________________
( ७३८)
चरकसंहिता - मा० टी० ।
इसप्रकार अहंकार आदि दोषोंसे भ्रमवाला हुआ मनुष्य निवृत्त नहीं होसकता और प्रवृत्तिमें आकर स्थित होजाता है । यह प्रवृचिही सम्पूर्ण दु:खोंका मूल है ॥ २० ॥
मोक्षसाधनका क्रम । निवृत्तिरपवर्गस्तत्परंप्रशान्तंतदक्षरंतद्ब्रह्मसमोक्षः । तत्रमुमुक्षू - णामुदयनानिव्याख्यास्यामः । तत्रलोकदोषदार्शिनो मुमुक्षोरादितएवाचार्य्याभिगमनं तस्योपदेशानुष्ठानम् ॥ २१ ॥
निवृत्तिही मोक्ष है, निवृत्तिही अपवर्ग और शान्ति है, और अक्षर है, निवृत्तिही ब्रह्म है । मोक्षके इच्छावालोंके उपयोगी विषयका वर्णन करते हैं । जगतु दोषदृष्टि से देखनेवाला मुमुक्षु अर्थात् मोक्षकी इच्छा करताहुआ गुरुके पास - जाय और उसके उपदेशको श्रवण करके तदनुसार वर्ताव करे ॥ २१ ॥ अग्नेरेवोपचर्य्याधर्मशास्त्रानुगमनंतदर्थावद्येोधस्तेनावष्टम्भःत
त्रयथोक्ताःक्रियाःसत।मुपासनमसतां परिवर्जनंनसङ्गतिदुर्जनेनसत्यं सर्वभूतहितमपरुषमन तिकालेपरीक्ष्यवचनं सर्वप्राणिषु आत्मनीवावेक्षासर्वासामस्मरणमसंकल्पनमप्रार्थनाअनभिभाषणञ्चस्त्रीणांसर्वपरिग्रहत्यागः कौपीनं प्रच्छादनार्थधातुरागनिवसनकन्थासीवनहेतोःसूचीपिप्पल कंशौचाधान हेतोः जलकुण्डकादण्डधारणं भैक्ष्यचर्य्यार्थपात्रंप्राणधारणार्थमेककाल मयाम्योयथोपपन्नएवाव्यवहारः । श्रमापनयनाथैशीर्णशुष्कपर्णतणास्तरणोपधानं ध्यान हेतोः कायनिबन्धनं वनेषुअनिकेतवासस्तन्द्रानिद्रालस्यादिकर्म वर्जनमिन्द्रियार्थेषु अनुरागोपतापनि - ग्रहः सुप्तस्थितगतप्रेक्षिताहारविहारप्रत्यङ्गचेष्टादिकेषुआरम्भेषुस्मृतिपूर्विका प्रवृत्तिः सत्कारस्तुतिगवमानक्षमत्वंक्षुत्पिपासायासश्रमशीतोष्णवातवर्षा सुखदुःखसंस्पर्श सहत्वं शोकदैन्यद्वेषमदमानलोभरागेर्ष्याभयक्रोधादिभिरसञ्चलन महङ्कारादिषूपसर्गसंज्ञा लोकपुरुषयोःसर्गादिसामान्यावेक्षणकार्यकालात्ययभ्रयंयोगारम्भेसततमनिर्वेदः सत्वोत्साहापवर्गाय धीधृात
/