Book Title: Jain Sahityano Swadhyaya
Author(s): Kavin Shah
Publisher: Ritaben Kirankumar Shah
Catalog link: https://jainqq.org/explore/005254/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ? 5 jaina sAhityano svAdhyAya 6 7 8 9 ja svA rA [plle [pTeJe darzana + jJAna + cAritra - mokSa hIMDI kulaka citrakAvya bhAsa saMdhi caMdrAulA copAI saMbaMdha khyAla hUMDI svAdhyAya alel ic>pe lekhaka - DaoN. kavina zAha, bIlImorA. 924 ka[ab na 7 8 9 23 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Sahityano Swadhyay jaina sAhityano svAdhyAya jenA vaDe Atma kalyANano mArga samajAya, mokSa mArganAM sAdhanono bodha thAya te jJAna uparathI tenuM Ayojana karanArI vAkya racanA tathA tenA lipibaddha vyavasthita saMgrahane paNa 'jJAna' kahevAmAM Ave che. - prabodha TIkA pA. 36 : lekhaka : DaoN. kavina zAha bIlImorA. : prakAzaka : rITAbena kiraNakumAra zAha 103-sI, jIvana jyota epArTamenTa, vakhArIyA baMdara roDa, bIlImorA - 396 321. phona:02634 - 288792 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Sahityano Swadhyay jaina sAhityano svAdhyAya jaina sAhityano svAdhyAya prathama AvRtti saMvata 2066, phAgaNa suda 13 nakala - 400 kiMmata rUA. 150/ prAptisthAna | prakAzaka : rITAbena kiraNakumAra zAha 103-sI, jIvana jyota epArTamenTa, sI bIlDIMga, vakhArIyA baMdara roDa, bIlImorA - 396 321. phona : 02634 - 288792 TAIpa seTIMga - DijhAIna : yAtrA grAphIksa phona : 079- 25506149 mudraka divya vijhana 29, ke. bI. komarzIyala senTara, khAnapura, amadAvAda - 380001. phona:079-25506149 GB Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 - A + I , 2 RNa AbhAra jaina sAhityano svAdhyAya pustaka taiyAra karavAmAM mArgadarzana, AzIrvAda ane sahakAra mATenI bhAvanAnI anumodanA ane AbhAra. pa.pU. A. pradyumnasUrijI pa.pU.A. zrI zIlacandrasUrijI pa. pU. A. municandrasUrijI pa.pU. A. ratnabhUSaNasUrijI pU. dharmaratnavijayajI ma.sA. pU. munirAja sarvodaya sAgarajI pU. muni prazAMta darzanavijayajI pU. sAdhvIjI virAgayazAzrIjI - dharyayazAzrIjI pU. sAdhvIjI zAzvatayazAzrIjI zrI kelAsa sAgarasUri jJAna maMdira, kobA. - graMthapAla dilAvarabhAI. zrI hemacaMdrAcArya jaina jJAnabhaMDAra, pATaNa. AcAryazrI ukArasUri ArAdhanA bhavana, surata. DaoN. jItendra bI. zAha, DIrekaTara, ela. DI. InsTITyuTa opha InDolojI, amadAvAda. DaoN. ke. bI. zAha, amadAvAda. DaoN. javAhara pI. zAha, amadAvAda. - c) Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zruta bhaktonI 6 Arthika sahAyanI anumodanA 6 0 seMdhavA zvetAM. mUrtipUjaka jaina saMgha - pratApagaMja. preraka zruta saMzodhaka pU. munirAja sarvodayasAgarajI rAMdera roDa jaina saMgha, surata. preraka pa. pU. AcArya municaMdrasUrijI prophesara arUNabhAI e. bhAvasAra, amadAvAda. * mAtuzrI jevatIbahena cunIlAla saMghavI - sAMtalapura, kaccha. zrI khAMtibhAInI dIkSA nimitte - caMdana TreDarsa, navasArI. preraka pU. paM. zrI municandravijayajI. * dinubhAI nagInadAsa modI - sAbaramatI, amadAvAda. 0 araviMdabhAI pUnamacaMda chatraba (dhAnerA) navasArI, preraka pU. paM. zrI municaMdravijayajI Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ > arpaNa - vacana siddha AcArya bhagavaMta siddhisUrIzvarajInA jIvanamAM 33-34 varSanI lagAtAra varSItapanI ArAdhanA sahastrAdhika mumukSuone rajoharaNa arpaNa karanArA vaiyAvacca, kSamA, saraLatA Adi aneka guNAlaMkArayukta pU. zrIne trikaraNa yoge vaMdanA ane gurubhaktithI harSollAsapUrvaka 2 [: 5 sAdara arpaNa karI CEO Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa.pU.A. vijaya zrI siddhisUrIzvarajI (bApajI ma.) no paricaya pitA : manasukhalAla mAtA : ujamabAI janma sthaLa : vaLAda (amadAvAda) janma dina : vi. saM. 1911, zrAvaNa suda 15 dIkSAdina : vi. saM. 1934, jeTha vada 2, luhAranI poLa, amadAvAda : pU.paM. pra. zrI maNivijayajI gaNivara (dAdA) gaNi-paMnyAsapada : vi. saM. 1957, a. su. 11 - surata. AcAryapada : vi. saM. 1975, mahA suda 5, mahesANA saMyama paryAya : 82 varSa AcAryapada paryAya : 40 varSa sarvAyu : 105 varSa * 1000 thI vadhu bhavyAtmAone sva haste dIkSAdAna hajAro jina pratimAonI aMjanazalAkA rojanA 10 lAkha sUrimaMtranA jApa saLaMga 33 varSItapa 90 varSanI vaya sudhI zAstrasaMzodhana aneka pAThazALAonI sthApanA 100thI adhika gaNi-paMnyAsa AcAryapada pradAna ( F. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - saMgha ravira pU. A. siddhisUrizvarajI(bApajI) mahArAjA pU. A. vijaya zrI siddhisUrIzvarajI (bApajI ma.) Jain Educ a tional Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pU. A. vijaya zrI sidhisUrIzvarajI (bApajI ma.)no paricaya pitA : manasukhalAla mAtA : ujamabAI janma sthaLa : vaLAda (amadAvAda) janma dinA : vi. saM. 1911, zrA. su. 15, dikSA dina : vi. saM. 1934, jeTha vada 2, luhAranI poLa, amadAvAda. gurU : pUjya paMnyAsa pravara zrI maNivijayajI gaNivara (dAdA) gaNi-paMnyAsapada : vi. saM. 1957, - a.su. 11 - surata AcAryapada ' : vi. saM. 1975, | mahA suda 5 - mahesANA saMyama paryAya : 82 varSa AcAryapada paryAyaH 40 varSa sarvAyu : 105 varSa A che gurUdeva amArA.... 0 1000 thI vaghu vAvyAtmAone sva ho dIkSA dALa1. * hAraze jiLA pratimAonI aMja01zalAkA. * 10 lAkha sUrimaMtrachA jApa. * saLaMga 33 varSItapa. * 90 varSanI vaya sudhI zAstra saMzoghaol. * aooka pAThazALAonI sthApanA. 0 100 thI AMzika gaNa-paMnyAsa AcAryapada pradAna. For Private & Personal use only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7 saMdarbha graMtha sUcI - anusaMdhAna (sAmayika) aMka - 22, jAnyu. 2003 Agama vAcanA paricaya - pU. gaNivarya jitendrasAgarajI AkhyAnaka maNikoza - nemicaMdrasUri prAkRta graMtha pariSada - vArANasI vRttikAra - AmradevasUri Arya kalyANa gautama smRti graMtha uttarAdhyayana sUtra bhAga - 3, pU. akalaMkavijaya phulavayamALA - saMpA. muni amarendrasAgara (guja. anuvAda) muni mahAbhadrasAgara kalpasUtra - khemazAhI - vivecana jhiyAratna samuccaya A. guNa rAmasUri gujarAtI sAhityano ItihAsa graMtha - 2, khaMDa- 1 gujarAtI sAhitya madhyakALa, anaMtarAya rAvaLa. jaina sAhityanA kAvyaprakAro - DaoN. kavina zAha pA. 137 jaina sAhityano saMkSipta ItihAsa - mo. da. desAI jaina gurjara kavio bhA. 1 thI 7 - mo. da. desAI jaina kathA sAhitya vihaMgAvalokana - DaoN. ke. bI. zAha prabuddhajIvana mahA mAsa, aMka, . 2065 jaina aitihAsika gurjara kAvyasaMcaya - saMpA. jinavijayajI devavaMdanamALA - jaina prakAzana maMdira, amadAvAda. Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMca pratikramaNa sAthe prAcIna jaina kathA sAhitya uddabhava aura vikAsa - vasudeva hiDI. bAlAvabodha graMtha - 1, pA. 276 (guja. sAhitya pariSada, amadAvAda) bodhiratnamaMjUSA saMpA. A. pradyumnasUrijI mAnatuMga rAjA ane mAnavatI rANIno rAsa - mohanavijayajI saMpA. bhImazI mANeka mukti kiraNa varSa 4 - saM. 2065, zrAvaNa suda 15. zrI vrajasvAmI AkhyAna -paMnyAsa zrI dhuraMdharavijayagaNi zrI vasudeva hIMDI (bhASAMtara) anuvAda kartA pro. bhogIlAla sAMDesarA zrI pArzvanAtha caMdrAvalA - ajJAta kavi, zrI jaina hitecchu maMDaLa, bhAvanagara. zRMgAra maMjarI (zIlavatI rAsa) - pU. jayavaMtasUri. saMpA. kanubhAI vI. zeTha, dalasukha mAlavaNiyA, nagIna je. zAha saMdhikAvyasamuccaya saMpA. 2. ma. zAha, ela. DI. InsTITyuTa opha InDolojI, amadAvAda, sAhityanA svarUpo madhyakAlIna pro. maMjulAla, ma. majamudAra saMskRta nibaMdha pArijAta - pA. 39, citrakAvya pro. jitendra desAI, pro. DaoN. dazarathalAla vediyA hariyALI svarUpa ane vibhAvanA - DaoN. kavina zAha Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3OM hrIM namo nANasa prastAvanA jaina sAhityanA kAvyaprakAro svarUpa ane samIkSA pustaka saM. 2064nA kArtika pUrNimAne divase pragaTa thayuM hatuM. temAM jaina sAhityanA alpaparicita ane aparicita kAvyaprakAro vize saMkSipta mAhitI prakIrNa vibhAgamAM ApavAmAM AvI hatI. tyAra pachI prakIrNa vibhAganA keTalAka kAvyaprakAro vize saMzodhana, saMkalana karIne "jaina sAhityano svAdhyAya pustakanI yojanA karI hatI ane Aje A pustakanuM prakAzana karavAmAM AvyuM che. A pustakamAM kulaka, saMbaMdha, nirvANa, haDI, AkhyA, saMdhi, copAI, caMdrAulA, aMtaraMga vicAra, bhAsa, svAdhyAya, citrakAvya vagere kAvya prakAronA svarUpanI saMdaSTAMta mAhitI ApavAmAM AvI che. - prastuta kAvya prakAromAM apabhraMza, jUnI gujarAtI ane arvAcIna gujarAtI bhASAno prayoga thayo che. mULabhUta rIte to apabhraMza ane jUnI gujarAtImAM racanA thayA pachI arvAcIna gujarAtImAM kAvyo racAyA che. eTale arvAcIna gujarAtInAM kAvyo rasAsvAdamAM vadhu saraLa che jyAre apabhraMza ane jUnI gujarAtIvALI racanAo samajavA mATe prayatna karavo paDe tema che. prayatnathI A kArya siddha thAya che. jaina sAhityanA kAvyaprakAro para prAkRta ane apabhraMza kAvyono prabhAva paDyo che ane te uparathI uparokta kAvyaprakAronI madhyakAlIna samayamAM racanA thaI che. moTAbhAganA kAvyaprakAronI mAhitI hastapratane AdhAre prApta thAya che. A apragaTa hastapratonuM saMzodhana thAya to kAvyaprakAronI samRddhinuM yathArtha darzana thAya tema che. gujarAtanA jJAna bhaMDAro uparAMta jayapura, bikAnera, jodhapura, jesalamera, jhAlora jevA anya zaheronA jJAna bhaMDAramAM kAvya prakAronI hastaprato moTA pramANamAM saMcita thaI che. 1) Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAhityamAM jJAna ane bhakti mArganI dhArAno pravAha akhkhalitapaNe vaheto rahyo che. temAM lokarUci anusAra A kAvya dhArA dvArA jJAna ane bhaktino apUrva lAbha levAya che. bhakti sahaja sAdhya che jayAre jJAna buddhigamya che. jJAnathI tattvanI sAcI samaja AvavAnI sAthe samakita-zraddhAnuM bIja ropAIne sthiratA Ave che eTale dharmaArAdhanAmAM jJAnamArganI vicAradhArAnI kRtionuM mUlya ochuM nathI. kAvya vizva kaThina che paNa purUSArthathI saraLa banI jAya che. A kAvyaprakAro uparathI sAdhu kavionI pratibhAnuM darzana thAya che. kavi kalpanA, jJAna-bhakti, rasa ane zailInA samanvayathI samRddha vividha kAvyo kAvyAnaMda ke je nirdoSa ane nirmaLa che tenI viziSTa koTinI anubhUti thAya che. A rasAsvAda anubhavagamya che. jJAnamArganI mAhitIthI AtmavikAsa - siddhinA aMtima lakSanA purUSArthano mArga niSkaTaka bane che. AcAra pradIpa graMthamAM jaNAvyuM che ke jo ke jJAna mati, zruta, avadhi, mana:paryava, kevalanA bhedathI pAMca prakAranuM che to paNa zrutajJAna grahaNa karavuM kAraNa ke kALa, vinaya Adi jJAnAcAranA ATha bhedo kahevAya che. teno saMbhava temAM ja che. jJAna zruta jJAne dvAdazAMgyA dvirupe jJAna eTale dvAdazAMgIrUpa zrutajJAnamAM. relucA, bolI, bolikA, maMgala, vilAsa, taraMga, navaraso, ratnamALA, kaDakho, vastu, nizAnI, vacanikA, gIta jevA kAvyaprakAro suSuptAvasthAmAM che tenuM saMzodhana thAya to kAvyanI virATa sRSTinuM gaurava prasthApita thAya, aitihAsika mUlya vadhe. kavionuM vizva svAnubhava rasika che. zrI samaNasuttamAM jJAna vizeno ullekha maLe che. je vaDe je dvArA jIva rAgathI vimukha bane che, zreyamAM - hitamAM anurakta bane che ane maitrIbhAva vadhato jAya che ene jinazAsanamAM jJAna kahevAmAM AvyuM che. (sUtra 253) jJAna eTale samagra rIte zrutajJAna ane graMthastha jJAnano mahimA aparaMpAra che. kAvyonuM prakAzana thayA pachI bhAvakavarganA loko kAvyAnubhavathI nijAnaMda, (1) Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nimagna bane che eTale kavino svAnubhava sarvAnubhava bane che. kAvyamAM rasanuM sthAna mahattvanuM gaNAya che. dhArmika sAhityamAM mukhyatve zAMta rasa (bhaktirasa) vizeSa jovA maLe che. A raso zRMgAra-vIra-adbhutaraudrarasa paNa prasaMgocitta hoya che. bhaktizRMgAra e sAMpradAyika sAhityano vadhu pracalita rasa gaNAya che. A rasanirUpaNa kavinI kalAnI kudaratI bakSisano anubhava karAvavAnI kSamatA dharAve che. jaina sAhityano svAdhyAya' zIrSakamAM svAdhyAya AvRtti ke punarAvartananA arthamAM nahi paNa sAhityanI dRSTie adhyayananA arthamAM prayojAyA che. temAM rahelA jJAna ane bhakti mArganA vicAronuM ciMtana ane manana svAdhyAya karavA yogya che. A pustakamAM kAvya prakAro uparAMta gadya lekhono saMcaya thayo che. auktika, bAlAvabodha, varNaka, dezIonI samIkSA, jaina kathA sAhitya A lekho dvArA jaina gadyanI mAhitI prApta thAya che. madhyakAlIna samayamAM padyano vizeSa upayoga thato hato tyArapachI gadya racanAono vikAsa zarU thayo che. teno prAthamika paricaya thAya che. jaina sAhityano svAdhyAya pustaka pragaTa karavAthI kAvya sRSTino zratayAtrAno apUrva lAbha prApta thayo che ane teno jijJAsu zrutapremI varganA bhakto lAbha laIne AtmAnA jJAnaguNanA vikAsamAM pravRtta thaze evI AzA che. aMte to bhavyAtmAone AtmajJAna vinA anya koIpaNa prakAranuM jJAna bhavasAgarathI taravA mATe upayogI nathI eTale jJAnano zrutajJAnano mahimA samajIne, jANIne A mArgamAM vadhu sakriya bane evI paNa AzA che. pustaka prakAzana mATe mArgadarzana, AzIrvAda ane dravya sahAyakonI anumodanA karuM chuM. "je eka AtmAne jANe che e tamAma jagatane jANe che." DaoN. kavina zAha - (r) Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AnaMdanI anubhUti ane AvakAra kavivara zubhavIra vijayajI ma. pha2mAve che ke 'jina zAsana jayakAra' samagra vizvamAM rahelA sarva jIvonuM hita ane kalyANa karavAnI tAkAtavALuM evuM A jaina zAsana che. balihArI che jagatamAM alabelA evA A jinazAsananI, jenI zItala chAyAmAM jagatabharanA jIvo AnaMdano ane zAtAno anubhava karI rahyAM che. evA A jaina zAsananI sthApanA AjathI lagabhaga 2500 varSa pahelAM thaI che. jaina zAsananA sthApaka carama tIrthAdhipati vardhamAna mahAvIra svAmI bhagavAna hatAM. evA e paramAtmA pAsethI tripadI pAmIne gaNadhara bhagavaMtoe dvAdazAMgInI racanA karI. te pachI zruta racanAno pravAha paNa AgaLa vadhato gayo. sAthosAtha bhagavAnanuM zAsana paNa pravAhathI AgaLa vadhatAM vadhatAM ApaNAM sudhI pahoMcyuM eTale ke ApaNane A mAnavabhavamAM janmatAM ja jaina zAsananI prApti thaI. dvAdazAMgI-pachI Agama paMcAMgI-saMskRta, prAkRta graMtho, gadya-padya sAhitya, tarka sAhitya, vyAkaraNa sAhitya ema vividha prakAranA sAhityanuM sarjana je te viSayanA prakAMDa vidvAnoe ane pratibhAzALI bhAgyavaMtoe racyuM. vallabhIpuramAM Agamo Adi zruta sAhitya pustakArUDha thayA pachI te te graMtho racAtAM gayAM ane tADapatro-kAgaLa Adi upara lakhAtAM gayAM. emAMnA keTalAMya graMtho nAza pAmyA che to paNa je kaMI bacyuM che ane ApaNane vArasAmAM maLyuM che e paNa vipula pramANamAM che. eno paNa abhyAsa karavAmAM ekAda-be nahiM paraMtu aneka bhavo vItI jAya. AvA agAdha zrutasAgaramAMthI DUbakI mArIne jevI rIte marajIvAo ratno meLavI le che evI rIte DaoN. kavina zAhe paNa eka navo ja viSaya pasaMda karIne tenI ApaNane bheTa dharI che. jema jema kALano pravAha AgaLa vadhato jAya tema tema sAhitya racanAmAM navA navA prakAro kheDAtAM jAya - navI navI kSitijo vikasatI jAya che. chellA 1000 varSamAM saMskRta-prAkRta-apabhraMza tema Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ javividha prAMtIya bhASAomAM judA judA prakAranA sAhityanI racanAo te te kAmamAM te te vidvAnoe ane gRhastha varSe paNa karI che. eno abhyAsa to jyAre thAya tyAre kharo. paraMtu ApaNA jANItA-vidvAna-saMzodhaka DaoN. kavina zAhe sadarahu viSaya aMge saMzodhana kArya AgaLa dhapAvyuM. judA judA kAvya sAhityanA prakArono - racanAono abhyAsa karatAM gayAM. TAMcaNa karatAM gayA, patra vyavahAra paNa karatA gayA, te te viSayanA jANakAra evA vidvAna pUjyone ane gRhasthone maLIne, to vaLI koInI sAthe patravyavahArathI saMparka karatA gayA. pariNAme ApaNane Aje A graMtharatnanI bheTa maLI che. AMkhanI nabaLAI, thoDIka zArIrika pratikULatA vacce paNa dRDha manobaLa ane pracaMDa puruSArtha dvArA jarUrI bIjAnI sahAya laIne paNa A kArya pUruM karyuM. A pustaka vAMcatAM jANe ke ApaNI sAme eka navI ja sRSTi khaDI thaI jAya che. AmAMnA ghaNAM kAvya prakAro ke tenA nAmo - tenuM baMdhAraNa vigere jiMdagImAM pahelI ja vAra jANavA maLe che. sAthosAtha te te kAvya prakAronI kRtino AsvAda paNa jANavA-mANavA maLe che tyAre mana AnaMdathI taraboLa thaI jAya che. teoe mane vinaMtI karatAM meM samagra pustaka joyuM ane tapAsI ApyuM, jarUrI sUcano paNa karyAM. A rIte mane paNa svAdhyAyano lAbha maLyo e mAre mATe khUba AnaMdano viSaya che. DaoN. kavina zAhe atyAra sudhImAM ghaNAM pustakonI racanA karIne samAjane caraNe dharyA che paraMtu A to eka anokho ja viSaya pasaMda karIne tenA upara kalama calAvIne AvA suMdara graMtharatnanI saMghane bheTa dharI che te kharekhara anumodanIya che. sau koI AtmArthI jIvo A graMthanA abhyAsa dvArA jJAnaprApti karIne parama padane pAmo - e ja aMtaranI abhilASA. -ratnabhUSaNasUri, vApI. M Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNikA "s peja naM. my s 0 h K j x kaM h % h 2 ` m ` = $ $ $ 0 @ 0 m` vigata prastAvanA kulaka saMbaMdha nirvANa hIMDI AkhyAna saMdhi copAI caMdrAulA citrakAvya 10. stavana (hariyALI) 11. aMtaraMga vicAra 12. pArzvanAthajIno vivAhalo 13. hariyALI kAvya svarUpanI pUrva bhUmikA 14. bhAsa 15. svAdhyAya varNaka aukitaka bAlAvabodha 20. khyAla - kAvyano paricaya dhavala-dhoLa dezIonI samIkSA 23. jaina kathA sAhitya 16. 111 119 1 29 147 163 180 195 207 2 15 2 19 2 2 2 2 27 231 237 17. - - h 21. 22. ( N. Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekhakano paricaya * zAha kavinacaMdra mANekalAla (janmasthaLa : vejalapura, ja.tA. : 30-3-36) * abhyAsa : bI.e. (onarsa), ema.e., bI.eDa., TI.DI., elaelaema., pI.ecaDI. * I.sa. 1955 thI 1966 sudhI gajerA, Derola sTezana ane delola hAIskUlamAM zikSaka * I.sa. 1966 thI 1996 sudhI bhAdaraNa, khaMbhAta, kapaDavaNaja ane bIlImorA kaoNlejamAM prAdhyApaka tarIke sevA karIne hAla nivRtta. * haLavA nibaMdho, kAvya, vArtA ane dharma-saMskRti viSayaka lekho lakhavAno zokha. jaina sAhityamAM sarjana ane saMzodhana pravRtti. * jaina sAhityamAM pI.ecaDI.nI padavI prApta karyA badala yazobhUmi smAraka caMdraka vijetA (kavi paMDita vIravijayajI : eka adhyayana). sAhitya, saMskRti, zikSaNa, kAyado ane samAjasevAnAM kSetromAM abhiruci ane sevAkIya pravRttiomAM yogadAna. * I.sa. 1970nA sapTe.thI 1972 sudhIno aDhI varSano amerikAno zaikSaNika ane sAMskRtika pravAsa, ema.eDa. (197ra jUna), northa-IsTarna yuni. bosTana, helisTana, velenDa, proviDansa, smigaphIlDa, pholarIvara, vesTa nyUTana, volvema, kremiMgahAma, baraliMgTana, vaoNziMgTana DI.sI., DeTroITa, philADelphiyA, kembrija vagere sthaLomAM bhAratIya saMskRti ane dharmaviSayaka vArtAlApa. * bAra vratadhArI zrAvaka: navalAkha navakAra, uvasaggahara, logassa ane saMtikaraMno jApa pUrNa karela che. * zrI vizA nImA jaina samasta jJAti maMDaLa, vejalapura jaina saMgha, bIlImorA jaina saMgha, jaina sozyala grupa - bIlImorA, dakSiNa gujarAta yuni. prAdhyApaka maMDaLa - surata, vI.esa. paTela kaoNleja - bIlImorA vagere saMsthAo dvArA sanmAnapatra - evorDa prApti. * zALA-kaoNleja ane sevAkIya dhArmika ane sAmAjika saMsthAomAM prasaMgocita pravacana ane vArtAlApa. * patnI sva. kusumabahena, kiraNa, asti, kiMcita (putro), (svAti) zAthatayazAzrIjI ma.sA. (putrI) (0) Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. DaoN. kavina zAha likhita-saMpAdita pustakonI yAdI 1. biba-pratibiMba (kAvya saMgraha) 2. lallunI lIlA (haLavA nibaMdho) 3. kavirAja dIpavijaya kavi paMDita vIravijayajI : eka adhyayana (mahAnibaMdhano saMkSepa) zrAvaka kavi manasukhalAla (saMzodhana graMtha) jaina sAhityanI gajhalo gajhalanI saphara hariyALI svarUpa ane vibhAvanA phAgaNa ke dina cAra (jaina AdhyAtmika hoLI gIto) 10. nemivivAhalo (hastaprata saMzodhana) 11. jaina patra sAhitya bhAga - 1 (madhyakAlIna) 12. jaina patra sAhitya bhAga - 2 (arvAcIna) 13. pUchatA nara paMDitA praznottara saMcaya) 14. bIjamAM vRkSa tuM (saMzodhana lekha saMcaya) 15. lAvaNI kAvya svarUpa ane samIkSA 16. jaina gItA kAvyono paricaya 17. kAvya zAstra vinodena (AdhyAtmika lekha saMcaya) 18. sameta zikhara vaMdu jina vIza 19. jaina sAhityanA kAvya prakAro 20. sAsarA sukha vAsarA 21. jaina sAhityano svAdhyAya P) Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 1. kulaka jaina sAhityanA kAvya prakAro para saMskRta ane prAkRta bhASAno prabhAva paDyo che. saMskRta bhASAmAM kulaka prakAranI kRtio upalabdha thAya che. jaina kavioe gujarAtI bhASAmAM vividha kulaka racanAo karI che. kulakano artha kula - ToTala, jaththo, samUha thAya che eTale koI eka viSayanI saMkhyAmUlaka kAvyanI racanA. "kulaka saMjJAvALI kRtiono viSaya caritrAtmaka ane jaina darzananA siddhAMto sAthe saMbaMdha dharAve che. kulakano zabdArtha saMkhyAvAcaka samUha che paNa teno bhAvArtha zAstrIya vicArono saMkSipta paricayavALI racanA. A prakAranI kRtio prAkRta ane apabhraMzamAM vizeSa che. kulaka kAvyono paricaya (prAkRta bhASA) jaina sAhityamAM kulaka prakAranI kAvya kRtio prAkRta bhASAmAM prApta thAya che. dhArmika sAhityamAM upadezanuM eka viziSTa lakSaNa sarva sAmAnya gaNAya che. dharma Atma kalyANa mATe che eTale temAM pratyakSa ke parokSa rIte upadezanI vigato prApta thAya che. | gujarAtI bhASAmAM kulaka racanAo thaI che. tenuM mULa prAkRta kulaka kAvyo 1. AgamoddhAraka AcArya AnaMdasAgarasUrie pUrvAcAryo viracita kulakonI presa kopIo karAvI hatI. tyArapachI pU.zrInA paTTadhara ane gacchAdhipati Agama zAstranA prakAMDa paMDita mANikyasAgarasUrijIe A hastapratono abhyAsa karIne je kulaka kAvyo amudrita hatAM tenuM saM. 2015mAM kulakarandrohanAmathI prakAzana karyuM hatuM. temAM 16 kulaka kAvyono saMcaya thayo che. tenI sUci nIce mujaba che. - 1) Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kulaka sandohaH 1. dhammAri guNo vaIsa kulaya - dharmane mATe yogya guNopadeza 2. uvaesa kulaya - upadeza 3. dhammo va esa kulaya - dharmopadeza 4. divoesa kulaya - hitopadeza 5. aNasAsaya kulaya - anuzAsana sAmaNaguNa simbA kulaya - zramaNa guNa zikSA dhammova esa kulaya - dharmopadeza 8. sammatuSpAha vihi kulaya - samatA - utpAda vidhi 9. ramaNattaya kulaya - ratnatraya 10. pavaeNjjA vihANa kulaya - pravajyA 11. manonigraha bhAva kulaya - manonigraha 12. saMvega kulaya - saMvega 13. saMvega maMjarI kulaya 14. bhAvaNA kulaya - bhAvanA 15. maMgala kulaya - maMgala 16. Aya saMboha kulaya 17. sammata kulaka pU. mANikyasAgarasUrinuM kulaka sabdo mAtra mULa zloko sAthe che. paramAArAdhya, zAsana prabhAvaka, jaina ratna kavi kula kirITa zrImad AcArya vijaya labdhisUrIzvarajI ma.sA.nA caraNopAsaka pU.paM.zrI padmavijayajI gaNivaryajIe saM. 2019mAM kulaka saMgraha (sAthe) nuM saMpAdana karyuM che jemAM 19 kulaka kAvyono saMcaya che. A kulakanA vicAro bodhaprada (upadezAtmaka) hovAnI ( 2 ) Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAthe vairAgyavardhaka hovAthI tenuM paThana-pAThana-ciMtana ane manana anAsakta bhAvanI vRddhi dvArA Atmazuddhi ane AtmA zubha bhAvamAM lIna bane tevA vicAro kendra sthAne che. gujarAtI bhASAmAM racAyelAM kulaka kAvyo paNa Aja vicAranuM anusaMdhAna kare che. guNAnurAga kulaka, gurU pradakSiNA kulaka, dAna mahimA garbhita zrI dAna kulaka, zIla mahimA garbhita zIla kulaka, tapa kulaka, bhAva kulaka, abhavya kulaka, zrI puNyapApa kulaka, zrI gautama kulaka, zrI AtmAvabodha kulaka, jIvAnuzAstikulaka, IndriyAdi vikAra nirodhakulaka, zrIkarma kulaka, daza zrAvaka kulaka, zrI khAmaNA kulaka, vairAgya kulaka, sAra samuccaya kulaka, saMvijJa sAdhu yogya niyama kulaka - uparokta viSayanA kulakomAM gautama svAmI ane gurUno mahimA, cAra prakArano dharma, vairAgya bhAvanI vRddhi, puNya-pApa ane karma jevA zAstrIya vicArono samAveza thayo che. puNya-pApa kulakamAM sAmAyika ane pauSadhanA phaLano ullekha thayo che. posahanA phaLa vizenI mAhitI nIce pramANe che. 2. tisayasagaM cattakoDi lakhA bAvIsa, sahasa bAvIsa dusaya duvAsa dubhAgA, zurAubaMdho ya Igapahare. traNaso suDatAlIsa karoDa, bAvIsa lAkha, bAvIsa hajAra baso valI upara be bhAga eTalA palyopamano eka prahora posaha karanArane devatAnA AyuSyano baMdha thAya che. eka sAmAyikanA phaLanI mAhitI joIe to 3. bANa vayakoDIo lakhA guNa sahi sahassa paNavIsa, navasaya paNavIsa, juo, sotavA (satihA) aDabhAga palIyamsa. bANa karoDa ogaNasAITha lAkha paccIsa hajAra navaso paccIsa ane upara eka palyopamanA AThIyA sAta bhAga; eTaluM devagatinuM AyuSya be ghaDI Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmAyika karanAra jIva bAMdhe che. (pA. 45 - 7) zIlano mahimA (24-4) 4. narayadAvAra niraMbhaNa kavADasaMpuDasahoacchAya, sUraloadhavala maMdira, ArahaNo pavaranistehiM. zIla ja narakanA dvAra baMdha karavAnA kamADanI joDa jevuM jabarajasta che ane devalokanA ujjavala vimAno upara ArUDha thavAne uttama nisaraNI samAna jIvAnuzAstiklaka (67-6) 5. re jIva kinapicchasi! jhijjata juvvarNa dhaNuM jIe; tahavi huM sigdha na kuNasi, adhvahiyaM pabarajinadharmo. dI. hejIva, yauvana, dhana ane jIvitane nAza pAmatAM zuM tuM nathI joto? to paNa Atma hitakArI zreSTha jIvanadharmane kema tuM nathI karato? nathI Adarato? vairAgya kulaka (92-14) 6. je puNe asuI kame iciya jIva! te samaNuhavasi, na ya te zaraNA saraNe kugaIe gacchamANassa /14 he jIva! te dhanano saMcaya karavAmAM e karelA pApano duHkharUpa anubhava tAre ekalAne karavo paDaze. durgatimAM jatAM evA tane te svajano zaraNa Apaze nahIM. karma kulaka (pA. 73-5) vIsa vIrarasa uvasaggA jiNiMdassAvi dArUNA, saMgamAo kahe hutA? na hatuM jaI kammaya. /pA jo karmana hoya to tIrthaMkara vIra paramAtmAne paNa saMgamadevathI bhayaMkara Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | upasargo kema thayA? khAmaNA kulaka (88-33) 8. save khamaMtu makjha, ahaMpitesi khamemi savaeNsiM; je keNaI avarabdha, veraM cAMuNa majhatyo 33 sarve jIvo mane kSamA Apo. teoe koIe mAro aparAdha karyo hoya, te teonA sarva aparAdhone huM paNa vairabhAva choDIne mAdhyastha bhAve khamAvuM chuM. uparokta udAharaNa dvArA kulakamAM thayelA jaina darzananA siddhAMto, vicArono prAthamika paricaya prApta thAya che. vadhu jijJAsA hoya to mULa pustaka vAMcavAthI ananya preraka Atma bhAvanI vizuddhi mATenA vicArono amRtasama AsvAda thaze evI bhAvanA ucita lekhAze. 15mI sadInI ajJAta kavikRta pratibodhakulakanI racanA prApta thAya che temAM mAnava bhava sArthaka karavA mATe jaina dharmanI dRSTie bodhAtmaka vicAro vyakta thayA che. 9. Adi - tIrthakara cauvIsajima mani te samaro tribhuvanatAraNa vItarAga tIhaM calaNa na meI kRpA karIu deva sAnidhiIviNa garathaha puNya nisuNaI bhaviyA ekaciti jiNa sAsaNa dhanya. aMta - sAtamI vacchala saMghapUjA tIhaM puNya apAro rAtribhojana anaMtakAya cADI pariharo zuddhi bhAviMIdAna zIla tapa bhAvanAbhAvaMI te nara nisaI sahela sukakha anukamiI pAmaI. kulaka' saMjJAvALI kAvyakRtio mATe kaluM zabda prayoga paNa thayo che. kavi vijayasamudranI "nami-rAja RSi kula' kRtinI 63 gAthAmAM racanA thaI (5) Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavinI anya racanA citrasaMbhUtikulakanI racanA 83 gAthA pramANe prApta thAya che. namUnArUpe paMktio nIce pramANe che. uttarAdhyayana sUtranA 13mA adhyayanane AdhAre A kulakanI racanA karI che evo AdhAra Apyo che ane citra saMbhUtinAM guNagAna gAvAmAM AvyA che. 10. Adi - vIra jiNaMda suvaMdiya bhAvaI, jasu guNa pAra na suragurU pAvaI terama ajadhayaNaIM vikhyAta, citrasaMbhUti taNo avadAta. // 1 // zrI sAketapuraI varacaMga, caMda Disa putta bahu raMga, muNicaMda sAgaracaMdaha pAsaI, leI dIkha puhavi pratibhAsAI. // 2 // aMta - terama ajajhayaNaI suNivau suyaNaI vayaNai vIra vakhANIyau e, jeha bhAvi bhaNisyaI zravaNi suNisyaI vinaI vRtithI jANI yau. II IlAputra kulakanI racanA 61 gAthAmAM karI che. IlAputra karma vaza bhava nATaka ne aMte pratibodha pAmIne AtmAnuM kalyANa kare che. kavinA zabdo che : 11. Adi - smRti suhaMkara solima jiNavara, saMti jiNesara dhyAMva ujI, puhavi pragaTa nara ati acaraja kara, IlAputra guNa gA vaujI. 1 e bhava nATakanI pari bujhaI, je huI bhaviyaNa prANIjI, sAdhu susaMgati saMyama sudhaI, muja Ina viSaya navinAMNIjI. aMta - Apa tarInaI pAMcaI tAryA, avigati paMtha lagAyA, niramala citta niraMjana nitanita, vinaI bhagati guNa gAyA re. 60 soma suMdarasUri ziSyanI jIvadayA kula (ka) sajjhAya 15 kaDImAM racI da Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. jaina dharmanA mukhya siddhAMtomAM prathama sthAna ahiMsA paramo dharmanuM che. pUjyazrIe jIvadayA pAlana vizenA vicAro A kulakamAM darzAvyA che. 12. Adi - goyama gaNahara paya paNamUvi, jIvana dhyAnau bolisa bheu jIvadAya sukha-lAbhaI bahu, jIvadayA te pAlau sahuM. aMta - zrI somasuMdarasUri suhagurU sAra dharma taNaunitu kuhaI vicAra suNatA lAbhaI Agama marma, jiNavara sAsaNi sAcau dharma. 16mI sadInA vikhyAta kavi depAle samyakatva bAravrata kulakanI racanA saM. 1524mAM karI che. zrAvakane mATe deza virati dharmanI ArAdhanAmAM bAra vrata aMgIkAra karavAnA hoya che te saMdarbhamAM kavie bAra vratane viSaya tarIke svIkArIne kulakanI racanA karI che. kavie kulaka sAthe copAI zabda prayoga karyo che je copAI, chaMdano saMdarbha darzAve che. 13. Adi - vIra jisesara praNamu pAya, ahanisi ANa vaheM jinarAya mUrakha kavi e jANaI nahIM, paNi aNaboliu na sakaI rahI. 1 adhik uchauM kahaI asAdhu, te zrI saMgha khamau aparAdha tAsa pasAI zruta AdhAra, pabhaNisu zrAvakanA vrata bAra. 2 zrAvaka kahII je zruta jaNa, bhaNaI guNaI sAMbhalaI vakhANa. nyAna sahita chaI samakita dharma, anyAnI na phalaI upakarma. 3 cAMna jANivA je nara trahaI te sAcu jinamAraga lahaI jAna taNA pAMca AvaraNa, vAdala jina jhAMpaI ravikiraNa. 4 tima jIva anyAniI Ava-rile, karma bAMdhInaI cihuM gati phiriu vAdala galataI dIpaI bhANa, tima AvaraNa Tali hUI nANa. 5 ( 7 ) Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMta - huM mUrakha matihINa bhArI karmI chuM sahIya huM naTAvA jima kahyuM, tiruM karUM nahIya kima huM karUM ajANa, jANuM nahIM gIyatna viNa guruviNa na huMI pramANa, je boliuM majha mati tarUM e. eha khamu aparAdha, saMgha sahita zrI yuga pavara huM tumhe calaNe seva, vAMdhuuM navi IcchauM avara saMvata panara cautIsa, raciu AsoI pUnimae. bhaNaI guNaI naranAri, siMhA mani upazamarasa ramaIe. zrAvakanA AcAra vrata bAraha, saMkhi pasiu depaI kahI Agama virU dhi hiM Apabudhi, kaviuM teha pramANa nahIM. je bhAMviI maNisiI anaI suNisiI rahasya jAMNI ehanAM, jinaANa dharisiI kSamA karisiMI kAja sarisiMI tehanAM. soLamI sadInA madhyakALamAM kavi karamazIe vairAgyakulakanI racanA 15 gAthAmAM saM. 1575 pahelAMnA samayamAM karI che. vairAgya bhAvanI vRddhi thAya ane AtmA karmabaMdhathI lepAya nahi te mATe vairAgyanuM mahattva ucca koTinuM che. virati dharmamAM pravRtta thavA mATe vairAgya bhAvanA prathama kakSAnI che. A viSayane kendramAM rAkhIne uparokta kulakanI racanA thaIche. namUnArUpa paMktio nIce pramANe che. 14. Adi - jIva taNI gati joIe, hiyalaI kAMIa na thAI re karamabaMdhane jIva avataraI karmani baMdhau jAI re ajIa na cetaI kAMI jIvaDAM, AMcalI aMta - jotAM sarva anaMta dIsaI, dIsaI jinadharma sAra re karamasI bhaNaIa re jIvaDA, dudhara chAMDevau bhavabhAra re. Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ soLamI sadInA prathama tabakkAmAM thayelA pArzvacaMdrasUrie brahmacarya daza samAdhi sthAna kulakanI 42 gAthAmAM racanA karI che. vrataziromaNI brahmacarya vrata che ane tenA pAlanamAM sthiratAne daDhatA prApta thAya te nimitte A kulakanI racanA thaI che. 15. Adi - zrI nemIzvara pAya namI pAmI sugurU pasAu manaullAsiI saMthuNyauM parama brahmavratarAuM aMta - jayau brahmacArI sukRtadhArI pAsacaMdi namaMsiA. soLamI sadInA kavi pU. pArzvacaMdrasUrie saMvara kulakanI 27 gAthAmAM racanA karI che. navatattvamAM chaThThuM saMvara tattva che. saMvara eTale pAMca samiti ane traNa gupti Adi dvArA Azravane rokavA, navAM karmone AvatAM roke te saMvara che. Azrava nirodhaH saMvara - namUnArUpe paMktio nIce pramANe che. 16. Adi - vaMdiya vIra jiNesara rAyA, goyama gaNahara paNamiya pAyA dharmatatva nisuNau manaraMga IbolissuM ANI UlaTa aMgiI. aMta - Ima zrI ThANAMgaI bhagavaI aMgaI saMvara paMcaya jini kahiya. Azrava savi chaMDI kumata vikhaMDI pAlaI je jinamata lahiya. te durgati vAmaI zivapuri pAmaMI karma kSaya AThaI kariya. Ima jANaI bhaviyA nirmala raliyA saMvari dharma karau sahiya. sattaramI sadInA prathama tabakkAmAM thayelA vaDatapa gacchanA kavi nayasuMdare Atma pratibodha kulakanI racanA karI che. AtmA sva svarUpa pAmavA mATe prayatna 9 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kare te mATe upadezAtmaka vicAro kulakamAM vyakta thayA che. AraMbhanI paMktio nIce mujaba che. 17. Adi - zrI jinazAsana pAmIya, gurUcaraNe zira nAmIya dAmIya senA aMtara riputaNIe; saMbhalajyo sahu dhyAmIya, mugati taNA je kAmIya khAMmIya jIva sahuM kyuM hita bhaNI e. aMta - sAcu e adhikAra suNInaI jIva hI sAsuM jAgu, juhAra mitra syuM prema dharIni tehanaI vacane lAgu. vaDatapagacha girUA guNarAgI zrIdeva suMdarasUri, zrI vijayasuMdarasUri paTTodhara vaMdU ANaMdapUri. sAdhu siromaNi bhAnumerU guNI, paMDita sakala pradhAna. vaDatapagachamaMDaNa virAgI, huA suguNa nidhAna. tAsu sIsa naya suMdara vAcaka sIkha dII ati sArI. ApaNA jIva prati hitakArI pApa saMtApa nivArI, e AtamA pratibodha anopama je bhaNasaI naranArI, saMbhalisa je valI sukhakArI te sahI tucha saMsArI. juhAra mitrasyuM reMgi misi te tarasaI saMsAra, dharma prabhAvi sadAphala suMdara nitanita jayajayakAra. 17mI sadInA ajJAta kavi kRta sAdhu kulakanI racanA prApta thAya che. kavie 19 gAthAmAM sAdhu-asAdhunAM lakSaNo darzAvyAM che. AraMbhanI paMktio viSayano spaSTa saMketa kare che. 10 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18. Adi - vaMdI vIra jinezvara pAya moha taNu jiNi pheDi uvAya boluM sAdhu-asAdhu guNa kevi nisaNu bhavIA kAMna dharevi. aMta - IsyA sAdhUnuM saraNa aNasarao bhavasamudra jima helAM tarU bhAva sahita bhava cira gata karu siddhiramaNI jima vegi varu. sthApanA kulaka 17mI sadInA bIjA tabakkAmAM thayelA upA. yazovijayajIe zAstranA prakAMDa paMDita ane zAsana prabhAvaka tarIke amara kIrti prApta karI che. A kavinI gujarAtI ane saMskRta bhASAnI kRtio jaina darzananA jJAna ane bhakti mArganI ArAdhanAmAM vadhu pracAra pAmI che. pU.zrIe sthApanA kulaka - sAdhujInAM sthApanA kalpanI 15 kaDImAM racanA karI che. sthApanAnA raMga ane AvartathI lAbha ane nukasAnanI mAhitI ApI che. 19. pUrva nava mAMthI uddharI, jima bhAkhe zrI bhadrabAhu re, sthApanA kalpa ame kahuM, tima sAMbhaLajo sahu sAhu re. lAla varNa je sthApanA, mAMhI rekhA zyAma jeta joya re, Ayu jJAna bahu sUrivade, te to nIlakaMTha sama hoya re. zveta varNa jeha sthApanA, mAMhI pItabiMdu tasa nIra re, nayana roga chAMTe Tale, pItAM Tale zUla zarIra re. saMdarbha sUci 1. 2. 3. 4. 5. kulaka sandoha kulaka saMgraha pA. 42/5 ejana pA. 457 ejana pA. 24/4 ejana pA. 67/6 11 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. ejana pA. 92/14 ejana pA. 73/5 8. ejana pA. 8833 jaina gu. kavi. pA. 1/468 jaina gu. kavi. pA. 1/500 11. jaina gu. kavi. pA. 1/500 jaina gu. kavi. pA. 1/102 jaina gu. kavi. pA. 1/133 jaina gu. kavi. pA. 1155 jaina gu. kavi. pA. 1294 16. jaina gu. kavi. pA. 1/303 17. jaina gu. kavi. pA. 2/109 18. jaina gu. kavi. pA. 3/357 19. bodhi ratna maMjUSA pA. 233 12) Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. saMbaMdha jaina kAvyaprakAromAM viziSTa prakAranuM arthaghaTana karIne sAdhu kavioe saMbaMdha saMjJAmAM kAvyonuM sarjana karIne kavi pratibhAno paricaya karAvyo che. saMbaMdha eTale be pAtra vaccenuM dharma ke vyavahAra jIvanathI joDANa. eka bIjA sAthe nAnI-moTI pharaja-vaphAdArI ke javAbadArIno artha samajAya che paNa jaina sAhityamAM saMbaMdha vizenI kalA to koI judA ja prakAranI che. vyavahAra jIvanamAM pati-patnI, mAtA-pitA, bhAI-blena, mAmA-bhANeja, dIkarI-jamAI, phoIbhatrIjA, diyara-bhojAI, jeTha-jeThANI, rAjA-prajA, sAsu-sasarA, vevAIvevANa, zeTha-nokara jevA saMbaMdho suvidita che. dharmanI rIte vicArIe to bhakti ane bhagavAna, guru ane ziSya, sAdharmika jevA saMbaMdho jANItA che. mULabhUta rIte to jIvAtmA ane karmano jaina sAhityamAM A saMbaMdho karatAM vizeSa rIte baMdhAyelA saMbaMdhano saMdarbha prApta thAya che. udAharaNa joIe to vijaya zeTha ane vijayA zeThANI, draupadI saMbaMdha, kezI ane pradezI rAjAno saMbaMdha, kSullakakumAra sAdhuno saMbaMdha, mAnatuMga ane mAnavatI saMbaMdha ane motI-kapAsiyA saMbaMdha jevI kRtio prApta thAya che. A saMbaMdhono vicAra karIe to anya saMbaMdho karatAM vilakSaNa che. saMbaMdha kAvyono saMkSipta paricaya nIce mujaba che. draupadI saMbaMdha sattaramI sadInA mahAna kavi upA. samayasuMdaranI vividha prakAranI kAvya sRSTimAM saMbaMdha saMjJAvALI uparokta racanA saM. 1770mAM thaI che. temAM draupadInA jIvanano vistRta paricaya 3 khaMDa, 34 DhALa ane 606 kaDI pramANa che. A racanAno AdhAra jJAtA dharma Agama che ema kavie AraMbhanA duhAmAM jaNAvyuM che. 1. Adi - 13 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pahiluM sAdhu-satI taNA kIdhA ghaNA prabaMdha hiva valI sUtra thakI kahuM drupadInau saMbaMdha jJAtA sUtra aratha thakI bhASyau zrI bhagavaMta sudharmAsAmI guMthiyau sUtra thakI matimaMta aMta - eka satI valI sAdhavIe vAta bAu ghaNuM moTI re drupadI nAma letA thakAM tiNa karamanI trUTaI koTI re. draupadInA saMbaMdhanA saMdarbhamAM teNInA pUrvabhavanI mAhitI pragaTa karavAmAM AvI che. draupadI pUrvabhavamAM somadatta brAhmaNanI patnI nAgazrI nAmanI brAhmaNI hatI. ekavakhata nAgazrIe tuMbaDAnuM zAka banAvyuM ane tyArapachI cAkhyuM to kaDavuM hatuM. brAhmaNanA vicAro saMkucita ane jIva TUMko hato eTale vicAryuM ke AvuM svAdiSTa-masAledAra zAka nAMkhI devAnI jarUra nathI. ema vicArIne gocarI mATe AvelA munimahArAjane tuMbaDAnuM zAka vahorAvyuM. muni mahArAje zAka vAparI lIdhuM. paNa kapaTa-pApa karmathI nAgazrI brAhmaNI marIne sAte narakamAM bhamI hatI. A pApakarmathI anaMtokALa bhramaNa karIne aMte sukumAlikA nAmanI zeThanI putrI paNe teno janma thayo hato. A bhavamAM sukumAlikAe dIkSA aMgIkAra karIne pote dharmanI ArAdhanAmAM lIna banI hatI. dIkSA lIdhA pachI ekavAra kAyotsarga dhyAnamAM lIna banelI sukumAlikAe sAme rahetI vezyAne pAMca purUSo zaNagAratA hatA. A dazya joIne sAdhvIjIe niyANuM karyuM ke AvatAM bhavamAM huM pAMca patinI patnI banuM. AyuSya pUrNa thayA pachI sukumAlikA-sAdhvIno jIva drupada rAjAnI putrI draupadI tarIke janma thayo. pUrvabhavanA niyANAnA karmathI draupadIne pAMca pAMDavo sAthe lagna saMbaMdha baMdhAyo hato. kSullakakumAra sAdhu saMbaMdha sattaramI sadInA trIjA tabakkAmAM thayelA kharataragacchanA zivanidhAnanA ziSya mAnasiMhe (mahimA siMha) kSullakakumAra copAI - sAdhusaMbaMdha kRtinI racanA 14 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMvata 1670nI AsapAsa 140 gAthA pramANa karI che. ahIM kSullakakumAra sAdhu jIvanamAM ratnatrayInI ArAdhanAthI karmakSaya karIne zivapada pAme che tenI mAhitI ApavAmAM AvI che. A saMbaMdhanI saMkSipta mAhitI darzAvatI paMktio nIce pramANe che: 2. Adi zrI sadagurU pada juga namI, sarasati dhyAna dharesu, kSullakakumAra susAdhunA guNa saMgrahaNa karelu. guNa grahatAM guNa pAIyaI, guNiraMjaI guNajANa, kamali bhamara AvaI catura, dAdura grahaI naajANa. guNi jana saMgati thaI niguNa, pAvaI uttama ThAma, kusumasaMgi Doro kaMTaka, ketakisiri abhirAjA. pahilau dharma na saMgrahiu, mAta kahie gurUvayaNa, naTuI vayaNe jAgIyala, vikase aMtara-nayaNa. eka vacani soI Apa mani, pratibujhuyA bali cyAri, te saMbaMdha kaDuM sarasa saMbhalijyo naranAri. aMta - INi pari je nija mana sahI, rAkhaI nirmala ThAma, karmakaMda taji zivasukhaI, lIna rahaI abhirAma. soI nara salahIyaI, sabahuM maI sirAja, dharmarUpa dhana saMci kaMI, pAmaI sukharAja. zrI kharataragaccha saya dhaNI, yuga pradhAna gurUrAya, haraSa dharImati ApaNaI, manadeI suNI sujANa. sAdhuguNe guNa saMpajaI pAvaI niramala ThANa, e saMbaMdha sarasa kahAu, zivanidhAna gurUsIsa, mAnasiMha muni Ima kahaI zrI puSkaraNI jagIsa. Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSullaka muninuM vRttAMta sAketa nagaramAM puMDarika rAjA ane teno bhAI kaMDarika rahetA hatA. kaMDarikanI patnI yazobhadrA zaNagAra sajIne beThI hatI tyAre puMDarika teNInA sauMdaryathI moha pAmyo ane bhogavilAsa bhogavavAnI mAMgaNI karI paNa yazobhadrAe teno svIkAra karyo nahi. yazobhadrAne meLavavA mATenA upAya tarIke puMDarika rAjAe kaMDarikano nAza karyo. patinA apamRtyuthI zokamagna banelI yazobhadrA bhaya pAmI ane zIlanA rakSaNa mATe sAketa nagarano tyAga karIne zrAvastI nagarImAM pahoMcI gaI. nagarInA bahAranA bhAgamAM sthaDIla mATe AvelA sAdhvIjIno paricaya thayo. yazobhadrA sAdhvIjInI pAchaLa cAlIne sAdhvIjIne maLI potAno vRttAMta jaNAvyo. sAdhvIjIe teNInI karUNa kathanI sAMbhaLI ane dharmalAbha dvArA AzvAsana ApyuM. yazobhadrAe sAdhvIjI pAse pravajyA aMgIkAra karI. dIkSA aMgIkAra karI tyAre te garbhavatI hatI. A vAta sAdhvIjIne karI nahotI kAraNa ke pote garbhavatI che e vAta gurujI jANe to dIkSA Ape nahi. samaya vItI gayo. gurujIne sAdhvIjInA garbhavatInA samAcAra jANavA maLyA. ArAdhaka yazobhadrAe aMte putrane janma Apyo ane zrAvikAoe enuM pAlana karIne ucheryo. zubha lakSaNa ane saMskArayukta putra ATha varSano thayo tyAre tene ajitasenasUri pAse dIkSA apAvavAmAM AvI hatI. bAra varSa sudhI dIkSA sArI rIte pALI ane ekavAra vasaMtaRtumAM yuvAnane krIDA karato joIne bhogasukhanA vicArathI saMyamano tyAga karavA mATe gurune vAta karI. gurue bALasAdhune upadeza ApI samajAvyo paNa bALa sAdhu potAnA vicArathI calita thayo nahi. pachI bALasAdhu mAtA pAse gayA ane saMyamano tyAga karavAnI vAta jaNAvI tyAre mAtAe kahyuM ke te 12 varSa tArI IcchAthI saMyamanuM pAlana karyuM to have mArA vacanathI tuM 12 varSa saMyamanuM pAlana kara. bALasAdhue mAtAnA vacana ane AzIrvAdathI potAno vicAra choDIne 12 varSa saMyama pAlana karyuM. 12 varSa pUrNa thayA pachI sAdhu mAtA pAse AvIne saMyama tyAganI vAta 16) Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - kare che tyAre mAtAe kahyuM ke mArA guruNIjI che emane pUchIne nirNaya karo. guNIjIe bALasAdhune kahyuM ke azubha kAryamAM vilaMba karavo joIe. A [. sAMbhaLI bALasAdhue pharI 12 varSa saMyama pAlana karyuM. tyArapachI upAdhyAya bhagavaMtanA vacanathI bIjA 12 varSa saMyamayAtrA karI. aMte mAtA pAse AvIne saMyama tyAganI vAta karI. mAtAe karmodayanI sthiti ane mohanI sthitino vicAra jANIne pote sAcavI rAkhelAM mudrAratna ane ratnakaMbala ApyAM. bALamuni mAtA pAsethI ratna vagere laIne mAtAnI sUcanA mujaba sAketanagaramAM puMDarika rAjAnA darabAramAM gayA ane potAno rAjabhAga ApavAnI rAjAne vAta karI. sAdhu vezamAM ja bALamuni rAjadarabAramAM pahoMcyAM hatA. A samaye rAjamahelamAM moTuM nATaka bhajavAtuM hatuM. te jovA mATe rAjA-pradhAna-maMtrI paNa hAjara hatA. emanI sAthe bALamuni paNa nATaka jovA besI gayA. rAtrinA moTAbhAganA samaya sudhI nATaka cAlyuM. rAtrino thoDo samaya bAkI hato tyAre nartakIne koIe InAma ApyuM nahi. A prasaMge nartakIne ALasa AvI ane nATakanA raMgamAM bhaMga paDyo hoya ema lAgatAM mahAnartakIe kahyuM ke ATalA lAMbA samaya sudhI nRtya ane gAna karyuM, have alpa samaya bAkI che to zA mATe pramAda kare che? "bahota gaI thoDI rahI' AvA arthavALuM nartakIe gAyana gAyuM. bALamuni - kSullakamunie A arthavALuM gAyana sAMbhaLyuM ne pratibodha pAmyAM. munie nartakIne ratnakaMbala InAmamAM ApI. yazobhadra yuvarAje kuMDaLa bAMdhyuM. sArthavAhanI patnI zrIkAMtAe hAra nAMkhyo. rAjamaMtrIe kaMkaNa ane karNa mahAvate aMkuza ratna nAMkhyuM. A pAMca vastu lAkha-lAkhanA mUlyavALI hatI. rAjAe paNa A prasaMge sArI rakamanuM dAna karyuM. AvI kiMmatI vastuo nartakIne maLI eTale atyaMta harSollAsamAM AvI gaI. bIje divase rAjAe pUchyuM ke nartakI para kSullaka zA mATe prasanna thayo? mulakamunie rAjAne potAnuM sarvavRttAMta kahyuM. he rAjana! huM rAjyabhAga levA Avyo hato ane juo A mudrAratna paNa have mAre rAjaya joItuM nathI. have jIvita thoDuM che mATe huM to saMyama pAlana karIza. huM nartakInA vicAra ( 1 7. Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vacanathI bodha pAmyo chuM. zrIkAMtAe kahyuM ke mArA pati paradeza gayA che, tethI huM anya purUSa sAthe javAno vicAra karatI hatI. e nartakInA vacanathI bodha pAmI hatI. maMtrIe kahyuM ke mane tamArA zatru rAjAe pratibodha karyo hato. eTale rAjAno vadha karavAno vicAra karyo hato tenI ciMtAmAMthI mukta thayo chuM. karNapAla mahAvate kahyuM ke zatrurAjAe mArI pAse padasti mAMgyo hato ane mArI nAMkhavAnuM kahyuM hatuM. A vicArathI mUDha banI gayo hato tevo huM pratibodha pAmyo chuM. A badhI mAhitI sAMbhaLIne rAjAe kahyuM ke tame tamArI IcchA pramANe karo. tyArapachI zrIkAMtA, maMtrI, mahAvata, kSullakamuni pAse dIkSA aMgIkAra karI. pachI kSullakamuni guru pAse gayA ane gurue kahyuM ke teM tArA kuLane anurUpa yogya kartavya karyuM che. A kathAne AdhAre kSullakamuni saMbaMdha kAvyanI racanA thaI che. motI kapAsiyA saMbaMdha = kharataragacchanA ratnaharSanA ziSya muni zrIsAra pATha ke motI kapAsiyA saMbaMdha - saMvAdanI racanA 108 gAthA pramANa saM. 1689mAM karI che. temAM motI ane kapAsiyA vaccenA saMvAda ane saMbaMdha darzAvyA che. motI ane kapAsiyAno vArtAlApa ekabIjAnI mahattA darzAve che paNa aMte motI zaraNAgati svIkArIne kapAsiyA sAthe namrabhAve saMbaMdha svIkAre che. namUnArUpa paMktio joIe to : 3. Adi - suMdara rUpa sohAmaNo, Adisara arihaMta, paratA pUraNa praNamIye, bhayabhaMjaNa bhagavaMta. jiNavara covIse namI, samarUM sarasati mAya eha prabaMdha mAMDyo sarasa, zrI sahagurU supasAya, AdinAtha ANaMda suM hathiNA ura majhAri. viracaI jinavara gocarI nalahai surU AhAra, 18 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAe lAge padamaNI, motIyaDe bhari thAla. motI zuM kare nimaMchaNA, loka sahu suvisAla motI garabeu mahIyalaI huM moTo saMsAra mo samavaDi koI nahIM huM sagalaI siradAra aMta - saMpa huo motI kapAsiye milIyA mAhoMmAMhi vAda e bhagavaMte bhAjIo, catura narA cita cAhi kapAsIyAne motI maLapato lAgoAya tuM giruo bhAI bhArI khamo, khamaje muja anyAya tuma karIni sobhA che mAharI, muja karI tAharI sobha bAMdhI mUThI lAkha savA lahe dharma taNo che lobha dharma bhAI hi hai tuM che mAharo Apo avihaDa prIti kapAsIo motI INi pari malyA sayaNa taNe saMbaMdha saMvata sola navyAsII kIdho eha prabaMdha zrIphala vardhIpura nagara sohAmaNo jihAM zrAvaka suvilAsa nyAyavaMta ciMhu khakhi niramalAM jIvadayA pratipAla zrI khemasAkhA vAcakadIpatA ratana harakha munirAya nAmalIyAM sukha saMpaje tiNi sahagurU supasAya e saMbaMdha sarasa sohAmaNo kidhU munizrIsAra suNatAM khyAla saneupaje catura narAM camatkAra. kezI pradezI saMbaMdha sattaramI sadInA kharataragacchanA muni jayaraMganA ziSya tilakacaMde uparokta saMbaMdhanI racanA karI che. rAyaparoNI sUtramAM kezIudezIno adhikAra Ape che. zrI pArzvanAtha bhagavAnanA gaNadhara kezI muni zvetAMbI nagarImAM padhAryA hatA tyAre pradezI rAjAe temane 10 prazno pULyA hatA ane pU.zrIe tenA uttara ApyA hatA. A viSayane kendramAM rAkhIne saMbaMdhanI racanA thaI che. (19) Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kezI-pradezIno saMbaMdha jaina sAhityamAM suvidita che. A aMge sajajhAya racanA paNa saM. 1725mAM kavi merUvijayanI prApta thAya che. kavie saMbaMdha zabda prayoga karyo che paNa satya to e che ke A praznottara prakAranI racanA che. namUnArUpe nIcenI paMktio noMdhavAmAM AvI che. aMta - rAyaraseNI sUtra thakI racyo e saMbaMdha suvizAla saMvata satara ekatAla same nagara jAlora majhAra khataragaccha jinacaMdrasUri rAjIye zrI jinabhadrasUrirASa vAcaka zrI nayaraMga ziSya suMdarU vimala vinaya mRdubhASa vAcanAcArija zrI dharmamaMdira vairAgI vratadhArA mahopAdhyAya padavIye paragaDA pucakalasa siradAra tasa pATe pAThaka jayaraMga bhalA tasa caraNe caMcarIka tilakacaMda kahe e Apane zrI saMghane maMgalIka. mAnatuMga - mAnavatI saMbaMdha 5. Adi - mRSAvAdadrata dvitIya e mRSAtaNo parihAra satya vacana ArAdhiye to variye zivanAra . kUTa mRSA tajatAM thakA dhariye Ima pratibaMdha satya vacana upara suNo mAnavattI saMbaMdha || atihi kautukanI kathA sAMbhaLajo citalAya o zrotA matakara sakala badhi ragItano nyAya | aMte mugati lese bihuma je che zAstramAM vimalA he juTha mAnavatIye pijIne INabhava pAya lagAvyo che ekavacana vRthA navi huM ne aMte zivapada pAvyo che Iha loke paraloko sukhano dAyaka vrata bIje mohe 20) Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satya vacananA ehavA phalave manamAno te cAkho he mRSAvAda paraharavA kerI prajJA sahuko rAkho he mAnatuMgane mAnavatIno rAsa racyo meM ruDo he II saMbaMdha kAvyamAM sAmAnya saMbaMdha karatAM koI vizeSa rIte saMbaMdhanuM nirUpaNa karavAmAM Ave che. mAnatuMga ane mAnavanI rANIno saMbaMdha satya vacana para racAyo che. mAnatuMga - mAnavatI kathAno sAra koI eka zreSThinI kanyA dvArA kizorAvasthAmAM potAnI sakhIo sAthe vanakrIDA karatAM je bola bolAvyo hato te bola (vacana) ne pUrNa karavA mATe buddhi-cAturyano prayoga kare che tenI kathA che. mAnatuMga rAjavI gupta veze rahIne zreSThi kanyAnA bolane sAMbhaLe che. tyArapachI te rAjavI kapaTa karIne mAnavatI sAthe lagna kare che. lagnanI prathama rAtrie teNIne jyAM sudhI bolelA bola (vacana) pUrNa na thAya tyAM sudhI ekathaMbhIyA mahelamAM keda kare che. teNI A mahelamAM rahetI saMnyAsInA veze ane vidyAdharInA rUpe tathA vizeSa Azcarya thAya tema ratnAvatI gurUNI banIne te Ave che ane rAjavIno mAnabhaMga kare che. chatAM mAnatuMga teNIne oLakhI zakato nathI. pachI mAnatuMga-mAnavatI maLe che ane gurUmukhathI potAno pUrvabhava sAMbhaLe che. bIjA mRSAvAda parihAranA viSayamAM daDha banI aMte saMyama svIkArI Atma svarUpane pragaTa karaze. dharmaghoSasUrie pUrvabhavanI mAhitI ApI te nIce pramANe che. pRthvIbhUSaNa nagarImAM tilakasena rAjA. ahIM dhanadatta nagara zeTha vase che. zeThane be putra jinadatta ane jinapAla che. gurUvANI zravaNa karyA pachI jinapAle asatya vacana nahi bolavAno niyama lIdho hato. vepAra-dhaMdhAmAM lAbha thato nathI. dhaMdhAmAM khoTa AvI eTale moTAbhAI jinadatta pUche che ke dhana kyAM gayuM? jinapAla kahe che ke dhaMdhAmAM huM asatya nahIM boluM. kUDakapaTathI dhaMdhAmAM 21) Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ napho thAya. huM A rIte dhaMdho nahIM karuM. A vAta sAMbhaLIne jinadatta gusse thayo. bhAIe gussAmAM pAMca zerI (vajana) laIne jinapAla upara pheMkI. jinapAla mRtyu pAmyo ane judA judA nAnA bhava karIne bIjA bhavamAM jinapAlano jIva mAnavatI tarIke prApta thayo. jinadatta paNa bhAInA mRtyuthI pazcAtApa karavA lAgyo. bhAInA viyoganI asahya pIDAthI mRtyu pAmIne mAnatuMga rAjavI tarIke janma thayo. mAnatuMga ane mAnavatInI kathA viziSTa prakAranA saMbaMdhamAM saMkSepamAM rajU karI che. saMdarbha sUcI 1. jaina gurja. kavi pA. 2/358 2. ejana pA. 3/161 3. ejana pA. 3/ra 16 4. ejana pA. 338 5. mAnatuMga-mAnavatI rAsa pA. 1 (22) Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. nirvANa dazavaikAlika sUtranA pAMcamAM adhyayananA bIjA uddezakamAM sAdhu mATe 'nirvANa' zabdaprayoga thayo che. 1. ataThThA guruo ludhdho bahu pAvuM pakavvaI duto sao ya sohoI, nivvANuM cana gacchaI. potAne mATe sArI sArI vastuone Icchato ane viSayomAM lubdha evo ghaNuM ja pApa kare che te dustoSI-asaMtoSI thAya ane muktine pAme nahi. nirvANa kAvyanA saMdarbhamAM uparokta mAhitImAM sAdhuonA nirvANa aMta samayano ullekha prApta thAya che. sAdhu jIvananuM lakSa ekamAtra mokSanI sAdhanA che eTale 'nirvANa' zabda yathocita che ane kAvyamAM teno prayoga paNa sAdhujIvananI mahattA darzAve che. nirvANano artha nIce pramANe prApta thAya che. niSidhyante nirA kriyante'syAM karmANati naiSedhikI / - jenA vaDe sarva karmono nAza - aMta Ave che te naiSidhikI teno artha mokSa prApti thAya che. anya artha joIe to sAdhunA zarIrano aMtima saMskAra je sthAna para karAya te sthAnane nisIhiyA kahevAya che. nirvANa kAvyanA saMdarbhamAM vicArIe to sAdhuonA aMtima saMskAranI kriyA yukta racanA. upakAra bhAvanAnI dRSTie vicArIe to paMcaparameSThi bhagavaMto, jaina zAsana, gurU bhagavaMto ane mAtA-pitA e sarvano jIvAtmA para mahAna upakAra che. tenuM RNa cUkavI zakAya tema nathI. 23 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhyakAlIna kAvya kRtiomAM eka karatAM vadhu kAvya saMjJAno prayoga thayo che te dRSTie vicArIe to 'nirvANa' kAvya mATe rAsa zabda prayoga thayo che. dA.ta. : 'vIra nirvANa rAsa' A kRti kavi paMDita vIravijayajInA jIvananA prasaMgone anulakSIne caritrAtmaka nirUpaNa karatI kRti che. temAM kavinA jIvananA prasaMgo ane nirvANa (kALadharma) sudhInI vigatono samAveza thayo che. A prakAranI racanAo guru mahimA - guru bhakti ane guru upakAranI bhAvanAthI prerAIne racAIche. adhyAtma mArgamAM vikAsa karavA mATe gurunizrA, AzIrvAda, kRpA ane mArgadarzananI anivArya AvazyakatA jaNAya che eTale ziSyapraziSyoe guru pratyenI bhakti bhAvanAthI nirvANa saMjJAvALI kRtio racI che. rAsa yuganA saMdarbhamAM A prakAranI racanAo prApta thAya che. 'nirvANa' no mULabhUta artha nIce mujaba che. sakaLa karmabaMdhanamAMthI kAyamI chUTakAro (mukti). 'nirvANa' pAmyA pachI AtmA janma, jarA ane maraNanA cakramAM punaH karmabaMdhanamAM Avato nathI. nirvANa eTale siddhipadanI prApti. tIrthaMkara bhagavAnanAM pAMca kalyANaka hoya che. temAM pAMcamuM 'nirvANa' kalyANaka che ke jemAM bhagavAnanA jIvanano aMtakALa - mokSa prAptino ullekha maLe che. tIrthaMkaro pachI gaNadharo ane muni bhagavaMto mATe paNa nirvANa zabda prayoga thayo che. sAmAnya rIte sAdhuo mATe jIvanano aMtakALa (mRtyu) darzAvavA mATe kALadharma zabda prayoga thAya che. to vaLI zAsana prabhAvaka AcArya ke muni mahAtmA mATe 'svargArohaNa' zabda prayoga paNa pracalita che. mULabhUta rIte to nirvANa zabdano ucita prayoga to mokSaprApti sAthe ja che ema spaSTa arthabodha svIkAravo joIe. nirvANa saMjJAvALI kRtio jIvanacaritra prakAranI che. nirvANa kRtimAM dIkSA prasaMganuM varNana hoya che. A prakAranA varNanamAM saMsAramAMthI 'nirvANa' mukta thavAno saMdarbha rahelo che ane saMyama jIvana dvArA mokSa purUSArthanI sAdhanAne mokSa prApti thAya te rIte paNa nirvANamAM artha sUcita thAya che. nirvANa saMjJaka kRtiono abhyAsa karatAM jANavA maLe che ke rAsa, bhAsa ane mAtra nirvANa evA zabda prayoga thayA che. 24 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAsa zabdaprayoga varNanAtmaka kAvya prakAranA saMdarbhamAM ke DhALabaddha racanAnA arthamAM che to 'nirvANa' zabdaprayoga jIvananA aMtakALanA saMdarbhamAM rahelo che. udA. joIe to - kavi sukhasAgaranA vRddhivijaya nirvANa rAsa, vicala vijaya kRta vijayaprabhasUri nirvANa, vijayadevasUri nirvANa, vijayasiMhasUrI nirvANa svAdhyAya kavi vIravijaya vijayANaMdasUri nirvANa sajjhAya. jaina sAhityamAM guru-ziSyanI paraMparAmAM guru bhakti, upakAra ane kRpApAtra banIne ziSyo-praziSyoe gurunA jIvana ane kAryano caritrAtmaka paricaya karAvyo che. jaina sAhitya caritronI dRSTie ati samRddha che. tenA dvArA mAtra caritrano paricaya thato nathI paNa aitihAsika ane AdhArabhUta mAhitI prApta thAya che. A kAvya prakAranI racanAo bhaktone gurubhakti nimitte paThana-pAThana dvArA jIvana ghaDataramAM preraNArUpa bane che. atre namUnA rUpe kRtiono paricaya karAvyo che. temAM kAvyanI dRSTie vicArIe to dezIono prayoga karIne geya racanA tarIke sthAna prApta thayuM che. mahAtmAonA jIvananA prasaMgonuM kramika nirUpaNa jIvananI vAstavikatAnI sAthe dharmapurUSArthanI sAdhanAnuM namUnArUpa deSTAMta hRdayasparzI bane che. ''jinacaMdrasUri nirvANa rAsa'' - muni samayapramoda sattaramI sadInA madhyakALamAM thayA hatA. pU. zrI samayapramoda kharataragacchanA jJAna vilAsanA ziSya hatA. pU.zrIe jinacaMdrasUri nirvANa rAsanI racanA saM. 1670mAM 70 kaDImAM karI hatI. temAM mukhyatve jinacaMdrasUri pratyenI gurubhakti dvArA emanAM guNagAna gAvAmAM AvyA che. daSTAMtarUpe nIcenI paMktio noMdhavAmAM AvI che. 2. Adi - guNanidhAna guNapAya namI, vAgavAMNi AdhAri yugapradhAna niravANanI, mahimA kahisi vicAra. (1) 25 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yugapradhAna jaMgama jati, giruA guNe gaMbhIra, zrI jinacaMda sUrirda vara, thuri ghorI dharmavIra. (2) saMvata paNara pacAnUye rIhaDakula avatAra zrIvaMta siriyAde dharyo, sutta suratANa kumAra. (3) aMta - sukhakArI ho yugavara nAme jayajayakAra. hIravijayasUri nirvANa rAsa 17mI sadInA tapagaccha harSANaMdavijayanA ziSya vivekaharSa munie hIravijayasUrI nirvANa rAsanI racanA 101 kaDI pramANa saM. 1652mAM karI che. jaina sAhityanA ItihAsamAM hIrayuga tarIke pU.zrInuM nAma vikhyAta che. jaina dharmano 'ahiMsA paramo dharma' no mahimA caritArtha karIne zAsana prabhAvaka AcArya tarIke amara kIrti prApta karI che. A kavinA jIvana ane kArya vize vividha prakAranI kRtio racAI che temAM pU.zrInA jIvananA saMdarbhamAM nirvANa rAsanI racanA paNa noMdhapAtra che. namUnArUpe paMktio nIce mujaba che. 3. Adi - - Ima ciMtI manaha majhAri e, pATaNathI karaIM vihAra e, gaNadhAra e, rAjanagara padhArIA re. (1) zAhajAdauM zAhamurAda e hIranaMI vaMdaI atI AlhAdae prasAdae, mAgaI hIrajInI duA ghaNI. (2) aMta - jayau jayau jayaguru paTadhAro zrI hIravijaya gaNadhArajI sAha akabara daragAhamAM jiNi pAmyo jayajayakArajI. jaya. jihAM lagi merU mahIdharo, jihAM lagi giravaranI rAzi re citta pratapau guru gacchadhaNI zrI vijayasenasUrIsajI. jaya hIra paTodhara ugiu pragaTa pratApIsUrajI 26 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumatitimira duraIM karaI bhaviaNa sukha bharapUrajI. jaya. vIjApura varanayaramAM pAMDava nayana varIsajI re harSa AnaMda vibudhataNo, sIsa dII AsIsa. viveka harSa kahaIM sIsajI re. jaya vijayasenasUri nirvANa sajjhAya 17mI sadInA tapagacchanA kavi kIrtivijayajIe 47 kaDImAM A racanA karI che. kavie vijayasenasUrino mahimA darzAvIne gurubhaktino paricaya karAvyo che. namUnArUpe paMktio nIce pramANe che. 4. Adi - sarasati bhagavati cita dharI re, praNamI nijaguru pAya re hIra paTodhara gAyatAM re mujha mani ANaMda thAya re tuM manamohana jesaMgajI re. aMta - hIra paTodhara saMgha sukhakara vijayasena sUrIsaro meM ghuNyo sUra savAI avicala birUda mahimA maMdiro jasa pATi pragaTa pratApa dIpe vijaya deva divA karo kAnajI paMDita sIsa kIrativijaya vaMchita karo. (3/176) 'sajhAya to sAdhunI' evI ukti pracalita che. teno paricaya gurubhakti - gurukRpA ane guru upakArane caritArtha karatI racanAo nirvANa sAthe sajjhAya nAmane sArthaka kare che. 17mI sadInA kavi vidyAcaMde zrI vijayasenasUrinirvANa rAsanI racanA 57 kaDI pramANa saM. 1671nI AsapAsa karI che. namUnArUpe paMktio nIce pramANe noMdhavAmAM AvI che. sarasati matidhau niramalI mukhighauM vacanavilAsa, gAuM tapagaccha-rAjavI vijayasena guNa rAzi. (1) 27 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jagamAM jayagurU hIrajI huo adhika so bhAga, mahimA mahImAMhi ghaNau jimarAmamunI mahAbhAga. (2) tAsa pATi udayA caliI ugyu abhinavabhANa, zrI vijayasenasUrisaru jehathI nita syavihANa. (3) bhAgyavaDuM zrI pUjyanuM kuNaIna khaMDIANa, jinazAsanamAM jAgatAM huA adhika maMDANa. (4) kharaca pratiSThA pUjaNAM saMgha tIratha uddhAra, rAsa-bhAsa-kavigraMthathI te suNajyo adhikAra. (5) cheDahaI je nirvANanau kahuM lavaleza vicAra, tAta mAta gurU gAmanauM nAma thakI saMbhAra. (6) kALadharma vidhinI mAhitI ApatI paMktio: aMga pUMjaNaI pUjyataI tihAM mahamuMdI saMI vasa, agara koI maNa adhamaNa kesara sUkaDI maNa lIsa. so. 41 sAra kapUra cUo kasturI sarakhA dravya aneka, te savi dahana velAI citAmAM ANI kaThina viveka. so. 42 citAmAMhi zrI pUjya puDhADyA tava kuMarajI gAMdhI, mukha bharIuM paI kapUraI puNya gAMThaDI bAMdhI. so. 43 sAhA somA somakaraNa saMghavI gAMdhI kuMarajI vAlI rupaIA saunI mahImuMdI poli lagaI uchAlI. so. 44 daravAjAthI ThAma lagaI valI mAMDavI leI jAtAM, dokaDA rUpaIA saunA tima, UchAlyAM Ima thAtAM. so. 45 mahImuMdI rUpaIA mahuraI pUjaI saMghaazeSa kharacANI savi mahuramAnaI ATha hajAra vizeSa. so. 46 28) Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jihAM lagaI aMgaI lagAraI dIThuM mahimA bhAvaMI bhagata, tihAMlagaI pUjI vadhAvI citA te Ima utsava ati zaktiI. so.47 zrI vijayasena gurU nAma mahAmaMtranuM dhyAna manamAM varU bhavika prANI zoka ko mata dharu adhika saMvara karUM pariharU aThadasa pApa ANI. jI. pa6 jagamAMhi mahimA gurU taNau je atighaNau chaImaI suNyau doya hAtha joDI buddhi thoDI ThAmi koDi sau guNyau zrI vijayadeva sUviMda naMdau bhAvi vaMdau valIvalI varavibudha vIpA sIsa vidyAcaMda AzA saviralI. jI. pa7 zrI rAjasAgarasUri nirvANa rAsa sAgaragacchanA kRpAsAgaranA ziSya tilakasAgarasUrijIe 18mI sadInA madhyakALamAM zrI rAjasAgarasUri nirvANa rAsanI racanA karI che. pravartaka kAMtivijayajInA jJAna bhaMDAramAMthI prApta thayela hastapratane AdhAre rAsa racanAnuM prakAzana thayuM che. A rAsanuM vastu 21 DhALamAM vibhAjita thayuM che. ahIM nirvANa saMjJAnuM prayojana zAsanaprabhAvaka AcAryanuM nirvANa guru bhakti, mahimAnA saMdarbhamAM raheluM che. sAcA arthamAM to A rAsa kRti che. temAM rAjasAgarasUrinI dIkSA, padavI ane zAsana prabhAvanAnAM kAryonI sAthe amadAvAdanA A rAsamAM caritrAtmaka mAhitI uparAMta sAtamI DhALamAM amadAvAda zaheranuM varNana, AThamI DhALamAM amadAvAdanAM zeThiyAonI nAmAvalI rAjanagaranA jainonI dharmaparAyaNatA ane samRddhino paricaya karAve che. 13mI DhALamAM pU.zrInA svargavAsanuM varNana che. 5. varasa caurAsI Ayuni aMtighaNI prasiddhi lakha corAsI jIvani khimati khAmaNA kiddha. (8) | Ata (29) Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zubhakaraNI anumodatAM suNatAM zrI siddhAMta, darisaNa karatAM devanuM mukhi kahitAM arihaMta. (9) sAvadhAna zubha dhyAnamAM japatAM zrI navakAra, rAjasAgarasUrIsaru pAmyA sura adhikAra. (10) gurunirvANano vilApa, guNa smaraNa, aMtima saMskAra ane gurunirvANa pachInA mahotsavanA prasaMgonuM DhALabaddha nirUpaNa thayuM che. nirvANa" kAvya saMjJAvALI kRtiomAM A racanA viziSTa sthAna dharAve che. caritrAtmaka nirUpaNanA vividha prasaMgonuM bhAvavAhI varNana hovAnI sAthe samakAlIna amadAvAda nagarano paricaya ane puNyazALI zreSThiono paricaya noMdhapAtra che. kAvyane anurUpa geyatA siddha karI che. rAsa-nirvANa-svAdhyAya-sajajhAya jevA zabdaprayogo karIne kAvya saMjJAo dvArA kavitva zaktino paNa paricaya thAya che. DhALamAM vibhAjita - devaguru ane sarasvatInI stuti - jIvananA vividha prasaMgonuM varNana. zAsana prabhAvaka kAryo, gurUparaMparA, racanAsamaya varSa, gAma mahino ane tithinI mAhitI dvArA kAvyamAM vividhatA nihALI zakAya che. vijayasiMhasUri nirvANa svAdhyAya 18mI sadInA tapagacchanA munimerUnA ziSya vIravijaya vijayasiMhasUri nirvANa svAdhyAyanI racanA saM. 1709mAM karI che. temAM pU.zrInA jIvanano paricaya ApavAmAM Avyo che eTale A racanA caritrAtmaka che. kavie nirvANa ane svAdhyAya ema zabda prayoga karIne guru mahimA gAvAnI sAthe emanA guNono jIvanamAM svAdhyAya e paNa ziSyane mATe mahAna upakAra karanAra che ema kahIe to te ucita lekhAze. daSTAMta rUpe nIcenI paMktio noMdhavAmAM AvI che. 30) Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Adi - samarU sarasati sAminI Apo avicala vANI zrI vijayasiMhasUrI taNojI bola sahuM niravANI mAharA gurUjI tuM manamohana veli. aMta - saMvata satara navottaraI re ahamadapura majhAri sahu comAsuM ekaThA re zrAvaka samakita dhAro re bhAdravA vadi dIpatI re chaThuiM naMI somaja vAra vAsupUjya pasAulaI re yuNio e gaNadhAra re gurUpaMkajanmamaralo re ANI mana ullAsa vIravijaya muni vInavaI re pUro saMghanI Aso re suNi suNi sAhibA eka karuM aradAso re kAM choDyo nirAso re suNi suNi sAhibA suNi. (4/165) vijayANaMdasUri nirvANa sajajhAya 18mI sadInA tapagacchanA labdhivijayanA ziSya bANavijaye vijayANaMdasUri nirvANa sajajhAyanI racanA 43 kaDI pramANa saM. 1711mAM karI che. ahIM nivaNa sAthe sajhAyano prayoga thayo che. sajhAyano paryAyavAcI zabda svAdhyAya che te daSTie vicArIe to pU. vijayANaMdasUrinuM jIvana ane guNo ziSyone mATe mahAna upakAra karanAra che ema jANIne gurubhaktithI prerAIne A kRtinI racanA karI che. daSTAMtarUpa paMktio nIce pramANe che: 7. saMvata zazi zazi munizazi, bhAdravA vadi bhomavAra re, terasa sajhAya racyo bhalo, bAreje jayakAra re. ll41ii (31) Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eha sajhAya nita je bhaNe, tasa dhari maMgala mAla re, sAMbhaLatAM sukha saMpadA, Ave Rddhi vizAla re. 4rA (4/189) vijayadeva nirvANa (rAsa) jaina darzananA prakAMDa paMDita pU. upA. meghavijayajIe vijayadeva nirvANa rAsanI racanA karI che. temAM mukhyatve vijayadevasUrinAM guNayukta mahimAne gAvAmAM Avyo che. namUnArUpe paMktio nIce pramANe che: 8. Adi jinavara nayarasa raMgavara pravacana vacana vasaMta samarI amarI sarasatI sajjana jananI saMta zrI gurUkRpA prasAdathI vacana lahI savilAsa zrI vijayadeva sUrIzanA gAIe guNagaNano rAsa. aMta - tapagaccharAyA sahusuyA zrI jinazAsana dinakaro zrI vijayadevasUrIza sAhiba zrI gautama sama gaNadharo jasa paTTadIpaka vAdIjI paku vijayaprabha sUrirAjae kavi kRpAvijaya suziSya meghe sevita hita sukhakAjae. 'nirvANa sUci 1 dazavaikAlika sUtra, adhyayana - 5, gA. 32 jaina gu. kavi. pA. 2274 3 ejana pA. 2/279 ejana pA. 3/176 jaina. aiti. kA. pA. 61 jaina gu. kavi. pA. 4/165 7 jaina gu. kavi. pA. 4/189 8 jaina gu. kavi. pA. 4259 (32) Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. hIMDI jaina kAvya prakAronI vividhatAmAM hIMDI' prakAranI mAhitI nIce pramANe che. hIMDa - heDavuM (gAmaThI zabda prayoga) bhramaNa karavuM, pharavuM evo artha che. jIvAtmA karmAdhIna sthitimAM bhramaNa kare che. hIMDI eTale AtmAnA bhramaNanI kathA. jaina sAhityamAM prAkRta bhASAmAM racAyelo graMtha vasudeva hIMDI suprasiddha che. anya racanA dhammila hIMDI prApta thAya che. vasudeva hIMDIno paricaya dhammila hIMDI vasudeva hIMDImULa graMtha prAkRtamAM hato. pro. bhogIlAla je. sAMDesarAe tenuM bhASAMtara karyuM hatuM. saM. 2003mAM zrI AtmAnaMda jaina sabhA, bhAvanagara taraphathI pragaTa thayela che. A graMthanA AraMbhamAM vasudeva hIMDI kathAnI utpattino ItihAsa varNavIne vasudevanI kathAno vistRta paricaya ApavAmAM Avyo che. vasudevanI kathAnA aMtargata dhammila hIMDIno paNa ullekha karavAmAM Avyo che. zreNika mahArAjAe bhagavAna mahAvIra svAmInI dezanAmAM tapano mahimA sAMbhaLyo pachI bhagavaMtane vinayapUrvaka praNAma karIne pUchyuM ke he bhagavaMta! keTalA jIvo A bhavamAM tapa karIne tenuM phaLa A bhavamAM ja prApta kare che? keTalA jIvo tapa karIne parabhavamAM tenuM phaLa prApta kare che? bhagavaMte javAba Apyo ke tapa vaDe A bhavamAM sukha-saubhAgya pAmI ArAdhaka banelA zrI dhammilakumAra che ane paralokamAM deva ane manuSya loka saMbaMdhI sukha prApta karanAra vasudeva che. vasudeva hIMDImAM vasudeva ane dhamilanI kathAno samAveza thayo che. prathama dhammila hIMDInI racanA pachI vasudevanI kathAno vistAra thayo che. saMdarbha : vasudeva hIMDI (bhASAMtara) khaMDa - 1 (pA. 33) vasudeva hIMDI zRMgAra pradhAna nayanaramya kathA che. temAM mAnava jIvananI 33. Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAstavikatAnuM namUnedAra Alekhana thayuM che. A kRti dharmakathAnI hovAnI sAthe temAM rAjA, sArthavAha, cora, vezyA, dhUrta, Thaga vagere pAtronuM citraNa paNa kalAtmaka che. temAM kutUhalavALI kathAo che jenA dvArA samakAlIna loka saMskRtinuM vAstavika darzana thAya che. temAM prabhubhakti ane jaina dharmanA pracAranI mAhitI prApta thAya che. kathAnI varNanazailI rocaka che. saMghadAsa gaNInI racanA "vasudeva hIMDI" jaina kathA sAhityamAM mahattvanuM sthAna dharAve che. temAM sarjakanI sarjanapratibhAnI sAthe kathAnI rIte nirUpaNa kRtine AsvAdya banAvavAmAM nimittarUpa che. sarjake A graMthamAM jinendrabhaktinA nirUpaNa dvArA janatAne dharmAbhimukha karavAno prazasya prayatna karyo che. emanI varNana zailI AkarSaka che. jaina kAvya paraMparAnusAra sarjake guruvaMdanAthI AraMbha karIne jaNAvyuM che ke zrI sudharmAsvAmI zrI jaMbusvAmIne vasudevanuM caritra varNave che. tresaTha zalAkA purUSonAM caritra samAna A caritra preraka che. jaina sAhityamAM saMghadAsa gaNI nAmanA be AcAryano ullekha maLe che. (1) vasudeva hIMDI nA prathama khaMDamAM ullekha che. temAM saMghadAsa gaNIno vAcaka' padathI saMdarbha maLe che. (2) bRhat kalpa bhASyamAM "kSamA zramaNa' nAmathI ullekha muni puNyavijayajI jaNAve che ke dharmadAsagaNi nAmanA be mahAtmA judA che. kAraNa ke eka mahAtmA vAcaka pada ane bIjA mahAtmA kSamAzramaNapadathI alaMkRta che. A aMge bIjo mata e che ke eka ja vyakti vividha padavI dhAraNa kare che. A aMge koI nizcita vicAra nirNaya thaI zakato nathI. AcArya jinabhadra gaNie vizeSaNavatI graMthamAM avAranavAra vasudeva hIMDIno ullekha karyo che eTale vasudeva hIMDInA kartA jinabhadragaNinA samaya pahelAnA hatA ema samajI zakAya che. bhASA ane zailInI rIte vicArIe to paNa kartA (racayitA) baMne judA che ema spaSTa thAya che. graMthanI mAhitI joIe to vasudeva hIMDI be vibhAgamAM prApta thAya che. prathama khaMDanA kartA dharmadAsa gaNI ane bIjA khaMDanA kartA dharmasena gaNI manAya 34) Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. madhyakhaMDanI racanA dharmasena gaNie be zatAbdI pachI dharmadAsa gaNinI je racanA hatI tyAMthI AgaLa vistAra karIne graMtha racanA karI che. kartAe prastAvanAmAM jaNAvyuM che ke vasudeva rAjAe 100 varSa sudhI bhramaNa karIne vidyAdharo ane mAnavarAjAonI 100 kanyAo sAthe vivAha saMbaMdha karyo hato. saMghadAsa gaNIe potAnI racanAmAM vasudeva rAjAnA 29 vivAhano ullekha karyo che. prathama khaMDamAM prabhAvatInI kathAno saMkSipta ullekha thayo che. je apUrNa hovAno saMzaya thAya che. jayAre dharmasena gaNie aMtamAM vasudeva ane somazrInA punarmilanano prasaMga jaNAvIne kRti pUrNa karI che. dharmasena gaNi vize samaya ane anya vigato prApta thatI nathI. teo jaNAve che ke pUrve lakhAyelI kathAne AdhAre AgaLa vadhArIne kathA pUrNa karI che. baMne mahAtmAonI kRtino samaya trIjI ke cothI zatAbdIno mAnavAmAM Ave che. AvazyakacUrNimAM vasudeva hIMDIno ullekha maLe che. te uparathI anumAna karavAmAM Ave che ke chaThThI zatAbdI pahelAnI racanA che. bhASA zailI ane racanAnI rIte vicArIe to paNa vasudeva hIMDI prAcIna racanA che ema spaSTa samajAya che. zruta saMzodhaka muni caturavijaya ane muni puNyavijaye 12 hastalikhita pratone AdhAre vasudeva hIMDInuM prakAzana karyuM che. (saMpAdana) tema chatAM te kRti pUrNa hoya ema jaNAtuM nathI. priyaMgasuMdarI lamba vikRta che. temAM mahatvapUrNa 1920 mAM lambaka prApta thayA nathI. upasaMhAra paNa maLato nathI. chaThThI adhikAramAM dhammila hIMDIno ullekha maLato nathI. DaoN. jagadIzacandra jaina A mAhitIne prakSipta mAne che. vasudeva hIMDImAM aMdhakavRSTiNA vaMzanA vasudeva rAjAnI kathAno vikAsa darzAvavAmAM Avyo che. A racanA marAThI prAkRtamAM racAyelI 11 hajAra ane 29 lambakamAM vibhAjita thaI che. vasudeva hIMDInA madhyakhaMDamAM 71 lambakamAM vibhAjita 17000 zloko pramANa che. A graMthanI racanA dRSTivAda ane gaMDikAnuyogamAMthI vastu svIkArIne thaI che. temAM vidyAdharo vize ghaNI vigato prApta thAya che ane emanA 64 prakAranI paNa mAhitI darzAvI che. 35) Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMghadAsa gaNie vasudeva hIMDImAM zrI kRSNanA pitA vasudevanI dharmakathAne sthAna ApyuM che. vasudevanI videza ane bhAratamAM bhramaNanA prasaMgone dhyAnamAM rAkhIne racanA karI che. temAM jaina dharmano prabhAva darzAvatA prasaMgonuM paNa varNana thayuM che. mahAtmAe potAnI kalpanAzaktithI bRhatkathAnI kAmakathAne lokakathA ane dharmakathAmAM rUpAMtara karIne sthAna ApyuM che. rAjA udayananA putra naravAhanadattanI kuzaLatAnuM aMdhakavRSNinA vasudevanA jIvanamAM anusaraNa thayuM che ema kathAmAM jaNAvyuM che. A kathA cha vibhAgamAM vaheMcAyelI che. (1) kathotpatti, (2) pIThikA, (3) mukha, (4) pratimukha, (5) zarIra, (6) upasaMhAra. hIMDI kAvya prakAranI A prAcIna kRti ane kAvya vizenI mAhitI "vasudeva hIMDI eka adhyayana" pustakane AdhAre pragaTa karavAmAM AvI che. jaina sAhityanA kAvya prakAromAM hIMDI saMjJAvALI vasudeva hIMDI ane dhamila hIMDI ema be kRtio upalabdha thAya che. jaina sAhityamAM AgamakALa ane tyAra pachI kathA ane caritra eka ja arthamAM prayojAyelA zabdo jovA maLe che. vasudevanuM caritra e kathA che. kathAmAM kalpanAno vaibhava hoya che. caritramAM jIvaMta ke pUrve thaI gayela vyaktinA jIvananA prasaMgo mahattvanA che. AvA prasaMgonA varNananA saMdarbhamAM kathA zabda prayoga thayo hoya ema mAnavAmAM Ave che. zailImAM kathA samAna varNana, kalpanA, rasa vagere hoya paNa vAstavika rIte pAtra ke prasaMga e caritrano vAstavika aMza samAna che. eTale vAstavikatA ane kalpanAnA samanvayavALI AvI anya kathAo paNa racAyelI che. jaina sAhityamAM vasudeva hIMDI vadhu pracalita che. dhammilakumAra hIMDInI racanA paNa prApta thAya che. tenI mAhitI nIce pramANe che. jaMbudvIpamAM dakSiNa bharatakSetramAM kuzAMta nAmanA nagaramAM surendradatta nAmanA zreSThIne subhadrA nAmanI strI hatI tene saMtati na hovAthI baMne ati ciMtAgrasta rahetAM paraMtu dharmanA prasAdathI putraprApti thaze ema jANI atyaMta dharmArAdhanAmAM kALa vyatIta kare che. keTalAka kALe putrano janma thayo tenuM dhammila Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evuM nAma sthApyuM te anukrame moTo thatAM aneka kaLAomAM nipuNa thayo sAthe dharmazAstra paNa zIkhyo ane dharmakriyAmAM atyaMta prItivALo thayo. mAtA-pitAe ja nagaranA dhanavasu zeThanI yazomati nAmanI kanyA paraNAvI ke je eka jaina guru pAse bhaNatAM mmila pratye anurAgavALI thaI hatI. baMne jaNAM potAno saMsAra-vyavahAra sukha pUrvaka calAve che paraMtu thoDe kALe dhammilakumAra dharmavRttimAM ane adhyAtma rasamAM bahu magna thavAthI saMsAra vyavahArathI virakta jevo thayo. nava paraNita strIne paNa mAyAjALa sarakhI gaNavA lAgyo. yazomatie potAnA patinI vimukhatA ane potAnA duHkhanI vAta sakhIone kahI ane sakhIo pAsethI dhammilanI mAtAe vAta jANI. mAtA pAsethI zeThe jANI. zeThane ciMtA thaI ke putra vyavahAramArga jANato nathI ane lokamAM te mUrkha gaNAya che. tethI tenA upAya mATe zeThanI ghaNI manA chatAM zeThANIe saMsArakuzaLa thavA mATe dhammilane jugArIone soMpyo temAMthI anukrame vezyAgAmI thayo. mAtA vezyAne tyAM da22oja dhammilanA maMgAvyA pramANe dhana mokale che. aMtakALe mAtAe putrane teDavA mokalavA chatAM ghare nA Avyo. mAtA-pitA putra viyogamAM mRtyu pAmyAM ane yazomatine mAthe sarva dharabhAra AvI paDyo. potAnA pati dhana maMgAve te pramANe mokalatAM yazomati paNa sarvathA nirdhana thavAthI piyara cAlI gaI. have dhana prApti baMdha thavAthI vasaMtalikA putrIno ati prema hovA chatAM vasaMtasenAe dhammilanI durdazA karI gharamAMthI kADhI mUkyo. tene bhamatAM bhamatAM zrI agaDadatta mahAmuni maLyA. temaNe potAnuM savistara caritra kahIne te dvArA upadeza Apyo. tethI pratibodha pAmyA chatAM dhammilakumAre guru mahArAjane kahyuM, 'he guru mahArAja! mane hajI saMsArasukhanI IcchA che te pUrNa thAya evo upAya batAvo pachI Apa kahezo tema karIza.' gurujIe kahyuM, 'muni sAMsarika sukhano upAya batAve nahi paNa AnA pariNAme Azrava saMvara rUpa thanAra che mATe upAya batAvuM ke cha mAsa paryaMta AyaMbilano cauvihAra tapa karavo, dravyathI muni veza aMgIkAra karavo, doSarahita gocarI karavI, munipaNuM meLavavuM ane navakAra maMtranA nava lAkha jApa uparAMta SoDaSAkSarI maMtra huM batAvuM chuM teno jApa karavo. A pramANe cha mAsa sudhI karavAthI tamArI IcchA pUrNa thaze.' (ahIM zrI 37 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agaDadatta munie dhammilakumArane vizeSa vidhi vigere batAvyo.) dhammilakumAre gurU mahArAjanA kahevA pramANe yathArtha rIte cha mAsa paryaMta tapa-japa vagere karI muniveza tajI dIdho. tyArabAda devanI prasannatAthI temaja pUrvabhavamAM bAMdhelA azubha karmanA kSayathI rAjya srI putrAdikanA vaibhavarUpa aneka prakAranA sAMsArika sukha pAmyA. aMte dharmarUci nAmanA guru maLyA temaNe upadeza Apyo. pUrvabhava kahyo tethI vairAgya pAmI rAjya putrane soMpI pote strIo sahita cAritra aMgIkAra karyuM ane dIrghakALa paryaMta cAritranuM pAlana karI aMte eka mAsanuM anazana karI dhampilamuni ane be sAdhvI kALa karI bAramA acyuta nAmanA devalokamAM utpanna thayAM tyAMthI mahAvidehamAM utpanna thaI cAritra laI kevaLa jJAna pAmI mokSapada pAmaze. dhammila kumAranA jIvanamAM banatA vividha prasaMgo dvArA bhavabhramaNanI mAhitI prApta thAya che. A racanAne 'hIMDI' saMjJA ApavAmAM AvI che. vasudeva hIMDI eka vistRta kathArUpe prApta thAya che. jyAre dhammila hIMDI kathA rUpe mahattvapUrNa gaNAya che. hIMDI svarUpanI kRtinI dRSTie tenuM aitihAsika ane gauravavaMtu sthAna che. temAM dhammila nAmanA sArthavAhanA putranI kathA che. A kumAra saMsAramAM ane deza-videzamAM paribhramaNa karIne 32 kanyAo sAthe lagna kare che. temAM zIlavatI, dhanazrI, vimalasenA, vasudattAkhyAna, ripudamana, narapati vagere loka kathAonuM kalAtmaka Alekhana thayuM che. A hIMDInA raciyatA saMghadAsa gaNi che. kathA sAhityanA viziSTa prakAravALI hIMDI racanA jaina sAhityanA kAvya prakAromAM noMdhapAtra che. tenAthI sAhityanI vividhatA ane samRddhinuM darzana thAya che. saMdarbha : 1. vasudeva hIMDI eka adhyayana 2. vasudeva hIMDI 38 Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. 5. AkhyAna gujarAtI sAhityamAM AkhyAna kAvya prakAranI mAhitI nIce pramANe rAsayuganA aMta pachI AkhyAna kAvyano prAraMbha thayo che. rAsa sAthe sAmya dharAvato AkhyAna kAvyaprakAra keTalAMka lakSaNothI svataMtra rIte astittva dharAve che. AkhyAnamAM varNana saMkSipta ane muddAsara hoya che. rAsamAM dhArmika dRSTikoNa hato jyAre AkhyAna dhArmika dRSTikoNanI sAthe aitihAsika ane paurANika vastune kendramAM rAkhIne racAyAM che. tenuM vastu vyavasthita ane sugaThita hoya che. AkhyAna racanA gAI zakAya ane gAvAthI sAMbhaLI zakAya evI zrAvya kalAno prakAra che. eTale temAM geya dezIonA prayoganI sAthe vividha rAgarAgiNIono prayoga thAya che. AkhyAnanuM mULa saMskRta, prAkRta ane apabhraMza bhASAmAM jovA maLe che. gujarAtI bhASAmAM AkhyAna racanAo lokarucine anurUpa keTalAka pheraphAro sAthe racAyAM che. jaina sAhityamAM AkhyAnomAM Avo koI pheraphAra jovA maLato nathI. apabhraMza sAhityamAM kaDavAbaddha racanA thatI hatI. tenuM anusaraNa karIne 'phaDavAbaddha' kRti AkhyAna che evI ukti pracalita che. apabhraMzamAM kaDavAno prAraMbhavaka, dhruvI thI thato hato. 15mI sadInA uttarArdhamAM AkhyAnano prAraMbha thayo hato. jaina sAhityanAM AkhyAno apabhraMzanA prabhAvathI racAyA che. kavioe 'AkhyAna' saMjJA sAthe 'rAsa', 'AkhyAnaka' saMjJAono prayoga karyo che. AkhyAna dvArA samAjanA lokonI dhArmika rucinuM poSaNa ApavAnI sAthe manoraMjana, upadeza ane bhaktino hetu paNa siddha thAya che. dharmagraMtho, purANo ane anya graMthomAM je jJAna saMskRta bhASAmAM hatuM tene madhyakAlIna samayamAM AkhyAnanA mAdhyama dvArA jana sAdhAraNa sudhI pahoMcADavAnuM 39 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puNyakArya thayuM che. jaina sAhityamAM rAsAonI je lokapriyatA hatI tevI ja lokapriyatA jainettara samAjamAM AkhyAnanI hatI. AkhyAna mAtra kathana zailInI kRti nathI paNa kAvyakalAnAM lakSaNo dharAve che. AlaMkArikoe AkhyAna vize jaNAvyuM che ke "AkyAna pUrvavRttoti' eTale pUrva banI gayelA vRttAMtanuM kathana. AvI racanA gadya ke padyamAM paNa hoya. AkhyAna vize anya saMdarbha joIe to AsamaMtAtu khyAna - sarva rIte vistArIne kathana karavuM. bhojanA zRMgAra prakAzamAM AkhyAnanI vyAkhyA nIce pramANe prApta thAya che. AkhyAna saMjJA talamatte padyAbhinayana paThana gAyanA jene eka ja kathA vAMcanAra abhinaya karIne, pATha karIne ane gAIne ekatrita thayelA zrotAone saMbhaLAve che te AkhyAna che. uparokta saMdarbha dvArA AkhyAnanI kathana zailI, abhinaya, geyatA ane tAlabaddha abhivyakti jevAM lakSaNono AkhyAna kAvyamAM samAveza thAya che. saMskRta sAhityamAM "upAkhyAna' zabda prayoga prApta thAya che. teno artha ema che ke mULa kathAvastunA saMdarbhamAM gauNa-ADa kathA tarIke (avAntara kathA) vastuno vistAra karIne rasaprada vANImAM racanA karavI. mahAkAvyamAM vastunA vibhAjana mATe "sarga" zabda prayoga thAya che. AkhyAna zabda paNa sarganA paryAya tarIke oLakhAya che. manusmRtimAM evI mAhitI che ke zrAddha vidhi pUrNa thayA pachI lokone AkhyAnanuM zravaNa karavAnuM hoya che. 1. svAdhyAyaM zrAvayet phiye dharmazAstrANi paiva hi AkhyAnAnitihAsAMzca purANAniH khilAnI cA manu. (pA. 144) AkhyAna kathana zailIvALI racanA hovAthI temAM pAtro ane prasaMgonuM varNana, rasasRSTi mahattvanI hoya che. te rIte vicArIe to AkhyAna zrAvya ( 40 ) Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAvyaprakAra tarIke tenI viziSTa zailIthI lokapriya banyo hato. AkhyAnakAra pAtro prasaMgonuM varNana karIne zrotAone teno sAkSAtkAra karAve che. jana hRdayamAM pAtro vasI jAya evI hRdayasparzI abhivyakti AkhyAnanI lAkSaNikatA gaNAya che. temAM rahelI nATyAtmakatA lokone AkarSe che. hemacaMdrAcArya e kAvyAnuzAsanamAM jaNAvyuM che ke AkhyAnava saMjJA talamatte padyAbhinayan gAyanuM gujarAtI bhASAnA sAhityamAM aitihAsika rIte vicArIe to 15mI sadInA trIjA tabakkAmAM bhakta kavi narasiMha mahetAnuM "sudAmAcaritra ane govida gamana" laghu AkhyAnanA daSTAMtarUpe prApta thAya che. (saM. 1470 thI 1525) kavi bhAlaNa saMskRta bhASAno prakAMDa paMDita hato. A kavie AkhyAno racIne tenA vikAsamAM mUlyavAna pradAna karyuM che. bhAlaNa, karmaNamaMtrI, nAkara, viSNudAsa jevA kavioe AkhyAna racanAo karIne vikAsa karyo che. tyArapachI mahAkavi premAnaMde moTI saMkhyAmAM AkhyAno racIne sthApelo AkhyAna kAvyano suvarNayuga prasiddha che. AkhyAnakarmaNi kozanI racanA prAkRta bhASAmAM nemicaMdrasUrie karI che. pU.zrInA ziSya ApradevasUrie A graMthanI TIkA lakhI che. A aMgenA zabdo noMdhavAmAM AvyA che. savRttikasya AkhyAnakasya maNikozasya viSayAnukramo graMthanI mULa racanA prAkRtamAM che tenI TIkA saMskRta bhASAmAM che. pU. nemicandrasUri 12mI sadInA suvikhyAta AcArya hovAnI sAthe ucca kakSAnA vidvAna tarIke sukhyAta hatA. emanI pAMca kRtiomAM Atmabodha kulaka' vizeSa pracalita che. pU. AmRdevaupA. nemicandrasUrinA dIkSAguru hatA. AkhyAnakamaNi kozanI racanA prAkRta bhASAmAM karI che ane tenI vRtti (TIkA) (41) Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMskRta-prAkRta ane apabhraMzamAM che. A kozamAM 41 adhikAra aMtargata 127 AkhyAnakono samAveza thayo che. temAMthI kathAo uparAMta dharma viSayaka mAhitI prApta thAya che. dAna-zIlatapa ane bhAva ema cAra prakAranA dharmanI mAhitImAM AkhyAnako racAyAM che ane tenA dvArA dharmano mahimA pragaTa thayo che. 114 AkhyAnaka prAkRta bhASAmAM racAyAM che ane kavie 'AryA' chaMdano prayoga karyo che. anya AkhyAnakomAM saMskRta bhASAnA prayoga sAthe vasaMtatilakA chaMdano prayoga thayo che. 122 AkhyAnakomAM prabodhinI chaMdano prayoga thayo che. A chaMdanI mAhitI vRtta ratnAkara graMthamAMthI prApta thAya che. bharatAkhyAnakam naM. 23 ane 42 somaprabhAkhyAnakanI racanA apabhraMza bhASAmAM thaI che. rUkimaNI-madhvAkhyAnakam naM. 20-21nI racanA saMyukta kathA tarIke thaI che. AkhyAnakanA viSayonI pasaMdagI pUrvAcAryoe racelA jaina sAhityanA prabhAvathI thaI che eTale pUrvanA sAhitya sAthe teno saMbaMdha che. bakulAkyAnakam naM. 32mAM vizeSa rIte ratnacUDanI kathA noMdhapAtra che. A graMthanI kathAomAM prAkRta ane apabhraMzano prayoga thayo che. kAvyanI dRSTie vicArIe to kavie virodhAbhAsa, zleSa, rUpaka ane prahelikAnA prayogathI kathAne rasika ane AkarSaka banAvI che. prahelikAno prayoga zrotAone AnaMdadAyaka lAge che. madhyakAlIna sAhityamAM AvI prahelikAno prayoga eka viziSTatA gaNAya che. AkhyAnakomAM vividha viSayono samAveza thayo che. caritrAtmaka AkhyAnakonI sAthe sAMpradAyika upadezAtmaka vicArone pragaTa karatI racanAo paNa prApta thAya che. ahiMsA, satya, dAna jevA viSayonA zAstrokta vicAro vividha daSTAMto dvArA vyakta karavAmAM AvyA che. 42 Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kulAnandAkhyAnaka naM. 121 vaividhyapUrNa vicAro ane kavitvanI daSTie uttama che. AkhyAnakanI zailI mahAbhArata ane uttarAdhyayana sUtra sAthe sAmya dharAve samagra rIte vicArIe to AkhyAnakomAMthI deva-guru ane dharmanA vicAro vividha daSTAMto dvArA prApta thAya che. kathAnuyoganI eka noMdhapAtra racanA tarIke AkhyAnakarmaNi koza aitihAsika, dhArmika ane sAhityika guNavattA dharAve che. jaina sAhityamAM AkhyAna racanAnA saMdarbhamAM A prAcIna graMthanI mAhitI pUrvabhUmikA rUpe graMthanI prastAvanAnA AdhAre pragaTa karavAmAM AvI che. gujarAtI sAhityamAM je AkhyAnanuM svarUpa che tenAthI bhinna rIte jaina sAhityanAM AkhyAno paraMparAgata lakSaNo sAthe racAyAM che. arvAcIna kALamAM dharmadhuraMdharasUri racita zrI vrajasvAmI AkhyAna-kathA prApta thAya che teno paricaya A vibhAgamAM ApavAmAM Avyo che. 17mI sadInA prathama tabakkAmAM thayelA kavi nayasuMdare saM. 1640mAM prabhAvatI (udayana) rAsa athavA AkhyAnanI racanA karI che. kavie chellI DhALanI 28mI gAthAmAM AkhyAna saMjJAno ullekha karyo che. AkhyAna eha prabhAvatInuM, nRpa udAyicaritra paramAda paraho pariharI, sAMbhalo puNya pavitra. 28 laghu gati uttarAdhyayanI, vaLI cauda sahasoM mAMhI, adhyayana joI aDhAramuM, AkhyAna racyuM ucchahi. murA 27mI gAthAmAM AkhyAna racavAno spaSTa ullekha karyo che eTale A | kRti sAcA arthamAM AkhyAna che. 43) Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNa suNI sAdhU udAyI kerAM, nalo karmaha kAMthaDI, AkhyAna suNI prabhAvatInuM, sukRta saMco gAMThaDI. // 4 // Iti zrI suzrAvikA prabhAvatI rAso AkhyAnaM carama rAjaRSi udAI sAdhu carita saMpUrNa / (2/99) 17mI sadInA madhyakALamAM thayelA sakalacaMdra upAdhyAye mRgAvatI AkhyAna athavA rAsa nI racanA saM. 1643nI AsapAsa 421 gAthAmAM karI che. kavie 421mI gAthAmAM AkhyAna nAmano nirdeza karyo che. 2. mRgAvatI AkhyAna suNatAMtIra, puNya taNA ghaDA. Iti mRgAvatI zIlavatI mahimAvatI zIla varNana AkhyAna samAptimiti. (hastapratane aMtenuM lakhANa) zrI 1670 varSe zrAvaNa mAsi kRSNa pakSe gayAdesI zanivAsare, zrI pUrNima paTTe, caturtha zAkhAmAM zrI zrI tIrthodvAraka zrI zrI zrI pUjya zrI harSasAgarasUriNA rikhavacaMdajI likhitaM. sattaramI sadInA trIjA tabakkAmAM upA. samayasuMdare mRgAvatI caritra athavA copAI athavA AkhyAnanI racanA saM. 1688mAM 3khaMDa, 38 DhALa, 344 gAthA pramANa karI che. kavie AkhyAnane aMte caupaI caritra zabda prayoga karyo che paNa AkhyAna prayoga zIrSaka sivAya anyatra prApta thato nathI. brAhmI caMdana bAlikA, ItyAdika abhirAma, teNaI kAraNa bhagata bhaNuM, mRgAvatI caritra. sola saI aDasaTha varaseM, huI caupaI ghaNe harakhe mohanaveli caupaI suNalAM, bhaNatAM naI valI guNatAM. (prathama khaMDa) uparokta paMktiomAM caupaI caritrano ullekha che. 44 Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17mI sadInA prAraMbhamAM thayelA AcArya jayavaMtasUrie saM. 1643mAM 562 gAthA pramANa RSidattA rAsa athavA AkhyAnanI racanA karI che. kavie kAvyanA AraMbhanA duhAmAM AkhyAna zabda prayoga karyo che. 3. RSidattA nirmala thaI te nija satyapramANa tasa AkhyAna vaSANa vA diI mujha nirmala vANi kavitA mahimA vistare phalII vaktA Asa zrotA atiraMje jiNe so diI vacana vilAsa vividha pare kelavaNa nija ramati anusAra tujha payakamala prasAdathI jagi vANI vistAra pUrve che sUkave karyA ehanA carita prasiddha to huI rasikajanA gahe e udhama kIdha kevala lahI mukta gaI kalaMkaha cheka te RSidattA supacaritaM suNayo sahu viveka. (2/76) sattaramI sadImAM vaDatapagaccha samudAyanAM sAdhvI hemazrIe kanakAvatI AkhyAnanI racanA saM. 1664mAM 367 gAthA pramANa karI che. AkhyAnanA aMte racanA samaya, phaLazruti ane AkhyAna zabda prayoga vagere mAhitI prApta thAya che. aMtamAM 'Iti kanakAvatI AkhyAna samApta'. 4. kathA mAMhaI kahau rasAlu kanakAvatI saMbaMdha kanakAvatI AkhyAna racau maI sUaNAM sarasa saMbaMdha saMvata 16 thuAlaI saMvacchari vaizASa vadika juvAra sAtamaI dina sUbha muhurataI yogaI racau AkhyAna esAra bhaNaI guNaI saMli jenAra teha dhara maMgala cyAra hemazrI haraSaI te bolaI sukha saMyoga sUsAra. (2/231) sattaramI sadInA trIjA tabakkAmAM thayelA tapagacchanA hIravijayasUrinA samudAyanA zrI saMghavijayajIe 'amarasena vayarasena rAjarSi AkhyAnaka' nI 45 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saM. 1679mAM 27 DhALa, 519 gAthA pramANa racanA karI che. anya AkhyAnomAM AraMbha ke aMtamAM AkhyAna zabda prayoga thayo che. A kRtimAM "rAsa" zabda prayoga thayo che. AkhyAnanAM lakSaNomAM "kaDavAbaddha vastu vibhAjana mATe zabda prayoga thAya che teno ahIM saMdarbha maLe che. 28mI DhALamAM zabdo che kaDavAnI jAti. 5. eha rAsa kIdho lAbha lIdho sAduM vAMchita kAja jehanaI dAna dIdhuM hatuM prasiduM lIdhuM tribhuvana rAja. I507ll kavie "saMbaMdha" zabda karIne amarasena vayarasenano ullekha karyo che. sarasati mAta sAnidhi karI, racyo saMbaMdha rasika prakaraNa puSpamAlA taNI, gAthA bhaNI sujANi, rasika saMbaMdha zravaNe suNyo, rAsa racuM zubhavANi. /16ll kavie kharekhara rAsa racanA karI che tenI sAthe "saMbaMdha" saMjJA prayoga prApta thAya che. eTale rAsa, saMbaMdha, AkhyAnaka ema traNa saMjJAo vALI A racanA che. (3/155) kavi rAjasAgara upAdhyAya (sattaramI sadI) lavakuza rAsa athavA AkhyAna athavA rAmasItA zIlaprabaMdhaka rAsanI racanA saM. 167ramAM pa05 kaDI pramANa karI che. kavie kAvya racanAmAM koI jagyAe AkhyAna zabdano ullekha karyo nathI paNa "rAsa saMjJAno prayoga thayo che. 6. saMvata soLa varasa bahunnarI, jeTha sudI budhavAra, tithi trijani dini rAsa pUraNa evuM maMgalakAra. //rA (3/170) sattaramI sadImAM kavi udayamaMdire dhvajabhujaMga AkhyAnanI racanA saM. 1675mAM karI che. kavie kAvyane aMte jaNAvyA pramANe A kRti "rAsa che 46) Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ema spaSTa thAya che. 7. rAsa racyo khaMte karI re, seravaTapura mAMhi, naranAri je sAMbhaLe re, tasa hoI adhika uchAMhi re 14 (3/188) aDhAramI sadInA aMcalagacchanA mANijyasAgaranA ziSya jJAnasAgarajIe zukarAja rAsa athavA AkhyAnanI racanA saM. 1701mAM cArakhaMDa ane 905 gAthA pramANa karI che. guru praNamI sarasati namI kahuM zukarAja AkhyAna. A rAsane aMte kavi jaNAve che ke duhA desIne copaI subhASita sahita sujANe re. kavie A racanAmAM kAvyane anurUpa duhA, chaMda, dezI ane subhASitano prayoga karIne viziSTa prakAranI racanA karI che. kavie gurukRpA potAnI alpamati ane ochuM-adhikuM lakhAyuM hoya to micchA mi dukkaDa no paNa kAvyane aMte ullekha karIne potAnI namratA ane vinaya guNano paricaya karAvyo che. vajasvAmIno paricaya pU.zrIno janma tuMbavana gAmamAM, pitA ghanagiri ane mAtA sunaMdA teono janma thatAM pahelAM ja pitA ghanagirie dIkSA lIdhI hatI. teo ekavAra bhikSA mATe potAnA pUrvagRhe AvyA tyAre bALakanA satata raDavAthI kaMTALelI mAtAe te bALakane muni (pitA) ne vahorAvI dIdho! bALakanuM nAma gurue vaja pADyuM. thoDAM varSo bAda mAtAe bALakane pAcho meLavavA rAjakAre jhaghaDo karyo paNa rAjAe bALakanI IcchA anusAra nyAya cUkavyo ane vajasvAmI sAdhuonA samUhamAM kAyama rahyA. bAlyavayamAM paNa teoe paThana-pAThana karatI AryAonA mukhathI zravaNa karAtAM padAnusAriNI labdhithI agiyAra aMgo yAda karI lIdhAM hatAM. temanAM saMyamathI prasanna thayelA mitra devo pAsethI temaNe AkAza gAminI vidyA ane vaikriya labdhi prApta karI hatI. 47) Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ temanAM vakhatamAM bAra varSa bhayaMkara duSkALa paDyo hato. jemAM temanA pAMcaso ziSyo gocarI na maLavAnA kAraNe anazana karI kALa karI gayA hatA. teo AryasihagirinA ziSya hatA ane prabhu mahAvIranA teramA paTTadhara hatA. dasamA pUrvadhara tarIke teo chellA gaNAya che. zAsana sevAnAM aneka kAryo karI teo anazanapUrvaka kALadharma pAmyA hatA. ATha prabhAvaka muniomAM pU.zrIe vidyA ane maMtranA prabhAvathI zAsananI prabhAvanA karI hatI. 8. zrI vajasvAmI AkhyAnanI samIkSA zrI mahAvIra svAmI saMyamano yuga pravartAvyo hato. rAjA-mahArAjAo, zreSThio, maMtrIo, yuvarAjo, rAjakumAro, amIro-garIbo sau koIe bhogavilAsamaya jIvanano tyAga karIne AtmAnA kalyANa mATe saMyamapathe prayANa karyuM hatuM. bhagavAna mahAvIra svAmInI pATa paraMparAmAM 13mA paTTadhara ane 18mA yugapradhAna hatA. vajasvAmInA jIvananA prasaMgo vize sajhAyanI racanA pracalita banI che. bharasaranI sajhAyamAM emano nAmollekha thayo che. pU. paMnyAsa zrI dhuraMdharavijayajI gaNIe vajasvAmInA jIvanane kendramAM rAkhIne AkhyAna kAvyanI racanA saM. 2007mAM karI che. madhyakAlIna samayamAM AkhyAna kAvyonI racanA thatI hatI. arvAcIna kALamAM pU. dhuraMdharavijayajInuM uparokta AkhyAna prApta thAya che. * AkhyAnanA AraMbhamAM kavie jaNAvyuM che ke A zrI vajasvAmInuM AkhyAna che, kathA che. kavie duhAthI AkhyAnano AraMbha karyo che ane vajasvAmInA jIvanano pAMca DhALamAM paricaya karAvyo che. madhyakAlIna kAvya paraMparAnusAra deva ane sarasvatInI stuti karIne viSaya vastuno nirdeza karyo che. kavinA zabdo che : 48. Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ praNamI pada arihaMtanA, samarI zArada mAya, vAta kahuM zrI vajranI, sAMbhaLo bhalI bhAMta. // 1 // madhyakAlIna kAvyomAM phaLazrutino kAvyane aMte ullekha karavAmAM Ave che. kavie AraMbhamAM ja eno ullekha karyo che. sAMbhaLatAM sukha saMpaje, pAtika dUra palAya, gAtAM guNa giruAtaNo, janama janama duHkha jAya. // 2 // AkhyAnane aMte kaLazaracanAmAM guru paraMparA ane racanA samayano ullekha karavAmAM Avyo che. kavinI yamaka yukta paMktio kAvya racanAnI viziSTatA darzAve che. 8. tarupaDhe prIyuSa kIdhiti, pIyUSa pANi pAya vacanAmRta jenA amRta sama, vijayAmRta sUri rAyA re. // 2 // puNya vijaya muni purNa vairAgI, tajI mamatAne mAyA. racanA samayano sAMketika ullekha karatAM kavi jaNAve che ke 9. saMvata pAMca adhika sahasadraya, mAdhava mAsa manAyA vadi ekama dine zukravAsare, bhAvanagara sthira kAyA re. pa sunaMdA putrane janma Ape che tenI mAhitI ApatAM kavinA zabdomAM prasaMgocitta AnaMda ullAsano paricaya thAya che. 10. nava mahIne zubha tithi dine, uttama zubha graha yoga, suta janmyo sahu jana gamyo, sakaLa sukRta saMyoga. // 1 // sakhI jana haLImaLI hetathI, dhavaLa maMgaLa gIta gAya, bhAgya bhaluM e nArInuM, jasa kUkha suta sohAya. // 2 // 49 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vajrakumArano paricaya ApatA duhA joIe to 11. dina dina dIpe tejathI, vajakuvara munirAja, cAhe sarve snehathI, bALaka paNa ziratAja. // 1 // bhadragupta guruthI bhaNyA, Agama artha udAra, daza pUravadhara e muni, jinazAsana zaNagAra. // 2 // vajrasvAmI vayamAM nAnA hatA paNa jJAna ane saMyama pAlanamAM upayogavaMta hatA. eka deva bhaktibhAvathI zrAvakanuM rUpa dhAraNa karIne pU.zrIne koLApAka vahorAvavA mATe Ave che tyAre devakRta bhikSA kalye nahi ema potAnA jJAna ane upayogathI khabara paDatAM bhikSA letA nathI. kavinA zabdo che : 12. vayara munivara pote cAlyA, yogavaMta upayogI, nayana sthira joI zrAvakanA, jANe vAtae jogI ho. // 5 // surakRta bhikSA kalye nahi ema, vicArI pAchA pharIyA, vikaTa prasaMge paNa saMyamamAM, sthira rahe munivarIyA ho. // 6 // deva prasanna thayo ne dIdhI, vaikriya labdhi sAro. vajra svAmIne A rIte vaikriya labdhi prApti thaI hatI. vajasvAmI vihAra karIne ekavAra pATalIputra padhAryA hatA tyAre zeTha dhanAvahe potAnI dIkarInAM emanI sAthe lagna karavA mATe daDha nizcaya karyo hato. kavie zeThanI dIkarInuM zabdacitra AlekhatAM jaNAvyuM che ke 13. pATalIpura padhAryA ekadina parivAre parivariyA rUpa nirupama anupama vANI sadguNa gaNanAriyA jaga. // 1 // zeTha dhanAvaha nija tanayAne soLa aMge zaNagAre, rUmajhuma rUmajhuma jhAMjhara jhamake hAvabhAva ati bhAre jaga. // 2 // 50 Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sindura zobhe zubha sImaMte kumakuma tilaka bhAle, kara kaMkaNa ne kuMDala kAne kaMTha zrIkAra che hAre jaga. II kaTi mekhalA kaTi para rAje ratnAbhUSaNo zobhe bhara yauvanathI vikasita aMgo nirakhI ratimana lobhe jaga. //4o. nayanavadana stana vakSasthaLa ne udarakaTi bhrakuTI, nAsA karNa kapola bhAlane daMta adhara kara tUTI jaga. pI. caraNa nitaMba pramukha sahu aMgo ekaekathI zobhe kAmI ne niSkAmI nayano nirakhIne sthira thobhe jaga. II6ll. zeTha dhanAvahanI IcchA pUrNa thaI nahi. vajasvAmIjIe vairAgyamaya vANImAM upadeza ApIne zeThanI dIkarIne vairAgyavAsita karI ane putrI rUkamaNIe pitAnI anumati laIne saMyamano rAjamArga grahaNa karyo. kavinA zabdo che : 14. pratibodha e mRga nayanAne, mohajALathI mukAvI, dIkSA mahAmahotsavathI ApI, bhavabhramaNA bhUlAvI. 