa mArgadarzana ApI zake che enuM munizrI jIvaMta dagaMta che. saMdarbha-sUci 1. 'amRta samIpe: lekhakaH paM. ratilAla dIpacaMda desAI, prakAzakaH gUrjara graMtharatna kAryAlaya, amadAvAda. 2. muni zrI nivinayarnI mahAna - IAta nIvana parivA: lekhakaH Do. padmadhara pAThaka, prakAzaka: kezarapurI gosvAmI (adhyakSa), sarvodaya sAdhanAzrama, caMderiyA. 3. arvAcIna jaina jyotidharo: lekhakaH AtmAnaMdajI, saMpAdakaH prakAzabhAI DI. zAha (sana 1988), 4. pArijAtano saMvAda: gujarAta samAcAra tA. 201-2013. mItAbahena gAMdhI amadAvAda, mo. 09328429560 472 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #522
--------------------------------------------------------------------------
________________ satyazodhaka paMDita becaradAsa jIvarAja dozI - mAlatI zAha paDita becaradAsa jIvarAja dozI vividha bhASAonA tajajJa hatA, jaina saMgha vikAsanA mArge AgaLa vadhe te mATe satata prayatnazIla hatA, rASTrabhaktinA raMge raMgAyelA hatA, satyanA upAsaka hatA. teonA pitAzrI jIvarAja lAdhAbhAI dozI visA zrImALI derAvAsI jaina. saMskArI mAtA otamabAInI kukhe vi. saM. 1946nA roja valabhIpura(vaLA)mAM teono janma thayo. kuTuMbanI sthiti sAmAnya. tyAMnI dhUDI nizALamAM bhaNataranI zarUAta thaI. thoDo samaya potAnA mosALa saNosarAmAM bhaNavA gayA, vaLI pAchA valabhIpuramAM AvI becaradAse bhaNatara cAlu rAkhyuM ane chaThThI copaDI valabhIpuramAM pUrI karI. dasa varSanI uMmare pitAnuM avasAna thatAM AjIvikA mATe mAne madada karavA lAgyA. te samayanA rivAja pramANe pitAnuM kAraja karavA mATe mAne kaDalAM ane preLiyAM jevAM AbhUSaNo vecavAM paDyAM tenI gherI asara becaradAsanA mana upara rahI. potAnA be dIkarA ane eka dIkarI mATe thaIne mAtAne daLaNAM, khAMDaNAnA kAmo karavA paDatAM ane nAno becara te samaye kAlAM pholavA, rAkha cALavI, dALamazAlI (taLelI dALa) vecavI vagere kAmo karato. vi. saM. 1958-59mAM mAMDalamAM pa. pU. A. zrI dharmasUrijIne maLavAnuM thayuM ane tyAM pAMca-sAta mahinAmAM teoe kaumudIno abhyAsa karyo. tIvra grahaNazakti ane agAdha vidyApIpAsA eTalI hatI ke mAMDalathI potAnA mitra harSacaMdrabhAI muni zrI jayaMtavijayajI) sAthe pagapALA kAzI javA mATe nIkaLyA, paraMtu mAtAnI anicchAthI godharAthI pAchA vaLyA. valabhIpura ane pAlitANAmAM abhyAsa cAlu rAkhyo. jamavAnI ane anya muzkelI paDatI. prabhAvanAmAM je maLe tenAthI potAnuM kAma calAvatA. pachI jAmanagaranA zrI saubhAgyacaMde mAsika rU. dasa ApavAnuM nakkI karyuM tethI saraLatA thaI. chatAM nAnI-moTI muzkelIo veThIne paNa pa. pU. siddhivijayajI pAse navatattvano abhyAsa karyo. tyAra bAda mahesANAnI pAThazALAmAM eka mAsamAM bhAMDArakaranI mAgapadezikAnI pahelI copaDI karI. vidyAnI jhaMkhanAno saLavaLATa cAlu ja hato eTale mahesANAthI kAzI banArasa) gayA. tyAM cha mAsa satyazodhaka paMkti becaradAsa jIvarAja dozI + 473
Page #523
--------------------------------------------------------------------------
________________ rahyA pachI zItaLA thayA tyAre te samaye temanA mA ekalAM kAzI gayAM. kAzImAM be varSamAM hemacaMdrakRta laghuvRtti poNI karI. nyAyadarzana, sAMkhyadarzana, vaizeSika darzana, vedAMta vagereno sAro abhyAsa paNa A gALAmAM thayo. bhaNataranI sAthesAthe paM. haragoviMdadAsa trikamadAsa zeThanA sahakAramAM yazovijaya jaina graMthamALAnA jene nyAya ane vyAkaraNane lagatA prAcIna graMthonuM saMpAdana zarU karyuM. paristhiti evI pedA thaI ke A pustako pahelA kalakattAnI saMskRta kaoNlejanI "tIrthanI parIkSAmAM abhyAsakramamAM dAkhala thayA ane pote jyAre vyAkaraNa ane nyAyanA tIrthanI parIkSA ApI tyAre pote saMpAdita karelA A pustakono upayoga karyo ane A parIkSAmAM uttIrNa thayA. teonI gaNanA buddhizALI vidyArthI tarIke thavA lAgI. muMbaI ejyukezana borDanI parIkSAmAM uttIrNa thatAM rU. 75nuM pAritoSika maLyuM. saMskRtamAM kavitA karatA, pAdapUrti karatA. temanI tejasvitAne lIdhe pU. mahArAjazrIe temane mAsika rU. dasanI skaoNlarazipa ApavAnuM kahetAM temaNe teno sAdara asvIkAra karatAM jaNAvyuM ke pAThazALA badho kharca ApatI hoya to AvI skolarazipa kema levAya? pU. mahArAjazrInI IcchA paMDitajIne zramaNa saMskRtimAM pUrNa niSNAta banAvavAnI hatI. prAkRta, ardhamAgadhImAM to sArI evI phAvaTa AvI gaI hatI. saurasenI, paizAcI, apabhraMza jevA vividha rUponI bhASAno paNa sAro abhyAsa thayela. chatAM bauddha dharmanA jJAna mATe pAli bhASAnA jJAnanI jarUra hatI. pU. dharmasUrijI mahArAjazrIe paM. haragoviMdadAsajI, Do. satISacaMdra vidyAbhUSaNa ane paM. becaradAsajI A traNeyane pAli bhASA ane bauddha tripiTaka zIkhavA mATe zrIlaMkA (silona)mAM kolaMbo mokalyA. tyAM ATha mAsanA abhyAsa daramiyAna teozrInI darzanika kSitijo khUba vikasI. tyAMthI pAchA AvIne kAzImAM pharIthI yazovijaya graMthamALAnA prAcIna jaina graMthonA saMpAdananuM kArya upADyuM. teomAM rASTrIyatAnI prabaLa bhAvanA hatI. baMgabhaMganI caLavaLathI dezI kApaDa ane dezI khAMDa vAparavAno niyama to karyo ja. vaLI I. sa. 1915-16mAM gAMdhIjIe svadezI ane khAdInI hAkala karatAM svadezI vastuono upayoga zarU karyo. temanAmAM satyajJAnanI tIvra jhaMkhanA hatI tethI rAtre be vAge UThIne Agamo kaMThastha karavA mAMDyA. bhASAonuM jJAna to hatuM ja. temAM vAMcana ane ciMtana bhaLavAthI teo satyazodhaka banyA. jaina saMskRtinA abhyadaya mATe krAMtinI bhAvanA baLavattara banI. temane spaSTapaNe lAgyuM ke te mATe saMskRtamAM racAyelA mULa graMthono anuvAda karIne lokone mATe sugama banAvavo joIe. potAnI A icchAne anurUpa vAtAvaraNa amadAvAdamAM uddabhavyuM. saM. 19771mAM amadAvAdamAM zeTha pUMjAbhAI hIrAcaMde sthApela jinAgama prakAzana sabhAmAM A kAma thaI zake tema hovAthI temAM joDAyA. AgamonA anuvAdanA virodhanA te samayamAM amadAvAdamAM mahAvIra jayaMtInI eka sabhAmAM AgamonA anuvAda saMbaMdhI potAnA vicAro 474 + 1bhI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #524
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyakta karyA tethI temanI sAmeno virodha ugra banyo. chatAM teo makkama ja rahyA ane muMbaI jaIne A kAma karavA lAgyA. muMbaImAM tA. 25 jAnyuArI 1919nA roja jaina sAhityamAM vikAra thavAthI thayelI hAni' viSaya upara vyAkhyAna ApyuM, jenAthI virodha prabaLa banyo. A bhASaNa temanA jIvanamAM sImAstaMbharUpa banyuM. vicArako vicAra karatA thayA. amadAvAdanA saMghe temane saMgha bahAra kADhyA, paraMtu teo daDhapaNe mAnatA ke lokaniMdA ke lokaprazaMsAne mahattva ApIe to satyane na pichANI zakAya. thoDA samaya bAda bhAvanagarathI prasiddha thatAM "jenamAM tamastaraNa' nAme temano eka lekha chapAyo jenAthI sudhArakomAM ane samAjamAM khaLabhaLATa pedA thayo, paraMtu AvA kaparA samayamAM mahAtmA gAMdhI jevAe teone sAtha Apyo ke jo potAne daDha vizvAsa hoya to satya na choDavuM. A samayamAM gAMdhIjI sAtheno temano paricaya vadhato gayo. I. sa. 1921-22mAM gAMdhIjIe sthApela "gUjarAta vidyApIThanA purAtattvamaMdiramAM joDAyA. ahIM paM. sukhalAlajInA sahakAramAM pU. A. abhayadevasUrijInI TIkA sAthenA, zrI siddhasena divAkarakRta "sanmatitarka prakaraNa" graMthanA saMpAdananuM duSkara kArya namUnedyara rIte karyuM. A saMpAdana prAcIna Akara graMthonA saMpAdanamAM namUnedAra gaNAya che. gAMdhIjIne ane anya vidvAnone temanA A kAmathI khUba saMtoSa thayo. joke khUba jhINavaTathI A kAma karatAM teoe potAnI DAbI AMkhanI jhAMkhapa sadAne mATe vahorI lIdhI. I. sa. 1930nA suprasiddha dAMDIkUcanA prasaMgathI UThelA raNabherInA nAda pAchaLa paMDita becaradAsajI paNa asara pAmyA. mahAtmA gAMdhIne jelavAsa thayo te samaya daramiyAna teo hastalikhita "navajIvananA taMtrI banyA, nava mAsa mATe vIsApuramAM jelavAsa bhogavyo. jelamAMthI chUTyA pachI teone briTiza hakUmatamAM dakhala thavAno manAIhukama maLyo je I. sa. 1936 sudhI cAlu rahyo. A samayagALAmAM 6-7 jaNanA kuTuMbanuM bharaNapoSaNa karavA mATe AjIvikAno prazna vikaTa hato. A 4-5 varSa teo mAravADa, rAjasthAnamAM sthAnakavAsI sAdhuo ane bIjAone bhaNAvIne jIvanapaMtha kApatA rahyA. A varSomAM prAkRta mArgopadezikA' tathA apabhraMza bhASAnA vyAkaraNa uparanA potAnA pustakanuM lekhanakArya karyuM. AvI vikaTa paristhitimAM paNa jaina sAhityamAM rahela satyano pracAra karavAnI temanI tamannA jarApaNa ochI thaI na hatI. 1936mAM koMgrese prAMtomAM sattA svIkAryA pachI manAI hukama UThI gayo. tethI teo gujarAtamAM AvI zakyA. suprasiddha vidvAna DaoN. AnaMdazaMkara dhruvanA prayAsathI teo amadAvAdanI ela. DI. ArTasa kaoNlejamAM ardhamAgadhInA adhyApaka tarIke joDAyA. jiMdagInA utAra-caDAvamAM temanA sahadharmacAriNI zrI ajavALIbahenano pUro sAtha-sahakAra hato. paMDita becaradAsajI prAcIna gujarAtI, apabhraMza, prAkRta, ardhamAgadhI, saMskRta vagere bhASAonA UMcI koTinA vidvAna hovAthI dezanA ane duniyAnA vidvAnomAM satyazodhaka paMDita becaradAsa jIvarAja dozI + 475
Page #525
--------------------------------------------------------------------------
________________ teonuM mAnabharyuM sthAna hatuM. vidvattAnI sAthe teo satyazodhaka hatA, je durlabha yoga gaNAya. jaina sAhityamAM rahela sAcI hakIkato pragaTa karIne samAjane sAco rasto cIMdhavAnI krAMtikArI bhAvanA temanAmAM hovAthI teo satyane tenA upara sAkarano paTa caDhAvyA vagara yathAtatha svarUpamAM rajU karatA. Ama karatI vakhate potAnA upara je koI muzkelI AvI paDe teno nIDaratAthI sAmano karatA. satyajijJAsune teo AtmIya bhAvanAthI niHsvArthabhAve madada karatA. temanA A valaNane kAraNe jaina Agamone prakAzita karavAno ane tenA anuvAdo prasiddha karavAno mArga khullo thayo. yunivarsiTImAM teonA prayatna dvArA prAkRtane sthAna maLyuM. bhArata sarakAre teone saMskRta mATeno nezanala evorDa arpaNa karIne temane gauravAnvita karyA. nirbhaya ane krAMtikArI, nama ane mRdubhASI, virodho ane muzkelIomAM paNa samabhAve vartanAra paMDita becaradAsajI 92 varSa jeTaluM dIrgha AyuSya bhogavIne 11mI okTobara 198ranA roja amadAvAdamAM avasAna pAmyA. daihika mRtyu to kudaratano krama che. paNa paMDitajI akSaradehe amara thaI gayA ane temano akhUTa sAhitya vAraso samAjane ApatA gayA. teoe lakhelA, saMpAdita karelA, anuvAdita karelA graMtho tathA lekhonI sUci Aspects of JainologyVol.IImAM pR. 13thI raramAM rajU thayela che. Do. salonIbahena joSI dvArA taiyAra thayela A sUcimAMthI keTalAka graMtho tathA lekho paNa ApaNane paMDitajInI vidvattAno paricaya ApI zake tema che. teoe lakhela pustakomAM gujarAtI bhASAnI utkrAMti' (I. sa. 1939), paryuSaNanA vyAkhyAno' (1930), prAkRta mAgapadezikA' (1911), prAkRta vyAkaraNa (1925) vagere pustako temanI sAhityasAdhanA ane bhASAo uparanA prabhutvanI gavAhI pUre che. temanA dvArA saMpAdita / anuvAdita graMtho paNa vidvAnone mArgadarzaka banI rahela che. "anekAMta jayapatAkA' (1914), "abhidhAna ciMtAmaNi koza', "pAIa lacchI nAmamALA' (1918), 'bhagavatI sUtra (be bhAga), dezI zabdasaMgraha' (1974), jaina kathAnakoza' (1951), dhammapada (1958), siddha hemazabdAnuzAsana laghuvRtti' (1981), "bhagavAna mahAvIranA daza upAsako' (1931), "bhagavAna mahAvIranI dharmakathAo' (1931), 'vizeSAvazyaka bhASya-3 (1968) jevA pustako noMdhapAtra che. purAtattva', jaina sAhitya saMzodhaka, prasthAna, buddhiprakAza', phArbasa tramAsika, akhaMDa AnaMda, bhAratIya vidyAo, jaina jagata', 'prabuddha jIvana", "strI jIvana, jaina vagere sAmayikomAM bhASA, vyutpatti, dharmavicAra vagere viSayone lagatA teonA lakhelA tulanAtmaka lekho avAranavAra AvyA karatA. jema ke zikSaNa ane sAhityamAM zabdono vaMza aMge vIseka aMkomAM teonA lekho AvyA. "koDiyuMmAM 476 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #526
--------------------------------------------------------------------------
________________ zabdonuM pRthakkaraNa aMge ATheka lekho AvyA. pArasIka prakAza' nAmanA phArasI bhASAnA zabdakozano ane te ja nAmanA phArasI bhASAnA vyAkaraNanA paricaya aMgeno mahAvIra jaina vidyAlayanA suvarNa mahotsava graMthamAM Avela lekha temanA bhASAvaividhyano khyAla Ape che. banArasa sarva sevA saMgha dvArA 1975mAM saMskRta chAyA parizodhana sAthe temanA dvArA taiyAra thayela "samaNasuram khUba AvakAra pAmyuM. teoe "mahAvIravANI' pustakanuM saMpAdana sarvadharmasamabhAvathI karyuM. brAhmaNadharma, bauddha dharmanA graMtho, bAIbala, kurAna jevA graMtho sAthe tulanAtmaka abhyAsathI lakhela A pustakanI prastAvanA svAmI AnaMde lakhI che. jaina sAhityanA ratnAgAramAMthI aNamUlA ratnone vaNIne ApaNI samakSa mUkyA che. rASTrIya kakSAe vinobAjI ane anya vidvAnoe paNa A pustakane AvakAryuM che. potAnI AvI viziSTa sAhityasevAne kAraNe paMDita becaradAsajI haMmezAM yAda raheze. 1. 2. saMdarbhagraMthasUci saMgIti: le. paM. becaradAsa jIvarAja dozI, saM. jitendra bI. zAha pra. gUrjara graMtharatna kAryAlaya, AvRttiH pahelI, Disembara 2003, kiMmata rU. 18O-, pR. 18+284 Aspects of Jainology: Vol. II: 'Pt. Bechardas Doshi - Commemoration Volume': Editors : Prof. M. A. Dhaky, Prof. Sagarmal Jain, Published: P. V. Research Institute Varanasi-5, 1st EditionH A. D. 1987 Price: Rs. 250/ mAlatI ke. zAha 22, zrIpAla phleTa, derI roDa, kRSNanagara, bhAvanagara-364001 M. 9824894669 R. 0278-2205986 satyazodhaka paMDita becaradAsa jIvarAja dozI + 47
Page #527
--------------------------------------------------------------------------
________________ - AgamaprabhAkara munizrI puNyavijayajI jayazrI dozI aibhyAsu jayazrIbahene sAMsArika javAbadArIo nibhAvatA nibhAvatA potAno sAhityaprema jALavI rAkhyo che teno namUno vyavasthita rIte lakhAyela A lekha pUro pADe che. - saM.) bhAratanI puNyabhUmimAMthI tIrthakaroe dharmatIrthanI sthApanA karIne jaina saMskRtino vizvamaitrIno paigAma gAjato karyo. e saMskRtinI bhAvanAne lokajIvanamAM vahetI rAkhanArA aneka jIvanasAdhaka saMto ane jyotirdharo samaye samaye A dharatImAM nIpajatA rahyA ane dhArmikatA ane saMskAritAnI jyotane jhaLahaLatI. rAkhatA rahyA. munizrI puNyavijayajI gujarAtanA AvA ja eka prabhAvaka puruSa che. teozrInuM jJAnoddhAranuM apUrva kArya dharmasaMskRtinA zAstravArasAne surakSita ane ciraMjIva banAvavAnA abhUtapUrva kArya tarIke sadA smaraNIya banI rahe tevuM che. mahArAjazrInuM mULa vatana kapaDavaMja. dharmazraddhAnA raMge raMgAyela kapaDavaMjanuM zAstronA uddhAramAM paNa viziSTa arpaNa hoya ema lAge che. bhUtakALamAM ApaNA pavitra AgamasUtromAMnA nava aMgasUtro upara vizada TIkA racanAra zrI abhayadevasUrijInI e nirvANabhUmi che. tathA AgamagraMthono uddhAra karanAra be samartha Agamadhara mahApuruSo - pUjya AgamoddhAraka AcArya zrI sAgarAnaMdasUrijI mahArAja ane pUjya Agama prabhAkara muni zrI puNyavijayajI mahArAjanI janmabhUmi banavAnuM gaurava paNa kapaDavaMjane prApta thayuM che. munizrI puNyavijayajIno janma I. 1895, sattAvIzamI okTobara, ravivAre thayelo. vi. saM. pramANe kArtika suda pAMcama jJAnapaMcamIne divase janmelA munizrIe AjIvana tIvra jJAnopAsanA karIne janmadinane sArthaka karyo. munizrInuM janmanAma maNilAla hatuM. pitA DAhyAbhAI dhaMdhArthI hovA chatAM dharmabuddhivALA temaja mAtA mANekabahena to pUrepUrAM dharmaniSTha sanArI hatAM. e samaye ApaNA dezamAM kanyAkeLavaNInuM pramANa nahIM jevuM hatuM. tyAre paNa mANekabahene gujarAtI cha dhoraNano ane pAMca pratikramaNa, jIvavicAra, navatattva vagereno abhyAsa karyo hato. mANekabahenane pAMca saMtAna thayelAM. emAM A eka saMtAna ja Ucharela 478 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #528
--------------------------------------------------------------------------
________________ ane te paNa jANe kALanA moMmAM koLiyo thatAM bacI gayuM hoya e rIte. maNilAla jyAre cAreka mAsanA hatA ane ghoDiyAmAM jhUlatA hatA e vakhate eka divasa emane gharamAM mUkIne mAtA nadIe kapaDAM dhovA gayelAM. pAchaLa ekAeka mahollAmAM Aga lAgI ane emAM mANekabahenanuM ghara paNa jhaDapAI gayuM. e vakhate tyAMthI pasAra thatA eka musalamAna vahorA bhAIe makAnamAMthI Avato bALakano rudanano svara sAMbhaLyo. kSaNano paNa vilaMba karyA vagara te tarapha dhasI jaI, aganajvALA vacce pAraNAmAM sUtelA bALakane laIne vahorAbhAI bahAra nIkaLI gayA. A tarapha mAtA nadIethI pAchI pharI. AgamAM bharakhAyeluM potAnuM makAna jotAM eNe mAnI lIdhuM ke potAno putra jarUra AgamAM svAhA thaI gayo haze, paraMtu bIjA divase vahorA bhAIe mAtAno putra enA hAthamAM mUkyo. e vakhate bALakane Ama akasmAtamAMthI ugArI levA pAchaLa bhAvimAM vidvavarya vibhUtinA prAkaTyano daivI saMketa koNa kaLI zakyuM haze? akasmAtanA banAva bAda pitAzrI DAhyAbhAI mAtA-putrane muMbaI potAnI pAse laI gayA. muMbaImAM pitRchAyA nIce aMgrejI cha dhoraNa sudhI abhyAsa karyo tyAM ja pitAnuM avasAna thayuM. dharmaniSTha vidhavA mAtA mANekabahenanuM aMtara vairAgya jhaMkhI rahyuM hatuM, paraMtu putranI bALavaya joIne vicAramAM paDI gayAM. Akhare putrane paNa dIkSA levaDAvavAmAM ja zreya mAnyuM. baMnee dIkSA levAnuM nakkI karyuM. putra maNilAlane zrI kAMtivijayajInA munimaMDaLane caraNe soMpyo. vi.saM. 1965nA mAha vadi pAMcamanA divase maNilAle vaDodarA pAse chANI gAmamAM munivarya zrI caturavijayajInA ziSya tarIke dIkSA lIdhI. nAma puNyavijayajI rAkhavAmAM AvyuM. tyAre teonI uMmara cauda varSanI hatI. maNilAlanI dIkSA pachI be divase ja mANekabahene zrI mohanalAlajI mahArAjanA samudAyamAM pAlitANAmAM dIkSA aMgIkAra karI. emanuM nAma sAdhvIjI zrI ratnazrIjI apAyuM. munizrI puNyavijayajInI sAcI keLavaNIno prAraMbha dIkSita jIvananA AraMbhathI ja thayo kahevAya. praguru kAMtivijayajI ane guru caturavijayajIe navadIkSita puNyavijayajImAM UMDo rasa laI emane keLavaNInI keDIe lAvI mUkyA. guru caturavijayajI to saMzodhana ane saMpAdana pravRttimAM UMDo rasa dharAvatA hatA. emanA ja sahavAsathI munizrImAM saMzodhananI jijJAsA mahorI UThI, jenA phaLarUpe sudIrgha saMzodhanapravRtti joI zakAya che. praguru kAMtivijayajInI vRddhAvasthA hoI praziSya puNyavijayajIne satata aDhAra varSa emanI pAse sevArthe pATaNamAM ja rahevAnuM thayela. maLelI takano pUrepUro lAbha uThAvyo. saikAothI saMgharAyelI, vividha jJAnathI khacita hastalikhita pothIothI samRddha evA pATaNanA badhA ja jJAnabhaMDAronuM emaNe e daramiyAna avalokana AgamaprabhAkara munizrI puNyavijayajI + 479
Page #529
--------------------------------------------------------------------------
________________ karyuM. judAjudA jJAnabhaMDAronI avyavasthAmAM vyavasthA lAvavAnA prayatna rUpe, atyaMta parizrama uThAvI bhaMDAronAM sudIrgha sUcipatro jAte ja taiyAra karyA. aMte emanA prayAsathI pATaNamAM hemacaMdrAcArya jaina jJAnamaMdiranI sthApanA thaI. dIkSAnAM zarUAtanAM varSomAM paMDita sukhalAlajI tathA anya zikSako pAsethI graMthono UMDo abhyAsa karyo. jemAM saMskRta mArgopadezikA, "siddhahema laghuvRtti', hemalaghuprakriyA', "caMdraprabhA vyAkaraNa', 'hitopadeza', 'dazakumAracarita' vagere zAstro ane graMthonuM parizIlana karyuM. kAvyAnuzAsana, tilakamaMjarI', "tarka saMgraha' tema ja chaMdonuzAsana jevA praziSTa abhyAsagraMthonuM vigate parizIlana karyuM. A badhA abhyAse emanA jJAnanI kSitijo ane dRSTikoNono adbhuta vikAsa karyo. emanA A abhyAsakALamAM ApaNane eka sattvaniSTha ane satyaniSTha jJAnasAdhakanAM darzana thAya che. eka sAcA vidyArthIne chAje tevI utkaTa jijJAsA, ucca buddhimattA, jJAnopAsanA ane zramasAdhanA ane udAharaNIya vinamratAnAM munizrIjImAM je darzana thAya che te addabhuta preraNAbaLa ApanArAM che. koI viSayano ekadhAro saLaMga abhyAsa ke pachI amuka varSo sudhI ekAgra banI abhyAsa karyA pachI prAcIna prato vAMcavAnuM ke prAcIna graMthonA saMzodhananuM kArya zarU thayuM hoya tevuM temanA jIvanamAM banyuM na hatuM. vidyAbhyAsanI sAthe zAstra-saMzodhananI pravRtti paNa cAlatI ja rahI. saMzodhana ane keLavaNI anyonya pUraka banyAM hatAM. | munizrIjInI saMzodhana pravRttino AraMbha muni rAmacaMdraracita saMskRta kaumudI - mitrAnaMdanATakanuM I. 1917mAM saMpAdana karyuM. tyArathI gaNI zakAya. tyAra pachI 13mI sadImAM thayelA muni rAmabhadranA prabuddha rauhiNeya' nATakanuM saMpAdana karyuM. e ja arasAmAM AcArya meghaprabhunuM dhamalyudaya - chAyA' nATaka saMpAdita karyuM. upAdhyAya zrI yazovijayajI kRta "aindrastuti - caturvizatikAnuM saMpAdana emaNe I. 1928mAM karyuM. saMpAdaka tarIkenI emanI khyAti mukhyatve I. 1933thI 42 sudhImAM pragaTa thayela "bRhatkalpasUtranA niryukti ane TIkA sAthenA cha bhAga, 'vasudeva hiMDInA be bhAga tathA aMgavijjA, "AkhyAnaka maNikoza', "kalpasUtra', naMdisUtra' vagere para AdhArita che. aneka jJAnabhaMDAronI cIvaTapUrvaka taiyAra karelI graMthasUcio emanI athAka zramazIlatA ane abhuta dhIrajanI dyotaka che. jesalameranA graMthabhaMDAranI pravRtti dAda mAgI le tevI che. jesalameranA vizALa ane vikaTa gaNAtA graMthabhaMDAranuM saMzodhana karavAnA aDaMga nirdhAra sAthe Azare I. sa. 1950mAM amadAvAdathI relavenA pATe pATe padayAtrA AraMbhI, ho phATatAM pahelAnAM aMdhArAmAM cAlatAM cAlatAM teo paMdarathI sattara phUTa UMDA eka garanALAmAM pachaDAyA ! paraMtu devIkRpAe AbAda rIte UgarI gayA ane UbhA thaIne pharI tera mAIlano pagapALA pravAsa kApyo. 480 + 1lmI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara ArAdhako
Page #530
--------------------------------------------------------------------------
________________ tyAM pahoMcyA pachI paNa aneka muzkelIono sAmano karavo paDyo. marubhomamAM veravikhera gAmaDAM, abudha prajAjano sAthe panAro paDavo, baLabaLatI retImAM khulle page pravAsa kheDavo, jJAnabhaMDAranA niyamakaDa rakSakone rIjhavavA, A badhuM ja sahIne jesalameranA jJAnabhaMDAramAM saMzodhana kArya hAtha dharyuM. tyAMnA doDheka varSanA rokANa daramiyAna khAvApIvAnI paNa pratikULatA. makAInA roTalA ne jADI dALa para ja eozrI divaso gujAratA. pIvAnA pANInI paNa bhAre taMgI rahetI, paraMtu A saMkaTamaya saMjogo eozrInI avirata karmayAtrAne saheja paNa thaMbhAvI zakyA nahi. AkhA bhaMDArane punarvyavasthita karyo tema ja zramasAdhya vistRta sUci taiyAra karI. duSmApya hastapratonI jALavaNI kema thAya enuM suMdara udAharaNa pUruM pADyuM. tyAMnI amUlya tADapatrIonI emaNe mAIkro philma levaDAvI ke jethI pachInA kALamAM sahu eno upayoga karI zake. A tADapatrIono bhAratanA temaja bhArata bahAranA paNa aneka abhyAsIoe upayoga karyo paNa che. jesalameranuM kArya munizrIjInI tIvra jJAnopAsanA, dUraMdezIpaNuM tema ja apAra khaMtanI gavAhI pUre che. jaina Agamono adyatana Dhabe abhyAsa karI tenI punarvAcanAo taiyAra karavAno emano puruSArtha ziramora samAna che. pistALIza jeTalA jena Agamono, enI niryukti, cUrNi, bhASya ane TIkAono prathama to keTalAMka varSo sudhI emaNe mUka abhyAsa karyo, tyAra pachI saMniSTha lahiyAonI madadathI emaNe saMpAdana taiyAra karyA. e samaye e lahiyAone cUkavavAnA pUrA paisAnI paNa sagavaDa nahi. chatAMya potAnuM ajAcaka vrata emaNe choDyuM nahi. I. 194648mAM zeThazrI kasturabhAI lAlabhAIne jANa thatAM emaNe munizrInuM kArya nihALyuM ane prasanna thaI lahiyAonuM laheNuM bharapAI karI ApyuM, eTaluM ja nahi paNa munijIne potAnuM saMzodhanakArya AgaLa dhapAvavAmAM sarva rIte sahAya karavAnuM emaNe vacana ApyuM. A AgamonI chellI vAcanAo lagabhaga paMdara so varSa pUrve valabhIpuramAM zrI devardhvigaNi kSamAzramaNanA mArgadarzana nIce taiyAra thayelI, tyAra pachI cheka A samaye munizrI puNyavijayajIe apAra puruSArthathI je navI vAcanAo taiyAra karI e jainadharmamAM ane A sadInA saMpAdana kSetre amUlya ane advitIya pradAna lekhAze. mahArAjazrIe vizALakAya bRhatakalpasUtranAM aneka pariziSTo ane prastAvanAthI alaMkRta karelA saMpAdana pachI niryuktionA kartA bhadrabAhusvAmI pahelA ke bIjA" e viSayano eka lekha taiyAra karela. temaNe niryuktionA AMtarabAhya parIkSaNa pachI nirNaya karyo ke maLI AvatI keTalIka niryuktio avazya cauda pUrvadhara bhadrabAhusvAmInI nahi paraMtu varAhamihiranA bhAI bIjA bhadrabAhusvAmI racita lAge che. emano A nirNaya jaina sAdhusamAjamAM niryuktio badhI pahelA bhadrabAhusvAmI racita che. evI mAnyatAo sAme khaLabhaLATa macAve evo hato. temaNe keTalAMye pramANo ApIne potAnA nirNaya viSayaka lekha lakhela je eka jene mAsika patramAM pragaTa karavA ApavAmAM Avyo. paraMtu mAsika patranA AgamaprabhAkara munizrI puNyavijayajI + 481
Page #531
--------------------------------------------------------------------------
________________ taMtrIne A nirNaya sAme Dara lAgatAM te lekha parata karyo. je bAdamAM mahAvIra jaina vidyAlayanA silvara jyubIlI graMthamAM prasiddha thayo, paraMtu temanI dalIlo sAme koI hajI sudhI javAba ApI zakyuM nathI. teozrInA AvA viziSTa nibaMdhothI temanI vidvattA ane pratibhAno paricaya maLe che. Agama saMpAdananA duSkara kArya vize munizrIjIe eka vaktavyamAM jaNAvela ke - "duniyAnA vidvAno upara najara karIe tyAre amAruM saMpAdana pUrNa che ema kahevAnI ane hiMmata nathI karatA. huM to icchuM ke ame je A kAma karIe chIe temAM amArI truTi kyAM che te sUcavanAra amane maLe. mahenata to ghaNI karavAmAM AvI che. tema chatAM prasaMge prasaMge vicAravAmAM Ave tyAre truTi eTalI badhI dekhAya che ke ATalA mahAbhArata kAmane nirdoSa kevI rIte pAra pADavuM te paNa sAme eka moTo prazna che. tema chatAM Aje keTalAMka sAdhanone lIdhe, prAcIna bhaMDAronAM avalokanone lIdhe, sAhityanI AlocanAne lIdhe ane vidvAnonA samAgamane lIdhe je kaMI rti jIvanamAM jAgI che teno upayoga ahIM karI levo e daSTie A pravRtti hAtha dharI che.' niHspRhayogI pU. zrI puNyavijayajI AgamanuM saMzodhana potAnA jIvanakAryanI jema pUrA yogathI karatA. jANe "AgamasaMzodhana mATe to bhekha ja lIdho hato. AvA AgamonA khajAnacI adhyAtma jagatamAM emanA kAmathI amara banI gayA che. saMpAdana uparAMta hastaprato bhegI karavI, goThavavI, tenI anvIkSA karavI e emanI priya pravRtti hatI. prAcIna jIrNazIrNa hastaprato, prata nAnI hoya ke moTI, adhUrI hoya ke pUrI darekedareka pratinuM mahArAjazrI pUrNa dhyAnathI avalokana karatA, koI jhaverI jeTalI cIvaTathI hIrAnI parakha kare eTalI cIvaTathI enuM mUlyAMkana karatA. mahArAjazrI graMthalekhananI ane graMthonI sAcavaNInI prAcIna temaja arvAcIna paddhati tathA sAmagrIthI temaja Adhunika vaijJAnika sAdhanothI pUrNa paricita hoI jIrNa graMthanA punaruddhAra mATe jarUrI mAvajata barAbara jANatA hatA. prAcIna graMthonA seLabheLa thayelA pAnAomAMthI tema ja tADapatrIya graMthonA TukaDAomAMthI AkhA ke adhUrA graMthone taiyAra karI ApavAnI sUjha ane nipuNatA asAdhAraNa hatI. coMTIne roTalo thaI gayelI keTalIya prato temanA hAthe navajIvana pAmI hatI. prationA uddhAranA A kAryamAM mAIkrophilma, phoTosTeTa ane enlArjamenTa levarAvavAno samAveza thato. A rIte prAcIna pratonI surakSitatA zakya banI. mahArAjazrI, gurujI ane dAdAguruzrIe maLIne lIMbaDI, pATaNa, khaMbhAta, vaDodarA, bhAvanagara, pAlitANA, amadAvAda, jesalamera, bikAnera, jodhapura tathA gujarAta, saurASTra ane rAjasthAnanA saMkhyAbaMdha graMthabhaMDArone tapAsI, emane suvyavasthita karI, keTalAkanI yAdIo taiyAra karI ApI hatI ane keTalAkanI savistara sUcione mudrita paNa karAvI ApI hatI. vaLI koIka sthAne to reparo, baMdhano, DAbaDA ke peTIo ane kabATa sudhdhAMnI vyavasthA karAvI keTalAya prAcIna 482 + 19bhI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #532
--------------------------------------------------------------------------
________________ graMthabhaMDArone nAmazeSa thatA bacAvI lIdhA hatA. A mATe temaNe je jahemata uThAvI, je kaSTa sAdhyA, vihAro karyA te tapasAdhanA zrutarakSAnA itihAsamAM suvarNa akSare aMkita thaze. munizrI puNyavijayajIe jene sAhityane gauravAMkti banAvavA pUratuM ja lakSya na rAkhatAM emaNe somezvarakRta kIrtikaumudI ane ullAgharAghava nATaka jevI ajena kRtionuM paNa saMpAdana karyuM che. saMpAdanonI jema emanA lekho paNa vividhalakSI che. emanA 41 lekho gujarAtImAM, 13 lekho hiMdImAM ane 3 saMskRtamAM che. gujarAtI lekho paikI 'ApaNI adazya thatI lekhanakaLA ane tenAM sAdhano' e viSayanA abhyAsIone mATe AkarSaka che. stuti, stotronA aitihAsika mUlyAMkana aMge emano stutistotrAdi sAhityamAM kramika parivartana' nAmaka lekha upayogI thaI paDe tema che. hiMdI lekhomAM "jaina Agamadhara aura pAkata vAmaya' tema ja "naMdisUtrake praNetA tathA cUrNikAra jaina Agamadharo ane prAkRta sAhitya upara viziSTa prakAza pADe che. AmAMnA prathama lekhamAM emaNe Arya rakSitasUrine anuyogadvAranA praNetA kahyA che te vicAraNIya che. sthAne asthAne paMcAgI'no pokAra karanArane jaina sAdhu saMmelana ane paMcAMgI AdhAre praznano nirNaya (!)' nAmano lekha prasAdI pUrI pADe che. jJAnatapasvI munivarya zrI puNyavijayajI mahArAjanI apUrva zrutabhakti ane zeTha zrI kasturabhAI lAlabhAInI sakhAvatathI "lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmaMdirane nAme eka jAjaramAna vidyAtIrthanI sthApanA vi.saM. 2013nA vijayAdazamIne zubha divase thaI. mahArAjazrIe potAnA hastalikhita ane mudrita hajAro mUlyavAna graMthono amulya khajAno e saMsthAne bheTa ApI dIdho. jJAnoddhAraka sAdhupugaMvonI traNa peDhIno hastapratasaMgraha, jemAM aneka mahattvanI prato saMgharavAmAM AvI hatI te A vidyAmaMdirane soMpI devAmAM temaNe je udAratA dAkhavI che te mAtra anukaraNIya ja nahi paNa temanI nirmala aparigrahavRtti ja dAkhave evI che. lA. da. vidyAmaMdiranA navA makAnanuM udghATana zrI javAharalAla naherunA hAthe thavAnuM hatuM. pUjyazrIe soMpela jaina bhaMDAranI ane prAcIna lekhanakaLAnI sAmagrInuM pradarzana te prasaMge goThavavAmAM AvyuM hatuM. mAtra pAMca ja miniTa e pradarzananA nirIkSaNa mATe zrI naherunA kAryakramamAM hatI paNa e sAmagrInI samaja levAmAM pUjyazrI sAthe pradarzanamAM aDadho kalAka gALyo. AvI mahattvanI sAmagrI temaNe vidyAmaMdirane soMpI che. sacitra hastapratono amUlya vAraso temaNe A saMsthAne soMpyo che. gujarAtanA gauravasamI A saMsthA jaina vidyA ane bhAratIya vidyAnA deza-videzanA vidyArthIo, vidvAno, abhyAsIo ane jijJAsuonuM yAtrAdhAma banI rahela che. prAcIna graMtho ane jJAnabhaMDAranI sUcione lIdhe deza-videzamAM A saMsthA vizeSa nAmAMkita thaI che. AgamaprabhAkara munizrI puNyavijayajI + 483
Page #533
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvanagaramAM zrI jaina AtmAnaMda sabhAnI sthApanA parama pUjya AtmArAmajI mahArAja (AcArya zrI vijayAnaMdasUrIzvarajI)nA svargavAsa pachI teozrInA anuyAyIo ane prazaMsakoe bhaktibhAva nimitte, teozrInI smRti kAyama jaLavAI rahe te hetuthI 1896mAM karela hatI. A sabhAno eka hetu pUrvAcAryoe racela jaina sAhityanA saMzodhana, prakAzana ane pracArano hato. te kAryano prAraMbha karavAmAM ane tene vegavaMta karI prazasta banAvavAmAM zrI kAMtivijayajI mahArAja, zrI caturavijayajI mahArAja temaja zrI puNyavijayajI ma.sA.no puruSArtha asAdhAraNa rahyo che. zrI caturavijayajI ma. sAhebe vi. saM. 1966mAM, saMskRta, prAkRta, ardhamAgadhI vagere bhASAomAM pUrvAcAryoe lakhelA Agama, darzana, karmavAda, anuyogaviSayaka graMtho mULa, bhASya, TIkA, avacUri vagere sahita saMzodhita karIne prasiddha karavAnI yojanA ghaDI ane te yojanAne "zrI jaina AtmAnaMda graMtharatnamAlA evuM nAma ApIne tene saraLa banAvavAno bhAra pote ja upADI lIdho, tyAre zrI puNyavijayajI mahArAjanI uMmara mAtra cauda paMdara varSanI hatI. ane temaNe tAjI ja dIkSA lIdhI hatI, paraMtu vaya ane abhyAsa vadhatAM teo gurudeva sAthe A kAryamAM joDAyA ane vi.saM. 1996mAM gurudevanA kALadharma pAmyA pachI, A graMtharatnamAlAnA prakAzananI saghaLI javAbadArI temaNe svIkArI lIdhI. zrI AtmAnaMda graMthamAlAmAM nAnAmAM nAnAM ane moTAmAM moTAM ajoDa mahattvanA graMtho prakAzita thayA che. nAnAM-moTAM saMkhyAbaMdha zAstrIya prakaraNono samUha temAM prasiddha thayo che e tenI vizeSatA che. jene zramaNa-zramaNIone khUba ja lAbha thayo che. Agamika, dArzanika, aitihAsika, kAvya-nATaka viSayaka vidhavidha sAhityanA je graMtho prasiddha thayA temAMnA ghaNA moTA bhAganA graMthonA saMpAdana ane prakAzananI saMpUrNa kAryavAhI guru- ziSyanI A belaDIne AbhArI che. bRhatkalpasUtra (cha bhAgamAM), cha karmagraMtho (be bhAgamAM), triSaSTizalAkApuruSa caritra mahAkAya (cAra parva, be bhAgamAM) vasudeva hiMDI be bhAgamAM) ane anya evA ati kaThina graMthonuM temanuM saMzodhana-saMpAdana sagavizuddha, zAstrIya tema ja enA prastAvanA, pariziSya abhyAsapUrNa ane anya saMzodhanakAryamAM ati upayogI thaI paDe tevA che. pUrvanA tema ja pazcimanA prakhyAta vidvAnoe A saMpAdanonI muktakaMThe prazaMsA karI che, je zrI puNyavijayajI mahArAjanI vidvattA ane pratibhAnI kIrtigAthA banI rahe evI che. sane 1960nA arasAmAM zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA te samayanA mAnaddamaMtrI zrI caMdulAla zAhane vidyAlaya taraphathI mULa AgamasUtro pragaTa karavAno vicAra Avyo, je teoe mahArAjazrIne jaNAvatAM paMDita dalasukhabhAI sAthe vicAravinimaya karIne Agamo prakAzita karavAnI yojanA taiyAra karI ApI ane A yojanAnA mukhya saMpAdaka tarIkenI javAbadArI svIkArI. te yojanA mujaba traNa graMtho prakAzita thayA ane mahArAjazrIno svargavAsa thayo! 484 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #534
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnanI upAsanA karatAM karatAM zuSka jJAnI ke pothI paMDita na banI javAya enI teozrI satata jAgRti rAkhatA hatA. karmabaMdha ochA thAya, bhavanA pherA ochA thAya ane kalezo-kaSAyo paNa ochA thAya evo prayatna teo satata karatA rahetA. emanI samagra jIvanasAdhanAnuM A ja kendra hatuM, amRta hatuM. ziSyo vadhAravA, nAmanA meLavavAnA ke padavI levAnA mohathI teo taddana alipta ane aLagA hatA. AcArya padavI mATenI pATaNa zrIsaMghanI AgrahabharI vinaMtIno teoe dRDhatApUrvaka InkAra karyo hato. vi.saM. 2010mAM vaDodarAnA zrIsaMghe teone "Agama prabhAkara'nuM biruda ApyuM te paNa teone pUchyA vagara ja. vi.saM. 2017mAM muMbaInA zrIsaMghe mahArAjazrIne AcArya padavI mATe khUba Agraha karelo jeno vivekapUrvaka inkAra karelo. chevaTe e ja varSamAM AcArya zrI vijayasamudrasUrijI mahArAje, potAnA saMtoSa ane saMghanA AnaMda khAtara, temanI jANa bahAra, zrIsaMgha samakSa teone "zrutazIlavAridhinI padavI ApIne teonuM bahumAna karyuM hatuM. mahArAjazrIe udAra jJAnasAdhanAne kAraNe deza-videzanA vidvAnomAM je cAhanA ane Adara meLavyA hatA, te kharekhara virala hatA. mahArAjazrInI jJAnopAsanA taraphanA bahumAnanA pratIkarUpa A rahI nIcenI vigatoH 1. koI jAtanI DigrI nahIM hovA chatAM pIeca.DI. mATenA mahAnibaMdhanA parIkSaka nImavAmAM AvyA hatA. 2. sane 1959mAM, amadAvAdamAM gujarAtI sAhitya pariSadanA 20mA adhivezana daramiyAna itihAsa purAtattva vibhAganA pramukha tarIke teonI varaNI karavAmAM AvI hatI. 3. vi. saM. 2009nI sAlano "zrI vijayadharmasUri jaina sAhitya suvarNacaMdra bhAvanagaranI zrI yazovijayajI jaina graMthamALA taraphathI mahArAjazrIne arpaNa karavAmAM Avyo hato. 4. vi.saM. 2010mAM vaDodarAnA zrIsaMghe teone AgamaprabhAkaranI padavI arpaNa karI. 5. ola inDiyA orienTala konpharansanA, sane 1961mAM kAzamIramAM maLela ekavIsamA adhivezananA prAkRta ane jaina vibhAganA adhyakSa tarIke mahArAjazrInI varaNI karavAmAM AvI hatI. 6. sane 1970mAM amerikAnI dhI amerikana orienTala sosAyaTInA mAnada sabhya banavAnuM virala bahumAna mahArAjazrIne maLyuM hatuM. 7. vi.saM. 2017mAM, muMbaImAM varalImAM thayelI pratiSThA vakhate, caturvidha zrIsaMghanI hAjarImAM AcAryazrI vijyasamudrasUrijI ma.sAhebe teozrIne zruta zIlavAridhinI yathArtha padavI ApI hatI. AgamaprabhAkara munizrI puNyavijayajI + 485
Page #535
--------------------------------------------------------------------------
________________ tera varSanA jIvanakALamAM pacAsathIya vadhu varSa zrI puNyavijayajI ma. sAhebe kRtanI sevAmAM samarpI dIdhA hatA. saMgrahaNI jevA kaSTadAyaka rogathI, ghaNA lAMbA samaya sudhI, parezAna rahevA chatAM emaNe apramattapaNe zAstrajJAnanI upAsanA karI hatI. sana 1917mAMaumudImitrAnaMda nATakam saMpAdana - prakAzanathI AraMbhAyeluM emanuM jJAnakArya sana 1971mAM pragaTa thayelA pannavaNAsutta (bhAga bIjo) sudhI patharAyeluM che. eka mAhitI mujaba munizrIe saurASTra, gujarAta ane rAjasthAnanAM judAMjudAM cAlIsa gAmonA jaina bhaMDArone vyadhvasthita karavAnuM tathA pacAsa jeTalA bhaMDAromAM besIne saMzodhana karavAnuM kAma karyuM hatuM. temaNe lagabhaga traNa hajAra tADapatrIya jJAnagraMtho tathA be lAkhathI vadhu kAgaLa para lakhelA jJAnagraMthono abhyAsa karyo hato. AvA eka jJAnatapasvI tema ja jJAnagarimAthI zobhatA, saMskRta ane prAkRta sAhityanA asAmAnya prakAranA vidvAna, lipividyAnA ucca koTinA jJAtAe muMbaImAM vi.saM. 2027 jeTha vada 6, tA. 14-6-71, somavAre A lokathI vidAya lIdhI. teozrInI utkaTa jJAnabhaktinI amarakathA jaina adhyAtmajagatamAM haMmezAM guMjatI raheze ! bhAvabharI vaMdanA hojo jaina zAsananA guruvaryane.. teozrInA hAthe aneka zAstrIo ane saMzodhako ghaDAyA che. DaoN. bhogIlAla sAMDesarA, zrI jagadIzacaMdra jaina, mUrtizAstranA abhyAsI zrI zAMtilAla chaganalAla upAdhyAya temanA ziSyo rahyA. DaoN. beMDara, DaoN. AlsaDorpha, zrI madhusUdana modI, pro. kAntilAla vyAsa, zrI jitendra jeTalI ItyAdi vidvAno paNa potAnA saMpAdana - saMzodhanakAryamAM temanI pAsethI samaye samaye kImatI mArgadarzana pAmatA rahyA. munizrI lipizAstramAM nAgarI lipinA asAdhAraNa jJAtA hatA. lipi uparathI teo hastaprata kaI zatAbdImAM lakhAI che teno cokkasa nirNaya laI zakatA. temaja pote je lipino ekavAra paricaya karatA te aNizuddhapaNe lakhI paNa zakatA. teozrInI A ane AvI virala zaktio herata pamADanAra che. teozrInI jJAnasAdhanAnA paripAkarUpe prApya jANakArI teozrInAM lakhANamAMthI maLe che, jJAnabhaMDAronI samRddhi vize jaNAvatAM teozrIe nIcenI rasaprada mAhitI rajU karela. tenA thoDA aMzo. ApaNA jJAnabhaMDAromAM saMskRta, prAkRta, apabhraMza Adi bhASAonuM je jainajainetara vipula sAhitya vidyamAna che temAM ApaNI prAcIna bhASAonA kozone samRddha karavAne lagatI ghaNI ja paryApta sAmagrI che. prAkRta TeksTa sosAyaTI - dilhI taraphathI prasiddha thayela saMvanI nAmano graMtha, enA pariziSTo ane prastAvanAo jovA bhalAmaNa che. A graMthamAM prAkRta ane saMskRta kozone samRddha banAvavA mATenI ghaNI sAmagrI che. AcAryazrI zrI haribhadrasUrita mahi, sAdhAraNakavikRta 486 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #536
--------------------------------------------------------------------------
