________________
चरकसंहिता - भा० टी० ।
विरुद्धयोनयोय स्थविरुपक्रमाभृशम् । वर्द्धन्तेदारुणा रोगाः शीघ्रंशीघ्रं सहन्यते ॥ २० ॥
सब रोग परस्पर विरोधी कारणोंके उत्पन्न होनेसे तथा बिरोधी चिकित्सह होनेसे शीघ्र २ वृद्धिको प्राप्त होकर मनुष्यको मारडालते हैं ॥ २० ॥ बलविज्ञानमारोग्यं ग्रहणीमांसशोणितम् ।
( ८४० )
एतानियस्यक्षीयन्तेक्षिप्रक्षिप्रं हन्यते ॥ २१ ॥
जिस मनुष्यका बल, ज्ञान, आरोग्य, ग्रहणी, मांस और रक्त वह क्षीण होगये हों वह रोगी शीघ्र मृत्युको प्राप्त होता है ॥ २१ ॥ विकारायस्यवर्द्धन्तेप्रकृतिः पारिहीयते । सहसासह सातस्य मृत्युर्हरतिजीविनम् ॥
२२ ॥ जिस रोगी के शरीर में विकार बढते चलेजायँ और स्वाभाविक प्रकृति नष्ट होती चलीजाय उस रोगकेि जीवितको मृत्यु शीघ्र हरलेती है ॥ २२ ॥
तत्रश्लोकः । इत्येतानिशरीराणिव्याधिमन्तिविवर्जयेत् ।
नह्येषुधीराः पश्यन्तिसिद्धिंकाञ्चिदुपक्रमात् ॥ २३ ॥
इति चरकसंहितायामिंद्र०कतमानिशरीरीयमिंद्रियं समाप्तम् ॥६॥ अब अध्यायके उपसंहारमें एक श्लोक है इसप्रकार ऊपर कहे लक्षणोंवालें रोगियोंको त्यागदेना चाहिये क्योंकि इसप्रकार के रोगियोंकी किसीमकार चिकित्सा करनेमें बुद्धिमान् सिद्धिको नहीं देखते ॥ २३ ॥
इति श्रीमहार्ष चरक ० इन्द्रियस्थाने भाषा • कतमानिशररीियमिन्द्रियं नाम षष्ठोऽध्यायः ॥ ६॥
सप्तमोऽध्यायः ।
7
i
अथातः पन्नरूपीयमिंद्रियंव्याख्यास्याम इतिहस्माहभगवानात्रेयः । अब हम पन्नरूपीय इन्द्रियनामक अध्यायकी व्याख्या करते हैं इसप्रकार भगवा आयजी कथन करनेलगे ।
दृष्टयांयस्यविजानीयात्पन्नरूपांकुमारिकाम् । प्रतिच्छायामयीमक्ष्णोर्नैनमिच्छेच्चिकित्सितुम् ॥ १ ॥