1rA vaja svAmInA prabhAvanuM varNana karatI mitAkSarI paMktio nIce mujaba 15. duSkALamAMthI udhdha, sakaLa saMgha samudAya, purI nagarImAM sthira karyo, vaikriya labdhi suhAya. 1| purI nagarIno narapati, baudhdha dharmI kahevAya, buddha vinA bIjA taNI, puSpapUjA navi thAya. /rA (pA. 32) jainone puSpo maLe nahi ane prabhunI puSpapUjA thAya nahi, pUjAno niyama hovAthI zrAvako chevaTe vajasvAmIne maLyA ane puSponI vRSTi thaI. (prApta thayAM) kavinA zabdo che : 51 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16. vajasvAmIne kare vinati, labdhivaMta muni moTA, dharma saMkaTa haravA pharavA, haNo mithyA parapoTA. ||3| vajasvAmI jagannAthapurIthI AkAzagAminI vidyAnA prayogathI mAhezvarapurImAM AvyA. ahIM bagIcAno mALI dhanagirino pUrvabhavano mitra hato eTale puSpo taiyAra karavA mATe sUcanA karI. pachI vajasvAmI himavarSa parvata upara gayA. tyAM lakSmIjIe emanuM svAgata karyuM ane tyAMthI sahastra pAMkhaDIvALuM kamaLa lIdhuM. pU.zrI hutAzana vanamAM gayA ane te vananA mAlika tiryam jAMbUka deva pAsethI 20 lAkha puSpo lIdhAM. pachI devanI sahAyathI badhAM puSpo laIne vimAnamArge jagannAthapurImAM AvyA ane zrAvakoe utsAhapUrvaka puSpapUjAthI prabhubhakti karI harSollAsa anubhavyo. A ghaTanAthI Azcarya anubhavIne bauddha rAjA prasanna thayo. ane rAjAe jaina dharma svIkAryo. eTalA mATe ja vajasvAmI zAsanaprabhAvaka kahevAya che. - kavinA zabdomAM A prasaMganI mAhitI nIce pramANe cheH 17. puSpo sajja karavAnuM kahIne gayAgirihimavaMte zrIdevIe saroja samarthya grahaNa karyuM bhagavaMte munivara. pI. viza lAkha puSyo paNa bIjA lIdhA hutAzana vanathI jAMbhuka devanI sAthe AvyA kArya kyuM tanamanathI munivara. //dI maghamaghatA divya kusumathI arihaMta bhagavaMta pUjyA samakitI jana mana ulasyAM vikasyAM sukRta duSkRta dhrUjyA. liaa. (pA. 35/pa-7). vikrama saMvata 108mAM jAvaDa zAhe zatruMjayano uddhAra karAvyo hato te vakhate vajasvAmIe duSTadevono upadrava dUra karAvIne maMtroccArapUrvaka pratiSThA karAvI hatI. ( 5 2 Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18. saMvata ATha adhika zatamAMhe siddhagiri para AvyA, jAvaDa zAha uddhAra karAve vajasvAmI mana bhAvyA munivara. IIII duSTa devanA saMkaTa sarve maMtra baLe dUra kIdhA, sthApI pratimA prathama jiNaMdanI lhAvA anerA lIdhA munivara. I10 (pA. 36 9-10) pAMcamI DhALanA aMtamAM vajasvAmInA anazananA prasaMganuM nirUpaNa karyuM che. 19. e munivaranA nAma smaraNathI, pApa nAza sahu pAme, dharma dhurandhara muni guNa gAtAM, pUrNa puNya bahu jAge. 16 // AkhyAnamAM prasaMgonuM varNana karavAnI praNAlikA che. A AkhyAnamAM kavie prasaMgono mitAkSarI ullekha karyo che. AkAzagAminI vidyA, vajrasvAmInI parIkSA karavAno devano prasaMga, mAhezvarapuramAMthI devanI sahAya dvArA puSpo lAvavAM, jevA camatkArika prasaMgo zrotAone AkarSaka lAge che. zeTha dhanavAhanI dIkarInuM zabdacitra AkarSaka che. AkhyAnamAM zRMgAra, karUNa ane zAMtarasanuM nirUpaNa hovAnI sAthe camatkAranA prasaMgomAM adbhuta rasa, kathAne rasika banAvavAmAM pUraka bane che. pU. dhuraMdharavijayajInI kavitva zakti, ucita prayoga, varNAnuprAsa ane mitAkSarI zailI noMdhapAtra che. A AkhyAna - kathA evo zabda prayoga thayo che paNa AkhyAna kaDavAbaddha kRti kahevAya che. varNananI vizeSatA rahelI che te dRSTie vicArIe to kathA kahevAya athavA to vajasvAmInAM DhALiyAM ke vajasvAmInuM paMca DhALiyuM zIrSaka ucita lAge che. arvAcIna kALamAM pU.zrInI A kRti rasika ane AkarSaka kathAnI sAthe zAsanaprabhAvanA ane dharmano jayajayakAra darzAve che. 53 Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. saMdarbhasUci: 1 sAhi. sva. pA. 144 jaina. gu. kavi. pA. 2/197 e jana pA. 276 e jana pA. 2231 e jana pA. 3/155 e jana pA. 3/170 e jana pA. 3/188 zrI vaja. AkhyAna pA. 47 e jana pA. 40 e jana pA. 14 11 e jana pA. 21 12 e jana pA. 24 13 e jana pA. 28 14 e jana pA. 31 15 e jana pA. 32 16 e jana pA. 34 17 e jana pA. 35 18 e jana pA. 36 19 e jana pA. 38 (54 Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - = ( 6. saMdhi kAvya svarUpa ane samIkSA jaina sAhityanA kAvya prakAro para saMskRta, prAkRta ane apabhraMzano prabhAva paDyo che. "saMdhi' saMjJAvALA kAvyo apabhraMza bhASAmAM prApta thAya che. "saMdhi' no zabdArtha vicArIe to joDANa. vyAkaraNanI daSTie A joDANa eTale svara saMdhi ane vyaMjana saMdhi. be zabdonA joDANane saMdhi kahevAya che. kAvyanI dRSTie vyAkaraNano artha abhipreta nathI. saMskRta mahAkAvyomAM vastu vibhAjana mATe "sarga ane prAkRta mahAkAvyomAM "AkhyAna' zabdaprayoga thAya che tevI rIte apabhraMza mahAkAvyomAM saMdhi' zabda prayoga thAya che. saMdhi eTale apabhraMza mahAkAvyanI racanAmAM vastu vibhAjana mATe prayojAto zabda. 1. saMdhibaddha kAvyamAM paNa vibhAjana mATe "kaDavaka' zabdaprayoga thayo che. apabhraMza mahAkAvyo saMdhibaddha che. A kAvyanA AraMbhamAM ATha paMktinuM athavA ATha kaDIonuM kaDavaka hoya che. kaDavakane aMte "dhattA' nAmanI eka kaDI hoya che. kaDavakanI paMktio anyAnuprAsayukta hoya che. A kAvyanuM bAhya svarUpa vicArIe to AraMbhanI eka kaDInI racanAmAM deva-gurunI stutino mitAkSarI ullekha karIne saMdhi kAvya racavAmAM Ave che. teno ullekha karavAmAM Ave che. kaDavakamAM ochAmAM ochI 8 paMktio ane vadhAremAM vadhAre 40 paMktio hoya che. kaDavakane aMte kartAnA nAmano ullekha prApta thAya che. taduparAMta phaLazrutino nirdeza karavAmAM Ave che. prAkRta kathA kAvyomAM vyaktinA caritranA vividha lakSaNo ane prasaMgonuM varNana kAvyanA sauMdaryamAM abhivRddhi kare che. rasaniSpatti kAvyanA eka mahattvanA lakSaNa tarIke gaNavAmAM Ave che. prAkRta ane apabhraMza kAvyomAM varNana ane rasanirUpaNanA mizraNavALI kRtio racAI che. dhanezvarasUrinuM "sUrasuMdarIcariya' (I.sa. 1038), vardhamAnasUrinuM (55) Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdinAtha carita ane manoramA kathA. (I.sa. 1084), devacaMdrasUrinuM "mUla zuddhi prakaraNa' (I.sa. 1089), zAMtinAtha carita (I.sa. 1104), AmradevasUri AkhyAnakathA maNikoza vRtti. (I.sa. 1134) somaprabhasUri - kumArapALa pratibodha (I.sa. 1184) vagere kRtiomAM koIkoI jagyAe prAkRta sAthe apabhraMzano prayoga thayo che. sau prathama "saMdhi' zabdaprayoga devacaMdrasUrinI "mUlazuddhikaraNa' kRtimAM thayo che. uparokta mAhitIne AdhAre ema anumAna karavAmAM Ave che ke IsunI 12mI sadImAM prAcIna gurjara bhASAmAM "saMdhi' kAvyanI racanA thaI che. tulasA AkhyAna-tulasAcaritranA prAraMbhamAM saMdhino prayoga thayo che. A racanA 17 kaDavakanI che. kavie A racanAne saMdhi kAvya tarIkenI paNa oLakhANa ApI che. AmRdevasUri racita AkhyAna maNikoza vRttimAM prAkRta AkhyAna kRtiono saMcaya thayo che. temAM "saMdhi' zabda prayoga jovA maLe che. cArUdattAkhyAna e saMdhi kAvya sAthe nikaTano saMbaMdha dharAve che eTale saMdhikAvya hovAno pUrNa saMbhava che. A kRtionA saMdarbhamAM evuM anumAna karavAmAM Ave che ke 11mI sadInA aMta bhAgamAM saMdhi kAvyono prAraMbha thayo che. apabhraMza ane saMdhi kAvyonI bhASA ziSTa, mAnya che. ratnazekharasUrie I.sa. 1182mAM upadezamALAvRttinI racanA karI che temAM saMdhi kAvyano ullekha maLe che. dIrghakAvya aMtargata saMdhi kAvyanI sAthe svataMtra saMdhikAvyo prApta thAya che. saMdhi kAvyo upadezapradhAna hovA chatAM AkarSaka ghaTanAo, saraLa bhASA, chaMdaprayogo ane rasAnubhUtinI uttama zakti rahelI che. 11mI sadIthI 15mI sadInA samayamAM saMdhi kAvyo racAyA che. saMdhikAvya vizenI uparokta mAhitI jaina sAhityanA kAvyavizvamAM abhinava prakAzapuMja pAthare che. jaina sAhityanA saMzodhaka ane pratibhAzALI lekhaka agaracaMdajI nAhaTA jaNAve che ke saMdhi" zabda prayoga apabhraMza mahAkAvyomAM prApta thAya che. zrI vijayaprabhasUrinI 15 racanAo A prakAranI prApta thAya che. saMdhi kAvya paraMparA 19mI sadI sudhI cAlu rahI che. rAjasthAnamAM saMdhi kAvyo vizeSa prApta thAya ( 56. Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. kharataragaccha kavionuM saMdhi kAvyomAM pradAna noMdhapAtra gaNAya che. A mAhitIne AdhAre saMdhi kAvyonI paraMparA ane samRddhino paricaya thAya che. saMdhi kAvyono saMkSipta paricaya saMdhi kAvya samuccayanAM udAharaNa guruno mahAna upakAra che ane emanA guNonuM zabdomAM varNana thaI zake tema nathI. saMdhi kAvyane aMte kavinA zabdo che: 2. muNihi gaNInaI samaI suhAsi vAha taI mAha vadi vArisa ! gaccha zIkha deviNa suha citta hematilakasUri diva saMpUta | jasu mahima karataI jaNi guNavaMtaI jiNa sAsaNi ujjoIyau so guru niya gacchauM aNu-saFAM saMghaI maNa vaMdiya diyI | hava puNa thAkaI je dina keI saphala karaMu te aNasaNa laI Ima maNi saMdhu kamAvaI sahu-maNa gArasa dina pAlaI aNasaNuM ! upadeza saMdhimAM jaina dharmanAM paraMparAgata upadezano ullekha thayo che. anya kAvya prakAromAM paNa pratyakSa ane parokSa rIte Avo upadeza sthAna dharAve che. namUnArUpe nIcenI paMktio pragaTa karavAmAM AvI che. dhruvaka 3. sasahara samavayaNI dIhara-nayaNo haMsa gamaNi sarasaI samare, biNa dhajjA pasidhdhi nimajAla budhdhIya maNisu saMdhi uvaNasa vare che. navakAra sarI jaI mani samarI jaI eka jJAni arihaMta para suha-guru paNa mInaI bhAva gharI jaI suha-guru desaNa aNusara ho. | | kavie phaLazrutino nirdeza karatAM jaNAvyuM che ke uvasaha saMdhima niramala - buddhia hemasAra Ima risi kahAI pa7) Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. jo paDhaI paDhAvAI suha-maNi mAvaI vasuha ruddhi vuddhi so lahaI 'uvahANa saMdhi mAM kavie zrAvaka zrAvikA mATe zAstravidhi anusAra upadhAna tapanI ArAdhanA ane mALAropaNa kare tevA zrAvakone dhanyavAda ApavAmAM Ave che tema jaNAvyuM che. saMdhinI mahattvanI paMktio noMdhavAmAM AvI che. uvahANa - upadhAna - upa samIpe dhIyate kriyate sUtrAdikaM yena tapasA tadupadhAnam je tapa vaDe sUtrAdika (Atma) samIpamAM karAya te upadhAna kahevAya che. upadhAna e jJAnAcArano cotho AcAra (vibhAga) che. 5. phalavadiya maMDaNa duha samaya khaMDagu pAsa niNaMda namevi kari, jiNa dhajjA pahANahe tava uvahANaha saMdhi suNahu jaNa kannughari. aDhAramI sadInA kavi jinaharSanI kRti mRgAputra copAI saM. 1715mAM 10DhALamAM racI che. kavie copAI athavA "saMdhi zabdaprayoga karyo che. kharataragacchanA muni somadhvajanA ziSya khemarAje IkhakArI rAjAnI copAI athavA caritra prabaMdha athavA saMdhi ema traNa saMjJAo darzAvI che. A kavino samaya soLamI sadInA uttarArdhano che. kRti mATe kAvya saMjJAonuM koI cokkasa prayojana samajAtuM nathI. copAI eTale copAI chaMda, caritra prabaMdha eTale jIvananA vividha prasaMgonuM kramika nirUpaNa ane saMdhino artha joDANa ema samajavo joIe. kavi vinayasamudranI soLamI sadInI racanA namirAjaRSi saMdhi 69 gAthA pramANa saM. 1583nI prApta thAya che. kAvyane aMte kavie saMdhikAvya zabdaprayoga karyo che. namUnArUpe paMktio nIce pramANe che: ( 58 ) Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdipApa haraNa jiNavara paNajovI savi gaNadhara guNa havaI dharevI sAsaNadeva tiniya guru dhyAvauM saMdhibaMdhi nami RSi guNagAvaI. mahiyatimaNa mithalAnayarI jiNiniji teji namAvyA vayarI nAyakanirUpama tihuyaNa rAjaI zrI namirAja karaI guNa gAI. aMta - karmakhapAvI pahaMtaI naminiravANa kevalanANa pAmI vikAnayara vasuhu varaTTANa vinaya vaNAsIrI kIyau vakhANa zrI namirAjaRSi saMdhi. (pA. 1/499). kharataragacchanA kavi nayaraMganI kezI-pradezI saMdhi 71 gAthAmAM racAI che. A kavino samaya sattaramI sadInA bIjA tabakkAno che. kharataragacchanA jinahiMsasUrinA ziSya puNyasAgara upAdhyAye subAhusaMdhi' nI saM. 1604mAM 89 gAthA pramANa racanA karI che. AraMbhanI paMktio nIce pramANe che. ahIM "saMdhi' no saMbaMdha joDANa eTale ke saMbaMdhano samajAya che. AdipaNamI pAsa jiNesara kerA payapaMkaja suratarU adhikerA jasu samaraNa sIjhaI vakhANI te gurU suya devI manaANI. nA vIrajiNaMda IgyArama aMgaI sohama Agali sukhadukha bhaMgaI sukhavipAki bIjaI suyakhaMdhaI dasama anjhayaNa taNaI para saMghaI. paDhama-ajajhayaNa sabA kerau achaI bhaNeluM saMbaMdha naverI tehau kahisu sUtra aNusAraI jayA saMkhita viracAI. II haththIyasIsa puraAsi prasiddha bahujaNa bhuvaNa rayaNa kari ridhdhi puSkakaraMDaka tihi ujANa naMdanavana samajAsu vakhANa DhAla sobhAgI jiNaharanI dohArAma gauDI uchAlo DhAla deza dazAraNa jANISaI e 59) Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMta - ima jaMbUnaI sohamasAriI eha ajajhayaNa bhaNyauM sivakAmiI tama saMbaMdha eha guNi bhariu ISyAm aMgata Ughariyala saMvata sola caDotara varasaI jesalamerU nayara zubha divasaI zrI jinahaMsasUri gurU sIsaI puNyasAgara vijhAya jagIsaI zrI jinamANisUri AdesaI subAhu carita bhaNiyaIlavalesaI. sattaramI sadInA kavi cAritrasiMha catuH zaraNa saMdhinI racanA saM. 1691mAM 91 gAthA pramANa karI che. pU. zrI kharataragacchanA malibhadranA ziSya hatA. A racanA jesalameranA jJAna bhaMDAramAM che. sattaramI sadInA trIjA tabakkAmAM thayelA kavi saMyamamUrtie "udAI rAjarSi saMdhi" nI racanA saM. 166ranI AsapAsamAM karI che. namUnArUpe paMktio nIce pramANe che : 8. aMta - udAya munivara guNa niti manidharaI sAdhu suzrAvaka suSa te aNasaI. aNasaraI bahusuSa teha ahinisi je riSi guNagAvAI zrI vIravANI dharamaNI dayAyaI te suSapAvaI vijhAya zrI vinayamUrati sIsa saMjisa Ima kahaI jo bhaNaI bhAvaI ridaya pAvaI sayala sukha saMpati lahaI. kavie chellI paMkitamAM phaLazrutino ullekha karyo che. vaDatapagacchanA vidyAratnanA ziSya kanakasuMdare jinapAlita sajajhAya saMdhinI 73 gAthAmAM racanA karI che. kavie kAvyane aMte saMdhi racanAno saMdarbha jJAtAdharma kathA che ema spaSTa ullekha karyo che. namUnArUpe paMktio joIe to : 9. aMta - jJAtakathA Ima sAMbhalI harakhi paraSada bAro re jinavANI sUNI sarvahi tasa dhari hu sukhakArI re Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kanaka suMdara vijhAyAM boliI je bhaNi bhAvi bholi re mugati tehanirAkhi kholi malasi navanidha Dholi re viSaya na rAci te DAhA kavie prathama paMktimAM jinapatita saMdhinI racanA mATe Agama graMthano ullekha karyo che. (3-16) sattaramI sadInA kavi zrI Ara. pAThake "AnaMda zrAvaka saMdhi' nI 15mI DhALamAM saM. 1684mAM racanA karI che. kavie temAM AnaMda zrAvakanA jIvanano vistRta paricaya Apyo che. kavie kAvyanA AraMbhamAM paraMparAgata rIte deva stuti karIne saMdhi racanAno ullekha karyo che. 10. Adi . vardhamAna jinavara caraNa namatAM navanivanidhi hoI saMdhi karUM ANaMdanI sAMjalijyo sahukoI. aMta - ghanaghana sUlI zrAvaka ehavA nAme navanidhi thaI sau muSivIra vakhANI jehane praName suranara pAya niratA bAraha vrata paripAlIyA nalagAyA aticAra bhalIpare vidhi suzrAvaka taNI pratimA vahI IgyAra dAnasIlatapa japa naibhAvanA kIdhA karama aneka INi pari mAnavabhava saphala kiyI aha nisi cita viveka mAsaNI kIdhI saMveSaNA samAre jinavara nAma sATha bhagataI chedhA aNasarNa sUdha manapariNAma pApaDAMjA AloI paDikkamI kAla mAsa karikAla sodharamai deva lokaI sAsatosura apacchara suvizAla IMdra vimAna thakI atidIpatI kUNa ache IsANa ANaMda gAthA patidavi upanautiNa arUNA bhavimAna (61) Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ palyopama cihnai Auau suSa bhoga vai apAra mahAvideha tihAMthI sIjhirupe kariauM eka avatarA. 'saMdhi' saMjJAvALI kAvya racanA 18mI sadInA bIjA tabakkAmAM thayelA kavi khemanI 'anAthI RSi saMdhi' athavA DhALo athavA sajjhAya nI racanA saM. 1745nI prApta thAya che. aDhAramI sadInA bIjA tabakkAmAM kavi zrIdeve 'thAvasyA muni' nI saMdhinI racanA saM. 1749mAM karI che. 19mI sadImAM lokAgacchanA RSi jemale 'paradezI rAjAno rAsa' athavA saMdhi athavA copAIcaritranI 22 DhALamAM racanA karI che. upalabdha saMdhi kAvyomAM joIe to A kavi RSi jemale cAra kAvya saMjJAono prayoga karyo che. kAvyano vistAra jotAM 'rAsa' saMjJA yathArtha lAge che. apabhraMza bhASAnA saMdhikAvyanA prabhAvathI uparokta saMdhikAvyo prApta thAya che. moTebhAge A kAvyo caritrAtmaka che. jaina sAhityanI virATa caritra sRSTimAM bhavyAtmAone vihAra karIne mAnava janma saphaLa karavA mATe preraNA maLe tevAM A caritro jaina samAjanA saMskAra ghaDatara ane vikAsamAM paNa upakAraka nIvaDe che. saMdhi kAvyanA viSayo caritrAtmaka hovAnI sAthe jainadarzananA siddhAMtone kendramAM rAkhIne tenI racanA thaI che. jIvANu sidgha saMdhimAM cha kAyanA jIvo, cauMraMga bhAvaNamAM cAra bhAvanA, maitrI, pramoda, kArUNya ane mAdhyastha, bhAvaNA saMdhimAM, uvahANa tapamAM upadhAna tapanI ArAdhanA, zIla saMdhimAM zIlano mahimA, tapa saMdhimAM karma nirjarA mATe tapano mahimA, vagere tAttvika viSayonI mAhitI che. eTale A saMdhi kAvyo jJAnamArganuM anusaraNa kare che. dhArmika sAhityamAM upadezanuM lakSaNa sarva sAmAnya che e nyAye upadeza saMdhimAM jIvananA utkarSa mATe AcAra saMhitA rUpa vicAro vyakta thayA che: dhattA, phaLazrutI ane anya paMktio udAharaNarUpe noMdhavAmAM AvI che. 62 Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tapa saMdhine aMte "dhattAmAM saMdhiracanA, gurukRpA ane mitAkSarI phaLazruti - prayojana darzAvavAmAM AvyuM che. prakAzita saMdhi kAvyanI sUcI 1. risaha pAraNa saMdhi I.sa. 1182 ratnaprabhasUri 2. vIra jiNa pAraNaya saMdhi I.sa. 1182 ratnaprabhasUri 3. gayasuumAla saMdhi I.sa. 1182 ratnaprabhasUri 4. sAlibhadra saMdhi I.sa. 1182 ratnaprabhasUri 5. avaMti sukumAla saMdhi I.sa. 1182 ratnaprabhasUri 6. mayaNarehA saMdhi I.sa. 1241 jinaprabhasUri 7. aNahi saMdhi I.sa. 1225thI70 jinaprabhasUri 8. jIvANu saTriTha saMdhi I.sa. 1225thI70 jinaprabhasUri 9. namaya suMdari saMdhi I.sa. 1272 jinaprabhasUri 10. cariMga bhAvaNa saMdhi I.sa. 1300 jinaprabhasUri 11. ANaMda zrAvaka saMdhi I.sa. 1300 vijayacaMdrasUri 12. aMtaraMga saMdhi I.sa. 1300 ratnaprabhagaNi 13. kezI-goyama saMdhi I.sa. 1417 ajJAta 14. bhAvaNa saMdhi I.sa. 1413 jayadevamuni 15. sIla saMdhi I.sa. 1413 jayazekharasUri 16. uvahANa saMdhi I.sa. 1400 pUrve nayazekharasUri 17. hematilakasUri saMdhi I.sa. 1400 pUrve ajJAta 18. tapa saMdhi I.sa. 1400 pUrve vizAlaratnasUri 19. aNahi maharSi saMdhi I.sa. 1430 ajJAta 20. upaesa saMdhi I.sa. 1500 hemasAra Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdarbhasUcI saMdhi kAvya samuccaya apabhraMza bhASA ke saMdhi kAvya aura unakI paramparA agaracandajI nAhaTA. (rAjasthAnI varSa 1, peja 55 thI 64) 1. saMdhi kA. samu. pA. 1 e jana - 104 e jana - 118 e jana - 120 e jana - 99 jaina gU. kavi. pA. 1499 7. jaina gU. kavi. pA. 219 8. jaina gU. kavi. pA. 3/3 jaina gU. kavi. pA. 3/16 10. jaina gU. kavi. pA. 3/ra14 64) Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. copAI jaina sAhityamAM 'rAsa' saMjJA pachI 'copAI' saMjJAno dIrghakAvyo mATe prayoga thayo che. saMskRta bhASAmAM 'catuSpadikA' nI racanA che. temAM catuSpada zabda parathI 'copAI' zabda racAyo che. vAstavika rIte to 'copAI' eka prakArano chaMda che. tenuM baMdhAraNa nIce pramANe che. cAra caraNa, dareka caraNanI 15 mAtrA, Avartana - cAra mAtrAnA catuSkala saMdhinuM traNa vakhata Avartana ane aMte laghu-guru akSara hoya che. svarUpa : dAdA dAdA dAdA gAla AraMbhamAM copAI chaMdanI racanAno prayoga thato hato. tyArapachI caritrAtmaka kAvyo mATe 'rAsa' samAna 'copAI' saMjJAno prayoga zarU thayo hato. A rIte 'copAI' zabda madhyakAlIna kavioe chaMda karatAM kAvya prakAranA saMdarbhamAM rUDha arthamAM prayoga karyo che. 'copAI' saMjJAvALI kRtimAM copAI chaMdano prayoga hoya athavA dezIno prayoga hoya to paNa A saMjJAno prayoga thayo che. keTalIka kRtiomAM rAsa athavA copAI zabda prayoga maLe che to evI paNa kRtio che ke jemAM mAtra copAI zabda prayoga thayo che. apabhraMza kAvyomAM 'copAI' chaMdano prayoga thayo che. rAjasthAnI sAhityamAM A zabda prayoga 14mI sadImAM thayo che. 1. prAcIna gurjara kAvya saMgrahamAM 'copAI' no ullekha prApta thAya che. hAsamisi caupaI baMdhu kiyau. copAI racanAonI mAhitI nIce pramANe che. bhale maNauM mAIri joI dhammaha mUlUju samakita hoI samakatuviSNu jokiyA kareI tAtaI lohi nIranthAleI. // 1 // 65 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAri jiNu paNamesu satagurutaNauM pAlesu Agama navatata bujjisi timaI samakitu rayaNu hoI tasu timaI. nara navakAru suri jagasAru caudaha purvAha jo samuddhArU samakita jaI lAbhaI saMsAri jANe churI paDI bhaMDArI. 3 manu caMcalu aTajAsi paDeI ghaDiyamAhi sAtamiya haneI, manu mayagalu zubhadhyAnu karaMti prasaMnacaMda jina siddhihiM jaMti. // 4 // copAI chaMdamAM racAyelI prAcIna racanAmAM samakitano mahimA gAvAmAM Avyo che. 2. 16mI sadInA Agama gacchanA muni matisAgarajInI 'laghukSetra samAsa copAI' athavA kSetrasamAsa vivaraNa catuSpadikA saM. 1594nI prApta thAya che. aMcalagacchanA kavi saMyamamUrtinI 'kalAvatI copAI' saM. 1594nI prApta thAya che. kavie 201 gAthAmAM kalAvatI satInA jIvanano vistRta paricaya karAvyo che. soLamI sadInA mammAhaDagacchanA municandrasUrinA ziSya padmasAgarasUrie 'yavannA copAI' nI racanA saM. 1563mAM karI che. kavie kAvyane aMte copAI zabdano ullekha karatAM jaNAvyuM che ke 'dAna upara kayavanna copaI, saMvara paMdara trisade thaI.' kharataragacchanA kavi rAjazIlanI racanA vikrama khAparA caritta copAI saM. 1563nI prApta thAya che. kavie caritta ane copAI zabdaprayoga karyo che. madhyakAlIna sAhityamAM kavioe eka ja kRti mATe be-traNa ke cAra kAvya saMjJAono prayoga karyo che. kavi lAvaNya samayanI saM. 1575nI kRti devarAja-vaccharAja copAI athavA vaccharAja-devarAja rAsa evo ullekha prApta thAya che. Jain' Education International 66 Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattaramI sadInA hemaratnasUrinI racanA gorA bAdala kathA athavA padamaNI copAI saM. 1974nI prApta thAya che. ahIM kavie kathA saMjJA sAthe copAIno prayoga karyo che. A kavinI sItAcaritranI racanA 7 sargamAM che. temAM mukhyapaNe copAI, chaMda, duhA ane keTalIka DhALano prayoga thayo che. kavi sumati kIrtisUrie saM. 1927mAM gailokya sAra copAI athavA | dharmadhyAna rAsanI racanA karI che. temAM copAI athavA rAsa saMjJAno prayoga thayo che. kavi samayasuMdare saM. 1668mAM mRgAvatI copAI athavA caritra athavA AkhyAnanI racanA karI che. ahIM traNa kAvya saMjJAono prayoga thayo che. kavinA zabdomAM copAI zabda prayoga nIce pramANe prApta thAya che. 3. mohaNaveli caupaI suNatAM bhaNatAM naI vali guNatAM samayasuMdara daI saMdha AzIsA riddhi vRddhi sujagIzA. A kavinI bIjI racanA sItArAma prabaMdha athavA copAI saM. 1687nI prApta thAya che. A racanAmAM vividha dezIono prayoga thayo che. rAsa racanAmAM dezIo ane chaMdanI sAthe copAIno paNa prayoga thayo che. dA.ta. kavi RSabhadAsanA ajAkumAra rAsamAM copAIno prayoga nIce mujaba che. 4. RSabha kavI guNa tArA gAya haI haI haraSa ghaNero thAya sakala kavIni lAgI pAyami gAyu munIvara RSirAya, gAtAM suNatAM kavatAM kayAdhi, dUSaNaje dise mati mAMhi, te paMDita TAlempa tumya, eNI vati suSa lahasthe amyuM, AgaI je moTA kavirAya, tAsa carNaraja kavi RSabhAya, muriSa mUDha zaromaNi, sahI guru sevAI e budhi lahI, te guru jatimAMhi moTo dhIra, sIli eDavo gaMgAnIra 67) Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijaIsenasUrI tehanuM nAma, jeNaI vaza kIdho vyarUo kAma teha taNaI caraNi anaMsari, rAjaraSI guNamAlA karI saMvata sola sIteryu jasaI, cetrI zudi dina bIjaha tasiM guruvAri kIdho abhyAsa, gaMgAvatInhA gAyu rAsa prAgavaMza vaDojo khAsa, sAMgaNasUta kavI RSabhadAsa. kavi RSabhadAsanA hitazikSA rAsamAM copAIno copAInI dezI tarIke prayoga thayo che. udA. joIe to nIce mujaba che. 5. ghaNAM loko vase che tyAMhi rAsa racyo traMbAvatI mAMhi sakalanagarane nagarI joya saMbAvatI te adhika hoya pachI jema hIravijayasUri rAsamAM che tema khaMbhAtanuM varNana che. puNyavaMta poSadha karatAM tyAMhi sAhaSmIvAtsalya ho e prApti e nagarInI upamA ghaNI jahAMgIra pAdazAha jehano ghaNI te traMbAvatI mAMhe rAsa joDatAM mujha pahotI Aza yugala siddhi ane RtucaMda 1682 juo saMvatsara dharI AnaMda mAdhavamAsa ujavalapaMcamI gurUvAre mati hoye samI. meM gAyo hita zikSA rAsa brahmasutAye pUrI Aza zrI gurU nAme ati AnaMda vaMdU vijayasena sUrIza. upakezagacchanA kavi karmasiMhakRta narmadA suMdarI copAI (saM. 1678)no AraMbha duhAthI thayo che. tyArapachI kavie aMtamAM copAI chaMdamAM prayoga karyo che. namUnArUpa paMktio joIe to 6. zrI tapagacchapati akala abIha vijayasena sUrisara sIha tAsa caraNa paMkaja kalahaMsa kanakavijaya kovida avataMsa teha taNaI sIsaMI niramalI gaNi guNavijaI nija manaralI. caupaI eha racI causAla sAMbhaLavA sarakhI ja rasAla. 68) Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kacha vAgaDa mAMhi abhirAma ravi navalakhauM rasAluM gAma tihAM caumAsa rahyA manaraMgi sAnaMda UlaTa vAdhyo aMgi saMvata solaha aThyotaraI sajjana sahuko AnaMda karAI Aso mahinu ati sukhakAra sukala cauthi naI suru gurUvAra caupaI racavA mAMDI navI te rasanaI dini pUrI havI. bhaNaI gaNaI naI je sAMbhalaI teha taNAM manavaMchita phalaI. aMcalagacchanA kavi jJAnamUrtie rUpasena rAjarSi caritra-copAI-rAsa saMjJAno prayoga karyo che. (saM. 1684) copAI racanAonI mAhitIne AdhAre eTaluM spaSTa thAya che ke kavioe copAI uparAMta anya chaMdo-dezIono prayoga karyo che. kRtinA zIrSakamAM copAInA sAthe anya kAvya saMjJAono paNa prayoga thayo che. madhyakAlIna samayamAM "rAsa' saMjJAnI sAthe "copAI kAvya saMjJA paNa lokapriya hatI. saMdarbha sUcI copAI 1. ra. jaina aiti. kA. pA. 78 jaina. gu. kavi. pA. 1/337 jaina. gu. kavi. pA. 2/325 jaina. gu. kavi. pA. 3/53 jaina. gu. kavi. pA. 3/52 jaina. gu. kavi. pA. 3/224 4. 6. 69) Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8. caMdrAulA jaina sAhityamAM vividha prakAranAM kAvyo sarjAyA che. temAM alpa paricita kAvyaprakAra caMdrAulAnI mAhitI pragaTa karavAmAM AvI che. padya racanAmAM chaMda prayoganI sAthe dezIono moTA pramANamAM prayoga thayo che. dezIonI saMkhyA 2328 che tenI mAhitI jaina gurjara kavio bhA. 8 mAMthI prApta thAya che. dezIonI vaividhyapUrNa sUcimAM caMdrAulA-valA eka prakAranI dezI che jeno naMbara 547/1 che. A dezIno prayoga karanAra kaviomAM kavi samayasuMdara saM. 1676, kavi jayaraMga saM. 1700, kavi jJAnakuzaLa saM. 1707, kavi jayavaMtasUri saM. 1643no samAveza thAya che. kavi lIMbonI pArzvanAtha nAmanA caMdrAulA ane kavi jayavaMtasUrinI sImaMdharanA caMdrAulA-apragaTa che jeno paricaya hastapratane AdhAre ApavAmAM Avyo che. pArzvanAthajInA caMdrAulAajJAta kavinI che. guNa nidhAna sUri ziSyanI 'nemInAthanA caMdrAvalA', hemavijayagaNinI 'nemijina caMdrAvalA' ane lokA gacchanA kavi labdhie nemIzvara bhagavAnanA caMdrAvalAnI racanA 295 kaDImAM karI che. A racanA caMdrAvalA prakAranI dIrghakRti che. 1. pArzvanAtha nAmanA saMvega rasa caMdrAulA. sattaramAM saikAnA suprasiddha zrAvaka kavi RSabhadAse potAnA samaya pUrvenA keTalAka kaviono 'kumArapALa rAsa' nI racanA (saM. 1670) mAM ullekha karyo che. temAM kavi lIMbonuM nAma prApta thAya che. lAvaNya lIMbo, khImo, khare, sakala kavinI kIti e kavi moTA buddhi vizAla, te Agali huM mUrakha karo. sAyara Agali sarovara nIra kazI teDa A chaNa niMnIra. // 15 // kavi RSabhadAse lIMbono zrAvaka kavi tarIke ullekha karyo che. A kavino 70 Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samaya soLamAM saikAno saMbhave che. kavilIMboe pArzvanAtha nAmanA saMgarasa caMdrAulAnI racanA 49 kaDImAM karI che. madhyakAlIna kavio kAvyane aMte kRtinA samayano ullekha kare che paNa A kRtimAM kavi nAmano saMdarbha prApta thAya che. jaina gurjara kavio bhA. 1 mAM A kRtinA zIrSaka AgaLa pArzvanAtha nAmanA zabda prayoga thayo che jyAre prApta hastapratamAM "saMgarasa caMdrAulA' e pramANe zIrSaka che. pArzvanAthanuM ISTadeva tarIke smaraNa karavAmAM AvyuM hoya ane emanI vANImAM saMvegarasa hoya te svAbhAvika che ema vicArIe to yogya lekhAze. saMvegano artha - mokSAbhilASAnI tIvra utkaMThAvALA AtmA tattvaniSTha pariNAmamAM vicAramagna bane che. mananI AvI sthiti "saMvega sAthe saMbaMdha dharAve che. saMvega eTale saMsAranA bhArathI nitya mukta thavA mATe bhaya ke Dara rAkhIne samyapha jJAna, darzana ane cAritranI ArAdhanAnA zubha pariNAma. tattvArthAdhigam sUtranA prathama adhyayananA prathama sUtramAM samyakdarzananI mAhitI che. koI AtmA samyaka darzananI mAhitIvALo che ke koI AtmA samyak darzanavALo che ke kema? tenA pratyuttara nIce pramANe che. zama-saMvega-nirveda-anukaMpA ane Astikya. ahIMsaMvega zabda prayoga thayo che teno artha mokSa pratye rAga. saMvega rasa caMdrAulAnI racanAmAM saMvega zabdanA saMdarbhamAM vicArIe to saMsAranuM svarUpa jANIne bhavyAtmA mokSa prApti mATe purUSArtha karavA prerAya che. samakitanAM pAMca lakSaNa che temAM saMvegano samAveza thayo che. A lakSaNo yukta AtmA samakita pAmyA che ema kahI zakAya. - saMvega eTale vairAgya bhAva -saMsAra pratyenI udAsInatA ane mokSanI sAdhanAmAM zubha bhAvanA bhAvavAnI mananI sthiti. saMvega kathA eTale ke je kathAnA (pariNAma) zravaNa ane ciMtanathI mokSa prAptinI bhAvanA pragaTa thAya. (71) Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMvega rasa eTale ke vairAgya vAsita mananA mokSa mATenA zubha pariNAma. sAhityamAM rasazAstranI daSTie kAvyamAM koI ne koI rasanuM nirUpaNa thayeluM hoya che. A kRtimAM upazama bhAva (zAMta rasa) eTale saMvega-vairAgya rasanI bhAvanAnuM hRdayasparzI ane bhAvavAhI nirUpaNa thayuM che. caMdrAulA prakAranI kRtiomAM A apragaTa kRtino hastapratane AdhAre mAhitI ApavAmAM AvI kavie "caMdrAulA' dezIno prayoga karIne racanA karI hovAthI "saMvega rasa caMdrAulA' nAma ApavAmAM AvyuM che. zIrSakanuM pUrva pada viSayano nirdeza kare che jyAre uttara padamAM kAvya prakArano ullekha maLe che. "caMdrAulA' nI saMkSipta mAhitI nIce pramANe che. kavie AraMbhamAM ISTadevathI pArzvanAthanuM smaraNa karIne mAnavajanma maLyA pachI prabhunI sevA karavAno bhakti nirdeza karyo che. kavinA zabdo cheH sakala surida naI sadA re pAsaji ni de to mAnava bhava pAmI karI hi ahinizi kIjaI seto anizi sena karI jaI jiNavara tala niziI pAmaja zivapura tumha mukha jotAM hariSa na mAI sakala sudi sadaguNa gAI. // bhakta potAnI jAtane sevaka mAnIne bhagavAnane vinaMtIrUpe kahe che ke cAra gatimAM jIvAtmAe bhramaNa karIne aneka prakAranAM duHkho sahana karyA che ane have he prabhu! tamAre zaraNe Avyo chuM. mane cAragatirUpa bhavabhramaNa jalanidhi mAMthI tAra-pAra-utAra. kavinA zabdo che : cau gaI jalanidhi jIvahAri tihAM paribhramaNaNa karaniri janama jarAmaNi karI re duka anaMta saMhati ri duHkha anaMta saMhati dayA para bhoTa tumhAri pAravaI jinavara dayA karI bhavaduHkhanivAra? cI gaI jalanidhi pAra utAra. 48 Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavie anya kaDIomAM naraka, tiryaMca, deva ane manuSya gatinA bhramaNamAM anubhavelAM duHkhonuM vedhaka-coTadAra zailImAM nirUpaNa karIne jIvAtmAnuM hRdaya parivartana thAya tevo bhAva parokSa rIte vyakta karyo che. naraka gati - rayaNIbhojana keraDAre pApa ghaNAM saMbhAraI mukhi maraI vabrakITi kI re punaravi deva pacAraI punaravi hoTha bilDi sIcaMtA paramAghAmI haTha karatAM kAMthAI tU AkUla vyAkula rayaNI bhojana bhogaviNa phala | (gA. 15) manuSya gati - deva anaI guru keraThI re AzAtanA anekore mUDha paNaI karatuM ghaNuM ri tuja ahavau atiriko re tujaNa havauM ativekaja huM tu parapIDaI haraSi paraMtu bhAra varta laI bhAMjau deva anaI guru hAsya karatuM. (gA. 17) tiryaMca gatimAM vRSabhanA avatAra vize kavi jaNAve che ke : vRSabha taNau bhava dohila re bhAra vahurU nizi dIso hariNasasA bANe karI re haNatAM pADau cIso haNatAM rachaNakaraI ati cIsa tehanA duHkha lahaI jagadIsa uparI bhIratalaI dArjatA vRSabha pramukha ati duHkha sahatI (gA. 27) paMkhInaI jAti duHkhanaure pAra na pAmaI koLa re tADhi tApa bahu vaMdanA re tihAM niraMtara hoI re tihAM kaNi mAhomAdi grasaMkA Apada merU samAna sahaMtA AheDI kari leha caDaMtA paMkhi mati mAhi ImaralaMtI. (gA. 28) Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRddhAvasthAnA duHkha vize kavinA zabdo che : vRddhapaNa3 jUra ha ghaNuM re miha kAMInavi cAlaI roga jarAI vyApIu re tRNamavi hAthi na hAlaI tRNa bhAMji vAtaNI nahIM Ahi AratidhyAna karaI manamAMhi svAsAdika aneka kavikAra vRddha pajaI nahIM sukha lagAra. (gA. 34) devagati vize kavi jaNAve che ke teha taNaupati cItataI satu mUDha gamAro re nA saMtu dekhI karIhi bhUkaI vadhraprahAro re bhUMlaI vajaprahAra pracaMDa te kSaNa sahuIcchaIbhAsa. akhaMDA krodhAdika atighaNAki vikAra tiNi karI suraloka asAra. (gA. 45) caugaI jalanidhi jIvaDAri tihAM paribhramaNa karaMtire ! janma jarAmaNi karI re duHkha anaMta saMhatiriA duHkha anaMta sayaMti dayA para moDha tumhArI pAravaI jinavara dayA karI bhavaduHkha nivArau cau gaI jalanidhi pAra utArI (gA. 48) devataNI gati eka tuM re sAramAhi talI Aro samAvasaraNa bhagatihakaIre abhIbhAva apAro re ajIbhAva karaI prabhusevA tIrathanAyaka taM deIditA jinavANI sAMbhalaI apAra devataNI gati ahanisAra. (gA. 47) bhagavAnanA zaraNano svIkAra karavAnI bhAvanA vyakta karatAM kavi jaNAve che ke bhIMtu kahaI tuNDi sAMbhalure abhayataNA dAtAro re zaraNi tumhArI AvIure svAmI jagadAdhAro re 74) Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAmI dhyAuM zrI jinacaMdusthAna dharatAM paramANaMda jihAMcchaI zAsvata sukha anaMta bhIvAnaI Apu bhagavaMta / (gAthA 49) kavie upadezAtmaka vicAro darzAvatAM jinapratimA pUjana ane bhaktinI ramajhaTa dvArA prabhu guNagAna karavAno vicAra darzAvyo che. zrI jinamUrati pUjatA re pAmaI paramANaMdo re jinahara atiraNI AmaNuM re guNa gAI amariMdo re guNa gAMI prabhu namaNi nihAlaI janamakoDinAM pApa pAlaI ApaNadhana dhana mAvaMtA zrI jinabiMba sadA (gA. 37) dharmanA prabhAvathI zuM phaLa maLe che teno ullekha karatAM kavi jaNAve che ke uttamakula pAmIkarIri pAlaI zrI jinadharmare tapa japa saMjama AdarI re te rachedaI savikarmare te zubha (dhyAna) dhyAna karI anukUla hi rAgadveSa ghuDathAu na bhUlaI anuka milahI kevalanANa uttama gati pAmaI niravAMje II (gA. 23) caMdrAulA dezInI viziSTa prakAranI geyatA siddha karatI saMvegAsano bhAva jAgRta thAya tevA vicArothI samRddha karatI A kRti parokSa rIte bhavabhramaNanI vItaka kathA sAMbhaLIne AtmAnA zAzvata sukha mATe vairAgya rasanI bhAvanA dvArA mAnavajanma saphaLa karavAno bodha prApta thAya che. noMdha : A hastaprata lAlabhAI dalapatabhAI prA. vidyAmaMdira - amadAvAdathI prApta thaI che. 2. kavi saMyamasuMdare jinacandrasUri "caMdrAulA gItam"nI cAra kaDImAM racanA karIne kharatara gacchanA mahAna gurUdevanA Agamana ane tenAthI sakaLa saMghamAM harSollAsa pragaTyo che tenuM varNana karIne gurU mahimA gAyo che. kavie caMdrAulA 75) Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaprayoga karatAM jaNAvyuM che : e caMdrAulA bhAsa maI gI, prIti samayasundara mani pAI II e caMdrA ulau -gAI, hajUraI, tau yu jhu ArI phalaI vi nUraI. e caMdrAulau sAMbhala corI, huM balihArI pUja jI torI. caMdrAulA dezImAM A racanA dvArA guru mahimA gAvAmAM Avyo che ane 'caMdrAulA' no temAM spaSTa ullekha thayo che. zrI jinacandrasUri caMdrAulA gItam zrI kharataragaccha rAjiyau re mANika sUri paTadhAro sundara sAdhu ziromaNI re, vinayavaMta parivAro, vinayavaMta parivAra tumhArau bhAga phalyau sakhi Aja hamAra| e caMdrAulau chaI ati sArau zrI pUjya jI tumhe vegi padhArau // 1 // jinacaMdrasUrijI re tumhe jaga mohana veli suNijyo vInati re, tumhe Avau amhAraI desi gisyA gacchApati re ||AMkaNI vATa jovatAM AviyA re harakhyA sahu nara nAro re, saMgha sahu ucchava karaI re dhira dhara maMgalAcAro. ridhari maMgalacAro re gorI suguru vadhAvau hinImorI, e caMdrAulau sAMbhalakhyo, rIhuM balihArI pUjajI torI / / 2 / / amRta sarikhA bolaDA re, sAMbhalatAM sukha thAyo, zrI pUjya darasaNa dekhatAM re, aliya vidhana savijAyo aliya vidhana savi jAya re, dUraI zrI pUjya vAMdU ugamate sUraI e caMdrAula gAuM hajUraI, tauM bhukta Asa phalaI vinaraI IIII jiNa dIThAM mana ulasaI re, nayaNe amiya jakaraMti / 76 Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ te gurunA guNa gAvatAM re, vaMchita kAja saraMti | vaMchita kAja sati sadAI, zrI jiNacaMda suri vAMdau maI e caMdrAulo bhAsa maI gAI, prIti samayasundara manipAI jA. itI zrI yugapradhAna jinacaMdrasUrINAM caMdrAulA gIta saMpUrNam I (kusumAMjali pA. 368) 3. kavi jayavaMtasUrie sImaMdhara caMdrAulAnI racanA 27 kaDImAM karIne paraMparAgata rIte sImaMdhara svAmInA guNa gAyA che. sImaMdhara svAmInA stavanamAM je vicAro pragaTa thAya che tenuM ja ahIM nirUpaNa thayuM che. navInatA e che ke kavie caMdrAulA dezIno prayoga karyo che. kavie sImaMdhara svAmIno mahimA gAtAM jaNAvyuM che ke, tuM tribhuvana manamohana svAmI, vijayavaMta puSpakalAvatI, tribhuvana dIpaI, kevala jAnI. kumata ja jIvaI, vagere vizeSaNo darzAvIne bhagavAnane vinaMtI rUpe caMdrAulAnI racanA karI che. bharatakSetrathI dUra vaselA ApanuM vAraMvAra smaraNa thAya che. kavie bhakta hRdayanA virahanuM karUNarasamAM bhAvavAhI nirUpaNa karyuM che. sImaMdhara svAmI mahAvideha kSetramAM vicare che paNa bharatakSetranA mAnavIo tyAM pahoMcI zakatA nathI chatAM pratidina emanuM smaraNa-guNagAna kare che. prabhu darzana kyAre thaze tenI AkAMkSA rAkhe che. daSTAMtarUpa paMktio nIce pramANe che. arati abhUkha unAgaraure, AvaraNa nizi dI ho, ahavA te durajana bolaDA re, teI saMtApyA nehe, taI saMtApyA phiTira jhUrI jhUrI paMjara huI deha, tumhathI zIkha hava nahIM muja huI, nehana kIjaItAM sukha tehI) jI-jIvana. 13 Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vedha dAvAnaLa lAI rahyA re balaI haiDa evo caTAI manamAM heI rahuM re, kuNa jANaI para paDyo, paranI pIDA thoDA jANaI jeha naI bhAra paDaI, te tANaI, dhUli varasyA, haIDaI ApI, neha veli dhUrathI kApI jI jIvana. /1rI neha saMbhAraI duHkha dahaIre, gativara huIzarIro kAgala zI pari moka lau re, koI nahIM gaMbhIro koI nahIM gaMbhIra je sAthaI, kAgala putacaI tumhA raI hAthaI. guNa saMbhAraI haIDaI. khIjaI AMsu nIraI kAgala bhajaI. jI jIvana jI. ./14ll kAgala konA sAthe mokaluM! saMdezo koNa laI jAya? mArI viraha vedanA kevI rIte pragaTa karuM? he prabhu tamArA guNanuM varNana sAMbhaLIne AMkhamAMthI AMsu sarI paDe che. A to paradezInI prIta che. daiva vairI thayo. mane pAMkha na ApI. sagapaNa thAya pachI saMbaMdha jAhera thayo eTale tene DhAMkI zakAya nahIM. tamArA guNo avarNanIya che. bhakta prabhunuM smaraNa kare che tenuM vividha upamAo dvArA nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. hAthI samaraI vaMjhanaI (viMdhyAcala) re, cAtaka samaraI meho, cakavA samaraI sUrajaI re, pAvasi paMthi geho, pAvasi paMtha geha saMbhAraI bhamarU mAlatI navI vIsaraI, thoDaI kahaNi dhaNI kari jANyo. jIvana jI /1lI. sImaMdhara svAmIne vInatInI anya racanAomAM prabhu guNa gAvAnI bhaktonI samarthatA nathI tenuM rUpakAtmaka nirUpaNa karatAM kavi jaNAve che ke - (78) Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Abha maMDala kAgala karUM re, sAyara jala maSi thAI tajau tamya guNa sura guru likhaI re, tuhaI pAra na AvaI, guNa saMbhAraI viraha saMtAvaI. jI jIvana jI. ra3 aMtamAM kavinA zabdo cheH jayavaMta sUri vara vayaNa rasAlAM, bhagataI gAI jina guNa mAlA. sImaMdhara svAmInI bhakti karavAthI aMte zivaramaNI prApta karaze ema phaLazrutino ullekha karyo che. A caMdrAulA dvArA sImaMdhara svAmInA guNagAna sAthe bhaktanI sAcA hRdayanI prabhubhakti ane virahanI mAhitI prApta thAya che. rasa ane alaMkAranI dRSTie paNa kavitva zaktino paricaya prApta thAya che. 4. 17mI sadInA kavi jJAnasAgare saM. 1655 jIrNagaDha (jUnAgaDha)mAM nemi caMdrAvalA kRtinI racanA 144 kaDImAM karI che. A kRtimAM nemanAtha bhagavAnanA guNa gAvAmAM AvyA che. temAM caMdrAvalA dezIno prayoga thayo che eTale kRtinuM nAma nemi caMdrAvalA nirdhArita thayuM che. AraMbhanA zabdo che : sarasati bhagavatI mana dharI re, samarI zrI gurupAya nemakumara guNa gAyavA re, muja mana ulaTa thAya, muja ulaTa thAya apAra, stavasya yAdava kula ziNagAra, bAvIsamAM jinavara brahmacArI, jaya jaya nemajI jaga hitakArI rAjImatI bharathAra valI valI vaMdIye re. revaMta giri hitakAra, dekhyAM citta ANaMdIye re. rAjImatI. A racanA apragaTa che. atre tenI saMkSipta noMdha ApI che. (79) Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. zrI pArzvanAthajInA caMdrAvalA kRti zrI jaina hitecchu maMDaLa bhAvanagaranA eka sabhya dvArA saM. 1839mAM prakAzita thayela che. A kRtinI prastAvanAmAM nIce pramANe ullekha maLe che. anya darzanIomAM vasaMta Rtune vize gAvAne mATe yudha vigere karmabaMdhananA heturUpa pAMDavavA vagere caMdrAvalA dRzyamAna thAya che paraMtu ApaNA sarvotkRSTa jaina dharma tevA caMdrAvAga be-traNa uparAMta vizeSa banelA jaNAtA nathI. temAM vaLI chapAyelA to bilakula che ja nahIM. tethI evI lakhelI parato saghaLAonA upayogamAM AvI zakatI nathI. tevI tarahanI eka sAdhAraNa khoTa pUrI pADavAne arthe zrI jaina jJAna hitecchu maMDaLanA eka alpamati sabhAsade svazakti anusAra zrI pArzvajInA janma caritranA vRttAMta yukta caMdrAvalA banAvelA che. prastAvanAne AdhAre caMdrAvalI racanAnuM prayojana jANavA maLe che. jaina dharmamAM mithyAtvano tyAga karavAno bhagavaMtano sAco upadeza che. eTale mithyAtvamAMthI bacIne samakitane zuddha karavA - TakAvI rAkhavA mATe A prakAranI racanAnuM paThana-pAThana-zravaNa upakArI che ema samajAya che. A racanA caritrAtmaka hoI tenI vizeSa vistArathI noMdha na lakhatAM kRtino mitAkSarI paricaya ApavAmAM Avyo che. kavie caMdrAvalA dezIno prayoga karIne pAMca prakaraNamAM vibhAjana dvArA pArzvanAtha bhagavAnanAM pAMca kalyANakanuM varNana karyuM che. caMdrAvalAnA kartA vize koI ullekha maLato nathI paNa prastAvanAmAM je mAhitI che teno prathama prakaraNanA aMtamAM saMdarbha maLe che. hitecchu nita dhAme paravarI eNI pare chappana dikakumArI, guNa gAve prabhu pAsa. kavie vastu vibhAjana mATe prakaraNa zabdaprayoga karyo che ane aMte doharAthI pachInA prakaraNanI mAhitI ApI che. 80) Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIje sarge e kahyo, pArzvataNo adhikAra mana sthIra rAkhI sAMbhaLo, che bahu vAta rasALa. 'sarga' zabda prayoga vibhAjananuM sUcana kare che. kavie madhyakAlIna kAvya zailInuM anusaraNa karIne caMdrAvalAnI racanAnA AraMbhamAM deva ane sarasvatInI stuti karIne vastu nirdeza karyo che. prathama namI jIna rAjane, samarI sArada mAya, pabhaNuM pArzva jINaMdanuM, janmacaritra uchAMya // 1 // kavie caMdrAvalAnI phaLazrutI vize nIce pramANe jaNAvyuM che. eNIpare pArzvataNA guNa gAve, harakhe dharI mana mAMhI, zravaNe suNalAM pAtIka nAse samakita dIla uchAMhi. samakita dIla uchAMhithI leze, Atama tattvano anubhava thaze, acaLa sukha amara pada pAve eNI pare pArzva taNA guNa gAve, harakhIthakI manamAM hi. 151 // prathama prakaraNamAM prabhuno janma, bIjA prakaraNamAM prabhunA janma mahotsavanI ujavaNI, trIjAmAM prabhuno dIkSA mahotsava, cothAmAM kevaLajJAna, pAMcamAmAM nirvANa kalyANanI mAhitI dvArA pArzvanAtha bhagavAnanA jIvana caritrano paricaya thAya che. kRti caMdrAvalAnI che paNa teno aMtara AtmA 'vadhAvA' paMcakalyANaka stavananI sAthe sAmya dharAve che. AjathI 165 varSa pUrve caMdrAvalA prakAranI kAvya kRti pragaTa thaI che. anya caMdrAvaLA hastapratamAM surakSita che teno samaya 17mI sadIno che eTala caMdrAvalA kAvyano 17mI sadIthI prAraMbha thayo che. jaina sAhityanA kAvya prakAronI vividhatAmAM eka abhinava svarUpano paricaya bhaktimArganI ane kAvya sRSTinI anokhI saphara karAve che. 6. soLamI sadInA aMcalagaccha - vidhigacchanA guNanidhAna sUrinA ziSya neminAthanA caMdrAvalAnI 26 kaDImAM racanA karI che. tenI saMkSipta mAhitI 81 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nIce pramANe che. Adi - doI kara joDI vinavuM re, svAmI zrI jinarAyo, nemikumAra guNa gAI re, hIyaDi harSa na mAyo. hiyaDi harSa na mAI re, sAMbhI nemi jisesa zivaIgAmI, bhAgyejogi tumha sevA pAmI, tuM praNamuM huM nija sira nAmI. jI yAdava rAjI re UlaTa ANI, aMgi jinaguNa gAI re, yadupati namavA pAya, ahinizi dayAII re - drupada. aMta - saMyama pAlI zayamaI re, zivapura Agahi dhAyo, bahu jaNa tArI jiNavara re, paMDiI zivapurI mayo. pUThiI jinanI sAra kare yo, sevaka janasaMI sAMthiI leyo, kahaI sevaka svAmI avadhAra, dayA karI sevakasiMI tArojI. (1-310) 7. tapagacchanA ANaMdavimalasUrinA AjJAvartI zubha vimala - kamala vijaya paM.nA 17mI sadInA ziSya hemavijaya gaNie nemijina caMdrAvalAnI 44 kaDImAM racanA karI che. A kRtinI racanA samayano pustakamAM koI ullekha thayo nathI. namUnArUpe paMktio nIce mujaba noMdhavAmAM AvI che. AdisamarIya sagara sAgara re, gurU girUo guNavaMta zivAdevI suta gAIe re, mujha mani lAgI vaMti mujha mani lAgI vaMta ghaNerI, seve karUM nemIsara kerI nema jehane naravara rAjI jase, dIThe mati Ave tAjI jI nemi jinajIre rAjImatI, bharatAra bhagate vaMdie re jAsa nAma abhirAma, suNI ANaMdire. (2) Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMta - tapagaccha maMDaNa hIralo re hIra vijaya munirAja nAma japatAM jehanuM re sIjhe saghalAM kAja sIjha saghalAM kAja sIjhe saghalavAM kAjanI koDI tehane name sadA kara joDI paMDita kamalavijayano sIsa. hemavijaya muni 9 AsIsa. 8. lokAgacchanA kavi labdhie nemIzvara bhagavAnanA caMdrAvalAnI racanA 295 kaDI pramANa saM. 185ramAM karI che. kavie atyaMta harSollAsapUrvaka nemikumAranA jIvananA prasaMgonuM varNana karIne guNagAna gAyAche. nemikumAranuM jIvana bhavyAtmAone mATe jIvanamAM maMgala-kalyANa karavAvALuM che. kavinI namUnArUpa kAvya paMktio atre pragaTa karavAmAM AvI che. (6/196) AdisarasatI sarasa vacana dyo, mujane preme karI pasAya, zrI nemIsaranA guNa gAvA, muja mana ulaTa thAya. muja mana ulaTa thAya te kahevA, zrotAjanane sAMbhaLavA jehavA, maMgalakArI hojo sahune, sarasatI sarasa vacana gho mujane. labdhi kahe maMgalakArI Avyo, mAghano mAsa, naranArI mana mAMhe harakhe, dharatI ghaNuM ullAsa. dharatI ghaNuM ullAsa te aMge, madavaMtI matavAlI raMge, mAMhoma he umaMgazuM bhArI, labdhi kahe mahAmaMgalakArI. aMta - soraTha deza taNI sImAe, gAma nAma coravADa, rAja kare bAbI kula bahAdUra, hAmadakhAM onADa. hAmadakhAM onA pratApI dega, tega jasa kiratI vyApI, gaDha giranAra tIrthe che jihAM, e soraTha deza taNI sImAe. rAjezrI lokAgaccharAye somacaMdrasUri jANo, (83) Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kovida aMga muni kavi kero, paMDita muni kalyANa. paMDita muni kalyANa savAI, mahAmuni gItAratha mAMhi, tAsa muni lavajI gurUpAye, rAjezrI loMkAgaccharAye. saMvata aDhAra bAvanA varSe, phAgaNa zudinI bIja, vAra gurU lavajI supasAryo, labdhi vaMde manarIja. labdhi vaMde mana rAjathI vANI, zrI nemIzvaranI jAna vakhANI, naranArI jaya bolo harakhe, saMvata aDhAra bAvanA varakhe. (6/296) saMdarbha sUci: 1. apragaTa - hastapratano AdhAra kavi lIMbo. pA. 368 2. kusumAMjali bhA. 1 kavi lIMbo. pA. 368 3. apragaTa hastapratano AdhAra, kavi jayavaMtasUri 4. jaina gu. kavi. pA. ra/298 5. zrI jaina hite. maMDaLa e-pA.