________________ vistAravI , dhAtilakavikRta paramasiri3i ane tauparAMta devendrasUrikRta uttarAdhyayanasUtravRti, kumArapAlapratibodha, upadezamAlAdoghaTTIvRtti, mUlazuddhiprakaraNavRtti, AkhyAnakamaNikozavRtti, bhavabhAvanAMprakaraNasvopajJavRtti samAM mAvatI mane kathAo, e apabhraMza kozanAM sAdhano che. A uparAMta digaMbara AcArya kRta apabhraMzakRtio saMkhyAmAM ane pramANamAM ghaNI moTI che, jeno A koza mATe upayoga karavo e atimahattvanI vAta che. gujarAtI ke lipimAM mudrita viddhAna yo yo jevI bauddha ane anya bhAratIya vidvAnonI kRtio upalabdha che je vIsarI zakAya nahi. jena Agamo, karma sAhitya, aupadezika ane kathAgraMtho, siddhahema sArasvata Adi jevAM vyAkaraNo, raghuvaMza Adi mahAkAvyo, ratnaparIkSAzAstra, vaidaka, jyotiSa, gaNita Adi aneka viSayonA graMtho upara vikramanI paMdaramI, soLamI, sattaramI sadImAM racAyela bAlAvabodho ane stabakonI prAcIna hastapratio seMkaDonI saMkhyAmAM vidyamAna che je gujarAtI, rAjasthAnI Adi bhASAnA prAmANika kozo taiyAra karavA mATe ghaNI upayogI che. ApaNA jJAnabhaMDAromAM kavitArUpa je sAhitya vidyamAna che. jaina kavio Adie je vividhatA ANI che ane vizeSatA jANavA mATenA je saMketo che, te jANavA jevA che. tenAM nAmono nirdeza mAtra ahIM che - 1. saMdhi, rAsa, catuSpadI - caupaI - cupaI - cupadI - copaI, prabaMdha, pavADu, AkhyAnakathA 2. paripATI, dhavala-dhoLa, vivAhalo, saloko, hamacI-hamacaDI, nIsANI, gabbaranIsANI, caMdrAulA, sukhaDI, phUlaDAM, carI, gItA, rAjagItA, bhramaragItA, bahmagItA, luarI, velI, guhalI, hAlaraDu, nizAlagaraNuM, jamaNiyA-bhojaniyAM, hariAlI-hIAlI, garabA. 3. phAga, vasaMta, horI, dhamAla-dhamAra, carcarI, navaraso, rAgamALA, bAramAsA, 4. caityavaMdana, stavana, stotra, stutithaI, thoya, covIsI, vIsI, vijJaptikA-vinati, gIta, bhajana, lAvaNI, chaMda pUjA, devavaMdana, AratI maMgaLadIvo. 5. sajhAya, DhALa, DhALiyAM, coDhALiyAM, chaDhALiyAM, bAraDhALiyAM, cAramAla, coka, bArabhAvanA. 6. pada, kavita, savaiyA, chappaya-chappA, kuMDaLiyA, ekavIsA, dohA-duhA-dodhaka-dugdhaghaTa temaja saMskRta-prAkRta graMtho upara anuvAda rUpe je sAhitya racAyuM te stabaka-stibuka, Tabo, bAlAvabodha, bodha, vArtika, vacanikA, avacUrI Adi nAmothI oLakhavAmAM Ave che. ApaNAM jJAnabhaMDAromAM saMskRta, prAkRta Adi bhASAmAM te graMtharAzi uparanI vyAkhyAonAM bhinna bhinna nAmo ane saMketo, temaja lekhana paddhatine laI ApaNI hAthapothIo aMgenA sAdhano tema ja te saMbaMdhita lekhana Adi sAdhanonAM ghaNAM nAmo, zabdo ane saMketo tema ja anya viziSTa paribhASA ane saMketonuM UMDuM jJAna ApaNA vizALa jJAnabhaMDAronuM avalokana karanArane meLavavuM jarUrI che. je jJAnabhaMDAronI yAdIo, sUcio ke TIpo, enuM avagAhana ane pRthakkaraNa vyavasthita karavAmAM upayogI banaze. AgamaprabhAkara munizrI puNyavijayajI + 487
Page #537
--------------------------------------------------------------------------
________________ ApaNI prAcIna brAhmI athavA vartamAna devanAgarI, gujarAtI Adi lipiono vikAsa kema thayo ane emAMthI kamekrame AjanI ApaNI lipionAM vividha rUpo kema sarjAyAM e jANavA vize judAjudA pradezonA lekhakone hAthe saikAvAra judAjudA maroDa ane AkAraprakAramAM lakhAyelI pratio ghaNI ja upayogI che. sAhityasaMzodhana ane jJAnabhaMDAronuM avalokana teozrIe tathA temanA guru ane dAdAgurunI chatrachAyAmAM teonI sattara varSanI AyuthI karela. temanA vyApaka graMthasaMzodhana aMge jJAnabhaMDAronA avalokananA pariNAme teonI phuraNAnA aMzo teozrInA vyAkhyAno ane viziSTa lekhomAM upalabdha che. - pUjyazrInI ajoDa vidvattA tathA anekavidha zAsanasevAnAM kAryothI teozrInuM nAma jaina zAsananA gaganamAM sadAya camakatuM ane prakAzanuM raheze. pharIpharI jaina zAsanamAM AvAM dharmavIronI utpatti thAo. evI paramAtmA pAse prArthanA karIe. pUjya muni zrI puNyavijayajI saMpAdita graMtho 1. muni rAmacaMdrakRta kaumudImitrAnaMda nATaka I.sa. 1917 2. muni rAmabhaTTakRta prabuddha rauhiNeya nATaka 1918 3. zrImanmeghaprabhAcArya viracita dharmAlyudaya (chAyAnATaka) 1918 *4. gurutattvavinizcaya 1925 5. upAdhyAya yazovijayajIkRta aindrastuti caturvizatikA 1928 *6. vAcaka saMghadAsagaNiviracita vasudeva-hilDi 19331 *7. karmagraMtha (bhAga 1-2). 1934-40 *8. bRhakalpasUtra - niyukti bhASyavRttiyukta (bhAga 1-6) 1933-38 tathA 1942 9. bhAratIya jaina zramaNa saMskRti ane lekhanakalA 1935 10. pUjya zrI jinabhadragaNi kSamAzramaNa viracita jatakalpasUtra svapajJabhASya sahita 1938 11. kalikAlasarvajJa zrI hemacandrAcAryapraNIta sakalArtastotra zrI kana zalagaNi viracita vRttiyukta 1942 12. zrI devabhadrasUrikata kayAratnakoza 1944 13. zrI udayaprabhasUrikata dharmAlyudaya mahAkAvya 1949 14. kalikAlasarvajJa zrI hemacandrAcArya praNita triSaSTizalAkApuruSacaritra - mahAkAvya parva 2, 3, 4) 1950 15. jesalameranI citrasamRddhi 1951 16. kalpasUtra - niryukti, cUrNi, TippaNa, gurjara anuvAda sahita 19para 488 + 1lmI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #538
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17. aMgavijjA 1957 18. somezvarakRta kIrtikaumudI tathA arisiMhakRta sukRtasaMkIrtana 1961 419. sukRtakIrti kallolinyAdi vastupAla - prazastisaMgraha 1961 20. somezvarakRta ullAgharAghavanATaka 1961 29. Descriptive Catalogue of Palm - leaf Mss. in the Shantinath Bhandar Cambay, Vol. I-II 1961-1966 22. Catalogue of Sanskrit and Parkrit Mss of L. D. Institute of Indology 1963, 1965, Parts I-IV 1968, 1972 23. zrI namicandrAcAryata AkhyAnakamaNikoza, AmradevasUrikRta vRtti sahita 1962 x24. zrI haribhadrasUrikata yogazataka svopajJa vRttiyukta tathA brahmasiddhAntasamuccaya 1965 25. somezvarakRta rAmazataka 1966 ra6. nandIsUtra - cUrNisahita 1966 27. nandIsUtra - vividha vRtti yukta 1966 +28 AcArya hemacandrakRta nighaMTu zeSa zrI zrIvallabhagaNita TIkA sahita 1968 +29. naMdisutta aNuogadyarAI ca 30. jJAnAMjali (mahArAjazrInA dIkSAparyAya SaSTipUrti samAroha prasaMge pragaTa thayela mahArAjazrInA lekhono tathA mahArAjazrIne aMjali ApatA lekhono saMgraha) 1969 +31. pannavaNAsura (prathama bhAga) 1969 +32. pannavaNAsura (dvitIya bhAga) 1971 33. jesalamerajJAnabhADArasUcipatra 1972 34. pattanajJAnabhADAra sUcipatra bhAga-1 1973 35. dasakAlIyasutta agastasiMha cUrNi sahita 1973 36. sUtrakRtAMga cUrNi bhAga-1 1973 37. kavi rAmacandrakRta nATaka saMgraha 1973 A uparAMta mahArAjajIe saMkhyAbaMdha AgamasUtro tathA anya graMthonI presakopIo karAvIne pAThAMtaro noMdhI rAkhyA che, tema ja chapAyela aneka Agamika tathA bIjA graMthomAM paNa pAThAMtaro noMdhIne pharI chapAvatI vakhate zuddha chapAya tevI sAmagrI taiyAra karela. 1968 AgamaprabhAkara munizrI puNyavijayajI + 489
Page #539
--------------------------------------------------------------------------
________________ * A nizAnIvALA graMthonuM saMpAdana sadgata guruvarya zrI caturavijayajI mahArAja sAthe karela che. x A nizAnIvALA graMthonuM saMpAdana DaoN. bhogIlAla je. sAMDesarA sAthe kareluM che. nizAnIvALA graMthonuM saMpAdana 5. zrI dalasukhabhAI mAlavaNiyA tathA paM. zrI amRtalAla mohanalAla bhojaka sAthe kareluM che. jayazrIbahena dozI C401, mayureza sRSTi kompalekSa, ela. bI. esa. mArga, bhADuMpa (vesTa), muMbaI mo. 9870402829 Email: jaynavkar@gmail.com 490 ke 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #540
--------------------------------------------------------------------------
________________ zatAvadhAnI zrI dhIrajalAla TokarazI zAha ja vasaMta vIrA B.Sc. tathA D. Pharm.no abhyAsa karIne, moko maLyo tyAre Jainologyno abhyAsa karIne potAno svAdhyAya-rasa jIvaMta rAkhanAra zrI vasaMtabhAIe zrI dhIrajalAla TokarazI zAhanI bahumukhI pratibhAno, temanA jIvananI caDatI-paDatI ane saMgharSono tathA temanA sAhityasarjana pAchaLanI athAga mahenatano A lekhamAM supere khyAla Apyo che. - saM.). aravallInAM utuMga zikharo para jenAM besaNAM che te devI mA abdA jemanI adhiSThAtrI kuLadevI che, evA rAjasthAnanAM rajapUta paramAroe pArzvagacchanA saMto pAse bodha pAmI kSAtravaTa tyAgI jaina dharma aMgIkAra karyo. bhInamALa athavA zrImALamAM jainatva svIkAryuM, tethI zrImAlI kahevAyA. kanyA Adi saMbaMdhI ucca dhoraNa jALavyuM. tethI vIsA kahevAyA. kSatriyono vyavasAya choDI nirdoSa vepAra vagere karavA lAgyA tethI vaizya kahevAyA. AmAMthI keTalAka vaizyo rAjasthAnathI khasatA khasatA saurASTramAM alAvADamAM AvIne vasyA. dhIrajabhAInA vaDIlo surendranagarathI lagabhaga paMdara mAIla dUra AvelA dANAvADA nAmanA gAmamAM vasyA. tyAM paracUraNa dhaMdho tathA bhAyAtonuM kArabhAru karatA hatA. emanA pitAnuM nAma zrI TokarazIbhAI ane mAtAnuM nAma maNibahena hatuM. baMne dharmaparAyaNa ane sAdhu saMtonI ghaNI ja sevA karatA. temane tyAM vikrama saMvata 1962 phAgaNa vada 8nA tA. 18-2-1896nA ravivAre vahelI savAre mULa nakSatra ane dhana rAzImAM putrajanma thayo. pitAe dhIraja nAma pADyuM, paNa dAdI bhAIcaMda nAme bolAvatA. dhIrajabhAI lagabhaga doDheka varasanA hatA tyAre gharamAM kALI nAgaNa kyAMkathI AvI gaI. bALaka dhIraja tene pakaDavA jAya, nAgaNa chaTakI jAya paNa DaMsa detI nathI. mA bApa dazya joI gabharAI gayA. jyAre nAgaNa hAthamAMthI chaTakI gaI tyAre dhIrajabhAIne upADI lIdhA. nAgaNane pakaDAvI sImamAM choDI dIdhI. gAmamAM loko kahevA lAgyA ghoghabApA khetarapALa dAdAnI dhIraja upara kRpA varasI che. dhIraja moTo thaI parAkramI thaze. zatAvadhAnI zrI dhIrajalAla TokarazI zAha + 491
Page #541
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAMcamA vase zALAmAM dAkhala karyAM. bhaNavAmAM atyaMta tejasvI hatA. trIjA dhoraNamAM AvyA tyAre acAnaka pitAjInuM sAmAnya mAMdagImAM mRtyu thayuM. pitA so rUpiyAnI mUDI mUkI gayA. kArajamAM aDhIso rU.nuM devuM thayuM, mAe potAnA badhA dAgInA vecI devuM cUkta karyuM. mA pArakA kAma karI saMtAnone ucheravA lAgI. dhI2jabhAIne be nAnI baheno hatI, jhaverI ane zAMtA. paNa baMne baheno paraNAvyA pachI thoDA samayamAM avasAna pAmI hatI. mAe jematema dhIrajabhAIne chaThThA dhoraNa sudhI bhaNAvyA paNa AgaLa bhaNavA bahAragAma mokalavA paDe te mATe mA pAse jogavAI paNa na hatI ane ekanA eka dIkarAne mokalavA mAno jIva paNa cAlato na hato. pitAnA mitra zrI amRtalAla goviMdajI rAvala amadAvAdamAM milamAM nokarI karatA hatA. teo eka vAra dANAvADA AvyA hatA. temaNe joyuM ke chokaro bhaNavAmAM hoziyAra che. AgaLa bhaNaze to kuTuMba ane gAmanuM nAma rozana karaze. gAmanI zALAmAM upalA dhoraNa nathI. amRtalAlabhAI mAne maLavA ghare AvyA. temaNe mAne kahyuM dIkarAnuM bhaviSya sudhAravuM hoya to dIkarAne amadAvAda bhaNavA mokala. tamAre paisAnI phIkara karavAnI nathI. amadAvAdamAM jaina bALako mATe chAtrAlaya khulyuM che. rahevAnuM, khAvAnuM ane bhaNavAnuM badhuM ja maphata che. mA kacavAtA mane raDatAM raDatAM ekanA eka dIkarAne amadAvAda zeTha zrI cImanalAla nagInadAsa chAtrAlayamAM mukI Ave che. chAtrAlayamAM dhIrajabhAIno ghaNo ja vikAsa thayo. bhaNatara sAthe vyAyAma, saMgIta, dhArmika zikSaNa vagere ApavAmAM AvatuM hatuM. pote vaktRtva Adi aneka pravRttiomAM bhAga letA hatA. chellA varasamAM teo vaktRtva sabhAnA pramukha thayA hatA. tene kAraNe dhIrajabhAInuM dhArmika paMDito, sAhityakAro, rAjakIya AgevAna kAryakaronA saMparkamAM AvavAnuM thatuM. vAMcanano zokha ghaNo ja hato. eka vAra vAMceluM kyAreya paNa bhUlatA nahi. chAtrAlayamAM hatA tyAre TyUzana karatA, 15 rU. maLatA je mAne mokalAvI detA. sana 1924nAM teo gUjarAta vidyApITha taraphathI levAyelI vinIta parIkSAmAM bIje naMbare pAsa thayA. vinIta meTrikanI samakakSa hatI. have AgaLa bhaNavA ke rahevA mATe chAtrAlayamAM anumatI hatI nahi. AvakanuM sAdhana paNa na hatuM. have mAtAthI bahAranAM kAmo paNa thatAM nahi. gUjarAta vidyApIThamAM AgaLa bhaNavA dAkhala thayA paNa paisAnA abhAvanA kAraNe abhyAsa adhUro mUkI devo paDyo. dhaMdho karavAnI AvaData na hatI. have zuM karavuM. citrakAmanI phAvaTa sArI hatI. 50 rUpiyAnA pagAramAM pahelA prasiddha poTreTa peMTara zrI nAnAlAla jAnI pAse, pachI zrI ravizaMkara rAvala pAse nokarImAM rahyA. eka ja TAIma jamatA. eka TAIma jamavAnAM paisA bacatA temAMthI pustako kharIdI potAnI vAMcananI bhUkha saMtoSatA. pachI pote potAnI rIte poTreTa ane chabIo banAvavA lAgyA. mahine 300 rU.thI 400 kamAvavA lAgyA. mAtAne ane bahenone amadAvAda bolAvI lIdhA. 492 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #542
--------------------------------------------------------------------------
________________ 23 varasanI uMmare vi.saM. 1986nA kArataka suda 10nA roja dhIrajabhAInA lagna caMpAbahena sAthe thayA. lagna vakhate dhIrajabhAIe khAdInA kapaDA paheryA hatA tathA sAkaravALI koI paNa vastu khAdhI na hatI. asau. caMpAbahene sAtamI sudhI abhyAsa karyo. teo susaMskArI hatAM tathA sAlasa ane vinamra hatAM. dIkarAno sukhI saMsAra joI mA ghaNAM ja rAjI thatAM. dhIrajabhAIne sAta saMtAno thayAM, temAMthI traNa saMtAno nAnI uMmaramAM AyuSya pUrNa karI gayA. putrI ci. sulocanA, putrI ci. razmikA, putra ci. narendra ane putrI ci. bhAratI. A cAra saMtAno saMskArI parivAramAM sthira thayAM. dhIrajabhAInA patnI tA. 02-02-1985 avasAna pAmyA. dhIrajabhAI tA. 23-07-1985nA avasAna pAmyA. zrI dhIrajabhAInI sAhitya yAtrA eka vakhata dhIrajabhAI chAtrAlayamAM gayA hatA. tyAM bALakone jaina mahApuruSonA jIvanacaritra vize pUchyuM paNa bALako ajANa hatA. dhIrajabhAIne jJAna para bahu ja prema hato ane vANI para prabhutva hatuM. pote vicAra karyo ke jo preraNArUpa caritro pustaka rUpe chapAya to uttama kathAvAraso lupta na thAya ane bALakomAM dhArmika saMskAro sudaDha bane. tethI te ja divase zrI rikhavadeva nAmanI nAnakaDI kathA lakhI ane te kathA bALako samakSa vAMcI. bALakone sAMbhaLavAnI bahu ja majA AvI. lagabhaga 80 varSa pahelAMnI vAta che. dhIrajabhAIe chApakhAnuM joyuM paNa na hatuM. 50 rU. laI chApakhAnuM zodhavA nIkaLyA. pAnakora nAkA pAse paramazAhanA rojA najIka chApakhAnuM joyuM. presa mAlikane jaNAvyuM ke mAre pustaka chapAvavuM che. presa mAlike pUchyuM, kaI sAIjhamAM ? royalamAM, kAunamAM ke DemImAM ? e bAbatamAM huM kAMI paNa jANato nathI ane pustako batADo to samaja paDe. vividha sAIjhanA pustako joyA ane krAuna sAIjha pasaMda karI. kAgaLano namUno joI 1000 nakalanI varadI ApI ane tenA kharcanA rUpiyA 50 rokaDA cUkavI ApyA. jyAre pUro jovA AvyA tyAre eka yojanA phurI ke AvI bIjI kathAo lakhI zreNI banAvuM to kema ? pachI keTalIka vicAraNA karI nakkI karyuM 20 pustakonI zreNI banAvavI. pachI kiMmata zuM rAkhavI ? tyAre temaNe vicAryuM jo kimata sastI haze to ja prasAra sArI rIte thaI zakaze. 20 pustikAnA seTanI kiMmata mAtra doDha rUpiyo rAkhI. kaI kathAo lakhavI e vicAratA eka pachI eka 20 nAma phurI AvyAM. Ama zAsananI sevA karavAnA bhagIratha kAryanuM maMDANa eka navayuvAnanA ekalA paMDe hAthe zarU thayuM. nIce mujaba 20 kathAnako lakhavAnuM nakkI karyuM. 1. rikhavadeva, 2. nema rAjula, 3. zrI pArzvanAtha, 4. prabhu mahAvIra, 5. vIra dhano, 6. mahAtmA daDhapraharI, 7. abhayakumAra, 8. rAnI cellaNA, 9. caMdanabALA, zatAvadhAnI zrI dhIrajalAla TokarazI zAha + 493
Page #543
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10. IlAcIkumAra, 11. jaMbUsvAmI, 12. amarakumAra, 13. zrIpALa, 14. mahArAjA kumArapALa, 15. pethaDakumAra, 16. vimalazAha, 17. vastupALa-tejapALa, 18. khemo dedarANI, 19. gaqzAha ane ra0. dharma mATe prANa ApanAra mahAtmAo. koI kathAgraMtha ke cAritragraMtha vAMcyA vinA mAtA pAse ke anya pAse sAMbhaLelI ke vAMcelI kathAo je aMtaramAM jJAnanA vizALa bhaMDAramAM paDI hatI te thoDA samayamAM lakhI. zubha divase bALagraMthAvalInAM 20 pustakonI prathama zreNInuM prakAzana thayuM. rUpe raMge rUDA, rAIpa surekha, vAMcavAmAM sugama, rasaprada kathAnako ane mUlya paNa satuM hatuM. pustako ghaNAM ja lokapriya thaI gayAM. AthI zrI dhIrajabhAIne ghaNuM ja protsAhana maLyuM ane temaNe vividha viSayo para bIjI pAMca zreNInuM prakAzana karyuM te yazasvI ane lAbhadAyI nIvaDayuM. Ama TuMka samayamAM bALagraMthAvalInAM kula 120 pustakonuM prakAzana thayuM. videzamAM jevA ke yuropa, amerikA, AphrikA, cIna, jApAna ane bIjA dezomAM jyAM jyAM jaino hatA tyAM paNa pustakonI ghaNI ja mAMga rahevA lAgI. emanA pustakonAM aMgrejI, hiMdI, baMgALI vagere aneka bhASaomAM anuvAda thayA. pustakonI ghaNI AvRttio paNa chapAI ane Aja sudhI chapAya che. - have dhIrajabhAIe vicAra karyo bALako AvatI kAlanA bhAratanA nAgarika che, bhAratanuM bhaviSya emanI para avalaMbe che. to emanA jIvananuM suyogya ghaDatara thAya tevA sAhityanuM sarjana karavuM joIe. tenA viSayo temaNe nakkI karyA. bhAratanA ane videzanA mahApuruSo ane sannArIo, bhAratanA jaina ane anya tIrtho, bhAratanAM ane paradezanA ramaNIya pradezo tathA jovAlAyaka sthaLo. aMgrejonAM rAjamAM bALakonA mAnasa para potAnI mAtRbhUminuM gaurava ane mAna Upaje evA prakAranuM preraNAdAyaka sAhitya vagerenuM sarjana karavuM. vidyArthI vAMcanamALAnA nAme 20 pustikAonA 20 seTa eTale 400 pustako pragaTa karavA. AvuM bhagIratha kArya Aja sudhI koI saMsthA ke prakAzakoe karyuM na hatuM, e pote karavAnuM nakkI karyuM. pote pahoMcI zake tema na hatA tethI suprasiddha lekhakono sahakAra meLavI potAnI prakAzana saMsthAnAM nejA heThaLa temane pustako lakhavAnuM kAma soMpyuM. 1. zrI nAgakumAra makAtI, 2. zrI jayabhikhu, 3. zrI ramaNalAla sonI, 4. zrI bhogIlAla gAMdhI, 5. zrI somAbhAI bhAvasAra, 6. zrI cunIlAla vardhamAna, 7. zrI prahalAda brahmabhaTa, 8. zrI mAdhavarAva karNika, 9. zrI caMdrakAMta bhaTa, 10. zrI ramaNalAla nAnAlAla zAha (taMtrI lAlajIvana) vagere. ATaluM moTuM bhagIratha kArya bahu ja saraLatAthI pAra paDyuM. pachI temaNe kumAra graMthamALAnuM prakAzana karyuM. temAM koyaDA saMgraha bhAga 1-2, kumAronI pravAsakathA, AlamanI ajAyabIo, ramujI TucakAo, jaMgala kathAo vagere viSayo para alpa mUlyamAM pustako prakAzita karyA. temaNe cIna, jApAna vagere dezonA durgama pradezomAM pagapALA pravAso karyA 494 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #544
--------------------------------------------------------------------------
________________ hatA. gujarAtanA ane bhAratanA aneka sthaLonA pagapALA pravAso karyA hatA. bhAratabharamAM aneka paryaTano karyA hatA. e vize pravAsakathAo lakhI. aneka sthaLonA skeco doryAM. ajanTA guphAnA suMdara citro doryAM, khaMDakAvya paNa lakhyuM. bIjA aneka khaMDakAvyo lakhyA. AjhAdInI laDAIthI prerAI dezabhaktinA gIto lakhyAM. pote jaMgalomAM paNa ghaNuM ryAM hatA. tyAM ghaNA saMto mahAtmAone maLyA hatA. temanI pAse maMtra, taMtra, vidyAno abhyAsa karyo hato. maMtrasAdhanAthI temane aneka zubha phLonI prApti thaI hatI. vividha maMtro para saraLa bhASAmAM dRSTAMto sahitanAM pustakonuM prakAzana karyuM. devIdevatAne prasanna karavAnI sAdhanAnI vidhi ane tenA maMtro, sAdhanA karavA mATe sthaLanI pasaMdagI, Asana, mudrA, coghaDiyA, nakSatro, vAra, tithi vagerenuM mahattva. kevAM vastro dhAraNa karavA, phLa ane phUla kevAM vAparavAM, zarIra ane AtmAnI zuddhi tathA mananI sthiratA para teoe temanAM pustakomAM ghaNo ja bhAra mUkyo che. pote paNa vividha prakAranAM pUjano zAstrokta paddhatithI suMdara rAga rAgiNImAM karAvatA hatA. zrI dhIrajalAla TokarazI zAhanI zatAvadhAnanI sAdhanA zrI dhIrajalAlabhAI sAhityakAra to hatA ja paNa zatAvadhAnI tarIke paNa atyaMta prasiddha hatA. bacapaNathI ja atyaMta buddhizALI hatA. nAnapaNamAM seMkaDo pustako vAMcyA hatA. badhAM ja pustakonA mukhapRSTho temane yAda rahI jatAM hatAM. dareka pustakanI vAMcanasAmagrI paNa yAda rahI jatI hatI. gaNita paNa bahu ja pAkuM hatuM. gaNitanA agharA koyaDA paNa tarata ukelI nAkhatA. AMka ane palAkhAmAM paNa hoziyAra hatA. jyAre temaNe zrImada rAjacaMdre karelA zatAvadhAna vize jANyuM, tyAre temane paNa zatAvadhAna zIkhavAnuM mana thayuM. zIkhavAnI rIta vize jyAre teo tapAsa karavA lAgyA tyAre kahevAmAM AvatuM ke e bahu ja agharuM che, ApaNAthI na zikhAya. paNa teo hiMmata na hAratA. temane potAnI jAta para bharoso hato. pUrepUro AtmavizvAsa hato. evAmAM amadAvAdamAM sthAnakavAsI saMta pU. zrI nAnacaMdajI svAmI tathA temanA ziSya pU. saubhAgyamunI urphe saMtabAlajI muni padhAryA hatA. pU. saMtabAlajIe zatAvadhAnanA prayogo karela hatA. te vakhate zrI dhIrajabhAI amadAvAdamAM jaina yuvakasaMghanA pramukha hatA. premAbhAI holamAM baMne munirAjonA vyAkhyAnonuM Ayojana karavAmAM AvyuM hatuM. A vyAkhyAnasabhAmAM prathama dhIrajabhAI pravacana ApatA pachI baMne mahArAjasAheba pravacana ApatA. Ama dhIrajabhAIno pU. saMtabAlajI sAthe paricaya thatAM temaNe temane zatAvadhAna zikhavADavAnI rIta batAvavA vinaMtI karI. saMtabAlajIe vidhisara rIta zikhavADI. AgaLa vadhavAnuM kAma ghaNuM ja agharuM hatuM paNa dhIrajabhAI pUrI laganathI tanatoDa puruSArtha karavA lAgyA. teo zatAvadhAnI zrI dhIrajalAla TokarazI zAha + 495
Page #545
--------------------------------------------------------------------------
________________ kyAre paNa kaMTALatA nahi ke thAkatA paNa nahi. dhIme dhIme dhIrajabhAI prayogomAM AgaLa vadhavA lAgyA ane saphaLatA prApta thavA lAgI. temAM ekasAthe aneka kAryo karavAnA hoya che. zatAvadhAnanAM prayogono krama 18 avadhAna prayoga sAThaMbA gAmamAM muni zrI vidyAcaMdajInI nizrAmAM. 27 avadhAna prayogo papU. A. zrI vijayendrasUrijI mahArAjanI nizrAmAM pAyadhunImAM. ra6, 32, 36, 40 avadhAna prayogo vaDodarAmAM sAkSaronI hAjarImAM. 64 avadhAna prayogo dharamapuranA mahArAjA zrI vijayadevasiMhajInI varSagAMTha nimitte darabAragaDhamAM tA. 22-12-1934nA roja. 70 avadhAna prayogo muMbaI mahAvIra jaina vidyAlayanA haoNlamAM. 10 avadhAna prayoga tA. 13-3-1939nA roja muMbaInA pratiSThita meTro sInemAmAM aneka mahAnubhavonI hAjarImAM karyo. 108 avadhAna prayoga tA. 10-1-1942 muMbaImAM sara kAvasajI jahAMgIra holamAM karyo. Ama sana 1957 sudhI bhAratanAM aneka zaheromAM prayogo karyA. zrI dhIrajabhAInAM jIvananA keTalAka mahattvanA prasaMgo citramAM pote je. je. skUla opha ArTsanI vividha parIkSAomAM uttIrNa thayelA hatA. jyAre temanI hathoTI barAbara besI gaI tyAre temaNe potAno svataMtra dhaMdho zarU karyo. temanA dorelA lenDaskepo vakhaNAvA lAgyA. chabI banAvavAnA paNa orDaro sArA pramANamAM maLavA lAgyA. A arasAmAM pAlitANAnA ThAkore zatruMjayanI yAtrA mATe vArSika bhAre rakamanI mAMgaNI karatA zatruMjayanI yAtrA baMdha karavAmAM AvI. jenomAM moTuM AMdolana zarU thayuM. zrI dhIrajabhAIne lAgyuM ke tIrtharakSA e mAruM paNa kartavya che, anyAya koI paNa rIte sAMkhI na zakAya. temane kAnapurathI paTanA sudhI pracAranI javAbadArI soMpavAmAM AvI hatI. potAnI Arthika saMkaDAmaNa hovA chatA e javAbadArI supere nibhAvI. jyAre bALadIkSA virodhI kharaDo sarakAre banAvavAno TharAva pasAra karavAno nirNaya lIdho, tyAre paNa pote ayogya dIkSAnA virodhamAM hovA chatAM te kharaDAnA virodhamAM AgaLa paDato bhAga laI te kharaDo aTakAvarAvyo. jyAre sarakAra dvArA bhikSuka virodhI kharaDo mUkavAnuM nakkI thayuM emAM jaina saMtone gocarI saMbaMdhI muzkelI UbhI thAya tema hatuM tyAre temaNe dilhI sudhI jaI laData calAvI kharaDo pAcho kheMcAvyo. zrI dhIrajabhAI pote jyAM bhaNyA hatA te zALAnI mulAkAte gayA tyAre 496 + 1lmI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #546
--------------------------------------------------------------------------
________________ temane khabara paDI ke zALAmAM dhArmika abhyAsa karAvanAra koI zikSaka nathI. temane ciMtA thaI ke bALakomAM dhArmika saMskAro nahIM Ave. pote potAno penTIganI rU. 300thI 40nI kamANI choDI mAtra rU. 75nA pagAramAM dhArmika zikSaka tarIke joDAI gayA ane eka pALIno pagAra laI be pALImAM bhaNAvavA lAgyA. teo saMsthAmAM prinsipAlanA pada sudhI paNa pahoMcyA. temanI upara nAnapaNathI ja mahAtmA gAMdhIjIno ghaNo prabhAva hato. nAnapaNathI khAdI apanAvI hatI. AjIvana khAdIdhArI rahyA. gAMdhIjInI hAkala suNI sarakArI zALA mUkI rASTrIya zALAmAM bhaNyA. gAMdhIjIe sAkarano tyAga karavA kahyuM, jIvanabhara kyAre paNa koI paNa prasaMge sAkara na vAparI. jIvana ati sAdagIbharyuM hatuM. koI paNa prakAranuM vyasana na hatuM. nAnapaNathI nitya pUjA karatA hatA. dararoja paroDhe vahelA UThI maMtronA jApa karatA ane vividha anuSThAno ane devI-devatAonI sAdhanA karatA hatA. amadAvAdamAM rahetA hatA tyAre dara oDha be mahine gAMdhIjIne maLavA sAbaramatI Azrama jatA hatA. bApu paNa temane 10thI 15 miniTano samaya ApatA. zrI dhIrajabhAIe eka vAra bApune pUchyuM, manuSya AgaLa vadhavA mATe zuM karavuM joIe ? bApue jaNAvyuM ke, je mANasane AgaLa vadhavuM hoya teNe AtmazraddhA keLavI prAmANika puruSArtha karavo joIe. dhIrajabhAI mATe A vAkya jIvanabhara dhruvatAraka banyuM. saMjogavasAta amadAvAda choDI muMbaI AvyA. potAnuM chApakhAnuM kholyuM. ghaNuM nukasAna thayuM. lagabhaga rU. 20000 devuM paNa thaI gayuM. AvakanuM koI sAdhana na hatuM, paNa hiMmata na hAya. pote thoDuM ghaNuM vaidu jANatA hatA. nAnapaNamAM eka vedanA putra sAthe pharI jaDIbUTInuM jJAna meLavyuM hatuM. AyurvedanA pustako maMgAvI abhyAsa karyo. temaNe senDaharTaroDa madhye jIvana vikAsa cikitsAlaya' nAme Ayurvedika davAkhAnuM kholyu. teo Ayurveda sAthe mAnasacikitsA paNa karatA. teo potAnI aMtaHskuraNAthI cikitsA karatA. teo mAnasarveda tarIke oLakhAvavA lAgyA. sAta varasa bahu ja kaparA gayA. devuM badhuM ja cUkta karyuM. uvasaggaharanI ArAdhanA paNa cAlu hatI. have koI jANakAra pAse potAnI takalIpha vize puchAvyuM. pote amadAvAdamAM chApuM calAvatA hatA tyAre ghaNIvAra sAdhuonI virodhamAM jhuMbeza calAvatA hatA. tyAre koI sAdhue tamArI upara khAra rAkhI uccATanano prayoga karyo che, evo uttara prApta thayo. pote vismagahara para zraddhA rAkhI upavAsa Adi tapa, niyama ane jApa karavA lAgyA. have uccATananI asara dUra thavA mAMDI, pharI pragatI thavA lAgI. | muMbaInA udyogapati zeTha zrI amRtalAla kAlIdAse temane pratikramaNa saMbaMdhI graMtha racavA AmaMtraNa ApyuM. vaidu baMdha karyuM. pharI lekhana pravRttimAM joDAI gayA. zatAvadhAnI zrI dhIrajalAla TokarazI zAha . 497
Page #547
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI pratikramaNa sUtra - prabodhaTIkA jaina dharmanuM mukhya lakSya Atmazuddhi che. te mATe jJAna ane kriyAnI prarUpaNA thayelI che. A kriyAmAM pratikramaNanuM viziSTa sthAna che, kAraNa ke te viSaya ane kaSAyajanya pApathI pAchA pharavAnI tAlIma Ape che. A kriyA sAdhu tathA zrAvakoe dararoja savAre ane sAMje avazya karavA yogya che. A pratikramaNa sUtramAM adhyAtma ane yogane lagatI aneka rahasyamaya kriyAonuM saMyojana thayeluM che, paNa Adhunika jaina samAjane teno khyAla nathI. teo tene kaDakaDATa bolI jaIne kriyA karavAno saMtoSa mAne che. zrI dhIrajabhAIne lAgatuM ke pratikramaNa sUtranuM vAstavika rahasya prakAzamAM lAvavuM hoya to tenA para suMdara vistRta TIkA racavI joIe. A bhAvanA temanA hRdayamAM sadA guMjArava karatI hatI. paNa kArya muzkela hatuM kAraNa ke A kArya puSkaLa parizrama, paiso ane samaya mAMgato hato. amRtalAla zeTha sAthe A bAbate vAta thaI. zeThe kahyuM tamArI zuM yojanA che? te mane jaNAvo. jo mane pasaMda paDaze to kharcano vAMdho nahi Ave. dhIrajabhAIe yojanA saMbaMdhI UMDuM maMthana, ciMtana ane manana karI tene akSarAMkita karI zeThane dekhADI, zeTha ghaNA ja prabhAvita thayA. yojanA A pramANe hatI. 1. zrI pratikramaNa sUtra upara aNaMga vivaraNavALI prabodha nAmanI TIkA racavI. 2. prathama aMga mUlapAThamAM paraMparAthI nirNita thayelo tathA vividha pothIonA AdhAre zuddha karelo pATha Apavo. 3. bIjA aMga saMskRta chAyAmAM mUlapAThanI saMskRta chAyA ApavI. 4. trIjA aMga gujarAtI chAyAmAM mUlapAThanI gujarAtI chAyA ApavI. 5. cothA aMga sAmAnya ane vizeSa arthamAM vyutpatti ane bhASAnAM AdhAre dareka padanA sAmAnya ane vizeSa artha ApavA. 6. pAMcamA aMga arthanirNayamAM paraMparA, paribhASA ane saMketa dvArA thato pado ane vAkyono artha jaNAvavo. 7. chaThThA aMga artha saMkalanamAM nirNata thayelA arthanI saMkalanA zuddha gujarAtI bhASAmAM ApavI. 8. sAtamAM aMga sUtra-paricayamAM sUtranI aMtargata rahelo bhAva tathA tenI racanAnuM mahattva darzAvavuM. 9. AThamA aMga AdhAra-sthAnamAM A sUtrano mULa pATha kayA sUtra, siddhAMta ke mAnya graMthamAM maLe che te darzAvavuM. A yojanAthI zeThazrI atyaMta prabhAvita thayA ane temaNe maMjUrI ApI. ATalI badhI mahenata, kharca ane samayano bhoga ApI taiyAra thayelI TIkA jaina AcAryo tathA jaina saMghane paNa pasaMda paDavI joIe. tethI AcAryo ane 498 + 19bhI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #548
--------------------------------------------------------------------------
________________ vidvAnono sAtha ane sahakAra levAnuM nakkI thayuM. Ama zAsanane ati upayogI eka mahAyajJanuM maMDANa thayuM. sau prathama suratamAM birAjamAna pa.pU. zrI AnaMdasAgarasUrijInI salAha levAmAM AvI. temaNe racanAmAM saMpUrNa kALajI rAkhavAnI salAha ApI ane dhIrajabhAInI kAbeliyata para vizvAsa darzAvyo. mahArAjasAhebe mastake vAsakSepa nAkhI AzIrvAda ApyA. vaDodarAmAM pu. munI zrI puNyavijayajIe paNa yojanA sAMbhaLI upayogI sUcano ApyA. amadAvAdamAM papU.A.zrI vijayapremasUrIzvarajI mahArAjane potAnI yojanA jaNAvI. hAtha joDIne vinaMtI karI ane graMtha taiyAra karazuM paNa temAM kAMI bhUla na rahI jAya tene mATe ApanA samudAyanA koI vidvAna sAdhu te lakhANa joI Ape. AcAryazrIe potAnA vidvAna ziSya pa.pU. paMnyAsa zrI bhadraMkaravijayajI gaNivarya, jeo Avazyaka niryuktinA aThaMga abhyAsI hatA, temane A lakhANanuM pUpha rIDIMga tathA saMzodhana karavA AjJA ApI, je temaNe saharSa ziromAnya karI. pAlitANAmAM kadaMbagIrImAM pa.pU. A. zrI vijayodayasUrIzvarajI AdI . birAjatA hatA. temane paNa sahakAra mATe vinaMtI karI. temaNe paNa hAmI bharI ke potAnA vatI potAnA vidvAna ziSya pa.pU. paMnyAsa zrI dhUraMdharavijayajIgaNi Apane madada karaze. Ama sAdhu saMsthA taraphathI suMdara sAtha ane sahakAra maLyo. aitihAsika ane vyAkaraNa saMbaMdhI koI bhUla na rahI jAya te mATe vaDodarA jaI tyAM rahetA vidvAna paMDita zrI lAlacaMdra bhagavAna gAMdhIne vinaMtI karatA temaNe hAmI bharI. have vividha jagAethI graMtho muMbaImAM lAvavAmAM AvatA. jAmanagarathI vimAnamAM, amadAvAdathI sarasvatI bhaMDArathI tathA anya sthaLoethI paNa pustako AvatA. Ama eka vizALa pustakAlaya UbhuM thaI gayuM. pratikramaNamAM karavAmAM vividha Asano mATenA yoganA yogya AsanonA abhyAsa mATe poMDecerI zrI araviMda AzramanI mulAkAta tathA tiruvaNAmalAI zrI ramaNa maharSinA AzramanI mulAkAta lIdhI. A graMthanI racanA mATe dhIrajabhAIe aneka vidvAno sAthe carcA vicAraNA karI, aneka graMtho vAMcyA, aneka zabdakozo joyA. ghaNA badhA pravAso karyA. emanA manamAM eka ja lagana hatI ke prabodhaTIkAne eka pramANabhUta uttama kRti banAvavI. chathI sAta varasanA zrI dhIrajabhAInA parizrama ane zrI amRtalAla zeThanA sAtha ane sahakArathI jinazAsanane pratikramaNasUtra para prabodhaTIkA nAmano savagI suMdara aNaMga graMtha maLyo. graMtha traNa bhAgamAM pragaTa karavAnuM nakkI thayuM. dareka bhAga lagabhaga chasothI sAtaso pAnAno thayo. paDatara kiMmata bAreka rUpiyA jevI hatI paNa jJAnano phelAvo thAya tevA AzayathI dareka bhAganuM mUlya mAtra pAMca rUpiyA rAkhavAmAM AvyuM. zatAvadhAnI zrI dhIrajalAla TokarazI zAha + 499
Page #549
--------------------------------------------------------------------------
________________ sana 1951mAM prathama bhAganuM vimocana pU.A. vijayapremasUrIzvarajInI nizrAmAM, dvitiya bhAganuM vimocana sana 1952mAM pU. AcArya vijayavallabhasUrIzvarajInI nizrAmAM, tRtIya bhAganuM vimocana pU. panyAsa zrI bhadraMkaravijya gaNa tathA pU. panyAsa zrI dhuraMdharavijyajI gaNinI nizrAmAM sana 1953mAM thayuM. traNe bhAga bahoLo pratisAda pAmyA. aneka AvRttio thaI. gujarAtI ane hiMdI saMkSipta AvRtti chApavAmAM AvI jenI hajAro nakalo paNa vecAI gaI. sAdhu tathA zrAvako mATe eka ati upayogI amUlya graMthanI racanA zrI dhIrajabhAI dvArA thaI. upasaMhAra eka labaramUchIyo yuvAna amadAvAdanI poLomAM chApakhAnuM zodhavA nIkaLyo che. tene evI laganI lAgI che ke bALakonuM cAritra ghaDAya ane dharmanA jJAna sAthe dharma pratye zraddhA paNa vadhe. nIkaLyo che mAtra eka ja pustaka chapAvavA, zodhe che chApakhAnuM paNa ene khabara nathI A zodhayAtrA ene evA zikhare pahoMcADaze ke enA nAme lagabhaga 365thI vadhAre pustaka bolaze, jemAM dhArmika caritro, sAhasa kathA, pravAsakathA, 13 nATako, khaMDa kAvyo, dezabhaktinA zauryagIto, vijJAna, gaNita, ziSaprahalikA, bRhadbhalikA, ramUjI TucakA, koyaDA ukelavAnA pustaka, anya lekhako pAse lakhAvela 400 pustako, aneka graMthamALAono samAveza thaze. dharma para apUrva zraddhA, maMtro para vizvAsa, roja sevA pUjA, jApa karavA, niyamita jIvana, koI jAtanuM vyasana nahi. pUjana karAvavA javuM. siddha karelA yaMtronuM vecANa karavuM. zatAvadhAnanA prayogo karavA, aneka padavIthI vibhUSita, aneka mAna, akAma, meDalo, sarTiphikeTa, rAjAmahArAjAo taraphathI aneka puraskAro, aneka sAdhuo paNa jenI pAsethI avadhAna zikhyA. paNa je Uge che eno asta thAya che. dhIrajabhAIne surendranagaramAM lakavAno eTeka Avyo tyAM haoNspiTalamAM dAkhala karyAM. muMbaImAM harakizanadAsa haoNspiTalamAM dAkhala karyAM. pharaka na paDyo, ghare laI AvyA. dharmapatnI jeNe sukhamAM ke duHkhamAM hasatA hasatA sAtha Apyo te uttama sahacAriNI dIrghakALano saMgAtha choDI tA. 08-02-1985nA roja svarge sidhAvyA. kula dasa mahinAnI mAMdagI bhogavI patnInA mRtyu pachI cha mAsa pachI tA. 23-07-1985nA roja dhIrajabhAI A duniyA choDI anaMtanI yAtrAe gayA. 500 6 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #550
--------------------------------------------------------------------------
________________ Q3 O5 zatAvadhAnI paMDita zrI dhIrajalAla TokarazI zAhanuM vizALa sAhitya sarjanA sane 1928thI 1980 varganuM nAma kramAMka saMkhyA 1. caritro 1thI 97 2. kizora kathAo 98thI 100 3. sthAna varNana 103thI 111 4. pravAsa varNana 112thI 114 5. gaNita 115thI 119 6. mAnasa vijJAna 120thI 121 7. sAmAnya vijJAna 122thI 124 02 8. kAvyo 125thI 127 9. zilpa sthApatya 128 10.maMtra vidyA 129thI 132 04 11.yoga 133 01 12 nATako 134thI 144 11 13.jena maMtravAda tathA adhyAtma 145thI 154 10 14.jaina dharma tAttvika nibaMdho 155thI 210 15.jena TIkAsAhitya , 211thI 216 06 16. jaina saMkalana-saMpAdana 217thI 223 17.jaina dharmaparicaya 224thI 230 18.dharmakathAo ra31thI 357 127 19. jaina prakIrNa 358thI 365 08 365 re che 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 3 01 p 8 8 8 O7 7 saMdarbha graMtho 1. bhAratanI eka virala vibhUti : zrI dhIrajalAla zAha lekhaka : DaoN. rudradeva tripAThI A graMtha mane ApavA badala tathA zrI dhIrajabhAI vize upayogI mAhitI ApavA badala tathA mane sAtha ane sahakAra ApavA badala emanA suputra zrI narendrabhAI zAha, suputrI a.sau. bhAratIbahena ane jamAI zrI vastupALabhAI vorAno huM AbhArI chuM. zatAvadhAnI zrI dhIrajalAla TokarazI zAha + 501
Page #551
--------------------------------------------------------------------------
________________ zatAvadhAnI zrI dhIrajalAla TokarazI zAhanA graMtho 1. jIvanavicAra prakAzikA 2. japadhyAna rahasya 3. namaskAra maMtrasiddhi 4. zrI jinabhakti kalpataru 5. mahAprabhAvika uvasaggahara stotra 6. bhaktAmara rahasya 7. hRIkAra-upAsanA 8. zrI padmAvatI prasanna vasaMtabhAI morArajI vIrA 2/B/ra0ra, loTasa, kUkarejA kompaleksa, L.B.S. mArga, bhAMDupa (vesTa), muMbaI-40008 mo. 9757269989 ghara : 022-25664347 502 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #552
--------------------------------------------------------------------------
