________________
(५७२)
चरकसहिता-भा० दी।
रुधिरजकृमि । शोणितजानान्तुकुष्ठैःसमानसमुत्थानं, स्थानरक्तवाहिन्योधमन्यः,संस्थानमणवोवृत्ताश्चापादाश्चसूक्ष्मत्वाच्चैकेभवन्त्यदृश्याः वर्णस्ताम्र:नामानिकेशादालोमादालोमद्वीपाःसौरसाऔदुम्वराजन्तुमातरइतिाप्रभावःकेशश्मश्रुनखलोमपक्ष्मापध्वंसोबणगतानाञ्चहर्षकण्डूतोदसंसर्पणानिअतिवृद्धानाञ्चत्वशिरानायुमांसतरुणास्थिभक्षणमिति, चिकित्सितमप्येषांकुष्ठैःसमानं तदुत्तरकालमुपदेक्ष्यामः ॥ १० ॥ शोणितज अर्थात रक्तसे उत्पन्न होनेवाले कृमियोंका समुत्थान कुष्ठके समान जानना रक्तवाहिनी धमनियों में इनके रहनेका स्थानहै।पांवरहित और बहुत बारीक होतेहैं । अत्यन्त सूक्ष्म होनेके कारण दिखाई नहीं देते । तांबेके समान उनका वर्ण होताहै । केशाद,लोमाद,लोमदीप,सौरस औदुम्बर और जन्तुमाता ये इनके नाम हैं।केश,मोंछ,दाढी,नाखून राम इनको नष्ट करना इनका प्रभाव है । जव यह किसी जख्म (व्रण) में पड जातेहैं तो उस व्रणमें हर्ष, खुजली, तोद और इधरउधर चलनेसे सरसराहट उत्पन्न होतेहैं । जब यह अत्यन्त बढजातहैं तो त्वचा, शिरा, -स्नायु, मांस और नरम हड्डियें इनको खातेहैं । चिकित्सा इनकी कुष्ठरोगके समान करनी चाहिये उसको आगे कथन भी करेंगे ॥ १०॥
कफजकृमि । श्लेष्मजाःक्षीरगुडतिलमत्स्यानूपमांसपिष्टान्नपरमान्नकुसुम्भ- . स्नेहाजीर्णपूतिक्किन्नसंकीर्णविरुद्धासात्म्यभोजनसमुत्थानाः। तेषामामाशयःस्थानं, प्रभावस्तुतेप्रवर्द्धमानास्तूर्द्धमधोवाविसर्पन्ति, उभयतोवा । संस्थानवर्णविशेषास्तुश्वेताःपृथुबध्नसंस्थानाः कचित्, कचिद्वृत्तपरिणाहाःगण्डूपदाकृतयश्च श्वेताः । · श्वेतास्ताम्रावभासाः, केचिदणवोदीर्घास्तन्त्वाकृतयःश्वेता।
तेषांत्रिंविधानांश्लेष्मानिमित्तानांक्रिमीणांनामानिअन्त्रादाः, .. उदरादाः,हृदयादाश्चरवो,दर्भपुष्पाः, सौगन्धिकाः, महागु..., दाश्चइति । प्रभावोहल्लासास्यसंस्रवणमरोचकाविपाकोज्व