-1ra, bI-pA. 13, sI-pA. 1 6. jaina. gUrjara kavio 1310 7. jaina. gUrjara kavio 3/ra 8. jaina gUrjara kavio 6/196 (84) Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 9. citra kAvya )-= kAvya prakAronI virATa sRSTimAM kavionI kalpanA ane sarjana zaktinA namUnArUpe vedakALathI pracalita citra kAvyanI sRSTi che. A prakAranA kAvya vizenI mAhitI atre pragaTa karavAmAM AvI che. sAhityamAM citrAtmaka abhivyakti zabdaprayoga thayo che. teno artha e che ke kavinA zabdo citra samAna sthAna dharAve che. citra kAvyano prAcIna saMdarbha agnipurANamAMthI prApta thAya che. 1. anekadhAvRttavarNavinyAsaH zilpa kalpanA tatta...siddhavastunAM, "baMdha' ityabhidhIyate | citra kAvyamAM je bhinna rUpa citra ne kAvya kalAmAM anekArtha padya tathA vividha prakAranA AkAra, citra baMdha athavA baMdha citra. saMskRta kAvyamAM AvAM camatkRti kAvyane dhvanikAvyanI rIte adhama gaNyAM che chatAM saMskRta ane prAkRtanA kavioe Avo buddhivilAsa karavAmAM laghutA gaNI nathI. AlaMkAriko AvA prakAranA zramasAdhya kAvyone gAruDIkhela athavA hAthacAlAkInI ramata kahe che. temAM rahelI camatkRti ja kAvyanI dRSTie mahattvanI che. padyanI paMktionA chaMda ane akSarane yathAsthAne goThavI te vaDe cArUtAyukta AkRtino AbhAsa utpanna karavo te citrakAvyanuM lakSaNa gaNAya che. evA racanA baMdhane tenA AkAra uparathI khaDagabaMdha, padmabaMdha, maNibaMdha, sarasvatI baMdha, cakrabaMdha, kapATabaMdha, nAgabaMdha, chatrabaMdha, cAmarabaMdha evA nAmathI oLakhavAmAM Ave che. "baMdha' zabdathI koI eka cAturyavALI zilpa kalpanA athavA saMyojanano bodha thAya che. A prakAranI racanAthI vismaya, adbhuta ane camatkArayukta rasa niSpanna thAya che. saMskRta mahAkAvyomAM AvAM citra kAvyono prayoga thayo 85) Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. taduparAMta gujarAtI bhASAmAM 'dalapata kAvya' ane rAjakoTanA ThAkora praviNasiMhajInA 'praviNasAgara' graMthamAM ane hindI bhASAnI premakathAomAM AvAM citrono samAveza thAya che. vividha prakAranAM kAvyomAM citra kAvya paNa kavi kalpanA ane cAturInuM udAharaNa che. 2. vaidika sUktomAMthI kAvya vizeno saMdarbha prApta thAya che. vedanAM sUkto padyAtmaka che to keTalAMka sUkto layabaddha gadyamAM che. A kavitA Prime Poetry kahevAya che. tene Folk Ballad Tribal Song tarIke paNa oLakhavAmAM Ave che. sUktonI kavitAmAM citra kAvyano saMdarbha prApta thAya che. dRSTAMta rUpe svastika baMdha, cakrabaMdha, padmabaMdha ane hArabaMdha kAvya nIce pramANe che. svastika baMdha : svasti na indro vRdghazravA svasti naH pUSA vizvavedAH / svasti nastADhya ariSTanemiH svasti no bRhaspatirdadhAtuH II bRhaspatirdadhAtu vRddhazravAH na' indra no svasti nastAkSya : D vizvavedAH 86 riSTanemiH Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jugArIne dhUta ramavAnA pAsA patnI karatAM paNa priya che, sAsu ane patnI paNa vRddha azvanI mAphaka ene ghera IcchatAM nathI - dhikkAre che, AphatamAM sapaDAya tyAre sahAyaka paNa maLato nathI, tenI patnIne anya loko apamAnita kare che, patnI, mA-bApa, bhAI sau oLakhANa ApavAnuM TALe che. anya jAyAM pari mRsatyasya yasyAgrudha vedane vAgya 1 kSaH | pitA mAtA bhrAtara enamAhurta jAnImo nayatA vaddhametam 8. Ama chatAM pAsAno avAja sAMbhaLatAM ja vyabhicAriNI strInI mAphaka pahoMcI jAya che. dareka vakhate jItavAnI AzA hoya che paNa te pharI pharI hAre che. pAsAnuM prAbalya RSi suMdara rIte nirUpe che. nIcA vartanta upari spharanti ahastAso hastavatta sahajo. divyA algArA iriNe nyumAH zItA santo hRdaya nirdayanti lA AthI ja jugArI anubhavathI pATha zIkhI upadeza Ape che : armA dIvya kRSimitkaSasva vitte ramasva bahu majyamAnaH tatra gAvaH kitava tatra jAyA tanme vicaSTa savitAyamarya /1all atharvavedanuM zAlAsUkta (3-12) paNa AvuM laukika sUkta gaNAya. dhArmika ane laukika kAvyo vacce dAnastuti jevAM kAvyone sthAna ApI zakAya. RgvadanA 10-117mAM dAnano mahimA samajAvI dAna pAmavAnI abhilASA suvyakta che ja. kyAreka samasyA-prahelikA ke praznottara rUpe jovA maLatAM maMtro ke sUktone "RiddlePoetry" kahI zakAya. R. 1-164mAM aneka prahelikAo che. dAnastutinI eka samasyArUpa RcA joIe: ekapA bhUyo dvipado vicake dvipAt tripAdamadhyeti pazcAt | catuSpAdeti dvipadAmabhisvare saMpazyan paktIkSatiSThamAnaH | nAsadIyasUktamAM praznottara rUpe (R. 10-117-8) Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ko addhA veda ka Iha pra vocatu kuta AjAtA kuta iyaM visRSTiHA . arvAgdavA asya visarjanAthA ko veda yata AbabhUva || yamasUktamAM praznottara rUpe (R. 10-127-6) kaH kumArajanayartha ko niravartitu kaH svidadya no bruyA anudeyI yathAbhavat II (R. 10-135-5) kUTazlokanA dRSTAMta tarIke eka prasiddha RcA joIe: catvAri zUrA trayo asya pAdA ke zIrSe sapta hastAso asyA tridhA baddho vRSabho roravIti maho devo maryA A viveza Ama AvI prahelikAo, samasyAo ke kUTazlokoe prathamataH vaidika RSione AkarSelA che. vaidika sUktomAM, prayatnasAdhya manAtAM bhAravi, mALe, naMdanaMdana ke veMkaTAdhvarie prayojyAM che tevAM citrakAvyonAM dRSTAMto maLI zake tema che. ahIM keTalAMka dRSTAMtarUpe joIe cakrabaMdha : niH varuNo E sUryo J Yhevato/candramA | vasavo IDreNu, maruto rudrA AdityA (88) Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agnirdevatA vAto devatA sUryodevatA candramAdevatAvasavodevatA rudrA devatAdiyA devatA marato devatA vizvedevI devatA bRhaspatidaivatendro devatA varuNo devatA padmabaMdhaH padma (kamaLa) baMdhanA dRSTAMto joIe. uparano agnidevatA maMtra padmabaMdhanuM dRSTAMta paNa banI zake che. candramA caso maruto AdityA vAtA indro varuNo padmabaMdhanuM A bIjuM daSTAMta che. [1] jjods nava 'lAMtiH cyAjaH ( zrad. jyotiH pradAme vyAjazcame prasavazca me prayati me prasinizcame dhati me kratuNya me svara me zlokathya me zrazca me zrutithya me jyotizca me svastha me yazena kalpatAm yazena kanyatam 89) Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hArabaMdha: hArabaMdhanA udAharaNano A maMtra juo. vanaspatayaH zAntiH zAntiH antavika vizvedevAH zAntiH zAntiH pathivI i pRthivI zAntirApa zAtiroSadhayaH zAntiH | OM ghaH zAntirantarikSa zAntiH brahma zAntiH sarva zAntiH zAntideva zAntiH sA mA zAntiredhi II vanaspatayaH zAntirvizvadevAH zAntira ntiH zAntiH ApaH sarva zAntiH auSadhaya zAntiH zAntiH zAntiH zAntiH | (sA mA zAntireghi) (60) Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. kavi samayasuMdaranI bahumukhI kAvya pratibhAnA namUnArUpe citrakAvyonI racanAno paricaya Avazyaka che. sAhityamAM kAvyanI guNavattAno vicAra karatAM citrakAvyane nimnakakSAnuM mAnavAmAM Ave che. tema chatAM A prakAranI kAvya racanA mATe chaMda, vyAkaraNa ane laya baddha racanAnI kuzaLatA anivArya che. kavinI stotra (stuti svarUpa) racanAomAM citrakAvyano saMdarbha prApta thAya che. stotra racanAmAM vicAra vaividhya ane racanA rIti noMdhapAtra bane che. tyAre stotra racanA citra kAvya tarIke mahattvanuM sthAna dharAve che. citra kAvyonI mAhitI nIce pramANe prApta thAya che. 1. pArzvanAtha zrRMkhalAmaya laghu stava. (pA. 189) 2. jinacandrasUri kapATabohijhuMkhalASTakam (pA. 3pa6) 3. pArzvanAtha hArabandha (pA. 194). 4. zrI pArzvanAtha zRMgASTaka baMdha stava. (pA. 193) 5. zrI pArzvanAtha yamakabaMdha stotram (pA. 192) 6. zrI ciMtAmaNI pArzvanAtha zleSamaya (pA. 188) 7. zrI pArzvanAtha yamakabaMdha laghu stavanam (pA. 187) kavi samayasuMdaranI bahumukhI kavi pratibhAnA namUnArUpa citrakAvyanI mAhitI nIce mujaba che. yamakabaMdha, hArabaMdha, zRMkhalAbaMdha jevI racanAo kAvya hovAnI sAthe emanI prabhubhaktino paNa paricaya karAve che. A- zrI pArzvanAtha yamakabandha stotram praNata mAnava mAnava-mAnavaM, gataparAbhava-rAbhava-rAbhavam duritavAraNa vAraNa-vAraNa, sujana-tAraNa tAraNa-tAraNam 15. amara-satkala-satkala-satkala, supadayA malaya malayAmalam | prabala-sAdara, sAdara-sAdara, zama-damAkara-mAkara-mAkaram (rA. bhuvananAyaka-nAyaka-nAyaka, praNitu nAvaja-nAvaja-nAgajam | jina bhavaMta-bhavaMta-bhavatama, sa ziva-mAparamA-paramA-param 3ii (91) Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ravisamodaya-modaya modaya, kramaNa-nIraja-nIraja-nIraja| lasadu mAmaya-mAmaya-mAmaya, vyaya kRpAlaya pAlaya pAlayaH // 4 // iti mayA prabhupArzvajinezvaraH, samayasundarapadmadinezvaraH / yamakabandhakavitvabharaiH stutaH, sakalaRddhisamRddhikarosvataH // 5 // / / iti yamakabandha zrI pArzvanAtha stotram|| (pA. 192) kAvyanI camatkRtinI kharI majA to tenI mULa bhASAmAM ja mANavA maLe che. paraMtu jeo saMskRta bhASA jANatAM na hoya tevAo mATe te bhAvAnuvAda ApavAmAM Ave che. A stotramAM pAMca zloka che. 1 thI 3 zlokano saLaMga saMbaMdha kAvyanI paribhASAmAM ene kulaka kahevAmAM Ave che. A stotramAM bhagavAna pArzvanAthanA guNagAna kavie karyo che. temAM kavi jaNAve che ke jemano parAbhava AkhA bhava (saMsA2-bhava) mATe nAsI gayo che. duritarUpI pApa svarUpa hAthIne vazamAM rAkhanAra aMkuza samAna, sajjanone tAravA mATe hoDI samAna tAranAra, prabala joradAra Adarasahita evA sAdara mATe AdaraNIya, devatAo jemanI satkala eTale sAcI bhAvanAthI kaLAo sahita bhakti kare che, sArAM pado dvArA nirmala evA malayAcala parvata jevAM che, IndriyonAM viSayo upara aMkuza svarUpa aMkuzonI khANa samAna zama ane damathI mukta che, jagatanA nAyaka evA nAyakonAM paNa je nAyaka che, namaskAra karanArane mATe naukA samAna, evA jina pArzvanAtha tamArI rakSA karanArA thAo. evA A jina paramAparama eTale ke aparam ajoDa evI paramAtmA eTale muktirUpI strIne pAmyA che. sUrya samAna jemano udaya lokone AnaMda ApanAro che, jemanA pagalAM rajathI rahita che ane sevakone raja rahita banAvanAra che. he kRpA sAgara! Apa amArUM ApattiothI rakSaNa karo arthAt amone ApattiothI TALo kamaLane mATe, sUrya samAna evA kavitvathI bharapUra evI pArzvanAtha bhagavAnanI yamaka bandhamaya stuti karI, enA prabhAve sakala - badhI jAtanI Rddhi-samRddhi thAo. evI rIte samaya suMdare A stavanA karI che. 92 Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAvyamAM zabdAlaMkAranI rIte yamakano prayoga kAvyanI rasikatAmAM abhivRddhi kare che. yamakamAM prAsayukta racanA noMdhapAtra che. varNano viziSTa prayoga kavitvazaktinuM pratIka che. B- zrI pArzvanAtha hArabandha calazruMkhalA - garbhita strotam vandAmahe varamata kRta-sAta-jAta, te mAna-kAnta-manaoN viparaudha-kopam | padmAmale parama-maMga-karADamadADakuM, kaSTAvalI-kalivanaddhipa-hIna-pApam III pAnane pavana-bhakSavara bhavADavuM, vandAru-deva-majaM jinarAja-mAnam | navyAjamAna-maja dhara sAra-dhIre, ramyAmbakaM raNavadha sumano-dharomam | rA. mandAra-kAma-maramaM samadhAma-rAmamahentamADamayatamastati somakAnti tigmo satAtti tasa-parza-samaM parAsam, saMtIti hAsa-mahati-mardananAma-mAnam 3ii gavaDaDara-rAga-haramaja bhImarAja, jantADaDanAM jayina-maMga sadADaDamadAsa" najhADazivaM nata zivaprada-meva sAda, daMbhADayutaM dama-yuta sugatADattara //4ll. saMsAra-vAsadhara-zamba-samaM zavAsa, sadeva-dAsa-ziva-zarma-kara zarmakam kamra kalADaDakara-kaluM gala-bhAla-zAla, labdhodaya lasadanantamati namAma://pA. 93) Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ majUdaya mata-daya zubha-geya zobhe, bhavya vidaMbha-kavi-bandha-padADavajApA pataMja-rUpa-vijaya vara-kAya-mAra, ta salve saMjAyA, lakhA jhaThAra sahasa caubIsI iga saya vIsa micchA, dukkaDyA iriyapaDikkamaNe /rA iya paramaLyo eso, paviyaM Na bhaviya bohatyaM paNamAmi samayasuMdara, paNayaMta pAsa jiNacaMdAjhA (pA. 194) zrI pArzvanAtha bhagavAnanI ekeka vizeSaNothI suMdara stuti karI che. uttama matavALA eTale ke vicAravALA, nirdoSa mAnane dhAraNa karanArA, krodhane dUra rAkhanArA, kamaLa jevA malarahita, vanamAM jevI rIte hAthI vRkSone dUra karI nAMkhe tema kaSTo dUra karavA mATe hAthI samAna, pApathI rahita, kamaLa jevA mukhavALA suMdara, saMsArathI rakSA karanArA, devothI vaMdana karAyelA, roga rahita evA jinarAja, jarAthI (jarA eTale vRddhAvasthA) rahita ramya eTale ke suMdara AMkhovALA, devatAothI paNa adhika rUpavALA, suMdara evA kAmadevamAM nahi ramanArA, samatAnA dhAma samAna, evA ahaMnta bhagavAna aMdhakArane dUra karanAra saumya kAMtivALA, sapurUSonI takalIpho rUpI vRkSa mATe ugra - tINa - kuhADI samAna, garva-abhimAna-rAgane dUra karanArA, jIvothI namaskAra karAyelA, jaya pAmavAnA svabhAvavALA, jemanAM AziSa eTale duHkho nAza pAmI gayA che, namanArAone mokSa ApanArA, daMbha rahita ane dama (IndriyonA viSayo uparano kAbu) thI sahita, saMsAravAsa dharanArA mATe saMsAcA deva samAna, dAsa ne zivasukha ApanArA, samatAnA svAmI, suMdara kalAonI khANa samAna, lambodaya prApta thayo che jemane, evA anattamativALA zrI pArzvanAtha bhagavAnane ame namaskAra karIe chIe. suMdara udaya karanAra, zubha geya-gItanI zobhArUpa, bhavya ane daMbharahita kaviothI vaMdAyelA che pagalAM jemanA, evA suMdara kAyAthI madananA rUpane paNa Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jItanArA, zrI jinezvara devomAM caMdra samAna evA pArzvanAtha bhagavAnanuM stavana harSanA prakarSathI samaya AdimAM che evA suMdare eTale ke samayasuMdare A stavanA karI che. C - zrI pArzvanAtha yamaka baddha laghu stavanam pArzvaprabhuM kevalabhAsamAnuM, bhavyAmbuje haMsavibhAsamAnam| kaivalyakAntakavilAsanArtha, bhaktvA bhajehaM kamalA sannAtham // 1 // vighnAvalIvallimasaMgabhIra, diza prabho me'bhimAM gabhIra / jaganmanaH kairavarAjarAja, natAginA zAntikarAja rAja / / 2 / tatAna dharma jaganAhatAra, madIdaha du:khatatI hatA2 / RcIkara7rma satAM janAnAM, jahAra dIkSArazitAM janAnAm III vegADhayanISI di2kA mamAda, zriyApi noyo bhavikAmamAdam| nuta prabhuM te ca natA 22Aja, zive yazaH kairavatArarAja||4|| uvaSleSAmiha sevakAnAM, tyuM mAnase puSTarasevakAnAm| sagho labhaMte kamalAM jineza, te deva kAntA kamalA jineza / / 5 / / yannAma mandopi tadA mudAra, vadana parda yAti vidA mudAram| potA padaMbhastaraNeDavadAta; zriyo jagadeva maNevadAtaH // 6 // cintAmaNi me caTitA mamAgha, jineza haste phalitA mamAdya / gRhAMgaNe kalpalatA sadaiva, dRSTa tavAye lalitA sadaiva / / / evaM stutau yamakavandvanavIna kAyaiH, pArzva prabhurlalita vitAnabhayaiH karnuMH karotu kulakaraivapUrNacaMdraH, siddhAMtasuMda22ti vinamasureMdraH / / 8 / / (pA. 187) zrI pArzvaprabhu kevalajJAnathI prakAzamAna che, bhavya jIvorUpI kamaLa mATe haMsa samAna, kevala jJAna rUpI strIne vilAsa karAvanArA nAtha samAna, kamalAnI eTale lakSmInI zobhAthI sahita evA pArzvanAtha prabhune huM bhaktipUrvaka bhajuM chuM. 95 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jarA sahita samatAdhAma saumyakAMti aMdhakAranAzaka roga sahita jaya pAmavAvALA zubha nAma hArabandha kAvya zrI pArzvanAtha prabhu madana vijetA kaSAyavijetA daMbha rahita 96 gItArthavANI kaviothI vaMdAyelA devendrothI pUjita devomAM caMdra samatA svAmI zivasukhadAtA Indriya vijetA Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vighnonA samUharUpe velaDIo mATe hAthI samAna, jagatanA lokonA mana mATe mayUra samAna zobhatA, namana karanArA jIvone zAMtinuM rAja ApanArA evA he prabhu mane abhimAna manane pasaMda evuM sthAna baLa Apo. jagatanA jIvonA tAraNahAra dharma phelAvanArA, duHkhanA hArano samUhano nAza karanArA, sArA janone sukhazAMti ApanArA, lokonI azAMtine dUra karanArA, mArAM dAridrano jaldIthI vinAza karanArA, bhavya jIvonI IcchAone lakSmIthI pUranArA, kalyANamAM yaza che evA prabhuno yaza mokSamAM paNa zobhI rahyo che. asevakonA manamAM tame puSTi karo cho ane sevakonI upekSA karo cho, tamane je bhaje che teo jaldI kamalA-lakSmIne pAme che ane devalokamAM devI rUpI strIne pAme che. maMda buddhivALo evo paNa jemanuM udAra-prabhAvazALI evuM nAma bole che, te buddhizALIomAM sthAna pAme che. samudra taravA mATe pota samAna, jagatanA deva, lakSmIne ApanArA evA pArzvanAtha prabhu svarUpe mane to Aje ciMtAmaNi ratna caDyuM - maLyuM che, he jineza! mArA gharanA AMgaNe kalpalatA phaLI che, mArA hAthamAM kalpavRkSa phAyuM che. ApanA mukhanA darzanathI haMmezane mATe lIlAvhera che. siddhAMta suMdara rati - eTale ke samayasuMdarane AnaMda ApanArA ane surendroe jemane namaskAra karyA che evA, bhavya jIvonA samUhathI viMTaLAyelA evA pArzvaprabhunI meM A pramANe yakalabaddha navIna kAvyothI stuti karI che. D - zrI pArzvanAthasya zruMkhalAmaya laghu stavanam praNamAmi jinaM kamalAsadanuM, sadanaMtagurNa kulahArasamam| rasa maMdamaMdabhasudhAnayanaM, nayanaMdita vaizvajanuM zimanam ||1|| yuvanonmukhazerizAvaravaM, varavaMzapadA na tadA sahitam / 62 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sahitaM samayA ramayA madanA, madanAbhi tiraskRtanIraruham // 2 // vadanaravi bodhitAnekajanapaMkajaM, paMkajaM bAlapAthodasamasaMcaram| saMcaraMtuM sarojeSu sutamohara, moharaMbhA gaje pArzvanAthaM mudA / / 3 / vihitamaMgala maMgala sadravi nuta jinaM sadayaM sadayaM janAH / vigata deva na devanarocita, gatakajAmaracAmararAjitam // 4 // jina yasya mano bhramaro 2mate, ramate padapadmayugaM satatam| satataM navavAmakaraMdaminA, minAvavanapIyamud daminaH||5|| mahodaye vAma jinaM vasaMta, jinaM vasaMtaM zubhavallikaMde / sasmAra pArzva sumano vimAnaM, mano vimAnaM sa jagAma yasya // 6 // kalyANakaMde kamala haratuM, jine janAnekamala haraMtam| satAM mahAnaMdamahaM sa padma, pArzva dadau yo damahaMsa padma III kalpakalpopamaM pUrNasomodaya, modayaMtaM janAn vaMzahaMsaprabham saprabha pArzvanAthaM vahe mAnase, mAnasevAlavAtUlamenaM jinam||8|| evaM stuto mama jinAdhipArzvanAthaH, kalyANakaMdajinacaMdrasA sanAthaH / (pA. 189) lakSmInA sthAnarUpa, sAcA evA anaMtaguNovALA, kulane mATe hAra samAna, AMkhane mATe adaMbharUpI amRta jevA aMjanarUpa, samatA rasavALA, jagatanA lokone naya-mArga batAvIne AnaMdita karanArA, jaMgalI pazuo mATe kesarI siMhanI garjanA jevA, samatArUpI strIthI sahita, je strIoe kamaLanI zobhAne paNa tiraskRta karI che evI paNa strIonA madane-vikArone vaza nahi thanArA, potAnA mukharUpI sUryathI aneka manuSyorUpI paMkaja-kamaLane vikasita karanArA, kamaLo upara cAlanArA, aMdhakArano sAcI rIte nAza karanArA, moharUpI strI upara vijaya meLavanAra hAthI samAna evA zrI pArzvanAtha jinane huM AnaMdathI namaskAra karuM chuM. 98 Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala karyuM che evA sUryarUpI maMgala samAna, dayALu evA jinezvaradevane dayAvALA he jano tame namo. deva eTale ke rAjA nahiM hovA chatAM paNa devatAo ane manuSyonA rAjAone mATe ucita evA cAmaro vaDe zobhita, evA he jina, Apa jenA manamAM bhramara banIne 2mo-raho cho te manuSya satata ApanA be paga rUpI kamaLo upara bhramara banIne rame che ane satata makaraMdano AsvAda le che ane sAdhuone tenAthI tRpta banIne te AnaMda Ape che. vAmA mAtAnA putra evA jina mahodayamAM vasI rahyAM che, mahodaya eTale muktimAM vase che, jIvonA zubha puNyarUpI velaDIne mATe mULa samAna ane vasaMtaRtu samAna sArAM manavALA ane mAna vinAnA evA pArzvane yAda karIne te jIvo vaimAnika devalokamAM deva tarIke utpanna thAya che. kalyANanA mULa mATe teno kacaro-melane sApha karavA mATe pANI samAna, lokonA aneka prakAranA melane dUra karatAM, satpuruSone mATe mahAnaMda ApanArA, mahotsava mATe kamaLa samAna, sAdhuo rUpI haMsa mATe padma samAna evA pArzvanAtha bhagavAna mahAnaMda ApanArA thAo. kalpavRkSanI upamA samAna, pUrNa caMdranA udaya samAna, lokone AnaMdita karatA, pitAnA vaMzane mATe haMsanI jema ujjavala prabhAvALA, prabhAthI sahita evA pArzvanAthane manamAM vahana karuM chuM eTale ke rAkhuM chuM. kalyANanA mULa mATe jinarUpa caMdrarasa-caMdranI jyotsanAthI sahita evA zrI pArzvanAtha bhagavAnanI, jemanI tulanA na karI zakAya evA A jinanI kaMIka sevA karavAnI IcchAthI, jinAdhipanI meM stuti karI. E - jinacaMdrasUri kapATalohazrRMkhalASTakam zrIjinacaMdrasUrINAM, jayakujjarazRMkhalA zrRdbalo dharma zAlAyAM cature kimasau sthitA // 1 // zrRMdlA dharma zAlAyAM, vAsitAM pApanAzinAm / zivasadmasamArohe, kimu sopAnasannati // 2 // 99 Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pA pakyamAna munibhiH prakAma zrIpArthanAma-praguNa-prakAmAM RtvA svanAthoDatratataH samAgAt sevAkRtahiH kila eNlalAcchalAt 3 varyasaMyamasundaryA, kezapAzaH kimabhutaHA varAsthitirAbhAti, zRMkhalA zyAmalaghuti://4ll kapATe kRSNavallIva, eNlA zuzubhetarAma sthApitaye mahAmoha-nAganAzAya nityaza: //paNI pApapAza carAta-rakSArtha sAdhumandire / dhruvaM dharma manoriya bandhanazRMkhalA 6ll. mahAmohamRgAdInAM, pAzapAtAya maNDitA. chaMdhalApAza lekheva, dharma zabdAtidhoSaNA III sarvataH chelthabhedyAdi-bhItyeSA lohazRMkhalA dharmasthAnastha sAdhUnAM, zaraNe samupAgatA ll ll || iti kapATa lauha zRMkhalASTakaM sapUrNam II (pA. 356) jayakuMjara eTale hAthIne bAMdhavA mATe loDhAnI sAMkaLa hoya che, evI A loDhAnI sAMkaLa, A dharmazALAnA cokamAM kema rahI che? tenA javAbamAM jaNAve che ke dharmazALAmAM vasAyelI - baMdha karAyelI - A sAMkaLa pApano nAza karanArI che. ziva eTale ke muktirUpa mahelamAM caDhavA mATe jANe ke (sIDInA) nisaraNInA pagathiyAM na hoya? upAzrayanA makAnamAM daravAjo baMdha karavA mATe sAMkaLa hoya che tene mATe kavinI kalpanA upAzrayamAM sAdhuo zrI pArzvanAtha bhagavAnanuM nAma ane temanA guNagAna khUba ja kare che te sAMbhaLIne mAro mAlika to ahIM ja che e jaNAvavA sAMkaLanA bahAne sevA karavA mATe Avela che. sAMkaLane keza-pAza, vALanA aMboDAnI upamA Ape che. sundara evI 100) Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMyamarUpI suMdarIno jANe ke kALo-abhUta keza-pAza na hoya? evI kALA aMgavALI sAMkaLa suMdara aMgarUpe zobhe che. lokhaMDanA kapATa-kabATane loDhAnI sAMkaLa lagAvelI che te jANe ke haMmezA mahAmoharUpa nAgano nAza karavA mATe ahIM sthApelI na hoya, tevI A sAMkaLa zobhe che. pApapAza - pApanA baMdhanathI ane mara-jAsUsa puruSonA AtaMkathI bacAvavA mATe sAdhu maMdire - upAzrayamAM - dharmarUpI vAyu svarUpa gAyane bAMdhavA mATe ahIM cokkasa A sAMkaLa rahelI che. mahAmoharUpI pazuone baMdhanamAM nAMkhavA mATe goThavelI A sAMkaLa, dharma evA zabdanA avAjathI khUba ja ghoSaNApUrvaka pazuone baMdhana avasthA pamADe che eTale ke bAMdhI rAkhe che. badhI jagyAe chedana-bhedana Adi thavAnA bhayathI dharmasthAnamAMupAzrayamAM rahelA sAdhuonuM A sAMkaLe zaraNuM svIkAreluM che. A rIte lokhaMDano kapATa ane lokhaMDanI sAMkaLavALuM aSTaka pUruM thayuM. 4. samudrabaddha citra kAvya ogaNIsamI sadInA madhyakALamAM thayelA kavirAja dIpavijaye rAsa, lAvaNI, sthaLa viSayaka gajhalo, aDasaTha Agamano naMdIzvara mahotsava ane aSTApadanI pUjA, mANibhadra chaMda vagere kAvyonI racanA karIne jaina sAhityane samRddha karyuM che. A kavirAje mahAvIra svAmI bhagavAnanuM hAlaraDuM paNa racyuM che. hAlaraDAMnI racanAthI lokapriya banelA kavirAje potAnI viziSTa kavitva zaktinA pratIkarUpe samudrabaddha citra kAvyanI racanA karI che. vaDodarAnA gAyakavADa rAjAe "kavirAja ane udayapuranA rANAe kavi bahAdura'nuM birUda ApIne sanmAna karyuM hatuM. jodhapuranA rAThoDa vaMzanA rAjA mAnasiMhanI prazastirUpe citrakAvyanI racanA karI che. A kAvyanI kavirAjanA svahaste lakhAyelI hastaprata zrI AtmAnaMda jaina bhaMDAra, vaDodarAmAM surakSita che. (101) Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAThoDa rAjA mAnasiMha kavirAjanA haste dorAyeluM citra gujarAtI sAhitya koza -madhyakALamAM (pA. 176)mAM samudrabaMdha citra AzIrvAda kAvya prabaMdha e nAmathI ullekha maLe che. A citra kAvya pAMca vibhAgamAM vaheMcAyeluM che. prathama vibhAgamAM vistArapUrvaka rAjakIya vaMzAvalInA aMte AThamA rAjA bharUdhara - jodhapura narezano vizeSaNayukta nirdeza karavAmAM Avyo che. kavie AzIrvacana tarIke putra, rAjyanI prApti, lAbha-kSema, zatruonuM mardana ane pratApanI vRddhi vagereno padyamAM ullekha karyo che. (102) Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taduparAMta samudrabaMdha AzIrvacana lakhavAno saMkalpa darzAvyo che. pachI chappayachaMdanA be kAvyamAM samudrabaMdhanuM mAhAbhya varNavyuM che. A kAvyanA 1296 akSara che. mahAbaMdhanA aMtargata cauda ratnonAM nAma papa akSaramAM guMthAyAM che. kula 1651 akSara hovAnuM kavie jaNAvyuM che. temAM laghubaMdha kAvyo tarIke dhanuSyabaMdha, cokIbaMdha, kapATabaMdha, haLabaMdha, mALAbaMdha, hArabaMdha, nissaraNIbaMdha je te padArthanI AkRtirUpe racAyelAM che. A nAnA baMdhanI racanA dareka rAjAne AzIrvAda mATe yogya gaNAya che. paNa samudrabaMdha to cakravartI, chatrapati rAjA mAnasiMhane AzIrvAdarUpa che. kavie ATha kAvyonI racanAmAM rAjA mAnasiMhane AzIrvAdarUpa vacano pragaTa karyA che ane ISTadeva rakSA kare ema jaNAvyuM che. ATha kavitta nI racanA aSTaka nAmathI oLakhAya che. pahelA chappayamAM zaMkara bhagavAnanuM svarUpa varNavIne bhagavAna rAjAnuM rakSaNa kare, saMkaTano nAza kare, kavie zaMkarano jAlaMdharanAtha nAmathI ullekha karyo che. rAjA manasiMhanA ISTadeva zaMkara ane emano nAtha saMpradAya sAthe saMbaMdha hoya ema chappayane AdhAre jANavA maLe che. kAvyane aMte lADUnAtha' zabda prayoga thayo che teno artha zaMkaranA putra gaNapati ke koI yogIno saMdarbha hovAno saMbhava che. bIjA chappayamAM prathama chappaya samAna jAlaMdharanAtha zIvajInuM varNana che. trIjA chappayamAM "mahAmandira zrI kRSNa - deva rakSA AzIrvacanano samAveza thayo che. cothA chappayamAM "navagraha rakSA - AzIrvacana che. navagraho rAjAnuM maMgala kare evuM AzIrvacana prApta thAya che. pAMcamAM chappayamAM 'sakaladeva rakSA AzIrvacanano ullekha anya devadevIonA nAmathI thayo che. chaThuM chappaya kavirAjadIpavijayanA AzIrvacanonI rakSArUpe racAyuM che. be kavittamAM samudrabaMdha mAhAbhyanAM che eTale kula ATha chappayamAM AzIrvacana aSTaka nAmathI paricaya thAya che. 103) Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tyArapachI traNa kavittamAM rAjA mAnasiMhanI yaza-kIrtinuM varNana karyuM che. A rIte samudrabaMdha citra kAvyano vibhAga - 1, pUrNa thAya che. bIjA vibhAgamAM rAjA mAnasiMhanAmollekha sAthe traNa sevakono jodhapurI - rAjasthAnI zailImAM citra dvArA ullekha thayo che. eka cokaThAmAM rAjAnuM khaDjha ane myAnayukta talavAranuM citra che. trIjA vibhAgamAM rAjAnAM traNa chatradhara ane sevakonAM citra che. citranI nIce rAjAne meghanI upamA ApatA kavittanI racanAche. cothA vibhAgamAM samudrabaMdha citrakAvyanA 36 doharA che jemAM rAjAnI kIrtinuM varNana che. pAMcamAM vibhAga mATe kavi pote ja jaNAve che ke jemAM zrI kRSNa mahArAjAe samudramaMthana karIne 14 ratno prApta karyA hatAM tevI rIte samudrabaMdha citra kAvyarUpI 14nAnA baMdha kAvyo racyAM che. ATha rAjanItinAM, cAra AzIrvacananAM, eka birUdanI upamAnuM, eka kavinI prArthanAnuM ema 14 kAvyo che. tyArapachI motIdAma chaMdanI 7 gAthAmAM nRpavarNana che. pachI eka kavittamAM paNa rAjAnuM varNana che. aMtamAM kavie saMskRta bhASAmAM toTakachaMda prayoga karIne ardhasamasyArUpa kAvya vaDe kavirAja, dinakara, dAmodara, tripurA, somezvara, surapati ane nagarAjA vagere devo rAjAnI rakSA kare evA AzIrvacanano ullekha karyo che. kavino paricaya ApatA zabdo che : tapAgacchanA vijayANaMdasUri (ANasUra) gacchanA gAyakavADa rAjAe Apela "kavirAja' birUda dharAvanAra jatI paM. dIpavijaya kavirAje rAThoDa rAjA mAnasiMhanI kIrtinA mAnasvarUpa samudrabaMdha AzIrvacana racela che. saM. 1877nA vijayAdazamI dine kavirAja dIpavijaya svahaste lakhela che. sAhityanI daSTie citra kAvyane nimna kakSAnuM gaNavAmAM Ave che. paNa A samudrabaMdha kAvyanuM avalokana karatAM kavinI adbhuta kalpanAzakti, citra 10) Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvArA kAvyagata vicAronuM saMyojana zabda vaibhava, varNanakaLA, vrajabhASA, chaMda racanA ane citrakalAnI viziSTa koTinI kuzaLatA jevA guNonuM darzana thAya che. A citrakAvyanA namUnArUpe be kAvya pragaTa karavAmAM AvyA che. vibhAga bIjo atha zrI manamahIpAlakI rAga ko baranana | pAvaka pralayakAla vyAla jIha jvAla kIdho. bAladhI bilAla laMka jAlakI sI jAnI hai dAruna sumana dhanu dahana nayana kIdhI, rakta bIja grasanI kI lasanI lasAnI he jamakI sI dADha parasena pe asADabIja, pAtanasI kIdhI vajaghAta sI vakhAnI hai gumAna ke sapUta mahArAja mAMna terI khAga kIdho, arI jAlanakuM kAlakI nisAnI helo. iti khAga varanana / bhadra bhUyAt vibhAga trIjo zrImAMna mahIpAlakuM meghaupamA chappaya dhana garjata AkAza tuM dhana garjata khata para, jaladhAra toya amoghaha bena jharaNuM dhana vikAsata dharata tuM jana hRdaya vikAsana, dhana vallabha he mora, tuM vallabha kavi sAsanA o jalapata tuM dalapata nRpata mahIpAla mAMna avicala rahe, megha jisyo barasata sadA sudIpavijaya kavi ya kahe 1. 105) Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga cotho (samudrabaMdhanA moTA koThAnA 36 doharA) zrIvaradA kavi mAta tuM mahamAI jaga AdA tuM caturA kavi vaca sudhA suranara vaMdata pAda /1// sobhA bhAsI janapatI ramA sahita hari dhIrA durita harata vibhutA gunA nameM sabai jasa vIra rAI gavari tanuja kIje dayA saba bhaya ciMtA vArA nata paya paMkaja sabo sayo tuM eka mana bAra Ilall varga mAnasiMha kIrti samudrabaMdha dadhi nAmAM yAM raha ravi sasi mera samu mudira jAtibA kAma jA arijana mAna sukha tabakyo na Darata cala ciMtA jyoM ghu ghu bhAnu nirakha ravI hoya tyuM hata nita paNa A citra kAvyamAM jaina muni dvArA anya darzananA deva-devIonAM guNagAna ane rAjAne mATe ahobhAvapUrvaka AzIrvacananI racanAnuM karma sAhityanI dRSTie uttama kahevAya paNa jainAcAranI dRSTie aucityapUrNa na kahevAya. atre kAvyaprakAra tarIke ahIM uparokta mAhitI anusaMdhAnamAM pragaTa thayela pU. A. zIlacandrasUrinA lekhane AdhAre pragaTa karavAmAM AvI che. 5. bikAneranA moTA jJAnabhaMDAramAMthI 1 thI 8 naMbaranAM citro prApta thayAM che. OMkAra - eTale paMca parameSThi, arihaMta, siddha, AcArya, upAdhyAya ane sAdhu. maMtra bIja che. hrIMkAra - 24 tIrthakaro RSabhadevathI mahAvIra svAmI mAyAbIja, zakti bIjA zrIMkAra - sarva jinezvaro, mokSa lakSmI. 106) Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAra - AkarSaNa rUpa che. prAkRta bhAratI akAdamInA mAnad nirdezaka mahAmahopAdhyAya vinayasAgarajInA saujanyathI Acitro prApta thayA che. AbhAra. anumodanA. jaina sAhityamAM arthagaMbhIra citro prAcIna kALanAM prApta thAya che. samudrabaddha citra kavitta Adi: sArada zrIdhara samarakai ISTadeva gurUrAya varNana zrI paratApaka karihuM jukti banAya. aMta: zrI saMkANI daura kamalameM chipa gaI ravi zazi donuM bhAjaki nabha maMDala mahI siMdha sake vanavAsa jIya dehI rahyo zrI pratApasiMgha jaya so yuga cirajaya. 107) Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namAmijhane vA re, CHER RELEASE ma: kAracina nizrI jinAma: vajana dhi ImageONFES (108) Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - .. RAMES ko kAra na : ya ra 940vavitra oMkAra cinam prabha mata sajineza hokAra C ate N Gayat ANS-MASTRA C - OMkAra citram TA E KETEDGE - - - - M (108) Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdarbha sUci 1. gujarAta Ahi svarUpo pA. 66 2. saMskRta nibaMdha pArijAta, pA. pa1 3. kusumAMjali : (ka) kusumAMjali pA. 192 (kha) kusumAMjali pA. 194 (ga) kusumAMjali pA. 197 (gha) kusumAMjali pA. 187 (2) kusumAMjali pA. 189 (7) kusumAMjali pA. 356 4. anusaMdhAna - pA. 17 5. citranA namUnA 1 thI 8 6. jaina gurjara kavi - pA. 6/200 110 Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 10. stavana, hariyALI heM to ANa vahasyAMjI mAharA re sAhebarI, oM to ANa vahasyAMjI, ANa vahecyAM, bhakti karesyAM, rahasyAM nayaNa hajura; arajina AgaLa araja karaMtA, lahasyAM sukha bharapUra. oM..1 ekane jhaMDI, bene khaMDI, traNanuM joDI neha; cAra jaNA zira coTa karepuM, paNano ANI cheha. heM.2 cha-sAta-ATha-nava-dazane TALI, ajavALI agyAra; bAra jaNAno Adara kareNyuM, terano karI parihAra. oM..3 paNa-aDa-nava-daza-sattara-pALI, sattAvIza dharI sAtha; pacavIza jaNasuM prIti kareNyuM, cAra catura karI hAtha. maheM...4 batrIsa-tetrIsa ne corAzI-ogaNIza dUra nivArI; aDatALIsano saMga tajasDa, ekAvana dila dhArI. oM..5 viza ArAdhI, bAvIza bAMdhI, trevIzano karI tyAga; covIza jinanA caraNa namIne, pAmazuM bhavajala tAga. ..6 dhyAtA dhyeya ne dhyAna svarUpI, tana-mana-tAna lagAya; kSamAvijaya kavi padakaja madhukara, sevaka jina guNa gAya. vhe..7 aranAtha jina stavana bhaktimArga racanAomAM stavana vizeSa lokapriya che. Avazyaka kriyAomAM stavananuM sthAna prabhubhakti (bhAvama) tarIke mahattvanuM gaNAya T1 1 1) Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhu kavioe stavana covIzI uparAMta vividha viSayane sparzatAM stavano racyAM che. stavanomAM DhALabaddha racanAo paNa noMdhapAtra sthAna dharAve che. stavanamAM devAdhideva tIrthakara bhagavAnano mahimA gAvAmAM Ave che. stavananI gAthAnA artha samajAya to bhAvollAsa Ave che. te dRSTie stavana temaja anya kAvya kRtiomAM paNa arthajJAna Avazyaka che. keTalAka kavioe arthasabhara - tattvajJAnayukta vicAronA saMdarbhamAM stavana racanA karI che. temAM saMkhyAmUlaka hariyALIvALI stavana racanA kavi kSamA vijayanI sAta gAthAmAM prApta thAya che. temAM jaina darzananA vividha vicAro gUDhArtha svarUpe rahelA che. hariyALI e arthagaMbhIra ane gUDhArtha prakAranI che tevuM A stavana bhakti ane jJAnamArgano samanvaya kare che. stavananI vizeSa mAhitI nIce pramANe che. kavi udayaratnanI A prakAranI racanA mahe to najIka rahasyo - pragaTa thayo che. stavananA prAraMbhamAM kavie jinAjJA pAlanano mahattvano siddhAMta darzAvyo che. ANA e dhammo" e sUtra pracalita che tene vyakta karatAM kavi jaNAve che ke oM to ANa vahesyAMjI mAharA re sAhebarI, he to ANa vahasyAMjI, ANa vahemyAM, bhakti karesyAM, rahasyAM nayaNa hajura; arajina AgaLa araja karatA, lahecyAM sukha bharapUra. heM.1 kavie 2 thI 5 eTale 4 gAthAmAM saMkhyAvAcaka zabdo dvArA jaina darzananA vividha vicArono saMdarbha pUro pADyo che. saMkhyAvAcaka zabdono artha samajAya to bhAvanI pariNati uttama koTinI thAya che. tenI vigata nIce pramANe che. ekane jhaMDI (tyAga) : avirati - saMyama-vrata niyama rahita jIvanano tyAga karavo. bene khaMDI ahIM beno artha rAga-dveSanuM khaMDana-nAza-tyAga samajavAnuM (1 1 2) Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. tenAthI karmabaMdha thAya che mATe teno tyAga karavAno che. traNazuM joDI nehaH traNa eTale samyapha jJAna-darzana ane cAritra sAthe prema, sneha karavo ke je mokSa apAvanAra che. cAra jaNA zira coTa karacuM : krodha-mAna-mAyA ane lobha A cAra kaSAyano tyAga. pAMca mithyAtvano tyAga H (1) kharA-khoTAnI parIkSA karyA vinA potAnI matimAM Ave te sAcuM mAne te abhigrahika. (2) sarva dharma sArA sarva darzana sArA sahune vaMdIe - koIne nidIe nahi ema viSa ane amRtane sarakhA gaNe te anAbhigrahika. (3) jANI joIne jUThuM bole potAnA ajJAnathI bhUle chatAM khoTI prarUpaNA kare ane tene koI samyadRSTi samajAve to paNa haTha na choDe te Abhinivezika. (4) jinavANImAM saMzaya rAkhe arthAt svaajJAnatAthI siddhAMtanA marmane samaje nahi tethI A sAcuM ke te sAcuM? e pramANe saMzayAtmaka rahe te sAMzayaki. (5) ajANapaNAthI kAMI samaje nahi athavA e ke IndriyATijIvane je anAdikALanuM lAgela che te anAbhogika mithyAtva. cha-sAtaATha-nava-dazane TALI 6 cha kAyanA jIvonI rakSA, virAdhanAthI aTakavuM. 7H sAta vyasanano tyAga - sAta bhayasthAnono tyAga 8: ATha madano tyAga - jAti, kuLa, baLa, rUpa, tapa, lAbha, aizvarya, mRta. 9 : dhana, dhAnya, kSetra (ghara) rUpuM, sonuM, rAca-racIluM, strI, nokara, catuSpada gAya-ghoDA vagere 10 : AzAtanA : jinabhavane avazya tyAjavA : taMbola, (1) derAsaramAM pAna sopArI ke mukhavAsa khAvo, (2) pAna-pAnaka ke pANI pIvuM, Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3) bhojanaH cA-nAsto ke bhojana levuM, (4) upaniha: caMpala-bUTa sapATa vagere paheravuM, (5) maithuna - maithunakrIDA AliMgana, cuMbana ke hastakarma karavuM, (6) zayana - sUvuM, (7) thuMkavuM, (8) pezAba karavo, (9) caMDila : jhADo karavo, (10) dyuta - jugAra, pAnA vigerenI ramata ramavI. A moTI AzAtanAo avazya varjavI. 11 : ajavALI agyAra - zrAvakanI 11 pratimA darzana, vrata, sAmAyika, pauSadha, kAyotsarga, maithunatyAga, sacittatyAga, svayaM AraMbha varjana anya mAraphate AraMbha tyAga, svanimittAdi kuezana varjana, munivRta vartana, bAra jaNAno Adara karacuM zrAvakanA bAra vrata svIkAravAM. terano karI parihAra: kAThiyA-ArAdhanAmAM vighna rUpa tera kAThiyAno tyAga. ALasa, moha, avarNa, vAda, avajJA, stabdhatA, krodha, pramAda, kRpaNatA, bhaya, zoka, ajJAna, asthiratA, kutUhala, ramaNa-kAmakrIDAdi. paNa-aDa-nava-sattara pALI paNa sAdhunAM pAMca mahAvrata aDaH ATha, aSTa pravacana mAtA-pAMca samiti-traNa gupti ema ATha. nava: brahmacaryanI nava vADanuM pAlana. daza dazayatidharma. sattaraH stara prakAre saMyama pAlana karavuM. pAMca mahAvrata, pAMca IndriyanA viSayo, cAra kaSAya ane mana-vacana-kAyA, daMDa nigraha. sattAvIza dharI sAthaH sAdhunA 27 guNa, prANAtipAta Adi 6 vrata, 6 kAyanA jIvonA nigraha, pAMca Indriya ane lobha ema 6no nigraha, kSamAdhAraka bhAvanI nirmaLatA, saMyama yogomAM uparyukta, azubha mana, vacana, kAyAno saMrodha, bAvIsa pariSaha sahana karavA, maraNAMta kaSTa Ave to paNa muni dharmamAMthI calita na thavuM. 114) Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pacavIza jaNasuM prItiH upAdhyAyanA 25 guNa, 11 aMga, 12 upAMga, caraNa sittarI, karaNasittarI ema 25 guNa che. cAra catura karI hAtha : dAna-zIla-tapa ane bhAva cAra prakArano dharma karavo. batrIsa -cotrIsa-corAzI ogaNIza dUra nivArI 32 sAmAyikanA 32 doSa, 10mananA, 10vacananA bAra kAyAnA ema 3ra doSa. 33H gurunI 33 AzAtanAno tyAga. (1) purogamana, (2) pakSagamana, (3) Asanna, (4) pura:stha, (5) pakSastha, (6) Asanastha, (7) puroniSadana, (8) pakSaniSadana, (9) AsananipAdana, (10) Acamana, (11) Alocana, (12) apratizravaNa, (13) pUrvAlApana, (14) pUrvIlocana, (15) pUrvopadarzana, (16) pUrva nimaMtraNa, (17) khaTTAdhana, (18) khadAdhana, (19) apratizravaNa, (20) khadra (bhASaNa), (21) tavagata, (22) kima, (23) tum, (24) tajAtuM, (25) nosumana, (ra6) nosmaraNa, (27) kathAcheda, (28) pariSabheda, (29) anutthitakathA, (30) saMthAra pAdaghaTTana, (31) saMthArAvasthAna, (32) uccAsana, (33) samAsana. 84: jinamaMdiranI corAzI AzAtanAno tyAga. (1) jina maMdiramAM ghUMkavuM tathA gaLapho nAMkhavo. (2) jugAra-jugaTuM ramavuM. (3) kalaha-kajIyo karavo. (4) dhanurvedAdikaLAno abhyAsa karavo. (5) kogaLA karavA. (6) pAna-sopArI mukhavAsa khAvo. (7) pAnanI picakArI mAravI. (8) gALa devI, gALAgALI karavI. (9) laghunItivaDInIti karavI. (10) zarIra hAtha-paga Adi dhovAM. (11) vALa utAravA, vALa oLavA. (12) nakha utAravA ke raMgavA. (13) lohI nAkhavuM. (14) sukhaDI vagere khAvuM. (15) gaDa-guMbaDa AdinI cAmaDI utAravI. (16) auSadhAdike (115) Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karI pitta kADhavuM. (17) vamana-ulaTI karavI. (18) dAMta kADhIne nAMkhavo. (19) sevA-suzruSA ke pagacaMpI Adi karavuM. (20) bakarI, ghoDA Adi DhoraDhAMkhara bAMdhavA. (21 thI 27) dAMtano mela, AMkhanA cIMpaDAM, nakhano mela kADhavo. (28) zarIra ke hAtha-pagano mela nAMkhavo. (29) bhUta-palita Adino nigraha karanAra maMtrAdi kArya kare athavA rAjakArya AdinI maMtraNA kare. (30) jJAti Adi samudAyano meLAvaDo kare athavA vivAhAthe ekaThA thAya. (31) nAmuM lakhavuM, copaDA lakhavA ke kAgaLa lakhavA. (32) leNadAronA bhAgo pAvA. (33) potAnI mUDInI tijorI rAkhe, pArakAnI thApaNa rAkhe. (34) paga upara paga caDhAvavo vagere dukhAsane bese. (35) chANAM thApe. (36) kapaDAM sukave. (37) caNA-maga AdinI dAla sUkave. (38) pApaDa sUkave. (39) vaDI-keraDA-kAkaDI-cIbhaDAnI kAtarI Adi sUkave. (40) rAja AdinA bhayathI saMtAI javuM. (41) rovuM. (42) rAjakathA, bhaktakathA, dezakathA, strIkathA, rUpa cAra vikathA karavI. (43) zastrAstra ghaDavAM. (44) tiryaMco rAkhavA. (45) tApaNI karavI. (46) rasoI rAMdhavI. (47) nANAMnI ke sonAdinI parIkSA karavI. (48) nisneihI kahyAM chatAM sAvadha pApa kAryo AdinuM karavuM. (49) chatra dhAraNa karavuM. (50) mojaDI pagarakhAM paherI rAkhavA. (51) zastra rAkhavAM. (para) cAmara vIMjhAvavA. (53) mananI ekAgratA na rAkhavI. (54) tela AdinuM mardana karavuM. (55) sacittapuSpAdino tyAga. (56) acitta evA hAra mugaTa vastro, bharaNAdino tyAga. (57) jinezvaranA darzana thaye chate hAtha na joDavA. (58) eka sADI utarA saMga na kare. (59) mugaTa rAkhe. (60) pAghaDIno aviveka karavo. (61) torA rAkhavA. (62) hoDa karavI. (63) geDI daDe ramavuM. (64) muhAra karavA. (65) kAkhalI kUTavI vagere. (66) tiraskAra karavo. (67) rAMdhavAM besavuM. (68) saMgrAma karavo, mArAmArI karavI. (69) kezano vistAra karavo. (70) paga bAMdhI besavuM. (71) aMganI dhULa uDADavI. (72) paga lAMbA karavA. (73) pIpuDI, sITI vagADavI. (74) potAnA zarIranA avayavo dhovA. (75) aMganI dhULa UDADavI. (76) maithuna 116) Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sevavuM. (77) jU-lIkha vINavA. (78) bhojana karavuM. (79) gupta bhAgane pragaTa karavo. (80) vaiduM kare, davA-dArU kare. (81) vepAra karavo. (82) zapyA pAtharavI. (83) pANI pIvAnA ghaDA-mATalA mUke athavA pANI pIve athavA varSARtumAM derAsaranI paranALamAMthI paDatA pANIthI mATalAM bhare. (84) snAna aMghola Adi kare. A jinamaMdiranI utkRSTa 84 AzAtanAo jANavI. madhyastha 40 AzAtanA ane jaghanyathI 10AzAtanA rahelI che. 19 kAussagganA doSaH (1) ghoDAnI peThe paga rAkhe. (2) latA mAphaka zarIra kaMpAve. (3) thAMbhalA-bhIMtane Teko de. (4) mALa ke meDhIne mAthuM lagADe. (5) be paga bhegAM kare. (6) pahoLAM paga kare. (7) bhIlaDInI mAphaka UbhA rahe. (8) odho ke caravalo lagAmanI mAphaka rAkhe. (9) mAthuM nIcuM rAkhavuM. (10) vastra lAMbu rAkhavuM. (11) chAtI para vastra oDhI rAkhavuM. (12) AkhuM zarIra DhAMkavuM. (13) AMgaLInA veDhAM ke netranAM bhAlA pheravavAM. (14) kAgaDAnI mAphaka Amatema jovuM. (15) kapaDuM be paga vacce dabAvI rAkhavuM. (16) mAthuM halAvavuM. (17) mUMgAnI mAphaka huM huM avAja karavo. (18) baDabaDATa karavo. (19) vAnaranI jema nIce jovuM. (48) aDatALIsa saMga tajazuM : aranAtha bhagavAna cakravartI rAjA hatA ane 48 paTTaNa(nagara)nA mAlika hatA. A nagaronI sattA choDIne dIkSA aMgIkAra karI kevaLa jJAna pAmI mokSe sidhAvyA hatA evo saMdarbha stavanano che. (51) ekAvana dila dhArI : matijJAna- 28, zrutajJAna - 14, avadhi - 6, mana:paryavajJAna - 2, | kevaLajJAna -1, ema ekAvana bhedane manamAM dhArIzuM. ( 1 1 117) 7) Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (20) vIza ArAdhI - vIza sthAnaka tapanI ArAdhanA. (22) bAvIza pariSaha sahana karavA : sudhA, tRSNA, zIta, uSNa, daMza, acala, arati, ratI, caryA, niSadhA, zayyA, Akroza, vadha, yAcanA, alAbha, roga, tRSasparza, mala, satkAra, prajJA, ajJAna, samyaktva. 23 no tyAga : - pAMca IndriyonA viSayo sparzendriyanA ATha (1) haLavo, (2) bhAre, (3) kharabacaDo, (4) suMvALo, (5) cIkaNo, (6) lUkho, (7) unho, (8) TADho. rasanendriyanA paMcaH be (1) surabhigaMdha (2) durabhigaMdha. cakSunendriyanA pAMca (1) rAto, (2) pILo, (3) lIlo, (4) dhoLo, (5) kALo. zrotrendriyanA traNa (1) jIvazabda, (2) ajIvazabda, (3) mizra zabda evaM 23. 24 bhagavAnanA caraNa kamaLanI sevA karIne jIvAtmA bhavajalathI pAra pAmaze. dhyeya nizcita karIne dhyAtA tenuM dhyAna kare jethI zarIra ane mana ekarUpa thAya. AtmA potAnA zuddha svarUpane pAmavA mATe samartha bane che. AtmAnI anaMta zaktinA pratIka samAna divyAnubhUti thAya che. A rIte aranAthanA stavanamAM sAdhu ane zrAvake tyAga karavA ane AcaraNa karavA lAyaka viSayonI mAhitI dvArA prabhu bhaktimAM tanmaya thavAno divyapaMtha darzAvyo che. A stavana saMdarbhanA vividha saMkhyAvAcaka zabdonI vizeSa mAhitI mATe haMsaratna maMjUSA bhA. 2, saMpAdaka : zAsana kaMTakoddhAraka pU. A. zrI haMsasAgarasUrIzvarajI ma.sA. jaina saidhdhAMtika zabda paricaya - sunaMdAbena voharA jaina pAribhASika zabda koSa - dhIrajalAla mahetA jaina sAhityanA kAvya prakAro - pA. 123 (1 1 8) Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11. aMtaraMga vicAra sakalADarhat stotranI AThamI gAthAmAM padmaprabha svAmInI stutimAM aMtaraMga zabdaprayoga prApta thAya che. 'aMtaraMgAri mathane' eTale abhyantara zatruo, cittanA hRdayanA AMtara bhAgamAM rahelA zatruono nAza karavo eTale 'aMtaraMga' zabda dvArA mananI aMdaranA bhAva, azubha pariNAma, vicAro ane Arta - raudra dhyAna vagereno nAza karavo ane manathI zubha bhAvanA bhAvavI ema samajavAnuM che. 'aMtaraMga vicAra' svataMtra kAvya prakAra nathI paNa anya kAvya prakAronI tulanAmAM tenuM prayojana AtmalakSI - aMtaraMga durbhAva - zatruo rahelA che teno nAza karIne AtmA siddhipada pAme evo paramocca bhAva rahelo che. 