________________ pU. A. zrImad vijayabhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjanuM jIvana-kavanA * maMju Ara. zAha jina dharmadarzananA abhyAsI zrI maMjubahene prastuta lekhamAM pU. AcAryazrInA jIvana ane sAhityano paricaya ApavAno prayatna karyo che. - saM.] hajAro, vAva, lAkho AtmAonA vaicArika parivartanamAM, hRdaya parivartanamAM ane jIvana parivartanamAM jemanuM jIvana, kavana ane sAhitya sarjane amUlya phALo Apyo che evA parama pUjya AcArya bhagavaMta zrImadavijayabhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAje paccIsa varSanI bharayuvAna vaye, C.A.nI uccattama DigrI, buddhinI tIkSNa zakti, kavitvanI, vastRtvanI zaktio chatAM saMyamano mArga apanAvyo. stavanomAM rAga joradAra to pravacanamAM vairAgya joradAra. tapazcaryA tIvra, nidrA to alpa, caMdranI cAMdanImAM adhyApana, pramAda sthAno sAthe toDajoDa nahIM. daSTimAM nirmaLatA, AtmAmAM pavitratA, haiyAmAM zAsana pratyeno prema, kAMDAmAM kalamanI joradAra tAkAta, vANImAM vairAgyanI vAto, to yuvAdhanane sanmArge vALavAnI tAkAta, AtmAnA pradeza-pradeze pApathI dUra ja rahevAnI vRtti, ziSyone lokasaMparkathI dUra karI daIne zlokasaMparkamAM otaprota karI devAnI vRtti. munizrI bhAnuvijayajImAM pUjya gurudeve zAsana sevAnI agAdha zakti nihALI hatI. ucca koTIno abhyAsa karelA A gItArthe apramatapaNe saMyamanI sAdhanA karatAM-karatAM vardhamAna tapanI ugratapasyAo sAthe jJAnayogathI zAsana sevAmAM samagra jIvanane samarpita karI dIdhuM. pUjyazrInA tapanA tejamAM, jJAnanA prakAzamAM mohamayI muMbaIgarA avazapaNe kheMcAI gayA, kathApravAhamAM taNAI gayA. hajAro-lAkho yuvAnonA jIvanane vyasanonI cuMgAlamAMthI choDAvIne sanmArge vALanAra pathadarzaka banI yuvAdhanane vAsanAnA ukaraDAmAMthI upavanamAM pahoMcADanAra Apa cho. ApanA gurunA AzIrvAdanA baLe, yuvAvarganI nADa pArakhIne temane ucita mArge vALIne Ape jinazAsananI rakSA karI che. akaLapaNe, sakaLapaNe ane saphaLapaNe gahana viSayane saraLa banAvIne zrotAone gaLe utArI detA anokhA pravacanakAra hatA. nyAyano viSaya ke pU. A. zrImad vijayabhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjanuM jIvana-kavana * 503
Page #553
--------------------------------------------------------------------------
________________ vairAgyanI vAto ke tattvonI oLakha, ciMtanAtmaka mAhitI pacAvI zakAya tevI rIte samajAvatAM. pUjyazrInI lipsA hatI ke mAro A ati kImatI khajAno, mahAmUlo khajAno lUMTAvI dauM, teoe mana mUkIne varasIne jJAna, vairAgya ane samakitanA ghana karyA. viratinI hATaDIo mAMDI. vata-niyamonI khUba prabhAvanA karI. ghara-ghara ane ghaTa-ghaTane AcAradharma ane pariNati dharmathI vAsita karavAmAM saphaLa rahyA hatA. dharmazAsananA pUjyazrI kuzaLa dakSa vepArI hatA. divya darzana nyAyavizArada, vardhamAna taponidhi, sakala saMghahitaciMtaka sva. pUjyapAda AcArya bhagavaMta zrImad vijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjanA saMvedano, aMtaranA bhAvo, temanA AtmAno dhabakAra ane temanA vairAgyano anubhava aMkita thatA 'divya darzana) jIvaMta bane che. varaso sudhI pUjyazrIe divya darzana sAptAhikanA mAdhyame vahAvelI jJAnagaMgAmAM anekAneka puNyAtmAoe DUbakI lagAvI che. ane potAnA aMtarane nirmaLa banAvyuM che. dharma kevo ane kevo ArAdhya ? te upara adbhuta pravacano ApelA che. je AmAM saMgrahAyelA che. temanI eka-eka paMktie vairAgya, tattvajJAna ane sUkSma ciMtananI choLo UchaLe che. 42 varSa sudhI aviratapaNe cAleluM divya darzana phUlaskepa sAijhanA ATha pAnAmAM dara saptAhe prakAzita thatuM. eka varSanA 48 aMka eTale 42 varSanA 2016 aMka ane soLa hajArathI adhika pRSTho thAya. ane chatAMya temanA sarjananI guNavattA jaLavAI rahe. vizALa sAhitya ane UMcI guNavattA pratyeka kRtimAM navI anuprekSA, navI tAjagI ane chatAMya zAstra sApekSa rahetI. pUjyazrI to tapa, tyAga ane titikSAnA triveNI saMgama samAna hatA. sva. pUjyapAda AcArya bhagavaMta zrImad vijayapremasUrIzvarajI mahArAjanA ziSyaparivAramAM potAnI aneka ajoDa vizeSatAonA prabhAve AgavuM sthAna dhAraNa karyuM hatuM. potAnA haiyAmAM ziSyone sthAna ApavuM saheluM paraMtu potAnA gurunA haiyAmAM sthAna meLavavuM te dhanya che. zibira yuvAzibironA AdyapraNetA zrImad vijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAja che. yAMtrika yugano mAnavI sukha-sagavaDonA sAdhano vacce saMtApI, kaleSa ane ekalatAmAM sabaDato rahyo che. tyAre yuvAvarganI nADa pArakhIne koI zubha coghaDiye pUjyazrInA haiyAmAM eka bIja vavAyuM - zibiranuM. ane aMkura phUTyA. gurujInI medhAvI-pravAhI-vairAgyamayI vANInA vArInA ane phaLa svarUpe maLyo ApaNane hajAro yuvAnonI zAsana paratvenI zraddhA, niSThA ane prabhubhaktinI tanmayatAmAM vizALa janamedanIthI zobhato vyAkhyAnamaMDapa. hajAro yuvAnomAM bhraSTAcAra, anIti, vyasana ane vilAsitatAnA sthAne sadAcAra, guru satsaMga, mumukSupaNuM, tapa, jIvadayA 504 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #554
--------------------------------------------------------------------------
________________ ane zAsana paratvenuM bahumAna jagAvyuM. zibira dvArA zAsana prabhAvanAnuM eka navuM dvAra khulyuM. ane teno lAbha samAjanA ati mUlyavAna yuvAvarga lIdho. tenA phala svarUpe zAsanane maLyA AcArya bhagavaMta zrI jayaghoSasUrIzvarajI mahArAja sAheba, zrI ratnasuMdarasUrIzvarajI mahArAja, paMnyAsajI caMdrazekharajI mahArAja sAheba vagere. UgatI peDhImAM dhArmika saMskAronuM siMcana ane cAritranuM ghaDatara karavA mATe AvI zibiro khUba ja upayogI che. zibiramAM bALakonI badhI pravRttio jJAna, darzana ane kriyAmAM ja kendrita thatI hoI dhArmika jJAna ane anubhavano vikAsa thAya che. zibiranI pravRtti khUba ja abhinaMdanane pAtra che, tevuM zeTha zrI kasturabhAI lAlabhAInuM kahevuM hatuM. gurukRpAnA yogathI ane tIvra kSayopazamanA svAmI evA pUjyazrInI medhA. tIkSNa ane tArkika hatI. temanI addabhuta pratibhA ane nirmala pariNatinA kAraNe nyAyAdi darzanazAstronA atyaMta kaThina graMtho pacAvI zakavA samartha hatA. pUjyazrI thokabaMdha graMthonA pAragAmI banyA, SaDradarzananA niSNAta banyA. nyAyanipuNa banyA ane "nyAya vizArada' biruda pAmyA. pUjyazrIe adhyayana karelA darzanika graMthonI yAdI vAMcIe topaNa mULethI a..dha..dha. thaI jAya tevI che. - pUjyazrIe sva-5ra darzananA aDhaLaka sAhityanuM sAMgopAMga adhyayana karyuM hatuM. vyAkaraNa, darzananA sarva graMtho, vairAgya graMtho, Agama graMtho, kAvyo, prakaraNa graMtho, caritra graMtho vagere vizALa sAhityanI gahanatAmAM DUbakI mArI ane vizALa, virala sAhityano khajAno ApaNane bheTa dharyo. jIvanamAM jAjvalyamAna rozanI pragaTAvanAruM teozrInuM sAhitya moTe bhAge rAtrinI cAMdanInA ajavALe racAyeluM che. paramateja nAma sAnvartha che. vizvane zreSTha AhaMta rajU karanAra A graMthamAM mULa lalitavistarAnA jaina zAsananA marmasparzIsaraLa, subodha ane suvAcya padArtho gUMthAyA che. paramateja eTale parama je teja paramAtmA ane paramAtmadazA, enA bharyAbharyA prakAzanA paMjarUpa A graMtha che. parama paramAtmAe vizvane dIdhelAM teja, te teja A graMthamAM saMgRhIta che. parama eTale ke zreSTha evAM tattva, yoga, AcAra vagere tejathI A graMtha jhaLahaLato che. paramapada mokSa ane paramasukha nirupAdhika AnaMda, te pAmavAnA tejasvI upAyonA varNanarUpa A graMtha che. A mahAna graMthamAM bALajIvo samajI zake evI zailImAM adbhuta tattvaprakAza pAtharavAmAM Avyo che. lalitavistarA' e kharekhara parama teja ja che. A graMthamAM nyAya-vyAkaraNanI pratibhA UtarI che, paNa nyAya-vyAkaraNanI kliSTatA ke kaThoratA nathI. dharmanAM guDha tattvonI saritA khaLakhaLa vahI rahI che, paNa e sarItAno kinAro nirbhaya che. enAM pANI bahu UMDAM nathI.... DUbI javAno bhaya nathI. A graMthamAM darzanonA vivAdo jAmyA che. paNa e vivAdanI bhASA pU. A. zrImad vijayabhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjanuM jIvana-kavana + 505
Page #555
--------------------------------------------------------------------------
________________ karkaza nathI, azrAvya nathI. teozrI siddhAMtaniSTha hatA. nyAyadarzana zAstro nyAyadarzanamAM praveza karavAno graMtha. tarkazAstra graMtha kaThina ane tenA abhyAsathI nyAyadarzanano pAyo sudaDha thato na hato. pUjyazrIe nyAyadarzananuM thoDuM ciMtana, manana ane parizIlana karIne saraLa bhASAmAM chatAM tarkasAgara nyAyabhUmikArUpa graMtha racyo. jenA abhyAsathI nyAyadarzanano pAyo majabUta banI zake che. tattvo ane padArthone to tarkathI siddha karatAM, AcAra-anuSThAno, preraNAo Adine paNa. tarkathI puSTa karIne magajamAM sajjaDa besADI detA. tarkanA sahAre buddhivAdIonA, yuvAnonA dilamAM prabhu paratve zAsana pratyenI ane zAstro kathita tattvo pratyenI zraddhA evI jaDabesalAka ropI dIdhI che, ke jenA phaLa Aje paNa temanA ziSya samudyaya ane yuvAvargamAM vyApelA dharmabhAvamAM jovA maLe che. yogadaSTi samuccaya pU.A. zrI bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAje yogadaSTi samuccaya graMthanA gahana rahasyone chatAM karyA che. pU.A. zrI bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjano A graMtha vAcanAgraMtha che. vAcanadAtA vAcanA dvArA dareka padArtha ane tattvane alaga-alaga rIte sUkSmatAthI vistArapUrvaka samajAve che. prazna kare che, javAba Ape che. vAcanAnI A paddhatithI dareka padArthanA navA navA artha ane rahasya samajAya che. yogadaSTi graMtha upara mananIya vAcanAo ApIne AcArya mahArAje mahattvanuM kArya karyuM che. dhULamAMthI sUkSmamAM, sUkSmatamamAM javA A graMtha upayogI banI raheze. navapada prakAza zabdathI rahasyabhaNI yAtrA, bhinnabhinna viSayo upara pUjyazrIe potAnI kalama calAvI che. prathama bhAgamAM arihaMta padanI vivecanA che, bIjAmAM siddhapadanI ane trIjA bhAgamAM AcArya tathA upAdhyAya padanuM vivecana che. A pustako pUjyazrInI savAranI vAcanAo che. temAM khAsa amadAvAdathI pro. lAlacaMdabhAI zravaNa karavA AvatAM, teoe pUjyazrInI tamAma vAcanAonuM akSarazaH avataraNa kareluM, temAM sudhArAvadhArA pAmIne A pustakono janma thayo. tethI A pustako pUjyazrIe lakhyAM karatAM bolyAM hatAM tema kahevuM ucita jaNAze. - pUjyazrIe Alekhita pustako jyAre vAMcavA maLe tyAre koI adbhuta anokhI duniyAmAM viharatA hoIe evo AnaMda thAya che. cAMdanInA prakAzamAM lakhAyelA lekho, pustakomAM cAMdanI jevI ja zItaLatA, mohakatA ane prakAza bharyA che. pU. gurathI lekhanakaLAmAM eTalA mAhira jaNAya che ke kalama paNa temano sparza pAmIne dhanya banI gaI haze. emAM paNa samarAditya caritra graMtha para pUjyazrIe kalamano kasaba pAtharyo che, tyAre to kamAla karI dIdhI che. vairAgya rasathI nItarato. A graMtha che. guNasena ane agnizama, siMha rAjA ane AnaMdakumAra', jAlinI 506 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #556
--------------------------------------------------------------------------
________________ ane zikhIkumAra' ane yazodhara muni caritra' A cAra pustakomAM je vivecana samAyeluM che e vAcakonA jIvanane ajavALe tevuM che. jIvananA suMdara rahasyo temAM chupAyelA che. ucca prakAzanA paMthe A graMthamAM sAnubaMdha kSayopazama nAmanA pAMca upAya batAvela che. (1) anAyatana, (2) pariNata Alocana, (3) guNa AkarSaNa, (4) doSaghUNA, (5) guNapoSaka sthAna ane nimittanuM sevana jaNAvela che. dhyAna zataka anabhijJa jIvone samajAvavA mATe pU.A. zrI bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAje eka saraLa vivecanagraMthamAM mULa graMthanA tamAma padArthone samajAvyA che. tenuM vivecana gujarAtI bhASAmAM hovAthI ane dhyAna aMge saMpUrNa mArgadarzana hovAnA kAraNe paThanIya banyo che. prastuta graMthamAM mULa zloka, teno bhAvArtha ane tyAra bAda vistRta vivecana saraLa bhASAmAM karavAmAM AvyuM che. dhyAna zatakamAM be azubha dhyAna - Arta ane raudra tathA be zubha dhyAna - dharma ane zukla dhyAnanuM vistRta varNana karavAmAM AvyuM che. A graMtha dhyAnamArganA sAdhaka mATe divAdAMDI samAna che. temanI vivecanazailI rocaka che. Ama mULa graMthanA rahasyane spaSTa karanAra A vivecana paNa jaina dhyAna paddhatino suMdara khyAla ApanAra graMtha che. pALe paLAve paMcAcAra jJAnAcAra jenA raktamAM, haiyAmAM ane romeromamAM vaNAyelo che. temano jJAnAcAra (1) adhyayana, (2) adhyApana, (3) pravacana, (4) vAcanA, (5) zibira, lekhana dvArA vistRtatAnA Abhane Avyo che. jJAna sAdhanAmAM gaLADUba rahetAM. AcAro pALavAmAM, paLAvavAmAM paNa khUba custa hatA. pUjyazrInI pratibhA evI hatI ke temano saMsarga jeTalo samaya gALo teTalo samaya kharekhara jIvanano uttama samaya banI raheto. pravacananA mAdhyame temanA haiyAmAMthI nIkaLatI vairAgyanI vAto, zibiranA vedhaka pravacano, advitiya adhyApananI kauzalya zaktie savA baso jeTalA ziSyo, praziSyono vizALa samudAya Ubho karyo. - pUjyazrI sAMpradAyika pakkaDa, vaicArika vyAmoha ane saMkucita dRSTithI dUra rahetA. rAgadveSano kSaya thAya evuM zikSaNa e ja kharuM zikSaNa. temanA pravacanathI prabhAvita thaIne vAIsa cAnsalare paNa pratijJA (niyama) lIdhI hatI. temanA zabdo pAchaLa temanI jIvanasAdhanAnuM baLa hatuM. anubhUtino raNakAra hato. bhagavAna pratye avihaDa prema dhagadhagato hato. temanI apramatatA muni sA nA AcArAMga sUtranAM jIvaMta saMskaraNa sama lAgatI. pU. A. zrImad vijayabhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjanuM jIvana-kavana + 507
Page #557
--------------------------------------------------------------------------
________________ "samaya reta para aMkita raheze, bhuvanabhAnunAM pagalAM, nItaryuM je amRta klamathI, amara thaI gayA graMtha sadA. kalamathI TapakelI zAhIe, pAlyA jIvananA paMtha, jina zAsanane maLaze pharIthI kyAre Avo virala saMta. cAMdanI rAte kalama calAvI, vividha graMtho karyA taiyAra, pAkyo nathI koI vidyAsAgara, A avina para ekavAra. madhura kaMThe zabdo raNakatA, anupama zAtA ApatA, jyAM jyAM pAvana caraNo paDyA tyAM bhavanAM vighno bhAgatA.' kathA-kathana kauzalya kathAnA aMza-aMzamAMthI jIvana rahasyo kheMcI kADhavAnI advitiya hathoTI hatI. te hathoTIe haiyAnA UMDANamAMthI nIkaLatI vANI te phakta vANI ja na hatI, paraMtu temanA jIvananuM, pratibhAnuM, temanA upara UtarelI gurukRpAnuM, pAMDityanuM pratibiMba hatI, je zrotAonA haiyA sudhI pahoMcI jatI hatI. tenuM uttama udAharaNa kathA 'amIcaMdanI amISTa' je vAMcatAM vAcaka raDI paDe che. vANI jeTalI UMDethI nIkaLe teTalA UMDANa sudhI pahoMce che. asIma gurukRpA hoya, ajoDa buddhipratibhA hoya, prakAMDa pAMDitya hoya, vipula zAstrabodha hoya, jIvo pratye karuNAbhAva ane prakarSaprApta parArthavRtti hoya, aupapAtikI, vainayikI, kArmikI ane pAriNAmikI e cAra prakAranI buddhino subhaga samanvaya thayelo hoya ane apAto upadeza jIvanamAM saMpUrNa vaNAyelo hoya ane pachI je pravacanadhArA vahe te mohacaMDAlanA kevA bUrA hAla kare te to pUjyazrInA pravacano sAMbhaLanArA hajAro zrotAoe anubhavelo AsvAda che. dravyAnuyoga ke gaNitAnuyoganA to pUjyazrI khUba sArA niSNAta hatA ja, graMthastha caraNakaraNAnuyogane pote jIvanastha banAvyo hato. gaNadharavAda - eTale tarkathI tattva taraphnI yAtrA. bhavya jIvo tarapha karuNA lAvIne sAva sAdI ane saraLa bhASAmAM temanI kalamanI karuNA kAgaLa upara vahIne je graMtha taiyAra thayo te buddhijIvIone manabhAvana bhojanasvarUpa graMtha eTale gaNadharavAda. 14 vidyAnA pAragAmI indrabhUmi gautama vagere 11 brAhmaNonI jIva ane tattvonI tarkapuraskara karelI siddhi ane jIva, karma vagerenA svataMtra astitva aMgenI zaMkAnuM nivAraNa temanA samarpaNa ane zraddhAno pAyo banI. gaghe prArthanA : sAdhanAno koI paNa yoga yaMtravat na banI jAya ane cetanAthI dhabakato rahe te pUjyazrI haMmezAM icchatA hatA. kriyA mATe ahobhAva rahe ane te cetanavaMtI bane te mATe aneka tarakIbo potAnI kuzaLatAthI zodhI kADhatA ane sAdhanAmAM prANa pUratAM. prabhune haiyAmAM padharAvavA ane prabhunA haiyAnI sparzanA karavAno zreSTha mArga e bhakti mArga ane te mATe prabhu sAthe vArtAlApa karavo jarUrI che. pUrvAcAryoe racelA stavanomAM bhAva, sphuraNAo, saMvedanAo, 508 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #558
--------------------------------------------------------------------------
________________ lAgaNIo to bhakta bharavI paDe te mATe tevAM pado ke stavano popaTiyA bhASAthI na raTatAM tevAM padyastavananA bhAvone gadyamAM bhagavAna sAme bolavAthI haiyuM gadgada bane che. ekAgratA ane ullAsa vadhe che. zabdo joDe sAtatya jaLavAI rahe che. prabhunI eka manomUrti mAnasapaTa upara aMkAI jAya che. gadya prArthanAmAM A cAra gatimAMthI chUTavAnI kAkalUdI karo ane doSonuM vivecana karo. maitrI bhAvanI yAcanA karo. bhagavAnane vizeSaNothI vadhAvo ke prabhunA guNo ane potAnA doSonI tulanA karo. paNa je prArthanA karo te haiyAnA UMDANathI karo. vAcanA prabodha : "sa mina paramapremapa' paramAtmA vize UThelo paramaprema te bhakti. guru ziSyane vairAgya pamADI saMsAranI mohajALamAMthI mukta karAve che. ziSyanA pratyeka yogamAM bhAvollAsa vadhato jAya che, ane ziSya Atmika prasannatAthI tarabatara rahe. jJAnamArga, kriyAmArga ane bhaktimArgamAM koI avarodha utpanna na thAya, ziSyamAM zithilatA na Ave te mATe pUjyazrInI vairAgyavardhaka ane saMyamavizodhaka mArmika vAcanAo thaI che. ahamadanagaramAM thayela pUjyazrInI zrI mahAnizithasUtra upara thayelI vAcanAoe zramaNonA hRdaya dhrujAvI dIdhA ane sUkSmamAM atisUkSma doSonI AlocanA levA temane majabUra karI dIdhA, tevI temanI vAcanA hatI. zramaNomAM AdhyAtmika ArogyanI mAvajata mATe teo jIvananA chellA divaso sudhI vAcanA auSadhanI paDIkIo zramaNone ApatA ja rahyA. atyaMta vyastatA ane athAga parizrama vacce paNa vAcanA mATe acUka samaya phALavatA. pUjyazrInA vAcanasaMgrahomAM (1) yati-hitopadeza, (2) svAdhyAyano svAdhyAya pragaTAve zubha dhyAna, (3) vAcanA prasAdI, (4) bhava anaMtamAM darzana dIThuM, (5) vAcanAno dhodha kare Atma prabodha, (6) vAcanA vaibhavano samAveza thAya che. saMyamIvargamAM AtmajAgRtino navasaMcAra karanArI pUjyazrInI apragaTa vAcanAo paNa pragaTa thatI rahe ane anekonA jIvanamAM divAdAMDI banIne saumya prakAza pAtharatI rahe. niyamaNamAM nipuNa : nirdhAmaNA karavAmAM pUjyazrImAM atyaMta kauzalya hatuM. jIvana to utsava che, to mRtyu to mahotsava che. te kyAre saMbhavita bane? jyAre prabhunuM zAsana rome-rome jene vaseluM hoya, pote sAvadhAna hoya tevA mahAtmA karAvI zake. pUjyazrInA prathama ziSya ane laghubaMdhu pU. paM. zrI padmavijayajInA gaLAnA kensaranI asAdhya bImArImAM, kAramI pIDA vacce pUjyazrIe temanI samAdhi akhaMDa rakhAvI, manane azubhabhAvamAMthI zubhabhAvamAM lAvavAnI ajaba hathoTI hatI. pUjyazrIe keTalAya AtmAone prerakapatro dvArA samAdhinuM baLa pUruM pADyuM. glAnasevA ane gurusevA: glAna ane vRddha sAdhuonI sevA mATe pUjyapAdazrI atyaMta kALajI ane tatparatA ghakhavatA. vyAdhimAM aTavAyelAne samAdhi Take tevI suMdara ArAdhanA karAvatA. potAnA paramatAraka pU. gurudevanI nizrAmAM jIvanabhara pU. A. zrImad vijayabhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjanuM jIvana-kavana - pa09
Page #559
--------------------------------------------------------------------------
________________ rahyA tyAre pote adanA sevakanI jema paDilehaNa Adi sevAkAryamAM samayasara pahoMcI jatA. potAnA gurudevazrInuM sTrecara paNa upADatA. abhyAsa mATe ghaNI vAra chaThThanA pAraNe chaThTha karIne gocarI vAparavA Adino samaya bacAvatA paNa glAnasevA ane gurusevAne abhyAsa Adi koI paNa kAraNathI kyAreya gauNa gaNI nathI. tapa prabhAvaka tapasvI : kIdhA karma nikaMdavA re levA muktinuM dAna, hatyA pAtika chUTavA re nahIM koI tapa samAna re. bhavijana tapa karajo mana zuddha. kavirAjazrI udayaratnajInA akSarone AtmasAt karIne bAra prakAranA tapanI maMgalamALAthI opatA mahAna taponidhi pUjyapAda AcAryadeva zrImadavijaya. bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAja, tapasvI ja nahotA paNa tapanA vyasanI hatA. tapakalAnA niSNAta, mahAna tapaprabhAvaka hatA, tevuM pU. munirAjazrI varabodhivijaya mahArAja kahetA. pramAda parihAra: vIranI vANI - 'samaye yama, mA pamAya gautama gaNadharane uddezIne mahAvIre kaheluM A vAkya pUjyazrIe AtmasAta karyuM che. kauzalya ane kSaNane oLakhI tene vaza karavAnI kaLAe to pUjyazrI eka virAgI sAdhusenA taiyAra karI zakyA che. divase sUryanA prakAzano upayoga to harakoI kare, paraMtu rajanInA cAMdanI cAMdanImAM temanA karakalama dvArA keTalAya mahAna graMthonuM avataraNa thayuM che. jirNoddhAra : tIrthomAM jirNoddhAra to karyo sAthe yuvAnono jirNoddhAra karyo. zilpInI pArakhI najare evA yuvAno caDyA ke jemaNe TaMkArIne evo ghATa ghaDyo. ke teoe janazAsananI rUDI pare sevA karI. zibiranA pAyAmAMthI haiyA sudhInI dharma jAgRtatA jagADI. zAsananA uddhAramAM ajoDa senA taiyAra karI. zAsananA keTalAya kSetro kheDIne, pAtaLI kAyAnA svAmI evA A gurue jinazAsana upara je upakAra karyo che te ahobhAvanI lAgaNI pragaTAvyA vagara rahetI nathI. bhagavAna mahAvIranI vANI mujaba kSaNano paNa pramAda na karIne A gurujIe kSaNamAM paNa maNa jeTaluM jIvI lIdhuM che. 1 suratanuM cAturmAsa aMtima cAturmAsa che, evI haju koIne gaMdha paNa nahotI, tyAre sarjAyo hato eka manokaMdha - suratanA cAturmAsamAM perelIsIsano eTeka AvyA pachI sarjAyelI kAyAnI asvasthatAe bhaktajanonA manane asvastha karI nAkhyA. joke pUjyazrInuM mana to e ja prasannatAnI parimala mahekAvI rahyuM hatuM. DokTaronI salAha hatI upacAra mATe vihAra muMbaI taraphano... paNa manano pokAra hato amadAvAdanI dizAno, tabIbo, bhaktajano ane ziSyajanonuM pracaMDa pIThabaLa pAmelo kAyAno pokAra mananA A tIvra pokAra AgaLa hArI gayo ane amadAvAda bhaNI vihAra thayo. pa10 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #560
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad bhadrakarasUrIzvarajI mahArAja sAhebanA tAraka sAnidhyamAM paMkaja sosAyaTInA upAzrayamAM sthiratA thaI. nizrAvartI pU. paM. zrI caMdrazekharavijayajI ma.sA. Adi sahu teozrInI prasannatA vadhatI ja rahe ane jarAya na naMdavAya tenuM jatana karatA hatA. paraMtu AjasudhI anekone karAvela niyamaNa ane Apela adbhuta samAdhibaLanA badhA uttama lakSaNo jaNAI rahyA hatA. ane te aMtima paLa AvI pahoMcI ane 82-82 varSathI cAlI AvatI deha-AtmAnI dostI tUTI. jenA zAsananI vADIne maghamaghAyamAna karanAra A jIvana puSpa karamAI gayuM. kaMI keTalAya mahAnubhAvonI lAgaNIo-spaMdano, taMtrIonA dilAsAo, mahArAjazrIonA zokasaMdezAo, tAra ane patro, TeliphonathI AvelA saMdezAonI bharamAra temanA taraphanI lokalAgaNIno paDagho hato. pUjyazrI jaina zAsananA hiralA hatA ane vizvanA viralA hatA. pUjyazrInA gamanathI jinazAsanamAM jJAnayogI, kriyAyogI, taponiSTha puNyAtmAno viraha paDyo che. zibirAdi anekavidha zAsana prabhAvanAnA kAryo karI yuvAnone jinazAsananA rasika banAvI, saMyamamArge vALI zAsananA caraNe sAdhu samudAyanI bheTa dharI che. tevo zoka saMdeza pUA.deva zrIvijaya azokaratnasUrIzvarajI ma.sA. Apela. he gurudeva! sahu koInA astitvane nAmazeSa karavuM te kALanuM kAma. teNe potAno dUra paMjo ApanI upara paNa ugAmyo, paNa bicAro bhoMTho paDI gayo. ApanuM astitva miTAvavAnI tenI zuM hesiyata ? bahu bahu to te ApanA bAhya astitvane miyavI zake, sRSTi para jIvAI gayelA ApanA virATa vyaktitvane nAmazeSa karavAnI tenI zuM guMjAza ? gurudeva ! zibirothI ghaDAyelA hajAro yuvAnonI dhabakatI dharmacetanA rUpe Ajeya Apa jIvaMta cho. seMkaDo zramaNonI suvizuddha saMyamacaryA ane addabhuta zAsanasevAnI suramya saurabharUpe Ajeya Apa maheko cho. divya darzananA aMkomAMthI nItaratI saMvega ane vairAgyanI amRtadhArA rUpe Aje paNa Apa mojUda cho. ApanA zatAdhika prakAzanomAM jhaLahaLatI nirmaLa dharmajyota rUpe Apa Aje paNa upasthita cho. sakala saMghanA hIra, khamIra ane kauzalyanA prANAdhAra tarIke Ajeya ApanuM astitva anubhavAya che. kumArapALa vi. zAha jevA aneka samarpita navayuvAnonI sarvakSetrIya advitIya zAsana sevAnAM mahAna kAryomAM prANasaMcAra karatI mahApA rUpe Apa Aje paNa vidyamAna cho. Ape dIdhelo sAttvika sAhityano virATa khajAno e Apa ja cho. Ape Apelo bahumUlya zramaNaratnono vipula vAraso e Apa ja cho. Ape sarjelo AtmasAdhanAno ujjavala itihAsa e Apa ja cho. Ape Apelo mahAna jIvanano uttama Adarza e Apa ja cho. Ape pUrelI cetanAthI jIvatA saMghano utsAha eTale Apa ja cho. pU. A. zrImad vijayabhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjanuM jIvana-kavana + pa11
Page #561
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ape pUruM pADeluM guNagaNanI garimAnuM virala dRSTAMta eTale Apa ja cho. tevo zoka saMdeza pU. munirAjazrI satyasuMdaravijaya ma.sAhebe pAThavela. AvA ghaNA badhA zoka saMdezAo vizvabharamAMthI Avela. pUjyapAda AcArya bhagavaMta zrImad vijayabhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjanuM jIvana eTale eka mahAna graMtha e mahAna jIvana graMthanI saMkSipta viSayasUci nAma H pUjyapAda gacchAdhipati AcAryadeva zrImadavijya. bhuvanabhAnusUrIzvarajI : caitra vada 6, saMvata 1967 tArIkha 19-04-1911 janmadivasa janma sthaLa : amadAvAda mAtAjI : bhUrIbahena pitAjI cImanabhAI bhAIo : zAMtibhAI, popaTabhAI (padmavijyajI), caturabhAI, jyaMtIbhAI (taruNavijayajI) : zAradAbahena, vasubahena, babIbahena (haMsakIrtizrIjI) : kAMtilAla : gavarmenTa DIplomeiTa ekAunTanTa (G.D.A.-C.A. samakakSa) pAsa, insTiTyuTa oNpha benkarsa (iMglaeNnDa) sapuraskAra pAsa, insTiTyuTa oNpha inkorporeTeDa sekreTarIjha (iMglaeNnDa) sapuraskAra pAsa : senTrala baeNnka oNpha inDiyA, amadAvAda zAkhAmAM sarvisa. : vi.saM. 1990, Aso vada-6 (uMmara varSa 23) : poSa suda-12 saMvata 1991, tA. 16-12-1935, cANasmA vaDIdIkSA : mahA suda 10, saMvata 1991 cANasmA dAdAgurudevazrI H sakalAgamarahasyavedI baheno saMsArI nAma vyavahArika abhyAsa saMsAramAM vyavasAya caturthavrata svIkAra dIkSA suvizAla gacchAdhipati pa.pU.A.de. zrImad vijyAnasUrIzvarajI mahArAja gurudevazrI siddhAntamahodadhi suvizAla gacchAdhipati pa.pU.A.de. zrImad vijya premasUrIzvarajI mahArAja (tyAre paMnyAsa) : 512 - 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara ArAdhako
Page #562
--------------------------------------------------------------------------
________________ gaNipada : saMvata 2012, phAgaNa suda 11, tA. 22-02-1956, pUnA paMnyAsapada : saMvata 2015, vaizAkha suda-6, tA. 02-05-1960, surendranagara AcAryapada : saMvata 20ra9 mA : saMvata 2029, mAgasara suda-2, tA. 07-12-1972, amadyavAda gacchAdhipatipada : saMvata 2046, poSa suda-12, tA. 08-01-1990, IroDa prasiddha vizeSaNo : vardhamAna taponidhi, nyAyavizArada, vairAgya mahodadhi, saMghahita ciMtaka anekAMta dezanAda, pravacana pravINa, suvizAlagacchAdhipati prathama pustaka : vArtA vihAra kula gujarAtI pustako : 82 kula hiMdI pustako : 27 marAThI pustaka : 1 aMgrejI pustaka : 4 saMskRta-prAkRta graMtho : 50thI vadhu divyadarzana prAraMbha : vi.saM. 2008, bhAdaravA suda 1, tA. 21-08 1952, guruvAra tIrthakara divyadarzana : vi.saM. 2044, bhAdaravA suda 5. vahetI jJAnagaMgA : divyadarzana sAptAhika (gujarAtI), tIrthaMkara divyadarzana pAkSika bhASAjJAna : saMskRta, prAkRta, gujarAtI, hiMdI, aMgrejI, marAThI adhyayanopayogI sarjana : prAkRtaniyamAvalI, saMskRtaniyamAvalI, nyAyabhUmikA, prakaraNa dohana, tattvArtha uSA vi.. atyaMta lokapriya : parama teja, ucca prakAzananA paMthe, yoga dRSTi samuccayanA vyAkhyAno zreSThatama sAhitya : dhyAna ane jIvana, amIcaMdanI amI daSTi, sItAjInA pagale pagale, pratIkramaNa sUtra citra Albama, jaina dharmano saraLa paricaya kalAtmaka sarjana : jaina citrAvalI, mahAvIra caritra, pratIkramaNa sUtra citra Albama, gujarAtI-hiMdI bAlapothI, mahApuruSonA jIvanacaritranA 12 ane 18 phoTAnA be seTa, hemacandrasUri jIvanacaritrono seTa, brAhmaNavADAmAM pU. A. zrImad vijayabhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjanuM jIvana-kavana + pa13
Page #563
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavAna mahAvIra citra gelerI, piMDavADAmAM zrI premasUri ma.sA.nAM jIvanacitro. vihArabhUmi ane ? gujarAta-23 cAturmAsa, rAjasthAna-7 cAturmAsa, mahArASTra-22 cAtumasa, uttarapradeza- cAturmAsa, baMgALa-1 cAturmAsa, bihAra, madhyapradeza, karNATaka-2 cAturmAsa, tAmilanADu-ra cAturmAsa prathama zibira : nAzika - saMvata 2010, jeTha mAsa, I. sa. 1954 me mAsa aMtima zibira : surata - saMvata 2048 cAturmAsamAM ravivArIyA zibira kALadharma divasa : saMvata 2049, caitra vada-13, tA. 19-04-1993 bapore 1.30 kalAke, amadAvAda agnisaMskAra sthaLa : amadAvAda - paMkaja sosAyaTI, bhaThThA pAse, pAlaDI uttarAdhikArI paTTa prabhAvaka: siddhAnta divAkara pU.A. ke. zrImad vijayajayaghoSasUrIzvarajI ma.sA. prabhAvaka saMdarbhasUci (1) zrI bhuvanabhAnunA ajavALA : pU.paM. zrI jayasuMdarajI ma.sA., pU. munizrI muktivallabha ma.sA. prakAzana-saMkalana : pU. A. zrI bhuvanabhAnusUrIzvara, smRtigraMtha prakAzana samiti. (2) bhuvanabhAnu sAhitya upaniSada : muni abhayazekharavijaya gaNi, muni muktivallabhavijaya gaNi, prakAzana-saMkalana : pU. A. zrI bhuvanabhAnusUrIzvara, smRtigraMtha prakAzaka samiti (3) jIvana sarvasva : AcAryazrI ratnasuMdarajI ma.sA, ratnatrayI TrasTa (4) jeNe tamane joyA che te dhanya che. AcAryazrI ratnasuMdarajI ma.sA, ratnatrayI TrasTa maMju Ara. zAha 7, zyAma epArTamenTa 6, lakSmInArAyaNa sosAyaTI, zAMtinagara, usmAnapurA, amadhavAda-380013 M. 9662841045 R:079-27552063 pa14 + 1bhI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #564
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhitya kalAratna zrI vijaya yazodevasUri maMjulA gAMdhI [prastuta lekhanA lekhikA zrI maMjulAbahenane potAnA pati zrI mahendrabhAI sAthe avAranavAra sAhityakalAratna pa.pU. zrI vijyayazodevasUrijI pAse javAnuM thatuM. temanA sAhityakhajAnAthI teo suparicita hatA. pU. yazodevasUrijInI sAhityakRtiono potAnI saraLa ane prAsAdika zailImAM paricaya ApavAno stutya prayatna lekhikAe A lekhamAM karyo che. saM.] jIvana vRtAnta unakA janma vi. saM. 1972 popa sudI vIja ke dina DabhoI, gujarAta meM huA thA / janma ke pahale hI pitA kA viyoga ho gayA thA aura 5 varSa kI komala Ayu meM hI mAtA kA viyoga ho gayA thA / do bhAI aura do vahana ke vAda pA~cave saMtAna ke rUpa meM jIvanake AraMbha se hI unheM aneka viDaMbanAoM kA sAmanA karanA paDA / pitAtulya vaDe bhAI zrI nagInabhAI ne bahuta snehapUrvaka unakA lAlana-pAlana kiyA / dhArmika evaM pAraMparika zikSA ke sAtha hI unheM nRtya evaM saMgIta kI zikSA bhI prApta huI / vacapana meM maMdira meM rAtri - bhAvanA ke samaya suMdara bhakti nRtya karate the / usa samaya ke vikhyAta gAyaka zrI gulAmarasUlakhA~ sAheva ke pAsa saMgIta kA abhyAsa kiyA thA / apane jaina samAja meM ati pracalita sattara bhedI pUjA ke padoM ko ve 35 bhinnabhinna rAga-rAginIyoM meM apane madhura kaNTha se gAkara sabhI ko bhaktirasa meM AnaMdavibhora kara dete the / 15 varSa kI sukumAra avasthA meM vi.saM. 1987 vaizAkha sudI tIja ke dina pAlitANA ke pAsa kadaMvagiri meM ve dIkSita hue tIna-tIna gurudeva, pa. pU. zrI mohanasUri mahArAja sAheva, pa. pU. zrI pratApasUri mahArAja sAheva evaM pa. pU. zrIdharmasUri mahArAja sAheba ke kRpApAtra vane / unhoMne niraMtara tapa, sAdhanA, svAdhyAya evaM adhyayana se jaina Agama, prakaraNa graMtha, karmagraMtha Adi ke sAtha hI vyAkaraNa, nyAya, darzana, sAhitya, jyotipa Adi kA bhI talasparzI abhyAsa kiyA / unakI asAdhAraNa pratibhA aura vinamratA ke kAraNa ve kasoTI para caDhe hue zuddha sone kI taraha nikhara uThe / sAhitya kalAratna zrI vijaya yazodevasUri + 515
Page #565
--------------------------------------------------------------------------
________________ - pa.pU. A. zrI dharmasUrIzvarajI ma. sAheba ke kAladharma ke pazcAt eka abhUtapUrva aura AzcaryakAraka vastu prakAza meM AI vaha hai : "yazaH pAdaraja" - "vAlamuni zrI yazovijaya kI unake muka bhagavaMta dvArA zIzI meM saMbhAlakara rakhI huI pAdaraja' / ziSya ke guru ke prati bahumAna ho aisA to svAbhAvika lagatA hai para guru ziSya ko apane hRdaya meM sthAna dekara usakI caraNaraja ko bahumUlya vastu kI taraha saMbhAlakara rakhe ye ghaTanA to atyaMta virala haiM / jIvanasiddhi : unake dvArA sAhitya aura kalA ke kSetra meM diye gaye bahumUlya yogadAna kA bahumAna karate hu unhe vi.saM. 2026 mAgasara suda 6 ke dina vAlakezvara meM 'sAhitya kalA ratna' kI upAdhi se vibhUSita kiyA gayA / ve 20-20 varSa taka AcArya padavI ke liye inkAra karate rahe / aMta meM unako guru pa.pU. A. bhagavaMta zrI dharmasUrIzvarajI ke vizeSa Agraha evaM Adeza se AcArya padavI svIkAra karane kI sahamati dii| unakA AcAryapadapradAna mahotsava bahuta dhUmadhAma se pAlitANA meM Ayojita huA thA / tatkAlIna siddhAMtaniSTha pradhAnamaMtrI zrI morArajIbhAI desAIne pAlitANA Akara unheM zAla arpaNa karake vahumAna kiyA thaa| vi.saM. 2035 mAgasara sudI 5 ke dina jinazAsana kI isa mahattvapUrNa aitihAsika samAraMbha meM 50,000 se adhika janasamudAya upasthita thaa| Aja se 36 varSa pahale isa samAraMbha meM 13 lAkha se adhika kharca hue the / saMpUrNa samAraMbha kharca bhArata sarakAra dvArA uThAyA gayA thA / unake jaina sAhitya sevA ke vaDhate hue vyApa kA vahumAna karane ke liye vi.. saM. 2051 poSa sudI vIja ke dina vAlakezvara, muMbaI meM unheM 'sAhitya samrATa' kI upAdhi se vibhUSita kiyA gayA / sva-para dharma ArAdhanA evaM dharmaprabhAvanA ke sAtha-sAtha rASTrahitaciMtA unake hRdaya meM basI huI thI / bhagavAna mahAvIra ke siddhAMto kI mukhyatA karate hue ve hamezA zAMti aura ekatA para vizeSa bhAra dete the / bhArata-pAkistAna yuddha ke samaya jaina samudAya ko rASTra ke liye svarNa arpaNa karane kI preraNA kI, to jaina saMgho ne usa samaya 17 lAkha rupayoM kA svarNa tatkAlIna pradhAnamaMtrI zrI lAlavahAdura zAstrI ko arpaNa kiyA / sAhityika kRtiyA~ suyaza jina stavanAvalI : isa suMdara kRti meM lagabhaga 100 bhAvavAhI stavana hai / dIkSA paryAya ke 4 varSa meM hI unakI Ayu ke unnIsaveM varSa meM prathama prakAzita yaha kRti itanI adhika lokapriya huI hai ki isakI abhItaka 15 se adhika AvRttiyA~ chapa cukI 516 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #566
--------------------------------------------------------------------------
________________ haiM / artha-sabhara zabdoM meM racita ye stavana bhakti gaMgA meM DUbane kA anokhA AnaMda pradAna karatI hai| ___mArI nAvalI che majhadAra, tAro prabhu eka ja che AdhAra' yaha stavana 'yuvAzivira praNatA' pa.pU. A. zrI bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAja sAheba dina meM tIna-tIna bAra zivirArthIyoM se gAne kA Agraha rakhate the / ve kahate ki yaha racanA kisa zubha ghaDI meM banAI gaI hai ki ise vAra-bAra gunagunAne kA mana karatA hai / bhaktigaMgA : 'navasmaraNAdi ArAdhanA' aparanAma 'bhaktigaMgA' A. zrI dvArA saMpAdita eka viziSTa upayogI kRti hai / nitya pATha ke liye navasmaraNa stotra ke bAda isameM RpimaNDala tathA jinapaMjara Adi stotra diye gaye hai / taduparAMta bhagavatI padmAvatI, aMvikA, sarasvatI zAradA Adi ke stotra evaM stutiyA~ dI gaI hai / navagraha jApa aura prArthanA tathA 9 17 aura 27 gAthAoM ke 'uvasaggaharaM stotra' diye gaye haiM / mANibhadravIra, gautamasvAmIjI ke chaMda, ratnAkara paccIsI, carazaraNa payannA, ityAdi aneka nitya upayogI viSayavastuoM kA isameM saMgraha hai / isa atyaMta lokapriya pustaka ke kaI saMskaraNa chapa cuke hai| anya svaracita evaM saMpAdita kRtiyoM meM 'candra-sUrya maMDala kaNikA nirupaNa' (vi.saM. 1992), 'bhagavAna zrI mahAvIra ke 15 citroM kA paricaya' (vi.saM. 1998), 'vRhat saMgrahaNI sAnuvAda ke pAMca pariziSTa' (vi.saM. 2000), 'vRhat saMgrahaNI citrAvalI 65 citra, vi.saM. 2015), 'upAdhyAyajI svahastalikhita aura anya pratiyoM ke Adya evaM aMtima patroM kI 50 pratikRtiyoM kA Alvama' (vi.saM. 2017) 'Agamaratna pistAlizI gujarAtI padya (vi.saM. 2023), 'tIrthaMkara bhagavAna mahAvIra isa graMtha ke 35 citroMkA tIna bhApAoM meM paricaya, 12 pariziSTa, 105 pratIkoM aura 35 rakhA-paTTiyoM kA paricaya (vi.saM. 2028), Adi mukhya hai| bRhata saMgrahaNI sUtra ___ yaha AcArya kI zrepTa anuvAdita kRti hai / aneka yaMtro, kopTaka tathA 65 se adhika svayaM-nirmita citroM evaM 700 se adhika pRSToM meM vistRta yaha eka anupama daladAra graMtha hai / AgamazAstroM meM varNita vividha padArthoM kA isameM saMcaya-saMgraha huA hai isaliya 'saMgrahaNI aisA sArthaka nAma diyA gayA hai / jina-zAsana meM jina sAdhusAdhviyoM kI Agama-zAstra paDhane kI pUrNa pAtratA na hone bhI Agama kA thoDA-bahuta jJAna prApta kara sake isa hita-vuddhi se pannavaNA Adi Agama zAstroM meM se kucha padArthoM ko cunakara A. zrI candra ne bArahavIM zatAbdI meM kucha naI gAthAoM kI racanA karake isa graMtha ko likhA jisase Agama ke nirdezAnusAra doSa se bacA jA sake / yaha saMgrahaNI graMtha prAcIna AcAryoM dvArA likhita vividha gAthA-saMkhyA ke sAtha upalavya hai / AcAryazrI ne dIkSA ke bAda 18-19 varSa kI Ayu meM hI guruAjJA sAhitya kalAratna zrI vijaya yazodevasUri + 517
Page #567
--------------------------------------------------------------------------
________________ se isakA anuvAda AraMbha kiyA / unhoMne bhAratabhara kI pAThazAlAoM meM paDhAI jAne vAlI 349 prAkRta gAthAoM vAle graMtha kA gujarAtI bhASA meM anuvAda kiyA / AcArya zrI ne atyaMta sAvadhAnIpUrvaka bhASAMtara karate hue, zabda kAThinya se vacate hue, bhASA-sauSThava ko samAhita karate hue, azuddhirahita, zAstra sammata, aneka graMthI kA anveSaNa karake, sArabhUta padArthoM kA samanvaya karake ise lokabhogya vanAyA hai / isa graMtha ke upodghAta meM AcAryazrIne graMtha kI aitihAsikatA evaM prAmANikatA ke viSaya meM saMzodhanAtmaka vivecana vistAra se likhA hai / Aja ke vaijJAnika yuga ke vAyaralesa - reDiyo phoTogrApha - phoTogrAphika aura Telivijana paddhati Adi kA zAstrIya dRSTi se samanvaya karate hue kaI dRSTiviMdu diye haiM jo vizeSa rUpa se mananIya hai / jaina abhyAsiyoM kI kSatiyoM kA bhI ullekha kiyA hai / jainadharma, jainaprajA evaM jaina samAjakI pravartamAna paristhitiyoM kA citraNa kiyA hai | pAzcAtya evaM zAstrIya mAnyatAoM ke visaMvAda kA tulanAtmaka vivecana kiyA hai | graMtha meM cAra anuyoga kisa taraha ghaTita hote haiM vaha bhI batAyA hai / isa graMtha kI tRtIya AvRtti saM. 2053 meM prakAzita ho cUkI hai / isameM graMtha kI mUla prAkRta gAthA ke sAtha usakI saMskRta chAyA aura zabdArtha diyA hai / phira mUla artha aura vizeSArtha likhakara gAthA ko suspaSTa kiyA hai / I isa graMtha meM vijJAna se saMbaMdhita jaina abhyAsiyoM ke liye jAnane yogya dRSTiviMdu eka lekhamAlA meM prastuta kiye 1 lekhAMka (1) meM pRthvI kI racanA, uttara dhruva, dakSiNa dhruva, aSTApada parvata Adi kI vizeSa vAteM batAI hai / lekhAMka (2) meM jyotipacakra ke viSaya meM jainAgama evaM arvAcIna vaijJAnika mAnyatAoM kA bheda batAyA hai / lekhAMka (3) meM gurutvAkarpaNa para vizeSa vivecana kiyA hai / lekhAMka (4) meM bhArata ke prAcIna vaijJAnikoM ke gurutvAkarSaNa evaM pRthvI ke vipaya para upalabdha prAmANika tathya ujAgara kiye haiM / lekhAMka (5) meM 'jainadharma aura vijJAna kI kucha jAnaneyogya vAtoM para prakAza DAlA hai / lekhAMka (6) aura (7) meM vividha darzanoM kI pRthvI ke viSaya meM jo mAnyatAyeM haiM usakI carcA kI hai / lekhAMka (8) se (14) meM samaya, dUrI, aNu-paramANu, tArA-nakSatra Adi aneka viSayoM para jaina dharma kI vizeSa mAnyatAoM kI evaM svayaM ke nirIkSaNa para kaI vicAraNIya vAteM likhI 1 vRhat saMgrahaNI yA saMgrahaNIratna aparanAma ' trailokyadIpikA' ke viSaya-vastu kA saMkSipta meM paricaya karAnA cAhatI hU~ / 518 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #568
--------------------------------------------------------------------------
________________ isa graMtha meM 14 rAjU loka (akhila brahmANDa) meM cAro gati meM ekendriya se paMcendriya paryaMta sabhI jIvoM kA vividha prakAra se varNana karane kI anukUlatA rahe isaliye pahalI hI gAthA meM nava dvAroM kA ullekha kiyA hai / __ prathama 'sthiti' dvAra meM pratyeka bhava meM pratyeka jIva ke jaghanya evaM utkRSTa AyuSya kI varNana kiyA hai| dUsare "bhavana' dvAra meM deva aura nArakI jIvoM ke utpanna hone ke sthAnoM kA varNana hai| tIsare 'avagAhana' dvAra meM jIvoM ke jaghanya aura utkRSTa zarIra kA parimANa diyA hai| cauthe 'papAta viraha' dvAra meM eka jIva ke utpanna hone ke bAda dUsarA jIva kitane samayAMtara para utpanna hotA hai usakA jaghanya evaM utkRSTa aMtara diyA hai / pA~cave 'cyavanaviraha' dvAra meM eka jIva kI mRtyu ke vAda dUsarA jIva kaba matyu ko prApta hotA hai usakA jaghanya evaM utkRSTa aMtara darzAyA hai / chaTe 'papAta saMkhyA' dvAra meM deva Adi gatiyoM meM eka samaya meM eka sAtha kitane jIva utpanna hote haiM usakA varNana hai| sAtaveM 'cyavana saMkhyA' dvAra meM deva Adi gatiyoM meM eka samaya meM eka sAtha kitane jIva mRtyuko prApta hote haiM yaha darzAyA hai / ATaveM 'gati' dvAra meM kauna sA jIva mRtyu ko prApta hone ke pazcAt kisa gati meM utpanna hotA hai usakA varNana hai / naveM 'Agati' dvAra meM devAdi gatiyoM se kisa-kisa gatiyoM meM jIva AtA hai usakA varNana hai / tInoM lokoM meM jIvoM ke paribhramaNa kI sUkSma evaM sthUla vAtoM para yaha graMtha eka saMdarbha graMtha kI taraha hai | dRzya-adRzya vizva-vyavasthA, bhUgola, khagola, svarga, mRtyu aura pAtAla ina tIna lokoM se saMvaddha Akarpaka viSayoM kA isameM samAveza hai / cakravartI kA varNana, siddhazilA, vAsudeva, utsaMdhAMgula, pramANAMgula kI vyAkhyA, AyuSya ke prakAra, paryApti ke prakAra, vividha prakAra ke zarIra Adi kA svarUpa, isa prakAra choTe-baDe anekAneka viSayoM ko isa graMtha meM gUMtha liyA hai / isa pUre graMtha kA aMgrejI meM bhI anuvAda kiyA gayA hai | 'upAdhyAyajI kI svahastalikhita aura anya pratiyoM ke Adya evaM aMtima patroM kI 50 pratikRtiyoM kA Albama' : AcAryazrI kI svaracita evaM saMpAdita kRtiyoM kI zRMkhalA meM yaha eka atyaMta mahattvapUrNa evaM anUTI kRti hai / satrahavIM sadI ke uttarArdha ke jainazAsana ke parama prabhAvaka, samartha tattvaciMtaka, asAdhAraNa koTi ke tArkika vidvAna, nyAya vizArada, nyAyAcArya mahopAdhyAya zrImad sAhitya kalAratna zrI vijaya yazodevasUri + 518
Page #569
--------------------------------------------------------------------------
________________ yazovijayajI mahArAjazrI kI svahastalikhita hastapratoM ke evaM unake divya-zakti yukta hastAkSaroM ke paricaya-darzana-vaMdana sulabha karAne kI pavitra utkaTa bhAvanA se isa kRti kA janma huA / AcAryazrI yazodevasUrijI dvArA jaina sAhitya saMpatti meM yaha eka bahumUlya yogadAna hai / isake prakAzana meM upAdhyAyadhIjI kI adyAvadhi svahastAkSarIya katiyA~ kaunakaunasI evaM kitanI prApta huI hai usakI vipulatA kI jAnakArI se guNAnurAgI mahAnubhAvoM ko savizeSa AnaMda prApta hogA | kRtiyoM ke Adi aMta ke maMgalAcaraNo evaM prazastiyoM meM jo gAMbhIrya, mArmikatA, mAdhurya evaM vizeSatA ho usakA bhI sabhI ko jJAnAnanda mile isa bhAvanA se vaha adbhuta aura anamola graMtha A. zrI ne jinazAsana ko bheMTa kiyA hai / yazovijayajI smRtigraMtha vi.saM. 2010 meM DabhoI zahara meM satrahavIM sadI ke jainazAsana ke aMtima jyotirdhara mahopAdhyAya zrImad vijayayazovijayajI kI caraNapAdukA kI pratiSTA ke prasaMga para 'zrI yazovijayajI sArasvata satra ke aMtargata guNAnuvAda kA eka vizAla Ayojana A. zrIne apane vaDIla gurudevoM ke AzIrvAda se kiyA thA / isa prasaMga ke saMdarbha meM vidvAnoM se AmaMtrita lekhoM, nibaMdhI, saMsmaraNoM Adi prakAzanayogya sAmagrI ko 'yazovijayajI smRti graMtha' meM samAviSTa kiyA gayA hai jisakA zramasAdhya saMpAdana kArya AcAryajI ne kiyA aura usake saMpAdakIya nivedana meM atyaMta mahattvapUrNa vAtoM ko ujAgara kiyA hai| isa graMtha meM prakAzita DaoN. zrIyuta bhogIlAla sAMDesarA apane saMsmaraNa meM likhate haiM ki mahopAdhyAya yazovijayajI kI nirvANabhUmi DabhoI meM munizrI ne itanA suMdara Ayojana kiyA ki gujarAta vAhara ke sAhityakAroM ko bhI isa viSaya ke rasika banA diye / munizrI ke udAtta vicAroM, vizAla Adarzo, vyavahAra kuzalatA aura savako Akarpita karake eka sAtha joDa lene kI anokhI zakti kI bhUri-bhUri prazaMsA kI hai| munizrI ke dila meM zAsana aura samAja kI sevA karane kA lAvA uvala rahA hai | anya eka vidvAna lekhaka vakIla zrI nAgakumAra makAtI likhate haiM ki pAzcAtya dezoM meM aisI mAnyatA hai ki phiniksa nAmaka pakSI ke zava kI rAkha meM se naye phinAkSa pakSI kA janma hotA hai / ve likhate hai ki mahopAdhyAya yazovijayajI kI rAkha meM se 250 varSoM ke vAda punaH eka 'yazovijayajI' kA janma huA hai / munizrI kI 'yazobhakti' narasiMha aura mIrA kI kRSNabhakti kI taraha atyaMta bhAvapUrNa hai | A. zrIne mahopAdhyAyajI ke graMthoM kA vipula vAMcana, adhyayana kiyA hai| unakI preraNA se yazobhAratI prakAzana samiti ke upakrama se vividha pustaka prakAzita hue hai / A. zrI ne graMtho kI viSaya-vastu kA saMkSipta paricaya diyA hai / apane vistRta abhyAsa evaM jJAna ke bala para viziSTa paricaya meM mahopAdhyAyajI dvArA upayoga meM pa20 + 1lmI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #570
--------------------------------------------------------------------------
________________ lAI gaI sAmagrI kI vizeSatAoM kA rasaprada varNana kiyA hai / 'uNAdi prayoga yazasvinI maMjUSA' 23 varSa kI umra meM unhoMne isa graMtha kI racanA kI thI / vyAkaraNa graMtho se aparicita vyaktio ko AsAnI se samajha meM Aye aisA yaha viSaya nahIM hai | isaliye isa graMtha ke vAre meM thoDA vistAra karatI hU~ / vyAkaraNa meM eka prakaraNa 'uNAdi kA hotA hai / jisa zabda kI siddhi svAbhAvika niyamoM ke anusAra evaM pracalita dhAtu sUtroM vagairaha se nahIM hotI usake liye bhASAvidoM ne 'uNAda' kI racanA kI / vaDe vyAkaraNa graMtho meM 'uNAdi kA vibhAga avazya hotA hai / A. zrI ne pANini RSi ke aSTAdhyAyI vyAkaraNa siddhAMta kaumudI TIkA sahita ke 12000 zloka kaNTastha kiye the / 'uNAdi' kA niSThA pUrvaka abhyAsa karake 1757 zabdoM kI vyutpatti ke sAtha eka zabdakoza taiyAra kiyA / saMskRta ke vidyArthiyoM ko vyutpattio kA jJAna saralatA se prApta ho, zabda kisa dhAtu para se vanA hai, zabda kisa gaNa kA hai, usakI vyutpatti kisa sUtra se siddha hotI hai, zabda kisa liMga kA hai usakA gujarAtI evaM hiMdI artha kyA hai usakA jJAna isa graMtha meM diyA gayA hai / kisa zabda kA kyA artha kisa taraha se nikalatA hai use 'vyutpatti kahate haiN| nanaMda kA zabda artha pati kI vahana aisA karate haiM / usakI vyutpatti meM vatAyA gayA hai ki naMda dhAtu hai jisakA artha 'AnaMda' hotA hai / usake pahale 'na' lagAyA isaliye nanaMda zabda kI vyutpatti 'na naMdayati bhAtRjAyAt iti nanaMda' arthAt svayaM kI bhAbhI ko khuza na rakhe use nanaMda zabda se nirdezita kiyA jAtA hai / java ujjaina meM isa graMtha kA vimocana kiyA gayA tava tatsamaya ke pramukha vaktA DaoN. avasthIjI ke udgAra the ki yadi uNAdi sUtra nahIM hote to vyAkaraNa kA eka aMza apUrNa raha jaataa| unhoMne batAyA ki izvara zabda kA strIliMga 'IzvarA' vanatA hai, 'izvarI' nahIM / unhoMne kahA ki vartamAna yuga 'kozoM' kA yuga hai / kozoM ke vinA calatA nahIM hai / kozoM ke sAtha akArAdi varNAnukrama se sUci honI cAhiye / vaha A. zrI ke ziSya pU. munizrI jayabhadravijayajI ne kiyA hai / I kahA jAtA hai ki 'uNAdi prayoga' kA itanA suvistRta kArya saMskRta bhApA meM itane baDe paimAne para bhAratabhara meM pahalI bAra huA hai / vaiyAkaraNio ne A. zrIkI isa kRti kI muktakaMTha se bhUri-bhUri prazaMsA kI hai / kalpasUtra subodhikA TIkA : vi.saM. 2010 sana 1954 meM AcAryazrI kI saMpAdita kRti 'kalpasUtra suvodhikA TIkA' kA prakAzana huA hai / usa saMpAdana kI viziSTatA haiN| (1) suMdara mudraNa aura ucca kakSA ke kAgaja / sAhitya kalAratna zrI vijaya yazodevasUri + 521
Page #571
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2) alaga alaga vibhAgA-viSayoM ke liye bhinna-bhinna TAipa yojanA / (3) prAkRta gadya-padyoM kI saMskRta meM chAyA / (4) spaSTatA aura suvAMdhatA ke liye klipTa-alpa-prasiddha aura jJAtavya zabdo para TippaNiyA~ / (5) bhinna-bhinna viSayoM kA zIghra aMdAja Aye, saralatA rahe aura suMdaratA dikhe isake liye alaga-alaga gadyakhaNDo evaM zIrpako kI yojanA / (6) vA~cana saralatA ke liye gadya aura padya kA alaga paMkti meM mudraNa / (7) zlAko ke liye eka hI taraha ke TAipa / (8) pratyeka vyAkhyAna kA alaga pRSTa se prAraMbha / (9) pUrNAhutisUcaka vAkyoM ke liya iTAliyana TAipa / (10) Avazyaka sabhI zlokA ke upara chandoM kA nAmollekha / (11) pAribhApika aura gUDhArthaka zabdoM kA TippaNiyoM dvArA suMdara spaSTIkaraNa tathA matamatAMtaroM kA ullekha / (12) sthavirAvalI ke aMta meM prAkRta zloko ke sAtha saMskRta chAyA aura sUtrAMka / ___ (13) cauvAsoM tIrthaMkaroM se saMbaMdhita 36 prakAra ke tathyoM kA jJAna karAnevAlA suMdara pariziSTa naM. 1 . (14) Rpabhadava, zAMtinAtha, neminAtha, pArthanAtha, mahAvIra svAmI evaM sarasvatI AdI sUrimaMtra adhipTAyakoM sahita zrI gautamasvAmIjI ke 6 multicolor (triraMgI) citra / isa 51 phArma evaM 612 pRSThoM meM prakAzita isa samRddha prati meM aisI choTIvaDI aneka vizepatAyeM hai / yaha graMtha adhyayana-adhyApana vAMcana karane vAle munivaroM ke liye atyaMta upayogI siddha huA hai / Agama ratna-pistAlizI : ava AcAryazrI kI eka viziSTa kAvyakRti kA ullekha karanA cAhU~gI / isakA nAma hai 'Agamaratna pistAlIzI / vi.saM. 2023 saMvata 1967meM 45 Agama kA tapa karane vAloM ke liye upayogI 45 Agama kI 45 doho meM gujarAtI kAvyakRti kI racanA kI / isa racanA kI vizepatA yaha hai ki eka dohe meM hI Agama kA nAma, usakA pradhAna vipaya dAnoM kA nirdeza A jAtA hai / dohoM meM AgamoM ke sabhI nAma prAkRta bhASA ke liye gaye hai aura jApa ke padoM meM sabhI nAma saMskRta bhASA ke liye hai jisase Agama ke prAkRta aura saMskRta dono nAmo kI jAnakArI upAsaka vargako mila sake / saMvatsarI pratikramaNa kI sarala vidhi : eva eka atyaMta upayogI kRti 'saMvarI pratikamaNa kI sarala vidhi' kI vAta para + 1lmI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #572
--------------------------------------------------------------------------
________________ karanA cAhU~gI / hama saba jAnate haiM ki pratikramaNa eka Avazyaka kriyA hai aura lagabhaga pratyeka jaina vyakti varSa meM eka bAra to pratikramaNa avazya karatA hai / kriyA ke sAtha tAdAtmya sAdhane ke liye artharahasya kA jJAna ho to kriyA meM yathArtha AnaMda kI anubhUti hotI hai aura kriyA vizeSa phaladAyI banatI hai| vi.saM. 2007meM muni avasthA meM paryupaNa parva para logoM ko jijJAsA aura utsAha dekhakara isa pustaka kA nirmANa ..... pratikramaNa kyA hai | usake sAdhana kyA hai ? pratikramaNa zabda kA artha kyA hai ? prabhAva kA artha kyA hai ?, kyA pratikramaNa pratidina karanA cAhiye ? kyA Avazyaka eka hI hai ? saMvatsarI pratikramaNa kyoM karanA cAhiye ? kriyA kI AvazyakatA kyA hai ? Adi kaI praznoM kA vizada vivecana kiyA hai | isa pustaka kI kucha vizeSatAoM kA ullekha karanA cAhUMgI / (1) mahattva ke sUtroM kA Avazyaka bhAvArtha aura usakI vizepa samajha sUtroM ke pahale hI de diye gaye haiM / (2) jisa kriyA meM jaisA Asana aura mudrA apekSita hai usake citra diye gaye hai| (3) muhapattI ke 50 vola ke citra diye gaye haiM / 'abhidhAna rAjendra' nAmaka koza jainasamudAya meM eka mahAna kAMza ke rUpa meM vikhyAta hai para anupalabdha thA | prakhyAta vidvAna pa.pU. AcArya zrI vijaya jayaMtasenasUrijI kI preraNA se koza punaH prakaTa karane kA upakrama kiyA gayA / usakA saralatA se upayoga kiyA jA sake isaliye usakA kada ghaTAkara AdhA kiyA gyaa| tatsamaya ke vikhyAta vidvAna agaracaMdajI nAhaTA ne munizrI yazovijayajI se unake abhiprAya ke liye AgrahapUrvaka vinatI kI / munizrI ne isa koza ke liye aisA uccakoTi kA artha, sArtha, sarvagrAhI mUlyAMkana kiyA ki anya aneka abhiprAyoM ke bIca munizrI ke abhiprAya ko cuna karake graMtha ke sabhI bhAgoM meM prasiddhi dI gii| tIrthaMkara bhagavAna zrI mahAvIra ke 35 citroM kA saMpuTa : vi.saM. 2029 san 1973 meM prathama prakAzita isa graMtha meM 34 citra zrI mahAvIra ke jIvana ko Alakhita karate haiM aura 35vA~ citra bhagavAna ke Adya ziSya gaNadhara zrI gautamasvAmIjI kA hai| isakI san 1992 kI tIsarI AvRtti meM 13 atirikta citroM kA samAveza kiyA gayA hai | sabhI citra AyAta kiye gaye ArTa pepara para chApe gaye haiM jo bahuta hI AlhAda dAyaka haiN| isameM 144 pratIkoM aura 80 rakhApaTTiyoM kA samAveza kiyA hai aura tIna bhASAoM meM paricaya diyA gayA hai jo abhutapUrva jAnakArI detA hai / isake alAvA isameM siddhacakrayantra, RpimaNDala yaMtra, bhAvikAla meM tIrthaMkara vanane vAlA AtmA paramAtmA kaise banatA hai usakA vivecana, caudaha rAjuloka ke bhaugolika cAra citra, pApa kSamApanA sUtra - aTAraha pApa sthAnaka, jainAgamoM kI brAhmI sAhitya kalAratna zrI vijaya yazodevasUri + 523
Page #573
--------------------------------------------------------------------------
________________ lipi, jIva kSamApanAsUtra sAta lAkha, azoka aura zAlavRkSa ke citra, bhArata kA mahAvIra kAlIna mAnacitra, kalpasUtra kI paddhati ke cAra citroM kA paricaya Adi aneka naI evaM rasada sAmagrI kA samAveza hai / A. zrIkI yaha sarvAMgasuMdara sAhatyika evaM kalAtmaka gauravadAyI kRti vyaktigata graMthasaMgrahoM kI zobhA meM abhivRddhi karane vAlI hai / RSimaNDala stotra evaM yaMtra kA saMzodhanAtmaka kArya : - pa.pU. vayovRddha A. zrI siddhisUri vApajI kI preraNA se munizrIne nava mahine ke samaya meM bhinna-bhinna zAstrasaMgraha 7 jJAna maMdiroM se zatAdhika hastapratoM / pothiyoM kA evaM zvetAMvara / digambara sampradAya ke aneka mudrita pustakoM kA tathA vastra kAgajapaTa tathA anya prakIrNaka sAhitya kA avagAhana karake, pAThabhedoM ke vaividhya aura vaicitrya kA vyAkaraNa / chaMda Adi kI dRSTi se samIkSA karake saMtulana viTAkara, una para ciMtana-manana- saMzodhana karake tarkapUrNa zAstra sammata zuddha RpimaNDala stotra evaM yaMtra vi.saM. 2027 meM jaina samudAya ke sAmane prastuta kiyA / isa atyaMta mahattvapUrNa kArya ke liye samagra jaina samAja AcArya zrI kA hamezAM RNI rahegA / vyAkaraNachaMda-bhASA-sAhitya meM DAkTareTa saMzodhana kArya karane vAloM ke liye A. zrI kI yaha sarvAMgasuMdara sAhityika kRti mArgadarzanarUpa hai / A. zrI dvArA saMzodhita evaM saMpAdita RpimaMDala yaMtra kI 10000 se adhika kRtiyA~ prakaTa ho cukI haiM evaM ArAdhaka AtmAoM dvArA ananya bhaktibhAvapUrvaka ArAdhanA meM upayoga kiyA jAtA hai / isI saMdarbha meM 'RpimaNDala yantrapUjanam pratAkAra vi.saM. 2038 san 1982 meM prakAzita prastAvanA saMgraha meM dI gaI 37 pRSToM kI prastAvanA pUjanavidhi-vidhAna kI kaI rasaprada vAteM prakAza meM lAtI hai / A. zrI kI kisI bhI viSaya para zAstraprAmANikatA anusAra kArya karane kI nipTA vizeSa rUpa se parilakSita hotI hai | 'taduparAMta RSimaNDala stotra eka svAdhyAya tathA RSimaNDala mUla maMtra eka ciMtana' kI vi.saM. 2046 san 1990 meM prakAzita AvRttimeM A. zrI ne atyaMta anivArya sudhAroM kA sUcana kiyA hai aura usakI puSTi mahAvIra jaina vidyAlaya kaM bhaNDAra se prApta prati evaM eka anya ke AdhAra para kI hai / tIrthaMkaroM kI prazrayI : isa pustaka meM tIna vivAdAtmaka viSayoM para mImAMsA karake Agama-sammata nirAkaraNa karake spaSTa niSkarSa evaM niveza diyA hai / isameM tIrthaMkara deva ke aSTa prAtihAryo meM se ( 1 ) tIna chatra aura (2) azoka vRkSa caityavRkSa kA spaSTIkaraNa kiyA hai tathA unake (3) keza-nakha vRddhi ke vAre meM paraMparAgata mAnyatAoM meM bhinnatA kA nirAkaraNa kiyA hai / chatratraya: tIrthaMkara deva kI pratimA yA chavi ke Upara pradarzita tIna chatrI ke 524 - 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #574
--------------------------------------------------------------------------
________________ krama ke viSaya meM saMzodhana karake yuktisaMgata tarka dvArA sthApita kiyA hai ki sabase upara vAlA pahalA chatra sabase choTA, vIca vAlA usase thoDA baDA aura sabase nIce bhagavAna ke mastaka ke samIpa vAlA sabase baDA honA cAhiye / vuddhizAlI, vicArazIla aura saMzodhanAtmaka pravRtti se udbhUta satya ko svIkAra karane kI vRtti rakhane vAle AcAryo evaM vidvAnoM ne isakA svIkAra aura samarthana kiyA hai | tapAgaccha ke sabase vizAla sAdhu-sAdhvI samudAya ke tatkAlIna prabhAvaka gacchAdhipati pa.pU. A. bhagavaMta zrI vijaya rAmacandrasUrIzvarajI mahArAja sAheba jo Agama ke siddhAMtoM kA niSThApUrvaka svayaM pAlana karate aura ziSyoM se bhI anusaraNa karane kA Agraha rakhate ve bhI A. zrI ke saMzodhana se prabhAvita hue / unhone patrottara meM likhA ki unake saMzodhana kAryakA do vAra vArIki se nirIkSaNa kiyA hai aura A. zrI ke niSkarSa ko unakI pUrNa sahamati hai / apane sabhI saMgho meM chatroM ko yahI rUpa se darzAne kA nirdeza bhI turaMta de diyA / A. zrI unake patra ko prApta karane ke bAda atyaMta AnaMda meM A gaye aura bola uThe ki mahApuruSoM kI kaisI udAratA hai ki mere jaise alpa vaya ke sAdhu kI bAta bhI itanI saralatA se svIkAra kara lI / satya samajhane ke bAda use turaMta svIkAra kara lene kA guNa unameM rahatA hI hai / azoka vRkSa AsopAlava caityavRkSa : - - A. zrI ne saMzodhana se ye pramANita kiyA ki ye tIno bhinna-bhinna hai | vizeSa varNana pustaka se jAnA jA sakatA hai / tIrthaMkara deva kI keza mImAMsA : isameM tIrthaMkara deva kI dIkSA ke pazcAt kevalajJAna taka evaM tatpazcAt nirvANa taka keza-nakha vRddhi ke vAre meM zAstroM ke Aloka meM suMdara vivecana kiyA hai / siddhidAyaka siddhacakra yaMtra : siddhacakra yaMtra kI ArAdhanA vipula pramANa meM hotI hai / isaliye A. zrIne vizeSa parizrama lekara Agamasammata saMpUrNa rUpa se zuddha yaMtra - pUjana-vidhAna kA Alekhana kiyA hai / nava-nava dina kI varSa meM do vAra zAzvatI olI kI ArAdhanA kA kendrabiMdu siddhacakra yaMtra vizeSa phaladAyI bane isake liye A. zrIkA yaha atyaMta mahattvapUrNa yogadAna hai / isa sAhityika kRti kI AcArya zrI ne sabhI dRSTibiMduoM ko sparza karatI huI vistRta prastAvanA likhI hai / AyaMbila tapa aura bhojana vyavasthA, AyaMbila tapa se hone vAle lAbha, ArAdhanAmaya jIvana jIne ke avasara kA pUrA lAbha uThAne kI preraNA dI hai / sAhitya kalAratna zrI vijaya yazodevasUri + 525
Page #575
--------------------------------------------------------------------------
________________ yaMtro ke dono prakAra, navapadI ke gaTTo kA paricaya dekara, 'yaMtra kyA vastu hai', 'yaMtra kA deha kaise banatA hai' 'yaMtra vijJAna aura usakI mahimA', 'yaMtra vidyA', 'yaMtro ke vividha upayoga' Adi kA suMdara vivecana kiyA hai| kendravartI viziSTa koTi ke kendrIya vIja ke krama ko suspaSTa kiyA hai | prathama valaya meM 'svAhA' avazya honA cAhiye, dUsare valaya meM 'namo arihaMtANaM' ke sAtha OM nahIM honA cAhiye Adi aneka saMzodhana pramANita kiye haiM / yaMtra meM sAlaMbana anAhata kahA~ aura nirAlaMbana anAhata kahA~ honA cAhiye isakA sUcana kiyA hai| phira jayAdi deviyoM ke valaya, adhipTAyaka ke valaya ke bAre meM spaSTIkaraNa kiyA hai | A~kha aura khesa kyoM banAye jAte haiM ise samajhAyA hai| isa taraha aneka vizepatAoM se yukta savIMga saMpUrNa yaMtra A.zrI ke saMzodhana se jaina samAja ko prApta huA / siddhacakra yaMtra pUjana eka sarvekSaNa aura samIkSA' kA lekhana evaM saM. 2049 meM isakI dUsarI AvRtti kA prakAzana huA hai / pUjanavidhi meM bhUlasudhAra ke nirdeza dete huye kendravartI 16 svaroM ke bAre meM, anAhatoM ke pUjana ke bAre meM carcA kI hai / 'zarkarA liMga' ke satyArtha kI ajJAnatA ke kAraNa calI A rahI avidhi kA nivAraNa bhI kiyA hai | cAra adhiSThAyaka kI pUjA 'koDo' se hI karanI cAhiye usakA spaSTIkaraNa kiyA hai / zAMtikalaza ke daNDaka meM 25 varpa se calI A rahI kSati kA bhI nivAraNa kiyA hai / prastAvanA saMgraha : AcAryazrI ke mana meM eka krAMtikArI vicAra kA udbhava huA ki yadi unake dvArA likhI gaI prastAvanAoM kA saMgraha prakAzita kiyA jAye to unake dvArA sAhitya evaM kalA kSetra meM jo kArya huA hai usakI jhalaka sacivAna vyaktioM ko eka hI graMtha meM prApta ho sakatI hai | unake suparicita vidvAnoM, lekhakoM evaM vAcakoM ne usakA utsAha-pUrvaka svAgata kiyA / vi.saM. 2062 san 2006 meM pRSTasaMkhyA 27+820 ke sAtha prakAzita yaha daladAra graMtha eka nayA AyAma kAyama karatA hai / isameM unake dvArA vividha viSayo para racita / saMpAdita 77 pustakoM meM likhI gaI prastAvanAoM kA samAveza hai / ___'prastAvanA saMgraha' kI prastAvanA meM A. zrI vijayapUrNacandrasUrIzvarajI mahArAja sAheba likhate hai ki unake matAnusAra prastAvanAoM kA vibhAgIkaraNa kareM to isa graMtha meM AgamasUtro, prakaraNo, stuti-stotro, itihAsa, jIvana-caritra, prabhujIvana, pratikramaNa, saMgIta-nATya, pUjA-pUjana, jyotipa, koza, pravacana, patrasaMkalana, aitihAsikaM saMzodhana, saMskRta pATyagraMtha, zilpakalA, saMsmaraNa, citrapaTa-Alvama, vicAraNIya prazno, Adi vividha viSayoM ko sparzatI huI prastAvanAyeM haiM / pa26 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #576
--------------------------------------------------------------------------
________________ ve Age likhate haiM ki nizaMka rUpa se kahA jA sakatA hai ki isameM zAstrIya maryAdAoM kA pAlana karane kA yathAzakya prayatna kiyA hai | jahA~ kahIM kisI viSaya meM anumAna yA kalpanA kA sahArA lenA paDA hai to siddhAMta kI sImA kA ullaMghana na ho usakI pUrI sAvadhAnI rakhane kA prayatna kiyA gayA hai| ye prastAvanAyeM vivecya pustaka uparAMta usa viSaya se saMbaMdhita anya mahattvapUrNa jAnakArI se bharapUra hai isaliye eka paThanIya pustikA kA rUpa le letI haiM | vuddhi kI kasoTIrUpa ye prastAvanAmeM kisI bhI viSaya ke samudra rUpI jJAnasabhara pustaka kA sAra-sUkSma rUpa karake eka choTe se loTe rUpa kucha pRSThoM meM samAviSTa karane kI kunaha se sarjita hotI hai / prastAvanAoM meM A. zrI kA sUkSma nirIkSaNa evaM tathyoM kI satya-parakatA kA Agraha, ye do mahattva ke lakSaNa vAcaka ko abhibhUta kara dete haiM / vidvAna ziromaNi evaM kaI vahumUlya pustakoM ke sarjaka DaoN. ramaNabhAI sI. zAha ne vahumukhI pratibhAvaMta A. zrI ke vahumUlya lekhana evaM saMzodhana kArya kA vahumAna karate huye isa prastAvanA saMgraha' ko 'graMthaziromaNi' aura isameM dI huI sattvazIla sAmagrI kAla ko jItakara hamezA naI jaisI mUlyavAna rahegI aise udgAra vyakta kiye haiN| maMjulA mahandra gAMdhI D/205, pUrNimA epArTamanTa, 23, paMDara roDa, muMbaI-400026 R. 022-28521513 sAhitya kalAratna zrI vijaya yazodevasUri + 527
Page #577
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina sAhityanA saMzodhaka zrI harivallabha bhAyANI ja kuNAla kapAsI pATaNamAM koTAvAlA ArTsa kaoNlejamAM prAkRta vibhAganA adhyApaka zrI kuNAlabhAIe prastuta lekhamAM DaoN. harivallabha bhAyANInA vidyApuruSArthane rajU karavAno prayatna karyo che. - saM.). DaoN. harivallabha bhAyANI (191200)e bhAratIya sAhitya jagatanA dhruvatAraka samAna hatA. svAtaMtra prApti pachI ApaNe tyAM mAtra Arthika ane rAjakIya kSetre ja nahIM paraMtu bhAratIya sAhitya, kalA, vivecana, tattvavicAra ema badhA kSetromAM vaizvika stare badalAyelA vaicArika samIkaraNone kAraNe bhAre sAMskRtika kSobha pedA thayo. A samaye ja muni puNyavijayajI, muni jinavijayajI, sukhalAlajI ane dalasukha mAlavaNiyAnI paMDitaparaMparAmAM harivallabha bhAyANIe zAstranAM mULa tattvo, siddhAMto, paddhati, lakSya vagerenI sUkSma paryeSaka vicAraNA karIne zAstranA sAcA svarUpane spaSTa karavAmAM mUlyavAna pradAna karyuM. paricaya pustikA le. rameza ojhA Adhunika gatividhi ane paraMparAnA saMtulana dvArA zrI harivallabha bhAyANIe aneka kSetromAM potAnuM yogadAna ApyuM che. jema ke bhASAvijJAna, vyutpattizAstra, vyAkaraNa, kAvya, lokasAhitya vagere. dareka kSetramAM temanA vicAra adhikRta gaNAtA hatA. saMzodhaka hovAnI sAthesAthe teo mAnavI tarIke paNa umadA hatA. teo guNagrAhI hatA. temanI sAthe paricaya pAmelo dareka vidvAna temanA vyaktitvathI abhibhUta thato. gujarAtI bhASAnA mUrdhanya sAhityakAro zrI bhoLAbhAI paTela, zrI umAzaMkara jozI, zrI prabodha paMDita, zrI sureza dalAla vagere temanA ane temanA kAryanA cAhaka hatA. teo eka haratIpharatI yunivarsiTI samAna hatA. dezavidezanA bhAratIya vidyAnA abhyAsuo mATe teo dIvAdAMDI samAna hatA. vaiSNava kuLamAM temano janma thayo paraMtu temanuM kAryakSetra moTA bhAge jainasAhitya rahyuM che. jainasAhityamAM temanuM yogadAna eTaluM amUlya che ke temane savAyA jaina pa28 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #578
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahI zakAya. muni jinavijayajInA hAtha nIce kArakirdInA AraMbhamAM kAma karavA maLyuM eTale ke temaNe kArakirdInI zarUAta jainasAhityanA saMpAdanathI karI ane tyAra bAda potAnI kuzaLatAthI temaNe vidyAnA aneka kSetromAM vidvattA prApta karI. aneka prAkRta graMthonuM saMpAdana temaNe karyuM. prAkRtanI sAthesAthe tenI sAthe saMlagna madhyakAlIna gujarAtI sAhitya ane apabhraMza sAhityamAM paNa temaNe potAnI prajJAne prasarAvI. jenasAhityanA agAdha mahAsAgaramAM DUbakI lagAvIne temaNe amUlya graMtharUpI ratnonI prApti jJatane karAvI. kanaiyAlAla munzI ane muni jinavijayajInA mArgadarzana heThaLa kArya karatA aneka jaina munionA saMparkamAM paNa rahetA hatA. jema ke muni puNyavijayajI, pU. kastUrasUrijI, vartamAnamAM paNa pU. pradyumnasUrijI, pU. zIlacaMdrasUrijI vagerenA saMparkamAM teo rahetA hatA ane temane mArgadarzana uparAMta protsAhana paNa pUruM pADatA hatA. prasiddha vidvAna jayaMta koTharInA mate teo saMgharSa bhIru hatA paraMtu vAdaprativAdanA bhIru na hatA. teo UhApohamAM rasa lenArA hatA paraMtu matapravartaka na hatA." A temanI uttamatAnuM darzana che. temanA svabhAvanA kAraNe ane jJAnapipAsAnA kAraNe temanA mitravartuLamAM manovijJAnIo, samAjazAstrIo, rAjanItinA jANakAra, kalAkAro, kavio, nATyakAro ema dareka kSetranA jJAnIo hatA. | DaoN. harivallabha bhAyANInuM jIvana 26 me, 1917nA roja bhAvanagara tAlukAnA mahuvA gAmamAM vaiSNava kuTuMbamAM temano janma thayo hato. pitA cunIlAla ane mAtA gaMgAbahenanuM avasAna janmanA bIjA ja varSe thayuM. janma pachI temanA mAtA ane pitA ekamAtra temanA vidhavA ghadImA potIbAI hatA. harivallabha ane temanI moTI bahena pUjA baMnenA pAlananI javAbadArI dAdImA para AvI. eka to juvAnajodha putra ane putravadhUnuM avasAna ane bIjI bAju be bALakono uchera karavAnI javAbadArI. dhArmika saMskAra pAmelAM ghadamAe majUrI karIne baMne bALakono uchera karyo. garIba chatAM te svamAnI hatAM. koInI pAse hAtha lAMbo karavAnI bhAvanA na hatI. nAnapaNamAM harivallabha ane bahena baMnene uTAMTiyAno roga thayo. temAM pUjAnuM avasAna thayuM. Ama aneka duHkhonA DuMgara paDavA chatAM dAdImA potIbAIe harivallabhano uchera karyo. bALapaNathI ja harivallabhe jIvananA taDakAno ja anubhava karyo hato temAM chAyA samAna temanAM dAdImA hatAM. harivallabha bhAyANIe potAnA jIvananI pAThazALA tarIke A paristhitine gAyuM che. "A zALA jevItevI hatI? nahIM mAstara, nahIM varga, nahIM pATha, nahIM copaDI ane topaNa e badhuMya kharuM, eno koI nakkI vakhata nahIM. covIsa kalAkamAM lave tyAre ne phAve tema cAle. UThatA sUtA, khAtA pitA, ramatAbhamatAM bhaNavAnuM enI jaina sAhityanA saMzodhaka zrI harivallabha bhAyANI ke para9
Page #579
--------------------------------------------------------------------------
________________ majA to e ke emAM vagara bhaye bhaNAya ane vagara zIkhavya zIkhatA javAya. prayoga jotA jaIe ane potAnI meLe pATha zIkhatA jaIe. parIkSAbarIkSA nahIM. varasa vadhe tema ApoApa upalI pAyarIe caDhatA javAya. te hi no divasAna. harivallabhanA ghadImA sAcA arthamAM gaNelA hatA. harivallabhanA mate temane 300thI 400 kahevato haiye hatI. harivallabhe nAnapaNanI ramavAnI uMmaramAM dareka dazyo potAnA haiyAmAM kaMDArelA hatA. lokasAhityanA rasanA bIja temane A jIvanamAMthI maLyA hatA. dAdImA uparAMta bhAyANI eka bIjI vyakti - bhAInA paricayamAM AvyA. raMbhAIno avAja suMdara hato. temanI pAsethI harivallabhane saMgIta zikSaNa prApta thayuM. prAcIna stotra vagerene gAvAnI Dhaba raMbhAI pAsethI jANI, nAraNajI mAstara nAmanA premALa zikSaka temane malyA. temaNe harivallabhanuM bhaNatara ane ghaDatara baMne karyA. bALapaNamAM navA vAMcananI Tevane harivallabha AtmasAta karI. harivallabhanA ghara pAse rahetA mohanadAsabhAI sAthe mitratA thavAthI aneka pustako vAMcyAM. harivallabhanA mate "nAraNajI mAstare lagADelo vAMcanano svAda mohanadAsanA sAnidhyamAM nAda banI gayo." nAnapaNamAM harivallabhe arebiyana nAiTsa. akabara, anArakalI vagere camatkArayukta pustako vAMcyAM. te temanA mATe rasano viSaya hato. gAmanI lAibrerImAM membarazIpa phImAM mAphI meLavIne harivallabhe teno sadupayoga karyo ane te samayagALA daramiyAna aneka sAhityakArone temaNe vAMcyA. nAnapaNamAM aneka pustakonuM sAnidhya temane prApta thayuM ane te temanA mATe amRta samAna banI gayuM. meTrika thayA pachI saMskRta bhASA rAkhavA mATe mitranuM protsAhana maLyuM ane judAjudA zikSako pAse abhyAsa karyo ane eka vAra temaNe jaina yati pAse dazakumAra carita vAMcyuM ane parIkSAmAM paNa emAMthI ja pUchAyuM ane sArA guNa AvyA ane ziSyavRtti maLI. kolejanA mitronA vAde temaNe mAnavavidyA choDIne vijJAna viSaya rAkhyo. I. sa. 1998mAM nApAsa thayA. ziSyavRtti baMdha thaI. kharca pUro karavA mATe saMbaMdhInI madada lIdhI. bIjA varSe mAnavavidyA viSaya tarIke rAkhyo. ane suMdara abhyAsa sAthe I.sa. 1939mAM harivallabha yunivarsiTImAM prathama AvyA. AgaLa abhyAsa mATe bhAvanagarathI muMbaI gayA. judIjudI zALAomAM zikSaka tarIke nokarI meLavavA AMTA mAryA. eka mitranI salAhathI kanaiyAlAla mujIne maLyA. paristhiti jaNAvI ane kanaiyAlAla munzIe temano bhAra haLavo karyo. skolarazIpa sAthe bhAratIya vidyAbhavanamAM nokarI maLI. rahevA-jamavAnI paNa sagavaDa thaI gaI. vidyAbhavanamAM rahIne saMskRta, prAkRta, vedAMta vagereno abhyAsa karyo. sauthI moTo phAyado e hato ke tyAM muni jinavijayajI hatA. temanA mArgadarzana heThaLa 1941mAM M.A.mAM prathama AvyA. tyAra bAda muni jinavijayajInA mArgadarzana heThaLa pIeca.DI. karyuM. viSaya hato mahAkavi svayaMbhUracita pa30 + 1bhI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #580
--------------------------------------------------------------------------
________________ "paumacarI" pIeca.DI.nuM kArya 1951mAM nava varSe pUruM thayuM. A samayamAM temaNe apabhraMza bhASA para thayelA kAryano abhyAsa karyo. tyAra bAda saMzodhana kArya cAlu rahyuM. muMbaIthI potAnA dAdImAne rakama mokalatA. pagAra vadhatA dadImAne muMbaI lAvyA. muMbaImAM 1950mAM caMdrakaLA sAthe lagna thayAM. kamUratAmAM lagna karyA. 1951mAM pIeca.DI. thayA pachI muMbaI yuni.mAM adhyApaka tarIke joDAyA. 1953mAM putra utpalano janma thayo. zrI umAzaMkara jozInA AgrahathI 1965mAM amadAvAda bhASA sAhityamAM joDAyA. 1975 pachI lA. da. bhAratIya saMskRti vidyAmaMdiramAM joDAyA. tyAra pachI saMzodhana ane saMpAdanamAM vega Avyo. sAthe zarIra paNa vRddha thatuM gayuM. I. sa. 2000mAM tabiyata bagaDI ane be mahinAnI mAMdagI bAda 11-11-200nA roja teono dehAMta muMbaImAM thayo. sAhitya sAdhanA savvo gAhAu jaNo vIsatyo bhaNai svvgosstthiisu| paramattho jo tANaM so jAo michillehi| sarva loko jJAnagoSThIomAM vizvasta thaIne gAthA (kavitA) bole che paraMtu te gAthAno gUDha artha = paramArtha to atyaMta chela = vidvAna puruSo ja jANe che. | (IIvanA - vejJAna) kAvyane badhA ja bolI jANe che paraMtu tenA paramArthane jANanArA virala hoya che te ja paMDita = vidagdha kahI zakAya. A paristhiti sarvakAlIna kahI zakAya. prAcIna prAkRta gAthA ghaNuM kahI jAya che. evuM jovA paNa maLe che. harivallabha bhAyANI gAthA = kavitAnA paramArthane jANanArA chelapuruSa hatA. temanI prajJA dareka viSayamAM vyApta thatI hatI ane je viSayano temaNe abhyAsa karyo te viSayanuM talasparzI jJAna temaNe prApta karyuM hatuM, uparachalluM nahIM. bhAratIya sAhitya, kalA, vivecana, tattvajJAna ema dareka viSayamAM temaNe nipuNatA prApta karI. A uparAMta pAzcAtya sAhitya ane tattvajJAnano paNa temaNe abhyAsa karyo hato. jayaMta koTharI lakhe che ke, bhAyANI sAheba pAse beThA hoIe eTale vidyAno ajabagajabano khajAno khullo thAya. keTalI vidyAzAkhAomAM temanI anavaruddha gati! prAcIna saMskAravArasAnI khevanA pragaTa kare sAthe AjanI sAMskRtika kaTokaTInuM ciMtana kare. madhyakAlIna gujarAtInI sAthe AjanA gujarAtI sAhityamAM paNa khUba rasa letA hovAthI sarvabhogya banyA. temanI jJAnanI jhaMkhanA sAhityavidyA ane bhASA abhyAsa pUratI na hatI, jIvananA dareka kSetramAM hatI. temanA saMpAdanomAM ApelA zabdakozomAM sauthI AdhArabhUta vidvattAnAM UMcAM dhoraNonI sAthe vyavahArutAno jaina sAhityanA saMzodhaka zrI harivallabha bhAyANI + pa31
Page #581
--------------------------------------------------------------------------
________________ meLa temaNe besADyo hato. sAhitya sarjanaH saMpAdano jaina muni jinavijayajI sAthe joDAvAthI temanuM kAryakSetra jaina graMthomAM vizeSa rahyuM. pIeca.DI.nA viSayamAM temaNe svayaMbhU kavinA paumari'ne pasaMda karyuM. 12000 zloka pramANa mahAkAvyanA pahelA khaMDanI vIsa saMdhinuM saMpAdana temaNe karyuM. navamI sadImAM apabhraMza bhASAnA A kavine rAhula sAMkRtyAyane bhAratanA zreSTha kaviomAM mUkyA che. pIeca.DI.nuM kArya 9 varSa cAlyuM. temAM saMdarbhagraMtho jarmana bhASAmAM vadhAre hatA. tethI rivallabha jarmana zIkhyA. ane saMdarbhagraMtha vAMcI ane graMtha 52 kArya karyuM. muni jinavijayajI prAkRta apabhraMzamAM ekamAtra muslima kavi abdula rahemAne racelA saMdeza rAsaka nAmanA graMthanuM saMpAdana karatA hatA. harivallabhe paumacariunA saMpAdananI sAthe temAM vyAkaraNa, chaMda vagere para kAma karyuM. A abhyAsa dvArA temanI apabhraMzanA jANakAromAM gaNanA thavA lAgI. I. sa. 1948mAM madhusUdana modI sAthe kavi dhAhilanA paumasiririu'nuM saMpAdana karyuM. A graMtha prAcIna gurjara apabhraMza bhASAmAM che. te gujarAtI bhASAnI AdiracanA kahI zakAya. I. sa. 1950mAM jJAna prasAraka maMDaLI samakSa gujarAtI bhASAnA udgama vize abhyAsapUrNa lekha prastuta karyo. I. sa. 1954mAM gujarAtI bhASAnA saMzodhana vize 'vAvyApAra' nAmano graMtha saMpAdita karyo. I. sa. 1955mAM traNa prAcIna jaina gUrjara kAvyanuM saMpAdana karyuM. 1. revaMtipira Asu, 2. neminAtha catuSpadikA, 3. sthUlibhadra phAgu. I. sa. 1960mAM kalikAlasarvajJaracita siddhahemazabdAnuzAsananA prAkRta vyAkaraNa (aSTama adhyAya)nA apabhraMza vyAkaraNanA sUtronuM saMpAdana karyuM. A graMtha gujarAtI, marAThI, hiMdI vagere uttara bhAratanI bhASAonA aitihAsika adhyayana ane vikAsa mATe atyaMta upayogI che. I. sa. 1966mAM temaNe kalikAlasarvajJanA advitIya evA dezInAmamAlA'nA abhyAsa aMgeno graMtha aMgrejImAM saMpAdita karyo. A graMtha zrI hemacaMdrAcAryane mAtra bhAratanA ja nahi paraMtu vizvanA saMzodhakomAM ziramora tarIke mUke tevo che. I. sa. 1970-71mAM TTinama hanuM madhusUdana modI sAthe saMpAdana karyuM. I. sa. 1979mAM 'saMkhitI taraMgavaikA'nuM saMpAdana ane anuvAda karyo. I. sa. 1980mAM 'sIlopadezamAlA - bAlAvabodha'nuM saMpAdana karyuM. A 532 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #582
--------------------------------------------------------------------------