'namo arihaMtANaM' padamAM arihaMta zabdano artha bAhya-AMtara zatruono sarvathA nAza karanArA evA arihaMtane namaskAra karavAmAM Ave che eTale aMtaraMga zabda sAthe jIvAtmAnA aMtaranA bhAvo pariNAma - zubha vicAronI sthiti udbhave tevA vicArovALI kAvya racanA ema spaSTa rIte samajAya che. 1. aMtaraMga saMdhi pU. ratnaprabhagaNie aMtaraMga saMdhinI racanA I.sa. 1300 pUrve karI che. saMdhi kAvyanI vicAronI daSTie 'aMtaraMga suvicAra saMdhi' evuM nAma paNa yogya lAge che. saMdhi kAvyamAM be vyakti ke anya koI be vastuno saMbaMdha hoya che. ahIM mohasenA ane jinasenAno saMbaMdha darzAvyo che. eTale ke aMtaramAM udbhavatA vicAronuM nirUpaNa. ahIM A baMnenI saMdhi che. mohasenA sAme jinasenAno vijaya thAya che tenuM varNana A saMdhi kAvyamAM thayuM che. abhavyane bhavya AtmA yogya pratyuttara Ape che. kumati ane sumatine bhavya-abhavya jIva tarIke oLakhAvavAmAM AvyA che. kumati eTale mohasenA ane sumati eTale 119 Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinasenA. uparokta pAtro dvArA jIva-ziva bane te aMgenA vicAro rajU thayA che. eTale aMtaraMga vicArothI jIvAtmA zivapada pAme che ema samajAya che. "aMtaraMga" zabda prayogavALI A racanA AtmAnA vikAsamAM mArgadarzaka bane 2. caudamI sadInI ajJAta kavi kRta aMtaraMga rAsa racanA prApta thAya che. tenI namUnArUpa paMktio nIce pramANe che. Adi: zrI jinavara pAe namI prahAmI munirAya, zaraNAgata huM AvIuM svAmI tahata pAyi. vIra jiNesara vInavuM karau sevaka saha(kAra), vAra vilaMba khamaI nahIM tahameM jagi AdhAra; vIra. aMta : saphala hukyo mana vInatI hojyo svAmI seva, sazurU pAe sevA pujyo bhavi bhavi havA deva. sattaramI sadInA kavi nArAyaNe "aMtaraMga rAsa' nI racanA karI che. 3. aMtaraMga zabdano viziSTa rIte prayoga karIne racAyelI kRti tribhuvanadIpaka prabaMdha kavi jayazekharasUrinI che. kavie tribhuvana dIpaka prabaMdha athavA paramahaMsa prabaMdha athavA prabaMdhaciMtAmaNi copAI athavA aMtaraMga copAI evI saMjJAo ApI che. A racanA judI judI saMjJAthI oLakhAya che tema chatAM mukhyatve to rUpaka kAvya che. kavie prayojelAM vividha rUpakono hetu samAjane dharmopadeza ApavAno hato. rUpakonA prayogathI upadezanuM tattva saraLa-sacoTa banIne Ama janatAne sahaja rIte AtmasAt thAya che. AtmArUpI paramahaMsa rAjAne mAyAe potAnA rUpamAM phasAvIne tenI priya rANI cetanAthI vikhUTo 12) Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pADIne kAyAnagarImAM vasAvI emane kArabhArI banAvI dIdhA - mAyA rANI sAthe bhogavilAsamAM DUbelA rAjAne kedamAM pUrI mana sarva sattAdhIza banI beThuM ane potAnI mAnItI rANI pravRttinA putra mohane rAjA banAvyo tathA aNamAnItI nivRttinA putra vivekane dezavaTo Apyo. dezavaTAmAM viveke sumati ane saMyamazrI jevI patnIo ane puNyaraMga pATaNanuM nAnuM rAjya saMprApta karyuM. aMte yuddhamAM mohano parAjaya karI teno vadha karyo. mohanA mRtyuthI pravRtti jhUrIne marI gaI ane mane vivekanA upadezathI kaSAyone haNI zu dhyAnarUpI agnimAM praveza karyo. Ama thatAM cetanA rANIe ajJAta vAsamAMthI paramahaMsa rAjA pAse AvI tene potAnuM paraaizvarya pharI hAtha dharavAnuM kahetAM rAjAe kAyAnagarIno tyAga karI potAnuM svarAjaya punaH siddha karyuM. ahIM aMtaraMga vicAra kathAnA aMtargata prasaMgomAM nihALI zakAya che. AtmA svasvarUpane prApta kare evo aMtaraMga vicAra yathArtha rUpe jANavA maLe che. 4. aMtaraMga zabda prayogavAlI eka racanA jaMbu aMtaraMga rAsa athavA vivAhalu prApta thAya che. 16mI sadInA pratibhAzALI kavi sahajasuMdaranI A kRtimAM jaMbu svAmInA aMtaraMga vicArane kendramAM rAkhIne racanA thaI che. jaMbu svAmIe yauvanavayamAM sudharmAsvAmInI dezanA sAMbhaLI ane pratibodha pAmI saMsAra pratye vairAgya bhAva udbhavyo. pachI dIkSA svIkArIne Atma kalyANa karavAno daDha saMkalpa karyo hato. A saMkalpanA saMdarbhamAM aMtaraMga zabda prayoga yathArtha lAge che. jaMbu aMtaraMga rAsa athavA vivAhalunI namUnArUpe paMktio nIce pramANe ( 1 2 1 Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdiH jaMbu aMtaraMga rAsa athavA vivAhalu sarasati sAmaNi payanamI, DhAlisa bhava duhadAha jaMbusvAmI keraDu, gAInuM vara vivAha dharmavaMta puri to laI, navi rAcaI saMsAri mugativadhU siluM mAna milaI, avara gamaI navi nAri. AThaI nArI vInavaI, abalA kimaI na choDi catura caNoThThI kAraNaI, mANika pAya ma roli. aMtaH ajU amara pati devatAe sukhasaMpatti lahII sivatA e, saMkaTa jasa nAmi Tala e, vara AMgaNasI saphalA phalaIe. avicala thAnika pAmIuM e dani-dani lIlavilAsa, sahija suMdara munivara bhaNaI, jayavaMtu sukhavAsa. (1-263) 5. aMtaraMga karaNI athavA jIva ane karaNIno saMvAda loMkA gacchanA nAthAjInA ziSya mAla munie uparokta kRtinI racanA karI che. temAM jIva ane kAyA dvArA thatI karaNI (kRtyo, kAryo) vacceno aMtaraMga saMbaMdha darzAvyo che. kavie hindI bhASAmAM racanA karI che. ahIM aMtaraMga zabda prayoga kAyA ane jIvanA saMbaMdhathI samajavAno che. vaLI A be vaccenA vArtAlApanuM nirUpaNa hovAthI saMvAda zabdaprayoga karyo che. jaina sAhityamAM ekaja kRtine mATe eka karatAM vadhu kAvyaprakArono saMbaMdha judA arthamAM darzAvavAmAM Ave che. A prakAranI abhivyakti madhyakAlIna jaina sAhityanI lAkSaNikatA gaNAya che. aMtaraMga karaNInI namUnArUpa paMktio nIce pramANe che. kavie racanA samayano koI ullekha karyo nathI paNa kavino samaya 19mI sadInA prathama tabakkAno che ema ASADhabhUti coDhAliyuM uparathI jANavA maLe che. (1 2 2) Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdiH gAvahiM keI prema syuM ho biMdulI muralI tAna, karanI hau tau gAyasyu ho, tumha suNi yahu catura sujANa. karanI sukhadAtAra karanI, karanI jagaAdhAra karanI, karanI lahiya pAra karanI, karanI dutara tAra karanI. jIvahu karanI Apa mahi ho, duhuDI mAMDyau vAda, jAti vana ulA dekhika, arU pAlaI hAra vivAda. jIu kahaI huM puruSa huM ho, puruSa vaDA saMsAri, karanI terau nAmu haI ho kyAM tuM bapuri nArI. aMta H jIu puruSa hai udyamI ho, karaNI haI tasu nAri, bhAgya milaI jau sAthi, tau ho kAja saraI saMsAri. je gi zubha karaNI kAraI sudRDha vacana pratipAla; sImaMdhara sAkhI sadA ho, praNamaI tittva muni mAla. (6/41) 6. 20mI sadInA prathama tabakkAmAM thayelA pArzvacandra gacchanA Indraanda muninA ziSya vIracaMde aMtaraMga kuTuMba kabIlAnuM coDhAliyAnI 57 gAthAmAM saM. 1909mAM racanA karI che. AraMbhanA duhA ane namUnArUpa paMktio nIce mujaba che. Adi : vAmA aMgaja pAsa prabhu, huM praNayUM dhari haMsa, azvasena kula-dinamaNi purUSottama para pUMsa. anubhava citAmaNi ratana-dAyaka jagata pramANa, dazazi dinakara sadgurU, sUriziromaNi jANa. 123 Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMta : diza pUrava pAvana ati parataSa sobhita suMdara deza baMgalA puramakasUdAbAda ajImagajameM vIra yatIne banAyA cauDhAlA saMvata ugaNIsenava varaSa himaRtu migasira mAsa sIyAlA zuklapakSa parata meM gAyo mauna ekAdazI dina aNIAlA azvasena vAmAsuta sAco ciMtAmaNi prabhu pAsanihAlA AdhI vyAdhI upAdhI gamAI sAdhI vaMchita jaga jayamAlA. 7. aMtaraMga zRMgAra gIta he bahinI mahArau joyau siNagAra he bahinI nIkau siNagAra; he bahinI sAcau siNagAra jiNa AjJA sira rAkhaDI re hAM. sira samathau vrata AMkhaDI re hAM III he bahinI II kAnaI uganiyA ghama vAtaDI re he, saravara sAmAI cunI rAtaDI re. kanaka kuMDala guru dezanA re hAM, dAna cUDA para dezanA re. mAla moraI hiya hAraDI re hAM, padakaDi para upamArI re. mukhi taMbola satya bolaNau re hAM, paDikamaNau aMgi lolaNau re. jiNa praNAma jAli caMdalau re hAM, nakaphUlI lAja biMdalau re. navakAra guNanau bITI golanI re hAM, jJAna aMguDhI bahu molanI re. ||2|| III II4ll IIpI . III. (1 24) Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ In8 1oil II1 2I kahi mekhala sohaI kSamA re hAM, gupati veNI daMDoyamA re. nayaNa kAjala dayA dekhaNI re hAM, kiriyA hAthe maMhadI rekhaNI re. IrijA samiti pAye vIchiyAre hAM, sAdhu veyAvacca bAMhe puNachiyAM re. devaguru gIta galaI dulaDI re hAM, zIla suraMgau oDhaI cunaDI re. /11/ jIva jatannapaNe neharI re hAM, samakita cIra pahirI nIsarI re. naranArI mohI rahyA re hAM, samayasundara gIta e kahyA re. (pA. 4pa9) kavi samayasuMdaranA gItonI vividhatAmAM eka AkarSaka ane adhyAtma sauMdaryanA aMtaraMga vicArane sAkAra karatI racanA aMtaraMga zRMgAra gIta che. kavie rUpakAtmaka zailImAM AdhyAtmika paribhASAnA prayoga dvArA AtmAnA sauMdarya - zaNagAranuM nirUpaNa karyuM che. strIone zaNagAra priya hoya che eTale bahenone uddezIne kavi kahe che ke AtmAno sAco zaNagAra jinAjJA pAlana che. kAnathI dharmanI vANI sAMbhaLavI. kanaka (suvaNI kuMDala e gurudezanA che. dAnavRtti cUDo che. mukhamAM taMboLa (pAna) satya vacana che. pratikramaNa e aMga uparanuM lolakhuM (poluM vastra) che. bhagavAnane praNAma karavA e cAMdalo che. niMdA na karavI paNa navakAranA guNagAna gAvA. kula nathanI rUpa lAja kADhavI le che. jJAnarUpI aMguTho che, kaTimekhalAnI zobhA kSamA che. gupti rUpI veNI zobhe che. nayanamAM dayArUpI kAjaLa che. kriyArUpI hAthanI maheMdI che. IryA II13 ( 1 2 5) Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samiti paganA jhAMjhara samAna che. devagurunAM gIta e phUlaDAM gaLAnA AbhUSaNa rUpa che. sAdhu-vaiyAvacca e bAjubaMdha samAna che. zIlarUpI zaNagAra raMgIna cuMdaDI samAna che. jIvonI jayaNArUpI nUpura AbhUSaNa samAna che. bahenI samakita cIra (vastra) paherIne nIkaLe che AvA aMtaraMga zRMgArathI nara-nArIo moha pAme che. (AkarSaNa) kavinI anokhI kalpanA zaktinA paripAkarUpe A aMtaraMga zRMgAra gIta dharmanI mULabhUta paribhASAmAM racAyuM che. strIno bAhyadeha vividha alaMkArothI zobhe che paNa sAcI zobhA ke sauMdarya dharmanA aMtaraMga vicArothI laherAtuM jIvana hoya tyAM rahelI che. Avo eka aMtaraMga vicAra A rUpakAtmaka gItamAMthI niSpanna thAya che. A bhakti pradhAna vicArovALI racanA kavinI apUrva prabhubhakti ane dharma zraddhAnuM pratIka che to vaLI kavipratibhAnuM paNa namUnedAra daSTAMta che. 8. aMtaraMga gItama kahau kima tiNa dhari huyaI bhalIvAra ko kahanI mAnaI nahIM kAra..|1|| pAMca jaja kuTuMba milau parivAra jujuI mati jujuya adhikAra. jIrA Apa saMpA huyaI eka lagAra tau jIva pAmaI sukha apAra. Hall samaya suMdara kahaI sa nara nAri aMtaraMga chaI eha vicAra. jo (pA. 473) "aMtaraMga vicAra' no artha kAvyanA aMtara AtmA samAna mULabhUta vicArano karyo che te mahattvano che. A kAvyamAM kavie kuTuMbamAM "saMpa' no vicAra vyakta karyo che. vyavahArajIvanamAM "saMpa tyAM jaMpa" evI ukti pracalita 126) Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. kavi samayasuMdaranI vaividhyapUrNa kavitA kalAnA namUnArUpa A prakAranI kAvyaracanA che. TaMkaDa vanamAMhi ToDu mIlIu pUchaI jAI lugAI kahi karI nAkya aNau tere sAkhi karaI mana bhAI re /1 sodiNau jAjAmukhe svAmInAtha ayyArA lAlA re, soviNa mAnItiNI tattva dekhAI hoI catura sujANa are prIche hATa jANata lehIMge bhalu kIrANau rANuM ANiu re rA/ nAyaka pUja paMca mahAvrata samiti gupti rakhavAlA jIvayonI SakAyAthI dUra abhayadAna dAtArI re 3ii jIre kIyA vaNiya mAnyAu so kAkiNI uchira lIyA are tUla vastu kAkahi pAna voI lAbha alAbha tADare 4 dhyAI karajoDI pUnau ImaI tumha ciMtivasile soI mahAvIra jinavara pAeN sevaNa avara na dUjA koI pI. | Iti aMtaraMga vaNajha// (1) lugAI - strI, (2) kIrInA - karIyANuM, (3) saMvega - devatA ke manuSyonAM sukhone haiyAthI duHkharUpa mAnI eka zivasukhanI je IcchA karavA svarUpa bhAva. (vairAgya) vaNajhAro gAmegAma (eka gAmathI bIje gAma) pharIne vepAra kare che paNa pharavA pAchaLano mULa uddeza to dhaMdho karIne dhana prApta karavAno che. sAdhu jIvananA saMdarbhamAM ajJAta kavi kRta "aMtaraMga vaNajharu' gIta paNa sAdhu jIvananA aMtaraMgavicAra pAMca mahAvratanuM pAlana, pAMca samiti ane traNa gupti, SakAyanA jIvonI rakSA - abhayadAna ApanArA che. AvA prabhu mahAvIranA aMtaramAM vicAro rahelA che. prabhunA saMyama jIvananI jhAMkhI karAvatuM A gIta saMyamamArgamAM vicaratA prabhunA aMtaraMga vicAronuM darzana karAve che. (1 27) Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdarbha sUcI : 1. saMdhi kAvya samu. 2. jaina gu. kavi. 3. jaina gu. kavi. 4. jaina gu. kavi. 5. jaina gu. kavi. 6. jaina gu. kavi. 7. kusumAMjali 8. kusumAMjali pA. 72 pA. 126 147 pA. 1263 . 6/41 pA. 6/358 456 473 128) Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- 12. pArzvanAthajIno vivAhalo -- vivAhalo kAvya prakAranI kavi raMgavijayanI pArzvanAthajIno vivAhalo vivAha prasaMganuM mAhitIpUrNa nirUpaNa karatI zRMgAra rasanI relamachela karatI kavinI kalAnI dRSTie uttama kRti che. tenI rasaprada mAhitI nIce pramANe noMdhavAmAM AvI che. A vivAhalonuM vastu 18 DhALamAM vibhAjita thayela che. temAM zrI pragaTa prabhAvI pArzvanAtha bhagavAnanA vivAhanuM romAMcaka ane citrAtmaka zailImAM varNana karavAmAM AvyuM che. kavie vivAha prasaMganI ati sUkSma vigato ane vyavahAranuM varNana karIne vivAha prasaMgano sAkSAtkAra karAvyo che. kavie 18mI DhALamAM racanA samaya, guru paraMparA ane phaLazrutinI madhyakAlIna praNAlikA jALavI che. anusAra ullekha karyo che : pAsa prabhuno vivAhalo bhaNaze suNase jehare, TaLaze viraha duHkha tehanAM laheze Icchita teha re. pra. 7 saMvata aDhArase sAThano dhana teraza dina khAsa re, bhragupura comAsu rahI kIdho eha abhyAsa re. pra. 8 zrI vijayadevasUrItaNA labdhi vijaya vaDabhAgI re, tehanA ratnavijaya guNI jina matanA anurAgI re. pra. 9 mAna vijaya gaNI tehanA viveka vijaya tasa ziSya re, amRtavijaya che tehanA jehane sabaLa jagIza re. pra. 10 tasa pada kamaLa bhramara samo raMga vijaya kahe raMga re, pAsa prabhu guNa gAIyA ulaTa ANi aMga re. pra. 11 pArzvanAtha bhagavAna ane zAradAdevIne bhAvapUrvaka praNAma karIne emanA vivAhanA utsavane gAvAno ullekha karyo che ane AcAra dinakara graMthano 129) Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhAra laIne vivAhalonI racanA karI che ema jaNAvyuM che. jaina sAhityanI vizeSatA che ke lagabhaga badhA ja kavio pUrva kAlIna AcArya bhagavaMtoe racelA graMtho ke anya Agama graMthonA AdhAre racanA kare che ane te rIte zAstra vacana pramANabhUta gaNAya che eTale svamatine nahi paNa zAstrAdhArane pradhAnapaNe mAnIne racanA kare che eTale jaina samAjamAM ati sanmAnapUrvaka svIkAravAmAM Ave che. bhAratIya saMskRti anusAra poDaza (16) saMskAra jIvanamAM mahattvanA gaNAya che temAM 15mo saMskAravivAhano che jene pavitra mAnIne harSollAsapUrvaka zAstrIya vidhi anusAra ujavavAmAM Ave che. manusmRtimAM vivAha saMbaMdhI ullekha prApta thAya che : brAhmo daivastarvASaH prAbApatyastathADasuraH. gAndharvo rAkSasanthava paizAcazvASTamoDaghamaH | 21 brAhma, deva, ArSa, prAjApatya, Asura, gAMdharva, rAkSasa ane ATha moghaama paizAca vivAha A ATha prakAranA vivAha zAstramAM kahyA che. (pA. naM. 136) kavie prathama DhALamAM vivAha prasaMgane anurUpa ATha prakAranA vivAhano ullekha karyo che. (1) brahma vivAha - brAhmaNa jJAtimAM maMtroccAra pUrvaka vivAha karIne kanyAne paraNAvavAmAM Ave che. (2) prajApati vivAha - vivAha e vaMzavelo vRddhi mATeno pavitra saMskAra che. vivAhane kAraNe vaMzavRddhi thAya che ane jagata aviratapaNe cAle che eTale prajApati vivAha kahevAya che. (3) AryavivAha-vanavAsI RSi gAyanuM dAna karIne dIkarIne paraNAve che. (130) Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4) Rtvaja vivAha - dIkarIne paraNAvIne dhanadhAnya, dAyajo vagere ApIne vivAha karavAmAM Ave che. (5) gAMdharva vivAha - rAjakumAra ane rAjakumArIno vivAha A prakArano che. (6) asura vivAha - kuTuMbane khabara na paDe te rIte gupta rIte yuvAnayuvatI lagna kare te asura vivAha jANavo. (7) rAkSasa vivAha- sattA-paisAnA baLathI kanyAnI IcchA na hoya to paNa parANe vivAha kare te rAkSasa vivAha jANavo. (8) pizAca vivAha - pitAnA gherathI kanyAnuM apaharaNa karIne vivAha kare che te A prakArano che. AThavivAhamAM prathama cAra dharmavivAha gaNAya che. bAkInA cAra adharma vivAha che teno tyAga karavo joIe. prajApati vivAha AcaravA jevo che. tenAthI cAravarNanI (brAhmaNa, kSatriya, vaizya, kSudra) vRddhi thAya che. saMsAranuM cakra cAle che. pArzvanAtha bhagavAnano vivAha prajApati prakArano che. rAjakuLanI praNAlikA anusAra rAjA potAnI rAjakuMvarInA vivAha mATe bIjA rAjAnA rAjakumAra sAthe saMbaMdha bAMdhavA mATe rAjadUta dvArA saMdezo mokalAve che. lagnanA A prastAvano rAjA svIkAra kare pachI vivAha utsavanI ujavaNI thAya che. mAtA-pitA pArzvakumArane vivAha mATe samajAve che ane bhogAvalI karmanA udayathI vivAha mATe saMmata thAya che. tyArapachI zubha divase pAkumArano vivAha karavAmAM Ave che ane pAna-sopArI, bhojana AdithI kanyApakSanA nehIonuM sanmAna karavAmAM Ave che. bhomavItI jANIne jinajI vivAha vAta pramANIjI, joDI sagAI zubhadina joI manamAM ulaTa ANI jI, (1 31 ) Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIphaLa sopArIne upavita dAgha durvAdika dIdhAM jI vedamaMtrathI kuLa ucAre kAraja saghaLAM kIdhAM jI. (7) kanyA pakSanA sahu lokone tAMbuLAdika Ape jI timarara pakSI sarva janane anyo anya thApe jI sAmA sAmA jovA teDyA vara vahune tihAM karatAM jI vastrAbharaNa gaMdha bahumAnervita ghaNuM vAva2tAjI. (8) vasaMta caDhAvavAnI bahu karaNI lokamAMhi parasiddhi jI jozI teDI lagna maMDAvyA lagna patrikA lIdhi jI jJAti gotra sagA saMbaMdhi zeTha pramukhane teDyA jI cuA caMdana attara aragajA zuddhA aMga lagAyAjI. (9) A rIte sagAI vidhi karIne maMgaLa-dhavala gIta gAIne AnaMda vyakta karavAmAM Ave che. Ima vara kanyA karI sagAI, maMgala kAraja sthApyA jI maMgaLarUpe dhavala gavAte, jhaverA vavarAvejI. (pA. 4) bhagavAnanA vivAhano utsava laukika vivAha karatAM judA prakArano che. teno ullekha karatAM kavi jaNAve che ke sAte kuLagara sovanapATe, thApyo varane gehejI, maMtra upacArI aSTaprakArI, pUjA ati sasanehejI. e vidhAna jinamatamAM bolyuM, AcAra dinakara sAkhIjI, samakitamAM dUSaNa navi lAge, navi cAle te pApIjI. ahIM lagnano prasaMga ujavAya che paNa laukika rivAja pramANe gaNeza sthApanA, kAmadevanI mUrtinI sthApanA karavAmAM AvatI nathI. A rivAja mithyAtvano che. 132 Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A vivAhalomAM lagnanI taiyArI, maMDapano zaNagAra, vara-kanyAnA zaNagAra, jAnanuM Agamana, bhojananI sAmagrI, varaghoDAnuM varNana, lagnavidhi, vara-kanyAne zikhAmaNa, Indra potAno AcAra jANIne prabhunA lagnamAM AvI sahAya kare che. Indra ane vevANano saMvAda, lagnanI paherAmaNI, varakanyAnA bhojana karavAno prasaMga, kanyA vidAya ane lagnano abhUtapUrva utsAha vartI rahyo che. maMgaLa-gIto gavAya che vagere prasaMgonuM cittAkarSaka zailImAM zRMgArarasanI ramajhaTa jamAvatuM varNana najare nihALI zakAya che. kavinI varNanakaLA premAnaMdanI varNanakaLA samAna mUrtimaMta citro Alekhe che. ahIM kavitva zaktino paricaya thAya che. namUnArUpe keTalIka paMktio atre noMdhavAmAM AvI che. lagnanA maMDapanuM varNana karatI paMktio H (pA. 8, gA. 1 thI 6) kare maMDapa racavAvArU navAkhaMDe racyo re didArUM, khaMDe khaMDe navA navA raMga maNimaya citrAma abhaMga. (1) pAvaDiyA te bAMdhyAM lagatAM kaMcanamaya cittudize phagatAM, IMdra nIlamaNinuM taLIyuM mAnuM jalada jabe AvI maLIyuM. (2) te upara 2yaNanAM thaMbha, putaLI kare nATAraMbha, phATIkanI bhAta vIrAje pratIbIMba te beThAM samAje. (3) motInI guMthI che jALI jana jove nayaNe nihALI, cobAro maMDapa sohe jotAM sura naranAM mana mohe. (4) tihAM nIlaratnamaya pAna toraNa bAMdhyAM che pradhAna, maNiyaNanAM jhUmakhA jhume nirakhatAM locana jo. (5) zobhe caMdrodaya navaraMgI citrakArI vicitra abhaMgI, puvArA jaLa uchaLatA jovA bahuloka te maLatAM. (6) kanyAne lagna prasaMge sAja sajIne maMDapamAM padharAvavAmAM Ave che te prasaMganuM varNana karatI kavinI mAhitIpUrNa paMktio nIce pramANe che. sAtamI 133 Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALamAM kanyAnA zaNagAranI sAthe varanA zaNagAranuM varNana thayeluM che. (pA. 12, gA. 1 thI 9) zubhatIratha udake kuMvarIne navarAve varacivara maNIno alaMkAra paherAve pAe neura aNavaTa vichuMA kallAMne kAMbI kaTimekhalA keDe ghugharI dhamAkelAM che. (1) bAju baMdha berakhAM cuDalo kaMkaNa hAthe tima caMdana caDI vIMTI veDha saMgAthe. (2) tuzI tanamaniyuM kaMThe mAdaLiyAM sohe hAracaMdana navasara camakAlae manamohe re muktAphaLamALA kaMThe jhumaNAM ghAle Ima kaMThA bhuSaNa IMdrANivaLI cAle nAke nathapulI jhulI adhare Aya kAne ravimaMDaLa samakuMDaLa paherAya. (3) vaLi pula akoTI dhulara pAnaDI rAje Ima karaNAbhuSaNa amarI ghAle samAje vaIcada padAme zira aMboDo vALe ziza pula te sohe vadane pAnana lATe. (4) zira TIko niko jaDita jAe sahuloka karI tilaka kaMkunuM upara coTyA cokha AMjI AMkhaDalI tilaka karyuM vaLigAle pAnetara kaMcuka ujjavaLa Ale. (5) amarI IMdrANI e Ima kanyA zaNagAri varane zaNagAre kuLa vRddhi maLI nArI tava sohama IMdo auSadhijaLane aNAve siMhAsana thApI vidhie havaNa karAve. (6) paherAve cIvara alaMkAra dharAve maNirayaNe jaDiyo mAthe khupa baMdhAve khupe khATalIyo mogarA phitarAdIpe mAMhe mANeka jaDiyA teje taraNI jIye. (7) (134 13) Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caLakaMtA hIrA muktAphaLanI jALI sAsune sasaro purajana harakhe nihALe karI tIlaka kaMkunuM cokhA sADhe mAta AMjI AMkhalaDI mukha taMboLa surAtA. (8) pAnazrIphaLa ANuM hAtha dharI vararAya paga pIlI caDhiyA gaja kaMdhe jinarAyakuNe bahena kumAri pAchaLa luNa utAre sAjana manaraMge maLIyA bhupati dvAre. (9) AThamI DhALamAM varaghoDAnuM varNana ane varaghoDA jovA jatI nArIonI mAhitI ApatI paMktio nIce mujaba che. (pA. 14, gAthA 1 thI 4, 8 thI 13, (DhALa - 8) (17 thI 21)) jIho varaghoDo vara saMcarayA bihu pAse cAmara vijAya jAdavajInI ghoDalI, jIre chatra dhare suravara tadA camareDha tevejaNovAya jIyAvaranI ghoDalI. (1) jIre sovana sAje sohatAha pagayaratha pApaka koDajI, jIre deva devI nara nArio cAle harekhe hoDAhoDajI. jIre devakumAra samadIpatA cAle chAkhela zrIkArajI, jIre navanava ADaMbara karI jotAM sahune upaje pyArajI. jIre koI beThA sukha pALamAM keI rAjavAhana cakaDoLajI, jIre hayavara gayavara rathavare ImakuLa suta karatA kalolajI. jIre aSTamaMDaLa Agama vahe asikuMtaphalata dhvaja sAra, jIre vardhamAna puruSo vahe hAsyakAra cATa ratikArajI. jIre sura gaMdharva maNI ghaNo vAya suramaMDaLaDapha bInajI, jIre muraja mAdaLa dhaukArathI gAje madhure Ikhare lInajI. jIre DhoLa nobato gaDagaDe tehamAM vivica vAje TakorajI, jIre tAlanA chaMdanA mAnathI paDe ema nagArAnI dhozajI. 135 (2) (3) (4) (8) (9) (10) Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (11) jIre vAjatI bhuMgaLa bherIyo vINA vAMsaLI IvakanizAnajI, jIre cahahatI zaraNAIyo phIre cahuM dizI karatI gAnajI. jIre vAmAe moha bAMdhIyo leI nAmaNa dIvo hAthajI, jIre IMdrANI mutha ratha caDhe tamakuLavati nArino sAthajI. (12) jIre saraLe sAde sAhelA gAya ulaTa ANI AgajI, jIre jADiyo vaLI pAchaLe paherayA navalA veza suraMgajI. (13) jIre DhaLatA ghInA gADuA mukIne jovA jAya, jIre pIrasatI bALa ramADatI sakhI bALaka laI palAyajI. (17) jIre avaLI kaMcukI paheratI keI ardha stanathI bALajI, jIre caMdana page caracaratI keI aLato lagAvatI bhAlajI. jIre oDhaNuM avaLuM oDhatI kATamekhalA ghAlatI kaMThajI, jIre hAtha jhAMjhara paheratI page kaMkaNa ghAle ulleThajI. (19) jIre puravadhu Ima oraDhava jue manamAM AnaMda na mAyajI, jIre motI sovana pulaDe vadhAvatI prabhunA guNa gAyajI. (20) jIre purajana ThATha maLI jue doDIne coka bajArajI, jIre prabhu AvI UbhA rahyAM pharatAM maMDapa toraNa dvArajI. (21) A varNana kRSNanI moralInA nAdathI mugdha thaI gopIo ane anya strIo zrI kRSNane jovA ghara bahAra nIkaLI Ave che tenI sAthe sAmya dharAve che. ati utsAha harSamAM svAbhAvika rIte strIo viveka buddhi rAkhyA vagara bahAra jAya che. lagnavidhi zarU thaI ane maMtroccAra pUrvaka hastameLApa ane varakanyAne paherAmaNI ApavAmAM Ave che tenuM varNana karatAM kavi jaNAve che ke (pA. 22, gA. 2 thI 8) ( 1 3 6 ) Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che ka jamaNA karavara vahu taNA re meLave devI zakAza ba. hastabaMdhana maMtre karI re kasuMbI sutre trAsaba. madhu parkapAsana kare re vADava bole veda ba. dezAcAra videzathI re daze navanava bheda ba. tihAM sarovarane dipere gAya yugaLanuM dAna ba. kanyAne bhuSaNa diye re tuma kuLa rIta pradhAna ba. have varapakSI vara race re vedI maMDapa mAMha ba. cau vidize cihuM vaMzathI re kanaka kaLaza have tAMha. rUpa tAmramRta kaLasathI re kaI race vedikA sAra ba. sAta sAta kaLasa have re athavA nava nava dhAra. ba. cAre bAraNe dIpatI re guthe kusumanI jAya che. toraNa cihuM dize bAMdhIyAM re caMdarUA cosALa ba. jhume mANika jhumakhAM re dIpe motI dAma ba. sarava bichAnAM saja karayAM re jANIe surapAlaghAmala. lagnamAM cAra maMgaLa zubha gaNAya che tenuM varNana karatAM kavi jaNAve che ke (pA. 24, gA. 1 thI 13) pahele maMgaLa varatiye re bahu phaLanI mALa e guMjIyA guhira nizAna vara vahu sukumALa e vADava veda vaLI uccare e suravadhu kare bahumAna to e. (1) agnine kare pradakSiNA re lAja vadhu ho jAtI jAya prathama maMgaLa Ima varatiyuM re vahuvara Asana ThAya. vA. (2) bIjAM maMgaLa varatiyuM re gAjatAM dadubhI nAda vA, suravadhu sohalA gAvatI re vedanA thate bahu nAda vA. che 137) Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agnine diye pradakSiNA re lAja vadhu homatI jAya vA, bIjuM e maMgaLa varatiyuM re vara vahu Asana kAya vA. trIjuM e maMgaLa varatiyuM re vAjatAM vividha vAjiMtra vA, veda uccAra hove ghaNAM re nArI gAme citra vA. AgAnanane pradakSiNA deI karI re lAja vadhu homatI jAya, trIjuM e maMgaLa varatiyuM re vara vahu Asana ThAya. vA. jesutA dAna de tehanA re hAthamAM Ape tavavitta vA, tala java kusa daro pANIne re kahevarAve re mukhathI viprA. vA. amuka tithi amuka saMvatsara re deuM kanyAtaNuM dAnavA, Ima kahI daMpatI hAthamAM re pANI mukAve gurUnAma vA. vara kahe pratigraha meM karayo re gurU tadA deve AziSa vA, vara taNo hAtha upara kare re gaja turaMga de ahanIza vA. AgaLa vara pAchala suMdarI re lAja homa vadhu tAma, agnine deI pradakSiNA re praNamiyA pAsa prabhu vAma. vA. cothuM maMgaLa ema vatiyuM re vAje vAjitranI ThoravA, maMgaLa cAre ema vatiyAM re nArIyo gAye bahu soravA. vara vahu Asana pherave re vAma pAse vadhu thAya vA, moM joNAM loka sahu kare re dhana kaNagaranI mAya vA. vAsa durvAkSata kuTha leI re maMtra pavitra karI teha vA, daMpatine zira thApiyAM re dhIrya vahe tAma dharI nehavA. 138 (4) (5) (6) (7) (13) lagnamAM sAsu kaMsAra jamADe che te vidhino ullekha karatI paMktio joIe to H (pA. 26, gA. 1 thI 7) : (8) (9) (10) (11) (12) Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jina sAsue nija hAthe karyo parimaLa sugaMdhita vistaro, mevAnI badAma mAMhe bheLI pistAM napajAM cAroLI maLI. jAyaphaLa jAvaMtrI ne bharI ti laviMga elacIzuM bharI drAkSA sAkaranA ravA bheLyAM dravyate navanavA sArA. (2) nALIyeLa akhoDa ThaLavaLe ghanasAra sugaMdhI mAMhe maLe, mRgamada parimala bahu mahamahe tiNe surapatinuM managahagahe. (3) maNi kaMcana thALa vizALamAM pirasyo kaMsAra rasALamAM, upara godhRta dhArA dhaNI kahe Arogo tribhuvana dhaNI. (4) jamo jamo jamAI kaMsAra e jamI saphaLa karo saMsAra e vara vahu beThA jamavA jadA IMdrANI vAyu nAMkhe tadA. eka ekanA mukhamAM kevaLa have suranara miLiyA nirakhesave sohAsaNa saraLa sAdathI gAya sohelA kokilanAdathI. suragaMdharva gAna kare ghaNuM gehe variyuM vevAInuM AMgaNuM, calu laI taMboLa liye daMpatI prabhu paraNIyAra rANI prabhAvatI. (7) azvasena rAjA, jAnaiyAnuM svAgata karIne bhojana karAvatA prasenajita rAjA - te prasaMganuM varNana karatAM kavi jaNAve che ke : (pA. 28, gA. pa thI 8, gA. 11 thI 17). have azvasena vevAI re vaLi sAthe AvyA jamAI re, maMtrI zeTha sAmaMta che saMgI re sahu parajana AvyAM umaMgI re. (5) vAmA rANI Aje sahu nAri re AvyA cIvara bhUSaNa ghAri re, go rava levAne te AvyA re sahune Adara daI bolAvyAM re. saugaMdhika tela coLAve re vaLI uznodane navarAve re, Asana besaNa maMDAvyA re ADaNi takIyA bhalA bhAvyA re. (7) 139) Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suvarNanA mukyA thALa re kacoLA te jhAkajhamALa re, pAMti besIne pirasaNa AvyA re pANI pAtra bharIne AlyA re. (8) (11) zazi maMDaLa saracA khAjAM re jalebIne ghebara tAjA re, ghaNI jAtanA lADu Ave re mAMhe surabhi dravya milAve re. sevaIyA lAkhaDazAIne daLiyAM re motIcuM ravaLimaga daLiyAM re, cuMTIyA lADu kasakasIyA re, siMha kesarIyA khasakhasIyA re. (12) (13) (14) rezamI marakIne pheNI re purI sATA ne sutarapheNI re, peMDA baraphI ne koparApAka re guMdavaDA guMdara pAka re. kaLi chuTIne dahitharA dhArI re caNA dALa niveTa misArI re, zIro lApasI seva suMvALI re dudhapAkane khIra rasALI re. rAyaNa kaMdalI ghI poLI re pIrase rasa kesariyo ghoLI re, mAvo bAsudI ne zrIkhaMDa re karo bhojana bhakti akhaMDa re. seva gAMThIyA rAyatAM tIkhAM re bhajIyAM ne vaDAM lAge nIkAMre maga-caNA-vaTANA ne vAla re maTha caNA masuranI dALa re. lIlA zAkano nAve pAra re kaMkoDA kArelA gavAra re, lIluA bahu jAtanA vadhAryAM re dhRta rAI mIrIe samAryA re. (17) (15) (16) prasenajita rAjA kanyAne vidAya Ape che. mAtA-pitA kanyA vidAyathI sahaja rIte AMsu vahAve che ane putrIne zikhAmaNa ApavAmAM Ave che. te prasaMganA kavinA zabdo che : (pA. 31, gA. 1 thI 7) vacana sAMbhaLa putrI tuM mhArAM kAja sakaLa sahu jehathI, tyArA sahu kharA dhAraje vitamA jIre suMdarI. lAja karaje sadA jeTha sasarA taNi prANa prIti jANaje, jema tribhuvana dhaNI ApaNI tAja vadhAraje re. 140 (1) (2) Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAsu naNaMda taNAM vacana prati pALaje pAcho paDutarajI kehi vALane bhALaje draSTi bhumI bhaNIjI. pArakAM puruSa zuM vAta nava karIe adhika sarva bolatAM, sarvathI varajIe pIjIe caraNa jaLa nAthanuM jI. kopaje mata kahAM dharamane ropaje upaje zILane maramane ropaje gopaje malIna AcArajI. jANaje sajjane kheda citarANane tANaje haThane tuM vAtane chANaje ANaje mana dayA sarvanIjI. pIjIe he tava guNa sadA lIjIe dIjIe dAna, bahu navi khIjIe kIjIe ucita sahu kAmane jI. uparokta varNananA prasaMgothI lagnanA prasaMganI badhI ja mAhitI maLe che taduparAMta kavinI upamA ane zabda vaividhya dvArA citrAtmaka abhivyakti kAvya kalAne anurUpa viziSTa prakAranI kavi pratibhAnuM darzana karAve che. A varNana evuM mUrtimaMta rIte AlekhAyeluM che ke dRSTi samakSa lagna prasaMganA darzananI anerI anubhUti thAya che. pArzvanAtha bhagavAna 30varSagRhasthapaNe rahyA ane pachI saMyama aMgIkAra karyo. trIsa varasa gRhavAsamAM, sukha vilase sukhakArI re, lokAMtika sura keNathI, saMjama le adhikArI re. 4 tyArapachI prabhune kevaLajJAna thayuM. AyuSya pUrNa karI mukti pAmyA teno ullekha karavAmAM Avyo che. A prasaMgono mitAkSarI saMdarbha maLe che. corAzI divasa prabhu pAmyA, nirmaLa kevaLa nANa re, saMgha caturvidha thApIne varatAvo nija ANa re. po. 141) Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ so varasanuM AukhuM pALI, TALI karama vipAka re, sametazikhara giri upare pAmyA prabhu zIva zarmare. llll prabhunA vivAha prasaMge IMdra-IMdrANI padhArIne zobhAmAM abhivRddhi kare che. rAjakuLanA parivAranI sAthe nagaranA nara-nArIo jAnamAM hoya te to svAbhAvika che paNa ahIM to IMdra-IMdrANI AvIne lagnano AnaMda mANe che. svargamaya sukhamAM racyApacyA rahetA Indrane prabhunA vivAhano prasaMga ati AnaMdadAyaka lAge che. svargamAM to Avo vivAha prasaMga nihALavAno hoto nathI eTale A vivAhalo kAvya nAma pramANe guNa dharAve che. trIjI DhALamAM vivAhanI taiyArIno ullekha thayo che temAM arvAcIna kALano saMdarbha jovA maLe vaDIvaDAvaNa mUke vaDio, pApaDa ghaNA vaNAejI, peMDA beDA vividha jAtanAM, bahu pakavAna talAyajI, darajI zIve nava navA vAghavA, ghATa ghaDe sonArajI. bhagavAnanA vivAhano occhava jANIne IMdra-IMdrANI padhArIne prabhune caraNe zIza namAve che ane kahe che : tuM purUSottama jagajana pAvana, pUraNAnaMdavilAsIjI tuM avinAzI bhava jIta kAzI, mukurAnaMdana AbhAsIjI. svargIya sukhamAM rAcatA Indra vAmA mAtAne kahe che ke tuja sutanA kiMkara amo e ja amAro nAtha vivAha jANI AvIyo, aNacheDyo huM Aja. pharamAvo mujane tume je ama sarikhuM kAja. prabhunA vivAhamAM bhuvanapati, vaimAnika vyaMtaranA have IMdra sabara thaI tima Avine name prabhu pada araviMda. vivAha prasaMge sUrya-caMdra paNa Ave che ane mAnavamedanI ubharAya che. 142) Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMkaDAmaNa thaI gaI che ema kavi jaNAve che. A to prabhuno vivAha eTale AvI sthiti thAya temAM koI Azcarya nathI. IMdra mahArAjAno bhaMDArI kiMmatI ratno ane anya sAmagrI laIne AvI lagna mATenA maMDapanI racanA kare che. vivAha prasaMge strIo dhavala-maMgaLa gIta gAya che teno A vivAhalomAM avAranavAra ullekha thayo che. lagna prasaMge vAjAM vAge che. baMdIvAnane mukta karavAmAM Ave che. devo nATaka kare che. amArI paDahavagaDAvIne badhAMne lagnamAM padhAravA mATe jANa karavAmAM Ave che. jIvone abhayadAna ApavAmAM Ave che. prabhunA vivAhanI kevI balihArI che? lagnamAM pIThI coLavAno prasaMga noMdhapAtra che. kavinA zabdo che: be cAra nikAyanI devI re, pIThI laI prabhu pada sevi re, anyoanya hasatI bole re, varane pIThI sahu coLe re. dI pIThI coLyA pachI snAna karAvavA mATe tIrthodaka lAvavAmAM Ave che. prabhu hAthI para besIne paraNavA jAya che tyAre kuNe bahena kumAri, pAchaLa luNa utAre. bAramI DhALamAM IMdra ane vevANa vaccenA praznottarane kAvyavANImAM sthAna ApavAmAM AvyuM che. daSTAMta rUpe nIcenI paMktio joIe to : jIre paheluM dhusaruM te AdaryuM re, jIre dhusaruM gADale hoya re, dhusare kema? jIre dhAna upaje ghaNuM chehathI re, jIre maMgaLa rUpI te joya re. //rA musaLa Ape che tenAthI taMdula (cokhA) thAya che. ravaiyAthI ghI maLe che. (143) Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trAkathI sUtara nIkaLe che. agnikhUNAmAM agni sthApana karavAmAM Ave che. vara-kanyA pUrvadizA sanmukha lagna maMDapanI corImAM birAje che. cheDAgAMTha baMdhana karavAmAM Ave che teno ullekha karatA kavinA zabdo che : veda maMtra bhaNIne guru re, bole mukhathI ema suranaranI sAkhe karI re, joDyA saMbaMdha ema. l/20ll Ima kahI cheDA bAMdhiyA re, maMgaLa vartatA kAja, guru kahe pharo pradakSiNA re, AnaMda raMge samAja. ra1l paherAmaNImAM kiMmatI vastro ane AbhUSaNa ApavAmAM Ave che. gAmanI ane sImADAnI strIone paNa paToLAM ApavAmAM AvyAM hatAM. gorajIne ane brAhmaNane dakSiNA ApI saMtuSTa karyA. bhikSukone paNa dAna ApavAmAM AvyuM. pArasanAtha vivAhalo kRtimAM vivAha prasaMganuM akSarazaH varNana che. nAnI-moTI badhI ja vidhinA AcAranuM pAlana karavAmAM AvyuM che. valI A bhautika vivAhamAM IMdra-iMdrANI ane deva-devIonuM Agamana eka Azcaryajanaka ghaTanA che. A daivItattvano prayoga koI navI vAta nathI. prAcIna, grIka nATako ane anya aMgrejI kRtiomAM paNa Avo saMdarbha maLe che je suparanecarala elImenTa tarIke gaNAya che. sAhitya kalAmAM A prayoga sAnaMdAzcarya dvArA kalAtmaka kRti tarIke sthAna dharAve che. mammaTe kAvya prakAzamAM kAvyanAM prayojanomAM "vyavahAra vide" no ullekha karyo che teno paripUrNa saMdarbha A vivAhalomAM caritArtha thayo che. A kalAtmaka vivAhalonuM zabdacitra karNapriya, nayanaramya ane hRdayasparzI hovAnI sAthe rasa-bhAvanA samanvayathI uttama kakSAnuM sthAna dharAve che. A kAvya kRtimAM bhautika, Adhi bhautika - daivI vyavahArano subhaga ( 1 44 ) Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samanvaya sadhAyo che. vivAha prasaMganuM mAhitI pradhAna varNana karatI A racanA vastu nirUpaNa, varNana, rasa, samAja jIvanano saMdarbha vagerethI bhAvavAhI banI che. AraMbhathI ja zRMgArarasanuM sempala ApyA pachI varakanyA vidAya thAya tyAM sudhInuM nirUpaNa uttarottara zRMgArarasanI carama sImAnI anubhUti karAve che. kathA vidAyanA prasaMgamAM sAhajika karUNa rasano anubhava thAya che pachI zAMta rasa dvArA prabhunA nirvANano sarvottama bhAva rajU karIne bhaktirasamAM lIna thavA preraka bane che. jaina sAhityanI A sAMpradAyika vastuvALI racanA hovA chatAM sAhitya kalAnI dRSTie mUlyAMkana karatAM sAhitya kalA ane jIvanano apUrvabhAvollAsa vyakta karatI vasaMtanA vaibhava samAna AnaMdadAyaka banI che. pArasanAthano vivAhalo (ajJAta) pAsakuMvara mahemAlIno guNa maNI rayaNa bhaMDAra vIvAno avasara jIna taNo kaIe atI sukamAlae AMkaNI. duho. hAM re subha maMDapa toraNa sohe, hAMre jotAM suranara mana mohe; hAMre maLIyuM mAjana manohAra, hAMre rAya rANI taNo nahIM pAra. gA.1 sajjana saMtokI beupare azvasena bhUpAla satI zaNagArI suMdarI pAsa kuMvara mahemAa duhe - hAM re pAsa kuMvara caDA varaghoDo, hAMre sIrakuMpa bharyA beukore; hAM re kAMne kuMDalane muca joDe mAnuM ravI rasI AvyA doDe, gA. 2 duho -caMpakavaraNI suMdara nila varaNa prabhu pAsa sohiye suvaraNa mudrikA pAsa kuMvara mahemAya hAM re jIna vara mukha sohaMtA bole, hAM re dIze ghaNuM jhAkama jole; hAM re paraNI parabhAvatI rANi, hAMre rUpe apacharA IMdrANI. gA. 3 duho - deva utAre Arati naranArI guNa gAya AvyA atI ADaMbare | toraNa zrI jInarAja 145) Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hAM re jIna paraNIne nIja ghare Ave, hAM re jAcakane bahu dAna devarAve re; hAM re guNa gAMdharava raMge, hAM re deva kusalane ulaTa aMge gA. 4 pArasanAthano vivAhalo ajJAta kavikRta pArasanAthano vivAhalo. vivAha prasaMgano mitAkSarI paricaya karAve che. gIta kAvyanI sAthe sAmya dharAvatI vivAhalonI racanA ani hAM re... nI pracalita dezI ane duhA sAthe 4 gAthAmAM racAI che. 'vivAhano avasara jIna taNo kaIe ati sukamAla' pArzvanAthanA vivAhamAM sAjana-mahAjana ane nara-nArIo moTI saMkhyAmAM padhAryA che. kavi kahe che 'rAya rANI taNo nahIM pAra'. kavie varaghoDAno ullekha karIne pArzvakumAranA zaNagArelA dehanI mAhitI ApatAM jaNAvyuM che ke hAM re pAsakumAra caDA varaghoDo, hAM re sIra kuMpabharyo beu ko2e. hAM re kAMne kuMDaLane muca joDe, mAnuM ravI zazI AvyA doDe. kavinI utprekSA dvArA pArzvakumAranA dehanI adbhuta zobhAno lAkSaNika paricaya thAya che. prabhue suvarNanI mudrikA dhAraNa karI che. A mAhitI ApyA pachI prabhue lagna karyA teno ullekha karyo che. hAM re paraNI parabhAvatI rAMNi hAM re rUpe apacharA - IMdrANI. A lagna prasaMge devo AratI UtAre che. nara-nArI ekatra thaIne prabhunA guNagAna kare che. prabhu paraNIne svagRhe padhAre che. tyArapachI kavi jaNAve che hAM re jAcakane bahu dAna devarAve hAM re guNa gAMdharava gAve raMge A rIte cAra gAthAmAM vivAhano paricaya ApavAnI sAthe kavinI kalpanA alaMkAra yojanAthI citrAtmaka abhivyakta thaI che. pArasanAtha vivAhalonI racanA eka laghu gIta samAna AsvAdya che. 146 Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13. hariyALI kAvya svarUpanI pUrva bhUmikA vizvanI vividha bhASAomAM kAvyaracanAo ati samRddha che. kAvyonI vividhatAmAM navI bhAta pADatI racanA tarIke samasyA - prahelikAnuM sthAna gauravavaMtu che. kavio kAvya racanA kare che ane vidvAno-rasikajano teno apUrva AsvAda kare che. 'hariyALI' kAvya prakAranA saMdarbhamAM samasyA vizenI vigato tenA vikAsanuM darzana karAve che. samasyA artha camatkRtivALI kAvya racanA che. yA samA sArthA pUraNIyArthA kavizakitaparIkSarNAthamapUrNatayaiva, padmamANArtho vA sA samasyA. samasyAmAM baMne pakSe sAmasAme artha pUrNa karavAnA hoya che. kavionI kavitva zaktinI parIkSA karavA mATe apUrNa arthavALAM vAkyo ApavAmAM Ave che. te samasyA che. tenA dvArA kavi thanAranI tarka ane kalpanA zakti uparAMta arthagaMbhIratAno paNa paricaya thAya che. TUMkamAM ema kahevAya che ke samasyAthI asAdhAraNa kavipratibhAnuM darzana thAya che. zlokabaddha samasyAmAM eka caraNa ApavAmAM Ave che. te uparathI bAkInAM traNa caraNa pUrNa karavAnAM hoya che. be caraNa ApIne bAkInAM be caraNa pUrA karavAnAM hoya che. traNa caraNa ApIne eka caraNa pUrNa karavAnuM hoya che. A samasyA kahevAya che. kAvyazAstranI rIte vicArIe to zabda ane arthanA camatkAranI sAthe vyaMgyArtha na hoya to te kAvya nimna kakSAnuM gaNAya che. 1. 'phUTa prazna' e prahelikAno eka prakAra che. tenA parathI 'koyaDo' zabda niSpanna thayo che. aMgrejImAM Riddle - rIDala kahevAya che. je kAvyano 147 Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha saraLatAthI samajAya nahi ane vicAra karanAra gUMcavAI jAya, mathAmaNa karavI paDe, buddhine kasoTIe caDhAvavI paDe te kUTa prazna che. dhArmika-paurANika kathAonI racanAmAM Avo prayoga thAya che. madhyakAlIna jJAna ane bhakti mArganI kavitAmAM teno ullekha maLe che. tenuM bIjuM nAma avaLavANI che. hindIbhASAmAM UlaTa bAMsI kahevAya che. prahelikA vize mAhitI nIce mujaba che. prahelikA e ukhANA samAna sthAna dharAve che. tenA dvArA tarka ane buddhi zaktinI parIkSA thAya che. prahelikA dvArA anya vyaktine saMdeha-saMzayamAM rAkhIne vastunuM nAma gupta rAkhavAmAM Ave che te zodhavAnuM hoya che. prAcIna ane madhyakAlIna samayamAM rAjakumArarAjakumArI-varakanyAnI pasaMdagImAM AvI prahelikA dvArA parIkSA thatI hatI. A pravRtti jJAna sAthe gammatanI paNa eka pravRtti tarIke samAjamAM sthAna dharAvatI hatI. prahelikA nAma yathA para saMdihayate tAdrzaguptAbhidhAnazyA 2. prahelikA eTale bIjAne saMzaya-saMdehamAM nAMkhe tevuM varNanIya vastunuM nAma. gUDhArthavALI racanAnuM ati pracalita udAharaNa kavi samayasuMdara (saM. 1646) nI racanA "rAjAno dada, sauravyam che. tenA ATha lAkha artha thAya che eTale aSTalakSI racanA tarIke prasiddha che. zahenazAha akabaranA rAja darabAramAM saM. 1649mAM A racanA vAMcavAmAM AvI hatI. kavi zAmaLa bhaTTanI naMdabatrIsImAM AvI prahelikAno prayoga thayo che. kavi gaNapatinI racanA mAdhavAnala kAmakandalA prabaMdhamAM AghAkSarI, madhyAkSarI, anyAkSarI ane vicitrAkSarI ema cAra prakAranI prahelikAo saMvAdarUpe prayojAyelI che. 3. prazna : puSka paTAri padminI likhatI lIla vilAsa caMpaka vyAlakizyA-bhaNI pIu mokalavA Asa? 148) Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttara: pavana pII pannaga valI caMpaka bhramara nivAra manmatha DaraI mahezathI Ima catavitI nArI. kavi RSabhadAse hIravijayasUri rAsanI racanA saMvata 1685mAM karI 4. Adi akSara viNa bIbaI joI madhyavinA sahukInI hoI aMtya akSara viNa bhuvana majhAri dekhI nagara nAma vicArI. (bhAti; khaMti; khaMbhA; khaMbhAti) (pA.57) lokavArtAmAM prahelikA eka lakSaNa tarIke sthAna dharAve che tene mATe hariyALI, ghAva, vara, jevA zabdaprayoga thayA che. A zabdo prahelikAnA artha sUcaka che. mANikyacaMdrasUrie pRthvIcaMdracaritanI racanA saM. 1478mAM karI che temAM buddhi cAturyanI 64 kalAnI sAthe prahelikAno vijJAnamAM samAveza karyo mahAbhAratanA bhISmaparvamAMthI kUTapraznano saMdarbha prApta thAya che. cartumizva cartumizva drAmyAM pakjhamireva ca hUyate na punadrAmyAM same viSNu prasIdatu (pA. 59) 5. zlokano kUTa zabdArtha cArathI cArathI ane bethI ane vaLI pAMcathI tathA be thI jene mATe havana thAya che te viSNu mane prasanna thAo. evo che A mahAbhArata anusmRtimAMno bhISmapitAmahano 30mo zloka che. teno spaSTArtha Rtvija RgvadI), adhyay (yajurvedI), AgnIvra (agnine AmaMtraNa karavAnI RcAo bolanAra) ane hotA (havana karanAra) e cArathI tathA kAryayajJAdika dharma havana (kriyA) sAdhana (kASThAdi) ane maMtroe cArathI ane brahmA maMtranI bhUlacUka tapAsanAra ane daSTA kriyAmAM thatI bhUlacUka 149) Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ joI sudhAranAra oLethI ane vaLI maMtro bolavA te OM zrAvayA tame sAMbhaLo astu zrI pATa yaja ane yeyajA mahe e cAra cAra be ane pAMca akSaronAM maMtrovALAM vacano sAthe tathA yajI ane voSaTa e be pAdAntavALAM vacano sAthe ja viSNune mATe havana thAya che. te viSNu mane prasanna thAo. zrImad bhAgavata, skandha - 2, adhyAya - 9, zloka 6 mAM phUTa zailIno prayoga thayo che. Izvarane oLakhavA mATe zuM karavuM? tenA pratyuttara rUpe tapa-tapa ema javAba maLyo hato. brahmAe AkAzamAMthI ka-ca-ta-Ta-5 ema pAMca vargamAM 25 akSaro che temAM 16 ane 25 mo akSara letAM 'tapa' thAya che. tapanI sAdhanAthI prabhu prApti thAya che ema arthabodha samajavo. vakrokti e kAvyanuM eka lakSaNa che. kuMtakano A mata kAvyamAM vakroktine mahattvanuM gaNe che. kAvyamAM vakrokitano prayoga vizeSa koTino kAvyAnaMda prAptimAM upayogI nIvaDe che. vakrokita eka alaMkAra che. jemAM vaktA eka AzayathI vAkya bole che. teno bIjo zloka bIjA judA arthathI vaktAne nirUttara kare che. tyAM vakrokita thAya che. A aMlakAramAM zleSa joIe to ja sArthaka bane che. dA.ta. : 'saMdhava' zabdanA be artha che. ghoDo ane mIThuM. temAM bhojananA saMbaMdhamAM mIThuM artha ane rAja darabAranA saMdarbhamAM ghoDo artha samajavAno che. aDhAramAM zatakanA aMtakALamAM thayelA kavi kAMtivijaye 32 chappAmAM hIrAbodha batrIsInI racanA karI che. temAM maMdodarI rAvaNane zikhAmaNa Ape che te vastu kendra sthAne che. udAharaNa rUpe nIceno chappo pragaTa karavAmAM Avyo che. 6. rAjanagara sama eha nArI, kAM AdarI ANo sAco rahiM jasavAli rANamaMDala mahi sANoH jUnogaDha mati khoya sIkha rAkhi akalesira rAmaparANe pAji bAMdhi lesce phatepuraH vAsaNe ema surati taNe vaDe khoIsa tuM tAharI: 150 Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavi kahe kAMti dasasira prateM bhaNati ema maMdodarI. 1 he rAjana gara viSa samAna eha sItA nArI tehane tuM AdarI kIma ANe che? chAMDi sAco rahI jasa ropi jagamAM tuM rANAonA maMDalamAMhi rayANo chauM mATe sIkha tuM chuM jUno laMkAgaDha khoI mA e mAharI sIkha akalane sire mAthe rAkhi jANato nathI zrI rAmacaMdra parANe balAtkAre pAja lAMdhIne e pura laMkAnI phateha kari lesthe eha sItAne sUrata ne vAsave Ima vaDAI khoIsa tuM tAharI kavi kAMti kahe rAvaNa prate kahaI chaI maMdodarI. IhAM rAjanagara AdiraANaM sAcora vAvi rANapura, mAMDala, mahisANo, jUnogaDha, rAmapuro, phatepura, vAsaNA, surati, vaiDi, etalA grAma nAma jANavA. zAmaLa bhaTTanI eka samasyAnuM udAharaNa nIce mujaba che. nArI nIrakhI nIca, juo lakSaNa kahuM jenAM, aMge ujaLI Apa, bApa mA kALAM tenAM. nahIM hAtha nahIM pAga, kulakSaNa tenI kAyA mukha nAsA che neNa, nahIM mamatA ke mAyA, te nahIM pazu pakSI mAnavI, nahIM jIvA jovI jadA, zAmaLa kahe sumati salakSaNA, te zodhI joze sadA. jvALa-lavaNa (mIThuM) (kAvya dohana pA. 176) prAkRta bhASAnI suprasiddha 'kuvalayamALA kathA' nI racanA. A. udyotanasUrie karI che. temAM prahelikAno prayoga thayo che. prahelikA kavinI dRSTie viziSTa prakAranI abhivyaktinI kaLA - camatkAra che to zrotAone mATe ziSTa ane buddhiyukta manoraMjananuM eka sAdhana che. mULa prAkRta kathAnA gurjarAnuvAdamAMthI prahelikA pragaTa karavAmAM AvI che. 151 Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7.prahelikAomAM vahana karAya che. aMtyAkSarI, bindumatI, aSTapiTaka, praznottara, gUDha uttara, paDhaDha, akSaro UDI gayA hoya, mAtrA UDI gaI hoya, biMduo (anusvAra) UDI gayAM hoya, cotho pAda gUDha hoya, bhaNieviyA, hRdayagAthA, ponDa, saMvidhAnaka, gAthArtha gAthArAkSasa ane pramAkSaranI racanA. bIjA paNa mahAkavioe kalpalA ane kavione duSkara evA prayogo che. kuvalayamALAe kahyuM, "he Aryaputra! tame je A lakSaNa kahyAM tenuM zuM svarUpa che?'kumAre kahyuM, "he catura! sAMbhaLa. aMtima akSara vahana karanArI prahelikA (aMtyAkSarI-aMtakaDI) govALo ane bALakomAM paNa prasiddha che ane te jANI zakAya che. bAkInuM svarUpa sAMbhaLa. jema ke jayAM akSaro hoya tyAM biMduo mUkavA, pahelA ane chellAMne choDIne. vaLI tenA artha kahevAmAM Ave te bindumati kahevAya che. te A pramANe : taM 0 0 9 0 0 0 0 ooi d 0i 0i 0 0 0 0 0 00 vI 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 600 i.. jayAre te barAbara samajAya tyAre A pramANe kahevI - taMmi mahaM vahujaNavallabhahaMsi taM kipi kaNasu sahi jeNa asaIyaNa kaNaparaMparAe kirtI samucchalaI | arthAt he sakhI! ghaNAM janane vahAlA evA tene mATe kaMIpaNa karI chUTa jethI asatIjananI karNaparaMparAthI kIrti UchaLe. batrIsa khAnAM karyA hoya athavA vastranI batrIsa gaDI karI hoya athavA batrIsa koDiyAM goThavyAM hoya ane te darekamAM zlokano eka eka akSara mUkavo te aSTapiTaka kahevAya che, aSTapiTaka nIce pramANe lakhavuM : 152) Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sa | ma | la | ga | sa | ka | Na pra | na | rva | rmA | je | ja | ti | sa rva | ga | mAM | lya | 4 | lyA | kA | zuM | dhA | sa | gha | NAM | na | ya | zA | na | jayAre buddhithI zloka jANI zakAya tyAre teno pATha bolI javoH sarva - maMgala -mAMgalya sarva - kalyANa - kAraNa.. pradhAna sarva dharmANAM jaina jayati zAsana catura puruSane be, traNa athavA cAra prazno pUkyA hoya ane e badhAno uttara eka ja padamAM AvI jAya to tene praznottara kahe che. jema ke, "jIvonuM jIvita zuM che? vidagdha puruSone vAraNa karavAmAM kayo zabda hoya che? ane jaLamAM bhamarAnuM rakSaNa karanAra maMdira kayuM te kaho!" jo, jANIe to "kamaLa' kahevuM. A praznottara paNa, he priyA! ghaNAM bhedavALo che. jema ke eka samAna arthavALo, bIjo judA arthavALo ane trIjo vaLI mizra hoya. koI AlApaka hoya, koI liMgabhedavALo hoya, koI vibhaktibhedavALo hoya, koI kAlabheTavALo hoya, koI kArakabhinna hoya, koI vacanabhinna hoya, koI vaLI saMskRta, prAkRta, apabhraMza, paizAcI, mAgadhI, rAkSasI, mizra, koI vaLI Adi - uttara to koI bahira - uttara hoya. A samagra samasyAo kahevA mATe koNa samartha che? have gUDha uttaravALI kahuM chuM. praznamAM ja uttara gUDha rahelo hoya, bIjAne ThagavAmAM je catura hoya te "gUDha uttara' kahevAya che. jema ke - kamalANa karthI jammu kANi vAviyasaMti pAMDayarIyAi ! ke kAma sarANi caMda-kiraNa-johA-samUheNuM II kamaLano janma kyAM? puMDarIka (kamaLa) kyAM vikAsa pAme che? caMdrIkaraNa sahita jyotsanA samUha sAthe kAmabANo kyAM? ahIM zlokamAM ja uttara rahelo che. kamaLano janma kyAM? ka eTale pANImAM. puMDarIka kyAM vikAsa pAme che? (153) Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saraNi eTale sarovaramAM ane bANo kyAM? to ene sAthe goThavavAthI uttara maLaze kesarANi - kesarAo. je pUchavAmAM Ave teno javAba ApavAmAM Ave paNa aMdhanI jema na jANe evI pragaTa ane gUDha racanAne "paDhaDhuM kahevAmAM Ave che. jema ke, A sarva koNa karyuM? konA vaDe adhiSThita thaI deha vahana karAya che? konAthI jIvo jIve che? je tane pUchyuM teno javAba kahe. jo jANato hoya to kahe ke koNe A sarva karyuM? prajApatie. prajApati kone kahevAya? kaH eTale AtmA kahevAya; ka paTela pANI kahevAya. mATe teNe sarva kareluM che. jemAM eka akSara ocho thAya to zleSa UDI jAya paNa joDIne akSara aMdara goThavAya to barAbara thaI jAya te akSarapruta kahevAya che. te A pramANe, tAjA dhUpanI gaMdhayukta, devasamUho vaDe sevAtI, grISmamAM paNa zizira mAphaka ThaMDaka ApanAra te vakulAvali manohara che. jo jANatI hoya to kahe. javAba - te devakulAvali manohara che. jemAM kriyAno lopa thAya ane mAtrAnA sabhAvathI tabhAva rahe to mAtrATyuta kahevAya. evI ja rIte biMduTyuta paNa samajavI. pravAsethI pAcho Avelo musAphara zaradaRtunA jaLa jevAM priyAnAM svAbhAvika ujjavaLa (paI) capaLa ane svaccha vacanonI tRSNAvALo bane che. have ahIM UDI gayelI I mAtrA goThavIe (pathai ne badale pachI to zaradaRtunA jaLanI mAphaka vacanapAna kare che ema artha thAya. have biMdumruta A pramANe : azucimAM azuci, durgadhImAM durgadhI, hajAro DAhyAoe niMdita evA jagala' (madirAno nIceno padArtha) ne koNa khAya? ahIM jo biMdu mUkavAmAM Ave to jaMgala' (arthAt mAMsa) thAya. (15) Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gUDha cotho pAda" e nAmalakSaNavALI samasyAmAM prathama traNa pAdamAM | cotho pAda chupAyelo hoya che. gUDha cotho pAda A pramANe : suNo bhAmieso AsaNaM madhuliMga-patto haM. karNade suNavayaNe. zUnya bhaNuM chuM, mRtyunAM cihno najIka jaNAya tevo banyo chuM. tuM kAna de ane vacana sAMbhaLa. AmAM cotho gUDha pAda kayo che? subhae AliMgaNa desu he subhaga! tuM AliMgana Apa. bAkInI samasyAonuM lakSaNa paNa nAmathI ja jANavuM. "bhaNieviyA' A pramANe jANavI. eka buddha bhikSuke kahyuM ke kAramAM rahIne bhikSA Apa to he hAlikaputrI! tuM zerImAM jaladI kema nIkaLI? ahIM bhikSA mATe nIkaLelA bhikSue maThamAM AvavA saMketa karyo. hiyayaM gAthA A pramANe : vahelI savAre hAlikapatnI prathama gharanA bAraNAMmAMthI bahAra nIkaLI tyAre kalaMbapuSpa dekhIne duHkhI thayelI raDavA lAgI. ahIM kalaMbapuSpa sthApana karIne priyatame nakkI karelA saMketano bhaMga karyo evo artha che. poha' A pramANe : huM kadApi zayanamAM ramI nathI. temaja sujanamAM koI vakhata vasavATa karyo nathI. nAma paNa meM grahaNa karyuM nathI. kema? kAraNa ke priyatama paradeza gayA che tene yAda karuM chuM. A pramANe paNa posDa' thAya - (155) Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tenI sAthe ja meM ramaNa karyuM che. tenA vakSasthaLamAM vAsa karyo che. huM ene priya kahetI hatI. e ja mAruM bharaNapoSaNa karo. gAthArdha A pramANe : lajjAno tyAga karI mane kaMThamAM grahaNa kara e teM sAMbhaLyuM na hatuM? caMdranI jema kalAnA sthAna jevo priya abhyarthanA karo. gAthArtha A pramANe : nayanane AnaMda ApanAra, zAMti utpanna karanAra, kiraNo prasarAvanAra (athavA hAtha laMbAvanAra), kaLAsthAna jevo priya abhyarthanA karavA chatAM meLavI zakAto nathI. 