________________ graMthamAM zIlaviSayaka kathAono saMgraha merusuMdara gaNie karyo che. vartamAna samayamAM A kathAo preraNAdAyaka banI zake tevI che. jaina muni rAmasiMha racita dehApAhuDanuM saMpAdana paNa temaNe karyuM. I. sa. 1996mAM hemacaMdrAcArya viracita chaMdAnuzAsananA apabhraMza vibhAganuM "vasudeva hiDinA majhima khaMDanuM saMpAdana karyuM. A kathAgraMtha jaina kathAgraMthomAM sauthI prAcIna che. lupta thaI gayelA bRhatkathAsAgara graMthanuM A jaina saMskaraNa che tema vidvAno mAne che. tethI A jaina kathAgraMtha bhAratIya sAhityamAM amUlya che. AcArya bappabhaTTInA upalabdha batArAyaNa' nAmanA graMthanuM saMpAdana paNa harivallabha bhAyANIe karyuM. A uparAMta aneka jaina TIkAgraMtho, kathAgraMtho vagereno temaNe abhyAsa paNa karyo. jaina sAhitya uparAMta temaNe gujarAtI sAhityamAM aneka graMtho ApyA che. bhASA vijJAna aMge. I. sa. 1959mAM gujarAtI bhASA aMgeno lekhasaMgraha "vA vyApAra' I. sa. 1955mAM subodha vyAkaraNa I. sa. 1963mAM gujarAtI zabdonI vyutpatti darzaka zabdakathA' I. sa. 1965mAM anuzIlana I. sa. 1969mAM vyAkaraNa vicAra I. sa. 1975mAM vyutpatti vicAra I. sa. 1973mAM zabda parizIlana I. sa. 1976mAM gujarAtI bhASAnA itihAsanI keTalIka samasyA. I. sa. 1987mAM bhASAvimarza kAvyavivecana viSayaka ane sAhitya viSayaka 1973mAM kAvyazabda 1976mAM kAvyanuM saMvedana 1980mAM racanA ane saMracanA 1991mAM bhAvanaH vibhAvana bhAga 1-2 (bhAratIya ane pAzcAtya sAhitya vicAra viSayaka) prAcIna gujarAtI jainetara graMtho) 1955mAM zAmaLakata madanamohanAnuM saMpAdana 1956mAM zAmaLakRta rustamano saloko 1966, 72mAM dazamaskaMdhanuM saMpAdana (umAzaMkara jozI sAthe) 1975mAM prAcIna gurjara kAvya (agaracaMda nAhaTA sAthe) jaina sAhityanA saMzodhaka zrI harivallabha bhAyANI + pa33
Page #583
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskRta, prAkRta apabhraMzano abhyAsa karatA dRSTimAM AvatA padyonA teo anuvAda karatA. AvA anuvAda chaMdobaddha karIne karatA ane te rasaprada banyA. aneka vidvAnoe vakhANyA. prapA (1968), muktaka mAdhurI (1986), muktakamaMjarI (1989), tripuTI (1995), muktaka aMjali (1996), muktaka marmara (1998), muktaka makaraMda (1999) ema sAta muktako prasiddha thayA teno saMcaya karIne gujarAtI sAhitya akAdamIe muktaka ratnakoza nAme prakAzita karyo che. A uparAMta kAlidAsa vaMdanA, gAthAmAdhurI ema bIjA paNa saMgraho temaNe ApyA che. prAcIna kathAonA saMzodhana aMge paNa temaNe prazaMsanIya kArya karyuM che. lo'thAnA mUla ane kuLa : 1990 lokasAhityaH saMzodhana ane saMpAdana (1985-92) bhAratIya bhaktimArganI paraMparAnA kRSNakAvya aMge temaNe prAcIna-madhyakAlIna kRSNa kAvya ane narasiMha svAdhyAya' (1986) prakAzita karyo. madhyakAlIna sAhitya vize saMzodhanAtmaka abhyAsalekho paNa temaNe lakhyA. zodha ane svAdhyAya (1961) anusaMdhAna (1972) A uparAMta lA. da. saMskRtimaMdira amadAvAda, prAkRta TekSTa sosAyaTI, bhAratIya vidyAbhavana, muMbaI vagere saMsthAomAM temaNe adhyayana-adhyApana karyuM. muMbaI yunivarsiTI ane gujarAta yuni. amadAvAdamAM paNa temaNe adhyayana adhyApana karyuM. teo aneka seminA2mAM adhyakSa tarIke rahyA ane potAnA vicAra rajU karyA. 'anusaMdhAna' nAmanI prAkRta bhASA ane jaina sAhitya viSayaka saMpAdana, saMzodhana, mAhitIdarzaka patrikAnA saMpAdaka tarIke paNa temaNe kArya karyuM. prAkRta viSayaka graMtho prakAzita karatI prAkRta TekSTa sosAyaTInA TrasTI ane mArgadarzaka teo rahyA hatA. jaina ka prasAhitya harivallabhabhAIe jaina kathAsAhitya 52 umA kArya karyuM che. potAnAM aneka saMpAdano jaina kathAsAhityane lagatAM ja hatAM. temaNe bhAratIya tema ja videzI kathAonA abhyAsa dvArA aneka kathAonA mULa prAkRta jaina sAhityamAM che tema spaSTa karyuM hatuM. temanA mate yuropIya lokakathAonuM mULa bhAratamAM jovA maLe che. kathAo ane kathAghaTako upara temaNe ghaNuM kArya karyuM. pazcimamAM atyaMta jANItI 'Cinderella'nI kathAnuM prAcIna svarUpa 11mI sadImAM racAyelI devendrasUri racita mUlazuddhi TIkAmAM 'ArAmazobhA' kathAmAM jovA 534 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #584
--------------------------------------------------------------------------
________________ maLe che. A kathA bhAratamAM anya bhASAomAM paNa judAjudA svarUpaphera sAthe jovA maLe che. arebiyana nAITsa" ke "alIlailAnI kathAo vizvabharamAM atyaMta jANItI che. mULa phArasI graMtha I. sa. 94ramAM racAyo. A graMthanI AraMbhakathA 9mI sadI pahelA haribhadrasUrinI Avazyaka cUrNimAM tathA 9mI sadInA jayasiMhasUrinI dharmopadezamAlA vivaraNamAM jovA maLe che. AvI bIjI paNa kathAo vasudeva hiMDImAM paNa jovA maLe che. A pramANe tulanAtmaka abhyAsa dvArA harivallabha bhAyANIe jaina prAkRta kathAsAhityanuM mahattva spaSTa karI ApyuM. zabdArthazAstra aMtargata keTalAka bhulAyelA zabdonI vyutpatti temaNe rajU karI che. "zabdakathA', "zabdaprayoganI pagadaMDI para pustako. jema ke : 1. IDalI = IdaDu: madrAsI IDalI ane gujarAtI IdaDA vacce varSo jUno saMbaMdha che. bAramI sadInA lakSmaNa gaNinI kRtimAM haharIyA' zabdano ullekha che. zIdaH mULa artha "siddha'. A zabda aMge teo jaNAve che ke kyAM pUchavAthI kArya siddha nahIM thAya tevI mAnyatA pravartatI hatI. mAnasika vahemanA kAraNe te zabda apazukana tarIke gaNAyo ane tenA vikalpa rUpe siddha (karavA mATe) jAo cho. temAMthI zIda zabdaprayoga Avyo. AvA apazukaniyALa zabdonA sthAne maMgalasUcaka zabdo ghaNA vaparAya che jema ke dukAna baMdha karI tema na bolatA dukAna vadhAvI, maMdira baMdha karyuM ema nahi maMdira mAMgalika karyuM, 3. padhAroH pAyadhAraka, pA dhAraka, padhAro, padhAro. tamArA paga sthApana karo evA prAkRta rUpa parathI AgaLa jatA pheraphAra thaIne padhAro zabda banyo. : koI paNa sanmAnanIya vyaktinA nAma pAchaLa na mukAya che jema ke mahArano temAM mULa zabda navaha = navo hato temAMthI vano lopa thatA nI zabda rahI gayo. mahArvaranI eTale mahAvIra (ghaNu) jIvo. 5. nizALaH mULa vazAnA, prAcIna graMthomAM jovazAtA zabda prasiddha hato temAMthI prAkRta zabda vizanA = te sAna = nisAna = nizALa ahIM be tra sAthe bolavAmAM phAve nahi tethI AgaLano na na rUpe pheravAyo. AvA aneka zabdonI carcA temaNe potAnA saMzodhanomAM karI che. teo zabdanA mULa sudhI pahoMcIne mULa paraMparAgata bhAvArtha sudhI pahoMcavA haMmezAM prayatnazIla rahetA. teonA zabdo ane artha AdhArabhUta rahetA. te aTakaLa ke anumAnathI calAvI letA na hatA. jaina sAhityanA saMzodhaka zrI harivallabha bhAyANI + pa35
Page #585
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI harivallabha bhAyANInA vicAraratno - mArA abhaNa dAdImAne 300thI 400 kahevato haiye hatI, je sahaja bhAve rojabarojanI vAtacItamAM temanA moMmAMthI TapakI paDatI. A paristhiti Adhunika nagaravAsIone bAda karatA vadhatIochI sarvatra hatI. - praziSTa bhASAthI ajANa kAvyarasikone AsvAdya vastu sulabha karI ApavAnI adamya vRttithI ane bhAlaNathI mAMDIne ke. ha. dhruva ane umAzaMkara jevAthI je paMtha kheDAto rahyo tenA para becAra pagalAM bharI lhAvo levAnI hozathI muktakonA padyAnuvAda karuM chuM. - apabhraMza sAhitya eTale jainonuM ja sAhitya ema kahIe to cAle, kAraNa ke anya apabhraMza sAhityanA mAtra chUTAchavAyA ullekha maLe che. e dizAmAM hajI ghaNuM karavAnuM bAkI che. - atyAra sudhI prAkRta - apabhraMza chaMdo para saMzodhana mukhyatve varNanAtmaka ja rahyuM che. prayoganA viSayamAM bhAgye ja kazuM thayuM che. ane itihAsanA viSayamAM ghaNuM ochuM thayuM che. - prAkRta ane apabhraMza chaMdo mAtra tAlabaddha hovAthI saMgIta, nATya ane nartananA kSetro sAthe paNa temano gADha saMbaMdha hato. A saMbaMdha hovAthI dareka viSayanA abhyAsa mATe bIjA baMne zAstro ghaNAM upayogI thaI paDe. hemacaMdrAcAryanI AsapAsanA samayanA sAhitya sarjanamAM jaina muniono siMhaphALo che. sAhityakSetre gujarAtanA A ananya yogadAnanuM mUlya ane mahattva arvAcIna samayamAM ApaNA tema ja bIjA vidvAnoe bahu ochuM pichADyuM che. te eka zocanIya hakIkata che. gujarAtI nATya sAhityanA amUlya vArasAne jALavavA ane pharI cetanavaMto karavA sUjhabUjhavALAoe jene samAjamAM jAgRti pragaTAvavI joIe. mitra govardhana paMcAle prabuddha rohiNeyaM bhajavyuM. te mATe gujarAtamAMthI kazo puraskAra na maLyo. jaina sAMskRtika paraMparAnA hitaciMtakoe AvA nATako raMgamaMca para prastuta karavA vahelI take Ayojana karavuM joIe. - pizele dezInAmamAlAnA udAharaNone tadana kRtrima AyAsasiddha ane nikRSTa kavitA kahIne utArI pADyA che. paM. becaradAsano prayAsa sAro che. keTaleka sthaLe temaNe karelo artha ciMtya ke khAmIvALo che paraMtu ema thavuM AvA vikaTa kAmamAM koIne mATe paNa sahaja gaNAya. jyAM sudhI jUnI gujarAtI vagerenA graMthastha ane utkIrNa lekhamAMthI maLatA sthaLanAmonI sahAyathI saMskRta, prAkRta, apabhraMza, jUnI gujarAtI, navI gujarAtI A bhUmikA anusAra kramika svarUpa taiyAra na thAya tyAM sudhI pa36 + 1lmI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #586
--------------------------------------------------------------------------
________________ arvAcIna gujarAtI kAvya vivecane prAraMbhathI pAzcAtya praNAlInuM anusaraNa karyuM ane ahIMnI prANavAna prAcIna paraMparAno anAdara karyo te eka khoTI - dIzAnuM pagaluM hatuM. te bhUla ApaNe sudhArI levI ghaTe. kalikAlasarvajJa vizenA vicAra zrI harivallabha bhAyANIe hemacaMdrAcAryanA prAkRta ane apabhraMza vyAkaraNa uparAMta chaMAnuzAsana, kAvyAnuzAsana aMtargata prAkRta apabhraMzano vistRta abhyAsa karyo hato. - - pramANabhUta vyutpatti e vAMchita ja rahe che. jaina bAlAvabodho vividha sadInI gujarAtI bhASA para prakAza pheMkavA mATe atyaMta upayogI che. ane pracura sAmagrI pUrI pADe che. bIjuM tenI kathAo kathAsAhityanA itihAsa ane kathAnakonI paraMparAnA adhyayana mATe mUlyavAna che. -- jagatamAMthI ane jIvanavyavahAramAMthI pATha zIkhavavA zIkhavAnI ApaNI (bhAratIya) paraMparAno hemacaMdrAcAryae je saMdarbhocita upayoga karyo che te tIkSNa smRti ane sAhityika sUjhabUjhano dyotaka che. saMskRta kAvya paraMparAnI jema prAkRta ane apabhraMza kAvyaparaMparAne hemacaMdrAcAryae AtmasAta karI che. kAvyaracanAmAM hemacaMdrAcAryae lIdhelo bauddhika parizrama temAM vyakta thatI paraMparAgata kAvyasAhityanI paraMparA, zIghra2canAzakti, kalpanAzakti vagere temanA vyaktitvane nikhAre che. hemacaMdrAcAryae je bhagIratha jJAnayajJanuM hiMsaka abhidheya arthane bAda karIne kahIe to azvameghanuM) anuSThAna AdaryuM hatuM, temAM temaNe samagrapaNe bhASAno samAveza karyo hato. vavat eTale vyavahAra ane zAstranI bhASAo ane vitta eTale kAvya bhASAo. kAvya, darzana ane zAstranA kSetrone AvarI leto e zakavartI puruSArtha hato. hemacaMdrAcAryanuM chaMdAnuzAsana samagrapaNe prAcIna bhAratIya chaMdazAstranA sAhityamAM UMcuM sthAna dharAve che. A graMtha suvyavasthita, savistara ane pramANabhUta che. hemacaMdrAcAryanuM apabhraMza vyAkaraNa anya vyAkaraNothI AgaLa ane udAharaNothI pramANikatAnI spaSTa chApavALuM che. anya prAkRta vyAkaraNomAM apabhraMzanI mAhitI ochIvadhatI che. teo kAM to hemacaMdrAcAryanA arvAcIna ke upajIvI che athavA temanI mAhitI TUMkI ane avyavasthita che. kali. hemacaMdrAcAryanA anya graMthomAM kalpanAne pUrato avakAza hato jyAre jaina sAhityanA saMzodhaka zrI harivallabha bhAyANI + 537
Page #587
--------------------------------------------------------------------------
________________ dezI nAmamAlAnA udAharaNomAM udAharaNIya sAmagrIthI hemacaMdrAcAryanA hAtha baMdhAyelA hovAthI kalpanA mATe ocho avakAza hato ane zabdonI upasthiti kAvyatara hetu upara nirbhara hovAthI mAtra artha saMdarbhe ja sarjalpanA kAma karI zake tema hatI. AvI paristhitimAM paNa kalikAlasarvajJae je gaNanApAtra vyutpattimUlaka kavitva darzAvyuM che te koI paNa kavine gaurava apAve tevI siddhi che. dezI zabdonA adhyayana mATe jainasAhityanuM mahattva be dRSTie cheH (1) jaina lekhakoe dezIkoza racanAmAM kareluM pradAna ane (2) jaina sAhityamAM vaparAyelA dezya zabdo. zabdonA svarUpa, artha ane itihAsanA adhyayana mATe jaina AgamasAhitya ane kathAsAhitya bhaMDAra samAna che. A viSayamAM vyavasthita kAma ochuM thayuM che. jainasAhityanuM dezya zabdonI dRSTie jhAjhuM adhyayana thayuM nathI. bhAratIya AryanA itihAsamAM rahelA moTA moTA khADA pUravA A sAmagrInuM adhyayana anivArya che. tarkeSu karkazadhiyaH vayameva nAnye / kAvyeSu komaladhiyaH vayameva nAnye // prAcIna samayanA RSimuni ane zramaNo vize harivallabha bhAyANIe kahelI A paMktio temanA mATe paNa vAparI zakAya. tarkamAM 'za buddhivALA ame ja chIe ane kAvyamAM komaLa buddhivALA ame ja chIe bIjA koI nahIM. saraLa vyaktitva, kAvyarasika, prAcIna ane arvAcIna samaya sAthe cAlanArA ane te baMne paraMparAno samanvaya karIne uttama vastune grahaNa karanArA eka RSi samAna harivallabha bhAyANI hatA. temanI sarvadezIya ane guNazodhaka dRSTinA kA2Ne vidvajjanomAM haMmezAM teo anusaraNIya rahyA che. jaina sAhityanA saMzodhaka uparAMta teo cAhaka paNa hatA. te jaina sAhityanI avagaNanA para aneka vAra ciMtita hatA. muni jinavijayajI, muni puNyavijayajI, muni jaMbuvijyajI jevA aneka munionA saMparkamAM teo hatA. ane teo potAnA niHsvArtha jJAnadAna dvArA aneka vidyArthIone mArgadarzana pUruM pADatA rahyA hatA. temanA A vyaktitvanuM darzana karIne ane temanI jJAnapipAsAne jANIne ApaNe saue jJAnarasika banavAnuM che. ane aMtamAM saMpUrNa jJAnanA dhaNI thaIe tevI AzA che. jJAna vaDu saMsAramAM, jJAna parama sukha heta, jJAna vinA jaga jIvaDA, na lahe tattva saMketa. 538 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #588
--------------------------------------------------------------------------
________________ -- saMdarbha graMtha harivallabha bhAyANInA pustako ane prastAvanA 'haima saMgoSThI' prakA. kali. hemacaMdrAcArya navama janmazatAbdI smRti saMskAra zikSaNa nidhi. kuNAla mahendrabhAI kapAsI 11, ratnajyota phleTa, navA vikAsagRha roDa, maulika epA. pAse, pAlaDI, amadAvAda-380007 (R) 079-26602009 mo. 9428805427 jaina sAhityanA saMzodhaka zrI harivallabha bhAyANI * 539
Page #589
--------------------------------------------------------------------------
________________ - bahuzruta vidvAna ane saMzodhaka : zrI bhogIlAla sAMDesarA - kumArapALa desAI padmazrI DaoN. kumArapALa desAInuM nAma ane kAma deza tathA paradezomAM jainadharma, saMskRti, vicAradhArAnA prasAra sAthe varSothI joDAyela rahyuM che. sAhityanA vivecana, saMzodhana, patrakAratva, saMpAdana, caritralekhana, bALasAhitya jevA aneka kSetromAM teonuM noMdhapAtra pradAna che. teonI pAsethI zrI bhogIlAla sAMDesarAnA saMzodhana kSetranA noMdhapAtra pradAna aMge A abhyAsapUrNa lekha ApaNane prApta thAya che - saM.] ajJAta hastaprato ane kaThina graMtho para navIna prakAza pADanAra saMzodhakanuM jIvana kvacit ajANyuM rahetuM hoya che. dhULadhoyAnI niSThA, cokasAIbharyo abhyAsa ane sarasvatInI ekaniSTha upAsanA dharAvatuM saMzodhakanuM jIvana kharekhara sa-rasa hoya che. saMskRta, prAkRta, apabhraMza ane madhyakAlIna gujarAtanA bhASA ane sAhitya, tema ja itihAsa ane saMskRtinA vyutpana vidvAna zrI bhogIlAla sAMDesarAnA saMzodhanakArya jeTaluM ja emanuM jIvana samRddha hatuM. emano janma I. sa. 1917mAM pATaNamAM eka parama vaiSNava ane dhArmika kuTuMbamAM thayo. emanA pitAzrI jayacaMdabhAI IzvaradAsa sAMDesarA amadAvAdamAM vepAra kheDatA hatA. e samaye amadAvAda zahera sUtara, rezama ane kasaba ema traNa tAra para jIvatuM kahevAtuM. zrI jayacaMdabhAI amadAvAdamAM rezamano vepAra karatA hatA. emanAM patnI mahAlakSmIbahena gharanI pUrI saMbhALa rAkhatAM hatAM, AthI zrI bhogIlAlabhAInA abhyAsano prAraMbha amadAvAdamAM thayo. bALapothIthI bIjI gujarAtI sudhIno abhyAsa emaNe amadAvAdamAM karyo. hajI mAtra ATha varSanI umara hatI tyAre bhogIlAlabhAIe jIvananI zILI. chatrachAyA gumAvI. emanA pitAnuM avasAna thayuM. gharano vahIvaTa ane vyavasthA emanAM phoIbA kAzIbahene saMbhALyAM. temane tathA nAnA bhAI upendrabhAIne pitAnI khoTa sAlavA dIdhI nahi. kuTuMba vatana pATaNamAM rahevA AvyuM. emano abhyAsa aviratapaNe cAlu rahyo. pATaNamAM pahelAM sarakArI nizALamAM bhaNyA. pachI pATaNa hAIskUlamAM abhyAsa karyo. pAta H 18mI ane 21mI sadInA jaina sAhityanAM akSara ArAdhako
Page #590
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI bhogIlAlabhAInA jIvanamAM nizALanA abhyAsa samaye eka moTI ghaTanA banI. I. sa. 1931mAM pATaNamAM muni jinavijyajI AvyA. teo siMghI graMthamALAnI sAmagrI ekatrita karavA mATe pATaNa AvyA hatA ane jaina baoNrDiMgamAM UtaryAM hatA. A samaye navamA dhoraNamAM bhaNatA zrI bhogIlAlabhAI muni jinavijyajIne maLyA ane potAne AvaDe evA savAlo karyAM. meLApane aMte muni jinavijyajIe kahyuM ke tame kAle Avajo, huM puNyavijyajI pAse tamane laI jaIza. bIje divase munijI emane puNyavijyajI pAse laI gayA ane kahyuM ke tamane eka vidyArthInI soMpaNI karavA Avyo chuM. pUjya puNyavijyajI ane muni jinavijayajInI gujarAtanI sAhityika samRddhi jANavAnI tamannA zrI bhogIlAlabhAIne sparzI gaI. ane munizrI puNyavijayajInA mArgadarzana heThaLa pATaNanA prAcIna graMthabhaMDAronA avalokana ane upayoganI pUrI anukULatA prApta thaI. eno yogya uchera kare tevA prAcIna gujarAtI sAhityanA abhyAsI ane saMzodhaka zrI rAmalAla cunIlAla modIno meLApa thayo. e samaye zrI rAmalAlabhAI pATaNa hAIskUlamAM zikSaka hatA. zrI rAmalAlabhAI sarakArI taMtramAM eka maeNTrikyuleTa zikSaka tarIkenI nAnI nokarI karatA hatA. A nokarI aMge saMzodhananAM sAdhano ke jarUrI pustako maLe nahi evAM nAnAM gAmomAM varSo sudhI rahevuM paDayuM. Arthika muzkelIo paNa eTalI ja, paraMtu A badhI AphtonI sAme koI pUrvavAsanAthI prerAIne kArya karatA hoya tema emaNe gujarAtanA itihAsa, purAtattva ane bhASAsAhityamAM uttama saMzodhana karyuM. zrI rAmalAlabhAInI vaijJAnika dRSTi, maulika sAmagrInA anveSaNanI sUjha, vastuo ane vicAronA AMtarasaMbaMdho samajavAnI ane samajAvavAnI kalpanAzakti tema ja aneka vidyAomAM viharatI emanI zAstravyutpatti zrI bhogIlAlabhAIne sparzI gayAM. pATaNa hAIskUlanA heDamAstara zrI kalyANarAya naththubhAI jozI pAsethI preraNA maLI. kizora bhogIlAlabhAIne saMzodhanamAM rasa paDavA mAMDyo. A samaye emano abhyAsa to AgaLa cAlu ja hato. maeNTrikamAM AvyA. badhA viSayamAM pAraMgata, paNa eka gaNitano viSaya saheje na phAve. vAMcana ane saMzodhana eTaluM badhuM cAlatuM ke gaNita para satata dhyAna ApI zakAtuM nahi. I.sa. 1933mAM muMbaI yunivarsiTInI maeNTrikanI parIkSAmAM beThA, paNa gaNitamAM nApAsa thayA. pharI vAra I. sa. 1934mAM maeNTrikanI parIkSAmAM beThA, paNa pariNAma e ja AvyuM. zrI bhogIlAlabhAIe mAnyuM ke have kaoNlejanA daravAjA potAne mATe baMdha thaI cUkyA che. 1934mAM amadAvAda AvyA. emanA mitra zrI yazavaMta zukle maeNTrikanI parIkSAmAM besavA mATe ghaNo Agraha karyo. nyU hAIskUlamAMthI teo maeNTrikanI parIkSA ApavA beThA. e varSe evo sukhada akasmAta banyo ke parIkSake eka dAkhalo khoTo pUchyo hato. sUrata ane anya zaheromAMthI A aMge parIkSA pachI virodha jAgyo. pariNAme maeNTrikanI parIkSAmAM beThelA tamAma vidyArthIone cha guNa bahuzruta vidvAna ane saMzodhaka : zrI bhogIlAla sAMDesarA - 541
Page #591
--------------------------------------------------------------------------
________________ vadhArI ApavAnuM nakkI karavAmAM AvyuM. zrI bhogIlAlabhAIne uttIrNa thavA mATe gaNitamAM mAtra cAra ja guNa khUTatA hatA. pariNAme teo meTrikamAM uttIrNa thayA. saMzodhanano nAda to kyAranoya lAgI cUkyo hato. maeNTrikamAM abhyAsa karatA hatA tyAre I. sa. 1934mAM muMbaInI phArbasa sabhAe rUpasuMdara kathA' nAmanuM emanuM saMpAdita pustaka pragaTa karyuM. mAdhava kavie saM. 1706mAM A vRttabaddha gujarAtI kAvya raceluM che. jUnA gujarAtI sAhityamAM vRttabaddha racanAo thatI nahotI evI zrI narasiMharAva diveTiyAnI mAnyatA enA prakAzanathI nirmULa TharI. navAInI vAta e che ke zrI bhogIlAlabhAIe meTrikamAM je pustaka saMpAdita karyuM hatuM te emane 1943mAM ema.e.mAM hatA tyAre abhyAsamAM e pustaka bhaNavAnuM AvyuM. meTrika pachI be varSa 1935thI 1937 "gujarAta samAcAra' ane 'prajAbaMdhu'nA taMtrI khAtAmAM kAma karyuM. e samaye teo gujarAta samAcAranA agralekho lakhatA ane pIDha patrakAra ane lekhaka zrI cunIlAla vardhamAna zAhanA gADha saMparkamAM AvyA. eka sukhada akasmAtathI meTrikamAM pAsa thayA, to e ja rIte kaoNlejapraveza vakhate paNa eka vilakSaNa yogAnuyoga thayo. e samaye kolejanA prathama varSamAM bhautikazAstra ane gaNita e baMne pharajiyAta viSayo hatA. paNa zrI bhogIlAlabhAI jyAre 1937mAM gujarAta kaoNlejamAM dAkhala thayA, e varSe ja viSayonI judI vaheMcaNI muMbaI yunivarsiTIe karI hatI. pariNAme gaNitane badale emaNe baso guNano vizva-itihAsano viSaya lIdho. kolejanA pahelA varSanI kaoNleja-parIkSAnuM pariNAma AvyuM tyAre ekamAtra bhogIlAlabhAIne ja prathama varga maLyo. gaNita jevA viSaya karatAM paNa emaNe vizva ItihAsanA viSayamAM vadhu guNa meLavyA hatA! kolejanA abhyAsakALa daramiyAna temane gujarAtanA khyAtanAma vivecaka zrI anaMtarAya rAvaLa pAsethI ziSTa graMtho zIkhavA maLyA. I. sa. 1941mAM gujarAtI (mukhya) ane saMskRta (aicchika) viSayo sAthe zrI bhogIlAlabhAIe bI.e.nI parIkSA prathama vargamAM pasAra karI. teo gujarAta kaoNlejamAM dakSiNA phelo nimAyA. 1943mAM e ja viSayo sAthe ema.enI parIkSAmAM prathama vargamAM uttIrNa thayA. gujarAtInA viSayamAM muMbaI yunivarsiTImAM prathama AvavA mATe dI. ba. kezavalAla dhruva suvarNacaMdraka meLavyo. teo uttIrNa thayA pachI paMdara divasamAM ja gujarAta vidyAsabhAnA anusnAtaka vargomAM prAdhyApaka tarIke temanI nimaNUka thaI. A samaye yuvAna bhogIlAlabhAIne mAthe anusnAtaka zikSaNanI ghaNI moTI javAbadArI AvI hatI. I. sa. 1943thI I. sa. 1951 sudhI gujarAta vidyAsabhAmAM zrI bhogIlAlabhAIe adhyayana ane adhyApananuM kArya karyuM. A samaya e emanA vyaktitva ghaDataramAM ghaNo mahattvano samaya gaNAya. saMzodhakonI hUMpha sAMpaDI. kAma karavAnI suMdara taka maLI. zrI rasikalAla parIkha jevA vidvAna pAsethI vidyA ane sneha baMne sAMpaDyAM. emaNe mahAmAtya vastupALanuM sAhityamaMDaLa tathA saMskRta 542 + 1lmI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #592
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityamAM teno phaLo' e viSaya upara aMgrejImAM zodhaprabaMdha lakhI pIeca.DI. nI upAdhi prApta karI. mULa aMgrejI graMtha siMghI jaina graMthamALAmAM ane eno gujarAtI anuvAda gujarAta vidyAsabhA taraphathI pragaTa thayo che. enA hiMdI ane telugu anuvAdo paNa thayA che. A samaye jaina Agama sAhityamAM gujarAta' nAmanuM pustaka taiyAra karyuM. I. sa. 1948mAM zrI bhogIlAlabhAInI saMzodhanapravRttinA navA sImAcihna samo "paMcataMtra graMtha pragaTa thayo. mUla "paMcataMtra vidyamAna nathI ane ethI "paMcataMtranI vividha pAThaparaMparA (versions) maLe che. Aje jene paMcataMtra' tarIke sAmAnya rIte oLakhavAmAM Ave che te mULa paMcataMtranI pazcima bhAratIya pAThaparaMparA che. AthI zrI bhogIlAlabhAIe paMcataMtra kathAgraMthano zAstrIya anuvAda ane Avazyaka hoya tyAM pAThAMtara AdinI carcA to karI ja, paraMtu ethI ya vizeSa A viSayone samagra daSTie avalokavA mATe pazcima bhAratIya paMcataMtra' uparAMta paMcataMtranI bIjI prAcIna pAThaparaMparAono tulanAtmaka abhyAsa ane enA bhedaprabhedonI noMdha karavAnuM bhagIratha kArya karyuM. A pustakanA purovacanamAM vivecaka zrI rAmanArAyaNa vi. pAThaka A saMzodhanagraMthanI vizeSatA darzAvatAM lakhe che : kahevAnI bhAgye ja jarUra hoya ke pro. bhogIlAla sAMDesarAne hAthe A pustakane pUrNa nyAya maLyo che. bhASAMtara sAdhAraNa bhaNela paNa vAMcIne samajI zake evuM thayuM che, ane vidvAno paNa Adara kare evI vidvattA enA saMpAdanamAM, TippaNomAM ane enA upodaghAtamAM AvatI carcAmAM rahelI che. temaNe upalabdha eTalAM badhAM paMcataMtronI vArtAo AmAM saMgrahI che, pATha nakkI karavAmAM eka prAcIna saMzodhakanI kuzaLatA darzAvI che, paMcataMtranI paraMparAno itihAsa eka purAtattvavidanI rIte Alekhyo che ane eka vivecakanI dRSTie paMcataMtranuM sAhityika mahattva darzAvyuM che. hiMdamAM saMskRtamAMthI vyutpanna thatI bhASAomAM, ATalI zAstrIya ane vizAla daSTithI paMcataMtranuM A paheluM ja saMpAdana thAya che." yuvAna bhogIlAlabhAI AgamanuM bhASAMtara kare, prabaMdhonuM saMzodhana kare. barAbara A ja samaye mahAtmA gAMdhIjInI pravRttiothI deza navacetana anubhavato hato. aneka yuvAno emanI ahiMsaka laDatamAM jhaMpalAvatA hatA. hastaprato, zAstro ane itihAsagraMthonI anveSaNA karatA bhogIlAlabhAI AsapAsanI paristhitino pratibhAva anubhavatA hatA. kyAreka mana thaI Ave ke A badhuM choDIne gAMdhIjInI laDatamAM joDAI jAuM. eka vAra gujarAta vidyAsabhAmAM zrI ravizaMkara mahArAja AvyA. yuvAna bhogIlAlabhAIe potAnA hRdayanI vyathA pragaTa karatAM kahyuM, "mane bhAre mUMjhavaNa thAya che. Aje dezane ghaNA yuvAnonI jarUra che, tyAre huM A pustakonA gaMja vacce beTho chuM. mArAthI kazuM racanAtmaka kAma thatuM nathI. zuM huM mArI A pravRtti choDIne dezasevAnA kAmamAM lAgI jAuM ? mAre tamAruM mArgadarzana joIe che." bahuzruta vidvAna ane saMzodhaka : zrI bhogIlAla sAMDesarA + 543
Page #593
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUjya ravizaMkara mahArAje lAkSaNika rIte javAba Apyo : "tamAre mATe A ja dezasevA che." I. sa. 1949mAM vaDodarAmAM ma. sa. vizvavidyAlayanI sthApanA thaI. 1951mAM tyAM zrI bhogIlAlabhAInI gujarAtInA prAdhyApaka prophesara) tarIke nimaNUka thaI. gujarAtanI yunivarsiTIomAM pahelI ja vAra prAdhyApakanI nimaNUka karavAmAM AvI ane te paNa gujarAtI viSayamAM. 34 varSanA zrI bhogIlAlabhAIne mAthe moTI kAmagIrI AvI paDI. pote ATalA UMcA sthAnanI javAbadArIthI vAkepha hatA ane ethI thoDo saMkoca anubhavatA hatA. paraMtu A samaye zrI ravizaMkara mahArAjanI salAha letAM emaNe kahyuM, "tamAre jarAya saMkoca rAkhavAnI jarUra nathI. Izvara dareka mANasa para eTalo ja bojo mUke che. jeTalo e upADI zake che." emaNe sAkSara zrI rAmanArAyaNa pAThakane A kaparI kAmagIrI aMge sUcano pUkyAM, tyAre pAThaka sAhebe javAba vALyo, 'I have no advice to give you. I am sure that you will rise to the occasion.' | munizrI puNyavijayajI, munizrI jinavijayajI tathA zrI rasikalAla cho. parIkha jevA prakAMDa vidvAno pAse dIkSA pAmelA A tejasvI sArasvatanI vizeSatA e hatI ke jevuM temanuM vidyApa hatuM tevI ja emanI zIlanI ArAdhanA paNa utkaTa hatI. gujarAtI, saMskRta, prAkRta Adi bhASAo, itihAsa, saMskRta ane jainadarzana Adi aneka pradezomAM emanI vidvattA ghUmI vaLI, eTaluM ja nahIM, aneka graMthorUpe ene vAcA maLI. itihAsanI keDI', "saMzodhananI keDI', 'itihAsa ane sAhitya tathA anveSaNA jevA emanA aneka graMtho che. temaNe kuDIbaMdha saMskRta, prAkRta ane gujarAtI prAcIna kRtionuM saMzodhana ane zAstrIya saMpAdana karyuM che. prAcIna gurjara graMthamAlA ane pro. ba. ka. ThAkora prakAzanamALAmAM tathA vikhyAta gAyakavADa orienTala sirijhamAM bahusaMkhya graMtho emanA samartha mArgadarzana heThaLa pragaTa thayAM. - jarnala opha dhI orienTala insTiTyUTa tathA svAdhyAyanA saMpAdaka tarIke saMzodhanapravRttinA vikAsamAM temaNe mUlyavAna pradAna karyuM che. nyUyorkanA raoNka phelara phAunDezananA speziyala phelo tarIke 1956-57mAM temaNe pazcima ane pUrvanA dezonI vidyAyAtrA karI che tathA enA anubhavo pradakSiNA pustakarUpe pragaTa karyA. I. sa. 1952mAM muMbaI yunivarsiTImAM temaNe zabda ane artha e vize suprasiddha Thakkara vasanajI mAdhavajI vyAkhyAnamALAnAM pAMca vyAkhyAno ApyAM. gujarAtImAM zabdArthazAstra (semantics) vize e prAyaH pahelo ja graMtha che. 1953mAM temane uttama saMzodhana ane saMpAdanakArya mATe gujarAta sAhitya sabhAe raNajitarAma suvarNacaMdraka enAyata karyo. 1955mAM naDiyAda khAte gujarAtI sAhitya pariSadanA ogaNIsamA adhivezanamAM itihAsa-purAtattva vibhAganA pramukha tarIke zrI bhogIlAlabhAInI pasaMdagI thaI. pa44 + 1lmI ane rumI sadInA jaina hityanAM akSara ArAdhako )
Page #594
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1959mAM bhuvanezvara (orisA) khAte maLela akhila bhArata prAcya vidyA pariSadanA vIsamA adhivezananA prAkRta bhASAo ane jaina dharma vibhAganA pramukha tarIke temanI varaNI thaI hatI ane Progress of Prakrit and Jain Studies' e zIrSaka nIcenuM emanuM adhyakSIya vyAkhyAna banArasa yuni.nA jaina saMskRti saMzodhana maMDaLa taraphathI prasiddha thayuM che. 1961mAM saNosarA khAte gujarAtInA adhyApakasaMghanA pramukhapadethI temaNe gujarAtI koza' vize vyAkhyAna ApyuM hatuM. emAM gujarAtImAM kozaracanA-pravRttinuM avalokana karIne, aitihAsika siddhAMta anusAra racAvA joItA kozanI rUparekhA ApI hatI. I. sa. 1962mAM mahAmAtya vastupALanA sAhityamaMDaLa vizenA graMtha mATe suratanI narmada sAhityasabhAe temane narmada suvarNacaMdraka arpaNa karyo. 1962thI 1964 sudhI be varSa teo gujarAta itihAsa pariSadanA pramukha hatA. 1966mAM vallabhavidyAnagara khAte gujarAta saMzodhaka pariSadanA pAMcamA adhivezanamAM itihAsa ane saMskRti vibhAganA pramukha tarIke temanI varaNI thaI hatI. 1977mAM temaNe bho. je. vidyAbhavana, amadAvAdanA nimaMtraNathI bhAratIya saMskRti vyAkhyAnamALAmAM "prabaMdhAdimAM aitihAsika ane sAmAjika vastu e vize vyAkhyAno ApyAM. pustako ane saMpAdano uparAMta temanA pAMcaso karatAM vadhu lekho gujarAtI ane aMgrejImAM pragaTa thayA. zrI bhogIlAlabhAInA nehImaMDaLano Alekha emanA graMthonI arpaNapatrikAmAMthI maLe che. emaNe potAnuM "itihAsanI keDI' e pustaka emanA pheIbAne arpaNa karyuM che, jemaNe emane bALapaNamAM saMskAradIkSA ApI. vaLI paMcataMtra' vizenI saMzodhana kRti pUjya munizrI puNyavijayajIne, saMzodhananI keDI zrI rasikalAla cho. parIkhane, "itihAsa ane sAhitya' zrI anaMtarAya rAvaLane, anveSaNA' zrI yazavaMta zukla ane zrI caMpakalAla zukla e mitraddhayIne, "Laxicographical Studies in Jain Sanskrit munizrI jinavijayajIne tathA anusmRtimAM potAnA paramaguru prajJAcakSu 5. sukhalAlajIne arpaNa karela che. "muni jinavijayajI : jIvana ane kArya e pustakanuM samarpaNa vizvAtmakatA' pAmelA e prakAMDa saMzodhakane saMskRta zlokomAM thayuM che. I. sa. 1951thI 1975 sudhI zrI bhogIlAlabhAIe ma. sa. vizvavidyAlayanA gujarAtI vibhAganA prophesara ane adhyakSa tarIke ekadhArI 25 varSa sudhI kAmagIrI bajAvI. I. sa. 1958thI 1975 sudhI AMtararASTrIya khyAti pAmelI vaDodarAnI vikhyAta saMzodhana saMsthA prApya vidyAmaMdiranA niyAmaka tarIke 17 varSa sudhI kAmagIrI bajAvI. e samaya daramiyAna gujarAtI vibhAganA adhyakSa tarIke paNa teo cAlu rahyA. sane 1951thI 1975 satata pacIsa varSa temaNe vaDodarA yuni.nI seneTanA sabhya tarIke tathA cha varSa sudhI sinDikeTanA sabhya tarIke kAma karyuM hatuM. 1975nI pAMcamI eprilanA roja teo nivRtta thayA. bahuzruta vidvAna ane saMzodhaka : zrI bhogIlAla sAMDesarA ke pa4pa
Page #595
--------------------------------------------------------------------------
________________ emanA mitro, vidyArthIo ane prazaMsakoe nivRtti samaye vaDodarA yunivarsiTInAM prathama vAisa cAnselara zrImatI haMsAbahena mahetAnA pramukhapade emane ekavIsa hajAra rUpiyAnI thelI arpaNa karI, jemAMthI premAnaMda sAhitya sabhA ane vaDodarA yunivarsiTInA saMyukta upakrame DaoN. bI. je. sAMDesarA vyAkhyAnamALAnI AyojanA thaI che tathA e anvaye A pahelAM zrI anaMtarAya rAvaLa ane zrI manasukhalAla jhaverIe vyAkhyAno ApyAM che. nivRtti pachI paNa emanAM saMzodhanakAryanI pravRtti eTalI ja vegIlI rahI hatI. A samaye teo hasatA hasatA kahe che ke pahelAM sarasvatIno pagAradAra pUjArI hato, have mAnad pUjArI banyo chuM. 'svadharma' bajAvyAnA saMtoSa sAthe 1995nI aDhAramI jAnyuArIe A bahuzruta vidvAna ane saMzodhake vidAya lIdhI. DaoN. kumArapALa desAI 13/bI, caMdranagara sosAyaTI, jayabhikhkhu mArga, elisabrIja, amadAvAda - 380007 R. 079-26602675 M. 9824019925 546 - 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #596
--------------------------------------------------------------------------
________________ sujJazrI lakSmaNabhAI bhojaka - 6 naMdinI jhaverI -- vyivasAye gAyanekolojIsTa DaoNkTara zrImatI naMdinIbahena jhaverIe jainadharma-darzananA navA kSetrane kheDavAno prayatna karyo che jenA phaLa svarUpa prasiddha lipimarmajJa zrI lakSmaNabhAI bhojakano paricayAtmaka lekha temanI pAsethI prApta thAya che. - saM.] jaina dharmano sAco vAraso tenuM vipula sAhitya che. zrutajJAna pustakArUDha thayA pachI samaye samaye vipula pramANamAM sAhityanI racanA thavA lAgI hatI. te vipula sAhitya jainoe khUba ja bhaktipUrvaka surakSita rAkhyuM, paraMtu kALabaLe, kudaratI Akto ane rAjakIya AkramaNone kAraNe ghaNuM sAhitya naSTa paNa thaI gayuM ane mogalakALamAM to A kArya vadhu ne vadhu duSkara banatuM gayuM. jenonA sthaLAMtarane kAraNe A vipula sAhitya saMgraho nadhaNiyAtA banyA. surakSAne abhAve ghaNA saMgraho naSTa thavA lAgyA hatA ane keTalAka bhaMDAro to lobha ane lAlacane kAraNe vecAvA lAgyA hatA. ApaNA vipula sAhitya jJAnavArasAmAMthI ghaNIbadhI prato AMtararASTrIya kSetre paNa jovA maLe che. mukhyatve iMglenDa - briTIza lAIbrerImAM 1400 hastaprato, velakama TrasTamAM 2000 hastaprato, boDalIna lAIbrerImAM 500 hastaprato, briTIza myujhiyama, yuropanA vividha dezo jevA ke jarmanImAM paNa jovA maLe che. vijJapti patro paNa jovA maLe che. vI enDa e myujhiyamamAM aDhI dvIpano citrapaTa nakazo Aje paNa jovA maLe che. velakama TrasTanI barojha glekso velakama phArmAsyuTIkala kaMpanImAM taiyAra thatI davAo e ApaNA Ayurveda jJAna AdhArita thavA lAgI hatI. ApaNI hAtha banAvaTanI vastuo, kharIdelI hastaprato ane 100 varSa karatAM vadhAre jUnAM chApAomAM viTALelI emanI ema hAla haju paNa mojUda che. ApaNe tyAM amadAvAda, pATaNa, khaMbhAta, chANI, vaDodarA, rAjasthAna, jesalamera, jodhapura, pUnA, paMjAba vagere jagyAe aneka jJAnabhaMDAro AvelA che. Aje jyAre prAcIna bhASAonuM mahattva osarI rahyuM che, hastalikhita prato mAtra kabATanI zobhA ja vadhAratI najare caDhe che tyAre A prAcIna sujJazrI lakSmaNabhAI bhojaka + 547
Page #597
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhASAone mahattva ApavuM ane jJAnanI mahAna AzAtanA Adine najara sAme rAkhI hastalikhita dizAmAM AgaLa vadhavuM jarUrI che. Aje lipikAra mAtra lahiyo nathI rahyo, tenA mATe keTalIya sajjatA keLavavI paDe che; dA.ta., vividha bhASAonuM jJAna, saikesaike badalAtA maroDanI jANakArI, prAcIna lekhanakaLAnAM niyamo, Adhunika saMpAdana paddhatino paricaya, varSono mahAvaro, tIvra smaraNazakti, pothImAM mAthuM nAMkhI besI rahevAnI tapasyA vagere jarUrI che. e sAhitya bhASAmAM lakhAyeluM che, e ApaNI atyAranI Adhunika bhASA ke lipimAM nathI. enA akSaro ane AMkaDAnI bhASA ane lakhAvaTa bhinna che. ane bhASA to jIvaMta che. enI e ja bhASA judAjudA sthaLe judIjudI rIte bolAya che, ane samaye samaye enI lakhAvaTa paNa parivartana pAmatI rahe che. ApaNI atyAranI gujarAtI bhASA jemAMthI UtarI AvI che e saMskRta, prAkRta, apabhraMza, ardhamAgadhI tathA jUnI gujarAtI bhASAnI jene jANakArI hoya evA niSNAto ja e lipi ukelI zake, emAM zuM lakhyuM che e kahI zake. AvA lipividonI agrima haroLamAM agrasthAne zobhe che zrI lakSmaNabhAI bhojaka. nATaka, nartana ane saMgIta mATe prasiddha bhojaka jJAtinA lakSmaNabhAIe jJAnasAdhanAne jIvana sAdhanA banAvI hatI. jJAnabhaMDAro surakSita karavAnuM kaparuM kAma AgamaprabhAkara pUjyamunizrI puNyavijyajI ma.sA.e AdaryuM ane khUba ja jahemata uThAvI kAryane saphLatApUrvaka pAra pADavA lAgyA. A kAryamAM temanA sAcA aMtevAsI tarIke zrI lakSmaNabhAI bhojaka joDAyA ane ukta kAryamAM saMniSTha sahayoga Apyo ane pAyAno paththa2 banyA. zrI lakSmaNabhAI bhojakano janma tA. 30mI oNkTobara 1917, vikrama saMvata 1973, Aso suda pUnama zarada pUrNimAne divase, vAgoLano pADo, pATaNamAM thayela. pitAzrI hIrAlAla nahAlacaMda bhojaka ane mAtuzrI zrImatI hIrAbahena eTale ke hIrAnI khANamAM Apa jevAno janma thayo hato. pitAjI jaina derAsaramAM sevApUjAnuM kArya karatA hatA. jAte bhojaka, dharme jaina, traNa bhAIo ane traNa bahenono piravAra. nAnI uMma2mAM mAtA mRtyu pAmI hatI. vidhie ApanuM nAma paNa lakSmaNa rAkhyuM. jeno lakSmaNabhAI bhojake sadupayoga karyo. lakSmaNa eTale lAkho maNa ane moTA bhAI amRtalAla sAthe rahI nAmanA meLavI tema ja bahumAna vadhAryuM hatuM. saraLa bhASAmAM kahIe to parama pUjya puNyavijayajI ma. sA. dazaratha mahArAjA, zrI amRtabhAI bhojaka zrI rAma ane zrI lakSmaNabhAI bhojaka lakSmaNa. lakSmaNanuM nAma AvatA rAmanuM smaraNa thayA vagara na rahe. rAmAyaNanA lakSmaNe bhAI-bhAbhInI sevA karI, lakSmaNabhAI bhojake lipinI sevA karI. lakSmaNano jema rAma prati ahobhAva, pUjyabhAva hato tema zrI lakSmaNabhAI bhojakane parama pUjya gurudeva prati ahobhAva, pUjyabhAva, 548 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #598
--------------------------------------------------------------------------
________________ samarpaNabhAva ane AtmiyatA hatI. jene jevo saMga, tevo raMga lAge bahu.' gurukRpAe satsaMga sarvatomukhI phyo. bALapaNamAM teo vyAyAma karatA, daMDa beThaka karatA, akhADAmAM paNa jatA, kustIo laDatA, taraNa spardhAmAM bhAga letA, jethI temanuM zarIra majabUta khaDatala banyuM hatuM; lAge che ke vidhie teone vividha upalabdhiothI navAjavAnuM vicAryuM haze. lakSmaNabhAIno abhyAsa gujarAtI dhoraNa-6 sudhI pATaNamAM, jaina dhArmika abhyAsa paMcapratikramaNa sudhI, paMDitazrI amRtalAla bhojaka pAse saMskRta ane prAkRtanuM jJAna pATaNa, pIpaLAzerI sthita pUjya hemacaMdrAcArya jaina pAThazALA khAte meLavela hatuM. vasavaso iMgliza bhaNyo hota to sAruM, mAre bIjAnA anuvAda upara AdhAra rAkhavo na paData.' -- dhoraNa 6mAM bhaNatA hatA tyAre pitAjInuM dehAvasAna thayuM hatuM tathA bhAIomAM eka suMdaralAla hayAta na hatA ane bIjA rasikabhAI ke je pAchaLathI kesarabAI jaina jJAnabhaMDAramAM joDAyela, bahenomAM be avasAna pAmela ane eka vidyamAna hatI tathA kuTuMbanI javAbadArI moTA hovAthI mAthe AvI hatI tethI zaizavakALamAM abhyAsa choDavo paDyo hato. sattara varSanI uMmare jaina abhyAsanI yogyatA 52 emaNe mAsika traNa rUpiyAnA pagAre jaina sAdhu-sAdhvIjIonA Tyuzana zarU karyA hatA ane sAthe-sAthe kesarabAI jaina jJAnamaMdiramAM lAibrerIyana tarIke sarvisa lIdhI hatI, jyAM sAta rUpiyA maLatA hatA ane 20 varSanI uMmare navarUpiyAnA pagAre nokarI karatA hatA. parama pUjya puNyavijyajI ma.sA.nI preraNAthI sAhityanI vigato noMdhavAnuM ane yAdI taiyAra karavAnuM kArya temanA mATe mahAna sanmAna samuM hatuM. pAyo naMkhAyo tema kahI zakAya. e kALa daramiyAna rAjasthAnamAM bAvIsa derAsarono saMpUrNa abhyAsa tema ja hastaprato ane anya sAhityanI yAdI banAvI hatI. cakravartI rAjagopAlAcArInA AmaMtraNathI pUjya munizrI jinavijayajI sAthe bhAratIya vidyAbhavanamAM graMthonA bhASAMtara, prAcIna hastapratonuM arthaghaTana vagere kAryanI taka maLI hatI. pUjya jaMbutiyajI ma.sA.nI preraNAthI DabhoI muktAbAI jJAna maMdiramAM joDAyA. mAravADanA gAmomAM pharI gorajI mahArAjanA vecAI jatA bhaMDAro, naSTa-bhraSTa thatI ane UdhaIthI khavAI jatI hastaprato kharIdI bhaMDAra bhegI karI hatI. gADImAM, gADAmAM, pagapALA, UMTa upara raNapradezanI sUkI verAna retALa dharatI upara jyAM anna-jaLanA paNa phAMphA hatA tevA asahya kasoTIkALamAM ghara bhUlI jaIne paNa dhairyathI kAma karyuM hatuM. pATaNa pAchA AvatA munizrI jinavijayajI ma.sA. sAthe bhAratIya vidyAbhavana muMbaI, rAjasthAna purAtattvamaMdira jyapuramAM kAma karavAnuM maLyuM. jyAM prAcInatA vize jANavA maLyuM hatuM. - sujJazrI lakSmaNabhAI bhojaka + 549
Page #599
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikrama saMvata 205mAM munirAjazrI puNyavijayajI ma.sA. sAthe jesalameramAM ekadhArA 17 mAsa rokAyA, dareka kAryomAM sahAyaka banyA. tyAM prAcIna lipinA pustako, saikAvAra lipionA pheraphAra, kAgaLanI parakha, lahiyAoe karelA judAjudA joDANo ane te uparathI saikAo oLakhavAnI rIta vagereno abhyAsa UMDANathI karyo hato. be cAturmAsa bAda 400 mAIla dUra bikAnera paNa gayA hatA. | UdhaI ke jIvAtano bhoga banIne jIrNazIrNa thaI gayelI, bhejathI coMTIne loco banI gayelI hastapratonAM pAnAMone kevI rIte pakaDavAM ne sAcavIne pheravavAM, kALajIthI chUTAM pADavAM. kevI mAvajata ApIne vadhAre saDatAM aTakAvavAM, kyAreka be judI hastapratonAM ekasarakhAM pAnAM bheLaseLa thaI gayAM hoya, kyAreka pratonA TukaDAo ja hoya e badhAne alaga tAravIne kevI rIte graMtho taiyAra karavA, enI sUjha ane kauzala keLavAtAM gayAM. Doka, pITha ane keDa rahI jAya toya nIcI najare chathI ATha kalAka ekI beThake ekAgratAthI e purANAM lakhANo ukelyA karatA. ghaNI vAra lahiyAo lipi pUrI samajatA nahi ne vidvAno bhASA pUrI jANe nahi tethI ghaNI vAra lipibhrama thAya tyAre khoTA akSaro ke zabdapAThonA sthAne hakIkatamAM kayA akSaro ke kevA pATha hovA joIe, te potAnI AgavI koThAsUjhathI vicArI pramANabhUta akSara ane zabdapATha ApIne graMthanI zuddha ane pramANabhUta vAcanA taiyAra karavAnuM zikSaNa to puNyavijayajI mahArAja sAheba pAsethI maLyuM hatuM. A sajjatA uparAMta emanI vilakSaNa yAdazakti ane smaraNa avadhAraNAnA pratApe emanAM jJAna ane sAmarthya vadhatAM gayAM. cheka sAtamI sadIthI mAMDIne judAjudA saikAnI lipio ukelavAnA mahAvarAnA lIdhe devanAgarI lipi pahelAnI brAhmI lipi ukelavAnuM paNa emane AvaDe. nAgarI lipinAM viSayamAM temanuM pradAna ane jJAna atyaMta mUlyavAna hatuM. je graMthonA aMte lekhanasaMvata na noMdhyo hoya evI kRti paNa kayA saikAmAM ane kayA pradezamAM lakhAI haze? e lipi joIne teo kahI zakatA. zilAlekhonA khavAI gayelAM, tUTI gayelAM lakhANo paNa ukelatA. kSatrapakAlIna, zuMgakAlIna ane mauryakAlIna tAmrapatro, zilAlekho ane hastapratonI lipio teo vAMcI, lakhI ane zIkhavI zakatA hatA. bhAratano eka graMthabhaMDAra evo nahi hoya, je emaNe joyo na hoya. pazcima bhAratanA jainabhaMDAro emanuM kAryakSetra rahyA hatA. Ama, tripuTI gurujanothI ghaDAyelAM, maMjAyelA ane sadhAyelA evA zrI lakSmaNabhAI bhojaka eraNanI kasoTImAM pAra paDyA hatA. ati durlabha vyaktitva, anubhavonA khajAnA vALI chabI ApaNI samakSa che. pa50 + 1lmI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #600
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUjya zrI kAMtivijayajI ma.sA. pUjya zrI caturavijayajI ma.sA. ane Agama prabhAkara puNyavijayajI ma.sA. A traNeya mahAtmAo jaina zAsana ane jene jJAnakSetranAM ajoDa mahAna dhuraMdharo hatA. lakSmaNabhAI bhojake A traNeyanAM caraNomAM sevA, zuzraSA ane vinayabhakti vaDe temanAM mArgadarzana heThaLa athAga anubhavajJAna, haiyA ukalata ke koThAsUjharUpa jJAna prApta karyuM hatuM. teo guNA, kRtajJa ziSya hatA. teo temanA mAnasaputra, zarIranA paDachAyAnI jema aMtima kSaNe paNa sAthe ja hatA. pArasamaNinA sparzathI samagra jIvana vidyAsAdhanAne samarpita karyuM ane vidyAmaya banyA. samAjane aNamola bheTa dharI. 1947mAM dezanA bhAgalA paDyA pachI daza varase pAkistAnamAM gayelA. trevIsa gAmanA graMthabhaMDAro ApaNe pAchA meLavyA ane dilhInA bI. ela. insTiTyuTamAM lAvavAmAM AvyA, tyAre e bhaMDArone vyavasthita karavAnuM, graMthonA vargIkaraNa ane sUcipatro banAvavAnuM kAma emanA mArgadarzana nIce thayuM hatuM. thoDA thoDA divase teo amadAvAdathI dilhI jatA. sAdhvIjI mRgAvatIzrI, zrI suvatAjI, suyazAzrIjI ane suprajJAzrIjIne doravaNI ApatA hatA ke prAcIna pothIone kevI rIte bAMdhavI ke emAM havA ke jIvAta pese nahi ne prato nAza na pAme ke saDe nahi. hastapratonI sAcavaNInI prAcIna ane arvAcIna paddhatinuM sarvAgINa vijJAna teo jANatA hatA. e pothIone peTI ke kabATamAM kevI rIte goThavavI e kalAnA e jANakAra hatA. koI rahasya ane bhedabharama jALavavA kUTalipi ke sAMketika lipino upayoga prAcIna kALamAMya thato hato. evAM lakhANa paNa lakSmaNabhAI saphaLatApUrvaka ukelI zake, AvAM lakhANo ukelatAM kyAreka koI akSara ke zabda barAbara baMdhabesato na Ave, artha samajAya nahi to e akSaranA maroDa para dhyAna kendrita kare ne niMdrAmAM asaMprajJAta mana eno artha besADatuM ja rahe. ne eno artha bese tyAre ja zAMti thAya. koI vAra evuM lakhANa DAyarImAM lakhI rAkhe ne samaya maLe tyAre akSarone ulaTAvI sUlaTAvI lakhyA kare ne pachI ekadama jhabakAro thAya ne AkhA lakhANano artha besI jAya. lakSmaNarekhA jevA zrI lakSmaNabhAI bhojake parama pUjyane pagale pATaNa choDI rAjanagarane karmabhUmi banAvI hatI. I. sa. 1957mAM amadAvAdamAM pAnakoranAkA khAte Avela lAlabhAI dalapatabhAInA vaMDAthI kAryanI zarUAta karI ane ela. DI. vidyAmaMdiramAM hastaprata vibhAganA vaDA tarIke saphaLatApUrvaka kAma karyuM. emanuM kAryasUtra "huM bhalo ne mAruM kAma bhaluM aMta sudhI pakaDI rAkhela. bhAratIya pozAka sapheda jhabhbho ane dhotImAM susajja, sIdhI TaTTAra cAla, utsAhI ane kAryazIla cahero, caLakato bhAla pradeza, simpala liviMga hAI thInkIMga vALA anubhavonI eraNa upara kasAyela vyaktitva, yuvAnone sujJazrI lakSmaNabhAI bhojaka + papa1
Page #601
--------------------------------------------------------------------------
________________ paNa zaramAve tevo taravarATa, kAryapaddhati - A hatuM zrI lakSmaNabhAI bhojakanuM atidurlabha vyaktitva. sarvabhAvasamarpita, vinaya, viveka, vizvAsa, samatA, zAMti ane dhIraja jevAM temanA sadguNo hatA. svapuruSArthathI jJAna prApta karanAra lakSmaNabhAI janmajAta saMtoSI prakRtinA hatA, dhanasaMpatti ke bhogavilAsanI icchA natA rAkhatA. temaNe kAma para najara rAkhI hatI. kadI vetanavadhAro nathI mAgyo. kartavyaniSThA ane prAmANika eTalA ke emane soMpeluM kAma e koI paNa bhoge karavAnI kALajI rAkhe. zrI lakSmaNabhAI bhojakanuM lakhANa joIe to taddana sIdhI lITImAM, sarakhA kadanA surekha akSaromAM, kALajIpUrvaka, akSare akSaranI cokasAI. jANe ke yaMtranirmita hoya tevA mULAkSaro, aMtargata cilo, saMyuktAkSaro, saMkSepo, virAmacilo, aMkacihno ItyAdinI saMpUrNa jANakArI jovA maLatI. samrATa azokanAM samayathI Aja sudhInI lipi ukelI zakatA. sAtamA saikAnuM I. sa. 638 dhruvasena bIjAnuM vallabhIpuranA rAjAnuM dAnapatra paNa vAMcela. chaThThA saikAmAM lakhAyela Agamo tema ja lagabhaga 100 varSa pahelAMnA AgamonI lipi paNa vAMcI zakatA. lipinA aneka cArTa paNa taiyAra karela, 700thI paNa vadhAre sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMtone zikhavADela. jijJAsu-jJAna pipAsune paNa paddhatisaranuM jJAna pIrasela. aneka kAryazibiro goThavela. na bhaNelAne paNa bhaNAve ane vadhu bhaNelAne paNa bhaNAve. deza-paradezanA vidvAno emanA jJAnano lAbha letA ane emanA maMtavya ane abhiprAya para madAra bAMdhIne AgaLa kAma karatA, temanI kAryazailI AgaLa ema.e, pIeca.DI, DI.lITa, ema.bI.e. vagere pANI bharatA ema kahevAya. emanI pAse besIne aitihAsika vArtA, zAstranI vAta sAMbhaLavA maLe te eka lahAvo gaNAto. purANI hastaprato - pIMkhAI gayela hastapratonI pothIonAM pAnAM meLavavAnI kaDAkUTa, jarUrI hastaprata mATe dUra-dUranAM dhakkA khAvAnI taiyArI, lipi vizeSajJanI A badhI kAmagIrI jaTila jaNAtI hoya che, te paNa kuzaLatApUrvaka pAra paDela che. hastapratone be pAkA pUMThA vacce goThavI enI upara lAla kapaDuM AvaraNa karI tenA kada pramANe taiyAra karela lAkaDAnAM dAbaDAmAM sAcave. hastaprato mukhyatve cAra-pAMca sadIo jeTalI ane thoDe aMze pAMca-dasa sadIo jeTalI prAcIna hoya che. jyAre abhilekho to hajAra, doDha hajAra, be hajAra varSa jeTalAM prAcIna hoya che. temAM paNa lipividyAnI jANakArI jarUrI hoya che. A mATe sarvazreSTha ApaNA zrI lakSmaNabhAI bhojaka ja hatA. hastapratonA jarjarita kAgaLa-pAnAnI sAcavaNI mATe ghoDAvajano bhUko lAIbrerI, garama kapaDAM, kapaDAM vageremAM vAparatA, coMTI gayelI pratone ukhADavA bhejavALA kapaDAmAM vIMTI rAkhavA tema ja sahelAIthI AMgaLInA halana-calanathI chUTA pADavAmAM pAvaradhA hatA. pustakonuM paDIleheNa sArI rIte karatAM. lakSmaNabhAInAM traNe-ka-pratIko : papara + 1lmI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #602
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. kAma. (kAma kare jAo), 2. kalA. (kalA khIlavatA jAo), 3. kadara. (kadara karatAM jAo). sacitra patronI citrazailI ukela, citraparicayanI pAMDityapUrNa mahattvapUrNa kAmagIrI, vijJaptipatro, prAcIna vastrapaTo vagerenA teo tajajJa hatA. kalAmarmajJa DaoN. umAkAMta pI. zAha dvArA prakAzita mUlyavAna graMthamAM paNa zrI lakSmaNabhAI bhojaka sahalekhakanuM sthAna pAmyA che. mahuDImAM vikrama saMvata 1200thI 1300mA saikAnI eka pratimA TekarI upara badasUrata hAlatamAM maLelI. tenI oLakha zrI ajitanAtha bhagavAnanI paNa zrI lakSmaNabhAI bhojake karela. bIjI pratimA dhAtunI che tyAM gokhamAM mUkela che, vaMcAtI nathI. te mATe sAcI salAha paNa zrI lakSmaNabhAI bhojake ja Apela. (2) nadInA pUramAM taNAIne AvatI zrI sarasvatIdevInI atikalAtmaka mUrti gAmamAM AvI, pANI osaryAM, mUrti paDI rahI. (covIzI sAthe pUrA kadanI moTI UbhelI sthiti vALI svAbhAvika rIte ja jaina maMdiranI hoya.) bAvAe AzramamAM rAkhI. tIrthaMkaranI pratimAo parata karI paNa sarasvatIdevInI nA ApI. zrI lakSmaNabhAI bhojake potAnA adhikAra pramANe zAmathI na mAnatA bAvAne dAmathI paNa rakama darzAvI. paNa TasanA masa na thayA, lAlaca pArakhI amadAvAda parata AvI zakya teTalI vadhu rakamanI maMjUrI laI pharI bAvA pAse gayA, to mUrti vecAI gaI hatI. jaina kalAno eka amUlya ane virala namUno na sAcavI zakyAno aphasosa, pArAvAra duHkha jaNAI AvatuM hatuM. prAcIna vastrapaTo, vijJaptipatro ityAdi durlabha sAmagrI para taiyAra thayelA mUlyavAna graMthanA e sahalekhaka hatA. pATaNanI prAcIna jaina dhAtu pratimAonA lekho `lI pustaka taiyAra karyuM hatuM. prasiddha tAmrapatro vize, zatruMjya mahAtIrtha paranA zilAlekho vize lekha lakhyA, rITrITa myujhiyamanAM sATha citronAM eka AlbamanAM citrono paricayalekha lakhyA hatA. dilhImAM aDhAra dezonA lipi niSNAtonA seminAramAM jainalipi vize emaNe 552 vAMcyuM hatuM. nezanala senTara phora ArTsamAM vyAkhyAna ApyAM. kalpasUtra vize vyAkhyAna ApyuM. emanI A badhI kAryasiddhi mATe aneka saMsthAo taraphathI emane puraskRta karavAmAM AvyA hatA. zatruMjaya mahAtIrtha tema ja paTanA zilAlekho vize 'saMbodhi' ane 'svAdhyAya' vagere saMzodhanapatromAM teonA lekho pragaTa thayA che. prAcIna patro tema ja bIjI mUlyavAna sAmagrIonuM pradarzana goThavavuM, AbAlagopAla saune tenAM darzana ane samajavAmAM UMDo rasa letA karavA, temAM zrI lakSmaNabhAI bhojakanI phAvaTa hatI. A mATe ghaNI saMsthAo temane AmaMtra; bhAratamAM aneka zaheromAM, vividha avasaroe bAreka pradarzanonuM saphLa saMcAlana karyuM hatuM. sujJazrI lakSmaNabhAI bhojaka + 553
Page #603
--------------------------------------------------------------------------
________________ emanI lAkSaNikatA ke teonuM zarIra kasAyeluM hovAthI teo eka vAra palAMThI lagAvIne kAme lAge to pachI cha ke ATha kalAka sudhI eka ja Asane khAdhApIdhA vagara, saMpUrNa ekAgra citte, lezamAtra ALasa ke kaMTALo lAvyA vagara manamAM dhAreluM kArya karI zakatA. bIjA mATe cAra divasanuM kAma teo eka ja divasamAM vadhu sughaDa rIte cokasAIthI karI zakatA. ApaNA AgamomAM matijJAnanA vividha cAra prakAranI matinuM varNana Ave che temAM tainayikI ane kArmikI nAme be bhedo maLe che. zrI lakSmaNabhAI bhojakane nihALatA A be bhedono sahaja sAkSAtkAra thaI zake. lakSmaNabhAI bhojakanI kSamatA ane kuzaLatA bhalabhalA paMDitone paNa moMmAM AMgaLAM naMkhAve tevI hatI. temaNe potAnA phALe AvatuM kAma pUrI niSThAthI, cIvaTa ane cokasAIthI karavAnI paddhati ane TevathI, sAta dAyakAthIya vadhAre sudhI akhaMDa paNe kAma pAra pADyAM, tenA pariNAme temanAmAM kArmikI nAmaka buddhimati-zaktino sahaja vikAsa thayo. temanI tIkSNa buddhi temane paMDitavaryazrI lakSmaNabhAI bhojaka tarIke sAbita tathA sthApita karI Ape che. moTI uMmare paNa temanI smaraNazakti akSaNa-akhaMDa rahI hatI. dA.ta., 60 varSa pahelAM temaNe koI eka citra eka vAra joyuM hoya ane e Aje sAme dharo to kSaNArdhamAM kahI detA ke amuka bhaMDAra ke amuka vyakti ke amuka vastu ke teno aMza che. A smRtizakti e ApaNA jJAnavaraNIya karmanA kSayopazamanI eka asAdhAraNa deNagI ja gaNAya. teomAM samabhAvI ane nispRha jIvanadaSTino vismayapreraka paricaya thAya, kyAMya phariyAda nahi, hatAzA ke hInagraMthi na hoya, gurutvagraMthi to azakya ja. jIvananI pratyeka paristhitine samabhAvapUrvaka, nirlepabhAve ke anAsaktabhAve zizusulabha mugdhatAthI svIkAravAnI temanI kSamatAno ahaMmukta camakAro temanAmAM jaNAto. teo zrAddhaguNasaMpanna, devaguru upara aMtaraMgabhakti-prItidhAraka, vidvattAmAM ADaMbara sivAyanA, vajana vagaranuM nikhAlasa jIvana jIvanAra, paramAtmAnA zAsanane pacAvI zrAvakapaNAnI prApti pragaTa karatA jaNAtA hatA. | zrI lakSmaNabhAI bhojakanuM jIvana jina zAsananI amara nizAnI, hitabhASI, mitabhASI ane miSTabhASI hatuM. jiMdagImAM AvelI AphatothI teo AzAvAdI banyA ane pratikULatAthI vairyavAna banyA. jJAnopAsanAmAM jIvana kurabAna karyuM. jIrNazIrNa thaI gayela jJAnabhaMDArone jIvatadAna ApyuM ane punaHutthAna karyuM. (1) viSaya vaividhya: zrI lakSmaNabhAI pAse besavAthI ghaNA viSayonuM jJAna prApta thatuM hoya che. kyAreka prato vize, kyAreka graMtho vize, kyAreka mudrita graMtho kayA che ane amudrita graMtho kayA che te vize, kyAreka mUrtilekho vize, kyAreka prAcIna ke madhyakAlIna kRtio vize, kyAreka papa4 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #604
--------------------------------------------------------------------------
________________ emanA svAnubhavomAMthI mAnavIya svabhAvanI lAkSaNikatA vize. (2) emane kAma karatAM jotA emanA vidyAprema, kAryakuzaLatA, viparIta saMjogomAM paNa svasthatA, dhairya, ciMtanazIlatA, sadA prasanna manobhAva vagere guNono pratyakSa anubhava thato. (3) hastapratano itihAsa, lekhanazailI, sacitrapratonI mAhitI, lekhanazailI ane kAgaLanI paristhitine AdhAre hastapratonuM samayAnumAna kema karavuM vagere hastapratavidyAnI mAhitI emanA mukhethI vAraMvAra sAMbhaLavA maLatI. hastapratonI kALajIH zrI lakSmaNabhAI pAsethI hastapratanI kALajI kema levI te jANavA maLatuM. jema ke teo prata eka hAthathI na upADatA. prata uparanI dhULa vagere suMvALA kapaDAthI pocA hAthe sApha karatA. (5) teoe jesalamera, pATaNa, khaMbhAta, lIMbaDI, chANI vagere sthaLonAM ghaNA graMthabhaMDArone vyavasthita karyA hatAM. paNa vyavasthita karavA eTale zuM? e to teo atyAre kuTakara (hastapratonAM chUTA chUTA) patro te je rIte vyavasthita kare, e jovAthI khyAla Avato. emAM sau prathama patrone chUTA pADavA, dhULa vagere sApha karavI, patronA cheDA jo vaLI gayA hoya to sIdhA karavA, viSayavAra vibhAjana karavuM, dareka viSayanAM patronI thappIo alaga-alaga karavI, temAMthI Agama, prakaraNa, jyotiSa, kAvya, vaidyaka vagere viSayamAMthI dareka patranA Adi aMta vAMcIne kRtio / graMtho oLakhavA ane judA tAravavA - A vakhate badhA patro Tebala upara pAtharavA ane patro UDI jAya nahi mATe paMkho paNa baMdha karavo ane ekAgracitte dareka graMtho | kRtione judI tAravyA pachI keTaloga karAvavuM. A pratone vyavasthita karavAnuM kArya keTaluM kaparuM che. AvuM kArya jepha vaye paNa pUjya zrI lakSmaNabhAI gherya-kuzaLatA, khaMtathI karatA, je ApaNA jevA mATe khUba preraNAdAyaka banatuM. teo lipinA jJAnanA agAdha sAgara samA lAge, lakhavAnI judAjudA prakAranI zAhI kaI rIte banAvavAmAM AvatI tenuM saMpUrNa jJAna dharAve ane batAve paNa kharA. likhaMtara mATe ekAgratA, manoyoganI sAdhanA tathA pUrvApara saMbaMdhanI tAlabaddhatA keLavavI paDe che. zrI lakSmaNabhAI bhojakanuM kArya marajIvo sAgaranAM taLiyethI motI zodhI lAve, suvarNakAranI dukAnamAMthI bahAra pheMkAyela dhULamAMthI sonAnA kaNane zodhatA. dhULadhoyAnA kArya jeTaluM kaThina lAge. hamaNAM nahi pachI maLajone evuM kyAreya na kahe, apAra sujanatAnAM darzana karAve. lipi vize A hAlatI cAlatI yunivarsiTI kahI zakAya. lakSmaNabhAI bhojaka ela. DI. prAcya vidyAmaMdiranuM ja nahi, jaina saMskRti ja nahi paNa samagra gujarAtanuM AbharaNa hatuM. cIMthare vIMTuM ratana hatuM jenA thakI, gujarAtanuM vidyAjagata vadhAre rUDuM thaI gayuM hatuM. sujJazrI lakSmaNabhAI bhojaka ke papapa
Page #605
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAnI moTI rakamanAM puraskAra svIkAra karavAmAM Ave tyAranuM dazya evuM lAgatuM ke jANe lakSmI sarasvatI pAse jaIne dhanya banatI hoya.' I. sa. 1993mAM gujarAta rAjya mAhitI khAtA taraphathI gujarAtanAM prasiddha hastalikhita bhaMDAro' viSaya upara 35 miniTanI philma banAvavA mATe paNa khUba ja agatyano phALo bhajavela, sahayoga maLela. e philmane evaoNrDa puraskAra maLela. Ama, aneka guru, AcArya bhagavaMtonA AzIrvAda maLela; saMsArI sAdhu banela zrI lakSmaNabhAI upara ApaNA zAsanadevadevI paNa AzIrvAda varasAvatA haze. lakSmaNabhAInA saMsArI jIvana kavanamAM teonA vivAha khUba ja nAnI uMmare thayela tathA sagAI thayA bAda sanArInuM magaja asthira thaI gayela. sannArInA pitAe vivAha phoka karavAnI salAha paNa Apela paraMtu lakSmaNabhAIe lagna bAda magaja asthira thaI gayuM hota to tevuM vicArI bIjA lagna karavAno asvIkAra karela ane sagAI cAlu rAkhI zrI moMghIbahena sAthe ja lagna karyA hatAM. patnIne sArI rIte sAcavI ane saheja paNa duHkha paDavA dIdhuM nahi. sau. moMghIbahene AgalA bhavamAM koI sArA puNya karyA haze to AvA pati pAmyAM ane AdarabhAva maLela. hemalatA-hemIbahenane devanI dIdhela dIkarIne dIkarA barAbara samajI AnaMdamaya rahyA hatA. dIkarIne bALapaNamAM paMcataMtranI vArtAo kahe, jemAM temanI eka putrIvatsala pitAnI chabI UpasI AvyA vagara na rahe. teonAM upara zrI gItAbahena ena. zAhe eka kavitA paNa lakhela. tame rahyA saMsAre bhojaka, kita rahyA karmaTha saMzodhaka lakSmaNa ane rekhAno saMbaMdha lakSmaNarekhA. lakSmaNa ane lipino saMbaMdha bhUSaNarekhA. bhojaka carma paDade paDe tAla, tame karma paDade karo kamAla. tame zodhI rahyAM anupama rAha, ame bolI rahyA "vAha bhAI vAha! jIvananA aMta samaye 87 varSanI uMmare deha kensaragrasta banyo hoI gaNatarInA divaso bAkI rahyA hoI pathArImAM sUtAM-sUtAM ja sUcana mATe dIkarI ke bhatrIjA ke bhatrIjAvahune noTabuka ane pena dhare, haMmezanI peThe lakhavAno prayatna thAya paNa have akSaro vaNalyA, garabaDa-goTALAvALA ane chevaTe to akSara pADavAno prayatna niSphaLa banato jato hato. AvI ruNa avasthAmAM paNa zrutane lagatA samAcArothI romAMca anubhavatA. 88mA varSe temanA avasAna sAthe jANe ke, hastapratavidyAno eka yuga samApta pAmyo! AvuM AgavuM pradAna karanAra bIjA lakSmaNabhAI bhojakanI rAha ApaNe sahue aneka varSo to jovI ja paDavAnI. papa6 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM asara-ArAdhako
Page #606
--------------------------------------------------------------------------
________________ lipijJa zrI lakSNaNabhAI hIrAlAla bhojaka parama zrutopAsaka lipizAstrajJa, pratilekhaka ziromaNI vidvanamaMDala, supUjita zrI la. bho. kA yogadAna zikSAjagatameM avismaraNIya hai, jinakA jIvana hI zrutasevA hetu samarpita, tyAgamayI, tapasyAyukta mu~ha volatI kahAnI thI tathA saMtopa, sAdagI evam saMyama kI jItI jAgatI chavi the| inakI sAdhanA, laganazIlatA, kAryazailI prazaMsanIya the| nispRhabhAva se unhoMne jina zAsanakI jIvanaparyaMta sevA kI thii| yu kahA jAya ki ye bhagavatI sarasvatIke eka kuzala upAsaka the| saca hI kahA gayA hai ki 'gudahImeM bhI lAla chipe hote hai, kIcaDameM bhI kamala khIle hote haiM L. D. vidyAmaMdira nAmaka prasiddha saMsthAmeM apanA kAryakAla sattara varSo se hastaprata, tADapatra, tAmrapatra, bhojapatra, zilApatra, karpaTapatrAdi ke saMrakSaNa, saMpAdana sUcikaraNa va aprakAzita graMthoke prakAzanAdi kAryo meM jur3e rahe the| brAhmI - kharoSTi se lekara Ajataka kI bhAratIya lipiyoM kA unhoMne yatnapUrvaka adhyayana kiyA thaa| lipivikAsa para ve prAmANikatA evam adhikArapUrvaka apanA dRSTikoNa sarvadA prastuta karate the| aneka graMthabhaMDAro kI jIrNazIrNa pANDuliyoM kA unhoMne uddhAra kiyA thaa| isa prakAra dezakI amUlya nidhiko surakSita rakhane tathA isa vijJAna ke satata pravAha kA saphala prayAsa kiyA thaa| Agama prabhAkara muni zrI puNyavijayajI ma.sA. kI pAvananithAmeM dimakabhakSita, jarjarita, dhUla-dhUsarita, paTana-pATana rahita, kSata-vikSata vAcinatama hastaprato ko apanI athaga parizramasa suvyavasthita vidvada-bhogya banAyA thaa| inhoMne jesalamera, khaMbhAta Adi jJAnabhaMDAro kI zruta-saMpadA ko kAlake galemeM jAnese bacA liyA thaa| dasavI sadI se lekara Ajataka ke mUlAkSaroM ko varNamAlAvaddhakara bhrAmaka akSaroM saMketo, azuddhisUcaka pAToM, pATAntaroM AdikA saMkalana kara unakA paricaya-patra saralatama DhaMgase taiyAra kara eka durUha kAryako hala kiyA thaa| lA. da. se zodhachAtra, viziSTa vidvAna, sAdhusaMta tathA dezavideza ke vidvAna baDI saMkhyA lAbhAnvita hue the| AcArya kailAsasAgarajI ma.sA.ke kovA jJAnamaMdira ke prAcInatama hastapratoM va tADapatroM kI kaTina lipi ko sarala prakriyAse dinarAta ke parizramase pUrNa kara vibhAgIya paMDito kA vodha karAyA thaa| ahamadAvAda kI L. D. vidyAmaMdira meM prAcinalipi zikSA ke jijJAsuoM ko bahuta hI sahaja DhaMgase lipi ke maroDa va kAlAntarameM lipi ke vibhinna svarUpoM kI jAnakArI dI thii| isI taraha apane Rpi-muniyoM kI virAsata bhagavAna kI amRta vANI va sarasvatI ke apAra khajAne ko logo ke vIca prastuta kara eka adabhuta kArya kIyA hai| aise tapasvIke hama sava AjIvana RNI hai| hama saba tanamanase inake kAryakI bhUrI bhUrI anumodanA karate haiN| hamArA prayAsa hogA ki inake dharohara, sujJazrI lakSmaNabhAI bhojaka + papa7
Page #607
--------------------------------------------------------------------------
________________ inakaM jivanabhara kI sAdhanA ke upalabdhiyoM ko saMjokara rakheM, evam inakI taraha hI prAcIna lipi kI pAvana zikSAko hara jijJAsuose avagata kraayeN| dhanya unake mAtApitA ko, jinhoMne aisI virala vibhUti ko janma diyaa| aisa vayovRddha lipi prazikSaka zrI la. bho. ke caraNakamalo meM koTi koTi praNAma / DaoN. mahinI aza ___7, puzamana sosAyaTI, biga-2 subhASayo, 22 roDa, bhebhn|2, amAvA-380052 mo. 96014C0975 papa8 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #608
--------------------------------------------------------------------------
________________ Prof Dr. Colette Caillat Varsha Shah [saMzodhanakSetre kAryarata varSAbahene prastuta lekhamAM suprasiddha vidvAna DaoN. koleTa keliyeTanA viziSTa kAryano paricaya karAvyo che. - saM. Prof. Dr. Colette Caillat (1921-2007) was a French professor of Sanskrit and comparative grammar. She was also one of the world's leading Jain scholars. India has been a subject of intense interest to a wide variety of peoples from all corners of the ancient and the modern world throughout the millennia. There are many reasons for this intense and sustained interest. The Indian university system of the ancient era was world renowned and attracted student from a wide variety of countries. They were strung across the northern Indo Gangetic plain starting from Takshashila on the western end to the famed universities of Nalanda, Odantipura and Vikramshila in present day Bihar. Indology is a name given by Indologists to the academic study of the history, languages, and cultures of the Indian subcontinent. 1.1. Indology: Meaning and Definition Indology is known as the science of Indian Society. The Indological perspective claims to understand Indian Society through the concepts, theories and frameworks that are closely associated with Indian Civilization. It made a claim that Indian Society is a unique in structure, function and dynamics and cannot be associated with the European Society. Prof Dr. Colette Caillat + chchc
Page #609
--------------------------------------------------------------------------
________________ Indology relies on book view and culture and denounces rigorous empirical investigation. Indology is both an approach to study the Indian Society and also an independent discipline with Indian Society as subject matter. In both the form Indology consists of studying language, beliefs, ideas, customs, taboos, codes, institutions, rituals, ceremonies and other related components of culture. Indology demands inter-disciplinary, multi- disciplinary and cross disciplinary approach. Indology is also older than Sociology. Many founding fathers of Indian Sociology are also influenced by Indology. Indology is antique in its origin owing its origin to 1784 by Sir William Jones of Calcutta. It was in the year 1987 that Sir William Jones founded the Asiatic Society of Bengal where he introduced the two departments of Sanskrit and Indology. It is the beginning of Indology in India, which has been followed by several other scholars. 1.2. Indology and Orientalism: Within Indology there is the bifurcation of two studies. That is Indology or Indie studies and Oriental studies. Both of them have some commonalities and differences. Indology is a sympathetic and positive picture of NonEuropean Society of the East including Indian Society and culture. Orientalism gives an unsympathetic and negative account of the Indian Society. Indology is said to be the westerner's labour of love for the Indian wisdom. And Orientalism emerged as the ideological need of the Bristish Empire. Indologist like Jones, Louis Renou and Bougle in France and Wilson in British India are the reputed figure and the Orientalist include Muller, William Archard, Max Weber, Karl Marx. Indologist over emphasized Indian spiritualist and under emphasized the materialistic culture. 560 - 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #610
--------------------------------------------------------------------------
________________ Orientalist did the reverse as they undermined spirituality and over emphasized on materialistic culture. The Oriental Institute in Baroda was the second important Indological centre in India founded in 1893 by Maharaja of Baroda. The major objective of the institute was to develop a well equipped library of rare and unpublished Manuscript and reference books on Oriental and Indological studies. The bibliography of Colette Caillat is quite impressive: nine personal books, mostly on Jaina texts, direction of eight books, around 90 articles and 190 reviews in various journals. Caillat was born in Saint-Leu-la-Foret, Seine-et-Oise, January 15, 1921. She embarked upon her academic career with the study of Classical Latin and Greek, focusing on their literary and grammatical aspects. This led her to the study of Sanskrit under Louis Renou and Jules Bloch when he replaced Prof. Renou who was visiting India. Prof. Bloch played a key role in exposing his students to Indian classical languages such as Pali, Prakrit and Apabhramsha as well as modern Indo-Aryan languages. Encouraged by the strong presence of Indian students in his class, Bloch taught his students various details of Indian life. Since no one in France was proficient in these texts, Renou introduced her to Walther Schubring (1881-1969) who led her firmly to the path of Jain studies and encouraged her to participate in the Critical Pali Dictionary, to which she contributed regularly. In India, which she visited for the first time in 1963, she established close contacts with Prof. A.N. Upadhye (1906-1975), Pandit D.D. Malvania (1910-2000), Prof. H.C. Bhayani (1917-2000), Pandit Sukhlalji (1880-1978), Muni Punyavijaya (1895-1971) and Acarya Vidyanandji Maharaj. She often worked in Mysore and in Ahmedabad, at the L.D. Institute of Indology, a place she continued to visit regularly over the years, attracted by its scholarly and family atmosphere. If we were to describe Colette Caillat's scholarly activity in brief, we could say that she was, a specialist in the languages, literatures and cultures of Jainism and Buddhism Prof Dr. Colette Caillat + ch9
Page #611
--------------------------------------------------------------------------
________________ Colette Caillat has made a great contribution to a wider knowledge of the Jaina religion and literature. She also emphasized the links between Jaina and Buddhist traditions, despite their independence, on the linguistic as well as on the doctrinal side. Her doctoral thesis about the Atonements in the Ancient Ritual of the Jaina Monks (Les expiations dans le rituel ancien des religieux jaina) remains a masterpiece, since she was able to explain in a luminous style, a complicated doctrine in a wider context. Atonements in the Ancient Ritual of the Jaina Monks, is a lucid analysis of the svetambara monastic books of discipline (Chedasutras). On the other hand, her DLitt. thesis Paris, 1965, translated into English as Her 'second' thesis, a minute philological study of one portion of a text of this class, was in part published in, 1966 Drei Chedasutras des Jaina-Kanons Ayaradasao Vavahara, Nisiha. Colette Caillat's outstanding study of atonement (prayascitta) has become the standard reference. She presents the subject in its general Indian context, through confrontations with Brahmanical and Buddhist counterparts, respectively in the Vinaya and the Dharmasastras, and as a component of Jain monastic life. Thus her discussion of atonements, the central one of which is confession (Skt. alocana, Pkt. aloyana), is preceded by an exposition on the hierarchical organization of the community as depicted in the Cheda sutras. The important idea is that atonements are not meant as a punishment, but rather as a form of guidance to help the culprits to improve. This work reveals Colette Caillats sympathetic attitude and humanistic nature. Her critical edition of the Candavejjhaya (La Prunellecible) Prakirnakas. 'miscellaneous' group of texts, its French translation and the learned notes are a testimony of sound scholarship in lucid style. *Fasting unto death' (samlekhana), for which the Prakirnakas are of primary importance, was one of her major themes pa62 + 1lmI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #612
--------------------------------------------------------------------------
________________ of investigation, and was the topic of her last published article (Maranasamahipainna, (2007). Colette Caillat was equally attracted to Digambara literature in Apabhramsa, as is shown by her translations of Yogindu's Yogasara (1998) and Paramatmaprakasa (1999), and of Ramasirnha's Dohapahuda (1976, in French and in English). Linguistic features of Apabhramsa as well as the expression of mysticism specific to these texts, is explained in a convincing style. Colette Caillat helped interested readers to find their way through the complexities of Jain cosmology through The Jain Cosmology' (La cosmologie jaina, 1981), an elegant and detailed publication based on Jain manuscripts of the Ksetrasamasa and the Samgrahanis from the private collection of Mr Ravi Kumar. As a Jainologist, Colette Caillat's works focus on the transmission and understanding of important svetambara works belonging to the oldest strata of canonical literature especially Acharangasutra, Sutrakrtangasutra, Das'avaikalikasutra, Uttaradhyayanasutra. Several of her articles deal either with selected sections of these works, with major themes (violence, rules for speech), with the meaning of difficult words or expressions, with their morphology and derivation, and with the relationship between Middle Indian and Vedic. Her direct pupils have much benefited from her teaching that was quite stimulating because of her wide knowledge of all aspects of Indian culture and of Indology. She was able to share with the audience her curiosity and even her love for everything Indian. As a former student, her student, Nalini Balbir testifies that 'Colette Caillat, since the beginning of her career, has read in depth and annotated many works of Indologists of present and past time. Therefore, every statement from her pen is based on longtime thinking, pondering and immense learning. I will always remember her unique way of pronouncing Pali and Ardhamagadhi, which helped to communicate the feeling of living and real languages.' Prof Dr. Colette Caillat * 483
Page #613
--------------------------------------------------------------------------
________________ All works of Colette Caillat are characterized by great accuracy in philological matters, lucidity of exposition, and high sensibility to the texts. Her researches on the vocabulary and on minute details of grammar were conceived as tools for understanding past Indian thinkers. She has encouraged young researchers that had different interests in the large field of Indology. She conceived indological research on an international basis, and was opposed to every form of nationalism, which turns often to chauvinism or sectarianism, she transmitted what she had received from her teachers and friends, because it remains the basis of every future progress in the understanding of the contribution of India to the universal culture. While having strong convictions, and being quite sympathetic towards modern trends, Colette Caillat was both fair and friendly, and she never compromised firm ethical principles. These personal features explain her wide influence and her role in several academic institutions, learned journals and international committees; she served as treasurer of the InternationalAssociation for Sanskrit Studies (1977- 2000), and she was elected to the Presidency of the International Association of Buddhist Studies (1999- 2002). International Indology has suffered a great loss by the demise of Prof. Dr. Colette Caillat, precisely on her eightysixth birthday, 15 January 2007. Colette Caillat will be remembered for her numerous contributions which advanced and enriched the field of Indology for nearly four decades, and for her active encouragement of others in the field. She will be remembered as a human being of rare qualities, an energetic, lively and free individual who valued independence more than anything else, a true lady of the twentieth century. pa64 + 1lmI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #614
--------------------------------------------------------------------------