'saMvidhAnaka' A pramANe :-- are, te nirlajjane kaheje ke AvuM paraloka viruddha kArya karIne to aMdhakAravALI gho2 narakamAM saMbalivanamAM javuM paDe che. ahIM saMvidhAnaka che. koIe prArthanA karavA dUtIne mokalI tyAre kopelI nAyikA tene javAba Ape che. 52dAragamana karavAthI nizcita narakamAM phUTa saMbalivanamAM pheMkAya che. paraMtu ahIM teNe saMketa Apyo. paraloka eTaluM pArakuM mANasa arthAt dUtI. A kArya mATe tAre saMbalivanamAM javuM. kaye vakhate? aMdhakAra samaye. he puruSa! tAre tyAM AvavuM. huM paNa tyAM AvIza. A pramANe saMvidhAnaka. gAthArAkSasa A pramANe : ATaluM ja mAtra kahetAM pathika mUrchA pAmyo. A pAchaLanuM ardhuM caraNa che. AgaLanuM caraNa kayuM? 'tene rAkSasa jevuM sarvatra lAge che.' 'prathamAkSaranI racanA' A pramANe : dAna, dayA ane dAkSiNyavALI, sarva tattva pratye saumya prakRtivALI ane haMsI mAphaka zuddha pakSavALI hovAthI tuM darzanIya che. ahIM pAdanA prathama akSaro levAthI 'dAsoDahaM' e pramANe tenI 156 Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhilASA karanAre lakhI mokalyA. 8. kavi jayavaMtasUrinI zRMgAramaMjarI-zIlavatI rAsanI racanAmAM ajitana ane zIlavatI vaccenA vArtAlApamAM samasyAno prayoga thayo che. madhyakAlIna kAvyomAM A prakAranuM eka lakSaNa kAvyamAM AkarSaNa jamAve che. jijJAsApUrtithI paritoSa anubhavAya che. namUnArUpe rAsanI samasyAonI mAhitI nIce pramANe che. ajitasena-zIlavatInA buddhicAturyano paNa tenAthI paricaya thAya che. varNanAtmaka hariyALIonI racanAnA mULamAM samasyA rahelI che. ajIta uvAca : kuNa niSedhA ratha havaI, kuNa pazcima dizi svAmi gorI kamalA-nAha kuNa, kuNa havaI dharaNI nAma. 385 zIlavatI uvAca : ................. ajIta uvAca : dhana dhana stana pIna yuga, nirjita navani kuraMgi, nananana mamamana ahaI aha, kuNa kahaI pahilaI saMgi. 386 zIlavatI uvAca - navavadhU, varNotarajAti. 17 ajIta uvAca :laMpaTa zira pIyuSa-priya, azrucI bhUcara nAma, vasaMga uttama bhaya kuhu, kehavuM bhamara sujANa. 387 zIlavatI uvAcaH jAtIsumanasisAdara, aSTadalakamalajAti. 18 ka h (4 (157) Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ajIta uvAca :jagamAM azruci kisiu havaI, komala siMu kamalAha. damayaMti varanAma tana, nAma kisiu kaTakAMha. 388 sarala kisi6 paMkaja-nali, kuMNa rakhuI nagarAMta, kisiphe jaNAvaI AcaraNa, kavaNa sahAya khalAha. 389 kuNa niSedhA ratha havaI, brAhmaNa vallabha koI, mukhamaMDana kehavu nIMca jana, virahI kehavuM joI. 390 zIlavatI uvAca : madanavedanAsAkula, 18, maMjarIsanAthajAti 1, aSTadalakamala 2, gomutritA 3, vyastasmata 4, bahirvAdhikA 5, dvicitragarbhita 18. nA sA Eas ajita uvAca :jala abhi mAnasa kusuma-sara, maherava majhima kaleza, sukha bhaya gahavara nAma kuNa, gorI uttara disi. 391 zIlavatI uvAcaH kaMdarpa 1, kaMdala 2, kaMdara3, kAkapadottarajAti. 19 sa 158) Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ajita uvAca:sasi upampa nivedya kuNa, vana-vairI kuNa hoI, rativara jalacara ThAya kuNa, bhaya vici akSara koI. 392 zIlavatI uvAcaH vadana, madana, maMthArajAti. 21 ajita uvAca: maraNa thakI kuNa dohila 1, ora kisi6 kari jAI 2, ahivara vAsa 3, ekAMta vaca 4, vairImmara 5, timirAha 6, 393 kaSTanAMma 7, varNAtya kuNa 8, zrIbIcI kehavu mAra9, paMkhI 10, divasaha nAma kuNa 11, balibhadra AyudhasAra 12. 394 gorI rativara nAma kuNa 13, gorasathI myuM hoI 14, kamalApati 15 kahevuM dohila, hariNa vibhAsI joI. 395 saMkhaha vairI kuNa havaI 17, suMdarI manasuM joI, satara prazna maI pUchIyAM, eka padi uttara deI. 396 zIlavatI uvAca - sarvatobhadrajAti 22. | 2 | vira hara | bi | ha | hara ravi viha ha | vi viha ha1 |vira | 3 | 4 | 5 | 6 | la7 8 | 29 aha| hala | vi havi aH | viha2 | 11 12 13 14 15 16 17 | 159) Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aDhAramI sadInA madhyakALamAM kavi zAmaLa bhaTTanI padyakRtio prApta thAya che temAM A kavinI padyavArtAo vizeSa lokapriya che. temAM samasyAonuM nirUpaNa thavAthI AvI vArtAo sarvasAdhAraNa janatAne vadhu priya lAge che. emanI raMgadarzI zailInuM AkarSaNa samasyAo che - nAyaka-nAyikA ane gauNa pAtro catura-hoMziyAra che ema samasyA uparathI jANavA maLe che. "rAsa' racanAmAM paNa samasyAno prayoga thayo che. strI-purUSa ekabIjAne samasyA pUche che ane teno pratyuttara meLave che. samasyAnA pratyuttaramAM pAtranA buddhicAturyano viziSTa guNa jANavA maLe che. kavi zAmaLa bhaTanI naMdabatrIsI ane padmAvatI kRtimAM A saMdarbha prApta thAya che. te samasyA arthacamatkRtivALI laghu racanA che. temAM ekabIjAne kahevAmAM AvelI paMktithI anya paMktio dvArA artha pUrNa karavAno hoya che. kavitva zaktinuM eka viziSTa lakSaNa A prakAranI racanAomAM daSTigocara thAya che. temAM prathama caraNane AdhAre bAkInAM traNa caraNa pUrNa karavAnAM hoya che. arvAcIna kALamAM "pAdapUrti zabda prayoga thayo che. tevI ja A samasyApUrtinI racanA che. eTale tricaraNa samasyA evuM nAma ApavAmAM AvyuM che. chUTAM vAkyo ApIne bIjA vAkyo dvArA artha pUrNa vAkyanI racanA karavAmAM Ave che te vAkya samasyA che. saMskRta-prAkRta ane gujarAtI bhASAmAM "pAdapUrtinI racanA e samasyAno ja paryAya che. samasyA eTale camatkRtivALI kAvya racanA ema spaSTatA thAya che. gujarAtI bhASAmAM pAdapUrti kavi saMmelana ane muzAyarAmAM pracalita che. yuvaka mahotsavamAM sAhitya vibhAganI pravRttimAM pAdapUrti dvArA spardhakone kAvya racanA karavA mATe AhvAna ApavAmAM Ave che. A paNa samasyAnA paryAyarUpe gaNAya che. tenA dvArA sabhAmAM zrotAonuM manoraMjana karavAno hetu hovAnI sAthe A pravRttithI koIvAra uttama kAvyakRti paNa prApta thAya che. prahelikAno eka prakAra kUTa prazna che. aMgrejImAM tene pajhala kahe che. je racanAno artha samajAya nahi, gUMcavaNamAM paDI javAya ane anya dvArA ke sva-puruSArthathI sAco artha satya jANI zakAya te kUTa prazna kahevAya che. temAM 16) Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paurANika ke aitihAsika pAtrothI abhivyakti thAya che. madhyakAlIna sAhityanI jJAna ane bhakti mArganI keTalIka racanAomAM Avo saMdarbha prApta thAya che. dhIrA bhagatanI avaLavANInAM pado A prakAranAM daSTAMtarUpa che. pro. hIrAlAla Ara. kApaDiyAe hariyALI vize zrI siddhacakramAsikanA 12mA varSanA trIjA aMkamAM keTalIka vigato pragaTa karI che tenI mAhitI A svarUpanA saMdarbhamAM pragaTa karavAmAM AvI che. pa. pU. AgamoddhAraka sAgarAnaMdasUrinA sahayogathI pro. kApaDiyAe hariyALIonA artha AtmasAta karyA hatA ane hariyALIonI racanA paNa karI che. jaina sAhityamAM eka mAtra pro. kApaDiyAnuM hariyALI kAvya prakAramAM aitihAsika gaurava pradAna karAve tevuM che. prAkRta saMdarbha: jaya vallabha kRta hiyAlI- vajInAM 14 pado prAkRtamAM prApta thAya che. zrI lakSmaNa gaNi kRta - supAsanA caritramAM prahelikAno prayoga thayo zrI jJAnavimalasUrinA prAkRta ane saMskRtamAM zrIpALa caritramAM hariyALIo sthAna dharAve che. kaLikALa sarvajJa hemacaMdrAcArya kRta kAvyAnuzAsanathI prahelikA prApta thAya che. ratnazekharasUri racita 'AcAra pradIpa' graMthamAM hariyALIono samAveza thayo che. kavi daMDinA kAvyAdarzanamAM 16 prahelikAo che. sarasvatI kaMThAbharaNa graMthamAMthI prahelikAo prApta thAya che. subhASita ratna bhAMDAgAramAM 39 prahelikAono saMcaya thayo che. (16 1) (16 1) Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A prAcIna saMdarbho uparathI hariyALInI bhUmikA jANI zakAya che ane kAvya tarIke paNa prAcIna che. mULa saMskRta-prAkRta ane pachI gujarAtImAM hariyALIo racAI che. hindI, aMgrejI, marAThI, baMgALI vagere bhASAomAM A prakAranAM kAvyono saMdarbha prApta thAya che. jaina sAhityanI A camatkArapUrNa ane buddhicAturyavALI hariyALIo kAvya vizvamAM gauravaprada sthAna dharAve che. hariyALI svarUpa ane vibhAvanAmAM hariyALI vize sArtha mAhitI pragaTa karI che te pustakane AdhAre hariyALIo vize ajaba-gajabanI mAhitI prApta thAya tema che. A bhUmikA hariyALI samajavA mATe upakAraka nIvaDe tevI che. saMdarbha sUcI: 1. guja. sAhitya sva. pA. 50 2. guja. sAhitya sva. pA. 55 3. guja. sAhitya sva. pA. para 4. guja. sAhityasva. pA. 27 5. guja. sAhitya sva. pA. 29 6. guja. sAhitya sva. pA. 66 7. kuvalayamALA pA. 245 thI 248 8. zRMgAramaMjarI pA. 31 thI 33 (1 6 2) Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 14. bhAsa - bhAsa laghu kAvyaprakAra hovAnI sAthe caritrAtmaka nirUpaNavALI dIrghakRtio paNa prApta thAya che. kavi samayasuMdaranI 'bhAsa' racanAo bhakti pradhAna che tenA dvArA kavinI abhUtapUrva prabhubhaktino paricaya thAya che. atre anya bhAsa racanAono paricaya ApavAmAM Avyo che te uparathI madhyakAlIna samayanA alpaparicita bhAsa kAvya vize vizeSa mAhitI prApta thAya che. zatruMjaya bhAsa athavA unAraDA dhavala 16mI sadInA prathama tabakkAmAM thayelA zrI zAMtisUrie zatruMjaya bhAsanI 11 gAthAmAM racanA karI che. racanA kALa saM. 1535 pahelAMno saMbhave che. "bhAsa' saMjJAvALI uparokta kRti bhaktigIta samAna che. kavi samayasuMdare prabhu bhakti ane tIrtha viSayaka bhAsanI racanA karI che eTale "bhAsa" e bhakti gItanA eka prakAra tarIke paNa prApta thAya che. namUnArUpe paMktio nIce pramANe che : Adi - kari kavi jaNaNi pasAuM, haMmaI sarasati radaIm vayaNalAM e gAyasa tIratharAu haMmaI setraja setraja bhavasAyara taNauM e. (1) aMta - dUri thikau nahIM dUri haMmaI jaI kima jaI kima Ujama upajaIe Ima bolAI zAMtisUri haMmaI setruja zetruja haI dhari AMgaNaIe. (1-155) bhAsa 1. kalpasUtra vyAkhyAna tathA kAlakasUri bhAsa A bhAsanI racanA pIMpalagacchanA A. guNaratnasUrinA ziSya Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ANaMdamerue karI che. racanA samayanI cokkasa mAhitI prApta thatI nathI paNa A. guNaratnasUrino pratimA lekha saM. 1513no che te uparathI kRtino samaya A saMvatanI AsapAsano hovAno saMbhava che. kRtinA AraMbhamAM nIce mujaba mAhitI prApta thAya che. 'mahAvIra kalpe prathama vyAkhyAne bhAsa' kula ATha vyAkhyAna che ane navamA vyAkhyAnamAM kAlikasUri bhAsanuM vRttAMta che. (pA. 1-105) 2. thAvaccAkumAra bhAsa athavA gIta 16mI sadInA prAraMbhakALamAM kavi depAla vidyamAna hatA. kavie caritrAtmaka mAhitI ApIne racanA karI che. sajjhAya mALAmAM AkRti pragaTa thaI che. 'bhAsa' nAmanI saMjJA ApI che paNa sajjhAya tarIke vadhu pracalita che. (pA. 1-138) 3. gajasukumALa RSi-rAsa athavA coDhALiyuM DhALiyAM - bhAsa kavi zubhavardhanaziSyanI A racanA saM. 15mInA samaya pahelAnI che. kavie 57 DhALamAM gajasukumALanA jIvanano vistRta paricaya Apyo che. kavie rAsa-DhALiyAM ane bhAsa evo zabda prayoga karyo che. hakIkatamAM to A kRti rAsa saMjJA mATe vadhu anukULa che. (pA. 1-319) 4. aDhAra pApasthAnaka parihAra bhASA - bhAsa - soLamI sadInA trIjA tabakkAmAM thayelA brahma muni - A. vinayacaMdrasUri nAmathI vikhyAta hatA. pU. zrIe aDhAra pApa sthAnaka parihAra 'bhASA' - 'bhAsa' evI saMjJA ApIne kAvyaracanA karI che. sajjhAya mALA bhA. 1, saM. 1978mAM pragaTa thayela che, temAM koI jagyAe bhAsano nAmollekha thayo nathI paNa sajjhAya-svAdhyAya evA zabdaprayogo thayA che. kAvyanA aMtargata vicAro jotAM sajjhAya nAma ucita lAge che. kAraNa ke sajhAyamAM tyAga-vairAgya bhAvanI puSTi thAya tevA vicAro mahattvanA gaNAya che. jIvAtmA 18 164 Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pApasthAnakanI pravRttimAMthI mukta thAya ane zubha bhAvamAM pravRtta thaI AtmavikAsa kare te dRSTie sajhAya nAma caritArtha thAya che. kavinI A prakAranI bIjI kRti - uttarAdhyayana 5. 36 adhyayana gIta athavA sajhAya athavA bhAsa e nAmathI saM. 1599 pahelAMno racanAsamaya hovAno saMbhava che. kavie dareka adhyAyanA vicArone dezIbaddha kAvya racanAmAM sthAna ApyuM che. sajhAyamALA bhA. 1 mAM A 36 adhyAyanI sajajhAyo pragaTa thaI che. 36mA adhyayanamAM "bhAsa' zabda prayoga thayo che. e bhAsa saMkhepeI sArI re, chatrIsa adhyayana vicArI, zrI brahma kahe che jene bhaNaspere, te maMgala kamalA lahasya." 21 (pA. 1-317) 6. dazArNabhadra bhAsa 17mI sadInA madhyakALamAM thayelA kavi umAzaMde dazArNabhadra bhAsa pa6 kaDInI racanA saM. 1568mAM karI che. kavinA zabdo che : bhAsa hemANaMda muni kahI pravacana vacana jagIsare." (pA. 2-243) 7. soLa satI bhAsa: pArzvacandragacchanA zravaNa RSinA ziSya kavi megharAje soLa satInA bhAsanI racanA karI che. kavie bhAsa athavA sajhAya athavA "rAsa" ema traNa kAvyasaMjJAono prayoga karyo che. dareka satI vize eka bhAsa-sajhAyanI racanA karI che. kavie caritrAtmaka nirUpaNa dvArA satIonA satItva ane zIlano mahimA gAyo che. jaina sAhityanI racanAnI eka vizeSatA che ke muni kavioe racanAnA AdhArabhUta graMthano paNa kAvyamAM ullekha karyo che. kavinA zabdo che: (165) Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "zrI zIlopadeza mAlAdika graMthe sola satI guNa kahIejI, bhaNatAM guNatAM jehane nAme aSTa mahA siddhi lahIejI." sajhAyamALA bhA. 1 pA. 166mAM soLa satIonI sajhAya-bhAsa pragaTa thayela che. (pA. 3-6) 8. kavi megharAjAnI bIjI racanA jJAtAsUtra 19 adhyayanI sajhAyabhAsa prakAzita thayela che. 19mA adhyayananI puMDarIka-kaMDarIka sajhAyanI trIjI DhALamAM 'bhAsa'no prayoga thayo che. deva guru kerI sAnidhyee ema kIdhI bhAsa ke, naranArI ahoniza bhaNoe pUro mananI Asare." 15 (pA. 3-6). 9. vayarasvAmI DhALa baMdha - sajhAya athavA bhAsaH aDhAramI sadInA zAMtiSa upA.nA ziSya jinaharSa (jasarAja)nI vayarasvAmInI sajhAya bhAsanI racanA 15 DhALamAM saM. 1759nI prApta thAya che. kavie kAvyane aMte DhALano ullekha karyo che. thaI DhAla pannara ullasiMre, bhaNatAM suNatAM sukha thAsya re." pArthacandra gacchanA brahmamuni, mahAmahopAdhyAya megharAja, jinaharSanI racanAomAM sajajhAya saMjJAnI sAthe bhAsa'no prayoga vizeSa rIte thayo che. 10. 11 aMganI sajhAya athavA bhAsa 18mI sadInA amarakIrtine varelA upA. yazovijayajInI saMskRta ane gujarAtI bhASAnI kRtio jaina samAjamAM vizeSa lokapriya che. jaina darzananA siddhAMtone kAvyavANImAM pragaTa karIne sarvasAdhAraNa janatA sudhI pahoMcADavAnuM puNya kArya karanAra pU. zrIe 11 aMganI sajhAyanI racanAne 'bhAsa" saMjJA ApI che. saM. 1722nI A racanA dvArA AcArAMga Adi 11 aMga sUtrono Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI bhASAmAM mitAkSarI paricaya prApta thAya che. jaina sAdhu kavioe Agama graMthono abhyAsa karIne vividha prakAranI kAvya kRtio dvArA sarva sAdhAraNa janatAne jaina darzananA mULabhUta jJAna vArasAnuM AtmopayogI jJAna pradAna karavAno prazasya ane preraNAdAyI purUSArtha karyo che. (pA. 4-207). 11. jJAtA sUtra 19 adhyayana bhAsaH aDhAramI sadInA bIjA tabakkAmAM thayelA tapagacchanA harSavijayanA ziSya muni prItivijayajIe jJAtAsUtra 19 adhyayana-sajhAyanI racanA karI che ane sakjhAya sAthe "bhAsa' saMjJAprayoga karyo che. (pA. 4-381) 12. kalpasUtra vyAkhyAna, bhAsa athavA DhALabaddha : 18mI sadInA prAraMbhakALamAM thayelA pU. A. jJAnavimalasUrinI 'bhAsa" saMjJAvALI kRti kalpasUtranA vyAkhyAnanA vicArone kendramAM rAkhIne 17 DhALamAM racAI che. kavinA zabdo che : jJAnavimala vaSaNi, suNe bhavi jaNa jAMNa, hoI koDI kalyANa. ho. rAjI. Iti aThAIdina bhAsa. kavie prathama vyAkhyAnanA aMte paNa bhAsa zabda prayoga karyo che. Iti kalpa vyAkhyAnAdhikAre prathama vyAkhyAna bhAsa." dareka vyAkhyAnane aMte upara pramANe viSayano ullekha karIne aMtamAM bhAsa" zabdano prayoga karIne "bhAsa" saMjJAvALI kRti che ema spaSTatA karI che. (pA. 4-404) 13. paryuSaNa parva vyAkhyAnanI sajhAya athavA bhAsa (kalpasUtra) tapagacchanA samAvijayanA ziSya mANikyavijaye uparokta "bhAsa Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kRtinI 11 DhALamAM racanA karI che. A racanA jaina prAcIna stavanAdi saMgrahamAM prakAzita thaI che. kavie kalpasUtranA vyAkhyAnanA vicArone kendramAM rAkhIne bhAsa racanA karI che. mANijya vijayajI aDhAramI sadInA madhyakALamAM thayA hatA. (pA. 5-42) 14. 14 guNa sthAnaka bhAsa - sajhAya - stavanaH 18mI sadImAM vijayaprabhasUrinA samayamAM thayelA maNivijayajIe uparokta bhAsanI racanA karIne 14 guNa sthAnaka jevA kaThina viSayanA vicAro kAvyavANImAM vyakta karyA che. bhAsa prakAranI racanAo caritrAtmaka prApta thAya che. paNa A kavie jaina darzanamAM AtmavikAsanA kramanuM nirUpaNa karIne kAvyaracanA karI che. eTale A racanA jaina darzananA mahattvanA siddhAMtonA eka bhAgarUpe che. kavie sajhAya-stavananI sAthe "bhAsa' saMjJAno prayoga karyo che. A kAvyakRti jinendra bhaktiprakAzamAM pragaTa thaI che. (pA. pa-70) 15. guru bhAsaH aDhAramI sadInA madhyakALamAM thayelA udayaratnajInI kRtio tyAga, vairAgya ane bhakti bhAvanAthI samRddha che. guru bhAsanI racanA guru pratyenA samarpaNazIla bhaktinI pratIka che. hIraratnasUri bhAsa, jayaratnasUri bhAsa, bhAvaratnasUri bhAsa, dAnaratnasUri bhAsa - uparokta cAra bhAsano mANekamuninAM copaDAmAM saMcaya thayo che. "bhAsa' racanAomAM viSaya vaividhya ane navInatAnI dRSTie muni udayaratnanuM pradAna noMdhapAtra che. (pA. 114) 15. sAdhu guNa mAsa : kavi lAvaNyacaMdrae uparokta bhAsanI racanA 4 DhALamAM saM. 1734nA samayanI AsapAsa karI hatI. (1 68) Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A bhAsa kRtionA zIrSakamAM stavana-sajjhAya ane DhALano prayoga thayo che. viSayavastu tarIke Agama graMtho, pUrve thaI gayelA mahAtmAo ane jaina darzananA siddhAMtono samAveza thAya che. badhI ja kRtiomAM vividha dezIono prayoga thayo che. 16mI sadIthI bhAsa racanAono prAraMbha thayo hato ane aDhAramI sadI sudhImAM bhAsa kRtio racAI che. lagabhaga 300 thI 350 varSanA samaya daramyAna bhAsa racanAo thaI che. madhyakAlIna kAvya paraMparAnusAra kavioe racanA samaya, mahino, tithi, sthaLa, guruparaMparA ane phaLazruti, sarasvatI, guruvaMdanA vagere lakSaNono prayoga karyo che. bhAsa kAvyo bhASA vikAsanI dRSTie aitihAsika mAhitI prApta karavAmAM upayogI ane AdhArabhUta sAdhana che. jaina sAhityanI alpa paricita 'bhAsa' kAvya aMgenI mAhitI jJAnapipAsuvargane jJAnaprAptinI sAthe sAhitya samRddhinuM digdarzana karAvavAmAM upayogI nIvaDe tema che. 16. zrI dharmalakSmImahattarA bhAsa : jaina sAhityamAM moTAbhAganI kAvya kRtionA viSayomAM deva-guru ane dharmano vizeSa prayoga thayo che. guru viSayaka kRtiomAM saMyama jIvanano svIkAra karIne zAsananI prabhAvanAno Adarza vyakta thayo che. dharmalakSmI mahattarA 'bhAsa' no viSaya dharmalakSmI mahattarAnA jIvananuM caritrAtmaka nirUpaNa sAta DhALamAM karavAmAM AvyuM che. A bhAsanI racanA ozavALa vaMzanA AnaMdamunie saM. 1577mAM karI che. khaMbhAtanA sonI siMha (sIhu) ane tenI patnI ramAdevInI putrI melAIe ratnAkaragacchanA sthApaka ratnAkara siMhasUri pAse saM. 1491mAM dIkSA grahaNa karI hatI. A khaMbhAta gAmanI melAI putrI e saMyama dIkSA aMgIkAra karIne dharmalakSmI sAdhvI tarIke ratnatrayInI ArAdhanA karI hatI. teNIe aMga, bhASA-lipi ane prakaraNa graMthono abhyAsa karyo hato. bAla brahmacAriNI sAdhvIjIne saM. 1501mAM mahattarApada pradAna karavAmAM AvyuM hatuM ane apUrva 169 Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ullAsathI vaibhava yukta padapradAna mahotsava ujavAyo hato. uparokta viSayane anulakSIne kavie dharmalakSmI mahattarA bhAsanI racanA sAta DhALamAM karI che. kavie sAtamI DhALanI 50mI kaDImAM 'bhAsa' zabda prayoga thayo che. madhyakAlIna kavioe je te kAvya prakArano potAnI kRtimAM AraMbha ke aMtamAM ullekha karela che. che. 'zrI muhattarA e bhAsa karesi, osavaMsi AnaMdamuni.' uparokta bhAsa caritrAtmaka nirUpaNanA dRSTAMtarUpe pragaTa karavAmAM AvyA 17. sImaMdhara svAmI bhAsa sImaMdhara sAmI suNeI eka mo2I mani Arita hoI acarata muja hRdaya bhItari svAmI tuM vasiI vasaI / e loka mAMhi Ima kahIje mahA videhe chaI te kisII eha saMdiha pUchau zrI sImaMdhara sAmIyA bhagata bholI bhaNI kaha Isau hIyaDa laI vizvAsIyA. 1 jima ravi viralau kamalA vikAsaI nimatima prabhu tuM muja mani ullAsaI ullAsa kirau anaMta bala tumaI baligrahiu ApaNeI jANIpriI jau nIsaI muja manIthI kau mATI pamaI cautIza atizaya sahI svAmI bAra paraSada sohae tuM viharamANa mahA videha tuM zriNI tribhuvana mohae. 2 Aja udayavaMta prabhu tuM kevalI parataSi pekhutava pUjaI manarulI. muja phali pUrau kamma cUrau anaMta anaMto bhavataNAM tumha nAma letA, pApanAsaI kIyA chaIje ama harSa dhaNI, ihArachukA samarau svAmI tumha naI jJAnabalI jANeI sIuM dharama lAbha jima huM zItalau tima na dIuM te 170 Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAraNa kIsIu svAmI tumhAraI parisari kisadA ahiM hiIM havana ehalI saMpadA || saMpadA nahi te ahiM nahi hitI vicIData patithaI havi // guru yAti sahiji guNa karaI naI kirtI prabhu parijjuI eka jaMbudvIpa mAMhi svAmI sahUI ko vasaI? kisI kAraNa ohIna dIptakAya dhanasaMzaya pAcha2I mAraga mugatino che vahaI bahu tumhe kahuI IMhA nahi molAvaDau ahiA asaMbhava pekhivA naI svAmI tuM savaNe suNeu Ima bhaNaI khImau seva mAgau, mayA karI muja vinatI suNau II / / Iti sImaMdhara svAmI bhAsa / / sImaMdhara svAmI bhAsanI racanA udayavaMta munie karI che. bhAsa eka bhakti pradhAna kAvya kRti che. samayasuMdaranI A prakAranI bhAsa kRtio kusumAMjalimAM saMcita thaI che. tevI ja A bhakti pradhAna racanA che. bhalAbholA hRdayathI ApanI bhakti haiyAmAM vasI gaI che. sUrya kamaLane vikasAve che tema bhaktithI mAruM haiyuM harSollAsa anubhave che. sImaMdhara svAmI bhagavAna 34 atizaya yukta che. bAra paSaMdAmAM dezanA ApatA birAjamAna che. prabhu mahAvidehamAM vicarI rahyA che. prabhu kevaLajJAnI che ane tribhuvanamAM emano mahimA aparaMpAra che. AvA prabhune nirakhIne haiyuM AnaMda anubhave che. ApanA nAma smaraNathI pApano nAza thAya che. bhakta bharatakSetramAM che. bhagavAna mahAvideha kSetramAM che. he prabhu! Apane tyAM muktino mArga che. ame mahAvidehamAM AvI zakatA nathI. jJAnamAM ApanAM darzana thAya che. ApanI sevA-bhakti-pUjA karavAnI haiyAmAM tIvra bhAvanA pUrNa thAya evI ApazrIne vinaMtI karuM chuM. mahAvideha kSetramAM vicarI rahelA zrI sImaMdhara svAmIne vinaMtIrUpe A bhaktigItanI racanA thaI che. bhaktahRdayamAM prabhu vasI gayA che ane 171 Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaktibhAvathI emano mahimA gAvAmAM Avyo che. jaina sAhityamAM madhyakAlIna gItonI racanA moTI saMkhyAmAM che. gIta kAvyanA namUnArUpe sImaMdhara svAmI bhAsanI racanA bhAvavAhI che. sAmAnya rIte chellI kaDImAM kavinA nAmano ullekha hoya che. A mAsamAM bhAsanI madhyamAM "Aja udayavaMta prabhu paMktine AdhAre kavinuM nAma udayavaMta samajAya che. saMdarbhasUci: 1. jaina gurja. kavi pA. 11papa jaina gurja. kavi pA. 1/105 jaina gurja. kavi pA. 1/138 4. jaina gurja. kavi pA. 1319 sajhAya saMgraha jaina gurja. kavi pA. 1/317 pA. 2243 8. jaina gurja. kavi pA. 3/5 jaina gurja, kavi pA. 3/6 10, jaina gurja. kavi pA. 4/132 11. jaina gurja. kavi pA. 4207 12. jaina gurja. kavi pA.4/381 13. jaina gurja. kavi pA. 4/404 14. jaina gurja. kavi pA. 542 15. jaina gurja. kavi pA. 5/70 16. jaina gurja. kavi pA. pa/114 17. jaina gurja. kavi pA. 215 jaina gurja. kavi pA. juo vyo Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavi samayasuMdaranAM bhAsa kAvyono paricaya jaina sAhityamAM bhakti mArganI vividha prakAranI kAvya kRtio sarjAI che temAM 17mI sadInA madhyakALamAM thayelA kharataragacchanA kavi samayasuMdaranI A prakAranI kRtio bhAsa-stavana-gIta-sajajhAya, khyAla, pada ane tarja prasiddha che. bhAsa rAjasthAnI chaMda che. kaMDakhA chaMdanuM mALAntara che. bhAsanI racanA jaina kAvya prakAranA vikAsamAM noMdhapAtra siddhi darzAve che. bhAsa' no artha prakAza, jhAMkhI, AbhAsa, prakAza pADavo, bolavuM athavA kahevuM thAya che. sAhityanI dRSTie zabdonA mAdhyama dvArA kahevAno artha samajavAno che. jaina sAhityamAM bhAsa racanAothI munijIvana, satIonA jIvananI yazagAthA, AcAryonA jIvananA prasaMgo, gurumahimA vagere viSayonI prApti thAya che. "bhAsa' laghukAvya prakAra che tema chatAM dIrgha racanAo bhAsa' saMjJAthI paNa racAI che. kavi samayasuMdaranI bhAsa kRtio vizeSa rIte bhaktimArganuM anusaMdhAna kare che. kavi samayasuMdaranI bhAta racanAono saMgraha "bhAsa zatakam nAmathI saM. 1697mAM pragaTa thayo che. "kusumAMjali' bhA. 1 mAM kavinI vividha bhAsa racanAono saMcaya thayo che. | vinayasAgara mahAmahopAdhyAya kusumAMjali graMthanI prastAvanAmAM jaNAve che ke kavi samayasuMdare lokone kAvya mATe AkarSaNa thAya te mATe geya kAvya paddhatino Azraya lIdho hato. geyatA siddha karavA mATe kavie prasiddha dezIo, khyAla, tarjano prayoga karyo hato. A prakAranAM kAryo Ama janatA sudhI pahoMcIne hRdayasparzI banyA che. saMgIta zAstramAM cha (6) mukhya rAga ane 36 rAga-rAgiNIno ullekha maLe che. rAganA bhedanI sAthe prAMtIya bhASAmAM tenuM vaividhya jovA maLe che. kAvyanI geyatAmAM saMgIta zAstranA rAga vaividhyano paNa prabhAva noMdhapAtra sthAna dharAve Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayasuMdaranI bhAsa racanAo laghupadyakhaMDa jevI che. kavie A racanAomAM gItam zabda prayoga karIne kAvyanI geyatAnuM mahatva darzAvyuM che. (bhAsagItam). samayasuMdaranI upalabdha khAsa racanAo bhaktimArganI paraMparAnuM anusaMdhAna kare che. kavihRdayamAM rahelI prabhubhakti ane gurubhaktine 'bhAsa dvArA pragaTa karavAmAM AvI che. kavinI bhAta racanAono paricaya nIce pramANe kavine pArzvanAtha bhagavAna pratye apUrvazraddhA ane bhakti che. ciMtAmaNI pArzvanAtha devakI pATaNa maMDana pArzvanAtha, navapallava pArzvanAtha, phalodhipArzvanAtha, bhAbhA ane bhIDabhaMjana pArzvanAtha, zaMkhezvara ane zerIsA pArzvanAtha, kaMsArI ane khaMbhAyata (sthaMbhana) pArzvanAtha ane goDIjI pArzvanAtha nAmanA bhAsanI kRtio racI che. A kRtiomAM bhaktinI sAthe kavi hRdayanI prabhu pratyenI AtmIya bhAvanAno paricaya thAya che. 1. ciMtAmaNi pArzvanAtha bhAsa: ciMtAmaNi mhArI ciMtA cUri, pArasanAtha mujha vAMchita pUri./1 jAgatau deva tU hAjira hajAri, duHkha dohaga alaga kari dUri. //rA 2. ajAharA pArzvanAtha : Avau deva juhArau ajAhara pAsa pUraI mananI Asa. tIratha mAMhi moTI re, tribhuvana mAMhi, jAgatI mahimA jAsa. rA 3. devakA pArzvanAtha jAtra karaNa saMgha AvaI ghaNA sanAtra karaI jinavara taNA. daulita AvaI dAdaupAsa, samayasuMdara prabhu lIla vilAsa. //// bhAsa" racanAmAM bhaktanI AMtarabhAvanAnuM darzana thAya che. duHkha dUra thAya, prabhuno mahimA gAvAnI bhAvanA pragaTa thAya. aMtaranI abhilASA pUrNa thAya, prabhupUjA-bhakti-yAtrA-snAtra dvArA bhaktimAM tallInatA sadhAya jevA vicAro mitAkSarI zailImAM pragaTa thayA che. A racanAo bhAsa nAmanI che paNa (17) Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pada samAna sthAna dharAve che. kavie tIrtha ane tIrthanA mULanAyaka bhagavAnanA viSayane lagatI bhAsa kRtio racI che. nAdulAI maMDana nemanAtha, purimatAla maMDana AdinAtha, zatruMjaya maMDana AdinAtha, zauripurI maMDana neminAtha, vagere kRtio racI che. namUnArUpe zatruMjaya AdinAthanI paMktio joIe to temAM zatruMjayano mahimA gAvAmAM Avyo che. 4. cAlau sakhi re zetruMja jaIvaI re, tihAM bheTII riSabha jirNadaI re. naraga tulaMca gati rUMdhAyaIra, mujha mati ati paramAnaMda 1 tevIsa tIrthaMkara samosaryA re, INa mugati nilaI nirakaMkha re, pAMca pAMDava ziva gayA re, Ima muniva koDi asaMkha re. //4l. giranAra tIrtha vize kavinA zabdo che. dUra thakI morI vaMdaNA, jANe kyo jinarAya. nemijI, umAhiu kari AviyauM, paNi koI aMtarAya. nemijI. tU samaratha tribhuvana dhaNI aMtarAya savi meTI-nemijI, samayasuMdara kahaI nemijI, vegI dejyo bheTi. nemijI. nemanAtha bhagavAnano vizeSaNayukta ullekha karIne prabhune bheTavAnI bhAvanA vyakta karI che. aSTApada tIrtha bhAsamAM aSTApada para nirvANa pAmelA AdIzvara bhagavAna, bharata mahArAjAe 24 jinezvaronI pratimAnA maMdiranI karelI sthApanA, tIrthanI AzAtanAnA rakSaNa mATe khAI banAvI ane yojana pramANa ATha pada (pagathiyAM) banAvyAM. gautama svAmIe potAnI labdhithI aSTApada ArohaNa karyuM vagere aitihAsika mAhitI dvArA tIrthaparicaya karAvyo che. kavinA rAga vaividhyanA namUnArUpa ahIM mere lAla dezIno prayoga karyo che. 6. mAruM mana aSTApada zuM mohyuM? phaTita ratana abhirAma.mere lAla... (17pa) Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bharatesara jihAM bhavana karAyauM, kIdhuM uttama kAma. mere lAla... II1il suranara kinnara naI vidyAdhara sevA sAraI ama. mere lAla rUA. te aSTApadane paNa nirakhI, sIdhA vAMchita kAja. mere lAla... samayasuMdara kahe dhanna divasa te, tihAM bheTuM jinarAja. mere lAla 6ll kavie tIrtha bhAsamAM eka eka kaDImAM zatruMjaya, giranAra, Abu, rANakapura ane phalodhi pArzvanAthano mitAkSarI ullekha karyo che. gahulInA rAhathI bhAsanI racanA kare che. 7. sakhi cAlaure, cAlaure, he catura sujANa, bhAI re Ape bhAvaI - tIratha bheTasyA. sakhi vAsa he sakhi vAsa ke gaDha giranAri uMcA he Ape uMcA he TuMka nihAla rUpa, sakhi namisyA he namisyAM neminiNaMda pazi pagi ke Ape pagipagi pApa vakhAlasyA. / rA kavinI prAsayukta racanAthI layabaddha bhAsa hRdayasparzI ane bhAvavAhI banIne gIta kAvyano anero AsvAda karAve che. kavie uparokta bhAsa uparAMta caMdraprabha svAmI, covIza tIrthakara, vimalanAtha, bhAsanI racanA karI che. samayasuMdaranI "bhAsa" racanAo A kAvya prakAranA vikAsamAM aitihAsika mUlya dharAve che. A alpa paricita kAvya prakAranI mAhitI samaya suMdaranI ja siddhi nathI paNa samagra jaina sAhityanA kAvya prakAronI navInatAnuM darzana karAve che. jaina sAhityanA kAvya prakAromAM bhAsa vize vizeSa mAhitI prApta thaI zakaze. (pA. 33) jaina sAhityanI bhakti pradhAna kRtiomAM navI bhAta pADatI bhAsa nI samRddhino paricaya Ama janatAne bhaktimArgamAM rasikatAno anubhava karavA mATe preraka nIvaDe tema che. namUnA rUpe bhAsa kAvyo pragaTa karavAmAM AvyA che. 176) Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. nalAla pArzvanAtha bhAsa: padmAvatI sira upari pArasanAtha pratimA sohaI re, nagara nalAlaI nirakhatAM, nara nArInA mana mohaI re. 1 muMdarA mAMhi ati bhalI mahAvIra pratimA mAMDI re, bhagati karau bhagavaMtanI mokSa mAraga nIe dAMDI re. rA. loka jAyaI yAtrA ghaNA padmAvatI paratAM pUraI re, samayasuMdara kahaI jinabeute Arati ciMtA cUraIre. 3l (pA. 170) 2. ciMtAmaNI pArzvanAtha bhAsaH ciMtAmaNi hArI ciMtA cUri, pArasanAtha mukta vaMchita pUriAnI jAgatau deva tU hAjara hajUri, du:kha dohaga agalAM kari dUri..rA sadA juhAruM utaMgaI sUri samayasuMdara kahaI kari tU paDari. //all 3. zatruMjaya maMDaNa bhAsa: sAmI vimalAcala ziNagArajI, eka vinataDI avadhAra jI, saraNAgata naI sAMdhAra jI mukta AvAgamaNa nivArI jI. //l. sAmI e saMsAra asAra jI, bahu du:kha taNau bhaMDAra che, tiNa maI nahIM sukha lagArajI, huM bhamyau anaMtIvAra jI. /rA ciMtAmaNi jema udAra jI, mAnavabhava pAmyau sAra che, na dharayau jina dharma vicAra jI, gayau Ali teNa prakAra jI. //3ii. mukta naI diva tU AdhAra jI, tulka samau nahi koya saMsAra jI, torI jAuM huM balihAra jI, karuNA kari pAra utAri jI. 4o. Aja saphala thayau avatAra jI, bheTau prabhu harakha apAra che, marudevI mAta malhAra jI, samayasuMdara naI sukhakAra jI. //pA (177) Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. sorImaMDaNa bhAsaH saurIpura jAtrA karI prabhu terI janma kalyANa bhUmikA pharasI mana AsthA phalI merI. //// dhana dhyAvaka nemijiI janame, dhana khelaNa kI serI, jarA saMgha viratAva vasAvI dvArikA nagarI naverI. rA/ nemi ani rahanemi sahodara mUrati rAjula kerI, bhAva bhagati rikarI mAMhi bheTI jina pratimA bahuterI. 3 jAtra rAvata hama baITha jamunA jalakI berI, samaya suMdara kahaI aTha nemIsara rAkhi saMsArakI pherI. //4o. pa. kaMsArI traMbAvatI pArzvanAtha bhAsaH cAlI sakhI cita cAhasuM -bAvatI nagarI tathi re, kaMsArI kerau jAgatau, tIratha chaI jethi re. //// bhIDabhaMjana sAmI bheTiyau sakhI praha ugamataI sUri re, pArasanAtha bheTiyaI duHkha dohaga jAyaI dUri re. rA/ sakhi Arati ciMtA apaharaI vicharayA vAgheMsara melaI re, roga soga gamAI, kInara dusamiNa naI ThelahaI re. IIall sakhi snAtra kIdhAM sukha saMpajaI, guNa gAtAM lAbha anaMta re, samaya suMdara kahaI suNaubhaya bhaMjaNa zrI bhagavaMtare.ll4 (pA. 160) 6. zrI purimatAlamaMDaNa - AdinAtha bhAsaH bharata naI ghaI olaMbhaDA re, marudevI aneka prakAra re, mhArau bAluyalA bAluDaunayaNi dikhADi re, mhAraunAnDaDiyA AMkaNI ! 178) Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tuM sukha lIlA bhogavaI re, RSabha nI na karaI sAra re. 1/ purimatAla samosaryA re, RSabha jI tribhuvana rAya re, bharata keyara su parivarI re, marudevI vAMdaNA jAya re. rAI Rddhi dekhI mana cIMtavaI re, eka pakhau hAra rAga re, rAta divasa hUMjhUratIre RSabhanuM mana nIrAga re.//3 putra pahilI mugati gayI re, zivavadhU jovA kAja re, samayasuMdara suprasanna sadA re AdIsara jinarAja re. lljhA (pA. 81) 7. zrI draupadI bhAsaH pAMca bharatArI nArI drupadI re, tau paNi sattIya kahAya re, nArI niyANa kIdhuM bhogavaI re, karama taNI gati kAI re..1 yudhiSThira naI pAsaI huMtI re, devatA ANI dIgha re, padamanA bhAI ghaNuM prArathI re, paNi sata sAhasa kI dhare. rA chammAsa sIma AMbila kiyA re, rAkhyuM sIla ratanna re, pAchI ANI bali pAMDave re, paNi zrI kRSNa jatanna re. .lal sIla pAlI saMjamaliyaure, pAMcamaI gaI devaloki re, mahAvideha maI sImpharcAI re, sIla thakI sahu thokare. ll4ll drupada rAya taNI taNayA re, pAMca pAMDavanI nAri re, samaya suMdara kahaI drupadI re, pahutI bhava taNaI pAri re../pA (pA. 342) saMdarbha sUciH 1. kusumAMjali bhAga - 1, pA. 171 2. kusumAMjali bhAga - 1, pA. 172 3. kusumAMjali bhAga - 1, pA. 177 4. kusumAMjali bhAga - 1, pA. 30 5. kusumAMjali bhAga - 1, pA. 110 6. kusumAMjali bhAga - 1, pA. 61 7. kusumAMjali bhAga - 1, pA. 144 (179) Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -15. huMDI - jaina sAhityanA kAvya prakAromAM navI bhAta pADatI racanA "huMDI' nI che. vyavahAra - vepAra dhaMdhAmAM nANAMkIya levaDa-devaDamAM "huMDI' zabdaprayoga thAya che. mukhyatve nANAMno vyavasAya karanAra 'zropha" dvArA huMDInuM calaNa hatuM. beMkanA astitvathI huMDIno upayoga thato nathI. aMgrejImAM tene Bill of Exchange nANAMkIya vinimaya patra kahevAmAM Ave che. "huMDI' kAvyanA saMdarbhamAM kevaLIbhASita vacanano samarthana karIne anya matavALAne teno svIkAra karavA mATeno anurodha karavAmAM Ave che. huMDImAM jinamata - jinavANInuM samarthana karIne kevaLI bhASita vacana pragaTa karavAmAM Ave che. mukhyatve sthAnakavAsI ane digaMbara matavALAne huMDInA vicAro vicAravA yogya che ema prApta huMDIne AdhAre jANI zakAya che. tattvajJAna kSetramAM matabheda hoya e svAbhAvika che tema chatAM jinezvara devanI vANIne satya tarIke rajU karavAmAM Ave che. AvAM jinavacanano svIkAra karIne bhavyAtmAo ArAdhanA dvArA AtmAnuM kalyANa kare che. dRSTAMtarUpe yazovijayajI upA. kharataragacchanA muni zAMtivarSa ane aMcalagacchanA gajalAbha gaNi ane mUlA RSinI huMDIono paricaya ApavAmAM Avyo che. 1. mahAvIra huMDI (stavana) yazovijayajI upA. A kAvyaracanA mULabhUta stavanarUpe pragaTa thaI che paNa tenA aMtargata vicArone anulakSIne huMDI-vInatI zabda prayoga thayo che. kavie huMDI stavananI racanA saM. 1733mAM 150 gAthAmAM karI che. AraMbhamAM viSaya vastuno nirdeza karyo che te nIce mujaba che. praNamI zrI gurUnA payapaMkaja, paNazu vIra niNaMda, (18) Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ E 7 ThavaNa nikSepa pramANa paMcAMgI, parakhI bahuM prAraMre. jinajI tuja-ANA ziravahINa, tujazA sananaya zuddhayarupaNa guNathI zivasukha bahiNare. huMDI eTalI vInatI. vepAra dhaMdhAmAM nANAMkIya vyavahAramAM huMDInuM calaNa hatuM. kavie DhaMDhaka matavALAne stavananI huMDI dvArA vitarAganI vANI-Agama graMthonuM je jJAna che teno AdhAra darzAvIne pratimA sthApanA pUjAno adhikAra zArAma saMmata che ema jaNAvyuM che eTale A stavanarUpa huMDI DhaMDhaka matavALAe svIkAravI joIe ema samajAya che. satyavicAra grahaNa karavAthI AtmAno avazya uddhAra thAya che. huMDIno paryAyavAcI zabda vinaMtIne lIdhe bhakto prabhune vInatI karIne uddhAranI bhAvanA vyakta kare che eTale A prakAranI pratimA pUjana dvArA mUrtipUjA) nA matanuM samarthana karavA mATe AgamanA graMthono saMdarbha ApIne DhaMDhaka matanA saMzayono pratikAra karavAmAM Avyo che. mUrtipUjA e koI phaLadrupa bhejAnI kalpanA nathI paNa prabhu bhaktinA prakAra mATenI uttamottama vyavasthA che. kavinA zabdomAM mAhitI nIce pramANe noMdhavAmAM AvI che. koI kahe jina pUjAtAjI | je paTakAya AraMbha | te kema zrAvaka AcarejI | samakitamAM thirathaMbha | sukhadAyaka torI ANA muja supramANa / TekAnA artha : koI kahe jina pUjatAM ke koIka to DhuMDhIyA ema kahe je paramezvaranI pUjA karatAM thatAM je paTakAya AraMbha ke tana kAyanI je hiMsA thAya te to ke te pUjA kema zrAvaka Acare ke zrAvaka SaTuM kare? samakitamAM thirathaMbha ke samakita daDha bane te zrAvaka sakAyanI hiMsAno hetu je jinapUjA te dharmavAste kema kare Iti prathama gAthArtha sukhadAyaka ke he sukhadAyaka sukhanA deNahAra torI ANA ke tamArI AjJA te muja supramANa ke mahAre pramANa re athavA prabhujI stavanA to kare ja je mATe prabhune kahe re je sukhadAI je tamArI AjJA te mAre pramANa te eTale e bhAva je tamArI AjJA te pramANe te paNa kuyukti karavI te pramANe nathI. (181) Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tehane kahIe jatanA bhaktiA kiriyAmAM nahIM doSa | paDikamaNe munidAnavihAre II nahIM to hoya tasa poSa suI artha tehane kahIe ke je pUjAmAM hiMsA batAve te temane kahIe zuM kahIe? te kahevuM jatanA bhakti ke eka jatanA bIjI bhakti kariyAmAM ke je kriyAmAM hoya eTale je kriyAmAM jatanA tathA bhakti hoya nahIM doSake. te kriyAmAM doSa nathI tathA kadAcita tehamAM paNa hiMsA kahIne doSa deravADIe to paDikkamaNe paDikamaNAmAM muni dAna ke munine dAna detAM vihAra ke munine vihAra karatAM nahIM to ke jItanA bhaktie paNa karatAM doSa kahIe to hoya tasa poSake te pratikramaNa pramukhamAM paNa hiMsAnI puSTi thAze eTale e e bhAva je pratikramaNa karatAM uTha besa karatAM vAyukAya haNAya muni dAnamAM paNa unhI bIka nIkaje. tathA dAna devA unatAM paNa jIvaghAta thAya valI munine vihAra karatAM paNa pRthvI pANI vAyu vanaspati valI trasa beIMdriyAkano paNa ghAta thAya te mATe e paNa na karavAM ema kahevuM paDaze te mATe jatanA bhakti kriyAmAM doSa nathI. AstavanamAM zuddha tAttvika vicArono samanvaya sadhAyo che. jJAnamArganI ucca koTinI racanA tarIke sthAna dharAve che. kavie DhaMDhaka matavALA vicArono pratikAra karIne AgamanA pATha AdhAra sAkSI tarIke vicAro darzAvIne satya darzana karAvyuM che. yazovijaya upA-nI A jJAna garbhita vIra stavanA uttama kRti gaNIe tenI sAthe caturvidha saMghane paNa AgamasAkSIe satya samajAvIne dharmazraddhA daDha banAvavAmAM amUlya phALo Ape tevI che. A stavananA vicAro gurugama vagara AtmasAt thaI zake tema nathI eTale AtmArthI janoe AgamanI vANI samajavA mATe gurunI nizrAmAM purUSArtha karavo ISTa che ema kavie jaNAvyuM che. ahIM huMDI zabdanuM arthaghaTana DhaMDhaka matavAdI jinavANI-jinAgamarUpI huMDI svIkArI AtmAnuM kalyANa kare ema samajavAnuM che. mahAvIra huMDI bAlAvabodhanI racanA kavi padmavijayajIe saM. Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1849mAM karI che. huMDInA mULa kartA yazovijayajI upA. che. (6-70) A racanAnA DheDhaka mata khaMDana dvArA pratimAsthApanA vicAra vize zAstrIya praznottaranI mAhitI prApta thAya che. 2. jina pratimA daDhIkaraNa huMDI kharataragacchanA zAMtiSa muninA ziSya jinaharSanI racanA jinapratimA daDhIkaraNa huMDI athavA rAsanI racanA 67 gAthA pramANa saM. 1725mAM karI che. temAM mukhyatve jinapratimApUjana vizenA zAstrIya AdhAra darzAvavAmAM AvyA che ane jinapratimApUjananA vicAronuM samarthana karyuM che. namUnArUpa paMktio nIce pramANe cheH AdisuadevI hiyaDedharI sadagurU vayaNa rayaNa citadhArake rAsabhaNuM raLiyAmaNo sUtra jinapratimA adhikAra ke. kumati kadAgraha pariharo mana haTha makaro mUDhagimArake hatha mithyAta vakhANIye mithyAte vAghe saMbhAra ke. aMta: muja mana jinapratimA ramI jinapratimA mAhare AdhAra meM saddhahaNA mujha ehavI jinavara jinapratimA AkArameM satarese pacavIse sameM himaratasIlata mRgazira mAsaA rAsakIyo raLiyAmaNo jinavara namatAM lIlavilAsa meM zrI kharataragaccha gahagae zrI jinacaMda sUrIsa mahaMta meM vAcaka zrI somagaNi taNe supasArye jinaharSa kaheta ke. 3. jinAjJA huMDI athavA aMcalagacchanI huMDI soLamI sadInA aMcalagacchanA muni gajalAbhanI uparokta huMDI racanA prApta thAya che. jinazAsanamAM "AjJA e mahAna dharma che e sUtra sarvaprathama (183) Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNAya che. manDajiNANanI sajhAyamAM zrAvakanAM kRtyonI mAhitInA saMdarbhamAM sarvaprathama jinAjJApAlana che. jinAjJApAlana e jainanuM prathama lakSaNa che. atre aMcalagacchanI huMDI te gacchanA saMdarbhamAM jinAjJApAlananI mAhitI prApta thAya zrI jinAjJA vidhipakSa (aMcala) gacchanI huMDI DhALa pahelI sirohI mukhamaMDaNo jI re, bheTyo Adi niNaMda; tuma darazana dekhI karI jI re, pAmyo paramAnaMda re. jIvaDA, ArAdho jina ANa. 1 ANa vinA jIva ati rUlyojI, melyuM matanuM mANa re. jIvaDA... 2 arihaMta deva, guru sAdhujI re, kevaLI bhASita dharma; triNa tattva suddhAM dharo jI, suNajo tehano marmare. jIvaDA... 3 jina pratimA sUtre kahI jI re, nikSepe cihuM jANa; ThavaNasaccA te thApanA jI, tehanI bhrAMti ma ANa re. jIvaDA... 4 sAtame aMge samuM juo jI, AnaMdane adhikAra; vaMdI aMbaDa zrAvake jI, uvavAI sUtra majAra re. jIvaDA... 5 zaraNa karIne utapane jI, sohama, asura kumAra; tihAM jinapratimA ni pare jI, zaNAgata sAdhArare. jIvaDA... 6 jaMghAhara vidyAharu jI, cetye vaMdana jAya; bhagavatI sUtra bhAkhIyo jI, utthApI te kAMI re. jIvaDA... 7 dazame aMge pratimA taNo, pragaTa vaiyAvacca joI; phala tIrthaMkara gotranuM jI, uttarAdhyayane hoya re. jIvaDA... 8 18) Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUjA paNa sUtre kahI jI, rAyapasaNI uvaMga; sattarabheda sohAmaNA jI, karI sUryAbha suyaMga re. jIvaDA... 9 jJAtAdharma pUjA kahI jI, draupadIne adhikAra; vijayadeva pramukha ghaNe jI, pUjA mokSadvAra re. jIvaDA... 10 siddhAratha rAjA vaLI jI, pUjA sahassa ThAma, kalpasUtre ema bhAkhIo jI, utthApo zuM kAma re. jIvaDA...11 Ima sUtre saMdUhavi sahI jI, jinapratimA vaMdanika; mokSataNAM phUla teha kahe durgati lahe niMdanika re. jIvaDA..12 devatattva eNI pare jI, dAkhyo sUtradhAra; te guru sudhAM jANajo jI, avara kugurumana na dhAra re. jIvaDA...13 deva ane guru dohI kahyA che, dharmata adhikAra; kahe gajalAbha tame suNo jI, sUtrataNe anusAra re. jIvaDA...14 DhALa bIjI (rAga kedAro) vIra jinezvara bhAkhIA re, dharmanA doya prakAra; yati zrAvakanA jANajo re, uvavAI sUtra majAra. jIvaDA daSTirAga savi mUko...1 sUtra AdhAre dharma ArAdho, ciMtAmaNi kAM cUko re. jIvaDA... 