________________ References: http://www.amazon.co.uk/Atonements-ancient-ritual-Jaina-Series http://www.indicstudies.us/Indologist%20catalog1.pdf Indo-Iranian Journal 50, 2007, pp. 1-4. Jain cosmology / Paperback - January 1, 2004 by Collette Caillat. Ravi Kumar English rendering by R. Norman. Atonement (Jainism) Monastic and religious life Jainism) Jainism - Rituals. The Salibhadra-Dhanna-Ca... (The Tale of the Quest for Ultimate Release by Salibhadra and Dhanna): A Work in... by Collette Caillat (Jul 28, 2005) Ms. Varsha Shah Research Assistant Centre for Studies in Jainism, Vidyavihar M. 09833316414 09757124282 Prof Dr. Colette Caillat + ugu
Page #615
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutavAridhi muni zrI jakhkhavijayajI mahArAja - pUrNimA mahetA gUjarAta vidyApIThanA jainadarzana vibhAgamAM potAnA adhyApana kArya daramiyAna aneka jijJAsuomAM potAnA abhyAsa viSayamAM rasa utpanna karAvanAra zrI pUrNimAbahene A lekhamAM AgamavettA muni zrI jaMbUvijayanA kArya upara prakAza pADavAno AvakArya prayatna karyo che. - saM.) zruta paraMparA jaina paraMparAmAM sAhityane zruta kahevAmAM Ave che. A zrutanI paraMparA tIrthaMkara ane gaNadhara bhagavaMtothI prAraMbhAyelI hoya che. arthanA svarUpe tIrthakaro je dezanA Ape che, gaNadharo ane sUtrAtmaka rUpamAM gUMthe che, je pachI Agama svarUpe suvyavasthita banIne jina zAsananI zruta saMpadAnuM eka mahattvapUrNa rUpa meLave che. A zrutasaMpadAnA mULa svarUpane ghaDavAmAM gaNadharo, pratyeka buddhaRSio tathA sthaviramuniono mahattvano phALo hoya che. A tamAma dvArA racita zratane Agama kahevAmAM Ave che." paraMparAthI kaMThastha rUpe sacavAyelA zrutane samajavA-samajAvavA, sAmAnya buddhi dharAvatA jijJAsu sAdhako sudhI pahoMcADavA mATe vivecanA dvArA vistAra ApIne samRddha banAvavAnuM kArya pachInA kALanA mAna AcArya bhagavaMto karatA rahyA che. zrutane suvyavasthita karavuM, vyAkhyAyita karavuM, vivecita karavuM ane e rIte vadhune vadhu samRddha banAvavuM e mATe jainAcAryoe samaye samaye pracaMDa puruSArtha karyo che. zruta saMrakSaNanI paraMparA zramaNa bhagavAna mahAvIranA nirvANa pachI kaMThastha zrutaparaMparA hajAreka varSa sudhI cAlI tyAra bAda graMthastha zrutanI paraMparAno yuga Avyo. vikramanI 4thI 5mI zatAbdI pachI jainazrutanI paraMparAmAM zrutane graMthastha karI laIne surakSita rAkhavA mATe tatkAlIna AcAryo, munio, zreSThio, zramaNopAsako, zAsako vageree bahu ja mahattvano bhAga bhajavyo. zrutalekhananI A paraMparA madhyakALamAM pa66 ke 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #616
--------------------------------------------------------------------------
________________ eTale ke 12mI 18mI sadI sudhI khUba ja samRddha banIne sacavAI. pamIthI 14mI sadI sudhI tADapatrIya pratonA sarjana thayA. 14mIthI 18mI sadIno samaya kAgaLa upara zrutalekhana karIne ene saMgRhita karavAno yuga rahyo. A daramiyAna bhAratanAM aneka mahattvapUrNa nagaromAM jJAnabhaMDAro astitvamAM AvyA, jyAM A samagra graMthastha zrutane saMrakSaNa maLyuM. khAsa karIne jJAnabhaMDAro, sAdhuo pAse, patio pAse, zreSThIo pAse surakSitapaNe rahyA. mogalakALa daramiyAna yuddho, nAsabhAga, sthaLAMtara ane arAjaktAno eka moTo samayagALo jaina paraMparA mATe paDakArarUpa banyo. jJAnabhaMDAro kAM to sthaLAMtarita thayA, eka jagyAethI bIjI jagyAe pheravAyA, kAM pachI dhamadha kaTTara mugalo ene naSTa nA karI de e bhayanA kAraNe ene chupAvI devAmAM AvyA. AvuM banyuM paNa kharuM! ghaNo moTo hisso dhamadha paradezI zAsakoe naSTa karyo. ghaNo badho hisso ajJAtasthitimAM paDyo rahyo. sAcavaNI, jALavaNInA abhAve UdhaI vagere jIvajaMtuono khorAka banIne naSTa thayo ke bhraSTa thayo. kSatavikSata banyo. e yuga hato 18mI 19mI sadIno! 18mI sadImAM aMgrejonA zAsanakALamAM vaLI eka bIjuM AkramaNa thayuM, mahAmUlA kalAtmaka prAcIna graMthone vecI devAnuM. keTalAye TUMkI dRSTivALA svArthI tattvonA lIdhe zrutano vAraso veraNacheraNa banato cAlyo ane kadAca Aje paNa kyAMka A paristhiti hoya joke have saMrakSaNa mATe khUba prayatno thaI rahyA che. . zruta-sarjananI pravRtti to zramaNa paraMparAmAM aneka rIte cAlu rahI, samRddha banI. kriyAkAMDo, utsava anuSThAnonA ADaMbarabharyA Ayojano vacce paNa mRtopAsanA satata cAlatI rahI. paNa prAcIna kALa, madhyakALamAM sarjananI sAthe saMzodhana, vizleSaNanI je AgavI zailI ke paraMparA samRddha banatI rahI hatI te dhIme dhIme kSINa athavA AchI thatI cAlI. moTA bhAge to saMzodhana pratye udAsInatA ja nahIM paNa asvIkRti paNa pragaTa thavA lAgI. paraMparAgata vicAro ke vicAradhArAothI alaga haThIne kaMIka khojavuM, zodhavuM ke vivecavuM e badhuM sAmAnya rIte upekSita banI gayuM hatuM. AvA vakhatamAM bIjI bAju prAcIna sAhitya khAsa karIne hastalikhita sAhitya vyaktigata saMgrahomAM keda thaIne ghaNebhAge jIrNa zIrNa thaI rahyuM hatuM. A samaye jenaparaMparAne pravartaka kAMtivijayajI, caturavijayajI ane puNyavijayajInI guruziSya-praziSyanI tripuTI maLI jemaNe prAcIna hastalikhita graMthonA jIrNoddhAra, punaruddhAra, punarlekhana, saMrakSaNa, saMvardhananA AyAmo ughADyA. upekSita vAtAvaraNamAM emaNe saMtAyelA, sacavAyelA A hastalikhita gruta khajAnAne zodhavA mATeno bhagIratha puruSArtha AraMbhyo. vartamAnakALanA mahAna vyutadhara Agama prabhAkara puNyavijayajI mahArAje zrutane zodhavAnI, saMzodhita karavAnI saMrakSita karavAnI AgavI paddhati nirmANa karI ane potAnA jIvananA kImatI varaso e mATe prayojyA. ema kaho ke samagra jIvana emAM samarpI dIdhuM. zratavAridhi muni zrI jakhkhavijayajI mahArAja + pa67
Page #617
--------------------------------------------------------------------------
________________ A paraMparAne AgaLa vadhAravA, jIvaMta rAkhavA emaNe zruta sAdhanA-samupAsanA mATenA kaparAkALamAM jaMbUvijayajI mahArAjane zodhIne pote AraMbhelA zruta saMzodhana saMrakSaNanA yajJanA bhAgIdAra banAvyA ke vAraso soMpyo. Agama kRtagagananA dIptimAna nakSatra eTale jabUvijayajI mahArAja have ApaNe jaMbUvijayajI mahArAjanI vAta karIe. jaMbU nAma sAme AvatA jema eka jaMbUdvIpano AkAra Ubho thAya, ati vizALa bhUmino ahesAsa thAya, basa AvI ja vizALatAno anubhava Ape che jabUvijayajI mahArAjanuM nAma. AgamazrutanA AjIvana upAsaka, paramAtmabhaktinA AkaMTha ArAdhaka, prANI-premanA parama paricAyaka, mAtR-pitR bhaktinA mahAna bhAvaka, zramaNajIvanacaryAnA jIvaMta sAdhaka, sudIrgha padayAtrAnA prAkRSTa parivrAjaka munizreSTha jaMbUvijayajI mahArAjanI sarvatomukhI pratibhAnI vAta karavI eTale dIvAsaLInA ajavALe mAIlono mAraga kApavo. vi.saM. 1979 mahAsuda-1, tArIkha 1-1-1923nA jhIMjhuvADA gAmamAM pitA bhogIlAla tathA mAtA maNibahenanA putra tarIke janmelA cInubhAI 14 varasanI vaye ratalAma khAte vi.saM. 1994, vaizAkha suda-13, 25-5-1937nA roja pU. caMdrasAgarajI mahArAjasAhebanA haste potAnA pitA muni bhuvanavijayajInA ziSya banIne sAdhu bane che. saMyamajIvananI yAtrA sAthe ja mRtopAsanAnI yAtrA AraMbhAya che. emanI yAtrAnA mArgadarzaka ane sahAyaka bane che emanA pitA muni. dIkSA jIvananA prAraMbhathI AraMbhAyelI sAdhanAyAtrA tyAga ane tapanI sAthe svAdhyAyanI yajJa-vedikA banI. khAsa karIne dArzanika adhyayananI dizAmAM emanI pratibhA vadhu ne vadhu nIkharatI gaI. saMzodhananI sudIrgha yAtrAno AraMbha A guru-ziSyanI joDalIne koI durlabha tema ja upayogI graMthanuM saMpAdana karavAnI IcchA thaI ane temaNe prAcIna jJAna bhaMDAronA uddhAraka ane aneka graMthonA saMzodhaka munirAjazrI puNyavijayajI mahArAjanI salAha lIdhI. puNyavijayajI mahArAjanA manojagatamAM dvAdasAra-navacakranuM nAma hatuM ja, kAraNa ke mallavAdI praNIta bAdasAra-nayacakranuM mULa to maLatuM nahotuM paNa tenI upara AcAryazrI siMhasUri kSamAzramaNe racelI ati vistRta nayacakravRtti maLI hatI, tenuM saMzodhana karavAnI khAsa AvazyakatA hatI. AnI upalabdha prationI azuddhatA ane graMthomAM AvatA asaMkhya saMdarbho zodhavAnI muzkelIonA kAraNe A kArya atyaMta kaThina hatuM, eTale pU. munizrI puNyavijayajI mahArAje temane A graMthanuM saMzodhana-saMpAdana karavAnI bhalAmaNa karI. atizaya kaThina hovA chatAM te kAma upADI levAnI A guru- ziSya tatparatA batAvI. munizrI jaMbUvijayajI mahArAja sAhebe vi.saM. 203mAM pU. gurudeva munizrI pa68 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #618
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhuvanavijayajInA AzIrvAda ane pUrNa sahakArathI A ati kaThina kAryano AraMbha karyo. lupta thayelA A graMthanA punaruddhAranuM kArya atyaMta kaparuM, ati zrama-sAdhya ane lagabhaga azakya kahI zakAya evI koTinuM hatuM. prakhara pratibhAvaMta zrI mallamunie daza hajAra zloka pramANa nUtana nayacakra graMthanI racanA karI. kALanA paribaLe mULa nayacakra graMtha lupta thayelo hovAthI maLato nahoto. lagabhaga sAtamI sadImAM siMhasUri nAmanA AcArya bhagavaMte e malavAdInA nayacakra para vAyagamAnusAriNI TIkA racI hatI. A nyAyagamAnusAriNI TIkAnI hastaprato aneka graMthabhaMDAromAM maLe che. samadarzI A. haribhadrasUri ane kalikAlasarvajJa AcArya hemacaMdrasUri paNa A graMtha lupta thayAnI vAta noMdhe che. sattaramI sadImAM to A graMthanI hastapratanI nakalo paNa durlabha thaI gaI hatI. mahAmahopAdhyAya nyAyAcArya upAdhyAya yazovijayajI mahArAja sAhebane dvAdasAra-nayacakranI eka hastaprata maLI hatI. te hastapratane AdhAre temaNe tathA temanA guru vagere sAta munivaroe mAtra paMdara divasamAM navI nakala taiyAra karI hatI. A hastapratamAM paMcAvanaso jeTalA zloko to khuda upAdhyAya yazovijayajIe potAnA hAthe ja lakhyA che. AvI ati virala ane amUlya hastaprata amadAvAdanA devasAnA pADAnA upAzrayamAMthI maLI AvI hatI. upAdhyAya yazovijayajI svayaM A graMthanI nakala karavA bese te ghaTanA ja A graMthanI mahattA. viziSTatA darzAve che. I. sa. 195ramAM munirAjazrI caturavijayajI ane paMDita lAlacaMdajIe prathamanA cAra ara saMpAdita karyA. A cAra arano prathama bhAga gAyakavADa orienTala sirijha taraphathI prakAzita thayelo che, te pUrve AcArya vijaya. labdhisUrijIe A graMthanuM saMpAdana kArya hAtha dharyuM hatuM te cAra bhAgamAM I. sa. 1948thI 1960 daramiyAna prakAzita thayo hato. munizrI jaMbUvijayajI saMskRta-prAkRta-aMgrejI Adi bhASAo to jANatA ja hatA ane jaina darzanano ane bhAratIya darzanano sAro evo abhyAsa hato. paraMtu nayacakra graMthanuM saMzodhana-saMpAdana karavuM e eka moTo paDakAra hato, kAraNa ke bauddha, sAMkhya, vaizeSika Adi darzananA je aneka graMthanA udhdharaNo nayacakra graMthamAM udhdhata karyA che te graMtho prApta thatA na hatA. moTA bhAganA graMtho alabhya hatA athavA aprakAzita hatA. | munizrIe jANyuM ke tibeTamAM likhaMtara thayelA keTalAka saMskRta graMtho upalabdha che ane bauddha darzananA keTalAka graMtho tibeTIyana-bhoTa bhASAmAM sadIo pUrve anuvAdita thayelA te hAla upalabdha che eTale temaNe tibeTIyana bhoTa bhASAnuM paNa jJAna meLavI lIdhuM. bhoTa bhASAmAM teMjura-phenjaramAM aneka graMtho, mULa saMskRtamAM ke pAlI bhASAmAM lakhAyelA graMtho, liyaMtara thayelA graMtho athavA bhASAMtara thayelA graMtho upalabdha thAya che. dvAdasAranayacakramAM upayogamAM levAyelA graMtho bhAratamAM zratavAridhi muni zrI jakhkhavijayajI mahArAja + 569
Page #619
--------------------------------------------------------------------------
________________ lupta thaI gayA hovAthI temaNe tibeTIyana bhASAmAM upalabdha graMtho maMgAvI teno abhyAsa karyo. dvAdasAranayacakranA prathama aramAM ja diggAganA pramANasamuccaya graMthano upayoga thayo hato. A graMtha mATe mAtra bhAratanA ja nahIM paraMtu videzanA paNa aneka vidvAno zodhakhoLa karI rahyA hatA, paraMtu mULa graMtha maLato na hato. bhoTa bhASAmAM tenuM bhASAMtara prApta thayuM. te bhASAMtara meLavI munizrIe te graMthano abhyAsa karyo ane tenuM punaH saMskRta bhASAmAM bhASAMtara karyuM. dvAdasAranayacakra graMthanuM saMzodhana-saMpAdana sarvAga saMpUrNa bane teTalA mATe munizrIe koI paNa prayAsa bAkI rAkhyA na hatA. tibeTIyana bhASAmAM anuvAdita saMbaMdha dharAvatA graMtho tapAsyA pachI paNa teozrIe A bAbatanA jANakAra paradezI vidvAno sAthe saMparka sAdhyo. osTriyAnA DaoN. I. phalinera, ITalInA Do. TucI, iMglenDanA DaoN. thompasana, yunAITeDa sTeTsanA DaoN. volTara mauTera ane DaoN. jyorja bursa, jApAnanA Do. chellokAnAkurA vagere sAthe teo satata patravyavahArathI saMparkamAM rahyA. deza-paradezanA vidvAnono saMparka sAdhI saMskRta, ardhamAgadhI aMgrejI uparAMta cInI, phrenca vagere bhASAomAM lakhAyelA saMbaMdhita bauddha ane brAhmaNa graMthomAMthI saMdarbha meLavI athAga prayatnonA aMte saMpAdananuM A muzkela kArya pAra pADyuM. koI paNa mULa graMtha uparathI enI TIkA racAya e to sahaja che paraMtu bUvijayajIe to TIkA uparathI mULa pATha nirdhArita karyo, je eka apratima upalabdhi hatI. A zakavartI mahAna graMthanA prakAzananI paNa eka kahANI che. vi.saM. 195ranA bIjA jeTha sudi bIja, tA. 13-6-1896nA roja bhAvanagaramAM te samayanA mahAna jainAcArya parama pUjya zrImad AtmArAmajI mahArAjanA svargavAsa pachI bAvIsamA ja divase jaina AtmAnaMda sabhAnI sthApanA thaI hatI, jenA upara pUjya pravartaka zrI kAMtivijayajI mahArAja, muniratnazrI caturavijayajI mahArAja ane Agama prabhAkara zrI puNayavijayajI mahArAjanI amIbharI dRSTi hatI. A sabhAno eka mukhya hetu pUrvAcAryoe racela jaina sAhityanA saMzodhana, prakAzana ane pracAra-prasArano hato. te kAryano AraMbha karavAmAM ane tene vegavaMto karI prazasta banAvavAmAM A guru-ziSya-praziSyanI tripuTIno puruSArtha asAdhAraNa hato. A saMsthA dvArA e vakhatamAM saMzodhana-saMpAdananI dRSTie namUnedAra ane uccakoTinA lekhI zakAya evA 200 jeTalA jaina sAhitya graMthonuM prakAzana thayuM hatuM.'pUjya munizrI puNyavijayajI mahArAjanA svargavAsa pachIthI A saMsthAnI prakAzana-saMpAdana vagerenI saghaLI javAbadArI aMtima kSaNa sudhI munizrI jaMbUvijayajI mahArAje upADI hatI. A ja saMsthA dvArA saMvata 2022mAM tA. 304-67nA roja AgamaprabhAkara munirAjazrI puNyavijayajI mahArAja sAhebanI nizrAmAM saMmAnanIya zeTha zrI kasturabhAI lAlabhAInA pramukhasthAne Do. AdinAtha pa00 + 1lmI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #620
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAtha upAdhyenA zubha haste prathama bhAganuM vimocana karavAmAM AvyuM hatuM. bIjA bhAganA vimocanano samAroha saMsthAnA upakrame muMbaImAM pAyadhunI goDIjI jaina upAzrayamAM saMvata 2033mAM tA. 10-1-77nA roja pU. AcArya vijayadharmasUrijInI nizrAmAM pUjyazrI yazovijayajI (yazodevasUrijI)nA varada haste thayo hato. trIjo bhAga I. sa. 1988mAM prakAzita thayo. nayacakranA saMpAdananI yAtrAno prAraMbha saMvata 2003mAM thayo ane pUrNAhuti saMvata 2044mAM thayo. kula 41 varSanuM dIrghakAlIna vidyAtapa sAnaMda saMpanna thayuM. graMthanA prAraMbhathI pUrNAhuti sudhIno 41 varSano itihAsa eTale pU. munizrI jaMbUvijyajI ma.sA.nI saMzodhananiSThA ane bhagIratha puruSArthano itihAsa ema kahIe topaNa jarAya atizayokti nahIM gaNAya. munizrInA vidyAtapane aMjali ApatA paMDita sukhalAlajIe kahyuM hatuM ke "A graMthanA saMpAdanamAM vidvAna munizrI jaMbUvijyajIe je dhairya, utsAha ane UMDI samajaNathI kAma karyuM che te bAhya tapanA badhA ja prakArone AMbI jAya tevuM AtyaMtara tapa che." A graMthanuM saMpAdana Adarza saMpAdananI koTinuM che. A aMge paM. dalasukhabhAI mAlavaNiyA noMdhe che ke "nayacakra e jema eka ane atulya graMtha che tema A tenuM saMpAdana paNa jainadarzananA anya graMthonAM je keTalAka ucca koTinA saMpAdano thayA che temAM paNa atula che ane eka ja rahevA sarjAyuM che ema niHzaMka kahI zakAya. Avo prayatna bIjA koI ka2ze ke kema e kahevuM muzkela che. A dRSTie pU. munizrI jaMbUvijayajIne ApaNe jaina graMthanA ajoDa saMpAdaka kahI zakIe. A graMthanA saMpAdaka mATe bhAratIya darzanonA abhyAsIo temanA cikALa RNI rahevAnA che e niHzaMka che." graMthanA prAraMbhathI te pUrNa thayo tyAM sudhIno 41 varSano itihAsa eTale pU. munizrI jaMbUvijyajI ma.sA.nI saMzodhana niSThA ane bhagIratha puruSArthano itihAsa eka kahIe to jarAya atizayokti nahIM gaNAya. saMyama jIvanayAtrA 74 varSanA potAnA dIkSAjIvana daramiyAna hajAro kilomITarano pAdavihAra karyo. badrinAthathI sametazikharajIno seMkaDo kilomITarano avismaraNIya vihAra karyo ane nava vakhata to sametazikharajInI yAtrA karI. tema ja pAlitANAmAM jeTalo samaya sthiratA hoya teTalA divaso acUka pagapALA jAtrA karatA, jIvananI pratyeka paLa jinazAsana ane prAcIna jaina sAhityane samarpita karI. himAlayamAM badrikaiA2 52 pUjyazrIe jina maMdiranI pratiSThA karI ane patra rUpe lakhAyeluM temanuM mArI himAlayanI padayAtrA' pustaka patra-pravAsasAhitya jagatanuM aNamola najarANuM che. jApAna, IMglenDa jarmanImAM prAcIna bhAratIya zAstro vize saMzodhanakArya karanArA vidvAno ane saMzodhaka vyaktio emanI pAse AvatA ane divasonA zrutavAridhi muni zrI jambavijayajI mahArAja + 571
Page #621
--------------------------------------------------------------------------
________________ divaso sudhI emanI sAthe rahIne emanA pAMDitya ane pAvanakArI vyaktitva baMneno anubhava karatA. jaina dharma ke bauddha dharma vize koI vidvAnane abhyAsa ke saMzodhana karavuM hoya ke pachI saMskRta ke pAlI bhASAnA viSayamAM vadhu abhyAsa karavo hoya to teo munirAjazrI jaMbUtiyajI pAse doDI jatA. munirAja zrI jaMbUvijayajIe saMzodhana yAtrAne eka vadhu UMcA sopAne pahoMcADI. 'anuyogadvAra'' sUtra jevA Agamone `lavAnI cAvI samo graMtha emaNe Apyo, to haribhadrasUrinI kRti dharmabiMdu'nuM saMpAdana karyuM. kaNAdanA vaizeSika sUtronA arvAcIna pATha sAme temaNe prAcIna pATho zodhI ApyA. saMzodhana mATeno zrama, cIvaTa, khaMta e badhuM to hatuM, paraMtu emanI pAse eka trIjI AMkha hatI je saMzodhana samaye mULa graMthanA marmane ke enI khUTatI kaDIne ujAgara karI ApatI. hemacaMdrAcAryanA yazasvI ziSyo pU. rAmacaMdrasUrijI ane pU. guNacaMdrasUrijIe nATakakSetre ane dArzanikakSetre mahattvanuM pradAna karyuM je dravyAlaMkAra TIkA sahita munizrI jaMbUvijayajIe ApyuM. e ja rIte kalikAlasarvajJa hemacaMdrAcAryanA jIvananI chellI kRti gaNAtI yogazAstra'nuM munirAjazrI jaMbUtijayajIe kareluM saMpAdana eka navI bhAta dharAve che. emanA graMtho muMbaInAM zrI mahAvIra jaina vidyAlaye jaina Agama graMthamALA sirijha dvArA ane dilhInI 'zrI bhogIlAla laheracaMda insTiTyUTe' vizeSapaNe prakAzita karyAM. prAcIna graMthonuM emanuM saMpAdana kArya pacIsa hajArathI vadhu pRSThomAM patharAyeluM che. jyAre teozrIne tA. 15-11-05nA roja hemacaMdrAcArya eNvaoNrDathI sanmAnita karAyelA tyAre samApananA samaye aMtamAM pU. munizrI jaMbUvijayajI ma.sA.e jaNAvyuM ke, 'huM kharekhara nAno mANasa chuM, badhA mArI prazaMsA kare tene huM aTakAvI zakato nathI. paNa bhagavAnane eTaluM ja kahuM chuM ke teoe mArA mATe je kahyuM che tene pAtra huM banuM. pU. mAtA-pitA, guru mahArAja ane bhagavAnanI kRpAthI ja huM dhanya banyo chuM. mArA upara mArA guru mahArAjano je atyaMta upakAra che tenI to huM kalpanA paNa karI zakato nathI. huM hajI bIjA pacAsa varSa jIvuM topaNa kAma pUrNa thAya tema nathI. vadhumAM vadhu kAma pUrNa karI zakuM evI zubhecchA tamArI pAse mAMgu chuM.' prAcIna jaina sAhityanuM vyavasthita saMzodhana ane prakAzana thAya to jaina samAjane, badhA abhyAsIo ane vidvAnone jaina dharmano vizeSa paricaya thAya ane jaina sAhitya tarapha vizeSa abhiruci vadhe, A hetuthI prAcIna jaina sAhityanuM saMzodhana ane prakAzana atyaMta jarUrI banyuM hatuM. munizrI jaMbUtiyajI mahArAja sAhebe A dizAmAM ghaNuM ja prazaMsanIya kArya karyuM che. puNyavijyajIe AraMbhelI yAtrAne munizrI jaMbUvijayajIe AgaLa dhapAvI. jesalamera, pATaNa, khaMbhAta, lIMbaDI, pUnA, vaDodarA vagere sthaLoe saMgrahAyelA graMtho je astavyasta thaI gayelA tenuM khaMtathI ane ati parizramapUrvaka Adhunika Dhabe sUcipatro pragaTa karAvI UMDI 572 1 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #622
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUjhathI ane abhyAsapUrvaka sUkSmAtisUkSma dRSTithI saMzodhana karyuM hatuM. ane tenA saMrakSaNa mATe mahattvanA graMthonI tema ja hastapratonI mAikrophilma ane jherokSa dvArA 'sIDI' tathA 'DIvIDI' karAvI hatI.. Ama vidvAnone, saMzodhakone prAcIna vAraso sulabha karavA mATe temaNe je jahemata uThAvI hatI tenI prazaMsA karavA pUratA zabdo jaDe tema nathI. temanuM A kArya cirakALa sudhI yAda raheze. A kArya na kevaLa jainaparaMparA sAthe saMbaMdha rAkhe che, na kevaLa bhAratIya-paraMparA sAthe saMbaMdha dharAve che, paraMtu samagra mAnava saMskRtinI dRSTie paNa e upayogI che.' suprasiddha sAhityakAra kumArapALa desAIe noMdhyuM che ke teo emanA hastAkSara karatA tyAre jaina muni jaMbUvijya' ema lakhatA. pada ke prasiddhi emane sparzI zake tema nahotA ane tethI aneka saMghoe emane upAdhyAya ke AcArya jevI padavI ApavA mATe Agraha karyo, chatAM emaNe eno satata inkAra karyo hato. viduSI sAhityakAra mAlatIbahenanuM avalokana jaNAve che ke munizrI jaMbUvijyajI" kahetA muni' zabda temanA mATe vizeSa na rahetA 'vizeSya' banI zake. 'muni koNa' athavA muni kone kahevAya' teno Adarza eTale pU. munizrI jaMbuvijyajI mahArAja sAheba. 'muni' padane gaurava bakSe evA aNagAra eTale pU. jaMbUtiyajI mahArAja sAheba jaMbUtiyajInA aMtaranA udgAra zramaNaparaMparAne eo haMmezAM kahetA "bhUtakALamAM svAdhyAya e sAdhu-sAdhvI saMghano prANa hato. e svAdhyAyaruci pharIthI pragaTa karavAnI khAsa jarUrI che, A yugamAM te durlabha, durlabhatara, durlabhatama che. graMthonI kopIo paNa phoTA rUpe athavA jherokSa Adi rUpe maLavAnI - meLavavAnI anukULatA nirmANa thayelI hovAthI jo kharekhara tIvra adhyayananI ruci jAge to vyApaka ane gaMbhIra adhyayanamAM ghaNI saraLatA nirmANa thayelI jaNAze. jemajema svAdhyAya vadhaze tematema jIvanamAM ghaNA ghaNA doSonuM pramArjana tathA nivAraNa thaze. tema ja sAdhujIvana e kharekhara divyAtidivya che' evo anubhava ane apUrva AsvAda sAdhujIvanamAM prApta thaze tema ja sAdhu-saMto dvArA zAsananI paNa mahAna prabhAvanA thaze." jina zAsananA zrAvako mATe emanI bhalAmaNa hatI ke zrAvakasaMghamAM paNa svAdhyAya ruci pragaTa karavAnI atyaMta jarUra che. zrAvakasaMghamAM sAcA arthamAM svAdhyAya ruci pragaTa thaze to je-je anuSThAno atyAre saMghamAM cAlI rahyA che temAM kharekhara prANa purAze tema ja te-te anuSThAnomAM tathA jIvanamAM je kaMI jaDatA tathA avidhi AvI gaI che te paNa kharekhara dUra thaze, tema ja jaina zAsananI sAcI unnatimAM tathA sAcI prabhAvanAmAM sAco phALo ApavAnuM zreya zrAvakasaMghane prApta thaze.deg prAcIna sAhityanA saMzodhananAM saMdarbhamAM pUjya puNyavijayajI pratye potAnA zrutavAridhi muni zrI jambavijayajI mahArAja + 573
Page #623
--------------------------------------------------------------------------
________________ manobhAvo darzAvatA temaNe kahyuM hatuM: "pU. pravartakazrI kAMtivijayajI mahArAjanA ziSya pU. zrI caturavijayajI mahArAja tathA temanA ziSya AgamaprabhAkara pU. mu. zrI puNyavijayajI mahArAje pATaNamAM satata aDhAra varSa rahIne tADapatra upara tathA kAgaLa upara lakhelA seMkaDo hajAro hastalikhita Adarzone vyavasthita karyA tenuM sUcipatra (lisTa) banAvIne A graMtho sulabha karyAM che. jesalame2 jaIne ghaNAM kaSTo veThIne 16 mahinA rahIne tyAMnA bhaMDArane paNa vyavasthita karIne sucipatra (lisTa) banAvIne e graMthonI paNa jANakArI ApaNane ApI. have A graMthono upayoga karIne hajAro zuddha pATha prakAzamAM lAvavAnI AjanA saMzodhakonI pharaja che. joke A graMtho meLavavAmAM paNa avarodho ghaNA che. chatAM eno upayoga thaze to ja ghaNAghaNA zuddha pATho prakAzamAM Avaze A nizcita hakIkata che. prAcIna graMtho maLyA pachI paNa eno upayoga kema karavo e mATe khUba dhIraja ane UMDA tathA vizALa anubhavanI jarUra paDe che. "hastalikhita graMthomAM AdithI saLaMga lakhANa ja hoya che. judA judA peregrApha jevuM kaMI hotuM ja nathI. sAmAnya rIte padaccheda tathA alpavirAma Adi virAma cihno paNa hotA nathI. koIka graMthamAM hoya to te paNa tenI rIte hoya che. bahu vizvAsa rAkhI zakAya nahi. vaLI pahelA DimAtrA (pRSThamAtrA)mAM graMtho lakhAtA hatA. eTale DimAtrA vAMcavAmAM bhUlo thatI hatI. eTale lahiyA lakhavAmAM bhUlo karI bese eTale hastalikhitamAMthI mudraNayuga zarU thayo, tyAre lAkho padone kyAM chUTAM pADavAM tathA kyAM kyAM alpavirAma Adi virAma cihno mUkavAM e moTo vikaTa prazna hato. te samayanAM saMpAdaka-saMzodhakone keTalo bauddhika tathA zArIrika zrama paDyo haze tenI ApaNe kalpanA paNa karI zakIe nahi. AvA apramata jJAnayogI mahApuruSoe karelI vrutasevAnA ApaNe sau RNI chIe. "puNyavijyajI mahArAje aneka graMthonA pAThabhedo laIne rAkhelA che. saTIka bRhatkalpasUtranA cha bhAgo saMzodhita karIne emaNe prakAzita karyA tyArathI saMzodhana mATeno emano mativaibhava prakAzamAM Avyo. saMzodhana yuganA Adyapravartaka tarIke temanuM nAma amara raheze. 'dvAdasAra nayacakra'nA saMzodhana-saMpAdana dvArA saMzodhana kSetramAM mane lAvanAra ane e rIte mArA viziSTa upakArI vartamAna saMzodhana yuganA Adyapravartaka Agama prabhAkara pU. munirAja zrI puNyavijyajI mahArAjane koTizaH vaMdana ane abhinaMdana. 11 pUjya munizrI jaMbUvijyajI mahArAje saMzodhitasaMpAdita karelA graMthonI saMkhyA 30 jeTalI che. jemAM Agama sAhityanA 11, dArzanika sAhityanA 5, vyAkaraNa sAhityanA 3, dharma AcAra sAhityanA 5, sUcipatra keTaloga-3 (pATaNa keTaloganA 4 bhAga che), prAcIna maMtra sAhityanA 2, A uparAMta stavano-gahulI tathA himAlayanI padayAtrA (patra sAhitya) pustako emaNe lakhyA che. emanA pravacanonA aMzo guruvANI zIrSakathI (bhAga 1thI 4) prakAzita thayA che. 574 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdho
Page #624
--------------------------------------------------------------------------
________________ alagArI oliyA jevuM vyaktitva pUjya jaMbUvijayajI mahArAjanA saMzodhana kSetre pradAnane abhinaMdavA mATe zreSThI kastUrabhAI lAlabhAI smAraka nidhi amadAvAdanA 7mA volyuma rUpe sane 2004mAM Munivar Jambuvijay Festschrift nAme 436 pAnAno eka daLadAra graMtha suprasiddha jaina skolara ane saMzodhaka pro. ema. e. DhAMkI ane Do. jitendra zAhanA saMpAdana heThaLa pragaTa thayo che. A graMthamAM bhArata tathA paradezanA 19 jeTalA khyAtiprApta vidvAna vivecaka skolaronAM judA judA jaina viSayo para adhyayanapUrNa Alekho saMgRhIta che. aphasosa eTalo ja ke pU. jaMbUvijayajI mahArAjanI sakhatAIthI nA pADavAnA kAraNe e graMthamAM emanA vize koI Alekha ke vizeSa ullekha nathI. emanA pratye UMDI zraddhA dharAvatA jesalameranA rAjendra ke. coraDIyAe hiMdI bhASAmAM zrI guru IkatIsAnI racanA karI che jemAM 31 kaDI-gAthAmAM bUvijayajI mahArAjanA guNo gAyA che. emanI aliptatA vize vAta karatA emanA suvinIta ziSya paMnyAsa zrI puMDarIkavijayajI jaNAve che ke paramAtmA pratyenuM samarpaNa evuM ke game teTalA varSonI mahenata hoya, game teTalo te graMtha vizvamAM prasiddhi meLave tevo hoya ke AMtararASTrIya kakSAno hoya to paNa tenA vimocana mATe temaNe kyAreya samAraMbha goThavI vidvAnone bhegA karyA hoya evuM mArA dhyAnamAM nathI. teo eka ja vAta karatA ke graMtha taiyAra thaI chapAIne Ave eTale derAsaramAM jaI mULanAyaka bhagavAnanA khoLAmAM mUkI devAno eTale vimocana thaI gayuM. vimocana zabdano mULa artha paNa mUkavuM evo ja thAya che." eo digaMbara jaina maMdiramAM jatA ane bhakti karatAM. emane kyAreya manamAM paNa nahi AvyuM ke A ApaNuM derAsara nathI. teo amane kahetA ke bApAnI AMkho khUlI hoya topaNa te bApA ja che. anya devI-devatAnA sthAno pAsethI pasAra thatA hoya tyAre paNa A paramAtmAnI ja zaktino aMza che ema mAnI tenA pratyenA aucityane kyAre paNa cUkatA nahIM. jIvanayAtrAnA paDAva munizrI jaMbUvijayajI mahArAjanA ziSyomAM sahu prathama ziSya vi. saM. 2016mAM munizrI devabhadravijayajI banyA tathA aMtima ziSya tarIke bAlamuni kIrtidharmavijayajInI dIkSA vi.saM. 2064 caitra vada-5nA thaI. emanA ziSya-praziSyonI saMkhyA 8 che. jemAM 3no kALadharma thatA emanA 5 praziSyo jemAM mukhya paMnyAsapravara puMDarikaratnavijayajI ma. che, e sahu munizrI jabUvijayajI mahArAjanA jIvana-svapnane sAkAra karavA, saMzodhananA kAryane AgaLa vadhAravAnI sAthe potAnI AMtara sAdhanAmAM paNa otaprota che. pUjya munizrI jaMbUvijayajI mahArAje 72 varasanA dIkSA paryAyamAM kule zratavAridhi muni zrI jakhkhavijayajI mahArAja pa7pa
Page #625
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7ra cAturmAsamAM emaNe gujarAtamAM pa3, mahArASTramAM 9, rAjasthAnamAM 5, uttarAMcalamAM ra, jhArakhaMDamAM 1, madhyapradezamAM 1, kendra zAsita pradezamAM 1, A pramANe cAturmAsa karyA hatA. gujarAtamAM karelA cAturmAsomAM amadAvAdamAM 5, pAlItANAmAM 5, jhIMjhuvADAmAM 4, AdariyANAmAM 3, mAMDalamAM 3, lolADAmAM ra, chANImAM 2, bhujamAM 2, mAMDavImAM 2, AsaMbiyA 2, koDAyamAM ra A uparAMta nAkoDAtIrtha khAte 2 cAturmAsa tathA anya sthaLoe 1-1 cAturmAsa karyA hatA. vividha bhASAonA jJAtA tarIke jANItA munizrI jaMbUvijayajI mahArAja mATe saMzodhananI prakriyA svazodhana ane svabodhananI maMjila sudhI pahoMcADanArI pagadaMDI hatI te mATe ja eo kyAreya lokeSaNA ke vikveSaNAnA vamaLamAM taNAyA na hatA. paramAtmA sAthenI emanI prIti pratItinI paricAyaka hatI. emaNe jIvadayAnAM kAryo dvArA mUMgAM-abola jIvone zAtA - zItaLatA ApI. jinavANInA bahumUlya prAcIna vArasAne saMrakSaNa ane saMvardhana pradAna karyuM. hajAro mAIlonI vihArayAtrA karIne nAnAthI moTA sahune vizALatA, udAratA ane premALatAno paricaya karAvyo. sahujana sukhAya, bahujana hitAya emanuM umadA ane unnata jIvana paNa vi.saM. 2066, kArataka vada-11, 12-11-2009nA nAkoDA (rAja.) zrI jesalamera tarapha vihAra karatA bAyaDu gAma pAse vAhana dvArA akasmAtano bhoga banIne saMkelAI gayuM. ApaNI pAse emanI smRtio zeSa bacI che. ApaNI vacce emanI kRtio sacavAI che. aMtamAM ati mahattvanI ane gaMbhIra vAtaH pUjyazrI jaMbUvijayajI mahArAje 13-4-1988nA roja ghadAnA dhAma pAlitANA khAte potAnA ziSyo uparanA bhalAmaNa patramAM lakhyuM hatuM ke mArI pAchaLa koI mUrti, pAdukA, jIvanacaritra Adi karAvazo nahi - lakhAvazo nahi. saMsAranI saMsAranA bhayaMkara viSayonI kalezakArakatA joIne mane kazAmAM rasa rahyo nathI. mokSamAM ane AdIzvara dAdA tathA zaMkhezvara pArzvanAtha bhagavAnanI sevAmAM lIna thavAnI ja have mane bhAvanA baLavAna banI che." munizrI jaMbUvijayajI mahArAja dvArA saMzodhita-saMpAdita graMtho. 1. dvAdasAra nayacakra bhAga 1-2-3 2. AcArAMgasUtra mUlamAtra 3. sUtrakRtAMgasUtra mUlamAtra 4. sthAnAMga tathA samavAyAMgasUtra mUlamAtra 5. jJAtAdharmakathAMgasUtra mUlamAtra 6. anuyogadvAra sUtra cUrNi, haribhadrI vRtti tathA maladhArI hemacaMdrasUri viracita vRtti sahita bhAga 1-2 7. sthAnAMgasUtra abhayadevasUri viracita vRtti sahita, bhAga 1-2-3 576 + 1lmI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #626
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8. samavAyAMgasUtra abhayadevasUriviracitavRtti sahita 9. dravyAlaMkAra svopajJaTIkA sahita 10. nyAyapravezaka (bauddhAcArya diMggAga praNIta) 11. sarvasiddhAMtapravezaka 12. yogazAstra svopajJa vRtti sahita bhAga 1-2-3 13. pATaNanA judAjudA bhaMDAronA hastalikhita graMthonuM sUcipatra bhAga 1-2-3-4 14. jaisalameranA bhaMDAranuM sUcipatra 15. dharmabiMdu (kartA-haribhadrasUri) municaMdrasUriviracita TIkA sahita 16. siddhahemacaMdrazabdAnuzAsana-laghuvRtti 17. siddhahemacaMdrazabdanuzAsana-laghuvRtti 18. siddhahemacaMdrazabdAnuzAsana rahasyavRtti 19. siddhahemacaMdrazabdAnuzAsana (mUlasUtro akArAdikama yukta) 20. vaizeSikasUtra - candrAnandacittavRtti sahita 21. upadezamAlA-heyopAdeyA TIkAsahita 22. sthAnAMgasUtra saTIka bhAga 1-2-3 23. yogazAstra svopajJa vRtti sahita bhAga 1-2-3 24. ThANAMgasamavAyAMgasUttama ca (zIlAMkAcAryakata TIkopeta) 25. AcArAMgasUtrakRtAMgasUtra saTIka 26. AcArAMgasUtra (zIlAcAryakata vRttiyukta prathama zrutaskaMdhanA prathama cAra adhyayana paryata). 27. paMcasUtra saTIka 28. gaphulI saMgraha 29. sUrimaMtrakalpasamuccaya bhAga 1-2 30. strInivaNakevalI bhakti prakaraNe 31. jesalamera keTaloga (mULakartA sI. DI. dalAla, riprInTa) 32. zrI siddhibhuvana prAcIna stavanasaMgraha 33. guruvANI pravacanono saMgraha bhAga 1-2-3-4) 34. himAlayanI padayAtrA patrono saMgraha) pAdanoMdha 8 bhraSNa grAza 999 2. mUlAcAra, vaTTakera svAmI, gAthA 5 3. dvAdasAra nayacakra aMge DaoN. jitendra zAhano lekha. 4. zrI AtmAnaMda prakAza varSa 107no aMka Dise. 2010 5. ejana zratavAridhi muni zrI jakhkhavijayajI mahArAja + pa77
Page #627
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6. ejana 7. kumArapALa desAIno Alekha [zrI AtmAnaMda prakAza, varSa 10zno aMka, Dise. 2010). 8. DaoN. mAlatI zAhano Alekha (zrI AtmAnaMda prakAza, varSa 107no aMka, Dise. 2010). 9. zrI AtmAnaMda prakAza, varSa 10zno aMka, Dise. 2010 10. zrI AtmAnaMda prakAza, varSa 107no aMka, Dise. 2010 11. zrI AtmAnaMda prakAza, varSa 107no aMka, Dise. 2010 92. Jambu-jyoti volum published by Shreshthi Kasturbhai lalbhai smarak nidhi Ahmedabad 13. guru guNa IkatIsA zrI rAjendra ke. jaina dvArA prakAzita) 14. jaina paraMparAnA advitIya zrata sthavira muni jaMbUvijayajI hInA dozInA zodha nibaMdhamAMthI). 15. pUjya jaMbUvijayajInA lakhANamAMthI pUrNimAbahena mahetA C/o gUjarAta vidyApITha jaina adhyayana kendra, Azrama roDa, amadAvAda mo. 942707432 18 * 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #628
--------------------------------------------------------------------------
________________ - pro. nagInadAsa jIvaNalAla zAha - (sane 1931-2018) - 3 saMkalita - -- khUba UMDI saMzodhanavRtti dharAvanAra, vidvAna DaoN. nagInadAsabhAIno TUMka paricaya atre nAnI pustikAne AdhAre saMkalita karIne rajU karavAmAM Avyo che. - saM.) bhAratIyadarzana, jainavidyA ane saMskRta bhASAnA suprasiddha vidvAna prAdhyApaka Do. nagInadAsa jIvaNalAla zAhano janma 13mI jAnyuArI sana 1931nA divase surendranagara jillAnA sAyalA gAme thayo hato. pUjya mANekamuni saMsthApita vaTavA jaina AzramamAM rahI vaTavA zALAmAM prAthamika abhyAsa karyo ane te pachI zeTha cImanalAla nagInadAsa chAtrAlayamAM rahI esa.esa.sI. sudhI abhyAsa karyo. tyAra pachI amadAvAda sthita zrI mahAvIra jaina vidyAlayamAM rahI bI.e. ane ema.e. no abhyAsa karyo. gujarAta kaoNlejamAMthI gujarAta yunivarsiTInI bI.e.nI mukhya viSaya saMskRta sAthenI parIkSA ApI jemAM prathama vargamAM AkhI yunivarsiTImAM bIjo krama meLavyo. teo gujarAta yunivarsiTImAM phelo' tarIke nimAyA. gujarAta yunivarsiTInI ema.e.nI parIkSAmAM prathama vargamAM uttIrNa thayA ane saMskRtamAM sauthI vadhu guNa meLavavA badala yunivarsiTInuM ema. ela. prAIjha meLavyuM. 1958mAM jAmanagaranI sarakArI DI. ke. vI. kaoNlejamAM saMskRtanA vyAkhyAtA tarIke teo nimAyA. saMskRtamAM pIeca.DI. karavA mATe temaNe sarakArI vyAkhyAtAnI nokarI choDI ane lA. da. vidyAmaMdiramAM joDAyA. tyAM temanI risarca ophisara tarIkenI nimaNUka karavAmAM AvI. bhAratIya tattvajJAnanA UMDA ane saMniSTha vidvAna temaja mahAna ciMtaka paMDitazrI sukhalAlajInA mArgadarzana heThaLa temaNe lakhelo ane gujarAta yunivarsiTIe pIeca.DI.nI padavI mATe mAnya rAkhelo mahAnibaMdha - Akalanka's Criticism of Dharmkirti's Philosophy 1967mAM prakAzita thayo. tene hAjIe nAkAmurA, DaglAsa daye, sAtakoDi mukarjI jevA AMtararASTrIya vidvAnoe prazaMsApUrvaka AvakAryo ane deza-videzanA risarca jarnalomAM tenI samIkSAo pragaTa thaI. hAjIme nAkAmurAe lakhyuM: The authors achievements are wonderful and successful in many respects. Hithertofore, jain logic pro. nagInadAsa jIvaNalAla zAha
Page #629
--------------------------------------------------------------------------
________________ has been a field which non indian scholars have approached very seldom, inspite of copiousness and voluminousness of its literature, and in this respect I would say the author has made a remarkable contribution. This work has opened a gate to philosophical understanding which is essential to the history of ideas. philosophI IsTa enDa vesTa, volyuma 26, naM. 4mAM lakhyuM: The book is obviously a 'must for any one interested in the Jaina logicians, it is also of particular value for anyone interested in the Buddhist logicians from a rather novel point of view largely ignored in twentieth-century scolarship. The reader will find a wealth of information and a wide-ranging summary of many fascinating problems of Indian philosophy. 1. A pachI teo A ja lA.da. vidyAmaMdiramAM adhyakSa banyA. paraMtu saMzodhanakAryane saMpUrNapaNe nyAya ApavA mATe temaNe sana 1984mAM adhyakSapadethI rAjInAmuM ApyuM. temaNe potAnuM samagra jIvana bhAratIya tattvajJAnanA saMzodhanArthe samarpita karI dIdhuM. sana 1991mAM teo A vidyAmaMdiramAMthI nivRtta thayA. nivRtti pachI temaNe svataMtrapaNe potAnI saMskRta-saMskRti graMthamALA zarU karI. potAnI bacatamAMthI kharca karI A graMthamALAmAM temaNe pote lakhelA agiyAra uttama graMtho prakAzita karyA je A pramANe che. aMgrejI bhASAmAM Essay in Indian philosophy; Samantabhadra's Aptamimamsa - Critique of an Authority, A study of Jayanta Bhatta's Nyayamanjari, A Mature Sanskrit Work on Indian Logic (in three parts). temanA gujarAtI graMtho A pramANe che - sAMkhyayoga, nyAya-vaizeSika, bhAratIya tattvajJAna - keTalIka samasyA, zAMkaravedAntamAM avidyAvicAra, bauddhadharmadarzana. vaLI munizrI nyAyavijayajInA prasiddha mahattvapUrNa daLadAra gujarAtI graMtha jainadarzanano temaNe aMgrejI bhASAmAM uttama anuvAda karyo che. jenuM aMgrejI zIrSaka che Jaina Philosophy and Religion A uparAMta temaNe prAcIna mULa hastapratanA AdhAre nyAyamaMjarI graMthibhaMganuM saMpAdana paNa karyuM che. amadAvAdamAM Avela bho. je. vidyAbhavananA upakrame temaNe jainadarzanamAM zraddhA, matijJAna ane kevalajJAnanI vibhAvanA aMgenA traNa utkRSTa vyAkhyAno ApyA hatA, je hiMdI bhASAmAM prakAzita thayA che. zIrSaka cheH mainadarzana meM zraddhA (saddarzana), matijJAna - vijJAna cha vimavinA. ma.ma. vidhuzekhara bhaTTAcAryanA aMgrejI pustaka Basic conception of Buddhismno temaNe karelo gujarAtI anuvAda bauddha dharmadarzananI pAyAnI vibhAvanA nAme prakAzita thayo che. vaLI temaNe prophesara hobaphAsanA vidvattApUrNa 580 + 1lmI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #630
--------------------------------------------------------------------------
________________ ane mAhitIsabhara mahattvanA pustaka India and Europe: An Essay in Philosophical Understanding'no gujarAtImAM anuvAda karyo che. taduparAMta temaNe be mahattvanA graMthonuM paNa saMpAdana karyuM cheH (1) Jaina Theory of Mutiple Facets of Reality and Truth. (2) Ac Hemchandra's Pramanamimamsa - A Critique of Organ of knowledge, A Work of Jaina Logic. temaNe karelA saMzodhana-saMpAdana kAryone dezanI uttama saMsthAo dvArA ane pAritoSika dvArA sanmAnavAmAM AvyA che. Pre-eminent Sanskrit Scholar Award (1996) of Gujarat state Sanskrit Sahitya Academy. Research Prize by Sardar Patel University. Siddhasen Divakara Gold Medal for contribution to Indian and Jaina Philosophy. Hemchandra Achary Gold Medal and Award (B. L. Institute) of Rs. 51,000 for his contribution to jain Philosophy by writing excellent works. A uparAMta temanA jIvananuM eka bIjuM pAsu joIe to teo vidyApremI hatA. temane adhyayana karavuM ane adhyApana karAvavuM khUba ja gamatuM hatuM. temanA mArgadarzana heThaLa sAta tejasvI vidyArthIoe pIeca.DI.nI padavI mATe saMzodhanakArya karyuM hatuM. temanuM vyaktitva asAdhAraNa hatuM. temane moTI moTI vAto karavAmAM ane khoTI dekhADAvRttimAM jarAya rasa na hato. teo jUthamAM ane jAheramAM carcA karavAnuM TALatA hatA. paraMtu jo koI jijJAsu temanI pAse koI viSaya aMge samajavA ke carcA karavA Ave to tene saMtoSa na thAya tyAM sudhI carcA karavA utsuka rahetA hatA. temane bhAratanA aneka rAjyomAMthI temaja anya judAjudA dezomAMthI seminAra ane konpharansamAM bhAga levA mATe temaja vyAkhyAna ApavA mATe AmaMtraNa pAThavavAmAM AvatA hatA, paraMtu temaNe AmAM bhAga levAne badale adhyayana-adhyApana-saMzodhana ane saMpAdana kAryamAM ja tallIna rahevAnuM pasaMda karyuM hatuM, jene kAraNe Aje ApaNane aneka uttama graMtho prApta thayA che. zAMta citte, mukta mane vAMcavuM, vicAravuM ane lekhanakArya karavuM e ja emano jIvanamaMtra hato. teo karmaniSTha hatA. temaNe jIvananA aMtakALe mAMdagImAM hovA chatAM be durlabha ane amUlya pustakonuM kArya pUrNa karyuM. teo gAMdhIvAdane anusaryA hatA. teo sAdagIbharyuM ucca jIvana jIvyA hatA. dareka vyakti pratye teo samabhAva rAkhatA hatA. nAnAmAM nAnI vyaktine mAnathI ane premathI AvakAratA hatA. AvuM hatuM temanuM prazaMsanIya ane bhavya jIvana. (temanA avasAna pachI bahAra paDela pustikAne AdhAre.) pro. nagInadAsa jIvaNalAla zAha + 581
Page #631
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAryazrI devendramuni (eka sAhityakAra) . haMsAbahena gAlA sAhitya ane saMzodhanakSetre rasa dharAvanAra zrI haMsAbahena gAlAe AcArya zrI devendramunijInA sAhityano talasparzI abhyAsa karIne A lekhamAM khUba ja vyavasthita rIte teonA jIvana ane kavanane AvarI lIdhuM che. - saM.. janma : udayapura, san 1931 (saMvat 1988) pitAjI : jIvanasiMha varaDiyA mAtAzrI : tIjAdevI dIkSA : vADamera - san 1940 (saMvat 1997) AcAryapada : udayapura : 1993. divaMgati : san 1999 - vikrama saMvat 2055 zramaNasaMgha ke tRtIya paTTadhara AcArya zrI devendramuni kA janma mevADa kI rAjadhAnI udayapura meM vikramasaMvat 1988, kArtika kRSNA trayodazI (dhanaterasa) dinAMka ATa navambara san 1931 ke zubhadina huA thA / unake pUjya pitAzrI kA nAma jIvanasiMha kanhaiyAlAla varaDiyA thaa| unakI mAtAzrI pU. mahAsatI prabhAvatIjI mUlanAma tIjAdevI thA / unakI vaDI vahana pUjya sArvAzrI puSpavatIjI jinakA mUlanAma sundarI kumArI thA / unakI mAtAzrI tathA vahana ye tInoM zrI zramaNasaMgha (sthAnakavAsI sampradAya) meM dIkSita hue haiM / AcAryazrI kA janma dhanaterasa ko hone ke kAraNa tathA janma se hI parivAra meM dhanadhAnya kI vRddhi hone se unakA nAma dhannAlAla rakhA gayA / vikrama saMvata 1991 kI eka ghaTanA hai / AcAryazrI javAharalAlajI mahArAja jo yugaprabhAvaka mahAna AcArya the, ve usa samaya udayapura ke paMcAyatI nohare meM virAjamAna the / AcArya devendramuni dhArmika parivAra se the / nitya darzana-zravaNa ke lio unake dAdAzrI AcAryoM ke pravacana sunane jAyA karate the, tava bAlaka dhannAlAla bhI unake sAtha jAyA karate the, yaha unake pArivArika saMskAroM va pUrvajanma kI dharma sulabhatA ke kAraNavaza hI rahA hogA / eka dina prAtaHkAla prArthanA ke samaya A. javAharalAlajI dhyAnapUrNa karake zrAvakoM ko maMgalapATa sunA rahe the, tava vAlaka dhannAlAla jo unake dAdAzrI ke sAtha vahA~ padhAre the, ve vyAkhyAna sthala para rakhe 582 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #632
--------------------------------------------------------------------------
________________ pATa para jAkara bAlaka sahajabhAva se ArAmase leTa gaye / logoMne unheM uThAne kA prayAsa kiyA / loga uTakara jaise muDe vaise hI phira se dhannAlAla pATa para leTa gye| jaise koI IzvarIya saMketa kyoM na ho / tava punaH logoM ke uThAne para AcAryazrIkI divyadRSTine vAlaka kI bAlakrIDA dekhate hI bhAvi ke zubha saMketoM ko grahaNa kara liyA aura turanta kahA, 'bAlaka ko mata uThAo / ' taba zrAvakoMne tvarita prazna kiyA, 'yaha bAlaka kisakA hai ? tabhI vAlaka ke dAdAzrI kanhaiyAlajIne khaDe hokara uttara diyA, 'gurudeva ! yaha merA hI pautra hai / ' taba AcAryazrIne sabake samakSa unheM kahA, 'Apake khAnadAna meM bhaviSyameM yadi koI dIkSA lenA cAhe taba Apa inkAra mata karanA / ' zuru se hI yaha parivAra dhArmika parivAra rahA / AcAryazrIne jo zubha lakSaNa batAye vaha isa vAlaka meM mila rahe the / 'vaha eka dina parama pratApI AcArya banegA / ' vahI vAlaka eka dina zramaNasaMghakA AcAryasamrATa banA / AcAryazrI kI bhaviSyavANI akSarasaH satya siddha huI / AcArya devendramuni vacapana se hI atyaMta pratibhAvaMta, catura, buddhimAna, sarala hRdayI, sAhasI, pApabhIrU aura dRDhasaMkalpI the / unake vyavahAra se antarameM samAI sAdhutA ke lakSaNa spaSTa rUpa se dikhAI dete the / vAlaka dhannAlAla java 6 varpa kA huA tava mahAsthavira zrI tArAcaMdajI mahArAja tathA zrI puSkaramunijI mahArAja ke kamola grAma meM darzana kiye aura prathama darzana meM hI vaha unake caraNoM meM samarpita ho gae / unake zubhapuNya ke udayamAna hone ke phalasvarUpa unako dIkSA lene ke bhAva jage aura mana hI mana unakA ziSya banane kA saMkalpa jaga uThA / yaha saMkalpa tvarita sAkAra bhI huA / unakI nava varSa kI avasthA meM vikrama saMvat 1997 phAlguna zuklA 3 (tIja) ke dina AcAryazrIne khaNDapa grAma jilA vADamera meM dIkSA grahaNa kara lI aura vaha dhannAlAla 'devendramuni' bana gaye / unakI pUjya mAtAzrI tIjAdevI dharmaparAyaNA aura guNIyala tathA vivekazIla thI / yahI saMskAra unake suputra vAlaka dhannAlAla aura vAlikA sundarI ke jIvana meM bhI vikasita hue / vahana sundarIne pArivArika avarodhoM ke vAvajUda 12 pharavarI san 1938 ko gurujIzrI madanakuMvarajI evaM pUjya mahAsatI sohanakuMvarajI ke pAsa bhAgavatI dIkSA grahaNa kI / unakA dIkSita nAma sAvIratna zrI puSpavatIjI rakhA gyaa| unakI mAtAzrI tIjakumArIne bhI apane putra dhannAlAla ko dIkSA dilAne ke pazcAt khuda bhI dIkSA grahaNa kara lI / unakA nAma mahAsatI prabhAvatIjI rakhA gayA / unakA jIvana bhI atyanta nirmala, jJAnadhyAna, vairAgyamaya Adarza jIvana thA / devendramunijIne apramatta bhAva se vidyAdhyayana zurU kiyA / guru ke caraNoM meM vinamratA se samarpita devendramuni saMskRta, prAkRta, jainAgama va nyAyadarzana Adi vividha vidyAoMmeM nipuNatA prApta karate gaye / vIsa varSa kI Ayu meM hI AcAryazrI devendramunine hiMdI sAhitya kI aneka parIkSAe~ pAsa kara lI aura ve hiMdI meM padya aura gadya bhI likhane lge| gurubhakti se zruta kI prApti hotI hai aura samarpaNa se vidyA kA vistAra hotA hai AcAryazrI devendramuni (eka sAhityakAra) + 583
Page #633
--------------------------------------------------------------------------
________________ yaha bAta unake jIvana meM unhoMne sArthaka kara dikhaaii| unakI vidyA nirantara vaDhate baDhate vaTavRkSa bana gaI / vidyAdhyayana ke sAthasAtha hI unhoMne upAdhyAyazrI puSkaramuni ke sAtha rAjasthAna, gujarAta, mahArASTra Adi kSetroM meM vihAra kiye| ina vihArakAla ke daramiyAna ve kaI vidvAnoM aura prabhAvazAlI santoM ke samparka meM Aye aura unake sAtha tattvacarcAe~ karane ke suhAne avasara unheM prApta hue| dhIre dhIre ve saMghasaMgaThana, samAjasudhAra, zikSA sevA Adi se sambandhita zubha pravRttiyoMmeM agraNI rUpa se bhAga lene lage / unakI bauddhikatA va kauzalyatA ke kAraNa zramaNasaMgha meM navayuvaka devendramuni eka udIyamAna lekhaka, saMpAdaka, vicAraka aura pravaktA ke rUpa meM pratiSTita hue / unake pravacana teja aura tIkhe na the aura na hI tUphAna macAnevAle the / para unake vacana sImita zabdo meM adhika bhAvoM ko pragaTa karate the / hajAroM kI bhIDa unake pravacana sunane umaDatI thii| sabhI varga ke loga unake pravacana meM padhArate the| unakI pratibhA hI aisI thI jo jana-jana ko unakI ora khIMca lAtI thI / unake dIkSAguru upAdhyAyazrI puSkaramunijI ke pravacanoM kI pA~ca pustakoM kA sundara saMpAdana unhoMne vAIsa varSa kI choTI umra meM kiyA / 30 varSa ke hote hote hI saMgha kI sAhitya zikSA samAcArI Adi pravRttiyoM kA mArgadarzana va nirIkSaNa karane lage / mA sarasvatI kI una para asIma kRpA huI ho aisA pratIta hotA hai / pIstAlIsa varSa kI umra meM unhoMne eka vRhadakAya zodhagrantha kA nirmANa kiyA "bhagavAna mahAvIra : eka anuzIlana' isa grantha kI aneka vidvAnoM va munivaroMna mukta kaNTa prazaMsA kI / isake bAda unakI lekhanI avirata gati se calatI hI rahI / unhoMne vividha viSayoM para aneka zodhagrantha, abhinandana grantha, nibaMdha va pravacanoM kI karIvana 400 utkRSTa pustakeM likhI aura jainasAhitya kI uttama sevA kii| unake sAre pustaka AdhyAtmika, dhArmika va sAmAjika pahalUoM ko ujAgara karanevAle, dhArmika rItirivAjoM kA sAmAjika mUlya batAnevAle mUlyaparaka tathA bahuta hI gahana bhAvArtha kI saralatA se batAnevAle rahe haiM / 1 maiMna gurubhagavaMta zrI devendramunijI ke kabhI darzana nahIM kiye para unakI eka eka pustaka meM ve merI najara samakSa alaga alaga tasvIra lie ubhare haiM / maiMna unheM akSaradeha se hI jAnA hai| jaise jaise unake eka eka graMtha meM paDhatI gayI vaise vaise unake prati merA ahobhAva baDhatA gyaa| abhI to maiM unakI sArI pustakeM nahIM paDha pAI hU~, phira bhI Aja maiM patra dvArA unake vyaktitva aura kRtitva ko Apake samakSa rakhane kA sAhasa kara pAI hU~ / bhagavAna mahAvIra ke atirikta devendramuni AcAryane 'bhagavAna RSabhadeva', "bhagavAna pArzvanAtha", "bhagavAna ariSTanemi evaM karmayogI zrIkRSNa Adi graMtho dvArA unake jIvanacaritra para prabhAvika sAmagrI prastuta kI hai / 'jainadarzana : svarUpa aura vizleSaNa' graMtha meM unhoMne samagra jainadarzana kA prAmANika va tulanAtmaka adhyayana 584 * 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #634
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastuta kiyA hai / jaina AcAra' ke do vRhad khaNDo meM zramaNa evaM zrAvakAcAra para vistRta evaM sarvAMgapUrNa sAmagrI dI hai / 'jaina Agama sAhitya : manana aura mImAMsA' nAmaka vizAla graMtha ke mAdhyama se AgamoM kI viSaya-vastu evaM itihAsa kA vizada vivaraNa kiyA hai / 'karma vijJAna' nAmaka graMtha ke nau bhAgoM meM unhoMne karmasAhitya para likhe gaye saiMkaDoM graMthoM kA manana kara maMthana, vivecana evaM navanIta lagabhaga 3500 pRSThoMmeM yAni 'gAgara meM sAgara' kA samAveza kiyA hai / 'sAhitya aura saMskRti' evaM 'dharma darzana : manana aura mUlyAMkana' graMthomeM AcArya munizrI kA bahuAyAmI ciMtana ujAgara huA hai / unhoMne tattva ke sAgara ke tala taka DUbakI lagAkara amUlya motI cunakara jainasAhitya ke samakSa rakhe haiM / ina zAstrIya vivecana graMthoM ke alAvA unhoMne 'jaina jagata ke jyotirdhara', 'paryoM kI parikramA' nAma aitihAsika graMtha bhI likhe / yahI nahIM unhoMne jainagraMthoM ke AdhAra para yuvA pIDhI ke lie lagabhaga sattaraha (17) upanyAsa, pacAsoM kahAnIsaMgraha, nibaMdhasaMgraha evaM sUktiyA~ likhi haiN| unake pravacanoM ke saMgraha bhI zrAvaka samAja meM vahuta lokapriya hue / AcArya devendramuni kI vidvatA, kIrti, unakI vyavahArakuzalatA, saMgaTanadakSatA tathA lokanAyakatva kI yogyatA kA lakSya meM lete hue san 1987meM pUnA ke sAdhusammelana meM AcAryasamrATa zrI AnandaRpijIne unako zramaNasaMgha ke AcArya ke rUpa meM apanA uttarAdhikArI ghApita kiyA / san 1992 kI 28 mArca ke dina AcaryazrI AnandaRpijI kA svargavAsa ho jAne para samasta zramaNa saMgha ke padAdhikAriyoM ne AcAryazrIkI ghoSaNA anusAra unako zramaNasaMgha kA AcArya ghopita kiyA tathA san 1993 kI 28 mArca ke dina udayapura meM unako vidhivat AcArya padakI cAdara oDhAkara jaina sthAnakavAsI zramaNasaMgha ke tRtIya paTTadhara AcAryazrI ke rUpa meM abhipikta kiyA gayA / yugapurupa apane vacanoM se nahIM apitu apane kartRtvoM se bolate haiM / 3 (tIna) apraila ko sAdhanA ke ziramAra upAdhyAyazrI puSkaramunijI kA svargavAsa hA gayA / isake pazcAt AcAryazrI devandramunine uttara bhArata, paMjAva, hariyANA, himAcala pradeza, jammU-kAzmIra, dillI ke saMghoM kI AgrahabharI vinaMtI kA saharpa svIkAra kara uttara vArata kI dharmayAtrA prArambha kI / rAjasthAna se hariyANA, paMjAba, himAcala pradeza, jammU-kAsmIra hokara unhoMne bhArata kI rAjadhAnI dillI meM tIsarA cAturmAsa kiyA / tIna varSIya uttara bhArata kI saphala dhArmika paidala yAtrA kara AcAryazrI punaH apanI janmabhUmi udayapura padhAre / udayapura kA yazasvI varSAvAsa pUrNa kara undaura varSAvAsa vitAyA / tat pazcAt mahArASTra kI AgrahabharI prArthanA ko svIkArakara mahArASTra kI ora yAtrA prArambha kI / paraMtu durdaiva ! vIca meM hI unakA svAsthya acAnaka bigaDA aura unakI cikitsA-ka-upacAra hetu ve mumbaI padhAre / mumbaI meM zArIrika cikitsA karavAkara ve auraMgAvAda cAturmAsa ke lie prasthAna kara ghATakopara (bambaI) padhAre / acAnaka hI unakI zArIrika sthiti bigaDa jAne se 26 apraila AcAryazrI devendramuni (eka sAhityakAra) + 585
Page #635
--------------------------------------------------------------------------
________________ san 1999 ko saMthAre ke sAtha akasmAta unakA svargavAsa ho gayA / AcArya samrATa zrI devendramunijI kA jIvana sampUrNa mAnavatA ke kalyANa hetu samarpita jIvana thA / unhoMne apane jIvanakAla meM lagabhaga 70 hajAra kilomITara kI padayAtrA kI / karIva 50 hajAra se adhika logoM ko vyasanamukta jIvana ke lie saMkalpavaddha kiyA aura seMkaDoM gA~voM meM va saMghomeM paraspara prema, saMgaTana va sadbhAvanA ke sUtra joDe / sampUrNa jIvana mAnavajAti ke kalyANa ke lie tathA zramaNasaMgha ke abhyudaya ke lie jInevAla AcAryasamrATazrI devendramuni sAdhanA kI tejasvitA, jIvana kI pAvanatA, vauddhika prakharatA, cintana kI mukharatA, vicAroM kI uccatA aura vyavahAra kI nirmalatA ke lie sadA sadA se avismaraNIya raheMge / yugapurupa kA jIvana nadI kI taraha hotA hai / nadI jahA~ se bhI gujaratI hai donoM kinAroM ko samRddhatA vakSatI hai vaise hI yugapurupa bhI jahA~ jahA~ vicarate haiM, dusaroM ke lie upakAraka banate haiN| ese hI the AcArya zrI devendramunijI / jainajagata kI virala-vimala vibhUti / devendramunijI kA sAhityika paricaya : zruta kI satata samupAsanA aura nirdIpa niSkAma sahaja jIvanazailI yahI hai zrI davandramunijI kA paricaya | vinaya, viveka aura vidyA kI triveNI meM susnAta pAvana jIvana, ina savakA nAma hai AcAryazrI devendramuni / sabase mahattvapUrNa ghaTanA ghaTI thI sana 1952 meM / sAdaDI meM sAdhu sammelana huaa| usameM sthAnakavAsI sampradAya ke vAIsa se adhika upasampradAyoM kA vilInIkaraNa hokara zramaNasaMgha vanA / isa zramaNasaMghameM AcAryazrI AnandaRpijI ko pradhAnamaMtrI banAyA gayA thaa| unake kAryakAla meM zramaNasaMgha sugaTita aura vikasita huaa| unhoMne baDI jAgarUkatA se kArya kiyA / unhoMne tava A. devendramuni ko upAcArya evaM AcArya zivamunijI ko yuvAcArya ghopita kiyA / (jo pahale Aga likhA gayA hai |) A. devendramunine japa ko vANI kA tapa kahA hai | ve nirantara jJAnasAdhanA meM rata aura saMyama ArAdhanA meM apramatta rahate the / unakI gurubhakti ananya thI / ve jIvana meM sadA hI AzAvAdI aura purupArthavAdI rahe / vyavahArakuzalatA, vANI kI madhuratA, sadA prasannatA aura sahanazIlatA yaha unake jIvana ke cAra staMbha mAne gaye haiM aisA aneka mahAnubhavoMne kahA hai / Agama Adi vividha zAstroM kA parizIlana karanA, una para ciMtana-manana karanA aura unakA sAra sabake lie sulabha karanA yaha unakI vizepa rUci thI / ve dUsaroM ko upadeza dene se pahale usakA khuda amala kiyA karate the isIlie unakI vANI aura unake vartana meM samAnatA-ekarUpatA dikhAI detI thI / ve sthAnakavAsI jaina paraMparA ke hI nahIM ve sAre bhAratIya saMta paramparA ke AdaraNIya purupa the / ve lekhaka, pravacanakAra aura AcArya hone ke uparAMta mahAmAnava ke rUpa meM vaMdanIya, pUjanIya haiN| 586 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #636
--------------------------------------------------------------------------
________________ vartamAna yuga saMzodhana kA yuga hai| AcAryazrI ke vicAroMmeM vartamAna jJAna-vijJAna, rAjanIti aura samAjazAstra kA gaharA cintana bhI huA karatA thaa| unake pravacana logoM ke antara kI gaharAI taka pahu~cane meM saphala rahe / unhoMne tIja-tyohAroM ke vizeSa dinoM meM itihAsa aura paurANika saMdarbhoM ko udghATita kiyA / inakI vartamAna jIvana para asara, upayoga aura preraNA para bhI vizada prakAza DAlakara unakA aitihAsika tathya ke sAtha, nyAyapUrNa tarIke se jIvana meM usake mahattva ko samajhAnA cAhA hai / unhoMne parvoM ko hara taraha se tarAsakara usakA dhArmika, sAmAjika, AdhyAtmika, mAnasika taura para tathA zAnti ke stara para pahu~cane kA marma aura karma hai, vaha apane ciMtana manana dvArA pustaka rUpa se prakAzita kiyA hai / varSItapa para AgamoM kA AdhAra lekara unakA jo vizleSaNa huA hai vaha yaha batAne meM sakSama rahA ki vyavahAra bhASA meM isameM koI doSa nahIM hai / vistAra zailI se vaha teraha mAsa aura dasa dina kA samaya hotA hai / donoM hI apanI dRSTi se yathArtha haiM / saMvatsara ke tyauhAra ko unhoMne laukika parva se ujAgara kara AdhyAtmikatA taka le jAne kA prayAsa kiyA hai| navIna varSa se manameM naye zubha saMkalpa lene ko kahA hai / bhAratavarSa meM pracalita pramukha saMvat kA vizada varNana prastuta kiyA hai / aura usakA mAhAtmya bhI darzAyA hai / hiMdu vidhioMko bhI jaina dRSTikoNa dvArA samajhAne kI unakI rIta thI usase hara koI prabhAvita ho jAtA hai / unhoMne parva ke pIche chIpe tAtparya kI gaharAI taka jAkara usakA ciMtanakara usakI sUkSmatA ko sahajatA ke sAtha 'parvoM kI parikramA' pustaka dvArA pATakoM taka pahu~cAne kA sakSama aura saphala prayAsa kiyA hai / "bhAratIya vAGmaya meM nArI pustaka meM unake nArI ke prati vizAla dRSTikoNa kA paricaya hotA hai| nArI jAti ke prati unake manameM adhika Adara va sammAna rahA hai / vaise to adhyAtma ke kSetra meM nara yA nArI kA bheda mahattva nahIM rakhatA valki jainadarzana hara AtmA meM paramAtmA kA darzana karAtA hai / AcArya devendramunijI kA apanA yaha mAnanA thA ki nArI puruSa kI apekSA adhika sevApradhAna, adhika sahanazIla aura adhika udAra hotI hai / ve nArIzakti ko pragaTa karane ke lie sadA AvhAna karate rahate the / isa zodhaprabandha ko AcAryazrI volate jAte the aura zrImAn lakSmaNa bhaTanAgara use lipivaddha karate the / isa grantha ke likhavAne pazcAt turanta hI unakA dehAnta ho gayA / isakI preraNA unakI bhaginI ke vicAra se prApta thI / vAda meM unakI bhaginI pU. sAdhvI puSpavatIjIne ise punaH saMzodhita kara prakAzana hetu graMthAlaya ko suprata kiyA / jainadharma sadA se hI nArI ke prati udAra rahA hai / anya dharmoM meM nArI kA sthAna, mahattA darzAkara unhoMne jainadarzana meM nArI kA svarUpa, usakA sthAna, usakI mahattA batAte hue AgamakAla ke varNana ke sAtha-sAtha usake AcArya zrI devendramuni (eka sAhityakAra) + 587
Page #637
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvavartI vaidikayuga, smRti-zruti kAla, bauddhayuga tathA uttaravartI purANakAla meM nArI kI sthiti kI tulanA tathA samIkSA karake unhoMne isa viSaya ko ucita nyAya dekara nArIsamAja ke prati apanA uttaradAyitva hI nahIM nibhAyA, upakAra bhI kiyA hai / jainadRSTikoNa nArI ko sabase parama utkRSTa prabhAvaka tIrthaMkara pada taka pahu~cAne kA adhikAra hI nahIM detA kiMtu tIrthaMkara padaprApta nArI kA dRSTAMta bhI prastuta karatA hai / unhoMne isa tathya ko jana sAmAnya taka pahu~cAkara nArI kI garimA ko gaurava pradAna kiyA hai| unakA sAhitya apane ApameM advitIya, anupama hai | zrI tAraka guru graMthAlaya, udayapura, koTArI prakAzana, ahamadAvAda, zrI sudharmA jJAnamaMdira, zrI amara jaina Agama zodha saMsthAna; gaDha sivAnA, rAjasthAna Adi dvArA unake pravacana pustakoM, zodhagranthA, Agama prastAvanAe~ tathA cintanapUrNa vividha graMtha prakAzita hue haiM | inameM unakI bhaginI sAdhvIzrI puSpavatIjI tathA antevAsI zrI dinezamunijI kA sahayoga aura parizrama rahA hai| jainasamAja tathA itara bhI sabhI vidvAnoM, muniyoM tathA sAmAnya pATakoM meM unakA sAhitya lokapriya aura mAnapriya hai / unakaM 21 pravacanoM kA saMkalana unake pustaka 'paryoM kI parikramA' meM kiyA hai / inameM rocakatA aura prerakatA bhI hai / chapAIkAma bar3e akSaroM meM hone ke kAraNa paDhanevAle ko dikkata nahIM hotI / inameM adhyAtma aura itihAsa kA saMgama hai, jo jIvana kI samasyAoM ko chUte haiM / AcAryazrI ke nivaMdho kA saMkalana pustaka 'vyasana choDo, jIvana vadalo' meM hai| unake lekha mananIya aura saMzodhanAtmaka hai / unhoMne apane maulika ciMtana ke dvArA mArga se vicalita hue pathika ko maulika dRSTi mile isa hetu se vipaya kI vizada vivecanA kI hai / madhukAntA dozIna inake pustaka kA gujarAtI bhApAmeM anuvAda kiyA hai | isameM AcArya devendramunine likhA hai ki vaidika graMthoM meM vyasanoM kI saMkhyA aTAraha (18) vatAyI gayI hai / unameM se dasa (10) kAmaja aura ATa (8) vyasana krodhaja haiM | jainazAstrameM vyasana ke mukhya sAta bheda kahe gaye haiM aura anya sabhI vyasana ina sAtoM meM samAhita ho jAte haiM yaha bhI kahA hai / AcAryazrIkaM matAnusAra ina sAta vyasanoM ke alAvA azlIla sAhitya kA paTana, calacitra dekhanA, vIDI, sigAreTa jaisa anya nazIle padArthoM kA sevana sabhI hAnikAraka hone se inakI AdateM vyasana kI sImA ko pAra karanevAlI batAyI gayI hai / Aja ke 'phezana zo' vagaire ko bhI unhoMne phezana aura vyasana hI kahA hai / phezana aura vyasana kA sambandha caulIdAmana kA sambandha hai aisA kahakara unhoMne kahA hai ki phezana ke nAma para jo badiyA~ sabhya samAja meM phaila cUkI hai, unako bhI choDanA hai / unhoMne samayopayogI mArgadarzana bhI diyA hai / isalie ve hamAre lie pathapradarzaka haiM / unake nibaMdha isa saMsAra sAgarameM dIvAdAMDI svarUpa haiM / AcAryazrI kA eka adbhuta graMtha 'jainadarzana : svarUpa aura vizleSaNa' bhagavAna pa88 + 1lmI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara ArAdhako
Page #638
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra kI nirvANa zatAbdI ke avasara para prastuta kiyA gayA thA / AcAryamuni ke guruvara A. zrI puSkaramunijI kI yaha zubha bhAvanA thI ki isa zubha avasara ko svarNima banAyA jAya / unakI bhAvanA ko sAkAra svarUpa diyA ziSya zrI devendrmunine| isa grantha meM jainadarzana ke sabhI mUlabhUta tattvoM kA samAveza kiyA gayA hai jaise ki karma, pramANa, naya, saptabhaMgI Adi gambhIra viSayoM ko vistAra ke sAtha rocaka zailI meM racA gayA hai / ise hara jijJAsu tattvaciMtaka ne avazya paDhanA cAhie / ___dharma aura darzana' pustaka meM unhoMne dharma aura darzana ko eka dUsare kA pUraka batAyA hai / darzana vicAra ko pradhAnatA detA hai to dharma AcAra ko / darzana kA artha batAte hue unhoMne likhA hai ki darzana kA artha hai satya kA sAkSAtkAra karanA aura dharma kA artha hai use jIvana meM utAranA / kitanI vaDI vAta unhoMne sahajatA se samajhAyI hai / bhAratIya darzanoM meM jainadarzana prabhAvazAlI aura pramukha rahA hai / isa para aneka bhASAoMmeM vipula sAhitya likhA gayA hai / isakA aMgrejI anuvAda 'A source Book of Jaina Philosophy' nAma se prakAzita huA hai / unhoMne darzana aura philosophI' meM antara spaSTa kiyA hai / unhoMne batAyA hai ki darzana zabda AtmajJAna kI ora saMketa karatA hai aura philosophI zabda jijJAsubhAva ko zAnta karane hetu udbhava huA hai / jainadarzana vizva kA eka vaijJAnika darzana hai / dharma meM AsthA rakhanevAlA darzana kA adhyayana karanA anivArya samajhatA hai, jisa prakAra dArzanika dharma kA AcaraNa karanA nitAnta anivArya samajhatA hai / isa pustakameM jainadarzana ke sarvAMgINa rUpa kA vizad paricaya karAyA gayA hai / unakA pANDitya unake graMthomeM nicoDanicoDakara bharA huA hai / unheM paDhane aura samajhane se yaha lagatA hai ki unhoMne apanI lagana aura athAga parizrama se vipaya kI gaharAI taka praveza kara vipaya kI sUkSmatA ko sparza karake kaI maulika aura samIkSAtmaka kRtiyA~ pradAna kI hai| __eka anUThA zodhagrantha unake dvArA jainasAhitya ko milA vo hai : 'jaina Agama sAhitya : manana aura mImAMsA' jise paDhane se unakI anvepaka vidvatpUrNa chavi hamAra sAmane chA jAtI hai aura isI vAta se prerita hokara meM isa patralekhana dvArA unakA sAhityika darzana kA darpaNa tumheM dikhAnA cAhatI hU~ / unakI eka eka kRti eka eka itihAsa banakara zodha ko saMzodhanAtmaka graMtha vanAtI gaI hai| mUla Agama ke bAre meM mujhe thoDIbahuta jAnakArI thI para niyuktiyA~, cUrNi, TIkA, bhASya aura TabbA ye sabhI ke prakAra kA paricaya mujhe inake isa graMtha ke vAcana (paTana) se prApta huA / yaha grantha unakI gahana zrutasAgara kA avagAhana, dIrghakAlIna adhyavasAya aura sUkSma anvepaNI prajJA se hI saMbhava ho sakA hai| unhoMne jainasAhitya kA paricaya bahuta prAmANikatA ke sAtha saMtulita bhASA meM prastuta kiyA hai yaha unakI apanI khAsa vizeSatA rahI hai / digambara sampradAya mAnya battIsa (32) aura zvetAmbara sampradAya mAnya paiMtAlIsa (45) AgamoM kA vistRta vivaraNa isameM AcAryazrI devendramuni (eka sAhityakAra) + 588
Page #639
--------------------------------------------------------------------------
________________ kiyA hai / niyuktiyA~, bhASya, cUrNiyA~, TIkAe~ evaM TavvA Adi kI paribhASA karake eka-eka para vizeSa vizleSaNa karake jijJAsuoMkI jJAna-pipAsA ko tRpta karAne kA sAhasa sirpha AcArya zrI devendramunijI kI zAdhakSamatA kA pradarzana mAtra nahIM paraMtu sAdhanA bhI hai| . jaina Agama sAhitya para sarvaprathama prAkRta bhASAmeM jo padyavaddha TIkAe~ likhI gaI ve 'niyuktiyoM' ke nAma se vizruta hai | niyuktiyoM ke gambhIra rahasyoMko prakaTa karane ke lie vistAra se unake samAna hI prAkRta bhASA meM jo padyAtmaka vyAkhyAe~ likhI gaI ve 'bhASya' ke nAma se prasiddha hai, jaise ki vizepAvazyakabhASya, vyvhaarbhaassy| ina donoM ke pazcAt jainAcAryA ne zuddha prAkRta meM aura saMskRta mizrita prAkRta meM jo gadyAtmaka vyAkhyAsAhitya kI racanA kI vaha cUrNi 'sAhitya ke nAma se vizruta haiM / cUrNi sAhitya meM prAkRta mukhya aura saMskRta gauNa rUpa meM hai / vAdameM TIkAe~ Agama, niyuktiyoM aura bhASyoM para saMskRta bhASA meM racI gaI haiM / TIkA sAhitya ke racanAkAra sAhitya, vyAkaraNa aura bhApA-vijJAna ke prakANDa paNDita the / yaha yuga saMskRta bhASA ke utkarpa kA kAla thA / AcAryazrI ghAsIlAlajI mahArAja 32 AgamoM para eka sAtha TIkA likhanevAle sarvaprathama AcArya the / saMskRta bhASA janasAdhAraNa kI samajhameM na Ane ke kAraNavaza janahita ko najara samakSa rakhakara lokabhASA prAkRta kA prayoga hone lagA / prAcIna gujarAtI apabhraMza Adi bhASA prayoga meM AI / muni dharmasiMhane TavvA likhanA zurU kiyA / tat pazcAt anuvAda yAni bhASAMtara kA yuga prArambha huA jo ki tIna bhASAoMmeM huA : aMgrejI, gujarAtI, hiMdI / inameM kramazaH DaoN. harmana jekobI, becaradAsajI tathA mAlavaNiyAjI aura amolakaRpi tathA AtmArAmajI Adi sarvaprathama ullekhanIya haiM / saMkSepa meM isa graMtha meM aMga, upAMga, mUla, chaMda, prakIrNaka, niyukti, bhApya, cUrNi, saMskRta TIkAe~, vAlAvavodha, tIna bhApAoMmeM anuvAda Adi kA paricaya diyA hai / ruci vizepakara banI rahane se graMtha paTanIya banA hai / unakA eka saMpAdita graMtha 'lpasUtra' hai / kalpasUtra jaina paraMparA kA mahAna graMtha hI nahIM, itihAsagraMtha hai / yaha bhadrabAhu kevalI kI racanA hai | hiMdI bhArata kI rASTrabhASA hai / java hiMdI meM jaina AgamoM ke Adhunika anuvAda aura vivaMcana kI atyanta AvazyakatA thI taba unhoMne yaha suMdara saMpAdana prastuta kiyA / unhoMne hamezA samaya kI mA~ga ko pahacAnA / Aja taka kalpasUtra ke hiMdI anuvAda aura vivecana jitane bhI manIpiyoMne prastuta kie haiM unameM se A. devendramunijI ke vivecana kA apanA vaiziSTya hai | anveSaNa aura tulanAtmaka dRSTi se jo zramasAdhya saMpAdana nirmANa huA hai use paDhakara mana prasannatA pAtA hai / akSara vaDe aura spaSTa hone se rasatA banI rahI dikhAI detI hai / saMpAdana zuddha aura suspaSTa hai / saMzodhakoM ke lie vipula sAmagrI isameM upalabdha ho sakatI hai / unakI prastAvanA meM hI unake gAmbhIrya kI jhalaka dikhAI detI hai | unakI pramANa se siddha kRtiyA~ graMtha ko adhikAdhika mercipawanteraratajadaramA)
Page #640
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAmANika vanAtI hai / mahAnubhAvoM ke nAmollekha yaha batAte haiM ki ve khuda adhyApana karake vinamratA ko pAne meM saphala hue haiM / mUla pATa, artha aura vivecanA sabhI meM saMpAdaka munijI kI buddhicAturya nikhArakara AI hai / kalpasUtra koI alaga graMtha yA Agama nahIM hai balki dazAzrutaskaMdha kA ATavA~ adhyAya hai, yaha tathya unakI gaharAI se kI gaI khoja kA pariNAma hai / unakI bhASA meM oja hai, lAlitya hai aura bhAvoM meM gAmbhIrya hai| AcArya zrI devendramunijI kI sArI pustakeM sAre graMtha abhI taka bhale hI maiMne nahIM paDhe haiM balki jitane bhI paDhe haiM una sabase adbhuta jJAnarasa utpanna hotA hai| aura merI yaha manipA hai ki merA yaha saMdeza meM Apa jana-jana taka pahu~cAne kA prayAsa karU~ tAki Apa bhI isa pAvana jJAnagaMgA meM DUbakI lagAe~ / inase sArI jijJAsA tRpta hotI hai / inakI eka eka vAta pramANa dvArA batAne se vacana se agocara hai| meM unakI aura kRtiyoM ko bhI merI puNya kSaNoM meM avazya paDhanA jArI rakhUgI / aura AzA rakhatI hU~ ki sabhI pATakagaNa unake graMthoM kA nitya svAdhyAya kareM / unhoMne apane gambhIra adhyayanavala aura sRjanazakti kA adhika se adhikatama upayoga karake uttarottara sabhI lakhanakArya kA saphala banAne kA adbhuta saphala prayAsa kiyA hai / sthAnakavAsI sampradAya ke ve udIyamAna lekhaka hai / pustakAlaya aura graMthAgAra unake graMthoM ke saMgraha se samRddha bane haiM yaha likhane meM koI atizayokti nahIM hai / unhoMne na kevala jainazAstroM ke udAharaNa prastuta kie haiM balki jainetara zAstroM ke dRSTAMta bhI jagaha-jagaha para prastuta kie haiM / isI kAraNa unhoMne apane graMthoM ke mUlyo ko vaDhAyA hai / unake graMtha graMtha vanakara nahIM raha gaye valki graMtharAja kI zreNI meM Akara zobhA meM cAra cA~da lagAte haiN| AcAryazrIne sArA zreya apane guruvarathI puSkaramunijI ko diyA hai / ve khuda ko kartA aura apane gurujI ko nimitta rUpa meM prastuta karate haiM / yaha unakA vaDappana hai / unhoMne kahIM bhI AtmaprazaMsA kA sthAna nahIM diyA hai | AgamaprabhAkara zrI puNyavijayajI mahArAja kI sahAyatA se zrI devendramunine kalpasUtra AgamagraMtha ke antargata hI hai isa tathya ko siddha karake vidvAnoM kI zaMkA kA samAdhAna kiyA hai| A. zrI devandramunijI vizAla dRSTi sampanna prabhAvazAlI lekhaka haiM / sAmpradAyikatA ke dAyare meM na Akara usase kaI jyAdA upara uThakara jainadarzana ke siddhAMto ko hI ujAgara karane kA unhoMne vinamra prayAsa kiyA hai | yaha unakI dIrghadRSTi, tIkSNabuddhi aura uccatama koTi kA ciMtana hI hai jo unake lekhana-saMpAdana ko arthabodhasabhara banA sake haiM / ve eka saphala sAhityakAra ke rUpa meM sadA amara raheMge / khaMDana-maMDana kI pravRttiyoM se vaha hamezA pare rahe haiN| sirpha aura sirpha satya tathya kA samudghATana karanA yahI unakA sarvocca lakSya rahA hai, aura unake inhIM guNoM kI vajaha se Aja vaha ucca koTi ke sAhityakAra ke rUpa meM pratiSTita hue haiN| unakI eka bhI kRti aisA nahIM jo pAThaka ko apanI lekhanI ke pravAha meM vahA kara na le jA sakI ho / AcAryazrI devendramuni (eka sAhityakAra) + 581
Page #641
--------------------------------------------------------------------------
________________ unakA saMpUrNa jIvana sAhityasevA meM vyatIta huA / vidvAna puruSa marate nahIM hai / ve yugoyugoM taka apane akSaradeha svarUpa amara rahate haiM | jainasAhitya meM unakA nAma suvarNa akSaroM meM likhA jAegA / karma karate jAnA aura phala kI AzA na rakhanA yahI saMtapuruSoM kA lakSya hotA hai, unakA jIvana paropakAra ke lie hI hotA hai / ve puNyopArjana karake amaratva ko pA jAte haiM aura jagata ko bhI yahI rAstA dikhA jAte haiM / merA yaha maMtavya hai ki hameM jIvana meM lakSya banAnA hai aura usa ucca lakSya ko sAdhane ke lie aise Adarza ucca sAhityakAra ko apanA Adarza banAnA cAhie jisase yaha mAnavajAta hama sArthaka kara skeN| jIvana to sabhI manuSya jIte haiM para aise yugapuruSa bahuta kama hote haiM / I unhoMne jaina paribhASA kA eka zabda 'DhUMDhiyA' ko apane khoja kAryoM dvArA siddha kiyA hai / 'DhUMDhiyA kA eka artha khoja karanevAlA bhI hotA hai / jo ki sAdhu zabda kA paryAya hai 'DhUMDhiyA' / unake pustakoM meM vipula jJAnabhaMDAroM se khoje hue aneka dastAveja prApta hote haiM / unakI jJAna kI jyota se jainasAhitya kI dIpazikhA madA prajvalita rhegii| hamAre sAhityaratna AcArya zrI devendramuni sadA eka divya kiraNa banakara jainajagata ko prakAzamAna karate raheMge / DaoN. haMmA umarazI gAlA 601, AviSkAra impresa, citalaM patha, dAdara (pazcima) muMbaI : 400028 mo. 9224455262 592 + 19mI ane 20mI sadInA jaina sAhityanAM akSara-ArAdhako
Page #642
--------------------------------------------------------------------------
________________ DaoN. mAlatIbahena zAha zrI ratilAla dIpacaMda desAI eTale jaina dharma ane jaina sAhityanuM moMghuM-aNamola jhaverAta. zabdamAM satya ane tattva. jIvanamAM phakIrI. mukha upara sadAya smita ane jJAnanI orA. li moranAM IMDAMne citaravA na paDe, ema mAlatIbahenane maLo eTale emanA pitA ratilAlabhAInA jJAna ane saMskAranuM pArtha saMgIta ApaNane avazya saMbhaLAya. pitAnA jJAna ane saMskArano vAraso to maLyo, paNa parizramathI e Ubharyo. kaoNleja samayamAM maharSi araviMdanI jIvanadRSTi'nI evI AMgaLI pakaDI ke tattvajJAnanI yAtrA AraMbhAI. mAlatIbahena pitA ratibhAI ane mAtA maraghAbahena (mRgAvatIbahena)nuM trIjuM saMtAna (nirUbhAI, nItInabhAI, mAlatIbahena, prajJAbahena). janma, zALA ane kaoNleja amadAvAdamAM ja. be suvarNacaMdraka sAthe 1971mAM bI.e., 1973mAM ema.e. ahIM paNa suvarNacaMdraka. che ane tattvajJAnanI A yAtrAmAM evuM ArohaNa karyuM ke upAdhyAya yazovijayajInA mahAna graMtha 'jJAnasAra' upara adhyayana karI dIrgha zodhanibaMdha lakhI pIeca.DI.nI upAdhi prApta karI. bI.eDa.nI upAdhi meLavI thoDo samaya zikSaNajagatamAM paNa jaI AvyAM. jJAnasAranuM tattvadarzana', 'nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI', 'jJAnasAra' (11 hastaprato laIne pa. pU. AcAryazrI vijayapradyumnasUrijI sAthe saMpAdana) ane preraNAnI pAvanamUrti' (DaoN. kumArapALa desAInI sAthe) vagere prakAzita graMtho emanA nAmakhAtAmAM che ane sAthe A navo graMtha "jaina sAhityanA akSara-ArAdhako' umerAya che. uparAMta anya keLavaNI ane sAmAjika kSetre mAlatIbahena kAryarata che. vartamAnamAM bhAvanagara sthita DaoN. mAlatIbahena saujanyazIla pati kizorabhAI zAha ane saMtAna Aloka sAthe vidyA ane adhyayanamAM magna che. Do. mAlatIbahenane A zrutapUjA anekavidha phaLo. - dhanavaMta zAha 9l7 8 9 3 83 8 1 4 6 0 2 || 2 700