2 paMca mahAvrata sAdhune re, zrAvakane vrata bAra; Apa ApaNA sAcavo re, kima kahIe eka AcAra re? jIvaDA...3 rajoharaNa ne muhapati re, liMga sAdhunuM dAkhuM; pUje zrAvaka navi dhare jI, mahAnizIthe bhAkhyuM re. jIvaDA...4 (185) Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ deva ane guruvaMdana veLA, uttarAsaMga kahIe sAco; Avazyaka ne pauSadha veLA, kAMI karo paMtha kAco re. jIvaDA...5 paMtha nahIM vaLI sAdhuno re, mALAropaNa karo; upadhAna nAma leI karI jI, kAMI karo bhavaphero re. jIvaDA...6 dravyapUjA na hoya sAdhune re, sUtramAMhe jUo jAcI; sAdhu pratiSThA navi kare re, te zrAvaka vidhi sAcI re. jIvaDA...7 aNasahita je karaNI kIje, te sukhadAyaka dIse; kahe gajalAbha muja AjJA upara harakhe hIyaDuM hase re. jIvaDA...8 DhALa trIjI (rAgaH AzAvarI) vIra jiNesara zrImukha bhAkhe, zrAvakanAM vrata bAra; navamuM vrata sAmAyika keruM, ubhayakALa adhikAra. suNo re suNo tume bhaviyaNa prANI, sAcI jinavara vANI re... 1 saddaNA savizuddhi ANI, karajo sUtre jANI re. suNo...2 vAraMvAra sAmAyika karatAM; dazamuM mUla vrata nAze re; paMdara divasanuM mAna tehanuM, AvazyakacUrNa bhAkhI re. suNo...3 AThama caudasa pUnama amAvAsa, mAsamAsa coparavI re; mulagI tithi mUkI karIne, kyAM dIThI paMcaparavI re. suNo...4 parvatithi je posaha kIje, te ThAmaThAma sUtre sAkhI; saghaLA divasa kema sarakhA gaNIe, coparavI jine bhAkhI re. suNo...5 covihAra posaha jine bhAkhyo, Agama aMge uvaMge; anna udaga leI kAMI virAdho, te vaMcchI AvI bhaMge re. suNo...6 Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ANasahita sAmAyika poSaha, karatAM savi sukha hoya re; kahe gajalAbha cokhe citta puNajo, rIzasUma karazo koI re. suNo...7 DhALa cothI (rAgaH dhanAzrI) jaMbudvIpa pannatti mAMhe doya pakha bhAkhyA che; cha tithi varase paDatI bolI, cha mAsa ogaNatrIsA dAkhyA che. 1 dhanadhana jinavara vacana sohAmaNo, saguruzrI savi lahIe jI; muja mana ehamati kharI beThI, jinaAjJA mastaka vahIe jI. dhana...2 mAsa aradha te pakSa vakhANya, pakSa aradha te aSTamI che; INi pere AThama pAkhI kIje, kahe kevaLImati samI jI. dhana...3 pAkhIdina daza na hove, AThama, paMca na bhAkhI jI; terI, solI sUtre na bhAkhI, ema pratikramaNe dAkhI jI. dhana...4 udIka caudasa te tuma mUkI, terasa kAM karo pAkhI; thoDI mati tame saghaLI rAkhI, sAcI sahaNA nAkhI che. dhana...5 pAMcame parva pajU@ bolyuM, jagatamAMhe sahu jANe jI; kAlikasUrie kAraNe kIdhuM, cothe sahu ko vakhANe che. dhana...6 Aja kaho kisyuM kAraNa paDiyuM, UMDuM jUo AlocIjI; zAzvatA vacanane lopI karo cho, te tame kisI karaNI jI. dhana...7 adhika mAsa vaLI vIsu pajUsaNa, kalpaniyukta bhAkhyuM che; vIza ne paccAzuM mUkI, eMsIkuM kyAM dAkhyuM che. dhana...8 te sAcuM vaLI sUtre nizaikIya, je jinavara prakAzya jI; gautama AgaLa vIra jinezvara, bhagavatI sUtre bhAkhyuM che. dhana...9 187) Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ehavAM vacana mUkIne mAne, Apa cApaNI ANA jI; te kima mokSataNAM phala pAme, bhavabhava teNe phiraNA jI. dhana...10 muja mana matano nathI kadAgraha, jinaAjJA kero dAsa jI; kahe gajalAbha sAcuM sadahajo, jinaAjJA pUre Aza jI. dhana. 11 vIsuM paMjosaNa huMDI aMcalagaccha ane kharataragacchanA saMghavALA ArAdhako be zrAvaNamAsa hoya tyAre pratikramaNa (phAgaNa mAsane phAgaNa mAsa na gaNatAM) 50 divase caumAsI saMvatsarI kare che. jyAre tapAgacchanA saMghavALA 80mA divase saMvatsarI kare che. loka vyavahAramAM phAgaNa mAsa gaNAya che. eTale vIsuM pajosaNa huMDI nAma ApavAmAM AvyuM che. 17mI sadInI vAcaka mulAnI A racanAnI bhASA saraLa che ane huMDInA vicAro vyakta karyA che. vIsuM paMjosaNa huMDI DhALa pahelI (catura comAsuM ho sadguru AviyA - e dezI) jina baMdhu, he vAsupUjya bhAvazuM, mana sarasvatI mAya; Agama vANI re sAcI jANajo, je bhAkhe jinarAya. 1 kumatinA vAhyA re prANI bApaDAM, kima pAme bhava pAre? vidhizuM jANo re, vidhi mAraga kharo, je tAre saMsAra. vidhizuM...2 kalpasUtra re bole jagaguru, sAdhu samAcArI majAra; dina paccAse re pa2va pannusaNa, sUtre ghaNe suvicAra. vidhizuM...3 nizItha cUrNe re paccAse kahIyuM, pa2va pajUsaNa joya; comAsAthI re jema paDikkame, te vidhi sUtranI hoya. vidhizuM...4 188 Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ASADa comAsuM re pUnama paDikkamI, sudi pAMcama dina sAra; bhAdrava mAse re parva pajUsaNa, kIje sUtra AdhAra. vidhizuM...5 kalpacUrNa arihaMta upadeze re, paccAsa ke ogaNapaccAsa; caMda saMvatsare savi dAkhIo, jojo hRdaya vimAsa. vidhizuM.... 6 DhALa bIjI (jaMbudvIpa pannati mAMhe - e cAla) kalpasUtre zrI arihaMtavANI, aMtare evuM kIje jI; AzIravAdika kAraNa e kahyAM, adhika mAsa te kahIe jI. dhana dhana...1 dhana dhana bhadrabAhu guru vANI, suNajo bhaviyaNa prANIjI; parva pajusaNa vIsuM karIe, sudhI sahaNA ANIjI, dhana dhana...2 kalpa niyukta soLamI gAthA, cauda pUrava dhara bhAkhe che; abhivardhika saMvatsare karavA, vasuM pajosaNa dAkhe che. dhana dhana...3 pAMca saMvatsare yuga bhaNIne, mAsa bAsaTha yugala kahIe jI. dhana dhana...4 saMvatsara je mAsa vAdhe, te grISma mAMhIM gaNIe jI; nahIM kalpita kehanI, kehanI nizItha cUrve bhaNIe jI. dhana dhana...5 eNI pare mAsa vadhe te jANI, zrIguru parve karIe jI; zrAvaNa suda pAMcamI dina rUDo, manuSya janma phala lIje jI. dhana dhana...6 DhALa trIjI (kaDavAnI dezI) vaDuM bhASya zrI kalpataruM che, vIzA keruM ThAma jI; aMtarAya viNa hoya pacAse, esIyAnuM nahIM nAma jI. juo juo bhaviyaNa hRdaya vicArI. 1 (189) Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ juo juo bhaviyaNa hRdaya vicArI, sUtra taNI vidhi sArI jI; vIsu parva pajUsaNa karIe, durmati dUra nivArI jI. juo...2 zrAvaNe pajusaNa kArtika comAsuM dina so aMtare levAjI; kalpacUrNi ne kalpa niryukta, akSara pragaTa kahevA re. juo...3 bhAdrava mAse parva saMvatsara, sadA niraMtara kIje jI; mAsa vadhe zrAvaNa pachavADe, kalpa bhASya huMDI dIje jI. juo...4 suguru vakhANe vIsuM pajUsaNa, nizIza cUrNa nAma jI; ehavuM jANI karajo bhaviyaNa, jo tuma sUtre kAma jI. juo...5 DhALa cothI (dhana supanna - e cAla) ama vIsuM pajUsaNa karavAnI vidhi dAkhe; e sadA niraMtara sUtra sAtanI sAkhe. 1 ati AnaMda ANI ANI ArAdho jina ANa; vahatAM savi sAdho, pAmo zivapura ThANa. 2 milI devo cosaTha, e dina Ave sAra; aThThAI mahotsava jIvAbhigama vicAra. 3 vIsuM paccAsuM karavAnI vidhi sAcI; assIe dina kIje te vidhi dIse kAcI. 4 pAMca bharata, aIrAvata, pAMca mahAvideha heva; ema parvataNI vidhi sImaMdhara deva. 5 jina vacana je mAne jANa ziromaNi teya; RSi mUlo jaMpe saMpatti sukha pAmeya. 6 19) Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AThama pAkhI vize gAthAo chaThTha, na aThThamI terasI, sahiyaM na pakkhiyaM hoI; paDave sahiyaM kayAvi iya jiNavariMdehi. 1 paNa2samI divase, kAyavyuM pakikhayaM tu pAyeNa; caudasIsa sahiyaM kayAvi na hu terasa solasame divase. 2 aThThamI vihi ya sAhiyaM kAyavvA aThThamI ya pAyeNa; ahavA sattamI ya navame, chaDhe na kayAIMvi. 3 pakhe suddhA akramI mAsaDhe pakikhayuM hoI; solasame divase pakikhayaM na kAyavyuM hoI yAvi. 4 pakikhaya paDikamaNAo saThThI puharammi aThThamI hoI; tatthava paccakhANa kaTha karaMti, pavvasu jiNavayANaM. 5 jaIyA ho aThThamI laggA, taIyA huMti pakikhasaMdhIsuM; saddI puharaMmi neyA karaMti, tahiM pakikha-paDikkamaNaM. 6 ItyAvazyacUrNe ASADe ca bhAdrapade kArtike poSaNava2, (pauSadhapa2) phAlgune, mAdhave (mAgha mAse) cAti rAtre nAnyesa kardicita. 18mI sadInA madhyakALanA meghavijaya upA. nI huMDI saMjJAvALI kRti kumati nirAkaraNa huMDI stavana 79 gAthA pramANa racanAno ullekha prApta thAya che. A huMDI digaMbara matanA virodharUpe lakhAI che. siddhAMta huMDI gItA ajJAta kavi kRta siddhAMta huMDI gItAmAM kevaLIbhASita jinavANIno ullekha thayo che. vyavahAra jIvanamAM vizeSa rIte vepAramAM huMDInuM calaNa hoya che. huMDI svIkArIne vyaktine nANAM (rakSA) maLe che. dharmanA vyavahAramAM jinavANI-jinAjJArUpI huMDIno svIkAra karavAthI AtmAnI samRddhi prApta thAya 191 Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che eTale dharmanI rIte huMDI zabda prayoga ucita lAge che. kavie gItA zabda prayoga paNa karyo che. jinavANI e gItA svarUpa che. kevaLI bhASita vANI e gItA nAmathI paNa oLakhAya che.gItAmAM jinavANI che. huMDImAM jinavANInI svIkRti che eTale 'siddhAMta huMDI gItA' zIrSaka yathocita che. huMDInA mukhya vicAro nIce pramANe che : kavie AraMbhamAM bhagavAna bAra parSadA samakSa dezanA Ape che tenI mAhitI ApI che. pUrava diza dAna paMca vidha, bhavika Agala u5disaI. 2 abhaya supAtraya dAna sohAmaNo e, doI ApaI sukha zivapada taNAM. 3 dInAnukaMpA ucita kIti dAna diIsukha loganAM. athanA durbala dAna duSkRta pratiI anukaMpA kari. arihaMta anna suvanna keruM, dAna dII saMvatsarI. 4 dAnanA pAMca prakAra batAvyA pachI kumati choDIne sumatithI vicArI A huMDI svIkAravI joIe. kavinA zabdo che : pariharI saMgati kUDa kumati taNI, nisuNI huMDI sAcI zruta taNI. 5 kavie prAcIna AgamanA AdhAre huMDInA vicAro darzAvyA che. 192 Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama zrI AcArAMgaIvalI, lahI sAtamaI zrI aMga mAMhi. 6 pragaTa paNaI cheda Agama bhaNaI. 12 Ima bhaNaI gaNadhara cheda sUtra sakala upadhAnaha taNAM tapa karIya. vidhisaMu sUtra bhaNivA. pratikramaNa, guruvaMdana, guruno vinaya ane bahumAna karavAM joIe. anukaMpA dAnane nahi mAnanArA adhama ane ajJAnI che. Avo AtmA bhavabhramaNanI vRddhi kare che. uvavAI sUtramAM dAnanI rItino ullekha maLe che. munibhagavaMtane dAna ApavuM joIe. sAdharmika bhakti karavI joIe. bhagavatI sUtramAM teno ullekha thayo che. upadhAna tapa karIne vidhi sahita sUtrono abhyAsa ka2vo joIe te aMge kavinA zabdo che : zrI upadhAnaha vidhi zrAvaka taNaI. jJAnanI AzAtanA karavI nahi vagerenI jinavANI mAhitI prApta thAya che. kavi jaNAve che ke H bhUlI ma bholA Apa matihiM karI, zrI jinavANI mAnI tatti karI. 14 A jinavacanane mAne nahi ane kumatithI AzAtanA kare te jIvo naraka ane tiryaMca gati pAmI bhramaNa kare che. jinazAsanamAM sarva prakAranAM duHkhonA nivAraNano upAya jaNAvatAM kAvyapaMkti joIe to : 193 Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dukha jeha thaI TalaI te zuddha zrI arihaMta AjJA pAlanA. sukha savi milaI. 15 siddhAMta huMDI gItAnA vicArono sAra jinAjJA e ja sarvottama dharma che. dAnadharma ane upadhAnano mahimA darzAvatI huMDImAM zrAvaka dharmanuM nirUpaNa thayuM che. zrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira, kobAthI prApta thayela hastapratane AdhAre A huMDInI mAhitI pragaTa karavAmAM AvI che. AtmAnA kalyANa mATe huMDInA vicAronuM anusaraNa avazya zAzvata sukhadAyaka nIvaDe che. saMdarbha sUcIH 1. prakaraNa ratnAkara bhA. 3, pA. 32 jaina gurjara kavio bhA. 6/70 2. jaina gurjara - kavio bhA. 488 3. zrI AryakalyANa gautama smRti graMtha pA. 231 4. zrI AryakalyANa gautama smRti graMtha pA. 235 5. jaina gurjara kavio bhA.4/260 6. hastapratane AdhAre mAhitI (kobA) 194 Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ T - 16. svAdhyAya ) jaina sAhityamAM sajhAya-svAdhyAya ema be saMjJAvALI kAvyakRtio prApta thAya che. sajajhAya zabdanuM mULa saMskRta bhASAno svAdhyAya zabda che. te uparathI prAkRtamAM sajajhAya zabdanI racanA thaI che. sajhAyano mULabhUta artha AtmA aMgenI saghana vicAraNA-ciMtana karavAnA saMdarbhamAM rahelo che. caturvidha saMghanI Avazyaka kriyA pratikramaNanA aMte sajajhAya bolavAnI praNAlikA cAle che. sajhAya to sAdhunI evI lokokita paNa janasamAjamAM pracalita banI che kAraNa ke tyAga ane vairAgyamaya jIvanane samarpita thayelA sAdhunA mukhethI sajhAyanuM zravaNa zrAvakonA jIvanamAM tyAga ane vairAgyanA saMskAronuM bIjAropaNa kare che. temAM vRddhi kare che ane AsaktinI bhAvanA-mAtrA ghaTADavAnuM kArya kare che eTale sajajhAyanI saphaLatA sAdhu jIvananA avanavA prasaMgo, tyAga-vairAgya ane dharmabhAvanAmAM vRddhikAraka che. sajhAya jaina sAhityano anero AnaMda che. jaina sAhityamAM nAnI moTI sajhAya racanAo eka hajAra karatAM paNa vizeSa prApta thAya che. temAM viSaya vaividhya paNa ajaba-gajabanuM che. jema jema sajajhAyanI paMktio-arthanA vicAramAM UMDA UtarIe tema tema adbhUta vairAgya rasanI anubhUti thAya che. pratikramaNanA aMte pauSadhamAM prayojAtI sajajhAyanI sAthe savAranAM rAI pratikramaNamAM bharaphesaranI sajhAya vizeSa pracalita che. prAcIna jaina sAhityanA vividha prakArono abhyAsa karatAM "sajhAya' saMjJAvALI keTalIka kRtio prApta thAya che tenI mAhitI nIce pramANe che. jaina aitihAsika gUrjara kAvyasaMcayamAM zrI ANaMdavimalasUri svAdhyAya, zrI tejaratnasUri svAdhyAya, zrI saMyamaratnasUri stuti, zrImatI udayacUlA svAdhyAya, zrI guNanidhAnasUri stuti vagere kRtio prApta thAya che. sajajhAyanA paryAyarUpe svAdhyAya ane stuti zabda prayoga thayo che. vartamAnamAM sakjhAyano je artha che tenA mULamAM caritrAtmaka nirUpaNa - guNa varNana ke guNagAna dvArA Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guru mahimA gAvAnI praNAlikA sthAna dharAve che. DhALabaddha sajhAyamAM A praNAlikAnuM anusaraNa thayuM che. tenuM mULa A prakAranI kRtiomAM nihALI zakAya che. ziSya-praziSya ane bhaktonA kalyANa mATe guruno mahimA guNagAna ane jIvananuM smaraNa mahAna upakAraka che e vAta sarva sAmAnya rIte svIkRta che ane kalyANamitra samAna gurunA jIvananuM guNAnurAgathI koI prakAranI kAvya kRtimAM nirUpaNa thAya to te yathArtha lekhAze eTale "stuti' zabda prayoga paNa guruguNa gAvAno saMdarbha pUro pADe che. A prakAranI kRtiomAM mukhyatve to gurunA saMyamanI ArAdhanA, tapazcaryA, zAsana prabhAvanAnAM kAryo ane gurunA jIvanano prabhAva darzAvavAmAM Ave che. emanuM jIvana AtmA tapa-tyAga ane vairAgyanA triveNI saMgamamAM sadAbahAra kAryarata hovAthI arvAcIna sajajhAyanA bhAvane caritArtha karavAmAM saphaLatA prApta thaI che. namUnArUpe sajajhAya prakAranI kRtionI mAhitI nIce pramANe che. (1) zrI ANaMdavimalasUri svAdhyAya : zrI ANaMdavimalasUri 16mI sadInA tapagacchanA paTTadhara AcArya, mahAna tapasvI ane zAsana prabhAvaka AcArya hatA. emanA guru hemavimalasUri hatA. kavie svAdhyAyanA AraMbhanI prathama gAthAmAM sarasvatI, guru gautama svAmIne praNAma karIne guru ANaMdavimalasUrinA guNo gAvAnA viSayano nirdeza karyo che. goyama gaNahara praNamuM pAya, sarasati sAmiNi samarUM pAyA huM gAuM zrI tapagaccharAya, zrI ANaMdavimalasUri praNamuM pAya. (1) dUsamakAliM guNahAnidhAna, maI pAmiu tuM yugaha pradhAna, suvihita munivara kerurAya, zrI ANaMdavimalasUri praNamuM pAya. (2) (gA. 1, pA. 193) kavie dIkSA ane emanI tapazcaryAnI mAhitI ApatAM jaNAvyuM che ke 196) Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ugracAritra naI ugravihAra, te tuhe kIdhau sudhdha AcAra, valI ugra tapa kIdhau ghaNau, tehuM boluM bhavIaNa suNuM. (6) zrI jinapratimA Agali rahI, pApa save AloyA sahI su(?) ekAsI upavAsa karI saMyama kamalA ruDI varI. (7) vasa sthAnaka tapa vasavIsa vAra, cauthe karI tuhe kIdhau sAra, orisaI cutha tuhe pUrA kariyA, vIsabolate manamAhi dhariyA. (8) valI sthAnaka tapa bIjI vAra chaThTha karI tuNDa kIdhau sAra, orisaI chaThTha te pUrA kariyA, valI viharamAna jina hIaDaIdharyA. (9) (gA. 6 thI 8) pUjyazrInA vihAranA sthaLonI mAhitI joIe to : gUrjara mAlava vAgaDa desi, medapATi mAruDi videsi soraTha kAnhama damaNanaI desi, zrI pUjya dIdhA upadeza. (13) ThAmi ThAmi te mahotsave ghaNA, manoratha pUriyA zrI saMgha taNA, cauvita saMgha milyAte bahu, dharmavaMta te harakhiyA sa. (14) (gA. 13-14) pUjayazrIno janma saM. 1547, dIkSA saM. 1570, AcArya padaprApti saM. 1582 ane nirvANa saM. 1596. cauda varSa sudhI satata tapanI ArAdhanA karIne aMta samaye chaThTha tapa dvArA aticAranI AlocanA karIne anazana dvArA samAdhimaraNa thayuM hatuM. kavinA zabdo che : pannara vyAsII sAdhu paMtha liI, saMvata channaI aNasaNa kidhdha thyAri zaraNa manamAMhi dharI, zrI pUjya puhutA devanIpurI. (16) ahamadAvAda hUu nirvANa, mAMDavI mahocchava atihimaMDANa, cauvihasaMgha ghaNA tapa karaI, zrI pUjyanAmahIAmAhI varaI. (17) Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (gA. 16 - 17) kAvyane aMte kavinA zabdo che: zrI hemavimalasUrisara rAya vinaya bhAva praNamI pAya, zrI ANaMdavimalasUri kerU sIsa, saMgha taNI pUravuM jagIsa. (18) (gA. 18) kavi vinayabhAva vijayajIe A kAvyanI racanA karIne guru guNa gAvAno prazasya prayAsa karyo che. saMyama jIvananI preraNA Atma kalyANa mATe mahAna nimitta che ane pU. gurUdevanI tapazcaryA tathA saMyama jIvananuM smaraNa e paNa mAnavajIvanamAM saMyama pratyeno sadbhAva ane bhavAMtaramAM saMyama prAptinI abhilASA pragaTa karAve tevI abhivyaktivALo svAdhyAya e arvAcIna kALanI sajajhAyanI sAthe pUrNataH sAmya dharAve che. (2) tejaratnasUri sajhAyaH 17mI sadInA prAraMbhakALamAM amadAvAda zaheranA rAjapura vistAramAM janmelA tejapAla (saMsArI nAma) bhAvaratnasUrinA upadezathI vairAgya pAmIne emanI pAse saMvata 1629nA aSADha suda 10ne divase siddhiyogamAM dIkSita thayA hatA. pU. bhAvaratnasUrie saM. 163pamAM vaizAkha suda pAMcama ne divase aMcalagacchanA gacchAcAra mujaba AcArya padavI pradAna karIne potAnA paTTadhara tarIke sthApanA karI hatI. A maMgalamaya prasaMge birAjanA putra kuMvarajIe saMpattino sadvyaya karIne lAbha lIdho hato. A mAhitIno samAveza tejaratnasUri sajajhAyamAMthI prApta thAya che eTale sajajhAyane anurUpa dIkSA ane AcAryapadavInI vigatovALI A laghu racanAmAM saMyama jIvanano mahimA gAvAmAM Avyo che. namUnArUpe mAhitI nIcenI paMktio dvArA jANavA maLe che. kAvyano AraMbha paraMparAgata deva-guru ane sarasvatInI stutithI karIne viSayavastuno nirdeza karyo che. 198) Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sayala jisesara payaname visarasati samaravi gaNahara goyamasAminAma niyaciti dharevI. (1) (gAthA 1, pA. 210) rAjapuramAM bhAvaratnasUrinuM Agamana ane pU.zrInI amRtasama madhura vANIthI vairAgya vAsita thaIne tejapAla dIkSA aMgIkAra kare che. kavinA zabdo che : tAsa kukhi sari rAjahaMsa samahUu kumAra, nAma nirupama tejapAla zubhalakSaNa sAra somaguNe zazi avataryuM tejiI karI bhANa vAMdayA bhAvara sUri AgamanA jANa. (4) amIya samANI vANi tAma, sahi gurunI dIThI, jANe sAkara-selaDI drAkhahathI mIThI. kAmakrodha mada moha mAyaNa, tethI mana bhAgu eha saMsAra-asAra jANi, gurU calaNe lAgu. (5) saMvata sola ogaNatrIsaI vasIu vaIrAga mAsa ASADhi dasa mi divasa cAritra tuM lAga pakSa ajUAlaI somavAri uttama siddhi yogiI ucchava sAhu vAdhare punyanaI saMyogiI. (6) (gA. 4-5-6) dIrghakAvyane aMte "kaLaza" racanAnuM anusaraNa thAya che evI madhyakAlIna praNAlikA che tema chatAM laghukAvya kRtimAM paNa kaLaza dvArA samApti vacana samAna ahIM "kaLaza" racanAmAM tejaratnasUrinA guNono ullekha thayo che. Iya jaNaha maMDaNa duriya khaMDaNa kumati mANa hiMDaNo mada ATha gaMjaNa sabhAraMjana gachaaMcala maMDaNo (199) Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sobhAga suMdara nita puraMdara suragaNe jima alaMkariuM. tama jya tejaratna munipati, sayaNa saMgha parivariu. (11) (kaLaza, pA. 211) sajajhAya-svAdhyAya ane stuti prakAranI racanAomAM saMyama jIvanano mahimA gAvAmAM Avyo che. stuti prakAranI racanA "saMyama ratnasUri'nI prApta thAya che. AgamagacchanA vinayamarUsUrinA ziSya kavi dharmahaMse tenI racanA karIne saMyamaratnasUrinA jIvanano mitAkSarI paricaya karAvyo che. pU. saMyamaratnasUri amadAvAda-sarakhejamAM AgamanacchanI gAdI para birAjamAna hatA. A stuti mUlaka aitihAsika kAvya racanAno AraMbha AzAvarI rAgamAM thayo che. jemAM sarakhejamAM AvelI AgamagacchanI gAdI tathA nagaranI mAhitI prApta thAya che. sarasati sAmiNi vinavuM, praNamuM jinavara deva, haMsavAhana gajagAminI, suranara sAraI seva. (1) nayara nirUpama rUaDuM sarakhija nAma rasAla, ghaNakaNakaMcaNa nahIM maNA, tihAM deharA posAla. (2) paTTakSetra puhavi bhaluM, Agamagaccha ahi ThAMNa, pATaghaNA ahII havA, sUripada caDyAM pramANa. (3) vidyamAna gacchanA nAyakaM zrI saMyamaratnasUriMda tAsa taNA guNa bolimyuM, veli baMdha AnaMdi. (4) kriyA saMprati jeNi uddharI, udhdharyA janama eka, sUri maMtra sAcAhavA, dhanadhana tujha viveka. (5) (gA. 1 thI 5, pA. 212) saM. 1595mAM saMyamaratnasUrino janma thayo hato ane laghu baMdhu 20) Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vinayamerUe gacchanA paTTadhara sthApIne vihAra karyo hato. kavinA zabdomAM uparokta mAhitI joIe to : dhanadhana tujha viveka naIM re, sUrirayaNa dAtAra, saMyamaratanataIM AdarauM re, dhanadhana tujha avatAra. (6) Ari paMcama tuha chaIM re, kaliyuga tuMja ghanna, saMvata pannara paMcANavaIM re, pragaTiuM parUSa ratanna. (7) laghu baMdhava zrI vinayamerU, sUri tasa sari supI bhAra, ArSi Apaja bujhavaI re, zrI pUjya kari vihAra. (8) (gA. 6-7-8) pU. saMyamaratnasUrie prathama cAturmAsa pATaNamAM karyuM hatuM. pU.zrInI vANI vize lokokita che ke nava 2sa sarasa vakhANa karatAM, bhaviya janamana mohaIM. (gA. 12) kavie dRSTAMta alaMkAra dvArA munino mahimA darzAvatAM jaNAvyuM che muni jIvana cAritrathI zobhe che. A laghu kAvya kRtimAM kavitvanA lakSaNo nihALI zakAya che. kavinI alaMkAra yojanA dvArA saMyamano mahimA pragaTa thayo che. navi sobhaI jina hAthIo re, daMta vinA uttuMga, rupa bali karI Agalu re, gati vinA turaMga. (13) caMdra vinA jima rAtaDI re, gaMdha vinA jima phUla jala vinA jima sara taNuM re, kuNa kira te mUla. (14) chAyA hIna jima taru bhaluM re, guNa vinA jima putra, deva vinA jima deha, paMDita viNa jima chAtra. (15) munivara cAritra hINatima, navi sobhaIM guNacaMga sarvavirati tiNa sohatI, pAli mana niraMgI. (16) 201 Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (gA. 13 thI 16) zrI saMyamaratnasUrinA guNo vize mAhitI ApatI paMktio nIce pramANe che. sakala zAstra pravINa prasIddhI mahI maMDali jayavaMtu, prAgavaMza kuli kamala dinakara, jasu pitA vyavadatuM. (22) dhana dhana tujha mADalI re, kUMkha rayaNa malhAra, dhana sahigarU jeNi dIkhIyA re, tapa japa jJAna bhaMDAra. (23) dharama mUrati valI tumha taNI re, jana aMbuja bodha haMsa zrI saMyamaratnasUri ciraryuM re, sAdhu maMDali avasa. (24) (gA. 22 thI 24) pU. saMyamaratnasUrinI racanA AgamagacchanA paTTadharanI aitihAsika vigatothI samRddha che. 16mI sadInI A prakAranI racanA dvArA saMyamano ane tenI sAthe AgamagacchanA paTTadharano mahimA gAvAmAM Avyo che. (4) stuti prakAranI anya racanA pU. guNanidhAnasUri stutiH acalagacchanA koI ziSya karI hoya ema anumAna karavAmAM Ave che. nava kaDInI A racanAmAM kavi nAmano ullekha nathI paNa janma-dIkSA sUripada ane guNAnuvAdano samAveza thayo che. pU. zrI aMcalagacchanA 62mA paTTadhara hatA. emano janma pATaNamAM saM. 1548mAM thayo hato. saMsArI nAma sonapAla hatuM. pU. siddhAMtasAgarajI mahArAja vihAra karIne pATaNa padhAryA hatA tyAre pitAzrIe pU.zrInI vANIthI prabhAvita thaIne sonapAlane dIkSA ApavA mATe vinaMtI karI ane sonapAla vajasvAmInI mAphaka bAlyAvasthAmAM saM. 1552mAM dIkSita thaIne zAstrAbhyAsamAM pAraMgata thayA hatA. saM. 1565mAM bhAvasAgarasUrie jaMbusaramAM (202) Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAryapada pradAna karyuM hatuM. saM. 1584mAM aMcalagacchanA gacchAdhipati pade sthApanA karavAmAM AvI hatI. pU.zrInA guNonI mAhitI ApatI paMktio nIce pramANe cheH nayara taMbAvaI mAgavaMsajUo sAhavijjApharo bIva yAdava jUu gacchanAyakapalaMdAvaye jAvau jANa caurAsII kaI juggoAgau.(7) guNanihANamihA suhama sama gaNaharAM gaMgajala vimalakalakita dhavaladharA, puvarasa sarasi suhasaMta rasa sAyarA; bahUavara sANaviharata sUrI sarA. (8) Iya aIsaya bhAjasiri jinazAsana kAnana paMcAnana pavara; vibuhAvali bohaNa guNamaNi rohaNa, guNanidhAna gurujayauci(9) (gA. 7 thI 9, pA. 223) stuti mUlaka be kRtio paTTAvalI eTale ke gaccha. guruparaMparAnA saMdarbhamAM aitihAsika vigato pUrI pADavAnI sAthe dIkSA ane gurunA guNono vaibhava pragaTa karIne guru mahimA gAvAno prazasya prayatna thayo che. tema chatAM tenA pApamAM tyAga pradhAna - sarva virati yukta jIvana hovAthI sajajhAyanA paryAya tarIke paNa saMdarbha pUro pADe che. zrI pratikramaNa hetu garbhita svAdhyAya svAdhyAya prakAranI kRtiomAM caritrAtmaka nirUpaNa hovAnI sAthe svAdhyAyano artha caritArtha karatI upA. yazovijayajInI kRtimAM pratikramaNa vizenA Atmazuddhi mATenA vicAro darzAvyA che. A svAdhyAyanI racanA 19 DhALomAM saM. 1722mAM thaI che. AraMbhanA duhA joIe to: zrI jinavara praNamI karI, pAmI sadguru pasAya; hetugarbha paDikkamaNano, karazayu sarasa sajajhAya 1 203) Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sahaja - siddha jina vacana che, hetu- rUcine hetu dekhADe mana rIjhavA, je che pravacana ketu rA jasa goTha hita ullase, tihAM kahIje hetu rIjhe nahi bUjhe nahi, tihAM huI hetu ahetuilal hetu yukti samajAvIe, je sAchoDI savi dhaMdha; temaja hi tume jANajo, A apavarga saMbaMdha sA (pA. 375) AsvAdhyAyamAM nIcenA viSayonI mAhitI che. pratikramaNanA prakAra eTale sAmAyika, cavisattho, vaMdana, paDikkamaNuM, kAussagga, paccakhANa. aticAranI zuddhi (aticAranI ATha gAthA), devasi, rAI, paphakhI, caumAsI pratikramaNanI vidhino saMkSipta nAmollekha. pratikramaNanA paryAya sAyaNA, vAyaNA, niMdA, gaha, nivRtti, zuddhizodhana vagerenI mAhitI darzAvI che. temAM dRSTAMtano nAma nirdeza karyo che. pratikramaNanA ATha paryAya ane bAra adhikAranI mAhitIno ullekha thayo che. pratikramaNano artha darzAvatI navamI DhALa nIce pramANe che. nija thAnakathI para thAnake muni jAe pramAde jeha mere lAla, phira pAchuM thAnake AvavuM paDikkamaNuM kahiye teha mere lAla. (1) paDikkama jo AnaMda mojamAM tyajI khedAdika aDadoSa mere lAla, jima jima adhyAtma jAgaze tima tima hoye guNa poSa jo. (2) paDikkama jo mojamAM e AMkaNI, paDikkamaNuM mUlapade kahyuM aNa karavuM pApanuM jeha mere lAla, apavAde tehanuM hetu e anubaMdha te rAma-rasa-moha me. (3) pratikramakane pratikramaNa karI adha-prati kartavya atrANa me, zabdArtha sAmAnya jANIe niMdA svara paccakhANa me. (4) 204) Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * paDikkamaNuM ne paccakhANa che phalathI vara Atama nANa me tihAM sAdhya-sAdhana vidhi jANajo bhagavaI aMga sujasa pramANa mere lAla piDe. (5) aMtamAM kavie jaNAvyuM che ke (19mI DhALa) garbha pUro huo re pahotA mananA koDa vairAga bala jItIyuM re, dalita te durjana dekhatAM re vighnanI koDAkoDa vairAga bala jItIyuM. (1) gaI ApadA saMpadA re AvI hoDA hoDi vai, sajjana mAMhe malapatA re cAle moDAmoDi vai. (2) jima jina varasI dAnamAM re nara kare oDA oDi vai, tima sadagurU upadezamAM re vacana vicArasuM choDI vai. (3) lIyo lIyo gheramAM moharAya re haravyo muMcha maroDa vai, azubha prakRti senA dalI re zubhanI to nahIM khoDi vai. (4) karma vivara para polio re poli die che choDI vai, vakhata vakhata have pAmarUM re huI rahI doDAdoDI vai. (5) surata comAsuM rahI? vAcaka jasa kara joDI vai, yuga yuga muni vidhu vatsare re dejo maMgala koDI vai. (6) keTalAka pAribhASika zabdonI mAhitI nIce pramANe che. sAyaNAzikhAmaNa ApavI. vAyaNA - vAcanA ApavI. niMdA - AtmasAkSIe pApanI niMdA karavI. garhA - guru sAkSIe pApanI garhA karavI. pratikramaNamAM nAmajina, dravyajina, bhAvajina, caityajina, vIza 205 Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viharamAna, pukharavaradI, siddhArNa, buddhANaM vagere dvArA vaMdanA thAya che. pratikramaNanI mahattA jANavA ane bhAvathI A kriyA karavA mATe upA. yazovijayajInI svAdhyAya racanA AtmadaSTie upayogI nIvaDe tevI che. A svAdhyAya sAco che ane Atmazuddhino amogha upAya darzAve che. saMdarbhasUcI: 1. jaina aitihAsika gUrjara kAvya saMcaya pA. 193 2. jaina aitihAsika gUrjara kAvya saMcaya pA. 210 3. jaina aitihAsika gUrjara kAvya saMcaya pA. 212 4. jaina aitihAsika gUrjara kAvya saMcaya pA. 223 5. paMca pratikramaNa sUtro pA. 735 206) Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17. varNaka madhyakAlIna gadya sAhityamAM "varNaka viziSTa prakAranI racanA gaNAya che. varNaka jUnI gujarAtI gadya sAhityano eka prakAra che. varNaka eTale varNana. koI eka viSaya ke prasaMganuM paraMparAgata nizcita zailImAM varNana karavAnI paddhatine varNana sAthe saMbaMdha che. anuprAsayukta padyaracanA paNa varNanamAM noMdhapAtra sthAna dharAve che. kathAkAro zrotAonA manoraMjana mATe paNa A prakAranA varNanano Azraya le che. bhAratIya sAhityamAM saMskRta, pAlI ane prAkRta bhASAomAM paraMparAgata varNanano mULa AdhAra rahelo che. Agama graMthomAM mahApuruSonAM caritrono samAveza thayo che. temAM kathAnuyoganuM sthAna sarvasAdhAraNa janatAne sanmArge doravA mATe upakAraka bane che. A prakAranI racanAomAM pAtro ane prasaMgonuM varNaka-varNana sthAna pAmyuM Agama graMtho graMthArUDha thayA tyAre temAM jAva, jahA, aMka, varNAgya jevA zabdono ullekha maLe che. tIrthakara, zramaNa, rAjA, nagara, caitya vagere varNano eka karatAM bIjA AgamomAM paNa prApta thAya che. pro. hIrAlAla rasikalAla kApaDiyA jaNAve che ke AgamonA praNetAoe nIce darzAvelA koI vikalpane AdhAre varNana karyuM hoya ema saMbhave che. (1) navesarathI anya varNana karavuM. jo A vikalpa sAco hoya to dharmapradhAna AgamomAM AvAM varNana bahu upayogI nahi gaNAya. (2) pahelAM karelA varNanamAM yathAyogya parivartana karI varNana karavuM. (3) pahelAM karelA varNanane baMdhabesatuM karavAnI bhalAmaNa karavI paraMtu evuM varNana taiyAra na karI ApavuM. (4) pahelAM kareluM varNana koIpaNa pheraphAra vinA rajU karavuM. 207) Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (pa) pahelAM kareluM varNana rajU na karatAM te ja jovAnI bhalAmaNa karavI. upalabdha AgamomAM to pharIthI mULa ke khAsa parivartakanuM varNana na ApatAM pahelAMnuM varNana jovAnuM sUcana karAyeluM jovAya che. AvuM koI koI varNana baMdhabesatuM anyatra nathI hotuM. DaoN. pI. ela. vaidya (upAsaka dasAMga, TippaNI - pA. 205). vaSNagna zabdanuM mULa saMskRta varNaka eTale ke bIbADhALa varNana. A prakAranA varNana mATe aMgrejI bhASAmAM 'stereoytyped description" athavA "clide" kahevAya che. AgamonI bhASA ArSa prAkRta che eTale varNana paNa te ja bhASAmAM che. varNana mATe prAcIna zabda prayogono saMdarbha nIce pramANe che. varNakanuM varNana na karatAM varNanarUpa AraMbhanA eka be zabdono prayoga karIne varNananuM sUcana thAya che. dA.ta. jAva zabda prayoga, dA.ta. varNakanuM prAcIna gUrjara bhASAnuM udAharaNa mANikyasuMdarasUrikRta pRthvIcaMdra carita che. (I.sa. 1422). paiThaNanA rAjA pRthvIcaMdra ayodhyAnA rAjA somadevanA putrI ratnamaMjarIne paraNe che. ghaNo kALa vItyA pachI dharmanAtha bhagavAnanI dezanA sAMbhaLI potAnA putra mahidharane rAjaya soMpIne rAjA dIkSA aMgIkAra kare che. A kathAvastune AdhAre uttama varNaka gadyakAvyanI racanA thaI che. pRthvIcaMdracaritane "vAgvilAsa" nA nAmathI paNa oLakhavAmAM Ave che. uvAsaggadasA - mahAvIreNa jAva A ja AgamamAM "jahA no prayoga maLe che. "jahA pUrANo nAyAdhammakahA mAM varNana mATe 'vaNaya' zabda prayoga nAyAdhammakahAmAM yamyA nAma nagarI holyA vaNao. 20) Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A rIte varNana sUcaka jAva-jahA ane vaNaano saMdarbha AgamamAMthI prApta thAya che. 4-bI varNananA viSayomAM rAjA, rANI, nagara, udyAna, caitya, prabhAta, deva, dIkSita, cha Rtu, hAthI, prAsAda, samudrayAtrA, megha vagereno samAveza thAya che. puNya lagaI pRthvIpIThi prasiddhi puNya lagaI manavAMchita siddhi; puNya lagaI nirmala buddhi lagaI, Rddhi vRddhi; puNya lagaI zarIra nIroga puNya lagaI, abhaMgura bhoga puNya lagaI kuTuMba parivAra taNA saMyoga, puNya lagaI palANI thaI tuMraMga puNya lagaI navanavA raMga, puNya lagaI dhari gajaghaTA cAlatAM dIjaI caMdana chaTA puNya lagaI nirUpama rUpa alakSya svarUpa; puNya lagaI vasivA pradhAna AvAsa, turaMgama taNI lAsa pUjaMI mana cIMtavI Asa; puNya lagaI AnaMda dAyinI mUrti abhUta rti puNya lagaI bhalA AhAra adbhUta zRMgAraH puNya lagaI sarvatra bahumAna ghaNuM kahIyaI pAmIyaI kevalajJAna. A caritamAM vividha varNanono ullekha thayo che. dvIpa, kSetra, nagara, rAjasabhA, Rtu, svayaMvara, vana, sainya (caturaMga), hAthI, ghoDA, ratha, pAyadaLa, aTavI, sAmaiyuM, lagnamahotsava, bhojana samAraMbha, snAna vagerenAM varNanamAM alaMkArayukta zailInI sAthe prAsAdikatAno paNa uttama samanvaya sadhAyo che. RtuvarNananI mAhitI nIce pramANe che: IsiI avasara Avi ASADha, Itara guNi saMbADha kATaIyaI loha dhAma taNI niroha; chAsi khATI pANI vIyAI mATI; vistariu varSAkAla, je paMthI tANuu kAla nAThau dukAlasa; jINaI varSAkAli madhura dhvani meha gAjaI, durmikSa taNA bhaya bhAI jANae subhikSa bhUpati AvatAM jayaDhakkA vAjaI cihuM disi vIja 209) Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jhalahalaI, paMthI ghara bhaNI pulaI; viparIta AkAza, caMdra sUrya pAriyAsa; rAti aMdhArI, lavaI timirI; utaranI unayaNa chAyau gayaNa, disi ghora nAcaMI mora, saghara varasaI dhArAdhara, pANI taNA pravAha palahalaI vADaji upari velA valaI cIkhali cAlatAM zakaTa alaMI loka taNAM mana dharma uparivalaMI, nadI mahApUri AvaI pRthvIpITha plAvaI navA, kisalaya gahagahaMI vallIvitAna. lahalahaI kuTuMbI loka mAsaI mahAtmA baIThAM pustaka vAMcaI parvatata nIjharaNa viphTaI bhariyAM sarovara phUTaMI. (pA. 281) Agama graMthomAM viziSTa prakAranAM vividha varNanono ullekha prApta thAya che. uttarAdhyayana sUtranA 22 mA adhyayanamAM gA. 8 thI 13 mAM nemakumAra lagnanA maMDapa prati AvI pahoMce che te prasaMganuM varNana nIce pramANe che. have yAcanA karyA bAda te rAjImatInA pitAe mahardika vAsudevane kahyuM ke khuzIthI ariSTa nemikumAra ahIM padhAro ke jethI temane vivAha-vidhipUrvaka mArI rAjImatI kanyA paraNAvuM. A pramANe ugrasenanA kathana bAda baMne kulamAM vadhAmaNAM thayA. koSTakI joSIe Apela najIkanA vivAha muhurta jemaNe jayAvijayA RrkivRddhi vagere sarva auSadhiothI snAna karyuM che, jemaNe lalATamAM muzalano sparza Adi kautuka ane dahIM akSata vagere maMgalo karyA che jemaNe divya-devadUSyanI joDInuM paridhAna karyuM che ane jeo barAbara bhUSaNonI vibhUSAvALA che evA ariSTa nemikumAra vAsudevanA jayeSTha paTTa hAthI upara ArUDha thayelA mastakamAM rahelA cUDAmaNinI mAphaka atyaMta zobhI rahyA che. mastaka upara dharAyela chatrathI ane baMne bAjue vIMjhAtA cAmarothI zobhatA, samudravijayAdi vAsudeva parvatanA dasa bhAIo rUpa dazAhathI yukta saghaLA parivArathI parivarelA, kramasara goThavAyelI caturaMgI senA sahita AkAzavyApI divya vAMjitronA suMdara dhvaniothI yukta, uttama dIpti saMpanna pUrvokta sAhyabInA dabadabApUrvaka ane yaduvaMzarUpI samudramAM caMdra samAna ariSTanemikumAra potAnA (210) Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjamahAlayamAMthI nIkaLI dhAmadhUmathI vAjate-gAjate lagna maMDapanA najIka pradezamAM AvI pahoMcyA. zrI bhagavatI sUtram sarva jJamIzvara manattamasAmayiT sAvI yamasmaramanIzamanIhamiddham | siddha ziva zivakara karaNavyapetA zrImasjinaMjitariyuM prayataH praNaumi. (zrI bhagavatI sUtra vRtti) A rIte zrI bhagavatI mahAzAstranI adbhuta prastAvanA racI che, jemAM zrI bhagavatI sUtrane jayakuMjaranI upamA ApIne je tevIsa vizeSaNo ApyAM che te have ApaNe eka-eka vizeSaNone TUMkamAM samajIne hAthInI upamA samajavI - dvAdazAMgInI racanA zrI gaNadharadevo dvArA tripadInI prApti dvArA karAya che. ne ApaNe jANIe chIe, temAMnuM pAMcamuM aMga zrI bhagavatIsUtra hovAthI te paMcamAMga kahevAya che te vAta paNa ahIM thayelI che. "bhagavatIsUtra' e to pUjya tarIke vaparAto zabda che. te A mahAzAstranuM kharuM nAma nathI, tenuM kharuM nAma to "vivAhapannati che. jene saMskRta bhASAmAM vivAhaprajJapti kahevAya che jenA aneka prakAre artha TIkAkAra maharSie karelA che. samunnata vizeSaNa kema? A vivAhaprajJaptizAstra samunnata jayakuMjara jevuM che jaya pamADanAra evo zreSTha hAthI "samunnata che. hAthIne "jaya pamADanAra hoya tevo kahyo teno artha ja te uttama athavA zreSTha prakArano che ema nakkI thAya che. sAmAnya hAthIonI apekSAe temAM ghaNI badhI vizeSatAo rahelI che ema jaNAI Ave che. tenA paga, pUMcha, kuMbhasthaLa, Dha, daMtazULa, teno garjAva, teno vizALa deha, tenA deha para rahelI ghaMTIo Adi badhuM ja vizeSa hoya che. to samunnata vizeSaNa zuM (2 1 1 Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaiziSTaya batAve che? yuvAvasthAmAM nirogI kAyAvALA jIvanI badhI ja spaSTa zaktiono AvirbhAva hoya che ethI ema lAge che ke A samunnata zabda dvArA bALaka ke vRddha nahIM evA nirogI kAyAvALA jayakuMjaranuM sUcana hoI zake. lakSaNonI zreSThatA ke aMgopAMganI viziSTatA bALa ke vRddhavaye paNa te hAthImAM hoI zake paNa badhI ja zaktiono AvirbhAva te vayamAM na hoya jyAre yuvAvasthAmAM hoya tethI samunnata jayakuMjara kahIne TIkAkAra maharSi svAsthya saMpanna yuvAvasthAmAM rahevA jayakuMjaranI sUcanA karI rahyAM che te vicArakSama vAta che. zrIpaMcamAMga bhagavatIsUtra tatvaramaNa mATe jarUrI tattvothI bharapUra hovAnA kAraNe bahirbhAvamAM ramatA AtmAne AtmaramaNatA karAvavA zaktimAna che. jema hAthI AvA sulakSaNo AdithI zobhAyamAna hovAnA kAraNe AMgaNe bAMdhyo hoya to ya zobhI UThe AMgaNuM paNa zobhAve. tema A zrI bhagavatIsUtra ahIM vaMcAya che ke ame sAMbhaLIe chIe eTalA mAtrathI zobhA vadhAranAra bane che, sAMbhaLanArane paNa lAge ke haiM zuM tyAM bhagavatI vaMcAya che ? oho bahu ke'vAya, AvuM mahAzAstra tame sAMbhaLo cho? hAthIjayakuMjara mAtra jaMgalamAM rakhaDato nathI levAyo paNa alaMkAro AdithI zobhAyamAna, aMbADIthI yukta hovAne kAraNe atyaMta ramaNIya dekhAya tevo che tema A zrI bhagavatIjI viziSTa zAhI AdithI lakhavAyelI svarNAdimudrAothI pUjita bahumAnakArI pUjA-bhakti Adi dvArA AdarapAtra karAyela che. paMDitajano ane diggaja vidvAno paNa jene AdaradRSTithI jue ne pUche tevuM che. zatru sainya upara vijaya meLavavA jema rAjAo Adi AvA zreSTha vAhanono upayoga kare che. tema A zrIbhagavatIjI sUtrane AgamoktavidhipUrvaka vAMcanAra-sAMbhaLanAra tattvanuM jJAna meLavI atattvathI AtmAne bacAvI karma zatruono nAza karavA mATe karma zatruo upara vijaya meLavavA mATe AnA baLe samartha bane che. 212 Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zobhatuM, zobhAvardhaka ane vijaya apAvanAra Ama A zrI bhagavatI mahAzAstra zobhAyamAna paNa che. zobhAvardhaka paNa che ane zatru upara vijaya prApta karAvI ApanAra paNa che jema AMgaNe bAMdhelo hAthI emane ema paNa zobhe ane AMgaNe paNa zobhAve che tema A zAstra svayaM suzobhita che, je-te sthAna vyaktinI zobhAne sthAna-mAnane vadhAranAra bane che. hAthInA baLe zatru sainyane parAsta karI zakAya che tema A mahAzAstranA baLe ahIM kaSAyonI pariNatI thavAthI AlokamAM paNa dravyabhAvazatruo para vijaya prApta karAvI Ape che je AgaLa jatAM karmazatruonuM baLa ghaTADIne AtmaguNonA vijetA banAvanAra che. kharI vAta evI che ke jinazAsana svayaM tattvarUpa che eTale tenuM ekapaNa vacana atattvathI bacAvanAra ane tattvamAM ramADanAra ja hoya te niHsaMdeha vAta che. zAstrone zAsana ane trANa karanAra tarIke je svIkAre tenA upara te zAsana karI zake che ne tenuM trANa paNa karI zake che. paNa je bicArA jIvo zAstrone zastrarUpe ja pariNamAve tenuM zuM thAya? anya AgamomAM paNa vividha viSayane kendramAM rAkhIne varNano prApta thAya che. vivAha vijJaptimAM amarendrano ullekha (sU. 3, uddeza 2, sutta 144) prAsAda suya 1 a. 1 sutta 19 dhAriNInuM zayanagRha suya 1 a. 1 sutta 9 svayaMvara suya 1 a. 16 sutta 117-120 nArada suya 1 a. 16 sutta 122 vyAyAmazALA suya 1 a. 1 sutta 13 zreNikanuM snAna gRha suya 1 a. 1 sutta 13 zreNikano zaNagAra suya 1 a. 1 sutta 13 megha (dohada) suya 1 a. 1 sutta 13 21) Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pizAca samudra yAtrA naukA bhaMga pajjosavaNa kappamAM trizalA mAtAnuM zayana gRha, cauda svapra, kacerI, snAnagRha, AbhUSaNo, mahAvIra svAmInuM niSkramaNa vagere varNano che. varNananAM dRSTAMto prAcIna kALanA sAhityika dRSTino saMdarbha darzAve che. pI sUtramAM varNana saMjJaka taM jahA zabda prayoga thayo che tenI mAhitI nIce mujaba che. suya 1 a. 9 sutta 69 suya 1 a. 9 sutta 69 suya 1 a. 9 sutta 80 se pANAIvAe cauvihe pannate taM jahA davao khitao kAlao bhAvao davaoNa pANAIvAe savva danvesu khittaoNaM pANAIvAe savvaloe kAlaochuM pANAIvAe diA vA rAovA bhAvaeNaM pANAIvAe rAgeNa vA doseNavA. teM jahA arihaMta sakrikhaaM siddha sakrikharuM sArUM krikhaaM devasakrikhaaM ayya sakrikhae evaM bhavaI bhikkhavA. bhikSuNivA saMjaya viraya paDihaya paccakkhAya pAvakamme diA vA rAovA egaovA parisAgaovA suttevA jAgaramANesu vA esakhalu pANAI vAyasya vera maNehie suhekhameM nissesie AkhugAmie pAragAmie. saMdarbha sUcIH 1. 2. 3. 4. 5. guja. sA. Iti. pA. 280 guja. sA. Iti. pA. 281 uttarA... bhAga 3 pA. 53 zrI AtmAnaMda prakAza, varNako ane varNano lekha (pro. hIrAlAla kApaDiyA) pakUkhI sUtra 214 Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 18, o ktaka - auktika eTale ukti athavA bhASA vizenI racanA. gujarAtI mAdhyama dvArA saMskRta bhASAnA vyAkaraNa zIkhavA mATenI racanAo auktika kahevAya che. temAM zabda bhaMDoLa, zabdonA artha vistAra aMgenI mahattvanI vigato prApta thAya che. zrImALa vaMzIya Thakkara kurasiMhanA putra saMgrAmasiMha kRta 'bAlazikSA (I.sa. 1280) prAcIna aukitakanA namUnArUpe upalabdha thAya che. A samayanI gujarAtI bhASA dvArA saMskRta vyAkaraNa zIkhavA mATe tenI racanA thaI hatI. bAlazikSA ATha vibhAgamAM racAI che. saMjJA prakrama, saMdhiprakrama, svAdiprakrama, kArakaprakrama, samAsa prakrama, anyoktivijJAnaprakrama, saMskAraprakrama ane nyAdiprakrama. 14mI sadImAM somaprabhasUri kRta auktika, eka ajJAta lekhakanI SakAraka racanA prApta thAya che. pU. devacandrasUrinA ziSyaguNaratnasUrie kriyAratnasamuccaya dhAtukoza' racyo che. temAM kriyAnA prayoganAM tatkAlIna samayanAM dRSTAMto che. ajJAta brAhmaNakRta uktiprakrama" I.sa. 1428 oNktika prApta thAya che. auktikonI racanAo paNa moTI saMkhyAmAM thaI che. tenAthI saMskRta bhASAnA graMthonA adhyayanamAM praveza karavAnI bhUmikA prApta thAya che. dhArmika ane dArzanika abhyAsa karavA mATe AvI racanAo upakAraka nIvaDI che. auktikanuM udAharaNa - A. guNaratnasUrie I.sa. 1410mAM kriyAratnasamuccaya graMthanI racanA saMskRta bhASAmAM karI che. saMskRta bhASAnA vyAkaraNano abhyAsa karavA mATe A prakAranI kRtionI racanA thaI che. kalikAla sarvajJa A. hemacaMdrasUrie siddhahema zabdAnuzAsana vyAkaraNa graMthanI racanA karI hatI. tyArapachI keTalAka muni bhagavaMtoe uparokta graMthane AdhAre 215) Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkaraNa graMtho racyA hatA. pa.pU. mahAmahopAdhyAya meghavijayajIe "caMdraprabhA vyAkaraNa' ane pa.pU. vinayavijayajIe hemalaghuprakriyAnI racanA karI hatI. pa.pU. AcArya hemacaMdrasUrie vyAkaraNa graMthane saraLa ane sugrAhya banAvavA mATe madhyamavRtti, bRhadavRtti, laghunyAsa ane bRhada nyAsanI paNa racanA karI hatI. bALajIvonA bodha mATe saMskRta maMdirAnta pravezikAnI racanA bhaMDArakaranI prApta thAya che. zIvalAla paMDitanI saMskRta pravezikAnI racanA paNa vyAkaraNanA abhyAsa mATe bahu upayogI che. A bhUmikAnA anusaMdhAnamAM pU. A. guNaratnasUrie I.sa. 1410mAM dhAtukozanI racanA saMskRtamAM karI che te auktikanA namUnArUpe che. kriyAratnasamuccaya dhAtu pAThanA paThana-pAThana mATe bahu upayogI racanA prApta thAya che. pa. pU. A. lAvaNyasUrie dhAturatnAkara nAmanA graMthanA 7 bhAgamAM racanA karI che. A rIte vyAkaraNanA abhyAsa mATenA graMtho racAyA che. A. guNaratnasUrie kartari, karmaNi, bhAve, kRdaMta vagere prazno dvArA vividha prakAranA dhAtu rUpo banAvIne racanA karI che ane tenA dvArA vyAkaraNa vizenuM jJAna saraLa ane sugrAhya bane che. atre namUnArUpe mAhitI graMthane AdhAre pragaTa karavAmAM AvI che. sammati jIvaghAta na karoti paramaNi na jalpati paradArAnu pariharati surApAna varjayati. iti pravRttaparato vartamAna Iha kumArAH kroDaktiA Iha zrAddhA parvaNi pauSadha gRhyatA Iha cchAtrA adhIyate | araNya kirAtA vastrApyA dadate Iti vRttAvirataH rA AcArka nadI vahati tiSThatti parvatAH | taraNistamAMsi tiraskurute. (216) Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ he sAgaropame zakraH sAmrAjya kurutI haripreraNayA brahmA sRSTi racayati. asurAH sadA vedamArga viluppatti iti nityapravRttaH | kartha tahiM tasyuH sthAsyatti giraya iti.. ucyate bhUtabhAvinA bharatakalkiprabhRtInAM rAjJA yAH kriyArUdavacchedana parvatAdikriyAmapyatItADanAgatatvopapattane bhUtabhAvipratyayAnupapattidoSa lia kadA maitrADaDagatokasiA ayamAgacchAmi ! kadA maitra gamiSyasiA eSa gacchAmi | iti sAmIpya . ayaM ca "satsAmIye sadAdA' ityatra vikalpena vakyate II4. have vartamAnakALa cAra prakArano che, te batAve che. (1) pravRttopati, (2) vRttAvirata, (3) nityapravRtta, (4) sAmIpya. hamaNAM jIvaghAta (jIvahiMsA) karato nathI. bIjAonA marma (khAnagI vAta) bolato nathI. parastrIono tyAga kare che e mujaba pravRttoparata vartamAnakALa che. ahIM kumAro rame che. ahIM zrAvako parva divasomAM pauSadha grahaNa kare che. ahIMchAtro (vidyArthIo) bhaNe che. jaMgalamAM bhIla loko vastro laI le che e mujaba vRttAvirata vartamAnakALa che. jyAM sudhI sUrya-caMdra che tyAM sudhI nadI vahe che, parvato UbhA rahe che (sthira rahe che), sUryano prakAza aMdhakArano nAza kare che, zaka nAmanA Indra mahArAjA be sAgaropama sudhI sAmrAjya kare che (bhogave che). harinI preraNAthI brahmA sRSTinI racanA kare che. asuro haMmezA vedamArgano nAza kare che e mujaba nityapravRta vartamAna kAla che. parvato kaI rIte sthira rahyA che ane sthira raheze tenA javAbamAM kahe che. 217) 2 1 7. Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jevI rIte bhUtakALamAM ane bhaviSyakALamAM bharata (bhUtakALa) kalkI (bhaviSyakALa) vagere rAjAonI je kriyA tene AvarIne (te mujaba) parvata AdinI kriyAo paNa bhUtakALamAM ane bhaviSyakALamAM rahelI ghaTI zake che mATe temAM doSa nathI. maitra kyAre AvavAno che? Avyo chuM? arthAt AvI ja rahyo chuM. maitra kyAre jaze? A cAlyo. (hamaNAM ja jauM chuM.) e mujaba sAmIpya vartamAnakALa A bAbata satsAmIpya sA' sUtramAM vikalpathI kahevAmAM Avaze. saMdarbha sUcI: 1. gujarAtI sAhitya ItihAsa khaMDa - 1, pA. 283 218) Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 19. bAlAvabodha - jaina sAhityanI mULabhUta kRtio prAkRta bhASAmAM racAI hatI. tyArapachI mULagraMthonI TIkA saMskRtamAM prApta thAya che. A kRtio mAtra vidvAna vargane ja AsvAdayogya bane che. AvI kRtionuM vivecana ane anuvAdanI jaina sAdhuonI pravRttithI jaina-jainettara samAjamAM dhArmika jJAnaprApti mATeno eka nUtana mArga astitvamAM Avyo che. bAlAvabodha A prakAranI racanAonuM udAharaNa che. bAla-avabodhanI saMdhithatAM bAlAvabodha zabda racAyo che. bAlano artha bALaka nahi paNa jJAnanA arthamAM bALaka che ema samajavAnuM che. anya rIte vicArIe to bALakane jJAna hoya tevI rIte dharmagraMthomAM je agAdha jJAnano vAraso che tenuM jJAna nathI evI vyakti bAla-bALaka che. AvA bAla jIvone mATe avabodha mATe racAyelI kRti bAlAvabodha kahevAya che. gadya sAhityanI prAcIna racanA tarIke jaina sAhityanA bAlAvabodhanuM pradAna aitihAsika mUlya dharAve che. jaina sAhityamAM bAlAvabodha zabda pracalita che. DaoN. bhogIlAla sAMDesarA bAlAvabodha vize jaNAve che ke : bAlAvabodha jaina sAhityano zabda che tema chatAM artha vistArathI vicArIe to bhAgavat, bhagavad gItA, gItagovinda, cANakyanIti zAstra, yogavasiSTha, siMhAsana batrIsI, paMcAkhyAna, gaNitasAra Adi je bIjI anuvAdarUpa racanAo maLe che te mATe paNa sAhityanA ItihAsamAM e zabda prayojI zakAya. A badhA gadyAnuvAdono uddeza eka ja che. bAlAvabodhamAM mULa graMthano anuvAda hoya che to keTalIka vAra daSTAMta kathAo ke avAntara carcAo dvArA mULano anekagaNo vistAra karelo hoya che. bAlAvabodha uttarakAlIna prakAra "stabaka" athavA "Tabo' rUpe oLakhAya che. bAlAvabodha eka ziSTa racanAno prakAra che. bAlAvabodhanI racanAo 219) Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuvAdakalA, bhASAvikAsanI sAthe gadya sAhityanA daSTAMtarUpe aitihAsika mUlya dharAve che. bAlAvabodhanA prAcIna udAharaNa tarIke be dRSTAMta noMdhavAmAM AvyAM bAlAvabodha ghaNI moTI saMkhyAmAM prApta thAya che. Agama graMtho ane anya zAstrIya graMthone kendramAM rAkhIne bAlAvabodhanI racanA thaI che. sUtrakRtAMga, cauzaraNapayannA, uttarAdhyayana, jJAtAsUtra, paDAvazyaka, prazna vyAkaraNa, naMdIsUtra, dazavaikAlika, kalpasUtra uparAMta navatattva, saMgrahaNI, vivekavilAsa, cAturmAsika vyAkhyAna, kSetra samAsa, bhaktAmara stotra, kalyANa maMdira, ajitazAMti, zrAddha pratikramaNa sUtra, navakAra RSimaMDala, saMbodhasattarI karmagraMtha daMDaka, upadezamAlA, zIlopadeza mALA vagere bAlAvabodha che. A sUci moTI che. atre namUnArUpe bAlAvabodhanAM nAma ApyAM che. A prakAranI racanAo moTebhAge apragaTa amadAvAda-khaMbhAta-pATaNa-lIMbaDI-vaDodarA jevA jJAna bhaMDAromAM surakSita che. gadya sAhityanA abhyAsanI sAthe zAstrajJAna prApta karavA mATe AdhArabhUta sAdhana che. 1. I.sa. 1302mAM lakhAyeluM sarvatIrtha namaskAra stavana ane navakAra vyAkhyAna gadya racanAnA namUnArUpe nIce pramANe che. mAharI namaskAra arihaMta hau. kisA ji arihaMta; rAgadveSarUpiA ari vayari jehi haNiyA, athavA catuSaSTi IndralaMbadhinI pUjA mahimA arihaI; ji utpannadivyavimalakevalajJAna, catriIsa atizayi samanvita, aSTamahAprAtihArya zobhAyamAna mahAvidehi khetri viharamAna tIha arihaMta bhagavaMta mAharau namaskAra hau. III (22) Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. I.sa. 1274 AzApallImAM lakhAyela 'ArAdhanA gadya racanAnuM prAcIna udAharaNa nIce pramANe che. samyakatvapratipati karahu, arihaMtu devatA susAdhu guru jinapraNItuM dharme samyakatvadaMDaku sthirahu, sAgAra pratyAkhyAnuM cirahu, cauhu saraNi paIsarahu, paramezvara arahaMtasaraNi sakalakarmanirmukta siddhasaraNi saMsAra parivAra samutaraNayAna pAtra mahAsatva sAdhusaraNi sakalapApapaTalakavalana kalAkalitu kevalipraNItu dhammasaraNi siddha saMghagaNa kevali zrata AcArya upAdhyAya sarvasAdhu vratiNI zrAvaka zrAvikA Iha ja kAI AzAtanA kI huMtI tAha micchAmi dukkaDaM. saMdarbhasUcI: 1. prAcIna gurjara kAvyasaMgraha pA. 88 2. prAcIna gurjara kAvya saMgraha pA. 86 221) Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 20. khyAla - kAvyano paricaya jaina sAhityanA kAvya prakAronI sRSTivaividhya pUrNa che temAM alpa paricita kAvya prakAra "khAla' vizenA vicAro atre pragaTa karavAmAM AvyA che. teno sAmAnya artha koI vastu ke padArtha aMgeno vicAra ema samajAya che paNa kAvya prakAranI daSTie viziSTa artha che. zrI aMgaracaMdajI nAhaTAe 'prAcIna kAvyo kI rUpa paraMparA' mAM khyAla" saMjJAvALA kAvyanI mAhitI ApI che. rAjasthAnI zabda koza prathama khaMDa pR. 832mAM nIce pramANenI mAhitI che. khyAla' eTale tamAsA-nAca-gAna kA khela. aitihAsika-paurANika premagAthA saMbaMdhI vibhinna rasayukta AkhyAna ke nRtya-gIta Adi. abhinaya ke sAtha rAtribharakA grAmiNa janatA dvArA manovinoda ke liye nATaka ke rUpameM khelA jAtA hai. aitihAsika kathAye jinako rAjasthAnameM grAmINa nRtya Adi abhinaya ke sAtha padyarUpameM gAI jAtI haiyA khelI jAtI hai. A mAhitIne AdhAre khyAlamAM nATakanAM lakSaNono samAveza thayo che ema spaSTa thAya che. zrI nAhaTAjIe khyAla' kAvyanA saMdarbhamAM bharatamuninA nATyazAstranI mAhitI ApI che. manuSyanI anukaraNavRttinA kAraNe nATakanI racanA thaI che. vividha pAtronuM anukaraNa karIne abhinaya-gIta-vANI dvArA manoraMjananI sAthe avanavI mAhitI paNa ApavAmAM Ave che. nATakamAM anukaraNa dvArA hAvabhAvathI sukha-duHkhanI abhivyakti AkarSaka rIte thAya che. janasAdhAraNanA AnaMdanA hetuthI nATakanI utpatti thaI che temAM lokahitanI bhAvanA rahelI che. A kArya vividha viSayo dvArA thAya che. temAM mukhyatve cAra tattvo che : saMvAda, gIta, abhinaya ane rasa. (22 2) Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgIta ane nATaka mAnava ane pazu sRSTine paNa AkarSaka lAge che. nATakano prAcIna saMdarbha ApatAM zrI nAhaTAjIe bhagavAna mahAvIranI bhaktirUpe sUryAbhadeva prabhunI AjJA laIne potAnI daivI zaktithI 32 prakAranAM nATaka kare che te jaNAvyuM che. 12mIthI 15mI sadInA samayamAM rAsa-carcarIphAgu jevA kAvya prakAromAM rasa-abhinaya ane nRtyanAM lakSaNo jovA maLe che. saptakSetra rAsanI paMktio nIce pramANe che : baIsaI sahUI zramaNa saMgha sAvaya guNavaMtA, joyaI ucchAyu jinaha juvariva mani haraya dharaMtA // tIche tAlArasa paDaI bhADa paDhatA, anaI lakuTArasa joI khelA nAcaMtA 48 savituM sarIkhA siNagAra savi tevaDa tevaDA, nAcaI dhAmIya raMbhare tau bhAvaI rUDA || sulalita vANi madhuri sAdi jina guNa gAyaMtA, tAlamAnuM chaMdagIta melu vAjiMtra vAjaMtA II (pA. 138) jainAcAryonA nagara praveza vakhate rAsa-carcarInI sAthe dhavala-maMgala gIta gavAtAM hatAM. pura madhye sthAne sthAne raMgabhareNa prekSaNIyake niSpadyamAne dAne ca vyAtiyamAne, dInamAnAyAM, dhavaleSagIyamAnezu. (pA.139) saM. 1337 bIjApura meM vAsupUjya jinAlaya ke mahotsava prasaMga para likhA gayA hai. (pA. 139) saM. 1337mAM bIjApura zaheranA vAsupUjaya svAmI jinAlayanA mahotsavamAMno saMdarbha "khAla' vize mAhitI prApta karavAmAM upayogI che. sthAne sthAne prabhuditajanenadImAneSupradhAnarAsasakevu nAnAviyaNi mArgevu gIya mAnezu vividha pravara carcarI zreNI zateSA (pA. 139) Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A udAharaNane AdhAre eTaluM spaSTa thAya che ke rAjasthAnamAM rAsa, carcarI, phAgu ramavA khelavAnI praNAlikA cAlu hatI te uparathI rAsaDA, khela ane khyAlanI racanA thaI hatI. samrATa pRthvIrAjanI sabhAmAM zAstrArthamAM vijaya prApta karIne jinapatisUri padhAryA tyAre pauSadhazALAmAM rAsa-carcarI ane dhavala gIto gavAtAM hatAM. "khyAla saMjJAnI utpatti 18mI sadImAM thaI hatI. 15mI sadImAM laghurAsa racanAo thaI hatI. teno uddeza rAsa khelavAno ane AnaMda mANavAno hato. A sadInA uttarArdhamAM caritrAtmaka-dhArmika rAsa racanAo prApta thAya che. 18mI sadInI khyAla" saMjJAvALI koI kRti prApta thatI nathI. 16mI sadImAM rAjasthAnamAM teno prayoga thayo che. lokanATaka khyAla saMjJA sAthe sAmya dharAve che. rAjasthAnI loka sAhityamAM lokanATaka mULabhUta rIte sthAna dharAve che tenA uparathI khyAla kRtio racAI che. zrI nAhaTAjIe "khAla' saMjJAvALI 189 kRtionI sUci prAcIna kAvyonI rUpa paraMparAnA pR. 141 upara ApI che. khyAlanA udbhavatI pUrvabhUmikAmAM jaina sAhityano saMdarbha tathA nATakanI utpatti aMgabhUta manAya che. gujarAtI sAhityamAM lokanATya-bhavAI e nATakanI pUrva bhUmikArUpe che. uttara bhAratamAM rAmalIlA-mahArASTramAM tamAsAnI pravRtti janamanoraMjana mATe sukhyAta che. tevI ja rIte "khyAla saMjJAvALI kRtio rAjasthAnI sAhityamAM sthAna dharAve che. jaina sAhityamAM kavi umedacaMdajI kRta "khAla' kRtino paricaya atre ApavAmAM Avyo che. kavi samayasuMdaranI racanAono saMgraha "kusumAMjali' nAmathI pragaTa thayo che. temAM khyAla' zabda prayoga gAvAnI zailInA saMdarbhamAM rAha-cAlanA arthamAM prayojAyo che. A saMdarbhamAM khyAla' no artha gAvAnI paddhati ke rItano saMbaMdha (22) Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darzAve che. agaracaMdajI nAhaTAe khyAla saMjJAvALI rAjasthAnI kRtionI sUci ApI che te nIce pramANe che: (1) kesara gulAba kA khyAla, (2) khyAla mAravADI gIta, (3) rAsa lIlA khyAla, (4) rAmadevakA khyAla, (5) kesarasiMha baMsIdhara, (6) kundanamala, (7) khyAla dasamasiyA. uparokta kRtio lokanATaka samAna manoraMjana mATenI che ema spaSTa samajAya che. temAM AvatAM gIto-gAyananA saMdarbhamAM paNa 'khyAla" saMjJAno artha pragaTe che. sthAnakavAsI saMpradAyanA kavi umedacaMdajI svAmIe khyAla' saMjJAvALI kRtionI racanA karI che. jaina gUrjara kavio bhAga - 6 mAM A aMgeno ullekha prApta thAya che. kavie nemarAjulanA "pakhyAla" nI racanA karI che. tenI namUnArUpe paMktio nIce pramANe che. Adinavala sanehI nemajI re, jAdava kuLanA zaNagAra jAdava. ratha toraNIye AvIyo, ratha pazuDe mAMDyo pokAra, pazuDe. aMta - aMkuza bacana suNI karI re, deva racita thIra hAyapharIne jogalIyo re, tema mune tame tArajo re umedacaMda dharIdhyAra pharIne. anya racanAomAM upadezI khyAla, AdhyAtmika khyAla, pArzvajInano khyAla, vIrajIno khyAla umedacaMdajI kRta kAvya saMgraha bhA. 1 thI 4 mAM pragaTa thayela che. umedacaMdajInA kAvyasaMgraha aMge rAjakoTa, amarelI, baravALA, boTAda, khaMbhAta, vaDodarAnA sthAnika bhaMDAramAM tapAsa karI paNa prApta thayA nathI. 225) Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavinI "khyAla' saMjJAvALI kRtio rAgabaddha geya svarUpanI bhaktimArganI vicAradhArAne sparze che. kavie khyAla uparAMta gajhala, sajajhAya, garabo, kAphI, lAvaNI, prabhAtI stavana, bAramAsa, cAbakhA vagere kAvya prakAromAM racanA karI che. arvAcIna jaina sAhityamAM umedacaMdajInAM kAvyo jJAna-bhakti-adhyAtma ane bodhapradhAna che. saMdarbha sUcI: 1. prAcIna kAvyo kI rUpa paraMparA, pA. 134 2. jaina gUrjara kavio, pA. 6/379 (2 26 Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21. dhavala - dhoLa madhyakAlIna samayamAM pada racanAo vividha prakAranI thaI che temAM brahmAnaMda svAmIe 'dhoLa' nAmathI pado racyAM che. svAmInArAyaNa saMpradAyanA kavi brahmAnaMda Abu pAse khANa gAmanA mULa vatanI hatA ane bhujaMgI pAThazALAmAM piMgala-alaMkAra zAstrano abhyAsa karIne kAvya racanA karI hatI. tyArapachI sahajAnaMda svAmInA ziSya thayA hatA. jaina sAhityamAM laghu temaja dIrgha kAvyo 'dhavala' saMjJAvALA prApta thAya che. kula zabda uparathI dhavala-dhoLa zabda niSpanna thayo che. brahmAnaMda svAmInAM 'dhoLa' pado tyAga ane vairAgya pradhAna che. jaina sAhityanI sajjhAya sAthe sAmya dharAvatAM A pado mAnavajanmanI sArthakatA mATe tyAga pradhAna ane prabhu bhaktinA raMge raMgAyelA jIvanano kendravartI vicAra vyakta kare che. 'naradeha dIdhI tuMne nAthe re, hoya dhana to vAvara tAre hAthe re.' mAnava janma pAmIne jAte ja dAnapuNya karavuM joIe. kavie vividha upamAonA prayoga dvArA vedhaka asara upajAvavAno saphaLa prayoga karyo che. dehanI nazvaratA, prabhubhaktino mahimA, parivAranA sabhyo aMta samaye koI sahAyabhUta nathI. samAjamAM sArA dekhAvAthI tArA AtmAnuM zreya sadhAyuM nathI. vRddhAvasthAnI parAdhInadazA vagere vicAro vyakta karIne tyAga-vairAgya bhAvane poSaka 'dhoLa' nI racanA karI che. jainetara dharmanA sAhityamAM tyAga-vairAgyanI bhAvanA paNa AtmasAdhanAmAM mahattvanI bhUmikA bhajave che. eno ahIM paricaya thAya che. 'dhavala' prakAranAM jaina sAhityamAM gIto che to tenI sAthe 'dhoLa' jevI racanAo paNa kAvya vizvamAM sthAna dharAve che. atre brahmAnaMda svAmInAM 4 dhoLa pragaTa karavAmAM AvyA che te uparathI tulanAtmaka rIte jaina sajjhAya sAthe sAmya dharAvatI racanAo vairAgyavardhaka hovAnI sAthe kAvyanI dRSTie paNa noMdhapAtra che. 227 Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhoLa - 1 : prabhu bhajyA vinA gAphala prANI, Ame umara khoI jI; meDI maMdira mAla khajAnA, kAma na Ave koI jI. mAyA mAyA karato mUrakha, tRSNA mAMhi taNANo jI; lokataNI lajyAno leIne, koTe bAMdhyo pANo jI. jIvataNuM kAMI jatana na kIdhuM, mana mAyAmAM moTuM che; rAta divasa tatpara thaI raLiyo, ThAluM nIra valoNuM jI. loka kuTuMbamAM moTo thavA, kAma bagADyuM tArUM jI; brahmAnaMda kahere prANI, hajI samaja to sArUM jI. dhoLa - 2 : A tana raMga pataMga sarIkho, jAtAM vAra na lAge jI; asaMkhya gayA dhana saMpati melI, tArI najaro Age jI. aMge tela phulela lagAve, mAthe chogAM ghAle jI; jobana dhananuM jora jaNAve, chAtI kADhI cAle che. jema UMdaraDe dArU pIdho, mastAno thaI Dole jI; magarUrImAM aMga maroDe, jema tema mukhathI bole jI. manamAM jANae muja sarikho, rasiyo nahi koI rAgIjI; bahAre tAkI rahI bilADI, letA vAra na lAgI jI. Aja kAlamAM huM tuM karatA, jamuDA pakaDI jAzejI; brahmAnaMda kahe ceta ajJAnI, aMta phajetI thAze jI. dhoLa - 3H manuSya deha dharIne mUrakha, kahe zI karI kamANI jI; thAnANI para pharato Dolyo, bolyo mithyAvANI jI. peTa bharyAno udyama kIdho, rAta divasa dhana raLiyo jI; 228) Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naratananuM mahAtama nava jANuM, pazu jAtimAM bhaLiyo jI. mAtapitA suta baMdhava merI, aMta nahi koI tArAM jI; AvaradA haravAne kAje, sarva maLyAM dhUtArAM jI. sagAM kuTuMbI sarva maLIne, lUzI cUzI lIdho che; chellI vAre svAratha sAdhI, jamane Age dIdho che. kAgaLa ghaDI ghaDInA kADhI, lekhAM jamaDA leze jI. brahmAnaMda kahe sau vAMsethI, kAMI na mANyo kaheze jI. dhoLa - 4: je tana dekhI chAkyo Dole, te tuM dekha vicArI jI; nakhazikha sudhI niMdyA jevuM, zI mAMhi vastu sArI jI. mAMsa rUdhira te mAMhi bharIne, upara maDhiyuM ALuM jI; mohataNe vaza thaIne mUrakha, dekhe che rUpALuM jI. hADataNA paga hAtha banAvyA, kaTakA kaTakA sAMdhI jI; temAMI daDha mamatA tujane, e zI AvI AMdhI jI. udaramAMI AMtaraDAM bhariyAM, Ave gaMdha naThArI jI; raga 2gamAM roge vITANuM, maLa mUtaranI kyArI jI. TaLatAM ene vAra na lAge, Adya aMtanuM khoTuM che; brahmAnaMda kahe e sAruM teM, kAma bagADyuM moTuM ja. juvAnapaNuM juvatImAM khoyuM, dhanane arathe dhAyo che; manamAM samaje muja sarIkho, nathI jagatamAM DAhyo che. vRddhapaNAmAM ciMtA vAdhI, hAtha pAya nava cAle jI; gharanAM mANasa kahyuM na mAne, te duHkha aMtara sAle jI. bhALe nahi roge bheLANo, paDiyo lAMbo thaIne jI; jamanA kiMkara garadana jhAlI, cAlyA jore laIne jI. ThAlo Avyo bhUlo vUlyo, kAMya na le gayo sAthe jI; brahmAnaMda kahe jamapuri kerUM, mahA duHkha lIdhuM mAthe jI. (2 29 Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhavala" kAvya prakAranI eka racanA kavi samayasuMdaranI prApta thAya che. kavie vIza viharamAna jina gItam (20 gIto) nI racanA karI che temAM madhyakAlIna paraMparAnusAra dIrgha kAvyane aMte kaLaza racanAno prayoga thAya che te mujaba kavinI kaLaza racanA dhanyAzrI rAga - dhavala evo zabdaprayoga thayo che. eTale "dhavala' no artha rAganA saMdarbhamAM prayojAyo che. dhanyAzrI dezInI sAthe sAmya dharAvato rAga che. ema phalita thAya che. kaLaza" vIsa viharamAna gAyA, paramANaMda sukha pAyA, jIma pavitra viNa kIdhI, mizrI dUdhasya pIdhI. |1|| samakita paNi thayuM niramala, puNya thayuM mukta parighala, suNasthaI te paNitarasya, kAna pavitra paNa karacaI. terI jaMbudvIpa maMcyAra mahAvideha makAra, ghAtakI puSkara jethi ATha ATha arihaMta tethi. masakati nuM phala mAMgu vItarAga naI pAI lAguM, jIhAM huI jiNadharmasAra tihAM dekhyo avatAra. saMvata solaha sahatrANuM mAha vadi navamI vakhANuM, amadAvAda makkari zrI khataragacchasAra. zrI jinasAgara sUri pratAI teja pahUri, hAthI sAhanI hUMse tIrthakara stadhyA vIse. ||6nI zrI jinacaMda sUrIsa sakalacaMda tasusIsa, teha takhaI supasAyaI samayasuMdara guNagAyaI. //LI Iti zrI vidyamAna viMzati tIrthakara rANAM geyapadAni. (pA. 36) ||3|| //4o. 230) Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22. dezIonI samIkSA madhyakAlIna sAhityamAM jaina ane jainettara kavioe dezIono moTA pramANamAM prayoga karIne kAvya sarjana karyuM che. kAvyamAM geyatA eka lakSaNa tarIke svIkRta che. kAvyanI geyatAne siddha karavAmAM dezI sahAyaka aMga che. jaina sAhityanA saMzodhaka mo. da. desAIe jaina gUrjara kavio bhA. 8 mAM nAnI moTI dezIonI sUci ApI che. temAM 2328 dezIo che. A dezIo vizenA keTalAka vicAro atre pragaTa karavAmAM AvyA che. mULa zabda 'deza' che tene AdhAre dezI zabda racAyo che. eTale ke dezane anusaratuM, dezane lagatuM saMbaMdha dharAvatuM A arthanI daSTie vicArIe to dezI koI 'deza' sAthe saMbaMdha dharAve che. prAcIna ane madhyakAlIna samayamAM dezI rAjyo hatAM eTale ke rAjAzAhInA yugamAM nAnAM nAnAM rAjyo deza tarIke khyAti dharAvatAM hatAM. saurASTra deza, kaccha deza AvA nAmathI gujarAta ane anya rAjyomAM paNa rAjAo vahIvaTa karatA hatA. eTale dezInA udbhava sthAna tarIke Avo koI deza hovAno saMbhava che. koI eka dezInI racanA koI dezamAM thaI hoya tyAra pachI teno pracAra anya dezomAM thayo hoya ane te rIte dezI pracalita banIne kAvyamAM prayojAyelI hoya ema anumAna karavAmAM Ave che. dezIono prayoga sAhityanI sRSTimAM mAtra eka deza pUrato maryAdita na rahetAM anya rAjyonI bhASAmAM paNa ochA vattA pramANamAM prayoga thAya che. dezI vizeno saMdarbha nIce mujaba prApta thAya che. kavi kanaka suMdara saM. 1697mAM 'harizcaMdra rAsa' nI racanAne aMte jaNAvyuM che ke H rAga chatrIze jUjuvA, navi navi DhAla rasAla, kaMTha vinA zobhe nahIM, jyuM nATaka viNa tAla. DhAla catura cUkazo, kahejo saghalA bhAva, rAga sahita AlApa jo, prabaMdha puNya prabhAva. 231 Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhAla, valaNa, dezI, Ala vagere zabdo dvArA dezano artha bodha thAya che eTale paryAyavAcI zabdo che. DhAlano artha rAgabaddha gAvuM tevI rIte dezI paNa cokkasa rAgamAM gAvAnI che. dezInI racanAmAM mAtrAmeLa chaMda zAstrIya rAga, lokagItanI pracalita paMktiono samAveza thayo che. pAchaLathI dezamAM pUrvAcAryonA stavananI paMkti, garabAnI paMkti paNa dezI tarIke sthAna pAmI che eTale dezIomAM rAga vaividhya noMdhapAtra gaNAya che. keTalIka dezIo rAga ane tAla sAthe saMbaMdha dharAve che. rAga paNa viziSTa rIte gAvAmAM Ave che tevI rIte dezI gAvAnI viziSTa prakAranI Dhaba-rIta che. tenA dvArA geyatAnI sAthe tAla-layanI siddhi thayelI che. dezIono vicAra karatAM kavitA ane saMgItakalAno saMbaMdha noMdhapAtra che. saMgItamAM AlApa che, dezamAM paNa laya ane tAlabaddha rIte gAvAnI paddhati hovAthI saMgIta sAtheno saMbaMdha spaSTa samajAya che. A prakAranI gAvAnI zailIthI kAvyagata bhAvanuM saMkramaNa thAya che. A rIte dezI madhyakAlIna kAvyamAM padyanI pravAhI zailInA lakSaNa tarIke sthAna dharAve che. dezIono prayoga dIrgha kAvya prakAro, rAsa, dhavala, bhAsa, phAgu, AkhyAna, vivAhalo, veli, DhALiyAM vageremAM thayo che. taduparAMta laghukAvya prakAro, stavana, sajhAya, garabA, garabI, gahulI, hAlaraDAM, chaMda, loko vageremAM thayo che eTale dezIo samagra kAvya sRSTimAM vistAra pAmI che. dezIonI paMktiomAM vividhatA rahelI che. dezanI paMktino artha ane teno je te kAvyamAM prayoga e baMne vacce koI ekatA nathI. eTale dezIno prayoga kAvyagata laya sAdhavA mATe thayo che. dezIo mAtrAmeLa chaMda ane rAganA mizraNathI racAI che. dezIonA vargIkaraNamAM paNa viSayonI navInatA jovA maLe che. prakRti, prabhu, upadeza, kRSNabhakti, sthaLa, nagara, praNaya, jinavANI, sAmAjika saMdarbha, dhArmika mAnyatA, saMgIta vagere prakAranI dezIo che. 232 ) Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atre namUnArUpe dezIonI mAhitI pragaTa karavAmAM AvI che. 1. kRSNa bhakti viSayaka dezIoH (jIvananA prasaMgonA saMdarbhamAM) madhuvana meM mere sAMvarIyA, kubbAne jAdu DArA Ubho rahene govALiyA tArI tArI vAMsaLI mIThI vAya, ame vATa tumArI jotAM re sAcuM bolo zAmaLiyA, kRSNa. abolaDA zyAnA lo cho huM to mohI 2 naMdalAla moralIne tArI, gopI mahi vecavA cAlI maTukImAM gorasa ghAlI, kahe kamalA gopALa prate re. 2. saMgItanA rAga sAthe saMbaMdha dharAvatI dezIoH pAsa jivaMdA prabhu mere mana vasiyA - rAga kaherabA, tAla humarI AI IMdranAra - ThumarI jhIMjhorInI - tAla paMjAbI jagata guruhIrajI re - rAga mArUM, girUA re guNa tuma taNA - rAga dhanAzrI vimaLAcaLa nituM vaMdIe - rAga dezokha aba to prabhu mohe le lI zaraNa - rAga bhairavI nAtha gajakA baMdha kero chupAyA - vaDhasa, eka divasa nigodamAM -rAga bhImapalAsa hama magana bhaye prabhu dhyAna meM - rAga sAraMga tame jo jo re - rAga sAraMga 3. tattvajJAnanA vicAro darzAvatI dezIoH mithyAtva vAmIne kosyA samakita pAmI re, bALapaNe yogI huA mAI, bhikSA do ne dekho gati devanI, dhanya dhanya jinavANI. 4. tIrthakara viSayaka dezIo: nAbhirAyA ghare naMdana janamIyA, mahAvIra prabhu ghera Ave, Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIra niNaMda jagata upakArI, sahasAvanamAM eka dina svAmI, vIrakuMvaranI vAtaDI kene kahie, vaMdo vIra niNaMda rAyA, caMdraprabhu jina caMdramA re, purUSottama ramatA che tArA manamAM, nAbhi rAjA ke dvAra, RSabhano vaMza rayaNAyaruM re, Adi jiNaMdamayA karo, vAmAjIno kuMvara lADalo, aranAthakuMsadA morI vaMdanA. 5. upadezAtmaka dezIoH ma ma kara mAyA kAramI re, Adara guNa kSamA jIva, parigraha mamatA pariharo, suNa guNa re gautama samaya ma karIza pramAda, mana mAyAnA karanArA re, jarA jone tapAsI tArI kAyA. 6. prakRti viSayaka dezIo : mArA aMbAnA vaDalA heThe bharyA sarovara lahalaherI tApI nAhyAnuM puNya re, Aso mAso zarada pUnamanI rAta jo. vagere. 7. sajhAyanI dezIo: dhobIDA tuM dhoje mananuM dhotiyuM re, Aja mahAre ekAdazI re, jhAMjhariyA munivara dhana dhana tuma avatAra, araNika munivara cAlyA gocarI dhAriNI manAve re, meghakumArane re, marUdevI mAtA Ima bhaNe, sAMbhaLajo muni saMyama rAge vIre vakhANI rANI celaNA re, kisake cele kisake pUta. (vairAgya bhAva) (2 34) Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8. laghu dezIoH rAsa dhArAkI, munijana mAraga, rAjagItAnI suratI mahinAnI copAI lalanA baTAphalAnI, vivAhalo manamohana mere A che lAla rasiyAnI hamacaDI caMdrovalA sAhelaDI vagere A dezamAM paMkti kaDIne aMte lalakAravAmAM Ave 9. tIrtha viSayaka dezIo: vimaLAcala vege vadhAvo, caitrI pUnama anukrame, suNa jinavara zetrujA. dhaNIjI, revatagiri upare, namo re namo zrI zatruMjayagirivara, nagara nAmavALI dezIo - pATaNamAM paMcAsaro sohere, IDara AMbA-AMbalI re, nagarI ayodhyA vatIre, gurU mahimAnI dezI - pAmI suguru pasAya, zrI guru pada paMkaja namIjI, rAjA vize - dhana dhana saMprati sAco rAjA. zeTha vize dhavala zeTha laI bhaTaNuM re. navapada vize - bhavikA siddhacakra pada vaMdo. dezInI geyatA sAthe Teka, aMcalI rAgano prayoga paNa noMdhapAtra bane che. Teka - niNaMda caMdadekhake AnaMda bhayo chuM. aMcalI - prIta lAgI he, prIta lAgI re niNaMdazuM. rAga - aho matavAle sAhibA, prabhu pArzvanuM mukhaDuM jovA, ghaDI ghaDI sAMbhaLo sAMI salUNA. prakIrNa dezIo have rANI padmAvatI, satIya subhadrAnI dezI, yogamAyA garabe ramajo (garabAnI), sevo bhaviyaNa jina trevIsamo re (gahulInI) vagere dezIo che. AdezIomAM vividhatA jovA maLe che ane tenAthI rAgabaddha-layAnvita racanA thaI che. moTI dezIo paNa A prakAranI siddhi darzAve che. agaracandajI nAhaTAe dezIonI sUci taiyAra karI hatI. temAM dezIyo bhinna bhinna likhate evA zabdonI sAthe 107 dezIonI sUci che. atre moTI dezanA udAharaNa rUpe joIe to ekavAra pATaNa jAjyo pATaNanI paTolI lAvajyo, 235) Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mhArA sugaNa sobhAgI mArUjI. mAruM sonA rUpA keruM beDaluM re ho rUpA IDholAmAM hAtha, mhArAM vAlAjI lo, huM gaIthI mahIM vecavA re. dezIono vicAra karatAM ema spaSTa jaNAya che ke tene bhASA sAthe paNa saMbaMdha che. dezIonI anya bhASAmAM racanA thaI che. temAM prAdezikatA gujarAta, rAjasthAna, mAravADa, kaccha vagerenI bhASAnA zabdo paNa prayojAyA che. eTale dezIomAM prAdezikatAno prabhAva che. dezI sAthe khyAla, tarja jevA zabdo sAmya dharAve che. A rIte dezIo vividha prakAranI che ane tenA dvArA stavana, sajhAya, pUjA, DhALiyAM ane anya kAvyaprakAromAM teno prayoga thayo che. Aje paNa rAga ane laya baddha kAvyapaMktio lokagIta samAna lokajIbhe ramatI jovA maLe che ane tenAthI prAcIna dharma sAhitya prasaMgonuM smaraNa thAya che. lagabhaga 13mI sadInA samayathI dezIono prAraMbha thayo ane teno vikAsa thatAM temAM rAga - Teka - aMcalI - rAha - khyAla - tarja jevI dezIo samAna racanAothI kAvya sarjana thayuM che. dezIonI A mAhitI kAvyanA AsvAdamAM upayogI thaze. Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 23. jena kathA sAhitya jaina sAhitya eTale jainonA haste ane jainettara sarjakonA haste jaina dharmanA viSayone kendramAM rAkhIne sarjAyeluM evo artha abhipreta che. anya dharmonA prabhAvathI paNa A prakAranuM sAMpradAyika viSaya vastuvALuM bauddha sAhitya - vaidika dharmanuM sAhitya paNa A prakAranuM che. vizvanI vividha saMskRtionA pAyAmAM dharma mahattvanuM lakSaNa gaNAya che. samAja ane rAjyamAM dharmano ananya prabhAva hato. eziyA khaMDa dharmonI janmabhUmi che eTale vizvamAM bhUtakALa ane vartamAnamAM jadharmanI pravRtti cAle che tenA pAyAmAM dharmono aparaMpAra prabhAva che. jaina dharmanA siddhAMtomAM "ahiMsA paramo dharma no sUkSmAtisUkSma vicAra vizvanA dharmomAM prathama kakSAno gaNAya che ane "jIvo ane jIvavA do' no maMtra caritArtha thayo che. eTaluM ja nahi paraMtu marIne paNa bIjAne jIvADo - Avo maMtra bIjI jagyAe nahi maLe. dharmagraMtho mAtra zuSka vicArono saMcaya nathI, temAM sarvasAdhAraNa janatAne dharmAbhimukha karavA mATe vividha prakAranI kathAono Azraya levAmAM Avyo che eTale temAM kathA sAhityano eka anokho vibhAga noMdhapAtra banyo che. prAcIna kathAomAM paMcataMtra - hitopadeza, IsapanI nIti kathAo, bauddhanI jAtaka kathAo, parIkathAo, jaina kathA sahitabAra vagere kathA sAhityanA udAharaNa rUpe suprasiddha che. kathA sAhityano laherAto sAgara samagra vizvamAM bharatI samAna mAnava samudAyane kathA rasanI sAthe tattvano AsvAda karAve che. kathA sAMbhaLavI ane kathA kahevI - karavI e mAnava samAja mATe eka sAtvika pravRtti che. jaina sAhityano A viSayanA saMdarbhamAM vistAra karIe to nIce pramANe mAhitI upalabdha thAya che. jaina sAhityanA mukhya aMga tarIke 45 Agama che temAM anuyoga dvArano samAveza thayo che. anuyogano sIdho sAdo artha e che ke dharmanA pavitra graMthomAM je jJAnano bhavya vAraso agAdha sAgara samAna rahelo (237) Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che tene AtmasAt karavA mATeno mArga anuyogadvAranA cAra prakAra anukrame dravyAnuyoga, gaNitAnuyoga, caraNa karaNanuyoga ane dharmakathAnuyoga che. dravyAnuyogamAM vizvanuM svarUpa, jIvAdika nava tattva, janma-maraNa-mokSakarmavAda-cAdvAda Adi jaina darzananA siddhAMtonuM pratipAdana thayuM che. eTale A vibhAga jaina darzana zAstra - tattvajJAnane sparze che. gaNitAnuyogamAM gaNita (gaNatarI) ne AdhAre siddhAMto - vicAronuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. caraNakaraNAnuyogamAM mukhyatve sAdhu-sAdhvI, zrAvaka-zrAvikA AdinA AcAra saMbaMdhI mAhitI kendra sthAne che. AcAra e dharmanuM prathama sopAna che. vicAra-AcAramAM pariName eTale Atma vikAsanI yAtrA zarU thaI che ema samajavuM. dharmakathAnuyoga eTale dhArmika viSayo-siddhAMtone spaSTa - caritArtha karatI kathAono saMcaya. dharmakathAnuyogamAM mahApurUSoe jIvanamAM zAstrokta AcAra pAlanathI mukti prApta karIne mAnava janma sArthaka karyo che teno mUlyavAna saMdarbha prApta thAya che. tIrthakara bhagavaMto, cakravartI, baLadeva, vAsudeva, mahApurUSo, sAdhu mahAtmAo, dhanika zreSThio, satI strIo, kusaMskAra, saMsAranI asAratA, saMyama dharmanI mahattA jevA vividha viSayone sparzatA vicAro tenA dvArA pragaTa thayA che. dharmakathAnuyogano AryarakSitasUrie uddhAra karyo hato. tenI mAhitI nIce mujaba che. dravyAnuyoga - 12muM aMga dRSTivAda - hAla teno viccheda che. caraNakaraNAnuyoga - 11muM aMga cheda sUtra mahAkalpa ane mULa sUtra. sAdhu-zrAvakano AcAra. gaNitAnuyoga - caMdra prajJapti ane sUrya prajJapti. dharmakathAnuyoga -RSi bhASita - uttarAdhyayana sUtra. 238) Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathAnA mAdhyama dvArA dArzanika vicAro siddhAMtonuM pratipAdana karI dharma tattva samajAvavuM. 2. jaina sAhityanA be prakAra che. Agamika ane anAgamika. Agamika sAhitya eTala 45 Agama Adi mULabhUta graMthone AdhAre spaSTIkaraNa rUpe lakhAyela graMtho. anAgamika eTale Agamika sAhitya sivAyanI kRtionuM sAhitya. pUrvAcAryoe potAnA jJAnanA kSayopazamanA AdhAre vividha prakAranI gadya-padya svarUpanI kRtio racI che te anAgamika che. anAgamika sAhityanA eka bhAgarUpe gadya-padyamAM racAyeluM kathA sAhitya dharmakathAnuyoganuM che. saMskRta bhASAnAM katha' dhAtu paratI kathA eTale ke je kahevAmAM AvI che ane pachI tene graMthastha karavAmAM AvI che te "kathA' ema te spaSTa artha thAya che. kathA sAhityanA prakAra aMge nIce pramANe vigato prApta thAya che. tivihA kathA 5. ta. - aWkahA, dhammakatA, kAmakahA ! (ThANAMga - aMga - 3, U-rU sutta 189) eTale kathAnA traNa prakAra arthakathA, dharmakathA ane kAmakathA. ThANAMga 8, u. 3, sutta 282mAM dharmakathAnA cAra bheda darzAvyA che te nIce pramANe jANavA. arthakathA, dharmakathA, kAmakathA ane saMkIrNakathA. kathA arthakathA dharmakathA karmakathA AkopaNI vikopaNI saMvedanI 1. AcAra 1. sva-parasamaya 1. Ihaloka 2. vyavahAra 2. para-svasamaya 2. paraloka 3. prajJapti 3. samyakatva-mithyAtva 3. svazarIra 4. daSTivAda 4. mithyAtva-samyaktva 4. parazarIra nivedanI 1. Ihaloka 2. paraloka 3. devAdi 4. timaMdi 239) Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya haribhadrasUrie samarAIcca kahA (bhava-1, patra-3)mAM kathAnA cAra prakAra darzAvyA che. pU. udyotanasUrie dharma, artha ane kAma kathA ema traNa bheda darzAvyA che. daza vaikAlika sUtramAM varNananA viSayane AdhAre artha, dharma, kAma ane mikSita kathA ema cAra bheda jaNAvyA che. udyotanasUrie kuvalayamALA-kaMDikA-7mAM kathAnA pAMca prakAra gaNAvyA che. (1) sakala kathA, (2) khaMDa kathA, (3) ullApakathA, (4) parihAsakathA, (5) varAkathA. A pAMca kathA saMkIrNakathA che ema samajAya che. sidhdharSigaNie 'upamiti bhava prapaMca' graMthamAM A rUpakAtmaka abhivyaktivALA graMthanA prathama prastAvamAM kathAnA cAra prakAra darzAvyA che. temAM dharma, artha, kAma ane saMkIrNa kathAno samAveza thayo che. sidhdharSino mata haribhadrasUrinI sAthe sAmya dharAve che. arthakathA ane kAma kathA tyAga karavArUpa che. A. hemacaMdrasUrinA kAvyAnuzAsanamAMthI kathAnA bArabhedanI mAhitI prApta thAya che. (1) AkhyAyikA, (2) kathA, (3) AkhyAna, (4) nidarzana, (5) prahallikA, (6) manyAllikA, (7) maNikutthA, (8) parikathA, (9) khaMDakathA, (10) sakalakathA, (11) upakathA, (12) bRhatkathA. A rIte kathAnA prakAronI mAhitI prApta thAya che. kathAnA prakAranA saMdarbhamAM 'vikathA' paNa sthAna dharAve che. tenA cAra prakAra - rAjakathA, bhaktakathA, dezakathA ane strIkathA. A cAra vikathA anartha daMDavALI hovAthI tyAga karavA lAyaka gaNI che. kathAonA prakAranI mAhitI pachI saMkSipta noMdha dvArA kathA vize vigato ApavAmAM AvI che te nIce jaNAvyA pramANe che. arthakathA H mAnavajIvanamAM dhana-saMpattinI AvazyakatA che. te vagara jIvana cAlI zake nahi. A arthavize nirUpaNa karatI kathAne artha kathA kahevAmAM Ave che. dazavaikAlika sUtramAM jaNAvyuM che ke vidyA, zilpa, vividha upAya, 240 Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // // // // // // // // // // // // // // // // // // // sAhasa, dAkSiNya, saMcaya, sAma, dAma, daMDa, bheda tathA artha (dhana-saMpatti)nI siddhi darzAvanArI arthakyA che. A. haribhadrasUrie asi, masi, kRSi, vANijya, ziSya, dhAtu ane arthopArjana hetu sAma, dAma, daMDa, bheda vagerethI yukta arthakathA gaNAvI che. kAmakathAH A kathAmAM rUpa-sauMdaryayukta pAtra-prasaMganuM nirUpaNa mahattvanuM gaNAya che. dAkSiNyatA, yauna saMbaMdha, moha, vivAha, bhoga, sukha, vezabhUSA, kalAnI zikSA, durjana, saMskArI sajajano vagere viSayone sparze che. dharmakathA: A kathAmAM dharmane lagatAM vividha viSayo jevA ke dAna, zIla, tapa, bhAva, saMyama, zIla, puNya, pApa, adharma, jIvanamAM zubhAzubha karmano prabhAva, manuSyanI prakRti, jIvananI saphaLatA-niSphaLatA ane ArAdhanAnI mAhitI kendrasthAne che. jinadAsagaNie manuSyanI sarvazakti - ahiMsAnA siddhAMtonuM nirUpaNa karatI kathAne dharmakathA gaNAvI che. A. haribhadrasUrie daza dharma yukta (yatidharma) ane aNuvratovALI dharmakathA kahI che. mahAkavi puNyadatte abhyadaya ane niHzreyasanI saMsiddhi ane sadharmanI prarUpaNA karatI dharmakathA gaNAvI che. udyotanasUrie manuSyanA vibhinna prakAranA bhAvavibhAvanuM nirUpaNa karavAvALI dharmakathA gaNAvI che. Agama graMthomAM cAra prakAranA purUSArthanuM nirUpaNa karavAvALI dharmakathA cAra prakAranI darzAvI che. (1) AkSepaNa kathA jJAna ane cAritra pratye AkarSaNa pedA thAya ane zrotAonA manane paNa anukULa AsvAdanI anubhUti thAya te ApaNI kathA kahevAya che. (2) vikSepaNa kathA : paramatanA kathana dvArA svamatanuM mahattva - mUlya pratipAdana karatI kathA vikSepaNI kahevAya che. (3) saMvedanakathA saMsAranAM duHkho, asAratA, zarIranI azuci, (2 41 ) Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anityatA vagere bhAva darzAvatI vairAgya preraka-vardhaka kathA saMvedana kathA gaNAya che. (4) nirvedanI kathA : karmonA azubha phaLanA udayathI duHkhanI paraMparA bhogavavI, saMsAra pratye vairAgya dvArA tyAga karavAnI bhAvanAnuM nirUpaNa karatI kathA nirvedanI kahevAya che. mizrita kathA - adharmakathA, kAmakathA ane dharmakathAnA mizraNavALI hoya che. A prakAranI kathAomAM mukhyatve vIra purUSonAM parAkrama-zaurya, vepAra, zreSThionI sAhasikatA, samudrayAtrA, dAna-zIla-tapa-krodha-mAna-mAyA-lobha Adi cAra kaSAya mAnava svabhAvanI vRttio ane durAcAra vagereno ullekha thayelo che eTale A kathA mizrita-mizraNa ema kahevAya che. A. haribhadrasUri laukika ane dharma hetu sAthe racAyelI kathAne mizrakathA kahI che. mizrakathAmAM anubhUtinI pUrNatA pAtronI vividha prakAranI abhivyakti, jIvananA vaividhyapUrNa prasaMgo, sauMdarya pradhAna sAdhano, jIvananuM rahasya vagere pragaTa thAya che. A mizrakathAnuM anya nAma saMkIrNa kathA che ane kathA sAhityamAM te sthAna dharAve che. samarAIcca kahAmAM divyakathA, mAnuSakathA ane divyamAnuSakathA ema traNa bheda darzAvyA che. divya kathA : divya manuSyonI kriyA ane pravRttiothI kathA vastuno vikAsa thAya che. manoraMjana, kUtuhala, zRMgArarasa, nirbaMdhatA jevA lakSaNo divyakathAmAM hoya che. temAM sarjanakanI varNanakaLA ane kathanazailI prabhAvotpAdaka hoya che. temAM sarjakanI svAbhAvikatA-kathAnI maulikatanuM pramANa alpa hoya che. mAnuSa kathA : A kathAmAM mAnava pAtronI pUrNa mAnavatAnuM nirUpaNa karIne pAtro mUrtimaMta rIte AlekhAyelAM hoya che. divya mAnuSa kathA : temAM kathA tattva kalAtmaka rIte kAryarata hoya che. koI 242 Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghaTanA, prasaMga ke paristhitinuM AkarSaka nirUpaNa hoya che. sAhasapUrNa jIvananA prasaMgonuM varNana, nAyaka-nAyikAno prakAra, praNayanI sRSTi, (gArarasayukta nirUpaNa) praNayanA prasaMgo, rUpa ane sauMdaryanuM aneruM AkarSaNa, vividha rUpa dhAraNa karavAM, jIvanalIlAnAM vividharUpa vALI divyamAnuSa kathA che. A. udyotanasUrie zailIne AdhAre kathAnA pAMca bheda kahyA che. (1) sakala kathA :- A kathAmAM cAra purUSArtha dharma, artha, kAma ane mokSa vizenA vicAro mukhyatve sthAna dharAve che. A kathAnA aMtamAM jIvAtmA manovAMchita-uttama phaLanI prApti kare che tevo saMdarbha rahelo che. (2) khaMDa kathA:- viSayavastu ekAda prasaMganuM hoya che ane tenA dvArA jIvanamAM koI eka prasaMgano nirdeza karavAmAM Ave che. (3) ullApa kathA:- temAM sAhasapUrNa prasaMgonuM nirUpaNa mahattvanuM lakSaNa che. taduparAMta dharmacarcAne sthAna ApavAmAM AvyuM che. (4) parihAsa kathA:- manoraMjanayukta, hAsya utpanna karavAvALI vyaMgyAtmaka zailIvALI hoya che. (5) saMkIrNa kathA:- temAM dharma, artha ane kAma ema traNa purUSArthano saMdarbha rahelo che. kathA sAhitya vividha prakAranuM che tenA dvArA AnaMdanI sAthe dharmatattvano bodha thAya che. eTale kathAnuM mAdhyama sarva sAdhAraNa janatAne mATe dharma tathA sAhityanA kSetramAM aneruM AkarSaNa jamAvavAmAM saphaLa nIvaDyuM che. vikathA vize joIe to temAM pApahetubhUta strI-purUSanI kathA che. e ja rIte rAjakathA, dezakathA ane bhojanakathAno temAM samAveza thAya che. A kathAno ArAdhaka AtmAe tyAga karIne dharma kathAno ja Azraya levo joIe ema zAstranI vANI che. kathA sAhityanA bheda uparathI sArabhUta lakSaNa e che ke mokSanA prayojanathI dharmAditattvonI kathA kahevI - sAMbhaLavI te satkathA eTale ke dharmakathA che. mAnavajIvanamAM sauthI upayogI eka mAtra dharmakathA che. temAM (243) Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharma, zAstralakSaNo, tyAga, vairAgya, viratidharma, mokSaprApti jevA mAnavInA UrdhvagamananAM lakSaNono samAveza thayo che. jaina kathA sAhityanA prAcIna saMdarbhanI vigato nIce pramANe che. jJAtA dharmakathA AgamamAM sADA traNa karoDa kathAo hatI evI zruta paraMparAthI mAhitI maLe che. Aje ATalI moTI saMkhyAmAM kathAo maLatI nathI. vartamAnamAM 19 kathAo upalabdha thAya che. kathAnuyoganuM A prAcIna udAharaNa kathA sAhityanA ItihAsamAM suvarNayuga samAna che. A graMthanA be vibhAga prathama zruta skaMdha, jJAtA ane bIjA zruta skaMdhanuM nAma dharmakathA che. A benA joDANathI jJAtA dharmakathA nAma niSpanna thayuM che. A graMthamAM mahApurUSonAM ananya preraka jIvananAM saMdarbha sAthe aupadezika kathAnako mahattvanAM che. upAsaka dazAMga sUtramAM bhagavAna mahAvIra svAmInA paramocca bhakta daza zrAvakonI jIvanakathAno saMcaya thayo che. prabhunA bAravratadhArI zrAvakonI saMkhyA 1,59,0OOnI hatI. temAMnA A daza paDimAdhArI zrAvakonI kathA aitihAsika mahattva dharAve che. mahAvIra svAmInA upAsaka hovAthI upAsaka dazAMga sUtra nAma rAkhavAmAM AvyuM che. rAyaparoNI sUtramAM praznottara dvArA laghukathAno AsvAda thAya tevI rIte kezI muni ane pradeza rAjAnA praznono samAveza thayo che. Agama kALamAM kathA ane caritronuM nirUpaNa kathAnuyoganuM sarvottama daSTAMta che. uttarAdhyayanasUtra, bhagavatIsUtra, kalpasUtramAM paNa prasaMgocitta nAnI-moTI kathAono prayoga thayo che. kathA sAhityano Agamano vAraso jaina dharmanA tAttvika vicArone grahaNa karavAmAM mUlyavAna gaNAya che. to vaLI kathA sAhityanA ItihAsanuM suvarNa prakaraNa che. jainAcAryoe prabhu mukhe zravaNa karelI divya vANIne sUtrarUpe gUMthI che. ane te graMthonA spaSTIkaraNarUpe niyukti, cUrNi, bhASya vagere graMtho racAyA che. A graMtho prAkRta ane saMskRta bhASAmAM racAyA che. prAkRta bhASAmAM "paumacariya", caupannamahApurUSa cariya, vasudeva hIMDI, nemicaMdrasUrinI prAkRtamAM uttarAdhyayana sUtranI kathAo, dravyAzraya, mahAvIra cariya, sirisirivAlakahA, samarAIthya kahA, kudalayamALA jevI (244) Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathAo jaina sAhityano amaravAraso che. kathAnuyoganA anusaMdhAnamAM A prAkRta kathAo ane teno anuvAda jaina samAjane mATe kathA dvArA tattvaprAptino suvarNa avasara gaNAya che. kathA sAhityanI vividhatAmAM parvakathAo, vratakathAo, dRSTAMtakathAo, tattvabodhakathAo paNa noMdhapAtra sthAna dharAve che. kathA eka sAdhana che. sAdhya tattvabodha che e lakSathI kathAnuM zravaNa-AsvAda AtmonnatikAraka che. 20mI sadImAM prAkRta bhASAnA vArasAne mUrtimaMta rAkhavAno prazasya purUSArtha karanArA sva. gacchAdhipati AcAryadeva kasturasUrIzvarajInuM nAma prathama kakSAnuM gaNAya che. pU.zrIe "pAI virANa kahA" graMthanI racanA karIne prAkRta bhASAmAM kathAonI sAthe svayaM sarjana karelI kathAono temAM saMcaya karelo che. A kathAo laukika ane lokottara ema be prakAranI che. jaina ane jainettara sAhityamAM kathAno bhavya vAraso sthAna dharAve che. temAM caritrAtmaka nirUpaNa e paNa kathA samAna pracalita banyuM che. anya darzananI kathAomAM satyanArAyaNanI kathA, zrI sAMIkathA, bhAgavata, rAmAyaNa, mahAbhArata ane pavitra zrAvaNa mAsamAM AkhyAnonI kathA vagere bhAratIya saMskRtinA dharmanA pAyAmAM ane jIvanamAM ekarUpa banI gayela che. jaina sAhityanI kathAonuM vastu covIsa tIrthakaro, gaNadhara bhagavaMto, pUrvAcAryo, zAsana prabhAvaka AcAryo, cakravartI rAjA, baLadeva, vAsudeva, mAMDalika, anya rAjA, zreSThio, satI strIo, sAdhu-sAdhvI, zrAvaka-zrAvikA, cAra purUSArthanI sAdhanA, senApati, dhUrta, Thaga, cora, vezyA, puNya-pApa, sukhaduHkha jevAM pAtro jIvanane sparze che. vaLI temAM upakathA, samasyA, sAmAjika, rAjakIya paristhiti ane vyavahAra saMbaMdhI vigato paNa sthAna dharAve che eTale A kathAsAhitya sarvanA jana sulabha banI AnaMdano AsvAda karAve che. A kathAomAM zRMgArarasanI sAthe zAMtarasanI sRSTi dharmakathAnA yoganI sArthakatA darzAve che. jaina kathAo dIrghatathA saMkSipta-laghukathA tarIke samagra sAhityamAM vistAra (245) Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAmI che. dIrghakathAomAM varNana, pAtra-prasaMga-AcAra, sAmAjika sthiti, yuddha, vijaya-parAjaya, siddhi saphaLatA AdinI mAhitI prApta thAya che. laghukathAmAM mAtra pAtra ke prasaMga dvArA tattvabodhano paricaya thAya che. jaina sAhityanA TIkA (vivecana) graMthomAM kathAono samAveza thayo che. dA.ta. : dharmadAsagaNInI "upadeza mALA', haribhadrasUri "upadezapada', jyakIrtinI zIlopadezamALA, hemacaMdrasUrinuM puSpamALA prakaraNa, zAMtisUrinuM "dharmaratna prakaraNa" vageremAM kathAono saMdarbha prApta thAya che. prAkRta bhASAmAM paNa AvI kathAo racAI che. haribhadrasUrinAM upadezapada para vardhamAnasUri ane municaMdrasUrie TIkA lakhI che temAM manuSyabhavanI durlabhatA ane cAra prakAranI buddhino prabhAva batAvatI 83 kathAono samAveza thayo che. somatilakasUri racita "zIlataraMgiNI' vRttimAM 39 kathAo che. kalikAla sarvajJa hemacaMdrAcAryanI yogazAstranI svopajJa TIkAmAM tIrthakara bhagavaMto ane zrAvakonI kathAono samAveza thayo che. nAgorI tapAgacchanA hematilakasUrinA ziSya ratnazekharasUrie saM. 1428mAM sirivAla kahAnI racanA karI hatI. te uparathI zrIpALa caritra rAsa Adi racanAo thaI che. kathAnuyoga e sarvasAmAnya jana samUhane mATe dharmamArgamAM pravezadvAranI bhUmikA pUrI pADe che. kathAnAM pAtro dvArA jaina darzananA koI eka siddhAMta ke vicArane upanaya tarIke ghaTAvavAmAM Ave che. kathAnuM mAdhyama dharmopadezanuM che ane vartamAnamAM paNa AvI kathAo dvArA dharmabodhanI pravRtti cAle che. kathA sAhityanuM prayojana mukhyatve dharmopadeza' nuM che. pAdaliptanI 'taraMgavatI' ne AdhAre racAyelI taraMgalIlA, haribhadrasUrikRta samarAIcca gadya kahA ane dhUkhyAna' sidhdharSigaNinI upamitibhava prapaMca kathA (rUpakAtmaka zailInI) udyotnasUrikRta "kuvalayamALA', jayavaMtasUrinI "zRMgAramaMjarI', mANikyasuMdaranI "pRthvIcaMdracaritra' nI gadyakathA kathA sAhityamAM noMdhapAtra (246) Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNAya che. jaina sAhityamAM bAlAvabodhanI racanAo sAhitya vivecananI dRSTie aitihAsika mUlya dharAve che. bALanA avabodha (jJAna) mATe thayelI racanAone bAlAvabodha kahevAya che. A prakAranI kRtimAM mULa graMthanuM bhASAMtara hoya che to vaLI dRSTAMta kathAo dvArA mULa graMthanA bhASAMtaranI sAthe vastuno vistAra hoya che. saMskRta ke prAkRta bhASAnI kRtione lokabhogya banAvavA mATe A prakAranI racanAo jaina sAhityamAM thaI che. temAMthI paNa jaina kathAno saMdarbha prApta thAya che. dharmadAsa gaNinI prAkRta bhASAnI racanA upadezamAlAnA bAlAvabodhamAM somasuMdarasUrie nAnI-moTI 83 kathAono saMcaya karela che. puSpamAlA prakaraNa, SaDAvazyaka sUtra, bhava bhAvanA zIlopadezamAlA vagera graMthomAM AvI kathAono saMcaya thayo che. A. jayazekharasUri prabaMdha ciMtAmaNi nAmanA rUpaka kathAonA graMthanI racanA saMskRtamAM karI che. A graMthane AdhAre tribhuvana dIpaka prabaMdha graMtha saM. 1462mAM racAyo che. AcArya ratnazekharasUrinA ziSya somadeve kathA mahodadhi graMthanI racanA gadyamAM karI che. temAM hiraSeNa kRta kapUra prakaraNamAM 157 kathAo prApta thAya che. pU. hemavijayajIe 17mI sadImAM kathA ratnAkara graMthanI racanA karI che tenA 10 taraMgamAM 250 kathAo che. hariSaNano bRhatkathAkozamAM 157 kathAo che. A koza prAcIna che. jinasenanuM harivaMza purANa, hemacaMdrAcAryanuM triSTi salAkA purUSa caritra, bhadrezvara kRta kathAvali, zubhazIla gaNinI bharatezvara bAhubaLI vRtti, somaprabhAcArya kRta 'kumArapALa pratibodha', vijayalakSmIsUri kRta 'upadeza prAsAda' vagere 'koza' saMjJAvALI kRtiomAM vaividhyapUrNa kathAo saMskRta ane prAkRtamAM prApta thAya che. A kathAono gujarAtImAM anuvAda paNa thayoche. 247 Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhityamAM vividha kathAonA saMdarbhamAM vicArIe to rAsayugamAM caritra nirUpaNa dvArA kathA ane upakathAo moTI saMkhyAmAM prApta thAya che. phAgu, bAramAsI, vivAhalo, veli, sajjhAya (DhALabaddha) vagere svarUpanI racanAomAM kathAonuM sthAna raheluM che. jaina sAhityamAM dharmakathAono vAraso vipula pramANamAM che to samAjanA lokone kendramAM rAkhIne laukika kathAo paNa racAI che. temAM guNADhyanI 'bRhatkathA' noMdhapAtra che. A graMtha upalabdha nathI paNa tene AdhAre kSemendrakRta zlokabaddha 'bRhatkathAmaMjarI' ane somadevakRta kathAsaritasAgaramAM saMcaya thayo che. vardhamAnasUri kRta 'manoramA kahA', zubhazIlagaNIkRta vikramAditya caritra, vijayabhadrakRta 'haMsarAja vadharAja copAI', hIrANaMdasUri kRta 'vidyAvilAsa pavADuM', malayacaMdranI siMhAsana batrIsI caupaI, siMhakuzaLanI maMdabatrIsI caupaI, jinaharSanI 'ArAma zobhA', matisAranI karpUramaMjarI, kuzalalAbhanI mAdhavAnaMda, kAma kaMdalA rAsa ane mAru DholA caupaI, hemANaMdanI vetAla paMcaviMzati, ratnasuMdaranI zukabahoberI, kIrtivardhananI sadhyavatsa sAvaliMgA vagere kathA sAhitya jaina munionA haste sarjAyuM che. taduparAMta harajImuni kRta bharaDaka batrIsI ane vinoda cotrIsI nI kathAo paNa hAsya ane vinoda yukta prApta thAya che. jaina sAhityamAM stotra racanAnI utpatti aMgenI kathAo prApta thAya che. laghuzAMti, bhaktAmara stotra, kalyANamaMdiranI kathAo pracalita che. parva ArAdhanAno prApta thato lAbha darzAvatI vividha pAnI kathAomAM caitrI pUnama, mauna ekAdazI, jJAnapaMcamI, paryuSaNamAM aThThama tapanI ArAdhanA mATe nAgaketunI kathA rohiNI tapa, vIza sthAnaka tapa, zrAvakanA bAravratanI kathAo vagere kathA sAhityamAM abhivRddhi kare che. pArzvanAtha bhagavAnanAM 108 nAma che tenA prabhAvanI kathAo paNa pracalita che. A kathAo dharma dvArA camatkAranA saMdarbhamAM racAI che. maMtra ziromaNi navakAranA prabhAvathI kathAo navakAra pratyenI atUTa zraddhA pragaTa karAvIne tenA jApa dvArA zAMti ane samRddhinI prApti thAya che evA 248 Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anubhavanI paNa kathAo che. eTale jaina kathAo viSayanI daSTie vaividhyapUrNa ane prabhAvotpAdaka che. kathA sAhityanuM prayojana kathArasanI anubhUti, apUrvaAnaMdanI prApti e to vyavahArathI gaNIe te sAmAnya che. kharekhara pUrvanA mahAtmAoe kathAo racIne lokone dharmopadeza dvArA jIvanamAM zAMti prApta thAya ane ArAdhanAmAM joDAya temAM vRddhi thAya ane aMte kathAonA prabhAvathI AtmA pratibodha pAmIne saMyama (sarvavirati), deza virati (zrAvakanAM 12 vrata) dharma svIkArIne dharma purUSArthanI sAdhanAthI aMte janma, jarA ane maraNanA trividha tApathI sarvathA mukta thAya. sarva karmono kSaya karIne mukti pAme evo ucca Adarza siddha thAya te prayojana darzAvyuM che. saMsAranA paulika sukhanI prApti kSaNika che. AtmAnA zAzvata sukhanI prApti avyAbAdha sukha Ape che. AtmA sva-svarUpamAM lIna bane e ja prayojana ja ISTa che, anya prayojano kSullaka che. saMdarbha sUcI: kuvalayamALA - dRSTipAta vibhAga Agama paricaya vAcanA - prastAvanA * vasudeva hiMDI eka adhyayana - jaina kathA sAhityakA uddabhava, vikAsa aura vasudeva hiMDI. devavaMdana mALA - jaina prakAzana maMdira, amadAvAda parvadezanA saMgraha -pU. sAgarAnaMdasUrijI. prabuddhajIvana saM. 2065 aMka (mahA mAsa) (249) Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manuSya janmanI durlabhatA svapna - mULadeva nAme rAjaputra devadatA vezyAmAM Asakta banI dhaNo vakhata rahAo hato. nirdhana thatAM akkAe kADhI mUkayo. tene benAtaTa AvatAM traNa divasa aTavImAM pasAra karavA paDyAM. tyAM khAvApIvAnuM maLyuM nahi. cothe divase koI gAmamAM bhikSA mAMgatAM rAMdhelA aDada maLyAM te koI tapasvIne vahorAvyA. AvuM tenuM sAhasa joI saMtuSTha thayelI devIe kahayuM ke tArI IrachAmAM Ave te be pada mAMgI le. mULadeve kahyuM ke devadatA gaNikA ane hajAra hAthI yukta rAjya Apo. devIe tathAstu kahyAM. te rAtrIe eka kuTiramAM sutelA mULadeve svapnamAM potAnA moDhAmAM praveza karato caMdra joyo. paDakhe sutelA kApaDIne paNa tevuM ja svapna AvyuM. prabhAte uThIne kApaDIe guru pAse jaI svapnanI hakIkata kahI. gurue kahayuM ke tene dhI-goLa sahita moDo AhAra maLaze. maLadeva uThIne nagaramAM svapna pAThakane tyAM gayo ane dhaNAM ja vinayathI svapnanI hakIkata kahI tyAre svapna pAThake kahAM ke AjathI sAtame divase tane rAjya maLaze, ema kahI potAnI putrI paraNAvI. e nagarano aputrIo rAjA maraNa pAmatAM paMcadivyapUrvaka mULadevane rAjya maLyuM. teNe devadatA gaNikAne bolAvI. paTTarANI pade sthApanA karI. pelo kApaDIe mULadevane rAjya maLyuM jANI pharIvAra tevuM svapna Ave e AzAthI kuTiramAM jaI sUI gayo paNa pharI svapna AvavuM durlabha thayuM ema manuSyabhava maLavo ati durlabha che. ati durlabha manuSya janmanI saphaLatA samyaka darzana, samyaka jJAna ane samyak cAritranI ArAdhanA che. saMdarbha : uttarAdhyayana sUtra bhA. 1 (adhyayana - 3, zloka - 1, pA. 46) Jai Education international or Favale Personal Use Only www.amelibrary org